📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ

ಏಕಕನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ, ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಂ;

ಸನರಾಮರಲೋಕಗರುಂ, ವನ್ದೇ ಸುಗತಂ ಗತಿವಿಮುತ್ತಂ.

‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಭಾವಂ, ಭಾವೇತ್ವಾ ಚೇವ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಚ;

ಯಂ ಉಪಗತೋ ಗತಮಲಂ, ವನ್ದೇ ತಮನುತ್ತರಂ ಧಮ್ಮಂ.

‘‘ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ, ಪುತ್ತಾನಂ ಮಾರಸೇನಮಥನಾನಂ;

ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹಂ, ಸಿರಸಾ ವನ್ದೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ.

‘‘ಇತಿ ಮೇ ಪಸನ್ನಮತಿನೋ, ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ;

ಯಂ ಸುವಿಹತನ್ತರಾಯೋ, ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ.

‘‘ಏಕಕದುಕಾದಿಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮವರಸ್ಸ;

ಧಮ್ಮಕಥಿಕಪುಙ್ಗವಾನಂ, ವಿಚಿತ್ತಪಟಿಭಾನಜನನಸ್ಸ.

‘‘ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾ ಆದಿತೋ ವಸಿಸತೇಹಿ;

ಪಞ್ಚಹಿ ಯಾ ಸಙ್ಗೀತಾ, ಅನುಸಙ್ಗೀತಾ ಚ ಪಚ್ಛಾಪಿ.

‘‘ಸೀಹಳದೀಪಂ ಪನ ಆಭತಾಥ ವಸಿನಾ ಮಹಾಮಹಿನ್ದೇನ;

ಠಪಿತಾ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ, ದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯ.

‘‘ಅಪನೇತ್ವಾನ ತತೋಹಂ, ಸೀಹಳಭಾಸಂ ಮನೋರಮಂ ಭಾಸಂ;

ತನ್ತಿನಯಾನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಆರೋಪೇನ್ತೋ ವಿಗತದೋಸಂ.

‘‘ಸಮಯಂ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ, ಥೇರಾನಂ ಥೇರವಂಸದೀಪಾನಂ;

ಸುನಿಪುಣವಿನಿಚ್ಛಯಾನಂ, ಮಹಾವಿಹಾರೇ ನಿವಾಸೀನಂ.

‘‘ಹಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಾಗತಮತ್ಥಂ, ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ;

ಸುಜನಸ್ಸ ಚ ತುಟ್ಠತ್ಥಂ, ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ.

‘‘ಸಾವತ್ಥಿಪಭೂತೀನಂ, ನಗರಾನಂ ವಣ್ಣನಾ ಕತಾ ಹೇಟ್ಠಾ;

ದೀಘಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಚ, ಯಾ ಮೇ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನ.

‘‘ವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ಸುದಂ, ವತ್ಥೂನಿ ಚ ತತ್ಥ ಯಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ;

ತೇಸಮ್ಪಿ ನ ಇಧ ಭಿಯ್ಯೋ, ವಿತ್ಥಾರಕಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ.

‘‘ಸುತ್ತಾನಂ ಪನ ಅತ್ಥಾ, ನ ವಿನಾ ವತ್ಥೂಹಿ ಯೇ ಪಕಾಸನ್ತಿ;

ತೇಸಂ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ, ವತ್ಥೂನಿಪಿ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ.

‘‘ಸೀಲಕಥಾ ಧುತಧಮ್ಮಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಚೇವ ಸಬ್ಬಾನಿ;

ಚರಿಯಾವಿಧಾನಸಹಿತೋ, ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಿತ್ಥಾರೋ.

‘‘ಸಬ್ಬಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ, ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಕಲನನಿಚ್ಛಯೋ ಚೇವ;

ಖನ್ಧಾಧಾತಾಯತನಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಅರಿಯಾನಿ ಚೇವ ಚತ್ತಾರಿ.

‘‘ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರದೇಸನಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧನಿಪುಣನಯಾ;

ಅವಿಮುತ್ತತನ್ತಿಮಗ್ಗಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ ಚೇವ.

‘‘ಇತಿ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಯಸ್ಮಾ, ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಮಯಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ;

ವುತ್ತಂ ತಸ್ಮಾ ಭಿಯ್ಯೋ, ನ ತಂ ಇಧ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮಿ.

‘‘ಮಜ್ಝೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ಏಸ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಆಗಮಾನಞ್ಹಿ;

ಠತ್ವಾ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಯಥಾಭಾಸಿತಮತ್ಥಂ.

‘‘ಇಚ್ಚೇವ ಕತೋ ತಸ್ಮಾ, ತಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾನ ಸದ್ಧಿಮೇತಾಯ;

ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಜಾನಥ, ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಸ್ಸಿತಂ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ.

ಸಂಖೇಪಕಥಾ

೧. ರೂಪಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ತತ್ಥ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮೋ ನಾಮ ಏಕಕನಿಪಾತೋ ದುಕನಿಪಾತೋ ತಿಕನಿಪಾತೋ ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೋ ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತೋ ಛಕ್ಕನಿಪಾತೋ ಸತ್ತಕನಿಪಾತೋ ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತೋ ನವಕನಿಪಾತೋ ದಸಕನಿಪಾತೋ ಏಕಾದಸಕನಿಪಾತೋತಿ ಏಕಾದಸ ನಿಪಾತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸುತ್ತತೋ –

‘‘ನವ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚ;

ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ಸುತ್ತಾನಿ, ಹೋನ್ತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮೇ’’.

ತಸ್ಸ ನಿಪಾತೇಸು ಏಕಕನಿಪಾತೋ ಆದಿ, ಸುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತಪರಿಯಾದಾನಸುತ್ತಂ. ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ ನಿದಾನಮಾದಿ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಆದಿಮ್ಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ

೧. ಯಂ ಪನೇತಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದಂ, ಮೇತಿಆದೀನಿ ನಾಮಪದಾನಿ. ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ, ಹರತೀತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ನಯೇನ ಪದವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏವಂಸದ್ದೋ ತಾವ ಉಪಮೂಪದೇಸ-ಸಮ್ಪಹಂಸನ-ಗರಹಣವಚನ-ಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣಾದಿ-ಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನ, ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಧ. ಪ. ೫೩) ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ. ‘‘ಏವಂ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೨) ಉಪದೇಸೇ. ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ. ‘‘ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯಂ ವಸಲೀ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮಣಕಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೭) ಗರಹಣೇ. ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧) ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇ. ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೯೮) ಆಕಾರೇ. ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಮಾಣವಕ, ಯೇನ ಸಮಣೋ ಆನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಮ ವಚನೇನ ಸಮಣಂ ಆನನ್ದಂ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛ – ‘ಸುಭೋ ಮಾಣವೋ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತೋ ಭವನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ…ಪೇ… ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇಹಿ ‘‘ಸಾಧು ಕಿರ ಭವಂ ಆನನ್ದೋ ಯೇನ ಸುಭಸ್ಸ ಮಾಣವಸ್ಸ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮತು ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೫) ನಿದಸ್ಸನೇ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಕಾಲಾಮಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾತಿ? ಅಕುಸಲಾ, ಭನ್ತೇ. ಸಾವಜ್ಜಾ ವಾ ಅನವಜ್ಜಾ ವಾತಿ? ಸಾವಜ್ಜಾ, ಭನ್ತೇ. ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ ವಾ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾ ವಾತಿ? ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ, ಭನ್ತೇ. ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ವಾ, ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿ? ಸಮತ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಅವಧಾರಣೇ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಆಕಾರತ್ಥೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಕಸಕಭಾಸಾನುರೂಪತೋ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಪನ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತ್ವಾಪಿ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ.

ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನ ‘‘ನಾಹಂ ಸಯಮ್ಭೂ, ನ ಮಯಾ ಇದಂ ಸಚ್ಛಿಕತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏವಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ.

ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಗತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೯, ೨೨೩) ಏವಂ ಭಗವತಾ, ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮಕುಸಲೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕುಸಲೋ ನಿರುತ್ತಿಕುಸಲೋ ಪುಬ್ಬಾಪರಕುಸಲೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೬೯) ಏವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಪಸತ್ಥಭಾವಾನುರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ ಧಾರಣಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ, ಏವಮೇವ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಮೇಸದ್ದೋ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೮೧; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೯೪) ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೮) ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯) ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಮಯಾ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ, ‘‘ಮಮ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥದ್ವಯೇ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಸುತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸುತಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಗಮನ-ವಿಸ್ಸುತ-ಕಿಲಿನ್ನಉಪಚಿತಾನುಯೋಗ-ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ-ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ – ‘‘ಸೇನಾಯ ಪಸುತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೧೧) ವಿಸ್ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅವಸ್ಸುತಾ ಅವಸ್ಸುತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೬೫೭) ಕಿಲಿನ್ನಾಕಿಲಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು. ಪಾ. ೭-೧೨) ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯೇ ಝಾನಪ್ಪಸುತಾ ಧೀರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೮೧) ಝಾನಾನುಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೧) ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸುತಧರೋ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೩೯) ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಧರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತನ್ತಿ ವಾ ಉಪಧಾರಣನ್ತಿ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಯಾ ಸುತಂ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಮ ಸುತಂ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಪದೇಸು ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನಂ. ಮೇತಿ ವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನೂನಾಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನಂ. ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಮೇತಿ ಅತ್ತಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಮಯಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಕತಂ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ’’ತಿ.

ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಮೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಮಯಾ ಏವಂ ಸುತನ್ತಿ.

ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ. ಏವನ್ತಿ ಹಿ ಅಯಂ ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಮೇತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕತ್ತು ವಿಸಯೇ ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ.

ಅಥ ವಾ ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ. ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ಮಯಾ ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಏವನ್ತಿ ವಾ ಮೇತಿ ವಾ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭೇಥ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಏತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ. ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಸುತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತಿ. ನ ಹಿ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸುತಂ ಸಮ್ಮುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ನ ಸೋ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಮಯಾ ಸುತನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹೇನ ಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ, ಅಸಮ್ಮೋಸೇನ ಪನ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಾವಧಾರಣಸಮತ್ಥತಾ, ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥತಾ. ತದುಭಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕೋಸಸ್ಸ ಅನುಪಾಲನಸಮತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕತ್ತಸಿದ್ಧಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಾಭಾವತೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತಿ, ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸವನಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ‘‘ನ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಪುನ ಭಣಥಾ’’ತಿ ಭಣತಿ. ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಂ ಸಾಧೇತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ತದಭಾವತೋ. ತಥಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸಾಧೇತಿ. ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸೋತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಅನುಪಸ್ಸಯಮಾನಸ್ಸ ಸವನಂ ಅತ್ಥೀತಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಚ ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭದ್ದಕೇನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮತ್ತನೋ ದೀಪೇತಿ. ಸುತನ್ತಿ ಸವನಯೋಗೇನ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ನ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪದೇಸೇ ವಸತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತಸ್ಸ ವಾ ಸವನಂ ಅತ್ಥಿ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ. ತಾಯ ಚ ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ, ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ. ಇತಿ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಸ್ಸ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಚನಂ ಅರುಣುಗ್ಗಂ ವಿಯ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉದಯತೋ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಿಯ ಚ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ, ಅರಹತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಭವಿತುನ್ತಿ ಠಾನೇ ನಿದಾನಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಬ್ಬಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ. ಏವನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರದೀಪಕವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ ‘‘ಏತೇ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಾ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಸುತನ್ತಿ ಇದಂ ಸವನಯೋಗದೀಪಕವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ ‘‘ಬಹೂ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತಾ ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ತದುಭಯೇನಪಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಸವನೇ ಆದರಂ ಜನೇತಿ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಆದರೇನ ಅಸ್ಸುಣನ್ತೋ ಮಹತಾ ಹಿತಾ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತೀತಿ ಆದರಂ ಜನೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಸೋತಬ್ಬೋತಿ.

ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸಾವಕತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ತಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ. ‘‘ಕೇವಲಂ ಸುತಮೇವೇತಂ ಮಯಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನ’’ನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇತಿ, ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪದಿಸತಿ, ಜಿನವಚನಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ.

ಅಪಿಚ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಪುರಿಮವಚನಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮಿದಂ ಮಯಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಸ್ಸ ದಸಬಲಧರಸ್ಸ ಆಸಭಟ್ಠಾನಟ್ಠಾಯಿನೋ ಸೀಹನಾದನಾದಿನೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮದೀಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸರಣಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮವರಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಚನಂ, ನ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ ವಾ ಪದೇ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ವಿನಾಸಯತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಂ, ಸದ್ಧಂ ವಡ್ಢೇತಿ ಸಾಸನೇ;

ಏವಂ ಮೇ ಸುತಮಿಚ್ಚೇವಂ, ವದಂ ಗೋತಮಸಾವಕೋ’’ತಿ.

ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ. ಸಮಯನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನಿದ್ದೇಸೋ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತಪರಿದೀಪನಂ. ತತ್ಥ ಸಮಯಸದ್ದೋ –

‘‘ಸಮವಾಯೇ ಖಣೇ ಕಾಲೇ, ಸಮೂಹೇ ಹೇತುದಿಟ್ಠಿಸು;

ಪಟಿಲಾಭೇ ಪಹಾನೇ ಚ, ಪಟಿವೇಧೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ’’.

ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೭) ಸಮವಾಯೋ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೨೯) ಖಣೋ. ‘‘ಉಣ್ಹಸಮಯೋ ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೩೫೮) ಕಾಲೋ. ‘‘ಮಹಾಸಮಯೋ ಪವನಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೨) ಸಮೂಹೋ. ‘‘ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ ಭದ್ದಾಲಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಗವಾ ಖೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ಭಗವಾಪಿ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ ‘ಭದ್ದಾಲಿ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಪರಿಪೂರಕಾರೀ’ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಸಮಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೫) ಹೇತು. ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಉಗ್ಗಾಹಮಾನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೇ ಏಕಸಾಲಕೇ ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೇ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೨೬೦) ದಿಟ್ಠಿ.

‘‘ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ಚತ್ಥೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ;

ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ ಧೀರೋ, ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. –

ಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೯) ಪಟಿಲಾಭೋ. ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮) ಪಹಾನಂ. ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೮) ಪಟಿವೇಧೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಸಂವಚ್ಛರ-ಉತು-ಮಾಸ-ಅಡ್ಢಮಾಸ-ರತ್ತಿ-ದಿವ-ಪುಬ್ಬಣ್ಹ-ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕ-ಸಾಯನ್ಹ-ಪಠಮ-ಮಜ್ಝಿಮ- ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮ-ಮುಹುತ್ತಾದೀಸು ಕಾಲಪ್ಪಭೇದಭೂತೇಸು ಸಮಯೇಸು ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ.

ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತೇಸು ಸಂವಚ್ಛರಾದೀಸು ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತಂ ಯಮ್ಹಿ ಯಮ್ಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಮಾಸೇ ಪಕ್ಖೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸುವಿದಿತಂ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ ಅಸುಕಸಂವಚ್ಛರೇ ಅಸುಕಉತುಮ್ಹಿ ಅಸುಕಮಾಸೇ ಅಸುಕಪಕ್ಖೇ ಅಸುಕರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅಸುಕದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಧಾರೇತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತುಂ ವಾ, ಬಹು ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ತಮತ್ಥಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಯೇ ವಾ ಇಮೇ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಸಮಯೋ ಜಾತಿಸಮಯೋ ಸಂವೇಗಸಮಯೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಸಮಯೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯೋ ಮಾರವಿಜಯಸಮಯೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೋತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಭಗವತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಅತಿವಿಯ ಸುಪ್ಪಕಾಸಾ ಅನೇಕಕಾಲಪ್ಪಭೇದಾ ಏವ ಸಮಯಾ, ತೇಸು ಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಯೋ ಚಾಯಂ ಞಾಣಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೇಸು ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ, ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತ-ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ಪರಹಿತ-ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ, ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಕರಣೀಯದ್ವಯಸಮಯೇಸು ಧಮ್ಮಿಕಥಾಸಮಯೋ, ದೇಸನಾಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯೋ, ತೇಸುಪಿ ಸಮಯೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ಚ, ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತಪದೇಸು ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಚ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ವಿನಯೇ ಚ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ. ತತ್ಥ ತಥಾ, ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ಚ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಅಧಿಕರಣಂ ಹಿ ಕಾಲತ್ಥೋ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ, ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ.

ವಿನಯೇ ಚ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ.

ಇಧ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಞ್ಚ ಏವಂಜಾತಿಕೇ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಂ ದೇಸೇಸಿ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮಯಂ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಇಧ ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಭುಮ್ಮೇನ ಕರಣೇನ ಚ;

ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ, ಉಪಯೋಗೇನ ಸೋ ಇಧಾ’’ತಿ.

ಪೋರಾಣಾ ಪನ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋ ಏಸ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭುಮ್ಮಮೇವತ್ಥೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಭಗವಾತಿ ಗರು. ಗರುಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಗರು, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪೋರಾಣೇಹಿಪಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮಂ;

ಗರು ಗಾರವಯುತ್ತೋ ಸೋ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಅಪಿಚ –

‘‘ಭಾಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾ ಯುತ್ತೋ, ಭಗೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತವಾ;

ಭತ್ತವಾ ವನ್ತಗಮನೋ, ಭವೇಸು ಭಗವಾ ತತೋ’’ತಿ. –

ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪೨, ೧೪೪) ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತೋಯೇವ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ. ತೇನ ‘‘ನ ಇದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಂ ಪಾವಚನಂ, ಅಯಂ ವೋ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಅದಸ್ಸನೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ ಜನಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತಿ. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾತಿ ವಚನೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪಕಾಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಾಧೇತಿ. ತೇನ ‘‘ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ನಾಮ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಕೋ ದಸಬಲಧರೋ ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ ಸೋಪಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಜೀವಿತೇ ಆಸಾ ಜನೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಜೀವಿತಮದಮತ್ತಂ ಜನಂ ಸಂವೇಜೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ಏವನ್ತಿ ಚ ಭಣನ್ತೋ ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ.

ಸಾವತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ವಿಹರತೀತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಇರಿಯಾಪಥದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಸು ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿಪರಿದೀಪನಮೇತಂ. ಇಧ ಪನ ಠಾನಗಮನನಿಸಜ್ಜಾಸಯನಪ್ಪಭೇದೇಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಞ್ಞತರಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ, ತೇನ ಠಿತೋಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಸಯಾನೋಪಿ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಜೇತವನೇತಿ ಜೇತಸ್ಸ ರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ವನೇ. ತಞ್ಹಿ ತೇನ ರೋಪಿತಂ ಸಂವಡ್ಢಿತಂ ಪರಿಪಾಲಿತಂ, ಸೋ ಚಸ್ಸ ಸಾಮೀ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಜೇತವನನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಜೇತವನೇ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಗಹಪತಿನಾ ಚತುಪಞ್ಞಾಸಹಿರಞ್ಞಕೋಟಿಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತಿತತ್ತಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೇ ಆರಾಮೇ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೪ ಆದಯೋ) ವುತ್ತೋ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಜೇತವನೇ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಥ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯತ್ಥ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರಿತುನ್ತಿ. ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾದೀನಂ ಸಮೀಪೇ ಗೋಯೂಥಾನಿ ಚರನ್ತಾನಿ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯ ಚರನ್ತಿ, ಯಮುನಾಯ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಯದಿದಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಸಮೀಪೇ ಜೇತವನಂ, ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ’’ತಿ. ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಹಿಸ್ಸ ಸಾವತ್ಥಿವಚನಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನುರೂಪನಿವಾಸನಟ್ಠಾನನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸೇಸವಚನಂ.

ತತ್ಥ ಸಾವತ್ಥಿವಚನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಭಗವತೋ ಗಹಟ್ಠಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಜೇತವನಾದಿಕಿತ್ತನೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ. ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣತೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಪ್ಪಹಾನತೋ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನೂಪಾಯದಸ್ಸನಂ. ಪುರಿಮೇನ ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಿಯೋಗಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಿವೇಕಾಧಿಮುತ್ತಿಂ. ಪುರಿಮೇನ ಕರುಣಾಯ ಉಪಗಮನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಪಗಮನಂ. ಪುರಿಮೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನಾಧಿಮುತ್ತಿತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಹಿತಸುಖಕರಣೇ ನಿರುಪಲೇಪತಂ. ಪುರಿಮೇನ ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಾಪರಿಚ್ಚಾಗನಿಮಿತ್ತಫಾಸುವಿಹಾರಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನುಯೋಗನಿಮಿತ್ತಂ. ಪುರಿಮೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ದೇವತಾನಂ. ಪುರಿಮೇನ ಲೋಕೇ ಜಾತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಸಂವಡ್ಢಭಾವಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಲೋಕೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತತಂ. ಪುರಿಮೇನ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಬಹುಜನಸುಖಾಯ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ. ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ? ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೭೦) ವಚನತೋ ಯದತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತದತ್ಥಪರಿನಿಪ್ಫಾದನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತದನುರೂಪವಿಹಾರಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಪಠಮಂ ಲುಮ್ಬಿನಿವನೇ, ದುತಿಯಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವನೇಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ತೇನಸ್ಸ ವನೇಯೇವ ವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ರಾತಿ ದೇಸಕಾಲಪರಿದೀಪನಂ. ತಞ್ಹಿ ಯಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರತಿ, ತತ್ರ ಸಮಯೇ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಆರಾಮೇ ವಿಹರತಿ, ತತ್ರ ಆರಾಮೇತಿ ದೀಪೇತಿ. ಭಾಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ವಾ ದೇಸಕಾಲೇ ದೀಪೇತಿ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಅಯುತ್ತೇ ದೇಸೇ ವಾ ಕಾಲೇ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ. ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ ತಾವ, ಬಾಹಿಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಉದಾ. ೧೦) ಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ. ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ಅವಧಾರಣೇ ಆದಿಕಾಲತ್ಥೇ ವಾ ನಿಪಾತೋ. ಭಗವಾತಿ ಲೋಕಗರುದೀಪನಂ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಕಥಾಸವನಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲವಚನಂ. ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಭಿಕ್ಖಕೋತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೪೫; ವಿಭ. ೫೧೧) ನಯೇನ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಆಲಪಿ ಅಭಾಸಿ ಸಮ್ಬೋಧೇಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಪನ ಞಾಪನೇಪಿ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಆಮನ್ತಯಾಮಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಟಿವೇದಯಾಮಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ. ಪಕ್ಕೋಸನೇಪಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಮಮ ವಚನೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಆಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೧೧; ಸಂ. ನಿ. ೨.೩೨).

ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಆಮನ್ತನಾಕಾರಪರಿದೀಪನಂ. ತಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿಗುಣಯೋಗಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖನಧಮ್ಮತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖನೇ ಸಾಧುಕಾರಿತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪೀತಿ ಸದ್ದವಿದೂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ತೇನ ಚ ನೇಸಂ ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿಗುಣಯೋಗಸಿದ್ಧೇನ ವಚನೇನ ಹೀನಾಧಿಕಜನಸೇವಿತಂ ವುತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಉದ್ಧತದೀನಭಾವನಿಗ್ಗಹಂ ಕರೋತಿ. ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಇಮಿನಾ ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರಸೋಮ್ಮಹದಯನಯನನಿಪಾತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ವಚನೇನ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಾಭಿಮುಖೇ ಕರೋತಿ. ತೇನೇವ ಚ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ತೇಸಂ ಸೋತುಕಮ್ಯತಂ ಜನೇತಿ. ತೇನೇವ ಚ ಸಮ್ಬೋಧನತ್ಥೇನ ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರೇಪಿ ತೇ ನಿಯೋಜೇತಿ. ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರಾಯತ್ತಾ ಹಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ.

ಅಪರೇಸುಪಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಕಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಚೇ? ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಾಸನ್ನಸದಾಸನ್ನಿಹಿತಭಾವತೋ. ಸಬ್ಬಪರಿಸಸಾಧಾರಣಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ. ಪರಿಸಾಯ ಚ ಜೇಟ್ಠಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ, ಸೇಟ್ಠಾ ಅನಗಾರಿಯಭಾವಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥುಚರಿಯಾನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ ಸಕಲಸಾಸನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಚ. ಆಸನ್ನಾ ತೇ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕತ್ತಾ. ಸದಾಸನ್ನಿಹಿತಾ ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕಾವಚರತ್ತಾತಿ. ಅಪಿಚ ತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಂ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋತಿಪಿ ತೇ ಏವ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ, ನ ಧಮ್ಮಮೇವ ದೇಸೇಸೀತಿ? ಸತಿಜನನತ್ಥಂ. ಭಿಕ್ಖೂ ಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾಪಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಾಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ ‘‘ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಕಿಂನಿದಾನಾ ಕಿಂಪಚ್ಚಯಾ ಕತಮಾಯ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೇಸಿತಾ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ದುಗ್ಗಹಿತಂ ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ, ನ ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ. ತೇನ ನೇಸಂ ಸತಿಜನನತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ.

ಭದನ್ತೇತಿ ಗಾರವವಚನಮೇತಂ, ಸತ್ಥು ಪಟಿವಚನದಾನಂ ವಾ. ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ಭಗವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ. ‘‘ಭದನ್ತೇ’’ತಿ ವದಮಾನಾ ತೇ ಭಗವನ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಲಪನ್ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಭಗವಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ಭಾಸತಿ, ‘‘ಭದನ್ತೇ’’ತಿ ತೇ ಪಚ್ಚಾಭಾಸನ್ತಿ. ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದಾಪೇತಿ, ‘‘ಭದನ್ತೇ’’ತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೇ ಭಗವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ, ತೇ. ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಭಗವತೋ ಆಮನ್ತನಂ ಪಟಿಅಸ್ಸೋಸುಂ, ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ಸುಣಿಂಸು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾತಿ ಭಗವಾ ಏತಂ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ಅವೋಚ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಾವಗಾಹಣತ್ಥಂ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾಪದೇಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತಂ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾತಿ.

ರೂಪಾದಿವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕರೂಪಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಭಗವತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾಯ ಓಕಾಸೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಾ ಪನೇಸಾ ಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾವ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಿಚಾರಣಾ ತಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಭಗವಾ ಪರೇಹಿ ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಕಥೇಸಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಂ ವತ್ಥಸುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಯಾನಿ ಪನ ‘‘ಪರಿಪಕ್ಕಾ ಖೋ ರಾಹುಲಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಯಂನೂನಾಹಂ ರಾಹುಲಂ ಉತ್ತರಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯೇ ವಿನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೧; ಮ. ನಿ. ೩.೪೧೬) ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಖನ್ತಿಂ ಮನಂ ಅಭಿನೀಹಾರಂ ಬುಜ್ಝನಭಾವಞ್ಚ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಕಥಿತಾನಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಭಗವನ್ತಂ ಪನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇ ತೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ತಥಾ ತಥಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಏವಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಭಗವತಾ ಯಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಂಯುತ್ತಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಯಾನಿ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಥಿತಾನಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಏವಮಿಮೇಸು ಚತೂಸು ನಿಕ್ಖೇಪೇಸು ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಪರಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಹೇತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ಕೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನಾತಿ? ರೂಪಗರುಕಾನಂ ಪುರಿಸಾನಂ.

ತತ್ಥ ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದೀಸು ನಕಾರೋ ಪಟಿಸೇಧತ್ಥೋ. ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ. ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಇತ್ಥಿರೂಪತೋ ಅಞ್ಞಂ. ಏಕರೂಪಮ್ಪೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ರೂಪಂ. ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ದ್ವೇ ಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ಞಾಣಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ಚ. ತತ್ಥ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೫) ಅಯಂ ಞಾಣಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ. ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೩೦) ಪನ ದಿಟ್ಠಿಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ. ತಾಸು ಇಧ ಞಾಣಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಪದಸ್ಸ ನಕಾರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದಂ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಏಕರೂಪಮ್ಪಿ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಯಂ ಏವಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯಂ ರೂಪಂ ರೂಪಗರುಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಖೇಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಹತ್ಥಿಕಾಯಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೬) ಹಿ ಗಹಣಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ನಾಮ. ‘‘ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಸಬ್ಬಂ ಕಾಮರಾಗಂ ಪರಿಯಾದಿಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೦೨) ಖೇಪನಂ. ಇಧ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ತತ್ಥ ಇದಂ ರೂಪಂ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ನ ನೀಲುಪ್ಪಲಕಲಾಪಂ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಹತ್ಥೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನಾಪಿ ಖೇಪಯಮಾನಂ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಉದ್ಧನೇ ಉದಕಂ ಸನ್ತಾಪೇತ್ವಾ ಖೇಪೇತಿ. ಉಪ್ಪತ್ತಿಞ್ಚಸ್ಸ ನಿವಾರಯಮಾನಮೇವ ಚತುಭೂಮಕಮ್ಪಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಚೇವ ಖೇಪೇತಿ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ.

ಯಥಯಿದನ್ತಿ ಯಥಾ ಇದಂ. ಇತ್ಥಿರೂಪನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ರೂಪಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಕಿಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ವದೇಥ? ರುಪ್ಪತೀತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೇನ ರುಪ್ಪತಿ? ಸೀತೇನಪಿ ರುಪ್ಪತಿ ಉಣ್ಹೇನಪಿ ರುಪ್ಪತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೯) ಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ರೂಪಸ್ಸ ವಚನತ್ಥೋ ಚೇವ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪನ ರೂಪಸದ್ದೋ ಖನ್ಧಭವನಿಮಿತ್ತಪಚ್ಚಯಸರೀರವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದೀಸು ಅನೇಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ವತ್ತತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೨; ಮಹಾವ. ೨೨) ಏತ್ಥ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ವತ್ತತಿ. ‘‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೬೧; ವಿಭ. ೬೨೪) ಏತ್ಥ ರೂಪಭವೇ. ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೨೦೪-೨೩೨ ಆದಯೋ) ಏತ್ಥ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತೇ. ‘‘ಸರೂಪಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನೋ ಅರೂಪಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೮೩) ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯೇ. ‘‘ಆಕಾಸೋ ಪರಿವಾರಿತೋ ರೂಪನ್ತೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦೬) ಏತ್ಥ ಸರೀರೇ. ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೦; ೩.೪೨೧) ಏತ್ಥ ವಣ್ಣೇ. ‘‘ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋ ರೂಪಪ್ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೬೫) ಏತ್ಥ ಸಣ್ಠಾನೇ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ, ಅರಸರೂಪೋ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾನಿ. ಇಧ ಪನೇಸ ಇತ್ಥಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನೇ ರೂಪಾಯತನಸಙ್ಖಾತೇ ವಣ್ಣೇ ವತ್ತತಿ. ಅಪಿಚ ಯೋ ಕೋಚಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿವತ್ಥನಿವಾಸನಸ್ಸ ವಾ ಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ವಾ ಗನ್ಧವಣ್ಣಕಾದೀನಂ ವಾ ಪಿಳನ್ಧನಮಾಲಾದೀನಂ ವಾತಿ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೋ ಚ ವಣ್ಣೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಇತ್ಥಿರೂಪನ್ತೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತ್ಥಿರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ದಳ್ಹೀಕರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಪುರಿಮಂ ವಾ ‘‘ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇತ್ಥಿರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಓಪಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಪರಿಯಾದಾನಾನುಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ.

ತತ್ರಿದಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಸ್ಸ ಪರಿಯಾದಾನಾನುಭಾವೇ ವತ್ಥು – ಮಹಾದಾಠಿಕನಾಗರಾಜಾ ಕಿರ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ಅಮ್ಬತ್ಥಲೇ ಮಹಾಥೂಪಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಗಿರಿಭಣ್ಡಪೂಜಂ ನಾಮ ಕತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಓರೋಧಗಣಪರಿವುತೋ ಚೇತಿಯಗಿರಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ದೇತಿ. ಬಹೂನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನೇ ನಾಮ ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸತಿ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ರಞ್ಞೋ ಚ ದಮಿಳದೇವೀ ನಾಮ ಮಹೇಸೀ ಪಠಮವಯೇ ಠಿತಾ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಪಾಸಾದಿಕಾ. ಅಥೇಕೋ ಚಿತ್ತತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅಸಂವರನಿಯಾಮೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಮ್ಮಾದಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಯ ಠಿತನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಸು ‘‘ಹನ್ದ ದಮಿಳದೇವೀ, ಹನ್ದ ದಮಿಳದೇವೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಸ್ಸ ದಹರಸಾಮಣೇರಾ ಉಮ್ಮತ್ತಕಚಿತ್ತತ್ಥೇರೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಕತ್ವಾ ವೋಹರಿಂಸು. ಅಥ ಸಾ ದೇವೀ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಸಿವಥಿಕದಸ್ಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗತೇ ದಹರಸಾಮಣೇರಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ ಚಿತ್ತತ್ಥೇರ, ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ತ್ವಂ ವಿಲಪಸಿ, ಮಯಂ ತಸ್ಸಾ ದೇವಿಯಾ ಸಿವಥಿಕದಸ್ಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗತಾ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಅಸ್ಸದ್ದಹನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಸಾ ವಾ ತಸ್ಸಾ ವಾ ತುಮ್ಹೇ ಸಿವಥಿಕದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಗತಾ, ಮುಖಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧೂಮಣ್ಣ’’ನ್ತಿ. ಉಮ್ಮತ್ತಕವಚನಮೇವ ಅವೋಚ. ಏವಂ ಉಮ್ಮತ್ತಕಚಿತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ಅಟ್ಠಾಸಿ ಇದಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ವತ್ಥು – ಸದ್ಧಾತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜಾ ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ಓರೋಧಗಣಪರಿವುತೋ ವಿಹಾರಂ ಆಗತೋ. ಏಕೋ ದಹರೋ ಲೋಹಪಾಸಾದದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಠತ್ವಾ ಅಸಂವರೇ ಠಿತೋ ಏಕಂ ಇತ್ಥಿಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಸಾಪಿ ಗಮನಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಉಭೋಪಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಟ್ಠಿತೇನ ರಾಗಗ್ಗಿನಾ ಡಯ್ಹಿತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಂಸು. ಏವಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ದಹರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ವತ್ಥು – ಕಲ್ಯಾಣಿಯಮಹಾವಿಹಾರತೋ ಕಿರೇಕೋ ದಹರೋ ಉದ್ದೇಸತ್ಥಾಯ ಕಾಳದೀಘವಾಪಿಗಾಮದ್ವಾರವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಿತುದ್ದೇಸಕಿಚ್ಚೋ ಅತ್ಥಕಾಮಾನಂ ವಚನಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಗತಟ್ಠಾನೇ ದಹರಸಾಮಣೇರೇಹಿ ಪುಟ್ಠೇನ ಗಾಮಸ್ಸ ನಿವಿಟ್ಠಾಕಾರೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ ತಾಯ ನಿವತ್ಥವತ್ಥಂ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಇದಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಮತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಾ ನಾಮ ಇತ್ಥೀ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮತಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅನ್ತೋಉಟ್ಠಿತೇನ ರಾಗಗ್ಗಿನಾ ಡಯ್ಹಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪುಣಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಇದಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೨. ದುತಿಯಾದೀನಿ ಸದ್ದಗರುಕಾದೀನಂ ಆಸಯವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ತೇಸು ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಕಥಿತಗೀತವಾದಿತಸದ್ದೋ. ಅಪಿಚ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿವತ್ಥನಿವಾಸನಸ್ಸಾಪಿ ಅಲಙ್ಕತಾಲಙ್ಕಾರಸ್ಸಾಪಿ ಇತ್ಥಿಪಯೋಗನಿಪ್ಫಾದಿತೋ ವೀಣಾಸಙ್ಖಪಣವಾದಿಸದ್ದೋಪಿ ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬೋಪಿ ಹೇಸೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ.

ತತ್ಥ ಸುವಣ್ಣಕಕ್ಕಟಕಸುವಣ್ಣಮೋರದಹರಭಿಕ್ಖುಆದೀನಂ ವತ್ಥೂನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಪಬ್ಬತನ್ತರಂ ಕಿರ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿನಾಗಕುಲಂ ವಸತಿ. ಅವಿದೂರಟ್ಠಾನೇ ಚಸ್ಸ ಮಹಾಪರಿಭೋಗಸರೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೂಪಪನ್ನೋ ಸುವಣ್ಣಕಕ್ಕಟಕೋ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ತಂ ಸರಂ ಓತಿಣ್ಣೋತಿಣ್ಣೇ ಸಣ್ಡಾಸೇನ ವಿಯ ಅಳೇಹಿ ಪಾದೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸಂ ನೇತ್ವಾ ಮಾರೇತಿ. ತಸ್ಸ ಓತಾರಾಪೇಕ್ಖಾ ಹತ್ಥಿನಾಗಾ ಏಕಂ ಮಹಾಹತ್ಥಿಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ತಂ ಹತ್ಥಿನಾಗಂ ಗಣ್ಹಿ. ಥಾಮಸತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಭೀತರವಂ ರವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಬ್ಬೇ ಯಥಾರುಚಿಯಾ ಅಕೀಳಿತ್ವಾ ಪಲಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ನಿಚ್ಚಲೋವ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉತ್ತಿಣ್ಣಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತೇನ ಗಹಿತಭಾವಂ ಅತ್ತನೋ ಭರಿಯಂ ಜಾನಾಪೇತುಂ ವಿರವಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ –

‘‘ಸಿಙ್ಗೀಮಿಗೋ ಆಯತಚಕ್ಖುನೇತ್ತೋ,

ಅಟ್ಠಿತ್ತಚೋ ವಾರಿಸಯೋ ಅಲೋಮೋ;

ತೇನಾಭಿಭೂತೋ ಕಪಣಂ ರುದಾಮಿ,

ಮಾ ಹೇವ ಮಂ ಪಾಣಸಮಂ ಜಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೩.೪೯);

ಸಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಗಹಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತಂ ತಮ್ಹಾ ಭಯಾ ಮೋಚೇತುಂ ಹತ್ಥಿನಾ ಚ ಕುಳೀರೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪನ್ತೀ ಏವಮಾಹ –

‘‘ಅಯ್ಯ ನ ತಂ ಜಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕುಞ್ಜರಂ ಸಟ್ಠಿಹಾಯನಂ;

ಪಥಬ್ಯಾ ಚಾತುರನ್ತಾಯ, ಸುಪ್ಪಿಯೋ ಹೋಸಿ ಮೇ ತುವಂ.

‘‘ಯೇ ಕುಳೀರಾ ಸಮುದ್ದಸ್ಮಿಂ, ಗಙ್ಗಾಯ ಯಮುನಾಯ ಚ;

ತೇಸಂ ತ್ವಂ ವಾರಿಜೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ಮುಞ್ಚ ರೋದನ್ತಿಯಾ ಪತಿ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೩.೫೦-೫೧);

ಕುಳೀರೋ ಸಹ ಇತ್ಥಿಸದ್ದಸ್ಸವನೇನ ಗಹಣಂ ಸಿಥಿಲಮಕಾಸಿ. ಅಥ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ‘‘ಅಯಮೇವೇತಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ’’ತಿ ಏಕಂ ಪಾದಂ ಗಹಿತಾಕಾರೇನೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ದುತಿಯಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಪಿಟ್ಠಿಕಪಾಲೇ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಚುಣ್ಣಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ತೀರೇ ಖಿಪಿ. ಅಥ ನಂ ಸಬ್ಬಹತ್ಥಿನೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ವೇರೀ’’ತಿ ವಿಚುಣ್ಣಯಿಂಸು. ಏವಂ ತಾವ ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋ ಸುವಣ್ಣಕಕ್ಕಟಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ.

ಸುವಣ್ಣಮೋರೋಪಿ ಹಿಮವನ್ತಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಪಬ್ಬತಗಹನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸನ್ತೋ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉದಯಕಾಲೇ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಉಲ್ಲೋಕೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ರಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏವಂ ವದತಿ –

‘‘ಉದೇತಯಂ ಚಕ್ಖುಮಾ ಏಕರಾಜಾ,

ಹರಿಸ್ಸವಣ್ಣೋ ಪಥವಿಪ್ಪಭಾಸೋ;

ತಂ ತಂ ನಮಸ್ಸಾಮಿ ಹರಿಸ್ಸವಣ್ಣಂ ಪಥವಿಪ್ಪಭಾಸಂ,

ತಯಾಜ್ಜ ಗುತ್ತಾ ವಿಹರೇಮು ದಿವಸಂ.

‘‘ಯೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇದಗೂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ,

ತೇ ಮೇ ನಮೋ ತೇ ಚ ಮಂ ಪಾಲಯನ್ತು;

ನಮತ್ಥು ಬುದ್ಧಾನಂ ನಮತ್ಥು ಬೋಧಿಯಾ,

ನಮೋ ವಿಮುತ್ತಾನಂ ನಮೋ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ;

ಇಮಂ ಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ,

ಮೋರೋ ಚರತಿ ಏಸನಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೨.೧೭);

ಸೋ ದಿವಸಂ ಗೋಚರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಅತ್ಥಙ್ಗತಂ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾಪಿ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವದತಿ –

‘‘ಅಪೇತಯಂ ಚಕ್ಖುಮಾ ಏಕರಾಜಾ,

ಹರಿಸ್ಸವಣ್ಣೋ ಪಥವಿಪ್ಪಭಾಸೋ;

ತಂ ತಂ ನಮಸ್ಸಾಮಿ ಹರಿಸ್ಸವಣ್ಣಂ ಪಥವಿಪ್ಪಭಾಸಂ,

ತಯಾಜ್ಜ ಗುತ್ತಾ ವಿಹರೇಮು ರತ್ತಿಂ.

‘‘ಯೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇದಗೂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ,

ತೇ ಮೇ ನಮೋ ತೇ ಚ ಮಂ ಪಾಲಯನ್ತು;

ನಮತ್ಥು ಬುದ್ಧಾನಂ ನಮತ್ಥು ಬೋಧಿಯಾ,

ನಮೋ ವಿಮುತ್ತಾನಂ ನಮೋ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ;

ಇಮಂ ಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ,

ಮೋರೋ ವಾಸಮಕಪ್ಪಯೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೨.೧೮);

ಇಮಿನಾ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಸತಾನಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಮೋರಕುಕ್ಕುಟಿಕಾಯ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮಂ ಅಸರಿತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಪೇಸಿತಸ್ಸ ಲುದ್ದಕಸ್ಸ ವಸಂ ಉಪಗತೋ. ಏವಂ ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋ ಸುವಣ್ಣಮೋರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ. ಛಾತಪಬ್ಬತವಾಸೀ ದಹರೋ ಪನ ಸುಧಾಮುಣ್ಡಕವಾಸೀ ದಹರೋ ಚ ಇತ್ಥಿಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತಾತಿ.

೩. ತತಿಯೇ ಇತ್ಥಿಗನ್ಧೋತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಂ ಗನ್ಧಾಯತನಂ. ಸ್ವಾಯಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸರೀರಗನ್ಧೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಕಾಯಾರುಳ್ಹೋ ಪನ ಆಗನ್ತುಕಅನುಲೇಪನಾದಿಗನ್ಧೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಏಕಚ್ಚಾ ಹಿ ಇತ್ಥೀ ಅಸ್ಸಗನ್ಧಿನೀ ಹೋತಿ, ಏಕಚ್ಚಾ ಮೇಣ್ಡಕಗನ್ಧಿನೀ, ಏಕಚ್ಚಾ ಸೇದಗನ್ಧಿನೀ, ಏಕಚ್ಚಾ ಸೋಣಿತಗನ್ಧಿನೀ. ಏಕಚ್ಚೋ ಅನ್ಧಬಾಲೋ ಏವರೂಪಾಯಪಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ರಜ್ಜತೇವ. ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಪನ ಇತ್ಥಿರತನಸ್ಸ ಕಾಯತೋ ಚನ್ದನಗನ್ಧೋ ವಾಯತಿ, ಮುಖತೋ ಚ ಉಪ್ಪಲಗನ್ಧೋ. ಅಯಂ ನ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಹೋತಿ, ಆಗನ್ತುಕಅನುಲೇಪನಾದಿಗನ್ಧೋವ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ ಪನ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಗೋಣಾದಯೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಸಜಾತಿಇತ್ಥೀನಂ ಉತುಗನ್ಧೇನ ಯೋಜನದ್ವಿಯೋಜನತಿಯೋಜನಚತುಯೋಜನಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಇತ್ಥಿಕಾಯೇ ಗನ್ಧೋ ವಾ ಹೋತು ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿವತ್ಥನಿವಾಸನಅನುಲಿತ್ತಾಲೇಪನಪಿಳನ್ಧಮಾಲಾದಿಗನ್ಧೋ ವಾ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಇತ್ಥಿಗನ್ಧೋತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೪. ಚತುತ್ಥೇ ಇತ್ಥಿರಸೋತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಂ ರಸಾಯತನಂ. ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರಾ ಪನ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಿಂಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವಿತಾದಿವಸೇನ ಸವನರಸೋ ಚೇವ ಪರಿಭೋಗರಸೋ ಚ, ಅಯಂ ಇತ್ಥಿರಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಿಂ ತೇನ? ಯೋ ಪನಾಯಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ಓಟ್ಠಮಂಸಸಮ್ಮಕ್ಖನಖೇಳಾದಿರಸೋಪಿ, ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ದಿನ್ನಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಂ ರಸೋಪಿ, ಸಬ್ಬೋ ಸೋ ಇತ್ಥಿರಸೋತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅನೇಕೇ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸಹತ್ಥಾ ದಿನ್ನಮೇವ ಮಧುರನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತಾತಿ.

೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಇತ್ಥಿಫೋಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸೋ, ಇತ್ಥಿಸರೀರಾರುಳ್ಹಾನಂ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಮಾಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಫಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಫೋಟ್ಠಬ್ಬೋತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬೋಪೇಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ ಮಹಾಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇ ಗಣಸಜ್ಝಾಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ದಹರಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣಫಸ್ಸೋ ವಿಯಾತಿ.

ಇತಿ ಸತ್ಥಾ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯವಸೇನ ರೂಪಾದೀಸು ಏಕೇಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಈದಿಸಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆಹ. ಯಥಾ ಹಿ ರೂಪಗರುಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ಗಮೇತಿ ಪಲಿಬುನ್ಧತಿ ಬಜ್ಝಾಪೇತಿ ಬದ್ಧಾಪೇತಿ ಮೋಹೇತಿ ಸಂಮೋಹೇತಿ, ನ ತಥಾ ಸೇಸಾ ಸದ್ದಾದಯೋ. ಯಥಾ ಚ ಸದ್ದಾದಿಗರುಕಾನಂ ಸದ್ದಾದಯೋ, ನ ತಥಾ ರೂಪಾದೀನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾದೀಸು ಏಕಮೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ದ್ವೇಪಿ ತೀಣಿಪಿ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಪಞ್ಚಪಿ. ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಪಞ್ಚಗರುಕವಸೇನ ಕಥಿತಾ, ನ ಪಞ್ಚಗರುಕಜಾತಕವಸೇನ. ಪಞ್ಚಗರುಕಜಾತಕಂ ಪನ ಸಕ್ಖಿಭಾವತ್ಥಾಯ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ರ ಹಿ ಅಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಕನ್ತಾರಮಜ್ಝೇ ಕತಾಯ ಆಪಣಾದಿವಿಚಾರಣಾಯ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸು ಸಹಾಯೇಸು ರೂಪಗರುಕೋ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಬಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋ, ಸದ್ದಾದಿಗರುಕಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಾದೀಸು. ಇತಿ ತಂ ಸಕ್ಖಿಭಾವತ್ಥಾಯ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಪಞ್ಚಗರುಕವಸೇನೇವ ಕಥಿತಾ.

೬. ಯಸ್ಮಾ ಚ ನ ಕೇವಲಂ ಪುರಿಸಾಯೇವ ಪಞ್ಚಗರುಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇತ್ಥಿಯೋಪಿ ಹೋನ್ತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಪುನ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಕಥೇಸಿ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವತ್ಥೂಸುಪಿ ಪಠಮಸುತ್ತೇ ಲೋಹಪಾಸಾದದ್ವಾರೇ ಠಿತಂ ದಹರಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮತಾಯ ರಾಜೋರೋಧಾಯ ವತ್ಥು ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ.

೭. ದುತಿಯಸುತ್ತೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ರೂಪೂಪಜೀವಿನೋ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ವತ್ಥು ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಗುತ್ತಿಲವೀಣಾವಾದಕೋ ಕಿರೇಕಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸಹಸ್ಸಂ ಪಹಿಣಿ, ಸಾ ತಂ ಉಪ್ಪಣ್ಡೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛಿ. ಸೋ ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮೇತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಸಾಯನ್ಹಕಾಲಸಮನನ್ತರೇ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಗೇಹಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಟ್ಠಾನೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಗೇಹದ್ವಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ವೀಣಾಯ ತನ್ತಿಯೋ ಸಮೇ ಗುಣೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತನ್ತಿಸ್ಸರೇನ ಗೀತಸ್ಸರಂ ಅನತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಗಾಯಿ. ಸಾ ಇತ್ಥೀ ತಸ್ಸ ಗೀತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ದ್ವಾರನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ವಿವಟವಾತಪಾನೇನ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಕಾಸೇಯೇವ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತಾ.

೮. ತತಿಯಸುತ್ತೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಕಾಯತೋ ಚನ್ದನಗನ್ಧೋ ವಾಯತಿ, ಮುಖತೋ ಚ ಉಪ್ಪಲಗನ್ಧೋತಿ ಇದಂ ಆಹರಿತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥು ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರೇಕಿಸ್ಸಾ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಧೀತಾಯ ಸಾಮಿಕೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಮಯಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಗಿಹಿಭೂತೇನ ಪೂರೇತು’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭರಿಯಂ ‘‘ಅಸ್ಸಾಮಿಕಾ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿಕೋಸಲೋ ಅನ್ತೇಪುರಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಏಕಂ ನೀಲುಪ್ಪಲಕಲಾಪಂ ಆದಾಯ ಅನ್ತೇಪುರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಏಕೇಕಿಸ್ಸಾ ಏಕೇಕಂ ನೀಲುಪ್ಪಲಂ ದಾಪೇಸಿ. ಪುಪ್ಫೇಸು ಭಾಜಿಯಮಾನೇಸು ತಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ದ್ವೇ ಹತ್ಥಂ ಪತ್ತಾನಿ. ಸಾ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಪಸಿಙ್ಘಿತ್ವಾ ಪರೋದಿ. ರಾಜಾ ತಸ್ಸಾ ಉಭಯಾಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಪಹಟ್ಠಕಾರಣಞ್ಚ ರೋದನಕಾರಣಞ್ಚ ಕಥೇಸಿ. ಯಾವತತಿಯಂ ಕಥಿತೇಪಿ ರಾಜಾ ಅಸ್ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಪುನದಿವಸೇ ಸಕಲರಾಜನಿವೇಸನೇ ಸಬ್ಬಮಾಲಾವಿಲೇಪನಾದಿಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಂ ಹರಾಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಂ ಇತ್ಥಿಂ ‘‘ಕತರೋ ತೇ ಥೇರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಞತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಗಚ್ಛತು, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಸುಕತ್ಥೇರೋ ಅನುಮೋದನಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ. ಥೇರೇ ಅನುಮೋದನಂ ವತ್ತುಂ ಆರದ್ಧಮತ್ತೇ ಸಕಲಂ ರಾಜನಿವೇಸನಂ ಗನ್ಧಪೂರಂ ವಿಯ ಜಾತಂ. ರಾಜಾ ‘‘ಸಚ್ಚಮೇವೇಸಾ ಆಹಾ’’ತಿ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಸತ್ಥಾರಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅಯಂ ಅತೀತೇ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುಣನ್ತೋ ‘ಸಾಧು ಸಾಧೂ’ತಿ ಸಾಧುಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ತಮ್ಮೂಲಕೋ ತೇನ ಮಹಾರಾಜ ಅಯಮಾನಿಸಂಸೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿ.

‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ, ಸಾಧು ಸಾಧೂತಿ ಭಾಸತೋ;

ಮುಖತೋ ಜಾಯತೇ ಗನ್ಧೋ, ಉಪ್ಪಲಂವ ಯಥೋದಕೇ’’ತಿ.

ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

ರೂಪಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೨. ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೨೧) ವಿಯ ನಿಸ್ಸತ್ತಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪೀತಿ ನಿಸ್ಸತ್ತಂ ಏಕಸಭಾವಮ್ಪೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೋವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಭೂತಾನಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಸಮ್ಭವೇಸೀನಂ ವಾ ಅನುಗ್ಗಹಾಯ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೨; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೧) ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ ದ್ವಿಪದಾ ವಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦) ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ವಾಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಮಹಂ ಯಥಾ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ. ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಜಾತೋ ಅಸಞ್ಜಾತೋ ಅಪಾತುಭೂತೋ ಅಸಮುದಾಗತೋ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋತಿ ‘‘ಯೋ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಕಾಮನನ್ದೀ ಕಾಮತಣ್ಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೧೫೬) ನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ. ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ ಪಾತುಭವತಿ. ಸೋ ಪನೇಸ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ವಾ ಅನನುಭೂತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ವತ್ತವಸೇನ ಕಿಲೇಸೋ ನ ಸಮುದಾಚರತಿ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಗನ್ಥಧುತಙ್ಗಸಮಾಧಿ- ವಿಪಸ್ಸನಾನವಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರವಸೇನ. ಕಥಂ? ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಖುದ್ದಕವತ್ತಾನಿ ಚುದ್ದಸ ಮಹಾವತ್ತಾನಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಪಾನೀಯಮಾಳಕಉಪೋಸಥಾಗಾರಆಗನ್ತುಕಗಮಿಕವತ್ತಾನಿ ಚ ಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನಸ್ಸ ವತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭಿನ್ನವತ್ತಸ್ಸ ಚರತೋ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಞ್ಚೇವ ಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗಞ್ಚ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಏಕಚ್ಚೋ ಗನ್ಥಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಏಕಮ್ಪಿ ನಿಕಾಯಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ತಯೋಪಿ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪಞ್ಚಪಿ. ತಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ಪಾಳಿವಸೇನ ಅನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬಾಪರವಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪಕಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನಸ್ಸ ಗನ್ಥಕಮ್ಮಂ ಪಹಾಯ ಕುಸೀತಸ್ಸ ಚರತೋ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ಧುತಙ್ಗಧರೋ ಹೋತಿ, ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಗುಣೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ. ತಸ್ಸ ಪನ ಧುತಙ್ಗಗುಣೇ ಪರಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನಸ್ಸ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಆವತ್ತಸ್ಸ ಚರತೋ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಏಕಚ್ಚೋ ಅಟ್ಠಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಚಿಣ್ಣವಸೀ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು ಆವಜ್ಜನವಸಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನಸ್ಸ ಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಾ ಭಸ್ಸಾದೀಸು ಅನುಯುತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ವಿಪಸ್ಸಕೋ ಹೋತಿ, ಸತ್ತಸು ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ವಾ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಸೇವಂ ವಿಹರತೋ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಂ ಪಹಾಯ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಏಕಚ್ಚೋ ನವಕಮ್ಮಿಕೋ ಹೋತಿ, ಉಪೋಸಥಾಗಾರಭೋಜನಸಾಲಾದೀನಿ ಕಾರೇತಿ. ತಸ್ಸ ತೇಸಂ ಉಪಕರಣಾನಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನಸ್ಸ ನವಕಮ್ಮೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ವಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೇ ವಾ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಆಗತೋ ಸುದ್ಧಸತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅನಾಸೇವನತಾಯ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನಸ್ಸ ಲದ್ಧಾಸೇವನಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ತಾವ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಥಂ ಅನನುಭೂತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಅನನುಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಮನಾಪಿಯಂ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಲಭತಿ, ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇ ಆಗಮ್ಮ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಅನನುಭೂತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಜಾತೋ ಸಞ್ಜಾತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪಾತುಭೂತೋ. ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಭಾವಾಯ. ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾತಿ ವಿಪುಲಭಾವಾಯ ರಾಸಿಭಾವಾಯ. ತತ್ಥ ಸಕಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ಸಕಿಂ ನಿರುದ್ಧೋ ವಾ ಸ್ವೇವ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ನಿರುದ್ಧೇ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ನಾಮ.

ಸುಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ರಾಗಟ್ಠಾನಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ. ‘‘ಸನಿಮಿತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ನೋ ಅನಿಮಿತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ನಾಮಂ. ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಞ್ಚ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೧೬) ಏತ್ಥ ಕಾರಣಸ್ಸ. ‘‘ಸೋ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆಸೇವತಿ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೩೫) ಏತ್ಥ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ. ‘‘ಯಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಯಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅನನ್ತರಾ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೨೭) ಏತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ. ಇಧ ಪನ ರಾಗಟ್ಠಾನಿಯೋ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮೋ ‘‘ಸುಭನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೋತಿ. ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ? ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ, ದುಕ್ಖೇ ಸುಖನ್ತಿ, ಅನತ್ತನಿ ಅತ್ತಾತಿ, ಅಸುಭೇ ಸುಭನ್ತಿ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಥಮನಸಿಕಾರೋ, ಸಚ್ಚವಿಪ್ಪಟಿಕೂಲೇನ ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಾ ಅನ್ವಾವಜ್ಜನಾ ಆಭೋಗೋ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ಮನಸಿಕಾರೋ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೩೬) ಇಮಸ್ಸ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಅನುಪಾಯೇನ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ.

೧೨. ದುತಿಯೇ ಬ್ಯಾಪಾದೋತಿ ಭತ್ತಬ್ಯಾಪತ್ತಿ ವಿಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಂ ಪಕತಿವಿಜಹನಭಾವೋ. ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಬ್ಯಾಪಾದನೀವರಣಂ? ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀತಿ ಆಘಾತೋ ಜಾಯತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧೬೦) ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರಿತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾದನೀವರಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠಂ ನಿಮಿತ್ತಂ. ಪಟಿಘಸ್ಸಪಿ ಪಟಿಘಾರಮ್ಮಣಸ್ಸಪಿ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ – ‘‘ಪಟಿಘಮ್ಪಿ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಂ, ಪಟಿಘಾರಮ್ಮಣೋಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಹಿ ವಿಸೇಸಮತ್ತಮೇವ ವಕ್ಖಾಮಾತಿ.

೧೩. ತತಿಯೇ ಥಿನಮಿದ್ಧನ್ತಿ ಥಿನಞ್ಚೇವ ಮಿದ್ಧಞ್ಚ. ತೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಥಿನಂ, ಆಲಸಿಯಭಾವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಮಿದ್ಧಂ, ಕಪಿಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಪಚಲಾಯಿಕಭಾವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಥಿನಂ? ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಓಲೀಯನಾ ಸಲ್ಲೀಯನಾ. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಮಿದ್ಧಂ? ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಓನಾಹೋ ಪರಿಯೋನಾಹೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೧೬೨-೧೧೬೩) ನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅರತೀತಿಆದೀನಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಭತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅರತಿ? ಪನ್ತೇಸು ವಾ ಸೇನಾಸನೇಸು ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸು ವಾ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅರತಿ ಅರತಿತಾ ಅನಭಿರತಿ ಅನಭಿರಮನಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ಪರಿತಸ್ಸಿತಾ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅರತಿ. ತತ್ಥ ಕತಮಾ ತನ್ದೀ? ಯಾ ತನ್ದೀ ತನ್ದಿಯನಾ ತನ್ದಿಮನತಾ ಆಲಸ್ಸಂ ಆಲಸ್ಸಾಯನಾ ಆಲಸ್ಸಾಯಿತತ್ತಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ತನ್ದೀ. ತತ್ಥ ಕತಮಾ ವಿಜಮ್ಭಿತಾ? ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಜಮ್ಭನಾ ವಿಜಮ್ಭನಾ ಆನಮನಾ ವಿನಮನಾ ಸನ್ನಮನಾ ಪಣಮನಾ ಬ್ಯಾಧಿಯಕಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಜಮ್ಭಿತಾ. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಭತ್ತಸಮ್ಮದೋ? ಯಾ ಭುತ್ತಾವಿಸ್ಸ ಭತ್ತಮುಚ್ಛಾ ಭತ್ತಕಿಲಮಥೋ ಭತ್ತಪರಿಳಾಹೋ ಕಾಯದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಭತ್ತಸಮ್ಮದೋ. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಚೇತಸೋ ಚ ಲೀನತ್ತಂ? ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಓಲೀಯನಾ ಸಲ್ಲೀಯನಾ ಲೀನಂ ಲೀಯನಾ ಲೀಯಿತತ್ತಂ ಥಿನಂ ಥಿಯನಾ ಥಿಯಿತತ್ತಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಚೇತಸೋ ಚ ಲೀನತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೮೫೬, ೮೫೭, ೮೫೯, ೮೬೦).

ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಥಿನಮಿದ್ಧನೀವರಣಸ್ಸ ಸಹಜಾತವಸೇನಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನಾಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಚೇತಸೋ ಚ ಲೀನತ್ತಂ ಅತ್ತನೋವ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತಂ ನ ಹೋತಿ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪನ ಹೋತೀತಿ.

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಞ್ಚೇವ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತಾಕಾರೋ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ನಾಮ ಅಕತಕಲ್ಯಾಣಸ್ಸ ಕತಪಾಪಸ್ಸ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ. ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮೋತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸೇವೇತಂ ನಾಮಂ. ಅವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಝಾನೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ಅವೂಪಸಮಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಅಯಂ ಪನ ಅವೂಪಸಮೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ.

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ‘‘ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೧೬೭) ನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನೀವರಣಂ. ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋಯೇವಾತಿ.

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ವಾ ಅನನುಭೂತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಾತಿ ದ್ವೀಹೇವ ಕಾರಣೇಹಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ, ಪುನ ಹೇತುಂ ವಾ ಪಚ್ಚಯಂ ವಾ ನ ಲಭತಿ. ಇಧಾಪಿ ವತ್ತಾದೀನಂಯೇವ ವಸೇನ ಅಸಮುದಾಚಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವತ್ತೇ ಯುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ, ವತ್ತವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಂ ತಥಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಮಿಲಕ್ಖತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ.

ಸೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ರೋಹಣಜನಪದೇ ಗಾಮೇಣ್ಡವಾಲಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರೇ ನೇಸಾದಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ವಯಂ ಆಗಮ್ಮ ಕತಘರಾವಾಸೋ ‘‘ಪುತ್ತದಾರಂ ಪೋಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅದೂಹಲಸತಂ ಸಣ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾಸಸತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸೂಲಸತಂ ರೋಪೇತ್ವಾ ಬಹುಂ ಪಾಪಂ ಆಯೂಹನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಗೇಹತೋ ಅಗ್ಗಿಞ್ಚ ಲೋಣಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಗತೋ. ಪಾಸೇ ಬದ್ಧಮಿಗಂ ವಧಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರಪಕ್ಕಮಂಸಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಪಿಪಾಸಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಗಾಮೇಣ್ಡವಾಲಮಹಾವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಪಾನೀಯಮಾಳಕೇ ದಸಮತ್ತೇಸು ಪಾನೀಯಘಟೇಸು ಪಿಪಾಸಾವಿನೋದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪಾನೀಯಂ ಅಲಭನ್ತೋ, ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ಏತ್ತಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಪಿಪಾಸಾಯ ಆಗತಾನಂ ಪಿಪಾಸಾವಿನೋದನಮತ್ತಂ ಪಾನೀಯಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಉಜ್ಝಾಯಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ಚೂಳಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಾನೀಯಮಾಳಕೇ ದಸಮತ್ತೇ ಪಾನೀಯಘಟೇ ಪೂರೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಜೀವಮಾನಪೇತಕಸತ್ತೋ ಅಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಉಪಾಸಕ, ಸಚೇ ಪಿಪಾಸಿತೋಸಿ, ಪಿವ ಪಾನೀಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಕುಟಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇಸು ಆಸಿಞ್ಚಿ. ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪೀತಪೀತಂ ಪಾನೀಯಂ ತತ್ತಕಪಾಲೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮಿವ ನಸ್ಸತಿ, ಸಕಲೇಪಿ ಘಟೇ ಪಿವತೋ ಪಿಪಾಸಾ ನ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಯಾವ ದಾರುಣಞ್ಚ ತೇ, ಉಪಾಸಕ, ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ಇದಾನೇವ ಪೇತೋ ಜಾತೋ, ವಿಪಾಕೋ ಕೀದಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ?

ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಲದ್ಧಸಂವೇಗೋ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತಾನಿ ಅದೂಹಲಾದೀನಿ ವಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ವೇಗೇನ ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುತ್ತದಾರಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದೀಪಕಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪಚ್ಚುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ದುಕ್ಕರಾ, ಆವುಸೋ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಕಥಂ ತ್ವಂ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಸೀತಿ? ಭನ್ತೇ, ಏವರೂಪಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಥಂ ನ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ? ಥೇರೋ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ವತ್ತಾರಭಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ದೇವದೂತಸುತ್ತೇ ‘‘ತಮೇನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿರಯಪಾಲಾ ಪುನ ಮಹಾನಿರಯೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೭೦; ಅ. ನಿ. ೩.೩೬) ಇಮಂ ಠಾನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖರಾಸಿಂ ಅನುಭವಿತಸತ್ತಂ ಪುನ ಮಹಾನಿರಯೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ಅಹೋ ಭಾರಿಯೋ, ಭನ್ತೇ, ಮಹಾನಿರಯೋ’’ತಿ ಆಹ. ಆಮಾವುಸೋ, ಭಾರಿಯೋತಿ. ಸಕ್ಕಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಸ್ಸಿತುನ್ತಿ? ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ದಿಟ್ಠಸದಿಸಂ ಕಾತುಂ ಏಕಂ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಾಮಣೇರೇ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠೇ ಅಲ್ಲದಾರುರಾಸಿಂ ಕಾರೇಹೀತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಕಾರೇಸಿ. ಥೇರೋ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋವ ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಮಹಾನಿರಯತೋ ಖಜ್ಜೋಪನಕಮತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಪಪಟಿಕಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ದಾರುರಾಸಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪಿ. ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ನಿಪಾತೋ ಚ ದಾರುರಾಸಿನೋ ಝಾಯಿತ್ವಾ ಛಾರಿಕಭಾವೂಪಗಮನಞ್ಚ ಅಪಚ್ಛಾ ಅಪುರಿಮಂ ಅಹೋಸಿ.

ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕತಿ ಧುರಾನಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಆವುಸೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಂ, ಗನ್ಥಧುರನ್ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಗನ್ಥೋ ನಾಮ ಪಟಿಬಲಸ್ಸ ಭಾರೋ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ದುಕ್ಖೂಪನಿಸಾ ಸದ್ಧಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮೇ ದೇಥಾ’’ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಥೇರೋ ‘‘ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ವತ್ತಞ್ಚ ಪೂರೇತಿ. ಏಕದಿವಸಂ ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತಮಹಾವಿಹಾರೇ ವತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಏಕದಿವಸಂ ಗಾಮೇಣ್ಡವಾಲಮಹಾವಿಹಾರೇ, ಏಕದಿವಸಂ ಗೋಚರಗಾಮಮಹಾವಿಹಾರೇ. ಥಿನಮಿದ್ಧೇ ಓಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ ವತ್ತಪರಿಹಾನಿಭಯೇನ ಪಲಾಲವರಣಕಂ ತೇಮೇತ್ವಾ ಸೀಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾದೇ ಉದಕೇ ಓತಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತಮಹಾವಿಹಾರೇ ದ್ವೇ ಯಾಮೇ ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ನಿದ್ದಾಯ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಆರದ್ಧಾಯ ಅಲ್ಲಪಲಾಲಂ ಸೀಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಾಚೀನಪಬ್ಬತಪಸ್ಸೇ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಅರುಣವತಿಯಸುತ್ತನ್ತಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ –

‘‘ಆರಮ್ಭಥ ನಿಕ್ಕಮಥ, ಯುಞ್ಜಥ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ;

ಧುನಾಥ ಮಚ್ಚುನೋ ಸೇನಂ, ನಳಾಗಾರಂವ ಕುಞ್ಜರೋ.

‘‘ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹಸ್ಸತಿ;

ಪಹಾಯ ಜಾತಿಸಂಸಾರಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೫) –

ಇದಂ ಠಾನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಇದಂ ಕಥಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತದೇವ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅಪರಾಪರಂ ವಾಯಮನ್ತೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ಚ ತದೇವ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ –

‘‘ಅಲ್ಲಂ ಪಲಾಲಪುಞ್ಜಾಹಂ, ಸೀಸೇನಾದಾಯ ಚಙ್ಕಮಿಂ;

ಪತ್ತೋಸ್ಮಿ ತತಿಯಂ ಠಾನಂ, ಏತ್ಥ ಮೇ ನತ್ಥಿ ಸಂಸಯೋ’’ತಿ.

ಏವರೂಪಸ್ಸ ವತ್ತವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸೋ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ.

ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗನ್ಥೇ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಗನ್ಥಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪಕಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ, ಗನ್ಥವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಂ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಮಲಿಯದೇವತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಸೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ತಿವಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇ ಕಲ್ಲಗಾಮಕೇ ಮಣ್ಡಲಾರಾಮಮಹಾವಿಹಾರೇ ಉದ್ದೇಸಞ್ಚ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ತಸ್ಸೇಕದಿವಸಂ ಕಲ್ಲಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರತೋ ಏಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ಯಾಗುಉಳುಙ್ಕಂ ದತ್ವಾ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಪಣೀತಭೋಜನಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ‘‘ಕತರಗಾಮವಾಸಿಕೋಸಿ ತಾತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಮಣ್ಡಲಾರಾಮಮಹಾವಿಹಾರೇ ಗನ್ಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮಿ, ಉಪಾಸಿಕೇತಿ. ತೇನ ಹಿ ತಾತ ಯಾವ ಗನ್ಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋಸಿ, ಇಧೇವ ನಿಬದ್ಧಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಾಸೀತಿ. ಸೋ ತಂ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಬದ್ಧಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಸುಖಂ ಹೋತು, ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚತೂ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಮೇವ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ತೇಮಾಸಂ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಿಣ್ಡಾಪಚಿತಿಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ನೇವಾಸಿಕಮಹಾಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ ಮಹಾದೇವ, ಅಜ್ಜ ವಿಹಾರೇ ಮಹಾಜನೋ ಸನ್ನಿಪತಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮದಾನಂ ದದೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ.

ದಹರಸಾಮಣೇರಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ಸಞ್ಞಂ ಅದಂಸು – ‘‘ಅಜ್ಜ ತೇ ಪುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಣೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ತಾತಾ, ನ ಸಬ್ಬೇವ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಥೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖಂ ಹೋತು, ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚತೂ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಮೇವ ಕಥೇಸಿ, ಮಾ ಕೇಳಿಂ ಕರೋಥಾತಿ. ಮಾ, ತ್ವಂ ಉಪಾಸಿಕೇ, ಜಾನನಂ ವಾ ಅಜಾನನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಹಸ್ಸು, ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮೇವ ಸುಣಾಹೀತಿ. ಉಪಾಸಿಕಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪರಿಸನ್ತೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಮಾನಾ ನಿಸೀದಿ. ದಿವಾಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಚ ಸರಭಾಣಕೋ ಚ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ಞತ್ವಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ತತೋ ಮಲಿಯದೇವತ್ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥಂ ವತ್ವಾ – ‘‘ಮಯಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾಯ ತಯೋ ಮಾಸೇ ದ್ವೀಹೇವ ಪದೇಹಿ ಅನುಮೋದನಾ ಕತಾ, ಅಜ್ಜ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ತೀಹಿ ಪಿಟಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಕಥೇಸಿ. ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ.

ಅಪರೋಪಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಮಹಾವಿಹಾರೇ ತಿಸ್ಸಭೂತಿತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ವಿನಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಂ ಅನ್ತೋಗಾಮಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಲೋಭೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಸೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದಂ ಅಚಾಲೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತೇ ಯಾಗುಂ ಉಪಟ್ಠಾಕದಹರಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ವಡ್ಢಮಾನೋ ಮಂ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಸಂಸೀದಾಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತತೋವ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಆಹ – ‘‘ಏಕೋ ಮೇ ಬ್ಯಾಧಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಹಂ ಏತಂ ತಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಇತರಥಾ ನಾಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ. ತುಮ್ಹೇ ದಿವಾ ಉದ್ದೇಸಞ್ಚ ಸಾಯಂ ಉದ್ದೇಸಞ್ಚ ಮಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಠಪೇಥ, ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಉದ್ದೇಸಂ ಪನ ಮಾ ಠಪಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ವಾ ಮಲಯವಾಸಿಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾವ ‘‘ಪಟಿಸಾಮೇಹಿ, ಆವುಸೋ, ತವ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಭನ್ತೇ, ಏಕೋ ಮೇ ಬ್ಯಾಧಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ತಂ ತಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ ಸಕ್ಕೋಥ, ಪಟಿಸಾಮೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಆವುಸೋ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರೋಗಂ ತಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ ಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೋಸಿ, ಪಟಿಸಾಮೇಹೀತಿ. ಸುಬ್ಬಚೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಏವಂ ನ ವಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಥೇರೋ ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಅಂಸೇ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವನ್ದಿ. ಕಿಂ, ಆವುಸೋ, ಮಹಾಭೂತಿ ಅತಿರೇಕನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ? ಭನ್ತೇ, ಸಚೇ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ನೋ ಚೇ, ಇದಂ ಮೇ ಪಚ್ಛಿಮದಸ್ಸನನ್ತಿ! ಗಚ್ಛಾವುಸೋ, ಮಹಾಭೂತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಯುತ್ತಯೋಗಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ನ ಝಾನಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾ ಮಗ್ಗೋ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ದುಲ್ಲಭನ್ತಿ. ಸೋ ಥೇರಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಆಗಮನಕಾಲೇ ವವತ್ಥಾಪಿತಂ ಛನ್ನಂ ಸೇಪಣ್ಣಿಗಚ್ಛಮೂಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಉದ್ದೇಸಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ಏವರೂಪಾನಂ ಗನ್ಥವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಕಿಲೇಸಾ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ.

ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಹರತೋ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ, ಧುತಙ್ಗವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಂ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಗಾಮನ್ತಪಬ್ಭಾರವಾಸೀ ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಮಹಾಗಾಮೇ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೋ ತೇಪಿಟಕಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ಚ ಪಾಳಿವಸೇನ ಚ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮಹಾಗಣೇ ವಾಚೇತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ತೇಸು ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಮನಸ್ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಇದಂ ಸುಖಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಸೋ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಏಕೇನುಪಾಯೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸಂವೇಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ‘‘ಕಿಂ ಆಗತೋಸಿ, ಆವುಸೋ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಸಚೇ ಮೇ ಓಕಾಸಂ ಕರಿಸ್ಸಥ, ಏಕಂ ಧಮ್ಮಪದಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗತೋಸ್ಮಿ, ಭನ್ತೇತಿ. ಬಹೂ, ಆವುಸೋ, ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತುಯ್ಹಂ ಓಕಾಸೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಸೋ ಸಬ್ಬೇಸು ರತ್ತಿದಿವಸಭಾಗೇಸು ಓಕಾಸಂ ಅಲಭನ್ತೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಏವಂ ಓಕಾಸೇ ಅಸತಿ ಮರಣಸ್ಸ ಕಥಂ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತದಾ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನಾಯಂ ಉದ್ದೇಸತ್ಥಾಯ ಆಗತೋ, ಮಯ್ಹಂ ಪನೇಸ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಾಯ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಸೋಪಿ ಥೇರೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಮಾದಿಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಮಣಿವಣ್ಣೇ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ.

ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಜಾತಸಂವೇಗೋ ದಿವಾ ಉದ್ದೇಸಞ್ಚ ಸಾಯಂ ಉದ್ದೇಸಞ್ಚ ವಾಚೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಓತರನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಓತಿಣ್ಣೋ ತೇರಸ ಧುತಗುಣೇ ಪರಿಪುಣ್ಣೇ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಗಾಮನ್ತಪಬ್ಭಾರಸೇನಾಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಭಾರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪತ್ವಾ ಮಞ್ಚೇ ಪಿಟ್ಠಿಂ ನ ಪಸಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಾನಸಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮಂ ಓತರಿ. ತಸ್ಸ ‘‘ಅಜ್ಜ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ ಅಜ್ಜ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಘಟೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಪವಾರಣಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾ. ಸೋ ಪವಾರಣಾಯ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಂ ಪಹಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅತಿವಿಯ ಕಿಲಮತಿ. ಸೋ ತಾಯ ಪವಾರಣಾಯ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಮಾದಿಸೋಪಿ ನಾಮ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ನ ಲಭತಿ, ಯಾವ ದುಲ್ಲಭಞ್ಚ ವತಿದಂ ಅರಹತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಠಾನಚಙ್ಕಮಬಹುಲೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತಂ ಪುಣ್ಣಚನ್ದಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ವಿಸುದ್ಧಂ, ಉದಾಹು ಮಯ್ಹಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಚನ್ದಮಣ್ಡಲೇ ಸಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಉಪಸಮ್ಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾ ಸೀಲಸ್ಮಿಂ ಕಾಳಕಂ ವಾ ತಿಲಕೋ ವಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣತ್ತಾ ಪೀತಿಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ಧುತಙ್ಗವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋ ಕಿಲೇಸೋ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ.

ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಪಜ್ಜನಬಹುಲತಾಯ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಂ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಅವಸ್ಸಿಕಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ. ಸೋ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಸಮುದಾಚಾರೇನ ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಾಮನ್ತಂ ಕಥೇತಿ, ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಕಾಲೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಮಹಾಗಾಮೇ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ತಲಙ್ಗರವಾಸಿಧಮ್ಮದಿನ್ನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಥೇರೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತೂ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಮಹಲ್ಲಕತರೋ ಭಿಕ್ಖು ನತ್ಥಿ, ಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಚರಿಯೋ, ತಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ಕತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಥೇರಸ್ಸ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಕಿಂ, ಧಮ್ಮದಿನ್ನ, ಚಿರಸ್ಸಂ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರತೋ ಮೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇಸಿ, ಅಹಂ ಏಕಕೋ ನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಆಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಸಾರಣೀಯಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋವ ಪಪಞ್ಚೇತ್ವಾ ‘‘ಕದಾ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಿ, ಆವುಸೋ ಧಮ್ಮದಿನ್ನ, ವಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ವಳಞ್ಜೇಥಾತಿ. ಆಮ, ಆವುಸೋತಿ. ಏಕಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಮಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾಥ, ಭನ್ತೇತಿ? ‘‘ನ, ಆವುಸೋ, ಏತಂ ಭಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಮಾಪೇಸಿ. ‘‘ಏತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಂ ಪದುಮಗಚ್ಛಂ ಮಾಪೇಥಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ ತಮ್ಪಿ ಮಾಪೇಸಿ. ಇದಾನೇತ್ಥ ಮಹನ್ತಂ ಪುಪ್ಫಂ ದಸ್ಸೇಥಾತಿ. ಥೇರೋ ತಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಏತ್ಥ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ದಸ್ಸೇಥಾತಿ. ಥೇರೋ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತತೋ ನಂ ಆಹ – ‘‘ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸುಭತೋ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಅತ್ತನಾವ ಮಾಪಿತಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಲೋಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತದಾ ಅತ್ತನೋ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅವಸ್ಸಯೋ ಮೇ ಸಪ್ಪುರಿಸ ಹೋಹೀ’’ತಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿ. ‘‘ಏತದತ್ಥಮೇವಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಗತೋ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅಸುಭವಸೇನ ಸಲ್ಲಹುಕಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕಾತುಂ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ. ಸುಪರಿಮದ್ದಿತಸಙ್ಖಾರೋ ಥೇರೋ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಾಟ್ಠಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅಥ ನಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮದಿನ್ನತ್ಥೇರೋ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋ ಕಿಲೇಸೋ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ.

ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಂ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ. ತೇ ಕಿರ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿವಿತ್ತಂ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ‘‘ಪಟಿವಿದ್ಧಮಗ್ಗಫಲಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಮಗ್ಗಫಲತ್ಥಾಯ ವಾಯಾಮಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಪುರೇ ಆಗಮನತೋವ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಪಧಾನಕಮ್ಮಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಜ್ಜ ಮಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮಮ ದಸ್ಸನಾಯ ಓಕಾಸಂ ಅಕತ್ವಾ ‘ಆಮಕಸುಸಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಲ್ಲಅಸುಭಭಾವನಂ ಕರೋಥಾ’ತಿ ಪಹಿಣೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಆಗತಾನಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಕಥಿತಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ತೇ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ನ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ಅದ್ಧಾ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಮಕಸುಸಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಲ್ಲಅಸುಭಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ಲೋಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನೂನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ದಿಟ್ಠಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾತಸಂವೇಗಾ ಲದ್ಧಮಗ್ಗಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆರಭಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರದ್ಧಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಇಮಂ ಓಭಾಸಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಯಾನಿಮಾನಿ ಅಪತ್ತಾನಿ, ಅಲಾಬೂನೇವ ಸಾರದೇ;

ಕಾಪೋತಕಾನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ, ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾನ ಕಾ ರತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೪೯);

ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ಏವರೂಪಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಕಿಲೇಸಾ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ.

ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನವಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ, ನವಕಮ್ಮವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಂ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತೇ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಅನಭಿರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಸೋ ತಂ ವಿನೋದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಚೀವರಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ರಜಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಕೇಸೇ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಕಿಂ, ಆವುಸೋ ಮಹಾತಿಸ್ಸ, ಅತುಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಯ ತೇ ಆಕಾರೋ’’ತಿ? ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅನಭಿರತಿ ಮೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಂ ವಿನೋದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮೀತಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನುಕಮ್ಪಾವಸೇನ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ ತಿಸ್ಸ, ಮಯಂ ಮಹಲ್ಲಕಾ, ಏಕಂ ನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ದುತಿಯಕಥಂ ಅಕಥಿತಪುಬ್ಬೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ.

ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ನವಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉದ್ದೇಸಮಗ್ಗಞ್ಚ ಮಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಮನಸಿ ಕರೋಹಿ, ಕಾಲೇನ ಚ ಕಾಲಂ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತಥಾರೂಪಂ ಸಪ್ಪಾಯಟ್ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ದಾರೂಹಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾದೀನಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಚಙ್ಕಮನಭೂಮಿಭಿತ್ತಿಪರಿಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಲೇಣಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ನಿಟ್ಠಿತಂ ಲೇಣೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ, ವಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಆವುಸೋ, ದುಕ್ಖೇನ ತಯಾ ಏತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ಅಜ್ಜ ಏಕದಿವಸಂ ತ್ವಞ್ಞೇವೇತ್ಥ ವಸಾಹೀತಿ. ಸೋ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಲೇಣಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತ್ತನಾ ಕತಕಮ್ಮಂ ಆವಜ್ಜಿ. ತಸ್ಸ ‘‘ಮನಾಪಂ ಮಯಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಕಾಯವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಸೋ ತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ನವಕಮ್ಮವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋ ಕಿಲೇಸೋ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ.

ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಆಗತೋ ಸುದ್ಧಸತ್ತೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಅನಾಸೇವನತಾಯ ಕಿಲೇಸೋ ನ ಸಮುದಾಚರತಿ, ಭವವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಂ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ವಿಯ. ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇಪಿ ಕಾಮೇ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನತ್ಥಾಯ ಆಗತಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತೀಹಿ ಓವಾದೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಅರುಣೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ಭವವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋ ಕಿಲೇಸೋ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋವ ಹೋತಿ.

ಯೋ ಪನ ಅನನುಭೂತಪುಬ್ಬಂ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅನನುಭೂತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋವ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಜಾತೋ ಭೂತೋ ಸಮುದಾಗತೋ. ಪಹೀಯತೀತಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ, ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ, ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಹಾನೇಹಿ ಪಹೀಯತಿ, ನ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಿಲೇಸಾ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಮಾಪತ್ತಿ ಪನ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತೀತಿ ಸಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಮಗ್ಗೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಫಲಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಮಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಹಾನೇಹಿ ಪಹೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ದಸಸು ಅಸುಭೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಾರಮ್ಮಣಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ – ‘‘ಅಸುಭಮ್ಪಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ, ಅಸುಭಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾಪಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೋತಿ. ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ? ಅನಿಚ್ಚೇ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಮನಸಿಕರೋತೋ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚೇವ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಸಮುದಾಗತೋ ನ ಸಮುದಾಗಚ್ಛತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತೀತಿ ಸಮುದಾಗತೋ ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಪಹಾನೇನ ಪಹೀಯತಿ.

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ, ಅಸುಭಭಾವನಾನುಯೋಗೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ದಸವಿಧಞ್ಹಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತಿ, ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಪಿಹಿತದ್ವಾರಸ್ಸಾಪಿ, ಚತುನ್ನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಆಲೋಪಾನಂ ಓಕಾಸೇ ಸತಿ ಉದಕಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಯಾಪನಸೀಲತಾಯ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುನೋಪಿ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ, ಅಭುತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪಿವೇ;

ಅಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೯೮೩);

ಅಸುಭಕಮ್ಮಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಅಸುಭಭಾವನಾರತೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ದಸಅಸುಭನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ.

೧೭. ಸತ್ತಮೇ ಮೇತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಹಿತಫರಣಕಾ ಮೇತ್ತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಂ ನೀವರಣಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ‘‘ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಸೇಸತೋ ವಾ ಸಬ್ಬಬ್ಯಾಪಾದಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಸಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಮೇತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪನ ಇಧ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನವಸೇನ ಅಪ್ಪನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೋತಿ ತಂ ಮೇತ್ತಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೇನ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ.

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾನುಯೋಗೋ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಹುಲತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ಓದಿಸ್ಸಕಅನೋದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣಾನಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ಮೇತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಪಹೀಯತಿ, ಓಧಿಸೋ ಅನೋಧಿಸೋ ದಿಸಾಫರಣವಸೇನ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ. ‘‘ತ್ವಂ ಏತಸ್ಸ ಕುದ್ಧೋ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲಾದೀನಿ ನಾಸೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ, ನನು ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನೇವ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ? ಪರಸ್ಸ ಕುಜ್ಝನಂ ನಾಮ ವೀತಚ್ಚಿತಙ್ಗಾರತತ್ತಅಯಸಲಾಕಗೂಥಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಂ ಪಹರಿತುಕಾಮತಾಸದಿಸಂ ಹೋತಿ. ಏಸೋಪಿ ತವ ಕುದ್ಧೋ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಸೀಲಾದೀನಿ ನಾಸೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ? ಏಸ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನೇವ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಪಹೇಣಕಂ ವಿಯ ಪಟಿವಾತಂ ಖಿತ್ತರಜೋಮುಟ್ಠಿ ವಿಯ ಚ ಏತಸ್ಸೇವೇಸ ಕೋಧೋ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ, ಉಭಯಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇ ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ, ಅಸ್ಸಗುತ್ತತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾರತೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಪಹೀಯತಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಮೇತ್ತಾನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ಸೇಸಮಿಧ ಇತೋ ಪರೇಸು ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ವಿಸೇಸಮತ್ತಮೇವ ಪನ ವಕ್ಖಾಮಾತಿ.

೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಆರಮ್ಭಧಾತೂಆದೀಸು ಆರಮ್ಭಧಾತು ನಾಮ ಪಠಮಾರಮ್ಭವೀರಿಯಂ. ನಿಕ್ಕಮಧಾತು ನಾಮ ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ತತೋ ಬಲವತರಂ. ಪರಕ್ಕಮಧಾತು ನಾಮ ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನತೋ ತತೋಪಿ ಬಲವತರಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಆರಮ್ಭೋ ಚೇತಸೋ ಕಾಮಾನಂ ಪನೂದನಾಯ, ನಿಕ್ಕಮೋ ಚೇತಸೋ ಪಲಿಘುಗ್ಘಾಟನಾಯ, ಪರಕ್ಕಮೋ ಚೇತಸೋ ಬನ್ಧನಚ್ಛೇದನಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತೀಹಿ ಪೇತೇಹಿ ಅಧಿಮತ್ತವೀರಿಯಮೇವ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀರಿಯಸ್ಸ ಚೇವ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯಸ್ಸ ಚ. ತತ್ಥ ಚತುದೋಸಾಪಗತಂ ವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಚ ಅತಿಲೀನಂ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅತಿಪಗ್ಗಹಿತಂ, ನ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸಂಖಿತ್ತಂ, ನ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ತದೇತಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ – ಕಾಯಿಕಂ, ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ. ತತ್ಥ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೯) ಏವಂ ರತ್ತಿದಿವಸಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕಾಯೇನ ಘಟೇನ್ತಸ್ಸ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಿಕವೀರಿಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ನ ತಾವಾಹಂ ಇತೋ ಲೇಣಾ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಾವ ಮೇ ನ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಓಕಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಾ, ‘‘ನ ತಾವಾಹಂ ಇಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ನಿಸಜ್ಜಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಾ ಮಾನಸಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತಸ್ಸ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ ಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಧ ವಟ್ಟತಿ. ದುವಿಧೇನಾಪಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ವೀರಿಯೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚೇವ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಪಹೀಯತಿ ಮಿಲಕ್ಖತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ, ಗಾಮನ್ತಪಬ್ಭಾರವಾಸಿಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ, ಪೀತಿಮಲ್ಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ, ಕುಟುಮ್ಬಿಯಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ ಚ. ಏತೇಸು ಹಿ ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಏವರೂಪಾ ಕಾಯಿಕವೀರಿಯೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾ, ಕುಟುಮ್ಬಿಯಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಏವರೂಪಾ ಚೇತಸಿಕವೀರಿಯೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾ, ಉಚ್ಚಾವಾಲುಕವಾಸೀ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರೋ ಪನ ದ್ವೀಹಿಪಿ ವೀರಿಯೇಹಿ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋವ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಏಕಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಚಙ್ಕಮತಿ, ಏಕಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏಕಂ ನಿಸೀದತಿ, ಏಕಂ ನಿಪಜ್ಜತಿ. ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ಏಕಇರಿಯಾಪಥೋಪಿ ಅಸಪ್ಪಾಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಚತುತ್ಥೇ ಸತ್ತಾಹೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ.

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪರಿವತ್ತನತಾ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸೋ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ಆಹರಹತ್ಥಕ-ಭುತ್ತವಮಿತಕ-ತತ್ರವಟ್ಟಕ-ಅಲಂಸಾಟಕ-ಕಾಕಮಾಸಕ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ವಿಯ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಮಹಾಹತ್ಥೀ ವಿಯ ಓತ್ಥರನ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಚತುಪಞ್ಚಆಲೋಪಓಕಾಸಂ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಯಾಪನಸೀಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಪಹೀಯತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ರತ್ತಿಂ ಚನ್ದಾಲೋಕದೀಪಾಲೋಕಉಕ್ಕಾಲೋಕೇ ದಿವಾ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಸನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಪಹೀನಥಿನಮಿದ್ಧೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಪಹೀಯತಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಧುತಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ.

೧೯. ನವಮೇ ವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಝಾನೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ವೂಪಸಮಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ.

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಬಹುಸ್ಸುತತಾ, ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ, ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ, ವುದ್ಧಸೇವಿತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಾಪಿ ಹಿ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ನಿಕಾಯೇ ಪಾಳಿವಸೇನ ಚ ಅತ್ಥವಸೇನ ಚ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತಿ, ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲಸ್ಸಾಪಿ, ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವತಾಯ ಪಕತಞ್ಞುನೋಪಿ, ವುಡ್ಢೇ ಮಹಲ್ಲಕತ್ಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ವಿನಯಧರೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ.

೨೦. ದಸಮೇ ಯೋನಿಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮನಸಿಕರೋತೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಉಪಾಯತೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ.

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಬಹುಸ್ಸುತತಾ, ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ, ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ಬಹುಸಚ್ಚೇನಾಪಿ ಹಿ ಏಕಂ ವಾ…ಪೇ… ಪಞ್ಚ ವಾ ನಿಕಾಯೇ ಪಾಳಿವಸೇನ ಚ ಅತ್ಥವಸೇನ ಚ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀಯತಿ, ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಆರಬ್ಭ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲಸ್ಸಾಪಿ, ವಿನಯೇ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವಸ್ಸಾಪಿ, ತೀಸು ರತನೇಸು ಓಕಪ್ಪನಿಯಸದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲಸ್ಸಾಪಿ, ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೇ ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀಯತಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಗುಣನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನವಗ್ಗೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ.

ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೩. ಅಕಮ್ಮನಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೨೧-೨೨. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅಭಾವಿತನ್ತಿ ಅವಡ್ಢಿತಂ ಭಾವನಾವಸೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತಂ. ಅಕಮ್ಮನಿಯಂ ಹೋತೀತಿ ಕಮ್ಮಕ್ಖಮಂ ಕಮ್ಮಯೋಗ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ. ದುತಿಯೇ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ, ದುತಿಯೇ ವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚ ವಟ್ಟಂ ವಟ್ಟಪಾದಂ, ವಿವಟ್ಟಂ ವಿವಟ್ಟಪಾದನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವಟ್ಟಂ ನಾಮ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ, ವಟ್ಟಪಾದಂ ನಾಮ ವಟ್ಟಪಟಿಲಾಭಾಯ ಕಮ್ಮಂ, ವಿವಟ್ಟಂ ನಾಮ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ, ವಿವಟ್ಟಪಾದಂ ನಾಮ ವಿವಟ್ಟಪಟಿಲಾಭಾಯ ಕಮ್ಮಂ. ಇತಿ ಇಮೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ.

೨೩-೨೪. ತತಿಯೇ ವಟ್ಟವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಮಾರಬ್ರಹ್ಮಇಸ್ಸರಿಯಾನಿ ಚ ದದಮಾನಮ್ಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸೇ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಟ್ಟಾನಿ ಚ ದದಮಾನಂ ಕೇವಲಂ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಮೇವ ದೇತೀತಿ ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ನಾಮಾತಿ. ಚತುತ್ಥೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ.

೨೫-೨೬. ಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠೇಸು ಅಭಾವಿತಂ ಅಪಾತುಭೂತನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ. ತತ್ರಾಮಯಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಉಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಅಭಾವಿತಂ ಅಪಾತುಭೂತಮೇವ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕಜ್ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಸು ಪಕ್ಖನ್ದಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ. ವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪನ ಭಾವಿತಂ ಪಾತುಭೂತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಪಕ್ಖನ್ದಿತುಂ ಸಮತ್ಥತ್ತಾ. ಕುರುನ್ದಕವಾಸೀ ಫುಸ್ಸಮಿತ್ತತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಮೇವ, ಆವುಸೋ, ಭಾವಿತಂ ಪಾತುಭೂತಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ.

೨೭-೨೮. ಸತ್ತಮಟ್ಠಮೇಸು ಅಬಹುಲೀಕತನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಕತಂ. ಇಮಾನಿಪಿ ದ್ವೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ.

೨೯. ನವಮೇ ‘‘ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಧಿವಹತಿ ಆಹರತೀತಿ ದುಕ್ಖಾಧಿವಹಂ. ದುಕ್ಖಾಧಿವಾಹನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದಿ ಅರಿಯಧಮ್ಮಾಭಿಮುಖಂ ದುಕ್ಖೇನ ಅಧಿವಾಹೀಯತಿ ಪೇಸೀಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಾಧಿವಾಹಂ. ಇದಮ್ಪಿ ವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಮೇವ. ತಞ್ಹಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ದದಮಾನಮ್ಪಿ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಅಧಿವಹನತೋ ದುಕ್ಖಾಧಿವಹಂ, ಅರಿಯಧಮ್ಮಾಧಿಗಮಾಯ ದುಪ್ಪೇಸನತೋ ದುಕ್ಖಾಧಿವಾಹಞ್ಚ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ.

೩೦. ದಸಮೇ ವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಮಾನುಸಕಸುಖತೋ ದಿಬ್ಬಸುಖಂ, ದಿಬ್ಬಸುಖತೋ ಝಾನಸುಖಂ, ಝಾನಸುಖತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖತೋ ಮಗ್ಗಸುಖಂ, ಮಗ್ಗಸುಖತೋ ಫಲಸುಖಂ, ಫಲಸುಖತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಂ ಅಧಿವಹತಿ ಆಹರತೀತಿ ಸುಖಾಧಿವಹಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸುಖಾಧಿವಾಹಂ ವಾ. ತಞ್ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದಿಅರಿಯಧಮ್ಮಾಭಿಮುಖಂ ಸುಪೇಸಯಂ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಇನ್ದವಜಿರಸದಿಸಂ ಹೋತೀತಿ ಸುಖಾಧಿವಾಹನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಗ್ಗೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ.

ಅಕಮ್ಮನಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೪. ಅದನ್ತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅದನ್ತನ್ತಿ ಸವಿಸೇವನಂ ಅದನ್ತಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿಸದಿಸಂ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಮೇವ.

೩೨. ದುತಿಯೇ ದನ್ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಂ ದನ್ತಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿಸದಿಸಂ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತದ್ವಯೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸುಪೀತಿ.

೩೩. ತತಿಯೇ ಅಗುತ್ತನ್ತಿ ಅಗೋಪಿತಂ ಸತಿಸಂವರರಹಿತಂ ಅಗುತ್ತಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿಸದಿಸಂ.

೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ಗುತ್ತನ್ತಿ ಗೋಪಿತಂ ಅವಿಸ್ಸಟ್ಠಸತಿಸಂವರಂ ಗುತ್ತಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿಸದಿಸಂ.

೩೫-೩೬. ಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠಾನಿ ಅರಕ್ಖಿತಂ ರಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಪದವಸೇನ ಬುಜ್ಝನಕಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಅತ್ಥೋ ಪನೇತ್ಥ ಪುರಿಮಸದಿಸೋಯೇವ.

೩೭-೩೮. ಸತ್ತಮಟ್ಠಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಪಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಸಂವುತಘರದ್ವಾರಾದಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೩೯-೪೦. ನವಮದಸಮಾನಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಗ್ಗೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ.

ಅದನ್ತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೫. ಪಣಿಹಿತಅಚ್ಛವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೪೧. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತತ್ರ ಭಗವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ಥೇನ ಉಪಮಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ವತ್ಥಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೭೦ ಆದಯೋ) ವಿಯ, ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋಪಮ- (ಅ. ನಿ. ೭.೬೯) ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಾದಿಸುತ್ತೇಸು (ಅ. ನಿ. ೭.೭೨) ವಿಯ ಚ, ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ಲೋಣಮ್ಬಿಲಸುತ್ತೇ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೦೧) ವಿಯ, ಸುವಣ್ಣಕಾರಸುತ್ತಸೂರಿಯೋಪಮಾದಿಸುತ್ತೇಸು (ಅ. ನಿ. ೭.೬೬) ವಿಯ ಚ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಾಲಿಸೂಕೋಪಮೇ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಾಲಿಸೂಕನ್ತಿ ಸಾಲಿಫಲಸ್ಸ ಸೂಕಂ. ಯವಸೂಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ. ಮಿಚ್ಛಾಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಠಪಿತಂ. ಯಥಾ ವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಏವಂ ಉದ್ಧಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭೇಚ್ಛತೀತಿ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಛವಿಂ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಿಚ್ಛಾಪಣಿಹಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾಠಪಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ. ವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಭೂತಂ ಘನಬಹಲಂ ಮಹಾಅವಿಜ್ಜಂ. ವಿಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ. ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾವಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಭಾವೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅಮತಂ. ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ.

೪೨. ದುತಿಯೇ ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಯಥಾ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ಉದ್ಧಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತಂ. ಅಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾದೇನೇವ ಅಕ್ಕನ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಹತ್ಥೇನ ಉಪ್ಪೀಳಿತಂ. ರುಳ್ಹಿಸದ್ದವಸೇನ ಪನ ಅಕ್ಕನ್ತನ್ತೇವ ವುತ್ತಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅರಿಯವೋಹಾರೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇ ಸೇಪಣ್ಣಿಕಣ್ಟಕಮದನಕಣ್ಟಕಾದಯೋ ಮಹನ್ತೇ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಖುಮಂ ದುಬ್ಬಲಂ ಸಾಲಿಸೂಕಯವಸೂಕಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ? ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಸ್ಸಾಪಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿವಟ್ಟಾಯ ಸಮತ್ಥಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಸುಖುಮಂ ದುಬ್ಬಲಂ ಸಾಲಿಸೂಕಂ ವಾ ಯವಸೂಕಂ ವಾ ಹೋತು, ಮಹನ್ತಮಹನ್ತಾ ಸೇಪಣ್ಣಿಕಣ್ಟಕಮದನಕಣ್ಟಕಾದಯೋ ವಾ, ಏತೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮಿಚ್ಛಾ ಠಪಿತಂ ಹತ್ಥಂ ವಾ ಪಾದಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಲೋಹಿತಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಠಪಿತಂ ಪನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಮೇವ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ತಿಣಮುಟ್ಠಿ ಮತ್ತದಾನಕುಸಲಂ ವಾ ಹೋತು, ಮಹನ್ತಂ ವೇಲಾಮದಾನಾದಿಕುಸಲಂ ವಾ, ಸಚೇ ವಟ್ಟಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾ ಠಪಿತಂ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟಮೇವ ಆಹರಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನೋ ವಿವಟ್ಟಂ. ‘‘ಇದಂ ಮೇ ದಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಾವಹಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ವಿವಟ್ಟಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೇನ ವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಠಪಿತಂ ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಚ, ಯಾ ಚ ಸಾವಕಪಾರಮೀ;

ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿ ಬುದ್ಧಭೂಮಿ, ಸಬ್ಬಮೇತೇನ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ. (ಖು. ಪಾ. ೮.೧೫);

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತದ್ವಯೇ ಚ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೪೩. ತತಿಯೇ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತನ್ತಿ ದೋಸೇನ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತಂ. ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇನ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋ. ಏವಂ ನಿರಯೇತಿ ಏವಂ ನಿರಯೇ ಠಿತೋಯೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಅಪಾಯನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿರಯವೇವಚನಮೇವ. ನಿರಯೋ ಹಿ ಅಯಸಙ್ಖಾತಾ ಸುಖಾ ಅಪೇತೋತಿ ಅಪಾಯೋ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿ, ದುಕ್ಕಟಕಾರಿನೋ ಏತ್ಥ ವಿವಸಾ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ವಿನಿಪಾತೋ, ನಿರಸ್ಸಾದತ್ಥೇನ ನಿರಯೋ.

೪೪. ಚತುತ್ಥೇ ಪಸನ್ನನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಸಾದೇನ ಪಸನ್ನಂ. ಸುಗತಿನ್ತಿ ಸುಖಸ್ಸ ಗತಿಂ. ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕನ್ತಿ ರೂಪಾದಿಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ.

೪೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಉದಕರಹದೋತಿ ಉದಕದಹೋ. ಆವಿಲೋತಿ ಅವಿಪ್ಪಸನ್ನೋ. ಲುಳಿತೋತಿ ಅಪರಿಸಣ್ಠಿತೋ. ಕಲಲೀಭೂತೋತಿ ಕದ್ದಮೀಭೂತೋ. ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕನ್ತಿಆದೀಸು ಸಿಪ್ಪಿಯೋ ಚ ಸಮ್ಬುಕಾ ಚ ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕಂ. ಸಕ್ಖರಾ ಚ ಕಠಲಾನಿ ಚ ಸಕ್ಖರಕಠಲಂ. ಮಚ್ಛಾನಂ ಗುಮ್ಬಂ ಘಟಾತಿ ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಂ. ಚರನ್ತಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಕ್ಖರಕಠಲಂ ತಿಟ್ಠತಿಯೇವ, ಇತರಾನಿ ಚರನ್ತಿಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಪಿ. ಯಥಾ ಪನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಠಿತಾಸುಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಸುಪಿ ನಿಪಜ್ಜಮಾನಾಸುಪಿ ‘‘ಏತಾ ಗಾವಿಯೋ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಚರನ್ತಿಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಇತರಾಪಿ ‘‘ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಮೇವ ಸಕ್ಖರಕಠಲಂ ಉಪಾದಾಯ ಇತರಮ್ಪಿ ದ್ವಯಂ ‘‘ತಿಟ್ಠನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇತರಂ ದ್ವಯಂ ಚರನ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಕ್ಖರಕಠಲಮ್ಪಿ ‘‘ಚರನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಆವಿಲೇನಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಪರಿಯೋನದ್ಧೇನ. ಅತ್ತತ್ಥಂ ವಾತಿಆದೀಸು ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತತ್ಥೋ ನಾಮ. ಅತ್ತನೋವ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ಥೋ ಪರತ್ಥೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸೋ ಹಿ ಪರತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಪರತ್ಥೋ. ತದುಭಯಂ ಉಭಯತ್ಥೋ ನಾಮ. ಅಪಿಚ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತತ್ಥೋ ನಾಮ, ಪರಸ್ಸ ತಾದಿಸೋವ ಅತ್ಥೋ ಪರತ್ಥೋ ನಾಮ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಉಭಯತ್ಥೋ ನಾಮ. ಉತ್ತರಿಂ ವಾ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಖಾತಾ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಉತ್ತರಿಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ದಸವಿಧೋ ಧಮ್ಮೋ ವಿನಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಸಮಾದಾಪಕಂ ಸತ್ಥನ್ತರಕಪ್ಪಾವಸಾನೇ ಜಾತಸಂವೇಗೇಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸಯಮೇವ ಸಮಾದಿನ್ನತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿಂ ಪನ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಯುತ್ತಂ, ಅರಿಯಭಾವಂ ವಾ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಸೇಸಂ. ಞಾಣಮೇವ ಹಿ ಜಾನನಟ್ಠೇನ ಞಾಣಂ, ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಮಗ್ಗಞಾಣಫಲಞಾಣಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

೪೬. ಛಟ್ಠೇ ಅಚ್ಛೋತಿ ಅಬಹಲೋ, ಪಸನ್ನೋತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ವಿಪ್ಪಸನ್ನೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಸನ್ನೋ. ಅನಾವಿಲೋತಿ ನ ಆವಿಲೋ, ಪರಿಸುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಫೇಣಪುಬ್ಬುಳಸಙ್ಖಸೇವಾಲಪಣಕವಿರಹಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನಾವಿಲೇನಾತಿ ಪಞ್ಚನೀವರಣವಿಮುತ್ತೇನ. ಸೇಸಂ ಚತುತ್ಥೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತದ್ವಯೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೪೭. ಸತ್ತಮೇ ರುಕ್ಖಜಾತಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ರುಕ್ಖಜಾತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ರುಕ್ಖಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಮುದುತಾಯಾತಿ ಮುದುಭಾವೇನ. ಕೋಚಿ ಹಿ ರುಕ್ಖೋ ವಣ್ಣೇನ ಅಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಕೋಚಿ ಗನ್ಧೇನ, ಕೋಚಿ ರಸೇನ, ಕೋಚಿ ಥದ್ಧತಾಯ. ಫನ್ದನೋ ಪನ ಮುದುತಾಯ ಚೇವ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾಯ ಚ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚಿತ್ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವಿತಂ ಬಹುಲೀಕತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಭಾವಿತಞ್ಚೇವ ಪುನಪ್ಪುನಕತಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಕುರುನ್ದಕವಾಸಿ ಫುಸ್ಸಮಿತ್ತತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಏಕನ್ತಂ ಮುದು ಚೇವ ಕಮ್ಮನಿಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಮೇವ, ಆವುಸೋ’’ತಿ.

೪೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಲಹುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಲಹುಂ ನಿರುಜ್ಝನಕಂ. ಯಾವಞ್ಚಾತಿ ಅಧಿಮತ್ತಪಮಾಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಅತಿವಿಯ ನ ಸುಕರಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ತಾವ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಮಿಲಿನ್ದರಾಜಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಂ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಚ್ಛರಾಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಿತಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ಸಚೇ ರೂಪಿನೋ ಅಸ್ಸು, ಕೀವ ಮಹಾರಾಸಿ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ವಾಹಸತಾನಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೀಹೀನಂ ಅಡ್ಢಚೂಳಞ್ಚ ವಾಹಾ ವೀಹಿಸತ್ತಮ್ಬಣಾನಿ ದ್ವೇ ಚ ತುಮ್ಬಾ ಏಕಚ್ಛರಾಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ಕಲಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ಕಲಭಾಗಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಿ. ಪ. ೪.೧.೨). ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ‘‘ಉಪಮಾಪಿ ನ ಸುಕರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ? ಯಥೇವ ಹಿ ಉಪಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಕಪ್ಪದೀಘಭಾವಸ್ಸ ಯೋಜನಿಕಪಬ್ಬತೇನ ಯೋಜನಿಕಸಾಸಪಪುಣ್ಣನಗರೇನ, ನಿರಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸತ್ತಿಸತಾಹತೋಪಮೇನ, ಸಗ್ಗಸುಖಸ್ಸ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಮಾ ಕತಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ? ತತ್ಥ ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಮಾ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಉಪಮಾ ಕತಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವೇನ ನ ಕತಾ. ಇದಞ್ಹಿ ಸುತ್ತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ವುತ್ತಂ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಚಿತ್ತರಾಸಿ ನಾಮ ಕಥಿತೋತಿ.

೪೯. ನವಮೇ ಪಭಸ್ಸರನ್ತಿ ಪಣ್ಡರಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ. ಕಿಂ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ? ನತ್ಥಿ. ನೀಲಾದೀನಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞತರವಣ್ಣಂ ವಾ ಹೋತು ಅವಣ್ಣಂ ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ‘‘ಪಭಸ್ಸರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಪಭಸ್ಸರಂ. ತಞ್ಚ ಖೋತಿ ತಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ. ಆಗನ್ತುಕೇಹೀತಿ ಅಸಹಜಾತೇಹಿ ಪಚ್ಛಾ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೇಹಿ. ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಥಂ? ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಲವನ್ತಾ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ವಾ ದುಸ್ಸೀಲಾನಂ ದುರಾಚಾರಾನಂ ಅವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಪುತ್ತಾನಞ್ಚೇವ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತೇ ವಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೇ ವಾ ನ ತಜ್ಜೇನ್ತಿ ನ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ ನ ಓವದನ್ತಿ ನಾನುಸಾಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅವಣ್ಣಂ ಅಕಿತ್ತಿಂ ಲಭನ್ತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಿಯ ಚ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ವಿಯ ಚ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪುತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ತೇಸಂ ಅಕಿತ್ತಿಲಾಭೋ ವಿಯ ಜವನಕ್ಖಣೇ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಸಭಾವಾನಂ ಲೋಭಸಹಗತಾದೀನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೇಹಿ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ.

೫೦. ದಸಮೇಪಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ. ವಿಪ್ಪಮುತ್ತನ್ತಿ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಅರಜ್ಜಮಾನಂ ಅದುಸ್ಸಮಾನಂ ಅಮುಯ್ಹಮಾನಂ ತಿಹೇತುಕಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದಿಕುಸಲವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಇಧಾಪಿ ಯಥಾ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಪುತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಮಾತಾದಯೋ ‘‘ಸೋಭನಾ ಏತೇಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಕಾದಯೋ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ ಓವದನ್ತಿ ಅನುಸಾಸನ್ತೀ’’ತಿ ವಣ್ಣಕಿತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕುಸಲಚಿತ್ತವಸೇನ ಇದಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಪಣಿಹಿತಅಚ್ಛವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೬. ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೫೧. ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಪಠಮೇ ತಂ ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ತಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಸುತವಿರಹಿತೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ತತ್ಥ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತಿ. ಯೋ ಹಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ಥವಸೇನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧಮ್ಪಿ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಹಿ ಲೋಭಾದೀಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ನೇವ ಆಗಮವಸೇನ ನ ಅಧಿಗಮವಸೇನ ಜಾನಾತಿ, ಯಸ್ಸ ಚ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಿನಿಚ್ಛಯವಿರಹಿತತ್ತಾ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಪಟಿವೇಧಸಾಧಕೋ ನೇವ ಆಗಮೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನ ಅಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತಿ. ಸ್ವಾಯಂ –

‘‘ಪುಥೂನಂ ಜನನಾದೀಹಿ, ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ;

ಪುಥುಜ್ಜನನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ಪುಥುವಾಯಂ ಜನೋ ಇತಿ’’.

ಸೋ ಹಿ ಪುಥೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಜನನಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪುಥು ಕಿಲೇಸೇ ಜನೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಅವಿಹತಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖುಲ್ಲೋಕಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಸಬ್ಬಗತೀಹಿ ಅವುಟ್ಠಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಓಘೇಹಿ ವುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಸನ್ತಾಪೇಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಪರಿಳಾಹೇಹಿ ಪರಿಡಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತ್ತಾ ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಅಜ್ಝೋಪನ್ನಾ ಲಗ್ಗಾ ಲಗ್ಗಿತಾ ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಆವುತಾ ನಿವುತಾ ಓವುತಾ ಪಿಹಿತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೫೧, ೯೪).

ಪುಥೂನಂ ವಾ ಗಣನಪಥಮತೀತಾನಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಪರಮ್ಮುಖಾನಂ ನೀಚಧಮ್ಮಸಮಾಚಾರಾನಂ ಜನಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ, ಪುಥು ವಾ ಅಯಂ ವಿಸುಂಯೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ, ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಸೀಲಸುತಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಜನೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಏವಮೇತೇಹಿ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಯೇ ತೇ –

‘‘ದುವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ;

ಅನ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏಕೋ, ಕಲ್ಯಾಣೇಕೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ. –

ದ್ವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಇದಞ್ಚ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಏವಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನ ಜಾನಾತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ನತ್ಥೀತಿ ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿ ಚಿತ್ತಪರಿಗ್ಗಹೋ ನತ್ಥಿ, ನತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೫೨. ದುತಿಯೇ ಸುತವಾತಿ ಸುತಸಮ್ಪನ್ನೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಸ್ಸುತವಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ಅತ್ಥಿ ಅರಿಯೋ ನ ಸಾವಕೋ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಬುದ್ಧಾ ಚೇವ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ; ಅತ್ಥಿ ಸಾವಕೋ ನ ಅರಿಯೋ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಗಿಹೀ ಅನಾಗತಫಲೋ; ಅತ್ಥಿ ನೇವ ಅರಿಯೋ ನ ಸಾವಕೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪುಥುತಿತ್ಥಿಯಾ. ಅತ್ಥಿ ಅರಿಯೋಚೇವ ಸಾವಕೋ ಚ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಆಗತಫಲಾ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನಾ. ಇಧ ಪನ ಗಿಹೀ ವಾ ಹೋತು ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಸುತವಾತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ಸುತಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಏವಮಿದಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಜಾನಾತಿ. ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿ ಚಿತ್ತಪರಿಗ್ಗಹೋ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ‘‘ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವದಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ. ಕೇಚಿ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ವದನ್ತಿ.

೫೩. ತತಿಯಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಕಥಿತಂ. ಕತರಾಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ? ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಸುತ್ತನ್ತಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪಟಿವಸತಿ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪಟಿವಸನ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅವಿಜಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಪಞ್ಚ ಹಿ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಾನಿ – ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ, ಪುರಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ, ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚನ್ತಿ.

ತತ್ರಿದಂ ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ – ಭಗವಾ ಹಿ ಪಾತೋವ ವುಟ್ಠಾಯ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ಸರೀರಫಾಸುಕತ್ಥಞ್ಚ ಮುಖಧೋವನಾದಿಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾ ತಾವ ವಿವಿತ್ತಾಸನೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಪತ್ತಮಾದಾಯ ಕದಾಚಿ ಏಕಕೋವ, ಕದಾಚಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತಿ ಕದಾಚಿ ಪಕತಿಯಾ, ಕದಾಚಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ವತ್ತಮಾನೇಹಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತೋ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಮುದುಗತವಾತಾ ಪಥವಿಂ ಸೋಧೇನ್ತಿ, ವಲಾಹಕಾ ಉದಕಫುಸಿತಾನಿ ಮುಞ್ಚನ್ತಾ ಮಗ್ಗೇ ರೇಣುಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಪರೇ ವಾತಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಉಪಸಂಹರಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇ ಓಕಿರನ್ತಿ, ಉನ್ನತಾ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸಾ ಓನಮನ್ತಿ, ಓನತಾ ಉನ್ನಮನ್ತಿ, ಪಾದನಿಕ್ಖೇಪಸಮಯೇ ಸಮಾವ ಭೂಮಿ ಹೋತಿ, ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ ಪದುಮಪುಪ್ಫಾನಿ ವಾ ಪಾದೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ. ಇನ್ದಖೀಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಠಪಿತಮತ್ತೇ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ಸರೀರತೋ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣರಸಪಿಞ್ಜರಾನಿ ವಿಯ ಚಿತ್ರಪಟಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ವಿಯ ಚ ಪಾಸಾದಕೂಟಾಗಾರಾದೀನಿ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿಯೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಧಾವನ್ತಿ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸವಿಹಙ್ಗಾದಯೋ ಸಕಸಕಟ್ಠಾನೇಸು ಠಿತಾಯೇವ ಮಧುರೇನಾಕಾರೇನ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಭೇರಿವೀಣಾದೀನಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಕಾಯೂಪಗಾನಿ ಆಭರಣಾನಿ. ತೇನ ಸಞ್ಞಾಣೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ಜಾನನ್ತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಗವಾ ಇಧ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ. ತೇ ಸುನಿವತ್ಥಾ ಸುಪಾರುತಾ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಆದಾಯ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನ್ತರವೀಥಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಭನ್ತೇ, ದಸ ಭಿಕ್ಖೂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ವೀಸತಿ, ಪಞ್ಞಾಸಂ…ಪೇ… ಸತಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಭಗವತೋಪಿ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಪಟಿಮಾನೇನ್ತಿ. ಭಗವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ತೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಾನಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಯಥಾ ಕೇಚಿ ಸರಣಗಮನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು, ಕೇಚಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿಫಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ, ಕೇಚಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಅರಹತ್ತೇತಿ. ಏವಂ ಮಹಾಜನಂ ಅನುಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ. ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಭಗವತೋ ನಿವೇದೇತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸತಿ. ಇದಂ ತಾವ ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಏವಂ ಕತಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಪಾದಪೀಠೇ ಠತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಓವದತಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥ, ದುಲ್ಲಭೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ದುಲ್ಲಭೋ ಮನುಸ್ಸತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ, ದುಲ್ಲಭಾ ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ದುಲ್ಲಭಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ದುಲ್ಲಭಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಭಗವನ್ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಚರಿಯಾನುರೂಪಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದೇತಿ. ತತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಅರಞ್ಞಂ, ಕೇಚಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ, ಕೇಚಿ ಪಬ್ಬತಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ, ಕೇಚಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನಂ…ಪೇ… ಕೇಚಿ ವಸವತ್ತಿಭವನನ್ತಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಮುಹುತ್ತಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಅಥ ಸಮಸ್ಸಾಸಿತಕಾಯೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದುತಿಯಭಾಗೇ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತಿ. ತತಿಯಭಾಗೇ ಯಂ ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತಿ, ತತ್ಥ ಮಹಾಜನೋ ಪುರೇಭತ್ತಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಸುನಿವತ್ಥೋ ಸುಪಾರುತೋ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಆದಾಯ ವಿಹಾರೇ ಸನ್ನಿಪತತಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ಅನುರೂಪೇನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಜ್ಜ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಕಾಲಯುತ್ತಂ ಸಮಯಯುತ್ತಂ, ಅಥ ಕಾಲಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಪರಿಸಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಇದಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ.

ಸೋ ಏವಂ ನಿಟ್ಠಿತಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಸಚೇ ಗತ್ತಾನಿ ಓಸಿಞ್ಚಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಬುದ್ಧಾಸನಾ ಉಟ್ಠಾಯ ನ್ಹಾನಕೋಟ್ಠಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕೇನ ಪಟಿಯಾದಿತಉದಕೇನ ಗತ್ತಾನಿ ಉತುಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ. ಉಪಟ್ಠಾಕೋಪಿ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಆನೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣೇ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಭಗವಾ ಸುರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಏಕಂಸಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ ಏಕಕೋವ ಮುಹುತ್ತಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ, ಅಥ ಭಿಕ್ಖೂ ತತೋ ತತೋ ಆಗಮ್ಮ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಏಕಚ್ಚೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಯಾಚನ್ತಿ. ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಪುರಿಮಯಾಮಂ ವಿತಿನಾಮೇತಿ. ಇದಂ ಪುರಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ.

ಪುರಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ಸಕಲದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುದೇವತಾಯೋ ಓಕಾಸಂ ಲಭಮಾನಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ ಯಥಾಭಿಸಙ್ಖತಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಚತುರಕ್ಖರಮ್ಪಿ. ಭಗವಾ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಂ ವೀತಿನಾಮೇತಿ. ಇದಂ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ.

ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಂ ಪನ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಪುರೇಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಸಜ್ಜಾಪೀಳಿತಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ಕಿಲಾಸುಭಾವಮೋಚನತ್ಥಂ ಏಕಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ವೀತಿನಾಮೇತಿ, ದುತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ತತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ದಾನಸೀಲಾದಿವಸೇನ ಕತಾಧಿಕಾರಪುಗ್ಗಲದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತಿ. ಇದಂ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ.

ತಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ಭಗವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಿಚ್ಚೇ ಠಿತೋ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಇದಂ ಅದ್ದಸ – ಮಯಾ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೇನ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಉಪಮೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ದೇಸಿತೇ ಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೇವ. ಇತರೇಸಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಥೇರೋ ಅನುಪರಿವೇಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಸತ್ಥಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತುಕಾಮೋ, ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಭಿಕ್ಖೂ ಮಹಾಲಾಭಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸಾ ‘‘ಲಭಿಸ್ಸಾಮ ವತ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ಓಲೋಕೇತುಂ ಮಧುರಞ್ಚ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸೋತು’’ನ್ತಿ ಪರುಳ್ಹಕೇಸಾ ಕೇಸೇ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಮಲಗ್ಗಹಿತಪತ್ತಾ ಪತ್ತೇ ಪಚಿತ್ವಾ ಕಿಲಿಟ್ಠಚೀವರಾ ಚೀವರಾನಿ ಧೋವಿತ್ವಾ ಗಮನಸಜ್ಜಾ ಅಹೇಸುಂ. ಸತ್ಥಾ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಪರಿವುತೋ ಕೋಸಲರಟ್ಠಂ ಚಾರಿಕಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಗಾಮನಿಗಮಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಏಕದಿವಸಂ ಗಾವುತಅಡ್ಢಯೋಜನತಿಗಾವುತಯೋಜನಪರಮಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಮಹನ್ತಂ ಸುಸಿರರುಕ್ಖಂ ಅಗ್ಗಿನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಮೇವ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಮನಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಕಾರಣಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನ ಅಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಾ ಗಮನಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತೀ’’ತಿ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ನೋ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಮುಂ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧ’’ನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಸುತ್ತನ್ತಂ (ಅ. ನಿ. ೭.೭೨) ದೇಸೇತಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಞ್ಛಿ, ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿಂಸು, ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸು. ತಞ್ಹಿ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಸುತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಾಮಕಾಯೋ ಸನ್ತತ್ತೋ, ನಾಮಕಾಯೇ ಸನ್ತತ್ತೇ ಕರಜಕಾಯೋ ಸನ್ತತ್ತೋ, ಕರಜಕಾಯೇ ಸನ್ತತ್ತೇ ನಿಧಾನಗತಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಞ್ಛಿ. ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ದುಕ್ಕರಂ ವತ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಯಾವಜೀವಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತು’’ನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಾ, ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾಭಿಮುಖಂ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ.

ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಞ್ಛಿ, ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜಿಂಸು. ಯೇ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ತಾ, ತೇ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಮದ್ದನ್ತಾ ವಿಚರಿಂಸು. ಯೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ, ತೇ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಾವ ಅಹೇಸುಂ. ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸಫಲಾವ ಜಾತಾತಿ. ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾನಂ ತಾವ ಸಫಲಾ ಹೋತು, ಇತರೇಸಂ ಕಥಂ ಸಫಲಾ ಜಾತಾತಿ? ತೇಪಿ ಹಿ ಸಚೇ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನ ಸುಣೇಯ್ಯುಂ, ಪಮತ್ತಾವ ಹುತ್ವಾ ಠಾನಂ ಜಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯುಂ. ತತೋ ನೇಸಂ ತಂ ಪಾಪಂ ವಡ್ಢಮಾನಂ ಅಪಾಯೇಸುಯೇವ ಸಂಸೀದಾಪೇಯ್ಯ. ಇಮಂ ಪನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಜಾತಸಂವೇಗಾ ಠಾನಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತಾ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಕೇಚಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಕೇಚಿ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಕೇಚಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಅಹೇಸುಂ, ಕೇಚಿ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು, ಏವಂ ಪಾರಾಜಿಕಾಪನ್ನಾನಮ್ಪಿ ಸಫಲಾ ಅಹೋಸಿ. ಇತರೇ ಪನ ಸಚೇ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನ ಸುಣೇಯ್ಯುಂ, ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಮ್ಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಮ್ಪಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅಪಾಯೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವೇಯ್ಯುಂ. ಇಮಂ ಪನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಸಲ್ಲೇಖಿತಂ ಬುದ್ಧಸಾಸನಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಯಾವಜೀವಂ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇತುಂ, ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಉಪಾಸಕಧಮ್ಮಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಉಪಗಮಿಂಸು. ತೇ ತೀಸು ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉಪಾಸಕಧಮ್ಮಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕೇಚಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಕೇಚಿ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಕೇಚಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಜಾತಾ, ಕೇಚಿ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ. ಏವಂ ತೇಸಮ್ಪಿ ಸಫಲಾವ ಅಹೋಸಿ.

ಇಮಂ ಪನ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ದೇವಸಙ್ಘಾ ಯೇಹಿಪಿ ಸುತಾ, ಯೇಹಿಪಿ ನ ಸುತಾ, ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಆರೋಚೇನ್ತಾ ವಿಚರಿಂಸು. ಭಿಕ್ಖೂ ಸುತ್ವಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಭೋ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನೇ ಯಾವಜೀವಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತು’’ನ್ತಿ ಏಕಕ್ಖಣೇನೇವ ದಸಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ವೀಸತಿಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಿಹೀ ಹೋನ್ತಿ. ಸತ್ಥಾ ಯಥಾರುಚಿಯಾ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ ಪುನ ಜೇತವನಮೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಚಿರಂ ಆಕಿಣ್ಣೋ ವಿಹಾಸಿ, ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತುಂ, ನಾಮ್ಹಿ ಕೇನಚಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಏಕೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತನೀಹಾರಕೇನಾ’’ತಿ. ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಏಕೀಭಾವೇನ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಓಲೋಕಿತೋಲೋಕಿತಟ್ಠಾನೇ ತನುಭೂತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ದಿಸ್ವಾ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತಥಾಗತೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ ಜೇತವನಂ ಆಗತೇ ಸಕಲವಿಹಾರೋ ಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತೋ ಇಸಿವಾತಪ್ಪಟಿವಾತೋ ಹೋತಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ತನುಭೂತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ಉಪ್ಪಣ್ಡುಪಣ್ಡುಕಜಾತಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ? ಏತರಹಿ ಭಗವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕಥಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಮಯಂ ಏತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಪರಿಪೂರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ, ಅಸಮ್ಮಾವತ್ತನ್ತಾನಞ್ಚ ಜನಸ್ಸ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಅಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತತೋ ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಮಯಿ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನೇ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೇ ನ ಕೋಚಿ ಮಮ ಪುತ್ತಾನಂ ಏಕಂ ಅಸ್ಸಾಸಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ಸಾಗರಸ್ಸ ಹಿ ಓತರಣತಿತ್ಥಾನಿ ವಿಯ ಬಹೂನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಅಸ್ಸಾಸಕಾರಣಾನಿ. ಗಚ್ಛಾನನ್ದ, ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣೇ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಬುದ್ಧಾಸನವರಗತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮೇತ್ತಾಯ ಸಬ್ಬಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ನಾಮ ನೇವ ಅಪ್ಪನಾ, ನ ಉಪಚಾರೋ, ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಫರಣಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಇಮಂ ಚೂಳಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಸುತ್ತಂ ದೇಸೇಸಿ.

ತತ್ಥ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಾಪಹರಣಮತ್ತಂ, ದ್ವೇ ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಪಹರಿತ್ವಾ ಸದ್ದಕರಣಮತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೇತ್ತಾಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಫರಣಚಿತ್ತಂ. ಆಸೇವತೀತಿ ಕಥಂ ಆಸೇವತಿ? ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಜಾನನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಸದ್ಧಾಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾದಹನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪಜಾನನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಜಾನನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಪಜಹನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಆಸೇವತಿ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋ ಆಸೇವತೀತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೨). ಇಧ ಪನ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಹಿತಫರಣಪ್ಪವತ್ತನಮತ್ತೇನೇವ ಆಸೇವತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅರಿತ್ತಜ್ಝಾನೋತಿ ಅತುಚ್ಛಜ್ಝಾನೋ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಜ್ಝಾನೋ ವಾ. ವಿಹರತೀತಿ ಇರಿಯತಿ ಪವತ್ತತಿ ಪಾಲೇತಿ ಯಪೇತಿ ಯಾಪೇತಿ ಚರತಿ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಹರತೀತಿ. ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಮೇತ್ತಂ ಆಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ ಕಥಿತೋ. ಸತ್ಥುಸಾಸನಕರೋತಿ ಸತ್ಥು ಅನುಸಾಸನಿಕರೋ. ಓವಾದಪತಿಕರೋತಿ ಓವಾದಕಾರಕೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಕಿಂವಚನಂ ಓವಾದೋ, ಪುನಪ್ಪುನವಚನಂ ಅನುಸಾಸನೀ. ಸಮ್ಮುಖಾವಚನಮ್ಪಿ ಓವಾದೋ, ಪೇಸೇತ್ವಾ ಪರಮ್ಮುಖಾವಚನಂ, ಅನುಸಾಸನೀ. ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಚನಂ ಓವಾದೋ, ಓತಿಣ್ಣೇ ವಾ ಅನೋತಿಣ್ಣೇ ವಾ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತನ್ತಿಠಪನವಸೇನ ವಚನಂ ಅನುಸಾಸನೀ. ಏವಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ಓವಾದೋತಿ ವಾ ಅನುಸಾಸನೀತಿ ವಾ ಏಸೇ ಏಕೇ ಏಕಟ್ಠೇ ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ ತಜ್ಜಾತೇ ತಞ್ಞೇವಾತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಮೇತ್ತಾಚಿತ್ತಂ ಆಸೇವತೀ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಸತ್ಥುಸಾಸನಞ್ಚೇವ ಓವಾದೋ ಚ, ತಸ್ಸ ಕರಣತೋ ಏಸ ಸಾಸನಕರೋ ಓವಾದಪತಿಕರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಮೋಘನ್ತಿ ಅತುಚ್ಛಂ. ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಪಹಾಯ ರಟ್ಠಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಪರೇಸಂ ಗೇಹತೋ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪರಿಭೋಗಾ ಥೇಯ್ಯಪರಿಭೋಗೋ ಇಣಪರಿಭೋಗೋ ದಾಯಜ್ಜಪರಿಭೋಗೋ ಸಾಮಿಪರಿಭೋಗೋತಿ. ತತ್ಥ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೋ ಥೇಯ್ಯಪರಿಭೋಗೋ ನಾಮ. ಸೀಲವತೋ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೋ ಇಣಪರಿಭೋಗೋ ನಾಮ. ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಪರಿಭೋಗೋ ದಾಯಜ್ಜಪರಿಭೋಗಾ ನಾಮ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೋ ಸಾಮಿಪರಿಭೋಗೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಯಂ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪರಿಭೋಗೋ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅಮೋಘೋ ಹೋತಿ. ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮೇತ್ತಾಚಿತ್ತಂ ಆಸೇವನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೋ ಹುತ್ವಾ, ಅಣಣೋ ಹುತ್ವಾ, ದಾಯಾದೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿಪಿಸ್ಸ ಅಮೋಘೋ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪರಿಭೋಗೋ. ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮೇತ್ತಂ ಆಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಟ್ಠಿಯಂ ಹೋತಿ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ ಮಹಾಜುತಿಕಂ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರನ್ತಿಪಿಸ್ಸ ಅಮೋಘೋ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪರಿಭೋಗೋ. ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಯೇ ನಂ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತೀತಿ ಯೇ ಪನ ಇಮಂ ಮೇತ್ತಾಚಿತ್ತಂ ಬಹುಲಂ ಆಸೇವನ್ತಿ ಭಾವೇನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ಅಮೋಘಂ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ಕಿಂ? ಏವರೂಪಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಸಾಮಿನೋ ಅಣಣಾ ದಾಯಾದಾ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ.

೫೪-೫೫. ಚತುತ್ಥೇ ಭಾವೇತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ. ಪಞ್ಚಮೇ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ಮನಸ್ಮಿಂ ಕರೋತಿ. ಸೇಸಂ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸುಪಿ ತತಿಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೋ ಹಿ ಆಸೇವತಿ, ಅಯಮೇವ ಭಾವೇತಿ, ಅಯಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಆಸೇವತಿ, ತೇನೇವ ಭಾವೇತಿ, ತೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಯಾಯ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಂ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಿಯತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಕುಸಲತಂ ಅಪ್ಪಟಿಹತಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಏಕಚಿತ್ತಮೇವ ತೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ.

೫೬. ಛಟ್ಠೇ ಯೇ ಕೇಚೀತಿ ಅನಿಯಾಮಿತವಚನಂ. ಅಕುಸಲಾತಿ ತೇಸಂ ನಿಯಾಮಿತವಚನಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾ ಅಸೇಸತೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಕುಸಲಭಾಗಿಯಾ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಾತಿ ಅಕುಸಲಾನಮೇವೇತಂ ನಾಮಂ. ಅಕುಸಲಾಯೇವ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಅಕುಸಲಂ ಸಹಜಾತವಸೇನ, ಏಕಚ್ಚೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಭಜನ್ತಿ ಚೇವ, ತೇಸಞ್ಚ ಪಕ್ಖಾ ಭವನ್ತೀತಿ ‘‘ಅಕುಸಲಭಾಗಿಯಾ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೇತೇ ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ಮನೋ ಪುಬ್ಬಂ ಪಠಮತರಂ ಗಚ್ಛತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ. ಏತೇ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕುಪ್ಪಾದಾ ಏಕವತ್ಥುಕಾ ಏಕನಿರೋಧಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಸಂ ಮನೋ ಉಪ್ಪಾದಕೋ ಕಾರಕೋ ಜನಕೋ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ‘‘ರಾಜಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ರಾಜಾಯೇವ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಸೇಸಾ ರಾಜಸೇನಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಅನಿಕ್ಖನ್ತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾತೇವ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಮನೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವುತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅವಸೇಸಾ ಸಹಜಾತಸಂಸಟ್ಠಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ಏತಮತ್ಥವಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತೇಹಿ ಸಂಸಟ್ಠಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಏಕುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಮನೋ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತೋ. ಅನ್ವದೇವಾತಿ ಅನುದೇವ, ಸಹೇವ ಏಕತೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಂ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಚೇತಸಿಕಾತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥೋ ಹಿ ಪಟಿಸರಣಂ, ನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೫೭. ಸತ್ತಮೇ ಕುಸಲಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಾಪಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಥಿತಾ. ಸೇಸಂ ಛಟ್ಠೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೫೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಮಾದೋತಿ ಏತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಆಲಪನಂ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಪಮಾದೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಮಾದೋತಿ ಪಮಜ್ಜನಾಕಾರೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಪಮಾದೋ? ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇ ವಾ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇ ವಾ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತೇ ವಾ ಪಞ್ಚಸು ವಾ ಕಾಮಗುಣೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪ್ಪದಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯತಾ ಅಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯತಾ ಅನಟ್ಠಿತಕಿರಿಯತಾ ಓಲೀನವುತ್ತಿತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಛನ್ದತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರತಾ ಅನಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅನನುಯೋಗೋ ಅನಾಸೇವನಾ ಅಭಾವನಾ ಅಬಹುಲೀಕಮ್ಮಂ. ಯೋ ಏವರೂಪೋ ಪಮಾದೋ ಪಮಜ್ಜನಾ ಪಮಜ್ಜಿತತ್ತಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಮಾದೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೪೬).

ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಪನ ಸಕಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪುನ ಪರಿಹಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

೫೯. ನವಮೇ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಪಮಾದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೬೦. ದಸಮೇ ಕೋಸಜ್ಜನ್ತಿ ಕುಸೀತಭಾವೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೭. ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೬೧. ಸತ್ತಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋತಿ ಚತುಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಭೋ, ಆರದ್ಧಪಗ್ಗಹಿತಪರಿಪುಣ್ಣವೀರಿಯತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೬೨. ದುತಿಯೇ ಮಹಿಚ್ಛತಾತಿ ಮಹಾಲೋಭೋ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಮಹಿಚ್ಛತಾ? ಇತರೀತರಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ವಾ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಕಮ್ಯತಾ, ಯಾ ಏವರೂಪಾ ಇಚ್ಛಾ ಇಚ್ಛಾಗತಾ ಮಹಿಚ್ಛತಾ ರಾಗೋ ಸಾರಾಗೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಾರಾಗೋ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಿಚ್ಛತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೫೦).

೬೩. ತತಿಯೇ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾತಿ ಅಲೋಭೋ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸಾತಿ ಅನಿಚ್ಛಸ್ಸ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಾವಸೇಸಂ ವಿಯ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ನಿರವಸೇಸೋ. ನ ಹಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನ ಸೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಇಚ್ಛಾಯ ಪನ ಅಭಾವೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಸೇವಿತಸ್ಸ ಅಲೋಭಸ್ಸೇವ ಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ವುತ್ತೋ.

ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ, ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ, ಮಹಿಚ್ಛತಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾತಿ ಅಯಂ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಸಕಲಾಭೇ ಅತಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಲಾಭೇ ಪತ್ಥನಾ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ ನಾಮ, ಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಏಕಭಾಜನೇ ಪಕ್ಕಪೂವೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತೇ ಪತಿತೇ ನ ಸುಪಕ್ಕೋ ವಿಯ ಖುದ್ದಕೋ ಚ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಸ್ವೇವ ಪನ ಪರಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸುಪಕ್ಕೋ ವಿಯ ಮಹನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಖಾಯತಿ. ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನತಾ ಪನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ನಾಮ, ಸಾ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಸದ್ಧೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾಯೇವ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕೋಹಞ್ಞೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನತಾ ಪನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಮಹಿಚ್ಛತಾ ನಾಮ, ಸಾಪಿ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಸದ್ಧೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂತಿ ಇಚ್ಛತಿ, ಸೀಲವಾ ಸಮಾನೋ ಸೀಲವಾತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಆಗತಾಯೇವ. ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದುಸ್ಸನ್ತಪ್ಪಯೋ ಹೋತಿ, ವಿಜಾತಮಾತಾಪಿಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮುದ್ದೋ ಚ, ಮಹಿಚ್ಛೋ ಚಾಪಿ ಪುಗ್ಗಲೋ;

ಸಕಟೇನ ಪಚ್ಚಯೇ ದೇನ್ತು, ತಯೋಪೇತೇ ಅತಪ್ಪಯಾ’’ತಿ.

ಸನ್ತಗುಣನಿಗೂಹನತಾ ಪನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ನಾಮ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಗುಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತುಕಾಮತಾಯ ಸದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ‘‘ಸದ್ಧೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ. ಸೀಲವಾ, ಪವಿವಿತ್ತೋ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಪಞ್ಞವಾ, ಖೀಣಾಸವೋ ಸಮಾನೋ ‘‘ಖೀಣಾಸವೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರೋ.

ಥೇರೋ ಕಿರ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಅಹೋಸಿ, ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪನಸ್ಸ ಪಾದಮತ್ತಮೇವ ಅಗ್ಘತಿ. ಸೋ ಅಸೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಞ್ಞೋ ವಿಹಾರಮಹದಿವಸೇ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಅತಿಲೂಖಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಥೋಕಂ ಬಹಿ ಹೋಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಥೇರೋ ‘‘ಮಾದಿಸೇ ಖೀಣಾಸವೇ ರಞ್ಞೋ ಸಙ್ಗಹಂ ಅಕರೋನ್ತೇ ಅಞ್ಞೋ ಕೋ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಥವಿಯಂ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿತ್ತಪಿಣ್ಡಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿ. ಏವಂ ಖೀಣಾಸವೋ ಸಮಾನೋ ‘‘ಖೀಣಾಸವೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಚ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಲಾಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಥಾವರಂ ಕರೋತಿ, ದಾಯಕಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತಿ. ಯಥಾ ಯಥಾ ಹಿ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಅಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ತಸ್ಸ ವತ್ತೇ ಪಸನ್ನಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಬಹೂ ದೇನ್ತಿ.

ಅಪರೋಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ – ಪಚ್ಚಯಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಧುತಙ್ಗಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಅಧಿಗಮಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ. ತತ್ಥ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಪಚ್ಚಯಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ. ಸೋ ದಾಯಕಸ್ಸ ವಸಂ ಜಾನಾತಿ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸಂ ಜಾನಾತಿ, ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಂ ಜಾನಾತಿ. ಯದಿ ಹಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಬಹು ಹೋತಿ, ದಾಯಕೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ದಾಯಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಅಪ್ಪೋ, ದಾಯಕೋ ಬಹುಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಬಹು, ದಾಯಕೋಪಿ ಬಹುಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಂ ಞತ್ವಾ ಪಮಾಣೇನೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಧುತಙ್ಗಸಮಾದಾನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ನಜಾನಾಪೇತುಕಾಮೋ ಧುತಙ್ಗಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ವಿಭಾವನತ್ಥಂ ಇಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ – ಸೋಸಾನಿಕಮಹಾಕುಮಾರತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಸುಸಾನೇ ವಸಿ, ಅಞ್ಞೋ ಏಕಭಿಕ್ಖುಪಿ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಸುಸಾನೇ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ ವಸಾಮಹಂ;

ದುತಿಯೋ ಮಂ ನ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಅಹೋ ಸೋಸಾನಿಕುತ್ತಮೋ’’ತಿ.

ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ ದ್ವೇ ಭಾತಿಕತ್ಥೇರಾ ವಸಿಂಸು. ಕನಿಟ್ಠೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೇನ ಪೇಸಿತಂ ಉಚ್ಛುಖಣ್ಡಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ ‘‘ಪರಿಭೋಗಂ, ಭನ್ತೇ, ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಮುಖವಿಕ್ಖಾಲನಕಾಲೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ‘‘ಅಲಂ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಕಚ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಾಸನಿಕತ್ಥಾತಿ? ಆಹರಾವುಸೋ, ಉಚ್ಛುಖಣ್ಡಿಕನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಏಕಾಸನಿಕೋ ಸಮಾನೋಪಿ ಧುತಙ್ಗಂ ನಿಗೂಹಮಾನೋ ಪರಿಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಪುನ ಧುತಙ್ಗಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಗತೋ.

ಯೋ ಪನ ಸಾಕೇತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ. ಥೇರೋ ಕಿರ ‘‘ಖಣೋ ನತ್ಥೀತಿ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಸು ಓಕಾಸಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಕದಾ ಮರಣಕ್ಖಣಂ, ಭನ್ತೇ, ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಚೋದಿತೋ ಗಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಣಿಕಾರವಾಲಿಕಸಮುದ್ದವಿಹಾರಂ ಗತೋ. ತತ್ಥ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ಥೇರನವಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ಉಪಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಜನಪದಂ ಖೋಭೇತ್ವಾ ಗತೋ.

ಯೋ ಪನ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ಹುತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಅಧಿಗಮಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೫) ವಿಯ ಘಟೀಕಾರಕುಮ್ಭಕಾರೋ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೮೨ ಆದಯೋ) ವಿಯ ಚ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಲದ್ಧಾಸೇವನೇನ ಬಲವಅಲೋಭೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸೇಕ್ಖೋಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೬೪. ಚತುತ್ಥೇ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾತಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಭಜನ್ತಸ್ಸ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಸನ್ತೋಸಸಙ್ಖಾತೋ ಲೋಭೋ.

೬೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾತಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಭಜನ್ತಸ್ಸ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಲೋಭಸಙ್ಖಾತೋ ಸನ್ತೋಸೋ. ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ. ಸೋ ಪನೇಸ ಸನ್ತೋಸೋ ದ್ವಾದಸವಿಧೋ ಹೋತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಚೀವರೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ, ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ, ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋತಿ ತಿವಿಧೋ. ಏವಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀಸು.

ತಸ್ಸಾಯಂ ಪಭೇದಸಂವಣ್ಣನಾ – ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಚೀವರಂ ಲಭತಿ ಸುನ್ದರಂ ವಾ ಅಸುನ್ದರಂ ವಾ. ಸೋ ತೇನೇವ ಯಾಪೇತಿ ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಅಥ ಪನ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲೋ ವಾ ಹೋತಿ ಆಬಾಧಜರಾಭಿಭೂತೋ ವಾ, ಗರುಂ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ಕಿಲಮತಿ. ಸೋ ಸಭಾಗೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಲಹುಕೇನ ಯಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಪಣೀತಪಚ್ಚಯಲಾಭೀ ಹೋತಿ. ಸೋ ಪಟ್ಟಚೀವರಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಮಹಗ್ಘಚೀವರಂ ಬಹೂನಿ ವಾ ಪನ ಚೀವರಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಥೇರಾನಂ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ, ಇದಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಅನುರೂಪಂ, ಇದಂ ಗಿಲಾನಾನಂ, ಇದಂ ಅಪ್ಪಲಾಭಾನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ದತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪುರಾಣಚೀವರಂ ವಾ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟಾದಿತೋ ವಾ ನನ್ತಕಾನಿ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.

ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ ಲೂಖಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ, ಸೋ ತೇನೇವ ಯಾಪೇತಿ, ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಯೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಬ್ಯಾಧಿವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ, ಯೇನಸ್ಸ ಪರಿಭುತ್ತೇನ ಅಫಾಸು ಹೋತಿ, ಸೋ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಬಹುಂ ಪಣೀತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ. ಸೋ ತಂ ಚೀವರಂ ವಿಯ ಥೇರಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಬಹುಸ್ಸುತಅಪ್ಪಲಾಭಗಿಲಾನಾನಂ ದತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಾ ಸೇಸಕಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ವಾ ಚರಿತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಕಾಹಾರಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.

ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸೇನಾಸನಂ ಲಭತಿ ಮನಾಪಂ ವಾ ಅಮನಾಪಂ ವಾ, ಸೋ ತೇನ ನೇವ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ನ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ತಿಣಸನ್ಥಾರಕೇನಾಪಿ ಯಥಾಲದ್ಧೇನೇವ ತುಸ್ಸತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಯೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಬ್ಯಾಧಿವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಲಭತಿ, ಯತ್ಥಸ್ಸ ವಸತೋ ಅಫಾಸು ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕೇ ಸಪ್ಪಾಯಸೇನಾಸನೇ ವಸನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ.

ಅಪರೋ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ಲೇಣಮಣ್ಡಪಕೂಟಾಗಾರಾದೀನಿ ಬಹೂನಿ ಪಣೀತಸೇನಾಸನಾನಿ ಲಭತಿ. ಸೋ ತಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ವಿಯ ಥೇರಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಬಹುಸ್ಸುತಅಪ್ಪಲಾಭಗಿಲಾನಾನಂ ದತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಸನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ. ಯೋಪಿ ‘‘ಉತ್ತಮಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ ಪಮಾದಟ್ಠಾನಂ, ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ನಿದ್ದಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಪುನ ಪಟಿಬುಜ್ಝತೋ ಪಾಪವಿತಕ್ಕಾ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ತಾದಿಸಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ಸೋ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು ವಸನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.

ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭೇಸಜ್ಜಂ ಲಭತಿ ಲೂಖಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ, ಸೋ ಯಂ ಲಭತಿ, ತೇನೇವ ತುಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಯೋ ಪನ ತೇಲೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಫಾಣಿತಂ ಲಭತಿ, ಸೋ ತಂ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ತೇಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞದೇವ ವಾ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ.

ಅಪರೋ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ಬಹುಂ ತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಾದಿಪಣೀತಭೇಸಜ್ಜಂ ಲಭತಿ. ಸೋ ತಂ ಚೀವರಂ ವಿಯ ಥೇರಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಬಹುಸ್ಸುತಅಪ್ಪಲಾಭಗಿಲಾನಾನಂ ದತ್ವಾ ತೇಸಂ ಆಭತೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಯಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭಾಜನೇ ಮುತ್ತಹರೀತಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚತುಮಧುರಂ – ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ಭನ್ತೇ, ಯದಿಚ್ಛಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ‘‘ಸಚಸ್ಸ ತೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನಪಿ ರೋಗೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಅಥ ಮುತ್ತಹರೀತಕಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿ ಚತುಮಧುರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮುತ್ತಹರೀತಕೇನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಪರಮಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಪಚ್ಚಯೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ತೋಸಾನಂ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋವ ಅಗ್ಗೋ.

೬೬-೬೭. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮೇಸು ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾವ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೬೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನಭಾವೋ, ಮೋಹಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸಾತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಳ್ಹಸ್ಸ.

೬೯. ನವಮೇ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಭಾವೋ, ಪಞ್ಞಾಯೇತಂ ನಾಮಂ. ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ.

೭೦. ದಸಮೇ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾತಿ ಯಸ್ಸ ಪಾಪಾ ಲಾಮಕಾ ಮಿತ್ತಾ, ಸೋ ಪಾಪಮಿತ್ತೋ. ಪಾಪಮಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಮೇವೇತಂ ನಾಮಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ? ಯೇ ತೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ದುಸ್ಸೀಲಾ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಾ ಮಚ್ಛರಿನೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ. ಯಾ ತೇಸಂ ಸೇವನಾ ನಿಸೇವನಾ ಸಂಸೇವನಾ ಭಜನಾ ಸಮ್ಭಜನಾ ಭತ್ತಿ ಸಮ್ಭತ್ತಿ ಸಮ್ಪವಙ್ಕತಾ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೦೧).

ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೮. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೭೧. ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಾ ಮಿತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೭೨-೭೩. ದುತಿಯೇ ಅನುಯೋಗೋತಿ ಯೋಗೋ ಪಯೋಗೋ. ಅನನುಯೋಗೋತಿ ಅಯೋಗೋ ಅಪ್ಪಯೋಗೋ. ಅನುಯೋಗಾತಿ ಅನುಯೋಗೇನ. ಅನನುಯೋಗಾತಿ ಅನನುಯೋಗೇನ. ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ. ತತಿಯಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೭೪. ಚತುತ್ಥೇ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಭೂತಾ ಸತ್ತ ಧಮ್ಮಾ. ಯಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸೋ ಬುಜ್ಝತಿ, ಸಮ್ಮೋಹನಿದ್ದಾತೋ ವಾ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ. ತಸ್ಸಾ ಬೋಧಿಯಾ ಅಙ್ಗಭೂತಾತಿಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ. ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ? ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅನುಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೧೭). ಏವಂ ಪನೇತಂ ಪದಂ ವಿಭತ್ತಮೇವ.

೭೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಯಾಥಾವಸರಸಭೂಮಿ ನಾಮ ಕಥಿತಾ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಹೋತಿ – ವಿಪಸ್ಸನಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ, ಮಗ್ಗೋ, ಫಲನ್ತಿ. ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಕಾಮಾವಚರಾ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ರೂಪಾವಚರಅರೂಪಾವಚರಾ, ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಚತುಭೂಮಕಾ ಕಥಿತಾ.

೭೬. ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಹೇತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ. ತೇಸಂ ಅನ್ತರೇ ಬನ್ಧುಲಮಲ್ಲಸೇನಾಪತಿಂ ಆರಬ್ಭ ಅಯಂ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ಬಹುಞಾತಿಕಂ ಅಹೋಸಿ ಬಹುಪಕ್ಖಂ, ಇದಾನಿ ಅಪ್ಪಞಾತಿಕಂ ಅಪ್ಪಪಕ್ಖಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಮಯಿ ಗತೇ ಮಹತೀ ದೇಸನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯ ನುತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಅಞ್ಞಾ ಗಾಮನಿಗಮಾದಿಕಥಾ ನತ್ಥಿ, ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ಬಹುಞಾತಿಕಂ ಅಹೋಸಿ ಬಹುಪಕ್ಖಂ, ಇದಾನಿ ಅಪ್ಪಞಾತಿಕಂ ಅಪ್ಪಪಕ್ಖಂ ಜಾತನ್ತಿ ವದನ್ತಾ ನಿಸಿನ್ನಮ್ಹಾತಿ. ಸತ್ಥಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾ ಏಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರಿಹಾನೀತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆರಭಿ.

ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾತಿ ಪರಿತ್ತಾ ಪರಿತ್ತಪ್ಪಮಾಣಾ. ಏತಾಯ ಹಿ ಪರಿಹಾನಿಯಾ ಸಗ್ಗತೋ ವಾ ಮಗ್ಗತೋ ವಾ ಪರಿಹಾನಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಪರಿಹಾನಿಮತ್ತಮೇವ ಏತನ್ತಿ ಆಹ. ಏತಂ ಪತಿಕಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಏತಂ ಲಾಮಕಂ. ಯದಿದಂ ಪಞ್ಞಾಪರಿಹಾನೀತಿ ಯಾ ಏಸಾ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಾಯ ಝಾನಪಞ್ಞಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಫಲಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಪರಿಹಾನಿ, ಏಸಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ, ಏಸಾ ಲಾಮಕಾ, ಏಸಾ ಛಡ್ಡನೀಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೭೭. ಸತ್ತಮಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಕಿರ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಏಕಚ್ಚೇ ಏವಂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಞಾತಿಕಂ ಅಪ್ಪಪಕ್ಖಂ ಅಹೋಸಿ, ಇದಾನಿ ತಂ ಬಹುಞಾತಿಕಂ ಬಹುಪಕ್ಖಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ. ಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹಂಸೂತಿ? ವಿಸಾಖಂ ಉಪಾಸಿಕಂ ವೇಸಾಲಿಕೇ ಚ ಲಿಚ್ಛವೀ. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ಕಾಯ ನುತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಕಥಯಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾತಿ ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಗ್ಗಂ ವಾ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ ಅಭಾವತೋ ಪರಿತ್ತಾ. ಯದಿದಂ ಪಞ್ಞಾವುದ್ಧೀತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಾದೀನಂ ವುದ್ಧಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಞಾತೀನಂ ವುದ್ಧಿ ನಾಮ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಮತ್ತಾ ಅಪ್ಪಾ ಪರಿತ್ತಾ, ಸಾ ಸಗ್ಗಂ ವಾ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಪಾಪೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ, ತಸ್ಮಾ. ಪಞ್ಞಾವುದ್ಧಿಯಾತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದಿಪಞ್ಞಾಯ ವುದ್ಧಿಯಾ.

೭೮. ಅಟ್ಠಮಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಮಹಾಧನಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮಹಾಭೋಗಂ ಮಹಾಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ಇದಾನಿ ಅಪ್ಪಭೋಗಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಕಥಯಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಆರಭಿ.

೭೯. ನವಮಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಕಿರ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಾಕವಲಿಯಸೇಟ್ಠಿಞ್ಚ ಪುಣ್ಣಸೇಟ್ಠಿಞ್ಚ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಭೋಗಂ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ಇದಾನಿ ಮಹಾಭೋಗಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಕಥಯಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಆರಭಿ. ಸೇಸಂ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸುಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೮೦. ದಸಮಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಕೋಸಲಮಹಾರಾಜಾನಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮಹಾಯಸಂ ಮಹಾಪರಿವಾರಂ ಅಹೋಸಿ, ಇದಾನಿ ಅಪ್ಪಯಸಂ ಅಪ್ಪಪರಿವಾರಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಕಥಯಿಂಸು. ಭಗವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೯. ಪಮಾದಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೮೧. ನವಮಸ್ಸಾಪಿ ಪಠಮಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ನಿಸಿನ್ನಾ ಕುಮ್ಭಘೋಸಕಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಯಸಂ ಅಪ್ಪಪರಿವಾರಂ ಅಹೋಸಿ, ಇದಾನಿ ಮಹಾಯಸಂ ಮಹಾಪರಿವಾರಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಕಥಯಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಆರಭಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೮೨. ದುತಿಯಾದೀಸು ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಾಯಾತಿ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಪಮಾದಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೧೦. ದುತಿಯಪಮಾದಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೯೮. ದಸಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕನ್ತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ. ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಕಾರಣಂ. ಇತಿ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಕತ್ವಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಂ ಕಾರಣಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮೀತಿ.

೧೧೦-೧೧೪. ಬಾಹಿರನ್ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ಬಹಿ ಭವಂ. ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಸುದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಸಾಸನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮೋಸಾಯಾತಿ ವಿನಾಸಾಯ. ಅನ್ತರಧಾನಾಯಾತಿ ಅಪಞ್ಞಾಣತ್ಥಾಯ.

೧೧೫. ಠಿತಿಯಾತಿ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ. ಅಸಮ್ಮೋಸಾಯ ಅನನ್ತರಧಾನಾಯಾತಿ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚತುಕ್ಕೋಟಿಕೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

೧೩೦. ಇತೋ ಪರೇಸು ಅಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ದೀಪೇನ್ತೀತಿಆದೀಸು ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ತಾವ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಧಮ್ಮೋ, ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಅಧಮ್ಮೋ. ತಥಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ; ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ತಯೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ ತಯೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಛ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಛ ಬಲಾನಿ ಅಟ್ಠ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ನವಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪಾದಾನಾ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ ಸತ್ತ ಅನುಸಯಾ ಅಟ್ಠ ಮಿಚ್ಛತ್ತಾನಿ ಚ ಅಯಂ ಅಧಮ್ಮೋ.

ತತ್ಥ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಂ ಅಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಅಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಕುಲಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಯಂ ಚ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತಂ ಅಧಮ್ಮಂ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಕಥಯನ್ತಾ ಅಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ ನಾಮ. ತಥೇವ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಏಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಅಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಅಧಮ್ಮೋತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ ನಾಮ. ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಭೂತೇನ ವತ್ಥುನಾ ಚೋದೇತ್ವಾ ಸಾರೇತ್ವಾ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ಅಭೂತೇನ ವತ್ಥುನಾ ಅಚೋದೇತ್ವಾ ಅಸಾರೇತ್ವಾ ಅಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಧಮ್ಮೋ ನಾಮ.

ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ರಾಗವಿನಯೋ ದೋಸವಿನಯೋ ಮೋಹವಿನಯೋ ಸಂವರೋ ಪಹಾನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಅಯಂ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ರಾಗಾದೀನಂ ಅವಿನಯೋ ಅಸಂವರೋ ಅಪ್ಪಹಾನಂ ಅಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಅಯಂ ಅವಿನಯೋ ನಾಮ. ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ವತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಞತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅನುಸ್ಸಾವನಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಸೀಮಾಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಪರಿಸಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ವಿನಯೋ ನಾಮ. ವತ್ಥುವಿಪತ್ತಿ, ಞತ್ತಿವಿಪತ್ತಿ, ಅನುಸ್ಸಾವನವಿಪತ್ತಿ, ಸೀಮಾವಿಪತ್ತಿ ಪರಿಸವಿಪತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಅವಿನಯೋ ನಾಮ.

ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ…ಪೇ… ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಇದಂ ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನ; ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ತಯೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ ತಯೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಛ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಛ ಬಲಾನಿ ಅಟ್ಠ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ನವಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಇದಂ ಅಭಾಸಿತಂ ಅಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನ. ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ ತೇರಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾ ದ್ವೇ ಅನಿಯತಾ ತಿಂಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾತಿ ಇದಂ ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನ; ತಯೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಚುದ್ದಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾ ತಯೋ ಅನಿಯತಾ ಏಕತಿಂಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾತಿ ಇದಂ ಅಭಾಸಿತಂ ಅಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನ.

ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ದೇವಸಿಕಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕವೋಲೋಕನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ಜಾತಕಕಥಾತಿ ಇದಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ನ ದೇವಸಿಕಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ…ಪೇ… ನ ಜಾತಕಕಥಾತಿ ಇದಂ ಅನಾಚಿಣ್ಣಂ. ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ನಿಮನ್ತಿತಸ್ಸ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ವಸಿತ್ವಾ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಚಾರಿಕಾಪಕ್ಕಮನಂ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಚಾರಿಕಾಪಕ್ಕಮನಂ, ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಠಮಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಕರಣನ್ತಿ ಇದಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ತಸ್ಸೇವ ಆಚಿಣ್ಣಸ್ಸ ಅಕರಣಂ ಅನಾಚಿಣ್ಣಂ ನಾಮ.

ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ…ಪೇ… ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನಾಮ; ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ…ಪೇ… ನವಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಇದಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ನಾಮ. ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ…ಪೇ… ತಿಂಸನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನಾಮ; ತಯೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ…ಪೇ… ಏಕತಿಂಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾತಿ ಇದಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ನಾಮ.

ಯಂ ಪನೇತಂ ಸಬ್ಬಸುತ್ತಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ತೇಚಿಮಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಅನ್ತರಧಾಪೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಅನ್ತರಧಾನಾನಿ ನಾಮ ಅಧಿಗಮಅನ್ತರಧಾನಂ, ಪಟಿಪತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಂ, ಪರಿಯತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಂ, ಲಿಙ್ಗಅನ್ತರಧಾನಂ, ಧಾತುಅನ್ತರಧಾನನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಧಿಗಮೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಾನಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ. ಸೋ ಪರಿಹಾಯಮಾನೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮೇವ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ತತೋ ತಾಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ತಾಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಸೋತಾಪನ್ನಾತಿ. ತೇಸು ಧರನ್ತೇಸು ಅಧಿಗಮೋ ಅನನ್ತರಹಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಕಸ್ಸ ಪನ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೇನ ಅಧಿಗಮೋ ಅನ್ತರಹಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಇದಂ ಅಧಿಗಮಅನ್ತರಧಾನಂ ನಾಮ.

ಪಟಿಪತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಂ ನಾಮ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಮತ್ತಂ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ‘‘ಸೀಲಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ರಕ್ಖಾಮ, ಪಧಾನಞ್ಚ ಅನುಯುಞ್ಜಾಮ, ನ ಚ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋಮ, ನತ್ಥಿ ಇದಾನಿ ಅರಿಯಧಮ್ಮಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ ವೋಸಾನಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕೋಸಜ್ಜಬಹುಲಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಚೋದೇನ್ತಿ ನ ಸಾರೇನ್ತಿ ಅಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಮದ್ದನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾನಿ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತೋ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಂ. ಪಾರಾಜಿಕಮತ್ತಮೇವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ರಕ್ಖನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತೇಪಿ ಸಹಸ್ಸೇಪಿ ಧರಮಾನೇ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅನನ್ತರಹಿತಾ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಕಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸೀಲಭೇದೇನ ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೇನ ವಾ ಅನ್ತರಹಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಂ ನಾಮ.

ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಾಟ್ಠಕಥಾ ಪಾಳಿ. ಯಾವ ಸಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಾವ ಪರಿಯತ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ರಾಜಯುವರಾಜಾನೋ ಅಧಮ್ಮಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸು ಅಧಮ್ಮಿಕೇಸು ರಾಜಾಮಚ್ಚಾದಯೋ ಅಧಮ್ಮಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋ ರಟ್ಠಜನಪದವಾಸಿನೋತಿ. ಏತೇಸಂ ಅಧಮ್ಮಿಕತಾಯ ದೇವೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ವಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಸಸ್ಸಾನಿ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇಸು ಅಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೇಸು ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕಿಲಮನ್ತಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಸಙ್ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಪರಿಯತ್ತಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಅತ್ಥವಸೇನ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ಧಾರೇನ್ತಿ. ತತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಪಾಳಿಮ್ಪಿ ಸಕಲಂ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಪಠಮಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಪರಿಹಾಯಮಾನಂ ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಪಠಮಮೇವ ಹಿ ಪಟ್ಠಾನಮಹಾಪಕರಣಂ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಹೀನೇ ಯಮಕಂ, ಕಥಾವತ್ಥು, ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಧಾತುಕಥಾ, ವಿಭಙ್ಗೋ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೋತಿ.

ಏವಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಪರಿಹೀನೇ ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಪಠಮಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಠಮಂ ಏಕಾದಸಕನಿಪಾತೋ, ತತೋ ದಸಕನಿಪಾತೋ…ಪೇ… ತತೋ ಏಕಕನಿಪಾತೋತಿ. ಏವಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರೇ ಪರಿಹೀನೇ ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಪಠಮಂ ಹಿ ಮಹಾವಗ್ಗೋ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತತೋ ಸಳಾಯತನವಗ್ಗೋ, ಖನ್ಧವಗ್ಗೋ, ನಿದಾನವಗ್ಗೋ, ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋತಿ. ಏವಂ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೇ ಪರಿಹೀನೇ ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಪಠಮಂ ಹಿ ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸಕೋ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತತೋ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಕೋ, ತತೋ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕೋತಿ. ಏವಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಪರಿಹೀನೇ ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದೀಘನಿಕಾಯೋ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಪಠಮಞ್ಹಿ ಪಾಥಿಕವಗ್ಗೋ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತತೋ ಮಹಾವಗ್ಗೋ, ತತೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗೋತಿ. ಏವಂ ದೀಘನಿಕಾಯೇ ಪರಿಹೀನೇ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಪರಿಹೀನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ವಿನಯಪಿಟಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಜಾತಕಮೇವ ಧಾರೇನ್ತಿ. ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಲಜ್ಜಿನೋವ ಧಾರೇನ್ತಿ, ಲಾಭಕಾಮಾ ಪನ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತೇ ಕಥಿತೇಪಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಜಾತಕಮೇವ ಧಾರೇನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಜಾತಕಮ್ಪಿ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಅಥ ತೇಸಂ ಪಠಮಂ ವೇಸ್ಸನ್ತರಜಾತಕಂ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತತೋ ಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮೇನ ಪುಣ್ಣಕಜಾತಕಂ, ಮಹಾನಾರದಜಾತಕನ್ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅಪಣ್ಣಕಜಾತಕಂ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಏವಂ ಜಾತಕೇ ಪರಿಹೀನೇ ವಿನಯಪಿಟಕಮೇವ ಧಾರೇನ್ತಿ.

ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಿನಯಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಪಠಮಞ್ಹಿ ಪರಿವಾರೋ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತತೋ ಖನ್ಧಕೋ, ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗೋ, ಮಹಾವಿಭಙ್ಗೋತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕಮತ್ತಮೇವ ಧಾರೇನ್ತಿ. ತದಾಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅನ್ತರಹಿತಾ ನ ಹೋತಿ. ಯಾವ ಪನ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚಾತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಪಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅನನ್ತರಹಿತಾವ ಹೋತಿ. ಯದಾ ಸದ್ಧೋ ಪಸನ್ನೋ ರಾಜಾ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸುವಣ್ಣಚಙ್ಕೋಟಕಮ್ಹಿ ಸಹಸ್ಸತ್ಥವಿಕಂ ಠಪಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧೇಹಿ ಕಥಿತಂ ಚಾತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಂ ಜಾನನ್ತೋ ಇಮಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹತೂ’’ತಿ ನಗರೇ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನಕಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಏಕವಾರಂ ಚರಾಪಿತೇ ನಾಮ ಸುಣನ್ತಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಅಸ್ಸುಣನ್ತಾಪೀ’’ತಿ ಯಾವತತಿಯಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನಕಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ರಾಜಪುರಿಸಾ ತಂ ಸಹಸ್ಸತ್ಥವಿಕಂ ಪುನ ರಾಜಕುಲಂ ಪವೇಸೇನ್ತಿ, ತದಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅನ್ತರಹಿತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಇದಂ ಪರಿಯತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಂ ನಾಮ.

ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಚೀವರಗ್ಗಹಣಂ ಪತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಸಮ್ಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಂ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಂ ನ ಪಾಸಾದಿಕಂ ಹೋತಿ. ನಿಗಣ್ಠಸಮಣಾ ವಿಯ ಅಲಾಬುಪತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಪತ್ತಂ ಅಗ್ಗಬಾಹಾಯ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆದಾಯ ವಿಚರನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಲಿಙ್ಗಂ ಅನನ್ತರಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪನ ಕಾಲೇ ಅಗ್ಗಬಾಹತೋ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಸಿಕ್ಕಾಯ ವಾ ಓಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ, ಚೀವರಮ್ಪಿ ರಜನಸಾರುಪ್ಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಓಟ್ಠಟ್ಠಿವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ರಜನಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ ದಸಚ್ಛಿನ್ದನಮ್ಪಿ ಓವಟ್ಟಿಕವಿಜ್ಝನಮ್ಪಿ, ಕಪ್ಪಮತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಳಞ್ಜೇನ್ತಿ. ಪುನ ಓವಟ್ಟಿಕಂ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ತತೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಅಕತ್ವಾ ದಸಾ ಛೇತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ವಿಯ ಚರನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ‘‘ಕೋ ಇಮಿನಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಖುದ್ದಕಂ ಕಾಸಾವಖಣ್ಡಂ ಹತ್ಥೇ ವಾ ಗೀವಾಯ ವಾ ಬನ್ಧನ್ತಿ, ಕೇಸೇಸು ವಾ ಅಲ್ಲೀಯಾಪೇನ್ತಿ, ದಾರಭರಣಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಾ ಕಸಿತ್ವಾ ವಪಿತ್ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ತದಾ ದಕ್ಖಿಣಂ ದೇನ್ತಾ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಏತೇಸಂ ದೇನ್ತಿ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಖೋ, ಪನಾನನ್ದ, ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ ಗೋತ್ರಭುನೋ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಾ ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ, ತೇಸು ದುಸ್ಸೀಲೇಸು ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ತದಾಪಾಹಂ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘಗತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಂ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೮೦). ತತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ‘‘ಪಪಞ್ಚೋ ಏಸ, ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಅಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ಕಾಸಾವಖಣ್ಡಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಖಿಪನ್ತಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಲಿಙ್ಗಂ ಅನ್ತರಹಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಕಿರ ಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೋನಕಾನಂ ಸೇತವತ್ಥಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚರಣಂ ಚಾರಿತ್ತಂ ಜಾತನ್ತಿ. ಇದಂ ಲಿಙ್ಗಅನ್ತರಧಾನಂ ನಾಮ.

ಧಾತುಅನ್ತರಧಾನಂ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ತೀಣಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾನಿ, ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ – ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ, ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅಹೋಸಿ, ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಕುಸಿನಾರಾಯಂ, ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನಾಗತೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಕಥಂ? ತತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಧಾತುಯೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಬಲೇನ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಲಭನಕಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನೋ ನ ಹೋತಿ. ಸಾಸನಸ್ಸ ಹಿ ಓಸಕ್ಕನಕಾಲೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಸಬ್ಬಾ ಧಾತುಯೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ, ತತೋ ನಾಗದೀಪೇ ರಾಜಾಯತನಚೇತಿಯಂ, ತತೋ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ನಾಗಭವನತೋಪಿ ದೇವಲೋಕತೋಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋಪಿ ಧಾತುಯೋ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಮೇವ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಸಾಸಪಮತ್ತಾಪಿ ಧಾತು ಅನ್ತರಾ ನ ನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ. ಸಬ್ಬಾ ಧಾತುಯೋ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನಬುದ್ಧಸರೀರಸಿರಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಅಸೀತಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ ಹೋತಿ. ತತೋ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದಿವಸೇ ವಿಯ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ತದಾ ಮನುಸ್ಸಭೂತಸತ್ತೋ ನಾಮ ತತ್ಥ ಗತೋ ನತ್ಥಿ, ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಪನ ದೇವತಾ ಸಬ್ಬಾವ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ದಸಬಲೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಇತೋದಾನಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪರಿದೇವನ್ತಿ. ಅಥ ಧಾತುಸರೀರತೋ ತೇಜೋ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ತಂ ಸರೀರಂ ಅಪಣ್ಣತ್ತಿಕಭಾವಂ ಗಮೇತಿ. ಧಾತುಸರೀರತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ ಜಾಲಾ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಉಗ್ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಸಪಮತ್ತಾಯ ಸೇಸಾಯಪಿ ಧಾತುಯಾ ಸತಿ ಏಕಜಾಲಾವ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಧಾತೂಸು ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗತಾಸು ಪಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಮಹನ್ತಂ ಆನುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತಿ. ತದಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ದೇವಸಙ್ಘಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತದಿವಸೇ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಗನ್ಧಮಾಲಾತೂರಿಯಾದೀಹಿ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ ಬುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ ಭಗವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಕಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಇದಂ ಧಾತುಅನ್ತರಧಾನಂ ನಾಮ.

ಇಮಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ಅನ್ತರಧಾನಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಮೇವ ಮೂಲಂ. ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಅನ್ತರಹಿತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಠಿತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ತೇನೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಚಣ್ಡಾಲತಿಸ್ಸಮಹಾಭಯೇ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಮಹಾಉಳುಮ್ಪಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಭಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನ ಸಮ್ಮಾ ದೇವೋ ವಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕಿಲಮನ್ತಾ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಪರತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಯ್ಯೇಹಿ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಇಮಂ ಮಹಾಉಳುಮ್ಪಂ ಆರುಯ್ಹ ಗಚ್ಛಥ, ಭನ್ತೇ. ಯೇಸಂ ಏತ್ಥ ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ತೇ ಕಟ್ಠಖಣ್ಡೇಪಿ ಉರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತು, ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಭಯಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತದಾ ಸಮುದ್ದತೀರಂ ಪತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಕತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏತ್ಥ ಗಮನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಮಯಂ ಇಧೇವ ಹುತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕಂ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಮಲಯಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕನ್ದಮೂಲಪಣ್ಣೇಹಿ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಾ ವಸಿಂಸು. ಕಾಯೇ ವಹನ್ತೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅವಹನ್ತೇ ವಾಲಿಕಂ ಉಸ್ಸಾರೇತ್ವಾ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಸೀಸಾನಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಕತ್ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಿಯಾಮೇನ ದ್ವಾದಸ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ಸಾಟ್ಠಕಥಂ ತೇಪಿಟಕಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರಯಿಂಸು.

ಭಯೇ ವೂಪಸನ್ತೇ ಸತ್ತಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ತೇಪಿಟಕೇ ಏಕಕ್ಖರಮ್ಪಿ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ಅನಾಸೇತ್ವಾ ಇಮಮೇವ ದೀಪಮಾಗಮ್ಮ ಕಲ್ಲಗಾಮಜನಪದೇ ಮಣ್ಡಲಾರಾಮವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿಂಸು. ಥೇರಾನಂ ಆಗಮನಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಓಹೀನಾ ಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಥೇರೇ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಪಿಟಕಂ ಸೋಧೇನ್ತಾ ಏಕಕ್ಖರಮ್ಪಿ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ಅಸಮೇನ್ತಂ ನಾಮ ನ ಪಸ್ಸಿಂಸು. ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಥೇರಾನಂ ಅಯಂ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿ ನು ಖೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ಮೂಲಂ, ಉದಾಹು ಪಟಿಪತ್ತೀ’’ತಿ. ಪಂಸುಕೂಲಿಕತ್ಥೇರಾ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು, ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ‘‘ಪರಿಯತ್ತೀ’’ತಿ. ಅಥ ನೇ ಥೇರಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಜನಾನಂ ವಚನಮತ್ತೇನೇವ ನ ಕರೋಮ, ಜಿನಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿತುಂ ನ ಭಾರೋತಿ ‘‘ಇಮೇ ಚ, ಸುಭದ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪). ಪಟಿಪತ್ತಿಮೂಲಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾರಕಂ. ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಧರನ್ತಾಯ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ (ಮಿ. ಪ. ೪.೧.೭) ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿಂಸು. ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ವಾದಠಪನತ್ಥಾಯ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿಂಸು –

‘‘ಯಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾ, ವಿನಯೋ ಯಾವ ದಿಪ್ಪತಿ;

ತಾವ ದಕ್ಖನ್ತಿ ಆಲೋಕಂ, ಸೂರಿಯೇ ಅಬ್ಭುಟ್ಠಿತೇ ಯಥಾ.

‘‘ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಅಸನ್ತೇಸು, ಪಮುಟ್ಠೇ ವಿನಯಮ್ಹಿ ಚ;

ತಮೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಲೋಕೇ, ಸೂರಿಯೇ ಅತ್ಥಙ್ಗತೇ ಯಥಾ.

‘‘ಸುತ್ತನ್ತೇ ರಕ್ಖಿತೇ ಸನ್ತೇ, ಪಟಿಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ರಕ್ಖಿತಾ;

ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತೋ ಧೀರೋ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾ ನ ಧಂಸತೀ’’ತಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಹಟೇ ಪಂಸುಕೂಲಿಕತ್ಥೇರಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕತ್ಥೇರಾನಂಯೇವ ವಚನಂ ಪುರತೋ ಅಹೋಸಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಗವಸತಸ್ಸ ವಾ ಗವಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಅನ್ತರೇ ಪವೇಣಿಪಾಲಿಕಾಯ ಧೇನುಯಾ ಅಸತಿ ಸೋ ವಂಸೋ ಸಾ ಪವೇಣಿ ನ ಘಟೀಯತಿ, ಏವಮೇವಂ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತೇಪಿ ಸಹಸ್ಸೇಪಿ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಅಸತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಚ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಯಾ ಜಾನನತ್ಥಾಯ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠೇ ಅಕ್ಖರೇಸು ಠಪಿತೇಸು ಯಾವ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಧರನ್ತಿ, ತಾವ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿ ನಟ್ಠಾ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವಂ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಧರಮಾನಾಯ ಸಾಸನಂ ಅನ್ತರಹಿತಂ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ.

ದುತಿಯಪಮಾದಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೧೧. ಅಧಮ್ಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೪೦. ಏಕಾದಸಮೇ ವಗ್ಗೇ ಅಧಮ್ಮಂ ಅಧಮ್ಮೋತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಅಧಮ್ಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೧೨. ಅನಾಪತ್ತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೫೦. ದ್ವಾದಸಮೇ ಪನ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ಆಪತ್ತೀತಿಆದೀಸು ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಅಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅನುಲ್ಲಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ನಮೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತಿ ಅನಾಪತ್ತಿ ನಾಮ, ‘‘ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ ಆಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಪಞ್ಚಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿ ನಾಮ, ದ್ವೇ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಗರುಕಾಪತ್ತಿ ನಾಮ. ದ್ವೇ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಪಞ್ಚಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಪತ್ತಿ ನಾಮ. ಛ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಾವಸೇಸಾಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಏಕೋ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಅನವಸೇಸಾಪತ್ತಿ ನಾಮ. ಸಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಾಪತ್ತಿ ನಾಮ ಸಾವಸೇಸಾಪತ್ತಿಯೇವ, ಅಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಾಪತ್ತಿ ನಾಮ ಅನವಸೇಸಾಪತ್ತಿಯೇವ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಅನಾಪತ್ತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೧೩. ಏಕಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೭೦. ಏಕಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಏಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ. ಏತ್ಥ ಏಕೋತಿ ದುತಿಯಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥೋ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ, ನ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ದುವಿಧಾ ದೇಸನಾ – ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ, ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಸತ್ತೋ ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದೇವೋ ಮಾರೋ’’ತಿ ಏವರೂಪಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ, ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ ಧಾತೂ ಆಯತನಾನಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಏವರೂಪಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ. ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಯೇ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮೋಹಂ ಪಹಾಯ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ. ಯೇ ಪನ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮೋಹಂ ಪಹಾಯ ವಿಸೇಸಮಧಿಗನ್ತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಉಪಮಾ – ಯಥಾ ಹಿ ದೇಸಭಾಸಾಕುಸಲೋ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಕೋ ಆಚರಿಯೋ ಯೇ ದಮಿಳಭಾಸಾಯ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇಸಂ ದಮಿಳಭಾಸಾಯ ಆಚಿಕ್ಖತಿ. ಯೇ ಅನ್ಧಭಾಸಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಾಯ ಭಾಸಾಯ, ತೇಸಂ ತಾಯ ತಾಯ ಭಾಸಾಯ. ಏವಂ ತೇ ಮಾಣವಕಾ ಛೇಕಂ ಬ್ಯತ್ತಂ ಆಚರಿಯಮಾಗಮ್ಮ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಆಚರಿಯೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ತಯೋ ವೇದಾ ವಿಯ ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇ ಠಿತಾನಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ, ದೇಸಭಾಸಾಕೋಸಲ್ಲಮಿವ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಕೋಸಲ್ಲಂ, ನಾನಾದೇಸಭಾಸಾ ಮಾಣವಕಾ ವಿಯ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥಾ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾ, ಆಚರಿಯಸ್ಸ ದಮಿಳಭಾಸಾದಿಆಚಿಕ್ಖನಂ ವಿಯ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥವಸೇನ ದೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಹ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ದುವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಕ್ಖಾಸಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವದತಂ ವರೋ;

ಸಮ್ಮುತಿಂ ಪರಮತ್ಥಞ್ಚ, ತತಿಯಂ ನುಪಲಬ್ಭತಿ.

‘‘ಸಙ್ಕೇತವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣಾ;

ಪರಮತ್ಥವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಭೂತಕಾರಣಾ.

‘‘ತಸ್ಮಾ ವೋಹಾರಕುಸಲಸ್ಸ, ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ಸಮ್ಮುತಿಂ ವೋಹರನ್ತಸ್ಸ, ಮುಸಾವಾದೋ ನ ಜಾಯತೀ’’ತಿ.

ಅಪಿಚ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ – ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥಂ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದೀಪನತ್ಥಂ, ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರದೀಪನತ್ಥಂ, ಆನನ್ತರಿಯದೀಪನತ್ಥಂ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರದೀಪನತ್ಥಂ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದೀಪನತ್ಥಂ, ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿದೀಪನತ್ಥಂ, ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಪ್ಪಹಾನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾನಿ ಹಿರಿಯನ್ತಿ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಮಹಾಜನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾನಿ ಹಿರಿಯನ್ತಿ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಇತ್ಥೀ ಹಿರಿಯತಿ ಓತ್ತಪ್ಪತಿ, ಪುರಿಸೋ ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದೇವೋ ಮಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ವೇಳುವನಾದಯೋ ಮಹಾವಿಹಾರಾ ಖನ್ಧೇಹಿ ಕಾರಾಪಿತಾ, ಧಾತೂಹಿ ಆಯತನೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ಮಾತರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇನ್ತಿ, ಪಿತರಂ, ಅರಹನ್ತಂ, ರುಹಿರುಪ್ಪಾದಕಮ್ಮಂ, ಸಙ್ಘಭೇದಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಆನನ್ತರಿಯದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ಮೇತ್ತಾಯನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಮನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ದಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಮಹಾಜನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಪುಗ್ಗಲಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ನಪ್ಪಜಹನ್ತಿ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಯಾ ಲೋಕಾಭಿಲಾಪೇ ಠಿತಾಯೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಪ್ಪಹಾನತ್ಥಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

ಇತಿ ಏಕೋ ಚ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚಾತಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಕೇನಟ್ಠೇನ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ? ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಅಸಮಸಮಟ್ಠೇನಾತಿ. ಸೋ ಹಿ ದಸನ್ನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆವಜ್ಜನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಬುದ್ಧಗುಣೇಹಿ ಚ ಸೇಸಮಹಾಜನೇನ ಅಸದಿಸೋತಿ ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನಪಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಯೇ ಚಸ್ಸ ತೇ ಗುಣಾ, ತೇ ಸೇಸಸತ್ತಾನಂ ಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಾತಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನಪಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಅಸಮಾ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯಮೇವ ಏಕೋ ರೂಪಕಾಯಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ನಾಮಕಾಯಗುಣೇಹಿ ಚ ಸಮೋತಿ ಅಸಮಸಮಟ್ಠೇನಪಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ.

ಲೋಕೇತಿ ತಯೋ ಲೋಕಾ – ಸತ್ತಲೋಕೋ, ಓಕಾಸಲೋಕೋ, ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋತಿ. ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೩೫-೧೩೬) ವುತ್ತಾ. ತೇಸು ಇಧ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸತ್ತಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಚೇಸ ನ ದೇವಲೋಕೇ, ನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಪಿ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ರಾಪಿ ನ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು.

‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಗಜಙ್ಗಲಂ ನಾಮ ನಿಗಮೋ, ತಸ್ಸ ಪರೇನ ಮಹಾಸಾಲಾ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ಪುರತ್ಥಿಮದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ ಸಲ್ಲವತೀ ನಾಮ ನದೀ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ ಸೇತಕಣ್ಣಿಕಂ ನಾಮ ನಿಗಮೋ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಥೂಣಂ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ಉತ್ತರಾಯ ದಿಸಾಯ ಉಸೀರದ್ಧಜೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೫೯) ಏವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಆಯಾಮತೋ ತಿಯೋಜನಸತೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಯೋಜನಸತೇ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ನವಯೋಜನಸತೇ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ತಥಾಗತೋವ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಥೇರಾ ಬುದ್ಧಮಾತಾ ಬುದ್ಧಪಿತಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಸಾರಪ್ಪತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ಏತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ.

ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಿಪ್ಪಕತವಚನಮೇವ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಏವಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವರೂಪಞ್ಚೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತಂ ಅಞ್ಞೇನ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ.

ಅಪಿಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ, ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಸ ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣೋ ಬುದ್ಧಕಾರಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಯಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಕತಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೋ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಸೀಲಪಾರಮೀ…ಪೇ… ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀತಿ ಇಮಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ನಾಮ. ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಅತ್ತತ್ಥಚರಿಯಂ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಂ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಂ ಪೂರಯಮಾನೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಬುದ್ಧಕಾರಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವಂ ಪಹಾಯ ತುಸಿತಪುರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾ ಸತ್ತಪಣ್ಣಾಸವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ದೇವತಾಹಿ ಯಾಚಿತೋ ಪಞ್ಚಮಹಾವಿಲೋಕಿತಂ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಹಾಮಾಯಾದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ, ಅನೂನಾಧಿಕೇ ದಸ ಮಾಸೇ ಗಬ್ಭವಾಸಂ ವಸನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಏಕೂನತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಹುಲಭದ್ದಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಛನ್ನಸಹಾಯೋ ಕಣ್ಡಕಂ ವಾಹನವರಂ ಆರುಯ್ಹ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ನಾಮ. ತೀಣಿ ರಜ್ಜಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಪರಿಪಕ್ಕಗತೇ ಞಾಣೇ ಓಳಾರಿಕಾಹಾರಂ ಆಹರನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ನಾಮ. ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಪರಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇ ದ್ವಾದಸಙ್ಗಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ನಾಮ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ನಾಮ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಹಿ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಯ ನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಹೇವ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಕಲೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿ ಗುಣರಾಸಿ ಆಗತೋವ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ಬಹುಜನಹಿತಾಯಾತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಹಿತತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಬಹುಜನಸುಖಾಯಾತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸುಖತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯಾತಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕತರಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸಾತಿ? ಯೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ, ತಸ್ಸ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಾ ಇಸಿಪತನಂ ಆಗಮ್ಮ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತೇ (ಮಹಾವ. ೧೩; ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧) ದೇಸಿತೇ ಆಯಸ್ಮತಾ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಾರಸಕೋಟಿಸಙ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು, ಏತಸ್ಸ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಪಞ್ಚಮದಿವಸೇ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ (ಮಹಾವ. ೨೦; ಸಂ. ನಿ. ೩.೫೯) ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ ಥೇರಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಏತಸ್ಸಪಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ತತೋ ಯಸದಾರಕಪ್ಪಮುಖೇ ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸ ಪುರಿಸೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ತತೋ ಕಪ್ಪಾಸಿಕವನಸಣ್ಡೇ ತಿಂಸ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯೇ ತಯೋ ಮಗ್ಗೇ ಚ ತೀಣಿ ಫಲಾನಿ ಚ ಸಮ್ಪಾಪೇಸಿ, ಏತಸ್ಸಪಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಗಯಾಸೀಸೇ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ (ಮಹಾವ. ೫೪) ಜಟಿಲಸಹಸ್ಸಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ತಾಲಟ್ಠಿವನೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಪ್ಪಮುಖಾ ಏಕಾದಸ ನಹುತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಏಕಂ ನಹುತಂ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ತಿರೋಕುಟ್ಟಅನುಮೋದನಾವಸಾನೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪೀತಂ. ಸುಮನಮಾಲಾಕಾರಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಚ. ಧನಪಾಲಕಸಮಾಗಮೇ ದಸಹಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಖದಿರಙ್ಗಾರಜಾತಕಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಜಮ್ಬುಕಆಜೀವಕಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಚ. ಆನನ್ದಸೇಟ್ಠಿಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಚ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪೀತಂ. ಪಾಸಾಣಕಚೇತಿಯೇ ಪಾರಾಯನಸುತ್ತನ್ತಕಥಾದಿವಸೇ ಚುದ್ದಸ ಕೋಟಿಯೋ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು. ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದಿವಸೇ ವೀಸತಿ ಪಾಣಕೋಟಿಯೋ, ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಮಾತರಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಪ್ಪಕರಣಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಅಸೀತಿ ಪಾಣಕೋಟಿಯೋ, ದೇವೋರೋಹನೇ ತಿಂಸ ಪಾಣಕೋಟಿಯೋ, ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತನ್ತೇ ಅಸೀತಿ ದೇವತಾಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು. ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತನ್ತೇ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತನ್ತೇ ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದೇ ಸಮಚಿತ್ತಪಟಿಪದಾಯಾತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಅಭಿಸಮಯಂ ಪತ್ತಸತ್ತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ. ಏತಸ್ಸಪಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ. ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾ ಇತೋ ಪರಂ ಅನಾಗತೇ ಚ ಸಾಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಾನಂ ವಸೇನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ನ ಕೇವಲಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂಯೇವ, ಅವಸೇಸಾನಂ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಸಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕೇ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಭಬ್ಬೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏತಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಯಂ ಪುಚ್ಛಾ. ಪುಚ್ಛಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಹೋತಿ – ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ ಪುಚ್ಛಾ, ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾ ಪುಚ್ಛಾ, ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾ ಪುಚ್ಛಾ, ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ, ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ.

ತಾಸಂ ಇದಂ ನಾನತ್ತಂ – ಕತಮಾ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ ಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಞ್ಞಾತಂ ಹೋತಿ ಅದಿಟ್ಠಂ ಅತುಲಿತಂ ಅತೀರಿತಂ ಅವಿಭೂತಂ ಅಭಾವಿತಂ. ತಸ್ಸ ಞಾಣಾಯ ದಸ್ಸನಾಯ ತುಲನಾಯ ತೀರಣಾಯ ವಿಭೂತತ್ಥಾಯ ವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ ಪುಚ್ಛಾ.

ಕತಮಾ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾ ಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಞಾತಂ ಹೋತಿ ದಿಟ್ಠಂ ತುಲಿತಂ ತೀರಿತಂ ವಿಭೂತಂ ವಿಭಾವಿತಂ. ಸೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾ ಪುಚ್ಛಾ.

ಕತಮಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾ ಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ತೋ ಹೋತಿ ವಿಮತಿಪಕ್ಖನ್ತೋ ದ್ವೇಳ್ಹಕಜಾತೋ ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ’’ತಿ. ಸೋ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾ ಪುಚ್ಛಾ.

ಕತಮಾ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ? ಭಗವಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುಮತಿಯಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ – ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’. ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’. ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಕಲ್ಲಂ ನು ಖೋ ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ, ಅಯಂ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ.

ಕತಮಾ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ? ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ – ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ? ಅಯಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ.

ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪುರಿಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಪುಚ್ಛಾ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಬುದ್ಧಾನಂ ಹಿ ತೀಸು ಅದ್ಧಾಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖತಂ ಅದ್ಧಾವಿಮುತ್ತಂ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಂ ಅದಿಟ್ಠಂ ಅಜಾನಿತಂ ಅತುಲಿತಂ ಅತೀರಿತಂ ಅವಿಭೂತಂ ಅವಿಭಾವಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ ನತ್ಥಿ. ಯಂ ಪನ ಭಗವತಾ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ, ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನ ಸಮಣೇನ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವಾ ದೇವೇನ ವಾ ಮಾರೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ತೇನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ ನತ್ಥಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಅಕಥಂಕಥೀ ತಿಣ್ಣವಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿಹತಸಂಸಯೋ, ತೇನಸ್ಸ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ ನತ್ಥಿ. ಇತರಾ ಪನ ದ್ವೇ ಪುಚ್ಛಾ ಭಗವತೋ ಅತ್ಥಿ, ತಾಸು ಅಯಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ತಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ಪುಟ್ಠಂ ಏಕಪುಗ್ಗಲಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ತಥಾಗತೋತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ – ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋತಿ.

ಕಥಂ ಭಗವಾ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾ ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಆಗತಾ, ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಆಗತೋ, ಯಥಾ ಸಿಖೀ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ವೇಸ್ಸಭೂ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕಕುಸನ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕೋಣಾಗಮನೋ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಆಗತೋತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಏತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಆಗತಾ, ತೇನೇವ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಸೀಲನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಞ್ಞಾವೀರಿಯಖನ್ತಿಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಮೇತ್ತಾಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಇಮಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ನಯನಧನರಜ್ಜಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗನ್ತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ, ಪುಬ್ಬಯೋಗಪುಬ್ಬಚರಿಯಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾದಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾಯ ಕೋಟಿಂ ಪತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ. ಯಥಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ …ಪೇ… ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೇ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

‘‘ಯಥೇವ ಲೋಕಮ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ,

ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಮುನಯೋ ಇಧಾಗತಾ;

ತಥಾ ಅಯಂ ಸಕ್ಯಮುನೀಪಿ ಆಗತೋ,

ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ತೇನ ಚಕ್ಖುಮಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಗತೋ…ಪೇ… ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಗತೋ. ಕಥಞ್ಚ ಸೋ ಗತೋತಿ? ಸೋ ಹಿ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗತೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ, ಆನನ್ದ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗಚ್ಛತಿ ಸೇತಮ್ಹಿ ಛತ್ತೇ ಅನುಧಾರಿಯಮಾನೇ, ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ, ಆಸಭಿಞ್ಚ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ ‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೦೭). ತಞ್ಚಸ್ಸ ಗಮನಂ ತಥಂ ಅಹೋಸಿ ಅವಿತಥಂ ಅನೇಕೇಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ. ಯಞ್ಹಿ ಸೋ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿ, ಇದಮಸ್ಸ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಭಾವೋ ಪನ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಭಾವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೋ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗರತನಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ, ‘‘ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಾ ವೀತಿಪತನ್ತಿ ಚಾಮರಾ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೬೯೩) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಚಾಮರುಕ್ಖೇಪೋ ಪನ ಸಬ್ಬತಿತ್ಥಿಯನಿಮ್ಮಥನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಸೇತಚ್ಛತ್ತಧಾರಣಂ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿವರವಿಮಲಸೇತಚ್ಛತ್ತಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಸಬ್ಬದಿಸಾನುವಿಲೋಕನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಆಸಭಿವಾಚಾಭಾಸನಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ತಥಾ ಅಯಂ ಭಗವಾಪಿ ಗತೋ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಗಮನಂ ಕಥಂ ಅಹೋಸಿ ಅವಿತಥಂ ತೇಸಂಯೇವ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಮುಹುತ್ತಜಾತೋವ ಗವಮ್ಪತೀ ಯಥಾ,

ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಫುಸೀ ವಸುನ್ಧರಂ;

ಸೋ ವಿಕ್ಕಮೀ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ,

ಸೇತಞ್ಚ ಛತ್ತಂ ಅನುಧಾರಯುಂ ಮರೂ.

‘‘ಗನ್ತ್ವಾನ ಸೋ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ,

ದಿಸಾ ವಿಲೋಕೇಸಿ ಸಮಾ ಸಮನ್ತತೋ;

ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪೇತಂ ಗಿರಮಬ್ಭುದೀರಯಿ,

ಸೀಹೋ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ.

ಏವಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥೇವ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ಪಹಾಯ ಗತೋ, ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಬ್ಯಾಪಾದಂ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಯ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಪಹಾಯ ಗತೋ, ಞಾಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಗತೋ, ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಅರತಿಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ನೀವರಣಕವಾಟಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ, ತತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ಪೀತಿಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯೋ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಂ, ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಂ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗತೋ.

ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಹಾಯ, ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಖಸಞ್ಞಂ, ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನನ್ದಿಂ, ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ರಾಗಂ, ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮುದಯಂ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆದಾನಂ, ಖಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಘನಸಞ್ಞಂ, ವಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆಯೂಹನಂ, ವಿಪರಿಣಾಮಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಧುವಸಞ್ಞಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಸಞ್ಞಂ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪಣಿಧಿಂ, ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಿನಿವೇಸಂ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಂ, ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠೇ ಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಓಳಾರಿಕೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಹಾಯ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಅಣುಸಹಗತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತ್ವಾ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗತೋ. ಏವಮ್ಪಿ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಕ್ಖಳತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ, ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಂ, ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಂ, ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ, ಆಕಾಸಧಾತುಯಾ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ.

ರೂಪಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ, ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಂ, ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ.

ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಚಾರಸ್ಸ ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಂ, ಪೀತಿಯಾ ಫರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಸುಖಸ್ಸ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ, ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣಂ.

ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ, ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ.

ಸದ್ಧಾಬಲಸ್ಸ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ, ವೀರಿಯಬಲಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜೇ, ಸತಿಬಲಸ್ಸ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚೇ, ಸಮಾಧಿಬಲಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ, ಪಞ್ಞಾಬಲಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ.

ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣಂ, ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಫರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಂ.

ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಸ್ಸ ವೋದಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ.

ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ನಾಮಸ್ಸ ನಮನಲಕ್ಖಣಂ, ರೂಪಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ, ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣಂ, ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಂ, ತಣ್ಹಾಯ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಂ, ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ, ಭವಸ್ಸ ಆಯೂಹನಲಕ್ಖಣಂ, ಜಾತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ, ಜರಾಯ ಜೀರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಮರಣಸ್ಸ ಚುತಿಲಕ್ಖಣಂ.

ಧಾತೂನಂ ಸುಞ್ಞತಾಲಕ್ಖಣಂ, ಆಯತನಾನಂ ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಂ ಪದಹನಲಕ್ಖಣಂ, ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ಇಜ್ಝನಲಕ್ಖಣಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪತಿಲಕ್ಖಣಂ, ಬಲಾನಂ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ನಿಯ್ಯಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಂ.

ಸಚ್ಚಾನಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಥಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಏಕರಸಲಕ್ಖಣಂ, ಯುಗನದ್ಧಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಲಕ್ಖಣಂ.

ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಂವರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ.

ಖಯೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಲಕ್ಖಣಂ, ಅನುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲಕ್ಖಣಂ.

ಛನ್ದಸ್ಸ ಮೂಲಲಕ್ಖಣಂ, ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮೋಧಾನಲಕ್ಖಣಂ, ವೇದನಾಯ ಸಮೋಸರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಮುಖಲಕ್ಖಣಂ, ಸತಿಯಾ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಲಕ್ಖಣಂ, ಪಞ್ಞಾಯ ತತುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಾರಲಕ್ಖಣಂ, ಅಮತೋಗಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ. ಏವಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಆಗತೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪತ್ತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಏವಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ತಥಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾನಿ ಅವಿತಥಾನಿ ಅನಞ್ಞಥಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತಂ ಅನಞ್ಞಥಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೯೦) ವಿತ್ಥಾರೋ. ತಾನಿ ಚ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ.

ಅಪಿಚ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ…ಪೇ… ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ. ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ…ಪೇ… ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ತಸ್ಮಾಪಿ ತಥಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವಾ ಯಂ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಜಾನತಾ ಪಸ್ಸತಾ ಚ ತೇನ ತಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಕಪದವಸೇನ ವಾ ‘‘ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ರೂಪಾಯತನಂ? ಯಂ ರೂಪಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ವಣ್ಣನಿಭಾ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ನೀಲಂ ಪೀತಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೬೧೬) ನಯೇನ ಅನೇಕೇಹಿ ನಾಮೇಹಿ ತೇರಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹಿ ವಿಭಜ್ಜಮಾನಂ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ, ವಿತಥಂ ನತ್ಥಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಸದ್ದಾದೀಸು. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ, ತಮಹಂ ಜಾನಾಮಿ, ತಮಹಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ, ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಿದಿತಂ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪). ಏವಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. ತತ್ಥ ತಥದಸ್ಸೀಅತ್ಥೇ ತಥಾಗತೋತಿ ಪದಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕಥಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಂ ರತ್ತಿಂ ಭಗವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಯಮಕಸಾಲಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಪರಿಮಾಣೇ ಕಾಲೇ ಪಠಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಮಜ್ಝಿಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಯಂ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ…ಪೇ… ವೇದಲ್ಲಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಅನುಪವಜ್ಜಂ ಅನೂನಂ ಅನಧಿಕಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ ರಾಗಮದನಿಮ್ಮದನಂ ದೋಸಮೋಹಮದನಿಮ್ಮದನಂ, ನತ್ಥಿ ತತ್ಥ ವಾಲಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅವಕ್ಖಲಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಏಕಮುದ್ದಿಕಾಯ ಲಞ್ಛಿತಂ ವಿಯ ಏಕನಾಳಿಕಾಯ ಮಿತಂ ವಿಯ ಏಕತುಲಾಯ ತುಲಿತಂ ವಿಯ ಚ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ ಅವಿತಥಂ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಯಞ್ಚ, ಚುನ್ದ, ರತ್ತಿಂ ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಯಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಭಾಸತಿ ಲಪತಿ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ. ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೮೮). ಗದತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ. ಏವಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ.

ಅಪಿಚ ಆಗದನಂ ಆಗದೋ, ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಆಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಕಾರಸ್ಸ ತಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಥಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವತೋ ಹಿ ವಾಚಾಯ ಕಾಯೋ ಅನುಲೋಮೇತಿ ಕಾಯಸ್ಸಪಿ ವಾಚಾ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ ಚ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಯಥಾ ವಾಚಾ, ಕಾಯೋಪಿ ತಥಾ ಗತೋ, ಪವತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಚ ಕಾಯೋ, ವಾಚಾಪಿ ತಥಾ ಗತಾತಿ ತಥಾಗತೋ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಯಥಾವಾದೀ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ. ಇತಿ ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ. ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೩). ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ? ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ ಸೀಲೇನಪಿ ಸಮಾಧಿನಾಪಿ ಪಞ್ಞಾಯಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾಪಿ, ನ ತಸ್ಸ ತುಲಾ ವಾ ಪಮಾಣಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಅತುಲೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅನುತ್ತರೋ ರಾಜರಾಜೋ ದೇವದೇವೋ ಸಕ್ಕಾನಮತಿಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಮತಿಬ್ರಹ್ಮಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ತಥಾಗತೋ ಅಭಿಭೂ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ದಸೋ ವಸವತ್ತೀ. ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೩).

ತತ್ರೇವಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಅಗದೋ ವಿಯ ಅಗದೋ. ಕೋ ಪನೇಸ? ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ. ತೇನ ಹೇಸ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ದಿಬ್ಬಾಗದೇನ ಸಪ್ಪೇ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಿನೋ ಸದೇವಕಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವತಿ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಭಿಭವನೇ ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ ಅಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಕಾರಸ್ಸ ತಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ.

ಅಪಿಚ ತಥಾಯ ಗತೋತಿಪಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಂ ಗತೋತಿಪಿ ತಥಾಗತೋ, ಗತೋತಿ ಅವಗತೋ ಅತೀತೋ ಪತ್ತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಸಕಲಲೋಕಂ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಅವಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಲೋಕಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಅತೀತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ಲೋಕನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಪತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ತಥಾಯ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ತೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಲೋಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ಲೋಕಸಮುದಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕಸಮುದಯೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನೋ. ಲೋಕನಿರೋಧೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕನಿರೋಧೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತೋ. ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾವಿತಾ. ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಂ. ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೩).

ತಸ್ಸಪಿ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದಮ್ಪಿ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಭಾವದೀಪನೇ ಮುಖಮತ್ತಮೇವ. ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ತಥಾಗತೋವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಭಾವಂ ವಣ್ಣೇಯ್ಯ.

ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಪದದ್ವಯೇ ಪನ ಆರಕತ್ತಾ, ಅರೀನಂ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ಕಾರಣೇಹಿ ಅರಹನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಂ ಪದದ್ವಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೩ ಆದಯೋ) ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿವಣ್ಣನಾಯಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ.

೧೭೧. ದುತಿಯೇ ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ. ದುಲ್ಲಭೋ ಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೇ ದುಲ್ಲಭೋ ಸುದುಲ್ಲಭೋ ಪರಮದುಲ್ಲಭೋ. ಕಸ್ಮಾ ದುಲ್ಲಭೋತಿ? ಏಕವಾರಂ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ದ್ವೇ ವಾರೇ ದಸ ವಾರೇ ವೀಸತಿ ವಾರೇ ಪಞ್ಞಾಸ ವಾರೇ ವಾರಸತಂ ವಾರಸಹಸ್ಸಂ ವಾರಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಾರಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಥಾ ಏಕದಿವಸಂ ದ್ವೇ ದಿವಸೇ ದಸ ದಿವಸೇ ವೀಸತಿ ದಿವಸೇ ಪಞ್ಞಾಸ ದಿವಸೇ ದಿವಸಸತಂ ದಿವಸಸಹಸ್ಸಂ ದಿವಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ದಿವಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಏಕಮಾಸಂ ದ್ವೇ ಮಾಸೇ…ಪೇ… ಮಾಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಏಕಸಂವಚ್ಛರಂ ದ್ವೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ…ಪೇ… ಸಂವಚ್ಛರಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಏಕಕಪ್ಪಂ ದ್ವೇ ಕಪ್ಪೇ…ಪೇ… ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಕಪ್ಪಾನಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ತೀಣಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಸೀಲಪಾರಮೀನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮೀ…ಪೇ… ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿಯಾ ಪನ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ದುಲ್ಲಭೋ.

೧೭೨. ತತಿಯೇ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋತಿ ಅಚ್ಛರಿಯೋ ಮನುಸ್ಸೋ. ಅಚ್ಛರಿಯೋತಿ ಅನ್ಧಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಾರೋಹಣಂ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ತಾವ ಸದ್ದನಯೋ. ಅಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ – ಅಚ್ಛರಾಯೋಗ್ಗೋತಿ ಅಚ್ಛರಿಯೋ, ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೭) ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ. ಆಚಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸೋತಿಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ.

ಅಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಹಿ ಸಮ್ಪಾದಕೇ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಏಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೇ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಮಾನಸಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜನಂ ನಾಮ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಆಚಿಣ್ಣಂ. ತಥಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅನಿವತ್ತಕೇನ ಹುತ್ವಾ ವೀರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಕಾರಕಧಮ್ಮಾನಂ ಪೂರಣಮ್ಪಿ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಆಚಿಣ್ಣಂ. ತಥಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವಸದಿಸೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಂ ಹತ್ಥೀನಂ ಸತ್ತಸತಾನಿ ಅಸ್ಸಾನಂ ಸತ್ತಸತಾನೀತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಸತಕಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಜಾಲಿಕುಮಾರಸದಿಸಂ ಪುತ್ತಂ, ಕಣ್ಹಾಜಿನಾಸದಿಸಂ ಧೀತರಂ, ಮದ್ದೀದೇವಿಸದಿಸಂ ಭರಿಯಞ್ಚ ದಾನಮುಖೇ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ದುತಿಯೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ತುಸಿತಭವನೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಆಚಿಣ್ಣಂ. ತುಸಿತಪುರೇ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ದೇವತಾನಂ ಆಯಾಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಹಾವಿಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಸತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ತುಸಿತಪುರಾ ಚವಿತ್ವಾ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಆಚಿಣ್ಣಂ. ತಥಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನಮ್ಪಿ, ಸತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ನಿವಾಸೋಪಿ, ಸತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನಮ್ಪಿ, ಸಮ್ಪತಿಜಾತಸ್ಸ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರಗಮನಮ್ಪಿ, ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತ. ಧಾರಣಮ್ಪಿ, ದಿಬ್ಬವಾಳಬೀಜನುಕ್ಖೇಪೋಪಿ, ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಸೀಹವಿಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಸಮಂ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ಅದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸೀಹನಾದನದನಮ್ಪಿ, ಪರಿಪಾಕಗತೇ ಞಾಣೇ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಹಾಯ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಮ್ಪಿ, ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಮಾರವಿಜಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುವಿಸೋಧನಾನಿ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಗುಣರಾಸಿಪಟಿವಿದ್ಧಕ್ಖಣೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನಮ್ಪಿ, ಪಠಮಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅನುತ್ತರಂ ತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಮ್ಪೀತಿ ಏವಮಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸೇವ ಆಚಿಣ್ಣಂ. ಏವಂ ಆಚಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸೋತಿಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ.

೧೭೩. ಚತುತ್ಥೇ ಕಾಲಕಿರಿಯಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪಾಕಟಾ ಕಿರಿಯಾತಿ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಠತ್ವಾ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯೇ ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಂ ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನಂ ನಿಬ್ಬಾನಪೋಣಂ ಕತ್ವಾ ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ ನಿಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ಪಾಕಟಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪಾಕಟಾ ಕಿರಿಯಾತಿ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ಅನುತಪ್ಪಾ ಹೋತೀತಿ ಅನುತಾಪಕರಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುತಾಪಕರಾ ಹೋತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುತಾಪಕರಾ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಅನುತಪ್ಪಾ ಹೋತೀ’’ತಿ.

೧೭೪. ಪಞ್ಚಮೇ ಅದುತಿಯೋತಿ ದುತಿಯಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅದುತಿಯೋ. ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಸುತಬುದ್ಧೋ, ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧೋ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋತಿ. ತತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಭಿಕ್ಖು ಸುತಬುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಖೀಣಾಸವೋ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಾಮಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಅಟ್ಠ ವಾ ಸೋಳಸ ವಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಬುದ್ಧೇಸು ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋವ ಅದುತಿಯೋ ನಾಮ. ನ ಹಿ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

ಅಸಹಾಯೋತಿ ಅತ್ತಭಾವೇನ ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ ವಾ ಸದಿಸೋ ಸಹಾಯೋ ನಾಮ ಅಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಅಸಹಾಯೋ. ‘‘ಲದ್ಧಸಹಾಯೋ ಖೋ ಪನ ಸೋ ಭಗವಾ ಸೇಖಾನಞ್ಚೇವ ಪಟಿಪದಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸೇಖಾಸೇಖಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಹಾಯಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಅಪ್ಪಟಿಮೋತಿ ಪಟಿಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸದಿಸಾ ಅಞ್ಞಾ ಪಟಿಮಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಮೋ. ಯಾಪಿ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಸುವಣ್ಣರಜತಾದಿಮಯಾ ಪಟಿಮಾ ಕರೋನ್ತಿ, ತಾಸು ವಾಲಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಓಕಾಸಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸದಿಸಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಮೋ.

ಅಪ್ಪಟಿಸಮೋತಿ ಅತ್ತಭಾವೇನೇವಸ್ಸ ಪಟಿಸಮೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಮೋ. ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗೋತಿ ಯೇ ತಥಾಗತೇನ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಧಮ್ಮಾ ದೇಸಿತಾ, ತೇಸು ‘‘ನ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ತಯೋ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಟಿಭಾಗಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ. ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ‘‘ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ. ಅಸಮೋತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲತ್ತಾವ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಅಸಮೋ. ಅಸಮಸಮೋತಿ ಅಸಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಅತೀತಾನಾಗತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾ, ತೇಹಿ ಅಸಮೇಹಿ ಸಮೋತಿ ಅಸಮಸಮೋ.

ದ್ವಿಪದಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಪದಾನಂ ದ್ವಿಪದಾನಂ ಚತುಪ್ಪದಾನಂ ಬಹುಪ್ಪದಾನಂ ರೂಪೀನಂ ಅರೂಪೀನಂ ಸಞ್ಞೀನಂ ಅಸಞ್ಞೀನಂ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋವ. ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ದ್ವಿಪದಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ? ಸೇಟ್ಠತರವಸೇನ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸೇಟ್ಠೋ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಪದಚತುಪ್ಪದಬಹುಪ್ಪದೇಸು ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದ್ವಿಪದೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕತರದ್ವಿಪದ್ವೇಸೂತಿ? ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚೇವ ದೇವೇಸು ಚ. ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ತಿಸಹಸ್ಸಿಮಹಾಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ವಸೇ ವತ್ತೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ದೇವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ವಸವತ್ತೀ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕೋ ವಾ ಆರಾಮಿಕೋ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ತತೋಪಿ ಸೇಟ್ಠತರವಸೇನೇಸ ದ್ವಿಪದಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ.

೧೭೫-೧೮೬. ಛಟ್ಠಾದೀಸು ಏಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾತುಭಾವಾ ಮಹತೋ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವೇನ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಪಾತುಭೂತೇ ತಂ ಪಾತುಭೂತಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ವಿನಾ ತಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವೇನ ಪಾತುಭವತಿ. ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ. ಕತಮಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸ್ಸಾತಿ? ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಸ್ಸ. ಕೀವರೂಪಸ್ಸಾತಿ? ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸದಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸದಿಸಸ್ಸಾತಿ. ಆಲೋಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಭಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಪಞ್ಞಾಆಲೋಕಸದಿಸೋಯೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಆಲೋಕೋ, ಪಞ್ಞಾಓಭಾಸಸದಿಸೋಯೇವ ಓಭಾಸೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ‘‘ಮಹತೋ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ, ಮಹತೋ ಆಲೋಕಸ್ಸ, ಮಹತೋ ಓಭಾಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಚ ಪನ ತೀಣಿಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನಿ ಕಥಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಛನ್ನಂ ಅನುತ್ತರಿಯಾನನ್ತಿ ಉತ್ತರಿತರವಿರಹಿತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಉತ್ತಮಧಮ್ಮಾನಂ. ತತ್ಥ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಂ, ಸವನಾನುತ್ತರಿಯಂ, ಲಾಭಾನುತ್ತರಿಯಂ, ಸಿಕ್ಖಾನುತ್ತರಿಯಂ, ಪಾರಿಚರಿಯಾನುತ್ತರಿಯಂ, ಅನುಸ್ಸತಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಛ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಿ. ಇಮೇಸಂ ಪಾತುಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸಾಯಂಪಾತಂ ತಥಾಗತಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಟ್ಠುಂ ಲಭತಿ, ಇದಂ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಞ್ಞೋಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ವಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ ವಾ ಅನಾಗಾಮೀ ವಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ತಥಾಗತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಲಭತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಪರೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಸಬಲಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಲಭಿತ್ವಾ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತಿ. ಇದಂ ದಸ್ಸನಮೇವ ನಾಮ, ಮೂಲದಸ್ಸನಂ ಪನ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ.

ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಯೇವ ಚ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ವಚನಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸೋತುಂ ಲಭತಿ, ಇದಂ ಸವನಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸವನಾಯ ಲಭನ್ತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ಸವನಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಪರೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸೋತುಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತಂ ಸವನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತಿ. ಇದಂ ಸವನಮೇವ ನಾಮ, ಮೂಲಸವನಂ ಪನ ಸವನಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ.

ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಯೇವ ಚ ದಸಬಲೇ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಇದಂ ಲಾಭಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಸಬಲೇ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭಂ ಲಭನ್ತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ಲಾಭಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಪರೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಸಬಲೇ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತಂ ಲಾಭಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತಿ, ಅಯಂ ಲಾಭೋಯೇವ ನಾಮ, ಮೂಲಲಾಭೋ ಪನ ಲಾಭಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ.

ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಯೇವ ಚ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಪರೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ತಾ ಸಿಕ್ಖಾ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತಿ. ಅಯಂ ಸಿಕ್ಖಾಯೇವ ನಾಮ, ಮೂಲಸಿಕ್ಖಾ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ.

ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಯೇವ ಚ ಅಭಿಣ್ಹಂ ದಸಬಲಂ ಪರಿಚರತಿ, ಇದಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಭಿಣ್ಹಂ ದಸಬಲಂ ಪರಿಚರನ್ತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ಪಾರಿಚರಿಯಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಪರೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಸಬಲಂ ಪರಿಚರಿತ್ವಾ ತಂ ಪಾರಿಚರಿಯಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತಿ, ಅಯಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯೇವ ನಾಮ, ಮೂಲಪಾರಿಚರಿಯಾ ಪನ ಪಾರಿಚರಿಯಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ.

ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಯೇವ ಚ ದಸಬಲಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇ ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಇದಂ ಅನುಸ್ಸತಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಸಬಲಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇ ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ಅನುಸ್ಸತಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಪರೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಸಬಲಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇ ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತಂ ಅನುಸ್ಸತಿಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತಿ, ಅಯಂ ಅನುಸ್ಸತಿಯೇವ ನಾಮ, ಮೂಲಾನುಸ್ಸತಿ ಪನ ಅನುಸ್ಸತಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ. ಇಮಾನಿ ಛ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಿ, ಇಮೇಸಂ ಪಾತುಭಾವೋ ಹೋತಿ. ಇಮಾನಿ ಚ ಪನ ಛ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನಿ ಕಥಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಚತುನ್ನಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಹೋತೀತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಹಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯೋ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥೇಸು ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಧಮ್ಮೇಸು ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಅತ್ಥಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪೇ ಞಾಣಂ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಞಾಣೇಸು ಞಾಣಂ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನೇತಾಸಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ವಿಭ. ೭೧೮ ಆದಯೋ) ಆಗತೋಯೇವ. ಇಮಾಸಂ ಚತಸ್ಸನ್ನಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಿರಿಯಾ ಹೋತಿ, ನ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ. ಏತಾಸಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಾಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾವ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅನೇಕಧಾತುಪಟಿವೇಧೋತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುಧಾತು ರೂಪಧಾತೂ’’ತಿಆದೀನಂ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತಿ, ನ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾನಾಧಾತುಪಟಿವೇಧೋತಿ ಏತ್ಥ ಇಮಾವ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ನಾನಾಸಭಾವತೋ ನಾನಾಧಾತುಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯೋ ಪನೇತಾಸಂ ‘‘ನಾನಾಸಭಾವಾ ಏತಾ’’ತಿ ಏವಂ ನಾನಾಕರಣತೋ ಪಟಿವೇಧೋ, ಅಯಂ ನಾನಾಧಾತುಪಟಿವೇಧೋ ನಾಮ. ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಫಲೇ ಞಾಣಂ, ವಿಮುತ್ತೀತಿ ತದವಸೇಸಾ ಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಸೋತೋತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗೋ, ತೇನ ಸೋತೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಫಲನ್ತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ. ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಾದೀನಿ ಪಾಕಟಾನೇವ.

೧೮೭. ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ನಿರುತ್ತರಂ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಚಕ್ಕಂ. ಚಕ್ಕಸದ್ದೋ ಹೇಸ –

‘‘ಚತುಬ್ಭಿ ಅಟ್ಠಜ್ಝಗಮಾ, ಅಟ್ಠಾಹಿಪಿ ಚ ಸೋಳಸ;

ಸೋಳಸಾಹಿ ಚ ಬಾತ್ತಿಂಸ, ಅತ್ರಿಚ್ಛಂ ಚಕ್ಕಮಾಸದೋ;

ಇಚ್ಛಾಹತಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ಚಕ್ಕಂ ಭಮತಿ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧೦೪; ೧.೫.೧೦೩) –

ಏತ್ಥ ಉರಚಕ್ಕೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಚಕ್ಕಸಮಾರುಳ್ಹಾ ಜಾನಪದಾ ಪರಿಯಾಯನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೬೩; ೫.೫೪) ಏತ್ಥ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಥಕಾರೋ ಯಂ ತಂ ಚಕ್ಕಂ ಛಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ನಿಟ್ಠಿತಂ, ತಂ ಪವತ್ತೇಸೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೫) ಏತ್ಥ ದಾರುಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ದೋಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವತೋ ಪಾದೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಸಹಸ್ಸಾರಾನೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೬) ಏತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೧) ಏತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕೇ. ‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಾತುಭವತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೩; ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೬) ಏತ್ಥ ರತನಚಕ್ಕೇ. ಇಧ ಪನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಆಗತೋ.

ಪವತ್ತಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ ನಾಮ, ಅಭಿನೀಹಟಂ ನಾಮ, ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನಾಮ, ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ನಾಮ, ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ, ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮಾತಿ ಅಯಂ ಪಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕುತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ ನಾಮಾತಿ? ಯದಾ ಸುಮೇಧಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹುತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ತಸತಕಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ ನಾಮ.

ಕುತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಭಿನೀಹಟಂ ನಾಮಾತಿ? ಯದಾ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡತ್ಥಾಯ ಮಾನಸಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ‘‘ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಲದ್ಧಾ ನ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೀರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ನಿಪನ್ನೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಲಭಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅಭಿನೀಹಟಂ ನಾಮ.

ಕುತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನಾಮಾತಿ? ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನಾಮ. ಸೀಲಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ…ಪೇ… ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನಾಮ. ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ, ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋಪಿ, ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಂ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನಾಮ. ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಸತ್ತಸತಕಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪುತ್ತದಾರಂ ದಾನಮುಖೇ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಪಾರಮಿಕೂಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ದೇವತಾಹಿ ಆಯಾಚಿತೋ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಹಾವಿಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿಯೇವ ನಾಮ. ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ಕಮ್ಪೇನ್ತೋಪಿ, ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತದಿವಸೇ ತಥೇವ ಲೋಕಂ ಕಮ್ಪೇನ್ತೋಪಿ, ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಗ್ಗೋಮಹಸ್ಮೀ’’ತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋಪಿ, ಏಕೂನತಿಂಸ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋಪಿ, ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋಪಿ, ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತೋಪಿ, ಮಹಾಪಧಾನೇ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ವೀರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ, ಸುಜಾತಾಯ ದಿನ್ನಂ ಮಧುಪಾಯಾಸಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ನದಿಯಾ ಪವಾಹೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಬೋಧಿಮಣ್ಡವರಗತೋ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸೂರಿಯೇ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋಪಿ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇನ್ತೋಪಿ, ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲಸಮನನ್ತರೇ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋಪಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋಪಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋಪಿ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿಯೇವ ನಾಮ.

ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಪನ ತೇನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ನಾಮ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಕಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣರಾಸಿ ಅರಹತ್ತಫಲೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಇಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಕದಾ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ? ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಅಞ್ಞಾಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ.

ಯದಾ ಪನ ಅಞ್ಞಾಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೇನ ದಸಬಲಸ್ಸ ದೇಸನಾಞಾಣಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಸವನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗತೋ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕನ್ತಿ ಚೇತಂ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸಪಿ ನಾಮಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸಪಿ. ತೇಸು ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ, ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ. ಕಸ್ಸ ದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಞಾಣನ್ತಿ? ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸೇವ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಕಾರಣೇನೇವ. ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಯಥಾ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಂ ಅನುಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ, ಏವಂ ಪಠಮತರಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಥೇರೋ ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ. ಕಥಂ? ಸತ್ಥಾ ಹಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು, ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ. ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯವಂಸಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋವ. ಏವಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ, ಥೇರೋ ದಸಬಲೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ.

ಏವಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇನ್ತೇನ ಪನ ಥೇರೇನ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋಪಿ ಪಕಾಸಿತೋಪಿ ಸತ್ಥಾರಾವ ದೇಸಿತೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಸಕ್ಕೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತು ಪಕಾಸೇತು, ಸಬ್ಬೋ ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತೋ ಪಕಾಸಿತೋವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೇಸಜನೋ ಪನ ಲೇಖಹಾರಕಪಕ್ಖೇ ಠಿತೋವ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ಯಥಾ ಹಿ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನಂ ಪಣ್ಣಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ಯಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕತಮ್ಪಿ ಕಾರಿತಮ್ಪಿ ರಞ್ಞಾ ಕಾರಿತನ್ತೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಹಾರಾಜಾ ವಿಯ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ರಾಜಪಣ್ಣಂ ವಿಯ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ. ಪಣ್ಣದಾನಂ ವಿಯ ತೇಪಿಟಕೇ ನಯಮುಖದಾನಂ ಪಣ್ಣಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ತಂತಂಕಮ್ಮಾನಂ ಕರಣಂ ವಿಯ ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ದೇಸನಾ ಪಕಾಸನಾ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಪಣ್ಣಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕತಮ್ಪಿ ಕಾರಿತಮ್ಪಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ರಞ್ಞಾ ಕಾರಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ದೇಸಿತೋಪಿ ಪಕಾಸಿತೋಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತೋ ಪಕಾಸಿತೋವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಏಕಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ

(೧೪) ೧. ಪಠಮಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ

ಏತದಗ್ಗಪದವಣ್ಣನಾ

೧೮೮. ಏತದಗ್ಗೇಸು ಪಠಮವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಏತಂ ಅಗ್ಗಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಯಂ ಅಗ್ಗಸದ್ದೋ ಆದಿಕೋಟಿಕೋಟ್ಠಾಸಸೇಟ್ಠೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ, ಸಮ್ಮ ದೋವಾರಿಕ, ಆವರಾಮಿ ದ್ವಾರಂ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ನಿಗಣ್ಠೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೭೦) ಹಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ತೇನೇವ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇನ ತಂ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯ (ಕಥಾ. ೪೪೧), ಉಚ್ಛಗ್ಗಂ ವೇಳಗ್ಗ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಟಿಯಂ. ‘‘ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗಂ ವಾ ಮಧುರಗ್ಗಂ ವಾ ತಿತ್ತಕಗ್ಗಂ ವಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೪), ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹಾರಗ್ಗೇನ ವಾ ಪರಿವೇಣಗ್ಗೇನ ವಾ ಭಾಜೇತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೧೮) ಕೋಟ್ಠಾಸೇ. ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ…ಪೇ… ತಥಾಗತೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦) ಸೇಟ್ಠೇ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಕೋಟಿಯಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಸೇಟ್ಠೇಪಿ. ತೇ ಹಿ ಥೇರಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಕೋಟಿಭೂತಾತಿಪಿ ಅಗ್ಗಾ, ಸೇಟ್ಠಭೂತಾತಿಪಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಏಸಾ ಕೋಟಿ ಏಸೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಸಬ್ಬಸುತ್ತೇಸು.

ಅಯಞ್ಚ ಏತದಗ್ಗಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪೋ ನಾಮ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಲಬ್ಭತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಆಗಮನತೋ ಚಿಣ್ಣವಸಿತೋ ಗುಣಾತಿರೇಕತೋತಿ. ತತ್ಥ ಕೋಚಿ ಥೇರೋ ಏಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭತಿ, ಕೋಚಿ ದ್ವೀಹಿ, ಕೋಚಿ ತೀಹಿ, ಕೋಚಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಚತೂಹಿಪಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಸೋ ಹಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿತೋಪಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ ಆಗಮನಾದೀಹಿಪಿ. ಕಥಂ? ಏಕಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಕಣ್ಡಮ್ಬರುಕ್ಖಮೂಲೇ ತಿತ್ಥಿಯಮದ್ದನಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ನು ಖೋ ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ತಾವತಿಂಸಭವನೇ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ದ್ವೇ ಪದನ್ತರಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತಿಯೇನ ಪದೇನ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಸಿ. ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ದೇವಗಣೇನ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ದೇವಾ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ದೇವಗಣಪರಿವುತೋ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾಯಾಮಾಯ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ನಾಮ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಞ್ಞೇನ ಏತ್ಥ ಹತ್ಥಮ್ಪಿ ಠಪೇತು’’ನ್ತಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಮಹಾಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ವಿಯ ಮುಣ್ಡಪೀಠಕಂ ಸಬ್ಬಮೇವ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಂ ಅವತ್ಥರಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಏವಂ ನಿಸೀದನ್ತೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಸರೀರಂ ಮಹನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಾಪೇಸಿ, ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಂ ವಾ ಖುದ್ದಕಂ ಅಕಾಸೀತಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಂ. ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ. ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪನ ಮಾತರಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ದೇಸೇಸಿ.

ಪಾಟಿಹಾರಿಯಟ್ಠಾನೇಪಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕಾ ಪರಿಸಾ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ, ಭನ್ತೇ, ದಸಬಲೋ ಗತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯಂ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಂ ದೇಸೇತುಂ ಗತೋತಿ. ಭನ್ತೇ, ನ ಮಯಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮ. ಕದಾ ಸತ್ಥಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಸತ್ಥು ಆಗಮನಕಾಲಂ ಜಾನಾಥಾತಿ? ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಂ ಕರೋಥ, ಸೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಆಹರಿಸ್ಸತೀತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ಬಲಂ ನತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ, ವಿಸೇಸವನ್ತಾನಂ ಪನ ವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತೂತಿ ಏವಮಾಹ. ಮಹಾಜನೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ಯಾಚಿ. ಥೇರೋ ಪಸ್ಸನ್ತೇಯೇವ ಮಹಾಜನೇ ಪಥವಿಯಂ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋಸಿನೇರುನಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಹಾಜನೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನಕಾಮೋ, ಆಗಮನದಿವಸಂ ವೋ ಜಾನಿತುಂ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ತೇನ ಹಿ ‘‘ಇತೋ ತೇಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಸಙ್ಕಸ್ಸನಗರದ್ವಾರೇ ಪಸ್ಸಥಾ’’ತಿಸ್ಸ ವದೇಹೀತಿ. ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಕಥೇಸಿ. ಮಹಾಜನೋ ತತ್ಥೇವ ತೇಮಾಸಂ ಖನ್ಧಾವಾರಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಸಿ. ಚೂಳಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಾಯ ಪರಿಸಾಯ ತೇಮಾಸಂ ಯಾಗುಭತ್ತಂ ಆದಾಸಿ.

ಸತ್ಥಾಪಿ ಸತ್ತಪ್ಪಕರಣಾನಿ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ಆಕಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಓತರಣತ್ಥಾಯ ಸೋಪಾನಂ ಮಾಪೇತುಂ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಏಕತೋ ಸೋವಣ್ಣಮಯಂ ಏಕತೋ ರಜತಮಯಂ ಸೋಪಾನಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಮಣಿಮಯಂ ಮಾಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಮಣಿಮಯೇ ಸೋಪಾನೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಜನೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನೇವ ‘‘ಮಹಾಜನೋ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಂ ಪಸ್ಸತೂ’’ತಿಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ನಿರಯದಸ್ಸನೇನ ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸಂವೇಗತಂ ಞತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಓತರನ್ತಸ್ಸ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಛತ್ತಂ ಧಾರೇಸಿ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಪತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿ, ಸುಯಾಮೋ ದೇವರಾಜಾ ದಿಬ್ಬಂ ವಾಳಬೀಜನಿಂ ಬೀಜಿ, ಪಞ್ಚಸಿಖೋ ಗನ್ಧಬ್ಬದೇವಪುತ್ತೋ ಬೇಲುವಪಣ್ಡುವೀಣಂ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಮುಚ್ಛನಾಹಿ ಮುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಾದೇನ್ತೋ ಪುರತೋ ಓತರಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಕಾಲೇ ‘‘ಅಹಂ ಪಠಮಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಹಂ ಪಠಮಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಹಾಜನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸಹ ಮಹಾಪಥವೀಅಕ್ಕಮನೇನ ಪನ ಭಗವತೋ ನೇವ ಮಹಾಜನೋ ನ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾ ಪಠಮಕವನ್ದನಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಯೇವ ಪನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ.

ಅಥ ಸತ್ಥಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಅನ್ತರೇ ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾನುಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೂ’’ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಆರಭಿ. ಪಠಮಂ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸ್ಸತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಯೇ ಯೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿಂಸು, ತೇ ತೇ ಕಥಯಿಂಸು. ದುತಿಯಂ ಪುಥುಜ್ಜನವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಪುಥುಜ್ಜನಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ, ಸೋತಾಪನ್ನಾವ ಕಥಯಿಂಸು. ತತೋ ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ, ಸಕದಾಗಾಮಿನೋವ ಕಥಯಿಂಸು. ತೇಸಮ್ಪಿ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ, ಅನಾಗಾಮಿನೋವ ಕಥಯಿಂಸು. ತೇಸಮ್ಪಿ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅನಾಗಾಮಿನೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ, ಅರಹನ್ತಾವ ಕಥಯಿಂಸು. ತತೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇ ಸಾವಕೇ ಪುಚ್ಛಿ, ತೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ಕಥಯಿಂಸು. ಅಥ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಸೇಸಸಾವಕಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ, ಥೇರೋವ ಕಥೇಸಿ. ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋವ ಕಥೇಸಿ. ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋಪಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಪುರತ್ಥಿಮಪಚ್ಛಿಮುತ್ತರದಕ್ಖಿಣಾ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಚತಸ್ಸೋ ಅನುದಿಸಾತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಪಞ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ.

ಸತ್ಥಾ ಥೇರಸ್ಸ ಕಿಲಮನಭಾವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಕಿಲಮತಿ, ನಯಮುಖಮಸ್ಸ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ‘‘ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ನಾಯಂ ತುಯ್ಹಂ ವಿಸಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಏಸ ವಿಸಯೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂನಂ ಯಸಸ್ಸೀನ’’ನ್ತಿ ಬುದ್ಧವಿಸಯಭಾವಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಭೂತಮಿದನ್ತಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ‘‘ಚತುಮಹಾಭೂತಿಕಕಾಯಪರಿಗ್ಗಹಂ ಮೇ ಭಗವಾ ಆಚಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾತಂ ಭಗವಾ, ಅಞ್ಞಾತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಯಂ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ – ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ವತ, ಭೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ, ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಅನಞ್ಞಾತಂ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ, ಬುದ್ಧೇಹಿ ಚ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ, ಇತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾನುಭಾವೋ ಯತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೇನ ಓತ್ಥಟಂ, ಸಬ್ಬಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗತೋತಿ ಏವಂ ತಾವ ಥೇರೋ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ.

ಕಥಂ ಆಗಮನತೋ? ಇಮಿಸ್ಸಾಯೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತ್ಥಾ ಆಹ – ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನ ಇದಾನೇವ ಪಞ್ಞವಾ, ಅತೀತೇ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ಮಹಾಪಞ್ಞೋವ ಅಹೋಸಿ –

‘‘ಯೋ ಪಬ್ಬಜೀ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಪಞ್ಚ,

ಪಹಾಯ ಕಾಮಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ;

ತಂ ವೀತರಾಗಂ ಸುಸಮಾಹಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ,

ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ವನ್ದಥ ಸಾರಿಪುತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಬ್ರೂಹಯಮಾನೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಕಾಸಿರಟ್ಠೇ ಉದಿಚ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯ ಉಗ್ಗಹಿತಸಿಪ್ಪೋ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಹಿಮವನ್ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ವನಮೂಲಫಲಾಹಾರೋ ಹಿಮವನ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ವಸತಿ. ಸೋಪಿ ಮಾಣವೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ಪರಿವಾರೋ ಮಹಾ ಅಹೋಸಿ ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ಇಸಯೋ.

ಅಥಸ್ಸ ಸೋ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಏಕದೇಸಂ ಪರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಲೋಣಮ್ಬಿಲಸೇವನತ್ಥಂ ಮನುಸ್ಸಪಥಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಹಿಮವನ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಕಾಲಂ ಅಕಾಸಿ. ಕಾಲಕಿರಿಯಸಮಯೇವ ನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಅತ್ಥಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಅಧಿಗತೋ’’ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಆಭಸ್ಸರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ಲಾಭೀ, ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಅರೂಪಾವಚರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಭಬ್ಬಟ್ಠಾನತ್ತಾ. ಇತಿ ಸೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಸಮಾನೋಪಿ ರೂಪಾವಚರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾಪಿಸ್ಸ ‘‘ಆಚರಿಯೋ ‘ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚೀ’ತಿ ಆಹ, ಮೋಘಾ ತಸ್ಸ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ’’ತಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಅಕಂಸು. ಅಥ ಸೋ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ವಸ್ಸಾವಾಸೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ಆಚರಿಯೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಕಾಲಂ ಕತೋತಿ. ಅಪಿ ನು ಆಚರಿಯೇನ ಲದ್ಧಗುಣಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ಥಾತಿ? ಆಮ ಪುಚ್ಛಿಮ್ಹಾತಿ. ಕಿಂ ವದೇತೀತಿ? ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚೀತಿ. ಮಯಮ್ಪಿ ‘‘ಆಚರಿಯೇನ ಲದ್ಧಗುಣೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ನಾಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಕರಿಮ್ಹಾತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಿತ್ಥ, ಆಚರಿಯೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ಲಾಭೀತಿ.

ಅಥ ತೇ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ಕಥಂ ನ ಸದ್ದಹಿಂಸು. ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಸದ್ದಹಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಅಥ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಆವಜ್ಜಮಾನೋ ‘‘ಅನ್ಧಬಾಲೋ ಮಹಾಜನೋ ಮಯ್ಹಂ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ಕಥಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ಪಾಕಟಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಅಸ್ಸಮಪದಮತ್ಥಕೇ ಠಿತೋ ಆಕಾಸಗತೋವ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾನುಭಾವಂ ವಣ್ಣೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಪರೋಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಸಮಾಗತಾನಂ,

ಕನ್ದೇಯ್ಯುಂ ತೇ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪಞ್ಞಾ;

ಏಕೋವ ಸೇಯ್ಯೋ ಪುರಿಸೋ ಸಪಞ್ಞೋ,

ಯೋ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿಜಾನಾತಿ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧೦೧);

ಏವಂ ಇಸಿಗಣಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮೇವ ಗತೋ. ಸೇಸಇಸಿಗಣೋಪಿ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪರಾಯಣೋ ಜಾತೋ. ತತ್ಥ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಜಾತೋ, ಸೇಸಾ ಇಸಯೋ ಬುದ್ಧಪರಿಸಾ ಜಾತಾತಿ ಏವಂ ಅತೀತೇಪಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋವ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇದಮೇವ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಚಕಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ –

‘‘ಪರೋಸತಞ್ಚೇಪಿ ಸಮಾಗತಾನಂ,

ಝಾಯೇಯ್ಯುಂ ತೇ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪಞ್ಞಾ;

ಏಕೋವ ಸೇಯ್ಯೋ ಪುರಿಸೋ ಸಪಞ್ಞೋ,

ಸೋ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿಜಾನಾತಿ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧೦೧) –

ಇಮಮ್ಪಿ ಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಜಾತಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಇದಮೇವ ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಚಕಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ –

‘‘ಯೇ ಸಞ್ಞಿನೋ ತೇಪಿ ದುಗ್ಗತಾ, ಯೇಪಿ ಅಸಞ್ಞಿನೋ ತೇಪಿ ದುಗ್ಗತಾ;

ಏತಂ ಉಭಯಂ ವಿವಜ್ಜಯ, ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಅನಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧೩೪) –

ಇಮಂ ಅನಙ್ಗಣಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಆಚರಿಯೋ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞೀ ನಾಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಇದಮೇವ ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಚಕಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ –

‘‘ಚನ್ದಾಭಂ ಸೂರಿಯಾಭಞ್ಚ, ಯೋಧ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಾಧತಿ;

ಅವಿತಕ್ಕೇನ ಝಾನೇನ, ಹೋತಿ ಆಭಸ್ಸರೂಪಗೋ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧೩೫) –

ಇದಂ ಚನ್ದಾಭಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಆಚರಿಯೋ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ‘‘ಓದಾತಕಸಿಣಂ ಚನ್ದಾಭಂ ನಾಮ, ಪೀತಕಸಿಣಂ ಸೂರಿಯಾಭಂ ನಾಮಾತಿ ತಂ ಉಭಯಂ ಯೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಾಧತಿ ಪವಿಸತಿ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ಸೋ ಅವಿತಕ್ಕೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ಆಭಸ್ಸರೂಪಗೋ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಚನ್ದಾಭಂ ಸೂರಿಯಾಭ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಮೇವ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಚಕಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ –

‘‘ಆಸೀಸೇಥೇವ ಪುರಿಸೋ, ನ ನಿಬ್ಬಿನ್ದೇಯ್ಯ ಪಣ್ಡಿತೋ;

ಪಸ್ಸಾಮಿ ವೋಹಂ ಅತ್ತಾನಂ, ಯಥಾ ಇಚ್ಛಿಂ ತಥಾ ಅಹು.

‘‘ಆಸೀಸೇಥೇವ ಪುರಿಸೋ, ನ ನಿಬ್ಬಿನ್ದೇಯ್ಯ ಪಣ್ಡಿತೋ;

ಪಸ್ಸಾಮಿ ವೋಹಂ ಅತ್ತಾನಂ, ಉದಕಾ ಥಲಮುಬ್ಭತಂ.

‘‘ವಾಯಮೇಥೇವ ಪುರಿಸೋ, ನ ನಿಬ್ಬಿನ್ದೇಯ್ಯ ಪಣ್ಡಿತೋ;

ಪಸ್ಸಾಮಿ ವೋಹಂ ಅತ್ತಾನಂ, ಯಥಾ ಇಚ್ಛಿಂ ತಥಾ ಅಹು.

‘‘ವಾಯಮೇಥೇವ ಪುರಿಸೋ, ನ ನಿಬ್ಬಿನ್ದೇಯ್ಯ ಪಣ್ಡಿತೋ;

ಪಸ್ಸಾಮಿ ವೋಹಂ ಅತ್ತಾನಂ, ಉದಕಾ ಥಲಮುಬ್ಭತಂ.

‘‘ದುಕ್ಖೂಪನೀತೋಪಿ ನರೋ ಸಪಞ್ಞೋ,

ಆಸಂ ನ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ಸುಖಾಗಮಾಯ;

ಬಹೂ ಹಿ ಫಸ್ಸಾ ಅಹಿತಾ ಹಿತಾ ಚ,

ಅವಿತಕ್ಕಿತಾ ಮಚ್ಚಮುಪಬ್ಬಜನ್ತಿ.

‘‘ಅಚಿನ್ತಿತಮ್ಪಿ ಭವತಿ, ಚಿನ್ತಿತಮ್ಪಿ ವಿನಸ್ಸತಿ;

ನ ಹಿ ಚಿನ್ತಾಮಯಾ ಭೋಗಾ, ಇತ್ಥಿಯಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಾ.

‘‘ಸರಭಂ ಗಿರಿದುಗ್ಗಸ್ಮಿಂ, ಯಂ ತ್ವಂ ಅನುಸರೀ ಪುರೇ;

ಅಲೀನಚಿತ್ತಸ್ಸ ತುವಂ, ವಿಕ್ಕನ್ತಮನುಜೀವಸಿ.

‘‘ಯೋ ತಂ ವಿದುಗ್ಗಾ ನರಕಾ ಸಮುದ್ಧರಿ,

ಸಿಲಾಯ ಯೋಗ್ಗಂ ಸರಭೋ ಕರಿತ್ವಾ;

ದುಕ್ಖೂಪನೀತಂ ಮಚ್ಚುಮುಖಾ ಪಮೋಚಯಿ,

ಅಲೀನಚಿತ್ತಂ ತ ಮಿಗಂ ವದೇಸಿ.

‘‘ಕಿಂ ತ್ವಂ ನು ತತ್ಥೇವ ತದಾ ಅಹೋಸಿ,

ಉದಾಹು ತೇ ಕೋಚಿ ನಂ ಏತದಕ್ಖಾ;

ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದ್ದೋ ನುಸಿ ಸಬ್ಬದಸ್ಸೀ,

ಞಾಣಂ ನು ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಭಿಂಸರೂಪಂ.

‘‘ನ ಚೇವಹಂ ತತ್ಥ ತದಾ ಅಹೋಸಿಂ,

ನ ಚಾಪಿ ಮೇ ಕೋಚಿ ನಂ ಏತದಕ್ಖಾ;

ಗಾಥಾಪದಾನಞ್ಚ ಸುಭಾಸಿತಾನಂ,

ಅತ್ಥಂ ತದಾನೇನ್ತಿ ಜನಿನ್ದ ಧೀರಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೩.೧೩೪-೧೪೩) –

ಇಮಂ ತೇರಸನಿಪಾತೇ ಸರಭಜಾತಕಞ್ಚ ಕಥೇಸಿ. ಇಮಾನಿ ಪನ ಪಞ್ಚಪಿ ಜಾತಕಾನಿ ಅತೀತೇಪಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಜಾನಾತೀತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಮೇವ ಕಥಿತಾನೀತಿ ಏವಂ ಆಗಮನತೋಪಿ ಥೇರೋ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ.

ಕಥಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿತೋತಿ? ಚಿಣ್ಣಂ ಕಿರೇತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಕಥೇತೀತಿ ಏವಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿತೋಪಿ ಥೇರೋ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ.

ಕಥಂ ಗುಣಾತಿರೇಕತೋತಿ? ಠಪೇತ್ವಾ ಹಿ ದಸಬಲಂ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಏಕಸಾವಕೋಪಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಸದಿಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ಗುಣಾತಿರೇಕತೋಪಿ ಥೇರೋ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ.

ಯಥಾ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ, ಏವಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೋಪಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಚತೂಹಿಪಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ. ಕಥಂ? ಥೇರೋ ಹಿ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ನನ್ದೋಪನನ್ದಸದಿಸಮ್ಪಿ ನಾಗರಾಜಾನಂ ದಮೇಸೀತಿ ಏವಂ ತಾವ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಲಭಿ. ನ ಪನೇಸ ಇದಾನೇವ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಅತೀತೇ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಅಹೋಸೀತಿ.

‘‘ಯೋ ಪಬ್ಬಜೀ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಪಞ್ಚ,

ಪಹಾಯ ಕಾಮಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ;

ತಂ ವೀತರಾಗಂ ಸುಸಮಾಹಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ,

ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ವನ್ದಥ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ’’ನ್ತಿ. –

ಏವಂ ಆಗಮನತೋಪಿ ಲಭಿ. ಚಿಣ್ಣಂ ಚೇತಂ ಥೇರಸ್ಸ ನಿರಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ನಿರಯಸತ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಜನನತ್ಥಂ ಸೀತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಚಕ್ಕಮತ್ತಂ ಪದುಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಪದುಮಕಣ್ಣಿಕಾಯಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ದೇವಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದೇವಸಙ್ಘಂ ಕಮ್ಮಗತಿಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಸಚ್ಚಕಥಂ ಕಥೇತೀತಿ ಏವಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿತೋ ಲಭಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಞ್ಞೋ ಸಾವಕೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ವಿಯ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ಗುಣಾತಿರೇಕತೋ ಲಭಿ.

ಯಥಾ ಚೇಸ, ಏವಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋಪಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವಿಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ. ಕಥಂ? ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ತಿಗಾವುತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ತೀಹಿ ಓವಾದೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮಹಾಪಥವೀ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಪಿ, ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಥೇರಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗತೋ. ಏವಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಲಭಿ. ನ ಚೇಸ ಇದಾನೇವ ಧುತಧರೋ, ಅತೀತೇ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ಧುತಧರೋವ ಅಹೋಸಿ.

‘‘ಯೋ ಪಬ್ಬಜೀ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಪಞ್ಚ,

ಪಹಾಯ ಕಾಮಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ;

ತಂ ವೀತರಾಗಂ ಸುಸಮಾಹಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ,

ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ವನ್ದಥ ಮಹಾಕಸ್ಸಪ’’ನ್ತಿ. –

ಏವಂ ಆಗಮನತೋಪಿ ಲಭಿ. ಚಿಣ್ಣಂ ಚೇತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝಗತೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾವ ಕಥೇತೀತಿ ಏವಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿತೋ ಲಭಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಞ್ಞೋ ಸಾವಕೋ ತೇರಸಹಿ ಧುತಗುಣೇಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸದಿಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ಗುಣಾತಿರೇಕತೋ ಲಭಿ. ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಯಥಾಲಾಭತೋ ಗುಣೇ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಗುಣವಸೇನೇವ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಯಥಾ ನಾಮ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚಕ್ಕರತನಾನುಭಾವೇನ ಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭೇ ರಜ್ಜಸಿರಿಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಮೇ ಪತ್ತಂ, ಕಿಂ ಮೇ ಇದಾನಿ ಮಹಾಜನೇನ ಓಲೋಕಿತೇನಾ’’ತಿ ನ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಹುತ್ವಾ ರಜ್ಜಸಿರಿಂಯೇವ ಅನುಭೋತಿ, ಕಾಲೇನ ಪನ ಕಾಲಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಠಾನನ್ತರೇಸು ಚ ಠಪೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕೇ ಠಾನನ್ತರೇಸು ಠಪೇತಿ, ಏವಮೇವಂ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಧಮ್ಮರಜ್ಜೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾಪಿ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಇದಾನಿ ಲೋಕೇನ ಓಲೋಕಿತೇನ, ಅನುತ್ತರಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರಂ ನಿಚ್ಛಾರೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಮಾನೋ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸಿನೇರುಪಾದೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಅಪಾಯಭಯಸನ್ತಜ್ಜನೇನ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಭವಗ್ಗೇ ನಿಸೀದಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಠಾನನ್ತರೇಸು ಠಪೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕೇ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಾದಯೋ ಸಾವಕೇ ಯಾಥಾವಸರಸಗುಣವಸೇನೇವ ಠಾನನ್ತರೇಸು ಠಪೇನ್ತೋ ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ರತ್ತಞ್ಞೂನಂ, ಯದಿದಂ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರವತ್ಥು

ತತ್ಥ ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಪದಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ರತ್ತಞ್ಞೂನನ್ತಿ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನನ್ತಾನಂ. ಠಪೇತ್ವಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಞ್ಞೋ ಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರತೋ ಪಠಮತರಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರೋ ಚಿರಕಾಲಂ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನಾತೀತಿ ರತ್ತಞ್ಞೂ. ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಯದಾ ತೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ, ಚಿರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ರತ್ತಿಂ ಜಾನಾತೀತಿಪಿ ರತ್ತಞ್ಞೂ. ಅಪಿಚ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ರತ್ತಿದಿವಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಾಕಟೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಪಠಮಖೀಣಾಸವೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ರತ್ತಞ್ಞೂನಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅಯಮೇವ ಅಗ್ಗೋ ಪುರಿಮಕೋಟಿಭೂತೋ ಸೇಟ್ಠೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ರತ್ತಞ್ಞೂನಂ ಯದಿದಂ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಥೇರಂ ಅವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯೋ ಏಸೋತಿ, ಅಗ್ಗಸದ್ದಂ ಅವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯಂ ಏತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ, ಭೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ, ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ, ಭೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ. ಇತಿ ಹಿದಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ. ೧೭).

ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೋ ಕತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪುಬ್ಬಪತ್ಥನಂ ಅಭಿನೀಹಾರಂ ಅಕಾಸಿ, ಕದಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕದಾನೇನ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗತೋ, ಕದಾ ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪಿತೋತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಏತದಗ್ಗೇಸು ಪಞ್ಹಕಮ್ಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಸ ತಾವ ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕತೋ ಉಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಮಹಾಪಥವಿಯಂ ಠಪೇತುಂ ಪಾದೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇ ಪಾದಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥಂ ಮಹನ್ತಂ ಪದುಮಪುಪ್ಫಂ ಉಗ್ಗಞ್ಛಿ, ತಸ್ಸ ಧುರಪತ್ತಾನಿ ನವುತಿಹತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಸರಂ ತಿಂಸಹತ್ಥಂ, ಕಣ್ಣಿಕಾ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಾ, ಪಾದೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಏಕಾದಸಹತ್ಥಂ. ತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ಅಟ್ಠಪಣ್ಣಾಸಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಪದುಮಕಣ್ಣಿಕಾಯ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೇ ಮಹಾತುಮ್ಬಮತ್ತಾ ರೇಣು ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಸರೀರಂ ಓಕಿರಮಾನಾ ಓತರಿ, ವಾಮಪಾದಸ್ಸ ಠಪನಕಾಲೇಪಿ ತಥಾರೂಪಂಯೇವ ಪದುಮಂ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾದಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ತತೋಪಿ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಾವ ರೇಣು ಸರೀರಂ ಓಕಿರಿ. ತಂ ಪನ ರೇಣುಂ ಅಭಿಭವಮಾನಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಯನ್ತನಾಳಿಕಾಯ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸುವಣ್ಣರಸಧಾರಾ ವಿಯ ಸಮನ್ತಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಟ್ಠಾನಂ ಏಕೋಭಾಸಂ ಅಕಾಸಿ. ತತಿಯಪಾದುದ್ಧರಣಕಾಲೇ ಪಥಮುಗ್ಗತಂ ಪದುಮಂ ಅನ್ತರಧಾಯಿ, ಪಾದಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಂ ನವಂ ಪದುಮಂ ಉಗ್ಗಞ್ಛಿ. ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥಾಪಿ ಮಹಾಪದುಮಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ತೇನೇವಸ್ಸ ‘‘ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ.

ಏವಂ ಸೋ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರನ್ತೋ ಹಂಸವತೀನಗರಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ತಸ್ಸ ಆಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಪಿತಾ ಮಹಾರಾಜಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೇಚಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಕೇಚಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಕೇಚಿ ಅನಾಗಾಮೀ ಕೇಚಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ರಾಜಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ದಸಬಲಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಕಾಲಂ ಆರೋಚಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಕನಿವೇಸನೇ ಮಹಾದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಭತ್ತಾನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹಾರಮೇವ ಗತೋ. ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಪುನದಿವಸೇ ನಾಗರಾ, ಪುನದಿವಸೇ ರಾಜಾತಿ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ದಾನಂ ಅದಂಸು.

ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರವಾಸಿನೋ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥೇ ಯೇನ ಬುದ್ಧೋ, ಯೇನ ಧಮ್ಮೋ, ಯೇನ ಸಙ್ಘೋ, ತನ್ನಿನ್ನೇ ತಪ್ಪೋಣೇ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಪಠಮಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ತಂ ಕಾರಣಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು, ಠಪೇತ್ವಾ ಕಿರ ಬುದ್ಧಂ ಅಞ್ಞೋ ಇಮಿನಾ ಪಠಮತರಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಸ್ವೇ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ನಿಮನ್ತೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ.

ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಕನಿವೇಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಸಜ್ಜನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ಧದಾಮಮಾಲಾದಾಮಾದೀಹಿ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಪಣೀತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಪಟಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಸಕನಿವೇಸನೇ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಿಚಿತ್ರಯಾಗುಖಜ್ಜಕಪರಿವಾರಂ ನಾನಾರಸಸೂಪಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಗನ್ಧಸಾಲಿಭೋಜನಂ ದತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಿಚೀವರಪಹೋನಕೇ ವಙ್ಗಪಟ್ಟೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನಾಹಂ ಪರಿತ್ತಕಸ್ಸ ಠಾನಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಚರಾಮಿ, ಮಹನ್ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಚರಾಮಿ, ನ ಖೋ ಪನ ಸಕ್ಕಾ ಏಕಮೇವ ದಿವಸಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತು’’ನ್ತಿ ‘‘ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪತ್ಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ದುಸ್ಸಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ ವಿವರಾಪೇತ್ವಾ ಉತ್ತಮಸುಖುಮವತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾದಮೂಲೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಂ ತಿಚೀವರೇನ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಇತೋ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಭಿಕ್ಖು ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪಾದಮೂಲೇ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿ.

ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಮಹಾಅಧಿಕಾರೋ ಕತೋ, ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಏತಸ್ಸ ಅಯಂ ಪತ್ಥನಾ ನೋ’’ತಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಸ್ಸಿ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಅತೀತಂ ವಾ ಅನಾಗತಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಆರಬ್ಭ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಾನಂ ಆವರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅನೇಕಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸನ್ತರಮ್ಪಿ ಚ ಅತೀತಂ ವಾ ಅನಾಗತಂ ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸನ್ತರಮ್ಪಿ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಮೇವ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿಬದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯೇನ ಞಾಣೇನ ಸೋ ಭಗವಾ ಇದಂ ಅದ್ದಸ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಪರಿಯೋಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಇಮಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಮ್ಭೋ, ಕುಲಪುತ್ತ, ಅನಾಗತೇ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಪರಿಯೋಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ತಸ್ಸ ಪಠಮಕಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ತೇಪರಿವಟ್ಟಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಸ್ಸನಯಸಮ್ಪನ್ನೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ.

ಇತಿ ಸತ್ಥಾ ತಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ದೇಸೇತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಸುವಣ್ಣಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಏಕಗ್ಘನಂ ಅಹೋಸಿ, ಸರೀರಚೇತಿಯಂ ಪನಸ್ಸುಬ್ಬೇಧೇನ ಸತ್ತಯೋಜನಿಕಂ ಅಕಂಸು. ಇಟ್ಠಕಾ ಸುವಣ್ಣಮಯಾ ಅಹೇಸುಂ, ಹರಿತಾಲಮನೋಸಿಲಾಯ ಮತ್ತಿಕಾಕಿಚ್ಚಂ, ತೇಲೇನ ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಿಂಸು. ಬುದ್ಧಾನಂ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕಂ ಫರಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾನಂ ಪನ ತೇಸಂ ರಸ್ಮಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸತಂ ಅವತ್ಥರಿ.

ಅಯಂ ಸೇಟ್ಠಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸರೀರಚೇತಿಯಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸರತನಗ್ಘಿಯಾನಿ ಕಾರೇಸಿ. ಚೇತಿಯಪತಿಟ್ಠಾಪನದಿವಸೇ ಅನ್ತೋಚೇತಿಯೇ ರತನಘರಂ ಕಾರೇಸಿ. ಸೋ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ಮಹನ್ತಂ ದಾನಾದಿಮಯಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತಸ್ಸೇವ ನವನವುತಿ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ನವ ಕಪ್ಪಸತಾನಿ ನವ ಚ ಕಪ್ಪಾ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ಏತ್ತಕಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ಇತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಅಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರಸ್ಸ ದ್ವಾರಸಮೀಪೇ ಗಾಮೇ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತಸ್ಸ ಮಹಾಕಾಲೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ, ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಪನಸ್ಸ ಚೂಳಕಾಲೋ ನಾಮ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವಿಪಸ್ಸೀ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತುಸಿತಪುರಾ ಚವಿತ್ವಾ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರೇ ಬನ್ಧುಮಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಾಯ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಆಯಾಚಿತೋ ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕನಿಟ್ಠಂ ಖಣ್ಡಂ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರಂ ತಿಸ್ಸಞ್ಚ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತಂ ‘‘ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪಿತು ಚ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಆಕಾಸೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಓತಿಣ್ಣೋ ತೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ತೇ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು.

ಅಥಾಪರೇಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತಾ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತಂ ತತ್ಥೇವ ಖಣ್ಡತ್ಥೇರಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನೇ, ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಂ ದುತಿಯಸಾವಕಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ತೀಸು ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಸ್ವಾತನಾಯ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋ ಪಾಸಾದವರಗತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋ, ದುತಿಯಪುತ್ತೋ ಮೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ, ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ದುತಿಯಸಾವಕೋ. ಇಮೇ ಚ ಅವಸೇಸಭಿಕ್ಖೂ ಗಿಹಿಕಾಲೇಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಮೇವ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಿಚರಿಂಸು, ಇಮೇ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ದಾನಿಪಿ ಮಯ್ಹಮೇವ ಭಾರಾ, ಅಹಮೇವ ತೇ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಓಕಾಸಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ವಿಹಾರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ರಾಜಗೇಹದ್ವಾರಾ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಖದಿರಪಾಕಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವತ್ಥೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಸುವಣ್ಣತಾರಕವಿಚಿತ್ತಂ ಸಮೋಲಮ್ಬಿತತಾಲಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತವಿವಿಧಪುಪ್ಫದಾಮವಿತಾನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾಭೂಮಿಂ ವಿಚಿತ್ತತ್ಥರಣೇಹಿ ಸನ್ಥರಾಪೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಮಾಲಾಗಚ್ಛಕೇಸು ಪುಣ್ಣಘಟೇ ಸಕಲಮಗ್ಗವಾಸತ್ಥಾಯ ಚ ಗನ್ಧನ್ತರೇಸು ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪುಪ್ಫನ್ತರೇಸು ಗನ್ಧೇ ಚ ಠಪಾಪೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಕಾಲಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ. ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಅನ್ತೋಸಾಣಿಯಾವ ರಾಜಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತಿ. ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ದಟ್ಠುಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ, ಕುತೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖಂ ವಾ ದಾತುಂ ಪೂಜಂ ವಾ ಕಾತುಂ.

ನಾಗರಾ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಸತ್ಥು ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ, ಮಯಞ್ಚ ದಟ್ಠುಮ್ಪಿ ನ ಲಭಾಮ, ಪಗೇವ ಭಿಕ್ಖಂ ವಾ ದಾತುಂ ಪೂಜಂ ವಾ ಕಾತುಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಂ. ರಾಜಾ ‘ಮಯ್ಹಂ ಏವ ಬುದ್ಧೋ, ಮಯ್ಹಂ ಧಮ್ಮೋ, ಮಯ್ಹಂ ಸಙ್ಘೋ’ತಿ ಮಮಾಯಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಉಪಟ್ಠಹತಿ. ಸತ್ಥಾ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ನ ರಞ್ಞೋಯೇವ ಅತ್ಥಾಯ. ನ ಹಿ ರಞ್ಞೋಯೇವ ನಿರಯೋ ಉಣ್ಹೋ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ನೀಲುಪ್ಪಲವನಸದಿಸೋ. ತಸ್ಮಾ ರಾಜಾನಂ ಏವಂ ವದಾಮ ‘ಸಚೇ ನೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದೇತಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ನೋ ಚೇ ದೇತಿ, ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋಮ. ನ ಸಕ್ಕಾ ಖೋ ಪನ ಸುದ್ಧನಾಗರೇಹೇವ ಏವಂ ಕಾತುಂ, ಏಕಂ ಜೇಟ್ಠಕಪುರಿಸಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹಾಮಾ’’’ತಿ ಸೇನಾಪತಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ‘‘ಸಾಮಿ ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಕ್ಖೋ ಹೋಹಿಸಿ, ಉದಾಹು ರಞ್ಞೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಕ್ಖೋ ಹೋಮಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಪಠಮದಿವಸೋ ಮಯ್ಹಂ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ತೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು.

ಸೋ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ನಾಗರಾ, ದೇವ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕುಪಿತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕಿಮತ್ಥಂ ತಾತಾತಿ? ಸತ್ಥಾರಂ ಕಿರ ತುಮ್ಹೇವ ಉಪಟ್ಠಹಥ, ಅಮ್ಹೇ ನ ಲಭಾಮಾತಿ. ಸಚೇ ಇದಾನಿಪಿ ಲಭನ್ತಿ, ನ ಕುಪ್ಪನ್ತಿ. ಅಲಭನ್ತಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಜ್ಝಿತುಕಾಮಾ, ದೇವಾತಿ. ಯುಜ್ಝಾಮಿ, ತಾತ, ನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ದೇಮೀತಿ. ದೇವ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಾಸಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಜ್ಝಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಕಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಯುಜ್ಝಿಸ್ಸಥಾತಿ? ನನು ತ್ವಂ ಸೇನಾಪತೀತಿ? ನಾಗರೇಹಿ ವಿನಾ ಅಸಮತ್ಥೋ ಅಹಂ, ದೇವಾತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ ‘‘ಬಲವನ್ತೋ ನಾಗರಾ, ಸೇನಾಪತಿಪಿ ತೇಸಂಯೇವ ಪಕ್ಖೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾನಿ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ದೇನ್ತೂ’’ತಿ ಆಹ. ನಾಗರಾ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ಹಾಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ಯಾಚಿ. ನಾಗರಾ ‘‘ಅತಿಕಕ್ಖಳಂ ದಾನಿ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅನುಜಾನಿಂಸು. ರಾಜಾ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಂವಚ್ಛರಾನಂ ಸಜ್ಜಿತಂ ದಾನಮುಖಂ ಸತ್ತನ್ನಮೇವ ದಿವಸಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಛ ದಿವಸೇ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾನಂಯೇವ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ನಾಗರೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಥ, ತಾತಾ, ಏವರೂಪಂ ದಾನಂ ದಾತು’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತೇಪಿ ‘‘ನನು ಅಮ್ಹೇಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯೇತಂ ದೇವಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ಪಿಟ್ಠಿಹತ್ಥೇನ ಅಸ್ಸೂನಿ ಪುಞ್ಛಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸು ಭಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ, ನಾಗರಾನಂ ದಾನಿ ಮೇ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ನಾಗರಾ ಹಿ ‘ಮಯಂ ದಾನಂ ದಾತುಂ ನ ಲಭಾಮಾ’ತಿ ಭಗವಾ ಕುಪ್ಪನ್ತಿ. ಸ್ವೇವ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇಸಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಅಥ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಸೇನಾಪತಿ ಮಹಾದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ನಾಗರಾ ರಞ್ಞಾ ಕತಸಕ್ಕಾರತೋ ಉತ್ತರಿತರಂ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ಅದಂಸು. ಏತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಸಕಲನಗರಸ್ಸ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗತಾಯ ದ್ವಾರಗಾಮವಾಸಿನೋ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಸಜ್ಜಯಿಂಸು. ಮಹಾಕಾಲಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಚೂಳಕಾಲಂ ಆಹ – ‘‘ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಸ್ವೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಕಿಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ? ತ್ವಮೇವ ಭಾತಿಕ ಜಾನಾಹೀತಿ. ಸಚೇ ಮಯ್ಹಂ ರುಚಿಯಾ ಕರೋಸಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸೋಳಸಕರೀಸಮತ್ತೇಸು ಖೇತ್ತೇಸು ಗಹಿತಗಬ್ಭಾ ಸಾಲಿಯೋ ಅತ್ಥಿ. ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪಚಾಪೇಮಾತಿ. ಏವಂ ಕಯಿರಮಾನೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಉಪಕಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೇತಂ ಮಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತೀತಿ. ಸಚೇ ತ್ವಂ ಏವಂ ನ ಕರೋಸಿ, ಅಹಂ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕಂ ಮಮಾಯಿತುಂ ಲಭಾಮೀತಿ ಸೋಳಸಕರೀಸಮತ್ತಂ ಖೇತ್ತಂ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕರೀಸಟ್ಠಾನೇ ಸೀಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇ ಖೀರೇ ಪಚಾಪೇತ್ವಾ ಚತುಮಧುರಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಾಸಿ. ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಖೋ ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಗಹಿತಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಪುನ ಪೂರತಿ. ಪುಥುಕಕಾಲೇ ಪುಥುಕಗ್ಗಂ ನಾಮ ಅದಾಸಿ, ಗಾಮವಾಸೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಸಸ್ಸಂ ನಾಮ ಅದಾಸಿ, ಲಾಯನೇ ಲಾಯನಗ್ಗಂ, ವೇಣಿಕರಣೇ ವೇಣಗ್ಗಂ, ಕಲಾಪಾದೀಸು ಕಲಾಪಗ್ಗಂ ಖಲಗ್ಗಂ ಖಲಭಣ್ಡಗ್ಗಂ ಕೋಟ್ಠಗ್ಗನ್ತಿ. ಏವಂ ಸೋ ಏಕಸಸ್ಸೇವ ನವ ವಾರೇ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ತಮ್ಪಿ ಸಸ್ಸಂ ಅತಿರೇಕಂ ಉಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅಹೋಸಿ.

ಯಾವ ಬುದ್ಧಾ ಧರತಿ, ಯಾವ ಚ ಸಙ್ಘೋ ಧರತಿ, ಏತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚೇವ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ದೋಣವತ್ಥುಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಮಾಣವೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವುಡ್ಢಿಮನ್ವಾಯ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಮನ್ತಾನಂ ಪಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತುಸಿತಪುರಾ ಚವಿತ್ವಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಅಟ್ಠುತ್ತರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸತಂ ಅಹತವತ್ಥೇಹಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪೋದಕಂ ಮಧುಪಾಯಾಸಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅನ್ತರೇ ಅಟ್ಠ ಜನೇ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಮಹಾತಲೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಆನಯಿಂಸು. ಧುರಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಉಕ್ಖಿಪಿ. ಏವಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಜನಾ ಉಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ತೇಸಂ ಪನ ಸಬ್ಬನವಕೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಮಾಣವೋ, ಸೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವರನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ಠಾನಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ, ಏಕನ್ತೇನೇಸ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏಕಮೇವ ಅಙ್ಗುಲಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿ. ಇತರೇ ಪನ ಸತ್ತ ಜನಾ ‘‘ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸತಿ, ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ಸಚೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ, ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದ್ವೇ ಗತಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ದ್ವೇ ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಉಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ಅಯಂ ಪನ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಸತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಇತರೇ ಸತ್ತ ಜನೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ಠಾನಕರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏಕಮೇವ ಗತಿಂ ಅದ್ದಸ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಂ ಅಙ್ಗುಲಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿ. ತತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅತ್ತನೋ ಘರಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುತ್ತೇ ಆಮನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹೇ ಮಹಲ್ಲಕಾ, ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಪುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಪ್ಪತ್ತಂ ಮಯಂ ಸಮ್ಭಾವೇಯ್ಯಾಮ ವಾ ನೋ ವಾ. ತುಮ್ಹೇ ತಸ್ಮಿಂ ಕುಮಾರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೇ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ.

ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಧಾತಿಯೋ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಹಾರಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ವುದ್ಧಿಂ ಆಪಾದೇಸಿ. ಮಹಾಸತ್ತೋಪಿ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋ ದೇವೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಞಾಣೇ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಹುಲಕುಮಾರಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಛನ್ನಸಹಾಯೋ ಕಣ್ಡಕಂ ಆರುಯ್ಹ ದೇವತಾಹಿ ವಿವಟೇನ ದ್ವಾರೇನ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ರತ್ತಿಭಾಗೇನ ತೀಣಿ ರಜ್ಜಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಘಟಿಕಾರಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಆಭತೇ ಅರಹದ್ಧಜೇ ಗಹಿತಮತ್ತೇಯೇವ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ರಾಜಗಹಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಣ್ಡವಪಬ್ಬತಚ್ಛಾಯಾಯ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಮಾಗಧೇನ ರಜ್ಜಸಿರಿಯಾ ನಿಮನ್ತಿಯಮಾನೋಪಿ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉರುವೇಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ರಮಣೀಯೋ ವತ ಅಯಂ ಭೂಮಿಭಾಗೋ, ಅಲಂ ವತಿದಂ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಧಾನತ್ಥಿಕಸ್ಸ ಪಧಾನಾಯಾ’’ತಿ ಪಧಾನಾಭಿಮುಖಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಾಸಂ ಉಪಗತೋ.

ತೇನ ಸಮಯೇನ ಇತರೇ ಸತ್ತ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಗತಾ, ಸಬ್ಬದಹರೋ ಪನ ಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಕೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಮಾಣವೋ ಅರೋಗೋ. ಸೋ ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪುತ್ತೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥಕುಮಾರೋ ಕಿರ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಸೋ ಹಿ ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಚೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತರೋ ಅರೋಗಾ ಅಸ್ಸು, ಅಜ್ಜ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯುಂ. ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಇಚ್ಛಥ, ಏಥ ಮಯಂ ತಂ ಮಹಾಪುರಿಸಮನುಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಏಕಚ್ಛನ್ದಾ ಭವಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ತಯೋ ಜನಾ ನ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರನ್ತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಿಂಸು. ತೇ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪದಹನ್ತೇ ‘‘ಇದಾನಿ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಇದಾನಿ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಹಾಸತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಹಮಾನಾ ಸನ್ತಿಕಾವಚರಾವಸ್ಸ ಅಹೇಸುಂ. ಯದಾ ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಏಕತಿಲತಣ್ಡುಲಾದೀಹಿ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋಪಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಅರಿಯಧಮ್ಮಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ಆಹಾರಂ ಆಹರಿ, ತದಾ ತೇ ಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಇಸಿಪತನಂ ಅಗಮಂಸು.

ಅಥ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಓಳಾರಿಕಾಹಾರಪರಿಭೋಗೇನ ಛವಿಮಂಸಲೋಹಿತಪಾರಿಪೂರಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಸುಜಾತಾಯ ದಿನ್ನಂ ವರಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ನದಿಯಾ ಪಟಿಸೋತಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕತಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಕಾಲೇನ ನಾಗರಾಜೇನ ಅನೇಕೇಹಿ ಥುತಿಸತೇಹಿ ಅಭಿತ್ಥವಿಯಮಾನೋ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇ ಪಾಚೀನಲೋಕಧಾತುಅಭಿಮುಖೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಸೂರಿಯೇ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲಸಮನನ್ತರೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಟ್ಟಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ.

ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವಿಹರಿತ್ವಾ ರಾಜಾಯತನಮೂಲೇ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಭೋಜನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧಮೂಲಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತೇ ನಮನ್ತೇ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಯಾಚಿತೋ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಭೇದೇ ಸತ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಳಾರುದಕಾನಂ ಕಾಲಕತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪುನ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಬಹೂಪಕಾರಾ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಯೇ ಮಂ ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು. ಯಂನೂನಾಹಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಇದಂ ಪನ ಸಬ್ಬಮೇವ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಮತ್ತಮೇವ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸೋಪಿ ಏತದತ್ಥಮೇವ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನವ ವಾರೇ ಅಗ್ಗಸಸ್ಸದಾನಂ ಅದಾಸಿ.

ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಇಸಿಪತನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯೇನ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ತೇ ತಥಾಗತಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಅತ್ತನೋ ಕತಿಕಾಯ ಸಣ್ಠಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ಏಕೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ, ಏಕೋ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ, ಏಕೋ ಪಾದೋದಕಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಏಕೋ ಪಾದೇ ಧೋವಿ, ಏಕೋ ತಾಲವಣ್ಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬೀಜಮಾನೋ ಠಿತೋ. ಏವಂ ತೇಸು ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಅನುತ್ತರಂ ತೇಪರಿವಟ್ಟಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಂ ಆರಭಿ. ಮನುಸ್ಸಪರಿಸಾ ಪಞ್ಚ ಜನಾವ ಅಹೇಸುಂ, ದೇವಪರಿಸಾ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಮಯಾ ದುಕ್ಕರಸತಾಭತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಠಮಮೇವ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ನಾಮ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಥೇರಂ ಆಲಪನ್ತೋ ‘‘ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ, ಭೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ, ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ, ಭೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸ ತದೇವ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಇತಿ ಹಿದಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ.

ಇತಿ ಥೇರೋ ಆಸಾಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರೋ, ದುತಿಯಪಕ್ಖದಿವಸೇ ವಪ್ಪತ್ಥೇರೋ, ತತಿಯಪಕ್ಖದಿವಸೇ ಮಹಾನಾಮತ್ಥೇರೋ, ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಿಯಂ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಪನ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಛ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ಥಾ ಯಸದಾರಕಪ್ಪಮುಖೇ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ ಪುರಿಸೇ, ಕಪ್ಪಾಸಿಯವನಸಣ್ಡೇ ತಿಂಸಮತ್ತೇ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯೇ, ಗಯಾಸೀಸೇ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತೇ ಪುರಾಣಜಟಿಲೇತಿ ಏವಂ ಮಹಾಜನಂ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಪ್ಪಮುಖಾನಿ ಏಕಾದಸನಹುತಾನಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ, ಏಕಂ ನಹುತಂ ಸರಣತ್ತಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಜಮ್ಬುದೀಪತಲೇ ಸಾಸನಂ ಪುಪ್ಫಿತಫಲಿತಂ ಕತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಮಣ್ಡಲಂ ಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಂ ಇಸಿವಾತಪಟಿವಾತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಸನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನಗತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರೇ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ಥೇರೋಪಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅತ್ತನೋ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಅಪಕ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಪುಣ್ಣಮಾಣವೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ದೋಣವತ್ಥುಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಪುಣ್ಣಮಾಣವಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ಸಯಂ ದಸಬಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ, ಆಕಿಣ್ಣೋ ವಿಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಛದ್ದನ್ತದಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಛದ್ದನ್ತದಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಛದ್ದನ್ತಹತ್ಥಿಕುಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ.

ಸಾರಿಪುತ್ತ-ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೮೯-೧೯೦. ದುತಿಯತತಿಯೇಸು ಮಹಾಪಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಮಹತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ. ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ. ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋತಿ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ನಾಮಂ.

ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನಾಮೇನ ಸರದಮಾಣವೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನಾಮೇನ ಸಿರಿವಡ್ಢನಕುಟುಮ್ಬಿಯೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ತೇ ಉಭೋಪಿ ಸಹಪಂಸುಕೀಳಿತಾವ ಸಹಾಯಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಸರದಮಾಣವೋ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಕುಲಸನ್ತಕಂ ಮಹಾಧನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ರಹೋಗತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಇಧಲೋಕತ್ತಭಾವಮೇವ ಜಾನಾಮಿ, ನೋ ಪರಲೋಕತ್ತಭಾವಂ, ಜಾತಸತ್ತಾನಞ್ಚ ಮರಣಂ ನಾಮ ಧುವಂ, ಮಯಾ ಏಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಗವೇಸನಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸಹಾಯಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಮ ಸಿರಿವಡ್ಢನ, ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತ್ವಂ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಮ್ಮ, ತ್ವಂಯೇವ ಪಬ್ಬಜಾಹೀತಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪರಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಸಹಾಯೇ ವಾ ಞಾತಿಮಿತ್ತೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಅತ್ತನೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತತೋ ರತನಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ ವಿವರಾಪೇತ್ವಾ ಕಪಣದ್ಧಿಕವಣಿಬ್ಬಕಯಾಚಕಾನಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಪಾದಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಸ್ಸ ಏಕೋ ದ್ವೇ ತಯೋತಿ ಏವಂ ಅನುಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಚತುಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಜಟಿಲಾ ಅಹೇಸುಂ. ಸೋ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾ ಅಟ್ಠ ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಜಟಿಲಾನಂ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಟ್ಠ ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸುಂ.

ತೇನ ಸಮಯೇನ ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ. ನಗರಂ ಚನ್ದವತೀ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ, ಪಿತಾ ಯಸವನ್ತೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ, ಮಾತಾ ಯಸೋಧರಾ ನಾಮ ದೇವೀ, ಬೋಧಿ ಅಜ್ಜುನರುಕ್ಖೋ, ನಿಸಭತ್ಥೇರೋ ಚ ಅನೋಮತ್ಥೇರೋ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ವರುಣತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ, ಸುನ್ದರಾ ಚ ಸುಮನಾ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ, ಆಯು ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಹೋಸಿ, ಸರೀರಂ ಅಟ್ಠಪಞ್ಞಾಸಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ, ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಂ ಫರಿ, ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಅಹೋಸಿ.

ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಸರದತಾಪಸಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಯ್ಹಂ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತಪಚ್ಚಯೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಚ ಮಹತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಚ ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಕೋ ಸಿರಿವಡ್ಢನಕುಟುಮ್ಬಿಯೋ ದುತಿಯಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾ ಚತುಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಚಿ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸೀಹೋ ವಿಯ ಏಕಚರೋ ಹುತ್ವಾ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ಫಲಾಫಲತ್ಥಾಯ ಗತೇಸು ‘‘ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಮೇ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸ ಆಕಾಸತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸರದತಾಪಸೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಚೇವ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಮನ್ತೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋ ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ಪಬ್ಬಜ್ಜನ್ತೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞು ಬುದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ. ಸರದತಾಪಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚತುಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಾ ಪಣೀತಪಣೀತಾನಿ ಓಜವನ್ತಾನಿ ಫಲಾಫಲಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚೇವ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಆಚರಿಯ, ಮಯಂ ‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ವಿಚರಾಮ, ಅಯಂ ಪನ ಪುರಿಸೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ. ತಾತಾ, ಕಿಂ ವದಥ? ಸಾಸಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧಂ ಸಿನೇರುಂ ಸಮಂ ಕಾತುಂ ಇಚ್ಛಥ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಮಂ ಮಾ ಕರಿತ್ಥ ಪುತ್ತಕಾತಿ. ಅಥ ತೇ ತಾಪಸಾ ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ಇತ್ತರಸತ್ತೋ ಅಭವಿಸ್ಸ, ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಏವರೂಪಂ ಉಪಮಂ ಆಹರೇಯ್ಯ, ಯಾವ ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇವ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಿರಸಾ ವನ್ದಿಂಸು.

ಅಥ ನೇ ಆಚರಿಯೋ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ಸತ್ಥಾ ಚ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ ಇಧಾಗತೋ, ಮಯಂ ಯಥಾಬಲಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸಾಮ. ತುಮ್ಹೇ ಯಂ ಯಂ ಪಣೀತಂ ಫಲಾಫಲಂ, ತಂ ತಂ ಆಹರಥಾ’’ತಿ. ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಸಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾರಾ ಚ ಫಲಾಫಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮತ್ತೇ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬೋಜಂ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ತಾಪಸೋ ಉದಕಮ್ಪಿ ಸಯಮೇವ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸತ್ಥರಿ ಸಬ್ಬೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಸಾರಣೀಯಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತೇ ಸತ್ಥು ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವಾರಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸು.

ತತೋ ಸರದತಾಪಸೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಾತಾ, ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಮ್ಪಿ ನೀಚಂ, ಸಮಣಸತಸಹಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಆಸನಂ ನತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಜ್ಜ ಉಳಾರಂ ಬುದ್ಧಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಥಾ’’ತಿ. ಕಥನಕಾಲೋ ಪಪಞ್ಚೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಪನ ವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋತಿ ಮುಹುತ್ತಮತ್ತೇನೇವ ತೇ ತಾಪಸಾ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸುಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ತಿಗಾವುತಂ, ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಡ್ಢಯೋಜನಿಕಾದಿಭೇದಂ, ಸಙ್ಘನವಕಸ್ಸ ಉಸಭಮತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ. ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಆಸನೇಸು ಸರದತಾಪಸೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಸುಖತ್ಥಾಯ ಇಮಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಅಭಿರುಹಥಾ’’ತಿ ಆಹ.

‘‘ನಾನಾಪುಪ್ಫಞ್ಚ ಗನ್ಧಞ್ಚ, ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾನ ಏಕತೋ;

ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿಂ.

‘‘ಇದಂ ತೇ ಆಸನಂ ವೀರ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ತವನುಚ್ಛವಿಂ;

ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇನ್ತೋ, ನಿಸೀದ ಪುಪ್ಫಮಾಸನೇ.

‘‘ಸತ್ತರತ್ತಿದಿವಂ ಬುದ್ಧೋ, ನಿಸೀದಿ ಪುಪ್ಫಮಾಸನೇ;

ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಹಾಸಯಿತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ’’ತಿ.

ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸತ್ಥರಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಚ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನೇಸು ನಿಸೀದಿಂಸು. ಸರದತಾಪಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಧಾರಯನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಜಟಿಲಾನಂ ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾರೋ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಸತ್ಥು ಸಮಾಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾಪಿ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಂಸು. ತಥಾಗತೇ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ವನಮೂಲಫಲಾಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಸಕಾಲೇ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಸರದತಾಪಸೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮ್ಪಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತಂ ಗಹಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಸತ್ತಾಹಂ ಪೀತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಂ ನಿಸಭತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನಿಸಭ ಸಕ್ಕಾರಕಾರಕಾನಂ ತಾಪಸಾನಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಾ ಪಟಿಲದ್ಧಮಹಾಲಾಭೋ ಮಹಾಯೋಧೋ ವಿಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣೇ ಠತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಂ ಆರಭಿ. ತಸ್ಸ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ದುತಿಯಸಾವಕಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಹೀ’’ತಿ. ಅನೋಮತ್ಥೇರೋ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಾವಕಾನಂ ದೇಸನಾಯ ಏಕಸ್ಸಪಿ ಅಭಿಸಮಯೋ ನಾಹೋಸಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಿಮಾಣೇ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸರದತಾಪಸಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚತುಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ತೇಸಂ ತಾವದೇವ ಕೇಸಮಸ್ಸು ಅನ್ತರಧಾಯಿ, ಅಟ್ಠ ಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಕಾಯೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕಾವ ಅಹೇಸುಂ.

ಸರದತಾಪಸೋ ಕಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಂ ನ ಪತ್ತೋತಿ? ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತತ್ತಾ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಬುದ್ಧಾನಂ ದುತಿಯಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯತೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ದೇಸನಂ ಸೋತುಂ ಆರದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಇಮಿನಾವ ಸಾವಕೇನ ಲದ್ಧಧುರಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ. ಸೋ ತೇನ ಪರಿವಿತಕ್ಕೇನ ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿವೇಧಂ ಕಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ತಥಾಗತಂ ಪನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖೇ ಠತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನನ್ತರಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ಕೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ? ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇತಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತೋ ಸೋಳಸ ಪಞ್ಞಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ನಿಸಭತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಏಸೋತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯ್ವಾಯಂ ಮಯಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತಂ ಧಾರೇನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾರೋ ಕತೋ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಫಲೇನ ಅಞ್ಞಂ ಸಕ್ಕತ್ತಂ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಂ ವಾ ನ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಅಯಂ ನಿಸಭತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಇಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ’’ತಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ಅದ್ದಸ. ದಿಸ್ವಾ ಸರದತಾಪಸಂ ಆಹ – ‘‘ನ ತೇ ಅಯಂ ಪತ್ಥನಾ ಮೋಘಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಮಹಾಮಾಯಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಿತಾ ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮ ರಾಜಾ, ಪುತ್ತೋ ರಾಹುಲೋ ನಾಮ, ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಆನನ್ದೋ ನಾಮ, ದುತಿಯಸಾವಕೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ನಾಮ, ತ್ವಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ಏವಂ ತಾಪಸಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿ.

ಸರದತಾಪಸೋಪಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕತ್ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಸಿರಿವಡ್ಢನಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ವದೇಥ ‘ಸಹಾಯಕೇನ ತೇ ಸರದತಾಪಸೇನ ಅನೋಮದಸ್ಸಿಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥಿತಂ, ತ್ವಂ ದುತಿಯಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಹೀ’’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಥೇರೇಹಿ ಪುರೇತರಮೇವ ಏಕಪಸ್ಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿರಿವಡ್ಢಸ್ಸ ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ‘‘ಚಿರಸ್ಸಂ ವತ ಮೇ ಅಯ್ಯೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ನೀಚಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪರಿಸಾ ಪನ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಆಮ ಸಮ್ಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಸ್ಸಮಂ ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಆಗತೋ, ಮಯಂ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ಸಕ್ಕಾರಂ ಅಕರಿಮ್ಹ. ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಂ ಸೇಸಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಕಸ್ಮಾ ನ ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ? ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಅಗ್ಗಸಾವಕಂ ನಿಸಭತ್ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ನಾಮ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಸಿಂ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ದುತಿಯಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಹೀತಿ. ಮಯ್ಹಂ ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇತಿ. ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥನಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ ಹೋತು, ತ್ವಂ ಮಹನ್ತಂ ಅಧಿಕಾರಂ ಸಜ್ಜೇಹೀತಿ.

ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ರಾಜಮಾನೇನ ಅಟ್ಠಕರೀಸಮತ್ತಂ ಠಾನಂ ಸಮತಲಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾಲುಕಂ ಓಕಿರಾಪೇತ್ವಾ ಲಾಜಪಞ್ಚಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ನೀಲುಪ್ಪಲಚ್ಛದನಂ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಆಸನಾನಿ ಪಟಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಮನ್ತನತ್ಥಾಯ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ. ತಾಪಸೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಣ್ಡಪಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇಸು ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ ದತ್ವಾ ಪಣೀತೇನ ಭೋಜನೇನ ಪರಿವಿಸಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಮಹಾರಹೇಹಿ ವತ್ಥೇಹಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ನಾಯಂ ಆರಮ್ಭೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ, ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತಾಹಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸತ್ಥಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ಸೋ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಸಹಾಯೋ ಸರದತಾಪಸೋ ಯಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಹೋಮೀತಿ ಪತ್ಥೇಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಸ್ಸೇವ ದುತಿಯಸಾವಕೋ ಭವಾಮೀ’’ತಿ.

ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ – ‘‘ತ್ವಂ ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ದುತಿಯಸಾವಕೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಸುತ್ವಾ ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಅಹೋಸಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ಭತ್ತಾನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರೋ ವಿಹಾರಮೇವ ಗತೋ. ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದುತಿಯತ್ತವಾರೇ ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸರದತಾಪಸೋ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ.

ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಮೇಸಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾಕಮ್ಮಂ ನ ಕಥಿತಂ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಸರದತಾಪಸೋ ರಾಜಗಹನಗರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮೇ ಸಾರಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಂದಿವಸಮೇವ ಚಸ್ಸ ಸಹಾಯೋಪಿ ರಾಜಗಹಸ್ಸೇವ ಅವಿದೂರೇ ಕೋಲಿತಗಾಮೇ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಾನಿ ಕಿರ ದ್ವೇಪಿ ಕುಲಾನಿ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಕುಲಪರಿವಟ್ಟಾ ಆಬದ್ಧಪಟಿಬದ್ಧಸಹಾಯಕಾನೇವ. ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏಕದಿವಸಮೇವ ಗಬ್ಭಪರಿಹಾರಂ ಅದಂಸು. ದಸಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಜಾತಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಛಸಟ್ಠಿ ಧಾತಿಯೋ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು. ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಸಾರಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮೇ ಜೇಟ್ಠಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತತ್ತಾ ಉಪತಿಸ್ಸೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು, ಇತರಸ್ಸ ಕೋಲಿತಗಾಮೇ ಜೇಟ್ಠಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತತ್ತಾ ಕೋಲಿತೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ತೇ ಉಭೋಪಿ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯ ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪಾನಂ ಪಾರಂ ಅಗಮಂಸು.

ಉಪತಿಸ್ಸಮಾಣವಸ್ಸ ಕೀಳನತ್ಥಾಯ ನದಿಂ ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ವಾ ಗಮನಕಾಲೇ ಪಞ್ಚ ಸುವಣ್ಣಸಿವಿಕಾಸತಾನಿ ಪರಿವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೋಲಿತಮಾಣವಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಆಜಞ್ಞರಥಸತಾನಿ. ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಚಮಾಣವಕಸತಪರಿವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ. ರಾಜಗಹೇ ಚ ಅನುಸಂವಚ್ಛರಂ ಗಿರಗ್ಗಸಮಜ್ಜಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಮಞ್ಚಂ ಬನ್ಧನ್ತಿ. ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಏಕತೋವ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಮಜ್ಜಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಹಸಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಹಸನ್ತಿ, ಸಂವೇಗಟ್ಠಾನೇ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ದಾಯಂ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ದಾಯಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ಏಕದಿವಸಂ ಸಮಜ್ಜಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಪರಿಪಾಕಗತತ್ತಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಪುರಿಮದಿವಸೇಸು ವಿಯ ಹಸಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಹಾಸೋ ವಾ ಸಂವೇಗಟ್ಠಾನೇ ಸಂವೇಜನಂ ವಾ ದಾಯಂ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ದಾಯದಾನಂ ವಾ ನಾಹೋಸಿ. ದ್ವೇಪಿ ಪನ ಜನಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಅಪಣ್ಣತ್ತಿಕಭಾವಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪನ ಏಕಂ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು.

ತತೋ ಕೋಲಿತೋ ಉಪತಿಸ್ಸಂ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಮ ಉಪತಿಸ್ಸ, ನ ತ್ವಂ ಅಞ್ಞಸು ದಿವಸೇಸು ವಿಯ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ, ಅನತ್ತಮನಧಾತುಕೋಸಿ, ಕಿಂ ತೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತ’’ನ್ತಿ? ಸಮ್ಮ ಕೋಲಿತ, ‘‘ಏತೇಸಂ ಓಲೋಕನೇ ಸಾರೋ ನತ್ಥಿ, ನಿರತ್ಥಕಮೇತಂ, ಅತ್ತನೋ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋಮ್ಹೀತಿ, ತ್ವಂ ಪನ ಕಸ್ಮಾ ಅನತ್ತಮನೋಸೀತಿ? ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಆಹ. ಅಥಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಜ್ಝಾಸಯತಂ ಞತ್ವಾ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ತಂ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸುಚಿನ್ತಿತಂ, ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸನ್ತೇಹಿ ಪನ ಏಕಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಾಮಾ’’ತಿ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಸಞ್ಚಯೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ರಾಜಗಹೇ ಪಟಿವಸತಿ ಮಹತಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ. ತೇ ‘‘ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಮಾಣವಕಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ತೇಸಂ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಞ್ಚಯೋ ಅತಿರೇಕಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಸಬ್ಬಂ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಸಮಯಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಜಾನನಸಮಯೋ ಏತ್ತಕೋವ, ಉದಾಹು ಉತ್ತರಿಪಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಸಞ್ಚಯೋ ‘‘ಏತ್ತಕೋವ, ಸಬ್ಬಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತೇ ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಏವಂ ಸತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ನಿರತ್ಥಕೋ, ಮಯಂ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸಿತುಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ, ಸೋ ಇಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಮಹಾ ಖೋ ಪನ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಚರನ್ತಾ ಮಯಂ ಅವಸ್ಸಂ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮದೇಸಕಂ ಏಕಂ ಆಚರಿಯಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸುಣನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಹಸಾಕಚ್ಛಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇಹಿ ಪುಟ್ಠಂ ಪಞ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇ ಕಥೇತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಪನ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಸಮ್ಮ ಕೋಲಿತ, ಯೋ ಪಠಮಂ ಅಮತಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಆರೋಚೇತೂ’’ತಿ ಕತಿಕಂ ಅಕಂಸು.

ತೇನ ಸಮಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ‘‘ಏಕಸಟ್ಠಿ ಅರಹನ್ತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಕಾಲೇ ‘‘ಚರಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಾರಿಕಂ ಬಹುಜನಹಿತಾಯಾ’’ತಿ ರತನತ್ತಯಗುಣಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಉಯ್ಯೋಜಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಬ್ಭನ್ತರೋ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಮೇವ ಆಗತೋ. ಪುನದಿವಸೇ ಪಾತೋವ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ರಾಜಗಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಉಪತಿಸ್ಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಾತೋವ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಏವರೂಪೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ. ಯೇ ವತ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋ ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನಾ, ಅಯಂ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಂ – ‘ಕಂಸಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕೋ ವಾ ತೇ ಸತ್ಥಾ, ಕಸ್ಸ ವಾ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಂ ರೋಚೇಸೀ’’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ, ಅನ್ತರಘರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧೇಯ್ಯಂ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಉಪಞ್ಞಾತಂ ಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಥೇರಂ ಲದ್ಧಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಓಕಾಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಕಾಮತಞ್ಚಸ್ಸ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪೀಠಕಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕುಣ್ಡಿಕಾಯ ಉದಕಂ ಅದಾಸಿ.

ಏವಂ ಆಚರಿಯವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೇನ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಧುರಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಖೋ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಛವಿವಣ್ಣೋ ಪರಿಯೋದಾತೋ, ಕಂಸಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕೋ ವಾ ತೇ ಸತ್ಥಾ, ಕಸ್ಸ ವಾ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಂ ರೋಚೇಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಅತ್ಥಾವುಸೋ, ಮಹಾಸಮಣೋ ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋ ಸಕ್ಯಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸೋ ಚ ಮೇ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ತಸ್ಸೇವಾಹಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಂ ರೋಚೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ನಂ ‘‘ಕಿಂವಾದೀ ಪನಾಯಸ್ಮತೋ ಸತ್ಥಾ, ಕಿಮಕ್ಖಾಯೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ನಾಮ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ, ಇಮಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅತ್ತನೋ ನವಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನವೋ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಧುನಾಗತೋ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ, ನ ತಾವಾಹಂ ಸಕ್ಕೋಮಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತು’’ನ್ತಿ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ‘‘ಅಹಂ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ, ತ್ವಂ ಯಥಾಸತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ವದ, ಏತಂ ನಯಸತೇನ ನಯಸಹಸ್ಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಹ –

‘‘ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ಭಾಸಸ್ಸು, ಅತ್ಥಂಯೇವ ಮೇ ಬ್ರೂಹಿ;

ಅತ್ಥೇನೇವ ಮೇ ಅತ್ಥೋ, ಕಿಂ ಕಾಹಸಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ. (ಮಹಾವ. ೬೦);

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಥೇರೋ ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಪ್ಪಭವಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೬೦; ಅಪ. ಥೇರ. ೧.೧.೨೮೬) ಗಾಥಂ ಆಹ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಠಮಪದದ್ವಯಮೇವ ಸುತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸನಯಸಮ್ಪನ್ನೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ಇತರಂ ಪದದ್ವಯಂ ಸೋತಾಪನ್ನಕಾಲೇ ನಿಟ್ಠಾಸಿ.

ಸೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪರಿವಿಸೇಸೇ ಅಪ್ಪವತ್ತನ್ತೇ ‘‘ಭವಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಾ ಉಪರಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢಯಿತ್ಥ, ಏತ್ತಕಮೇವ ಹೋತು, ಕಹಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ವಸತೀ’’ತಿ? ವೇಳುವನೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾತಿ. ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರತೋ ಯಾಥ, ಮಯ್ಹಂ ಏಕೋ ಸಹಾಯಕೋ ಅತ್ಥಿ. ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕತಿಕಾ ಕತಾ ‘‘ಯೋ ಪಠಮಂ ಅಮತಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಆರೋಚೇತೂ’’ತಿ. ಅಹಂ ತಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಸಹಾಯಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಾಭಿಮುಖೋ ಅಗಮಾಸಿ.

ಕೋಲಿತಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ತಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಮುಖವಣ್ಣೋ ನ ಅಞ್ಞೇಸು ದಿವಸೇಸು ವಿಯ, ಅದ್ಧಾ ತೇನ ಅಮತಂ ಅಧಿಗತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಮತಾಧಿಗಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋಪಿಸ್ಸ ‘‘ಆಮ ಆವುಸೋ, ಅಮತಂ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ. ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೋಲಿತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಕಹಂ ಕಿರ, ಸಮ್ಮ, ಸತ್ಥಾ ವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ವೇಳುವನೇ ಕಿರ, ಸಮ್ಮ, ವಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ನೋ ಆಚರಿಯೇನ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೇನ ಕಥಿತನ್ತಿ. ತೇನ ಹಿ ಸಮ್ಮ ಆಯಾಮ, ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಚ ನಾಮೇಸ ಸದಾಪಿ ಆಚರಿಯಪೂಜಕೋವ, ತಸ್ಮಾ ಸಹಾಯಂ ಕೋಲಿತಮಾಣವಂ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಸಮ್ಮ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅಧಿಗತಂ ಅಮತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸಞ್ಚಯಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸಾಪಿ ಕಥೇಸ್ಸಾಮ. ಬುಜ್ಝಮಾನೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿವೇಧಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ತತೋ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ತ್ವಂ ಕಿಂ ಕರೋಸಿ, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ. ಆಯಾಮ, ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ವದೇಥ, ತಾತಾ’’ತಿ ತೇಪಿ ವಾರೇತ್ವಾ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಮೇವ ತೇಸಂ ದೀಪೇಸಿ. ತೇ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏವರೂಪೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕವಾಸೋ ನಿಚ್ಚಮೇವ ಹೋತು, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಗಮನಂ ವಾ ಅಗಮನಂ ವಾ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸಞ್ಚಯೋ ‘‘ಇಮೇ ಏತ್ತಕಂ ಜಾನನ್ತಾ ಮಮ ವಚನಂ ನ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ತಾತಾ, ಅಹಂ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕವಾಸಂ ವಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಅನೇಕೇಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಂ ಬೋಧೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಓವಾದೇ ವತ್ತಮಾನಂ ಜನಂ ಆದಾಯ ವೇಳುವನಂ ಅಗಮಂಸು. ಅಥ ತೇಸಂ ಪಞ್ಚಸು ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸತೇಸು ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸತಾ ನಿವತ್ತಿಂಸು, ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸತಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಗಮಂಸು.

ಸತ್ಥಾ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ತೇ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ಸಹಾಯಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಕೋಲಿತೋ ಚ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಚ, ಏತಂ ಮೇ ಸಾವಕಯುಗಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಗ್ಗಂ ಭದ್ದಯುಗ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ತೇಸಂ ಪರಿಸಾಯ ಚರಿಯವಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇಸಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸತಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕೇಸಮಸ್ಸು ಅನ್ತರಧಾಯಿ, ಇದ್ಧಿಮಯಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಅಹೋಸಿ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಂ ಆಗತಂ, ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ನ ನಿಟ್ಠಾಸಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ.

ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಕಲ್ಲವಾಲಗಾಮಕಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧೇ ಓಕ್ಕನ್ತೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಂವೇಜಿತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ತಥಾಗತೇನ ದಿನ್ನಂ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸುಣನ್ತೋವ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಅದ್ಧಮಾಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ತಮೇವ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸೂಕರಖತಲೇಣೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸ್ಸ ದೀಘನಖಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ವೇದನಾಪರಿಗ್ಗಹಸುತ್ತನ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೦೫-೨೦೬) ದೇಸಿಯಮಾನೇ ಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ವಿಯ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ. ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಪನಸ್ಸ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಇತಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ತಥಾಗತೇ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರನ್ತೇಯೇವ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತಂ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಯದಿದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ’’ತಿ ದ್ವೇಪಿ ಮಹಾಸಾವಕೇ ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೯೧. ಚತುತ್ಥೇ ಧುತವಾದಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಧುತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಧುತವಾದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಧುತಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಧುತಙ್ಗಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ತತ್ಥ ಧುತೋತಿ ಧುತಕಿಲೇಸೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಿಲೇಸಧುನನೋ ವಾ ಧಮ್ಮೋ.

ಧುತವಾದೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅತ್ಥಿ ಧುತೋ ನ ಧುತವಾದೋ, ಅತ್ಥಿ ನ ಧುತೋ ಧುತವಾದೋ, ಅತ್ಥಿ ನೇವ ಧುತೋ ನ ಧುತವಾದೋ, ಅತ್ಥಿ ಧುತೋ ಚೇವ ಧುತವಾದೋ ಚ. ತತ್ಥ ಯೋ ಧುತಙ್ಗೇನ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲೇಸೇ ಧುನಿ, ಪರಂ ಪನ ಧುತಙ್ಗೇನ ನ ಓವದತಿ ನಾನುಸಾಸತಿ ಬಾಕುಲತ್ಥೇರೋ ವಿಯ, ಅಯಂ ಧುತೋ ನ ಧುತವಾದೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತಯಿದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಬಾಕುಲೋ ಧುತೋ ನ ಧುತವಾದೋ’’ತಿ. ಯೋ ಪನ ಧುತಙ್ಗೇನ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಧುನಿ, ಕೇವಲಂ ಅಞ್ಞೇ ಧುತಙ್ಗೇನ ಓವದತಿ ಅನುಸಾಸತಿ ಉಪನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ, ಅಯಂ ನ ಧುತೋ ಧುತವಾದೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತಯಿದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪನನ್ದೋ ನ ಧುತೋ ಧುತವಾದೋ’’ತಿ. ಯೋ ಪನ ಉಭಯವಿಪನ್ನೋ ಲಾಳುದಾಯೀ ವಿಯ, ಅಯಂ ನೇವ ಧುತೋ ನ ಧುತವಾದೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತಯಿದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಲಾಳುದಾಯೀ ನೇವ ಧುತೋ ನ ಧುತವಾದೋ’’ತಿ. ಯೋ ಪನ ಉಭಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ವಿಯ, ಅಯಂ ಧುತೋ ಚೇವ ಧುತವಾದೋ ಚ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತಯಿದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಧುತೋ ಚೇವ ಧುತವಾದೋ ಚಾ’’ತಿ.

ಧುತಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಸಲ್ಲೇಖತಾ ಪವಿವೇಕತಾ ಇದಮಟ್ಠಿಕತಾತಿ ಇಮೇ ಧುತಙ್ಗಚೇತನಾಯ ಪರಿವಾರಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೮೧; ಪರಿ. ೩೨೫) ಧುತಧಮ್ಮಾ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಚ ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಚ ಅಲೋಭೋ, ಸಲ್ಲೇಖತಾ ಚ ಪವಿವೇಕತಾ ಚ ದ್ವೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅನುಪತನ್ತಿ ಅಲೋಭೇ ಚೇವ ಅಮೋಹೇ ಚ, ಇದಮಟ್ಠಿತಾ ಞಾಣಮೇವ. ತತ್ಥ ಅಲೋಭೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವತ್ಥೂಸು ಲೋಭಂ, ಅಮೋಹೇನ ತೇಸ್ವೇವ ಆದೀನವಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಮೋಹಂ ಧುನಾತಿ. ಅಲೋಭೇನ ಚ ಅನುಞ್ಞಾತಾನಂ ಪಟಿಸೇವನಮುಖೇನ ಪವತ್ತಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಂ, ಅಮೋಹೇನ ಧುತಙ್ಗೇಸು ಅತಿಸಲ್ಲೇಖಮುಖೇನ ಪವತ್ತಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಂ ಧುನಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಧುತಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಧುತಙ್ಗಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಂ…ಪೇ… ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗನ್ತಿ.

ಧುತವಾದಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋತಿ ಯತ್ತಕಾ ಧುತವಾದಂ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಅನ್ತರೇ ಅಯಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋತಿ ಉರುವೇಳಕಸ್ಸಪೋ ನದೀಕಸ್ಸಪೋ ಗಯಾಕಸ್ಸಪೋ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋತಿ ಇಮೇ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕೇ ಥೇರೇ ಉಪಾದಾಯ ಅಯಂ ಮಹಾ, ತಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋತಿ ವುತ್ತೋ.

ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅತೀತೇ ಕಿರ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಹಂಸವತೀನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ವಿಹರನ್ತೇ ವೇದೇಹೋ ನಾಮ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಧನವಿಭವೋ ಪಾತೋವ ಸುಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖಣೇ ಸತ್ಥಾ ಮಹಾನಿಸಭತ್ಥೇರಂ ನಾಮ ತತಿಯಸಾವಕಂ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧುತವಾದಾನಂ, ಯದಿದಂ ನಿಸಭೋ’’ತಿ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ. ಉಪಾಸಕೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನೋ ಧಮ್ಮಕಥಾವಸಾನೇ ಮಹಾಜನೇ ಉಟ್ಠಾಯ ಗತೇ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸ್ವೇ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಅಧಿವಾಸೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಮಹಾ ಖೋ, ಉಪಾಸಕ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋತಿ. ಕಿತ್ತಕೋ ಭಗವಾತಿ? ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ. ಭನ್ತೇ, ಏಕಂ ಸಾಮಣೇರಮ್ಪಿ ವಿಹಾರೇ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಅಧಿವಾಸೇಥಾತಿ. ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ. ಉಪಾಸಕೋ ಸತ್ಥು ಅಧಿವಾಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಸತ್ಥು ಕಾಲಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಾವಸಾನೇ ಯಾಗುಆದೀನಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗಂ ಅಕಾಸಿ. ಉಪಾಸಕೋಪಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಮಹಾನಿಸಭತ್ಥೇರೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ತಮೇವ ವೀಥಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ಉಪಾಸಕೋ ದಿಸ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಪತ್ತಂ, ಭನ್ತೇ, ದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಪತ್ತಂ ಅದಾಸಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಧೇವ ಪವಿಸಥ, ಸತ್ಥಾಪಿ ಗೇಹೇ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ. ನ ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ ಉಪಾಸಕಾತಿ. ಉಪಾಸಕೋ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಥೇರಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಹಾನಿಸಭತ್ಥೇರೋ ‘ಸತ್ಥಾ ಗೇಹೇ ನಿಸಿನ್ನೋ’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಪವಿಸಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಏತಸ್ಸ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗುಣೇಹಿ ಅತಿರೇಕೋ ಗುಣೋ’’ತಿ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ವಣ್ಣಮಚ್ಛೇರಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಉಪಾಸಕ, ಮಯಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಆಗಮಯಮಾನಾ ಗೇಹೇ ನಿಸೀದಾಮ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ನ ಏವಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಉದಿಕ್ಖತಿ. ಮಯಂ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನೇ ವಸಾಮ, ಸೋ ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಸತಿ. ಮಯಂ ಛನ್ನೇ ವಸಾಮ, ಸೋ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಮ್ಹಿಯೇವ ವಸತಿ. ಇತಿ ತಸ್ಸ ಅಯಞ್ಚ ಅಯಞ್ಚ ಗುಣೋ’’ತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ವಿಯ ಕಥೇಸಿ. ಉಪಾಸಕೋ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಜಲಮಾನದೀಪೋ ತೇಲೇನ ಆಸಿತ್ತೋ ವಿಯ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಸನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಅಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧುತವಾದಾನಂ ಅಗ್ಗಭಾವತ್ಥಾಯ ಪತ್ಥನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ?

ಸೋ ಪುನಪಿ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ತಿಚೀವರಾನಿ ದತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಯಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ದಾನಂ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ, ಇಮಿನಾಹಂ ನ ಅಞ್ಞಂ ದೇವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಸಕ್ಕಮಾರಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಇದಂ ಪನ ಮೇ ಕಮ್ಮಂ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಏತಸ್ಸ ಮಹಾನಿಸಭತ್ಥೇರೇನ ಪತ್ತಠಾನನ್ತರಂ ಪಾಪುಣನತ್ಥಾಯ ತೇರಸಧುತಙ್ಗಧರಾನಂ ಅಗ್ಗಭಾವಸ್ಸ ಸಚ್ಚಕಾರೋ ಹೋತೂ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಠಾನಂ ಇಮಿನಾ ಪತ್ಥಿತಂ, ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ, ನೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಮನಾಪಂ ತೇ ಠಾನಂ ಪತ್ಥಿತಂ, ಅನಾಗತೇ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾವಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ತ್ವಂ ತತಿಯಸಾವಕೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ದ್ವೇ ಕಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುನದಿವಸೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ವಿಯ ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಮಞ್ಞಿತ್ಥ. ಸೋ ಯಾವತಾಯುಕಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾಲಂ ಕತೋ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಬನ್ಧುಮತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ವಿಹರನ್ತೇ ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಪರಿಜಿಣ್ಣೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಲೇ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಸತ್ತಮೇ ಸತ್ತಮೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ, ಮಹನ್ತಂ ಕೋಲಾಹಲಂ ಅಹೋಸಿ. ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ದೇವತಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಸಾಸನಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಚ ನಿವಾಸನಸಾಟಕೋ ಏಕೋವ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ. ಪಾರುಪನಂ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏಕಮೇವ. ಸಕಲನಗರೇ ಏಕಸಾಟಕಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಕೇನಚಿದೇವ ಕಿಚ್ಚೇನ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ಸತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಗೇಹೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ಸತಿ ಸಯಂ ಗೇಹೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ತಂ ವತ್ಥಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಆಹ – ‘‘ಭೋತಿ, ಕಿಂ ರತ್ತಿಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸುಣಿಸ್ಸಸಿ, ದಿವಾ’’ತಿ. ‘‘ಮಯಂ ಮಾತುಗಾಮಜಾತಿಕಾ ನಾಮ ರತ್ತಿಂ ಸೋತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮ, ದಿವಾ ಸೋಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಗೇಹೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತಂ ವತ್ಥಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಿವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾಹಿಯೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮಾಸಿ. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಗೇಹೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತಂ ವತ್ಥಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ.

ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಲಙ್ಕತಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಆದಾಯ ಆಕಾಸಗಙ್ಗಂ ಓತಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸಿನೇರುಂ ಮತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಗರಂ ನಿಮ್ಮಥೇನ್ತೋ ವಿಯ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಸನ್ತೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಯಾಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಕಲಸರೀರಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ಪಾರುತವತ್ಥಂ ಸಙ್ಘರಿತ್ವಾ ‘‘ದಸಬಲಸ್ಸ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಅತ್ಥಸ್ಸ ಆದೀನವಸಹಸ್ಸಂ ದಸ್ಸಯಮಾನಂ ಮಚ್ಛೇರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಚ ಮಯ್ಹಞ್ಚ ಏಕಮೇವ ವತ್ಥಂ, ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾರುಪನಂ ನತ್ಥಿ, ಅಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚ ನಾಮ ಬಹಿ ಚರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅದಾತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಪಠಮಯಾಮೇ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇಪಿ ತಥೇವ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ತಥೇವ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಥೇವ ಅದಾತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇಪಿ ತಥೇವ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ‘‘ತರಣಂ ವಾ ಹೋತು ಮರಣಂ ವಾ, ಪಚ್ಛಾಪಿ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ಥಂ ಸಙ್ಘರಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪಾದಮೂಲೇ ಠಪೇಸಿ. ತತೋ ವಾಮಹತ್ಥಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ‘‘ಜಿತಂ ಮೇ, ಜಿತಂ ಮೇ’’ತಿ ತಯೋ ವಾರೇ ನದಿ.

ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಬನ್ಧುಮರಾಜಾ ಧಮ್ಮಾಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಅನ್ತೋಸಾಣಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ. ರಞ್ಞೋ ಚ ನಾಮ ‘‘ಜಿತಂ ಮೇ’’ತಿ ಸದ್ದೋ ಅಮನಾಪೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಪುರಿಸಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಗಚ್ಛ ಏತಂ ಪುಚ್ಛ ಕಿಂ ವದಸೀ’’ತಿ. ಸೋ ತೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಆಹ – ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಹತ್ಥಿಯಾನಾದೀನಿ ಆರುಯ್ಹ ಅಸಿಚಮ್ಮಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಸೇನಂ ಜಿನನ್ತಿ, ನ ತಂ ಜಿತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಅಹಂ ಪನ ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ದುಟ್ಠಗೋಣಸ್ಸ ಮುಗ್ಗರೇನ ಸೀಸಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಂ ಪಲಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಮಚ್ಛೇರಚಿತ್ತಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಪಾರುತವತ್ಥಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅದಾಸಿಂ, ತಂ ಮೇ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಜಿತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಹೇ ಭಣೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ನ ಜಾನಿಮ್ಹ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಜಾನೀ’’ತಿ ವತ್ಥಯುಗಂ ಪೇಸೇಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಗುಣೇ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಅದಾಸಿ, ಸತ್ಥು ಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಮಯ್ಹಂ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ? ತಮ್ಪಿ ವತ್ಥಯುಗಂ ದಸಬಲಸ್ಸೇವ ಅದಾಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ‘‘ಕಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಕತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ತಮ್ಪಿ ತೇನ ವತ್ಥಯುಗಂ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ದ್ವೇ ವತ್ಥಯುಗಾನಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ತಾನಿಪಿ ಅದಾಸಿ. ರಾಜಾ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಏವಂ ಯಾವ ದ್ವತ್ತಿಂಸವತ್ಥಯುಗಾನಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಇದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಗಹಣಂ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಏಕಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಏಕನ್ತಿ ದ್ವೇ ವತ್ಥಯುಗಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತಿಂಸ ಯುಗಾನಿ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಸ್ಸ ಸತ್ಥು ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ ಜಾತೋ.

ಅಥ ನಂ ರಾಜಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸೀತಸಮಯೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾರುತರತ್ತಕಮ್ಬಲಂ ದತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಇತೋ ಪತ್ಥಾಯ ಇಮಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಿನಾ ಕಮ್ಬಲೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪೂತಿಕಾಯೇ ಉಪನೀತೇನಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಞ್ಚಸ್ಸ ಉಪರಿ ವಿತಾನಂ ಕತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ರಾಜಾ ಪಾತೋವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ಕಮ್ಬಲೇ ಪಟಿಹಞ್ಞನ್ತಿ, ಕಮ್ಬಲೋ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚತಿ. ರಾಜಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏಸ ಕಮ್ಬಲೋ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಏಕಸಾಟಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಿನ್ನೋ’’ತಿ. ತುಮ್ಹೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪೂಜಿತೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಮಯಂ ಪೂಜಿತಾತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯುತ್ತಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ನ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಯಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರಭೂತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಟ್ಠಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಂ ನಾಮ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋಪಿ ‘‘ಅಟ್ಠಟ್ಠಕಂ ನಾಮ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಸಲಾಕಾಭತ್ತಾನಿ ಉಪನಿಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ಪುನ ತತೋ ಚುತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಚಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸೋ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅರಞ್ಞೇ ಜಙ್ಘವಿಹಾರಂ ಚರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಚ ಸಮಯೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನದೀತೀರೇ ಚೀವರಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನುವಾತೇ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಸಙ್ಘರಿತ್ವಾ ಠಪೇತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ಸೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘರಿತ್ವಾ ಠಪೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅನುವಾತೋ ನಪ್ಪಹೋತೀತಿ. ‘‘ಇಮಿನಾ, ಭನ್ತೇ, ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಸಾಟಕಂ ದತ್ವಾ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಮೇ ಕೇನಚಿ ಪರಿಹಾನಿ ಮಾ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ.

ಅಥ ಘರೇಪಿಸ್ಸ ಭಗಿನಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಭರಿಯಾಯ ಕಲಹಂ ಕರೋನ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗಿನೀ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಭರಿಯಂ ಸನ್ಧಾಯ, ‘‘ಏವರೂಪಂ ಬಾಲಂ ಯೋಜನಸತೇನ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಸಾ ಗೇಹದ್ವಾರೇ ಠಿತಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಾಯ ದಿನ್ನಂ ಭತ್ತಂ ಮಾ ಏಸ ಭುಞ್ಜತೂ’’ತಿ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಕಲಲಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಇತರಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಬಾಲೇ ಮಂ ತಾವ ಅಕ್ಕೋಸ ವಾ ಪಹರ ವಾ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪನ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪೂರಿತಪಾರಮಿಸ್ಸ ಪತ್ತತೋ ಭತ್ತಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಕಲಲಂ ದಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅಥಸ್ಸ ಭರಿಯಾಯ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸಾ ‘‘ತಿಟ್ಠಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಕಲಲಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಚುಣ್ಣೇನ ಉಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾ ಚತುಮಧುರಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಆಸಿತ್ತೇನ ಪದುಮಗಬ್ಭವಣ್ಣೇನ ಸಪ್ಪಿನಾ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ ಅಯಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಓಭಾಸಜಾತೋ, ಏವಂ ಓಭಾಸಜಾತಂ ಮೇ ಸರೀರಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿ. ತೇಪಿ ದ್ವೇ ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪುನ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಅಸೀತಿಕೋಟಿವಿಭವಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಇತರಾಪಿ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಧೀತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ತಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ತಮೇವ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಂ ಆನಯಿಂಸು. ತಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅದಿನ್ನವಿಪಾಕಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಪತಿಕೂಲಂ ಪವಿಟ್ಠಮತ್ತಾಯ ಉಮ್ಮಾರಬ್ಭನ್ತರೇ ಸಕಲಸರೀರಂ ಉಗ್ಘಾಟಿತವಚ್ಚಕುಟಿ ವಿಯ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಜಾತಂ. ಸೇಟ್ಠಿಕುಮಾರೋ ‘‘ಕಸ್ಸಾಯಂ ಗನ್ಧೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಕಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನೀಹರಥಾ’’ತಿ ಆಭತನಿಯಾಮೇನೇವ ಕುಲಘರಂ ಪೇಸೇಸಿ. ಸಾ ಏತೇನೇವ ನೀಹಾರೇನ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಪಟಿನಿವತ್ತಿತಾ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ತಸ್ಸ ಘನಕೋಟ್ಟಿಮಾಹಿ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಾಹಿ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಂ ಚೇತಿಯಂ ಆರಭಿಂಸು. ತಸ್ಮಿಂ ಚೇತಿಯೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಸಾ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಪಟಿನಿವತ್ತಿತಾ, ಕಿಂ ಮೇ ಜೀವಿತೇನಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಾಭರಣಭಣ್ಡಕಂ ಭಞ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಇಟ್ಠಕಂ ಕಾರೇಸಿ ರತನಾಯತಂ ವಿದತ್ಥಿವಿತ್ಥಿನ್ನಂ ಚತುರಙ್ಗುಲುಬ್ಬೇಧಂ. ತತೋ ಹರಿತಾಲಮನೋಸಿಲಾಪಿಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಉಪ್ಪಲಹತ್ಥಕೇ ಆದಾಯ ಚೇತಿಯಕರಣಟ್ಠಾನಂ ಗತಾ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖಣೇ ಏಕಾ ಇಟ್ಠಕಾಪನ್ತಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಮಾನಾ ಘಟನಿಟ್ಠಕಾಯ ಊನಾ ಹೋತಿ. ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ವಡ್ಢಕಿಂ ಆಹ – ‘‘ಇಮಂ ಇಟ್ಠಕಂ ಏತ್ಥ ಠಪೇಥಾ’’ತಿ. ಅಮ್ಮ, ಭದ್ದಕೇ ಕಾಲೇ ಆಗತಾಸಿ, ಸಯಮೇವ ಠಪೇಹೀತಿ. ಸಾ ಆರುಯ್ಹ ತೇಲೇನ ಹರಿತಾಲಮನೋಸಿಲಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತೇನ ಬನ್ಧನೇನ ಇಟ್ಠಕಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಉಪ್ಪಲಹತ್ಥಕೇಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಮೇ ಕಾಯತೋ ಚನ್ದನಗನ್ಧೋ ವಾಯತು, ಮುಖತೋ ಉಪ್ಪಲಗನ್ಧೋ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ.

ಅಥ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಯಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಗೇಹಂ ನೀತಾ, ತಸ್ಸ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಸತಿ ಉದಪಾದಿ. ನಗರೇಪಿ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಸಙ್ಘುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೇ ಆಹ – ‘‘ತದಾ ಇಧ ಆನೀತಾ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ಅತ್ಥಿ, ಕಹಂ ಸಾ’’ತಿ? ಕುಲಗೇಹೇ ಸಾಮೀತಿ. ಆನೇಥ ನಂ, ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತಾ ‘‘ಕಿಂ, ತಾತಾ, ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ತಾಯ ಪುಟ್ಠಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಂಸು. ತಾತಾ, ಮಯಾ ಆಭರಣಭಣ್ಡೇನ ಚೇತಿಯಂ ಪೂಜಿತಂ, ಆಭರಣಂ ಮೇ ನತ್ಥೀತಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಆನೇಥ ನಂ, ಪಿಳನ್ಧನಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ತೇ ಆನಯಿಂಸು. ತಸ್ಸಾ ಸಹ ಘರಪ್ಪವೇಸನೇನ ಸಕಲಗೇಹಂ ಚನ್ದನಗನ್ಧಞ್ಚೇವ ನೀಲುಪ್ಪಲಗನ್ಧಞ್ಚ ವಾಯಿ.

ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ತಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಪಠಮಂ ತವ ಸರೀರತೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ವಾಯಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ತೇ ಸರೀರತೋ ಚನ್ದನಗನ್ಧೋ, ಮುಖತೋ ಉಪ್ಪಲಗನ್ಧೋ ವಾಯತಿ, ಕಿಂ ಏತ’’ನ್ತಿ? ಸಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನಾ ಕತಕಮ್ಮಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವತ ಬುದ್ಧಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಯೋಜನಿಕಂ ಸುವಣ್ಣಚೇತಿಯಂ ಕಮ್ಬಲಕಞ್ಚುಕೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರಥಚಕ್ಕಪ್ಪಮಾಣೇಹಿ ಸುವಣ್ಣಪದುಮೇಹಿ ಅಲಙ್ಕರಿ. ತೇಸಂ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಾ ಓಲಮ್ಬಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಬಾರಾಣಸಿತೋ ಯೋಜನಮತ್ತೇ ಠಾನೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಅಮಚ್ಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೇಟ್ಠಿಕಞ್ಞಾಪಿ ದೇವಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ರಾಜಕುಲೇ ಜೇಟ್ಠಧೀತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ತೇಸು ವಯಪತ್ತೇಸು ಕುಮಾರಸ್ಸ ವಸನಗಾಮೇ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಸಙ್ಘುಟ್ಠಂ. ಸೋ ಮಾತರಂ ಆಹ – ‘‘ಸಾಟಕಂ ಮೇ, ಅಮ್ಮ, ದೇಹಿ, ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸಾ ಧೋತವತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಅಮ್ಮ, ಥೂಲಂ ಇದಂ, ಅಞ್ಞಂ ದೇಹೀತಿ. ಅಞ್ಞಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಅಞ್ಞಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಅಥ ನಂ ಮಾತಾ ಆಹ – ‘‘ತಾತ, ಯಾದಿಸೇ ಗೇಹೇ ಮಯಂ ಜಾತಾ, ನತ್ಥಿ ನೋ ಇತೋ ಸುಖುಮತರಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ. ತೇನ ಹಿ ಲಭನಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಅಮ್ಮಾತಿ. ಪುತ್ತ ಅಹಂ ಅಜ್ಜೇವ ತುಯ್ಹಂ ಬಾರಾಣಸಿನಗರೇ ರಜ್ಜಪಟಿಲಾಭಂ ಇಚ್ಛಾಮೀತಿ. ಸೋ ಮಾತರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಅಮ್ಮಾ’’ತಿ. ಗಚ್ಛ, ತಾತಾತಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸಾ ಚಿತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಕಹಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಇಧ ವಾ ಏತ್ಥ ವಾ ಗೇಹೇ ನಿಸೀದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ? ಸೋ ಪನ ಪುಞ್ಞನಿಯಾಮೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನೇ ಮಙ್ಗಲಸಿಲಾಪಟ್ಟೇ ಸಸೀಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ಚ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಕಾಲಕತಸ್ಸ ಸತ್ತಮೋ ದಿವಸೋ ಹೋತಿ.

ಅಮಚ್ಚಾ ರಞ್ಞೋ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಮನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ರಞ್ಞೋ ಏಕಾ ಧೀತಾವ ಅತ್ಥಿ, ಪುತ್ತೋ ನತ್ಥಿ, ಅರಾಜಕಂ ರಜ್ಜಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಕೋ ರಾಜಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಹೋಹಿ, ತ್ವಂ ಹೋಹೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಪುರೋಹಿತೋ ಆಹ – ‘‘ಬಹುಂ ಓಲೋಕೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಫುಸ್ಸರಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಮಾ’’ತಿ. ತೇ ಕುಮುದವಣ್ಣೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸಿನ್ಧವೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ರಾಜಕಕುಧಭಣ್ಡಂ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಞ್ಚ ರಥಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ರಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ತೂರಿಯಾನಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸುಂ. ರಥೋ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಾಭಿಮುಖೋ ಅಹೋಸಿ. ‘‘ಪರಿಚಯೇನ ಉಯ್ಯಾನಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ, ನಿವತ್ತೇಮಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಆಹಂಸು. ಪುರೋಹಿತೋ ‘‘ಮಾ ನಿವತ್ತಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ರಥೋ ಕುಮಾರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಆರೋಹನಸಜ್ಜೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಪುರೋಹಿತೋ ಪಾರುಪನಕಣ್ಣಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಾದತಲಾನಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ತಿಟ್ಠತು ಅಯಂ ದೀಪೋ, ದ್ವಿಸಹಸ್ಸದೀಪಪರಿವಾರೇಸು ಚತೂಸು ದೀಪೇಸು ಏಸೋ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತುಂ ಯುತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪುನಪಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಥ, ಪುನಪಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತೂರಿಯಾನಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ.

ಅಥ ಕುಮಾರೋ ಮುಖಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ದೇವ ತುಮ್ಹಾಕಂ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ. ರಾಜಾ ಕಹನ್ತಿ? ದೇವತ್ತಂ ಗತೋ ಸಾಮೀತಿ. ಕತಿ ದಿವಸಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ? ಅಜ್ಜ ಸತ್ತಮೋ ದಿವಸೋತಿ. ಪುತ್ತೋ ವಾ ಧೀತಾ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ? ಧೀತಾ ಅತ್ಥಿ ದೇವ, ಪುತ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿ. ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ರಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇ ತಾವದೇವ ಅಭಿಸೇಕಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ರಾಜಧೀತರಂ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಆನೇತ್ವಾ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಅಭಿಸೇಕಂ ಅಕಂಸು.

ಅಥಸ್ಸ ಕತಾಭಿಸೇಕಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ವತ್ಥಂ ಉಪಹರಿಂಸು. ಸೋ ‘‘ಕಿಮಿದಂ, ತಾತಾ’’ತಿ ಆಹ. ನಿವಾಸನವತ್ಥಂ ದೇವಾತಿ. ನನು, ತಾತಾ, ಥೂಲಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸುಖುಮತರಂ ನತ್ಥೀತಿ? ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪರಿಭೋಗವತ್ಥೇಸು ಇತೋ ಸುಖುಮತರಂ ನತ್ಥಿ ದೇವಾತಿ. ತುಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಾ ಏವರೂಪಂ ನಿವಾಸೇಸೀತಿ? ಆಮ, ದೇವಾತಿ. ನ ಮಞ್ಞೇ ಪುಞ್ಞವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಾ, ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಗಾರಂ ಆಹರಥ, ಲಭಿಸ್ಸಾಮ ವತ್ಥನ್ತಿ. ತೇ ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಗಾರಂ ಆಹರಿಂಸು. ಸೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಉದಕಂ ಆದಾಯ ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಅಬ್ಭುಕ್ಕಿರಿ, ತಾವದೇವ ಘನಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ಪುನ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಉತ್ತರನ್ತಿ ಏವಂ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ದಿಸಾ ಅಬ್ಭುಕ್ಕಿರಿ, ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಅಟ್ಠಟ್ಠ ಕತ್ವಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ಸೋ ಏಕಂ ದಿಬ್ಬದುಸ್ಸಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ‘‘ನನ್ದರಞ್ಞೋ ವಿಜಿತೇ ಸುತ್ತಕನ್ತಿಕಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ಮಾ ಸುತ್ತಂ ಕನ್ತಿಂಸೂತಿ ಏವಂ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೋ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧವರಗತೋ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿ.

ಏವಂ ಕಾಲೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಏಕದಿವಸಂ ದೇವೀ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ತಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಕಾರುಞ್ಞಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ‘‘ಕಿಮಿದಂ ದೇವೀ’’ತಿ ಚ ಪುಟ್ಠಾ ‘‘ಅತಿಮಹತೀ ತೇ ದೇವ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅತೀತೇ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಅಕತ್ಥ, ಇದಾನಿ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ಕುಸಲಂ ನ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕಸ್ಸ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಸೀಲವನ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿ. ‘‘ಅಸುಞ್ಞೋ, ದೇವ, ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ, ತುಮ್ಹೇ ದಾನಮೇವ ಸಜ್ಜೇಥ, ಅಹಂ ಅರಹನ್ತೇ ಲಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ಪುನದಿವಸೇ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇ ದಾನಂ ಸಜ್ಜಾಪೇಸಿ. ದೇವೀ ಪಾತೋವ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಉಪರಿಪಾಸಾದೇ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖಾ ಉರೇನ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಏತಿಸ್ಸಾ ದಿಸಾಯ ಅರಹನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ, ಸ್ವೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹನ್ತೂ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸಂ ದಿಸಾಯಂ ಅರಹನ್ತೋ ನಾಹೇಸುಂ, ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಪಣಯಾಚಕಾನಂ ಅದಂಸು.

ಪುನದಿವಸೇ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇ ದಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ, ಪುನದಿವಸೇ ಪಚ್ಛಿಮದ್ವಾರೇ. ಉತ್ತರದ್ವಾರೇ ಸಜ್ಜನದಿವಸೇ ಪನ ದೇವಿಯಾ ತಥೇವ ನಿಮನ್ತಿತೇ ಹಿಮವನ್ತೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಪದುಮವತಿಯಾ ಪುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಮಹಾಪದುಮಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಭಾತಿಕೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಾರಿಸಾ, ನನ್ದರಾಜಾ ತುಮ್ಹೇ ನಿಮನ್ತೇತಿ, ಅಧಿವಾಸೇಥ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ತೇ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಅನೋತತ್ತದಹೇ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರದ್ವಾರೇ ಓತರಿಂಸು. ಮನುಸ್ಸಾ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಚಸತಾ, ದೇವ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸುಂ. ರಾಜಾ ಸದ್ಧಿಂ ದೇವಿಯಾ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಪಾಸಾದಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ತತ್ರ ತೇಸಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ರಾಜಾ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಸ್ಸ, ದೇವೀ ಸಙ್ಘನವಕಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ‘‘ಅಯ್ಯಾ, ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನ ಕಿಲಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯಂ ಪುಞ್ಞೇನ ನ ಹಾಯಿಸ್ಸಾಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಯಾವಜೀವಂ ಇಧ ನಿವಾಸಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದೇಥಾ’’ತಿ. ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನೇ ಪಞ್ಚ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಸತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಚಙ್ಕಮನಸತಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಸಾಪೇಸುಂ.

ಏವಂ ಕಾಲೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ರಞ್ಞೋ ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪಿತೋ. ಸೋ ‘‘ಅಹಂ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತ್ವಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಸು ಮಾ ಪಮಜ್ಜೀ’’ತಿ ದೇವಿಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಗತೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಅನಾಗತೇಯೇವ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಾ ಖೀಣಾ. ಮಹಾಪದುಮಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಝಾನಕೀಳಂ ಕೀಳಿತ್ವಾ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ಆಲಮ್ಬನಫಲಕಂ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಠಿತಕೋವ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸೇಸಾಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ. ಪುನದಿವಸೇ ದೇವೀ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಸೀದನಟ್ಠಾನಂ ಹರಿತುಪಲಿತ್ತಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ಧೂಮಂ ದತ್ವಾ ತೇಸಂ ಆಗಮನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೀ ನಿಸಿನ್ನಾ; ಆಗಮನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೀ ಪುರಿಸಂ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಗಚ್ಛ, ತಾತ, ಜಾನಾಹಿ, ಕಿಂ ಅಯ್ಯಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಫಾಸುಕ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಪದುಮಸ್ಸ ಪಣ್ಣಸಾಲಾದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚಙ್ಕಮನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಲಮ್ಬನಫಲಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಠಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸರೀರಂ ಕಿಂ ಕಥೇಸ್ಸತಿ? ಸೋ ‘‘ನಿದ್ದಾಯತಿ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೇ ಹತ್ಥೇನ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಪಾದಾನಂ ಸೀತಲತಾಯ ಚೇವ ಥದ್ಧತಾಯ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ, ಏವಂ ತತಿಯಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ರಾಜಕುಲಂ ಗತೋ. ‘‘ಕಹಂ, ತಾತ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ ದೇವೀ’’ತಿ ಆಹ. ದೇವೀ ಕನ್ದನ್ತೀ ರೋದನ್ತೀ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ನಾಗರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಧುಕೀಳಿತಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ರಾಜಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಆಗತೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಆಗತಂ ದೇವಿಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಿಂ, ಭದ್ದೇ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಸು ನಪ್ಪಮಜ್ಜಿ, ನಿರೋಗಾ ಅಯ್ಯಾ’’ತಿ? ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ ದೇವಾತಿ. ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏವರೂಪಾನಮ್ಪಿ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಮರಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುತೋ ಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ? ಸೋ ನಗರಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಮೇವ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ರಜ್ಜಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಸಮಣಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿ. ದೇವೀಪಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಅಹಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತತ್ಥೇವ ಉಯ್ಯಾನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ. ದ್ವೇಪಿ ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ತತೋ ಚುತಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು.

ತೇಸು ತತ್ಥೇವ ವಸನ್ತೇಸು ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಪಾವಿಸಿ. ಸತ್ಥರಿ ತತ್ಥ ವಸನ್ತೇ ಅಯಂ ಪಿಪ್ಪಲಿಮಾಣವೋ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಮಹಾತಿತ್ಥಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ಕಪಿಲಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಅಯಂ ಭದ್ದಾ ಕಾಪಿಲಾನೀ ಮದ್ದರಟ್ಠೇ ಸಾಗಲನಗರೇ ಕೋಸಿಯಗೋತ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ತೇಸಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢಮಾನಾನಂ ಪಿಪ್ಪಲಿಮಾಣವಸ್ಸ ವೀಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಭದ್ದಾಯ ಸೋಳಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪುತ್ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ, ‘‘ತಾತ, ತ್ವಂ ವಯಪತ್ತೋ, ಕುಲವಂಸೋ ನಾಮ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅತಿವಿಯ ನಿಪ್ಪೀಳಯಿಂಸು. ಮಾಣವೋ ಆಹ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸೋತಪಥೇ ಏವರೂಪಂ ಕಥಂ ಮಾ ಕಥೇಥ, ಅಹಂ ಯಾವ ತುಮ್ಹೇ ಧರಥ, ತಾವ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇ ಕತಿಪಾಹಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುನ ಕಥಯಿಂಸು, ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಪುನಪಿ ಕಥಯಿಂಸು, ಪುನಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಾತಾ ನಿರನ್ತರಂ ಕಥೇಸಿಯೇವ.

ಮಾಣವೋ ‘‘ಮಮ ಮಾತರಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಕಾರೇಹಿ ಏಕಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮಜ್ಜನಘಟ್ಟನಾದಿಕಮ್ಮಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಂ ರತ್ತವತ್ಥಂ ನಿವಾಸಾಪೇತ್ವಾ ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಚೇವ ನಾನಾಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಚ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಮಾತರಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ಏವರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಲಭನ್ತೋ ಗೇಹೇ ವಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಲಭನ್ತೋ ನ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಪುಞ್ಞವಾ ದಿನ್ನದಾನೋ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ, ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತೋ ನ ಏಕಕೋವ ಅಕಾಸಿ, ಅದ್ಧಾ ಏತೇನ ಸಹ ಕತಪುಞ್ಞಾ ಸುವಣ್ಣರೂಪಕಪಟಿಭಾಗಾವ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಾಮೇಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣರೂಪಕಂ ರಥಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ತಾತಾ, ಯತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜಾತಿಗೋತ್ತಭೋಗೇಹಿ ಸಮಾನಕುಲೇ ಏವರೂಪಂ ದಾರಿಕಂ ಪಸ್ಸಥ, ಇಮಮೇವ ಸುವಣ್ಣರೂಪಕಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ದೇಥಾ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ.

ತೇ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಾಮ ಏತಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ‘‘ಕತ್ಥ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಮದ್ದರಟ್ಠಂ ನಾಮ ಇತ್ಥಾಕರೋ, ಮದ್ದರಟ್ಠಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮದ್ದರಟ್ಠೇ ಸಾಗಲನಗರಂ ಅಗಮಂಸು. ತತ್ಥ ತಂ ಸುವಣ್ಣರೂಪಕಂ ನ್ಹಾನತಿತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಅಥ ಭದ್ದಾಯ ಧಾತೀ ಭದ್ದಂ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಸಿರಿಗಬ್ಭೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ನ್ಹಾಯಿತುಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ ತಂ ರೂಪಕಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯ್ಯಧೀತಾ ಮೇ ಇಧಾಗತಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಸನ್ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ದುಬ್ಬಿನೀತೇ ಕಿಂ ತ್ವಂ ಇಧಾಗತಾ’’ತಿ ತಲಸತ್ತಿಕಂ ಉಗ್ಗಿರಿತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ ಸೀಘ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಡಪಸ್ಸೇ ಪಹರಿ. ಹತ್ಥೋ ಪಾಸಾಣೇ ಪಟಿಹತೋ ವಿಯ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಸಾ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಥದ್ಧಂ ನಾಮ ಮಹಾಗೀವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘ಅಯ್ಯಧೀತಾ ಮೇ’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿಂ, ಅಯ್ಯಧೀತಾಯ ಹಿ ಮೇ ನಿವಾಸನಪಟಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯಪಿ ಅಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ನಂ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಾ ತೇ ಸಾಮಿಧೀತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಕಿಂ ಏಸಾ, ಇಮಾಯ ಸತಗುಣೇನ ಸಹಸ್ಸಗುಣೇನ ಮಯ್ಹಂ ಅಯ್ಯಾಧೀತಾ ಅಭಿರೂಪತರಾ, ದ್ವಾದಸಹತ್ಥೇ ಗಬ್ಭೇ ನಿಸಿನ್ನಾಯ ಪದೀಪಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಸರೀರೋಭಾಸೇನೇವ ತಮಂ ವಿಧಮತೀತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ಆಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ಖುಜ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣರೂಪಕಂ ರಥಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಕೋಸಿಯಗೋತ್ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಆಗಮನಂ ನಿವೇದಯಿಂಸು.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕುತೋ ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಮಹಾತಿತ್ಥಗಾಮೇ ಕಪಿಲಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಘರತೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಆಗತಾತಿ? ಇಮಿನಾ ನಾಮ ಕಾರಣೇನಾತಿ. ‘‘ಕಲ್ಯಾಣಂ, ತಾತಾ, ಸಮಜಾತಿಗೋತ್ತವಿಭವೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ದಸ್ಸಾಮಿ ದಾರಿಕ’’ನ್ತಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಗಣ್ಹಿ. ತೇ ಕಪಿಲಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪಹಿಣಿಂಸು ‘‘ಲದ್ಧಾ ದಾರಿಕಾ, ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತಂ ಸಾಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಿಪ್ಪಲಿಮಾಣವಸ್ಸ ಆರೋಚಯಿಂಸು ‘‘ಲದ್ಧಾ ಕಿರ ದಾರಿಕಾ’’ತಿ. ಮಾಣವೋ ‘‘ಅಹಂ ‘ನ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ, ‘ಇಮೇ ಲದ್ಧಾತಿ ವದನ್ತಿ’, ಅನತ್ಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಣ್ಣಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರಹೋಗತೋ ಪಣ್ಣಂ ಲಿಖಿ ‘‘ಭದ್ದಾ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಗೋತ್ತಭೋಗಾನುರೂಪಂ ಘರಾವಾಸಂ ಲಭತು, ಅಹಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಾ ಪಚ್ಛಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೀ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ಭದ್ದಾಪಿ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಕಿರ ಮಂ ದಾತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ರಹೋಗತಾ ಪಣ್ಣಂ ಲಿಖಿ ‘‘ಅಯ್ಯಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಗೋತ್ತಭೋಗಾನುರೂಪಂ ಘರಾವಾಸಂ ಲಭತು, ಅಹಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಾ ಪಚ್ಛಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ದ್ವೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸಮಾಗಚ್ಛಿಂಸು. ಇದಂ ಕಸ್ಸ ಪಣ್ಣನ್ತಿ? ಪಿಪ್ಪಲಿಮಾಣವೇನ ಭದ್ದಾಯ ಪಹಿತನ್ತಿ. ಇದಂ ಕಸ್ಸಾತಿ? ಭದ್ದಾಯ ಪಿಪ್ಪಲಿಮಾಣವಸ್ಸ ಪಹಿತನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ದ್ವೇಪಿ ವಾಚೇತ್ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ದಾರಕಾನಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಸಮಾನಪಣ್ಣಂ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಇತೋ ಚ ಏತ್ತೋ ಚ ಪೇಸೇಸುಂ. ಇತಿ ತೇಸಂ ಅನಿಚ್ಛಮಾನಾನಂಯೇವ ಸಮಾಗಮೋ ಅಹೋಸಿ.

ತಂದಿವಸಮೇವ ಮಾಣವೋ ಏಕಂ ಪುಪ್ಫದಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ. ಭದ್ದಾಪಿ, ತಾನಿ ಸಯನಮಜ್ಝೇ ಠಪೇಸಿ. ಭುತ್ತಸಾಯಮಾಸಾ ಉಭೋಪಿ ‘‘ಸಯನಂ ಅಭಿರುಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಮಾಣವೋ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇನ ಸಯನಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಭದ್ದಾ ವಾಮಪಸ್ಸೇನ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಯಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಮಿಲಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ರಾಗಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವಿಜಾನಿಸ್ಸಾಮ, ಇಮಂ ಪುಪ್ಫದಾಮಂ ನ ಅಲ್ಲೀಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ತೇ ಪನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸರೀರಸಮ್ಫಸ್ಸಭಯೇನ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಂ ಅನೋಕ್ಕಮನ್ತಾವ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತಿ, ದಿವಾ ಪನ ಹಾಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಹೋಸಿ. ತೇ ಲೋಕಾಮಿಸೇನ ಅಸಂಸಟ್ಠಾ ಯಾವ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಧರನ್ತಿ, ತಾವ ಕುಟುಮ್ಬಂ ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ ತೇಸು ಕಾಲಙ್ಕತೇಸು ವಿಚಾರಯಿಂಸು. ಮಹತೀ ಮಾಣವಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸತ್ತಾಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ, ಏಕದಿವಸಂ ಸರೀರಂ ಉಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಂ ಸುವಣ್ಣಚುಣ್ಣಮೇವ ಮಗಧನಾಳಿಯಾ ದ್ವಾದಸನಾಳಿಮತ್ತಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಯನ್ತಬದ್ಧಾನಿ ಸಟ್ಠಿ ಮಹಾತಳಾಕಾನಿ, ಕಮ್ಮನ್ತೋ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕೋ, ಅನುರಾಧಪುರಪ್ಪಮಾಣಾ ಚುದ್ದಸ ಗಾಮಾ, ಚುದ್ದಸ ಹತ್ಥಾನೀಕಾ, ಚುದ್ದಸ ಅಸ್ಸಾನೀಕಾ, ಚುದ್ದಸ ರಥಾನೀಕಾ.

ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅಲಙ್ಕತಅಸ್ಸಂ ಆರುಯ್ಹ ಮಹಾಜನಪರಿವುತೋ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಖೇತ್ತಕೋಟಿಯಂ ಠಿತೋ ನಙ್ಗಲೇಹಿ ಭಿನ್ನಟ್ಠಾನತೋ ಕಾಕಾದಯೋ ಸಕುಣೇ ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದಾದಿಪಾಣಕೇ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ತಾತಾ, ಇಮೇ ಕಿಂ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದೇ, ಅಯ್ಯಾತಿ. ಏತೇಹಿ ಕತಂ ಪಾಪಂ ಕಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ? ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಅಯ್ಯಾತಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಏತೇಹಿ ಕತಂ ಪಾಪಂ ಮಯ್ಹಂ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ಮೇ ಕರಿಸ್ಸತಿ ಸತ್ತಾಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ, ಕಿಂ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕೋ ಕಮ್ಮನ್ತೋ, ಕಿಂ ಸಟ್ಠಿಯನ್ತಬದ್ಧಾನಿ ತಳಾಕಾನಿ, ಕಿಂ ಚುದ್ದಸ ಗಾಮಾ? ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಭದ್ದಾಯ ಕಾಪಿಲಾನಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಭದ್ದಾಪಿ ಕಾಪಿಲಾನೀ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅನ್ತರವತ್ಥುಮ್ಹಿ ತಯೋ ತಿಲಕುಮ್ಭೇ ಪತ್ಥರಾಪೇತ್ವಾ ಧಾತೀಹಿ ಪರಿವುತಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಕಾಕೇ ತಿಲಪಾಣಕೇ ಖಾದನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಮ್ಮಾ, ಕಿಂ ಇಮೇ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಪಾಣಕೇ, ಅಯ್ಯೇತಿ. ಅಕುಸಲಂ ಕಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ? ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಅಯ್ಯೇತಿ. ಸಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಚತುಹತ್ಥವತ್ಥಂ ನಾಳಿಕೋದನಮತ್ತಞ್ಚ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಯದಿ ಪನೇತಂ ಏತ್ತಕೇನ ಜನೇನ ಕತಂ ಅಕುಸಲಂ ಮಯ್ಹಂ ಹೋತಿ, ಅದ್ಧಾ ಭವಸಹಸ್ಸೇನಪಿ ವಟ್ಟತೋ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅಯ್ಯಪುತ್ತೇ ಆಗತಮತ್ತೇಯೇವ ಸಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಮಾಣವೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಮಹಾರಹೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಥಸ್ಸ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಭೋಜನಂ ಸಜ್ಜಯಿಂಸು. ದ್ವೇಪಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿಜನೇ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ರಹೋಗತಾ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿಂಸು. ತತೋ ಮಾಣವೋ ಭದ್ದಂ ಆಹ – ‘‘ಭದ್ದೇ ಇಮಂ ಘರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ ಕಿತ್ತಕಂ ಧನಂ ಆಹರೀ’’ತಿ? ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸ ಸಕಟಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಯ್ಯಾತಿ. ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಯಾ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಘರೇ ಸತ್ತಾಸೀತಿ ಕೋಟಿಯೋ ಯನ್ತಬದ್ಧಾ ಸಟ್ಠಿತಳಾಕಾದಿಭೇದಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಂ ತುಯ್ಹಂಯೇವ ನಿಯ್ಯಾತೇಮೀತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಕಹಂ ಗಚ್ಛಥ, ಅಯ್ಯಾತಿ? ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಅಯ್ಯ, ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ಆಗಮನಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ನಿಸಿನ್ನಾ, ಅಹಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ತೇಸಂ ಆದಿತ್ತಪಣ್ಣಕುಟಿ ವಿಯ ತಯೋ ಭವಾ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು. ತೇ ಅನ್ತರಾಪಣತೋ ಕಸಾವರಸಪೀತಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತೇ ಚ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕೇಸೇ ಓಹಾರಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಯೇ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋ, ತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಥವಿಕಾಯ ಪತ್ತೇ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಅಂಸೇ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಪಾಸಾದತೋ ಓತರಿಂಸು. ಗೇಹೇ ದಾಸೇಸು ವಾ ಕಮ್ಮಕಾರೇಸು ವಾ ನ ಕೋಚಿ ಸಞ್ಜಾನಿ.

ಅಥ ನೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ದಾಸಗಾಮದ್ವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಆಕಪ್ಪಕುತ್ತವಸೇನ ದಾಸಗಾಮವಾಸಿನೋ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸು. ತೇ ರೋದನ್ತಾ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಅಮ್ಹೇ ಅನಾಥೇ ಕರೋಥ, ಅಯ್ಯಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ‘‘ಮಯಂ ಭಣೇ ಆದಿತ್ತಪಣ್ಣಸಾಲಾ ವಿಯ ತಯೋ ಭವಾತಿ ಪಬ್ಬಜಿಮ್ಹಾ, ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಏಕೇಕಂ ಭುಜಿಸ್ಸಂ ಕರೋಮ, ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ನಪ್ಪಹೋತಿ. ತುಮ್ಹೇವ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸೀಸಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಭುಜಿಸ್ಸಾ ಹುತ್ವಾ ಜೀವಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಸಂ ರೋದನ್ತಾನಂಯೇವ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಥೇರೋ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಭದ್ದಾ ಕಾಪಿಲಾನೀ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಗ್ಘನಿಕಾ ಇತ್ಥೀ ಮಯ್ಹಂ ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಕೋಚಿದೇವ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯ ‘ಇಮೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ವಿನಾ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕರೋನ್ತೀ’ತಿ. ಕೋಚಿ ವಾ ಪನ ಅಮ್ಹೇಸು ಮನಂ ಪದೂಸೇತ್ವಾ ಅಪಾಯಪೂರಕೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಇಮಂ ಪಹಾಯ ಮಯಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ.

ಸೋ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ದ್ವೇಧಾಪಥಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಭದ್ದಾಪಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಆಹ – ‘‘ಭದ್ದೇ ತಾದಿಸಿಂ ಇತ್ಥಿಂ ಮಮ ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘ಇಮೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ವಿನಾ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀ’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹೇಸು ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಮಹಾಜನೋ ಅಪಾಯಪೂರಕೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ದ್ವೇಧಾಪಥೇ ತ್ವಂ ಏಕಂ ಗಣ್ಹ, ಅಹಂ ಏಕೇನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಅಯ್ಯ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಮಾತುಗಾಮೋ ನಾಮ ಮಲಂ, ‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ವಿನಾ ನ ಭವನ್ತೀ’ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೋಸಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಏಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗಣ್ಹಥ, ಅಹಂ ಏಕಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಿನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಪ್ಪಮಾಣೇ ಅದ್ಧಾನೇ ಕತೋ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವೋ ಅಜ್ಜ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ದಕ್ಖಿಣಜಾತಿಕಾ ನಾಮ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಕ್ಖಿಣಮಗ್ಗೋ ವಟ್ಟತಿ. ಮಯಂ ಮಾತುಗಾಮಾ ನಾಮ ವಾಮಜಾತಿಕಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಾಮಮಗ್ಗೋ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ತೇಸಂ ದ್ವೇಧಾಭೂತಕಾಲೇ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ‘‘ಅಹಂ ಚಕ್ಕವಾಳಗಿರಿಸಿನೇರುಪಬ್ಬತೇ ಧಾರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀಪಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗುಣೇ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತೀ ವಿಯ ವಿರವಮಾನಾ ಅಕಮ್ಪಿ, ಆಕಾಸೇ ಅಸನಿಸದ್ದೋ ವಿಯ ಪವತ್ತಿ, ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತೋ ಉನ್ನದಿ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವೇಳುವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಥವೀಕಮ್ಪನಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಪಥವೀ ಕಮ್ಪತೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಪಿಪ್ಪಲಿಮಾಣವೋ ಚ ಭದ್ದಾ ಚ ಕಾಪಿಲಾನೀ ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ತೇಸಂ ವಿಯೋಗಟ್ಠಾನೇ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಗುಣಬಲೇನ ಅಯಂ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ ಜಾತೋ, ಮಯಾಪಿ ಏತೇಸಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಸಯಮೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರೇಸು ಕಞ್ಚಿ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ತಿಗಾವುತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಚ ನಾಲನ್ದಾಯ ಚ ಅನ್ತರೇ ಬಹುಪುತ್ತಕನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ನಿಸೀದನ್ತೋ ಪನ ಅಞ್ಞತರಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ವಿಯ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಾ ಘನಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ಇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪಣ್ಣಚ್ಛತ್ತಸಕಟಚಕ್ಕಕೂಟಾಗಾರಾದಿಪ್ಪಮಾಣಾ ಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಪ್ಫನ್ದನ್ತಿಯೋ ವಿಧಾವನ್ತಿಯೋ ಚನ್ದಸಹಸ್ಸ-ಸೂರಿಯಸಹಸ್ಸ-ಉಗ್ಗಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ಕುರುಮಾನಾ ತಂ ವನನ್ತಂ ಏಕೋಭಾಸಂ ಅಕಂಸು. ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಸಿರಿಯಾ ಸಮುಜ್ಜಲತಾರಾಗಣಂ ವಿಯ ಗಗನಂ, ಸುಪುಪ್ಫಿತಕಮಲಕುವಲಯಂ ವಿಯ ಸಲಿಲಂ ವನನ್ತಂ ವಿರೋಚಿತ್ಥ. ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಸ್ಸ ಖನ್ಧೋ ನಾಮ ಸೇತೋ ಹೋತಿ, ಪತ್ತಾನಿ ನಾಮ ನೀಲಾನಿ, ಪಕ್ಕಾನಿ ರತ್ತಾನಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಸತಸಾಖೋ ನಿಗ್ರೋಧೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋವ ಅಹೋಸಿ.

ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ‘‘ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ಥಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಾಹಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಓಣತೋಣತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮೇ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಾವಕೋಹಮಸ್ಮಿ, ಸತ್ಥಾ ಮೇ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಾವಕೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ – ‘‘ಕಸ್ಸಪ, ಸಚೇ ತ್ವಂ ಇಮಂ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ, ಸಾಪಿ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಗುಣಮಹನ್ತತಂ ಜಾನತಾ ತಯಾ ಕತೋ ನಿಪಚ್ಚಕಾರೋ ಮಯ್ಹಂ ಲೋಮಮ್ಪಿ ಚಾಲೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ನಿಸೀದ, ಕಸ್ಸಪ, ದಾಯಜ್ಜಂ ತೇ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತೀಹಿ ಓವಾದೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅದಾಸಿ. ದತ್ವಾ ಬಹುಪುತ್ತಕನಿಗ್ರೋಧಮೂಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪಚ್ಛಾಸಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ಸತ್ಥು ಸರೀರಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವಿಚಿತ್ತಂ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸತ್ತಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ. ಸೋ ಕಞ್ಚನಮಹಾನಾವಾಯ ಪಚ್ಛಾಬನ್ಧೋ ವಿಯ ಸತ್ಥು ಪದಾನುಪದಿಕಂ ಅನುಗಞ್ಛಿ. ಸತ್ಥಾ ಥೋಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಜ್ಜಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಥೇರೋ ‘‘ನಿಸೀದಿತುಕಾಮೋ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾರುಪನಪಿಲೋತಿಕಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಚೀವರಂ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಮುದುಕಾ ಖೋ ತ್ಯಾಯಂ, ಕಸ್ಸಪ, ಪಿಲೋತಿಕಸಙ್ಘಾಟೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮೇ ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾ ಮುದುಕಭಾವಂ ಕಥೇತಿ, ಪಾರುಪಿತುಕಾಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಪಾರುಪತು, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಸಙ್ಘಾಟಿ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಕಿಂ ತ್ವಂ ಪಾರುಪಿಸ್ಸಸಿ ಕಸ್ಸಪಾತಿ? ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಿವಾಸನಂ ಲಭನ್ತೋ ಪಾರುಪಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭನ್ತೇತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತ್ವಂ, ಕಸ್ಸಪ, ಇಮಂ ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಧಾರೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ? ಮಯಾ ಹಿ ಇಮಸ್ಸ ಪಂಸುಕೂಲಸ್ಸ ಗಹಿತದಿವಸೇ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿ, ಇಮಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಂ ಚೀವರಂ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪರಿತ್ತಗುಣೇನ ಧಾರೇತುಂ, ಪಟಿಬಲೇನೇವಿದಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣಸಮತ್ಥೇನ ಜಾತಿಪಂಸುಕೂಲಿಕೇನ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚೀವರಂ ಪರಿವತ್ತೇಸಿ.

ಏವಂ ಪನ ಚೀವರಪರಿವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಪಾರುತಚೀವರಂ ಭಗವಾ ಪಾರುಪಿ, ಸತ್ಥು ಚೀವರಂ ಥೇರೋ ಪಾರುಪಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಚೇತನಾಪಿ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಕತ್ಥ, ಅತ್ತನಾ ಪಾರುತಚೀವರಂ ಸಾವಕಸ್ಸ ದಿನ್ನಪುಬ್ಬಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗುಣಂ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತೀ ವಿಯ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಪಿ. ಥೇರೋಪಿ ‘‘ಲದ್ಧಂ ದಾನಿ ಮಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಭೋಗಚೀವರಂ, ಕಿಂ ಮೇ ಇದಾನಿ ಉತ್ತರಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಉನ್ನತಿಂ ಅಕತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇಯೇವ ತೇರಸ ಧುತಗುಣೇ ಸಮಾದಾಯ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ತಂ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಅರುಣೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಸ್ಸಪೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚನ್ದೂಪಮೋ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಅಪಕಸ್ಸೇವ ಕಾಯಂ ಅಪಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿಚ್ಚನವಕೋ ಕುಲೇಸು ಅಪ್ಪಗಬ್ಭೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೪೬) ಏವಮಾದೀಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ಥೇರಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಏತದೇವ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಸಾಸನೇ ಧುತವಾದಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಅಗ್ಗೋ’’ತಿ ಥೇರಂ ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೯೨. ಪಞ್ಚಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಅನುರುದ್ಧೋತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ವದತಿ. ತಸ್ಸ ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾಯ ಅಗ್ಗಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಭೋಜನಪಪಞ್ಚಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಕಾಲಂ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಸತ್ತೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋವ ವಿಹರತಿ. ಇತಿ ಅಹೋರತ್ತಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾಯ ಏಸ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಅಪಿಚ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪತ್ಥಿತಭಾವೇನಪೇಸ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋವ ಜಾತೋ.

ತತ್ರಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸೇವ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಯಂ ಹಿ ತದಾ ಅಞ್ಞತರೋ ಅಪಾಕಟನಾಮೋ ಇಸ್ಸರಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುಣಾತಿ. ಸತ್ಥಾ ದೇಸನಂ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಏಕಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ತತೋ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು, ಯಂ ಏವಂ ಸತ್ಥಾ ಸಯಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪರಿಸನ್ತರೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಮಯಾ ಪತ್ಥಿತ’’ನ್ತಿ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಅಜ್ಜತನಾಯ ಸ್ವಾತನಾಯಾತಿ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉತ್ತಮವತ್ಥಾನಿ ದತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ನಾಹಂ ಇಮಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನ ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಾಯ ಕರೋಮಿ. ಯಂ ಪನ ತುಮ್ಹೇ ಇತೋ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಯಿತ್ಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಮ್ಭೋ ಪುರಿಸ, ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಯೋಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತ್ವಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಅನುರುದ್ಧೋ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಭತ್ತಾನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹಾರಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ.

ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋಪಿ ಯಾವ ಬುದ್ಧೋ ಧರತಿ, ತಾವ ಅವಿಜಹಿತಮೇವ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ಥರಿ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಸತ್ತಯೋಜನಿಕೇ ಸುವಣ್ಣಚೇತಿಯೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಪದೀಪದಾನಂ ನಾಮ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಉಪಾಸಕಾತಿ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಹಸ್ಸದೀಪಾನಂಯೇವ ತಾವ ದೀಪರುಕ್ಖಾನಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಕಾರೇಸಿ, ತದನನ್ತರಂ ತತೋ ಪರಿತ್ತತರೇ, ತದನನ್ತರಂ ತತೋ ಪರಿಯತ್ತತರೇತಿ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸೇ ದೀಪರುಕ್ಖೇ ಕಾರೇಸಿ. ಸೇಸಪದೀಪಾ ಪನ ಅಪರಿಮಾಣಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಏವಂ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ಥರಿ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಯೋಜನಿಕೇ ಚೇತಿಯೇ ಬಹು ಕಂಸಪಾತಿಯೋ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಏಕೇಕಂ ಗುಳಪಿಣ್ಡಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಜ್ಜಾಲೇತ್ವಾ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಮುಖವಟ್ಟಿಂ ಫುಸಾಪೇನ್ತೋ ಚೇತಿಯಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಮಹನ್ತಂ ಕಂಸಪಾತಿಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಸಮನ್ತತೋ ವಟ್ಟಿಸಹಸ್ಸಂ ಜಾಲಾಪೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಟ್ಠಾನೇ ಥೂಪಿಕಂ ಪಿಲೋತಿಕಾಯ ವೇಠೇತ್ವಾ ಜಾಲಾಪೇತ್ವಾ ಕಂಸಪಾತಿಂ ಸೀಸೇನಾದಾಯ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಯೋಜನಿಕಂ ಚೇತಿಯಂ ಅನುಪರಿಯಾಯಿ. ಏವಂ ತೇನಾಪಿ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ.

ಪುನ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಗರೇ ದುಗ್ಗತಕುಲಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿಂ ನಾಮ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸಿ, ಅನ್ನಭಾರೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಪನ ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿ ದೇವಸಿಕಂ ಕಪಣದ್ಧಿಕವಣಿಬ್ಬಕಯಾಚಕಾನಂ ಗೇಹದ್ವಾರೇ ಮಹಾದಾನಂ ದೇತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಉಪರಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಗನ್ಧಮಾದನಪಬ್ಬತೇ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ. ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಜ್ಜ ಕಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ದುಗ್ಗತಾನುಕಮ್ಪಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಯಾ ಅನ್ನಭಾರಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಅನ್ನಭಾರೋ ಅಟವಿತೋ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಗನ್ಧಮಾದನಪಬ್ಬತಾ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಅನ್ನಭಾರಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೇ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಸಿ.

ಅನ್ನಭಾರೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ತುಚ್ಛಪತ್ತಹತ್ಥಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಲಭಿಸ್ಸಾಮ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಥೋಕಂ ಇಧೇವ ಹೋಥಾ’’ತಿ ವೇಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ಮಾತುಗಾಮಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭದ್ದೇ, ಮಯ್ಹಂ ಠಪಿತಂ ಭಾಗಭತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ, ನತ್ಥೀ’’ತಿ? ಅತ್ಥಿ ಸಾಮೀತಿ. ಸೋ ತತೋವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಮಾದಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭದ್ದೇ, ಮಯಂ ಪುರಿಮಭವೇ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ ಭತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನಾ ವಿಹರಾಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಾತುಕಾಮತಾಯ ಸತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನ ಹೋತಿ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಸತಿ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಂ ನ ಲಭಾಮ, ಅಜ್ಜ ಮೇ ಉಪರಿಟ್ಠಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ದಿಟ್ಠೋ, ಭಾಗಭತ್ತಞ್ಚ ಅತ್ಥಿ, ಮಯ್ಹಂ ಭಾಗಭತ್ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಾಹೀ’’ತಿ.

ಬ್ಯತ್ತಾ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಯತೋ ಮಯ್ಹಂ ಸಾಮಿಕೋ ಭಾಗಭತ್ತಂ ದೇತಿ, ಮಯಾಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದಾನೇ ಭಾಗಿನಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಭತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪರಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಅನ್ನಭಾರೋ ಪತ್ತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಏವರೂಪಾ ದುಜ್ಜೀವಿತಾ ಮುಚ್ಚಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಹೋತು, ಮಹಾಪುಞ್ಞಾತಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಸಾಟಕಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಧ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ನವವಿಧಂ ಪಾಟಿಕೂಲ್ಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ಪರಿಭುತ್ತಕಾಲೇ ಅನ್ನಭಾರೋ ಪತ್ತಧೋವನಉದಕಂ ಅದಾಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನಿಟ್ಠಿತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ –

‘‘ಇಚ್ಛಿತಂ ಪತ್ಥಿತಂ ತುಯ್ಹಂ, ಸಬ್ಬಮೇವ ಸಮಿಜ್ಝತು;

ಸಬ್ಬೇ ಪೂರೇನ್ತು ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೋ ಯಥಾ’’ತಿ. –

ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಛತ್ತೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ‘‘ಅಹೋ ದಾನಂ ಪರಮದಾನಂ ಉಪರಿಟ್ಠೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ವಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಾಸಿ. ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿ ‘‘ಕಿಂ ತ್ವಂ ಮಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ದಾನಂ ದದಮಾನಂ ನ ಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ನಾಹಂ ತವ ದಾನೇ ಸಾಧುಕಾರಂ ದೇಮಿ, ಅನ್ನಭಾರೇನ ಉಪರಿಟ್ಠಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಿನ್ನಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ದೇಮೀತಿ.

ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ವತಿದಂ, ಅಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ದಾನಂ ದೇನ್ತೋ ದೇವತಂ ಸಾಧುಕಾರಂ ದಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂ. ಅಯಂ ಅನ್ನಭಾರೋ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸನ್ತೋ ಅನುರೂಪಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಏಕಪಿಣ್ಡಪಾತದಾನೇನೇವ ಸಾಧುಕಾರಂ ದಾಪೇಸಿ, ಏತಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ದತ್ವಾ ಏತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅನ್ನಭಾರಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ತಯಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ದಾನಂ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಆಮ, ಅಯ್ಯ, ಉಪರಿಟ್ಠಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮೇ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಭತ್ತಂ ದಿನ್ನನ್ತಿ. ಹನ್ದ, ಭೋ, ಕಹಾಪಣಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಏತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಮಯ್ಹಂ ದೇಹೀತಿ. ನ ದೇಮಿ ಅಯ್ಯಾತಿ. ಸೋ ಯಾವ ಸಹಸ್ಸಂ ವಡ್ಢೇಸಿ, ಅನ್ನಭಾರೋ ‘‘ಸಹಸ್ಸೇನಾಪಿ ನ ದೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಹೋತು, ಭೋ, ಯದಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ನ ದೇಸಿ, ಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪತ್ತಿಂ ಮೇ ದೇಹೀತಿ. ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಂ ವಾ ಅಯುತ್ತಂ ವಾ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಅಯ್ಯಂ ಪನ ಉಪರಿಟ್ಠಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಚೇ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಿನ್ನಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಪತ್ತಿಂ ಯಾಚತಿ, ದಮ್ಮಿ ವಾ ನ ದಮ್ಮಿ ವಾ’’ತಿ. ಉಪಮಂ ತೇ ಪಣ್ಡಿತ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಕುಲಸತಿಕೇ ಗಾಮೇ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಘರೇ ದೀಪಂ ಜಾಲೇಯ್ಯ, ಸೇಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ತೇಲೇನ ವಟ್ಟಿಂ ತೇಮೇತ್ವಾ ಜಾಲಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ, ಪುರಿಮದೀಪಸ್ಸ ಪಭಾ ಅತ್ಥಿ, ನತ್ಥೀತಿ. ಅತಿರೇಕತರಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಭಾ ಹೋತೀತಿ. ಏವಮೇವ ಪಣ್ಡಿತ ಉಳುಙ್ಕಯಾಗು ವಾ ಹೋತು ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಾ ವಾ, ಅತ್ತನೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಪರೇಸಂ ಪತ್ತಿಂ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಸತಸ್ಸ ವಾ ದೇತು ಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ, ಯತ್ತಕಾನಂ ದೇತಿ, ತತ್ತಕಾನಂ ಪುಞ್ಞಂ ವಡ್ಢತಿ. ತ್ವಂ ದೇನ್ತೋ ಏಕಮೇವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅದಾಸಿ, ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಪನ ಪತ್ತಿಯಾ ದಿನ್ನಾಯ ದ್ವೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಹೋನ್ತಿ ಏಕೋ ತವ, ಏಕೋ ಚ ತಸ್ಸಾತಿ.

ಸೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಪತ್ತಿಂ ಗಣ್ಹ ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಹನ್ದ, ಕಹಾಪಣಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ನಾಹಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ವಿಕ್ಕಿಣಾಮಿ, ಸದ್ಧಾಯ ಪನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪತ್ತಿಂ ದೇಮೀತಿ. ತಾತ, ತ್ವಂ ಮಯ್ಹಂ ಸದ್ಧಾಯ ಪತ್ತಿಂ ದೇಸಿ, ಅಹಂ ಪನ ತುಯ್ಹಂ ಗುಣಂ ಪೂಜೇನ್ತೋ ಸಹಸ್ಸಂ ದೇಮಿ, ಗಣ್ಹ, ತಾತಾತಿ. ಸೋ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಾತ, ತುಯ್ಹಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಲದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಹತ್ಥಾ ಕಮ್ಮಕರಣಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ವೀಥಿಯಂ ಘರಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ವಸ. ಯೇನ ತುಯ್ಹಂ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಮಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾಹೀತಿ. ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಿನ್ನಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ನಾಮ ತಂದಿವಸಮೇವ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿ ಅಞ್ಞಂ ದಿವಸಂ ಅನ್ನಭಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಕುಲಂ ಅಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ತಂದಿವಸಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಗತೋ.

ಅನ್ನಭಾರಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಂ ಆಗಮ್ಮ ರಾಜಾ ಸೇಟ್ಠಿಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಅನ್ನಭಾರಮೇವ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಕಿಂ, ದೇವ, ಇಮಂ ಪುರಿಸಂ ಅತಿವಿಯ ಓಲೋಕೇಸೀತಿ? ಅಞ್ಞಂ ದಿವಸಂ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಓಲೋಕೇಮೀತಿ. ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕೋ ಏಸ ದೇವಾತಿ. ಕೋ ಪನಸ್ಸ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕೋ ಗುಣೋತಿ? ಅಜ್ಜ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಭತ್ತಂ ಸಯಂ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪರಿಟ್ಠಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಮಮ ಹತ್ಥತೋ ಸಹಸ್ಸಂ ಲಭಿ ದೇವಾತಿ. ಕೋನಾಮೋ ಏಸೋತಿ? ಅನ್ನಭಾರೋ ನಾಮ ದೇವಾತಿ. ‘‘ತವ ಹತ್ಥತೋ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಮಮಪಿ ಹತ್ಥತೋ ಲದ್ಧುಂ ಅರಹತಿ, ಅಹಮ್ಪಿಸ್ಸ ಪೂಜಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ಅದಾಸಿ. ಏತಸ್ಸ ವಸನಗೇಹಂ ಜಾನಾಥ ಭಣೇತಿ? ಸಾಧು ದೇವಾತಿ ಏಕಂ ಗೇಹಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇನ್ತಾ ಕುದ್ದಾಲೇನ ಆಹತಾಹತಟ್ಠಾನೇ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಯೋ ಗೀವಾಯ ಗೀವಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಾ ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚಯಿಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಖನಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇಸಂ ಖನನ್ತಾನಂ ಖನನ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಪುನ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚಯಿಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಅನ್ನಭಾರಸ್ಸ ವಚನೇನ ಖನಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ನಭಾರಸ್ಸೇವ ವಚನ’’ನ್ತಿ ಖನಿಂಸು. ಕುದ್ದಾಲೇನ ಆಹತಾಹತಟ್ಠಾನೇ ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಕಮಕುಳಾನಿ ವಿಯ ಕುಮ್ಭಿಯೋ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ತೇ ಧನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕೇ ರಾಸಿಂ ಅಕಂಸು. ರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಏತ್ತಕಂ ಧನಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ನತ್ಥಿ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇವಾತಿ. ತೇನ ಹಿ ಅಯಂ ಅನ್ನಭಾರೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಧನಸೇಟ್ಠಿ ನಾಮ ಹೋತೂತಿ. ತಂದಿವಸಮೇವ ಸೇಟ್ಠಿಚ್ಛತ್ತಂ ಲಭಿ.

ಸೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ದೀಘರತ್ತಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರೇ ಅಮಿತ್ತೋದನಸಕ್ಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಪನಸ್ಸ ಅನುರುದ್ಧೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಮಹಾನಾಮಸಕ್ಕಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಸತ್ಥು ಚೂಳಪಿತುಪುತ್ತೋ ಪರಮಸುಖುಮಾಲೋ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಂಯೇವಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾ ಏಕದಿವಸಂ ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಪದಂ ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಅಞ್ಞಾಯ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಾ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ತುಚ್ಛಕಂಯೇವ ಪೇಸೇಸಿ. ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬಪೂವೇಹಿ ಪೂರೇಸುಂ. ಏವಂ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇಸು ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ಅಲಙ್ಕತನಾಟಕಿತ್ಥೀಹಿ ಪರಿವುತೋ ದೇವೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿ.

ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತುಸಿತಪುರಾ ಚವಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋ ಏಕೂನತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸಿತ್ವಾ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪತ್ತನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಲೋಕಾನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ರಾಜಗಹಂ ಆಗಮ್ಮ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಮೇ ರಾಜಗಹಂ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ ಭಣೇ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ಆನೇಥಾ’’ತಿ ಪಿತರಾ ಪಹಿತೇ ಸಹಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇ ದಸ ಅಮಚ್ಚೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೇನ ಚಾರಿಕಾಗಮನಂ ಆಯಾಚಿತೋ ರಾಜಗಹತೋ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಪುರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಅನೇಕೇಹಿ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ವಿಚಿತ್ರಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಜನಂ ಅಮತಪಾನಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ನಗರದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕುಲನಗರಂ ಆಗತಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜಮಾನೋ ‘‘ಸಪದಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಣಂ ಆಚಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಸಪದಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಆಗತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತೇನ ಸಕನಿವೇಸನಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಕತಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನೋ ತತ್ಥ ಕಾತಬ್ಬಂ ಞಾತಿಜನಾನುಗ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಕಪಿಲವತ್ಥುಪುರತೋ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಅನುಪಿಯಅಮ್ಬವನಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ಸಾಕಿಯಜನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಸಚೇ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸ, ರಾಜಾ ಅಭವಿಸ್ಸ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಸತ್ತರತನಸಮನ್ನಾಗತೋ. ನತ್ತಾಪಿ ಮೇ ರಾಹುಲಕುಮಾರೋ ಖತ್ತಿಯಗಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಅಚರಿಸ್ಸ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಜಾನಾಥ. ಇದಾನಿ ಪನ ಮೇ ಪುತ್ತೋ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋ, ಖತ್ತಿಯಾವಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾ ಹೋನ್ತು. ತುಮ್ಹೇ ಏಕೇಕಕುಲತೋ ಏಕೇಕಂ ದಾರಕಂ ದೇಥಾ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸಹಸ್ಸಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮಹಾನಾಮೋ ಕುಟುಮ್ಬಸಾಮಿಕೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಅನುರುದ್ಧಸಕ್ಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಏತರಹಿ, ತಾತ ಅನುರುದ್ಧ, ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಸಕ್ಯಕುಮಾರಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಅನುಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲೇ ನತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ ವಾ ಪಬ್ಬಜ, ಅಹಂ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಘರಾವಾಸೇ ರುಚಿಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತಸತ್ತಮೋ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನುಕ್ಕಮೋ ಸಙ್ಘಭೇದಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೩೩೦ ಆದಯೋ) ಆಗತೋವ.

ಏವಂ ಅನುಪಿಯಅಮ್ಬವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇಸು ಪನ ತೇಸು ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ, ದೇವದತ್ತೋ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ಭಗುತ್ಥೇರೋ ಚ ಕಿಮಿಲತ್ಥೇರೋ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ತೇಸಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಥೇರಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಪುಬ್ಬಪತ್ಥನಾಭಿನೀಹಾರೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯರಟ್ಠೇ ಪಾಚೀನವಂಸಮಿಗದಾಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸತ್ತ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೇ ವಿತಕ್ಕೇಸಿ, ಅಟ್ಠಮೇ ಕಿಲಮತಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅನುರುದ್ಧೋ ಅಟ್ಠಮೇ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೇ ಕಿಲಮತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಟ್ಠಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸಪಟಿಪದಂ (ಅ. ನಿ. ೮.೩೦) ಕಥೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಭೇಸಕಲಾವನಮೇವ ಗತೋ.

ಥೇರೋ ತಥಾಗತೇ ಗತಮತ್ತೇಯೇವ ತೇವಿಜ್ಜೋ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಯ್ಹಂ ಮನಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಚ ಮೇ ಮನೋರಥೋ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮಂ ಆರಬ್ಭ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಅನುತ್ತರೋ;

ಮನೋಮಯೇನ ಕಾಯೇನ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

‘‘ಯಥಾ ಮೇ ಅಹು ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ ದೇಸಯಿ;

ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚರತೋ ಬುದ್ಧೋ, ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಮದೇಸಯಿ.

‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯ, ವಿಹಾಸಿಂ ಸಾಸನೇ ರತೋ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೯೦೧-೯೦೩);

ಅಥ ನಂ ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಮಮ ಸಾಸನೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅನುರುದ್ಧೋ ಅಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೯೩. ಛಟ್ಠೇ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನನ್ತಿ ಉಚ್ಚೇ ಕುಲೇ ಜಾತಾನಂ. ಭದ್ದಿಯೋತಿ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಸಕ್ಯರಾಜಾ. ಕಾಳಿಗೋಧಾಯ ಪುತ್ತೋತಿ ಕಾಳವಣ್ಣಾ ಸಾ ದೇವೀ, ಗೋಧಾತಿ ಪನಸ್ಸಾ ನಾಮಂ. ತಸ್ಮಾ ಕಾಳಿಗೋಧಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸಾ ಪುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಕಿಂ ತತೋ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕತರಾ ನತ್ಥೀತಿ? ಆಮ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಮಾತಾ ಸಾಕಿಯಾನೀನಂ ಅನ್ತರೇ ವಯೇನ ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಿಕಾ, ಸೋಯೇವ ಚ ಸಾಕಿಯಕುಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತಂ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಅಪಿಚ ಪುಬ್ಬಪತ್ಥನಾನುಭಾವೇನ ಚೇಸ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿಯೇವ. ಇಮಿನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ.

ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಪನಸ್ಸ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಅತೀತೇ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಾಯ ಗತೋ. ತಂದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ತಥಾಗತಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಫಲೇನ ನಾಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥಯಿತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿ.

ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ತೇ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ, ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಭತ್ತಾನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೋಪಿ ತಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಸಂವತ್ತನಿಕಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಸನಾನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ತೇಸು ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಾನಿ ಸನ್ಥರಾಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಬೀಜನಿಯೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕವಟ್ಟಂ ಉಪೋಸಥಾಗಾರೇ ಪದೀಪತೇಲದಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಯಾವಜೀವಂ ಬಹುವಿಧಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾಲಕತೋ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಅನ್ತರೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಗನ್ಧಮಾದನಪಬ್ಬತಾ ಆಗಮ್ಮ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಗಙ್ಗಾಯ ತೀರೇ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ. ಸೋ ಕುಟುಮ್ಬಿಯೋ ತೇಸಂ ನಿಬದ್ಧಮೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗಕರಣಂ ಞತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಪಾಸಾಣಫಲಕಾನಿ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಉಪಟ್ಠಹಿ. ಅಥೇಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರೇ ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಚಸ್ಸ ಭದ್ದಿಯಕುಮಾರೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಂ ಆಗಮ್ಮ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನುರುದ್ಧಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಛನ್ನಂ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಅನುಪಿಯಅಮ್ಬವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಮಮ ಸಾಸನೇ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನಂ ಕಾಳಿಗೋಧಾಯ ಪುತ್ತೋ ಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೯೪. ಸತ್ತಮೇ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನನ್ತಿ ಮಧುರಸ್ಸರಾನಂ. ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯೋತಿ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ರಸ್ಸೋ, ನಾಮೇನ ಭದ್ದಿಯೋ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಾಯ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಫಲೇನ ನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥಯಿತ್ವಾ ಸತ್ಥುಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ತೇ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ, ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ಸೋಪಿ ತಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಕಾಲಕತೋ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸೀಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಚಿತ್ತಪತ್ತಕೋಕಿಲೋ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ವಸನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಹಿಮವನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಧುರಂ ಅಮ್ಬಫಲಂ ತುಣ್ಡೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಅಞ್ಞೇಸು ದಿವಸೇಸು ರಿತ್ತಕೋ ತಥಾಗತಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಅಜ್ಜ ಪನ ಮೇ ಇಮಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಪುತ್ತಕಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಆಗತಂ. ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಇಮಂ ಪನ ದಸಬಲಸ್ಸ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಓತರಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಚರತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಅಸೋಕತ್ಥೇರಂ ನಾಮ ಉಪಟ್ಠಾಕಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಸೋ ಪತ್ತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಹತ್ಥೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ಕೋಕಿಲೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥೇವ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ಕೋಕಿಲೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕುಲಾವಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಪೀತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ. ಏತ್ತಕಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ, ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಕಮ್ಮೇನ ಸರೋ ಮಧುರೋ ಅಹೋಸಿ.

ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪನ ಚೇತಿಯೇ ಆರದ್ಧೇ ‘‘ಕಿಂಪಮಾಣಂ ಕರೋಮ? ಸತ್ತಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ. ಅತಿಮಹನ್ತಂ ಏತಂ, ಛಯೋಜನಂ ಕರೋಮ. ಇದಮ್ಪಿ ಅತಿಮಹನ್ತಂ, ಪಞ್ಚಯೋಜನಂ ಕರೋಮ, ಚತುಯೋಜನಂ, ತಿಯೋಜನಂ, ದ್ವಿಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಯಂ ತದಾ ಜೇಟ್ಠವಡ್ಢಕೀ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏಥ, ಭೋ, ಅನಾಗತೇ ಸುಖಪಟಿಜಗ್ಗಿಯಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ರಜ್ಜುಂ ಆದಾಯ ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಗಾವುತಮತ್ತಕೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಏಕೇಕಂ ಮುಖಂ ಗಾವುತಂ ಗಾವುತಂ ಹೋತು, ಚೇತಿಯಂ ಯೋಜನಾವಟ್ಟಂ ಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ತಸ್ಸ ವಚನೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ಇತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ಅಕಾಸೀತಿ. ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಹೀನತರಪ್ಪಮಾಣೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ‘‘ಭದ್ದಿಯೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥರಿ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪಟಿವಸನ್ತೇ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅರಿಯವರಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ಪಿಣ್ಡೋಲಭಾರದ್ವಾಜತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೯೫. ಅಟ್ಠಮೇ ಸೀಹನಾದಿಕಾನನ್ತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತಾನಂ. ಪಿಣ್ಡೋಲಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತದಿವಸೇ ಅವಾಪುರಣಂ ಆದಾಯ ವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾರಂ ಪರಿವೇಣೇನ ಪರಿವೇಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇ ವಾ ಫಲೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಮಂ ಪುಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ವಿಚರಿ. ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪುರತೋ ಠತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಸನೇ ಕತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಮಯ್ಹಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೀಹನಾದಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಪನಸ್ಸ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಸೀಹಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸತ್ಥಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಹಂಸವತಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಸೀಹೇ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ತಸ್ಸ ವಸನಗುಹಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಸೀಹೋ ಗೋಚರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತೋ ಗುಹಾದ್ವಾರೇ ಠಿತೋ ಅನ್ತೋಗುಹಾಯಂ ದಸಬಲಂ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಮ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ನಿಸೀದಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಮಹನ್ತೋ ವತಾಯಂ ಪುರಿಸೋ, ಯೋ ಅನ್ತೋಗುಹಾಯಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ. ಸರೀರಪ್ಪಭಾಪಿಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಫರಿತ್ವಾ ಗತಾ, ಮಯಾ ಏವರೂಪಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ನದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಯಾಪಿಸ್ಸ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಯಥಾಬಲಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಜಲಜಥಲಜಾನಿ ನಾನಾಕುಸುಮಾನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಭೂಮಿತೋ ಯಾವ ನಿಸಿನ್ನಪಲ್ಲಙ್ಕಟ್ಠಾನಾ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇ ತಥಾಗತಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಪುನದಿವಸೇ ಪುರಾಣಪುಪ್ಫಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ನವಪುಪ್ಫೇಹಿ ಆಸನಂ ಸನ್ಥರಿ.

ಏತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಬಲವಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಗುಹಾದ್ವಾರೇ ಆರಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಿ. ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಸತ್ಥಾ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಗುಹಾದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೀಹೋಪಿ ಮಿಗರಾಜಾ ತಥಾಗತಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ತಕೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹಾರಮೇವ ಗತೋ.

ಸೋಪಿ ಸೀಹೋ ಬುದ್ಧವಿಯೋಗೇನ ದುಕ್ಖಿತೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ನಗರವಾಸೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸೀಹನಾದಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾಲಕತೋ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ನಾಮೇನ ಭಾರದ್ವಾಜೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಮಾಣವಸತಾನಿ ಮನ್ತೇ ವಾಚೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವೇನ ನಿಮನ್ತನಟ್ಠಾನೇಸು ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಸಯಮೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಏಸೋ ಕಿರ ಈಸಕಂ ಲೋಲಧಾತುಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತೇಹಿ ಮಾಣವೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಕುಹಿಂ ಯಾಗು ಕುಹಿಂ ಭತ್ತ’’ನ್ತಿ ಯಾಗುಭತ್ತಖಜ್ಜಕಾನೇವ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋ ಚರತಿ. ಸೋ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಪಿಣ್ಡಮೇವ ಪಟಿಮಾನೇನ್ತೋ ಚರತೀತಿ ಪಿಣ್ಡೋಲಭಾರದ್ವಾಜೋತೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿ.

ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥರಿ ರಾಜಗಹಮನುಪ್ಪತ್ತೇ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತವೇಲಾಯಮೇವ ಅವಾಪುರಣಂ ಆದಾಯ ವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾರಂ ಪರಿವೇಣೇನ ಪರಿವೇಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇ ವಾ ಫಲೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಮಂ ಪುಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ವಿಚರಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ರಾಜಗಹಸೇಟ್ಠಿನಾ ವೇಳುಪರಮ್ಪರಾಯ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಲಗ್ಗಿತಂ ಜಯಸುಮನವಣ್ಣಂ ಚನ್ದನಸಾರಪತ್ತಂ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆದಾಯ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದನ್ತೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಪರಿವುತೋ ವಿಹಾರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಜಾನನ್ತೋವ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕುತೋ ತೇ, ಭಾರದ್ವಾಜ, ಅಯಂ ಪತ್ತೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ? ಸೋ ಲದ್ಧಕಾರಣಂ ಕಥೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ತ್ವಂ ಏವರೂಪಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ತಯಾ ಕತ’’ನ್ತಿ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಿಹೀನಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ, ಯೋ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೫೨) ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ.

ಅಥ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ಸೀಹನಾದಿಯತ್ಥೇರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ‘ಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇ ವಾ ಫಲೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಮಂ ಪುಚ್ಛತೂ’ತಿ ಕಥೇಸಿ. ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮುಖೇ ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕಥೇಸಿ, ಅಞ್ಞೇ ಸಾವಕಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ. ಅತ್ತನೋ ಸೀಹನಾದಿಯಭಾವೇನೇವ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪಸಾದಂ ಜನೇತ್ವಾ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಚನ್ದನಸಾರಪತ್ತಞ್ಚ ಗಣ್ಹೀ’’ತಿ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಮೇ ತಯೋಪಿ ಗುಣೇ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಕಥಯಿಂಸು. ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ಗರಹಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಗರಹನ್ತಿ, ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಥೇರಸ್ಸ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತಮೇವ ಅಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಬಹುಲೀಕತತ್ತಾ ಭಾರದ್ವಾಜೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ – ‘ಖೀಣಾ ಜಾತಿ, ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಕತಂ ಕರಣೀಯಂ, ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಾಮೀ’ತಿ. ಕತಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ? ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ. ಇಮೇಸಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿಣ್ಣಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಬಹುಲೀಕತತ್ತಾ ಭಾರದ್ವಾಜೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ – ‘ಖೀಣಾ ಜಾತಿ, ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಕತಂ ಕರಣೀಯಂ, ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಾಮೀ’’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೫೧೯) ಥೇರಂ ಪಸಂಸಿತ್ವಾ ಸೀಹನಾದಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತಪುಣ್ಣತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೯೬. ನವಮೇ ಪುಣ್ಣೋ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋತಿ ನಾಮೇನ ಪುಣ್ಣೋ, ಮನ್ತಾಣಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪನ ಸೋ ಪುತ್ತೋತಿ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ. ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರದಸಬಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಗೋತಮೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪೇಸು ಕೋವಿದೋ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಾಣವಕಸತಪರಿವಾರೋ ವಿಚರನ್ತೋ ತಯೋಪಿ ವೇದೇ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಅದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ವೇದತ್ತಯಂ ನಾಮ ಕದಲಿಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಬಹಿ ಮಟ್ಠಂ ಅನ್ತೋ ನಿಸ್ಸಾರಂ, ಇಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಣಂ ಥುಸಕೋಟ್ಟನಸದಿಸಂ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋಕೂಪಪನ್ನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಮಾಣವಕಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬತಪಾದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ್ಸ ಜಟಿಲಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಸೋ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸುಂ.

ಅದ್ಧಾನೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ತಸ್ಸ ಗೋತಮತಾಪಸಸ್ಸ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪದುಮುತ್ತರದಸಬಲೋ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಹಂಸವತೀನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹಾಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಗೋತಮತಾಪಸಸ್ಸ ಪರಿಸಾಯ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಗೋತಮತಾಪಸಸ್ಸ ಚ ‘‘ಅಹಂ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಭಾವಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಸಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನ ಗೋತಮತಾಪಸಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ವನಮೂಲಫಲಾಫಲತ್ಥಾಯ ಗತೇಸು ಗನ್ತ್ವಾ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಣ್ಣಸಾಲಾದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಗೋತಮೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ದೂರತೋವ ದಸಬಲಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ಲೋಕತೋ ಮುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಥಾ ಅಸ್ಸ ಸರೀರನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಯೇಹಿ ಚ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಹೋತಿ, ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ವಾ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪಠಮದಸ್ಸನೇನೇವ ದಸಬಲಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಇತೋ ಏಥ ಭಗವಾ’’ತಿ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ತಥಾಗತೋ ತಾಪಸಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಮಾನೋ ನಿಸೀದಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತೇ ಜಟಿಲಾ ‘‘ಪಣೀತಪಣೀತಂ ವನಮೂಲಫಲಾಫಲಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ದತ್ವಾ ಸೇಸಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ದಸಬಲಂ ಉಚ್ಚಾಸನೇ, ಆಚರಿಯಂ ಪನ ನೀಚಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಥ, ಮಯಂ ‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೇನ ಉತ್ತರಿತರೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ವಿಚರಾಮ. ಇದಾನಿ ಪನ ನೋ ಆಚರಿಯಂ ನೀಚಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಕೋ ಏಕೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಮಹನ್ತೋ ವತಾಯಂ ಪುರಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಗೋತಮತಾಪಸೋ ‘‘ಇಮೇ ಮಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವನ್ದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಭೀತೋ ದೂರತೋ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ, ಮಾ ಮಂ ವನ್ದಿತ್ಥ, ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವನ್ದನಾರಹೋ ಪುರಿಸೋ ಇಧ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಏತಂ ವನ್ದಥಾ’’ತಿ. ತಾಪಸಾ ‘‘ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯೋ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಿಂಸು. ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಞ್ಞಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಭೋಜನಂ ನತ್ಥಿ, ಇಮಂ ವನಮೂಲಫಲಾಫಲಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಣೀತಪಣೀತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ವನಮೂಲಫಲಾಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ತದನನ್ತರಂ ತಾಪಸೋಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ಸತ್ಥಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಮಹಾದೇವಲತ್ಥೇರೋ ‘‘ಕಹಂ ನು ಖೋ ಸತ್ಥಾ ಗತೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಗಮನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ಗೋತಮೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಞ್ಞೋ ಸಕ್ಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ದುಕ್ಖೇನ ಠಿತೋ. ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಾಮ, ಜಲಜಥಲಜಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಥಾ’’ತಿ. ತೇ ತಾವದೇವ ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯಿಂಸು. ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಛತ್ತಧಾರಣಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸತ್ಥಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೇ ತಾಪಸೇ ದಿಸ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಭಾವೇ ಏತದಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಂ ಸಾವಕಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಿನಾ ಭಿಕ್ಖು ಇಸಿಗಣೇನ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರೋ ಕತೋ, ಏತೇಸಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಸ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸತ್ಥಾ ಸಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಘೋಸಂ ನಿಚ್ಛಾರೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಗೋತಮತಾಪಸಂ ಸೇಸಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.

ಗೋತಮೋ ಪನ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ಪಟಿವೇಧಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ಭಗವಾ ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ಕೋ ನಾಮ ಅಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ’’ತಿ? ಅಯಂ ಗೋತಮ ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ. ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಸ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಕತಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಸ್ಸ ಫಲೇನ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿ.

ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅನನ್ತರಾಯೇನಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ತೇ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೇ ತಾಪಸೇ ‘‘ಏಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸಬ್ಬೇ ಅನ್ತರಹಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಸದಿಸಾ ಅಹೇಸುಂ. ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಾದಾಯ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ.

ಗೋತಮೋಪಿ ಯಾವಜೀವಂ ತಥಾಗತಂ ಪರಿಚರಿತ್ವಾ ಯಥಾಬಲಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ದೋಣವತ್ಥುಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಪುಣ್ಣಮಾಣವೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸತ್ಥರಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಪುಣ್ಣಮಾಣವಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿವಾಸತ್ಥಾಯ ಛದ್ದನ್ತದಹಂ ಗತೋ. ಪುಣ್ಣೋಪಿ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ ಮಾತುಲೇನ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾವ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಓಹೀನೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತಕುಲಪುತ್ತಾಪಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಅಹೇಸುಂ. ಥೇರೋ ಸಯಂ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿತಾಯ ತೇಪಿ ದಸಹಿ ಕಥಾವತ್ಥೂಹಿ ಓವದತಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ.

ತೇ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತಂ, ದಸನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಕಥಾವತ್ಥೂನಂ ಲಾಭಿನೋ, ಸಮಯೋ ನೋ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತು’’ನ್ತಿ. ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಮ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿತಂ ಸತ್ಥಾ ಜಾನಾತಿ, ಅಹಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋವ ದೇಸೇಮಿ. ಮಯಿ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಪನ ಅಯುತ್ತಂ ಮಯ್ಹಂ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ಇಮೇ ತಾವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಪಸ್ಸಥ, ಮಮ ವಚನೇನ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗತಮಗ್ಗೇನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ತೇ ಥೇರಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಜಾತಿಭೂಮಿರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ಸಬ್ಬೇ ಖೀಣಾಸವಾ ಸಬ್ಬೇ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿನೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಓವಾದಂ ಅಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರಾಜಗಹೇ ವೇಳುವನಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಆಚಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸಮ್ಮೋದಿತುನ್ತಿ ಭಗವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಮನೀಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಧುರಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕುತೋ ಚ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇಹಿ ‘‘ಜಾತಿಭೂಮಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜಾತಿಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಿಭೂಮಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಏವಂ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ ಅತ್ತನಾ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕತ್ತಾ’’ತಿ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇಪಿ ‘‘ಪುಣ್ಣೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಆರೋಚಯಿಂಸು. ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ ದಸ್ಸನಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ.

ಅಥ ಸತ್ಥಾ ರಾಜಗಹತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ತತ್ಥ ಆಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗನ್ಧಕುಟಿಯಂಯೇವ ತಥಾಗತಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನತ್ಥಾಯ ಅನ್ಧವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ತಸ್ಸ ಗಮನಂ ಸುತ್ವಾ ಸೀಸಾನುಲೋಕಿಕೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿತ್ವಾ ಸತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಕ್ಕಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋಪಿಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸುಭಾಸಿತಂ ಸಮನುಮೋದಿಂಸು. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೯೭. ದಸಮೇ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸಾತಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಕಥಿತಧಮ್ಮಸ್ಸ. ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಾನನ್ತಿ ತಂ ದೇಸನಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜಮಾನಾನಂ. ಅಞ್ಞೇ ಕಿರ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪವಚನಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ವಾ ಪೂರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ ವಾ, ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೋ ಉಭಯವಸೇನಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಪುಬ್ಬಪತ್ಥನಾಪಿ ಚಸ್ಸ ಏವರೂಪಾವ.

ಅಯಂ ಪನಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಅತ್ತನಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಹನ್ತೋ ವತಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು, ಯಂ ಸತ್ಥಾ ಏವಂ ವಣ್ಣೇತಿ, ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಸ್ಸ ಫಲೇನ ನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಇತೋ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪಿತಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅಹಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಇಮಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಭೋ, ಕುಲಪುತ್ತ, ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಲಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸುವಣ್ಣಚೇತಿಯಕರಣಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಾಯ ಸುವಣ್ಣಿಟ್ಠಕಾಯ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸರೀರಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ತತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಉಜ್ಜೇನಿನಗರೇ ಪುರೋಹಿತಸ್ಸ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಸರೀರೋ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತನೋ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಕಞ್ಚನಮಾಣವೋತೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ. ಸೋ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಕಚ್ಚಾನೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಚಣ್ಡಪಜ್ಜೋತರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತಂ ಆನೇತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಆನೇಥ ತಾತಾ’’ತಿ. ದೇವ, ಅಞ್ಞೋ ದಸಬಲಂ ಆನೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಆಚರಿಯೋ ಕಚ್ಚಾನಬ್ರಾಹ್ಮಣೋವ ಸಮತ್ಥೋ, ತಂ ಪಹಿಣಥಾತಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ತಾತ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಲಭನ್ತೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ. ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಆನೇಹಿ, ತಾತಾತಿ. ಸೋ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಮಹಾಪರಿಸಾಯ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅತ್ತಟ್ಠಮೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಹಿ ಜನೇಹಿ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ತಂಖಣಂಯೇವ ಸಬ್ಬೇವ ಅನ್ತರಹಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಜಾತಾ.

ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚೇ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೇ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಸತ್ಥು ಉಜ್ಜೇನಿಗಮನತ್ಥಾಯ ಗಮನವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕಚ್ಚಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಭೂಮಿಯಂ ಮಮ ಗಮನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ಏಕಂ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಗನ್ತುಂ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ತ್ವಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖು ಗಚ್ಛ, ತಯಿ ಗತೇಪಿ ರಾಜಾ ಪಸೀದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ದ್ವೇ ಕಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ತಥಾಗತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಜ್ಜೇನಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ತೇಲಪನಾಳಿ ನಾಮ ನಿಗಮೋ, ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಚ ನಿಗಮೇ ದ್ವೇ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರೋ. ತಾಸು ಏಕಾ ಪರಿಜಿಣ್ಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ದುಗ್ಗತಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಧಾತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವತಿ. ಅತ್ತಭಾವೋ ಪನಸ್ಸಾ ಸಮಿದ್ಧೋ, ಕೇಸಾ ಅಞ್ಞಾಹಿ ಅತಿವಿಯ ದೀಘಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಿಗಮೇ ಅಞ್ಞಾ ಇಸ್ಸರಸೇಟ್ಠಿಕುಲಸ್ಸ ಧೀತಾ ನಿಕ್ಕೇಸಿಕಾ. ಸಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ತಸ್ಸಾ ಸಮೀಪಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಕೇಸೇ ಆಹರಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಸಾ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರಂ ಸತ್ತಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪರಿವುತಂ ತುಚ್ಛಪತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಏಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧುಭಿಕ್ಖು ಯಥಾಧೋತೇನೇವ ಪತ್ತೇನ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಮಯ್ಹಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಧನಂ ನತ್ಥಿ. ಅಸುಕಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ಪನ ಇಮೇಸಂ ಕೇಸಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪೇಸೇಸಿ. ಇದಾನಿ ಇತೋ ಲದ್ಧಉಪ್ಪಾದೇನ ಸಕ್ಕಾ ಥೇರಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದಾತು’’ನ್ತಿ ಧಾತಿಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಥೇರೇ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ನಿಸೀದಾಪೇಸಿ. ಥೇರಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಧಾತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಕೇಸೇ ಕಪ್ಪಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಮ್ಮ, ಇಮೇ ಕೇಸೇ ಅಸುಕಾಯ ನಾಮ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ದತ್ವಾ ಯಂ ಸಾ ದೇತಿ, ತಂ ಆಹರ, ಅಯ್ಯಾನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಧಾತಿ ಪಿಟ್ಠಿಹತ್ಥೇನ ಅಸ್ಸೂನಿ ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ ಏಕೇನ ಹತ್ಥೇನ ಹದಯಮಂಸಂ ಸನ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ತೇ ಕೇಸೇ ಆದಾಯ ತಸ್ಸಾ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತಾ.

ಪಣಿಯಂ ನಾಮ ಸಾರವನ್ತಮ್ಪಿ ಸಯಂ ಉಪನೀತಂ ಗಾರವಂ ನ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಬಹುನಾಪಿ ಧನೇನ ಇಮೇ ಕೇಸೇ ಆಹರಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂ, ಇದಾನಿ ಪನ ಛಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಯಥಾಮೂಲಮೇವ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಧಾತಿಂ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ತವ ಸಾಮಿನಿಂ ಬಹುನಾಪಿ ಧನೇನ ಕೇಸೇ ಆಹರಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂ, ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಿನಿಪಾತಾ ಪನ ನಿಜ್ಜೀವಕೇಸಾ ನಾಮ ಅಟ್ಠ ಕಹಾಪಣೇ ಅಗ್ಘನ್ತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠೇವ ಕಹಾಪಣೇ ಅದಾಸಿ. ಧಾತಿ ಕಹಾಪಣೇ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ಅದಾಸಿ. ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ಏಕೇಕಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಏಕೇಕಕಹಾಪಣಗ್ಘನಕಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಾನಂ ದಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಗಬ್ಭೇ, ಅಯ್ಯಾತಿ. ಪಕ್ಕೋಸಥ ನನ್ತಿ. ಸಾ ಚ ಥೇರೇಸು ಗಾರವೇನ ಏಕವಚನೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಬಲವಸದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಸುಖೇತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ವಿಪಾಕಂ ದೇತೀತಿ ಸಹ ಥೇರಾನಂ ವನ್ದನೇನ ಕೇಸಾ ಪಕತಿಭಾವೇಯೇವ ಅಟ್ಠಂಸು. ಥೇರಾಪಿ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿಯಾಯೇವ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಕಞ್ಚನವನುಯ್ಯಾನೇ ಓತರಿಂಸು.

ಉಯ್ಯಾನಪಾಲೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ದೇವ, ಮೇ ಅಯ್ಯೋ ಪುರೋಹಿತೋ ಕಚ್ಚಾನೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಮಾಗತೋ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ಚಣ್ಡಪಜ್ಜೋತೋ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಥೇರಂ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ಕಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ಥಾ ಸಯಂ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ಮಂ ಪೇಸೇಸಿ ಮಹಾರಾಜಾತಿ. ಕಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಜ್ಜ ಭಿಕ್ಖಂ ಅಲತ್ಥಾತಿ? ಥೇರೋ ರಞ್ಞೋ ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ಕತಂ ದುಕ್ಕರಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ನಿವೇಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಂ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋವ ಯಸಪಟಿಲಾಭೋ ಅಹೋಸಿ.

ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ರಾಜಾ ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಕಲನಗರಂ ಏಕಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಂ ಇಸಿವಾತಪಟಿವಾತಂ ಅಹೋಸಿ. ಸಾಪಿ ದೇವೀ ಗಬ್ಭಂ ಲಭಿತ್ವಾ ದಸಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಗೋಪಾಲಕುಮಾರೋತಿ ಮಾತಾಮಹಸೇಟ್ಠಿನೋ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮವಸೇನ ಗೋಪಾಲಮಾತಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಜಾತಾ. ಸಾ ದೇವೀ ಥೇರೇ ಅತಿವಿಯ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾ ಕಞ್ಚನವನುಯ್ಯಾನೇ ಥೇರಸ್ಸ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇಸಿ. ಥೇರೋ ಉಜ್ಜೇನಿನಗರಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಪುನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೯೯ ಆದಯೋ) ಕಚ್ಚಾನಪೇಯ್ಯಾಲಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೭೯ ಆದಯೋ) ಪಾರಾಯನಸುತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ

(೧೪) ೨. ದುತಿಯಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ

ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರವತ್ಥು

೧೯೮-೨೦೦. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಮನೋಮಯನ್ತಿ ಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ. ‘‘ಮನೋಮಯೇನ ಕಾಯೇನ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಉಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ (ಥೇರಗಾ. ೯೦೧) ವುತ್ತಟ್ಠಾನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಮನೇನ ಕತಕಾಯೋ ಮನೋಮಯಕಾಯೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ‘‘ಅಞ್ಞತರಂ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೩೩) ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಕಾಯೋ ಮನೋಮಯಕಾಯೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಅಯಮಿಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಾ ತಯೋ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ನ ಬಹುಕೇ. ಏಕಸದಿಸೇಯೇವ ಚ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ ಏಕವಿಧಮೇವ ಕಮ್ಮಂ ಕುರುಮಾನೇ. ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ಪನ ಏಕಾವಜ್ಜನೇನ ಸಮಣಸಹಸ್ಸಂ ಮಾಪೇಸಿ. ದ್ವೇಪಿ ಚ ಜನೇ ನ ಏಕಸದಿಸೇ ಅಕಾಸಿ ನ ಏಕವಿಧಂ ಕಮ್ಮಂ ಕುರುಮಾನೇ. ತಸ್ಮಾ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಮ್ಪಿ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋವ ಅಗ್ಗೋ, ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಂ ಪನ ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ. ತತ್ಥ ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ಚತುನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಲಾಭಿತಾಯ ‘‘ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಲಾಭಿತಾಯ ‘‘ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಚ ಸಮಾಧಿಕುಸಲತಾಯ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ ನಾಮ, ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ ನಾಮ. ಏಕೋ ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಲಕ್ಖಣೇ ಛೇಕೋ, ಏಕೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣೇ. ತಥಾ ಏಕೋ ಸಮಾಧಿಗಾಳ್ಹೋ, ಏಕೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಾಳ್ಹೋ. ಏಕೋ ಚೇತ್ಥ ಅಙ್ಗಸಂಖಿತ್ತೇ ಛೇಕೋ, ಏಕೋ ಆರಮ್ಮಣಸಂಖಿತ್ತೇ. ತಥಾ ಏಕೋ ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನೇ ಛೇಕೋ, ಏಕೋ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.

ಅಪಿಚ ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ, ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ. ಉಭೋಪಿ ಪನ್ಥೇ ಜಾತತ್ತಾ ಪನ್ಥಕಾ ನಾಮ ಜಾತಾ. ತೇಸಂ ಪಠಮಜಾತೋ ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ನಾಮ, ಪಚ್ಛಾಜಾತೋ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ನಾಮ.

ಇಮೇಸಂ ಪನ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅತೀತೇ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರವಾಸಿನೋ ದ್ವೇ ಭಾತಿಕಾ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಾ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ ನಿಬದ್ಧಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಿ. ತೇಸು ಏಕದಿವಸಂ ಕನಿಟ್ಠೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದ್ವೀಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ‘‘ಮಮ ಸಾಸನೇ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನನ್ತಾನಂ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಅಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಏಕೋ ಹುತ್ವಾ ದ್ವೇ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ಚರತಿ, ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಙ್ಗದ್ವಯಪೂರಕೇನ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖುಂ ತುಮ್ಹೇ ಇತೋ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಮನೋಮಯಙ್ಗೇನ ಚ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲಙ್ಗೇನ ಚ ‘ಅಯಂ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಅಗ್ಗೋ’ತಿ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಯಿತ್ಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲೇನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅಙ್ಗದ್ವಯಪೂರಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅನನ್ತರಾಯೇನಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನದ್ವಯೇ ಠಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಭಾತಾಪಿಸ್ಸ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಥೇವ ಅಧಿಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ, ಸತ್ಥಾಪಿ ತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ತೇ ಉಭೋಪಿ ಜನಾ ಸತ್ಥರಿ ಧರಮಾನೇ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕರಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪರಿನಿಬ್ಬುತಕಾಲೇ ಸರೀರಚೇತಿಯೇ ಸುವಣ್ಣಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ತೇಸಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತಾನಂಯೇವ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮಹಾಪನ್ಥಕಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ಕತಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ನ ಕಥಿಯತಿ, ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಪನ ಕಸ್ಸಪಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಓದಾತಕಸಿಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪಟಿವಸತಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ರಾಜಗಹೇ ಕಿರ ಧನಸೇಟ್ಠಿಕುಲಸ್ಸ ಧೀತಾ ಅತ್ತನೋ ದಾಸೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ಥವಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞೇಪಿ ಮೇ ಇಮಂ ಕಮ್ಮಂ ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಸಚೇ ಮೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಇಮಂ ದೋಸಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿದೇಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಹತ್ಥಸಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ‘‘ಯತ್ಥ ವಾ ತತ್ಥ ವಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಜಾನನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಉಭೋಪಿ ಅಗಮಂಸು.

ತೇಸಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಸಂವಾಸಮನ್ವಾಯ ತಸ್ಸಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಗಬ್ಭೋ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಾಮಿಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಗಬ್ಭೋ ಮೇ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತೋ, ಞಾತಿಮಿತ್ತಾದಿವಿರಹಿತೇ ಠಾನೇ ಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದುಕ್ಖಮೇವ, ಕುಲಗೇಹಮೇವ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ಗಚ್ಛಾಮ, ಸ್ವೇ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ದಿವಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮಾಪೇಸಿ. ಸಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಬಾಲೋ ಅತ್ತನೋ ದೋಸಮಹನ್ತಾಯ ಗನ್ತುಂ ನ ಉಸ್ಸಹತಿ, ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ನಾಮ ಏಕನ್ತಹಿತಾ, ಅಯಂ ಗಚ್ಛತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ಮಯಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಗೇಹಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಸಾ ಗೇಹೇ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕುಲಘರಂ ಗತಭಾವಂ ಅನನ್ತರಗೇಹವಾಸೀನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ.

ಅಥ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಘರಂ ಆಗತೋ ತಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಪಟಿವಿಸ್ಸಕೇ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಕುಲಘರಂ ಗತಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ವೇಗೇನ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ತಸ್ಸಾಪಿ ತತ್ಥೇವ ಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ಇದಂ ಭದ್ದೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾಮಿ ಏಕೋ ಪುತ್ತೋ ಜಾತೋತಿ. ಇದಾನಿ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ? ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಮಯಂ ಕುಲಘರಂ ಗಚ್ಛಾಮ, ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅನ್ತರಾವ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ನಿವತ್ತಾಮಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿಂಸು. ತಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಚ ಪನ್ಥೇ ಜಾತತ್ತಾ ಪನ್ಥಕೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ತಸ್ಸಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅಪರೋಪಿ ಗಬ್ಭೋ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಸಪಿ ದಾರಕಸ್ಸ ಪನ್ಥೇ ಜಾತತ್ತಾ ಪಠಮಜಾತಸ್ಸ ಮಹಾಪನ್ಥಕೋತಿ ನಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಸ್ಸ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು.

ತೇ ದ್ವೇಪಿ ದಾರಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತಾ. ತೇಸಂ ತತ್ಥ ವಸನ್ತಾನಂ ಅಯಂ ಮಹಾಪನ್ಥಕದಾರಕೋ ಅಞ್ಞೇ ದಾರಕಜನೇ ‘‘ಚೂಳಪಿತಾ ಮಹಾಪಿತಾ ಅಯ್ಯಕೋ ಅಯ್ಯಿಕಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇ ಸುತ್ವಾ ಮಾತರಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ಅಞ್ಞೇ ದಾರಕಾ ಕಥೇನ್ತಿ ‘ಅಯ್ಯಕೋ ಅಯ್ಯಿಕಾ’ತಿ, ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ? ಆಮ, ತಾತ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏತ್ಥ ಞಾತಕಾ ನತ್ಥಿ, ರಾಜಗಹನಗರೇ ಪನ ವೋ ಧನಸೇಟ್ಠಿ ನಾಮ ಅಯ್ಯಕೋ, ತತ್ಥ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಬಹೂ ಞಾತಕಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ನ ಗಚ್ಛಥ ಅಮ್ಮಾತಿ? ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅಗಮನಕಾರಣಂ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಪುತ್ತೇಸು ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇನ್ತೇಸು ಸಾಮಿಕಮಾಹ – ‘‘ಇಮೇ ದಾರಕಾ ಅತಿವಿಯ ಮಂ ಕಿಲಮೇನ್ತಿ, ಕಿಂ ನೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ದಿಸ್ವಾ ಮಂಸಂ ಖಾದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏಹಿ ದಾರಕಾನಂ ಅಯ್ಯಕಕುಲಂ ದಸ್ಸೇಮಾ’’ತಿ. ಅಹಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಪನ ನಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಸಾಮಿ, ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ದಾರಕಾನಂ ಅಯ್ಯಕಕುಲಮೇವ ದಟ್ಠುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ದಾರಕೇ ಆದಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಪತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಸಾಲಾಯ ನಿವಾಸಂ ಕತ್ವಾ ದಾರಕಮಾತಾ ದ್ವೇ ದಾರಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಭಾವಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ.

ತೇ ತಂ ಸಾಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸಂಸಾರೇ ಸಂಸರನ್ತಾನಂ ನ ಪುತ್ತೋ ನ ಧೀತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಾಪರಾಧಿಕಾ, ನ ಸಕ್ಕಾ ತೇಹಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಚಕ್ಖುಪಥೇ ಠಾತುಂ. ಏತ್ತಕಂ ಪನ ಧನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಜೀವನ್ತು, ದಾರಕೇ ಪನ ಇಧ ಪೇಸೇನ್ತೂತಿ. ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಪೇಸಿತಂ ಧನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾರಕೇ ಆಗತದೂತಾನಂ ಹತ್ಥೇಯೇವ ದತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ. ದಾರಕಾ ಅಯ್ಯಕಕುಲೇ ವಡ್ಢನ್ತಿ. ತೇಸು ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಅತಿದಹರೋ, ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ಪನ ಅಯ್ಯಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸೋತುಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಂ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ. ಸೋ ಅಯ್ಯಕಂ ಆಹ – ‘‘ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಅನುಜಾನೇಯ್ಯಾಥ, ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ವದೇಸಿ, ತಾತ, ಮಯ್ಹಂ ಸಕಲಲೋಕಸ್ಸಪಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜತೋ ತವೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಭದ್ದಿಕಾ. ಸಚೇ ಸಕ್ಕೋಸಿ, ಪಬ್ಬಜ, ತಾತಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಕಿಂ, ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ, ದಾರಕೋ ತೇ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅಯಂ ದಾರಕೋ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ತಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಾಮೀತಿ ವದತೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಸತ್ಥಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕಂ ‘‘ಇಮಂ ದಾರಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ಬಹುಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣವಸ್ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭಿ. ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಇತಿ ಸೋ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಜಾತೋ. ಸೋ ಝಾನಸುಖೇನ ಫಲಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಸುಖಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕಸ್ಸ ದಾತು’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಅಯ್ಯಕಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಥ, ಅಹಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಪಬ್ಬಾಜೇಥ, ಭನ್ತೇತಿ. ಥೇರೋ ಚೂಳಪನ್ಥಕದಾರಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ದಸಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಚೂಳಪನ್ಥಕಸಾಮಣೇರೋ ಭಾತಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ.

‘‘ಪದುಮಂ ಯಥಾ ಕೋಕನದಂ ಸುಗನ್ಧಂ,

ಪಾತೋ ಸಿಯಾ ಫುಲ್ಲಮವೀತಗನ್ಧಂ;

ಅಙ್ಗೀರಸಂ ಪಸ್ಸ ವಿರೋಚಮಾನಂ,

ತಪನ್ತಮಾದಿಚ್ಚಮಿವನ್ತಲಿಕ್ಖೇ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೩; ಅ. ನಿ. ೫.೧೯೫) –

ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಗಹಿತಗಹಿತಪದಂ ಉಪರೂಪರಿಪದಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ನಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಸ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಗಹೇತುಂ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸೇವ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ಅಥ ನಂ ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ಆಹ – ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕ, ತ್ವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಅಭಬ್ಬೋ, ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಏಕಗಾಥಮ್ಪಿ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಸಿ, ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ತ್ವಂ ಕಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸ್ಸಸಿ, ನಿಕ್ಖಮ ಇತೋ’’ತಿ. ಸೋ ಥೇರೇನ ಪಣಾಮಿತೋ ವಿಹಾರಪಚ್ಚನ್ತೇ ರೋದಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ತೇನ ಸಮಯೇನ ಸತ್ಥಾ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಕಮ್ಬವನೇ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಜೀವಕೋ ಪುರಿಸಂ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ದೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಚೂಳಪನ್ಥಕಸ್ಸ ಖೇದಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಮಯಿ ಗತೇ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ತ್ವಂ, ಪನ್ಥಕ, ರೋದಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಭಾತಾ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಣಾಮೇತೀತಿ. ಪನ್ಥಕ, ತುಯ್ಹಂ ಭಾತಿಕಸ್ಸ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ತ್ವಂ ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧಂ ಚೋಳಖಣ್ಡಂ ಅದಾಸಿ ‘‘ಇಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ರಜೋಹರಣಂ ರಜೋಹರಣ’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಭಾವೇಹಿ ಪನ್ಥಕಾ’’ತಿ.

ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನಂ ಚೋಳಖಣ್ಡಂ ‘‘ರಜೋಹರಣಂ ರಜೋಹರಣ’’ನ್ತಿ ಹತ್ಥೇನ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ತಸ್ಸ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಲೋಮಾನಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಧಾತುಕಾನಿ ಜಾತಾನಿ. ಪುನ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಉಕ್ಖಲಿಪರಿಪುಞ್ಛನಸದಿಸಂ ಜಾತಂ. ಸೋ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮ್ಮ ತತ್ಥ ಖಯವಯಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇದಂ ಚೋಳಖಣ್ಡಂ ಪಕತಿಯಾ ಪಣ್ಡರಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಜಾತಂ, ಇದಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಏವಂಗತಿಕಮೇವಾ’’ತಿ. ಸಮಾಧಿಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ಪಾದಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ಮನೋಮಯಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ, ಬಹುಧಾ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕಞ್ಚ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚ ಆಗಮಿಂಸು.

ಪುನದಿವಸೇ ಸತ್ಥಾ ಏಕೂನೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಜೀವಕಸ್ಸ ನಿವೇಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತತ್ತಾಯೇವ ನ ಗತೋ. ಜೀವಕೋ ಯಾಗುಂ ದಾತುಂ ಆರಭಿ, ಸತ್ಥಾ ಹತ್ಥೇನ ಪತ್ತಂ ಪಿದಹಿ. ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ನ ಗಣ್ಹಥಾತಿ? ವಿಹಾರೇ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ಥಿ ಜೀವಕಾತಿ. ಸೋ ಪುರಿಸಂ ಪಹಿಣಿ ‘‘ಗಚ್ಛ, ಭಣೇ, ವಿಹಾರೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಅಯ್ಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಹೀ’’ತಿ. ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋಪಿ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾಯೇವ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಏಕಮ್ಪಿ ಏಕೇನ ಅಸದಿಸಂ, ಏಕಸ್ಸಪಿ ಚ ಚೀವರವಿಚಾರಣಾದಿಸಮಣಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞೇನ ಅಸದಿಸಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಜೀವಕಸ್ಸ ಕಥೇಸಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಬಹುತರೋ, ತತೋ ಪಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬಂ ಭದನ್ತಂ ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ಜೀವಕೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕೋನಾಮೋ, ಭನ್ತೇ, ವಿಹಾರೇ ನಿಸಿನ್ನಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ? ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ನಾಮ ಜೀವಕಾತಿ. ಗಚ್ಛ ಭೋ ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ನಾಮ ಕತರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಆನೇಹೀತಿ. ಸೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಕತರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಅಹಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಅಹಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಪುನಾಗನ್ತ್ವಾ ಜೀವಕಸ್ಸ ಕಥೇಸಿ ‘‘ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ‘ಅಹಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಅಹಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ’ತಿ ಕಥೇನ್ತಿ, ಅಹಂ ‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಪಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ಜೀವಕೋಪಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚತಾಯ ‘‘ಇದ್ಧಿಮಾ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ನಯತೋ ಞತ್ವಾ ‘‘ಪಠಮಂ ಕಥನಭಿಕ್ಖುಮೇವ ‘ತುಮ್ಹೇ ಸತ್ಥಾ ಪಕ್ಕೋಸತೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ಚೀವರಕಣ್ಣೇ ಗಣ್ಹ ತಾತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ, ತಾವದೇವ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನ್ತರಧಾಯಿಂಸು. ಸೋ ಥೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಯಾಗುಂ ಗಣ್ಹಿ.

ದಸಬಲೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗತೇ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಯಾವ ಮಹನ್ತಾ ವತ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಏಕಗಾಥಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕಂ ಅಕಂಸೂ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸಜ್ಜ ‘‘ಕಿಂ ವದೇಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ನ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇಮ, ಚೂಳಪನ್ಥಕೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಮಹಾಲಾಭೋ ಲದ್ಧೋತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ಗುಣಂ ಕಥೇಮಾತಿ. ಅನಚ್ಛರಿಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಓವಾದಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರದಾಯಜ್ಜಲಾಭೋ, ಅಯಂ ಅತೀತೇಪಿ ಅಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಓವಾದಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕಿಯದಾಯಜ್ಜಂ ಲಭೀತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಕದಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಯಾಚಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅತೀತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತೀತೇ ಬಾರಾಣಸೀನಗರೇ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚೂಳಕಸೇಟ್ಠಿ ನಾಮ ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ರಾಜೂಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಮತಮೂಸಿಕಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಸಮಾನೇತ್ವಾ ಇದಮಾಹ – ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಚಕ್ಖುಮತಾ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಇಮಂ ಉನ್ದೂರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾರಭರಣಞ್ಚ ಕಾತುಂ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಚ ಪಯೋಜೇತು’’ನ್ತಿ. ಅಞ್ಞತರೋ ದುಗ್ಗತಕುಲಪುತ್ತೋ ತಂ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನಾಯಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮೂಸಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆಪಣೇ ಬಿಳಾರಸ್ಸತ್ಥಾಯ ದತ್ವಾ ಕಾಕಣಿಕಂ ಲಭಿ. ತಾಯ ಕಾಕಣಿಕಾಯ ಫಾಣಿತಂ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಏಕೇನ ಕುಟೇನ ಪಾನೀಯಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಮಾಲಾಕಾರೇ ದಿಸ್ವಾ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಫಾಣಿತಖಣ್ಡಂ ದತ್ವಾ ಉಳುಙ್ಕೇನ ಪಾನೀಯಂ ಅದಾಸಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಏಕೇಕಂ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಂ ಅದಂಸು. ಸೋ ತೇನ ಪುಪ್ಫಮೂಲೇನ ಪುನದಿವಸೇಪಿ ಫಾಣಿತಞ್ಚ ಪಾನೀಯಘಟಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಾರಾಮಮೇವ ಗತೋ. ತಸ್ಸ ತಂದಿವಸಂ ಮಾಲಾಕಾರಾ ಅಡ್ಢಓಚಿತಕೇ ಪುಪ್ಫಗಚ್ಛೇ ದತ್ವಾ ಅಗಮಂಸು. ಸೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಅಟ್ಠ ಕಹಾಪಣೇ ಲಭಿ.

ಪುನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾತವುಟ್ಠಿದಿವಸೇ ಛಡ್ಡಿತಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪತಿತದಾರೂನಂ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ರಾಜಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಸೋಳಸ ಕಹಾಪಣೇ ಲಭಿ. ಸೋ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಕಹಾಪಣೇಸು ಜಾತೇಸು ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅಯಂ ಉಪಾಯೋ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ನಗರದ್ವಾರತೋ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ಏಕಂ ಪಾನೀಯಚಾಟಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತೇ ತಿಣಹಾರಕೇ ಪಾನೀಯೇನ ಉಪಟ್ಠಹಿ. ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ತ್ವಂ, ಸಮ್ಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬಹುಪಕಾರೋ, ಕಿಂ ತೇ ಕರೋಮಾ’’ತಿ? ಸೋಪಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕಿಚ್ಚೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರನ್ತೋ ಥಲಪಥಕಮ್ಮಿಕೇನ ಚ ಜಲಪಥಕಮ್ಮಿಕೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಥಲಪಥಕಮ್ಮಿಕೋ ‘‘ಸ್ವೇ ಇಮಂ ನಗರಂ ಅಸ್ಸವಾಣಿಜಕೋ ಪಞ್ಚ ಅಸ್ಸಸತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತಿಣಹಾರಕಾನಂ ಸಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ಏಕೇಕಂ ತಿಣಕಲಾಪಂ ದಿಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಆಹರಾಪೇಸಿ. ಅಥ ಸೋ ಅಸ್ಸಾನಂ ನಗರಂ ಪವಿಟ್ಠವೇಲಾಯ ತಿಣಕಲಾಪಸಹಸ್ಸಂ ಅನ್ತರದ್ವಾರೇ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಅಸ್ಸವಾಣಿಜೋ ಸಕಲನಗರೇ ಅಸ್ಸಾನಂ ಚಾರಿಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ತಂ ತಿಣಂ ಗಣ್ಹಿ.

ತತೋ ಕತಿಪಾಹಚ್ಚಯೇನಸ್ಸ ಸಮುದ್ದಕಮ್ಮಿಕಸಹಾಯಕೋ ಆರೋಚೇಸಿ ‘‘ಪಟ್ಟನಂ ಮಹಾನಾವಾ ಆಗತಾ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅಯಂ ಉಪಾಯೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಹಾಪಣೇಹಿ ಸಬ್ಬಪರಿವಾರಸಮ್ಪನ್ನಂ ತಾವಕಾಲಿಕಂ ರಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಾವಾಪಟ್ಟನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂ ಅಙ್ಗುಲಿಮುದ್ದಿಕಂ ನಾವಿಕಸ್ಸ ಸಚ್ಚಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ಸಾಣಿಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪುರಿಸೇ ಆಣಾಪೇಸಿ ‘‘ಬಾಹಿರಕೇಸು ವಾಣಿಜೇಸು ಆಗತೇಸು ತತಿಯೇನ ಪಟಿಹಾರೇನ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿ. ‘‘ನಾವಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿತೋ ಸತಮತ್ತಾ ವಾಣಿಜಾ ‘‘ಭಣ್ಡಂ ಗಣ್ಹಾಮಾ’’ತಿ ಆಗಮಂಸು. ಭಣ್ಡಂ ತುಮ್ಹೇ ನ ಲಭಿಸ್ಸಥ, ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ನಾಮ ಮಹಾವಾಣಿಜೇನ ಸಚ್ಚಕಾರೋ ದಿನ್ನೋತಿ. ತೇ ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತಾ, ಪಾದಮೂಲಿಕಪುರಿಸಾ ಪುರಿಮಸಞ್ಞಾವಸೇನ ತತಿಯೇನ ಪಾಟಿಹಾರೇನ ತೇಸಂ ಆಗತಭಾವಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತೇ ಸತಮತ್ತಾಪಿ ವಾಣಿಜಾ ಏಕೇಕಂ ಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಾವಾಯ ಪತ್ತಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಪುನ ಏಕೇಕಂ ಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ಪತ್ತಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಭಣ್ಡಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಪುರಿಸೋ ದ್ವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕತಞ್ಞುನಾ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೂಳಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ.

ಅಥ ತಂ ಚೂಳಸೇಟ್ಠಿ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ತಾತ, ಕತ್ವಾ ಇದಂ ಧನಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಥಿತಉಪಾಯೇ ಠತ್ವಾ ಚತುಮಾಸಬ್ಭನ್ತರೇಯೇವ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೇಟ್ಠಿ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಏವರೂಪಂ ದಾರಕಂ ಪರಸನ್ತಕಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವಯಪ್ಪತ್ತಂ ಧೀತರಂ ದತ್ವಾ ಸಕಲಕುಟುಮ್ಬಸ್ಸ ಸಾಮಿಕಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಅಚ್ಚಯೇನ ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಸೇಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಗತೋ. ಸತ್ಥಾ ದ್ವೇ ವತ್ಥೂನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಅಪ್ಪಕೇನಪಿ ಮೇಧಾವೀ, ಪಾಭತೇನ ವಿಚಕ್ಖಣೋ;

ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಅತ್ತಾನಂ, ಅಣುಂ ಅಗ್ಗಿಂವ ಸನ್ಧಮ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೪);

ಇತಿ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಅಯಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಪುಬ್ಬಪತ್ಥನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಸತ್ಥಾ ಅರಿಯಗಣಪರಿವುತೋ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನನ್ತಾನಂ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ, ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಂ ಮಹಾಪನ್ಥಕನ್ತಿ.

ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೦೧. ತತಿಯೇ ಅರಣವಿಹಾರೀನನ್ತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸವಿಹಾರೀನಂ. ರಣನ್ತಿ ಹಿ ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಭಾವೇನ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸವಿಹಾರೋ ಅರಣವಿಹಾರೋ ನಾಮ. ಸೋ ಯೇಸಂ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಅರಣವಿಹಾರಿನೋ. ತೇಸಂ ಅರಣವಿಹಾರೀನಂ ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಖೀಣಾಸವಾ ಅರಣವಿಹಾರಿನೋವ, ಥೇರೇನ ಪನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಏತಂ ನಾಮಂ ಲದ್ಧಂ. ಅಞ್ಞೇ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ವಣ್ಣಂ ವಾ ಅವಣ್ಣಂ ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ, ಥೇರೋ ಪನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತನಿಯಾಮತೋ ಅನೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದೇಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಣವಿಹಾರೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

೨೦೨. ಚತುತ್ಥೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣಾರಹಾನಂ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಖೀಣಾಸವಾ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ, ಥೇರೋ ಪನ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ಘರೇ ಘರೇ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ‘‘ಏವಂ ಭಿಕ್ಖಾದಾಯಕಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಅತ್ತಭಾವೋ ಪನಸ್ಸ ಸುಸಮಿದ್ಧೋ, ಅಲಙ್ಕತತೋರಣಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಪಟೋ ವಿಯ ಚ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸುಭೂತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರೇ ಭಗವತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನನ್ದಮಾಣವೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರೇಹಿ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಮಾಣವಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಪಿ ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಅಕಾಸಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಹಂಸವತೀನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಜಟಿಲಾನಂ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಚ ದ್ವೀಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಸಾವಕಸ್ಸ ಠಾನನ್ತರಪತ್ಥನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ಫಲಾಫಲದಾನಞ್ಚ ಪುಪ್ಫಾಸನಪಞ್ಞಾಪನಞ್ಚ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಞ್ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸತ್ಥಾ ಪನ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಅರಣವಿಹಾರಿಅಙ್ಗೇನ ಚ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಙ್ಗೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಏಕಂ ಸಾವಕಂ ‘‘ಇಸಿಗಣಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಸ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಸತ್ಥಾ ಸಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಸಹಸ್ಸಾಪಿ ತಾಪಸಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ನನ್ದತಾಪಸೋ ಪನ ಅನುಮೋದಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಂ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅನ್ತರಹಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ ಇದ್ಧಿಮಯಪರಿಕ್ಖಾರಾ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ.

ನನ್ದತಾಪಸೋ ತಥಾಗತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖೇ ಠಿತೋ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಇಸಿಗಣಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಾ ಕತಾ, ಕೋ ನಾಮೋಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ’’ತಿ? ಅರಣವಿಹಾರಿಅಙ್ಗೇನ ಚ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಙ್ಗೇನ ಚ ಏತದಗ್ಗಂ ಪತ್ತೋ ಏಸೋತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಾಹಕತೇನ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನಾಹಂ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಯಂ ಥೇರೋ ವಿಯ ದ್ವೀಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ನನ್ದತಾಪಸೋಪಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಇದಮಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ. ಅನ್ತರಾ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕಥಿಯತಿ.

ಸೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸುಭೂತೀತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಅಪರಭಾಗೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತಿ. ತದಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಉಟ್ಠಾನಕಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ರಾಜಗಹಸೇಟ್ಠಿನೋ ಘರಂ ಗತೋ ಸತ್ಥು ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಸೀತವನೇ ವಿಹರನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಠಮದಸ್ಸನೇನೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನೇ ಮಗ್ಗೇ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವಿಹಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ರಾಜಮಾನೇನ ಅಟ್ಠಕರೀಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಜೇತರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ಕೋಟಿಸನ್ಥಾರೇನ ಕಿಣಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ವಿಹಾರಮಹದಿವಸೇ ಅಯಂ ಸುಭೂತಿಕುಟಿಮ್ಬಿಕೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸೇಟ್ಠಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ. ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ದ್ವೇ ಮಾತಿಕಾ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ, ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಮೇತ್ತಾಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಇಮಂ ಕಾರಣದ್ವಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅರಣವಿಹಾರೀನಞ್ಚ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಖದಿರವನಿಯರೇವತತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೦೩. ಪಞ್ಚಮೇ ಆರಞ್ಞಕಾನನ್ತಿ ಅರಞ್ಞವಾಸೀನಂ. ರೇವತೋ ಖದಿರವನಿಯೋತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕೋ. ಸೋ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಥೇರಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಸಮಾನಾ ವನಸಭಾಗಂ ಉದಕಸಭಾಗಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಸಭಾಗಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಸನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ವಸಿ. ಏತಾನಿ ಪನ ಸಭಾಗಾನಿ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಜ್ಜಙ್ಗಲಸಕ್ಖರಪಾಸಾಣವಿಸಮೇ ಖದಿರವನೇ ಪಟಿವಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಅತೀತೇ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಮಹಾಗಙ್ಗಾಯ ಪಯಾಗಪತಿಟ್ಠಾನತಿತ್ಥೇ ನಾವಾಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಟಿವಸತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಸತಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಪಯಾಗಪತಿಟ್ಠಾನತಿತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ದಸಬಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ ಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಚೇಲವಿತಾನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಾಮಾನಿ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವರಪೋತ್ಥಕಂ ಚಿತ್ತತ್ಥರಣಂ ಅತ್ಥರಾಪೇತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪರತೀರಂ ತಾರೇಸಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಏಕಂ ಆರಞ್ಞಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ನಾವಿಕೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಏವಮೇವಂ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಅಗ್ಗೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತ್ವಂ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಅನ್ತರಾ ಪನ ಅಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕಥಿಯತಿ.

ಸೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧಕ್ಖೇತ್ತೇ ನಾಲಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ಸಾರೀಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಭಾತಿಕಾನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಞ್ಚ ಭಗಿನೀನಂ ಸಬ್ಬಕನಿಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ರೇವತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ವಡ್ಢಿತವಡ್ಢಿತೇ ದಾರಕೇ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ನೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತಂ ರೇವತಂ ದಹರಮೇವ ಘರಬನ್ಧನೇನ ಬನ್ಧಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಮಾನಕುಲತೋ ದಾರಿಕಂ ಆನೇತ್ವಾ ರೇವತಸ್ಸ ಅಯ್ಯಿಕಂ ವನ್ದಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಮ್ಮ, ತವ ಅಯ್ಯಿಕಾಯ ಮಹಲ್ಲಕತರಾ ಹೋಹೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರೇವತೋ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ದಾರಿಕಾ ದಹರಾ ಪಠಮವಯೇ ಠಿತಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಕಿರ ಏವಂವಿಧಂ ರೂಪಂ ಮಮ ಅಯ್ಯಿಕಾಯ ರೂಪಸದಿಸಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ ತಾವ ನೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಿಂ ಕಥೇಥಾ’’ತಿ? ತಾತ, ‘‘ಅಯಂ ದಾರಿಕಾ ಅಯ್ಯಿಕಾ ವಿಯ ತೇ ಜರಂ ಪಾಪುಣಾತೂ’’ತಿ ವದಾಮಾತಿ. ಸೋ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ರೂಪಂ ಏವಂವಿಧಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತಾತ, ಕಿಂ ವದೇಸಿ, ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ ಏವಂವಿಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇದಂ ಕಿರ ರೂಪಂ ಇಮಿನಾ ನಿಯಾಮೇನ ವಲಿತ್ತಚಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಲಿತಕೇಸಂ ಖಣ್ಡದನ್ತಂ, ಅಹಂ ಏವರೂಪೇ ರೂಪೇ ರಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಮ ಭಾತಿಕಾನಂ ಗತಮಗ್ಗಮೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕೀಳನ್ತೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಸಮವಯೇ ತರುಣದಾರಕೇ ಆಹ – ‘‘ಏಥ, ಭೋ, ವಿಧಾವನಿಕಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿ. ತಾತ, ಮಙ್ಗಲದಿವಸೇ ಮಾ ಬಹಿ ಗಚ್ಛಾತಿ. ಸೋ ದಾರಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕೀಳನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಧಾವನವಾರೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಪಞ್ಚೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಪುನ ದುತಿಯವಾರೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ತತೋ ತುರಿತಂ ವಿಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತತಿಯವಾರೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇನೇವ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಂ ಅರಞ್ಞಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರೇ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ಸಪ್ಪುರಿಸ ಮಯಂ ತಂ ನ ಜಾನಾಮ ‘‘ಕಸ್ಸಾಸಿ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ, ತ್ವಞ್ಚ ಅಲಙ್ಕತನಿಯಾಮೇನೇವ ಆಗತೋ, ಕೋ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ ಉಸ್ಸಹಿಸ್ಸತೀತಿ. ಸೋ ಉಭೋ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ‘‘ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ ಮಂ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ ಮ’’ನ್ತಿ ಮಹಾರವಂ ವಿರವಿ. ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ತವ ವತ್ಥಂ ವಾ ಪಿಳನ್ಧನಂ ವಾ ಕೋಚಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತ್ವಞ್ಚ ‘ವಿಲುಮ್ಪನ್ತೀ’ತಿ ವದಸಿ, ಕಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದಸೀ’’ತಿ? ಭನ್ತೇ, ನಾಹಂ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದಾಮಿ, ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಪನ ಮೇ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ವಿಲೋಪೋ ವತ್ತತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದಾಮಿ. ಮಂ ತಾವ ತುಮ್ಹೇ ಮಾ ಪಬ್ಬಾಜಯಿತ್ಥ, ಭಾತರಂ ಪನ ಮೇ ಜಾನಾಥಾತಿ. ಕೋನಾಮೋ ಪನ ತೇ ಭಾತಾತಿ? ಗಿಹಿಕಾಲೇ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ, ಇದಾನಿ ಪನ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಜಾತೋತಿ ವದನ್ತೀತಿ. ‘‘ಆವುಸೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕೋ ನೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಪುರೇತರಂಯೇವ ಆಹ – ‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾ ಸಬ್ಬೇವ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತೀತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಯೇನ ತೇನುಪಾಯೇನ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯಥಾ’ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತಭಾತಿಕೋ, ಪಬ್ಬಾಜೇಥ ನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜಯಿಂಸು. ಅಥ ನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣವಸ್ಸಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಯೋಜಯಿಂಸು.

ಥೇರೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಖದಿರವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ತಸ್ಸ ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ವಾ ಭಾತಿಕತ್ಥೇರಂ ವಾ ನ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸೇವ ತಯೋ ಮಾಸಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಸುಖುಮಾಲಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಲೂಖಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ವಲೀತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಂ ನ ಗತಂ. ಸೋ ತೇಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಪವಾರೇತ್ವಾ ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ತಸ್ಸ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಕಿರ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ರೇವತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸೋ ಅಭಿರಮೇಯ್ಯ ವಾ ನ ವಾ, ಗನ್ತ್ವಾ ನಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಭಗವಾ ರೇವತಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತಿಯವಾರೇ ಯಾಚಿತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಅಹಮ್ಪಿ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಸತ್ಥಾ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತುಕಾಮೋ, ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೂ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಆರೋಚೇಸಿ. ದಸಬಲಸ್ಸ ಚಾರಿಕತ್ಥಾಯ ಗಮನಕಾಲೇ ಓಹೀನಕಭಿಕ್ಖೂ ನಾಮ ಅಪ್ಪಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ‘‘ಸತ್ಥು ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮ, ಮಧುರಧಮ್ಮಕಥಂ ವಾ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಗನ್ತುಕಾಮಾವ ಬಹುಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಸತ್ಥಾ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ‘‘ರೇವತಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ.

ಅಥೇಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ದ್ವೇಧಾಪಥಂ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಾ, ಕತರಮಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೋ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ. ಕತರಮಗ್ಗೋ, ಆನನ್ದ, ಉಜುಕೋತಿ? ಭನ್ತೇ, ಉಜುಮಗ್ಗೋ ತಿಂಸಯೋಜನೋ ಅಮನುಸ್ಸಪಥೋ, ಪರಿಹಾರಮಗ್ಗೋ ಪನ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಿಕೋ ಖೇಮೋ ಸುಭಿಕ್ಖೋತಿ. ಆನನ್ದ, ಸೀವಲಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತೋತಿ? ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಆಗತೋತಿ. ತೇನ ಹಿ ಸಙ್ಘೋ ಉಜುಮಗ್ಗಮೇವ ಗಣ್ಹತು, ಸೀವಲಿಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಂ ವೀಮಂಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ಸೀವಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪುಞ್ಞವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಅಟವಿಮಗ್ಗಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಮಗ್ಗಂ ಅಭಿರುಹನಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದೇವಸಙ್ಘೋ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ಠಾನೇ ನಗರಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಸನತ್ಥಾಯ ವಿಹಾರೇ ಪಟಿಯಾದೇಸಿ. ದೇವಪುತ್ತಾ ರಞ್ಞಾ ಪೇಸಿತಕಮ್ಮಕಾರಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ಅಯ್ಯೋ ಸೀವಲಿ, ಕಹಂ ಅಯ್ಯೋ ಸೀವಲೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ.

ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ಥಾ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ದೇವಸಿಕಂ ಯೋಜನಪರಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಂಸಯೋಜನಿಕಂ ಕನ್ತಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಖದಿರವನಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಭಾಗಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ. ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ಆಗಮನಂ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಹೋನಕವಿಹಾರೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಚ ಇದ್ಧಿಯಾ ಮಾಪೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಗತೋ. ಸತ್ಥಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ. ಅಥ ತಥಾಗತೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಪತ್ತಸೇನಾಸನಾನಿ ಪವಿಸಿಂಸು. ದೇವತಾ ‘‘ಅಕಾಲೋ ಆಹಾರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಪಾನಕಂ ಆಹರಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾನಕಂ ಪಿವಿ. ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಅನುಭವನ್ತಸ್ಸೇವ ಅದ್ಧಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ.

ಅಥೇಕಚ್ಚೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಥಂ ಉಪ್ಪಾದಯಿಂಸು ‘‘ಸತ್ಥಾ ದಸಬಲೋ ‘ಮಯ್ಹಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ’ತಿ ವತ್ವಾ ಏವರೂಪಂ ನವಕಮ್ಮಿಕಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಆಗತೋ, ಇಮಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೋ ವಾ ವೇಳುವನವಿಹಾರಾದಯೋ ವಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಏವರೂಪಸ್ಸ ನವಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕೋ, ಕಿಂ ನಾಮ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ? ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಿ ಚಿರಂ ವಸನ್ತೇ ಇದಂ ಠಾನಂ ಆಕಿಣ್ಣಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಆರಞ್ಞಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ನಾಮ ಪವಿವೇಕತ್ಥಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ರೇವತಸ್ಸ ಅಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತತೋ ರೇವತಸ್ಸ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ. ಥೇರೋ ಏಕಕೋವ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಆಲಮ್ಬನಫಲಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಾಸಾಣಫಲಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿ.

ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ರೇವತ, ಇಮಂ ವಾಳಮಿಗಟ್ಠಾನಂ, ಚಣ್ಡಾನಂ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀನಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಕಿನ್ತಿ ಕರೋಸೀ’’ತಿ? ತೇಸಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸದ್ದಂ ಸುಣತೋ ಅರಞ್ಞರತಿ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ರೇವತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಚಹಿ ಗಾಥಾಸತೇಹಿ ಅರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸಾನಿಸಂಸಂ ನಾಮ ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ರೇವತತ್ಥೇರಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಯೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅವಣ್ಣೋ ಕಥಿತೋ, ತೇಸಂ ಕತ್ತರಯಟ್ಠಿಉಪಾಹನಾತೇಲನಾಳಿಛತ್ತಾನಂ ಪಮುಸ್ಸನಭಾವಂ ಅಕಾಸಿ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರತ್ಥಾಯ ನಿವತ್ತಾ ಆಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ತಂ ಠಾನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಪಠಮಂ ಹಿ ತೇ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂದಿವಸಂ ಪನ ವಿಸಮಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಜಾಣುಕೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇ ಗುಮ್ಬೇ ಚ ಗಚ್ಛೇ ಚ ಕಣ್ಟಕೇ ಚ ಮದ್ದನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ವಸಿತಸಭಾಗಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಖದಿರಖಾಣುಕೇ ಅತ್ತನೋ ಛತ್ತಂ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ಉಪಾಹನಂ ಕತ್ತರಯಟ್ಠಿಂ ತೇಲನಾಳಿಂ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ‘‘ಇದ್ಧಿಮಾ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಆದಾಯ ‘‘ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಟಿಯತ್ತಸಕ್ಕಾರೋ ನಾಮ ಏವರೂಪೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಆಗಮಂಸು.

ಪುರತೋ ಗತಭಿಕ್ಖೂ, ವಿಸಾಖಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ಪುಚ್ಛತಿ – ‘‘ಮನಾಪಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ರೇವತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ? ಮನಾಪಂ ಉಪಾಸಿಕೇ ನನ್ದನವನಚಿತ್ತಲತಾದಿಪಟಿಭಾಗಂ ತಂ ಸೇನಾಸನನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛತೋ ಆಗತಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಮನಾಪಂ, ಅಯ್ಯಾ, ರೇವತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಮಾ ಪುಚ್ಛ ಉಪಾಸಿಕೇ, ಕಥೇತುಂ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಉಜ್ಜಙ್ಗಲಂ ಸಕ್ಖರಪಾಸಾಣವಿಸಮಂ ಖದಿರವನಂ ಏತಂ, ತತ್ಥ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಹರತೀತಿ. ವಿಸಾಖಾ, ಪುರಿಮಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಛಿಮಾನಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕೇಸಂ ನು ಖೋ ಕಥಾ ಸಚ್ಚಾ’’ತಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ ಗನ್ಧಮಾಲಂ ಆದಾಯ ದಸಬಲಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ರೇವತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಏಕಚ್ಚೇ, ಅಯ್ಯಾ, ವಣ್ಣೇನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ನಿನ್ದನ್ತಿ, ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ವಿಸಾಖೇ ರಮಣೀಯಂ ವಾ ಹೋತು ಮಾ ವಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅರಿಯಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ರಮತಿ, ತದೇವ ಠಾನಂ ರಮಣೀಯಂ ನಾಮಾತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಗಾಮೇ ವಾ ಯದಿ ವಾರಞ್ಞೇ, ನಿನ್ನೇ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಥಲೇ;

ಯತ್ಥ ಅರಹನ್ತೋ ವಿಹರನ್ತಿ, ತಂ ಭೂಮಿರಾಮಣೇಯ್ಯಕ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೯೮; ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೬೧);

ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಅರಿಯಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಕಙ್ಖಾರೇವತತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೦೪. ಛಟ್ಠೇ ಝಾಯೀನನ್ತಿ ಝಾನಲಾಭೀನಂ ಝಾನಾಭಿರತಾನಂ. ಸೋ ಕಿರ ಥೇರೋ ಯಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ದಸಬಲೋ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತತೋ ಅಪ್ಪತರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಬಹುತರಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಮಾ ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಕಙ್ಖಾಯನಭಾವೇನ ಕಙ್ಖಾರೇವತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಙ್ಖಾ ನಾಮ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ಅಞ್ಞೇ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕಾ ನತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೋ ಕಪ್ಪಿಯೇಪಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತೇನಸ್ಸ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕತಾ ಅತಿಪಾಕಟಾ ಜಾತಾತಿ ಕಙ್ಖಾರೇವತೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಝಾನಾಭಿರತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮೇನ ನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಯಥಾ ಪನ ಸೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಇತೋ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಭಿಕ್ಖು ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತೋ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತ್ವಂ ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಝಾನಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಝಾನಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನಮೇವ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ದಸಬಲೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಅಪ್ಪತರಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಬಹುತರಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅಹೋರತ್ತಂ ಝಾನೇಸು ಚಿಣ್ಣವಸೀ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ನಂ ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥಾ ಇಮಂ ಗುಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯೋ, ಆವುಸೋ ಗುಳೋ, ಅಕಪ್ಪಿಯಾ ಮುಗ್ಗಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೭೨) ಏವಂ ಪನ ಕಪ್ಪಿಯೇಸ್ವೇವ ವತ್ಥೂಸು ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಿತತಾಯ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಾಯ ಕಙ್ಖಾಯ ಭಾವೇನ ಕಙ್ಖಾರೇವತೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋತಿ.

ಸೋಣಕೋಳಿವಿಸತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೦೫. ಸತ್ತಮೇ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನನ್ತಿ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀರಿಯಾನಂ. ಸೋಣೋ ಕೋಳಿವಿಸೋತಿ ಸೋಣೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಕೋಳಿವಿಸೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಕೋಟಿವೇಸ್ಸೋತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ, ಇಸ್ಸರಿಯೇನ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ವೇಸ್ಸಕುಲಸ್ಸ ದಾರಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವೀರಿಯಂ ನಾಮ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಹಾಪೇತಬ್ಬಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಏಸ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಅತೀತೇ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸಿರಿವಡ್ಢಕುಮಾರೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ದಸಬಲಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ.

ಸೋಪಿ ಸಿರಿವಡ್ಢಸೇಟ್ಠಿ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಿ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಲಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಙ್ಗಾಯಂ ಕೀಳತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಏಕೋ ಜಿಣ್ಣಚೀವರಿಕೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ‘‘ಬಾರಾಣಸಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕತ್ವಾ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉದಕೇನ ಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹೇ ದಣ್ಡಕೇ ಚ ವಲ್ಲಿಯೋ ಚ ಸಂಕಡ್ಢತಿ. ಅಯಂ ಕುಮಾರೋ ಸಹಾಯಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಠಿತೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಕುಮಾರ ಉಪಕಟ್ಠೇ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಜ್ಜೇವ ಏಕದಿವಸಂ ಅಯ್ಯೋ ಯಥಾ ತಥಾ ಆಗಮೇತು, ಅಹಂ ಸ್ವೇ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಅಧಿವಾಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಗತೋ ಪುನದಿವಸೇ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋಪಿ ‘‘ಕಹಂ ನು ಖೋ ಅಜ್ಜ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಗೇಹದ್ವಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ಕುಮಾರೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಮಾನೋ ಪತ್ತಂ ಆದಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ಮಯ್ಹಂ ಗೇಹದ್ವಾರಮೇವ ಆಗಚ್ಛಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಸನಪಣ್ಣಸಾಲಞ್ಚ ಚಙ್ಕಮನಞ್ಚ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಚ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ತಸ್ಸೇವ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸನವೇಲಾಯ ಹರಿತೂಪಲಿತ್ತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ‘‘ಪಾದೇಸು ಕಲಲಂ ಮಾ ಲಗ್ಗೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಾರುಪನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಂ ಭೂಮತ್ಥರಣಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಕಮ್ಬಲಸ್ಸ ವಣ್ಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸರೀರಪ್ಪಭಂ ಏಕಸದಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಪಸನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಯಥಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಕ್ಕನ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಮಸ್ಸ ಕಮ್ಬಲಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಪಭಾ ವಿರೋಚತಿ, ಏವಮೇವ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಹತ್ಥಪಾದಾನಂ ವಣ್ಣೋ ಬನ್ಧುಜೀವಕಪುಪ್ಫವಣ್ಣೋ ಹೋತು, ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ವಿಹತಕಪ್ಪಾಸಪಟಲಫಸ್ಸಸದಿಸೋವ ಫಸ್ಸೋ ಹೋತೂ’’ತಿ. ಸೋ ತೇಮಾಸಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪವಾರಿತಕಾಲೇ ತಿಚೀವರಂ ಅದಾಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಪತ್ತಚೀವರೋ ಗನ್ಧಮಾದನಮೇವ ಗತೋ.

ಸೋಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕಾಳಚಮ್ಪಾನಗರೇ ಉಪಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಘರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲಂ ಅನೇಕಾನಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಜಾತದಿವಸೇ ಚ ಸಕಲನಗರಂ ಏಕಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾವ ಆಗತೋ, ರತ್ತಸುವಣ್ಣರಸಪರಿಸಿತ್ತಾ ವಿಯಸ್ಸ ಸರೀರಚ್ಛವೀ’’ತಿ ಸೋಣಕುಮಾರೋತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು.

ಅಥಸ್ಸ ಸಟ್ಠಿ ಧಾತಿಯೋ ಉಪನೇತ್ವಾ ದೇವಕುಮಾರಂ ವಿಯ ನಂ ಸುಖೇನ ವಡ್ಢೇಸುಂ. ತಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ಆಹಾರವಿಧಾನಂ ಅಹೋಸಿ – ಸಟ್ಠಿಕರೀಸಮತ್ತಂ ಠಾನಂ ಕಸಿತ್ವಾ ತಿವಿಧೇನ ಉದಕೇನ ಪೋಸೇನ್ತಿ. ಕೇದಾರೇ ಪವಿಸನ್ತೀಸು ಉದಕಮಾತಿಕಾಸು ಖೀರೋದಕಸ್ಸ ಚ ಗನ್ಧೋದಕಸ್ಸ ಚ ಅನೇಕಾನಿ ಚಾಟಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತಿ. ಸಾಲಿಸೀಸಾನಂ ಖೀರಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಸುಕಾದೀನಂ ಪಾಣಾನಂ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಕರಣನಿವಾರಣತ್ಥಂ ವೀಹಿಗಬ್ಭಾನಂ ಸುಖುಮಾಲಭಾವತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿಯನ್ತಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ಚ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಚ ಥಮ್ಭೇ ನಿಖನಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ದಣ್ಡಕೇ ದತ್ವಾ ಕಿಲಞ್ಜೇಹಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ಸಮನ್ತಾ ಸಾಣಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪರಿಯನ್ತೇ ಆರಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಸಸ್ಸೇ ನಿಪ್ಫನ್ನೇ ಕೋಟ್ಠೇ ಚತುಜಾತಿಗನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಉತ್ತಮಗನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಭಾವೇನ್ತಿ. ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಪುರಿಸಾ ಖೇತ್ತಂ ಓರುಯ್ಹ ಸಾಲಿಸೀಸಾನಿ ವಣ್ಟೇಸು ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮುಟ್ಠಿಮುಟ್ಠಿಯೋ ಕತ್ವಾ ರಜ್ಜುಕೇಹಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸುಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ತತೋ ಕೋಟ್ಠಕಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇ ಗನ್ಧೇ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಸಾಲಿಸೀಸಾನಿ ಸನ್ಥರನ್ತಿ. ಏವಂ ಏಕನ್ತರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಸನ್ಥರನ್ತಾ ಕೋಟ್ಠಕಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹನ್ತಿ, ತಿವಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಕಾಲೇ ಕೋಟ್ಠಕಂ ವಿವರನ್ತಿ. ವಿವಟಕಾಲೇ ಸಕಲನಗರಂ ಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಿಕಂ ಹೋತಿ. ಸಾಲಿಮ್ಹಿ ಪಹತೇ ಧುತ್ತಾ ಥುಸೇ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಕುಣ್ಡಕಂ ಪನ ಚೂಳುಪಟ್ಠಾಕಾ ಲಭನ್ತಿ. ಮುಸಲಘಟ್ಟಿತಕೇ ಸಾಲಿತಣ್ಡುಲೇ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತೇ ಸುವಣ್ಣಹೀರಕಪಚ್ಛಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸತಕಾಲಂ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಗಹಿತೇ ಪಕ್ಕುಥಿತಜಾತಿರಸೇ ಏಕವಾರಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ಪಮುಖಟ್ಠಾನಂ ಸುಮನಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಭೋಜನಂ ಸುವಣ್ಣಸರಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕುಥಿತಅಪ್ಪೋದಕಮಧುಪಾಯಾಸಪೂರಿತಸ್ಸ ರಜತಥಾಲಸ್ಸ ಉಪರಿ ಕತ್ವಾ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಠಪೇನ್ತಿ.

ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಗನ್ಧವಾಸಿತೇನ ಉದಕೇನ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಧೋವತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಧೋತಹತ್ಥಪಾದಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಮುಖವಾಸಂ ಉಪನೇನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಅಕ್ಕಮನಟ್ಠಾನೇ ವರಪೋತ್ಥಕಚಿತ್ತತ್ಥರಣಂ ಅತ್ಥರನ್ತಿ. ಹತ್ಥಪಾದತಲಾನಿಸ್ಸ ಬನ್ಧುಜೀವಕಪುಪ್ಫವಣ್ಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸತಕಾಲವಿಹತಕಪ್ಪಾಸಸ್ಸ ವಿಯ ಫಸ್ಸೋ, ಪಾದತಲೇಸು ಮಣಿಕುಣ್ಡಲಾವತ್ತವಣ್ಣಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ಜಾಯಿಂಸು. ಸೋ ಕಸ್ಸಚಿದೇವ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ಭೂಮಿಂ ಅಕ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತಿ. ತಸ್ಸ ವಯಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇ ತಯೋ ಪಾಸಾದೇ ಕಾರೇತ್ವಾ ನಾಟಕಾನಿ ಚ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸುಂ. ಸೋ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ದೇವೋ ಮಞ್ಞೇ ಪಟಿವಸತಿ.

ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥರಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೇ ಪಾದಲೋಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ರಞ್ಞಾ ಮಾಗಧೇನ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಅಸೀತಿಯಾ ಗಾಮಿಯಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಪಹಿತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ‘‘ಅನುಞ್ಞಾತೋಸಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅನನುಞ್ಞಾತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ಖೋ, ಸೋಣ, ತಥಾಗತಾ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಅನನುಞ್ಞಾತಂ ಪುತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಸೋ ‘‘ಸಾಧು ಭಗವಾ’’ತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಿಧಾನಂ ಪಾಳಿಯಂ (ಮಹಾವ. ೨೪೩) ಆಗತಮೇವ.

ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಲಭಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ಚ ಸನ್ದಿಟ್ಠಸಮ್ಭತ್ತಾ ಚ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಆಹರನ್ತಿ, ರೂಪನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಜನಾ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಬಹೂ ಜನಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಕಥಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಸೀತವನಸುಸಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೇಯ್ಯಂ. ತತ್ರ ಹಿ ಸುಸಾನನ್ತಿ ಜಿಗುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಬಹೂ ಜನಾ ನಾಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂಸನ್ತೇ ಮಮ ಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಸೀತವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಆರಭಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸರೀರಂ ಪರಮಸುಖುಮಾಲಂ, ನ ಖೋ ಪನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನೇವ ಸುಖಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ, ಕಾಯಂ ಕಿಲಮೇತ್ವಾಪಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪಧಾನಮಕಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಸುಖುಮಾಲಾನಂ ಪಾದತಲಾನಂ ಅನ್ತನ್ತೇಹಿ ಫೋಟಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಭಿಜ್ಜಿಂಸು, ಚಙ್ಕಮೋ ಏಕಲೋಹಿತೋವ ಅಹೋಸಿ. ಪಾದೇಸು ಅವಹನ್ತೇಸು ಜಣ್ಣುಕೇಹಿಪಿ ಹತ್ಥೇಹಿಪಿ ವಾಯಮಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮತಿ. ಏವಂ ವೀರಿಯಂ ದಳ್ಹಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಓಭಾಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಮಾದಿಸೋವ ಭವೇಯ್ಯ. ಅಹಂ ಖೋ ಪನ ಏವಂ ವಾಯಮನ್ತೋಪಿ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಅದ್ಧಾ ನೇವಾಹಂ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ, ನ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ, ನ ನೇಯ್ಯೋ, ಪದಪರಮೇನ ಮಯಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಂ ಮೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ, ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿತ್ವಾ ಭೋಗೇ ಚ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಚ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಂ ಞತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಲೋಹಿತೇನ ಫುಟ್ಠಂ ಚಙ್ಕಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರಂ ವೀಣೋವಾದೇನ (ಮಹಾವ. ೨೪೩) ಓವದಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮಥಯೋಜನತ್ಥಾಯ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಮೇವ ಗತೋ. ಸೋಣತ್ಥೇರೋಪಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಓವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಜೇತವನೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಥೇರಂ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಸೋಣಕುಟಿಕಣ್ಣತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೦೬. ಅಟ್ಠಮೇ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನನ್ತಿ ವಾಕ್ಕರಣಂ ವುಚ್ಚತಿ ವಚನಕಿರಿಯಾ, ಮಧುರವಚನಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಥೇರೋ ದಸಬಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಧುರೇನ ಸರೇನ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಸೋಣೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಕೋಟಿಅಗ್ಘನಕಂ ಪನ ಕಣ್ಣಪಿಳನ್ಧನಂ ಧಾರೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಕುಟಿಕಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕೋಟಿಕಣ್ಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಮ್ಪಿ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನಂ ಅಗ್ಗೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ತುಮ್ಹೇ ಇತೋ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಯಿತ್ಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲೇನ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತಥಾರೂಪೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋಪಿ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಕಾಳಿಯಾ ನಾಮ ಕುರರಘರಿಕಾಯ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ಸಾ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಗಬ್ಭೇ ರಾಜಗಹನಗರೇ ಅತ್ತನೋ ಕುಲನಿವೇಸನಂ ಆಗತಾ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಇಸಿಪತನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸಿ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ತತ್ಥ ಏಕೋ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತೀನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸಾತಾಗಿರೋ ನಾಮ ಯಕ್ಖೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಏವಂ ಮಧುರಧಮ್ಮಕಥಾ ಮಮ ಸಹಾಯೇನ ಹೇಮವತೇನ ಸುತಾ ನ ಸುತಾ’’ತಿ? ಸೋ ದೇವಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಂ ಅಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಮಮ ಸಹಾಯೋ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಗಚ್ಛಾಮಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಚೇವ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮಞ್ಚ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಜಗಹಮತ್ಥಕೇನ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಾಯಾಸಿ.

ಹೇಮವತೋಪಿ ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸಂ ಹಿಮವನ್ತಂ ಅಕಾಲಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಸಹಾಯೇನ ಸಾತಾಗಿರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಹಿಮವನ್ತಕೀಳಿತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಜಗಹಮತ್ಥಕೇನೇವ ಪಾಯಾಸಿ. ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಬಲಕಾಯಾ ಕುಲಘರಿಕಾಯ ಕಾಳಿಉಪಾಸಿಕಾಯ ನಿವೇಸನಮತ್ಥಕೇ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಸ್ಸ ಪರಿಸಾ, ಮಯಂ ಸಾತಾಗಿರಸ್ಸ. ತುಮ್ಹೇ ಕಸ್ಸ ಪರಿಸಾ, ಮಯಂ ಹೇಮವತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾವ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತೀನಂ ಆರೋಚಯಿಂಸು. ತೇಪಿ ತಂಖಣಞ್ಞೇವ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ನಿವೇಸನಮತ್ಥಕೇ ಸಮಾಗಚ್ಛಿಂಸು. ಸಾತಾಗಿರೋ ಹೇಮವತಂ ಆಹ – ‘‘ಕಹಂ, ಸಮ್ಮ, ಗಚ್ಛಸೀ’’ತಿ? ತವ ಸನ್ತಿಕಂ ಸಮ್ಮಾತಿ. ಕಿಂಕಾರಣಾತಿ? ಹಿಮವನ್ತಂ ಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ತ್ವಂ ಪನ, ಸಮ್ಮ, ಕಹಂ ಗಚ್ಛಸೀತಿ? ತವ ಸನ್ತಿಕಂ, ಸಮ್ಮಾತಿ. ಕಿಂಕಾರಣಾತಿ? ತ್ವಂ ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸ ಕೇನ ಪುಪ್ಫಿತಭಾವಂ ಜಾನಾಸೀತಿ? ನ ಜಾನಾಮಿ, ಸಮ್ಮಾತಿ. ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಕುಮಾರೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಕಮ್ಪೇತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೋ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಅನುತ್ತರಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತಭಾವಂ ನ ಜಾನಾಸೀತಿ? ನ ಜಾನಾಮಿ, ಸಮ್ಮಾತಿ. ತ್ವಂ ಏತ್ತಕಮೇವ ಠಾನಂ ಪುಪ್ಫಿತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರತ್ಥಾಯ ಸಕಲದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ಏಕಮಾಲಾಗುಳಸದಿಸಂ ಅಜ್ಜ ಜಾತಂ ಸಮ್ಮಾತಿ. ಮಾಲಾ ತಾವ ಪುಪ್ಫನ್ತು, ತಯಾ ಸೋ ಸತ್ಥಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಿಟ್ಠೋತಿ. ಆಮ, ಸಮ್ಮ, ಸತ್ಥಾ ಚ ಮೇ ದಿಟ್ಠೋ, ಧಮ್ಮೋ ಚ ಸುತೋ, ಅಮತಞ್ಚ ಪೀತಂ. ಅಹಂ ‘‘ಏತಂ ಅಮತಧಮ್ಮಂ ತಮ್ಪಿ ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತವ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೋಸ್ಮಿ, ಸಮ್ಮಾತಿ. ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಥೇನ್ತಾನಂಯೇವ ಉಪಾಸಿಕಾ ಸಿರಿಸಯನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ನಿಸಿನ್ನಾ ತಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಸುತ್ವಾ ಸದ್ದೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿ. ‘‘ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಉದ್ಧಂ, ನ ಹೇಟ್ಠಾ, ಅಮನುಸ್ಸಭಾಸಿತೋ, ನೋ ಮನುಸ್ಸಭಾಸಿತೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಓಹಿತಸೋತಾ ಪಗ್ಗಹಿತಮಾನಸಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ತತೋ –

‘‘ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ ಉಪೋಸಥೋ (ಇತಿ ಸಾತಾಗಿರೋ ಯಕ್ಖೋ),

ದಿಬ್ಬಾ ರತ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾ;

ಅನೋಮನಾಮಂ ಸತ್ಥಾರಂ,

ಹನ್ದ ಪಸ್ಸಾಮ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೫೩) –

ಏವಂ ಸಾತಾಗಿರೇನ ವುತ್ತೇ –

‘‘ಕಚ್ಚಿ ಮನೋ ಸುಪಣಿಹಿತೋ (ಇತಿ ಹೇಮವತೋ ಯಕ್ಖೋ),

ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ತಾದಿನೋ;

ಕಚ್ಚಿ ಇಟ್ಠೇ ಅನಿಟ್ಠೇ ಚ,

ಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ವಸೀಕತಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೫೪);

ಏವಂ ಹೇಮವತೋ ಸತ್ಥು ಕಾಯಸಮಾಚಾರಞ್ಚ ಆಜೀವಞ್ಚ ಮನೋಸಮಾಚಾರಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಿ. ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಸಾತಾಗಿರೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಏವಂ ಸತ್ಥು ಸರೀರವಣ್ಣಗುಣವಣ್ಣಕಥನವಸೇನ ಹೇಮವತಸುತ್ತನ್ತೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಹೇಮವತೋ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ.

ಅಥ, ಕಾಳೀ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಪರಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೀಯಮಾನೇ ತಥಾಗತಂ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾವ ಹುತ್ವಾ ಅನುಸ್ಸವಪ್ಪಸಾದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ ವಿಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸಾ ಸಬ್ಬಮಾತುಗಾಮಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಪಠಮಕಸೋತಾಪನ್ನಾ ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಿಕಾ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸಾ ಸಹ ಸೋತಾಪತ್ತಿಭಾವೇನ ತಮೇವ ರತ್ತಿಂ ಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಂ ಜಾತಂ, ಪಟಿಲದ್ಧದಾರಕಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಸೋಣೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಸಾ ಯಥಾರುಚಿಯಾ ಕುಲಗೇಹೇ ವಸಿತ್ವಾ ಕುಲಘರಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರೋ ತಂ ನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪವತ್ತೇ ಪಬ್ಬತೇ ಪಟಿವಸತಿ. ಉಪಾಸಿಕಾ ಥೇರಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಥೇರೋ ನಿಬದ್ಧಂ ತಸ್ಸಾ ನಿವೇಸನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಸೋಣದಾರಕೋಪಿ ನಿಬದ್ಧಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿಚರನ್ತೋ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತುಕಾಮೋ ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಗಣಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಸುತ್ತನಿಪಾತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಆಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಸೋಣ, ತಯಿ ಗತೇ ಸತ್ಥಾ ತಂ ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಸಾಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝೇಸಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸ್ಸಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತವ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ತುಯ್ಹಂ ವರಂ ದಸ್ಸತಿ. ತ್ವಂ ವರಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಇಮಞ್ಚ ಇಮಞ್ಚ ಗಣ್ಹಾಹಿ, ಮಮ ವಚನೇನ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಾಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಮಾತುಉಪಾಸಿಕಾಯ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸಾಪಿ ‘‘ಸಾಧು, ತಾತ, ತ್ವಂ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಇಮಂ ಕಮ್ಬಲಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ವಸನಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ಭೂಮತ್ಥರಣಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ಥರಾಹೀ’’ತಿ ಕಮ್ಬಲಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋಣತ್ಥೇರೋ ತಂ ಆದಾಯ ಸೇನಾಸನಂ ಸಂಸಾಮೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸತ್ಥು ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನವೇಲಾಯಮೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಂ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗನ್ಧಕುಟಿಯಂಯೇವ ಭೂಮತ್ಥರಣಂ ಉಸ್ಸಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ಥರಿ.

ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಬಹುದೇವರತ್ತಿಂ ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ, ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಖೋ ಸೋಣೋ ಬಹುದೇವರತ್ತಿಂ ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ವುಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕೇನ ಕಾಲೇನ ಸೋಣಸ್ಸ ಕಾಯದರಥೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸೋಣಂ ಅಜ್ಝೇಸಿ – ‘‘ಪಟಿಭಾತು ತಂ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮೋ ಭಾಸಿತು’’ನ್ತಿ. ಸೋಣತ್ಥೇರೋ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ಅವಿನಾಸೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಿಯಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ (ಸು. ನಿ. ೭೭೨ ಆದಯೋ) ಅಭಾಸಿ. ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಭಗವಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಸುಗ್ಗಹಿತೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮೋ, ಮಯಾ ದೇಸಿತಕಾಲೇ ಚ ಅಜ್ಜ ಚ ಏಕಸದಿಸಾವ ದೇಸನಾ, ಕಿಞ್ಚಿ ಊನಂ ವಾ ಅಧಿಕಂ ವಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಸನ್ನಭಾವಂ ಪಕಾಸೇಸಿ. ಸೋಣತ್ಥೇರೋಪಿ ‘‘ಅಯಂ ಓಕಾಸೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ವಚನೇನ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನ ಗಣೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ವರೇ ಯಾಚಿ, ಸತ್ಥಾ ಅದಾಸಿ. ಪುನ ಥೇರೋ ಮಾತುಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಚನೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಾಸಿಕಾಯ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಸನಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ಭೂಮತ್ಥರಣತ್ಥಂ ಕಮ್ಬಲೋ ಪಹಿತೋ’’ತಿ ಕಮ್ಬಲಂ ದತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಮೇವ.

ಇತಿ ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಅಟ್ಠ ವರೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಪುನದಿವಸೇ ಮಾತುಉಪಾಸಿಕಾಯ ನಿವೇಸನದ್ವಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಉಪಾಸಿಕಾ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಕಿರ ಮೇ ದ್ವಾರೇ ಠಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ವೇಗೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜನಂ ಅದಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಆಹ – ‘‘ದಿಟ್ಠೋ ತೇ, ತಾತ, ದಸಬಲೋ’’ತಿ? ಆಮ ಉಪಾಸಿಕೇತಿ. ವನ್ದಿತೋ ತೇ ಮಮ ವಚನೇನಾತಿ? ಆಮ ವನ್ದಿತೋ, ಸೋಪಿ ಚ ಮೇ ಕಮ್ಬಲೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಭೂಮತ್ಥರಣಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ಥತೋತಿ. ಕಿಂ, ತಾತ, ತಯಾ ಕಿರ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಕಥಾ ಕಥಿತಾ, ಸತ್ಥಾರಾ ಚ ತೇ ಸಾಧುಕಾರೋ ದಿನ್ನೋತಿ? ತಯಾ ಕಥಂ ಞಾತಂ ಉಪಾಸಿಕೇತಿ? ತಾತ, ಮಯ್ಹಂ ಗೇಹೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ದಸಬಲೇನ ತುಯ್ಹಂ ಸಾಧುಕಾರಂ ದಿನ್ನದಿವಸೇ ‘‘ಸಕಲದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ದೇವತಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಂಸೂ’’ತಿ ಆಹ – ತಾತ, ತಯಾ ಕಥಿತಧಮ್ಮಕಥಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಥಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಕಥೇತುಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಾಮೀತಿ. ಥೇರೋ ಮಾತು ಕಥಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಸಾ ತಸ್ಸ ಅಧಿವಾಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಕಥಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥಾಪೇಸೀತಿ ವತ್ಥು ಏತ್ಥ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ. ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅರಿಯಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಸೀವಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೦೭. ನವಮೇ ಲಾಭೀನಂ ಯದಿದಂ ಸೀವಲೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಲಾಭೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೀವಲಿತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಮ್ಪಿ ಅತೀತೇ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಲಾಭೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ದಸಬಲಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಅಹಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸೋ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಲಾಭೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ತೇ ಪತ್ಥನಾ ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸೀಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರತೋ ಅವಿದೂರೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರವಾಸಿನೋ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಕಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಾಕಚ್ಛಿತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ದಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇ ಏಕದಿವಸಂ ಸಬ್ಬೇವ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇನ್ತಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಾನಮುಖೇ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಮಧುಞ್ಚ ಗುಳದಧಿಞ್ಚ ನ ಅದ್ದಸಂಸು. ತೇ ‘‘ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಜನಪದತೋ ನಗರಂ ಪವಿಸನಮಗ್ಗೇ ಪುರಿಸಂ ಠಪೇಸುಂ. ತದಾ ಏಸ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಗಾಮತೋ ಗುಳದಧಿವಾರಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಗರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ‘‘ಧೋತಹತ್ಥಪಾದೋ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನಙ್ಗಲಸೀಸಮತ್ತಂ ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕಂ ದಣ್ಡಕಮಧುಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪುಞ್ಞೇನ ಮೇ ಇದಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಪವಿಸತಿ. ನಾಗರೇಹಿ ಠಪಿತಪುರಿಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ, ಕಸ್ಸಿಮಂ ಆಹರಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಾಮಿ, ವಿಕ್ಕಿಣಿತುಂ ಪನ ಮೇ ಇದಂ ಆನೀತನ್ತಿ. ತೇನ ಹಿ, ಭೋ ಪುರಿಸ, ಇಮಂ ಕಹಾಪಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏತಂ ಮಧುಞ್ಚ ಗುಳದಧಿಞ್ಚ ದೇಹೀತಿ.

ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇದಂ ನ ಬಹುಮೂಲಂ, ಅಯಞ್ಚ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಬಹುಂ ದೇತಿ, ವೀಮಂಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ತತೋ ನಂ ‘‘ನಾಹಂ ಏಕಕಹಾಪಣೇನ ದೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಯದಿ ಏವಂ, ದ್ವೇ ಗಹೇತ್ವಾ ದೇಹೀತಿ. ದ್ವೀಹಿಪಿ ನ ದೇಮೀತಿ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ವಡ್ಢನ್ತಂ ವಡ್ಢನ್ತಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತಿಅಞ್ಛಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಹೋತು ತಾವ, ಇಮಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಆಹ – ‘‘ಇದಂ ನ ಬಹುಅಗ್ಘನಕಂ, ತ್ವಞ್ಚ ಬಹುಂ ದೇಸಿ, ಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಇದಂ ಗಣ್ಹಾಸೀ’’ತಿ? ಇಧ, ಭೋ, ನಗರವಾಸಿನೋ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸೀದಸಬಲಸ್ಸ ದಾನಂ ದೇನ್ತಾ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ದಾನಮುಖೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ. ಸಚೇ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನಾಗರಾನಂ ಪರಾಜಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ. ಕಿಂ ಪನೇತಂ ನಾಗರಾನಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ? ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದಾತುಂ ಅವಾರಿತಮೇತನ್ತಿ. ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ ಕೋಚಿ ನಾಗರಾನಂ ದಾನೇ ಏಕದಿವಸಂ ಸಹಸ್ಸಂ ದಾತಾತಿ? ನತ್ಥಿ ಸಮ್ಮಾತಿ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಭಾವಂ ಜಾನಾಸೀತಿ? ಆಮ ಜಾನಾಮೀತಿ. ತೇನ ಹಿ ಗಚ್ಛ, ನಾಗರಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖ – ‘‘ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮೂಲೇನ ನ ದೇತಿ, ಸಹತ್ಥೇನೇವ ದಾತುಕಾಮೋ, ತುಮ್ಹೇ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಾರಣಾ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಹೋಥಾ’’ತಿ. ತ್ವಂ ಪನ ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದಾನಮುಖೇ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವಸ್ಸ ಕಾಯಸಕ್ಖೀ ಹೋಹೀತಿ.

ಸೋ ಗಾಮವಾಸೀ ಪರಿಬ್ಬಯತ್ಥಂ ಗಹಿತಮಾಸಕೇನ ಪಞ್ಚಕಟುಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ದಧಿತೋ ಕಞ್ಜಿಯಂ ವಾಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮಧುಪಟಲಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕಟುಕಚುಣ್ಣೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದುಮಿನಿಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಆದಾಯ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿ. ಮಹಾಜನೇನ ಆಹರಿಯಮಾನಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತವಾರಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಓಕಾಸಂ ಞತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ದುಗ್ಗತಪಣ್ಣಾಕಾರೋ, ಇಮಂ ಮೇ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಚತುಮಹಾರಾಜದತ್ತಿಯೇನ ಸೇಲಮಯೇನ ಪತ್ತೇನ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ನ ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ನಿಟ್ಠಿತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಆಹ – ‘‘ದಿಟ್ಠೋ ಮೇ ಭಗವಾ ಅಜ್ಜ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರವಾಸಿಕೇಹಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಕ್ಕಾರೋ ಆಹರಿಯಮಾನೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಭವೇ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏವಂ ಹೋತು ಕುಲಪುತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚ ನಗರವಾಸೀನಞ್ಚ ಭತ್ತಾನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸುಪ್ಪವಾಸಾಯ ರಾಜಧೀತಾಯ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಯಂ ಪಾತಞ್ಚ ಪಣ್ಣಾಕಾರಸತಾನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಸುಪ್ಪವಾಸಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಥ ನಂ ಪುಞ್ಞವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಹತ್ಥೇನ ಬೀಜಪಚ್ಛಿಂ ಫುಸಾಪೇನ್ತಿ, ಏಕೇಕಬೀಜತೋ ಸಲಾಕಸತಮ್ಪಿ ಸಲಾಕಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ನಿಗಚ್ಛತಿ. ಏಕಕರೀಸಖೇತ್ತತೋ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಸಕಟಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಕೋಟ್ಠಪೂರಣಕಾಲೇಪಿ ಕೋಟ್ಠದ್ವಾರಂ ಹತ್ಥೇನ ಫುಸಾಪೇನ್ತಿ, ರಾಜಧೀತಾಯ ಪುಞ್ಞೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಗಹಿತಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಪುನ ಪೂರತಿ. ಪರಿಪುಣ್ಣಭತ್ತಕುಮ್ಭಿತೋಪಿ ‘‘ರಾಜಧೀತಾಯ ಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇನ್ತಾನಂ ಯಾವ ನ ಉಕ್ಕಡ್ಢನ್ತಿ, ನ ತಾವ ಭತ್ತಂ ಖೀಯತಿ. ದಾರಕೇ ಕುಚ್ಛಿಗತೇಯೇವ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿಂಸು.

ಗಬ್ಭೇ ಪನ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭೋಸಿ. ಸಾ ಸಾಮಿಕಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಪುರೇ ಮರಣಾ ಜೀವಮಾನಾವ ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಗಚ್ಛ ಇಮಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇಹಿ, ಯಞ್ಚ ಸತ್ಥಾ ವದೇತಿ, ತಂ ಸಾಧುಕಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಸಾಸನಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸುಖಿನೀ ಹೋತು ಸುಪ್ಪವಾಸಾ ಕೋಲಿಯಧೀತಾ, ಸುಖಿನೀ ಅರೋಗಾ ಅರೋಗಂ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯತೂ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗಾಮಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾಯೇವ ಸುಪ್ಪವಾಸಾಯ ಕುಚ್ಛಿತೋ ಧಮಕರಣಾ ಉದಕಂ ವಿಯ ಗಬ್ಭೋ ನಿಕ್ಖಮಿ, ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಜನೋ ಅಸ್ಸುಮುಖೋವ ಹಸಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಮಹಾಜನೋ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇತುಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ರಾಜಾ ತೇಸಂ ಇಙ್ಗಿತಂ ದಿಸ್ವಾವ ‘‘ದಸಬಲೇನ ಕಥಿತಕಥಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ ರಾಜಧೀತಾಯ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಧೀತಾ ‘‘ತಯಾ ನಿಮನ್ತಿತಂ ಜೀವಿತಭತ್ತಮೇವ ಮಙ್ಗಲಭತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗಚ್ಛ ಸತ್ತಾಹಂ ದಸಬಲಂ ನಿಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ತಾಹಂ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತಯಿಂಸು. ದಾರಕೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಞಾತೀನಂ ಸನ್ತತ್ತಚಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ ಜಾತೋತಿ ಸೀವಲಿದಾರಕೋತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಗಬ್ಭೇ ವಸಿತತ್ತಾ ಜಾತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಕ್ಖಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ಧಮ್ಮಪದೇ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಯೋಮಂ ಪಲಿಪಥಂ ದುಗ್ಗಂ, ಸಂಸಾರಂ ಮೋಹಮಚ್ಚಗಾ;

ತಿಣ್ಣೋ ಪಾರಙ್ಗತೋ ಝಾಯೀ, ಅನೇಜೋ ಅಕಥಂಕಥೀ;

ಅನುಪಾದಾಯ ನಿಬ್ಬುತೋ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೪೧೪);

ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಯಾ ಏವರೂಪಂ ದುಕ್ಖರಾಸಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ? ಲಭಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯಂ, ಭನ್ತೇತಿ. ಸುಪ್ಪವಾಸಾ ತಂ ದಾರಕಂ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಪುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಂ ಕಥೇತಿ, ಭದನ್ತೇ’’ತಿ? ಅತ್ತನಾ ಅನುಭೂತಂ ಗಬ್ಭವಾಸದುಕ್ಖಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವದತೀತಿ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಾಜೇಥ ನನ್ತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ವಿಹಾರಂ ನೇತ್ವಾ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೋ, ‘‘ಸೀವಲಿ, ನ ತುಯ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇನ ಓವಾದೇನ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ, ತಯಾ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಅನುಭೂತದುಕ್ಖಮೇವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಾಹೀ’’ತಿ. ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಾಜನಮೇವ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾರೋ, ಯಂ ಪನ ಮಯಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಮಹಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಸೋ ಪಠಮಕೇಸವಟ್ಟಿಯಾ ಓಹಾರಿತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ದುತಿಯಾಯ ಓಹಾರಿತಕ್ಖಣೇ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ, ತತಿಯಾಯ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ. ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಪನ ಕೇಸಾನಂ ಓರೋಪನಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ ಅಪಚ್ಛಾ ಅಪುರಿಮಾ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಏವಂ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು ಸಮುಟ್ಠಿತಂ.

ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಪುಞ್ಞಂ ವೀಮಂಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಞ್ಚ ಮೇ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಗಣ್ಹ, ಸೀವಲೀತಿ. ಸೋ ಪಞ್ಚಸತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಾಭಿಮುಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಟವಿಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಸ ಪಠಮಂ ದಿಟ್ಠಾ ನಿಗ್ರೋಧೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಇತಿ ಸೋ –

‘‘ನಿಗ್ರೋಧಂ ಪಠಮಂ ಪಸ್ಸಿ, ದುತಿಯಂ ಪಣ್ಡವಪಬ್ಬತಂ;

ತತಿಯಂ ಅಚಿರವತಿಯಂ, ಚತುತ್ಥಂ ವರಸಾಗರಂ.

‘‘ಪಞ್ಚಮಂ ಹಿಮವನ್ತಂ ಸೋ, ಛಟ್ಠಂ ಛದ್ದನ್ತುಪಾಗಮಿ;

ಸತ್ತಮಂ ಗನ್ಧಮಾದನಂ, ಅಟ್ಠಮಂ ಅಥ ರೇವತ’’ನ್ತಿ.

ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು ಸತ್ತ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನೇವ ದಾನಂ ಅದಂಸು. ಗನ್ಧಮಾದನಪಬ್ಬತೇ ಪನ ನಾಗದತ್ತದೇವರಾಜಾ ನಾಮ ಸತ್ತದಿವಸೇಸು ಏಕದಿವಸಂ ಖೀರಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅದಾಸಿ, ಏಕದಿವಸಂ ಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅದಾಸಿ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಇಮಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ ನೇವ ಧೇನುಯೋ ದುಯ್ಹಮಾನಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ನ ದಧಿನಿಮ್ಮಥನಂ, ಕುತೋ ತೇ, ದೇವರಾಜ, ಇಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಖೀರಸಲಾಕಭತ್ತದಾನಸ್ಸೇತಂ ಫಲ’’ನ್ತಿ ದೇವರಾಜಾ ಆಹ. ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥಾ ಖದಿರವನಿಯರೇವತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೦೮. ದಸಮೇ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಅಧಿಮುತ್ತಾನಂ, ಬಲವಸದ್ಧಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಹಿ ಸದ್ಧಾ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಹಾಪೇತಬ್ಬಾ ಜಾತಾ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ. ವಕ್ಕಲೀತಿ ಪನಸ್ಸ ನಾಮಂ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಅತೀತೇ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮೇನ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋಪಿ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ, ವಕ್ಕಲೀತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಅತಿತ್ತೋ ದಸಬಲೇನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ವಿಚರತಿ. ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸರೀರನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ. ಸೋ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋ ನಿಬದ್ಧಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ.

ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಹಾರಕರಣವೇಲಂ ಅವಸೇಸಕಾಲೇ ಯತ್ಥ ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಪಹಾಯ ದಸಬಲಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋವ ವಿಹರತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ ದೀಘಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ ತಸ್ಮಿಂ ರೂಪದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ವಿಚರನ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಕಗತಂ, ಸಕ್ಕಾ ಏತಂ ಬೋಧೇತು’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಯೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಧಮ್ಮಞ್ಹಿ, ವಕ್ಕಲಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಮಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಸತ್ಥರಿ ಏವಂ ಓವದನ್ತೇಪಿ ಥೇರೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ ಪಹಾಯ ನೇವ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತತೋ ಸತ್ಥಾ ‘‘ನಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಂವೇಗಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸೇ ‘‘ಅಪೇಹಿ, ವಕ್ಕಲೀ’’ತಿ ಥೇರಂ ಪಣಾಮೇತಿ. ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ಆದೇಯ್ಯವಚನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಟಿಪ್ಫರಿತ್ವಾ ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತೇಮಾಸಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೇ ಆಗನ್ತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ದಾನಿ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ತಥಾಗತೇನಮ್ಹಿ ಪಣಾಮಿತೋ, ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ನ ಲಭಾಮಿ, ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಜೀವಿತೇನಾ’’ತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಪಬ್ಬತೇ ಪಪಾತಟ್ಠಾನಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಕಿಲಮನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಮಮ ಸನ್ತಿಕಾ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ನಾಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಓಭಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥು ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏವ ಮಹನ್ತಂ ಸೋಕಸಲ್ಲಂ ಪಹೀನಂ. ಸತ್ಥಾ ಸುಕ್ಖತಳಾಕೇ ಓಘಂ ಆಹರನ್ತೋ ವಿಯ ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಬಲವಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಧಮ್ಮಪದೇ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ಪಸನ್ನೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ;

ಅಧಿಗಚ್ಛೇ ಪದಂ ಸನ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೮೧);

ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚ ‘‘ಏಹಿ, ವಕ್ಕಲೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ದಸಬಲೋ ಮೇ ದಿಟ್ಠೋ, ಏಹೀತಿ ಅವ್ಹಾಯನಮ್ಪಿ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಬಲವಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಕುತೋ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಗಮನಭಾವಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾವ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೇ ಆಕಾಸೇ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಪಠಮಪಾದೇನ ಪಬ್ಬತೇ ಠಿತೋಯೇವ ಸತ್ಥಾರಾ ವುತ್ತಗಾಥಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಕಾಸೇಯೇವ ಪೀತಿಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ವನ್ದಮಾನೋವ ಓತರಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥಾ ಅರಿಯಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ದುತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ.

೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ

(೧೪) ೩. ತತಿಯಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ

೨೦೯. ತತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನನ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಕಾಮಯಮಾನಾನಂ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಾಹುಲೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಂ ರಾಹುಲತ್ಥೇರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ಹತ್ಥಪೂರಂ ವಾಲಿಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಅಜ್ಜ ದಸಬಲಸ್ಸ ಚೇವ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಞ್ಚ ಸನ್ತಿಕಾ ಏತ್ತಕಂ ಓವಾದಞ್ಚೇವ ಅನುಸಾಸನಿಞ್ಚ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋತಿ.

೨೧೦. ದುತಿಯೇ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ. ರಟ್ಠಪಾಲೋತಿ ರಟ್ಠಂ ಪಾಲೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ, ಭಿನ್ನಂ ವಾ ರಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೇ ಕುಲೇ ಜಾತೋತಿಪಿ ರಟ್ಠಪಾಲೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ. ಸೋ ಹಿ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಚುದ್ದಸಭತ್ತಚ್ಛೇದೇ ಕತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ರಾಹುಲ-ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರವತ್ಥು

ಇಮೇಸಂ ಪನ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಥೇರಾನಂ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಏತೇ ಕಿರ ದ್ವೇಪಿ ಅತೀತೇ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ತೇಸಂ ದಹರಕಾಲೇ ನಾಮಂ ವಾ ಗೋತ್ತಂ ವಾ ನ ಕಥಿಯತಿ. ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಪನ ಘರಾವಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಉಭೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರತನಕೋಟ್ಠಾಗಾರಕಮ್ಮಿಕೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಅಪರಿಮಾಣಂ ಧನಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಇಮಂ ಏತ್ತಕಂ ಧನರಾಸಿಂ ಅಯ್ಯಕಪಯ್ಯಕಾದಯೋ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು, ಅಮ್ಹೇಹಿ ದಾನಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ಇಮಂ ಧನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಜನಾ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಕಪಣದ್ಧಿಕಾದೀನಂ ಮಹಾದಾನಂ ದಾತುಂ ಆರದ್ಧಾ. ಏಕೋ ಅತ್ತನೋ ದಾನಗ್ಗೇ ಆಗತಾಗತಜನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಯಂ ಪಟಿಭಾತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಅದಾಸಿ, ತಸ್ಸ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಆಗತಪಾಕೋತಿ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ಇತರೋ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಗಹಿತಗಹಿತಭಾಜನಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪೂರೇತ್ವಾ ದೇತಿ, ತಸ್ಸಪಿ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಅನಗ್ಗಪಾಕೋತಿ ನಾಮಂ ಜಾತಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಪಾಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತೇ ಉಭೋಪಿ ಏಕದಿವಸಂ ಪಾತೋವ ಮುಖಧೋವನತ್ಥಂ ಬಹಿಗಾಮಂ ಅಗಮಂಸು. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹಿಮವನ್ತತೋ ದ್ವೇ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ ತಾಪಸಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರತ್ಥಾಯ ಆಕಾಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸಹಾಯಕಾನಂ ಅವಿದೂರೇ ಓತರಿತ್ವಾ ‘‘ಮಾ ನೋ ಏತೇ ಪಸ್ಸಿಂಸೂ’’ತಿ ಏಕಪಸ್ಸೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ತೇ ಉಭೋಪಿ ಜನಾ ತೇಸಂ ಲಾಬುಭಾಜನಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಸಂವಿಧಾಯ ಅನ್ತೋಗಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಗತಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮ್ಮ ವನ್ದಿಂಸು. ಅಥ ನೇ ತಾಪಸಾ ‘‘ಕಾಯ ವೇಲಾಯ ಆಗತತ್ಥ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇ ‘‘ಅಧುನಾವ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಲಾಬುಭಾಜನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹಂ ನೇತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ನಿಬದ್ಧಂ ಭಿಕ್ಖಾಗಹಣತ್ಥಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು.

ತೇಸು ಏಕೋ ತಾಪಸೋ ಸಪರಿಳಾಹಕಾಯಧಾತುಕೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಮಹಾಸಮುದ್ದಉದಕಂ ದ್ವೇಧಾ ಕತ್ವಾ ಪಥವಿನ್ಧರನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಭವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದತಿ. ಸೋ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಭತ್ತಾನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಪಥವಿನ್ಧರನಾಗಭವನಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ವದತಿ. ಅಥ ನಂ ಏಕದಿವಸಂ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತಾ ‘ಪಥವಿನ್ಧರನಾಗಭವನಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’ತಿ ವದಥ, ಮಯಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾಮ, ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಇದಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ಆಮ, ಕುಟುಮ್ಬಿಯ ಅಹಂ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಥವಿನ್ಧರನಾಗರಾಜಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಾ ಹೋತೂ’’ತಿ ವದಾಮೀತಿ. ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಥವಿನ್ಧರನಾಗರಾಜಭವನೇ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇಸಿ.

ಇತರೋ ತಾಪಸೋ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಞ್ಞೇ ಸೇರಿಸಕವಿಮಾನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕರೋತಿ. ಸೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಚ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಾಜಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಸಕ್ಕವಿಮಾನಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ವದತಿ. ಅಥ ನಂ ಸೋಪಿ ಕುಟುಮ್ಬಿಯೋ ಇತರೋ ಸಹಾಯಕೋ ತಂ ತಾಪಸಂ ವಿಯ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಸಕ್ಕಭವನೇ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇಸಿ. ತೇ ಉಭೋಪಿ ಪತ್ಥಿತಟ್ಠಾನೇಸುಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ.

ಪಥವಿನ್ಧರಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪಥವಿನ್ಧರನಾಗರಾಜಾ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಸೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖಣೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮನಾಪಸ್ಸ ವತ ಮೇ ಠಾನಸ್ಸ ಕುಲುಪಕತಾಪಸೋ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ, ಉರೇನ ಪರಿಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ವಿಚರಣಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ನೂನ ಸೋ ಅಞ್ಞಂ ಠಾನಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ತಂಖಣೇಯೇವ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾನಿ ನಾಗನಾಟಕಾನಿ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ತೂರಿಯಾನಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಮಾಣವಕವಣ್ಣೀ ಅಹೋಸಿ. ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಞ್ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೋಪಿ ವಿರೂಪಕ್ಖೇನ ನಾಗರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ. ಸಕ್ಕೋ ತಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾನಿ. ಅಥ ನಂ ಸಮೀಪೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಕಾಲೇ ‘‘ಕಹಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಸಿ ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಮಾ ಕಥೇಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉರೇನ ಪರಿಸಕ್ಕನಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಮ್ಹಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಲಭಿತ್ಥಾತಿ. ಸಮ್ಮ, ತ್ವಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಮಾ ವಿತಕ್ಕಯಿ, ಪದುಮುತ್ತರದಸಬಲೋ ಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಂಯೇವ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಹಿ, ಉಭೋ ಸುಖಂ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಸೋ ‘‘ಏವಂ, ದೇವ, ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪದುಮುತ್ತರದಸಬಲಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಾಗಭವನೇ ನಾಗಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಸಜ್ಜೇಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ಪುನದಿವಸೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ಅರುಣೇ ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಂ ಸುಮನತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸುಮನ, ಅಜ್ಜ ತಥಾಗತೋ ದೂರಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನಭಿಕ್ಖೂ ಆಗಚ್ಛನ್ತು, ತೇಪಿಟಕಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಾ ಛಳಭಿಞ್ಞಾವ ಆಗಚ್ಛನ್ತೂ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿಂಸು. ಪಥವಿನ್ಧರೋ ನಾಗಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಆಗತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಸಮುದ್ದಮತ್ಥಕೇ ಮಣಿವಣ್ಣಾ ಊಮಿಯೋ ಮದ್ದಮಾನಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಆದಿತೋ ಸತ್ಥಾರಂ, ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಙ್ಘನವಕಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪುತ್ತಂ ಉಪರೇವತಸಾಮಣೇರಂ ನಾಮ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಚ್ಛರಿಯೋ ಸೇಸಸಾವಕಾನಂ ಏವರೂಪೋ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೋ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ತರುಣಬಾಲದಾರಕಸ್ಸ ಏವರೂಪೋ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೋ ಅತಿವಿಯ ಅಚ್ಛರಿಯೋ’’ತಿ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಭವನೇ ದಸಬಲೇ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂಸು ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದನ್ತೇಸು ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಉಪರೇವತಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಆಸನಂ ಪಾಪುಣಿ. ನಾಗರಾಜಾ ಯಾಗುಂ ದೇನ್ತೋಪಿ ಖಜ್ಜಕಂ ದೇನ್ತೋಪಿ ಸಕಿಂ ದಸಬಲಂ ಓಲೋಕೇತಿ, ಸಕಿಂ ಉಪರೇವತಸಾಮಣೇರಂ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸರೀರೇ ಸತ್ಥು ಸರೀರೇ ವಿಯ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ತತೋ ನಾಗರಾಜಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಾಮಣೇರೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸದಿಸೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅವಿದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಮಣೇರೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಕಿಂ ಹೋತೀ’’ತಿ? ಪುತ್ತೋ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸೋಭಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪುತ್ತಭಾವಂ ಲಭಿ. ಸರೀರಮ್ಪಿಸ್ಸ ಏಕದೇಸೇನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸರೀರಸದಿಸಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಅಯಂ ಉಪರೇವತೋ ವಿಯ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಪಥವಿನ್ಧರೋಪಿ ಪುನ ಅದ್ಧಮಾಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ವಿರೂಪಕ್ಖೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ. ಅಥ ನಂ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಂ ಸಕ್ಕೋ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಪತ್ಥಿತೋ ತೇ, ಸಮ್ಮ, ಅಯಂ ದೇವಲೋಕೋ’’ತಿ? ನ ಪತ್ಥಿತೋ ಮಹಾರಾಜಾತಿ. ಕಿಂ ದೋಸಂ ಅದ್ದಸಾತಿ? ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಹಂ ಪನ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪುತ್ತಂ ಉಪರೇವತಸಾಮಣೇರಂ ಪಸ್ಸಿಂ. ತಸ್ಸ ಮೇ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಮಿ, ಸ್ವಾಹಂ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಏವರೂಪೋ ಪುತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿಂ. ತ್ವಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಂ ಪತ್ಥನಂ ಕರೋಹಿ, ತೇ ಮಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ನ ವಿನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಸಕ್ಕೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಹಾನುಭಾವಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕತರಕುಲಾ ನು ಖೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಭಿನ್ನಂ ರಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಚುದ್ದಸ ಭತ್ತಚ್ಛೇದೇ ಕತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಞತ್ವಾ ಚ ಪನ ಅಜಾನನ್ತೋ ವಿಯ ದಸಬಲಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ಅಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸಕ್ಕೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ದೇವಪುರಮೇವ ಗತೋ.

ತೇ ಉಭೋಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತಾ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿಂಸು. ಇತೋ ಪನ ದ್ವಾನವುತಿಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಫುಸ್ಸೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ. ತಸ್ಸ ಪಿತಾ ಮಹಿನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ವೇಮಾತಿಕಾ ತಯೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತರೋ. ರಾಜಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ‘‘ಮಯ್ಹಂಯೇವ ಬುದ್ಧೋ ಮಯ್ಹಂ ಧಮ್ಮೋ ಮಯ್ಹಂ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಮಮಾಯನ್ತೋ ಸಯಮೇವ ದಸಬಲಂ ನಿಬದ್ಧಂ ಭೋಜನಂ ಭೋಜೇತಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಏಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪಿತೋ. ಸೋ ಪುತ್ತೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಾತಾ, ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪಿತೋ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ವಾ ಮಯಾ ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಅಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಇಮಿನಾ ನಿಯಾಮೇನ ದಸಬಲೋ ಪರಿಚರಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ತೇ ತಯೋಪಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಆಹಂಸು – ‘‘ತಾತ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಮನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಮಯಂ ಚೋರೇ ವಿಧಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಿತರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚೋರೇ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿಂಸು. ತೇ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪಾದಮೂಲಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಿತಾ ವರಂ ದಸ್ಸತಿ, ಕತರಂ ವರಂ ಗಣ್ಹಾಮಾ’’ತಿ? ಅಯ್ಯಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ದುಲ್ಲಭಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಂ ಫುಸ್ಸಬುದ್ಧಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನವರಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿತರಂ ಅದ್ದಸಂಸು. ತದಾ ಪಿತಾ ತೇಸಂ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ವರಂ ಅದಾಸಿ. ತೇ ‘‘ತೇಮಾಸಂ ತಥಾಗತಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವರಂ ಯಾಚಿಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಅಯಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅಞ್ಞಂ ವರಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತಾತ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಞ್ಞೇನ ವರೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ದಾತುಕಾಮಾ, ಏತಂಯೇವ ನೋ ವರಂ ದೇಥಾತಿ. ರಾಜಾ ತೇಸು ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇನ್ತೇಸು ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ನ ದಾತು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ, ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವರಂ ದೇಮಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ದುರಾಸದಾ ಹೋನ್ತಿ ಸೀಹಾ ವಿಯ ಏಕಚರಾ, ದಸಬಲಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ.

ತೇ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ತಥಾಗತಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತೇಹಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ದಸಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ನಿರಾಮಗನ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥು ದಾನಗ್ಗಪರಿವಹನಕೇ ತಯೋ ಪುರಿಸೇ ಠಪಯಿಂಸು. ತೇಸು ಏಕೋ ಧನಧಞ್ಞುಪ್ಪಾದಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಏಕೋ ಮಾಪಕೋ, ಏಕೋ ದಾನಸಂವಿಧಾಯಕೋ. ತೇಸು ಧನಧಞ್ಞುಪ್ಪಾದಕೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾ ಜಾತೋ, ಮಾಪಕೋ ವಿಸಾಖೋ ಉಪಾಸಕೋ, ದಾನಸಂವಿಧಾಯಕೋ ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರೋತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಅಯಂ ಪನ ರಾಹುಲತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಕಿಕಿಸ್ಸ ಕಾಸಿರಞ್ಞೋ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಪಥವಿನ್ಧರಕುಮಾರೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ತಸ್ಸ ಸತ್ತ ಭಗಿನಿಯೋ ಅಹೇಸುಂ. ತಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸತ್ತ ಪರಿವೇಣಾನಿ ಕಾರಯಿಂಸು. ಪಥವಿನ್ಧರೋ ಓಪರಜ್ಜಂ ಲಭಿ. ಸೋ ತಾ ಭಗಿನಿಯೋ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಾರಿತಪರಿವೇಣೇಸು ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಏಕಂ ದೇಥಾ’’ತಿ. ಭಾತಿಕ, ತುಮ್ಹೇ ಉಪರಾಜಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ನಾಮ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ತುಮ್ಹೇ ಅಞ್ಞಂ ಪರಿವೇಣಂ ಕರೋಥಾತಿ. ಸೋ ತಾಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ವಿಹಾರಸತಾನಿ ಕಾರೇಸಿ. ಪಞ್ಚ ಪರಿವೇಣಸತಾನೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪಥವಿನ್ಧರಕುಮಾರೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ, ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಕೋ ಕುರುರಟ್ಠೇ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿತನಿಗಮೇ ರಟ್ಠಪಾಲಸೇಟ್ಠಿಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಸಬಲೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಿಧಾನಂ ಪಾಳಿಯಂ (ಮಹಾವ. ೧೦೫) ಆಗತಮೇವ. ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಅಭಿಣ್ಹಓವಾದವಸೇನ ರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ. ರಾಹುಲೋಪಿ ಪಾತೋವ ವುಟ್ಠಾಯ ಹತ್ಥೇನ ವಾಲುಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ದಸಬಲಸ್ಸ ಚೇವ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಞ್ಚ ಸನ್ತಿಕಾ ಅಜ್ಜ ಏತ್ತಕಂ ಓವಾದಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವದತಿ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಓವಾದಕ್ಖಮೋ ವತ ರಾಹುಲಸಾಮಣೇರೋ ಪಿತು ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಮಯಿ ಗತೇ ಏಕಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಚ ವಡ್ಢಿಸ್ಸತಿ, ರಾಹುಲಸ್ಸ ಚ ಗುಣೋ ಪಾಕಟೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಬುದ್ಧಾಸಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಾಯ ನುತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ. ರಾಹುಲಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಓವಾದಕ್ಖಮಭಾವಂ ಕಥೇಮ ಭಗವಾತಿ. ಸತ್ಥಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ರಾಹುಲಸ್ಸ ಗುಣದೀಪನತ್ಥಂ ಮಿಗಜಾತಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ –

‘‘ಮಿಗಂ ತಿಪಲ್ಲತ್ಥಮನೇಕಮಾಯಂ,

ಅಟ್ಠಕ್ಖುರಂ ಅಡ್ಢರತ್ತಾ ಪಪಾಯಿಂ;

ಏಕೇನ ಸೋತೇನ ಛಮಾ’ಸ್ಸಸನ್ತೋ,

ಛಹಿ ಕಲಾಹಿತಿಭೋತಿ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧೬);

ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಸಾಮಣೇರಕಾಲೇ ‘‘ಮಾ ಹೇವ ಖೋ ರಾಹುಲೋ ದಹರಭಾವೇನ ಕೀಳನತ್ಥಾಯಪಿ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾ ಭಾಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಯರಾಹುಲೋವಾದಂ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೦೭ ಆದಯೋ) ದೇಸೇಸಿ. ಅಟ್ಠಾರಸವಸ್ಸಿಕಸಾಮಣೇರಕಾಲೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಚೇವ ಅತ್ತನೋ ಚ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಗೇಹಸಿತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ, ರಾಹುಲ, ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತನ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೧೩) ಕಥೇಸಿ. ಸಂಯುತ್ತಕೇ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೧) ಪನ ರಾಹುಲೋವಾದೋಪಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರೇ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೭೭) ರಾಹುಲೋವಾದೋಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರೋಯೇವ. ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಞತ್ವಾ ಅವಸ್ಸಿಕಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇ ಅನ್ಧವನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೧೬ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ರಾಹುಲತ್ಥೇರೋ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ, ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿದೇವತಾನಂ ಗಣನಾ ನತ್ಥಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ಸತ್ಥರಿ ಪನ ಕುರುರಟ್ಠೇ ಚಾರಿಕಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿತಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇ ರಟ್ಠಪಾಲೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಆಣತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೇಟ್ಠಿಗಹಪತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ಕಮ್ಮಂ, ಏಕೋವ ಪುತ್ತಕೋ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಗತತ್ಥ, ಇದಾನಿ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಅಕ್ಕೋಸತಿ ಪರಿಭಾಸತಿ. ಸತ್ಥಾ ಅದ್ಧಮಾಸಂ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿತೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಾವತ್ಥಿಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥಾಯಸ್ಮಾ ರಟ್ಠಪಾಲೋ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಪದಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ಪಿತು ನಿವೇಸನೇ ಆಭಿದೋಸಿಕಂ ಕುಮ್ಮಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತಂ ಅಮತಂ ವಿಯ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಿತರಾ ನಿಮನ್ತಿತೋ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಪಿತು ನಿವೇಸನೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇ ಇತ್ಥಿಜನೇ ಅಸುಭಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಠಿತಕೋವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಜಿಯಾ ಮುತ್ತೋ ವಿಯ ನಾರಾಚೋ ಆಕಾಸಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಕೋರಬ್ಯರಞ್ಞೋ ಮಿಗಚೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಸಿಲಾಪಟ್ಟೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಚತುಪಾರಿಜುಞ್ಞಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಧಮ್ಮಂ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೦೪) ದೇಸೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಪುನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂಯೇವ ಆಗತೋ. ಏವಮೇತಂ ವತ್ಥು ಸಮುಟ್ಠಿತಂ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅರಿಯಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೧೧. ತತಿಯೇ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಸಲಾಕಗಾಹಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋ ಕಿರ ಥೇರೋ ಮಹಾಸುಭದ್ದಾಯ ನಿಮನ್ತಿತದಿವಸೇ ತಥಾಗತೇ ಉಗ್ಗನಗರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ‘‘ಅಜ್ಜ ಸತ್ಥಾ ದೂರಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಸಲಾಕಂ ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತು, ಪಞ್ಚಸತಾ ಖೀಣಾಸವಾವ ಗಣ್ಹನ್ತೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪಠಮಮೇವ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹಿ. ಚೂಳಸುಭದ್ದಾಯ ನಿಮನ್ತಿತದಿವಸೇ ತಥಾಗತೇ ಸಾಕೇತಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಪಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಪಠಮಮೇವ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹಿ, ಸುನಾಪರನ್ತಜನಪದಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಪಿ. ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಥೇರೋ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಕುಣ್ಡಧಾನೋತಿ ಪನಸ್ಸ ನಾಮಂ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಭೂಮಟ್ಠಕದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ದೀಘಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ನಾಮ ನ ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಿಕೋ ಉಪೋಸಥೋ ಹೋತಿ. ವಿಪಸ್ಸೀದಸಬಲಸ್ಸ ಹಿ ಛಬ್ಬಸ್ಸನ್ತರೇ ಛಬ್ಬಸ್ಸನ್ತರೇ ಉಪೋಸಥೋ ಅಹೋಸಿ, ಕಸ್ಸಪದಸಬಲೋ ಪನ ಛಟ್ಠೇ ಛಟ್ಠೇ ಮಾಸೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಓಸಾರೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಓಸಾರಣಕಾಲೇ ದಿಸಾವಾಸಿಕಾ ದ್ವೇ ಸಹಾಯಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಯಂ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೇತ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ದಳ್ಹಾ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭೇದಕೇ ಸತಿ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ತೇಸಂ ಓಕಾಸಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ತೇಸಂ ಅವಿದೂರೇನೇವ ಗಚ್ಛತಿ.

ಅಥೇಕೋ ಥೇರೋ ಏಕಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತ್ತಚೀವರಂ ದತ್ವಾ ಸರೀರವಳಞ್ಜನತ್ಥಂ ಉದಕಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧೋತಹತ್ಥಪಾದೋ ಹುತ್ವಾ ಗುಮ್ಬಸಭಾಗತೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಉತ್ತಮರೂಪಾ ಇತ್ಥೀ ಹುತ್ವಾ ಕೇಸೇ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ಸಂವಿಧಾಯ ಬನ್ಧನ್ತೀ ವಿಯ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಂಸುಂ ಪುಞ್ಛಮಾನಾ ವಿಯ ಸಾಟಕಂ ಸಂವಿಧಾಯ ನಿವಾಸಯಮಾನಾ ವಿಯ ಚ ಹುತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪದಾನುಪದಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಗುಮ್ಬತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ. ಏಕಮನ್ತೇ ಠಿತೋ ಸಹಾಯಕತ್ಥೇರೋ ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ‘‘ನಟ್ಠೋ ದಾನಿ ಮೇ ಇಮಿನಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ದೀಘರತ್ತಾನುಗತೋ ಸಿನೇಹೋ. ಸಚಾಹಂ ಏವಂವಿಧಭಾವಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ಏತ್ತಕಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸೇವಸ್ಸ ‘‘ಹನ್ದಾವುಸೋ, ತುಯ್ಹಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ, ತಾದಿಸೇನ ಪಾಪೇನ ಸಹಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಗ್ಗಂ ನ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಲಜ್ಜಿಭಿಕ್ಖುನೋ ಹದಯಂ ತಿಖಿಣಸತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿದ್ಧಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ನಂ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ವದಸಿ, ಅಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ದುಕ್ಕಟಮತ್ತಮ್ಪಿ ಆಪತ್ತಿಂ ನ ಜಾನಾಮಿ. ತ್ವಂ ಪನ ಮಂ ಅಜ್ಜ ‘ಪಾಪೋ’ತಿ ವದಸಿ, ಕಿಂ ತೇ ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ? ಕಿಂ ಅಞ್ಞೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಏವಂವಿಧೇನ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇನ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ? ನತ್ಥೇತಂ, ಆವುಸೋ, ಮಯ್ಹಂ, ನಾಹಂ ಏವರೂಪಂ ಮಾತುಗಾಮಂ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ. ತಸ್ಸ ಯಾವತತಿಯಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಇತರೋ ಥೇರೋ ಕಥಂ ಅಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಕಾರಣಂಯೇವ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಗ್ಗೇನ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ. ಇತರೋಪಿ ಅಞ್ಞೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂಯೇವ ಗತೋ.

ತತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಪವಿಸನವೇಲಾಯ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಏವರೂಪೋ ನಾಮ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ಅತ್ಥಿ, ನಾಹಂ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ‘‘ಭಾರಿಯಂ ಮಯಾ ಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಮಹಲ್ಲಕಉಪಾಸಕವಣ್ಣೇನ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತೋ’’ತಿ ಆಹ. ಉಪಾಸಕ, ಇಮಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಂ ಏಕೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ಪವಿಟ್ಠೋ, ಅಹಂ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ನ ಕರೋಮೀತಿ ವತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಠಿತೋಮ್ಹೀತಿ. ಭನ್ತೇ, ಮಾ ಏವಂ ಗಣ್ಹಥ, ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ಏಸ ಭಿಕ್ಖು. ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಮಾತುಗಾಮೋ ನಾಮ ಅಹಂ, ಮಯಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವೀಮಂಸನತ್ಥಾಯ ‘‘ದಳ್ಹಾ ನು ಖೋ ಇಮೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಮೇತ್ತಿ, ನೋ ದಳ್ಹಾ’’ತಿ ಲಜ್ಜಿಅಲಜ್ಜಿಭಾವಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೇನ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತನ್ತಿ. ಕೋ ಪನ ತ್ವಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ? ಅಹಂ ಏಕಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ, ಭನ್ತೇತಿ. ದೇವಪುತ್ತೋ ಕಥೇನ್ತೋವ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೇನ ಠತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಖಮಥ, ಏತಂ ದೋಸಂ ಥೇರೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಥೇರಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಂ ಪವೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಥೇರೋ ಉಪೋಸಥಂ ತಾವ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಕಾಸಿ, ಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ ನ ಪುನ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಹೋಸೀತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕಥಿಯತಿ, ಚುದಿತಕತ್ಥೇರೋ ಪನ ಅಪರಾಪರಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಅಪಾಯತೋ ನ ಮುಚ್ಚಿತ್ಥ. ಸಚೇ ಪನ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕತೋ ದೋಸೋ ತಸ್ಸೇವ ಉಪರಿ ಪತತಿ. ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಧಾನಮಾಣವೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏಕಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ಇತ್ಥೀ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತೇ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ, ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸನ್ತೇಪಿ ಪವಿಸತಿ, ತಿಟ್ಠನ್ತೇಪಿ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಏವಂ ನಿಚ್ಚಾನುಬನ್ಧಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಸಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ.

ಗಾಮೇ ಯಾಗುಭಿಕ್ಖಂ ದದಮಾನಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಯಂ ಏಕೋ ಯಾಗುಉಳುಙ್ಕೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಏಕೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಹಾಯಿಕಾಯಾ’’ತಿ ಪರಿಹಾಸಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಮಹತೀ ವಿಹೇಸಾ ಹೋತಿ. ವಿಹಾರಂ ಗತಮ್ಪಿ ನಂ ಸಾಮಣೇರಾ ಚೇವ ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಧಾನೋ ಕೋಣ್ಡೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಪರಿಹಾಸಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರೋತಿ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ಸೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ತೇಹಿ ಕಯಿರಮಾನಂ ಕೇಳಿಂ ಸಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕೋಣ್ಡಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಾ ಕೋಣ್ಡಾ, ಆಚರಿಯಾ ಕೋಣ್ಡಾ’’ತಿ ವದತಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ಕುಣ್ಡಧಾನೋ ದಹರಸಾಮಣೇರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏವಂ ಫರುಸವಾಚಂ ವದತೀ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವದೇಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಭನ್ತೇ, ನಿಬದ್ಧಂ ವಿಹೇಸಂ ಅಸಹನ್ತೋ ಏವಂ ಕಥೇಮೀತಿ. ‘‘ತ್ವಂ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಮ್ಮಂ ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾ ಜೀರಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಸಿ, ಪುನ ಏವರೂಪಂ ಫರುಸಂ ಮಾ ವದ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಹ –

‘‘ಮಾವೋಚ ಫರುಸಂ ಕಞ್ಚಿ, ವುತ್ತಾ ಪಟಿವದೇಯ್ಯು ತಂ;

ದುಕ್ಖಾ ಹಿ ಸಾರಮ್ಭಕಥಾ, ಪಟಿದಣ್ಡಾ ಫುಸೇಯ್ಯು ತಂ.

‘‘ಸಚೇ ನೇರೇಸಿ ಅತ್ತಾನಂ, ಕಂಸೋ ಉಪಹತೋ ಯಥಾ;

ಏಸ ಪತ್ತೋಸಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸಾರಮ್ಭೋ ತೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೩೩-೧೩೪);

ಇಮಞ್ಚ ಪನ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಚರಣಭಾವಂ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋಪಿ ಕಥಯಿಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಣೇ, ವೀಮಂಸಥಾ’’ತಿ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಮನ್ದೇನೇವ ಪರಿವಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಥೇರೋ ಸೂಚಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಸಾಪಿಸ್ಸ ಇತ್ಥೀ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ಠಿತಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

ರಾಜಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿದಂ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದಿಸ್ವಾ ‘‘ನಾಯಂ ಮಾತುಗಾಮೋ, ಥೇರಸ್ಸ ಏಕೋ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಥೇರಂ ಅವನ್ದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭೂತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಿಣ್ಡಕೇನ ನ ಕಿಲಮಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ‘‘ವಟ್ಟತಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಜಾನಾಮಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಕಥಂ, ಏವರೂಪೇನ ಚ ಪರಿಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚರನ್ತಾನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕೇ ನಾಮ ಪಸೀದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವೋ ಕತ್ಥಚಿ ಗಮನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅಹಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಮಾ ಪಮಜ್ಜಿತ್ಥಾ’’ತಿ ನಿಬದ್ಧಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ರಾಜಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯೇನ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾ ಇತ್ಥೀ ಅನ್ತರಧಾಯಿ.

ಮಹಾಸುಭದ್ದಾ ಉಗ್ಗನಗರೇ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕುಲೇ ವಸಮಾನಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಂ ಅನುಕಮ್ಪತೂ’’ತಿ ಉಪೋಸಥಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ನಿರಾಮಗನ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪರಿಪಾಸಾದತಲೇ ಠಿತಾ ‘‘ಇಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಅನ್ತರೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತು, ದಸಬಲೋ ಇಮಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸ್ವೇ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹತೂ’’ತಿ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸುಮನಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಪುಪ್ಫಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವೇಲಾಯ ಸತ್ಥು ಮತ್ಥಕೇ ವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಸುಮನಪುಪ್ಫವಿತಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಸುಭದ್ದಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಅರುಣೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಮಯಂ ಅಜ್ಜ ದೂರಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮ, ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಅದತ್ವಾ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ಸಲಾಕಂ ದೇಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಸತ್ಥಾ ಅಜ್ಜ ದೂರಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತು, ಅರಿಯಾವ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತೂ’’ತಿ. ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರೋ ‘‘ಆಹರಾವುಸೋ, ಸಲಾಕ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಂಯೇವ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ಆನನ್ದಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ತಾದಿಸಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಲಾಕಂ ನ ದಾಪೇತಿ, ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ದಾಪೇತೀ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಆಹರಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸಲಾಕಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಕುಣ್ಡಧಾನಸ್ಸ ಸಲಾಕಾ ದಾತುಂ ನ ಯುತ್ತಾ ಅಸ್ಸ, ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಪಟಿಬಾಹೇಯ್ಯ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ಏಕಂ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕುಣ್ಡಧಾನಸ್ಸ ಸಲಾಕಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಮನಂ ಅಭಿನೀಹರಿ. ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾವ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಆಹರಾವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಸತ್ಥಾ ಮಂ ಜಾನಾತಿ, ಮಾದಿಸಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ನ ಸತ್ಥಾ ವಾರೇತೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೧೨. ಚತುತ್ಥೇ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಪಟಿಭಾನಾನಂ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಯಂ ಕಿರ ಥೇರೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಚಕ್ಖುಪಥತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚನ್ದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಮೇತ್ವಾ, ಸೂರಿಯೇನ, ಆಕಾಸೇನ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೇನ, ಹತ್ಥಿನಾಗೇನ, ಸೀಹೇನ ಮಿಗರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಮೇತ್ವಾಪಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಪದಸತೇಹಿ ಪದಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸತ್ಥು ವಣ್ಣಂ ವದನ್ತೋಯೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಮ್ಪಿ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ಥು ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಬ್ಯಾಕತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ವಙ್ಗೀಸಮಾಣವೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಚರಿಯಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಛವಸೀಸಮನ್ತಂ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಛವಸೀಸಂ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಅಸುಕಯೋನಿಯಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜೀವಿಕಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ವಙ್ಗೀಸಮಾಣವಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಯಾನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಚರನ್ತಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ವಾ ನಿಗಮದ್ವಾರೇ ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ರಾಸಿಭೂತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಯೋ ವಙ್ಗೀಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಧನಂ ವಾ ಲಭತಿ, ಯಸಂ ವಾ ಲಭತಿ, ಸಗ್ಗಂ ವಾ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಬಹೂ ಜನಾ ಲಞ್ಜಂ ದತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ. ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕೋ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಜಾನವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ತುಮ್ಹೇ ನ ಜಾನಾಥ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸದಿಸೋ ಅಞ್ಞೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಿವಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಮತಕಾನಂ ಸೀಸಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಅಸುಕಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ವಙ್ಗೀಸೋಪಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಕಙ್ಖಛೇದನತ್ಥಂ ತೇ ತೇ ಜನೇ ಆವಾಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಗತಿಂ ಕಥಾಪೇತಿ. ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಲಭತಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಙ್ಗೀಸಮಾಣವಂ ಆದಾಯ ಯಥಾರುಚಿಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಮಂಸು. ವಙ್ಗೀಸೋ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸ ಅವಿದೂರಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ವದನ್ತಿ, ನ ಖೋ ಪನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಮಯಾ ಇಮೇಸಂಯೇವ ವಚನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಚರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಣ್ಡಿತಾನಮ್ಪಿ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಗಚ್ಛಥ, ಅಹಂ ನ ಬಹುಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ವಙ್ಗೀಸ, ಮಾ ತೇ ರುಚ್ಚಿ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ. ಯೋ ಹಿ ನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ಸೋ ಮಾಯಾಯ ಆವಟ್ಟೇತೀ’’ತಿ. ವಙ್ಗೀಸೋ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಧುರಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ವಙ್ಗೀಸ, ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ. ಆಮ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಛವಸೀಸಮನ್ತಂ ನಾಮೇಕಂ ಜಾನಾಮೀತಿ. ಕಿಂ ಸೋ ಮನ್ತೋ ಕರೋತೀತಿ? ತಿವಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಮತಾನಮ್ಪಿ ತಂ ಮನ್ತಂ ಜಪ್ಪಿತ್ವಾ ಸೀಸಂ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಜಾನಾಮೀತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಏಕಂ ನಿರಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸೀಸಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಏಕಂ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ, ಏಕಂ ದೇವೇಸು, ಏಕಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಸೀಸಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸೋ ಪಠಮಂ ಸೀಸಂ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ, ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ನಿರಯಂ ಗತೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾಧು ಸಾಧು, ವಙ್ಗೀಸ, ಸುದಿಟ್ಠಂ ತಯಾ, ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಕಹಂ ಗತೋತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ. ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಕಹಂ ಗತೋತಿ? ದೇವಲೋಕಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಗತಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಪನ ಸೀಸಂ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇನ್ತೋ ನೇವ ಅನ್ತಂ ನ ಕೋಟಿಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋಸಿ ತ್ವಂ, ವಙ್ಗೀಸಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಾಮಿ ತಾವಾ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿವತ್ತೇತಿ. ಬಾಹಿರಕಮನ್ತೇನ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಗತಿಂ ಕಥಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಮತ್ಥಕತೋ ಸೇದೋ ಮುಚ್ಚಿ. ಸೋ ಲಜ್ಜಿತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಕಿಲಮಸಿ, ವಙ್ಗೀಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ಆಮ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಇಮಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಗತಟ್ಠಾನಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ. ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಜಾನಾಥ, ಕಥೇಥಾತಿ. ‘‘ವಙ್ಗೀಸ, ಅಹಂ ಏತಮ್ಪಿ ಜಾನಾಮಿ ಇತೋ ಉತ್ತರಿತರಮ್ಪೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಪದೇ ಇಮಾ ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಚುತಿಂ ಯೋ ವೇದಿ ಸತ್ತಾನಂ, ಉಪಪತ್ತಿಂ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ;

ಅಸತ್ತಂ ಸುಗತಂ ಬುದ್ಧಂ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ.

‘‘ಯಸ್ಸ ಗತಿಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ದೇವಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಮಾನುಸಾ;

ಖೀಣಾಸವಂ ಅರಹನ್ತಂ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೪೧೯-೪೨೦);

ತತೋ ವಙ್ಗೀಸೋ ಆಹ – ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ವಿಜ್ಜಾಯ ವಿಜ್ಜಂ ದೇನ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ಪರಿಹಾನಿ ನತ್ಥಿ, ಅಹಂ ಅತ್ತನಾ ಜಾನನಕಂ ಮನ್ತಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇ ಏತಂ ಮನ್ತಂ ಮಯ್ಹಂ ದೇಥಾ’’ತಿ. ವಙ್ಗೀಸ, ನ ಮಯಂ ಮನ್ತೇನ ಮನ್ತಂ ದೇಮ, ಏವಮೇವ ದೇಮಾತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭೋ ಗೋತಮ, ದೇಥ ಮೇ ಮನ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಪಚಿತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಕಚ್ಛಪಕಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಕಿಂ, ವಙ್ಗೀಸ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಮಯೇ ಮಹಗ್ಘಮನ್ತಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಪರಿವಾಸೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ? ಹೋತಿ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಮನ್ತೋ ನಿಪ್ಪರಿವಾಸೋತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋಸೀತಿ? ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ಮನ್ತೇಹಿ ಅತಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಥಿತನಿಯಾಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ವಙ್ಗೀಸ, ಮಯಂ ಇಮಂ ಮನ್ತಂ ದೇನ್ತಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸಮಾನಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ದೇಮಾ’’ತಿ. ವಙ್ಗೀಸೋ ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ವಾ ಮಯಾ ಇಮಂ ಮನ್ತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಆಹ. ತುಮ್ಹೇ ಮಯಿ ಪಬ್ಬಜನ್ತೇ ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಅಹಂ ಇಮಂ ಮನ್ತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭದ್ದಕಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮನ್ತತ್ಥಾಯ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಮನ್ತಪರಿವಾಸಂ ತಾವ ವಸಾಹೀ’’ತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಪಞ್ಞವಾ ಸತ್ತೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೋವ ತತ್ಥ ಖಯವಯಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಕಾ ನು ಖೋ ವಙ್ಗೀಸಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ, ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮ ನ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭೋ ವಙ್ಗೀಸ, ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಿತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಆಮ, ಸಿಕ್ಖಿತನ್ತಿ. ತೇನ ಹಿ ಏಹಿ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಮಯ್ಹಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ. ಪಠಮಮೇವ ಅಮ್ಹೇಹಿ ತುಯ್ಹಂ ಕಥಿತಂ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಆಗತೇ ಮಾಯಾಯ ಆವಟ್ಟೇತೀ’’ತಿ. ತ್ವಂ ಹಿ ಇದಾನಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಸಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಂ ಮಯಂ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಆಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರೋಪಿ ಯಂ ಯಂ ವೇಲಂ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏಕಂ ಥುತಿಂ ಕರೋನ್ತೋವ ಗಚ್ಛತಿ. ತೇನ ತಂ ಸತ್ಥಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಉಪಸೇನವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೧೩. ಪಞ್ಚಮೇ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಾಸಾದಿಕಾನಂ. ಉಪಸೇನೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ವಙ್ಗನ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪನ ಸೋ ಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೋ ನ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನಾವ ಪಾಸಾದಿಕೋ, ಪರಿಸಾಪಿಸ್ಸ ಪಾಸಾದಿಕಾ, ಇತಿ ಪರಿಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧನಾಮವಸೇನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಪನಸ್ಸ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಯಂ ಆಗಮ್ಮ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಮಾನೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ಥು ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ನಾಲಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ಸಾರಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ, ಉಪಸೇನದಾರಕೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು.

ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಏಕವಸ್ಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಅರಿಯಗಬ್ಭಂ ವಡ್ಢೇಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಸ್ಸ ಏಕವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಅತ್ತನಾ ದುವಸ್ಸೋ ‘‘ದಸಬಲೋ ಮಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತುಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಆದಾಯ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಆಗತೋ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕತಿವಸ್ಸೋಸಿ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ? ದುವಸ್ಸೋ ಅಹಂ ಭಗವಾತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಕತಿವಸ್ಸೋತಿ? ಏಕವಸ್ಸೋ ಭಗವಾತಿ. ಕಿನ್ತಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತೀತಿ? ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಮೇ ಭಗವಾತಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅತಿಲಹುಂ ಖೋ ತ್ವಂ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಆವತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಗರಹಿ. ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಗರಹಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾವ ಪುಣ್ಣಚನ್ದಸಸ್ಸಿರಿಕೇನ ಮುಖೇನ ಸತ್ಥಾರಂ ಪರಿಸಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಧುಕಾರಂ ದಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಂದಿವಸೇಯೇವ ಏಕಂ ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ತತೋ ಯಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಮಹಾಕುಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪಥವಿಘುಟ್ಠಧಮ್ಮಕಥಿಕೋವ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಚೇವ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಞಾತಿಕುಲೇಹಿ ಚ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹೂ ಕುಲದಾರಕಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ. ‘‘ಅಹಂ ಆರಞ್ಞಕೋ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಆರಞ್ಞಕಾ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಥಾ’’ತಿ ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವದನ್ತೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ತಂ ತಂ ಧುತಙ್ಗಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಿ. ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ದಸವಸ್ಸಕಾಲೇ ವಿನಯಂ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ಏವಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಚಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿವಾರಾ ಅಹೇಸುಂ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೋ ‘‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅದ್ಧಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತು’’ನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಏಕವಿಹಾರೀ ಹೋತಿ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋಪಿ ‘‘ಯೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಸೋ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ದೇಸಾಪೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಕತಿಕಂ ಅಕಾಸಿ. ತದಾ ಉಪಸೇನತ್ಥೇರೋ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಜೇತವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಸತ್ಥಾ ಕಥಾಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮನಾಪಾನಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಪಂಸುಕೂಲಾನೀ’’ತಿ. ‘‘ನ ಖೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಮನಾಪಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯೇ ಗಾರವೇನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಭಾವಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಉಪಸೇನಾ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಗುಣಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಇದಂ ವತ್ಥು ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ. ೫೬೫) ಆಗತಮೇವ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅರಿಯಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಥೇರಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ದಬ್ಬತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೧೪. ಛಟ್ಠೇ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಾನನ್ತಿ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಾನಂ. ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪನಕಾಲೇ ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಮಹಾವಿಹಾರೇಸು ಅಸಮ್ಮಟ್ಠಂ ಪರಿವೇಣಂ ವಾ ಅಪಟಿಜಗ್ಗಿತಂ ಸೇನಾಸನಂ ವಾ ಅಸೋಧಿತಂ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ವಾ ಅನುಪಟ್ಠಿತಂ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ವಾ ನಾಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ದಬ್ಬೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಮಲ್ಲರಾಜಕುಲೇ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಞ್ಹಿ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಬ್ಯಾಕತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಓಸಕ್ಕನಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿ, ತದಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಪರೇ ಛ ಜನಾತಿ ಸತ್ತ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಸಾಸನೇ ಅಗಾರವಂ ಕರೋನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಧ ಕಿಂ ಕರೋಮ, ಏಕಮನ್ತೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಪಬ್ಬತಸಿಖರಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಬಲಂ ಜಾನನ್ತಾ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಪಾತೇನ್ತು, ಜೀವಿತೇ ಸಾಲಯಾ ಓತರನ್ತು, ಮಾ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪಿನೋ ಅಹುವತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತರುಚಿಯೇಸು ಠಾನೇಸು ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಆರಭಿಂಸು.

ತತ್ರೇಕೋ ಥೇರೋ ಪಞ್ಚಮೇ ದಿವಸೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಇಮಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಥ, ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಿಚ್ಚಂ ಮಮಾಯತ್ತಂ ಹೋತು, ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಪಾತೇನ್ತಾ ಏವಂ ಅವೋಚುಮ್ಹಾ ‘‘ಯೋ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖಂ ಆಹರತು, ತೇನ ಆಭತಂ ಸೇಸಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ನತ್ಥಿ, ಆವುಸೋತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಾ ಲಭಿತ್ಥ, ಮಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ವಟ್ಟಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇತಿ. ಥೇರೋ ತೇ ಸಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಗತೋ. ಅಪರೋ ಥೇರೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ.

ಇತರೇಪಿ ಥೇರಾ ತತೋ ಚುತಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ತೇಸು ತೇಸು ಕುಲೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಏಕೋ ಗನ್ಧಾರರಟ್ಠೇ ತಕ್ಕಸಿಲನಗರೇ ರಾಜಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಏಕೋ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯರಟ್ಠೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಏಕೋ ಬಾಹಿಯರಟ್ಠೇ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಏಕೋ ರಾಜಗಹೇ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಅಯಂ ಪನ ದಬ್ಬತ್ಥೇರೋ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ ಅನುಪಿಯನಗರೇ ಏಕಸ್ಸ ಮಲ್ಲರಞ್ಞೋ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಉಪವಿಜಞ್ಞಕಾಲೇ ಕಾಲಮಕಾಸಿ, ಮತಸರೀರಂ ಸುಸಾನಂ ನೇತ್ವಾ ದಾರುಚಿತಕಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಅದಂಸು. ತಸ್ಸಾ ಅಗ್ಗಿವೇಗಸನ್ತತ್ತಂ ಉದರಪಟಲಂ ದ್ವೇಧಾ ಅಹೋಸಿ. ದಾರಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಬಲೇನ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಬ್ಬತ್ಥಮ್ಭೇ ನಿಪತಿ. ತಂ ದಾರಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯ್ಯಿಕಾಯ ಅದಂಸು. ಸಾ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ದಬ್ಬತ್ಥಮ್ಭೇ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಜೀವಿತತ್ತಾ ದಬ್ಬೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ.

ತಸ್ಸ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಅನುಪಿಯನಿಗಮಂ ಪತ್ವಾ ಅನುಪಿಯಮ್ಬವನೇ ವಿಹರತಿ. ದಬ್ಬಕುಮಾರೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಯ್ಯಿಕಂ ಆಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ‘‘ಸಾಧು, ತಾತಾ’’ತಿ ದಬ್ಬಕುಮಾರಂ ಆದಾಯ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸತ್ಥಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ದಾರಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ದಬ್ಬಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೋ ತಚಪಞ್ಚಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಪುಬ್ಬಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಸತ್ತೋ ಪಠಮಕೇಸವಟ್ಟಿಯಾ ಓರೋಪಿಯಮಾನಾಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ದುತಿಯಕೇಸವಟ್ಟಿಯಾ ಓರೋಪಿಯಮಾನಾಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ, ತತಿಯಾಯ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ. ಸಬ್ಬಕೇಸಾನಂ ಪನ ಓರೋಪನಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ ಅಪಚ್ಛಾ ಅಪುರೇ ಅಹೋಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ವಿಹರಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವೇಳುವನೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ತತ್ರಾಯಸ್ಮಾ ದಬ್ಬೋ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ ರಹೋಗತೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಣೇ ಕಾಯಂ ಯೋಜೇತುಕಾಮೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯಂ, ಭತ್ತಾನಿ ಚ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕತ್ತಞ್ಚ ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕತ್ತಞ್ಚ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಅಥ ನಂ ‘‘ಅಯಂ ದಬ್ಬೋ ದಹರೋವ ಸಮಾನೋ ಮಹನ್ತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ’’ತಿ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇಯೇವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ಥೇರೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲತೋಯೇವ ಪಟ್ಠಾಯ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಭಿಕ್ಖಞ್ಚ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸತಿ. ತಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಭಾವೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ದಬ್ಬೋ ಕಿರ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ ಸಭಾಗಸಭಾಗಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ದೂರೇಪಿ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿಯೇವ. ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಇದ್ಧಿಯಾ ನೇತೀತಿ.

ಅಥ ನಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಾಲೇಪಿ ವಿಕಾಲೇಪಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಆವುಸೋ, ಜೀವಕಮ್ಬವನೇ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಹಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮದ್ದಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಮಿಗದಾಯೇ’’ತಿ ಏವಂ ಸೇನಾಸನಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಇದ್ಧಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋಪಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಮನೋಮಯೇ ಕಾಯೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಏಕೇಕಂ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಜಲಮಾನಾಯ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಞ್ಚೋ, ಇದಂ ಪೀಠ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನಿದಂ ವತ್ಥು ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಮೇವ. ಸತ್ಥಾ ಇದಮೇವ ಕಾರಣಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅರಿಯಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೧೫. ಸತ್ತಮೇ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಾನನ್ತಿ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಾನಞ್ಚೇವ ಮನಾಪಾನಞ್ಚ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋ ಕಿರ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಜನಂ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಂ ಅಕಾಸಿ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕಿರ ಛಸು ಕಾಮಸಗ್ಗೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತದೇವತಾ ತಸ್ಸೇವ ಓವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಕಂ ನು ಖೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಇಮಂ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಲಭಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜಮಾನಾ ಇಮಂ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಥೇರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸಮ್ಪತಿ ಲದ್ಧಾ’’ತಿ ಸಾಯಂಪಾತಂ ಥೇರಂ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಪಿಲಿನ್ದೋತಿ ಪನಸ್ಸ ಗೋತ್ತಂ, ವಚ್ಛೋತಿ ನಾಮಂ. ತದುಭಯಂ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಕಮ್ಮೇ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ಗಿಹೀಹಿಪಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೋ ‘‘ಏಹಿ, ವಸಲ, ಗಚ್ಛ, ವಸಲ, ಆಹರ, ವಸಲ, ಗಣ್ಹ, ವಸಲಾ’’ತಿ ವಸಲವಾದೇನೇವ ಸಮುದಾಚರತಿ. ತಂ ಕಥಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಭಗವಾ ಅರಿಯಾ ನಾಮ ಫರುಸವಾಚಾ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಾನಂ ಪರವಮ್ಭನವಸೇನ ಫರುಸವಾಚಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತರೇ ಆಚಿಣ್ಣವಸೇನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ. ಭನ್ತೇ, ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಗಿಹೀಹಿಪಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೋ, ‘‘ವಸಲ, ವಸಲಾ’’ತಿ ಕಥೇತಿ, ಕಿಮೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಭಗವಾತಿ. ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಏತಂ ಇದಾನೇವ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ಅತೀತೇ ಪನೇಸ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ವಸಲವಾದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಇಚ್ಚೇಸ ಭವಾಚಿಣ್ಣೇನೇವ ಕಥೇಸಿ, ನ ಫರುಸವಸೇನ. ಅರಿಯಾನಞ್ಹಿ ವೋಹಾರೋ ಫರುಸೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಚೇತನಾಯ ಅಫರುಸಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧೋವ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪೇತ್ಥ ಪಾಪಂ ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಪದೇ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಅಕಕ್ಕಸಂ ವಿಞ್ಞಾಪನಿಂ, ಗಿರಂ ಸಚ್ಚಮುದೀರಯೇ;

ಯಾಯ ನಾಭಿಸಜೇ ಕಞ್ಚಿ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ’’ನ್ತಿ.

ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಥೇರೋ ರಾಜಗಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತೋ ಏಕಂ ಪುರಿಸಂ ಪಿಪ್ಪಲೀನಂ ಭಾಜನಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಅನ್ತೋನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಸಲ, ಭಾಜನೇ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾತೋವ ಫರುಸಕಥಂ ಕಥೇಸಿ, ಇಮಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ‘‘ಮೂಸಿಕವಚ್ಚಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಾಜನೇ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ವಸಲಾತಿ. ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ ವಿಜಹನ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ಮೂಸಿಕವಚ್ಚಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಾ ಪಿಪ್ಪಲಿಯೋ ಮೂಸಿಕವಚ್ಚಸದಿಸಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಸಭಾವೋ ನು ಖೋ ನೋ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಹತ್ಥೇನ ಉಪ್ಪೀಳೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಉನ್ದೂರವಚ್ಚಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ‘‘ಇಮಾಯೇವ ನು ಖೋ ಏವರೂಪಾ, ಉದಾಹು ಸಕಟೇಪೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಿಪ್ಪಲಿಯೋ ತಾದಿಸಾವ ದಿಸ್ವಾ ಹದಯಂ ಹತ್ಥೇನ ಸನ್ಧಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ, ಮಯಾ ಪಾತೋವ ದಿಟ್ಠಭಿಕ್ಖುಸ್ಸೇತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಅದ್ಧಾ ಏಕಂ ಉಪಾಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಗತಟ್ಠಾನಂ ಅನುವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಗತಮಗ್ಗಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಾಯಾಸಿ.

ಅಥೇಕೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಅತಿವಿಯ ಚಣ್ಡಿಕತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ, ತ್ವಂ ಅತಿವಿಯ ಚಣ್ಡಿಕತೋವ ಗಚ್ಛಸಿ, ಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಗಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಭೋ, ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿ, ಮಯ್ಹಂ ಅಯ್ಯೋ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ಏತದೇವ ಭಾಜನಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪುರತೋ ತಿಟ್ಠ. ‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ, ವಸಲಾ’ತಿ ವುತ್ತಕಾಲೇ ಚ ‘ಪಿಪ್ಪಲಿಯೋ, ಭನ್ತೇ’ತಿ ವದ, ಥೇರೋ ‘ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ವಸಲಾ’ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ಪುನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಿಪ್ಪಲಿಯೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಸಬ್ಬಾ ಪಿಪ್ಪಲಿಯೋ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಇದಮೇತ್ತಕಂ ವತ್ಥು. ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಸತ್ಥಾ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಕಾರಣಮೇವ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಬಾಹಿಯದಾರುಚೀರಿಯತ್ಥೇರವತ್ಥು

೨೧೬. ಅಟ್ಠಮೇ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಖಿಪ್ಪಂ ಅಧಿಗತಅಭಿಞ್ಞಾನಂ