ತೀಕಾ > ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) > ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ)

೧. ದುಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಪಹಾರಸಾಧನತ್ಥನ್ತಿ ದಣ್ಡಪ್ಪಹಾರಸ್ಸ ಸುಖಸಿದ್ಧಿ-ಅತ್ಥಂ. ಕಞ್ಜಿತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಕಞ್ಜಿಯಂ, ಆರನಾಲಂ, ಯಂ ಬಿಲಙ್ಗನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಯತ್ಥ ಸಿಞ್ಚತಿ, ಸಾ ಕಞ್ಜಿಯಉಕ್ಖಲಿಕಾ ಬಿಲಙ್ಗಥಾಲಿಕಾ, ತಂಸದಿಸಂ ಕಾರಣಂ ಬಿಲಙ್ಗಥಾಲಿಕಂ. ಸೀಸಕಟಾಹಂ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾತಿ ಅಯೋಗುಳಪ್ಪವೇಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಛಿದ್ದಂ ಕತ್ವಾ. ಸಙ್ಖಮುಣ್ಡಕಮ್ಮಕಾರಣನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ವಿಯ ಮುಣ್ಡಕರಣಂ ಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ರಾಹುಮುಖಕಮ್ಮಕಾರಣನ್ತಿ ರಾಹುಮುಖಗತಸೂರಿಯಸದಿಸಕಮ್ಮಕಾರಣಂ.

ಜೋತಿಮಾಲಿಕನ್ತಿ ¶ ಜೋತಿಮಾಲವನ್ತಂ ಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಹತ್ಥಪಜ್ಜೋತಿಕನ್ತಿ ಹತ್ಥಸ್ಸ ಪಜ್ಜೋತನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಏರಕವತ್ತಕಮ್ಮಕಾರಣನ್ತಿ ಏರಕವತ್ತಸದಿಸೇ ಸರೀರತೋ ಚಮ್ಮವತ್ತೇ ಉಪ್ಪಾಟನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಚೀರಕವಾಸಿಕಕಮ್ಮಕಾರಣನ್ತಿ ಸರೀರತೋ ಉಪ್ಪಾಟಿತವತ್ತಚೀರಕೇಹಿ ನಿವಾಸಾಪನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಯಥಾ ಗೀವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವದ್ಧೇ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಕಟಿಯಂ ಠಪೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಗೋಪ್ಫಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕನ್ತಿತ್ವಾಪಿ ಕಟಿಯಮೇವ ಠಪೇನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ¶ ‘‘ಕಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಗೋಪ್ಫಕೇಸು ಠಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಣೇಯ್ಯಕಕಮ್ಮಕಾರಣನ್ತಿ ಏಣಿಮಿಗಸದಿಸಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಅಯವಲಯಾನಿ ದತ್ವಾತಿ ಅಯವಲಯಾನಿ ಪಟಿಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ. ಅಯಸೂಲಾನಿ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೀತಿ ಕಪ್ಪರಜಣ್ಣುಕಕೋಟೀಸು ಅಯಸೂಲಾನಿ ಪವೇಸೇನ್ತಿ. ತನ್ತಿ ತಂ ತಥಾಕತಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ಸತ್ತಂ.

ಬಳಿಸಮಂಸಿಕನ್ತಿ ಬಲಿಸೇಹಿ ಮಂಸುಪ್ಪಾಟನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಕಹಾಪಣಿಕನ್ತಿ ಕಹಾಪಣಮತ್ತಸೋ ಛಿನ್ದನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೀತಿ ಛಿನ್ದನ್ತಿ. ಖಾರಾಪತಚ್ಛಿಕನ್ತಿ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಖಾರಾಪಸಿಞ್ಚನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಪಲಿಘಪರಿವತ್ತಿಕನ್ತಿ ಪಲಿಘಸ್ಸ ವಿಯ ಪರಿವತ್ತನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಕರೋನ್ತಿ ಅಯಸೂಲಸ್ಸ ಕೋಟ್ಟನೇನ. ಪಲಾಲಪೀಠಕನ್ತಿ ಪಲಾಲಪೀಠಸ್ಸ ವಿಯ ಸರೀರಸ್ಸ ಸಂವೇಲ್ಲನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಕಾರಣಿಕಾತಿ ಘಾತನಕಾರಕಾ. ಪಲಾಲವಟ್ಟಿಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಪಲಾಲಪೀಠಂ ಕರೋನ್ತಾ ಪಲಾಲಂ ವಟ್ಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಂವೇಲ್ಲನವಸೇನ ಪುನ ವೇಠೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛಾತಕಸುನಖೇಹೀತಿ ಖುದ್ದಕೇಹಿ ಕೋಲೇಯ್ಯಕಸುನಖೇಹಿ. ತೇ ಹಿ ಬಲವನ್ತಾ ಜವಯೋಗಾ ಸೂರಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಸಹಸ್ಸಭಣ್ಡಿಕನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸತ್ಥವಿಕಂ.

ಯಾಹನ್ತಿ ಯಂ ಅಹಂ. ಯನ್ತಿ ಚ ಕಾರಣವಚನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನ ಅಹ’’ನ್ತಿ. ಛಿನ್ನಮೂಲಕೇತಿ ತಣ್ಹಾಮೂಲಸ್ಸ ಉಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಸಞ್ಛಿನ್ನಮೂಲಕೇ.

೨. ದುತಿಯೇ ಉಭತೋಬ್ಯೂಳ್ಹಸಙ್ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸದಿಸನ್ತಿ ಯುದ್ಧತ್ಥಾಯ ಉಭತೋರಾಸಿಕತಚತುರಙ್ಗಿನಿಸೇನಾಮಜ್ಝಪ್ಪವೇಸನಸದಿಸಂ. ದಾನಞ್ಚ ಯುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮಾನಮಾಹೂತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಪನೀದಮುಭಯಂ ಸಮಾನಂ? ಜೀವಿತವಿನಾಸಭೀರುಕೋ ಹಿ ಯುಜ್ಝಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಭೋಗಕ್ಖಯಭೀರುಕೋ ದಾನಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ‘‘ಜೀವಿತಞ್ಚ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯುಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹಿ ವದನ್ತೋ ನ ಯುಜ್ಝತಿ, ಜೀವಿತೇ ಪನ ಆಲಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಚ್ಛೇದೋ ವಾ ಹೋತು ಮರಣಂ ವಾ, ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೇತಂ ಇಸ್ಸರಿಯ’’ನ್ತಿ ಉಸ್ಸಹನ್ತೋವ ಯುಜ್ಝತಿ ¶ . ‘‘ಭೋಗೇ ಚ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ದಾನಞ್ಚ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋಪಿ ನ ದದಾತಿ, ಭೋಗೇಸು ಪನ ಆಲಯಂ ಪಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಹನ್ತೋವ ದೇತಿ. ಏವಂ ¶ ದಾನಞ್ಚ ಯುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮಂ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಅಪ್ಪಾಪಿ ಸನ್ತಾ ಬಹುಕೇ ಜಿನನ್ತಿ, ಯಥಾ ಚ ಯುದ್ಧೇ ಅಪ್ಪಕಾಪಿ ವೀರಪುರಿಸಾ ಬಹುಕೇ ಭೀರುಪುರಿಸೇ ಜಿನನ್ತಿ, ಏವಂ ಸದ್ಧಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಬಹುವಿಧಂ ಲೋಭದೋಸಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿಭೇದಂ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭವತಿ, ಬಹುಞ್ಚ ದಾನವಿಪಾಕಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ದಾನಞ್ಚ ಯುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಸದ್ದಹಾನೋ ದದಾತಿ, ತೇನೇವ ಸೋ ಹೋತಿ ಸುಖೀ ಪರತ್ಥಾ’’ತಿ.

ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತಂ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿ ಅಗಾರಿಯಂ, ತಂ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅನಗಾರಿಯಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗಾರಸ್ಸ…ಪೇ… ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪಧೀ – ಕಾಮುಪಧಿ, ಖನ್ಧುಪಧಿ, ಕಿಲೇಸುಪಧಿ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರುಪಧೀತಿ. ಕಾಮಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಯಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ಕಾಮಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೩೪) ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ, ತದಸ್ಸಾದನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಉಪಧೀಯತಿ ಏತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನತ್ಥೇನ ‘‘ಉಪಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಖನ್ಧಾಪಿ ಖನ್ಧಮೂಲಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಕಿಲೇಸಾಪಿ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾಪಿ ಭವದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ‘‘ಉಪಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪಧೀನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಪಹಾನಂ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖನ್ಧೂಪಧಿ…ಪೇ… ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ.

೩. ತತಿಯೇ ತಪನೀಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಅನೀಯ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಪನ್ತೀತಿ ತಪನೀಯಾ’’ತಿ. ತಪನ್ತೀತಿ ವಿಬಾಧೇನ್ತಿ, ವಿಹೇಠೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಪನಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ, ದಿಟ್ಠೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನೇನ ಚೇವ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನೇನ ಚ ಹಿತಾತಿ ತಪನೀಯಾ. ಅಥ ವಾ ತಪನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ತಪನಂ, ಅನುತಾಪೋ, ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವತೋ ಹಿತಾತಿ ತಪನೀಯಾ. ಅನುಸೋಚತೀತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹುತ್ವಾ ಕತಾಕತಂ ಅನುಗಮ್ಮ ಸೋಚತಿ. ಸೋಚನಞ್ಹಿ ಕತತ್ತಾ ಚ ಹೋತಿ ಅಕತತ್ತಾ ಚ. ತಥಾ ಚೇವ ಪಾಳಿಯಂ ವಿಭತ್ತಂ. ನನ್ದಯಕ್ಖಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಿ ಪಾಕಟಾನೀತಿ ತಾನಿ ¶ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ¶ ದ್ವೇಭಾತಿಕವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇ ಕಿರಾ’’ತಿ ಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತೇತಿ ದ್ವೇ ಭಾತರೋ. ಪುನ ಕಿಂ ಮಗ್ಗಸೀತಿ ಪುನ ಕಿಂ ಇಚ್ಛಸಿ.

೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಇಮಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮದ್ವಯನ್ತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ, ಪಧಾನಸ್ಮಿಂ ಅನೋಸಕ್ಕನಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮದ್ವಯಂ. ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ ವಚನೇನ. ಇಮಂ ದೀಪೇತೀತಿ ‘‘ಯಾವ ಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ತಾವಾಹಂ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಕ್ಖಮಾನತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ. ಪಧಾನಸ್ಮಿನ್ತಿ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೇ. ಇಮಮತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಪಧಾನಸ್ಮಿಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ. ವೀರಿಯಪ್ಪವಾಹೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಪಟಿಗಮನಂ ನಿವತ್ತನಂ ಪಟಿವಾನಂ, ತದಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಟಿವಾನೀ, ನ ಪಟಿವಾನೀ ಅಪ್ಪಟಿವಾನೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಪ್ಪಟಿವಾನಿತಾ, ಅನೋಸಕ್ಕನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿವಾನಿತಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕಮನಾ ಅನೋಸಕ್ಕನಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅನೋಸಕ್ಕನಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿನಿವತ್ತಿ.

ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪತ್ತಿ. ಸಾ ಹಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತಾಯ, ಆಗಚ್ಛತಿ ವಾ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ಏತಾಯಾತಿ ಆಗಮನೀಯಾ, ಸಾ ಏವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಪಟಿಪದಾತಿ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾ. ಅಪ್ಪಟಿವಾನಪಧಾನನ್ತಿ ಓಸಕ್ಕನಾರಹಿತಪ್ಪಧಾನಂ, ಅನ್ತರಾ ಅನೋಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಕತವೀರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಪಞ್ಞಾತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಛಟ್ಠೇ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಹಿತಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಸಂಯೋಜನಿಯಾ, ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ದಸನ್ನಂ ಸಂಯೋಜನಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸಂಯೋಜನಿಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸಾದತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿತಾ. ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸಿತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಕ್ಕಣ್ಠನವಸೇನಾತಿ ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ದನವಸೇನ. ಜನನಂ ಜಾತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಯಾತಿ ಖನ್ಧನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ’’ತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಅಪರಾಪರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖನ್ಧಪರಿಪಾಕೋ ¶ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪುರಾಣಭಾವೋ. ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಬನ್ಧವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ¶ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ ಇಧ ಮರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮರಣೇನಾತಿ ಖನ್ಧಭೇದತೋ’’ತಿ. ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾಪೋ. ಪರಿದೇವೋ ನಾಮ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದೀಹಿ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ವಾಚಾವಿಪ್ಪಲಾಪೋ. ಸೋ ಚ ಸೋಕಸಮುಟ್ಠಾನೋತಿ ಆಹ ‘‘ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಲಾಲಪ್ಪಿತಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಪರಿದೇವೇಹೀ’’ತಿ. ಲಾಲಪ್ಪಿತಂ ವಾಚಾವಿಪ್ಪಲಾಪೋ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಸದ್ದೋಯೇವ.

ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಇಧ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಪಟಿಪೀಳನದುಕ್ಖೇಹೀ’’ತಿ. ಮನೋವಿಘಾತದೋಮನಸ್ಸೇಹೀತಿ ಮನಸೋ ವಿಘಾತಕರೇಹಿ ದೋಮನಸ್ಸೇಹಿ. ಬ್ಯಾಪಾದಸಮ್ಪಯೋಗೇನ ಮನಸೋ ವಿಹನನರಸಞ್ಹಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ. ಭುಸೋ ಆಯಾಸೋ ಉಪಾಯಾಸೋ ಯಥಾ ‘‘ಭುಸಮಾದಾನಂ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದೀಹಿ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತಚೇತೋದುಕ್ಖಪ್ಪಭಾವಿತೋ ದೋಸೋಯೇವ. ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಆಯಾಸನವಸೇನ ದೋಸಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ ಉಪಾಯಾಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನೋ. ತಂ ಚುದ್ದಸಹಿ ಅಕುಸಲಚೇತಸಿಕೇಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮೋತಿ ಏಕೇ. ಯಂ ವಿಸಾದೋತಿ ಚ ವದನ್ತಿ.

೭. ಸತ್ತಮೇ ಯಥಾ ‘‘ಕಣ್ಹಾ ಗಾವೀ’’ತಿಆದೀಸು ಕಾಳವಣ್ಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ‘‘ಕಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಏವಂ ಕಾಳವಣ್ಣತಾಯ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ಕಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಹೇತುತೋ ಅಪ್ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣತೋ ವಾ ‘‘ಕಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಕಾಳವಣ್ಣತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಣ್ಹತಾಯಾತಿ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿತಾಯ. ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತೀತಿ ಚ ಅಪಾಯಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ದೋಭಗ್ಗಿಯಂ. ಸರಸೇನಾತಿ ಸಭಾವೇನ. ನ ಹಿರೀಯತಿ ನ ಲಜ್ಜತೀತಿ ಅಹಿರಿಕೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸಮುದಾಯೋ ವಾ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಹಿರಿಕ್ಕನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕಸ್ಸ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಿರಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಹಿರಿಕನ್ತಿ ಅಹಿರಿಕಭಾವೋ’’ತಿ. ನ ಓತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಅನೋತ್ತಾಪೀ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಸಮುದಾಯೋ ವಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೋತ್ತಾಪಿಭಾವೋ’’ತಿ.

೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ‘‘ಸುಕ್ಕಂ ವತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನ ವಣ್ಣಸುಕ್ಕತಾಯ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸುಕ್ಕತಾ, ಅಥ ಖೋ ¶ ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣತೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ವಣ್ಣಸುಕ್ಕತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸುಕ್ಕತಾಯಾತಿ ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿತಾಯ. ಹಿರೀ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಗೂಥಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸನ್ತೀ ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಪತೋ ಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾ ಹಿರೀ’’ತಿ. ಓತ್ತಪ್ಪಂ ತೇ ಉಣ್ಹಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸನ್ತಂ ತತೋ ಭಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಾಯನಲಕ್ಖಣಂ ಓತಪ್ಪ’’ನ್ತಿ. ಇದಞ್ಚ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪ್ಪಯೋಗೀ ಪಾಪತೋ ವಿಮುಖಭೂತಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ಇದಂ ನಾನಾಕರಣಂ – ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಹಿರೀ, ಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ. ಅತ್ತಾಧಿಪತಿ ಹಿರೀ, ಲೋಕಾಧಿಪತಿ ಓತಪ್ಪಂ. ಲಜ್ಜಾಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಹಿರೀ, ಭಯಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ. ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಲಕ್ಖಣಾ ಹಿರೀ, ವಜ್ಜಭೀರುಕಭಯದಸ್ಸಾವಿಲಕ್ಖಣಂ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಹಿರಿಂ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಜಾತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ವಯಂ, ಸೂರಭಾವಂ, ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ. ಕಥಂ? ‘‘ಪಾಪಕರಣಂ ನಾಮೇತಂ ನ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಕಮ್ಮಂ, ಹೀನಜಚ್ಚಾನಂ ಕೇವಟ್ಟಾದೀನಂ ಕಮ್ಮಂ, ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಇದಂ ಕಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಾವ ಜಾತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಾಪಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಹಿರಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ತಥಾ ‘‘ಪಾಪಕರಣಂ ನಾಮೇತಂ ದಹರೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ, ಮಾದಿಸಸ್ಸ ವಯೇ ಠಿತಸ್ಸ ಇದಂ ಕಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಾಪಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಹಿರಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ತಥಾ ‘‘ಪಾಪಕರಣಂ ನಾಮೇತಂ ದುಬ್ಬಲಜಾತಿಕಾನಂ ಕಮ್ಮಂ, ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಸೂರಭಾವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಇದಂ ಕಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸೂರಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಾಪಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಹಿರಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ತಥಾ ‘‘ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ನಾಮೇತಂ ಅನ್ಧಬಾಲಾನಂ ಕಮ್ಮಂ, ನ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ, ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಇದಂ ಕಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಾಪಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಹಿರಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಹಿರಿಂ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಚ ಹಿರಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ.

ಕಥಂ ಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ? ‘‘ಸಚೇ ತ್ವಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಚತೂಸು ಪರಿಸಾಸು ಗರಹಪ್ಪತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ತತೋ ತಂ ಸೀಲವನ್ತೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ವಿವಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ.

ಕಥಂ ¶ ಅತ್ತಾಧಿಪತಿ ಹಿರೀ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪತಿಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಧುತಧರಸ್ಸ ನ ಯುತ್ತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಪಾಪಂ ನ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಅತ್ತಾಧಿಪತಿ ಹಿರೀ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೋ ಅತ್ತಾನಂಯೇವ ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಹತಿ, ಕುಸಲಂ ಭಾವೇತಿ, ಸಾವಜ್ಜಂ ಪಜಹತಿ, ಅನವಜ್ಜಂ ಭಾವೇತಿ, ಸುದ್ಧಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೪೦).

ಕಥಂ ¶ ಲೋಕಾಧಿಪತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಲೋಕಂ ಅಧಿಪತಿಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ತ್ವಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ತಾವ ತಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಲೋಕೇ ಚ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ದೇವತಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ನ ಯುತ್ತಂ ಪಾಪಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಮಹಾ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ, ಮಹನ್ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಸನ್ತಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಇದ್ಧಿಮನ್ತೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾ ಪರಚಿತ್ತವಿದುನೋ. ತೇ ದೂರತೋಪಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಆಸನ್ನಾಪಿ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಚೇತಸಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಮಂ ಏವಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಇಮಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ, ಸದ್ಧಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸಮಾನೋ ವೋಕಿಣ್ಣೋ ವಿಹರತಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’ತಿ. ಸನ್ತಿ ದೇವತಾ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಿನಿಯೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾ ಪರಚಿತ್ತವಿದುನಿಯೋ, ತಾ ದೂರತೋಪಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಆಸನ್ನಾಪಿ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಚೇತಸಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತಾಪಿ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಇಮಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ, ಸದ್ಧಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸಮಾನೋ ವೋಕಿಣ್ಣೋ ವಿಹರತಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’ತಿ…ಪೇ… ಸೋ ಲೋಕಂಯೇವ ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ಅಕುಸಲಂ…ಪೇ… ಪರಿಹರತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಲೋಕಾಧಿಪತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ.

ಲಜ್ಜಾಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಲಜ್ಜಾತಿ ಲಜ್ಜನಾಕಾರೋ, ತೇನ ಸಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಿತಾ ಹಿರೀ. ಭಯನ್ತಿ ಅಪಾಯಭಯಂ, ತೇನ ಸಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಿತಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ. ತದುಭಯಂ ಪಾಪಪರಿವಜ್ಜನೇ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ದ್ವೀಸು ಅಯೋಗುಳೇಸು ಏಕೋ ಸೀತಲೋ ಭವೇಯ್ಯ ಗೂಥಮಕ್ಖಿತೋ, ಏಕೋ ಉಣ್ಹೋ ಆದಿತ್ತೋ. ತೇಸು ಯಥಾ ಸೀತಲಂ ಗೂಥಮಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕೋ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಇತರಂ ಡಾಹಭಯೇನ. ಏವಂ ಪಣ್ಡಿತೋ ಲಜ್ಜಾಯ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಾಪಂ ನ ಕರೋತಿ, ಓತ್ತಪ್ಪೇನ ಅಪಾಯಭಯಭೀತೋ ಪಾಪಂ ನ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಲಜ್ಜಾಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಹಿರೀ, ಭಯಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ.

ಕಥಂ ¶ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಲಕ್ಖಣಾ ಹಿರೀ, ವಜ್ಜಭೀರುಕಭಯದಸ್ಸಾವಿಲಕ್ಖಣಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ? ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಜಾತಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಸತ್ಥುಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ದಾಯಜ್ಜಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಏವಂ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತತ್ಥ ಗಾರವೇನ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಲಕ್ಖಣಂ ಹಿರಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಪಂ ನ ಕರೋತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಅತ್ತಾನುವಾದಭಯಂ, ಪರಾನುವಾದಭಯಂ, ದಣ್ಡಭಯಂ, ದುಗ್ಗತಿಭಯನ್ತಿ ಏವಂ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಜ್ಜತೋ ಭಾಯನ್ತೋ ವಜ್ಜಭೀರುಕಭಯದಸ್ಸಾವಿಲಕ್ಖಣಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿತಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾಕಟಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ನ ಪನ ನೇಸಂ ಕದಾಚಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪ್ಪಯೋಗೋ. ನ ಹಿ ಲಜ್ಜನಂ ನಿಬ್ಭಯಂ, ಪಾಪಭಯಂ ವಾ ಅಲಜ್ಜನಂ ಅತ್ಥೀತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೯. ನವಮೇ ¶ ಲೋಕನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕಂ. ಸನ್ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಆಚಾರಸನ್ಧಾರಣವಸೇನ ಧಾರೇನ್ತಿ. ಠಪೇನ್ತೀತಿ ಮರಿಯಾದಾಯಂ ಠಪೇನ್ತಿ. ರಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಆಚಾರಸನ್ಧಾರಣೇನ ಮರಿಯಾದಾಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರವಸೇನ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಥಾತಿ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇ ಕರಣವಸೇನ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ, ಅಯಮಾಚಾರೋ ನ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯ. ಮಾತುಚ್ಛಾತಿ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದ್ಯತ್ಥೋ. ತೇನ ಮಾತುಲಾನೀತಿ ವಾ ಆಚರಿಯಭರಿಯಾತಿ ವಾ ಗರೂನಂ ದಾರಾತಿ ವಾತಿ ಇಮೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತತ್ಥ ಮಾತು ಭಗಿನೀ ಮಾತುಚ್ಛಾ. ಮಾತುಲಭರಿಯಾ ಮಾತುಲಾನೀ. ಗರೂನಂ ದಾರಾ ಮಹಾಪಿತುಚೂಳಪಿತುಜೇಟ್ಠಭಾತುಆದೀನಂ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಾನಂ ಭರಿಯಾ. ಯಥಾ ಅಜೇಳಕಾತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಅಜೇಳಕಾದಯೋ ತಿರಚ್ಛಾನಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪರಹಿತಾ ಮಾತಾತಿ ಸಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಭಿನ್ನಮರಿಯಾದಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಭೇದೇನ ವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಮಯಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ಯದಿ ಲೋಕಪಾಲಧಮ್ಮಾ ನ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಭೇದೇನ ವತ್ತೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಿಮೇ ಲೋಕಪಾಲಕಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಸಮ್ಭೇದೋತಿ.

೧೦. ದಸಮೇ ¶ ಅಪಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಅನನುಞ್ಞಾತಾ, ಅವಿಹಿತಾ ವಾ. ವಸ್ಸೇತಿ ವಸ್ಸಾರತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ, ಉತುವಸ್ಸೇತಿ ಹೇಮನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಜೀವಂ ವಿಹೇಠೇನ್ತಾತಿ ರುಕ್ಖಲತಾದೀಸು ಜೀವಸಞ್ಞಿತಾಯ ಏವಮಾಹಂಸು. ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಚ ಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ವದನ್ತಿ. ಸಙ್ಘಾತಂ ಆಪಾದೇನ್ತಾತಿ ವಿನಾಸಂ ಆಪಾದೇನ್ತಾ. ಸಂಕಸಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ವಸಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಪರಜ್ಜುಗತಾಯ ಆಸಾಳ್ಹಿಯಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಪರಜ್ಜು ಗತಾಯ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಜ್ಜುಗತಾ, ತಸ್ಸಾ ಅಪರಜ್ಜುಗತಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾಯ, ಅಪರಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಸಾಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮಾಯ ಅನನ್ತರೇ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಮಾಸಗತಾಯ ಆಸಾಳ್ಹಿಯಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾತಿ ಮಾಸೋ ಗತಾಯ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಾಸಗತಾ, ತಸ್ಸಾ ಮಾಸಗತಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾಯ, ಮಾಸೇ ಪರಿಪುಣ್ಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಆಸಾಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮತೋ ಪರಾಯ ಪುಣ್ಣಮಾಯ ಅನನ್ತರೇ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಕಮ್ಮಕಾರಣವಗ್ಗವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ದುತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲಂ, ಉಪಪರಿಕ್ಖನಪಞ್ಞಾಯೇತಂ ನಾಮಂ. ವೀರಿಯಸೀಸೇನ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಬಲಂ ಭಾವನಾಬಲಂ. ವೀರಿಯುಪತ್ಥಮ್ಭೇನ ಹಿ ಕುಸಲಭಾವನಾ ಬಲವತೀ ಥಿರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಬಲವತೀ ಕುಸಲಭಾವನಾ ಬಲವನ್ತೋ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅತ್ಥತೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸೀಸೇನ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಹೋನ್ತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಭಾವನಾಬಲಂ? ಯಾ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಸೇವನಾ ಭಾವನಾ ಬಹುಲೀಕಮ್ಮಂ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಭಾವನಾಬಲಂ. ಸತ್ತಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಭಾವನಾಬಲ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೬೧).

ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯಟ್ಠೇನ. ದುರಭಿಭವನಟ್ಠೇನಾತಿ ದುರಭಿಭವನೀಯಟ್ಠೇನ. ಅನಜ್ಝೋಮದ್ದನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಅನವಮದ್ದನಟ್ಠೇನ. ಏತಾನೀತಿ ¶ ಏತಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ದ್ವೇಪಿ ಬಲಾನಿ. ಏತದಗ್ಗಂ ನಾಗತನ್ತಿ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಲಾನಂ ಯದಿದಂ ಭಾವನಾಬಲ’’ನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಏತದಗ್ಗಂ ನಾಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೨. ದುತಿಯೇ ವಿವೇಕಂ ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಯಥಾ ವಾ ವಿವೇಕವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಝಾನಂ ‘‘ವಿವೇಕಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ವಿವೇಕವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ‘‘ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನಿಸ್ಸಯಟ್ಠೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅಸತಿಪಿ ವಾ ಪುಬ್ಬಾಪರಭಾವೇ ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಮುಪ್ಪಾದನಂ ವಿಯ ಅವಿನಾಭಾವಿಧಮ್ಮಬ್ಯಾಪಾರಾ ನಿಸ್ಸಯನಭಾವನಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ. ‘‘ತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಅವಚನಂ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಧ ಭಾವೇತಬ್ಬಾನಂ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಭಾವಿತಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾ ಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕೋ. ಅಜ್ಝಾಸಯತೋತಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಅಜ್ಝಾಸಯತೋ. ಯದಿಪಿ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಪನ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ನಿನ್ನತಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ ಉಣ್ಹಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸೀತನಿನ್ನಚಿತ್ತತಾ ವಿಯ.

‘‘ಪಞ್ಚವಿಧವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪೀತಿ ಏಕೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತವಿವೇಕತ್ತಯತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿವೇಕದ್ವಯಂ ¶ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ತಾವ ಕಿಚ್ಚತೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ಭಾವೇತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಏವಾಹಂ ಅನುತ್ತರಂ ವಿಮೋಕ್ಖಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ನಿನ್ನಜ್ಝಾಸಯತಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ಕಸಿಣಜ್ಝಾನಗ್ಗಹಣೇನ ಆರುಪ್ಪಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏತೇಸಂ ಝಾನಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪಹಾನವಿನಯೋ ವಿಯ ವಿರಾಗನಿರೋಧಾಪಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತವಿವೇಕೇನ ಅತ್ಥತೋ ನಿಬ್ಬಿಸಿಟ್ಠಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಸ ನಯೋ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಆದೀಸೂ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿವೇಕತ್ಥಾ ಏವ ಹಿ ವಿರಾಗಾದಯೋ’’ತಿ.

ವೋಸ್ಸಗ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗತ್ಥೋ ಪಕ್ಖನ್ದನತ್ಥೋ ಚಾತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ದುವಿಧತಾ ವುತ್ತಾ. ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಹಿ ಪಹಾನಂ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವೇನ ನಿರೋಧನಪಕ್ಖನ್ದನಮ್ಪಿ ಚ ¶ . ತಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ತಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಭಾವತಾ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ’’ತಿಆದಿ. ಅಯಂ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಅಯಂ ಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ ವುತ್ತೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ. ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ತನ್ನಿನ್ನತದಾರಮ್ಮಣಪ್ಪಕಾರೇನ ಚ. ಪುಬ್ಬೇ ವೋಸ್ಸಗ್ಗವಚನಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಸಕಲೇನ ವಚನೇನಾ’’ತಿ. ಪರಿಣಮನ್ತನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತದಙ್ಗತನ್ನಿನ್ನಪ್ಪಕಾರೇನ ಪರಿಣಮನ್ತಂ. ಪರಿಣತನ್ತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮುಚ್ಛೇದತದಾರಮ್ಮಣಪ್ಪಕಾರೇನ ಪರಿಣತಂ. ಪರಿಣಾಮೋ ನಾಮ ಇಧ ಪರಿಪಾಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿಪಕ್ಕಞ್ಚಾ’’ತಿ. ಪರಿಪಾಕೋ ಚ ಆಸೇವನಲಾಭೇನ ಲದ್ಧಸಾಮತ್ಥಿಯಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತುಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿತುಂ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಏಸ ನಯೋತಿ ಯ್ವಾಯಂ ನಯೋ ‘‘ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ವುತ್ತೋ, ಸೇಸೇಸು ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ, ಏವಂ ತತ್ಥ ನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಲಬ್ಭಮಾನಮತ್ಥಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಸಮುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇಹಿ. ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ. ವಿವೇಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ವಿವೇಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ. ತಞ್ಚ ಖೋತಿ ತದೇವ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ.

೧೩. ತತಿಯೇ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತ್ಥಾಯಾತಿ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನತ್ಥಾಯ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಸುಖವಿಹಾರಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸೀಸೇನ ಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರೋ ವುತ್ತೋ. ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಸೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತೇ ಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಸುಖಂ ದಿವಸಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಇಚ್ಚೇವ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ಥಾಯಾತಿಆದೀಸು ಪನ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಮಾಹಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಪಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ಥಾಯ ಭಾವೇನ್ತಿ.

ಯೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೩೮; ಮ. ನಿ. ೧.೧೪೭; ಸಂ. ನಿ. ೨.೭೦; ೫.೮೩೪, ೮೪೨) ವುತ್ತನಯಾ ¶ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಪತ್ಥೇನ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕತ್ಥಾಯ ಭಾವೇನ್ತಿ. ಯೇ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ತಾಹಂ ಅಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾ ಸುಖಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇ ನಿರೋಧಪಾದಕತ್ಥಾಯ ಭಾವೇನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇ ಭವವಿಸೇಸತ್ಥಾಯ ಭಾವೇನ್ತಿ.

ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಭವವಿಸೇಸತ್ಥತಾ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ಥತಾಪಿ ಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಸಾಧಾರಣಾತಿ ತೇಸಂ ವಸೇನ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀ’’ತಿ ವಚನಂ, ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕತ್ಥತಾ ಪನ ನಿರೋಧಪಾದಕತ್ಥತಾ ಚ ಚತುತ್ಥಸ್ಸೇವ ಝಾನಸ್ಸ ಆವೇಣಿಕಾ, ಸಾ ಕಥಂ ಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಸಾಧಾರಣಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಪರಮ್ಪರಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ. ಪದಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾರಣಕಾರಣನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ತಿಣೇಹಿ ಭತ್ತಂ ಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ.

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ಸಸಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಪಥವಿಜಿಗುಚ್ಛನಸಸಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಅತ್ಥಸಲ್ಲಾಪಿಕಾ ಉಪಮಾ – ಪಥವೀ ಕಿರ ಸಸಕಂ ಆಹ – ‘‘ಹೇ ಸಸಕಾ’’ತಿ. ಸಸಕೋ ಆಹ – ‘‘ಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಮಮೇವ ಉಪರಿ ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥೇ ಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಂ ನ ಜಾನಾಸೀತಿ? ಸುಟ್ಠು ತಯಾ ಅಹಂ ದಿಟ್ಠೋ, ಮಯಾ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇಹಿ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠಉದಕಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ, ಕರೀಸಂ ಕಟಕಫಲಮತ್ತಂ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀಹಿ ಪನ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಮಹನ್ತಂ, ಪಸ್ಸಾವೋಪಿ ನೇಸಂ ಘಟಮತ್ತೋ, ಉಚ್ಚಾರೋಪಿ ಪಚ್ಛಿಮತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅಲಂ ಮಯ್ಹಂ ತಯಾತಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪತಿತೋ. ತತೋ ನಂ ಪಥವೀ ಆಹ – ‘‘ಅಹೋ ದೂರಂ ಗತೋಪಿ ನನು ಮಯ್ಹಂಯೇವ ಉಪರಿ ಪತಿತೋಸೀ’’ತಿ? ಸೋ ಪುನ ತಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪತಿತೋ. ಏವಂ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಪತಮಾನೋ ಸಸಕೋ ನೇವ ಪಥವಿಯಾ ಅನ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ನ ಕೋಟಿನ್ತಿ ನ ಪುಬ್ಬಕೋಟಿಂ. ಇತರೇಸನ್ತಿ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞುನೇಯ್ಯಪದಪರಮಾನಂ.

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಸಮಥೇಹಿ ಅಧಿಕರೀಯತಿ ವೂಪಸಮ್ಮತೀತಿ ಅಧಿಕರಣಂ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಭೇದಕರವತ್ಥೂನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿವಾದೋಯೇವ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ. ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನುವದನ್ತಿ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ. ೨೧೫) ಚತಸ್ಸೋ ¶ ವಿಪತ್ತಿಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅನುವಾದೋಯೇವ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ. ಪಞ್ಚಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ. ‘‘ಸತ್ತಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೧೫) ವಚನತೋ ಆಪತ್ತಿಯೇವ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ. ‘‘ಯಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಯತಾ ಕರಣೀಯತಾ ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೧೫) ಏವಮಾಗತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಙ್ಘಕಿಚ್ಚಂ ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ಅಪಾಕಟನಾಮೋತಿ ‘‘ಸೇಲೋ, ಕೂಟದನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನಭಿಞ್ಞಾತೋ. ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಇದಂ ಕರಣವಚನಂ. ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹಿ ಕಿರಿಯಾಕಾರಣಂ, ನ ಕರಣಂ ವಿಯ ಕಿರಿಯತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮತ್ಥಾ ಇಧ ಉಪಸಙ್ಕಮನಕಿರಿಯಾತಿ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ಅಜ್ಝೇನೇನ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹೇತುಅತ್ಥಮೇವೇತಂ ಕರಣವಚನಂ ಯುತ್ತಂ, ನ ಕರಣತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಅಯುಜ್ಜಮಾನತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ. ಅವಿಭಾಗತೋ ಸತತಂ ಪವತ್ತಿತನಿರತಿಸಯಸಾದುವಿಪುಲಾಮತರಸಸದ್ಧಮ್ಮಫಲತಾಯ ಸಾದುಫಲನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೇನ ಭಗವಾ ಉಪಮಿತೋ. ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಹಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾದುಫಲತಾ ಗಹಿತಾತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಉಪಸಙ್ಕನ್ತೋ. ಸಮ್ಪತ್ತಕಾಮತಾಯ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಂತಂಪದೇಸಾತಿಕ್ಕಮನೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕನ್ತೋತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಉಪಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನ’’ನ್ತಿ. ತತೋತಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ ‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತತೋ ಉಪಗತಟ್ಠಾನತೋ.

ಯಥಾ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಭಗವಾ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಖಮನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದೋ ಅಹೋಸಿ ಪುಬ್ಬಭಾಸಿತಾಯ, ಏವಂ ಸೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತದನುಕರಣೇನ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಯೋಜನಾ. ತಂ ಪನ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದತಂ ಉಪಮಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀತೋದಕಂ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋದಿತನ್ತಿ ಸಂಸನ್ದಿತಂ. ಏಕೀಭಾವನ್ತಿ ಸಮ್ಮೋದನಕಿರಿಯಾಯ ಸಮಾನತಂ. ಖಮನೀಯನ್ತಿ ‘‘ಇದಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರಂ ಸರೀರಯನ್ತಂ ದುಕ್ಖಬಹುಲತಾಯ ಸಭಾವತೋ ದುಸ್ಸಹಂ, ಕಚ್ಚಿ ಖಮಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ¶ ಪುಚ್ಛತಿ. ಯಾಪನೀಯನ್ತಿ ಆಹಾರಾದಿಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿಕಂ ಚಿರಪ್ಪಬನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾಯ ಯಾಪನಾಯ ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ. ಸೀಸರೋಗಾದಿಆಬಾಧಾಭಾವೇನ ಕಚ್ಚಿ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ. ದುಕ್ಖಜೀವಿಕಾಭಾವೇನ ಕಚ್ಚಿ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ. ತಂತಂಕಿಚ್ಚಕರಣೇ ಉಟ್ಠಾನಸುಖತಾಯ ಕಚ್ಚಿ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ. ತದನುರೂಪಬಲಯೋಗತೋ ಕಚ್ಚಿ ಬಲಂ ¶ . ಸುಖವಿಹಾರಸಮ್ಭವೇನ ಕಚ್ಚಿ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಚ್ಚಿ-ಸದ್ದಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಬಲಪ್ಪತ್ತಾ ಪೀತಿ ಪೀತಿಯೇವ. ತರುಣಪೀತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ. ಸಮ್ಮೋದಂ ಜನೇತಿ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಮೋದನೀಕಂ, ತದೇವ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ. ಸಮ್ಮೋದಿತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಮೋದನೀಯನ್ತಿ ಇಮಂ ಪನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಯುತ್ತಭಾವತೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋತಿ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋ. ‘‘ಸರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋತಿ ಆಪಾಥಗತಮಧುರತಂ ಆಹ, ಅನುಸ್ಸರಿಯಮಾನಸುಖತೋತಿ ವಿಮದ್ದರಮಣೀಯತಂ. ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಸುದ್ಧತಾಯಾತಿ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾವೇನ ತಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ವಚನಚಾತುರಿಯಮಾಹ. ಅತ್ಥಪರಿಸುದ್ಧತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಂ. ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ.

ಅತಿದೂರಅಚ್ಚಾಸನ್ನಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನಾತಿದೂರಂ ನಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ನಾಮ ಗಹಿತಂ, ತಂ ಪನ ಅವಕಂಸತೋ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಸಾರಿತಹತ್ಥಾಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಗೀವಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾತಿ ಗೀವಂ ಪರಿವಟ್ಟನವಸೇನ ಪಸಾರೇತ್ವಾ.

ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಹೇತೂ’’ತಿಆದಿಪುಚ್ಛಾವಚನಂ ಅವೋಚ. ತೇನೇವ ‘‘ಏತದವೋಚಾ’’ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದುವಿಧಾ ಹಿ ಪುಚ್ಛಾತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛಾವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಅಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಅಗಾರಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾ ಅಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ. ಅಗಾರಿಕತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅನಗಾರಿಕೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತೋ, ತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾ ಅನಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ‘‘ಜನಕೋ ಹೇತು, ಪಗ್ಗಾಹಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ. ಅಸಾಧಾರಣೋ ಹೇತು, ಸಾಧಾರಣೋ ಪಚ್ಚಯೋ. ಸಭಾಗೋ ಹೇತು, ಅಸಭಾಗೋ ಪಚ್ಚಯೋ. ಪುಬ್ಬಕಾಲಿಕೋ ಹೇತು, ಸಹಪವತ್ತೋ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ವಿಭಜ್ಜ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಭೂತಾ ಹೇತು ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾ ಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೮೬) ವಿಯ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದ್ದಾ ಸಮಾನತ್ಥಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಕಾರಣವೇವಚನಮೇವಾ’’ತಿ ಆಹ. ವಿಸಮಚರಿಯಾತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ.

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ¶ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ, ವಿಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ’’ತಿ ಉಪರಿ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತತರೋ ಮನೋರಮೋ, ತಾದಿಸೋ ಚ ಸುನ್ದರೋ ಭದ್ದಕೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುನ್ದರೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಕೋತಿ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀಸು ಕೋ ಕತಮೋ? ಮೇತಿ ಮಮ. ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ. ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಇಮಾಯ ಏವರೂಪಾಯ ದೇವಿದ್ಧಿಯಾ. ಯಸಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಏದಿಸೇನ ಪರಿವಾರೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚ. ಜಲನ್ತಿ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನೋ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತೇನ ಕಮನೀಯೇನ ಅಭಿರೂಪೇನ. ವಣ್ಣೇನಾತಿ ಛವಿವಣ್ಣೇನ ¶ ಸರೀರವಣ್ಣನಿಭಾಯ. ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾತಿ ದಸ ದಿಸಾ ಪಭಾಸೇನ್ತೋ, ಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಾಲೋಕಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿರೂಪೇತಿ ಉಳಾರರೂಪೇ ಸಮ್ಪನ್ನರೂಪೇ.

‘‘ಚೋರೋ, ಚೋರೋ; ಸಪ್ಪೋ, ಸಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಭಯೇ ಆಮೇಡಿತಂ. ‘‘ವಿಜ್ಝ, ವಿಜ್ಝ; ಪಹರ, ಪಹರಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋಧೇ. ‘‘ಸಾಧು, ಸಾಧೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩೨೭.ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೭; ೩.೩೫; ೫.೧೦೮೫) ಪಸಂಸಾಯಂ. ‘‘ಗಚ್ಛ, ಗಚ್ಛ; ಲುನಾಹಿ, ಲುನಾಹೀ’’ತಿಆದೀಸು ತುರಿತೇ. ‘‘ಆಗಚ್ಛ, ಆಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋತೂಹಲೇ. ‘‘ಬುದ್ಧೋ, ಬುದ್ಧೋತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಬು. ವಂ. ೨.೪೪) ಅಚ್ಛರೇ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ, ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಹಾಸೇ. ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ, ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೩; ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩) ಸೋಕೇ. ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ, ಅಹೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೨೦; ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫; ಚೂಳವ. ೩೩೨) ಪಸಾದೇ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ತೋ. ತೇನ ಗರಹಾಅಸಮ್ಮಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಪಾಪೋ, ಪಾಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗರಹಾಯಂ. ‘‘ಅಭಿರೂಪಕ, ಅಭಿರೂಪಕಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಸಮ್ಮಾನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ನಯಿದಂ ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ಥದ್ವಯವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಪುಂಸಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ತಿ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ದೋಸನಾಸನತೋತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸವಿಧಮನತೋ. ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಂ ಸಮ್ಪಾಪನತೋ. ಯೇ ಗುಣೇ ದೇಸನಾ ಅಧಿಗಮೇತಿ, ತೇಸು ಪಧಾನಭೂತೇ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಾಜನನತೋ ಪಞ್ಞಾಜನನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸದ್ಧಾಪಮುಖಾ ಹಿ ಲೋಕಿಯಾ ಗುಣಾ, ಪಞ್ಞಾಪಮುಖಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ¶ .

ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥತೋ, ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನತೋ. ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗತಾಯ ಉತ್ತಾನಪದತೋ, ಸಣ್ಹಸುಖುಮಭಾವೇನ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ಥತಾಯ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತೋ. ಸಿನಿದ್ಧಮುದುಮಧುರಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗತಾಯ ಕಣ್ಣಸುಖತೋ, ವಿಪುಲವಿಸುದ್ಧಪೇಮನೀಯತ್ಥತಾಯ ಹದಯಙ್ಗಮತೋ. ಮಾನಾತಿಮಾನವಿಧಮನೇನ ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋ, ಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭನಿಮ್ಮದ್ದನೇನ ಅಪರವಮ್ಭನತೋ. ಹಿತಾಧಿಪ್ಪಾಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರೇಸಂ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದಿವೂಪಸಮನೇನ ಕರುಣಾಸೀತಲತೋ, ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರವಿಧಮನೇನ ಪಞ್ಞಾವದಾತತೋ. ಕರವೀಕರುತಮಞ್ಜುತಾಯ ಆಪಾಥರಮಣೀಯತೋ, ಪುಬ್ಬಾಪರಾವಿರುದ್ಧಸುವಿಸುದ್ಧತ್ಥತಾಯ ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತೋ. ಆಪಾಥರಮಣೀಯತಾಯ ಏವಂ ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ, ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತಾಯ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯಪ್ಪವತ್ತಿತತಾಯ ಚ ವೀಮಂಸಿಯಮಾನಹಿತತೋ ¶ . ಏವಮಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕನಿವತ್ತನತೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ಮಿಚ್ಛಾವಾದವಿಗಮನತೋ, ಸಮ್ಮಾವಾದಪತಿಟ್ಠಾಪನತೋ, ಅಕುಸಲಮೂಲಸಮುದ್ಧರಣತೋ, ಕುಸಲಮೂಲಸಂರೋಪನತೋ, ಅಪಾಯದ್ವಾರಪಿಧಾನತೋ, ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖದ್ವಾರವಿವರಣತೋ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನವೂಪಸಮನತೋ, ಅನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾತನತೋತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಠಪಿತಂ. ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತನ್ತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಂ. ಉಪರಿಮುಖನ್ತಿ ಉದ್ಧಂಮುಖಂ. ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯಾತಿ ವಿವಟಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ವಾ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಅವತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹಂ ಏಸ ಮಗ್ಗೋ, ಏವಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ. ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ಚಾತುದ್ದಸೀ.

ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ಆಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅನಾಧಾರಭೂತಂ ಭಾಜನಂ ಆಧಾರಭಾವಾಪಾದನವಸೇನ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತತಾಯ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖಂ, ಅಧೋಮುಖಠಪಿತತಾಯ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಪದದ್ವಯಂ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ನ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ. ಕಾಮಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಾ ನೀವರಣಭಾವತೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಸತ್ತೇ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸನವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಜ್ಜಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೩೧೦). ಸಬ್ಬೋ ಅಪಾಯಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಕುಮ್ಮಗ್ಗೋ ‘‘ಕುಚ್ಛಿತೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಅಟ್ಠ ಮಿಚ್ಛತ್ತಧಮ್ಮಾ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗೋ. ತೇನೇವ ಹಿ ತದುಭಯಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಪ್ಪಿಆದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಪದೀಪೋ ¶ ನ ತಥಾ ಉಜ್ಜಲೋ, ಯಥಾ ತೇಲಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋತಿ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಗ್ಗಹಣಂ. ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಏತೇಹಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತುಕ್ಕುಜ್ಜನಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನವಿವರಣಾದಿಉಪಮೋಪಮಿತಬ್ಬಾಕಾರೇಹಿ.

ಪಸನ್ನಕಾರನ್ತಿ ಪಸನ್ನೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾರಂ. ಸರಣನ್ತಿ ಪಟಿಸರಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ. ಪರಾಯಣಭಾವೋ ಚ ಅನತ್ಥನಿಸೇಧನೇನ ಅತ್ಥಸಮ್ಪಟಿಪಾದನೇನ ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಘಸ್ಸ, ತಾತಾ, ಹಿತಸ್ಸ ಚ ವಿಧಾತಾ’’ತಿ. ಅಘಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖತೋತಿ ವದನ್ತಿ, ಪಾಪತೋತಿ ಪನ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ. ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ನಾಯಂ ಗಮಿ-ಸದ್ದೋ ನೀ-ಸದ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಜಂ ಗಾಮಂ ನೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ‘‘ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ತಸ್ಸ ಚಾಯಮತ್ಥೋ – ಗಮನಞ್ಚ ತದಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಜನಂ ಜಾನನಂ ವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಭಜಾಮೀತಿಆದೀಸು ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ಥವಚನಂ. ಭಜನಂ ವಾ ಸರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ. ಸೇವನಂ ಸನ್ತಿಕಾವಚರತಾ. ಪಯಿರುಪಾಸನಂ ವತ್ತಪ್ಪಟಿವತ್ತಕರಣೇನ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ¶ ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅನಞ್ಞಸರಣತಂಯೇವ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಕಥಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಸಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇತಿ ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ಫಲಟ್ಠಾ ಏವ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾತಿ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ನನು ಚ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಏವ ತಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ನ ಇತರೇ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಏವ ವುತ್ತಾ ‘‘ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀ’’ತಿ. ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನೇನ ಹಿ ಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಭವೋ. ಅಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದ್ಯತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ. ತೇನ ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೯೦; ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ಸುತ್ತಪದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ವಿತ್ಥಾರೋ’’ತಿ ವಾ ಇಮಿನಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ತಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯಾತಿ ಉಭಯಮೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋತಿ ವುತ್ತೋ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಅರಿಯಫಲಾನಂ ‘‘ತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಅವೂಪಸನ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಮಗ್ಗೇನ ¶ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಕಿಚ್ಚತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನಾನುಗುಣತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನಪರಿಯೋಸಾನತಾಯ ಚ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮಸಮಧಿಗಮಹೇತುತಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತನಯೇನ ಧಮ್ಮಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿ ಏವ. ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪಾಠಾರುಳ್ಹೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಕಾಮರಾಗೋ ಭವರಾಗೋತಿ ಏವಮಾದಿಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಾಗೋ ವಿರಜ್ಜತಿ ಪಹೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ರಾಗವಿರಾಗೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸೋಕಸ್ಸ ಚ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ಅನೇಜಮಸೋಕನ್ತಿ ಫಲಂ ಕಥಿತಂ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲನ್ತಿ ಅವಿರೋಧದೀಪನತೋ ಕೇನಚಿ ಅವಿರುದ್ಧಂ, ಇಟ್ಠಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಪಗುಣರೂಪೇನ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ, ಪಕಟ್ಠಗುಣವಿಭಾವನತೋ ವಾ ಪಗುಣಂ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಥಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ.

ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನಾತಿ ‘‘ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅರಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೭; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಅ. ನಿ. ೬.೧೨; ಪರಿ. ೨೭೪) ಏವಂ ¶ ವುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ, ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ, ತಥಾರೂಪೇಹಿ ಸೀಲೇಹಿ ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಅ. ನಿ. ೬.೧೨; ಪರಿ. ೨೭೪) ಚ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಸೀಲಾನಞ್ಚ ಸಂಹತಭಾವೇನ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂಹತೋತಿ ಘಟಿತೋ, ಸಮೇತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಂಹತಾ ಏವ. ಅಟ್ಠ ಚ ಪುಗ್ಗಲ ಧಮ್ಮದಸಾ ತೇತಿ ತೇ ಪುರಿಸಯುಗವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಅಟ್ಠೇವ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಧಮ್ಮದಸಾ. ತೀಣಿ ವತ್ಥೂನಿ ಸರಣನ್ತಿ ಗಮನೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಗಮನೇನ ಚ ತೀಣಿ ಸರಣಗಮನಾನಿ. ಪಟಿವೇದೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಹದಯಗತಂ ವಾಚಾಯ ಪವೇದೇಸಿ.

ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ವಿಸಯಪ್ಪಭೇದಫಲಸಂಕಿಲೇಸಭೇದಾನಂ ವಿಯ ಕತ್ತುವಿಭಾವನಾ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಾಯ ಹೋತೀತಿ ಸರಣಗಮನೇಸು ಅತ್ಥಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ‘‘ಸರಣಂ, ಸರಣಗಮನಂ, ಯೋ ಚ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋ, ಸರಣಗಮನಫಲಂ, ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಭೇದೋತಿ ಅಯಂ ವಿಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ತೇನ ವಿನಾ ಸರಣಗಮನಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವೋದಾನಂ ನ ಗಹಿತಂ, ನನು ವೋದಾನವಿಭಾವನಾಪಿ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಾಯ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತಂ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ಥತೋ ದೀಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಹಿತಂ. ಯಾನಿ ಹಿ ನೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಕಾರಣಾನಿ ಅಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನೇನ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಪಹಾನೇನ ವೋದಾನಂ ಹೋತೀತಿ.

ಹಿಂಸತ್ಥಸ್ಸ ಧಾತುಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನೇತಂ ಪದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪನ ಹಿಂಸನಂ ಕೇಸಂ, ಕಥಂ, ಕಸ್ಸ ವಾತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇನ್ತೋ ‘‘ಸರಣಗತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಭಯನ್ತಿ ವಟ್ಟಭಯಂ. ಸನ್ತಾಸನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಂ. ತೇನೇವ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ. ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ. ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರತೋ ಫಲಕಥಾಯ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏತನ್ತಿ ಸರಣನ್ತಿ ಪದಂ. ಏವಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ಸರಣಸದ್ದಸ್ಸ ಪದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಹಿತೇ ಪವತ್ತನೇನಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹರಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೪, ೬೯) ಅತ್ಥೇ ನಿಯೋಜನೇನ. ಅಹಿತಾ ನಿವತ್ತನೇನಾತಿ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಖೋ ಪಾಪಕೋ ವಿಪಾಕೋ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನಾದಿಮುಖೇನ ಅನತ್ಥತೋ ನಿವತ್ತನೇನ. ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಹಿತಾಹಿತೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಕಂ ಬ್ಯಸನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ವಿನಾಸೇತಿ ಬುದ್ಧೋ. ಭವಕನ್ತಾರಾ ಉತ್ತಾರಣೇನ ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ. ಇತರೋ ಅಸ್ಸಾಸದಾನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಕಾರಾನನ್ತಿ ದಾನವಸೇನ ಪೂಜಾವಸೇನ ಚ ಉಪನೀತಾನಂ ಸಕ್ಕಾರಾನಂ. ವಿಪುಲಫಲಪ್ಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತಿ ಸಙ್ಘೋ ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇಮಿನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ.

‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ¶ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ತತ್ಥ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸಾದೋ ತಪ್ಪಸಾದೋ, ತದೇವ ರತ್ತನತ್ತಯಂ ಗರು ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಗ್ಗರು, ತಬ್ಭಾವೋ ತಗ್ಗರುತಾ, ತಪ್ಪಸಾದೋ ಚ ತಗ್ಗರುತಾ ಚ ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾ. ತಾಹಿ ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾಹಿ. ವಿಧುತದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಮ್ಮೋಹಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿತಾಯ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ. ತದೇವ ರತನತ್ತಯಂ ಪರಾಯಣಂ ಗತಿ ತಾಣಂ ಲೇಣನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ¶ ಸರಣಗಮನಂ ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ. ತಂಸಮಙ್ಗೀತಿ ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಏವಂ ಉಪೇತೀತಿ ಏವಂ ಭಜತಿ ಸೇವತಿ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ, ಏವಂ ವಾ ಜಾನಾತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಮಾಹ. ತಞ್ಹಿ ಪಸಾದಪ್ಪಧಾನಂ. ಗರುತಾಗಹಣೇನ ಲೋಕುತ್ತರಂ. ಅರಿಯಾ ಹಿ ರತನತ್ತಯಗುಣಾಭಿಞ್ಞತಾಯ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ಪಿಯ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಪ್ಪಸಾದೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ, ತಗ್ಗರುತಾಯ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಅಗಾರವಕರಣಹೇತೂನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ. ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ ಪನೇತ್ಥ ತಗ್ಗತಿಕತಾತಿ ತಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಸರಣಗಮನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಪಸಾದಗರುತಾ ಜೋತಿತಾತಿ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಇತರಸ್ಸ ಚ ಗಹಣಂ, ತಥಾ ಗರುತಾಗಹಣೇನಾತಿ ಉಭಯೇನಪಿ ಉಭಯಂ ಸರಣಗಮನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ಅತ್ಥತೋ ಚತುಸಚ್ಚಾಧಿಗಮೋ ಏವ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನೋಯೇವ ಸರಣಗಮನತ್ತಂ ಸಾಧೇತಿ, ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಪನ ಸಾವಕಗೋಚರಭೂತಾ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ತಥಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ. ಇಜ್ಝನ್ತಞ್ಚ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಲೋಕಿಯಂ ವಿಯ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಸಮ್ಮೋಹಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯೇ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ನ ಸರಣಗಮನಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಪನ ಅಧಿಗತಮೇವ ಹೋತಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ತೇವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಲೋಕಿಯವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಯಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ಲೋಕಿಯಮೇವ ಸರಣಗಮನಂ ಸಿಯಾ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ತಞ್ಚ ಅಯುತ್ತಂ ದುವಿಧಸ್ಸಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ.

ತನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ. ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ, ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ, ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಾವಬೋಧವಸೇನೇವ ಸಮ್ಮಾ ಞಾಯೇನ ದಸ್ಸನತೋ. ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಏತೇನ ಸದ್ಧೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ¶ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಜು ಕರೀಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ ¶ , ದಿಟ್ಠಿ ವಾ ಉಜು ಕರೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ, ತಥಾಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಇದಞ್ಚ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ತಪ್ಪಧಾನತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಇಮಿನಾ ಮಾತಾದೀಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಿತದಾರಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಂ ಸರಣಗಮನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಇಮಿನಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸರಣಗಮನಂ.

ತಯಿದಂ ಲೋಕಿಯಂ ಸರಣಗಮನಂ. ಅತ್ತಾ ಸನ್ನಿಯ್ಯಾತೀಯತಿ ಅಪ್ಪೀಯತಿ ಪರಿಚ್ಚಜೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ. ತಂ ರತನತ್ತಯಂ ಪರಾಯಣಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪರಾಯಣೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ವಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಮೇವ. ಸರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸಿಸ್ಸಭಾವಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನಂ. ಸರಣಗಮನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಪಣಿಪತತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಣಿಪಾತೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಜನನ್ತಿ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಬುದ್ಧಾದೀನಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀಸುಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ತದಞ್ಞನಿವತ್ತನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀನಿ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪರೇಹಿಪಿ ಪಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತೇನ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇಹಿಪಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ ಕತಮೇವ ಹೋತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಆಳವಕಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಾತಾಗಿರಿಹೇಮವತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನನು ಚೇತೇ ಆಳವಕಾದಯೋ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಆಗತಸರಣಗಮನಾ, ಕಥಂ ತೇಸಂ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಸರಣಗಮನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಮಗ್ಗೇನಾಗತಸರಣಗಮನೇಹಿಪಿ ‘‘ಸೋ ಅಹಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ…ಪೇ… ಸುಧಮ್ಮತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೯೪). ತೇ ಮಯಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮ, ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ನಗಾ ನಗಂ…ಪೇ… ಸುಧಮ್ಮತ’’ನ್ತಿ (ಸು. ನಿ. ೧೮೨) ಚ ತೇಹಿ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಸ್ಸ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ.

ಸೋ ಪನೇಸ ಞಾತಿ…ಪೇ… ವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಞಾತಿವಸೇನ, ಭಯವಸೇನ, ಆಚರಿಯವಸೇನ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ‘‘ವಸೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಞಾತಿವಸೇನಾತಿ ಞಾತಿಭಾವವಸೇನ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ¶ . ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತೇನಾತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತಾಹೇತುಕೇನ ಪಣಿಪತನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತರೇಹೀತಿ ಞಾತಿಭಾವಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಪಣಿಪಾತೇಹಿ. ಇತರೇಹೀತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವನ್ದತೀತಿ ಪಣಿಪಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ¶ . ಏವರೂಪನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಾ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತಮೇವ ಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋತಿ ಸರಣಗಮನವಿಭಾಗೋ.

ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಏವ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸರಣಗಮನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ವಿಪಾಕಫಲ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೯೦) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನಂ.

ನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಗಮನಾದಿವಸೇನಾತಿ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ. ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಹೇತುಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಅನವಕಾಸೋತಿ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಉಭಯೇನಪಿ ಕಾರಣಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ. ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಚತುಭೂಮಕೇಸು ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಏಕಸಙ್ಖಾರಮ್ಪಿ. ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ನಿಚ್ಚೋತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೭೬, ೭೯) ಏವಂ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸುಖತೋ ಗಾಹಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ಮತ್ತಹತ್ಥಿಪರಿತಾಸಿತೋ ವಿಯ ಚೋಕ್ಖಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಉಕ್ಕಾರಭೂಮಿಂ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಅತ್ತವಾರೇ ಕಸಿಣಾದಿಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮೇಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಚತುಭೂಮಕವಸೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ತೇಭೂಮಕವಸೇನೇವ ವಾ. ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಗಾಹವಸೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತತೋ ತತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಗಾಹಂ ವಿನಿವೇಠೇತಿ.

ಮಾತರನ್ತಿಆದೀಸು ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ, ಜನಕೋ ಪಿತಾ, ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅರಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಕಿಂ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾತಿ? ಏತಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಾನಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಪನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ಫಲದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ವಧಕಚಿತ್ತೇನ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ. ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ¶ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ. ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಂ ಸಮಾನಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಂ ಸಙ್ಘಂ ‘‘ಕಮ್ಮೇನ ಉದ್ದೇಸೇನ ವೋಹರನ್ತೋ ಅನುಸ್ಸಾವನೇನ ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೫೮) ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ. ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ತಿತ್ಥಕರಂ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನ ತೇ ¶ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯನ್ತಿ ತೇ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪಾಯಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ದೇವಕಾಯಂ ಪನ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಸಹಿ ಠಾನೇಹೀತಿ ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಅಧಿಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿಭವನ್ತಿ.

ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕರೀಸಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾನಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿರೂಪಿಯಪಾತಿಕಂಸಪಾತೀನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ರೂಪಿಯಸುವಣ್ಣಹಿರಞ್ಞಪೂರಾನಂ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಹತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಅಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ರಥಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಧೇನುಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಕಞ್ಞಾಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ವತ್ಥಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಅಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಚ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತವೇಲಾಮಮಹಾದಾನತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ. ತತೋ ಸತಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಅರಹತೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ, ತತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ತತೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ, ತತೋ ಚಾತುದ್ದಿಸಂ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವಿಹಾರಕರಣಂ, ತತೋ ಸರಣಗಮನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ವೇಲಾಮಸುತ್ತಸ್ಸ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೦) ವಸೇನ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಂ, ಗಹಪತಿ, ವೇಲಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ ಮಹಾದಾನಂ, ಯೋ ಏಕಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಭೋಜೇಯ್ಯ, ಇದಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೦). ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦) ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಞ್ಞಾಣಂ ವತ್ಥುತ್ತಯಸ್ಸ ಗುಣಾನಂ ಅಜಾನನಂ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹೋ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಸಂಸಯೋ. ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಂ ತಸ್ಸ ಗುಣಾನಂ ಅಗುಣಭಾವಪರಿಕಪ್ಪನೇನ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನಾದರಾಗಾರವಾದೀನಂ ¶ ಸಙ್ಗಹೋ. ನ ಮಹಾಜುತಿಕನ್ತಿ ನ ಉಜ್ಜಲಂ, ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರನ್ತಿ ಅನುಳಾರಂ. ಸಾವಜ್ಜೋತಿ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಸದೋಸೋ. ಲೋಕಿಯಂ ಸರಣಗಮನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ ವಿಯ ಅಗ್ಗಹಿತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಭೇದೇನ ಭೇದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಜ್ಜೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ. ಸೋತಿ ಅನವಜ್ಜೋ ಸರಣಗಮನಭೇದೋ. ಸತಿಪಿ ಅನವಜ್ಜತ್ತೇ ಇಟ್ಠಫಲೋಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಫಲೋ’’ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಪಾಕತ್ತಾ. ನ ಹಿ ತಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ.

ಕೋ ಉಪಾಸಕೋತಿ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ಉಪಾಸಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಹೇತುಪುಚ್ಛಾ. ತೇನ ಕೇನ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಉಪಾಸಕಸದ್ದೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ . ತೇನಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ತದತ್ಥಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವಕಾರಣಂ. ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ಕೀದಿಸಂ ಅಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ಕಿತ್ತಕೇನ ಸೀಲೇನಾಯಂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೋ ಆಜೀವೋತಿ ಕೋ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ? ಸೋ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಹೋತೀತಿ ಸೋಪಿ ವಿಭಜೀಯತೀತಿ. ಕಾ ವಿಪತ್ತೀತಿ ಕಾ ಸೀಲಸ್ಸ, ಆಜೀವಸ್ಸ ವಾ ವಿಪತ್ತಿ. ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಹಿ ವಿಧಿ ವಾ ಪಟಿಸೇಧೋ ವಾತಿ. ಕಾ ಸಮ್ಪತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಯೋ ಕೋಚೀತಿ ಖತ್ತಿಯಾದೀಸು ಯೋ ಕೋಚಿ. ತೇನ ಸರಣಗಮನಮೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ನ ಜಾತಿಆದಿವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪಾಸನತೋತಿ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ ತತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಆದರಗಾರವಬಹುಮಾನಾದಿಯೋಗೇನ ಪಯಿರುಪಾಸನತೋ. ವೇರಮಣಿಯೋತಿ ವೇರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ, ತಸ್ಸ ಮಣನತೋ ಹನನತೋ ವಿನಾಸನತೋ ವೇರಮಣಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ವಿರತಿಯೋ ವಿರತಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾತಿ ನ ಸಮ್ಮಾವಣಿಜ್ಜಾ ಅಯುತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಸಾರುಪ್ಪವಣಿಜ್ಜಾ. ಪಹಾಯಾತಿ ಅಕರಣೇನೇವ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನ. ತೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅಧಮ್ಮಿಕಂ ಜೀವಿಕಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಸಮೇನಾತಿ ಅವಿಸಮೇನ. ತೇನ ಕಾಯವಿಸಮಾದಿದುಚ್ಚರಿತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾಯಸಮಾದಿನಾ ಸುಚರಿತೇನ ಆಜೀವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಆಯುಧಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾ ಯಥಾಕತಂ ¶ ವಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಮನುಸ್ಸವಿಕ್ಕಯೋ. ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಸೂನಕಾರಾದಯೋ ವಿಯ ಮಿಗಸೂಕರಾದಿಕೇ ಪೋಸೇತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಯೋ. ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಜ್ಜಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ವಿಸವಣಿಜ್ಜಾತಿ ವಿಸಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ ಪರೋಪರೋಧನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಅಕರಣೀಯಾ ವುತ್ತಾ. ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋ, ಮಂಸವಿಸವಣಿಜ್ಜಾ ವಧಹೇತುತೋ, ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾ ಪಮಾದಟ್ಠಾನತೋ.

ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಞ್ಚವೇರಮಣಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಚೇವ ಪಞ್ಚಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಆಜೀವಸ್ಸ ಚ. ವಿಪತ್ತೀತಿ ಭೇದೋ ಪಕೋಪೋ ಚ. ಯಾಯಾತಿ ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ಚಣ್ಡಾಲೋತಿ ಉಪಾಸಕಚಣ್ಡಾಲೋ. ಮಲನ್ತಿ ಉಪಾಸಕಮಲಂ. ಪಟಿಕುಟ್ಠೋತಿ ಉಪಾಸಕನಿಹೀನೋ. ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲೇಸು ಚ ಸದ್ಧಾವಿಪರಿಯಾಯೋ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಧಿಮೋಕ್ಖೋ, ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ. ಯಥಾವುತ್ತಸೀಲವಿಪತ್ತಿಆಜೀವವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ದುಸ್ಸೀಲೋ. ‘‘ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ ಇದಂ ನಾಮ ಮಙ್ಗಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿ – ಏವಂ ಬಾಲಜನಪರಿಕಪ್ಪಿತಕೋತೂಹಲಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ. ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದಿಭೇದಂ ಮಙ್ಗಲಮೇವ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ. ನೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ¶ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ನೋ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ. ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸಾಸನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ. ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಕ್ಖಿಣಾರಹಸಞ್ಞೀ ಗವೇಸತಿ. ಪುಬ್ಬಕಾರಂ ಕರೋತೀತಿ ದಾನಮಾನನಾದಿಕಂ ಕುಸಲಕಿರಿಯಂ ಪಠಮತರಂ ಕರೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪರಿಯೇಸನಪುಬ್ಬಕಾರೇ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವಿಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಿಸಾನಂ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ಉಪಾಸಕೋವ ರತನಂ ಉಪಾಸಕರತನಂ. ಗುಣಸೋಭಾಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸುಗನ್ಧತಾಹಿ ಉಪಾಸಕೋವ ಪದುಮಂ ಉಪಾಸಕಪದುಮಂ. ತಥಾ ಉಪಾಸಕಪುಣ್ಡರೀಕೋ.

ಆದಿಮ್ಹೀತಿ ಆದಿಅತ್ಥೇ. ಕೋಟಿಯನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಕೋಟಿಯಂ. ವಿಹಾರಗ್ಗೇನಾತಿ ಓವರಕಕೋಟ್ಠಾಸೇನ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಇದಂ ನಾಮ ಫಲಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿಆದೀನಾ ತಂ ತಂ ವಸನಟ್ಠಾನಕೋಟ್ಠಾಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಜ್ಜತನ್ತಿ ಅಜ್ಜ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ.

ಪಾಣೇಹಿ ¶ ಉಪೇತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಜೀವಿತೇನಪಿ ತಂ ವತ್ಥುತ್ತಯಂ ಪಟಿಪೂಜೇನ್ತೋ ಸರಣಗಮನಂ ರಕ್ಖಾಮೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅಹಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತನ್ತಿ ಹಿ ಯಾವ ಮೇ ಪಾಣಾ ಧರನ್ತಿ, ತಾವ ಸರಣಂ ಉಪೇತಂ. ಉಪೇನ್ತೋ ಚ ನ ವಾಚಾಮತ್ತೇನ ನ ಏಕವಾರಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ಪಾಣಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನಪಿ ಯಾವಜೀವಂ ಉಪೇತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೭-೧೯. ಸತ್ತಮೇ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣೀತಿ ನೇತಂ ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಕತಂ ನಾಮಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಠಾನನ್ತರಪ್ಪಟಿಲಾಭಲದ್ಧನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಜಾಣುಸ್ಸೋಣೀತಿ ಠಾನನ್ತರಂ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ. ಏಕಂ ಠಾನನ್ತರನ್ತಿ ಏಕಂ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ. ಉಣ್ಹೀಸಆದಿಕಕುಧಭಣ್ಡೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಲದ್ಧಂ ತಥಾ ಚಸ್ಸ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಚ ಲದ್ಧಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಸಕ್ಕಾರತ್ತಾ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಅಟ್ಠಮನವಮೇಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

೨೦-೨೧. ದಸಮೇ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ದುಟ್ಠು ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಪದಪಚ್ಚಾಭಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿ ಠಪಿತಂ. ಪಜ್ಜತಿ ಞಾಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇನಾತಿ ಪದಂ, ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜಯತಿ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಪದಮೇವ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ…ಪೇ… ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಪದಸಮುದಾಯಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ವಿಸುಂ ಪಾಳಿ ನಾಮ ¶ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಭಯಮೇತಂ ಪಾಳಿಯಾವ ನಾಮ’’ನ್ತಿ. ಪಕಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ವಚನಪ್ಪಬನ್ಧಾನಂ ಆಳಿಯೇವ ಪಾಳೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಏಕಾದಸಮಞ್ಚ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೨೨-೨೪. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೨೫. ಚತುತ್ಥೇ ನೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಞ್ಞತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ಬೋಧೇತಬ್ಬೋ, ಞಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೭. ಛಟ್ಠೇ ನೋ ಚೇಪಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಸಚೇಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ¶ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಾರಹತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮೇವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅವೀಚಿಆದಯೋ ಪದೇಸವಿಸೇಸಾ ತತ್ಥೂಪಪನ್ನಾ ಸತ್ತಾ ಚ ನಿರಯಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರಯೋತಿ ಸಹೋಕಾಸಕಾ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ. ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ನಾಮ ವಿಸುಂ ಪದೇಸವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ಖನ್ಧಾವ ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ.

೩೧. ದಸಮೇ ಅತ್ಥೋ ಫಲಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ವಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸೋ, ಹೇತೂತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥವಸೇತಿ ಕಾರಣಾನೀ’’ತಿ. ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನೀತಿ ಅರಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾನಿ ವನಪತ್ಥಾನಿ. ವನಪತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಸಣ್ಡಭೂತೇ ರುಕ್ಖಸಮೂಹೇಪಿ ವತ್ತತೀತಿ ಅರಞ್ಞಗ್ಗಹಣಂ. ವನೀಯತಿ ವಿವೇಕಕಾಮೇಹಿ ಭಜೀಯತಿ, ವನುತೇ ವಾ ತೇ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಸನತ್ಥಾಯ ಯಾಚನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವನಂ, ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿವೇಕಕಾಮಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೇನಾತಿ ಪತ್ಥಂ, ವನೇಸು ಪತ್ಥಂ ಗಹನಟ್ಠಾನೇ ಸೇನಾಸನಂ ವನಪತ್ಥಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಜಾನನಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಕಿಂ ಅನುಜಾನಾತಿ? ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅರಞ್ಞಭಾವಂ ಗಾಮತೋ ಬಹಿ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಿಂ ಸಮ್ಭಾವೇತಿ? ಆರಞ್ಞಕಙ್ಗನಿಪ್ಫಾದಕತ್ತಂ. ಯಞ್ಹಿ ಆರಞ್ಞಕಙ್ಗನಿಪ್ಫಾದಕಂ, ತಂ ವಿಸೇಸತೋ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂ ತಂ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾತಿ ಇನ್ದಖೀಲತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ, ತತೋ ಬಹಿ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾತಿ ವಾ ಯತ್ಥ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಇನ್ದಖೀಲಾನಿ, ¶ ತತ್ಥ ಬಹಿದ್ಧಾ ಇನ್ದಖೀಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಯತ್ಥ ತಂ ನತ್ಥಿ, ತದರಹಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಗಾಮನ್ತನ್ತಿ ಗಾಮಸಮೀಪಂ. ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಕಿಚ್ಚವಸೇನ ನ ಉಪಚರಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ನ ಕಸೀಯತಿ ನ ವಪೀಯತೀ’’ತಿ.

ಅತ್ತನೋ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರನ್ತಿ ಏತೇನ ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತನೋ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಅಯಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಸುಖವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರಾನಂ ಫಾಸುತಾ. ಏಕಕಸ್ಸ ಹಿ ಅರಞ್ಞೇ ಅನ್ತಮಸೋ ಉಚ್ಚಾರವಸ್ಸಾವಕಿಚ್ಚಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇ ಇರಿಯಾಪಥಾ ಫಾಸುಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಸುಖವಿಹಾರಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರನ್ತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಪಚ್ಛಿಮಞ್ಚ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋತಿ ಕಥಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೇನ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಅನುಕಮ್ಪಿತಾ ಹೋತಿ? ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾ ಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾಪಿ ನಾಮ ಅರಞ್ಞಸೇನಾಸನಾನಿ ನ ಮುಞ್ಚತಿ, ಯಸ್ಸ ನೇವತ್ಥಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ನ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ನ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಅನುಕಮ್ಪಿತಾ ಹೋತಿ. ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಮ ಸಾವಕೇ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ’’ತಿ.

೩೨. ಏಕಾದಸಮೇ ವಿಜ್ಜಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾ, ವಿಜ್ಜಾಭಾಗೇ ವಿಜ್ಜಾಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವತ್ತನ್ತೀತಿಪಿ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾ. ಪದಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಮೂಲಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ. ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು. ರಾಗಸ್ಸ ಖಯವಿರಾಗೇನಾತಿ ರಾಗಸ್ಸ ಖಯಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿರಾಗೇನ, ರಾಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೩೩. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಭೂಮಿ, ಅಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಭೂಮಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿ. ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಯಮ್ಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕತಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅಕತಞ್ಞೂ, ಅಸಮತ್ಥಸಮಾಸೋಯಂ ಗಮಕತ್ತಾ ‘‘ಅಸೂರಿಯಪಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕತಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ಅಕತವೇದೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ಕತ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಗಣಮಜ್ಝಾದೀಸು ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಥೋಮನಾವಸೇನ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಞಾತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ.

೩೪. ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತಪರಿಮಾಣಮಾಯು ಅಸ್ಸಾತಿ ವಸ್ಸಸತಾಯುಕೋ, ವಸ್ಸಸತಾಯುಕತಞ್ಚ ವಸ್ಸಸತಾಯುಕಕಾಲೇ ಜಾತಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ, ನಾಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಸ್ಸಸತಾಯುಕಕಾಲೇ ಜಾತೋ’’ತಿ. ವಸ್ಸಸತಂ ಜೀವತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ವಸ್ಸಸತಜೀವೀ. ವಸ್ಸಸತನ್ತಿ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಲಂ ವಸ್ಸಸತಂ ಜೀವನ್ತೋ’’ತಿ. ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಮಾತಾವ ಬಹೂಪಕಾರತರಾತಿ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಪಟಿಕಾತಬ್ಬತ್ತಾ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅಂಸಕೂಟಂ ವದನ್ತಿ. ಹದಯಲೋಹಿತಂ ಪಾಯೇತ್ವಾತಿ ಖೀರಂ ಸನ್ಧಾಯ ¶ ವದತಿ. ಲೋಹಿತಞ್ಹಿ ಖೀರಭಾವೇನ ಪರಿಣಾಮಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತ್ಯಾಸ್ಸಾತಿ ತೇ ಅಸ್ಸ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೩೫. ತತಿಯೇ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ, ತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಿರಜ್ಝನಪಞ್ಹನ್ತಿ ಯಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ, ಅವಿಪರೀತಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಾದಿಸಂ ಪಞ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭತೋಕೋಟಿಕಂ ಪಞ್ಹನ್ತಿ ಉಭೋಹಿ ಕೋಟೀಹಿ ಯುತ್ತಂ ಪಞ್ಹಂ. ‘‘ಕಿಂವಾದೀ ಭವಂ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ಹಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಕಿರಿಯವಾದಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಅಕಿರಿಯವಾದಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ‘‘ಕಿರಿಯವಾದಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ಏಕಾ ಕೋಟಿ, ‘‘ಅಕಿರಿಯವಾದಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ದುತಿಯಾತಿ ಕೋಟಿದ್ವಯಯುತ್ತೋ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ. ಉಗ್ಗಿಲಿತುನ್ತಿ ದ್ವೇ ಕೋಟಿಯೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಬಹಿ ನೀಹರಿತುಂ ಅತ್ಥತೋ ಅಪನೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ. ದ್ವೇ ಕೋಟಿಯೋ ಮೋಚೇನ್ತೋ ಹಿ ತಂ ಬಹಿ ನೀಹರತಿ ನಾಮ. ನಿಗ್ಗಿಲಿತುನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ದೋಸಂ ದತ್ವಾ ಹಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪವೇಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ದೋಸಂ ದತ್ವಾ ಹಾರೇನ್ತೋ ಹಿ ಗಿಲಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅದಸ್ಸನಂ ಗಮೇನ್ತೋ ಪವೇಸೇತಿ ನಾಮ. ಕಿಂಲದ್ಧಿಕೋತಿ ಕಿಂದ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ. ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ದಿಟ್ಠಿ. ಕೋ ವಾದೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂವಾದೀ. ಕಿಮಕ್ಖಾಯೀತಿ ಕಿಮಭಿಧಾಯೀ, ಕೀದಿಸೀ ಧಮ್ಮಕಥಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಂ ನಾಮ…ಪೇ… ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೩೬. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ. ಆಹುನಂ ವುಚ್ಚತಿ ದಾನಂ, ತಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ಆಹುನೇಯ್ಯಾ.

೩೭. ಪಞ್ಚಮೇ ಕಥಮಯಂ ಮಿಗಾರಮಾತಾ ನಾಮ ಜಾತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ ಪುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಜಾತಸ್ಸ ಪುತ್ತಸ್ಸ. ಅಯ್ಯಕಸೇಟ್ಠಿನೋವ ಸಮಾನನಾಮಕತ್ತಾತಿ ಮಿಗಾರಸೇಟ್ಠಿನಾ ಏವ ಸದಿಸನಾಮಕತ್ತಾ. ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ಪುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಅಯ್ಯಕಸ್ಸ ಮಿಗಾರಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಅನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಹಾರೇ ನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಅಹುತ್ವಾ. ಧುವಪರಿಭೋಗಾನೀತಿ ನಿಯತಪರಿಭೋಗಾನಿ. ನನು ಭಗವಾ ಕದಾಚಿ ಚಾರಿಕಮ್ಪಿ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಕಥಂ ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಧುವಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉತುವಸ್ಸಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾಪೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಉತುವಸ್ಸನ್ತಿ ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹೇ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಮಗ್ಗಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಆಗಮನಮಗ್ಗಂ ಠಪೇತ್ವಾ. ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾತಿ ಉಣ್ಹಉತುನೋ ¶ ಪಚ್ಚಯಭೂತಮೇಘಮಾಲಾಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ದೇವಪುತ್ತಾ. ತೇಸಂ ಕಿರ ತಥಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಮಕಾಲಮೇವ ಯಥಿಚ್ಛಿತಂ ಠಾನಂ ಉಣ್ಹಂ ಫರಮಾನಾ, ವಲಾಹಕಮಾಲಾ ನಾತಿಬಹಲಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ನಭಂ ಛಾದೇನ್ತೀ ವಿಧಾವತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೀತವಲಾಹಕವಸ್ಸವಲಾಹಕಾಸು. ಅಬ್ಭವಲಾಹಕಾ ಪನ ದೇವತಾ ಸೀತುಣ್ಹವಸ್ಸೇಹಿ ವಿನಾ ಕೇವಲಂ ಅಬ್ಭಪಟಲಸ್ಸೇವ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕೇವಲಂ ವಾ ವಾತಸ್ಸೇವ, ತೇನೇವ ದೇವತಾ ವಾತವಲಾಹಕಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯಂ ವಸ್ಸಾನೇ ಚ ಸಿಸಿರೇ ಚ ಅಬ್ಭಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪಾಕತಿಕಮೇವ. ಯಂ ಪನ ಅಬ್ಭಮ್ಹಿಯೇವ ಅತಿಅಬ್ಭಂ ಸತ್ತಾಹಮ್ಪಿ ಚನ್ದಸೂರಿಯೇ ಛಾದೇತ್ವಾ ಏಕನ್ಧಕಾರಂ ಕರೋತಿ, ಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತವೇಸಾಖಮಾಸೇಸು ಅಬ್ಭಂ, ತಂ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಬ್ಭನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೋ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಉತುಮ್ಹಿ ಉತ್ತರದಕ್ಖಿಣಾದಿಪಕತಿವಾತೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೋ. ವಾತೇಪಿ ವನರುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಾದಿಪ್ಪದಾಲನೋ ಅತಿವಾತೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಅಯಞ್ಚೇವ, ಯೋ ಚ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಅಕಾಲವಾತೋ, ಅಯಞ್ಚ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಯಂ ಗಿಮ್ಹಾನೇ ಉಣ್ಹಂ, ತಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಂ ಪಾಕತಿಮೇವ. ಯಂ ಪನ ಉಣ್ಹೇಪಿ ಅತಿಉಣ್ಹಂ ಸೀತಕಾಲೇ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉಣ್ಹಂ, ತಂ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ. ಯಂ ವಸ್ಸಾನೇ ಚ ಹೇಮನ್ತೇ ಚ ಸೀತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ. ಯಂ ಪನ ಸೀತೇಪಿ ಅತಿಸೀತಂ, ಗಿಮ್ಹೇ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸೀತಂ, ತಂ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ. ಯಂ ವಸ್ಸಿಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ವಸ್ಸಂ, ತಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ, ಯಂ ಪನ ವಸ್ಸೇಯೇವ ಅತಿವಸ್ಸಂ, ಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತವೇಸಾಖಮಾಸೇಸು ವಸ್ಸಂ, ತಂ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ.

ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ವಸ್ಸವಲಾಹಕದೇವಪುತ್ತೋ ತಗರಕೂಟವಾಸಿಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ – ‘‘ಕೋಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ವಸ್ಸವಲಾಹಕೋ ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ¶ . ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಿರ ಚಿತ್ತೇನ ದೇವೋ ವಸ್ಸತೀತಿ? ಆಮ, ಭನ್ತೇತಿ. ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾ ಮಯನ್ತಿ. ತೇಮಿಸ್ಸಥ, ಭನ್ತೇತಿ. ಮೇಘಸೀಸಂ ವಾ ಗಜ್ಜಿತಂ ವಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಕಥಂ ತೇಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ? ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಚಿತ್ತೇನ ದೇವೋ ವಸ್ಸತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಥಾತಿ. ಸಾಧು ದೇವಪುತ್ತಾತಿ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪಾವಿಸಿ. ದೇವಪುತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪವಿಸನ್ತೇಯೇವ ಏಕಂ ಗೀತಂ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿ, ಸಮನ್ತಾ ತಿಯೋಜನಟ್ಠಾನಂ ಏಕಮೇಘಂ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ಅಡ್ಢತಿನ್ತೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ.

ಕಾಮಂ ¶ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಪಿ ದೇವತಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾವ, ತಾ ಪನ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತದಞ್ಞೇ ಪಠಮಭೂಮಿಕೇ ಕಾಮಾವಚರದೇವೇ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ’’ತಿ ಆಹ. ಧತರಟ್ಠವಿರೂಳ್ಹಕವಿರೂಪಕ್ಖಕುವೇರಸಙ್ಖಾತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ, ತೇ ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ವೇಮಜ್ಝೇ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸು ಪಬ್ಬತಟ್ಠಕಾಪಿ ಅತ್ಥಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಕಾಪಿ. ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾ. ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾ ಮನೋಪದೋಸಿಕಾ ಚನ್ದಿಮಾ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೂರಿಯೋ ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ಏತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಲೋಕಟ್ಠಾ ಏವ.

ತಾವತಿಂಸಾತಿ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ದೇವಾನಂ ನಾಮಂ, ತೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ಪಬ್ಬತಟ್ಠಕಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಕಾ, ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾ. ತಥಾ ಯಾಮಾದೀನಂ. ಏಕದೇವಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ದೇವಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತತ್ಥ ಮಘೇನ ಮಾಣವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಚಲಗಾಮೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತೇತ್ತಿಂಸ ಸಹಪುಞ್ಞಕಾರಿನೋ ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ತಂ ಸಹಚಾರಿತಂ ಠಾನಂ ತೇತ್ತಿಂಸಂ, ತದೇವ ತಾವತಿಂಸಂ, ತಂ ನಿವಾಸೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಾವತಿಂಸಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೇಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸುಪಿ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕಾ ಅತ್ಥಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಸಹಸ್ಸಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಸಹಸ್ಸಂ ತಾವತಿಂಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೮೧). ತಸ್ಮಾ ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿಯೇವೇಸಾ ತಸ್ಸ ದೇವಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದುಕ್ಖತೋ ಯಾತಾ ಅಪಯಾತಾತಿ ಯಾಮಾ. ಅತ್ತನೋ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತುಸಂ ಇತಾ ಗತಾತಿ ತುಸಿತಾ. ನಿಮ್ಮಾನೇ ರತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಿಮ್ಮಾನರತಿನೋ. ವಸವತ್ತೀ ದೇವತಾತಿ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿನೋ ದೇವಾ. ಪರನಿಮ್ಮಿತೇಸು ಭೋಗೇಸು ವಸಂ ವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿನೋ.

ಬ್ರೂಹಿತೋ ಪರಿವುದ್ಧೋ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಝಾನಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠೇಹಿ ಗುಣೇಹೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ. ವಣ್ಣವನ್ತತಾಯ ಚೇವ ದೀಘಾಯುಕತಾಯ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದೀಹಿ ಮಹನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ. ತಸ್ಸ ಪರಿಸಾಯಂ ಭವಾ ಪರಿಚಾರಿಕಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ. ತಸ್ಸೇವ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾ. ಆಭಸ್ಸರೇಹಿ ಪರಿತ್ತಾ ಆಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಾಭಾ. ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಆಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ. ದೀಪಿಕಾಯ ಅಚ್ಚಿ ವಿಯ ಏತೇಸಂ ಸರೀರತೋ ಆಭಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತನ್ತೀ ವಿಯ ಸರತಿ ವಿಸ್ಸರತೀತಿ ಆಭಸ್ಸರಾ, ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭಾಯ ಆಭಾಸನಸೀಲಾ ವಾ ಆಭಸ್ಸರಾ. ಸುಭಾತಿ ಸೋಭನಾ ಪಭಾ. ಸುಭಾತಿ ಹಿ ¶ ಏಕಗ್ಘನಾ ನಿಚ್ಚಲಾ ಸರೀರಾಭಾ ವುಚ್ಚತಿ ¶ , ಸಾ ಪರಿತ್ತಾ ಸುಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಸುಭಾ. ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಸುಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಾ. ಸುಭೇನ ಓಕಿಣ್ಣಾ ವಿಕಿಣ್ಣಾ, ಸುಭೇನ ಸರೀರಪ್ಪಭಾವಣ್ಣೇನ ಏಕಗ್ಘನಾ ಸುವಣ್ಣಮಞ್ಜೂಸಾಯ ಠಪಿತಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಕಞ್ಚನಪಿಣ್ಡಸಸ್ಸಿರಿಕಾತಿ ಸುಭಕಿಣ್ಣಾ. ತತ್ಥ ಸೋಭನಾಯ ಪಭಾಯ ಕಿಣ್ಣಾ ಸುಭಾಕಿಣ್ಣಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಅನ್ತಿಮ ಣ-ಕಾರಸ್ಸ ಹ-ಕಾರಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಪುಲಫಲಾ ವೇಹಪ್ಫಲಾ. ವಿಪುಲಫಲಾತಿ ಚ ವಿಪುಲಸನ್ತಸುಖವಣ್ಣಾದಿಫಲಾ. ಅಪ್ಪಕೇನ ಕಾಲೇನ ಅತ್ತನೋ ಠಾನಂ ನ ವಿಜಹನ್ತೀತಿ ಅವಿಹಾ. ಕೇನಚಿ ನ ತಪನೀಯಾತಿ ಅತಪ್ಪಾ. ಅಕಿಚ್ಛೇನ ಸುಖೇನ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ ಮನುಞ್ಞರೂಪತಾಯಾತಿ ಸುದಸ್ಸಾ. ಸುಪರಿಸುದ್ಧದಸ್ಸನತಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಸುದಸ್ಸೀ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಯೋಗತೋ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಕನಿಟ್ಠಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಅಕನಿಟ್ಠಾ.

ಕಾಯಸಕ್ಖೀಹೀತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ ದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನವಸೇನ ಸಕ್ಖಿಭೂತೇಹಿ. ಹಲಾಹಲನ್ತಿ ಕೋಲಾಹಲಂ. ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಪಾದಕೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತೇನ.

ನನು ಚ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಕಾಮಭವೋ, ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಭವೋ’’ತಿ ಚ ಅಯುತ್ತಮೇತಂ? ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಭವೇ ಸತ್ತಾ ಬಹುತರಂ ಕಾಲಂ ವಸನ್ತಿ, ಸೋ ನೇಸಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅಪ್ಪತರಂ ಕಾಲಂ ವಸನ್ತಿ, ಸೋ ನೇಸಂ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ. ರೂಪಾರೂಪಭವೇ ಚ ಸತ್ತಾ ಚಿರತರಂ ವಸನ್ತಿ, ಅಪ್ಪತರಂ ಕಾಮಭವೇ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಕಾಮಭವೋ, ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಭವೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಚತುತ್ಥಮೇವ ಕೋಟ್ಠಾಸನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯಿಸಙ್ಖಾತಂ ಚತುತ್ಥಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಂ. ಇತರೇಸೂತಿ ಸಂವಟ್ಟಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯಿವಿವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತೇಸು ತೀಸು ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪೇಸು. ಆಲಯೋತಿ ಸಙ್ಗೋ. ಪತ್ಥನಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ನಾಮ ತತ್ರೂಪಪನ್ನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅಭಿಪತ್ಥನಾ. ಅಭಿಲಾಸೋತಿ ತತ್ರೂಪಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಾ. ತಸ್ಮಾತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ನಿಗಮೇತಿ.

ಏತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಕೇನಚಿಪಿ ಪಕಾರೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮತ್ತೇನಪಿ ಅವಿಮುತ್ತೋ ಕಾಮಭವೋ ಅಜ್ಝತ್ತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಬನ್ಧನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನಂ, ತೇನ ಸಂಯುತ್ತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನೋ. ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನೋತಿ.

ಛನ್ದರಾಗವಸೇನೇವ ¶ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನಂ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನವಸೇನಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಓರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮಧಾತು, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ತಂ ಓರಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ. ತತ್ಥ ಚ ಕಮ್ಮುನಾ ¶ ವಿಪಾಕಂ ಸತ್ತೇನ ಚ ದುಕ್ಖಂ ಸಂಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ, ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾ. ಉದ್ಧಂ ವುಚ್ಚತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಾತು, ವುತ್ತನಯೇನೇತಂ ಉದ್ಧಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ, ಸಂಯೋಜನಾನಿ. ರೂಪರಾಗಾರೂಪರಾಗಮಾನುದ್ಧಚ್ಚಾವಿಜ್ಜಾ. ಅಥ ವಾ ಓರಮ್ಭಾಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮಧಾತು ರೂಪಾರೂಪಭವತೋ ಹೇಟ್ಠಾಭೂತತ್ತಾ, ತತ್ರೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಓರಮ್ಭಾಗಸ್ಸ ಹಿತಾನೀತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಯಥಾ ‘‘ವಚ್ಛಾಯೋಗೋ ದುಹಕೋ’’ತಿ. ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗೋ ನಾಮ ಮಹಗ್ಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ಹಿತಾನಿ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ. ಪಾದೇಸು ಬದ್ಧಪಾಸಾಣೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಕಡ್ಢಮಾನಾಕಾರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಹತ್ಥೇಹಿ ಗಹಿತರುಕ್ಖಸಾಖಾ ವಿಯ ಪಞ್ಚುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಉಪರಿ ಆಕಡ್ಢಮಾನಾಕಾರಾನಿ. ಯೇಸಞ್ಹಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾನಿ, ತೇ ಭವಗ್ಗೇಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಏತಾನಿ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಕಾಮಭವೇಯೇವ ಪಾತೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ವಾರೇನ್ತಿ, ಗತಂ ಪುನ ಆನೇನ್ತಿ. ರೂಪರಾಗಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನ ವಾರೇನ್ತಿ, ಆಗನ್ತುಂ ಪನ ನ ದೇನ್ತಿ.

ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೇಸು ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನೇಸು ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೇಸು ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಅಗಣನೂಪಗಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಲಬ್ಭಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ವಸೇನ ಅವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅರಿಯಾನಂ ಯೋಗವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಕಾಮೋ ‘‘ಉಭಯಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಮಹಾಜನಸ್ಸಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ದ್ವೇಧಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಕಾಮಸುಗತಿರೂಪಾರೂಪಭವವಸೇನ ದ್ವೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ.

ವಚ್ಛಕಸಾಲೋಪಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನೇ ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ, ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ಅವಿಮುತ್ತೋ ಕಾಮಭವೋ ಅಜ್ಝತ್ತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾ, ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಟ್ಠೇನ ಅನ್ತೋ ನಾಮ. ರೂಪಾರೂಪಭವೋ ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಬಹಿ ನಾಮ. ತಥಾ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾನಿ, ಸೋ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನೋ ವುತ್ತೋ. ಯಸ್ಸ ತಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ, ಸೋ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನೋ. ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಬನ್ಧನತಾಯ ಬಹಿ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಭವಙ್ಗಸನ್ತಾನತಾಯ ಅನ್ತೋಬದ್ಧೋ ಬಹಿಸಯಿತೋ ¶ ನಾಮ. ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಭವಙ್ಗಸನ್ತಾನವಸೇನ ಹಿ ಸಯಿತವೋಹಾರೋ. ಕಾಮಂ ನೇಸಂ ಬಹಿಬನ್ಧನಮ್ಪಿ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಂ, ಅನ್ತೋಬನ್ಧನಸ್ಸ ಪನ ಮೂಲತಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಂಯೋಜನಂ ಪನ ತೇಸಂ ಕಾಮಾವಚರೂಪನಿಬದ್ಧಮೇವಾ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸತ್ತಯೇಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಕಿರಾತಿ ಕಿರ-ಸದ್ದೋ ಅರುಚಿಸಂಸೂಚನತ್ಥೋ. ತೇನೇತ್ಥ ಆಚರಿಯವಾದಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅರುಚ್ಚನಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಸೀಲವಾ’’ತಿ ಅನಾಮಟ್ಠವಿಸೇಸಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸೀಲಸಙ್ಖೇಪೇನ ಗಹಿತಂ, ತಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧನ್ತಿ ಆಚರಿಯತ್ಥೇರೋ ‘‘ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥಾತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇಸು. ಜೇಟ್ಠಕಸೀಲನ್ತಿ ಪಧಾನಸೀಲಂ. ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸೇಸು, ನಿದ್ದೇಸೇ ವಿಯ ಉದ್ದೇಸೇಪಿ ¶ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋವ ಥೇರೇನ ವುತ್ತೋ ‘‘ಸೀಲವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೀಲಗ್ಗಹಣಞ್ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರವಸೇನೇವ ಆಗತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣೇನ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಏಕದೇಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತೋಗಧಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅನೋಲೋಕಿಯೋಲೋಕನೇ ಆಜೀವಹೇತು ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೇ ಚ ಆಪತ್ತಿ ವಿಹಿತಾತಿ. ತೀಣೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಾದೀನಿ. ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಲಪರಿಯಾಯೇನ ತೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ ಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಕಿಂ ಅತ್ಥಿ ಯಥಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ’’ತಿ? ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖತಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಉಪಚಾರೇನ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ವದತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನನುಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ. ಛದ್ವಾರರಕ್ಖಾಮತ್ತಕಮೇವಾತಿ ತಸ್ಸ ಸಲ್ಲಹುಕಭಾವಮಾಹ ಚಿತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವಮತ್ತೇನ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ. ಇತರದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಕನ್ತಿ ಫಲೇನ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪ್ಪಾದನಹೇತುಕಾ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಇದಮತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ಪಯೋಜನಂ ಇಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪರಿಭುಞ್ಜನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಪಧಾನಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿಪಾಲನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯಾಯಸೀಲಾನಿ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸ್ಸೇವ ಪಧಾನಭಾವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ. ಸೇಸಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದೀನಿ.

ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋತಿ ¶ ಯೋ ಹಿ ನಂ ಪಾತಿ ರಕ್ಖತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇಹೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲೇನ ಪಿಹಿತಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೋ. ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂಭೂತೋ ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತೀಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಕಿಲೇಸಾನಂ ಬಲವಭಾವತೋ, ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಸುಕರಭಾವತೋ, ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಪಾಯೇಸು ಪತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ವಾ ಭವಾದೀಸು ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತೋ ಘಟಿಯನ್ತಂ ವಿಯ ಅನವಟ್ಠಾನೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನತೋ ಗಮನತೋ ಗಮನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಮರಣವಸೇನ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಾತನಸೀಲೋ ವಾ ಪಾತೀ, ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ, ಚಿತ್ತಮೇವ ವಾ. ತಂ ಪಾತಿಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸತ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತವೋದಾನಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ, ‘‘ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೮) ಚ.

ಅಥ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಾ ಹೇತುನಾ ಸಂಸಾರೇ ಪತತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಾತಿ, ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸನ್ಧಾವತಂ ಸಂಸರತ’’ನ್ತಿ ¶ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೪) ಹಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸತ್ತಯತೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ‘‘ಕಣ್ಠೇಕಾಳೋ’’ತಿಆದೀನಂ ವಿಯಸ್ಸ ಸಮಾಸಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಥ ವಾ ಪಾತೇತಿ ವಿನಿಪಾತೇತಿ ದುಕ್ಖೇತಿ ಪಾತಿ, ಚಿತ್ತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಚಿತ್ತೇನ ನೀಯತೇ ಲೋಕೋ, ಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಕಸ್ಸತೀ’’ತಿ; (ಸಂ. ನಿ. ೧.೬೨);

ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಪತತಿ ವಾ ಏತೇನ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ ಚಾತಿ ಪಾತಿ, ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ತಣ್ಹಾ ಜನೇಹಿ ಪುರಿಸಂ, (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫೬-೫೭) ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೧೫, ೧೦೫; ಅ. ನಿ. ೪.೯) ಚ ಆದಿ;

ತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಪತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಾತಿ, ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಛಸು ಕುಬ್ಬತಿ ಸನ್ಥವ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೦; ಸು. ನಿ. ೧೭೧);

ತತೋ ಛಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಸಙ್ಖಾತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ.

ಅಥ ವಾ ಪಾತೋ ವಿನಿಪಾತೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾತೀ, ಸಂಸಾರೋ. ತತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ.

ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಧಿಪತಿಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಭಗವಾ ‘‘ಪತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಮುಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ತೇನ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾತಿ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ವಾ ಮೂಲಭಾವತೋ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಪತಿ ಚ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠೇನ ಮೋಕ್ಖೋ ಚಾತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಆದಿಮೇತಂ ಮುಖಮೇತಂ ಪಮುಖಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೫) ವಿತ್ಥಾರೋ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಪ-ಇತಿ ಪಕಾರೇ, ಅತೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಇದಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ಸಯಂ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಸಮಾಧಿಸಹಿತಂ ಪಞ್ಞಾಸಹಿತಞ್ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಪತಿ ಪತಿ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಾ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸತೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಮೋಕ್ಖೋ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಸ ಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಪತಿಬಿಮ್ಬಭೂತೋತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಸೀಲಸಂವರೋ ಹಿ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಉದಯಭೂತೋ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ವಿಯ ಯಥಾರಹಂ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾಪನತೋ ಪತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪತಿಮೋಕ್ಖಂಯೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ.

ಅಥ ವಾ ಮೋಕ್ಖಂ ಪತಿ ವತ್ತತಿ, ಮೋಕ್ಖಾಭಿಮುಖನ್ತಿ ವಾ ಪತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಅವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಆಚಾರೇನ, ನವೇಸಿಯಾದಿಗೋಚರತಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಗೋಚರೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಮ್ಪನ್ನಆಚಾರಗೋಚರೋತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಸೂತಿ ಪರಿತ್ತಕೇಸು ಅನಾಪತ್ತಿಗಮನೀಯೇಸು. ‘‘ದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಮತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ಅಪರೇ. ವಜ್ಜೇಸೂತಿ ಗಾರಯ್ಹೇಸು. ತೇ ಪನ ಏಕನ್ತತೋ ಅಕುಸಲಸಭಾವಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ. ಭಯದಸ್ಸೀತಿ ಭಯತೋ ದಸ್ಸನಸೀಲೋ, ಪರಮಾಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಜ್ಜಂ ಸಿನೇರುಪ್ಪಮಾಣಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಭಾಯನಸೀಲೋ. ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಸೋವ ಆದಿಯಿತ್ವಾ. ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮುದಾಯತೋ ಅವಯವನಿದ್ಧಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ ಹಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಞ್ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಮೂಲಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಸಬ್ಬತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿಭೇದಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ ಸೀಲಂ, ತಂ ಪನ ದ್ವಾರವಸೇನ ದುವಿಧಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಿಕಂ ವಾ ವಾಚಸಿಕಂ ವಾ’’ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಭಾಗೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸುಂ ಅಗ್ಗಹಣತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವಘಟನ್ತಿ ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ. ಆಗಾಮೀ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗಮನಸೀಲೋ ಹೋತಿ. ಆಗನ್ತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಿನಾ ಅಙ್ಗೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ.

ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಮುಖೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸೀ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ. ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ‘‘ಪಠಮೇನ ಅಙ್ಗೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಚಿತ್ತಸ್ಸ ¶ ಸುಖುಮಭಾವೋ ಇಧ ಸುಖಮತ್ತಭಾವಮಾಪನ್ನೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಹಿ ತಾ’’ತಿಆದಿ. ತನ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಕೇವಲಂ ತನ್ತಿಟ್ಠಪನವಸೇನ, ನ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ವಾ ಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ, ನಾಪಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಯೋಜನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೩೮. ಛಟ್ಠೇ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋತಿ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ಉಜ್ಜೇನಿರಞ್ಞೋ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ಅಭಿರೂಪೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಚ. ವರಣಾ ನಾಮ ರುಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಭವತ್ತಾ ನಗರಮ್ಪಿ ವರಣಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವರಣಾ ನಾಮ ಏಕಂ ನಗರ’’ನ್ತಿ. ದ್ವನ್ದಪದಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ¶ ಹೇತುಸದ್ದಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮರಾಗಾಭಿನಿವೇಸಹೇತೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಹೇತುಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸತಿ ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಾಮರಾಗೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಕಾಮರಾಗಾಭಿನಿವೇಸಹೇತೂತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ, ತಥಾ ವಿನಿಬದ್ಧತ್ತಾತಿಆದೀಹಿ ಕಾಮರಾಗವಿನಿಬದ್ಧಹೇತೂತಿಆದೀನಂ. ತತೋ ಮುಖೋತಿ ತದಭಿಮುಖೋ. ಮಾನನ್ತಿ ಆಳ್ಹಕಾದಿಮಾನಭಣ್ಡಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೩೯. ಸತ್ತಮೇ ಮಧುರಾಯನ್ತಿ ಉತ್ತರಮಧುರಾಯಂ. ಗುನ್ದಾವನೇತಿ ಕಣ್ಹಗುನ್ದಾವನೇ, ಕಾಳಪಿಪ್ಪಲಿವನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜರಾಜಿಣ್ಣೇತಿ ಜರಾಯ ಜಿಣ್ಣೇ, ನ ಬ್ಯಾಧಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ಜಿಣ್ಣಸದಿಸೇ ನಾಪಿ ಅಕಾಲಿಕೇನ ಜರಾಯ ಅಭಿಭೂತೇ. ವಯೋವುದ್ಧೇತಿ ಜಿಣ್ಣತ್ತಾ ಏವ ಚಸ್ಸ ವಯೋವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುದ್ಧೇನ ಸೀಲಾದಿವುದ್ಧಿಯಾ. ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕೇತಿ ಜಾತಿಯಾ ಮಹನ್ತತಾಯ ಚಿರರತ್ತತಾಯ ಮಹಲ್ಲಕೇ, ನ ಭೋಗಪರಿವಾರಾದೀಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅದ್ಧಗತೇತಿ ಏತ್ಥ ಅದ್ಧ-ಸದ್ದೋ ದೀಘಕಾಲವಾಚೀತಿ ಆಹ ‘‘ದೀಘಕಾಲದ್ಧಾನಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ’’ತಿ. ವಯೋತಿ ಪುರಿಮಪದಲೋಪೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮವಯ’’ನ್ತಿ, ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ತತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸಸಙ್ಖಾತಂ ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಭವತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಭೂಮಿ, ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಪರಿಪಕ್ಕೋತಿ ಪರಿಣತೋ, ವುದ್ಧಿಭಾವಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೋಘಜಿಣ್ಣೋತಿ ಅನ್ತೋ ಥಿರಕರಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾವೇನ ತುಚ್ಛಜಿಣ್ಣೋ ನಾಮ. ಬಾಲದಾರಕೋಪಿ ದಹರೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯುವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತಿಕ್ಕನ್ತಪಠಮವಯಾ ಏವ ಸತ್ತಾ ಸಭಾವೇನ ಪಲಿತಸಿರಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಠಮವಯೇ ಠಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಸುಕಾಳಕೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭದ್ರೇನಾತಿ ಲದ್ಧಕೇನ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ದಹರೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಕಾಣೋ ವಾ ಹೋತಿ ಕುಣಿಆದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ, ಸೋ ನ ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಅಭಿರೂಪೋ ಹೋತಿ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಯಂ ಯದೇವ ಅಲಙ್ಕಾರಪರಿಹಾರಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತೇನ ತೇನ ಅಲಙ್ಕತೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಚರತಿ, ಅಯಂ ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿಆದಿ.

ಯಮ್ಹಿ ¶ ಸಚ್ಚಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಚಾತಿ ಯಮ್ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೋಳಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಚ್ಚಂ, ಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕತತ್ತಾ ನವವಿಧಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಚ ಅತ್ಥಿ. ಅಹಿಂಸಾತಿ ¶ ದೇಸನಾಮತ್ತಮೇತಂ, ಯಮ್ಹಿ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಪಿ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಭಾವನಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂಯಮೋ ದಮೋತಿ ಸೀಲಞ್ಚೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಚ. ವನ್ತಮಲೋತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ನೀಹಟಮಲೋ. ಧೀರೋತಿ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಥೇರೋತಿ ಸೋ ಇಮೇಹಿ ಥಿರಭಾವಕಾರಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಥೇರೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೪೦. ಅಟ್ಠಮೇ ‘‘ಚೋರಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಯೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತೇ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಕ್ಖಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನತಾ ಗಿರಿದುಗ್ಗಾದಿಸಬ್ಭಾವತೋ. ಅತಿಯಾತುನ್ತಿ ಅನ್ತೋ ಯಾತುಂ, ಗನ್ತುಂ ಪವಿಸಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಪನ ಅನ್ತೋಪವಿಸನಂ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಬಹಿಗತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ನಿಯ್ಯಾತುನ್ತಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ. ತಞ್ಚ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಬಹಿದ್ಧಾಕರಣೀಯೇ ಸತಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚೋರಾ ಜನಪದಂ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅನುಸಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ಅನುಸಞ್ಚರಿತುಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೪೧. ನವಮೇ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಾಧಿಕರಣಹೇತೂತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿ-ಸದ್ದೋ ಅನತ್ಥಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕರಣಹೇತೂ’’ತಿ. ನ ಆರಾಧಕೋತಿ ನ ಸಮ್ಪಾದಕೋ ನ ಪರಿಪೂರಕೋ. ಞಾಯತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಞಾಯೋ, ಸೋ ಏವ ತಂಸಮಙ್ಗಿನಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಪಾತತೋ ಧಾರಣಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋತಿ ಞಾಯೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕಂ ಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ. ಆರಾಧನಂ ನಾಮ ಸಂಸಿದ್ಧಿ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಾದನೇನ ಪರಿಪೂರಣೇನ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಪೂರೇತು’’ನ್ತಿ.

೪೨. ದಸಮೇ ದುಗ್ಗಹಿತೇಹೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ದುಟ್ಠು ಗಹಿತೇಹಿ, ಊನಾಧಿಕವಿಪರೀತಪದಪಚ್ಚಾಭಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ವಿಲೋಮೇತ್ವಾ ಗಹಿತೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗಹಿತೇಹೀತಿ ಇದಂ ಪನ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದುಗ್ಗಹಸ್ಸ ಊನಾಧಿಕಾದಿವಸೇನಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ದುಗ್ಗಹಿತಸುತ್ತನ್ತಾನಂಯೇವ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಉತ್ತರಿತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ.

೪೩. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ, ಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ, ಅವಜ್ಜೇ ವಜ್ಜಸಞ್ಞಿತಾಯ, ವಜ್ಜೇ ಅವಜ್ಜಸಞ್ಞಿತಾಯ ¶ ಉದ್ಧಚ್ಚಪ್ಪಕತಿಕಾ. ಯೇ ಹಿ ವಿನಯೇ ಅಪಕತಞ್ಞುನೋ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ನ ಕುಸಲಾ ಸಕಿಞ್ಚನಕಾರಿನೋ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಬಹುಲಾ, ತೇಸಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಸಾರಾಭಾವೇನ ತುಚ್ಛತ್ತಾ ನಳೋ ವಿಯಾತಿ ನಳೋ, ಮಾನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉನ್ನಳಾತಿ ಉಗ್ಗತನಳಾ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಟ್ಠಿತತುಚ್ಛಮಾನಾ’’ತಿ. ಮಾನೋ ಹಿ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಸದಿಸೋತಿ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸತೋ ತುಚ್ಛೋ. ಚಾಪಲ್ಲೇನಾತಿ ಚಪಲಭಾವೇನ, ತಣ್ಹಾಲೋಲುಪ್ಪೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮುಖಖರಾತಿ ಮುಖೇನ ಫರುಸಾ, ಫರುಸವಾದಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚಾತಿ ವಿಸ್ಸಟವಚನಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಿತಾಯ ಅಪರಿಯನ್ತವಚನಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಸಂಯತವಚನಾ’’ತಿಆದಿ. ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸತಿನೋತಿ ಸತಿವಿರಹಿತಾ. ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ ಸತಿಯಾ ಸತಿಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಾ. ನ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತೀತಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನಾ, ತಂಯೋಗನಿವತ್ತಿಯಂ ಚಾಯಂ ಅಕಾರೋ ‘‘ಅಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ. ಸ. ದುಕಮಾತಿಕಾ ೨), ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ ಆವಾಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೭೬) ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ, ಪಞ್ಞಾರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಳಿಯಂ ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಉಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾ. ಸಮಾಧಿವಿರಹೇನ ಲದ್ಧೋಕಾಸೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ತೇಸಂ ಸಮಾಧಿವಿರಹಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪರಿಬ್ಭಮತಿ ವನಮಕ್ಕಟೋ ವಿಯ ವನಸಾಖಾಸು. ಪಾಕತಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಸಂವರಾಭಾವೇನ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ವಿಯ ವಿವಟಇನ್ದ್ರಿಯಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಕತಿಯಾ ಠಿತೇಹೀ’’ತಿಆದಿ. ವಿವಟೇಹೀತಿ ಅಸಂವುತೇಹಿ.

೪೪. ದುತಿಯೇ ಭಣ್ಡನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಲಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ಕಲಹಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ಪರಿಭಾಸಾ ತಂಸದಿಸೀ ಚ ಅನಿಟ್ಠಕಿರಿಯಾ ಭಣ್ಡನಂ ನಾಮ. ಕಲಹಜಾತಾತಿ ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದಿವಸೇನ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತೋ ಕಲಹೋ ಜಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಲಹಜಾತಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವಿರುದ್ಧವಾದನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿರುದ್ಧವಾದಭೂತಂ ವಿವಾದಂ. ಮುಖಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾಯ ವಾಚಾ ಇಧ ‘‘ಮುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಬ್ಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ ಮುಖಸತ್ತಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ. ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಹಿ ಪಕತತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಏಕತೋ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಏಕತೋ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ನಾಮ. ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸಮಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ ನಾಮ ¶ . ಪಾಳಿಯಂ ಖೀರೋದಕೀಭೂತಾತಿ ಯಥಾ ಖೀರಞ್ಚ ¶ ಉದಕಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸನ್ದತಿ, ವಿಸುಂ ನ ಹೋತಿ, ಏಕತ್ತಂ ವಿಯ ಉಪೇತಿ. ಸತಿಪಿ ಹಿ ಉಭಯೇಸಂ ಕಲಾಪಾನಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಭೇದೇ ಪಚುರಜನೇಹಿ ಪನ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತಂ ಖೀರೋದಕಂ ಸಮೋದಿತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸಂಸಟ್ಠಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ಸಾಮಗ್ಗಿವಸೇನ ಏಕತ್ತೂಪಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ವಿಯಾತಿ ಖೀರೋದಕೀಭೂತಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಮೇತ್ತಾಚಕ್ಖೂಹೀತಿ ಮೇತ್ತಾಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಓಲೋಕನಚಕ್ಖೂಹಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಪಿಯಭಾವದೀಪನತೋ ‘‘ಪಿಯಚಕ್ಖೂನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

೪೫. ತತಿಯೇ ಅಗ್ಗವತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಉತ್ತಮಪರಿಯಾಯೋ, ತೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಗಹಣಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗ್ಗವತೀತಿ ಉತ್ತಮಪುಗ್ಗಲವತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅವಿಗತತಣ್ಹತಾಯ ತಂ ತಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಜಾತಂ ಬಹುಂ ಲನ್ತಿ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಬಹುಲಾ, ಬಹುಲಾ ಏವ ಬಾಹುಲಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೧೧; ಪಾರಾ. ೮; ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೬). ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಬಹುಭಾವಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಚೀವರಾದಿಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಯ ಆದರಗಾರವಾಭಾವತೋ ಸಿಥಿಲಂ ಅದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಸಾಥಲಿಕಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಿಥಿಲನ್ತಿ ಚ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಿಥಿಲಸದ್ದೇನ ವಾ ಸಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಥಲಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾಥಲಿಕಾತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅವಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧೋಗಮನಟ್ಠೇನ, ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಧಿವಿವೇಕೇತಿ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗತಾಯ ಉಪಧಿವಿವಿತ್ತೇ. ಓರೋಪಿತಧುರಾತಿ ಉಜ್ಝಿತುಸ್ಸಾಹಾ. ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ವೀರಿಯಂ.

೪೬. ಚತುತ್ಥೇ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅಗ್ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ತಕಮೇವ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಅಗ್ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ದುಕ್ಖಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನಪ್ಪಜಾನನ್ತೀತಿ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ. ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೋ ಚ ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿ. ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯೋತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯನಿಮಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಅಸಮುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆಗಮ್ಮ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಅಸಮುಪ್ಪತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೪೭. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತೇನ ‘‘ಪರಿಸಾಕಸಟೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಸಟಪರಿಸಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಕಸಟಪರಿಸಾ’’ತಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಪರಿಸಾಕಸಟೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಸಾಮಣ್ಡೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೪೮. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ಅಗಾಧಾ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹಾ. ಪಾಳಿವಸೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯೋ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ವಿಸಯೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ, ತಮಾಹ. ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಹಿ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಾ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ. ‘‘ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಲ್ಲಸುತ್ತಸದಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಮನಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೫೭೯) ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರತಾಯ ಲಬ್ಭನತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ತಾ ಗಾಥಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯರೂಪಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಹಿ ಞಾಣೇನ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಗಮ್ಭೀರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುಬ್ಬಾಪರಮ್ಪೇತ್ಥ ಕಾಸಞ್ಚಿ ಗಾಥಾನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ‘‘ಅತ್ಥವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಸ್ಸ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೪೯ ಆದಯೋ) ಅತ್ಥವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವ. ಲೋಕಂ ಉತ್ತರತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರೋ, ನವವಿಧೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಧಮ್ಮೋ. ಸೋ ಅತ್ಥಭೂತೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಅತ್ಥದೀಪಕಾ’’ತಿ.

ಸತ್ತಸುಞ್ಞಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಸತ್ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಸುಞ್ಞಂ ಕೇವಲಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವ. ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಚ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬೇ ಚಾ’’ತಿ. ಕವಿನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕವಿತಾ. ಯಂ ಪನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ, ತಂ ತೇನ ಕತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕವಿತಾತಿ ಕವೀಹಿ ಕತಾ’’ತಿ. ಇತರನ್ತಿ ಕಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಪದಂ, ಕಾಬ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಾಬ್ಯನ್ತಿ ಚ ಕವಿನಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ. ವಿಚಿತ್ರಅಕ್ಖರಾತಿ ವಿಚಿತ್ತಾಕಾರಕ್ಖರಾ ವಿಞ್ಞಾಪನೀಯಾ. ಸಾಸನತೋ ಬಹಿಭೂತಾತಿ ನ ಸಾಸನಾವಚರಾ. ತೇಸಂ ಸಾವಕೇಹೀತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾವಕಾತಿ ಅಪಞ್ಞಾತಾನಂ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಾವಕೇಹಿ. ನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯೇ ವಾಚೇನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ಸುಣನ್ತಿ, ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಾದಿಂ ನಪ್ಪಟಿಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಕೇವಲಂ ವಾಚನಸವನಮತ್ತೇನೇವ ಪರಿತುಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ. ಚಾರಿಕಂ ನ ವಿಚರನ್ತೀತಿ ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ಥಾದಿಂ ಜಾನನ್ತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯ ಚಾರಿಕಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧತೋ. ಕಥಂ ರೋಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ಸಭಾವತೋ ಅನುಸನ್ಧಿತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ¶ ಪುಬ್ಬಾಪರತೋ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನತೋ ಚ ಞಾತೋ ಸಮ್ಮಾಞಾತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿ. ಅನುತ್ತಾನೀಕತನ್ತಿ ಅಕ್ಖರಸನ್ನಿವೇಸಾದಿನಾ ಅನುತ್ತಾನೀಕತಂ. ಕಙ್ಖಾಯಾತಿ ಸಂಸಯಸ್ಸ.

೪೯. ಸತ್ತಮೇ ಕಿಲೇಸೇಹೀ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸಂ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ. ತದೇವ ಗರು ಗರುಕಾತಬ್ಬಂ ಏತೇಸಂ, ನ ಧಮ್ಮೋತಿ ಆಮಿಸಗರೂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಲಾಮಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಪರಿಸಾ’’ತಿ. ಉಭತೋ ಭಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ. ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ದ್ವೇ ವಾರೇ ವಿಮುತ್ತೋ. ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಸಮಥಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿನಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ ¶ . ಕಾಯೇನಾತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ. ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಫುಸಿತ್ವಾತಿ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞಿತಂ ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಅಧಿಗಮವಸೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ. ಪಚ್ಛಾ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಯಥಾ ಆಲೋಚಿತಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಕಾಯಸಕ್ಖೀ. ನ ತು ವಿಮುತ್ತೋ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ. ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅನನ್ತರೋ ಕಾಲೋ ದಿಟ್ಠನ್ತೋ, ದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಠಮಫಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಯಾವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮೇ ದ್ವೇಪಿ ಛಸು ಠಾನೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ.

ಸದ್ದಹನ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಮತ್ತೇನ ವಿಮುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಭಾವಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ. ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ವಾ ಸದ್ಧಾಯ ಅವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಪಠಮಫಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಛಸು ಠಾನೇಸು. ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ. ಸದ್ಧಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಭೋಪಿ ಹೇತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾಯೇವ. ಇಮಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಏಕನ್ತಪಾಸಂಸೇಸು ಅರಿಯೇಸು ಗಯ್ಹಮಾನೇಸು ಇಮಂ ಏಕನ್ತನಿನ್ದಿತಂ ಲಾಮಕಂ ದುಸ್ಸೀಲಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೇಸು ಸಬ್ಬತಾ ಸದಿಸೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನೋಪಿ ವಿಸೇಸೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ವಿಸಭಾಗೇ ಪನ ಸತಿ ಏವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಪಟಭಾವೇನ ವಿಯ ಚಿತ್ತಪಟಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಚ್ಚೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಗನ್ಥಿತಾತಿ ಅವಬದ್ಧಾ. ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ಮುಚ್ಛಂ ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪನ್ನಾ. ಛನ್ದರಾಗಅಪಕಡ್ಢನಾಯಾತಿ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಅಪನಯನತ್ಥಂ. ನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ತತೋ ನಿಸ್ಸರಣಾವಹಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿರಹಿತಾ.

ಪಞ್ಞಾಧುರೇನಾತಿ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೇನ. ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ. ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ ನಾಮ ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸೋತಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸರಣತೋ. ಕಾಯಸಕ್ಖೀ ನಾಮ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕರಣತೋ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಾನಂ ವಸೇನ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ. ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಹಿ ರೂಪಕಾಯತೋ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸೇಸಕಾಯತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಞ್ಚೇತಂ. ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋ, ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ವಾ ಪತ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ. ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ನಿರೋಧಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ. ಝಾನಫಸ್ಸರಹಿತಾಯ ಸಾತಿಸಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೫೦. ಅಟ್ಠಮೇ ನ ಸಮಾತಿ ವಿಸಮಾ. ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ವಿಸಮತ್ತಾ ತತೋ ಏವ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಲನಂ ಸುಲಭನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಪಕ್ಖಲನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ. ನಿಪ್ಪಕ್ಖಲನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಕ್ಖಲನಾಭಾವೇನ. ಉದ್ಧಮ್ಮಾನೀತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅಪೇತಾನಿ. ಉಬ್ಬಿನಯಾನೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೫೧. ನವಮೇ ¶ ಅಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ಅಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿದ್ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ, ಧಮ್ಮರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೫೨. ದಸಮೇ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ. ನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀತಿ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಯಥಾ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಇತರೀತರೇ ನ ಸಮ್ಮಾ ಜಾನಾಪೇನ್ತಿ. ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ಸತಿ ತತ್ಥ ಯುತ್ತಪತ್ತಕರಣೇನ ಸಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತೇ ಪನ ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ನ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ನ ಪೇಕ್ಖಾಪೇನ್ತೀತಿ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಪೇಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ಅಸಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಪಕ್ಖಸ್ಸ ಬಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಸಞ್ಞತ್ತಿಬಲಾ. ನ ತಥಾ ಮನ್ತೇನ್ತೀತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಿಆಧಾನಗ್ಗಾಹಿದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಭಾವೇನ ತಥಾ ನ ಮನ್ತೇನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಥಾಮಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ.

೫೩. ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಮೇತ್ತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನ ಕರುಣಾ, ಅನುಕಮ್ಪಾಗಹಣೇನ ಪನ ಕರುಣಾತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾಧೀನಾತಿ. ದ್ವೇತಿ ಮನುಸ್ಸದೇವಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ. ತಾ ದ್ವೇ, ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ.

೫೪. ದುತಿಯೇ ಬಹುಸೋ ಲೋಕೇ ನ ಚಿಣ್ಣಾ ನ ಪವತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಆಚಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸಾ. ಕದಾಚಿದೇವ ಹಿ ನೇಸಂ ಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಭೂತಪುಬ್ಬಾ ಭೂತಾತಿ ಅಬ್ಭುತಮನುಸ್ಸಾ.

೫೫. ತತಿಯೇ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಅನುತಾಪಂ ಕರೋತಿ ತಸ್ಸ ಏಕಬುದ್ಧಖೇತ್ತಭಾವತೋ.

೫೬. ಚತುತ್ಥೇ ಥೂಪಸ್ಸ ಯುತ್ತಾತಿ ಧಾತುಯೋ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಥೂಪಕರಣಸ್ಸ ಯುತ್ತಾ.

೫೭. ಪಞ್ಚಮೇ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನಾತಿ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ. ಬುದ್ಧಾತಿ ಬುದ್ಧವನ್ತೋ.

೫೮. ಛಟ್ಠೇ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಭಾಯತೀತಿ ಅತ್ತಸಿನೇಹಾಭಾವತೋ ನ ಭಾಯತಿ. ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ಅತ್ತಸಿನೇಹಸ್ಸ ಪಟಿಘಸ್ಸ ತದೇಕಟ್ಠಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಭಾಯನಂ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಭಾಯತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ಅಭಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಬಲವತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಹಂಕಾರಸಮ್ಮೋಹನತಾದೀನಮ್ಪಿ ಬಲವತ್ತಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

೫೯. ಸತ್ತಮೇ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋತಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ಉಸಭಾಜಾನೀಯೋತಿ ಪನ ಪಾಠೋತಿ.

೬೧. ನವಮೇ ತತ್ಥಾತಿ ಅನ್ತರಾಪಣೇ. ಏಕೋತಿ ದ್ವೀಸು ಕಿನ್ನರೇಸು ಏಕೋ. ಅಮ್ಬಿಲಿಕಾಫಲಞ್ಚ ಅದ್ದಸಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಮ್ಬಿಲಿಕಾಫಲನ್ತಿ ತಿನ್ತಿಣೀಫಲನ್ತಿ ¶ ವದನ್ತಿ, ಚತುರಮ್ಬಿಲನ್ತಿ ಅಪರೇ. ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ.

೬೨. ದಸಮೇ ¶ ಯಥಾಆರದ್ಧೇ ಕಿಚ್ಚೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಪಟಿಗಮನಂ ಪಟಿವಾನಂ, ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಪಟಿವಾನನ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಾನೋ. ತತ್ಥ ಅಸಂಕೋಚಪ್ಪತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ’’ತಿಆದಿ.

೬೩. ಏಕಾದಸಮೇ ಸನ್ನಿವಾಸನ್ತಿ ಸಹವಾಸಂ. ಯಥಾ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಸಹ ವಸನ್ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಗಾರವೇನ ಅನಾದರಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಸಗಾರವಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನಪರಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೬೪. ದ್ವಾದಸಮೇ ದ್ವೀಸುಪಿ ಪಕ್ಖೇಸೂತಿ ವಿವಾದಾಪನ್ನಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದ್ವೀಸುಪಿ ಪಕ್ಖೇಸು. ಸಂಸರಮಾನಾತಿ ಪವತ್ತಮಾನಾ. ದಿಟ್ಠಿಪಳಾಸೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಪಳಾಸೋ ಯುಗಗ್ಗಾಹೋ. ಆಘಾತೇನ್ತೋತಿ ಆಹನನ್ತೋ ಬಾಧೇನ್ತೋ. ಅನಭಿರಾಧನವಸೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನಭಿರಾಧನವಸೇನ. ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತನ್ತಿ ವಚೀಸಂಸಾರೋತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ. ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ಪರಿಸಾಯ ಚ ಚಿತ್ತೇತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೬೫. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಬ್ಬಕಾಮನಿಪ್ಫತ್ತಿಮೂಲಕಂ ಸುಖನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗವತ್ಥುನಿಪ್ಫತ್ತಿಹೇತುಕಂ ಕಾಮಸುಖಂ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮೂಲಕಂ ಸುಖನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಹೇತುಕಂ ಪವಿವೇಕಸುಖಂ.

೬೬. ದುತಿಯೇ ಕಾಮೇತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ತೇಭೂಮಕೇ ಧಮ್ಮೇ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧). ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಘರಬನ್ಧನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ. ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ –

‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ;

ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೧೦೯) –

೬೭. ತತಿಯೇ ¶ ¶ ಉಪಧೀ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಸುಖಂ ಉಪಧಿಸುಖಂ. ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿರುಪಧಿಸುಖಂ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಂ.

೬೮. ಚತುತ್ಥೇ ವಟ್ಟಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸುಖಂ ವಟ್ಟಸುಖಂ. ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಸುಖಂ ವಿವಟ್ಟಸುಖಂ.

೬೯. ಪಞ್ಚಮೇ ಸಂಕಿಲೇಸನ್ತಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಟ್ಟಗಾಮಿಸುಖ’’ನ್ತಿ. ವಿವಟ್ಟಸುಖನ್ತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸಹಗತಂ ಸುಖಂ.

೭೦. ಛಟ್ಠೇ ಅರಿಯಾನಮೇವ ಸುಖಂ ಅರಿಯಸುಖಂ, ಅರಿಯಞ್ಚ ತಂ ಸುಖಞ್ಚಾತಿಪಿ ಅರಿಯಸುಖಂ. ಅನರಿಯಾನಮೇವ ಸುಖಂ ಅನರಿಯಸುಖಂ. ಅನರಿಯಞ್ಚ ತಂ ಸುಖಞ್ಚಾತಿಪಿ ಅನರಿಯಸುಖಂ.

೭೨. ಅಟ್ಠಮೇ ಸಹ ಪೀತಿಯಾ ವತ್ತತೀತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕಂ, ಪೀತಿಸಹಗತಂ ಸುಖಂ. ಸಭಾವತೋ ವಿರಾಗತೋ ಚ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಪೀತೀತಿ ನಿಪ್ಪೀತಿಕಂ ಸುಖಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಝಾನಸುಖಮೇವ ಉದ್ಧಟಂ, ತಥಾ ಚ ‘‘ಲೋಕಿಯಸಪ್ಪೀತಿಕಸುಖತೋ ಲೋಕಿಯನಿಪ್ಪೀತಿಕಸುಖಂ ಅಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಲೋಕಿಯನಿಪ್ಪೀತಿಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಗ್ಗಂ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ಭೂಮನ್ತರಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೭೩. ನವಮೇ ಸಾತಸಭಾವಮೇವ ಸುಖಂ ಸಾತಸುಖಂ, ನ ಉಪೇಕ್ಖಾಸುಖಂ ವಿಯ ಅಸಾತಸಭಾವಂ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸಹಗತಮ್ಪಿ ಸಾತಸುಖಮೇವ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ತೀಸು ಝಾನೇಸು ಸುಖ’’ನ್ತೇವ ವುತ್ತಂ.

೭೪. ದಸಮೇ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ ಸಮಾಧಿಸುಖಂ. ನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ ಅಸಮಾಧಿಸುಖಂ.

೭೫. ಏಕಾದಸಮೇ ಸುತ್ತನ್ತಕಥಾ ಏಸಾತಿ ‘‘ಸಪ್ಪೀತಿಕಂ ಝಾನದ್ವಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

೭೭. ತೇರಸಮೇ ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಯದಸ್ಸ ಪಟಿಯೋಗೀ, ತೇನ ಸಮಾನಯೋಗಕ್ಖಮದಸ್ಸನಪರಂ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ ರೂಪಂ. ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅರೂಪಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೭೮-೭೯. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ನಿಮೀಯತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಕ್ಖಿಪೀಯತಿ ವಿಯಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸನಿಮಿತ್ತಾತಿ ಸಕಾರಣಾ’’ತಿ. ದುತಿಯಾದೀಸೂತಿ ದುತಿಯಸುತ್ತಾದೀಸು. ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ನಿದಾನಾದಿಪದಾನಮ್ಪಿ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯಮೇವ ದೀಪೇತಿ. ನಿದದಾತಿ ಫಲನ್ತಿ ನಿದಾನಂ, ಹಿನೋತಿ ಫಲಂ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ಹೇತು, ಸಙ್ಖರೋತಿ ಫಲನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಪಟಿಚ್ಚ ಏತಸ್ಮಾ ಫಲಂ ಏತೀತಿ ಪಚ್ಚಯೋ, ರುಪ್ಪತಿ ನಿರುಪ್ಪತಿ ಫಲಂ ಏತ್ಥಾತಿ ರೂಪನ್ತಿ ಏವಂ ನಿದಾನಾದಿಪದಾನಮ್ಪಿ ಹೇತುಪರಿಯಾಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೮೪. ಸತ್ತಮೇ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯಾತಿ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯ.

೮೭. ದಸಮೇ ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭುಯ್ಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತೋತಿ ಸಙ್ಖತೋ, ಸಙ್ಖತೋ ಧಮ್ಮೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಙ್ಖತಾರಮ್ಮಣಾ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನ ಹೋನ್ತಿ ನಾಮ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ನಾಹೇಸುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಂ. ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ದೇಸನಾ ದೇಸಿತಾ ತಂತಂಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘‘ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ.

ಸನಿಮಿತ್ತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೮. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಫಲಸಮಾಧೀತಿ ಚತೂಸುಪಿ ಅರಿಯಫಲೇಸು ಸಮಾಧಿ. ತಥಾ ಫಲಪಞ್ಞಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೮೯. ದುತಿಯೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಪಗ್ಗಾಹೋ. ನ ವಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ.

೯೦. ತತಿಯೇ ನಮನಟ್ಠೇನ ನಾಮಂ. ರುಪ್ಪನಟ್ಠೇನ ರೂಪಂ. ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮ-ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದಞಾಣಂ ನಾಮ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ.

೯೧. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ವಿಜಾನನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ. ವಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನ ವಿಮುತ್ತಿ.

೯೨. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಭವೋ ನಾಮ ಸಸ್ಸತಂ ಸದಾ ಭಾವತೋ, ಸಸ್ಸತವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನದಿಟ್ಠಿ ಭವದಿಟ್ಠಿ. ವಿಭವೋ ನಾಮ ಉಚ್ಛೇದೋ ವಿನಾಸನಟ್ಠೇನ, ವಿಭವವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನದಿಟ್ಠಿ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿ. ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ.

೯೫. ಅಟ್ಠಮೇ ದುಕ್ಖಂ ವಚೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಿಪ್ಪಟಿಕೂಲಗಾಹಿಮ್ಹಿ ವಿಪಚ್ಚನೀಕಸಾತೇ ಅನಾದರೇ ಪುಗ್ಗಲೇತಿ ದುಬ್ಬಚೋ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ದೋವಚಸ್ಸಂ, ತಸ್ಸ ದುಬ್ಬಚಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನಾದರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ದೋವಚಸ್ಸತಾ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ದೋವಚಸ್ಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ, ಅತ್ಥತೋ ದೋವಚಸ್ಸಮೇವ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇಸಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ದೋವಚಸ್ಸತಾ? ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ದೋವಚಸ್ಸಾಯ’’ನ್ತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾ. ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಹೋತಿ. ಚತುನ್ನಂ ವಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಏತೇನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಪಾಪಯೋಗತೋ ಪಾಪಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಏತಸ್ಸ ಮಿತ್ತಾತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇಸಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ? ಯೇ ತೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ದುಸ್ಸೀಲಾ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಾ ಮಚ್ಛರಿನೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ. ಯಾ ತೇಸಂ ಸೇವನಾ ನಿಸೇವನಾ ಸಂಸೇವನಾ ಭಜನಾ ಸಮ್ಭಜನಾ ಭತ್ತಿ ಸಮ್ಭತ್ತಿ ತಂಸಮ್ಪವಙ್ಕತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೩೩) ಏವಂ ಆಗತಾ. ಸಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ದೋವಚಸ್ಸತಾ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯಾಯ ಹಿ ಚೇತನಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಾಪಸಮ್ಪವಙ್ಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಾ ಚೇತನಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ವಾ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ.

೯೬. ನವಮೇ ಸುಖಂ ವಚೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದಕ್ಖಿಣಗಾಹಿಮ್ಹಿ ಅನುಲೋಮಸಾತೇ ಸಾದರೇ ಪುಗ್ಗಲೇತಿ ಸುಬ್ಬಚೋತಿಆದಿನಾ, ಕಲ್ಯಾಣಾ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಏತಸ್ಸ ಮಿತ್ತಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೯೭. ದಸಮೇ ಪಥವೀಧಾತುಆದಯೋ ಸುಖಧಾತುಕಾಮಧಾತುಆದಯೋ ಚ ಏತಾಸ್ವೇವ ಅನ್ತೋಗಧಾತಿ ಏತಾಸು ಕೋಸಲ್ಲೇ ದಸ್ಸಿತೇ ತಾಸುಪಿ ಕೋಸಲ್ಲಂ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧಾತೂತಿ ಜಾನನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಭಾವಪರಿಚ್ಛೇದಿಕಾ ಸವನಧಾರಣಸಮ್ಮಸನಪ್ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಧಾತೂನಂ ಸವನಧಾರಣಪಞ್ಞಾ ಸುತಮಯಾ, ಇತರಾ ಭಾವನಾಮಯಾ. ತತ್ಥಾಪಿ ಸಮ್ಮಸನಪಞ್ಞಾ ಲೋಕಿಯಾ ¶ . ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಸಾ, ಇತರಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ. ಲಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಚ ಮನಸಿಕರಣಂ ಮನಸಿಕಾರೋ, ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಂ ಮನಸಿಕಾರಕುಸಲತಾ. ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂಯೇವ ¶ ಧಾತೂನಂ ಸಮ್ಮಸನಪ್ಪಟಿವೇಧಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪಞ್ಞಾ ಮನಸಿಕಾರಕುಸಲತಾ, ಸಾ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನ ತಿಧಾ ಭಿನ್ನಾ. ತಥಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಸನಪಞ್ಞಾ ತಸ್ಸಾ ಆದಿ, ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾ ಮಜ್ಝೇ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ.

೯೮. ಏಕಾದಸಮೇ ಆಪತ್ತಿಯೋವ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ. ತಾ ಪನ ಅನ್ತರಾಪತ್ತೀನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ಪಞ್ಚ, ತಾಸಂ ಗಹಣೇನ ಸತ್ತ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಞ್ಚ ಸತ್ತನ್ನಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ. ಜಾನನನ್ತಿ ‘‘ಇಮಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ, ಏತ್ತಕಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ, ಏವಞ್ಚ ತಾಸಂ ಆಪಜ್ಜನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಜಾನನಂ. ಏವಂ ತಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಜಾನನಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಕುಸಲತಾ ನಾಮ. ಆಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಪನಪ್ಪಯೋಗತಾಯ ಕಮ್ಮಭೂತಾ ವಾಚಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾ, ತಥಾಭೂತಾ ಅನುಸ್ಸಾವನವಾಚಾ. ‘‘ಇಮಾಯ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಇತೋ ಆಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಹೋನ್ತಞ್ಚ ಪಠಮೇ, ತತಿಯೇ ವಾ ಅನುಸ್ಸಾವನೇ ಯ್ಯ-ಕಾರಂ ಪತ್ತೇ, ‘ಸಂವರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವಾ ಪದೇ ಪರಿಯೋಸಿತೇ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ತಂ ತಂ ಆಪತ್ತೀಹಿ ವುಟ್ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದಜಾನನಪಞ್ಞಾ ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾ. ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚ ಯಥಾಪನ್ನಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಯಥಾ ತಥಾ ಅನನ್ತರಾಯತಾಪಾದನಂ. ಏವಂ ವುಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ದೇಸನಾಯಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ.

೯೯. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅನಾಗತಂ ಭಾರಂ ವಹತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಸಮ್ಪತ್ತಂ ಭಾರಂ ವಹತಿ. ಅಥೇರೋವ ಸಮಾನೋ ಥೇರೇಹಿ ವಹಿತಬ್ಬಂ ಬೀಜನಗ್ಗಾಹಧಮ್ಮಜ್ಝೇಸನಾದಿಭಾರಂ ವಹತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೫೯-೧೬೦) ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿನವವಿಧಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಆಣತ್ತೇನೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಞ್ಚ ಆಣತ್ತೇನೇವ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿನಾ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಕರೋನ್ತೋ ಅನಾಗತಂ ಭಾರಂ ವಹತಿ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮಜ್ಜನೀ ಪದೀಪೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಞ್ಹಿ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ –

‘‘ಸಮ್ಮಜ್ಜನೀ ¶ ¶ ಪದೀಪೋ ಚ, ಉದಕಂ ಆಸನೇನ ಚ;

ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಏತಾನಿ, ‘ಪುಬ್ಬಕರಣ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉತುಕ್ಖಾನಂ, ಭಿಕ್ಖುಗಣನಾ ಚ ಓವಾದೋ;

ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಏತಾನಿ, ‘ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ ೧೬೮) –

ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ನವವಿಧಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಥೇರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನವಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಣಾಪೇತು’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೇನ ಅಗಿಲಾನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ, ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ, ಪದೀಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಅಕರೋನ್ತೋ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತಿ.

ಥೇರೇನಪಿ ಪತಿರೂಪಂ ಞತ್ವಾ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬಂ, ಆಣಾಪೇನ್ತೇನಪಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಾ ಸದಾ ಕಾಲಮೇವ ಏಕೋ ವಾ ಭಾರನಿತ್ಥರಣಕೋ ವಾ ಸರಭಾಣಕಧಮ್ಮಕಥಿಕಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ ನ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಸಮ್ಮಜ್ಜನತ್ಥಂ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬೋ, ಅವಸೇಸಾ ಪನ ವಾರೇನ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಆಣತ್ತೋ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಂ ತಾವಕಾಲಿಕಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ, ಸಾಖಾಭಙ್ಗಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ತಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ. ಪದೀಪಕರಣೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬೋ, ಆಣಾಪೇನ್ತೇನ ಚ ‘‘ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಓಕಾಸೇ ತೇಲಂ ವಾ ಕಪಲ್ಲಿಕಾ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ತೇಲಾದೀನಿ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾನಿ. ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ. ಅಪಿ ಚ ಕಪಾಲೇ ಅಗ್ಗಿ ಜಾಲೇತಬ್ಬೋ. ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಾಣತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬೋ, ಆಣತ್ತೇನ ಚ ಸಚೇ ಉಪೋಸಥಾಗಾರೇ ಆಸನಾನಿ ನತ್ಥಿ, ಸಙ್ಘಿಕಾವಾಸತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಆಹರಿತಬ್ಬಾನಿ, ಆಸನೇಸು ಅಸತಿ ಕಟಸಾರಕೇಪಿ ತಟ್ಟಿಕಾಯೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಾಸುಪಿ ಅಸತಿ ಸಾಖಾಭಙ್ಗಾನಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಾನಿ. ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಂ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ.

ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಸಙ್ಘೇ ಬಹಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತೇನ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಅದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದೋ ದಾತಬ್ಬೋ. ಯೋಪಿ ಗಿಲಾನೋ ವಾ ಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತೋ ವಾ, ತೇನ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದೋ ದಾತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ ದಾತಬ್ಬೋ? ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ¶ ಸನ್ತಿಕೇ ‘‘ಛನ್ದಂ ದಮ್ಮಿ, ಛನ್ದಂ ಮೇ ಹರ, ಛನ್ದಂ ಮೇ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಉಭಯೇನ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ದಿನ್ನೋ ಹೋತಿ ಛನ್ದೋ. ಅಕತೂಪೋಸಥೇನ ಪನ ಗಿಲಾನೇನ ವಾ ಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತೇನ ವಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ¶ ದಾತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ ದಾತಬ್ಬಾ? ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಮ್ಮಿ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಮೇ ಹರ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಮೇ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಉಭಯೇನ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ದಿನ್ನಾ ಹೋತಿ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ. ತಂ ಪನ ದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದೋಪಿ ದಾತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದಮ್ಪಿ ದಾತುಂ, ಸನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿದಾನಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸಪಿ ಅತ್ತನೋಪಿ ಉಪೋಸಥಕರಣಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ನ ಅವಸೇಸಂ ಸಙ್ಘಕಿಚ್ಚಂ. ಛನ್ದದಾನಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸೇವ ಉಪೋಸಥಕರಣಞ್ಚ ಸೇಸಕಿಚ್ಚಞ್ಚ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಉಪೋಸಥೋ ಅಕತೋಯೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದೋಪಿ ದಾತಬ್ಬೋ.

ಉತುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ‘‘ಹೇಮನ್ತಾದೀನಂ ಉತೂನಂ ಏತ್ತಕಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಏತ್ತಕಂ ಅವಸಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉತೂನಂ ಆಚಿಕ್ಖನಂ. ಭಿಕ್ಖುಗಣನಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗಣನಾ. ಇದಮ್ಪಿ ಉಭಯಂ ಕತ್ವಾವ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಓವಾದೋತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದೋ. ನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂನೀಹಿ ಯಾಚಿತಂ ಓವಾದಂ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಹಿ ‘‘ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಉಪೋಸಥೋ ಚಾತುದ್ದಸೋ, ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪುನ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ, ಅಯ್ಯ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದತಿ, ಓವಾದೂಪಸಙ್ಕಮನಞ್ಚ ಯಾಚತಿ, ಲಭತು ಕಿರ, ಅಯ್ಯ, ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ಓವಾದೂಪಸಙ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಓವಾದಂ ಯಾಚನ್ತಿ. ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಬಾಲಗಿಲಾನಗಮಿಯೇ ಅಞ್ಞೋ ಸಚೇಪಿ ಆರಞ್ಞಕೋ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ನ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಸೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತೋ, ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದತಿ, ಓವಾದೂಪಸಙ್ಕಮನಞ್ಚ ಯಾಚತಿ, ಲಭತು ಕಿರ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ಓವಾದೂಪಸಙ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ.

ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕೋ ಸಮ್ಮತೋ’’ತಿ. ಸಚೇ ಹೋತಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕೋ ಸಮ್ಮತೋ, ತತೋ ತೇನ ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಕೋ ಭಿಕ್ಖು ¶ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕೋ ಸಮ್ಮತೋ, ತಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ಉಪಸಙ್ಕಮತೂ’’ತಿ. ಸಚೇ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ – ‘‘ಕೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಸ್ಸಹತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದಿತು’’ನ್ತಿ. ಸಚೇ ಕೋಚಿ ಉಸ್ಸಹತಿ, ಸೋಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ತಂ ತತ್ಥೇವ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ಓವಾದಪ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕೋ ಸಮ್ಮತೋ, ತಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ಉಪಸಙ್ಕಮತೂ’’ತಿ. ಸಚೇ ಪನ ನ ಕೋಚಿ ಉಸ್ಸಹತಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕೋ ಸಮ್ಮತೋ, ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ಸಮ್ಪಾದೇತೂ’’ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ ಆರೋಚಿತಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಾಟಿಪದೇ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮ್ಪಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅನಾಣತ್ತೇನ ನ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಥೇರಾಧೇಯ್ಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವಚನತೋ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ ¶ , ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯೋ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖು ಬ್ಯತ್ತೋ ಪಟಿಬಲೋ, ತಸ್ಸಾಧೇಯ್ಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ನವಕತರೋ ವಾ ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೋ. ದುತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೧೦೯. ಏಕಾದಸಮೇ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತೀತಿ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತುಂ ಯುತ್ತಕಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ. ಸೂಕರಮಂಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅಚ್ಛಮಂಸ’’ನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ, ‘‘ಸೂಕರಮಂಸ’’ನ್ತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ‘‘ಅಚ್ಛಮಂಸ’’ನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ, ನ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಮಿಗಮಂಸಂ ‘‘ದೀಪಿಮಂಸ’’ನ್ತಿ, ಕಾಲೇ ಸನ್ತೇಯೇವ ‘‘ಕಾಲೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ, ಅಪ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಪವಾರಿತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ, ಪತ್ತೇ ರಜಸ್ಮಿಂ ಅಪತಿತೇಯೇವ ‘‘ಪತಿತ’’ನ್ತಿ, ಅತ್ತಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಮಚ್ಛಮಂಸೇ ಅಕತೇಯೇವ ‘‘ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತ’’ನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬಂ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತೀತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತುಂ ಯುತ್ತಂ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ. ಅಚ್ಛಮಂಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಸೂಕರಮಂಸ’’ನ್ತಿ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ, ‘‘ಅಚ್ಛಮಂಸ’’ನ್ತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ‘‘ಸೂಕರಮಂಸ’’ನ್ತಿ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ, ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ದೀಪಿಮಂಸಂ ಮಿಗಮಂಸನ್ತಿ…ಪೇ… ಅತ್ತಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಮಚ್ಛಮಂಸೇ ಕತೇ ‘‘ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತ’’ನ್ತಿ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಙ್ಘಭೋಗಸ್ಸ ಅಪಟ್ಠಪನಂ ಅವಿಚಾರಣಂ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ, ತಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತಿ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪಟ್ಠಪನಂ ವಿಚಾರಣಂ, ತಂ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ¶ ಸಙ್ಘಭೋಗಸ್ಸಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚತುಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನಖೇತ್ತವತ್ಥುತಳಾಕಾದಿಕಸ್ಸ, ತತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಧಞ್ಞಹಿರಞ್ಞಾದಿಕಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭೋಗಸ್ಸ. ಅಪಟ್ಠಪನನ್ತಿ ಅಸಂವಿದಹನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಚಾರಣ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಸಙ್ಘಭೋಗಸ್ಸ.

೧೧೯. ತತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ದುಕ್ಖೇನ ಪಜಹಿತಬ್ಬಾತಿ ದುಪ್ಪಜಹಾ. ದುಚ್ಚಜಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಆಸಾನಂ ದುಚ್ಚಜಭಾವೋ ಕಥಂ ಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಠಮಂ ತಾವ ಲಾಭಾಸಾಯ ದುಚ್ಚಜಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ಲಾಭಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಉಭತೋಬ್ಯೂಳ್ಹನ್ತಿ ಯುದ್ಧತ್ಥಾಯ ಉಭತೋ ಸನ್ನಿಪತಿತಂ. ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೀತಿ ಅನುಪ್ಪವಿಸನ್ತಿ. ಜೀವಿತಾಸಾಯ ದುಪ್ಪಜಹತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ಜೀವಿತಾಸಾಯ ದುಚ್ಚಜಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತಿ.

೧೨೦. ದುತಿಯೇ ದುಲ್ಲಭಾತಿ ನ ಸುಲಭಾ. ಇಣಂ ದೇಮೀತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋತೀತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪುಬ್ಬಕಾರೀತಿ ಪಠಮಂ ಉಪಕಾರಸ್ಸ ಕಾರಕೋ. ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದೀತಿ ತೇನ ಕತಂ ಞತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಕಾರಕೋ. ತೇಸು ಪುಬ್ಬಕಾರೀ ‘ಇಣಂ ದೇಮೀ’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಕಾರಕೋ ‘ಇಣಂ ಜೀರಾಪೇಮೀ’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಇಧ ವುತ್ತಂ. ಪುಗ್ಗಲಪಣ್ಣತ್ತಿಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ಪು. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೮೩) ಪನ –

‘‘ಪುಬ್ಬಕಾರೀತಿ ಪಠಮಮೇವ ಕಾರಕೋ. ಕತವೇದೀತಿ ಕತಂ ವೇದೇತಿ, ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ. ತೇ ಅಗಾರಿಯಾನಗಾರಿಯೇಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ. ಅಗಾರಿಕೇಸು ಹಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪುಬ್ಬಕಾರಿನೋ ನಾಮ, ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಪನ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಾ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ತೇಸಂ ಕುರುಮಾನಾ ಕತವೇದಿನೋ ನಾಮ. ಅನಗಾರಿಯೇಸು ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಪುಬ್ಬಕಾರಿನೋ ನಾಮ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಾ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ಚ ತೇಸಂ ಕುರುಮಾನಾ ಕತವೇದಿನೋ ನಾಮ. ತೇಸಂ ಆವಿಭಾವತ್ಥಾಯ ಉಪಜ್ಝಾಯಪೋಸಕಸೋಣತ್ಥೇರಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಿ ಕಥೇತಬ್ಬಾನಿ.

‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ – ಪರೇನ ಅಕತೇಯೇವ ಉಪಕಾರೇ ಅತ್ತನಿ ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಾರಕೋ ಪುಬ್ಬಕಾರೀ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚೇವ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಚ. ಸೋ ದುಲ್ಲಭೋ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಭಿಭೂತತ್ತಾ. ಪರೇನ ಕತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಸ್ಸ ಅನುರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಂ ¶ ಅತ್ತನಿ ¶ ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಉಪಕಾರತೋ ಜಾನನ್ತೋ ವೇದಿಯನ್ತೋ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದೀ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಾತಾಪಿತುಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ. ಸೋಪಿ ದುಲ್ಲಭೋ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಭಿಭೂತತ್ತಾ. ಅಪಿಚ ಅಕಾರಣವಚ್ಛಲೋ ಪುಬ್ಬಕಾರೀ, ಸಕಾರಣವಚ್ಛಲೋ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದೀ. ‘ಕರಿಸ್ಸತಿ ಮೇ’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾರಣನಿರಪೇಕ್ಖಕಿರಿಯೋ ಪುಬ್ಬಕಾರೀ, ‘ಕರಿಸ್ಸತಿ ಮೇ’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾರಣಸಾಪೇಕ್ಖಕಿರಿಯೋ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದೀ. ತಮೋಜೋತಿಪರಾಯಣೋ ಪುಬ್ಬಕಾರೀ, ಜೋತಿಜೋತಿಪರಾಯಣೋ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದೀ. ದೇಸೇತಾ ಪುಬ್ಬಕಾರೀ, ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಾ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದೀ. ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪುಬ್ಬಕಾರೀ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಕಾರಣೇನ ವಿನಾ ಪವತ್ತಹಿತಚಿತ್ತೋ ಅಕಾರಣವಚ್ಛಲೋ. ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಪಯೋಜನಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ‘‘ಕರಿಸ್ಸತಿ ಮೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಗಹಿತಂ ತಾದಿಸಂ ಕತಂ ಉಪಾದಾಯ ಕತಞ್ಞೂ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಪುಬ್ಬಕಾರೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಕರಿಸ್ಸತಿ ಮೇತಿ ಏವಮಾದಿಕಾರಣಸಾಪೇಕ್ಖಕಿರಿಯೋ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಮೋಜೋತಿಪರಾಯಣೋ ಪುಞ್ಞಫಲಾನಿ ಅನುಪಜೀವನ್ತೋ ಏವ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಕಾರೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಪುಞ್ಞಫಲಂ ಉಪಜೀವನ್ತೋ ಹಿ ಕತಞ್ಞುಪಕ್ಖೇ ತಿಟ್ಠತಿ.

೧೨೧. ತತಿಯೇ ತಿತ್ತೋತಿ ಸುಹಿತೋ ಪರಿಯೋಸಿತೋ ನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚತಾಯ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕೋ. ಗುಣಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಯಾವದತ್ಥೋ ಇಧ ತಿತ್ತೋ ವುತ್ತೋ. ತಪ್ಪೇತಾತಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತಿತ್ತಿಕರೋ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಚ ತಥಾಗತಸಾವಕೋ ಚ ಖೀಣಾಸವೋ ತಿತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಯಂ ತಿತ್ತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ, ಅಞ್ಞಂ ಪನ ತಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಅಭಿಸಮಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಸಾವಕಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಾ ನ ಅತ್ತನೋ ವಚನಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ವಚನಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ, ಸೋತುಂ ನಿಸಿನ್ನಪರಿಸಾಪಿ – ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ನ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಕರೋತಿ. ಇತಿ ಸೋ ಚಿತ್ತೀಕಾರೋ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋವ ತಪ್ಪೇತಾ ನಾಮ. ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ನಾಮ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ದೇಥಾ’’ತಿ ರಞ್ಞಾ ಆಣತ್ತೇ ¶ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾವ ತತ್ಥ ದಾಯಕೋ. ಯೇಹಿಪಿ ಲದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ತೇ ‘‘ರಞ್ಞಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಠಾನನ್ತರಂ ದಿನ್ನಂ, ಇಸ್ಸರಿಯವಿಭವೋ ದಿನ್ನೋ’’ತ್ವೇವ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನ ‘‘ರಾಜಪುರಿಸೇಹೀ’’ತಿ ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೨೨. ಚತುತ್ಥೇ ದುತ್ತಪ್ಪಯಾತಿ ಅತಪ್ಪಯಾ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ತಪ್ಪೇತುಂ. ಯೋ ಹಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲಂ ವಾ ಞಾತಿಕುಲಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸಮಾನೋ ಚೀವರೇ ಜಿಣ್ಣೇ ತೇಹಿ ದಿನ್ನಂ ಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ¶ . ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಿನ್ನಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪತೇವ. ಯೋ ಚ ತೇನೇವ ನಯೇನ ಲದ್ಧಂ ಲದ್ಧಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಪರಸ್ಸ ದೇತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಲದ್ಧಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಕರೋತಿ. ಇಮೇ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸಕಟೇಹಿಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪನೇನ್ತೇನ ತಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ದುತ್ತಪ್ಪಯಾ.

೧೨೩. ಪಞ್ಚಮೇ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಕತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ನ ದೇತಿ, ಅತಿರೇಕೇ ಪನ ಸತಿ ನ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಪರಸ್ಸ ದೇತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂಯೇವ ಪರೇಸಂ ನ ದೇತೀ’’ತಿಆದಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲಾ ವಾ ಞಾತಿಕುಲಾ ವಾ ಜಿಣ್ಣಚೀವರೋ ಸಾಟಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ನ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಅಗ್ಗಳಂ ದತ್ವಾ ಪಾರುಪನ್ತೋಪಿ ಪುನಪಿ ದಿಯ್ಯಮಾನೇ ಸಹಸಾ ನಪ್ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯೋ ಚ ಲದ್ಧಂ ಲದ್ಧಂ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಪರೇಸಂ ನ ದೇತಿ. ಇಮೇ ದ್ವೇಪಿ ಸುಖೇನ ಸಕ್ಕಾ ತಪ್ಪೇತುನ್ತಿ ಸುತಪ್ಪಯಾ’’ತಿ.

೧೨೪-೧೨೭. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಆಸಾದುಪ್ಪಜಹವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೩೧. ಸದ್ಧೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು. ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಹಿ ಸದಿಸಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ಸೋ ಯೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತಾ, ತೇ ಗುಣೇ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾದಿಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಇತೋ ಉತ್ತರಿ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಮಿಚ್ಛಾ ಪತ್ಥೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾನಂ ಯೇ ಪಞ್ಞಾದಯೋ ಗುಣಾ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಮಿಚ್ಛಾ ಪತ್ಥೇಯ್ಯ. ಅಗ್ಗಸಾವಕಗುಣಪರಮಾ ಹಿ ಸಾವಕಗುಣಮರಿಯಾದಾ. ತೇಸಂ ಸಾವಕಗುಣಾನಂ ¶ ಯದಿದಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಗುಣಾ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಸಾವಕಗುಣಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಪತ್ಥಿತತ್ತಾ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೧೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಯಸ್ಸ ಗುಣಾ ಖತಾ ಉಪಹತಾ ಚ, ಸೋ ಖತೋ ಉಪಹತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗುಣಾನಂ ಖತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ಖತತ್ತಾತಿ ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ಉಪಹತತ್ತಾತಿ ನಟ್ಠತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಛಿನ್ನಗುಣಂ ನಟ್ಠಗುಣನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಅಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಪಸವೋ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಸವತೀತಿ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನನುಪವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಞಾಣೇನ ಅನೋಗಾಹೇತ್ವಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಛಟ್ಠಾದೀನಿ ಚ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನೇವ.

೧೪೨. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ದೀಯತೀತಿ ದಾನಂ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ದೀಯತಿ ಅನೇನಾತಿ ವಾ ದಾನಂ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಯಂ ದುವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಯ್ಯನಕವಸೇನ ದಾನಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ದಿಯ್ಯನಕವಸೇನಾತಿ ದಾತಬ್ಬವಸೇನ. ಅಮತಪತ್ತಿಪಟಿಪದನ್ತಿ ಅಮತಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಂ.

೧೪೩-೧೫೧. ದುತಿಯಾದೀನಿ ಚ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನೇವ.

೧೫೨. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಆಮಿಸಸ್ಸ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಅಲಾಭೇನ ಅತ್ತನೋ ಪರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಸ್ಸ ಛಿದ್ದಸ್ಸ ವಿವರಸ್ಸ ಭೇದಸ್ಸ ಸನ್ಥರಣಂ ಪಿದಹನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಂ ಸನ್ಥಾರೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ ಅಲಬ್ಭಮಾನೇನ ಆಮಿಸೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಛಿದ್ದೋ. ತಸ್ಸ ತಂ ಛಿದ್ದಂ ಯಥಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ¶ , ಏವಂ ಪೀಠಸ್ಸ ವಿಯ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣೇನ ಆಮಿಸೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಚ ಸನ್ಥರಣಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಂ ಸನ್ಥಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಆಮಿಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಆಮಿಸಸನ್ಥಾರೋ ನಾಮ. ತಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಭಿಕ್ಖುಗತಿಕಸ್ಸ ¶ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಚೋರಾನಞ್ಚ ಅಗ್ಗಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಆಮಸಿತ್ವಾ ದಿನ್ನೇಹಿ ರಾಜಾನೋ ಚ ಚೋರಾ ಚ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಜೀವಿತಕ್ಖಯಮ್ಪಿ ಪಾಪೇನ್ತಿ. ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ದಿನ್ನೇನ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಚೋರನಾಗವತ್ಥುಆದೀನಿ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥೂನಿ ಕಥೇತಬ್ಬಾನಿ. ತಾನಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾರಾ. ೧೮೫) ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉದ್ದೇಸದಾನಂ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ ಧಮ್ಮಕಥಾಕಥನನ್ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಧಮ್ಮಸನ್ಥಾರೋ ನಾಮ.

೧೫೩-೧೬೩. ದುತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೧೬೪. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ‘‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪವತ್ತಂ, ಇತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಂ ಮಜ್ಝೇ ಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಹ ಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಅಪ್ಪನಾಪರಿಚ್ಛೇದಪ್ಪಜಾನನಾ ಪಞ್ಞಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಕುಸಲತಾ. ವುಟ್ಠಾನೇ ಕುಸಲಭಾವೋ ವುಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾ. ಪಗೇವ ವುಟ್ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೧೬೫. ದುತಿಯೇ ಉಜುನೋ ಭಾವೋ ಅಜ್ಜವಂ, ಅಜಿಮ್ಹತಾ ಅಕುಟಿಲತಾ ಅವಙ್ಕತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೪೬) ವುತ್ತಂ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಜ್ಜವೋ? ಯಾ ಅಜ್ಜವತಾ ಅಜಿಮ್ಹತಾ ಅಕುಟಿಲತಾ ಅವಙ್ಕತಾ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಜ್ಜವೋ’’ತಿ. ಅನಜ್ಜವಞ್ಚ ಅಜ್ಜವಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಗೋಮುತ್ತವಙ್ಕತಾ, ಚನ್ದಲೇಖಾವಙ್ಕತಾ, ನಙ್ಗಲಕೋಟಿವಙ್ಕತಾತಿ ಹಿ ತಯೋ ಅನಜ್ಜವಾ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಠಮವಯೇ ಮಜ್ಝಿಮ-ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಚ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಅನೇಸನಾಸು ಛಸು ಚ ಅಗೋಚರೇಸು ಚರತಿ, ಅಯಂ ಗೋಮುತ್ತವಙ್ಕತಾ ನಾಮ, ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಙ್ಕಭಾವತೋ. ಏಕೋ ಪಠಮವಯೇ ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಚ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಪೂರೇತಿ, ಲಜ್ಜೀ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಪುರಿಮಸದಿಸೋ, ಅಯಂ ಚನ್ದಲೇಖಾವಙ್ಕತಾ ನಾಮ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಜ್ಝಟ್ಠಾನೇ ¶ ವಙ್ಕಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ. ಏಕೋ ಪಠಮವಯೇಪಿ ಮಜ್ಝಿಮವಯೇಪಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಪೂರೇತಿ, ಲಜ್ಜೀ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಪುರಿಮಸದಿಸೋ, ಅಯಂ ನಙ್ಗಲಕೋಟಿವಙ್ಕತಾ ನಾಮ, ಪರಿಯೋಸಾನೇ ವಙ್ಕಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ. ಏಕೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ವಙ್ಕತಂ ಪಹಾಯ ತೀಸು ವಯೇಸು ¶ ಪೇಸಲೋ ಲಜ್ಜೀ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಯೋ ಸೋ ಉಜುಭಾವೋ, ಇದಂ ಅಜ್ಜವಂ ನಾಮ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಜುಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ.

ಮದ್ದವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಲಜ್ಜವ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ. ಏವಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಲಜ್ಜವೋ? ಯೋ ಹಿರೀಯತಿ ಹಿರೀಯಿತಬ್ಬೇನ ಹಿರೀಯತಿ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಲಜ್ಜವೋ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಲಜ್ಜಿಭಾವೋ ಲಜ್ಜವಂ ನಾಮ. ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಚನಂ – ಲಜ್ಜತೀತಿ ಲಜ್ಜೋ, ಹಿರಿಮಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಲಜ್ಜವಂ, ಹಿರೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲಜ್ಜಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಲಜ್ಜೀ ಯಥಾ ‘‘ಮಾಲೀ ಮಾಯೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಲಜ್ಜಿಭಾವೋ, ಸಾ ಏವ ಲಜ್ಜಾ.

೧೬೬. ತತಿಯೇ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿವಾಸನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಖಮನಂ. ತಞ್ಹಿ ಪರೇಸಂ ದುಕ್ಕಟಂ ದುರುತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿವಿರೋಧಾಕರಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸನತೋ ‘‘ಅಧಿವಾಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಧಿವಾಸನಲಕ್ಖಣಾ ಖನ್ತಿ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ. ಸುಚಿಸೀಲತಾ ಸೋರಚ್ಚಂ. ಸಾ ಹಿ ಸೋಭನಕಮ್ಮರತತಾ. ಸುಟ್ಠು ವಾ ಪಾಪತೋ ಓರತಭಾವೋ ವಿರತತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುರತಭಾವೋ’’ತಿ. ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೪೯) –

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸೋರಚ್ಚಂ? ಯೋ ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋರಚ್ಚಂ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸೋರಚ್ಚ’’ನ್ತಿ – ಆಗತೋ.

೧೬೭. ಚತುತ್ಥೇ ಸಖಿಲೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಣ್ಹವಾಚೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಾಖಲ್ಯಂ, ಸಣ್ಹವಾಚತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಣ್ಹವಾಚಾವಸೇನ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಭಾವೋ’’ತಿ. ಸಣ್ಹವಾಚಾವಸೇನ ಹಿ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ನಾಮ ಸಣ್ಹವಾಚತಾ. ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ. ಸ. ೧೩೫೦) –

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಾಖಲ್ಯಂ? ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ಅಣ್ಡಕಾ ಕಕ್ಕಸಾ ಪರಕಟುಕಾ ಪರಾಭಿಸಜ್ಜನೀ ಕೋಧಸಾಮನ್ತಾ ಅಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾ, ತಥಾರೂಪಿಂ ¶ ವಾಚಂ ಪಹಾಯ ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ನೇಲಾ ಕಣ್ಣಸುಖಾ ಪೇಮನೀಯಾ ಹದಯಙ್ಗಮಾ ಪೋರೀ ಬಹುಜನಕನ್ತಾ ಬಹುಜನಮನಾಪಾ, ತಥಾರೂಪಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತಿ, ಯಾ ತತ್ಥ ಸಣ್ಹವಾಚತಾ ಸಖಿಲವಾಚತಾ ಅಫರುಸವಾಚತಾ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಖಲ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಅಣ್ಡಕಾತಿ ಸದೋಸೇ ಸವಣೇ ರುಕ್ಖೇ ನಿಯ್ಯಾಸಪಿಣ್ಡೋ, ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಾದೀನಿ ವಾ ಉಟ್ಠಿತಾನಿ ಅಣ್ಡಕಾನೀತಿ ¶ ವದನ್ತಿ, ಫೇಗ್ಗುರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ಕುಥಿತಸ್ಸ ಅಣ್ಡಾನಿ ವಿಯ ಉಟ್ಠಿತಾ ಚುಣ್ಣಪಿಣ್ಡಿಯೋ ವಾ ಗಣ್ಠಿಯೋ ವಾ ಅಣ್ಡಕಾ. ಇಧ ಪನ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಕಕ್ಕಸಾದಿಸಭಾವತೋ ಕಣ್ಟಕಪ್ಪಟಿಭಾಗೇನ ವಾಚಾ ಅಣ್ಡಕಾತಿ ವುತ್ತಾ. ಪದುಮನಾಳಂ ವಿಯ ಸೋತಂ ಘಂಸಯಮಾನಾ ಪವಿಸನ್ತೀ ಕಕ್ಕಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಕೋಧೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತಾ ಕೋಧಸಾಮನ್ತಾ. ಪುರೇ ಸಂವದ್ಧನಾರೀ ಪೋರೀ. ಸಾ ವಿಯ ಸುಕುಮಾರಾ ಮುದುಕಾ ವಾಚಾ ಪೋರೀ ವಿಯಾತಿ ಪೋರೀ. ಸಣ್ಹವಾಚತಾತಿಆದಿನಾ ತಂ ವಾಚಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

೧೬೮. ಪಞ್ಚಮೇ ‘‘ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಇಧ ವುತ್ತಂ, ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೦೪) ಪನ ‘‘ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಕರುಣಾಪಿ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ (ವಿಭ. ೧೮೨) ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅವಿಹಿಂಸಾ? ಯಾ ಸತ್ತೇಸು ಕರುಣಾ ಕರುಣಾಯನಾ ಕರುಣಾಯಿತತ್ತಂ ಕರುಣಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಿಹಿಂಸಾ’’ತಿ ಆಗತಂ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಯಾ ಕಾಚಿ ಕರುಣಾ ‘‘ಕರುಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಕರುಣಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾವ.

ಸುಚಿಸದ್ದತೋ ಭಾವೇ ಯಕಾರಂ ಇಕಾರಸ್ಸ ಚ ಉಕಾರಾದೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋಚಬ್ಯಂ ಸುಚಿಭಾವೋ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೋಚಬ್ಯನ್ತಿ ಸೀಲವಸೇನ ಸುಚಿಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ. ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೦೪) ಪನ ‘‘ಸೋಚೇಯ್ಯನ್ತಿ ಮೇತ್ತಾಯ ಚ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಸುಚಿಭಾವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸೋಚಬ್ಯಂ? ಯಾ ಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಿ ಮೇತ್ತಾಯನಾ ಮೇತ್ತಾಯಿತತ್ತಂ ಮೇತ್ತಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋಚಬ್ಯ’’ನ್ತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಮೇತ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಾ ಕಾಚಿ ಮೇತ್ತಾ ವುತ್ತಾ, ಮೇತ್ತಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾವ.

೧೬೯-೧೭೧. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಅಟ್ಠಮಾನಿ ¶ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನೇವ.

೧೭೨. ನವಮೇ ಕಾಮಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಥಿರಭಾವೋಪಿ ಬಲಟ್ಠೋ ಏವ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಪನ ಅಕಮ್ಪನೀಯತಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಬಲಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚೇ ಅಕಮ್ಪನೇನಾ’’ತಿಆದಿ.

೧೭೩. ದಸಮೇ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಸಮನತೋ ಸಮಥೋ, ಸಮಾಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಥೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ. ಅನಿಚ್ಚಾದಿನಾ ವಿವಿಧೇನಾಕಾರೇನ ದಸ್ಸನತೋ ಪಸ್ಸನತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಪಞ್ಞಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಾಹಕಞಾಣ’’ನ್ತಿ.

೧೭೪. ಏಕಾದಸಮೇ ¶ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯನ್ತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಭೇದಕರೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ. ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದೂಸಿಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ.

೧೭೫. ದ್ವಾದಸಮೇ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ತಸ್ಸ ಅನೂನತಾಪತ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ. ಪರಿಪೂರಣತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಸಮ್ಪದಾಸದ್ದೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲತಾ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪದಾತಿ ಅತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿಆದಿಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಾರಿಪೂರಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ. ತಞ್ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ’’ತಿ.

೧೭೬. ತೇರಸಮೇ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಸೀಲಂ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಉಪರಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ವಿಸುದ್ಧಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುವಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹಿ ಸೀಲಂ ತಸ್ಸಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಕನ್ತಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಉಪರಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಮ್ಪಾಪಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ. ಸ. ೧೩೭೨) ಪನಾಯಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ? ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಭತ್ತಾ.

ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸನಞಾಣಂ ದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿ, ಪರಮತ್ಥವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಾಪೇತುಂ ಉಪನೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಾದಿ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾ…ಪೇ… ಪಞ್ಚವಿಧಾಪಿ ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ದಸ್ಸನನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಾಯ ¶ ಪರಮತ್ಥವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಪಾಪಿಕಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ. ಸ. ೧೩೭೩) ಪನಾಯಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ? ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ, ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಂ ಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಞಾಣಂ, ಫಲಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ಇದಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ನೋ ಸಕಂ, ಇದಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಸಕನ್ತಿ ಏವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಜಾನನಞಾಣಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ. ತಿವಿಧದುಚ್ಚರಿತಞ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಮ್ಪಿ ಪರೇನ ಕತಮ್ಪಿ ನೋ ಸಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ಅತ್ಥಭಞ್ಜನತೋ, ಸುಚರಿತಂ ಸಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಜನನತೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಪನ ವಚೀಸಚ್ಚಞ್ಚ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಞ್ಚ ನ ವಿಲೋಮೇತೀತಿ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಞಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಹಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಂ ಆರಮ್ಭಕಾಲೇ ¶ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ವಚೀಸಚ್ಚಞ್ಚ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ತಥೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತೋ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ನ ವಿಲೋಮೇತಿ ನ ವಿರಾಧೇತಿ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸಮ್ಪಾಪನತೋ.

೧೭೭. ಚುದ್ದಸಮೇ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ವುತ್ತಾ. ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯಂ. ತೇನೇವ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೦೪) ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಕಥಿತಂ. ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಞಾಣಭೂತಂ ದಸ್ಸನಂ. ತೇನ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗಂ ವದತಿ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತವೀರಿಯಮಾಹ. ಅಪಿಚ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯಂ. ತೇನೇವ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಪಿಚ ಪುರಿಮಪದೇನ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮಪದೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠೀವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಾದಿಸಙ್ಖಾತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ವುತ್ತಾ. ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಯೋ ಚೇತಸಿಕೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋತಿ. ಅಯಮೇವ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮೇತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಹಿ ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ ಖೋ ಪನಾತಿ ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ…ಪೇ… ಅಮೋಹೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಯೋ ಚೇತಸಿಕೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ’’ತಿ ಏವಮಯಂ ದುಕೋ ವಿಭತ್ತೋ. ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೭೪) ‘‘ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾತಿಆದೀಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಾದೀನೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ. ‘ಯೋ ಚೇತಸಿಕೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ’ತಿಆದೀಹಿ ¶ ಪದೇಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ವೀರಿಯಂ ಗಹಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಲೋಕಿಯಟ್ಠಾನೇ ಲೋಕಿಯಂ, ಲೋಕುತ್ತರಟ್ಠಾನೇ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಇಧಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾ ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಪಞ್ಚವಿಧಾಪಿ ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ‘‘ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ತಂತಂಭಾಣಕಾನಂ ಮತಭೇದೇನಾಯಂ ವಣ್ಣನಾಭೇದೋತಿ ನ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರೋಧೋ ಸಙ್ಕಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುರೂಪತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ. ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾತಿ ಅನುರೂಪದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪ್ಪಕಾರದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಪಧಾನಾನುರೂಪದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಪ್ಪವತ್ತಕಿರಿಯಸ್ಸ ವಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣಯನ್ತಿ.

೧೭೮. ಪನ್ನರಸಮೇ ¶ ಸಮತ್ತಂ ತುಸ್ಸನಂ ತಿತ್ತಿ ಸನ್ತುಟ್ಠಿ, ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತುಟ್ಠೀತಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿ, ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ. ಯಾ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಕಮ್ಯತಾ, ತಸ್ಸಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಾಯ ಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸೀಲಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಝಾನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭತಿ, ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಅರಹತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ವೋಸಾನಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ‘‘ಅಲಮೇತ್ತಾವತಾ ಕತಮೇತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಭಾವೋ’’ತಿ. ತತ್ರ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಂ ವಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಪ್ಪಟಿವಾನಿತಾ ಚ ಪಧಾನಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ ನ ವಿಭತ್ತಂ.

೧೭೯. ಸೋಳಸಮೇ ಮುಟ್ಠಾ ನಟ್ಠಾ ಸತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಭಾವೋ’’ತಿ. ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಭಾವೋತಿ ಚ ಸತಿಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಧಮ್ಮೋ, ನ ಸತಿಯಾ ಅಭಾವಮತ್ತಂ. ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ? ಯಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅದಸ್ಸನಂ…ಪೇ… ಅವಿಜ್ಜಾಲಙ್ಘೀ ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಮೂಲ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೫೭) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯೇವ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಜ್ಜಾಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಜ್ಜಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬತೋ, ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ¶ . ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಸತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞಾಣಭಾವೋ’’ತಿ.

೧೮೦. ಸತ್ತರಸಮೇ ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀತಿ ಉದಕೇ ಲಾಬು ವಿಯ ಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಿಲವಿತ್ವಾ ವಿಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಓಗಾಹತಿ, ತಂ ಪಿಲಾಪನಂ. ನ ಪಿಲಾಪನಂ ಅಪಿಲಾಪನಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಸಭಾವೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ.

ಸಮಾಪತ್ತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೮೧. ಇತೋ ಪರೇಸು ಕೋಧವಗ್ಗಾದೀಸು ಉಪನನ್ಧನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಕುಜ್ಝನವಸೇನ ‘‘ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮಂ ಅವಧಿ ¶ ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೩, ೪) ಚಿತ್ತಪರಿಯೋನನ್ಧನಲಕ್ಖಣೋ. ಪುಬ್ಬಕಾಲಿಕಂ ಕೋಧಂ ಉಪನಯ್ಹತಿ ಬನ್ಧತಿ, ಕುಜ್ಝನಾಕಾರಂ ಪಬನ್ಧತಿ ಘಟೇತಿ. ಆಘಾತವತ್ಥುನಾ ಚಿತ್ತಂ ಬನ್ಧನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಅಪರಕಾಲೋ ಕೋಧೋ ಉಪನಾಹೋ. ಸುಟ್ಠು ಕತಂ ಕಾರಣಂ ಉಪಕಾರೋ ಸುಕತಕಾರಣಂ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಾರಿತಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಗುಣಸ್ಸ ಮಕ್ಖನಂ ಉದಕಪುಞ್ಛನಿಯಾ ವಿಯ ಸರೀರಾನುಗತಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಛನಂ ವಿನಾಸನಂ ಲಕ್ಖಣಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಸುಕತಕರಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಪರೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಮಕ್ಖನಟ್ಠೇನ ಮಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬಹುಸ್ಸುತೇಪಿ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿಂಸು, ‘‘ಈದಿಸಸ್ಸ ಚ ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಅನಿಯತಾ ಗಹಿತಾ, ತವ ಚ ಮಮ ಚ ಕೋ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಯುಗಗ್ಗಾಹೀ ಪಲಾಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ಪಲಾಸೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯುಗಗ್ಗಾಹೋ ನಾಮ ಸಮಧುರಗ್ಗಾಹೋ, ಅಸಮಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನಂ. ಪಲಾಸತೀತಿ ಪಲಾಸೋ, ಪರೇಸಂ ಗುಣೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ದನ್ತೇಹಿ ವಿಯ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ಸಮೇ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಸೂಯನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಪರೇಸಂ ಸಕ್ಕಾರಾದೀನಿ ಖಿಯ್ಯನಲಕ್ಖಣಾ. ಮಚ್ಛೇರಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಚ್ಛರಿಯಂ. ತಞ್ಚ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಮಚ್ಛೇರಭಾವೋ ಮಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತಿ. ಮಚ್ಛರಾಯನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವೇ ಅಸಹನಲಕ್ಖಣಂ. ಕತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಕತಪಾಪಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾ. ಕೇರಾಟಿಕಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸಾಠೇಯ್ಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕೇರಾಟಿಕಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಠೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ತನೋ ಪವೇದನಪುಗ್ಗಲೋ ಕೇರಾಟಿಕೋ ನೇಕತಿಕವಾಣಿಜೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಕೇರಾಟಿಕೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಆನನ್ದಮಚ್ಛೋ ವಿಯ ಹೋತಿ.

೧೮೭. ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏವಂ ನಿರಯೇತಿ ಯಥಾ ಆಭತಂ ಕಞ್ಚಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋ, ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮುನಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ನಿರಯೇ ಠಪಿತೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೯೧-೨೦೦. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಡ್ಢಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ದುಕ್ಖವಡ್ಢಿಕಾ. ಯೇ ಹಿ ದುಕ್ಖಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಡ್ಢಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಸುಖವಡ್ಢಿಕಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೨೦೧. ಅತ್ಥವಸೇತಿ ¶ ವುದ್ಧಿವಿಸೇಸೇ ಆನಿಸಂಸವಿಸೇಸೇ. ತೇಸಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾರಣತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇ ಕಾರಣಾನಿ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ. ಅತ್ಥೋಯೇವ ವಾ ಅತ್ಥವಸೋ, ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ ದ್ವೇ ಕಾರಣಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಫಲಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ವಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸೋ, ಕಾರಣನ್ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ‘‘ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಧಮ್ಮಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ಏವಮಿಧಾಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಏಕೋ ಪದೇಸೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಠಪಿತೋ’’ತಿ.

ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠು ನಾಮ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುಭಾವೋ ‘‘ಸುಟ್ಠು ದೇವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೩೯) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಯ ‘‘ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಭಾವೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುಭಾವಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂ ನಾಮ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲಾ. ಯೇ ಮಙ್ಕುತಂ ಆಪಾದಿಯಮಾನಾಪಿ ದುಕ್ಖೇನ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ವಾ ಕತ್ವಾ ವಾ ¶ ನ ಲಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸಂ ನಿಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ. ತೇ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅಸತಿ ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ, ಕಿಂ ಸುತಂ, ಕಿಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ, ಕತರಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಕತಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ರೋಪೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಠೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಪನ ಸತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಘೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ.

ಪೇಸಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯಾತಿ ಪೇಸಲಾನಂ ಪಿಯಸೀಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಾಯ. ಪಿಯಸೀಲಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ವೇಲಂ ಮರಿಯಾದಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಘಟಮಾನಾ ಕಿಲಮನ್ತಿ, ಉಬ್ಬಾಳ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಂ ಪನ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ವೇಲಂ ಮರಿಯಾದಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಘಟೇನ್ತಾ ನ ಕಿಲಮನ್ತಿ, ನ ಉಬ್ಬಾಳ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ತೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪ್ಪಞ್ಞಾಪನಾ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ಯೋ ವಾ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹೋ, ಸ್ವೇವ ಏತೇಸಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಉಪೋಸಥೋ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪವಾರಣಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಸಾಮಗ್ಗೀ ನ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ಅನೇಕಗ್ಗಾ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಅನುಯುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ದುಸ್ಸೀಲೇಸು ಪನ ನಿಗ್ಗಹಿತೇಸು ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಯಂ ಉಪದ್ದವೋ ನ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪೇಸಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಫಾಸು ವಿಹರನ್ತಿ. ಏವಂ ‘‘ಪೇಸಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಿಧಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ನ ¶ ವೋ ಅಹಂ, ಚುನ್ದ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂಯೇವ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೮೨) ಏತ್ಥ ವಿವಾದಮೂಲಭೂತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗತಾ.

‘‘ಯೇನ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ;

ಯಕ್ಖತ್ತಂ ಯೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ ಅಬ್ಬಜೇ;

ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ವಿನಳೀಕತಾ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೪.೩೬) –

ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ. ಇಧ ಪನ ಪರೂಪವಾದವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಧಬನ್ಧನಾದಯೋ ಚೇವ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಭೂತಾ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಉಪದ್ದವಾ ಆಸವಾತಿ ಆಹ – ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವೀತಿಕ್ಕಮಪಚ್ಚಯಾ ಪಟಿಲದ್ಧಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಯದಿ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ, ತತೋ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸೇವನಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಹೇತು ಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ ಪರೂಪವಾದಾದಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಅನತ್ಥಾ, ಯೇ ಚ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಮೇವ ¶ ನಿರಯಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಿವಸೇನ ಮಹಾದುಕ್ಖಾನುಭವನಪ್ಪಕಾರಾ ಅನತ್ಥಾ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋ, ತತ್ಥ ಭವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ. ಸಮ್ಪರೇತಬ್ಬತೋ ಪೇಚ್ಚ ಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಪರಾಯೋ, ಪರಲೋಕೋ, ತತ್ಥ ಭವಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ.

ಅಕುಸಲವೇರಾನನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಞ್ಚದುಚ್ಚರಿತಾನಂ. ತಾನಿ ವೇರಕಾರಣತ್ತಾ ‘‘ವೇರಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ವೇರಾನಿ. ತೇ ಏವ ವಾ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ವಧಬನ್ಧನಾದಯೋ. ತೇಸಂ ಪಕ್ಖುಪಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯಾತಿ ತೇಸಂ ಪಾಪಿಚ್ಛಾನಂ ಪಕ್ಖುಪಚ್ಛೇದಾಯ ಗಣಭೋಜನಸದಿಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಪರಿಕ್ಖಕಜನಾನಂ. ತೇ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ವಾ ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ – ‘‘ಯಾನಿ ವತ ಲೋಕೇ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಾನಿ, ತೇಹಿ ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಆರಕಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ದುಕ್ಕರಂ ವತ ಕರೋನ್ತಿ, ಭಾರಿಯಂ ವತ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಪಸಾದಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಪೋತ್ಥಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕತವೇದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ. ಉಪರೂಪರಿಪಸಾದಭಾವಾಯಾತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ. ಯೇಪಿ ಹಿ ಸಾಸನೇ ಪಸನ್ನಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ, ತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ವಾ ಞತ್ವಾ ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ, ಅಯ್ಯಾ, ದುಕ್ಕರಕಾರಿನೋ, ಯೇ ಯಾವಜೀವಂ ಏಕಭತ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವಿನಯಸಂವರಂ ಅನುಪಾಲೇನ್ತೀ’’ತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸೀದನ್ತಿ.

ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ¶ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಮ್ಮೋತಿ ತಿವಿಧಸ್ಸಪಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ. ತತ್ಥ ಪಿಟಕತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ತೇರಸ ಧುತಗುಣಾ, ಚುದ್ದಸ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ, ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಮಹಾವತ್ತಾನಿ, ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾತಿ ಅಯಂ ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ಸೋ ಸಬ್ಬೋ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚ ತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗಞ್ಚ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸಪಿ ¶ ವಿನಯಸ್ಸಾತಿ ತದಙ್ಗವಿನಯಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ. ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೩೯) ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಸಂವರವಿನಯೋ ಚ ಪಹಾನವಿನಯೋ ಚ ಸಮಥವಿನಯೋ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿನಯೋ ಚಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ವಿನಯೋ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತೋ ಸುಪತ್ಥಮ್ಭಿತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಂವರವಿನಯೋತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ, ಸತಿಸಂವರೋ, ಞಾಣಸಂವರೋ, ಖನ್ತಿಸಂವರೋ, ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಸಂವರೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಂವರಣತೋ ಸಂವರೋ, ವಿನಯನತೋ ವಿನಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ, ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ, ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಮ್ಪಿ ಪಹಾನಂ ಯಸ್ಮಾ ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಹಾನಂ, ವಿನಯನಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಥವಿನಯೋತಿ ಸತ್ತ ಅಧಿಕರಣಸಮಥಾ. ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿನಯೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ಏವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಮ್ಭವತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿನಯೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ.

೨೦೨-೨೩೦. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಚಾತಿ ನಿದಾನಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾನಿಯತವಿತ್ಥಾರುದ್ದೇಸವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉದ್ದೇಸಾ. ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವುತ್ತೇಸು ಅನಿಯತುದ್ದೇಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಚತ್ತಾರೋ.

ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಭಗವಾ ಹಿ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ರತ್ತಪಂಸುಕೂಲನ್ತರತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಘೋಸಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖು, ಚರ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ ವದತಿ. ತಸ್ಸ ಸಹೇವ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ರುಹತಿ, ಭಣ್ಡು ಕಾಸಾವವಸನೋ ಹೋತಿ – ಏಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಅಂಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವಾಮಅಂಸಕೂಟೇ ಆಸತ್ತನೀಲುಪ್ಪಲವಣ್ಣಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತೋ.

‘‘ತಿಚೀವರಞ್ಚ ¶ ಪತ್ತೋ ಚ, ವಾಸಿ ಸೂಚಿ ಚ ಬನ್ಧನಂ;

ಪರಿಸ್ಸಾವನೇನ ಅಟ್ಠೇತೇ, ಯುತ್ತಯೋಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೧೫; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೯೪; ೨.೩೪೯; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪.೧೯೮; ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೪೫ ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ; ಅಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೨೭.ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨೦೬) –

ಏವಂ ¶ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ಸರೀರೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕೇಹಿಯೇವ ವಸ್ಸಸತಿಕತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನೋ ಬುದ್ಧಾಚರಿಯಕೋ ಬುದ್ಧುಪಜ್ಝಾಯಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ವನ್ದಮಾನೋಯೇವ ತಿಟ್ಠತಿ.

ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಓವಾದೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಓವಾದಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಸಾ ಚ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ತಿಬ್ಬಂ ಮೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ, ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೇಸು ನವೇಸು ಮಜ್ಝಿಮೇಸೂ’ತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮಿ ಕುಸಲೂಪಸಂಹಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ಓಹಿತಸೋತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ಸಾತಸಹಗತಾ ಚ ಮೇ ಕಾಯಗತಾಸತಿ ನ ವಿಜಹಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಇಮಿನಾ ಓವಾದಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಸೋಪಾಕಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಅನುಚಙ್ಕಮನ್ತಂ ಸೋಪಾಕಸಾಮಣೇರಂ ‘‘ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾತಿ ವಾ, ಸೋಪಾಕ, ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನತ್ಥಾ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ, ಉದಾಹು ಏಕತ್ಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ ದಸ ಅಸುಭನಿಸ್ಸಿತೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಕತಿವಸ್ಸೋಸಿ, ತ್ವಂ ಸೋಪಾಕಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ತವಸ್ಸೋಹಂ ಭಗವಾತಿ. ಸೋಪಾಕ, ತ್ವಂ ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹೇ ಬ್ಯಾಕಾಸೀತಿ ಆರದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅನುಜಾನಿ. ಅಯಂ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ.

ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಉಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತರಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಗರುಧಮ್ಮೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಗರುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಸಾ ಚ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ¶ . ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘತೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘತೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಮ್ಮೇಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಅಟ್ಠವಾಚಿಕೂಪಸಮ್ಪದಾ. ದೂತೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಅಡ್ಢಕಾಸಿಯಾ ಗಣಿಕಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ¶ ನವ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕತಮಾನಿ ನವ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ? ಓಸಾರಣಂ, ನಿಸ್ಸಾರಣಂ, ಉಪೋಸಥೋ, ಪವಾರಣಾ, ಸಮ್ಮುತಿ, ದಾನಂ, ಪಟಿಗ್ಗಹಂ, ಪಚ್ಚುಕ್ಕಡ್ಢನಂ, ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಞ್ಞೇವ ನವಮನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಿ ನವ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ, ಅನುಸಿಟ್ಠೋ ಸೋ ಮಯಾ, ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಆಗಚ್ಛಾಹೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೬) ಏವಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಓಸಾರಣಾ ಓಸಾರಣಾ ನಾಮ.

‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ, ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ, ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ, ಇಮಸ್ಸ ನೇವ ಸುತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ನೋ ಸುತ್ತವಿಭಙ್ಗೋ, ಸೋ ಅತ್ಥಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ. ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಇಮಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಉಬ್ಬಾಹಿಕವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಸ್ಸಾರಣಾ ನಿಸ್ಸಾರಣಾ ನಾಮ.

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ ಪನ್ನರಸೋ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮವಸೇನ ಠಪಿತಾ ಞತ್ತಿ ಉಪೋಸಥೋ ನಾಮ.

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಜ್ಜ ಪವಾರಣಾ ಪನ್ನರಸೀ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಪವಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವಾರಣಾಕಮ್ಮವಸೇನ ಠಪಿತಾ ಞತ್ತಿ ಪವಾರಣಾ ನಾಮ.

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಅನುಸಾಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಅನುಸಾಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಅನ್ತರಾಯಿಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಅನ್ತರಾಯಿಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೇನ ವಿನಯಂ ಪುಟ್ಠೋ ¶ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೇನ ವಿನಯಂ ಪುಟ್ಠೋ ¶ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಪರಂ ವಾ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ಠಪಿತಾ ಞತ್ತಿ ಸಮ್ಮುತಿ ನಾಮ.

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಇದಂ ಚೀವರಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಇಮಂ ಚೀವರಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ‘‘ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಇಮಂ ಚೀವರಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಚೀವರಪತ್ತಾದೀನಂ ದಾನಂ ದಾನಂ ನಾಮ.

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಭಿಕ್ಖು ಆಪತ್ತಿಂ ಸರತಿ ವಿವರತಿ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರೋತಿ ದೇಸೇತಿ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಪತಿಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ತೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ‘‘ಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ಆಮ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ. ‘‘ಆಯತಿಂ ಸಂವರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಪತ್ತಿಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹೋ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ ನಾಮ.

‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ, ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಆವಾಸಿಕಾ, ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇದಾನಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಮ, ಆಗಮೇ ಕಾಲೇ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ, ತೇ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾ ಕಲಹಕಾರಕಾ ಸಙ್ಘೇ ಅಧಿಕರಣಕಾರಕಾ ತಂ ಕಾಲಂ ಅನುವಸೇಯ್ಯುಂ, ಆವಾಸಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಬ್ಯತ್ತೇನ ಪಟಿಬಲೇನ ಆವಾಸಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಞಾಪೇತಬ್ಬಾ ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ, ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಆವಾಸಿಕಾ, ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇದಾನಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಮ, ಆಗಮೇ ಜುಣ್ಹೇ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಕತಾ ಪವಾರಣಾ ಪಚ್ಚುಕ್ಕಡ್ಢನಾ ನಾಮ.

ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಏಕಜ್ಝಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಬ್ಬಂ, ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಸಙ್ಘೋ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಣ್ಡನಜಾತಾನಂ ಕಲಹಜಾತಾನಂ ವಿವಾದಾಪನ್ನಾನಂ ವಿಹರತಂ ಬಹು ಅಸ್ಸಾಮಣಕಂ ಅಜ್ಝಾಚಿಣ್ಣಂ ಭಾಸಿತಪರಿಕ್ಕನ್ತಂ. ಸಚೇ ಮಯಂ ಇಮಾಹಿ ಆಪತ್ತೀಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮ, ಸಿಯಾಪಿ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಕಕ್ಖಳತ್ತಾಯ ವಾಳತ್ತಾಯ ಭೇದಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಇಮಂ ಅಧಿಕರಣಂ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೇನ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯ ಠಪೇತ್ವಾ ಥುಲ್ಲವಜ್ಜಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಗಿಹಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಿಣವತ್ಥಾರಕಸಮಥೇ ಕತಾ ಸಬ್ಬಪಠಮಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಞತ್ತಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ.

ಞತ್ತಿದುತಿಯಂ ¶ ಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕತಮಾನಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ? ಓಸಾರಣಂ ¶ , ನಿಸ್ಸಾರಣಂ, ಸಮ್ಮುತಿ, ದಾನಂ, ಉದ್ಧರಣಂ, ದೇಸನಂ, ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಸತ್ತಮನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ವಡ್ಢಸ್ಸ ಲಿಚ್ಛವಿನೋ ಪತ್ತನಿಕ್ಕುಜ್ಜನವಸೇನ ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಾರಣಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪತಉಕ್ಕುಜ್ಜನವಸೇನ ವುತ್ತಾ ಓಸಾರಣಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿ ತಿಚೀವರೇನ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸಮ್ಮುತಿ ಸನ್ಥತಸಮ್ಮುತಿ ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕಸೇನಾಸನಗ್ಗಾಹಾಪಕಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕ- ಚೀವರಪ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕ-ಚೀವರಭಾಜಕ-ಯಾಗುಭಾಜಕ-ಫಲಭಾಜಕ-ಖಜ್ಜಭಾಜಕ-ಅಪ್ಪಮತ್ತಕವಿಸ್ಸಜ್ಜಕ- ಸಾಟಿಯಗ್ಗಾಹಾಪಕ-ಪತ್ತಗ್ಗಾಹಾಪಕ-ಆರಾಮಿಕಪೇಸಕ-ಸಾಮಣೇರಪೇಸಕಸಮ್ಮುತೀತಿ ಏತಾಸಂ ಸಮ್ಮುತೀನಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಮುತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಠಿನಚೀವರದಾನಮತಕಚೀವರದಾನವಸೇನ ದಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಠಿನುದ್ಧಾರಣವಸೇನ ಉದ್ಧಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕುಟಿವತ್ಥುವಿಹಾರವತ್ಥುದೇಸನಾವಸೇನ ದೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಾ ಪನ ತಿಣವತ್ಥಾರಕಸಮಥೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಞತ್ತಿಞ್ಚ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಏಕೇಕಂ ಞತ್ತಿಞ್ಚಾತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಞತ್ತಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಏಕಾ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಏಕಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮವಾಚಾ ವುತ್ತಾ. ತಾಸಂ ವಸೇನ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕತಮಾನಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ? ಓಸಾರಣಂ, ನಿಸ್ಸಾರಣಂ, ಸಮ್ಮುತಿ, ದಾನಂ, ನಿಗ್ಗಹಂ, ಸಮನುಭಾಸನಂ, ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಸತ್ತಮನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ನಿಸ್ಸಾರಣಾ, ತೇಸಂಯೇವ ಚ ಕಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನ ಓಸಾರಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ಸಮ್ಮುತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪರಿವಾಸದಾನಮಾನತ್ತದಾನವಸೇನ ದಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮೂಲಾಯಪಟಿಕಸ್ಸನಕಮ್ಮವಸೇನ ನಿಗ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಉಕ್ಖಿತ್ತಾನುವತ್ತಕಾ, ಅಟ್ಠ ಯಾವತತಿಯಕಾ, ಅರಿಟ್ಠೋ, ಚಣ್ಡಕಾಳೀ ಚ ಇಮೇತೇ ಯಾವತತಿಯಕಾತಿ ಇಮಾಸಂ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಸಮನುಭಾಸನಾನಂ ವಸೇನ ಸಮನುಭಾಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಪಸಮ್ಪದಕಮ್ಮಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮವಸೇನ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಧಮ್ಮಸಮ್ಮುಖತಾತಿಆದೀಸು ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ, ಯೇನ ವಿನಯೇನ, ಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನ ಸಙ್ಘೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮಸಮ್ಮುಖತಾ, ವಿನಯಸಮ್ಮುಖತಾ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಸಮ್ಮುಖತಾ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಭೂತವತ್ಥು. ವಿನಯೋತಿ ಚೋದನಾ ಚೇವ ಸಾರಣಾ ಚ. ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ನಾಮ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ಚೇವ ಅನುಸಾವನಸಮ್ಪದಾ ಚ. ಯಾವತಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತಾ, ತೇ ಆಗತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಛನ್ದಾರಹಾನಂ ¶ ಛನ್ದೋ ಆಹಟೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾ ನಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸನ್ತಿ, ಅಯಂ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತಾ. ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಘೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಮುಖತಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಇತಿ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ದುಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾಯ ಅನುತ್ತಾನತ್ಥದೀಪನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

೧. ತಿಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಭಯನ್ತಿ ಭೀತಿ ಚೇತಸೋ ಬ್ಯಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ’’ತಿ. ಉಪದ್ದವೋತಿ ಅನ್ತರಾಯೋ. ತಸ್ಸ ಪನ ವಿಕ್ಖೇಪಕಾರಣತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನೇಕಗ್ಗತಾಕಾರೋ’’ತಿ. ಉಪಸಗ್ಗೋತಿ ಉಪಸಜ್ಜನಂ, ದೇವತೋಪಪೀಳಾದಿನಾ ಅಪ್ಪಟಿಕಾರವಿಘಾತಾಪತ್ತಿ. ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಕಾರಾಭಾವೇನ ವಿಹಞ್ಞಮಾನಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಓಸೀದನಕಾರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗನಾಕಾರೋ’’ತಿ. ಯಥಾವುತ್ತೇ ದಿವಸೇ ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸೂತಿ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಆಗನ್ತುಂ ನಿಯಮಿತದಿವಸೇ ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು. ದ್ವಾರೇ ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾತಿ ಬಹಿ ಅನಿಕ್ಖಮನತ್ಥಾಯ ದ್ವಾರೇ ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ.

ನಳೇಹಿ ¶ ಛನ್ನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾತಿ ನಳೇಹಿ ತಿಣಚ್ಛದನಸಙ್ಖೇಪೇನ ಉಪರಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ತೇಹಿಯೇವ ದಾರುಕುಟಿಕನಿಯಾಮೇನ ಪರಿತೋಪಿ ಛಾದಿತಾ. ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ತಿಣೇಹಿ ಛನ್ನತಂ ಸೇಸಸಮ್ಭಾರಾನಂ ರುಕ್ಖಮಯತಞ್ಚ ಅತಿದಿಸತಿ.

ವಿಧವಪುತ್ತೇತಿ ಅನ್ತಭಾವೋಪಲಕ್ಖಣಂ. ತೇ ಹಿ ನಿಪ್ಪಿತಿಕಾ ಅವಿನೀತಾ ಅಸಂಯತಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಿನೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೨. ದುತಿಯೇ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಬಾಲೋ ಅಯನ್ತಿ ಞಾಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ಕಮ್ಮಂ ಲಕ್ಖಣಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯದ್ವಾರಾದಿಪವತ್ತಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅಪದೀಯನ್ತಿ ದೋಸಾ ಏತೇನ ರಕ್ಖೀಯನ್ತಿ, ಲೂಯನ್ತಿ ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಾತಿ ಅಪದಾನಂ, ಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ, ಮಿಚ್ಛಾ ವಾ ಪವತ್ತಪ್ಪಯೋಗೋ. ತೇನ ಸೋಭತೀತಿ ಅಪದಾನಸೋಭನೀ ¶ . ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಅತ್ತನೋ ಚರಿತೇನೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚರಿಯಾಯ ಏವ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೩-೪. ತತಿಯೇ ಏತೇಹೀತಿ ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತಿತಾದೀಹಿ. ಏತೇನ ಲಕ್ಖಣಸದ್ದಸ್ಸ ಸರಣತ್ಥತಮಾಹ. ತಾನೇವಾತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಏವ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಬಾಲಸ್ಸ. ಬಾಲೋ ಅಯನ್ತಿ ನಿಮೀಯತಿ ಸಞ್ಜಾನೀಯತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಬಾಲನಿಮಿತ್ತಾನಿ. ಅಪದಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ವಿಖ್ಯಾತಂ ಕಮ್ಮಂ, ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತಿತಾದೀನಿ ಚ ಬಾಲೇ ವಿಖ್ಯಾತಾನಿ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವೇನ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಬಾಲಸ್ಸ ಅಪದಾನಾನೀ’’ತಿ. ಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ದುಟ್ಠಂ ದೂಸಿತಂ ಚಿನ್ತಿತಂ ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಂ, ತಂ ಚಿನ್ತೇತೀತಿ ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತೀ. ಲೋಭಾದೀಹಿ ದುಟ್ಠಂ ಭಾಸಿತಂ ಮುಸಾವಾದಾದಿಂ ಭಾಸತೀತಿ ದುಬ್ಭಾಸಿತಭಾಸೀ. ತೇಸಂಯೇವ ವಸೇನ ಕತ್ತಬ್ಬತೋ ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಂ ಕರೋತೀತಿ ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಕಾರೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ. ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನಾತಿ ‘‘ಬಾಲೋ ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಸ್ಸ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಅಯನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಲಕ್ಖೀಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಸ್ಸರಣೇನ. ಮನೋಸುಚರಿತಾದೀನಂ ವಸೇನಾತಿ ‘‘ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ಅನಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನವಸೇನ ¶ ಸುಚಿನ್ತಿತಮೇವ ಚಿನ್ತೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮನೋಸುಚರಿತಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸುಚರಿತಾನಂ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಚತುತ್ಥಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಚಿನ್ತೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫-೧೦. ಪಞ್ಚಮೇ ಕತಿ ನು ಖೋ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನೀತಿಆದಿ ಛಕ್ಕೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಏವಂ ಚಿನ್ತಿತನ್ತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಚಿನ್ತಿತಂ. ಅಪಞ್ಹಮೇವ ಪಞ್ಹನ್ತಿ ಕಥೇಸೀತಿ ಅಪಞ್ಹಮೇವ ಪಞ್ಹೋ ಅಯನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ದಸವಿಧಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಂ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾತಿ –

‘‘ಸಿಥಿಲಂ ¶ ಧನಿತಞ್ಚ ದೀಘರಸ್ಸಂ, ಗರುಕಂ ಲಹುಕಞ್ಚ ನಿಗ್ಗಹೀತಂ;

ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವವತ್ಥಿತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ದಸಧಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಭೇದೋ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೯೦; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೯೧; ಪರಿ. ಅಟ್ಠ. ೪೮೫; ವಿ. ಸಙ್ಗ. ಅಟ್ಠ. ೨೫೨) –

ಏವಂ ವುತ್ತಂ ದಸವಿಧಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಂ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ.

ತತ್ಥ ಠಾನಕರಣಾನಿ ಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖರಂ ಸಿಥಿಲಂ, ತಾನಿಯೇವ ಧನಿತಾನಿ ಅಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖರಂ ಧನಿತಂ. ದ್ವಿಮತ್ತಕಾಲಂ ದೀಘಂ, ಏಕಮತ್ತಕಾಲಂ ರಸ್ಸಂ. ಗರುಕನ್ತಿ ದೀಘಮೇವ, ಯಂ ವಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸಂಯೋಗಪರಂ ಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಲಹುಕನ್ತಿ ರಸ್ಸಮೇವ, ಯಂ ವಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಥೇರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಸಂಯೋಗಪರಂ ಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಿ ಯಂ ಕರಣಾನಿ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಸಾನುನಾಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಬನ್ಧನ್ತಿ ಯಂ ಪರಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ‘‘ತುಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವವತ್ಥಿತನ್ತಿ ಯಂ ಪರಪದೇನ ಅಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ತುಣ್ಹೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ಕರಣಾನಿ ಅನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಸಾನುನಾಸಿಕಂ ಅಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ದಸಧಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಭೇದೋತಿ ಏವಂ ಸಿಥಿಲಾದಿವಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಅಕ್ಖರುಪ್ಪಾದಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ದಸಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಭೇದೋ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಹಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಚ.

‘‘ಅಟ್ಠಾನಂ ¶ ಖೋ ಏತಂ, ಆವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ಪಞ್ಚಕೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿಆದಿ ಪನ ಛಕ್ಕೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಛಟ್ಠಾದೀಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಅಯೋನಿಸೋಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಞಾತೋಯೇವ ಪಞ್ಞಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾತೋ ಪಞ್ಞಾತೋ’’ತಿ. ಕಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮಿಕೇತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮಿಕೇ ಅಪ್ಪತಿರೂಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನಿ ಅನನುಲೋಮಿಕಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ಅನನುಲೋಮಿಕ’’ನ್ತಿ ಆಹ ¶ . ಸಾಸನಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಸಾಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಸನಂ ನ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ಅನನುಲೋಮಿಕನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗತೋ ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗಂ. ‘‘ವಿಯಪುಗ್ಗಲೇ’’ತಿ ಆಹಾತಿ ಲಿಙ್ಗಸಭಾಗೇಹಿ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಆಹ. ಉಮ್ಮಾದಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಸೀಲಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪಿಹಿತದ್ವಾರಗಬ್ಭೇ ಸಯನಪಿಟ್ಠೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭರಿಯಂ ಆರಬ್ಭ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಮೇತ್ತಾಮುಖೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ರಾಗೇನ ಅನ್ಧೀಕತೋ ಭರಿಯಾಯ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ದ್ವಾರಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಭಿತ್ತಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾಪಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮತಾಯ ಭಿತ್ತಿಂ ಪಹರನ್ತೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಭಿತ್ತಿಯುದ್ಧಮಕಾಸಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೧೨. ದುತಿಯೇ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಿಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಸಮನನ್ತರಮೇವ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ಸಮಾದಿನ್ನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಗ್ಗಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ¶ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಮಗ್ಗಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನೇವ ತೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತೇಹಿ ವಿನಾ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಪ್ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಸಿಖಾಪತ್ತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ಫಲಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಸಾತಿಸಯೋ ಅಸಮ್ಮೋಹೋತಿ ‘‘ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಾಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಜಾನನಾ ಪನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕರಣಂ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಕಿರಿಯಾತಿ ‘‘ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನಾವ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ’’ತಿ.

೧೩. ತತಿಯೇ ಸನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ದೀಘಂ ಸನ್ತಸ್ಸ ಯೋಜನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೬೦) ಕಿಲನ್ತಭಾವೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಅಯಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕೋ, ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೋ ¶ ಸನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಿತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ. ೫೭೬) ನಿರುದ್ಧಭಾವೇ. ‘‘ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮ್ಯಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ಗಮ್ಭೀರೋ ದುದ್ದಸೋ ದುರನುಬೋಧೋ ಸನ್ತೋ ಪಣೀತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೬೭; ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೧; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ. ೭-೮) ಸನ್ತಞಾಣಗೋಚರತಾಯಂ. ‘‘ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ಸದಾ ಸತಿಮತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೨೭) ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೇ. ‘‘ಸನ್ತೋ ಹವೇ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೫೧) ಸಾಧೂಸು. ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಚೋರಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೯೫) ಅತ್ಥಿಭಾವೇ. ಇಧಾಪಿ ಅತ್ಥಿಭಾವೇಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತವಸೇನ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಹೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ. ಅತ್ಥೀತಿ ಚೇತಂ ನಿಪಾತಪದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಕೇಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೦) ವಿಯ.

ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಾ. ಯಞ್ಹಿ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ. ಅನಾಸೋತಿ ಪತ್ಥನಾರಹಿತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪತ್ಥನೋ’’ತಿ. ಆಸಂಸತಿ ಪತ್ಥೇತೀತಿ ಆಸಂಸೋ. ವೇಣುವೇತ್ತಾದಿವಿಲೀವೇಹಿ ಸುಪ್ಪಾದಿಭಾಜನಕಾರಕಾ ವಿಲೀವಕಾರಕಾ. ಮಿಗಮಚ್ಛಾದೀನಂ ನಿಸಾದನತೋ ನೇಸಾದಾ, ಮಾಗವಿಕಮಚ್ಛಬನ್ಧಾದಯೋ. ರಥೇಸು ಚಮ್ಮೇನ ನಹನಕರಣತೋ ರಥಕಾರಾ ¶ , ಧಮ್ಮಕಾರಾ. ಪುಇತಿ ಕರೀಸಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಂ ಕುಸೇನ್ತಿ ಅಪನೇನ್ತೀತಿ ಪುಕ್ಕುಸಾ, ಪುಪ್ಫಚ್ಛಡ್ಡಕಾ.

ದುಬ್ಬಣ್ಣೋತಿ ವಿರೂಪೋ. ಓಕೋಟಿಮಕೋತಿ ಆರೋಹಾಭಾವೇನ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋ, ರಸ್ಸಕಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಲಕುಣ್ಡಕೋ’’ತಿ. ಲಕು ವಿಯ ಘಟಿಕಾ ವಿಯ ಡೇತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಹಿ ಲಕುಣ್ಡಕೋ, ರಸ್ಸೋ. ಕಣತಿ ನಿಮೀಲತೀತಿ ಕಾಣೋ. ತಂ ಪನಸ್ಸ ನಿಮೀಲನಂ ಏಕೇನ ಅಕ್ಖಿನಾ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಕ್ಖಿಕಾಣೋ ವಾ ಉಭಯಕ್ಖಿಕಾಣೋ ವಾ’’ತಿ. ಕುಣನಂ ಕುಣೋ, ಹತ್ಥವೇಕಲ್ಲಂ. ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕುಣೀ. ಖಞ್ಜೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾದವಿಕಲೋ. ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸಙ್ಖಾತೋ ಸರೀರಸ್ಸ ಪಕ್ಖೋ ಪದೇಸೋ ಹತೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಕ್ಖಹತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪೀಠಸಪ್ಪೀ’’ತಿ. ಪದೀಪೇ ಪದೀಪನೇ ಏತಬ್ಬಂ ನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪದೀಪೇಯ್ಯಂ, ತೇಲಾದಿಉಪಕರಣಂ.

ಆಸಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕೇ ಕನಿಟ್ಠೋ ಪತ್ಥನಂ ನ ಕರೋತಿ ಜೇಟ್ಠೇ ಸತಿ ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನಧಿಕಾರತ್ತಾ. ಅಭಿಸೇಕಂ ಅರಹತೀತಿ ಅಭಿಸೇಕಾರಹೋ, ನ ಅಭಿಸೇಕಾರಹೋ ಕಾಣಕುಣಿಆದಿದೋಸಸಮನ್ನಾಗತೋ.

ಸೀಲಸ್ಸ ¶ ದುಟ್ಠು ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾವತ್ಥೋ ಇಧ ದು-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಸ್ಸೀಲೋ’’ತಿ. ‘‘ಪಾಪಂ ಪಾಪೇನ ಸುಕರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೪೮; ಚೂಳವ. ೩೪೩) ವಿಯ ಪಾಪ-ಸದ್ದೋ ನಿಹೀನಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಲಾಮಕಧಮ್ಮೋ’’ತಿ. ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ದುಸ್ಸೀಲೋ. ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ. ಕಾಯವಾಚಾಸಂವರಭೇದೇನ ವಾ ದುಸ್ಸೀಲೋ, ಮನೋಸಂವರಭೇದೇನ, ಸತಿಸಂವರಾದಿಭೇದೇನ ವಾ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ. ಅಸುದ್ಧಪ್ಪಯೋಗತಾಯ ದುಸ್ಸೀಲೋ, ಅಸುದ್ಧಾಸಯತಾಯ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ. ಕುಸಲಸೀಲವಿರಹೇನ ದುಸ್ಸೀಲೋ, ಅಕುಸಲಸೀಲಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ. ಅಸುಚೀಹೀತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇಹಿ. ಸಙ್ಕಾಹಿ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಮಞ್ಞೇ ಇದಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪರೇಹಿ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿದೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ಅತ್ತನಾಯೇವ ವಾ ಸಙ್ಕಾಹಿ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋತಿ ಏತೇನಪಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನತಂಯೇವ ಸಙ್ಕಸ್ಸರಸದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅತ್ತನೋ ಸಙ್ಕಾಯ ಪರೇಸಂ ಸಮಾಚಾರಕಿರಿಯಂ ಸರತಿ ಆಸಙ್ಕತಿ ವಿಧಾವತೀತಿಪಿ ಸಙ್ಕಸ್ಸರಸಮಾಚಾರೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಕತ್ತುಸಾಧನತಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತಸ್ಸ ಹಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜನೇ ಕಥೇನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಮ ದೋಸಂ ಮಞ್ಞೇ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಸಮಾಚಾರಂ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರತಿ ಧಾವತಿ.

ಏವಂಪಟಿಞ್ಞೋತಿ ಸಲಾಕಗ್ಗಹಣಾದೀಸು ‘‘ಕಿತ್ತಕಾ ವಿಹಾರೇ ಸಮಣಾ’’ತಿ ಗಣನಾಯ ಆರದ್ಧಾಯ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಸಮಣೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ಸಮಣೋ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ಸಲಾಕಗ್ಗಹಣಾದೀನಿ ಕರೋತೀತಿ ಸಮಣೋ ಅಹನ್ತಿ ¶ ಏವಂಸಮಣಪ್ಪಟಿಞ್ಞೋ. ಸುಮ್ಭಕಪತ್ತಧರೇತಿ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತಧರೇ. ಪೂತಿನಾ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಕಮ್ಮೇನ, ನಿಗ್ಗುಣತಾಯ ವಾ ಗುಣಸಾರವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅನ್ತೋಪೂತಿ. ಕಸಮ್ಬುಕಚವರೋ ಜಾತೋ ಸಞ್ಜಾತೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಸಮ್ಬುಜಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಜಾತರಾಗಾದಿಕಚವರೋ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಕಸಮ್ಬು ವುಚ್ಚತಿ ತಿನ್ತಕುಣಪಕಸಟಂ ಉದಕಂ, ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಾಸನೇ ದುಸ್ಸೀಲೋ ನಾಮ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ತಿನ್ತಕುಣಪಉದಕಸದಿಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಸಮ್ಬು ವಿಯ ಜಾತೋತಿ ಕಸಮ್ಬುಜಾತೋ. ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಉಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯಾತಿ ಯತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಅರಹತ್ತಂ ಲದ್ಧುಂ, ತಸ್ಸಾ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಭಿನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಮಹಾಸೀಲಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಯಾತಿ ಯತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಯ.

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹೀತಿ ದಾನಪಿಯವಚನಅತ್ಥಚರಿಯಾಸಮಾನತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹಕಾರಣೇಹಿ. ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ಆಣಾಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ಚಕ್ಕನ್ತಿ ವಾ ಇಧ ರತನಚಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಚಕ್ಕಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ, ಲಕ್ಖಣೇ, ರಥಙ್ಗೇ, ಇರಿಯಾಪಥೇ, ದಾನೇ, ರತನಧಮ್ಮಖುರಚಕ್ಕಾದೀಸು ಚ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೩೧) ಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಜಾತಾನೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೫; ೩.೨೦೪) ಏತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ. ‘‘ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೧) ಏತ್ಥ ರಥಙ್ಗೇ. ‘‘ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೯) ಏತ್ಥ ಇರಿಯಾಪಥೇ. ‘‘ದದಂ ಭುಞ್ಜ ಮಾ ಚ ಪಮಾದೋ, ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತಯ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನ’’ನ್ತಿ (ಜಾ. ೧.೭.೧೪೯) ಏತ್ಥ ದಾನೇ. ‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಾತುರಹೋಸೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೩) ಏತ್ಥ ರತನಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ಸು. ನಿ. ೫೬೨) ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಇಚ್ಛಾಹತಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ಚಕ್ಕಂ ಭಮತಿ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ (ಜಾ. ೧.೫.೧೦೩) ಏತ್ಥ ಖುರಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಖುರಪರಿಯನ್ತೇನ ಚಕ್ಕೇನಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೬) ಏತ್ಥ ಪಹರಣಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಅಸನಿವಿಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೬೧) ಏತ್ಥ ಅಸನಿಮಣ್ಡಲೇ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ರತನಚಕ್ಕೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಕಿತ್ತಾವತಾ ಪನಾಯಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ನಾಮ ಹೋತಿ? ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಕ್ಕರತನಂ ಆಕಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ. ಸಬ್ಬಚಕ್ಕವತ್ತೀನಞ್ಹಿ ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕರತನಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಸೋಣ್ಡಸದಿಸಪನಾಳಿಂ ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಗಾರಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದಕೇನ ಅಬ್ಭುಕ್ಕಿರಿತ್ವಾ ‘‘ಅಭಿವಿಜಿನಾತು ¶ ಭವಂ ಚಕ್ಕರತನ’’ನ್ತಿ ವಚನಸಮನನ್ತರಮೇವ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪವತ್ತತೀತಿ. ಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಸಮಕಾಲಮೇವ, ಸೋ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಧಮ್ಮೋತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೋ, ದಸವಿಧಂ ವಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತಂ. ದಸವಿಧೇ ವಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಅಗರಹಿತೇ ವಾ ರಾಜಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ. ತೇನ ಚ ಧಮ್ಮೇನ ಸಕಲಲೋಕಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಧಮ್ಮೇನ ವಾ ಲದ್ಧರಜ್ಜತ್ತಾ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಚಕ್ಕವತ್ತೀಹಿ ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ರಜ್ಜಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ನ ಅಧಮ್ಮೇನ. ದಸವಿಧೇನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತೇನಾತಿ ದಸಪ್ಪಭೇದೇನ ಚಕ್ಕವತ್ತೀನಂ ವತ್ತೇನ.

ಕಿಂ ¶ ಪನ ತಂ ದಸವಿಧಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ –

‘‘ಕತಮಂ ಪನ ತಂ, ದೇವ, ಅರಿಯಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತನ್ತಿ? ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ತಾತ, ಧಮ್ಮಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಸಕ್ಕರೋನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಮಾನೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಪೂಜೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಅಪಚಾಯಮಾನೋ ಧಮ್ಮದ್ಧಜೋ ಧಮ್ಮಕೇತು ಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ ಧಮ್ಮಿಕಂ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಂ ಸಂವಿದಹಸ್ಸು ಅನ್ತೋಜನಸ್ಮಿಂ ಬಲಕಾಯಸ್ಮಿಂ ಖತ್ತಿಯೇಸು ಅನುಯನ್ತೇಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇಸು ನೇಗಮಜಾನಪದೇಸು ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಮಿಗಪಕ್ಖೀಸು. ಮಾ ಚ ತೇ, ತಾತ, ವಿಜಿತೇ ಅಧಮ್ಮಕಾರೋ ಪವತ್ತಿತ್ಥ. ಯೇ ಚ ತೇ, ತಾತ, ವಿಜಿತೇ ಅಧನಾ ಅಸ್ಸು, ತೇಸಞ್ಚ ಧನಮನುಪ್ಪದೇಯ್ಯಾಸಿ. ಯೇ ಚ ತೇ, ತಾತ, ವಿಜಿತೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಮದಪ್ಪಮಾದಾ ಪಟಿವಿರತಾ ಖನ್ತಿಸೋರಚ್ಚೇ ನಿವಿಟ್ಠಾ ಏಕಮತ್ತಾನಂ ದಮೇನ್ತಿ, ಏಕಮತ್ತಾನಂ ಸಮೇನ್ತಿ, ಏಕಮತ್ತಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತಿ. ತೇ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಸಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾಸಿ – ‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಂ ಕಿಂ ಅಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಸಾವಜ್ಜಂ ಕಿಂ ಅನವಜ್ಜಂ, ಕಿಂ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಕಿಂ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ, ಕಿಂ ಮೇ ಕರಿಯಮಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಅಸ್ಸ, ಕಿಂ ವಾ ಪನ ಮೇ ಕರಿಯಮಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ. ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾ ಯಂ ಅಕುಸಲಂ, ತಂ ಅಭಿನಿವಜ್ಜೇಯ್ಯಾಸಿ, ಯಂ ಕುಸಲಂ, ತಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಯ್ಯಾಸಿ. ಇದಂ ಖೋ, ತಾತ, ತಂ ಅರಿಯಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತ’’ನ್ತಿ –

ಏವಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೩.೮೪) ಆಗತನಯೇನ ಅನ್ತೋಜನಸ್ಮಿಂ ಬಲಕಾಯೇ ಏಕಂ, ಖತ್ತಿಯೇಸು ಏಕಂ, ಅನುಯನ್ತೇಸು ಏಕಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇಸು ಏಕಂ, ನೇಗಮಜಾನಪದೇಸು ಏಕಂ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಏಕಂ, ಮಿಗಪಕ್ಖೀಸು ಏಕಂ, ಅಧಮ್ಮಕಾರಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಏಕಂ, ಅಧನಾನಂ ಧನಾನುಪ್ಪದಾನಂ ಏಕಂ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಂ ಏಕನ್ತಿ ಏವಮೇವಂ ತಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತಂ ದಸವಿಧಂ ಹೋತಿ. ಗಹಪತಿಕೇ ಪನ ಪಕ್ಖಿಜಾತೇ ಚ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ ಹೋತಿ.

ಅಞ್ಞಥಾ ¶ ವತ್ತಿತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತದಧಿಟ್ಠಾನಂ. ತೇನ ತದಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಚೇತಸಾ. ಸಕ್ಕರೋನ್ತೋತಿ ಆದರಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಕರೋನ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ. ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಕರಣವಸೇನ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋ. ತೇನೇವಾಹ ¶ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಗಾರವುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ. ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿಭೂತಾಗತಭಾವೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವೇನ ಪುರಿಮತರಂ ಅತ್ತಭಾವೇಸು ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮುಪಚಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಚ ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾನಂ ಕರಣೇನಾತಿ ಏತೇನ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ. ಪರಂ ರಕ್ಖನ್ತೋತಿ ಅಞ್ಞಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅನತ್ಥತೋ ರಕ್ಖನ್ತೋ. ತೇನೇವ ಪರರಕ್ಖಸಾಧನೇನ ಖನ್ತಿಆದಿಗುಣೇನ ಅತ್ತಾನಂ ತತೋ ಏವ ರಕ್ಖತಿ. ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಾತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ. ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಗೇಹಾದೀನಿ ಸೀತುಣ್ಹಾದಿಪ್ಪಟಿಬಾಹನೇನ ಆವರಣಂ.

ಅನ್ತೋಜನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಭೂತೇ ಪುತ್ತದಾರಾದಿಜನೇ. ಸೀಲಸಂವರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ರಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವತ್ಥಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ಚಸ್ಸ ದದಮಾನೋತಿ ಇಮಿನಾ ಆವರಣಂ, ಇತರೇನ ಗುತ್ತಿಂ. ಸಮ್ಪದಾನೇನಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸೀಲಸಂವರೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನಾದೀನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಪರೇಸುಪಿ ಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣೇ. ನಿಗಮೋ ನಿವಾಸೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ನೇಗಮಾ. ಏವಂ ಜಾನಪದಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಥಾ ನಿಗಮವಾಸಿನೋ’’ತಿಆದಿನಾ.

ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಸು ಸಂವಿದಹನಂ ಠಪನಂ ನಾಮ ತದುಪದೇಸೋಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಥೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಏತೇಸೂತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೇಸು ಸಮಣಾದೀಸು. ಪಟಿವತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಖೀಣಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪುನ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಇಸಯೋ ಪತನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಇಸಿಪತನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಙ್ಖಾತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬೂಪಕರಣಾನಿ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಛೇದನತಚ್ಛನಾದಿಸಾಧನಾನಿ ಉಪಕರಣಾನಿ ರಞ್ಞಾ ಆಣತ್ತದಿವಸೇಯೇವ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ. ನಾನಾ ಕರೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಾನಾಕರಣಂ, ನಾನಾಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಾನತ್ತ’’ನ್ತಿ. ನೇಸನ್ತಿ ಸರಲೋಪೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಏಸ’’ನ್ತಿ. ತಥಾ ಅತ್ಥೇಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಏಸ’’ನ್ತಿ. ಪವತ್ತನತ್ಥಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ತಸ್ಸ ಗತಿ ವೇಗಸಾ ಪವತ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪಯೋಗಸ್ಸ ಗಮನ’’ನ್ತಿ.

ಸಗಣ್ಡಾತಿ ¶ ¶ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಗಣ್ಡಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಣ್ಣತೋಣತಟ್ಠಾನಯುತ್ತಾ’’ತಿ. ಸಕಸಾವಾತಿ ಸಕಸಟಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪೂತಿಸಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂ ಗುಣಪತನೇನ ಪತಿತಾತಿ ಯಥಾ ತಂ ಚಕ್ಕಂ ನಾಭಿಅರನೇಮೀನಂ ಸದೋಸತಾಯ ನ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ಏವಮೇಕಚ್ಚೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಕಾಯವಙ್ಕಾದಿವಸೇನ ಸದೋಸತಾಯ ಗುಣಪತನೇನ ಪತಿತಾ ಸಕಟ್ಠಾನೇ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಫರುಸವಾಚಾದಯೋಪಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ವಿರಜ್ಝನಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಾದಾತಬ್ಬತಾಯ ಅಪಣ್ಣಕಪ್ಪಯೋಗಸಮಾದಾನಾ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಅವಿರಜ್ಝನಕಿರಿಯಾ ಪನ ಪಚ್ಛಾ ಅಸಮಾದಾತಬ್ಬತಾಯ ಅನೂನಾತಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪಣ್ಣಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಪಣ್ಣಕತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದನ್ತಿ ಅವಿರದ್ಧಪಟಿಪದ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಾಧನೇನ ಏಕಂಸಿಕಾ ವಟ್ಟತೋ ನಿಯ್ಯಾನಾವಹಾ, ತತ್ಥ ಚ ಯುತ್ತಿಯುತ್ತಾ ಅಸಾರಾಪಗತಾ ಅವಿರುದ್ಧತಾಯ ಅಪಚ್ಚನೀಕಾ ಅನುಲೋಮಿಕಾ ಅನುಧಮ್ಮಭೂತಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಂಸಪಟಿಪದ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನ ತಕ್ಕಗ್ಗಾಹೇನ ವಾ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ವಾತಿ ತಕ್ಕಗ್ಗಾಹೇನ ವಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನ ಹೋತಿ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ವಾ ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ತತ್ಥ ತಕ್ಕಗ್ಗಾಹೇನ ವಾತಿ ಆಚರಿಯಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುಗತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ತಕ್ಕಗ್ಗಹಣಮತ್ತೇನ. ನಯಗ್ಗಾಹೇನಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅದಿಸ್ವಾ ನಯತೋ ಅನುಮಾನತೋ ಗಹಣೇನ. ಏವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ತಕ್ಕಮತ್ತೇನ, ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ವಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಪಣ್ಡಿತಸತ್ಥವಾಹೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ನ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಪರಿಹಾನಞ್ಚ ಅಪರಿಹಾನಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ಜಾತಕೇ (ಜಾ. ೧.೧.೧) ವುತ್ತಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ಅಪಣ್ಣಕಂ ಠಾನಂ ಅವಿರದ್ಧಕಾರಣಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಕಾರಣಂ ಏಕೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಪ್ಪಮುಖಾ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ಯೇ ಪನ ತೇ ಬಾಲಸತ್ಥವಾಹಪುತ್ತಪ್ಪಮುಖಾ ತಕ್ಕಿಕಾ ಆಹು, ತೇ ದುತಿಯಂ ಸಾಪರಾಧಂ ¶ ಅನೇಕಂಸಿಕಂ ಠಾನಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಕಾರಣಂ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ, ತೇ ಕಣ್ಹಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ತತ್ಥ ಸುಕ್ಕಪಟಿಪದಾ ಅಪರಿಹಾನಿಪಟಿಪದಾ, ಕಣ್ಹಪಟಿಪದಾ ಪರಿಹಾನಿಪಟಿಪದಾ, ತಸ್ಮಾ ಯೇ ಸುಕ್ಕಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಅಪರಿಹೀನಾ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಂ ಪತ್ತಾ. ಯೇ ಪನ ಕಣ್ಹಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಪರಿಹೀನಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪನ್ನಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ವತ್ವಾ ಉತ್ತರಿ ಇದಮಾಹ ‘‘ಏತದಞ್ಞಾಯ ಮೇಧಾವೀ, ತಂ ಗಣ್ಹೇ ಯದಪಣ್ಣಕ’’ನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಏತದಞ್ಞಾಯ ಮೇಧಾವೀತಿ ಮೇಧಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾಯ ವಿಸುದ್ಧಾಯ ಉತ್ತಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಏತಂ ಅಪಣ್ಣಕಂ ಠಾನಂ ದುತಿಯಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೀಸು ಅತಕ್ಕಗ್ಗಾಹತಕ್ಕಗ್ಗಾಹಸಙ್ಖಾತೇಸು ಠಾನೇಸು ಗುಣದೋಸಂ ವುದ್ಧಿಹಾನಿಂ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಗಣ್ಹೇ ಯದಪಣ್ಣಕನ್ತಿ ಯಂ ಅಪಣ್ಣಕಂ ಏಕಂಸಿಕಂ ಸುಕ್ಕಪಟಿಪದಾಅಪರಿಹಾನಿಯಪಟಿಪದಾಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಕಾರಣಂ, ತದೇವ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಕಸ್ಮಾ? ಏಕಂಸಿಕಾದಿಭಾವತೋಯೇವ. ಇತರಂ ಪನ ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಕಸ್ಮಾ? ಅನೇಕಂಸಿಕಾದಿಭಾವತೋಯೇವ.

ಯವನ್ತಿ ತಾಯ ಸತ್ತಾ ಅಮಿಸ್ಸಿತಾಪಿ ಸಮಾನಜಾತಿತಾಯ ಮಿಸ್ಸಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋನಿ. ಸಾ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಅಣ್ಡಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನವಿಸಿಟ್ಠೋ ಖನ್ಧಾನಂ ಭಾಗಸೋ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಯೋನಿ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಕಾರಣಂ ಯೋನಿ ನಾಮ, ಯೋನೀತಿ ತಂ ತಂ ಫಲಂ ಅನುಪಚಿತಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ದುರವಗಾಧಭೇದತಾಯ ಮಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ. ಯತೋ ಏಕತ್ತನಯೇನ ಸೋ ಏವಾಯನ್ತಿ ಬಾಲಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ. ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗೋ ಯೋನಿ ನಾಮ ಯವನ್ತಿ ತಾಯ ಸತ್ತಾ ಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಮಿಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಪಗ್ಗಹಿತಾ ಅನುಟ್ಠಾನೇನ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಸೇವನಾಯ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ.

‘‘ಚಕ್ಖುತೋಪೀ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವೀಥೀಸು ತದನುಗತಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವೀಥೀಸು ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಏವ ಪನ ವಣತೋ ಯೂಸಂ ವಿಯ ಪಗ್ಘರನಕಅಸುಚಿಭಾವೇನ ಸನ್ದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏವ ‘‘ಆಸವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪಗ್ಘರನಕಅಸುಚಿಮ್ಹಿ ಆಸವಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮತೋ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ತತೋ ಪರಂ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ವುತ್ತಂ. ಏತೇ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಧಮ್ಮೇ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ತತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನನು ತತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಾದೀನಿಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಆಲಮ್ಬಿತೇಸು ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇಸು ¶ ಸಾಸವಭಾವೇನ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತತೋ ಪರತಾಭಾವತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಗೋತ್ರಭುವಚನೇನ ಗೋತ್ರಭುವೋದಾನಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಪುರೇಚಾರಿಕಪರಿಕಮ್ಮಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಪಠಮಮಗ್ಗಪುರೇಚಾರಿಕಮೇವ ವಾ ಗೋತ್ರಭು ಅವಧಿನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಗಹಿತಂ, ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾನತಾಯ ಅಞ್ಞೇಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವೀಥೀಯಂ ನಿರೋಧಾನನ್ತರಞ್ಚ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಫಲೇಸು ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಆಸವಾನಂ ಪವತ್ತಿ ನಿವಾರಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸವನ್ತೀತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಧಿಅತ್ಥೋ ಆ-ಕಾರೋ, ಅವಧಿ ಚ ಮರಿಯಾದಾಭಿವಿಧಿಭೇದತೋ ದುವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಮರಿಯಾದಂ ಕಿರಿಯಂ ಬಹಿ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಪಾಟಲೀಪುತ್ತಂ ವುಟ್ಠೋ ದೇವೋ’’ತಿ. ಅಭಿವಿಧಿ ಪನ ಕಿರಿಯಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಭವಗ್ಗಂ ಭಗವತೋ ಯಸೋ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ. ಅಭಿವಿಧಿಅತ್ಥೋ ಚಾಯಮಾ-ಕಾರೋ ಇಧ ಗಹಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತೋಕರಣತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಮದಿರಾದಯೋತಿ ¶ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಿನ್ಧವಕಾದಮ್ಬರಿಕಾಪೋತಿಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೋ ಚಿರಪರಿವುಟ್ಠತಾ ಪುರಾಣಭಾವೋ. ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸೀತಿಆದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಭವತಣ್ಹಾಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೨) ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಅವಿಜ್ಜಾಸವಭವಾಸವಾನಂ ಚಿರಪರಿವುಟ್ಠತಾಯ ದಸ್ಸಿತಾಯ ತಬ್ಭಾವಭಾವಿನೋ ಕಾಮಾಸವಸ್ಸ ಚಿರಪರಿವುಟ್ಠತಾ ದಸ್ಸಿತಾವ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಓಕಾಸಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಮಾನಾದೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಅತ್ತತ್ತನಿಯಾದಿಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನಂ ಮದಕರಣವಸೇನ ಆಸವಸದಿಸತಾ ಚ ಏತೇಸಂಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಏತೇಸ್ವೇವ ಆಸವಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಆಯತಂ ಅನಾದಿಕಾಲಿಕತ್ತಾ. ಪಸವನ್ತೀತಿ ಫಲನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಆಸವೇಹಿ ವಿನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಪುರಿಮಾನಿ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯೇಸು ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪ್ಪದೇಸೇಸು. ತತ್ಥ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ ಕಿಲೇಸೇಸುಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥತ್ತಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ. ಪಚ್ಛಿಮಂ ಕಮ್ಮೇಪೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮಂ ‘‘ಆಯತಂ ವಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸವನ್ತಿ ಪಸವನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಿಬ್ಬಚನಂ ಕಮ್ಮೇಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ದುಕ್ಖಪ್ಪಸವನಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮಸಾಧಾರಣತ್ತಾ.

ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಭವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ. ವಿವಾದಮೂಲಭೂತಾತಿ ವಿವಾದಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಾ ಕೋಧೂಪನಾಹಮಕ್ಖಪಲಾಸಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭಮಾನಾತಿಮಾನಾ. ಯೇನ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸಾತಿ ¶ ಯೇನ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಪ್ಪಕಾರೇನ ಆಸವೇನ ದೇವೇಸು ಉಪಪತ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಸ್ಸ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ ಆಕಾಸಚಾರೀ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ವಿಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬವಿನಿಮುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾ ದೇವತಾ ದೇವಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ. ನಳೋ ವುಚ್ಚತಿ ಮೂಲಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಳೀಕತಾತಿ ವಿಗತನಳಾ ವಿಗತಮೂಲಾ ಕತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮತೋ ಅವಸೇಸಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಪಟಿಘಾತಾಯಾತಿ ಪಟಿಸೇಧನಾಯ. ಪರೂಪವಾದ…ಪೇ… ಉಪದ್ದವಾತಿ ಇದಂ ಯದಿ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ, ತತೋ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸೇವನಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಹೇತು ಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ ಪರೂಪವಾದಾದಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಅನತ್ಥಾ, ಯೇ ಚ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಮೇವ ನಿರಯಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಿವಸೇನ ಮಹಾದುಕ್ಖಾನುಭವಾದಿಪ್ಪಕಾರಾ ಅನತ್ಥಾ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

ತೇ ¶ ಪನೇತೇತಿ ಏತೇ ಕಾಮರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸತೇಭೂಮಕಕಮ್ಮಪರೂಪವಾದಾದಿಉಪ್ಪದ್ದವಪ್ಪಕಾರಾ ಆಸವಾ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಾದಿಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸೇ. ಯಥಾತಿ ಯೇನ ದುವಿಧಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಅವಸೇಸೇಸು ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ತಿಧಾ ಆಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನಿರಯಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ನಿರಯಗಾಮಿನಿಯಾ. ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇತಿ ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ಆಹುನೇಯ್ಯಸುತ್ತೇ (ಅ. ನಿ. ೬.೫೮). ತತ್ಥ ಹಿ ಆಸವಾ ಛಧಾ ಆಗತಾ.

ಸರಸಭೇದೋತಿ ಖಣಿಕನಿರೋಧೋ. ಖೀಣಾಕಾರೋತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಾಯ ಖೀಣತಾ. ಆಸವಾ ಖೀಯನ್ತಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಆಸವಕ್ಖಯೋ, ಮಗ್ಗೋ. ಆಸವಾನಂ ಖಯನ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಆಸವಕ್ಖಯೋ, ಫಲಂ. ಆಸವಕ್ಖಯೇನ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ಆಸವಾ ಖೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಸವಕ್ಖಯೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೫೫೭-೫೬೦) ವಿತ್ಥಾರಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ, ತಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತತಂ ಉಪಸಂಹರತಿ. ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಆವರನ್ತಿ ನಿವಾರೇನ್ತೀತಿ ಆವರಣೀಯಾ. ಪುರಿಮಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿವಸೇನ. ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಹತ್ಥಗತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಝಾನಸಮಾಪನ್ನೋ ವಿಯ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇನೇವ ಕಾಲೇನ ¶ ಪಬುಜ್ಝಮಾನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಠಪಿತಟ್ಠಾನೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಪಬುಜ್ಝತಿ ನಾಮ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ…ಪೇ… ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಿಹರಿಯಮಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ. ಪರಿಗ್ಗಹಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನಾತಿ ಸಯನಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಮಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರವಸೇನ. ಸೋ ಪನ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೧೭. ಸತ್ತಮೇ ಬ್ಯಾಬಾಧನಂ ದುಕ್ಖಾಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಾತಿ ಅತ್ತದುಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ. ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾಪಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿಸಙ್ಗಹೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಾರಿತಾನೇವಾ’’ತಿ.

ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಇತೀತಿ ಪದಸನ್ಧಿಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾತಿ ಪುರಿಮಪದಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಪದೇಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಸಹಿತತಾಯ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ವಾಕ್ಯಾನಂ ಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ದೀಪನೇ ನಿಪಾತೋ.

೧೯. ನವಮೇ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾತಿ ಆಸನದ್ವಾರಞ್ಚೇವ ಭಣ್ಡಪಸಿಬ್ಬಕೇ ಚ ವಿವರಿತ್ವಾ. ನಾಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ತಂತಂಕಯವಿಕ್ಕಯೇ ಅತ್ತನಾ ವೋಯೋಗಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ. ದಿವಾಕಾಲೇತಿ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇ. ಅಸ್ಸಾಮಿಕೋ ಹೋತಿ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು ಲದ್ಧಬ್ಬಲಾಭಸ್ಸ ಅಲಭನತೋ. ಅಪತಿವಾತಾಬಾಧಂ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ. ಛಾಯುದಕಸಮ್ಪನ್ನಂ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಿಕೋಯೇವ. ತೇನಪಿ ಹಿ ನವಧಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತಿಕ್ಖತ್ತಂ ಆಪಾದೇನ್ತೇನ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾಯ.

ಪಠಮಪಾಪಣಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೦. ದಸಮೇ ¶ ವಿಸಿಟ್ಠಧುರೋತಿ ವಿಸಿಟ್ಠಧುರಸಮ್ಪಗ್ಗಾಹೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಞಾಣವೀರಿಯಾಯತ್ತಾ ಹಿ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉತ್ತಮಧುರೋ’’ತಿಆದಿ. ವಿಕ್ಕಾಯಿಕಭಣ್ಡನ್ತಿ ವಿಕ್ಕಯೇತಬ್ಬಭಣ್ಡಂ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧನೇನಾತಿ ನಿದಹಿತ್ವಾ ಠಪಿತಧನವಸೇನ. ವಳಞ್ಜನಕವಸೇನಾತಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ದಾನೂಪಭೋಗವಸೇನ ವಳಞ್ಜಿತಬ್ಬಧನವಸೇನ. ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಭಣ್ಡೇನಾತಿ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗೂಪಕರಣೇನ. ನಿಪತನ್ತೀತಿ ನಿಪಾತೇನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಧನಗ್ಗಹೇನ ನಿಪಾತವುತ್ತಿಕೇ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಮನ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ.

ಞಾಣಥಾಮೇನಾತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಥಿರಭಾವೇನ. ಞಾಣಪರಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಞಾಣಸಹಿತೇನ ವೀರಿಯೇನ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಭೇದಞ್ಹಿ ಯೇನ ಸುತೇನ ಇಜ್ಝತಿ, ತಂ ಸುತಂ ನಾಮ. ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕನಿಕಾಯ…ಪೇ… ಬಹುಸ್ಸುತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಆಗತೋತಿ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಸ್ವಾಗತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಗುಣೋ ಪವತ್ತಿತೋ’’ತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾ ಕುಸಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇಪಿ ಓತರನ್ತೀತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಧರಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಧರಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಾವೇನ ¶ ವಿನಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಞ್ಞುತಾ ಸಮ್ಭವತಿ. ದ್ವೇಮಾತಿಕಾಧರಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನಿಮಾತಿಕಾವಸೇನ ದ್ವೇಮಾತಿಕಾಧರಾತಿ ವದನ್ತಿ, ‘‘ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಮಾತಿಕಾಧರಾ’’ತಿ ಯುತ್ತಂ. ಪರಿಪುಚ್ಛತೀತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗೇನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವಿಚಾರೇತಿ.

ನ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಏವಂ ದೇಸನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಅತ್ಥೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ, ಅಞ್ಞೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ. ಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ತೀಸು ಭಾಗೇಸು ಕತ್ಥಚಿ ಹೇಟ್ಠಿಮನಯೇನ ದೇಸನಾಯ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಸೀಲೇನ, ಕತ್ಥಚಿ ಉಪರಿಮೇನ ಭಾಗೇನ ಪಞ್ಞಾಯ, ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಭಾಗೇಹಿ ಸೀಲಪಞ್ಞಾವಸೇನ. ಇಧ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಉಪರಿಮೇನ ಭಾಗೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಭಗವಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಪಠಮಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪವೇದೇತ್ವಾ ‘‘ತಯಿದಂ ಅರಹತ್ತಂ ಇಮಾಯ ಆರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಂ ಪವೇದೇತ್ವಾ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ಇಮಿನಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ¶ ಭವತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪವೇದೇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತನಿದಸ್ಸನಾನುರೂಪನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ದುತಿಯಪಾಪಣಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೧. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ರುಚ್ಚತೀತಿ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಆದೀಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಅತಿವಿಯ ಸುನ್ದರತರಪಣೀತತರಭಾವೇನ ತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿರುಚಿಉಪ್ಪಾದಕೋ ಕತಮೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಧುರಂ ಅಹೋಸಿ ಸದ್ಧಾಧುರಂ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ, ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪನ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ಪಟಿವಿದ್ಧಮಗ್ಗೋವಾತಿ ತೀಹಿಪಿ ಥೇರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಏವ ಕಥಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ನ ¶ ಸುಕರಂ ಏಕಂಸೇನ ಬ್ಯಾಕಾತುಂ ‘‘ಅಯಂ…ಪೇ… ಪಣೀತತರೋ ಚಾ’’ತಿ. ಭುಮ್ಮನ್ತರೇನೇವ ಕಥೇಸಿ ‘‘ತೀಸುಪಿ ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಟ್ಠೋವ ಪಣೀತತರೋ’’ತಿ.

೨೨. ದುತಿಯೇ ಹಿತಾನೀತಿ ಭಬ್ಯಾನಿ. ವುದ್ಧಿಕರಾನೀತಿ ಆರೋಗ್ಯಾದಿವುದ್ಧಿಕರಾನಿ. ಅನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಕಿರಿಯಾಯ ಅನುರೂಪಂ. ವಾತಾಪಮಾರರೋಗೇನಾತಿ ವಾತರೋಗೇನ ಚ ಅಪಮಾರರೋಗೇನ ಚ, ವಾತನಿದಾನೇನ ವಾ ಅಪಮಾರರೋಗೇನ. ನಿಟ್ಠಪ್ಪತ್ತಗಿಲಾನೋತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ರೋಗೇನ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಮರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಪತ್ತೋ ಗಿಲಾನೋ. ಖಿಪಿತಕಂ ನಾಮ ವಮಥುರೋಗೋ. ಕಚ್ಛೂತಿ ಥುಲ್ಲಕಚ್ಛುಆಬಾಧೋ. ತಿಣಪುಪ್ಫಕಜರೋ ವಿಸಮವಾತಸಮ್ಫಸ್ಸಜರೋಗೋ. ಯೇಸನ್ತಿ ಯೇಸಂ ರೋಗಾನಂ. ಪಟಿಜಗ್ಗನೇನಾತಿ ಪಟಿಕಾರಮತ್ತೇನ. ಫಾಸುಕನ್ತಿ ಬ್ಯಾಧಿವೂಪಸಮನೇನ ಸರೀರಸ್ಸ ಫಾಸುಭಾವೋ. ಬ್ಯಾಧಿನಿದಾನಸಮುಟ್ಠಾನಜಾನನೇನ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಪಟಿಕಾರಕಿರಿಯಾಯ ಯುತ್ತಕಾರಿತಾಯ ದಕ್ಖೋ, ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಲಸೋ.

ಪದಪರಮೋ ¶ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಥಿತೋ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಸ್ಸ ಅಯೋಗ್ಗಭಾವತೋ. ಅಲಭನ್ತೋವ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಸವನಾಯ ಓಕ್ಕಮತಿ ನಿಯಾಮಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ. ಯನ್ತಿ, ಯತೋ. ಓವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕವತ್ತಂ ಓವಾದಮತ್ತಂ. ಏತ್ತಕೋಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಹಿತಾವಹೋತಿ. ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋವಾತಿ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞುನಿಸ್ಸಿತೋವ ಹೋತಿ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ದೇಸೇತಬ್ಬೋವ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಸ್ಸ ಯೋಗ್ಗಭಾವತೋ.

೨೩. ತತಿಯೇ ವಿವಿಧೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಆಬಾಧನತೋ ಬ್ಯಾಬಾಧೋವ ಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ, ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ. ಸಹ ಬ್ಯಾಬಜ್ಝೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ. ಚೇತನಾರಾಸಿನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಚೇತನಾದಿರಾಸಿಂ. ಚೇತನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ರಾಸಿಂ ಕರೋತಿ ಪಿಣ್ಡಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ. ಸದುಕ್ಖನ್ತಿ ನಿರನ್ತರದುಕ್ಖಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾಬಾಧಂ ನಿರಸ್ಸಾದ’’ನ್ತಿ. ಅತ್ಥೀತಿ ಉಜುಕಂ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ¶ ನತ್ಥೀತಿ ಅವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಅನಿಟ್ಠಸಭಾವತ್ತಾ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಚ ದುಕ್ಖಪಕ್ಖಿಕಾವ ಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಇಟ್ಠಾ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ, ಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಪನ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಾವಸರಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ನಿರಯಸ್ಸ ದುಕ್ಖಬಹುಲತ್ತಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ತತ್ಥ ಬಲವತಾಯ ಸಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪಮಂ ಕತ್ವಾ ಆಹಟೋ ವಿಸೇಸೋ ವಿಯ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಯಥಾ ಅಯೋಪಿಣ್ಡಿರೋಹಿನೋ ವಿಯ ರೂಪಾನನ್ತಿ. ಪಟಿಭಾಗಉಪಮಾತಿ ಪಟಿಬಿಮ್ಬಉಪಮಾ.

ತೇ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ವೋಮಿಸ್ಸಕಸುಖದುಕ್ಖನ್ತಿ ವಿಮಿಸ್ಸಕಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪೀತಿಮಿಸ್ಸಕಭಾವತೋ. ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ. ಕಮ್ಮಸೀಸೇನ ಫಲಂ ವದತಿ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಗತಂ, ‘‘ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಾ ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪನ ವಚನೇನ ಲೋಕುತ್ತರಫಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ‘‘ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನಿ ಕಥಿತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಅವಸ್ಸಯಂ ಗತೋತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಪರಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅವಸ್ಸಯೋ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಸರಣಗಮನಕ್ಕಮೇನ ಉಪಗತೋ ಹೋತಿ. ಸತನ್ತಿಕನ್ತಿ ಸಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ. ಅಗ್ಗಹಿತಸರಣಪುಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಪುಬ್ಬಸರಣಸ್ಸ. ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ನ ಕತೋ ಸರಣಗಮನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಯೇನಾತಿ ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಕಾಮಂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಸರಣದಾಯಕೋ ಆಚರಿಯೋ ವುತ್ತೋ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಾಯಕೋಪಿ ಸರಣದಾಯಕೋವ. ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಉಪಾಸಕಭಾವಾಪಾದಕವಸೇನ ಸರಣದಾಯಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇದಂ ಪನ ಗಹಿತಪಬ್ಬಜ್ಜಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಂ. ಪಬ್ಬಜಾ ಹಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಸರಣಗಮನನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಾಯಕೋ ಪುನ ವುತ್ತೋ. ಏತೇತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಾಯಕಾದಯೋ. ದುವಿಧೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾತಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಸಮ್ಪಾಪಕೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸಮ್ಪಾಪಕೋತಿ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ, ಕತಾಭಿನಿವೇಸಅಕತಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ವಾ. ಉಪರೀತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗತೋ ಉಪರಿ. ನೇವ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಕತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಸ್ಸ ಮಹಾನುಭಾವತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪತಿಕಾರಂ ನಾಮ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.

೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಅರುಇತಿ ಪುರಾಣಂ ದುಟ್ಠವಣಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಕ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋತಿ ಅರುಕೂಪಮಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅರುಕೂಪಮಚಿತ್ತೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಸ್ಸಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಸಹನತೋ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇತ್ತರಕಾಲೋಭಾಸೇನಾತಿ ಪರಿತ್ತಮೇವ ಕಾಲೋ ಞಾಣೋಭಾಸವಿರಹೇನ. ಲಗತೀತಿ ಕೋಧಾಸಙ್ಗವಸೇನ ಕುಪ್ಪನ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮ್ಮುಖಾ, ‘‘ಕಿಂ ವದಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಚ ಉಪನಯ್ಹನವಸೇನ ಲಗತಿ, ನ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಗವಸೇನ. ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಕುಜ್ಝತಿ. ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತೀತಿ ವಿಪನ್ನಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಥದ್ಧಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಮುದುತ್ತಾಭಾವತೋ. ದುಟ್ಠಾರುಕೋತಿ ಮಂಸಲೋಹಿತಾನಂ ದುಟ್ಠಭಾವೇನ ಪಕತಿಭಾವಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ದುಟ್ಠವಣೋ. ‘‘ದುಟ್ಠಾರುತಾ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ತಾಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ.

ತಸ್ಸಾತಿ ದುಟ್ಠಾರುಕಸ್ಸ. ಸವನನ್ತಿ ಅಸುಚಿವಿಸನ್ದನಂ. ಉದ್ಧುಮಾತಸ್ಸ ವಿಯಾತಿ ಕೋಧೇನ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಧುಮಾತಕಸ್ಸ ವಿಯ ಕೋಧೂಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ. ಚಣ್ಡಿಕತಸ್ಸಾತಿ ¶ ಕುಪಿತಸ್ಸ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ತೇಹಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದಿತತ್ತಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತಥಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಹೀನಾಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಞಾಣಾನಂ ವಿಜ್ಜೂಪಮತಾ ವುತ್ತಾ, ನ ತೇಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ವಜಿರೂಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೬. ಛಟ್ಠೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋತಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ. ಅಲ್ಲೀಯಿತಬ್ಬೋತಿ ಛಾಯಾಯ ವಿಯ ವಿನಾ ಭಾವನಾಯ ನಿಲ್ಲೀಯಿತಬ್ಬೋ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಾಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ಉಪನಿಸೀದಿತಬ್ಬೋ. ಅನುದ್ದಯಾತಿ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಸೀಲೇನ ಅಭಿವುದ್ಧಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪಕಾರತ್ಥಂ ಉಪಸೇವನಾದಿ ವಟ್ಟತಿ.

ನ ಪಟಿಹಞ್ಞಿಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ಅಪೇಹಿ, ಕಿಂ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ ಪಿಯಸೀಲತ್ತಾ ನ ಪಟಿಹಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ. ಫಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದ್ವೀಸು ಹಿ ಸೀಲವನ್ತೇಸು ಏಕೇನ ಸೀಲಸ್ಸ ವಣ್ಣೇ ಕಥಿತೇ ಇತರೋ ಅನುಮೋದತಿ. ತೇನ ತೇಸಂ ಕಥಾ ಫಾಸು ಚೇವ ಹೋತಿ ಪವತ್ತಿನೀ ಚ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ದುಸ್ಸೀಲೇ ಸತಿ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಸೀಲಕಥಾ ದುಕ್ಕಥಾ, ನೇವ ಸೀಲಕಥಾ ಹೋತಿ, ನ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ನ ಪವತ್ತಿನೀ. ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲಕಥಾ ಅಫಾಸು ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸೀಲಕಥಾಯ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕಥಾಸುಪಿ ಅತಿದಿಸತಿ ¶ ‘‘ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕಥಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ. ದ್ವೇ ಹಿ ಸಮಾಧಿಲಾಭಿನೋ ಸಮಾಧಿಕಥಂ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾ ರತ್ತಿಂ ವಾ ದಿವಸಂ ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಮ್ಪಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಸೋಧೇತಬ್ಬೇ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬೇ ಚ ಅಧಿಕಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಞ್ಚ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯಾನುಪಕಾರಧಮ್ಮೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಸೇವನೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯೇ’’ತಿಆದಿ. ಸೀಲಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯಾನುಪಕಾರಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಅನಾಚಾರಾಗೋಚರಾದಯೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಉಪಕಾರಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ¶ ಠಾನೇತಿ ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸಪದಟ್ಠಾನೇ. ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ನಾಮಾತಿ ಅಭಿನ್ನಂ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ನಾಮ. ಖಾರಪರಿಸ್ಸಾವನೇತಿ ರಜಕಾನಂ ಊಸಖಾರಾದಿಖಾರಪರಿಸ್ಸಾವನಪಟೇ. ಹಾಯತೀತಿ ಸೀಲಾದಿನಾ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಸೇಟ್ಠಂ ಪುಗ್ಗಲನ್ತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತರಿತರಂ ಉತ್ತಮಂ ಪುಗ್ಗಲಂ.

ಸೇವಿತಬ್ಬಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೭. ಸತ್ತಮೇ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ‘‘ನ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಲಾಮಕಭಾವೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಸದ್ದೋ. ಗೂಥಕೂಪೋ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯನ್ತಿ ಏತೇನ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಗೂಥಸದಿಸತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಚನನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠವಚನಂ. ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಗೂಥಕೂಪೋ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ. ಸುಚಿಮಿತ್ತೋತಿ ಸೀಲಾಚಾರಸುದ್ಧಿಯಾ ಸುಚಿಮಿತ್ತೋ. ಸಹ ಅಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಹಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹಗಾಮಿನೋ’’ತಿ.

ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಗೂಥಭಾಣೀತಿ ಗೂಥಸದಿಸವಚನತ್ತಾ ಗೂಥಭಾಣೀ. ಯಥಾ ಹಿ ಗೂಥಂ ನಾಮ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಚನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ. ದುಗ್ಗನ್ಧಕಥನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಗೂಥಂ ವಿಯ ದುಗ್ಗನ್ಧವಾಯನಕಥಂ. ಪುಪ್ಫಭಾಣೀತಿ ಸುಪುಪ್ಫಸದಿಸವಚನತ್ತಾ ಪುಪ್ಫಭಾಣೀ ¶ . ಯಥಾ ಹಿ ಫುಲ್ಲಾನಿ ವಸ್ಸಿಕಾನಿ ವಾ ಅಧಿಮುತ್ತಿಕಾನಿ ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾನಿ ಕನ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಚನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಟ್ಠಂ ಹೋತಿ ಕನ್ತಂ. ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಚಮ್ಪಕಸುಮನಾದಿಸುಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಯ. ಸುಗನ್ಧಕಥನ್ತಿ ಸುಚಿಗನ್ಧವಾಯನಕಥಂ ಕಿಲೇಸದುಗ್ಗನ್ಧಾಭಾವತೋ. ಮಧುಭಾಣೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಮುದುಭಾಣೀ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ. ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಮಧುರವಚನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಹಿ ¶ ಚತುಮಧುರಂ ನಾಮ ಮಧುರಂ ಪಣೀತಂ, ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಚನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮಧುರಂ ಹೋತಿ. ಮಧುರಕಥನ್ತಿ ಕಣ್ಣಸುಖತಾಯ ಪೇಮನೀಯತಾಯ ಚ ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಮಧುರಸಭಾವಕಥಂ. ಅತ್ತಹೇತು ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಚ್ಛೇದನಹರಣಹೇತು. ಪರಹೇತು ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ.

‘‘ನೇಲಙ್ಗೋತಿ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸೀಲಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೪೭) ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸೀಲಂ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಪೂರೇತಿ ಗುಣಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಂ. ಸುಕುಮಾರಾತಿ ಅಫರುಸತಾಯ ಮುದುಕಾ ಕೋಮಲಾ. ಪುರಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುರ-ಸದ್ದೋ ತನ್ನಿವಾಸಿವಾಚಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ಗಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಗರವಾಸೀನ’’ನ್ತಿ. ಮನಂ ಅಪ್ಪಾಯತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಮನಾಪಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತವುದ್ಧಿಕರಾ’’ತಿ.

ಗೂಥಭಾಣೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೯. ನವಮೇ ಅನ್ಧೋತಿಆದೀಸು ಪಾಳಿಪದೇಸು ಪಠಮೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಭೋಗಸಂಹರಣಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನೋ ಚ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥಸಾಧನಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನೋ ಚ ಅಭಾವಾ ‘‘ಅನ್ಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ದುತಿಯೋಪಿ, ತತಿಯೋ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಭಾವಾ ‘‘ದ್ವಿಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖೂತಿ ಆಯಕೋಸಲ್ಲಭೂತಾ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು. ತೇನಾಹ ‘‘ಫಾತಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಅಧಮುತ್ತಮೇತಿ ಅಧಮೇ ಚೇವ ಉತ್ತಮೇ ಚ. ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾವಸೇನ. ಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ ಸುಕ್ಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಹಾಯಕೇಹಿ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ. ಕಣ್ಹಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬೇಹಿ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ.

ತಥಾಜಾತಿಕಾತಿ ಯಾದಿಸೇಹಿ ಸಪುತ್ತದಾರಪರಿಜನಸಞಾತಿಮಿತ್ತಬನ್ಧವಗ್ಗಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸುಖೇತಿ ಪೀಣೇತಿ, ತಾದಿಸಾ ಭೋಗಾಪಿ ನ ಸನ್ತಿ. ಪುಞ್ಞಾನಿ ಚ ನ ಕರೋತೀತಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಕಪಣದ್ಧಿಕಯಾಚಕಾನಂ ಸನ್ತಪ್ಪನವಸೇನ ಪುಞ್ಞಾನಿ ನ ಕರೋತಿ. ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಉಭಯಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ, ಉಭಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ಥೇತಿ ವಿಗ್ಗಹೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧಲೋಕೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಉಭಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ¶ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂಯೇವ ¶ ಠಾನೇ. ನ ಸೋಚತೀತಿ ಸೋಕಹೇತೂನಂ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋ ನ ಸೋಚತಿ.

೩೦. ದಸಮೇ ಅವಕುಜ್ಜಪಞ್ಞೋತಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಪಞ್ಞೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಧೋಮುಖಪಞ್ಞೋ’’ತಿ. ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಪನಾತಿ ಪಠಮಾರಮ್ಭೋ. ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಅಪ್ಪನಾತಿ ದೇಸನಾಯ ನಿಟ್ಠಾಪನಂ. ಅನೇಕೇ ವಾ ಅನುಸನ್ಧಿಯೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಮಾಧಿ ವಾತಿಆದೀಸು ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸಾಸನನ್ತಿ ತದತ್ಥೋಪಾದಕಸಮಾಧಿ ತಸ್ಸ ಆದೀತಿ ವುತ್ತೋ, ತದಾಸನ್ನತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ತಸ್ಸ ಮೂಲಭಾವೇನ ಏಕದೇಸತ್ತಾ ಮಗ್ಗೋ.

ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರಿಸುದ್ಧಿಯೋ ನಾಮ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಸಿದ್ಧಾ, ತಾ ಪನೇತ್ಥ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನೂನಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತೀ’’ತಿ, ‘‘ನಿಗ್ಗಣ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ನಿಜ್ಜಟನ್ತಿ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ಅನಾಕುಲಂ. ನಿಗ್ಗಣ್ಠಿನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನರಹಿತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ.

ಆಕಿಣ್ಣಾನೀತಿ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ಸಂಕಿರಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ. ಉಚ್ಛಙ್ಗೋ ವಿಯ ಉಚ್ಛಙ್ಗಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಉಚ್ಛಙ್ಗಸದಿಸಪಞ್ಞತಾಯ ಉಚ್ಛಙ್ಗಪಞ್ಞೋ. ಏವಂ ಪಞ್ಞಾ ವಿಯ ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಉಚ್ಛಙ್ಗೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಚಿರಟ್ಠಾನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಚ ಉಚ್ಛಙ್ಗಸದಿಸಾ ಪಞ್ಞಾ, ಏವಂ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಕುಮ್ಭಸದಿಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಸಂವಿದಹನಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಏವಂ ಕತೇ ಇದಂ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ತಂತಂಅತ್ಥಕಿಚ್ಚಂ ಸಂವಿಧಾತುಂ ಸಮತ್ಥತಾಯ ವಿಚಾರಣಪಞ್ಞಾಯ ರಹಿತೋ. ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಸೇಟ್ಠೋ ಪಾಸಂಸೋ. ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದನ್ತಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಕಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪತ್ತಿಂ.

ಅವಕುಜ್ಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಾನೀತಿ ಸಸೇಟ್ಠಕಾನಿ. ಯೇಸನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಕುಲಾನಂ. ಪುತ್ತಾನನ್ತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ. ಪೂಜಿತಸದ್ದಯೋಗೇನ ಹಿ ಇದಂ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ತೇನಾತಿ ಆಹಾರಾದಿನಾ. ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಾ ಗೋಪಿತಾತಿ ಯಥಾಕಾಲಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಸ್ಸ ದಾನೇನ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಕರಣೇನ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಾ ಚೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾನತ್ಥಪ್ಪಹರಣೇನ ಗೋಪಿತಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸನ್ತಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ. ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಭಾವಸಾಧನತ್ಥನ್ತಿ ತೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಲೋಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಾ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಆಚರಿಯೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಆಹುನೇಯ್ಯೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪುತ್ತಕಂ ಪಟಿಲಭನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನವಸೇನ ನೇಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಭಾವಸಾಧನತ್ಥಂ ‘‘ಬಹುಕಾರಾ’’ತಿ, ವತ್ವಾ ತಂ ತೇಸಂ ಬಹುಕಾರತಂ ನಾನಾಕಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆಪಾದಕಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ಹಿ ಪುತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಆಪಾದಕಾ, ಸರೀರಸ್ಸ ಪೋಸಕಾ, ಆಚಾರಸಮಾಚಾರಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಕಾ ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಾರೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುತ್ತಾನಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ತಾವ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತು, ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಕಥನ್ತಿ? ತಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಮೇವ ವಜ್ಜನೀಯಭಾವಜಾನಾಪನತ್ಥಂ.

ಅವಿಜಹಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಾಸಂ ಭಾವನಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅವಿಜಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಭಾವನಾ. ಲೋಭನೀಯವಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಯೋಬ್ಬನೇ ಅತಿವಿಯ ಮುದುಭಾವಪ್ಪತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸತವಿಹತಗ್ಗಹಣಂ. ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕನ್ತಿ ವಿಸುಂ. ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪುತ್ತೇಸು ಪವತ್ತಿತೇಹಿ ಅತಿಕ್ಕಮೇನ ಮೇತ್ತಾದಿಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಾರಣೇನ.

ಥರುಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ಅಸಿಸತ್ತಿಕುನ್ತಕಲಾಪಾದಿಆಯುಧಸಿಪ್ಪಂ. ಮುದ್ದಾಗಣನಾತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಸಂಕೋಚನಾದಿನಾ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಗಣನಾ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಾಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಪಚ್ಛಾಚರಿಯಾ ನಾಮ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹಿತಗಹಟ್ಠವತ್ತಸ್ಸೇವ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಯಥಾಸಕಂ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಾದೀನಂ ಸಿಪ್ಪಗ್ಗಾಹಾಪನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಆಚರಿಯಾ ನಾಮಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಆನೀಯ ಹುತಂ ಆಹುತಂ. ಪಕಾರೇಹಿ ಹುತಂ ಪಾಹುತಂ. ಅಭಿಸಙ್ಖತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ.

ನಮೋ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಉತ್ತಮಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತ’’ನ್ತಿ ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೇಯ್ಯ. ತಾಯ ನಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ನನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಅಥ ವಾ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯಾತಿ ¶ ಭರಣಕಿಚ್ಚಕರಣಕುಲವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಾಪನಾದಿನಾ ಪಞ್ಚವಿಧಉಪಟ್ಠಾನೇನ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತೇನ ಪುರತ್ಥಿಮಾ ದಿಸಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ – ‘ಭತೋ ನೇಸಂ ಭರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಚ್ಚಂ ನೇಸಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕುಲವಂಸಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ದಾಯಜ್ಜಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಮಿ, ಅಥ ವಾ ಪನ ಪೇತಾನಂ ಕಾಲಕತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅನುಪ್ಪದಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಪಞ್ಚಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತೇನ ಪುರತ್ಥಿಮಾ ದಿಸಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತಿ, ಪಾಪಾ ನಿವಾರೇನ್ತಿ, ಕಲ್ಯಾಣೇ ನಿವೇಸೇನ್ತಿ, ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ಪತಿರೂಪೇನ ದಾರೇನ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ, ಸಮಯೇ ದಾಯಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೭).

ಅಪಿಚ ಯೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೇ ಕತ್ವಾ ಸೀಲೇಸು ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ವಾ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹತಿ, ಅಯಂ ಮಾತಾಪಿತೂಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಭಯಲೋಕಹಿತಸುಖಾವಹಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಧೇವ ನಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ಪೇಚ್ಚ ಸಗ್ಗೇ ಪಮೋದತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮತ್ತೇಯ್ಯೋ ಪೇತ್ತೇಯ್ಯೋ ಸಗ್ಗಸಂವತ್ತನಿಯಂ ಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇತೀ’’ತಿ ಇಧೇವ ನಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ. ಆಮೋದತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮೋದಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಪಮೋದತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಮೋದಸಮ್ಪವತ್ತಿಯಾ.

ಸಬ್ರಹ್ಮಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೨. ದುತಿಯೇ ತಥಾಜಾತಿಕೋತಿ ತಥಾಸಭಾವೋ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಲಾಭೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅಧಿಗಮೋ. ರೂಪಮೇವ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭಾವತೋ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಸಸ್ಸತಾದಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ. ಪುಗ್ಗಲನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಭಿನಿವೇಸನನಿಮಿತ್ತಂ. ಧಮ್ಮನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ. ‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ‘‘ಸಿಯಾ’’ತಿ ಅವೋಚ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿಪ್ಪಟಿಲಾಭಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಸೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ತಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ಚ ಪಸ್ಸತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧಾನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿ.

ನಿಬ್ಬಾನಂ ¶ ಸನ್ತನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ¶ . ದಿವಸಮ್ಪೀತಿಆದಿನಾ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಪಣೀತಾದಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಟ್ಠವಿಧೇತಿ ‘‘ಸನ್ತಂ ಪಣೀತಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೋ ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠವಿಧೇ ಆಭೋಗಸಞ್ಞಿತೇ ಸಮನ್ನಾಹಾರೇ. ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ…ಪೇ… ಲಬ್ಭನ್ತೇವಾತಿ ‘‘ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಗತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಏಕೋಪಿ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ಚೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠಪಿ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರಾ ಲಬ್ಭನ್ತೇವ ಸಮನ್ನಾಹರತಂ ಅತ್ಥಾವಹತ್ತಾ.

ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಹಿತೇನ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಪರಾನಿ ಚ ಓಪರಾನಿ ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಆಯತನಾನಿ. ಸನ್ತತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿತಾಯ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಧೂಮವಿರಹಿತೋತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿ ಏವ ಸನ್ತಾಪನಟ್ಠೇನ ಧೂಮೋ, ತೇನ ವಿರಹಿತೋ. ಅನೀಘೋತಿ ಅಪಾಪೋ. ಜಾತಿಜರಾಗಹಣೇನೇವ ಬ್ಯಾಧಿಮರಣಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ತಬ್ಭಾವಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ.

೩೩. ತತಿಯೇ, ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಮಯಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ತಾದಿಸೇನಪಿ ನ ಸುಕರಂ ವಿಞ್ಞಾತು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ವದನ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಮತಿಕ್ಕಮಂ. ಅಞ್ಞಾತಾರೋ ಚ ದುಲ್ಲಭಾತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮಞ್ಞವಚನೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತೇನಪಿ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾಯ ದುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸಮ್ಮಾತಿ ಹೇತುನಾ ಕಾರಣೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಮಾನಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯಾ. ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಚ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಮಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಸಮ್ಮೋಹಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋ. ತೇನ ದಿಟ್ಠೋ ಪನ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಚ. ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೇನ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಮೇವ ಪಹೀಯತಿ. ದಿಟ್ಠವಿಸೇನ ದಿಟ್ಠಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಂ ವಿಯ ಅಯಮಸ್ಸ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ¶ . ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯನಾನನ್ತರಿಯಕತ್ತಾ ‘‘ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇನ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇ ಹಿ ಗಹಿತೇ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ.

ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ¶ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಮಾನಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಯೇ ಇಮೇ ‘‘ಕಾಯಬನ್ಧನಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಜೀರತಿ (ಚೂಳವ. ೨೭೮), ಹರಿತನ್ತಂ ವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦೪) ಏವಂ ವುತ್ತಅನ್ತಿಮಮರಿಯಾದನ್ತೋ ಚ ‘‘ಅನ್ತಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜೀವಿಕಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೦; ಇತಿವು. ೯೧) ಏವಂ ವುತ್ತಲಾಮಕನ್ತೋ ಚ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೦೩) ಏವಂ ವುತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸನ್ತೋ ಚ ‘‘ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸನ್ತೋ ಚಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅನ್ತಾ, ತೇಸು ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅದುಂ ಚತುತ್ಥಕೋಟಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ, ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪರಿವಟುಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಅನ್ತಿಮಸಮುದಯಮತ್ತಾವಸೇಸಂ ದುಕ್ಖಮಕಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಮಕಾಸೀ’’ತಿ.

ನನು ಚ ‘‘ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗತಂ? ಇಧ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನಿದ್ದೇಸೇನಾಯಂ ವಣ್ಣನಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿದ್ದೇಸೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಆಗತಾನೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಪಹಾನಂ ವೂಪಸಮಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ (ಚೂಳನಿ. ೭೫ ಉದಯಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ) ಪದಾನಿ ಆಗತಾನಿ.

ಧಮ್ಮತಕ್ಕಪುರೇಜವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇ ಠತ್ವಾ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಅಧಿಗತಂ ಅರಹತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಂ ವದತಿ. ಅರಹತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಹಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮತಕ್ಕೋ ಪುರೇಜವೋ ಹೋತಿ.

ಸಾರಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ಪಿಣ್ಡಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಆಯೂಹನವಸೇನ ರಾಸಿಕರಣತ್ಥಾಯ. ಅಭಿನ್ನಾನೀತಿ ಏಕದೇಸೇನಪಿ ಅಖಣ್ಡಿತಾನಿ. ಭಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಬೀಜಂ ಬೀಜಕಿಚ್ಚಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ಅಪೂತೀನೀತಿ ಉದಕತೇಮನೇನ ಪೂತಿಭಾವಂ ನ ಉಪಗತಾನಿ. ಪೂತಿಬೀಜಞ್ಹಿ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪೂತಿಭಾವೇನ ಅಬೀಜತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನೀ’’ತಿ. ನ ವಾತೇನ ನ ಚ ಆತಪೇನ ಹತಾನೀತಿ ¶ ವಾತೇನ ಚ ಆತಪೇನ ಚ ನ ಹತಾನಿ, ನಿರೋಜತಂ ನ ಪಾಪಿತಾನಿ. ನಿರೋಜಞ್ಹಿ ಕಸಟಬೀಜಂ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ಸಾರಾದಾನೀತಿ ತಣ್ಡುಲಸಾರಸ್ಸ ಆದಾನತೋ ಸಾರಾದಾನಿ. ನಿಸ್ಸಾರಞ್ಹಿ ಬೀಜಂ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಗಹಿತಸಾರಾನೀ’’ತಿ, ಪತಿಟ್ಠಿತಸಾರಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ನಿಚಯಭಾವೇನ ಸುಖಂ ಸಯಿತಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಕೋಟ್ಠಪಕ್ಖಿತ್ತನಿಯಾಮೇನೇವ ಸುಖಸಯಿತಾನಿ.

ಕಮ್ಮವಿಭತ್ತೀತಿ ¶ ಕಮ್ಮವಿಭಾಗೋ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ತಭಾವೋ, ತತ್ಥ ವೇದಿತಬ್ಬಫಲಂ ಕಮ್ಮಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ. ಪಚ್ಚುಪನ್ನಭವತೋ ಅನನ್ತರಂ ವೇದಿತಬ್ಬಫಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ. ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾನನ್ತರಭವತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಯೇ ಅತ್ತಭಾವಪರಿವತ್ತೇ ವೇದಿತಬ್ಬಫಲಂ ಕಮ್ಮಂ. ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅನಭಿಭೂತತಾಯ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧವಿಸೇಸತಾಯ ಚ ಬಲವಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾತಿಸಯಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ಪಠಮಜವನಚೇತನಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಫಲದಾಯಿನೀ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಸಾ ಹಿ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಬಲವತೀ ಜವನಸನ್ತಾನೇ ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೇಸು ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರವಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಆಸೇವನಾಲಾಭೇನ ಅಪ್ಪವಿಪಾಕತಾಯ ಚ ಪಠಮಜವನಚೇತನಾ ಇತರದ್ವಯಂ ವಿಯ ಪವತ್ತಸನ್ತಾನುಪರಮಾಪೇಕ್ಖಂ ಓಕಾಸಲಾಭಾಪೇಕ್ಖಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಇಧೇವ ಪುಪ್ಫಮತ್ತಂ ವಿಯ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಮತ್ತಂ ಫಲಂ ದೇತಿ. ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕದಾನಂ ನಾಮ ಉಪಧಿಪ್ಪಯೋಗಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ತದಭಾವತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ. ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅಹೋಸಿ ಏವ ಕಮ್ಮಂ, ನ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಅಹೋಸಿ ಅತ್ಥಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ.

ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾತಿ ದಾನಾದಿಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ. ಕಾ ಪನ ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಮಜವನಚೇತನಾ’’ತಿ. ಸಾ ಹಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿಲದ್ಧವಿಸೇಸಾ ಪುರಿಮಜವನಚೇತನಾಹಿ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ ಚ ಸಮಾನಾ ಅನನ್ತರತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕದಾಯಿನೀ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಪುರಿಮಉಪಮಾಯಯೇವಾತಿ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋಪಮಾಯಯೇವ.

ಸತಿ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸತಿ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಪಕ್ಖೇ ತಿಟ್ಠತಿ ವಿಪಚ್ಚನೋಕಾಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಯಂ ಗರುಕನ್ತಿ ¶ ಯಂ ಅಕುಸಲಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ, ಕುಸಲಞ್ಚ ಮಹಾನುಭಾವಂ ಕಮ್ಮಂ. ಕುಸಲಂ ವಾ ಹಿ ಹೋತು ಅಕುಸಲಂ ವಾ, ಯಂ ಗರುಕಂ ಮಾತುಘಾತಾದಿಕಮ್ಮಂ ವಾ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮಂ ವಾ, ತದೇವ ಪಠಮಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಯಂ ಬಹುಲನ್ತಿ ಯಂ ಬಹುಲಂ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ಕತಂ ಸಮಾಸೇವಿತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಪನ ಯಂ ಬಹುಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ. ಯದಾಸನ್ನಂ ನಾಮ ಮರಣಕಾಲೇ ಅನುಸ್ಸರಿತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಆಸನ್ನಕಾಲೇ ಕತೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಆಸನ್ನಮರಣೇ’’ತಿಆದಿ. ಅನುಸ್ಸರಿತುನ್ತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವೇನ ಅನುಸ್ಸರಿತುಂ.

ತೇಸಂ ಅಭಾವೇತಿ ತೇಸಂ ಯಂಗರುಕಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾವೇ. ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಪಾಕಂ ದೇತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕವಸೇನ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕವಸೇನ ಹಿ ಗರುಕಾದಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಗರುಕಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ, ಗರುಕೇ ಅಸತಿ ಬಹುಲೀಕತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಯದಾಸನ್ನಂ ¶ , ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ‘‘ಕಟತ್ತಾ ವಾ ಪನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಕತಕಮ್ಮಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ. ಬಹುಲಾಸನ್ನಪುಬ್ಬಕತೇಸು ಚ ಬಲಾಬಲಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ಪಾಪತೋ ಪಾಪನ್ತರಂ ಕಲ್ಯಾಣಞ್ಚ, ಕಲ್ಯಾಣತೋ ಕಲ್ಯಾಣನ್ತರಂ ಪಾಪಞ್ಚ ಬಹುಲೀಕತಂ. ತತೋ ಮಹತೋವ ಪುಬ್ಬಕತಾದಿ ಅಪ್ಪಞ್ಚ ಬಹುಲಾನುಸ್ಸರಣೇನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಜನನತೋ, ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಆರದ್ಧವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸೇಸಸ್ಸ ವಾ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣತಾಯ ಸನ್ತತಿಯಾ ಪರಿಣಾಮವಿಸೇಸತೋತಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಆಯೂಹಿತಫಲಂ ಪಠಮಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ. ಮಹಾನಾರದಕಸ್ಸಪಜಾತಕೇ (ಜಾ. ೨.೨೨.೧೧೫೩ ಆದಯೋ) ವಿದೇಹರಞ್ಞೋ ಸೇನಾಪತಿ ಅಲಾತೋ, ಬೀಜಕೋ ದಾಸೋ, ರಾಜಕಞ್ಞಾ ರುಚಾ ಚ ಏತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ತತ್ರಾನನ್ದ, ಯ್ವಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಧ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ…ಪೇ… ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ. ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ವಾಸ್ಸ ತಂ ಕತಂ ಹೋತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯಂ, ಪಚ್ಛಾ ವಾಸ್ಸ ತಂ ಕತಂ ಹೋತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯಂ, ಮರಣಕಾಲೇ ವಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ, ತೇನ ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ –

ಆದಿ ¶ . ಸಬ್ಬಂ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೦೩) ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಕಿಂ ಬಹುನಾ. ಯಂ ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಞಾಣಂ, ತಸ್ಸೇವಾಯಂ ವಿಸಯೋ, ಯದಿದಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿಪಾಕತಾ ಸಮತ್ಥೀಯತಿ.

ಇದಾನಿ ಜನಕಾದಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ಜನಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪವತ್ತಿಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಂ ನ ಜನೇತಿ. ಪಠಮನಯೇ ಜನಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕಮತ್ತಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಕತ್ತಮ್ಪಿ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾನಾದಿವಸೇನ ವಿಪಾಕಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಜನಕಂ. ಸುಖದುಕ್ಖಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಚಿರತರಂ ಪವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಿ, ಅದ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ. ಉಪಪೀಳಕಂ ಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಬನ್ಧೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಸಣಿಕಂ ಸಣಿಕಂ ಹಾಪೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪೀಳೇತಿ ಬಾಧೇತಿ, ಅದ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತೀ’’ತಿ.

ವಾತಕಾಳಕೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಚೋರೇ ಘಾತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಪಹರನ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೇ ಕಿಲಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏವಮಾಹಂಸು. ಅನುಲೋಮಿಕಂ ಖನ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಓರತೋ ಅನುಲೋಮಿಕಂ ಖನ್ತಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ¶ . ತರುಣವಚ್ಛಾಯ ಗಾವಿಯಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪಿತೋತಿ ಏಕಾ ಕಿರ ಯಕ್ಖಿನೀ ಧೇನುವೇಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಉರೇ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮಾರೇಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ನಗರೇ ಭವೋ ನಾಗರಿಯೋ.

ಘಾತೇತ್ವಾತಿ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಪ್ಪಟಿಬಾಹನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ’’ತಿ. ತಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಓಕಾಸಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ. ವಿಪಚ್ಚನಾಯ ಕತೋಕಾಸಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಕ್ಕಮ್ಮೇವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಪನ ಕಮ್ಮೇನ ಕತೇ ಓಕಾಸೇ ತಂ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಉಪಪೀಳಕಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ನ ಸಯಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ. ಉಪಘಾತಕಂ ಪನ ದುಬ್ಬಲಕಮ್ಮಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಕಿಞ್ಚಿ ಬಹ್ವಾಬಾಧತಾದಿಪಚ್ಚಯೂಪಸನ್ನಿಪಾತೇನ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ವಿಬಾಧಕಂ ಉಪಪೀಳಕಂ, ತಥಾ ವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಉಪಚ್ಛೇದಕಂ. ಉಪಘಾತಕಕಮ್ಮಂ ಪನ ಉಪಘಾತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಕರಣೇನ ವಿಪಚ್ಚನೇ ¶ ಸತಿ ಜನಕಮೇವ ಸಿಯಾ. ಜನಕಾದಿಭಾವೋ ನಾಮ ವಿಪಾಕಂ ಪತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ನ ಕಮ್ಮಂ ಪತೀತಿ ವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಉಪಘಾತಕತಾ ಯುತ್ತಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇ ಕತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪವತ್ತೇ ಚ ವಿಪಾಕಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ತಂ ಜನಕಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕತೇ ಅಞ್ಞೇನ ಜನಿತಸ್ಸ ಇಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ಅನಿಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ವಿಬಾಧಕವಿಚ್ಛೇದಕಪಚ್ಚಯಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಬ್ರೂಹನಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಜನಕಸಾಮತ್ಥಿಯಾನುರೂಪಂ ಪರಿಸುದ್ಧಿಚಿರತರಪ್ಪಬನ್ಧಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ. ಜನಕೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ಕುಸಲಫಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಫಲಂ ವಾ ಯೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಭೂತೇನ ರೋಗಧಾತುವಿಸಮತಾದಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ವಿಬಾಧಯತಿ, ತಂ ಉಪಪೀಳಕಂ. ಯೇನ ಪನ ಕಮ್ಮುನಾ ಜನಕಸಾಮತ್ಥಿಯವಸೇನ ಚಿರತರಪ್ಪಬನ್ಧಾರಹಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಚ್ಛೇದಕಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಹಞ್ಞತಿ ವಿಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಉಪಘಾತಕನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾರೋ.

ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ದುತಿಯಸ್ಸ ಕುಸಲಭಾವಂ ಇತ್ಥತ್ತಮಾಗತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಾಬಾಧದೀಘಾಯುಕತಾಸಂವತ್ತನವಸೇನ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಕುಸಲಭಾವಂ ಬಹ್ವಾಬಾಧಅಪ್ಪಾಯುಕತಾಸಂವತ್ತನವಸೇನ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಚೂಳಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೨೯೦) –

‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ಕಮ್ಮಾನಿ – ಉಪಪೀಳಕಂ, ಉಪಚ್ಛೇದಕಂ, ಜನಕಂ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕನ್ತಿ. ಬಲವಕಮ್ಮೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪವತ್ತೇ ಉಪಪೀಳಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ ‘ಸಚಾಹಂ ಪಠಮತರಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ನ ತೇ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಂ ದದೇಯ್ಯಂ, ಚತೂಸುಯೇವ ತಂ ಅಪಾಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪೇಯ್ಯಂ. ಹೋತು, ತ್ವಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತ, ಅಹಂ ಉಪಪೀಳಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ತಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ¶ ನಿರೋಜಂ ನಿಯೂಸಂ ಕಸಟಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ತಾದಿಸಂ ಕರೋತಿ. ಕಿಂ ಕರೋತಿ? ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಉಪನೇತಿ, ಭೋಗೇ ವಿನಾಸೇತಿ.

‘‘ತತ್ಥ ದಾರಕಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಾತು ಅಸ್ಸಾದೋ ವಾ ಸುಖಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪೀಳಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಉಪನೇತಿ. ದಾರಕಸ್ಸ ಪನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗೇಹೇ ಭೋಗಾ ಉದಕಂ ಪತ್ವಾ ಲೋಣಂ ವಿಯ ರಾಜಾದೀನಂ ವಸೇನ ನಸ್ಸನ್ತಿ, ಕುಮ್ಭದೋಹನಧೇನುಯೋ ¶ ಖೀರಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಸೂರತಾ ಗೋಣಾ ಚಣ್ಡಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಾಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಖಞ್ಜಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗೋಮಣ್ಡಲೇ ರೋಗೋ ಪತತಿ, ದಾಸಾದಯೋ ವಚನಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ವಾಪಿತಂ ಸಸ್ಸಂ ನ ಜಾಯತಿ, ಗೇಹಗತಂ ಗೇಹೇ, ಅರಞ್ಞಗತಂ ಅರಞ್ಞೇ ನಸ್ಸತಿ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಂ ದುಲ್ಲಭಂ ಹೋತಿ, ಗಬ್ಭಪರಿಹಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ವಿಜಾತಕಾಲೇ ಮಾತು ಥಞ್ಞಂ ಛಿಜ್ಜತಿ, ದಾರಕೋ ಪರಿಹಾರಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಪೀಳಿತೋ ನಿರೋಜೋ ನಿಯೂಸೋ ಕಸಟೋ ಹೋತಿ. ಇದಂ ಉಪಪೀಳಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

‘‘ದೀಘಾಯುಕಕಮ್ಮೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಯುಂ ಛಿನ್ದತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಅಟ್ಠುಸಭಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಸರಂ ಖಿಪೇಯ್ಯ, ತಮಞ್ಞೋ ಧನುತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತಂ ಮುಗ್ಗರೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಏವಂ ದೀಘಾಯುಕಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ಆಯುಂ ಛಿನ್ದತಿ. ಕಿಂ ಕರೋತಿ? ಚೋರಾನಂ ಅಟವಿಂ ಪವೇಸೇತಿ, ವಾಳಮಚ್ಛೋದಕಂ ಓತಾರೇತಿ, ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಪನ ಸಪರಿಸ್ಸಯಠಾನಂ ಉಪನೇತಿ. ಇದಂ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ‘ಉಪಘಾತಕ’ನ್ತಿಪಿ ಏತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ. ಪಟಿಸನ್ಧಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಜನಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಅಪ್ಪಭೋಗಕುಲಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಭೋಗಸಮ್ಪದಾದಿಕರಣೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

‘‘ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮೇನಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಏತಂ ಪವತ್ತೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಿರತಿಕಮ್ಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ ‘ಸಚಾಹಂ ಪಠಮತರಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ನ ತೇ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಂ ದದೇಯ್ಯಂ, ದೇವಲೋಕೇಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪೇಯ್ಯಂ, ಹೋತು, ತ್ವಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತ, ಅಹಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ತೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ಕರೋತಿ. ಕಿಂ ಕರೋತಿ? ಪರಿಸ್ಸಯಂ ನಾಸೇತಿ, ಭೋಗೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ.

‘‘ತತ್ಥ ದಾರಕಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸುಖಮೇವ ಸಾತಮೇವ ಹೋತಿ. ಯೇಪಿ ಪಕತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಪರಿಸ್ಸಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ¶ . ಏವಂ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ನಾಸೇತಿ. ದಾರಕಸ್ಸ ಪನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗೇಹೇ ಭೋಗಾನಂ ಪಮಾಣಂ ನ ಹೋತಿ, ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಯೋ ಪುರತೋಪಿ ಪಚ್ಛತೋಪಿ ಗೇಹಂ ಪರಿವಟ್ಟಮಾನಾ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ¶ ಪರೇಹಿ ಠಪಿತಧನಸ್ಸಪಿ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಧೇನುಯೋ ಬಹುಖೀರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗೋಣಾ ಸುಖಸೀಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ವಪ್ಪಟ್ಠಾನೇ ಸಸ್ಸಾನಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ವಡ್ಢಿಯಾ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ, ತಾವಕಾಲಿಕಂ ವಾ ದಿನ್ನಂ ಧನಂ ಅಚೋದಿತಾ ಸಯಮೇವ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ದಾಸಾದಯೋ ಸುಬ್ಬಚಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಮ್ಮನ್ತಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ದಾರಕೋ ಗಬ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಿಹಾರಂ ಲಭತಿ, ಕೋಮಾರಿಕವೇಜ್ಜಾ ಸನ್ನಿಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಗಹಪತಿಕುಲೇ ಜಾತೋ ಸೇಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ಅಮಚ್ಚಕುಲಾದೀಸು ಜಾತೋ ಸೇನಾಪತಿಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಲಭತಿ. ಏವಂ ಭೋಗೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಸೋ ಅಪರಿಸ್ಸಯೋ ಸಭೋಗೋ ಚಿರಂ ಜೀವತಿ. ಇದಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಅಕುಸಲಾನೇವ, ಜನಕಂ ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ವಿಬಾಧೂಪಘಾತಾ ನಾಮ ಕುಸಲವಿಪಾಕಮ್ಹಿ ನ ಯುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದ್ವೇ ಅಕುಸಲಾನೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದೇವದತ್ತಾದೀನಂ ಪನ ನಾಗಾದೀನಂ ಇತೋ ಅನುಪ್ಪದಿನ್ನಯಾಪನಕಪೇತಾನಞ್ಚ ನರಕಾದೀಸು ಅಕುಸಲವಿಪಾಕೂಪತ್ಥಮ್ಭನೂಪಪೀಳನೂಪಘಾತಕಾನಿ ಸನ್ತೀತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಭಾವೋ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯಾ ಬಹೂಸು ಆನನ್ತರಿಯೇಸು ಕತೇಸು ಏಕೇನ ಗಹಿತಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಇತರೇಸಂ ತಸ್ಸ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಿತಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಾ ಹೋತಿ.

ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಂ (ವಿಭ. ೮೧೦) ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನೀತಿ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಬಾಹಿತಾನಿ ನಿವಾರಿತಾನಿ ಪಟಿಸೇಧಿತಾನಿ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತತ್ಥ ಚ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಗತಿ ದೇವಲೋಕೋ ಚ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ಚ. ಗತಿವಿಪತ್ತೀತಿ ವಿಪನ್ನಗತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ. ಉಪಧಿಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧಿ. ಉಪಧಿವಿಪತ್ತೀತಿ ಹೀನಅತ್ತಭಾವತಾ. ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಸುರಾಜಸುಮನುಸ್ಸಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲೋ. ಕಾಲವಿಪತ್ತೀತಿ ದುರಾಜದುಮ್ಮನುಸ್ಸಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಪನ್ನಕಾಲೋ. ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೋ. ಪಯೋಗವಿಪತ್ತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಯೋಗೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಾರಹೇ ಕಮ್ಮೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಯೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನನಿಮ್ಮಿತ್ತಕಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಂ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನನಿಮಿತ್ತಂ ¶ ಬಹುಪಾಪಕಮ್ಮಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಗತಿವಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸೇವ ವಿಪಚ್ಚತಿ. ಯದಿ ಪನ ಸೋ ಏಕೇನ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮೇನ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ದೇವೇಸು ವಾ ಮನುಸ್ಸೇಸು ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ, ತಾದಿಸೇ ಠಾನೇ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಏಕನ್ತಂ ಕುಸಲಸ್ಸೇವಾತಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತಿ. ಪತಿಬಾಹಿತಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಬಾಧಿತಂ ಹುತ್ವಾ. ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧಿಯನ್ತಿ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ. ಕಿಲಿಟ್ಠಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಹತ್ಥಿಮೇಣ್ಡಅಸ್ಸಬನ್ಧಕಗೋಪಾಲಕಾದಿಕಮ್ಮಸ್ಸ. ಪಲಾಯಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾಲೇತಿ ಹತ್ಥಿಆದಿಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಸಮಾಗಮಕಾಲೇ. ಲಞ್ಜಂ ದೇತೀತಿ ಏವಂ ಮೇ ಬಾಧತಂ ಪರೇಸಂ ವಸೇ ನ ಹೋತೀತಿ ದೇತಿ. ಚೋರಿಕಯುತ್ತಕಾಲೇತಿ ಪಕ್ಖಬಲಾದೀನಂ ಲಬ್ಭಮಾನಕಾಲೇ. ಅನ್ತರಕಪ್ಪೇತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪತ್ತೇ ಅನ್ತರಕಪ್ಪೇ.

ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ಸೋಳಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೇನ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೩೪-೨೩೫) ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪರಾನಿಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅತೀತಭವೇಸು ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅತೀತಭವೇಸುಯೇವ ವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ವಿಪಾಕವಾರನ್ತಿ ವಿಪಚ್ಚನಾವಸರಂ ವಿಪಾಕವಾರಂ. ‘‘ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಾವೇತಿ. ತತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾಯಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಿತಾಪಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಪನ ದಾಯಕಂ ರೂಪಜನಕಸೀಸೇನ ವದತಿ. ತಸ್ಸೇವ ಅತೀತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಸ್ಸ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಅತೀತಭವೇಸುಯೇವ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಞ್ಚ, ಅತೀತೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನಾಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭೀ’’ತಿಆದಿ.

ಅತೀತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೇ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಪಚ್ಚಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅತೀತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ¶ ಅತಿಕ್ಕನ್ತವಿಪಾಕಕಾಲಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಸ್ಸ ಚ ಅವಿಪಚ್ಚಮಾನವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲದ್ಧವಿಪಾಕವಾರ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅತೀತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾರಹಸ್ಸ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅನಾಗತಭವೇ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಂ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಪನ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅತೀತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕನ್ತವಿಪಾಕಕಾಲಸ್ಸ ಚ ಅನಾಗತಭವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬವಿಪಾಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂ ತಾವ ಅತೀತಕಮ್ಮಂ ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕವಸೇನ ಛಧಾ ದಸ್ಸಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೇ ಕತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಸ್ಸ ಇಧೇವ ವಿಪಚ್ಚಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಪನ ಏತರಹಿ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯಂ ಪನ ಏತರಹಿ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭತೀತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಇಧ ಅವಿಪಚ್ಚಮಾನಞ್ಚ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಸ್ಸ ಇಧ ಅವಿಪಚ್ಚಮಾನಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಸ್ಸ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಚ ಅನಾಗತಭವೇ ವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ಏತರಹಿ ಆಯೂಹಿತಂ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಅನಾಗತಭವೇ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಅನಾಗತಭವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ.

ಏವಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕವಸೇನ ಚತುಧಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅನಾಗತಭವೇ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಪನಾನಾಗತೇ ಆಯೂಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸೇವ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಅನಾಗತಭವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ ¶ . ಏವಂ ಅನಾಗತಕಮ್ಮಂ ಅನಾಗತವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ದಸ್ಸಿತಂ. ಏವನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತದ್ವಾದಸಕಮ್ಮಾನಿ ನಿಗಮೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇಸು ಕಮ್ಮೇಸು ಯಾನಿ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ವಿಭತ್ತಾನಿ ಸೋಳಸ ಕಮ್ಮಾನಿ, ಯಾನಿ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಭತ್ತಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ, ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಭತ್ತೇಸು ಏಕಾದಸವಿಧೇಸುಯೇವ ಕಮ್ಮೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಾನಿ, ತಾನಿ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯೇಸು ತೀಸುಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಠಾನಾ ಓಸಕ್ಕಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾವುತ್ತದ್ವಾದಸಸೋಳಸಪ್ಪಭೇದಸಙ್ಖಾತಟ್ಠಾನತೋ ಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ, ತಂ ತಂ ಪಭೇದಂ ಹಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿಯೇವ ¶ ಭವನ್ತೀತಿ ತಂಸಭಾವಾನಂಯೇವ ಕಮ್ಮಾನಂ ದ್ವಾದಸಧಾ ಸೋಳಸಧಾ ಚ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏವಮಾಹ. ಯಸ್ಮಾ ಏಕಾದಸಧಾ ವುತ್ತಕಮ್ಮಾನಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾನಿ ವಾ ಸಿಯುಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾನಿ ವಾ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಾನಿ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೀಣಿಯೇವ ಕಮ್ಮಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.

ತೇಸಂ ಸಙ್ಕಮನಂ ನತ್ಥೀತಿ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದೀನಂ ಸಙ್ಕಮನಂ ನತ್ಥಿ, ಸಙ್ಕಮನಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ, ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದಿಟ್ಠಾನೇಯೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಮೇವ ಹಿ ಪಠಮಜವನಚೇತನಾ, ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಮೇವ ಸತ್ತಮಜವನಚೇತನಾ, ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಚ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಮೇವಾತಿ ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದಿಸಭಾವೇಯೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ತೇನೇವ ಭಗವತಾ – ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ, ಉಪಪಜ್ಜ ವಾ, ಅಪರೇ ವಾ ಪರಿಯಾಯೇ’’ತಿ ತಯೋ ವಿಕಪ್ಪಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಸತ್ಥಾ ನ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಅಸತಿ ನಿಯಾಮೇ ನ ವದೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸಙ್ಕಮನಂ ನತ್ಥಿ, ನಿಯತಸಭಾವಾ ಹಿ ತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿಆದಿಮವೋಚ.

ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇತಿ ‘‘ಅಲೋಭೋ ನಿದಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೇ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ. ನಿರುದ್ಧೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇನ ನಿರುದ್ಧೇ. ತಾಲವತ್ಥು ವಿಯ ಕತನ್ತಿ ಯಥಾ ತಾಲೇ ಛಿನ್ನೇ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕಮ್ಮೇ ಪಹೀನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾಲವತ್ಥೂತಿ ವಾ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನೋ ತಾಲೋ ವುತ್ತೋ ಪತ್ತಫಲಮಕುಲಸೂಚಿಆದೀನಂ ಅಭಾವತೋ. ತತೋ ಏವ ಸೋ ಅವಿರುಳ್ಹಿಧಮ್ಮೋ. ಏವಂ ಪಹೀನಕಮ್ಮೋ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ. ತೇನಾಹ ¶ ‘‘ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಅನುಅಭಾವಂ ಕತಂ ಪಚ್ಛತೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕತಕಾಲೋ ವಿಯಾತಿ ಬೀಜಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕತಕಾಲೋ ವಿಯ. ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಮೂಲಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾನಂ. ಕಿಲೇಸಾ ಹಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಮೂಲಾನಿ.

ವೇದನೀಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞಂ ವತ್ಥು ನತ್ಥೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ. ಸುಗತಿಸಞ್ಞಿತಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತೋ ಅನಪಗತತ್ತಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಏವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ’’ತಿ, ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಲೋಭೋ ಏತಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಭಂ, ಲೋಭನಿಮಿತ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ. ತಥಾ ದೋಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಭದೋಸಸೀಸೇನ ಲೋಭಜಞ್ಚ ದೋಸಜಞ್ಚ ಕಮ್ಮಮೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ. ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟನ್ತಿ ವಟ್ಟಞ್ಚ ವಿವಟ್ಟಞ್ಚ.

೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಆಳವಿಯನ್ತಿ ಆಳವಿರಟ್ಠೇ, ನ ಆಳವಿನಗರೇ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಳವಿಯನ್ತಿ ಆಳವಿರಟ್ಠೇ’’ತಿ. ಅಥಾತಿ ಅವಿಚ್ಛೇದತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಹತ್ಥತೋ ಹತ್ಥಂ ಗತತ್ತಾತಿ ಆಳವಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ, ತತೋ ರಾಜಪುರಿಸಾನಂ ಹತ್ಥಂ ಗತತ್ತಾ.

ಮಾಘಸ್ಸಾತಿ ಮಾಘಮಾಸಸ್ಸ. ಏವಂ ಫಗ್ಗುನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಖುರನ್ತರೇಹಿ ಕದ್ದಮೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಕದ್ದಮೋ ಖುರನ್ತರೇಹಿ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ವಾಯನ್ತೋ ವಾತೋ ವೇರಮ್ಭೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ವೇರಮ್ಭವಾತಸದಿಸತ್ತಾ.

ಪಞ್ಚದ್ವಾರಕಾಯನ್ತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಂ. ಖೋಭಯಮಾನಾತಿ ಕಿಲೇಸಖೋಭವಸೇನ ಖೋಭಯಮಾನಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಙ್ಖೋಭಂ ಕರೋನ್ತಾ. ಚೇತಸಿಕಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮನೋದ್ವಾರಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ’’ತಿ. ಸೋ ರಾಗೋತಿ ತಂಸದಿಸೋ ರಾಗೋ. ಭವತಿ ಹಿ ತಂಸದಿಸೇ ತಬ್ಬೋಹಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಾ ಏವ ತಿತ್ತಿರಿಕಾ, ತಾನಿ ಏವ ಓಸಧಾನೀ’’ತಿ. ಯಾದಿಸೋ ಹಿ ಏಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕರಾಗೋ, ತಾದಿಸೋ ಏವ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ರಾಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಥಾರೂಪೋ ¶ ರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ. ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭೇನ ರಜನೀಯೇಸು ವಾ ನಿರುದ್ಧೇಸು ವತ್ಥೂಸು ದೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೋಸಪರಿಳಾಹಾನಂ ಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನ ಲಿಮ್ಪತಿ ಅನುಪಲಿತ್ತಚಿತ್ತತ್ತಾ. ಸೀತಿಭೂತೋ ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತ್ತಾ. ಆಸತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಸಞ್ಜನಟ್ಠೇನ. ದರಥನ್ತಿ ಪರಿಳಾಹಜಾತಂ. ಚೇತಸೋತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ.

೩೬. ಛಟ್ಠೇ ದೇವದೂತಾನೀತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದೇವದೂತಾ’’ತಿ, ಉಭಯಲಿಙ್ಗಂ ವಾ ಏತಂ ಪದಂ, ತಸ್ಮಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಂ ಕತಂ. ದೇವೋತಿ ಮಚ್ಚೂತಿ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತಾಪನತೋ ಮಚ್ಚುರಾಜಾ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ದೇವೋ ಪಕತಿಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ಏವಂ ಮಚ್ಚು ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ದೇವೋ ¶ ವಿಯಾತಿ ದೇವೋ. ‘‘ತಸ್ಸ ದೂತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿಸ್ಸ ದೂತೇ ತೇಸಂ ದೂತಭಾವಞ್ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಚೋದನತ್ಥೇನ ದೇವಸ್ಸ ದೂತಾ ವಿಯಾತಿ ದೇವದೂತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಅಹಂ ಅಸುಕಂ ಪಮದ್ದಿತುಂ ಆಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುವಂ ತಸ್ಸ ಕೇಸೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಹೀ’’ತಿ ಮಚ್ಚುದೇವಸ್ಸ ಆಣಾಕರಾ ದೂತಾ ವಿಯಾತಿ ಹಿ ದೂತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ದೇವಾ ವಿಯ ದೂತಾತಿ ದೇವದೂತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದೇವಾ ವಿಯ ದೂತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಂ ಅತ್ತನೋ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವಂ ಆವಿಕತ್ವಾ ಠಿತಾಯಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ದೇವತಾಯ ಬ್ಯಾಕರಣಸದಿಸಮೇವ ಹೋತಿ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ. ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಹ್ಮಾನಂ. ತೇ ಹಿ ಚರಿಮಭವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಜಿಣ್ಣಾದಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಾಪಿತಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ತದಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತೇಹಿ ಅನುಪಟ್ಠಾಪಿತಾನಮ್ಪಿ ತಥಾ ವೋಹರಿತಬ್ಬತಾ ಪರಿಯಾಯಸಿದ್ಧಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದಿಸ್ವಾವಾತಿ ¶ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಹಿ ದಸ್ಸಿತೇ ದಿಸ್ವಾವ. ತತೋಯೇವ ಹಿ ತೇ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಂ ದೂತಾ ವುತ್ತಾ.

ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ದೇವದೂತೇ ಏವ ಸರೂಪತೋ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದೇವಾನಂ ದೂತಾನಂ ದಸ್ಸನೂಪಾಯತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದೇವದೂತಾ…ಪೇ… ಸಮನುಯುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ದೇವದೂತಾ…ಪೇ… ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದೇವದೂತಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನಟ್ಠಾನೂಪಗಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ.

ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾತಿ ಅನ್ಧಕಾದಿಕೇ ವಿಞ್ಞಾಣವಾದಿನೋ ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ನೇರಯಿಕೇ ನಿರಯೇ ಪಾಲೇನ್ತಿ ತತೋ ನಿಗ್ಗನ್ತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ರಕ್ಖನ್ತೀತಿ ನಿರಯಪಾಲಾ. ಅಥ ವಾ ನಿರಯಪಾಲತಾಯ ನೇರಯಿಕಾನಂ ನಿರಯದುಕ್ಖೇನ ಪರಿಯೋನದ್ಧಾಯ ಅಲಂ ಸಮತ್ಥಾತಿ ನಿರಯಪಾಲಾ. ತನ್ತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ನಿರಯಪಾಲಾ’’ತಿ ವಚನಂ. ಪಟಿಸೇಧಿತಮೇವಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನಿರಯೇಸು ನಿರಯಪಾಲಾ ಅತ್ಥಿ ಚ ಕಾರಣಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಕಥಾ. ೮೬೬) ಪಟಿಸೇಧಿತಮೇವ. ಯದಿ ನಿರಯಪಾಲಾ ನಾಮ ನ ಸಿಯುಂ, ಕಮ್ಮಕಾರಣಾಪಿ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ಸತಿ ಹಿ ಕಾರಣಿಕೇ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾಯ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತೇ ನಿರಯಪಾಲಾ ನೇರಯಿಕಾ, ಉದಾಹು ಅನೇರಯಿಕಾ’’ತಿ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ತಾವ ನೇರಯಿಕಾ ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಯಮ್ಪಿ ನಿರಯದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚನುಭವೇಯ್ಯುಂ, ತಥಾ ಸತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಘಾತನಾಯ ಅಸಮತ್ಥಾ ಸಿಯುಂ, ‘‘ಇಮೇ ನೇರಯಿಕಾ ಇಮೇ ನಿರಯಪಾಲಾ’’ತಿ ವವತ್ಥಾನಞ್ಚ ನ ಸಿಯಾ. ಯೇ ಚ ಯೇ ಘಾತೇನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಸಮಾನರೂಪಬಲಪ್ಪಮಾಣೇಹಿ ಇತರೇಸಂ ಭಯಸನ್ತಾಸಾ ನ ಸಿಯುಂ. ಅಥ ಅನೇರಯಿಕಾ, ನೇಸಂ ತತ್ಥ ಕಥಂ ಸಮ್ಭವೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅನೇರಯಿಕಾ ನಿರಯಪಾಲಾ ಅನಿರಯಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ. ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮತೋ ¶ ಹಿ ಅಞ್ಞೇನೇವ ಕಮ್ಮುನಾ ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ರಕ್ಖಸಜಾತಿಕತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವದನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಿನೋ –

‘‘ಕೋಧಾ ಕುರೂರಕಮ್ಮನ್ತಾ, ಪಾಪಾಭಿರುಚಿನೋ ತಥಾ;

ದುಕ್ಖಿತೇಸು ಚ ನನ್ದನ್ತಿ, ಜಾಯನ್ತಿ ಯಮರಕ್ಖಸಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಯದೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಯಾತನಾದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಯ್ಯುಂ, ಅಥ ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಘಾತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿ, ತಯಿದಂ ಅಸಾರಂ ನಿರಯಪಾಲಾನಂ ನೇರಯಿಕಭಾವಸ್ಸೇವ ¶ ಅಭಾವತೋ. ಯದಿಪಿ ಅನೇರಯಿಕಾ ನಿರಯಪಾಲಾ, ಅಯೋಮಯಾಯ ಪನ ಆದಿತ್ತಾಯ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಾಯ ಸಜೋತಿಭೂತಾಯ ನಿರಯಭೂಮಿಯಾ ಪರಿಕ್ಕಮಮಾನಾ ಕಥಂ ದಾಹದುಕ್ಖಂ ನಾನುಭವನ್ತೀತಿ? ಕಮ್ಮಾನುಭಾವತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಇದ್ಧಿಮನ್ತೋ ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾದಯೋ ನೇರಯಿಕೇ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತಾ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ನಿರಯಭೂಮಿಂ ಉಪಗತಾ ದಾಹದುಕ್ಖೇನ ನ ಬಾಧೀಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಇದ್ಧಿವಿಸಯಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಭಾವತೋತಿ ಚೇ? ಇದಮ್ಪಿ ತಂಸಮಾನಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಭಾವತೋ. ತಥಾರೂಪೇನ ಹಿ ಕಮ್ಮುನಾ ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಯಥಾ ನಿರಯದುಕ್ಖೇನ ಅಬಾಧಿತಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ನೇರಯಿಕೇ ಘಾತೇನ್ತಿ, ನ ಚೇತ್ತಕೇನ ಬಾಹಿರವಿಸಯಾಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದ್ವಾರಪುರಿಸೇಸುಪಿ ವಿಭತ್ತಸಭಾವತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ದ್ವಾರಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ಇಟ್ಠಂ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಂ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಅನಿಟ್ಠಂ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಇಟ್ಠಂ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯದೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಸೇನ ತೇಜಸಾ ಪರೂಪತಾಪನ’’ನ್ತಿಆದಿ, ತದಪಾಹತಂ ಹೋತಿ. ಯಂ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಅನೇರಯಿಕಾನಂ ತೇಸಂ ಕಥಂ ತತ್ಥ ಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ ನಿರಯೇ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಯಾತನಾಸಬ್ಭಾವಭಾವತೋ. ನೇರಯಿಕಸತ್ತಯಾತನಾಯೋಗ್ಗಞ್ಹಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ತಾದಿಸನಿಕನ್ತಿ ವಿನಾಮಿತಂ ನಿರಯಟ್ಠಾನೇ ಏವ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ. ತೇ ಹಿ ನೇರಯಿಕೇಹಿ ಅಧಿಕತರಬಲಾರೋಹಪರಿಣಾಹಾ ಅತಿವಿಯ ಭಯಾನಕದಸ್ಸನಾ ಕುರೂರತರಪಯೋಗಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಏತೇನೇವ ತತ್ಥ ನೇರಯಿಕಾನಂ ವಿಬಾಧಕಕಾಕಸುನಖಾದೀನಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಕಥಮಞ್ಞಗತಿಕೇಹಿ ಅಞ್ಞಗತಿಕಬಾಧನನ್ತಿ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ತಥಾ ದಸ್ಸನತೋ. ಯಂ ಪನೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಅಸತ್ತಸಭಾವಾ ಏವ ನಿರಯೇ ನಿರಯಪಾಲಾ ನಿರಯೇ ಸುನಖಾದಯೋ ಚಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪೇತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ತಥಾ ಅದಸ್ಸನತೋ. ನ ಹಿ ಕಾಚಿ ಅತ್ಥಿ ತಾದಿಸೀ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿ, ಯಾ ಅಸತ್ತಸಭಾವಾ, ಸಮ್ಪತಿಸತ್ತೇಹಿ ಅಪ್ಪಯೋಜಿತಾ ಚ ಅತ್ಥಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೀ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ. ಪೇತಾನಂ ಪಾನೀಯನಿವಾರಕಾನಂ ದಣ್ಡಾದಿಹತ್ಥಾನಞ್ಚ ಪುರಿಸಾನಂ ಸಬ್ಭಾವೇ ಅಸತ್ತಭಾವೇ ಚ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ತಾದಿಸಾನಂ ¶ ಸಬ್ಭಾವೇ ಕಿಂ ಪಾಪಕಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸುಪಿನೋಪಘಾತೋಪಿ ಅತ್ಥಕಿಚ್ಚಸಮತ್ಥತಾಯ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ದಸ್ಸನಾದಿಮತ್ತೇನಪಿ ¶ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸುಪಿನೇ ಆಹಾರೂಪಭೋಗಾದಿನಾ ನ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ಇದ್ಧಿನಿಮ್ಮಾನರೂಪಂ ಪನೇತ್ಥ ಲದ್ಧಪರಿಹಾರಂ ಇದ್ಧಿವಿಸಯಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಭಾವತೋ. ಇಧಾಪಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಭಾವತೋತಿ ಚೇ? ತಂ ನ, ಅಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ನೇರಯಿಕಾನಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ನಿರಯಪಾಲಾತಿ ಸಿದ್ಧಮೇತ್ತಂ, ವುತ್ತನಯೇನ ಪಾಳಿತೋ ಚ ತೇಸಂ ಸತ್ತಭಾವೋ ಏವ ಸಿದ್ಧೋ. ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ವತ್ತುಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ನಿರಯಪಾಲಸಞ್ಞಿತಾ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿ ಸಾಭಿಸನ್ಧಿಕಪರೂಪಘಾತಿ ಅತ್ಥಕಿಚ್ಚಸಬ್ಭಾವತೋ ಓಜಾಹಾರಾದಿ ರಕ್ಖಸಸನ್ತತಿ ವಿಯ. ಅಭಿಸನ್ಧಿಪುಬ್ಬಕತಾ ಚೇತ್ಥ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ತಥಾ ತಥಾ ಅಭಿಸನ್ಧಿಯಾ ಘಾತನತೋ. ತತೋ ಏವ ನ ಸಙ್ಘಾತಪಬ್ಬತೇಹಿ ಅನೇಕನ್ತಿಕತಾ. ಯೇ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಭೂತವಿಸೇಸಾ ಏವ ತೇ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿವಿಸೇಸವನ್ತೋ ಭೇರವಾಕಾರಾ ನರಕಪಾಲಾತಿ ಸಮಞ್ಞಂ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ, ತದಸಿದ್ಧಂ ಉಜುಕಮೇವ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನಿರಯೇ ನಿರಯಪಾಲಾ’’ತಿ ವಾದಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತತ್ತಾ.

ಅಪಿಚ ಯಥಾ ಅರಿಯವಿನಯೇ ನರಕಪಾಲಾನಂ ಭೂತಮತ್ತತಾ ಅಸಿದ್ಧಾ, ತಥಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತವಾದಿನೋಪಿ ಭೂತಮತ್ತತಾ ಅಸಿದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನತೋ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭೂತಾನಿ ನಾಮ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸನ್ತಿ. ಯದಿ ಪರಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೋಹರತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ? ತಿಟ್ಠತೇಸಾ ಅನವಟ್ಠಿತತಕ್ಕಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ವಾದವೀಮಂಸಾ. ಏವಂ ಅತ್ಥೇವ ನಿರಯೇ ನಿರಯಪಾಲಾತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಸತಿ ಚ ನೇಸಂ ಸಬ್ಭಾವೇ ಅಸತಿಪಿ ಬಾಹಿರೇ ವಿಸಯೇ ನರಕೇ ವಿಯ ದೇಸಾದಿನಿಯಮೋ ಹೋತೀತಿ ವಾದೋ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಸತಿ ಏವ ಪನ ಬಾಹಿರೇ ವಿಸಯೇ ದೇಸಾದಿನಿಯಮೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ದೇವದೂತಸರಾಪನವಸೇನ ಸತ್ತೇ ಯಥೂಪಚಿತೇ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇ ಯಮೇತಿ ನಿಯಮೇತೀತಿ ಯಮೋ. ತಸ್ಸ ಯಮಸ್ಸ ವೇಮಾನಿಕಪೇತಾನಂ ರಾಜಭಾವತೋ ರಞ್ಞೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಮರಾಜಾ ನಾಮ ವೇಮಾನಿಕಪೇತರಾಜಾ’’ತಿ. ಕಮ್ಮವಿಪಾಕನ್ತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ. ವೇಮಾನಿಕಪೇತಾ ಹಿ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕವಸೇನ ಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ವಿನಿಪಾತಿಕದೇವತಾ ವಿಯ ಸುಕ್ಕೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಮಗ್ಗಫಲಭಾಗಿನೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪವತ್ತಿಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಕದಾಚಿ ಪುಞ್ಞಫಲಂ, ಕದಾಚಿ ಅಪುಞ್ಞಫಲಂ ಪಚ್ಚನುಭವನ್ತಿ. ಯೇಸಂ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುಞ್ಞಫಲಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಪುಞ್ಞಫಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಕಟುಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಾನಂ ¶ ವಿಯ ಮುದುಕಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಅಪರೇ. ಧಮ್ಮಿಕೋ ರಾಜಾತಿ ಏತ್ಥ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಕಭಾವೋ ಧಮ್ಮದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿಯತೋ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದ್ವಾರೇಸೂತಿ ಅವೀಚಿಮಹಾನರಕಸ್ಸ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು. ಖೀಣಾಸವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ.

ಅನುಯೋಗವತ್ತನ್ತಿ ¶ ಅನುಯೋಗೇ ಕತೇ ವತ್ತಿತಬ್ಬವತ್ತಂ. ಆರೋಪೇನ್ತೋತಿ ಕಾರಾಪೇನ್ತೋ, ಅತ್ತನೋ ಪುಚ್ಛಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಟಿವಚನಂ ದಾಪೇನ್ತೋ ಪುಚ್ಛತಿ. ಪರಸ್ಸ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ತದುಪಗಂ ಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪುಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಲದ್ಧಿನ್ತಿ ಗಾಹಂ. ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋತಿ ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಕಾರಾಪೇನ್ತೋ. ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಯುತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ. ಸಮನುಭಾಸತೀತಿ ಯಥಾನುಯುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇತಿ.

ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ಜರಾಪತ್ತಿಯಾ ಜಿಣ್ಣಂ. ಏಕಚ್ಚೋ ದಹರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಣ್ಡುರೋಗಾದಿನಾ ಅಭಿಭೂತಕಾಯತಾಯ ಜಿಣ್ಣಸದಿಸೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ನ ತಥಾ ಜರಾಪತ್ತಿಯಾ ಜಿಣ್ಣೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಗೋಪಾನಸೀ ವಿಯ ವಙ್ಕನ್ತಿ ವಙ್ಕಗೋಪಾನಸೀ ವಿಯ ವಙ್ಕಂ. ನ ಹಿ ವಙ್ಕಭಾವಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅವಙ್ಕಗೋಪಾನಸೀ ಗಯ್ಹತಿ. ಭಗ್ಗನ್ತಿ ಭಗ್ಗಸರೀರಂ ಕಟಿಯಂ ಭಗ್ಗಕಾಯತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾಪಿಸ್ಸ ವಙ್ಕಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ. ದಣ್ಡಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ಠಾನಗಮನೇಸು ದಣ್ಡೋ ಪಟಿಸರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಣ್ಡಪಟಿಸರಣಂ ತೇನ ವಿನಾ ವತ್ತಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ದಣ್ಡದುತಿಯ’’ನ್ತಿ. ಜರಾತುರನ್ತಿ ಜರಾಯ ಪತ್ಥತಸಂಕಿಲನ್ತಕಾಯಂ. ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಮಿಹತಂ ವಿಯ ಮಹಾಖಲ್ಲಾಟಂ ಸೀಸಮಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಖಲ್ಲಾಟಸೀಸಂ. ಸಞ್ಜಾತವಲಿನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಜಾತವಲಿಕಂ. ಜರಾಧಮ್ಮೋತಿ ಜರಾಪಕತಿಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಜರಾಸಭಾವೋ’’ತಿ. ಸಭಾವೋ ಚ ನಾಮ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಉಣ್ಹತಾ ವಿಯ ನ ಕದಾಚಿ ವಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಿಮುತ್ತೋ ಜರಾಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ, ವಾಚಾಯ ಅವದನ್ತೋಪಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿತೋ ಏವಂ ವದನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞೂನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತರುಣೋ ಅಹೋಸಿಂ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಊರೂನಂ ಬಲಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಊರುಬಲೀ. ತೇನ ದೂರೇಪಿ ಗಮನಾಗಮನಲಙ್ಘನಾದಿಸಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಬಾಹುಬಲೀತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಹತ್ಥೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಮತ್ಥತಂ, ಜವಗ್ಗಹಣೇನ ವೇಗಸಾ ಪವತ್ತಿಸಮತ್ಥತಂ. ಅನ್ತರಹಿತಾತಿ ನಟ್ಠಾ. ಏತ್ಥ ಚ ನ ಖೋ ಪನಾಹನ್ತಿಆದಿ ಜರಾಯ ದೇವದೂತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇನೇಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ’’ತಿ. ಆಬಾಧಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಆಬಾಧಿಕಂ. ವಿವಿಧಂ ದುಕ್ಖಂ ಆದಹತೀತಿ ಬ್ಯಾಧಿ, ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಆಧಿಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಬ್ಯಾಧಿ, ಬ್ಯಾಧಿ ಸಂಜಾತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯಾಧಿತಂ. ಏಸ ನಯೋ ದುಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ.

ದುತಿಯಂ ದೇವದೂತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಅಭಿಹತೋತಿ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಬಾಧಿತೋ, ಉಪದ್ದುತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಪರಿಭಿನ್ನವಣ್ಣೋತಿ ವಿಪರಿಭಿನ್ನನೀಲವಣ್ಣೋ. ತಞ್ಹಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಗಹಿತಪುಬ್ಬಕಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಣ್ಡುವಣ್ಣಂ, ಮಂಸುಸ್ಸದಟ್ಠಾನೇ ರತ್ತವಣ್ಣಂ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ನೀಲಸಾಟಕಪಾರುತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಪರಿಭಿನ್ನನೀಲವಣ್ಣೋ’’ತಿ.

‘‘ಕೋ ¶ ಲಭತಿ, ಕೋ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ನಿರಯುಪಗಸ್ಸೇವ ವಸೇನಾಯಂ ವಿಚಾರಣಾತಿ ‘‘ಯೇನ ತಾವ ಬಹು ಪಾಪಂ ಕತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಬಹು ಪಾಪಂ ಕತನ್ತಿ ಬಹುಸೋ ಪಾಪಂ ಕತಂ. ತೇನ ಪಾಪಸ್ಸ ಬಹುಲೀಕರಣಮಾಹ. ಬಹೂತಿ ವಾ ಮಹನ್ತಂ. ಮಹತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಬಹುಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಬಹು ವತ ಕತಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು, ಗರುಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಗರುಕಂ ಬಹುಲಂ ವಾ ಪಾಪಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ, ನ ಯಮಪುರಿಸೇಹಿ ಯಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ನೀಯತೀತಿ. ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಪಮಾಣಪರಿತ್ತತಾಯ ಕಾಲಪರಿತ್ತತಾಯ ಚ ಪರಿತ್ತಂ. ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಗರೂತಿ ಅತ್ಥೋ, ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ಅಬಹುಲನ್ತಿ. ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವ ಕರೋನ್ತೀತಿ ದಣ್ಡಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ಅನುವಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ. ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಟಕರಣಟ್ಠಾನಂ. ಪರಿತ್ತಪಾಪಕಮ್ಮಾತಿ ದುಬ್ಬಲಪಾಪಕಮ್ಮಾ. ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ಪರೇಹಿ ಅಸಾರಿಯಮಾನೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸರನ್ತಿ. ತೇ ಹಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ ಕತೂಪಚಿತಸ್ಸ ಚ ಓಕಾಸಾರಹಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿ ಸರನ್ತಿ. ಸಾರಿಯಮಾನಾಪೀತಿ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ತಯಾ ಕತಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ಸಾರಿಯಮಾನಾಪಿ.

ಆಕಾಸಚೇತಿಯನ್ತಿ ಗಿರಿಸಿಖರೇ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಿವಟಙ್ಗಣೇ ಕತಚೇತಿಯಂ. ರತ್ತಪಟೇನಾತಿ ರತ್ತವಣ್ಣೇನ ಪಟೇನ ಪೂಜೇಸಿ ಪಟಾಕಂ ಕತ್ವಾ. ಅಗ್ಗಿಜಾಲಸದ್ದನ್ತಿ ಪಟಪಟಾಯನ್ತಂ ನರಕೇ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವ. ಅತ್ತನಾ ಪೂಜಿತಪಟಂ ಅನುಸ್ಸರೀತಿ ತದಾ ಪಟಾಕಾಯ ವಾತಪ್ಪಹಾರಸದ್ದೇ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಮಯಾ ತದಾ ಆಕಾಸಚೇತಿಯೇ ಪೂಜಿತರತ್ತಪಟಸದ್ದೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ ಪೂಜಿತಪಟಂ ಅನುಸ್ಸರಿ.

ಸುಮನಪುಪ್ಫಕುಮ್ಭೇನಾತಿ ¶ ಕುಮ್ಭಪರಿಮಾಣೇನ ಸುಮನಪುಪ್ಫರಾಸಿನಾ. ‘‘ದಸಾಧಿಕಂ ನಾಳಿಸಹಸ್ಸಕುಮ್ಭ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ, ‘‘ಪಞ್ಚಅಮ್ಬಣ’’ನ್ತಿ ಅಪರೇ. ತೀಹಿಪಿ ನ ಸರತಿ ಬಲವತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ಬ್ಯಾಮೋಹಿತೋ. ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಾರಹೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ತತ್ಥ ಪಟಿಕಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ.

ಏಕಪಕ್ಖಚ್ಛದನಮತ್ತಾಹೀತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ ಗೇಹಸ್ಸ ಏಕಚ್ಛದನಪ್ಪಮಾಣೇಹಿ. ಸುತ್ತಾಹತಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಕಾಳಸುತ್ತಂ ಪಾತೇತ್ವಾ. ಯಥಾ ರಥೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಜ್ಜಲಿತೋ ಹೋತಿ ಅಯೋಮಯೋ, ಏವಂ ಯುಗಾದಯೋಪಿಸ್ಸ ಪಜ್ಜಲಿತಾ ಸಜೋತಿಭೂತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಿಂ…ಪೇ… ರಥೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಮಹಾಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಸತ್ತಭೂಮಕಮಹಾಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಂ.

ವಿಭತ್ತೋತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣೇನ ಪಾಪಕಮ್ಮುನಾ ವಿಭತ್ತೋ. ಹೀನಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಹೀನಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯಂ, ಹೀನಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ. ಉಪಾದಾನೇತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಉಪಾದಾನೇ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇ’’ತಿ ¶ . ಸಮ್ಭವತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಭವೋ, ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಚ ಮರಣಸ್ಸ ಛ ಕಾರಣಭೂತೇ’’ತಿ. ಅನುಪಾದಾತಿ ಅನುಪಾದಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಚರಿಮಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ.

೩೭. ಸತ್ತಮೇ ಅಮಾ ಸಹ ವತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿಚ್ಚೇತಿ ಅಮಚ್ಚಾ, ಸಹಿತಾ. ಪರಿಸತಿ ಭವಾತಿ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ, ಪರಿವಾರಟ್ಠಾನಿಯಾ ಪರಿಸಾಪರಿಯಾಪನ್ನಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಚಾರಿಕದೇವತಾ’’ತಿ. ತಾತಾತಿ ಆಲಪನಂ. ಏವನ್ತಿ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ. ಅಟ್ಠ ವಾರೇತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಡ್ಢಮಾಸೇ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ತಥಾ ಇತರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠ ವಾರೇ. ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಪಟಿಜಾಗರೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿ ಪಟಿ ಜಾಗರೋನ್ತಿ. ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತಾ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಜಾಗರೋನ್ತಿ ನಾಮ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತತ್ತಾ, ಇತರೇ ಪನ ಸುಪನ್ತಿ ನಾಮ ಸಹಿತಪರಹಿತವಿಮುತ್ತತ್ತಾ. ಚಾತುದ್ದಸಿಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಅನುಗಮನಂ ವಿಯ ಪನ್ನರಸಿಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ ದಿವಸಾಭಾವತೋ.

ತತೋತಿ ¶ ತತೋ ತತೋ. ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ತಾ ತಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ. ಅಧಿವತ್ಥಾತಿ ಆರಾಮವನರುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ. ತೇತಿ ತೇ ದೇವಾ. ಸನ್ಧಾಯ ಕಥೇತೀತಿ ಭಗವಾ ಕಥೇತಿ. ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ.

ನಿಚ್ಚಂ ನಿಬದ್ಧಂ ಉಪೋಸಥೋ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಪಟಿ ಪಟಿ ಹರಿತಬ್ಬತೋ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖೋ ನಾಮ. ಗುಣಙ್ಗೇಹೀತಿ ಉಪೋಸಥಙ್ಗೇಹಿ.

ವುತ್ಥವಾಸೋತಿ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ. ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಪರಿಞ್ಞಾತಾದಿಕಿಚ್ಚಂ. ಓತಾರೇತ್ವಾತಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ. ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಖೀಣಭವಬನ್ಧನೋ. ಕಾರಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಜಾನಿತ್ವಾ.

ಜಾನನ್ತೋತಿ ‘‘ಅರಹನ್ತಾನಂ ಅನುಕರಣಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏಸಾ, ಯದಿದಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪೋಸಥಾನುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಸ್ಸ ಗುಣಂ ಜಾನನ್ತೋ. ಏವರೂಪೇನಾತಿ ಯಾದಿಸೋ ಭಗವತೋ ಉಪೋಸಥಭಾವೋ ವಿಹಿತೋ, ಏವರೂಪೇನ ¶ ಅರಹನ್ತಾನುಕರಣೇನ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನ. ಸಕ್ಕಾ ಪಹಿತತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ. ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ ಸತ್ತಮೇ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ.

ಚತುಮಹಾರಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೯. ನವಮೇ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖವಿರಹಿತೋ. ಸದುಕ್ಖೇ ಹಿ ಸವಿಘಾತೇ ಸುಖುಮಾಲತ್ತಾ ಅನವಸರಾ, ತಸ್ಮಾ ಸುಖಿತೋ ನಿದ್ದುಕ್ಖತಾಯ ಸುಖುಮಾಲೋ ನಾಮ. ಯಾವಸ್ಸ ಸುಖುಮಾಲತ್ತಾ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಮಸುಖುಮಾಲೋ’’ತಿ. ಅತಿವಿಯ ಸುಖುಮಾಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತಮತೀತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ. ಸಬ್ಬದಾ ಸುಖುಮಾಲೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತತನಿದ್ದುಕ್ಖೋ’’ತಿ. ಚರಿಯಕಾಲೇತಿ ಬೋಧಿಚರಿಯಾಯ ಚರಣಕಾಲೇ. ತೇನಾತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಪದುಮನ್ತಿ ರತ್ತಂ ಕಮಲಂ. ಪುಣ್ಡರೀಕನ್ತಿ ಸೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಇತರಾತಿ ಇತರಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ. ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪೋಕ್ಖರಣೀನಂ ¶ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ. ಕುದ್ದಾಲಕಮ್ಮಕಾರೇತಿ ಖಣಕೇ. ಪೋಕ್ಖರಣಿಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಪೋಕ್ಖರಣಿಖಣನಯೋಗ್ಗಟ್ಠಾನಾನಿ. ಗಣ್ಹಾಪೇಸೀತಿ ಖಣಾಪೇಸಿ. ಪೋಕ್ಖರಣಿಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ತಾದಿಸೇ ಜಲಾಸಯೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಪಙ್ಕಜಾದಿಸದ್ದಾ ವಿಯ. ಸೋಪಾನಬಾಹುಕಾನಂ ಮತ್ಥಕಟ್ಠಾನಂ ಉಣ್ಹೀಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಉದಕಸೇಚನನಾಳಿಕಾತಿ ಉದಕಚ್ಛಟಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಾಳಿಯನ್ತಾನಿ. ಪಞ್ಚವಿಧಾತಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಜಾತಿವಸೇನ ಚ.

ಖೋ ಪನಸ್ಸಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಕಾಸಿಕ-ಸದ್ದೋ ಅತಿವಿಯ ಸಣ್ಹೇ ಸುಖುಮೇ ಮಹಗ್ಘವತ್ಥೇ ನಿರುಳ್ಹೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥಾಜಾತಿಕೇ ರುಳ್ಹಿವಸೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಕಾಸಿಕಂ ಚನ್ದನ’’ನ್ತಿ. ಹೇಮನ್ತೇ ವಾಸೋ ಹೇಮನ್ತಂ, ಹೇಮನ್ತಂ ಅರಹತೀತಿ ಹೇಮನ್ತಿಕೋ, ಪಾಸಾದೋ. ‘‘ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದೇವ ನೇಸಂ ಅರಹತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಹೇಮನ್ತಿಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಜಾಲಾನೀತಿ ಸಜಾಲವಾತಪಾನಾನಿ, ಉದಕಯನ್ತಾನೀತಿ ಉದಕಧಾರಾವಿಸ್ಸನ್ದನಕಯನ್ತಾನಿ. ಪಾಸಾದಮತ್ಥಕೇತಿ ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಉಪರಿಆಕಾಸತಲೇ. ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಪಯೋಜಿತಯನ್ತೇ ಸುಕ್ಖಮಹಿಂಸಚಮ್ಮಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ. ಯನ್ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾಪಯೋಜಿತಂ ಯನ್ತಂ ಪಾಸಾಣಾರೋಪನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪುನ ತೇಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ. ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಛದನಪಿಟ್ಠೇ ಬದ್ಧಸುಕ್ಖಮಹಿಂಸಚಮ್ಮೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ.

ಸಹಸ್ಸಥಾಮನ್ತಿ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಬಲಂ, ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇನ ವಹಿತಬ್ಬಭಾರವಹಂ. ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋವಾತಿ ರತನಮಯಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋ ಏವ. ಉಪ್ಪತನಾಕಾರಪತ್ತನ್ತಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ವಿಯ. ಜಿಯಂ ಪೋಥೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಜಿಯಾಘಾತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ. ಜಿಯಪ್ಪಹಾರಸದ್ದೋತಿ ಜಿಯಾಘಾತಸದ್ದೋ. ಯನ್ತೇ ಬದ್ಧನ್ತಿ ಯನ್ತಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ¶ ಠಪಿತಂ. ಸದ್ದನ್ತರೇತಿ ಥಾಮಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸದ್ದಸವನಟ್ಠಾನೇ. ಗಾವುತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥೋ ಭಾಗೋ ಕೋಸೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸದಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣಟ್ಠಾನಂ.

ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ತಾನಿ ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ವಸನಟ್ಠಾನಾನಿ. ಸಿಖಾಬದ್ಧೋತಿ ಪುರಿಸಸಭಾವಸ್ಸೇವ ವಿಸೇಸತೋ ದಸ್ಸನಮೇತಂ. ನ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತಭಾವತ್ಥನ್ತಿ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ನ ಕಥೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಸೇತುಘಾತೋ. ತೇನೇವಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ¶ ದೀಪನತೋ ಏವ. ಅತ್ತಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಜರಾಪತ್ತಿಂ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಟ್ಟೀಯತಿ. ನ ಪನೇಸ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೋ ತದಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ. ಸಿಕ್ಖಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಯಥಾಸಮಾದಿನ್ನಸಿಕ್ಖಂ ಪಹಾಯ.

ಅವಿಪರೀತಬ್ಯಾಧಿಆದಿಸಭಾವಾವಾತಿ ಏಕನ್ತೇನ ಬ್ಯಾಧಿಆದಿಸಭಾವಾ ಏವ. ಏವಂ ಜಿಗುಚ್ಛಾವಿಹಾರೇನಾತಿ ಏವಂ ಸಕಲಸ್ಸೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಜಿಗುಚ್ಛನವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ. ಏವಂ ಜಿಗುಚ್ಛನನ್ತಿ ಏವಂ ಪರಸ್ಸ ಜಿಗುಚ್ಛನಂ. ಪರಂ ಅಜಿಗುಚ್ಛಮಾನೋತಿ ಕರುಣಾಯನೇನ ಏವಂ ಪರಂ ಅಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ. ಅಭಿಭೋಸ್ಮೀತಿ ಅಭಿಭವಿತಾ ಅಸ್ಮಿ. ಉಸ್ಸಾಹೋ ಅಹೂತಿ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಮೇವ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಞ್ಚ ಅಹೋಸಿ, ಯೇನ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಾಯಣೋ ಜಾತೋ.

ಸುಖುಮಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೦. ದಸಮೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅಧಿಪತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಜೇಟ್ಠಕಂ ನ ಕಾರಕಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾ ಏವ ಅಧಿಪತಿ, ತತೋ ಆಗತಂ ಅತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಲೋಕನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕಂ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅಧಿಪತಿಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ನವವಿಧಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮನ್ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಇತಿ ಭವೋತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೋ, ತತ್ಥ ಏವಂ ಅಭಿವುದ್ಧೀತಿ. ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ತಂತಂಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ತತ್ಥ ಚ ಅಭಿವುದ್ಧಿಯಾ ಹೇತು. ಜಾತಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಕತೂಪಚಿತತ್ತಾ ಜಾತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಾ. ಜರಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ಹೇತುಸಿದ್ಧಿಯಾ ಫಲಸಿದ್ಧಿತೋ.

ಅಸಲ್ಲೀನನ್ತಿ ನ ಸಙ್ಕೋಚಪ್ಪತ್ತಂ. ಉಪಟ್ಠಿತಾತಿ ಕಾಯಾದಿಸಭಾವಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾ. ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ ಸಮ್ಮೋಸಾಭಾವತೋ. ಅಸಾರದ್ಧೋತಿ ಸಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಸಾರಮ್ಭಹೇತೂನಞ್ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಅಸಾರದ್ಧೋ. ಏಕಗ್ಗಂ ¶ ಅನೇಕಗ್ಗಭಾವಸ್ಸ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾಪಿತತ್ತಾ. ನಿಮ್ಮಲಂ ಕತ್ವಾತಿ ರಾಗಾದಿಮಲಾನಂ ಅಪನಯನೇನ ಮಲರಹಿತಂ ಕತ್ವಾ. ಗೋಪಾಯತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಾನತ್ಥತೋ ರಕ್ಖತಿ. ಅಯನ್ತಿ ಏವಂಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು. ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ ಅಸುದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವತೋ.

ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಮಞ್ಞಸೀತಿ ಅಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಞಸಿ. ತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ತಮ್ಮಯೋ, ತಣ್ಹಾವಸಿಕೋ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಮ್ಮಯತಾ, ತಸ್ಸಾ ತಮ್ಮಯತಾಯ ಅಭಾವೇನ. ನ ಹಾಯತಿ ಪಞ್ಞಾದಿಗುಣವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ.

ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೧. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಮ್ಮುಖೋ ಭವತಿ ಯೇನ ಸೋ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋ, ಪುರತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಾ. ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮನ್ತಿ ದಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ. ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಸುಲಭಾ ಬಾಹಿರತ್ತಾ ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇನ ಲಬ್ಭನತೋ. ಸದ್ಧಾ ಪನ ದುಲ್ಲಭಾ ಪಚುರಜನಸ್ಸ ಅನವಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚತ್ತಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ.

ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೨. ದುತಿಯೇ ಮಚ್ಛರಿಯಮೇವ ಮಲಂ ಮಚ್ಛರಿಯಮಲಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಲೀನಸಭಾವಾಪಾದನತೋ ವಿಗತಂ ಮಚ್ಛರಿಯಮಲಂ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಗತಮಚ್ಛರಿಯಮಲಂ. ಗೇಧಾಭಾವೇನ ಕೋಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ದೇನ್ತೋಪಿ ತತ್ಥ ಆಸತ್ತಿಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಅಯಂ ಪನ ನ ತಾದಿಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಾಗೋ’’ತಿ. ಮಲೀನಹತ್ಥೋವ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ¶ ಅಭಾವತೋ. ಧೋತಹತ್ಥೋವ ಧೋತಹತ್ಥೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಾಧನತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಸುದ್ಧೇ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ, ಇತಿ ವುತ್ತಂ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ. ಯಾಚಿತುಂ ಯುತ್ತೋ ಯಾಚಕಾನಂ ಮನೋರಥಪೂರಣತೋ. ಯಾಚಯೋಗೋ ಪಯೋಗಾಸಹೇಹಿ ಯಾಚಕೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಯುತ್ತಭಾವತೋ. ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಏವ ತತ್ಥ ರತೋ ನಾಮ, ನ ಚಿತ್ತಮತ್ತೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ದಾನಂ…ಪೇ… ರತೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ.

‘‘ಉಚ್ಚಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಯಂ ಮಂ ಉಚ್ಚತೋ ವದತೀತಿ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ಪುನ ‘‘ನಾತಿಉಚ್ಚಾ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಆಹ, ಸರೀರೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮೇಚಕವಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ನೀಲೋಭಾಸಸ್ಸ. ಪುಚ್ಛೀತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿ. ಭೂಮಿಯಂ ಲೇಖಂ ಲಿಖನ್ತೋ ಅಚ್ಛೀತಿ ಪಠಮಂ ¶ ಮಞ್ಚೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಭೂಮಿಯಂ ಲೇಖಂ ಲಿಖನ್ತೋ ಅಚ್ಛಿ ‘‘ಅಖೀಣಾಸವೋತಿ ಮಞ್ಞನಾ ಹೋತೂ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ರಾಜಾ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನಾಮ…ಪೇ… ನಿವತ್ತಿ. ಧಜಪಗ್ಗಹಿತಾವಾತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಧಜಾವ. ಸಿಲಾಚೇತಿಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಥೂಪಾರಾಮಸ್ಸ ಚ ಮಹಾಚೇತಿಯಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಸಿಲಾಯ ಕತಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ. ಚೇತಿಯಂ…ಪೇ… ಅಟ್ಠಾಸಿ ಸಾವಕಸ್ಸ ತಂ ಕೂಟಾಗಾರನ್ತಿ ಕತ್ವಾ.

ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸೇನ. ಗೋನಸೋತಿ ಮಣ್ಡಲಸಪ್ಪೋ. ಧಮ್ಮಸ್ಸವನನ್ತರಾಯ ಬಹೂನಂ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಲಾಭನ್ತರಾಯೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸವನನ್ತರಾಯಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ವಿಸಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾತೇಜೇನ ವಿಸವೇಗಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ. ಗಾಥಾಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಗಾಥಾಸಹಸ್ಸವನ್ತಂ. ಪಟ್ಠಾನಗಾಥಾಯಾತಿ ಪಟ್ಠಾಪನಗಾಥಾಯ, ಆದಿಗಾಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟ್ಠಾನ…ಪೇ… ಅವಸಾನಗಾಥಂ ಏವ ವವತ್ಥಪೇಸಿ, ನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅನ್ತರೇ ವುತ್ತಂ ಕಿಲನ್ತಕಾಯತ್ತಾ. ಸರಭಾಣಂ ಸಾಯನ್ಹಧಮ್ಮಕಥಾ. ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೀ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಕಥನದಿವಸೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಕಿಲಮನತ್ಥಂ ಸದ್ಧಾ ಉಪಾಸಕಾ ಸಿನಿದ್ಧಭೋಜನಂ ಮಧುಪಾನಕಞ್ಚ ದೇನ್ತಿ ಸರಸ್ಸ ಮಧುರಭಾವಾಯ ಸಪ್ಪಿಮಧುಕತೇಲಾದಿಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿ. ಚತೂಹಿ ದಾಠಾಹಿ ಡಂಸಿತ್ವಾತಿ ದಳ್ಹದಟ್ಠಭಾವದಸ್ಸನಂ. ಚರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಮ್ಮಾನೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಮ್ಮಥೇತ್ವಾತಿ ನಿಮ್ಮದ್ದಿತ್ವಾ, ಅಪನೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೪೩. ತತಿಯೇ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ಫಲಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ವಸೋತಿ ಅತ್ಥವಸೋ. ಹೇತು, ಅತ್ಥೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಯೋ ಅತ್ಥೇ ತೀಣಿ ಕಾರಣಾನೀ’’ತಿ. ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ನಾಮ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ¶ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಪಕಾಸನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಂ ಞಾಣೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಪಾಳಿಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವಿವರಣಞಾಣೇನ ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಂವೇದನಸೀಲೋ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಏತೇನ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಬ್ಯಾಪಾರಮಾಹ. ಪಾಳಿಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಪಾಳಿಗತಿಂ ಪಾಳಿಂ ಪದವಿವರಣಂ ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಂವೇದನಸೀಲೋ. ಏತೇನ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಬ್ಯಾಪಾರಮಾಹ.

೪೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಪವತ್ತಿನೀತಿ ಯಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥನಿಗಮನಾ ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ಪವತ್ತಿನೀ. ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಟಿಹತಾ. ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಸಪ್ಪಾಟಿಹೀರಕಾ.

ಕಥಾಪವತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಪಣ್ಡಿತಪಞ್ಞತ್ತಾನೀತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪಠಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ. ಕಥಿತಾನೀತಿ ಸೇಯ್ಯಸೋ ಕಥಿತಾನಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೇಹೀತಿ ಬುದ್ಧಬೋಧಿಸತ್ತೇಹಿ. ಕರುಣಾತಿ ಕರುಣಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ. ದಮೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ‘‘ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ದಮನ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ. ಅತ್ತದಮನನ್ತಿ ಚಿತ್ತದಮನಂ. ಪುಣ್ಣೋವಾದೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೬) ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಖೋ, ತ್ವಂ ಪುಣ್ಣ, ಇಮಿನಾ ದಮೂಪಸಮೇನಾ’’ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ದಮೋತಿ ವುತ್ತಾ ಖನ್ತಿಪಿ. ಆಳವಕೇ ಆಳವಕಸುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೯೦) ‘‘ಸಚ್ಚಾ ದಮಾ ಚಾಗಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ‘‘ದಮೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ರಕ್ಖನಂ ಗೋಪನಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನನ್ತಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಕತೂಪದ್ದವತೋ ರಕ್ಖನಂ, ಬ್ಯಾಧಿಆದಿಅನತ್ಥತೋ ಗೋಪನಂ, ಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದೀಹಿ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಣೇನ ಪಟಿಜಗ್ಗನಂ. ಸನ್ತೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹೂಪಸಮೇನ ಉಪಸನ್ತಕಾಯವಚೀಸಮಾಚಾರತಾಯ ಚ. ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಮತ್ತೇಯ್ಯತಾದೀಹಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಾನಂ.

ಇಧ ಇಮೇಸಂಯೇವ ತಿಣ್ಣಂ ಠಾನಾನಂ ಕರಣೇನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಠಾನಾನಂ ಕರಣೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ. ಏತಾನಿ…ಪೇ… ಕಾರಣಾನೀತಿ ಮಾತುಪಟ್ಠಾನಂ ಪಿತುಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತಾನಿ ದ್ವೇ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ¶ ಕಾರಣಾನಿ. ಉತ್ತಮಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾಕಾ ‘‘ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಾತಾಪಿತು…ಪೇ… ವುತ್ತೋ’’ತಿ. ಅನುಪದ್ದವಭಾವೇನ ಖೇಮಂ.

೪೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವನ್ತೀ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಾವನಾಮಯಸ್ಸಪಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸಪಿ ಸಮ್ಭವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸೀಲವನ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೭. ಸತ್ತಮೇ ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭೂಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತಂ ಸಙ್ಖತಂ. ನಿಮಿತ್ತಾನೀತಿ ಸಞ್ಜಾನನಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ. ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಅತ್ತಲಾಭೋ. ವಯೋತಿ ಭಙ್ಗೋ. ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣತೋ ಉದ್ಧಂ ಠಿತಿಕ್ಖಣಪತ್ತಸ್ಸ. ಸಾ ಪನಸ್ಸ ಅವತ್ಥಾ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಯ ಭಿನ್ನಾತಿ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಜರಾತಿ ಚ ವುತ್ತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಏವ ಭಿಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಸತಿ ಉಪ್ಪಾದಭಙ್ಗಾ ಸಮಾನಕ್ಖಣಾ ಸಿಯುಂ, ನ ಚ ತಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಯ ಭಿನ್ನಾ ಭಙ್ಗಾಭಿಮುಖಾವತ್ಥಾ ಜರಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯೇ ಪನ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಠಿತಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಯ ಭಿನ್ನಾ ಭಙ್ಗಾವತ್ಥಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಭಙ್ಗಾಭಿಮುಖಾ ಧಮ್ಮಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಚ ಠಿತಿಕ್ಖಣೋ. ನ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ.

ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಸಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಲಕ್ಖಣಕಥಾ ಹಿ ಯಾವದೇವ ಸಮ್ಮಸನತ್ಥಾ. ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಾದೋ, ನ ಠಾನಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇಸು. ಕಸ್ಮಾ? ಉಪ್ಪಾದಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿಕಾರೇನ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇನಪಿ ಉಪ್ಪಾದೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯಪಿ ಕಾಲಸ್ಸ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ. ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಸಙ್ಖತಂ, ಸಙ್ಖತಂ ನ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ನೇಸಂ ಭೇದದಸ್ಸನಂ. ಅವತ್ಥಾವತೋ ಹಿ ಅವತ್ಥಾ ಭಿನ್ನಾವಾತಿ ¶ . ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದವಯೇಹಿ ತಾವ ಸಙ್ಖತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಹೋತು, ಜರಾಯ ಪನ ತಂ ಕಥಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ? ನ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ಸಭಾವಭೇದೇನಾತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋ. ಸಙ್ಖತಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ತಬ್ಬನ್ತಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ¶ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಏವಂ ತೇಸಂ ಅಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬಾನಮೇತನ್ತಿ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ ಸಞ್ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ. ಇದಾನಿ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ತಂ ಉಪಮಾಹಿ ವಿಭಾವೇತಿ.

ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ನ ಸಙ್ಖತಸ್ಸ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚಯೇಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಯಥಾ ಉಪ್ಪಾದಾದೀನಂ ಭಾವೇನ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಜಾತಂ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಅಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

ಅಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೯. ನವಮೇ ಇಧ ಸಾಲ-ಸದ್ದೋ ರುಕ್ಖಸಾಮಞ್ಞಪರಿಯಾಯೋ, ನ ರುಕ್ಖವಿಸೇಸಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾಸಾಲಾತಿ ಮಹಾರುಕ್ಖಾ’’ತಿ. ಕುಲಜೇಟ್ಠಕನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಜೇಟ್ಠಭೂತಂ ಸಾಮಿಭೂತಂ. ಸಿಲಾಮಯೋ ನ ಪಂಸುಮಯೋ ಮಿಸ್ಸಕೋ ಚ. ಗಾಮಂ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಗಾಮಕಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ. ಮಹನ್ತೋ ಪಬ್ಬತೋ ಸೇಲೋತಿ ಯೋಜನಾ.

ಪಬ್ಬತರಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೦. ದಸಮೇ ಸರೀರಸಮ್ಭವಾನನ್ತಿ ಸರೀರೇ ಸಮ್ಭೂತಾನಂ. ದುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠಾನಂ. ಬಹಲಾನನ್ತಿ ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅವಿರಳಾನಂ. ತಾಪನವಸೇನಾತಿ ದುಕ್ಖಾಪನವಸೇನ. ತಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಕುರೂರಾನಂ. ತಾಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಅಧಿವಾಸನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ ಪಜಹನಂ ನಾಮ ಖಮನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಖಮನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ¶ . ಆಣಾಪೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಆತಪ್ಪಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾಣಂ ವಿಧಾಯ. ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ ಸಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಕಥಿತತ್ತಾ.

ಆತಪ್ಪಕರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೧. ಏಕಾದಸಮೇ ¶ ಮಹಾಬಲವಚೋರೋ ಮಹಾಚೋರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹನ್ತೋ ಬಲವಚೋರೋ’’ತಿ. ಬಲವಚೋರೋತಿ ಚ ಮಹಾಥಾಮತಾಯ ಮಹಾಪರಿವಾರತಾಯ ಮಹಾಚೋರಿಯಕಮ್ಮಸಮತ್ಥತಾಯ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಹತಂ ಗಾಮನಿಗಮಾನಂ ವಿಲುಪ್ಪನಂ ಮಹಾವಿಲೋಪೋ. ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ತಂ ತಂ ಅಕರಣಮೇವ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾಯ ಕಥಾಯ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಅತ್ಥಂ ಕಥಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಕಥಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಹರನ್ತಾತಿ ಅಪನೇನ್ತಾ ಪರಿಹರನ್ತಾ. ದಸವತ್ಥುಕಾಯಾತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೬೯) ಆದಿದಸವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾಯ. ಅನ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ತಮೇವ ಸಸ್ಸತಾದಿಅನ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಠಿತದಿಟ್ಠಿಯಾ.

೧. ಪಠಮದ್ವೇಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೨. ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಜರಾಜಿಣ್ಣಾತಿ ಜರಾವಸೇನ ಜಿಣ್ಣಾ, ನ ಬ್ಯಾಧಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ಜಿಣ್ಣಸದಿಸತ್ತಾ ಜಿಣ್ಣಾ. ವಯೋವುದ್ಧಾತಿ ವಯಸೋ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುದ್ಧಾ, ನ ಸೀಲಾದಿವುದ್ಧಿಯಾ. ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕಾತಿ ಜಾತಿಯಾ ಮಹನ್ತತಾಯ ಚಿರರತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕಾ. ತಯೋ ಅದ್ಧೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಪಠಮೋ, ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಪಚ್ಛಿಮೋತಿ ತಯೋ ಅದ್ಧೇ ಅತೀತಾ. ತತಿಯಂ ವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ತತೋ ಏವ ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ. ಅಕತಭಯಪರಿತ್ತಾಣಾತಿ ಏತ್ಥ ಭಯಪರಿತ್ತಾಣನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಭಯತೋ ಪರಿತ್ತಾಯಕಂ ಪುಞ್ಞಂ, ತಂ ಅಕತಂ ಏತೇಹೀತಿ ಅಕತಭಯಪರಿತ್ತಾಣಾ. ಪತಿಟ್ಠಾಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸುಗತಿಸಙ್ಖಾತಪ್ಪತಿಟ್ಠಾವಹಂ ಕಮ್ಮಂ. ಉಪಸಂಹರೀಯತೀತಿ ಸಮ್ಪಾಪೀಯತಿ. ‘‘ಉಪನೀಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಿಂ ಕೇನ ಉಪನೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಂ ಉಪನೀಯತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಯನ್ತಿ ಲೋಕೋ. ಜಾತೋ ನ ಜಾತಭಾವೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಥ ಖೋ ತತೋ ಪರಂ ಜರಂ ಪಾಪೀಯತಿ, ಜರಾಯ ಬ್ಯಾಧಿಂ ಪಾಪೀಯತಿ. ಏವಂ ಪರತೋ ಪರಂ ದುಕ್ಖಮೇವ ಉಪನೀಯತಿ.

ತಾಯನಟ್ಠೇನಾತಿ ರಕ್ಖನಟ್ಠೇನ. ನಿಲೀಯನಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಲೀನಟ್ಠಾನಭಾವೇನ. ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ. ಅವಸ್ಸಯನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅವಸ್ಸಯಿತಬ್ಬಭಾವೇನ. ಉತ್ತಮಗತಿವಸೇನಾತಿ ಪರಮಗತಿಭಾವೇನ.

ಪಠಮದ್ವೇಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯದ್ವೇಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೩. ದುತಿಯೇ ಭಜಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಪರೇಸಂ ಭಾಜಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಭಾಜನಂ, ಭಣ್ಡಕಂ.

ದುತಿಯದ್ವೇಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩-೪. ಅಞ್ಞತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೫೪-೫೫. ತತಿಯೇ ¶ ¶ ಯೇಸಂ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಪ್ಪಹಾನೇನ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವೋ, ಪಹಾನೇನ ಅಸಮ್ಭವೋತಿ ಏವಂ ರಾಗಾದೀನಂ ಪಹಾಯಕೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮೋ ಮಹಾನುಭಾವತಾಯ ಮಹಾನಿಸಂಸತಾಯ ಚ ಸಾಮಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸೇಸು ಪದೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಸದ್ದತ್ಥೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಮಹಾಟೀ. ೧.೧೪೭) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚತುತ್ಥಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಅಞ್ಞತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೬. ಪಞ್ಚಮೇ ನ ಕಾಲನ್ತರೇ ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಯದಾ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೋ, ತದಾ ಏವ ಲದ್ಧಬ್ಬತ್ತಾ ನ ಕಾಲನ್ತರೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ. ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಉಪನೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಉಪನೇಯ್ಯಂ. ಉಪನೇಯ್ಯಮೇವ ಓಪನೇಯ್ಯಿಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ನಿಬ್ಬುತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೭. ಛಟ್ಠೇ ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯಾನನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾನಮ್ಪಿ ಆಚರಿಯಾನಂ. ನಿರನ್ತರಫುಟೋ ನೇರಯಿಕಸತ್ತೇಹಿ ನಿರಯಗಾಮಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕಾನಂ ಬಹುಭಾವಾ. ಉಭಯಮ್ಪೇತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ. ಘನನಿವಾಸತನ್ತಿ ಗಾಮಾನಂ ಘನಸನ್ನಿವಾಸತಂ. ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅಧಮ್ಮೋತಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಹೇತುಕತ್ತಾ ಅನತ್ಥಹೇತುತಾಯ ಚ ನಿಯಮೇನೇವ ಅಧಮ್ಮೋ. ನ ಅಧಮ್ಮರಾಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಪರಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ರಾಗೋ ವಿಯ ನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಸಕಸಕಪರಿಕ್ಖಾರವಿಸಯೋ ರಾಗೋ ವಿಸಮಲೋಭೋ ವಿಯ ನ ಏಕನ್ತತೋ ಅಪಾಯುಪ್ಪತ್ತಿಜನಕೋ. ಪರಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾಯ ಅಧಮ್ಮರಾಗತಾ. ಲೋಭಸ್ಸ ಸಮಕಾಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ವಿಯ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ. ಏಸಾತಿ ಏಸೋ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ. ಸಮಲೋಭೋ ವಿಸಮಲಕ್ಖಣಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಪಯೋಗೋ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋತಿ ¶ ನ ವುಚ್ಚತಿ. ಅವತ್ಥುಪಟಿಸೇವನಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ಯಂ ಲೋಕಿಯಸಾಧುಸಮನುಞ್ಞಾತಂ ರಾಗಸ್ಸ ವತ್ಥುಟ್ಠಾನಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸೇವನಸಙ್ಖಾತೇನ.

ವಿವಿಧಸಸ್ಸಾನನ್ತಿ ¶ ಸಾಲಿವೀಹಿಆದಿನಾನಪ್ಪಕಾರಸಸ್ಸಾನಂ. ದುಸ್ಸಸ್ಸನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯದೂಸೇನ ದೂಸಿತಂ ಸಸ್ಸಂ. ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೇತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನತೋ ಪಗೇವ ಗಬ್ಭಪರಿವುದ್ಧಿಕಾಲೇ. ಪಾಣಕಾತಿ ಸಲಭಾದಿಪಾಣಕಾ. ಪತನ್ತೀತಿ ಸಸ್ಸಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಪತನ್ತಿ. ಸಲಾಕಾಮತ್ತಮೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಗಬ್ಭಂ ಗಹೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇತಿ ವಾಳಅಮನುಸ್ಸಾ. ಲದ್ಧೋಕಾಸಾತಿ ಯಕ್ಖಾಧಿಪತೀಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಲದ್ಧೋಕಾಸಾ.

೫೮. ಸತ್ತಮೇ ಮಹಾವಿಪಾಕನ್ತಿ ಉಳಾರಫಲಂ ಬಹುವಿಪಾಕಂ. ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಕಥಿತಕಥಾ ‘‘ಅತ್ಥಂ ದಹತಿ ವಿದಹತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಅನುಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಪಟಿಕಥನಂ ‘‘ತಂ ಅನುಗತೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಸಹ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಹಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋ. ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಾರಣೋ’’ತಿ. ವಾದಸ್ಸಾತಿ ವಚನಸ್ಸ. ಅನುಪಾತೋ ಅನುಪಚ್ಛಾ ಪವತ್ತಿ.

ಪರಿಪನ್ಥೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪಾರಿಪನ್ಥಿಕೋ. ಪನ್ಥೇ ಠತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಛಿನ್ದನತೋ ಪನ್ಥದೂಹನಚೋರೋ. ಯದಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ, ಕಥಂ ತಂ ಅಸೇಕ್ಖನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ. ಇತರಾನೀತಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಿ. ಸಯಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ.

ನಿಬ್ಬಿಸೇವನೋತಿ ವಿಸೇವನರಹಿತೋ ವಿಗತವಿಲೋಮಭಾವೋ. ನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ನ ವಿಚಾರೇನ್ತಿ. ಜಾತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಯಾತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಜಾತಿಯೋ, ಜಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕುಲಜಾತೇ’’ತಿ.

ಕೇವಲೀತಿ ಕೇವಲವಾ, ಪಾರಿಪೂರಿಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೇನ ಯುತ್ತೋ’’ತಿ. ಏತಂ ಕೇವಲೀತಿ ಪದಂ. ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರನ್ತಿ ಅಭಿಜಾನಸ್ಸ ಪಾರಂ. ಪರಿಯನ್ತಂ ಗತತ್ತಾ ಪಾರಗೂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ. ಖೇತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಸವನೇನಾತಿ ¶ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಖೇತ್ತಂ, ತದಞ್ಞೋ ನ ಖೇತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಖೇತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಸವನೇನ ರಹಿತಾ.

ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೯. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ದುರಾಸದಾತಿ ದುರುಪಸಙ್ಕಮನಾ. ಗರಹಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀತಿ ಮಯಿ ಏವಂ ಕಥೇನ್ತೇ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಮೇ ವಚನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಲದ್ಧನ್ತಿ ಅಯಂ ಗರಹಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀತಿ. ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಧೀರಾತಿ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಬ್ಯತ್ತಾತಿ ಪರವಾದಮದ್ದನಸಮತ್ಥೇನ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಬಹುಸ್ಸುತಾತಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚವನ್ತೋ. ವಾದಿನೋತಿ ವಾದಿಮಗ್ಗಕುಸಲಾ. ಸಮ್ಮತಾತಿ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಸಾಧುಸಮ್ಮತಾ. ಪಣ್ಡಿತಾದಿಆಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದನ್ತಿ ತೇಸಂ ತೇವಿಜ್ಜಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಾಕಾರಾದಿಆಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದಂ. ಆಕಾರಸದ್ದೋ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯೋ, ಪರಿಚ್ಛೇದಸದ್ದೋ ಪರಿಮಾಣತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ತಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ.

ಯಥಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾತಿ ಕಾರಣವಚನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪಕ್ಖೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇ ಪಕ್ಖೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇಸಂ ಪಕ್ಖಾನಂ ವಸೇನಸ್ಸ ಸುಜಾತತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಮಾತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಜನಕಜನಿಕಾಭಾವೇನ ವಿನಾಪಿ ಲೋಕೇ ಮಾತಾಪಿತುಸಮಞ್ಞಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಇಧ ಪನ ಸಾ ಓರಸಪುತ್ತವಸೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಗಹಣೀ, ಗಬ್ಭಾಸಯಸಞ್ಞಿತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಪ್ಪದೇಸೋ. ಯಥಾಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವಿಪಾಚನವಸೇನ ಗಣ್ಹನತೋ ಅಛಡ್ಡನತೋ ಗಹಣೀ, ಕಮ್ಮಜತೇಜೋಧಾತು.

ಪಿತಾ ಚ ಮಾತಾ ಚ ಪಿತರೋ, ಪಿತೂನಂ ಪಿತರೋ ಪಿತಾಮಹಾ, ತೇಸಂ ಯುಗೋ ಪಿತಾಮಹಯುಗೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಪಿತಾಮಹಯುಗಾ ಪಿತಾಮಹದ್ವನ್ದಾ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ದ್ವನ್ದಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಯುಗನ್ತಿ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯುಗ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಕಥಾ ದಸ್ಸಿತಾ ‘‘ಪಿತಾಮಹೋಯೇವ ¶ ಪಿತಾಮಹಯುಗ’’ನ್ತಿ. ಪುಬ್ಬಪುರಿಸಾತಿ ಪುರಿಸಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಮಾತಿತೋ’’ತಿ ಪಾಳಿವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ. ಅಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಅಕ್ಖೇಪೋ. ಅನವಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಸದ್ಧಥಾಲಿಪಾಕಾದೀಸು ಅನವಕ್ಖಿತ್ತೋ ನ ಛಡ್ಡಿತೋ. ಜಾತಿವಾದೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಉಭತೋ…ಪೇ… ಪಿತಾಮಹಯುಗಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯೋನಿದೋಸಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣಿಕತಾಕಿತ್ತನತೋ. ‘‘ಅಕ್ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿರಿಯಾಪರಾಧಾಭಾವೋ. ಸಂಸುದ್ಧಜಾತಿಕಾಪಿ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾಪರಾಧೇನ ಖೇಪಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ‘‘ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಯುತ್ತಸಂಸಗ್ಗಾಭಾವೋ. ಅಯುತ್ತಸಂಸಗ್ಗಞ್ಹಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾ ಸುದ್ಧಜಾತಿಕಾ ಕಿರಿಯಾಪರಾಧರಹಿತಾಪಿ ಅಕ್ಕೋಸಂ ಲಭನ್ತಿ.

ತನ್ತಿ ¶ ಗರಹಾವಚನಂ. ಮನ್ತೇ ಪರಿವತ್ತೇತೀತಿ ವೇದೇ ಸಜ್ಝಾಯತಿ, ಪರಿಯಾಪುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನ್ತೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಯಥಾಅಧೀತೇ ಮನ್ತೇ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠೇ ಕತ್ವಾ ಹದಯೇ ಠಪೇತಿ.

ಓಟ್ಠಪಹತಕರಣವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥಾವಧಾರಣವಸೇನ. ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಚನೀಯವಾಚಕಭಾವೇನ ಅತ್ಥಂ ಸದ್ದಞ್ಚ ಖಣ್ಡತಿ ಭಿನ್ದತಿ ವಿಭಜ್ಜ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿಖಣ್ಡು, ಸೋ ಏವ ಇಧ ಖ-ಕಾರಸ್ಸ ಘ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನಿಘಣ್ಡೂ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಕಿಟತಿ ಗಮೇತಿ ಕಿರಿಯಾದಿವಿಭಾಗಂ, ತಂ ವಾ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನತೋ ಗಮೇನ್ತೋ ಪೂರೇತೀತಿ ಕೇಟುಭಂ. ವೇವಚನಪ್ಪಕಾಸಕನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದದೀಪಕಂ, ಏಕೇಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯವಚನವಿಭಾವಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಅನೇಕೇಸಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾನಂ ಏಕಸದ್ದವಚನೀಯತಾವಿಭಾವನವಸೇನಪಿ ತಸ್ಸ ಗನ್ಥಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ವಚೀಭೇದಾದಿಲಕ್ಖಣಾ ಕಿರಿಯಾ ಕಪ್ಪೀಯತಿ ವಿಕಪ್ಪೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ಪನ ವಣ್ಣಪದಸಮ್ಬನ್ಧಪದತ್ಥಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಬಹುಕಪ್ಪೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋ’’ತಿ. ಇದಞ್ಚ ಮೂಲಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಗನ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಹಿ ಮಹಾವಿಸಯೋ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣೋ ನಮಾಚರಿಯಾದಿಪ್ಪಕರಣಂ. ಠಾನಕರಣಾದಿವಿಭಾಗತೋ ನಿಬ್ಬಚನವಿಭಾಗತೋ ಚ ಅಕ್ಖರಾ ಪಭೇದೀಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾ, ಸಿಕ್ಖಾನಿರುತ್ತಿಯೋ. ಏತೇಸನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ವೇದಾನಂ.

ಪದನ್ತಿ ¶ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ, ಪಞ್ಚವಿಧಂ ವಾ ಪದಂ, ತಂ ಪದಂ ಕಾಯತೀತಿ ಪದಕೋ, ತೇಯೇವ ವಾ ವೇದೇ ಪದಸೋ ಕಾಯತೀತಿ ಪದಕೋ. ತದವಸೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ವಾಕ್ಯಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸದ್ದಬ್ಯಾಕರಣಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಬ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಾಕರಣಮಾಹ. ತಂ ತಂ ಸದ್ದಂ ತದತ್ಥಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ ಬ್ಯಾಚಿಕ್ಖತಿ ಏತೇನಾತಿ ಬ್ಯಾಕರಣಂ, ಸದ್ದಸತ್ಥಂ. ಆಯತಿಂ ಹಿತಂ ತೇನ ಲೋಕೋ ನ ಯತತಿ ನ ಈಹತೀತಿ ಲೋಕಾಯತಂ. ತಞ್ಹಿ ಗನ್ಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತ್ತಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ.

ಅಸೀತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ, ವಪ್ಪೋ, ಭದ್ದಿಯೋ, ಮಹಾನಾಮೋ, ಅಸ್ಸಜಿ, ನಾಳಕೋ, ಯಸೋ, ವಿಮಲೋ, ಸುಬಾಹು, ಪುಣ್ಣಜಿ, ಗವಮ್ಪತಿ, ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪೋ, ನದೀಕಸ್ಸಪೋ, ಗಯಾಕಸ್ಸಪೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ, ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ, ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ, ಮಹಾಕಪ್ಪಿನೋ, ಮಹಾಚುನ್ದೋ, ಅನುರುದ್ಧೋ, ಕಙ್ಖಾರೇವತೋ, ಆನನ್ದೋ, ನನ್ದಕೋ, ಭಗು, ನನ್ದಿಯೋ, ಕಿಮಿಲೋ, ಭದ್ದಿಯೋ, ರಾಹುಲೋ, ಸೀವಲಿ, ಉಪಾಲಿ, ದಬ್ಬೋ, ಉಪಸೇನೋ, ಖದಿರವನಿಯರೇವತೋ, ಪುಣ್ಣೋ ಮನ್ತಾನಿಪುತ್ತೋ, ಪುಣ್ಣೋ ಸುನಾಪರನ್ತಕೋ, ಸೋಣೋ ಕುಟಿಕಣ್ಣೋ, ಸೋಣೋ ಕೋಳಿವಿಸೋ, ರಾಧೋ, ಸುಭೂತಿ, ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಕಾಳುದಾಯೀ, ಮಹಾಉದಾಯೀ, ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋ, ಸೋಭಿತೋ, ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ, ರಟ್ಠಪಾಲೋ, ವಙ್ಗೀಸೋ, ಸಭಿಯೋ, ಸೇಲೋ, ಉಪವಾಣೋ, ಮೇಘಿಯೋ, ಸಾಗತೋ, ನಾಗಿತೋ, ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯೋ, ಪಿಣ್ಡೋಲೋ ಭಾರದ್ವಾಜೋ, ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ, ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ, ಬಾಕುಲೋ, ಕುಣ್ಡಧಾನೋ, ದಾರುಚೀರಿಯೋ, ಯಸೋಜೋ, ಅಜಿತೋ ¶ , ತಿಸ್ಸಮೇತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಪುಣ್ಣಕೋ, ಮೇತ್ತಗು, ಧೋತಕೋ, ಉಪಸೀವೋ, ನನ್ದೋ, ಹೇಮಕೋ, ತೋದೇಯ್ಯೋ, ಕಪ್ಪೋ, ಜತುಕಣ್ಣೀ, ಭದ್ರಾವುಧೋ, ಉದಯೋ, ಪೋಸಲೋ, ಮೋಘರಾಜಾ, ಪಿಙ್ಗಿಯೋತಿ ಏತೇ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ ನಾಮ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಏವ ಥೇರಾ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ? ಅಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾಪಿ ಮಹಾಸಾವಕೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಾ. ತೇ ಹಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾವಕೇಸು ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಾಧಿಗಮೇನ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾಪಿ ಅಭಿನೀಹಾರಮಹನ್ತತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕಾ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಇತರೇ ಪನ ಪಕತಿಸಾವಕೇಹಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಾ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕತಪಣಿಧಾನಾ, ತತೋ ಏವ ಸಾತಿಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತೀಸು ವಸಿನೋ ಪಭಿನ್ನಪ್ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚ. ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಹನ್ತೋ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಕೇ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚತೂಸು ¶ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಾ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನವಸೇಸತೋ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತತೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ, ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತತೋ ಚ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾವಿಸೇಸಸಿದ್ಧೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾವಿಸೇಸೋ, ಏವಂ ಅಭಿನೀಹಾರಮಹನ್ತತ್ತಪುಬ್ಬಯೋಗಮಹನ್ತತ್ತಾ ಹಿ ಸಸನ್ತಾನೇ ಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಗುಣವಿಸೇಸಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಮಹನ್ತಾ ಸಾವಕಾತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ. ತೇಸುಯೇವ ಪನ ಯೇ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಪಾಮೋಕ್ಖಭಾವೇನ ಧುರಭೂತಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಕಿಚ್ಚಾನುಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತಾಯ ತಜ್ಜಾಭಿನೀಹಾರಾಭಿನೀಹಟಾಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿರನ್ತರಂ ಚಿರಕಾಲಸಮ್ಭಾವಿತಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಞ್ಚ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಗುಣೇಹಿ ಅಗ್ಗಭಾವೇ ಠಿತಾ, ತೇ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ. ಇತರೇ ಅಟ್ಠಸತ್ತತಿ ಥೇರಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕೇ ಸಬ್ಬಸಾವಕಾನಂ ಅಗ್ಗಭಾವೇನ ಅಟ್ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪಕತಿಸಾವಕಾ ಪನ ಅಭಿನೀಹಾರಮಹನ್ತತ್ತಾಭಾವತೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗಮಹನ್ತತ್ತಾಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಸತ್ಥುಸಾವಕಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇ ಪನ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ವಿಯ ಮಹಾಸಾವಕಾ ವಿಯ ಚ ನ ಪರಿಮಿತಾ, ಅಥ ಖೋ ಅನೇಕಸತಾ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾ.

ವಯತೀತಿ ವಯೋ, ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ಕತ್ಥಚಿ ಅಪರಿಕಿಲಮನ್ತೋ ಅವಿತ್ಥಾಯನ್ತೋ ತೇ ಗನ್ಥೇ ಸನ್ತಾನೇತಿ ಪಣೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದ್ವೇ ಪಟಿಸೇಧಾ ಪಕತಿಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಯೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅವಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಯೋ ನಾಮ…ಪೇ… ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿವಚನಂ. ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೭೦) ಸಾತಿಸಯಂ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ, ತಥಾ ¶ ಇಧ ಅವತ್ತುಕಾಮತಾಯ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೪ ಆದಯೋ) ವಿಯ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚ ವತ್ತುಕಾಮತಾಯ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಜ್ಜಾನ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ.

ವಿಜ್ಜಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಸ್ಸ ಮೋಹಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ವಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನಪಿ ವಿಜ್ಜಾ. ಮೋಹೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಟ್ಠೇನ ತಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ತಮೋ ವಿಯಾತಿ ಕತ್ವಾ. ಕಾತಬ್ಬತೋ ಕರಣಂ, ಓಭಾಸೋವ ಕರಣಂ ಓಭಾಸಕರಣಂ, ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಓಭಾಸಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಅತ್ಥೋತಿ ¶ ಅಯಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ. ಪಸಂಸಾವಚನನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಥೋಮನಾವಚನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಪವತ್ತಿವಿಸೇಸಾನಂ ಬೋಧನತೋ. ಯೋಜನಾತಿ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ವುತ್ತಪದಾನಂ ಅತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಪದಸ್ಸ ಚ ಯೋಜನಾ. ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾತಿ ಏತೇನ ವಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಏತೇನ ವಿಜ್ಜಾಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ಚಸ್ಸಾ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಾಯ ಚ ಪಹಾಯಕಭಾವೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪದದ್ವಯೇತಿ ‘‘ತಮೋ ವಿಹತೋ, ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇಪಿ. ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಯೋಜನಂ ಅತಿದಿಸತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಏವಂ ಅಧಿಗತವಿಜ್ಜಸ್ಸ ತಮೋ ವಿಹತೋ ವಿದ್ಧಸ್ತೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಞಾಣಾಲೋಕೋ ಪಾತುಭೂತೋತಿ. ಪೇಸಿತತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಿದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಪಠಮವಿಜ್ಜಾಧಿಗಮಾಯ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಝಾನಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯತಮಾಹ. ವಿಪಸ್ಸನಾ ತಿವಿಧಾ ವಿಪಸ್ಸಕಪುಗ್ಗಲಭೇದೇನ. ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚಿನ್ತಾಮಯಞಾಣಸಂವಡ್ಢಿತತ್ತಾ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣಭೂತಾ, ಇತರೇಸಂ ಸುತಮಯಞಾಣಸಂವಡ್ಢಿತತ್ತಾ ಪರೋಪದೇಸಸಮ್ಭೂತಾ. ಸಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಅವಸೇಸರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಅಞ್ಞತರತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಧಾ ಅರೂಪಮುಖವಸೇನ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನೇ ವುತ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಾತುಪರಿಗ್ಗಹಮುಖಾನಂ ಅಞ್ಞತರಮುಖವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಧಾವ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೩೦೬) ನಾನಾನಯತೋ ವಿಭಾವಿತಾ. ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಪಭೇದಗಮನತೋ ನಾನಾನಯಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸನ್ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮತರಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಹೋತಿ, ಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಮಹಾವಜಿರಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗೇನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಪಾದಕಭಾವೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಯಮಾನಾ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾ ದೇವಸಿಕಂ ಸತ್ಥು ವಳಞ್ಜನಕಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರೋ ಪರಮತ್ಥಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಮಹಾಟೀ. ೧.೧೪೪) ದಸ್ಸಿತೋ, ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಕಾಮಂ ¶ ¶ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಞಾಣಾನಿಪಿ ಆಸವಾನಂ ಖೇಪನಞಾಣಾನಿ ಏವ, ಅನವಸೇಸತೋ ಪನ ತೇಸಂ ಖೇಪನಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಆಸವವಿನಾಸನತೋತಿ ಆಸವಾನಂ ನಿಸ್ಸೇಸಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ. ಆಸವಾನಂ ಖಯೇ ಞಾಣಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ರ ಚೇತಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಖಯೇ’’ತಿ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ, ನ ವಿಸಯೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಭಿನೀಹರತೀತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ನೀಹರತಿ, ಯಥಾ ಮಗ್ಗಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಸವನಂ ತದಭಿಮುಖಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ತದಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ಸಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ. ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೋತಿ ಚ ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಸರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದೇತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ. ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆಗಮ್ಮ. ಪತ್ವಾತಿ ಚ ತದುಭಯವತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಪತ್ವಾತಿ ವಾ ಪಾಪುಣನಹೇತು. ಅಪ್ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ. ತೇ ವಾ ನ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸ್ಸ. ಸಮ್ಪಾಪಕನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಾಪಕಂ.

ಕಿಲೇಸವಸೇನಾತಿ ಆಸವಸಙ್ಖಾತಕಿಲೇಸವಸೇನ. ಯಸ್ಮಾ ಆಸವಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯೋ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಸೇಸಸಚ್ಚಾನಞ್ಚ ತಂಸಮುದಯಾದಿಪರಿಯಾಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯಾಯತೋ’’ತಿ. ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಆಸವಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ಗಹಣಂ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ಆರದ್ಧತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಸವವಿಮುತ್ತಿಸೀಸೇನೇವ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ ಇಧ ಕಥಿತೋತಿ ‘‘ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯಾ ವುತ್ತಾ. ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ಜಾನತೋ ¶ ಪಸ್ಸತೋತಿ ವಾ ಹೇತುನಿದ್ದೇಸೋ. ಯಂ ಜಾನನಹೇತು ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಸಮಾನಕಾಲಿಕಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ. ಭವಾಸವಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಏತ್ಥ ಭವರಾಗಸ್ಸ ವಿಯ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಸಮವರೋಧೋತಿ ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ. ಭೂಮಿನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ. ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಕತಮಾ ಪನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೋದನಾ ಕತಾ, ತಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ನ ತಾವಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ತತ್ಥ ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ’’ತಿ. ನ ಅನಾಗತಾ ಅಸ್ಸ ಜಾತಿ ಖೀಣಾತಿ ಯೋಜನಾ. ನ ಅನಾಗತಾತಿ ಚ ಅನಾಗತಭಾವಸಾಮಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಲೇಸೇನ ಚೋದೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ’’ತಿ. ಅನಾಗತವಿಸೇಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಸ ಖೇಪನೇ ವಾಯಾಮೋ ಲಬ್ಭತೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸೂತಿ ಭವತ್ತಯಗ್ಗಹಣಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಜಾತಿಯಾ ಖೀಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಜಾತಿಂ. ಸೋತಿ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು.

ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ನಾಮ ಇಧ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿವುತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾನುಗುಣಾ ಪವತ್ತಿ, ಇತರೇಸು ಚ ಸಚ್ಚೇಸು ನೇಸಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ಪಾಕಟಾ ಏವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನಾ’’ತಿ. ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸತ್ತಸೇಖಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇಮೇ ಪಕಾರಾ ಇತ್ಥಂ, ತಬ್ಭಾವೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ, ತದತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ಪನ ಪಕಾರಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಬ್ಯಾಪಾರಭೂತಾ ಪರಿಞ್ಞಾದಯೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂಸೋಳಸವಿಧಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯಾ’’ತಿ. ತೇ ಹಿ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಮಗ್ಗಾನುಭಾವೇನ ಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಪರಿಞ್ಞಾದೀಸು ಚ ಪಹಾನಮೇವ ಪಧಾನಂ ತದತ್ಥತ್ತಾ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯ ವಾ’’ತಿ. ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ವಾ ಏತಂ ವುತ್ತಂ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಮ್ಪದಾನವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇತ್ಥಭಾವತೋ’’ತಿ ¶ . ಅಪರನ್ತಿ ಅನಾಗತಂ. ಇಮೇ ಪನ ಚರಿಮಕತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ. ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಏತೇನ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಕಾ ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಬಳೀಕಾರೇ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಹಾರೇ ಅತ್ಥಿ ರಾಗೋ, ಅತ್ಥಿ ನನ್ದೀ, ಅತ್ಥಿ ತಣ್ಹಾ, ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿರುಳ್ಹ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೪; ಕಥಾ. ೨೯೬; ಮಹಾನಿ. ೭). ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ ರುಕ್ಖಾ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ಯಸ್ಸಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲಂ ಕದಾಚಿ ವಡ್ಢತಿ, ಕದಾಚಿ ಹಾಯತಿ. ಸೇಕ್ಖಾಪಿ ಪನ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋವ, ಅಸೇಕ್ಖೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ವಸಿಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ. ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮಾಹಿತಂ. ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅಗ್ಗಫಲಧಿತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಮಚ್ಚುಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ. ಕಥಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚತುಸಚ್ಚನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಸಾವಕಾತಿ ಸಾವಕಬುದ್ಧಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ¶ ಪಗೇವ ಇತರಾ ಪಜಾ. ಇತರಾ ಹಿ ಪಜಾ ಸಾವಕೇಪಿ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ. ಇತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಠಾನೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಾಥಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಾವಕಸ್ಸಪಿ ವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾವಕೋಪಿ ಗೋತಮೋ ಮುಖನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಸಮ್ಪತ್ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ, ಯತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ.

ನಿವುಸ್ಸತೀತಿ ನಿವಾಸೋ, ನಿವುತ್ಥೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಪರಮ್ಪರ’’ನ್ತಿ. ಅವೇತಿ, ಅವೇದೀತಿ ಪಾಠದ್ವಯೇನಪಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಂಯೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಕತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ವೇಹಪ್ಫಲಾಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ‘‘ಛ ಕಾಮಾವಚರೇ, ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಇತರೇ ಪನ ಅಪಚುರಭಾವತೋ ನ ವುತ್ತಾ. ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಅವಿಸಯಭಾವತೋ ಚ ಅವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಜಾತಿ ಖೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಜಾತಿಕ್ಖಯೋ, ಅರಹತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ. ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಯಕಾರಲೋಪೇನ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾ’’ತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಕಿಚ್ಚವೋಸಾನೇನಾತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಸೋಳಸವಿಧಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇನ. ವೋಸಿತೋತಿ ಪರಿಯೋಸಿತೋ, ನಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೋನೇಯ್ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಲಪಿತಂ ¶ ಲಪತೀತಿ ಲಪಿತಲಾಪನೋ. ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಞತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಪಟಿಲದ್ಧಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ.

೬೦. ನವಮೇ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸೇತಂ ನಾಮನ್ತಿ ಯಾಗಂ ಕರೋನ್ತೇನ ದಾತಬ್ಬದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ ತದಞ್ಞಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಮತಕಭತ್ತನ್ತಿ ಮತಕೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ, ಪಿತುಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವರಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ವಿಸಿಟ್ಠಪುರಿಸಾನಂ, ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ದಾನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಭೇದಂ ಯಞ್ಞಸದ್ಧಾದಿದಾನಂ.

ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೧. ದಸಮೇ ಜಿಣ್ಣಾನಂ ಹತ್ಥಿಸಾಲಾದೀನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಪುನ ಪಾಕತಿಕಕರಣಂ ಜಿಣ್ಣಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ¶ , ತಸ್ಸ ಕಾರಕೋ ಜಿಣ್ಣಪಟಿಸಙ್ಖರಣಕಾರಕೋ. ಬಾಹಿರಸಮಯೇತಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನತೋ ಬಾಹಿರೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಸಮಯೇ. ಸಬ್ಬಚತುಕ್ಕೇನಾತಿಆದೀಸು ಸಬ್ಬೇಸು ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದಾದಿಭೇದೇಸು ಪಾಣೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾಣೇ ವಧಿತ್ವಾ ಯಜಿತಬ್ಬಂ ಯಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಚತುಕ್ಕಂ ನಾಮ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಸ ವಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಾಮಿವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತಸ್ಮಾ ವಾ’’ತಿ. ಏವಮಸ್ಸಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸೂತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅಯ’’ನ್ತಿ.

ವಡ್ಢೇನ್ತೋತಿ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋ. ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಓಗಧಂ ಮೂಲಂ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋಗಧಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉತ್ತಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ.

ಅಪ್ಪೇಹಿ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಾದೀಹಿ ಅತ್ಥೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಟ್ಠಾ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಬಹೂ’’ತಿಆದಿ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಸಂ ಪಟಿಪದಾಯಂ ¶ . ಅಪ್ಪೋ ಸಮಾರಮ್ಭೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಸಮಾರಮ್ಭೋ. ಪಾಸಂಸಾತಿ ಪಸಂಸಾರಹಾ. ಏತಂ ಯೇವ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತೇನೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ.

ಸೋಪ್ಪೇನಾತಿ ನಿದ್ದಾಯ. ಪಮಾದೇನಾತಿ ಜಾಗರಿಯಾದೀಸು ಅನನುಯುಞ್ಜನತೋ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸಲಕ್ಖಣೇನ ಪಮಾದೇನ. ಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಹರಣವಸೇನಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಪನಯನವಸೇನ. ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ಚ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ. ತೇ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಹರಣವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾಸನೇ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಚ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಹಿ ಹರಿತಾ ಅಪನೀತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ. ‘‘ಪಟೀ’’ತಿ ವಾ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ‘‘ಪಚ್ಛಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಬೋಧೇತಿ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪವಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ, ಅಞ್ಞೋ ಆಗಞ್ಛಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೯೮೫; ಚೂಳನಿ. ವತ್ಥುಗಾಥಾ ೪) ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಪಚ್ಛಾ ಹರಿತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮಗ್ಗೇಹಿ ಹರಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾಹರಣಂ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಯೋ ಚ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಚ ಸತ್ತಹಿತತ್ಥಂ ಪುನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ಹರಿತೇಸು ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಪರಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಹರಣಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಪಟಿಹಾರಿಯಮೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ. ಪಟಿಹಾರಿಯೇ ವಾ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಸಮುದಾಯೇ ಭವಂ ಏಕೇಕಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಟಿಹಾರಿಯಂ ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಮಗ್ಗೋ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ, ತತ್ಥ ಜಾತಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ, ತತೋ ವಾ ಆಗತನ್ತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ.

ಆಗತನಿಮಿತ್ತೇನಾತಿ ಆಗತಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಏಕೋ ರಾಜಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಮಧುರಾಧಿಪತಿ ¶ ಏಕೋ ಪಣ್ಡುರಾಜಾ. ಏವಮ್ಪಿ ತೇ ಮನೋತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ತವ ಮನೋ ಪವತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಏವಂ ತವ ಮನೋ’’ತಿ ಇದಞ್ಚ ಮನಸೋ ಸೋಮನಸ್ಸಿತತಾದಿಮತ್ತದಸ್ಸನಂ, ನ ಪನ ಯೇನ ಸೋ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಿತೋ ವಾ, ತಂದಸ್ಸನಂ. ಸೋಮನಸ್ಸಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತದೇಕಟ್ಠಾ ರಾಗಾದಯೋ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ದೋಮನಸ್ಸಗ್ಗಹಣೇನ ದೋಸಾದಯೋ. ದುತಿಯನ್ತಿ ‘‘ಇತ್ಥಮ್ಪಿ ತೇ ಮನೋ’’ತಿ ಪದಂ. ಇತಿಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ ‘‘ಅತ್ಥೀತಿ ¶ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫; ೩.೯೦) ವಿಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಞ್ಚ ಇಮಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ಚಿನ್ತಯಮಾನ’’ನ್ತಿ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತತ್ಥಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ.

ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ. ತಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಿತಸ್ಸ ವಸೇನ. ಅಟ್ಟಕಾರಕೇನಾತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಾರಕೇನ.

ನ ಅರಿಯಾನನ್ತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಞ್ಹಿ ತೇನ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾತಿಯೇವ. ಹೇಟ್ಠಿಮೋ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿಆದೀನಿಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಮೇವ ಮಗ್ಗಫಲಂ ಪರೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಸಮ್ಮಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಜಾನಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ನ ಅತ್ತನಾ ಅನಧಿಗತಂ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅಧಿಗತತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತೇಸು ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯದಿ ಅರಿಯಾ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಫಲಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪರಿಮಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಫಲಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವಿಯಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಸಙ್ಕಾ ಸಿಯಾ, ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಉಪರಿಮೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

ಉಪರಿಮೋತಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದಿಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ. ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದಿಂ. ನ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಸತಿಪಿ ಅಧಿಗತತ್ತೇ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ತೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ, ತೇಸಂ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದೀನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ತೇಸು ತೇಸುಯೇವ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಸು ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪವತ್ತತಿ, ನ ಉಪರಿಮೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಫಲಚಿತ್ತಂ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ. ಏತೇನ ಉಪರಿಮೋ ಅರಿಯೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಯಥಾ ತಂ ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ಹೇತು ಬ್ಯಭಿಚಾರಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಲೋಕಿಯಜ್ಝಾನೇಸು ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಭಾವೂಪಗಮನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ, ಇಧ ಪನ ಅಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಕಮ್ಮಕಿಲೇಸನಿರೋಧನೇನ ಪುಥುಜ್ಜನೇಹಿ ¶ ವಿಯ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀಹಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದೀನಂ ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಭಾವೂಪಗಮನಂ ಅತ್ಥಿ. ಯತೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಫಲಧಮ್ಮಾ ಉಪರೂಪರಿಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇಹಿ ನಿವತ್ತಿತಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ವಿಯ ಅಭಿಭೂತಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಧಮ್ಮತಂಯೇವ ಆಪನ್ನಾ. ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ’’ತಿ.

ಅಪಿಚ ¶ ಕುಸಲಕಿರಿಯಪ್ಪವತ್ತಿ ನಾಮ ಅಞ್ಞಾ, ವಿಪಾಕಪ್ಪವತ್ತಿ ಚ ಅಞ್ಞಾತಿ ಅನನ್ತರಫಲತ್ತಾ ಚ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮತೋ ಉಪರಿಮೋ ಭವನ್ತರಗತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ತಂತಂಫಲವಸೇನೇವ ಹಿ ಅರಿಯಾನಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿನಾಮಲಾಭೋ. ತೇ ಸಚೇ ಅಞ್ಞಫಲಸಮಙ್ಗಿನೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿನಾಮಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಅವವತ್ಥಿತಂ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಾ ಅರಿಯಸ್ಸ ತಂ ತಂ ಫಲಂ ಸದಿಸನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮಫಲಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಲೇಸೋಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ಕುತೋ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಚ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಉಪರಿಮಂ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಾದಿಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಅನಧಿಗತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯಾ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಫಲಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ.

ಪವತ್ತೇನ್ತಾತಿ ಪವತ್ತಕಾ ಹುತ್ವಾ, ಪವತ್ತನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಾಯ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ ವಿಧಿವಸೇನ ಪಟಿಸೇಧವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಿತಾಕಾರಪರಾಮಸನಂ. ಸಾ ಚ ಸಮ್ಮಾವಿತಕ್ಕಾ ನಾಮ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾನಞ್ಚ ಪವತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ. ತತ್ಥ ಆನಿಸಂಸಸ್ಸ ಆದೀನವಸ್ಸ ಚ ವಿಭಾವನತ್ಥಂ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಮೇವ, ನ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಯೋಗಿನಿವತ್ತನತ್ಥಞ್ಹಿ ಏವ-ಕಾರಗ್ಗಹಣಂ. ಇಧಾಪಿ ಏವಸದ್ದಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಞ್ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇದಂ-ಗಹಣೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರಾಗನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತದಞ್ಞರಾಗಸ್ಸ ದೋಸಾದೀನಞ್ಚ ಪಹಾನಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ ತಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಚ ತದಞ್ಞರಾಗಾದಿಖೇಪಸ್ಸ ಉಪಾಯಭಾವತೋ. ತಥಾ ವುತ್ತಂ ದುಟ್ಠಲೋಹಿತವಿಮೋಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬದುಟ್ಠಮಂಸಖೇಪನೂಪಾಯತಾ ವಿಯ. ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಭಾವತೋ ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮನಿವತ್ತನಪರಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಾನಿಸಂಸಭೂತಾನಂ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ನಾನನ್ತರಿಯಭಾವತೋ.

ಚಿನ್ತಾಮಣಿಕವಿಜ್ಜಾಸರಿಕ್ಖಕತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಚಿನ್ತಾಮಣೀ’’ತಿ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮಾ ಲೋಕೇ ಏಕಾ ವಿಜ್ಜಾ ಅತ್ಥಿ, ಯಾಯ ಪರೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಜಾನನ್ತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ವಿಜ್ಜಾಯ ಸಾಧಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಾದಿಸೇ ದೇಸಕಾಲೇ ಮನ್ತಂ ಪರಿಜಪ್ಪಿತ್ವಾ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಿತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಹತ್ಥಾದಿವಿಸೇಸಸಞ್ಜಾನನಮುಖೇನ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಅನುಮಿನನ್ತೋ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ. ಅಪರೇ ‘‘ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛರಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಕ್ಖರಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಇದಞ್ಚ ¶ ¶ ಪನ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ.

ಸಙ್ಗಾರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೨. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ತಿತ್ಥಂ ನಾಮ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸತ್ತಾ ತರನ್ತಿ ಉಪ್ಪಿಲವನ್ತಿ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಿಮುಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಿತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಾರಗಮನಸಙ್ಖಾತಞ್ಹಿ ತರಣಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥೇವ ಅಪರಾಪರಂ ನಿಮುಜ್ಜನುಮ್ಮುಜ್ಜನವಸೇನ ಪಿಲವನಮೇವ ತೇಸಂ ತರಣಂ ನಾಮ. ಉಪ್ಪಾದಕಾತಿ ಪೂರಣಕಸ್ಸಪಾದಯೋ. ತಿತ್ಥೇ ಜಾತಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಸಙ್ಖಾತಂ ತಿತ್ಥಂ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ತಿತ್ಥಿಕಾ, ತಿತ್ಥಿಕಾ ಏವ ತಿತ್ಥಿಯಾ. ಮನೋರಮೇತಿ ಸಾದುಫಲಭರಿತತಾಯ ಅಭಯದಿಸತಾಯ ಚ ಮನೋರಮೇ. ಇಮೇಸುಯೇವ ತೀಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ತಿತ್ಥಾಯತನೇಸು.

ಯೋ ಯಥಾ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸ ತಥಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪುಗ್ಗಲ-ಸದ್ದೋ ಚ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ಪಕತೀನಂ ಸಾಧಾರಣೋ, ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಸಗ್ಗಹಣೇನ ತತೋ ವಿಸೇಸನಂ ಯಥಾ ‘‘ಅಟ್ಠ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಾ’’ತಿ. ಪಟಿಸಂವಿದಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಕೇವಲಂ ಜಾನನವಸೇನ ವಿದಿತಂ ಕರೋತಿ. ಅನುಭವತಿ ವಾತಿ ವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಂ ಅನುಭವತಿ. ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತೂತಿ ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣಂ ಪದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನೇವಾ’’ತಿ. ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ. ಕಮ್ಮವೇದನನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಸಹಜಂ ವೇದನಂ. ಕಿರಿಯವೇದನನ್ತಿ ‘‘ನೇವ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ನ ಚ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಸಹಜಂ ವೇದನಂ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ತೇ ಕಮ್ಮಕಿರಿಯವೇದನಾ ಏವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಸಾಸನೇ ಲೋಕೇ ಚ ಪಾಕಟೇ ವಾತಾಬಾಧಾದಿರೋಗೇ ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇ ವಾ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾತಿ ಪಿತ್ತವಿಕಾರಾಧಿಕಸಮ್ಭೂತಾ ¶ . ಅನನ್ತರದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸನ್ನಿಪಾತಿಕಾತಿ ಪಿತ್ತಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ¶ ವಿಕಾರಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತತೋ ಜಾತಾ. ಉತುಪರಿಣಾಮಜಾತಿ ಸೀತಾದಿಉತುನೋ ವಿಪರಿಣಾಮತೋ ವಿಸಮಪರಿವುತ್ತಿತೋ ಜಾತಾ. ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಾತಿ ಅಸಪ್ಪಾಯಾಹಾರಯೋಗಪಟಿಸೇವನವಸೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಸಮಂ ಪರಿಹರಣತೋ ಜಾತಾ. ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾತಿ ಉಪಕ್ಕಮತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಭೂತಕ್ಖನ್ಧತೋ ಜಾತಾ. ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಧಾತೂನಂ ವಿಕಾರಾವತ್ಥಾ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ವಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಆಬಾಧನಟ್ಠೇನ ಆಬಾಧೋ, ಸೋ ಏವ ರುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ರೋಗೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಯೋ ಯಾಪ್ಯಲಕ್ಖಣೋ, ಸೋ ರೋಗೋ, ಇತರೋ ಆಬಾಧೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ನೇಸಂ ತಂತಂಧಾತೂನಂ ವಿಸಮಂ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ, ನ ತಥಾ ಇತರಾನಿ. ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ಪಕೋಪಾವತ್ಥಾ ಧಾತುಯೋ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ, ನ ತಥಾ ಪರಪಚ್ಚಯಾವತ್ಥಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಟ್ಠಮಂಯೇವ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಂ ಆಬಾಧಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತೂ’’ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹೇನ. ‘‘ಪುಬ್ಬೇ’’ತಿ ಪುರಾತನಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಮ್ಪಿ ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅನುಜಾನನ್ತಿ.

ಅತ್ತನಾ ಕತಮೂಲಕೇನಾತಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕಕಮ್ಮಹೇತು. ಆಣತ್ತಿಮೂಲಕೇನಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಆಣಾಪನವಸೇನ ಕತಕಮ್ಮಹೇತು. ಇಮಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ. ಸಬ್ಬೇ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬೇ ರೋಗೇ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಏಕೇನ ಇಸ್ಸರೇನೇವ ನಿಮ್ಮಿತತ್ತಾ ತಬ್ಭಾವೀಭಾವಾಸಮ್ಭವತೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೀತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇಧನತೋ ಸಬ್ಬಂ ನಿಸೇಧೇನ್ತಿ.

ಮಾತಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ವೇದಾನಂ ಅಸಾರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉದ್ದೇಸಂ ಕತ್ವಾ. ತನ್ತಿ ತಂ ಮಾತಿಕಂ. ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ದೋಸದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ. ಲದ್ಧಿಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಯಾ ಪಟಿಜಾನಾಪನತ್ಥಂ. ಲದ್ಧಿತೋ ಲದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಮೂಲಲದ್ಧಿತೋ ಅಞ್ಞಲದ್ಧಿಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ. ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತುಯೇವ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಕಮ್ಮವೇದನಮ್ಪಿ ವಿಪಾಕವೇದನಂ ಕತ್ವಾ ವದನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಹಿ ಬ್ಯಾಮೂಳ್ಹಚಿತ್ತಾ ಕಮ್ಮನ್ತರವಿಪಾಕನ್ತರಾದೀನಿ ಆಲೋಳೇನ್ತಿ, ಅಸಙ್ಕರತೋ ಸಞ್ಞಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮೇ, ಏವಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತು ಏವ ಪಾಣಾತಿಪಾತಿನೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಇದಾನಿ ಸಯಂಕತಕಾರಣಾ, ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರಮಣಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತು ಏವಾತಿ ವಿಚಾರಿಯಮಾನೋ ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದೋ ಅಕಿರಿಯವಾದೋ ಏವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ.

ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋ ¶ ನ ತಣ್ಹಾಛನ್ದೋ. ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾತಿ ಕಾತುಮಿಚ್ಛಾ. ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೋತಿ ತೇನ ತೇನ ಪುರಿಸೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತು ಏವ ಸಿಜ್ಝನತೋ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ತಂ ಏಸ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಂ ಸುಚರಿತಪೂರಣಂ, ಅಕತ್ತಬ್ಬಅಕರಣಂ ದುಚ್ಚರಿತವಿರತೀತಿ ಇದಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಏಸ ¶ ನ ಲಭತಿ. ಸಮಣಾಪಿ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಾರಣಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಾರಣಾಯೇವ ಸಮಣಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಇದಾನಿ ಸಂವರಸಮಾದಾನಾದಿನಾ. ಅಸ್ಸಮಣಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಾರಣಾಯೇವಾತಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಾರಣಾಯೇವ ಅಸ್ಸಮಣಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸಂವರಭೇದೇನ.

ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದೇ ಛನ್ದವಾಯಾಮಾನಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರಾನಂ ಅಭಾವೋ, ಏವಂ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಾದೇಪಿ ಇಸ್ಸರೇನೇವ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ನಿಮ್ಮಿತಭಾವಾನುಜಾನನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇಕತವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಅಹೇತುಕವಾದೇಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಥಾ ಅಹೇತುಕವಾದೇಪೀ’’ತಿ.

ಇಮೇಸನ್ತಿಆದಿನಾ ಇಮೇಸಂ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನಂ ತುಚ್ಛಾಸಾರತಾಯ ಥುಸಕೋಟ್ಟನೇನ ಕುಣ್ಡಕಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅಲಾಭೋ ವಿಯ ಪರಮತ್ಥಲೇಸಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವೋ, ತಥಾ ಖಜ್ಜೋಪನಕೋಭಾಸತೋ ತೇಜಸೋ ಫುಲಿಙ್ಗಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವೋ ವಿಯ ಅನ್ಧವೇಣಿಕಸ್ಸಪಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭೋ ವಿಯ ಸದ್ದಮತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಭಾಗೇನ ವಿಪಲ್ಲತ್ಥತಾಯ ದದ್ದರಜಾತಕೇ (ಜಾ. ೧.೨.೪೩-೪೩) ಸಸಕಸದಿಸತಾ ಚ ವಿಭಾವಿತಾ ಹೋತಿ. ಸಾರಭಾವನ್ತಿ ಸೀಲಸಾರಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾರಸಬ್ಭಾವಂ. ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವನ್ತಿ ಏಕನ್ತೇನೇವ ವಟ್ಟತೋ ನಿಯ್ಯಾನಾವಹಭಾವಂ. ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋತಿ ನ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ’’ತಿ. ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋತಿ ಸಂಕಿಲೇಸವಿರಹಿತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿಆದಿ. ಅನುಪವಜ್ಜೋತಿ ಧಮ್ಮತೋ ನ ಉಪವದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠೋ ನಾಮ ಅಪ್ಪಟಿಸೇಧನಂ ವಾ ಸಿಯಾ ಅನಕ್ಕೋಸನಂ ವಾತಿ ತದುಭಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಿತೋ ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋ’’ತಿ ಆಹ.

ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಉದ್ಧಟಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ. ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾವಸೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ. ಯಥಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ಮಾತಿಕಾಯ ಯಥಾನಿಕ್ಖಿತ್ತಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ. ಧಾತುಯೋತಿ ಸಭಾವಧಾರಣಟ್ಠೇನ ಧಾತುಯೋ. ತಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪನಾಪರಿಕಪ್ಪಿತಅತ್ತಸುಭಸುಖಸಸ್ಸತಾದಿಪಕತಿಆದಿಧುವಾದಿಜೀವಾದಿಕಾಯಾದಿಕಾ ವಿಯ ¶ ನ ಇಚ್ಛಾಸಭಾವಾ ದಿಟ್ಠಿಆದಿರಹಿತೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚಮಾನಉದುಮ್ಬರಪುಪ್ಫಾದಿಲೋಕವೋಹಾರವತ್ಥೂನಿ ವಿಯ ಚ ವಾಚಾವತ್ಥುಮತ್ತಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಚ್ಚಪರಮತ್ಥಭೂತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಭಾವಾ’’ತಿ, ಸಚ್ಚಸಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಹಿ ಧಾತುಯೋ. ನಿಜ್ಜೀವನಿಸ್ಸತ್ತಭಾವಪ್ಪಕಾಸಕೋತಿ ಬಾಹಿರಪರಿಕಪ್ಪಿತಜೀವಾಭಾವಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಸಂಕಪ್ಪಿತಸತ್ತಾಭಾವಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಚ. ಆಕರಟ್ಠೇನಾತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನಭಾವೇನ. ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಆಕರೋ ಆಯತನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಕಮ್ಬೋಜೋ ಅಸ್ಸಾನಂ ಆಯತನ’’ನ್ತಿ. ಮನೋಪವಿಚಾರಾತಿ ತಂ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪೇಚ್ಚ ಮನಸೋ ವಿವಿಧಚರಣಾಕಾರೋ. ಕೇಹಿ ಕತ್ಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪಾದೇಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಛ ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯಾನಿ ¶ , ಛ ದೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯಾನಿ, ಛ ಉಪೇಕ್ಖಾಟ್ಠಾನಿಯಾನೀತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಠಾನೇಸು.

ಪತಿಟ್ಠಾಧಾತೂತಿ ಸೇಸಭೂತತ್ತಯಸ್ಸ ಚೇವ ಸಬ್ಬೂಪಾದಾರೂಪಾನಞ್ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಸಭಾವಾ ಧಾತು. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಆಬನ್ಧನಧಾತೂತಿಆದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪಿಚ ಕಕ್ಖಳಭಾವಸಿದ್ಧೋ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೋ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೋ. ದ್ರವಭಾವಸಿದ್ಧಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ ಆಬನ್ಧನಂ. ಉಣ್ಹಭಾವಸಿದ್ಧಂ ಮುದುತಾಪಕ್ಕತಾವಹಂ ಪರಿಪಾಚನಂ. ಥದ್ಧಭಾವಾವಹಂ ಉದ್ಧುಮಾತನಂ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ. ರೂಪವಿವಿತ್ತೋ ರೂಪಪರಿಯನ್ತೋ ಆಕಾಸೋತಿ ಯೇಸಂ ಸೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಸೋ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೋವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಕಾಸಧಾತೂತಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಧಾತೂ’’ತಿ. ಸಞ್ಜಾನನವಿಧುರಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪಲದ್ಧಿ ವಿಜಾನನಧಾತು. ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸಙ್ಖೇಪನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವಿತ್ಥಾರಸ್ಸ. ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಾಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರತೋವ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಉಭಯಥಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ.

ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾಪಿ ಆಕಾಸಧಾತು ಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಮತ್ತೇನ ‘‘ಉಪಾದಾರೂಪ’’ನ್ತೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ದಿಟ್ಠಾನೇವಾತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾನಿ ಉಪಾದಾರೂಪಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ. ತೇನ ಸಹಜಾತಾ ವೇದನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮುದಾಯೇ ಪವತ್ತವೋಹಾರಸ್ಸ ಅವಯವೇಪಿ ದಿಸ್ಸನತೋ ಯಥಾ ‘‘ವತ್ಥೇಕದೇಸೇ ದಡ್ಢೇ ವತ್ಥಂ ದಡ್ಢ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಚ ಚೇತನಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಮಹಾಭೂಮಕತ್ತಾ ತೇಸಂ ತಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ. ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ನಾಮಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ನಮನತೋ ನಾಮಾಧೀನಗ್ಗಹಣತೋ ಚ. ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ರೂಪಂ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ರುಪ್ಪನಟ್ಠೇನ. ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಪಚ್ಚಯಂ. ವಿಭಾಗೇನ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸ. ಏಕಾಸೀತಿ ¶ ಚಿತ್ತಾನಿ ‘‘ಸಮ್ಮಸನಚಾರೋಯ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ. ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಏವಂ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣವಿಸುದ್ಧಿಯಂ ಠಿತೋ ಉಪರಿಮೇನ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವಿಸುದ್ಧೀನಂ ಸಮ್ಪಾದನವಸೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಭಾವನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇನ್ತೋ.

ಫಸ್ಸಾಯತನನ್ತಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ. ಸುವಣ್ಣಾದೀನನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಮಣಿವಜಿರಾದೀನಂ. ಆಕಿಣ್ಣಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಕರೋ. ಯಥಾ ಚಕ್ಖು ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ನ ತಥಾ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಯ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸೇಸು ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಹಗತಫಸ್ಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ದ್ವಾವೀಸತಿ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ ತೇನ ಸಮಾನಯೋಗಕ್ಖಮತ್ತಾ. ‘‘ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಾವಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಂ ಆರಭಿತ್ವಾಪಿ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾಪೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ¶ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತ’’ನ್ತಿ. ಉಪವಿಚರತೀತಿ ಉಪೇಚ್ಚ ಪವತ್ತತಿ. ಸಭಾವತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪತೋ ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಕಾ ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯಾದಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಟ್ಠಂ ವಾ ಹೋತೂ’’ತಿಆದಿ. ಚತುತ್ಥಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋ.

ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಭಾವಕರಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೫೩೧) ಪಕಾಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಇಧ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸುಖಾವಬೋಧನತ್ಥನ್ತಿ ದೇಸಿಯಮಾನಾಯ ವಟ್ಟಕಥಾಯ ಸುಖೇನ ಅವಬೋಧನತ್ಥಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ದ್ವಾದಸಪದನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ದ್ವಾದಸಪದಂ. ಪಚ್ಚಯವಟ್ಟನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಬನ್ಧಂ. ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಮುಖೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮತಾಯ. ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿವಟ್ಟನ್ತಿ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಮುಖೇನ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ತಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿವಸೇನೇವ ವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿವಟ್ಟಸ್ಮಿನ್ತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನವಸೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧೇ. ದಸ್ಸಿತೇತಿ ದೇಸನಾವಸೇನ ದಸ್ಸಿತೇ. ಪುರಿಮಾ ದ್ವೇ ಯೋನಿಯೋ ಇತರಾಹಿ ಓಳಾರಿಕತಾಯ ¶ ಪರಿಬ್ಯತ್ತತರಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ…ಪೇ… ಅವಬೋಧೇತುಮ್ಪೀ’’ತಿ.

ಪಚ್ಚಯಮತ್ತನ್ತಿ ಛನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವಮತ್ತಂ, ನ ತೇಹಿ ಭಾಗಸೋ ನಿಪ್ಫಾದಿಯಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಂ ‘‘ಕುತೋ ಪನೇತಂ ಛನ್ನಂ ಧಾತೂನ’’ನ್ತಿ ಅವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ. ನ ಮಾತು ನ ಪಿತು ತಾಸಂ ಧಾತೂನಂ ಇಮಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಬಾಹಿರಭಾವತೋ. ಗಬ್ಭಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಗಬ್ಭತಿ ಅತ್ತಭಾವಭಾವೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಗಬ್ಭೋ, ಕಲಲಾದಿಅವತ್ಥೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧೋ. ತನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಪನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ ಗಬ್ಭೋತಿ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ಮಞ್ಚನಿಸ್ಸಿತಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತನ್ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ ಗಬ್ಭೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಗಬ್ಭೇ ವಸತಿ ಮಾಣವೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ. ೧.೧೫.೩೬೩). ಗಬ್ಭೋ ವಿಯಾತಿ ವಾ ಗಬ್ಭೋ. ಯಥಾ ಹಿ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನತಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಓವರಕೋ ‘‘ಗಬ್ಭೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಯಾವ ಅಭಿಜಾತಿ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನತಾಯ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ ‘‘ಗಬ್ಭೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಧ ಪನ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಅತ್ಥೇನೇವ ಗಬ್ಭೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಗಬ್ಭೋ ಚ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ.

ನಿರತಿಅತ್ಥೇನ ನಿರಯೋ ಚ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಗಬ್ಭೋ ಚಾತಿ ನಿರಯಗಬ್ಭೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ದೇವಮನುಜಾದಯೋ ವಿಯ ಉದ್ಧಂ ದೀಘಾ ಅಹುತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಅಞ್ಚಿತಾ ದೀಘಾತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಾ. ತೇ ಏವ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸಭಾವೇನ ಯೋನಿ ಚ ಸೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಬ್ಭೋ ಚಾತಿ ¶ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಗಬ್ಭೋ. ಪಕಟ್ಠತೋ ಸುಖತೋ ಅಪೇತಂ ಅಪಗಮೋ ಪೇತಭಾವೋ, ತಂ ಪತ್ತಾನಂ ವಿಸಯೋತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೋ, ಪೇತಯೋನಿ. ಮನಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಸೂರಭಾವಾದಿಗುಣೇಹಿ ಉಪಚಿತಮಾನಸತಾಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠಗುಣಚಿತ್ತತಾಯ ಮನುಸ್ಸಾ. ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣಾದೀಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ ಲಳನ್ತಿ ಜೋತನ್ತೀತಿ ದೇವಾ. ಗಬ್ಭಸದ್ದೋ ವುತ್ತನಯೋ ಏವ. ನಾನಪ್ಪಕಾರೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ತದನನ್ತರಭೇದೇನ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೋ. ಮನುಸ್ಸಗಬ್ಭೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಸುಪಾಕಟತಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋ. ಓಕ್ಕನ್ತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಯ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾತಿ ಕತ್ವಾ. ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಪಾತುಭಾವೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಚ.

ಸನ್ನಿಪಾತೋ ನಾಮ ಅವೇಕಲ್ಲಜಾತಿಹೀನವೇಕಲ್ಲೇತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಧ ಮಾತಾಪಿತರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ಸನ್ನಿಪತಿತಾತಿ ¶ ಸಮೋಧಾನಭಾವತೋ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಸಮಾಗತಾ ಸಂಸಿಲಿಟ್ಠಾ. ಉತುನೀತಿ ಉತುಮತೀ ಸಞ್ಜಾತಪುಪ್ಫಾ. ಇದಞ್ಚ ಉತುಸಮಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಕರಜಸ್ಸ ಲಗ್ಗನದಿವಸಮತ್ತಂ. ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಹಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭಾಸಹಸಞ್ಞಿತೇ ಓಕಾಸೇ ದಾರಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತತ್ಥ ಮಹತೀ ಲೋಹಿತಪೀಳಕಾ ಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹಿತಪುಬ್ಬಾ ಏವ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಗ್ಘರತಿ, ವತ್ಥು ಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ ಪಗ್ಘರಿತಲೋಹಿತತ್ತಾ ಅನಾಮಯತ್ತಾ ಚ. ವಿಸುದ್ಧೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಏಕವಾರಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ಯಾವ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಖೇತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಸುದ್ಧಂ ವತ್ಥು ನಹಾನತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಕತಿಪಯಾನಿ ದಿವಸಾನಿ ಗಬ್ಭಸಣ್ಠಹನತಾಯ ಖೇತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ ಪರಿತ್ತಸ್ಸ ಲೋಹಿತಲೇಸಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹವೇಣಿಗ್ಗಾಹಾದಿನಾ ಅಙ್ಗಪರಾಮಸನೇನಪಿ ದಾರಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ. ಇತ್ಥಿಸನ್ತಾನೇಪಿ ಹಿ ಸತ್ತಪಿ ಧಾತೂ ಲಬ್ಭನ್ತೇವ. ತಥಾ ಹಿ ಪಾರಿಕಾಯ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ಸಾಮಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೪.೧೫.ಮಾತಙ್ಗಜಾತಕವಣ್ಣನಾ; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೬೫) ಮಣ್ಡಬ್ಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಹೋಸಿ. ಗನ್ಧನತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಗತಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತೂಪಟ್ಠಾನೇನ ಸೂಚನತೋ ದೀಪನತೋ ಗನ್ಧೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮುನಾ ಅಬ್ಬತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಗನ್ಧಬ್ಬೋ, ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಕಸತ್ತೋ. ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತೀತಿ ನ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಸಮೀಪೇ ಠಿತೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಯನ್ತಯನ್ತಿತೋ ಪನ ಏಕೋ ಸತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತದಾ ಹಿ ತತ್ರೂಪಗಸತ್ತೋ ತತ್ರೂಪಪತ್ತಿಆವಹನ್ತಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಪೇಲ್ಲಕಯನ್ತೇನ ತಥತ್ಥಾಯ ಪೇಲ್ಲಿತೋ ಉಪನೀತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ.

ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ತಯೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಯಾ ಏವ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ಮನುಸ್ಸಗಬ್ಭಸ್ಸ ಓಕ್ಕನ್ತಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತಣ್ಹಾಯ ¶ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸೇವ ಪಭಾವಿಕಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಿಕಾ. ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ ¶ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ತಣ್ಹಾಪಿ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ…ಪೇ… ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ. ಅವಿಸೇಸೇನ ಹಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ ಇಧ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಅಥ ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೋ ತಬ್ಭಾವಿಕಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೇನ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ…ಪೇ… ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ. ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೋತಿ ಚ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧನಿಮಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಉಭಯತ್ಥ ಪಾಳಿಯಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥಾತಿ ವಿಸದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ. ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತ್ವೇವಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತು ಏವ. ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಿರಜ್ಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿರಾಗೋ, ಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸೇಸನಿರೋಧಾ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸಕಲಸ್ಸಾತಿ ಅನವಸೇಸಸ್ಸ. ಕೇವಲಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಸುದ್ಧಸ್ಸ, ಪರಪರಿಕಪ್ಪಿತಸತ್ತಜೀವಾದಿವಿರಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೀಣಾಕಾರೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ನಿರುಜ್ಝನಂ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ. ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ ನಿರೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ನಿರೋಧನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ. ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ನಿರೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭಾವತೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ನಿರೋಧೋತಿ ಕತ್ವಾ. ಖೀಣಾಕಾರದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೇನ ನಿರುಜ್ಝನಾಕಾರದಸ್ಸನವಸೇನ. ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ, ನ ಪನ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ನಿಗ್ಗಹೋ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಊನಾಧಿಕಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಅತ್ತಸಭಾವವಿಭಾವನೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ತಿತ್ಥಾಯತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೩. ದುತಿಯೇ ಪರಿತ್ತಾತುಂ ಸಮತ್ಥಭಾವೇನಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಭಯತೋ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಮತ್ಥಭಾವೇನ. ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಮಾತಾಪುತ್ತಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ತಾಯಿತುಂ ಸಮತ್ಥನ್ತಿ ಅಮಾತಾಪುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿಯೇವ ಅಮಾತಾಪುತ್ತಿಕಾನಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ಯನ್ತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ. ಮಾತಾಪಿ ಪುತ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಪರಿತ್ತಾತುಂ ನ ಸಮತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ಪುತ್ತೋಪಿ ಮಾತರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋಯೇವ ಭಯಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಂ. ಇಮಿನಾ ಓತ್ತಪ್ಪಭಯಾದಿಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಅಟವಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅಟವಿವಾಸಿನೋ ¶ ವುತ್ತಾ ‘‘ಸಬ್ಬೋ ಗಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟವೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಟವಿವಾಸಿನೋ ಚೋರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ಏತೇತಿ ಅಟವಿವಾಸಿನೋ ಚೋರಾ. ಏತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅಟವಿಸಙ್ಕೋಪೋ’’ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ. ಠಾನಗಮನಾದಿಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಸಮಙ್ಗಿನೋ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಸಮಾರುಳ್ಹಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಇರಿಯಾಪಥೋಯೇವ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಂ.

ಪರಿಯಾಯನ್ತೀತಿ ಪರಿತೋ ತೇನ ತೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ಮಾತುಪೇಮೇನ ಗನ್ತುಂ ಅವಿಸಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ. ಅತ್ತಸಿನೇಹಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ ಮಾತರಮ್ಪಿ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತಾನಂಯೇವ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಂ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಲೀನನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖೇಮೇ ಪದೇಸೇ ನಿಸಿನ್ನಂ. ಕುಲ್ಲೇ ವಾತಿಆದೀಸು ಕೂಲಂ ಪರತೀರಂ ವಹತಿ ಪಾಪೇತೀಹಿ ಕುಲ್ಲೋ, ತರಣತ್ಥಾಯ ವೇಳುನಳಾದೀಹಿ ಕಲಾಪಂ ಕತ್ವಾ ಬದ್ಧೋ. ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಬದ್ಧೋ ಪನ ಉಳುಮ್ಪೋ, ಚಾಟಿಆದಿ ಮತ್ತಿಕಾಭಾಜನಂ. ವುಯ್ಹಮಾನನ್ತಿ ಉದಕೋಘೇನ ಅಧೋಸೋತಂ ನೀಯಮಾನಂ.

ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ತೀಣಿ ಭಯಾನಿ ಸಮಾತಾಪುತ್ತಿಕಾನಿಯೇವ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಮಾತಾಪುತ್ತಿಕಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಪರಿಯಾಯತೋ ಅಮಾತಾಪುತ್ತಿಕಾನಿ ಭಯಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ.

೬೪. ತತಿಯೇ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇತಿ ಯತ್ಥ ನಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಕೋಸಲಸದ್ದಸ್ಸ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಕೋಸಲಾ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ‘‘ಕೋಸಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಯುತ್ತೇ ವಿಯ ಸಲಿಙ್ಗವಚನಾನಿ (ಪಾಣಿನಿ ೧.೨.೫೧) ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ರುಳ್ಹೀ ಯಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕುರೂಸು ವಿಹರತಿ, ಅಙ್ಗೇಸು ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಚ. ತಬ್ಬಿಸೇಸನೇ ಪನ ಜನಪದಸದ್ದೇ ಜಾತಿಸದ್ದೇ ಏಕವಚನಮೇವ ¶ ಯಥಾ ‘‘ಕೋಸಲೇಸು ಜನಪದೇ’’ತಿ. ಚಾರಿಕನ್ತಿ ಚರಣಂ. ಚರಣಂ ವಾ ಚಾರೋ, ಸೋ ಏವ ಚಾರಿಕಾ. ತಯಿದಂ ಮಗ್ಗಗಮನಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಚುಣ್ಣಿಕಗಮನಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅದ್ಧಾನಗಮನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ. ತಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಾರಿಕಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ದೂರೇಪೀತಿ ದೂರೇಪಿ ನಾತಿದೂರೇಪಿ. ಸಹಸಾ ಗಮನನ್ತಿ ಸೀಘಗಮನಂ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆಳವಕಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಗಮನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮುಹುತ್ತೇನ ತಿಗಾವುತಮಗ್ಗಮಗಮಾಸಿ. ಆಳವಕಸ್ಸತ್ಥಾಯ ¶ ತಿಂಸಯೋಜನಂ, ತಥಾ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಸ್ಸ, ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಸ್ಸ ಪನ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಂ, ಮಹಾಕಪ್ಪಿನಸ್ಸ ವೀಸಯೋಜನಸತಂ, ಧನಿಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಸತ್ತ ಯೋಜನಸತಾನಿ, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಸ್ಸ ವನವಾಸಿಸ್ಸ ತಿಸ್ಸಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ತಿಗಾವುತಾಧಿಕಂ ವೀಸಯೋಜನಸತಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಇಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಇಮಂ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ.

ಉಪಲಭಿಂಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಸವನವಸೇನ ಉಪಲಭಿಂಸೂತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋತದ್ವಾರ…ಪೇ… ಜಾನಿಂಸೂ’’ತಿ ಆಹ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾಕ್ಯಂ ಅವಧಾರಣಫಲತ್ತಾ ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ವಾ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ. ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನಾತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಇಟ್ಠತ್ಥತೋವಧಾರಣತ್ಥಂ ಖೋ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ ಪದಂ ಖೋ-ಸದ್ದೇ ಗಹಿತೇ ತೇನ ಫುಲ್ಲಿತಮಣ್ಡಿತವಿಭೂಸಿತಂ ವಿಯ ಹೋನ್ತಂ ಪೂರಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತೇನ ಚ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಪದಾನಿ ಸಂಸಿಲಿಟ್ಠಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಅಗ್ಗಹಿತೇತಿ ಆಹ ‘‘ಪದಪೂರಣೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ. ಮತ್ತಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ. ತೇನಸ್ಸ ಅನತ್ಥನ್ತರದೀಪನತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ, ಏವಸದ್ದೇನ ಪನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಏಕನ್ತಿಕತಾ.

ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಸವಾಸನಂ ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಬಾಹಿರಕವೀತರಾಗಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪಾಪಸಮನತೋ ಭಗವತೋ ಪಾಪಸಮನಂ ವಿಸೇಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತಗುಣಾಧಿಗತಮೇತಂ ನಾಮಂ ಯದಿದಂ ಸಮಣೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ನಿಪಾತಾನಂ ಇಧ ಅನುಸ್ಸವತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಲೂತಿ ಅನುಸ್ಸವತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ. ಆಲಪನಮತ್ತನ್ತಿ ಪಿಯಾಲಾಪವಚನಮತ್ತಂ. ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರಾ ಹೇತೇ ‘‘ಭೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆವುಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದೇವಾನಂ ಪಿಯಾ’’ತಿ ವಾ. ಗೋತ್ತವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಗಂ ತಾಯತೀತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಗೋತಮೋತಿ ಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಚನಂ ಬುದ್ಧಿಞ್ಚ ತಾಯತಿ ಏಕಂಸಿಕವಿಸಯತಾಯ ರಕ್ಖತೀತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇನ ಅತ್ಥೇನ ¶ ವಿನಾ ನ ವತ್ತತಿ, ತಥಾ ಅಭಿಧಾನಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಭೂತೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಗೋತ್ತಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ತಾನಿ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೋ ಪನ ಸೋತಿ? ಅಞ್ಞಕುಲಪರಮ್ಪರಾಸಾಧಾರಣಂ ತಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಆದಿಪುರಿಸಸಮುದಾಗತಂ ತಂಕುಲಪರಿಯಾಪನ್ನಸಾಧಾರಣಂ ಸಾಮಞ್ಞರೂಪನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಣೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಕ್ಖಕಜನೇಹಿ ಭಗವತೋ ಬಹುಮತಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಸಮಿತಪಾಪತಾಕಿತ್ತನತೋ. ಗೋತಮೋತಿ ಇಮಿನಾ ಲೋಕಿಯಜನೇಹಿ ಉಚ್ಚಾಕುಲಸಮ್ಭೂತತಾ ದೀಪಿತಾ ತೇನ ಉದಿತೋದಿತವಿಪುಲಖತ್ತಿಯಕುಲವಿಭಾವನತೋ. ಸಬ್ಬಖತ್ತಿಯಾನಞ್ಹಿ ಆದಿಭೂತಮಹಾಸಮ್ಮತಮಹಾರಾಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ಉಳಾರತಮಂ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲಂ.

ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನಾತಿ ಞಾತಿಪಾರಿಜುಞ್ಞಭೋಗಪಾರಿಜುಞ್ಞಾದಿನಾ ಕೇನಚಿಪಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ಪರಿಹಾನಿಯಾ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ. ತಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಅಭಿಜಾತಿಯಂ, ಅಥ ಖೋ ವಡ್ಢಿಯೇವ. ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನೇ ಚ ತತೋಪಿ ಸಮಿದ್ಧತಮಭಾವೋ ಲೋಕೇ ¶ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋತಿ. ಸಕ್ಯಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಭಗವತೋ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಭಾವದೀಪನಂ ವುತ್ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ.

ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇತಿ ಇತ್ಥಂ ಏವಂಪಕಾರೋ ಭೂತೋ ಜಾತೋತಿ ಏವಂ ಕಥನತ್ಥೇ. ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ‘‘ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥಜೋತಕೋ, ತೇನ ಯೋಗತೋ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಯುತ್ತೋ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ತಬ್ಬಿಸಯತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಕಿತ್ತಿ, ಸಾ ಏವ ಸದ್ದನೀಯತೋ ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಿತ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ. ಅಭಿತ್ಥವನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಸದ್ದೋ ಥುತಿಘೋಸೋ. ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗತೋತಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ಗುಣೇ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗತೋ.

ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಯೋ ಸೋ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದೇವಾನಂ ಅತಿದೇವೋ ¶ ಸಕ್ಕಾನಂ ಅತಿಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಾ ಲೋಕನಾಥೋ ಭಾಗ್ಯವನ್ತತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಪತ್ಥಟಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ, ಸೋ ಭಗವಾ. ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಸತ್ಥು ನಾಮಕಿತ್ತನಂ. ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ‘‘ಭಗವಾತಿ ನೇತಂ ನಾಮಂ ಮಾತರಾ ಕತ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮಹಾನಿ. ೮೪). ಪರತೋ ಪನ ಭಗವಾತಿ ಗುಣಕಿತ್ತನಂ. ಯಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇನ ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ನವಸು ಠಾನೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಇತಿ-ಸದ್ದಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಅನುಸ್ಸರಿಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಬುದ್ಧಗುಣಸಂಕಿತ್ತನೇನಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ ಇತಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ…ಪೇ… ಇತಿಪಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಇತಿಪೇತಂ ಭೂತಂ ಇತಿಪೇತಂ ತಚ್ಛ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೬) ವಿಯ ಇಧ ಇತಿಸದ್ದೋ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥೋ, ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ತೇನ ಚ ತೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಬಹುಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ, ತಾನಿ ಚ ಸಂಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ವಿಞ್ಞುನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾನೇವ ಕತ್ವಾ ಸಂಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ನಿರೂಪೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇನ್ತೋ ಯೋ ಕಿತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಸ ಭಗವತಿ ಅತಿವಿಯ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದೋ ಹೋತಿ.

ಆರಕತ್ತಾತಿ ಸುವಿದೂರತ್ತಾ. ಅರೀನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ. ಅರಾನನ್ತಿ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅರಾನಂ. ಹತತ್ತಾತಿ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾ. ಪಚ್ಚಯಾದೀನನ್ತಿ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚೇವ ಪೂಜಾವಿಸೇಸಾನಞ್ಚ. ತತೋತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತೋ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೫-೧೨೭). ಯಥಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತೋ, ಏವಂ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾತೋಪಿ ನೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಇಮಂ ¶ ಲೋಕನ್ತಿ ನಯಿದಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅನವಸೇಸಂ ಪರಿಯಾದಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ಪಜಾತತ್ತಾತಿ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ. ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಪಾರಿಸೇಸನಯೇನ ಇತರೇಸಂ ಪದನ್ತರೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಸದೇವಕನ್ತಿ ಚ ಅವಯವೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ ಸಮುದಾಯೋ ಸಮಾಸತ್ಥೋ. ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿನಯೇನ. ತತ್ಥ ಹಿ ಸೋ ಜಾತೋ ತನ್ನಿವಾಸೀ ಚ. ಸಬ್ರಹ್ಮಕವಚನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ಅಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಸಮಿತಬಾಹಿತಪಾಪಾನಞ್ಚ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣವಚನೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಕಾಮಂ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿವಿಸೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಸತ್ತವಿಸಯೋ ಲೋಕಸದ್ದೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ತುಲ್ಯಯೋಗವಿಸಯತ್ತಾ ¶ ತೇಸಂ, ‘‘ಸಲೋಮಕೋ ಸಪಕ್ಖಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಅತುಲ್ಯಯೋಗೇಪಿ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಬ್ಯಭಿಚಾರದಸ್ಸನತೋ ಪಜಾಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ.

ಅರೂಪಿನೋ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತಾ ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾತಿ ಇಮಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸದೇವಕಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಾವಚರಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನೂಪಗಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೧೭). ಸಮಾರಕಗ್ಗಹಣೇನ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ ತಸ್ಸ ಸವಿಸೇಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ವಸೇ ವತ್ತನತೋ. ಸಬ್ರಹ್ಮಕಗ್ಗಹಣೇನ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ ಅರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಚತುಪರಿಸವಸೇನಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾದಿಚತುಪರಿಸವಸೇನ. ಇತರಾ ಪನ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಸಮಾರಕಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಏವಾತಿ. ಅವಸೇಸಸತ್ತಲೋಕೋ ನಾಗಗರುಳಾದಿಭೇದೋ. ತೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ದೇವಮಾರಬ್ರಹ್ಮಸಹಿತತಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ತೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ. ತೀಸು ಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ತೀಸು ಪದೇಸು. ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನಾತಿ ಸದೇವಕತ್ತಾದಿನಾ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ. ತೇಧಾತುಕಮೇವ ಪರಿಯಾದಿನ್ನನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ ಆಹೂತಿ ಯೋಜನಾ.

ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಯಕಾರಲೋಪೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನ ಞತ್ವಾ’’ತಿ. ಅನುಮಾನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅನುಮಾನಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಆದಿಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಏಕಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರತಾಯ ಹಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಕ್ಖಾ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ.

ಅನುತ್ತರಂ ವಿವೇಕಸುಖನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ. ತೇನ ವಿಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಕದಾಚಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಹಿತ್ವಾಪೀ’’ತಿ ಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪರಿಸಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ವಾ ದೇತಿ, ಯಥಾಸುತಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ತಂ ಖಣಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ¶ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋತಿ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಂ ವಾ, ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞುಸ್ಸ ನೇಯ್ಯಸ್ಸ ವಾ ವಸೇನ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣತಾ ಚ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನವಜ್ಜಭಾವೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ’’ತಿ.

ದೇಸಕಾಯತ್ತೇನ ¶ ಆಣಾದಿವಿಧಿನಾ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾತಿ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸನಾಯ ತಾವ ಚಾತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಯಪೀ’’ತಿಆದಿ. ನಿದಾನನಿಗಮಾನಿಪಿ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾಯ ಅನುವಿಧಾನತೋ ತದನ್ತೋಗಧಾನಿ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿದಾನಂ ಆದಿ, ಇದಮವೋಚಾತಿ ಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ.

ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಗತೇನ ಯಥಾಪರಾಧಾದಿಸಾಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅನುಸಾಸನಂ ತದಙ್ಗವಿನಯಾದಿವಸೇನ ವಿನಯನಂ ಸಾಸನನ್ತಿ ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿಆದಿ. ಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಸೀಲಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಸೀಲದಿಟ್ಠೀನಞ್ಚ ಆದಿಭಾವೋ ತಂಮೂಲಿಕತ್ತಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಂ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನ್ತದ್ವಯವಿಗಮೇನ ಮಜ್ಝಿಮಾಪಟಿಪದಾಭಾವೋ ವಿಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆರಬ್ಭ ನಿಬ್ಬತ್ತೀನಂ ವೇಮಜ್ಝತಾಪಿ ಮಜ್ಝಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಮಜ್ಝಿಮಂ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಫಲಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ ಸಉಪಾದಿಸೇಸತಾವಸೇನ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ ಅನುಪಾದಿಸೇಸತಾವಸೇನ. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನತಂ ಆಗಮೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ…ಪೇ… ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಕಥಾವಧಿಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಗಾಥಾವಸೇನ ಸುತ್ತವಸೇನ ಚ ವವತ್ಥಿತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಇಧ ದೇಸನಾತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥೋ ವಿಸೇಸತೋ ಸೀಲಾದಿ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ…ಪೇ… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನ ಸಸಮ್ಭಾರಂ ಸೀಲಂ ಗಹಿತಂ, ತಥಾ ಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ಸಸಮ್ಭಾರೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ತದುಭಯವಸೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ. ತೇನಾತಿ ಸೀಲಾದಿದಸ್ಸನೇನ. ಅತ್ಥವಸೇನ ಹಿ ಇಧ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಕಥಿಕಸಣ್ಠಿತೀತಿ ಕಥಿಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಂ ಕಥನವಸೇನ ಸಮವಟ್ಠಾನಂ.

ನ ಸೋ ಸಾತ್ಥಂ ದೇಸೇತಿ ನಿಯ್ಯಾನತ್ಥವಿರಹತೋ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ. ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಯುತ್ತಾ ವಾತಿ ಸಿಥಿಲಾದಿಭೇದೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಏಕಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಯುತ್ತಾ ದಮಿಳಭಾಸಾ ವಿಯ. ವಿವಟಕರಣತಾಯ ಓಟ್ಠೇ ಅಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬತೋ ಸಬ್ಬನಿರೋಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಕಿರಾತಭಾಸಾ ವಿಯ. ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಯುತ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ¶ ವಾ ಯವನಭಾಸಾ ವಿಯ. ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಸಾನುಸಾರತಾಯ ¶ ಸಬ್ಬನಿಗ್ಗಹಿತಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಪಾರಸಿಕಾದಿಮಿಲಕ್ಖಭಾಸಾ ವಿಯ. ಸಬ್ಬಾಪೇಸಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಕದೇಸವಸೇನೇವ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಬ್ಯಞ್ಜನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ.

ಠಾನಕರಣಾನಿ ಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖರಂ ಪಞ್ಚಸು ವಗ್ಗೇಸು ಪಠಮತತಿಯನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಸಿಥಿಲಂ. ತಾನಿ ಅಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖರಂ ವಗ್ಗೇಸು ದುತಿಯಚತುತ್ಥನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಧನಿತಂ. ದ್ವಿಮತ್ತಕಾಲಂ ದೀಘಂ. ಏಕಮತ್ತಕಾಲಂ ರಸ್ಸಂ. ತದೇವ ಲಹುಕಂ ಲಹುಕಮೇವ. ಸಂಯೋಗಪರಂ ದೀಘಞ್ಚ ಗರುಕಂ. ಠಾನಕರಣಾನಿ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ನಿಗ್ಗಹಿತಂ. ಪರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ. ತಥಾ ನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವವತ್ಥಿತಂ. ಠಾನಕರಣಾನಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ವಿಮುತ್ತಂ. ದಸಧಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಭೇದೋತಿ ಏವಂ ಸಿಥಿಲಾದಿವಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಅಕ್ಖರುಪ್ಪಾದಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ದಸಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಭೇದೋ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಹಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಚ.

ಅಮಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಅಮಿಲೇಚ್ಛೇತ್ವಾ, ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ, ಅಹಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾ ಯಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಂ ಏಕಗಾಥಂ ಏಕವಾಕ್ಯಮ್ಪಿ ದೇಸೇತಿ, ತಮತ್ಥಂ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪರಿಮಣ್ಡಲಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಯ ಏವ ದೇಸೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ. ಇಧ ಕೇವಲಸದ್ದೋ ಅನವಸೇಸವಾಚಕೋ, ನ ಅವೋಮಿಸ್ಸತಾದಿವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಲಾಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಣ್ಣಂ. ತಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಊನಂ ವಾ ಅಧಿಕಂ ವಾ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅನೂನಾಧಿಕವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯದತ್ಥಂ ದೇಸಿತಂ, ತಸ್ಸ ಸಾಧಕತ್ತಾ ಅನೂನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಬ್ಬಿಧುರಸ್ಸ ಪನ ಅಸಾಧಕತ್ತಾ ಅನಧಿಕತಾ. ಸಕಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗವನ್ತಂ. ಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕದೇಸನಾಪಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ದೇಸನಾ ನಾಮ ಹೋತಿ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸತ್ತಾ. ಲೋಕಾಮಿಸಂ ಚೀವರಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ, ತತ್ಥ ಅಗಧಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಲೋಕಾಮಿಸನಿರಪೇಕ್ಖೋ. ಹಿತಫರಣೇನಾತಿ ಹಿತೂಪಸಂಹರಣೇನ. ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಮುದುಹದಯೋತಿ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಕರುಣಾಯ ವಾ ಮುದುಹದಯೋ. ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನಾತಿ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸತೋ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಚ ಉದ್ಧರಣಾಕಾರಾವಟ್ಠಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಕರುಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ¶ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ ಇಧ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಾನಿ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ…ಪೇ… ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ.

ಸುನ್ದರನ್ತಿ ಭದ್ದಕಂ. ಭದ್ದಕತಾ ಚ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಾವಹಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಾವಹಂ ಸುಖಾವಹ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥಾವಹನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಸಂಹಿತಹಿತಾವಹಂ. ಸುಖಾವಹನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತತಿವಿಧಸುಖಾವಹಂ. ತಥಾನುರೂಪಾನನ್ತಿ ತಾದಿಸಾನಂ. ಯಾದಿಸೇಹಿ ಪನ ಗುಣೇಹಿ ಭಗವಾ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ತೇಹಿ ಚತುಪ್ಪಮಾಣಿಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಸಾದನೀಯೋ ತೇಸಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾರೂಪೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಥಾಭೂತ…ಪೇ… ಅರಹತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣಲೂಖಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಭಗವತೋ ಪಸಾದಾವಹತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ಇತರೇನ ಇತರೇಸಂ. ದಸ್ಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಧು ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕೋಸಿಯವತ್ಥು ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಉಭತೋಪಕ್ಖಿಕಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಉಭಯಪಕ್ಖಿಕಾ. ಕೇರಾಟಿಕಾತಿ ಸಠಾ.

ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ನಿಪಾತಾನಂ ಯಾವಞ್ಚಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋ ಅಧಿಮತ್ತಪ್ಪಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಮತ್ತಪ್ಪಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ. ಅಧಿಮತ್ತವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಅಧಿಕಪ್ಪಮಾಣೇನ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ. ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಚ ಪಕತಿಆಕಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನನು ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಕಥಂ ತೇನ ತೇಸಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ. ತೇಸನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋಕಾಸಸ್ಸ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಕಥಂ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಸನ್ನತಾ ತೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ನಯಗ್ಗಾಹಪಞ್ಞಾ ಹೇಸಾ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ. ಮನೇ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇಯೇವ ಹೋತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತರೂಪಸಮ್ಪದಾಹಿ ಏವ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋಕಾಸಸ್ಸ ಪಸನ್ನತಾಸಮ್ಭವತೋ.

ಜಮ್ಬೋನದಸುವಣ್ಣಂ ರತ್ತವಣ್ಣಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುರತ್ತವಣ್ಣಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಜಮ್ಬೋನದಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ಘಟಿಕಾತಿ ಜಮ್ಬೋನದಸುವಣ್ಣಪಿಣ್ಡಂ. ಇಮಿನಾ ನೇಕ್ಖನ್ತಿ ನೇಕ್ಖಪ್ಪಮಾಣಜಮ್ಬೋನದಸುವಣ್ಣೇನ ಕತಂ ಅಕತಭಣ್ಡಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನೇಕ್ಖನ್ತಿ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಸುವಣ್ಣೇನ ಕತಪಿಲನ್ಧನಂ ಕತಭಣ್ಡಂ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಘಟ್ಟನಮಜ್ಜನಕ್ಖಮಂ ಹೋತೀತಿ. ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಚ ಪಞ್ಚಧರಣಸ್ಸ ¶ ಸಮಞ್ಞಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಧರಣಹಿರಞ್ಞವಿಚಿತಂ ಆಭರಣಂ ಇಧ ನೇಕ್ಖನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಜಮ್ಬೋನದನ್ತಿ ಮಹಾಜಮ್ಬುಸಾಖಾಯ ಪವತ್ತನದಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ. ತಂ ಕಿರ ರತನಂ ರತ್ತಂ. ಸುವಣ್ಣಾಕಾರೇ ಮಹಾಜಮ್ಬುಫಲರಸೇ ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಸುವಣ್ಣಙ್ಕುರಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತೇನ ಸುವಣ್ಣೇನ ಕತಪಿಲನ್ಧನನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಕತಪರಿಕಮ್ಮಂ. ಸಮ್ಪಹಟ್ಠನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಪಹಟ್ಠಂ ಘಟ್ಟನಾದಿವಸೇನ ಸುಕತಪರಿಕಮ್ಮಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುವಣ್ಣಕಾರ…ಪೇ… ಸುಪರಿಮಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

ವಾಳರೂಪಾನೀತಿ ಆಹರಿಮಾನಿ ವಾಳರೂಪಾನಿ. ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯರೂಪಾಕುಲೋ ಅಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋತಿ ಸಾರಸಮಾಸೇ. ರತನಚಿತ್ರನ್ತಿ ಭಿತ್ತಿಚ್ಛೇದಾದಿವಸೇನ ರತನಚಿತ್ರಂ. ರುಕ್ಖತೂಲಲತಾತೂಲಪೋಟಕಿತೂಲಾನಂ ವಸೇನ ತಿಣ್ಣಂ ತೂಲಾನಂ. ಉದ್ದಲೋಮಿಯಂ ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ ಉತ್ತರವಿಹಾರಿನೋ ಚ. ತಥಾ ಏಕನ್ತಲೋಮಿಯಂ. ಕೋಸೇಯ್ಯಕಟ್ಟಿಸ್ಸಮಯನ್ತಿ ಕೋಸೇಯ್ಯಕಸಟಮಯಂ. ಅಜಿನಚಮ್ಮೇಹೀತಿ ¶ ಅಜಿನಮಿಗಚಮ್ಮೇಹಿ. ತಾನಿ ಕಿರ ಚಮ್ಮಾನಿ ಸುಖುಮತರಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ದುಪಟ್ಟತಿಪಟ್ಟಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸಿಬ್ಬನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣೀ’’ತಿಆದಿ.

ನಿಕಾಮಲಾಭೀತಿ ಯಥಿಚ್ಛಿತಲಾಭೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಲಾಭೀ’’ತಿ. ವಿಪುಲಲಾಭೀತಿ ಉಳಾರಲಾಭೀ. ಕಸಿರನ್ತಿ ಹಿ ಪರಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅಕಸಿರಂ ಉಳಾರಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹನ್ತಲಾಭೀ’’ತಿಆದಿ.

ಲದ್ಧಾ ಚ ನ ಕಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಸಬ್ಬಥಾ ನ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಸಙ್ಕಾ ಸಿಯಾ, ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುದ್ಧಕೋಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬನರಹಿತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸುದ್ಧಕೋಸೇಯ್ಯಂ ಪನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವಿನಯೇ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೨೫೪) ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ. ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೫) ಪನ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ತೂಲಿಕಂ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಗೋನಕಾದೀನಿ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಾನಿ ನ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ತೂಲಿಕ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ರತನಸಿಬ್ಬನರಹಿತಾಪೀ ತೂಲಿಕಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ವಚನತೋತಿ ಏತೇನ ವಿನಯೇ (ಚೂಳವ. ೨೯೭) ವುತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಕೇನ ವಿಧಾನೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ವಿಧಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವತಾ ‘‘ಲದ್ಧಾ ಚ ನ ಕಪ್ಪನ್ತೀ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮನ್ತತೋತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಾಮೂರುಂ ದಕ್ಖಿಣೂರುಞ್ಚ ಸಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಕತ್ವಾ ¶ ನಿಸಜ್ಜಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನ’’ನ್ತಿ. ಊರೂನಂ ಬನ್ಧನವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ. ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾತಿ ಚ ಯಥಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಆಭುಜೇ ಸಮಿಞ್ಜಿತೇ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಪನ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಾದಾನಂ ತಥಾ ಸಮ್ಬನ್ಧತಾಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಉಪರಿಮಂ ಸರೀರಂ ಉಜುಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕೇ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿಪಾದೇತ್ವಾ. ಏವಞ್ಹಿ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಚಮ್ಮಮಂಸನ್ಹಾರೂನಿ ನ ಪಣಮನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಯಾ ತೇಸಂ ಪಣಮನಪಚ್ಚಯಾ ಖಣೇ ಖಣೇ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತಾಸು ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಸು ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಪರಿಪತತಿ, ವುದ್ಧಿಂ ಫಾತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕೇ’’ತಿಆದಿ. ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಉಪರಿಮಂ ಕಾಯಂ ಉಜುಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಹಿ ಅನುಜುಕಟ್ಠಪನಂ ನಿಸಜ್ಜಾವಚನೇನೇವ ಬೋಧಿತನ್ತಿ. ಉಜುಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಮಕಾಯವಿಸಯೋ.

ಪರಿಮುಖನ್ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖ’’ನ್ತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಯಥಾ ‘‘ವನನ್ತಞ್ಞೇವ ಪವಿಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಾವನಾನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಏವಂ ‘‘ನಿಸೀದಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಲೀನಾನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯೋ ಸನ್ತೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ದಳ್ಹಭಾವೋ, ‘‘ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೂಪಾಯೋ. ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಗಹಿತಾಸಮ್ಮೋಸಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಸಮ್ಮೋಸಂ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾ, ಪರಮಸತಿನೇಪಕ್ಕಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ ‘‘ಪರಿಣಾಯಿಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೬.೨೦) ವಿಯ. ಮುಖನ್ತಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ ‘‘ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೦೯-೨೧೦) ವಿಯ. ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಗ್ಗಮನಟ್ಠೋ ಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ.

ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಿಬ್ಬಭಾವಾವಹತ್ತಾ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ತದಾಸನ್ನಪ್ಪವತ್ತಚಙ್ಕಮೋಪಿ ತದುಪಚಾರತೋ ದಿಬ್ಬೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ರೂಪಜ್ಝಾನಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇದಞ್ಚ ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯುಟ್ಠಾಯ ಚಙ್ಕಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅವುಟ್ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಚಙ್ಕಮಿತುಂ. ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಪಿ ಚಙ್ಕಮೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ದ್ವೀಸು ವಿಹಾರೇಸೂತಿ ¶ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ, ಅರಿಯವಿಹಾರೇ ಚ. ಮೇತ್ತಾಝಾನಾದಯೋ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾ ವಿಹಾರಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ. ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಪನ ಅರಿಯಾನಂ ವಿಹಾರಾತಿ ಅರಿಯವಿಹಾರಾ, ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಇಧ ಪನ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೇವ ಆಗತಾ.

ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಕಥಿತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸಮ್ಭವತೋ. ಚಙ್ಕಮಾದಯೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸಪಿ ಚಙ್ಕಮಟ್ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಯೋ. ಅರಿಯಚಙ್ಕಮಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ ನ ಪನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ವೇನಾಗಪುರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೫. ಚತುತ್ಥೇ ಗಿಜ್ಝಾ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಗಿಜ್ಝಂ, ಕೂಟಂ. ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋ. ಗಿಜ್ಝೋ ವಿಯಾತಿ ವಾ ಗಿಜ್ಝಂ, ಕೂಟಂ. ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋ, ಪಬ್ಬತೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ. ತೇನಾಹ ‘‘ಗಿಜ್ಝಾ ¶ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ನ ದೇಸನ್ತರಪಕ್ಕಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಾಸನಪಕ್ಕಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಇಮಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಲಬ್ಭತೀತಿ ಲಾಭೋ, ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬೋ ದಾತಬ್ಬೋತಿ ಸಕ್ಕಾರೋ. ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಹಿ ಪಣೀತಪಣೀತಾ ಸುನ್ದರಸುನ್ದರಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಕತಾ ಸಕ್ಕಾರಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಕ್ಕಾರೋತಿ ವಾ ಸುನ್ದರಕಾರೋ, ಪರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗಾರವಕಿರಿಯಾ ಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ವಾ ಪೂಜಾ. ಲಾಭೋ ಚ ಸಕ್ಕಾರೋ ಚ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾ, ತೇ ನಟ್ಠಾ ಪಹೀನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಟ್ಠಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾ.

ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ತದಾ ಕಿರ ಭಗವತೋ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಯಥಾ ತಂ ಚತ್ತಾರೋ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯೇ ಪೂರಿತದಾನಪಾರಮಿಸಞ್ಚಯಸ್ಸ. ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಹಿ ಯಮಕಮಹಾಮೇಘೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮಹೋಘೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಯೋ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾ ವಿಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಮಹೋಘಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಯಿಂಸು. ತತೋ ತತೋ ಅನ್ನಪಾನಯಾನವತ್ಥಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಾದಿಹತ್ಥಾ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ಬುದ್ಧೋ ¶ , ಕಹಂ ಭಗವಾ, ಕಹಂ ದೇವದೇವೋ ನರಾಸಭೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ’’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ, ಸಕಟಸತೇಹಿಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಆಹರಿತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಸಮನ್ತಾ ಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಸಕಟಧುರೇನ ಸಕಟಧುರಂ ಆಹಚ್ಚ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚೇವ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಿ ಚ ಅನ್ಧಕವಿನ್ದಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ. ಯಥಾ ಚ ಭಗವತೋ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಪಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕತೋ ಹೋತಿ ಗರುಕತೋ ಮಾನಿತೋ ಪೂಜಿತೋ ಅಪಚಿತೋ ಲಾಭೀ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋಪಿ ಸಕ್ಕತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ. ೩೮).

‘‘ಯಾವತಾ ಖೋ ಪನ, ಚುನ್ದ, ಏತರಹಿ ಸಙ್ಘೋ ವಾ ಗಣೋ ವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ನಾಹಂ, ಚುನ್ದ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಂ ಸಙ್ಘಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ ಏವಂಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಂ ಯಥರಿವಾಯಂ, ಚುನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೭೬).

ಸ್ವಾಯಂ ಭಗವತೋ ಚ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾನದೀನಂ ಉದಕಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಗವತೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನೋಯೇವ. ಧಮ್ಮಧರಾನಞ್ಹಿ ಕತೋ ಸಕ್ಕಾರೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀ’’ತಿ.

ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಕ್ಕತೋತಿ ಸಕ್ಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಸುಅಭಿಸಙ್ಖತೇ ಪಣೀತಪಣೀತೇ ಉಪನೇತಿ, ಸೋ ಸಕ್ಕತೋ. ಗರುಕತೋತಿ ಗರುಭಾವಹೇತೂನಂ ಉತ್ತಮಗುಣಾನಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇನ ಗರುಕಾರೇನ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಕತೋ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಗರುಭಾವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೇ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಗರುಕತೋ. ಮಾನಿತೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಾನಿತೋ ಮನೇನ ಪಿಯಾಯಿತೋ. ತಾಯ ಹಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಮನಾಪತಾ. ಪೂಜಿತೋತಿ ಮಾನನಾದಿಪೂಜಾಯ ಚೇವ ಚತುಪಚ್ಚಯಪೂಜಾಯ ಚ ಪೂಜಿತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪೂಜನಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ಪೂಜಿತೋ. ಅಪಚಿತೋತಿ ನೀಚವುತ್ತಿಕರಣೇನ ಅಪಚಿತೋ. ಸತ್ಥಾರಞ್ಹಿ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಓತರನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಂ ದೇನ್ತಿ, ಅಂಸಕೂಟತೋ ಸಾಟಕಂ ಅಪನೇನ್ತಿ. ಆಸನತೋ ¶ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ, ವನ್ದನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಸೋ ತೇಹಿ ಅಪಚಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಅವಣ್ಣಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾತಿ ಅವಣ್ಣಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಂಕಿತ್ತನವಸೇನ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ. ಆವಟ್ಟನಿಮಾಯನ್ತಿ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಗಹಣಮಾಯಂ. ಆವಟ್ಟೇತಿ ಪುರಿಮಾಕಾರತೋ ನಿವತ್ತೇತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಆವಟ್ಟನೀ, ಮಾಯಾ, ತಂ ಆವಟ್ಟನಿಮಾಯಂ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಪರಿಜಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅನ್ತಿಮಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಥದ್ಧಕಾಯೇನ ಫರುಸವಾಚಾಯ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಅವಣ್ಣಕಥನಂ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾ ವಿಸಸಿಞ್ಚನಸದಿಸಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸಂ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞಾತೋತಿ ಆಞಾತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಞಾತೋ’’ತಿಆದಿ.

ಕಾಯಙ್ಗನ್ತಿ ಕಾಯಮೇವ ಅಙ್ಗಂ, ಕಾಯಸ್ಸ ವಾ ಅಙ್ಗಂ, ಸೀಸಾದಿ. ವಾಚಙ್ಗನ್ತಿ ‘‘ಹೋತು, ಸಾಧೂ’’ತಿ ಏವಮಾದಿವಾಚಾಯ ಅವಯವಂ. ಏಕಕೇನಾತಿ ಅಸಹಾಯೇನ. ಇಮಸ್ಸ ಪನತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಚರಿಯಂ ಚರಣಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ. ಯತೋ ಯತೋ ಗರು ಧುರನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಧುರಂ ಗರು ಭಾರಿಕಂ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಬಲಿಬದ್ದಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಯತೋ ಗಮ್ಭೀರವತ್ತನೀತಿ ವತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವತ್ತನೀ, ದುಮ್ಮಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ, ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಉದಕಚಿಕ್ಖಲ್ಲಮಹನ್ತತಾಯ ವಾ ವಿಸಮಚ್ಛಿನ್ನತಟಭಾವೇನ ವಾ ಮಗ್ಗೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತದಾಸ್ಸು ಕಣ್ಹಂ ಯುಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಅಸ್ಸೂತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ತದಾ ಕಣ್ಹಂ ಯುಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಾ ಧುರಞ್ಚ ಗರು ಹೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಚ ಗಮ್ಭೀರೋ, ತದಾ ಅಞ್ಞೇ ಬಲಿಬದ್ದೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಕಣ್ಹಮೇವ ಯುಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸ್ವಾಸ್ಸು ತಂ ವಹತೇ ಧುರನ್ತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಅಸ್ಸೂತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಮೇವ, ಸೋ ತಂ ಧುರಂ ವಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಗೇಹವೇತನನ್ತಿ ¶ ಗೇಹೇ ನಿವುಟ್ಠಭಾವಹೇತು ದಾತಬ್ಬಂ. ಕಾಳಕೋ ನಾಮ ನಾಮೇನಾತಿ ಅಞ್ಜನವಣ್ಣೋ ಕಿರೇಸ, ತೇನಸ್ಸ ‘‘ಕಾಳಕೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಕಾಳಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹಾತಿ ಕಾಳಕೋ ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಮಾತಾ ದುಗ್ಗತಾ ಮಂ ಪುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖೇನ ಪೋಸೇತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಭತಿಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಂ ದುಗ್ಗತಭಾವತೋ ಮೋಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭತಿಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಅಥ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಗಾಮಗೋರೂಪೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ಸಮೀಪೇ ಚರತಿ. ಸತ್ಥವಾಹಪುತ್ತೋಪಿ ಗೋಸುತ್ತವಿತ್ತಕೋ, ಸೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಏತೇಸಂ ಗುನ್ನಂ ಅನ್ತರೇ ಸಕಟಾನಿ ಉತ್ತಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ¶ ಉಸಭಾಜಾನೀಯೋ’’ತಿ ಉಪಧಾರಯಮಾನೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಆಜಾನೀಯೋ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಮಯ್ಹಂ ಸಕಟಾನಿ ಉತ್ತಾರೇತು’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ತೇನ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಸೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ…ಪೇ… ಗೇಹಮೇವ ಅಗಮಾಸೀತಿ ತದಾ ಕಿರ ಗಾಮದಾರಕಾ ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ಕಾಳಕಸ್ಸ ಗಲೇ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋ ತೇ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ದೂರತೋವ ಪಲಾಪೇನ್ತೋ ಮಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಸಾಯನ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ಸಾಯನ್ಹಕಾಲೇ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ನ ಹೇತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಉಪಾಸಕಉಪಾಸಿಕಾದಿಸತ್ತೇಹಿ ಚೇವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಚ ಪಟಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ನಿಲೀಯನಂ ವಿವೇಚನಂ ಕಾಯಚಿತ್ತೇಹಿ ತತೋ ವಿವಿತ್ತತಾಯ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಕಾಯವಿವೇಕೋ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ಚ. ಯೋ ತತೋ ದುವಿಧವಿವೇಕತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ ಭವಙ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಸಮಾಗಮೇನ ಚ ಅಪೇತೋ. ಸೋ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾನಂ ಉತ್ತಮತೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಯಸಕ್ಖಿನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ ದೇಸನಾಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನವಸೇನ ಸಕ್ಖಿಭೂತಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ. ನನು ಚ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ತೇ ಕಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಾಹಸಂವತ್ತನಿಕಂ ಸಾರಮ್ಭಕಥಂ. ಆಯಾಚೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ಯಾಚೇಯ್ಯಾಸಿ. ಪತ್ಥೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಮನಸಾ ಆಸೀಸೇಯ್ಯಾಸಿ. ಪಿಹೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ನಿತ್ತೇಜತಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ತೇಜಹಾನಿಯಾ ನಿತ್ತೇಜಭಾವಂ ಆಪನ್ನೋ, ನಿತ್ತೇಜಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋ ಏವ ಭಿಕ್ಖುಆದಯೋಪಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಓಲೋಕೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧೋ, ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಓನತಗೀವೋ’’ತಿ. ದಸ್ಸಿತಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ವುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು. ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ತೇಸಂ, ನ ಪನ ದಸ್ಸನಂ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಭಗವತೋ ಏವ ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಪರಸ್ಸ ವಚನವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಧಮ್ಮೇಸು. ಪಟಿಚರಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇ ಚರಿಸ್ಸತಿ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥೋ ¶ ಏವ ವಾ ಚರತಿ-ಸದ್ದೋ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಞ್ಞೇನ ¶ ವಾ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಪನ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಾಕಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ವಚನೇನಾ’’ತಿಆದಿ.

ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಂ ವಚನನ್ತಿ ಯಂ ಸಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಪರಸ್ಸ ದೋಸವಿಭಾವನಂ ವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತತೋ ಅಞ್ಞೇನೇವ ವಚನೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ. ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ಚೋದಕೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ವಿಯ ‘‘ಕೋ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಸ್ಮಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಂ ಭಣಥ, ಕಿಂ ಭಣಥಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ಅಞ್ಞಂ ಆಗನ್ತುಕಕಥಂ ಆಹರನ್ತೋ ‘‘ತ್ವಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ನ ತವ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಗಮನಂ ಪುಚ್ಛಾಮ, ಆಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತತೋ ರಾಜಗಹಂ ಗತೋಮ್ಹಿ. ರಾಜಗಹಂ ವಾ ಯಾಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗೇಹಂ ವಾ, ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀತಿ. ‘‘ತತ್ಥ ಮೇ ಸೂಕರಮಂಸಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ವಿಯ ಸಮನುಯುಞ್ಜಕೇನ ವುತ್ತವಚನತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆಗನ್ತುಕಕಥಂ ಆಹರನ್ತೋ ಅಪನಾಮೇಸ್ಸತಿ, ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಗಮಯಿಸ್ಸತಿ. ಅಪ್ಪತೀತಾ ಹೋನ್ತಿ ತೇನ ಅತುಟ್ಠಾ ಅಸೋಮನಸ್ಸಿಕಾತಿ ಅಪಚ್ಚಯೋ, ದೋಮನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ನೇವ ಅತ್ತನೋ, ನ ಪರೇಸಂ ಹಿತಂ ಅಭಿರಾಧಯತೀತಿ ಅನಭಿರದ್ಧಿ, ದೋಮನಸ್ಸಮೇವ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಪಚ್ಚಯೇನ ದೋಮನಸ್ಸಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಫಲಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ದೇಸೀಯತಿ. ನ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತೀತಿ ನ ಪವತ್ತೇತಿ. ನನ್ತಿ ನಂ ಧಮ್ಮಂ. ಇದಾನಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ನ ಪನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾತಿ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಭೂತಾನಂ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಉಗ್ಗಹಸವನಧಾರಣಪರಿಚಯಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಸದ್ದೋ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾ’’ತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ ಹೋತೀತಿ. ಯೋ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನ ತಕ್ಕರೋ, ತಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಂ ಅತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ನಿಯ್ಯಾನನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮೋ…ಪೇ… ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ ನ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಯದಿ ತಿರಚ್ಛಾನಸೀಹಸ್ಸ ನಾದೋ ಸಬ್ಬತಿರಚ್ಛಾನಏಕಚ್ಚಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸನಾದತೋ ಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ಸೇಟ್ಠನಾದೋ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ತಥಾಗತಸೀಹಸ್ಸ ನಾದೋತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದ’’ನ್ತಿ. ಯದಿ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಸೀಹನಾದಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠನಾದತಾ ನಿಬ್ಭಯತಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಸತ್ತುತಾಯ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತಥಾಗತಸೀಹನಾದಸ್ಸೇವ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾತಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭೀತನಾದಂ ಅಪ್ಪಟಿನಾದ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೯; ಅ. ನಿ. ೧.೨೬೮-೨೭೧) ಹಿ ಯೋ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭೂತತಾಯ ¶ ಅಯಂ ನಾದೋ ಸೇಟ್ಠನಾದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಉತ್ತಮನಾದೋ. ಭೂತತ್ಥೋ ಹಿ ಉತ್ತಮತ್ಥೋತಿ. ಇಮಮತ್ಥಂ ಪನ ವದನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಞ್ಞತೋ ಭಯಂ ವಾ ಆಸಙ್ಕಾ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಭೀತನಾದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಭೂತಞ್ಹಿ ವದತೋ ಕುತೋಚಿ ಭಯಂ ವಾ ಆಸಙ್ಕಾ ವಾ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಪನ ವದನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಕೋಚಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅಯಂ ನಾದೋ ಅಪ್ಪಟಿನಾದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಸಮನ್ತತೋ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ತೋದನಂ ವಿಜ್ಝನಂ ಸನ್ನಿತೋದಕಂ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ನಿತುದನ್ತಿ ಪೀಳೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸನ್ನಿತೋದಕಂ. ವಾಚಾಯಾತಿ ಚ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಕರಣವಚನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಚನಪತೋದೇನಾ’’ತಿ. ಸಞ್ಜಮ್ಭರಿಮಕಂಸೂತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸಮ್ಭರಿತಂ ಅಕಂಸು, ಸಬ್ಬೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ವಾಚಾತೋದನೇಹಿ ತುದಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಭರಿತಂ…ಪೇ… ವಿಜ್ಝಿಂಸೂ’’ತಿ. ಸಿಙ್ಗಾಲಕಂಯೇವಾತಿ ಸಿಙ್ಗಾಲಮೇವ, ‘‘ಸೇಗಾಲಕಂಯೇವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಸಿಙ್ಗಾಲರವಸ್ಸೇವ. ಅಥ ವಾ ಭೇರಣ್ಡಕಂಯೇವಾತಿ ಭೇದಣ್ಡಸಕುಣಿಸದಿಸಂಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭೇದಣ್ಡಂ ನಾಮ ಏಕೋ ಪಕ್ಖೀ ದ್ವಿಮುಖೋ, ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸದ್ದೋ ಅತಿವಿಯ ವಿರೂಪೋ ಅಮನಾಪೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪಿಚ ಭಿನ್ನಸ್ಸರಂ ಅಮನಾಪಸದ್ದಂ ನದತೀ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೬೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಕೇಸಮುತ್ತಂ ನಿವಾಸೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕೇಸಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕೇಸಮುತ್ತನಿಗಮವಾಸಿನೋ’’ತಿ. ಅಟ್ಠವಿಧಪಾನಕಾನೀತಿ ಅಮ್ಬಪಾನಾದಿಅಟ್ಠವಿಧಾನಿ ಪಾನಾನಿ.

‘‘ಮಾ ಅನುಸ್ಸವೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಏಕೋ ದಹರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏವಂ ಅನುಸ್ಸವೋ ಅತ್ಥಿ, ಏವಂ ಚಿರಕಾಲಕತಾಯ ಅನುಸ್ಸುತಿಯಾ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಕಥಮಿದಂ ¶ ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಭೂತಮೇತನ್ತಿ ಅನುಸ್ಸವೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ಗಹಣಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಮಾ ಅನುಸ್ಸವೇನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅನು ಅನು ಸವನಂ ಅನುಸ್ಸವೋ. ಅಪರೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತುಪಿತಾಮಹಾದಿವುದ್ಧಾನಂ ಉಪದೇಸಪರಮ್ಪರಾಯ ಇದಮಾಭತಂ, ಏವಂ ಪರಮ್ಪರಾಭತಕಥಂ ನಾಮ ನ ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಭೂತಮೇತ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಮಾ ಪರಮ್ಪರಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏಕೋ ಕೇನಚಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತಮತ್ತೇ ‘‘ಏವಂ ಕಿರ ಏತ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ನಿಸೇಧೇನ್ತೋ ‘‘ಮಾ ಇತಿಕಿರಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ಪಿಟಕಂ ಗನ್ಥೋ ಸಮ್ಪದೀಯತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನಂ, ಗನ್ಥಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಕೋ. ತೇನ ಪಿಟಕಉಗ್ಗಣ್ಹನಕಭಾವೇನ ಏಕಚ್ಚೋ ತಾದಿಸಂ ಗನ್ಥಂ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ತೇನ ತಂ ಸಮೇನ್ತಂ ಸಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭೂತಮೇತ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ‘‘ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾ’’ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಉಗ್ಗಹಗನ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮೇತನ್ತಿ ಸಂಗತಂ.

ಕೋಚಿ ¶ ಕಞ್ಚಿ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಮೇವ ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೇನ ‘‘ಭೂತಮಿದ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾ ತಕ್ಕಹೇತೂ’’ತಿ. ಅಞ್ಞೋ ‘‘ಇಮಾಯ ಯುತ್ತಿಯಾ ಭೂತಮಿದ’’ನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ಅನುಮಾನತೋ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಮಾ ನಯಹೇತೂ’’ತಿ ಆಹ. ಕಸ್ಸಚಿ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಏಕಂ ಕಾರಣಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಸೋ ‘‘ಅತ್ಥೇತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಾಕಾರೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ‘‘ಮಾ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕೇನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಪರಸ್ಸ ಚಿನ್ತಯತೋ ಯಥಾಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ‘‘ಏವಮೇತಂ ನ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಏಕಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಾ ಯಸ್ಸ ತಂ ಕಾರಣಂ ನಿಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ವಿಯ ನಿರೂಪೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಖಮತಿ. ಸೋ ‘‘ಅತ್ಥೇತ’’ನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಮಾ ದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ’’ತಿ.

ಅಕುಸಲವೇರಸ್ಸಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಞ್ಚವಿಧಂ ವೇರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಕೋಧೋ ನಾಮ ಚೇತಸೋ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕೋಧಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ಕಿಲೇಸಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಬಾಧೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪತಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಸ್ಸ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಕೇಸಮುತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೭. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಪಾತೋ ಅಸಿತಬ್ಬಭೋಜನಂ ಪಾತರಾಸಂ, ಭುತ್ತಂ ಪಾತರಾಸಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸಾ. ದಾಸಾ ನಾಮ ಅನ್ತೋಜಾತಾ ವಾ ಧನಕ್ಕೀತಾ ವಾ ಕರಮರಾನೀತಾ ವಾ ಸಯಂ ವಾ ದಾಸಬ್ಯಂ ಉಪಗತಾ. ಭತ್ತವೇತನಭತಾ ಕಮ್ಮಕಾರಾ ನಾಮ.

ನಿಚ್ಛಾತೋತಿ ಏತ್ಥ ಛಾತಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ ಜಿಘಚ್ಛಾಹೇತುತಾಯ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ನಿಚ್ಛಾತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿತ್ತಣ್ಹೋ’’ತಿ. ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸನ್ತಾಪಕರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ದರಥಪರಿಳಾಹಜನನೇನ ಸನ್ತಾಪನಕಿಲೇಸಾನಂ. ಅನ್ತೋತಾಪನಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವಾ ಸೀತೋ ಸೀತಲೋ ಭೂತೋ ಜಾತೋತಿ ಸೀತಿಭೂತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀತಲೀಭೂತೋ’’ತಿ. ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಸುಖಾನಿ ವಾ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೬೮. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಕಥಾವತ್ಥೂನೀತಿ ಕಥಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಾನಿ. ಯಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ವಿನಾ ಕಥಾ ನ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಥಾಕಾರಣಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತತಿ ಸತತಿ ಸತತಂ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅದ್ಧಾ, ಕಾಲೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ ನಾಮ ಕಾಲೋಪಿ ವತ್ತತೀ’’ತಿ. ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಕಾಲೋ ತಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಂ ಉಪಾದಾಯ ತೇನೇವ ವೋಹಾರೇನ ಅತೀತೋತಿಆದಿನಾ ವೋಹರೀಯತಿ, ಅತೀತಾದಿಭೇದೋ ಚ ನಾಮಾಯಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಕಾಲಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಖನ್ಧಾಪಿ ವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಇತರೇಸು ದ್ವೀಸು ಅತಿದಿಸತಿ ‘‘ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ. ಅತೀತಮದ್ಧಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಚ ದ್ವೇ ಪರಿಯಾಯಾ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೋ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೋ ಚ. ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ ನಾಮ, ಚುತಿತೋ ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತೋ ಅದ್ಧಾ ನಾಮ, ಸಹ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ತದನ್ತರಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾ ನಾಮ. ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ತೀಸು ಖಣೇಸು ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ ನಾಮ, ಉಪ್ಪಾದತೋ ಉದ್ಧಂ ಅನಾಗತೋ ಅದ್ಧಾ ¶ ನಾಮ, ಖಣತ್ತಯಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾ ನಾಮ. ತತ್ಥಾಯಂ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಅತೀತಾದಿವಿಸಯಂ ಕಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತೀತೇ ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಏಕಂಸೇನೇವ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ. ‘‘ಚಕ್ಖು ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಹೇ ಉತ್ತರಪದಾವಧಾರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂಸೇನೇವ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ನಿಚ್ಚತಾಯ ಲೇಸಸ್ಸಪಿ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋ, ಪುರಿಮಪದಾವಧಾರಣೇ ಪನ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯತಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಚಕ್ಖೂತಿ ಪುಟ್ಠೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಚಕ್ಖುಸೋತೇ ವಿಸೇಸತ್ಥಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ತೇಸಂ ಸದಿಸಚೋದನಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮುಖೇನೇವ ಬ್ಯಾಕರಣೀಯಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಅನುಞ್ಞಾತವಸೇನ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಚಕ್ಖು, ತಥಾ ಸೋತಂ…ಪೇ… ಅಯಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ’’ತಿ. ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಜೀವಸರೀರಾನಂ ಅನಞ್ಞತಾಪಞ್ಹೇ ಯಸ್ಸ ಯೇನ ಅನಞ್ಞತಾ ಚೋದಿತಾ, ಸೋ ಏವ ಪರಮತ್ಥತೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಚ ಝಾನತ್ತಯಸ್ಸ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯತಾಕಿತ್ತನಸದಿಸೋತಿ ಅಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬತಾಯ ಠಪನೀಯೋ ವುತ್ತೋ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಪಞ್ಹೋ ತಿಧಾ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯತ್ತಾ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಕತ್ವಾ ಠಪೇತಬ್ಬೋ.

ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಠಾನಂ, ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾರಣಾಕಾರಣೇ’’ತಿ. ಯುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅನುರೂಪೇನ ಕಾರಣೇನ. ಪಹೋತೀತಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ಸಸ್ಸತವಾದಿಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತೇ ಉಚ್ಛೇದವಾದೇ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನೋಪಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿಭಾವಮೇವ ¶ ದೀಪೇತಿ. ಪುಗ್ಗಲವಾದಿಮ್ಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಚ್ಛಕುತ್ತಿಯವಾದಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಪಟಿಪದಾ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಕಾನಂ ವತ್ತಂ.

ಪಟಿಚರತೀತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ಚರತಿ ಪವತ್ತತಿ. ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ಚರತಿಸದ್ದೋ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತೀ’’ತಿ. ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞನ್ತಿ ಪನ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಾಕಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ವಚನೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇನ ವಚನೇನಾತಿ ಯಂ ಚೋದಕೇನ ಚುದಿತಕಸ್ಸ ದೋಸವಿಭಾವನಂ ವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ ವಚನೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ. ಯೋ ಹಿ ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕೋ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಸ್ಮಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಂ ಭಣಥ, ಕಿಂ ಭಣಥಾ’’ತಿ ವದತಿ. ‘‘ಏವರೂಪಂ ಕಿಞ್ಚಿ ತಯಾ ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ ಸುಣಾಮೀ’’ತಿ ಸೋತಂ ವಾ ಉಪನೇತಿ, ಅಯಂ ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರತಿ ನಾಮ. ‘‘ಕೋ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಚೋದನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ವಿಕ್ಖೇಪಾಪಜ್ಜನಂ ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ¶ ಪಟಿಚರಣಂ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಾಪನಾಮನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆಗನ್ತುಕಕಥಂ ಓತಾರೇನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಪನಾಮೇತೀತಿ ವಿಕ್ಖೇಪೇತಿ. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಬಹಿದ್ಧಾಕಥಾಯ ಅಪನಾಮನೇ.

ಉಪನಿಸೀದತಿ ಫಲಂ ಏತ್ಥಾತಿ ಕಾರಣಂ ಉಪನಿಸಾ, ಉಪೇಚ್ಚ ನಿಸ್ಸಯತೀತಿ ವಾ ಉಪನಿಸಾ, ಸಹ ಉಪನಿಸಾಯಾತಿ ಸಉಪನಿಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಸಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ.

ಓಹಿತಸೋತೋತಿ ಅನಞ್ಞವಿಹಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಯ ಅಪನಾಮಿತಸೋತೋ. ತತೋ ಏವ ತದತ್ಥಂ ಠಪಿತಸೋತೋ. ಕುಸಲಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ.

ಕಥಾವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಭಗವಾ ಮೂಲಂ ಕಾರಣಂ ಏತೇಸಂ ಯಾಥಾವತೋ ಅಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಭಗವಂಮೂಲಕಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಭಗವನ್ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಯಂ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಆಜಾನಾಮ ಪಟಿವಿಜ್ಝಾಮಾ’’ತಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಾತಿ ತೇಹಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಯಾಥಾವತೋ ಅಧಿಗಮಞ್ಞಾಣಾನಿ ಅಧಿಗಚ್ಛನಕಸಮ್ಬನ್ಧೀನಿ, ತಾನಿ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಮೂಲಕಾನಿ ಅನಞ್ಞವಿಸಯತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಇಮೇ ಞಾಣಧಮ್ಮಾ. ಆಜಾನಾಮಾತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಜಾನಾಮ. ಪಟಿವಿಜ್ಝಾಮಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ, ಅಧಿಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾ ನೇತಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ¶ ಭಗವಂನೇತ್ತಿಕಾ. ನೇತಾತಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನಂ ಪಾಪೇತಾ. ವಿನೇತಾತಿ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನತೋ ಅಪನೇತಾ. ತದಙ್ಗವಿನಯಾದಿವಸೇನ ವಾ ವಿನೇತಾ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಿಸೇಸತೋ ನೇತಾ. ಅನುನೇತಾತಿ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ, ಇಮೇ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಉಭಯಸಮ್ಪಾಪನಾಪನಯನತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾಸಭಾವತೋ’’ತಿಆದಿ.

ಪಟಿಸರನ್ತಿ ¶ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಟಿಸರಣಂ, ಭಗವಾ ಪಟಿಸರಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ. ಆಪಾಥಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಾ ಹಿ ಭಗವಾ ಪಟಿಸರಣಂ ಸಮೋಸರಣಟ್ಠಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಟಿಸರತಿ ಸಭಾವಸಮ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ವಾ ಪಟಿಸರಣಂ, ಭಗವಾ ಪಟಿಸರಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ. ಪಟಿಸರತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ವಾ ಪಟಿಸರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ಭಗವಾ ಪಟಿಸರಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತಾವಸೇನ. ಅಸತಿಪಿ ಮುಖೇ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಆಗಚ್ಛತಿ ಅಹಂ ಭಗವಾ ಕಿನ್ನಾಮೋ’’ತಿ. ಫಸ್ಸೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋಯೇವ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ‘‘ಅಹಂ ಕಿನ್ನಾಮೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ, ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ ನಾಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ.

ಪಟಿಭಾತೂತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ‘‘ಭಗವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಸಾಮಿವಚನವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಭಗವತೋ’’ತಿ. ಪಟಿಭಾತೂತಿ ಚ ಭಾಗೋ ಹೋತು. ಭಗವತೋ ಹಿ ಏಸ ಭಾಗೋ, ಯದಿದಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸನಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಭಾಗೋ ಸವನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮೇತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಪಟಿಭಾತೂತಿ ಪದಸ್ಸ ದಿಸ್ಸತೂತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ, ಞಾಣೇನ ದಿಸ್ಸತು, ದೇಸೀಯತೂತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಟ್ಠಾತೂತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತು. ಪಾಳಿಯಂ ಕೋ ಅಧಿಪ್ಪಯಾಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಕೋ ಅಧಿಕಪ್ಪಯೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಲೋಕವಜ್ಜವಸೇನಾತಿ ಲೋಕಿಯಜನೇಹಿ ಪಕತಿಯಾ ಗರಹಿತಬ್ಬವಜ್ಜವಸೇನ. ವಿಪಾಕವಜ್ಜವಸೇನಾತಿ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಪಾಯಸಂವತ್ತನಿಕವಜ್ಜವಸೇನ. ಕಥನ್ತಿಆದಿನಾ ಉಭಯವಜ್ಜವಸೇನಪಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜತಾಯ ವಿಸಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೦. ನವಮೇ ಲುಬ್ಭತೀತಿ ಲೋಭೋ. ದುಸ್ಸತೀತಿ ದೋಸೋ. ಮುಯ್ಹತೀತಿ ಮೋಹೋ. ಲೋಭಾದೀನಿ ಪನೇತಾನಿ ¶ ಅಸಹಜಾತಾನಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಕುಸಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ, ಸಹಜಾತಾನಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ¶ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಕಟ್ಠೇನ, ಸಯಞ್ಚ ಅಕುಸಲಾನೀತಿ ಸಾವಜ್ಜದುಕ್ಖವಿಪಾಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಾನಂ ಮೂಲಾನಿ, ಅಕುಸಲಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಮೂಲಾನೀ’’ತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ರತ್ತೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ರಾಗೇನ ಅಭಿಭೂತೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಾಣಮ್ಪಿ ಹನತೀ’’ತಿಆದಿ. ಯದಪೀತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಭೋ’’ತಿ. ತದಪೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋಪಿ ಅಕುಸಲಮೂಲ’’ನ್ತಿ. ವಿನಾಪಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಕುಸಲಮೂಲಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಯದಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೋಸೋ, ತದಪಿ ಅಕುಸಲಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು. ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಆಯೂಹತೀತಿ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ತಞ್ಚ ಆಯೂಹನಂ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯಸಿದ್ಧಿತೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ ರಾಸಿಕರಣಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ರಾಸಿಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ.

ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ವಧೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಧೇನಾತಿ ಮಾರಣೇನ ವಾ ಪೋಥನೇನ ವಾ. ವಧಸದ್ದೋ ಹಿ ಹಿಂಸನತ್ಥೋ ವಿಹೇಠನತ್ಥೋ ಚ ಹೋತಿ. ಬನ್ಧನೇನಾತಿ ಅದ್ದುಬನ್ಧನಾದಿನಾ. ಜಾನಿಯಾತಿ ಧನಜಾನಿಯಾ, ‘‘ಸತಂ ಗಣ್ಹಥ, ಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿತದಣ್ಡೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗರಹಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚಸಿಖಮುಣ್ಡಕಕರಣಂ, ಗೋಮಯಸಿಞ್ಚನಂ, ಗೀವಾಯ ಕುರಣ್ಡಕಬನ್ಧನನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ಗರಹಪಾಪನೇನ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಸಿಖಮುಣ್ಡಕಕರಣಂ ನಾಮ ಕಾಕಪಕ್ಖಕರಣಂ. ಗೋಮಯಸಿಞ್ಚನಂ ಸೀಸೇನ ಕಣೋದಕಾವಸೇಚನಂ. ಕುರಣ್ಡಕಬನ್ಧನಂ ಗದ್ದುಲಬನ್ಧನಂ.

ಕಾಲಸ್ಮಿಂ ನ ವದತೀತಿ ಯುತ್ತಕಾಲೇ ನ ವದತಿ, ವತ್ತಬ್ಬಕಾಲಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಅಯುತ್ತಕಾಲೇ ವತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಅಭೂತವಾದೀತಿ ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ವತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಭೂತಂ ನ ವದತೀ’’ತಿ. ಅತ್ಥಂ ನ ವದತೀತಿ ಕಾರಣಂ ನ ವದತಿ, ಅಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿಪ್ಫಲಂ ವತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಂ ನ ವದತೀತಿ ಸಭಾವಂ ನ ವದತಿ, ಅಸಭಾವಂ ವತ್ತಾ ಅಯಥಾವಾದೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿನಯಂ ನ ವದತೀತಿ ಸಂವರವಿನಯಂ ನ ವದತಿ, ನ ಸಂವರವಿನಯಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಚ ನ ಸಂವರವಿನಯಾವಹಸ್ಸ ವತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅತಚ್ಛನ್ತಿ ಅಭೂತತ್ಥಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಭೂತನ್ತಿ ಅಸನ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಅತಚ್ಛನ್ತಿ ಅತಥಾಕಾರಂ.

ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮತೋ ಏತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಯೋ, ವಡ್ಢಿ. ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅನಯೋ, ಅವಡ್ಢೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಯಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅವಡ್ಢಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಮಾಲುವಾಸಿಪಾಟಿಕಾ ನಾಮ ದೀಘಸಣ್ಠಾನಂ ಮಾಲುವಾಪಕ್ಕಂ ¶ , ಮಾಲುವಾಫಲಪೋಟ್ಠಲಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಫಲಿತಾಯಾತಿ ಆತಪೇನ ಸುಸ್ಸಿತ್ವಾ ಭಿನ್ನಾಯ. ವಟರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಮೂಲೇತಿ ವಟರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಮೀಪೇ. ಸಕಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ? ಭವನವಿನಾಸಭಯಾ. ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪತಿತಮಾಲುವಾಬೀಜತೋ ಹಿ ಲತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿರುಹತಿ. ಸಾ ಮಹಾಪತ್ತಾ ಚೇವ ಬಹುಪತ್ತಾ ಚ ಮಹಾಕೋಲಿರಪತ್ತಸಣ್ಠಾನೇಹಿ ತತೋ ಚ ಮಹನ್ತತರೇಹಿ ಸಾಖಾವಿಟಪನ್ತರೇಹಿ ಪತ್ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಅಥ ನಂ ರುಕ್ಖಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿನನ್ಧಮಾನಾ ಸಬ್ಬವಿಟಪಾನಿ ಸಞ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಭಾರಂ ಜನೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಾ ವಾತೇ ವಾಯನ್ತೇ ದೇವೇ ವಾ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಓಘನಹೇಟ್ಠಾಗತಾ ಓಲಮ್ಬನಹೇತುಭೂತಂ ಘನಭಾವಂ ಜನೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸಾಖಂ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಭೂಮಿಯಂ ನಿಪಾತೇತಿ. ತತೋ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಪತಿಟ್ಠಿತವಿಮಾನಂ ಭಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ತಾ ದೇವತಾಯೋ ಭವನವಿನಾಸಭಯಾ ಸಕಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಂ ಸಾಖಟ್ಠಕವಿಮಾನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸಾಖಾಸು ಭಿಜ್ಜಮಾನಾಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸಾಖಾಸು ಭಿನ್ನಾಸು ಸಬ್ಬಂ ಭಿಜ್ಜತಿ, ರುಕ್ಖಟ್ಠಕವಿಮಾನಂ ಪನ ಯಾವ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಾವ ನ ನಸ್ಸತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಲುಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಅಕುಸಲಮೂಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೧. ದಸಮೇ ತದಹೂತಿ ಏತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹನೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಅಹು ಉಪೋಸಥೇ’’ತಿ. ಉಪವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥೋ, ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ. ಉಪವಸನ್ತೀತಿ ಚ ಸೀಲೇನ ವಾ ಅನಸನೇನ ವಾ ಖೀರಸಾಯನಾದಿವಿಧಿನಾ ವಾ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಹಿ ಸಾಸನಿಕಾ ಸೀಲೇನ, ಬಾಹಿರಕಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಹಾರಸ್ಸ ಅಭುಞ್ಜನೇನ ಖೀರಸಾಯನಮಧುಸಾಯನಾದಿವಿಧಿನಾ ವಾ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಸೋ ಪನೇಸ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ಅಟ್ಠಮಿಚಾತುದ್ದಸಿಪನ್ನರಸಿಭೇದೇನ ತಿವಿಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಸದ್ವಯನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ಪನ್ನರಸಿಕಉಪೋಸಥದಿವಸೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವವಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥೇತಿ ವಚಸಾಯತ್ಥೇ. ದಿವಸದ್ದೋ ದಿವಾಸದ್ದೋ ವಿಯ ದಿವಸಪರಿಯಾಯೋ, ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ದಿವಾಸದ್ದೋ ಸವಿಸೇಸೇನ ದೀಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿವಸಸ್ಸ ದಿವಾ ¶ , ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ. ವಿಪಾಕಫಲೇನಾತಿ ಸದಿಸಫಲೇನ. ನ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತದುಸ್ಸೀಲ್ಯೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವತೋ. ವಿಪಾಕಾನಿಸಂಸೇನಾತಿ ಉದ್ರಯಫಲೇನ. ವಿಪಾಕೋಭಾಸೇನಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮಜನಿತೇನ ಸಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿಪಾಕೋಭಾಸೇನ. ನ ಮಹಾಓಭಾಸೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಭಾವತೋ. ವಿಪಾಕವಿಪ್ಫಾರಸ್ಸಾತಿ ವಿಪಾಕವೇಪುಲ್ಲಸ್ಸ.

ನಾಹಂ ¶ ಕ್ವಚನೀತಿಆದಿವಚನಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಇದಂ ತಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ಚತುಕೋಟಿಕಸುಞ್ಞತಾದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಪನ ಅರಿಯದಸ್ಸನಮೇವಾತಿ ನ ತತ್ಥ ಮುಸಾವಾದೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘ನಾಹಂ ಕ್ವಚನಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚನತಸ್ಮಿಂ, ನ ಚ ಮಮ ಕ್ವಚನಿ, ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚನತತ್ಥೀ’’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೦).

ಏತ್ಥ ಹಿ ಚತುಕೋಟಿಕಸುಞ್ಞತಾ ಕಥಿತಾ. ಕಥಂ? ಅರಿಯೋ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೭೬೦; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೭೦) ಹಿ ನಾಹಂ ಕ್ವಚನೀತಿ ಕ್ವಚಿ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚನತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಾನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಪರಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಭಾತಿಟ್ಠಾನೇ ಭಾತರಂ, ಸಹಾಯಟ್ಠಾನೇ ಸಹಾಯಂ, ಪರಿಕ್ಖಾರಟ್ಠಾನೇ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಚ ಮಮ ಕ್ವಚನೀತಿ ಏತ್ಥ ಮಮ-ಸದ್ದಂ ತಾವ ಠಪೇತ್ವಾ ಕ್ವಚನಿ ಪರಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತಾನಂ ಕ್ವಚಿ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ. ಇದಾನಿ ಮಮ-ಸದ್ದಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚನತತ್ಥೀ’’ತಿ ಸೋ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ‘‘ಮಮ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇನ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತನೋ ಭಾತಿಕಟ್ಠಾನೇ ಭಾತರಂ, ಸಹಾಯಟ್ಠಾನೇ ಸಹಾಯಂ, ಪರಿಕ್ಖಾರಟ್ಠಾನೇ ಪರಿಕ್ಖಾರನ್ತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಠಾನೇ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಇಮಿನಾ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇನ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮಯಂ ಯಸ್ಮಾ ನೇವ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ತಂ ಪರಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ. ನ ಕತ್ಥಚಿ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸುಞ್ಞತಾ ಚತುಕೋಟಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ಯಾಥಾವದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಯಥಾವುತ್ತಚತುಕೋಟಿಕಸುಞ್ಞತಾದಸ್ಸನಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ಮಾತಾ, ನತ್ಥಿ ಪಿತಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ¶ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೭೧) ವಿಯ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹವಸೇನ ‘‘ನಾಹಂ ಕ್ವಚನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯುತ್ತೋ ಚೇತ್ಥ ಮುಸಾವಾದಸಮ್ಭವೋ. ಕತ್ಥಚೀತಿ ಠಾನೇ, ಕಾಲೇ ವಾ. ಅಥ ‘‘ನಿಪ್ಫಲೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ. ‘‘ನ ಮಹಪ್ಫಲೋ’’ತಿ ಸದ್ದೇನ ಹಿ ಮಹಪ್ಫಲಾಭಾವೋವ ಜೋತಿತೋ, ನ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾ ಫಲಾಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಸಾವಸೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸೇಸಪದೇಸುಪೀತಿ ‘‘ನ ಮಹಾನಿಸಂಸೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ.

‘‘ಅಥ ¶ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ದೇವಾನಂ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಭಗವತೋ ಅಟ್ಠ ಯಥಾಭುಚ್ಚೇ ವಣ್ಣೇ ಪಯಿರುದಾಹಾಸಿ – ‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಭೋನ್ತೋ ದೇವಾ ತಾವತಿಂಸಾ, ಯಾವಞ್ಚ ಸೋ ಭಗವಾ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಬಹುಜನಸುಖಾಯ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಏವಂ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಂ ಬಹುಜನಸುಖಾಯ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮಿನಾಪಙ್ಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನೇವ ಅತೀತಂಸೇ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಪನೇತರಹಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ತೇನ ಭಗವತಾ’’ತಿ –

ಆದಿನಾ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೯೬) ವಿತ್ಥಾರಿತೇಹಿ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾದೀಹಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವದೀಪಕೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಅಥ ‘‘ನವಹಿ ಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಹಿ…ಪೇ… ಸಬ್ಬೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಅವಿಸೇಸತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ದೀಪಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ದೀಪಿತಗುಣೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಅರಹನ್ತಿಆದೀಹಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಗುಣಾವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಅರಹನ್ತಿಆದೀಹಿ ಏಕೇಕೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಏಕೇಕೇ ಗುಣಾವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಹತನ್ತಿಕನ್ತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಸಹಿತಂ. ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಕಿಲಿಟ್ಠಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕಾಯೇ ಪಸಾಧನಂ ಪಸಾಧೇತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಮಾನಾ ನ ಸೋಭನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಙ್ಘಸ್ಸ ¶ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ಗುಣಾನುಸ್ಸರಣಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರತೀ’’ತಿ. ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಗಾಹಾಪಿತಂ ಉಸುಮನ್ತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಉದ್ಧನಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸೇದನವಸೇನ ಗಾಹಾಪಿತಂ ಉಸುಮಂ. ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಕಿಲಿಟ್ಠಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವತ್ಥೇ ಪಸಾಧನಂ ಪಸಾಧೇತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಮಾನಾ ನ ಸೋಭನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.

ಪಹೀನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ…ಪೇ… ವಿರತಾವಾತಿ ಏತೇನ ಪಹಾನಹೇತುಕಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ ವಿರತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಞಾಣೇನ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತತೋ ಪಟಿವಿರತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನವಿರತೀನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಹಾನವಿರಮಣಾನಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಕಾಲತಾ ನತ್ಥಿ, ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದೀನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ ಸಹಜಾತಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಭಾವೇನೇವ ಹೋತೀತಿ, ಗಹಣಪ್ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀಸು ¶ ಪಹಾಯಕಧಮ್ಮೇಸು ಪಹಾನಕಿರಿಯಾಯ ಪುರಿಮಕಾಲವೋಹಾರೋ, ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾಸು ಚ ವಿರತೀಸು ವಿರಮಣಕಿರಿಯಾಯ ಅಪರಕಾಲವೋಹಾರೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಪಹಾನಂ ವಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ, ವಿರತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಅಥ ವಾ ಪಾಣೋ ಅತಿಪಾತೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ಪಾಣಘಾತಹೇತುಭೂತೋ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ. ಕೋ ಪನ ಸೋ? ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪದೋಸಮೋಹವಿಹಿಂಸಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ. ತೇ ಹಿ ಅರಹನ್ತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾಯ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತ್ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತದುಸ್ಸೀಲ್ಯತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪಟಿವಿರತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸೇಸು ಪಹೀನೇಸು ಕಿಲೇಸನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಿರತಾವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ತಸ್ಸಾ ವಿರತಿಯಾ ಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅಪರಿಯನ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಸಮಾದಿನ್ನವಿರತಿಕಾಪಿ ಅನವಟ್ಠಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಲಾಭಜೀವಿತಾದಿಹೇತು ಸಮಾದಾನಂ ಭಿನ್ದನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಅರಹನ್ತೋ, ಅರಹನ್ತೋ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಪಾಣಾತಿಪಾತತ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರತಾ ಏವಾತಿ.

ದಣ್ಡನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪರವಿಹೇಠನಸ್ಸ ಚ ಪರಿವಜ್ಜನಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ದಣ್ಡಸತ್ಥಾನಂ ನಿಕ್ಖೇಪವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರೂಪಘಾತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಲಜ್ಜೀತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಲಜ್ಜಾಯ ¶ ಓತ್ತಪ್ಪಮ್ಪಿ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಪಾಪುತ್ತಾಸರಹಿತಂ, ಪಾಪಭಯಂ ವಾ ಅಲಜ್ಜನಂ ಅತ್ಥೀತಿ. ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ವಾ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತಾ ಧೀನತ್ತಾ ಅತ್ತಾಧಿಪತಿಭೂತಾ ಲಜ್ಜಾವ ವುತ್ತಾ, ನ ಪನ ಲೋಕಾಧಿಪತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ. ‘‘ದಯಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಂ ಆಪನ್ನಾ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅದಯಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಕರುಣಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅಯಂ ಪನ ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ಅನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಅನ್ತೋನೀತಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಮೇತ್ತಾಯ ಕರುಣಾಯ ಚ ಪವತ್ತತೀತಿ ಇಧ ಮೇತ್ತಾಯ ಪವತ್ತಮಾನೋ ವುತ್ತೋ. ಮಿಜ್ಜತಿ ಸಿನಿಯ್ಹತೀತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಮೇತ್ತಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಂ, ಮೇತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಾ, ಮೇತ್ತಾಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ.

ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಏತೇನ ತಸ್ಸಾ ವಿರತಿಯಾ ಪವತ್ತವಸೇನ ಅಪರಿಯನ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಾಣಭೂತೇತಿ ಪಾಣಜಾತೇ. ಅನುಕಮ್ಪಕಾತಿ ಕರುಣಾಯನಕಾ, ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮೇತ್ತಾ ಕರುಣಾಯ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಾಯ ಏವ ದಯಾಪನ್ನತಾಯಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರತಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇಹಿ ಲಜ್ಜಾಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ.

ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಆದಾನನ್ತಿ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಆದಾನಂ. ಥೇನೋ ವುಚ್ಚತಿ ಚೋರೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಥೇಯ್ಯಂ, ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಲಜ್ಜೀ ದಯಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಲಜ್ಜಾದಯೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಾ, ಏವಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪ್ಪಹಾನಸ್ಸಪೀತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಸಾಪಿ ಪಾಳಿ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ. ಅಥ ವಾ ಸುಚಿಭೂತೇನಾತಿ ಏತೇನ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ, ಅಹಿರಿಕಾದೀನಞ್ಚ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ‘‘ಲಜ್ಜೀ’’ತಿಆದಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಸೇಟ್ಠಚರಿಯನ್ತಿ ಅಸೇಟ್ಠಾನಂ ಹೀನಾನಂ, ಅಸೇಟ್ಠಂ ವಾ ಲಾಮಕಂ ಚರಿಯಂ, ನಿಹೀನವುತ್ತಿಂ ಮೇಥುನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಆಚಾರನ್ತಿ ಮೇಥುನವಿರತಿಮಾಹ. ಆರಾಚಾರೀ ಮೇಥುನಾತಿ ಏತೇನ – ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ನ ಹೇವ ಖೋ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಉಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನನ್ಹಾಪನಸಮ್ಬಾಹನಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಸೋ ತಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ, ತಂ ನಿಕಾಮೇತಿ, ತೇನ ಚ ವಿತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೭.೫೦) ವುತ್ತಾ ಸತ್ತವಿಧಮೇಥುನಸಂಯೋಗಾಪಿ ಪಟಿವಿರತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

‘‘ಸಚ್ಚತೋ ¶ ಥೇತತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೯) ವಿಯ ಥೇತ-ಸದ್ದೋ ಥಿರಪರಿಯಾಯೋ, ಥಿರಭಾವೋ ಚ ಸಚ್ಚವಾದಿತಾಯ ಠಿತಕಥತ್ತಾ ಕಥಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಠಿತಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ನ ಠಿತಕಥೋತಿ ಯಥಾ ಹಲಿದ್ದಿರಾಗಾದಯೋ ಅನವಟ್ಠಿತಸಭಾವತಾಯ ನ ಠಿತಾ, ಏವಂ ನ ಠಿತಾ ಕಥಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ನ ಠಿತಕಥೋತಿ ಹಲಿದ್ದಿರಾಗಾದಯೋ ಯಥಾ ಕಥಾಯ ಉಪಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಪಾಸಾಣಲೇಖಾ ವಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ. ಸದ್ಧಾ ಅಯತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸದ್ಧಾಯಾ, ಸದ್ಧಾಯಾ ಏವ ಸದ್ಧಾಯಿಕಾ ಯಥಾ ವೇನಯಿಕಾ. ಸದ್ಧಾಯ ವಾ ಅಯಿತಬ್ಬಾ ಸದ್ಧಾಯಿಕಾ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ವಿಸಂವಾದನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಏಕಂ ಭತ್ತಂ ಏಕಭತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಏಕಭತ್ತಿಕಾ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಏಕವಾರಮೇವ ಭುಞ್ಜನಕಾ. ತಯಿದಂ ರತ್ತಿಭೋಜನೇನಪಿ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ರತ್ತೂಪರತಾ’’ತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಸಾಯನ್ಹಭೋಜನೇನಪಿ ಸಿಯುಂ ಏಕಭತ್ತಿಕಾತಿ ತದಾಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ವಿರತಾ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾ ಅಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋ ಭೋಜನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ನಾಮ, ತದಞ್ಞೋ ವಿಕಾಲೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ದುತಿಯಪದೇನ ರತ್ತಿಭೋಜನಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಅಪರಣ್ಹೋ ‘‘ವಿಕಾಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ.

ಸಙ್ಖೇಪತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ (ದೀ. ನಿ. ೨.೯೦; ಧ. ಪ. ೧೮೩) ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ನಚ್ಚಾದೀನಂ ದಸ್ಸನಂ ನ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮತ್ತಾ’’ತಿ. ಅತ್ತನಾ ಪಯೋಜಿಯಮಾನಂ ಪರೇಹಿ ಪಯೋಜಾಪೀಯಮಾನಞ್ಚ ನಚ್ಚಂ ನಚ್ಚಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪಾಳಿಯಂ ಏಕೇನೇವ ನಚ್ಚಸದ್ದೇನ ಗಹಿತಂ, ತಥಾ ಗೀತವಾದಿತಸದ್ದಾ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಚ್ಚನನಚ್ಚಾಪನಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ ¶ . ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗಾಯನಗಾಯಾಪನವಾದನವಾದಾಪನಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ದಸ್ಸನೇನ ಚೇತ್ಥ ಸವನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ವಿರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ. ಆಲೋಚನಸಭಾವತಾಯ ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸವನಕಿರಿಯಾಯಪಿ ದಸ್ಸನಸಙ್ಖೇಪಸಬ್ಭಾವತೋ ದಸ್ಸನಾಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಅವಿಸೂಕಭೂತಸ್ಸ ಗೀತಸ್ಸ ಸವನಂ ಕದಾಚಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸೂಕಭೂತಂ ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕಪಾಠಟ್ಠಕಥಾಯ ‘‘ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಗೀತಂ ವಟ್ಟತಿ, ಗೀತೂಪಸಂಹಿತೋ ಧಮ್ಮೋ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ.

ಯಂ ¶ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಗನ್ಥಿತಂ ವಾ ಅಗನ್ಥಿತಂ ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಪ್ಫಂ. ಗನ್ಧಜಾತನ್ತಿ ಗನ್ಧಜಾತಿಯಂ. ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಧೂಪಿತಸ್ಸಪಿ ಅಧೂಪಿತಸ್ಸಪಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಲೇಪನಾದಿ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಚ್ಚಾತಿ ಉಚ್ಚಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಏಕಂ ಸದ್ದನ್ತರಂ. ಸೇತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಯನಂ. ಉಚ್ಚಾಸಯನಂ ಮಹಾಸಯನಞ್ಚ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪರಹಿತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ಥರಣ’’ನ್ತಿ, ಆಸನ್ದಾದಿಆಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಯನೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಧಾರೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ತದಾಧಾರಕಿರಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತದುಪಭೋಗಭೂತನಿಸಜ್ಜಾನಿಪಜ್ಜನೇಹಿ ವಿರತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಉಚ್ಚಾಸಯನಾಸನಮಹಾಸಯನಾಸನಾ’’ತಿ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ. (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೬; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧) ಆಸನಕಿರಿಯಾಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ವಾ ಸಯನಕಿರಿಯಾಯ ಸಯನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಆಸನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಕೀವಾ’’ತಿ ಅಯಂ ನಿಪಾತೋ. ‘‘ಕಿತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಬೋಧೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕೀವಮಹಪ್ಫಲೋತಿ ಕಿತ್ತಕಂ ಮಹಪ್ಫಲೋ’’ತಿ. ಸೇಸಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಕೀವಮಹಾನಿಸಂಸೋ’’ತಿಆದೀಸು. ರತ್ತ-ಸದ್ದೋ ರತನಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹೂತರತ್ತರತನಾನನ್ತಿ ಪಹೂತೇನ ರತ್ತಸಙ್ಖಾತೇನ ರತನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾನ’’ನ್ತಿ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಪಹೂತಸತ್ತರತನಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಭೇರಿತಲಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾತಿ ಭೇರಿತಲಂ ವಿಯ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ. ತತೋ ಏಕಂ ಭಾಗಂ ನ ಅಗ್ಘತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ತತೋ ಸೋಳಸಭಾಗತೋ ಏಕಂ ಭಾಗಂ ನ ಅಗ್ಘತಿ. ತತೋ ಬಹುತರಂ ಹೋತೀತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಸಿರಿತೋ ಬಹುತರಂ ಹೋತಿ.

ಚಾತುಮಹಾರಾಜೀಕಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ನಾಮ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಸ್ಸ ವೇಮಜ್ಝೇ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸು ಬಹೂ ಪಬ್ಬತಟ್ಠಾಪಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಾಪಿ, ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾ, ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾ, ಮನೋಪದೋಸಿಕಾ, ಸೀತವಲಾಹಕಾ, ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾ, ಚನ್ದಿಮಾ, ದೇವಪುತ್ತೋ, ಸೂರಿಯೋ, ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ಏತೇ ಸಬ್ಬೇ ¶ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಲೋಕಟ್ಠಕಾ ಏವ. ತೇತ್ತಿಂಸ ಜನಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ತಾವತಿಂಸಾ. ಅಪಿಚ ತಾವತಿಂಸಾತಿ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ನಾಮಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ಪಬ್ಬತಟ್ಠಕಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಕಾ, ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾ, ತಥಾ ಯಾಮಾದೀನಂ. ಏಕದೇವಲೋಕೇಪಿ ¶ ಹಿ ದೇವಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬಸುಖಂ ಯಾತಾ ಪಯಾತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾತಿ ಯಾಮಾ. ತುಟ್ಠಾ ಪಹಟ್ಠಾತಿ ತುಸಿತಾ. ಪಕತಿಪಟಿಯತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ಅತಿರೇಕೇನ ರಮಿತುಕಾಮಕಾಲೇ ಯಥಾರುಚಿತೇ ಭೋಗೇ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ರಮನ್ತೀತಿ ನಿಮ್ಮಾನರತಿ. ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಪರೇಹಿ ನಿಮ್ಮಿತೇಸು ಭೋಗೇಸು ವಸಂ ವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀ.

ತತ್ಥ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ದೇವಾನಂ ಮನುಸ್ಸಗಣನಾಯ ನವುತಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ. ತಾವತಿಂಸಾನಂ ದೇವಾನಂ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ. ಯಾಮಾನಂ ದೇವಾನಂ ಚುದ್ದಸ ಚ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ. ತುಸಿತಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ಚ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ. ನಿಮ್ಮಾನರತೀನಂ ದೇವಾನಂ ದ್ವೇ ಚ ವಸ್ಸಕೋಟಿಸತಾನಿ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ. ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀನಂ ದೇವಾನಂ ನವ ಚ ವಸ್ಸಕೋಟಿಸತಾನಿ ಏಕವೀಸ ಕೋಟಿಯೋ ಚ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ.

ಮುಟ್ಠಿಹತ್ಥಪಾದಕೇತಿ ಪಾದತಲತೋ ಯಾವ ಅಟನಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೋ, ತಾವ ಮುಟ್ಠಿರತನಪ್ಪಮಾಣಪಾದಕೇ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥೇನ, ಯಸ್ಸಿದಾನಿ ವಡ್ಢಕೀಹತ್ಥೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ. ಸೀಲಸಮಾದಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರೇನ ವಾ ವೀತಿನಾಮೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಪನ ಉಪವಸನ್ತೇನ…ಪೇ… ವಿಚಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ವಾಚಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ‘‘ಇಮಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಇಮಞ್ಚ ದಿವಸ’’ನ್ತಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಉಪೋಸಥಙ್ಗವಸೇನ ಅಟ್ಠ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮಾದಿಯಾಮೀ’’ತಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯಾಮಿ…ಪೇ… ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಾ ವೇರಮಣಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾಪಾಳಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಾನಿ. ಪಾಳಿಂ ಅಜಾನನ್ತೇನ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಭಾಸಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಂ ಉಪೋಸಥಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಮೀ’’ತಿ ಏಕತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವಾ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಾನಿ, ಅಞ್ಞಂ ಅಲಭನ್ತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಾನಿ. ಉಪಾಸಕಸೀಲಞ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾದಿಯನ್ತೇನಪಿ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಪರಸನ್ತಿಕೇ ಸಮಾದಿಯನ್ತೇನಪಿ, ಏಕಜ್ಝಂ ಸಮಾದಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮಾದಿನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮಾದಿನ್ನಮ್ಪಿ. ತಂ ಪನ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಮಾದಿಯತೋ ಏಕಾಯೇವ ವಿರತಿ ಏಕಾ ಚೇತನಾ ಹೋತಿ. ಸಾ ಪನ ಸಬ್ಬವಿರತಿಚೇತನಾನಂ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀತಿ ತೇನಪಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮಾದಿನ್ನಾನೇವ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮಾದಿಯತೋ ಪನ ನಾನಾವಿರತಿಚೇತನಾಯೋ ಯಥಾಸಕಂ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ¶ , ಸಬ್ಬಸಮಾದಾನೇ ಪನ ¶ ವಚೀಭೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋಯೇವ. ಪರೂಪರೋಧಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಪರವಿಹಿಂಸಾಸಂಯುತ್ತಾ.

ನನು ಚ ‘‘ಮಣಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ವೇಳುರಿಯಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಮೇವ, ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನ ವೇಳುರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೇಳುರಿಯನ್ತಿ…ಪೇ… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಮಣಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾವ ‘‘ವೇಳುರಿಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಜಾತಿಮಣಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏಕವಸ್ಸಿಕವೇಳುವಣ್ಣನ್ತಿ ಜಾತಿತೋ ಏಕವಸ್ಸಾತಿಕ್ಕನ್ತವೇಳುವಣ್ಣಂ. ಲದ್ಧಕನ್ತಿ ಸುನ್ದರಂ. ಚನ್ದಪ್ಪಭಾ ತಾರಗಣಾವ ಸಬ್ಬೇತಿ ಯಥಾ ಚನ್ದಪ್ಪಭಾಯ ಕಲಂ ಸಬ್ಬೇ ತಾರಾಗಣಾ ನಾನುಭವನ್ತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚನ್ದಪ್ಪಭಾತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ.

೭೨. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋತಿ ನ ನಗ್ಗಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ. ಬಾಹಿರಕಸಮಯಂ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಹರನ್ತೋತಿ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ಸಮಯಂ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಆಪನ್ನೋ.

ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಸ್ಸ ವಿಬನ್ಧನತೋ ಅನ್ಧಂ ಕರೋತೀತಿ ಅನ್ಧಕರಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಚಕ್ಖುಕರಣೋತಿ ಅಸಮತ್ಥಸಮಾಸೋಯಂ ‘‘ಅಸೂರಿಯಪಸ್ಸಾನಿ ಮುಖಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅಚಕ್ಖುಕರಣೋ’’ತಿ. ಪಞ್ಞಾನಿರೋಧಿಕೋತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಂ ಪನ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಖಿಪತೀತಿ ಪಞ್ಞಾನಿರೋಧಿಕೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪಾದಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಹಾನಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಹಿ ಪಞ್ಞಂ ನಿರೋಧೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಾನಿರೋಧಿಕೋ. ವಿಹನತಿ ವಿಬಾಧತೀತಿ ವಿಘಾತೋ, ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸಙ್ಖತನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವದತಿ. ಅಸಙ್ಖತಞ್ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ, ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ¶ ಕಾತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅನಿಬ್ಬಾನಸಂವತ್ತನಿಕೋ. ಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೋ ಕಥಿತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಸ್ಸಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಥಿತತ್ತಾ.

೭೩. ದುತಿಯೇ ¶ ನ ಅಞ್ಞಾತುಕಾಮೋತಿ ನ ಆಜಾನಿತುಕಾಮೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಪನ ಆಗತೋ’’ತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾರಣಾಪದೇಸೋತಿ ಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೭೪. ತತಿಯೇ ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಗೇಲಞ್ಞನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಿಲಾನಭಾವತೋ’’ತಿ. ದೀಪೇತೀತಿ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ಪಠಮಞ್ಹಿ ಸೇಖಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯೋ ವತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅಸೇಖಸೀಲಾದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ.

ಮಹಾನಾಮಸಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೫. ಚತುತ್ಥೇ ಹಂಸವಟ್ಟಕಚ್ಛನ್ನೇನಾತಿ ಹಂಸವಟ್ಟಕಪರಿಚ್ಛನ್ನೇನ, ಹಂಸಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಪರಿಸೇಸನ್ತಿ ಅಪರಿಸೇಸಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಅಪರಿಸೇಸಧಮ್ಮಜಾನನತೋ ವಾ ಅಪರಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸತತನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಂ. ಸಮಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸತತಂ ಸಮಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ನಿರನ್ತರ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ನಿಚ್ಚಟ್ಠೇನ ಸತತ-ಸದ್ದೇನ ಅಭಿಣ್ಹಪ್ಪವತ್ತಿ ಜೋತಿತಾ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಸಮಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ನಿರನ್ತರ’’ನ್ತಿ.

ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪನತ್ಥಾಯಾತಿ ¶ ರಾಗಾದೀಹಿ ಮಲೇಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾದೀಹಿ ಚ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಪಾಪನತ್ಥಾಯ. ಸಮತಿಕ್ಕಮನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸೋಕಸ್ಸ ಚ ಪರಿದೇವಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನತ್ಥಾಯ. ಅತ್ಥಂ ಗಮನತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಚೇತಸಿಕದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮನಾಯ, ನಿರೋಧಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಯತಿ ನಿಚ್ಛಯೇನ ಕಮತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಂ ವಾ ¶ ಞಾಯತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಞಾಯೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಅಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚಯರಹಿತತ್ತಾ ಅಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾವಾನವಿರಹಿತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ ಅಮತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ, ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಫುಸಿತ್ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾತಿ ಪತ್ವಾ ಪತ್ವಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೭೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇಸು ಸಹಭಾವಟ್ಠೇನ ಅಮಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಮಚ್ಚಾ. ‘‘ಅಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಞಾಯನ್ತಿ ವಾತಿ ಞಾತೀ. ಸಸ್ಸುಸಸುರಪಕ್ಖಿಕಾತಿ ಸಸ್ಸುಸಸುರಾ ಚ ತಪ್ಪಕ್ಖಿಕೋ ಚ ಸಸ್ಸುಸಸುರಪಕ್ಖಿಕಾ. ಲೋಹಿತೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧಾತಿ ಸಾಲೋಹಿತಾ. ಪಿತುಪಕ್ಖಿಕಾ ವಾ ಞಾತೀ, ಮಾತುಪಕ್ಖಿಕಾ ಸಾಲೋಹಿತಾ. ಮಾತುಪಿತುಪಕ್ಖಿಕಾ ವಾ ಞಾತೀ, ಸಸ್ಸುಸಸುರಪಕ್ಖಿಕಾ ಸಾಲೋಹಿತಾ. ಅವೇಚ್ಚ ರತನಸ್ಸ ಗುಣೇ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಪಸಾದೋ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋ. ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೇನಾಗತತ್ತಾ ಕೇನಚಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯೋ ಚ ಅಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚಲಪ್ಪಸಾದೋ’’ತಿ. ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಸಭಾವಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ.

ವೀಸತಿಯಾ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ಕೇಸಾದಿಮತ್ಥಲುಙ್ಗಪರಿಯನ್ತೇಸು. ದ್ವಾದಸಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ಪಿತ್ತಾದಿಮುತ್ತಪರಿಯನ್ತೇಸು. ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ‘‘ಯೇನ ಚ ಸನ್ತಪ್ಪತಿ, ಯೇನ ಚ ಜೀರೀಯತಿ, ಯೇನ ಚ ಪರಿದಯ್ಹತಿ, ಯೇನ ಚ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಂ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಾಮಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦೪) ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು. ಛಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ‘‘ಉದ್ಧಙ್ಗಮಾ ವಾತಾ, ಅಧೋಗಮಾ ವಾತಾ, ಕುಚ್ಛಿಸಯಾ ವಾತಾ, ಕೋಟ್ಠಾಸಯಾ ವಾತಾ, ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ ವಾತಾ, ಅಸ್ಸಾಸೋ ಪಸ್ಸಾಸೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೦೫) ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಛಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು. ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ ಸೇಸಭೂತತ್ತಯಸನ್ಥಮ್ಭಿತತಾಪಾದನಂ, ‘‘ಉಪಕೀಳನ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೭೭-೭೮. ಛಟ್ಠೇ ¶ ¶ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸಹಜಾತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ಸತ್ತಮೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಪಠಮಭವಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೯. ಅಟ್ಠಮೇ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾನುಯೋಗೋತಿ ದುಕ್ಕರಕಿರಿಯಾಯ ಅನುಯೋಗೋ. ಉಪಟ್ಠಾನೇನ ಸಾರನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನ ಸಾರಂ. ‘‘ಇದಂ ವರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಪಞ್ಹೇ.

ಸೀಲಬ್ಬತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೦. ನವಮೇ ಮೂಲೇ, ಮೂಲಸ್ಸ ವಾ ಗನ್ಧೋ ಮೂಲಗನ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮೂಲವತ್ಥುಕೋ ಗನ್ಧೋ’’ತಿ. ಮೂಲಂ ವತ್ಥು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮೂಲವತ್ಥುಕೋ. ಇದಾನಿ ಮೂಲಂ ಗನ್ಧಯೋಗತೋ ಗನ್ಧೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಮೂಲಮೇವ ಮೂಲಗನ್ಧೋ’’ತಿ ಆಹ. ಪಚ್ಛಿಮೋಯೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ ಯುತ್ತತರೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಹಿ ಗನ್ಧೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಸ್ಸಿಕಪುಪ್ಫಾದೀನನ್ತಿ ಸುಮನಪುಪ್ಫಾದೀನಂ.

ಗನ್ಧಜಾತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೧. ದಸಮೇ ಅರುಣವತಿಸುತ್ತನ್ತಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಅರುಣವಾ ನಾಮ. ರಞ್ಞೋ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರುಣವತೋ ಅರುಣವತೀ ನಾಮ ರಾಜಧಾನೀ ಅಹೋಸಿ. ಅರುಣವತಿಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಾಜಧಾನಿಂ ಸಿಖೀ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹಾಸಿ. ಸಿಖಿಸ್ಸ ¶ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿಭೂಸಮ್ಭವಂ ನಾಮ ಸಾವಕಯುಗಂ ಅಹೋಸಿ ಅಗ್ಗಂ ಭದ್ದಯುಗಂ. ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಿಖೀ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ¶ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಭಿಭುಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಮನ್ತೇಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮಸಂಯುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೫) ಆಗತಸ್ಸ ಅರುಣವತಿಸುತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ. ಅತಿಪ್ಪಗೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಪಗೋ, ಅತಿವಿಯ ಪಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ತಾವ ಕುಲೇಸು ಭತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಉಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಅವಝಾಯನ್ತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ, ಲಾಮಕತೋ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ. ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ನಾಗವಣ್ಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸುಪಣ್ಣವಣ್ಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೧೩) ನಯೇನ ಆಗತಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ಕತ್ವಾ. ಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುನ್ತಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸಂ. ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಅಭಾಸೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ‘‘ಕಥಂ ದೇಸಿತಾ ಖೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಾಸಣ್ಡಾ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯೇ ಪುರಿಸಕಾರಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅವಣ್ಣವಾದೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವೀರಿಯಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಮನಾಪಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ‘‘ಆರಮ್ಭಥ ನಿಕ್ಕಮಥಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೬) ಇದಂ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಅಭಾಸಿ.

ಕಿಂ ಆಲೋಕೋ ಅಯನ್ತಿ ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಆಲೋಕೋತಿ. ವಿಚಿನನ್ತಾನನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾನಂ. ಸಬ್ಬೇತಿ ಲೋಕಧಾತುಯಂ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ. ಓಸಟಾಯ ಪರಿಸಾಯಾತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಸಮೋಸಟಾಯ ಪರಿಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಪರಿಸಾಯ. ಅತ್ಥೋಪಿ ನೇಸಂ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ತೇ ಸದ್ದಮೇವ ಅಸ್ಸೋಸುಂ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ಥೋಪಿ ತೇಸಂ ಪಕತಿಸವನೂಪಚಾರೇ ವಿಯ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ಸಹಸ್ಸಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪರಿಹರನ್ತೀತಿ ಸಿನೇರುಂ ದಕ್ಖಿಣತೋ ಕತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಿ. ವಿರೋಚಮಾನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಜುತಿಯಾ ದಿಬ್ಬಮಾನಾ, ಸೋಭಮಾನಾ ವಾ. ತಾವ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೋತಿ ಯತ್ತಕೋ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇಹಿ ಓಭಾಸಿಯಮಾನೋ ಲೋಕಧಾತುಸಙ್ಖಾತೋ ಏಕೇಕೋ ಲೋಕೋ, ತತ್ತಕೇನ ಪಮಾಣೇನ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೋ, ಇಮಿನಾ ಚಕ್ಕವಾಳೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ ಆನೀತಾತಿ ಏಸಾ ಚೂಳನಿಕಾ ಲೋಕಧಾತು ¶ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವತಾ ಆನೀತಾ, ದೇಸಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಜ್ಝಿಮಿಕಾಯ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ಪರಿಮಾಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ.

ಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ಸಹಸ್ಸೀ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು, ಸಾ ಚಕ್ಕವಾಳಗಣನಾಯ ದಸಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಮಾಣಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಸಹಸ್ಸಭಾಗೇನ ಗಣೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಮ್ಪನದೇವತೂಪಸಙ್ಕಮನಾದಿನಾ ಜಾತಚಕ್ಕವಾಳೇನ ಸಹ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ಠಾನಂ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ. ತತ್ತಕಾಯ ಏವ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಭಾವೋ ¶ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಏವಂ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ತನ್ನಿವಾಸೀನಂಯೇವ ಚ ದೇವತಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಾದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಾದಿಕಾಲೇಪಿ ತಸ್ಸ ಪಕಮ್ಪನಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ.

ಸಹಸ್ಸಂ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಕತ್ವಾ ಗಣಿತಂ ಮಜ್ಝಿಮಿಕನ್ತಿಆದಿನಾ ಮಜ್ಝಿಮಿಕಾಯ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಸಹಸ್ಸಂ ತಿಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು, ಸಾಯೇವ ಚ ಮಹಾಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸರಸೇನೇವ ಆಣಾಪವತ್ತನಂ ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತಂ, ಯಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಂವಟ್ಟತಿ ವಿವಟ್ಟತಿ ಚ. ಆಣಾ ಫರತೀತಿ ತನ್ನಿವಾಸಿದೇವತಾನಂ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನ ವತ್ತತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಕೇವಲಂ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನೇವ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ಚ ಪನ ‘‘ಯಾವತಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೮೧) ವಚನತೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅವಿಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತಸ್ಸ ಪಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ವಿಸಮೋತಿ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನಾದೀನಂ ವಿಸಮಭಾವತೋ ವಿಸಮೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೂರಿಯೋ ಉಗ್ಗತೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಚೂಳನಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೨-೮೬. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಆದಾನಂ ಗಹಣಂ ಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾದಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಗಹಣ’’ನ್ತಿ. ಅಧಿಕಂ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಂ. ಲೋಕಿಯಸೀಲಸ್ಸ ¶ ಅಧಿಸೀಲಭಾವೋ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಮೇವ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಸೀಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋತಿ ಆಸೇವಿತಬ್ಬತೋ. ಪಞ್ಚಪಿ ದಸಪಿ ವಾ ಸೀಲಾನಿ ಸೀಲಂ ನಾಮ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಅಧಿಸೀಲಂ ನಾಮ ಅನವಸೇಸಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸಂವರಭಾವತೋ ಮಗ್ಗಸೀಲಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಚ. ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚಿತ್ತಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ. ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ. ಅಪಿಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ¶ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ದಸಸೀಲಮ್ಪಿ ಅಧಿಸೀಲಮೇವ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಸಮಾಪನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಮೇವ.

‘‘ಕಲ್ಯಾಣಕಾರೀ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಪಾಪಕಾರೀ ಚ ಪಾಪಕಂ;

ಅನುಭೋತಿ ದ್ವಯಮೇತಂ, ಅನುಬನ್ಧಞ್ಹಿ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ. –

ಏವಂ ಅತೀತೇ ಅನಾಗತೇ ಚ ವಟ್ಟಮೂಲಕದುಕ್ಖಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಸಂವೇಗವತ್ಥುತಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಆಕಙ್ಖಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಾಪಿ ಅಧಿಪಞ್ಞಾತಿ ವದನ್ತಿ. ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೮೭. ಛಟ್ಠೇ ಸಮತ್ತಕಾರೀತಿ ಅನೂನೇನ ಪರಿಪೂರೇನ ಆಕಾರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕತ್ತಂ ಅಪೇಕ್ಖಾಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ರಾಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಖುದ್ದಕ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅಙ್ಗುತ್ತರಮಹಾನಿಕಾಯವಳಞ್ಜನಕಆಚರಿಯಾತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯಂ ಪರಿಹರನ್ತಾ ಆಚರಿಯಾ, ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲೋಕವಜ್ಜಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ ಲೋಕವಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಾಧಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಹನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನತ್ತಾ. ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಮೇವ ಆಪಜ್ಜತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಂ ವಾ ಅಜಾನತೋಪಿ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ. ಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ರೂಪಿಯಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಸಾದಿಯೇನ ಆಪಜ್ಜತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಾನಿ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನಿ, ತಾನಿ ಏವ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಾನಿ ಯಥಾ ‘‘ವಿನಯೋ ಏವ ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ¶ ವದತಿ. ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಸವನತೋ ಪಗ್ಘರಣತೋ ಸೋತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋತಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಗ್ಗೇನಾ’’ತಿ. ವಿನಿಪಾತೇತಿ ವಿರೂಪಂ ಸದುಕ್ಖಂ ಸಉಪಾಯಾಸಂ ನಿಪಾತೇತೀತಿ ವಿನಿಪಾತೋ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ ಖಿಪನಕೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಭಾವೋ. ನಾಸ್ಸ ವಿನಿಪಾತೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ, ನ ಅತ್ತಾನಂ ಅಪಾಯೇಸು ವಿನಿಪಾತನಸಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ, ತೇಸಂ ಪಹೀನತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋತಿ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತನಸಭಾವೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅಪತನಸಭಾವೋತಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಸಭಾವೋ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗನಿಯಾಮೇನ ¶ ನಿಯತೋತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂಭಾವೀಭಾವತೋ ನಿಯತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ’’ತಿ. ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತತೋ ಸತ್ತಮಭವತೋ ಉಪರಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಧಮ್ಮತಾಯ ವಾ ನಿಯತೋ. ಸಮ್ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅವಸಿಟ್ಠೋ ಚ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಭಾವೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಾ ಸಮ್ಬೋಧಿ ಪರಂ ಅಯನಂ ಪರಾ ಗತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ’’ತಿ.

ತನುಭಾವಾತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯ ಚ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ತನುಭಾವೇನ. ತನುತ್ತಞ್ಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯ ಚ. ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಹಿ ವಟ್ಟಾನುಸಾರಿಮಹಾಜನಸ್ಸ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಾ ಅಭಿಣ್ಹಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಿರಳಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ವಿರಳವಾಪಿತೇ ಖೇತ್ತೇ ಅಙ್ಕುರಾ ವಿಯ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಚ ವಟ್ಟಾನುಸಾರಿಮಹಾಜನಸ್ಸೇವ ಮದ್ದನ್ತಾ ಫರನ್ತಾ ಛಾದೇನ್ತಾ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಮನ್ದಮನ್ದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತನುಕಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಅಬ್ಭಪಟಲಮಿವ ಮಕ್ಖಿಕಾಪತ್ತಮಿವ ಚ. ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಥೇರಾ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚಿರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಬಹಲಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಚ ಧೀತರೋ ಚ ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಏತಂ ಪನ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಹಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಪರಾಮಸನಮತ್ತೇನಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ. ದ್ವೀಹಿಯೇವ ಕಾರಣೇಹಿಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತನುತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯ ಚಾತಿ.

ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾತಿ ಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿತೋ ಹೇಟ್ಠಾ, ಕಾಮಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಸ್ಸ ಹಿತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾನಂ, ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಸ್ಸ ಕಾಮಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಗಹಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಬನ್ಧನ್ತಿ ಖನ್ಧಗತಿಭವಾದೀಹಿ ¶ ಖನ್ಧಗತಿಭವಾದಯೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಫಲೇನಾತಿ ಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಂಯೋಜನಾನನ್ತಿ ಬನ್ಧನಾನ’’ನ್ತಿ. ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಏತರಹಿ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಆಯತಿಂ ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಕಸ್ಸ ಪನ ತಂ ನತ್ಥಿ, ಕತಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ ರಾಗಾದೀನಂ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೋ ಸಿದ್ಧೋ. ಪರಿಕ್ಖಯೇನಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದೇನ.

ಓಪಪಾತಿಕೋತಿ ಉಪಪಾತಿಕಯೋನಿಕೋ ಉಪಪತನೇ ಸಾಧುಕಾರೀ. ಸೇಸಯೋನಿಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತಂ. ತೇನ ಗಬ್ಭವಾಸದುಕ್ಖಾಭಾವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇಸದುಕ್ಖಾಭಾವಂ. ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಾ ಚಸ್ಸ ಕಾಮಲೋಕೇ ಖನ್ಧಬೀಜಸ್ಸ ಅಪುನಾಗಮನವಸೇನೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪರಿಯೇವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಯೇವ. ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋತಿ ತತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನ ಆವತ್ತನಧಮ್ಮೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋನಿಗತಿವಸೇನ ಅನಾಗಮನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ.

ಪದೇಸಂ ¶ ಪದೇಸಕಾರೀ ಆರಾಧೇತೀತಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಏಕದೇಸಭೂತಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗತ್ತಯಂ ಪದೇಸೋ, ತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪದೇಸಂ ಏಕದೇಸಭೂತಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಫಲತ್ತಯಮೇವ ಆರಾಧೇತಿ, ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪದೇಸಕಾರೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ. ಪರಿಪೂರಂ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀಹಿ ಚ ಪರಿತೋ ಪೂರಣೇನ ಪರಿಪೂರಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೋ ಪರಿಪೂರಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಆರಾಧೇತಿ, ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ನಾಮ ಅರಹಾ’’ತಿಆದಿ.

ಪಠಮಸಿಕ್ಖಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭-೧೦. ದುತಿಯಸಿಕ್ಖಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೮೮-೯೧. ಸತ್ತಮೇ ಕುಲಾ ಕುಲಂ ಗಮನಕೋತಿ ಕುಲತೋ ಕುಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ. ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಭವೇತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸವಸೇನ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಭವೇ. ಮಿಸ್ಸಕಭವವಸೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ. ದೇಸನಾಮತ್ತಮೇವ ಚೇತಂ ‘‘ದ್ವೇ ವಾ ತೀಣಿ ವಾ’’ತಿ. ಯಾವ ಛಟ್ಠಭವಾ ಸಂಸರನ್ತೋಪಿ ಕೋಲಂಕೋಲೋವ ಹೋತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ದ್ವೇ ವಾ ಭವೇ…ಪೇ… ಏವಮೇತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಉಳಾರಕುಲವಚನೋ ವಾ ಏತ್ಥ ಕುಲಸದ್ದೋ, ಕುಲತೋ ಕುಲಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ¶ ಕೋಲಂಕೋಲೋ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ನೀಚಕುಲೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇಸು ಏವ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇವಲೋ ಹಿ ಕುಲಸದ್ದೋ ಮಹಾಕುಲಮೇವ ವದತಿ ‘‘ಕುಲಪುತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಏಕಬೀಜೀತಿ ಏತ್ಥ ಖನ್ಧಬೀಜಂ ನಾಮ ಕಥಿತಂ, ಖನ್ಧಬೀಜನ್ತಿ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಏಕಂ ಖನ್ಧಬೀಜಂ ಅತ್ಥಿ, ಏಕಂ ಭವಗ್ಗಹಣಂ, ಸೋ ಏಕಬೀಜೀ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಸ್ಸೇವ ಭವಸ್ಸ ಬೀಜಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕಬೀಜೀ’’ತಿ. ‘‘ಮಾನುಸಕಂ ಭವ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ದೇಸನಾಮತ್ತಮೇವ, ‘‘ದೇವಭವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀ’’ತಿಪಿ ಪನ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ.

ಉದ್ಧಂವಾಹಿಭಾವೇನ ಉದ್ಧಮಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಸೋತಂ ವಟ್ಟಸೋತಂ ವಾತಿ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ, ಉದ್ಧಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬತೋ ಉದ್ಧಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸೋತನ್ತಿ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ. ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅಕನಿಟ್ಠಭವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ. ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚೀತಿ ಅವಿಹಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ. ಸಪ್ಪಯೋಗೇನಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಯೋಗೇನ ಸಹ, ಮಹತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಯೋಗೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಹಚ್ಚಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಉಪಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ವೇಮಜ್ಝಾತಿಕ್ಕಮೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಪಗಮನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಯುವೇಮಜ್ಝಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೋ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಪನ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕೇಸು ಅವಿಹೇಸೂ’’ತಿಆದಿ. ಸೋ ತಿವಿಧೋ ಹೋತೀತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಮಜ್ಝಮುದುಭಾವೇನ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕೇಸೂ’’ತಿಆದಿ.

ಸದ್ಧಾಧುರೇನ ¶ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಚೇ ಸದ್ಧಾಯ ಸಕ್ಕಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ, ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸದ್ಧಾಧುರವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ. ಪಞ್ಞಾಧುರೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋತಿ ‘‘ಸಚೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಕ್ಕಾ, ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ. ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ಅಟ್ಠವಿಧತ್ತಂ ಕೋಲಂಕೋಲಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೇಸು ಅತಿದಿಸನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಕೋಲಂಕೋಲಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅಟ್ಠ ಕೋಲಂಕೋಲಾ, ಅಟ್ಠ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಪರಮಾ ಭವೂಪಪತ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವಗ್ಗಹಣಂ ಅಸ್ಸ, ತತೋ ಪರಂ ಅಟ್ಠಮಂ ಭವಂ ನಾದಿಯತೀತಿ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋ. ಭಗವತಾ ಗಹಿತನಾಮವಸೇನೇವ ಚೇತಾನಿ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತಾನಂ ತೇಸಂ ನಾಮಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಕುಮಾರಾನಂ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಗಹಿತನಾಮಾನಿ ವಿಯ. ಏತ್ತಕಞ್ಹಿ ಠಾನಂ ಗತೋ ¶ ಏಕಬೀಜೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏತ್ತಕಂ ಕೋಲಂಕೋಲೋ, ಏತ್ತಕಂ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋತಿ ಭಗವತಾ ಏತೇಸಂ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ. ನಿಯಮತೋ ಪನ ಅಯಂ ಏಕಬೀಜೀ, ಅಯಂ ಕೋಲಂಕೋಲೋ, ಅಯಂ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋತಿ ನತ್ಥಿ. ಕೋ ಪನ ನೇಸಂ ಏತಂ ಪಭೇದಂ ನಿಯಮೇತೀತಿ? ಕೇಚಿ ತಾವ ಥೇರಾ ‘‘ಪುಬ್ಬಹೇತು ನಿಯಮೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಪಠಮಮಗ್ಗೋ, ಕೇಚಿ ಉಪರಿ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ, ಕೇಚಿ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ.

ತತ್ಥ ‘‘ಪುಬ್ಬಹೇತು ನಿಯಮೇತೀ’’ತಿ ವಾದೇ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ‘‘ಉಪರಿ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ನಿರುಪನಿಸ್ಸಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಪಠಮಮಗ್ಗೋ ನಿಯಮೇಹೀ’’ತಿ ವಾದೇ ಉಪರಿ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ನಿರತ್ಥಕತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಉಪರಿ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ನಿಯಮೇನ್ತೀ’’ತಿ ವಾದೇ ಪಠಮಮಗ್ಗೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಉಪರಿ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ. ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ನಿಯಮೇತೀ’’ತಿ ವಾದೋ ಪನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸಚೇ ಹಿ ಉಪರಿ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ಏಕಬೀಜೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತತೋ ಮನ್ದತರಾಯ ಕೋಲಂಕೋಲೋ, ತತೋ ಮನ್ದತರಾಯ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋತಿ.

ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯೋ ಹೋತಿ ವಟ್ಟಾಭಿರತೋ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚರತಿ ಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ, ವಿಸಾಖಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಚೂಳರಥಮಹಾರಥಾ ದೇವಪುತ್ತಾ, ಅನೇಕವಣ್ಣೋ ದೇವಪುತ್ತೋ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ, ನಾಗದತ್ತೋ ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ಇಮೇ ಹಿ ಏತ್ತಕಾ ಜನಾ ವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯಾ ವಟ್ಟಾಭಿರತಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಛ ದೇವಲೋಕೇ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅಕನಿಟ್ಠೇ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇಮೇ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚಿಮೇವ, ಯೋಪಿ ಮನುಸ್ಸೇಸುಯೇವ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಯೋಪಿ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ದೇವೇಸುಯೇವ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಪರಾಪರಂ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಇಮೇಪಿ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾ, ಕಾಲೇನ ದೇವೇ, ಕಾಲೇನ ಮನುಸ್ಸೇ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ¶ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋವ ಇಧ ಗಹಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋ’’ತಿ ಇದಂ ಇಧಟ್ಠಕವೋಕಿಣ್ಣಭವೂಪಪತ್ತಿಕಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ನಾಮಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಸಕಿದೇವ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ (ಪು. ಪ. ೩೪) ವಚನತೋ ಪಞ್ಚಸು ಸಕದಾಗಾಮೀಸು ಚತ್ತಾರೋ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಏಕೋವ ಗಹಿತೋ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಇಧ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಇಧೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ಇಧ ಪತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ ¶ , ಏಕಚ್ಚೋ ದೇವಲೋಕೇ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ದೇವಲೋಕೇ ಪತ್ವಾ ಇಧೂಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ. ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾ. ಯೋ ಪನ ಇಧ ಪತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಯಾವತಾಯುಕಂ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನ ಇಧೂಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ಏಕೋವ ಇಧ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೀಸು ಪನ ವಿಮೋಕ್ಖೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಏಕಬೀಜಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ? ಏಕಬೀಜಿಸ್ಸ ಏಕಾವ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ದ್ವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ, ಇದಂ ತೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ. ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತಖೀಣಾಸವೋ ಪಟಿಪದಾವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅನಿಮಿತ್ತಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇಹೀತಿ ಏವಂ ದ್ವಾದಸ ಅರಹನ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಪನ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ತಥೇವ ಅರಹನ್ತೋ ದ್ವಾದಸ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ಅಟ್ಠಮನವಮದಸಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ದುತಿಯಸಿಕ್ಖಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯೨. ಏಕಾದಸಮೇ ವಿಹಾರಪಟಿಬದ್ಧನವಕಮ್ಮಾದಿಭಾರಂ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಭಾರಹಾರೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನವೇ ಆವಾಸೇ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಪುರಾಣೇ ಪಟಿಜಗ್ಗತೀ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ ಸಿಕ್ಖಾ, ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ, ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ವಾ ಪದಾನಿ, ಸಿಕ್ಖಾಯೇವ ಪದಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪದೇಹೀ’’ತಿ. ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸೇತಿ, ಹತ್ಥಾಮಲಕಂ ವಿಯ ಪಾಕಟೇ ವಿಭೂತೇ ಕತ್ವಾ ವಿಭಾವೇತಿ. ಗಣ್ಹಾಪೇತೀತಿ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಮನಸಾ ಅನುಪಕ್ಖಿತೇ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೇ ಕಾರೇನ್ತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ. ಸಮುಸ್ಸಾಹೇತೀತಿ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣೇಹೀತಿ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇನ ಚ ತೇಸಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಗುಣೇಹಿ. ವೋದಾಪೇತೀತಿ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿಕಿಲೇಸಮಲಾಪಗಮನೇನ ಪಭಸ್ಸರಂ ಕರೋತಿ. ಸಣ್ಹಂ ಸಣ್ಹಂ ಕಥೇತೀತಿ ಅತಿವಿಯ ಸುಖುಮಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇತಿ.

ಅಚ್ಚಯನಂ ¶ ಸಾಧುಮರಿಯಾದಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮನಂ ಅಚ್ಚಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಾಧೋ’’ತಿ. ಅಚ್ಚೇತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಅಚ್ಚಯೋ, ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಪವತ್ತನಕೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋ. ಸೋ ಏವ ಅಪರಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಪರಾಧೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಪರಜ್ಝನ್ತಂ ಪುರಿಸಂ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ¶ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ’’ತಿ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಅಧಿವಾಸನವಸೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತೂತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಮತೂ’’ತಿ. ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಅರಿಯೋ, ತಥಾಗತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇತಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ’’ತಿ. ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಕಾಮಂ ‘‘ವುದ್ಧಿ ಹೇಸಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವಾಕ್ಯಂ ಆರದ್ಧಂ, ತಥಾಪಿ ದೇಸನಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹಾತಿ ಯೋಜನಾ.

೯೩. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅತಿಪಾತಿಕಾನೀತಿ ಸೀಘಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ. ಕರಣೀಯಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಅವಸ್ಸಕೇ ಅನೀಯಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಸ್ಸಕಿಚ್ಚಾನೀ’’ತಿ. ನಿಕ್ಖನ್ತಸೇತಙ್ಕುರಾನೀತಿ ಬೀಜತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸೇತಙ್ಕುರಾನಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಅಚ್ಚಾಯಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯೪. ದುತಿಯೇ ಸಾಣೇಹಿ ವಾಕೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾನಿ ಸಾಣಾನಿ. ಮಿಸ್ಸಸಾಣಾನಿ ಮಸಾಣಾನಿ ನ ಭಙ್ಗಾನಿ. ಏರಕತಿಣಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಕ್ಕಮಕಚಿಕದಲಿವಾಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಏರಕಾದೀಹಿ ಕತಾನಿ ಹಿ ಛವಾನಿ ಲಾಮಕಾನಿ ದುಸ್ಸಾನೀತಿ ‘‘ಛವದುಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭನ್ತಿ. ಕುಣ್ಡಕನ್ತಿ ತನುತರಂ ¶ ತಣ್ಡುಲಪ್ಪಕರಣಂ. ಪಞ್ಚ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾನೀತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ. ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾತಿ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ. ಸೀಲಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸೀಲೇನ, ಸೀಲಸ್ಸ ವಾ ಅಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ.

೯೫. ತತಿಯೇ ¶ ವಿದ್ಧೇತಿ ದೂರೀಭೂತೇ. ದೂರಭಾವೋ ಚ ಆಕಾಸಸ್ಸ ವಲಾಹಕವಿಗಮೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಲಾಹಕವಿಗಮೇನ ದೂರೀಭೂತೇ’’ತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ವಿದ್ಧೇ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನಭಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಕ್ಕಮಾನೋತಿ ಆಕಾಸಂ ಅಭಿಲಙ್ಘನ್ತೋ. ಇಮಿನಾ ತರುಣಸೂರಿಯಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ನಾತಿದೂರೋದಿತೇ ಹಿ ಆದಿಚ್ಚೇ ತರುಣಸೂರಿಯಸಮಞ್ಞಾ. ದುವಿಧಮೇವಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯವಸೇನ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಸಂಯೋಜನಂ ಅಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಮ್ಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಮೇವ ಹೇತ್ಥ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇತರಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ, ಇತರಂ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಂ ಪುನ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆನೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪನ್ನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾಪಿ ವೇಹಪ್ಫಲಂ ಅಕನಿಟ್ಠಂ ಭವಗ್ಗಞ್ಚ ಪತ್ವಾ ನ ಪುನಞ್ಞತ್ಥ ಜಾಯನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಝಾನಾನಾಗಾಮೀ ನಾಮ ಕಥಿತೋ’’ತಿ. ಝಾನವಸೇನ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಝಾನಾನಾಗಾಮೀ.

೯೬. ಚತುತ್ಥೇ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಿಕಾತಿ ಚೀವರಾದಿಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ಅವೀತತಣ್ಹತಾಯ ಹಿ ತಂ ತಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಜಾತಂ ಬಹುಂ ಲನ್ತಿ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಬಹುಲಾ, ತೇ ಏವ ಬಾಹುಲಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಅ. ನಿ. ೮.೧೧; ಪಾರಾ. ೮). ತೇ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚೀವರಾದಿಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಗಾರವಭಾವತೋ ಸಿಥಿಲಂ ಅಗಾಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಸಾಥಲಿಕಾ. ಸಿಥಿಲನ್ತಿ ಚ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ. ಸಿಥಿಲಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಸಥಲಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾಥಲಿಕಾತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅವಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧೋಗಮನಟ್ಠೇನ, ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಭಾವೇನಾತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರಾತಿ ಓರೋಪಿತಧುರಾ ಉಜ್ಜಿತುಸ್ಸಾಹಾ. ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ವೀರಿಯಂ.

ಭಣ್ಡನಂ ¶ ಜಾತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭಣ್ಡನಜಾತಾ. ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಪಾತವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಜಾತಭಣ್ಡನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕಲಹೋ ಜಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಲಹಜಾತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕಲಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ಕಲಹಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ಪಟಿಭಾಗಾ ತಂಸದಿಸೀ ಚ ಅನಿಟ್ಠಕಿರಿಯಾ. ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದಿವಸೇನಾತಿ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಲಪನಅಚ್ಛಿನ್ದನಾದಿವಸೇನ. ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿರುದ್ಧವಾದಭೂತಂ ವಿವಾದಂ ಆಪನ್ನಾತಿ ವಿವಾದಪನ್ನಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿರುದ್ಧವಾದಂ ಆಪನ್ನಾ’’ತಿ. ಮುಖಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾಯ ವಾಚಾ ಇಧ ‘‘ಮುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ಮುಖಸತ್ತಿಯೋ’’ತಿ.

ಸತಿಪಿ ಉಭಯೇಸಂ ಕಲಾಪಾನಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಭೇದೇ ಪಚುರಜನೇಹಿ ಪನ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತಂ ಖೀರೋದಕಸಮ್ಮೋದಿತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇತಂ ಸಂಸಟ್ಠಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಖೀರೋದಕಂ ವಿಯ ಭೂತಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಖೀರಞ್ಚ ಉದಕಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸನ್ದತಿ, ವಿಸುಂ ನ ಹೋತಿ, ಏಕತ್ತಂ ವಿಯ ಉಪೇತಿ, ಏವಂ ಸಾಮಗ್ಗಿವಸೇನ ಏಕತ್ತೂಪಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಓಲೋಕನಂ ಚಕ್ಖೂನಿ ವಿಯ ಚಕ್ಖೂನಿ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಸನ್ತೇಹಿ ಮೇತ್ತಚಕ್ಖೂಹೀ’’ತಿ. ಪಿಯಭಾವದೀಪಕಾನಿ ಹಿ ಚಕ್ಖೂನಿ ಪಿಯಚಕ್ಖೂನಿ. ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತೀತಿ ಪಮೋದಪಚ್ಚಯಬಲವಪೀತಿಮಾಹ. ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಖುದ್ದಿಕಾದಿಭೇದೇನ ಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರಾ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಪೀತಿಮನಸ್ಸಾತಿ ತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಪೀಣಿತಮನಸ್ಸ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆವಹೇಹಿ ಉಳಾರೇಹಿ ಪೀತಿವೇಗೇಹಿ ತಿನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಗತದರಥೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾನಂ ದೂರೀಭಾವೇನ ವೂಪಸನ್ತದರಥೋ.

ಕೇನ ಉದಕೇನ ದಾರಿತೋ ಪಬ್ಬತಪ್ಪದೇಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಕನ್ದರೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಉದಕಸ್ಸ ಯಥಾನಿನ್ನಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ನದಿನಿಬ್ಬತ್ತನಭಾವೇನ ‘‘ನದಿಕುಞ್ಜೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾವಟ್ಟಾ ನದಿಯೋ ಪದರಾ. ಅಟ್ಠ ಮಾಸೇತಿ ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹಉತುವಸೇನ ಅಟ್ಠ ಮಾಸೇ. ಖುದ್ದಕಾ ಉದಕವಾಹಿನಿಯೋ ಸಾಖಾ ವಿಯಾತಿ ಸಾಖಾ. ಖುದ್ದಕಸೋಬ್ಭಾ ಕುಸುಬ್ಭಾ ಓಕಾರಸ್ಸ ಉಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಯತ್ಥ ಉಪರಿ ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸತೋ ಉದಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಚೇವ ಸನ್ದತಿ ಚ, ತೇ ¶ ಕುಸುಬ್ಭಾ ಖುದ್ದಕಆವಾಟಾ. ಖುದ್ದಕನದಿಯೋತಿ ಪಬ್ಬತಪಾದಾದಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಖುದ್ದಕಾ ನದಿಯೋ.

೯೭-೯೯. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಪರಿಭುಞ್ಜನಯೋಗ್ಗೋ. ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಅಙ್ಗಸಮತಾಯಾತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಅವಯವಸಮತಾಯ, ರಞ್ಞೋ ವಾ ಸೇನಾಯ ಅಙ್ಗಭೂತತ್ತಾ ರಞ್ಞೋ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆನೇತ್ವಾ ಹುನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹುನಂ, ಆಹುತೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಹುತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತ’’ನ್ತಿ. ದೂರತೋಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸೀಲವನ್ತೇಸು ದಾತಬ್ಬಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ. ಆನೇತ್ವಾ ಹುನಿತಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಚೀವರಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಆಹುನನ್ತಿ. ತಂ ಅರಹತೀತಿ ಆಹುನೇಯ್ಯೋ. ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣತೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ.

ಪಾಹುನಕಭತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದಿಸವಿದಿಸತೋ ಆಗತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಾನಂ ಞಾತಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಸಕ್ಕಾರೇ ಪಟಿಯತ್ತಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕಭತ್ತಸ್ಸ. ತಞ್ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ತೇ ತಥಾರೂಪೇ ಪಾಹುನಕೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸೇವ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಂ, ಸಙ್ಘೋವ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತೋ. ಸಙ್ಘಸದಿಸೋ ಹಿ ಪಾಹುನಕೋ ನತ್ಥಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧನ್ತರೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕದಾಚಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಪಿ ಕಪ್ಪೇ ವೀತಿವತ್ತೇ. ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಞ್ಚ ಪಿಯಮನಾಪತಾದಿಕರೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಏವಂ ಪಾಹುನಮಸ್ಸ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಂ, ಪಾಹುನಞ್ಚ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತೋತಿ ಪಾಹುನೇಯ್ಯೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ಞಾತಿಮಿತ್ತಾ ವಿಪ್ಪವುಟ್ಠಾ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅನವಟ್ಠಿತಾ ಚ ತೇಸು ಪಿಯಮನಾಪತಾ, ನ ಏವಮರಿಯಸಙ್ಘೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಘೋವ ಪಾಹುನೇಯ್ಯೋ’’ತಿ.

ದಕ್ಖನ್ತಿ ಏತಾಯ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಾಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣಾ, ಪರಲೋಕಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ದಾನಂ. ತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅರಹತಿ, ದಕ್ಖಿಣಾಯ ವಾ ಹಿತೋ ಯಸ್ಮಾ ಮಹಪ್ಫಲಕರಣತಾಯ ವಿಸೋಧೇತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ.

ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕೇಹಿ ಅಞ್ಜಲಿ ಕರಣೀಯೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಞ್ಜಲಿಕರಣೀಯೋ. ಉಭೋ ಹೇತ್ಥ ಸಿರಸಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಕೇನ ಕಯಿರಮಾನಂ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಂ ಅರಹತೀತಿ ¶ ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಕರಣೀಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಜಲಿಪಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ’’ತಿ.

ಯದಿಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಇತೋ ಉತ್ತರಂ ವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಹಿ ಅನುತ್ತರಂ, ಸಮಮ್ಪಿಸ್ಸ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಖಿತ್ತಂ ವುತ್ತಂ ಬೀಜಂ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣೇನ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತಿ, ಖಿಪನ್ತಿ ವಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಬೀಜಾನೀತಿ ವಾ ಖೇತ್ತಂ, ಕೇದಾರಾದಿ, ಖೇತ್ತಂ ವಿಯ ಖೇತ್ತಂ, ಪುಞ್ಞಾನಂ ಖೇತ್ತಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ರಞ್ಞೋ ವಾ ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ವಾ ¶ ಸಾಲೀನಂ ವಾ ಯವಾನಂ ವಾ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನಂ ‘‘ರಞ್ಞೋ ಸಾಲಿಕ್ಖೇತಂ ಯವಕ್ಖೇತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸಙ್ಘೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಾನಂ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನಂ. ಸಙ್ಘಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಲೋಕಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರಹಿತಸುಖಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ವಿರುಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಘೋ ಅನುತ್ತರಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಪಠಮಆಜಾನೀಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦೦. ಅಟ್ಠಮೇ ನವೋತಿ ನವವಾಯಿಮೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕರಣಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ವಾಕಮಯವತ್ಥನ್ತಿ ಸಾಣಾದಿವಾಕಸಾಟಕಂ. ದುಬ್ಬಣ್ಣೋತಿ ವಿವಣ್ಣೋ. ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸೋ. ಅಪ್ಪಂ ಅಗ್ಘತೀತಿ ಅಪ್ಪಗ್ಘೋ. ಅತಿಬಹುಂ ಅಗ್ಘನ್ತೋ ಕಹಾಪಣಗ್ಘನಕೋ ಹೋತಿ. ಪರಿಭೋಗಮಜ್ಝಿಮೋತಿ ಪರಿಭೋಗಕಾಲವಸೇನ ಮಜ್ಝಿಮೋ. ಸೋ ಹಿ ನವಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಜಿಣ್ಣಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಮಜ್ಝೇ ಪರಿಭೋಗಕಾಲೇಪಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ಚ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಚ ಅಪ್ಪಗ್ಘೋಯೇವ ಹೋತಿ. ಅತಿಬಹುಂ ಅಗ್ಘನ್ತೋ ಅಡ್ಢಂ ಅಗ್ಘತಿ, ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಪನ ಅಡ್ಢಮಾಸಕಂ ವಾ ಕಾಕಣಿಕಂ ವಾ ಅಗ್ಘತಿ. ಉಕ್ಖಲಿಪರಿಪುಞ್ಛನನ್ತಿ ಕಾಳುಕ್ಖಲಿಪರಿಪುಞ್ಛನಂ. ನವೋತಿಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಕಾಲತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಜಾತಿಯಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸೋಪಿ ನವೋಯೇವ. ದುಬ್ಬಣ್ಣತಾಯಾತಿ ಸರೀರವಣ್ಣೇನಪಿ ಗುಣವಣ್ಣೇನಪಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣತಾಯ. ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ನಿತ್ತೇಜತಾಯ ಸರೀರವಣ್ಣೋಪಿ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಗುಣವಣ್ಣೇನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಸರೀರವಣ್ಣೇನ ದುಬ್ಬಣ್ಣತಾಪಿ ಗುಣವಣ್ಣಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಣ್ಣತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯೇ ಖೋ ಪನಸ್ಸಾತಿ ಯೇ ಖೋ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ವಾ ಞಾತಿಮಿತ್ತಾದಯೋ ವಾ ಏತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇವನ್ತಿ. ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಛ ಸತ್ಥಾರೇ ಸೇವನ್ತಾನಂ ¶ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ವಿಯ. ದೇವದತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಾನಂ ಕೋಕಾಲಿಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಚ ತಂ ಸೇವನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಹೋತಿ. ಮಜ್ಝಿಮೋತಿ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ನವವಸ್ಸಕಾಲಾ ಮಜ್ಝಿಮೋ ನಾಮ. ಥೇರೋತಿ ದಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರೋ ನಾಮ. ಏವಮಾಹಂಸೂತಿ ಏವಂ ವದನ್ತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ತುಯ್ಹನ್ತಿ ತುಯ್ಹಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಭಣಿತೇನ ಕೋ ಅತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾರೂಪನ್ತಿ ತಥಾಜಾತಿಕಂ ತಥಾಸಭಾವಂ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ.

ತೀಹಿ ಕಪ್ಪಾಸಅಂಸೂಹಿ ಸುತ್ತಂ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಕತವತ್ಥನ್ತಿ ತಯೋ ಕಪ್ಪಾಸಅಂಸೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕನ್ತಿತಸುತ್ತೇನ ವಾಯಿತಂ ಸುಖುಮವತ್ಥಂ, ತಂ ನವವಾಯಿಮಂ ಅನಗ್ಘಂ ಹೋತಿ, ಪರಿಭೋಗಮಜ್ಝಿಮಂ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಗ್ಘತಿ, ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ, ಅಟ್ಠಪಿ ದಸಪಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಗ್ಘತಿ.

ತೇಸಂ ¶ ತಂ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಸೇವನ್ತಾ ವಿಯ ತಂ ಸೇವನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಞ್ಹಿ ಏಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ಮುಚ್ಚನಕಸತ್ತಾನಂ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ತಥಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೇ ಅವಸೇಸೇ ಚ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಸಾವಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಗ್ಗಗತಸತ್ತಾನಂ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಪಟಿಪನ್ನಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿಯೇವ. ಆಧೇಯ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಸ್ಸ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ತಂ ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ ವಚನಂ ಯಥಾ ಗನ್ಧಕರಣ್ಡಕೇ ಕಾಸಿಕವತ್ಥಂ ಆಧಾತಬ್ಬತಂ ಠಪೇತಬ್ಬತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗೇ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಹದಯೇ ಚ ಆಧಾತಬ್ಬತಂ ಠಪೇತಬ್ಬತಂ ಗಚ್ಛತಿ.

೧೦೧. ನವಮೇ ಯಥಾ ಯಥಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಯೇನ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಪಾಣಘಾತಾದಿಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯತೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಕಮ್ಮಸಿದ್ಧಿಯಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ’’ತಿ. ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೇನಾತಿ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಜ್ಜನೇನ.

‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ¶ ಖೋ ಕಾಯೋ ಏವಂಧಮ್ಮೋ ಏವಂಭಾವೀ ಏವಂಅನತೀತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಸುಭಾನಿಚ್ಚಾದಿಆಕಾರಅನುಪಸ್ಸನಾ ಕಾಯಭಾವನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಾಯ ಭಾವನಾಯಾ’’ತಿ. ರಾಗಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದೋಸಮೋಹಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ರಾಗೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಮಾಣಕರಣೋ, ದೋಸೋ ಪಮಾಣಕರಣೋ, ಮೋಹೋ ಪಮಾಣಕರಣೋ, ತೇ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಹೀನಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ ಅನಭಾವಂಕತಾ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೫೯) ಹಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಥಾ ಹಿ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಪೂತಿಪಣ್ಣಸ್ಸ ಉದಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಕಾಳವಣ್ಣಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ಬ್ಯಾಮಸತಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಯಟ್ಠಿಂ ವಾ ರಜ್ಜುಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಿನನ್ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೋದ್ಧರಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಯಾವ ರಾಗಾದಯೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾವ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಞ್ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ವಿಯ ಸಕದಾಗಾಮೀ ವಿಯ ಅನಾಗಾಮೀ ವಿಯ ಚ ಖಾಯತಿ. ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ರಾಗಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಮೂಳ್ಹೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಇತಿ ¶ ತೇ ರಾಗಾದಯೋ ‘‘ಏತ್ತಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪಮಾಣಕರಣಾ ನಾಮ ವುತ್ತಾ.

ಜಾಪೇತುನ್ತಿ ಜಿನಧನಂ ಕಾತುಂ. ಸೋತಿ ರಾಜಾ, ಮಹಾಮತ್ತೋ ವಾ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾಚನ್ತಸ್ಸ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಲೋಣಕಪಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦೨. ದಸಮೇ ಅನೀಹತದೋಸನ್ತಿ ಅನಪನೀತಥೂಲಕಾಳಕಂ. ಅನಪನೀತಕಸಾವನ್ತಿ ಅನಪಗತಸುಖುಮಕಾಳಕಂ. ಪಹಟಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹಟಮತ್ತಂ.

ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಮೇವ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಞ್ಚ ತತೋ ಚಿತ್ತತೋ ಅಧಿಕಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಅನುಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಟಿಬ್ರೂಹನವಸೇನ ಅನು ಅನು ಯುತ್ತಸ್ಸ, ತತ್ಥ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ¶ ನಿಸೀದನಂ ಆದಾಯ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಾ ವನಸಣ್ಡೇ ವಾ ಪಬ್ಭಾರೇ ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋಪಿ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಹತ್ಥೇಹಿ ವಾ ಪಾದೇಹಿ ವಾ ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನತೋ ತಿಣಪಣ್ಣಾನಿ ಅಪನೇನ್ತೋಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಅನುಯುತ್ತೋಯೇವ. ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪನ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಾವನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಭಾವನಾಯ ಅಪ್ಪನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾಯಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತೋಯೇವ ತದತ್ಥೇನಪಿ ತಂಸದ್ದವೋಹಾರತೋ. ಚಿತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಧಮ್ಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸಮ್ಪನ್ನಚಿತ್ತೋ. ಪಣ್ಡಿತಜಾತಿಕೋತಿ ಪಣ್ಡಿತಸಭಾವೋ.

ಕಾಮೇ ಆರಬ್ಭಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಆರಬ್ಭ. ಕಾಮರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ವಾ ಕಾಮೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ. ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ, ದೋಸೋ. ವಿಹಿಂಸನ್ತಿ ಏತಾಯ ಸತ್ತೇ, ವಿಹಿಂಸನಂ ವಾ ತೇಸಂ ಏತನ್ತಿ ವಿಹಿಂಸಾ, ಪರೇಸಂ ವಿಹೇಠನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಕರುಣಾಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾಪಧಮ್ಮಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಞಾತಕೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿತಕ್ಕೋತಿ ಞಾತಕೇ ಆರಬ್ಭ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿತಕ್ಕೋ. ಜನಪದಮಾರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿತಕ್ಕೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಹೋ ವತ ಮಂ…ಪೇ… ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಂ ಪರೇ ನ ಅವಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ನ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುಂ, ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ¶ ಗರುಂ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ. ದಸವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿತಕ್ಕಾತಿ ಓಭಾಸಾದಿದಸವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕಾ.

ಅವಸಿಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಾಧಿ. ನ ಏಕಗ್ಗಭಾವಪ್ಪತ್ತೋ ನ ಏಕಗ್ಗತಂ ಪತ್ತೋ. ಏಕಂ ಉದೇತೀತಿ ಹಿ ಏಕೋದಿ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅನಭಿಭೂತತ್ತಾ ಅಗ್ಗಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಹುತ್ವಾ ಉದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಟ್ಠೋಪಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ಏಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಾಧಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಏಕೋದಿಸ್ಸ ಭಾವೋ ಏಕೋದಿಭಾವೋ, ಏಕಗ್ಗತಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಗೋಚರೇಯೇವ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ. ಸುಟ್ಠು ನಿಸೀದತೀತಿ ಸಮಾಧಿಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸನ್ನಿಸೀದೇನ್ತೋ ಸುಟ್ಠು ನಿಸೀದತಿ. ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತೀತಿ ಅಬ್ಯಗ್ಗಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಆಧಿಯತೀತಿ ಯಥಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸುಟ್ಠು ಅಪ್ಪಿತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಧಿಯತಿ.

ಅಭಿಞ್ಞಾ ¶ ಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾ’’ತಿ ಯ-ಕಾರಲೋಪೇನ ಪನ ಪುನ ಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕಾತಬ್ಬಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಪಚ್ಚನುಭವನಾದಿಕಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯನ್ತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಸಕ್ಖೀ, ಸಕ್ಖಿನೋ ಭಬ್ಬತಾ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಾ, ಸಕ್ಖಿಭವನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಕ್ಖೀ ಚ ಸೋ ಭಬ್ಬೋ ಚಾತಿ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದೀನಂ ಭಬ್ಬೋ ತತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಖೀತಿ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಾ, ತಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದಿಭೇದೇತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಾನಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನೇವ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೯೮) –

‘‘ಸತಿ ಸತಿಆಯತನೇತಿ ಸತಿ ಸತಿಕಾರಣೇ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ? ಅಭಿಞ್ಞಾ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ವಾ, ಅವಸಾನೇ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ವಾ ಕಾರಣಂ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಞ್ಹಿ ತಂ ತತ್ರ ತತ್ರ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಪಚ್ಚನುಭವನಾದಿ, ತಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಕಾರಣಂ ¶ . ಅಥ ಇದ್ಧಿವಿಧಪಚ್ಚನುಭವನಾದಿ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಕಾರಣಂ. ಅವಸಾನೇ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ, ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾ ಕಾರಣಂ. ಅರಹತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ತದಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯದರಿಯಾ ಏತರಹಿ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೫; ೩.೩೦೭) ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ. ಇದಞ್ಚ ಸಾಧಾರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ಪನ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಾರಣಂ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸುತ್ತೇ ಅರಹತ್ತಫಲವಸೇನ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿಆದಿ ಚೇತ್ಥ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಪಂಸುಧೋವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦೩. ಏಕಾದಸಮೇ ¶ ಯೇಹಿ ಫಲಂ ನಿಮೀಯತಿ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ ಪಕ್ಖಿಪಮಾನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೀಣಿ ಕಾರಣಾನೀ’’ತಿ. ಕಾಲೇನ ಕಾಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಲೇನಾತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ಕಾಲನ್ತಿ ಚ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಲೇ ಕಾಲೇ’’ತಿ. ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಚಿತ್ತೇ ಕಾತಬ್ಬಾ, ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಲಕ್ಖಿತಸಮಾಧಾನಾಕಾರೋ ಸಮಾಧಿಯೇವ ಇಧ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಗ್ಗತಾ ಹಿ ಇಧ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಾ’’ತಿ. ಠಾನಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕೋಸಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಠಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ವಚನಸೇಸೋ. ತಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಂ ಕೋಸಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಸಂವತ್ತನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ವಾ ಮನಸಿಕರಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಕೋಸಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯ, ಏತಸ್ಸ ಠಾನಂ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ. ಞಾಣಜವನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪಞ್ಞಾಜವಂ.

ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುವಣ್ಣತಾಪನಯೋಗ್ಗಅಙ್ಗಾರಭಾಜನಂ ಇಧ ‘‘ಉಕ್ಕಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲ’’ನ್ತಿ. ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸುವಣ್ಣಂ ತಪ್ಪತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಯಾದಿಯೇಯ್ಯ. ಆಲಿಮ್ಪೇಯ್ಯಾತಿ ಆದಿಯೇಯ್ಯ, ಜಲೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಾರೇ…ಪೇ… ಗಾಹಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಮೂಸಾಯ ವಾ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾತಿ ತತ್ತಕೇ ವಾ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ. ಉಪಧಾರೇತೀತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ.

ನಿಮಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಲೋಣಕಪಲ್ಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧-೩. ಪುಬ್ಬೇವಸಮ್ಬೋಧಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೦೪-೧೦೬. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇವಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧೋ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣಂ ‘‘ಸಾಮಂ ಸಮ್ಮಾ ಬುಜ್ಝಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಅಪರಭಾಗೇಯೇವಾ’’ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಉದಕತೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಂ ಪರಿಪಾಕಗತಂ ಪದುಮಂ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಅವಸ್ಸಂ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಬುಜ್ಝನಕಪದುಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಬ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಅವಸ್ಸಂ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತೋತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸೇವ…ಪೇ… ಆರಭನ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ’’ತಿ. ಯಾ ವಾ ಏಸಾ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾ ಬೋಧಿ, ‘‘ತಂ ಬೋಧಿಂ ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಬೋಧಿಯಂ ಸತ್ತೋ ಆಸತ್ತೋತಿಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಲಗ್ಗಸ್ಸೇವ ಸತೋ’’ತಿ.

ಅಥ ವಾ ಬೋಧೀತಿ ಞಾಣಂ ‘‘ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ, ಬೋಧಿಮಾ ಸತ್ತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ, ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಞಾಣಸತ್ತೋ’’ತಿ, ಞಾಣವಾ ಪಞ್ಞವಾ ಪಣ್ಡಿತೋ ಸತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಪಾದಮೂಲೇ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಣ್ಡಿತೋವ ಸೋ ಸತ್ತೋ, ನ ಅನ್ಧಬಾಲೋತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ. ಏವಂ ಗುಣವತೋ ಉಪ್ಪನ್ನನಾಮವಸೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ. ಅಸ್ಸಾದೀಯತೀತಿ ಅಸ್ಸಾದೋ, ಸುಖಂ. ತಞ್ಚ ಸಾತಾಕಾರಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸಾದೋತಿ ಮಧುರಾಕಾರೋ’’ತಿ. ಛನ್ದರಾಗೋ ವಿನೀಯತಿ ಚೇವ ಪಹೀಯತಿ ಚ ಏತ್ಥಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಇದಂ ಯೋ ಜನೋ ರಾಗಂ ವಿನೇತಿ ಪಜಹತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ದುತಿಯತತಿಯಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಪುಬ್ಬೇವಸಮ್ಬೋಧಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪-೯. ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೦೭-೧೧೨. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ¶ ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತೇನ ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಂ, ಅರಿಯಫಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅರಿಯಫಲ’’ನ್ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞತ್ಥನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ವಾ ಅರಣೀಯತೋ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೇನ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ’’ತಿ. ಪಞ್ಚಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧೩. ದಸಮೇ ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಕಮ್ಮಾನಂ. ತದಭಿನಿವತ್ತೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪರಾಮಾಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಅಭಿನಿವತ್ತೇತೀ’’ತಿ, ತಂ ವಿಪಾಕಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನಿ ನ ಕೇವಲಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಪರಾಮಾಸೋ ತಂ-ಸದ್ದೇನ, ಅಥ ಖೋ ಛನ್ದರಾಗಟ್ಠಾನಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ಪರಾಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಾ ವಾ ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ತೇ ಛನ್ದರಾಗಟ್ಠಾನಿಯೇ ಧಮ್ಮೇ. ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಭೂತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ.

ದುತಿಯನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧೪. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅಪಾಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತನಸೀಲತಾಯ ಅಪಾಯೂಪಗಾ ಆಪಾಯಿಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪಾಯಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಆಪಾಯಿಕಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಸುನಿವತ್ಥೇ ಸುಪಾರುತೇ ಸುಮ್ಭಕಪತ್ತಧರೇ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ¶ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಾದಿಸೇನ ಆಕಾರೇನ ¶ ತಥಾಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿರೂಪಕೋ’’ತಿ. ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾದೀನಿ ಪವಿಸನ್ತೋ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿಯೇವ, ತಥಾ ಸಙ್ಘಿಕಂ ಲಾಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಸಂ ವಾ…ಪೇ… ಏವಂಪಟಿಞ್ಞೋ’’ತಿ. ಅಕ್ಕೋಸತೀತಿ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೋಸಿ, ಸಮಣಪಟಿಞ್ಞೋಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಕ್ಕೋಸತಿ. ಪರಿಭಾಸತೀತಿ ‘‘ಸೋ ತ್ವಂ ‘ಹೋತು, ಮುಣ್ಡಕಸಮಣೋ ಅಹ’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಸಿ, ಇದಾನಿ ತೇ ಅಸ್ಸಮಣಭಾವಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವದನ್ತೋ ಪರಿಭಾಸತಿ.

ಕಿಲೇಸಕಾಮೋಪಿ ಅಸ್ಸಾದಿಯಮಾನೋ ವತ್ಥುಕಾಮನ್ತೋಗಧೋಯೇವ, ಕಿಲೇಸಕಾಮವಸೇನ ಚ ತೇಸಂ ಅಸ್ಸಾದನಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ನತ್ಥಿ ದೋಸೋತಿ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ವಿಸಯಪರಿಭೋಗೇ ನತ್ಥಿ ಆದೀನವೋ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಾತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನಕತಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಪರಿಭೋಗತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಪಾ-ಸದ್ದೋ, ಕತ್ತುಸಾಧನೋ ಚ ತಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ, ಯಥಾರುಚಿ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಿವಿತಬ್ಬತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಕತ್ತುವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೧೫. ದುತಿಯೇ ಪರೇನ ಕತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಸ್ಸ ಅನುರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿ ಅತ್ತನಿ ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಉಪಕಾರತೋ ಜಾನನ್ತೋ ವೇದಿಯನ್ತೋ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಮಯ್ಹಂ ಕತ’’ನ್ತಿಆದಿ.

೧೧೬. ತತಿಯೇ ಸುಖೇನ ಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಯಥಾ ಪರಿತ್ತಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ಸುಖೇನ ಪಮಾಣಂ ಗಯ್ಹತಿ, ಏವಮೇವ ‘‘ಉದ್ಧತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಅಗುಣಙ್ಗೇಹಿ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಸುಖೇನ ಪಮಾಣಂ ಗಯ್ಹತೀತಿ, ಸುಖೇನ ಮೇತಬ್ಬೋ. ದುಕ್ಖೇನ ಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಯಥಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ದುಕ್ಖೇನ ಪಮಾಣಂ ಗಯ್ಹತಿ, ಏವಮೇವ ‘‘ಅನುದ್ಧತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸಿತೇಹಿ ಗುಣಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ದುಕ್ಖೇನ ಪಮಾಣಂ ಗಯ್ಹತಿ, ‘‘ಅನಾಗಾಮೀ ¶ ನು ಖೋ ಖೀಣಾಸವೋ ನು ಖೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತೇನೇಸ ದುಕ್ಖೇನ ಮೇತಬ್ಬೋ. ಪಮೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಯಥಾ ಆಕಾಸಸ್ಸ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತುಂ, ಏವಂ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ, ತೇನೇಸ ಪಮೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ.

ಸಾರಾಭಾವೇನ ತುಚ್ಛತ್ತಾ ನಳೋ ವಿಯ ನಳೋ, ಮಾನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉನ್ನಳೋತಿ ಉಗ್ಗತನಳೋ’’ತಿ, ಉಟ್ಠಿತತುಚ್ಛಮಾನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತುಚ್ಛಮಾನಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಮನೋ ಹಿ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಸದಿಸೋತಿ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸತೋ ತುಚ್ಛೋ. ಚಾಪಲ್ಲೇನಾತಿ ಚಪಲಭಾವೇನ, ತಣ್ಹಾಲೋಲುಪ್ಪೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮುಖರೋತಿ ಮುಖೇನ ಫರುಸೋ, ಫರುಸವಾಚೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚೋತಿ ವಿಸಟವಚನೋ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಿತಾಯ ಅಪರಿಯನ್ತವಚನೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಸಞ್ಞತವಚನೋ’’ತಿ, ದಿವಸಮ್ಪಿ ನಿರತ್ಥಕವಚನಂ ಪಲಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾರಹಿತೋತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿರಹಿತೋ ಚಣ್ಡಸೋತೇ ಬದ್ಧನಾವಾ ವಿಯ ಅನವಟ್ಠಿತಕಿರಿಯೋ. ಭನ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಅನವಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ ಪಣ್ಣಾರುಳ್ಹವಾಲಮಿಗಸದಿಸೋ. ವಿವಟಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ಸಂವರಾಭಾವೇನ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ವಿಯ ಅಸಂವುತಚಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯೋ.

ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧೭. ಚತುತ್ಥೇ ಸಹ ಬ್ಯಯತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಹಬ್ಯೋ, ಸಹಪವತ್ತನಕೋ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಹಬ್ಯತಾ, ಸಹಪವತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹಭಾವಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಾವತಕಂ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ನಿರಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಅರೂಪಭವತೋ ಚುತಸ್ಸ ಅಪಾಯೂಪಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತಮಿದಂ ವಚನ’’ನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ ‘‘ನಿರಯಾದೀಹಿ ಅವಿಪ್ಪಮುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನತೋ ಬಲವತರಂ ಅಕುಸಲಂ ಅತ್ಥೀತಿ. ಇಮಿನಾ ತತೋ ಚವನ್ತಾನಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಮೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಅಧಿಕಂ ¶ ಪಯಸತಿ ಪಯುಜ್ಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಯಾಸೋ, ಸವಿಸೇಸಂ ಇತಿಕತ್ತಬ್ಬಕಿರಿಯಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಧಿಕಪ್ಪಯೋಗೋ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೧೧೮. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ದಿನ್ನನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸೀಸೇನ ದಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಿನ್ನಸ್ಸ ಫಲಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತೀ’’ತಿ. ದಿನ್ನಂ ಪನ ಅನ್ನಾದಿವತ್ಥುಂ ಕಥಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಯಿಟ್ಠಂ ಹುತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಮಹಾಯಾಗೋತಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ ಮಹಾದಾನಂ. ಪಹೇಣಕಸಕ್ಕಾರೋತಿ ಪಾಹುನಕಾನಂ ಕಾತಬ್ಬಸಕ್ಕಾರೋ. ಫಲನ್ತಿ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಞ್ಚ. ವಿಪಾಕೋತಿ ಸದಿಸಫಲಂ. ಪರಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಪರಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಕಮ್ಮುನಾ ಲದ್ಧಬ್ಬೋ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ನ ಹೋತಿ. ಇಧಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸಪಿ ಪರಲೋಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಇಧಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಕಮ್ಮುನಾ ಲದ್ಧಬ್ಬೋ ಪರಲೋಕೋ ನ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಭವಯೋನಿಗತಿಆದೀಸು ಠಿತಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ದ್ವಯವಿನಾಸೇನ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ.

ಫಲಾಭಾವವಸೇನಾತಿ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಫಲಸ್ಸ ಅಭಾವವಸೇನ ‘‘ನತ್ಥಿ ಮಾತಾ, ನತ್ಥಿ ಪಿತಾ’’ತಿ ವದತಿ, ನ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ, ನಾಪಿ ತೇಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಅಭಾವವಸೇನ ತೇಸಂ ಲೋಕಪಚ್ಚಕ್ಖತ್ತಾ. ಪುಬ್ಬುಳಕಸ್ಸ ವಿಯ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ನಾಮ ಕೇವಲೋ, ನ ಚ ಖನಪುಬ್ಬಕೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚವಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾ ಸತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವದತೀ’’ತಿ. ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇನ್ತೀತಿ ಯೇ ಇಮಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಯಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಪವೇದೇನ್ತಿ, ತೇ ನತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ.

ವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧೯-೧೨೦. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಛಹಿ ತಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಾಸಕೋತಿ ಚತೂಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಚತ್ತಾರಿ ತಲಾನಿ, ದ್ವೀಸು ಕೋಟೀಸು ದ್ವೇ ತಲಾನೀತಿ ಏವಂ ಛಹಿ ತಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಾಸಕಕೀಳಾಪಸುತಾನಂ ಮಣಿಸದಿಸೋ ಪಾಸಕವಿಸೇಸೋ. ಸತ್ತಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨೧. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಸುಚಿಭಾವೋತಿ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿವಿಗಮೇನ ಸುದ್ಧಭಾವೋ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವೋ, ಅತ್ಥತೋ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದೀನಿ.

ಪಠಮಸೋಚೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨೨. ನವಮೇ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹೀನಸಬ್ಬಕಾಯದುಚ್ಚರಿತತಾಯ ಕಾಯೇ, ಕಾಯೇನ ವಾ ಸುಚಿ ಕಾಯಸುಚಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯದ್ವಾರೇ’’ತಿಆದಿ. ಸೋಚೇಯ್ಯಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಕಿಲೇಸತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಸೋಚೇಯ್ಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪೇತಂ. ನಿನ್ಹಾತಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸಲಿಲೇನ ವಿಕ್ಖಾಲಿತಾ ಪಾಪಾ ಏತೇನಾತಿ ನಿನ್ಹಾತಪಾಪಕೋ, ಖೀಣಾಸವೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಖೀಣಾಸವೋವ ಕಥಿತೋ’’ತಿ.

ದುತಿಯಸೋಚೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨೩. ದಸಮೇ ಮುನಿನೋ ಭಾವಾ ಮೋನೇಯ್ಯಾನಿ, ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಉಭಯಹಿತಮುನನತೋ ಮುನಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತೇ ಮುನಿಭಾವಕರಾ ಮೋನೇಯ್ಯಾ ಪಟಿಪದಾ ಧಮ್ಮಾ ಏವ ವುತ್ತಾ. ಮುನಿನೋ ವಾ ಏತಾನಿ ಮೋನೇಯ್ಯಾನಿ, ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಏವ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯೇನ ಅಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಕರಣಂ ¶ , ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಕೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೭; ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೦; ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೭; ಖು. ಪಾ. ೩.ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರ) ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಜಾನನಂ, ಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಸಮುದಯತೋ ಅತ್ಥಙ್ಗಮತೋ ಅಸ್ಸಾದತೋ ಆದೀನವತೋ ನಿಸ್ಸರಣತೋ ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಪರಿಜಾನನತಾ, ತಥಾ ಪರಿಜಾನನವಸೇನ ಪನ ಪವತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೋ, ತೇನ ಚ ಕಾಯೇ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಪಜಹನಂ, ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ಪತ್ತಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿ ವಾ, ಸಬ್ಬೇ ಏತೇ ಕಾಯಮುಖೇನ ಪವತ್ತಾ ಮೋನೇಯ್ಯಪ್ಪಟಿಪದಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ ನಾಮ. ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತಮಂ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ? ತಿವಿಧಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ, ತಿವಿಧಕಾಯಸುಚರಿತಮ್ಪಿ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧೪) ಪಾಳಿ ಆಗತಾ. ಇಧಾಪಿ ತೇನೇವ ಪಾಳಿನಯೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಿವಿಧಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನಂ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಇದಾನಿ ¶ ‘‘ಕತಮಂ ವಚೀಮೋನೇಯ್ಯಂ? ಚತುಬ್ಬಿಧವಚೀದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವಚೀಮೋನೇಯ್ಯಂ, ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀಸುಚರಿತಂ, ವಾಚಾರಮ್ಮಣೇ ಞಾಣಂ, ವಾಚಾಪರಿಞ್ಞಾ, ಪರಿಞ್ಞಾಸಹಗತೋ ಮಗ್ಗೋ, ವಾಚಾಯ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿ ವಚೀಮೋನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅತಿದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ವಚ�