📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ

ದುಕನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

೧. ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ

೧. ಕಮ್ಮಕಾರಣವಗ್ಗೋ

೧. ವಜ್ಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧. ದುಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ವಜ್ಜಾನೀತಿ ದೋಸಾ ಅಪರಾಧಾ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕನ್ತಿ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪನ್ನಫಲಂ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪನ್ನಫಲಂ. ಆಗುಚಾರಿನ್ತಿ ಪಾಪಕಾರಿಂ ಅಪರಾಧಕಾರಕಂ. ರಾಜಾನೋ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕಾರೇನ್ತೇತಿ ಚೋರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ರಾಜಪುರಿಸಾ ಕರೋನ್ತಿ, ರಾಜಾನೋ ಪನ ತಾ ಕಾರೇನ್ತಿ ನಾಮ. ತಂ ಚೋರಂ ಏವಂ ¶ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕಾರಿಯಮಾನಂ ಏಸ ಪಸ್ಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಸ್ಸತಿ ಚೋರಂ ಆಗುಚಾರಿಂ ರಾಜಾನೋ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕಾರೇನ್ತೇ’’ತಿ. ಅದ್ಧದಣ್ಡಕೇಹೀತಿ ಮುಗ್ಗರೇಹಿ, ಪಹಾರಸಾಧನತ್ಥಂ ವಾ ಚತುಹತ್ಥದಣ್ಡಂ ದ್ವೇಧಾ ಛೇತ್ವಾ ಗಹಿತದಣ್ಡಕೇಹಿ. ಬಿಲಙ್ಗಥಾಲಿಕನ್ತಿ ಕಞ್ಜಿಯಉಕ್ಖಲಿಕಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸೀಸಕಟಾಹಂ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ತತ್ತಂ ಅಯೋಗುಳಂ ಸಣ್ಡಾಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ತೇನ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ಪಕ್ಕುಥಿತ್ವಾ ¶ ಉತ್ತರತಿ. ಸಙ್ಖಮುಣ್ಡಿಕನ್ತಿ ಸಙ್ಖಮುಣ್ಡಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಉತ್ತರೋಟ್ಠಉಭತೋಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಗಲವಾಟಕಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ¶ ಚಮ್ಮಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕೇಸೇ ಏಕತೋ ಗಣ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ದಣ್ಡಕೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾಟೇನ್ತಿ, ಸಹ ಕೇಸೇಹಿ ಚಮ್ಮಂ ಉಟ್ಠಹತಿ. ತತೋ ಸೀಸಕಟಾಹಂ ಥೂಲಸಕ್ಖರಾಹಿ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಧೋವನ್ತಾ ಸಙ್ಖವಣ್ಣಂ ಕರೋನ್ತಿ. ರಾಹುಮುಖನ್ತಿ ರಾಹುಮುಖಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸಙ್ಕುನಾ ಮುಖಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋಮುಖೇ ದೀಪಂ ಜಾಲೇನ್ತಿ, ಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಾಹಿ ವಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಮುಖಂ ನಿಖಾದನೇನ ಖನನ್ತಿ, ಲೋಹಿತಂ ಪಗ್ಘರಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ಪೂರೇತಿ.

ಜೋತಿಮಾಲಿಕನ್ತಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ತೇಲಪಿಲೋತಿಕಾಯ ವೇಠೇತ್ವಾ ಆಲಿಮ್ಪೇನ್ತಿ. ಹತ್ಥಪಜ್ಜೋತಿಕನ್ತಿ ಹತ್ಥೇ ತೇಲಪಿಲೋತಿಕಾಯ ವೇಠೇತ್ವಾ ದೀಪಂ ವಿಯ ಪಜ್ಜಾಲೇನ್ತಿ. ಏರಕವತ್ತಿಕನ್ತಿ ಏರಕವತ್ತಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾಗೀವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಮ್ಮವಟ್ಟೇ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಗೋಪ್ಫಕೇ ಠಪೇನ್ತಿ, ಅಥ ನಂ ಯೋತ್ತೇಹಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಡ್ಢನ್ತಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಚಮ್ಮವಟ್ಟೇ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪತತಿ. ಚೀರಕವಾಸಿಕನ್ತಿ ಚೀರಕವಾಸಿಕಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ತಥೇವ ಚಮ್ಮವಟ್ಟೇ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಕಟಿಯಂ ಠಪೇನ್ತಿ, ಕಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಗೋಪ್ಫಕೇಸು ಠಪೇನ್ತಿ, ಉಪರಿಮೇಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಸರೀರಂ ಚೀರಕನಿವಾಸನನಿವತ್ಥಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಏಣೇಯ್ಯಕನ್ತಿ ಏಣೇಯ್ಯಕಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಉಭೋಸು ಕಪ್ಪರೇಸು ಚ ಉಭೋಸು ಜಾಣುಕೇಸು ಚ ಅಯವಲಯಾನಿ ದತ್ವಾ ಅಯಸೂಲಾನಿ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಿ. ಸೋ ಚತೂಹಿ ಅಯಸೂಲೇಹಿ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ. ಅಥ ನಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಕರೋನ್ತಿ. ‘‘ಏಣೇಯ್ಯಕೋ ಜೋತಿಪರಿಗ್ಗಹೋ ಯಥಾ’’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಪಿ ಇದಮೇವ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸೂಲಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಅಟ್ಠಿಕೋಟೀಹಿಯೇವ ಠಪೇನ್ತಿ. ಏವರೂಪಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಬಳಿಸಮಂಸಿಕನ್ತಿ ¶ ಉಭತೋಮುಖೇಹಿ ಬಳಿಸೇಹಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ಚಮ್ಮಮಂಸನ್ಹಾರೂನಿ ಉಪ್ಪಾಟೇನ್ತಿ. ಕಹಾಪಣಿಕನ್ತಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ತಿಣ್ಹಾಹಿ ವಾಸೀಹಿ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಹಾಪಣಮತ್ತಂ, ಕಹಾಪಣಮತ್ತಂ ಪಾತೇನ್ತಾ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಿ. ಖಾರಾಪತಚ್ಛಿಕನ್ತಿ ಸರೀರಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆವುಧೇಹಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ಕೋಚ್ಛೇಹಿ ಖಾರಂ ಘಂಸನ್ತಿ, ಚಮ್ಮಮಂಸನ್ಹಾರೂನಿ ಪಗ್ಘರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಖಲಿಕಾವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಪಲಿಘಪರಿವತ್ತಿಕನ್ತಿ ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದೇನ ಅಯಸೂಲಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪಥವಿಯಾ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ಪಾದೇ ¶ ಗಹೇತ್ವಾ ಆವಿಞ್ಛನ್ತಿ. ಪಲಾಲಪೀಠಕನ್ತಿ ಛೇಕೋ ¶ ಕಾರಣಿಕೋ ಛವಿಚಮ್ಮಂ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸದಪೋತೇಹಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕೇಸೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಉಕ್ಖಿಪತಿ, ಮಂಸರಾಸಿಯೇವ ಹೋತಿ. ಅಥ ನಂ ಕೇಸೇಹೇವ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಪಲಾಲವಟ್ಟಿಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಪುನ ವೇಠೇನ್ತಿ. ಸುನಖೇಹಿಪೀತಿ ಕತಿಪಯಾನಿ ದಿವಸಾನಿ ಆಹಾರಂ ಅದತ್ವಾ ಛಾತಕಸುನಖೇಹಿ ಖಾದಾಪೇನ್ತಿ. ತೇ ಮುಹುತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಖಲಿಕಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ಸೂಲೇ ಉತ್ತಾಸೇನ್ತೇತಿ ಸೂಲೇ ಆರೋಪೇನ್ತೇ.

ನ ಪರೇಸಂ ಪಾಭತಂ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತೋ ಚರತೀತಿ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಪರಮ್ಮುಖಂ ಆಭತಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಪತಿತಂ ಸಹಸ್ಸಭಣ್ಡಿಕಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತೋ ನ ವಿಚರತಿ, ಕೋ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೋತಿ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೇನ ವಾ ಪವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ.

ಪಾಪಕೋತಿ ¶ ಲಾಮಕೋ. ದುಕ್ಖೋತಿ ಅನಿಟ್ಠೋ. ಕಿಞ್ಚ ತನ್ತಿ ಕಿಂ ನಾಮ ತಂ ಕಾರಣಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಯಾಹನ್ತಿ ಯೇನ ಅಹಂ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿ ತಿವಿಧಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ಕಾಯಸುಚರಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ತಿವಿಧಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ. ವಚೀದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಮುಸಾವಾದಾದಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅಕುಸಲಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ. ವಚೀಸುಚರಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ. ಮನೋದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿ ತಿವಿಧಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಂ. ಮನೋಸುಚರಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ತಿವಿಧಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ. ಸುದ್ಧಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಧಾ ಸುದ್ಧಿ – ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ. ಸರಣಗಮನೇನ ಹಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸುದ್ಧಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ ನಾಮ. ತಥಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಸೀಲೇಹಿ, ದಸಹಿ ಸೀಲೇಹಿ – ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇನ, ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ…ಪೇ… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನೇನ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇನ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸುದ್ಧಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ ನಾಮ. ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪನ ಖೀಣಾಸವೋ ಛಿನ್ನಮೂಲಕೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ನ್ಹಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಖಾದಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಭುಞ್ಜಾಪೇನ್ತೋಪಿ ನಿಸೀದಾಪೇನ್ತೋಪಿ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇನ್ತೋಪಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಸುದ್ಧಂ ನಿಮ್ಮಲಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ ಪಟಿಜಗ್ಗತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ವಜ್ಜಾನೇವ, ನೋ ನ ವಜ್ಜಾನಿ, ತಸ್ಮಾ. ವಜ್ಜಭೀರುನೋತಿ ವಜ್ಜಭೀರುಕಾ. ವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ವಜ್ಜಾನಿ ಭಯತೋ ದಸ್ಸನಸೀಲಾ. ಏತಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖನ್ತಿ ಏತಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಏತಂ ಅವಸ್ಸಂಭಾವೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಕಾರಣವಚನಂ ವಾ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಪರಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತಿ ಸಬ್ಬವಜ್ಜೇಹಿ ¶ . ಕೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನ ಪರಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀತಿ? ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಚೇವ ಚತುತ್ಥಫಲೇನ ಚ. ಮಗ್ಗೇನ ¶ ಹಿ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ ನಾಮ, ಫಲಂ ಪತ್ತೋ ಪರಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ. ಕಿಂ ಪನ ¶ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಅಕುಸಲಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತೀತಿ? ವಿಪಚ್ಚತಿ, ತಂ ಪನ ಖೀಣಾಸವಭಾವತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ, ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಪನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಫಲಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ. ಪಠಮಂ.

೨. ಪಧಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨. ದುತಿಯೇ ಪಧಾನಾನೀತಿ ವೀರಿಯಾನಿ. ವೀರಿಯಞ್ಹಿ ಪದಹಿತಬ್ಬತೋ ಪಧಾನಭಾವಕರಣತೋ ವಾ ಪಧಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ದುರಭಿಸಮ್ಭವಾನೀತಿ ದುಸ್ಸಹಾನಿ ದುಪ್ಪೂರಿಯಾನಿ, ದುಕ್ಕರಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತನ್ತಿ ಅಗಾರೇ ವಸನ್ತಾನಂ. ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನುಪ್ಪದಾನತ್ಥಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಚೀವರಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅನುಪ್ಪದಾನತ್ಥಾಯ ಪಧಾನಂ ನಾಮ ದುರಭಿಸಮ್ಭವನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚತುರತನಿಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಿಲೋತಿಕಂ, ಪಸತತಣ್ಡುಲಮತ್ತಂ ವಾ ಭತ್ತಂ, ಚತುರತನಿಕಂ ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ, ತೇಲಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದೀಸು ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಪರೇಸಂ ದೇಥಾತಿ ವತ್ತುಮ್ಪಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಾತುಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕರಂ ಉಭತೋಬ್ಯೂಳ್ಹಸಙ್ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸದಿಸಂ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ದಾನಞ್ಚ ಯುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮಾನಮಾಹು,

ಅಪ್ಪಾಪಿ ಸನ್ತಾ ಬಹುಕೇ ಜಿನನ್ತಿ;

ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಸದ್ದಹಾನೋ ದದಾತಿ,

ತೇನೇವ ಸೋ ಹೋತಿ ಸುಖೀ ಪರತ್ಥಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೮.೭೨; ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೩);

ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನನ್ತಿ ಗೇಹತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಗಾರಸ್ಸ ಘರಾವಾಸಸ್ಸ ಹಿತಾವಹೇಹಿ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದೀಹಿ ವಿರಹಿತಂ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತಾನಂ. ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಪಧಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖನ್ಧೂಪಧಿಕಿಲೇಸೂಪಧಿಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಉಪಧೀನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಚೇವ ಮಗ್ಗೇನ ಚ ಸಹಜಾತವೀರಿಯಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಪಧಾನಾನಿ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಾನಿ, ತಸ್ಮಾ. ದುತಿಯಂ.

೩. ತಪನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩. ತತಿಯೇ ¶ ತಪನೀಯಾತಿ ಇಧ ಚೇವ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ತಪನ್ತೀತಿ ತಪನೀಯಾ. ತಪ್ಪತೀತಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾಪೇನ ¶ ತಪ್ಪತಿ ಅನುಸೋಚತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ಕತ್ವಾ ನನ್ದಯಕ್ಖೋ ವಿಯ ನನ್ದಮಾಣವೋ ವಿಯ ನನ್ದಗೋಘಾತಕೋ ವಿಯ ದೇವದತ್ತೋ ವಿಯ ದ್ವೇಭಾತಿಕಾ ವಿಯ ಚ. ತೇ ಕಿರ ಗಾವಂ ವಧಿತ್ವಾ ಮಂಸಂ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಂಸು. ತತೋ ಕನಿಟ್ಠೋ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಆಹ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ದಾರಕಾ ಬಹೂ, ಇಮಾನಿ ಮೇ ಅನ್ತಾನಿ ದೇಹೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಸೋ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಮಂಸಂ ದ್ವೇಧಾ ವಿಭತ್ತಂ, ಪುನ ಕಿಂ ಮಗ್ಗಸೀ’’ತಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇಸಿ. ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಚ ನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಮತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಭಾರಿಯಂ ಮೇ ಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಬಲವಸೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ಠಿತಟ್ಠಾನೇಪಿ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಪಿ ತದೇವ ಕಮ್ಮಂ ಆವಜ್ಜೇತಿ, ಚಿತ್ತಸ್ಸಾದಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಮ್ಪಿಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಓಜಂ ನ ಫರತಿ, ಅಟ್ಠಿಚಮ್ಮಮತ್ತಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ನಂ ಏಕೋ ಥೇರೋ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಉಪಾಸಕ, ತ್ವಂ ಪಹೂತಅನ್ನಪಾನೋ, ಅಟ್ಠಿಚಮ್ಮಮತ್ತಮೇವ ತೇ ಅವಸಿಟ್ಠಂ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ತೇ ಕಿಞ್ಚಿ ತಪನೀಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ? ಸೋ ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ‘‘ಭಾರಿಯಂ ತೇ ಉಪಾಸಕ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ಅನಪರಾಧಟ್ಠಾನೇ ಅಪರದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತೇನೇವ ಕಮ್ಮೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇನ ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧಸಕ್ಕಕೋಕಾಲಿಕಚಿಞ್ಚಮಾಣವಿಕಾದಯೋ ವಿಯ ತಪ್ಪತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚತುತ್ಥೇ ಚ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ತತಿಯಂ.

೫. ಉಪಞ್ಞಾತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫. ಪಞ್ಚಮೇ ದ್ವಿನ್ನಾಹನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಹಂ. ಉಪಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಗುಣಂ ಅಞ್ಞಾಸಿಂ, ಜಾನಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನಿ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಾ ಚ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಞ್ಹಿ ¶ ಧಮ್ಮದ್ವಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾನುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಇಮಿನಾ ಇಮಂ ದೀಪೇತಿ – ‘‘ಅಹಂ ಝಾನಮತ್ತಕೇನ ವಾ ಓಭಾಸನಿಮಿತ್ತಮತ್ತಕೇನ ವಾ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಮೇವ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿಂ. ಯಾವ ಸೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ನ ತಾವಾಹಂ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಅಹೋಸಿಂ. ಪಧಾನಸ್ಮಿಂ ಚ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಅನೋಸಕ್ಕನಾಯ ಠತ್ವಾಯೇವ ಪಧಾನಕಿರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಾ ಚ ಅಪ್ಪಟಿವಾನಿತಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿವಾನಿತಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕಮನಾ ಅನೋಸಕ್ಕನಾ. ಅಪ್ಪಟಿವಾನೀ ಸುದಾಹಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪದಹಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನೋಸಕ್ಕನಾಯಂ ಠಿತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಪಧಾನಮಕಾಸಿನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾ ತೇನ ತಂ ಪಧಾನಂ ಕತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಗುಣಜಾತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪುರಿಸಥಾಮೇನಾತಿಆದಿನಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಞಾಣಥಾಮೋ ಞಾಣವೀರಿಯಂ ಞಾಣಪರಕ್ಕಮೋ ಚ ಕಥಿತೋ. ಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ಠಪನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನಾ ಓಸಕ್ಕನಾ, ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ತೇನ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಕಥಿತಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚಾತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ನ್ಹಾರು ಚಾತಿ ಏಕಂ, ಅಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ಏಕಂ, ಮಂಸಲೋಹಿತನ್ತಿ ಏಕಂ, ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಙ್ಗಾನಿ. ಪುರಿಸಥಾಮೇನಾತಿಆದೀನಿ ಅಧಿಮತ್ತವೀರಿಯಾಧಿವಚನಾನಿ. ಇತಿ ಪುರಿಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಹುತ್ವಾ ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ವೀರಿಯಂ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ತೇನ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅತ್ತನೋ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾ ಕಥಿತಾ.

ಇದಾನಿ ತಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣಂ ಕಥೇತುಂ ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾದಾಧಿಗತಾತಿ ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಅಧಿಗತಾ, ನ ಸುತ್ತಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಲದ್ಧಾ. ಸಮ್ಬೋಧೀತಿ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಞ್ಚೇವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಞ್ಚ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಏತಂ ಸುತ್ತಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಅಧಿಗನ್ತುನ್ತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದಾಧಿಗತಾ ಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ. ಅನುತ್ತರೋ ಯೋಗಕ್ಖೇಮೋತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಬೋಧಿಯೇವ, ಅರಹತ್ತಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತೋ ಅನುತ್ತರೋ ಯೋಗಕ್ಖೇಮೋಪಿ ಅಪ್ಪಮಾದಾಧಿಗತೋವ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣೇಸು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸಮಾದಪೇನ್ತೋ ತುಮ್ಹೇ ಚೇಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯಾತಿ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ, ಯಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿತುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತದನುತ್ತರನ್ತಿ ತಂ ಅನುತ್ತರಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಂ ಅರಿಯಫಲಂ. ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಉತ್ತಮಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ. ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿಸ್ಸಥಾತಿ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಥ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಟಿವಾನಪಧಾನಂ ನಾಮೇತಂ ಬಹೂಪಕಾರಂ ಉತ್ತಮತ್ಥಸಾಧಕಂ, ತಸ್ಮಾ. ಪಞ್ಚಮಂ.

೬. ಸಂಯೋಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ದಸನ್ನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು. ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿತಾತಿ ಅಸ್ಸಾದತೋ ಪಸ್ಸಿತಾ ಪಸ್ಸನಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸಿತಾತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾವಸೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠನವಸೇನ ಪಸ್ಸನಭಾವೋ. ಜಾತಿಯಾತಿ ಖನ್ಧನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ. ಜರಾಯಾತಿ ಖನ್ಧಪರಿಪಾಕತೋ. ಮರಣೇನಾತಿ ಖನ್ಧಭೇದತೋ. ಸೋಕೇಹೀತಿ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾಯನಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸೋಕೇಹಿ. ಪರಿದೇವೇಹೀತಿ ¶ ¶ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಲಾಲಪ್ಪಿತಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಪರಿದೇವೇಹಿ. ದುಕ್ಖೇಹೀತಿ ಕಾಯಪಟಿಪೀಳನದುಕ್ಖೇಹಿ. ದೋಮನಸ್ಸೇಹೀತಿ ಮನೋವಿಘಾತದೋಮನಸ್ಸೇಹಿ. ಉಪಾಯಾಸೇಹೀತಿ ಅಧಿಮತ್ತಾಯಾಸಲಕ್ಖಣಉಪಾಯಾಸೇಹಿ. ದುಕ್ಖಸ್ಮಾತಿ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ. ಪಜಹತೀತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹತಿ. ಪಹಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಫಲಕ್ಖಣೋ ಕಥಿತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ. ಛಟ್ಠಂ.

೭. ಕಣ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭. ಸತ್ತಮೇ ಕಣ್ಹಾತಿ ನ ಕಾಳವಣ್ಣತಾಯ ಕಣ್ಹಾ, ಕಣ್ಹತಾಯ ಪನ ಉಪನೇನ್ತೀತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಕಾಳತಾಯ ಕಣ್ಹಾ. ಸರಸೇನಾಪಿ ವಾ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಕಣ್ಹಾ ಏವ. ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಭಸ್ಸರಂ ಹೋತಿ. ಅಹಿರಿಕನ್ತಿ ಅಹಿರಿಕಭಾವೋ. ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಅನೋತ್ತಾಪಿಭಾವೋ. ಸತ್ತಮಂ.

೮. ಸುಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಸುಕ್ಕಾತಿ ನ ವಣ್ಣಸುಕ್ಕತಾಯ ಸುಕ್ಕಾ, ಸುಕ್ಕತಾಯ ಪನ ಉಪನೇನ್ತೀತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಸುಕ್ಕತಾಯ ಸುಕ್ಕಾ. ಸರಸೇನಾಪಿ ವಾ ಸಬ್ಬಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಸುಕ್ಕಾ ಏವ. ತೇಸಂ ಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಭಸ್ಸರಂ ಹೋತಿ. ಹಿರೀ ಚ ಓತ್ತಪ್ಪಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಪತೋ ಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾ ಹಿರೀ, ಭಾಯನಲಕ್ಖಣಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಮೇವ. ಅಟ್ಠಮಂ.

೯. ಚರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯. ನವಮೇ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತೀತಿ ಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾರೇನ್ತಿ ಠಪೇನ್ತಿ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ನಯಿಧ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ ಮಾತಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಮಾತಾ’’ತಿ ¶ ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರವಸೇನ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಮ್ಭೇದನ್ತಿ ಸಙ್ಕರಂ ಮರಿಯಾದಭೇದಂ ವಾ. ಯಥಾ ಅಜೇಳಕಾತಿಆದೀಸು ಏತೇ ಹಿ ಸತ್ತಾ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಮಾತಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಾತುಚ್ಛಾ’’ತಿ ವಾ ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರವಸೇನ ನ ಜಾನನ್ತಿ. ಯಂ ವತ್ಥುಂ ¶ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥೇವ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಉಪಮಂ ಆಹರನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಅಜೇಳಕಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ನವಮಂ.

೧೦. ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦. ದಸಮಂ ¶ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಕತರಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ? ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಜ್ಝಾಯನೇ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ ಅಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಅಹೋಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಅನಿಬದ್ಧವಾಸಾ ವಸ್ಸೇಪಿ ಉತುವಸ್ಸೇಪಿ ಯಥಾಸುಖಂ ವಿಚರಿಂಸು. ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಹೇಮನ್ತಮ್ಪಿ ಗಿಮ್ಹಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಮ್ಪಿ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಹರಿತಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಸಮ್ಮದ್ದನ್ತಾ ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಜೀವಂ ವಿಹೇಠೇನ್ತಾ ಬಹೂ ಖುದ್ದಕೇ ಪಾಣೇ ಸಙ್ಘಾತಂ ಆಪಾದೇನ್ತಾ. ಇಮೇ ಹಿ ನಾಮ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ದುರಕ್ಖಾತಧಮ್ಮಾ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಅಲ್ಲೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಂಕಸಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇಮೇ ನಾಮ ಸಕುಣಾ ರುಕ್ಖಗ್ಗೇಸು ಕುಲಾವಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಅಲ್ಲೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಂಕಸಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಉಜ್ಝಾಯಿಂಸು. ತಮತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಭಗವಾ ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೮೪) ಏತ್ತಕಮೇವಾಹ. ಅಥ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸ್ಸಾನೇ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅಥ ಖೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ’’ತಿ. ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾತಿ ವಸ್ಸೂಪಗಮನಾನಿ. ಪುರಿಮಿಕಾತಿ ಅಪರಜ್ಜುಗತಾಯ ಆಸಾಳ್ಹಿಯಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾ ಪುರಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಿಪರಿಯೋಸಾನಾ ಪಠಮಾ ತೇಮಾಸೀ. ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾತಿ ಮಾಸಗತಾಯ ಆಸಾಳ್ಹಿಯಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾ ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪರಿಯೋಸಾನಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ ತೇಮಾಸೀತಿ. ದಸಮಂ.

ಕಮ್ಮಕಾರಣವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

೨. ಅಧಿಕರಣವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಬಲಾನೀತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಬಲಾನಿ. ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಬಲಾನಿ ನಾಮ, ತಥಾ ದುರಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ಅನಜ್ಝೋಮದ್ದನಟ್ಠೇನ ಚ. ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಬಲಂ. ಭಾವನಾಬಲನ್ತಿ ಬ್ರೂಹನಬಲಂ ವಡ್ಢನಬಲಂ. ಸುದ್ಧಂ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಬಲೇಸು. ಯಮಿದನ್ತಿ ಯಂ ಇದಂ. ಸೇಖಾನಮೇತಂ ಬಲನ್ತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಖಾನಂ ಞಾಣಬಲಮೇತಂ. ಸೇಖಞ್ಹಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಲಂ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಖಾನಂ ಞಾಣಬಲಂ ಆರಬ್ಭ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ. ಪಜಹತೀತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹತಿ. ಪಹಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಫಲಂ ಕಥಿತಂ. ಯಂ ಪಾಪನ್ತಿ ಯಂ ಪಾಪಕಂ ಲಾಮಕಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಾನಿ ದ್ವೇಪಿ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಏತದಗ್ಗಂ ನಾಗತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೨. ದುತಿಯೇ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನಾಗತಾನಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿವೇಕಂ ನಿಸ್ಸಿತಂ. ವಿವೇಕೋತಿ ವಿವಿತ್ತತಾ. ಸ್ವಾಯಂ ತದಙ್ಗವಿವೇಕೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ-ಸಮುಚ್ಛೇದ-ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ-ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ವಿವೇಕೇ. ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ಯೋಗೀ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಪನ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ. ಪಞ್ಚವಿಧವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪೀತಿ ಏಕೇ. ತೇ ಹಿ ನ ಕೇವಲಂ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇಸುಯೇವ ¶ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಕಸಿಣಜ್ಝಾನಆನಾಪಾನಾಸುಭಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ನ ಚ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮತೇನ ಏತೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ಏವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ. ಯಥಾ ಚ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ‘‘ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪಿ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏಸ ನಯೋ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಆದೀಸು. ವಿವೇಕತ್ಥಾ ಏವ ಹಿ ವಿರಾಗಾದಯೋ.

ಕೇವಲಂ ¶ ಹೇತ್ಥ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ದುವಿಧೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಚ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ. ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನಂ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೇ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನಯೇ ವಟ್ಟತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ. ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಂ ಪರಿಣಮನ್ತಂ ಪರಿಣತಞ್ಚ, ಪರಿಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿಪಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿಪಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ಚ ಪರಿಪಕ್ಕೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಂ ಭಾವೇತೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು.

ಇಧ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂಯೇವ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತೇಹಿ ವಿವಿತ್ತತ್ತಾ ವಿವೇಕೋ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಿರಾಗಭಾವತೋ ವಿರಾಗೋ, ನಿರೋಧಭಾವತೋ ನಿರೋಧೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಗ್ಗೋ ಏವ ¶ ಚ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮೀ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ವಿವೇಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ತಥಾ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿರೋಧನಿಸ್ಸಿತಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದತೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗಭಾವೇನ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನಭಾವೇನ ಚ ಪರಿಣತಂ ಪರಿಪಕ್ಕನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು. ಇತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ. ಇಮೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸು ಬಲೇಸು ಏತದಗ್ಗಭಾವೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೩. ತತಿಯೇ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿಆದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಪಾಳಿಅತ್ಥೋ ಚ ಭಾವನಾನಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೬೯-೭೦) ವಿತ್ಥಾರಿತೋಯೇವ. ಇಮಾನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಭಾವೇತಿ, ಏಕೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ಥಾಯ, ಏಕೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕತ್ಥಾಯ, ಏಕೋ ನಿರೋಧಪಾದಕತ್ಥಾಯ, ಏಕೋ ಭವವಿಸೇಸತ್ಥಾಯ. ಇಧ ಪನ ತಾನಿಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ. ಅಯಂ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಾನಿ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ¶ ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಏವಮೇತಾನಿ ಝಾನಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನೇವ ಕಥಿತಾನಿ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಬಲದ್ವಯೇ ಏತದಗ್ಗಭಾವೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಚ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಚಾತಿ ಸಂಖಿತ್ತಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವಿತ್ಥಾರಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಚಾತಿ ದ್ವೇಯೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಮಾತಿಕಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಕಥಿತಾ ದೇಸನಾ ಸಂಖಿತ್ತದೇಸನಾ ನಾಮ. ತಮೇವ ಮಾತಿಕಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಕಥಿತಾ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ ನಾಮ. ಮಾತಿಕಂ ವಾ ಠಪೇತ್ವಾಪಿ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಕಥಿತಾ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ ನಾಮ ¶ . ತಾಸು ಸಂಖಿತ್ತದೇಸನಾ ನಾಮ ಮಹಾಪಞ್ಞಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥಿತಾ, ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ ನಾಮ ಮನ್ದಪಞ್ಞಸ್ಸ. ಮಹಾಪಞ್ಞಸ್ಸ ಹಿ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ ಅತಿಪಪಞ್ಚೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಮನ್ದಪಞ್ಞಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ ಸಸಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ನೇವ ಅನ್ತಂ ನ ಕೋಟಿಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ ಚ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥಿತಾ, ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಸೇನ. ಸಕಲಮ್ಪಿ ಹಿ ತೇಪಿಟಕಂ ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾತಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಯಸ್ಮಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಧಿಕರಣೇತಿ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ, ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ, ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ, ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಕರಣಾನಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕರಣೇ. ಆಪನ್ನೋ ಚ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಚ. ತಸ್ಮೇತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಏತಂ. ದೀಘತ್ತಾಯಾತಿ ದೀಘಂ ಅದ್ಧಾನಂ ತಿಟ್ಠನತ್ಥಾಯ. ಖರತ್ತಾಯಾತಿ ದಾಸ-ಕೋಣ್ಡ-ಚಣ್ಡಾಲ-ವೇನಾತಿ ಏವಂ ಖರವಾಚಾಪವತ್ತನತ್ಥಾಯ. ವಾಳತ್ತಾಯಾತಿ ಪಾಣಿ ಲೇಡ್ಡುದಣ್ಡಾದೀಹಿ ಪಹರಣವಸೇನ ಕಕ್ಖಳಭಾವತ್ಥಾಯ. ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ನ ಫಾಸುಂ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿವಾದಾಪನ್ನೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಯೇಪಿ ಉದ್ದೇಸಂ ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛಂ ವಾ ಗಹೇತುಕಾಮಾ ಪಧಾನಂ ವಾ ಅನುಯುಞ್ಜಿತುಕಾಮಾ, ತೇ ಫಾಸುಂ ನ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾಯ ಠಿತಾಯ ಉದ್ದೇಸಾದೀಹಿ ಅತ್ಥಿಕಾ ಉದ್ದೇಸಾದೀನಿ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸಕಾನಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ನ ಏಕಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ನ ಫಾಸುಂ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ನ ದೀಘತ್ತಾಯಾತಿಆದೀಸು ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇಧಾತಿ ¶ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ. ಅಕುಸಲಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಞ್ಚಿದೇವ ದೇಸನ್ತಿ ನ ಸಬ್ಬಮೇವ ಆಪತ್ತಿಂ, ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ಕಞ್ಚಿದೇವ ದೇಸಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಆಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯೇನಾತಿ ಕರಜಕಾಯೇನ. ಅನತ್ತಮನೋತಿ ಅತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ. ಅನತ್ತಮನವಾಚನ್ತಿ ಅತುಟ್ಠವಾಚಂ. ಮಮೇವಾತಿ ಮಂಯೇವ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕರಣೇ. ಅಚ್ಚಯೋ ಅಚ್ಚಗಮಾತಿ ಅಪರಾಧೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಗತೋ, ಅಹಮೇವೇತ್ಥ ಅಪರಾಧಿಕೋ. ಸುಙ್ಕದಾಯಕಂವ ಭಣ್ಡಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯಥಾ ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ನೀತೇ ಭಣ್ಡಸ್ಮಿಂ ¶ ಸುಙ್ಕದಾಯಕಂ ಅಪರಾಧೋ ಅಭಿಭವತಿ, ಸೋ ಚ ತತ್ಥ ಅಪರಾಧಿಕೋ ಹೋತಿ, ನ ರಾಜಾನೋ ನ ರಾಜಪುರಿಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಹಿ ರಞ್ಞಾ ಠಪಿತಂ ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಭಣ್ಡಂ ಹರತಿ, ತಂ ಸಹ ಭಣ್ಡಸಕಟೇನ ಆನೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ತತ್ಥ ನೇವ ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಸ್ಸ ದೋಸೋ ಅತ್ಥಿ, ನ ರಞ್ಞೋ ನ ರಾಜಪುರಿಸಾನಂ, ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಗತಸ್ಸೇವ ಪನ ದೋಸೋ, ಏವಮೇವಂ ಯಂ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ನೇವ ಆಪತ್ತಿಯಾ ದೋಸೋ, ನ ಚೋದಕಸ್ಸ. ತೀಹಿ ಪನ ಕಾರಣೇಹಿ ತಸ್ಸೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದೋಸೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಭಾವೇನಪಿ ದೋಸೋ, ಚೋದಕೇ ಅನತ್ತಮನತಾಯಪಿ ದೋಸೋ, ಅನತ್ತಮನಸ್ಸ ಸತೋ ಪರೇಸಂ ಆರೋಚನೇನಪಿ ದೋಸೋ. ಚೋದಕಸ್ಸ ಪನ ಯಂ ಸೋ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಂ ಅದ್ದಸ, ತತ್ಥ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ. ಅನತ್ತಮನತಾಯ ಚೋದನಾಯ ಪನ ದೋಸೋ. ತಮ್ಪಿ ಅಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ತನೋವ ದೋಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಮಮೇವ ತತ್ಥ ಅಚ್ಚಯೋ ಅಚ್ಚಗಮಾ ಸುಙ್ಕದಾಯಕಂವ ¶ ಭಣ್ಡಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯವಾರೇ ಚೋದಕಸ್ಸ ಅನತ್ತಮನತಾ ಚ ಅನತ್ತಮನತಾಯ ಚೋದಿತಭಾವೋ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ದೋಸಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ‘‘ಅಚ್ಚಯೋ ಅಚ್ಚಗಮಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ಏಕೋ ಅಪಾಕಟನಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಯೇನಾತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಭಗವಾ, ತತ್ಥ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ ¶ ? ನಾನಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ದಿಜಗಣೇಹಿ ನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೋ ವಿಯ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನಂ. ಅಥ ವಾ ಏವಂ ಗತೋ ತತೋ ಆಸನ್ನತರಂ ಠಾನಂ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪಸಙ್ಖಾತಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದೀತಿ ಯಥಾ ಚ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಭಗವಾ ತೇನ, ಏವಂ ಸೋಪಿ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೀತೋದಕಂ ವಿಯ ಉಣ್ಹೋದಕೇನ ಸಮ್ಮೋದಿತಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಯಾಯ ಚ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಖಮನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಚ ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಕಥಾಯ ¶ ಸಮ್ಮೋದಿ, ತಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋದಸ್ಸ ಜನನತೋ ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಯುತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರತಾಯ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಸಾರೇತುಂ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಅರಹರೂಪತೋ ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚ ಸಾರಣೀಯಂ. ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ ವಾ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅನುಸ್ಸರಿಯಮಾನಸುಖತೋ ಸಾರಣೀಯಂ, ತಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ¶ ಸಾರಣೀಯನ್ತಿ ಏವಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಸಾರಣೀಯಂ ಕಥಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಯೇನತ್ಥೇನ ಆಗತೋ, ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೭೦) ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಿಸೀದೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ನಿಸೀದೀತಿ ಉಪಾವಿಸಿ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ಪುರಿಸಾ ಗರುಟ್ಠಾನೀಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಸನಕುಸಲತಾಯ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ನೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಕಥಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪನ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ? ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅತಿದೂರಂ, ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಂ, ಉಪರಿವಾತಂ, ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸಂ, ಅತಿಸಮ್ಮುಖಂ ಅತಿಪಚ್ಛಾತಿ. ಅತಿದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹಿ ಸಚೇ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಚಾಸದ್ದೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ಕರೋತಿ ¶ . ಉಪರಿವಾತೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ ಬಾಧತಿ. ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಗಾರವಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ಅತಿಸಮ್ಮುಖಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಂ ಆಹಚ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅತಿಪಚ್ಛಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಗೀವಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಏತೇ ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ.

ಏತದವೋಚಾತಿ ದುವಿಧಾ ಹಿ ಪುಚ್ಛಾ – ಅಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ, ಅನಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ ಚ. ತತ್ಥ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೯೬) ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ ಆಗತಾ. ‘‘ಇಮೇ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೮೬) ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅನಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಂ ಅಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏತಂ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ಹೇತು ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಕಾರಣವೇವಚನಮೇವ. ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾವಿಸಮಚರಿಯಾಹೇತೂತಿ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಿಸಮಚರಿಯಾಯ ಹೇತು, ತಂಕಾರಣಾ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ತತ್ರಾಯಂ ಪದತ್ಥೋ – ಅಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚರಿಯಾ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾ, ಅಧಮ್ಮಕಾರಣನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸಮಂ ಚರಿಯಾ, ವಿಸಮಸ್ಸ ವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚರಿಯಾತಿ ವಿಸಮಚರಿಯಾ. ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾ ಚ ಸಾ ವಿಸಮಚರಿಯಾ ಚಾತಿ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾವಿಸಮಚರಿಯಾ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ಥತೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾವಿಸಮಚರಿಯಾ ನಾಮ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ, ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಸಮಚರಿಯಾ ನಾಮ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಖಯಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಅಬ್ಭನುಮೋದನೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ರತ್ತಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ, ಚಿರನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೪೫; ಚೂಳವ. ೩೮೩; ಅ. ನಿ. ೮.೨೦) ಹಿ ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋ ಚ ಪಣೀತತರೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೦) ಸುನ್ದರೇ.

‘‘ಕೋ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ. –

ಆದೀಸು ¶ (ವಿ. ವ. ೮೫೭) ಅಭಿರೂಪೇ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೦; ಪಾರಾ. ೧೫) ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ. ಇಧಾಪಿ ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇಯೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧು ಸಾಧು, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಭಯೇ ಕೋಧೇ ಪಸಂಸಾಯಂ, ತುರಿತೇ ಕೋತೂಹಲಚ್ಛರೇ;

ಹಾಸೇ ಸೋಕೇ ಪಸಾದೇ ಚ, ಕರೇ ಆಮೇಡಿತಂ ಬುಧೋ’’ತಿ. –

ಇಮಿನಾ ಚ ಲಕ್ಖಣೇನ ಇಧ ಪಸಾದವಸೇನ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ಚಾಯಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅತಿಇಟ್ಠಂ ಅತಿಮನಾಪಂ, ಅತಿಸುನ್ದರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಏಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೇನ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತಿ, ಏಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ¶ ಗೋತಮ, ಯದಿದಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಯದಿದಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಗಮ್ಮ ಮಮ ಪಸಾದೋತಿ. ಭಗವತೋಯೇವ ವಾ ವಚನಂ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ ಸನ್ಧಾಯ ಥೋಮೇತಿ – ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ದೋಸನಾಸನತೋ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋ ¶ , ತಥಾ ಸದ್ಧಾಜನನತೋ, ಪಞ್ಞಾಜನನತೋ, ಸಾತ್ಥತೋ, ಸಬ್ಯಞ್ಜನತೋ, ಉತ್ತಾನಪದತೋ, ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತೋ, ಕಣ್ಣಸುಖತೋ, ಹದಯಙ್ಗಮತೋ, ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋ, ಅಪರವಮ್ಭನತೋ, ಕರುಣಾಸೀತಲತೋ, ಪಞ್ಞಾವದಾತತೋ, ಆಪಾಥರಮಣೀಯತೋ, ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತೋ, ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ, ವೀಮಂಸಿಯಮಾನಹಿತತೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ದೇಸನಂಯೇವ ಥೋಮೇತಿ. ತತ್ಥ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅಧೋಮುಖಠಪಿತಂ, ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಂ ವಾ. ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪರಿಮುಖಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿಛಾದಿತಂ. ವಿವರೇಯ್ಯಾತಿ ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯ. ಮೂಳ್ಹಸ್ಸಾತಿ ದಿಸಾಮೂಳ್ಹಸ್ಸ. ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ. ಅನ್ಧಕಾರೇತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀಅಡ್ಢರತ್ತಘನವನಸಣ್ಡಮೇಘಪಟಲೇಹಿ ಚತುರಙ್ಗೇ ತಮೇ. ಅಯಂ ತಾವ ಅನುತ್ತಾನಪದತ್ಥೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ – ಯಥಾ ಕೋಚಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತಂ ಮಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನತೋ ಪಭುತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ¶ ಸಾಸನಂ ವಿವರನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕುಮ್ಮಗ್ಗಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಮೇ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಮೋಹನ್ಧಕಾರೇ ನಿಮುಗ್ಗಸ್ಸ ಮೇ ಬುದ್ಧಾದಿರತನರೂಪಾನಿ ಅಪಸ್ಸತೋ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸಕದೇಸನಾಪಜ್ಜೋತಧಾರಣೇನ ¶ ಮಯ್ಹಂ ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನ ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ.

ಏವಂ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಸಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏಸಾಹನ್ತಿ ಏಸೋ ಅಹಂ. ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಭವಂ ಮೇ ಗೋತಮೋ ಸರಣಂ ಪರಾಯಣಂ ಅಘಸ್ಸ ತಾತಾ ಹಿತಸ್ಸ ಚ ವಿಧಾತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ ಭಜಾಮಿ ಸೇವಾಮಿ ಪಯಿರುಪಾಸಾಮಿ, ಏವಂ ವಾ ಜಾನಾಮಿ ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ. ಯೇಸಞ್ಹಿ ಧಾತೂನಂ ಗತಿ ಅತ್ಥೋ, ಬುದ್ಧಿಪಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ಜಾನಾಮಿ ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ. ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ವಿತ್ಥಾರೋ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ¶ , ಅಪಿಚ ಖೋ ಅರಿಯಫಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನೇ –

‘‘ರಾಗವಿರಾಗಮನೇಜಮಸೋಕಂ, ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತಮಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ;

ಮಧುರಮಿಮಂ ಪಗುಣಂ ಸುವಿಭತ್ತಂ, ಧಮ್ಮಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೮೭);

ಏತ್ಥ ರಾಗವಿರೋಗೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಅನೋಜಮಸೋಕನ್ತಿ ಫಲಂ. ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ ಮಧುರಮಿಮಂ ¶ ಪಗುಣಂ ಸುವಿಭತ್ತನ್ತಿ ಪಿಟಕತ್ತಯೇನ ವಿಭತ್ತಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾತಿ. ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನ ಸಂಹತೋತಿ ಸಙ್ಘೋ. ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಟ್ಠಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ತಸ್ಮಿಯೇವ ವಿಮಾನೇ –

‘‘ಯತ್ಥ ಚ ದಿನ್ನಮಹಪ್ಫಲಮಾಹು, ಚತೂಸು ಸುಚೀಸು ಪುರಿಸಯುಗೇಸು;

ಅಟ್ಠ ಚ ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮದಸಾ ತೇ, ಸಙ್ಘಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೮೮);

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ¶ ಸಙ್ಘೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೀಣಿ ಸರಣಗಮನಾನಿ ಪಟಿವೇದೇಸಿ.

ಇದಾನಿ ತೇಸು ಸರಣಗಮನೇಸು ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಸರಣಂ, ಸರಣಗಮನಂ, ಯೋ ಚ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋ, ಸರಣಗಮನಫಲಂ, ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಭೇದೋತಿ ಅಯಂ ವಿಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪದತ್ಥತೋ ತಾವ ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣಂ, ಸರಣಗತಾನಂ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ದುಕ್ಖಂ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸಂ ಹನತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ರತನತ್ತಯಸ್ಸೇವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಹಿತೇ ಪವತ್ತನೇನ ಅಹಿತಾ ಚ ನಿವತ್ತನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಭವಕನ್ತಾರಾ ಉತ್ತಾರಣೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸದಾನೇನ ಚ ಧಮ್ಮೋ, ಅಪ್ಪಕಾನಮ್ಪಿ ಕಾರಾನಂ ವಿಪುಲಫಲಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ಸಙ್ಘೋ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ರತನತ್ತಯಂ ಸರಣಂ. ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾಹಿ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸರಣಗಮನಂ. ತಂಸಮಙ್ಗೀಸತ್ತೋ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ‘‘ಏತಾನಿ ಮೇ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಸರಣಂ, ಏತಾನಿ ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ತಾವ ಸರಣಂ ಸರಣಗಮನಂ ಯೋ ಚ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ ಇದಂ ತಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೇ ¶ ¶ ಪನ ದುವಿಧಂ ಸರಣಗಮನಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಲೋಕಿಯಞ್ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರಂ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾನಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತಿ. ಲೋಕಿಯಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಇಜ್ಝತಿ. ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ, ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದಸಸು ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾವತ್ಥೂಸು ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತಯಿದಂ ಚತುಧಾ ಪವತ್ತತಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನೇನ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಯ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಪಣಿಪಾತೇನಾತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ ನಾಮ ‘‘ಅಜ್ಜ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ಅತ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತೇಮಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಜನಂ. ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ ನಾಮ ‘‘ಅಜ್ಜ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ಬುದ್ಧಪರಾಯಣೋ, ಧಮ್ಮಪರಾಯಣೋ, ಸಙ್ಘಪರಾಯಣೋ ಇತಿ ಮಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ತಪ್ಪರಾಯಣಭಾವೋ. ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನಂ ನಾಮ ‘‘ಅಜ್ಜ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ¶ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಇತಿ ಮಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮೋ. ಪಣಿಪಾತೋ ನಾಮ ‘‘ಅಜ್ಜ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ಅಭಿವಾದನ-ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನ-ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮ-ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂಯೇವ ತಿಣ್ಣಂ ವತ್ಥೂನಂ ಕರೋಮಿ ಇತಿ ಮಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರೋ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಆಕಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತೇನ ಗಹಿತಂಯೇವ ಹೋತಿ ಸರಣಗಮನಂ.

ಅಪಿಚ ‘‘ಭಗವತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ, ಜೀವಿತಂ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ, ಪರಿಚ್ಚತ್ತೋಯೇವ ಮೇ ಅತ್ತಾ, ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ, ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಬುದ್ಧೋ ಮೇ ಸರಣಂ ಲೇಣಂ ತಾಣ’’ನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸತ್ಥಾರಞ್ಚ ¶ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಸುಗತಞ್ಚ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಞ್ಚ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಏವಮ್ಪಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸರಣಗಮನೇ ವಿಯ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

‘‘ಸೋ ಅಹಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ಪುರಾ ಪುರಂ;

ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸುಧಮ್ಮತ’’ನ್ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೯೪; ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬);

ಏವಮ್ಪಿ ಆಳವಕಾದೀನಂ ಸರಣಗಮನಂ ವಿಯ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಥ ಖೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಯು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ¶ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇಸು ಸಿರಸಾ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದಾನಿ ಮುಖೇನ ಚ ಪರಿಚುಮ್ಬತಿ, ಪಾಣೀಹಿ ಚ ಪರಿಸಮ್ಬಾಹತಿ, ನಾಮಞ್ಚ ಸಾವೇತಿ – ‘ಬ್ರಹ್ಮಾಯು ಅಹಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ; ಬ್ರಹ್ಮಾಯು ಅಹಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೪) ಏವಮ್ಪಿ ಪಣಿಪಾತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸೋ ಪನೇಸ ಞಾತಿಭಯಾಚರಿಯದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತೇನ ಸರಣಗಮನಂ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೇಹಿ. ಸೇಟ್ಠವಸೇನೇವ ಹಿ ಸರಣಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೇಟ್ಠವಸೇನ ಚ ಭಿಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಸಾಕಿಯೋ ವಾ ಕೋಲಿಯೋ ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕೋ’’ತಿ ವನ್ದತಿ, ಅಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ ಸರಣಂ. ಯೋ ವಾ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ರಾಜಪೂಜಿತೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಅವನ್ದಿಯಮಾನೋ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭಯೇನ ವನ್ದತಿ, ಅಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ ಸರಣಂ. ಯೋ ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಸರಮಾನೋ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ವಾ –

‘‘ಏಕೇನ ¶ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ದ್ವೀಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಜಯೇ;

ಚತುತ್ಥಞ್ಚ ನಿಧಾಪೇಯ್ಯ, ಆಪದಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೫) –

ಏವರೂಪಂ ¶ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಆಚರಿಯೋ ಮೇ’’ತಿ ವನ್ದತಿ, ಅಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ ಸರಣಂ. ಯೋ ಪನ ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವನ್ದತಿ, ತೇನೇವ ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ ಸರಣಂ.

ಏವಂ ಗಹಿತಸರಣಸ್ಸ ಚ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತಮ್ಪಿ ಞಾತಿಂ ‘‘ಞಾತಕೋ ಮೇ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವನ್ದತೋ ಸರಣಗಮನಂ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪಗೇವ ಅಪಬ್ಬಜಿತಂ. ತಥಾ ರಾಜಾನಂ ಭಯವಸೇನ ವನ್ದತೋ. ಸೋ ಹಿ ರಟ್ಠಪೂಜಿತತ್ತಾ ಅವನ್ದಿಯಮಾನೋ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ. ತಥಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಕಂ ತಿತ್ಥಿಯಂ ‘‘ಆಚರಿಯೋ ಮೇ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವನ್ದತೋಪಿ ನ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ವಿಪಾಕಫಲಂ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯೋ ¶ ಚ ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ, ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಸರಣಂ ಗತೋ;

ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೯೦);

‘‘ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಸಮುಪ್ಪಾದಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಂ;

ಅರಿಯಞ್ಚಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ, ದುಕ್ಖೂಪಸಮಗಾಮಿನಂ. (ಧ. ಪ. ೧೯೧);

‘‘ಏತಂ ಖೋ ಸರಣಂ ಖೇಮಂ, ಏತಂ ಸರಣಮುತ್ತಮಂ;

ಏತಂ ಸರಣಮಾಗಮ್ಮ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೯೨);

ಅಪಿಚ ನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಗಮನಾದಿವಸೇನಪೇತಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಮಾತರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ಪಿತರಂ, ಅರಹನ್ತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೮-೧೩೦; ಅ. ನಿ. ೧.೨೭೨-೨೭೭).

ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪನ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಭವಸಮ್ಪದಾಪಿ ಭೋಗಸಮ್ಪದಾಪಿ ಫಲಮೇವ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾಸೇ,

ನ ತೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯಭೂಮಿಂ;

ಪಹಾಯ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ,

ದೇವಕಾಯಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭);

ಅಪರಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಅಸೀತಿಯಾ ದೇವತಾಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ…ಪೇ… ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಂ ಖೋ ಸಕ್ಕಂ ದೇವಾನಮಿನ್ದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ¶ ಏತದವೋಚ – ‘ಸಾಧು ಖೋ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ಬುದ್ಧಸರಣಗಮನಂ ಹೋತಿ. ಬುದ್ಧಸರಣಗಮನಹೇತು ಖೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದ ಏವಮಿಧೇಕಚ್ಚೇ ಸತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇ ಅಞ್ಞೇ ದೇವೇ ದಸಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಅಧಿಗಣ್ಹನ್ತಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಆಯುನಾ ದಿಬ್ಬೇನ ವಣ್ಣೇನ ಸುಖೇನ ಯಸೇನ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯೇನ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ರೂಪೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಗನ್ಧೇಹಿ ರಸೇಹಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಹೀ’’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೪೧).

ಏಸೇವ ನಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಘೇ ಚ. ಅಪಿಚ ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದಿವಸೇನಾಪಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೦ ಆದಯೋ) ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಫಲವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸರಣಗಮನಫಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಞ್ಞಾಣಸಂಸಯಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಾದೀಹಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ, ನ ಮಹಾಜುತಿಕಂ ಹೋತಿ ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರಂ. ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ. ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಚ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ದುವಿಧೋ ಭೇದೋ ಸಾವಜ್ಜೋ ಅನವಜ್ಜೋ ಚ. ತತ್ಥ ಸಾವಜ್ಜೋ ಅಞ್ಞಸತ್ಥಾರಾದೀಸು ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀಹಿ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅನಿಟ್ಠಫಲೋ. ಅನವಜ್ಜೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ, ಸೋ ಅವಿಪಾಕತ್ತಾ ಅಫಲೋ. ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪನ ನೇವತ್ಥಿ ಭೇದೋ. ಭವನ್ತರೇಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನ ಉದ್ದಿಸತೀತಿ ಏವಂ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ಚ ಭೇದೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಉಪಾಸಕಂ ¶ ¶ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಾರೇತೂತಿ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ‘‘ಉಪಾಸಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಧಾರೇತು, ಜಾನಾತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಾಸಕವಿಧಿಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಕೋ ಉಪಾಸಕೋ, ಕಸ್ಮಾ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ಕೋ ಆಜೀವೋ, ಕಾ ವಿಪತ್ತಿ, ಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಕೋ ಉಪಾಸಕೋತಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸರಣಗತೋ ಗಹಟ್ಠೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಮಹಾನಾಮ, ಉಪಾಸಕೋ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಂ ಗತೋ, ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಮಹಾನಾಮ, ಉಪಾಸಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೩೩).

ಕಸ್ಮಾ ¶ ಉಪಾಸಕೋತಿ. ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಉಪಾಸನತೋ. ಸೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಂ ಉಪಾಸತೀತಿ ಉಪಾಸಕೋ. ಧಮ್ಮಂ, ಸಙ್ಘಂ ಉಪಾಸತೀತಿ ಉಪಾಸಕೋತಿ.

ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ. ಪಞ್ಚ ವೇರಮಣಿಯೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಮಹಾನಾಮ, ಉಪಾಸಕೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಾ, ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಾ, ಮುಸಾವಾದಾ, ಸುರಾಮೇರಯಮಜ್ಜಪ್ಪಮಾದಟ್ಠಾನಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಮಹಾನಾಮ, ಉಪಾಸಕೋ ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೩೩).

ಕೋ ಆಜೀವೋತಿ. ಪಞ್ಚ ಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾ ಪಹಾಯ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಜೀವಿಕಕಪ್ಪನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಪಞ್ಚಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಣಿಜ್ಜಾ ಉಪಾಸಕೇನ ಅಕರಣೀಯಾ. ಕತಮಾ ಪಞ್ಚ. ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ, ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ, ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾ, ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾ, ವಿಸವಣಿಜ್ಜಾ. ಇಮಾ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚ ವಣಿಜ್ಜಾ ಉಪಾಸಕೇನ ಅಕರಣೀಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೭೭).

ಕಾ ವಿಪತ್ತೀತಿ. ಯಾ ತಸ್ಸೇವ ಸೀಲಸ್ಸ ಚ ಆಜೀವಸ್ಸ ಚ ವಿಪತ್ತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ವಿಪತ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಯಾಯ ಏಸ ಚಣ್ಡಾಲೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಮಲಞ್ಚ ಪತಿಕುಟ್ಠೋ ಚ, ಸಾಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಪತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಉಪಾಸಕೋ ಉಪಾಸಕಚಣ್ಡಾಲೋ ಚ ಹೋತಿ ಉಪಾಸಕಮಲಞ್ಚ ಉಪಾಸಕಪತಿಕುಟ್ಠೋ ಚ. ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ? ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ದುಸ್ಸೀಲೋ ಹೋತಿ, ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ ¶ ಹೋತಿ, ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇತಿ ನೋ ಕಮ್ಮಂ, ಇತೋ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸತಿ, ತತ್ಥ ಚ ಪುಬ್ಬಕಾರಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೭೫).

ಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ. ಯಾ ಚಸ್ಸ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಚ ಆಜೀವಸಮ್ಪದಾ ಚ, ಸಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ. ಯೇ ಚಸ್ಸ ರತನಭಾವಾದಿಕರಾ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಉಪಾಸಕೋ ಉಪಾಸಕರತನಞ್ಚ ಹೋತಿ ಉಪಾಸಕಪದುಮಞ್ಚ ಉಪಾಸಕಪುಣ್ಡರೀಕಞ್ಚ. ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ? ಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಸೀಲವಾ ಹೋತಿ, ನ ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚೇತಿ ನೋ ಮಙ್ಗಲಂ, ನ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಗವೇಸತಿ, ಇಧ ಚ ಪುಬ್ಬಕಾರಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೭೫).

ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅಗ್ಗಸದ್ದೋ ಆದಿಕೋಟಿಕೋಟ್ಠಾಸಸೇಟ್ಠೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ ಸಮ್ಮ, ದೋವಾರಿಕ, ಆವರಾಮಿ ದ್ವಾರಂ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ನಿಗಣ್ಠೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೭೦) ಹಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ತೇನೇವ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇನ ತಂ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯ (ಕಥಾ. ೪೪೧). ಉಚ್ಛಗ್ಗಂ ವೇಳಗ್ಗ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಟಿಯಂ. ‘‘ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗಂ ವಾ ಮಧುರಗ್ಗಂ ವಾ ತಿತ್ತಕಗ್ಗಂ ವಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೪), ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹಾರಗ್ಗೇನ ವಾ ಪರಿವೇಣಗ್ಗೇನ ವಾ ಭಾಜೇತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೧೮) ಕೋಟ್ಠಾಸೇ. ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ…ಪೇ… ತಥಾಗತೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ಸೇಟ್ಠೇ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಅಜ್ಜತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಜ್ಜತನ್ತಿ ಅಜ್ಜಭಾವಂ. ಅಜ್ಜದಗ್ಗೇತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ದಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅಜ್ಜ ಅಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಾಣುಪೇತನ್ತಿ ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತಂ, ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ¶ ಉಪೇತಂ, ಅನಞ್ಞಸತ್ಥುಕಂ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಸರಣಂ ಗತಂ ಉಪಾಸಕಂ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಂ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಾರೇತು ಜಾನಾತು. ಅಹಞ್ಹಿ ಸಚೇಪಿ ಮೇ ತಿಖಿಣೇನ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ನೇವ ಬುದ್ಧಂ ‘‘ನ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ‘‘ನ ¶ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವಾ ಸಙ್ಘಂ ‘‘ನ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನೇನ ಸರಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಚ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ.

೧೭. ಸತ್ತಮೇ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣೀತಿ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಠಾನನ್ತರಂ ಕಿರ ನಾಮೇಕಂ ಠಾನನ್ತರಂ, ತಂ ಯೇನ ಕುಲೇನ ಲದ್ಧಂ, ತಂ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಕುಲನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಜಾತತ್ತಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಚ ಲದ್ಧಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಸಕ್ಕಾರತ್ತಾ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಸಮಣೋ ಕಿರ ಗೋತಮೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಸೋ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿಕಾರಕಾದಿಭೇದಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಞಾತಮೇವ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞಾತಂ ಕಿಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ. ಞಾತಮೇವ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞಾತಂ ಕಿಂ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮಾನದ್ಧಜಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸಿಙ್ಗಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಹಾಪರಿವಾರೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ¶ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಕತತ್ತಾ ಚ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಕತತ್ತಾ ಚಾತಿ ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಇಧ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಜಾನಿತುಕಾಮೋ ಅತ್ಥಗವೇಸೀ ಹುತ್ವಾ ಆಗತೋ, ಮಾನಂ ಪನ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸಿಙ್ಗಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆಗತೋ. ಕಿಂ ನು ಖ್ವಸ್ಸ ಯಥಾ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಕಥಿತೇ ವಡ್ಢಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಉದಾಹು ಯಥಾ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಕಥಿತೇ ವಡ್ಢಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಕತತ್ತಾ ಚ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಕತತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಕತತ್ತಾಪಿ ಅಕತತ್ತಾಪಿ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ವದತಿ, ಇದಂ ಉಭಯಕಾರಣೇನಾಪಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಕಥಿತತ್ತಾ ದುಜ್ಜಾನಂ ಮಹನ್ಧಕಾರಂ, ನತ್ಥಿ ¶ ಮಯ್ಹಂ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾ. ಸಚೇ ಪನಾಹಂ ಏತ್ತಕೇನೇವ ತುಣ್ಹೀ ಭವೇಯ್ಯಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಕಥನಕಾಲೇಪಿ ಮಂ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ – ‘ತ್ವಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸಿಙ್ಗಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗತೋಸಿ, ಏಕವಚನೇನೇವ ತುಣ್ಹೀ ಹುತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಸ್ಮಾ ಕಥೇಸೀ’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪರಾಜಿತೋಪಿ ಅಪರಾಜಿತಸದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ಪುನ ಸಗ್ಗಗಮನಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕೋ ನು ಖೋ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ಇಮಂ ದುತಿಯಪಞ್ಹಂ ಆರಭಿ.

ಏವಮ್ಪಿ ¶ ತಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಉಪರಿಪಞ್ಹೇನ ಹೇಟ್ಠಾಪಞ್ಹಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ, ಹೇಟ್ಠಾಪಞ್ಹೇನ ಉಪರಿಪಞ್ಹ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾಪಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ಥಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯಥಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಮೇವ ಕಥೇನ್ತೋ ಪುನಪಿ ‘‘ಕತತ್ತಾ ಚ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಕತತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಅಲಂ, ಭೋ, ನ ಈದಿಸಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೇನ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಸಕವಾದಂ ಪಹಾಯ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಅನುವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ಥಂ ಗವೇಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪರಲೋಕಮಗ್ಗಂ ಸೋಧೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಆಯಾಚನ್ತೋ ನ ಖೋ ಅಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಥಸ್ಸ ನಿಹತಮಾನತಂ ಞತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಉಪರಿ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ತೇನ ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತೇನ ಹೀತಿ ಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ. ಯಸ್ಮಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಂ ಯಾಚಸಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತಂ. ಆನನ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಏಕಂಸೇನಾತಿ ಏಕನ್ತೇನ. ಅನುವಿಚ್ಚಾತಿ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ. ವಿಞ್ಞೂತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ. ಗರಹನ್ತೀತಿ ನಿನ್ದನ್ತಿ, ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ನವಮೇ ಚ ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೨೦. ದಸಮೇ ¶ ¶ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗಹಿತಪಾಳಿಪದಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ತಾ ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಭಯಮೇತಂ ಪಾಳಿಯಾವ ನಾಮಂ. ಅತ್ಥೋ ಚ ದುನ್ನೀತೋತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗಹಿತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ. ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಅತ್ಥೋಪಿ ದುನ್ನಯೋ ಹೋತೀತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗಹಿತಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ನಾಮ ದುನ್ನಯಾ ದುನ್ನೀಹಾರಾ ದುಕ್ಕಥಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏಕಾದಸಮೇ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ಅಧಿಕರಣವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ಬಾಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೨೨. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಪರದ್ಧಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಾಧಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಪರದ್ಧಂ ಮಯಾತಿ ವತ್ವಾ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ¶ ಆಹರಿತ್ವಾ ನ ಖಮಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ವತ್ವಾ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಖಮಾಪೇನ್ತಸ್ಸ. ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ನಪ್ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ‘‘ಪುನ ಏವಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಖಮಥ ಮೇ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅಚ್ಚಯಂ ಇಮಂ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಯಥಾಸಭಾವಂ ನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುನ ಏವರೂಪಂ ಮಾ ಅಕಾಸಿ, ಖಮಾಮಿ ತುಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ನ ವದತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೩. ದುತಿಯೇ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಅಭೂತೇನ ವದನ್ತಿ. ದೋಸನ್ತರೋತಿ ಅನ್ತರೇ ಪತಿತದೋಸೋ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ವಿಯ ತಥಾಗತಂ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖತಿ. ಸದ್ಧೋ ¶ ವಾ ದುಗ್ಗಹಿತೇನಾತಿ ಯೋ ಹಿ ಞಾಣವಿರಹಿತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಅತಿಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಮುದ್ಧಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಸೋಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರೋ, ಸಬ್ಬೇ ತಸ್ಸ ಕೇಸಾದಯೋ ಬಾತ್ತಿಂಸ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಲೋಕುತ್ತರಾಯೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ದುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖತಿ. ತತಿಯಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೨೫. ಚತುತ್ಥೇ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನೇತಬ್ಬೋ, ತಂ ನೇತಬ್ಬತ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ. ನೀತತ್ಥೋ ಸುತ್ತನ್ತೋತಿ ದೀಪೇತೀತಿ ಕಥಿತತ್ಥೋ ಅಯಂ ಸುತ್ತನ್ತೋತಿ ವದತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ, ತಯೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ, ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ’’ತಿ ಏವರೂಪೋ ಸುತ್ತನ್ತೋ ನೇಯ್ಯತ್ಥೋ ನಾಮ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನೇತಬ್ಬೋವ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಬಾಲತಾಯ ನೀತತ್ಥೋ ಅಯಂ ಸುತ್ತನ್ತೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಸತಿ ನ ತಥಾಗತೋ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದೀನಿ ವದೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ನೀತತ್ಥೋ ಸುತ್ತನ್ತೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ನೀತತ್ಥನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಕಥಿತತ್ಥಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಮೇವ ದುಕ್ಖಮೇವ ಅನತ್ತಾಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಬಾಲತಾಯ ‘‘ನೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಅಯಂ ಸುತ್ತನ್ತೋ, ಅತ್ಥಮಸ್ಸ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ¶ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸುಖಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನೀತತ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಸುತ್ತನ್ತೋತಿ ದೀಪೇತಿ ನಾಮ. ಪಞ್ಚಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೨೭. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ. ಪಾಪಂ ¶ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ. ನೋ ಚೇಪಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ, ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮೇವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿರಯೋತಿ ಸಹೋಕಾಸಕಾ ಖನ್ಧಾ. ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ಖನ್ಧಾವ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಸತ್ತಮಟ್ಠಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೩೦. ನವಮೇ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಾತಿ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ, ದುಸ್ಸೀಲಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದ್ವೇ ಠಾನಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೧. ದಸಮೇ ಅತ್ಥವಸೇತಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನೀತಿ ಅರಞ್ಞಾನಿ ಚ ವನಪತ್ಥಾನಿ ಚ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೫೨೯) ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಯಂ ತಂ ‘‘ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೫೪) ಆರಞ್ಞಕಙ್ಗನಿಪ್ಫಾದಕಂ ಸೇನಾಸನಂ ವುತ್ತಂ, ತದೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಗಾಮನ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ನ ಕಸೀಯತಿ ನ ವಪೀಯತಿ. ಪನ್ತಾನೀತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಿ ಅತಿದೂರಾನಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ. ಪಚ್ಛಿಮಞ್ಚ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋತಿ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಮ ಸಾವಕೇ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ.

೩೨. ಏಕಾದಸಮೇ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾತಿ ವಿಜ್ಜಾಕೋಟ್ಠಾಸಿಕಾ. ಸಮಥೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಾಹಕಞಾಣಂ. ಕಮತ್ಥಮನುಭೋತೀತಿ ಕತಮಂ ಅತ್ಥಂ ಆರಾಧೇತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ ಪರಿಪೂರೇತಿ. ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೀಯತೀತಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಭಾವೀಯತಿ ಬ್ರೂಹೀಯತಿ ವಡ್ಢೀಯತಿ. ಯೋ ರಾಗೋ, ಸೋ ಪಹೀಯತೀತಿ ಯೋ ರಜ್ಜನಕವಸೇನ ರಾಗೋ, ಸೋ ಪಹೀಯತಿ. ರಾಗೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕೋ, ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ರಾಗಸ್ಸ ಚ. ರಾಗಕ್ಖಣೇ ¶ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ರಾಗೋ ನತ್ಥಿ. ಯದಾ ಪನ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ನಿವಾರೇತಿ, ಪದಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ. ಯದಾ ಪನ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ರಾಗಂ ಸಮೂಲಕಂ ಉಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸಮುಗ್ಘಾತೇನ್ತಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ರಾಗೋ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ.

ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವಿತಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಬ್ರೂಹಿತಂ ವಡ್ಢಿತಂ. ಪಞ್ಞಾ ಭಾವೀಯತೀತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ¶ ಭಾವೀಯತಿ ಬ್ರೂಹೀಯತಿ ವಡ್ಢೀಯತಿ. ಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಸಾ ಪಹೀಯತೀತಿ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ವಟ್ಟಮೂಲಿಕಾ ಮಹಾಅವಿಜ್ಜಾ ಪಹೀಯತಿ. ಅವಿಜ್ಜಾ ಹಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚನೀಕಾ, ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ. ಅವಿಜ್ಜಾಕ್ಖಣೇ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ನತ್ಥಿ ¶ , ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಕ್ಖಣೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ನತ್ಥಿ. ಯದಾ ಪನ ಅವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ನಿವಾರೇತಿ, ಪದಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ. ಯದಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ಅವಿಜ್ಜಂ ಸಮೂಲಿಕಂ ಉಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸಮುಗ್ಘಾತಯಮಾನಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ. ಇತಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾವ ಕಥಿತಾ.

ರಾಗುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ ನ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ರಾಗೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ನ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅವಿಜ್ಜುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಾ ವಾ ಪಞ್ಞಾ ನ ಭಾವೀಯತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ನ ಭಾವೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ. ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ರಾಗಸ್ಸ ಖಯವಿರಾಗೇನ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಫಲಸಮಾಧಿಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಖಯವಿರಾಗೇನ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾತಿ.

ಬಾಲವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

೪. ಸಮಚಿತ್ತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೩೩. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮೀತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಂ. ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಯಮ್ಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಕತಞ್ಞೂತಿ ಕತಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಅಕತವೇದೀತಿ ಕತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ. ಉಪಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವಣ್ಣಿತಂ ಥೋಮಿತಂ ಪಸತ್ಥಂ. ಯದಿದನ್ತಿ ಯಾ ಅಯಂ. ಅಕತಞ್ಞುತಾ ಅಕತವೇದಿತಾತಿ ಪರೇನ ಕತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಸ್ಸ ಅಜಾನನಞ್ಚೇವ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಅಜಾನನಞ್ಚ. ಕೇವಲಾತಿ ಸಕಲಾ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩೪. ದುತಿಯೇ ಮಾತು ಚ ಪಿತು ಚಾತಿ ಜನಕಮಾತು ಚ ಜನಕಪಿತು ಚ. ಏಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಂಸೇನ ಮಾತರಂ ಪರಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಂಸಕೂಟೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಾತರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗೇಯ್ಯ. ಏಕೇನ ಅಂಸೇನ ಪಿತರಂ ಪರಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಂಸಕೂಟೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಿತರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗೇಯ್ಯ. ವಸ್ಸಸತಾಯುಕೋ ವಸ್ಸಸತಜೀವೀತಿ ವಸ್ಸಸತಾಯುಕಕಾಲೇ ಜಾತೋ ಸಕಲಂ ವಸ್ಸಸತಂ ಜೀವನ್ತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ಪುತ್ತೋ ನಾಮ ‘‘ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ದಕ್ಖಿಣೇ ಅಂಸಕೂಟೇ ಮಾತರಂ, ವಾಮೇ ಪಿತರಂ ¶ ಠಪೇತ್ವಾ ವಸ್ಸಸತಾಯುಕೋ ಸಕಲಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಸತಂ ಜೀವಮಾನೋ ಪರಿಹರೇಯ್ಯ. ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ಉಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನನ್ಹಾಪನಸಮ್ಬಾಹನೇನಾತಿ ಸೋ ಚ ಪುತ್ತೋ ನೇಸಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅಂಸಕೂಟೇಸು ಠಿತಾನಂಯೇವ ದುಗ್ಗನ್ಧಪಟಿವಿನೋದನತ್ಥಂ ಸುಗನ್ಧಕರಣೇನ ಉಚ್ಛಾದನೇನ, ಪರಿಸ್ಸಮವಿನೋದನತ್ಥಂ ಹತ್ಥಪರಿಮದ್ದನೇನ, ಸೀತುಣ್ಹಕಾಲೇ ಚ ಉಣ್ಹೋದಕಸೀತೋದಕನ್ಹಾಪನೇನ, ಹತ್ಥಪಾದಾದೀನಂ ಆಕಡ್ಢನಪರಿಕಡ್ಢನಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಮ್ಬಾಹನೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕರೇಯ್ಯ. ತೇ ಚ ತತ್ಥೇವಾತಿ ತೇ ಚ ಮಾತಾಪಿತರೋ ತತ್ಥೇವ ತಸ್ಸ ಅಂಸಕೂಟೇಸು ನಿಸಿನ್ನಾವ ಮುತ್ತಕರೀಸಂ ಚಜೇಯ್ಯುಂ. ನತ್ವೇವ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವಮ್ಪಿ ನತ್ವೇವ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಕತಂ ವಾ ಹೋತಿ ಪಟಿಕತಂ ವಾ.

ಇಸ್ಸರಾಧಿಪಚ್ಚೇ ರಜ್ಜೇತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಆಪಾದಕಾತಿ ವಡ್ಢಕಾ ಅನುಪಾಲಕಾ. ಪುತ್ತಾ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ವಡ್ಢಿತಾ ಚೇವ ಅನುಪಾಲಿತಾ ಚ. ಪೋಸಕಾತಿ ಹತ್ಥಪಾದೇ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಹದಯಲೋಹಿತಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಪೋಸಕಾ. ಪುತ್ತಾ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಪುಟ್ಠಾ ಭತಾ ಅನ್ನಪಾನಾದೀಹಿ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಾ. ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಾರೋತಿ ಸಚೇ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಜಾತದಿವಸೇಯೇವ ಪುತ್ತಂ ಪಾದೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಾ ನದಿಯಂ ವಾ ಪಪಾತೇ ವಾ ಖಿಪೇಯ್ಯುಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ. ಏವಂ ಅಕತ್ವಾ ಆಪಾದಿತತ್ತಾ ¶ ಪೋಸಿತತ್ತಾ ಏಸ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಸ್ಸತೀತಿ ತ್ಯಾಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಾರೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಸಮಾದಪೇತೀತಿ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸದ್ಧಾಸೀಲಚಾಗಪಞ್ಞಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ. ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸದಿಸೋವ ಭಿಕ್ಖು ತೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩೫. ತತಿಯೇ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಸಮಣೋ ಕಿರ ಗೋತಮೋ ಕಥಿತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಪುಚ್ಛಾಯಸ್ಸ ವಿರಜ್ಝನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಹಮಸ್ಸ ವಿರಜ್ಝನಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಣೀತಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಗಬ್ಭದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚಿನ್ತೇತುಂ ಆರಭಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ, ಚಿತ್ತಂ ನ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಭೂಮಿಘರಂ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭೂಮಿಘರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪವಿಸಿತ್ವಾ – ‘‘ಏವಂ ಪುಟ್ಠೋ ಏವಂ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಪುಟ್ಠೋ ಏವಂ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಏಕಂ ¶ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಸಕಲದಿವಸಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ತಸ್ಸ ಇಮಿನಾವ ನೀಹಾರೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ ವೀತಿವತ್ತಾ. ಸೋ ಚತುನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಉಭತೋಕೋಟಿಕಂ ಪಞ್ಹಂ ನಾಮ ¶ ಅದ್ದಸ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘ಕಿಂವಾದೀ ಭವ’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ. ಸಚೇ ‘ಕಿರಿಯವಾದಿಮ್ಹೀ’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ‘ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾನಂ ನಾಮ ತುಮ್ಹೇ ಕಿರಿಯಂ ವದೇಥಾ’ತಿ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ. ಸಚೇ ‘ಅಕಿರಿಯವಾದಿಮ್ಹೀ’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ‘ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ನಾಮ ತುಮ್ಹೇ ಅಕಿರಿಯಂ ವದೇಥಾ’ತಿ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಉಭತೋಕೋಟಿಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ನೇವ ಉಗ್ಗಿಲಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ನ ನಿಗ್ಗಿಲಿತುಂ. ಏವಂ ಮಮ ಜಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ‘‘ಏವರೂಪಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೇನ ನ ಏಕಕೇನ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ನಗರೇ ಘೋಸನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಕಲನಾಗರೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಕಿಂವಾದೀತಿ ಕಿಂಲದ್ಧಿಕೋ. ಕಿಮಕ್ಖಾಯೀತಿ ಕಿಂ ನಾಮ ಸಾವಕಾನಂ ಪಟಿಪದಂ ಅಕ್ಖಾಯೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ‘‘ದಿಟ್ಠೋ ಮೇ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪರಾಜಯಪಞ್ಹೋ’’ತಿ ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಆಗತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಏಕಪದೇನೇವ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಕಿರಿಯವಾದೀ ಚಾಹಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅತ್ತನೋ ಮಾನಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಆಯಾಚನ್ತೋ ಯಥಾಕಥಂ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೩೬. ಚತುತ್ಥೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಾ ವುಚ್ಚತಿ ದಾನಂ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಯುತ್ತಾ ಕತಿ ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸೇಖೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖೇ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲವನ್ತಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನೇನೇವ ¶ ಸಙ್ಗಹಿತೋ. ಆಹುನೇಯ್ಯಾ ಯಜಮಾನಾನಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಾನಂ ದದನ್ತಾನಂ ಆಹುನಸ್ಸ ಅರಹಾ ದಾನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೇತ್ತನ್ತಿ ವತ್ಥು ಪತಿಟ್ಠಾ, ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೭. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇತಿ ಸಾವತ್ಥಿತೋ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಆರಾಮೇ. ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇತಿ ವಿಸಾಖಾಯ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ಪಾಸಾದೇ. ಸಾ ಹಿ ಮಿಗಾರಸೇಟ್ಠಿನಾ ಮಾತುಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತತ್ತಾಪಿ, ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಯ್ಯಕಸೇಟ್ಠಿನೋವ ಸಮಾನನಾಮಕತ್ತಾಪಿ ಮಿಗಾರಮಾತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಾಯ ಕಾರಿತೋ ಸಹಸ್ಸಗಬ್ಭೋ ಪಾಸಾದೋ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೋ ನಾಮ. ಥೇರೋ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹರತಿ. ತತ್ರ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಸಾದೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ.

ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ? ಕಾನಿಚಿ ಹಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಪುರೇಭತ್ತೇ ಭಾಸಿತಾನಿ ಅತ್ಥಿ, ಕಾನಿಚಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ, ಕಾನಿಚಿ ಪುರಿಮಯಾಮೇ, ಕಾನಿಚಿ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ, ಕಾನಿಚಿ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ. ಇದಂ ಪನ ಸಮಚಿತ್ತಪಟಿಪದಾಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ ಭಾಸಿತಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

ನ ಕೇವಲಂ ಚೇತಂ ಥೇರೇನೇವ ಭಾಸಿತಂ, ತಥಾಗತೇನಾಪಿ ಭಾಸಿತಂ. ಕತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾತಿ? ವಿಸಾಖಾಯ ರತನಪಾಸಾದೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ. ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಫಾಸುಕಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸಿ. ಪಠಮಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಞ್ಹಿ ಇಸಿಪತನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಕೋಟಿಯೋ ಅಮತಪಾನಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಇಸಿಪತನೇ ವಸಿ. ದುತಿಯಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನೇ, ತತಿಯಚತುತ್ಥಾನಿಪಿ ತತ್ಥೇವ, ಪಞ್ಚಮಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ವೇಸಾಲಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯಂ, ಛಟ್ಠಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ಮಕುಲಪಬ್ಬತೇ, ಸತ್ತಮಂ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ, ಅಟ್ಠಮಂ ಭಗ್ಗೇ ಸುಸುಮಾರಗಿರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಭೇಸಕಳಾವನೇ, ನವಮಂ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ, ದಸಮಂ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕೇ ವನಸಣ್ಡೇ, ಏಕಾದಸಮಂ ನಾಲಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ, ದ್ವಾದಸಮಂ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ, ತೇರಸಮಂ ಚಾಲಿಯಪಬ್ಬತೇ, ಚುದ್ದಸಮಂ ಜೇತವನೇ, ಪಞ್ಚದಸಮಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ಸೋಳಸಮಂ ಆಳವಕಂ ದಮೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಆಳವಿಯಂ, ಸತ್ತರಸಮಂ ರಾಜಗಹೇಯೇವ, ಅಟ್ಠಾರಸಮಂ ಚಾಲಿಯಪಬ್ಬತೇಯೇವ, ತಥಾ ಏಕೂನವೀಸತಿಮಂ, ವೀಸತಿಮಂ ಪನ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ರಾಜಗಹಂಯೇವ ¶ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಸಿ. ಏವಂ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಫಾಸುಕಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ವಸಿ.

ತತೋ ¶ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ದ್ವೇ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಧುವಪರಿಭೋಗಾನಿ ಅಕಾಸಿ. ಕತರಾನಿ ದ್ವೇ? ಜೇತವನಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಞ್ಚ. ಕಸ್ಮಾ? ದ್ವಿನ್ನಂ ಕುಲಾನಂ ಗುಣಮಹನ್ತತಾಯ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಹಿ ವಿಸಾಖಾಯ ಚ ಗುಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ಗುಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ಥಾ ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಧುವಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ಉತುವಸ್ಸಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾಪಿ ಹಿ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ದ್ವೀಸುಯೇವ ಸೇನಾಸನೇಸು ವಸತಿ. ಏವಂ ವಸನ್ತೋ ¶ ಪನ ಜೇತವನೇ ರತ್ತಿಂ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕರೋತಿ. ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ರತ್ತಿಂ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಜೇತವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕರೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಜೇತವನೇಯೇವ ವಸಿ. ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಕಿಚ್ಚಂ ಅವಿಜಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ತೇಸು ಕಿಚ್ಚೇಸು ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚಕಾಲೇ ಭಗವಾ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಾವತ್ಥಿವಾಸೀನಞ್ಚ ಸಮನ್ತಾ ಚ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಗಾವುತಅಡ್ಢಯೋಜನಯೋಜನಪರಮೇ ಠಾನೇ ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಭಿಸಮಯಭಾವಂ ಅದ್ದಸ.

ತತೋ ‘‘ಕಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ ಕಾಲೇ ಅಭಿಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಿ ನು ಖೋ ಕಥೇನ್ತೇ ಅಭಿಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಾವಕೇ ಕಥೇನ್ತೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇ ಕಥೇನ್ತೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅದ್ದಸ. ತತೋ ‘‘ಕತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಸಾಖಾಯ ರತನಪಾಸಾದೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ನಾಮ ತಯೋ ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಏಕೋ. ತೇಸು ಅಜ್ಜ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅದ್ದಸ. ದಿಸ್ವಾ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ನಿವತ್ಥನಿವಾಸನೋ ¶ ಸುಗತಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಸೇಲಮಯಪತ್ತಂ ಆದಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಲಭಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಕತ್ವಾ ವಾತಪ್ಪಹತಾ ವಿಯ ನಾವಾ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಪರಿಸಾ ಉಪಾಸಕಪರಿಸಾ ಉಪಾಸಿಕಾಪರಿಸಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು.

ಸತ್ಥಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಯಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತವ ಚ ಪರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಏತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಸಾವಕೇ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಮೇವ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಏಕೇನ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಜೇತವನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಪಿ ವಿಹಾರೇ ಸತ್ಥು ವತ್ತಂ ¶ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬಾರಾಮಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ¶ ಕರೋಹಿ ಆನನ್ದಾತಿ. ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಏಕಕೋವ ಜೇತವನೇ ಓಹೀನೋ.

ತಂ ದಿವಸಞ್ಹಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಥೇರಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸೋತುಕಾಮಾ ಅಹೇಸುಂ. ಕೋಸಲಮಹಾರಾಜಾಪಿ ಬಲಕಾಯೇನ ಪರಿವುತೋ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಮೇವ ಗತೋ. ತಥಾ ಪಞ್ಚಸತಉಪಾಸಕಪರಿವಾರೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ. ವಿಸಾಖಾ ಪನ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ದ್ವೀಹಿ ಜಙ್ಘಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಸತ್ತಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಕುಲಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಸಾವತ್ಥಿನಗರೇ ಗೇಹಪಾಲಕದಾರಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಜನೋ ಗನ್ಧಚುಣ್ಣಮಾಲಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಚತೂಸು ದ್ವಾರಗಾಮೇಸು ಗಾವುತಅಡ್ಢಯೋಜನಯೋಜನಪರಮಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬೇಯೇವ ಮನುಸ್ಸಾ ಗನ್ಧಚುಣ್ಣಮಾಲಾದಿಹತ್ಥಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಮೇವ ಅಗಮಂಸು. ಸಕಲವಿಹಾರೋ ಮಿಸ್ಸಕಪುಪ್ಫೇಹಿ ಅಭಿಕಿಣ್ಣೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ.

ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಖೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹಾರಪರಿವೇಣೇ ಅಙ್ಗಣಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಥೇರಸ್ಸ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಿಂಸು. ಥೇರೋ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕತ್ಥೇರೇನ ವತ್ತೇ ಕತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಓವಾದಂ ಕತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ¶ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಸೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಚಿರವತಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ಪವಾಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧದರಥೋ ಓತಿಣ್ಣತಿತ್ಥೇನೇವ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ನಿವತ್ಥನಿವಾಸನೋ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋಪಿ ಸಮ್ಮುಖಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇನ ಓತರಿತ್ವಾ ಸರೀರೇ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ಪವಾಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು. ಅನ್ತೋವಿಹಾರೇಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಿಂಸು. ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಪರಿಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಓಕಾಸಂ ಞತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಪಞ್ಚಭಿಕ್ಖುಸತಪರಿವಾರೋ ಧಮ್ಮಸಭಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸೀಹಮತ್ಥಕಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಸಮುಸ್ಸಿತಸೇತಚ್ಛತ್ತೇ ರತನಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ನಿಸೀದಿ. ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪರಿಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ – ‘‘ಮಹತೀ ವತಾಯಂ ಪರಿಸಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾ ಪರಿತ್ತಕಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ, ಕತರಧಮ್ಮದೇಸನಾ ನು ಖೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಆವಜ್ಜಮಾನೋ ಇಮಂ ಸಂಯೋಜನಪರಿಯಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅದ್ದಸ.

ಏವಂ ¶ ದೇಸನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ಆವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ. ಆವುಸೋತಿ ಹಿ ಅವತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ವಚನಂ ಬುದ್ಧಾಲಾಪೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಪನಾಯಸ್ಮಾ ‘‘ದಸಬಲೇನ ಸಮಾನಂ ಆಲಪನಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಗಾರವವಸೇನ ಸಾವಕಾಲಾಪಂ ಕರೋನ್ತೋ, ‘‘ಆವುಸೋ ¶ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆಹ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನಞ್ಚ, ಆವುಸೋ, ಪುಗ್ಗಲಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನಞ್ಚಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪದಂ ಅವೋಚ.

ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ರತನಪಾಸಾದೇ ಅಧಿವತ್ಥೋ ಏಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಬುದ್ಧೇಹಿ ವಾ ಸಾವಕೇಹಿ ವಾ ದೇಸನಾಯ ಆರದ್ಧಮತ್ತಾಯಯೇವ ಜಾನಾತಿ – ‘‘ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಉತ್ತಾನಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ಗಮ್ಭೀರಾ. ಅಯಂ ಝಾನನಿಸ್ಸಿತಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸಿತಾ. ಅಯಂ ಮಗ್ಗನಿಸ್ಸಿತಾ ಅಯಂ ಫಲನಿಸ್ಸಿತಾ, ಅಯಂ ನಿಬ್ಬಾನನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದಿವಸೇ ಥೇರೇನ ದೇಸನಾಯ ¶ ಆರದ್ಧಮತ್ತಾಯ ಏವಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ – ‘‘ಯೇನ ನೀಹಾರೇನ ಮಯ್ಹಂ ಅಯ್ಯೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ, ಅಯಂ ದೇಸನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಾಳ್ಹಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಛಹಿ ಮುಖೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇಸ್ಸತಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸದೇವತಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ಪನ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ದೇಸನಾಯ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದೇವಾನುಭಾವೇನ ಮಹನ್ತಂ ಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು ಅಯ್ಯಾ’’ತಿ ಆಹ.

ದೇವರಾಜೇನ ಸಾಧುಕಾರೇ ದಿನ್ನೇ ಪರಿವಾರಕಪಾಸಾದಸಹಸ್ಸೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಸಬ್ಬಾವ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಂಸು. ತಾಸಂ ಸಾಧುಕಾರಸದ್ದೇನ ಸಬ್ಬಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ವಸನದೇವತಾ, ತಾಸಂ ಸದ್ದೇನ ಗಾವುತಮತ್ತೇ ದೇವತಾ, ತತೋ ಅಡ್ಢಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇತಿ ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ, ದ್ವೀಸು ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು, ತೀಸು ಚಕ್ಕವಾಳೇಸೂತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದೇವತಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಂಸು. ತಾಸಂ ಸಾಧುಕಾರಸದ್ದೇನ ಪಥವಿಟ್ಠಕನಾಗಾ ಚ ಆಕಾಸಟ್ಠಕದೇವತಾ ಚ. ತತೋ ಅಬ್ಭವಲಾಹಕಾ, ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾ, ಸೀತವಲಾಹಕಾ, ವಸ್ಸವಲಾಹಕಾ, ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ, ತಾವತಿಂಸಾ ದೇವತಾ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ, ಯಾಮಾ ದೇವತಾ, ಸುಯಾಮೋ ದೇವರಾಜಾ ¶ , ತುಸಿತಾ ದೇವತಾ, ಸನ್ತುಸಿತೋ ದೇವರಾಜಾ, ನಿಮ್ಮಾನರತೀ ದೇವತಾ, ಸುನಿಮ್ಮಿತೋ ದೇವರಾಜಾ, ವಸವತ್ತೀ ದೇವತಾ, ವಸವತ್ತೀ ದೇವರಾಜಾ, ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ, ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾ, ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ, ಪರಿತ್ತಾಭಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ, ಆಭಸ್ಸರಾ, ಪರಿತ್ತಸುಭಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಾ, ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ, ವೇಹಪ್ಫಲಾ, ಅವಿಹಾ, ಅತಪ್ಪಾ, ಸುದಸ್ಸಾ, ಸುದಸ್ಸೀ, ಅಕನಿಟ್ಠಾ ದೇವತಾತಿ ಅಸಞ್ಞೇ ಚ ಅರೂಪಾವಚರಸತ್ತೇ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೋತಾಯತನಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬಾ ದೇವತಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಂಸು.

ತತೋ ಖೀಣಾಸವಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ – ‘‘ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಸಾಧುಕಾರಸದ್ದೋ, ಪಥವಿತಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಲೋಕಂ ಆಗತೋ, ಕಿಮತ್ಥಂ ನು ಖೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ¶ ¶ ವಿಸಾಖಾಯ ರತನಪಾಸಾದೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಂಯೋಜನಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮದೇಸನಮಾರಭಿ, ಅಮ್ಹೇಹಿಪಿ ತತ್ಥ ಕಾಯಸಕ್ಖೀಹಿ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಗಮಂಸು. ಪುಬ್ಬಾರಾಮೋ ದೇವತಾಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ, ಸಮನ್ತಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಸ್ಸ ಗಾವುತಂ ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ, ಯೋಜನನ್ತಿ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಥವಿತಲೇನ ತಿರಿಯಂ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ದಸಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ನಿರನ್ತರಮಹೋಸಿ, ಆರಗ್ಗನಿತುದನಮತ್ತೇ ಠಾನೇ ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ ಸಟ್ಠಿ ದೇವತಾ ಸುಖುಮತ್ತಭಾವೇ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು.

ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ‘‘ಮಹನ್ತಂ ವತಿದಂ ಹಲಾಹಲಂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಠಿತಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಭಾವಂ ಅದ್ದಸ. ಅಥ ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಸಪರಿಮಾಣೇನೇವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇವ ಸದ್ದಞ್ಚ ಸಾವೇನ್ತಿ. ಸಾವಕಾನಂ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವಟ್ಟತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ – ‘‘ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಾ ಪರಿಸಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಂ ಪಸ್ಸತು, ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಮೇ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತೂ’’ತಿ. ಅಧಿಟ್ಠಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಪಸ್ಸೇ ಚ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಞ್ಚ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಕೀದಿಸೋ ದೀಘೋ ರಸ್ಸೋ ಸಾಮೋ ಓದಾತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಕಾರಣಂ ನಾಹೋಸಿ, ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಅಭಿಮುಖೇಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ನಭಮಜ್ಝೇ ಠಿತಚನ್ದೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿಸ್ಸ ¶ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಪಸ್ಸೇ ಚ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಞ್ಚ ನಿಸಿನ್ನಾ ಸಬ್ಬೇ ಏಕಕಂಸೇನೇವ ಸದ್ದಂ ಸುಣಿಂಸು.

ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನಞ್ಚ, ಆವುಸೋತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ¶ ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಕಾಮಭವೋ. ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಭವೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಕಾಮಭವೇ ಅಪ್ಪಂ ಕಾಲಂ ವಸನ್ತಿ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಮೇವ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ, ಇತರೇಸು ತೀಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಕಾಮಭವೋ ಸುಞ್ಞೋ ಹೋತಿ ತುಚ್ಛೋ, ರೂಪಭವೇ ಬಹುಂ ಕಾಲಂ ವಸನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ತೇಸಂ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮಭವೇ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಬಹುಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಕಾ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು. ಯತ್ಥ ಚ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಬಹುಕಾ, ತತ್ಥ ಆಲಯೋಪಿ ಪತ್ಥನಾಪಿ ಅಭಿಲಾಸೋಪಿ ಬಹು ಹೋತಿ. ಯತ್ಥ ಅಪ್ಪಾ, ತತ್ಥ ಅಪ್ಪೋ. ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಭವೋ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನಾಮ ಜಾತಂ, ರೂಪಾರೂಪಭವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ನಾಮ. ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಮಭವೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನಂ ನಾಮ, ಬಹಿದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನಂ ನಾಮ. ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ವಾ ಪಞ್ಚ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನಂ ನಾಮ, ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನಂ ನಾಮ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಓರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮಧಾತು, ತತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನತೋ ತಂ ಓರಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ¶ . ಉದ್ಧಂ ವುಚ್ಚತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಾತು, ತತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನತೋ ತಂ ಉದ್ಧಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನೇನ ಸಂಯುತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನೋ, ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನೇನ ಸಂಯುತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನೋ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ನ ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಮಹಾಜನಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಯೇಸಂ ಪನ ಭವೋ ದ್ವೇಧಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ತೇಸಂ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮೀನಂ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಏತಂ ನಾಮಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಹಾಅರಞ್ಞೇ ಖದಿರವನಸಾಲವನಾದೀನಿ ಥಮ್ಭೋ ತುಲಾಸಙ್ಘಾಟೋತಿ ನಾಮಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಖದಿರವನಂ ಸಾಲವನನ್ತಿ ನಾಮಮೇವ ಲಭನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ತತೋ ರುಕ್ಖಾ ತಿಣ್ಹಾಯ ಕುಠಾರಿಯಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಥಮ್ಭಾದಿಸಣ್ಠಾನೇನ ತಚ್ಛಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ಥಮ್ಭೋ ತುಲಾಸಙ್ಘಾಟೋತಿ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ. ಏವಮೇವಂ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಭವೋ ಬಹಲಕಿಲೇಸೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ¶ ಏತಂ ನಾಮಂ ನ ಲಭತಿ, ಭವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸೇ ತನುಕೇ ಕತ್ವಾ ಠಿತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋವ ಲಭನ್ತಿ.

ಇಮಸ್ಸ ಚ ಪನತ್ಥಸ್ಸ ವಿಭಾವನತ್ಥಂ ಇದಂ ವಚ್ಛಕಸಾಲೋಪಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಚ್ಛಕಸಾಲಂ ಹಿ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಖಾಣುಕೇ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ವಚ್ಛಕೇ ಯೋತ್ತೇಹಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ¶ ತೇಸು ಉಪನಿಬನ್ಧನ್ತಿ, ಯೋತ್ತೇಸು ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇಸು ಕಣ್ಣೇಸುಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಚ್ಛಕೇ ಪವೇಸೇನ್ತಿ, ಅನ್ತೋಸಾಲಾಯ ಓಕಾಸೇ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಬಹಿ ಖಾಣುಕೇ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾಪಿ ಏವಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕೋಚಿ ಅನ್ತೋಬದ್ಧೋ ವಚ್ಛಕೋ ಬಹಿನಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಕೋಚಿ ಬಹಿಬದ್ಧೋ ಅನ್ತೋನಿಪನ್ನೋ, ಕೋಚಿ ಅನ್ತೋಬದ್ಧೋ ಅನ್ತೋವ ನಿಪನ್ನೋ, ಕೋಚಿ ಬಹಿಬದ್ಧೋ ಬಹಿಯೇವ ನಿಪನ್ನೋ. ಕೋಚಿ ಅನ್ತೋಪಿ ಅಬದ್ಧೋವ ಚರತಿ, ಬಹಿಪಿ ಅಬದ್ಧೋವ. ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಬದ್ಧಸ್ಸ ಬಹಿನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಬನ್ಧನಂ ದೀಘಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಹಿ ಉಣ್ಹಾದಿಪೀಳಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ವಚ್ಛಕಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ನಿಪಜ್ಜತಿ. ಬಹಿಬದ್ಧೇ ಅನ್ತೋನಿಪನ್ನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯೋ ಪನ ಅನ್ತೋಬದ್ಧೋ ಅನ್ತೋನಿಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಬನ್ಧನಂ ರಸ್ಸಂ ಹೋತಿ. ಬಹಿಬದ್ಧೇ ಬಹಿನಿಪನ್ನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಭೋಪಿ ಹಿ ತೇ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಖಾಣುಕಂ ಅನುಪರಿಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಸಯನ್ತಿ. ಯೋ ಪನ ಅನ್ತೋ ಅಬದ್ಧೋ ತತ್ಥೇವ ವಚ್ಛಕಾನಂ ಅನ್ತರೇ ವಿಚರತಿ. ಅಯಂ ಸೀಲವಾ ವಚ್ಛಕೋ ಕಣ್ಣೇ ಗಹೇತ್ವಾ ವಚ್ಛಕಾನಂ ಅನ್ತರೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಚರತಿ. ಬಹಿ ಅಬದ್ಧೇ ತತ್ಥೇವ ವಿಚರನ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ಥ ವಚ್ಛಕಸಾಲಾ ವಿಯ ತಯೋ ಭವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಚ್ಛಕಸಾಲಾಯಂ ಖಾಣುಕಾ ವಿಯ ಅವಿಜ್ಜಾಖಾಣುಕೋ. ವಚ್ಛಕಬನ್ಧನಯೋತ್ತಂ ವಿಯ ದಸ ಸಂಯೋಜನಾನಿ. ವಚ್ಛಕಾ ವಿಯ ತೀಸು ಭವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ ¶ . ಅನ್ತೋಬದ್ಧೋ ಬಹಿಸಯಿತವಚ್ಛಕೋ ವಿಯ ¶ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿನೋ. ತೇ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತ್ಥೇವ ವಸನ್ತಿ, ಸಂಯೋಜನಂ ಪನ ತೇಸಂ ಕಾಮಾವಚರೂಪನಿಬದ್ಧಮೇವ. ಕೇನಟ್ಠೇನ? ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ. ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಏತೇಹೇವ ಸಙ್ಗಹಿತೋ. ಸೋಪಿ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತ್ಥ ವಸತಿ, ಸಂಯೋಜನಂ ಪನಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರೂಪನಿಬದ್ಧಮೇವ. ಬಹಿಬದ್ಧೋ ಅನ್ತೋಸಯಿತವಚ್ಛಕೋ ವಿಯ ಕಾಮಾವಚರೇ ಅನಾಗಾಮೀ. ಸೋ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಾಮಾವಚರೇ ವಸತಿ, ಸಂಯೋಜನಂ ಪನಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಭವೂಪನಿಬದ್ಧಮೇವ. ಅನ್ತೋಬದ್ಧೋ ಅನ್ತೋನಿಪನ್ನೋ ವಿಯ ಕಾಮಾವಚರೇ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿನೋ. ತೇ ಹಿ ಸಯಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರೇ ವಸನ್ತಿ, ಸಂಯೋಜನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಕಾಮಾವಚರೂಪನಿಬದ್ಧಮೇವ. ಬಹಿಬದ್ಧೋ ಬಹಿನಿಪನ್ನೋ ವಿಯ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಅನಾಗಾಮೀ. ಸೋ ಹಿ ಸಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ವಸತಿ, ಸಂಯೋಜನಮ್ಪಿಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಭವೂಪನಿಬದ್ಧಮೇವ. ಅನ್ತೋಅಬದ್ಧೋ ಅನ್ತೋವಿಚರಣವಚ್ಛಕೋ ವಿಯ ಕಾಮಾವಚರೇ ಖೀಣಾಸವೋ. ಬಹಿಅಬದ್ಧೋ ಬಹಿವಿಚರಣವಚ್ಛಕೋ ¶ ವಿಯ ರೂಪಾರೂಪಭವೇ ಖೀಣಾಸವೋ. ಸಂಯೋಜನೇಸು ಪನ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನಿವಾರೇನ್ತಿ, ಗತಂ ಪಟಿಆನೇನ್ತಿ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋತಿ ಇಮಾನಿ ಪನ ದ್ವೇ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.

ಕತಮೋ ಚಾವುಸೋತಿ ಇದಂ ಥೇರೋ ಯಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ ದ್ವೇ ರತನಪೇಳಾ ಪಸ್ಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ದ್ವೇ ಹತ್ಥೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸತ್ತವಿಧಂ ರತನಂ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದದೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಪಠಮಂ ರತನಪೇಳಂ ದತ್ವಾ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತಥೇವ ದದೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನಞ್ಚ, ಆವುಸೋ, ಪುಗ್ಗಲಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನಞ್ಚಾ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಮಾತಿಕಾವಸೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಟ್ಠವಿಧಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಂ ಆರಭಿ.

ತತ್ಥ ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಸೀಲವಾ ¶ ಹೋತೀತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇಹಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಥೇರೋ ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಕಿರ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತತ್ಥ ಜೇಟ್ಠಕಸೀಲಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ದೀಪವಿಹಾರವಾಸೀ ಸುಮ್ಮತ್ಥೇರೋ ಆಹ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಪನಸ್ಸ ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋವ ವುತ್ತೋ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋಯೇವ ಹಿ ಸೀಲಂ, ಇತರಾನಿ ಪನ ತೀಣಿ ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಅನನುಜಾನನ್ತೋ ಉತ್ತರಿ ಆಹ – ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ನಾಮ ಛದ್ವಾರರಕ್ಖಾಮತ್ತಕಮೇವ, ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಕಂ, ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಪಟಿಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ಇದಮತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಮತ್ತಕಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋವ ಸೀಲಂ ¶ . ಯಸ್ಸ ಸೋ ಭಿನ್ನೋ, ಅಯಂ ಛಿನ್ನಸೀಸೋ ವಿಯ ಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಸೇಸಾನಿ ರಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಸೋ ಅರೋಗೋ, ಅಯಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಸೀಸೋ ವಿಯ ಪುರಿಸೋ ಜೀವಿತಂ ಸೇಸಾನಿ ಪುನ ಪಾಕತಿಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೀಲವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಆಚಾರೇನ ಚ ಗೋಚರೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಅಣುಮತ್ತೇಸೂತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಸು. ವಜ್ಜೇಸೂತಿ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು. ಭಯದಸ್ಸಾವೀತಿ ಭಯದಸ್ಸೀ. ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾ. ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖತಿ. ಅಪಿಚ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಕಾಯಿಕಂ ವಾ ವಾಚಸಿಕಂ ವಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಮಾ ಆದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ¶ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಾನಿ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಞ್ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ. ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯನ್ತಿ ಛಸು ಕಾಮಾವಚರದೇವಘಟಾಸು ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವಘಟಂ. ಆಗಾಮೀ ಹೋತೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗಾಮೀ ಹೋತಿ. ಆಗನ್ತಾ ಇತ್ಥತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಮಾನುಸಕಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಭಾವಮೇವ ಆಗನ್ತಾ ಹೋತಿ. ತತ್ರೂಪಪತ್ತಿಕೋ ವಾ ಉಪರೂಪಪತ್ತಿಕೋ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಪುನ ಹೇಟ್ಠಾಗಾಮೀಯೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಿನಾ ಅಙ್ಗೇನ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಭಿಕ್ಖುನೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಮಗ್ಗದ್ವಯಞ್ಚೇವ ಫಲದ್ವಯಞ್ಚ ಕಥಿತಂ.

ಅಞ್ಞತರಂ ಸನ್ತಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಂ. ಸಾ ಹಿ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸಾನಂ ಸನ್ತತ್ತಾ ಸನ್ತಾ, ತೇಹೇವ ಚ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚೇತಸೋ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸು ಸುದ್ಧಾವಾಸದೇವನಿಕಾಯೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ. ಅನಾಗನ್ತಾ ಇತ್ಥತ್ತನ್ತಿ ಪುನ ಇಮಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಭಾವಂ ಅನಾಗನ್ತಾ, ಹೇಟ್ಠೂಪಪತ್ತಿಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಉಪರೂಪಪತ್ತಿಕೋ ವಾ ಹೋತಿ ತತ್ಥೇವ ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಿನಾ ಅಙ್ಗೇನ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ತೀಣಿ ಚ ಫಲಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ.

ಕಾಮಾನಂಯೇವ ನಿಬ್ಬಿದಾಯಾತಿ ದುವಿಧಾನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾನಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನತ್ಥಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠನತ್ಥಾಯ. ವಿರಾಗಾಯಾತಿ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಾಯ. ನಿರೋಧಾಯಾತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣತ್ಥಾಯ. ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಚ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಚ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಕ್ಖಯತ್ಥಾಯ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾ ¶ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ. ಭವಾನಂಯೇವಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಭವಾನಂ. ಇಮಿನಾ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಭವರಾಗಕ್ಖಯತ್ಥಾಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ. ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ¶ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮೀನಂಯೇವ ¶ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಕರಣತ್ಥಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ. ಸೋ ಲೋಭಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಭವಲೋಭಕ್ಖಯತ್ಥಾಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾವ ಕಥಿತಾ. ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯನ್ತಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸ್ವೇವ ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ. ಅನಾಗನ್ತಾ ಇತ್ಥತ್ತನ್ತಿ ಇಮಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಭಾವಂ ಅನಾಗನ್ತಾ, ಹೇಟ್ಠೂಪಪತ್ತಿಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಉಪರೂಪಪತ್ತಿಕೋ ವಾ ಹೋತಿ, ತತ್ಥೇವ ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ.

ಇತಿ ಪಠಮೇನ ಅಙ್ಗೇನ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಭಿಕ್ಖುನೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ, ದುತಿಯೇನ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ತೀಣಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ, ‘‘ಸೋ ಕಾಮಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮೀನಂ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಕ್ಖಯಾಯ ಉಪರಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾ, ‘‘ಸೋ ಭವಾನಂಯೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಉಪರಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾ, ‘‘ಸೋ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮೀನಂ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಾಯ ಉಪರಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾ, ‘‘ಸೋ ಲೋಭಕ್ಖಯಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಭವಲೋಭಕ್ಖಯಾಯ ಉಪರಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾತಿ ಏವಂ ಛಹಿ ಮುಖೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದೇಸನಂ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಪಾಪೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸದೇವತಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋವ ನಾಹೋಸಿ. ಯಥಾ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ, ಏವಂ ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತೇ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತೇ ಚ ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತೇ ಚ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸದೇವತಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಹೋಸಿ.

ಸಮಚಿತ್ತಾ ದೇವತಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಖುಮಭಾವಸಮತಾಯ ಸಮಚಿತ್ತಾ. ಸಬ್ಬಾಪಿ ಹಿ ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸುಖುಮೇ ಚಿತ್ತಸರಿಕ್ಖಕೇ ಕತ್ವಾ ಮಾಪೇಸುಂ. ತೇನ ಸಮಚಿತ್ತಾ ನಾಮ ಜಾತಾ. ಅಪರೇನಪಿ ಕಾರಣೇನ ಸಮಚಿತ್ತಾ – ‘‘ಥೇರೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿ ತಾವ ಕಥಿತಾ, ಸಮಾಪತ್ತಿಥಾಮೋ ¶ ಪನ ನ ಕಥಿತೋ. ಮಯಂ ದಸಬಲಂ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಥಾಮಂ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿಪಿ ಸಮಚಿತ್ತಾ. ಅಪರಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ – ‘‘ಥೇರೇನ ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಥಾಮೋಪಿ ಕಥಿತೋ, ಕೋ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಸಮಾಗಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ, ಕೋ ನ ಸಮ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪತ್ತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಂ ತಥಾಗತಂ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ¶ ಪರಿಸಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿಪಿ ಸಮಚಿತ್ತಾ. ಅಪರಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ – ಅನಾಗತೇ ಕೋಚಿದೇವ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ¶ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ ‘‘ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಸಾವಕಭಾಸಿತಾ’’ತಿ ಅಗಾರವಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ. ಏವಂ ಅನಾಗತೇ ಗರುಭಾವನೀಯಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಬ್ಬಾವ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿಪಿ ಸಮಚಿತ್ತಾ. ಅಪರಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ – ಸಬ್ಬಾಪಿ ಹಿ ತಾ ಏಕಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನಿಯೋ ವಾ ಅಹೇಸುಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣಲಾಭಿನಿಯೋ ವಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸಮಚಿತ್ತಾ.

ಹಟ್ಠಾತಿ ತುಟ್ಠಪಹಟ್ಠಾ ಆಮೋದಿತಾ ಪಮೋದಿತಾ. ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ನ ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಕಾರುಞ್ಞಂ ಅನುದ್ದಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ, ನ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಿತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಹಿ ದಿವಸೇ ಥೇರೋ ಸೂಕರಖತಲೇಣದ್ವಾರೇ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸ್ಸ ದೀಘನಖಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ವೇದನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೦೬) ಕಥಿಯಮಾನೇ ತಾಲವಣ್ಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಬೀಜಮಾನೋ ಠಿತೋ ಪರಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಖುದಂ ವಿನೋದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪರಸ್ಸ ಸಜ್ಜಿತಪಸಾಧನಂ ಸೀಸೇ ಪಟಿಮುಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದಿವಸೇ ಭಗವತಾ ಅನುಕಮ್ಪಿತೋ ನಾಮ. ಅವಸೇಸಾನಂ ಪನ ತಂ ಠಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ ಗಚ್ಛತು ಭಗವಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಯಾಚಿಂಸು.

ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋತಿ ದುಬ್ಬಲೋ ಹಿ ಖಿಪ್ಪಂ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಂ ¶ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಬಲವಾವ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸಮ್ಮುಖೇ ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇ ಪುರತೋಯೇವ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ. ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಇಧ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ತನೋ ಆಗಮನಕಾರಣಂ ಅವೋಚ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಕೋಚಿ ಬಾಲೋ ಅಕತಞ್ಞೂ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯ – ‘ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಮಹನ್ತಂ ಪರಿಸಂ ಅಲತ್ಥ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಏತ್ತಕಂ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಉಸೂಯಾಯ ಪರಿಸಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಆಗತೋ’ತಿ. ಸೋ ಇಮಂ ಮಯಿ ಮನೋಪದೋಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಅಥತ್ತನೋ ಆಗಮನಕಾರಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಏತಂ ‘‘ಇಧ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.

ಏವಂ ¶ ಅತ್ತನೋ ಆಗಮನಕಾರಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಥಾಮಂ ಕಥೇತುಂ ತಾ ಖೋ ಪನ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ದೇವತಾ ದಸಪಿ ಹುತ್ವಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಸವಸೇನ ವಾ ಅತ್ಥಂ ಆಹರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ವಾ. ಯಸವಸೇನ ತಾವ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ದೇವತಾ ದಸ ದಸ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಂಸು, ತಾಹಿ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖತರಾ ವೀಸತಿ ವೀಸತಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಂಸು, ತಾಹಿ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖತರಾ…ಪೇ… ಸಟ್ಠಿ ಸಟ್ಠಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ¶ ಅಟ್ಠಂಸು. ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಯಾಹಿ ಪಣೀತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಭಾವಿತಾ, ತಾ ಸಟ್ಠಿ ಸಟ್ಠಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ಯಾಹಿ ತತೋ ಹೀನತರಾ, ತಾ ಪಞ್ಞಾಸ ಪಞ್ಞಾಸ…ಪೇ… ಯಾಹಿ ತತೋ ಹೀನತರಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಭಾವಿತಾ…ಪೇ… ತಾ ದಸ ದಸ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ಯಾಹಿ ವಾ ಹೀನಾ ಭಾವಿತಾ, ತಾ ದಸ ದಸ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ಯಾಹಿ ತತೋ ಪಣೀತತರಾ ಭಾವಿತಾ, ತಾ ವೀಸತಿ ವೀಸತಿ. ಯಾಹಿ ತತೋ ಪಣೀತತರಾ…ಪೇ… ತಾ ಸಟ್ಠಿ ಸಟ್ಠಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಂಸು.

ಆರಗ್ಗಕೋಟಿನಿತುದನಮತ್ತೇತಿ ಆರಗ್ಗಕೋಟಿಯಾ ಪತನಮತ್ತೇ ಓಕಾಸೇ. ನ ¶ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬಾಧೇ ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಯೋಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತಿ ನ ಘಟ್ಟೇನ್ತಿ, ಅಸಮ್ಪೀಳಾ ಅಸಮ್ಬಾಧಾವ ಅಹೇಸುಂ. ‘‘ತವ ಹತ್ಥೋ ಮಂ ಬಾಧತಿ, ತವ ಪಾದೋ ಮಂ ಬಾಧತಿ, ತ್ವಂ ಮಂ ಮದ್ದನ್ತೀ ಠಿತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಕಾರಣಂ ನಾಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ನೂನಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ನೂನ. ತಥಾಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತನ್ತಿ ತೇನಾಕಾರೇನ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ. ಯೇನ ತಾ ದೇವತಾತಿ ಯೇನ ತಥಾಭಾವಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ತಾ ದೇವತಾ ದಸಪಿ ಹುತ್ವಾ…ಪೇ… ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ನ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತೀತಿ. ಇಧೇವ ಖೋತಿ ಸಾಸನೇ ವಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ವಾ ಭುಮ್ಮಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾಸಞ್ಹಿ ದೇವತಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ಸಾಸನೇ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ, ಯೇನ ತಾ ಸನ್ತೇ ರೂಪಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತತೋ ಚ ಪನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ಸುಖುಮೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತೀಣಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತದೇವತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಏಕಾವ ಅನುಸಾಸನೀ ಏಕಂ ಸಾಸನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇಧೇವ ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಮ್ಪಿ ಇಮಮೇವ ಸಾಸನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಆಹ. ಏತ್ತಾವತಾ ತಥಾಗತೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಥಾಮೋ ಕಥಿತೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಂ ಆರಬ್ಭ ತನ್ತಿವಸೇನ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಕಥೇನ್ತೋ ತಸ್ಮಾತಿಹ, ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಾ ದೇವತಾ ಇಧೇವ ಸನ್ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಸನ್ತೇ ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ. ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸನ್ತತಾಯ ನಿಬ್ಬುತತಾಯ ಪಣೀತತಾಯ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ಸನ್ತಮಾನಸಾತಿ ಮಾನಸಸ್ಸ ಸನ್ತತಾಯ ನಿಬ್ಬುತತಾಯ ಪಣೀತತಾಯ ಸನ್ತಮಾನಸಾ. ಸನ್ತಂಯೇವ ಉಪಹಾರಂ ಉಪಹರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತೂಪಹಾರಂ ಸನ್ತಂ ನಿಬ್ಬುತಂ ಪಣೀತಂಯೇವ ಉಪಹರಿಸ್ಸಾಮ. ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸೂತಿ ¶ ಸಮಾನಂ ಏಕುದ್ದೇಸತಾದಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಚರನ್ತೇಸು ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸು. ಏವಞ್ಹಿ ವೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಏತ್ತಕೇನ ವಾರೇನ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಂ ಅಕಾಸಿ. ಅನಸ್ಸುನ್ತಿ ನಟ್ಠಾ ¶ ವಿನಟ್ಠಾ. ಯೇ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ನಾಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಯೇ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪಿಕಂ ತುಚ್ಛಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಇಮಂ ಏವರೂಪಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸೋತುಂ ನ ಲಭಿಂಸೂತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

೩೮. ಛಟ್ಠೇ ವರಣಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ವರಣಾ ನಾಮ ಏಕಂ ನಗರಂ, ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತಿ. ಕಾಮರಾಗಾಭಿನಿವೇಸವಿನಿಬನ್ಧಪಲಿಗೇಧಪರಿಯುಟ್ಠಾನಜ್ಝೋಸಾನಹೇತೂತಿ ಕಾಮರಾಗಾಭಿನಿವೇಸಹೇತು, ಕಾಮರಾಗವಿನಿಬನ್ಧಹೇತು, ಕಾಮರಾಗಪಲಿಗೇಧಹೇತು, ಕಾಮರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನಹೇತು, ಕಾಮರಾಗಅಜ್ಝೋಸಾನಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯ್ವಾಯಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಕಾಮರಾಗೋ, ತಸ್ಸಾಭಿನಿವೇಸಾದಿಹೇತು. ಕಾಮರಾಗೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠತ್ತಾ ವಿನಿಬದ್ಧತ್ತಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ಕಾಮರಾಗೇ ಮಹಾಪಙ್ಕೇ ವಿಯ ಪಲಿಗೇಧತ್ತಾ ಅನುಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ತೇನೇವ ಚ ಕಾಮರಾಗೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಗಹಿತತ್ತಾ ಕಾಮರಾಗೇನೇವ ಚ ಅಜ್ಝೋಸಿತತ್ತಾ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಗಹಿತತ್ತಾತಿ. ದಿಟ್ಠಿರಾಗಾದಿಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ದಿಟ್ಠಿರಾಗೋತಿ ಪನೇತ್ಥ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕರಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪುರತ್ಥಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸೂತಿ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನತೋ ಸಾವತ್ಥಿಜನಪದೋ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಹೋತಿ, ಥೇರೋ ಚ ನಿಸೀದನ್ತೋಪಿ ತತೋಮುಖೋವ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಉದಾಹಾರಂ ಉದಾಹರಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಯಂ ತೇಲಂ ಮಾನಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಿಸ್ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಅವಸೇಸಕೋತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಞ್ಚ ಜಲಂ ತಳಾಕಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ¶ , ತಂ ಓಘೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯಂ ಪೀತಿವಚನಂ ಹದಯಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಧಿಕಂ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ತಂ ಉದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವರೂಪಂ ಪೀತಿಮಯವಚನಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೯. ಸತ್ತಮೇ ಗುನ್ದಾವನೇತಿ ಏವಂ ನಾಮಕೇ ವನೇ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಪಿತುಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಯ್ಯಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ನೇವ ಅಭಿವಾದೇತಿ ನ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇತಿ ನ ಆಸನೇನ ನಿಮನ್ತೇತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತ್ತಕೇನ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತುಂ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೋ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಜಿಣ್ಣೇತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣೇ. ವುದ್ಧೇತಿ ವಯೋವುದ್ಧೇ. ಮಹಲ್ಲಕೇತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕೇ. ಅದ್ಧಗತೇತಿ ದೀಘಕಾಲದ್ಧಾನಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ. ವಯೋಅನುಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇ. ತಯಿದಂ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ತಥೇವಾತಿ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ಯಂ ತಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕೇವಲಂ ಸುತಮೇವ, ತಂ ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠೇನ ಸಮೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಥೇವ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ. ನ ಹಿ ಭವಂ ಕಚ್ಚಾನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇತಿ ಇದಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಅಯಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಮ್ಹೇ ಏವಂ ಮಹಲ್ಲಕೇ ದಿಸ್ವಾ ಭೋತೋ ಕಚ್ಚಾನಸ್ಸ ಅಭಿವಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ¶ ಆಸನೇನ ನಿಮನ್ತನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥೀತಿ. ನ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇವಾತಿ ನ ಯುತ್ತಮೇವ ನ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ.

ಥೇರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನೇವ ವುದ್ಧೇ ಜಾನಾತಿ ನ ದಹರೇ, ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿಸ್ಸ ವುದ್ಧೇ ಚ ದಹರೇ ಚಾ’’ತಿ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಜಾನತಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ ಜಾನನ್ತೇನ. ಪಸ್ಸತಾತಿ ತದೇವ ಹತ್ಥೇ ಠಪಿತಂ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ. ವುದ್ಧಭೂಮೀತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ವುದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಕಾರಣಂ. ದಹರಭೂಮೀತಿ ¶ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ದಹರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಕಾರಣಂ. ಆಸೀತಿಕೋತಿ ಅಸೀತಿವಸ್ಸವಯೋ. ನಾವುತಿಕೋತಿ ನವುತಿವಸ್ಸವಯೋ. ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇತಿ ದುವಿಧೇಪಿ ಕಾಮೇ ಕಮನವಸೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಕಾಮಮಜ್ಝಾವಸತೀತಿ ದುವಿಧೇಪಿ ಕಾಮೇ ಘರೇ ಘರಸ್ಸಾಮಿಕೋ ವಿಯ ವಸತಿ ಅಧಿವಸತಿ. ಕಾಮಪರಿಯೇಸನಾಯ ಉಸ್ಸುಕೋತಿ ದುವಿಧಾನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಯೇಸನತ್ಥಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನೋ. ಬಾಲೋ ನ ಥೇರೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸೋ ನ ಥೇರೋ ಬಾಲೋ ಮನ್ದೋತ್ವೇವ ಗಣನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ –

‘‘ನ ¶ ತೇನ ಥೇರೋ ಸೋ ಹೋತಿ, ಯೇನಸ್ಸ ಪಲಿತಂ ಸಿರೋ;

ಪರಿಪಕ್ಕೋ ವಯೋ ತಸ್ಸ, ಮೋಘಜಿಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೬೦);

ದಹರೋತಿ ತರುಣೋ. ಯುವಾತಿ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸುಸುಕಾಳಕೇಸೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಕಾಳಕೇಸೋ. ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಯೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಯುವಾ, ತಂ ಯೋಬ್ಬನಂ ಭದ್ರಂ ಲದ್ಧಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಠಮೇನ ವಯಸಾತಿ ಪಠಮವಯೋ ನಾಮ ತೇತ್ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಣ್ಡಿತೋ ಥೇರೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಚ ಥೇರೋತಿ ಚ ಗಣನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಯಮ್ಹಿ ಸಚ್ಚಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಚ, ಅಹಿಂಸಾ ಸಂಯಮೋ ದಮೋ;

ಸ ವೇ ವನ್ತಮಲೋ ಧೀರೋ, ಥೇರೋ ಇತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೬೧);

೪೦. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಚೋರಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಕ್ಖಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪರಿವಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಧನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ವಾಹನಸಮ್ಪನ್ನಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ರಾಜಾನೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಜಾನೋ ತಾಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಅಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅತಿಯಾತುನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ¶ ಚರಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಅನ್ತೋನಗರಂ ಪವಿಸಿತುಂ. ನಿಯ್ಯಾತುನ್ತಿ ‘‘ಚೋರಾ ಜನಪದಂ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ ಮದ್ದನ್ತಿ, ತೇ ನಿಸೇಧೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಠಮಯಾಮೇ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಫಾಸುಕಂ ನ ಹೋತಿ. ತತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಚೋರಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇ ವಾ ಜನಪದೇ ಅನುಸಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ಗಾಮಂ ವಾಸಕರಣತ್ಥಾಯ ಸೇತುಂ ಅತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಖಣಾಪನತ್ಥಾಯ ಸಾಲಾದೀನಂ ಕರಣತ್ಥಾಯ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇ ಜನಪದೇ ಅನುಸಞ್ಞಾತುಮ್ಪಿ ನ ಸುಖಂ ಹೋತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾನನ್ತಿ ಅನ್ತೋನಗರವಾಸೀನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾನಂ. ಬಾಹಿರಾನಿ ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾನೀತಿ ಬಹಿಗಾಮೇ ಆರಾಮೇ ಖೇತ್ತಕಮ್ಮನ್ತಾನಿ. ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಕ್ಖುತ್ತರಾ ಯಸುತ್ತರಾ ಪುಞ್ಞವನ್ತೋ ಬಹುಕೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಾಕೇಹಿ ಚ ಉಪಟ್ಠಾಕೀಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ. ಪೇಸಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಿಯಸೀಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಾಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಅಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ತುಣ್ಹೀಭೂತಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾವ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಸಙ್ಕಸಾಯನ್ತೀತಿ ¶ ನಿಸ್ಸದ್ದಾ ಹುತ್ವಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕವಚನಮ್ಪಿ ಮುಖಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಪಜ್ಝಾಯನ್ತಾ ವಿಯ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ತಯಿದನ್ತಿ ¶ ತದೇತಂ ಕಾರಣಂ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೪೧. ನವಮೇ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಾಧಿಕರಣಹೇತೂತಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಹೇತು ಪಟಿಪಜ್ಜನಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕಂ ಮಗ್ಗಂ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಆರಾಧೇತುಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಪೂರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ.

೪೨. ದಸಮೇ ದುಗ್ಗಹಿತೇಹೀತಿ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗಹಿತೇಹಿ. ಬ್ಯಞ್ಜನಪ್ಪತಿರೂಪಕೇಹೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ ಪತಿರೂಪಕೇಹಿ ಅಕ್ಖರಚಿತ್ರತಾಯ ಲದ್ಧಕೇಹಿ. ಅತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೀತಿ ಸುಗ್ಗಹಿತಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ದುಗ್ಗಹಿತಸುತ್ತನ್ತಾನಂಯೇವ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಉತ್ತರಿತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಾಸನಸ್ಸ ವುದ್ಧಿ ಚ ಪರಿಹಾನಿ ಚ ಕಥಿತಾತಿ.

ಸಮಚಿತ್ತವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ಪರಿಸವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೪೩. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಉತ್ತಾನಾತಿ ಪಾಕಟಾ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ. ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ಗುಳ್ಹಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ. ಉದ್ಧತಾತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಉನ್ನಳಾತಿ ಉಗ್ಗತನಳಾ, ಉಟ್ಠಿತತುಚ್ಛಮಾನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಪಲಾತಿ ಪತ್ತಚೀವರಮಣ್ಡನಾದಿನಾ ಚಾಪಲ್ಲೇನ ಯುತ್ತಾ. ಮುಖರಾತಿ ಮುಖಖರಾ ಖರವಚನಾ. ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚಾತಿ ಅಸಂಯತವಚನಾ ದಿವಸಮ್ಪಿ ನಿರತ್ಥಕವಚನಪಲಾಪಿನೋ. ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀತಿ ¶ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸತಿನೋ. ಅಸಮ್ಪಜಾನಾತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞಾ. ಅಸಮಾಹಿತಾತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಮತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಲಾಭಿನೋ. ಪಾಕತಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಪಕತಿಯಾ ಠಿತೇಹಿ ವಿವಟೇಹಿ ಅರಕ್ಖಿತೇಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೪೪. ದುತಿಯೇ ¶ ಭಣ್ಡನಜಾತಾತಿ ಭಣ್ಡನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಲಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ, ತಂ ತೇಸಂ ಜಾತನ್ತಿ ಭಣ್ಡನಜಾತಾ. ತಥಾ ‘‘ಮಯಂ ತುಮ್ಹೇ ದಣ್ಡಾಪೇಸ್ಸಾಮ ಬನ್ಧಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದಿವಚನಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಞ್ಜಾತಕಲಹಾ. ಅಯಂ ತಾವ ಗಿಹೀಸು ನಯೋ. ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಪನ ಆಪತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮವಾಚಂ ವದನ್ತಾ ಕಲಹಜಾತಾ ನಾಮ. ವಿವಾದಾಪನ್ನಾತಿ ವಿರುದ್ಧವಾದಂ ಆಪನ್ನಾ. ಮುಖಸತ್ತೀಹಿ ವಿತುದನ್ತಾತಿ ಗುಣಾನಂ ಛಿನ್ದನಟ್ಠೇನ ದುಬ್ಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ ಮುಖಸತ್ತಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಾಹಿ ವಿತುದನ್ತಾ ವಿಜ್ಝನ್ತಾ. ಸಮಗ್ಗಾತಿ ಏಕಕಮ್ಮಂ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾತಿ ಏತೇಸಂ ಕರಣೇನ ಸಮಗ್ಗತಾಯ ಸಹಿತಾ. ಪಿಯಚಕ್ಖೂಹೀತಿ ಮೇತ್ತಾಚಕ್ಖೂಹಿ.

೪೫. ತತಿಯೇ ಅಗ್ಗವತೀತಿ ಉತ್ತಮಪುಗ್ಗಲವತೀ, ಅಗ್ಗಾಯ ವಾ ಉತ್ತಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ತತೋ ವಿಪರೀತಾ ಅನಗ್ಗವತೀ. ಬಾಹುಲಿಕಾತಿ ಚೀವರಾದಿಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ಸಾಸನಂ ಸಿಥಿಲಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಸಾಥಲಿಕಾ. ಓಕ್ಕಮನೇ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಓಕ್ಕಮನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಗಮನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ, ತೇನ ಪಞ್ಚನೀವರಣಪೂರಣೇ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪವಿವೇಕೇತಿ ಉಪಧಿವಿವೇಕೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರಾತಿ ತಿವಿಧೇಪಿ ವಿವೇಕೇ ಓರೋಪಿತಧುರಾ. ನ ವೀರಿಯಂ ಆರಭನ್ತೀತಿ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲವಿಸೇಸಸ್ಸ ಪತ್ತಿಅತ್ಥಾಯ. ಇತರಂ ¶ ಪದದ್ವಯಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾತಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಜನೋ ¶ . ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಹಿ ಕತಂ ಅನುಕರೋನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ತೇಸಂ ಆಚಾರಸ್ಸ ಅನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪೬. ಚತುತ್ಥೇ ಅರಿಯಾತಿ ಅರಿಯಸಾವಕಪರಿಸಾ. ಅನರಿಯಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಪರಿಸಾ. ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನನ್ತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ತೇಭೂಮಕಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ನಾಮ, ಏತ್ತಕಮೇವ ದುಕ್ಖಂ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ದುಕ್ಖಂ ನತ್ಥೀತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನಪ್ಪಜಾನನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಸೇಸಪದೇಸು ಪನ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯೋ ನಾಮ, ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಣ್ಹಾಯ, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ವಾ ತೇಸಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯೋ ಅಸಮುಪ್ಪತ್ತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ ನಾಮ, ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ನಾಮಾತಿ ¶ ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಚತೂಹಿ ಸಚ್ಚೇಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ಚ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಫಲಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ.

೪೭. ಪಞ್ಚಮೇ ಪರಿಸಾಕಸಟೋತಿ ಕಸಟಪರಿಸಾ ಕಚವರಪರಿಸಾ ಪಲಾಪಪರಿಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಸಾಮಣ್ಡೋತಿ ಪಸನ್ನಪರಿಸಾ ಸಾರಪರಿಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛನ್ದಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಛನ್ದೇನ ಅಗತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಾನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಅಗತಿಗಮನಾನಿ ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯೇ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯೇ ತಾವ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಭೂತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಮನಾಪೇ ಭಣ್ಡಕೇ ಪತ್ತೇ ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಮನಾಪಂ ದೇನ್ತೋ ಛನ್ದಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಅತ್ತನೋ ಪನ ಅಭಾರಭೂತಾನಂ ಮನಾಪೇ ಭಣ್ಡಕೇ ಪತ್ತೇ ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಮನಾಪಂ ದೇನ್ತೋ ದೋಸಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಭಣ್ಡಕಭಾಜನೀಯವತ್ಥುಞ್ಚ ಠಿತಿಕಞ್ಚ ಅಜಾನನ್ತೋ ಮೋಹಾಗತಿಂ ¶ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಮುಖರಾನಂ ವಾ ರಾಜಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಮೇ ಅಮನಾಪೇ ಭಣ್ಡಕೇ ದಿನ್ನೇ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಭಯೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಮನಾಪಂ ದೇನ್ತೋ ಭಯಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಏವಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ತುಲಾಭೂತೋ ಪಮಾಣಭೂತೋ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಯಂ ಯಸ್ಸ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಞ್ಞೇವ ತಸ್ಸ ದೇತಿ, ಅಯಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಅಗತಿಗಮನಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಭೂತಸ್ಸ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಂ ಲಹುಕಾಪತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ಛನ್ದಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಇತರಸ್ಸ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿಂ ಗರುಕಾಪತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ದೋಸಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕಞ್ಚ ಅಜಾನನ್ತೋ ಮೋಹಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಮುಖರಸ್ಸ ವಾ ರಾಜಪೂಜಿತಸ್ಸ ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಗರುಕಂ ಕತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಗರುಕಮೇವ ಲಹುಕಾತಿ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ಭಯಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಯಥಾಭೂತಮೇವ ಕಥೇತಿ, ಅಯಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಅಗತಿಗಮನಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ.

೪೮. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಓಕ್ಕಾಚಿತವಿನೀತಾತಿ ದುಬ್ಬಿನೀತಾ. ನೋ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾವಿನೀತಾತಿ ನ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿನೀತಾ. ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ ಸಲ್ಲಸುತ್ತಸದಿಸಾ. ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಸದಿಸಾ. ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಅತ್ಥದೀಪಕಾ ¶ . ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಸತ್ತಸುಞ್ಞಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವ ಪಕಾಸಕಾ ಅಸಙ್ಖತಸಂಯುತ್ತಸದಿಸಾ. ನ ಅಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತೀತಿ ವಿಜಾನನತ್ಥಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ, ನಿದ್ದಾಯನ್ತಿ ವಾ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ. ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಚ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬೇ ಚ. ಕವಿತಾತಿ ¶ ಕವೀಹಿ ಕತಾ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಚಿತ್ತಕ್ಖರಾತಿ ವಿಚಿತ್ರಅಕ್ಖರಾ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಬಾಹಿರಕಾತಿ ಸಾಸನತೋ ಬಹಿಭೂತಾ. ಸಾವಕಭಾಸಿತಾತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸಾವಕೇಹಿ ಭಾಸಿತಾ. ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತೀತಿ ಅಕ್ಖರಚಿತ್ತತಾಯ ಚೇವ ಸರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಅತ್ತಮನಾ ಹುತ್ವಾ ಸುಣನ್ತಿ. ನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ವಾ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ವಾ ಪುಬ್ಬಾಪರಂ ವಾ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ನ ಚ ಪಟಿವಿಚರನ್ತೀತಿ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯ ಚಾರಿಕಂ ನ ವಿಚರನ್ತಿ. ಇದಂ ಕಥನ್ತಿ ಇದಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕಥಂ ರೋಪೇತಬ್ಬಂ ಕಿನ್ತಿ ರೋಪೇತಬ್ಬಂ? ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಕಾ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಕಿಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಂ? ಅವಿವಟನ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ. ನ ವಿವರನ್ತೀತಿ ನ ಉಗ್ಘಾಟೇನ್ತಿ. ಅನುತ್ತಾನೀಕತನ್ತಿ ಅಪಾಕಟಂ ಕತಂ. ನ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಾಕಟಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಕಙ್ಖಾಠಾನಿಯೇಸೂತಿ ಕಙ್ಖಾಯ ಕಾರಣಭೂತೇಸು. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೪೯. ಸತ್ತಮೇ ಆಮಿಸಗರೂತಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಗರುಕಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಲಾಮಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಪರಿಸಾ. ಸದ್ಧಮ್ಮಗರೂತಿ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಗರುಕೇ ಕತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಲಾಮಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಪರಿಸಾ. ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ. ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವೋ. ಕಾಯಸಕ್ಖೀತಿ ಕಾಯೇನ ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಠಿತೋ. ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ¶ ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಇಮೇ ದ್ವೇಪಿ ಛಸು ಠಾನೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋ. ಅಯಮ್ಪಿ ಛಸು ಠಾನೇಸು ಲಬ್ಭತಿ. ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ. ಸದ್ಧಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ. ಇಮೇ ದ್ವೇಪಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ. ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋತಿ ಸುನ್ದರಧಮ್ಮೋ. ದುಸ್ಸೀಲೋ ಪಾಪಧಮ್ಮೋತಿ ನಿಸ್ಸೀಲೋ ಲಾಮಕಧಮ್ಮೋ. ಇಮಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ? ಸಬ್ಬೇಸು ಹಿ ಏಕಸದಿಸೇಸು ಜಾತೇಸು ¶ ಸೀಲವನ್ತೇಸು ಬಲವಗಾರವಂ ನ ಹೋತಿ, ಏಕಚ್ಚೇಸು ಪನ ದುಸ್ಸೀಲೇಸು ಸತಿ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಉಪರಿ ಬಲವಗಾರವಂ ಹೋತೀತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತೇ ತೇನ ಲಾಭಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಲಭನ್ತಿ. ಗಥಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಗನ್ಥಿತಾ. ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾವಸೇನೇವ ಮುಚ್ಛಿತಾ. ಅಜ್ಝೋಪನ್ನಾತಿ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ¶ ಠಿತಾ. ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೇ ಆದೀನವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ. ಅನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞಾತಿ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಛನ್ದರಾಗಅಪಕಡ್ಢನಾಯ ನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞಾಯ ವಿರಹಿತಾ ಇದಮತ್ಥಂ ಏತನ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಾ. ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗಾ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ.

ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸತ್ತನ್ನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸಙ್ಖೇಪಪಕಾಸನಾ – ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಞ್ಞಾಧುರೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಛಸು ಠಾನೇಸು ಕಾಯಸಕ್ಖಿ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ. ಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪರೋ ಪಞ್ಞಾಧುರೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ¶ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಛಸು ಠಾನೇಸು ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ. ಅಪರೋ ಸದ್ಧಾಧುರೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಛಸು ಠಾನೇಸು ಕಾಯಸಕ್ಖಿ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ. ಅಪರೋ ಸದ್ಧಾಧುರೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಛಸು ಠಾನೇಸು ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ.

೫೦. ಅಟ್ಠಮೇ ವಿಸಮಾತಿ ಸಪಕ್ಖಲನಟ್ಠೇನ ವಿಸಮಾ. ಸಮಾತಿ ನಿಪಕ್ಖಲನಟ್ಠೇನ ಸಮಾ. ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಾನೀತಿ ಉದ್ಧಮ್ಮಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ. ಅವಿನಯಕಮ್ಮಾನೀತಿ ಉಬ್ಬಿನಯಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ.

೫೧. ನವಮೇ ¶ ಅಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ನಿದ್ಧಮ್ಮಾ. ಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ಧಮ್ಮಯುತ್ತಾ.

೫೨. ದಸಮೇ ಅಧಿಕರಣನ್ತಿ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅಧಿಕರಣಂ. ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀತಿ ಜಾನಾಪೇನ್ತಿ. ನ ಚ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ನ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ನ ಚ ನಿಜ್ಝಾಪೇನ್ತೀತಿ ನ ಪೇಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ನ ಚ ನಿಜ್ಝತ್ತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಿಜ್ಝಾಪನತ್ಥಾಯ ನ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ಅಸಞ್ಞತ್ತಿಬಲಾತಿ ಅಸಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ಬಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಸಞ್ಞತ್ತಿಬಲಾ ¶ . ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಮನ್ತಿನೋತಿ ಯೇಸಂ ಹಿ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಸಚೇ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಗಹಿತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮ. ಸಚೇ ಅಧಮ್ಮಿಕಂ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ, ತೇ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಮನ್ತಿನೋ ನಾಮ ¶ ಹೋನ್ತಿ. ಇಮೇ ಪನ ನ ತಥಾ ಮನ್ತೇನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಮನ್ತಿನೋ. ಥಾಮಸಾ ಪರಾಮಾಸಾ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಥಾಮೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೇನ ಚ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ. ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಇದಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಚನಮೇವ ಸಚ್ಚಂ. ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಅವಸೇಸಾನಂ ವಚನಂ ಮೋಘಂ ತುಚ್ಛಂ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವಾತಿ.

ಪರಿಸವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೨. ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ

(೬) ೧. ಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೫೩. ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದ್ವೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಲಭನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ.

೫೪. ದುತಿಯೇ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸಾತಿ ಆಚಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸಾ ಅಬ್ಭುತಮನುಸ್ಸಾ.

೫೫. ತತಿಯೇ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಅನುತಪ್ಪಾ ಹೋತೀತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅನುತಾಪಕಾರೀ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುತಾಪಂ ಕರೋತಿ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು.

೫೬. ಚತುತ್ಥೇ ಥೂಪಾರಹಾತಿ ಥೂಪಸ್ಸ ಯುತ್ತಾ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ. ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಹಿ ಚೇತಿಯಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಲಭನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಚೇತಿಯಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ.

೫೭. ಪಞ್ಚಮೇ ಬುದ್ಧಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುದ್ಧಾ.

೫೮. ಛಟ್ಠೇ ಫಲನ್ತಿಯಾತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿಯಾ. ನ ಸನ್ತಸನ್ತೀತಿ ನ ಭಾಯನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಖೀಣಾಸವೋ ಅತ್ತನೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಭಾಯತಿ, ಹತ್ಥಾಜಾನೀಯೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಬಲವತ್ತಾತಿ. ಸತ್ತಮಟ್ಠಮೇಸುಪಿ ¶ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೬೧. ನವಮೇ ಕಿಂಪುರಿಸಾತಿ ಕಿನ್ನರಾ. ಮಾನುಸಿಂ ವಾಚಂ ನ ಭಾಸನ್ತೀತಿ ಮನುಸ್ಸಕಥಂ ನ ಕಥೇನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಾಸೋಕಸ್ಸ ಕಿರ ಏಕಂ ಕಿನ್ನರಂ ಆನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸುಂ. ಸೋ ‘‘ಕಥಾಪೇಥ ನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಕಿನ್ನರೋ ಕಥೇತುಂ ¶ ನ ಇಚ್ಛತಿ. ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಅಹಮೇತಂ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಸಾದಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ಖಾಣುಕೇ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಉಕ್ಖಲಿಂ ಆರೋಪೇಸಿ. ಸಾ ಉಭತೋಪಸ್ಸೇಹಿ ಪತತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಿನ್ನರೋ ‘‘ಕಿಂ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಂ ಖಾಣುಕಂ ಕೋಟ್ಟೇತುಂ ¶ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಆಹ. ಪುನ ಅಪರಭಾಗೇ ದ್ವೇ ಕಿನ್ನರೇ ಆನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸುಂ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಥಾಪೇಥ ನೇ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಕಥೇತುಂ ನ ಇಚ್ಛಿಂಸು. ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಅಹಮೇತೇ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಪಣಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥೇಕೋ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಞ್ಚ ಮಚ್ಛೇ ಚ ಅದ್ದಸ, ಏಕೋ ಕಬಿಟ್ಠಫಲಞ್ಚ ಅಮ್ಬಿಲಿಕಾಫಲಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮೋ ‘‘ಮಹಾವಿಸಂ ಮನುಸ್ಸಾ ಖಾದನ್ತಿ, ಕಥಂ ತೇ ಕಿಲಾಸಿನೋ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಇತರೋ ‘‘ಕಥಂ ಇಮೇ ಏತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕುಟ್ಠಿನೋ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಮಾನುಸಿಂ ವಾಚಂ ಕಥೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ನ ಕಥೇನ್ತೀತಿ.

೬೨. ದಸಮೇ ಅಪ್ಪಟಿವಾನೋತಿ ಅನುಕಣ್ಠಿತೋ ಅಪಚ್ಚೋಸಕ್ಕಿತೋ.

೬೩. ಏಕಾದಸಮೇ ಅಸನ್ತಸನ್ನಿವಾಸನ್ತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಸನ್ನಿವಾಸಂ. ನ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಓವಾದೇನ ವಾ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ ವಾ ನ ವದೇಯ್ಯ, ಮಾ ವದತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥೇರಮ್ಪಾಹಂ ನ ವದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಹಮ್ಪಿ ಥೇರಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿವಸೇನ ನ ವದೇಯ್ಯಂ. ಅಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಅಹಿತಂ ಇಚ್ಛಮಾನೋ. ನೋ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಹಿತಂ ಅನಿಚ್ಛಮಾನೋ. ನೋತಿ ನಂ ವದೇಯ್ಯನ್ತಿ ‘‘ಅಹಂ ತವ ವಚನಂ ನ ಕರಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ನಂ ವದೇಯ್ಯಂ. ವಿಹೇಠೇಯ್ಯನ್ತಿ ವಚನಸ್ಸ ಅಕರಣೇನ ವಿಹೇಠೇಯ್ಯಂ. ಪಸ್ಸಮ್ಪಿಸ್ಸ ¶ ನಪ್ಪಟಿಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಅಹಂ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ನ ಕರೇಯ್ಯಂ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಪನ ಸಾಧೂತಿ ನಂ ವದೇಯ್ಯನ್ತಿ ‘‘ಸಾಧು ಭದ್ದಕಂ ಸುಕಥಿತಂ ತಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ ನಂ ವದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೬೪. ದ್ವಾದಸಮೇ ಉಭತೋ ವಚೀಸಂಸಾರೋತಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ಪಕ್ಖೇಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಕ್ಕೋಸನಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸನವಸೇನ ಸಂಸರಮಾನಾ ವಾಚಾ ವಚೀಸಂಸಾರೋ. ದಿಟ್ಠಿಪಳಾಸೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೋ ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ಪಳಾಸೋ ದಿಟ್ಠಿಪಳಾಸೋ ನಾಮ. ಚೇತಸೋ ಆಘಾತೋತಿ ಕೋಪೋ. ಸೋ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಆಘಾತೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತುಟ್ಠಾಕಾರೋ, ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಭಿರದ್ಧೀತಿ ಕೋಪೋಯೇವ. ಸೋ ಹಿ ಅನಭಿರಾಧನವಸೇನ ಅನಭಿರದ್ಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಸಙ್ಖಾತೇ ¶ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ಚ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸಙ್ಖಾತಾಯ ¶ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಚ ಅವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮೇತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಏತಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

(೭) ೨. ಸುಖವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೬೫. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಗಿಹಿಸುಖನ್ತಿ ಗಿಹೀನಂ ಸಬ್ಬಕಾಮನಿಪ್ಫತ್ತಿಮೂಲಕಂ ಸುಖಂ. ಪಬ್ಬಜಿತಸುಖನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮೂಲಕಂ ಸುಖಂ.

೬೬. ದುತಿಯೇ ಕಾಮಸುಖನ್ತಿ ಕಾಮೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖಂ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖನ್ತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ತಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖಂ.

೬೭. ತತಿಯೇ ¶ ಉಪಧಿಸುಖನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕಸುಖಂ. ನಿರುಪಧಿಸುಖನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಂ.

೬೮. ಚತುತ್ಥೇ ಸಾಸವಸುಖನ್ತಿ ಆಸವಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ವಟ್ಟಸುಖಂ. ಅನಾಸವಸುಖನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ವಿವಟ್ಟಸುಖಂ.

೬೯. ಪಞ್ಚಮೇ ಸಾಮಿಸನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ವಟ್ಟಗಾಮಿಸುಖಂ. ನಿರಾಮಿಸನ್ತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಂ ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಸುಖಂ.

೭೦. ಛಟ್ಠೇ ಅರಿಯಸುಖನ್ತಿ ಅಪುಥುಜ್ಜನಸುಖಂ. ಅನರಿಯಸುಖನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸುಖಂ.

೭೧. ಸತ್ತಮೇ ಕಾಯಿಕನ್ತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸಹಜಾತಂ. ಚೇತಸಿಕನ್ತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಸುಖಂ. ತಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಥಿತಂ.

೭೨. ಅಟ್ಠಮೇ ಸಪ್ಪೀತಿಕನ್ತಿ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ. ನಿಪ್ಪೀತಿಕನ್ತಿ ತತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ. ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಸಪ್ಪೀತಿಕತೋ ಲೋಕಿಯನಿಪ್ಪೀತಿಕಂ, ಲೋಕುತ್ತರಸಪ್ಪೀತಿಕತೋ ಚ ಲೋಕುತ್ತರನಿಪ್ಪೀತಿಕಂ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಂ ಭುಮ್ಮನ್ತರಂ ಅಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೭೩. ನವಮೇ ¶ ಸಾತಸುಖನ್ತಿ ತೀಸು ಝಾನೇಸು ಸುಖಂ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸುಖನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ.

೭೪. ದಸಮೇ ¶ ಸಮಾಧಿಸುಖನ್ತಿ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಪತ್ತಸುಖಂ. ಅಸಮಾಧಿಸುಖನ್ತಿ ತದುಭಯಂ ಅಪ್ಪತ್ತಸುಖಂ.

೭೫. ಏಕಾದಸಮೇ ಸಪ್ಪೀತಿಕಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕಂ ಝಾನದ್ವಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸುಖಂ. ನಿಪ್ಪೀತಿಕಾರಮ್ಮಣೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ದ್ವಾದಸಮೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ಉಪಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೭೭. ತೇರಸಮೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾರಮ್ಮಣಂ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ ವಾ. ಅರೂಪಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾರಮ್ಮಣಂ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅರೂಪಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ ವಾತಿ.

ಸುಖವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

(೮) ೩. ಸನಿಮಿತ್ತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೭೮-೭೯. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಸನಿಮಿತ್ತಾತಿ ಸಕಾರಣಾ. ದುತಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನಿದಾನಂ ಹೇತು ಸಙ್ಖಾರೋ ಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಹಿ ಏತಾನಿ ಕಾರಣವೇವಚನಾನೇವ.

೮೪. ಸತ್ತಮೇ ಸವೇದನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವೇದನಾಯ ಸತಿಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನಾಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಟ್ಠಮನವಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೮೭. ದಸಮೇ ಸಙ್ಖತಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ನೋ ಅಸಙ್ಖತಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಅಸಙ್ಖತಂ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಬ್ಭ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನ ಹೋನ್ತಿ ನಾಮ, ಫಲೇ ಪತ್ತೇ ನಾಹೇಸುನ್ತಿ. ಏವಮೇತೇಸು ದಸಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ದೇಸನಾ ದೇಸಿತಾತಿ.

ಸನಿಮಿತ್ತವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

(೯) ೪. ಧಮ್ಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೮೮. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ಫಲಸಮಾಧಿ. ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ಫಲಪಞ್ಞಾ.

೮೯. ದುತಿಯೇ ಪಗ್ಗಾಹೋತಿ ವೀರಿಯಂ. ಅವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ.

೯೦. ತತಿಯೇ ನಾಮನ್ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ. ರೂಪನ್ತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದಞಾಣಂ ನಾಮ ಕಥಿತಂ.

೯೧. ಚತುತ್ಥೇ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಫಲಞಾಣಂ. ವಿಮುತ್ತೀತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸೇಸಧಮ್ಮಾ.

೯೨. ಪಞ್ಚಮೇ ಭವದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ. ವಿಭವದಿಟ್ಠೀತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೯೫. ಅಟ್ಠಮೇ ದೋವಚಸ್ಸತಾತಿ ದುಬ್ಬಚಭಾವೋ. ಪಾಪಮಿತ್ತತಾತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತಸೇವನಭಾವೋ. ನವಮಂ ¶ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೯೭. ದಸಮೇ ಧಾತುಕುಸಲತಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ಧಾತೂತಿ ಜಾನನಂ. ಮನಸಿಕಾರಕುಸಲತಾತಿ ತಾಸಂಯೇವ ಧಾತೂನಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಜಾನನಂ.

೯೮. ಏಕಾದಸಮೇ ಆಪತ್ತಿಕುಸಲತಾತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಞ್ಚ ಸತ್ತನ್ನಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಜಾನನಂ. ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾತಿ ದೇಸನಾಯ ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ವಾ ಆಪತ್ತೀಹಿ ವುಟ್ಠಾನಜಾನನನ್ತಿ.

ಧಮ್ಮವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

(೧೦) ೫. ಬಾಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೯೯. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಅನಾಗತಂ ಭಾರಂ ವಹತೀತಿ ‘‘ಸಮ್ಮಜ್ಜನೀ ಪದೀಪೋ ಚ, ಉದಕಂ ಆಸನೇನ ಚ, ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉತುಕ್ಖಾನಂ, ಭಿಕ್ಖುಗಣನಾ ಚ ಓವಾದೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಥೇರಭಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ದಸವಿಧಂ ಥೇರಭಾರಂ ನವಕೋ ಹುತ್ವಾ ¶ ಥೇರೇನ ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಕರೋನ್ತೋ ಅನಾಗತಂ ಭಾರಂ ವಹತಿ ನಾಮ. ಆಗತಂ ಭಾರಂ ನ ವಹತೀತಿ ಥೇರೋ ಸಮಾನೋ ತಮೇವ ದಸವಿಧಂ ಭಾರಂ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಅಕರೋನ್ತೋ ಪರಂ ವಾ ಅಸಮಾದಪೇನ್ತೋ ಆಗತಂ ಭಾರಂ ನ ವಹತಿ ನಾಮ. ದುತಿಯಸುತ್ತೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೦೧. ತತಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞೀತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಸೀಹಮಂಸಾದಿಮ್ಹಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ. ಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞೀತಿ ಕುಮ್ಭೀಲಮಂಸಬಿಳಾರಮಂಸಾದಿಮ್ಹಿ ಕಪ್ಪಿಯೇ ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ. ಚತುತ್ಥಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೦೩. ಪಞ್ಚಮೇ ಅನಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀತಿ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಣ್ಡಕಂ ಧೋವನ್ತಸ್ಸ, ಪತ್ತಂ ಪಚನ್ತಸ್ಸ, ಕೇಸೇ ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ, ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು ಅನಾಪತ್ತಿ, ತತ್ಥ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ. ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀತಿ ತೇಸಞ್ಞೇವ ವತ್ಥೂನಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾಕರಣೇ ಆಪತ್ತಿ, ತತ್ಥ ‘‘ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ. ಛಟ್ಠೇಪಿ ¶ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸತ್ತಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೧೦೯. ಏಕಾದಸಮೇ ಆಸವಾತಿ ಕಿಲೇಸಾ. ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಙ್ಘಭೋಗಸ್ಸ ಅಪಟ್ಠಪನಂ ಅವಿಚಾರಣಂ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ, ತಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪಟ್ಠಪನಂ ವಿಚಾರಣಂ, ತಂ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ. ದ್ವಾದಸಮಾದೀನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ.

ಬಾಲವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೩. ತತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ

(೧೧) ೧. ಆಸಾದುಪ್ಪಜಹವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೧೯. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಣ್ಣಾಸಕಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಆಸಾತಿ ತಣ್ಹಾ. ದುಪ್ಪಜಹಾತಿ ದುಚ್ಚಜಾ ದುನ್ನೀಹರಾ. ಲಾಭಾಸಾಯ ದುಪ್ಪಜಹಭಾವೇನ ಸತ್ತಾ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವೀಸತಿಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ, ಸ್ವೇ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ರಾಜಾನಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಕಸಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಉಭತೋಬ್ಯೂಳ್ಹಂ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತಿ, ಅಜಪಥಸಙ್ಕುಪಥಾದಯೋ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನಾವಾಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಜೀವಿತಾಸಾಯ ದುಪ್ಪಜಹತ್ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಮರಣಕಾಲೇಪಿ ವಸ್ಸಸತಜೀವಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಸೋ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಾದೀನಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ‘‘ದಾನಂ ದೇಹಿ ಪೂಜಂ, ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ‘‘ನಾಹಂ ಮರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಜೀವಿಸ್ಸಾಮಿ’’ಚ್ಚೇವ ಆಸಾಯ ಕಸ್ಸಚಿ ವಚನಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ.

೧೨೦. ದುತಿಯೇ ಪುಬ್ಬಕಾರೀತಿ ಪಠಮಂ ಉಪಕಾರಸ್ಸ ಕಾರಕೋ. ಕತಞ್ಞೂಕತವೇದೀತಿ ತೇನ ಕತಂ ಞತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಕಾರಕೋ. ತೇಸು ಪುಬ್ಬಕಾರೀ ‘‘ಇಣಂ ದೇಮೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಕಾರಕೋ ‘‘ಇಣಂ ಜೀರಾಪೇಮೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ.

೧೨೧. ತತಿಯೇ ತಿತ್ತೋ ಚ ತಪ್ಪೇತಾ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಚ ತಥಾಗತಸಾವಕೋ ಚ ಖೀಣಾಸವೋ ತಿತ್ತೋ ನಾಮ, ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ತಿತ್ತೋ ಚ ತಪ್ಪೇತಾ ಚ.

೧೨೨. ಚತುತ್ಥೇ ದುತ್ತಪ್ಪಯಾತಿ ದಾಯಕೇನ ದುತ್ತಪ್ಪಯಾ ತಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸುಕರಾ. ನಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ¶ ನಿದಹತಿ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀತಿ ಪರೇಸಂ ದೇತಿ.

೧೨೩. ಪಞ್ಚಮೇ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀತಿ ಸಬ್ಬಂಯೇವ ಪರೇಸಂ ನ ದೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ದೇತಿ.

೧೨೪. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಸುಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ.

೧೨೫. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠನಿಮಿತ್ತಂ.

೧೨೬. ಅಟ್ಠಮೇ ಪರತೋ ಚ ಘೋಸೋತಿ ಪರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಂ.

೧೨೭. ನವಮೇ ಪರತೋ ಚ ಘೋಸೋತಿ ಪರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಆಸಾದುಪ್ಪಜಹವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

(೧೨) ೨. ಆಯಾಚನವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೩೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ಆಯಾಚಮಾನೋ ಆಯಾಚೇಯ್ಯಾತಿ ಸದ್ಧೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ಯಾದಿಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಪಞ್ಞಾಯ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಾದಿಸೋ ಹೋಮಿ. ಯಾದಿಸೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೋ ಇದ್ಧಿಯಾ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಾದಿಸೋ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಯಾಚನ್ತೋ ಪಿಹೇನ್ತೋ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಯಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸೇವ ಪತ್ಥಿತತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾ ಪತ್ಥೇಯ್ಯ ನಾಮ. ಇತೋ ಉತ್ತರಿ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಮಿಚ್ಛಾ ಪತ್ಥೇಯ್ಯ. ಏವರೂಪಾ ಹಿ ಪತ್ಥನಾ ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಪತ್ಥಿತತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಪತ್ಥನಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಏಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಲಾ ಏತಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಸುವಣ್ಣಂ ವಾ ಹಿರಞ್ಞಂ ವಾ ತುಲೇನ್ತಸ್ಸ ತುಲಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಧಞ್ಞಂ ಮಿನನ್ತಸ್ಸ ಮಾನನ್ತಿ ತುಲನೇ ತುಲಾ, ಮಿನನೇ ಚ ಮಾನಂ ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏಸಾ ತುಲಾ ಏತಂ ಪಮಾಣಂ ಯದಿದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ. ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಞಾಣೇನ ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಏತಮ್ಪಮಾಣೋ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ತುಲೇತುಂ ವಾ ಪಮಾಣೇತುಂ ವಾ ಸಕ್ಕಾ, ನ ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾ.

೧೩೨. ದುತಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇದಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸಮತ್ತಂ – ಖೇಮಾ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಚಾತಿ ಏತಾಸು ಹಿ ಖೇಮಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಗ್ಗಾ, ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಇದ್ಧಿಯಾ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ವಾ ¶ ಇದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಏತಾದಿಸೀ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆಯಾಚಮಾನಾ ಆಯಾಚೇಯ್ಯ. ತಥಾ ಚಿತ್ತೋ ಗಹಪತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಗ್ಗೋ, ಹತ್ಥಕೋ ರಾಜಕುಮಾರೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾಯ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಏದಿಸೋ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆಯಾಚಮಾನೋ ಆಯಾಚೇಯ್ಯ. ಖುಜ್ಜುತ್ತರಾಪಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಅಗ್ಗಾ, ನನ್ದಮಾತಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾಯ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಏತಾದಿಸೀ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆಯಾಚಮಾನಾ ಆಯಾಚೇಯ್ಯ.

೧೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಖತನ್ತಿ ಗುಣಾನಂ ಖತತ್ತಾ ಖತಂ. ಉಪಹತನ್ತಿ ಗುಣಾನಂ ಉಪಹತತ್ತಾ ಉಪಹತಂ, ಛಿನ್ನಗುಣಂ ನಟ್ಠಗುಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತೀತಿ ನಿಗ್ಗುಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಜಗ್ಗತಿ ಗೋಪಾಯತಿ. ಸಾವಜ್ಜೋತಿ ಸದೋಸೋ. ಸಾನುವಜ್ಜೋತಿ ಸಉಪವಾದೋ. ಪಸವತೀತಿ ಪಟಿಲಭತಿ. ಅನನುವಿಚ್ಚಾತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಅವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ. ಅಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾತಿ ಅನನುಪವಿಸಿತ್ವಾ. ಅವಣ್ಣಾರಹಸ್ಸಾತಿ ಅವಣ್ಣಯುತ್ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ತಿತ್ಥಿಯಸ್ಸ ವಾ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ವಾ. ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ¶ ಏಸ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಗುಣಂ ಕಥೇತಿ. ವಣ್ಣಾರಹಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ. ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ ‘‘ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಏಸ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಅಗುಣಂ ಕಥೇತಿ. ಅವಣ್ಣಾರಹಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾನಂ ‘‘ಇತಿಪಿ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಇತಿಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ. ವಣ್ಣಾರಹಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಇತಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ.

೧೩೬. ಛಟ್ಠೇ ಅಪ್ಪಸಾದನೀಯೇ ಠಾನೇತಿ ಅಪ್ಪಸಾದಕಾರಣೇ. ಪಸಾದಂ ¶ ಉಪದಂಸೇತೀತಿ ದುಪ್ಪಟಿಪದಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪದಾಯ ‘‘ಅಯಂ ಸುಪ್ಪಟಿಪದಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಪಸಾದಂ ಜನೇತಿ. ಪಸಾದನೀಯೇ ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಸಾದನ್ತಿ ಸುಪ್ಪಟಿಪದಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಾಯ ‘‘ಅಯಂ ದುಪ್ಪಟಿಪದಾ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಅಪ್ಪಸಾದಂ ಜನೇತೀತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೧೩೭. ಸತ್ತಮೇ ದ್ವೀಸೂತಿ ದ್ವೀಸು ಓಕಾಸೇಸು ದ್ವೀಸು ಕಾರಣೇಸು. ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ. ಮಾತರಿ ಚ ಪಿತರಿ ಚಾತಿ ಮಿತ್ತವಿನ್ದಕೋ ವಿಯ ಮಾತರಿ, ಅಜಾತಸತ್ತು ವಿಯ ಪಿತರಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೩೮. ಅಟ್ಠಮೇ ತಥಾಗತೇ ಚ ತಥಾಗತಸಾವಕೇ ಚಾತಿ ದೇವದತ್ತೋ ವಿಯ ತಥಾಗತೇ, ಕೋಕಾಲಿಕೋ ವಿಯ ಚ ತಥಾಗತಸಾವಕೇ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ¶ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ತಥಾಗತೇ, ನನ್ದಗೋಪಾಲಕಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಚ ತಥಾಗತಸಾವಕೇ.

೧೩೯. ನವಮೇ ಸಚಿತ್ತವೋದಾನನ್ತಿ ಸಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋದಾನಂ, ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಏತಂ ನಾಮಂ. ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಲೋಕೇ ಚ ರೂಪಾದೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ ನ ಪರಾಮಸತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಅನುಪಾದಾನಂ ನಾಮ ದುತಿಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಹೋತಿ. ದಸಮೇಕಾದಸಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವಾತಿ.

ಆಯಾಚನವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

(೧೩) ೩. ದಾನವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೪೨. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ದಾನಾನೀತಿ ದಿಯ್ಯನಕವಸೇನ ದಾನಾನಿ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಸವತ್ಥುಕಾ ವಾ ಚೇತನಾ ದಾನಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಪರಿಚ್ಚಾಗಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಆಮಿಸದಾನನ್ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ದಿಯ್ಯನಕವಸೇನ ಆಮಿಸದಾನಂ ನಾಮ. ಧಮ್ಮದಾನನ್ತಿ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಅಮತಪತ್ತಿಪಟಿಪದಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದೇತಿ, ಇದಂ ಧಮ್ಮದಾನಂ ನಾಮ.

೧೪೩. ದುತಿಯೇ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಯಜನಕವಸೇನ ಯಾಗೋ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋಪಿ ಯಜನಕವಸೇನ ಯಾಗೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೪೪. ತತಿಯೇ ಆಮಿಸಸ್ಸ ಚಜನಂ ಆಮಿಸಚಾಗೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಜನಂ ಧಮ್ಮಚಾಗೋ. ಚತುತ್ಥೇ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಂ ವಿಸೇಸೋ.

೧೪೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಭುಞ್ಜನಂ ಆಮಿಸಭೋಗೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಭುಞ್ಜನಂ ಧಮ್ಮಭೋಗೋ. ಛಟ್ಠೇ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಂ ವಿಸೇಸೋ.

೧೪೮. ಸತ್ತಮೇ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಂವಿಭಜನಂ ಆಮಿಸಸಂವಿಭಾಗೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಂವಿಭಜನಂ ಧಮ್ಮಸಂವಿಭಾಗೋ.

೧೪೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಆಮಿಸಸಙ್ಗಹೋ, ಧಮ್ಮೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೋ.

೧೫೦. ನವಮೇ ¶ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಆಮಿಸಾನುಗ್ಗಹೋ, ಧಮ್ಮೇನ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಧಮ್ಮಾನುಗ್ಗಹೋ.

೧೫೧. ದಸಮೇ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅನುಕಮ್ಪನಂ ಆಮಿಸಾನುಕಮ್ಪಾ, ಧಮ್ಮೇನ ಅನುಕಮ್ಪನಂ ಧಮ್ಮಾನುಕಮ್ಪಾತಿ.

ದಾನವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

(೧೪) ೪. ಸನ್ಥಾರವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೫೨. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ಸನ್ಥರಣಂ ಆಮಿಸಸನ್ಥಾರೋ, ಧಮ್ಮೇನ ಸನ್ಥರಣಂ ಧಮ್ಮಸನ್ಥಾರೋ. ದುತಿಯೇ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಂ ವಿಸೇಸೋ.

೧೫೪. ತತಿಯೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಆಮಿಸಸ್ಸ ಏಸನಾ ಆಮಿಸೇಸನಾ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಏಸನಾ ಧಮ್ಮೇಸನಾ. ಚತುತ್ಥೇ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಮೇವ ವಿಸೇಸೋ.

೧೫೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಾ ಆಮಿಸಪರಿಯೇಸನಾ ಆಮಿಸಪರಿಯೇಟ್ಠಿ, ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಾವ ಧಮ್ಮಪರಿಯೇಸನಾ ಧಮ್ಮಪರಿಯೇಟ್ಠೀತಿ ವುತ್ತಾ.

೧೫೭. ಛಟ್ಠೇ ಆಮಿಸೇನ ಪೂಜನಂ ಆಮಿಸಪೂಜಾ, ಧಮ್ಮೇನ ಪೂಜನಂ ಧಮ್ಮಪೂಜಾ.

೧೫೮. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಆತಿಥೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಆಗನ್ತುಕದಾನಾನಿ. ಅತಿಥೇಯ್ಯಾನೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

೧೫೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಆಮಿಸಂ ಇಜ್ಝನಕಸಮಿಜ್ಝನಕವಸೇನ ಆಮಿಸಿದ್ಧಿ, ಧಮ್ಮೋಪಿ ಇಜ್ಝನಕಸಮಿಜ್ಝನಕವಸೇನ ಧಮ್ಮಿದ್ಧಿ.

೧೬೦. ನವಮೇ ಆಮಿಸೇನ ವಡ್ಢನಂ ಆಮಿಸವುದ್ಧಿ, ಧಮ್ಮೇನ ವಡ್ಢನಂ ಧಮ್ಮವುದ್ಧಿ.

೧೬೧. ದಸಮೇ ರತಿಕರಣಟ್ಠೇನ ಆಮಿಸಂ ಆಮಿಸರತನಂ, ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮರತನಂ.

೧೬೨. ಏಕಾದಸಮೇ ¶ ¶ ಆಮಿಸಸ್ಸ ಚಿನನಂ ವಡ್ಢನಂ ಆಮಿಸಸನ್ನಿಚಯೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿನನಂ ವಡ್ಢನಂ ಧಮ್ಮಸನ್ನಿಚಯೋ.

೧೬೩. ದ್ವಾದಸಮೇ ಆಮಿಸಸ್ಸ ವಿಪುಲಭಾವೋ ಆಮಿಸವೇಪುಲ್ಲಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪುಲಭಾವೋ ಧಮ್ಮವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ.

ಸನ್ಥಾರವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

(೧೫) ೫. ಸಮಾಪತ್ತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೬೪. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಕುಸಲತಾತಿ ಆಹಾರಸಪ್ಪಾಯಂ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನೇ ಛೇಕತಾ. ಸಮಾಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಗತೇ ಕಾಲೇ ವಿಯತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ವುಟ್ಠಾನಕುಸಲೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕುಸಲತಾ.

೧೬೫. ದುತಿಯೇ ಅಜ್ಜವನ್ತಿ ಉಜುಭಾವೋ. ಮದ್ದವನ್ತಿ ಮುದುಭಾವೋ.

೧೬೬. ತತಿಯೇ ಖನ್ತೀತಿ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ. ಸೋರಚ್ಚನ್ತಿ ಸುಸೀಲ್ಯಭಾವೇನ ಸುರತಭಾವೋ.

೧೬೭. ಚತುತ್ಥೇ ಸಾಖಲ್ಯನ್ತಿ ಸಣ್ಹವಾಚಾವಸೇನ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಭಾವೋ. ಪಟಿಸನ್ಥಾರೋತಿ ಆಮಿಸೇನ ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥರಣಂ.

೧೬೮. ಪಞ್ಚಮೇ ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ. ಸೋಚೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸೀಲವಸೇನ ಸುಚಿಭಾವೋ. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೧೭೧. ಅಟ್ಠಮೇ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಬಲಂ.

೧೭೨. ನವಮೇ ¶ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚೇ ಅಕಮ್ಪನೇನ ಸತಿಯೇವ ಸತಿಬಲಂ. ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ಅಕಮ್ಪನೇನ ಸಮಾಧಿಯೇವ ಸಮಾಧಿಬಲಂ.

೧೭೩. ದಸಮೇ ಸಮಥೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಾಹಕಞ್ಞಾಣಂ.

೧೭೪. ಏಕಾದಸಮೇ ¶ ಸೀಲವಿಪತ್ತೀತಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ. ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ.

೧೭೫. ದ್ವಾದಸಮೇ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲತಾ. ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪದಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಭಾವೋ. ತೇನ ¶ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಝಾನಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ.

೧೭೬. ತೇರಸಮೇ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಸೀಲಂ. ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾ ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಪಞ್ಚವಿಧಾಪಿ ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ.

೧೭೭. ಚುದ್ದಸಮೇ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ. ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯಂ. ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುರೂಪತ್ತಾ ‘‘ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

೧೭೮. ಪನ್ನರಸಮೇ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಚ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಭಾವೋ.

೧೭೯. ಸೋಳಸಮೇ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಭಾವೋ. ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಣಭಾವೋ.

೧೮೦. ಸತ್ತರಸಮೇ ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ.

ಸಮಾಪತ್ತಿವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ. ತತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೧. ಕೋಧಪೇಯ್ಯಾಲಂ

೧೮೧. ಇತೋ ¶ ¶ ಪರೇಸು ಕುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋ ಕೋಧೋ. ಉಪನನ್ಧನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪನಾಹೋ. ಸುಕತಕರಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಖೋ. ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ಪಲಾಸೋ. ಉಸೂಯನಲಕ್ಖಣಾ ಇಸ್ಸಾ. ಪಞ್ಚಮಚ್ಛೇರಭಾವೋ ¶ ಮಚ್ಛರಿಯಂ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮಚ್ಛರಾಯನಲಕ್ಖಣಂ. ಕತಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಮಾಯಾ. ಕೇರಾಟಿಕಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ. ಅಲಜ್ಜನಾಕಾರೋ ಅಹಿರಿಕಂ. ಉಪವಾದತೋ ಅಭಾಯನಾಕಾರೋ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ. ಅಕ್ಕೋಧಾದಯೋ ತೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೧೮೫. ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಸತ್ತವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪರಿಉಪರಿಗುಣೇಹಿ ಪರಿಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪನ ಪಠಮತರಂಯೇವ ಪರಿಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಪರಿಹಾನಾಯಾತಿ ಉಪರಿಉಪರಿಗುಣೇಹಿ ಅಪರಿಹಾನತ್ಥಾಯ.

೧೮೭. ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಆನೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ಏವಂ ನಿರಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೯೦. ಏಕಚ್ಚೋತಿ ಯಸ್ಸೇತೇ ಕೋಧಾದಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಏಕಚ್ಚೋ ನಾಮ.

ಕೋಧಪೇಯ್ಯಾಲಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೨. ಅಕುಸಲಪೇಯ್ಯಾಲಂ

೧೯೧-೨೦೦. ಸಾವಜ್ಜಾತಿ ¶ ಸದೋಸಾ. ಅನವಜ್ಜಾತಿ ನಿದ್ದೋಸಾ. ದುಕ್ಖುದ್ರಯಾತಿ ದುಕ್ಖವಡ್ಢಿಕಾ. ಸುಖುದ್ರಿಯಾತಿ ಸುಖವಡ್ಢಿಕಾ. ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝಾತಿ ಸದುಕ್ಖಾ. ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

ಅಕುಸಲಪೇಯ್ಯಾಲಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೩. ವಿನಯಪೇಯ್ಯಾಲಂ

೨೦೧. ದ್ವೇಮೇ ¶ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ದ್ವೇ ಕಾರಣಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಠಪಿತೋ. ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುಭಾವಾಯ, ‘‘ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘಫಾಸುತಾಯಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಾಯ. ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನನ್ತಿ ದುಸ್ಸೀಲಾನಂ. ಪೇಸಲಾನನ್ತಿ ಪೀಯಸೀಲಾನಂ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವೀತಿಕ್ಕಮಪಚ್ಚಯಾ ಪಟಿಲದ್ಧಬ್ಬಾನಂ ವಧಬನ್ಧನಾದಿದುಕ್ಖಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಆಸವಾನಂ. ಸಂವರಾಯಾತಿ ಪಿದಹನತ್ಥಾಯ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನನ್ತಿ ¶ ತಥಾರೂಪಾನಂಯೇವ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಆಸವಾನಂ. ಪಟಿಘಾತಾಯಾತಿ ಪಟಿಸೇಧನತ್ಥಾಯ. ವೇರಾನನ್ತಿ ಅಕುಸಲವೇರಾನಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲವೇರಾನಮ್ಪಿ. ವಜ್ಜಾನನ್ತಿ ದೋಸಾನಂ. ತೇ ಏವ ವಾ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮಾ ವಜ್ಜನೀಯತ್ತಾ ಇಧ ವಜ್ಜಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಭಯಾನನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಾನಮ್ಪಿ ಭಯಹೇತೂನಂ ತೇಸಂಯೇವ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ. ಅಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಅಕ್ಖಮಟ್ಠೇನ ಅಕುಸಲಸಙ್ಖಾತಾನಂ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ. ಗಿಹೀನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯಾತಿ ಗಿಹೀಸು ಉಜ್ಝಾಯನ್ತೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಗಿಹೀನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನಾಮ. ಪಾಪಿಚ್ಛಾನಂ ಪಕ್ಖುಪಚ್ಛೇದಾಯಾತಿ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ಪಕ್ಖಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯುನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಕ್ಖುಪಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯ. ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಂ ಪಸಾದಾಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಮ್ಪಿ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸಾದುಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥಾಯ. ಪಸನ್ನಾನಂ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾತಿ ಪಸನ್ನಾನಂ ಉಪರೂಪರಿಪಸಾದಭಾವಾಯ. ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ. ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ವಿನಯಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಾಯ.

೨೦೨-೨೩೦. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಚತ್ತಾರೋತಿ ನವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಟ್ಠಪನನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಟ್ಠಪನಂ. ಪವಾರಣಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾ ಪನ್ನರಸಿಕಾತಿ ದ್ವೇ ಪವಾರಣಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ಪವಾರಣಟ್ಠಪನಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಸಾಪತ್ತಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪವಾರಣಾ ಉತ್ತಿಯಾ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಪವಾರಣಟ್ಠಪನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಾದೀಸು ¶ ಭಿಕ್ಖೂ ವಾಚಾಸತ್ತೀಹಿ ವಿತುದನ್ತಾನಂ ಪಣ್ಡುಕಲೋಹಿತಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಂ (ಚೂಳವ. ೧ ಆದಯೋ) ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಬಾಲಸ್ಸ ¶ ಅಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯಸಕಸ್ಸ ¶ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಯಸ್ಸಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಕುಲದೂಸಕೇ ಅಸ್ಸಜಿಪುನಬ್ಬಸುಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆರಬ್ಭ ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಕಮ್ಮಂ (ಚೂಳವ. ೨೧ ಆದಯೋ) ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಗಿಹೀನಂ ಅಕ್ಕೋಸಕಸ್ಸ ಸುಧಮ್ಮತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಸಾರಣೀಯಕಮ್ಮಂ (ಚೂಳವ. ೩೩ ಆದಯೋ) ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅದಸ್ಸನಾದೀಸು ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಗರುಕಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿವಾಸದಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಪರಿವಾಸೇ ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯಪಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಮಾನತ್ತದಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಚಿಣ್ಣಮಾನತ್ತಸ್ಸ ಅಬ್ಭಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಸಮ್ಮಾ ವತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಓಸಾರಣೀಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಅಸಮ್ಮಾವತ್ತನಾದೀಸು ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ.

ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾ ಓವಾದೂಪಸಮ್ಪದಾ ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೂಪಸಮ್ಪದಾ ಗರುಧಮ್ಮೂಪಸಮ್ಪದಾ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ದೂತೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ನವ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ ನವಟ್ಠಾನಿಕಂ ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಟ್ಠಾನಿಕಮೇವ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಟ್ಠಾನಿಕಮೇವ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ತೇಸಂಯೇವ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಸಮ್ಮುಖತಾ ವಿನಯಸಮ್ಮುಖತಾ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತಾ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಮುಖತಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ. ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಅಚೋದನತ್ಥಾಯ ಸತಿವಿನಯೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ. ಉಮ್ಮತ್ತಕಸ್ಸ ¶ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಮೂಳ್ಹವಿನಯೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ. ಅಪ್ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಚುದಿತಕಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅತರಣತ್ಥಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಬಹುತರಾನಂ ಧಮ್ಮವಾದೀನಂ ಲದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಕರಣವೂಪಸಮನತ್ಥಂ. ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ಪಾಪುಸ್ಸನ್ನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ಭಣ್ಡನಾದಿವಸೇನ ಬಹುಂ ಅಸ್ಸಾಮಣಕಂ ಕತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಥುಲ್ಲವಜ್ಜಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಿಹಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ ಅವಸೇಸಾಪತ್ತೀನಂ ವೂಪಸಮನತ್ಥಾಯ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ.

ವಿನಯಪೇಯ್ಯಾಲಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೪. ರಾಗಪೇಯ್ಯಾಲಂ

೨೩೧. ರಾಗಸ್ಸ ¶ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥಂ. ಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪರಿಜಾನನತ್ಥಂ. ಪರಿಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಯಗಮನತ್ಥಂ. ಪಹಾನಾಯಾತಿ ಪಜಹನತ್ಥಂ. ಖಯಾಯ ವಯಾಯಾತಿ ಖಯವಯಗಮನತ್ಥಂ. ವಿರಾಗಾಯಾತಿ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಂ. ನಿರೋಧಾಯಾತಿ ನಿರುಜ್ಝನತ್ಥಂ. ಚಾಗಾಯಾತಿ ಚಜನತ್ಥಂ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾಯಾತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಂ.

೨೩೨-೨೪೬. ಥಮ್ಭಸ್ಸಾತಿ ಕೋಧಮಾನವಸೇನ ಥದ್ಧಭಾವಸ್ಸ. ಸಾರಬ್ಭಸ್ಸಾತಿ ಕಾರಣುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಾರಬ್ಭಸ್ಸ. ಮಾನಸ್ಸಾತಿ ನವವಿಧಮಾನಸ್ಸ. ಅತಿಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಞ್ಞನಮಾನಸ್ಸ. ಮದಸ್ಸಾತಿ ಮಜ್ಜನಾಕಾರಮದಸ್ಸ. ಪಮಾದಸ್ಸಾತಿ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸಸ್ಸ, ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ರಾಗಪೇಯ್ಯಾಲಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ದುಕನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ

ತಿಕನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

೧. ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ

೧. ಬಾಲವಗ್ಗೋ

೧. ಭಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧. ತಿಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಭಯಾನೀತಿಆದೀಸು ಭಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ. ಉಪದ್ದವೋತಿ ಅನೇಕಗ್ಗತಾಕಾರೋ. ಉಪಸಗ್ಗೋತಿ ಉಪಸಟ್ಠಾಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗನಾಕಾರೋ.

ತೇಸಂ ಏವಂ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಪಬ್ಬತವಿಸಮನಿಸ್ಸಿತಾ ಚೋರಾ ಜನಪದವಾಸೀನಂ ಪೇಸೇನ್ತಿ – ‘‘ಮಯಂ ಅಸುಕದಿವಸೇ ನಾಮ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಾಮಂ ಪಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಯಂ ¶ ಸನ್ತಾಸಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಅಯಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ನಾಮ. ‘‘ಯಥಾ ನೋ ತೇ ಚೋರಾ ಕುಪಿತಾ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಆವಹೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಹತ್ಥಸಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಿ ಡಂಸಮಕಸಾದೀಹಿ ಖಜ್ಜಮಾನಾ, ಗುಮ್ಬನ್ತರಾನಿ ಪವಿಸನ್ತಾ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕೇ ಮದ್ದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಏವಂ ವಿಚರನ್ತಾನಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಭಾವೋ ಅನೇಕಗ್ಗತಾಕಾರೋ ನಾಮ. ತತೋ ಚೋರೇಸು ಯಥಾವುತ್ತೇ ದಿವಸೇ ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ‘‘ತುಚ್ಛಕಸಾಸನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಅಥ ತೇಸಂ ಪವಿಟ್ಠಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಘಾತೇತ್ವಾ ಚೋರಾ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭವಂ ವಿಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇಸು ಘಾತಿತಾವಸೇಸಾ ಅಗ್ಗಿಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಠಕಚ್ಛಾಯಾಭಿತ್ತಿಚ್ಛಾಯಾದೀಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ ನಟ್ಠಂ ಅನುಸೋಚಮಾನಾ. ಅಯಂ ಉಪಸಟ್ಠಾಕಾರೋ ಲಗ್ಗನಾಕಾರೋ ನಾಮ.

ನಳಾಗಾರಾತಿ ¶ ನಳೇಹಿ ಛನ್ನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಅಗಾರಾ. ಸೇಸಸಮ್ಭಾರಾ ಪನೇತ್ಥ ರುಕ್ಖಮಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಿಣಾಗಾರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕೂಟಾಗಾರಾನೀತಿ ಕೂಟಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ಅಗಾರಾನಿ. ಉಲ್ಲಿತ್ತಾವಲಿತ್ತಾನೀತಿ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಲಿತ್ತಾನಿ. ನಿವಾತಾನೀತಿ ನಿವಾರಿತವಾತಪ್ಪವೇಸಾನಿ. ಫುಸಿತಗ್ಗಳಾನೀತಿ ಛೇಕೇಹಿ ವಡ್ಢಕೀಹಿ ಕತತ್ತಾ ¶ ಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟಮ್ಹಿ ಸುಟ್ಠು ಫುಸಿತಕವಾಟಾನಿ. ಪಿಹಿತವಾತಪಾನಾನೀತಿ ಯುತ್ತವಾತಪಾನಾನಿ. ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ ಕವಾಟವಾತಪಾನಾನಂ ನಿಚ್ಚಪಿಹಿತತಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಕಥಿತಾ. ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಪನ ತಾನಿ ಪಿಧೀಯನ್ತಿ ಚ ವಿವರೀಯನ್ತಿ ಚ.

ಬಾಲತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಬಾಲಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಬಾಲೋ ಹಿ ಅಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೋ ರಜ್ಜಂ ವಾ ಓಪರಜ್ಜಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ಮಹನ್ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಕತಿಪಯೇ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸೇ ವಿಧವಪುತ್ತೇ ಮಹಾಧುತ್ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏಥ ಅಹಂ ತುಮ್ಹೇ ಇಸ್ಸರೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬತಗಹನಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನ್ತಮನ್ತೇ ಗಾಮೇ ಪಹರನ್ತೋ ದಾಮರಿಕಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ನಿಗಮೇಪಿ ಜನಪದೇಪಿ ಪಹರತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಗೇಹಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಖೇಮಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಹಾಯ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖಾಪಿ ಸೇನಾಸನಮ್ಪಿ ದುಲ್ಲಭಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಿಸಾನಂ ಭಯಂ ಆಗತಮೇವ ಹೋತಿ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಿತೇಸುಪಿ ದ್ವೇ ಬಾಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿವಾದಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಚೋದನಂ ಆರಭನ್ತಿ. ಇತಿ ಕೋಸಮ್ಬಿವಾಸಿಕಾನಂ ವಿಯ ಮಹಾಕಲಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಭಯಂ ಆಗತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಭಯಾನಿ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಬಾಲತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ.

೨. ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨. ದುತಿಯೇ ¶ ಕಾಯದ್ವಾರಾದಿಪವತ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಸಞ್ಜಾನನಕಾರಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋ. ಅಪದಾನಸೋಭನೀ ಪಞ್ಞಾತಿ ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ಅಪದಾನೇನ ಸೋಭತಿ, ಬಾಲಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಚರಿತೇನೇವ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಾಲೇನ ಹಿ ಗತಮಗ್ಗೋ ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಗಾಮನಿಗಮಾದೀನಿ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಇನ್ದಗ್ಗಿನೋ ಗತಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಝಾಮಟ್ಠಾನಮತ್ತಮೇವ ಅಙ್ಗಾರಮಸಿಛಾರಿಕಾಸಮಾಕುಲಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಪಣ್ಡಿತೇನ ಗತಮಗ್ಗೋ ಕುಸೋಬ್ಭಾದಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ವಿವಿಧಸಸ್ಸಸಮ್ಪದಂ ಆವಹಮಾನೇನ ಚತುದೀಪಿಕಮೇಘೇನ ಗತಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ತೇನ ಗತಮಗ್ಗೇ ಉದಕಪೂರಾನಿ ಚೇವ ವಿವಿಧಸಸ್ಸಫಲಾಫಲಾನಿ ಚ ತಾನಿ ತಾನಿ ಠಾನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಗತಮಗ್ಗೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋವ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ ನೋ ವಿಪತ್ತಿಯೋತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೩. ಚಿನ್ತೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩. ತತಿಯೇ ¶ ಬಾಲಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ‘‘ಬಾಲೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಞಾಯತೀತಿ ಬಾಲಲಕ್ಖಣಾನಿ. ತಾನೇವಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಕಾರಣಾನೀತಿ ಬಾಲನಿಮಿತ್ತಾನಿ. ಬಾಲಾಪದಾನಾನೀತಿ ಬಾಲಸ್ಸ ಅಪದಾನಾನಿ. ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತೀತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನವಸೇನ ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಮೇವ ಚಿನ್ತೇತಿ. ದುಬ್ಭಾಸಿತಭಾಸೀತಿ ಭಾಸಮಾನೋಪಿ ಮುಸಾವಾದಾದಿಭೇದಂ ದುಬ್ಭಾಸಿತಮೇವ ಭಾಸತಿ. ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಕಾರೀತಿ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಸೇನ ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಮೇವ ಕರೋತಿ. ಪಣ್ಡಿತಲಕ್ಖಣಾನೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸುಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತೀತಿಆದೀನಿ ಚೇತ್ಥ ಮನೋಸುಚರಿತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ.

೪. ಅಚ್ಚಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಾಧಂ ಅಪರಾಧತೋ ನ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಚ್ಚಯತೋ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ನಪ್ಪಟಿಕರೋತೀತಿ ‘‘ಅಪರದ್ಧಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾಪಿ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ, ತಂ ನ ಕರೋತಿ, ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅಚ್ಚಯಂ ನ ದೇಸೇತಿ ನಕ್ಖಮಾಪೇತಿ. ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ನಪ್ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಪರಸ್ಸ ‘‘ವಿರದ್ಧಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಖಮಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ನಕ್ಖಮತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೫. ಅಯೋನಿಸೋಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಅಯೋನಿಸೋ ಪಞ್ಹಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ, ಉದಾಯಿ, ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಲಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಅನುಪಾಯಚಿನ್ತಾಯ ಅಪಞ್ಹಮೇವ ಪಞ್ಹನ್ತಿ ಕತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಅಯೋನಿಸೋ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಾ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತಿತಂ ಪನ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸೋಯೇವ ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಯೋನಿಸೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಾ ಹೋತಿ, ಅಪಞ್ಹಮೇವ ಪಞ್ಹನ್ತಿ ಕಥೇತಿ. ಪರಿಮಣ್ಡಲೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಪದಮೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ತಂ ಅಕ್ಖರಪಾರಿಪೂರಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸವಿಧಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಂ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ¶ ವುತ್ತಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವರೂಪೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಿಲಿಟ್ಠೇಹೀತಿ ಪದಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಸಿಲಿಟ್ಠೇಹಿ. ಉಪಗತೇಹೀತಿ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಕಾರಣಞ್ಚ ಉಪಗತೇಹಿ. ನಾಬ್ಭನುಮೋದಿತಾತಿ ಏವಂ ಯೋನಿಸೋ ಸಬ್ಬಂ ಕಾರಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ ಪರಸ್ಸ ಪಞ್ಹಂ ನಾಭಿನುಮೋದತಿ ನಾಭಿನನ್ದತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಹಂ ಲಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಟ್ಠಾನಂ ಖೋ ಏತಂ, ಆವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಸೋ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮೇವ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಭಕ್ಖಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ¶ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ಉಪಪನ್ನೋ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾಪಿ ವುಟ್ಠಹೇಯ್ಯಾಪಿ, ನತ್ಥೇತಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೬೬).

ಯೋನಿಸೋ ಪಞ್ಹಂ ಕತ್ತಾತಿಆದೀಸು ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಯೋನಿಸೋವ ಪಞ್ಹಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ ಹೋತಿ. ಥೇರೋ ಹಿ ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ. ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಂ ಏವಂಭಾವಿತಂ ಏವಂಬಹುಲೀಕತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ. ಅಬ್ಭನುಮೋದಿತಾ ಹೋತೀತಿ ತಥಾಗತೋ ವಿಯ ಯೋನಿಸೋ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿತಾ ಹೋತಿ. ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಆನನ್ದ, ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಆನನ್ದ, ಇಮಮ್ಪಿ ಛಟ್ಠಂ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಂ ಧಾರೇಹಿ. ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಸತೋವ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ ಸತೋವ ಪಟಿಕ್ಕಮತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಛಟ್ಠಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೯. ಖತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯. ನವಮೇ ¶ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ದಸಹಿಪಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಉಪರಿ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಲಬ್ಭತಿ. ಬಹುಞ್ಚ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತೀತಿ ಏತ್ಥ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಪುಞ್ಞಂ ಕಥಿತಂ.

೧೦. ಮಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦. ದಸಮೇ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವೋ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ, ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಮೇವ ಮಲಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಮಲಂ. ಕೇನಟ್ಠೇನ ಮಲನ್ತಿ? ಅನುದಹನಟ್ಠೇನ ದುಗ್ಗನ್ಧಟ್ಠೇನ ಕಿಲಿಟ್ಠಕರಣಟ್ಠೇನ ಚ. ತಞ್ಹಿ ನಿರಯಾದೀಸು ಅಪಾಯೇಸು ಅನುದಹತೀತಿ ಅನುದಹನಟ್ಠೇನಪಿ ಮಲಂ. ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ¶ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಾತಾಪಿತೂನಮ್ಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಾಪಿ ಅನ್ತರೇ ಬೋಧಿಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇಸುಪಿ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯೋ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಚಸ್ಸ ‘‘ಏವರೂಪಂ ಕಿರ ತೇನ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಅವಣ್ಣಗನ್ಧೋ ವಾಯತೀತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಟ್ಠೇನಪಿ ಮಲಂ. ತೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಉಪತಾಪಞ್ಚೇವ ಲಭತಿ, ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಚಸ್ಸ ಅಸುಚೀನಿ ಹೋನ್ತಿ ಅಪಭಸ್ಸರಾನೀತಿ ¶ ಕಿಲಿಟ್ಠಕರಣಟ್ಠೇನಪಿ ಮಲಂ. ಅಪಿಚ ತಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಮಿಲಾಪೇತೀತಿ ಮಿಲಾಪನಟ್ಠೇನಪಿ ಮಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಸ್ಸಾಮಲಮಚ್ಛೇರಮಲೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಬಾಲವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

೨. ರಥಕಾರವಗ್ಗೋ

೧. ಞಾತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಞಾತೋತಿ ಪಞ್ಞಾತೋ ಪಾಕಟೋ. ಅನನುಲೋಮಿಕೇತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ನ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ಅನನುಲೋಮಿಕಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನನುಲೋಮಿಕೇ. ಕಾಯಕಮ್ಮೇತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಮ್ಹಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇ. ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಏತಂ, ನ ಏವರೂಪೇ ಸಮಾದಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ದಿಸಾ ನಮಸ್ಸಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಭೂತಬಲಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏವರೂಪೇ ಸಮಾದಪೇತಿ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ. ವಚೀಕಮ್ಮೇಪಿ ಮುಸಾವಾದಾದೀನಿ ಓಳಾರಿಕಾನಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಪರಸ್ಸ ಅದಾತುಕಾಮೇನ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಯಂ ವಞ್ಚನಮುಸಾವಾದೋ ನಾಮ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏವರೂಪೇ ಸಮಾದಪೇತಿ. ಮನೋಕಮ್ಮೇಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಓಳಾರಿಕಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ಪನ ಅನನುಲೋಮಿಕೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮಾದಪೇತಿ ನಾಮ ದಕ್ಖಿಣವಿಹಾರವಾಸಿತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ತಂ ಕಿರ ಥೇರಂ ಏಕೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಮೇತ್ತಾಯನ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಕೀದಿಸೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಮೇತ್ತಾಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗಂ ಅನಾಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಪಿಯಪುಗ್ಗಲೇ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸ ಚ ಭರಿಯಾ ಪಿಯಾ ಹೋತಿ ಮನಾಪಾ, ಸೋ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಮೇತ್ತಾಯನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಂ ಪಾಪುಣಿ. ಕಥಂ ಪನೇಸ ಬಹುಜನಅಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ? ಏವರೂಪಸ್ಸ ಹಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾದಯೋ ಚೇವ ಉಪಟ್ಠಾಕಾದಯೋ ಚ ತೇಸಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ತಾಸಂ ತಾಸಂ ಮಿತ್ತಭೂತಾ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ¶ ಸೇಸದೇವತಾ ಚ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ¶ ತೇನ ಕತಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವಮೇಸ ಬಹುಜನಅಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ.

ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿಆದೀನಂಯೇವ ವಸೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಅವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ಅನುಲೋಮಿಕೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮಾದಪೇತಿ ನಾಮ ಕೋಳಿತವಿಹಾರವಾಸೀ ಚತುನಿಕಾಯಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ ನನ್ದಾಭಯತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಪೋತಲಿಯವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ರೋಗೇ ಸಮುಟ್ಠಿತೇ ಕನಿಟ್ಠಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಯ್ಹಂ ಸಲ್ಲಹುಕಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ. ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ, ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ? ಕಿಮತ್ಥಿಕೋ ಏಸ, ಆವುಸೋತಿ? ಭನ್ತೇ, ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ ಉಪಾದಾರೂಪಂ, ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಉಪಾದಾರೂಪೇ ದಿಟ್ಠೇ ತೇವೀಸತಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ¶ . ಸೋ ‘‘ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ, ಆವುಸೋ, ಏತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ತಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರಂ ಬಹಿವಿಹಾರಾ ಅನಿಕ್ಖನ್ತಮೇವ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಹಾಅವಸ್ಸಯೋಸಿ ಮಯ್ಹಂ ಜಾತೋ’’ತಿ ಕನಿಟ್ಠತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಬಹುಜನಹಿತಾಯಾತಿ ಏತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾದಯೋ ‘‘ಅಯಂ ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತೇನ ಕತಮೇವ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ.

೨. ಸಾರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨. ದುತಿಯೇ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಿಯಾ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ. ಮುದ್ಧಾವಸಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ರಾಜಾಭಿಸೇಕೇನ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸ. ಸಾರಣೀಯಾನಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಸರಿತಬ್ಬಾನಿ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನೀಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಜಾತೋತಿ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಯಾವಜೀವಂ ಸಾರಣೀಯನ್ತಿ ದಹರಕಾಲೇ ಜಾನಿತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಮಾತಾಪಿತುಆದೀಹಿ ಞಾತಕೇಹಿ ವಾ ದಾಸಾದೀಹಿ ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಅಸುಕಜನಪದೇ ಅಸುಕನಗರೇ ಅಸುಕದಿವಸೇ ಅಸುಕನಕ್ಖತ್ತೇ ಜಾತೋ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿತೇ ಸುತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವಜೀವಂ ಸರತಿ ನ ಸಮ್ಮುಸ್ಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಾವಜೀವಂ ಸಾರಣೀಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಇದಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುತಿಯನ್ತಿ ಅಭಿಸೇಕಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಬಲವತುಟ್ಠಿಕರಂ ಹೋತಿ, ತೇನಸ್ಸ ತಂ ಯಾವಜೀವಂ ಸಾರಣೀಯಂ. ಸಙ್ಗಾಮವಿಜಯಟ್ಠಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ಸಙ್ಗಾಮನ್ತಿ ಯುದ್ಧಂ. ಅಭಿವಿಜಿನಿತ್ವಾತಿ ಜಿನಿತ್ವಾ ಸತ್ತುಮದ್ದನಂ ಕತ್ವಾ. ತಮೇವ ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸನ್ತಿ ತಮೇವ ಸಙ್ಗಾಮಟ್ಠಾನಂ. ಅಜ್ಝಾವಸತೀತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಆವಸತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಜಾತಿಟ್ಠಾನಾದೀಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಾಸನೇ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೇ ತಯೋ ಪುಗ್ಗಲೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ಕಾರಣಂ ಆಭತಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಿಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಾರಣೀಯಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಹಂ ಅಸುಕರಟ್ಠೇ ಅಸುಕಜನಪದೇ ಅಸುಕವಿಹಾರೇ ಅಸುಕಮಾಳಕೇ ಅಸುಕದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ಅಸುಕಚಙ್ಕಮೇ ಅಸುಕರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಯಾವಜೀವಂ ಸರಿತಬ್ಬಮೇವ ಹೋತಿ ನ ಸಮ್ಮುಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಂ ¶ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ದುಕ್ಖಂ ಅತ್ಥಿ. ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋತಿ ಏತ್ತಕೋ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ, ನ ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಮೇತ್ಥ ಚತೂಹಿ ಸಚ್ಚೇಹಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಿ ಪನ ಮಗ್ಗಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಸಾರಣೀಯಂ ¶ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಹಂ ಅಸುಕರಟ್ಠೇ…ಪೇ… ಅಸುಕರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಯಾವಜೀವಂ ಸಾರಣೀಯಂ ಹೋತಿ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನೀಯಂ.

ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯೇನ. ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಧಿಂ. ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಫಲಪಞ್ಞಂ. ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನಾವ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ. ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀತಿ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ಸಾರಣೀಯನ್ತಿ ‘‘ಮಯಾ ಅಸುಕರಟ್ಠೇ…ಪೇ… ಅಸುಕರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಯಾವಜೀವಂ ಸಾರಣೀಯಂ ಹೋತಿ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನೀಯನ್ತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ.

೩. ಆಸಂಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩. ತತಿಯೇ ಸನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ನಿರಾಸೋತಿ ಅನಾಸೋ ಅಪತ್ಥನೋ. ಆಸಂಸೋತಿ ¶ ಆಸಂಸಮಾನೋ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ. ವಿಗತಾಸೋತಿ ಅಪಗತಾಸೋ. ಚಣ್ಡಾಲಕುಲೇತಿ ಚಣ್ಡಾಲಾನಂ ಕುಲೇ. ವೇನಕುಲೇತಿ ವಿಲೀವಕಾರಕುಲೇ. ನೇಸಾದಕುಲೇತಿ ಮಿಗಲುದ್ದಕಾನಂ ಕುಲೇ. ರಥಕಾರಕುಲೇತಿ ಚಮ್ಮಕಾರಕುಲೇ. ಪುಕ್ಕುಸಕುಲೇತಿ ಪುಪ್ಫಚ್ಛಡ್ಡಕಕುಲೇ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಕುಲವಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ನೀಚಕುಲೇ ಜಾತೋಪಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಅಡ್ಢೋ ಹೋತಿ ಮಹದ್ಧನೋ, ಅಯಂ ಪನ ನ ತಾದಿಸೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಭೋಗವಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ದಲಿದ್ದೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದಲಿದ್ದೇತಿ ದಾಲಿದ್ದಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೇ. ಅಪ್ಪನ್ನಪಾನಭೋಜನೇತಿ ಪರಿತ್ತಕಅನ್ನಪಾನಭೋಜನೇ. ಕಸಿರವುತ್ತಿಕೇತಿ ¶ ದುಕ್ಖಜೀವಿಕೇ, ಯತ್ಥ ವಾಯಾಮೇನ ಪಯೋಗೇನ ಜೀವಿತವುತ್ತಿಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ತಥಾರೂಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯತ್ಥ ಕಸಿರೇನ ಘಾಸಚ್ಛಾದೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ದುಕ್ಖೇನ ಯಾಗುಭತ್ತಘಾಸೋ ಚ ಕೋಪೀನಮತ್ತಂ ಅಚ್ಛಾದನಞ್ಚ ಲಬ್ಭತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಚ್ಚೋ ನೀಚಕುಲೇ ಜಾತೋಪಿ ಉಪಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧಿಯಂ ಠಿತೋ ¶ , ಅಯಞ್ಚ ನ ತಾದಿಸೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸರೀರವಿಪತ್ತಿಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸೋ ಚ ಹೋತಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋತಿ ಪಂಸುಪಿಸಾಚಕೋ ವಿಯ ಝಾಮಖಾಣುವಣ್ಣೋ. ದುದ್ದಸಿಕೋತಿ ವಿಜಾತಮಾತುಯಾಪಿ ಅಮನಾಪದಸ್ಸನೋ. ಓಕೋಟಿಮಕೋತಿ ಲಕುಣ್ಡಕೋ. ಕಾಣೋತಿ ಏಕಕ್ಖಿಕಾಣೋ ವಾ ಉಭಯಕ್ಖಿಕಾಣೋ ವಾ. ಕುಣೀತಿ ಏಕಹತ್ಥಕುಣೀ ವಾ ಉಭಯಹತ್ಥಕುಣೀ ವಾ. ಖಞ್ಜೋತಿ ಏಕಪಾದಖಞ್ಜೋ ವಾ ಉಭಯಪಾದಖಞ್ಜೋ ವಾ. ಪಕ್ಖಹತೋತಿ ಹತಪಕ್ಖೋ ಪೀಠಸಪ್ಪೀ. ಪದೀಪೇಯ್ಯಸ್ಸಾತಿ ವಟ್ಟಿತೇಲಕಪಲ್ಲಕಾದಿನೋ ಪದೀಪಉಪಕರಣಸ್ಸ. ತಸ್ಸ ನ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ. ಕಸ್ಮಾ ನ ಹೋತಿ? ನೀಚಕುಲೇ ಜಾತತ್ತಾ.

ಜೇಟ್ಠೋತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಜೇಟ್ಠೇ ಸತಿ ಕನಿಟ್ಠೋ ಆಸಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಜೇಟ್ಠೋತಿ ಆಹ. ಆಭಿಸೇಕೋತಿ ಜೇಟ್ಠೋಪಿ ನ ಅಭಿಸೇಕಾರಹೋ ಆಸಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಭಿಸೇಕೋತಿ ಆಹ. ಅನಭಿಸಿತ್ತೋತಿ ಅಭಿಸೇಕಾರಹೋಪಿ ಕಾಣಕುಣಿಆದಿದೋಸರಹಿತೋ ಸಕಿಂ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಪುನ ಅಭಿಸೇಕೇ ಆಸಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಭಿಸಿತ್ತೋತಿ ಆಹ ¶ . ಅಚಲಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಜೇಟ್ಠೋಪಿ ಆಭಿಸೇಕೋ ಅನಭಿಸಿತ್ತೋ ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ, ಸೋಪಿ ಅಭಿಸೇಕೇ ಆಸಂ ನ ಕರೋತಿ. ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಮಸ್ಸುಭೇದೋ ಅಚಲಪ್ಪತ್ತೋ ನಾಮ ¶ ಹೋತಿ, ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ರಜ್ಜಂ ವಿಚಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಚಲಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಹೋತಿ? ಮಹಾಜಾತಿತಾಯ.

ದುಸ್ಸೀಲೋತಿ ನಿಸ್ಸೀಲೋ. ಪಾಪಧಮ್ಮೋತಿ ಲಾಮಕಧಮ್ಮೋ. ಅಸುಚೀತಿ ಅಸುಚೀಹಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸಙ್ಕಸ್ಸರಸಮಾಚಾರೋತಿ ಸಙ್ಕಾಹಿ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋ, ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಇಮಿನಾ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಆಸಙ್ಕನೀಯಸಮಾಚಾರೋ, ಅತ್ತನಾಯೇವ ವಾ ಸಙ್ಕಾಹಿ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋ, ಸಾಸಙ್ಕಸಮಾಚಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ದಿವಾಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಮನ್ತಯನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಕಚ್ಚಿ ನು ಖೋ ಮಯಾ ಕತಕಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಮನ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಾಸಙ್ಕಸಮಾಚಾರೋ ಹೋತಿ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕಮ್ಮನ್ತೋತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕೇನ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅಸ್ಸಮಣೋ ಸಮಣಪಟಿಞ್ಞೋತಿ ಅಸ್ಸಮಣೋ ಹುತ್ವಾವ ಸಮಣಪತಿರೂಪಕತಾಯ ‘‘ಸಮಣೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಞ್ಞೋ. ಅಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋತಿ ಅಞ್ಞೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಸುನಿವತ್ಥೇ ಸುಪಾರುತೇ ಸುಮ್ಭಕಪತ್ತಧರೇ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಾದಿಸೇನ ಆಕಾರೇನ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಾದೀನಿ ಪವಿಸನ್ತೋ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿಯೇವ, ತಥಾ ಸಙ್ಘಿಕಂ ಲಾಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ. ಅನ್ತೋಪೂತೀತಿ ಪೂತಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ಅನ್ತೋ ¶ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ. ಅವಸ್ಸುತೋತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ತಿನ್ತೋ. ಕಸಮ್ಬುಜಾತೋತಿ ಸಞ್ಜಾತರಾಗಾದಿಕಚವರೋ. ತಸ್ಸ ನ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ. ಕಸ್ಮಾ ನ ಹೋತಿ? ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಉಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ. ತಸ್ಸ ¶ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಹೋತಿ? ಮಹಾಸೀಲಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಯ.

೪. ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಜನಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ ರಾಜಾ. ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ವತ್ತಿತಂ ವಾ ಅನೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ಧಮ್ಮೋ ಅಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥೀತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ. ಧಮ್ಮೇನೇವ ದಸವಿಧೇನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತೇನ ರಾಜಾ ಜಾತೋತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಸೋಪಿ ನ ಅರಾಜಕನ್ತಿ ಸೋಪಿ ಅಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಯರಾಜಾನಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕಂ ನಾಮ ವತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಸತ್ಥಾ ದೇಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಅಪಾಪೇತ್ವಾವ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅನುಸನ್ಧಿಕುಸಲಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಬಹೂ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ತಥಾರೂಪಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಅಥಾಹಂ ತೇಹಿ ಪುಟ್ಠೋ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಅಥೇಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿಕುಸಲೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕೋ ಪನ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿಮಾಹ. ಭಗವಾಪಿಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ಧಮ್ಮೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೋ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ತಮೇವ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಧಮ್ಮಂ. ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ತದಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಚೇತಸಾ ತಮೇವ ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ. ಧಮ್ಮಂ ಸಕ್ಕರೋನ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಕತೋ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಸುಟ್ಠು ಕತೋ ಹೋತಿ, ಏವಮೇತಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಧಮ್ಮಂ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾರವುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಂ ಗರುಕರೋನ್ತೋ. ಧಮ್ಮಂ ಅಪಚಾಯಮಾನೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಞ್ಜಲಿಕರಣಾದೀಹಿ ನೀಚವುತ್ತಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಧಮ್ಮದ್ಧಜೋ ಧಮ್ಮಕೇತೂತಿ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಧಜಮಿವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಕೇತುಮಿವ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಧಮ್ಮದ್ಧಜೋ ಧಮ್ಮಕೇತು ಚ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿಭೂತಾಗತಭಾವೇನ ಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಚ ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾನಂ ಕರಣೇನ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ. ಧಮ್ಮಿಕಂ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಂ ಸಂವಿದಹತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ ಅಸ್ಸಾ ¶ ಅತ್ಥೀತಿ ಧಮ್ಮಿಕಾ, ರಕ್ಖಾ ಚ ಆವರಣಞ್ಚ ಗುತ್ತಿ ಚ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಪರಂ ರಕ್ಖನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಖನ್ತಿಆದಯೋ ರಕ್ಖಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರಂ ರಕ್ಖನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ರಕ್ಖತಿ. ಖನ್ತಿಯಾ ಅವಿಹಿಂಸಾಯ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ ಅನುದ್ದಯಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೮೫). ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಗೇಹಾದೀನಿ ಆವರಣಂ. ಚೋರಾದಿಉಪದ್ದವನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಗೋಪಾಯನಾ ಗುತ್ತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸುಟ್ಠು ವಿದಹತಿ ಪವತ್ತೇತಿ ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯತ್ಥ ಸಾ ಸಂವಿದಹಿತಬ್ಬಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನ್ತೋಜನಸ್ಮಿನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಅನ್ತೋಜನಸಙ್ಖಾತಂ ಪುತ್ತದಾರಂ ಸೀಲಸಂವರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ವತ್ಥಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ಚಸ್ಸ ದದಮಾನೋ ಸಬ್ಬೋಪದ್ದವೇ ಚಸ್ಸ ನಿವಾರಯಮಾನೋ ಧಮ್ಮಿಕಂ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಂ ಸಂವಿದಹತಿ ನಾಮ. ಖತ್ತಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅಭಿಸಿತ್ತಖತ್ತಿಯಾ ಭದ್ರಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯಾದಿರತನಸಮ್ಪದಾನೇನಪಿ ¶ ಉಪಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾ, ಅನುಯನ್ತಾ ಖತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ಅನುರೂಪಯಾನವಾಹನಸಮ್ಪದಾನೇನಪಿ ಪರಿತೋಸೇತಬ್ಬಾ, ಬಲಕಾಯೋ ಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮೇತ್ವಾ ಭತ್ತವೇತನಸಮ್ಪದಾನೇನಪಿ ಅನುಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅನ್ನಪಾನವತ್ಥಾದಿನಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇನ, ಗಹಪತಿಕಾ ಭತ್ತಬೀಜನಙ್ಗಲಬಲಿಬದ್ದಾದಿಸಮ್ಪದಾನೇನ, ತಥಾ ನಿಗಮವಾಸಿನೋ ನೇಗಮಾ ಜನಪದವಾಸಿನೋ ಚ ಜಾನಪದಾ. ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಾ ಪನ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಮಣಪರಿಕ್ಖಾರಸಮ್ಪದಾನೇನ ಸಕ್ಕಾತಬ್ಬಾ, ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ ಅಭಯದಾನೇನ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತಬ್ಬಾ.

ಧಮ್ಮೇನೇವ ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೇನೇವ ಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ತಂ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯನ್ತಿ ತಂ ತೇನ ಏವಂ ಪವತ್ತಿತಂ ಆಣಾಚಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯಂ ಹೋತಿ. ಕೇನಚಿ ¶ ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನಾತಿ ದೇವತಾ ನಾಮ ಅತ್ತನಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾ ಅಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ‘‘ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನಾತಿ ಪಟಿಅತ್ಥಿಕೇನ, ಪಟಿಸತ್ತುನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಧಮ್ಮಿಕೋ, ತಥಾಗತೋ ಪನ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮವಸೇನ. ಧಮ್ಮರಾಜಾತಿ ನವಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಹಿ ಮಹಾಜನಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಧಮ್ಮಂಯೇವಾತಿ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಮೇವ ಸಕ್ಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಗರುಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಅಪಚಾಯಮಾನೋ. ಸೋವಸ್ಸ ಧಮ್ಮೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಧಜೋತಿ ಧಮ್ಮದ್ಧಜೋ. ಸೋವಸ್ಸ ಕೇತೂತಿ ಧಮ್ಮಕೇತು. ತಮೇವ ಅಧಿಪತಿಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ. ಧಮ್ಮಿಕಂ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮದಾಯಿಕರಕ್ಖಞ್ಚ ಆವರಣಞ್ಚ ಗುತ್ತಿಞ್ಚ. ಸಂವಿದಹತೀತಿ ಠಪೇತಿ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಏವರೂಪನ್ತಿ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ, ಸುಚರಿತಂ ಸೇವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಥೇತ್ವಾ. ಧಮ್ಮೇನೇವ ಅನುತ್ತರಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇನೇವ ಅಸದಿಸಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ತಂ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯನ್ತಿ ತಂ ಏವಂ ಪವತ್ತಿತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಏತೇಸು ಸಮಣಾದೀಸು ಏಕೇನಪಿ ಪಟಿವತ್ತೇತುಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೫. ಸಚೇತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಇಸಿಪತನೇತಿ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಇಸೀನಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತ್ಥಾಯ ಚೇವ ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಾಯ ¶ ಚ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪತನೇ, ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪದನೇತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ. ಮಿಗದಾಯೇತಿ ¶ ಮಿಗಾನಂ ಅಭಯತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನೇ. ಛಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಛಾರತ್ತೂನೇಹೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ರಞ್ಞಾ ಆಣತ್ತದಿವಸೇಯೇವ ¶ ಸಬ್ಬೂಪಕರಣಾನಿ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಾಮದ್ವಾರಗಾಮಮಜ್ಝದೇವಕುಲಸುಸಾನಾದೀಸು ಠಿತರುಕ್ಖೇ ಚೇವ ಝಾಮಪತಿತಸುಕ್ಖರುಕ್ಖೇ ಚ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪನ್ನಪದೇಸೇ ಠಿತೇ ಸಬ್ಬದೋಸವಿವಜ್ಜಿತೇ ನಾಭಿಅರನೇಮೀನಂ ಅನುರೂಪೇ ರುಕ್ಖೇ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಚಕ್ಕಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖೇ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಚೇವ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚ ಏತ್ತಕೋ ಕಾಲೋ ವೀತಿವತ್ತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಛಾರತ್ತೂನೇಹೀ’’ತಿ. ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ ನಾನತ್ತಂ. ನೇಸನ್ತಿ ನ ಏಸಂ. ಅತ್ಥೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ ಏಸಂ. ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಗತೀತಿ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಗಮನಂ. ಚಿಙ್ಗುಲಾಯಿತ್ವಾತಿ ಪರಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ. ಅಕ್ಖಾಹತಂ ಮಞ್ಞೇತಿ ಅಕ್ಖೇ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಠಪಿತಮಿವ.

ಸದೋಸಾತಿ ಸಗಣ್ಡಾ ಉಣ್ಣತೋಣತಟ್ಠಾನಯುತ್ತಾ. ಸಕಸಾವಾತಿ ಪೂತಿಸಾರೇನ ಚೇವ ಫೇಗ್ಗುನಾ ಚ ಯುತ್ತಾ. ಕಾಯವಙ್ಕಾತಿಆದೀನಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ನಾಮಾನಿ. ಏವಂ ಪಪತಿತಾತಿ ಏವಂ ಗುಣಪತನೇನ ಪತಿತಾ. ಏವಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಏವಂ ಗುಣೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಾ ಪಪತಿತಾ ನಾಮ, ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ನಾಮ. ತೇಸುಪಿ ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುದಾಚಾರಕ್ಖಣೇ ಪಪತಿತಾ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವಾ ಪನ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ನಾಮ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಹೀನಕಾಯವಙ್ಕಾದಯೋ ಪಪತನ್ತಿ, ಪಹೀನಕಾಯವಙ್ಕಾದಯೋ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಂ ಪನ ಏವಂ ಪಹಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಮುಸಾವಾದೋ ಪಿಸುಣಾವಾಚಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಇಮೇ ತಾವ ಛ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಫರುಸಾವಾಚಾ ಬ್ಯಾಪಾದೋತಿ ದ್ವೇ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ, ಅಭಿಜ್ಝಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋತಿ ದ್ವೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನಾತಿ.

೬. ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದನ್ತಿ ಅವಿರದ್ಧಪಟಿಪದಂ ಏಕಂಸಪಟಿಪದಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಪಟಿಪದಂ ಕಾರಣಪಟಿಪದಂ ಸಾರಪಟಿಪದಂ ಮಣ್ಡಪಟಿಪದಂ ಅಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪದಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ ¶ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ತಕ್ಕಗ್ಗಾಹೇನ ವಾ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ವಾ. ಏವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ವಾ ಮನುಸ್ಸದೇವನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಹಾಯತಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದಂ ¶ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪನ ತಾಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ನ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಅತೀತೇ ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೇಸು ದ್ವೀಸು ಸತ್ಥವಾಹೇಸು ಯಕ್ಖಸ್ಸ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಾಲಸತ್ಥವಾಹೋ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥೇನ ¶ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋ, ಯಕ್ಖಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಉದಕದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ ಉದಕಂ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸತ್ಥಕೇ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪಣ್ಡಿತಸತ್ಥವಾಹೋ ವಿಯ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಅಪಣ್ಣಕಂ ಠಾನಮೇಕೇ, ದುತಿಯಂ ಆಹು ತಕ್ಕಿಕಾ;

ಏತದಞ್ಞಾಯ ಮೇಧಾವೀ, ತಂ ಗಣ್ಹೇ ಯದಪಣ್ಣಕ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧);

ಯೋನಿ ಚಸ್ಸ ಆರದ್ಧಾ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೋನೀತಿ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸಪಿ ಕಾರಣಸ್ಸಪಿ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಸ್ಸಪಿ ನಾಮಂ. ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಖೋ ಇಮಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಯೋನಿಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೨) ಹಿ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಯೋನಿ ನಾಮ. ‘‘ಯೋನಿ ಹೇಸಾ ಭೂಮಿಜ ಫಲಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೨೨೬) ಕಾರಣಂ. ‘‘ನ ಚಾಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಯೋನಿಜಂ ಮತ್ತಿಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೪೫೭; ಧ. ಪ. ೩೯೬) ಚ ‘‘ತಮೇನಂ ಕಮ್ಮಜವಾತಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಂಪಾದಂ ಅಧೋಸಿರಂ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಮಾತು ಯೋನಿಮುಖೇ ಸಮ್ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗೋ. ಇಧ ಪನ ಕಾರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಆರದ್ಧಾತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ.

ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಸವನ್ತೀತಿ ಆಸವಾ, ಚಕ್ಖುತೋಪಿ…ಪೇ… ಮನತೋಪಿ ಸನ್ದನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮತೋ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭು, ಓಕಾಸತೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಸವನ್ತೀತಿ ¶ ವಾ ಆಸವಾ, ಏತೇ ಧಮ್ಮೇ ಏತಞ್ಚ ಓಕಾಸಂ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತೋಕರಣತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಆಕಾರೋ. ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೇನ ಮದಿರಾದಯೋ ಆಸವಾ, ಆಸವಾ ವಿಯಾತಿಪಿ ಆಸವಾ. ಲೋಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಹಿ ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಕಾ ಮದಿರಾದಯೋ ಆಸವಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಯದಿ ಚ ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೇನ ಆಸವಾ, ಏತೇಯೇವ ಭವಿತುಮರಹನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೧). ಆಯತಂ ವಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸವನ್ತಿ ಪಸವನ್ತೀತಿಪಿ ಆಸವಾ. ಪುರಿಮಾನಿ ಚೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಚನಾನಿ ಯತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಕಮ್ಮೇಪಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾಯೇವ ಆಸವಾ, ಅಪಿಚ ಖೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಉಪದ್ದವಾಪಿ. ಸುತ್ತೇಸು ಹಿ ‘‘ನಾಹಂ, ಚುನ್ದ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂಯೇವ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಧಮ್ಮಂ ¶ ದೇಸೇಮೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೮೨) ಏತ್ಥ ವಿವಾದಮೂಲಭೂತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗತಾ.

‘‘ಯೇನ ¶ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ;

ಯಕ್ಖತ್ತಂ ಯೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ ಅಬ್ಬಜೇ;

ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ವಿನಳೀಕತಾ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೪.೩೬) –

ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕಂ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ. ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೯; ಅ. ನಿ. ೨.೨೦೨-೨೩೦) ಏತ್ಥ ಪರೂಪವಾದವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಧಬನ್ಧಾದಯೋ ಚೇವ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಭೂತಾ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಉಪದ್ದವಾ.

ತೇ ಪನೇತೇ ಆಸವಾ ಯತ್ಥ ಯಥಾ ಆಗತಾ, ತತ್ಥ ತಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತೇ ಹಿ ವಿನಯೇ ತಾವ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೯; ಅ. ನಿ. ೨.೨೦೨-೨೩೦) ದ್ವೇಧಾ ಆಗತಾ. ಸಳಾಯತನೇ ‘‘ತಯೋ ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಆಸವಾ ಕಾಮಾಸವೋ ಭವಾಸವೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೨೧) ತಿಧಾ ಆಗತಾ. ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು (ಚೂಳನಿ. ಜತುಕಣ್ಣಿಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೬೯; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೦೭) ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ. ಸ. ೧೧೦೨-೧೧೦೬; ವಿಭ. ೯೩೭) ಚ ತೇಯೇವ ದಿಟ್ಠಾಸವೇನ ಸಹ ಚತುಧಾ ಆಗತಾ. ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ನಿರಯಗಾಮಿನಿಯಾ ¶ , ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ದೇವಲೋಕಗಾಮಿನಿಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೬೩) ಪಞ್ಚಧಾ ಆಗತಾ. ಕಮ್ಮಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಆಸವಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೬.೫೮) ನಯೇನ ಛಧಾ ಆಗತಾ. ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಯಾಯೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೪ ಆದಯೋ) ತೇಯೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಧಾ ಆಗತಾ. ಇಧ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಖಯಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆಸವಾನಂ ಸರಸಭೇದೋಪಿ ಖೀಣಾಕಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿಪಿ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಯೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ವಯೋ ಭೇದೋ ಪರಿಭೇದೋ ಅನಿಚ್ಚತಾ ಅನ್ತರಧಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಆಸವಾನಂ ಸರಸಭೇದೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಜಾನತೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಸ್ಸತೋ ¶ ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೫; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೩; ಇತಿವು. ೧೦೨) ಏತ್ಥ ¶ ಆಸವಪ್ಪಹಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯೋ ಅಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಖೀಣಾಕಾರೋ ನತ್ಥಿಭಾವೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ.

‘‘ಸೇಖಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ, ಉಜುಮಗ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ;

ಖಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಞಾಣಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಾ ಅನನ್ತರಾ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ೬೨) –

ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೩೮) ಏತ್ಥ ಫಲಂ.

‘‘ಪರವಜ್ಜಾನುಪಸ್ಸಿಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿನೋ;

ಆಸವಾ ತಸ್ಸ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಆರಾ ಸೋ ಆಸವಕ್ಖಯಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೫೩) –

ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಫಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ, ಅರಹತ್ತಫಲತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಪಿಹಿತದ್ವಾರೋ. ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂತಿ ಭೋಜನಸ್ಮಿಂ ಪಮಾಣಞ್ಞೂ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಮತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಾಗರಿಯಂ ¶ ಅನುಯುತ್ತೋತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಜಾಗರಣಭಾವಂ ಅನುಯುತ್ತೋ, ಜಾಗರಣೇಯೇವ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಠಪಿತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಿಭಜನ್ತೋ ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೫) ವಿತ್ಥಾರಿತೋ, ತಥಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇತಿ ನೇವ ದವಾಯಾತಿಆದೀನಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೮). ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ. ನೀವರಣಾನಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಆವರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆವರಣೀಯಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಸೀಹೋ ವಿಯ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಪಾದೇ ಪಾದಂ ಅಚ್ಚಾಧಾಯಾತಿ ವಾಮಪಾದಂ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ಅತಿಆಧಾಯ. ಸಮಂ ಠಪಿತೇ ಹಿ ಪಾದೇ ಜಾಣುಕೇನ ಜಾಣುಕಂ ಗೋಪ್ಫಕೇನ ಚ ಗೋಪ್ಫಕಂ ಘಟೀಯತಿ, ತತೋ ವೇದನಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ¶ ತಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಂ ಥೋಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏಸ ಪಾದಂ ಠಪೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಾದೇ ಪಾದಂ ಅಚ್ಚಾಧಾಯಾ’’ತಿ.

ಸತೋ ¶ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸತಿಯಾ ಚೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಕಥಂ ಪನೇಸ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ? ಪುರಿಮಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ. ಅಯಂ ಹಿ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ನಿದ್ದಾಯ ಓಕ್ಕಮನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಞ್ಚೇ ವಾ ಫಲಕೇ ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ನಿದ್ದಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ಪಬುಜ್ಝಮಾನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಪಬುಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಮಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋಪಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಯೋವ. ಪರಿಗ್ಗಹಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನಾಪಿ ಪನೇಸ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ಅಯಂ ಹಿ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ನಿದ್ದಾಯ ಓಕ್ಕಮನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಫಲಕೇ ವಾ ಮಞ್ಚೇ ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ – ‘‘ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೇ ¶ ಮಞ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಅಚೇತನೋ ಮಞ್ಚೋ ಅಚೇತನಾಯ ಪಥವಿಯಾ, ಅಚೇತನಾ ಪಥವೀ ಅಚೇತನೇ ಉದಕೇ, ಅಚೇತನಂ ಉದಕಂ ಅಚೇತನೇ ವಾತೇ, ಅಚೇತನೋ ವಾತೋ ಅಚೇತನೇ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ತತ್ಥ ಆಕಾಸಮ್ಪಿ ‘ಅಹಂ ವಾತಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತ’ನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ವಾತೋಪಿ ‘ಅಹಂ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ತಥಾ ವಾತೋ ನ ಜಾನಾತಿ. ‘ಅಹಂ ಉದಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋ’ತಿ…ಪೇ… ಮಞ್ಚೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ‘ಅಹಂ ಕಾಯಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋ’ತಿ, ಕಾಯೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘ಅಹಂ ಮಞ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’ತಿ. ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಭೋಗೋ ವಾ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ವಾ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಾ ಚೇತನಾ ವಾ ಪತ್ಥನಾ ವಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗೇ ಓತರತಿ. ಏವಂ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋಪಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ.

ಉಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿಕರಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಗತೇ ಚನ್ದೇ ವಾ ತಾರಕಾಯ ವಾ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಟ್ಠಾನಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಿಕಂ ಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ, ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಕರಿತ್ವಾ ಸಯಿತೋ ಹಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಯೇವ ಕಾಲೇ ಉಟ್ಠಹತಿ.

೭. ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭. ಸತ್ತಮೇ ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಾತಿ ಅತ್ತದುಕ್ಖಾಯ. ಪರಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಾತಿ ಪರದುಕ್ಖಾಯ. ಕಾಯಸುಚರಿತನ್ತಿಆದೀನಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಆಗತಾನಿ, ಉಪರಿ ಪನ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ಅವಾರಿತಾನೇವ.

೮. ದೇವಲೋಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಅಟ್ಟೀಯೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಅಟ್ಟಾ ಪೀಳಿತಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥ. ಹರಾಯೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಲಜ್ಜೇಯ್ಯಾಥ. ಜಿಗುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಗೂಥೇ ವಿಯ ತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಸಞ್ಜಾತಜಿಗುಚ್ಛಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥ. ಇತಿ ಕಿರಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತೀತಿ ಪದಸನ್ಧಿಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾ, ಕಿರಾತಿ ಅನುಸ್ಸವತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ದಿಬ್ಬೇನ ಕಿರ ಆಯುನಾ ಅಟ್ಟೀಯಥಾತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಗೇವ ಖೋ ಪನಾತಿ ಪಠಮತರಂಯೇವ.

೯. ಪಠಮಪಾಪಣಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೯. ನವಮೇ ಪಾಪಣಿಕೋತಿ ಆಪಣಿಕೋ, ಆಪಣಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಭಣ್ಡವಿಕ್ಕಾಯಕಸ್ಸ ವಾಣಿಜಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಭಬ್ಬೋತಿ ಅಭಾಜನಭೂತೋ. ನ ¶ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಯಥಾ ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ಸುಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸಯಂ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಾಧಿಟ್ಠಾತಿ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಪದಸದ್ದೇನ ಉಟ್ಠಾಯ ದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಭಣ್ಡಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಅನಿಸೀದನ್ತೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ. ಅಯಂ ಹಿ ಯಂ ಚೋರಾ ರತ್ತಿಂ ಭಣ್ಡಂ ಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಹತ್ಥತೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಪಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇನ ಅಗ್ಘೇನ ದೇನ್ತಿ, ಯಮ್ಪಿ ಬಹುವೇರಿನೋ ಮನುಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಂ ನಗರೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪಾತೋವ ಆಪಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಣ್ಡಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಯಂ ವಾ ಪನ ಜನಪದಂ ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಾತೋವ ಆಪಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಣ್ಡಂ ಕಿಣನ್ತಿ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಲಾಭಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಅಞ್ಞೇಸಂ ಭೋಜನವೇಲಾಯ ಪನ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಾತೋವ ಭಣ್ಡಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ ಸಾಯಂ ಪುನ ಆಪಣಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯಂ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ. ಸೋ ಹಿ ಯಂ ಚೋರಾ ಪಾತೋವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸು, ದಿವಾಕಾಲೇ ಪನ ಪರೇಸಂ ಅಸಞ್ಚಾರಕ್ಖಣೇ ಆಪಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಪ್ಪಗ್ಘೇನ ದೇನ್ತಿ, ಯಞ್ಚ ಭೋಜನವೇಲಾಯ ಪುಞ್ಞವನ್ತೋ ಇಸ್ಸರಾ ‘‘ಆಪಣತೋ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಪಹಿಣಿತ್ವಾ ಆಹರಾಪೇನ್ತಿ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಲಾಭಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಯಾವ ಯಾಮಭೇರಿನಿಕ್ಖಮನಾ ಪನ ಅನ್ತೋಆಪಣೇ ದೀಪಂ ಜಾಲಾಪೇತ್ವಾ ಅನಿಸೀದನ್ತೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ. ಸೋ ಹಿ ಯಂ ¶ ಚೋರಾ ಪಾತೋಪಿ ದಿವಾಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸು ¶ , ಸಾಯಂ ಪನ ಆಪಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಪ್ಪಗ್ಘೇನ ದೇನ್ತಿ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಲಾಭಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೋ ಹೋತಿ.

ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಸಮಾಧಿಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಾತೋವ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣೇಸು ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾ, ತಾವ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ಅನಿಸೀದನ್ತೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ. ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ¶ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾವ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ಅನಿಸೀದನ್ತೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯಂ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ. ಸಾಯಂ ಪನ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಥೇರೂಪಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನಿಸೀದನ್ತೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಸತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಚ ಸಮಾಧಿಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಸಮಾಧಿಪಿ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ, ಸಮಾಧಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ.

೧೦. ದುತಿಯಪಾಪಣಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೦. ದಸಮೇ ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಮಾ ಹೋತಿ. ವಿಧುರೋತಿ ವಿಸಿಟ್ಠಧುರೋ ಉತ್ತಮಧುರೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ವೀರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅವಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪತಿಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಪಣಿಯನ್ತಿ ವಿಕ್ಕಾಯಿಕಭಣ್ಡಂ. ಏತ್ತಕಂ ಮೂಲಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ತಕೋ ಉದಯೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಏವಂ ಕೀತಂ ಏವಂ ವಿಕ್ಕಾಯಮಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಪಣಿಯೇ ಯೇನ ಕಯೇನ ತಂ ಕೀತಂ, ತಂ ಕಯಸಙ್ಖಾತಂ ಮೂಲಂ ಏತ್ತಕಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಯೋ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಕ್ಕಯಮಾನೇ ವಿಕ್ಕಯೋ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಕ್ಕಯೇ ಏತ್ತಕೋ ಉದಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಿಕಾ ವಡ್ಢೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ ಪಣಿಯಂ ಕೇತುಞ್ಚ ವಿಕ್ಕೇತುಞ್ಚಾತಿ ಸುಲಭಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಿಣನ್ತೋ ದುಲ್ಲಭಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಿಣನ್ತೋ ಚ ಏತ್ಥ ಕುಸಲೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ದಸಗುಣಮ್ಪಿ ವೀಸತಿಗುಣಮ್ಪಿ ಲಾಭಂ ಲಭತಿ.

ಅಡ್ಢಾತಿ ¶ ಇಸ್ಸರಾ ಬಹುನಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಮಹದ್ಧನಾತಿ ವಳಞ್ಜನಕವಸೇನ ಮಹದ್ಧನಾ ¶ . ಮಹಾಭೋಗಾತಿ ¶ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಭಣ್ಡೇನ ಮಹಾಭೋಗಾ. ಪಟಿಬಲೋತಿ ಕಾಯಬಲೇನ ಚೇವ ಞಾಣಬಲೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸಮತ್ಥೋ. ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಅನುಪ್ಪದಾತುನ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಗಹಿತಧನಮೂಲಿಕಂ ವಡ್ಢಿಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಅನುಪ್ಪದಾತುಂ. ನಿಪತನ್ತೀತಿ ನಿಮನ್ತೇನ್ತಿ. ನಿಪಾತೇನ್ತೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ.

ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯಾತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ. ಥಾಮವಾತಿ ಞಾಣಥಾಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮೋತಿ ಥಿರೇನ ಞಾಣಪರಕ್ಕಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋತಿ ‘‘ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಅಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಇಮಂ ವೀರಿಯಧುರಂ ನ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠಪಿತಧುರೋ.

ಬಹುಸ್ಸುತಾತಿ ಏಕನಿಕಾಯಾದಿವಸೇನ ಬಹು ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸುತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ. ಆಗತಾಗಮಾತಿ ಏಕೋ ನಿಕಾಯೋ ಏಕೋ ಆಗಮೋ ನಾಮ, ದ್ವೇ ನಿಕಾಯಾ ದ್ವೇ ಆಗಮಾ ನಾಮ, ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯಾ ಪಞ್ಚ ಆಗಮಾ ನಾಮ, ಏತೇಸು ಆಗಮೇಸು ಯೇಸಂ ಏಕೋಪಿ ಆಗಮೋ ಆಗತೋ ಪಗುಣೋ ಪವತ್ತಿತೋ, ತೇ ಆಗತಾಗಮಾ ನಾಮ. ಧಮ್ಮಧರಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಧರಾ. ವಿನಯಧರಾತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಧರಾ. ಮಾತಿಕಾಧರಾತಿ ದ್ವೇಮಾತಿಕಾಧರಾ. ಪರಿಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಪರಿಪಞ್ಹತೀತಿ ‘‘ಇಮಂ ನಾಮ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾತಿ ತುಲೇತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಪಠಮಂ ಪಞ್ಞಾ ಆಗತಾ, ಪಚ್ಛಾ ವೀರಿಯಞ್ಚ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸೇವನಾ ಚ. ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವೀರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾತಿ ನ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ದೇಸನಾಯ ನಾಮ ಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಹೋತಿ ಉಪರಿಮೇನ ವಾ ದ್ವೀಹಿಪಿ ವಾ ಕೋಟೀಹಿ. ಇಧ ಪನ ಉಪರಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ಕಥೇನ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ವೀರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅರಹತ್ತಂ ಕಥೇತಬ್ಬನ್ತಿ.

ರಥಕಾರವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗೋ

೧. ಸಮಿದ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೧. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಪಠಮಂ ಫುಸತಿ, ಪಚ್ಛಾ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಕಾಯಸಕ್ಖಿ. ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ. ಸದ್ದಹನ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ. ಖಮತೀತಿ ರುಚ್ಚತಿ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋತಿ ಅತಿಸುನ್ದರತರೋ. ಪಣೀತತರೋತಿ ಅತಿಪಣೀತತರೋ. ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮಿದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಧುರಂ ಅಹೋಸಿ, ಸೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಹಜಾತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ಪರಿವಾರಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಇತಿ ಥೇರೋ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಮಗ್ಗಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಧುರಂ ಅಹೋಸಿ, ಸೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ಪರಿವಾರಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ತಸ್ಮಾ ಸೋಪಿ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಮಗ್ಗಮೇವ ಕಥೇಸಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಧುರಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ಪರಿವಾರಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ತಸ್ಮಾ ಸೋಪಿ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಮಗ್ಗಮೇವ ಕಥೇಸಿ.

ನ ¶ ಖ್ವೇತ್ಥಾತಿ ನ ಖೋ ಏತ್ಥ. ಏಕಂಸೇನ ಬ್ಯಾಕಾತುನ್ತಿ ಏಕನ್ತೇನ ಬ್ಯಾಕರಿತುಂ. ಅರಹತ್ತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ತೀಹಿಪಿ ಥೇರೇಹಿ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಮಗ್ಗೋವ ಕಥಿತೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಭುಮ್ಮನ್ತರೇನೇವ ಕಥೇಸಿ.

೨. ಗಿಲಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೨. ದುತಿಯೇ ಸಪ್ಪಾಯಾನೀತಿ ಹಿತಾನಿ ವುದ್ಧಿಕರಾನಿ. ಪತಿರೂಪನ್ತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ. ನೇವ ವುಟ್ಠಾತಿ ತಮ್ಹಾ ಆಬಾಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತೇಕಿಚ್ಛೇನ ವಾತಾಪಮಾರಾದಿನಾ ರೋಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಿಟ್ಠಾಪತ್ತಗಿಲಾನೋ ಕಥಿತೋ. ವುಟ್ಠಾತಿ ತಮ್ಹಾ ಆಬಾಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ಖಿಪಿತಕಕಚ್ಛುತಿಣಪುಪ್ಫಕಜರಾದಿಭೇದೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಆಬಾಧೋ ಕಥಿತೋ. ಲಭನ್ತೋ ಸಪ್ಪಾಯಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ನೋ ಅಲಭನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಯೇಸಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನೇನ ಫಾಸುಕಂ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಆಬಾಧಾ ಕಥಿತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಪತಿರೂಪೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ನಾಮ ¶ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ದಕ್ಖೋ ಅನಲಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ದಾತಬ್ಬೋತಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಗಿಲಾನೇ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಯಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ¶ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಚ ಸಾಮಣೇರೋ ಚ ‘‘ಇಮಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಥಾ’’ತಿ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಾ. ಯಾವ ಪನ ತೇ ತಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಿ, ತಾವ ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಚ ತೇಸಞ್ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಯೇನತ್ಥೋ, ಸಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸೇವ ಭಾರೋ.

ಅಞ್ಞೇಪಿ ಗಿಲಾನಾ ಉಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾತಿ ಇತರೇಪಿ ದ್ವೇ ಗಿಲಾನಾ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಾ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಯೋಪಿ ಹಿ ನಿಟ್ಠಪತ್ತಗಿಲಾನೋ, ಸೋ ಅನುಪಟ್ಠಿಯಮಾನೋ ‘‘ಸಚೇ ಮಂ ಪಟಿಜಗ್ಗೇಯ್ಯುಂ, ಫಾಸುಕಂ ಮೇ ಭವೇಯ್ಯ. ನ ಖೋ ಪನ ಮಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತೀ’’ತಿ ಮನೋಪದೋಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ. ಪಟಿಜಗ್ಗಿಯಮಾನಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ಕತಂ. ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ಈದಿಸೋ’’ತಿ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಮೇತ್ತಂ ¶ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ. ಯೋ ಪನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಲಭನ್ತೋಪಿ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ವುಟ್ಠಾತಿಯೇವ, ತಸ್ಸ ವಿನಾಪಿ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ವೂಪಸಮನಬ್ಯಾಧಿ ಭೇಸಜ್ಜೇ ಕತೇ ಖಿಪ್ಪತರಂ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ. ಸೋ ತತೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ವಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ‘‘ಅಞ್ಞೇಪಿ ಗಿಲಾನಾ ಉಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ನೇವ ಓಕ್ಕಮತೀತಿ ನೇವ ಪವಿಸತಿ. ನಿಯಾಮಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಮಗ್ಗನಿಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮತ್ತಂ. ಇಮಿನಾ ಪದಪರಮೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಥಿತೋ. ದುತಿಯವಾರೇನ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಗಹಿತೋ ಸಾಸನೇ ನಾಲಕತ್ಥೇರಸದಿಸೋ ಬುದ್ಧನ್ತರೇ ಏಕವಾರಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಓವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣೋ ಚ. ತತಿಯವಾರೇನ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಥಿತೋ, ನೇಯ್ಯೋ ಪನ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋವ ಹೋತಿ.

ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠ ವಾರೇ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ. ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸೇತಬ್ಬೋತಿ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಪದಪರಮಸ್ಸ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಯೋ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ಲಭನ್ತೋಪಿ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಞ್ಚ ಸವನಾಯ ಲಭನ್ತೋಪಿ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಸೋ ಅಲಭನ್ತೋ ತಾವ ಅಭಿಸಮೇತಿ. ಲಭನ್ತೋ ಪನ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಅಭಿಸಮೇಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ¶ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸೇತಬ್ಬೋ. ತತಿಯಸ್ಸ ಪನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದೇಸೇತಬ್ಬೋವ.

೩. ಸಙ್ಖಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೩. ತತಿಯೇ ¶ ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝನ್ತಿ ಸದುಕ್ಖಂ. ಕಾಯಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಚೇತನಾರಾಸಿಂ. ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಆಯೂಹತಿ ರಾಸಿಂ ಕರೋತಿ ಪಿಣ್ಡಂ ಕರೋತಿ. ವಚೀಮನೋದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಸದುಕ್ಖಂ ಲೋಕಂ. ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝಾ ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತೀತಿ ಸದುಕ್ಖಾ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತಿ. ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ ¶ ವೇದನಂ ವೇದಿಯತೀತಿ ಸದುಕ್ಖಂ ವಿಪಾಕವೇದನಂ ವೇದಿಯತಿ, ಸಾಬಾಧಂ ನಿರಸ್ಸಾದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸತ್ತಾ ನೇರಯಿಕಾತಿ ಯಥಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯನ್ತಿ, ಏವಂ ವೇದಿಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ತತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ನತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ, ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಪನ ಬಲವಭಾವೇನ ಸಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾ. ಇತಿ ನಿರಯೋವ ನಿರಯಸ್ಸ ಉಪಮಂ ಕತ್ವಾ ಆಹಟೋ. ತತ್ರ ಪಟಿಭಾಗಉಪಮಾ ನಾಮ ಕಿರ ಏಸಾ.

ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ದೇವಾ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾತಿ ಇಧಾಪಿ ದೇವಲೋಕೋವ ದೇವಲೋಕಸ್ಸ ಉಪಮಂ ಕತ್ವಾ ಆಹಟೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಸು ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಸು ಸಪ್ಪೀತಿಕಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೋ ವತ್ತತಿ, ಸುಭಕಿಣ್ಹೇಸು ನಿಪ್ಪೀತಿಕೋ ಏಕನ್ತಸುಖೋವ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾವ ಕಥಿತಾ. ಇತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ತತ್ರ ಪಟಿಭಾಗಉಪಮಾ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವೋಕಿಣ್ಣಸುಖದುಕ್ಖನ್ತಿ ವೋಮಿಸ್ಸಕಸುಖದುಕ್ಖಂ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹಿ ಕಾಲೇನ ಸುಖಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೇನ ದುಕ್ಖಂ. ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ದೇವಾತಿ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಲೇನ ಸುಖಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೇನ ದುಕ್ಖಂ. ತೇಸಂ ಹಿ ಹೀನತರಾನಂ ಮಹೇಸಕ್ಖತರಾ ದೇವತಾ ದಿಸ್ವಾ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗಾ ಉಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಪಾರುತವತ್ಥಂ ಅಪನೇತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ವಿನಿಪಾತಿಕಾತಿ ವೇಮಾನಿಕಪೇತಾ. ತೇ ಹಿ ಕಾಲೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತಿ ಕಾಲೇನ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ವೋಕಿಣ್ಣಸುಖದುಕ್ಖಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನಿ ಕಥಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

೪. ಬಹುಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ತಯೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ತಯೋ ಆಚರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ. ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ¶ ಬಹುಕಾರಾತಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರಾ. ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಂ. ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಅವಸ್ಸಯಂ ¶ ಗತೋ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸತನ್ತಿಕಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ. ಸಙ್ಘನ್ತಿ ಅಟ್ಠಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹಂ. ಇದಞ್ಚ ಪನ ಸರಣಗಮನಂ ಅಗ್ಗಹಿತಸರಣಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸರಣದಾಯಕೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸಮ್ಪಾಪಕೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಪಾಪಕೋತಿ ತಯೋ ಆಚರಿಯಾ ಬಹುಕಾರಾತಿ ಆಗತಾ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಾಯಕೋ ಬುದ್ಧವಚನದಾಯಕೋ ಕಮ್ಮವಾಚಾಚರಿಯೋ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸಮ್ಪಾಪಕೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸಮ್ಪಾಪಕೋತಿ ಇಮೇ ಆಚರಿಯಾ ನ ಆಗತಾ, ಕಿಂ ಏತೇ ನ ಬಹುಕಾರಾತಿ? ನೋ, ನ ಬಹುಕಾರಾ. ಅಯಂ ಪನ ದೇಸನಾ ದುವಿಧೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಬಹುಕಾರಾ. ತೇಸು ಸರಣಗಮನಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸೋ ವಟ್ಟತಿ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಿ ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಉಪರಿ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಾ ಚ ಫಲಾನಿ ಚ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪುಗ್ಗಲೇನ. ನ ಸುಪ್ಪತಿಕಾರಂ ವದಾಮೀತಿ ಪತಿಕಾರಂ ಕಾತುಂ ನ ಸುಕರನ್ತಿ ವದಾಮಿ. ಅಭಿವಾದನಾದೀಸು ಅನೇಕಸತವಾರಂ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸವಾರಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ನಿಪತಿತ್ವಾ ವನ್ದನ್ತೋ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೋ ದಿಟ್ಠದಿಟ್ಠಕ್ಖಣೇ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಚೀವರಸತಂ ಚೀವರಸಹಸ್ಸಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸಹಸ್ಸಂ ದದಮಾನೋ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತೇನ ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ ಆವಾಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಅನುಪ್ಪದಜ್ಜಮಾನೋ ನೇವ ಸಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಕತಸ್ಸ ಪತಿಕಾರಂ ನಾಮ ಕಾತುನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೫. ವಜಿರೂಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅರುಕೂಪಮಚಿತ್ತೋತಿ ಪುರಾಣವಣಸದಿಸಚಿತ್ತೋ. ವಿಜ್ಜೂಪಮಚಿತ್ತೋತಿ ಇತ್ತರಕಾಲೋಭಾಸನೇನ ವಿಜ್ಜುಸದಿಸಚಿತ್ತೋ. ವಜಿರೂಪಮಚಿತ್ತೋತಿ ¶ ಕಿಲೇಸಾನಂ ¶ ಮೂಲಘಾತಕರಣಸಮತ್ಥತಾಯ ವಜಿರೇನ ಸದಿಸಚಿತ್ತೋ. ಅಭಿಸಜ್ಜತೀತಿ ಲಗ್ಗತಿ. ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಕೋಪವಸೇನ ಕುಪ್ಪತಿ. ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಕತಿಭಾವಂ ಪಜಹತಿ, ಪೂತಿಕೋ ಹೋತಿ. ಪತಿತ್ಥೀಯತೀತಿ ಥಿನಭಾವಂ ಥದ್ಧಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಕೋಪನ್ತಿ ದುಬ್ಬಲಕೋಧಂ. ದೋಸನ್ತಿ ದುಸ್ಸನವಸೇನ ತತೋ ಬಲವತರಂ. ಅಪ್ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅತುಟ್ಠಾಕಾರಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ. ದುಟ್ಠಾರುಕೋತಿ ಪುರಾಣವಣೋ. ಕಟ್ಠೇನಾತಿ ದಣ್ಡಕಕೋಟಿಯಾ. ಕಠಲೇನಾತಿ ಕಪಾಲೇನ. ಆಸವಂ ದೇತೀತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಸವತಿ. ಪುರಾಣವಣೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯೇವ ಪುಬ್ಬಂ ಲೋಹಿತಂ ಯೂಸನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸವತಿ, ಘಟ್ಟಿತೋ ಪನ ತಾನಿ ಅಧಿಕತರಂ ಸವತಿ.

ಏವಮೇವ ¶ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ದುಟ್ಠಾರುಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಕೋಧನಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸವನಂ ವಿಯ ಕೋಧನಸ್ಸಪಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಉದ್ಧುಮಾತಸ್ಸ ವಿಯ ಚಣ್ಡಿಕತಸ್ಸ ಚರಣಂ, ಕಟ್ಠೇನ ವಾ ಕಠಲಾಯ ವಾ ಘಟ್ಟನಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತಂ ವಚನಂ, ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಸವನಂ ವಿಯ ‘‘ಮಾದಿಸಂ ನಾಮ ಏಸ ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಉದ್ಧುಮಾಯನಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ರತ್ತನ್ಧಕಾರತಿಮಿಸಾಯನ್ತಿ ರತ್ತಿಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ ಅನ್ಧಭಾವಕರಣೇ ಬಹಲತಮೇ. ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ. ಇಧಾಪಿ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಹಿ ಯೋಗಾವಚರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಕಿಲೇಸಾ, ವಿಜ್ಜುಸಞ್ಚರಣಂ ವಿಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೋ, ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ¶ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಂ, ಪುನ ಅನ್ಧಕಾರಾವತ್ಥರಣಂ ವಿಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಕಿಲೇಸಾ, ಪುನ ವಿಜ್ಜುಸಞ್ಚರಣಂ ವಿಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ, ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಂ, ಪುನ ಅನ್ಧಕಾರಾವತ್ಥರಣಂ ವಿಯ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಕಿಲೇಸಾ, ಪುನ ವಿಜ್ಜುಸಞ್ಚರಣಂ ವಿಯ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ, ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಜಿರೂಪಮಚಿತ್ತತಾಯಪಿ ¶ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ವಜಿರಂ ವಿಯ ಹಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಮಣಿಗಣ್ಠಿಪಾಸಾಣಗಣ್ಠಿ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಕಿಲೇಸಾ, ವಜಿರಸ್ಸ ಮಣಿಗಣ್ಠಿಮ್ಪಿ ವಾ ಪಾಸಾಣಗಣ್ಠಿಮ್ಪಿ ವಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಗಮನಭಾವಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನತ್ಥಿಭಾವೋ, ವಜಿರೇನ ನಿಬ್ಬಿದ್ಧವೇಧಸ್ಸ ಪುನ ಅಪತಿಪೂರಣಂ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಛಿನ್ನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪುನ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ.

೬. ಸೇವಿತಬ್ಬಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೬. ಛಟ್ಠೇ ಸೇವಿತಬ್ಬೋತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ. ಭಜಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಲ್ಲೀಯಿತಬ್ಬೋ. ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದನವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಾಸಿತಬ್ಬೋ. ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಗರುಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸಕ್ಕಾರಞ್ಚೇವ ಗರುಕಾರಞ್ಚ ಕತ್ವಾ. ಹೀನೋ ಹೋತಿ ಸೀಲೇನಾತಿಆದೀಸು ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಹೀನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಯೋ ಹಿ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖತಿ, ಸೋ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖನ್ತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ ¶ . ಯೋ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖತಿ, ಸೋ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ರಕ್ಖನ್ತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನುದ್ದಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನುಕಮ್ಪಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅನುದ್ದಯಞ್ಚ ಅನುಕಮ್ಪಞ್ಚ. ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯೇವ ಹಿ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ, ಅನುದ್ದಯಾನುಕಮ್ಪಾವಸೇನ ಪನ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತಾನಂ ಸತನ್ತಿ ಸೀಲೇನ ಸಮಾನಭಾವಂ ಗತಾನಂ ಸನ್ತಾನಂ. ಸೀಲಕಥಾ ¶ ಚ ನೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಸಮಾನಸೀಲಾನಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸೀಲಮೇವ ಆರಬ್ಭ ಕಥಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಾ ಚ ನೋ ಪವತ್ತಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಾ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಥಾ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ ನ ಪಟಿಹಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ. ಸಾ ಚ ನೋ ಫಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಾ ಚ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸೀಲಕಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಸುಖವಿಹಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕಥಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಸೀಲರಾಸಿಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯೇ ಅನುಪಕಾರಧಮ್ಮೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯೇ ಉಪಕಾರಧಮ್ಮೇ ಸೇವನ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ನಾಮ. ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನಿಹೀಯತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಹೀನತರಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇವನ್ತೋ ಖಾರಪರಿಸ್ಸಾವನೇ ಆಸಿತ್ತಉದಕಂ ವಿಯ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಹಾಯತಿ ಪರಿಹಾಯತಿ. ತುಲ್ಯಸೇವೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾನಸೇವೀ. ಸೇಟ್ಠಮುಪನಮನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ¶ ಪುಗ್ಗಲಂ ಓಣಮನ್ತೋ. ಉದೇತಿ ಖಿಪ್ಪನ್ತಿ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ವಡ್ಢತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿಂ ಭಜೇಥಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸೇಟ್ಠಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉಪನಮನ್ತೋ ಉದೇತಿ ಖಿಪ್ಪಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಂ ವಿಸಿಟ್ಠತರಂ ಭಜೇಥ.

೭. ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೭. ಸತ್ತಮೇ ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಗೂಥಂ ವಿಯ ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಖೋ ನನ್ತಿ ಅಥ ಖೋ ಅಸ್ಸ. ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಥಾಸದ್ದೋ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಗೂಥಕೂಪೋ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಗೂಥಕೂಪೇ ಪತಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮನಿಅಹಿ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲೋ. ಗೂಥಕೂಪತೋ ಉದ್ಧರಿಯಮಾನೇನ ತೇನ ಅಹಿನಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಆರುಳ್ಹೇನಾಪಿ ಅದಟ್ಠಭಾವೋ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲಂ ಸೇವಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಯ ಅಕರಣಭಾವೋ. ಸರೀರಂ ಗೂಥೇನ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ¶ ಅಹಿನಾ ಗತಕಾಲೋ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲಂ ಸೇವಮಾನಸ್ಸ ಪಾಪಕಿತ್ತಿಸದ್ದಅಬ್ಭುಗ್ಗಮನಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತಿನ್ದುಕಾಲಾತನ್ತಿ ತಿನ್ದುಕರುಕ್ಖಅಲಾತಂ. ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಚಿಚ್ಚಿಟಾಯತೀತಿ ತಂ ಹಿ ಝಾಯಮಾನಂ ಪಕತಿಯಾಪಿ ¶ ಪಪಟಿಕಾಯೋ ಮುಞ್ಚನ್ತಂ ಚಿಚ್ಚಿಟಾತಿ ‘‘ಚಿಟಿಚಿಟಾ’’ತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ, ಘಟ್ಟಿತಂ ಪನ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏವಮೇವಂ ಕೋಧನೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿ ಉದ್ಧತೋ ಚಣ್ಡಿಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಚರತಿ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಪನ ವಚನಂ ಸುತಕಾಲೇ ‘‘ಮಾದಿಸಂ ನಾಮ ಏವಂ ವದತಿ ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ ಅತಿರೇಕತರಂ ಉದ್ಧತೋ ಚಣ್ಡಿಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಚರತಿ. ಗೂಥಕೂಪೋತಿ ಗೂಥಪುಣ್ಣಕೂಪೋ, ಗೂಥರಾಸಿಯೇವ ವಾ. ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ಪನೇತ್ಥ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕೋಧನೋ ಅತಿಸೇವಿಯಮಾನೋ ಅತಿಉಪಸಙ್ಕಮಿಯಮಾನೋಪಿ ಕುಜ್ಝತಿಯೇವ, ‘‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೇಪಿ ಕುಜ್ಝತಿಯೇವ. ತಸ್ಮಾ ಪಲಾಲಗ್ಗಿ ವಿಯ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ ನ ಭಜಿತಬ್ಬೋ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೋ ಹಿ ಪಲಾಲಗ್ಗಿಂ ಅತಿಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಪ್ಪತಿ, ತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಝಾಯತಿ. ಯೋ ಅತಿಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಪ್ಪತಿ, ತಸ್ಸ ಸೀತಂ ನ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ. ಅನುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪನ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೇನ ತಪ್ಪನ್ತಸ್ಸ ಸೀತಂ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಲಾಲಗ್ಗಿ ವಿಯ ಕೋಧನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೇನ ¶ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ, ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ ನ ಭಜಿತಬ್ಬೋ ನ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬೋ.

ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋತಿ ಸುಚಿಮಿತ್ತೋ. ಕಲ್ಯಾಣಸಹಾಯೋತಿ ಸುಚಿಸಹಾಯೋ. ಸಹಾಯಾ ನಾಮ ಸಹಗಾಮಿನೋ ಸದ್ಧಿಂಚರಾ. ಕಲ್ಯಾಣಸಮ್ಪವಙ್ಕೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣೇಸು ಸುಚಿಪುಗ್ಗಲೇಸು ಸಮ್ಪವಙ್ಕೋ, ತನ್ನಿನ್ನತಪ್ಪೋಣತಪ್ಪಬ್ಭಾರಮಾನಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೮. ಗೂಥಭಾಣೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಗೂಥಭಾಣೀತಿ ಯೋ ಗೂಥಂ ವಿಯ ದುಗ್ಗನ್ಧಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ಪುಪ್ಫಭಾಣೀತಿ ¶ ಯೋ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಯ ಸುಗನ್ಧಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ಮಧುಭಾಣೀತಿ ಯೋ ಮಧು ವಿಯ ಮಧುರಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ಸಭಗ್ಗತೋತಿ ಸಭಾಯ ಠಿತೋ. ಪರಿಸಗ್ಗತೋತಿ ಗಾಮಪರಿಸಾಯ ಠಿತೋ. ಞಾತಿಮಜ್ಝಗತೋತಿ ಞಾತೀನಂ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ. ಪೂಗಮಜ್ಝಗತೋತಿ ಸೇಣೀನಂ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ. ರಾಜಕುಲಮಜ್ಝಗತೋತಿ ರಾಜಕುಲಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಮಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಠಿತೋ. ಅಭಿನೀತೋತಿ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯಾನೀತೋ. ಸಕ್ಖಿಪುಟ್ಠೋತಿ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ಏಹಮ್ಭೋ ಪುರಿಸಾತಿ ಆಲಪನಮೇತಂ. ಅತ್ತಹೇತು ವಾ ಪರಹೇತು ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಹೇತು ವಾ ಧನಹೇತು ವಾ. ಆಮಿಸಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖಹೇತು ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಮಿಸನ್ತಿ ಲಞ್ಜೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಅನ್ತಮಸೋ ತಿತ್ತಿರಿಯವಟ್ಟಕಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡನವನೀತಪಿಣ್ಡಾದಿಮತ್ತಕಸ್ಸ ಲಞ್ಜಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಮುಸಾವಾದಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತಿ.

ನೇಲಾತಿ ¶ ಏಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ದೋಸೋ, ನಾಸ್ಸ ಏಲನ್ತಿ ನೇಲಾ, ನಿದ್ದೋಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ’’ತಿ (ಉದಾ. ೬೫) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸೀಲಂ ವಿಯ. ಕಣ್ಣಸುಖಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರತಾಯ ಕಣ್ಣಾನಂ ಸುಖಾ, ಸೂಚಿವಿಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಕಣ್ಣಸೂಲಂ ನ ಜನೇತಿ. ಅತ್ಥಮಧುರತಾಯ ಸಕಲಸರೀರೇ ಕೋಪಂ ಅಜನೇತ್ವಾ ಪೇಮಂ ಜನೇತೀತಿ ಪೇಮನೀಯಾ. ಹದಯಂ ಗಚ್ಛತಿ ಅಪ್ಪಟಿಹಞ್ಞಮಾನಾ ಸುಖೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪವಿಸತೀತಿ ಹದಯಙ್ಗಮಾ. ಗುಣಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಪುರೇ ಭವಾತಿ ಪೋರೀ. ಪುರೇ ಸಂವಡ್ಢನಾರೀ ವಿಯ ಸುಕುಮಾರಾತಿಪಿ ಪೋರೀ. ಪುರಸ್ಸ ಏಸಾತಿಪಿ ಪೋರೀ. ಪುರಸ್ಸ ಏಸಾತಿ ನಗರವಾಸೀನಂ ಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಗರವಾಸಿನೋ ¶ ಹಿ ಯುತ್ತಕಥಾ ಹೋನ್ತಿ ¶ , ಪಿತಿಮತ್ತಂ ಪಿತಾತಿ, ಮಾತಿಮತ್ತಂ ಮಾತಾತಿ, ಭಾತಿಮತ್ತಂ ಭಾತಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವರೂಪೀ ಕಥಾ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಕನ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಬಹುಜನಕನ್ತಾ. ಕನ್ತಭಾವೇನೇವ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಮನಾಪಾ ಚಿತ್ತವುದ್ಧಿಕರಾತಿ ಬಹುಜನಮನಾಪಾ.

೯. ಅನ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೯. ನವಮೇ ಚಕ್ಖು ನ ಹೋತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ನ ಹೋತಿ. ಫಾತಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಫೀತಂ ವಡ್ಢಿತಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜೇತಿ ಸದೋಸನಿದ್ದೋಸೇ. ಹೀನಪ್ಪಣೀತೇತಿ ಅಧಮುತ್ತಮೇ. ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇತಿ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾಯೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿಬಾಹನತೋ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ‘‘ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ. ಸಾವಜ್ಜಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇಸು ಪನ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮೇ ‘‘ಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ’’ತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಕಧಮ್ಮೇ ‘‘ಕಣ್ಹಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ’’ತಿ ಯೇನ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಜಾನೇಯ್ಯ, ತಥಾರೂಪಮ್ಪಿಸ್ಸ ಚಕ್ಖು ನ ಹೋತೀತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನ ಚೇವ ಭೋಗಾ ತಥಾರೂಪಾತಿ ತಥಾಜಾತಿಕಾ ಭೋಗಾಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋನ್ತಿ. ನ ಚ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕುಬ್ಬತೀತಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಚ ನ ಕರೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಭೋಗುಪ್ಪಾದನಚಕ್ಖುನೋ ಚ ಪುಞ್ಞಕರಣಚಕ್ಖುನೋ ಚ ಅಭಾವೋ ವುತ್ತೋ. ಉಭಯತ್ಥ ಕಲಿಗ್ಗಾಹೋತಿ ಇಧಲೋಕೇ ಚ ಪರಲೋಕೇ ಚಾತಿ ಉಭಯಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅಪರದ್ಧಗ್ಗಾಹೋ, ಪರಾಜಯಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಉಭಯತ್ಥ ಕಲಿಗ್ಗಾಹೋತಿ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಕಲಿಗ್ಗಾಹೋ, ಪರಾಜಯಗ್ಗಾಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮೇನಾತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೇನಪಿ ದಸಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಅಧಮ್ಮೇನಪಿ. ಸಠೋತಿ ಕೇರಾಟಿಕೋ. ಭೋಗಾನಿ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ಭೋಗೇ ಗವೇಸತಿ. ಥೇಯ್ಯೇನ ¶ ಕೂಟಕಮ್ಮೇನ, ಮುಸಾವಾದೇನ ಚೂಭಯನ್ತಿ ಥೇಯ್ಯಾದೀಸು ಉಭಯೇನ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಂ? ಥೇಯ್ಯೇನ ಕೂಟಕಮ್ಮೇನ ಚ ಪರಿಯೇಸತಿ, ಥೇಯ್ಯೇನ ಮುಸಾವಾದೇನ ಚ ಪರಿಯೇಸತಿ ¶ , ಕೂಟಕಮ್ಮೇನ ಮುಸಾವಾದೇನ ಚ ಪರಿಯೇಸತಿ. ಸಙ್ಘಾತುನ್ತಿ ಸಙ್ಘರಿತುಂ. ಧಮ್ಮಲದ್ಧೇಹೀತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಂ ಅಕೋಪೇತ್ವಾ ಲದ್ಧೇಹಿ. ಉಟ್ಠಾನಾಧಿಗತನ್ತಿ ವೀರಿಯೇನ ¶ ಅಧಿಗತಂ. ಅಬ್ಯಗ್ಘಮಾನಸೋತಿ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛಚಿತ್ತೋ. ಭದ್ದಕಂ ಠಾನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ದೇವಟ್ಠಾನಂ. ನ ಸೋಚತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅನ್ತೋಸೋಕೇನ ನ ಸೋಚತಿ.

೧೦. ಅವಕುಜ್ಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೦. ದಸಮೇ ಅವಕುಜ್ಜಪಞ್ಞೋತಿ ಅಧೋಮುಖಪಞ್ಞೋ. ಉಚ್ಛಙ್ಗಪಞ್ಞೋತಿ ಉಚ್ಛಙ್ಗಸದಿಸಪಞ್ಞೋ. ಪುಥುಪಞ್ಞೋತಿ ವಿತ್ಥಾರಿಕಪಞ್ಞೋ. ಆದಿಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿಆದೀಸು ಆದೀತಿ ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಪನಾ. ಮಜ್ಝನ್ತಿ ಕಥಾವೇಮಜ್ಝಂ. ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ. ಇತಿಸ್ಸ ತೇ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಾ ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಪನೇಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಭದ್ದಕಂ ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ, ವೇಮಜ್ಝೇಪಿ ಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ಥಿ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ, ಅತ್ಥಿ ಸಾಸನಸ್ಸ. ತತ್ಥ ದೇಸನಾಯ ತಾವ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಯ ಪಠಮಪದಂ ಆದಿ, ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಮಜ್ಝಂ, ಅವಸಾನಪದಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ಆದಿ, ಅನುಸನ್ಧಿ ಮಜ್ಝಂ, ಇದಮವೋಚಾತಿ ಅಪ್ಪನಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಪಠಮೋ ಅನುಸನ್ಧಿ ಆದಿ, ತತೋ ಪರಂ ಏಕೋ ವಾ ಅನೇಕೇ ವಾ ಮಜ್ಝಂ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಅಯಂ ತಾವ ದೇಸನಾಯ ನಯೋ. ಸಾಸನಸ್ಸ ಪನ ಸೀಲಂ ಆದಿ, ಸಮಾಧಿ ಮಜ್ಝಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಸಮಾಧಿ ವಾ ಆದಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಮಜ್ಝಂ, ಮಗ್ಗೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾ ಆದಿ, ಮಗ್ಗೋ ಮಜ್ಝಂ, ಫಲಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಮಗ್ಗೋ ವಾ ಆದಿ, ಫಲಂ ಮಜ್ಝಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ದ್ವೇ ದ್ವೇ ವಾ ಕಯಿರಮಾನೇ ಸೀಲಸಮಾಧಯೋ ಆದಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾ ಮಜ್ಝಂ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ.

ಸಾತ್ಥನ್ತಿ ¶ ಸಾತ್ಥಕಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ. ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಅಕ್ಖರಪಾರಿಪೂರಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ. ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಕಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅನೂನಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ. ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ ಏವಂ ದೇಸೇನ್ತಾ ಚ ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಭೂತಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ. ನೇವ ಆದಿಂ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ನೇವ ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಪನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ.

ಕುಮ್ಭೋತಿ ಘಟೋ. ನಿಕುಜ್ಜೋತಿ ಅಧೋಮುಖೋ ಠಪಿತೋ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಕುಮ್ಭೋ ನಿಕುಜ್ಜೋ ವಿಯ ಅವಕುಜ್ಜಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಉದಕಾಸಿಞ್ಚನಕಾಲೋ ¶ ವಿಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಲದ್ಧಕಾಲೋ, ಉದಕಸ್ಸ ¶ ವಿವಟ್ಟನಕಾಲೋ ವಿಯ ತಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಕಾಲೋ, ಉದಕಸ್ಸ ಅಸಣ್ಠಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಆಕಿಣ್ಣಾನೀತಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ. ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾಯ ಪಕಿರೇಯ್ಯಾತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿತಾಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಉಚ್ಛಙ್ಗೋ ವಿಯ ಉಚ್ಛಙ್ಗಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನಾನಾಖಜ್ಜಕಾನಿ ವಿಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ಉಚ್ಛಙ್ಗೇ ನಾನಾಖಜ್ಜಕಾನಿ ಖಾದನ್ತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೋ ವಿಯ ತಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಕಾಲೋ, ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾ ಪಕಿರಣಕಾಲೋ ವಿಯ ತಸ್ಮಾ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಉಕ್ಕುಜ್ಜೋತಿ ಉಪರಿಮುಖೋ ಠಪಿತೋ. ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಉಪರಿಮುಖೋ ಠಪಿತೋ ಕುಮ್ಭೋ ವಿಯ ಪುಥುಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಉದಕಸ್ಸ ಆಸಿತ್ತಕಾಲೋ ವಿಯ ದೇಸನಾಯ ¶ ಲದ್ಧಕಾಲೋ, ಉದಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಕಾಲೋ, ನೋ ವಿವಟ್ಟನಕಾಲೋ ವಿಯ ವುಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದುಮ್ಮೇಧೋತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋ. ಅವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ ಸಂವಿದಹನಪಞ್ಞಾಯ ರಹಿತೋ. ಗನ್ತಾತಿ ಗಮನಸೀಲೋ. ಸೇಯ್ಯೋ ಏತೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಉತ್ತರಿತರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಧಮ್ಮಂ ಸಹ ಸೀಲೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ. ಅನ್ತಕರೋ ಸಿಯಾತಿ ಕೋಟಿಕರೋ ಪರಿಚ್ಛೇದಕರೋ ಪರಿವಟುಮಕರೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ.

ಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

೪. ದೇವದೂತವಗ್ಗೋ

೧. ಸಬ್ರಹ್ಮಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಅಜ್ಝಾಗಾರೇತಿ ಸಕೇ ಘರೇ. ಪೂಜಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯಂ ಘರೇ ಅತ್ಥಿ, ತೇನ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಾ ಗೋಪಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಮಾತಾಪಿತುಪೂಜಕಾನಿ ಕುಲಾನಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಾನೀತಿ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ¶ ಸಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಕಾದಿಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಸಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಕಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಭಾವಸಾಧನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ. ಬಹುಕಾರಾತಿ ಪುತ್ತಾನಂ ಬಹೂಪಕಾರಾ. ಆಪಾದಕಾತಿ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಆಪಾದಕಾ. ಪುತ್ತಕಾನಂ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಜೀವಿತಂ ಆಪಾದಿತಂ ಪಾಲಿತಂ ಘಟಿತಂ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೇನ ಪವತ್ತಿತಂ. ಪೋಸಕಾತಿ ಹತ್ಥಪಾದೇ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಹದಯಲೋಹಿತಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಪೋಸೇತಾರೋ. ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಾರೋತಿ ಪುತ್ತಾನಂ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ¶ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಾರೋ ನಾಮ.

ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋತಿ ಸೇಟ್ಠಾಧಿವಚನಂ. ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಚತಸ್ಸೋ ಭಾವನಾ ಅವಿಜಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಮೇತ್ತಾ ಕರುಣಾ ಮುದಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ, ಏವಮೇವ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪುತ್ತಕೇಸು ಚತಸ್ಸೋ ಭಾವನಾ ಅವಿಜಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಕುಚ್ಛಿಗತಸ್ಮಿಂ ಹಿ ದಾರಕೇ ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ಪುತ್ತಕಂ ಅರೋಗಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯದಾ ಪನೇಸ ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ ಊಕಾಹಿ ವಾ ಮಙ್ಕುಲಾದೀಹಿ ಪಾಣಕೇಹಿ ದಟ್ಠೋ ದುಕ್ಖಸೇಯ್ಯಾಯ ವಾ ಪನ ಪೀಳಿತೋ ಪರೋದತಿ ವಿರವತಿ, ತದಾಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಕಾರುಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಆಧಾವಿತ್ವಾ ವಿಧಾವಿತ್ವಾ ಕೀಳನಕಾಲೇ ಪನ ಲೋಭನೀಯವಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಠಿತಕಾಲೇ ದಾರಕಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸತವಿಹತಕಪ್ಪಾಸಪಿಚುಪಟಲಂ ವಿಯ ಮುದುಕಂ ಹೋತಿ ಆಮೋದಿತಂ ಪಮೋದಿತಂ, ತದಾ ತೇಸಂ ಮುದಿತಾ ಲಬ್ಭತಿ. ಯದಾ ಪನೇಸ ಪುತ್ತೋ ದಾರಾಭರಣಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ತದಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ‘‘ಸಕ್ಕೋತಿ ದಾನಿ ನೋ ಪುತ್ತಕೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಯಾಪೇತು’’ನ್ತಿ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ ¶ ವುಚ್ಚರೇತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಹಿ ಜಾತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಏವಂ ನಿಸೀದ, ಏವಂ ತಿಟ್ಠ, ಏವಂ ಗಚ್ಛ, ಏವಂ ಸಯ, ಏವಂ ಖಾದ, ಏವಂ ಭುಞ್ಜ, ಅಯಂ ತೇ, ತಾತಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಅಯಂ ಭಾತಿಕಾತಿ, ಅಯಂ ಭಗಿನೀತಿ, ಇದಂ ನಾಮ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಇದಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಅಸುಕಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಗಾಹಾಪೇನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ಅಥಾಪರಭಾಗೇ ¶ ಅಞ್ಞೇ ಆಚರಿಯಾ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪಅಸ್ಸಸಿಪ್ಪರಥಸಿಪ್ಪಧನುಸಿಪ್ಪಥರುಸಿಪ್ಪಮುದ್ದಾಗಣನಾದೀನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೋ ¶ ಸರಣಾನಿ ದೇತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದೀನಿ ಪಾಪೇತಿ. ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಪಚ್ಛಾಚರಿಯಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪನ ಸಬ್ಬಪಠಮಾ, ತೇನಾಹ – ‘‘ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ ವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವುಚ್ಚರೇತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಥಿಯನ್ತಿ. ಆಹುನೇಯ್ಯಾ ಚ ಪುತ್ತಾನನ್ತಿ ಪುತ್ತಾನಂ ಆಹುತಂ ಪಾಹುತಂ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಅನ್ನಪಾನಾದಿಂ ಅರಹನ್ತಿ, ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಹುನೇಯ್ಯಾ ಚ ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಜಾಯ ಅನುಕಮ್ಪಕಾತಿ ಪರೇಸಂ ಪಾಣೇ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಜಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಿ ಗೋಪಾಯನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಜಾಯ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ನಮಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ನಮೋ ಕರೇಯ್ಯ. ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಸಕ್ಕಾರೇನ ಪಟಿಮಾನೇಯ್ಯ. ಇದಾನಿ ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನ್ನೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನ್ನೇನಾತಿ ಯಾಗುಭತ್ತಖಾದನೀಯೇನ. ಪಾನೇನಾತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಪಾನೇನ. ವತ್ಥೇನಾತಿ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಕೇನ ವತ್ಥೇನ. ಸಯನೇನಾತಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಾನುಪ್ಪದಾನೇನ. ಉಚ್ಛಾದನೇನಾತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾ ಸುಗನ್ಧಕರಣುಚ್ಛಾದನೇನ. ನ್ಹಾಪನೇನಾತಿ ಸೀತೇ ಉಣ್ಹೋದಕೇನ, ಉಣ್ಹೇ ಸೀತೋದಕೇನ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ನ್ಹಾಪನೇನ. ಪಾದಾನಂ ಧೋವನೇನಾತಿ ಉಣ್ಹೋದಕಸೀತೋದಕೇಹಿ ಪಾದಧೋವನೇನ ಚೇವ ತೇಲಮಕ್ಖನೇನ ಚ. ಪೇಚ್ಚಾತಿ ಪರಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ. ಸಗ್ಗೇ ಪಮೋದತೀತಿ ಇಧ ತಾವ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಪಾರಿಚರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಾರಿಚರಿಯಕಾರಣಾ ತಂ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ ಇಧೇವ ಪಸಂಸನ್ತಿ ¶ , ಪರಲೋಕಂ ಪನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ಠಿತೋ ಸೋ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾಕೋ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಆಮೋದತಿ ಪಮೋದತೀತಿ.

೨. ಆನನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೨. ದುತಿಯೇ ತಥಾರೂಪೋತಿ ತಥಾಜಾತಿಕೋ. ಸಮಾಧಿಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಲಾಭೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಯೋ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಟ್ಠೇನ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ಅಹಙ್ಕಾರಮಮಙ್ಕಾರಮಾನಾನುಸಯಾತಿ ಅಹಙ್ಕಾರದಿಟ್ಠಿ ಚ ಮಮಙ್ಕಾರತಣ್ಹಾ ಚ ಮಾನಾನುಸಯೋ ¶ ಚಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ¶ ಚ ಕಿಲೇಸಾ. ನಾಸ್ಸೂತಿ ನ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತೇಸೂತಿ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಂ, ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಂ, ಗನ್ಧನಿಮಿತ್ತಂ, ರಸನಿಮಿತ್ತಂ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಸಸ್ಸತಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ, ಪುಗ್ಗಲನಿಮಿತ್ತಂ ಧಮ್ಮನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಏವರೂಪೇಸು ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತೇಸು. ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಧಿಞ್ಚೇವ ಫಲಞಾಣಞ್ಚ. ಸಿಯಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ.

ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ, ಆನನ್ದ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖುನೋ. ಏತಂ ಸನ್ತಂ ಏತಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತಂ ನಾಮ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾವ ದಿವಸಮ್ಪಿ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸನ್ತನ್ತೇವ ಪವತ್ತತೀತಿಪಿ ಸನ್ತಂ. ಪಣೀತನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಪಣೀತನ್ತೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಣೀತಂ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದೀನಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ’’ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ದಿವಸಭಾಗಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತೇವ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ… ತಥಾ ತೀಸು ಭವೇಸು ವಾನಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ¶ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದೀನಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅಟ್ಠವಿಧೇ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ದ್ವೇಪಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತೇವ.

ಸಙ್ಖಾಯಾತಿ ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಪರೋಪರಾನೀತಿ ಪರಾನಿ ಚ ಓಪರಾನಿ ಚ. ಪರಅತ್ತಭಾವಸಕಅತ್ತಭಾವಾನಿ ಹಿ ಪರಾನಿ ಚ ಓಪರಾನಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಅರಹತೋ. ಇಞ್ಜಿತನ್ತಿ ರಾಗಿಞ್ಜಿತಂ ದೋಸಮೋಹಮಾನದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸದುಚ್ಚರಿತಿಞ್ಜಿತನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಸತ್ತ ಇಞ್ಜಿತಾನಿ ಚಲಿತಾನಿ ಫನ್ದಿತಾನಿ. ನತ್ಥಿ ಕುಹಿಞ್ಚೀತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇಪಿ ನತ್ಥಿ. ಸನ್ತೋತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸಾನಂ ಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತೋ. ವಿಧೂಮೋತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಧೂಮವಿರಹಿತೋ. ಅನೀಘೋತಿ ರಾಗಾದಿಈಘವಿರಹಿತೋ. ನಿರಾಸೋತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ. ಅತಾರೀತಿ ತಿಣ್ಣೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ. ಸೋತಿ ಸೋ ಅರಹಂ ಖೀಣಾಸವೋ. ಜಾತಿಜರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜಾತಿಜರಾಗಹಣೇನೇವ ಬ್ಯಾಧಿಮರಣಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಸುತ್ತನ್ತೇಪಿ ಗಾಥಾಯಪಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೇವ ಕಥಿತಾತಿ.

೩. ಸಾರಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೩. ತತಿಯೇ ¶ ಸಂಖಿತ್ತೇನಾತಿ ಮಾತಿಕಾಠಪನೇನ. ವಿತ್ಥಾರೇನಾತಿ ಠಪಿತಮಾತಿಕಾವಿಭಜನೇನ. ಸಂಖಿತ್ತವಿತ್ಥಾರೇನಾತಿ ¶ ಕಾಲೇ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಕಾಲೇ ವಿತ್ಥಾರೇನ. ಅಞ್ಞಾತಾರೋ ಚ ದುಲ್ಲಭಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಕಪುಗ್ಗಲಾ ಪನ ದುಲ್ಲಭಾ. ಇದಂ ಭಗವಾ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಘಟ್ಟೇಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕಥೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನ ವದತಿ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪನ ‘‘ವಿಸ್ಸತ್ಥಾ ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ದೇಸೇಥ, ಅಹಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ನಯಸತೇನ ನಯಸಹಸ್ಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಮೇಸ ಭಾರೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ದೇಸನಾಯ ಉಸ್ಸಾಹೇನ್ತೋ ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಮಾತಿಹಾತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಚ್ಛೇಚ್ಛಿ ¶ ತಣ್ಹನ್ತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಸತ್ಥೇನ ತಣ್ಹಂ ಛಿನ್ದಿ. ವಿವತ್ತಯಿ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಸಂಯೋಜನಂ ಸಮೂಲಕಂ ಉಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡೇಸಿ. ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ನವವಿಧಸ್ಸ ಮಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ. ಇದಞ್ಚ ಪನ ಮೇತಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತನ್ತಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಮಯಾ ಪಾರಾಯನೇ ಉದಯಪಞ್ಹೇ ಇದಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಏತಂ ಭಾಸಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಯಂ ತಂ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಹಾನಂ ಕಾಮಸಞ್ಞಾನನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಉದಯಪಞ್ಹೇ ಚ ಏತಂ ಪದಂ ‘‘ಪಹಾನಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾನ’’ನ್ತಿ (ಸು. ನಿ. ೧೧೧೨; ಚೂಳನಿ. ಉದಯಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೭೫) ಆಗತಂ, ಇಧ ಪನ ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕೇಹಿ ‘‘ಕಾಮಸಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿ ಆರೋಪಿತಂ. ತತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಏಕೋಯೇವ. ಕಾಮಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಕಾಮೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾನಂ, ಅಟ್ಠಹಿ ವಾ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಹಜಾತಸಞ್ಞಾನಂ. ದೋಮನಸ್ಸಾನ ಚೂಭಯನ್ತಿ ಏತಾಸಞ್ಚ ಕಾಮಸಞ್ಞಾನಂ ಚೇತಸಿಕದೋಮನಸ್ಸಾನಞ್ಚಾತಿ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಹಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಹಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಅಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಬ್ರೂಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ‘‘ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಚ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಹಾನಂ ವೂಪಸಮಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಂ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ. ಉದಯಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೭೫) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಪಹಾನನ್ತಿ ಹಿ ಖೀಣಾಕಾರಸಙ್ಖಾತೋ ವೂಪಸಮೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೋ ಮಗ್ಗೋಪಿ, ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲಮ್ಪಿ ¶ , ಯಂ ಆಗಮ್ಮ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಂ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಆಗತಾನಿ. ‘‘ಅಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪನ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಥಿನಸ್ಸ ¶ ಚ ಪನೂದನನ್ತಿಪಿ ಥಿನಸ್ಸ ಚ ಪನೂದನನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ¶ . ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾನಂ ನಿವಾರಣನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚನಿವಾರಣಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಫಲಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ.

ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಸಂಸುದ್ಧನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕೇ ಫಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಚ ಸತಿಯಾ ಚ ಸಂಸುದ್ಧಂ. ಧಮ್ಮತಕ್ಕಪುರೇಜವನ್ತಿ ಧಮ್ಮತಕ್ಕೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ಆದಿತೋ ಹೋತಿ, ಪುರತೋ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮತಕ್ಕಪುರೇಜವೋ. ತಂ ಧಮ್ಮತಕ್ಕಪುರೇಜವಂ. ಅಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಪರಿಯೋಸಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಂ, ಅಞ್ಞಾಯ ವಾ ವಿಮೋಕ್ಖಂ ಅಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಭೇದನನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಭೇದನನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಭೇದನಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಂ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ. ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಇಮೇಹಿ ಪಹಾನನ್ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪. ನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ನಿದಾನಾನೀತಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನಂ. ಲೋಭೋ ನಿದಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯಾತಿ ಲುಬ್ಭನಪಲುಬ್ಭನಸಭಾವೋ ಲೋಭೋ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯ ಪಿಣ್ಡಕರಣತ್ಥಾಯ ನಿದಾನಂ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದೋಸೋತಿ ದುಸ್ಸನಪದುಸ್ಸನಸಭಾವೋ ದೋಸೋ. ಮೋಹೋತಿ ಮುಯ್ಹನಪಮುಯ್ಹನಸಭಾವೋ ಮೋಹೋ.

ಲೋಭಪಕತನ್ತಿ ಲೋಭೇನ ಪಕತಂ, ಲೋಭಾಭಿಭೂತೇನ ಲುದ್ಧೇನ ಹುತ್ವಾ ಕತಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಭತೋ ಜಾತನ್ತಿ ಲೋಭಜಂ. ಲೋಭೋ ನಿದಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಲೋಭನಿದಾನಂ. ಲೋಭೋ ಸಮುದಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಲೋಭಸಮುದಯಂ. ಸಮುದಯೋತಿ ಪಚ್ಚಯೋ, ಲೋಭಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಸ್ಸ ಲೋಭಜಕಮ್ಮವತೋ ¶ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಖನ್ಧಾ ಪಾತುಭವನ್ತಿ. ತತ್ಥ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಚ್ಚತೀತಿ ತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ. ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇತಿಆದಿ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ವಾ ಹೋತಿ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ವಾ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಂ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಖಣ್ಡಾನೀತಿ ¶ ಅಭಿನ್ನಾನಿ. ಅಪೂತೀನೀತಿ ಪೂತಿಭಾವೇನ ಅಬೀಜತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಿ. ಅವಾತಾತಪಹತಾನೀತಿ ¶ ನ ವಾತೇನ ನ ಚ ಆತಪೇನ ಹತಾನಿ. ಸಾರಾದಾನೀತಿ ಗಹಿತಸಾರಾನಿ ಸಾರವನ್ತಾನಿ ನ ನಿಸ್ಸಾರಾನಿ. ಸುಖಸಯಿತಾನೀತಿ ಸನ್ನಿಚಯಭಾವೇನ ಸುಖಂ ಸಯಿತಾನಿ. ಸುಖೇತ್ತೇತಿ ಮಣ್ಡಖೇತ್ತೇ. ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಾಯ ಭೂಮಿಯಾತಿ ನಙ್ಗಲಕಸನೇನ ಚೇವ ಅಟ್ಠದನ್ತಕೇನ ಚ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಕಮ್ಮಕತಾಯ ಖೇತ್ತಭೂಮಿಯಾ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನೀತಿ ಠಪಿತಾನಿ ರೋಪಿತಾನಿ. ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅನುಪ್ಪವೇಸೇಯ್ಯ. ವುದ್ಧಿನ್ತಿಆದೀಸು ಉದ್ಧಗ್ಗಮನೇನ ವುದ್ಧಿಂ, ಹೇಟ್ಠಾ ಮೂಲಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನೇನ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ, ಸಮನ್ತಾ ವಿತ್ಥಾರಿಕಭಾವೇನ ವೇಪುಲ್ಲಂ.

ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಮ್ಮವಿಭತ್ತಿ ನಾಮ ಕಥೇತಬ್ಬಾ. ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಹಿ ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಂ, ಯಗ್ಗರುಕಂ ಯಬ್ಬಹುಲಂ ಯದಾಸನ್ನಂ ಕಟತ್ತಾ ವಾ ಪನ ಕಮ್ಮಂ, ಜನಕಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಉಪಪೀಳಕಂ ಉಪಘಾತಕನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಏಕಜವನವೀಥಿಯಂ ಸತ್ತಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾ ಪಠಮಜವನಚೇತನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ ¶ ಕಾಕವಳಿಯಪುಣ್ಣಸೇಟ್ಠೀನಂ ವಿಯ ಕುಸಲಂ, ನನ್ದಯಕ್ಖನನ್ದಮಾಣವಕನನ್ದಗೋಘಾತಕಕೋಕಾಲಿಯಸುಪ್ಪಬುದ್ಧದೇವದತ್ತಚಿಞ್ಚಮಾಣವಿಕಾನಂ ವಿಯ ಚ ಅಕುಸಲಂ. ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಪನ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅವಿಪಾಕಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಂ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋಪಮಾಯ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಿಗಲುದ್ದಕೇನ ಮಿಗಂ ದಿಸ್ವಾ ಧನುಂ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಖಿತ್ತೋ ಸರೋ ಸಚೇ ನ ವಿರಜ್ಝತಿ, ತಂ ಮಿಗಂ ತತ್ಥೇವ ಪಾತೇತಿ, ಅಥ ನಂ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ನಿಚ್ಚಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕಂ ಛೇತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಆದಾಯ ಪುತ್ತದಾರಂ ತೋಸೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ. ಸಚೇ ಪನ ವಿರಜ್ಝತಿ, ಮಿಗೋ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ದಿಸಂ ನ ಓಲೋಕೇತಿ. ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸರಸ್ಸ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮಿಗವಿಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕವಾರಪಟಿಲಾಭೋ, ಅವಿಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಅವಿಪಾಕಭಾವಾಯ ಸಮ್ಪಜ್ಜನನ್ತಿ.

ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾ ಪನ ಸತ್ತಮಜವನಚೇತನಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ತಂ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ. ತಂ ಪನೇತಂ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ, ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಏಕಾಯ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಆನನ್ತರಿಯಾನಂ ಕತ್ತಾ ಏಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಸೇಸಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ¶ ಚ ಕಮ್ಮಾನಿ ಚ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಭಾವಂಯೇವ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅವಿಪಾಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಪುರಿಮಉಪಮಾಯಯೇವ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ಉಭಿನ್ನಂ ¶ ಅನ್ತರೇ ಪನ ಪಞ್ಚಜವನಚೇತನಾ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ತಂ ಅನಾಗತೇ ಯದಾ ಓಕಾಸಂ ಲಭತಿ, ತದಾ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ. ಸತಿ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುನಖಲುದ್ದಕೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಸುನಖಲುದ್ದಕೇನ ಮಿಗಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುನಖೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ ಮಿಗಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಡಂಸತಿ; ಏವಮೇವಂ ¶ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಓಕಾಸಂ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ, ತೇನ ಮುತ್ತೋ ಸತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಪನ ಗರುಕಾಗರುಕೇಸು ಯಂ ಗರುಕಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಯಗ್ಗರುಕಂ ನಾಮ. ತದೇತಂ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮಂ, ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಸೇಸಾನಿ ಕುಸಲಾನಿ ವಾ ಅಕುಸಲಾನಿ ವಾ ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತದೇವ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದೇತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಸಾಸಪಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ ಸಕ್ಖರಾ ವಾ ಅಯಗುಳಿಕಾ ವಾ ಉದಕರಹದೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಉಪ್ಲವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಹೇಟ್ಠಾವ ಪವಿಸತಿ; ಏವಮೇವ ಕುಸಲೇಪಿ ಅಕುಸಲೇಪಿ ಯಂ ಗರುಕಂ, ತದೇವ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ.

ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಪನ ಯಂ ಬಹುಲಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಯಬ್ಬಹುಲಂ ನಾಮ. ತಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಲದ್ಧಾಸೇವನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ವಾ ಬಲವಕುಸಲಕಮ್ಮೇಸು ಸೋಮನಸ್ಸಕರಂ, ಅಕುಸಲಕಮ್ಮೇಸು ಸನ್ತಾಪಕರಂ, ಏತಂ ಯಬ್ಬಹುಲಂ ನಾಮ. ತದೇತಂ ಯಥಾ ನಾಮ ದ್ವೀಸು ಮಲ್ಲೇಸು ಯುದ್ಧಭೂಮಿಂ ಓತಿಣ್ಣೇಸು ಯೋ ಬಲವಾ, ಸೋ ಇತರಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ; ಏವಮೇವ ಇತರಂ ದುಬ್ಬಲಕಮ್ಮಂ ಅವತ್ಥರಿತ್ವಾ ಯಂ ಆಸೇವನವಸೇನ ವಾ ಬಹುಲಂ, ಆಸನ್ನವಸೇನ ವಾ ಬಲವಂ, ತಂ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ, ದುಟ್ಠಗಾಮಣಿಅಭಯರಞ್ಞೋ ಕಮ್ಮಂ ವಿಯ.

ಸೋ ಕಿರ ಚೂಳಙ್ಗಣಿಯಯುದ್ಧೇ ಪರಾಜಿತೋ ವಳವಂ ಆರುಯ್ಹ ಪಲಾಯಿ. ತಸ್ಸ ಚೂಳುಪಟ್ಠಾಕೋ ತಿಸ್ಸಾಮಚ್ಚೋ ನಾಮ ಏಕಕೋವ ಪಚ್ಛತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಏಕಂ ಅಟವಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಜಿಘಚ್ಛಾಯ ಬಾಧಯಮಾನಾಯ – ‘‘ಭಾತಿಕ ತಿಸ್ಸ, ಅತಿವಿಯ ನೋ ಜಿಘಚ್ಛಾ ಬಾಧತಿ, ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ ¶ . ಅತ್ಥಿ, ದೇವ, ಮಯಾ ಸಾಟಕನ್ತರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಸುವಣ್ಣಸರಕಭತ್ತಂ ಆಭತನ್ತಿ. ತೇನ ಹಿ ಆಹರಾತಿ. ಸೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಠಪೇಸಿ. ರಾಜಾ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ತಾತ, ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಮಯಂ ತಯೋ ಜನಾ, ಕಸ್ಮಾ ದೇವೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕಾರಯತೀತಿ? ಭಾತಿಕ ¶ ತಿಸ್ಸ, ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಹಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸರಾಮಿ, ನ ಮೇ ಅಯ್ಯಾನಂ ಅದತ್ವಾ ಆಹಾರೋ ಪರಿಭುತ್ತಪುಬ್ಬೋ ಅತ್ಥಿ, ಸ್ವಾಹಂ ಅಜ್ಜಪಿ ಅದತ್ವಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಸೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಾಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಾಲಂ ಘೋಸೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಛಡ್ಡಿತಾರಞ್ಞೇ ಕುತೋ, ಅಯ್ಯೇ, ಲಭಿಸ್ಸಾಮ ದೇವಾತಿ ¶ . ‘‘ನಾಯಂ ತವ ಭಾರೋ. ಸಚೇ ಮಮ ಸದ್ಧಾ ಅತ್ಥಿ, ಅಯ್ಯೇ, ಲಭಿಸ್ಸಾಮ, ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ಕಾಲಂ ಘೋಸೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ‘‘ಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇ, ಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಘೋಸೇಸಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಬೋಧಿಮಾತುಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತಂ ಸದ್ದಂ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ಸುತ್ವಾ ‘ಕತ್ಥಾಯಂ ಸದ್ದೋ’ತಿ ತಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ದುಟ್ಠಗಾಮಣಿಅಭಯಮಹಾರಾಜಾ ಯುದ್ಧಪರಾಜಿತೋ ಅಟವಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏಕಂ ಸರಕಭತ್ತಂ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕಾರೇತ್ವಾ ‘ಏಕಕೋವ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಕಾಲಂ ಘೋಸಾಪೇಸೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಯಾ ರಞ್ಞೋ ಸಙ್ಗಹಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಮನೋಗತಿಯಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ರಾಜಾ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ‘‘ಪಸ್ಸ, ಭಾತಿಕ, ತಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಪತ್ತಂ, ಭನ್ತೇ, ದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಪತ್ತಂ ನೀಹರಿ. ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಆಹಾರಪರಿಸ್ಸಯೋ ನಾಮ ಮಾ ಕದಾಚಿ ಹೋತೂ’’ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಿಸ್ಸಾಮಚ್ಚೋಪಿ ‘‘ಮಮ ಅಯ್ಯಪುತ್ತೇ ಪಸ್ಸನ್ತೇ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಥೇರಸ್ಸೇವ ಪತ್ತೇ ಆಕಿರಿ. ವಳವಾಪಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಥೇರಸ್ಸೇವ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ವಳವಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಥೇರಸ್ಸೇವ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಭತ್ತಂ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆಲೋಪಸಙ್ಖೇಪೇನ ಅದಾಸಿ.

ರಾಜಾಪಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತಿವಿಯಮ್ಹಾ ಜಿಘಚ್ಛಿತಾ, ಸಾಧು ವತಸ್ಸ ಸಚೇ ಅತಿರೇಕಭತ್ತಸಿತ್ಥಾನಿ ¶ ಪಹಿಣೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ರಞ್ಞೋ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಅತಿರೇಕಭತ್ತಂ ¶ ಏತೇಸಂ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಆಕಾಸೇ ಖಿಪಿ, ಪತ್ತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಭತ್ತಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಜನಾನಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ಪತ್ತಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ‘‘ತುಚ್ಛಪತ್ತಂ ನ ಪೇಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉತ್ತರಿಸಾಟಕಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ ಸಾಟಕಂ ಪತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಪತ್ತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಮ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾತೂ’’ತಿ ಆಕಾಸೇ ಖಿಪಿ. ಪತ್ತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ.

ಅಪರಭಾಗೇ ರಞ್ಞೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಧಾತೂನಂ ಅಟ್ಠಮಭಾಗಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವೀಸರತನಸತಿಕಂ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ ಕಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತೇಯೇವ ಚೇತಿಯೇ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಸಮಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ಅಥಸ್ಸ ಮಹಾಚೇತಿಯಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪಞ್ಚನಿಕಾಯವಸೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋನ್ತೇ ಛಹಿ ದೇವಲೋಕೇಹಿ ಛ ರಥಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪುರತೋ ಆಕಾಸೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಪುಞ್ಞಪೋತ್ಥಕಂ ಆಹರಥಾ’’ತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುಞ್ಞಪೋತ್ಥಕಂ ವಾಚಾಪೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಪರಿತೋಸೇಸಿ. ಸೋ ‘‘ಪರತೋ ¶ ವಾಚೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಪೋತ್ಥಕವಾಚಕೋ ‘‘ಚೂಳಙ್ಗಣಿಯಯುದ್ಧೇ ಪರಾಜಿತೇನ ತೇ ದೇವ ಅಟವಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಏಕಂ ಸರಕಭತ್ತಂ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕಾರೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಾತುಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾ ದಿನ್ನಾ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ‘‘ಠಪೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕತರೋ ದೇವಲೋಕೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿ? ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ತುಸಿತಭವನಂ ಮಹಾರಾಜಾತಿ. ರಾಜಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತುಸಿತಭವನತೋ ಆಗತರಥೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತುಸಿತಭವನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಇದಂ ಬಲವಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕದಾನೇ ವತ್ಥು.

ಯಂ ಪನ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಆಸನ್ನಮರಣೇ ಅನುಸ್ಸರಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಂ ಯದಾಸನ್ನಂ ನಾಮ. ತದೇತಂ ಯಥಾ ನಾಮ ಗೋಗಣಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ ವಜಸ್ಸ ದ್ವಾರೇ ವಿವಟೇ ಪರಭಾಗೇ ದಮ್ಮಗವಬಲವಗವೇಸು ¶ ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಯೋ ವಜದ್ವಾರಸ್ಸ ಆಸನ್ನೋ ಹೋತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದುಬ್ಬಲಜರಗ್ಗವೋಪಿ, ಸೋ ಏವ ಪಠಮತರಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಏವಮೇವ ಅಞ್ಞೇಸು ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಮರಣಕಾಲಸ್ಸ ಆಸನ್ನತ್ತಾ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ.

ತತ್ರಿಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ – ಮಧುಅಙ್ಗಣಗಾಮೇ ಕಿರ ಏಕೋ ದಮಿಳದೋವಾರಿಕೋ ಪಾತೋವ ಬಳಿಸಂ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಚ್ಛೇ ವಧಿತ್ವಾ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ¶ ಏಕೇನ ತಣ್ಡುಲಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏಕೇನ ದಧಿಂ, ಏಕಂ ಪಚತಿ. ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ಪಞ್ಞಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಅನುಟ್ಠಾನಸೇಯ್ಯಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಗಿರಿವಿಹಾರವಾಸೀ ಚೂಳಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ‘‘ಮಾ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಮಯಿ ಪಸ್ಸನ್ತೇ ನಸ್ಸತೂ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಗೇಹದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭರಿಯಾ, ‘‘ಸಾಮಿ, ಥೇರೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಹಂ ಪಞ್ಞಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ನ ಗತಪುಬ್ಬೋ, ಕತರೇನ ಮೇ ಗುಣೇನ ಥೇರೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಗಚ್ಛಾತಿ ನಂ ವದಥಾತಿ. ಸಾ ‘‘ಅತಿಚ್ಛಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ‘‘ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಕಾ ಸರೀರಪ್ಪವತ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ದುಬ್ಬಲೋ, ಭನ್ತೇತಿ. ಥೇರೋ ಘರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಸೀಲಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ದೇಥಾತಿ. ಥೇರೋ ತೀಣಿ ಸರಣಾನಿ ದತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ದಾತುಂ ಆರಭಿ. ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನೀತಿ ವಚನಕಾಲೇಯೇವ ಜಿವ್ಹಾ ಪಪತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗತೋ. ಸೋಪಿ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಚ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಮಯಾ ಇದಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಥೇರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ದೇವಲೋಕತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ‘‘ಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ದಮಿಳದೋವಾರಿಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಸೀತಿ? ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕೇಸು, ಭನ್ತೇ, ಸಚೇ ಮೇ ಅಯ್ಯೋ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ಅದಸ್ಸ, ಉಪರಿ ¶ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಸ್ಸಂ. ಅಹಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ತ್ವಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಪುತ್ತಕಾತಿ. ಸೋ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಮೇವ ಗತೋ. ಇದಂ ತಾವ ಕುಸಲಕಮ್ಮೇ ವತ್ಥು.

ಅನ್ತರಗಙ್ಗಾಯ ¶ ಪನ ಮಹಾವಾಚಕಾಲಉಪಾಸಕೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಂ ಸಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಏವಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೋ ಓಭಾಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂ, ಬುದ್ಧಸಾಸನಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಪತ್ವಾ ಕಾಲಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಗಙ್ಗಾಯ ನವಉಸಭಿಕೋ ಸುಸುಮಾರಪೇತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಕಚ್ಛಕತಿತ್ಥೇನ ಸಟ್ಠಿ ಪಾಸಾಣತ್ಥಮ್ಭಸಕಟಾನಿ ಅಗಮಂಸು. ಸೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಗೋಣೇ ಚ ಪಾಸಾಣೇ ಚ ಖಾದಿ. ಇದಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮೇ ವತ್ಥು.

ಏತೇಹಿ ¶ ಪನ ತೀಹಿ ಮುತ್ತಂ ಅಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಕತಂ ಕಟತ್ತಾ ವಾ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ತಂ ಯಥಾ ನಾಮ ಉಮ್ಮತ್ತಕೇನ ಖಿತ್ತದಣ್ಡಂ ಯತ್ಥ ವಾ ತತ್ಥ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ತೇಸಂ ಅಭಾವೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ.

ಜನಕಂ ನಾಮ ಏಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಂ ನ ಜನೇತಿ, ಪವತ್ತೇ ಅಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಾತಾ ಜನೇತಿಯೇವ, ಧಾತಿಯೇವ ಪನ ಜಗ್ಗತಿ; ಏವಮೇವಂ ಮಾತಾ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಜನಕಕಮ್ಮಂ, ಧಾತಿ ವಿಯ ಪವತ್ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತಕಮ್ಮಂ. ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ನಾಮ ಕುಸಲೇಪಿ ಲಬ್ಭತಿ ಅಕುಸಲೇಪಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ಸುಗತಿಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತ್ವಾ ಅನೇಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸುಗತಿಭವಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಚರತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಅಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದುಗ್ಗತಿಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತ್ವಾ ಬಹೂನಿ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದುಗ್ಗತಿಭವಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಚರತಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಜನಕಂ ನಾಮ ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ. ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಮ್ಪಿ ಪವತ್ತೇಪಿ ರೂಪಾರೂಪವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧೇ ಜನೇತಿ. ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಪನ ವಿಪಾಕಂ ಜನೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಜನಿತೇ ವಿಪಾಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖದುಕ್ಖಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಿ, ಅದ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ಉಪಪೀಳಕಂ ¶ ನಾಮ ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಜನಿತೇ ವಿಪಾಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪೀಳೇತಿ ಬಾಧೇತಿ, ಅದ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಕುಸಲಕಮ್ಮೇ ವಿಪಚ್ಚಮಾನೇ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ¶ ಉಪಪೀಳಕಂ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ಅಕುಸಲಕಮ್ಮೇ ವಿಪಚ್ಚಮಾನೇ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಉಪಪೀಳಕಂ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ಯಥಾ ವಡ್ಢಮಾನಕಂ ರುಕ್ಖಂ ವಾ ಗಚ್ಛಂ ವಾ ಲತಂ ವಾ ಕೋಚಿದೇವ ದಣ್ಡೇನ ವಾ ಸತ್ಥೇನ ವಾ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ ವಾ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ವಾ, ಅಥ ಸೋ ರುಕ್ಖೋ ವಾ ಗಚ್ಛೋ ವಾ ಲತಾ ವಾ ವಡ್ಢಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ; ಏವಮೇವಂ ಕುಸಲಂ ವಿಪಚ್ಚಮಾನಂ ಅಕುಸಲೇನ ಉಪಪೀಳಿತಂ, ಅಕುಸಲಂ ವಾ ಪನ ವಿಪಚ್ಚಮಾನಂ ಕುಸಲೇನ ಉಪಪೀಳಿತಂ ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತತ್ಥ ಸುನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಪೀಳೇಸಿ, ಚೋರಘಾತಕಸ್ಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಅಕುಸಲಂ ಉಪಪೀಳೇಸಿ.

ರಾಜಗಹೇ ಕಿರ ವಾತಕಾಳಕೋ ಪಞ್ಞಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಚೋರಘಾತಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ದೇವ, ವಾತಕಾಳಕೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಚೋರೇ ಘಾತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಪನೇಥ ನಂ ತಸ್ಮಾ ¶ ಠಾನನ್ತರಾತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ನಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಪಯಿಂಸು. ವಾತಕಾಳಕೋಪಿ ಯಾವ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ, ತಾವ ಅಹತವತ್ಥಾನಿ ವಾ ಅಚ್ಛಾದಿತುಂ ಸುರಭಿಪುಪ್ಫಾನಿ ವಾ ಪಿಳನ್ಧಿತುಂ ಪಾಯಾಸಂ ವಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಉಚ್ಛಾದನನ್ಹಾಪನಂ ವಾ ಪಚ್ಚನುಭೋತುಂ ನಾಲತ್ಥ. ಸೋ ‘‘ದೀಘರತ್ತಂ ಮೇ ಕಿಲಿಟ್ಠವೇಸೇನ ಚರಿತ’’ನ್ತಿ ‘‘ಪಾಯಾಸಂ ಮೇ ಪಚಾಹೀ’’ತಿ ಭರಿಯಂ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ನ್ಹಾನೀಯಸಮ್ಭಾರಾನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ನ್ಹಾನತಿತ್ಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೀಸಂ ನ್ಹತ್ವಾ ಅಹತವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಗನ್ಧೇ ವಿಲಿಮ್ಪಿತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಿಳನ್ಧಿತ್ವಾ ಘರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಕಮ್ಮತೋ ಚಮ್ಹಿ ಅಪಗತೋ, ಅಯ್ಯೋ ಚ ಮೇ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಥೇರಂ ಘರಂ ನೇತ್ವಾ ನವಸಪ್ಪಿಸಕ್ಕರಚುಣ್ಣಾಭಿಸಙ್ಖತೇನ ಪಾಯಾಸೇನ ಪರಿವಿಸಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಅನುಮೋದನಮಕಾಸಿ. ಸೋ ಅನುಮೋದನಂ ಸುತ್ವಾ ಅನುಲೋಮಿಕಖನ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ¶ ಥೇರಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತಮಾನೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ತರುಣವಚ್ಛಾಯ ಗಾವಿಯಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪಿತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ತಥಾಗತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಚೋರಘಾತಕೋ ಅಜ್ಜೇವ ಕಿಲಿಟ್ಠಕಮ್ಮತೋ ಅಪನೀತೋ, ಅಜ್ಜೇವ ಕಾಲಙ್ಕತೋ, ಕಹಂ ನು ಖೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ? ತಾವತಿಂಸಭವನೇ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ. ಭನ್ತೇ, ಚೋರಘಾತಕೋ ದೀಘರತ್ತಂ ಪುರಿಸೇ ಘಾತೇಸಿ, ತುಮ್ಹೇ ಚ ಏವಂ ವದೇಥ, ನತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ. ಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವಂ ಅವಚುತ್ಥ, ಬಲವಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಸುತ್ವಾ ಅನುಲೋಮಿಕಖನ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಸೋ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ.

‘‘ಸುಭಾಸಿತಂ ಸುಣಿತ್ವಾನ, ನಾಗರಿಯೋ ಚೋರಘಾತಕೋ;

ಅನುಲೋಮಖನ್ತಿಂ ಲದ್ಧಾನ, ಮೋದತೀ ತಿದಿವಂ ಗತೋ’’ತಿ.

ಉಪಘಾತಕಂ ¶ ಪನ ಸಯಂ ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅಞ್ಞಂ ದುಬ್ಬಲಕಮ್ಮಂ ಘಾತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಪನ ಕಮ್ಮೇನ ಕತೇ ಓಕಾಸೇ ತಂ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಪಚ್ಛೇದಕನ್ತಿಪಿ ಏತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ. ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಚ್ಚನಕಾಲೇ ಏಕಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಉಟ್ಠಾಯ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾತೇತಿ. ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ವಿಪಚ್ಚನಕಾಲೇ ಏಕಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಉಟ್ಠಾಯ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾತೇತಿ. ಇದಂ ಉಪಚ್ಛೇದಕಂ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಅಜಾತಸತ್ತುನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕುಸಲಚ್ಛೇದಕಂ ¶ ಅಹೋಸಿ, ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಕುಸಲಚ್ಛೇದಕನ್ತಿ. ಏವಂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ.

ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಸೋಳಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ‘‘ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ, ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಉಪಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ, ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ, ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ ¶ . ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಗತಿವಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ, ಉಪಧಿವಿಪತ್ತಿಂ, ಕಾಲವಿಪತ್ತಿಂ, ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ. ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಕಲ್ಯಾಣಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಗತಿವಿಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ, ಉಪಧಿವಿಪತ್ತಿ, ಕಾಲವಿಪತ್ತಿ, ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ. ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಕಲ್ಯಾಣಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ, ಉಪಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೧೦).

ತತ್ಥ ಪಾಪಕಾನೀತಿ ಲಾಮಕಾನಿ. ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನೀತಿ ಕಮ್ಮಗ್ಗಹಣಾನಿ. ಗಹಿತಸಮಾದಿನ್ನಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತೀತಿಆದೀಸು ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಾರಹೇ ಕಮ್ಮೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಯೇವ ಸುಗತಿಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪತಿಬಾಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ನ ವಿಪಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಪನ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ದಾಸಿಯಾ ವಾ ಕಮ್ಮಕಾರಿಯಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಉಪಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧಿಯಂ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸಾಮಿಕಾ ತಸ್ಸ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ನಾಯಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಕಮ್ಮಸ್ಸಾನುಚ್ಛವಿಕೋ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಪುತ್ತಂ ವಿಯ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಾದಿಟ್ಠಾನೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪರಿಹರನ್ತಿ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಉಪಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಕಾಲಸದಿಸೇ ಸುಲಭಸಮ್ಪನ್ನರಸಭೋಜನೇ ಸುಭಿಕ್ಖಕಾಲೇ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವತಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾಲೇ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾಲೇ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ, ಪಲಾಯಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾಲೇ ಪಲಾಯತಿ. ಲಞ್ಜದಾನಯುತ್ತಕಾಲೇ ಲಞ್ಜಂ ದೇತಿ, ಚೋರಿಕಯುತ್ತಕಾಲೇ ಚೋರಿಕಂ ¶ ಕರೋತಿ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ.

ದುಗ್ಗತಿಭವೇ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಗತಿವಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ದಾಸಿಯಾ ವಾ ಕಮ್ಮಕಾರಿಯಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ಹೋತಿ ದುಸ್ಸಣ್ಠಾನೋ, ‘‘ಯಕ್ಖೋ ನು ಖೋ ಮನುಸ್ಸೋ ನು ಖೋ’’ತಿ ವಿಮತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಸೋ ಸಚೇ ಪುರಿಸೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ನಂ ‘‘ನಾಯಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಿಂ ವಾ ರಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ ಅಸ್ಸಂ ವಾ ಗೋಣೇ ವಾ, ತಿಣಕಟ್ಠಾದೀನಿ ವಾ ಆಹರಾಪೇನ್ತಿ, ಖೇಳಸರಕಂ ವಾ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಿ. ಸಚೇ ಇತ್ಥೀ ಹೋತಿ, ಅಥ ನಂ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀನಂ ಭತ್ತಮಾಸಾದೀನಿ ವಾ ಪಚಾಪೇನ್ತಿ, ಕಚವರಂ ವಾ ಛಡ್ಡಾಪೇನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇನ್ತಿ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಉಪಧಿವಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕಾಲೇ ವಾ ಪರಿಹೀನಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ವಾ ಅನ್ತರಕಪ್ಪೇ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕಾಲವಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಪಯೋಗಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾಲೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ನ ಜಾನಾತಿ…ಪೇ… ಚೋರಿಕಯುತ್ತಕಾಲೇ ಚೋರಿಕಂ ಕಾತುಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ.

ಯೋ ಪನ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಾರಹೇ ಕಮ್ಮೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಯೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ದುಗ್ಗತಿಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಗತಿವಿಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀನಂ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಕಾಣೋ ವಾ ಹೋತಿ ಕುಣೀ ವಾ ಖಞ್ಜೋ ವಾ ಪಕ್ಖಹತೋ ವಾ, ತಸ್ಸ ಓಪರಜ್ಜಸೇನಾಪತಿಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ನ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನೀತಿ ನ ದೇನ್ತಿ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಧಿವಿಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕಾಲೇ ವಾ ಪರಿಹೀನಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ವಾ ಅನ್ತರಕಪ್ಪೇ ವಾ ಮನುಸ್ಸೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕಾಲವಿಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಯೋಗಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ.

ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮೇನ ಪನ ಸುಗತಿಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ ¶ . ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀನಂ ¶ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಉಪಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ¶ ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ದೇವನಗರೇ ಸಮುಸ್ಸಿತರತನತೋರಣಸದಿಸಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಓಪರಜ್ಜಸೇನಾಪತಿಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನೀ’’ತಿ ದಹರಸ್ಸೇವ ಸತೋ ತಾನಿ ಠಾನನ್ತರಾನಿ ದೇನ್ತಿ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಉಪಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕೇಸು ವಾ ಸುಲಭನ್ನಪಾನಕಾಲೇ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಯೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಯೋಗಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಸೋಳಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ.

ಅಪರಾನಿಪಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೇನ ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನಾಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೩೪).

ತತ್ಥ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತಂ ಅತೀತೇಯೇವ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇಸಿ, ರೂಪಜನಕಂ ರೂಪಂ, ತಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ರೂಪಜನಕಂ ವಾ ರೂಪಂ ಜನೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ತಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನಾಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತಂ ಏತರಹಿ ಲದ್ಧವಿಪಾಕವಾರಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇತ್ವಾ ರೂಪಜನಕಂ ರೂಪಂ ಜನೇತ್ವಾ ಠಿತಂ, ತಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಅಲದ್ಧವಿಪಾಕವಾರಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ¶ ರೂಪಜನಕಂ ವಾ ರೂಪಂ ಜನೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ತಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತಂ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ರೂಪಜನಕಂ ರೂಪಂ ಜನೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ರೂಪಜನಕಂ ವಾ ರೂಪಂ ಜನೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಂ ¶ ¶ ಪನ ಏತರಹಿ ಆಯೂಹಿತಂ ಏತರಹಿಯೇವ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭತಿ, ತಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ಏತರಹಿ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭತಿ, ತಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ಏತರಹಿ ಆಯೂಹಿತಂ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ರೂಪಜನಕಂ ರೂಪಂ ಜನೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ರೂಪಜನಕಂ ವಾ ರೂಪಂ ಜನೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಂ ಪನಾನಾಗತೇ ಆಯೂಹಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತೇಯೇವ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ರೂಪಜನಕಂ ವಾ ರೂಪಂ ಜನೇಸ್ಸತಿ, ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ರೂಪಜನಕಂ ವಾ ರೂಪಂ ಜನೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೇನ ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ.

ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚೇವ ದ್ವಾದಸ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಭತ್ತಾನಿ ಚ ಸೋಳಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಠಾನಾ ಓಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಾನಿ ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿಯೇವ ಭವನ್ತಿ. ತಾನಿಪಿ ತತೋ ಓಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ತೀಣಿಯೇವ ಕಮ್ಮಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ, ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ¶ , ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಸಙ್ಕಮನಂ ನತ್ಥಿ, ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಯದಿ ಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ವಾ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಂ ವಾ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಸತ್ಥಾ ನ ವದೇಯ್ಯ. ಸಚೇಪಿ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ವಾ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಂ ವಾ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಉಪಪಜ್ಜ ವಾ’’ತಿ ಸತ್ಥಾ ನ ವದೇಯ್ಯ. ಅಥಾಪಿ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ವಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ವಾ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಅಪರೇ ವಾ ಪರಿಯಾಯೇ’’ತಿ ಸತ್ಥಾ ನ ವದೇಯ್ಯ.

ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ಲೋಭೇ ವಿಗತೇತಿ ಲೋಭೇ ಅಪಗತೇ ನಿರುದ್ಧೇ. ತಾಲವತ್ಥುಕತನ್ತಿ ತಾಲವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಂ, ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಪುನ ಅವಿರುಳ್ಹಿಸಭಾವಂ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಭಾವಂ ಕತನ್ತಿ ಅನುಅಭಾವಂ ಕತಂ, ಯಥಾ ಪುನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಸ್ಸೂತಿ ಏವಂ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಬೀಜಾನಿ ವಿಯ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ¶ ಕಮ್ಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಾನಿ ಅಗ್ಗಿನಾ ಡಹನಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ, ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ¶ , ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ ಬೀಜಾನಂ ಡಹನಕಾಲೋ ವಿಯ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದಡ್ಢಕಾಲೋ, ಮಸಿಕತಕಾಲೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಛಿನ್ನಮೂಲಕೇ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತಕಾಲೋ, ಮಹಾವಾತೇ ಓಪುನಿತ್ವಾ ನದಿಯಾ ವಾ ಪವಾಹೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕತಕಾಲೋ ವಿಯ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಭಾವೇನ ನಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪುನ ಭವಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹಿತಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಮೋಹಜಞ್ಚಾಪವಿದ್ದಸೂತಿ ಮೋಹಜಞ್ಚಾಪಿ ಅವಿದ್ದಸು. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ಸೋ ಅವಿದೂ ಅನ್ಧಬಾಲೋ ಲೋಭಜಞ್ಚ ದೋಸಜಞ್ಚ ಮೋಹಜಞ್ಚಾತಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಯಂ ತೇನ ಪಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಬಹುಂ. ಇಧೇವ ತಂ ವೇದನಿಯನ್ತಿ ¶ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ತೇನ ಬಾಲೇನ ಇಧ ಸಕೇ ಅತ್ತಭಾವೇಯೇವ ವೇದನೀಯಂ, ತಸ್ಸೇವ ತಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವತ್ಥುಂ ಅಞ್ಞಂ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಚ್ಚನತ್ಥಾಯ ಅಞ್ಞಂ ವತ್ಥು ನತ್ಥಿ. ನ ಹಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ಲೋಭಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ, ಮೋಹಜಞ್ಚಾಪಿ ವಿದ್ದಸೂತಿ ತಸ್ಮಾ ಯೋ ವಿದೂ ಮೇಧಾವೀ ಪಣ್ಡಿತೋ ತಂ ಲೋಭಜಾದಿಭೇದಂ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ, ಸೋ ವಿಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದಯಂ ಭಿಕ್ಖು, ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಜಹೇ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ವಾ ಪನ ವಿಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಜಹತಿ. ದೇಸನಾಸೀಸಮೇವೇತಂ, ಸುಗತಿಯೋಪಿ ಪನ ಸೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಜಹತಿಯೇವ. ಯಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಲೋಭಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏತ್ಥಾಪಿ ಲೋಭದೋಸಸೀಸೇನ ಲೋಭಜಞ್ಚ ದೋಸಜಞ್ಚ ಕಮ್ಮಮೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಸುತ್ತನ್ತೇಸುಪಿ ಗಾಥಾಯಪಿ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ.

೫. ಹತ್ಥಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಆಳವಿಯನ್ತಿ ಆಳವಿರಟ್ಠೇ. ಗೋಮಗ್ಗೇತಿ ಗುನ್ನಂ ಗಮನಮಗ್ಗೇ. ಪಣ್ಣಸನ್ಥರೇತಿ ಸಯಂ ಪತಿತಪಣ್ಣಸನ್ಥರೇ. ಅಥಾತಿ ಏವಂ ಗುನ್ನಂ ಗಮನಮಗ್ಗಂ ಉಜುಂ ಮಹಾಪಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಿಂಸಪಾವನೇ ಸಯಂ ಪತಿತಪಣ್ಣಾನಿ ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಕತಸನ್ಥರೇ ಸುಗತಮಹಾಚೀವರಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ತಥಾಗತೇ. ಹತ್ಥಕೋ ಆಳವಕೋತಿ ಹತ್ಥತೋ ಹತ್ಥಂ ಗತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ ಆಳವಕೋ ರಾಜಪುತ್ತೋ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ ¶ , ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ತಂ ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಕಸ್ಮಾ ರಾಜಕುಮಾರೋ ತತ್ಥ ಗತೋತಿ? ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ತಾವ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ, ರಾಜಕುಮಾರೋಪಿ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಹಿ ಉಪಾಸಕಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ¶ ಮಹಾಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಗೋಪಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ¶ ಪೂಜನತ್ಥಾಯ ಮಿಸ್ಸಕಮಾಲಂ ಓಚಿನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ, ಏವಂ ಸೋ ತತ್ಥ ಗತೋತಿ. ಸುಖಮಸಯಿತ್ಥಾತಿ ಸುಖಂ ಸಯಿತ್ಥ.

ಅನ್ತರಟ್ಠಕೋತಿ ಮಾಘಫಗ್ಗುಣಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಅಟ್ಠದಿವಸಪರಿಮಾಣೋ ಕಾಲೋ. ಮಾಘಸ್ಸ ಹಿ ಅವಸಾನೇ ಚತ್ತಾರೋ ದಿವಸಾ, ಫಗ್ಗುಣಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಅಯಂ ‘‘ಅನ್ತರಟ್ಠಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಹಿಮಪಾತಸಮಯೋತಿ ಹಿಮಸ್ಸ ಪತನಸಮಯೋ. ಖರಾತಿ ಫರುಸಾ ಕಕ್ಖಳಾ ವಾ. ಗೋಕಣ್ಟಕಹತಾತಿ ನವವುಟ್ಠೇ ದೇವೇ ಗಾವೀನಂ ಅಕ್ಕನ್ತಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನೇ ಖುರನ್ತರೇಹಿ ಕದ್ದಮೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸೋ ವಾತಾತಪೇನ ಸುಕ್ಖೋ ಕಕಚದನ್ತಸದಿಸೋ ಹೋತಿ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಗೋಕಣ್ಟಕಹತಾ ಭೂಮೀ’’ತಿ. ಗುನ್ನಂ ಖುರನ್ತರೇಹಿ ಛಿನ್ನಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ವೇರಮ್ಭೋ ವಾತೋ ವಾಯತೀತಿ ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ವಾಯನ್ತೋ ವಾತೋ ವಾಯತಿ. ಏಕಾಯ ದಿಸಾಯ ವಾ ದ್ವೀಹಿ ವಾ ದಿಸಾಹಿ ತೀಹಿ ವಾ ದಿಸಾಹಿ ವಾಯನ್ತೋ ವಾತೋ ವೇರಮ್ಭೋತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ.

ತೇನ ಹಿ ರಾಜಕುಮಾರಾತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅಯಂ ರಾಜಕುಮಾರೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ನೇವ ಸುಖವಾಸಿನೋ, ನ ದುಕ್ಖವಾಸಿನೋ ಜಾನಾತಿ, ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಉಪರಿ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಆಹ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ತೇ ಖಮೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ತುಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ಇಧಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅಸ್ಸ. ಗೋನಕತ್ಥತೋತಿ ಚತುರಙ್ಗುಲಾಧಿಕಲೋಮೇನ ಕಾಳಕೋಜವೇನ ಅತ್ಥತೋ. ಪಟಿಕತ್ಥತೋತಿ ಉಣ್ಣಾಮಯೇನ ಸೇತತ್ಥರಣೇನ ಅತ್ಥತೋ. ಪಟಲಿಕತ್ಥತೋತಿ ಘನಪುಪ್ಫೇನ ಉಣ್ಣಾಮಯಅತ್ಥರಣೇನ ಅತ್ಥತೋ. ಕದಲಿಮಿಗಪವರಪಚ್ಚತ್ಥರಣೋತಿ ¶ ಕದಲಿಮಿಗಚಮ್ಮಮಯೇನ ಉತ್ತಮಪಚ್ಚತ್ಥರಣೇನ ಅತ್ಥತೋ. ತಂ ಕಿರ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ಸೇತವತ್ಥಸ್ಸ ಉಪರಿ ಕದಲಿಮಿಗಚಮ್ಮಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ. ಸಉತ್ತರಚ್ಛದೋತಿ ಸಹ ಉತ್ತರಚ್ಛದೇನ, ಉಪರಿ ಬದ್ಧೇನ ರತ್ತವಿತಾನೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭತೋಲೋಹಿತಕೂಪಧಾನೋತಿ ಸೀಸೂಪಧಾನಞ್ಚ ಪಾದೂಪಧಾನಞ್ಚಾತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಉಭತೋ ಠಪಿತಲೋಹಿತಕೂಪಧಾನೋ. ಪಜಾಪತಿಯೋತಿ ಭರಿಯಾಯೋ. ಮನಾಪೇನ ¶ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಅಸ್ಸೂತಿ ಮನಾಪೇನ ಉಪಟ್ಠಾನವಿಧಾನೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ.

ಕಾಯಿಕಾತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಕಾಯಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ. ಚೇತಸಿಕಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ. ಸೋ ರಾಗೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನೋತಿ ತಥಾರೂಪೋ ರಾಗೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಪನ ತಸ್ಸ ರಾಗೋ, ನ ಸೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನೋ ನಾಮ. ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಬಾಹಿತಪಾಪೋ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ¶ . ನ ಲಿಮ್ಪತಿ ಕಾಮೇಸೂತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಚ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಸು ಚ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಲೇಪೇಹಿ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ. ಸೀತಿಭೂತೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ತಾಪನಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಸೀತಿಭೂತೋ. ನಿರೂಪಧೀತಿ ಕಿಲೇಸೂಪಧೀನಂ ಅಭಾವೇನ ನಿರೂಪಧಿ. ಸಬ್ಬಾ ಆಸತ್ತಿಯೋ ಛೇತ್ವಾತಿ ಆಸತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯೋ, ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಆಸತ್ತವಿಸತ್ತಾ ಆಸತ್ತಿಯೋ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ವಿನೇಯ್ಯ ಹದಯೇ ದರನ್ತಿ ಹದಯನಿಸ್ಸಿತಂ ದರಥಂ ವಿನಯಿತ್ವಾ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ. ಸನ್ತಿಂ ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಚೇತಸೋತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ. ಕರಣವಚನಂ ವಾ ಏತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಚೇತಸೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಚೇತಸಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೬. ದೇವದೂತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ದೇವದೂತಾನೀತಿ ದೇವದೂತಾ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಚನತ್ಥೋ – ದೇವೋತಿ ಮಚ್ಚು, ತಸ್ಸ ದೂತಾತಿ ದೇವದೂತಾ. ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತಾ ಹಿ ಸಂವೇಗಜನನಟ್ಠೇನ ‘‘ಇದಾನಿ ತೇ ಮಚ್ಚುಸಮೀಪಂ ಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚೋದೇನ್ತಿ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ದೇವದೂತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ದೇವಾ ವಿಯ ದೂತಾತಿಪಿ ದೇವದೂತಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾಯ ದೇವತಾಯ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಅಸುಕದಿವಸೇ ಮರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಸ್ಸಾ ವಚನಂ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ; ಏವಮೇವಂ ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತಾಪಿ ದಿಸ್ಸಮಾನಾ ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಏವಂಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಚೋದೇನ್ತಿ ವಿಯ, ತೇಸಞ್ಚ ತಂ ವಚನಂ ಅನಞ್ಞಥಾಭಾವಿತಾಯ ದೇವತಾಯ ಬ್ಯಾಕರಣಸದಿಸಮೇವ ಹೋತೀತಿ ದೇವಾ ವಿಯ ದೂತಾತಿ ದೇವದೂತಾ. ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಂ ದೂತಾತಿಪಿ ದೇವದೂತಾ. ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಹಿ ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತಪಬ್ಬಜಿತೇ ದಿಸ್ವಾವ ಸಂವೇಗಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಏವಂ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಂ ದೂತಾತಿಪಿ ದೇವದೂತಾ. ಇಧ ಪನ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ‘‘ದೇವದೂತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಕಾಯೇನ ¶ ದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿಆದಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧಂ? ದೇವದೂತಾನುಯುಞ್ಜನಟ್ಠಾನುಪಕ್ಕಮಕಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಇಮಿನಾ ಹಿ ಕಮ್ಮೇನ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಅಥ ನಂ ತತ್ಥ ಯಮೋ ರಾಜಾ ದೇವದೂತೇ ಸಮನುಯುಞ್ಜತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತೀತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇನ ತಿವಿಧಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತಿ. ವಾಚಾಯಾತಿ ವಚೀದ್ವಾರೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತಿ. ಮನಸಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರೇನ ತಿವಿಧಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತಿ.

ತಮೇನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿರಯಪಾಲಾತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾ ‘‘ನಿರಯಪಾಲಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಯನ್ತರೂಪಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಮೇವ ಕಾರಣಂ ಕಾರೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನಿರಯೇ ನಿರಯಪಾಲಾತಿ, ಆಮನ್ತಾ. ಅತ್ಥಿ ¶ ಚ ಕಾರಣಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಕಥಾ. ೮೬೬) ಪಟಿಸೇಧಿತಮೇವ. ಯಥಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಕಮ್ಮಕಾರಣಕಾರಕಾ ಅತ್ಥಿ, ಏವಮೇವ ನಿರಯೇ ನಿರಯಪಾಲಾ ಅತ್ಥೀತಿ. ಯಮಸ್ಸ ¶ ರಞ್ಞೋತಿ ಯಮರಾಜಾ ನಾಮ ವೇಮಾನಿಕಪೇತರಾಜಾ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ದಿಬ್ಬವಿಮಾನೇ ದಿಬ್ಬಕಪ್ಪರುಕ್ಖದಿಬ್ಬಉಯ್ಯಾನದಿಬ್ಬನಾಟಕಾದಿಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ, ಧಮ್ಮಿಕೋ ರಾಜಾ, ನ ಚೇಸ ಏಕೋವ ಹೋತಿ, ಚತೂಸು ಪನ ದ್ವಾರೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಮತ್ತೇಯ್ಯೋತಿ ಮಾತು ಹಿತೋ ಮತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಮಾತರಿ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಮತ್ತೇಯ್ಯೋತಿ ಅಮತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಮಾತರಿ ಮಿಚ್ಛಾ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಖೀಣಾಸವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ, ತೇಸು ಮಿಚ್ಛಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞೋ ನಾಮ.

ಸಮನುಯುಞ್ಜತೀತಿ ಅನುಯೋಗವತ್ತಂ ಆರೋಪೇನ್ತೋ ಪುಚ್ಛತಿ, ಲದ್ಧಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಪನ ಸಮನುಗ್ಗಾಹತಿ ನಾಮ, ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಸಮನುಭಾಸತಿ ನಾಮ. ನಾದ್ದಸನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಹಿತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇವದೂತಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ವದತಿ.

ಅಥ ನಂ ಯಮೋ ‘‘ನಾಯಂ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಮ್ಭೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣಂ. ಗೋಪಾನಸಿವಙ್ಕನ್ತಿ ಗೋಪಾನಸೀ ವಿಯ ವಙ್ಕಂ. ಭೋಗ್ಗನ್ತಿ ಭಗ್ಗಂ. ಇಮಿನಾಪಿಸ್ಸ ವಙ್ಕಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತಿ. ದಣ್ಡಪರಾಯಣನ್ತಿ ದಣ್ಡಪಟಿಸರಣಂ ದಣ್ಡದುತಿಯಂ. ಪವೇಧಮಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಪಮಾನಂ. ಆತುರನ್ತಿ ಜರಾತುರಂ. ಖಣ್ಡದನ್ತನ್ತಿ ಜರಾನುಭಾವೇನ ಖಣ್ಡಿತದನ್ತಂ. ಪಲಿತಕೇಸನ್ತಿ ಪಣ್ಡರಕೇಸಂ. ವಿಲೂನನ್ತಿ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಗಹಿತಕೇಸಂ ವಿಯ ¶ ಖಲ್ಲಾಟಂ. ಖಲಿತಸಿರನ್ತಿ ಮಹಾಖಲ್ಲಾಟಸೀಸಂ. ವಲಿತನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾತವಲಿಂ. ತಿಲಕಾಹತಗತ್ತನ್ತಿ ¶ ಸೇತತಿಲಕಕಾಳತಿಲಕೇಹಿ ವಿಕಿಣ್ಣಸರೀರಂ. ಜರಾಧಮ್ಮೋತಿ ಜರಾಸಭಾವೋ, ಅಪರಿಮುತ್ತೋ ಜರಾಯ, ಜರಾ ನಾಮ ಮಯ್ಹಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇಯೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ. ಪರತೋ ಬ್ಯಾಧಿಧಮ್ಮೋ ಮರಣಧಮ್ಮೋತಿ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಪಠಮಂ ದೇವದೂತಂ ಸಮನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಜರಾಜಿಣ್ಣಸತ್ತೋ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ – ‘‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹೇ ವಿಯ ತರುಣೋ ಅಹೋಸಿಂ ಊರುಬಲೀ ಬಾಹುಬಲೀ ಜವಸಮ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಮೇ ತಾ ಬಲಜವಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಅನ್ತರಹಿತಾ, ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಮೇ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಹತ್ಥಪಾದಕಿಚ್ಚಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಜರಾಯಮ್ಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತತಾಯ ಏದಿಸೋ ಜಾತೋ. ನ ಖೋ ಪನಾಹಮೇವ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಜರಾಯ ಅಪರಿಮುತ್ತಾವ. ಯಥೇವ ಹಿ ಮಯ್ಹಂ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಜರಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ತಸ್ಸಾ ಪುರೇ ಆಗಮನಾವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ¶ . ತೇನೇವೇಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಆಬಾಧಿಕನ್ತಿ ಬಾಧಿಕಂ. ದುಕ್ಖಿತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಂ. ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನನ್ತಿ ಅಧಿಮತ್ತಗಿಲಾನಂ.

ದುತಿಯಂ ದೇವದೂತನ್ತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಗಿಲಾನಸತ್ತೋ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ – ‘‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹೇ ವಿಯ ನಿರೋಗೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಸೋಮ್ಹಿ ಏತರಹಿ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಅಭಿಹತೋ, ಸಕೇ ಮುತ್ತಕರೀಸೇ ಪಲಿಪನ್ನೋ, ಉಟ್ಠಾತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ. ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಮೇ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಹತ್ಥಪಾದಕಿಚ್ಚಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಬ್ಯಾಧಿತೋಮ್ಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತತಾಯ ಏದಿಸೋ ಜಾತೋ. ನ ಖೋ ಪನಾಹಮೇವ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಬ್ಯಾಧಿತೋ ಅಪರಿಮುತ್ತಾವ. ಯಥೇವ ಹಿ ಮಯ್ಹಂ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಬ್ಯಾಧಿ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇನೇವೇಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಏಕಾಹಮತನ್ತಿಆದೀಸು ಏಕಾಹಂ ಮತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕಾಹಮತೋ, ತಂ ಏಕಾಹಮತಂ. ಪರತೋ ¶ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಭಸ್ತಾ ವಿಯ ವಾಯುನಾ ಉದ್ಧಂ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಮುಗ್ಗತೇನ ಸೂನಭಾವೇನ ಉದ್ಧುಮಾತತ್ತಾ ಉದ್ಧುಮಾತಕಂ. ವಿನೀಲೋ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಪರಿಭಿನ್ನವಣ್ಣೋ, ವಿನೀಲೋವ ವಿನೀಲಕೋ, ತಂ ವಿನೀಲಕಂ. ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿನೀಲನ್ತಿ ವಿನೀಲಕಂ. ವಿಪುಬ್ಬಕನ್ತಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಪುಬ್ಬಕಂ, ಪರಿಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಹಿ ಪಗ್ಘರಿತೇನ ಪುಬ್ಬೇನ ಪಲಿಮಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತಿಯಂ ¶ ದೇವದೂತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮತಕಸತ್ತೋ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ – ‘‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಮಂ ಆಮಕಸುಸಾನೇ ಛಡ್ಡಿತಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ, ಮರಣತೋಮ್ಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತತಾಯ ಏದಿಸೋ ಜಾತೋ. ನ ಖೋ ಪನಾಹಮೇವ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಮರಣತೋ ಅಪರಿಮುತ್ತಾ. ಯಥೇವ ಹಿ ಮಯ್ಹಂ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಮರಣಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇನೇವಸ್ಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಇಮಂ ಪನ ದೇವದೂತಾನುಯೋಗಂ ಕೋ ಲಭತಿ, ಕೋ ನ ಲಭತಿ? ಯೇನ ತಾವ ಬಹುಂ ಪಾಪಂ ಕತಂ, ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ. ಯೇನ ಪನ ಪರಿತ್ತಂ ಪಾಪಂ ಕತಂ, ಸೋ ಲಭತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಸಭಣ್ಡಂ ಚೋರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ ನ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತಿ. ಅನುವಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಗಹಿತಂ ಪನ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನಂ ನಯನ್ತಿ, ಸೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಲಭತಿ. ಏವಂಸಮ್ಪದಮೇತಂ. ಪರಿತ್ತಪಾಪಕಮ್ಮಾ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿ ಸರನ್ತಿ, ಸಾರೀಯಮಾನಾಪಿ ಸರನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ದೀಘಜಯನ್ತದಮಿಳೋ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸರಿ. ಸೋ ಕಿರ ದಮಿಳೋ ಸುಮನಗಿರಿಮಹಾವಿಹಾರೇ ಆಕಾಸಚೇತಿಯಂ ರತ್ತಪಟೇನ ಪೂಜೇಸಿ, ಅಥ ನಿರಯೇ ಉಸ್ಸದಸಾಮನ್ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವ ಅತ್ತನಾ ಪೂಜಿತಪಟಂ ಅನುಸ್ಸರಿ, ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಅಪರೋಪಿ ಪುತ್ತಸ್ಸ ದಹರಭಿಕ್ಖುನೋ ಖಲಿಸಾಟಕಂ ದೇನ್ತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ಠಪೇಸಿ, ಮರಣಕಾಲಮ್ಹಿ ಪಟಪಟಾತಿ ಸದ್ದೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿ ¶ , ಸೋಪಿ ಉಸ್ಸದಸಾಮನ್ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಜಾಲಸದ್ದೇನ ತಂ ಸಾಟಕಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಏವಂ ತಾವ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಸರಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ.

ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಅಸರನ್ತೇ ಪನ ತಯೋ ದೇವದೂತೇ ಪುಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ಕೋಚಿ ಪಠಮೇನ ದೇವದೂತೇನ ಸರತಿ, ಕೋಚಿ ದುತಿಯತತಿಯೇಹಿ, ಕೋಚಿ ತೀಹಿಪಿ ನಸ್ಸರತಿ. ತಂ ಯಮೋ ರಾಜಾ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಂ ಸಾರೇತಿ. ಏಕೋ ಕಿರ ಅಮಚ್ಚೋ ಸುಮನಪುಪ್ಫಕುಮ್ಭೇನ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಯಮಸ್ಸ ಪತ್ತಿಂ ಅದಾಸಿ, ತಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಯಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ನಯಿಂಸು. ತಸ್ಮಿಂ ತೀಹಿಪಿ ದೇವದೂತೇಹಿ ಕುಸಲಂ ಅಸರನ್ತೇ ಯಮೋ ಸಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ನನು ತ್ವಂ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ ಸುಮನಪುಪ್ಫಕುಮ್ಭೇನ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಪತ್ತಿಂ ಅದಾಸೀ’’ತಿ ಸಾರೇಸಿ, ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸರಿತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಂ ಗತೋ ¶ . ಯಮೋ ಪನ ಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾಪಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ – ‘‘ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ಅನುಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ’’ತಿ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ.

ತತ್ತಂ ಅಯೋಖಿಲನ್ತಿ ತಿಗಾವುತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಾಯ ಲೋಹಪಥವಿಯಾ ಉತ್ತಾನಕಂ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥೇ ತಾಲಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಯಸೂಲಂ ಪವೇಸೇನ್ತಿ, ತಥಾ ವಾಮಹತ್ಥಾದೀಸು. ಯಥಾ ಚ ತಂ ಉತ್ತಾನಕಂ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ, ಏವಂ ಉರೇನಪಿ ವಾಮಪಸ್ಸೇನಪಿ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇನಪಿ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ತೇ ತಂ ಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ಕರೋನ್ತಿಯೇವ. ಸಂವೇಸೇತ್ವಾತಿ ಜಲಿತಾಯ ಲೋಹಪಥವಿಯಾ ತಿಗಾವುತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ. ಕುಠಾರೀಹೀತಿ ಮಹತೀಹಿ ಗೇಹಸ್ಸ ಏಕಪಕ್ಖಚ್ಛದನಮತ್ತಾಹಿ ಕುಠಾರೀಹಿ ತಚ್ಛನ್ತಿ, ಲೋಹಿತಂ ನದೀ ಹುತ್ವಾ ಸನ್ದತಿ, ಲೋಹಪಥವಿತೋ ಜಾಲಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಚ್ಛನ್ತಾ ಪನ ಸುತ್ತಾಹತಂ ಕರಿತ್ವಾ ದಾರುಂ ವಿಯ ಅಟ್ಠಂಸಮ್ಪಿ ಛಳಂಸಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತಿ. ವಾಸೀಹೀತಿ ಮಹಾಸುಪ್ಪಪ್ಪಮಾಣಾಹಿ ವಾಸೀಹಿ. ರಥೇ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಗಯೋತ್ತಪಕ್ಖರಥಚಕ್ಕಕುಬ್ಬರಪಾಜನೇಹಿ ಸಬ್ಬತೋ ಪಜ್ಜಲಿತೇ ರಥೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ. ಮಹನ್ತನ್ತಿ ¶ ಮಹಾಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಂ. ಆರೋಪೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತೇಹಿ ಅಯಮುಗ್ಗರೇಹಿ ಪೋಥೇನ್ತಾ ಆರೋಪೇನ್ತಿ. ಸಕಿಮ್ಪಿ ಉದ್ಧನ್ತಿ ಸುಪಕ್ಕುಥಿತಾಯ ಉಕ್ಖಲಿಯಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತತಣ್ಡುಲಾ ವಿಯ ಉದ್ಧಮಧೋತಿರಿಯಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ. ಮಹಾನಿರಯೇತಿ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಮ್ಹಿ.

ಭಾಗಸೋ ¶ ಮಿತೋತಿ ಭಾಗೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಭತ್ತೋ. ಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಅಯಸಾತಿ ಉಪರಿ ಅಯಪಟ್ಟೇನ ಛಾದಿತೋ. ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸತಂ, ಫರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಏವಂ ಫರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸತೇ ಠತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖೀನಿ ಯಮಕಗೋಳಕಾ ವಿಯ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ.

ಹೀನಕಾಯೂಪಗಾತಿ ಹೀನಂ ಕಾಯಂ ಉಪಗತಾ ಹುತ್ವಾ. ಉಪಾದಾನೇತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇ. ಜಾತಿಮರಣಸಮ್ಭವೇತಿ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಮರಣಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣಭೂತೇ. ಅನುಪಾದಾತಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ. ಜಾತಿಮರಣಸಙ್ಖಯೇತಿ ಜಾತಿಮರಣಸಙ್ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾಭಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತಾ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ ಉಪಚ್ಚಗುನ್ತಿ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ.

೭. ಚತುಮಹಾರಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾತಿ ಪರಿಚಾರಿಕದೇವತಾ. ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಅನುವಿಚರನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಮೀದಿವಸೇ ಕಿರ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಆಣಾಪೇತಿ – ‘‘ತಾತಾ, ಅಜ್ಜ ಅಟ್ಠಮೀದಿವಸೇ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಅನುವಿಚರಿತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತಾನಂ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಚಾರಕೇ ಪೇಸೇನ್ತಿ – ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ತಾತಾ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಕಾರಕಾನಂ ನಾಮಗೋತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟೇ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಆನೇಥಾ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಅನುವಿಚರನ್ತೀ’’ತಿ. ಕಚ್ಚಿ ¶ ಬಹೂತಿಆದಿ ತೇಸಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಾ ಹಿ ತೇ ಅನುವಿಚರನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸನ್ತೀತಿ ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠವಾರೇ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಿ. ಪಟಿಜಾಗರೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿಜಾಗರಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕರೋನ್ತಿ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅದ್ಧಮಾಸೇ ಚತುನ್ನಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಾನಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಾನುಗ್ಗಮನವಸೇನ ಕರೋನ್ತಿ. ಪಞ್ಚಮೀಉಪೋಸಥಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚತುತ್ಥಿಯಂ ಉಪೋಸಥಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅನುಗಚ್ಛನ್ತಾ ಛಟ್ಠಿಯಂ. ಅಟ್ಠಮೀಉಪೋಸಥಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಸತ್ತಮಿಯಂ, ಅನುಗಚ್ಛನ್ತಾ ನವಮಿಯಂ. ಚಾತುದ್ದಸಿಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಾ ತೇರಸಿಯಂ, ಪನ್ನರಸೀಉಪೋಸಥಂ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಾಟಿಪದೇ ಉಪೋಸಥಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಸರಣಗಮನನಿಚ್ಚಸೀಲಪುಪ್ಫಪೂಜಾಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪದೀಪಸಹಸ್ಸಆರೋಪನವಿಹಾರಕರಣಾದೀನಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇ ಏವಂ ಅನುವಿಚರಿತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಕಾರಕಾನಂ ನಾಮಗೋತ್ತಾನಿ ಸೋವಣ್ಣಮಯೇ ಪಟ್ಟೇ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ಪುತ್ತಾ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಅನುವಿಚರನ್ತೀತಿ ಚತೂಹಿ ಮಹಾರಾಜೇಹಿ ¶ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಪಹಿತತ್ತಾ ಅನುವಿಚರನ್ತಿ. ತದಹೂತಿ ತಂದಿವಸಂ. ಉಪೋಸಥೇತಿ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ.

ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನಂ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ತಾ ತಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ತತೋ ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ‘‘ಮಹಾರಾಜಾನಂ ಅಮಚ್ಚಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನು ಖೋ ಮಾರಿಸಾ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ ಮತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪುಞ್ಞಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಆಮ, ಮಾರಿಸ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಅಸುಕೋ ಚ ಅಸುಕೋ ಚ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತೇಸಂ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ¶ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಥ ಚಾತುದ್ದಸಿಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನಂ ಪುತ್ತಾಪಿ ತಮೇವ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನೇವ ನಯೇನ ಅನುವಿಚರನ್ತಾ ನಾಮಗೋತ್ತಾನಿ ಲಿಖನ್ತಿ. ತದಹುಪೋಸಥೇ ¶ ಪನ್ನರಸೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ತೇನೇವ ನಯೇನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟೇ ನಾಮಗೋತ್ತಾನಿ ಲಿಖನ್ತಿ. ತೇ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟಪರಿಮಾಣೇನೇವ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪಕಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಬಹುಕಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದೇವಾನಂ ತಾವತಿಂಸಾನನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇ ತೇತ್ತಿಂಸ ದೇವಪುತ್ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಾನಂ. ತೇಸಂ ಪನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಥಾ ದೀಘನಿಕಾಯೇ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ. ತೇನಾತಿ ತೇನ ಆರೋಚನೇನ, ತೇನ ವಾ ಪುಞ್ಞಕಾರಕಾನಂ ಅಪ್ಪಕಭಾವೇನ. ದಿಬ್ಬಾ ವತ, ಭೋ, ಕಾಯಾ ಪರಿಹಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನವನವಾನಂ ದೇವಪುತ್ತಾನಂ ಅಪಾತುಭಾವೇನ ದೇವಕಾಯಾ ಪರಿಹಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ರಮಣೀಯಂ ದಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಂ ದೇವನಗರಂ ಸುಞ್ಞಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಪರಿಪೂರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಸುರಕಾಯಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ ಪರಿಪೂರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ‘‘ಮಯಂ ಪರಿಪುಣ್ಣೇ ದೇವನಗರೇ ದೇವಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿತುಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅನತ್ತಮನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ಉಪಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಕ್ಕದೇವರಾಜಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಥೇತಿ. ಏಕಸ್ಸ ವಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನುನಯಮಾನೋತಿ ಅನುಬೋಧಯಮಾನೋ. ತಾಯಂ ವೇಲಾಯನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ.

ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖೋ ನಾಮ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ತೇಮಾಸಂ ನಿಬದ್ಧುಪೋಸಥೋ, ತಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪವಾರಣಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಏಕಮಾಸಂ ನಿಬದ್ಧುಪೋಸಥೋ, ತಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಪವಾರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏಕೋ ಅದ್ಧಮಾಸೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖೋಯೇವ ನಾಮ. ಅಟ್ಠಙ್ಗಸುಸಮಾಗತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ¶ ಗುಣಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಯೋಪಿಸ್ಸ ¶ ಮಾದಿಸೋ ನರೋತಿ ಯೋಪಿ ಸತ್ತೋ ಮಾದಿಸೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಕ್ಕೋಪಿ ಕಿರ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಸ್ಸ ಗುಣಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ದೇವಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಹಾಯ ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠ ವಾರೇ ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯೋಪಿಸ್ಸ ಮಾದಿಸೋ ನರೋತಿ ಯೋಪಿ ಸತ್ತೋ ಮಾದಿಸೋ ಅಸ್ಸ, ಮಯಾ ಪತ್ತಂ ¶ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ಏವರೂಪೇನ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನ ಸಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿತುನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ವುಸಿತವಾತಿ ವುತ್ಥವಾಸೋ. ಕತಕರಣೀಯೋತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಓಹಿತಭಾರೋತಿ ಖನ್ಧಭಾರಕಿಲೇಸಭಾರಅಭಿಸಙ್ಖಾರಭಾರೇ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಅನುಪ್ಪತ್ತಸದತ್ಥೋತಿ ಸದತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಹತ್ತಂ, ತಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನೋತಿ ಯೇನ ಸಂಯೋಜನೇನ ಬದ್ಧೋ ಭವೇಸು ಆಕಡ್ಢೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಖೀಣತ್ತಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನೋ. ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತೋ. ಕಲ್ಲಂ ವಚನಾಯಾತಿ ಯುತ್ತಂ ವತ್ತುಂ.

ಯೋಪಿಸ್ಸ ಮಾದಿಸೋ ನರೋತಿ ಯೋಪಿ ಮಾದಿಸೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋಪಿ ಏವರೂಪಂ ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಸ್ಸ ಗುಣಂ ಜಾನನ್ತೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ. ಅಪರೋ ನಯೋ ಯೋಪಿಸ್ಸ ಮಾದಿಸೋ ನರೋತಿ ಯೋಪಿ ಸತ್ತೋ ಮಾದಿಸೋ ಅಸ್ಸ, ಮಯಾ ಪತ್ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ಏವರೂಪೇನ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನ ಖೀಣಾಸವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿತುನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೯. ಸುಖುಮಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೯. ನವಮೇ ಸುಖುಮಾಲೋತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋ. ಪರಮಸುಖುಮಾಲೋತಿ ಪರಮನಿದ್ದುಕ್ಖೋ. ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಾಲೋತಿ ಸತತನಿದ್ದುಕ್ಖೋ. ಇಮಂ ¶ ಭಗವಾ ಕಪಿಲಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿದ್ದುಕ್ಖಭಾವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ, ಚರಿಯಕಾಲೇ ಪನ ತೇನ ಅನುಭೂತದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿ. ಏಕತ್ಥಾತಿ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ. ಉಪ್ಪಲಂ ವಪ್ಪತೀತಿ ಉಪ್ಪಲಂ ರೋಪೇತಿ. ಸಾ ನೀಲುಪ್ಪಲವನಸಞ್ಛನ್ನಾ ಹೋತಿ. ಪದುಮನ್ತಿ ಪಣ್ಡರಪದುಮಂ. ಪುಣ್ಡರೀಕನ್ತಿ ರತ್ತಪದುಮಂ. ಏವಂ ಇತರಾಪಿ ದ್ವೇ ಪದುಮಪುಣ್ಡರೀಕವನೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸತ್ತಟ್ಠವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ತರುಣದಾರಕಾ ಕತರಕೀಳಿಕಂ ಪಿಯಾಯನ್ತೀ’’ತಿ? ಉದಕಕೀಳಿಕಂ ದೇವಾತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ ಕುದ್ದಾಲಕಮ್ಮಕಾರಕೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ. ಅಥ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ¶ ಞತ್ವಾ – ‘‘ನ ಯುತ್ತೋ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾನುಸಕಪರಿಭೋಗೋ, ದಿಬ್ಬಪರಿಭೋಗೋ ಯುತ್ತೋ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ಗಚ್ಛ, ತಾತ, ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಕೀಳಾಭೂಮಿಯಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ಮಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಕೀದಿಸಾ ಹೋನ್ತು ¶ , ದೇವಾತಿ? ಅಪಗತಕಲಲಕದ್ದಮಾ ಹೋನ್ತು ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಮಣಿಮುತ್ತಪವಾಳಿಕಾ ಸತ್ತರತನಮಯಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಪವಾಳಮಯಉಣ್ಹೀಸೇಹಿ ಮಣಿಮಯಸೋಪಾನಬಾಹುಕೇಹಿ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಮಯಫಲಕೇಹಿ ಸೋಪಾನೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಪವಾಳಮಯಾ ಚೇತ್ಥ ನಾವಾ ಹೋನ್ತು, ಸುವಣ್ಣನಾವಾಯ ರಜತಪಲ್ಲಙ್ಕೋ ಹೋತು, ರಜತನಾವಾಯ ಸುವಣ್ಣಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ಮಣಿನಾವಾಯ ಪವಾಳಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ಪವಾಳನಾವಾಯ ಮಣಿಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಪವಾಳಮಯಾವ ಉದಕಸೇಚನನಾಳಿಕಾ ಹೋನ್ತು, ಪಞ್ಚವಣ್ಣೇಹಿ ಚ ಪದುಮೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನಾ ಹೋನ್ತೂತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ದೇವಾ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮದೇವಪುತ್ತೋ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಓತರಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಗಾಹಾಪಿತಪೋಕ್ಖರಣಿಟ್ಠಾನೇಸುಯೇವ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ಮಾಪೇಸಿ.

ನನು ಚೇತಾ ¶ ಅಪಗತಕಲಲಕದ್ದಮಾ, ಕಥಮೇತ್ಥ ಪದುಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಿಂಸೂತಿ? ಸೋ ಕಿರ ತಾಸು ಪೋಕ್ಖರಣೀಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಪವಾಳಮಯಾ ಖುದ್ದಕನಾವಾಯೋ ಮಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಏತಾ ಕಲಲಕದ್ದಮಪೂರಿತಾ ಚ ಹೋನ್ತು, ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಿ ಚೇತ್ಥ ಪದುಮಾನಿ ಪುಪ್ಫನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಏವಂ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಿ ಪದುಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಿಂಸು, ರೇಣುವಟ್ಟಿಯೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಉದಕಪಿಟ್ಠಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಭಮರಗಣಾ ಉಪಕೂಜನ್ತಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಏವಂ ತಾ ಮಾಪೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮೋ ದೇವಪುರಮೇವ ಗತೋ. ತತೋ ವಿಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಮಹಾಜನೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸ್ಸಸ್ಸ ಮಾಪಿತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ಮಹಾಜನಪರಿವಾರೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಿದ್ಧಿಯಾ ದೇವತಾಹಿ ಮಾಪಿತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಉದಕಕೀಳಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ಯಾವದೇವ ಮಮತ್ಥಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಾವದೇವಾತಿ ಪಯೋಜನಾವಧಿನಿಯಾಮವಚನಂ, ಯಾವ ಮಮೇವ ಅತ್ಥಾಯ, ನತ್ಥೇತ್ಥ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಖೋ ಪನಸ್ಸಾಹನ್ತಿ ನ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಅಹಂ. ಅಕಾಸಿಕಂ ಚನ್ದನನ್ತಿ ಅಸಣ್ಹಂ ಚನ್ದನಂ. ಕಾಸಿಕಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸು ಮೇ ತಂ ವೇಠನನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೇಠನಮ್ಪಿ ಮೇ ಕಾಸಿಕಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸುಇತಿ ಚ ತನ್ತಿ ಚ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಮೇತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ. ವೇಠನಮ್ಪಿ ಮೇ ಸಣ್ಹಮೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಾಸಿಕಾ ಕಞ್ಚುಕಾತಿ ಪಾರುಪನಕಞ್ಚುಕೋಪಿ ಸಣ್ಹಕಞ್ಚುಕೋವ. ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಧಾರೀಯತೀತಿ ಮಾನುಸಕಸೇತಚ್ಛತ್ತಮ್ಪಿ ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪರಿಧಾರಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಮಾ ನಂ ಫುಸಿ ಸೀತಂ ವಾತಿ ¶ ಮಾ ಏತಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಫುಸತೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಯೋ ¶ ಪಾಸಾದಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಕಿರ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೇ ಜಾತೇ ¶ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ‘‘ಪುತ್ತಸ್ಸ ವಸನಕಪಾಸಾದೇ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಡ್ಢಕಿನೋ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಭದ್ದಕೇನ ನಕ್ಖತ್ತಮುಹುತ್ತೇನ ನವಭೂಮಿಕತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತಯೋ ಪಾಸಾದೇ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ತೇ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಹೇಮನ್ತಿಕೋತಿಆದೀಸು ಯತ್ಥ ಸುಖಂ ಹೇಮನ್ತೇ ವಸಿತುಂ, ಅಯಂ ಹೇಮನ್ತಿಕೋ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಚನತ್ಥೋ – ಹೇಮನ್ತೇ ವಾಸೋ ಹೇಮನ್ತಂ, ಹೇಮನ್ತಂ ಅರಹತೀತಿ ಹೇಮನ್ತಿಕೋ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ಥ ಹೇಮನ್ತಿಕೋ ಪಾಸಾದೋ ನವಭೂಮಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಭೂಮಿಯೋ ಪನಸ್ಸ ಉಣ್ಹಉತುಗ್ಗಾಹಾಪನತ್ಥಾಯ ನೀಚಾ ಅಹೇಸುಂ. ತತ್ಥ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿ ಸುಫುಸಿತಕವಾಟಾನಿ ಅಹೇಸುಂ ನಿಬ್ಬಿವರಾನಿ. ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಜ್ಜಲಿತೇ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇಯೇವ ಅಕಂಸು. ಭೂಮತ್ಥರಣಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಮ್ಬಲಮಯಂ, ತಥಾ ಸಾಣಿವಿತಾನನಿವಾಸನಪಾರುಪನವೇಠನಾನಿ. ವಾತಪಾನಾನಿ ಉಣ್ಹಗ್ಗಾಹಾಪನತ್ಥಂ ದಿವಾ ವಿವಟಾನಿ ರತ್ತಿಂ ಪಿಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ಗಿಮ್ಹಿಕೋ ಪನ ಪಞ್ಚಭೂಮಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೀತಉತುಗ್ಗಾಹಾಪನತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಭೂಮಿಯೋ ಉಚ್ಚಾ ಅಸಮ್ಬಾಧಾ ಅಹೇಸುಂ. ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿ ನಾತಿಫುಸಿತಾನಿ ಸವಿವರಾನಿ ಸಜಾಲಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಚಿತ್ತಕಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪಲಾನಿ ಪದುಮಾನಿ ಪುಣ್ಡರೀಕಾನಿಯೇವ ಅಕಂಸು. ಭೂಮತ್ಥರಣಂ ಪನೇತ್ಥ ದುಕೂಲಮಯಂ, ತಥಾ ಸಾಣಿವಿತಾನನಿವಾಸನಪಾರುಪನವೇಠನಾನಿ. ವಾತಪಾನಸಮೀಪೇಸು ಚೇತ್ಥ ನವ ಚಾಟಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಉದಕಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ನೀಲುಪ್ಪಲಾದೀಹಿ ಸಞ್ಛಾದೇನ್ತಿ. ತೇಸು ತೇಸು ಪದೇಸೇಸು ಉದಕಯನ್ತಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಯೇಹಿ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ವಿಯ ಉದಕಧಾರಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ. ಅನ್ತೋಪಾಸಾದೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕಲಲಪೂರಾ ದೋಣಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಿ ಪದುಮಾನಿ ರೋಪಯಿಂಸು. ಪಾಸಾದಮತ್ಥಕೇ ಸುಕ್ಖಮಹಿಂಸಚಮ್ಮಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಯನ್ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಯಾವ ಛದನಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಾಸಾಣೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಚಮ್ಮೇ ಪವಟ್ಟನ್ತಾನಂ ಸದ್ದೋ ಮೇಘಗಜ್ಜಿತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿ ¶ ಪನೇತ್ಥ ದಿವಾ ಪಿಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ರತ್ತಿಂ ವಿವಟಾನಿ.

ವಸ್ಸಿಕೋ ¶ ಸತ್ತಭೂಮಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಭೂಮಿಯೋ ಪನೇತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಉತೂನಂ ಗಾಹಾಪನತ್ಥಾಯ ನಾತಿಉಚ್ಚಾ ನಾತಿನೀಚಾ ಅಕಂಸು. ಏಕಚ್ಚಾನಿ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿ ಸುಫುಸಿತಾನಿ, ಏಕಚ್ಚಾನಿ ಸವಿವರಾನಿ. ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕೇಸುಚಿ ಠಾನೇಸು ಪಜ್ಜಲಿತಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ, ಕೇಸುಚಿ ಜಾತಸ್ಸರವಸೇನ ಕತಂ. ಭೂಮತ್ಥರಣಾದೀನಿ ಪನೇತ್ಥ ಕಮ್ಬಲದುಕೂಲವಸೇನ ಉಭಯಮಿಸ್ಸಕಾನಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾ ¶ ರತ್ತಿಂ ವಿವಟಾ ದಿವಾ ಪಿಹಿತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ದಿವಾ ವಿವಟಾ ರತ್ತಿಂ ಪಿಹಿತಾ. ತಯೋಪಿ ಪಾಸಾದಾ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಾ. ಭೂಮಿಕಾಸು ಪನ ನಾನತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ.

ಏವಂ ನಿಟ್ಠಿತೇಸು ಪಾಸಾದೇಸು ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪುತ್ತೋ ಮೇ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ, ಛತ್ತಮಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ರಜ್ಜಸಿರಿಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸಾಕಿಯಾನಂ ಪಣ್ಣಾನಿ ಪಹಿಣಿ – ‘‘ಪುತ್ತೋ ಮೇ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ, ರಜ್ಜೇ ನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇಸು ವಯಪ್ಪತ್ತಾ, ದಾರಿಕಾ ಇಮಂ ಗೇಹಂ ಪೇಸೇನ್ತೂ’’ತಿ. ತೇ ಸಾಸನಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಕುಮಾರೋ ಕೇವಲಂ ದಸ್ಸನಕ್ಖಮೋ ರೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಜಾನಾತಿ, ದಾರಭರಣಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ನ ಮಯಂ ಧೀತರೋ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಸಿಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಾತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸಹಸ್ಸಥಾಮಧನುಂ ಆರೋಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಾತಾತಿ. ತೇನ ಹಿ ಆಹರಾಪೇಥಾತಿ. ರಾಜಾ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಧನುಂ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಂ ಆರೋಪೇತಿ, ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಂ ಓರೋಪೇತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಧನುಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಜಿಯಂ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇ ವೇಠೇತ್ವಾ ಕಡ್ಢನ್ತೋ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನೇವ ಧನುಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಮೇನ ಹತ್ಥೇನ ದಣ್ಡೇ ಗಹೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥೇನ ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಜಿಯಂ ಪೋಥೇಸಿ. ಸಕಲನಗರಂ ಉಪ್ಪತನಾಕಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ. ‘‘ಕಿಂ ಸದ್ದೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ದೇವೋ ಗಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಅಥಞ್ಞೇ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ನ ಜಾನಾಥ, ನ ದೇವೋ ಗಜ್ಜತಿ, ಅಙ್ಗೀರಸಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಥಾಮಧನುಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಜಿಯಂ ಪೋಥೇನ್ತಸ್ಸ ಜಿಯಪ್ಪಹಾರಸದ್ದೋ ಏಸೋ’’ತಿ ¶ ಆಹಂಸು. ಸಾಕಿಯಾ ತಾವತಕೇನೇವ ಆರದ್ಧಚಿತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಮತ್ತಬಹಲಂ ಅಯೋಪಟ್ಟಂ ಕಣ್ಡೇನ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ. ತಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಚತುರಙ್ಗುಲಬಹಲಂ ಅಸನಫಲಕಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ. ತಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹ. ವಿದತ್ಥಿಬಹಲಂ ಉದುಮ್ಬರಫಲಕಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ¶ ವಟ್ಟತೀತಿ. ತಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಯನ್ತೇ ಬದ್ಧಂ ಫಲಕಸತಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ. ತಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸಟ್ಠಿಪಟಲಂ ಸುಕ್ಖಮಹಿಂಸಚಮ್ಮಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ. ತಮ್ಪಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ವಾಲಿಕಸಕಟಾದೀನಿ ಆಚಿಕ್ಖಿಂಸು. ಮಹಾಸತ್ತೋ ವಾಲಿಕಸಕಟಮ್ಪಿ ಪಲಾಲಸಕಟಮ್ಪಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಉದಕೇ ಏಕುಸಭಪ್ಪಮಾಣಂ ಕಣ್ಡಂ ಪೇಸೇಸಿ, ಥಲೇ ಅಟ್ಠಉಸಭಪ್ಪಮಾಣಂ. ಅಥ ನಂ ‘‘ಇದಾನಿ ವಾತಿಙ್ಗಣಸಞ್ಞಾಯ ವಾಲಂ ವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇನ ಹಿ ಬನ್ಧಾಪೇಥಾತಿ. ಸದ್ದನ್ತರೇ ಬಜ್ಝತು, ತಾತಾತಿ. ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತು, ಗಾವುತನ್ತರೇ ಬನ್ಧನ್ತೂತಿ. ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತು, ಅದ್ಧಯೋಜನೇ ಬನ್ಧನ್ತೂತಿ ¶ . ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತು ಯೋಜನೇ ಬನ್ಧನ್ತೂತಿ. ಬನ್ಧಾಪೇಥ, ತಾತಾತಿ ಯೋಜನಮತ್ಥಕೇ ವಾತಿಙ್ಗಣಸಞ್ಞಾಯ ವಾಲಂ ಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾ ರತ್ತನ್ಧಕಾರೇ ಮೇಘಪಟಲಚ್ಛನ್ನಾಸು ದಿಸಾಸು ಕಣ್ಡಂ ಖಿಪಿ, ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯೋಜನಮತ್ಥಕೇ ವಾಲಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಪಾವಿಸಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತ್ತಕಮೇವ, ತಂ ದಿವಸಂ ಪನ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಲೋಕೇ ವತ್ತಮಾನಸಿಪ್ಪಂ ಸಬ್ಬಮೇವ ಸನ್ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸಕ್ಯರಾಜಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಧೀತರೋ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಪೇಸಯಿಂಸು, ಚತ್ತಾಲೀಸಸಹಸ್ಸನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ಅಹೇಸುಂ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ದೇವೋ ಮಞ್ಞೇ ಪರಿಚಾರೇನ್ತೋ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವತಿ.

ನಿಪ್ಪುರಿಸೇಹೀತಿ ಪುರಿಸವಿರಹಿತೇಹಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಚೇತ್ಥ ತೂರಿಯಾನೇವ ನಿಪ್ಪುರಿಸಾನಿ, ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ನಿಪ್ಪುರಿಸಾನೇವ. ದೋವಾರಿಕಾಪಿ ಇತ್ಥಿಯೋವ, ನ್ಹಾಪನಾದಿಪರಿಕಮ್ಮಕರಾಪಿ ಇತ್ಥಿಯೋವ ¶ . ರಾಜಾ ಕಿರ ‘‘ತಥಾರೂಪಂ ಇಸ್ಸರಿಯಸುಖಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನಸ್ಸ ಪುರಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಪರಿಸಙ್ಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಾ ಮೇ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಇತ್ಥಿಯೋವ ಠಪೇಸಿ. ಪರಿಚಾರಯಮಾನೋತಿ ಮೋದಮಾನೋ. ನ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಸಾದಂ ಓರೋಹಾಮೀತಿ ಪಾಸಾದತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಓತರಾಮಿ. ಇತಿ ಮಂ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಅಞ್ಞೋ ಸಿಖಾಬದ್ಧೋ ಪುರಿಸೋ ನಾಮ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನಾಲತ್ಥ. ಯಥಾತಿ ಯೇನ ನಿಯಾಮೇನ. ದಾಸಕಮ್ಮಕರಪೋರಿಸಸ್ಸಾತಿ ದಾಸಾನಞ್ಚೇವ ದೇವಸಿಕಭತ್ತವೇತನಾಭತಾನಂ ಕಮ್ಮಕರಾನಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಮಾನಪುರಿಸಾನಞ್ಚ. ಕಣಾಜಕನ್ತಿ ಸಕುಣ್ಡಕಭತ್ತಂ. ಬಿಲಙ್ಗದುತಿಯನ್ತಿ ಕಞ್ಜಿಕದುತಿಯಂ.

ಏವರೂಪಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಏವಂಜಾತಿಕಾಯ ಪುಞ್ಞಿದ್ಧಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ. ಏವರೂಪೇನ ಚ ಸುಖುಮಾಲೇನಾತಿ ಏವಂಜಾತಿಕೇನ ಚ ನಿದ್ದುಕ್ಖಭಾವೇನ. ಸೋಖುಮಾಲೇನಾತಿಪಿ ¶ ಪಾಠೋ. ಏವಂ ತಥಾಗತೋ ಏತ್ತಕೇನ ಠಾನೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಥೇನ್ತೋ ಚ ನ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತಭಾವತ್ಥಂ ಕಥೇಸಿ, ‘‘ಏವರೂಪಾಯಪಿ ಪನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತೋ ಪಮಾದಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋವ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ದೀಪನತ್ಥಂ ಕಥೇಸಿ. ತೇನೇವ ಅಸ್ಸುತವಾ ಖೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪರನ್ತಿ ಪರಪುಗ್ಗಲಂ. ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣಂ. ಅಟ್ಟೀಯತೀತಿ ಅಟ್ಟೋ ಪೀಳಿತೋ ಹೋತಿ. ಹರಾಯತೀತಿ ಹಿರಿಂ ಕರೋತಿ ಲಜ್ಜತಿ. ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ಅಸುಚಿಂ ವಿಯ ದಿಸ್ವಾ ಜಿಗುಚ್ಛಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಅತ್ತಾನಂಯೇವ ಅತಿಸಿತ್ವಾತಿ ಜರಾಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಟ್ಟೀಯತಿ ಹರಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜರಾಧಮ್ಮೋತಿ ಜರಾಸಭಾವೋ. ಜರಂ ಅನತೀತೋತಿ ಜರಂ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಅನ್ತೋ ಜರಾಯ ವತ್ತಾಮಿ. ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೋತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ. ಯೋಬ್ಬನಮದೋತಿ ಯೋಬ್ಬನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೋ ಮಾನಮದೋ. ಸಬ್ಬಸೋ ¶ ಪಹೀಯೀತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಹೀನೋ. ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಸದಿಸೋ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೋ. ನ ಪನೇಸ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೋ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇನ ಪಹೀನೋವ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ದೇವತಾ ¶ ಜರಾಪತ್ತಂ ದಸ್ಸೇಸುಂ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ಅನ್ತರಾ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಯೋಬ್ಬನಮದೋ ನಾಮ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ಆರೋಗ್ಯಮದೋತಿ ಅಹಂ ನಿರೋಗೋತಿ ಆರೋಗ್ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೋ ಮಾನಮದೋ. ಜೀವಿತಮದೋತಿ ಅಹಂ ಚಿರಂ ಜೀವೀತಿ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೋ ಮಾನಮದೋ. ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಹೀನಾಯಾವತ್ತತೀತಿ ಹೀನಾಯ ಲಾಮಕಾಯ ಗಿಹಿಭಾವಾಯ ಆವತ್ತತಿ.

ಯಥಾಧಮ್ಮಾತಿ ಬ್ಯಾಧಿಆದೀಹಿ ಯಥಾಸಭಾವಾ. ತಥಾಸನ್ತಾತಿ ಯಥಾ ಸನ್ತಾ ಏವ ಅವಿಪರೀತಬ್ಯಾಧಿಆದಿಸಭಾವಾವ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪರಪುಗ್ಗಲಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತಿ. ಮಮ ಏವಂ ವಿಹಾರಿನೋತಿ ಮಯ್ಹಂ ಏವಂ ಜಿಗುಚ್ಛಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಜಿಗುಚ್ಛನಂ ನಪ್ಪತಿರೂಪಂ ಭವೇಯ್ಯ ನಾನುಚ್ಛವಿಕಂ. ಸೋಹಂ ಏವಂ ವಿಹರನ್ತೋತಿ ಸೋ ಅಹಂ ಏವಂ ಪರಂ ಜಿಗುಚ್ಛಮಾನೋ ವಿಹರನ್ತೋ, ಏವಂ ವಾ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತೋ. ಞತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ನಿರೂಪಧಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬೂಪಧಿವಿರಹಿತಂ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ. ಸಬ್ಬೇ ಮದೇ ಅಭಿಭೋಸ್ಮೀತಿ ಸಬ್ಬೇ ತಯೋಪಿ ಮದೇ ಅಭಿಭವಿಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿಂ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ದಟ್ಠು ಖೇಮತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖೇಮಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ದಟ್ಠು ಖೇಮತೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಖೇಮತೋ ದಿಸ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ¶ ಮೇ ಅಹು ಉಸ್ಸಾಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ತಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಭಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಅಹು, ವಾಯಾಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾಹಂ ¶ ಭಬ್ಬೋ ಏತರಹಿ, ಕಾಮಾನಿ ಪಟಿಸೇವಿತುನ್ತಿ ಅಹಂ ದಾನಿ ದುವಿಧೇಪಿ ಕಾಮೇ ಪಟಿಸೇವಿತುಂ ಅಭಬ್ಬೋ. ಅನಿವತ್ತಿ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜತೋ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣತೋ ಚ ನ ನಿವತ್ತಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅನಿವತ್ತಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಾಯಣೋತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಾಯಣೋ ಜಾತೋಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅತ್ತನೋ ಆಗಮನೀಯವೀರಿಯಂ ಕಥೇಸಿ.

೧೦. ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೦. ದಸಮೇ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಜೇಟ್ಠಕಕಾರಣತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ. ಅತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿಆದೀಸು ಅತ್ತಾನಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ಗುಣಜಾತಂ ಅತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ. ಲೋಕಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ಲೋಕಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ. ನವವಿಧಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ. ನ ಇತಿ ಭವಾಭವಹೇತೂತಿ ಇತಿ ಭವೋ, ಇತಿ ಭವೋತಿ ಏವಂ ಆಯತಿಂ, ನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಹೇತು. ಓತಿಣ್ಣೋತಿ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಜಾತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಾ, ಸೋ ಜಾತಿಯಾ ಓತಿಣ್ಣೋ ನಾಮ. ಜರಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖರಾಸಿಸ್ಸ. ಅನ್ತಕಿರಿಯಾ ¶ ಪಞ್ಞಾಯೇಥಾತಿ ಅನ್ತಕರಣಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಪರಿವಟುಮಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ. ಓಹಾಯಾತಿ ಪಹಾಯ. ಪಾಪಿಟ್ಠತರೇತಿ ಲಾಮಕತರೇ. ಆರದ್ಧನ್ತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಆರದ್ಧತ್ತಾವ ಅಸಲ್ಲೀನಂ. ಉಪಟ್ಠಿತಾತಿ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾ. ಉಪಟ್ಠಿತತ್ತಾವ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ. ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋತಿ ನಾಮಕಾಯೋ ಚ ಕರಜಕಾಯೋ ಚ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ವೂಪಸನ್ತದರಥೋ. ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾವ ಅಸಾರದ್ಧೋ. ಸಮಾಹಿತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಮಾ ಆಹಿತಂ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತಂ. ಸಮ್ಮಾ ಆಹಿತತ್ತಾವ ಏಕಗ್ಗಂ. ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ. ಸುದ್ಧಂ ¶ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತೀತಿ ಸುದ್ಧಂ ನಿಮ್ಮಲಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ ಪಟಿಜಗ್ಗತಿ, ಗೋಪಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಚ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ ನಾಮ, ಫಲಪ್ಪತ್ತೋವ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ.

ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋತಿಆದೀನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪೭) ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ. ಜಾನಂ ಪಸ್ಸಂ ವಿಹರನ್ತೀತಿ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಜಾನನ್ತಾ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೀಣಿ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಾನೀತಿ ¶ ಏತ್ತಾವತಾ ತೀಣಿ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ.

ಪಕುಬ್ಬತೋತಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ. ಅತ್ತಾ ತೇ ಪುರಿಸ ಜಾನಾತಿ, ಸಚ್ಚಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಮುಸಾತಿ ಯಂ ತ್ವಂ ಕರೋಸಿ, ತಂ ಯದಿ ವಾ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಯದಿ ವಾ ನೋ ಯಥಾಸಭಾವನ್ತಿ ತವ ಅತ್ತಾವ ಜಾನಾತಿ. ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಸುನ್ದರಂ. ಅತಿಮಞ್ಞಸೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಞ್ಞಸಿ. ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಗೂಹಸೀತಿ ಯಥಾ ಮೇ ಅತ್ತಾಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ನಂ ಪರಿಗೂಹಾಮೀತಿ ವಾಯಮಸಿ. ಅತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಕೋತಿ ಅತ್ತಜೇಟ್ಠಕೋ. ಲೋಕಾಧಿಪೋತಿ ಲೋಕಜೇಟ್ಠಕೋ. ನಿಪಕೋತಿ ಪಞ್ಞವಾ. ಝಾಯೀತಿ ಝಾಯನ್ತೋ. ಧಮ್ಮಾಧಿಪೋತಿ ಧಮ್ಮಜೇಟ್ಠಕೋ. ಸಚ್ಚಪರಕ್ಕಮೋತಿ ಥಿರಪರಕ್ಕಮೋ ಭೂತಪರಕ್ಕಮೋ. ಪಸಯ್ಹ ಮಾರನ್ತಿ ಮಾರಂ ಪಸಹಿತ್ವಾ. ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಅನ್ತಕನ್ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಯೋ ಚ ಫುಸೀ ಜಾತಿಕ್ಖಯಂ ಪಧಾನವಾತಿ ಯೋ ಝಾಯೀ ಪಧಾನವಾ ಮಾರಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಜಾತಿಕ್ಖಯಂ ಅರಹತ್ತಂ ಫುಸಿ. ಸೋ ¶ ತಾದಿಸೋತಿ ಸೋ ತಥಾವಿಧೋ ತಥಾಸಣ್ಠಿತೋ. ಲೋಕವಿದೂತಿ ತಯೋ ಲೋಕೇ ವಿದಿತೇ ಪಾಕಟೇ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಸುಮೇಧೋತಿ ಸುಪಞ್ಞೋ. ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅತಮ್ಮಯೋ ಮುನೀತಿ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಮ್ಮಯತಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅತಮ್ಮಯೋ ಖೀಣಾಸವಮುನಿ ಕದಾಚಿ ಕತ್ಥಚಿ ನ ಹೀಯತಿ ನ ಪರಿಹೀಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ.

ದೇವದೂತವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ಚೂಳವಗ್ಗೋ

೧. ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೧. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಾತಿ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇನ, ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಸವತೀತಿ ಪಟಿಲಭತಿ. ಸದ್ಧಾಯ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಾತಿ ಯದಿ ಹಿ ಸದ್ಧಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತಾ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಪುಗ್ಗಲಾ ನ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಕಥಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಕರೇಯ್ಯ. ತೇಸಂ ಪನ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸದ್ಧಾಯ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಚ ದ್ವೇ ¶ ಧಮ್ಮಾ ಸುಲಭಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾ ಚೇವ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ ಚ, ಸದ್ಧಾ ಪನ ದುಲ್ಲಭಾ. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಅಥಾವರಾ ಪದವಾರೇನ ನಾನಾ ಹೋತಿ, ತೇನೇವ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸದಿಸೋಪಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಭವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಖೋ ತೇ ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಭೋಗಾನಞ್ಚ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಚ, ಸದ್ಧಾಯ ಪನ ತ್ವಂಯೇವ ಪಾಟಿಭೋಗೋ’’ತಿ (ಉದಾ. ೧೮).

೨. ತಿಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೨. ದುತಿಯೇ ವಿಗತಮಲಮಚ್ಛೇರೇನಾತಿ ವಿಗತಮಚ್ಛರಿಯಮಲೇನ. ಮುತ್ತಚಾಗೋತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಾಗೋ. ಪಯತಪಾಣೀತಿ ಧೋತಹತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಹಿ ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾಪಿ ಮಲಿನಹತ್ಥೋವ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧೋ ಪನ ದಾನಾಭಿರತತ್ತಾ ಮಲಿನಹತ್ಥೋಪಿ ಧೋತಹತ್ಥೋವ. ವೋಸ್ಸಗ್ಗರತೋತಿ ¶ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇ ದಾನೇ ರತೋ. ಯಾಚಯೋಗೋತಿ ಯಾಚಿತುಂ ಯುತ್ತೋ, ಯಾಚಕೇಹಿ ವಾ ಯೋಗೋ ಅಸ್ಸಾತಿಪಿ ಯಾಚಯೋಗೋ. ದಾನಸಂವಿಭಾಗರತೋತಿ ದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಸಂವಿಭಾಗಞ್ಚ ಕರೋನ್ತೋ ದಾನಸಂವಿಭಾಗರತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ದಸ್ಸನಕಾಮೋ ಸೀಲವತನ್ತಿ ದಸಪಿ ಯೋಜನಾನಿ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಯೋಜನಸತಮ್ಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ ಸದ್ಧಾತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜಾ ವಿಯ ಚ. ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಕಿರ ನಗರದ್ವಾರೇ ಸಾಲಾಯ ನಿಸಿನ್ನಾ ದ್ವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಕಾಳವಲ್ಲಿಮಣ್ಡಪವಾಸಿಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಟ್ಠುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಏಕೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಏಕೋ ಸಮುದ್ದತೀರಂ ಪತ್ವಾ ನಾವಾಯ ಮಹಾತಿತ್ಥಪಟ್ಟನೇ ಓರುಯ್ಹ ಅನುರಾಧಪುರಂ ¶ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಾಳವಲ್ಲಿಮಣ್ಡಪೋ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ರೋಹಣಜನಪದೇತಿ. ಸೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಚೂಳನಗರಗಾಮೇ ಧುರಘರೇ ನಿವಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಆಹಾರಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪಾತೋವ ವುಟ್ಠಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಜನಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಥೇರಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಕಿಂ ತತ್ಥೇವ ಠಿತೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪುನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗೋಪ್ಫಕೇಸು ದಳ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವನ್ದನ್ತೋ ‘‘ಉಚ್ಚಾ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಚ ನಾತಿಉಚ್ಚೋ ನಾತಿರಸ್ಸೋ ಪಮಾಣಯುತ್ತೋವ, ತೇನ ನಂ ಪುನ ಆಹ – ‘‘ನಾತಿಉಚ್ಚಾ ತುಮ್ಹೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಪನ ಗುಣಾ ಮೇಚಕವಣ್ಣಸ್ಸ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪತಲಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗತಾ, ಅಹಮ್ಪಿ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತನಗರದ್ವಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗುಣಕಥಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಥೇರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಹಾರಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ತಿಚೀವರಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೋವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಸದ್ಧಾತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜಾಪಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ವನ್ದಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ¶ ಏಕಂ ಅಯ್ಯಂ ಆಚಿಕ್ಖಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಮಙ್ಗಲವಾಸೀ ಕುಟ್ಟತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ಮಹಾಪರಿವಾರೇನ ಪಞ್ಚಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಕಿಂ ಸದ್ದೋ ಏಸೋ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ರಾಜಗೇಹೇ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ಮಞ್ಚೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಲೇಖಂ ಲಿಖನ್ತೋ ಅಚ್ಛಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಹಂ ಥೇರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ಭೂಮಿಯಂ ಲೇಖಂ ಲಿಖನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನಾಮ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ನಾಯಂ ಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ ಅವನ್ದಿತ್ವಾವ ನಿವತ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ಸದ್ಧಸ್ಸ ಪಸನ್ನಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಕಸ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಂ ಕರಿತ್ಥಾ’’ತಿ. ‘‘ಆವುಸೋ, ರಞ್ಞೋ ಪಸಾದರಕ್ಖನಂ ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾರೋ, ಮಹಲ್ಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಆಹ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕೂಟಾಗಾರಮ್ಹಿ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಅತ್ಥರಥಾ’’ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥತೇ ಥೇರೋ – ‘‘ಇದಂ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಅನ್ತರೇ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ದಿಟ್ಠಕಾಲೇಯೇವ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಕೂಟಾಗಾರಂ ಪಞ್ಚಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಆಕಾಸೇನ ಅಗಮಾಸಿ. ಪಞ್ಚಯೋಜನಮಗ್ಗೇ ಧಜಂ ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ರುಕ್ಖಾ ಧಜಪಗ್ಗಹಿತಾವ ಅಹೇಸುಂ. ಗಚ್ಛಾಪಿ ಗುಮ್ಬಾಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಕೂಟಾಗಾರಾಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು.

ರಞ್ಞೋಪಿ ಪಣ್ಣಂ ಪಹಿಣಿಂಸು ‘‘ಥೇರೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕೂಟಾಗಾರಂ ಆಕಾಸೇನ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ನ ಸದ್ದಹಿ. ಕೂಟಾಗಾರಂ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೂಪಾರಾಮಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಿಲಾಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಚೇತಿಯಂ ಸಹ ವತ್ಥುನಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಕೂಟಾಗಾರಮತ್ಥಕೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಸಾಧುಕಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪವತ್ತಿಂಸು ¶ . ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಮಹಾಬ್ಯಗ್ಘತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಸತ್ತಮಕೂಟಾಗಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಸದ್ದೋ ¶ ಏಸೋ’’ತಿ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ. ಭನ್ತೇ, ಮಙ್ಗಲವಾಸೀ ಕುಟ್ಟತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕೂಟಾಗಾರಂ ಪಞ್ಚಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಆಕಾಸೇನ ಆಗತಂ, ತತ್ಥ ಸೋ ಸಾಧುಕಾರಸದ್ದೋತಿ. ಆವುಸೋ, ಪುಞ್ಞವನ್ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ¶ ಸಕ್ಕಾರಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದುತಿಯಮಞ್ಚೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ರಾಜಾ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಚುಣ್ಣಾನಿ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠಿತಂ ಕೂಟಾಗಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಪೂಜೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ರಾಜಾ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರೇನ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಅಕಾಸಿ. ಏವರೂಪಾ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನಕಾಮಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಮಿಚ್ಛತೀತಿ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತ್ಥೇರಾದಯೋ ವಿಯ. ಗಙ್ಗಾವನವಾಲಿಅಙ್ಗಣಮ್ಹಿ ಕಿರ ತಿಂಸ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತಾ ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮಮಹಾಅರಿಯವಂಸಞ್ಚ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೮) ಕಥೇನ್ತಿ. ಏಕೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತ್ಥೇರೋ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ನಂ ಏಕೋ ಗೋನಸೋ ಜಙ್ಘಪಿಣ್ಡಿಮಂಸಂ ಸಣ್ಡಾಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ಡಂಸಿ. ಥೇರೋ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಗೋನಸಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನನ್ತರಾಯಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗೋನಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥವಿಕಾಯ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಥವಿಕಾಮುಖಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋವ ನಿಸೀದಿ. ಅರುಣುಗ್ಗಮನಞ್ಚ ವಿಸಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಂ ಫಲಾನಂ ಪಾಪುಣನಞ್ಚ ವಿಸಸ್ಸ ದಟ್ಠಟ್ಠಾನೇನೇವ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಪವಿಸನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಕಥಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಾನಿಟ್ಠಾಪನಞ್ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇಯೇವ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ ಏಕೋ ಮೇ ಚೋರೋ ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಥವಿಕಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಗೋನಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಾಯ ವೇಲಾಯ ದಟ್ಠತ್ಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಹಿಯ್ಯೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ, ಆವುಸೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಏವಂ ಭಾರಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿತ್ಥಾತಿ. ಆವುಸೋ, ಸಚಾಹಂ ದೀಘಜಾತಿಕೇನ ದಟ್ಠೋತಿ ವದೇಯ್ಯಂ, ನಯಿಮಂ ಏತ್ತಕಂ ಆನಿಸಂಸಂ ¶ ಲಭೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಇದಂ ತಾವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು.

ದೀಘವಾಪಿಯಮ್ಪಿ ‘‘ಮಹಾಜಾತಕಭಾಣಕತ್ಥೇರೋ ಗಾಥಾಸಹಸ್ಸಂ ಮಹಾವೇಸ್ಸನ್ತರಂ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಿಸ್ಸಮಹಾಗಾಮೇ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀ ಏಕೋ ¶ ದಹರೋ ಸುತ್ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಏಕಾಹೇನೇವ ನವಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಆಗತೋ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಆರಭಿ. ದಹರೋ ದೂರಮಗ್ಗಾಗಮನೇನ ಸಞ್ಜಾತಕಾಯದರಥತ್ತಾ ಪಟ್ಠಾನಗಾಥಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸಾನಗಾಥಂಯೇವ ವವತ್ಥಪೇಸಿ. ತತೋ ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿ ¶ ವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಗಮನಕಾಲೇ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಆಗಮನಕಮ್ಮಂ ಮೋಘಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ರೋದಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏಕೋ ಮನುಸ್ಸೋ ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸೋಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಏಕೋ ದಹರಭಿಕ್ಖು ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರಾ ಆಗತೋ, ಸೋ ‘ಕಾಯದರಥಭಾವೇನ ಮೇ ಆಗಮನಂ ಮೋಘಂ ಜಾತ’ನ್ತಿ ರೋದಮಾನೋ ಠಿತೋ’’ತಿ. ಗಚ್ಛಥ ಸಞ್ಞಾಪೇಥ ನಂ ‘‘ಪುನ ಸ್ವೇ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಸೋ ಪುನದಿವಸೇ ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಅಪರಾಪಿ ಉಲ್ಲಕೋಲಿಕಣ್ಣಿವಾಸಿಕಾ ಏಕಾ ಇತ್ಥೀ ಪುತ್ತಕಂ ಪಾಯಮಾನಾ ‘‘ದೀಘಭಾಣಕಮಹಾಅಭಯತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಅರಿಯವಂಸಪಟಿಪದಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಪಞ್ಚಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿವಾಕಥಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇಯೇವ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪುತ್ತಂ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ದಿವಾಕಥಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಠಿತಕಾವ ಧಮ್ಮಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ಸರಭಾಣಕೇ ಥೇರೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ದೀಘಭಾಣಕಮಹಾಅಭಯತ್ಥೇರೋ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮಮಹಾಅರಿಯವಂಸಂ ಆರಭಿ. ಸಾ ಠಿತಕಾವ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಥೇರೋ ತಯೋ ಏವ ಪಚ್ಚಯೇ ಕಥೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾನಾಕಾರಂ ಅಕಾಸಿ. ಸಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ಆಹ – ‘‘ಅಯ್ಯೋ, ‘ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಸಿನಿದ್ಧಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮಧುರಪಾನಕಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಯಟ್ಠಿಮಧುಕತೇಲಾದೀಹಿ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ¶ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಸಾಧು, ಭಗಿನೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪರಿ ಭಾವನಾರಾಮಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಅರುಣುಗ್ಗಮನಞ್ಚ ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿ ವಚನಞ್ಚ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲುಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇಯೇವ ಅಹೋಸಿ.

ಅಪರಾಪಿ ಕಳಮ್ಪರವಾಸಿಕಾ ಇತ್ಥೀ ಅಙ್ಕೇನ ಪುತ್ತಂ ಆದಾಯ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಸೋಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂ ರುಕ್ಖಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದಾರಕಂ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಠಿತಕಾವ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ. ರತ್ತಿಭಾಗಸಮನನ್ತರೇ ಏಕೋ ದೀಘಜಾತಿಕೋ ತಸ್ಸಾ ¶ ಪಸ್ಸನ್ತಿಯಾಯೇವ ಸಮೀಪೇ ನಿಪನ್ನದಾರಕಂ ಚತೂಹಿ ದಾಠಾಹಿ ಡಂಸಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಸಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ‘ಪುತ್ತೋ ಮೇ ಸಪ್ಪೇನ ದಟ್ಠೋ’ತಿ ವಕ್ಖಾಮಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ವಟ್ಟನ್ತಿಯಾ ಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಧಮ್ಮಮೇವ ಚರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಠಿತಕಾವ ಧಮ್ಮಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಪುತ್ತಸ್ಸ ವಿಸಂ ನಿಮ್ಮಥೇತ್ವಾ ಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತಾ. ಏವರೂಪಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಕಾಮಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

೩. ಅತ್ಥವಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೩. ತತಿಯೇ ¶ ತಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ಥವಸೇ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೇನಾತಿ ತಯೋ ಅತ್ಥೇ ತೀಣಿ ಕಾರಣಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ. ಅಲಮೇವಾತಿ ಯುತ್ತಮೇವ. ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಂ ಞಾಣೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೀ. ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸಂವೇದೀ.

೪. ಕಥಾಪವತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೪. ಚತುತ್ಥೇ ಠಾನೇಹೀತಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಪವತ್ತಿನೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಹತಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ.

೫. ಪಣ್ಡಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಪಣ್ಡಿತಪಞ್ಞತ್ತಾನೀತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ಪಸತ್ಥಾನಿ. ಸಪ್ಪುರಿಸಪಞ್ಞತ್ತಾನೀತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ಮಹಾಪುರಿಸೇಹಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ಪಸತ್ಥಾನಿ. ಅಹಿಂಸಾತಿ ಕರುಣಾ ಚೇವ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಚ. ಸಂಯಮೋತಿ ಸೀಲಸಂಯಮೋ. ದಮೋತಿ ¶ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ, ಉಪೋಸಥವಸೇನ ವಾ ಅತ್ತದಮನಂ, ಪುಣ್ಣೋವಾದೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೫ ಆದಯೋ; ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೮ ಆದಯೋ) ದಮೋತಿ ವುತ್ತಾ ಖನ್ತಿಪಿ ಆಳವಕೇ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೮೩ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಮಾತಾಪಿತು ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ರಕ್ಖನಂ ಗೋಪನಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನಂ. ಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಅರಿಯಸಾವಕಾ ಸನ್ತೋ ನಾಮ, ಇಧ ಪನ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಸ್ಮಾ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಾನಂ ¶ , ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ. ಇದಂ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಭಿ ಉಪಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸತಂ ಏತಾನಿ ಠಾನಾನೀತಿ ಸನ್ತಾನಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ಏತಾನಿ ಠಾನಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಅರಿಯೋ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಇಧ ಇಮೇಸಂಯೇವ ತಿಣ್ಣಂ ಠಾನಾನಂ ಕಾರಣೇನ ಅರಿಯೋ ಚೇವ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ನ ಸೋತಾಪನ್ನಾ. ಅಥ ವಾ ಸತಂ ಏತಾನಿ ಠಾನಾನೀತಿ ಮಾತುಪಟ್ಠಾನಂ ಪಿತುಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತಾನಿ ಠಾನಾನಿ ಸನ್ತಾನಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ಕಾರಣಾನೀತಿ ಏವಂ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾಕವಸೇನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾಕೋಯೇವ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಅರಿಯೋ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಸ ಲೋಕಂ ಭಜತೇ ಸಿವನ್ತಿ ಸೋ ಖೇಮಂ ದೇವಲೋಕಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ.

೬. ಸೀಲವನ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ತೀಹಿ ಠಾನೇಹೀತಿ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಕಾಯೇನಾತಿಆದೀಸು ಭಿಕ್ಖೂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕರೋನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತಾ ಆಸನಸಾಲಾಯ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಉಪಲೇಪನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಾ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ ಕಾಯೇನ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವನ್ತಿ ನಾಮ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯಾಗುಂ ದೇಥ, ಭತ್ತಂ ದೇಥ, ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದೀನಿ ದೇಥ, ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಪೂಜೇಥ, ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸಥ, ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಥ, ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಥಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಾ ವಾಚಾಯ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವನ್ತಿ ನಾಮ. ಭಿಕ್ಖೂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಲಭನ್ತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾ ಮನಸಾ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವನ್ತಿ ನಾಮ. ಪಸವನ್ತೀತಿ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ. ಪುಞ್ಞಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಥಿತಂ.

೭. ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೭. ಸತ್ತಮೇ ಸಙ್ಖತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಕತಸ್ಸ. ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಸಙ್ಖತಂ ಏತನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನಕಾರಣಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ. ಉಪ್ಪಾದೋತಿ ಜಾತಿ. ವಯೋತಿ ಭೇದೋ. ಠಿತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ನಾಮ ಜರಾ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ. ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಪನ ಅಸಮ್ಮಸನೂಪಗತ್ತಾ ಇಧ ನ ಕಥೀಯನ್ತಿ. ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಾ ನಾಮ. ತೇಸು ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಠಾನಕ್ಖಣೇ ಜರಾ, ಭೇದಕ್ಖಣೇ ವಯೋ. ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಸಙ್ಖತಂ, ಸಙ್ಖತಂ ನ ಲಕ್ಖಣಂ ¶ , ಲಕ್ಖಣೇನ ಪನ ಸಙ್ಖತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ. ಯಥಾ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಗೋಮಹಿಂಸಾದೀನಂ ಸತ್ತಿಸೂಲಾದೀನಿ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾನಿ ನ ಹತ್ಥಿಆದಯೋ, ನಪಿ ಹತ್ಥಿಆದಯೋ ಲಕ್ಖಣಾನೇವ, ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಪನ ತೇ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಹತ್ಥೀ, ಅಸುಕಸ್ಸ ಅಸ್ಸೋ, ಅಸುಕಹತ್ಥೀ, ಅಸುಕಅಸ್ಸೋ’’ತಿ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೮. ಅಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಅಕತಸ್ಸ. ಅಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಅಸಙ್ಖತಂ ಏತನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನಕಾರಣಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ. ನ ಉಪ್ಪಾದೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿಆದೀಹಿ ಉಪ್ಪಾದಜರಾಭಙ್ಗಾನಂ ಅಭಾವೋ ವುತ್ತೋ. ಉಪ್ಪಾದಾದೀನಞ್ಹಿ ಅಭಾವೇನ ಅಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

೯. ಪಬ್ಬತರಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೯. ನವಮೇ ¶ ಮಹಾಸಾಲಾತಿ ಮಹಾರುಕ್ಖಾ. ಕುಲಪತಿನ್ತಿ ಕುಲಜೇಟ್ಠಕಂ. ಸೇಲೋತಿ ಸಿಲಾಮಯೋ. ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಗಾಮಕಟ್ಠಾನೇ. ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಹನ್ತೋ. ವನೇತಿ ಅಟವಿಯಂ. ವನಪ್ಪತೀತಿ ವನಜೇಟ್ಠಕಾ. ಇಧ ಧಮ್ಮಂ ಚರಿತ್ವಾನ, ಮಗ್ಗಂ ಸುಗತಿಗಾಮಿನನ್ತಿ ಸುಗತಿಗಾಮಿಕಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ ಚರಿತ್ವಾ.

೧೦. ಆತಪ್ಪಕರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೦. ದಸಮೇ ¶ ಆತಪ್ಪಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ವೀರಿಯಂ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತಂ. ಅನುಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ ಅನುಪ್ಪಾದತ್ಥಾಯ, ಅನುಪ್ಪಾದಂ ಸಾಧೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರತೋಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಾರೀರಿಕಾನನ್ತಿ ಸರೀರಸಮ್ಭವಾನಂ. ದುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ದುಕ್ಖಮಾನಂ. ತಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಬಹಲಾನಂ, ತಾಪನವಸೇನ ವಾ ತಿಬ್ಬಾನಂ. ಖರಾನನ್ತಿ ಫರುಸಾನಂ. ಕಟುಕಾನನ್ತಿ ತಿಖಿಣಾನಂ. ಅಸಾತಾನನ್ತಿ ಅಮಧುರಾನಂ. ಅಮನಾಪಾನನ್ತಿ ಮನಂ ವಡ್ಢೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಂ. ಪಾಣಹರಾನನ್ತಿ ಜೀವಿತಹರಾನಂ. ಅಧಿವಾಸನಾಯಾತಿ ಅಧಿವಾಸನತ್ಥಾಯ ಸಹನತ್ಥಾಯ ಖಮನತ್ಥಾಯ.

ಏತ್ತಕೇ ¶ ಠಾನೇ ಸತ್ಥಾ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಆಣತ್ತಿಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮಾದಪೇನ್ತೋ ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯತೋತಿ ಯದಾ. ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯವಾ. ನಿಪಕೋತಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ. ಸತೋತಿ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದಪರಿವಟುಮಕಿರಿಯಾಯ. ಇಮೇ ಚ ಪನ ಆತಾಪಾದಯೋ ತಯೋಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ.

೧೧. ಮಹಾಚೋರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೧. ಏಕಾದಸಮೇ ಮಹಾಚೋರೋತಿ ಮಹನ್ತೋ ಬಲವಚೋರೋ. ಸನ್ಧಿನ್ತಿ ಘರಸನ್ಧಿಂ. ನಿಲ್ಲೋಪನ್ತಿ ಮಹಾವಿಲೋಪಂ. ಏಕಾಗಾರಿಕನ್ತಿ ಏಕಮೇವ ಗೇಹಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಿಲುಮ್ಪನಂ. ಪರಿಪನ್ಥೇಪಿ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪನ್ಥದೂಹನಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ನದೀವಿದುಗ್ಗನ್ತಿ ನದೀನಂ ದುಗ್ಗಮಟ್ಠಾನಂ ಅನ್ತರದೀಪಕಂ, ಯತ್ಥ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ತೀಹಿಪಿ ಜಙ್ಘಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಲೀಯಿತುಂ. ಪಬ್ಬತವಿಸಮನ್ತಿ ¶ ಪಬ್ಬತಾನಂ ವಿಸಮಟ್ಠಾನಂ ಪಬ್ಬತನ್ತರಂ, ಯತ್ಥ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಸತ್ತಹಿ ವಾ ಅಟ್ಠಹಿ ವಾ ಜಙ್ಘಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಲೀಯಿತುಂ. ತಿಣಗಹನನ್ತಿ ತಿಣೇನ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಸಞ್ಛನ್ನಂ ದ್ವತ್ತಿಯೋಜನಟ್ಠಾನಂ. ರೋಧನ್ತಿ ಘನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಟ್ಠಸಾಖಂ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ¶ ಮಹಾವನಸಣ್ಡಂ. ಪರಿಯೋಧಾಯ ಅತ್ಥಂ ಭಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪರಿಯೋದಹಿತ್ವಾ ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಕಥಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತ್ಯಾಸ್ಸಾತಿ ತೇ ಅಸ್ಸ. ಪರಿಯೋಧಾಯ ಅತ್ಥಂ ಭಣನ್ತೀತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ಆರದ್ಧೇಯೇವ ‘‘ಮಾ ಏವಂ ಅವಚುತ್ಥ, ಮಯಂ ಏತಂ ಕುಲಪರಮ್ಪರಾಯ ಜಾನಾಮ, ನ ಏಸ ಏವರೂಪಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ದೋಸಂ ಹರನ್ತಾ ಅತ್ಥಂ ಭಣನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪರಿಯೋಧಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಹಿ ತಸ್ಸಪಿ ದೋಸಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಭಣನ್ತಿ. ಖತಂ ಉಪಹತನ್ತಿ ಗುಣಖನನೇನ ಖತಂ, ಗುಣುಪಘಾತೇನ ಉಪಹತಂ. ವಿಸಮೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಮ್ಪಕ್ಖಲನಟ್ಠೇನ ವಿಸಮೇನ ಕಾಯದ್ವಾರಿಕಕಮ್ಮೇನ. ವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾಯಾತಿ ದಸವತ್ಥುಕಾಯ ಅನ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತದಿಟ್ಠಿಯಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಚೂಳವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೨. ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ

(೬) ೧. ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಗ್ಗೋ

೧. ಪಠಮದ್ವೇಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೨. ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಜಿಣ್ಣಾತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣಾ. ವುದ್ಧಾತಿ ವಯೋವುದ್ಧಾ. ಮಹಲ್ಲಕಾತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕಾ. ಅದ್ಧಗತಾತಿ ತಯೋ ಅದ್ಧೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ವಯೋಅನುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ತತಿಯಂ ವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಪುತ್ತದಾರೇ ಅತ್ತನೋ ವಚನಂ ಅಕರೋನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಮಗ್ಗಂ ಗವೇಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ಮಯಮಸ್ಸು, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ; ಭೋ ಗೋತಮ, ಮಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನ ಖತ್ತಿಯಾ ನಾಮಚ್ಚಾ ನ ಗಹಪತಿಕಾತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಜಿಣ್ಣಾತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ಅಕತಭೀರುತ್ತಾಣಾತಿ ಅಕತಭಯಪರಿತ್ತಾಣಾ. ಅವಸ್ಸಯಭೂತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಕಮ್ಮಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನ ಕತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥೇ ವಾ. ಏಕನ್ತೇನ ತುಮ್ಹೇ ಏವರೂಪಾ, ಅಹಮ್ಪಿ ಖೋ ಏತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀತಿ ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪನೀಯತೀತಿ ಉಪಸಂಹರೀಯತಿ. ಅಯಂ ಹಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಂ ಉಪನೀಯತಿ, ಜರಾಯ ಬ್ಯಾಧಿಂ, ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಮರಣಂ, ಮರಣೇನ ಪುನ ಜಾತಿಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಪನೀಯತೀ’’ತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಮಹಲ್ಲಕತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ವತ್ತಂ ಪೂರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೇ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಯೋಧ ಕಾಯೇನ ಸಂಯಮೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಾಯೇನ ಸಂಯಮೋತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇನ ಸಂವರೋ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಂ ತಸ್ಸ ಪೇತಸ್ಸಾತಿ ತಂ ಪುಞ್ಞಂ ತಸ್ಸ ಪರಲೋಕಂ ಗತಸ್ಸ ತಾಯನಟ್ಠೇನ ತಾಣಂ, ನಿಲೀಯನಟ್ಠೇನ ಲೇಣಂ, ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ದೀಪೋ, ಅವಸ್ಸಯನಟ್ಠೇನ ಸರಣಂ, ಉತ್ತಮಗತಿವಸೇನ ಪರಾಯಣಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಗಾಥಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾಯೇವ. ಏವಂ ¶ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತಥಾಗತೇನ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು ಸಮಾದಪಿತಾ ಯಾವಜೀವಂ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು.

೨. ದುತಿಯದ್ವೇಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೩. ದುತಿಯೇ ¶ ¶ ಭಾಜನನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಭಣ್ಡಕಂ. ಸೇಸಂ ಪಠಮೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೩. ಅಞ್ಞತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೪. ತತಿಯೇ ಸಮ್ಮೋದನೀಯನ್ತಿ ಸಮ್ಮೋದಜನನಿಂ. ಸಾರಣೀಯನ್ತಿ ಸರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ. ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾತಿ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾ. ಕಿತ್ತಾವತಾತಿ ಕಿತ್ತಕೇನ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಹೋತೀತಿ ಸಾಮಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ಅಕಾಲಿಕೋತಿ ನ ಕಾಲನ್ತರೇ ಫಲದಾಯಕೋ. ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕೋತಿ ‘‘ಏಹಿ ಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಓಪನೇಯ್ಯಿಕೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಉಪನೇತಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಸಾಮಂಯೇವ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ. ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ. ಪರಿಯಾದಿನ್ನಚಿತ್ತೋತಿ ಆದಿನ್ನಗಹಿತಪರಾಮಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ. ಚೇತೇತೀತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ, ಸತ್ಥಾರಾಪಿ ಸೋಯೇವ ಕಥಿತೋ. ಸೋ ಹಿ ಸಾಮಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ನಾಮಾತಿ.

೪. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೫. ಚತುತ್ಥೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಕೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ, ನ ಖತ್ತಿಯಾದಿಜಾತಿಕೋ. ಅತ್ತತ್ಥಮ್ಪೀತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಂ.

೫. ನಿಬ್ಬುತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಕಾಲಿಕನ್ತಿ ನ ಕಾಲನ್ತರೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ. ಓಪನೇಯ್ಯಿಕನ್ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಂ.

೬. ಪಲೋಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೭. ಛಟ್ಠೇ ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯಾನನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾನಞ್ಚೇವ ಆಚರಿಯಾಚರಿಯಾನಞ್ಚ. ಅವೀಚಿ ಮಞ್ಞೇ ಫುಟೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಯಥಾ ಅವೀಚಿ ಮಹಾನಿರಯೋ ನಿರನ್ತರಫುಟೋ ನೇರಯಿಕಸತ್ತೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ, ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ¶ ಏವಂ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹೋತಿ. ಕುಕ್ಕುಟಸಂಪಾತಿಕಾತಿ ಏಕಗಾಮಸ್ಸ ಛದನಪಿಟ್ಠಿತೋ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಇತರಗಾಮಸ್ಸ ¶ ¶ ಛದನಪಿಟ್ಠೇ ಪತನಸಙ್ಖಾತೋ ಕುಕ್ಕುಟಸಂಪಾತೋ ಏತಾಸು ಅತ್ಥೀತಿ ಕುಕ್ಕುಟಸಂಪಾತಿಕಾ. ಕುಕ್ಕುಟಸಂಪಾದಿಕಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಗಾಮನ್ತರತೋ ಗಾಮನ್ತರಂ ಕುಕ್ಕುಟಾನಂ ಪದಸಾ ಗಮನಸಙ್ಖಾತೋ ಕುಕ್ಕುಟಸಂಪಾದೋ ಏತಾಸು ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಘನನಿವಾಸತಂಯೇವ ದೀಪೇತಿ. ಅಧಮ್ಮರಾಗರತ್ತಾತಿ ರಾಗೋ ನಾಮ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅಧಮ್ಮೋ, ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನ ಅಧಮ್ಮರಾಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಪರಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ಅಧಮ್ಮರಾಗೋತಿ. ವಿಸಮಲೋಭಾಭಿಭೂತಾತಿ ಲೋಭಸ್ಸ ಸಮಕಾಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಏಕನ್ತಂ ವಿಸಮೋವ ಏಸ. ಅತ್ತನಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಮಲೋಭೋ ನಾಮ, ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ವಿಸಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಮಿಚ್ಛಾಧಮ್ಮಪರೇತಾತಿ ಅವತ್ಥುಪಟಿಸೇವನಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಿಚ್ಛಾಧಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ದೇವೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛತೀತಿ ವಸ್ಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಸ್ಸಂ ನ ವಸ್ಸತಿ. ದುಬ್ಭಿಕ್ಖನ್ತಿ ದುಲ್ಲಭಭಿಕ್ಖಂ. ದುಸ್ಸಸ್ಸನ್ತಿ ವಿವಿಧಸಸ್ಸಾನಂ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜನೇನ ದುಸ್ಸಸ್ಸಂ. ಸೇತಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಸಸ್ಸೇ ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಪಾಣಕಾ ಪತನ್ತಿ, ತೇಹಿ ದಟ್ಠತ್ತಾ ನಿಕ್ಖನ್ತನಿಕ್ಖನ್ತಾನಿ ಸಾಲಿಸೀಸಾನಿ ಸೇತವಣ್ಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಾರಾನಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೇತಟ್ಠಿಕ’’ನ್ತಿ. ಸಲಾಕಾವುತ್ತನ್ತಿ ವಪಿತಂ ವಪಿತಂ ಸಸ್ಸಂ ಸಲಾಕಾಮತ್ತಮೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಫಲಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಕ್ಖಾತಿ ಯಕ್ಖಾಧಿಪತಿನೋ. ವಾಳೇ ಅಮನುಸ್ಸೇ ಓಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಚಣ್ಡಯಕ್ಖೇ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ, ತೇ ಲದ್ಧೋಕಾಸಾ ಮಹಾಜನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ.

೭. ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೮. ಸತ್ತಮೇ ಮಹಪ್ಫಲನ್ತಿ ಮಹಾವಿಪಾಕಂ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಾನುಧಮ್ಮಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಕಥಿತಕಥಾ, ಅನುಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಕಥಿತಸ್ಸ ಪಟಿಕಥನಂ. ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ಸಕಾರಣೋ ಸಹೇತುಕೋ. ವಾದಾನುಪಾತೋತಿ ವಾದಸ್ಸ ಅನುಪಾತೋ, ಅನುಪತನಂ ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಾರಯ್ಹಂ ¶ ಠಾನನ್ತಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ಕಾರಣಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನ ವುತ್ತಾ ಸಕಾರಣಾ ವಾದಪ್ಪವತ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಗಾರಯ್ಹಂ ಕಾರಣಂ ನ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ತೇಹಿ ಪರೇಹಿ ವುತ್ತಾ ಸಕಾರಣಾ ವಾದಪ್ಪವತ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಾರಯ್ಹಂ ಕಾರಣಂ ನ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ.

ಅನ್ತರಾಯಕರೋ ¶ ಹೋತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ವಿನಾಸಂ ಕಿಚ್ಛಲಾಭಕಂ ವಿಲೋಮಕಂ ಕರೋತಿ. ಪಾರಿಪನ್ಥಿಕೋತಿ ಪನ್ಥದೂಹನಚೋರೋ. ಖತೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಗುಣಖನನೇನ ಖತೋ ಹೋತಿ. ಉಪಹತೋತಿ ಗುಣುಪಘಾತೇನೇವ ಉಪಹತೋ.

ಚನ್ದನಿಕಾಯಾತಿ ¶ ಅಸುಚಿಕಲಲಕೂಪೇ. ಓಲಿಗಲ್ಲೇತಿ ನಿದ್ಧಮನಕಲಲೇ. ಸೋ ಚಾತಿ ಸೋ ಸೀಲವಾತಿ ವುತ್ತಖೀಣಾಸವೋ. ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನಾತಿ ಸೀಲರಾಸಿನಾ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ, ತಂ ಅಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಅಸೇಕ್ಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇತರಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಸಯಮ್ಪಿ ಅಸೇಕ್ಖಾನೇವ. ತಾನಿ ಚ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ.

ರೋಹಿಣೀಸೂತಿ ರತ್ತವಣ್ಣಾಸು. ಸರೂಪಾಸೂತಿ ಅತ್ತನೋ ವಚ್ಛಕೇಹಿ ಸಮಾನರೂಪಾಸು. ಪಾರೇವತಾಸೂತಿ ಕಪೋತವಣ್ಣಾಸು. ದನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನೋ. ಪುಙ್ಗವೋತಿ ಉಸಭೋ. ಧೋರಯ್ಹೋತಿ ಧುರವಾಹೋ. ಕಲ್ಯಾಣಜವನಿಕ್ಕಮೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣೇನ ಉಜುನಾ ಜವೇನ ಗನ್ತಾ. ನಾಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಪರಿಕ್ಖರೇತಿ ಅಸ್ಸ ಗೋಣಸ್ಸ ಸರೀರವಣ್ಣಂ ನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಧುರವಹನಕಮ್ಮಮೇವ ಪನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಕಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಜಾತಿಯೇತಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕುಲಜಾತೇ. ಯಾಸು ಕಾಸುಚಿ ಏತಾಸೂತಿ ಏತಾಸು ಖತ್ತಿಯಾದಿಪ್ಪಭೇದಾಸು ಯಾಸು ಕಾಸುಚಿ ಜಾತೀಸು.

ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಕೇವಲೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಕೇವಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೀಣಾಸವೋ ಹಿ ಸಕಲಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಪನ್ನಭಾರೋತಿ ¶ ಓರೋಪಿತಭಾರೋ, ಖನ್ಧಭಾರಂ ಕಿಲೇಸಭಾರಂ ಕಾಮಗುಣಭಾರಞ್ಚ ಓರೋಪೇತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕತಕಿಚ್ಚೋತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಪಾರಗೂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಂ, ಪರಿಞ್ಞಾಪಾರಂ, ಪಹಾನಪಾರಂ, ಭಾವನಾಪಾರಂ, ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಾರಂ, ಸಮಾಪತ್ತಿಪಾರಞ್ಚಾತಿ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಪಾರಂ ಗತತ್ತಾ ಪಾರಗೂ. ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪರಹಿತೋ. ವಿರಜೇತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹರಜರಹಿತೇ.

ಅವಿಜಾನನ್ತಾತಿ ¶ ಖೇತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತಾ. ದುಮ್ಮೇಧಾತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞಾ. ಅಸ್ಸುತಾವಿನೋತಿ ಖೇತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಸವನೇನ ರಹಿತಾ. ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇಮಮ್ಹಾ ಸಾಸನಾ ಬಹಿದ್ಧಾ. ನ ಹಿ ಸನ್ತೇ ಉಪಾಸರೇತಿ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಖೀಣಾಸವೇ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೇ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ. ಧೀರಸಮ್ಮತೇತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಮ್ಮತೇ ಸಮ್ಭಾವಿತೇ. ಮೂಲಜಾತಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸದ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕುಲೇ ವಾ ಇಧ ಜಾಯರೇತಿ ಇಧ ವಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣವೇಸ್ಸಕುಲೇ ಜಾಯನ್ತಿ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ತಿವಿಧಾ ಕುಲಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ. ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾತಿ ಇಮೇ ಗುಣೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ.

೮. ತಿಕಣ್ಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೯. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ತಿಕಣ್ಣೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಸಮಣೋ ಕಿರ ಗೋತಮೋ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೋ ಮಹಾಜನಪರಿವುತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾತಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪುರತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ. ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಭಾಸತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗತಪುಬ್ಬೋ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ದುರಾಸದಾ, ಮಯಿ ಪಠಮತರಂ ಅಕಥೇನ್ತೇ ಕಥೇಯ್ಯ ವಾ ನ ವಾ. ಸಚೇ ನ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಮಂ ಸಮಾಗಮಟ್ಠಾನೇ ಕಥೇನ್ತಂ ¶ ಏವಂ ವಕ್ಖನ್ತಿ ‘ತ್ವಂ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಕಥೇಸಿ, ಯೇನ ತೇ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಚನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಲದ್ಧ’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘ಏವಂ ಮೇ ಅಯಂ ಗರಹಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಾಸತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪನ ಞಾಣಂ ಘಟ್ಟೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಭಾಸತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ತೇವಿಜ್ಜಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ತೇವಿಜ್ಜಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಏವಂಪಣ್ಡಿತಾ ಏವಂಧೀರಾ ಏವಂಬ್ಯತ್ತಾ ಏವಂಬಹುಸ್ಸುತಾ ಏವಂವಾದಿನೋ, ಏವಂಸಮ್ಮತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಪಣ್ಡಿತಾದಿಆಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ತಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಪಣ್ಡಿತಾ…ಪೇ… ಏತ್ತಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಮ್ಮತಾತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ಯಥಾ ಕಥಂ ಪನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಕಾರಣವಚನಂ, ಕಥಂ ಪನಾತಿ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಥಂ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತೇವಿಜ್ಜಂ ¶ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ. ಯಥಾ ಏವಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಜಾನಿತುಂ, ತಂ ಕಾರಣಂ ವದೇಹೀತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಜಾನನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಮಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪುಚ್ಛಿ, ನೋ ಅಜಾನನಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ ಅತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ಇಧ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉಭತೋತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪಕ್ಖೇಹಿ. ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚಾತಿ ಯಸ್ಸ ಮಾತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ, ಮಾತು ಮಾತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಮಾತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ. ಪಿತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಪಿತು ಪಿತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಿತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಸೋ ಉಭತೋ ಸುಜಾತೋ ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚ. ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣಿಕೋತಿ ಯಸ್ಸ ಸಂಸುದ್ಧಾ ಮಾತು ಗಹಣೀ, ಕುಚ್ಛೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಮವೇಪಾಕಿನಿಯಾ ಗಹಣಿಯಾ’’ತಿ ಪನ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋಧಾತು ಗಹಣೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಪಿತಾಮಹಯುಗಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಿತು ಪಿತಾ ಪಿತಾಮಹೋ, ಪಿತಾಮಹಸ್ಸ ಯುಗಂ ಪಿತಾಮಹಯುಗಂ. ಯುಗನ್ತಿ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಮೇವ ಚೇತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಪಿತಾಮಹೋಯೇವ ಪಿತಾಮಹಯುಗಂ. ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸಾ ಪಿತಾಮಹಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ. ಏವಂ ಯಾವ ಸತ್ತಮೋ ಪುರಿಸೋ, ತಾವ ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣಿಕೋ, ಅಥ ¶ ವಾ ಅಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋ ಜಾತಿವಾದೇನಾತಿ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ‘‘ಅಪನೇಥ ಏತಂ, ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅನವಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋತಿ ನ ಉಪಕ್ಕುಟ್ಠೋ, ನ ಅಕ್ಕೋಸಂ ವಾ ನಿನ್ದಂ ವಾ ಪತ್ತಪುಬ್ಬೋ. ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ? ಜಾತಿವಾದೇನ. ‘‘ಇತಿಪಿ ಹೀನಜಾತಿಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಏವರೂಪೇನ ವಚನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಜ್ಝಾಯಕೋತಿ ಇದಂ ‘‘ನ ದಾನಿಮೇ ಝಾಯನ್ತಿ, ನ ದಾನಿಮೇ ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಖೋ, ವಾಸೇಟ್ಠ, ಅಜ್ಝಾಯಕಾ ಅಜ್ಝಾಯಕಾತೇವ ತತಿಯಂ ಅಕ್ಖರಂ ಉಪನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೩೨) ಏವಂ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಕಾಲೇ ಝಾನವಿರಹಿತಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಗರಹವಚನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ಇದಾನಿ ಪನ ತಂ ಅಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಅಜ್ಝಾಯಕೋ, ಮನ್ತೇ ಪರಿವತ್ತೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಪಸಂಸಾವಚನಂ ಕತ್ವಾ ವೋಹರನ್ತಿ. ಮನ್ತೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಮನ್ತಧರೋ.

ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನನ್ತಿ ಇರುಬ್ಬೇದಯಜುಬ್ಬೇದಸಾಮಬ್ಬೇದಾನಂ. ಓಟ್ಠಪಹತಕರಣವಸೇನ ಪಾರಂ ಗತೋತಿ ಪಾರಗೂ. ಸಹ ನಿಘಣ್ಡುನಾ ಚ ಕೇಟುಭೇನ ಚ ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭಾನಂ. ನಿಘಣ್ಡೂತಿ ನಾಮನಿಘಣ್ಡುರುಕ್ಖಾದೀನಂ ವೇವಚನಪಕಾಸಕಸತ್ಥಂ. ಕೇಟುಭನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋ ಕವೀನಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಸತ್ಥಂ. ಸಹ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇನ ¶ ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾನಂ. ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ನಿರುತ್ತಿ ಚ. ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನನ್ತಿ ಆಥಬ್ಬಣವೇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ಇತಿಹ ಆಸ, ಇತಿಹ ಆಸಾತಿ ಈದಿಸವಚನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಪುರಾಣಕಥಾಸಙ್ಖಾತೋ ಖತ್ತವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತೋ ವಾ ಇತಿಹಾಸೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾ. ತೇಸಂ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನಂ ವೇದಾನಂ.

ಪದಂ ತದವಸೇಸಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಧೀಯತಿ ವೇದೇತಿ ಚಾತಿ ಪದಕೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ. ಲೋಕಾಯತಂ ವುಚ್ಚತಿ ವಿತಣ್ಡವಾದಸತ್ಥಂ. ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಲಕ್ಖಣದೀಪಕಂ ದ್ವಾದಸಸಹಸ್ಸಗನ್ಥಪಮಾಣಂ ಸತ್ಥಂ, ಯತ್ಥ ಸೋಳಸಸಹಸ್ಸಗಾಥಾಪದಪರಿಮಾಣಾ ಬುದ್ಧಮನ್ತಾ ನಾಮ ಅಹೇಸುಂ, ಯೇಸಂ ವಸೇನ ‘‘ಇಮಿನಾ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ¶ , ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ, ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ಅಸೀತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ, ಬುದ್ಧಮಾತಾ, ಬುದ್ಧಪಿತಾ, ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಕಾ, ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಯಿಕಾ, ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಞಾಯತಿ. ಅನವಯೋತಿ ಇಮೇಸು ಲೋಕಾಯತಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಸು ಅನೂನೋ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ, ಅವಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅವಯೋ ನಾಮ ಯೋ ತಾನಿ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಗನ್ಥತೋ ಚ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಅನವಯೋತಿ ಅನು ಅವಯೋ, ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಉಕಾರಲೋಪೋ. ಅನು ಅವಯೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಿಪ್ಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತೇನ ¶ ಹೀತಿ ಇದಂ ಭಗವಾ ನಂ ಆಯಾಚನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿಸ್ಸ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇತುಂ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಮಂ ಆಯಾಚಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುಣಾಹೀತಿ. ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿಆದಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೭೦) ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ಇಧ ಪನೇತಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾ ಚೇವ ಭಾವನಾನಯೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೪೦೨ ಆದಯೋ) ವಿತ್ಥಾರಿತೋವ.

ಪಠಮಾ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಠಮಾ, ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ. ಕಿಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋತಿ? ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಸ್ಸ ಅವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕೋ ಮೋಹೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತಮೋತಿ ಸ್ವೇವ ಮೋಹೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಟ್ಠೇನ ತಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಲೋಕೋತಿ ಸಾಯೇವ ವಿಜ್ಜಾ ಓಭಾಸಕರಣಟ್ಠೇನ ಆಲೋಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಜ್ಜಾ ಅಧಿಗತಾತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಸೇಸಂ ಪಸಂಸಾವಚನಂ. ಯೋಜನಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಯಮಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಾ ಅಧಿಗತಾ, ಅಥಸ್ಸ ಅಧಿಗತವಿಜ್ಜಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾ ವಿನಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪದದ್ವಯೇ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮಂ, ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ. ವೀರಿಯಾತಾಪೇನ ಆತಾಪಿನೋ. ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ. ಪೇಸಿತತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಆತಾಪಿನೋ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ, ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ತಮೋ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ, ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ತಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾ ¶ , ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತಮೋ ವಿಹತೋ, ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಏತಸ್ಸ ತೇನ ಪಧಾನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಅನುರೂಪಮೇವ ಫಲಂ ಲದ್ಧನ್ತಿ.

ಚುತೂಪಪಾತಕಥಾಯಂ ವಿಜ್ಜಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಜ್ಜಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಯ ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣತ್ಥಾಯ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಆಸವವಿನಾಸನತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ರ ಚೇತಂ ಞಾಣಂ ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾತಿ. ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ. ಸೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಂ ತಣ್ಹಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ’’ತಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ ¶ , ತಂ ತೇಸಂ ಅಪವತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಸರೂಪತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮೇ ಆಸವಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸ ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋತಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ. ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಾಮಾಸವಾತಿ ಕಾಮಾಸವತೋ. ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ¶ ವಿಮುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಭೂಮಿಂ. ತೇನ ಹಿ ಞಾಣೇನ ಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀನಿ ಪಜಾನಾತಿ. ಕತಮಾ ಪನಸ್ಸ ¶ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಕಥಞ್ಚ ನಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ? ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ, ನ ಅನಾಗತಾ, ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ, ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಾ ಜಾತಿ, ಸಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಖೀಣಾ. ತಂ ಸೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯತಿಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋ ಪಜಾನಾತಿ.

ವುಸಿತನ್ತಿ ವುತ್ಥಂ ಪರಿವುತ್ಥಂ, ಕತಂ ಚರಿತಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವಸನ್ತಿ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವೋ ವುತ್ಥವಾಸೋ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ಕತಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಾದಯೋ ಹಿ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ಕತಕರಣೀಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಕರಣೀಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಕತಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪುನ ಇತ್ಥಭಾವಾಯ, ಏವಂ ಸೋಳಸವಿಧಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಕಿಚ್ಚಂ ಮೇ ನತ್ಥೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಭಾವತೋ, ಇಮಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪಕಾರಾ ಇದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಾ ಅಪರಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ಥಿ, ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ ರುಕ್ಖಾ ವಿಯ. ತೇ ಚರಿಮಕವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೇನ ಅನುಪಾದಾನೋ ವಿಯ ಜಾತವೇದೋ ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ಇಧ ¶ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣವಿಜ್ಜಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಅನುಚ್ಚಾವಚಸೀಲಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಕಾಲೇನ ಹಾಯತಿ, ಕಾಲೇನ ವಡ್ಢತಿ, ಸೋ ಉಚ್ಚಾವಚಸೀಲೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪನ ಸೀಲಂ ¶ ಏಕನ್ತವಡ್ಢಿತಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅನುಚ್ಚಾವಚಸೀಲೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ವಸೀಭೂತನ್ತಿ ¶ ವಸಿಪ್ಪತ್ತಂ. ಸುಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಂ, ಆರಮ್ಮಣಮ್ಹಿ ಸುಟ್ಠಪಿತಂ. ಧೀರನ್ತಿ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ. ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನನ್ತಿ ಮಚ್ಚುಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ. ಸಬ್ಬಪ್ಪಹಾಯಿನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ. ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧಂ. ಅನ್ತಿಮದೇಹಿನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸರೀರಧಾರಿನಂ. ತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ ಗೋತಮನ್ತಿ ತಂ ಗೋತಮಗೋತ್ತಂ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕೋಪಿ ಗೋತಮೋ, ತಂ ಗೋತಮಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ನಮಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಪರಮ್ಪರಂ. ಯೋವೇತೀತಿ ಯೋ ಅವೇತಿ ಅವಗಚ್ಛತಿ. ಯೋವೇದೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಯೋ ಅವೇದಿ, ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಗ್ಗಾಪಾಯಞ್ಚ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಛ ಕಾಮಾವಚರೇ ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅಪಾಯೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಜಾತಿಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಅಭಿಞ್ಞಾವೋಸಿತೋತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚವೋಸಾನೇನ ವೋಸಿತೋ. ಮುನೀತಿ ಮೋನೇಯ್ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೀಣಾಸವಮುನಿ. ಏತಾಹೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾಹಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಾದೀಹಿ. ನಾಞ್ಞಂ ಲಪಿತಲಾಪನನ್ತಿ ಯೋ ಪನಞ್ಞೋ ತೇವಿಜ್ಜೋತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಲಪಿತವಚನಮತ್ತಮೇವ ಲಪತಿ, ತಮಹಂ ತೇವಿಜ್ಜೋತಿ ನ ವದಾಮಿ, ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಞತ್ವಾ ಪರಸ್ಸಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಕಥೇನ್ತಮೇವಾಹಂ ತೇವಿಜ್ಜೋತಿ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಲನ್ತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ. ನಾಗ್ಘತೀತಿ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಇದಾನಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವತೋ ಕಥಾಯ ಪಸನ್ನೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

೯. ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೦. ನವಮೇ ಯಸ್ಸಸ್ಸೂತಿ ಯಸ್ಸ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಯಞ್ಞೋತಿಆದೀಸು ಯಜಿತಬ್ಬೋತಿ ಯಞ್ಞೋ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಸದ್ಧನ್ತಿ ¶ ಮತಕಭತ್ತಂ. ಥಾಲಿಪಾಕೋತಿ ವರಪುರಿಸಾನಂ ದಾತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ಭತ್ತಂ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ನಾಮ. ತೇವಿಜ್ಜೇಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ದಾನಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ದಾನಂ ತೇವಿಜ್ಜೇಸು ದದೇಯ್ಯ, ತೇವಿಜ್ಜಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾವ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

೧೦. ಸಙ್ಗಾರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೧. ದಸಮೇ ¶ ಸಙ್ಗಾರವೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ರಾಜಗಹನಗರೇ ಜಿಣ್ಣಪಟಿಸಙ್ಖರಣಕಾರಕೋ ಆಯುತ್ತಕಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಜನಪರಿವುತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಮಯಮಸ್ಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸೂತಿ ¶ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಮಯಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮಾತಿ ಇದಮೇವ ಅತ್ಥಪದಂ. ಯಞ್ಞಂ ಯಜಾಮಾತಿ ಬಾಹಿರಸಮಯೇ ಸಬ್ಬಚತುಕ್ಕೇನ ಸಬ್ಬಟ್ಠಕೇನ ಸಬ್ಬಸೋಳಸಕೇನ ಸಬ್ಬದ್ವತ್ತಿಂಸಾಯ ಸಬ್ಬಚತುಸಟ್ಠಿಯಾ ಸಬ್ಬಸತೇನ ಸಬ್ಬಪಞ್ಚಸತೇನಾತಿ ಚ ಏವಂ ಪಾಣಘಾತಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಯಞ್ಞೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಅನೇಕಸಾರೀರಿಕನ್ತಿ ಅನೇಕಸರೀರಸಮ್ಭವಂ. ಯದಿದನ್ತಿ ಯಾ ಏಸಾ. ಯಞ್ಞಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಯಜನಕಾರಣಾ ಚೇವ ಯಾಜನಕಾರಣಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಬಹೂನಂ ದದನ್ತೇಪಿ ದಾಪೇನ್ತೇಪಿ ಬಹೂಸುಪಿ ಬಹೂನಂ ದೇನ್ತೇಸುಪಿ ದಾಪೇನ್ತೇಸುಪಿ ಪುಞ್ಞಪಟಿಪದಾ ಅನೇಕಸಾರೀರಿಕಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತುಯ್ಹಞ್ಚ ತುಯ್ಹಞ್ಚ ಯಜಾಮೀತಿ ವದನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ತ್ವಞ್ಚ ತ್ವಞ್ಚ ಯಜಾಹೀತಿ ಆಣಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಚ ಅನೇಕಸಾರೀರಿಕಾವ ಹೋತಿ. ತಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಸ ವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತಸ್ಮಾ ವಾ. ಏಕಮತ್ತಾನಂ ದಮೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮನವಸೇನ ಏಕಂ ಅತ್ತಾನಮೇವ ದಮೇತಿ. ಏಕಮತ್ತಾನಂ ಸಮೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ರಾಗಾದಿಸಮನವಸೇನ ಏಕಂ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಸಮೇತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇತೀತಿ ¶ ರಾಗಾದಿಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇತಿ. ಏವಮಸ್ಸಾಯನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅಯಂ.

ಏವಮಿದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಸುಘಾತಕಸಂಯುತ್ತಂ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಅನೇಕಸಾರೀರಿಕಂ ಪುಞ್ಞಪಟಿಪದಂ ವದೇತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮೂಲಕಂ ಪನ ಪುಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಪದಂ ಏಕಸಾರೀರಿಕನ್ತಿ ವದೇತಿ. ನೇವಾಯಂ ಏಕಸಾರೀರಿಕಂ ಜಾನಾತಿ, ನ ಅನೇಕಸಾರೀರಿಕಂ, ಹನ್ದಸ್ಸ ಏಕಸಾರೀರಿಕಞ್ಚ ಅನೇಕಸಾರೀರಿಕಞ್ಚ ಪಟಿಪದಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪರಿ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ತೇನ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ತೇ ಖಮೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ತುಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿಆದಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ಏಥಾಯಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ಏಥ ತುಮ್ಹೇ, ಅಹಮನುಸಾಸಾಮಿ, ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ. ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಯಥಾ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಅನುತ್ತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋಗಧನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಂ ಓಗಧಂ ಉತ್ತಮಪತಿಟ್ಠಾಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಇಚ್ಚಾಯನ್ತಿ ಇತಿ ಅಯಂ.

ಅಪ್ಪಟ್ಠತರಾತಿ ಯತ್ಥ ಬಹೂಹಿ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರೇಹಿ ವಾ ಉಪಕರಣೇಹಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ನತ್ಥಿ. ಅಪ್ಪಸಮಾರಮ್ಭತರಾತಿ ಯತ್ಥ ಬಹೂನಂ ಕಮ್ಮಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪೀಳಾಸಙ್ಖಾತೋ ¶ ಸಮಾರಮ್ಭೋ ನತ್ಥಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ¶ , ಭವಂ ಚಾನನ್ದೋ, ಏತೇ ಮೇ ಪುಜ್ಜಾತಿ ಯಥಾ ಭವಂ ಗೋತಮೋ, ಭವಞ್ಚಾನನ್ದೋ, ಏವರೂಪಾ ಮಮ ಪೂಜಿತಾ, ತುಮ್ಹೇಯೇವ ದ್ವೇ ಜನಾ ಮಯ್ಹಂ ಪುಜ್ಜಾ ಚ ಪಾಸಂಸಾ ಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವದತಿ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಮಂಯೇವ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಕಥಾಪೇತುಕಾಮೋ, ಅತ್ತನೋ ಖೋ ಪನ ವಣ್ಣೇ ವುತ್ತೇ ಪದುಸ್ಸನಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಹಂ ಅಕಥೇತುಕಾಮೋ ವಣ್ಣಭಣನೇನ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ನ ¶ ಖೋ ತ್ಯಾಹನ್ತಿ ನ ಖೋ ತೇ ಅಹಂ. ಥೇರೋಪಿ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಞ್ಹಂ ಅಕಥೇತುಕಾಮೋ ಪರಿವತ್ತತಿ, ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಏತಂಯೇವ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ನಂ ಏವಮಾಹ.

ಸಹಧಮ್ಮಿಕನ್ತಿ ಸಕಾರಣಂ. ಸಂಸಾದೇತೀತಿ ಸಂಸೀದಾಪೇತಿ. ನೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀತಿ ನ ಕಥೇತಿ. ಯಂನೂನಾಹಂ ಪರಿಮೋಚೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯಂನೂನಾಹಂ ಉಭೋಪೇತೇ ವಿಹೇಸತೋ ಪರಿಮೋಚೇಯ್ಯಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹಿ ಆನನ್ದೇನ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪಞ್ಹಂ ಅಕಥೇನ್ತೋ ವಿಹೇಸೇತಿ, ಆನನ್ದೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅಕಥೇನ್ತಂ ಕಥಾಪೇನ್ತೋ. ಇತಿ ಉಭೋಪೇತೇ ವಿಹೇಸತೋ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಕಾ ನ್ವಜ್ಜಾತಿ ಕಾ ನು ಅಜ್ಜ. ಅನ್ತರಾಕಥಾ ಉದಪಾದೀತಿ ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ಅನ್ತರನ್ತರೇ ಕತರಾ ಕಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ತದಾ ಕಿರ ರಾಜನ್ತೇಪುರೇ ತೀಣಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಆರಬ್ಭ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ, ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಸತ್ಥಾ ಏವಮಾಹ. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಇದಾನಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರಾಜನ್ತೇಪುರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಥಂ ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಅಯಂ ಖ್ವಜ್ಜ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಯಂ ಖ್ವಜ್ಜಾತಿ ಅಯಂ ಖೋ ಅಜ್ಜ. ಪುಬ್ಬೇ ಸುದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಉತ್ತರಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಖಾತಾ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಉತ್ತರಿಂ. ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇಸುನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಆಕಾಸೇನೇವ ಗಮಿಂಸು ಚೇವ ಆಗಮಿಂಸು ಚಾತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಂ ಆಕಾಸಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಏತರಹಿ ಪನ ಬಹುತರಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇದಂ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಭಿಕ್ಖೂ ‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಏವಮಕಂಸು, ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಸೋಪ್ಪೇನ ಚೇವ ಪಮಾದೇನ ಚ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಿಯಾ ಏವಮಾಹ.

ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನೀತಿ ¶ ಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಹರಣವಸೇನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ. ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಇಜ್ಝನವಸೇನ ಇದ್ಧಿ, ಪಟಿಹರಣವಸೇನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಇದ್ಧಿಯೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ. ಇತರೇಸುಪಿ ¶ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧನ್ತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಚೇವ ಭಾವನಾನಯೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೬೫) ವಿತ್ಥಾರಿತೋವ.

ನಿಮಿತ್ತೇನ ¶ ಆದಿಸತೀತಿ ಆಗತನಿಮಿತ್ತೇನ ವಾ ಗತನಿಮಿತ್ತೇನ ವಾ ಠಿತನಿಮಿತ್ತೇನ ವಾ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕಥೇತಿ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ರಾಜಾ ತಿಸ್ಸೋ ಮುತ್ತಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರೋಹಿತಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ, ಆಚರಿಯ, ಹತ್ಥೇ’’ತಿ. ಸೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇಸಿ, ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಏಕಾ ಸರಬೂ ‘‘ಮಕ್ಖಿಕಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಕ್ಖನ್ತಾ, ಗಹಣಕಾಲೇ ಮಕ್ಖಿಕಾ ಪಲಾತಾ. ಸೋ ಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಮುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಮುತ್ತಾ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ಮುತ್ತಾ ತಾವ ಹೋನ್ತು, ಕತಿ ಮುತ್ತಾತಿ. ಸೋ ಪುನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಅಥಾವಿದೂರೇ ಕುಕ್ಕುಟೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸದ್ದಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಏಕಚ್ಚೋ ಆಗತನಿಮಿತ್ತೇನ ಕಥೇತಿ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಗತಠಿತನಿಮಿತ್ತೇಹಿಪಿ ಕಥನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮ್ಪಿ ತೇ ಮನೋತಿ ಏವಂ ತವ ಮನೋ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಿತೋ ವಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಾತಿ. ದುತಿಯಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಇತಿಪಿ ತೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಇತಿಪಿ ತವ ಚಿತ್ತಂ, ಇಮಞ್ಚ ಇಮಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ಚಿನ್ತಯಮಾನಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಹುಂ ಚೇಪಿ ಆದಿಸತೀತಿ ಬಹುಂ ಚೇಪಿ ಕಥೇತಿ. ತಥೇವ ತಂ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾ ಕಥಿತಂ, ತಥೇವ ಹೋತಿ.

ಅಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಯಕ್ಖಪಿಸಾಚಾದೀನಂ. ದೇವತಾನನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ. ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಸುತ್ವಾ. ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಸದ್ದನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತಾನಂ ಸುತ್ತಪ್ಪಮತ್ತಾದೀನಂ ಸದ್ದಂ. ಸುತ್ವಾತಿ ತಂ ಸುತ್ವಾ. ಯಂ ವಿತಕ್ಕಯತೋ ತಸ್ಸ ಸೋ ಸದ್ದೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ತೇ ಮನೋ’’ತಿಆದಿಸತಿ.

ತತ್ರಿಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ – ಏಕೋ ಕಿರ ಮನುಸ್ಸೋ ‘‘ಅಟ್ಟಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಾಮಾ ನಗರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ¶ ನಿಕ್ಖನ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯಸಭಾಯಂ ರಞ್ಞೋ ಚ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾನಞ್ಚ ಇದಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ ಇದಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ರಾಜಕುಲಂ ಗತೋ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಠಿತೋ ವಿಯ ಅಟ್ಟಕಾರಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ¶ ಕಥೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ನಿಚ್ಛರನ್ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನ ಗಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಟ್ಟಕಮ್ಮೇನಾತಿ. ಗಚ್ಛ, ಜಯೋ ತೇ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಟ್ಟಂ ಕತ್ವಾ ಜಯಮೇವ ಪಾಪುಣಿ.

ಅಪರೋಪಿ ಥೇರೋ ಮೋಳಿಯಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿ. ಅಥ ನಂ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ಏಕಾ ದಾರಿಕಾ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಾ ನ ಅದ್ದಸ. ಸೋ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೋಯೇವ ಚ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕುರುಮಾನಾ ದಾರಿಕಾ ನ ಅದ್ದಸಾ’’ತಿ ವಚೀಭೇದಂ ಅಕಾಸಿ. ಪಸ್ಸೇ ಠಿತೋ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ಸುತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಮೋಳಿಯಗಾಮೇ ಚರಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಮನೋಸಙ್ಖಾರಾ ¶ ಪಣಿಹಿತಾತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ಸುಟ್ಠಪಿತಾ. ವಿತಕ್ಕೇಸ್ಸತೀತಿ ವಿತಕ್ಕಯಿಸ್ಸತಿ ಪವತ್ತಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ಪಜಾನನ್ತೋ ಚ ಆಗಮನೇನ ಜಾನಾತಿ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಜಾನಾತಿ, ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ. ಆಗಮನೇನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಕಾಲೇಯೇವ ‘‘ಯೇನಾಕಾರೇನೇಸ ಕಸಿಣಭಾವನಂ ಆರದ್ಧೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವಾ…ಪೇ… ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ವಾ ಅಟ್ಠ ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ ಪಠಮವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರದ್ಧಾಯಯೇವ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಯೇನಾಕಾರೇನ ಏಸ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರದ್ಧೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸತಿ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ – ‘‘ಯೇನಾಕಾರೇನ ಇಮಸ್ಸ ಮನೋಸಙ್ಖಾರಾ ಸುಟ್ಠಪಿತಾ, ಇಮಸ್ಸ ನಾಮ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ಇಮಂ ನಾಮ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇಸ್ಸತಿ, ಇತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಏತಸ್ಸ ಹಾನಭಾಗಿಯೋ ವಾ ಸಮಾಧಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ ¶ ಠಿತಿಭಾಗಿಯೋ ವಾ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋ ವಾ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೋ ವಾ, ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ತತ್ಥ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಲಾಭೀ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂಯೇವ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ, ನ ಅರಿಯಾನಂ. ಅರಿಯೇಸುಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮೋ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಉಪರಿಮೋ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಜಾನಾತಿ. ಏತೇಸು ಚ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ…ಪೇ… ಅರಹಾ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ಉಪರಿಮೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ತತ್ರವತ್ತಿಯೇವ ಹೋತಿ. ತಥೇವ ತಂ ¶ ಹೋತೀತಿ ಏತಂ ಏಕಂಸೇನ ತಥೇವ ಹೋತಿ. ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣವಸೇನ ಞಾತಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಏವಂ ವಿತಕ್ಕೇಥಾತಿ ಏವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಪವತ್ತೇನ್ತಾ ವಿತಕ್ಕೇಥ. ಮಾ ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಯಿತ್ಥಾತಿ ಏವಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಪವತ್ತೇನ್ತಾ ಮಾ ವಿತಕ್ಕಯಿತ್ಥ. ಏವಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಮೇವ, ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ. ಮಾ ಏವನ್ತಿ ನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಾ ಮನಸಾ ಕರಿತ್ಥ. ಇದನ್ತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರಾಗಂ ಪಜಹಥ. ಇದಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಇದಂ ಚತುಮಗ್ಗಫಲಪ್ಪಭೇದಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮೇವ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ ವಿಹರಥ.

ಮಾಯಾಸಹಧಮ್ಮರೂಪಂ ವಿಯ ಖಾಯತೀತಿ ಮಾಯಾಯ ಸಮಾನಕಾರಣಜಾತಿಕಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಮಾಯಾಕಾರೋಪಿ ಹಿ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಲಂ ಕರೋತಿ, ತೇಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದಕನ್ತಿ ಏವಂ ಅನೇಕರೂಪಂ ಮಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ತಥಾರೂಪಮೇವಾತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಮೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಮಾಯಾಸಹಧಮ್ಮರೂಪಂ ವಿಯ ಖಾಯತೀತಿ ಚಿನ್ತಾಮಣಿಕವಿಜ್ಜಾಸರಿಕ್ಖಕತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ಆಹ. ಚಿನ್ತಾಮಣಿಕವಿಜ್ಜಂ ¶ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ಹಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಮೇವ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಇದಂ ನಾಮ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಠಿತೋ, ಇದಂ ನಾಮ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಇದಂ ನಾಮ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ನಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಿ.

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರನ್ತಿ ¶ ಸುನ್ದರತರಂ. ಪಣೀತತರನ್ತಿ ಉತ್ತಮತರಂ. ಭವಞ್ಹಿ ಗೋತಮೋ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರನ್ತಿ ಇಧ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅವಸೇಸಂ ಆದೇಸನಾಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಬಾಹಿರಕನ್ತಿ ನ ಗಣ್ಹಿ. ಇದಞ್ಚ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋಯೇವ ಆಹ. ಅದ್ಧಾ ಖೋ ತ್ಯಾಯನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ತಯಾ ಅಯಂ. ಆಸಜ್ಜ ಉಪನೀಯ ವಾಚಾ ಭಾಸಿತಾತಿ ಮಮ ಗುಣೇ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಮಮೇವ ಗುಣಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪನೀತಾ ವಾಚಾ ಭಾಸಿತಾ. ಅಪಿಚ ತ್ಯಾಹಂ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಪಿಚ ತೇ ಅಹಮೇವ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

(೭) ೨. ಮಹಾವಗ್ಗೋ

೧. ತಿತ್ಥಾಯತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೨. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನೀತಿ ತಿತ್ಥಭೂತಾನಿ ಆಯತನಾನಿ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಾ ಆಯತನಾನಿ. ತತ್ಥ ತಿತ್ಥಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ತಿತ್ಥಕರಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ತಿತ್ಥಿಯಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ತಿತ್ಥಂ ನಾಮ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ. ತಿತ್ಥಿಕರಾ ನಾಮ ತಾಸಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಉಪ್ಪಾದಕಾ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ನಾಮ ಯೇಸಂ ತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ರುಚ್ಚನ್ತಿ ಖಮನ್ತಿ. ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾ ನಾಮ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ. ಆಯತನನ್ತಿ ‘‘ಕಮ್ಬೋಜೋ ಅಸ್ಸಾನಂ ಆಯತನಂ, ಗುನ್ನಂ ದಕ್ಖಿಣಾಪಥೋ ಆಯತನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಞ್ಜಾತಿಟ್ಠಾನಂ ಆಯತನಂ ನಾಮ.

‘‘ಮನೋರಮೇ ಆಯತನೇ, ಸೇವನ್ತಿ ನಂ ವಿಹಙ್ಗಮಾ;

ಛಾಯಂ ಛಾಯತ್ಥಿನೋ ಯನ್ತಿ, ಫಲತ್ಥಂ ಫಲಭೋಜಿನೋ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೫.೩೮) –

ಏತ್ಥ ಸಮೋಸರಣಟ್ಠಾನಂ. ‘‘ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಮುತ್ತಾಯತನಾನೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೨೬) ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ. ತಂ ¶ ಇಧ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಸಞ್ಜಾಯಮಾನಾ ಇಮೇಸುಯೇವ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಸಞ್ಜಾಯನ್ತಿ, ಸಮೋಸರಣಮಾನಾಪಿ ಏತೇಸುಯೇವ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಸಮೋಸರನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ, ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಭಾವೇ ಚ ನೇಸಂ ಏತಾನೇವ ತೀಣಿ ಕಾರಣಾನೀತಿ ತಿತ್ಥಭೂತಾನಿ ಸಞ್ಜಾತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಆಯತನಾನೀತಿಪಿ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನಿ. ತೇನೇವತ್ಥೇನ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಆಯತನಾನೀತಿಪಿ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನಿ. ಸಮನುಯುಞ್ಜಿಯಮಾನಾನೀತಿ ಕಾ ನಾಮೇತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನಾನಿ. ಸಮನುಗಾಹಿಯಮಾನಾನೀತಿ ಕಿಂಕಾರಣಾ ಏತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ಅನುಗ್ಗಾಹಿಯಮಾನಾನಿ. ಸಮನುಭಾಸಿಯಮಾನಾನೀತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೇಥ ಏತಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ಅನುಸಾಸಿಯಮಾನಾನಿ. ಅಪಿಚ ತೀಣಿಪಿ ಏತಾನಿ ಅನುಯೋಗಪುಚ್ಛಾವೇವಚನಾನೇವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ – ‘‘ಸಮನುಯುಞ್ಜತೀತಿ ವಾ ಸಮನುಗ್ಗಾಹತೀತಿ ವಾ ಸಮನುಭಾಸತೀತಿ ವಾ ಏಸೇಸೇ ಏಕಟ್ಠೇ ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ ತಜ್ಜಾತೇ ತಞ್ಞೇವಾ’’ತಿ.

ಪರಮ್ಪಿ ¶ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ ಲದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾ ಅತ್ತಭಾವಪರಮ್ಪರಾತಿ ಏತೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪರಮ್ಪರಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ. ಅಕಿರಿಯಾಯ ಸಣ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಅಕಿರಿಯಮತ್ತೇ ಸಂತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದೀ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಚರಿಯೋ ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದೀ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯೋ ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದೀ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಾದೀ ¶ , ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಚರಿಯೋ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಾದೀ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯೋ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಾದೀ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯವಾದೀ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಚರಿಯೋ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯವಾದೀ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯೋ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯವಾದೀ’’ತಿ ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಿ ಹಿ ಏತಾನಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ. ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಪುಬ್ಬೇಕತಲದ್ಧಿಕೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಚರಿಯೋ…ಪೇ… ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯೋ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯಲದ್ಧಿಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಿ ಲದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ. ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತು, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಚರಿಯಸ್ಸ…ಪೇ… ¶ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅಹೇತು ಅಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಿ ಅತ್ತಭಾವಪರಮ್ಪರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಪನ ಸುವಿದೂರಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಿ ಅಕಿರಿಯಮತ್ತೇಯೇವ ಸಣ್ಠಹನ್ತಿ, ಏಕೋಪಿ ಏತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ಕತ್ತಾ ವಾ ಕಾರೇತಾ ವಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸತ್ತೋ. ಕಾಮಞ್ಚ ಪುರಿಸೋತಿಪಿ ವುತ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಪಿ ವುತ್ತೇ ಸತ್ತೋಯೇವ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ ನಾಮ ಯೋ ಯಥಾ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಜಾನಾತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಂ ಕರೋತಿ, ಅನುಭವತಿ ವಾ. ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತೂತಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಾರಣಾ, ಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನೇವ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಕಮ್ಮವೇದನಞ್ಚ ಕಿರಿಯವೇದನಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿಪಾಕವೇದನಮೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ. ಯೇ ವಾ ಇಮೇ ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಆಬಾಧಾ ಸೇಮ್ಹಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಾತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಸನ್ನಿಪಾತಿಕಾ ಉತುಪರಿಣಾಮಜಾ ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಾ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾ ಆಬಾಧಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಆಬಾಧಾತಿ ಅಟ್ಠ ರೋಗಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಸತ್ತ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿಪಾಕವೇದನಂಯೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ. ಯೇಪಿಮೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯನ್ತಿ ತಯೋ ಕಮ್ಮರಾಸಯೋ ವುತ್ತಾ, ತೇಸುಪಿ ದ್ವೇ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಅಪರಪರಿಯಾಯಕಮ್ಮಂಯೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ. ಯೇಪಿಮೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯೋ ವಿಪಾಕೋ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯೋ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯೋತಿ ತಯೋ ವಿಪಾಕರಾಸಯೋ ವುತ್ತಾ, ತೇಸುಪಿ ದ್ವೇ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಅಪರಪರಿಯಾಯವಿಪಾಕಮೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ. ಯೇಪಿಮೇ ಕುಸಲಚೇತನಾ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ವಿಪಾಕಚೇತನಾ ಕಿರಿಯಚೇತನಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಚೇತನಾರಾಸಯೋ ವುತ್ತಾ, ತೇಸುಪಿ ತಯೋ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿಪಾಕಚೇತನಂಯೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ.

ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಹೇತೂತಿ ¶ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಕಾರಣಾ, ಇಸ್ಸರೇನ ನಿಮ್ಮಿತತ್ತಾ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಹಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ – ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ¶ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಅತ್ತನಾ ಕತಮೂಲಕೇನ ವಾ ಆಣತ್ತಿಮೂಲಕೇನ ವಾ ಪುಬ್ಬೇಕತೇನ ವಾ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯಾ ವಾ ಪಟಿಸಂವೇದಿತುಂ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಕಾರಣಾಯೇವ ಪನ ಇಮಾ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ. ಏವಂವಾದಿನೋ ಪನೇತೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ರೋಗೇಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಸು ಚ ತೀಸು ಕಮ್ಮರಾಸೀಸು ತೀಸು ವಿಪಾಕರಾಸೀಸು ಚತೂಸು ಚೇತನಾರಾಸೀಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ.

ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯಾತಿ ಹೇತುಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ವಿನಾ, ಅಕಾರಣೇನೇವ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ನೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಅತ್ತನಾ ಕತಮೂಲಕೇನ ವಾ ಆಣತ್ತಿಮೂಲಕೇನ ವಾ ಪುಬ್ಬೇಕತೇನ ವಾ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಹೇತುನಾ ವಾ ಪಟಿಸಂವೇದಿತುಂ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯಾಯೇವ ಪನ ಇಮಾ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ. ಏವಂವಾದಿನೋ ಪನೇತೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಸು ರೋಗಾದೀಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸತ್ಥಾ ಮಾತಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏವಂ ವದಾಮೀತಿ ಲದ್ಧಿಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಏವಂ ವದಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಲದ್ಧಿಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಲದ್ಧಿತೋ ಲದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ನ ಮಯಂ ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದಂ ವದಾಮಾತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಿ. ಲದ್ಧಿಯಾ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಾಯ ಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇತಿ ನೇಸಂ ಲದ್ಧಿಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಏವಂ ವದಾಮೀತಿ ಆಹ. ತೇನಹಾಯಸ್ಮನ್ತೋತಿ ತೇನ ಹಿ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದಿ ಏತಂ ಸಚ್ಚಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾದೇನ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಿನೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತೂತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಲೋಕೇ ಪಾಣಂ ಅತಿಪಾತೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತು ಪಾಣಾತಿಪಾತಿನೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕಿಂಕಾರಣಾ? ನ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಕಮ್ಮಂ ಅತ್ತನಾ ಕತಮೂಲಕೇನ ನ ಆಣತ್ತಿಮೂಲಕೇನ ನ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಹೇತುನಾ ¶ ನ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯಾ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಸಂವೇದೇತುಂ, ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತುಯೇವ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಅಯಂ ವೋ ಲದ್ಧಿ. ಯಥಾ ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಿನೋ, ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರಮನ್ತಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತುಯೇವ ವಿರಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ತೇಸಂಯೇವ ಲದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ನಿಗ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾಯಿನೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸಾರತೋ ¶ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತನ್ತಿ ಸಾರಭಾವೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ. ಛನ್ದೋತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋ. ಇದಂ ವಾ ಕರಣೀಯಂ ¶ ಇದಂ ವಾ ಅಕರಣೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಇದಂ ವಾ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕರಣತ್ಥಾಯ, ಇದಂ ವಾ ಅಕರಣೀಯನ್ತಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕರಣತ್ಥಾಯ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೋ ವಾ ನ ಹೋತಿ. ಛನ್ದವಾಯಾಮೇಸು ವಾ ಅಸನ್ತೇಸು ‘‘ಇದಂ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಪಿ ‘‘ಇದಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಪಿ ನ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಕರಣೀಯಾಕರಣೀಯೇ ಖೋ ಪನ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ಅನುಪಲಬ್ಭಿಯಮಾನೇತಿ ಏವಂ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ಚ ಅಕತ್ತಬ್ಬೇ ಚ ಭೂತತೋ ಥಿರತೋ ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನೇ ಅಲಬ್ಭಮಾನೇ. ಯದಿ ಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಾತುಂ ಅಕತ್ತಬ್ಬತೋ ಚ ವಿರಮಿತುಂ ಲಭೇಯ್ಯ, ಕರಣೀಯಾಕರಣೀಯಂ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ಉಪಲಬ್ಭೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ತಂ ಏಸ ನುಪಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಚ ಅನುಪಲಬ್ಭಿಯಮಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀನನ್ತಿ ನಟ್ಠಸ್ಸತೀನಂ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸ್ಸತೀನಂ. ಅನಾರಕ್ಖಾನಂ ವಿಹರತನ್ತಿ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ನಿರಾರಕ್ಖಾನಂ ವಿಹರನ್ತಾನಂ. ನ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋ ಸಮಣವಾದೋತಿ ಏವಂ ಭೂತಾನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾ ಮಯಂ ಸಮಣಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಸಕಾರಣೋ ಸಮಣವಾದೋ ನ ಹೋತಿ ನ ಇಜ್ಝತಿ. ಸಮಣಾಪಿ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಾರಣಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸ್ಸಮಣಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಾರಣಾಯೇವಾತಿ. ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ಸಕಾರಣೋ. ನಿಗ್ಗಹೋ ¶ ಹೋತೀತಿ ಮಮ ನಿಗ್ಗಹೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಪನ ನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದಿನೋ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಾದಿನೋ ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಥಾ ಅಹೇತುಕವಾದೇಪಿ.

ಏವಂ ಇಮೇಸಂ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನಂ ಪರಮ್ಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಕಿರಿಯಾಯ ಸಣ್ಠಹನಭಾವೇನ ತುಚ್ಛಭಾವಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ, ಅಸಾರಭಾವೇನ ಥುಸಕೋಟ್ಟನಸದಿಸತಂ ಆಪಜ್ಜನಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಿಸಞ್ಞಾಯ ಧಮಮಾನಖಜ್ಜುಪನಕಸರಿಕ್ಖತಂ ತಂದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ಪುರಿಮಸ್ಸಪಿ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸಪಿ ಅತ್ಥದಸ್ಸನತಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅನ್ಧವೇಣೂಪಮತಂ ಸದ್ದಮತ್ತೇನೇವ ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾರದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿತಸ್ಸ ಬೇಲುವಪಕ್ಕಸ್ಸ ದದ್ದಭಾಯಿತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಪಥವೀ ಸಂವಟ್ಟಮಾನಾ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಪಲಾಯನ್ತೇನ ಸಸಕೇನ ಸರಿಕ್ಖಭಾವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನಾ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾರಭಾವಞ್ಚೇವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಂ ¶ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ. ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಪರಿಸುದ್ಧೋ, ‘‘ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪವತ್ತೇಹಿಪಿ ತಥಾ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ. ಅನುಪವಜ್ಜೋತಿ ಉಪವಾದವಿನಿಮುತ್ತೋ. ಅಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠೋತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಹರಥ ನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಿತೋ ¶ , ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋ ವಾ. ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ. ಅಪಣ್ಡಿತಾನಞ್ಹಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ವಚನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ತಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ಆಹ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಾ ಛ ಧಾತುಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಾತಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಯಥಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ಇಮಾ ಛ ಧಾತುಯೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಧಾತುಯೋತಿ ಸಭಾವಾ. ನಿಜ್ಜೀವನಿಸ್ಸತ್ತಭಾವಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಹಿ ಸಭಾವಟ್ಠೋ ಧಾತ್ವಟ್ಠೋ ನಾಮ. ಫಸ್ಸಾಯತನಾನೀತಿ ¶ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾನಂ ಆಕರಟ್ಠೇನ ಆಯತನಾನಿ. ಮನೋಪವಿಚಾರಾತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪಾದೇಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಠಾನೇಸು ಮನಸ್ಸ ಉಪವಿಚಾರಾ.

ಪಥವೀಧಾತೂತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಧಾತು. ಆಪೋಧಾತೂತಿ ಆಬನ್ಧನಧಾತು. ತೇಜೋಧಾತೂತಿ ಪರಿಪಾಚನಧಾತು. ವಾಯೋಧಾತೂತಿ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಧಾತು. ಆಕಾಸಧಾತೂತಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಧಾತು. ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ವಿಜಾನನಧಾತು. ಏವಮಿದಂ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಂ. ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಙ್ಖೇಪತೋಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ವಿತ್ಥಾರತೋವ ವಟ್ಟತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ತಿತ್ಥಾಯತನಸುತ್ತೇ ಇದಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಛಧಾತುವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಂ. ತಂ ಉಭಯಥಾಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಛಧಾತುವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ – ಪಥವೀಧಾತು ಆಪೋಧಾತು ತೇಜೋಧಾತು ವಾಯೋಧಾತೂತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ, ಆಕಾಸಧಾತು ಉಪಾದಾರೂಪಂ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚ ಉಪಾದಾರೂಪೇ ದಿಟ್ಠೇ ಸೇಸಾನಿ ತೇವೀಸತಿ ದಿಟ್ಠಾನೇವಾತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾನಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಸಹಜಾತಾ ವೇದನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಫಸ್ಸೋ ಚ ಚೇತನಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ನಾಮ. ಚತ್ತಾರಿ ಪನ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ¶ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ನಾಮಂ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ರೂಪನ್ತಿ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇಯೇವ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಸತ್ತೋ ವಾ ಜೀವೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಛಧಾತುವಸೇನ ಅರಹತ್ತಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಆಕಾಸಧಾತುಪರಿಗ್ಗಹಾನುಸಾರೇನ ತೇವೀಸತಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ¶ ಪುನ ಚತ್ತಾರೇವ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸು ಪಥವೀಧಾತು ¶ ವೀಸತಿಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ಆಪೋಧಾತು ದ್ವಾದಸ, ತೇಜೋಧಾತು ಚತ್ತಾರೋ, ವಾಯೋಧಾತು ಛಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸವಸೇನ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತೇಸು ತೇವೀಸತಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸಟ್ಠಿ ರೂಪಾನಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ. ತಾನಿ ಚ ವತ್ಥುರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಛಸಟ್ಠಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಛಸಟ್ಠಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಪನ ಲೋಕಿಯಚಿತ್ತವಸೇನ ಏಕಾಸೀತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ. ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇಹಿ ಸಹಜಾತಾ ವೇದನಾದಯೋಪಿ ತತ್ತಕಾಯೇವಾತಿ ಏಕಾಸೀತಿ ವೇದನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏಕಾಸೀತಿ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏಕಾಸೀತಿ ಚೇತನಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ತೇಭೂಮಕವಸೇನ ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಚತುವೀಸಾಧಿಕಾನಿ ತೀಣಿ ಧಮ್ಮಸತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇತಿ ಇಮೇ ಚ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಛಸಟ್ಠಿ ಚ ರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇವ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಸತ್ತೋ ವಾ ಜೀವೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ನಾಮರೂಪವಸೇನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅತೀತೇಪಿ ಇಮೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಇದಂ ವಟ್ಟಂ ಪವತ್ತಿತ್ಥ, ಅನಾಗತೇಪಿ ಏತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಏತರಹಿಪಿ ಏತೇಹಿಯೇವ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಕಙ್ಖಂ ವಿತರಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಛಧಾತುವಸೇನ ಅರಹತ್ತಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಚಕ್ಖು ಫಸ್ಸಾಯತನನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಾದೀನಂ ಸುವಣ್ಣಾದಿಆಕರೋ ವಿಯ ದ್ವೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ದ್ವೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾನಿ ತೀಣಿ ಸನ್ತೀರಣಾನೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಸಹಜಾತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾನಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಆಕರೋತಿ ಆಯತನಂ. ಸೋತಂ ಫಸ್ಸಾಯತನನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಮನೋ ಫಸ್ಸಾಯತನನ್ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಪನ ದ್ವಾವೀಸತಿ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಇತಿ ¶ ಹಿದಂ ಛಫಸ್ಸಾಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಂ. ತಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಾವ – ಏತ್ಥ ಹಿ ಪುರಿಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಆಯತನಾನಿ ಉಪಾದಾರೂಪಂ, ತೇಸು ದಿಟ್ಠೇಸು ಅವಸೇಸಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ಛಟ್ಠಂ ಆಯತನಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಸಹಜಾತಾ ವೇದನಾದಯೋ ಸೇಸಾ ತಯೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಅರಹತ್ತಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ. ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ. ಉಪವಿಚರತೀತಿ ತತ್ಥ ಮನಂ ಚಾರೇನ್ತೋ ಉಪವಿಚರತಿ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ¶ . ಏತ್ಥ ಚ ಇಟ್ಠಂ ವಾ ಹೋತು ಅನಿಟ್ಠಂ ವಾ, ಯಂ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯಂ ನಾಮ. ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯಂ ನಾಮ. ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಟ್ಠಾನಿಯಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸದ್ದಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಂ. ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಙ್ಖೇಪತೋಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ತಿತ್ಥಾಯತನಸುತ್ತೇ ಇದಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅಟ್ಠಾರಸಮನೋಪವಿಚಾರವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಂ. ತಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ತತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಾವ – ಚಕ್ಖು ಸೋತಂ ಘಾನಂ ಜಿವ್ಹಾ ಕಾಯೋ, ರೂಪಂ ಸದ್ದೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋತಿ ಇಮಾನಿ ನವ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ, ತೇಸು ದಿಟ್ಠೇಸು ಸೇಸಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ತೀಣಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ, ತೇಹಿ ದಿಟ್ಠೇಹಿ ಚತುತ್ಥಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ಮನೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ, ತೇನ ಸಹಜಾತಾ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಅರಹತ್ತಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ¶ ಅರಿಯಭಾವಕರಾನಿ, ಅರಿಯಪಟಿವಿದ್ಧಾನಿ ವಾ ಸಚ್ಚಾನಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಂ ಪದಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೫೨೯) ಪಕಾಸಿತಂ. ಛನ್ನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಾತೂನನ್ತಿ ಇದಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆರದ್ಧಂ? ಸುಖಾವಬೋಧನತ್ಥಂ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ತಥಾಗತೋ ದ್ವಾದಸಪದಂ ಪಚ್ಚಯಾವಟ್ಟಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಹಿ ದಸ್ಸಿತೇ ಕಥೇತುಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ಹೋತಿ ¶ ಪರಂ ಅವಬೋಧೇ ಉತುಮ್ಪೀತಿ ಸುಖಾವಬೋಧನತ್ಥಂ ಇದಮಾರದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಛನ್ನಂ ಧಾತೂನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನಂಯೇವ ಪಥವೀಧಾತುಆದೀನಂ. ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ. ಏತೇನ ಪಚ್ಚಯಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಛಧಾತುಪಚ್ಚಯಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಕಸ್ಸ ಛನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಪಚ್ಚಯೇನ, ಕಿಂ ಮಾತು, ಉದಾಹು ಪಿತೂತಿ? ನ ಮಾತು ನ ಪಿತು, ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಣ್ಹನಕಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಛನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಪಚ್ಚಯೇನ ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಗಬ್ಭೋ ಚ ನಾಮೇಸ ನಿರಯಗಬ್ಭೋ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಗಬ್ಭೋ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಗಬ್ಭೋ ಮನುಸ್ಸಗಬ್ಭೋ ದೇವಗಬ್ಭೋತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೋ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಮನುಸ್ಸಗಬ್ಭೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಓಕ್ಕನ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪಾತುಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಕಥಂ ಹೋತೀತಿ? ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇನ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ. ಕತಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ¶ ? ಇಧ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾತಾ ಚ ನ ಉತುನೀ ಹೋತಿ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ಚ ನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ನೇವ ತಾವ ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ. ಇಧ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾತಾ ಚ ಉತುನೀ ಹೋತಿ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ಚ ನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ನೇವ ತಾವ ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ. ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾತಾ ಚ ಉತುನೀ ಹೋತಿ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೮).

ಓಕ್ಕನ್ತಿಯಾ ¶ ಸತಿ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವತ್ಥುದಸಕಂ ಕಾಯದಸಕಂ ಭಾವದಸಕಂ ತಯೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ತೇತ್ತಿಂಸ ಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಿಯಾ ಸತಿ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನನ್ತಿಆದೀಹಿ ಯಥೇವ ಓಕ್ಕನ್ತಿಯಾ ಸತಿ ನಾಮರೂಪಪಾತುಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಏವಂ ನಾಮರೂಪೇ ಸತಿ ಸಳಾಯತನಪಾತುಭಾವೋ, ಸಳಾಯತನೇ ಸತಿ ಫಸ್ಸಪಾತುಭಾವೋ, ಫಸ್ಸೇ ಸತಿ ವೇದನಾಪಾತುಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ.

ವೇದಿಯಮಾನಸ್ಸಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ವೇದನಂ ಅನುಭವನ್ತೋಪಿ ವೇದಿಯಮಾನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ. ‘‘ವೇದಿಯಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ವೇದಿಯತೀತಿ ಮಂ ಸಙ್ಘೋ ಧಾರೇತೂ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ಅಟ್ಠ. ೧೦೨) ಏತ್ಥ ಹಿ ಅನುಭವನ್ತೋ ವೇದಿಯಮಾನೋ ನಾಮ, ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೩; ದೀ. ನಿ. ೨.೩೮೦; ವಿಭ. ೩೬೩) ಏತ್ಥ ಜಾನನ್ತೋ. ಇಧಾಪಿ ಜಾನನ್ತೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇಮೀತಿ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನತ್ಥಿ ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ ಬೋಧೇಮಿ ಜಾನಾಪೇಮಿ. ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಯಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಕಥಾ – ಠಪೇತ್ವಾ ಹಿ ತಣ್ಹಂ ತೇಭೂಮಕಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸೇವ ಪಭಾವಿಕಾ ಪುಬ್ಬತಣ್ಹಾ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ನಾಮ, ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೋ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ ನಾಮ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ನಾಮ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಓಕ್ಕನ್ತಿಯಾ ಸತಿ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ವೇದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಜಾನಮಾನಸ್ಸೇವ ಕಥೇಸಿ, ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ, ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾತಿ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ, ವೇದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಖೋ ಪನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇಮೀತಿ ¶ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ¶ , ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋತಿ, ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ, ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಪಞ್ಞಪೇಮೀತಿ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ವೇದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಜಾನಮಾನಸ್ಸೇವ ಕಥೇಸಿ.

ಇದಾನಿ ತಾನಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪಿತಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಕತಮಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೫೩೭) ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ತತ್ಥ ‘‘ದುಕ್ಖಸಮುದಯಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೩; ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೦; ವಿಭ. ೨೦೩) ಇಮಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಆಗತಂ, ಇಧ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಸೇನ. ತತ್ಥ ಚ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ‘‘ಯೋ ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಣ್ಹಾಯ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೪; ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೧; ವಿಭ. ೨೦೪) ಇಮಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಆಗತಂ, ಇಧ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯತ್ವೇವ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರನಿರೋಧವಸೇನ.

ತತ್ಥ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾತಿ ಅಸೇಸವಿರಾಗೇನ ಚ ಅಸೇಸನಿರೋಧೇನ ಚ. ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಮೇವ. ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೋ ¶ ಹೋತಿ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ಪದೇಹಿ ಯಂ ಆಗಮ್ಮ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಅತ್ಥತೋ ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧೋತಿಪಿ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿಪಿ ಏವಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನಿರೋಧನಾಮೇನ ಕಥೀಯತಿ. ಕೇವಲಸ್ಸಾತಿ ಸಕಲಸ್ಸ. ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖರಾಸಿಸ್ಸ. ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ನಿರೋಧೋ ನಾಮ ಖೀಣಾಕಾರೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಖೀಣಾಕಾರದಸ್ಸನವಸೇನ ದ್ವಾದಸಸು ಠಾನೇಸು ಅರಹತ್ತಂ, ದ್ವಾದಸಸುಯೇವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಇದನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋತಿ ನ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅಞ್ಞೋ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಪನ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ತೂರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗಮತ್ತಮೇವ ¶ ತೂರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮತ್ತಮೇವ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋತಿ ನ ನಿಗ್ಗಹಿತೋ. ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಹಿ ಹಾಪೇತ್ವಾ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವಾ ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ವಾ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ‘‘ನ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ದ್ವೇ ವಾ ತೀಣಿ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಹಾಪೇತ್ವಾಪಿ ‘‘ಪಞ್ಚ ವಾ ಛ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾಪಿ ‘‘ನ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಅಞ್ಞಾನೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ನಾಮ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೨. ಭಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೩. ದುತಿಯೇ ¶ ಅಮಾತಾಪುತ್ತಿಕಾನೀತಿ ಮಾತಾ ಚ ಪುತ್ತೋ ಚ ಮಾತಾಪುತ್ತಂ, ಪರಿತ್ತಾತುಂ ಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಮಾತಾಪುತ್ತನ್ತಿ ಅಮಾತಾಪುತ್ತಿಕಾನಿ. ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ. ತತ್ಥ ಮಾತಾಪಿ ಪುತ್ತಂ ನಪ್ಪಟಿಲಭತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಗ್ಗಿಭಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಾತಾಪಿ ಪುತ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಪುತ್ತೋಪಿ ಮಾತರಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಯಂ ಹೋತೀತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಂ ಹೋತಿ. ಅಟವಿಸಙ್ಕೋಪೋತಿ ಅಟವಿಯಾ ಸಙ್ಕೋಪೋ. ಅಟವೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಟವಿವಾಸಿನೋ ಚೋರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯದಾ ಹಿ ತೇ ಅಟವಿತೋ ಜನಪದಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಪಹರಿತ್ವಾ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ, ತದಾ ಅಟವಿಸಙ್ಕೋಪೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಚಕ್ಕಸಮಾರೂಳ್ಹಾತಿ ಏತ್ಥ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಯಾನಚಕ್ಕಮ್ಪಿ. ಭಯಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಯೇಸಂ ಯಾನಕಾನಿ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಭಣ್ಡಂ ತೇಸು ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತಿ. ಯೇಸಂ ನತ್ಥಿ ¶ , ತೇ ಕಾಜೇನ ವಾ ಆದಾಯ ಸೀಸೇನ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತಿಯೇವ. ತೇ ಚಕ್ಕಸಮಾರೂಳ್ಹಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಪರಿಯಾಯನ್ತೀತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಕದಾಚೀತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಕಾಲೇ. ಕರಹಚೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಮಾತಾಪಿ ಪುತ್ತಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಲೀನಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಲಭತಿ. ಉದಕವಾಹಕೋತಿ ¶ ನದೀಪೂರೋ. ಮಾತಾಪಿ ಪುತ್ತಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಕುಲ್ಲೇ ವಾ ಉಳುಮ್ಪೇ ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಭಾಜನೇ ವಾ ದಾರುಕ್ಖಣ್ಡೇ ವಾ ಲಗ್ಗಂ ವುಯ್ಹಮಾನಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಸೋತ್ಥಿನಾ ವಾ ಪುನ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಗಾಮೇ ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಾ ಠಿತಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಲಭತೀತಿ.

ಏವಂ ಪರಿಯಾಯತೋ ಅಮಾತಾಪುತ್ತಿಕಾನಿ ಭಯಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತೀಣಿಮಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಜರಾಭಯನ್ತಿ ಜರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಭಯಂ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಜರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಭಯಂ ಭಯಾನಕಂ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಲೋಮಹಂಸೋ ಚೇತಸೋ ಉತ್ರಾಸೋ. ಬ್ಯಾಧಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ, ಮರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಭಯಂ ಭಯಾನಕಂ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಲೋಮಹಂಸೋ ಚೇತಸೋ ಉತ್ರಾಸೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೨೧). ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೩. ವೇನಾಗಪುರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೪. ತತಿಯೇ ಕೋಸಲೇಸೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇ. ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋತಿ ಅದ್ಧಾನಗಮನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ. ಚಾರಿಕಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಭಗವತೋ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ ತುರಿತಚಾರಿಕಾ ಚ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ದೂರೇಪಿ ಬೋಧನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಬೋಧನತ್ಥಾಯ ಸಹಸಾ ಗಮನಂ ತುರಿತಚಾರಿಕಾ ನಾಮ ¶ . ಸಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಾದೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯಂ ಪನ ಗಾಮನಿಗಮಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದೇವಸಿಕಂ ಯೋಜನಅದ್ಧಯೋಜನವಸೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಚರಿಯಾದೀಹಿ ಲೋಕಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಗಮನಂ, ಅಯಂ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾ ನಾಮ. ಇಮಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ’’ತಿ. ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪನ ಚಾರಿಕಾಕಥಾ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೫೪) ವುತ್ತಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಮೋಸರಣಗಾಮೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಭೋಗಗಾಮೋಪಿ. ಇಧ ಸಮೋಸರಣಗಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಸನಗಾಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತದವಸರೀತಿ ತತ್ಥ ಅವಸರಿ, ಸಮ್ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಹಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ¶ ಅನಿಯಾಮಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಬುದ್ಧಾನಂ ¶ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ ಏಕೋ ವನಸಣ್ಡೋ ಅತ್ಥಿ, ಸತ್ಥಾ ತಂ ವನಸಣ್ಡಂ ಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಸುಣಿಂಸು ಉಪಲಭಿಂಸು, ಸೋತದ್ವಾರಸಮ್ಪತ್ತವಚನನಿಗ್ಘೋಸಾನುಸಾರೇನ ಜಾನಿಂಸು. ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ, ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ವಾ ನಿಪಾತೋ. ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನ ‘‘ಅಸ್ಸೋಸುಂ ಏವ, ನ ತೇಸಂ ಕೋಚಿ ಸವನನ್ತರಾಯೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪದಪೂರಣೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಮತ್ತಮೇವ.

ಇದಾನಿ ಯಮತ್ಥಂ ಅಸ್ಸೋಸುಂ, ತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಸಮಣೋ ಖಲು, ಭೋ, ಗೋತಮೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ಸಮಣೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಖಲೂತಿ ಅನುಸ್ಸವತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಭೋತಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಲಪನಮತ್ತಂ. ಗೋತಮೋತಿ ಭಗವತೋ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಪರಿದೀಪನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಣೋ ಖಲು, ಭೋ, ಗೋತಮೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಣೋ ಕಿರ, ಭೋ, ಗೋತಮಗೋತ್ತೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಉಚ್ಚಾಕುಲಪರಿದೀಪನಂ. ಸಕ್ಯಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಪರಿದೀಪನಂ, ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಂಯೇವ ತಂ ಕುಲಂ ಪಹಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಖೋ ಪನಾತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಲ್ಯಾಣೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸೇಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಿತ್ತಿಯೇವ, ಥುತಿಘೋಸೋ ವಾ. ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗತೋ. ಕಿನ್ತಿ? ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ಸೋ ಭಗವಾ ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ, ಇತಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ…ಪೇ… ಇತಿಪಿ ಭಗವಾತಿ. ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ‘‘ಆರಕತ್ತಾ, ಅರೀನಂ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಅರಹನ್ತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಾತಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ¶ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೫-೧೨೭) ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನೀತಿ ತತೋ ನೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಸೋ ¶ ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಸೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಇಮಂ ಲೋಕಂ, ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಸದೇವಕನ್ತಿ ಸಹ ದೇವೇಹಿ ಸದೇವಕಂ. ಏವಂ ಸಹ ಮಾರೇನ ಸಮಾರಕಂ. ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಂ. ಸಹ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ. ಪಜಾತತ್ತಾ ಪಜಾ, ತಂ ಪಜಂ. ಸಹ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಂ. ತತ್ಥ ಸದೇವಕವಚನೇನ ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಸಮಾರಕವಚನೇನ ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ, ಸಬ್ರಹ್ಮಕವಚನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣಂ, ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿವಚನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ, ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಞ್ಚ, ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣಂ, ಸದೇವಮನುಸ್ಸವಚನೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಓಕಾಸಲೋಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೋ, ದ್ವೀಹಿ ಪಜಾವಸೇನ ಸತ್ತಲೋಕೋವ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸದೇವಕಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಾವಚರಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ, ಸಮಾರಕಗ್ಗಹಣೇನ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೋ, ಸಬ್ರಹ್ಮಕಗ್ಗಹಣೇನ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ, ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚತುಪರಿಸವಸೇನ, ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ, ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ವಾ. ಪೋರಾಣಾ ಪನಾಹು – ಸದೇವಕನ್ತಿ ದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕಂ. ಸಮಾರಕನ್ತಿ ಮಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕಂ. ಸಬ್ರಹ್ಮಕನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕಂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಿಭವೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ತೀಸು ಪದೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಪಜಂ ಸದೇವಮನುಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನ ತೇಧಾತುಕಮೇವ ಪರಿಯಾದಿನ್ನನ್ತಿ.

ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇತೀತಿ ಸಯನ್ತಿ ಸಾಮಂ, ಅಪರನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ. ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ¶ , ಏತೇನ ಅನುಮಾನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ. ಪವೇದೇತೀತಿ ಬೋಧೇತಿ ಞಾಪೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ.

ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ…ಪೇ… ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಸತ್ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹಿತ್ವಾಪಿ ಅನುತ್ತರಂ ವಿವೇಕಸುಖಂ ಧಮ್ಮಂ ¶ ದೇಸೇತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಪ್ಪಕಾರಮೇವ ದೇಸೇತಿ, ಆದಿಮ್ಹಿಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಭದ್ದಕಂ ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ ¶ ದೇಸೇತಿ, ಮಜ್ಝೇಪಿ, ಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಭದ್ದಕಂ ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಅತ್ಥಿ ಸಾಸನಸ್ಸ. ದೇಸನಾಯ ತಾವ ಚತುಪ್ಪದಿಕಾಯಪಿ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಪಾದೋ ಆದಿ ನಾಮ, ತತೋ ದ್ವೇ ಮಜ್ಝಂ ನಾಮ, ಅನ್ತೇ ಏಕೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ. ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ಆದಿ, ಇದಮವೋಚಾತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅನ್ತರಾ ಮಜ್ಝಂ. ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಾನುಸನ್ಧಿ ಆದಿ, ಅನ್ತೇ ಅನುಸನ್ಧಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಮಜ್ಝೇ ಏಕೋ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಬಹೂ ವಾ ಮಜ್ಝಮೇವ.

ಸಾಸನಸ್ಸ ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಆದಿ ನಾಮ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ, ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಉಜುಕಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೬೯). ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಜ್ಝಂ ನಾಮ. ಫಲಞ್ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ. ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏತಂಪಾರಂ ಏತಂಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ಪರಿಯೋಸನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಞ್ಹಿ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪರಾಯಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೬) ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ¶ ಪನ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಮಗ್ಗಂ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ –

‘‘ಆದಿಮ್ಹಿ ಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಮಜ್ಝೇ ಮಗ್ಗಂ ವಿಭಾವಯೇ;

ಪರಿಯೋಸಾನಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏಸಾ ಕಥಿಕಸಣ್ಠಿತೀ’’ತಿ.

ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಹಿ ಯಾಗುಭತ್ತಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿವಣ್ಣನಾನಿಸ್ಸಿತಾ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ, ನ ಸೋ ಸಾತ್ಥಂ ದೇಸೇತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ತಥಾರೂಪಂ ದೇಸನಂ ಪಹಾಯ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿನಿಸ್ಸಿತಂ ದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ದೇಸನಾ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಯುತ್ತಾ ವಾ ಸಬ್ಬನಿರೋಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಸಬ್ಬನಿಗ್ಗಹಿತಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ, ತಸ್ಸ ದಮಿಳಕಿರಾತಯವನಾದಿಮಿಲಕ್ಖಾನಂ ¶ ಭಾಸಾ ವಿಯ ಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಅಬ್ಯಞ್ಜನಾ ನಾಮ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಪನ –

‘‘ಸಿಥಿಲಂ ಧನಿತಞ್ಚ ದೀಘರಸ್ಸಂ, ಲಹುಕಂ ಗರುಕಞ್ಚ ನಿಗ್ಗಹೀತಂ;

ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವವತ್ಥಿತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ದಸಧಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಭೇದೋ’’ತಿ. –

ಏವಂ ವುತ್ತಂ ದಸವಿಧಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲನ್ತಿ ಸಕಲಾಧಿವಚನಂ. ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅನೂನಾಧಿಕವಚನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಕಲಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ ದೇಸೇತಿ, ಏಕದೇಸನಾಪಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ನತ್ಥೀತಿ. ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ. ಯೋ ಹಿ ‘‘ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಾಭಂ ವಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ವಾ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದೇಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ದೇಸನಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಲೋಕಾಮಿಸನಿರಪೇಕ್ಖೋ ¶ ಹಿತಫರಣೇನೇವ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಮುದುಹದಯೋ ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ದೇಸೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ. ತಸ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ…ಪೇ… ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಏವಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಕಲಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಂ ಚರಿಯಂ, ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾನಂ ವಾ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಸಾಧು ಖೋ ಪನಾತಿ ಸುನ್ದರಂ ಖೋ ಪನ, ಅತ್ಥಾವಹಂ ಸುಖಾವಹನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾರೂಪಾನಂ ಅರಹತನ್ತಿ ಯಥಾರೂಪೋ ಸೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ, ಏವರೂಪಾನಂ ಅನೇಕೇಹಿಪಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಾನಂ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇಹಿ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇಹಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವರೇಹಿ ಸಮಾಕಿಣ್ಣಮನೋರಮಸರೀರಾನಂ ಅನಪ್ಪಕದಸ್ಸನಾನಂ ಅತಿಮಧುರಧಮ್ಮನಿಗ್ಘೋಸಾನಂ ಯಥಾಭೂತಗುಣಾಧಿಗಮೇನ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋತಿ ಲದ್ಧಸದ್ದಾನಂ ಅರಹತಂ. ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀತಿ ಪಸಾದಸೋಮ್ಮಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಧು ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಏಕಪದಮ್ಪಿ ಸೋತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ, ಸಾಧುತರಂಯೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ¶ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕತ್ವಾ. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಪಹಾಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸಾ ಅಗಮಂಸು. ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾತಿ ಏತೇ ಉಭತೋಪಕ್ಖಿಕಾ, ತೇ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಸಚೇ ನೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಚೋದೇಸ್ಸನ್ತಿ ‘ಕಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ವನ್ದಿತ್ಥಾ’ತಿ, ತೇಸಂ ‘ಕಿಂ ಅಞ್ಜಲಿಕರಣಮತ್ತೇನಾಪಿ ವನ್ದಿತಂ ಹೋತೀ’ತಿ ವಕ್ಖಾಮ ¶ . ಸಚೇ ನೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಚೋದೇಸ್ಸನ್ತಿ ‘ಕಸ್ಮಾ ಭಗವನ್ತಂ ನ ವನ್ದಿತ್ಥಾ’ತಿ, ‘ಕಿಂ ಸೀಸೇನ ಭೂಮಿಂ ಪಹರನ್ತೇನೇವ ವನ್ದಿತಂ ಹೋತಿ. ನನು ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ವನ್ದನಾ ಏವಾ’ತಿ ವಕ್ಖಾಮಾ’’ತಿ.

ನಾಮಗೋತ್ತನ್ತಿ ¶ , ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಹಂ ಅಸುಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ದತ್ತೋ ನಾಮ ಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಇಧಾಗತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ನಾಮಂ ಸಾವೇನ್ತಿ ನಾಮ. ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಹಂ ವಾಸೇಟ್ಠೋ ನಾಮ ಕಚ್ಚಾನೋ ನಾಮ ಇಧಾಗತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಗೋತ್ತಂ ಸಾವೇನ್ತಿ ನಾಮ. ಏತೇ ಕಿರ ದಲಿದ್ದಾ ಜಿಣ್ಣಕುಲಪುತ್ತಾ ‘‘ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಪಾಕಟಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಕಂಸು. ಯೇ ಪನ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾ ನಿಸೀದಿಂಸು, ತೇ ಕೇರಾಟಿಕಾ ಚೇವ ಅನ್ಧಬಾಲಾ ಚ. ತತ್ಥ ಕೇರಾಟಿಕಾ ‘‘ಏಕಂ ದ್ವೇ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೇ ಕರೋನ್ತೇ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ವಿಸ್ಸಾಸೇ ಸತಿ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖಾ ಅದಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ತತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇನ್ತಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ಅನ್ಧಬಾಲಾ ಅಞ್ಞಾಣತಾಯೇವ ಅವಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಾ ವಿಯ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ.

ವೇನಾಗಪುರಿಕೋತಿ ವೇನಾಗಪುರವಾಸೀ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಪಾದನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಕೇಸಗ್ಗಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮುಜ್ಜಲೇಹಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಸರೀರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪದೇಸಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಿತಾಹಿ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾಹಿ ಘನಬುದ್ಧರಂಸೀಹಿ ಸಮ್ಪರಿವಾರಿತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತವಿಮ್ಹಯೋ ವಣ್ಣಂ ಭಣನ್ತೋ ಏತಂ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.

ತತ್ಥ ಯಾವಞ್ಚಿದನ್ತಿ ಅಧಿಮತ್ತಪ್ಪಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದವಚನಮೇತಂ. ತಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಾವಞ್ಚ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಅಧಿಮತ್ತವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಛ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋಕಾಸಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಸನ್ನತಂ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನತಾ ಪಾಕಟಾ ಅಹೋಸಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾ ಮನೇ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇಯೇವ ಹೋತಿ, ಅವಿಪ್ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಸಾದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಸಾದೋಪಿ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಏಸ ವಿಪ್ಪಸನ್ನತಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ ಆಹ. ಪರಿಸುದ್ಧೋತಿ ನಿಮ್ಮಲೋ. ಪರಿಯೋದಾತೋತಿ ಪಭಸ್ಸರೋ. ಸಾರದಂ ¶ ಬದರಪಣ್ಡುನ್ತಿ ಸರದಕಾಲೇ ಜಾತಂ ನಾತಿಸುಪರಿಪಕ್ಕಂ ಬದರಂ. ತಞ್ಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ಪರಿಯೋದಾತಞ್ಚ. ತಾಲಪಕ್ಕನ್ತಿ ಸುಪರಿಪಕ್ಕತಾಲಫಲಂ. ಸಮ್ಪತಿ ಬನ್ಧನಾ ಪಮುತ್ತನ್ತಿ ತಂಖಣಞ್ಞೇವ ಬನ್ಧನಾ ಪಮುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಬನ್ಧನಮೂಲಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪರಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಫಲಕೇ ಠಪಿತಸ್ಸ ಚತುರಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಪರಿಯೋದಾತಂ ಹುತ್ವಾ ಖಾಯತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ ¶ . ನೇಕ್ಖಂ ಜಮ್ಬೋನದನ್ತಿ ಸುರತ್ತವಣ್ಣಸ್ಸ ಜಮ್ಬೋನದಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ಘಟಿಕಾ. ದಕ್ಖಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತನ್ತಿ ದಕ್ಖೇನ ಸುವಣ್ಣಕಾರಪುತ್ತೇನ ಸುಟ್ಠು ಕತಪರಿಕಮ್ಮಂ. ಉಕ್ಕಾಮುಖೇ ಸುಕುಸಲಸಮ್ಪಹಟ್ಠನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಕಾರಉದ್ಧನೇ ಪಚಿತ್ವಾ ಸುಕುಸಲೇನ ಸುವಣ್ಣಕಾರೇನ ಘಟ್ಟನಪರಿಮಜ್ಜನಹಂಸನೇನ ಸುಟ್ಠು ಪಹಟ್ಠಂ ಸುಪರಿಮದ್ದಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿನಾ ಪಚಿತ್ವಾ ದೀಪಿದಾಠಾಯ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಗೇರುಕಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ರತ್ತಕಮ್ಬಲೇ ಠಪಿತಂ. ಭಾಸತೇತಿ ಸಞ್ಜಾತಓಭಾಸತಾಯ ಭಾಸತೇ. ತಪತೇತಿ ಅನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸನತಾಯ ತಪತೇ. ವಿರೋಚತೀತಿ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿರೋಚತಿ, ಸೋಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಪ್ಪಮಾಣಂ ಉಚ್ಚಾಸಯನಂ ನಾಮ, ಆಯತವಿತ್ಥತಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಣ್ಡಂ ಮಹಾಸಯನಂ ನಾಮ. ಇದಾನಿ ತಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಆಸನ್ದೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆಸನ್ದೀತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಪ್ಪಮಾಣಂ ಆಸನಂ. ಪಲ್ಲಙ್ಕೋತಿ ಪಾದೇಸು ವಾಳರೂಪಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಕತೋ. ಗೋನಕೋತಿ ದೀಘಲೋಮಕೋ ಮಹಾಕೋಜವೋ. ಚತುರಙ್ಗುಲಾಧಿಕಾನಿ ಕಿರ ತಸ್ಸ ಲೋಮಾನಿ. ಚಿತ್ತಕೋತಿ ವಾನಚಿತ್ತಂ ಉಣ್ಣಾಮಯತ್ಥರಣಂ. ಪಟಿಕಾತಿ ಉಣ್ಣಾಮಯೋ ಸೇತತ್ಥರಕೋ. ಪಟಲಿಕಾತಿ ¶ ಘನಪುಪ್ಫೋ ಉಣ್ಣಾಮಯತ್ಥರಕೋ, ಯೋ ಆಮಲಕಪಟ್ಟೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೂಲಿಕಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ತೂಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರಪುಣ್ಣಾ ತೂಲಿಕಾ. ವಿಕತಿಕಾತಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿರೂಪವಿಚಿತ್ರೋ ಉಣ್ಣಾಮಯತ್ಥರಕೋ. ಉದ್ದಲೋಮೀತಿ ಉಭತೋದಸಂ ಉಣ್ಣಾಮಯತ್ಥರಣಂ. ಕೇಚಿ ಏಕತೋ ಉಗ್ಗತಪುಪ್ಫನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏಕನ್ತಲೋಮೀತಿ ಏಕತೋದಸಂ ಉಣ್ಣಾಮಯತ್ಥರಣಂ. ಕೇಚಿ ಉಭತೋ ಉಗ್ಗತಪುಪ್ಫನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಟ್ಟಿಸ್ಸನ್ತಿ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಂ ಕೋಸೇಯ್ಯಕಟ್ಟಿಸ್ಸಮಯಂ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ. ಕೋಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಮೇವ ಕೋಸಿಯಸುತ್ತಮಯಂ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ. ಕುತ್ತಕನ್ತಿ ಸೋಳಸನ್ನಂ ನಾಟಕಿತ್ಥೀನಂ ಠತ್ವಾ ನಚ್ಚನಯೋಗ್ಗಂ ಉಣ್ಣಾಮಯತ್ಥರಣಂ. ಹತ್ಥತ್ಥರಾದಯೋ ಹತ್ಥಿಪಿಟ್ಠಾದೀಸು ಅತ್ಥರಣಕಅತ್ಥರಕಾ ಚೇವ ¶ ಹತ್ಥಿರೂಪಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಅತ್ಥರಕಾ ಚ. ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣೀತಿ ಅಜಿನಚಮ್ಮೇಹಿ ಮಞ್ಚಪ್ಪಮಾಣೇನ ಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಕತಪ್ಪವೇಣೀ. ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ.

ನಿಕಾಮಲಾಭೀತಿ ಅತಿಕಾಮಲಾಭೀ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಲಾಭೀ. ಅಕಿಚ್ಛಲಾಭೀತಿ ಅದುಕ್ಖಲಾಭೀ. ಅಕಸಿರಲಾಭೀತಿ ವಿಪುಲಲಾಭೀ ಮಹನ್ತಲಾಭೀ, ಉಳಾರುಳಾರಾನೇವ ಲಭತಿ ಮಞ್ಞೇತಿ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಅಯಂ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಯನಗರುಕೋ, ಸೋ ಭಗವತೋ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಏಸ ಏವರೂಪೇಸು ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನೇಸು ನಿಸೀದತಿ ಚೇವ ನಿಪಜ್ಜತಿ ಚ. ತೇನಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಛವಿವಣ್ಣೋ ಪರಿಯೋದಾತೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಇಮಂ ಸೇನಾಸನವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ.

ಲದ್ಧಾ ¶ ಚ ಪನ ನ ಕಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಪ್ಪತಿ. ಸುದ್ಧಕೋಸೇಯ್ಯಞ್ಹಿ ಮಞ್ಚೇಪಿ ಅತ್ಥರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಗೋನಕಾದಯೋ ಚ ಭೂಮತ್ಥರಣಪರಿಭೋಗೇನ, ಆಸನ್ದಿಯಾ ಪಾದೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ¶ ವಾಳೇ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ, ತೂಲಿಕಂ ವಿಜಟೇತ್ವಾ ‘‘ಬಿಮ್ಬೋಹನಞ್ಚ ಕಾತು’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೯೭) ವಚನತೋ ಇಮಾನಿಪಿ ಏಕೇನ ವಿಧಾನೇನ ಕಪ್ಪನ್ತಿ. ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬಾನೇವ ನ ಕಪ್ಪನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ.

ವನನ್ತಞ್ಞೇವ ಪವಿಸಾಮೀತಿ ಅರಞ್ಞಂಯೇವ ಪವಿಸಾಮಿ. ಯದೇವಾತಿ ಯಾನಿಯೇವ. ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ. ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕೇ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ. ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ, ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನಂ ವಾ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಪರೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ. ಮುಖನ್ತಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ. ಸತೀತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೪). ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮೀತಿ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಾಮಿ. ಏವಂಭೂತೋತಿ ಏವಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ. ದಿಬ್ಬೋ ಮೇ ಏಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಙ್ಕಮೋ ಹೋತೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮೋ ದಿಬ್ಬಚಙ್ಕಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಚಙ್ಕಮೋ ದಿಬ್ಬಚಙ್ಕಮೋಯೇವ. ಠಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಥಾ ಇತರೇಸು ದ್ವೀಸು ವಿಹಾರೇಸು.

ಸೋ ¶ ಏವಂ ಪಜಾನಾಮಿ ‘‘ರಾಗೋ ಮೇ ಪಹೀನೋ’’ತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನರಾಗಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾಮಿ ರಾಗೋ ಮೇ ಪಹೀನೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ? ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಕಥಿತಾ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಕಥಿತಾ. ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಞ್ಹಿ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ಚಙ್ಕಮಾದಯೋ ಅರಿಯಚಙ್ಕಮಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೪. ಸರಭಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೫. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ರಾಜಗಹೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇತಿ ಗಿಜ್ಝಸದಿಸಾನಿಸ್ಸ ಕೂಟಾನಿ, ಗಿಜ್ಝಾ ವಾ ತಸ್ಸ ಕೂಟೇಸು ವಸನ್ತೀತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ. ಏತೇನಸ್ಸ ರಾಜಗಹಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಗಿಜ್ಝಕೂಟಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ತಥಾಗತಂ ¶ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವಿಹಾರೋ ಕಾರಿತೋ, ಗಿಜ್ಝಕೂಟವಿಹಾರೋತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ. ತತ್ಥಾಯಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವಿಹರತೀತಿ. ಸರಭೋ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಸರಭೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅಧುನಾ ವಿಬ್ಭನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಹಿ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಿತ್ಥಿಯಾ ನಟ್ಠಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾ ಅಹೇಸುಂ, ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕತೋ ಹೋತಿ ಗರುಕತೋ ಮಾನಿತೋ ಪೂಜಿತೋ ಅಪಚಿತೋ ಲಾಭೀ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ. ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಅಸಕ್ಕತಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಗರುಕತಾ ಅಮಾನಿತಾ ಅಪೂಜಿತಾ ನ ಲಾಭಿನೋ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ.೧೪; ಸಂ.ನಿ.೧.೨.೭೦).

ತೇ ಏವಂ ಪರಿಹೀನಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾ ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಭೋ, ಮಯಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹತಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾ ಜಾತಾ, ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾನಞ್ಚಸ್ಸ ಏಕಂ ಅವಣ್ಣಂ ಉಪಧಾರೇಥ, ಅವಣ್ಣಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಏತಸ್ಸ ¶ ಸಾಸನಂ ಗರಹಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ವಜ್ಜಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ – ‘‘ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಆಜೀವೇ ಚಾತಿ ಚತೂಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಜ್ಜಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಠಾನಾನಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಓಲೋಕೇಥಾ’’ತಿ ¶ ಆಹಂಸು. ಅಥ ನೇಸಂ ಅನ್ತರೇ ಏಕೋ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಹಂ ಅಞ್ಞಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಇಮೇ ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿ ಪಿಧಾಯ ಸಾಮಣೇರಾನಮ್ಪಿ ಪವೇಸನಂ ನ ದೇನ್ತಿ. ಜೀವಿತಸದಿಸಾಪಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ದಟ್ಠುಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಆವಟ್ಟನಿಮಾಯಂ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಜನಂ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಿ. ಸಚೇ ತಂ ಮಯಂ ಆಹರಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ನೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಉಳಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಪರೋಪಿ ಏವಮೇವ ವದನ್ತೋ ಉಟ್ಠಾಸಿ. ಸಬ್ಬೇ ಏಕವಾದಾ ಅಹೇಸುಂ. ತತೋ ಆಹಂಸು – ‘‘ಯೋ ತಂ ಆಹರಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಮಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮಯೇ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ.

ತತೋ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ತ್ವಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ, ತ್ವಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಹಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬಹೂಹಿ ವುತ್ತೇ ಸರಭಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ತ್ವಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಅಗರು ಏತಂ ಆಹರಿತುಂ, ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನೋ ಕಥಾಯ ಠತ್ವಾ ಮಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ¶ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ. ಅಗರು ಏತಮಾಚರಿಯ ಆಹರ, ತ್ವಂ ಕತೋಯೇವಾಸಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಜೇಟ್ಠಕೋತಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ತಂ ಆಹರನ್ತೇನ ಥೇನೇತ್ವಾ ವಾ ವಿಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ ವಾ ಆಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಸಮಣಸ್ಸ ಪನ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಸದಿಸೇನ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಾವಕೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪತ್ತೇ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಆಹರಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ರುಚ್ಚತಿ ವೋ ಏತಸ್ಸ ಏತ್ತಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ’’ತಿ. ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಚ ನೋ ದೇಹೀತಿ. ತೇನ ಹಿ ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ವಿಯ ಭವೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಸಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿಟ್ಠದಿಟ್ಠಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಪಾದೇ ವನ್ದಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಅಞ್ಞೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಚಣ್ಡಾ ಫರುಸಾ, ಅಯಂ ಪನ ಸದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ. ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಞತ್ವಾ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಮಯಂ ಪನ ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾ ಅತಿತ್ಥೇನೇವ ಪಕ್ಖನ್ತಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಮಗ್ಗೇ ವಿಚರಾಮಾತಿ. ಸೋ ಏವಂ ವತ್ವಾ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವನ್ದತಿ, ನ್ಹಾನೋದಕಾದೀನಿ ಪಟಿಯಾದೇತಿ, ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರೋತಿ, ಪಾದೇ ಧೋವತಿ ಮಕ್ಖೇತಿ, ಅತಿರೇಕಭತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತಿ.

ತಂ ¶ ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ವಸನ್ತಂ ಏಕೋ ಮಹಾಥೇರೋ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಪರಿಬ್ಬಾಜಕ, ತ್ವಂ ಸದ್ಧೋ ಪಸನ್ನೋ, ಕಿಂ ¶ ನ ಪಬ್ಬಜಸೀ’’ತಿ. ಕೋ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಾಜೇಸ್ಸತಿ. ಮಯಞ್ಹಿ ಚಿರಕಾಲಂ ಭದನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರಿಮ್ಹಾತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಸಚೇ ತ್ವಂ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ, ಅಹಂ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿರನ್ತರಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಮಕಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ವತ್ತೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ಸೋ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಹನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಲೋಕಂ ಖಾದನ್ತಿ, ಕತಿಪಾಹೇನ ಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ಪರಿವೇಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕೋ ನಾಮೋ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ, ಆವುಸೋತಿ. ಉತ್ತಮಧಮ್ಮೋ ಏಸ, ಭನ್ತೇ, ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಆಮ, ಆವುಸೋ, ಸಕಲಸಾಸನಧಾರಣೀ ಅಯಂ ಸಿಕ್ಖಾತಿ. ಭನ್ತೇ, ಸಚೇ ಏಸ ಸಿಕ್ಖಾಧಮ್ಮೋ ಉತ್ತಮೋ, ಇಮಮೇವ ಪಠಮಂ ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ. ಗಣ್ಹಾವುಸೋತಿ ಥೇರೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಸೋ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ‘‘ಕೀದಿಸಂ ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಕತಿಪಾಹೇನ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಆಹ – ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ, ಭನ್ತೇ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ಏತ್ತಕಮೇವ, ಆವುಸೋತಿ.

ಸೋ ಪುನದಿವಸೇ ಯಥಾನಿವತ್ಥಪಾರುತೋವ ಗಹಿತನೀಹಾರೇನೇವ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೀದಿಸಂ, ಆಚರಿಯ, ನಾಸಕ್ಖಿತ್ಥ ಮಞ್ಞೇ ಆವಟ್ಟನಿಮಾಯಂ ¶ ಆಹರಿತು’’ನ್ತಿ ತಂ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು. ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಆವುಸೋ, ಆಹಟಾ ಮೇ ಆವಟ್ಟನಿಮಾಯಾ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಮಹಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಗ್ಗಾ ಹೋಥ, ಮಾ ವಿವಾದಂ ಅಕತ್ಥಾತಿ. ಸಚೇ ತೇ, ಆಚರಿಯ, ಸುಗ್ಗಹಿತಾ, ಅಮ್ಹೇಪಿ ನಂ ವಾಚೇಹೀತಿ. ಸೋ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಓಸಾರೇಸಿ. ಅಥ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ – ‘‘ಏಥ, ಭೋ, ನಗರೇ ವಿಚರನ್ತಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅನುಗ್ಘಾಟಿತೇಸುಯೇವ ನಗರದ್ವಾರೇಸು ದ್ವಾರಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿವಟೇನ ದ್ವಾರೇನ ¶ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪವಿಸಿಂಸು. ಏವಂ ಸಲಿಙ್ಗೇನೇವ ಅಪಕ್ಕನ್ತಂ ತಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಸರಭೋ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತಂ ¶ ದಿವಸಂ ಪನ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಇದಂ ಅದ್ದಸ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಸರಭೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ನಗರೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಪಕಾಸನೀಯಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ವಿಸಂ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಪರಿಸಾ ತತ್ಥೇವ ಓಸರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತತೋ ‘‘ತಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ಹೋತು, ಯಥಾರುಚಿಯಾ ಅವಣ್ಣಂ ಪತ್ಥರತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಮಹಾವಿಹಾರೇಸು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತುಂ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಸತ್ಥಾರಮೇವ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಆದಾಯ ದ್ವಾರಗಾಮಸಮೀಪೇಯೇವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿ. ಸರಭೋಪಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಗರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ರಾಜದ್ವಾರವೀಥಿಚತುಕ್ಕಾದೀಸು ಚ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾತೋ ಮಯಾ ಸಮಣಾನಂ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಭಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸೋ ರಾಜಗಹೇ ಪರಿಸತಿ ಏವಂ ವಾಚಂ ಭಾಸತೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಾತೋತಿ ಞಾತೋ ಅವಬುದ್ಧೋ, ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಿತೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಅಞ್ಞಾಯಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಅಪಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಸಲಿಙ್ಗೇನೇವ ಅಪಕ್ಕನ್ತೋ. ಸಚೇ ಹಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಕೋಚಿ ಸಾರೋ ಅಭವಿಸ್ಸ, ನಾಹಂ ಅಪಕ್ಕಮಿಸ್ಸಂ. ತಸ್ಸ ಪನ ಸಾಸನಂ ಅಸಾರಂ ನಿಸ್ಸಾರಂ, ಆವಟ್ಟನಿಮಾಯಂ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಸಮಣಾ ಲೋಕಂ ಖಾದನ್ತೀತಿ ಏವಮತ್ಥಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ಅಥ ಖೋ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಅಥ ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇ ಭಾಸಮಾನೇ ಅರಞ್ಞವಾಸಿನೋ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತುಂ ಗತೋ’’ತಿ ಅಜಾನನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಂ ರಾಜಗಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಂಸು. ತೇ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಸುಣಿಂಸು. ಯೇನ ¶ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ‘‘ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು.

ಸಿಪ್ಪಿನಿಕಾತೀರನ್ತಿ ¶ ಸಿಪ್ಪಿನಿಕಾತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರಂ. ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾತಿ ಕಾಯಙ್ಗವಾಚಙ್ಗಾನಿ ಅಚೋಪೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಖನ್ತಿಂ ಧಾರೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಅಧಿವಾಸೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಜ್ಜ ಮಯಾ ಸರಭಸ್ಸ ವಾದಂ ಮದ್ದಿತುಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಏಕಕೇನ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ¶ , ಉದಾಹು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೇನಾ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ಸಚಾಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಹಾಜನೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸ್ಸತಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ವಾದುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಕ್ಖಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಬಲೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಾದಂ ಮದ್ದತಿ, ಪರವಾದೀನಂ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ದೇತೀ’’ತಿ. ನ ಖೋ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವಾದೇ ಪರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮದ್ದನಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಹಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಮದ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ. ಅನಚ್ಛರಿಯಂ ಚೇತಂ ಯ್ವಾಹಂ ಇದಾನಿ ಬುದ್ಧಭೂತೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಾದಂ ಮದ್ದೇಯ್ಯಂ, ಚರಿಯಂ ಚರಣಕಾಲೇ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನಾಪಿ ಹಿ ಮಯಾ ವಹಿತಬ್ಬಂ ಧುರಂ ಅಞ್ಞೋ ವಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ. ಇಮಸ್ಸ ಪನತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನತ್ಥಂ –

‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಗರು ಧುರಂ, ಯತೋ ಗಮ್ಭೀರವತ್ತನೀ;

ತದಾಸ್ಸು ಕಣ್ಹಂ ಯುಞ್ಜೇನ್ತಿ, ಸ್ವಾಸ್ಸು ತಂ ವಹತೇ ಧುರ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೨೯) –

ಇದಂ ಕಣ್ಹಜಾತಕಂ ಆಹರಿತಬ್ಬಂ. ಅತೀತೇ ಕಿರ ಏಕೋ ಸತ್ಥವಾಹೋ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಮಹಲ್ಲಿಕಾಯ ಗೇಹೇ ನಿವಾಸಂ ಗಣ್ಹಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಧೇನುಯಾ ರತ್ತಿಭಾಗಸಮನನ್ತರೇ ಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸಿ. ಸಾ ಏಕಂ ವಚ್ಛಕಂ ವಿಜಾಯಿ. ಮಹಲ್ಲಿಕಾಯ ವಚ್ಛಕಂ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುತ್ತಸಿನೇಹೋ ಉದಪಾದಿ. ಪುನದಿವಸೇ ಸತ್ಥವಾಹಪುತ್ತೋ – ‘‘ತವ ಗೇಹವೇತನಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಮಹಲ್ಲಿಕಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ನ ಅತ್ಥಿ, ಇಮಮೇವ ವಚ್ಛಕಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಗಣ್ಹ, ಅಮ್ಮಾತಿ. ಸಾ ತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಖೀರಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಯಾಗುಭತ್ತತಿಣಾದೀನಿ ದದಮಾನಾ ¶ ಪೋಸೇಸಿ. ಸೋ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯ ಪರಿಪುಣ್ಣರೂಪೋ ಬಲವೀರಿಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ ಸಮ್ಪನ್ನಾಚಾರೋ, ಕಾಳಕೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ. ಅಥೇಕಸ್ಸ ಸತ್ಥವಾಹಸ್ಸ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಉದಕಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಸಕಟಚಕ್ಕಂ ಲಗ್ಗಿ. ಸೋ ದಸಪಿ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ನೀಹರಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಕಾಳಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ತಾತ, ತವ ವೇತನಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಸಕಟಂ ಮೇ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇಹೀ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ತಂ ಆದಾಯ – ‘‘ಅಞ್ಞೋ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಧುರಂ ವಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಧುರಸಕಟೇ ಯೋತ್ತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ತಂ ಏಕಕಂಯೇವ ಯೋಜೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ಸಕಟಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಥಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಏತೇನೇವ ನಿಹಾರೇನ ಪಞ್ಚ ಸಕಟಸತಾನಿ ನೀಹರಿ. ಸೋ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸಕಟಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಮೋಚಿಯಮಾನೋ ‘‘ಸು’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿ.

ಸತ್ಥವಾಹೋ ¶ ¶ ‘‘ಅಯಂ ಏತ್ತಕಾನಿ ಸಕಟಾನಿ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಏವಂ ನ ಅಕಾಸಿ, ವೇತನತ್ಥಂ ಮಞ್ಞೇ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಸಕಟಗಣನಾಯ ಕಹಾಪಣೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಭಣ್ಡಿಕಂ ತಸ್ಸ ಗೀವಾಯ ಬನ್ಧಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಲ್ಲೀಯಿತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ಉಜುಕಂ ಗೇಹಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಮಹಲ್ಲಿಕಾ ದಿಸ್ವಾ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಕಹಾಪಣಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಪುತ್ತ, ಏವಮಕಾಸಿ, ಮಾ ತ್ವಂ ‘ಮಯಾ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಆಭತೇನ ಅಯಂ ಜೀವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಸಞ್ಞಮಕಾಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗೋಣಂ ಉಣ್ಹೋದಕೇನ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ತೇಲೇನ ಅಬ್ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುನ ಮಾ ಏವಮಕಾಸೀ’’ತಿ ಓವದಿ. ಏವಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಚರಿಯಂ ಚರಣಕಾಲೇ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನಾಪಿ ಹಿ ಮಯಾ ವಹಿತಬ್ಬಧುರಂ ಅಞ್ಞೋ ವಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಕೋವ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾತಿ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಸಂಹರಿತ್ವಾ ಸಲ್ಲಾನತೋ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇಸು ಸಕಲನಗರೇ ಪಕಾಸನೀಯಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ನಗರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ, ಆವುಸೋ ಸರಭ, ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ¶ ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ಸಮಣೇ ಗೋತಮೇ ಏಕಂ ಕರೋನ್ತೇ ಅಹಂ ದ್ವೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ದ್ವೇ ಕರೋನ್ತೇ ಚತ್ತಾರಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಕರೋನ್ತೇ ಪಞ್ಚ, ಪಞ್ಚ ಕರೋನ್ತೇ ದಸ, ದಸ ಕರೋನ್ತೇ ವೀಸತಿ, ವೀಸತಿ ಕರೋನ್ತೇ ತಿಂಸಂ, ತಿಂಸಂ ಕರೋನ್ತೇ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ, ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಕರೋನ್ತೇ ಪಞ್ಞಾಸಂ, ಪಞ್ಞಾಸಂ ಕರೋನ್ತೇ ಸತಂ, ಸತಂ ಕರೋನ್ತೇ ಸಹಸ್ಸಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸೀಹನಾದಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಸ್ಸ ನಗರಮಜ್ಝೇನೇವ ಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಸುರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಸುಗತಮಹಾಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಬಲೋ ರಾಜಾ ವಿಯ ಏಕಕೋವ ನಗರಮಜ್ಝೇನ ಅಗಮಾಸಿ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಕಾಸನೀಯಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ಅವಣ್ಣಂ ಪತ್ಥರಿಂಸು, ಸೋ ಏತೇ ಅನುವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಗಚ್ಛತಿ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಅನುಬನ್ಧಿಂಸು. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಾಪಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ಏಕಕೋವ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಅಜ್ಜ ಸರಭೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಹಾಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಮೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಮಯಮ್ಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ ಕಾಯಸಕ್ಖಿನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅನುಬನ್ಧಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ¶ ರುಕ್ಖಾನಂ ಖನ್ಧವಿಟಪಸಾಖನ್ತರೇಹಿ ಸಮುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣಘನಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞದಾ ಏವರೂಪೋ ಓಭಾಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಉಲ್ಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಸಮಣೋ ¶ ಗೋತಮೋ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತಂ ಸುತ್ವಾವ ಸರಭೋ ಜಾಣುಕನ್ತರೇ ಸೀಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಧೋಮುಖೋ ನಿಸೀದಿ. ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ ತಂ ಆರಾಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಜಮ್ಬುದೀಪತಲೇ ಅಗ್ಗಕುಲೇ ಜಾತತ್ತಾ ಅಗ್ಗಾಸನಾರಹೋತಿಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಮಹಾರಹೇ ಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ.

ತೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಸರಭಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ ಏತದವೋಚುನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಕಿರ ಸರಭೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಥೇನ್ತೇಯೇವ ¶ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಸತ್ಥು ಪದಾನುಪದಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ, ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಪರಿಸಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮೇಯೇವ ಓಸರಿಂಸು. ತತೋ ತೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ, ಸಕಲನಗರಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಅವಣ್ಣಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪಕಾಸನೀಯಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತಾನಂ ವೇರೀನಂ ಪಟಿಸತ್ತೂನಂ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಥೋಕಮ್ಪಿ ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥಂ ನ ಕಥೇಸಿ, ಆಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತಪಾಕತೇಲೇನ ಮಕ್ಖೇನ್ತೋ ವಿಯ ಅಮತಪಾನಂ ಪಾಯೇನ್ತೋ ವಿಯ ಮಧುರಕಥಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅನುವತ್ತನ್ತಾ ಏತದವೋಚುಂ.

ಯಾಚೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಆಯಾಚೇಯ್ಯಾಸಿ ಪತ್ಥೇಯ್ಯಾಸಿ ಪಿಹೇಯ್ಯಾಸಿ. ತುಣ್ಹೀಭೂತೋತಿ ತುಣ್ಹೀಭಾವಂ ಉಪಗತೋ. ಮಙ್ಕುಭೂತೋತಿ ನಿತ್ತೇಜತಂ ಆಪನ್ನೋ. ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಓನತಗೀವೋ. ಅಧೋಮುಖೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖೋ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಯಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನತೋ ತವ. ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಇಮೇ ನಾಮ ಧಮ್ಮಾ ತಯಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಧಮ್ಮೇಸು. ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ವಚನೇನ ಅಞ್ಞಂ ವಚನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಥೇಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಂ ಅಪನಾಮೇಸ್ಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಞ್ಞಂ ಆಗನ್ತುಕಕಥಂ ಆಹರನ್ತೋ ಪುರಿಮಕಥಂ ಅಪನಾಮೇಸ್ಸತಿ. ಅಪ್ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅನಭಿರದ್ಧಿಂ ಅತುಟ್ಠಾಕಾರಂ ಪಾತುಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಾಕಟಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೇನ ದೋಮನಸ್ಸಂ ವುತ್ತಂ, ಪುರಿಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಮನ್ದಬಲವಭೇದೋ ಕೋಧೋಯೇವ.

ಏವಂ ¶ ಭಗವಾ ಪಠಮವೇಸಾರಜ್ಜೇನ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾ ಪುನ ದುತಿಯಾದೀಹಿ ನದನ್ತೋ ಯೋ ಖೋ ಮಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋತಿ ಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ತಯಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ. ಸೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ ನ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ನ ತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಕ್ಕರಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ನಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಕಲಸ್ಸ ¶ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಖಯಾಯ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋತಿ ಯಸ್ಸ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ರಾಗಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ದೋಸಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ, ಮೋಹಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ, ವಿತಕ್ಕುಪಚ್ಛೇದಾಯ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ. ಸೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಯೋ ನಂ ಯಥಾದೇಸಿತಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಕಾರಣೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ ನ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಅತ್ಥಂ ನ ಸಾಧೇತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸರಭೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋತಿ ಯಥಾ ಅಯಂ ಸರಭೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಜ್ಝಾಯನ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನೋ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಏವಂ ನಿಸೀದಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಏವಂ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾ ದೇಸನಂ ನಿವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಚತುರಾಸೀತಿಪಾಣಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಾ ಪರಿಸಾ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿ, ಸತ್ಥಾ ಪರಿಸಾಯ ಅಮತಪಾನಸ್ಸ ಪೀತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ಅಭೀತನಾದಂ ಅಪ್ಪಟಿನಾದಂ. ವೇಹಾಸಂ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿ. ಏವಂ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಚ ಪನ ತಂಖಣಞ್ಞೇವ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ.

ವಾಚಾಯ ಸನ್ನಿತೋದಕೇನಾತಿ ವಚನಪತೋದೇನ. ಸಞ್ಜಮ್ಭರಿಮಕಂಸೂತಿ ¶ ಸಮ್ಭರಿತಂ ನಿರನ್ತರಫುಟಂ ಅಕಂಸು, ಉಪರಿ ವಿಜ್ಝಿಂಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಬ್ರಹಾರಞ್ಞೇತಿ ಮಹಾರಞ್ಞೇ. ಸೀಹನಾದಂ ನದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸೀಹಸ್ಸ ನದತೋ ಆಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ, ಅಹಮ್ಪಿ, ಇಮಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದಾ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ಏವಮೇವ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ಸೀಹಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ನದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಏಕಕೋ ನದಿತುಂ ಆರಭಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸಿಙ್ಗಾಲಸದ್ದೋಯೇವ ನಿಚ್ಛರಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ಸಿಙ್ಗಾಲಕಂಯೇವ ನದತೀತಿ. ಭೇರಣ್ಡಕನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಅಪಿಚ ಭಿನ್ನಸ್ಸರಂ ಅಮನಾಪಸದ್ದಂ ನದತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ ತ್ವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಓಪಮ್ಮೇನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ತಥಾಗತಂ ಸೀಹಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಸರಭಂ ಸಿಙ್ಗಾಲಸದಿಸಂ ಅಕಂಸು. ಅಮ್ಬುಕಸಞ್ಚರೀತಿ ಖುದ್ದಕಕುಕ್ಕುಟಿಕಾ. ಪುರಿಸಕರವಿತಂ ರವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಹಾಕುಕ್ಕುಟಂ ರವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸಪಿ ದ್ವೇ ಪಾದಾ ದ್ವೇ ಪಕ್ಖಾ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ತಥೇವ, ಅಹಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ರವಿತಂ ರವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಾ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ರವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ರವಮಾನಾ ಕುಕ್ಕುಟಿಕಾರವಂಯೇವ ರವಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ಅಮ್ಬುಕಸಞ್ಚರಿರವಿತಂಯೇವ ರವತೀತಿ. ಉಸಭೋತಿ ಗೋಣೋ. ಸುಞ್ಞಾಯಾತಿ ತುಚ್ಛಾಯ ಜೇಟ್ಠಕವಸಭೇಹಿ ವಿರಹಿತಾಯ ¶ . ಗಮ್ಭೀರಂ ನದಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಜೇಟ್ಠಕವಸಭಸ್ಸ ನಾದಸದಿಸಂ ಗಮ್ಭೀರನಾದಂ ನದಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೫. ಕೇಸಮುತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಕಾಲಾಮಾನಂ ನಿಗಮೋತಿ ಕಾಲಾಮಾ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯಾ, ತೇಸಂ ನಿಗಮೋ. ಕೇಸಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಕೇಸಮುತ್ತನಿಗಮವಾಸಿನೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದಿಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಚೇವ ಅಟ್ಠವಿಧಪಾನಕಾನಿ ಚ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ಸಕಂಯೇವ ವಾದಂ ದೀಪೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಲದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಜೋತೇನ್ತೀತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ. ಖುಂಸೇನ್ತೀತಿ ಘಟ್ಟೇನ್ತಿ. ವಮ್ಭೇನ್ತೀತಿ ¶ ಅವಜಾನನ್ತಿ. ಪರಿಭವನ್ತೀತಿ ಲಾಮಕಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಓಮಕ್ಖಿಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡೇನ್ತಿ. ಅಪರೇಪಿ, ಭನ್ತೇತಿ ಸೋ ಕಿರ ಅಟವಿಮುಖೇ ಗಾಮೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅಟವಿಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಕಾಮಾ ಚ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ. ತೇಸುಪಿ ಪಠಮಂ ಆಗತಾ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು, ಪಚ್ಛಾ ಆಗತಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇ ಜಾನನ್ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸೂ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಕಾಲಾಮಾ ಏಕಲದ್ಧಿಯಮ್ಪಿ ಸಣ್ಠಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಂಸು. ತೇ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಏವಮಾರೋಚೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ನೋ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ತತ್ಥ ಹೋತೇವ ಕಙ್ಖಾತಿ ಹೋತಿಯೇವ ಕಙ್ಖಾ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಅಲನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ.

ಮಾ ¶ ಅನುಸ್ಸವೇನಾತಿ ಅನುಸ್ಸವಕಥಾಯಪಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ಪರಮ್ಪರಾಯಾತಿ ಪರಮ್ಪರಕಥಾಯಪಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ಇತಿಕಿರಾಯಾತಿ ಏವಂ ಕಿರ ಏತನ್ತಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿಟಕತನ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮೇತೀತಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ತಕ್ಕಹೇತೂತಿ ತಕ್ಕಗ್ಗಾಹೇನಪಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ನಯಹೇತೂತಿ ನಯಗ್ಗಾಹೇನಪಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕೇನಾತಿ ಸುನ್ದರಮಿದಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಏವಂ ಕಾರಣಪರಿವಿತಕ್ಕೇನಪಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಿಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ಖಮಿತ್ವಾ ಗಹಿತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮೇತೀತಿಪಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ಭಬ್ಬರೂಪತಾಯಾತಿ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಭಬ್ಬರೂಪೋ, ಇಮಸ್ಸ ಕಥಂ ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿಪಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಮಾ ಸಮಣೋ ನೋ ಗರೂತಿ ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗರು, ಇಮಸ್ಸ ಕಥಂ ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿಪಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥ. ಸಮತ್ತಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ. ಸಮಾದಿನ್ನಾತಿ ¶ ಗಹಿತಾ ಪರಾಮಟ್ಠಾ. ಯಂಸ ಹೋತೀತಿ ಯಂ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಹೋತಿ. ಅಲೋಭಾದಯೋ ¶ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝೋತಿಆದೀಹಿ ಮೇತ್ತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಕಥಿತೋ.

ಇದಾನಿ ಮೇತ್ತಾದಿಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥಾಯ ವಾ ಭಾವನಾನಯೇ ವಾ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾಯ ವಾ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೪೦) ವುತ್ತಮೇವ. ಏವಂ ಅವೇರಚಿತ್ತೋತಿ ಏವಂ ಅಕುಸಲವೇರಸ್ಸ ಚ ಪುಗ್ಗಲವೇರಿನೋ ಚ ನತ್ಥಿತಾಯ ಅವೇರಚಿತ್ತೋ. ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಚಿತ್ತೋತಿ ಕೋಧಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ನಿದ್ದುಕ್ಖಚಿತ್ತೋ. ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ. ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸಮಲಾಭಾವೇನ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ. ಅಸ್ಸಾಸಾತಿ ಅವಸ್ಸಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾ. ಸಚೇ ಖೋ ಪನ ಅತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋತಿ ಯದಿ ಇಮಮ್ಹಾ ಲೋಕಾ ಪರಲೋಕೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಅಥಾಹಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಮ್ಮರಣಾ…ಪೇ… ಉಪಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೇತಂ ಕಾರಣಂ, ಯೇನಾಹಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಮ್ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅನೀಘನ್ತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಂ. ಸುಖಿನ್ತಿ ಸುಖಿತಂ. ಉಭಯೇನೇವ ವಿಸುದ್ಧಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಯಞ್ಚ ಪಾಪಂ ನ ಕರೋಮಿ, ಯಞ್ಚ ಕರೋತೋಪಿ ನ ಕರೀಯತಿ, ಇಮಿನಾ ಉಭಯೇನಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೬. ಸಾಳ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೭. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಮಿಗಾರನತ್ತಾತಿ ಮಿಗಾರಸೇಟ್ಠಿನೋ ನತ್ತಾ. ಸೇಖುನಿಯನತ್ತಾತಿ ಸೇಖುನಿಯಸೇಟ್ಠಿನೋ ನತ್ತಾ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸಾ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಪರಿವುತಾ ¶ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ತೇಸಂ ಕಿರ ಪುರೇಭತ್ತೇ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇಯೇವ ಗೇಹೇ ಏಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಸಮುಟ್ಠಿತೋ, ತಂ ಪನ ಕಥೇತುಂ ಓಕಾಸೋ ನಾಹೋಸಿ. ತೇ ‘‘ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಥೇರೋ ‘‘ಗಾಮೇ ತಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಪಞ್ಹಂ ಸೋತುಂ ಆಗತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಮನಂ ಞತ್ವಾ ತಮೇವ ಪಞ್ಹಂ ಆರಭನ್ತೋ ಏಥ ತುಮ್ಹೇ ಸಾಳ್ಹಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಲೋಭೋತಿ ಲುಬ್ಭನಸಭಾವೋ ಲೋಭೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಭಿಜ್ಝಾತಿ ಖೋ ಅಹಂ ಸಾಳ್ಹಾ ಏತಮತ್ಥಂ ವದಾಮೀತಿ ಏತಂ ಲೋಭಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಅಹಂ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾ’’ತಿ ವದಾಮಿ, ‘‘ತಣ್ಹಾ’’ತಿ ವದಾಮೀತಿ ಸಮುಟ್ಠಿತಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ. ಏವಂ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ.

ಸೋ ¶ ಏವಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸೋ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭನ್ತೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಅತ್ಥಿ ಇದನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ನಾಮರೂಪವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಜಾನನ್ತೋ ಏಸ ‘‘ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ ಅತ್ಥಿ ಇದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ಹೀನನ್ತಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ. ಪಣೀತನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ಇಮಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಗತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಗತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಮತ್ಥೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣನ್ತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿವಿಧಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಕಥಿತಂ. ಅಹು ಪುಬ್ಬೇ ಲೋಭೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಮೇ ಲೋಭೋ ಅಹೋಸಿ. ತದಹು ಅಕುಸಲನ್ತಿ ತಂ ಅಕುಸಲಂ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ವಾ ಅಕುಸಲಂ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಇತಿ ಏತಂ ಕುಸಲಂ, ತಸ್ಸೇವ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ನತ್ಥಿಭಾವಂ ಕುಸಲಂ ಖೇಮನ್ತಿ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ನಿಚ್ಛಾತೋತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ. ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ¶ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸನ್ತಾಪಕರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬುತೋ. ಸೀತಿಭೂತೋತಿ ಸೀತಲೀಭೂತೋ. ಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವೇದಿತಾ. ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೇನಾತಿ ಸೇಟ್ಠಭೂತೇನ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೭. ಕಥಾವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೮. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಕಥಾವತ್ಥೂನೀತಿ ಕಥಾಕಾರಣಾನಿ, ಕಥಾಯ ಭೂಮಿಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತೀತಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ ನಾಮ ಕಾಲೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಖನ್ಧಾಪಿ. ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತತ್ಥ ಅತೀತೇ ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಸ ಕಿಕೀ ನಾಮ ಕಾಸಿಕರಾಜಾ ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಹೋಸಿ, ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು ಅಹೋಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ಅತೀತಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥಂ ಕಥೇತಿ ನಾಮ. ಅನಾಗತೇ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಸೀತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ಅನಾಗತಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥಂ ಕಥೇತಿ ನಾಮ. ಏತರಹಿ ಅಸುಕೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥಂ ಕಥೇತಿ ನಾಮ.

ಕಥಾಸಮ್ಪಯೋಗೇನಾತಿ ಕಥಾಸಮಾಗಮೇನ. ಕಚ್ಛೋತಿ ಕಥೇತುಂ ಯುತ್ತೋ. ಅಕಚ್ಛೋತಿ ಕಥೇತುಂ ನ ಯುತ್ತೋ. ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯಂ ಪಞ್ಹನ್ತಿಆದೀಸು, ‘‘ಚಕ್ಖು, ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೇನ, ‘‘ಆಮ, ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೋತಾದೀಸು. ಅಯಂ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ. ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೇನ ಪನ ‘‘ನ ಚಕ್ಖುಮೇವ, ಸೋತಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಘಾನಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ¶ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ. ‘‘ಯಥಾ ಚಕ್ಖು, ತಥಾ ಸೋತಂ. ಯಥಾ ಸೋತಂ, ತಥಾ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೇನ ‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪುಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅನಿಚ್ಚಟ್ಠೇನ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಆಮಾ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ. ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ¶ ಪುಟ್ಠೇನ ಪನ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಮೇತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ ಠಪೇತಬ್ಬೋ, ಏಸ ಪಞ್ಹೋ ನ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಠಪನೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ.

ಠಾನಾಠಾನೇ ನ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಕಾರಣಾಕಾರಣೇ ನ ಸಣ್ಠಾತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಸಸ್ಸತವಾದೀ ಯುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಪಹೋತಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದಿಂ ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ, ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ ತೇನ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೋ ‘‘ಕಿಂ ಪನಾಹಂ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಏವಂ ಉಚ್ಛೇದವಾದಿಮ್ಹಿ ಪಹೋನ್ತೇ ಸಸ್ಸತವಾದೀ, ಪುಗ್ಗಲವಾದಿಮ್ಹಿ ಪಹೋನ್ತೇ ಸುಞ್ಞತವಾದೀ, ಸುಞ್ಞತವಾದಿಮ್ಹಿ ಪಹೋನ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲವಾದೀತಿ ಏವಂ ಠಾನಾಠಾನೇ ನ ಸಣ್ಠಾತಿ ನಾಮ.

ಪರಿಕಪ್ಪೇ ¶ ನ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನೇಪಿ ಪಞ್ಹಕಥನೇಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಕಥಂ? ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ‘‘ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಣ್ಠಂ ಸೋಧೇತಿ, ಸೋ ಇತರೇನ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ತ್ವಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಞಾತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ನ ಏತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋಪಿ ‘‘ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹನುಂ ಸಂಸೋಧೇತಿ, ಸೋ ಇತರೇನ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಕಥೇಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಞಾತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ನ ಏತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಏವಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇ ನ ಸಣ್ಠಾತಿ ನಾಮ.

ಅಞ್ಞಾತವಾದೇ ನ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಅಞ್ಞಾತವಾದೇ ಜಾನಿತವಾದೇ ನ ಸಣ್ಠಾತಿ. ಕಥಂ? ಏಕಚ್ಚೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ತಂ ಇತರೋ ‘‘ಮನಾಪೋ ತಯಾ ಪಞ್ಹೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ, ಕಹಂ ತೇ ಏಸ ಉಗ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ವದತಿ. ಇತರೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬನಿಯಾಮೇನೇವ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾಪಿ ತಸ್ಸ ಕಥಾಯ ‘‘ಅಪಞ್ಹಂ ನು ಖೋ ಪುಚ್ಛಿತ’’ನ್ತಿ ವಿಮತಿಂ ಕರೋತಿ. ಅಪರೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ಕಥೇತಿ, ತಮಞ್ಞೋ ‘‘ಸುಟ್ಠು ತೇ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋ, ಕತ್ಥ ತೇ ಉಗ್ಗಹಿತೋ, ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ನಾಮ ಏವಂ ಕಥೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವದತಿ. ಇತರೋ ಕಥೇತಬ್ಬನಿಯಾಮೇನೇವ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇತ್ವಾಪಿ ತಸ್ಸ ಕಥಾಯ ‘‘ಅಪಞ್ಹೋ ನು ಖೋ ಮಯಾ ಕಥಿತೋ’’ತಿ ವಿಮತಿಂ ಕರೋತಿ.

ಪಟಿಪದಾಯ ನ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ವತ್ತಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಅಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ¶ ನಾಮ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ, ತಥಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗೇ ¶ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಣಕಾಲೇ. ಆಸನಸಾಲಾಯ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ಯಾಗುಂ ವಾ ಭತ್ತಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ದಿವಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನಗಮನಕಾಲೇಪಿ. ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ಪನ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾವ ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಕಥೇತಬ್ಬೋ, ಅಕಾರೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ. ಇದಂ ವತ್ತಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಪದಾಯ ನ ಸಣ್ಠಾತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಸನ್ತಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಕಚ್ಛೋ ಹೋತೀತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಕಥೇತುಂ ಯುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಠಾನಾಠಾನೇ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಸಸ್ಸತವಾದೀ ಯುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಪಹೋತಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದಿಂ ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ, ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ ತೇನ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೋಪಿ ‘‘ಅಹಂ ತಯಾ ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೋಪಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದೀಯೇವಾ’’ತಿ ವದತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಸ್ಸತಪುಗ್ಗಲಸುಞ್ಞತವಾದಾದೀಸುಪಿ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಠಾನಾಠಾನೇ ಸಣ್ಠಾತಿ ¶ ನಾಮ. ಪರಿಕಪ್ಪೇ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಣ್ಠಂ ಸೋಧೇನ್ತೋ ‘‘ತ್ವಂ ಇಮಂ ನಾಮ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಆಮ, ಏತಂಯೇವ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಹನುಂ ಸಂಸೋಧೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ತ್ವಂ ಇಮಂ ನಾಮ ಕಥೇಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಆಮ, ಏತಂಯೇವ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಏವಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇ ಸಣ್ಠಾತಿ ನಾಮ.

ಅಞ್ಞಾತವಾದೇ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸುಟ್ಠು ತೇ ಪಞ್ಹೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ, ಪುಚ್ಛನ್ತೇನ ನಾಮ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ವಿಮತಿಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇತ್ವಾಪಿ ‘‘ಸುಟ್ಠು ತೇ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋ, ಕಥೇನ್ತೇನ ನಾಮ ಏವಂ ಕಥೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ವಿಮತಿಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಪಟಿಪದಾಯ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಗೇಹೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಾದೀನಿ ದತ್ವಾ ಯಾವ ಭತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ ¶ . ಸಪ್ಪಿಆದೀನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಅಟ್ಠವಿಧಾನಿ ಪಾನಕಾನಿ ವತ್ಥಚ್ಛಾದನಮಾಲಾಗನ್ಧಾದೀನಿ ವಾ ಆದಾಯ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಾನಿ ದತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ವತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಪದಾಯ ಸಣ್ಠಾತಿ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರತೀತಿ ಅಞ್ಞೇನ ವಚನೇನ ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಥೇತಿ. ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಂ ಅಪನಾಮೇತೀತಿ ಆಗನ್ತುಕಕಥಂ ಓತಾರೇನ್ತೋ ಪುರಿಮಕಥಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಪನಾಮೇತಿ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಭಿಕ್ಖೂ ಕಿರ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಏಕಂ ದಹರಂ, ‘‘ಆವುಸೋ, ತ್ವಂ ಇಮಞ್ಚಿಮಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ನಾಗದೀಪಂ ಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ. ಆವುಸೋ ¶ , ನ ಮಯಂ ತವ ನಾಗದೀಪಗಮನೇನ ಅತ್ಥಿಕಾ, ಆಪತ್ತಿಂ ಪನ ಆಪನ್ನೋತಿ ಪುಚ್ಛಾಮಾತಿ. ಭನ್ತೇ, ನಾಗದೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಚ್ಛೇ ಖಾದಿನ್ತಿ. ಆವುಸೋ, ತವ ಮಚ್ಛಖಾದನೇನ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ, ಆಪತ್ತಿಂ ಕಿರಸಿ ಆಪನ್ನೋತಿ. ಸೋ ‘‘ನಾತಿಸುಪಕ್ಕೋ ಮಚ್ಛೋ ಮಯ್ಹಂ ಅಫಾಸುಕಮಕಾಸಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಆವುಸೋ, ತುಯ್ಹಂ ಫಾಸುಕೇನ ವಾ ಅಫಾಸುಕೇನ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ, ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀತಿ. ಭನ್ತೇ, ಯಾವ ತತ್ಥ ವಸಿಂ, ತಾವ ಮೇ ಅಫಾಸುಕಮೇವ ಜಾತನ್ತಿ. ಏವಂ ಆಗನ್ತುಕಕಥಾವಸೇನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಂ ಅಪನಾಮೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಭಿಹರತೀತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅವತ್ಥರತಿ. ತೇಪಿಟಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಹಾಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಓವಾದಂ ದತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಞ್ಹಸಾಕಚ್ಛಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಥೇರೋ ತೀಹಿ ಪಿಟಕೇಹಿ ತತೋ ತತೋ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಿವಸಭಾಗೇ ಏಕಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ನ ದೇತಿ. ಅಭಿಮದ್ದತೀತಿ ಕಾರಣಂ ¶ ಆಹರಿತ್ವಾ ಮದ್ದತಿ. ಅನುಪಜಗ್ಘತೀತಿ ಪರೇನ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿತೇಪಿ ಕಥಿತೇಪಿ ಪಾಣಿಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮಹಾಹಸಿತಂ ಹಸತಿ, ಯೇನ ಪರಸ್ಸ ‘‘ಅಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ನು ಖೋ ಪುಚ್ಛಿಂ, ಅಕಥೇತಬ್ಬಂ ನು ಖೋ ಕಥೇಸಿ’’ನ್ತಿ ವಿಮತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಖಲಿತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಮುಖದೋಸಮತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ¶ , ಅಕ್ಖರೇ ವಾ ಪದೇ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವಾ ದುರುತ್ತೇ ‘‘ಏವಂ ನಾಮೇತಂ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಉಜ್ಝಾಯಮಾನೋ ವಿಚರತಿ. ಸಉಪನಿಸೋತಿ ಸಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಸಪಚ್ಚಯೋ.

ಓಹಿತಸೋತೋತಿ ಠಪಿತಸೋತೋ. ಅಭಿಜಾನಾತಿ ಏಕಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏಕಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ. ಪರಿಜಾನಾತಿ ಏಕಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏಕಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪರಿಜಾನಾತಿ. ಪಜಹತಿ ಏಕಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏಕಂ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಧಮ್ಮಂ ಪಜಹತಿ ವಿನೋದೇತಿ ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತಿ. ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ ಏಕಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏಕಂ ಅರಹತ್ತಫಲಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಮೇವ ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ. ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಿಂ ಫುಸತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮೋಕ್ಖಂ ಞಾಣಫಸ್ಸೇನ ಫುಸತಿ.

ಏತದತ್ಥಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಥಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾ ಏಸಾ ಕಥಾಸಮ್ಪಯೋಗೇನಾತಿ ಕಥಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ಸಾ ಏತದತ್ಥಾ, ಅಯಂ ತಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ಭೂಮಿ ಪತಿಟ್ಠಾ. ಇದಂ ವತ್ಥು ಯದಿದಂ ಅನುಪಾದಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತದತ್ಥಾ ಮನ್ತನಾತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಕಚ್ಛಾಕಚ್ಛೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಕಚ್ಛೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತನಾ, ಸಾಪಿ ಏತದತ್ಥಾಯೇವ. ಏತದತ್ಥಾ ಉಪನಿಸಾತಿ ಓಹಿತಸೋತೋ ಸಉಪನಿಸೋತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಉಪನಿಸಾಪಿ ಏತದತ್ಥಾಯೇವ. ಏತದತ್ಥಂ ಸೋತಾವಧಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಉಪನಿಸಾಯ ಸೋತಾವಧಾನಂ ¶ , ತಮ್ಪಿ ಏತದತ್ಥಮೇವ. ಅನುಪಾದಾತಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮೋಕ್ಖೋ. ಅರಹತ್ತಫಲತ್ಥಾಯ ಹಿ ಸಬ್ಬಮೇತನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಂ ವಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಗಾಥಾಹಿ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಯೇ ವಿರುದ್ಧಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ವಿರುದ್ಧಾತಿ ವಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೇನ ಕೋಪೇನ ವಿರುದ್ಧಾ. ಸಲ್ಲಪನ್ತೀತಿ ಸಲ್ಲಾಪಂ ಕರೋನ್ತಿ. ವಿನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ. ಸಮುಸ್ಸಿತಾತಿ ¶ ಮಾನುಸ್ಸಯೇನ ಸುಟ್ಠು ಉಸ್ಸಿತಾ. ಅನರಿಯಗುಣಮಾಸಜ್ಜಾತಿ ಅನರಿಯಗುಣಕಥಂ ಗುಣಮಾಸಜ್ಜ ಕಥೇನ್ತಿ. ಗುಣಂ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕಥಾ ಹಿ ಅನರಿಯಕಥಾ ನಾಮ, ನ ಅರಿಯಕಥಾ, ತಂ ¶ ಕಥೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞೋಞ್ಞವಿವರೇಸಿನೋತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಛಿದ್ದಂ ಅಪರಾಧಂ ಗವೇಸಮಾನಾ. ದುಬ್ಭಾಸಿತನ್ತಿ ದುಕ್ಕಥಿತಂ. ವಿಕ್ಖಲಿತನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಮುಖದೋಸಖಲಿತಂ. ಸಮ್ಪಮೋಹಂ ಪರಾಜಯನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಮುಖದೋಸೇನ ಸಮ್ಪಮೋಹಞ್ಚ ಪರಾಜಯಞ್ಚ. ಅಭಿನನ್ದನ್ತೀತಿ ತುಸ್ಸನ್ತಿ. ನಾಚರೇತಿ ನ ಚರತಿ ನ ಕಥೇತಿ. ಧಮ್ಮಟ್ಠಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಯಾ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತೇನ ಕಥಿತಕಥಾ, ಸಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ ಚೇವ ಹೋತಿ ತೇನ ಚ ಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಧಮ್ಮಟ್ಠಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ. ಅನುನ್ನತೇನ ಮನಸಾತಿ ಅನುದ್ಧತೇನ ಚೇತಸಾ. ಅಪಳಾಸೋತಿ ಯುಗಗ್ಗಾಹಪಳಾಸವಸೇನ ಅಪಳಾಸೋ ಹುತ್ವಾ. ಅಸಾಹಸೋತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಸಾಹಸಾನಂ ವಸೇನ ಅಸಾಹಸೋ ಹುತ್ವಾ.

ಅನುಸೂಯಾಯಮಾನೋತಿ ನ ಉಸೂಯಮಾನೋ. ದುಬ್ಭಟ್ಠೇ ನಾಪಸಾದಯೇತಿ ದುಕ್ಕಥಿತಸ್ಮಿಂ ನ ಅಪಸಾದೇಯ್ಯ. ಉಪಾರಮ್ಭಂ ನ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಕಾರಣುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣಂ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ನ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ. ಖಲಿತಞ್ಚ ನ ಗಾಹಯೇತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಮುಖಖಲಿತಂ ‘‘ಅಯಂ ತೇ ದೋಸೋ’’ತಿ ನ ಗಾಹಯೇಯ್ಯ. ನಾಭಿಹರೇತಿ ನಾವತ್ಥರೇಯ್ಯ. ನಾಭಿಮದ್ದೇತಿ ಏಕಂ ಕಾರಣಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ನ ಮದ್ದೇಯ್ಯ. ನ ¶ ವಾಚಂ ಪಯುತಂ ಭಣೇತಿ ಸಚ್ಚಾಲಿಕಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ವಾಚಂ ನ ಭಣೇಯ್ಯ. ಅಞ್ಞಾತತ್ಥನ್ತಿ ಜಾನನತ್ಥಂ. ಪಸಾದತ್ಥನ್ತಿ ಪಸಾದಜನನತ್ಥಂ. ನ ಸಮುಸ್ಸೇಯ್ಯ ಮನ್ತಯೇತಿ ನ ಮಾನುಸ್ಸಯೇನ ಸಮುಸ್ಸಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ನ ಹಿ ಮಾನುಸ್ಸಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಕಥಯನ್ತಿ, ಮಾನೇನ ಪನ ಅನುಸ್ಸಿತೋವ ಹುತ್ವಾ ಮನ್ತಯೇ ಕಥೇಯ್ಯ ಭಾಸೇಯ್ಯಾತಿ.

೮. ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಭಗವಂಮೂಲಕಾತಿ ಭಗವಾ ಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭಗವಂಮೂಲಕಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಅಞ್ಞೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ, ಭಗವತೋ ¶ ಪನ ನೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ. ಭಗವನ್ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಯಂ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಆಜಾನಾಮ ಪಟಿವಿಜ್ಝಾಮಾತಿ ಏವಂ ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾತಿ. ಭಗವಂನೇತ್ತಿಕಾತಿ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ನೇತಾ ವಿನೇತಾ ಅನುನೇತಾ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ದಸ್ಸೇತಾತಿ ಧಮ್ಮಾ ಭಗವಂನೇತ್ತಿಕಾ ನಾಮ ¶ ಹೋನ್ತಿ. ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛಮಾನಾ ಭಗವತಿ ಪಟಿಸರನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ. ಪಟಿಸರನ್ತೀತಿ ಓಸರನ್ತಿ ಸಮೋಸರನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಫಸ್ಸೋ ಆಗಚ್ಛತಿ – ‘‘ಅಹಂ ಭಗವಾ ಕಿನ್ನಾಮೋ’’ತಿ. ತ್ವಂ ಫುಸನಟ್ಠೇನ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮ. ವೇದನಾ, ಸಞ್ಞಾ, ಸಙ್ಖಾರಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಗಚ್ಛತಿ – ‘‘ಅಹಂ ಭಗವಾ ಕಿನ್ನಾಮ’’ನ್ತಿ. ತ್ವಂ ವಿಜಾನನಟ್ಠೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ. ಏವಂ ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸರತೀತಿ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ. ಭಗವನ್ತಂಯೇವ ಪಟಿಭಾತೂತಿ ಭಗವತೋವ ಏತಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಉಪಟ್ಠಾತು, ತುಮ್ಹೇಯೇವ ನೋ ಕಥೇತ್ವಾ ದೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ರಾಗೋ ¶ ಖೋತಿ ರಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತರಾಗೋ. ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋತಿ ಲೋಕವಜ್ಜವಸೇನಪಿ ವಿಪಾಕವಜ್ಜವಸೇನಪೀತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ವಜ್ಜೇಹಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಅಪ್ಪದೋಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಂ? ಮಾತಾಪಿತರೋ ಹಿ ಭಾತಿಭಗಿನಿಆದಯೋ ಚ ಪುತ್ತಭಾತಿಕಾನಂ ಆವಾಹವಿವಾಹಮಙ್ಗಲಂ ನಾಮ ಕಾರೇನ್ತಿ. ಏವಂ ತಾವೇಸೋ ಲೋಕವಜ್ಜವಸೇನ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ. ಸದಾರಸನ್ತೋಸಮೂಲಿಕಾ ಪನ ಅಪಾಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ವಿಪಾಕವಜ್ಜವಸೇನ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ. ದನ್ಧವಿರಾಗೀತಿ ವಿರಜ್ಜಮಾನೋ ಪನೇಸ ಸಣಿಕಂ ವಿರಜ್ಜತಿ, ನ ಸೀಘಂ ಮುಚ್ಚತಿ. ತೇಲಮಸಿರಾಗೋ ವಿಯ ಚಿರಂ ಅನುಬನ್ಧತಿ, ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಭವನ್ತರಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ನಾಪಗಚ್ಛತೀತಿ ದನ್ಧವಿರಾಗೀ.

ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ಪುರಿಸೋ ಭಾತು ಜಾಯಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರಂ ಚರತಿ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾಮಿಕತೋ ಸೋಯೇವ ಪಿಯತರೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಾ ತಮಾಹ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾರಣೇ ಪಾಕಟೇ ಜಾತೇ ಮಹತೀ ಗರಹಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತವ ಭಾತಿಕಂ ಘಾತೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ನಸ್ಸ, ವಸಲಿ, ಮಾ ಏವಂ ಪುನ ಅವಚಾ’’ತಿ ಅಪಸಾದೇಸಿ. ಸಾ ತುಣ್ಹೀ ಹುತ್ವಾ ಕತಿಪಾಹಚ್ಚಯೇನ ಪುನ ಕಥೇಸಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ದ್ವಜ್ಝಭಾವಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತೋ ತತಿಯವಾರಂ ಕಥಿತೋ ‘‘ಕಿನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥಸ್ಸ ಸಾ ಉಪಾಯಂ ಕಥೇನ್ತೀ ‘‘ತ್ವಂ ಮಯಾ ವುತ್ತಮೇವ ಕರೋಹಿ, ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಕಕುಧಸಮೀಪೇ ತಿತ್ಥಂ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ತಿಖಿಣಂ ದಣ್ಡಕವಾಸಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠಾಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಜೇಟ್ಠಭಾತಾಪಿಸ್ಸ ಅರಞ್ಞೇ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಘರಂ ಆಗತೋ. ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಮುದುಚಿತ್ತಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ ¶ ಸಾಮಿ ¶ , ಸೀಸೇ ತೇ ಓಲಿಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಓಲಿಖನ್ತೀ ‘‘ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ತೇ ಸೀಸ’’ನ್ತಿ ಆಮಲಕಪಿಣ್ಡಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಸೀಸಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ತಾಯ ವುತ್ತತಿತ್ಥಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಮಲಕಕಕ್ಕೇನ ಸೀಸಂ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಉದಕಂ ಓರುಯ್ಹ ಓನಮಿತ್ವಾ ಸೀಸಂ ¶ ಧೋವಿ. ಅಥ ನಂ ಇತರೋ ರುಕ್ಖನ್ತರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಖನ್ಧಟ್ಠಿಕೇ ಪಹರಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ಇತರೋ ಭರಿಯಾಯ ಸಿನೇಹಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗೇಹೇ ಮಹಾಧಮ್ಮನಿ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಠಿತಾಯಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಯಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಸರೀರೇ ಪತತಿ. ಅಥ ನಂ ಸಾ ‘‘ಸೋಯೇವ ಅಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಘಾತಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಪುನ ತಸ್ಸಾ ಸಿನೇಹೇನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗೇಹೇ ಕುಕ್ಕುರೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ಪದಸಾ ಗಮನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಚರತಿ. ಅರಞ್ಞಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾಪಿ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಸುನಖಲುದ್ದಕೋ, ಕತರಟ್ಠಾನಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪಣ್ಡೇನ್ತಿ. ಸಾ ಪುನ ತಂ ಘಾತಾಪೇಸಿ.

ಸೋಪಿ ಪುನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗೇಹೇ ವಚ್ಛಕೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಥೇವ ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಚರತಿ. ತದಾಪಿ ನಂ ಮನುಸ್ಸಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಗೋಪಾಲಕೋ, ಕತ್ಥ ಗಾವಿಯೋ ಚರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪಣ್ಡೇನ್ತಿ. ಸಾ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಠಾನೇ ತಂ ಘಾತಾಪೇಸಿ. ಸೋ ತದಾಪಿ ತಸ್ಸಾ ಉಪರಿ ಸಿನೇಹಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಚತುತ್ಥೇ ವಾರೇ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಜಾತಿಸ್ಸರೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚತೂಸು ಅತ್ತಭಾವೇಸು ತಾಯ ಘಾತಿತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಾಯ ನಾಮ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಸ್ಸಾ ಹತ್ಥೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಫುಸಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ಸಚೇ ನಂ ಸಾ ಫುಸತಿ, ಕನ್ದತಿ ರೋದತಿ. ಅಥ ನಂ ಅಯ್ಯಕೋವ ಪಟಿಜಗ್ಗತಿ. ತಂ ಅಪರಭಾಗೇ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಂ ಅಯ್ಯಕೋ ಆಹ – ‘‘ತಾತ, ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಮಾತು ಹತ್ಥೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಫುಸಿತುಂ ನ ದೇಸಿ. ಸಚೇಪಿ ತಂ ಫುಸತಿ, ಮಹಾಸದ್ದೇನ ರೋದಸಿ ಕನ್ದಸೀ’’ತಿ. ಅಯ್ಯಕೇನ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ನ ಏಸಾ ಮಯ್ಹಂ ಮಾತಾ, ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾ ಏಸಾ’’ತಿ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ಆಲಿಙ್ಗಿತ್ವಾ ರೋದಿತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ, ತಾತ, ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ನಿವಾಸಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ತಂ ಆದಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಭೋಪಿ ತತ್ಥ ವಸನ್ತಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.

ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋತಿ ¶ ಲೋಕವಜ್ಜವಸೇನಪಿ ವಿಪಾಕವಜ್ಜವಸೇನಪೀತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ಕಥಂ? ದೋಸೇನ ಹಿ ದುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾತರಿಪಿ ಅಪರಜ್ಝತಿ, ಪಿತರಿಪಿ ಭಾತಿಭಗಿನಿಆದೀಸುಪಿ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತೇಸುಪಿ. ಸೋ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇಸು ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಾತಾಪಿತೂಸುಪಿ ಅಪರಜ್ಝತಿ, ಭಾತಿಭಗಿನಿಆದೀಸುಪಿ, ಪಬ್ಬಜಿತೇಸುಪೀ’’ತಿ ಮಹತಿಂ ಗರಹಂ ಲಭತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಲೋಕವಜ್ಜವಸೇನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ದೋಸವಸೇನ ಪನ ಕತೇನ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮೇನ ಕಪ್ಪಂ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ವಿಪಾಕವಜ್ಜವಸೇನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ಖಿಪ್ಪವಿರಾಗೀತಿ ಖಿಪ್ಪಂ ವಿರಜ್ಜತಿ. ದೋಸೇನ ಹಿ ದುಟ್ಠೋ ಮಾತಾಪಿತೂಸುಪಿ ಚೇತಿಯೇಪಿ ಬೋಧಿಮ್ಹಿಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಸುಪಿ ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಖಮಥಾ’’ತಿ. ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಸ ಸಹ ಖಮಾಪನೇನ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಪಾಕತಿಕಮೇವ ಹೋತಿ.

ಮೋಹೋಪಿ ದ್ವೀಹೇವ ಕಾರಣೇಹಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ಮೋಹೇನ ಹಿ ಮೂಳ್ಹೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂಸುಪಿ ಚೇತಿಯೇಪಿ ಬೋಧಿಮ್ಹಿಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಸುಪಿ ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಗರಹಂ ಲಭತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಲೋಕವಜ್ಜವಸೇನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ಮೋಹವಸೇನ ಪನ ಕತೇನ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮೇನ ಕಪ್ಪಂ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ವಿಪಾಕವಜ್ಜವಸೇನಪಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ದನ್ಧವಿರಾಗೀತಿ ಸಣಿಕಂ ವಿರಜ್ಜತಿ. ಮೋಹೇನ ಮೂಳ್ಹೇನ ಹಿ ಕತಕಮ್ಮಂ ಸಣಿಕಂ ಮುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಚ್ಛಚಮ್ಮಂ ಸತಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಧೋವಿಯಮಾನಂ ನ ಪಣ್ಡರಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಮೋಹೇನ ಮೂಳ್ಹೇನ ಕತಕಮ್ಮಂ ಸೀಘಂ ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ಸಣಿಕಮೇವ ಮುಚ್ಚತೀತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೯. ಅಕುಸಲಮೂಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೦. ನವಮೇ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನೀತಿ ಅಕುಸಲಾನಂ ಮೂಲಾನಿ, ಅಕುಸಲಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಮೂಲಾನಿ ಚಾತಿ ವಾ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ. ಯದಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಭೋತಿ ಯೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಭೋ. ತದಪಿ ¶ ಅಕುಸಲಮೂಲನ್ತಿ ಸೋಪಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ. ಅಕುಸಲಮೂಲಂ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ಇಧ ತಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಆಯೂಹತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ರಾಸಿಂ ಕರೋತಿ. ಅಸತಾ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೀತಿ ಅಭೂತೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ತಸ್ಸ ಅಭೂತಂ ದೋಸಂ ವತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ವಧೇನ ವಾತಿಆದಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಜಾನಿಯಾತಿ ಧನಜಾನಿಯಾ. ಪಬ್ಬಾಜನಾಯಾತಿ ಗಾಮತೋ ವಾ ರಟ್ಠತೋ ವಾ ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಕಮ್ಮೇನ ¶ . ಬಲವಮ್ಹೀತಿ ಅಹಮಸ್ಮಿ ಬಲವಾ. ಬಲತ್ಥೋ ಇತಿಪೀತಿ ಬಲೇನ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಇತಿಪಿ, ಬಲೇ ವಾ ಠಿತೋಮ್ಹೀತಿಪಿ ವದತಿ.

ಅಕಾಲವಾದೀತಿ ಕಾಲಸ್ಮಿಂ ನ ವದತಿ, ಅಕಾಲಸ್ಮಿಂ ವದತಿ ನಾಮ. ಅಭೂತವಾದೀತಿ ಭೂತಂ ನ ವದತಿ ¶ , ಅಭೂತಂ ವದತಿ ನಾಮ. ಅನತ್ಥವಾದೀತಿ ಅತ್ಥಂ ನ ವದತಿ, ಅನತ್ಥಂ ವದತಿ ನಾಮ. ಅಧಮ್ಮವಾದೀತಿ ಧಮ್ಮಂ ನ ವದತಿ, ಅಧಮ್ಮಂ ವದತಿ ನಾಮ. ಅವಿನಯವಾದೀತಿ ವಿನಯಂ ನ ವದತಿ, ಅವಿನಯಂ ವದತಿ ನಾಮ.

ತಥಾ ಹಾಯನ್ತಿ ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ. ನ ಆತಪ್ಪಂ ಕರೋತಿ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬೇಠನಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಅಭೂತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬೇಠನತ್ಥಾಯ ವೀರಿಯಂ ನ ಕರೋತಿ. ಇತಿಪೇತಂ ಅತಚ್ಛನ್ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ಏತಂ ಅತಚ್ಛಂ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ.

ದುಗ್ಗತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾತಿ ನಿರಯಾದಿಕಾ ದುಗ್ಗತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಭಾವಿನೀ, ತತ್ಥಾನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉದ್ಧಸ್ತೋತಿ ಉಪರಿ ಧಂಸಿತೋ. ಪರಿಯೋನದ್ಧೋತಿ ಸಮನ್ತಾ ಓನದ್ಧೋ. ಅನಯಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅವುಡ್ಢಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಬ್ಯಸನಂ ¶ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವಿನಾಸಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಗಿಮ್ಹಕಾಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಮಾಲುವಾಸಿಪಾಟಿಕಾಯ ಫಲಿತಾಯ ಬೀಜಾನಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ವಟರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಮೂಲೇ ಪತನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲೇ ತೀಸು ದಿಸಾಸು ತೀಣಿ ಬೀಜಾನಿ ಪತಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಪಾವುಸ್ಸಕೇನ ಮೇಘೇನ ಅಭಿವಟ್ಠೇ ತೀಹಿ ಬೀಜೇಹಿ ತಯೋ ಅಙ್ಕುರಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ರುಕ್ಖದೇವತಾಯೋ ಸಕಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತೇಪಿ ಅಙ್ಕುರಾ ವಡ್ಢಮಾನಾ ಲತಾಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬವಿಟಪಸಾಖಾಪಸಾಖಾ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಉಪರಿ ಪರಿಯೋನನ್ಧನ್ತಿ. ಸೋ ಮಾಲುವಾಲತಾಹಿ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತೋ ಘನೇಹಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಮಾಲುವಾಪತ್ತೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನೋ ದೇವೇ ವಾ ವಸ್ಸನ್ತೇ ವಾತೇ ವಾ ವಾಯನ್ತೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಲುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಖಾಣುಮತ್ತಮೇವ ಅವಸಿಸ್ಸತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಸಾಲಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಹಿ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತಿಸ್ಸೋ ಮಾಲುವಾಲತಾ ವಿಯ ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ಯಾವ ರುಕ್ಖಸಾಖಾ ಅಸಮ್ಪತ್ತಾ, ತಾವ ತಾಸಂ ಲತಾನಂ ಉಜುಕಂ ರುಕ್ಖಾರೋಹನಂ ವಿಯ ಲೋಭಾದೀನಂ ದ್ವಾರಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಕಾಲೋ, ಸಾಖಾನುಸಾರೇನ ¶ ಗಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ದ್ವಾರವಸೇನ ಗಮನಕಾಲೋ, ಪರಿಯೋನದ್ಧಕಾಲೋ ವಿಯ ಲೋಭಾದೀಹಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಕಾಲೋ, ಖುದ್ದಕಸಾಖಾನಂ ಪಲುಜ್ಜನಕಾಲೋ ವಿಯ ದ್ವಾರಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಸೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಆಪನ್ನಕಾಲೋ, ಮಹಾಸಾಖಾನಂ ಪಲುಜ್ಜನಕಾಲೋ ವಿಯ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಕಾಲೋ, ಲತಾನುಸಾರೇನ ಓತಿಣ್ಣೇನ ಉದಕೇನ ಮೂಲೇಸು ತಿನ್ತೇಸು ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಭೂಮಿಯಂ ಪತನಕಾಲೋ ವಿಯ ಕಮೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಾಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ¶ ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಸಾಲಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತಿಸ್ಸೋ ಮಾಲುವಾಲತಾ ವಿಯ ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ತಾಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಕಾತುಂ ಆಗತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ, ಕುದ್ದಾಲೋ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾ, ಕುದ್ದಾಲಪಿಟಕಂ ವಿಯ ಸದ್ಧಾಪಿಟಕಂ, ಪಲಿಖನನಖಣಿತ್ತಿ ವಿಯ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ, ಖಣಿತ್ತಿಯಾ ಮೂಲಚ್ಛೇದನಂ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಸ್ಸ ಛಿನ್ದನಕಾಲೋ, ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕಂ ಛಿನ್ದನಕಾಲೋ ವಿಯ ಖನ್ಧವಸೇನ ದಿಟ್ಠಕಾಲೋ, ಫಾಲನಕಾಲೋ ವಿಯ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತಕಾಲೋ, ಮಸಿಕರಣಕಾಲೋ ವಿಯ ಧರಮಾನಕಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಕಾಲೋ, ಮಹಾವಾತೇ ಓಪುಣಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನಕಾಲೋ ವಿಯ ಉಪಾದಿನ್ನಕಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕನಿರೋಧೇನ ನಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪುನಬ್ಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಅಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೧೦. ಉಪೋಸಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೧. ದಸಮೇ ತದಹುಪೋಸಥೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹು ಉಪೋಸಥೇ ತಂ ದಿವಸಂ ಉಪೋಸಥೇ, ಪನ್ನರಸಿಕಉಪೋಸಥದಿವಸೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಹನ್ದಾತಿ ವವಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ದಿವಾ ದಿವಸ್ಸಾತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ದಿವಾ ನಾಮ ಮಜ್ಝನ್ಹೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಿತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುತೋ ನು ತ್ವಂ ಆಗಚ್ಛಸೀತಿ ಕಿಂ ಕರೋನ್ತೀ ವಿಚರಸೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಗೋಪಾಲಕುಪೋಸಥೋತಿ ಗೋಪಾಲಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪವಸನಉಪೋಸಥೋ. ನಿಗಣ್ಠುಪೋಸಥೋತಿ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಉಪವಸನಉಪೋಸಥೋ. ಅರಿಯುಪೋಸಥೋತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಉಪವಸನಉಪೋಸಥೋ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ವಿಸಾಖೇತಿ ಯಥಾ ನಾಮ, ವಿಸಾಖೇ. ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ¶ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಗಾವೋ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾತಿ ಗೋಪಾಲಕಾ ಹಿ ದೇವಸಿಕವೇತನೇನ ವಾ ಪಞ್ಚಾಹದಸಾಹಅದ್ಧಮಾಸಮಾಸಛಮಾಸಸಂವಚ್ಛರಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಾ ಗಾವೋ ಗಹೇತ್ವಾ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ಇಧ ಪನ ದೇವಸಿಕವೇತನೇನ ರಕ್ಖನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಏತಾ ವೋ ಗಾವೋ’’ತಿ ದತ್ವಾ. ಇತಿ ¶ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ. ಅಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ. ಏವಂ ಖೋ, ವಿಸಾಖೇ, ಗೋಪಾಲಕುಪೋಸಥೋ ಹೋತೀತಿ ಅರಿಯುಪೋಸಥೋವ ಅಯಂ, ಅಪರಿಸುದ್ಧವಿತಕ್ಕತಾಯ ಪನ ಗೋಪಾಲಕಉಪೋಸಥಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ. ನ ಮಹಪ್ಫಲೋತಿ ವಿಪಾಕಫಲೇನ ನ ಮಹಪ್ಫಲೋ. ನ ಮಹಾನಿಸಂಸೋತಿ ವಿಪಾಕಾನಿಸಂಸೇನ ನ ಮಹಾನಿಸಂಸೋ. ನ ಮಹಾಜುತಿಕೋತಿ ವಿಪಾಕೋಭಾಸೇನ ನ ಮಹಾಓಭಾಸೋ. ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರೋತಿ ವಿಪಾಕವಿಪ್ಫಾರಸ್ಸ ಅಮಹನ್ತತಾಯ ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರೋ.

ಸಮಣಜಾತಿಕಾತಿ ¶ ಸಮಣಾಯೇವ. ಪರಂ ಯೋಜನಸತನ್ತಿ ಯೋಜನಸತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ. ತೇಸು ದಣ್ಡಂ ನಿಕ್ಖಿಪಾಹೀತಿ ತೇಸು ಯೋಜನಸತತೋ ಪರಭಾಗೇಸು ಠಿತೇಸು ಸತ್ತೇಸು ದಣ್ಡಂ ನಿಕ್ಖಿಪ, ನಿಕ್ಖಿತ್ತದಣ್ಡೋ ಹೋಹಿ. ನಾಹಂ ಕ್ವಚನಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚನತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಹಂ ಕತ್ಥಚಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಪರಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನತಸ್ಮಿಂ ನ ಹೋಮಿ. ಕಿಞ್ಚನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಲಿಬೋಧೋ, ಪಲಿಬೋಧೋ ನ ಹೋಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ಚ ಮಮ ಕ್ವಚನಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಞ್ಚನತತ್ಥೀತಿ ಮಮಾಪಿ ಕ್ವಚನಿ ಅನ್ತೋ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಏಕಪರಿಕ್ಖಾರೇಪಿ ಕಿಞ್ಚನತಾ ನತ್ಥಿ, ಪಲಿಬೋಧೋ ನತ್ಥಿ, ಛಿನ್ನಪಲಿಬೋಧೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭೋಗೇತಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಯಾಗುಭತ್ತಾದಯೋ. ಅದಿನ್ನಂಯೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ಪುನದಿವಸೇ ಮಞ್ಚೇ ನಿಪಜ್ಜನ್ತೋಪಿ ಪೀಠೇ ನಿಸೀದನ್ತೋಪಿ ಯಾಗುಂ ಪಿವನ್ತೋಪಿ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋಪಿ ತೇ ಭೋಗೇ ಅದಿನ್ನೇಯೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ನ ಮಹಪ್ಫಲೋತಿ ನಿಪ್ಫಲೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಸಾವಸೇಸಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ನಿರವಸೇಸೋ. ಏವಂ ಉಪವುತ್ಥಸ್ಸ ಹಿ ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ವಿಪಾಕಫಲಂ ಇಟ್ಠಂ ಕನ್ತಂ ಮನಾಪಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ನಿಪ್ಫಲೋತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ¶ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಆಹ? ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಉಪವುತ್ಥೋ ಉಪೋಸಥೋ ನ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಉಪವುತ್ಥಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ತಂ ಚಿತ್ತವಿಸೋಧನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಮಾಹ ¶ . ತತ್ಥ ಉಪಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇನ, ಉಪಾಯೇನ ವಾ. ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಇತಿಪಿ ಸೀಲೇನ, ಇತಿಪಿ ಸಮಾಧಿನಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ಅರಹನ್ತಿಆದೀಹಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಗುಣಾವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ. ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತೀತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇ ತಥಾಗತಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಪಸನ್ನೋ ಹೋತಿ.

ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾತಿ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾ. ಕಕ್ಕನ್ತಿ ಆಮಲಕಕಕ್ಕಂ. ತಜ್ಜಂ ವಾಯಾಮನ್ತಿ ತಜ್ಜಾತಿಕಂ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಕ್ಕೇನ ಮಕ್ಖನಘಂಸನಧೋವನವಾಯಾಮಂ. ಪರಿಯೋದಪನಾ ಹೋತೀತಿ ಸುದ್ಧಭಾವಕರಣಂ ಹೋತಿ. ಕಿಲಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಸೀಸೇ ಪಸಾಧನಂ ಪಸಾಧೇತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಮಾನೋ ನ ಸೋಭತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಪಸಾಧನಂ ಪಸಾಧೇತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಮಾನೋ ಸೋಭತಿ, ಏವಮೇವ ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಉಪೋಸಥೋ ಉಪವುತ್ಥೋ ನ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಪನ ಚಿತ್ತೇನ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಉಪವುತ್ಥೋ ಉಪೋಸಥೋ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಏವಮಾಹ. ಬ್ರಹ್ಮುಪೋಸಥಂ ಉಪವಸತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಸ ಗುಣಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಅಯಂ ಉಪೋಸಥೋ ಬ್ರಹ್ಮುಪೋಸಥೋ ¶ ನಾಮ, ತಂ ಉಪವಸತಿ. ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಸತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಸತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಚಸ್ಸ ¶ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಆರಬ್ಭ.

ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಸಹತನ್ತಿಕಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ. ಸೋತ್ತಿನ್ತಿ ಕುರುವಿನ್ದಕಸೋತ್ತಿಂ. ಕುರುವಿನ್ದಕಪಾಸಾಣಚುಣ್ಣೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಲಾಖಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಮಣಿಕೇ ಕತ್ವಾ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸುತ್ತೇನ ಆವುಣಿತ್ವಾ ತಂ ಮಣಿ ಕಲಾಪಪನ್ತಿಂ ಉಭತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಘಂಸೇನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೋತ್ತಿಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ. ಚುಣ್ಣನ್ತಿ ನ್ಹಾನೀಯಚುಣ್ಣಂ. ತಜ್ಜಂ ವಾಯಾಮನ್ತಿ ಉಬ್ಬಟ್ಟನಘಂಸನಧೋವನಾದಿಕಂ ತದನುರೂಪವಾಯಾಮಂ. ಧಮ್ಮುಪೋಸಥನ್ತಿ ಸಹತನ್ತಿಕಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪವುತ್ಥತ್ತಾ ಅಯಂ ಉಪೋಸಥೋ ‘‘ಧಮ್ಮುಪೋಸಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಇಧಾಪಿ ಪರಿಯೋದಪನಾತಿ ಪದೇ ಠತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.

ಸಙ್ಘಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರತಿ. ಉಸ್ಮಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಗಾಹಾಪಿತಂ ಉಸುಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ಉಸಞ್ಚಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ¶ . ಖಾರನ್ತಿ ಛಾರಿಕಂ. ಗೋಮಯನ್ತಿ ಗೋಮುತ್ತಂ ವಾ ಅಜಲಣ್ಡಿಕಾ ವಾ. ಪರಿಯೋದಪನಾತಿ ಇಧಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಸಙ್ಘುಪೋಸಥನ್ತಿ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಗುಣೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪವುತ್ಥತ್ತಾ ಅಯಂ ಉಪೋಸಥೋ ‘‘ಸಙ್ಘುಪೋಸಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ.

ಸೀಲಾನೀತಿ ಗಹಟ್ಠೋ ಗಹಟ್ಠಸೀಲಾನಿ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪಬ್ಬಜಿತಸೀಲಾನಿ. ಅಖಣ್ಡಾನೀತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೧) ವಿತ್ಥಾರಿತೋವ. ವಾಲಣ್ಡುಪಕನ್ತಿ ಅಸ್ಸವಾಲೇಹಿ ವಾ ಮಕಚಿವಾಲಾದೀಹಿ ವಾ ಕತಂ ಅಣ್ಡುಪಕಂ. ತಜ್ಜಂ ¶ ವಾಯಾಮನ್ತಿ ತೇಲೇನ ತೇಮೇತ್ವಾ ಮಲಸ್ಸ ತಿನ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಛಾರಿಕಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಾಲಣ್ಡುಪಕೇನ ಘಂಸನವಾಯಾಮೋ. ಇಧ ಪರಿಯೋದಪನಾತಿ ಪದೇ ಠತ್ವಾ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ ಕಿಲಿಟ್ಠಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಆದಾಸೇ ಮಣ್ಡಿತಪಸಾಧಿತೋಪಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಓಲೋಕಿಯಮಾನೋ ನ ಸೋಭತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಸೋಭತಿ. ಏವಮೇವ ಕಿಲಿಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಉಪವುತ್ಥೋ ಉಪೋಸಥೋ ನ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಪನ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತೀತಿ. ಸೀಲುಪೋಸಥನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಉಪವುತ್ಥೋ ಉಪೋಸಥೋ ಸೀಲುಪೋಸಥೋ ನಾಮ. ಸೀಲೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚಸೀಲದಸಸೀಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ. ಸೀಲಞ್ಚಸ್ಸ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ದಸಸೀಲಞ್ಚ ಆರಬ್ಭ.

ದೇವತಾ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ದೇವತಾ ಸಕ್ಖಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಾದಿಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರತಿ. ಉಕ್ಕನ್ತಿ ¶ ಉದ್ಧನಂ. ಲೋಣನ್ತಿ ಲೋಣಮತ್ತಿಕಾ. ಗೇರುಕನ್ತಿ ಗೇರುಕಚುಣ್ಣಂ. ನಾಳಿಕಸಣ್ಡಾಸನ್ತಿ ಧಮನನಾಳಿಕಞ್ಚೇವ ಪರಿವತ್ತನಸಣ್ಡಾಸಞ್ಚ. ತಜ್ಜಂ ವಾಯಾಮನ್ತಿ ಉದ್ಧನೇ ಪಕ್ಖಿಪನಧಮನಪರಿವತ್ತನಾದಿಕಂ ಅನುರೂಪಂ ವಾಯಾಮಂ. ಇಧ ಪರಿಯೋದಪನಾತಿ ಪದೇ ಠತ್ವಾ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸುವಣ್ಣಮಯೇನ ಹಿ ಪಸಾಧನಭಣ್ಡೇನ ಪಸಾಧಿತಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಮಾನಾ ನ ಸೋಭನ್ತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧಸುವಣ್ಣಮಯೇನ ಸೋಭನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪೋಸಥೋ ನ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲೋ. ದೇವತುಪೋಸಥನ್ತಿ ದೇವತಾ ಸಕ್ಖಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೇನ ಉಪವುತ್ಥಉಪೋಸಥೋ ದೇವತುಪೋಸಥೋ ನಾಮ. ಸೇಸಂ ಇಮೇಸು ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಆದೀಸು ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೩ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಮೇವ.

ಪಾಣಾತಿಪಾತನ್ತಿ ¶ ಪಾಣವಧಂ. ಪಹಾಯಾತಿ ತಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಪಟಿವಿರತಾತಿ ¶ ಪಹೀನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತತೋ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯತೋ ಓರತಾ ವಿರತಾವ. ನಿಹಿತದಣ್ಡಾ ನಿಹಿತಸತ್ಥಾತಿ ಪರೂಪಘಾತತ್ಥಾಯ ದಣ್ಡಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಆದಾಯ ಅವತ್ತನತೋ ನಿಕ್ಖಿತ್ತದಣ್ಡಾ ಚೇವ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸತ್ಥಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ದಣ್ಡಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅವಸೇಸಂ ಉಪಕರಣಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಹಿಂಸನಭಾವತೋ ಸತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಕತ್ತರದಣ್ಡಂ ವಾ ದನ್ತಕಟ್ಠವಾಸಿಂ ವಾ ಪಿಪ್ಫಲಕಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ, ನ ತಂ ಪರೂಪಘಾತತ್ಥಾಯ. ತಸ್ಮಾ ನಿಹಿತದಣ್ಡಾ ನಿಹಿತಸತ್ಥಾತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಲಜ್ಜೀತಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾಯ ಲಜ್ಜಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ದಯಾಪನ್ನಾತಿ ದಯಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಂ ಆಪನ್ನಾ. ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಭೂತೇ ಹಿತೇನ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ, ತಾಯ ಏವ ದಯಾಪನ್ನತಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾಣಭೂತಾನಂ ಹಿತಚಿತ್ತಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಹಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಅಹಮ್ಪಿ ಅಜ್ಜ. ಇಮಿನಾಪಿ ಅಙ್ಗೇನಾತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಗುಣಙ್ಗೇನ. ಅರಹತಂ ಅನುಕರೋಮೀತಿ ಯಥಾ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನುಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಪಠಮಂ ಕತಂ ಇಮಂ ಗುಣಂ ಪಚ್ಛಾ ಕರೋನ್ತೋ ತೇಸಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಅನುಕರೋಮಿ. ಉಪೋಸಥೋ ಚ ಮೇ ಉಪವುತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಮಯಾ ಅರಹತಞ್ಚ ಅನುಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಉಪೋಸಥೋ ಚ ಉಪವುತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಅದಿನ್ನಾದಾನನ್ತಿ ಅದಿನ್ನಸ್ಸ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಆದಾನಂ, ಥೇಯ್ಯಂ ಚೋರಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿನ್ನಮೇವ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ದಿನ್ನಾದಾಯೀ. ಚಿತ್ತೇನಪಿ ದಿನ್ನಮೇವ ಪಟಿಕಙ್ಖನ್ತೀತಿ ದಿನ್ನಪಾಟಿಕಙ್ಖೀ. ಥೇನೇತೀತಿ ಥೇನೋ, ನ ಥೇನೇನ ಅಥೇನೇನ. ಅಥೇನತ್ತಾಯೇವ ಸುಚಿಭೂತೇನ. ಅತ್ತನಾತಿ ಅತ್ತಭಾವೇನ, ಅಥೇನಂ ¶ ಸುಚಿಭೂತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ¶ ಅಸೇಟ್ಠಚರಿಯಂ. ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಆಚಾರಂ ಚರನ್ತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ. ಆರಾಚಾರೀತಿ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯತೋ ದೂರಾಚಾರೀ. ಮೇಥುನಾತಿ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಸದಿಸತ್ತಾ ಮೇಥುನಕಾತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೇಹಿ ಪಟಿಸೇವಿತಬ್ಬತೋ ಮೇಥುನೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ. ಗಾಮಧಮ್ಮಾತಿ ಗಾಮವಾಸೀನಂ ಧಮ್ಮಾ.

ಮುಸಾವಾದಾತಿ ಅಲಿಕವಚನಾ ತುಚ್ಛವಚನಾ. ಸಚ್ಚಂ ವದನ್ತೀತಿ ಸಚ್ಚವಾದೀ. ಸಚ್ಚೇನ ಸಚ್ಚಂ ಸಂದಹನ್ತಿ ಘಟ್ಟೇನ್ತೀತಿ ಸಚ್ಚಸನ್ಧಾ, ನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಮುಸಾ ವದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಯೋ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಕದಾಚಿ ಮುಸಾವಾದಂ ವದತಿ, ಕದಾಚಿ ಸಚ್ಚಂ. ತಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದೇನ ಅನ್ತರಿತತ್ತಾ ಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಚೇನ ನ ಘಟೀಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ನ ಸೋ ಸಚ್ಚಸನ್ಧೋ. ಇಮೇ ಪನ ನ ತಾದಿಸಾ, ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ಮುಸಾ ಅವತ್ವಾ ಸಚ್ಚೇನ ಸಚ್ಚಂ ಸಂದಹನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಸಚ್ಚಸನ್ಧಾ. ಥೇತಾತಿ ಥಿರಾ, ಠಿತಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಹಲಿದ್ದಿರಾಗೋ ವಿಯ ಥುಸರಾಸಿಮ್ಹಿ ನಿಖಾತಖಾಣು ವಿಯ ಅಸ್ಸಪಿಟ್ಠೇ ಠಪಿತಕುಮ್ಭಣ್ಡಮಿವ ಚ ನ ಠಿತಕಥೋ ಹೋತಿ. ಏಕೋ ಪಾಸಾಣಲೇಖಾ ವಿಯ ಇನ್ದಖೀಲೋ ವಿಯ ಚ ಠಿತಕಥೋ ಹೋತಿ, ಅಸಿನಾ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದನ್ತೇಪಿ ದ್ವೇ ಕಥಾ ನ ಕಥೇತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಥೇತೋ. ಪಚ್ಚಯಿಕಾತಿ ಪತ್ತಿಯಾಯಿತಬ್ಬಕಾ, ಸದ್ಧಾಯಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಪಚ್ಚಯಿಕೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ಕೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಸುಕೇನ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸದ್ದಹಥಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಏಕೋ ಪಚ್ಚಯಿಕೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ಕೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಸುಕೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಯದಿ ತೇನ ವುತ್ತಂ, ಇದಮೇವ ಪಮಾಣಂ, ಇದಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಮೇವಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಯಿಕೋ. ಅವಿಸಂವಾದಕಾ ¶ ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ತಾಯ ಸಚ್ಚವಾದಿತಾಯ ಲೋಕಂ ನ ವಿಸಂವಾದೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುರಾಮೇರಯಮಜ್ಜಪಮಾದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸುರಾಮೇರಯಮಜ್ಜಾನಂ ಪಾನಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪಮಾದಕಾರಣಂ. ಏಕಭತ್ತಿಕಾತಿ ಪಾತರಾಸಭತ್ತಂ ಸಾಯಮಾಸಭತ್ತನ್ತಿ ದ್ವೇ ಭತ್ತಾನಿ. ತೇಸು ಪಾತರಾಸಭತ್ತಂ ಅನ್ತೋಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ, ಇತರಂ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕತೋ ಉದ್ಧಂ ಅನ್ತೋಅರುಣೇನ. ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಭುಞ್ಜಮಾನಾಪಿ ಏಕಭತ್ತಿಕಾವ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕಭತ್ತಿಕಾ’’ತಿ. ರತ್ತಿಭೋಜನಂ ರತ್ತಿ, ತತೋ ಉಪರತಾತಿ ರತ್ತೂಪರತಾ. ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಯಾವ ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮನಾ ಭೋಜನಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ ನಾಮ, ತತೋ ವಿರತತ್ತಾ ವಿರತಾ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ.

ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮತ್ತಾ ವಿಸೂಕಂ ಪಟಾಣಿಭೂತಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ವಿಸೂಕದಸ್ಸನಂ, ಅತ್ತನಾ ನಚ್ಚನನಚ್ಚಾಪನಾದಿವಸೇನ ನಚ್ಚಞ್ಚ ಗೀತಞ್ಚ ವಾದಿತಞ್ಚ, ಅನ್ತಮಸೋ ಮಯೂರನಚ್ಚನಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಪವತ್ತಾನಂ ನಚ್ಚಾದೀನಂ ವಿಸೂಕಭೂತಂ ದಸ್ಸನಞ್ಚಾತಿ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತವಿಸೂಕದಸ್ಸನಂ. ನಚ್ಚಾದೀನಿ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ¶ ಪಯೋಜೇತುಂ ವಾ ಪರೇಹಿ ಪಯೋಜಾಪೇತುಂ ವಾ ಪಯುತ್ತಾನಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ವಾ ನೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ನ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಟ್ಟನ್ತಿ.

ಮಾಲಾದೀಸು ¶ ಮಾಲಾತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪುಪ್ಫಂ. ಗನ್ಧನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಗನ್ಧಜಾತಂ. ವಿಲೇಪನನ್ತಿ ಛವಿರಾಗಕರಣಂ. ತತ್ಥ ಪಿಳನ್ಧನ್ತೋ ಧಾರೇತಿ ನಾಮ, ಊನಟ್ಠಾನಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಮಣ್ಡೇತಿ ನಾಮ, ಗನ್ಧವಸೇನ ಛವಿರಾಗವಸೇನ ಚ ಸಾದಿಯನ್ತೋ ವಿಭೂಸೇತಿ ನಾಮ. ಠಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಾಯ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಚೇತನಾಯ ತಾನಿ ಮಾಲಾಧಾರಣಾದೀನಿ ಮಹಾಜನೋ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಪಟಿವಿರತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಚ್ಚಾಸಯನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಮಹಾಸಯನಂ ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ಥರಣಂ, ತತೋ ಪಟಿವಿರತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕೀವಮಹಪ್ಫಲೋತಿ ಕಿತ್ತಕಂ ಮಹಪ್ಫಲೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಹೂತರತ್ತರತನಾನನ್ತಿ ಪಹೂತೇನ ರತ್ತಸಙ್ಖಾತೇನ ರತನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪತಲಂ ಭೇರಿತಲಸದಿಸಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಕಟಿಪ್ಪಮಾಣೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ರತನೇಹಿ ಪೂರಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಸ್ಸರಿಯಾಧಿಪಚ್ಚನ್ತಿ ಇಸ್ಸರಭಾವೇನ ವಾ ಇಸ್ಸರಿಯಮೇವ ವಾ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ, ನ ಏತ್ಥ ಸಾಹಸಿಕಕಮ್ಮನ್ತಿಪಿ ಇಸ್ಸರಿಯಾಧಿಪಚ್ಚಂ. ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಯ್ಯಾತಿ ಏವರೂಪಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಯ್ಯ. ಅಙ್ಗಾನನ್ತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂ ಜನಪದಾನಂ ನಾಮಾನಿ. ಕಲಂ ನಾಗ್ಘತಿ ಸೋಳಸಿನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಹೋರತ್ತಂ ಉಪವುತ್ಥಉಪೋಸಥೇ ಪುಞ್ಞಂ ಸೋಳಸಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಏಕಂ ಭಾಗಞ್ಚ ನ ಅಗ್ಘತಿ. ಏಕರತ್ತುಪೋಸಥಸ್ಸ ಸೋಳಸಿಯಾ ಕಲಾಯ ಯಂ ವಿಪಾಕಫಲಂ, ತಂಯೇವ ತತೋ ಬಹುತರಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪಣನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಕಂ.

ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾತಿ ಅಸೇಟ್ಠಚರಿಯತೋ. ರತ್ತಿಂ ನ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ ವಿಕಾಲಭೋಜನನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸನ್ತೋ ರತ್ತಿಭೋಜನಞ್ಚ ದಿವಾವಿಕಾಲಭೋಜನಞ್ಚ ನ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ. ಮಞ್ಚೇ ಛಮಾಯಂವ ಸಯೇಥ ಸನ್ಥತೇತಿ ಮುಟ್ಠಿಹತ್ಥಪಾದಕೇ ಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚೇ ವಾ ಸುಧಾದಿಪರಿಕಮ್ಮಕತಾಯ ಭೂಮಿಯಂ ವಾ ತಿಣಪಣ್ಣಪಲಾಲಾದೀನಿ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಕತೇ ಸನ್ಥತೇ ವಾ ಸಯೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಂ ಹಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಾಹುಪೋಸಥನ್ತಿ ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ಅಸಮಾಚರನ್ತೇನ ಉಪವುತ್ಥಂ ಉಪೋಸಥಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಪನ ಉಪವಸನ್ತೇನ ‘‘ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥಿಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಜ್ಜೇವ ‘‘ಇದಞ್ಚ ಇದಞ್ಚ ಕರೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಆಹಾರಾದಿವಿಧಾನಂ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಪಾತೋವ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ವಾ ದಸಸೀಲಲಕ್ಖಣಞ್ಞುನೋ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ¶ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಾನಿ. ಪಾಳಿಂ ಅಜಾನನ್ತೇನ ಪನ ‘‘ಬುದ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಂ ಉಪೋಸಥಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞಂ ಅಲಭನ್ತೇನ ಅತ್ತನಾಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ, ವಚೀಭೇದೋ ಪನ ಕಾತಬ್ಬೋಯೇವ ¶ . ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸನ್ತೇನ ಪರೂಪರೋಧಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾ ನ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಾ, ಆಯವಯಗಣನಂ ¶ ಕರೋನ್ತೇನ ನ ವೀತಿನಾಮೇತಬ್ಬಂ, ಗೇಹೇ ಪನ ಆಹಾರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಿಕಭಿಕ್ಖುನಾ ವಿಯ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮೋ ವಾ ಸೋತಬ್ಬೋ, ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಂ.

ಸುದಸ್ಸನಾತಿ ಸುನ್ದರದಸ್ಸನಾ. ಓಭಾಸಯನ್ತಿ ಓಭಾಸಯಮಾನಾ. ಅನುಪರಿಯನ್ತೀತಿ ವಿಚರನ್ತಿ. ಯಾವತಾತಿ ಯತ್ತಕಂ ಠಾನಂ. ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಗಾತಿ ಆಕಾಸಙ್ಗಮಾ. ಪಭಾಸನ್ತೀತಿ ಜೋತನ್ತಿ ಪಭಾ ಮುಞ್ಚನ್ತಿ. ದಿಸಾವಿರೋಚನಾತಿ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ವಿರೋಚಮಾನಾ. ಅಥ ವಾ ಪಭಾಸನ್ತೀತಿ ದಿಸಾಹಿ ದಿಸಾ ಓಭಾಸನ್ತಿ. ವಿರೋಚನಾತಿ ವಿರೋಚಮಾನಾ. ವೇಳುರಿಯನ್ತಿ ಮಣೀತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಇಮಿನಾ ಜಾತಿಮಣಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಕವಸ್ಸಿಕವೇಳುವಣ್ಣಞ್ಹಿ ವೇಳುರಿಯಂ ಜಾತಿಮಣಿ ನಾಮ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಭದ್ದಕನ್ತಿ ಲದ್ಧಕಂ. ಸಿಙ್ಗೀಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಗೋಸಿಙ್ಗಸದಿಸಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಏವಂ ನಾಮಕಂ ಸುವಣ್ಣಂ. ಕಞ್ಚನನ್ತಿ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಂ ಪಬ್ಬತೇ ಜಾತಸುವಣ್ಣಂ. ಜಾತರೂಪನ್ತಿ ಸತ್ಥುವಣ್ಣಸುವಣ್ಣಂ. ಹಟಕನ್ತಿ ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಾಹಿ ನೀಹಟಸುವಣ್ಣಂ. ನಾನುಭವನ್ತೀತಿ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಚನ್ದಪ್ಪಭಾತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತಂ, ಚನ್ದಪ್ಪಭಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪವಸ್ಸುಪೋಸಥನ್ತಿ ಉಪವಸಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ. ಸುಖುದ್ರಯಾನೀತಿ ಸುಖಫಲಾನಿ ಸುಖವೇದನೀಯಾನಿ. ಸಗ್ಗಮುಪೇನ್ತಿ ಠಾನನ್ತಿ ಸಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಠಾನಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಕೇನಚಿ ಅನಿನ್ದಿತಾ ಹುತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಯಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಮಹಾವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

(೮) ೩. ಆನನ್ದವಗ್ಗೋ

೧. ಛನ್ನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೨. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಛನ್ನೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ. ತುಮ್ಹೇಪಿ, ಆವುಸೋತಿ, ಆವುಸೋ, ಯಥಾ ಮಯಂ ರಾಗಾದೀನಂ ಪಹಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಮ, ಕಿಂ ಏವಂ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಪಞ್ಞಾಪೇಥಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ತತೋ ಥೇರೋ ‘‘ಅಯಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಅಮ್ಹೇ ರಾಗಾದೀನಂ ಪಹಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಾತಿ ವದತಿ, ನತ್ಥಿ ಪನೇತಂ ¶ ಬಾಹಿರಸಮಯೇ’’ತಿ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಮಯಂ ಖೋ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಮಯಮೇವ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಅಯಂ ಥೇರೋ ಬಾಹಿರಸಮಯಂ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಹರನ್ತೋ ‘ಮಯಮೇವಾ’ತಿ ಆಹ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತೇ ಏತೇಸಂ ಪಹಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀ’’ತಿ. ಅಥ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕಿಂ ಪನ ತುಮ್ಹೇತಿಆದಿಮಾಹ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ರತ್ತೋ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅತ್ತತ್ಥನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಂ. ಪರತ್ಥಉಭಯತ್ಥೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅನ್ಧಕರಣೋತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಸ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಯಥಾಭೂತದಸ್ಸನನಿವಾರಣೇನ ಅನ್ಧಂ ಕರೋತೀತಿ ಅನ್ಧಕರಣೋ. ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅಚಕ್ಖುಕರಣೋ. ಞಾಣಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅಞ್ಞಾಣಕರಣೋ. ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಾ ಝಾನಪಞ್ಞಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಪಞ್ಞಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ನಿರೋಧೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಾನಿರೋಧಿಕೋ. ಅನಿಟ್ಠಫಲದಾಯಕತ್ತಾ ದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸೇವ ಪಕ್ಖೇ ವತ್ತತೀತಿ ವಿಘಾತಪಕ್ಖಿಕೋ. ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಸಂವತ್ತೇತೀತಿ ಅನಿಬ್ಬಾನಸಂವತ್ತನಿಕೋ. ಅಲಞ್ಚ ಪನಾವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಅಪ್ಪಮಾದಾಯಾತಿ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಸಚೇ ಏವರೂಪಾ ಪಟಿಪದಾ ಅತ್ಥಿ, ಅಲಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಪ್ಪಮಾದಾಯ ಯುತ್ತಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಕರೋಥ, ಆವುಸೋತಿ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೋ ಕಥಿತೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ¶ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೨. ಆಜೀವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೩. ದುತಿಯೇ ¶ ತೇನ ಹಿ ಗಹಪತೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಇಧ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಅಞ್ಞಾತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಆಗಮಿ, ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಪನ ಆಗತೋ. ಇಮಿನಾ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ಇಮಿನಾವ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಇತಿ ತಂಯೇವ ಕಥಂ ಕಥಾಪೇತುಕಾಮೋ ತೇನ ಹೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತೇನ ಹೀತಿ ಕಾರಣಾಪದೇಸೋ. ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಞ್ಞೇವೇತ್ಥ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ. ಕೇಸಂ ನೋತಿ ಕತಮೇಸಂ ನು. ಸಧಮ್ಮುಕ್ಕಂಸನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಯಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಪನಾ. ಪರಧಮ್ಮಾಪಸಾದನಾತಿ ಪರೇಸಂ ಲದ್ಧಿಯಾ ಘಟ್ಟನಾ ವಮ್ಭನಾ ಅವಕ್ಖಿಪನಾ. ಆಯತನೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತಿ ಕಾರಣಸ್ಮಿಂಯೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ. ಅತ್ಥೋ ಚ ವುತ್ತೋತಿ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಾಯ ಅತ್ಥೋ ಚ ಪಕಾಸಿತೋ ¶ . ಅತ್ತಾ ಚ ಅನುಪನೀತೋತಿ ಅಮ್ಹೇ ಏವರೂಪಾತಿ ಏವಂ ಅತ್ತಾ ಚ ನ ಉಪನೀತೋ. ನುಪನೀತೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

೩. ಮಹಾನಾಮಸಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೪. ತತಿಯೇ ಗಿಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಗಿಲಾನೋ ಹುತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿತೋ. ಗೇಲಞ್ಞಾತಿ ಗಿಲಾನಭಾವತೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೋ ಮಾಲಾಗನ್ಧಾದೀನಿ ಆದಾಯ ಮಹಾಪರಿವಾರಪರಿವುತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಬಾಹಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ನ ಬಾಹಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢಿ, ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಬಾಹಾಯಂ ಅಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನ ಸಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಪನೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥಸ್ಸ ‘‘ಸೇಖಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾನಾಮ, ಸೀಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಖಾನಂ ಸೀಲಞ್ಚ ಸಮಾಧಿಞ್ಚ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಕಥೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಸೇನ ಅಸೇಖಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯೋ ಕಥೇನ್ತೋ – ‘‘ಸೇಖಸಮಾಧಿತೋ ಸೇಖಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಅಸೇಖಞ್ಚ ಫಲಞಾಣಂ ಪಚ್ಛಾ, ಸೇಖವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣತೋ ಚ ಅಸೇಖಫಲಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ದೀಪೇಸಿ. ಯಾನಿ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಸಮಾಧಿಞಾಣಾನಿ, ತೇಸಂ ಅಪಚ್ಛಾ ಅಪುರೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ.

೪. ನಿಗಣ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೫. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯನ್ತಿ ದ್ವೇ ಕಣ್ಣಿಕಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಹಂಸವಟ್ಟಕಚ್ಛನ್ನೇನ ಕತಾಯ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ. ಅಪರಿಸೇಸಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ. ಸತತಂ ಸಮಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ನಿರನ್ತರಂ. ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ¶ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಟ್ಠಿತಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪುರಾಣಾನಂ ಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಆಯೂಹಿತಕಮ್ಮಾನಂ. ತಪಸಾ ಬ್ಯನ್ತೀಭಾವನ್ತಿ ದುಕ್ಕರತಪೇನ ವಿಗತನ್ತಕರಣಂ. ನವಾನಂ ಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಇದಾನಿ ಆಯೂಹಿತಬ್ಬಕಮ್ಮಾನಂ. ಅಕರಣಾತಿ ಅನಾಯೂಹನೇನ. ಸೇತುಘಾತನ್ತಿ ಪದಘಾತಂ ಪಚ್ಚಯಘಾತಂ ಕಥೇತಿ. ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋತಿ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಕ್ಖಯೇನ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ. ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾ ವೇದನಾಕ್ಖಯೋತಿ ದುಕ್ಖವಟ್ಟಕ್ಖಯೇನ ವೇದನಾಕ್ಖಯೋ. ದುಕ್ಖವಟ್ಟಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಖೀಣೇ ವೇದನಾವಟ್ಟಮ್ಪಿ ಖೀಣಮೇವ ಹೋತಿ. ವೇದನಾಕ್ಖಯಾ ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ವೇದನಾಕ್ಖಯೇನ ಪನ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಾಯಾತಿ ಸಾಮಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ. ನಿಜ್ಜರಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ¶ ಕಿಲೇಸಜೀರಣಕಪಟಿಪದಾಯ ಕಿಲೇಸೇ ವಾ ನಿಜ್ಜೀರಣತೋ ನಿಜ್ಜರಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ. ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ಹೋತೀತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮೋ ಹೋತಿ. ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಕಿಮಾಹಾತಿ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಮಾಹ, ಕಿಂ ಏತಂಯೇವ ಕಿಲೇಸನಿಜ್ಜೀರಣಕಪಟಿಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ.

ಜಾನತಾತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣೇನ ಜಾನನ್ತೇನ. ಪಸ್ಸತಾತಿ ¶ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ. ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪನತ್ಥಾಯ. ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾತಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮನತ್ಥಾಯ. ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಮನತ್ಥಾಯ. ಞಾಯಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮನತ್ಥಾಯ. ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕರಣತ್ಥಾಯ. ನವಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ನವಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಯೂಹತಿ. ಪುರಾಣಞ್ಚ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಆಯೂಹಿತಕಮ್ಮಂ. ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸ ಬ್ಯನ್ತೀ ಕರೋತೀತಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಗತನ್ತಂ ಕರೋತಿ, ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಖೇಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಸಾಮಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಅಕಾಲಿಕಾತಿ ನ ಕಾಲನ್ತರೇ ಕಿಚ್ಚಕಾರಿಕಾ. ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕಾತಿ ‘‘ಏಹಿ ಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯುತ್ತಾ. ಓಪನೇಯ್ಯಿಕಾತಿ ಉಪನಯೇ ಯುತ್ತಾ ಅಲ್ಲೀಯಿತಬ್ಬಯುತ್ತಾ. ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇಯೇವ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ಬಾಲೇಹಿ ಪನ ದುಜ್ಜಾನಾ. ಇತಿ ಸೀಲವಸೇನ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಾ, ದ್ವೇ ಚ ಫಲಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಹಿ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋತಿ. ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿಆದಿಕಾಯ ಪನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ, ತೀಣಿ ಚ ಫಲಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಹಿ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ವುತ್ತೋ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿಆದೀಹಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಕಥಿತಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ಸೀಲಸಮಾಧಯೋಪಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪನ ವಸೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ತನ್ತಿ ಆರೋಪಿತಾತಿ.

೫. ನಿವೇಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೬. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಅಮಚ್ಚಾತಿ ಸುಹಜ್ಜಾ. ಞಾತೀತಿ ಸಸ್ಸುಸಸುರಪಕ್ಖಿಕಾ. ಸಾಲೋಹಿತಾತಿ ಸಮಾನಲೋಹಿತಾ ಭಾತಿಭಗಿನಿಆದಯೋ. ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇತಿ ಗುಣೇ ಅವೇಚ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಅಚಲಪ್ಪಸಾದೇ. ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಂ ¶ . ಪಥವೀಧಾತುಯಾತಿಆದೀಸು ವೀಸತಿಯಾ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಥದ್ಧಾಕಾರಭೂತಾಯ ¶ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ, ದ್ವಾದಸಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಯೂಸಗತಾಯ ಆಬನ್ಧನಭೂತಾಯ ಆಪೋಧಾತುಯಾ, ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಪರಿಪಾಚನಭೂತಾಯ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ, ಛಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ವಿತ್ಥಮ್ಭನಭೂತಾಯ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಸಿಯಾ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ. ನ ತ್ವೇವಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಸಿಯಾ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಪನ ನ ತ್ವೇವ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಪಸಾದಞ್ಞಥತ್ತಞ್ಚ ಗತಿಅಞ್ಞಥತ್ತಞ್ಚ. ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ, ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಂ ಪನ ಹೋತಿ. ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸೋ ಹುತ್ವಾ ದೇವೋಪಿ ಹೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ. ಪಸಾದೋ ಪನಸ್ಸ ಭವನ್ತರೇಪಿ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ನ ಚ ಅಪಾಯಗತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಗತಿಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ತದೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತ್ರಿದಂ ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೬. ಪಠಮಭವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೭. ಛಟ್ಠೇ ಕಾಮಧಾತುವೇಪಕ್ಕನ್ತಿ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ವಿಪಚ್ಚನಕಂ. ಕಾಮಭವೋತಿ ಕಾಮಧಾತುಯಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ. ಕಮ್ಮಂ ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಖೇತ್ತಂ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಬೀಜನ್ತಿ ಸಹಜಾತಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿರುಹನಟ್ಠೇನ ಬೀಜಂ. ತಣ್ಹಾ ಸ್ನೇಹೋತಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಾನುಬ್ರೂಹನವಸೇನ ತಣ್ಹಾ ಉದಕಂ ನಾಮ. ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಆವರಿತಾನಂ. ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಾನಂ. ಹೀನಾಯ ಧಾತುಯಾತಿ ಕಾಮಧಾತುಯಾ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಧಾತುಯಾತಿ ರೂಪಧಾತುಯಾ. ಪಣೀತಾಯ ಧಾತುಯಾತಿ ಅರೂಪಧಾತುಯಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೭. ದುತಿಯಭವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೮. ಸತ್ತಮೇ ಚೇತನಾತಿ ಕಮ್ಮಚೇತನಾ. ಪತ್ಥನಾಪಿ ಕಮ್ಮಪತ್ಥನಾವ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ.

೮. ಸೀಲಬ್ಬತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೯. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಸೀಲಬ್ಬತನ್ತಿ ಸೀಲಞ್ಚೇವ ವತಞ್ಚ. ಜೀವಿತನ್ತಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾನುಯೋಗೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ. ಉಪಟ್ಠಾನಸಾರನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನೇನ ಸಾರಂ ¶ , ‘‘ಇದಂ ವರಂ ಇದಂ ನಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಫಲನ್ತಿ ಸಉದ್ರಯಂ ಸವಡ್ಢಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ನ ಖ್ವೇತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಂಸೇನಾತಿ, ಭನ್ತೇ, ನ ಖೋ ಏತ್ಥ ಏಕಂಸೇನ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಟ್ಠಾನಸಾರಂ ಸೇವತೋತಿ ಇದಂ ಸಾರಂ ವರಂ ನಿಟ್ಠಾತಿ ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಸೇವಮಾನಸ್ಸ. ಅಫಲನ್ತಿ ಇಟ್ಠಫಲೇನ ಅಫಲಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಕಮ್ಮವಾದಿಕಿರಿಯವಾದೀನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೋ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ. ಸಫಲನ್ತಿ ಇಟ್ಠಫಲೇನ ಸಫಲಂ ಸಉದ್ರಯಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಇಮಂ ಸಾಸನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕಮ್ಮವಾದಿಕಿರಿಯವಾದೀನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗಹಿತಾ. ನ ಚ ಪನಸ್ಸ ಸುಲಭರೂಪೋ ಸಮಸಮೋ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಏವಂ ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಅಸ್ಸ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮಸಮೋ ನ ಸುಲಭೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿ ನಾಮ ಕಥಿತಾತಿ.

೯. ಗನ್ಧಜಾತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೦. ನವಮೇ ಏತದವೋಚಾತಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಿವಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಮೂಲಗನ್ಧೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸಾರಗನ್ಧೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಪುಪ್ಫಗನ್ಧೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಇಮೇ ಪನ ತಯೋಪಿ ಗನ್ಧಾ ಅನುವಾತಂಯೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಪಟಿವಾತಂ. ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಕಿಞ್ಚಿ, ಯಸ್ಸ ಪಟಿವಾತಮ್ಪಿ ಗನ್ಧೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವರಾನಂ ಗಹಣಕಾಲೇಯೇವ ಕಙ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಸಮಯೇ ಉಪಸಙ್ಕಮನವರಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ತಕ್ಖಣಂಯೇವ ದಿವಾಟ್ಠಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಕಙ್ಖಾಯ ವಿನೋದನತ್ಥಂ ಏತಂ ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ಗನ್ಧಜಾತಾನೀತಿ ಗನ್ಧಜಾತಿಯೋ. ಮೂಲಗನ್ಧೋತಿ ¶ ಮೂಲವತ್ಥುಕೋ ಗನ್ಧೋ, ಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಮೂಲಮೇವ ಮೂಲಗನ್ಧೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಗನ್ಧೋ ಅನುವಾತಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಗನ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಗನ್ಧೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸಾರಗನ್ಧಪುಪ್ಫಗನ್ಧೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅತ್ಥಾನನ್ದ, ಕಿಞ್ಚಿ ಗನ್ಧಜಾತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸರಣಗಮನಾದಯೋ ಗುಣವಣ್ಣಭಾಸನವಸೇನ ದಿಸಾಗಾಮಿತಾಯ ಗನ್ಧಸದಿಸತ್ತಾ ಗನ್ಧಾ, ತೇಸಂ ವತ್ಥುಭೂತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗನ್ಧಜಾತಂ ನಾಮ. ಗನ್ಧೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವಣ್ಣಭಾಸನವಸೇನ ಗಚ್ಛತಿ. ಸೀಲವಾತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲೇನ ವಾ ದಸಸೀಲೇನ ವಾ ಸೀಲವಾ. ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋತಿ ತೇನೇವ ಸೀಲಧಮ್ಮೇನ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ ಸುನ್ದರಧಮ್ಮೋ. ವಿಗತಮಲಮಚ್ಛೇರೇನಾತಿಆದೀನಂ ¶ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೬೦) ವಿತ್ಥಾರಿತೋವ. ದಿಸಾಸೂತಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಚತೂಸು ಅನುದಿಸಾಸು ¶ . ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ.

ನ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧೋ ಪಟಿವಾತಮೇತೀತಿ ವಸ್ಸಿಕಪುಪ್ಫಾದೀನಂ ಗನ್ಧೋ ಪಟಿವಾತಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಚನ್ದನಂ ತಗರಮಲ್ಲಿಕಾ ವಾತಿ ಚನ್ದನತಗರಮಲ್ಲಿಕಾನಮ್ಪಿ ಗನ್ಧೋ ಪಟಿವಾತಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದೇವಲೋಕೇಪಿ ಫುಟಸುಮನಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಪುಪ್ಫಿತದಿವಸೇ ಗನ್ಧೋ ಯೋಜನಸತಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ. ಸೋಪಿ ಪಟಿವಾತಂ ವಿದತ್ಥಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ರತನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಸತಞ್ಚ ಗನ್ಧೋ ಪಟಿವಾತಮೇತೀತಿ ಸತಞ್ಚ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಸೀಲಾದಿಗುಣಗನ್ಧೋ ಪಟಿವಾತಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಪವಾಯತೀತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣಗನ್ಧೇನ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಪವಾಯತಿ, ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಗನ್ಧೇನ ಅವತ್ಥರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೦. ಚೂಳನಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೧. ದಸಮಸ್ಸ ದುವಿಧೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಕೋಪಿ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋಪಿ. ಕತರಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಕಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕಥಿತನ್ತಿ ಚೇ? ಅರುಣವತಿಸುತ್ತನ್ತಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೫ ಆದಯೋ) ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕಥಿತಂ. ಅರುಣವತಿಸುತ್ತನ್ತೋ ಕೇನ ಕಥಿತೋತಿ? ದ್ವೀಹಿ ¶ ಬುದ್ಧೇಹಿ ಕಥಿತೋ ಸಿಖಿನಾ ಚ ಭಗವತಾ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಸತ್ಥಾರಾ. ಇಮಸ್ಮಾ ಹಿ ಕಪ್ಪಾ ಏಕತಿಂಸಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಅರುಣವತಿನಗರೇ ಅರುಣವತೋ ರಞ್ಞೋ ಪಭಾವತಿಯಾ ನಾಮ ಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಞಾಣೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಿಖೀ ಭಗವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅರುಣವತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ‘‘ಅರುಣವತಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಿಹಾರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸಮೀಪೇ ಠಿತೋ ಅಭಿಭುಂ ನಾಮ ಅಗ್ಗಸಾವಕಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತಿಪ್ಪಗೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಅರುಣವತಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತುಂ, ಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಿಖೀ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಭಿಭುಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘ಆಯಾಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ¶ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮ, ನ ತಾವ ಭತ್ತಕಾಲೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ. ‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’ತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಭೂ ಭಿಕ್ಖು ಸಿಖಿಸ್ಸ ¶ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸಿ. ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಿಖೀ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಭಿಭೂ ಚ ಭಿಕ್ಖು ಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೫).

ತತ್ಥ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಿಂಸು. ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ, ಥೇರೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಿಖೀ ಭಗವಾ ಅಭಿಭುಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪಟಿಭಾತು ತಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಾಯ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮೀಕಥಾತಿ. ‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’ತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಭೂ ಭಿಕ್ಖು ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಾಯ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಥೇರೇ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಗಣಾ ಉಜ್ಝಾಯಿಂಸು ¶ – ‘‘ಚಿರಸ್ಸಞ್ಚ ಮಯಂ ಸತ್ಥು ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಗಮನಂ ಲಭಿಮ್ಹ, ಅಯಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖು ಠಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಯಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಆರಭೀ’’ತಿ.

ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಅನತ್ತಮನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಅಭಿಭುಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ ಖೋ ತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ಚ. ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ – ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಸಂವೇಜೇಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ಕತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಆರಮ್ಭಥ ನಿಕ್ಕಮಥಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೫) ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಅಭಾಸಿ. ಕಿಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ಥೇರೋ ಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ? ನೀಲಕಸಿಣಂ ತಾವ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಫರಿ, ತತೋ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಅನ್ಧಕಾರ’’ನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆಭೋಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ‘‘ಕಿಂ ಆಲೋಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವಿಚಿನನ್ತಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಥೇರಂಯೇವ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಥೇರೋ ‘‘ಮಹಾಜನೋ ಮಯ್ಹಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಸರಂ ಸುಣಾತೂ’’ತಿ ಇಮಾ ¶ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ಸಬ್ಬೇ ಓಸಟಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಸದ್ದಂ ಅಸ್ಸೋಸುಂ. ಅತ್ಥೋಪಿ ನೇಸಂ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಥೇರೇನ ಅರುಣವತಿಂ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ¶ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಸ್ಸುತ್ಥ ನೋ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಭುಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಗಾಥಾಯೋ ಭಾಸಮಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ. ತೇ ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ಸುತಭಾವಂ ಆವಿಕರೋನ್ತಾ ತದೇವ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಉದಾಹರಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ಏವಂ ತಾವ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಸಿಖಿನಾ ಭಗವತಾ ಕಥಿತಂ.

ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಜೇಟ್ಠಮೂಲಮಾಸಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಅರುಣವತಿಸುತ್ತಂ ¶ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬೀಜಯಮಾನೋ ಠಿತಕೋವ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ಅಹಾಪೇತ್ವಾ ಸಕಲಸುತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿ. ಸೋ ಪುನದಿವಸೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಿವಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ಹಿಯ್ಯೋ ಕಥಿತಂ ಅರುಣವತಿಸುತ್ತಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತಂ ವಿಭೂತಂ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಠತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಸರೀರೋಭಾಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ದಂ ಸಾವೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸೀತಿ ಹಿಯ್ಯೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಕಥಿತಂ, ಸಾವಕಸ್ಸ ತಾವ ವಿಸಯೋ ಏವರೂಪೋ, ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಕಿತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ವಿಮತಿಯಾ ವಿನೋದನತ್ಥಂ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋತಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುಖಾತಿ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತೇನ ಮಯಾ ಏತಂ ಸುತಂ, ನ ಅನುಸ್ಸವೇನ, ನ ದೂತಪರಮ್ಪರಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಏವಮಾಹ. ಕೀವತಕಂ ಪಹೋತಿ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುನ್ತಿ ಕಿತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಸರೀರೋಭಾಸೇನ ವಿಹತನ್ಧಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸಾವಕೋ ಸೋ, ಆನನ್ದ, ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ ತಥಾಗತಾತಿ ¶ ಇದಂ ಭಗವಾ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ – ಆನನ್ದ, ತ್ವಂ ಕಿಂ ವದೇಸಿ, ಸೋ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತೋ ಸಾವಕೋ. ತಥಾಗತಾ ಪನ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ. ಸೋ ತ್ವಂ ನಖಸಿಖಾಯ ಪಂಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವಿಪಂಸುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಮೇನ್ತೋ ವಿಯ ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ವದೇಸಿ. ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಸಯೋ, ಅಞ್ಞೋ ಬುದ್ಧಾನಂ. ಅಞ್ಞೋ ಸಾವಕಾನಂ ಗೋಚರೋ, ಅಞ್ಞೋ ಬುದ್ಧಾನಂ. ಅಞ್ಞಂ ಸಾವಕಾನಂ ಬಲಂ, ಅಞ್ಞಂ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಭಾವಂ ವತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ.

ಥೇರೋ ¶ ¶ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ಥಾ, ‘‘ಆನನ್ದ, ತ್ವಂ ತಾಳಚ್ಛಿದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನನ್ತಾಕಾಸೇನ ಉಪಮೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಚಾತಕಸಕುಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕೇನ ಸುಪಣ್ಣರಾಜೇನ ಉಪಮೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಹತ್ಥಿಸೋಣ್ಡಾಯ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾಗಙ್ಗಾಯ ಉಪಮೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಚತುರತನಿಕೇ ಆವಾಟೇ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತಹಿ ಸರೇಹಿ ಉಪಮೇನ್ತೋ ವಿಯ, ನಾಳಿಕೋದನಮತ್ತಲಾಭಿಂ ಮನುಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞಾ ಉಪಮೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಪಂಸುಪಿಸಾಚಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವರಞ್ಞಾ ಉಪಮೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಖಜ್ಜೋಪನಕಪ್ಪಭಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೂರಿಯಪ್ಪಭಾಯ ಉಪಮೇನ್ತೋ ವಿಯ ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ವದೇಸೀತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಭಾವಮೇವ ವತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ ನ ತಾವ ಕಥೇಸಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಂ ನದಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಯಾಚಿ. ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ಸುತಾ ತೇ ಆನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮೇ ‘ಸುತಾ ತೇ, ಆನನ್ದ, ಸಹಸ್ಸೀ ಚೂಳನಿಕಾ ಲೋಕಧಾತೂ’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಜಾತೋ, ಇದಾನಿ ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಂ ನದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಯಾಚನ್ತೋ ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ಭಗವಾಪಿಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಂ ಕಥೇತುಂ ತೇನ ಹಾನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಾವತಾತಿ ಯತ್ತಕಂ ಠಾನಂ. ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾತಿ ಚನ್ದಿಮಾ ಚ ಸೂರಿಯೋ ಚ. ಪರಿಹರನ್ತೀತಿ ವಿಚರನ್ತಿ. ದಿಸಾ ಭನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬದಿಸಾ ಓಭಾಸನ್ತಿ. ವಿರೋಚನಾತಿ ವಿರೋಚಮಾನಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ಸಹಸ್ಸಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಾವ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೋತಿ ಆಹ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ. ಸಹಸ್ಸಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನನ್ತಿ ¶ ಸಹಸ್ಸಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ದೇವಲೋಕಾನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾರಾಜಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚೂಳನಿಕಾತಿ ಖುದ್ದಿಕಾ. ಅಯಂ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಸಯೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ ಆನೀತಾತಿ? ಮಜ್ಝಿಮಿಕಾಯ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ.

ಯಾವತಾತಿ ಯತ್ತಕಾ. ತಾವ ಸಹಸ್ಸಧಾತಿ ತಾವ ಸಹಸ್ಸಭಾಗೇನ. ದ್ವಿಸಹಸ್ಸೀ ಮಜ್ಝಿಮಿಕಾ ಲೋಕಧಾತೂತಿ ಅಯಂ ಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಸಹಸ್ಸಭಾಗೇನ ಗಣೇತ್ವಾ ದಸಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಮಾಣಾ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸೀ ಮಜ್ಝಿಮಿಕಾ ನಾಮ ಲೋಕಧಾತು. ಅಯಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅವಿಸಯೋ, ಬುದ್ಧಾನಮೇವ ವಿಸಯೋ. ಏತ್ತಕೇಪಿ ಹಿ ಠಾನೇ ತಥಾಗತಾ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಸರೀರೋಭಾಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ಏತ್ತಕೇನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತಂ. ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಭವೇ ¶ ದೇವಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಚ ಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ಚ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ಚ ಸಮ್ಬೋಧಿಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಆಯುಸಙ್ಖಾರವೋಸ್ಸಜ್ಜನಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇಸು ಚ ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಕಮ್ಪತಿ.

ತಿಸಹಸ್ಸೀ ಮಹಾಸಹಸ್ಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತತಿಯಾತಿ ತಿಸಹಸ್ಸೀ, ಸಹಸ್ಸಂ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಕತ್ವಾ ಗಣಿತಂ ಮಜ್ಝಿಮಿಕಂ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಕತ್ವಾ ಗಣಿತತ್ತಾ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಗಣಿತಾತಿ ಮಹಾಸಹಸ್ಸೀ. ಏತ್ತಾವತಾ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಮಾಣೋ ಲೋಕೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಏತ್ತಕೇ ಠಾನೇ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಸರೀರೋಭಾಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯಾತಿ. ಗಣಕಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಪನ ಏವಮಾಹ – ‘‘ನ ತಿಸಹಸ್ಸಿಮಹಾಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ಏವಂ ಪರಿಮಾಣಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಸಜ್ಝಾಯಮುಳ್ಹಕಂ ವಾಚಾಯ ಪರಿಹೀನಟ್ಠಾನಂ, ದಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಮಾಣಂ ಪನ ಠಾನಂ ತಿಸಹಸ್ಸಿಮಹಾಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ನಾಮಾ’’ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಭಗವತಾ ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತಂ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ¶ ಅನ್ತರೇ ಆಟಾನಾಟಿಯಪರಿತ್ತಇಸಿಗಿಲಿಪರಿತ್ತಧಜಗ್ಗಪರಿತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪರಿತ್ತಖನ್ಧಪರಿತ್ತ- ಮೋರಪರಿತ್ತಮೇತ್ತಪರಿತ್ತರತನಪರಿತ್ತಾನಂ ಆಣಾ ಫರತಿ. ಯಾವತಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಯತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಇಮಿನಾ ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತಂ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತಸ್ಸ ಪಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ನತ್ಥಿಕಭಾವೇ ಚಸ್ಸ ಇಮಂ ಓಪಮ್ಮಂ ಆಹರನ್ತಿ – ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಮ್ಹಿ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸಾಸಪೇಹಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಕೋಚಿ ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಏಕಂ ಸಾಸಪಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಸಾಸಪಾ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ನ ತ್ವೇವ ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ. ದಕ್ಖಿಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅವಿಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಏವಮಾಹ – ‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತೋ ತಿಸಹಸ್ಸಿಮಹಾಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ, ಯಾವತಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾ’ತಿ. ವಿಸಮೋ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಲೋಕೋ, ಅನನ್ತಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೂರಿಯೋ ಉಗ್ಗತೋ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ಥಙ್ಗತೋ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಠಮಯಾಮೋ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೋ. ಸತ್ತಾಪಿ ಕಮ್ಮಪ್ಪಸುತಾ, ಖಿಡ್ಡಾಪಸುತಾ, ಆಹಾರಪ್ಪಸುತಾತಿ ಏವಂ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಚ ಪಮತ್ತಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಕಥಂ ನು ಖೋ ತೇ ಸತ್ಥಾ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ತಥಾಗತಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಯಥಾ ಕಥಂ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಥಸ್ಸ ¶ ಸತ್ಥಾ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ಇಧಾನನ್ದ, ತಥಾಗತೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಓಭಾಸೇನ ಫರೇಯ್ಯಾತಿ ಸರೀರೋಭಾಸೇನ ಫರೇಯ್ಯ. ಫರಮಾನೋ ಪನೇಸ ಕಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ? ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೂರಿಯೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತತ್ಥ ನಂ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಅತ್ಥಂ ಗಮೇಯ್ಯ. ಯತ್ಥ ಪನ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತತ್ಥ ನಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಠಪೇಯ್ಯ ¶ . ತತೋ ಯತ್ಥ ಸೂರಿಯೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಅಧುನಾವ ಸೂರಿಯೋ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ಸೋ ಇದಾನೇವ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಿತೋ, ನಾಗಾವಟ್ಟೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ, ಭೂತಾವಟ್ಟಯಕ್ಖಾವಟ್ಟದೇವತಾವಟ್ಟಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ’’ತಿ ವಿತ್ತಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯುಂ. ಯತ್ಥ ಪನ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಅಧುನಾವ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಿತೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಇದಾನೇವ ಉಟ್ಠಿತೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಯಂ ನಾಗಾವಟ್ಟಭೂತಾವಟ್ಟಯಕ್ಖಾವಟ್ಟದೇವತಾವಟ್ಟಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯುಂ. ತತೋ ತೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ಆಲೋಕಞ್ಚ ಅನ್ಧಕಾರಞ್ಚ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಾ ನು ಖೋ ಇದ’’ನ್ತಿ ಪರಿಯೇಸಮಾನೇಸು ಸತ್ಥಾ ನೀಲಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ಬಹಲನ್ಧಕಾರಂ ಪತ್ಥರೇಯ್ಯ. ಕಸ್ಮಾ? ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಾದಿಪ್ಪಸುತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಾಸಜನನತ್ಥಂ. ಅಥ ನೇಸಂ ಸನ್ತಾಸಂ ಆಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಓದಾತಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಣ್ಡರಂ ಘನಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಚನ್ದಸಹಸ್ಸಸೂರಿಯಸಹಸ್ಸಉಟ್ಠಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸಬ್ಬಂ ಏಕಾಲೋಕಂ ಕರೇಯ್ಯ. ತಞ್ಚ ಖೋ ತಿಲಬೀಜಮತ್ತೇನ ಕಾಯಪ್ಪದೇಸೇನ ಓಭಾಸಂ ಮುಞ್ಚನ್ತೋ. ಯೋ ಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳಪಥವಿಂ ದೀಪಕಪಲ್ಲಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕಂ ತೇಲಂ ಕತ್ವಾ ಸಿನೇರುಂ ವಟ್ಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇರುಮುದ್ಧನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಜಾಲೇಯ್ಯ, ಸೋ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇಯೇವ ಆಲೋಕಂ ಕರೇಯ್ಯ. ತತೋ ಪರಂ ವಿದತ್ಥಿಮ್ಪಿ ಓಭಾಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ. ತಥಾಗತೋ ಪನ ತಿಲಫಲಪ್ಪಮಾಣೇನ ಸರೀರಪ್ಪದೇಸೇನ ಓಭಾಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತಿಸಹಸ್ಸಿಮಹಾಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಏಕೋಭಾಸಂ ಕರೇಯ್ಯ ತತೋ ವಾ ಪನ ಭಿಯ್ಯೋ. ಏವಂ ಮಹನ್ತಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾತಿ.

ತಂ ಆಲೋಕಂ ಸಞ್ಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ತಂ ಆಲೋಕಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯೇನ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಞ್ಚೇವ ಗಮಿತೋ ಉಟ್ಠಾಪಿತೋ ಚ, ಬಹಲನ್ಧಕಾರಞ್ಚ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ, ಏಸ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಇದಾನಿ ಆಲೋಕಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ, ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ನಿಸೀದೇಯ್ಯುಂ. ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಯ್ಯಾತಿ ¶ ಧಮ್ಮಕಥಾಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಯ್ಯ. ಯೋ ಹಿ ಏಕಂ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಭೇರಿಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಭೇರಿಚಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಿನೇರುಂ ದಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇರುಮತ್ಥಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಕೋಟೇಯ್ಯ, ಸೋ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇಯೇವ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸಾವೇಯ್ಯ, ಪರತೋ ವಿದತ್ಥಿಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ. ತಥಾಗತೋ ಪನ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ವಾ ಪೀಠೇ ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಿಸಹಸ್ಸಿಮಹಾಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಸರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ತತೋ ವಾ ಪನ ಭಿಯ್ಯೋ, ಏವಂ ಮಹಾನುಭಾವಾ ತಥಾಗತಾತಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಇಮಿನಾ ಏತ್ತಕೇನ ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇಮಞ್ಚ ¶ ಪನ ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಬಲವಪೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಸೋ ಪೀತಿವಸೇನ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ ಲಾಭಾ ವತ ಮೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೋತಿ ಯಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ಥಾ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಪಟಿಲಾಭೋ ಲಾಭಾ ಚೇವ ಸುಲದ್ಧಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯ್ವಾಹಂ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿತುಂ, ಪಾದಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪಿಟ್ಠಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ, ಮುಖಧೋವನಉದಕನ್ಹಾನೋದಕಾನಿ ದಾತುಂ, ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತುಂ, ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಕಙ್ಖಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ, ಮಧುರಧಮ್ಮಕಥಞ್ಚ ¶ ಸೋತುಂ ಲಭಾಮಿ, ಏತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಲಾಭಾ ಚೇವ ಸುಲದ್ಧಞ್ಚಾತಿಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಚ ಭಗವತೋ ಅನ್ಧಕಾರಾಲೋಕಸದ್ದಸವನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಇದ್ಧೀನಂ ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾ, ತಾಸಂಯೇವ ಅನುಫರಣೇನ ಮಹಾನುಭಾವತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉದಾಯೀತಿ ಲಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೋ. ಸೋ ಕಿರ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪಟ್ಠಾಕತ್ಥೇರೇ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚರತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇದಾನಿ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಪರಿಯೋಸಾನೇ ಜಲಮಾನಂ ದೀಪಸಿಖಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚರನ್ತಸ್ಸ ಗೋಣಸ್ಸ ತುಣ್ಡೇ ಪಹಾರಂ ದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಭತ್ತಭರಿತಂ ¶ ಪಾತಿಂ ಅವಕುಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಯ ಥೇರಸ್ಸ ಪಸಾದಭಙ್ಗಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾತಿ ಏವಂ ಉದಾಯಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾ ಯಥಾ ನಾಮ ಪಪಾತತಟೇ ಠತ್ವಾ ಪವೇಧಮಾನಂ ಪುರಿಸಂ ಏಕಮನ್ತೇ ಠಿತೋ ಹಿತೇಸೀ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಇತೋ ಏಹಿ ಇತೋ ಏಹೀ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವದೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವಂ ಉದಾಯಿತ್ಥೇರಂ ತಸ್ಮಾ ವಚನಾ ನಿವಾರೇನ್ತೋ ಮಾ ಹೇವಂ ಉದಾಯಿ, ಮಾ ಹೇವಂ ಉದಾಯೀತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಹೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಮಾ ಏವಂ ಅವಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾರಜ್ಜನ್ತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ. ನನು ಚ ಸತ್ಥಾ ಏಕಸ್ಸ ಸಾವಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಪಸಾದಸ್ಸ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಅಕಾಸಿ, ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಸಾದಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ? ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಏತ್ತಕಅತ್ತಭಾವಪರಿಮಾಣತ್ತಾ. ದನ್ಧಪಞ್ಞೋಪಿ ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಗತಿಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಇಮಂ ಸೀಹನಾದಸುತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ.

ಆನನ್ದವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

(೯) ೪. ಸಮಣವಗ್ಗೋ

೧. ಸಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೨. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಸಮಣಿಯಾನೀತಿ ಸಮಣಸನ್ತಕಾನಿ. ಸಮಣಕರಣೀಯಾನೀತಿ ಸಮಣೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ. ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮಾದಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಗಹಣಂ, ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಮಾದಾನಂ ಗಹಣಂ ಪೂರಣಂ ¶ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಂ, ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ, ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ಸೀಲಂ ¶ ನಾಮ, ತಂ ಉಪಾದಾಯ ದಸಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಂ ನಾಮ, ತಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾಯ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಂ ನಾಮ. ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಸೀಲಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ, ಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಂ, ತದೇವ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ, ತಂ ಉಪಾದಾಯ ರೂಪಾವಚರಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ನಾಮ, ತಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾಯ ಅರೂಪಾವಚರಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಮೇವ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ. ಪಞ್ಞಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸಮಣಕರಣೀಯಾನಿ, ತಸ್ಮಾ. ತಿಬ್ಬೋತಿ ಬಹಲೋ. ಛನ್ದೋತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತನ್ತೇ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಕಥಿತಾತಿ.

೨. ಗದ್ರಭಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೩. ದುತಿಯೇ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ. ಅಹಮ್ಪಿ ದಮ್ಮೋ ಅಹಮ್ಪಿ ದಮ್ಮೋತಿ ಅಹಮ್ಪಿ ‘‘ದಮ್ಮೋ ದಮ್ಮಮಾನೋ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ಗಾವೀತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಗುನ್ನನ್ತಿ ಯಥಾ ಗಾವೀನಂ. ಗಾವೋ ಹಿ ಕಾಳಾಪಿ ರತ್ತಾಪಿ ಸೇತಾದಿವಣ್ಣಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಗದ್ರಭಸ್ಸ ಪನ ತಾದಿಸೋ ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಚ ವಣ್ಣೋ, ಏವಂ ಸರೋಪಿ ಪದಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಾದಿಸಮೇವ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಮಿಸ್ಸಿಕಾವ ಕಥಿತಾತಿ.

೩. ಖೇತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೪. ತತಿಯೇ ¶ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವಾತಿ ಪಠಮಮೇವ. ಸುಕಟ್ಠಂ ಕರೋತೀತಿ ನಙ್ಗಲೇನ ಸುಕಟ್ಠಂ ಕರೋತಿ. ಸುಮತಿಕತನ್ತಿ ಮತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮೀಕತಂ. ಕಾಲೇನಾತಿ ವಪಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾಲೇನ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಇಧಾಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಮಿಸ್ಸಿಕಾವ ಕಥಿತಾ.

೪. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೫. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೋತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ. ದಿಯಡ್ಢಸಿಕ್ಖಾಪದಸತನ್ತಿ ಪಣ್ಣಾಸಾಧಿಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸತಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೇವ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ¶ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖು ಅಜ್ಜವಸಮ್ಪನ್ನೋ ಉಜುಜಾತಿಕೋ ಅವಙ್ಕೋ ಅಕುಟಿಲೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಹಂ ಏತ್ತಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ವಾ ನ ವಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇಸಿ. ಸಕ್ಕೋಮಹನ್ತಿ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಅಹಂ. ಸೋ ಕಿರ ‘‘ಏತ್ತಕೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಿಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಅಗರು ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಿಕ್ಖಿತು’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಏವಮಾಹ. ಅಥ ಭಗವಾ ಯಥಾ ನಾಮ ಪಞ್ಞಾಸ ತಿಣಕಲಾಪಿಯೋ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಕಲಾಪಿಯಸತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸೀಸೇ ಠಪೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಏಕಿಸ್ಸಾಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಿಕ್ಖಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಅಪರಾ ದ್ವೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಉಪರಿ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ. ಸುಖುಮಾಲೋ ಕಿರ ಉತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಾನಪದಮನುಸ್ಸೋ ಲೋಹಪಾಸಾದವಿಹಾರೇ ವಸತಿ. ಅಥ ನಂ ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಉತ್ತರ, ಅಗ್ಗಿಸಾಲಾ ಓವಸ್ಸತಿ, ತಿಣಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕತ್ವಾ ದೇಹೀ’’ತಿ. ತಂ ಆದಾಯ ಅಟವಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇನ ಲಾಯಿತಂ ತಿಣಂಯೇವ ಕರಳೇ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಸ ಕರಳೇ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಉತ್ತರಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸೋ ‘‘ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಸೀತಿಂ ಪನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ? ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭನ್ತೇತಿ. ಏಕಂ ಕರಳಸತಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ? ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ಕರಳಸತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸೀಸೇ ಠಪಯಿಂಸು. ಸೋ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿತ್ಥುನನ್ತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಸಾಲಾಯ ಸಮೀಪೇ ಪಾತೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಕಿಲನ್ತರೂಪೋಸಿ ಉತ್ತರಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ದಹರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಂ ವಞ್ಚೇಸುಂ, ಇಮಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಕರಳಸತಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಮಂ ‘‘ಪಣ್ಣಾಸ ಕರಳೇ ಉಕ್ಖಿಪಾಹೀ’’ತಿ ವದಿಂಸು. ಆಮ, ಉತ್ತರ, ವಞ್ಚಯಿಂಸು ತನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಧಾಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಮಿಸ್ಸಿಕಾವ ಕಥಿತಾ.

೫. ಸೇಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೬. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಉಜುಮಗ್ಗಾನುಸಾರಿನೋತಿ ಉಜುಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪನ್ನಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಪಠಮಮೇವ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಖೇಪನತೋ ಖಯೋ ನಾಮ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ¶ ಞಾಣಂ ಖಯಸ್ಮಿಂ ಞಾಣಂ ನಾಮ. ತತೋ ¶ ಅಞ್ಞಾ ಅನನ್ತರಾತಿ ತತೋ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಞಾಣತೋ ಅನನ್ತರಾ ಅಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸ. ಞಾಣಂ ವೇ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಸುತ್ತೇಪಿ ಗಾಥಾಸುಪಿ ಸತ್ತ ಸೇಖಾ ಕಥಿತಾ. ಅವಸಾನೇ ಪನ ಖೀಣಾಸವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ.

೬. ಪಠಮಸಿಕ್ಖಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೭. ಛಟ್ಠೇ ಅತ್ತಕಾಮಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಕಾಮಾ. ಯತ್ಥೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯಾಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಬ್ಬಮೇತಂ ದಿಯಡ್ಢಸಿಕ್ಖಾಪದಸತಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಸಮತ್ತಕಾರೀ ಹೋತಿ. ಮತ್ತಸೋ ಕಾರೀತಿ ಪಮಾಣೇನ ಕಾರಕೋ, ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ. ತತ್ರಾಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಖುದ್ದಕಂ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಅನುಖುದ್ದಕಂ ನಾಮ. ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ಖುದ್ದಕಂ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಅನುಖುದ್ದಕಂ ನಾಮ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಞ್ಚ ಖುದ್ದಕಂ, ಪಾಟಿದೇಸನಿಯದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಾನಿ ಅನುಖುದ್ದಕಾನಿ ನಾಮ. ಇಮೇ ಪನ ಅಙ್ಗುತ್ತರಮಹಾನಿಕಾಯವಳಞ್ಜನಕಆಚರಿಯಾ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಾನಿ ಆಪಜ್ಜತಿಪಿ ವುಟ್ಠಾತಿಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಖೀಣಾಸವೋ ತಾವ ಲೋಕವಜ್ಜಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಮೇವ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಚ ಕಾಯೇನಪಿ ವಾಚಾಯಪಿ ಚಿತ್ತೇನಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಕಾಯೇನ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಕುಟಿಕಾರಸಹಸೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ವಾಚಾಯ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಪದಸೋಧಮ್ಮಾದೀನಿ, ಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ರೂಪಿಯಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಸೇಕ್ಖೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನ ಹಿ ಮೇತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಬ್ಬತಾ ವುತ್ತಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಹಿ ಮಯಾ ಏತ್ಥ ಏವರೂಪಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನೇ ಚ ವುಟ್ಠಾನೇ ಚ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಭಬ್ಬತಾ ಕಥಿತಾ. ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಾನೀತಿ ¶ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸಾರುಪ್ಪಾನೀತಿ ತಾನಿಯೇವ ಚತುಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಸಾರುಪ್ಪಾನಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು. ಧುವಸೀಲೋತಿ ನಿಬದ್ಧಸೀಲೋ. ಠಿತಸೀಲೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಸೀಲೋ. ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಸೋತಸಙ್ಖಾತೇನ ¶ ಮಗ್ಗೇನ ಫಲಂ ¶ ಆಪನ್ನೋ. ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋತಿ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತನಸಭಾವೋ. ನಿಯತೋತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗನಿಯಾಮೇನ ನಿಯತೋ. ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ.

ತನುತ್ತಾತಿ ತನುಭಾವೋ. ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಹಿ ರಾಗಾದಯೋ ಅಬ್ಭಪಟಲಂ ವಿಯ ಮಚ್ಛಿಕಾಪತ್ತಂ ವಿಯ ಚ ತನುಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಬಹಲಾ. ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾನಂ. ಸಂಯೋಜನಾನನ್ತಿ ಬನ್ಧನಾನಂ. ಪರಿಕ್ಖಯಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಯೇನ. ಓಪಪಾತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಕೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನೋತರಿತ್ವಾ ಉಪರಿಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮೋ. ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋತಿ ಯೋನಿಗತಿವಸೇನ ಅನಾಗಮನಧಮ್ಮೋ.

ಪದೇಸಂ ಪದೇಸಕಾರೀತಿಆದೀಸು ಪದೇಸಕಾರೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಚ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಚ ಅನಾಗಾಮೀ ಚ, ಸೋ ಪದೇಸಮೇವ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ನಾಮ ಅರಹಾ, ಸೋ ಪರಿಪೂರಮೇವ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಅವಞ್ಝಾನೀತಿ ಅತುಚ್ಛಾನಿ ಸಫಲಾನಿ ಸಉದ್ರಯಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧಾಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಮಿಸ್ಸಕಾವ ಕಥಿತಾ.

೭. ದುತಿಯಸಿಕ್ಖಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೮. ಸತ್ತಮೇ ಕೋಲಂಕೋಲೋತಿ ಕುಲಾ ಕುಲಂ ಗಮನಕೋ. ಕುಲನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಭವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದ್ವೇ ವಾ ತೀಣಿ ವಾ ಕುಲಾನೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಪಿ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಭವೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ದ್ವೇ ವಾ ಭವೇ ಸನ್ಧಾವತಿ ತಯೋ ವಾ, ಉತ್ತಮಕೋಟಿಯಾ ಛ ವಾ. ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇ ವಾ ತೀಣಿ ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ಛ ವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏಕಬೀಜೀತಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ಭವಸ್ಸ ಬೀಜಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕಬೀಜೀ. ಉದ್ಧಂಸೋತೋತಿಆದೀಸು ಅತ್ಥಿ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ, ಅತ್ಥಿ ¶ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ನ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ, ಅತ್ಥಿ ನ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ, ಅತ್ಥಿ ನ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ನ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ. ತತ್ಥ ಯೋ ಇಧ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಅವಿಹಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಉಪರೂಪರಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಕನಿಟ್ಠಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಅವಿಹಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ಅಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತ್ವಾ ಅಕನಿಟ್ಠಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಉಪರಿಮಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಅಯಂ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ನ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ನಾಮ. ಯೋ ಇತೋ ಚವಿತ್ವಾ ¶ ಅಕನಿಟ್ಠೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಅಯಂ ನ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಅವಿಹಾದೀಸು ಚತೂಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಅಯಂ ನ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ನ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ನಾಮ.

ಯತ್ಥ ¶ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಪನ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ನಾಮ. ಅಸಙ್ಖಾರೇನ ಅಪ್ಪಯೋಗೇನ ಪತ್ತೋ ಅಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕೇಸು ಅವಿಹೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಂ ಕಪ್ಪಸತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ, ಅಯಂ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ನಾಮ. ಅತಪ್ಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಯೋ ಆಯುವೇಮಜ್ಝಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಸೋ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ. ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕೇಸು ತಾವ ಅವಿಹೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಏಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತದಿವಸೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ನೋ ಚೇ ನಿಬ್ಬತ್ತದಿವಸೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಪಠಮಸ್ಸ ಪನ ಕಪ್ಪಸತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ಪಠಮೋ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ. ಅಪರೋ ಏವಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಪ್ಪಸತಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ. ಅಪರೋ ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಚತುನ್ನಂ ಕಪ್ಪಸತಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ತತಿಯೋ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಚತುವೀಸತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾ, ದ್ವಾದಸ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ದ್ವಾದಸ ಚ ಅರಹನ್ತೋ ಕಥೇತಬ್ಬಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಸಾಸನೇ ಸದ್ಧಾಧುರಂ ಪಞ್ಞಾಧುರನ್ತಿ ¶ ದ್ವೇ ಧುರಾನಿ, ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಪದಾ. ತತ್ಥೇಕೋ ಸದ್ಧಾಧುರೇನ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಏಕಮೇವ ಭವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಮೇಕೋ ಏಕಬೀಜೀ. ಸೋ ಪಟಿಪದಾವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಚೇಸ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಧುರೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋಪೀತಿ ಅಟ್ಠ ಏಕಬೀಜಿನೋ. ತಥಾ ಕೋಲಂಕೋಲಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಚತುವೀಸತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ನಾಮ. ತೀಸು ಪನ ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸಕದಾಗಾಮಿಭೂಮಿಂ ಪತ್ತಾ ಚತುನ್ನಂ ಪಟಿಪದಾನಂ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ತಥಾ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಪತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಪತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವಾದಸ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ. ಅವಿಹೇಸು ಪನ ತಯೋ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿನೋ, ಏಕೋ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ, ಏಕೋ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀತಿ ಪಞ್ಚ ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ತೇ ಅಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿನೋ ಪಞ್ಚ, ಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿನೋ ಪಞ್ಚಾತಿ ದಸ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಅತಪ್ಪಾದೀಸು. ಅಕನಿಟ್ಠೇಸು ಪನ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ನತ್ಥಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ, ಚತ್ತಾರೋ ಅಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಅಟ್ಠ, ಇಮೇ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ. ಯಥಾ ಪನ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ತಥೇವ ಅರಹನ್ತೋಪಿ ದ್ವಾದಸ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಧಾಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಮಿಸ್ಸಿಕಾವ ಕಥಿತಾ.

೮. ತತಿಯಸಿಕ್ಖಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೯. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ತಂ ವಾ ಪನ ಅನಭಿಸಮ್ಭವಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ ತಂ ಅರಹತ್ತಂ ಅಪಾಪುಣನ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಧಾಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಮಿಸ್ಸಿಕಾವ ಕಥಿತಾ. ನವಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಇಧಾಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಮಿಸ್ಸಿಕಾವ ಕಥಿತಾ.

೧೦. ದುತಿಯಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೧. ದಸಮೇ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ನಾಮ. ಫಲಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಿತಸಿಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಯಥಾ ¶ ಪುರೇ ತಥಾ ಪಚ್ಛಾತಿ ಯಥಾ ಪಠಮಂ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಿಕ್ಖತಿ, ಪಚ್ಛಾ ತಥೇವ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯಥಾ ಅಧೋ ತಥಾ ಉದ್ಧನ್ತಿ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಂ ಅಸುಭವಸೇನ ಪಸ್ಸತಿ, ಉಪರಿಮಕಾಯಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಫರತಿ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯಥಾ ದಿವಾ ತಥಾ ರತ್ತಿನ್ತಿ ಯಥಾ ದಿವಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖತಿ, ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಭುಯ್ಯ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾತಿ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ. ಅಪ್ಪಮಾಣಸಮಾಧಿನಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮಾಧಿನಾ.

ಸೇಕ್ಖನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಮಾನಂ ಸಕರಣೀಯಂ. ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಪಟಿಪನ್ನಕಂ. ಸಂಸುದ್ಧಚಾರಿಯನ್ತಿ ಸಂಸುದ್ಧಚರಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಂ. ಸಮ್ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧಂ. ಧೀರಂ ಪಟಿಪದನ್ತಗುನ್ತಿ ಖನ್ಧಧೀರಆಯತನಧೀರವಸೇನ ಧೀರಂ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತಂ ಗತಂ. ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಚರಿಮಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ. ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿನೋತಿ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ. ಪಜ್ಜೋತಸ್ಸೇವ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಪದೀಪನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ. ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಹೋತಿ ಚೇತಸೋತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮುಚ್ಚನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೋ ಹೋತಿ. ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿನೋ ಹಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚರಿಮಕವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೇನ ¶ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ ಚೇತಸೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಹೋತಿ, ನ ಗತಟ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಪಣ್ಣತ್ತಿಕಭಾವೂಪಗಮೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೧. ಸಙ್ಕವಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೨. ಏಕಾದಸಮೇ ¶ ಸಙ್ಕವಾ ನಾಮ ಕೋಸಲಾನಂ ನಿಗಮೋತಿ ಸಙ್ಕವಾತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ನಿಗಮೋ. ಆವಾಸಿಕೋತಿ ಭಾರಹಾರೋ ನವೇ ಆವಾಸೇ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಪುರಾಣೇ ಪಟಿಜಗ್ಗತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ, ತೀಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ದಸ್ಸೇತೀತಿ ¶ ಸಮ್ಮುಖೇ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮಾದಪೇತೀತಿ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ. ಸಮುತ್ತೇಜೇತೀತಿ ಸಮುಸ್ಸಾಹೇತಿ. ಸಮ್ಪಹಂಸೇತೀತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣೇಹಿ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ವೋದಾಪೇತಿ. ಅಧಿಸಲ್ಲಿಖತೇತಿ ಅತಿವಿಯ ಸಲ್ಲಿಖತಿ, ಅತಿವಿಯ ಸಲ್ಲಿಖಿತಂ ಕತ್ವಾ ಸಣ್ಹಂ ಸಣ್ಹಂ ಕಥೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಚ್ಚಯೋತಿ ಅಪರಾಧೋ. ಮಂ ಅಚ್ಚಗಮಾತಿ ಮಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ. ಅಹುದೇವ ಅಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅಹೋಸಿಯೇವ ಅನಧಿವಾಸನಾ. ಅಹು ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಹೋಸಿ ಅತುಟ್ಠಾಕಾರೋ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಖಮತು. ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಯಾತಿ ಅನಾಗತೇ ಸಂವರತ್ಥಾಯ, ಪುನ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅಪರಾಧಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಖಲಿತಸ್ಸ ವಾ ಅಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸೇನ. ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋಸೀತಿ ಯಥಾ ಧಮ್ಮೋ ಠಿತೋ, ತಥಾ ಕರೋಸಿ, ಖಮಾಪೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ತೇ ಮಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಾತಿ ತಂ ತವ ಅಪರಾಧಂ ಮಯಂ ಖಮಾಮ. ವುದ್ಧಿಹೇಸಾ, ಕಸ್ಸಪ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇತಿ ಏಸಾ ಕಸ್ಸಪ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ವುದ್ಧಿ ನಾಮ. ಕತಮಾ? ಯಾಯಂ ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರಿತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಪಜ್ಜನಾ. ದೇಸನಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋತಿ, ಆಯತಿಂ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹ. ನ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ನ ಕಾಮೇತಿ ನ ಪತ್ಥೇತಿ ನ ಪಿಹೇತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಸ್ಸಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪರಿಪೂರಣಸ್ಸ. ನ ವಣ್ಣವಾದೀತಿ ಗುಣಂ ನ ಕಥೇತಿ. ಕಾಲೇನಾತಿ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಕಾಲೇನ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಸಮಣವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

(೧೦) ೫. ಲೋಣಕಪಲ್ಲವಗ್ಗೋ

೧. ಅಚ್ಚಾಯಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೩. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಾನೀತಿ ಅತಿಪಾತಿಕಾನಿ. ಕರಣೀಯಾನೀತಿ ಅವಸ್ಸಕಿಚ್ಚಾನಿ. ಯಞ್ಹಿ ನ ಅವಸ್ಸಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅವಸ್ಸಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕರಣೀಯಂ ನಾಮ. ಸೀಘಂ ಸೀಘನ್ತಿ ವೇಗೇನ ವೇಗೇನ. ತಸ್ಸ ಖೋ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ನತ್ಥಿ ಸಾ ಇದ್ಧಿ ವಾ ಆನುಭಾವೋ ವಾತಿ ಸಾ ವಾ ಇದ್ಧಿ ಸೋ ವಾ ಆನುಭಾವೋ ನತ್ಥಿ. ಉತ್ತರಸ್ವೇತಿ ತತಿಯದಿವಸೇ. ಉತುಪರಿಣಾಮಿನೀತಿ ಲದ್ಧಉತುಪರಿಣಾಮಾನಿ ಹುತ್ವಾ. ಜಾಯನ್ತಿಪೀತಿ ತತಿಯದಿವಸೇ ನಿಕ್ಖನ್ತಸೇತಙ್ಕುರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸತ್ತಾಹೇ ಪತ್ತೇ ನೀಲಙ್ಕುರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಗಬ್ಭೀನಿಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಿಯಡ್ಢಮಾಸಂ ಪತ್ವಾ ಗಹಿತಗಬ್ಭಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪಚ್ಚನ್ತಿಪೀತಿ ತಯೋ ಮಾಸೇ ಪತ್ವಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಗಹಪತಿಕೇನ ವಾ ಸಸ್ಸೇಹಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ನತ್ಥಿ, ಸಾಸನೇ ಪನ ತಪ್ಪಟಿರೂಪಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಾ ಅತ್ಥಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಂ ತಂ ಓಪಮ್ಮಂ ಆಹರನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೇನ ಏತಂ ಆಭತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮೇವ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಸಿಕ್ಖಾ ಪನ ಇಧಾಪಿ ಮಿಸ್ಸಿಕಾ ಏವ ಕಥಿತಾ.

೨. ಪವಿವೇಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೪. ದುತಿಯೇ ಚೀವರಪವಿವೇಕನ್ತಿ ಚೀವರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿವಿತ್ತಭಾವಂ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಾಣಾನೀತಿ ಸಾಣವಾಕಚೇಲಾನಿ. ಮಸಾಣಾನೀತಿ ಮಿಸ್ಸಕಚೇಲಾನಿ. ಛವದುಸ್ಸಾನೀತಿ ಮತಸರೀರತೋ ಛಡ್ಡಿತವತ್ಥಾನಿ, ಏರಕತಿಣಾದೀನಿ ವಾ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಕತನಿವಾಸನಾನಿ. ಪಂಸುಕೂಲಾನೀತಿ ಪಥವಿಯಂ ಛಡ್ಡಿತನನ್ತಕಾನಿ. ತಿರೀಟಾನೀತಿ ರುಕ್ಖತಚವತ್ಥಾನಿ. ಅಜಿನಾನೀತಿ ¶ ಅಜಿನಮಿಗಚಮ್ಮಾನಿ. ಅಜಿನಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ತದೇವ ಮಜ್ಝೇ ಫಾಲಿತಂ, ಸಹಖುರಕನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಕುಸಚೀರನ್ತಿ ಕುಸತಿಣಾನಿ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಕತಚೀರಂ. ವಾಕಚೀರಫಲಕಚೀರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕೇಸಕಮ್ಬಲನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಕೇಸೇಹಿ ಕತಕಮ್ಬಲಂ. ವಾಲಕಮ್ಬಲನ್ತಿ ಅಸ್ಸವಾಲಾದೀಹಿ ಕತಕಮ್ಬಲಂ. ಉಲೂಕಪಕ್ಖಿಕನ್ತಿ ಉಲೂಕಪತ್ತಾನಿ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಕತನಿವಾಸನಂ.

ಸಾಕಭಕ್ಖಾತಿ ¶ ¶ ಅಲ್ಲಸಾಕಭಕ್ಖಾ. ಸಾಮಾಕಭಕ್ಖಾತಿ ಸಾಮಾಕತಣ್ಡುಲಭಕ್ಖಾ. ನೀವಾರಾದೀಸು ನೀವಾರಾ ನಾಮ ಅರಞ್ಞೇ ಸಯಂ ಜಾತವೀಹಿಜಾತಿ. ದದ್ದುಲನ್ತಿ ಚಮ್ಮಕಾರೇಹಿ ಚಮ್ಮಂ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಕಸಟಂ. ಹಟಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಿಲೇಸೋಪಿ ಸೇವಾಲೋಪಿ ಕಣಿಕಾರಾದಿರುಕ್ಖನಿಯ್ಯಾಸೋಪಿ. ಕಣನ್ತಿ ಕುಣ್ಡಕಂ. ಆಚಾಮೋತಿ ಭತ್ತಉಕ್ಖಲಿಕಾಯ ಲಗ್ಗೋ ಝಾಮಓದನೋ. ತಂ ಛಡ್ಡಿತಟ್ಠಾನೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಿ, ಓದನಕಞ್ಜಿಯನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಪಿಞ್ಞಾಕಾದಯೋ ಪಾಕಟಾವ. ಪವತ್ತಫಲಭೋಜೀತಿ ಪತಿತಫಲಭೋಜೀ. ಭುಸಾಗಾರನ್ತಿ ಖಲಸಾಲಂ.

ಸೀಲವಾತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಞ್ಚಸ್ಸ ಪಹೀನಂ ಹೋತೀತಿ ಪಞ್ಚ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕೋತಿ ಯಾಥಾವದಿಟ್ಠಿಕೋ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಯಾಥಾವದಿಟ್ಠಿ. ಆಸವಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ. ಅಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸೀಲಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ. ಸಾರಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸೀಲಸಾರಂ ಪತ್ತೋ. ಸುದ್ಧೋತಿ ಪರಿಸುದ್ಧೋ. ಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಯಥಾ ನಾಮ. ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ¶ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಪಕ್ಕಸಾಲಿಭರಿತಂ. ಸಙ್ಘರಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಸಙ್ಕಡ್ಢಾಪೇಯ್ಯ. ಉಬ್ಬಹಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಖಲಟ್ಠಾನಂ ಆಹರಾಪೇಯ್ಯ. ಭುಸಿಕನ್ತಿ ಭುಸಂ. ಕೋಟ್ಟಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಉದುಕ್ಖಲೇ ಪಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ಮುಸಲೇಹಿ ಪಹರಾಪೇಯ್ಯ. ಅಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾನೀತಿ ತಣ್ಡುಲಗ್ಗಂ ಪತ್ತಾನಿ. ಸಾರಪ್ಪತ್ತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಞ್ಚಸ್ಸ ಪಹೀನಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಚಸ್ಸ ಪಹೀನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೩. ಸರದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೫. ತತಿಯೇ ವಿದ್ಧೇತಿ ವಲಾಹಕವಿಗಮೇನ ದೂರೀಭೂತೇ. ದೇವೇತಿ ಆಕಾಸೇ. ಅಭಿವಿಹಚ್ಚಾತಿ ಅಭಿವಿಹನಿತ್ವಾ. ಯತೋತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ವಿರಜನ್ತಿ ರಾಗರಜಾದಿರಹಿತಂ. ತೇಸಂಯೇವ ಮಲಾನಂ ವಿಗತತ್ತಾ ವೀತಮಲಂ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಚಕ್ಖುಂ. ನತ್ಥಿ ತಂ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ದುವಿಧಮೇವಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ, ಇತರಮ್ಪಿ ಪನ ಪುನ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆನೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಝಾನಾನಾಗಾಮೀ ನಾಮ ಕಥಿತೋತಿ.

೪. ಪರಿಸಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೬. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ನ ಬಾಹುಲಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಿಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ನ ಸಾಥಲಿಕಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಥಿಲಂ ಕತ್ವಾ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಓಕ್ಕಮನೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರಾತಿ ¶ ಓಕ್ಕಮನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಗಮನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ, ತೇಸು ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರಾ. ಪವಿವೇಕೇ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕಸಙ್ಖಾತೇ ತಿವಿಧೇಪಿ ವಿವೇಕೇ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ. ವೀರಿಯಂ ಆರಭನ್ತೀತಿ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ತವಿಸೇಸಸ್ಸ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಚ್ಛಿಮಾ ¶ ಜನತಾತಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾದಯೋ. ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಹಿ ಕತಂ ಅನುಕರೋತಿ. ಯಂ ತಾಯ ಜನತಾಯ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಸು ದಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಸ ಅನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಗ್ಗವತೀ ಪರಿಸಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಯಂ ಪರಿಸಾ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲವತೀ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ.

ಭಣ್ಡನಜಾತಾತಿ ಜಾತಭಣ್ಡನಾ. ಕಲಹಜಾತಾತಿ ಜಾತಕಲಹಾ. ಭಣ್ಡನನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಕಲಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ, ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದಿವಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಕಲಹೋ ನಾಮ. ವಿವಾದಾಪನ್ನಾತಿ ವಿರುದ್ಧವಾದಂ ಆಪನ್ನಾ. ಮುಖಸತ್ತೀಹೀತಿ ಗುಣವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ‘‘ಮುಖಸತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಾಹಿ ಮುಖಸತ್ತೀಹಿ. ವಿತುದನ್ತಾ ವಿಹರನ್ತೀತಿ ವಿಜ್ಝನ್ತಾ ವಿಚರನ್ತಿ.

ಸಮಗ್ಗಾತಿ ಸಹಿತಾ. ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾತಿ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದಾ. ಖೀರೋದಕೀಭೂತಾತಿ ಖೀರೋದಕಂ ವಿಯ ಭೂತಾ. ಪಿಯಚಕ್ಖೂಹೀತಿ ಉಪಸನ್ತೇಹಿ ಮೇತ್ತಚಕ್ಖೂಹಿ. ಪೀತಿ ಜಾಯತೀತಿ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀತಿ ನಾಮಕಾಯೋಪಿ ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ವಿಗತದರಥೋ ಹೋತಿ. ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋತಿ ಅಸಾರದ್ಧಕಾಯೋ. ಸುಖಂ ವೇದಿಯತೀತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ವೇದಿಯತಿ. ಸಮಾಧಿಯತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮ್ಮಾ ಠಪೀಯತಿ.

ಥುಲ್ಲಫುಸಿತಕೇತಿ ಮಹಾಫುಸಿತಕೇ. ಪಬ್ಬತಕನ್ದರಪದರಸಾಖಾತಿ ಏತ್ಥ ಕನ್ದರೋ ನಾಮ ‘‘ಕ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಉದಕೇನ ದಾರಿತೋ ಉದಕಭಿನ್ನೋ ಪಬ್ಬತಪ್ಪದೇಸೋ, ಯೋ ‘‘ನಿತಮ್ಭೋ’’ತಿಪಿ ‘‘ನದಿಕುಞ್ಜೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪದರಂ ನಾಮ ಅಟ್ಠ ಮಾಸೇ ದೇವೇ ಅವಸ್ಸನ್ತೇ ಫಲಿತೋ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ. ಸಾಖಾತಿ ಕುಸೋಬ್ಭಗಾಮಿನಿಯೋ ಖುದ್ದಕಮಾತಿಕಾಯೋ. ಕುಸೋಬ್ಭಾತಿ ಖುದ್ದಕಆವಾಟಾ. ಮಹಾಸೋಬ್ಭಾತಿ ಮಹಾಆವಾಟಾ. ಕುನ್ನದಿಯೋತಿ ಖುದ್ದಕನದಿಯೋ. ಮಹಾನದಿಯೋತಿ ¶ ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾದಿಕಾ ಮಹಾಸರಿತಾ.

೫-೭. ಪಠಮಆಜಾನೀಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೯೭-೯೯. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ¶ ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ ಗುಣಙ್ಗೇಹಿ. ರಾಜಾರಹೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಅರಹೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ. ರಾಜಭೋಗ್ಗೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಉಪಭೋಗಭೂತೋ. ರಞ್ಞೋ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಅಙ್ಗಸಮತಾಯ ಅಙ್ಗನ್ತೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸರೀರವಣ್ಣೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಬಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಕಾಯಬಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಆಹುನೇಯ್ಯೋತಿ ಆಹುತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತೋ. ಪಾಹುನೇಯ್ಯೋತಿ ಪಾಹುನಕಭತ್ತಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ. ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋತಿ ದಸವಿಧದಾನವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗವಸೇನ ಸದ್ಧಾದಾನಸಙ್ಖಾತಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ. ಅಞ್ಜಲಿಕರಣೀಯೋತಿ ಅಞ್ಜಲಿಪಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ. ಅನುತ್ತರಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಅಸದಿಸಂ ಪುಞ್ಞವಿರುಹನಟ್ಠಾನಂ.

ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಗುಣವಣ್ಣೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಬಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ವೀರಿಯಬಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಜವಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಞಾಣಜವೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಥಾಮವಾತಿ ಞಾಣಥಾಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮೋತಿ ಥಿರಪರಕ್ಕಮೋ. ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋತಿ ಅಟ್ಠಪಿತಧುರೋ ಪಗ್ಗಹಿತಧುರೋ, ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ವೀರಿಯಧುರಂ ನ ನಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಚ ಞಾಣಜವಸಮ್ಪನ್ನತಾ ಕಥಿತಾತಿ. ಛಟ್ಠೇ ತೀಣಿ ಚ ಮಗ್ಗಾನಿ ತೀಣಿ ಚ ಫಲಾನಿ, ತೀಹಿ ಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ಚ ಞಾಣಜವಸಮ್ಪನ್ನತಾ ಕಥಿತಾ. ಸತ್ತಮೇ ಅರಹತ್ತಫಲಂ, ಅರಹತ್ತಫಲೇನೇವ ಚ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ಕಥಿತಂ. ಫಲಂ ಪನ ಜವಿತಜವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಜವೋತಿ ಚ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

೮. ಪೋತ್ಥಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೦. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ನವೋತಿ ಕರಣಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ. ಪೋತ್ಥಕೋತಿ ವಾಕಮಯವತ್ಥಂ. ಮಜ್ಝಿಮೋತಿ ಪರಿಭೋಗಮಜ್ಝಿಮೋ. ಜಿಣ್ಣೋತಿ ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣೋ. ಉಕ್ಖಲಿಪರಿಮಜ್ಜನನ್ತಿ ಉಕ್ಖಲಿಪರಿಪುಞ್ಛನಂ ದುಸ್ಸೀಲೋತಿ ನಿಸ್ಸೀಲೋ. ದುಬ್ಬಣ್ಣತಾಯಾತಿ ಗುಣವಣ್ಣಾಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಣ್ಣತಾಯ. ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇನ ಕತಂ ಅನುಕರೋನ್ತಿ. ನ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತೀತಿ ವಿಪಾಕಫಲೇನ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನ ಹೋತಿ. ನ ಮಹಾನಿಸಂಸನ್ತಿ ವಿಪಾಕಾನಿಸಂಸೇನೇವ ನ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ. ಅಪ್ಪಗ್ಘತಾಯಾತಿ ¶ ವಿಪಾಕಗ್ಘೇನ ಅಪ್ಪಗ್ಘತಾಯ. ಕಾಸಿಕಂ ವತ್ಥನ್ತಿ ತೀಹಿ ಕಪ್ಪಾಸಅಂಸೂಹಿ ಸುತ್ತಂ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಕತವತ್ಥಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಕಾಸಿರಟ್ಠೇಯೇವ ಉಟ್ಠಿತಂ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಸೀಲಂ ಪನೇತ್ಥ ಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಥಿತನ್ತಿ.

೯. ಲೋಣಕಪಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೧. ನವಮೇ ¶ ಯಥಾ ಯಥಾಯನ್ತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಅಯಂ. ತಥಾ ತಥಾ ತನ್ತಿ ತಥಾ ತಥಾ ತಂ ಕಮ್ಮಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಯಥಾ ಯಥಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಥಾ ತಥಾಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯತೇವ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸೇಧೇತುಂ. ತಸ್ಮಾ ಯತ್ತಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತತ್ತಕಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯತೇವಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಯಂ ಮಗ್ಗಭಾವನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದನೀಯತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುತ್ಥಮ್ಪಿ ಅವುತ್ಥಮೇವ ಹೋತಿ. ಓಕಾಸೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತೇನ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಞ್ಚೇವ ವಿಪಾಕಾನುಭವನಾ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯ ಓಕಾಸೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ನಾಮ.

ಯಥಾ ಯಥಾ ವೇದನೀಯನ್ತಿ ಯೇನ ಯೇನಾಕಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ¶ ತಥಾಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯತೀತಿ ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನ ಅಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದೇತಂ ಸತ್ತಸು ಜವನೇಸು ಪಠಮಜವನಕಮ್ಮಂ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭನ್ತಮೇವ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಹೋತಿ, ಅಸತಿ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಯಞ್ಚ ಸತ್ತಮಜವನಕಮ್ಮಂ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ಹೋತಿ, ಅಸತಿ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಯಞ್ಚ ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಚಜವನಕಮ್ಮಂ ಯಾವ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿ, ತಾವ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏತೇಸು ಆಕಾರೇಸು ಯೇನ ಯೇನಾಕಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ಕರೋತಿ, ತೇನ ತೇನೇವಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯತಿ ನಾಮ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಹಿ ಲದ್ಧವಿಪಾಕವಾರಮೇವ ಕಮ್ಮಂ ಯಥಾವೇದನೀಯಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸನ್ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ಹೋತೀತಿ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಖೇಪೇತಬ್ಬಕಮ್ಮಸಮ್ಭವತೋ ವಾಸೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ವುತ್ಥಂ ಸುವುತ್ಥಮೇವ ಹೋತೀತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಓಕಾಸೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ ತೇಸು ತೇಸು ಭವೇಸು ಆಯತಿಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಓಕಾಸೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯ.

ಇದಾನಿ ತಂ ಯಥಾವೇದನೀಯಕಮ್ಮಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಂ ಥೋಕಂ ಮನ್ದಂ ಲಾಮಕಂ. ತಾದಿಸಂಯೇವಾತಿ ತಂಸರಿಕ್ಖಕಮೇವ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇಯೇವ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಂ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭನ್ತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಹೋತಿ. ನಾಣುಪಿ ಖಾಯತೀತಿ ದುತಿಯೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಣುಪಿ ನ ಖಾಯತಿ, ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ದುತಿಯೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ¶ ವಿಪಾಕಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಹುದೇವಾತಿ ¶ ಬಹುಕಂ ಪನ ವಿಪಾಕಂ ಕಿಮೇವ ದಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಭಾವಿತಕಾಯೋತಿಆದೀಹಿ ಕಾಯಭಾವನಾರಹಿತೋ ವಟ್ಟಗಾಮೀ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಪರಿತ್ತೋತಿ ಪರಿತ್ತಗುಣೋ. ಅಪ್ಪಾತುಮೋತಿ ಆತುಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಹನ್ತೇಪಿ ಗುಣಪರಿತ್ತತಾಯ ಅಪ್ಪಾತುಮೋಯೇವ. ಅಪ್ಪದುಕ್ಖವಿಹಾರೀತಿ ಅಪ್ಪಕೇನಪಿ ಪಾಪೇನ ದುಕ್ಖವಿಹಾರೀ. ಭಾವಿತಕಾಯೋತಿಆದೀಹಿ ಖೀಣಾಸವೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಸೋ ಹಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಕಾಯಭಾವನಾಯ ಭಾವಿತಕಾಯೋ ನಾಮ. ಕಾಯಸ್ಸ ವಾ ವಡ್ಢಿತತ್ತಾ ಭಾವಿತಕಾಯೋ. ಭಾವಿತಸೀಲೋತಿ ವಡ್ಢಿತಸೀಲೋ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಞ್ಚದ್ವಾರಭಾವನಾಯ ವಾ ಭಾವಿತಕಾಯೋ. ಏತೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ, ಭಾವಿತಸೀಲೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇಸಾನಿ ತೀಣಿ ಸೀಲಾನಿ. ಅಪರಿತ್ತೋತಿ ನ ಪರಿತ್ತಗುಣೋ. ಮಹತ್ತೋತಿ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪರಿತ್ತೇಪಿ ಗುಣಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹತ್ತೋ. ಅಪ್ಪಮಾಣವಿಹಾರೀತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಮೇವ. ಸೋ ಹಿ ಪಮಾಣಕರಾನಂ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಮಾಣವಿಹಾರೀ ನಾಮ.

ಪರಿತ್ತೇತಿ ಖುದ್ದಕೇ. ಉದಕಮಲ್ಲಕೇತಿ ಉದಕಸರಾವೇ. ಓರಬ್ಭಿಕೋತಿ ಉರಬ್ಭಸಾಮಿಕೋ. ಉರಬ್ಭಘಾತಕೋತಿ ಸೂನಕಾರೋ. ಜಾಪೇತುಂ ವಾತಿ ಧನಜಾನಿಯಾ ಜಾಪೇತುಂ. ಝಾಪೇತುನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ. ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ವಾ ಕಾತುನ್ತಿ ಯಥಾ ಇಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಕಾತುಂ. ಉರಬ್ಭಧನನ್ತಿ ಏಳಕಅಗ್ಘನಕಮೂಲಂ. ಸೋ ಪನಸ್ಸ ಸಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ದೇತಿ. ನೋ ಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ಗೀವಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಾಪೇತಿ. ಸೇಸಂ ¶ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ.

೧೦. ಪಂಸುಧೋವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೨. ದಸಮೇ ಧೋವತೀತಿ ವಿಕ್ಖಾಲೇತಿ. ಸನ್ಧೋವತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಧೋವತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಧೋವತಿ. ನಿದ್ಧೋವತೀತಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಧೋವತಿ. ಅನಿದ್ಧನ್ತಕಸಾವನ್ತಿ ಅನೀಹತದೋಸಂ ಅನಪನೀತಕಸಾವಂ. ಪಭಙ್ಗೂತಿ ಪಭಿಜ್ಜನಸಭಾವಂ, ಅಧಿಕರಣೀಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮುಟ್ಠಿಕಾಯ ಪಹಟಮತ್ತಂ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಪಟ್ಟಿಕಾಯಾತಿ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟಕಾಯ. ಗೀವೇಯ್ಯಕೇತಿ ಗೀವಾಲಙ್ಕಾರೇ.

ಅಧಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ. ಅನುಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ. ಸಚೇತಸೋತಿ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ. ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋತಿ ಪಣ್ಡಿತಜಾತಿಕೋ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀಸು ಕಾಮೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ. ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕಾ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸವಿತಕ್ಕಾ ನಾಮ. ಞಾತಿವಿತಕ್ಕಾದೀಸು ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾ ಬಹೂ ಪುಞ್ಞವನ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಞಾತಕೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ¶ ವಿತಕ್ಕೋ ಞಾತಿವಿತಕ್ಕೋ. ‘‘ಅಸುಕೋ ಜನಪದೋ ಖೇಮೋ ಸುಭಿಕ್ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಜನಪದಮಾರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಜನಪದವಿತಕ್ಕೋ. ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಂ ಪರೇ ನ ಅವಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಅನವಞ್ಞತ್ತಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ನಾಮ. ಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾವಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾ ನಾಮ ದಸವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿತಕ್ಕಾ. ಸೋ ಹೋತಿ ಸಮಾಧಿ ನ ಚೇವ ಸನ್ತೋತಿ ಸೋ ಅವಸಿಟ್ಠಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಾಧಿ ಅವೂಪಸನ್ತಕಿಲೇಸತ್ತಾ ಸನ್ತೋ ನ ಹೋತಿ. ನ ಪಣೀತೋತಿ ನ ಅತಪ್ಪಕೋ. ನಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲದ್ಧೋತಿ ¶ ನ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಲದ್ಧೋ. ನ ಏಕೋದಿಭಾವಾಧಿಗತೋತಿ ನ ಏಕಗ್ಗಭಾವಪ್ಪತ್ತೋ. ಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತೋತಿ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಾರೇತ್ವಾ ವಾರಿತೋ, ನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಛಿನ್ನನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಕಿಲೇಸೇ ಪನ ವಾರೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ.

ಹೋತಿ ¶ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಯೋ ನಾಮ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ ಆಹಾರಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇನಾಸನಸಪ್ಪಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಸಪ್ಪಾಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಪ್ಪಾಯಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಕಾಲೋ. ಯಂ ತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ. ಅಜ್ಝತ್ತಂಯೇವ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ತನಿಯೇವ ತಿಟ್ಠತಿ. ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಞ್ಹಿ ಇಧ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನಾಮ. ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಪಹಾಯ ಏಕಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಗೋಚರೇಯೇವ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸನ್ನಿಸೀದತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ನಿಸೀದತಿ. ಏಕೋದಿ ಹೋತೀತಿ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾಧಿಯತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆಧಿಯತಿ. ಸನ್ತೋತಿಆದೀಸು ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೇನ ಸನ್ತೋ. ಅತಪ್ಪಕಟ್ಠೇನ ಪಣೀತೋ. ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಲದ್ಧೋ. ಏಕಗ್ಗಭಾವಂ ಗತತ್ತಾ ಏಕೋದಿಭಾವಾಧಿಗತೋ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಛಿನ್ನನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಾರೇತ್ವಾ ವಾರಿತೋತಿ ನ ಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ. ಸತಿ ಸತಿಆಯತನೇತಿ ಪುಬ್ಬಹೇತುಸಙ್ಖಾತೇ ಚೇವ ಇದಾನಿ ಚ ಪಟಿಲದ್ಧಬ್ಬೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದಿಭೇದೇ ಚ ಸತಿ ಸತಿಕಾರಣೇ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ¶ ಪನ ಅಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೬೫ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿಆದಿ ಚೇತ್ಥ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೧. ನಿಮಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೩. ಏಕಾದಸಮೇಪಿ ¶ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಮೇವ. ತೀಣಿ ನಿಮಿತ್ತಾನೀತಿ ತೀಣಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಕಾಲೇನ ಕಾಲನ್ತಿ ಕಾಲೇ ಕಾಲೇ, ಯುತ್ತಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬನ್ತಿಆದೀಸು ತಂ ತಂ ಕಾಲಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಏಕಗ್ಗತಾಯ ಯುತ್ತಕಾಲೇ ಏಕಗ್ಗತಾ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಾ. ಏಕಗ್ಗತಾ ಹಿ ಇಧ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ತತ್ರ ವಚನತ್ಥೋ – ಸಮಾಧಿಯೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಗ್ಗಹೋತಿ ಪನ ವೀರಿಯಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವಸ್ಸ. ತಸ್ಮಾ ¶ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಯುತ್ತಕಾಲೇ ವೀರಿಯಂ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಂ, ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಯುತ್ತಕಾಲೇ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೇ ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ. ಠಾನಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕೋಸಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತಿ ಯೇನ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕೋಸಜ್ಜಭಾವೇ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತಂಯೇವ ಮನಸಿ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಞಾಣಜವಂ ಉಪೇಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲತ್ಥಾಯ.

ಉಕ್ಕಂ ಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲಂ ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಆಲಿಮ್ಪೇಯ್ಯಾತಿ ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಾರೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ ನಾಳಿಕಾಯ ಧಮನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಂ ಗಾಹಾಪೇಯ್ಯ. ಉಕ್ಕಾಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರೇ ವಿಯೂಹಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರಮತ್ಥಕೇ ವಾ ಠಪೇಯ್ಯ, ಮೂಸಾಯ ವಾ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ. ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಪಕ್ಕಾಪಕ್ಕಭಾವಂ ಉಪಧಾರೇತಿ.

ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಯತಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಠಪೀಯತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ದಸ್ಸಿತೋ. ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಲೋಣಕಪಲ್ಲವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೩. ತತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ

(೧೧) ೧. ಸಮ್ಬೋಧವಗ್ಗೋ

೧. ಪುಬ್ಬೇವಸಮ್ಬೋಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೪. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಪುಬ್ಬೇವ ಸಮ್ಬೋಧಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇವ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಅಪರಭಾಗೇಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಚತುಸಚ್ಚಸ್ಸ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋತಿ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಆರಭನ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ, ಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಲಗ್ಗಸ್ಸೇವ ಸತೋ. ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನೇನ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮಿದ್ಧಿತೋ ಪಭುತಿ ತಥಾಗತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸತ್ತೋ ಲಗ್ಗೋ ‘‘ಪತ್ತಬ್ಬಾ ಮಯಾ ಏಸಾ’’ತಿ ತದಧಿಗಮಾಯ ಪರಕ್ಕಮಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋಯೇವ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೋ ನು ಖೋತಿ ಕತಮೋ ನು ಖೋ. ಲೋಕೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ. ಅಸ್ಸಾದೋತಿ ಮಧುರಾಕಾರೋ. ಆದೀನವೋತಿ ಅನಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಾಕಾರೋ. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಏವಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಮಯ್ಹಂ. ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಆರಬ್ಭ ಪಟಿಚ್ಚ ಛನ್ದರಾಗೋ ವಿನಯಂ ಗಚ್ಛತಿ ಪಹೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಂ ಲೋಕನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಇದಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಲೋಕತೋ ನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಲೋಕನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಾವಕೀವನ್ತಿ ¶ ಯತ್ತಕಂ ಪಮಾಣಂ ಕಾಲಂ. ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅಞ್ಞಾಸಿಂ. ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೨. ಪಠಮಅಸ್ಸಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೫. ದುತಿಯೇ ಅಸ್ಸಾದಪರಿಯೇಸನಂ ಅಚರಿನ್ತಿ ಅಸ್ಸಾದಪರಿಯೇಸನತ್ಥಾಯ ಅಚರಿಂ. ಕುತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ? ಸುಮೇಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ. ಸುದಿಟ್ಠೋತಿ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತಿಯಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೪. ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೭. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ¶ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅರಿಯಫಲಂ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೇನ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ, ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞತ್ಥೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಾನಿ. ಇಮೇಸು ಪನ ಚತೂಸುಪಿ ಸುತ್ತೇಸು ಖನ್ಧಲೋಕೋವ ಕಥಿತೋ.

೫. ರುಣ್ಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೮. ಪಞ್ಚಮಂ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ಕತರಾಯ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ? ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅನಾಚಾರೇ. ತೇ ಕಿರ ಗಾಯನ್ತಾ ನಚ್ಚನ್ತಾ ಹಸನ್ತಾ ವಿಚರಿಂಸು. ಭಿಕ್ಖೂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆರೋಚಯಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಓವಾದತ್ಥಾಯ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ರುಣ್ಣನ್ತಿ ರೋದಿತಂ. ಉಮ್ಮತ್ತಕನ್ತಿ ಉಮ್ಮತ್ತಕಕಿರಿಯಾ. ಕೋಮಾರಕನ್ತಿ ಕುಮಾರಕೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ. ದನ್ತವಿದಂಸಕಹಸಿತನ್ತಿ ದನ್ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಾಣಿಂ ಪಹರನ್ತಾನಂ ಮಹಾಸದ್ದೇನ ಹಸಿತಂ. ಸೇತುಘಾತೋ ಗೀತೇತಿ ಗೀತೇ ವೋ ಪಚ್ಚಯಘಾತೋ ಹೋತು, ಸಹೇತುಕಂ ಗೀತಂ ಪಜಹಥಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ನಚ್ಚೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಲನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಪ್ಪಮೋದಿತಾನಂ ಸತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾರಣಂ, ಕೇನಚಿದೇವ ಕಾರಣೇನ ಪಮುದಿತಾನಂ ಸನ್ತಾನಂ. ಸಿತಂ ಸಿತಮತ್ತಾಯಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿತಕಾರಣೇ ಸತಿ ಯಂ ಸಿತಂ ಕರೋಥ, ತಂ ವೋ ಸಿತಮತ್ತಾಯ ಅಗ್ಗದನ್ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಮತ್ತದಸ್ಸನಾಯಯೇವ ¶ ಯುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೬. ಅತಿತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೯. ಛಟ್ಠೇ ಸೋಪ್ಪಸ್ಸಾತಿ ನಿದ್ದಾಯ. ಪಟಿಸೇವನಾಯ ನತ್ಥಿ ತಿತ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಟಿಸೇವತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ರುಚ್ಚತಿಯೇವಾತಿ ತಿತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಚೇ ಹಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕಂ ಸುರಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಸುರಾಸೋಣ್ಡೋ ಚ ಮಚ್ಛೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಚರನ್ತಸ್ಸಪಿ ಸಯನ್ತಸ್ಸಪಿ ತಿತ್ತಿ ನಾಮ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೭. ಅರಕ್ಖಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೦. ಸತ್ತಮೇ ಅವಸ್ಸುತಂ ಹೋತೀತಿ ತಿನ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ಭದ್ದಕಂ ಮರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಅಪಾಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಚ್ಚಯತಾಯ ನ ಲದ್ಧಕಂ ಹೋತಿ. ಕಾಲಕಿರಿಯಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಸಗ್ಗೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಚ್ಚಯತಾಯ ¶ ಭದ್ದಕಂ ಹೋತಿ ¶ ಲದ್ಧಕಂ. ತಂ ಪನ ಏಕನ್ತೇನ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂಯೇವ ವಟ್ಟತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೮. ಬ್ಯಾಪನ್ನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೧. ಅಟ್ಠಮೇ ಬ್ಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಪಕತಿಭಾವಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

೯. ಪಠಮನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೨. ನವಮೇ ನಿದಾನಾನೀತಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯಾತಿ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನಂ ಪಿಣ್ಡಕರಣತ್ಥಾಯ. ಲೋಭಪಕತನ್ತಿ ಲೋಭೇನ ಪಕತಂ. ಸಾವಜ್ಜನ್ತಿ ಸದೋಸಂ. ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಸಮುದಯಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯ ಪಿಣ್ಡಕರಣತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ನ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮನಿರೋಧಾಯಾತಿ ತಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನಂ ನಿರೋಧತ್ಥಾಯ ನ ಸಂವತ್ತತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ¶ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯಾತಿ ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯತ್ಥಾಯ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೦. ದುತಿಯನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೩. ದಸಮೇ ಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನಮೇವ. ಛನ್ದರಾಗಟ್ಠಾನಿಯೇತಿ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತೇ. ಆರಬ್ಭಾತಿ ಆಗಮ್ಮ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ. ಛನ್ದೋತಿ ತಣ್ಹಾಛನ್ದೋ. ಯೋ ಚೇತಸೋ ಸಾರಾಗೋತಿ ಯೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ರಾಗೋ ರಜ್ಜನಾ ರಜ್ಜಿತತ್ತಂ, ಏತಮಹಂ ಸಂಯೋಜನಂ ವದಾಮಿ, ಬನ್ಧನಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನಂ. ತದಭಿನಿವತ್ತೇತೀತಿ ತಂ ಅಭಿನಿವತ್ತೇತಿ. ಯದಾ ವಾ ತೇನ ವಿಪಾಕೋ ಞಾತೋ ಹೋತಿ ವಿದಿತೋ, ತದಾ ತೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮೇ ತಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಅಭಿನಿವತ್ತೇತಿ. ಇಮಿನಾ ಚ ಪದೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ, ತದಭಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೋ. ಚೇತಸಾ ಅಭಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಮಗ್ಗೋವ. ಪಞ್ಞಾಯ ಅತಿವಿಜ್ಝ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ.

ಸಮ್ಬೋಧವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

(೧೨) ೨. ಆಪಾಯಿಕವಗ್ಗೋ

೧. ಆಪಾಯಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೪. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಅಪಾಯಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಆಪಾಯಿಕಾ. ನಿರಯಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನೇರಯಿಕಾ. ಇದಮಪ್ಪಹಾಯಾತಿ ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞತಾದಿಂ ಪಾಪಧಮ್ಮತ್ತಯಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ. ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋತಿ ¶ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿರೂಪಕೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಆಕಪ್ಪಂ ಅವಿಜಹನೇನ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ಏವಂಪಟಿಞ್ಞೋ. ಅನುದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ಅಕ್ಕೋಸತಿ ಪರಿಭಾಸತಿ ಚೋದೇತಿ. ನತ್ಥಿ ಕಾಮೇಸು ದೋಸೋತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ದೋಸೋ. ಪಾತಬ್ಯತನ್ತಿ ಪಿವಿತಬ್ಬತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತಂ ನಿರಾಸಙ್ಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪಿಪಾಸಿತಸ್ಸ ಪಾನೀಯಪಿವನಸದಿಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೨. ದುಲ್ಲಭಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೫. ದುತಿಯೇ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದೀತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಮಯ್ಹಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ತೇನ ಕತಕಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಕರಣಕಪುಗ್ಗಲೋ.

೩. ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೬. ತತಿಯೇ ಸುಖೇನ ಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಸುಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ. ದುಕ್ಖೇನ ಮೇತಬ್ಬೋತಿ ದುಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ. ಪಮೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ. ಉನ್ನಳೋತಿ ಉಗ್ಗತನಳೋ, ತುಚ್ಛಮಾನಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಪಲೋತಿ ಪತ್ತಮಣ್ಡನಾದಿನಾ ಚಾಪಲ್ಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಮುಖರೋತಿ ಮುಖಖರೋ. ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚೋತಿ ಅಸಞ್ಞತವಚನೋ. ಅಸಮಾಹಿತೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾರಹಿತೋ. ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಭನ್ತಚಿತ್ತೋ ಭನ್ತಗಾವಿಭನ್ತಮಿಗಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ. ಪಾಕತಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ವಿವಟಿನ್ದ್ರಿಯೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೪. ಆನೇಞ್ಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೭. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ತದಸ್ಸಾದೇತೀತಿ ತಂ ಝಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ. ತಂ ನಿಕಾಮೇತೀತಿ ತದೇವ ಪತ್ಥೇತಿ. ತೇನ ಚ ವಿತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ತೇನ ಝಾನೇನ ತುಟ್ಠಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ರ ಠಿತೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಝಾನೇ ಠಿತೋ. ತದಧಿಮುತ್ತೋತಿ ತತ್ಥೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ. ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರೀತಿ ತೇನ ಬಹುಲಂ ವಿಹರನ್ತೋ. ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಹಭಾವಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ನಿರಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತೀತಿಆದಿ ನಿರಯಾದೀಹಿ ಅವಿಪ್ಪಮುತ್ತತ್ತಾ ಅಪರಪರಿಯಾಯವಸೇನ ತತ್ಥ ಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ¶ ಹಿ ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನತೋ ಬಲವತರಂ ಅಕುಸಲಂ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನ ಅನನ್ತರಂ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ. ಭಗವತೋ ಪನ ಸಾವಕೋತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮೀನಂ ಅಞ್ಞತರೋ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಭವೇತಿ ತತ್ಥೇವ ಅರೂಪಭವೇ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ. ಅಧಿಪ್ಪಯಾಸೋತಿ ಅಧಿಕಪ್ಪಯೋಗೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿಜ್ಝಾನಂ ಕಥಿತಂ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ತದೇವ ಉಪಪತ್ತಿಜ್ಝಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಞ್ಚ ಕಥಿತಂ.

೫. ವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೮. ಪಞ್ಚಮೇ ಸೀಲವಿಪತ್ತೀತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ವಿಪನ್ನಾಕಾರೋ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿ ದಿನ್ನಸ್ಸ ಫಲಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಯಿಟ್ಠಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾಯೋಗೋ. ಹುತನ್ತಿ ಪಹೇಣಕಸಕ್ಕಾರೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಮ್ಪಿ ಉಭಯಂ ಫಲಾಭಾವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನನ್ತಿ ಸುಕತದುಕ್ಕತಾನಂ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋತಿ ಯಂ ಫಲನ್ತಿ ವಾ ವಿಪಾಕೋತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ನತ್ಥಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋತಿ ಪರಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ನತ್ಥಿ, ನತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋತಿ ಇಧ ಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ಪರಲೋಕೋ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನತ್ಥಿ ಮಾತಾ ನತ್ಥಿ ಪಿತಾತಿ ತೇಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಫಲಾಭಾವವಸೇನ ವದತಿ. ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾತಿ ಚವಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ಸಮ್ಪದಾತಿ ಪಾರಿಪೂರಿಯೋ. ಸೀಲಸಮ್ಪದಾತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣಅವೇಕಲ್ಲಭಾವೋ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೬. ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೯. ಛಟ್ಠೇ ¶ ¶ ಅಪಣ್ಣಕೋ ಮಣೀತಿ ಛಹಿ ತಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಾಸಕೋ. ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸೀಲಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಥಿತಂ. ಸತ್ತಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೮. ಪಠಮಸೋಚೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೧. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಸೋಚೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಸುಚಿಭಾವಾ. ಕಾಯಸೋಚೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಸುಚಿಭಾವೋ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮೇಸು ಪನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚತೂಸು ಸುತ್ತೇಸು ಅಗಾರಿಕಪಟಿಪದಾ ಕಥಿತಾ. ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮೀನಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ.

೯. ದುತಿಯಸೋಚೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೨. ನವಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನ್ತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ. ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಗಾಥಾಯ ಪನ ಕಾಯಸುಚಿನ್ತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಸುಚಿಂ, ಕಾಯೇನ ವಾ ಸುಚಿಂ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನಿನ್ಹಾತಪಾಪಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಪೇ ನಿನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಧೋವಿತ್ವಾ ಠಿತಂ. ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನಪಿ ಗಾಥಾಯಪಿ ಖೀಣಾಸವೋವ ಕಥಿತೋತಿ.

೧೦. ಮೋನೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೩. ದಸಮೇ ಮೋನೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಮುನಿಭಾವಾ. ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಮುನಿಭಾವೋ ಸಾಧುಭಾವೋ ಪಣ್ಡಿತಭಾವೋ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇದಂ ತಿವಿಧಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನಂ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ ನಾಮ. ಅಪಿಚ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯಸುಚರಿತಮ್ಪಿ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ, ತಥಾ ಕಾಯಾರಮ್ಮಣಂ ¶ ಞಾಣಂ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ, ಕಾಯಪರಿಞ್ಞಾ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ, ಪರಿಞ್ಞಾಸಹಗತೋ ಮಗ್ಗೋ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ, ಕಾಯೇ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ, ಕಾಯಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ. ವಚೀಮೋನೇಯ್ಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಯಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ – ಯಥಾ ಇಧ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿ, ಏವಂ ತತ್ಥ ವಚೀಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿ ವಚೀಮೋನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಮನೋಮೋನೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥಂ ಞತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಮನೋಮೋನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಾಯಮುನಿನ್ತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಮುನಿಂ ಉತ್ತಮಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಕಾಯೇನ ವಾ ಮುನಿಂ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಬ್ಬಪ್ಪಹಾಯಿನನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಂ. ಖೀಣಾಸವೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಹಾಯೀ ನಾಮಾತಿ.

ಆಪಾಯಿಕವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

(೧೩) ೩. ಕುಸಿನಾರವಗ್ಗೋ

೧. ಕುಸಿನಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೪. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಕುಸಿನಾರಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ಬಲಿಹರಣೇ ವನಸಣ್ಡೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ವನಸಣ್ಡೇ. ತತ್ಥ ಕಿರ ಭೂತಬಲಿಕರಣತ್ಥಂ ಬಲಿಂ ಹರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬಲಿಹರಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಕಙ್ಖಮಾನೋತಿ ಇಚ್ಛಮಾನೋ. ಸಹತ್ಥಾತಿ ಸಹತ್ಥೇನ. ಸಮ್ಪವಾರೇತೀತಿ ಅಲಂ ಅಲನ್ತಿ ವಾಚಾಯ ಚೇವ ಹತ್ಥವಿಕಾರೇನ ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತಿ. ಸಾಧು ವತ ಮಾಯನ್ತಿ ಸಾಧು ವತ ಮಂ ಅಯಂ. ಗಥಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾಗೇಧೇನ ಗಥಿತೋ. ಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ¶ ತಣ್ಹಾಮುಚ್ಛನಾಯಯೇವ ಮುಚ್ಛಿತೋ. ಅಜ್ಝೋಪನ್ನೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ. ಅನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞೋತಿ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಹಾಯ ಸಂಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ನ ತಾದಿಸೋ, ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗೋ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞೋ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೨. ಭಣ್ಡನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೫. ದುತಿಯೇ ಪಜಹಿಂಸೂತಿ ಪಜಹನ್ತಿ. ಬಹುಲಮಕಂಸೂತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಇಧಾಪಿ ತಯೋ ವಿತಕ್ಕಾ ಮಿಸ್ಸಕಾವ ಕಥಿತಾ.

೩. ಗೋತಮಕಚೇತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೬. ತತಿಯೇ ಗೋತಮಕೇ ಚೇತಿಯೇತಿ ಗೋತಮಕಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇ. ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಕದಾಚಿ ಚಾಪಾಲೇ ಚೇತಿಯೇ, ಕದಾಚಿ ಸಾರನ್ದದೇ, ಕದಾಚಿ ಬಹುಪುತ್ತೇ, ಕದಾಚಿ ಗೋತಮಕೇತಿ ಏವಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ದೇವಕುಲೇಸುಯೇವ ವಿಹಾಸಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಾಲೇ ವೇಸಾಲಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಗೋತಮಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನಟ್ಠಾನೇ ವಿಹಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಗೋತಮಕೇ ಚೇತಿಯೇ’’ತಿ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಸುತ್ತಂ ಅವೋಚ.

ಇದಞ್ಚ ¶ ಭಗವತಾ ಸುತ್ತಂ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕತರಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ? ಮೂಲಪರಿಯಾಯಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೧ ಆದಯೋ). ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪಬ್ಬಜಿತಾ ಅತ್ತನಾ ¶ ಉಗ್ಗಹಿತಬುದ್ಧವಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾನನಮದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಗ್ಗಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ – ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಕಥೇನ್ತೋ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಞಾತಮೇವ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸತ್ಥಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಮುಖಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ ದೇಸೇಸಿ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದೇಸನಾಯ ನೇವ ಆಗತಟ್ಠಾನಂ, ನ ಗತಟ್ಠಾನಂ ಅದ್ದಸಂಸು. ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ‘ಮಯ್ಹಂ ಕಥಾ ನಿಯ್ಯಾತೀ’ತಿ ಮುಖಸಮ್ಪತ್ತಮೇವ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಮನಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಆರಭಿ.

ತತ್ಥ ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಇಮೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ¶ ಧಾತುಯೋ, ಬಾವೀಸತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ, ನವ ಹೇತೂ, ಸತ್ತ ಫಸ್ಸಾ, ಸತ್ತ ವೇದನಾ, ಸತ್ತ ಚೇತನಾ, ಸತ್ತ ಸಞ್ಞಾ, ಸತ್ತ ಚಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ, ತಥಾ – ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನಿದಾನನ್ತಿ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಮೇವ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಮಿ, ನೋ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಂ. ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಹರಣೇನ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಮೇವ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಮಿ, ನೋ ಅಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ. ಅಲಞ್ಚ ಪನ ವೋತಿ ಯುತ್ತಞ್ಚ ಪನ ತುಮ್ಹಾಕಂ. ತುಟ್ಠಿಯಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಗುಣತೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಯುತ್ತಮೇವ ತುಟ್ಠಿಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥಾತಿ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಪಥವಿಕಮ್ಪೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇಪಿ ಅಹೋಸಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಕಿರ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಅಭಿರುಳ್ಹೇ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ಉತ್ತರಭಾಗೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಭವಗ್ಗಂ ಅಭಿಹನನ್ತೋ ವಿಯ. ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಂ ಗತೇ ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ಪಾಚೀನಭಾಗೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಭವಗ್ಗಂ ಅಭಿಹನನ್ತೋ ವಿಯ. ಉತ್ತರದಿಸಂ ಗತೇ ಉತ್ತರದಿಸಾಭಾಗೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ವಿಯ, ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಭವಗ್ಗಂ ಅಭಿಹನನ್ತೋ ವಿಯ. ಪಾಚೀನದಿಸಂ ಗತೇ ಪಾಚೀನದಿಸಾಭಾಗೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ವಿಯ, ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಭವಗ್ಗಂ ಅಭಿಹನನ್ತೋ ವಿಯ. ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋಪಿ ಸಕಿಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ವಿಯ, ಸಕಿಂ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಭವಗ್ಗಂ ಅಭಿಹನನ್ತೋ ವಿಯ. ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದಿವಸೇ ಏವಂ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೀ ಮಹಾಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ.

೪. ಭರಣ್ಡುಕಾಲಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೭. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ¶ ಕೇವಲಕಪ್ಪನ್ತಿ ಸಕಲಕಪ್ಪಂ. ಅನ್ವಾಹಿಣ್ಡನ್ತೋತಿ ವಿಚರನ್ತೋ. ನಾದ್ದಸಾತಿ ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ನ ಅದ್ದಸ? ಅಯಂ ಕಿರ ಭರಣ್ಡು ಕಾಲಾಮೋ ಸಕ್ಯಾನಂ ಅಗ್ಗಪಿಣ್ಡಂ ಖಾದನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ತಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಕಾಲೇ ಏಕಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಮುಟ್ಠಹಿಸ್ಸತೀತಿ ¶ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ, ಯಥಾ ಅಞ್ಞೋ ಆವಸಥೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ತಸ್ಮಾ ನ ಅದ್ದಸ. ಪುರಾಣಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಪೋರಾಣಕೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ. ಸೋ ಕಿರ ಆಳಾರಕಾಲಾಮಕಾಲೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಸ್ಸಮೇ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಸನ್ಥರಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಹೀತಿ ಸನ್ಥರಿತಬ್ಬಂ ಸನ್ಥರಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ಥರಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾತಿ ಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚಕೇ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ. ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ನ ರೂಪಾನಂ ಪರಿಞ್ಞನ್ತಿ ರೂಪಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಭೂತಂ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ನ ವೇದನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞನ್ತಿ ವೇದನಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ನಿಟ್ಠಾತಿ ಗತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ. ಉದಾಹು ಪುಥೂತಿ ಉದಾಹು ನಾನಾ.

೫. ಹತ್ಥಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೮. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಖಯಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಅಬ್ಭನುಮೋದನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ರತ್ತಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ, ಚಿರನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ಉದ್ದಿಸತು, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋ ಚ ಪಣೀತತರೋ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೦) ಸುನ್ದರೇ.

‘‘ಕೋ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೫೭) –

ಏವಮಾದೀಸು ಅಭಿರೂಪೇ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೫) ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ. ಇಧ ಪನ ಸುನ್ದರೇ. ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ಇಟ್ಠಾಯ ಕನ್ತಾಯ ಮನಾಪಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾತಿ ಇಧ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಅಭಿರೂಪೇ, ವಣ್ಣಸದ್ದೋ ¶ ಪನ ಛವಿಥುತಿಕುಲವಗ್ಗಕಾರಣಸಣ್ಠಾನಪಮಾಣರೂಪಾಯತನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋಸಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ¶ ¶ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೯; ಸು. ನಿ. ೫೫೩) ಛವಿಯಂ. ‘‘ಕದಾ ಸಞ್ಞೂಳ್ಹಾ ಪನ ತೇ ಗಹಪತಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೭೭) ಥುತಿಯಂ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೧೫) ಕುಲವಗ್ಗೇ. ‘‘ಅಥ ಕೇನ ನು ವಣ್ಣೇನ, ಗನ್ಧತ್ಥೇನೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೪) ಕಾರಣೇ. ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೮) ಸಣ್ಠಾನೇ. ‘‘ತಯೋ ಪತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೬೦೨) ಪಮಾಣೇ. ‘‘ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ರೂಪಾಯತನೇ. ಸೋ ಇಧ ಛವಿಯಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾತಿ ಅಭಿರೂಪಚ್ಛವಿ, ಇಟ್ಠವಣ್ಣಾ ಮನಾಪವಣ್ಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಕೇವಲಕಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲಸದ್ದೋ ಅನವಸೇಸಯೇಭುಯ್ಯಾಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸಾನತಿರೇಕದಳ್ಹತ್ಥವಿಸಂಯೋಗಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧) ಅನವಸೇಸತಾ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಾ ಚ ಅಙ್ಗಮಗಧಾ ಪಹೂತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಆದಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮಹಾವ. ೪೩) ಯೇಭುಯ್ಯತಾ. ‘‘ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ವಿಭ. ೨೨೫) ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸತಾ. ‘‘ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕಂ ನೂನ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮಹಾವ. ೨೪೪) ಅನತಿರೇಕತಾ. ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ, ಭನ್ತೇ, ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಬಾಹಿಯೋ ನಾಮ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಠಿತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೩) ದಳ್ಹತ್ಥತಾ. ‘‘ಕೇವಲೀ ವುಸಿತವಾ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫೭) ವಿಸಂಯೋಗೋ. ಇಧ ¶ ಪನ ಅನವಸೇಸತಾ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಕಪ್ಪಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಅಭಿಸದ್ದಹನವೋಹಾರಕಾಲಪಞ್ಞತ್ತಿಛೇದನವಿಕಪ್ಪಲೇಸಸಮನ್ತಭಾವಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಓಕಪ್ಪನಿಯಮೇತಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ, ಯಥಾ ತಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಅಭಿಸದ್ದಹನಮತ್ಥೋ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಹಿ ಸಮಣಕಪ್ಪೇಹಿ ಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ. ೨೫೦) ವೋಹಾರೋ. ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಕಾಲೋ. ‘‘ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೧೦೯೮; ಚೂಳನಿ. ಕಪ್ಪಮಾಣವಪುಚ್ಛಾ ೧೧೭, ಕಪ್ಪಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೬೧) ಪಞ್ಞತ್ತಿ ¶ . ‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಜಾ. ೨.೨೨.೧೩೬೮; ವಿ. ವ. ೧೦೯೪) ಛೇದನಂ. ‘‘ಕಪ್ಪತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ. ೪೪೬) ವಿಕಪ್ಪೋ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಪ್ಪೋ ನಿಪಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೮೦) ಲೇಸೋ. ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ವೇಳುವನಂ ¶ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೪) ಸಮನ್ತಭಾವೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸಮನ್ತಭಾವೋ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಮಾ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಜೇತವನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನವಸೇಸಂ ಸಮನ್ತತೋ ಜೇತವನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಓಭಾಸೇತ್ವಾತಿ ಆಭಾಯ ಫರಿತ್ವಾ. ವಾಲುಕಾಯಾತಿ ಸಣ್ಹಾಯ ವಾಲುಕಾಯ. ನ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ಓಳಾರಿಕನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವತಾಯ ಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಅತ್ತಭಾವೋ ಓಳಾರಿಕೋ ಮಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಪಥವೀ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಧಮ್ಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಉಗ್ಗಹಿತಬುದ್ಧವಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಪ್ಪವತ್ತಿನೋ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಸಜ್ಝಾಯಮೂಳ್ಹಕಾ ವಾಚಾ ಪರಿಹೀನಾಯೇವ ಅಹೇಸುಂ. ಅಪ್ಪಟಿವಾನೋತಿ ¶ ಅನಿವತ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ.

ದಸ್ಸನಸ್ಸಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಸ್ಸನಸ್ಸ. ಉಪಟ್ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ. ಅಧಿಸೀಲನ್ತಿ ದಸವಿಧಂ ಸೀಲಂ. ತಞ್ಹಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ಉಪಾದಾಯ ಅಧಿಸೀಲನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅವಿಹಂ ಗತೋತಿ ಅವಿಹಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಸ್ಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೬. ಕಟುವಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨೯. ಛಟ್ಠೇ ಗೋಯೋಗಪಿಲಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ಗಾವೀನಂ ವಿಕ್ಕಯಟ್ಠಾನೇ ಉಟ್ಠಿತಪಿಲಕ್ಖಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ. ರಿತ್ತಸ್ಸಾದನ್ತಿ ಝಾನಸುಖಾಭಾವೇನ ರಿತ್ತಸ್ಸಾದಂ. ಬಾಹಿರಸ್ಸಾದನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣಸುಖವಸೇನ ಬಾಹಿರಸ್ಸಾದಂ. ಕಟುವಿಯನ್ತಿ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಂ. ಆಮಗನ್ಧೇನಾತಿ ಕೋಧಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿಸ್ಸಗನ್ಧೇನ. ಅವಸ್ಸುತನ್ತಿ ತಿನ್ತಂ. ಮಕ್ಖಿಕಾತಿ ಕಿಲೇಸಮಕ್ಖಿಕಾ. ನಾನುಪತಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಉಟ್ಠಾಯ ನ ಅನುಬನ್ಧಿಸ್ಸನ್ತಿ. ನಾನ್ವಾಸ್ಸವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನ ಖಾದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಸಂವೇಗಮಾಪಾದೀತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಜಾತೋ.

ಕಟುವಿಯಕತೋತಿ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಕತೋ. ಆರಕಾ ಹೋತೀತಿ ದೂರೇ ಹೋತಿ. ವಿಘಾತಸ್ಸೇವ ಭಾಗವಾತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸೇವ ಭಾಗೀ. ಚರೇತೀತಿ ಚರತಿ ಗಚ್ಛತಿ. ದುಮ್ಮೇಧೋತಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ, ಗಾಥಾಸು ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ. ಸತ್ತಮೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಭಾಸಿತಂ.

೮. ದುತಿಯಅನುರುದ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೧. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಇದಂ ತೇ ಮಾನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಯಂ ತೇ ನವವಿಧೇನ ವಡ್ಢಿತಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ತೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಮಿನ್ತಿ ಇದಂ ತವ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತಭಾವೋ. ಇದಂ ¶ ತೇ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಮಿನ್ತಿ ಇದಂ ತವ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ.

೯. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೨. ನವಮೇ ಆವಹನ್ತೀತಿ ನಿಯ್ಯನ್ತಿ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಆವಹತೀತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋವ ಹುತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ. ವಿವಟೋ ವಿರೋಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕತೋ ಉಭತೋ ಅತ್ತತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಕತೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ವಿವಟತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಏಕತೋ ವಿವಟಂ ನಾಮ ಅಸಾಧಾರಣಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ಉಭತೋ ವಿವಟಂ ನಾಮ ಸಾಧಾರಣಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ಅತ್ತತೋ ವಿವಟಂ ನಾಮ ಪಟಿಲದ್ಧಧಮ್ಮಗುಣೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥಕವಿವಟಂ ನಾಮ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ.

೧೦. ಲೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೩. ದಸಮೇ ಅಭಿಣ್ಹನ್ತಿ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ನಿರನ್ತರಂ. ಆಗಾಳ್ಹೇನಾತಿ ಗಾಳ್ಹೇನ ಕಕ್ಖಳೇನ. ಫರುಸೇನಾತಿ ಫರುಸವಚನೇನ. ಗಾಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಫರುಸಂ ಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಮನಾಪೇನಾತಿ ಮನಂ ಅನಲ್ಲೀಯನ್ತೇನ ಅವಡ್ಢನ್ತೇನ. ಸನ್ಧಿಯತಿಮೇವಾತಿ ಘಟಿಯತಿಯೇವ. ಸಂಸನ್ದತಿಮೇವಾತಿ ನಿರನ್ತರೋವ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮೋದತಿಮೇವಾತಿ ಏಕೀಭಾವಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಕುಸಿನಾರವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

(೧೪) ೪. ಯೋಧಾಜೀವವಗ್ಗೋ

೧. ಯೋಧಾಜೀವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೪. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಯುದ್ಧಂ ಉಪಜೀವತೀತಿ ಯೋಧಾಜೀವೋ. ರಾಜಾರಹೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ. ರಾಜಭೋಗ್ಗೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗೋ. ಅಙ್ಗನ್ತೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಹತ್ಥೋ ವಿಯ ಪಾದೋ ವಿಯ ಚ ಅವಸ್ಸಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ದೂರೇ ಪಾತೀ ಹೋತೀತಿ ಉದಕೇ ಉಸಭಮತ್ತಂ ¶ , ಥಲೇ ಅಟ್ಠುಸಭಮತ್ತಂ, ತತೋ ವಾ ಉತ್ತರಿನ್ತಿ ದೂರೇ ಕಣ್ಡಂ ಪಾತೇತಿ. ದುಟ್ಠಗಾಮಣಿಅಭಯಸ್ಸ ಹಿ ಯೋಧಾಜೀವೋ ನವಉಸಭಮತ್ತಂ ಕಣ್ಡಂ ಪಾತೇಸಿ, ಪಚ್ಛಿಮಭವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ. ಅಕ್ಖಣವೇಧೀತಿ ¶ ಅವಿರಾಧಿತವೇಧೀ, ಅಕ್ಖಣಂ ವಾ ವಿಜ್ಜು ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಪದಾಲೇತಾತಿ ಏಕತೋಬದ್ಧಂ ಫಲಕಸತಮ್ಪಿ ಮಹಿಂಸಚಮ್ಮಸತಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗುಟ್ಠಪಮಾಣಬಹಲಂ ಲೋಹಪಟ್ಟಮ್ಪಿ ಚತುರಙ್ಗುಲಬಹಲಂ ಅಸನಪದರಮ್ಪಿ ವಿದತ್ಥಿಬಹಲಂ ಉದುಮ್ಬರಪದರಮ್ಪಿ ದೀಘನ್ತೇನ ವಾಲಿಕಸಕಟಮ್ಪಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪನ್ತಿಆದಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ನೇತಂ ಮಮಾತಿಆದಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ಕಾರಣೇನ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ. ಪದಾಲೇತೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪದಾಲೇತಿ.

೨. ಪರಿಸಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೫. ದುತಿಯೇ ಉಕ್ಕಾಚಿತವಿನೀತಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿನೀತಾ ದುಬ್ಬಿನೀತಪರಿಸಾ. ಪಟಿಪುಚ್ಛಾವಿನೀತಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿನೀತಾ ಸುವಿನೀತಪರಿಸಾ. ಯಾವತಾವಿನೀತಾತಿ ಪಮಾಣವಸೇನ ವಿನೀತಾ, ಪಮಾಣಂ ಞತ್ವಾ ವಿನೀತಪರಿಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯಾವತಜ್ಝಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಪನ ಯಾವ ಅಜ್ಝಾಸಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಞತ್ವಾ ವಿನೀತಪರಿಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತಿಯಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೪. ಉಪ್ಪಾದಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೭. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತತಾತಿ ಸಭಾವಟ್ಠಿತತಾ. ಧಮ್ಮನಿಯಾಮತಾತಿ ಸಭಾವನಿಯಾಮತಾ. ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಾ. ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಾ. ದುಕ್ಖಾತಿ ಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಾ. ಅನತ್ತಾತಿ ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅನತ್ತಾ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಮಿಸ್ಸಕಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ.

೫. ಕೇಸಕಮ್ಬಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೮. ಪಞ್ಚಮೇ ತನ್ತಾವುತಾನಂ ವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ತನ್ತೇಹಿ ವಾಯಿತವತ್ಥಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋತಿ ¶ ಮನುಸ್ಸಕೇಸೇಹಿ ವಾಯಿತಕಮ್ಬಲೋ ¶ . ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾದಾನನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಪಟಿಕಿಟ್ಠೋತಿ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಲಾಮಕೋ. ಮೋಘಪುರಿಸೋತಿ ತುಚ್ಛಪುರಿಸೋ. ಪಟಿಬಾಹತೀತಿ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ. ಖಿಪ್ಪಂ ಉಡ್ಡೇಯ್ಯಾತಿ ಕುಮಿನಂ ಓಡ್ಡೇಯ್ಯ. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೮. ಅಸ್ಸಖಳುಙ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪೧. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಸ್ಸಖಳುಙ್ಕೋತಿ ಅಸ್ಸಪೋತೋ. ಇದಮಸ್ಸ ಜವಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಞಾಣಜವೋತಿ ವದಾಮಿ. ಇದಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಗುಣವಣ್ಣೋತಿ ವದಾಮಿ. ಇದಮಸ್ಸ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಉಚ್ಚಭಾವೋ ಪರಿಮಣ್ಡಲಭಾವೋತಿ ವದಾಮೀತಿ.

೯. ಅಸ್ಸಪರಸ್ಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪೨. ನವಮೇ ಅಸ್ಸಪರಸ್ಸೇತಿ ಅಸ್ಸೇಸು ಪರಸ್ಸೇ. ಪುರಿಸಪರಸ್ಸೇತಿ ಪುರಿಸೇಸು ಪರಸ್ಸೇ, ಪುರಿಸಪುರಿಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ತೀಣಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಅಯಂ ತೀಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಞಾಣಜವಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೦. ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪೩. ದಸಮೇ ¶ ಭದ್ರೇತಿ ಭದ್ದಕೇ. ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೇತಿ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಜಾನನಕೇ ಅಸ್ಸೇ. ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಕಥಿತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಞಾಣಜವಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೧. ಪಠಮಮೋರನಿವಾಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪೪. ಏಕಾದಸಮೇ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠೋತಿ ಅನ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತನಿಟ್ಠೋ, ಅಕುಪ್ಪನಿಟ್ಠೋ ಧುವನಿಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಸದಿಸಮೇವ.

೧೨. ದುತಿಯಮೋರನಿವಾಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪೫. ದ್ವಾದಸಮೇ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನಾತಿ ಇಜ್ಝನಕಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ. ಆದೇಸನಾಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನಾತಿ ¶ ಆದಿಸಿತ್ವಾ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ ಕಥನಅನುಕಥನಕಥಾಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ.

೧೩. ತತಿಯಮೋರನಿವಾಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪೬. ತೇರಸಮೇ ¶ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ. ಸಮ್ಮಾಞಾಣೇನಾತಿ ಫಲಞಾಣೇನ. ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಸೇಸೇಹಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮೇಹಿ. ಇಮೇಸು ತೀಸುಪಿ ಸುತ್ತೇಸು ಖೀಣಾಸವೋವ ಕಥಿತೋತಿ.

ಯೋಧಾಜೀವವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

(೧೫) ೫. ಮಙ್ಗಲವಗ್ಗೋ

೧-೯. ಅಕುಸಲಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೪೭-೧೫೫. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಆನೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋ. ದುತಿಯೇ ಸಾವಜ್ಜೇನಾತಿ ಸದೋಸೇನ. ತತಿಯೇ ವಿಸಮೇನಾತಿ ಸಪಕ್ಖಲನೇನ. ಸಮೇನಾತಿ ಅಪಕ್ಖಲನೇನ. ಚತುತ್ಥೇ ಅಸುಚಿನಾತಿ ಗೂಥಸದಿಸೇನ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಅಮೇಜ್ಝೇನ. ಸುಚಿನಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಮೇಜ್ಝೇನ. ಪಞ್ಚಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನಾನೇವ.

೧೦. ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೫೬. ದಸಮೇ ಸುನಕ್ಖತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ತಯೋ ಸುಚರಿತಧಮ್ಮಾ ಪೂರಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ದಿವಸೋ ಲದ್ಧನಕ್ಖತ್ತಯೋಗೋ ನಾಮ, ತೇನಸ್ಸ ಸದಾ ಸುನಕ್ಖತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸ್ವೇವ ದಿವಸೋ ಕತಮಙ್ಗಲೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಸದಾ ಸುಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಭಾತಮ್ಪಿಸ್ಸ ಸದಾ ಸುಪ್ಪಭಾತಮೇವ, ಸಯನತೋ ಉಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಸುಹುಟ್ಠಿತಮೇವ, ಖಣೋಪಿ ಸುಕ್ಖಣೋವ, ಮುಹುತ್ತೋಪಿ ಸುಮುಹುತ್ತೋವ. ಏತ್ಥ ಚ ದಸಚ್ಛರಪಮಾಣೋ ¶ ಕಾಲೋ ಖಣೋ ನಾಮ, ತೇನ ಖಣೇನ ದಸಕ್ಖಣೋ ಕಾಲೋ ಲಯೋ ನಾಮ, ತೇನ ಲಯೇನ ಚ ದಸಲಯೋ ಕಾಲೋ ಖಣಲಯೋ ನಾಮ, ತೇನ ದಸಗುಣೋ ಮುಹುತ್ತೋ ನಾಮ, ತೇನ ದಸಗುಣೋ ಖಣಮುಹುತ್ತೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸುಯಿಟ್ಠಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಸೂತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ ಪೂರಿತಾನಿ, ತದಾಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಚಾರೀಸು ದಿನ್ನದಾನಂ ಸುಯಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ¶ . ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಂ ದಿವಸಂ ತೇನ ಕತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಡ್ಢಿಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪದಕ್ಖಿಣಾನಿ ಕತ್ವಾನಾತಿ ವಡ್ಢಿಯುತ್ತಾನಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ. ಲಭನ್ತತ್ಥೇ ಪದಕ್ಖಿಣೇತಿ ಪದಕ್ಖಿಣೇ ವಡ್ಢಿಅತ್ಥೇಯೇವ ಲಭತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಮಙ್ಗಲವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ತತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

(೧೬) ೬. ಅಚೇಲಕವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೫೭-೧೬೩. ಇತೋ ¶ ಪರೇಸು ಆಗಾಳ್ಹಾ ಪಟಿಪದಾತಿ ಗಾಳ್ಹಾ ಕಕ್ಖಳಾ ಲೋಭವಸೇನ ಥಿರಗ್ಗಹಣಾ. ನಿಜ್ಝಾಮಾತಿ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಝಾಮಾ ಸನ್ತತ್ತಾ ಪರಿತತ್ತಾ. ಮಜ್ಝಿಮಾತಿ ನೇವ ಕಕ್ಖಳಾ ನ ಝಾಮಾ ಮಜ್ಝೇ ಭವಾ. ಅಚೇಲಕೋತಿ ನಿಚ್ಚೇಲೋ ನಗ್ಗೋ. ಮುತ್ತಾಚಾರೋತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಚಾರೋ, ಉಚ್ಚಾರಕಮ್ಮಾದೀಸು ಲೋಕಿಯಕುಲಪುತ್ತಾಚಾರೇನ ವಿರಹಿತೋ ಠಿತಕೋವ ಉಚ್ಚಾರಂ ಕರೋತಿ, ಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋತಿ, ಖಾದತಿ ಭುಞ್ಜತಿ. ಹತ್ಥಾಪಲೇಖನೋತಿ ಹತ್ಥೇ ಪಿಣ್ಡಮ್ಹಿ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಜಿವ್ಹಾಯ ಹತ್ಥಂ ¶ ಅಪಲೇಖತಿ, ಉಚ್ಚಾರಮ್ಪಿ ಕತ್ವಾ ಹತ್ಥಸ್ಮಿಂಯೇವ ದಣ್ಡಕಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಅಪಲೇಖತಿ. ಭಿಕ್ಖಾಯ ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಏಹಿ, ಭದನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ನ ಏತೀತಿ ನ ಏಹಿಭದನ್ತಿಕೋ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ತಿಟ್ಠ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೋಪಿ ನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ನ ತಿಟ್ಠಭದನ್ತಿಕೋ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಕಿರ ಸೋ ‘‘ಏತಸ್ಸ ವಚನಂ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನ ಕರೋತಿ. ಅಭಿಹಟನ್ತಿ ಪುರೇತರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹಟಭಿಕ್ಖಂ. ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತನ್ತಿ ಇದಂ ತುಮ್ಹೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತನ್ತಿ ಏವಮಾರೋಚಿತಭಿಕ್ಖಂ. ನಿಮನ್ತನನ್ತಿ ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ವಾ ವೀಥಿಂ ವಾ ಗಾಮಂ ವಾ ಪವಿಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ನಿಮನ್ತಿತಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಸಾದಿಯತಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ನ ಕುಮ್ಭಿಮುಖಾತಿ ಕುಮ್ಭಿತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದೀಯಮಾನಂ ಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ನ ಕಳೋಪಿಮುಖಾತಿ ಕಳೋಪೀತಿ ಉಕ್ಖಲಿ ವಾ ಪಚ್ಛಿ ವಾ, ತತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಕುಮ್ಭಿಕಳೋಪಿಯೋ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಟಚ್ಛುನಾ ಪಹಾರಂ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ. ನ ಏಳಕಮನ್ತರನ್ತಿ ಉಮ್ಮಾರಂ ಅನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ದೀಯಮಾನಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಅಯಂ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನ್ತರಕರಣಂ ಲಭತೀ’’ತಿ. ದಣ್ಡಮುಸಲೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ದ್ವಿನ್ನನ್ತಿ ¶ ದ್ವೀಸು ಭುಞ್ಜಮಾನೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಟ್ಠಾಯ ದೇನ್ತೇ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಕಬಳನ್ತರಾಯೋ ಹೋತೀತಿ.

ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯಾತಿಆದೀಸು ಪನ ಗಬ್ಭಿನಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ದಾರಕೋ ಕಿಲಮತಿ, ಪಾಯನ್ತಿಯಾ ದಾರಕಸ್ಸ ಖೀರನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ, ಪುರಿಸನ್ತರಗತಾಯ ರತಿಅನ್ತರಾಯೋ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ನ ಸಙ್ಕಿತ್ತೀಸೂತಿ ಸಙ್ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕತಭತ್ತೇಸು. ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಸಮಯೇ ಕಿರ ಅಚೇಲಕಸಾವಕಾ ಅಚೇಲಕಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ತತೋ ತತೋ ತಣ್ಡುಲಾದೀನಿ ¶ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಭತ್ತಂ ಪಚನ್ತಿ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಚೇಲಕೋ ತತೋ ನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ನ ಯತ್ಥ ಸಾತಿ ಯತ್ಥ ಸುನಖೋ ‘‘ಪಿಣ್ಡಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಅದತ್ವಾ ಆಹಟಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಏತಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡನ್ತರಾಯೋ ಹೋತೀತಿ. ಸಣ್ಡಸಣ್ಡಚಾರಿನೀತಿ ಸಮೂಹಸಮೂಹಚಾರಿನೀ ¶ . ಸಚೇ ಹಿ ಅಚೇಲಕಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಭತ್ತಗೇಹಂ ಪವಿಸನ್ತಿ, ತೇಸು ಚ ಪವಿಸನ್ತೇಸು ಕಳೋಪಿಮುಖಾದೀಸು ನಿಲೀನಾ ಮಕ್ಖಿಕಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಸಣ್ಡಸಣ್ಡಾ ಚರನ್ತಿ, ತತೋ ಆಹಟಂ ಭಿಕ್ಖಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಕ್ಖಿಕಾನಂ ಗೋಚರನ್ತರಾಯೋ ಜಾತೋ’’ತಿ.

ಥುಸೋದಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸಸ್ಸಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಕತಸೋವೀರಕಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸುರಾಪಾನಮೇವ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಅಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸು ಸಾವಜ್ಜಸಞ್ಞೀ. ಏಕಾಗಾರಿಕೋತಿ ಯೋ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗೇಹೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತತಿ. ಏಕಾಲೋಪಿಕೋತಿ ಏಕೇನೇವ ಆಲೋಪೇನ ಯಾಪೇತಿ. ದ್ವಾಗಾರಿಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏಕಿಸ್ಸಾಪಿ ದತ್ತಿಯಾತಿ ಏಕಾಯ ದತ್ತಿಯಾ. ದತ್ತಿ ನಾಮ ಏಕಾ ಖುದ್ದಕಪಾತಿ ಹೋತಿ, ಯತ್ಥ ಅಗ್ಗಭಿಕ್ಖಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ. ಏಕಾಹಿಕನ್ತಿ ಏಕದಿವಸನ್ತರಿಕಂ. ಅದ್ಧಮಾಸಿಕನ್ತಿ ಅದ್ಧಮಾಸನ್ತರಿಕಂ. ಪರಿಯಾಯಭತ್ತಭೋಜನನ್ತಿ ವಾರಭತ್ತಭೋಜನಂ, ಏಕಾಹವಾರೇನ ದ್ವೀಹವಾರೇನ ಸತ್ತಾಹವಾರೇನ ಅದ್ಧಮಾಸವಾರೇನಾತಿ ಏವಂ ದಿವಸವಾರೇನ ಆಭತಭತ್ತಭೋಜನಂ. ಸಾಕಭಕ್ಖೋತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ.

ಉಬ್ಭಟ್ಠಕೋತಿ ಉದ್ಧಂ ಠಿತಕೋ. ಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಮನುಯುತ್ತೋತಿ ಉಕ್ಕುಟಿಕವೀರಿಯಮನುಯುತ್ತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಉಕ್ಕುಟಿಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಕಣ್ಟಕಾಪಸ್ಸಯಿಕೋತಿ ಅಯಕಣ್ಟಕೇ ವಾ ಪಕತಿಕಣ್ಟಕೇ ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ¶ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚಮ್ಮಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಾನಚಙ್ಕಮಾದೀನಿ ಕರೋತಿ. ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ¶ ಸಯನ್ತೋಪಿ ತತ್ಥೇವ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಸಾಯಂ ತತಿಯಮಸ್ಸಾತಿ ಸಾಯತತಿಯಕಂ. ಪಾತೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಸಾಯನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ‘‘ಪಾಪಂ ಪವಾಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉದಕೋರೋಹನಾನುಯೋಗಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ.

ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿಆದೀನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಯಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಞ್ಚ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗತಾ, ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದನ್ತೇಹಿ ವಾ ವಿಮುತ್ತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಚೇಲಕವಗ್ಗೋ ಛಟ್ಠೋ.

೧೭-೧೮. ಪೇಯ್ಯಾಲವಗ್ಗಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೬೪-೧೮೪. ಸಮನುಞ್ಞೋತಿ ¶ ಸಮಾನಜ್ಝಾಸಯೋ. ರಾಗಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸ. ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಂ. ಸುಞ್ಞತೋ ಸಮಾಧೀತಿಆದೀಹಿ ತೀಹಿಪಿ ಸಮಾಧೀಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವ ಕಥಿತಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ನಿಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸ-ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತ-ನಿಚ್ಚಪಣಿಧಿಆದೀನಂ ಅಭಾವಾ ಇಮಾನಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ. ಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪರಿಜಾನನತ್ಥಂ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ.

ಪೇಯ್ಯಾಲವಗ್ಗಾದಿ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ತಿಕನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ

ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

೧. ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ

೧. ಭಣ್ಡಗಾಮವಗ್ಗೋ

೧. ಅನುಬುದ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧. ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಅನನುಬೋಧಾತಿ ಅಬುಜ್ಝನೇನ ಅಜಾನನೇನ. ಅಪ್ಪಟಿವೇಧಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಕಿರಿಯಾಯ. ದೀಘಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ಚಿರಕಾಲಂ. ಸನ್ಧಾವಿತನ್ತಿ ಭವತೋ ಭವಂ ಗಮನವಸೇನ ಸನ್ಧಾವಿತಂ. ಸಂಸರಿತನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಗಮನಾಗಮನವಸೇನ ಸಂಸರಿತಂ. ಮಮಞ್ಚೇವ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚಾತಿ ಮಯಾ ಚ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಚ. ಅಥ ವಾ ಸನ್ಧಾವಿತಂ ಸಂಸರಿತನ್ತಿ ಸನ್ಧಾವನಂ ಸಂಸರಣಂ ಮಮಞ್ಚೇವ ¶ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಅಹೋಸೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅರಿಯಸ್ಸಾತಿ ನಿದ್ದೋಸಸ್ಸ. ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾತಿ ಇಮೇ ಪನ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ವಿಮುತ್ತಿನಾಮೇನ ಫಲಮೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ. ಭವತಣ್ಹಾತಿ ಭವೇಸು ತಣ್ಹಾ. ಭವನೇತ್ತೀತಿ ¶ ಭವರಜ್ಜು. ತಣ್ಹಾಯ ಏವ ಏತಂ ನಾಮಂ. ತಾಯ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಗೋಣಾ ವಿಯ ಗೀವಾಯ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ತಂ ತಂ ಭವಂ ನೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭವನೇತ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅನುತ್ತರಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಾ. ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕರೋ. ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮಾ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ಇದಮಸ್ಸ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಪಠಮಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ, ಪಚ್ಛಾ ಪನ ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

೨. ಪಪತಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨. ದುತಿಯೇ ಪಪತಿತೋತಿ ಪತಿತೋ ಚುತೋ. ಅಪ್ಪಪತಿತೋತಿ ಅಪತಿತೋ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನೋ ಪತಿತೋಯೇವ ನಾಮ, ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಪತಿತಾ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವೋ ಏಕನ್ತಪತಿಟ್ಠಿತೋ ನಾಮ.

ಚುತಾ ¶ ಪತನ್ತೀತಿ ಯೇ ಚುತಾ, ತೇ ಪತನ್ತಿ ನಾಮ. ಪತಿತಾತಿ ಯೇ ಪತಿತಾ, ತೇ ಚುತಾ ನಾಮ. ಚುತತ್ತಾ ಪತಿತಾ, ಪತಿತತ್ತಾ ಚುತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಿದ್ಧಾತಿ ರಾಗರತ್ತಾ. ಪುನರಾಗತಾತಿ ಪುನ ಜಾತಿಂ ಪುನ ಜರಂ ಪುನ ಬ್ಯಾಧಿಂ ಪುನ ಮರಣಂ ಆಗತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಕತಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಕತಂ. ರತಂ ರಮ್ಮನ್ತಿ ರಮಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕೇ ಗುಣಜಾತೇ ರಮಿತಂ. ಸುಖೇನಾನ್ವಾಗತಂ ಸುಖನ್ತಿ ಸುಖೇನ ಸುಖಂ ಅನುಆಗತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಂ. ಮಾನುಸಕಸುಖೇನ ದಿಬ್ಬಸುಖಂ, ಝಾನಸುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖೇನ ಮಗ್ಗಸುಖಂ, ಮಗ್ಗಸುಖೇನ ¶ ಫಲಸುಖಂ, ಫಲಸುಖೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಂ ಸಮ್ಪತ್ತಂ ಅಧಿಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩. ಪಠಮಖತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩. ತತಿಯಂ ದುಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಗಾಥಾಸು ಪನ ನಿನ್ದಿಯನ್ತಿ ನಿನ್ದಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ. ನಿನ್ದತೀತಿ ಗರಹತಿ. ಪಸಂಸಿಯೋತಿ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತೋ. ವಿಚಿನಾತಿ ಮುಖೇನ ಸೋ ಕಲಿನ್ತಿ ಯೋ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ¶ , ತೇನ ಮುಖೇನ ಕಲಿಂ ವಿಚಿನಾತಿ ನಾಮ. ಕಲಿನಾ ತೇನ ಸುಖಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ ತೇನ ಚ ಕಲಿನಾ ಸುಖಂ ನ ಪಟಿಲಭತಿ. ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಸಹಾಪಿ ಅತ್ತನಾತಿ ಸಬ್ಬೇನಪಿ ಸಕೇನ ಧನೇನ ಚೇವ ಅತ್ತನಾ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋ ಪರಾಜಯೋ, ಸೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋವ ಕಲೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಸುಗತೇಸೂತಿ ಯೋ ಪನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಪದುಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಯಂ ಚಿತ್ತಪದೋಸೋವ ತತೋ ಕಲಿತೋ ಮಹನ್ತತರೋ ಕಲಿ. ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತತರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ನಿರಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಛತ್ತಿಂಸತೀತಿ ಅಪರಾನಿ ಚ ಛತ್ತಿಂಸತಿ ನಿರಬ್ಬುದಾನಿ. ಪಞ್ಚ ಚಾತಿ ಅಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಚ ಪಞ್ಚ ಅಬ್ಬುದಾನಿ. ಯಮರಿಯಗರಹೀತಿ ಯಂ ಅರಿಯೇ ಗರಹನ್ತೋ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಏತ್ತಕಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ.

೪. ದುತಿಯಖತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಮಾತರಿ ಪಿತರಿ ಚಾತಿಆದೀಸು ಮಿತ್ತವಿನ್ದಕೋ ಮಾತರಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ, ಅಜಾತಸತ್ತು ಪಿತರಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ, ದೇವದತ್ತೋ ತಥಾಗತೇ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ, ಕೋಕಾಲಿಕೋ ತಥಾಗತಸಾವಕೇ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಬಹುಞ್ಚಾತಿ ಬಹುಕಮೇವ. ಪಸವತೀತಿ ಪಟಿಲಭತಿ. ತಾಯಾತಿ ತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾಯ. ಪೇಚ್ಚಾತಿ ಇತೋ ಗನ್ತ್ವಾ. ಅಪಾಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನಿರಯಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೫. ಅನುಸೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಅನುಸೋತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನುಸೋತಗಾಮೀ. ಕಿಲೇಸಸೋತಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಸೋತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಟಿಸೋತಗಾಮೀ. ಠಿತತ್ತೋತಿ ಠಿತಸಭಾವೋ. ತಿಣ್ಣೋತಿ ಓಘಂ ತರಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಪಾರಙ್ಗತೋತಿ ಪರತೀರಂ ಗತೋ. ಥಲೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಥಲೇ ತಿಟ್ಠತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಸೇಟ್ಠೋ ನಿದ್ದೋಸೋ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ. ಕಾಮೇ ಚ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಪಟಿಸೇವತಿ. ಪಾಪಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಾಪಞ್ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ಪಾಪಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಪಞ್ಚವೇರಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಠಿತತ್ತೋತಿ ಅಯಂ ಅನಾಗಾಮೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಾ ಪುನ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅನಾಗಮನತೋ ಠಿತತ್ತೋ ನಾಮ.

ತಣ್ಹಾಧಿಪನ್ನಾತಿ ¶ ತಣ್ಹಾಯ ಅಧಿಪನ್ನಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಾ, ತಣ್ಹಂ ವಾ ಅಧಿಪನ್ನಾ ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹಾ. ಪರಿಪುಣ್ಣಸೇಖೋತಿ ¶ ಸಿಕ್ಖಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಠಿತೋ. ಅಪರಿಹಾನಧಮ್ಮೋತಿ ಅಪರಿಹೀನಸಭಾವೋ. ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಚಿತ್ತವಸೀಭಾವಂ ಪತ್ತೋ. ಏವರೂಪೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಹೋತಿ, ಇಧ ಪನ ಅನಾಗಾಮೀ ಕಥಿತೋ. ಸಮಾಹಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ಸಮಾಹಿತಛಳಿನ್ದ್ರಿಯೋ. ಪರೋಪರಾತಿ ಪರೋವರಾ ಉತ್ತಮಲಾಮಕಾ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಞಾಣೇನ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ. ವಿಧೂಪಿತಾತಿ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ ಝಾಪಿತಾ ವಾ. ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವಸಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಲೋಕನ್ತಗೂತಿ ತಿವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಗತೋ. ಪಾರಗತೋತಿ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಾರಗತೋ. ಇಧ ಖೀಣಾಸವೋವ ಕಥಿತೋ. ಇತಿ ಸುತ್ತೇಪಿ ಗಾಥಾಸುಪಿ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೬. ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬. ಛಟ್ಠೇ ಅನುಪಪನ್ನೋತಿ ಅನುಪಾಗತೋ. ಸುತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗನಿದ್ದೇಸಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಸುತ್ತನಿಪಾತಮಙ್ಗಲಸುತ್ತರತನಸುತ್ತ- ನಾಳಕಸುತ್ತತುವಟಕಸುತ್ತಾನಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಚ ಸುತ್ತನಾಮಕಂ ತಥಾಗತವಚನಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ವಿಸೇಸೇನ ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸಕಲೋಪಿ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ. ಸಕಲಮ್ಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಸುತ್ತಂ, ಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಂ ¶ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮಪದ-ಥೇರಗಾಥಾ-ಥೇರಿಗಾಥಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ನೋಸುತ್ತನಾಮಿಕಾ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾ ¶ ಚ ಗಾಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಉದಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ ಇತಿವುತ್ತಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಪಣ್ಣಕಜಾತಕಾದೀನಿ ಪಞ್ಞಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ಜಾತಕಸತಾನಿ ಜಾತಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆನನ್ದೇ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚೂಳವೇದಲ್ಲಮಹಾವೇದಲ್ಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸಙ್ಖಾರಭಾಜನಿಯಮಹಾಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವೇದಞ್ಚ ತುಟ್ಠಿಞ್ಚ ಲದ್ಧಾ ಲದ್ಧಾ ಪುಚ್ಛಿತಾ ಸುತ್ತನ್ತಾ ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನ ಅತ್ಥಮಞ್ಞಾಯ ನ ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಅಜಾನಿತ್ವಾ. ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮಂ ಸಹಸೀಲಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ನ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಠಮವಾರೇ ಪನೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತದುಸ್ಸೀಲೋ ಕಥಿತೋ, ದುತಿಯೇ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಖೀಣಾಸವೋ, ತತಿಯೇ ಬಹುಸ್ಸುತದುಸ್ಸೀಲೋ, ಚತುತ್ಥೇ ಬಹುಸ್ಸುತಖೀಣಾಸವೋ.

ಸೀಲೇಸು ¶ ಅಸಮಾಹಿತೋತಿ ಸೀಲೇಸು ಅಪರಿಪೂರಕಾರೀ. ಸೀಲತೋ ಚ ಸುತೇನ ಚಾತಿ ಸೀಲಭಾಗೇನ ಚ ¶ ಸುತಭಾಗೇನ ಚ ‘‘ಅಯಂ ದುಸ್ಸೀಲೋ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತೋ’’ತಿ ಏವಂ ತಂ ಗರಹನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೇ ಸುತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ತೇನ ಸುತೇನ ಸುತಕಿಚ್ಚಂ ಕತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಸುತಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ನಾಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೇತಿ ಸುತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ಧಮ್ಮಧರನ್ತಿ ಸುತಧಮ್ಮಾನಂ ಆಧಾರಭೂತಂ. ಸಪ್ಪಞ್ಞನ್ತಿ ಸುಪಞ್ಞಂ. ನೇಕ್ಖಂ ಜಮ್ಬೋನದಸ್ಸೇವಾತಿ ಜಮ್ಬುನದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಜಾತಿಸುವಣ್ಣಂ, ತಸ್ಸ ಜಮ್ಬುನದಸ್ಸ ನೇಕ್ಖಂ ವಿಯ, ಪಞ್ಚಸುವಣ್ಣಪರಿಮಾಣಂ ಸುವಣ್ಣಘಟಿಕಂ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೭. ಸೋಭನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭. ಸತ್ತಮೇ ವಿಯತ್ತಾತಿ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ವಿನೀತಾತಿ ವಿನಯಂ ಉಪೇತಾ ಸುವಿನೀತಾ. ವಿಸಾರದಾತಿ ವೇಸಾರಜ್ಜೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಧಮ್ಮಧರಾತಿ ಸುತಧಮ್ಮಾನಂ ಆಧಾರಭೂತಾ. ಭಿಕ್ಖು ಚ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಗಾಥಾಯ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಏಕೇಕೋ ಗುಣೋ ಕಥಿತೋ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ.

೮. ವೇಸಾರಜ್ಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ವೇಸಾರಜ್ಜಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಾರಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಂ, ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಸಾರಜ್ಜಾಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಆಸಭಂ ಠಾನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಉತ್ತಮಟ್ಠಾನಂ. ಆಸಭಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಗವಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ಉಸಭೋ, ಗವಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ. ವಜಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ವಾ ಉಸಭೋ, ವಜಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ ¶ , ಸಬ್ಬಗವಸೇಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬಪರಿಸ್ಸಯಸಹೋ ಸೇತೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಮಹಾಭಾರವಹೋ ಅಸನಿಸತಸದ್ದೇಹಿಪಿ ಅಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿಯೋ ನಿಸಭೋ, ಸೋ ಇಧ ಉಸಭೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಉಸಭಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ಆಸಭಂ. ಠಾನನ್ತಿ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ವವತ್ಥಾನಂ. ಇದಂ ಪನ ಆಸಭಂ ವಿಯಾತಿ ಆಸಭಂ. ಯಥೇವ ಹಿ ನಿಸಭಸಙ್ಖಾತೋ ಉಸಭೋ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋಪಿ ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಪಾದೇಹಿ ಅಟ್ಠಪರಿಸಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇನ ಅಕಮ್ಪಿಯೋ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏವಂ ತಿಟ್ಠಮಾನೋವ ತಂ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಅತ್ತನಿ ಆರೋಪೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ.

ಪರಿಸಾಸೂತಿ ¶ ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು. ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದತಿ, ಸೀಹನಾದಸದಿಸಂ ವಾ ನಾದಂ ನದತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಸೀಹನಾದಸುತ್ತೇನ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ವಾ ಸೀಹೋ ಸಹನತೋ ಚ ಹನನತೋ ಚ ಸೀಹೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸಹನತೋ ಪರಪ್ಪವಾದಾನಞ್ಚ ಹನನತೋ ಸೀಹೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸೀಹಸ್ಸ ನಾದಂ ಸೀಹನಾದಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸೀಹೋ ಸೀಹಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಸಾರದೋ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸೋ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತಸೀಹೋಪಿ ತಥಾಗತಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ವಿಸಾರದೋ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸೋ ‘‘ಇತಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಾನಾವಿಧದೇಸನಾವಿಲಾಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ¶ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಸಾಸು ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀ’’ತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕಂ ¶ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ವಿಸುದ್ಧಂ. ಚಕ್ಕಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ –

‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಲಕ್ಖಣೇ ಚ, ರಥಙ್ಗೇ ಇರಿಯಾಪಥೇ;

ದಾನೇ ರತನಧಮ್ಮೂರ-ಚಕ್ಕಾದೀಸು ಚ ದಿಸ್ಸತಿ;

ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಇಧ ಮತೋ, ತಞ್ಚ ದ್ವೇಧಾ ವಿಭಾವಯೇ’’.

‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೩೧) ಹಿ ಅಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಜಾತಾನೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೫) ಏತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ. ‘‘ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೧) ಏತ್ಥ ರಥಙ್ಗೇ. ‘‘ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೯) ಏತ್ಥ ಇರಿಯಾಪಥೇ. ‘‘ದದಂ ಭುಞ್ಜ ಮಾ ಚ ಪಮಾದೋ, ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತಯ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನ’’ನ್ತಿ (ಜಾ. ೧.೭.೧೪೯) ಏತ್ಥ ದಾನೇ. ‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಾತುರಹೋಸೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೩; ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೬) ಏತ್ಥ ರತನಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ಸು. ನಿ. ೫೬೨) ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಇಚ್ಛಾಹತಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ಚಕ್ಕಂ ಭಮತಿ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ (ಜಾ. ೧.೧.೧೦೪; ೧.೫.೧೦೩) ಏತ್ಥ ಉರಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಖುರಪರಿಯನ್ತೇನ ಚೇಪಿ ಚಕ್ಕೇನಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೬) ಏತ್ಥ ಪಹರಣಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಅಸನಿವಿಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೬೧; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೬೨) ಏತ್ಥ ಅಸನಿಮಣ್ಡಲೇ. ಇಧ ¶ ಪನಾಯಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಮತೋ.

ತಂ ಪನೇತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪಭಾವಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ, ಕರುಣಾಪಭಾವಿತಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ದೇಸನಾಞಾಣಂ. ತತ್ಥ ¶ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತಞ್ಹಿ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನತೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ತುಸಿತಭವನತೋ ವಾ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ದೀಪಙ್ಕರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಾ ಯಾವ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತಞ್ಹಿ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ನಾಮ. ತೇಸು ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ, ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಓರಸಞಾಣಂ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಯಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನತೋ ತವ. ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಇಮೇ ನಾಮ ¶ ಧಮ್ಮಾ ತಯಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ. ತತ್ರ ವತಾತಿ ತೇಸು ‘‘ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಧಮ್ಮೇಸು. ಸಹಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಹೇತುನಾ ಸಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ. ನಿಮಿತ್ತಮೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಧಮ್ಮೋಪಿ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ¶ . ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯೋ ಮಂ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತಿ. ತಂ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋ ತಯಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಮಂ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಖೇಮಂ ಪತ್ತೋ. ಸೇಸಪದದ್ವಯಂ ಇಮಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ದಸಬಲಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋ ತಯಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಚೋದಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಾ ಚೋದನಾಕಾರಣಂ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಂ ವಾ ಅಪಸ್ಸತೋ ‘‘ಸಭಾವಬುದ್ಧೋಯೇವ ವತ ಸಮಾನೋ ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮೀತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಬಲವತರಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಞಾಣಂ ವೇಸಾರಜ್ಜಂ ನಾಮ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ. ತೇ ಅತ್ಥತೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಸತ್ತ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಹಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಮೇಥುನಂ ಸೇವತೋ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ನಿಸ್ಸಂಸಯಮೇವ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಅನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ.

ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ರಾಗಕ್ಖಯಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ. ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋತಿ ಅಸುಭಭಾವನಾದಿಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ. ತತ್ರ ವತ ಮನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮೇ ಮಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಾದಪಥಾತಿ ¶ ವಾದಾಯೇವ. ಪುಥೂತಿ ಬಹೂ. ಸಿತಾತಿ ¶ ಉಪನಿಬದ್ಧಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾ. ಅಥ ವಾ ಪುಥುಸ್ಸಿತಾತಿ ಪುಥುಭಾವಂ ಸಿತಾ ಉಪಗತಾ, ಪುಥೂಹಿ ವಾ ಸಿತಾತಿಪಿ ಪುಥುಸ್ಸಿತಾ. ಯಂ ನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಏತರಹಿಪಿ ಯಂ ವಾದಪಥಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ. ನ ತೇ ಭವನ್ತೀತಿ ತೇ ವಾದಪಥಾ ನ ಭವನ್ತಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕನ್ತಿ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸಪಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸಪಿ ಏತಂ ನಾಮಂ. ತೇಸು ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ, ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ. ಕೇವಲೀತಿ ಸಕಲಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತಾದಿಸನ್ತಿ ತಥಾವಿಧಂ.

೯. ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯. ನವಮೇ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏತೇಸೂತಿ ಉಪ್ಪಾದಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ತಣ್ಹಾ. ತಣ್ಹಾಯ ಉಪ್ಪಾದಾ ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದಾ, ತಣ್ಹಾವತ್ಥೂನಿ ತಣ್ಹಾಕಾರಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೀವರಹೇತೂತಿ ‘‘ಕತ್ಥ ಮನಾಪಂ ಚೀವರಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚೀವರಕಾರಣಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿಭವಾಭವಹೇತೂತಿ ಏತ್ಥ ಇತೀತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಯಥಾ ಚೀವರಾದಿಹೇತು, ಏವಂ ಭವಾಭವಹೇತುಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭವಾಭವೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಣೀತತರಾನಿ ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದೀನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ. ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇಸು ಪಣೀತತರಪಣೀತತಮಭವೋತಿಪಿ ವದನ್ತಿಯೇವ.

ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಸತ್ತೋ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಸಂಸರನ್ತೋ ನ ಏಕಕೋವ ಸಂಸರತಿ, ತಣ್ಹಂ ಪನ ದುತಿಯಿಕಂ ಲಭನ್ತೋವ ಸಂಸರತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ’’ತಿ. ಇತ್ಥಭಾವಞ್ಞಥಾಭಾವನ್ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಇತ್ಥಭಾವೋ ನಾಮ ಅಯಂ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋ ನಾಮ ಅನಾಗತತ್ತಭಾವೋ. ಏವರೂಪೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಇತ್ಥಭಾವೋ ನಾಮ, ನ ಏವರೂಪೋ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋ ನಾಮ. ತಂ ಇತ್ಥಭಾವಞ್ಞಥಾಭಾವಂ. ಸಂಸಾರನ್ತಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಂ. ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ. ಏವಮಾದೀನವಂ ಞತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಆದೀನವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ತಣ್ಹಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ತಣ್ಹಂ ಚ ‘‘ಅಯಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸಮ್ಭೂತೋ ಸಭಾವೋ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಇದಾನಿ ತಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ವೀತತಣ್ಹೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನಾದಾನೋತಿ ನಿಗ್ಗಹಣೋ. ಸತೋ ಭಿಕ್ಖು ಪರಿಬ್ಬಜೇತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇ ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಚರೇಯ್ಯ ವಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಸುತ್ತನ್ತೇ ವಟ್ಟಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಸು ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ.

೧೦. ಯೋಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦. ದಸಮೇ ¶ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಯೋಗಾ. ಕಾಮಯೋಗೋತಿಆದೀಸು ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋ ಕಾಮಯೋಗೋ. ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಭವಯೋಗೋ, ತಥಾ ಝಾನನಿಕನ್ತಿ. ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ಚ ರಾಗೋ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯೋಗೋ. ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯೋಗೋ. ಕಾಮೇಸು ವಾ ಯೋಜೇತೀತಿ ಕಾಮಯೋಗೋ. ಭವೇಸು ಯೋಜೇತೀತಿ ¶ ಭವಯೋಗೋ. ದಿಟ್ಠೀಸು ಯೋಜೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋಗೋ. ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಯೋಜೇತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯೋಗೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂಯೇವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

ಇದಾನಿ ¶ ತೇ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಮುದಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ. ಅತ್ಥಙ್ಗಮನ್ತಿ ಭೇದಂ. ಅಸ್ಸಾದನ್ತಿ ಮಧುರಭಾವಂ. ಆದೀನವನ್ತಿ ಅಮಧುರಭಾವಂ ದೋಸಂ. ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಟಭಾವಂ. ಕಾಮೇಸೂತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು. ಕಾಮರಾಗೋತಿ ಕಾಮೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನುಸೇತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಯೋಗೋತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಂ ಕಾಮೇಸು ಯೋಜನಕಾರಣಂ ಬನ್ಧನಕಾರಣಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಫಸ್ಸಾಯತನಾನನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಕಾರಣಾನಂ. ಅವಿಜ್ಜಾ ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಞಾಣಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಇತಿ ಕಾಮಯೋಗೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ ಸದ್ದೋ ಚತೂಹಿಪಿ ಯೋಗೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಏವಂ ಕಾಮಯೋಗೋ, ಏವಂ ಭವಯೋಗೋ’’ತಿ. ಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಪರಿವಾರಿತೋ. ಪಾಪಕೇಹೀತಿ ಲಾಮಕೇಹಿ. ಅಕುಸಲೇಹೀತಿ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತೇಹಿ. ಸಂಕಿಲೇಸಿಕೇಹೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸನಕೇಹಿ, ಪಸನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಸನ್ನಭಾವದೂಸಕೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕೇಹೀತಿ ಪುನಬ್ಭವನಿಬ್ಬತ್ತಕೇಹಿ. ಸದರೇಹೀತಿ ಸದರಥೇಹಿ. ದುಕ್ಖವಿಪಾಕೇಹೀತಿ ವಿಪಾಕಕಾಲೇ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದಕೇಹಿ. ಆಯತಿಂ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಿಕೇಹೀತಿ ಅನಾಗತೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜಾತಿಜರಾಮರಣನಿಬ್ಬತ್ತಕೇಹಿ. ತಸ್ಮಾ ¶ ಅಯೋಗಕ್ಖೇಮೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಹೀನಯೋಗೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನ ಯೋಗಕ್ಖೇಮೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ವಿಸಂಯೋಗೋತಿ ವಿಸಂಯೋಜನಕಾರಣಾನಿ. ಕಾಮಯೋಗವಿಸಂಯೋಗೋತಿ ಕಾಮಯೋಗತೋ ವಿಸಂಯೋಜನಕಾರಣಂ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತತ್ಥ ಅಸುಭಜ್ಝಾನಂ ಕಾಮಯೋಗವಿಸಂಯೋಗೋ, ತಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಗತೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಕಾಮಯೋಗವಿಸಂಯೋಗೋ ನಾಮ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಭವಯೋಗವಿಸಂಯೋಗೋ ನಾಮ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ದಿಟ್ಠಿಯೋಗವಿಸಂಯೋಗೋ ¶ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅವಿಜ್ಜಾಯೋಗವಿಸಂಯೋಗೋ ¶ ನಾಮ. ಇದಾನಿ ತೇ ವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಭವಯೋಗೇನ ಚೂಭಯನ್ತಿ ಭವಯೋಗೇನ ಚ ಸಂಯುತ್ತಾ, ಕಿಞ್ಚಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಉಭಯೇನಾಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಯೋಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರಕ್ಖತಾತಿ ಪುರತೋ ಕತಾ, ಪರಿವಾರಿತಾ ವಾ. ಕಾಮೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ದುವಿಧೇಪಿ ಕಾಮೇ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ. ಭವಯೋಗಞ್ಚ ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಭವಯೋಗಞ್ಚ ಸಬ್ಬಮೇವ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ. ಸಮೂಹಚ್ಚಾತಿ ಸಮೂಹನಿತ್ವಾ. ವಿರಾಜಯನ್ತಿ ವಿರಾಜೇನ್ತೋ, ವಿರಾಜೇತ್ವಾ ವಾ. ‘‘ವಿರಾಜೇನ್ತೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ ಹೋತಿ, ‘‘ವಿರಾಜೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಫಲಂ. ಮುನೀತಿ ಖೀಣಾಸವಮುನಿ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇಪಿ ಗಾಥಾಸುಪಿ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ.

ಭಣ್ಡಗಾಮವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

೨. ಚರವಗ್ಗೋ

೧. ಚರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಅಧಿವಾಸೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸೇತಿ. ನಪ್ಪಜಹತೀತಿ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ. ನ ವಿನೋದೇತೀತಿ ನ ನೀಹರತಿ. ನ ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತೀತಿ ನ ವಿಗತನ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಪರಿವಟುಮಂ ಕರೋತಿ. ನ ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ನ ಅನುಅಭಾವಂ ಅವಡ್ಢಿಂ ವಿನಾಸಂ ಗಮೇತಿ. ಚರಮ್ಪೀತಿ ಚರನ್ತೋಪಿ. ಅನಾತಾಪೀತಿ ನಿಬ್ಬೀರಿಯೋ. ಅನೋತ್ತಾಪೀತಿ ಉಪವಾದಭಯರಹಿತೋ. ಸತತನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಂ. ಸಮಿತನ್ತಿ ನಿರನ್ತರಂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ಞತ್ವಾ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಗಾಥಾಸು ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಕಿಲೇಸನಿಸ್ಸಿತಂ. ಮೋಹನೇಯ್ಯೇಸೂತಿ ಮೋಹಜನಕೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು. ಅಭಬ್ಬೋತಿ ಅಭಾಜನಭೂತೋ. ಫುಟ್ಠುಂ ಸಮ್ಬೋಧಿಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಉತ್ತಮಞಾಣಂ ಫುಸಿತುಂ.

೨. ಸೀಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨. ದುತಿಯೇ ¶ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾ. ಸಮ್ಪನ್ನಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಾತಿ ¶ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇನ ಸಂವುತಾ ಪಿಹಿತಾ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಥ. ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಆಚಾರೇನ ಚ ಗೋಚರೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಮುಪಾಗತಾ ಭವಥ. ಅಣುಮತ್ತೇಸು ವಜ್ಜೇಸೂತಿ ಅಣುಪ್ಪಮಾಣೇಸು ದೋಸೇಸು. ಭಯದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ತಾನಿ ಅಣುಮತ್ತಾನಿ ವಜ್ಜಾನಿ ಭಯತೋ ದಸ್ಸನಸೀಲಾ. ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಸಮಾದಾತಬ್ಬಂ ಸಮಾದಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಥ. ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾನಂ…ಪೇ… ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನೇನ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯೇ ಸಮಾದಾಪೇತ್ವಾ ಚೇವ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣೇಸು ಚ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉತ್ತರಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಿಮಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಿಮಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ ಭವೇಯ್ಯ.

ಯತಂ ಚರೇತಿ ಯಥಾ ಚರನ್ತೋ ಯತೋ ಹೋತಿ ಸಂಯತೋ, ಏವಂ ಚರೇಯ್ಯ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅಚ್ಛೇತಿ ¶ ನಿಸೀದೇಯ್ಯ. ಯತಮೇನಂ ಪಸಾರಯೇತಿ ಯಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಂ ಪಸಾರೇಯ್ಯ, ತಂ ಯತಂ ಸಂಯತಮೇವ ಕತ್ವಾ ಪಸಾರೇಯ್ಯ. ಉದ್ಧನ್ತಿ ಉಪರಿ. ತಿರಿಯನ್ತಿ ಮಜ್ಝಂ. ಅಪಾಚೀನನ್ತಿ ಅಧೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅತೀತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ಅನಾಗತಾ ಚ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಥಿತಾ. ಯಾವತಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದವಚನಂ. ಜಗತೋ ¶ ಗತೀತಿ ಲೋಕಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ. ಸಮವೇಕ್ಖಿತಾ ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಅತೀತಾದಿಭೇದಾನಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾನಂ ಉದಯಞ್ಚ ವಯಞ್ಚ ಸಮವೇಕ್ಖಿತಾ. ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ, ವಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಹಿ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಅವೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತಿ. ಚೇತೋಸಮಥಸಾಮೀಚಿನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸಮಥಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪಟಿಪದಂ. ಸಿಕ್ಖಮಾನನ್ತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಪೂರಯಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಹಿತತ್ತೋತಿ ಪೇಸಿತತ್ತೋ. ಆಹೂತಿ ಕಥಯನ್ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಸೀಲಂ ಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಸು ಖೀಣಾಸವೋ ಕಥಿತೋ.

೩. ಪಧಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩. ತತಿಯೇ ¶ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನೀತಿ ಸುನ್ದರಪಧಾನಾನಿ ಉತ್ತಮವೀರಿಯಾನಿ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀರಿಯಾ. ಮಾರಧೇಯ್ಯಾಭಿಭೂತಾತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತಂ ಮಾರಧೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತಾ. ತೇ ಅಸಿತಾತಿ ತೇ ಖೀಣಾಸವಾ ಅನಿಸ್ಸಿತಾ ನಾಮ. ಜಾತಿಮರಣಭಯಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಿಞ್ಚ ಮರಣಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಭಯಸ್ಸ, ಜಾತಿಮರಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸೇವ ವಾ ಭಯಸ್ಸ. ಪಾರಗೂತಿ ಪಾರಙ್ಗತಾ. ತೇ ತುಸಿತಾತಿ ತೇ ಖೀಣಾಸವಾ ತುಟ್ಠಾ ನಾಮ. ಜೇತ್ವಾ ಮಾರಂ ಸವಾಹಿನಿನ್ತಿ ಸಸೇನಕಂ ಮಾರಂ ಜಿನಿತ್ವಾ ಠಿತಾ. ತೇ ¶ ಅನೇಜಾತಿ ತೇ ಖೀಣಾಸವಾ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಏಜಾಯ ಅನೇಜಾ ನಿಚ್ಚಲಾ ನಾಮ. ನಮುಚಿಬಲನ್ತಿ ಮಾರಬಲಂ. ಉಪಾತಿವತ್ತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ತೇ ಸುಖಿತಾತಿ ತೇ ಖೀಣಾಸವಾ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖೇನ ಸುಖಿತಾ ನಾಮ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಸುಖಿತಾ ವತ ಅರಹನ್ತೋ, ತಣ್ಹಾ ನೇಸಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ;

ಅಸ್ಮಿಮಾನೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಮೋಹಜಾಲಂ ಪದಾಲಿತ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೬);

೪. ಸಂವರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ಪಧಾನಾನೀತಿ ವೀರಿಯಾನಿ. ಸಂವರಪ್ಪಧಾನನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಸಂವರನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನವೀರಿಯಂ ¶ . ಪಹಾನಪ್ಪಧಾನನ್ತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಪಜಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನವೀರಿಯಂ. ಭಾವನಾಪ್ಪಧಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನವೀರಿಯಂ. ಅನುರಕ್ಖಣಾಪ್ಪಧಾನನ್ತಿ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ಅನುರಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನವೀರಿಯಂ.

ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಆದೀಸು ವಿವೇಕೋ, ವಿರಾಗೋ, ನಿರೋಧೋತಿ ತೀಣಿಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ನಾಮಾನಿ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಹಿ ಉಪಧಿವಿವೇಕತ್ತಾ ವಿವೇಕೋ, ತಂ ಆಗಮ್ಮ ರಾಗಾದಯೋ ವಿರಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವಿರಾಗೋ, ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ನಿರೋಧೋ. ತಸ್ಮಾ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಆದೀಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬವಸೇನ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವೇ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಾ – ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ. ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಖನ್ಧೇ ಚ ರಾಗಂ ಪರಿಚ್ಚಜತೀತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ. ಮಗ್ಗೋ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ. ತಸ್ಮಾ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮಿನ್ತಿ ಯಥಾ ಭಾವಿಯಮಾನೋ ¶ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಪರಿಣಮತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವಞ್ಚ ಮಗ್ಗಭಾವಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಏವಂ ತಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಭದ್ದಕನ್ತಿ ¶ ಲದ್ಧಕಂ. ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಟ್ಠಿಕಸಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಅಧಿಗತೋ ಸಮಾಧಿಯೇವ. ಅನುರಕ್ಖತೀತಿ ಸಮಾಧಿಪಾರಿಪನ್ಥಿಕಧಮ್ಮೇ ರಾಗದೋಸಮೋಹೇ ಸೋಧೇನ್ತೋ ರಕ್ಖತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಟ್ಠಿಕಸಞ್ಞಾದಿಕಾ ಪಞ್ಚೇವ ಸಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ದಸಪಿ ಅಸುಭಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾನಿ. ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೦೨ ಆದಯೋ) ವುತ್ತೋಯೇವ. ಗಾಥಾಯ ಸಂವರಾದಿನಿಪ್ಫಾದಕಂ ವೀರಿಯಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಖಯಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾಪುಣೇತಿ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾತಿ.

೫. ಪಞ್ಞತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಗ್ಗಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋತಿ ಉತ್ತಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ. ಅತ್ತಭಾವೀನನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವವನ್ತಾನಂ. ಯದಿದಂ ರಾಹು ಅಸುರಿನ್ದೋತಿ ಯೋ ಏಸ ರಾಹು ಅಸುರಿನ್ದೋ ಅಯಂ ಅಗ್ಗೋತಿ. ಏತ್ಥ ರಾಹು ಕಿರ ಅಸುರಿನ್ದೋ ಚತ್ತಾರಿ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ ಯೋಜನಸತಾನಿ ಉಚ್ಚೋ, ಬಾಹನ್ತರಮಸ್ಸ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಸತಾನಿ, ಹತ್ಥತಲಪಾದತಲಾನಂ ಪುಥುಲತಾ ತೀಣಿ ಯೋಜನಸತಾನಿ. ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬಾನಿ ಪಣ್ಣಾಸ ಯೋಜನಾನಿ, ಭಮುಕನ್ತರಂ ಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನಂ, ನಲಾಟಂ ತಿಯೋಜನಸತಂ, ಸೀಸಂ ನವಯೋಜನಸತಂ. ಕಾಮಭೋಗೀನಂ ಯದಿದಂ ರಾಜಾ ಮನ್ಧಾತಾತಿ ಯೋ ಏಸ ರಾಜಾ ಮನ್ಧಾತಾ ನಾಮ, ಅಯಂ ದಿಬ್ಬೇಪಿ ಮಾನುಸಕೇಪಿ ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನಕಾನಂ ¶ ಸತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಏಸ ಹಿ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಾಯುಕೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಹಿರಞ್ಞವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸಾಪೇನ್ತೋ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮೇ ದೀಘರತ್ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ದೇವಲೋಕೇ ¶ ಪನ ಯಾವ ಛತ್ತಿಂಸಾಯ ಇನ್ದಾನಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ, ತಾವ ಪಣೀತೇ ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜೀತಿ ಕಾಮಭೋಗೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ. ತಥಾಗತೋ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ತಥಾಗತೋ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋ ಅಕ್ಖಾಯತಿ.

ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಚ ಪರಿವಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಯಸಸಾ ಚ ಜಲನ್ತಾನಂ. ಉದ್ಧಂ ತಿರಿಯಂ ಅಪಾಚೀನನ್ತಿ ಉಪರಿ ಚ ಮಜ್ಝೇ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಚ. ಯಾವತಾ ಜಗತೋ ಗತೀತಿ ಯತ್ತಕಾ ಲೋಕನಿಪ್ಫತ್ತಿ.

೬. ಸೋಖುಮ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಸೋಖುಮ್ಮಾನೀತಿ ಸುಖುಮಲಕ್ಖಣಪಟಿವಿಜ್ಝನಕಾನಿ ಞಾಣಾನಿ. ರೂಪಸೋಖುಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತೀತಿ ರೂಪೇ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಕೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ. ಪರಮೇನಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ. ತೇನ ಚ ರೂಪಸೋಖುಮ್ಮೇನಾತಿ ತೇನ ಯಾವ ಅನುಲೋಮಭಾವಂ ಪತ್ತೇನ ಸುಖುಮಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಕಞಾಣೇನ. ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ನತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ನ ಪಸ್ಸತಿ. ನ ಪತ್ಥೇತೀತಿ ನತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ನ ಪತ್ಥೇತಿ. ವೇದನಾಸೋಖುಮ್ಮಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ರೂಪಸೋಖುಮ್ಮತಂ ಞತ್ವಾತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಕೇನ ಞಾಣೇನ ಸುಖುಮತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ವೇದನಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಚ ಪಭವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಸಞ್ಞಾ ಯತೋ ಸಮುದೇತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮುದೇತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಞ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಅತ್ಥಂ ¶ ಗಚ್ಛತಿ ಯತ್ಥ ಚಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಞ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಸಙ್ಖಾರೇ ಪರತೋ ಞತ್ವಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಂ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ಲುಜ್ಜನಭಾವೇನ ಪರತೋ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಇಮಿನಾ ಹಿ ಪದೇನ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ. ದುಕ್ಖತೋ ನೋ ಚ ಅತ್ತತೋತಿ ಇಮಿನಾ ದುಕ್ಖಾನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ. ಸನ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತೋ. ಸನ್ತಿಪದೇ ರತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ರತೋ. ಇತಿ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಾವ ಕಥಿತಾ, ಗಾಥಾಸು ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋಪೀತಿ.

೭. ಪಠಮಅಗತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭-೧೯. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಅಗತಿಗಮನಾನೀತಿ ನಗತಿಗಮನಾನಿ. ಛನ್ದಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಛನ್ದೇನ ಅಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಛನ್ದಾ ದೋಸಾ ಭಯಾ ಮೋಹಾತಿ ಛನ್ದೇನ, ದೋಸೇನ, ಭಯೇನ, ಮೋಹೇನ. ಅತಿವತ್ತತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ. ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ನವಮೇ ತಥಾಬುಜ್ಝನಕಾನಂ ವಸೇನ ದ್ವೀಹಿಪಿ ನಯೇಹಿ ಕಥಿತಂ.

೧೦. ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೦. ದಸಮೇ ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕೋತಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಂ ಉದ್ದೇಸಕೋ. ಕಾಮೇಸು ಅಸಂಯತಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಅಸಂಯತಾ. ಪರಿಸಾಕಸಟೋ ¶ ಚ ಪನೇಸ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಞ್ಚ ಪನ ಸೋ ಏವರೂಪಾ ಪರಿಸಾಕಚವರೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಣೇನಾತಿ ಬುದ್ಧಸಮಣೇನ. ಪರಿಸಾಯ ಮಣ್ಡೋ ಚ ಪನೇಸ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪಾ ಪರಿಸಾ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಪರಿಸಾಮಣ್ಡೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಚರವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ಉರುವೇಲವಗ್ಗೋ

೧. ಪಠಮಉರುವೇಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೧. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಉರುವೇಲಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉರುವೇಲಾತಿ ಮಹಾವೇಲಾ, ಮಹಾವಾಲಿಕರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಉರೂತಿ ವಾಲುಕಾ ವುಚ್ಚತಿ, ವೇಲಾತಿ ಮರಿಯಾದಾ. ವೇಲಾತಿಕ್ಕಮನಹೇತು ಆಹಟಾ ಉರು ಉರುವೇಲಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅತೀತೇ ಕಿರ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ದಸಸಹಸ್ಸಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ವಿಹರನ್ತಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಅಕಂಸು – ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಾನಿ ನಾಮ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಪನ ಅಪಾಕಟಂ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೋ ಚೋದಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸೋ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಚೋದೇತ್ವಾ ಪತ್ತಪುಟೇನ ವಾಲುಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಕಿರತು, ಇದಮಸ್ಸ ದಣ್ಡಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೋ ತಾದಿಸಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ಸೋ ತತ್ಥ ಪತ್ತಪುಟೇನ ವಾಲುಕಂ ಆಕಿರತಿ, ಏವಂ ತತ್ಥ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಹಾವಾಲುಕರಾಸಿ ಜಾತೋ. ತತೋ ನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಮಕಾಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉರುವೇಲಾತಿ ಮಹಾವೇಲಾ, ಮಹಾವಾಲಿಕರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ವಾ ಉರೂತಿ ವಾಲುಕಾ ವುಚ್ಚತಿ, ವೇಲಾತಿ ಮರಿಯಾದಾ, ವೇಲಾತಿಕ್ಕಮನಹೇತು ಆಹಟಾ ಉರು ಉರುವೇಲಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ.

ನಜ್ಜಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರೇತಿ ಉರುವೇಲಗಾಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ನೇರಞ್ಜರಾನದೀತೀರೇ ವಿಹರಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೇತಿ ¶ ಅಜಪಾಲಕಾ ತಸ್ಸ ನಿಗ್ರೋಧಸ್ಸ ¶ ಛಾಯಾಯ ನಿಸೀದನ್ತಿಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ, ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ. ಉದಪಾದೀತಿ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಪಞ್ಚಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಉದಪಾದಿ. ಕಸ್ಮಾ ಉದಪಾದೀತಿ? ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಚೇವ ಪುಬ್ಬಾಸೇವನತಾಯ ಚ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಾಸೇವನಾಯ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ತಿತ್ತಿರಜಾತಕಂ ಆಹರಿತಬ್ಬಂ. ಹತ್ಥಿವಾನರತಿತ್ತಿರಾ ಕಿರ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ವಿಹರನ್ತಾ ‘‘ಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಲ್ಲಕೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಗಾರವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಗ್ರೋಧಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಲ್ಲಕೋ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತಾ ತಿತ್ತಿರಸ್ಸ ಮಹಲ್ಲಕಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಜೇಟ್ಠಾಪಚಾಯನಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ¶ ಸಮಗ್ಗಾ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ ವಿಹರಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಾ ಅಹೇಸುಂ. ತಂ ಕಾರಣಂ ಞತ್ವಾ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಯೇ ವುಡ್ಢಮಪಚಾಯನ್ತಿ, ನರಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕೋವಿದಾ;

ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಾಸಂಸಾ, ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ಸುಗ್ಗತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೩೭);

ಏವಂ ಅಹೇತುಕತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಪಿ ತಥಾಗತೋ ಸಗಾರವವಾಸಂ ರೋಚೇಸಿ, ಇದಾನಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ರೋಚೇಸ್ಸತೀತಿ. ಅಗಾರವೋತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಗಾರವರಹಿತೋ, ಕಞ್ಚಿ ಗರುಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸೋತಿ ಪತಿಸ್ಸಯರಹಿತೋ, ಕಞ್ಚಿ ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಣಂ ¶ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಾಯೇವ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಗರುಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸಕ್ಕಾರಞ್ಚೇವ ಕತ್ವಾ ಗರುಕಾರಞ್ಚ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ.

ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇತಿಆದೀಸು ಸದ್ಧಿಂ ದೇವೇಹಿ ಸದೇವಕೇ. ದೇವಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಮಾರಬ್ರಹ್ಮೇಸು ಗಹಿತೇಸುಪಿ ಮಾರೋ ನಾಮ ವಸವತ್ತೀ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪರಿ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ನಾಮ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಏಕಙ್ಗುಲಿಯಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ, ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಸು, ದಸಹಿ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ. ಸೋ ಇಮಿನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತರೋತಿ ವತ್ತುಂ ಮಾ ಲಭನ್ತೂತಿ ಸಮಾರಕೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಕೇತಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಸಮಣಾ ನಾಮ ಏಕನಿಕಾಯಾದಿವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಸೀಲವನ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಪಿ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಪಣ್ಡಿತಾ. ತೇ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪನ್ನತರಾತಿ ವತ್ತುಂ ¶ ಮಾ ಲಭನ್ತೂತಿ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪಜಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯಾತಿ ಇದಂ ಪನ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಗಹಿತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಪದಾನಿ ಲೋಕವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಪಜಾವಸೇನ. ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತರನ್ತಿ ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನತರಂ, ಅಧಿಕತರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಕಥಿತಾ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಲೋಕಿಯಮೇವ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಮೇವ ಹೇತಂ. ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಅವೀಚಿತೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಕತರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘ಮಯಾ ಪಟಿವಿದ್ಧನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮೇವ ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಕಾರಣಂ ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಅತ್ಥಂ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿಸೇಸಂ ¶ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಗಚ್ಛಾಮಿಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಭಿಮುಖೇ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಹಂಸು ¶ ವಿಹರನ್ತಿ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ವಿಹರನ್ತೀತಿ ವಚನತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಬಹೂ ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಸೋ ‘‘ಭಗವಾಪಿ ಭನ್ತೇ ಏತರಹಿ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ;

ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ. (ಮಹಾವ. ೧೧; ಮ. ನಿ. ೨.೩೪೧) –

ಆದೀಹಿ ಚಸ್ಸ ಸುತ್ತೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಾವೋ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುನೋ, ತಸ್ಮಾ. ಮಹತ್ತಮಭಿಕಙ್ಖತಾತಿ ಮಹನ್ತಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೇನ. ಸರಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಸರನ್ತೇನ.

ಯತೋತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ಮಹತ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಂ ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಮಹತ್ತಂ ಲಾಭಗ್ಗಮಹತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಮಹತ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅಥ ಮೇ ಸಙ್ಘೇಪಿ ಗಾರವೋತಿ ಅಥ ಮಯ್ಹಂ ಸಙ್ಘೇಪಿ ಗಾರವೋ ಜಾತೋ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಾಲೇ ಭಗವತಾ ಸಙ್ಘೇ ಗಾರವೋ ಕತೋತಿ? ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ದುಸ್ಸಯುಗದಾನಕಾಲೇ. ತದಾ ಹಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪನೀತಂ ದುಸ್ಸಯುಗಂ ‘‘ಸಙ್ಘೇ, ಗೋತಮಿ, ದೇಹಿ, ಸಙ್ಘೇ ತೇ ದಿನ್ನೇ ಅಹಞ್ಚೇವ ಪೂಜಿತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಙ್ಘೋ ಚಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಸಙ್ಘೇ ಗಾರವಂ ಅಕಾಸಿ ನಾಮ.

೨. ದುತಿಯಉರುವೇಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೨. ದುತಿಯೇ ¶ ಸಮ್ಬಹುಲಾತಿ ಬಹುಕಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಹುಹುಕ್ಕಜಾತಿಕೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ. ಜಿಣ್ಣಾತಿ ¶ ಜರಾಜಿಣ್ಣಾ. ವುಡ್ಢಾತಿ ವಯೋವುದ್ಧಾ. ಮಹಲ್ಲಕಾತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕಾ. ಅದ್ಧಗತಾತಿ ತಯೋ ವಯೇ ಅದ್ಧೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ಸುತಮೇತನ್ತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸುತಂ ಏತಂ. ತಯಿದಂ ಭೋ, ಗೋತಮ, ತಥೇವಾತಿ ಭೋ, ಗೋತಮ, ಏತಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸುತಕಾರಣಂ ತಥಾ ಏವ. ತಯಿದಂ ಭೋ, ಗೋತಮ, ನ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇವಾತಿ ತಂ ಏತಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಅಕರಣಂ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ.

ಅಕಾಲವಾದೀತಿಆದೀಸು ಅಕಾಲೇ ವದತೀತಿ ಅಕಾಲವಾದೀ. ಅಸಭಾವಂ ವದತೀತಿ ಅಭೂತವಾದೀ. ಅನತ್ಥಂ ವದತಿ, ನೋ ಅತ್ಥನ್ತಿ ಅನತ್ಥವಾದೀ. ಅಧಮ್ಮಂ ವದತಿ, ನೋ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಧಮ್ಮವಾದೀ. ಅವಿನಯಂ ವದತಿ ¶ , ನೋ ವಿನಯನ್ತಿ ಅವಿನಯವಾದೀ. ಅನಿಧಾನವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾತಿ ನ ಹದಯೇ ನಿಧೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ. ಅಕಾಲೇನಾತಿ ಕಥೇತುಂ ಅಯುತ್ತಕಾಲೇನ. ಅನಪದೇಸನ್ತಿ ಅಪದೇಸರಹಿತಂ, ಸಾಪದೇಸಂ ಸಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ನ ಕಥೇತಿ. ಅಪರಿಯನ್ತವತಿನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತರಹಿತಂ, ನ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ. ಅನತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ನ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇತಿ. ಬಾಲೋ ಥೇರೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನ್ಧಬಾಲೋ ಥೇರೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

ಕಾಲವಾದೀತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಪಣ್ಡಿತೋ ಥೇರೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ¶ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಥೇರೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಹೋತೀತಿ ಬಹುಂ ಅಸ್ಸ ಸುತಂ ಹೋತಿ, ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಪಾಳಿಅನುಸನ್ಧಿಪುಬ್ಬಾಪರವಸೇನ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುತಧರೋತಿ ಸುತಸ್ಸ ಆಧಾರಭೂತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಇತೋ ಗಹಿತಂ ಇತೋ ಪಲಾಯತಿ, ಛಿದ್ದಘಟೇ ಉದಕಂ ವಿಯ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಏಕಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಾ ವಾಚೇತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಯಂ ನ ಸುತಧರೋ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹಿತಕಾಲಸದಿಸಮೇವ ಹೋತಿ, ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ನೇವ ನಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ಸುತಧರೋ ನಾಮ. ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋತಿ ಸುತಸ್ಸ ಸನ್ನಿಚಯಭೂತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸುತಂ ಹದಯಮಞ್ಜೂಸಾಯ ಸನ್ನಿಚಿತಂ ಸಿಲಾಯ ಲೇಖಾ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಾ ವಿಯ ¶ ಚ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಯಂ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ ನಾಮ. ಧಾತಾತಿ ಧಾತಾ ಪಗುಣಾ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಉಗ್ಗಹಿತಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಾತಂ ಪಗುಣಂ ನಿಚ್ಚಲಿಕಂ ನ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಸುಕಂ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮನುಗ್ಗಾಹಿತ್ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಧಾತಂ ಪಗುಣಂ ಭವಙ್ಗಸೋತಸದಿಸಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಸುಕಂ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಕಥೇತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಾತಾ’’ತಿ. ವಚಸಾ ¶ ಪರಿಚಿತಾತಿ ಸುತ್ತದಸಕ-ವಗ್ಗದಸಕಪಣ್ಣಾಸದಸಕವಸೇನ ವಾಚಾಯ ಸಜ್ಝಾಯಿತಾ. ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾ. ಯಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ಸಜ್ಝಾಯಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಮನಸಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಮಹಾದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ರೂಪಗತಂ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಕಾರಣತೋ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ.

ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನನ್ತಿ ಅಭಿಚೇತೋತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ವಾ, ಅಭಿಚೇತಸಿ ಜಾತಾನಿ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ, ಅಭಿಚೇತೋಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ವಾ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ¶ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಸುಖವಿಹಾರಾನಂ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ಸುಖವಿಹಾರಭೂತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಾನಿ ಹಿ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಝಾಯಿನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಂ ವಿನ್ದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿಕಾಮಲಾಭೀತಿ ನಿಕಾಮೇನ ಲಾಭೀ, ಅತ್ತನೋ ಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಲಾಭೀ, ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಕಿಚ್ಛಲಾಭೀತಿ ಸುಖೇನೇವ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಕಸಿರಲಾಭೀತಿ ಅಕಸಿರಾನಂ ಲಾಭೀ ವಿಪುಲಾನಂ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವುಟ್ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಲಾಭೀಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಕ್ಕೋತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ. ಏಕಚ್ಚೋ ಸಕ್ಕೋತಿ ತಥಾಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ, ಪಾರಿಪನ್ಥಿಕೇ ¶ ಚ ಪನ ಕಿಚ್ಛೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ತಥಾ ಚ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಾರಿಪನ್ಥಿಕೇ ಚ ಅಕಿಚ್ಛೇನೇವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ನಾಳಿಕಯನ್ತಂ ವಿಯ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇಯೇವ ವುಟ್ಠಾತುಂ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಅಯಂ ತಿವಿಧಾಪಿ ಸಮ್ಪದಾ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ‘‘ಅಕಿಚ್ಛಲಾಭೀ ಅಕಸಿರಲಾಭೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ. ಏವಮಿಧ ಸೀಲಮ್ಪಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚಮ್ಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ಸೀಲಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಞ್ಚ, ಝಾನಾನಿಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ವಳಞ್ಜನಕಜ್ಝಾನಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ¶ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ಕಥಿತಂ. ಫಲೇನ ಚೇತ್ಥ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಉದ್ಧತೇನಾತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತೇನ. ಸಮ್ಫನ್ತಿ ಪಲಾಪಕಥಂ. ಅಸಮಾಹಿತಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ಅಟ್ಠಪಿತಸಙ್ಕಪ್ಪೋ. ಮಗೋತಿ ಮಗಸದಿಸೋ. ಆರಾತಿ ದೂರೇ. ಥಾವರೇಯ್ಯಮ್ಹಾತಿ ಥಾವರಭಾವತೋ. ಪಾಪದಿಟ್ಠೀತಿ ಲಾಮಕದಿಟ್ಠಿ. ಅನಾದರೋತಿ ಆದರರಹಿತೋ. ಸುತವಾತಿ ಸುತೇನ ಉಪಗತೋ. ಪಟಿಭಾನವಾತಿ ದುವಿಧೇನ ಪಟಿಭಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಪಞ್ಞಾಯತ್ಥಂ ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಪಾರಗೂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖನ್ಧಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ¶ ಪಾರಂ ಗತೋ, ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ, ಪರಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ, ಪಹಾನಪಾರಗೂ, ಭಾವನಾಪಾರಗೂ, ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಾರಗೂ, ಸಮಾಪತ್ತಿಪಾರಗೂತಿ ಏವಂ ಛಬ್ಬಿಧೇನ ಪಾರಗಮನೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾರಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗತೋ. ಅಖಿಲೋತಿ ರಾಗಖಿಲಾದಿವಿರಹಿತೋ. ಪಟಿಭಾನವಾತಿ ದುವಿಧೇನೇವ ಪಟಿಭಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಕೇವಲೀತಿ ಸಕಲಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

೩. ಲೋಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೩. ತತಿಯೇ ಲೋಕೋತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ. ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಞಾತೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಕತೋ. ಲೋಕಸ್ಮಾತಿ ¶ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚತೋ. ಪಹೀನೋತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಪಹೀನೋ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾವಿತಾತಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಾವಿತಾ.

ಏವಂ ಏತ್ತಕೇನ ಠಾನೇನ ಚತೂಹಿ ಸಚ್ಚೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಥಾಗತಭಾವಂ ಕಥೇತುಂ ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಸದ್ದಾಯತನಂ. ಮುತನ್ತಿ ಪತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಗನ್ಧಾಯತನಂ ರಸಾಯತನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ. ವಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾದಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ. ಪತ್ತನ್ತಿ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ವಾ ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ವಾ ಪತ್ತಂ. ಪರಿಯೇಸಿತನ್ತಿ ಪತ್ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ವಾ ಪರಿಯೇಸಿತಂ. ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುಸಞ್ಚರಿತಂ.

ತಥಾಗತೇನ ¶ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಏತಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಇಮಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ನೀಲಂ ಪೀತಕನ್ತಿಆದಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಇಮಂ ನಾಮ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ಸುಮನೋ ವಾ ದುಮ್ಮನೋ ವಾ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ವಾ ಜಾತೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಂ. ತಥಾ ಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಇಮಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಭೇರಿಸದ್ದೋ ಮುದಿಙ್ಗಸದ್ದೋತಿಆದಿ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ಸೋತದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಮೂಲಗನ್ಧೋ ತಚಗನ್ಧೋತಿಆದಿ ಗನ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಘಾನದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಮೂಲರಸೋ ಖನ್ಧರಸೋತಿಆದಿ ರಸಾರಮ್ಮಣಂ ಜಿವ್ಹಾದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಕಕ್ಖಳಂ ಮುದುಕನ್ತಿಆದಿ ಪಥವೀಧಾತುತೇಜೋಧಾತುವಾಯೋಧಾತುಭೇದಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಂ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಇಮಂ ನಾಮ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಸುಮನೋ ವಾ ದುಮ್ಮನೋ ವಾ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ವಾ ಜಾತೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಂ. ತಥಾ ಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಇಮಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸುಖದುಕ್ಖಾದಿಭೇದಂ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಮನೋದ್ವಾರಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಇಮಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಜಾನಿತ್ವಾ ಸುಮನೋ ವಾ ದುಮ್ಮನೋ ವಾ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ವಾ ಜಾತೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಂ. ಯಞ್ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇಸಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ, ತತ್ಥ ತಥಾಗತೇನ ಅದಿಟ್ಠಂ ವಾ ಅಸುತಂ ವಾ ಅಮುತಂ ವಾ ಅವಿಞ್ಞಾತಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಞಾಣೇನ ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ.

ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯಂ ಯಥಾ ಲೋಕೇನ ಗತಂ, ತಸ್ಸ ತಥೇವ ¶ ಗತತ್ತಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಗತಸದ್ದೇನ ಏಕತ್ಥಂ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ತಥಾಗತೋತಿ ನಿಗಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಸ ಯುತ್ತಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲವಣ್ಣನಾಯಂ ತಥಾಗತಸದ್ದವಿತ್ಥಾರೇ ವುತ್ತಾಯೇವ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಅಞ್ಞದತ್ಥೂತಿ ಏಕಂಸತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ದಕ್ಖತೀತಿ ದಸೋ. ವಸಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ವಸವತ್ತೀ.

ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಂ ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ತೇಧಾತುಕಂ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕೇ ಯಥಾತಥನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತೇಧಾತುಕಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ನೇಯ್ಯಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಯಥಾತಥಂ ಅವಿಪರೀತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಚತುನ್ನಂ ¶ ಯೋಗಾನಂ ಪಹಾನೇನ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ಅನೂಪಯೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಉಪಯೇಹಿ ವಿರಹಿತೋ. ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂತಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಧೀರೋತಿ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸಬ್ಬಗನ್ಥಪ್ಪಮೋಚನೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಗನ್ಥೇ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಫುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಫುಟ್ಠಾ ಅಸ್ಸ. ಇದಞ್ಚ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಪರಮಾ ಸನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಞ್ಹಿ ತೇನ ಞಾಣಫುಸನೇನ ಫುಟ್ಠಂ. ತೇನೇವಾಹ – ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಕುತೋಭಯನ್ತಿ. ಅಥ ¶ ವಾ ಪರಮಾಸನ್ತೀತಿ ಉತ್ತಮಾ ಸನ್ತಿ. ಕತರಾ ಸಾತಿ? ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಕುತೋಚಿ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಕುತೋಭಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಮುತ್ತೋ ಉಪಧಿಸಙ್ಖಯೇತಿ ಉಪಧಿಸಙ್ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ತದಾರಮ್ಮಣಾಯ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ. ಸೀಹೋ ಅನುತ್ತರೋತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹನಟ್ಠೇನ ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ಹಿಂಸನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರೋ ಸೀಹೋ ನಾಮ. ಬ್ರಹ್ಮನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ. ಇತೀತಿ ಏವಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣೇ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಸಙ್ಗಮ್ಮಾತಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ. ತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತಂ ತಥಾಗತಂ ತೇ ಸರಣಂ ಗತಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ಯಂ ವದನ್ತಾ ತೇ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ದನ್ತೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೪. ಕಾಳಕಾರಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಚತುತ್ಥಂ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ಕತರಾಯ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ? ದಸಬಲಗುಣಕಥಾಯ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಕಿರ ಧೀತಾ ಚೂಳಸುಭದ್ದಾ ‘‘ಸಾಕೇತನಗರೇ ಕಾಳಕಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಕುಲಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ. ಸಚೇ ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಾರಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಸೇ ಪೇಸಿಯಮಾನೇ ಪಪಞ್ಚೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಂ ಆವಜ್ಜೇಯ್ಯಾಥ ಭಗವಾ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೇಟ್ಠಿ ‘‘ಸುಣಿಸಾ ಮೇ ಆಗತಾ’’ತಿ ಮಙ್ಗಲಂ ಕರೋನ್ತೋವ ಬಹುಂ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಅಚೇಲಕಸತಾನಿ ನಿಮನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ತೇಸು ನಿಸಿನ್ನೇಸು ‘‘ಧೀತಾ ¶ ಮೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅರಹನ್ತೇ ವನ್ದತೂ’’ತಿ ಚೂಳಸುಭದ್ದಾಯ ಪೇಸೇಸಿ. ಆಗತಫಲಾ ಅರಿಯಸಾವಿಕಾ ಅರಹನ್ತೇತಿ ¶ ವುತ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ’’ತಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗತಾ ತೇ ನಿಸ್ಸಿರಿಕದಸ್ಸನೇ ಅಚೇಲಕೇ ದಿಸ್ವಾವ ‘‘ಸಮಣಾ ನಾಮ ನ ಏವರೂಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾತ, ಯೇಸಂ ನೇವ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಹಿರೀ, ನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ನ ಇಮೇ ಸಮಣಾ, ಧೀಧೀ’’ತಿ ಖೇಳಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತಾ.

ತತೋ ¶ ಅಚೇಲಕಾ ‘‘ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ಕುತೋ ತೇ ಏವರೂಪಾ ಕಾಲಕಣ್ಣೀ ಲದ್ಧಾ, ಕಿಂ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅಞ್ಞಾ ದಾರಿಕಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಸೇಟ್ಠಿಂ ಪರಿಭಾಸಿಂಸು. ಸೋ ‘‘ಆಚರಿಯಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಾ ಕತಂ ಹೋತು ಅಜಾನಿತ್ವಾ ವಾ, ಅಹಮೇತ್ಥ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಚೇಲಕೇ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸುಭದ್ದಾಯ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಮ, ಕಸ್ಮಾ ಏವರೂಪಂ ಅಕಾಸಿ, ಕಸ್ಮಾ ಅರಹನ್ತೇ ಲಜ್ಜಾಪೇಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಾತ, ಅರಹನ್ತಾ ನಾಮ ಏವರೂಪಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಅಥ ನಂ ಸೋ ಆಹ –

‘‘ಕೀದಿಸಾ ಸಮಣಾ ತುಯ್ಹಂ, ಬಾಳ್ಹಂ ಖೋ ನೇ ಪಸಂಸಸಿ;

ಕಿಂಸೀಲಾ ಕಿಂಸಮಾಚಾರಾ, ತಂ ಮೇ ಅಕ್ಖಾಹಿ ಪುಚ್ಛಿತಾ’’ತಿ.

ಸಾ ಆಹ –

‘‘ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಸನ್ತಮನಾ, ಸನ್ತತೇಜಾ ಗುಣಮಗ್ಗಸಣ್ಠಿತಾ;

ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖೂ ಮಿತಭಾಣೀ, ತಾದಿಸಾ ಸಮಣಾ ಮಮ.

‘‘ವಸನ್ತಿ ವನಮೋಗಯ್ಹ, ನಾಗೋ ಛೇತ್ವಾವ ಬನ್ಧನಂ;

ಏಕಕಿಯಾ ಅದುತಿಯಾ, ತಾದಿಸಾ ಸಮಣಾ ಮಮಾ’’ತಿ.

ಏವಞ್ಚ ¶ ಪನ ವತ್ವಾ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಪುರೇ ಠತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಗುಣಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೇಟ್ಠಿ ತಸ್ಸಾ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಯದಿ ಏವಂ, ತವ ಸಮಣೇ ಆನೇತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ. ಸಾ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಕದಾ ಕರಿಸ್ಸಥ, ತಾತಾ’’ತಿ. ಸೇಟ್ಠಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕತಿಪಾಹಚ್ಚಯೇನಾತಿ ವುತ್ತೇ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ‘‘ಸ್ವೇ ಅಮ್ಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಉಪರಿಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಮಹನ್ತಂ ಪುಪ್ಫಸಮುಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಯೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏವಞ್ಚ ಅವಚ – ‘‘ಭಗವಾ ಸ್ವೇ ಪಞ್ಚಹಿ ¶ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ. ತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ತಂ ಕಾರಣಂ ಅದ್ದಸ. ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಸ್ವೇ, ಭನ್ತೇ, ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಮ ಗೇಹೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಚೂಳಸುಭದ್ದಾಯ ನಿಮನ್ತಿತಮ್ಹ ಸೇಟ್ಠೀತಿ. ನ, ಭನ್ತೇ, ಕಞ್ಚಿ ಆಗತಂ ಪಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಆಮ, ಸೇಟ್ಠಿ, ಸದ್ಧಾ ಪನ ಉಪಾಸಿಕಾ ದೂರೇ ಯೋಜನಸತಮತ್ಥಕೇಪಿ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇಪಿ ಠಿತಾ ಹಿಮವನ್ತೋ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವತ್ವಾ –

‘‘ದೂರೇ ¶ ಸನ್ತೋ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಹಿಮವನ್ತೋವ ಪಬ್ಬತೋ;

ಅಸನ್ತೇತ್ಥ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಯಥಾ ಸರಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೦೪) –

ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಮ, ಧೀತು ಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸತ್ಥಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ, ಆನನ್ದ, ಸಾಕೇತಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ¶ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಸಲಾಕಂ ದೇಹಿ. ದದನ್ತೋ ಚ ಛಳಭಿಞ್ಞಾನಂಯೇವ ದದೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಚೂಳಸುಭದ್ದಾ ರತ್ತಿಭಾಗಸಮನನ್ತರೇ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಬಹುಕಿಚ್ಚಾ ಬಹುಕರಣೀಯಾ, ಮಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಯ್ಯ ವಾ ನ ವಾ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ವೇಸ್ಸವಣೋ ಮಹಾರಾಜಾ ಚೂಳಸುಭದ್ದಾಯ ಕಥೇಸಿ – ‘‘ಭದ್ದೇ, ಮಾ ಖೋ ತ್ವಂ ವಿಮನಾ ಅಹೋಸಿ, ಮಾ ದುಮ್ಮನಾ. ಅಧಿವುತ್ಥಂ ತೇ ಭಗವತಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭತ್ತಂ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ. ಸಾ ತುಟ್ಠಪಹಟ್ಠಾ ದಾನಮೇವ ಸಂವಿದಹಿ. ಸಕ್ಕೋಪಿ ಖೋ ದೇವರಾಜಾ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಾತ, ದಸಬಲೋ ಚೂಳಸುಭದ್ದಾಯ ಸನ್ತಿಕಂ ಸಾಕೇತನಗರಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಪಞ್ಚ ಕೂಟಾಗಾರಸತಾನಿ ಮಾಪೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಛಳಭಿಞ್ಞಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಕೂಟಾಗಾರಯಾನೇನ ಮಣಿವಣ್ಣಂ ಆಕಾಸಂ ವಿಲಿಖನ್ತೋ ವಿಯ ಸಾಕೇತನಗರಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ಸುಭದ್ದಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಸಸುರಪಕ್ಖೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಸಾಧು ತೇಸಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಥಾ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಕಾಳಕಸೇಟ್ಠಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಯ್ಯಾನಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅದಾಸಿ. ಅಚೇಲಕಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಠಮಂ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛಥ ನೀಹರಿತಬ್ಬನಿಯಾಮೇನ ತೇ ನೀಹರಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇ ನೀಹರಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ಥು ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮದೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ ¶ ಉದಕಂ ಪಾತೇಸಿ ¶ . ಸೋ ಕಾಳಕೇನ ಕಾರಿತತಾಯ ಕಾಳಕಾರಾಮೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಭಗವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಾಕೇತೇ ವಿಹರತಿ ಕಾಳಕಾರಾಮೇ’’ತಿ.

ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಪಞ್ಚಸತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ. ತೇ ಕಿರ ಸಾಕೇತನಗರವಾಸಿನೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾಯ ನಿಸಿನ್ನಾ ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ನಾಮ ಮಹನ್ತಾ, ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಂ ಕಾಳಕಸೇಟ್ಠಿಂ ದಿಟ್ಠಿತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ¶ ಸಕಲನಗರಂ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇವಲೋಕಸದಿಸಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಗುಣಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಗುಣಂ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ – ‘‘ಮಯಿ ಗತೇ ಮಹತೀ ದೇಸನಾ ಸಮುಟ್ಠಿಸ್ಸತಿ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಇಮೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಹಾಪಥವೀ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಪಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸಭಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ಏವಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ ಗುಣಕಥಾಯ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ‘‘ತಮಹಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಪದಪರಿಯೋಸಾನೇ ಮಹಾಪಥವೀ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ಅಭಿಅಞ್ಞಾಸಿಂ, ಜಾನಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿದಿತನ್ತಿ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಞಾತಂ. ಇಮಿನಾ ಏತಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಅಞ್ಞೇ ಜಾನನ್ತಿಯೇವ, ಮಯಾ ಪನ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ವಿದಿತನ್ತಿ. ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಭೂಮಿ ನಾಮ ಕಥಿತಾ. ತಂ ತಥಾಗತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀತಿ ತಂ ಛದ್ವಾರಿಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಥಾಗತೋ ತಣ್ಹಾಯ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ನ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ ನ ಉಪಗಞ್ಛಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಪಸ್ಸತಿ ಭಗವಾ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ, ಛನ್ದರಾಗೋ ¶ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ, ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸೋ ಭಗವಾ. ಸುಣಾತಿ ಭಗವಾ ಸೋತೇನ ಸದ್ದಂ. ಘಾಯತಿ ಭಗವಾ ಘಾನೇನ ಗನ್ಧಂ. ಸಾಯತಿ ಭಗವಾ ಜಿವ್ಹಾಯ ರಸಂ. ಫುಸತಿ ಭಗವಾ ಕಾಯೇನ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವಿಜಾನಾತಿ ಭಗವಾ ಮನಸಾ ಧಮ್ಮಂ, ಛನ್ದರಾಗೋ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ, ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸೋ ಭಗವಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಂ ತಥಾಗತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಖೀಣಾಸವಭೂಮಿ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತಂ ಮಮಸ್ಸ ಮುಸಾತಿ ತಂ ಮೇ ವಚನಂ ಮುಸಾವಾದೋ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ. ತಂ ಪಸ್ಸ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ ತಮ್ಪಿ ಮುಸಾವಾದೋ ಭವೇಯ್ಯ. ತಂ ಮಮಸ್ಸ ಕಲೀತಿ ತಂ ವಚನಂ ಮಯ್ಹಂ ದೋಸೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸಚ್ಚಭೂಮಿ ನಾಮ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದಟ್ಠಾ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ದಿಸ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದಿಟ್ಠಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ ರೂಪಾಯತನಂ ‘‘ಅಹಂ ಮಹಾಜನೇನ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀಹಿ ನ ಮಞ್ಞತಿ. ಅದಿಟ್ಠಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಹಾಜನೇನ ಅದಿಟ್ಠಮೇವ ಏತಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ನ ಮಞ್ಞತಿ. ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ‘‘ಮಹಾಜನೇನ ದಿಟ್ಠಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ತಾಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ನ ಮಞ್ಞತಿ. ದಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಹಿ ಅದಿಟ್ಠಮ್ಪಿ ಹೋತಿಯೇವ. ಏವರೂಪಾನಿ ಹಿ ವಚನಾನಿ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ದಟ್ಠಾರಂ ¶ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಪಸ್ಸಿತಾರಂ ¶ ಏಕಸತ್ತಂ ನಾಮ ತಾಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಟ್ಠಾನೇಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಿನಾ ಏತ್ತಕೇನ ಠಾನೇನ ಸುಞ್ಞತಾಭೂಮಿ ನಾಮ ಕಥಿತಾ.

ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ. ತಾದೀಯೇವ ತಾದೀತಿ ತಾದಿತಾ ನಾಮ ಏಕಸದಿಸತಾ. ತಥಾಗತೋ ಚ ಯಾದಿಸೋ ಲಾಭಾದೀಸು, ತಾದಿಸೋವ ಅಲಾಭಾದೀಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಲಾಭೇಪಿ ತಾದೀ, ಅಲಾಭೇಪಿ ತಾದೀ. ಯಸೇಪಿ ತಾದೀ, ಅಯಸೇಪಿ ತಾದೀ. ನಿನ್ದಾಯಪಿ ತಾದೀ, ಪಸಂಸಾಯಪಿ ತಾದೀ. ಸುಖೇಪಿ ತಾದೀ, ದುಕ್ಖೇಪಿ ತಾದೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೩೮, ೧೯೨). ಇಮಾಯ ತಾದಿತಾಯ ತಾದೀ. ತಮ್ಹಾ ಚ ಪನ ತಾದಿಮ್ಹಾತಿ ತತೋ ತಥಾಗತತಾದಿತೋ ಅಞ್ಞೋ ಉತ್ತರಿತರೋ ವಾ ಪಣೀತತರೋ ವಾ ತಾದೀ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ತಾದಿಭೂಮಿ ನಾಮ ಕಥಿತಾ. ಇಮಾಹಿ ಪಞ್ಚಭೂಮೀಹಿ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಮಹಾಪಥವೀ ಸಕ್ಖಿಭಾವೇನ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ತೇ ಪಞ್ಚಸತೇ ಅಧುನಾಪಬ್ಬಜಿತೇ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು.

ಭಗವಾಪಿ ಸುತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಹಿ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಯಂಕಿಞ್ಚೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ¶ ಅಜ್ಝೋಸಿತಂ ಸಚ್ಚಮುತಂ ಪರೇಸನ್ತಿ ಪರೇಸಂ ಸದ್ಧಾಯ ಪರಪತ್ತಿಯಾಯನಾಯ ಸಚ್ಚಮುತನ್ತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋಸಿತಂ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಿತಂ. ಸಯಸಂವುತೇಸೂತಿ ಸಯಮೇವ ಸಂವರಿತ್ವಾ ಪಿಯಾಯಿತ್ವಾ ಗಹಿತಗಹಣೇಸು, ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಹಿ ಸಯಂ ಸಂವುತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಚ್ಚಂ ಮುಸಾ ವಾಪಿ ಪರಂ ದಹೇಯ್ಯಾತಿ ತೇಸು ಸಯಂ ಸಂವುತಸಙ್ಖಾತೇಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಸು ತಥಾಗತೋ ತಾದೀ ತೇಸಂ ಏಕಮ್ಪಿ ವಚನಂ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಚ್ಚಂ ಮುಸಾ ವಾಪಿ ಪರಂ ಉತ್ತಮಂ ಕತ್ವಾ ನ ಓದಹೇಯ್ಯ, ನ ಸದ್ದಹೇಯ್ಯ, ನ ಪತ್ತಿಯಾಯೇಯ್ಯ. ಏತಞ್ಚ ಸಲ್ಲನ್ತಿ ಏತಂ ದಿಟ್ಠಿಸಲ್ಲಂ. ಪಟಿಕಚ್ಚ ದಿಸ್ವಾತಿ ಪುರೇತರಂ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ದಿಸ್ವಾ. ವಿಸತ್ತಾತಿ ಲಗ್ಗಾ ಲಗಿತಾ ಪಲಿಬುದ್ಧಾ. ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮಿ ತಥೇವ ಏತನ್ತಿ ಯಥಾಯಂ ಪಜಾ ಅಜ್ಝೋಸಿತಾ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವಿಸತ್ತಾ ಲಗ್ಗಾ ಲಗಿತಾ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ¶ ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮಿ. ತಥಾ ಏವಂ ಯಥಾ ಏತಾಯ ಪಜಾಯ ಗಹಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝೋಸಿತಂ ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೫. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಜನಕುಹನತ್ಥನ್ತಿ ತೀಹಿ ಕುಹನವತ್ಥೂಹಿ ಜನಸ್ಸ ಕುಹನತ್ಥಾಯ. ನ ಜನಲಪನತ್ಥನ್ತಿ ನ ಜನಸ್ಸ ಉಪಲಾಪನತ್ಥಂ. ನ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಾನಿಸಂಸತ್ಥನ್ತಿ ನ ಚೀವರಾದಿಥುತಿವಚನತ್ಥಂ. ನ ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸತ್ಥನ್ತಿ ನ ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ¶ ಕತವಾದಾನಿಸಂಸತ್ಥಂ, ನ ವಾದಸ್ಸ ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸತ್ಥಂ. ನ ಇತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂತಿ ನ ‘‘ಏವಂ ಕಿರ ಏಸ ಭಿಕ್ಖು, ಏವಂ ಕಿರ ಏಸ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಜನಸ್ಸ ಜಾನನತ್ಥಾಯ. ಸಂವರತ್ಥನ್ತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಂವರೇಹಿ ಸಂವರಣತ್ಥಾಯ. ಪಹಾನತ್ಥನ್ತಿ ತೀಹಿ ಪಹಾನೇಹಿ ಪಜಹನತ್ಥಾಯ. ವಿರಾಗತ್ಥನ್ತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಾಯ. ನಿರೋಧತ್ಥನ್ತಿ ತೇಸಂಯೇವ ನಿರುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ. ಅನೀತಿಹನ್ತಿ ಇತಿಹಪರಿವಜ್ಜಿತಂ, ಅಪರಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಗಾಮಿನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗಾಮಿನಂ. ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅನ್ತೋಯೇವ ವತ್ತತಿ ಪವತ್ತತಿ. ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಸು ವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೬. ಕುಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೬. ಛಟ್ಠೇ ಕುಹಾತಿ ಕುಹಕಾ. ಥದ್ಧಾತಿ ಕೋಧೇನ ಚ ಮಾನೇನ ಚ ಥದ್ಧಾ. ಲಪಾತಿ ಉಪಲಾಪಕಾ. ಸಿಙ್ಗೀತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಿಙ್ಗಂ, ಯಂ ಸಿಙ್ಗಂ ಸಿಙ್ಗಾರತಾ ಚಾತುರತಾ ಚಾತುರಿಯಂ ಪರಿಕ್ಖತ್ತತಾ ಪಾರಿಕ್ಖತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೮೫೨) ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಸಿಙ್ಗಸದಿಸೇಹಿ ಪಾಕಟಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಉನ್ನಳಾತಿ ಉಗ್ಗತನಳಾ ತುಚ್ಛಮಾನಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತಾ. ಅಸಮಾಹಿತಾತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗಮತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಲಾಭಿನೋ. ನ ¶ ಮೇ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾಮಕಾತಿ ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಮ ಸನ್ತಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ತೇ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಸತ್ಥಾರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ತೇ ಖೋ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾಮಕಾತಿ ಇಧಾಪಿ ಮೇತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ವದತಿ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಪನ ‘‘ಮಾಮಕಾ’’ತಿ ಆಹ. ವುದ್ಧಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ವಡ್ಢನತೋ ವುದ್ಧಿಂ, ನಿಚ್ಚಲಭಾವೇನ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪತ್ಥಟತಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ತೇ ಪನೇತೇ ಯಾವ ¶ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ವಿರುಹನ್ತಿ, ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪತ್ತೇ ವಿರೂಳ್ಹಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇಪಿ ಗಾಥಾಸುಪಿ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೭. ಸನ್ತುಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಅಪ್ಪಾನೀತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ. ಸುಲಭಾನೀತಿ ಸುಖೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಾನಿ, ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಲಭಿತುಂ. ಅನವಜ್ಜಾನೀತಿ ನಿದ್ದೋಸಾನಿ. ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನನ್ತಿ ಜಙ್ಘಾಪಿಣ್ಡಿಯಬಲೇನ ಚರಿತ್ವಾ ಆಲೋಪಮತ್ತಂ ಲದ್ಧಂ ಭೋಜನಂ. ಪೂತಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋಪಿ ಕಾಯೋ ಪೂತಿಕಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಅಭಿನವಮ್ಪಿ ಮುತ್ತಂ ಪೂತಿಮುತ್ತಮೇವ.

ವಿಘಾತೋತಿ ವಿಗತಘಾತೋ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಸಾ ¶ ನಪ್ಪಟಿಹಞ್ಞತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಗತೋ ಚೀವರಾದೀನಿ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ದಿಸಾ ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಏವಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ನಪ್ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ ನಾಮ. ಧಮ್ಮಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಾ. ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸಾನುಲೋಮಿಕಾತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಾ. ಅಧಿಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಸಬ್ಬೇತೇ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಅನ್ತೋಗತಾ ನ ಪರಿಬಾಹಿರಾತಿ.

೮. ಅರಿಯವಂಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೮. ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಇಮಂ ಕಿರ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸಸುತ್ತನ್ತಂ ಭಗವಾ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತ್ತನೋಪಿ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯವಂಸಾತಿ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಅರಿಯವಂಸಾತಿ ಅರಿಯಾನಂ ವಂಸಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಖತ್ತಿಯವಂಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಂಸೋ ವೇಸ್ಸವಂಸೋ ಸುದ್ದವಂಸೋ ಸಮಣವಂಸೋ ಕುಲವಂಸೋ ರಾಜವಂಸೋ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಮೋ ಅರಿಯವಂಸೋ ಅರಿಯತನ್ತಿ ಅರಿಯಪವೇಣೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸೋ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಅರಿಯವಂಸೋ ಇಮೇಸಂ ವಂಸಾನಂ ಮೂಲಗನ್ಧಾದೀನಂ ಕಾಳಾನುಸಾರಿಗನ್ಧಾದಯೋ ವಿಯ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ.

ಕೇ ಪನ ತೇ ಅರಿಯಾ, ಯೇಸಂ ಏತೇ ವಂಸಾತಿ? ಅರಿಯಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ, ಏತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ವಂಸಾತಿ ಅರಿಯವಂಸಾ. ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಹಿ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಂ ¶ ಚತುನ್ನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ತಣ್ಹಙ್ಕರೋ, ಮೇಧಙ್ಕರೋ ¶ , ಸರಣಙ್ಕರೋ, ದೀಪಙ್ಕರೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ¶ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತೇ ಅರಿಯಾ, ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ವಂಸಾತಿ ಅರಿಯವಂಸಾ. ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ…ಪೇ… ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಕಕುಸನ್ಧೋ, ಕೋಣಾಗಮನೋ, ಕಸ್ಸಪೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಗೋತಮೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ವಂಸಾತಿ ಅರಿಯವಂಸಾ. ಅಪಿಚ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧ-ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧ-ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ವಂಸಾತಿ ಅರಿಯವಂಸಾ.

ತೇ ಖೋ ಪನೇತೇ ಅಗ್ಗಞ್ಞಾ ಅಗ್ಗಾತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ರತ್ತಞ್ಞಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಪವತ್ತಾತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ವಂಸಞ್ಞಾ ವಂಸಾತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ಪೋರಾಣಾ ನ ಅಧುನುಪ್ಪತ್ತಿಕಾ. ಅಸಂಕಿಣ್ಣಾ ಅವಿಕಿಣ್ಣಾ ಅನಪನೀತಾ. ಅಸಂಕಿಣ್ಣಪುಬ್ಬಾ ಅತೀತಬುದ್ಧೇಹಿಪಿ ನ ಸಂಕಿಣ್ಣಪುಬ್ಬಾ, ‘‘ಕಿ ಇಮೇಹೀ’’ತಿ ನ ಅಪನೀತಪುಬ್ಬಾ. ನ ಸಂಕೀಯನ್ತೀತಿ ಇದಾನಿಪಿ ನ ಅಪನೀಯನ್ತಿ. ನ ಸಂಕೀಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅನಾಗತಬುದ್ಧೇಹಿಪಿ ನ ಅಪನೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯೇ ಲೋಕೇ ವಿಞ್ಞೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ತೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠಾ, ಸಮಣೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಅನಿನ್ದಿತಾ ಅಗರಹಿತಾ.

ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸವಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ. ಇತರೀತರೇನಾತಿ ನ ಥೂಲಸುಖುಮಲೂಖಪಣೀತಥಿರಜಿಣ್ಣಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ, ಅಥ ಖೋ ಯಥಾಲದ್ಧಾದೀನಂ ಇತರೀತರೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೀವರಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ತಯೋ ಸನ್ತೋಸಾ ¶ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋತಿ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ‘‘ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇವ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಸನ್ತೋಸೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ ಇತರೀತರೇನ ಚೀವರೇನ, ಯಥಾಲದ್ಧಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಚೀವರೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ಚೀವರಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಚೀವರಕ್ಖೇತ್ತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಪಂಸುಕೂಲಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಚೀವರಸನ್ತೋಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಚೀವರಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ. ತತ್ಥ ಚೀವರಂ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಖೋಮಾದೀನಿ ಛ ಚೀವರಾನಿ ದುಕೂಲಾದೀನಿ ಛ ಅನುಲೋಮಚೀವರಾನಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ. ಇಮಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಕಪ್ಪಿಯಚೀವರಾನಿ. ಕುಸಚೀರಂ, ವಾಕಚೀರಂ, ಫಲಕಚೀರಂ, ಕೇಸಕಮ್ಬಲಂ, ವಾಳಕಮ್ಬಲಂ, ಪೋತ್ಥಕೋ, ಚಮ್ಮಂ, ಉಲೂಕಪಕ್ಖಂ, ರುಕ್ಖದುಸ್ಸಂ, ಲತಾದುಸ್ಸಂ, ಏರಕದುಸ್ಸಂ, ಕದಲಿದುಸ್ಸಂ, ವೇಳುದುಸ್ಸನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಪನ ಅಕಪ್ಪಿಯಚೀವರಾನಿ.

ಚೀವರಕ್ಖೇತ್ತನ್ತಿ ¶ ¶ ‘‘ಸಙ್ಘತೋ ವಾ ಗಣತೋ ವಾ ಞಾತಿತೋ ವಾ ಮಿತ್ತತೋ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಧನೇನ, ಪಂಸುಕೂಲಂ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಛ ಖೇತ್ತಾನಿ, ಅಟ್ಠನ್ನಞ್ಚ ಮಾತಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠ ಖೇತ್ತಾನಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಪಂಸುಕೂಲನ್ತಿ ಸೋಸಾನಿಕಂ, ಪಾಪಣಿಕಂ, ರಥಿಯಂ, ಸಙ್ಕಾರಕೂಟಕಂ, ಸೋತ್ಥಿಯಂ, ಸಿನಾನಂ, ತಿತ್ಥಂ, ಗತಪಚ್ಚಾಗತಂ, ಅಗ್ಗಿದಡ್ಢಂ, ಗೋಖಾಯಿತಂ, ಉಪಚಿಕಖಾಯಿತಂ, ಉನ್ದೂರಖಾಯಿತಂ ¶ , ಅನ್ತಚ್ಛಿನ್ನಂ, ದಸಚ್ಛಿನ್ನಂ, ಧಜಾಹಟಂ, ಥೂಪಂ, ಸಮಣಚೀವರಂ, ಸಾಮುದ್ದಿಯಂ, ಆಭಿಸೇಕಿಯಂ, ಪನ್ಥಿಕಂ, ವಾತಾಹಟಂ, ಇದ್ಧಿಮಯಂ, ದೇವದತ್ತಿಯನ್ತಿ ತೇವೀಸತಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೋತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಗಬ್ಭಮಲಹರಣಂ. ಗತಪಚ್ಚಾಗತನ್ತಿ ಮತಕಸರೀರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಸುಸಾನಂ ನೇತ್ವಾ ಆನೀತಚೀವರಂ. ಧಜಾಹಟನ್ತಿ ಧಜಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಆನೀತಂ. ಥೂಪನ್ತಿ ವಮ್ಮಿಕೇ ಪೂಜಿತಚೀವರಂ. ಸಾಮುದ್ದಿಯನ್ತಿ ಸಮುದ್ದವೀಚೀಹಿ ಥಲಂ ಪಾಪಿತಂ. ಪನ್ಥಿಕನ್ತಿ ಪನ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಚೋರಭಯೇನ ಪಾಸಾಣೇಹಿ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪಾರುತಚೀವರಂ. ಇದ್ಧಿಮಯನ್ತಿ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಚೀವರಂ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ.

ಚೀವರಸನ್ತೋಸೋತಿ ವೀಸತಿ ಚೀವರಸನ್ತೋಸಾ – ಚೀವರೇ ವಿತಕ್ಕಸನ್ತೋಸೋ, ಗಮನಸನ್ತೋಸೋ, ಪರಿಯೇಸನಸನ್ತೋಸೋ, ಪಟಿಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ, ಮತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಸನ್ತೋಸೋ, ಲೋಲುಪ್ಪವಿವಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ, ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ, ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ, ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ, ಉದಕಸನ್ತೋಸೋ, ಧೋವನಸನ್ತೋಸೋ, ಕರಣಸನ್ತೋಸೋ, ಪರಿಮಾಣಸನ್ತೋಸೋ, ಸುತ್ತಸನ್ತೋಸೋ, ಸಿಬ್ಬನಸನ್ತೋಸೋ, ರಜನಸನ್ತೋಸೋ, ಕಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ, ಪರಿಭೋಗಸನ್ತೋಸೋ, ಸನ್ನಿಧಿಪರಿವಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋತಿ.

ತತ್ಥ ಸಾದಕಭಿಕ್ಖುನಾ ತೇಮಾಸಂ ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ವಸಿತ್ವಾ ಏಕಮಾಸಮತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸೋ ಹಿ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಚೀವರಮಾಸೇ ಚೀವರಂ ಕರೋತಿ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಅಡ್ಢಮಾಸೇನೇವ ಕರೋತಿ. ಇದಂ ಮಾಸಡ್ಢಮಾಸಮತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕನಂ ವಿತಕ್ಕಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ವಿತಕ್ಕಸನ್ತೋಸೇನ ಪನ ಸನ್ತುಟ್ಠೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಾಚೀನಖಣ್ಡರಾಜಿವಾಸಿಕಪಂಸುಕೂಲಿಕತ್ಥೇರಸದಿಸೇನ ¶ ಭವಿತಬ್ಬಂ.

ಥೇರೋ ಕಿರ ‘‘ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತವಿಹಾರೇ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗತೋ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಚೀವರಂ ಜಿಣ್ಣಂ, ಬಹೂನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ವುತ್ಥೋ ಪುನದಿವಸೇ ಚೀವರಂ ಆದಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಕಿಂ ¶ , ಆವುಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಗಾಮದ್ವಾರಂ, ಭನ್ತೇ, ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಅಹಮ್ಪಾವುಸೋ, ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ¶ . ಸಾಧು, ಭನ್ತೇತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮಹಾಬೋಧಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಪುಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಮನಾಪಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ಮೇ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ ತತೋವ ಪಟಿನಿವತ್ತಿ. ಪುನದಿವಸೇ ಅಮ್ಬಙ್ಗಣಸಮೀಪತೋ, ಪುನದಿವಸೇ ಮಹಾಚೇತಿಯಸ್ಸ ಉತ್ತರದ್ವಾರತೋ ತತ್ಥೇವ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಚತುತ್ಥದಿವಸೇ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿತಕ್ಕೋ ನ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಮಾನೋ ಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ. ತಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಏಕೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಉಚ್ಚಾರಪಲಿಬುದ್ಧೋ ಸಾಟಕೇಯೇವ ವಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನೇ ಛಡ್ಡೇಸಿ. ಪಂಸುಕೂಲಿಕತ್ಥೇರೋ ತಂ ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇಸಿ. ಮಹಾಥೇರೋ ‘‘ಕಿಂ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಸೀ’’ತಿ. ನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಮಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪಿತು ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಮಿ, ಪುಣ್ಣದಾಸಿಯಾ ಸರೀರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇ ಪಾಣಕೇ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ಸುಸಾನತೋ ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ದುಕ್ಕರತರಂ ಕತಂ ¶ , ಭನ್ತೇತಿ. ಮಹಾಥೇರೋ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಪಂಸುಕೂಲಿಕತ್ಥೇರೋಪಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಠಿತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ಫಲಾನಿ ಪತ್ತೋ ತಂ ಸಾಟಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಪಾಚೀನಖಣ್ಡರಾಜಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಚೀವರತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಕತ್ಥ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವ ಗಮನಂ ಗಮನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಪರಿಯೇಸನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಲಜ್ಜಿಂ ಪೇಸಲಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಏವಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಸ್ಸ ಆಹರಿಯಮಾನಂ ಚೀವರಂ ದೂರತೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ಮನಾಪಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತಂ ಅಮನಾಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ಥೂಲಸುಖುಮಾದೀಸು ಯಥಾಲದ್ಧೇನೇವ ಸನ್ತುಸ್ಸನಂ ಪಟಿಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಏವಂ ಲದ್ಧಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದುಪಟ್ಟಸ್ಸ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಕಂ ಏಕಪಟ್ಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಹೋನಕಮತ್ತೇನೇವ ಸನ್ತುಸ್ಸನಂ ಮತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರೇ ಮನಾಪಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚರಣಂ ಲೋಲುಪ್ಪವಿವಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ.

ಲೂಖಪಣೀತೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಯಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾಲದ್ಧೇನೇವ ಯಾಪನಂ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಯೇನ ಯಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತೇನ ಯಾಪನಂ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಮನಾಪಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ¶ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಯಾಪನಂ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ.

‘‘ಕತ್ಥ ಉದಕಂ ಮನಾಪಂ, ಕತ್ಥ ಅಮನಾಪ’’ನ್ತಿ ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಧೋವನೂಪಗೇನ ಉದಕೇನ ¶ ಧೋವನಂ ಉದಕಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಪಣ್ಡುಮತ್ತಿಕಗೇರುಕಪೂತಿಪಣ್ಣರಸಕಿಲಿಟ್ಠಾನಿ ಪನ ಉದಕಾನಿ ವಜ್ಜೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಧೋವನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಮುಗ್ಗರಾದೀಹಿ ಅಪಹರಿತ್ವಾ ¶ ಹತ್ಥೇಹಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಧೋವನಂ ಧೋವನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ತಥಾ ಅಸುಜ್ಝನ್ತಂ ಪಣ್ಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಾಪಿತಉದಕೇನಾಪಿ ಧೋವಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏವಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ಥೂಲಂ, ಇದಂ ಸುಖುಮ’’ನ್ತಿ ಅಕೋಪೇತ್ವಾ ಪಹೋನಕನೀಹಾರೇನೇವ ಕರಣಂ ಕರಣಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ತಿಮಣ್ಡಲಪತಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಕರಣಂ ಪರಿಮಾಣಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಚೀವರಕರಣತ್ಥಾಯ ಪನ ಮನಾಪಂ ಸುತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ ರಥಿಕಾದೀಸು ವಾ ದೇವಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ವಾ ಠಪಿತಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಸುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕರಣಂ ಸುತ್ತಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ.

ಕುಸಿಬನ್ಧನಕಾಲೇ ಪನ ಅಙ್ಗುಲಮತ್ತೇ ಸತ್ತ ವಾರೇ ನ ವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಹಾಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವತ್ತಭೇದೋಪಿ ನತ್ಥಿ. ತಿವಙ್ಗುಲಮತ್ತೇ ಪನ ಸತ್ತ ವಾರೇ ವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೇನಾಪಿ ಸಹಾಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವತ್ತಭೇದೋ. ಅಯಂ ಸಿಬ್ಬನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ರಜನ್ತೇನ ಪನ ಕಾಳಕಚ್ಛಕಾದೀನಿ ಪರಿಯೇಸನ್ತೇನ ನ ಚರಿತಬ್ಬಂ, ಸೋಮವಕ್ಕಲಾದೀಸು ಯಂ ಲಭತಿ, ತೇನ ರಜಿತಬ್ಬಂ. ಅಲಭನ್ತೇನ ಪನ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅರಞ್ಞೇ ವಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತರಜನಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಚಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಕಸಟಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ರಜಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ರಜನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ನೀಲಕದ್ದಮಕಾಳಸಾಮೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಪಿಟ್ಠೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಕಪ್ಪಕರಣಂ ಕಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ.

ಹಿರಿಕೋಪೀನಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತವಸೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ಪರಿಭೋಗಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ದುಸ್ಸಂ ಪನ ಲಭಿತ್ವಾ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಸೂಚಿಂ ವಾ ಕಾರಕಂ ವಾ ಅಲಭನ್ತೇನ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಲಭನ್ತೇನ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಕತಮ್ಪಿ ಸಚೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾದೀನಂ ¶ ದಾತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಚ ಅಸನ್ನಿಹಿತಾ, ಯಾವ ಆಗಮನಾ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಆಗತಮತ್ತೇಸು ದಾತಬ್ಬಂ. ದಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚೀವರೇ ಸತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಮ್ಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅನಧಿಟ್ಠಿತಮೇವ ಹಿ ಸನ್ನಿಧಿ ¶ ಹೋತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಆಹ. ಅಯಂ ಸನ್ನಿಧಿಪರಿವಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ ಪನ ನ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಂ, ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೇ ಠತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ.

ಚೀವರಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ನಾಮ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಞ್ಚೇವ ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗಞ್ಚ. ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೪-೨೫) ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತಿ ಚೀವರಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಗೋಪೇತಿ. ಇಮಾನಿ ಗೋಪೇನ್ತೋ ಚೀವರಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸವಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತೀತಿ.

ವಣ್ಣವಾದೀತಿ ಏಕೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ನ ಕಥೇತಿ. ಏಕೋ ನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತಿ. ಏಕೋ ನೇವ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ನ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತಿ. ಏಕೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಚೇವ ಹೋತಿ, ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಚ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತಿ. ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತರೀತರಚೀವರಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಚ ವಣ್ಣವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅನೇಸನನ್ತಿ ದೂತೇಯ್ಯಪಹಿನಗಮನಾನುಯೋಗಪಭೇದಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಅನೇಸನಂ. ಅಪ್ಪತಿರೂಪನ್ತಿ ಅಯುತ್ತಂ. ಅಲದ್ಧಾ ¶ ಚಾತಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ. ಯಥಾ ಏಕಚ್ಚೋ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಚೀವರಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುಞ್ಞವನ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಕೋಹಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉತ್ತಸತಿ ಪರಿತಸ್ಸತಿ, ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಅಲದ್ಧಾ ಚೀವರಂ ನ ಪರಿತಸ್ಸತಿ. ಲದ್ಧಾ ಚಾತಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಲಭಿತ್ವಾ. ಅಗಧಿತೋತಿ ವಿಗತಲೋಭಗಿದ್ಧೋ. ಅಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ಅಧಿಮತ್ತತಣ್ಹಾಯ ಮುಚ್ಛಂ ಅನಾಪನ್ನೋ. ಅನಜ್ಝೋಪನ್ನೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನೋತ್ಥತೋ ಅಪರಿಯೋನದ್ಧೋ. ಆದೀನವದಸ್ಸಾವೀತಿ ಅನೇಸನಾಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಗೇಧಿತಪರಿಭೋಗೇ ಚ ಆದೀನವಂ ಪಸ್ಸಮಾನೋ. ನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞೋತಿ ‘‘ಯಾವದೇವ ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ನಿಸ್ಸರಣಮೇವ ಪಜಾನನ್ತೋ.

ಇತರೀತರಚೀವರಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಚೀವರೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ. ನೇವತ್ತಾನುಕ್ಕಂಸೇತೀತಿ ‘‘ಅಹಂ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ, ಮಯಾ ಉಪಸಮ್ಪದಮಾಳೇಯೇವ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಂ ಗಹಿತಂ, ಕೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಂ ನ ಕರೋತಿ. ನೋ ಪರಂ ವಮ್ಭೇತೀತಿ ‘‘ಇಮೇ ಪನಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಾ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಏತೇಸಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ಪರಂ ನ ವಮ್ಭೇತಿ. ಯೋ ಹಿ ತತ್ಥ ದಕ್ಖೋತಿ ಯೋ ತಸ್ಮಿಂ ಚೀವರಸನ್ತೋಸೇ ವಣ್ಣವಾದಾದೀಸು ವಾ ದಕ್ಖೋ ಛೇಕೋ ¶ ಬ್ಯತ್ತೋ. ಅನಲಸೋತಿ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಆಲಸಿಯವಿರಹಿತೋ. ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪಟಿಸ್ಸತೋತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಪಞ್ಞಾಯ ಚೇವ ಸತಿಯಾ ಚ ಯುತ್ತೋ. ಅರಿಯವಂಸೇ ಠಿತೋತಿ ಅರಿಯವಂಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ.

ಇತರೀತರೇನ ¶ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಕ್ಖೇತ್ತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಸನ್ತೋಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧುತಙ್ಗಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ¶ . ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋತಿ ಓದನೋ ಕುಮ್ಮಾಸೋ ಸತ್ತು ಮಚ್ಛೋ ಮಂಸಂ ಖೀರಂ ದಧಿ ಸಪ್ಪಿ ನವನೀತಂ ತೇಲಂ ಮಧು ಫಾಣಿತಂ ಯಾಗು ಖಾದನೀಯಂ ಸಾಯನೀಯಂ ಲೇಹನೀಯನ್ತಿ ಸೋಳಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ.

ಪಿಣ್ಡಪಾತಕ್ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ ಉದ್ದೇಸಭತ್ತಂ ನಿಮನ್ತನಂ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಕಂ ಉಪೋಸಥಿಕಂ ಪಾಟಿಪದಿಕಭತ್ತಂ ಆಗನ್ತುಕಭತ್ತಂ ಗಮಿಕಭತ್ತಂ ಗಿಲಾನಭತ್ತಂ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಭತ್ತಂ ಧುರಭತ್ತಂ ಕುಟಿಭತ್ತಂ ವಾರಭತ್ತಂ ವಿಹಾರಭತ್ತನ್ತಿ ಪನ್ನರಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಕ್ಖೇತ್ತಾನಿ.

ಪಿಣ್ಡಪಾತಸನ್ತೋಸೋತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ವಿತಕ್ಕಸನ್ತೋಸೋ ಗಮನಸನ್ತೋಸೋ ಪರಿಯೇಸನಸನ್ತೋಸೋ ಪಟಿಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸನ್ತೋಸೋ ಮತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಸನ್ತೋಸೋ ಲೋಲುಪ್ಪವಿವಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ ಉಪಕಾರಸನ್ತೋಸೋ ಪರಿಮಾಣಸನ್ತೋಸೋ ಪರಿಭೋಗಸನ್ತೋಸೋ ಸನ್ನಿಧಿಪರಿವಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋತಿ ಪನ್ನರಸ ಸನ್ತೋಸಾ.

ತತ್ಥ ಸಾದಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೇನ ಪನ ಗಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚರತಾ ಸಾಯಂ ಥೇರೂಪಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ‘‘ಸ್ವೇ ಕತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ? ಅಸುಕಗಾಮೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಏತ್ತಕಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ವಿತಕ್ಕೇತಬ್ಬಂ. ಏಕಚಾರಿಕೇನ ವಿತಕ್ಕಮಾಳಕೇ ಠತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೇತಬ್ಬಂ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಅರಿಯವಂಸಾ ಚುತೋ ಹೋತಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ. ಅಯಂ ¶ ವಿತಕ್ಕಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ.

ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತೇನ ‘‘ಕುಹಿಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಗಮನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಪರಿಯೇಸನ್ತೇನ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಲಜ್ಜಿಂ ಪೇಸಲಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪರಿಯೇಸನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ದೂರತೋವ ಆಹರಿಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ಮನಾಪಂ ¶ , ಏತಂ ಅಮನಾಪ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪಟಿಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ‘‘ಇಮಂ ಮನಾಪಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಇಮಂ ಅಮನಾಪಂ ನ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ. ಅಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ.

ಏತ್ಥ ಪನ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಬಹು, ದಾಯಕೋ ಅಪ್ಪಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ಅಪ್ಪಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಬಹು, ದಾಯಕೋಪಿ ಬಹುಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ಪಮಾಣೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನ ಬಹು, ದಾಯಕೋಪಿ ಅಪ್ಪಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ಅಪ್ಪಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನ ಬಹು, ದಾಯಕೋ ಪನ ಬಹುಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ಪಮಾಣೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ¶ . ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಮತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಸಾದಂ ಮಕ್ಖೇತಿ, ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಂ ವಿನಿಪಾತೇತಿ, ಸಾಸನಂ ನ ಕರೋತಿ, ವಿಜಾತಮಾತುಯಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಇತಿ ಮತ್ತಂ ಜಾನಿತ್ವಾವ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಮತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಅಡ್ಢಕುಲಾನಿಯೇವ ಅಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವಾರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಲೋಲುಪ್ಪವಿವಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸಾದಯೋ ಚೀವರೇ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ.

ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅನುಪಾಲೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪಕಾರಂ ಞತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ಉಪಕಾರಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆನೀತಂ ನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಸತಿ ತೇನ ಗಾಹಾಪೇತಬ್ಬಂ, ಅಸತಿ ಹರಾಪೇತ್ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪರಿಮಾಣಸನ್ತೋಸೋ ¶ ನಾಮ. ‘‘ಜಿಘಚ್ಛಾಯ ಪಟಿವಿನೋದನಂ ಇದಮೇತ್ಥ ನಿಸ್ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ಪರಿಭೋಗಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ನಿದಹಿತ್ವಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಸನ್ನಿಧಿಪರಿವಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ. ಮುಖಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೇ ಠಿತೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸನ್ತೋಸೋ ನಾಮ.

ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಪನ ಪಞ್ಚ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಙ್ಗಂ ಸಪದಾನಚಾರಿಕಙ್ಗಂ ಏಕಾಸನಿಕಙ್ಗಂ ಪತ್ತಪಿಣ್ಡಿಕಙ್ಗಂ ಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಙ್ಗನ್ತಿ. ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೬-೩೦) ವುತ್ತಾ. ಇತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಗೋಪೇತಿ, ಇಮಾನಿ ಗೋಪೇನ್ತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ. ವಣ್ಣವಾದೀತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಸೇನಾಸನೇನಾತಿ ಇಧ ಸೇನಾಸನಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಸೇನಾಸನಕ್ಖೇತ್ತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಸೇನಾಸನಸನ್ತೋಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಸೇನಾಸನಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧುತಙ್ಗಂ ¶ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಮಞ್ಚೋ ಪೀಠಂ ಭಿಸಿ ಬಿಮ್ಬೋಹನಂ ವಿಹಾರೋ ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ಪಾಸಾದೋ ಹಮ್ಮಿಯಂ ಗುಹಾ ಲೇಣಂ ಅಟ್ಟೋ ಮಾಳೋ ವೇಳುಗುಮ್ಬೋ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಯತ್ಥ ವಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಇಮಾನಿ ಪನ್ನರಸ ಸೇನಾಸನಾನಿ.

ಸೇನಾಸನಕ್ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಘತೋ ವಾ ಗಣತೋ ವಾ ಞಾತಿತೋ ವಾ ಮಿತ್ತತೋ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಧನೇನ ಪಂಸುಕೂಲಂ ವಾತಿ ಛ ಖೇತ್ತಾನಿ.

ಸೇನಾಸನಸನ್ತೋಸೋತಿ ಸೇನಾಸನೇ ವಿತಕ್ಕಸನ್ತೋಸಾದಯೋ ಪನ್ನರಸ ಸನ್ತೋಸಾ. ತೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇನಾಸನಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಪನ ಪಞ್ಚ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಙ್ಗಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕಙ್ಗಂ ಸೋಸಾನಿಕಙ್ಗಂ ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕಙ್ಗನ್ತಿ. ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೩೧-೩೫) ವುತ್ತಾ. ಇತಿ ¶ ಸೇನಾಸನಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಗೋಪೇತಿ. ಇಮಾನಿ ಗೋಪೇನ್ತೋ ಸೇನಾಸನಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ.

ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೋ ಪನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಯೇವ ಪವಿಟ್ಠೋ. ತತ್ಥ ಯಥಾಲಾಭಯಥಾಬಲಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೇನೇವ ಸನ್ತುಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ. ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗಂ ಭಾವನಾರಾಮಅರಿಯವಂಸಂ ಭಜತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಪಞ್ಚ ಸೇನಾಸನೇ ವುತ್ತಾ, ಪಞ್ಚ ಆಹಾರನಿಸ್ಸಿತಾ;

ಏಕೋ ವೀರಿಯಸಂಯುತ್ತೋ, ದ್ವೇ ಚ ಚೀವರನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ.

ಇತಿ ಭಗವಾ ಪಥವಿಂ ಪತ್ಥರಮಾನೋ ವಿಯ ಸಾಗರಕುಚ್ಛಿಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ವಿಯ ಆಕಾಸಂ ವಿತ್ಥಾರಯಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ಪಠಮಂ ಚೀವರಸನ್ತೋಸಂ ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಚನ್ದಂ ಉಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸೂರಿಯಂ ಉಲ್ಲಙ್ಘೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ದುತಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸನ್ತೋಸಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಸಿನೇರುಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ತತಿಯಂ ಸೇನಾಸನಸನ್ತೋಸಂ ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಹಸ್ಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಚತುತ್ಥಂ ಭಾವನಾರಾಮಂ ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥೇತುಂ ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಭಾವನಾರಾಮೋ ಹೋತೀತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ.

ತತ್ಥ ಆರಮಣಂ ಆರಾಮೋ, ಅಭಿರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಾವನಾಯ ಆರಾಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಾವನಾರಾಮೋ. ಭಾವನಾಯ ರತೋತಿ ಭಾವನಾರತೋ. ಪಞ್ಚವಿಧೇ ಪಹಾನೇ ಆರಾಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಹಾನಾರಾಮೋ. ಅಪಿಚ ಭಾವೇನ್ತೋ ¶ ರಮತೀತಿ ಭಾವನಾರಾಮೋ. ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತೀತಿ ಪಹಾನಾರಾಮೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ರತಿಂ ವಿನ್ದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ. ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೇ, ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ, ಸತ್ತ ಅನುಪಸ್ಸನಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾ, ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ, ಅಟ್ಠತಿಂಸ ¶ ಆರಮ್ಮಣವಿಭತ್ತಿಯೋ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ರತಿಂ ವಿನ್ದತಿ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಪನ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ, ರತಿಂ ವಿನ್ದತಿ.

ಇಮೇಸು ಪನ ಚತೂಸು ಅರಿಯವಂಸೇಸು ಪುರಿಮೇಹಿ ತೀಹಿ ತೇರಸನ್ನಂ ಧುತಙ್ಗಾನಂ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ, ಭಾವನಾರಾಮೇನ ಅವಸೇಸಂ ಪಿಟಕದ್ವಯಂ. ಇಮಂ ಪನ ಭಾವನಾರಾಮಂ ¶ ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾಳಿಯಾ ಕಥೇತಬ್ಬೋ, ದೀಘನಿಕಾಯೇ ದಸುತ್ತರಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದೇಸಪರಿಯಾಯೇನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾಳಿಯಾತಿ –

‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ. ಅಬ್ಯಾಪಾದಂ, ಬ್ಯಾಪಾದಂ… ಆಲೋಕಸಞ್ಞಂ… ಥಿನಮಿದ್ಧಂ… ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಂ… ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನಂ… ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ… ಞಾಣಂ… ಅವಿಜ್ಜಂ… ಪಾಮೋಜ್ಜಂ… ಅರತಿಂ… ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ, ಪಞ್ಚ ನೀವರಣೇ… ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ… ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇ… ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ… ಪೀತಿಂ… ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ… ಸುಖದುಕ್ಖೇ… ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ರೂಪಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಂ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಂ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ…ಪೇ… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಂ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ.

‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ. ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಸುಖಸಞ್ಞಂ… ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ… ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಂ… ನನ್ದಿಂ… ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಂ… ರಾಗಂ… ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಸಮುದಯಂ… ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಆದಾನಂ… ಖಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ¶ … ಘನಸಞ್ಞಂ… ವಯಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಆಯೂಹನಂ… ವಿಪರಿಣಾಮಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಧುವಸಞ್ಞಂ… ಅನಿಮಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಂ ¶ … ನಿಮಿತ್ತಂ… ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಪಣಿಧಿಂ… ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಅಭಿನಿವೇಸಂ… ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಂ… ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸಂ… ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ… ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸಂ… ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸಂ… ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಂ… ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಂ… ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸಂ… ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ… ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠೇ ಕಿಲೇಸೇ… ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ… ಓಳಾರಿಕೇ ಕಿಲೇಸೇ… ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ… ಅನುಸಹಗತೇ ಕಿಲೇಸೇ… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೪೧,೯೫).

ಏವಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾಳಿಯಾ ಕಥೇತಬ್ಬೋ.

ದೀಘನಿಕಾಯೇ ¶ ದಸುತ್ತರಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ –

‘‘ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ…ಪೇ… ದಸ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ, ದಸ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ. ಕತಮಂ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ? ಕಾಯಗತಾಸತಿಂ ಸಾತಸಹಗತಂ, ಇಮಂ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ. ಕತಮಂ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ? ಅಸ್ಮಿಮಾನಂ, ಇಮಂ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮೇ…ಪೇ… ಕತಮೇ ದಸ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ? ದಸ ಕಸಿಣಾಯತನಾನಿ, ಇಮೇ ದಸ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇನ್ತೋ ರಮತಿ. ಕತಮೇ ದಸ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ? ದಸ ಮಿಚ್ಛತ್ತೇ, ಇಮೇ ದಸ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹನ್ತೋ ರಮತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಭಾವನಾರಾಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೧-೩೬೦).

ಏವಂ ದೀಘನಿಕಾಯೇ ದಸುತ್ತರಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ.

ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ –

‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ…ಪೇ… ಯಾವದೇವ ಞಾಣಮತ್ತಾಯ ಪಟಿಸ್ಸತಿಮತ್ತಾಯ. ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ಚ ವಿಹರತಿ, ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ¶ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಭಾವನಾರಾಮೋ ಹೋತಿ ಭಾವನಾರತೋ. ಪಹಾನಾರಾಮೋ ಹೋತಿ ಪಹಾನರತೋ. ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ…ಪೇ… ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಸರೀರಂ ಸಿವಥಿಕಾಯ ಛಡ್ಡಿತಂ…ಪೇ… ಪೂತೀನಿ ಚುಣ್ಣಕಜಾತಾನಿ. ಸೋ ಇಮಮೇವ ಕಾಯಂ ¶ ಉಪಸಂಹರತಿ ‘ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಕಾಯೋ ಏವಂಧಮ್ಮೋ ಏವಂಭಾವೀ ಏವಂಅನತೀತೋ’ತಿ. ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ…ಪೇ… ಏವಮ್ಪಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಭಾವನಾರಾಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೬ ಆದಯೋ).

ಏವಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ.

ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದೇಸಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಙ್ಖತೇ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ರೋಗತೋ ಗಣ್ಡತೋ ¶ …ಪೇ… ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಧಮ್ಮತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ರಮತಿ, ಏವಂ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಾವನಾರಾಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೩; ಚೂಳನಿ. ಉಪಸೀವಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೩೯, ನನ್ದಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೫೧). ಏವಂ ನಿದ್ದೇಸಪರಿಯಾಯೇನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ.

ನೇವತ್ತಾನುಕ್ಕಂಸೇತೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮೇ ಸಟ್ಠಿ ವಾ ಸತ್ತತಿ ವಾ ವಸ್ಸಾನಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಂ ನ ಕರೋತಿ. ನೋ ಪರಂ ವಮ್ಭೇತೀತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಕಿಂ ಇಮೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪರವಮ್ಭನಂ ನ ಕರೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಇಮೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯವಂಸಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯವಂಸಾ ಅರಿಯತನ್ತಿಯೋ ಅರಿಯಪವೇಣಿಯೋ ಅರಿಯಞ್ಜಸಾ ಅರಿಯವಟುಮಾನೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತಂ ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸಪರಿಪೂರಕಸ್ಸ ¶ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಸನದಿಸಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮೇಹಿ ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸ್ವೇವ ಅರತಿಂ ಸಹತೀತಿ ಸೋಯೇವ ಅರತಿಂ ಅನಭಿರತಿಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ ಸಹತಿ ಅಭಿಭವತಿ. ನ ತಂ ಅರತಿ ಸಹತೀತಿ ತಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಂ ಯಾ ಏಸಾ ಪನ್ತೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ಅಧಿಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಅರತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಾ ಸಹಿತುಂ ಅಧಿಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅರತಿರತಿಸಹೋತಿ ಅರತಿಞ್ಚ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರತಿಞ್ಚ ಸಹತಿ, ಅಧಿಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಗಾಥಾಹಿ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನಾರತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಧೀರನ್ತಿ ವೀರಿಯವನ್ತಂ. ನಾರತಿ ಧೀರಂ ಸಹತೀತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ಕಾರಣವಚನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ಧೀರಂ ನ ಸಹತಿ ನಪ್ಪಹೋತಿ ಧೀರಂ ಸಹಿತುಂ ಅಧಿಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾರತಿ ¶ ಸಹತಿ ಧೀರಂ. ಧೀರೋ ಹಿ ಅರತಿಸ್ಸಹೋತಿ ಅರತಿಸಹತ್ತಾ ಹಿ ಸೋ ಧೀರೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಅರತಿಂ ಸಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಕಮ್ಮವಿಹಾಯೀನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಕಮ್ಮಂ ಚಜಿತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪರಿವಟುಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಂ. ಪನುಣ್ಣಂ ಕೋ ನಿವಾರಯೇತಿ ಕಿಲೇಸೇ ಪನುದಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಕೋ ನಾಮ ರಾಗೋ ವಾ ದೋಸೋ ವಾ ನಿವಾರೇಯ್ಯ. ನೇಕ್ಖಂ ¶ ಜಮ್ಬೋನದಸ್ಸೇವ, ಕೋ ತಂ ನಿನ್ದಿತುಮರಹತೀತಿ ಜಮ್ಬೋನದಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಜಾತಿರತ್ತಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಸದಿಸಂ ಗರಹಿತಬ್ಬದೋಸವಿಮುತ್ತಂ ಕೋ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿನ್ದಿತುಂ ಅರಹತಿ. ಬ್ರಹ್ಮುನಾಪಿ ಪಸಂಸಿತೋತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾಪಿ ಏಸ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಸಂಸಿತೋಯೇವಾತಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು.

೯. ಧಮ್ಮಪದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೯. ನವಮೇ ¶ ಧಮ್ಮಪದಾನೀತಿ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಾ. ಅನಭಿಜ್ಝಾತಿಆದೀಸು ಅಭಿಜ್ಝಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅನಭಿಜ್ಝಾ, ಬ್ಯಾಪಾದಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ, ಮಿಚ್ಛಾಸತಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಮ್ಮಾಸತಿ, ಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅನಭಿಜ್ಝಾಲೂತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ ಹುತ್ವಾ. ಅಬ್ಯಾಪನ್ನೇನ ಚೇತಸಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಪಕತಿಭಾವಂ ಅವಿಜಹನ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ. ಸತೋ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಅಸ್ಸ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತೋತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತೇ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತಚಿತ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇಪಿ ಗಾಥಾಯಪಿ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೧೦. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೦. ದಸಮೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾತಿ ಞಾತಾ ಪಾಕಟಾ. ಅನ್ನಭಾರೋತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂ ನಾಮಾನಿ. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ. ಸಾ ಹಿ ಇಧ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಅಭಿಜ್ಝಾಲುನ್ತಿ ಸತಣ್ಹಂ. ಕಾಮೇಸು ¶ ತಿಬ್ಬಸಾರಾಗನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಬಹಲರಾಗಂ. ತಮಹಂ ತತ್ಥ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯನ್ತಿ ತಂ ಅಹಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾರಣೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯಂ. ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬಾನಿ ಪಟಿಬಾಹಿತಬ್ಬನಿ ವಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ. ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ಸಕಾರಣಾ. ವಾದಾನುಪಾತಾತಿ ಧಮ್ಮಿಕವಾದೇ ಘಟ್ಟಯಮಾನಾ ಅಧಮ್ಮಿಕವಾದಾನುಪಾತಾ, ವಾದಪ್ಪವತ್ತಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಾರಯ್ಹಾ ಠಾನಾತಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾ ಪಚ್ಚಯಾ. ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಉಕ್ಕಲಾತಿ ¶ ಉಕ್ಕಲಜನಪದವಾಸಿನೋ. ವಸ್ಸಭಞ್ಞಾತಿ ವಸ್ಸೋ ಚ ಭಞ್ಞೋ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಜನಾ. ಅಹೇತುಕವಾದಾತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿಏವಮಾದಿವಾದಿನೋ. ಅಕಿರಿಯವಾದಾತಿ ‘‘ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಕಿರಿಯಪಟಿಕ್ಖೇಪವಾದಿನೋ. ನತ್ಥಿಕವಾದಾತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿವಾದಿನೋ. ತೇ ಇಮೇಸು ತೀಸುಪಿ ದಸ್ಸನೇಸು ಓಕ್ಕನ್ತನಿಯಾಮಾ ಅಹೇಸುಂ. ಕಥಂ ಪನ ತೇಸು ನಿಯಾಮೋ ಹೋತೀತಿ? ಯೋ ಹಿ ಏವರೂಪಂ ಲದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನೇಸು ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಜ್ಝಾಯತಿ ವೀಮಂಸತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪಂ…ಪೇ… ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ…ಪೇ… ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ¶ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತಿ. ಪಠಮಜವನೇ ಸತೇಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ದುತಿಯಾದೀಸು, ಸತ್ತಮೇ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ ಅನಿವತ್ತಿ ಅರಿಟ್ಠಕಣ್ಟಕಸದಿಸೋ ಹೋತಿ ¶ . ತತ್ಥ ಕೋಚಿ ಏಕಂ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಕೋಚಿ ದ್ವೇ, ಕೋಚಿ ತೀಣಿಪಿ. ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋವ ಹೋತಿ, ಪತ್ತೋ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗಾವರಣಞ್ಚೇವ ಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಾವರಣಞ್ಚ, ಅಭಬ್ಬೋ ತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಸಗ್ಗಮ್ಪಿ ಗನ್ತುಂ, ಪಗೇವ ಮೋಕ್ಖಂ. ವಟ್ಟಖಾಣುಕೋ ನಾಮೇಸ ಸತ್ತೋ ಪಥವಿಗೋಪಕೋ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಭವತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ. ವಸ್ಸಭಞ್ಞಾಪಿ ಏದಿಸಾ ಅಹೇಸುಂ. ನಿನ್ದಾಬ್ಯಾರೋಸನಉಪಾರಮ್ಭಭಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ನಿನ್ದಭಯೇನ ಘಟ್ಟನಭಯೇನ ಉಪವಾದಭಯೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಜ್ಝಾವಿನಯೇ ಸಿಕ್ಖನ್ತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿನಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಹತ್ತಂ, ಅರಹತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಮಾನೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತೇ ವಟ್ಟವಿಟ್ಟಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಕಥಿತಾತಿ.

ಉರುವೇಲವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

೪. ಚಕ್ಕವಗ್ಗೋ

೧. ಚಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಚಕ್ಕಾನೀತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ. ಚತುಚಕ್ಕಂ ವತ್ತತೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಾನಿ ವತ್ತನ್ತಿ ಘಟಿಯನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೋತಿ ಯತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವರೂಪೇ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇ ದೇಸೇ ವಾಸೋ. ಸಪ್ಪುರಿಸಾವಸ್ಸಯೋತಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅವಸ್ಸಯನಂ ಸೇವನಂ ¶ ಭಜನಂ, ನ ರಾಜಾನಂ. ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾ ಠಪನಂ, ಸಚೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ, ತಾನಿ ಪಹಾಯ ಸದ್ಧಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ. ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪಚಿತಕುಸಲತಾ. ಇದಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಪಮಾಣಂ. ಯೇನ ಹಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ತದೇವ ಕುಸಲಂ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಪತಿರೂಪದೇಸೇ ಉಪನೇತಿ, ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಭಜಾಪೇತಿ, ಸೋ ಏವ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಠಪೇತಿ. ಪುಞ್ಞಕತೋತಿ ಕತಪುಞ್ಞೋ. ಸುಖಞ್ಚೇತಂಧಿವತ್ತತೀತಿ ಸುಖಞ್ಚ ಏತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅಧಿವತ್ತತಿ, ಅವತ್ಥರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨. ಸಙ್ಗಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೨. ದುತಿಯೇ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನೀತಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಕಾರಣಾನಿ. ದಾನಞ್ಚಾತಿಆದೀಸು ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ದಾನೇನೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದಾನಮೇವ ದಾತಬ್ಬಂ. ಪೇಯ್ಯವಜ್ಜನ್ತಿ ಪಿಯವಚನಂ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ‘‘ಅಯಂ ದಾತಬ್ಬಂ ನಾಮ ದೇತಿ, ಏಕೇಕೇನ ಪನ ವಚನೇನ ಸಬ್ಬಂ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ನಾಸೇತಿ, ಕಿಂ ತಸ್ಸ ದಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ‘‘ಅಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದಾನಂ ನ ದೇತಿ, ಕಥೇನ್ತೋ ಪನ ತೇಲೇನ ವಿಯ ಮಕ್ಖೇತಿ. ಏಸ ದೇತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ವಚನಮೇವಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಂ ಅಗ್ಘತೀ’’ತಿ ವತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಾನಂ ನ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ಪಿಯವಚನಮೇವ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ. ತಸ್ಸ ಪಿಯವಚನಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥಚರಿಯಾತಿ ಅತ್ಥವಡ್ಢನಕಥಾ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ನೇವ ದಾನಂ, ನ ಪಿಯವಚನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ಅತ್ತನೋ ಹಿತಕಥಂ ವಡ್ಢಿಕಥಮೇವ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ತೇ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ, ಏವರೂಪೋ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥಚರಿಯಕಥಾವ ಕಥೇತಬ್ಬಾ. ಸಮಾನತ್ತತಾತಿ ¶ ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖಭಾವೋ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ದಾನಾದೀಸು ಏಕಮ್ಪಿ ನ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ ¶ , ಏಕಾಸನೇ ನಿಸಜ್ಜಂ, ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಸಯನಂ, ಏಕತೋ ಭೋಜನನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖತಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ. ಸೋ ಸಚೇ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ಜಾತಿಯಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಸೀಲೇನ ಸದಿಸೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾಯಂ ಸಮಾನತ್ತತಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಥಾರಹನ್ತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಯಥಾನುಚ್ಛವಿಕಂ ಸಮಾನತ್ತತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಥಸ್ಸಾಣೀವ ಯಾಯತೋತಿ ಯಥಾ ರಥಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೋ ಆಣಿ ಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಾ ರಥಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವಮಿಮೇ ಸಙ್ಗಹಾ ಲೋಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ನ ಮಾತಾ ಪುತ್ತಕಾರಣಾತಿ ಯದಿ ಮಾತಾ ಏತೇ ಸಙ್ಗಹೇ ಪುತ್ತಸ್ಸ ನ ಕರೇಯ್ಯ, ಪುತ್ತಕಾರಣಾ ಮಾನಂ ವಾ ಪೂಜಂ ವಾ ನ ಲಭೇಯ್ಯ. ಸಙ್ಗಹಾ ¶ ಏತೇತಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇ ಪಚ್ಚತ್ತಂ. ಸಙ್ಗಹೇ ಏತೇತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ಸಮವೇಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಪೇಕ್ಖನ್ತಿ. ಪಾಸಂಸಾ ಚ ಭವನ್ತೀತಿ ಪಸಂಸನೀಯಾ ಚ ಭವನ್ತಿ.

೩. ಸೀಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೩. ತತಿಯೇ ಸೀಹೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸೀಹಾ – ತಿಣಸೀಹೋ, ಕಾಳಸೀಹೋ, ಪಣ್ಡುಸೀಹೋ, ಕೇಸರಸೀಹೋತಿ. ತೇಸು ತಿಣಸೀಹೋ ಕಪೋತವಣ್ಣಗಾವಿಸದಿಸೋ ತಿಣಭಕ್ಖೋ ಚ ಹೋತಿ. ಕಾಳಸೀಹೋ ಕಾಳಗಾವಿಸದಿಸೋ ತಿಣಭಕ್ಖೋಯೇವ. ಪಣ್ಡುಸೀಹೋ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸವಣ್ಣಗಾವಿಸದಿಸೋ ಮಂಸಭಕ್ಖೋ. ಕೇಸರಸೀಹೋ ಲಾಖಾಪರಿಕಮ್ಮಕತೇನೇವ ಮುಖೇನ ಅಗ್ಗನಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ಚತೂಹಿ ಚ ಪಾದಪರಿಯನ್ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಮತ್ಥಕತೋಪಿಸ್ಸ ಪಟ್ಠಾಯ ಲಾಖಾತೂಲಿಕಾಯ ಕತಾ ವಿಯ ತಿಸ್ಸೋ ರಾಜಿಯೋ ಪಿಟ್ಠಿಮಜ್ಝೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತರಸತ್ಥಿಮ್ಹಿ ದಕ್ಖಿಣಾವತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾ. ಖನ್ಧೇ ಪನಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಕಮ್ಬಲಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯ ಕೇಸರಭಾರೋ ಹೋತಿ, ಅವಸೇಸಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಸುದ್ಧಸಾಲಿಪಿಣ್ಡಸಙ್ಖಚುಣ್ಣಪಿಣ್ಡವಣ್ಣಂ ಹೋತಿ. ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಸೀಹೇಸು ಅಯಂ ಕೇಸರಸೀಹೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ಮಿಗರಾಜಾತಿ ¶ ಸಬ್ಬಮಿಗಗಣಸ್ಸ ರಾಜಾ. ಆಸಯಾತಿ ವಸನಟ್ಠಾನತೋ, ಸುವಣ್ಣಗುಹತೋ ವಾ ರಜತಮಣಿಫಲಿಕಮನೋಸಿಲಾಗುಹತೋ ವಾ ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಕ್ಖಮಮಾನೋ ಪನೇಸ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಅನ್ಧಕಾರಪೀಳಿತೋ ವಾ ಆಲೋಕತ್ಥಾಯ, ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಪೀಳಿತೋ ವಾ ತೇಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಾಯ, ಜಿಘಚ್ಛಾಪೀಳಿತೋ ವಾ ಗೋಚರತ್ಥಾಯ, ಸಮ್ಭವಪೀಳಿತೋ ವಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಮ್ಮಪಟಿಸೇವನತ್ಥಾಯ. ಇಧ ಪನ ಗೋಚರತ್ಥಾಯ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ವಿಜಮ್ಭತೀತಿ ಸುವಣ್ಣತಲೇ ವಾ ರಜತಮಣಿಫಲಿಕಮನೋಸಿಲಾತಲಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ದ್ವೇ ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇ ಸಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಪಾದೇ ಪುರತೋ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸರೀರಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಭಾಗಂ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಭಾಗಂ ¶ ಅಭಿಹರಿತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ನಾಮೇತ್ವಾ ಗೀವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಸನಿಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ನಾಸಪುಟಾನಿ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಸರೀರಲಗ್ಗಂ ರಜಂ ವಿಧುನನ್ತೋ ವಿಜಮ್ಭತಿ. ವಿಜಮ್ಭನಭೂಮಿಯಞ್ಚ ಪನ ತರುಣವಚ್ಛಕೋ ವಿಯ ಅಪರಾಪರಂ ಜವತಿ, ಜವತೋ ಪನಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಂ ಅಲಾತಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ.

ಅನುವಿಲೋಕೇತೀತಿ ¶ ಕಸ್ಮಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ? ಪರಾನುದ್ದಯತಾಯ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೇ ಪಪಾತಾವಾಟಾದೀಸು ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇಸು ಚರನ್ತಾ ಹತ್ಥಿಗೋಕಣ್ಣಮಹಿಂಸಾದಯೋ ಪಾಣಾ ಪಪಾತೇಪಿ ಆವಾಟೇಪಿ ಪತನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅನುದ್ದಯಾಯ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ. ಕಿಂ ಪನಸ್ಸ ಲುದ್ದಸ್ಸ ಪರಮಂಸಖಾದಿನೋ ಅನುದ್ದಯಾ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ? ಆಮ ಅತ್ಥಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಬಹೂಹಿ ಘಾತಿತೇಹೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ¶ ಗೋಚರತ್ಥಾಯಾಪಿ ಖುದ್ದಕೇ ಪಾಣೇ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ಅನುದ್ದಯಂ ಕರೋತಿ, ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಮಾಹಂ ಖುದ್ದಕೇ ಪಾಣೇ ವಿಸಮಗತೇ ಸಙ್ಘಾತಂ ಆಪಾದೇಸಿ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೨೧).

ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಾವ ಅಭೀತನಾದಂ ನದತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನಸ್ಸ ವಿಜಮ್ಭನಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾ ನದನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದೋ ಸಮನ್ತಾ ತಿಯೋಜನಪದೇಸಂ ಏಕನಿನ್ನಾದಂ ಕರೋತಿ, ತಮಸ್ಸ ನಿನ್ನಾದಂ ಸುತ್ವಾ ತಿಯೋಜನಬ್ಭನ್ತರಗತಾ ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದಗಣಾ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮತೀತಿ ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛತಿ. ಕಥಂ? ಸೋ ಹಿ ವಿಜಮ್ಭನಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣತೋ ವಾ ವಾಮತೋ ವಾ ಉಪ್ಪತನ್ತೋ ಉಸಭಮತ್ತಂ ಠಾನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಉದ್ಧಂ ಉಪ್ಪತನ್ತೋ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಅಟ್ಠಪಿ ಉಸಭಟ್ಠಾನಾನಿ ಉಪ್ಪತತಿ, ಸಮೇ ಠಾನೇ ಉಜುಕಂ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೋ ಸೋಳಸಉಸಭಮತ್ತಮ್ಪಿ ವೀಸತಿಉಸಭಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಂ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ಥಲಾ ವಾ ಪಬ್ಬತಾ ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೋ ಸಟ್ಠಿಉಸಭಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಸೀತಿಉಸಭಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಂ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ರುಕ್ಖಂ ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ವಾಮತೋ ವಾ ದಕ್ಖಿಣತೋ ವಾ ಉದ್ಧಂ ವಾ ಉಸಭಮತ್ತಂ ಅಪಕ್ಕಮತಿ. ತತಿಯಂ ಪನ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಯೋಜನೇ ಠಾನೇ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಿಯೋಜನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಅತ್ತನೋವ ನಾದಸ್ಸ ಅನುನಾದಂ ಸುಣಾತಿ. ಏವಂ ಸೀಘೇನ ಜವೇನ ಪಕ್ಕಮತಿ.

ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ಪಾಯೇನ. ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ಸಂವೇಗನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ. ಸೀಹಸ್ಸ ಹಿ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಬಹೂ ಭಾಯನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಕಾ ನ ¶ ಭಾಯನ್ತಿ. ಕೇ ಪನ ತೇತಿ? ಸಮಸೀಹೋ ಹತ್ಥಾಜಾನೀಯೋ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ಉಸಭಾಜಾನೀಯೋ ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯೋ ಖೀಣಾಸವೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ನ ಭಾಯನ್ತೀತಿ? ಸಮಸೀಹೋ ತಾವ ‘‘ಜಾತಿಗೋತ್ತಕುಲಸೂರಭಾವೇಹಿ ಸಮಾನೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ನ ಭಾಯತಿ, ಹತ್ಥಾಜಾನೀಯಾದಯೋ ಅತ್ತನೋ ¶ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಬಲವತಾಯ ನ ಭಾಯನ್ತಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಭಾಯತಿ.

ಬಿಲಾಸಯಾತಿ ¶ ಬಿಲೇ ಸಯನ್ತಾ ಬಿಲವಾಸಿನೋ ಅಹಿನಕುಲಗೋಧಾದಯೋ. ಉದಕಾಸಯಾತಿ ಉದಕವಾಸಿನೋ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾದಯೋ. ವನಾಸಯಾತಿ ವನವಾಸಿನೋ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಗೋಕಣ್ಣಮಿಗಾದಯೋ. ಪವಿಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಇದಾನಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಪವಿಸನ್ತಿ. ದಳ್ಹೇಹೀತಿ ಥಿರೇಹಿ. ವರತ್ತೇಹೀತಿ ಚಮ್ಮರಜ್ಜೂಹಿ. ಮಹಿದ್ಧಿಕೋತಿಆದೀಸು ವಿಜಮ್ಭನಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸಾದೀಹಿ ಉಸಭಮತ್ತಂ, ಉಜುಂ ವೀಸತಿಉಸಭಮತ್ತಾದಿಲಙ್ಘನವಸೇನ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾ, ಸೇಸಮಿಗಾನಂ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇನ ಮಹೇಸಕ್ಖತಾ, ಸಮನ್ತಾ ತಿಯೋಜನಟ್ಠಾನೇ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಮಹಾನುಭಾವತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಭಗವಾ ತೇಸು ತೇಸು ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ತಥಾ ತಥಾ ಅತ್ತಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ‘‘ಸೀಹೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೯೯; ೧೦.೨೧) ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಾವ ಸುತ್ತೇ ಸೀಹಸದಿಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ‘‘ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋತಿ ಖೋ, ಸುನಕ್ಖತ್ತ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೬೫) ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ವೇಜ್ಜಸದಿಸಂ, ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೮೫) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸದಿಸಂ, ‘‘ಪುರಿಸೋ ಮಗ್ಗಕುಸಲೋತಿ ಖೋ, ತಿಸ್ಸ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೪) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗದೇಸಕಪುರಿಸಸದಿಸಂ, ‘‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ, ಸೇಲಾ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೫೫೯; ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೯) ಇಮಸ್ಮಿಂ ರಾಜಸದಿಸಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಸೀಹಸದಿಸಮೇವ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ತತ್ರಾಯಂ ಸದಿಸತಾ – ಸೀಹಸ್ಸ ಕಞ್ಚನಗುಹಾದೀಸು ವಸನಕಾಲೋ ವಿಯ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಅಪರಿಮಿತಕಾಲಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನೇನ ಚ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಕಮ್ಪೇತ್ವಾ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನಸ್ಸ ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ನಿವಾಸಕಾಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೀಹಸ್ಸ ಕಞ್ಚನಗುಹಾದಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಕಾಲೋ ವಿಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏಕೂನತಿಂಸಸಂವಚ್ಛರೇ ವಿವಟೇನ ದ್ವಾರೇನ ಕಣ್ಡಕಂ ಆರುಯ್ಹ ಛನ್ನಸಹಾಯಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತೀಣಿ ರಜ್ಜಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ದಿನ್ನಾನಿ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ¶ ತತ್ಥ ¶ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಣ್ಡವಗಿರಿಪಬ್ಭಾರೇ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ಮಗಧರಟ್ಠಂ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ಯಾವ ರಞ್ಞೋ ಪಟಿಞ್ಞಾದಾನಕಾಲೋ.

ಸೀಹಸ್ಸ ವಿಜಮ್ಭನಕಾಲೋ ವಿಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ದಿನ್ನಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ ಆಳಾರಕಾಲಾಮಉಪಸಙ್ಕಮನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಸುಜಾತಾಯ ¶ ದಿನ್ನಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಏಕೂನಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಪಿಣ್ಡೇಹಿ ಪರಿಭುತ್ತಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೀಹಸ್ಸ ಸರೀರವಿಧುನನಂ ವಿಯ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಸೋತ್ತಿಯೇನ ದಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾಹಿ ಥೋಮಿಯಮಾನಸ್ಸ ಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜಿಯಮಾನಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಬೋಧಿಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ಚುದ್ದಸಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧೇ ಠಾನೇ ತಿಣಸನ್ಥರಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ತಂಖಣಞ್ಞೇವ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ತೀಸು ಯಾಮೇಸು ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಅನುಲೋಮಪ್ಪಟಿಲೋಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಯಮಕಞಾಣಮನ್ಥನೇನ ಮನ್ಥೇನ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇ ಪಟಿವಿದ್ಧೇ ತದನುಭಾವೇನ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸೀಹಸ್ಸ ಚತುದಿಸಾವಿಲೋಕನಂ ವಿಯ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವಿಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಭುತ್ತಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಾಹಾರಸ್ಸ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾಚನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಏಕಾದಸಮೇ ದಿವಸೇ ‘‘ಸ್ವೇ ಆಸಾಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಆಳಾರುದಕಾನಂ ಕಾಲಕತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಓಲೋಕನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೀಹಸ್ಸ ಗೋಚರತ್ಥಾಯ ತಿಯೋಜನಂ ಗಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ‘‘ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ¶ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾರಸಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಗಮನಕಾಲೋ.

ಸೀಹಸ್ಸ ಸೀಹನಾದಕಾಲೋ ವಿಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾರಸಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅಚಲಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದಸಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತೇನ ದೇವಗಣೇನ ಪರಿವುತಸ್ಸ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚ ಪನ ಪದೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ ತಥಾಗತಸೀಹಸ್ಸ ಧಮ್ಮಘೋಸೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇಸಿ. ಸೀಹಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ ಖುದ್ದಕಪಾಣಾನಂ ಸನ್ತಾಸಾಪಜ್ಜನಕಾಲೋ ¶ ವಿಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ದೀಪೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸೋಳಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಸಟ್ಠಿಯಾ ಚ ನಯಸಹಸ್ಸೇಹಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ದೀಘಾಯುಕಾನಂ ದೇವಾನಂ ಞಾಣಸನ್ತಾಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪರೋ ¶ ನಯೋ – ಸೀಹೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ತಥಾಗತೋ, ಆಸಯಭೂತಾಯ ಕನಕಗುಹಾಯ ನಿಕ್ಖಮನಂ ವಿಯ ಗನ್ಧಕುಟಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೋ, ವಿಜಮ್ಭನಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮಸಭಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಕಾಲೋ, ದಿಸಾವಿಲೋಕನಂ ವಿಯ ಪರಿಸಾವಿಲೋಕನಂ, ಸೀಹನಾದನದನಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೋ, ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮನಂ ವಿಯ ಪರವಾದನಿಮ್ಮದ್ದನತ್ಥಾಯ ಗಮನಂ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸೀಹೋ ವಿಯ ತಥಾಗತೋ, ಹಿಮವನ್ತನಿಸ್ಸಿತಾಯ ಕಞ್ಚನಗುಹಾಯ ನಿಕ್ಖಮನಂ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನನಿಸ್ಸಿತಾಯ ¶ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಂ, ವಿಜಮ್ಭನಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ, ದಿಸಾವಿಲೋಕನಂ ವಿಯ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತವಿಲೋಕನಂ, ಸೀಹನಾದೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮನಂ ವಿಯ ಅಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೂಪಸಙ್ಕಮನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ತಥಾಗತೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತೋ. ಲೋಕೇತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಾ ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಪನ ಪತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿಆದೀನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೪ ಆದಯೋ) ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ.

ಇತಿ ಸಕ್ಕಾಯೋತಿ ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ಏತ್ತಕೋ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಸಕ್ಕಾಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸಭಾವತೋ ಸರಸತೋ ಪರಿಯನ್ತತೋ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪರಿವಟುಮತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಸಕ್ಕಾಯಸಮುದಯೋತಿ ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ನಾಮ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋತಿ ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ. ಇಮಿನಾಪಿ ‘‘ಆಹಾರನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋ’’ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ.

ವಣ್ಣವನ್ತೋತಿ ¶ ಸರೀರವಣ್ಣೇನ ವಣ್ಣವನ್ತೋ. ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಪಣ್ಣಾಸಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ¶ ಇಧ ಕೇ ಠಪೇತಿ? ಅರಿಯಸಾವಕೇ ದೇವೇ. ತೇಸಂ ಹಿ ಖೀಣಾಸವತ್ತಾ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಂವಿಗ್ಗಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋ ಪಧಾನೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಪತ್ತತಾಯ ಞಾಣಸಂವೇಗೋಪಿ. ಇತರಾಸಂ ಪನ ದೇವತಾನಂ ‘‘ತಾಸೋ ಹೇಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಮ್ಪಿ, ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೇ ಞಾಣಭಯಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಭೋತಿ ಧಮ್ಮಾಲಪನಮತ್ತಮೇತಂ. ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಾ. ಇತಿ ತೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ¶ ವಟ್ಟದೋಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ ಞಾಣಭಯಂ ನಾಮ ಓಕ್ಕಮತಿ.

ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕನ್ತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ. ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ನಾಮ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸೋಳಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಸಟ್ಠಿಯಾ ಚ ನಯಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ದೇಸನಾಞಾಣಂ ನಾಮ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸಿ. ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಉರೇ ಜಾತಞಾಣಮೇವ. ತೇಸು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಞಾಣಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತಂ ಪನೇಸ ಯಾವ ಅಟ್ಠಾರಸಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಞ್ಞಾಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ. ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸದಿಸಪುಗ್ಗಲರಹಿತೋ. ಯಸಸ್ಸಿನೋತಿ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ. ತಾದಿನೋತಿ ¶ ಲಾಭಾಲಾಭಾದೀಹಿ ಏಕಸದಿಸಸ್ಸ.

೪. ಪಸಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ಅಗ್ಗೇಸು ಪಸಾದಾ, ಅಗ್ಗಾ ವಾ ಪಸಾದಾತಿ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಾ. ಯಾವತಾತಿ ಯತ್ತಕಾ. ಅಪದಾತಿ ನಿಪ್ಪದಾ ಅಹಿಮಚ್ಛಾದಯೋ. ದ್ವಿಪದಾತಿ ಮನುಸ್ಸಪಕ್ಖಿಆದಯೋ. ಚತುಪ್ಪದಾತಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಯೋ. ಬಹುಪ್ಪದಾತಿ ಸತಪದಿಆದಯೋ. ನೇವಸಞ್ಞಿನಾಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಭವಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ. ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಗುಣೇಹಿ ಅಗ್ಗೋ ಉತ್ತಮೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅಕ್ಖಾಯತಿ. ಅಸಙ್ಖತಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ವಿರಾಗೋತಿಆದೀನಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ. ತಞ್ಹಿ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾ ವಿರಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ರಾಗಮದಾದಯೋ ಮದಾ ನಿಮ್ಮದಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾ ಪಿಪಾಸಾ ವಿನಯಂ ಉಪೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಆಲಯಾ ¶ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ವಟ್ಟಾನಿ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಣ್ಹಾ ಖೀಯನ್ತಿ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಪರಿಳಾಹಾ ನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತಾನಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೫. ವಸ್ಸಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅನುಸ್ಸರಿತಾತಿ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಸರಿತಾ, ಅಪರಾಪರಂ ಸರಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಕ್ಖೋತಿ ಛೇಕೋ. ತತ್ರುಪಾಯಾಯಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಇಮಂ ನಾಮ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪಾಯಭೂತಾಯ ¶ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅನುಮೋದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ. ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ. ನೇವ ಖೋ ತ್ಯಾಹನ್ತಿ ನೇವ ಖೋ ತೇ ಅಹಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಭಗವಾ ನಾಭಿನನ್ದತಿ, ನಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ? ಲೋಕಿಯತ್ತಾ ನಾಭಿನನ್ದತಿ ¶ , ಲೋಕಿಯಂ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ನಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸತಿ. ಬಹುಸ್ಸ ಜನತಾತಿ ಬಹು ಅಸ್ಸ ಜನತಾ. ಇದಞ್ಚ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅರಿಯೇ ಞಾಯೇತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕೇ ಮಗ್ಗೇ. ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮತಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮತಾತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ. ಯಂ ವಿತಕ್ಕನ್ತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ. ನ ತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತೀತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀಸು ಏಕಮ್ಪಿ ನ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ವಿತಕ್ಕಪಥೇತಿ ಏತ್ಥ ವಿತಕ್ಕೋಯೇವ ವಿತಕ್ಕಪಥೋ. ಅಹಞ್ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದೀಸು ಪಠಮನಯೇನ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸೀಲಞ್ಚೇವ ಬಾಹುಸಚ್ಚಞ್ಚ ಕಥಿತಂ, ದುತಿಯತತಿಯೇಹಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಿರಿಯವಿತಕ್ಕಾನಿ ಚೇವ ಕಿರಿಯಜ್ಝಾನಾನಿ ಚ, ಚತುತ್ಥೇನ ಖೀಣಾಸವಭಾವೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಮಚ್ಚುಪಾಸಪ್ಪಮೋಚನನ್ತಿ ಮಚ್ಚುಪಾಸಾ ಪಮೋಚನಕಂ ಮಗ್ಗಂ. ಞಾಯಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕಂ ಮಗ್ಗಂ. ದಿಸ್ವಾ ಚ ಸುತ್ವಾ ಚಾತಿ ಞಾಣೇನೇವ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಚ ಸುಣಿತ್ವಾ ಚ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೬. ದೋಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೬. ಛಟ್ಠೇ ಅನ್ತರಾ ಚ ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಸೇತಬ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾತಿ ಉಕ್ಕಾಹಿ ಧಾರೀಯಮಾನಾಹಿ ಮಾಪಿತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ನಗರಂ. ಸೇತಬ್ಯನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಜಾತನಗರಂ. ಅನ್ತರಾಸದ್ದೋ ಪನ ಕಾರಣಖಣಚಿತ್ತವೇಮಜ್ಝವಿವರಾದೀಸು ವತ್ತತಿ. ‘‘ತದನ್ತರಂ ಕೋ ಜಾನೇಯ್ಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಥಾಗತಾ’’ತಿ ¶ (ಅ. ನಿ. ೬.೪೪; ೧೦.೭೫) ಚ, ‘‘ಜನಾ ¶ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಮಞ್ಚ ತಞ್ಚ ಕಿಮನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಚ ಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೨೮) ಕಾರಣೇ. ‘‘ಅದ್ದಸಾ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞತರಾ ಇತ್ಥೀ ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಭಾಜನಂ ಧೋವನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೪೯) ಖಣೇ. ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೨೦) ಚಿತ್ತೇ. ‘‘ಅನ್ತರಾವೋಸಾನಮಾಪಾದೀ’’ತಿಆದೀಸು ವೇಮಜ್ಝೇ. ‘‘ಅಪಿಚಾಯಂ ತಪೋದಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾನಿರಯಾನಂ ಅನ್ತರಿಕಾಯ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೩೧) ವಿವರೇ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ವಿವರೇ ವತ್ತತಿ. ತಸ್ಮಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯ ಚ ಸೇತಬ್ಯಸ್ಸ ಚ ವಿವರೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ. ಈದಿಸೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಗಾಮಞ್ಚ ನದಿಞ್ಚ ಯಾತೀ’’ತಿ ¶ ಏವಂ ಏಕಮೇವ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಂ ಪಯುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ದುತಿಯಪದೇನಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಇಧ ಪನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏವ ವುತ್ತೋ.

ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅದ್ಧಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ದೀಘಮಗ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ? ತಂ ದಿವಸಂ ಕಿರ ಭಗವಾ ಇದಂ ಅದ್ದಸ ‘‘ಮಯಿ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೇ ದೋಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮಮ ಪದಚೇತಿಯಾನಿ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪದಾನುಪದಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಮಮ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ. ಅಥಸ್ಸಾಹಂ ಏಕಂ ಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ¶ . ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೀಣಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ದ್ವಾದಸಪದಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಂ ದೋಣಗಜ್ಜಿತಂ ನಾಮ ವಣ್ಣಂ ವತ್ವಾ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮಹಾಕಲಹಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಭಾಜೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ದೋಣೋಪಿ ಸುದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ದೋಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ತಯೋ ವೇದೇ ಪಗುಣೇ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತೇ ಮಾಣವಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ವಾಚೇನ್ತೋ ತಂದಿವಸಂ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಸತಗ್ಘನಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಗ್ಘನಕಂ ಏಕಂಸವರಗತಂ ಕತ್ವಾ ಆಮುತ್ತಯಞ್ಞಸುತ್ತೋ ರತ್ತವಟ್ಟಿಕಾ ಉಪಾಹನಾ ಆರೋಹಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಮಾಣವಕಪರಿವಾರೋ ತಮೇವ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಪಾದೇಸೂತಿ ಪಾದೇಹಿ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನೇಸು. ಚಕ್ಕಾನೀತಿ ಲಕ್ಖಣಚಕ್ಕಾನಿ. ಕಿಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪದಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ¶ . ಕಸ್ಮಾ? ಸುಖುಮತ್ತಾ ಮಹಾಬಲತ್ತಾ ಮಹಾಜನಾನುಗ್ಗಹೇನ ಚ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸುಖುಮಚ್ಛವಿತಾಯ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಂ ತೂಲಪಿಚುನೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಪದವಳಞ್ಜೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಯಥಾ ಚ ಬಲವತೋ ವಾತಜವಸಿನ್ಧವಸ್ಸ ಪದುಮಿನಿಪತ್ತೇಪಿ ಅಕ್ಕನ್ತಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಮಹಾಬಲತಾಯ ತಥಾಗತೇನ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಂ ಅಕ್ಕನ್ತಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ತತ್ಥ ಪದವಳಞ್ಜೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಅನುಪದಂ ಮಹಾಜನಕಾಯೋ ¶ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಪದವಳಞ್ಜಂ ದಿಸ್ವಾ ಮದ್ದಿತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತಸ್ಸ ಗಮನವಿಚ್ಛೇದೋ ಭವೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ಅಕ್ಕನ್ತಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನೇ ಯೋಪಿ ಪದವಳಞ್ಜೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸೋ ಅನ್ತರಧಾಯತೇವ. ದೋಣೋ ಪನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಪಸ್ಸಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಪದಚೇತಿಯಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಪಸ್ಸತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಮಾಗಣ್ಡಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ ಅಯಮ್ಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಅದ್ದಸ.

ಪಾಸಾದಿಕನ್ತಿ ಪಸಾದಜನಕಂ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಉತ್ತಮದಮಥಸಮಥಮನುಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉತ್ತಮದಮಥೋ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ, ಉತ್ತಮಸಮಥೋ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮಾಧಿ, ತದುಭಯಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ದನ್ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಂ. ಗುತ್ತನ್ತಿ ಗೋಪಿತಂ. ಸಂಯತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ರಕ್ಖಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ನಾಗನ್ತಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಅಗಚ್ಛನತೋ, ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪುನ ಅನಾಗಚ್ಛನತೋ, ಆಗುಂ ಅಕರಣತೋ, ಬಲವನ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನಾಗಂ.

ದೇವೋ ನೋ ಭವಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದೇವೋ ನೋ ಭವ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಪುಚ್ಛಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಯಂ ಪನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಮಹೇಸಕ್ಖೋ ಏಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನಾಗತವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗೇನೇವ ಕಥೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಭಗವಾಪಿಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗೇನೇವ ಕಥೇನ್ತೋ ನ ಖೋ ಅಹಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ದೇವೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆಹ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಆಸವಾನನ್ತಿ ¶ ಕಾಮಾಸವಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ. ಪಹೀನಾತಿ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾಧಿಗಮೇನೇವ ಪಹೀನಾ. ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಲೋಕೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಲೇಪಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ. ಬುದ್ಧೋತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋ ಇತಿ ಮಂ ಧಾರೇಹಿ.

ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಆಸವೇನ. ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸಾತಿ ದೇವೂಪಪತ್ತಿ ಅಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಭವೇಯ್ಯ. ವಿಹಙ್ಗಮೋತಿ ಆಕಾಸಚರೋ ಗನ್ಧಬ್ಬಕಾಯಿಕದೇವೋ. ವಿದ್ಧಸ್ತಾತಿ ¶ ವಿಧಮಿತಾ. ವಿನಳೀಕತಾತಿ ವಿಗತನಳಾ ವಿಗತಬನ್ಧನಾ ಕತಾ. ವಗ್ಗೂತಿ ಸುನ್ದರಂ. ತೋಯೇನ ನುಪಲಿಪ್ಪತೀತಿ ಉದಕತೋ ರತನಮತ್ತಂ ಅಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ಠಿತಂ ಸರಂ ಸೋಭಯಮಾನಂ ಭಮರಗಣಂ ಹಾಸಯಮಾನಂ ತೋಯೇನ ನ ಲಿಪ್ಪತಿ. ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ತೀಣಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ದ್ವಾದಸಹಿ ಪದಸಹಸ್ಸೇಹಿ ದೋಣಗಜ್ಜಿತಂ ನಾಮ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ, ತಥಾಗತೇ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಜಮ್ಬುದೀಪತಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮಹಾಕಲಹಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಭಾಜೇಸೀತಿ.

೭. ಅಪರಿಹಾನಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೭. ಸತ್ತಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸನ್ತಿಕೇಯೇವ ಚರತಿ. ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಏವಂ ¶ ವಿಹಾರೀತಿ ಏವಂ ವಿಹರನ್ತೋ. ಆತಾಪೀತಿ ಆತಾಪೇನ ವೀರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸಾತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ. ಪಮಾದೇ ಭಯದಸ್ಸಿವಾತಿ ಪಮಾದಂ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ.

೮. ಪತಿಲೀನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಪನುಣ್ಣಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚೋತಿ ‘‘ಇದಮೇವ ದಸ್ಸನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಾಟಿಏಕ್ಕಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಸಙ್ಖಾತಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಸಚ್ಚಾನಿ ಪನುಣ್ಣಾನಿ ನೀಹಟಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪನುಣ್ಣಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚೋ. ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನೋತಿ ಏತ್ಥ ಅವಯಾತಿ ಅನೂನಾ, ಸಟ್ಠಾತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ, ಸಮ್ಮಾ ಅವಯಾ ಸಟ್ಠಾ ಏಸನಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನೋ, ಸಮ್ಮಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಬ್ಬಏಸನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪತಿಲೀನೋತಿ ನಿಲೀನೋ ಏಕೀಭಾವಂ ಉಪಗತೋ. ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಬಹೂನಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಣಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಭೋವಾದಿನೋ. ಪುಥುಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬಹೂನಿ ಪಾಟೇಕ್ಕಸಚ್ಚಾನಿ. ನುಣ್ಣಾನೀತಿ ನೀಹಟಾನಿ. ಪನುಣ್ಣಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು ನೀಹಟಾನಿ. ಚತ್ತಾನೀತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾನಿ. ವನ್ತಾನೀತಿ ವಮಿತಾನಿ. ಮುತ್ತಾನೀತಿ ಛಿನ್ನಬನ್ಧನಾನಿ ಕತಾನಿ. ಪಹೀನಾನೀತಿ ಪಜಹಿತಾನಿ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾನೀತಿ ಯಥಾ ನ ಪುನ ಚಿತ್ತಂ ಆರೋಹನ್ತಿ, ಏವಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾನಿ. ಸಬ್ಬಾನೇವೇತಾನಿ ¶ ಗಹಿತಗಹಣಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವವೇವಚನಾನಿ.

ಕಾಮೇಸನಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತೀತಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಾ. ಭವೇಸನಾ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯತಿ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಗವೇಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ¶ ಪವತ್ತಜ್ಝಾಸಯಸಙ್ಖಾತಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾಪಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಂ ವೂಪಸಮಂ ಗಚ್ಛತಿ. ದಿಟ್ಠಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಟಿಪ್ಪಸಮ್ಭತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏವಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ವೂಪಸನ್ತಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ಅಸ್ಮೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೋ ನವವಿಧಮಾನೋ.

ಗಾಥಾಸು ಕಾಮೇಸನಾ ಭವೇಸನಾತಿ ಏತಾ ದ್ವೇ ಏಸನಾ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ ಸಹಾತಿ ತಾಹಿಯೇವ ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಏತಾ. ಇಧ ಠತ್ವಾ ಏಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಇತಿ ಸಚ್ಚಪರಾಮಾಸೋ, ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಸಮುಸ್ಸಯಾತಿ ‘‘ಇತಿ ಸಚ್ಚಂ ಇತಿ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಗಹಣಪರಾಮಾಸೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಾಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಚ ಯೇ ಸಮುಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಸಮುಸ್ಸಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ. ಇಧ ಠತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಸಮೂಹತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಕಸ್ಸ ಪನ ಏತಾ ಏಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾ, ಏತೇ ಚ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಸಮೂಹತಾತಿ? ಸಬ್ಬರಾಗವಿರತ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿನೋ. ಯೋ ಹಿ ಸಬ್ಬರಾಗೇಹಿಪಿ ವಿರತ್ತೋ, ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೇ ಚ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪವತ್ತಾಯ ¶ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಏತಸ್ಸ ಏಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾ, ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಚ ಸಮೂಹತಾ ¶ . ಸ ವೇ ಸನ್ತೋತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಕಿಲೇಸಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತೋ. ಪಸ್ಸದ್ಧೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧೀಹಿ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ. ಅಪರಾಜಿತೋತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಜಿನಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಕೇನಚಿ ಅಪರಾಜಿತೋ. ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಮಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇನ. ಬುದ್ಧೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇಪಿ ಗಾಥಾಸುಪಿ ಖೀಣಾಸವೋವ ಕಥಿತೋತಿ.

೯. ಉಜ್ಜಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೯. ನವಮೇ ಸಙ್ಘಾತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವಧಂ ಮರಣಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ನಿಚ್ಚದಾನನ್ತಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ. ಅನುಕುಲಯಞ್ಞನ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತೂಹಿ ಪಿತಾಮಹೇಹಿ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಏವಂ ಕುಲಾನುಕುಲವಸೇನ ಯಜಿತಬ್ಬಂ, ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸಮೇಧನ್ತಿಆದೀಸು ಅಸ್ಸಮೇತ್ಥ ಮೇಧನ್ತೀತಿ ಅಸ್ಸಮೇಧೋ, ದ್ವೀಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಏಕವೀಸತಿಯೂಪಸ್ಸ ಠಪೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಞ್ಚ ಪುರಿಸೇ ಚ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪುರಿಸಮೇತ್ಥ ಮೇಧನ್ತೀತಿ ಪುರಿಸಮೇಧೋ, ಚತೂಹಿ ¶ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಭೂಮಿಯಾ ಅಸ್ಸಮೇಧೇ ವುತ್ತವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮ್ಮಮೇತ್ಥ ಪಾಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಾಸೋ, ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸಮ್ಮಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪತಿತೋಕಾಸೇ ವೇದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಂಹಾರಿಮೇಹಿ ಯೂಪಾದೀಹಿ ಸರಸ್ಸತಿನದಿಯಾ ನಿಮುಗ್ಗೋಕಾಸತೋ ಪಭುತಿ ಪಟಿಲೋಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬಯಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ವಾಜಮೇತ್ಥ ಪಿವನ್ತೀತಿ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ, ಏಕೇನ ಪರಿಯಞ್ಞೇನ ಸತ್ತರಸಹಿ ಪಸೂಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಬೇಲುವಯೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಕದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ನತ್ಥಿ ¶ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗಳಾತಿ ನಿರಗ್ಗಳೋ. ನವಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಭೂಮಿಯಾ ಪುರಿಸೇಹಿ ಚ ಅಸ್ಸಮೇಧೇ ವುತ್ತವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮೇಧಪರಿಯಾಯನಾಮಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮೇಧವಿಕಪ್ಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಮಹಾರಮ್ಭಾತಿ ಮಹಾಕಿಚ್ಚಾ ಮಹಾಕರಣೀಯಾ. ಅಪಿಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸಮಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯಪಿ ಮಹಾರಮ್ಭಾಯೇವ. ನ ತೇ ಹೋನ್ತಿ ಮಹಪ್ಫಲಾತಿ ಏತ್ಥ ನಿರವಸೇಸತ್ಥೇ ಸಾವಸೇಸರೂಪನಂ ಕತಂ. ತಸ್ಮಾ ಇಟ್ಠಫಲೇನ ನಿಪ್ಫಲಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಞ್ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸಮಾರಮ್ಭಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ತತ್ಥ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ದಾನಂ ದಿಯ್ಯತಿ, ತಂ ಇಮಿನಾ ಸಮಾರಮ್ಭೇನ ಉಪಹತತ್ತಾ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನ ಹೋತಿ, ಮನ್ದಫಲಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹಞ್ಞರೇತಿ ಹಞ್ಞನ್ತಿ. ಯಜನ್ತಿ ಅನುಕುಲಂ ಸದಾತಿ ಯೇ ಅಞ್ಞೇ ಅನುಕುಲಂ ಯಜನ್ತಿ, ಪುಬ್ಬಪುರಿಸೇಹಿ ಯಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪಚ್ಛಿಮಪುರಿಸಾಪಿ ಯಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಯ್ಯೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಸೇಸೋವ ಹೋತಿ. ನ ಪಾಪಿಯೋತಿ ಪಾಪಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತಿ.