ತೀಕಾ > ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) > ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ)

೧. ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಕಾಮಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಥಿರಭಾವೋಪಿ ಬಲಟ್ಠೋ ಏವ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಪನ ಅಕಮ್ಪನೀಯತ್ತಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಬಲಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ನ ಕಮ್ಪತೀ’’ತಿ.

ಸಂಖಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨-೬. ದುತಿಯೇ ¶ ಹಿರೀಯತೀತಿ ಲಜ್ಜತಿ ವಿರಜ್ಜತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಹಿರೀ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಓತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಉತ್ರಸತಿ. ಪಾಪುತ್ರಾಸಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ.

ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯೋತಿ ¶ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪನ್ನವೀರಿಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೋಸಕ್ಕಿತಮಾನಸೋ’’ತಿ. ಪಹಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ಥಾಯ. ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಸಮಧಿಗಮೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ.

ಗತಿಅತ್ಥಾ ಧಾತುಸದ್ದಾ ಬುದ್ಧಿಅತ್ಥಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉದಯಞ್ಚ ವಯಞ್ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಮಿಸ್ಸಕನಯೇನಾಯಂ ದೇಸನಾ ಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚಾ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚೇವ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚಾ’’ತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಕಿರಿಯತೋ ಸಾ ಚ ಖೋ ಪದೇಸಿಕಾತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಗಾಮಿನಿಭಾವೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಮ್ಮಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ. ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಾಯ ಹಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಖೇಪಿತಂ ಖೇಪಿತಮೇವ, ನಾಸ್ಸ ಪುನ ಖೇಪನಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಉಪಾಯೇನ ಞಾಯೇನ ಸಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇತುನಾ ನಯೇನಾ’’ತಿ. ತತಿಯಾದೀಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ವಿತ್ಥತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಸತ್ತಮೇ ಅಸನ್ತಿ ಲೂನನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಅಸಿತಂ, ದಾತ್ತಂ. ವಿವಿಧಾ ಆಭಞ್ಜನ್ತಿ ಭಾರಂ ಓಲಮ್ಬೇನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಬ್ಯಾಭಙ್ಗೀ, ವಿಧಂ. ಕುಲಪುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಧೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತೋ, ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತೋ ಚ. ತತ್ಥ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ರಟ್ಠಪಾಲೋ ನಾಮ ಕುಲಪುತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿಕೇ ಅಗ್ಗಕುಲಿಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೯೪) ಏವಂ ಆಗತೋ ಉಚ್ಚಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತೋ ನಾಮ. ‘‘ಯೇ ತೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸದ್ಧಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೪) ಏವಂ ಆಗತಾ ಪನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕುಲೇ ಪಸುತಾಪಿ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತೋ ನಾಮ. ಇಧ ಪನ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಲಪುತ್ತೋತಿ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತೋ’’ತಿ. ಯುತ್ತನ್ತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಸದ್ಧಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಹಿ ಸದ್ಧಾ – ಆಗಮನೀಯಸದ್ಧಾ, ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಾ, ಪಸಾದಸದ್ಧಾ, ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾತಿ. ತತ್ಥ ಆಗಮನೀಯಸದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಆಗಮನೀಯಪ್ಪಟಿಪದಾಯ ಆಗತಾ ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಸಾತಿಸಯಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪರೋಪದೇಸೇನ ವಿನಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚನತೋ. ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧತೋ ಆಗತಸದ್ಧಾ ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಾ ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧಾದೀನಂ ವಿಯ. ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪ್ಪಸಾದೋ ಪಸಾದಸದ್ಧಾ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನರಾಜಾದೀನಂ ವಿಯ. ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ಓಕ್ಕನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಸದ್ದಹನವಸೇನ ಕಪ್ಪನಂ ಓಕಪ್ಪನಂ, ತದೇವ ಸದ್ಧಾತಿ ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾ. ತತ್ಥ ಪಸಾದಸದ್ಧಾ ಪರನೇಯ್ಯರೂಪಾ ಹೋತಿ, ಸವನಮತ್ತೇನಪಿ ಪಸೀದನತೋ. ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಂ ವತ್ಥುಂ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೀ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ.

೯. ನವಮೇ ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸಯೋತಿ ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸವೋ ವ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಗರುನಾ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತೋ ಗಾರವವಸೇನ ಪತಿಸ್ಸವನಂ, ಪತಿಸ್ಸವೋ, ಪತಿಸ್ಸವಭೂತಂ, ತಂಸಭಾವಞ್ಚ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಾರವಂ. ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪತಿಸ್ಸವೋತಿ ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸವೋ, ಗಾರವವಿರಹಿತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಜೇಟ್ಠಕೋ ಅನೀಚವುತ್ತೀ’’ತಿ.

ಪಠಮಅಗಾರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ದಸಮೇ ವುದ್ಧಿನ್ತಿಆದೀಸು ಸೀಲೇನ ವುದ್ಧಿಂ, ಮಗ್ಗೇನ ವಿರುಳ್ಹಿಂ, ನಿಬ್ಬಾನೇನ ವೇಪುಲ್ಲಂ. ಸೀಲಸಮಾಧೀಹಿ ವಾ ವುದ್ಧಿಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇಹಿ ವಿರುಳ್ಹಿಂ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ ವೇಪುಲ್ಲಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸೀಲಂ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯತ್ತಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಮಗ್ಗಫಲಾವಹಂ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ, ಸೋ ತಾದಿಸೇನ ಸೀಲೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ವುದ್ಧಿಂ ¶ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೀಲೇನ ವುದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸೋ ವಿರೂಳ್ಹಮೂಲೋ ವಿಯ ಪಾದಪೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಸಾಸನೇ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ಆಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ¶ – ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ವಿರೂಳ್ಹಿ’’ನ್ತಿ. ಯೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ಅರಹಾ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸತಿ ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನೇನ ವೇಪುಲ್ಲ’’ನ್ತಿ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದುತಿಯಅಗಾರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಉಸಭಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ಆಸಭಂ, ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಸಭಂ ಠಾನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಪರತೋ ದಸ್ಸಿತಬಲಯೋಗೇನ ‘‘ದಸಬಲೋಹ’’ನ್ತಿ ಅಭೀತನಾದಂ ನದತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸೇಟ್ಠಪರಿಯಾಯೋ. ಬ್ರಹ್ಮಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಟ್ಠಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ. ಚಕ್ಕಞ್ಚೇತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ.

ಅನನುಸ್ಸುತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೩. ತತಿಯೇ ಕಾಮಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಥಿರಭಾವೋಪಿ ಬಲಟ್ಠೋ ಏವ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಪನ ಅಕಮ್ಪನೀಯತ್ತಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಬಲಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚೇ ನ ಕಮ್ಪತೀ’’ತಿ.

ಸಂಖಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ¶ ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನಾತಿ ಸತಿಯಾ ನೇಪಕ್ಕೇನ, ತಿಕ್ಖವಿಸದಸೂರಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ನೇಪಕ್ಕಂ ನಾಮ ಪಞ್ಞಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ನೇಪಕ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸತಿ ಅಞ್ಞೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸತಿಮಾತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಸವಿಸೇಸಾ ಸತಿ ಗಹಿತಾತಿ ಪರತೋಪಿ ‘‘ಚಿರಕತಮ್ಪಿ ಚಿರಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಸರಿತಾ ಅನುಸ್ಸರಿತಾ’’ತಿ ಸತಿಕಿಚ್ಚಮೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ನ ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನಾತಿ ಸತಿಯಾ ನೇಪಕ್ಕಭಾವೇನಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಲಬ್ಭತೇವ. ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸವಸೇನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಸತಿಯಾ ಬಲವಭಾವೋ. ತಥಾ ಹಿ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನಪಿ ಸಜ್ಝಾಯನಸಮ್ಮಸನಾನಿ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ.

ಚಿರಕತಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಪರೇನ ವಾ ಕಾಯೇನ ಚಿರಕತಂ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಾದಿಮಹಾವತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣಂ. ಚಿರಭಾಸಿತಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಪರೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ಚಿರಭಾಸಿತಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉದ್ದಿಸನಉದ್ದಿಸಾಪನಧಮ್ಮಾಸಾರಣಧಮ್ಮದೇಸನಾಉಪನಿಸಿನ್ನಕಪರಿಕಥಾಅನುಮೋದನೀಯಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ. ಸರಿತಾ ಅನುಸ್ಸರಿತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇನ ಚಿರಕತೇ ಕಾಯೋ ನಾಮ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ, ಚಿರಭಾಸಿತೇ ವಾಚಾ ನಾಮ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ರೂಪಂ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಅರೂಪಂ. ಇತಿ ಇಮೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏವಂ ನಿರುದ್ಧಾತಿ ಸರತಿ ಚೇವ ಅನುಸ್ಸರತಿ ಚ, ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಹಿ ಸತಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಏಸ ಸಕಿಂ ಸರಣೇನ ಸರಿತಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸರಣೇನ ಅನುಸ್ಸರಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೧೫-೨೦. ಪಞ್ಚಮೇ ಸವಿಸಯಸ್ಮಿಂಯೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಏವ. ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಕಥೇತುನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಚ ತೇನ ತೇನ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೇನ ಕಥೇತುಂ. ಚತೂಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗೇಸೂತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಸಂಸೇವೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕಾರಣೇಸು. ಕಾಮಞ್ಚ ತೇಸು ಸತಿಆದಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾವ ತೇಹಿ ವಿನಾ ತೇಸಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ ¶ , ತಥಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾ ವಿಸೇಸತೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸದ್ಧೋ ಏವ ಹಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ, ಯೋನಿಸೋ ಚ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಚ ಅನುಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಸದ್ಧಾಬಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಬಲೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಚತೂಸು ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸೂತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಭಾವನಾಯ. ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸೂತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೋತಾಪತ್ತಿಅಙ್ಗೇಸು ಸದ್ಧಾ ವಿಯ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಭಾವನಾಯ ವೀರಿಯಂ ವಿಯ ಚ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾಯ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ವಿನೇಯ್ಯ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೩; ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೬) ವಚನತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸತಿ ಅಧಿಕಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿ, ‘‘ಅರಿಯಸಚ್ಚಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಧಿಕಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋ. ಅಧಿಗಮಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಬಲಾನಂ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಸಮತಾವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏತ್ಥ ಸದ್ಧಾಬಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಏತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ.

ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅತಿರೇಕಕಿಚ್ಚತಂ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ರಿದಂ ಉಪಮಾ ಸಂಸನ್ದನಂ – ರಾಜಪಞ್ಚಮಸಹಾಯಾ ವಿಯ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ. ನೇಸಂ ಕೀಳನತ್ಥಂ ಏಕಜ್ಝಂ ವೀಥಿಓತರಣಂ ವಿಯ ಬಲಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಓತರಣಂ, ಸಹಾಯೇಸು ಪಠಮಾದೀನಂ ಯಥಾಸಕಂ ಗೇಹೇವ ವಿಚಾರಣಾ ವಿಯ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಅಙ್ಗಾದೀನಿ ಪತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ. ಸಹಾಯೇಸು ಇತರೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ವಿಯ ಸೇಸಬಲಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತದನ್ವಯತಾ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸ್ಸ ಬಲಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಾನುಗತಾ. ನ ಹಿ ತದಾ ತೇಸಂ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀಆದೀಸು ಆಪಾದೀನಂ ವಿಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಾದೀನಂಯೇವ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ವಿಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಪುರೇತರಂ ತಥಾಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಭಾವನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಪಞ್ಞುತ್ತರಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ರಾಜಾನಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಛಟ್ಠಾದೀನಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ.

ದಟ್ಠಬ್ಬಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೧-೨೨. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕನ್ತಿ ಅಭಿಸಮಾಚಾರೇ ಉತ್ತಮಸಮಾಚಾರೇ ಭವಂ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವತ್ತವಸೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಸೀಲ’’ನ್ತಿ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ದುತಿಯೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಪಠಮಅಗಾರವಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೩-೨೪. ತತಿಯೇ ನ ಚ ಪಭಾವನ್ತನ್ತಿ ನ ಚ ಪಭಾಸಮ್ಪನ್ನಂ. ಪಭಿಜ್ಜನಸಭಾವನ್ತಿ ತಾಪೇತ್ವಾ ತಾಳಕಜ್ಜನಪಭಙ್ಗುರಂ. ಅವಸೇಸಂ ಲೋಹನ್ತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ಸಜಾತಿಲೋಹಂ, ವಿಜಾತಿಲೋಹಂ, ಪಿಸಾಚಲೋಹಂ, ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹನ್ತಿ ಏವಂಪಭೇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಲೋಹಂ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ನನು ಲೋಕಿಯಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಸ್ಸಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನೇನೇವ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸನ್ತಾನೇ ನೀವರಣಾನಿ ಲದ್ಧಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಿ, ತತ್ಥ ಮಹಗ್ಗತಕುಸಲಸ್ಸಪಿ ಅಸಮ್ಭವೋ, ಪಗೇವ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಸ್ಸ. ಪರಿತ್ತಕುಸಲಂ ಪನ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ನೀವರಣೇಹಿ ಉಪಹತೇ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋನ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧದೀಪಕಪಲ್ಲಿಕವಟ್ಟಿತೇಲಾದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಪದೀಪೋ ವಿಯ. ಅಪಿಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನೇನೇವ ತೇಸಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯದಗ್ಗೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಆರಮ್ಮಣೇ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚತುತ್ಥೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿಆದಿನಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕಾನಂ ಮತೇನ ಅಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಆರದ್ಧಾ, ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫೨) –

‘‘ಅನುಗ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ¶ ¶ ಲದ್ಧೂಪಕಾರಾ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಫಲಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಫಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಫಲಾ. ತದೇವ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಫಲಾನಿಸಂಸಾ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚತುತ್ಥಫಲಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ, ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಸೀಲಾನುಗ್ಗಹಿತಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸೀಲನ್ತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಸುತನ್ತಿ ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ. ಸಾಕಚ್ಛಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಕಥಾ. ಸಮಥೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಿಕಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಸತ್ತವಿಧಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ. ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಞ್ಹಿ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ, ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಂ ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಿಕಾಸು ಅಟ್ಠಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಸತ್ತವಿಧಂ ಅನುಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಫಲಂ ದೇತಿ.

‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಮಧುರಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮೋ ಅಮ್ಬಪೋತಕಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಉದಕಕೋಟ್ಠಕಂ ಥಿರಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧತಿ, ಘಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚತಿ, ಉದಕಸ್ಸ ಅನಿಕ್ಖಮನತ್ಥಂ ಮರಿಯಾದಂ ಥಿರಂ ಕರೋತಿ. ಯಾ ಹೋತಿ ಸಮೀಪೇ ವಲ್ಲಿ ವಾ ಸುಕ್ಖದಣ್ಡಕೋ ವಾ ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಪುಟೋ ವಾ ಮಕ್ಕಟಕಜಾಲಂ ವಾ, ತಂ ಅಪನೇತಿ, ಖಣಿತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಮೂಲಾನಿ ಪರಿಖಣತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಕರೋತೋ ಸೋ ಅಮ್ಬೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಫಲಂ ದೇತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಕೋಟ್ಠಕಬನ್ಧನಂ ವಿಯ ಹಿ ಸೀಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉದಕಸಿಞ್ಚನಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ಮರಿಯಾದಾಯ ಥಿರಭಾವಕರಣಂ ವಿಯ ಸಮಥೋ, ಸಮೀಪೇ ವಲ್ಲಿಆದೀನಂ ಹರಣಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಂ, ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಖಣಿತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮೂಲಖಣನಂ ವಿಯ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಭಾವನಾ, ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮಧುರಫಲದಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅರಹತ್ತಫಲದಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಲದ್ಧೂಪಕಾರಾತಿ ಯಥಾರಹಂ ನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಗ್ಗಹಿತಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀಸು ಚ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ¶ . ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಹಿ ವಿಧಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ವಾ, ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ತಪ್ಪರಿಕ್ಖಾರಧಮ್ಮೇಸುಯೇವ ಚ ಕೇವಲೋ ಚೇತೋಪರಿಯಾಯೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಫಲಕ್ಖಣೇತಿ ಅನನ್ತರಂ ಕಾಲನ್ತರೇ ಚಾತಿ ದುವಿಧೇಪಿ ಫಲಕ್ಖಣೇ. ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚೇತೋವಿಮುಚ್ಚತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಅಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಫಲಧಮ್ಮಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಫಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ¶ ಫಲಂ ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚೇತಸೋ ವಿಮುಚ್ಚನಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಸಞ್ಞಿತಂ ಪಹಾನಂ ಫಲಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಇಧ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸದ್ದೇನ ಪಹಾನಮತ್ತಂ ಗಹಿತಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಪಹಾಯಕಧಮ್ಮಾ. ಅಞ್ಞಥಾ ಫಲಧಮ್ಮಾ ಏವ ಆನಿಸಂಸೋತಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಪುನವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ. ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಫಲಾನಿಸಂಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏವಮೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾ ಸೀಲಸಭಾವತ್ತಾ ವಿಸೇಸತೋ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾ, ತಥಾ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಝಾನಸಭಾವತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಅಪ್ಪನಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಸಮ್ಮಾಸತಿಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಾ ಪನ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ.

ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಸುತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಆರೋಚನವಸೇನ ಸಹ ಕಥನಂ ಸಂಕಥಾ, ಸಂಕಥಾವ ಸಾಕಚ್ಛಾ. ಇಧ ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ…ಪೇ… ಕಥಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಏಕವಾರಂ ವಿಧಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ ಖಲನಂ, ಅನೇಕವಾರಂ ಪಕ್ಖಲನಂ, ತದುಭಯಸ್ಸ ವಿಚ್ಛೇದನೀ ಅಪನಯನೀ ಕಥಾ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಕಥಾ. ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಲೇನ್ತಸ್ಸ ಬ್ರೂಹೇನ್ತಸ್ಸ ಚ. ಸುಣನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಯಥಾಉಗ್ಗಹಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಫಾತಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ. ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ. ಪಞ್ಚಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥಜೋತನೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಅಮ್ಬೂಪಮಾ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ.

ಉದಕಕೋಟ್ಠಕನ್ತಿ ಜಲಾವಾಟಂ. ಥಿರಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧತೀತಿ ಅಸಿಥಿಲಂ ದಳ್ಹಂ ನಾತಿಮಹನ್ತಂ ನಾತಿಖುದ್ದಕಂ ಕತ್ವಾ ಯೋಜೇತಿ. ಥಿರಂ ಕರೋತೀತಿ ಉದಕಸಿಞ್ಚನಕಾಲೇ ತತೋ ತತೋ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಉದಕಸ್ಸ ಅನಿಕ್ಖಮನತ್ಥಂ ಜಲಾವಾಟಪಾಳಿಂ ಥಿರತರಂ ಕರೋತಿ. ಸುಕ್ಖದಣ್ಡಕೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅಮ್ಬಗಚ್ಛಸ್ಸ ಸುಕ್ಖಕೋ ಸಾಖಾಸೀಸಕೋ ¶ . ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಪುಟೋತಿ ತಮ್ಬಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಪುಟೋ. ಖಣಿತ್ತಿನ್ತಿ ಕುದಾಲಂ. ಕೋಟ್ಠಕಬನ್ಧನಂ ವಿಯ ಸೀಲಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಡ್ಢನೂಪಾಯಸ್ಸ ಮೂಲಭಾವತೋ. ಉದಕಸಿಞ್ಚನಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಭಾವನಾಯ ಪರಿಬ್ರೂಹನತೋ. ಮರಿಯಾದಾಯ ಥಿರಭಾವಕರಣಂ ವಿಯ ಸಮಥೋ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಭಾವನಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಸೀಲಮರಿಯಾದಾಯ ದಳ್ಹೀಭಾವಾಪಾದನತೋ. ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲಂ ಥಿರತರಂ ಹೋತಿ. ಸಮೀಪೇ ವಲ್ಲಿಆದೀನಂ ಹರಣಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಭಾವನಾಯ ವಿಬನ್ಧನಾಪನಯನತೋ. ಮೂಲಖಣನಂ ವಿಯ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಭಾವನಾ ತಸ್ಸಾ ವಿಬನ್ಧಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತಾನಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಲಿಖಣನತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ತತೋ ಯಥಾಸುತೇ ಅತ್ಥೇ ಸಾಕಚ್ಛಾಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ತತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಸೋಧನೇನ ಸಮಥನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತತೋ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾರಿಪೂರಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಬ್ರೂಹೇತೀತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಸಮ್ಮುಖಾ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನತೋ ಅಯಮಾನುಪುಬ್ಬೀ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅನುಗ್ಗಹಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೬. ಛಟ್ಠೇ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ವಿಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಆಯತನಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಾನೀತಿ ಆಹ – ‘‘ವಿಮುಚ್ಚನಕಾರಣಾನೀ’’ತಿ. ಪಾಳಿಅತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಇಧ ಸೀಲಂ ಆಗತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂತಂಪಾಳಿಅತ್ಥಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ. ಪಾಳಿಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸಾತಿ ತದತ್ಥಬೋಧಿನಿಂ ಪಾಳಿಂ ಯಾಥಾವತೋ ಉಪಧಾರೇನ್ತಸ್ಸ. ತರುಣಪೀತೀತಿ ಸಞ್ಜಾತಮತ್ತಾ ಮುದುಕಾ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ. ಕಥಂ ಜಾಯತಿ? ಯಥಾದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತಸ್ಸ ತದನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯವಾಚಾಮನೋಸಮಾಚಾರಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಪಮೋದಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜಾಯತಿ. ತುಟ್ಠಾಕಾರಭೂತಾ ಬಲವಪೀತೀತಿ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪೀತಿಯಾ ವಸೇನ ಲದ್ಧಾಸೇವನತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ತುಟ್ಠಾಕಾರಭೂತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಸ್ಸ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾಯ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಬಲಪ್ಪತ್ತಾ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ. ಯಸ್ಮಾ ನಾಮಕಾಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧೇ ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಏವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಾಮಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ.

ಸುಖಂ ¶ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಚೇತಸಿಕಂ ನಿರಾಮಿಸಸುಖಂ ಪಟಿಲಭತಿ ವಿನ್ದತಿ. ಸಮಾಧಿಯತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ನ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸಮಾಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಅಥ ಖೋ ಅನುತ್ತರಸಮಾಧೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅರಹತ್ತ…ಪೇ… ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸಂ ದೇಸನಾಯಂ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸಮಾಧಿಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವವಿಭಾವನಂ, ಯಂ ತಥಾ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಭಾವೋ. ಓಸಕ್ಕಿತುನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತುಂ. ಸಮಾಧಿಯೇವ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪಾಳಿಯಾ ಆರುಳ್ಹೋ ಸಮಾಧಿ ಏವ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಭಾವನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿಆದಿ.

ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖದರಥಪರಿಳಾಹಾನಂ ವಿಗತತ್ತಾ ಸಾತಿಸಯಮೇತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇ ಸುಖತ್ತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ’’ತಿ. ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಲದ್ಧಾಸೇವನತಾಯ ಸನ್ತಪಣೀತತರಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮೋ…ಪೇ… ಸುಖವಿಪಾಕೋ’’ತಿ. ಕಿಲೇಸಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನೇನ ಲದ್ಧತ್ತಾ. ‘‘ಕಿಲೇಸಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಭಾವನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಭಾವಂ. ಲದ್ಧತ್ತಾ ಪತ್ತತ್ತಾ ತಬ್ಭಾವಂ ಉಪಗತತ್ತಾ. ಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಾನಿ ನೀವರಣಪಠಮಜ್ಝಾನನಿಕನ್ತಿಆದೀನಿ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ, ಅಞ್ಞೇ ಕಿಲೇಸಾ ವಾರೇತಬ್ಬಾ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಅರಹತ್ತಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಸಬ್ಬಕಿಲೇಸತ್ತಾ ನ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವಾರೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಚ ಅಪ್ಪಯೋಗೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಿತತ್ತಾ ಚ ಅಪರಿಹಾನಿವಸೇನ ವಾ ಅಪ್ಪಿತತ್ತಾ ನ ಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತೋ. ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾಯಪಿ ಸತಿಯಾ ಸತಿಬಹುಲತಾಯ ಸತೋ ಏವ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನಾತಿ ಏತೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸತಿಯಾ ಸತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಸೇಸೂತಿ ಞಾಣೇಸು.

೨೮-೨೯. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಕರೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಪ್ಫಸಮ್ಭವಂ ‘‘ಗಬ್ಭಾಸಯೇ ಕಿರೀಯತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಕರತೋ ಜಾತೋ ಕಾಯೋ ಕರಜಕಾಯೋ, ತದುಪನಿಸ್ಸಯೋ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಸಮುದಾಯೋ. ಕಾಮಂ ನಾಮಕಾಯೋಪಿ ವಿವೇಕಜೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ತಥಾಲದ್ಧೂಪಕಾರೋ, ‘‘ಅಭಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಪನ ರೂಪಕಾಯೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಂ ಕರಜಕಾಯ’’ನ್ತಿ. ಅಭಿಸನ್ದೇತೀತಿ ಅಭಿಸನ್ದನಂ ಕರೋತಿ. ತಂ ಪನ ಅಭಿಸನ್ದನಂ ಝಾನಮಯೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ತಿನ್ತಭಾವಾಪಾದನಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಲೂಖಭಾವಾಪನಯನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಮೇತೀ’’ತಿಆದಿ. ತಯಿದಂ ಅಭಿಸನ್ದನಂ ಅತ್ಥತೋ ಯಥಾವುತ್ತಪೀತಿಸುಖಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಪ್ಫರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪರಿಸನ್ದೇತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಬ್ಬಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬಾವಾ, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾವತೋ. ಅವಯವಾವಯವಿಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಅವಯವಿನಿ ಸಾಮಿವಚನನ್ತಿ ಅವಯವವಿಸಯೋ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸವತೋ’’ತಿ. ಅಫುಟಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಕಮ್ಮಜರೂಪಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಜರೂಪಸ್ಸ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತತೀ’’ತಿಆದಿ.

ಛೇಕೋತಿ ¶ ಕುಸಲೋ. ತಂ ಪನಸ್ಸ ಕೋಸಲ್ಲಂ ನಹಾನೀಯಚುಣ್ಣಾನಂ ಕರಣೇ ಪಿಣ್ಡಿಕರಣೇ ಚ ಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಬಲೋ’’ತಿಆದಿ. ಕಂಸ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಮಹತಿಯಾ ಕಂಸಪಾತಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೬೧) ಸುವಣ್ಣೇ ಆಗತೋ.‘‘ಕಂಸೋ ಉಪಹತೋ ಯಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೩೪) ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹೇ. ಕತ್ಥಚಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತೇ ‘‘ಉಪಕಂಸೋ ನಾಮ ರಾಜಾಸಿ, ಮಹಾಕಂಸಸ್ಸ ಅತ್ರಜೋ’’ತಿಆದಿ (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೪.೧೦.೧೬೪ ಘಟಪಣ್ಡಿತಜಾತಕವಣ್ಣನಾ). ಇಧ ಪನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಹೇತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಲೋಹೇನ ಕತಭಾಜನೇ’’ತಿ. ಸ್ನೇಹಾನುಗತಾತಿ ಉದಕಸಿನೇಹೇನ ಅನುಪ್ಪವಿಸನವಸೇನ ಗತಾ ಉಪಗತಾ. ಸ್ನೇಹಪರೇತಾತಿ ಉದಕಸಿನೇಹೇನ ಪರಿತೋ ಗತಾ ಸಮನ್ತತೋ ಫುಟಾ. ತತೋ ಏವ ಸನ್ತರಬಾಹಿರಾ ಫುಟಾ ಸ್ನೇಹೇನ. ಏತೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಉದಕೇನ ತೇಮಿತಭಾವಮಾಹ. ನ ಚ ಪಗ್ಘರಿಣೀತಿ ಏತೇನ ತಿನ್ತಸ್ಸಪಿ ತಸ್ಸ ಘನಥದ್ಧಭಾವಂ ವದತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಬಿನ್ದುಬಿನ್ದೂ’’ತಿಆದಿ.

ತಾಹಿ ತಾಹಿ ಉದಕಸಿರಾಹಿ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಉಬ್ಭಿದಂ, ಉಬ್ಭಿದಂ ಉದಕಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಉಬ್ಭಿದೋದಕೋ. ಉಬ್ಭಿನ್ನಉದಕೋತಿ ನದೀತೀರೇ ಖತಕೂಪಕೋ ವಿಯ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜನಕಉದಕೋ. ಉಗ್ಗಚ್ಛನಉದಕೋತಿ ಧಾರಾವಸೇನ ಉಟ್ಠಹನಉದಕೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಬ್ಭಿದೋದಕೋವ ¶ ರಹದೋ ಗಹಿತೋ, ನ ಇತರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ಉಗ್ಗಚ್ಛನಉದಕಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಧಾರಾನಿಪಾತಬುಬ್ಬುಳಕೇಹೀತಿ ಧಾರಾನಿಪಾತೇಹಿ ಚ ಉದಕಬುಬ್ಬುಳೇಹಿ ಚ. ‘‘ಫೇಣಪಟಲೇಹಿ ಚಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಮೇವ ಅಪರಿಕ್ಖೋಭತಾಯ ನಿಚ್ಚಲಮೇವ, ಸುಪ್ಪಸನ್ನಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಅಭಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ.

ಉಪ್ಪಲಾನೀತಿ ಉಪ್ಪಲಗಚ್ಛಾನಿ. ಸೇತರತ್ತನೀಲೇಸೂತಿ ಉಪ್ಪಲೇಸು, ಸೇತುಪ್ಪಲರತ್ತುಪ್ಪಲನೀಲುಪ್ಪಲೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪ್ಪಲಂ ಉಪ್ಪಲಮೇವ ಸಾಮಞ್ಞಗ್ಗಹಣತೋ. ಸತಪತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ-ಸದ್ದೋ ಬಹುಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಸತಗ್ಘೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ತೇನ ಅನೇಕಸತಪತ್ತಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ಲೋಕೇ ಪನ ರತ್ತಂ ಪದುಮಂ, ಸೇತಂ ಪುಣ್ಡರೀಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ ಯಾವ ಚ ಮೂಲಾ ಉದಕೇನ ಅಭಿಸನ್ದನಾದಿಸಮ್ಭವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉದಕಾನುಗ್ಗತಗ್ಗಹಣಂ. ಇಧ ಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ, ಉದಕಂ ವಿಯ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಚೇತಸಾತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಮಾಹ, ತಞ್ಚ ರಾಗಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಮಲಾಪಗಮತೋ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ನಿಮ್ಮಲಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಟ್ಠೇನ ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಏವ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಪರಿಯೋದಾತತಾ ಸುಧನ್ತಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ನಿಘಂಸನೇನ ಪಭಸ್ಸರತಾ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಟ್ಠೇನ ಪರಿಯೋದಾತಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಇದನ್ತಿ ಓದಾತವಚನಂ. ಉತುಫರಣತ್ಥನ್ತಿ ಉತುನೋ ಫರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಉತುಫರಣಂ ನ ಹೋತಿ ಸೇಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಙ್ಖಣ ¶ …ಪೇ… ಬಲವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ವತ್ಥಂ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋತಿ ಯೋಗಿನೋ ಕರಜಕಾಯೋ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಉತುಫರಣಸದಿಸೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖೇನ ಫರಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸರೀರಂ ವಿಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಉತುಫರಣಟ್ಠಾನಿಯಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಚ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಚೇತಸಾ’’ತಿ ಚೇತೋಗಹಣೇನ ಝಾನಸುಖಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉತುಫರಣಂ ವಿಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖ’’ನ್ತಿ. ನನು ಚ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಸುಖಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಸಾತಲಕ್ಖಣಸನ್ತಸಭಾವತ್ತಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೨೩೨) ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ.

ತಸ್ಸ ¶ ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸರೂಪದಸ್ಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನಿಮಿತ್ತಂ. ಸಮಭರಿತೋತಿ ಸಮಪುಣ್ಣೋ.

ಮಣ್ಡಭೂಮೀತಿ ಪಪಾವಣ್ಣಭೂಮಿ. ಯತ್ಥ ಸಲಿಲಸಿಞ್ಚನೇನ ವಿನಾವ ಸಸ್ಸಾನಿ ಠಿತಾನಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಯುಗೇ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ ಯೋಗ್ಗಾನಿ, ತೇಸಂ ಆಚರಿಯೋ ಯೋಗ್ಗಾಚರಿಯೋ. ತೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪನತೋ ಹತ್ಥಿಆದಯೋಪಿ ‘‘ಯೋಗ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಸ್ಸದಮ್ಮಸಾರಥೀ’’ತಿ. ಯೇನ ಯೇನಾತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಯೇನ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ. ಯಂ ಯಂ ಗತಿನ್ತಿ ಜವಸಮಜವಾದಿಭೇದಾಸು ಗತೀಸು ಯಂ ಯಂ ಗತಿಂ. ನವಮೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೦. ದಸಮೇ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಉಗ್ಗತತ್ತಾ ಉಚ್ಚೋ ಪತ್ಥಟೋ ಮಹನ್ತೋ ವಿನಿಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ಸದ್ದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಾ. ವಚೀಘೋಸೋಪಿ ಹಿ ಬಹೂಹಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಪವತ್ತಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಸದ್ದತೋ ಚ ದುರವಬೋಧೋ ಕೇವಲಂ ಮಹಾನಿಗ್ಘೋಸೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛತಿ. ಮಚ್ಛವಿಲೋಪೇತಿ ಮಚ್ಛಾನಂ ವಿಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ ವಿಯ ಗಹಣೇ, ಮಚ್ಛಾನಂ ವಾ ವಿಲುಮ್ಪನೇ. ಕೇವಟ್ಟಾನಞ್ಹಿ ಮಚ್ಛಪಚ್ಛಿಠಪಿತಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಜನೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಂ ಮಚ್ಛಂ ದೇಹಿ, ಏಕಂ ಮಚ್ಛಫಾಲಂ ದೇಹೀ’’ತಿ, ‘‘ಏತಸ್ಸ ತೇ ಮಹಾ ದಿನ್ನೋ, ಮಯ್ಹಂ ಖುದ್ದಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಂ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಮಚ್ಛಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಜಾಲೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕೇವಟ್ಟಾ ಚೇವ ಅಞ್ಞೇ ಚ ‘‘ಪವಿಟ್ಠೋ ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅಸುಚಿಸುಖನ್ತಿ ಕಾಯಾಸುಚಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ¶ ಚ ಅಸುಚಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸುಖಂ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ. ಪವಿವೇಕಸುಖಸ್ಸಾತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕತೋ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕತೋ ಚ ವಿಗತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ. ಉಪಸಮಸುಖಸ್ಸಾತಿ ರಾಗಾದಿವೂಪಸಮಾವಹಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ. ಸಮ್ಬೋಧಸುಖನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮ್ಬೋಧಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಪ್ಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಸುಖಂ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಸತಕ್ಕಕೂತಿ ಸತಸಿಖರೋ, ಅನೇಕಕೂಟೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ತಸ್ಸ ಮಹಾಮೇಘಭಾವದಸ್ಸನಂ. ಸೋ ಹಿ ಮಹಾವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಉಟ್ಠಿತೇನ ವಲಾಹಕಕೂಟಸತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಏತ್ಥ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಹಿ ಪಠಮಂ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನತೋ ‘‘ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯದಿಪಿ ತಂ ಗೋತ್ರಭು ಪಠಮತರಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದಿಸ್ವಾ ಪನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಅಕರಣತೋ ನ ತಂ ‘‘ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆವಜ್ಜನಟ್ಠಾನಿಯಞ್ಹಿ ತಂ ಞಾಣಂ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಭಾವನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ದಸ್ಸನಂ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮದಸ್ಸನಂ ತದಭಿಸಮಯೋತಿ ನತ್ಥೇತ್ಥ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಸ ದಸ್ಸನಭಾವಾಪತ್ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೩೨. ದುತಿಯೇ ‘‘ಅರಿಯಕನ್ತೇಹಿ ಸೀಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೫.೧೭೯) ಅರಿಯಕನ್ತಾನೀತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಾನಿ ಆಗತಾನಿ. ಅರಿಯಕನ್ತಾನಿ ¶ ಹಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಾನಿ ಅರಿಯಾನಂ ಕನ್ತಾನಿ ಪಿಯಾನಿ, ಭವನ್ತರಗತಾಪಿ ಅರಿಯಾ ತಾನಿ ನ ವಿಜಹನ್ತಿ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಯಾವತಾ, ಚುನ್ದ, ಸೀಲಾನಿ ಅರಿಯಕನ್ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ, ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ…ಪೇ… ಅಗ್ಗೇ ತೇ ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಕನ್ತಾನಿ ಸೀಲಾನೀತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಸೀಲಾನೀ’’ತಿ.

೩೩. ತತಿಯೇ ¶ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಟ್ಠಾನಸೀಲಾತಿ ರತ್ತಿಯಾ ವಿಭಾಯನವೇಲಾಯ ಸಾಮಿಕೇ ಪರಿಜನೇ ಸೇಯ್ಯಾಯ ಅವುಟ್ಠಿತೇ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಟ್ಠಾನಸೀಲಾ. ಸಾಮಿಕಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ಅಗ್ಗಿದಡ್ಢಾ ವಿಯ ಪಠಮಮೇವ ವುಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ವಾ ಪುಬ್ಬುಟ್ಠಾಯಿನಿಯೋ. ಕಿಂಕಾರನ್ತಿ ಕಿಂಕರಣೀಯಂ, ಕಿಂಕರಣಭಾವೇನ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಪಟಿಸ್ಸುಣನ್ತಾ ವಿಚರನ್ತೀತಿ ಕಿಂಕಾರಪ್ಪಟಿಸ್ಸಾವಿನಿಯೋ. ಮನಾಪಂಯೇವ ಕಿರಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಮನಾಪಚಾರಿನಿಯೋ. ಪಿಯಮೇವ ವದನ್ತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಪಿಯವಾದಿನಿಯೋ.

ತತ್ರುಪಾಯಾಯಾತಿ ತತ್ರ ಕಮ್ಮೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬಉಪಾಯಭೂತಾಯ ವೀಮಂಸಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಉಣ್ಣಾಕಪ್ಪಾಸಸಂವಿಧಾನೇ’’ತಿಆದಿ. ಅಲಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಾ. ಅಲಂ ಸಂವಿಧಾತುನ್ತಿ ವಿಚಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಲಂ ಕಾತುಂ ಅಲಂ ಸಂವಿಧಾತುನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಕಾತುಮ್ಪಿ ಪರೇಹಿ ಕಾರಾಪೇತುಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೪-೫. ಸೀಹಸೇನಾಪತಿಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೩೪-೩೫. ಚತುತ್ಥೇ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಅಸಮ್ಪರಾಯಿಕತಾಯ ಸಾಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಯಂ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕೇನೇವ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ‘‘ದಾನಂ ನಾಮ ಸಾಧು ಸುನ್ದರಂ, ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪಸತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕೇನೇವ ನ ತಿಟ್ಠತಿ. ಯಂ ದಾನಂ ದೇತೀತಿ ಯಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪರಸ್ಸ ದೇತಿ. ತಸ್ಸ ಪತಿ ಹುತ್ವಾತಿ ತಬ್ಬಿಸಯಂ ಲೋಭಂ ಸುಟ್ಠು ಅಭಿಭವನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ. ತೇನ ಅನಧಿಭವನೀಯತ್ತಾ ನ ದಾಸೋ ನ ಸಹಾಯೋತಿ. ತತ್ಥ ತದುಭಯಂ ಅನ್ವಯತೋ ¶ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ ತಣ್ಹಾದಾಸಬ್ಯಸ್ಸ ಉಪಗತತ್ತಾ. ಸಹಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ ತಸ್ಸ ಪಿಯಭಾವಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ. ಸಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾದಾಸಬ್ಯತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪವತ್ತನತೋ. ಅಥ ವಾ ಯೋ ದಾನಸೀಲತಾಯ ದಾಯಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋ ದಾನೇ ಪವತ್ತಿಭೇದೇನ ದಾನದಾಸೋ, ದಾನಸಹಾಯೋ, ದಾನಪತೀತಿ ತಿಪ್ಪಕಾರೋ ಹೋತಿ. ತದಸ್ಸ ತಿಪ್ಪಕಾರತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ದಾನಂ, ಅನ್ನಪಾನಾದಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಯಂ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ತಣ್ಹಾಧಿಪನ್ನತಾಯ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವತ್ತನತೋ ದಾಸೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಯಂ ಪರೇಸಂ ದೀಯತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅನ್ನಪಾನಸಾಮಞ್ಞೇನ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಾಸೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ. ಸಹಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ದಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಸಮಸಮಂ ಠಪನತೋ. ಪತಿ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ ಸಯಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತಾಪನತೋ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯೋ ಅತ್ತನಾ ಪಣೀತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ನಿಹೀನಂ ದೇತಿ, ಸೋ ದಾನದಾಸೋ ನಾಮ ತನ್ನಿಮಿತ್ತನಿಹೀನಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ. ಯೋ ಯಾದಿಸಂ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ತಾದಿಸಮೇವ ಪರೇಸಂ ದೇತಿ, ಸೋ ದಾನಸಹಾಯೋ ನಾಮ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಹೀನಾಧಿಕಭಾವವಿವಜ್ಜನೇನ ಸದಿಸಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ. ಯೋ ಅತ್ತನಾ ನಿಹೀನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ಪಣೀತಂ ದೇತಿ, ಸೋ ದಾನಪತಿ ನಾಮ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಸೇಟ್ಠಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ.

ನಿತ್ತೇಜಭೂತೋ ತೇಜಹಾನಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಸಹ ಬ್ಯತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಹಬ್ಯೋ, ಸಹಪವತ್ತನಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಹಬ್ಯತಾ, ಸಹಪವತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹಭಾವಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಗತಾ’’ತಿ. ಅಸಿತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅಬನ್ಧಸ್ಸ, ತಣ್ಹಾಬನ್ಧನೇನ ಅಬನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಸೀಹಸೇನಾಪತಿಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೬-೩೭. ಛಟ್ಠೇ ಆರಾಮತೋತಿ ಫಲಾರಾಮತೋ. ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಸುಜಾತಾನಿ. ಭಾಸಿತಞ್ಞೂತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಘರದ್ವಾರೇ ಠಿತಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತುಣ್ಹೀ ಹೋನ್ತಿ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ‘‘ಭಿಕ್ಖಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ನಾಮ ಅರಿಯಾಯ ಯಾಚನಾಯ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಉದ್ಧಿಸ್ಸ ಅರಿಯಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏಸಾ ಅರಿಯಾನಂ ಯಾಚನಾ’’ತಿ. ತತ್ರ ಯೇ ‘‘ಮಯಂ ಪಚಾಮ, ಇಮೇ ನ ಪಚನ್ತಿ, ಪಚಮಾನೇ ಪತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಾ ಕುಹಿಂ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ¶ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಸಂವಿಭಜನ್ತಿ, ತೇ ಭಾಸಿತಞ್ಞೂ ನಾಮ ಞತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕರಣತೋ. ಯುತ್ತಪ್ಪತ್ತಕಾಲೇತಿ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಪ್ಪತ್ತಕಾಲೇ. ಅಪ್ಪಟಿವಾನಚಿತ್ತೋತಿ ಅನಿವತ್ತನಚಿತ್ತೋ. ಸತ್ತಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಕಾಲದಾನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೀತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸುಖೀ ಹೋನ್ತು ಅವೇರಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜಾ’’ತಿ ಏವಂ ಹಿತಫರಣೇನ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಗೇಹಂ ಅಞ್ಞೇ ಸೀಲವನ್ತೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವಿಸನ್ತಾಪಿ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನಾಮ. ನೀಚವುತ್ತಿನ್ತಿ ಪಣಿಪಾತಸೀಲಂ. ಕೋಧಮಾನಥದ್ಧತಾಯ ರಹಿತನ್ತಿ ಕೋಧಮಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಯೋ ಥದ್ಧಭಾವೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾತಲಕ್ಖಣೋ, ತೇನ ವಿರಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋರಚ್ಚೇನಾತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸೋರಚ್ಚಂ? ಯೋ ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋರಚ್ಚಂ. ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸೋರಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾಗತೇನ ಸೀಲಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನ ಸೋರತಭಾವೇನ. ಸಖಿಲನ್ತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಾಖಲ್ಯಂ? ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ಥದ್ಧಕಾ ಕಕ್ಕಸಾ ಫರುಸಾ ಕಟುಕಾ ಅಭಿಸಜ್ಜನೀ ಕೋಧಸಾಮನ್ತಾ ಅಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾ, ತಥಾರೂಪಿಂ ವಾಚಂ ಪಹಾಯ ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ನೇಲಾ ಕಣ್ಣಸುಖಾ ಪೇಮನೀಯಾ ಹದಯಙ್ಗಮಾ ಪೋರೀ ಬಹುಜನಕನ್ತಾ ಬಹುಜನಮನಾಪಾ, ತಥಾರೂಪಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತಿ. ಯಾ ತತ್ಥ ಸಣ್ಹವಾಚತಾ ಸಖಿಲವಾಚತಾ ಅಫರುಸವಾಚತಾ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಖಲ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೫೦) ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಸಮ್ಮೋದಕಮುದುಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಖಿಲನ್ತಿ ಸಮ್ಮೋದಕ’’ನ್ತಿ.

೩೯-೪೦. ನವಮೇ ಭತೋತಿ ಪೋಸಿತೋ. ತಂ ಪನ ಭರಣಂ ಜಾತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಖಪಚ್ಚಯೂಪಹರಣೇನ ದುಕ್ಖಪಚ್ಚಯಾಪಹರಣೇನ ಚ ಪವತ್ತಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಮ್ಹೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಹತ್ಥಪಾದವಡ್ಢನಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮುಖೇನ ಸಿಙ್ಘಾನಿಕಾಪನಯನನಹಾಪನಮಣ್ಡನಾದಿಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ತಕಂ ಖೇತ್ತಾದಿಂ ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ ರಕ್ಖಿತಂ ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಠಿತಿಯಾ ಕಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಕಂ…ಪೇ… ಕುಲವಂಸೋ ಚಿರಂ ಠಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಯಸ್ಮಾ ದಾಯಜ್ಜಪ್ಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಯೋಗ್ಯಭಾವೇನ ವತ್ತಮಾನೋಯೇವ ¶ ದಾಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ನ ಇತರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಲವಂಸಾನುರೂಪಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ¶ . ಅತ್ತನಾ ದಾಯಜ್ಜಾರಹಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ತಾನಂ ದಾಯಜ್ಜಾರಹಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಓವಾದೇ ಅವತ್ತಮಾನೇ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೇ ದಾರಕೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಪುತ್ತೇ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ದಾಯಜ್ಜಾರಹಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ಓವಾದೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಪನ ಕುಲಸನ್ತಕಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೇ ಕರೋನ್ತಿ. ತತಿಯದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಮತದಿವಸತೋ ತತಿಯದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ದಸಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಪುತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೧-೪೨. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯಾಧಿಗತೇಹೀತಿ ವಾ ಉಟ್ಠಾನೇನ ಚ ವೀರಿಯೇನ ಚ ಅಧಿಗತೇಹಿ. ತತ್ಥ ಉಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ವೀರಿಯಂ. ವೀರಿಯನ್ತಿ ಚೇತಸಿಕನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಉಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಾ ಭೋಗುಪ್ಪಾದನೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತತಾ. ವೀರಿಯಂ ತಜ್ಜೋ ಉಸ್ಸಾಹೋ. ಪೀಣಿತನ್ತಿ ಧಾತಂ ಸುತಿತ್ತಂ. ತಥಾಭೂತೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಥೂಲಸರೀರೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಥೂಲಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದುತಿಯಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಆದಿಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೩. ತತಿಯೇ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಏತಾನಿ ಆಯುಆದೀನಿ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಮೇವ ಪಸಂಸನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸು ಪಣ್ಡಿತಾ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಯುಆದೀನಿ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಅಪ್ಪಮಾದೋವ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ‘‘ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸೂ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಸ್ಮಾ ¶ ಪಣ್ಡಿತಾ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸು ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಉಭೋ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಗತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಯುಆದೀನಿ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಅಪ್ಪಮಾದೋವ ¶ ಕಾತಬ್ಬೋ. ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ. ಕತ್ಥಾತಿ? ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸು. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಉಭೋ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಲಾಭೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಹಿತಪ್ಪಟಿಲಾಭೇನ.

೪೪. ಚತುತ್ಥೇ ಝಾನಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಮನೋಮಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ಏಕಂ ಝಾನಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ದೇವಕಾಯ’’ನ್ತಿ. ಸತಿಪಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಮನಸಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವೇ ಬಾಹಿರಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾ ಮನಸಾವ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಮನೋಮಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಸತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಾಮಭವೇ ಓಪಪಾತಿಕಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಮನೋಮಯಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತತ್ಥ ಬಾಹಿರಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬತಾಸಙ್ಕಾಯ ಏವ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಮನಸಾವ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಾಸಮ್ಭವತೋ. ನಿರುಳ್ಹೋ ವಾಯಂ ಲೋಕೇ ಮನೋಮಯವೋಹಾರೋ ರೂಪಾವಚರಸತ್ತೇಸು. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅನ್ನಮಯೋ, ಪಾಣಮಯೋ, ಮನೋಮಯೋ, ಆನನ್ದಮಯೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಮಯೋ’’ತಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಅತ್ತಾನಂ ವೇದವಾದಿನೋಪಿ ವದನ್ತಿ. ಉಚ್ಛೇದವಾದಿನೋಪಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ದಿಬ್ಬೋ ರೂಪೀ ಮನೋಮಯೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೮೭). ತೀಸು ವಾ ಕುಲಸಮ್ಪತ್ತೀಸೂತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಖತ್ತಿಯವೇಸ್ಸಸಙ್ಖಾತೇಸು ಸಮ್ಪನ್ನಕುಲೇಸು. ಛಸು ವಾ ಕಾಮಸಗ್ಗೇಸೂತಿ ಛಸು ಕಾಮಾವಚರದೇವೇಸು.

ಮನಾಪದಾಯೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫-೬. ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೪೫-೪೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯೋತಿ ಆಳ್ಹಕಗಣನಾಯ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯೋ. ಯೋಜನವಸೇನ ಪನಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಉಪರಿ ಆಕಾಸೇನ ಪರಿಸಮನ್ತತೋ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತೇನ ಮಜ್ಝೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಠಿತಕೇಹಿ ದೀಪಪಬ್ಬತಪರಿಯನ್ತೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಜಾನನ್ತೇನ ಯೋಜನತೋ ಸಙ್ಖಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಕತ್ವಾ. ಮಹಾಸರೀರಮಚ್ಛಕುಮ್ಭೀಲಯಕ್ಖರಕ್ಖಸಮಹಾನಾಗದಾನವಾದೀನಂ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾನಂ ಬಲವಾಮುಖಪಾತಾಲಾದೀನಂ ¶ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಾನಂ ಭೇರವಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವಸೇನ ಬಹುಭೇರವಂ ¶ . ಪುಥೂತಿ ಬಹೂ. ಸವನ್ತೀತಿ ಸನ್ದಮಾನಾ. ಉಪಯನ್ತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಛಟ್ಠಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೭-೪೮. ಸತ್ತಮೇ ಸದ್ಧಾತಿ ಮಗ್ಗೇನಾಗತಾ ಸದ್ಧಾ. ಸೀಲಞ್ಚ ಯಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣಸೀಲಂ ನಾಮ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಅರಿಯಕನ್ತಂ ಸೀಲಂ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಏಕಸೀಲಮ್ಪಿ ಅಕನ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನಂ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೪೯. ನವಮೇ ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಓಲೋಕೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಅಧೋಮುಖೋ. ನಿಪ್ಪಟಿಭಾನೋತಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ಅವಿಸಹನತೋ ನಿಪ್ಪಟಿಭಾನೋ ಪಟಿಭಾನರಹಿತೋ.

೫೦. ದಸಮೇ ಅಜ್ಝೋಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ಅಧಿಮತ್ತಾಯ ತಣ್ಹಾಮುಚ್ಛಾಯ ಮುಚ್ಛಿತೋ, ಮುಚ್ಛಂ ಮೋಹಂ ಪಮಾದಂ ಆಪನ್ನೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಗಿಲಿತ್ವಾ…ಪೇ… ಅತಿರೇಕಮುಚ್ಛಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ. ಮಹಚ್ಚಾತಿ ಮಹತಿಯಾ. ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹತಾ ರಾಜಾನುಭಾವೇನಾ’’ತಿ.

ಮುಣ್ಡರಾಜವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೧-೫೨. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಆವರನ್ತೀತಿ ಆವರಣಾ, ನೀವಾರಯನ್ತೀತಿ ನೀವರಣಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಆವರನ್ತೀತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಆದಿತೋ ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ. ನೀವಾರಯನ್ತೀತಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ವಾರಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಆವರಣವಸೇನಾತಿ ಆದಿತೋ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿವಾರಣವಸೇನ. ನೀವರಣವಸೇನಾತಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ವಾರಣವಸೇನಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾತೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಪಾತನಞ್ಚೇತ್ಥ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞಾನಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಮೇವ. ಇತಿ ಮಹಗ್ಗತಾನುತ್ತರಪಞ್ಞಾನಂ ಏಕಚ್ಚಾಯ ಚ ಪರಿತ್ತಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ ನೀವರಣಧಮ್ಮಾ ಇತರಾಸಂ ಸಮತ್ಥತಂ ವಿಹನನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣಾ ವುತ್ತಾ. ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೇನ ವಿನಾ ಪಕತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಾವಹೋ ವಾ ಧಮ್ಮೋ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ, ಅನುಳಾರಂ ಪರಿತ್ತಕುಸಲಂ. ಯಂ ಅಸತಿಪಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವತ್ತತಿ, ಯಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಹೀನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ, ಖತ್ತಿಯೇ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಜಾ. ೧.೮.೭೫). ಅಲಂ ಅರಿಯಾಯ ಅರಿಯಭಾವಾಯಾತಿ ಅಲಮರಿಯೋ, ಅರಿಯಭಾವಾಯ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಞಾಣದಸ್ಸನಮೇವ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ, ಅಲಮರಿಯೋ ಚ ಸೋ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ ಚಾತಿ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ.

ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಫಲಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಆರಾಧೇತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೧೧) ಹಿ ಏತ್ಥ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಾಮ. ‘‘ಞಾಣದಸ್ಸನಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೩೪) ಏತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ. ‘‘ಅಭಬ್ಬಾ ತೇ ಞಾಣಾಯ ದಸ್ಸನಾಯ ಅನುತ್ತರಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೯೬) ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ. ‘‘ಅಯಮಞ್ಞೋ ¶ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ ಅಧಿಗತೋ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೮) ಏತ್ಥ ¶ ಫಲಂ. ‘‘ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ದಸ್ಸನಂ ಉದಪಾದಿ, ಅಕುಪ್ಪಾ ಮೇ ವಿಮುತ್ತಿ, ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ. ೧೬; ಪಟಿ. ಮ. ೨.೩೦) ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ‘‘ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ದಸ್ಸನಂ ಉದಪಾದಿ ‘ಸತ್ತಾಹಕಾಲಕತೋ ಆಳಾರೋ ಕಾಲಾಮೋ’’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೪; ೨.೩೪೦) ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ಇಧ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ರೂಪಾಯತನಂ ಜಾನಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು. ಸಮ್ಮಸನೂಪಚಾರೇ ಚ ಧಮ್ಮಲಕ್ಖಣತ್ತಯಞ್ಚ ತಥಾ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಪ್ಪಟಿವೇಧತೋ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಮಗ್ಗೋ. ಫಲಂ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನವಸೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಮಗ್ಗಾಧಿಗತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಜೋತನಟ್ಠೇನ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಅನಾವರಣತಾಯ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುತಾಯ ಚ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ. ಬ್ಯಾದಿಣ್ಣಕಾಲೋತಿ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಕಾಲೋ. ದುತಿಯಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಆವರಣಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೩-೫೪. ತತಿಯೇ ಪದಹತೀತಿ ಪದಹನೋ, ಭಾವನಮನುಯುತ್ತೋ ಯೋಗೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಭಾವನಾನುಯೋಗೋ ಪದಹನಭಾವೋ. ಪಧಾನಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಧಾನಿಕೋ, ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಧಾನಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಗತತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಸಾವಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪಣಿಧಾನತೋ ಪಭುತಿ ಆಗತಸದ್ಧಾ ಆಗಮನಸದ್ದಾ ಏವ, ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಧಿಗಮತೋ ಸಮುದಾಗತತ್ತಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚಾಪಿ ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಾ ನಾಮ, ಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ. ಅಚಲಭಾವೇನಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅನಧಿಭವನೀಯತ್ತಾ ನಿಚ್ಚಲಭಾವೇನ. ಓಕಪ್ಪನನ್ತಿ ಓಕ್ಕನ್ದಿತ್ವಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ, ಪಸಾದುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಸಾದನೀಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದನಮೇವ. ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿವಿದ್ಧಂ. ಯಥಾ ತೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಹತ್ಥಗತಂ ಅಹೋಸಿ, ತಥಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ. ಯಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಾಯ ಸದ್ಧಾ ಅಚಲಾ ಅಸಮ್ಪವೇಧಿ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾಯ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾಯ ¶ ತೇನ ಪಟಿವೇಧೇನ ಸದ್ಧಾ ನ ತಥಾತಿ ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬುದ್ಧೇ ಪಸನ್ನೋ ಧಮ್ಮೇ ಪಸನ್ನೋ ಸಙ್ಘೇ ಪಸನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ. ಪಧಾನವೀರಿಯಂ ಇಜ್ಝತಿ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಜರಾಮರಣತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪದಹನತೋ.

ಅಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ¶ ಅಭಾವತ್ಥೋ ‘‘ಅಪ್ಪಸದ್ದಸ್ಸ…ಪೇ… ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅರೋಗೋ’’ತಿ. ಸಮವೇಪಾಕಿನಿಯಾತಿ ಯಥಾಭುತ್ತಮಾಹಾರಂ ಸಮಾಕಾರೇನೇವ ಪಚನಸೀಲಾಯ. ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಪಚನ್ತೀ ಹಿ ಗಹಣೀ ಘೋರಭಾವೇನ ಪಿತ್ತವಿಕಾರಾದಿವಸೇನ ರೋಗಂ ಜನೇತಿ, ಸಿಥಿಲಂ ಕತ್ವಾ ಪಚನ್ತೀ ಮನ್ದಭಾವೇನ ವಾತವಿಕಾರಾದಿವಸೇನ ತೇನಾಹ ‘‘ನಾತಿಸೀತಾಯ ನಾಚ್ಚುಣ್ಹಾಯಾ’’ತಿ. ಗಹಣಿತೇಜಸ್ಸ ಮನ್ದಪಟುತಾವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸೀತುಣ್ಹಸಹತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿಸೀತಲಗ್ಗಹಣಿಕೋ’’ತಿಆದಿ. ಯಾಥಾವತೋ ಅಚ್ಚಯದೇಸನಾ ಅತ್ತನೋ ಆವಿಕರಣಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಅತ್ತನೋ ಅಗುಣಂ ಪಕಾಸೇತಾ’’ತಿ. ಉದಯತ್ಥಗಾಮಿನಿಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉದಯಞ್ಚ ವಯಞ್ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿಯಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉದಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಪರಿಸುದ್ಧಾಯಾತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾಯ. ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾಯಾತಿ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಜಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾಯ. ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಖಯಗಾಮಿನಿಯಾತಿ ಯಂ ದುಕ್ಖಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಞಾಣೇ ಅನಧಿಗತೇ ಪವತ್ತಿರಹಂ, ಅಧಿಗತೇ ನ ಪವತ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ತಥಾಹೇಸ ಯೋಗಾವಚರೋ ‘‘ಚೂಳಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಚತುತ್ಥಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಪಧಾನಿಯಙ್ಗಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೫. ಪಞ್ಚಮೇ ವಿಸ್ಸಾಸೋತಿ ವಿಸಚ್ಛಾಯಸನ್ತಾನೋ ಭಾವೋ. ಓತಾರೋತಿ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ. ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಓಕಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಖೇಪೇತ್ವಾತಿ ಕುಸಲವಾರಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ.

ಘಟ್ಟೇಯ್ಯಾತಿ ಅಕ್ಕಮನಾದಿವಸೇನ ಬಾಧೇಯ್ಯ. ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹೀತಿ ಞಾತತೀರಣಪ್ಪಹಾನಸಙ್ಖಾತಾಹಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ. ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಕುತೋಚಿ ಭಯನ್ತಿ ಅಕುತೋಭಯಾ, ನಿಬ್ಭಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುನ್ನಂ ಓಘಾನಂ, ಸಂಸಾರಮಹೋಘಸ್ಸೇವ ವಾ ಪಾರಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾರಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಮಾತಾಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಮಧುರಕಭಾವೋ ನಾಮ ಸರೀರಸ್ಸ ಥಮ್ಭಿತತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಗರುಭಾವಪುಬ್ಬಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಜಾತಗರುಭಾವೋ’’ತಿ ¶ . ನ ಪಕ್ಖಾಯನ್ತೀತಿ ನಪ್ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ನಾನಾಕಾರಣತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಚ ಅನುದಿಸಾ ಚ ಮಯ್ಹಂ ನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಉಪಜ್ಝಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಅಭಿಣ್ಹಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೭. ಸತ್ತಮೇ ಜರಾಧಮ್ಮೋತಿ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಸಮ್ಮೋಸಧಮ್ಮೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೭೬೩) ವಿಯ ಪಕತಿಪರಿಯಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಜರಾಪಕತಿಕೋ ಜಿಣ್ಣಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಜರಾಸಭಾವೋ’’ತಿಆದಿ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕಮ್ಮುನಾ ದಾತಬ್ಬಂ ಆದಿಯತೀತಿ ಕಮ್ಮದಾಯಾದೋ, ಅತ್ತನಾ ಯಥೂಪಚಿತಕಮ್ಮಫಲಭಾಗೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಪನ ದಾಯಜ್ಜಂ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ವದನ್ತೋ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಮಯ್ಹಂ ದಾಯಜ್ಜಂ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ ಯಥಾ ‘‘ಕುಸಲಾನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾದಾನಹೇತು, ಏವಮಿದಂ ಪುಞ್ಞಂ ವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೮೦). ಯೋನೀಹಿ ಫಲಂ ಸಭಾವತೋ ಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಭಿನ್ನಂ ವಿಯ ಮಿಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಯೋನಿ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ. ಮಮತ್ತವಸೇನ ಬಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬನ್ಧೂ, ಞಾತಿ ಸಾಲೋಹಿತೋ ಚ, ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಏಕನ್ತಸಮ್ಬನ್ಧವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಬನ್ಧೂ’’ತಿ. ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಅವಸ್ಸಯೋ. ಕಮ್ಮಸದಿಸೋ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥಿ.

ಯೋಬ್ಬನಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಮದೋತಿ ‘‘ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪುಞ್ಞಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ದಹರಮ್ಹ ತಾವಾ’’ತಿ ಯೋಬ್ಬನಂ ಅಪಸ್ಸಾಯ ಮಾನಕರಣಂ. ‘‘ಅಹಂ ನಿರೋಗೋ ಸಟ್ಠಿ ವಾ ಸತ್ತತಿ ವಾ ವಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ, ನ ಮೇ ಹರೀತಕಖಣ್ಡಮ್ಪಿ ಖಾದಿತಬ್ಬಂ, ಇಮೇ ಪನಞ್ಞೇ ‘ಅಸುಕಂ ನೋ ಠಾನಂ ರುಜ್ಜತಿ, ಭೇಸಜ್ಜಂ ಖಾದಾಮಾ’ತಿ ವಿಚರನ್ತಿ, ಕೋ ಅಞ್ಞೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ನಿರೋಗೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಮಾನಕರಣಂ ಆರೋಗ್ಯಮದೋ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ ಪಭಙ್ಗುರಂ ದುಕ್ಖಾನುಬನ್ಧಞ್ಚ, ತದುಭಯಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಬನ್ಧಟ್ಠಿತಿಂ ಪಚ್ಚಯಸುಲಭತಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಚಿರಂ ಜೀವಿಂ, ಚಿರಂ ಜೀವಾಮಿ, ಚಿರಂ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಖಂ ಜೀವಿಂ, ಸುಖಂ ಜೀವಾಮಿ, ಸುಖಂ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಮಾನಕರಣಂ ಜೀವಿತಮದೋ.

ಉಪಧಿರಹಿತನ್ತಿ ¶ ಕಾಮೂಪಧಿರಹಿತಂ. ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಉಪಧೀ – ಕಾಮೂಪಧಿ, ಖನ್ಧೂಪಧಿ, ಕಿಲೇಸೂಪಧಿ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧೀತಿ. ಕಾಮಾಪಿ ‘‘ಯಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ಕಾಮಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೬೬) ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ‘‘ಉಪಧಿಯತಿ ಏತ್ಥ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನತ್ಥೇನ ‘‘ಉಪಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಖನ್ಧಾಪಿ ಖನ್ಧಮೂಲಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ¶ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಕಿಲೇಸಾಪಿ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾಪಿ ಭವದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಅಭಿಣ್ಹಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮-೧೦. ಲಿಚ್ಛವಿಕುಮಾರಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೫೮-೬೦. ಅಟ್ಠಮೇ ಸಾಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಂ ವುಚ್ಚತಿ ಧನಂ, ತಸ್ಸ ಪತೀತಿ ಸಪತಿ, ಧನಸಾಮಿಕೋ. ತಸ್ಸ ಹಿತಾವಹತ್ತಾ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ, ದ್ರಬ್ಯಂ, ಧನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನೋ ರುಚಿವಸೇನ ಗಾಮಕಿಚ್ಚಂ ನೇತೀತಿ ಗಾಮನಿಯೋ, ಗಾಮನಿಯೋಯೇವ ಗಾಮಣಿಕೋ.

ಅನ್ವಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವನಸೀಲಾ ಅನುಜೀವಿನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಚ ಏತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವನ್ತೀ’’ತಿ. ಏಕಂ ಮಹಾಕುಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಣ್ಣಾಸಮ್ಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಕುಲಾನಿ ಜೀವನ್ತಿ, ತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ನವಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಲಿಚ್ಛವಿಕುಮಾರಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೧-೬೫. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ‘‘ಮಹಪ್ಫಲಾ ಮಹಾನಿಸಂಸಾ’’ತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಪ್ಫಲಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ ಗಹಪತಯೋ ಆನಿಸಂಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೭೬) ಆನಿಸಂಸ-ಸದ್ದೋ ಫಲಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಹೋತಿ ¶ . ಮಹತೋ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಾ. ಅಮತೋಗಧಾತಿ ಅಮತಬ್ಭನ್ತರಾ ಅಮತಂ ಅನುಪ್ಪವಿಟ್ಠಾ ನಿಬ್ಬಾನದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ತತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಮತಪರಿಯೋಸಾನಾ’’ತಿ. ಅಮತಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅವಸಾನಂ ಏತಾಸನ್ತಿ ¶ ಅಮತಪರಿಯೋಸಾನಾ. ಮರಣಸಞ್ಞಾತಿ ಮರಣಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಸಞ್ಞಾ. ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾತಿ ಆಹಾರಂ ಗಮನಾದಿವಸೇನ ಪಟಿಕೂಲತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ. ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಸಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ. ದುತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಸಞ್ಞಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೬-೭೦. ಛಟ್ಠೇ ಸಹ ಆಜೀವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಾಜೀವೋ, ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಪುಚ್ಛನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾಜೀವೋತಿ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಭಿಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಚಿತಂ. ಸತ್ತಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಸಾಜೀವಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧-೨. ಪಠಮಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಫಲಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭೧-೭೨. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅವಿಜ್ಜಾಪಲಿಘನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಅಯಂ ಪಚುರಜನೇಹಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾವತೋ ದುಕ್ಖಿಪನಟ್ಠೇನ ನಿಬ್ಬಾನದ್ವಾರಪ್ಪವೇಸವಿಬನ್ಧನೇನ ಚ ‘‘ಪಲಿಘೋ ವಿಯಾತಿ ಪಲಿಘೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇಸ ತಸ್ಸಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಉಕ್ಖಿತ್ತಪಲಿಘೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ಕರಣಸೀಲೋ, ಪುನಬ್ಭವಂ ವಾ ಫಲಂ ಅರಹತೀತಿ ಪೋನೋಭವಿಕಾ, ಪುನಬ್ಭವದಾಯಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಾತಿಸಂಸಾರೋತಿ ಜಾಯನವಸೇನ ಚೇವ ಸಂಸರಣವಸೇನ ಚ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ಪುನಬ್ಭವಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ. ಜಾತಿಸಂಸಾರೋತಿ ಹಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣವಸೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಪರಿಖಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ¶ ಪರಿಕ್ಖಿಪನತೋ. ತೇನೇಸ ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ವಿಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಖಿತ್ತತ್ತಾ ವಿನಾಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಸಂಕಿಣ್ಣಪರಿಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ.

ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಿಕಾ ತಣ್ಹಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಗಮ್ಭೀರಾನುಗತಟ್ಠೇನ ‘‘ಏಸಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ. ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನೀತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಜನಕಾನಿ ಕಾಮಭವೇ ಉಪಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾನಿ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾದೀನಿ. ಏತಾನಿ ಹಿ ಕವಾಟಂ ವಿಯ ನಗರದ್ವಾರಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಗ್ಗಳಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇನೇಸ ತೇಸಂ ನಿಗ್ಗತತ್ತಾ ಭಿನ್ನತ್ತಾ ‘‘ನಿರಗ್ಗಳೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪನ್ನೋ ಅಪಚಿತೋ ಮಾನದ್ಧಜೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪನ್ನದ್ಧಜೋ. ಪನ್ನಭಾರೋತಿ ಖನ್ಧಭಾರಕಿಲೇಸಭಾರಅಭಿಸಙ್ಖಾರಭಾರಾ ಓರೋಪಿತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪನ್ನಭಾರೋ. ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ರೂಪೇ ಅಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ವೇದನಾಯ, ಸಞ್ಞಾಯ, ಸಙ್ಖಾರೇಸು, ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅಸ್ಮಿಮಾನೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧೇ ಅವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ನಗರದ್ವಾರಸ್ಸ ಪರಿಸ್ಸಯಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸೋಧನತ್ಥಞ್ಚ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಏಸಿಕಾಥಮ್ಭೇ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ಠಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಗರದ್ವಾರೇ ಉಸ್ಸಾಪಿತೇ ಏಸಿಕಾಥಮ್ಭೇ’’ತಿ. ಪಾಕಾರವಿದ್ಧಂಸನೇನೇವ ಪರಿಖಾಭೂಮಿಸಮಕರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಕಾರಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಖಂ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ. ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಕಾಯೋ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋತಿ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧೇ ಆಗತದುಕ್ಖಾನಿ. ಅಕ್ಖಿರೋಗಸೀಸರೋಗಾದಯೋ. ಅಟ್ಠನವುತಿ ರೋಗಾ, ರಾಜಭಯಾದೀನಿ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಮಹಾಭಯಾನಿ. ದುತಿಯಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಪಠಮಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಫಲಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩-೪. ಪಠಮಧಮ್ಮವಿಹಾರೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭೩-೭೪. ತತಿಯೇ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ. ಮೇತ್ತಾಯ ಉಪಸಂಹರಣವಸೇನ ಹಿತಂ ಏಸನ್ತೇನ. ಕರುಣಾಯ ವಸೇನ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೇನ. ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪರಿತೋ ಗಹೇತ್ವಾ, ಫರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಚ್ಚಾತಿ ಪರಿತೋ ಕತ್ವಾ, ಸಮನ್ತತೋ ಫರಿತ್ವಾ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಪಿ ¶ ಪಾಠೋ. ಮಾ ಪಮಜ್ಜಿತ್ಥಾತಿ ‘‘ಝಾಯಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅನನುಯುಞ್ಜನೇನ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಪಮಾದಕಾರಣೇನ ಮಾ ಪಮಾದಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ಥ. ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಅಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಂ ವಿಯ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕರಣಮ್ಪಿ ಪಮಾದೋತಿ. ವಿಪತ್ತಿಕಾಲೇತಿ ಸತ್ತಅಸಪ್ಪಾಯಾದಿವಿಪತ್ತಿಯುತ್ತೇ ಕಾಲೇ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಾಸನೇ ಗುಣಾ ಇಧೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಝಾಯಥ ಮಾ ಪಮಾದತ್ಥ…ಪೇ… ಅನುಸಾಸನೀ’’ತಿ. ಚತುತ್ಥೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಪಠಮಧಮ್ಮವಿಹಾರೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಯುಜ್ಝನಂ ಯೋಧೋ, ಸೋ ಆಜೀವೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಯೋಧಾಜೀವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯುದ್ಧೂಪಜೀವಿನೋ’’ತಿ. ಸನ್ಥಮ್ಭಿತ್ವಾ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಬದ್ಧೋ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸಮಾಗತೇತಿ ಸಮ್ಪತ್ತೇ. ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತೀತಿ ವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಕತಿಭಾವಂ ಜಹತೀ’’ತಿ.

ರಜಗ್ಗಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರಜಗ್ಗಂ ನಾಮಾ’’ತಿ. ವಿನಿಬ್ಬೇಠೇತ್ವಾತಿ ಗಹಿತಗ್ಗಹಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ. ಮೋಚೇತ್ವಾತಿ ಸರೀರತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ.

ಪಠಮಯೋಧಾಜೀವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೬. ಛಟ್ಠೇ ಚಮ್ಮನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಮ್ಮಮಯಂ ಚಮ್ಮಮಿತಿ ಸಿಬ್ಬಿತಂ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕೇಟಕಫಲಕಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಧನುಕಲಾಪಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಧನುಞ್ಚೇವ ತೂಣಿರಞ್ಚ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಧನುದಣ್ಡಸ್ಸ ಜಿಯಾಯತ್ತಭಾವಕರಣಾದಿಪಿ ಹಿ ಧನುನೋ ಸನ್ನಯ್ಹನಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಧನುಞ್ಚ ಸರಕಲಾಪಞ್ಚ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಯುದ್ಧಸನ್ನಿವೇಸೇನ ಠಿತನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇನಾನಂ ಬ್ಯೂಹನಸಂವಿಧಾನನಯೇನ ಕತೋ ಯೋ ಸನ್ನಿವೇಸೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಠಿತಂ, ಸೇನಾಬ್ಯೂಹಸಂವಿಧಾನವಸೇನ ಸನ್ನಿವಿಟ್ಠನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಸ್ಸಾಹಞ್ಚ ವಾಯಾಮಞ್ಚ ಕರೋತೀತಿ ಯುಜ್ಝನವಸೇನ ಉಸ್ಸಾಹಂ ವಾಯಾಮಞ್ಚ ಕರೋತಿ. ಪರಿಯಾಪಾದೇನ್ತೀತಿ ಮರಣಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ಅಪರಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಯಾಪಾದಯನ್ತೀ’’ತಿ, ಜೀವಿತಂ ಪರಿಯಾಪಾದಯನ್ತಿ ಮರಣಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಪೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅರಕ್ಖಿತೇನೇವ ¶ ಕಾಯೇನಾತಿಆದೀಸು ಹತ್ಥಪಾದೇ ಕೀಳಾಪೇನ್ತೋ ಗೀವಂ ವಿಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಕಾಯಂ ನ ರಕ್ಖತಿ ನಾಮ. ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಾಚಂ ನ ರಕ್ಖತಿ ನಾಮ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಚಿತ್ತಂ ನ ರಕ್ಖತಿ ನಾಮ. ಅನುಪಟ್ಠಿತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ಕಾಯಗತಾಯ ಸತಿಯಾ ಅನುಪಟ್ಠಿತಾಯ. ರಾಗೇನ ಅನುಗತೋತಿ ರಾಗೇನ ಅನುಪಹತೋ. ರಾಗಪರೇತೋತಿ ವಾ ರಾಗೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಫುಟ್ಠವಿಸೇನ ವಿಯ ಸಪ್ಪೇನ.

ಅನುದಹನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನುಪಾಯಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ಮಹಾಭಿತಾಪಟ್ಠೇನ. ಅನವತ್ಥಿತಸಭಾವತಾಯ ಇತ್ತರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ. ಮುಹುತ್ತರಮಣೀಯತಾಯ ತಾವಕಾಲಿಕಟ್ಠೇನ. ಬ್ಯತ್ತೇಹಿ ಅಭಿಭವನೀಯತಾಯ ¶ ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಪಲಿಭಞ್ಜನಟ್ಠೇನ. ಛೇದನಭೇದನಾದಿಅಧಿಕರಣಭಾವೇನ ಉಗ್ಘಟ್ಟನಸದಿಸತಾಯ ಅಧಿಕುಟ್ಟನಟ್ಠೇನ. ಅವಣೇ ವಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅನುಪವಿಸನಸಭಾವತಾಯ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕ ಅನತ್ಥನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಸಾಸಙ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಯಟ್ಠೇನ.

ದುತಿಯಯೋಧಾಜೀವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭-೮. ಪಠಮಅನಾಗತಭಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭೭-೭೮. ಸತ್ತಮೇ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಪಾಪುಣನತ್ಥಂ. ವೀರಿಯನ್ತಿ ಪಧಾನವೀರಿಯಂ. ತಂ ಪನ ಚಙ್ಕಮನವಸೇನ ಕರಣೇ ‘‘ಕಾಯಿಕ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ದುವಿಧಮ್ಪೀ’’ತಿ. ಸತ್ಥಕವಾತಾತಿ ಸನ್ಧಿಬನ್ಧನಾನಿ ಕತ್ತರಿಯಾ ಛಿನ್ದನ್ತಾ ವಿಯ ಪವತ್ತವಾತಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸತ್ಥಂ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಕತಕಮ್ಮೇಹೀತಿ ಕತಚೋರಕಮ್ಮೇಹಿ. ತೇ ಕಿರ ಕತಕಮ್ಮಾ ಯಂ ನೇಸಂ ದೇವತಂ ಆಯಾಚಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಉಪಕಾರತ್ಥಾಯ ಮನುಸ್ಸೇ ಮಾರೇತ್ವಾ ಗಲಲೋಹಿತಾನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತೇ ‘‘ಅಞ್ಞೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ಮಾರಿಯಮಾನೇಸು ಕೋಲಾಹಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಾರೇನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅಕತಕಮ್ಮೇಹೀತಿ ಅಟವಿತೋ ಗಾಮಂ ಆಗಮನಕಾಲೇ ಕಮ್ಮನಿಪ್ಫತ್ತತ್ಥಂ ಪುರೇತರಂ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಕಾಮೇಹಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಚೋರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಕತಕಮ್ಮಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಟ್ಠಮೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಪಠಮಅನಾಗತಭಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೯. ನವಮೇ ¶ ಪಾಳಿಗಮ್ಭೀರಾತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೨೨೯) ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ ಅಗಾಧಾ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ ಸಲ್ಲಸುತ್ತಸದಿಸಾ. ಸಲ್ಲಸುತ್ತಞ್ಹಿ (ಸು. ನಿ. ೫೭೯) ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಮನಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಂ, ನ ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರಂ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ತಾ ತಾ ಗಾಥಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯರೂಪಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಹಿ ಞಾಣೇನ ದುಕ್ಖೋಗಾಹನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಗಮ್ಭೀರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುಬ್ಬಾಪರಂಪೇತ್ಥ ಕಾಸಞ್ಚಿ ಗಾಥಾನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಂ. ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರಾತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಸದಿಸಾ, ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಸ್ಸ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೪೯ ಆದಯೋ) ಅತ್ಥವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರತಾ ಪಾಕಟಾಯೇವ. ಲೋಕಂ ಉತ್ತರತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರೋ, ಸೋ ಅತ್ಥಭೂತೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮದೀಪಕಾ’’ತಿ. ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಸತ್ತಸುಞ್ಞಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸಕಾ ¶ . ತೇನಾಹ ‘‘ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ’’ತಿ. ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ ಲಿಙ್ಗವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಚೇವ ವಳಞ್ಜೇತಬ್ಬೇ ಚಾ’’ತಿ. ಕವಿನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕವಿತಾ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ, ತಂ ತೇನ ಕತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕವಿತಾತಿ ಕವೀಹಿ ಕತಾ’’ತಿ. ಕಾವೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಬ್ಯಂ, ಕಬ್ಯನ್ತಿ ಚ ಕವಿನಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ. ಚಿತ್ತಕ್ಖರಾತಿ ಚಿತ್ರಾಕಾರಅಕ್ಖರಾ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸಾಸನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಠಿತಾತಿ ನ ಸಾಸನಾವಚರಾ. ಬಾಹಿರಕಸಾವಕೇಹೀತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಅಪ್ಪಞ್ಞಾತಾನಂ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಾವಕೇಹಿ. ಸುಸ್ಸೂಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಕ್ಖರಚಿತ್ತತಾಯ ಚೇವ ಸರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಅತ್ತಮನಾ ಹುತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರದಹರಭಿಕ್ಖುಮಾತುಗಾಮಮಹಾಗಹಪತಿಕಾದಯೋ ‘‘ಏಸ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ’’ತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸೋತುಕಾಮಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ತತಿಯಅನಾಗತಭಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಚತುತ್ಥಅನಾಗತಭಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೦. ದಸಮೇ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಸಂಸಗ್ಗೇನಾತಿ ‘‘ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ, ದಸ್ಸನಸಂಸಗ್ಗೋ, ಸಮುಲ್ಲಾಪಸಂಸಗ್ಗೋ, ಸಮ್ಭೋಗಸಂಸಗ್ಗೋ, ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಸಂಸಗ್ಗೇನ. ಸಂಸಜ್ಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಂಸಗ್ಗೋ, ರಾಗೋ. ಸವನಹೇತುಕೋ, ಸವನವಸೇನ ವಾ ಪವತ್ತೋ ಸಂಸಗ್ಗೋ ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ. ಏಸ ನಯೋ ¶ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ಪನ ಕಾಯಪರಾಮಾಸೋ. ತೇಸು ಪರೇಹಿ ವಾ ಕಥಿಯಮಾನಂ ರೂಪಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಸಿತಲಪಿತಗೀತಸದ್ದಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರಾಗೋ ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ವಿಸಭಾಗರೂಪಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರಾಗೋ ದಸ್ಸನಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ಸಮುಲ್ಲಾಪಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸನ್ತಕಂ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗಕರಣವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ಸಮ್ಭೋಗಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರಾಗೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ.

ಅನೇಕವಿಹಿತನ್ತಿ ಅನ್ನಸನ್ನಿಧಿಪಾನಸನ್ನಿಧಿವತ್ಥಸನ್ನಿಧಿಯಾನಸನ್ನಿಧಿಸಯನಸನ್ನಿಧಿಗನ್ಧಸನ್ನಿಧಿ- ಆಮಿಸಸನ್ನಿಧಿವಸೇನ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ. ಸನ್ನಿಧಿಕತಸ್ಸಾತಿ ಏತೇನ ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಪರಿಭೋಗ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೦) ಏತ್ಥ ಕಾರ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾ ವಾ ‘‘ಆಚಯಂ ಗಾಮಿನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೇನ ‘‘ಆಚಯಗಾಮಿನೋ’’ತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಏವಂ ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಂ ಪರಿಭೋಗ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೇನ ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಪರಿಭೋಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸನ್ನಿಧಿಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಸನ್ನಿಧಿಕತಸ್ಸ ¶ ಪರಿಭೋಗ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೨) ಪನ ದುವಿಧಾ ಕಥಾ ವಿನಯವಸೇನ ಸಲ್ಲೇಖವಸೇನ ಚ. ವಿನಯವಸೇನ ತಾವ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನ್ನಂ ಅಜ್ಜ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅಪರಜ್ಜು ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಂ ಪನ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ದತ್ವಾ ತೇಹಿ ಲದ್ಧಂ ವಾ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಸಲ್ಲೇಖೋ ಪನ ನ ಹೋತಿ. ಪಾನಸನ್ನಿಧಿಮ್ಹಿಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವತ್ಥಸನ್ನಿಧಿಮ್ಹಿ ಅನಧಿಟ್ಠಿತಾವಿಕಪ್ಪಿತಂ ಸನ್ನಿಧಿ ಚ ಹೋತಿ, ಸಲ್ಲೇಖಞ್ಚ ಕೋಪೇತಿ. ಅಯಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಕಥಾ. ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ತಿಚೀವರಸನ್ತುಟ್ಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಚತುತ್ಥಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಯಸ್ಸ ಪನ ದಾತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಉದ್ದೇಸತ್ಥಾಯ ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛತ್ಥಾಯ ವಾ ಗತೋ, ಆಗತಮತ್ತೇ ದಾತಬ್ಬಂ, ಅದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಚೀವರೇ ಪನ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ, ಸತಿಯಾ ವಾ ಪಚ್ಚಾಸಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತಕಾಲಂ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸೂಚಿಸುತ್ತಚೀವರಕಾರಕಾನಂ ಅಲಾಭೇ ತತೋಪಿ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಜಿಣ್ಣೇ ಪುನ ಈದಿಸಂ ಕುತೋ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ಠಪೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸನ್ನಿಧಿ ಚ ಹೋತಿ, ಸಲ್ಲೇಖಞ್ಚ ಕೋಪೇತಿ.

ಯಾನಸನ್ನಿಧಿಮ್ಹಿ ¶ ಯಾನಂ ನಾಮ ವಯ್ಹಂ ರಥೋ ಸಕಟಂ ಸನ್ದಮಾನಿಕಾ ಪಾಟಙ್ಕೀತಿ. ನ ಪನೇತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಯಾನಂ, ಉಪಾಹನಂ ಪನ ಯಾನಂ. ಏಕಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಹಿ ಏಕೋ ಅರಞ್ಞವಾಸತ್ಥಾಯ, ಏಕೋ ಧೋತಪಾದಕತ್ಥಾಯಾತಿ ಉಕ್ಕಂಸತೋ ದ್ವೇ ಉಪಾಹನಸಙ್ಘಾಟಕಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ತತಿಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬೋ. ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಜಿಣ್ಣೇ ಅಞ್ಞಂ ಕುತೋ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಠಪೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸನ್ನಿಧಿ ಚ ಹೋತಿ, ಸಲ್ಲೇಖಞ್ಚ ಕೋಪೇತಿ. ಸಯನಸನ್ನಿಧಿಮ್ಹಿ ಸಯನನ್ತಿ ಮಞ್ಚೋ. ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏಕೋ ಸಯನಗಬ್ಭೇ, ಏಕೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇತಿ ಉಕ್ಕಂಸತೋ ದ್ವೇ ಮಞ್ಚಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ತತೋ ಉತ್ತರಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಗಣಸ್ಸ ವಾ ದಾತಬ್ಬೋ, ಅದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸನ್ನಿಧಿ ಚೇವ ಹೋತಿ, ಸಲ್ಲೇಖೋ ಚ ಕುಪ್ಪತಿ. ಗನ್ಧಸನ್ನಿಧಿಮ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಣ್ಡುಕಚ್ಛುಛವಿದೋಸಾದಿಆಬಾಧೇ ಸತಿ ಗನ್ಧಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ಗನ್ಧತ್ಥಿಕೇನ ಗನ್ಧಞ್ಚ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ರೋಗೇ ವೂಪಸನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾ ಆಬಾಧಿಕಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ದ್ವಾರೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಿಘರಧೂಪನಾದೀಸು ವಾ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಪುನ ರೋಗೇ ಸತಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಠಪೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಗನ್ಧಸನ್ನಿಧಿ ಚ ಹೋತಿ, ಸಲ್ಲೇಖಞ್ಚ ಕೋಪೇತಿ.

ಆಮಿಸನ್ತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ತಥಾರೂಪೇ ಕಾಲೇ ಉಪಕಾರಾಯ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತಿಲತಣ್ಡುಲಮುಗ್ಗಮಾಸನಾಳಿಕೇರಲೋಣಮಚ್ಛಸಪ್ಪಿತೇಲಕುಲಾಲಭಾಜನಾದೀನಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇತಿ. ಸೋ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಸಾಮಣೇರೇಹಿ ಯಾಗುಂ ಪಚಾಪೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾಮಣೇರ ಉದಕಕದ್ದಮೇ ದುಕ್ಖಂ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತುಂ, ಗಚ್ಛ ಅಸುಕಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ವಿಹಾರೇ ನಿಸಿನ್ನಭಾವಂ ಆರೋಚೇಹಿ, ಅಸುಕಕುಲತೋ ದಧಿಆದೀನಿ ಆಹರಾ’’ತಿ ಪೇಸೇತಿ. ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ ¶ , ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ದುಪ್ಪವೇಸೋ, ಆವುಸೋ, ಇದಾನಿ ಗಾಮೋ’’ತಿ ವದತಿ. ತೇ ‘‘ಹೋತು, ಭನ್ತೇ, ಅಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ಮಯಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಥ ಸಾಮಣೇರೋ ದಧಿಆದೀನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಭತ್ತಞ್ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಉಪನೇತಿ, ತಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸೇವ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಭತ್ತಂ ಪಹಿಣನ್ತಿ, ತತೋಪಿ ಮನಾಪಮನಾಪಂ ಭುಞ್ಜತಿ. ಅಥ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತತೋಪಿ ಮನಾಪಮನಾಪಂ ಭುಞ್ಜತಿಯೇವ. ಏವಂ ಚತುಮಾಸಮ್ಪಿ ವೀತಿನಾಮೇತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಭಿಕ್ಖು ಮುಣ್ಡಕುಟುಮ್ಬಿಕಜೀವಿಕಂ ಜೀವತಿ, ನ ಸಮಣಜೀವಿಕನ್ತಿ. ಏವರೂಪೋ ಆಮಿಸಸನ್ನಿಧಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪನ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಏಕಾ ತಣ್ಡುಲನಾಳಿ ಏಕೋ ಗುಳಪಿಣ್ಡೋ ¶ ಕುಡುವಮತ್ತಂ ಸಪ್ಪೀತಿ ಏತ್ತಕಂ ನಿಧೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಅಕಾಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತಚೋರಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ. ತೇ ಹಿ ಏತ್ತಕಂ ಆಮಿಸಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಚೇ ಹಿ ಏತ್ತಕಂ ನತ್ಥಿ, ಆಹರಾಪೇತ್ವಾಪಿ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅಫಾಸುಕಕಾಲೇ ಚ ಯದೇತ್ಥ ಕಪ್ಪಿಯಂ, ತಂ ಅತ್ತನಾಪಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಯಂ ಪನ ಬಹುಂ ಠಪೇನ್ತಸ್ಸಪಿ ಸನ್ನಿಧಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಚತುತ್ಥಅನಾಗತಭಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೧-೮೨. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ದುತಿಯೇ ಗುಣಮಕ್ಖನಾಯ ಪವತ್ತೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಕಂ ಗೂಥೇನ ಪಹರನ್ತಂ ಗೂಥೋ ವಿಯ ಪಠಮತರಂ ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಮಕ್ಖೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಕ್ಖೀ. ಪಳಾಸತೀತಿ ಪಳಾಸೋ, ಪರಸ್ಸ ಗುಣೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಳಾಸೀ. ಪಳಾಸೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಹಿ ದುತಿಯಸ್ಸ ಧುರಂ ನ ದೇತಿ, ಸಮ್ಪಸಾರೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೇನ ಪಳಾಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ.

ರಜನೀಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೩. ತತಿಯೇ ¶ ತೀಹಿ ಕುಹನವತ್ಥೂಹೀತಿ ಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪನಇರಿಯಾಪಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಪಚ್ಚಯಪ್ಪಟಿಸೇವನಭೇದತೋ ತಿಪ್ಪಭೇದೇಹಿ ಕುಹನವತ್ಥೂಹಿ. ತಿವಿಧೇನ ಕುಹನವತ್ಥುನಾ ಲೋಕಂ ಕುಹಯತಿ ವಿಮ್ಹಾಪಯತಿ ‘‘ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಅತ್ತನಿ ಪರೇಸಂ ವಿಮ್ಹಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಕುಹಕೋ. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರತ್ಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಲಪತಿ ಅತ್ತಾನಂ ದಾಯಕಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಸೋ ಕಿಞ್ಚಿ ದದಾತಿ, ಏವಂ ಉಕ್ಕಾಚೇತ್ವಾ ಕಥೇತೀತಿ ಲಪಕೋ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಸೀಲಂ ತಸ್ಸಾತಿ ನೇಮಿತ್ತಿಕೋ, ನಿಮಿತ್ತೇನ ವಾ ಚರತಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ಕರೋತೀತಿ ನೇಮಿತ್ತಿಕೋ. ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಚ ಪರೇಸಂ ಪಚ್ಚಯದಾನಸಞ್ಞುಪ್ಪಾದಕಂ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ನಿಪ್ಪೇಸೋ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ನಿಪ್ಪೇಸಿಕೋ. ನಿಪ್ಪಿಸತೀತಿ ವಾ ನಿಪ್ಪೇಸೋ, ನಿಪ್ಪೇಸೋಯೇವ ನಿಪ್ಪೇಸಿಕೋ. ನಿಪ್ಪೇಸೋತಿ ಚ ಸಠಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರತ್ಥಂ ಅಕ್ಕೋಸನುಪ್ಪಣ್ಡನಪರಪಿಟ್ಠಿಮಂಸಿಕತಾದಿ.

೬-೭. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೮೬-೮೭. ಛಟ್ಠೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ಉಚ್ಚಾವಚಾನೀತಿ ಉಚ್ಚನೀಚಾನಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹನ್ತಖುದ್ದಕಾನೀ’’ತಿ. ಕಿಂಕರಣೀಯಾನೀತಿ ‘‘ಕಿಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮಾನಿ. ತತ್ಥ ಉಚ್ಚಕಮ್ಮಾನಿ ನಾಮ ಚೀವರಸ್ಸ ಕರಣಂ, ರಜನಂ, ಚೇತಿಯೇ ಸುಧಾಕಮ್ಮಂ, ಉಪೋಸಥಾಗಾರಚೇತಿಯಘರಬೋಧಿಘರೇಸು ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ. ಅವಚಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಪಾದಧೋವನಮಕ್ಖನಾದಿ ಖುದ್ದಕಕಮ್ಮಂ. ತತ್ರುಪಾಯಾಸಾತಿ ತತ್ರುಪಗಮನಿಯಾ, ತತ್ರ ತತ್ರ ಮಹನ್ತೇ ಖುದ್ದಕೇ ಚ ಕಮ್ಮೇ ಸಾಧನವಸೇನ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದನೇ ಸಮತ್ಥಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ರುಪಾಯಾಯಾತಿ ವಾ ತತ್ರ ತತ್ರ ಕಮ್ಮೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ ಉಪಾಯಭೂತಾಯ. ಅಲಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ಅಲಂ ಸಂವಿಧಾತುನ್ತಿ ವಿಚಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ. ಸತ್ತಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸಾಸನೇ ಥಿರಭಾವಂ ಅನಿವತ್ತಿಭಾವಂ ಪತ್ಥೋ. ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನಾತೀತಿ ರತ್ತಞ್ಞೂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಾಕಟೋತಿ ಅಯಥಾಭೂತಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಯಥಾಭೂತಗುಣೇಹಿ ಚ ಸಮುಗ್ಗತೋ. ಯಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಸಸ್ಸೀ, ಯಸಂ ಸಿತೋ ನಿಸ್ಸಿತೋ ವಾ ಯಸಸ್ಸೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸನಿಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ. ಅಸತಂ ಅಸಾಧೂನಂ ಧಮ್ಮಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ಅಸನ್ತಾ ವಾ ಅಸುನ್ದರಾ ಗಾರಯ್ಹಾ ಲಾಮಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ. ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೮೯. ನವಮೇ ¶ ಆರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮಂ ಆರಾಮೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಾರಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಾರಾಮತಾ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಇತಿಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಚೀವರವಿಚಾರಣಂ ಚೀವರಕಮ್ಮಕರಣಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ಪತ್ತತ್ಥವಿಕಅಂಸಬದ್ಧಕಕಾಯಬನ್ಧನಧಮ್ಮಕರಣಆಧಾರಕಪಾದಕಥಲಿಕಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಆದೀನಂ ಕರಣನ್ತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಏತಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಸಕಲದಿವಸಂ ಏತಾನೇವ ಕರೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಯೋ ಪನ ಏತೇಸಂ ಕರಣವೇಲಾಯಮೇವ ತಾನಿ ಕರೋತಿ, ಉದ್ದೇಸವೇಲಾಯ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸಜ್ಝಾಯವೇಲಾಯ ಸಜ್ಝಾಯತಿ, ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತವೇಲಾಯ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಮನಸಿಕಾರವೇಲಾಯ ಮನಸಿಕಾರಂ ಕರೋತಿ, ನ ಸೋ ಕಮ್ಮಾರಾಮೋ ನಾಮ. ಭಸ್ಸಾರಾಮತಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಇತ್ಥಿವಣ್ಣಪುರಿಸವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ ಕರೋನ್ತೋಯೇವ ದಿವಸಞ್ಚ ರತ್ತಿಞ್ಚ ವೀತಿನಾಮೇತಿ, ಏವರೂಪೋ ಭಸ್ಸೇ ಪರಿಯನ್ತಕಾರೀ ನ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಭಸ್ಸಾರಾಮೋ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ, ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪಭಸ್ಸೋ ಭಸ್ಸೇ ಪರಿಯನ್ತಕಾರೀಯೇವ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವಯಂ ಕರಣೀಯಂ ಧಮ್ಮೀ ವಾ ಕಥಾ, ಅರಿಯೋ ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೩; ಉದಾ. ೧೨, ೨೮, ೨೯) ವುತ್ತತ್ತಾ.

ನಿದ್ದಾರಾಮತಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ನಿಪನ್ನೋಪಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೋ ನಿದ್ದಾಯತಿಯೇವ, ಅಯಂ ನಿದ್ದಾರಾಮೋ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಕರಜಕಾಯೇ ಗೇಲಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗೇ ಓತರತಿ, ನಾಯಂ ನಿದ್ದಾರಾಮೋ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ಖೋ ಪನಾಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭). ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಾತಿ ಏತ್ಥ ¶ ಯೋ ಏಕಸ್ಸ ದುತಿಯೋ, ದ್ವಿನ್ನಂ ತತಿಯೋ, ತಿಣ್ಣಂ ಚತುತ್ಥೋತಿ ಏವಂ ಸಂಸಟ್ಠೋವ ವಿಹರತಿ, ಏಕಕೋ ಅಸ್ಸಾದಂ ನ ಲಭತಿ, ಅಯಂ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮೋ. ಯೋ ಪನ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಏಕಕೋವ ಅಸ್ಸಾದಂ ಲಭತಿ, ನಾಯಂ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಖಾನಂ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಾಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಉಪರಿಗುಣೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೯೦. ದಸಮೇ ¶ ಅತಿಪಾತೋವಾತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸೇ ಕೋಟಿಸಮ್ಮುಞ್ಜನಿಯಾ ಥೋಕಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಯಾಗುಭಿಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಪಾತೋವ ಪವಿಸತಿ. ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಗಿಹಿಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ಕಾಲಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಪಾತೋಯೇವ ಹಿ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ಆದಾಯ ಆಸನಸಾಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿವಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಪನ್ನೋ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭೋಜನವೇಲಾಯ ‘‘ಪಣೀತಭಿಕ್ಖಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪಕಟ್ಠೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಉಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಕರಣೇನ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಗಿಹಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಕಾಲಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝನ್ಹೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ.

ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾತಿ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾತಿ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ತೇಸು ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ. ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹೀತಿ ಕಾಯವಿವೇಕೋ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ, ಉಪಧಿವಿವೇಕೋತಿ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹಿ. ತತ್ಥ ಏಕೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಏಕೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏಕೋ ನಿಸೀದತಿ, ಏಕೋ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಏಕೋ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತಿ, ಏಕೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ, ಏಕೋ ಚಙ್ಕಮಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ಏಕೋ ಚರತಿ, ಏಕೋ ವಿಹರತೀತಿ ಅಯಂ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ನಾಮ. ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ನಾಮ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ನಾಮ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ – ‘‘ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಚ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನಂ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನಂ, ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ಚ ನಿರುಪಧೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾನ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೫೭). ದುವಿಧಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ, ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ವೀರಿಯಂ. ಸೀಲನ್ತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಸಮಾಧಿನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ವಿಮುತ್ತಿಕಥಾತಿ ವಾ ಅರಿಯಫಲಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ದುತಿಯಸೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧-೧೦. ಪಠಮಸಮ್ಪದಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೯೧-೧೦೦. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ದುತಿಯೇ ಚ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತತಿಯೇ ಆಜಾನನತೋ ಅಞ್ಞಾ, ಉಪರಿಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇನ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಏವ ಜಾನನತೋ. ತಸ್ಸಾ ಪನ ಫಲಭಾವತೋ ಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಾ ತಂಸಹಗತಾ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ಚ ಇಧ ‘‘ಅಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಅಞ್ಞಾಯ ಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಾನೀತಿ ಅರಹತ್ತಬ್ಯಾಕರಣಾನೀ’’ತಿ. ಅಧಿಗತಮಾನೇನಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಸಞ್ಞೀ, ಅನಧಿಗತೇ ಅಧಿಗತಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಅಧಿಗತಂ ಮಯಾತಿ ಮಾನೇನ. ಚತುತ್ಥಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಪಠಮಸಮ್ಪದಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦೧-೪. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ದುತಿಯೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಗೋಚರೋ, ವೇಸಿಯಾ ಗೋಚರೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ವೇಸಿಯಾಗೋಚರೋ, ಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೇಸಿಯಾ ನಾಮ ರೂಪೂಪಜೀವಿನಿಯೋ, ತಾ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ ಸಮಣಭಾವಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ, ಪರಿಸುದ್ಧಾಸಯಸ್ಸಪಿ ಗರಹಾಹೇತುತೋ, ತಸ್ಮಾ ದಕ್ಖಿಣಾದಾನವಸೇನ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ. ವಿಧವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಮತಪತಿಕಾ, ಪವುತ್ಥಪತಿಕಾ ವಾ. ಥುಲ್ಲಕುಮಾರಿಯೋತಿ ಮಹಲ್ಲಿಕಾ ಅನಿವಿದ್ಧಾ ಕುಮಾರಿಯೋ. ಪಣ್ಡಕಾತಿ ನಪುಂಸಕಾ. ತೇ ಹಿ ಉಸ್ಸನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಅವೂಪಸನ್ತಪರಿಳಾಹಾ ಲೋಕಾಮಿಸನಿಸ್ಸಿತಕಥಾಬಹುಲಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ನಾಮ ಉಸ್ಸನ್ನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾ. ತಥಾ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುಭಾವತೋ ಸನ್ಥವವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ, ಗಿಲಾನಪುಚ್ಛನಾದಿವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇ ಸತೋಕಾರಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ತತಿಯಚತುತ್ಥಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಸಾರಜ್ಜಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಮೇತ್ತಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಂ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ. ಆವೀತಿ ಪಕಾಸನಂ. ಪಕಾಸಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ’’ತಿ. ರಹೋತಿ ಅಪ್ಪಕಾಸಂ. ಅಪ್ಪಕಾಸತಾ ಚ ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಮ್ಮುಖಾ’’ತಿ. ಇಮಾನಿ ಮೇತ್ತಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಆಗತಾನಿ ತೇಸಂ ಸೇಟ್ಠಪರಿಸಭಾವತೋ, ಗಿಹೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ. ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಹಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಪೂರಣಂ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ¶ . ಗಿಹೀನಂ ಚೇತಿಯವನ್ದನತ್ಥಾಯ ¶ ಬೋಧಿವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಸಙ್ಘನಿಮನ್ತನತ್ಥಾಯ ಗಮನಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಪತ್ತಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಂ ಅನುಗಮನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಆಚಾರಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ತೇಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಗಿಹೀನಂ ‘‘ಚೇತಿಯವನ್ದನಾಯ ಗಚ್ಛಾಮ, ಬೋಧಿವನ್ದನಾಯ ಗಚ್ಛಾಮ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ದೀಪಮಾಲಂ ಪುಪ್ಫಪೂಜಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮ, ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ದಸ್ಸಾಮ, ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ದಸ್ಸಾಮ, ಅಜ್ಜ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ದಸ್ಸಾಮ, ಸಙ್ಘಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಖಾದನೀಯಾದೀನಿ ಸಂವಿದಹಥ, ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇಥ, ಪಾನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಥ, ಸಙ್ಘಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಆನೇಥ, ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇಥ, ಛನ್ದಜಾತಾ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿಆದಿಕಥನಕಾಲೇ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಸರೀರಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವತ್ತಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸುಖೀ ಹೋನ್ತು ಅವೇರಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತನಂ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ಗಿಹೀನಂ ‘‘ಅಯ್ಯಾ ಸುಖೀ ಹೋನ್ತು ಅವೇರಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತನಂ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ನವಕಾನಂ ಚೀವರಕಮ್ಮಾದೀಸು ಸಹಾಯಭಾವಗಮನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ಥೇರಾನಂ ಪನ ಪಾದಧೋವನಸಿಞ್ಚನಬೀಜನದಾನಾದಿಭೇದಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ಉಭಯೇಹಿಪಿ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ದಾರುಭಣ್ಡಾದೀನಂ ತೇಸು ಅವಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ವಿಯ ಪಟಿಸಾಮನಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ‘‘ದೇವತ್ಥೇರೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಏವಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹವಚನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ವಿಹಾರೇ ಅಸನ್ತಂ ಪನ ಪಟಿಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಕುಹಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ, ಕದಾ ನು ಖೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಿಯವಚನಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧಾನಿ ಪನ ನಯನಾನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಪಸನ್ನೇನ ಮುಖೇನ ಓಲೋಕನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ‘‘ದೇವತ್ಥೇರೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಅರೋಗೋ ಹೋತು ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೋ’’ತಿ ಸಮನ್ನಾಹರಣಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧಾನಂ ನಯನಾನಂ ಉಮ್ಮೀಲನಂ, ಪಸನ್ನೇನ ಮುಖೇನ ಓಲೋಕನಞ್ಚ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಮೇವ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ನಯನಾನಂ ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧತಾ, ಮುಖಸ್ಸ ಚ ಪಸನ್ನತಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಪ್ಪಯೋಜನಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ.

ಸಮಾನಸೀಲತಂ ¶ ಗತೋತಿ ತೇಸು ತೇಸು ದಿಸಾಭಾಗೇಸು ವಿಹರನ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾನಸೀಲತಂ ಗತೋ. ಯಾಯನ್ತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಮಯ್ಹಞ್ಚೇವ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಾ. ದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಅರಿಯಾತಿ ನಿದ್ದೋಸಾ. ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರತಿ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ಸಯಂ ನಿಯ್ಯನ್ತೀಯೇವ ಹಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಯ್ಯಾಪೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಾ ಸತ್ಥು ಅನುಸಿಟ್ಠಿ, ತಂ ಕರೋತೀತಿ ತಕ್ಕರೋ ¶ , ತಸ್ಸ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯತ್ಥಂ. ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋತಿ ಸಮಾನದಿಟ್ಠಿಭಾವಂ ಉಪಗತೋ.

ಫಾಸುವಿಹಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦೬-೧೧೦. ಛಟ್ಠೇ ಅಧಿಸೀಲೇತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ, ಸೀಲನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಉಪವದತಿ ನ ನಿನ್ದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನಿ ಕಮ್ಮೇ ಚ ಅನು ಅನು ಪೇಕ್ಖತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅತ್ತಾನುಪೇಕ್ಖೀ. ಸತ್ತಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಆನನ್ದಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಫಾಸುವಿಹಾರವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧೧-೧೧೪. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅಸನ್ಥವೇಸು ಕುಲೇಸು ವಿಸ್ಸಾಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಸನ್ಥವವಿಸ್ಸಾಸೀ. ಅನಿಸ್ಸರೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ ಸಂವಿದಹತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅನಿಸ್ಸರವಿಕಪ್ಪೀ. ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾನಿ ವಿಸುಂ ಖಿತ್ತಾನಿ ಭೇದೇನ ಅವತ್ಥಿತಾನಿ ಕುಲಾನಿ ಘಟನತ್ಥಾಯ ಉಪಸೇವತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠುಪಸೇವೀ. ದುತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಕುಲೂಪಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧೫-೧೨೩. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ¶ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಇಧ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ವಸೇನ ಆಗತಾನಿ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ವಸೇನಪಿ ತಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಆಗನ್ತುಕಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ಚೇತಿಯಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಠಪಿತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಸಙ್ಘಿಕಆವಾಸಂ ನ ದೇತಿ. ಕುಲಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೇ ಕುಲೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪವೇಸಮ್ಪಿ ನಿವಾರೇತಿ. ಲಾಭಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಙ್ಘಿಕಮ್ಪಿ ಲಾಭಂ ಮಚ್ಛರಾಯನ್ತೋ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಏವಂ ಕರೋತಿ ಅತ್ತನಾ ವಿಸಮನಿಸ್ಸಿತತಾಯ ಬಲವನಿಸ್ಸಿತತಾಯ ಚ. ವಣ್ಣಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅತ್ತನೋ ವಣ್ಣಂ ವಣ್ಣೇತಿ, ಪರೇಸಂ ವಣ್ಣೇ ‘‘ಕಿಂ ವಣ್ಣೋ ಏಸೋ’’ತಿ ತಂ ತಂ ದೋಸಂ ವದತಿ. ವಣ್ಣೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಸರೀರವಣ್ಣೋಪಿ, ಗುಣವಣ್ಣೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ – ‘‘ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಏಸೋ ಮಂ ಅಭಿಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನ ದೇತಿ. ಯೋ ಪನ – ‘‘ಅಯಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಂ ವಿಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ನಾಸೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮನುಗ್ಗಹೇನ ವಾ – ‘‘ಅಯಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉದ್ಧತೋ ಉನ್ನಳೋ ಅವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತೋ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲಾನುಗ್ಗಹೇನ ವಾ ನ ದೇತಿ, ನ ತಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ಹೋತಿ, ತೇ ಚ ನಂ ನ ಮಚ್ಛರಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವ. ತತ್ಥ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಲೋಹಗೇಹೇ ಪಚ್ಚತಿ, ಯಕ್ಖೋ ವಾ ಪೇತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಆವಾಸಸ್ಸ ಸಙ್ಕಾರಂ ಸೀಸೇನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚರತಿ. ಕುಲಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಅಪ್ಪಭೋಗೋ ಹೋತಿ. ಲಾಭಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಗೂಥನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಗಣಸ್ಸ ವಾ ಲಾಭಂ ಮಚ್ಛರಾಯಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಿಕಪರಿಭೋಗೇನ ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಯಕ್ಖೋ ವಾ ಪೇತೋ ವಾ ಮಹಾಅಜಗರೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ವಣ್ಣಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಭವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಕುಕ್ಕುಳನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಛಟ್ಠಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಮಚ್ಛರಿನೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅನ್ಧಕವಿನ್ದವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨೪-೧೩೦. ತತಿಯೋ ¶ ¶ ವಗ್ಗೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ.

೧. ಪಠಮಚಕ್ಕಾನುವತ್ತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅತ್ಥಞ್ಞೂತಿ ಹಿತಞ್ಞೂ. ಹಿತಪರಿಯಾಯೋ ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅತ್ತತ್ಥೋ ಪರತ್ಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ. ೬೯; ಚೂಳನಿ. ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ ೮೫; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೫) ವಿಯ. ಯಸ್ಮಾ ಚೇಸ ಪರೇಸಂ ಹಿತಂ ಜಾನನ್ತೋ ತೇ ಅತ್ತನಿ ರಞ್ಜೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಞ್ಜಿತುಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ದಣ್ಡೇತಿ ಅಪರಾಧಾನುರೂಪೇ ದಣ್ಡನೇ. ಬಲಮ್ಹೀತಿ ಬಲಕಾಯೇ. ಪಞ್ಚ ಅತ್ಥೇತಿ ಅತ್ತತ್ಥೋ, ಪರತ್ಥೋ, ಉಭಯತ್ಥೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಪ್ಪಭೇದೇ ಅತ್ಥೇ. ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮೇತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ, ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಲೋಕುತ್ತರಭೇದೇ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮೇ. ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಏವ ಪರಿಯೇಸನವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮತ್ತಞ್ಞುತಾಪಿ ಬೋಧಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಮತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ.

ಉತ್ತರತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಅಭಿಭವತೀತಿ ವಾ ಉತ್ತರಂ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಉತ್ತರನ್ತಿ ಅನುತ್ತರಂ. ಅನತಿಸಯಂ, ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ವಾ ಅನೇಕಾಸು ದೇವಮನುಸ್ಸಪರಿಸಾಸು ಅನೇಕಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ತೇಸಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧಸಮ್ಪಾದನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞಪ್ಪಮುಖಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸಪರಿಸಗಣಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟಿಯಾ ಚತುಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧವಿಧಾಯಿನೀ ಯಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ತಸ್ಸಾ ಸಾತಿಸಯಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಸಮಞ್ಞಾ. ತತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿಧಮ್ಮೋ ಏವ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಚಕ್ಕನ್ತಿ ವಾ ಆಣಾ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ, ಧಮ್ಮಞ್ಚ ತಂ ಚಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ ಚಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಚಕ್ಕಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮೇನ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೪೦-೪೧). ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯನ್ತಿ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಸ್ಸ ¶ ಅನುತ್ತರಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಟಿಸೇಧನೀಯಂ. ಕೇಹಿ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮಣೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸಮಣೇನಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತೇನ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನಾತಿ ಜಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ. ಸಾಸನಪರಮತ್ಥಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಞ್ಹಿ ಪಟಿಲೋಮಚಿತ್ತಂಯೇವ ನತ್ಥಿ. ದೇವೇನಾತಿ ಕಾಮಾವಚರದೇವೇನ. ಕೇನಚೀತಿ ಯೇನ ¶ ಕೇನಚಿ ಅವಸಿಟ್ಠಪಾರಿಸಜ್ಜೇನ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಿಸಾನಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ.

ಪಠಮಚಕ್ಕಾನುವತ್ತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯಚಕ್ಕಾನುವತ್ತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೨. ದುತಿಯೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತನ್ತಿ ದಸವಿಧಂ, ದ್ವಾದಸವಿಧಂ ವಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಭಾವಾವಹಂ ವತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಜನಸ್ಮಿಂ ಬಲಕಾಯೇ ಧಮ್ಮಿಕಾಯೇವ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ ಸಂವಿಧಾನಂ, ಖತ್ತಿಯೇಸು, ಅನುಯನ್ತೇಸು, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇಸು, ನೇಗಮಜಾನಪದೇಸು, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು, ಮಿಗಪಕ್ಖೀಸು, ಅಧಮ್ಮಿಕಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅಧನಾನಂ ಧನಾನುಪ್ಪದಾನಂ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನನ್ತಿ ಇದಂ ದಸವಿಧಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತಂ. ಇದಮೇವ ಚ ಗಹಪತಿಕೇ ಪಕ್ಖಿಜಾತೇ ಚ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಣವಸೇನ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ. ಪಿತರಾ ಪವತ್ತಿತಮೇವ ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇತೀತಿ ದಸವಿಧಂ ವಾ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ ವಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಪಾತುಭವತಿ, ಸೋ ತಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ರತನಮಯತ್ತಾ ಪನ ಸದಿಸಟ್ಠೇನ ತದೇವೇತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಿತರಾ ಪವತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಸೋ ‘‘ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ, ತ್ವಂ ದೇವ, ಹೋಹಿ, ಅಹಮನುಸಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಮಾ ಪಿತರಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಆಣಾಚಕ್ಕಂ ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವಸಿದ್ಧಂ ಚಕ್ಕರತನಂ, ತಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ತೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮ, ನೇತರನ್ತಿ ಪಠಮನಯೋ ವುತ್ತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸೇವ ಅನುವತ್ತನಂ, ಪಠಮನಯೋ ಚ ತಂಸದಿಸೇ ತಬ್ಬೋಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ತಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ದುತಿಯನಯೋ ವುತ್ತೋ.

ದುತಿಯಚಕ್ಕಾನುವತ್ತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ‘‘ಉಭತೋ ಸುಜಾತೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇ ವುತ್ತೇ ಯೇಹಿ ಕೇಹಿಚಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ಸುಜಾತತಾ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ, ಸುಜಾತ-ಸದ್ದೋ ಚ ‘‘ಸುಜಾತೋ ಚಾರುದಸ್ಸನೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೯; ಸು. ನಿ. ೫೫೩; ಥೇರಗಾ. ೮೧೮) ಆರೋಹಸಮ್ಪತ್ತಿಪರಿಯಾಯೋತಿ ¶ ಜಾತಿವಸೇನ ¶ ಸುಜಾತತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನೋರಸಪುತ್ತವಸೇನಪಿ ಲೋಕೇ ಮಾತುಪಿತುಸಮಞ್ಞಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಇಧ ಪನ ಸಾ ಓರಸಪುತ್ತವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂಸುದ್ಧಗ್ಗಹಣಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಗಹಣೀ, ಗಬ್ಭಾಸಯಸಞ್ಞಿತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಪ್ಪದೇಸೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಂಸುದ್ಧಾಯ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ. ಯಥಾಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವಿಪಾಚನವಸೇನ ಗಣ್ಹನತೋ ಅಛಡ್ಡನತೋ ಗಹಣೀ, ತೇಜೋಧಾತು. ಪಿತಾ ಚ ಮಾತಾ ಚ ಪಿತರೋ. ಪಿತೂನಂ ಪಿತರೋ ಪಿತಾಮಹಾ. ತೇಸಂ ಯುಗೋ ಪಿತಾಮಹಯುಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಪಿತಾಮಹಯುಗಾ, ಪಿತಾಮಹದ್ವನ್ದಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಪಿತಾಮಹಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಮಾತಾಮಹೋಪಿ ಗಹಿತೋತಿ ಸೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಿಸುಂ ನ ಉದ್ಧತೋ. ಯುಗ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ಯುಗೋ ಚ ಯುಗೋ ಚ ಯುಗೋ’’ತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸಾ ಪಿತಾಮಹಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ’’ತಿ. ಪುರಿಸಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಮಾತಿತೋ’’ತಿ ಪಾಳಿವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ.

ಅಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಕ್ಖೇಪೋ. ಅನವಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಪತ್ತವಿವಾದಾದೀಸು ನ ಅವಕ್ಖಿತ್ತೋ ನ ಛಡ್ಡಿತೋ. ಜಾತಿವಾದೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಉಭತೋ…ಪೇ… ಪಿತಾಮಹಯುಗಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ಯೋನಿದೋಸಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಸಂಸುದ್ಧಗ್ಗಹಣಿಕಭಾವಕಿತ್ತನತೋ. ‘‘ಅಕ್ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿರಿಯಾಪರಾಧಾಭಾವೋ. ಕಿರಿಯಾಪರಾಧೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಖೇಪಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ‘‘ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಯುತ್ತಸಂಸಗ್ಗಾಭಾವೋ. ಅಯುತ್ತಸಂಸಗ್ಗಞ್ಹಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾ ಅಕ್ಕೋಸಂ ಲಭನ್ತಿ.

ಅಡ್ಢತಾ ನಾಮ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನತಾ, ಸಾ ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೇನ ವಿಭವೇನ ಅಡ್ಢೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ಮಹದ್ಧನತಾಪೀತಿ ತಂ ಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಹತಾ ಅಪರಿಮಾಣಸಙ್ಖೇನ ಧನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ವಿಸೇಸತೋ ಕಾಮಾ ಭೋಗಾ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಸೇನಾ’’ತಿ. ಕೋಟ್ಠಂ ವುಚ್ಚತಿ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಆವಸನಟ್ಠಾನಂ, ಕೋಟ್ಠಭೂತಂ ಅಗಾರಂ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಧಞ್ಞೇನ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಕೋಟ್ಠಾಗಾರೋ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಾರಗಬ್ಭಂ ಕೋಸೋ, ಧಞ್ಞಪರಿಟ್ಠಪನಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಅಸಿನೋ ತಿಕ್ಖಭಾವಪರಿಹಾರಕೋ ¶ ಪಟಿಚ್ಛದೋ ‘‘ಕೋಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ರಞ್ಞೋ ತಿಕ್ಖಭಾವಪರಿಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗಿನೀ ಸೇನಾ ಕೋಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಕೋಸೋ ಹತ್ಥೀ ಅಸ್ಸಾ ರಥಾ ಪತ್ತೀ’’ತಿ. ವತ್ಥಕೋಟ್ಠಾಗಾರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಭಣ್ಡಟ್ಠಪನಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ತಿವಿಧಂ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಸ್ಸಾ ¶ ಪಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ. ತಂತಂಇತಿಕತ್ತಬ್ಬತಾಸು ಛೇಕಭಾವೋ ಬ್ಯತ್ತಭಾವೋ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ. ಸಮ್ಮೋಹಂ ಹಿಂಸತಿ ವಿಧಮತೀತಿ ಮೇಧಾ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇಧಾವೀ. ಠಾನೇ ಠಾನೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿ, ಠಾನಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಪಞ್ಞಾ. ವಡ್ಢಿಅತ್ಥೇತಿ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತೇ ಅತ್ಥೇ.

ಯಸ್ಸಂದಿಸಂಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೩೫-೯. ಪಞ್ಚಮೇ ಹತ್ಥಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪೇ. ಹತ್ಥೀತಿ ಹಿ ಹತ್ಥಿವಿಸಯತ್ತಾ ಹತ್ಥಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಚ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪಂ ಗಹಿತಂ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಯತೀತಿ ವಯೋ, ಸೋಭನೇಸು ಕತ್ಥಚಿ ಅಪಕ್ಖಲನ್ತೋ ಅವಿತ್ಥಾಯನ್ತೋ ತಾನಿ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ವಯೋ ಅವಯೋ, ತಾನಿ ಅತ್ಥತೋ ಸದ್ದತೋ ಚ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅವಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅನವಯೋ. ದ್ವೇ ಪಟಿಸೇಧಾ ಪಕತಿಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಯೋತಿ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ. ಛಟ್ಠಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಪತ್ಥನಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೪೦. ದಸಮೇ ತಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ತಿಕ್ಖಾನಂ. ಖರಾನನ್ತಿ ಕಕ್ಕಸಾನಂ. ಕಟುಕಾನನ್ತಿ ದಾರುಣಾನಂ. ಅಸಾತಾನನ್ತಿ ನಸಾತಾನಂ ಅಪ್ಪಿಯಾನಂ. ನ ತಾಸು ಮನೋ ಅಪ್ಪೇತಿ, ನ ತಾ ಮನಂ ಅಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ವಡ್ಢೇನ್ತೀತಿ ಅಮನಾಪಾ.

೧೪೧. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ದತ್ವಾ ಅವಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ಚತುಪಚ್ಚಯಲಾಭೀ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚೀವರಾದೀನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಅಪ್ಪಪುಞ್ಞಂ ಆಪುಚ್ಛತಿ. ಸೋಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಪುಚ್ಛನ್ತೇಪಿ ಗಣ್ಹಾತಿಯೇವ. ಅಥಸ್ಸ ಇತರೋ ಥೋಕಂ ಕುಪಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಮಙ್ಕುಭಾವಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಕಾಮೋ ವದತಿ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಚೀವರಾದೀನಿ ನ ಲಭತಿ, ಅಮ್ಹೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಭತೀ’’ತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ದತ್ವಾ ಅವಜಾನಾತಿ ನಾಮ. ಏಕೋ ಪನ ಏಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸನ್ತೋ ಪುಬ್ಬೇ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ನ ಕರೋತಿ, ಆಸನನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಂವಾಸೇನ ಅವಜಾನಾತಿ ನಾಮ. ಆಧೇಯ್ಯಮುಖೋತಿ ಆದಿತೋ ಧೇಯ್ಯಮುಖೋ, ಪಠಮವಚನಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಪಿತಮುಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥಾಯಂ ನಯೋ – ಏಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಾರುಪ್ಪಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖುಂ ‘‘ಅಸಾರುಪ್ಪೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಕಥೇತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಏಸ ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪುನ ಅಞ್ಞೇನ ಸಭಾಗೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘‘ಸಾರುಪ್ಪೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಸುಕೇನ ನಾಮ ‘‘ಅಸಾರುಪ್ಪೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಪುರಿಮಭಿಕ್ಖುನೋವ ಕಥಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಪರೋಪಿಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲಂ ‘‘ಸೀಲವಾ’’ತಿ ಕಥೇತಿ. ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಪುನ ಅಞ್ಞೇನ ‘‘ಅಸಾರುಪ್ಪೋ ಏಸೋ ಭಿಕ್ಖು, ನಾಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಯುತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಂಯೇವ ಕಥಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಪರೋ ವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಥಿತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಥಿತಂ ಗಣ್ಹಾತಿಯೇವ. ಅಯಮ್ಪಿ ಆಧೇಯ್ಯಮುಖೋಯೇವ ನಾಮ ಆಧಾತಬ್ಬಮುಖೋ, ಯಂ ಯಂ ಸುಣಾತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಠಪಿತಮುಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಲೋಲೋತಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇತ್ತರಕಾಲಪ್ಪತಿತತ್ತಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದೀಹಿ ಲುಲಿತಭಾವೇನ ಲೋಲೋ. ಇತ್ತರಭತ್ತೀತಿಆದೀಸು ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಜನೇನ ಸದ್ಧಾವ ಭತ್ತಿಪೇಮಂ. ಸದ್ಧಾಪೇಮಮ್ಪಿ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಸಾದೋ ಸದ್ಧಾಪಸಾದೋ. ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಲೋಲೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಇತ್ತರಸದ್ಧಾದಿತಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ ಲೋಲೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಹಲಿದ್ದಿರಾಗೋ ವಿಯ, ಥುಸರಾಸಿಮ್ಹಿ ಕೋಟ್ಟಿತಖಾನುಕೋ ವಿಯ, ಅಸ್ಸಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಪಿತಕುಮ್ಭಣ್ಡಂ ವಿಯ ಚ ಅನಿಬದ್ಧಟ್ಠಾನೇ ಮುಹುತ್ತೇನ ಕುಪ್ಪತಿ. ಮನ್ದೋ ಮೋಮೂಹೋತಿ ಅಞ್ಞಾಣಭಾವೇನ ಮನ್ದೋ, ಅವಿಸಯತಾಯ ಮೋಮೂಹೋ, ಮಹಾಮೂಳ್ಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅವಜಾನಾತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೪೨-೩. ದುತಿಯೇ ¶ ¶ ಆರಭತೀತಿ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಭ-ಸದ್ದೋ ಕಮ್ಮಕಿರಿಯಹಿಂಸನವೀರಿಯಕೋಪನಾಪತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮೇಸು ವತ್ತತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖಂ ಸಮ್ಭೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಭಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೭೪೯) ಕಮ್ಮೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಮಹಾರಮ್ಭಾ ಮಹಾಯಞ್ಞಾ, ನ ತೇ ಹೋನ್ತಿ ಮಹಪ್ಫಲಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೦; ಅ. ನಿ. ೪.೩೯) ಕಿರಿಯಾಯ. ‘‘ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಾಣಂ ಆರಭನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೫೧) ಹಿಂಸನೇ. ‘‘ಆರಮ್ಭಥ ನಿಕ್ಖಮಥ, ಯುಞ್ಜಥ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೫; ನೇತ್ತಿ. ೨೯; ಪೇಟಕೋ. ೩೮; ಮಿ. ಪ. ೫.೧.೪) ವೀರಿಯೇ. ‘‘ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೦, ೧೯೫; ಮ. ನಿ. ೧.೨೯೩) ಕೋಪನೇ. ‘‘ಆರಭತಿ ಚ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೪೨; ಪು. ಪ. ೧೯೧) ಅಯಂ ಪನ ಆಪತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಪತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಆರಭತಿ ಚೇವ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಚ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನ ಜಾನಾತಿ. ಯತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಅಸ್ಸ, ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಏತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಪರಿಸೇಸಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ತೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ? ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ, ಫಲಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪನ ನಿರುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಇಧ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪನ ಫಲಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಆರಭತೀ ನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಪನೇಸ ದೇಸೇತುಂ ಸಭಾಗಪುಗ್ಗಲಂ ಪರಿಯೇಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹೋತಿ. ನ ಆರಭತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಆಪತ್ತಿಂ ನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಪನ ಅಕೋವಿದತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ನ ಆರಭತಿ ನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹೋತೀ’’ತಿ ಯೋ ವುತ್ತೋ, ಕತರೋ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ? ಓಸ್ಸಟ್ಠವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ, ಅನಾಗತೇ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಸುದ್ಧಸೀಲೋಪಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ನ ಪೂರೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ನಾಮ ಗತಿ ಅನಿಬದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಲಭೇಯ್ಯಾಸಿ, ಅರಹತ್ತತ್ಥಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇಹೀ’’ತಿ ಓವದಿತಬ್ಬೋವ.

ಸಾಧೂತಿ ¶ ಆಯಾಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಾವ ಅಪರದ್ಧಂ ವತ ಆಯಸ್ಮತಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಮಯಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಯಾಚಾಮ, ದೇಸೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಸ್ಸ ದೇಸನಾಯ, ವುಟ್ಠಾತಬ್ಬಯುತ್ತಕಸ್ಸ ವುಟ್ಠಾನೇನ, ಆವಿಕಾತಬ್ಬಯುತ್ತಕಸ್ಸ ಆವಿಕಿರಿಯಾಯ ಆರಮ್ಭಜೇ ಆಸವೇ ಪಹಾಯ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಠಿತಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ¶ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಜೇ ಆಸವೇ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಞ್ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಞ್ಚ ವಡ್ಢೇತೂತಿ. ಅಮುನಾ ಪಞ್ಚಮೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನಾತಿ ಏತೇನ ಪಞ್ಚಮೇನ ಖೀಣಾಸವಪುಗ್ಗಲೇನ. ಸಮಸಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣೇಹಿ ಸಮಭಾವೇನೇವ ಸಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಖೀಣಾಸವೇನ ಓವದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತಿಯಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಆರಭತಿಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೪೪-೬. ಚತುತ್ಥೇ ಪಟಿಕೂಲೇತಿ ಅಮನುಞ್ಞೇ ಅನಿಟ್ಠೇ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀತಿ ಇಟ್ಠಾಕಾರೇನೇವ ಪವತ್ತಚಿತ್ತೋ. ಇಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಸುಭಾಯ ವಾ ಫರತಿ, ಅನಿಚ್ಚತೋ ವಾ ಉಪಸಂಹರತಿ ಉಪನೇತಿ ಪವತ್ತೇತಿ. ಅನಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠೇ ಸತ್ತಸಞ್ಞಿತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಮೇತ್ತಾಯ ವಾ ಫರತೀತಿ ಮೇತ್ತಂ ಹಿತೇಸಿತಂ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ವಾ ತತ್ಥ ಫರತಿ. ಧಾತುತೋ ವಾ ಉಪಸಂಹರತೀತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಚಿನ್ತನೇನ ಧಾತುತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಂ ವಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತೇತಿ. ತದುಭಯಂ ಅಭಿನಿವಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಸಭಾವತೋ ಆನುಭಾವತೋ ಚ ಉಪತಿಟ್ಠನ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಕೂಲಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಭಾವಞ್ಚಾತಿ ತಂ ಉಭಯಂ ಪಹಾಯ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ಪನ ಕಿಂ ಕರೋತೀತಿ? ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಆಪಾಥಂ ಗತೇಸು ನೇವ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ನ ದೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ವಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಇಟ್ಠೇ ಅರಜ್ಜನ್ತೋ ಅನಿಟ್ಠೇ ಅದುಸ್ಸನ್ತೋ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನೇನ ಮೋಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ವಿಹರೇಯ್ಯ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಪಞ್ಚಮೋ’’ತಿ. ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಛಳಾರಮ್ಮಣಾಪಾಥೇ ಪರಿಸುದ್ಧಪಕತಿಭಾವಾವಿಜಹನಲಕ್ಖಣಾಯ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಪವತ್ತನತೋ ‘‘ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾಯ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ವಸೇನ ಪಞ್ಚಮೋ ವಾರೋ ವುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚಮಂ ಛಟ್ಠಞ್ಚ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ತಿಕಣ್ಡಕೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭-೧೦. ಅಸಪ್ಪುರಿಸದಾನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೪೭-೧೫೦. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚನ್ತಿ ಅನಾದರಂ ಕತ್ವಾ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕರಣಂ ನಾಮ ಅಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಸಕ್ಕರಿತ್ವಾ ಸುಚಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇತೀ’’ತಿ, ಉತ್ತಣ್ಡುಲಾದಿದೋಸವಿರಹಿತಂ ¶ ಸುಚಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ನ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚಿತ್ತೀಕತ್ವಾತಿ ನ ಚಿತ್ತೇ ಕತ್ವಾ, ನ ಪೂಜೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೂಜೇನ್ತೋ ಹಿ ಪೂಜೇತಬ್ಬವತ್ಥುಂ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತಿ, ನ ತತೋ ಬಹಿ ಕರೋತಿ. ಚಿತ್ತಂ ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿಕರಣಂ ಸಮ್ಭಾವನಕಿರಿಯಾ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅಚಿತ್ತೀಕರಣಂ ಅಸಮ್ಭಾವನಕಿರಿಯಾ. ಅಗಾರವೇನ ದೇತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಿಸೀದನಟ್ಠಾನೇ ಅಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯತ್ಥ ವಾ ತತ್ಥ ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಆಧಾರಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇತಿ. ಅಸಹತ್ಥಾತಿ ನ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇನ ದೇತಿ, ದಾಸಕಮ್ಮಕರೋದೀಹಿ ದಾಪೇತಿ. ಅಪವಿದ್ಧಂ ದೇತೀತಿ ಅನ್ತರಾ ಅಪವಿದ್ಧಂ ವಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ದೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ನಿರನ್ತರಂ ದೇತೀ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಪವಿದ್ಧಂ ದೇತೀತಿ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಾದಿಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮಂ ವಿಯ ಅವಕ್ಖಿತ್ತಕಂ ಕತ್ವಾ ದೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಛಡ್ಡೇತುಕಾಮೋ ವಿಯ ದೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಫಲಮೇವ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದಿಟ್ಠಿ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಆಗಮನದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಅಯಂ ಪನ ನ ತಾದಿಸೋತಿ ಅನಾಗಮನದಿಟ್ಠಿಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕತಸ್ಸ ನಾಮ ಫಲಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಟ್ಠಮಾದೀಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಅಸಪ್ಪುರಿಸದಾನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತಿಕಣ್ಡಕೀವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೫೧-೧೬೦. ಪಠಮೋ ¶ ವಗ್ಗೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ.

೧-೫. ಪಠಮಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೬೧-೧೬೫. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ದುತಿಯೇ ಆಘಾತೋ ಪಟಿವಿನಯತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇಹೀತಿ ವಾ ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಘಾತೋ ಏತೇಹಿ ಪಟಿವಿನೇತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿ.

ನನ್ತಕನ್ತಿ ಅನನ್ತಕಂ, ಅನ್ತವಿರಹಿತಂ ವತ್ಥಖಣ್ಡಂ. ಯದಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಪಿಲೋತಿಕಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ.

ಸೇವಾಲೇನಾತಿ ಬೀಜಕಣ್ಣಿಕಕೇಸರಾದಿಭೇದೇನ ಸೇವಾಲೇನ. ಉದಕಪಪ್ಪಟಕೇನಾತಿ ನೀಲಮಣ್ಡೂಕಪಿಟ್ಠಿವಣ್ಣೇನ ಉದಕಪಿಟ್ಠಿಂ ಛಾದೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಉದಕಪಿಟ್ಠಿಕೇನ. ಘಮ್ಮೇನ ಅನುಗತೋತಿ ಘಮ್ಮೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಅಭಿಭೂತೋ. ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದನ್ತಿ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ.

ವಿಸಭಾಗವೇದನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಕಚೇನೇವ ಇರಿಯಾಪಥಪವತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಆಬಾಧತಿ ಪೀಳೇತೀತಿ ಆಬಾಧೋ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಬಾಧಿಕೋ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ದುಕ್ಖಿತೋ ಸಞ್ಜಾತದುಕ್ಖೋ. ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನೋತಿ ಅಧಿಮತ್ತಗಿಲಾನೋ. ಗಾಮನ್ತನಾಯಕಸ್ಸಾತಿ ಗಾಮನ್ತಸಮ್ಪಾಪಕಸ್ಸ.

ಪಸನ್ನಭಾವೇನ ¶ ಉದಕಸ್ಸ ಅಚ್ಛಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚ್ಛೋದಕಾತಿ ಪಸನ್ನೋದಕಾ’’ತಿ. ಸಾದುರಸತಾಯ ಸಾತತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಧುರೋದಕಾ’’ತಿ. ತನುಕಮೇವ ಸಲಿಲಂ ವಿಸೇಸತೋ ಸೀತಲಂ, ನ ಬಹಲಾತಿ ಆಹ ‘‘ತನುಸೀತಸಲಿಲಾ’’ತಿ. ಸೇತಕಾತಿ ನಿಕ್ಕದ್ದಮಾ. ಸಚಿಕ್ಖಲ್ಲಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಉದಕಸ್ಸ ವಿವಣ್ಣತಾ. ಸಭಾವತೋ ಪನ ತಂ ಸೇತವಣ್ಣಮೇವ. ತತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಪಠಮಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೬೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಅಮರಿಸನತ್ಥೇತಿ ಅಸಹನತ್ಥೇ. ಅನಾಗತವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ಅನಾಗತಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಿಕೋವ. ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ (ಪಾಣಿನಿ. ೩.೩.೧೪೫-೧೪೬) ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಅನೋಕಪ್ಪನಾಮರಿಸನತ್ಥವಸೇನ ಅತ್ಥಿಸದ್ದೇ ಉಪಪದೇ ವತ್ತಮಾನಕಾಲೇಪಿ ಅನಾಗತವಚನಂ ಕರೋನ್ತಿ.

೧೬೭-೯. ಸತ್ತಮೇ ವತ್ಥುಸನ್ದಸ್ಸನಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಆಪತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸನಂ. ಆಪತ್ತಿಸನ್ದಸ್ಸನಾತಿ ಯಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಸೋ ಆಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸಾ ದಸ್ಸನಂ. ಸಂವಾಸಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಉಪೋಸಥಪ್ಪವಾರಣಾದಿಸಂವಾಸಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ಅಕರಣಂ. ಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅಭಿವಾದನಾದಿಸಾಮೀಚಿಕಿರಿಯಾಯ ಅಕರಣಂ. ಚೋದಯಮಾನೇನಾತಿ ಚೋದೇನ್ತೇನ. ಚುದಿತಕಸ್ಸ ಕಾಲೋತಿ ಚುದಿತಕಸ್ಸ ಚೋದೇತಬ್ಬಕಾಲೋ. ಪುಗ್ಗಲನ್ತಿ ಚೋದೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಂ. ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಚುದಿತಕಲಕ್ಖಣೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ. ಅಯಸಂ ಆರೋಪೇತೀತಿ ‘‘ಇಮೇ ಮಂ ಅಭೂತೇನ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತಾ ಅಯಸಂ ಬ್ಯಸನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಯಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಅಟ್ಠಮನವಮಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಚೋದನಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೭೦. ದಸಮೇ ¶ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಇಮೇ ಸತ್ತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ‘‘ಪಾಸಂಸಭಾವೇನ ಉತ್ತಮಭಾವೇನ ಚ ತೇ ಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಮಞ್ಞತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜೇಟ್ಠಕೋ’’ತಿ. ಅಞ್ಞದತ್ಥು ದಸೋತಿ ದಸ್ಸನೇ ಅನ್ತರಾಯಾಭಾವವಚನೇನ ಞೇಯ್ಯವಿಸೇಸಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಭಾವೇನ ¶ ಚ ಅನಾವರಣದಸ್ಸಾವಿತಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ.

೧೭೧-೧೭೬. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಪಞ್ಚಮೇ ಉಪಾಸಕಪಚ್ಛಿಮಕೋತಿ ಉಪಾಸಕನಿಹೀನೋ. ‘‘ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ ಇದಂ ನಾಮ ಮಙ್ಗಲಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಬಾಲಜನಪರಿಕಪ್ಪಿತಕೋತೂಹಲಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇದಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ. ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದಿಭೇದಂ ಮಙ್ಗಲಮೇವ ಪತ್ಥಿಯಾಯತಿ. ನೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ನೋ ಪತ್ಥಿಯಾಯತಿ. ಇಮಮ್ಹಾ ಸಾಸನಾತಿ ಇತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸಾಸನತೋ. ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ. ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ‘‘ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞೀ ಗವೇಸತಿ. ಏತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣಪರಿಯೇಸನಪುಬ್ಬಕಾರೇ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಛಟ್ಠಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಸಾರಜ್ಜಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೭೭-೮. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಆವುಧಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾ ಕತಂ ವಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ಆವುಧಭಣ್ಡಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋತಿ ಇದಂ ಪನ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ. ಸೂಕರಮಿಗಾದಯೋ ಪೋಸೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಿಕ್ಕಯೋತಿ ಸೂಕರಮಿಗಾದಯೋ ಪೋಸೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಮಂಸಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ ಪರೋಪರಾಧನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಅಕರಣೀಯಾ ವುತ್ತಾ, ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋ, ಮಂಸವಿಸವಣಿಜ್ಜಾ ವಧಹೇತುತೋ, ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾ ಪಮಾದಟ್ಠಾನತೋ. ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ವಣಿಜ್ಜಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೭೯. ನವಮೇ ¶ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನನ್ತಿ ಅಭಿಚೇತೋತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ವಾ, ಅಭಿಚೇತಸಿ ಜಾತಾನಿ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ, ಅಭಿಚೇತೋ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ವಾ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉತ್ತಮಚಿತ್ತನಿಸ್ಸಿತಾನ’’ನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಸುಖವಿಹಾರಾನಂ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ಸುಖವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಾನಿ ಹಿ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಝಾಯಿನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಂ ವಿನ್ದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಚತುಬ್ಬಿಧಮೇರಯನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಾಸವೋ, ಫಲಾಸವೋ, ಗುಳಾಸವೋ, ಮಧ್ವಾಸವೋತಿ ಏವಂ ಚತುಪ್ಪಭೇದಂ ಮೇರಯಂ. ಪಞ್ಚವಿಧಞ್ಚ ಸುರನ್ತಿ ಪೂವಸುರಾ, ಪಿಟ್ಠಸುರಾ, ಓದನಸುರಾ, ಕಿಣ್ಣಪಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಸಮ್ಭಾರಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಪ್ಪಭೇದಂ ಸುರಂ. ಪುಞ್ಞಂ ಅತ್ಥೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪುಞ್ಞತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಪುಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೧೮೦. ದಸಮೇ ಸುಕಾರಣನ್ತಿ ಬೋಧಿಪರಿಪಾಚನಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಸುನ್ದರಂ ಕಾರಣಂ. ಮನ್ದಹಸಿತನ್ತಿ ಈಸಕಂ ¶ ಹಸಿತಂ. ಕಹಂ ಕಹನ್ತಿ ಹಾಸಸದ್ದಸ್ಸ ಅನುಕರಣಮೇತಂ. ಹಟ್ಠಪ್ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಮತ್ತನ್ತಿ ಹಟ್ಠಸ್ಸ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಮತ್ತಂ. ಯಥಾ ಗಹಿತಸಙ್ಕೇತಾ ‘‘ಪಹಟ್ಠೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ.

ಇದಾನಿ ಇಮಿನಾ ಪಸಙ್ಗೇನ ಹಾಸಸಮುಟ್ಠಾನಂ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹಸಿತಞ್ಚ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನವಸೇನಪಿ ಹಾಸೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಪಗೇವ ದೋಮನಸ್ಸವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇರಸಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ನನು ಚ ಕೇಚಿ ಕೋಧವಸೇನಪಿ ಹಸನ್ತೀತಿ? ನ, ತೇ ಸಮ್ಪಿಯನ್ತಿ ಕೋಧವತ್ಥುಂ ತತ್ಥ ‘‘ಮಯಂ ದಾನಿ ಯಥಾಕಾಮಕಾರಿತಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತರೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತೇನೇವ ಹಾಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ತೇಸೂತಿ ¶ ಪಞ್ಚಸು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಸು. ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಉಳಾರತಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಸದಿಸೇ. ದುಬ್ಬಲಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಅನುಳಾರಆರಮ್ಮಣೇ.

‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ…ಪೇ… ಉಪ್ಪಾದೇತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಥಾ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಹೇತುಕಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತೇಹಿ ಭಗವತೋ ಸಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ತಂ. ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಯಂ (ಧ. ಸ. ಮೂಲಟೀ. ೯೬೮) ಪನ ‘‘ಅತೀತಂಸಾದೀಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಂ ಞಾಣಂ ವತ್ವಾ ‘ಇಮೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತೀ’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಮಹಾನಿ. ೧೫೬; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೫) ‘ಭಗವತೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಇಮಿನಾ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಚಿತ್ತೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಸಿತಕರಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಅನಾಗತಂಸಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅನುವತ್ತಕತ್ತಾ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಏವಂ ಪನ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿಭಾವೇ ಸತಿ ನ ಕೋಚಿ ಪಾಳಿಅಟ್ಠಕಥಾನಂ ವಿರೋಧೋ. ತಥಾ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೫೬೮) ‘‘ತೇಸಂ ಞಾಣಾನಂ ಚಿಣ್ಣಪರಿಯನ್ತೇ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತಂ ಏವಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ ತಥಾರೂಪೇ ಕಾಲೇ ನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಭಾವಸ್ಸ ನಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಸ್ಸಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕತ್ತಂ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಮೂಲಟೀ. ೧ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ನ ಚ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕತ್ತೇ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜನಭಾವೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜತೀತಿ.

ಹಸಿತನ್ತಿ ಸಿತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪೀ’’ತಿ. ಸಮೋಸರಿತಾ ವಿಜ್ಜುಲತಾ. ಸಾ ಹಿ ಇತರವಿಜ್ಜುಲತಾ ವಿಯ ಖಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ಸೀಘನಿರೋಧಾ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ದನ್ಧನಿರೋಧಾ, ನ ಚ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ. ದೀಧಿತಿ ಪಾವಕಮಹಾಮೇಘತೋ ವಾ ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಮಹಾಮೇಘತೋ ವಾ ¶ ನಿಚ್ಛರತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಮಹಾಮೇಘಮುಖತೋ’’ತಿ. ಅಯಂ ಕಿರ ತಾಸಂ ರಸ್ಮೀನಂ ಧಮ್ಮತಾ, ಯದಿದಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಸಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ದಾಠಗ್ಗೇಸುಯೇವ ಅನ್ತರಧಾನಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೧೮೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಅಪ್ಪೀಚ್ಛತಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿಆದೀಸು ‘‘ಇತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ಮೇ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಇತಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ಮೇ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಂ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಇತಿ ಕಿಲೇಸೇ ಸಲ್ಲಿಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ಮೇ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಂ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲಿಖನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತೀತಿ ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಹೋತಿ. ಅಗ್ಗೋತಿ ಜೇಟ್ಠಕೋ. ಸೇಸಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ.

ಗವಾ ಖೀರನ್ತಿ ಗಾವಿತೋ ಖೀರಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಗಾವಿಯಾ ದಧಿ. ಖೀರಮ್ಹಾ ದಧೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಮೇವನ್ತಿ ಯಥಾ ಏತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಗೋರಸೇಸು ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ಅಗ್ಗೋ, ಏವಮೇವಂ ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಆರಞ್ಞಿಕೇಸು ಯೋ ಅಯಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಅಗ್ಗೋ ಚೇವ ಸೇಟ್ಠೋ ಚ ಮೋಕ್ಖೋ ಚ ಪವರೋ ಚ. ಇಮೇಸು ಆರಞ್ಞಿಕೇಸು ಜಾತಿಆರಞ್ಞಿಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಆರಞ್ಞಿಕನಾಮಮತ್ತೇನ ಆರಞ್ಞಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಂಸುಕೂಲಿಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಆರಞ್ಞಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೯೧. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಸಮ್ಪಿಯೇನೇವಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪೇಮೇನೇವ ಕಾಯೇನ ಚ ಚಿತ್ತೇನ ಚ ಮಿಸ್ಸೀಭೂತಾ ಸಙ್ಘಟ್ಟಿತಾ ಸಂಸಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ ಸಂವಾಸಂ ವತ್ತೇನ್ತಿ, ನ ಅಪ್ಪಿಯೇನ ನಿಗ್ಗಹೇನ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಉದರಂ ಅವದಿಹತಿ ಉಪಚಿನೋತಿ ಪೂರೇತೀತಿ ಉದರಾವದೇಹಕಂ. ಭಾವನಪುಂಸಕಞ್ಚೇತಂ, ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಕತ್ವಾ ಉದರಂ ಪೂರೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉದರಂ ಅವದಿಹಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ.

೧೯೨. ದುತಿಯೇ ¶ ಪವತ್ತಾರೋತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೮೫) ಪಾವಚನಭಾವೇನ ವತ್ತಾರೋ. ಯಸ್ಮಾ ತೇ ತೇಸಂ ಮನ್ತಾನಂ ಪವತ್ತನಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತಯಿತಾರೋ’’ತಿ. ಸುದ್ದೇ ಬಹಿ ಕತ್ವಾ ರಹೋಭಾಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಮನ್ತಾ ಏವ ತಂತಂಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ಮನ್ತಪದಂ. ಅನುಪನೀತಾಸಾಧಾರಣತಾಯ ರಹಸ್ಸಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬಕಿರಿಯಾಯ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಂ. ಸಜ್ಝಾಯಿತನ್ತಿ ಗಾಯನವಸೇನ ಸಜ್ಝಾಯಿತಂ. ತಂ ಪನ ಉದತ್ತಾನುದತ್ತಾದೀನಂ ಸರಾನಂ ಸಮ್ಪದಾವಸೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸರಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಪಾವಚನಭಾವೇನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವುತ್ತಂ. ಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹನ್ತಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪರೂಪರಿ ಸಞ್ಞೂಳ್ಹಂ. ರಾಸಿಕತನ್ತಿ ಇರುವೇದಯಜುವೇದಸಾಮವೇದಾದಿವಸೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮನ್ತಬ್ರಹ್ಮಾದಿವಸೇನ, ಅಜ್ಝಾಯಾನುವಾಕಾದಿವಸೇನ ಚ ರಾಸಿಕತಂ. ತೇಸನ್ತಿ ಮನ್ತಾನಂ ಕತ್ತೂನಂ. ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಭಣ್ಡೇನ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದಿಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸದಿಸೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಅತೀತಕಪ್ಪೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಮನ್ತಜ್ಝೇನವಿಧಿಞ್ಚ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ. ಪಾವಚನೇನ ಸಹ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾತಿ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಯಂ ವಚನಂ ವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ, ತೇನ ಸಹ ಅವಿರುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ. ನ ಹಿ ತೇಸಂ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಹೋತಿ. ಅಪರಾಪರೇತಿ ಅಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಅಪರಾಪರೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಓಕ್ಕಾಕರಾಜಕಾಲಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಗನ್ಥಿತಮನ್ತಪದೇಸು ಕಿಲೇಸಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಪದಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪದೇ ಪಕ್ಖಿಪನಂ ಕತ್ವಾ. ವಿರುದ್ಧೇ ಅಕಂಸೂತಿ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತಂ ೨೮೬ ಆದಯೋ) ಆಗತನಯೇನ ಸಂಕಿಲೇಸತ್ಥದೀಪನತೋ ಪಚ್ಚನೀಕಭೂತೇ ಅಕಂಸು.

ಉಸೂನಂ ಅಸನಕಮ್ಮಂ ಇಸ್ಸತ್ಥಂ, ಧನುಸಿಪ್ಪೇನ ಜೀವಿಕಾ. ಇಧ ಪನ ಇಸ್ಸತ್ಥಂ ವಿಯಾತಿ ಇಸ್ಸತ್ಥಂ, ಸಬ್ಬಆವುಧಜೀವಿಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋಧಾಜೀವಕಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ, ಆವುಧಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಾಜಪೋರಿಸಂ ನಾಮ ವಿನಾ ಆವುಧೇನ ಪೋರೋಹೇಚ್ಚಾಮಚ್ಚಕಮ್ಮಾದಿರಾಜಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ರಾಜುಪಟ್ಠಾನಂ. ಸಿಪ್ಪಞ್ಞತರೇನಾತಿ ಗಹಿತಾವಸೇಸೇನ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಸಿಪ್ಪಾದಿನಾ. ಕುಮಾರಭಾವತೋ ಪಭುತಿ ಚರಣೇನ ಕೋಮಾರಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ.

ಉದಕಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ದೇನ್ತೀತಿ ದ್ವಾರೇ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತಾ ‘‘ಇದಂ ತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಭರಿಯಂ ಪೋಸಾಪನತ್ಥಾಯ ದೇಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ¶ ದೇನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾಪಿ ದಾರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ, ನ ಯಾವಜೀವಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ. ತೇಸಞ್ಹೀ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ ‘‘ಯೋ ಪುತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸೋ ಕುಲವಂಸಚ್ಛೇದಕರೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಕಿರ ಅಭಾಯಿತಬ್ಬಂ ಭಾಯನ್ತಿ ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದಕೋ, ಕಿಕೀ, ಕೋನ್ತಿನೀ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ. ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದಾ ಕಿರ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಖಯನಭಯೇನ ಮತ್ತಭೋಜನಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಬಹುಂ ಮತ್ತಿಕಂ ಖಾದನ್ತಿ. ಕಿಕೀ ಸಕುಣಿಕಾ ಆಕಾಸಪತನಭಯೇನ ಅಣ್ಡಸ್ಸ ಉಪರಿ ಉತ್ತಾನಾ ಸೇತಿ. ಕೋನ್ತಿನೀ ಸಕುಣೀ ಪಥವೀಕಮ್ಪನಭಯೇನ ಪಾದೇಹಿ ಭೂಮಿಂ ನ ಸುಟ್ಠು ಅಕ್ಕಮತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಕುಲವಂಸೂಪಚ್ಛೇದಭಯೇನ ದಾರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ. ಆಹು ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದೋ ಕಿಕೀ ಚೇವ, ಕೋನ್ತೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕೋ;

ಏತೇ ಅಭಯಂ ಭಾಯನ್ತಿ, ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾ ಚತುರೋ ಜನಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೯೩);

ದೋಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೯೩. ತತಿಯೇ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೫.೨೩೬) ಪಠಮಞ್ಞೇವಾತಿ ಪುರೇತರಂಯೇವ, ಅಸಜ್ಝಾಯಕತಾನಂ ¶ ಮನ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನಂ ಪಗೇವ ಪಠಮಂಯೇವ ಸಿದ್ಧಂ, ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅಭಿಭವೋ ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಮರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತೇನಾತಿ ಕಾಮರಾಗಗ್ಗಹಿತೇನಾ’’ತಿ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ, ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಞ್ಚ ತಂ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚಾತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನನಿಸ್ಸರಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅತ್ತನಾ ಅರಣೀಯೋ ಪತ್ತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತತ್ಥೋ. ತಥಾ ಪರತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೨) ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀನಂ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಬ್ಯಾಪಾದವಾರೇ ತದಙ್ಗನಿಸ್ಸರಣಂ ನ ಗಹಿತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಗಹಿತಂ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನವಸೇನ ತಸ್ಸ ವಿನೋದೇತಬ್ಬತಾಯ ತದಙ್ಗನಿಸ್ಸರಣಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ. ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾ ಉಪಚಾರಪ್ಪತ್ತಾ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾ ¶ ವಾ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಕಸಿಣಜ್ಝಾನಾದಿಭೇದೋ ಸಮಥೋ. ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನಂ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಕುಧಿತೋತಿ ತತ್ತೋ. ಉಸ್ಸೂರಕಜಾತೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ಕುಧಿತಭಾವಸ್ಸ ಉಸ್ಸೂರಕಂ ಅಚ್ಚುಣ್ಹತಂ ಪತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಸುಮಕಜಾತೋ’’ತಿ. ತಿಲಬೀಜಕಾದಿಭೇದೇನಾತಿ ತಿಲಬೀಜಕಣ್ಣಿಕಕೇಸರಾದಿಭೇದೇನ ಸೇವಾಲೇನ. ಪಣಕೇನಾತಿ ಉದಕಪಿಚ್ಛಿಲ್ಲೇನ. ಅಪ್ಪಸನ್ನೋ ಆಕುಲತಾಯ. ಅಸನ್ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಲಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಅನಾಲೋಕಟ್ಠಾನೇತಿ ಆಲೋಕರಹಿತೇ ಠಾನೇ.

ಸಙ್ಗಾರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೯೪. ಚತುತ್ಥೇ ಪಣ್ಡಿತೋ ಮಞ್ಞೇತಿ ಏತ್ಥ ಮಞ್ಞೇತಿ ಇದಂ ‘‘ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ನಿಪಾತಪದಂ. ತಸ್ಸ ಇತಿ-ಸದ್ದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞತಿ ಭವಂ ಪಿಙ್ಗಿಯಾನೀ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪುನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಆಹ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭವಂ ಪಿಙ್ಗಿಯಾನೀ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಮಞ್ಞತಿ ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ, ಯಥಾ ತೇ ಖಮೇಯ್ಯ, ತಥಾ ನಂ ಕಥೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಹಂ ಕೋ ನಾಮ, ಮಮ ಅವಿಸಯೋ ಏಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕೋ ಚಾತಿ ಹೇತುನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕುತೋ ಚಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ ¶ , ತಂ ಕಾರಣಂ ಮಯಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬುದ್ಧೋಯೇವ ಭವೇಯ್ಯ ಅಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನುಭಾವಂ ಜಾನಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಪನೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಓರಮತ್ತಕಂ ಸೀಲಮತ್ತಕಂ, ಯೇನ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯ (ದೀ. ನಿ. ೧.೭). ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ ದುದ್ದಸಾ ದುರನುಬೋಧಾ…ಪೇ… ಯೇಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತಂ ವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೮) ಚ. ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಸೋಪಿ ನೂನಸ್ಸ ತಾದಿಸೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ.

ಪಸತ್ಥಪ್ಪಸತ್ಥೋತಿ ¶ ಪಸತ್ಥೇಹಿ ಪಾಸಂಸೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹೇವ ಸೋ ಪಸತ್ಥೋ, ನ ತಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿನಾ, ಪಸಂಸಾಸಭಾವೇನೇವ ಪಾಸಂಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಗುಣಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಮಣಿರತನನ್ತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಮಣಿರತನಂ.

ಸದೇವಕೇ ಪಾಸಂಸಾನಮ್ಪಿ ಪಾಸಂಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಸತ್ಥೇಹಿ ವಾ’’ತಿ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೋ ಗಹಿತೋ. ಅರಣೀಯತೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಏವ ವಸತೀತಿ ವಸೋತಿ ಅತ್ಥವಸೋ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಭೂತಂ ಫಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥವಸನ್ತಿ ಅತ್ಥಾನಿಸಂಸ’’ನ್ತಿ. ಅತ್ಥೋ ವಾ ಫಲಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ವಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸೋ, ಕಾರಣಂ.

ಖುದ್ದಕಮಧೂತಿ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಕತದಣ್ಡಕಮಧು. ಅನೇಳಕನ್ತಿ ನಿದ್ದೋಸಂ ಅಪಗತಮಕ್ಖಿಕಣ್ಡಕಂ.

ಉದಾಹರೀಯತಿ ಉಬ್ಬೇಗಪೀತಿವಸೇನಾತಿ ಉದಾನಂ, ತಥಾ ವಾ ಉದಾಹರಣಂ ಉದಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉದಾಹಾರಂ ಉದಾಹರೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ಪನ ತಂ ವಚನಂ ಉದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಕಾರಣಪಾಲೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೯೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕನ್ತಿ ಸರೀರಗತಸ್ಸ ಚೇವ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಗತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ನೀಲಭಾವಸ್ಸ ಸಙ್ಗಾಹಕವಚನಂ. ತಸ್ಸೇವಾತಿ ನೀಲಾದಿಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಸೇನ ವುತ್ತಅತ್ಥಸ್ಸೇವ. ವಿಭಾಗದಸ್ಸನನ್ತಿ ಪಭೇದದಸ್ಸನಂ. ಯಥಾ ತೇ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಾನೋ ಅಪೀತಾದಿವಣ್ಣಾ ಏವ ಕೇಚಿ ಕೇಚಿ ವಿಲೇಪನವಸೇನ ¶ ಪೀತಾದಿವಣ್ಣಾ ಖಾಯಿಂಸು, ಏವಂ ಅನೀಲಾದಿವಣ್ಣಾ ಏವ ಕೇಚಿ ವಿಲೇಪನವಸೇನ ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಾ ಖಾಯಿಂಸು. ತೇ ಕಿರ ಸುವಣ್ಣವಿಚಿತ್ತೇಹಿ ಮಣಿಓಭಾಸೇಹಿ ಏಕನೀಲಾ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತಿ.

ಕೋಕನದನ್ತಿ ವಾ ಪದುಮವಿಸೇಸನಂ ಯಥಾ ‘‘ಕೋಕಾಸಕ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಕಿರ ಬಹುಪತ್ತಂ ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅತಿವಿಯ ಸುಗನ್ಧಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಥಾ ¶ ಕೋಕನದಸಙ್ಖಾತಂ ಪದುಮಂ ಪಾತೋ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನವೇಲಾಯ ಫುಲ್ಲಂ ವಿಕಸಿತಂ ಅವೀತಗನ್ಧಂ ಸಿಯಾ ವಿರೋಚಮಾನಂ, ಏವಂ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ ಗುಣಗನ್ಧೇನ ಚ ಸುಗನ್ಧಂ, ಸರದಕಾಲೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಆದಿಚ್ಚಮಿವ ಅತ್ತನೋ ತೇಜಸಾ ತಪನ್ತಂ, ಅಙ್ಗೇಹಿ ನಿಚ್ಛರನ್ತಜುತಿತಾಯ ಅಙ್ಗೀರಸಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಾತಿ.

ಪಿಙ್ಗಿಯಾನೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೯೬. ಛಟ್ಠೇ ಧಾತುಕ್ಖೋಭಕರಣಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ವಿಸಭಾಗಭೇಸಜ್ಜಸೇನಾಸನಾಹಾರಾದಿಪಚ್ಚಯೋ. ಅತ್ಥಕಾಮತಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಕಾಮತಾಯ ವಾತಿ ಪಸನ್ನಾ ಅತ್ಥಕಾಮತಾಯ, ಕುದ್ಧಾ ಅನತ್ಥಕಾಮತಾಯ. ಅತ್ಥಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಾಯ ವಾತಿ ಸಭಾವತೋ ಭವಿತಬ್ಬಾಯ ಅತ್ಥಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಾಯ ವಾ. ಉಪಸಂಹರನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ದೇವಾನುಭಾವೇನ ಉಪನೇನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ವಿಯ ಪುತ್ತಪಟಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ತದಾ ಕಿರ ಪುರೇ ಪುಣ್ಣಮಾಯ ಸತ್ತಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿಗತಸುರಾಪಾನಂ ಮಾಲಾಗನ್ಧಾದಿವಿಭೂತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಕ್ಖತ್ತಕೀಳಂ ಅನುಭವಮಾನಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ನಹಾಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಭೂಸಿತಾ ವರಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಸಿರಿಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಿರಿಸಯನೇ ನಿಪನ್ನಾ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಮಾನಾ ಇಮಂ ಸುಪಿನಂ ಅದ್ದಸ – ಚತ್ತಾರೋ ಕಿರ ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಸಯನೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತದಹಂ ನೇತ್ವಾ ನಹಾಪೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಗನ್ಧೇಹಿ ವಿಲಿಮ್ಪೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಿಳನ್ಧೇತ್ವಾ ತತೋ ಅವಿದೂರೇ ರಜತಪಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಕನಕವಿಮಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಚೀನತೋ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇಸುಂ. ಅಥ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸೇತವರವಾರಣೋ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಅವಿದೂರೇ ಏಕೋ ಸುವಣ್ಣಪಬ್ಬತೋ, ತತ್ಥ ಚರಿತ್ವಾ ತತೋ ಓರುಯ್ಹ ರಜತಪಬ್ಬತಂ ಆರುಹಿತ್ವಾ ಕನಕವಿಮಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಾತರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಟ್ಠಸದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ. ಇಮಂ ಸುಪಿನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ವಿಯ ಪುತ್ತಪಟಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಕೋಸಲರಾಜಾ ¶ ¶ ವಿಯ ಸೋಳಸ ಸುಪಿನೇತಿ –

‘‘ಮಣ್ಡೂಕಿಯೋ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೇ ಗಿಲನ್ತಿ,

ತಸಾ ವಕಾ ಏಳಕಾನಂ ಭಯಾ ಹೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೭೭) –

ಇಮೇ ಸೋಳಸ ಸುಪಿನೇ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಕೋಸಲರಾಜಾ ವಿಯ.

೧. ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ಕೋಸಲಮಹಾರಾಜಾ ರತ್ತಿಂ ನಿದ್ದೂಪಗತೋ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಸೋಳಸ ಮಹಾಸುಪಿನೇ ಪಸ್ಸಿ (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೭೬ ಮಹಾಸುಪಿನಜಾತಕವಣ್ಣನಾ). ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಅಞ್ಜನವಣ್ಣಾ ಕಾಳಉಸಭಾ ‘‘ಯುಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ರಾಜಙ್ಗಣಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಉಸಭಯುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮಹಾಜನೇ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಯುಜ್ಝನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನದಿತ್ವಾ ಗಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಯುಜ್ಝಿತ್ವಾವ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾ. ಇಮಂ ಪಠಮಂ ಸುಪಿನಂ ಅದ್ದಸ.

೨. ಖುದ್ದಕಾ ರುಕ್ಖಾ ಚೇವ ಗಚ್ಛಾ ಚ ಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿದತ್ಥಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ರತನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅನುಗ್ಗನ್ತ್ವಾವ ಪುಪ್ಫನ್ತಿ ಚೇವ ಫಲನ್ತಿ ಚ. ಇಮಂ ದುತಿಯಂ ಅದ್ದಸ.

೩. ಗಾವಿಯೋ ತದಹುಜಾತಾನಂ ವಚ್ಛಾನಂ ಖೀರಂ ಪಿವನ್ತಿಯೋ ಅದ್ದಸ. ಅಯಂ ತತಿಯೋ ಸುಪಿನೋ.

೪. ಧುರವಾಹೇ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪನ್ನೇ ಮಹಾಗೋಣೇ ಯುಗಪರಮ್ಪರಾಯ ಅಯೋಜೇತ್ವಾ ತರುಣೇ ಗೋದಮ್ಮೇ ಧುರೇ ಯೋಜೇನ್ತೇ ಅದ್ದಸ. ತೇ ಧುರಂ ವಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು, ಸಕಟಾನಿ ನಪ್ಪವತ್ತಿಂಸು. ಅಯಂ ಚತುತ್ಥೋ ಸುಪಿನೋ.

೫. ಏಕಂ ಉಭತೋಮುಖಂ ಅಸ್ಸಂ ಅದ್ದಸ. ತಸ್ಸ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಯವಸಂ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಮುಖೇಹಿ ಖಾದತಿ. ಅಯಂ ಪಞ್ಚಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೬. ಮಹಾಜನೋ ¶ ¶ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಏಕಸ್ಸ ಜರಸಿಙ್ಗಾಲಸ್ಸ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ತಂ ತತ್ಥ ಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತಂ ಅದ್ದಸ. ಅಯಂ ಛಟ್ಠೋ ಸುಪಿನೋ.

೭. ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ರಜ್ಜುಂ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ. ತೇನ ನಿಸಿನ್ನಪೀಠಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಯಿತಾ ಛಾತಸಿಙ್ಗಾಲೀ ತಸ್ಸ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ತಂ ಖಾದತಿ. ಇಮಂ ಸತ್ತಮಂ ಸುಪಿನಂ ಅದ್ದಸ.

೮. ರಾಜದ್ವಾರೇ ಬಹೂಹಿ ತುಚ್ಛಕುಮ್ಭೇಹಿ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಏಕಂ ಮಹನ್ತಂ ಪೂರಿತಕುಮ್ಭಂ ಅದ್ದಸ. ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪನ ವಣ್ಣಾ ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ಚತೂಹಿ ಅನುದಿಸಾಹಿ ಚ ಘಟೇಹಿ ಉದಕಂ ಆನೇತ್ವಾ ಪೂರಿತಕುಮ್ಭಮೇವ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಪೂರಿತಂ ಪೂರಿತಂ ಉದಕಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಪಲಾಯತಿ. ತೇಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತತ್ಥೇವ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತಿ, ತುಚ್ಛಕುಮ್ಭೇ ಓಲೋಕೇನ್ತಾಪಿ ನತ್ಥಿ. ಅಯಂ ಅಟ್ಠಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೯. ಏಕಂ ಪಞ್ಚಪದುಮಸಞ್ಛನ್ನಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬತೋತಿತ್ಥಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಅದ್ದಸ. ಸಮನ್ತತೋ ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದಾ ಓತರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಗಮ್ಭೀರಟ್ಠಾನೇ ಉದಕಂ ಆವಿಲಂ, ತೀರಪ್ಪದೇಸೇ ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದಾನಂ ಅಕ್ಕಮನಟ್ಠಾನೇ ಅಚ್ಛಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಮನಾವಿಲಂ. ಅಯಂ ನವಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೧೦. ಏಕಿಸ್ಸಾಯೇವ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ಪಚ್ಚಮಾನಂ ಓದನಂ ಅಪಾಕಂ ಅದ್ದಸ. ‘‘ಅಪಾಕ’’ನ್ತಿ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ವಿಯ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಚ್ಚಮಾನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಸ್ಸೇ ಅತಿಕಿಲಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉತ್ತಣ್ಡುಲೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸುಪಕ್ಕೋತಿ. ಅಯಂ ದಸಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೧೧. ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ಚನ್ದನಸಾರಂ ಪೂತಿತಕ್ಕೇನ ವಿಕ್ಕಿಣನ್ತೇ ಅದ್ದಸ. ಅಯಂ ಏಕಾದಸಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೧೨. ತುಚ್ಛಲಾಬೂನಿ ಉದಕೇ ಸೀದನ್ತಾನಿ ಅದ್ದಸ. ಅಯಂ ದ್ವಾದಸಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೧೩. ಮಹನ್ತಮಹನ್ತಾ ಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಾ ಘನಸಿಲಾ ನಾವಾ ವಿಯ ಉದಕೇ ಪ್ಲವಮಾನಾ ಅದ್ದಸ. ಅಯಂ ತೇರಸಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೧೪. ಖುದ್ದಕಮಧುಕಪುಪ್ಫಪ್ಪಮಾಣಾ ಮಣ್ಡೂಕಿಯೋ ಮಹನ್ತೇ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೇ ವೇಗೇನ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಲನಾಳೇ ವಿಯ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಗಿಲನ್ತಿಯೋ ಅದ್ದಸ. ಅಯಂ ಚುದ್ದಸಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೧೫. ದಸಹಿ ¶ ¶ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಗಾಮಗೋಚರಂ ಕಾಕಂ ಕಞ್ಚನವಣ್ಣವಣ್ಣತಾಯ ‘‘ಸುವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಸುವಣ್ಣರಾಜಹಂಸೇ ಪರಿವಾರೇನ್ತೇ ಅದ್ದಸ. ಅಯಂ ಪನ್ನರಸಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೧೬. ಪುಬ್ಬೇ ದೀಪಿನೋ ಏಳಕೇ ಖಾದನ್ತಿ. ತೇ ಪನ ಏಳಕೇ ದೀಪಿನೋ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮುರಮುರಾತಿ ಖಾದನ್ತೇ ಅದ್ದಸ. ಅಥಞ್ಞೇ ತಸಾ ವಕಾ ಏಳಕೇ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ತಸಿತಾ ತಾಸಪ್ಪತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಏಳಕಾನಂ ಭಯಾ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಗುಮ್ಬಗಹನಾನಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಲೀಯಿಂಸು. ಅಯಂ ಸೋಳಸಮೋ ಸುಪಿನೋ.

೧. ತತ್ಥ ಅಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ, ಅಧಮ್ಮಿಕಾನಞ್ಚ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕಾಲೇ ಲೋಕೇ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನೇ ಕುಸಲೇ ಓಸನ್ನೇ ಅಕುಸಲೇ ಉಸ್ಸನ್ನೇ ಲೋಕಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಕಾಲೇ ದೇವೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ವಸಿಸ್ಸತಿ, ಮೇಘಪಾದಾ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಸ್ಸಾನಿ ಮಿಲಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ವಸ್ಸಿತುಕಾಮಾ ವಿಯ ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ಮೇಘಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಕಾಹಿ ಆತಪೇ ಪತ್ಥಟಾನಂ ವೀಹಿಆದೀನಂ ತೇಮನಭಯೇನ ಅನ್ತೋಪವೇಸಿತಕಾಲೇ ಪುರಿಸೇಸು ಕುದಾಲಪಿಟಕೇ ಆದಾಯ ಆಳಿಬನ್ಧನತ್ಥಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತೇಸು ವಸ್ಸನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಗಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಜ್ಜುಲತಾ ನಿಚ್ಛಾರೇತ್ವಾ ಉಸಭಾ ವಿಯ ಅಯುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅವಸ್ಸಿತ್ವಾವ ಪಲಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪಠಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೨. ಲೋಕಸ್ಸ ಪರಿಹೀನಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪರಿತ್ತಾಯುಕಕಾಲೇ ಸತ್ತಾ ತಿಬ್ಬರಾಗಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಸಮ್ಪತ್ತವಯಾವ ಕುಮಾರಿಯೋ ಪುರಿಸನ್ತರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತುನಿಯೋ ಚೇವ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಪುತ್ತಧೀತಾಹಿ ವಡ್ಢಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಖುದ್ದಕರುಕ್ಖಾನಂ ಪುಪ್ಫಂ ವಿಯ ಹಿ ತಾಸಂ ಉತುನಿಭಾವೋ, ಫಲಂ ವಿಯ ಚ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಯಂ ದುತಿಯಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೩. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಜೇಟ್ಠಾಪಚಾಯಿಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಟ್ಠಕಾಲೇ ಸತ್ತಾ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ವಾ ಸಸ್ಸುಸಸುರೇಸು ವಾ ಲಜ್ಜಂ ಅನುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಕುಟುಮ್ಬಂ ಸಂವಿದಹನ್ತಾವ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮಹಲ್ಲಕಾನಂ ದಾತುಕಾಮಾ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಅದಾತುಕಾಮಾ ನ ದಸ್ಸನ್ತಿ. ಮಹಲ್ಲಕಾ ಅನಾಥಾ ಹುತ್ವಾ ಅಸಯಂವಸೀ ದಾರಕೇ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಜೀವಿಸ್ಸನ್ತಿ ತದಹುಜಾತಾನಂ ವಚ್ಛಕಾನಂ ಖೀರಂ ಪಿವನ್ತಿಯೋ ಮಹಾಗಾವಿಯೋ ವಿಯ. ಅಯಂ ತತಿಯಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೪. ಅಧಮ್ಮಿಕರಾಜೂನಂ ¶ ಕಾಲೇ ಅಧಮ್ಮಿಕರಾಜಾನೋ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಪವೇಣಿಕುಸಲಾನಂ ಕಮ್ಮನಿತ್ಥರಣಸಮತ್ಥಾನಂ ಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ಯಸಂ ನ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇಪಿ ಪಣ್ಡಿತೇ ವೋಹಾರಕುಸಲೇ ಮಹಲ್ಲಕೇ ಅಮಚ್ಚೇ ನ ಠಪೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತಬ್ಬಿಪರೀತಾನಂ ಪನ ತರುಣತರುಣಾನಂ ಯಸಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ತಥಾರೂಪೇ ಏವ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ರಾಜಕಮ್ಮಾನಿ ಚೇವ ಯುತ್ತಾಯುತ್ತಞ್ಚ ಅಜಾನನ್ತಾ ¶ ನೇವ ತಂ ಯಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ರಾಜಕಮ್ಮಾನಿ ನಿತ್ಥರಿತುಂ. ತೇ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಕಮ್ಮಧುರಂ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಹಲ್ಲಕಾಪಿ ಪಣ್ಡಿತಾಮಚ್ಚಾ ಯಸಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ನಿತ್ಥರಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏತೇಹಿ, ಮಯಂ ಬಾಹಿರಕಾ ಜಾತಾ, ಅಬ್ಭನ್ತರಿಕಾ ತರುಣದಾರಕಾ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ನ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ತೇಸಂ ರಾಜೂನಂ ಹಾನಿಯೇವ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಧುರಂ ವಹಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಂ ವಚ್ಛದಮ್ಮಾನಂ ಧುರೇ ಯೋಜಿತಕಾಲೋ ವಿಯ ದೂರವಾಹಾನಞ್ಚ ಮಹಾಗೋಣಾನಂ ಯುಗಪರಮ್ಪರಾಯ ಅಯೋಜಿತಕಾಲೋ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೫. ಅಧಮ್ಮಿಕರಾಜಕಾಲೇಯೇವ ಅಧಮ್ಮಿಕಬಾಲರಾಜಾನೋ ಅಧಮ್ಮಿಕೇ ಲೋಲಮನುಸ್ಸೇ ವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಠಪೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಪಾಪಪುಞ್ಞೇಸು ಅನಾದರಾ ಬಾಲಾ ಸಭಾಯಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದೇನ್ತಾ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಲಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಸ್ಸೋ ವಿಯ ದ್ವೀಹಿ ಮುಖೇಹಿ ಯವಸಂ. ಅಯಂ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೬. ಅಧಮ್ಮಿಕಾಯೇವ ವಿಜಾತಿರಾಜಾನೋ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಆಸಙ್ಕಾಯ ಯಸಂ ನ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಕುಲೀನಾನಂಯೇವ ದಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಮಹಾಕುಲಾನಿ ದುಗ್ಗತಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಲಾಮಕಕುಲಾನಿ ಇಸ್ಸರಾನಿ. ತೇ ಚ ಕುಲೀನಪುರಿಸಾ ಜೀವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ‘‘ಇಮೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅಕುಲೀನಾನಂ ಧೀತರೋ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತಿ ತಾಸಂ ಕುಲಧೀತಾನಂ ಅಕುಲೀನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸೋ ಜರಸಿಙ್ಗಾಲಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಂ ಪಸ್ಸಾವಕರಣಸದಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಛಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೭. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಇತ್ಥಿಯೋ ಪುರಿಸಲೋಲಾ ಸುರಾಲೋಲಾ ಅಲಙ್ಕಾರಲೋಲಾ ವಿಸಿಖಾಲೋಲಾ ಆಮಿಸಲೋಲಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ದುಸ್ಸೀಲಾ ದುರಾಚಾರಾ. ತಾ ಸಾಮಿಕೇಹಿ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದೀನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕತ್ವಾ ಕಿಚ್ಛೇನ ¶ ಕಸಿರೇನ ಸಮ್ಭತಂ ಧನಂ ಜಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸುರಂ ಪಿವನ್ತಿಯೋ ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಂ ಧಾರಯಮಾನಾ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಗೇಹಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇನಪಿ ಛಿದ್ದಟ್ಠಾನೇಹಿಪಿ ಜಾರೇ ಉಪಧಾರಯಮಾನಾ ಸ್ವೇ ವಪಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಬೀಜಮ್ಪಿ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಯಾಗುಭತ್ತಖಜ್ಜಕಾನಿ ಪಚಿತ್ವಾ ಖಾದಮಾನಾ ವಿಲುಮ್ಪಿಸ್ಸನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾಪೀಠಕೇ ನಿಪನ್ನಛಾತಸಿಙ್ಗಾಲೀ ವಿಯ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತರಜ್ಜುಂ. ಅಯಂ ಸತ್ತಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೮. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಲೋಕೋ ಪರಿಹಾಯಿಸ್ಸತಿ, ರಟ್ಠಂ ನಿರೋಜಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ರಾಜಾನೋ ದುಗ್ಗತಾ ಕಪಣಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯೋ ಇಸ್ಸರೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡಾಗಾರೇ ಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ಏವಂದುಗ್ಗತಾ ಸಬ್ಬೇ ಜಾನಪದೇ ಅತ್ತನೋವ ಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಉಪದ್ದುತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಕೇ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ರಾಜೂನಂಯೇವ ಅತ್ಥಾಯ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣಾನಿ ವಪನ್ತಾ ರಕ್ಖನ್ತಾ ಲಾಯನ್ತಾ ಮದ್ದನ್ತಾ ¶ ಪವೇಸೇನ್ತಾ ಉಚ್ಛುಕ್ಖೇತ್ತಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ಯನ್ತಾನಿ ವಾಹೇನ್ತಾ ಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಪಚನ್ತಾ ಪುಪ್ಫಾರಾಮೇ ಫಲಾರಾಮೇ ಚ ಕರೋನ್ತಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾದೀನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಮೇವ ಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇಸು ತುಚ್ಛಕೋಟ್ಠೇ ಓಲೋಕೇನ್ತಾಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತುಚ್ಛಕುಮ್ಭೇ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಪೂರಿತಕುಮ್ಭಪೂರಣಸದಿಸಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೯. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ರಾಜಾನೋ ಅಧಮ್ಮಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ಅಗತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ನಾಮ ನ ದಸ್ಸನ್ತಿ ಲಞ್ಜವಿತ್ತಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಧನಲೋಲಾ, ರಟ್ಠವಾಸಿಕೇಸು ತೇಸಂ ಖನ್ತಿಮೇತ್ತಾನುದ್ದಯಾ ನಾಮ ನ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕಕ್ಖಳಾ ಫರುಸಾ ಉಚ್ಛುಯನ್ತೇ ಉಚ್ಛುಭಣ್ಡಿಕಾ ವಿಯ ಮನುಸ್ಸೇ ಪೀಳೇನ್ತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಬಲಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಧನಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಬಲಿಪೀಳಿತಾ ಕಿಞ್ಚಿ ದಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಗಾಮನಿಗಮಾದಯೋ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಮಜ್ಝಿಮಜನಪದೋ ಸುಞ್ಞೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಘನವಾಸೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಮಜ್ಝೇ ಉದಕಂ ಆವಿಲಂ ಪರಿಯನ್ತೇ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ. ಅಯಂ ನವಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೧೦. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ರಾಜಾನೋ ಅಧಮ್ಮಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸು ಅಧಮ್ಮಿಕೇಸು ರಾಜಯುತ್ತಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾಪಿ ನೇಗಮಜಾನಪದಾಪೀತಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ¶ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಧಮ್ಮಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತೋ ತೇಸಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ, ಬಲಿಪಟಿಗ್ಗಾಹಿಕದೇವತಾ, ರುಕ್ಖದೇವತಾ, ಆಕಾಸಟ್ಠದೇವತಾತಿ ಏವಂ ದೇವತಾಪಿ ಅಧಮ್ಮಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಧಮ್ಮಿಕರಾಜೂನಂ ರಜ್ಜೇ ವಾತಾ ವಿಸಮಾ ಖರಾ ವಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಆಕಾಸಟ್ಠಕವಿಮಾನಾನಿ ಕಮ್ಪೇಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇಸು ಕಮ್ಪಿತೇಸು ದೇವತಾ ಕುಪಿತಾ ದೇವಂ ವಸ್ಸಿತುಂ ನ ದಸ್ಸನ್ತಿ. ವಸ್ಸಮಾನೋಪಿ ಸಕಲರಟ್ಠೇ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ನ ವಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ವಸ್ಸಮಾನೋಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಸಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ವಪ್ಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಉಪಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ನ ವಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಚ ರಟ್ಠೇ, ಏವಂ ಜನಪದೇಪಿ ಗಾಮೇಪಿ ಏಕತಳಾಕಸರೇಪಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ನ ವಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ತಳಾಕಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇ ವಸ್ಸನ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇ ನ ವಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ವಸ್ಸನ್ತೋ ಉಪರಿ ನ ವಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭಾಗೇ ಸಸ್ಸಂ ಅತಿವಸ್ಸೇನ ನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅವಸ್ಸನೇನ ಮಿಲಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಮಾ ವಸ್ಸಮಾನೋ ಸಮ್ಪಾದೇಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಏಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ರಜ್ಜೇ ವುತ್ತಸಸ್ಸಾ ವಿಪಾಕೋ. ತಿಪ್ಪಕಾರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಏಕಕುಮ್ಭಿಯಾ ಓದನೋ ವಿಯ. ಅಯಂ ದಸಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೧೧. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇಯೇವ ಕಾಲೇ ಸಾಸನೇ ಪರಿಹಾಯನ್ತೇ ಪಚ್ಚಯಲೋಲಾ ಅಲಜ್ಜಿಕಾ ಬಹೂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ಭಗವತಾ ಪಚ್ಚಯಲೋಲುಪ್ಪಂ ನಿಮ್ಮಥೇತ್ವಾ ಕಥಿತಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಚೀವರಾದಿಚತುಪಚ್ಚಯಹೇತು ಪರೇಸಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಮುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿತ್ಥರಣಪಕ್ಖೇ ಠಿತಾ ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕೇವಲಂ ‘‘ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚೇವ ಮಧುರಸದ್ದಞ್ಚ ಸುತ್ವಾ ¶ ಮಹಗ್ಘಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ದಸ್ಸನ್ತಿ’’ಇಚ್ಚೇವಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಪರೇ ಅನ್ತರವೀಥಿಚತುಕ್ಕರಾಜದ್ವಾರಾದೀಸು ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಹಾಪಣಅಡ್ಢಕಹಾಪಣಪಾದಮಾಸಕರೂಪಾದೀನಿಪಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಇತಿ ಭಗವತಾ ನಿಬ್ಬಾನಗ್ಘನಕಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಚತುಪಚ್ಚಯತ್ಥಾಯ ಚೇವ ಕಹಾಪಣಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಚ ವಿಕ್ಕಿಣಿತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ಚನ್ದನಸಾರಂ ಪೂತಿತಕ್ಕೇನ ವಿಕ್ಕಿಣನ್ತಾ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಯಂ ಏಕಾದಸಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೧೨. ಅಧಮ್ಮಿಕರಾಜಕಾಲೇ ಲೋಕೇ ವಿಪರಿವತ್ತನ್ತೇಯೇವ ರಾಜಾನೋ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಯಸಂ ನ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಕುಲೀನಾನಞ್ಞೇವ ದಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ಇಸ್ಸರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತರಾ ದಲಿದ್ದಾ. ರಾಜಸಮ್ಮುಖೇಪಿ ರಾಜದ್ವಾರೇಪಿ ಅಮಚ್ಚಸಮ್ಮುಖೇಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇಪಿ ತುಚ್ಛಲಾಬುಸದಿಸಾನಂ ಅಕುಲೀನಾನಂಯೇವ ಕಥಾ ಓಸೀದಿತ್ವಾ ಠಿತಾ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಙ್ಘಸನ್ನಿಪಾತೇಪಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಗಣಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ¶ ಚೇವ ಪತ್ತಚೀವರಪರಿವೇಣಾದಿವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇಸು ಚ ದುಸ್ಸೀಲಾನಂ ಪಾಪಪುಗ್ಗಲಾನಂಯೇವ ಕಥಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನ ಲಜ್ಜಿಭಿಕ್ಖೂನನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ತುಚ್ಛಲಾಬೂನಂ ಸೀದನಕಾಲೋ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ದ್ವಾದಸಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೧೩. ತಾದಿಸೇಯೇವ ಕಾಲೇ ಅಧಮ್ಮಿಕರಾಜಾನೋ ಅಕುಲೀನಾನಂ ಯಸಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ಇಸ್ಸರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕುಲೀನಾ ದುಗ್ಗತಾ. ತೇಸು ನ ಕೇಚಿ ಗಾರವಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತರೇಸುಯೇವ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ರಾಜಸಮ್ಮುಖೇ ವಾ ಅಮಚ್ಚಸಮ್ಮುಖೇ ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಕುಸಲಾನಂ ಘನಸಿಲಾಸದಿಸಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಕಥಾ ನ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ. ತೇಸು ಕಥೇನ್ತೇಸು ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ಇತರೇ ಪರಿಹಾಸಮೇವ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖುಸನ್ನಿಪಾತೇಪಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಸು ಠಾನೇಸು ನೇವ ಪೇಸಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಗರುಕಾತಬ್ಬೇ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನಾಪಿ ನೇಸಂ ಕಥಾ ಪರಿಯೋಗಾಹಿತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ, ಸಿಲಾನಂ ಪ್ಲವನಕಾಲೋ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ತೇರಸಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೧೪. ಲೋಕೇ ಪರಿಹಾಯನ್ತೇಯೇವ ಮನುಸ್ಸಾ ತಿಬ್ಬರಾಗಾದಿಜಾತಿಕಾ ಕಿಲೇಸಾನುವತ್ತಕಾ ಹುತ್ವಾ ತರುಣಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಭರಿಯಾನಂ ವಸೇ ವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಗೇಹೇ ದಾಸಕಮ್ಮಕಾರಾದಯೋಪಿ ಗೋಮಹಿಂಸಾದಯೋಪಿ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ತಾಸಂಯೇವ ಆಯತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಸುಕಂ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ವಾ ಪರಿಚ್ಛದಾದಿಜಾತಂ ವಾ ಕಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಯತ್ಥ ವಾ ತತ್ಥ ವಾ ಹೋತು, ಕಿಂ ತುಯ್ಹಿಮಿನಾ ಬ್ಯಾಪಾರೇನ, ತ್ವಂ ಮಯ್ಹಂ ಘರೇ ಸನ್ತಂ ವಾ ಅಸನ್ತಂ ವಾ ಜಾನಿತುಕಾಮೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಮುಖಸತ್ತೀಹಿ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ದಾಸಚೇಟಕೇ ವಿಯ ವಸೇ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಪವತ್ತೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಮಧುಕಪುಪ್ಫಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಮಣ್ಡೂಕೀನಂ ಆಸಿವಿಸೇ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೇ ಗಿಲನಕಾಲೋ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಚುದ್ದಸಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೧೫. ದುಬ್ಬಲರಾಜಕಾಲೇ ¶ ಪನ ರಾಜಾನೋ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪಾದೀಸು ಅಕುಸಲಾ ಯುದ್ಧೇಸು ಅವಿಸಾರದಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ರಾಜಾಧಿಪಚ್ಚಂ ಆಸಙ್ಕಮಾನಾ ಸಮಾನಜಾತಿಕಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಅದತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾದಮೂಲಿಕನಹಾಪನಕಪ್ಪಕಾದೀನಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ. ಜಾತಿಗೋತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ರಾಜಕುಲೇ ಪತಿಟ್ಠಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ಹುತ್ವಾ ಇಸ್ಸರಿಯೇ ಠಿತೇ ಜಾತಿಗೋತ್ತಹೀನೇ ಅಕುಲೀನೇ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಾ ವಿಚರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುವಣ್ಣರಾಜಹಂಸೇಹಿ ಕಾಕಸ್ಸ ಪರಿವಾರಿತಕಾಲೋ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಪನ್ನರಸಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ.

೧೬. ಅಧಮ್ಮಿಕರಾಜಕಾಲೇಯೇವ ¶ ಚ ಅಕುಲೀನಾವ ರಾಜವಲ್ಲಭಾ ಇಸ್ಸರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕುಲೀನಾ ಅಪಞ್ಞಾತಾ ದುಗ್ಗತಾ. ತೇ ರಾಜಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಕಥಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಬಲವನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲಾನಂ ಪವೇಣಿಆಗತಾನಿ ಖೇತ್ತವತ್ಥಾದೀನಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಕಾನೀ’’ತಿ ಅಭಿಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತೇ ‘‘ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಅಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನಾದೀಸು ವಿವದನ್ತೇ ವೇತ್ತಲತಾದೀಹಿ ಪಹರಾಪೇತ್ವಾ ಗೀವಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಪಕಡ್ಢಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ಜಾನಾಥ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿವದಥ, ಇದಾನಿ ವೋ ಪಹರಾಪೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಕಥೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛೇದಾದೀನಿ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸನ್ತಜ್ಜೇಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ತೇಸಂ ಭಯೇನ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ತಾನಿ, ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹಾನಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭೀತಾ ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಪೇಸಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಥಾರುಚಿ ವಿಹೇಠೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಪೇಸಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಸರಣಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಹನಟ್ಠಾನೇಸು ನಿಲೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಹೀನಜಚ್ಚೇಹಿ ಚೇವ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಚ ಉಪದ್ದುತಾನಂ ಜಾತಿಮನ್ತಕುಲಪುತ್ತಾನಞ್ಚೇವ ಪೇಸಲಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಏಳಕಾನಂ ಭಯೇನ ತಸವಕಾನಂ ಪಲಾಯನಕಾಲೋ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಸೋಳಸಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ. ಏವಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ ಸೋಳಸ ಮಹಾಸುಪಿನೇ ಪಸ್ಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೋಸಲರಾಜಾ ವಿಯ ಸೋಳಸ ಸುಪಿನೇ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತತೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾನತ್ಥನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ಪಸ್ಸತಿ. ಕೋಸಲರಾಜಾ ವಿಯ ಲೋಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಾನತ್ಥನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪನ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸಾಧಾರಣಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕುದ್ಧಾ ಹಿ ದೇವತಾತಿ ಮಹಾನಾಗವಿಹಾರೇ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ಕುದ್ಧಾ ದೇವತಾ ವಿಯ. ರೋಹಣೇ ಕಿರ ಮಹಾನಾಗವಿಹಾರೇ ಮಹಾಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾವ ಏಕಂ ನಾಗರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದಾಪೇಸಿ. ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಕುದ್ಧಾ ಪಠಮಮೇವ ನಂ ಸಚ್ಚಸುಪಿನೇನ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ‘‘ಇತೋ ತೇ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ರಾಜಾ ಮರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುಪಿನೇ ಆರೋಚೇಸಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಕಥಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ರಾಜೋರೋಧಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ತಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಮಹಾವಿರವಂ ವಿರವಿಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಕಿಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತಾ ‘‘ಏವಂ ಥೇರೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆರೋಚಯಿಂಸು. ರಾಜಾ ದಿವಸಂ ಗಣಾಪೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಛಿನ್ದಾಪೇಸಿ. ಏಕನ್ತಂ ಸಚ್ಚಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಫಲಸ್ಸ ಸಚ್ಚಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ, ದಸ್ಸನಂ ¶ ಪನ ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಮೇವ ¶ . ತೇನೇವ ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭೂತಮ್ಪಿ ಸುಪಿನಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ದ್ವೀಹಿ ತೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಕದಾಚಿ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಂಸಗ್ಗಭೇದತೋ’’ತಿ. ‘‘ಅಸೇಖಾ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಕಾರಣಾನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಏವ ಮೂಲಕಾರಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ತನ್ತಿ ಸುಪಿನಕಾಲೇ ಪವತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ. ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಗತಿನಿಮಿತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋತಿ. ಈದಿಸಾನೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬಪರಿಕಪ್ಪಿತರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಚೇವ ರಾಗಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಚ. ಸಬ್ಬೋಹಾರಿಕಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಪಕತಿಚಿತ್ತೇನ.

ದ್ವೀಹಿ ಅನ್ತೇಹಿ ಮುತ್ತೋತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಅನ್ತೇಹಿ ಮುತ್ತೋ. ಆವಜ್ಜನತದಾರಮ್ಮಣಕ್ಖಣೇತಿ ಇದಂ ಯಾವ ತದಾರಮ್ಮಣುಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಚಿತ್ತವಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸುಪಿನೇನೇವ ದಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಮೇ, ಸುತಂ ವಿಯ ಮೇತಿ ಕಥನಕಾಲೇ ಪನ ಅಬ್ಯಾಕತೋಯೇವ ಆವಜ್ಜನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ವದನ್ತೇಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ದುತಿಯಮೋಘವಾರೇ ವಿಯ ಮನೋದ್ವಾರೇಪಿ ಆವಜ್ಜನಂ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಜವನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಮೇ, ಸುತಂ ವಿಯ ಮೇ’’ತಿ ಕಪ್ಪನಾಯ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸುಪಿನನ್ತೇಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣವಚನತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಅತೀತವಸೇನ ವಾ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಸುಪಿನನ್ತೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಯದಿಪಿ ಸುಪಿನನ್ತೇ ವಿಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ರೂಪಾದಿವತ್ಥುಮ್ಹಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಸುಪಿನನ್ತೇ ಉಪಟ್ಠಿತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿತೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಹದಯವತ್ಥು ನ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾಪಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ನ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಾ ಅಸುಪ್ಪಸನ್ನವಟ್ಟಿನಿಸ್ಸಿತದೀಪಪ್ಪಭಾ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ದುಬ್ಬಲಹದಯವತ್ಥುಕತ್ತಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಯುತ್ತತರಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಸುಪಿನನ್ತಚೇತನಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಸುಪಿನನ್ತಚೇತನಾ. ಸುಪಿನಞ್ಹಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮನೋದ್ವಾರಿಕೇನೇವ ಜವನೇನ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೇನ. ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಚ ಮನೋದ್ವಾರಿಕೇನೇವ ಪಟಿಬುಜ್ಝತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೇನ. ನಿದ್ದಾಯನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಮಹಾವಟ್ಟಿಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ದೀಪೇ ಚಕ್ಖುಸಮೀಪಂ ಉಪನೀತೇ ಪಠಮಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕಂ ಆವಜ್ಜನಂ ಭವಙ್ಗಂ ನ ಆವಟ್ಟೇತಿ, ಮನೋದ್ವಾರಿಕಮೇವ ಆವಟ್ಟೇತಿ. ಅಥ ಜವನಂ ಜವಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ. ದುತಿಯವಾರೇ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕಆವಜ್ಜನಂ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟೇತಿ ¶ , ತತೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಜವನಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತದನನ್ತರಂ ಭವಙ್ಗಂ ಪವತ್ತತಿ. ತತಿಯವಾರೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಆವಜ್ಜನೇನ ಭವಙ್ಗೇ ಆವಟ್ಟಿತೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಂ ಜವತಿ. ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ‘‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಲೋಕೋ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ತಥಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಣಸಮೀಪೇ ತೂರಿಯೇಸು ಪಗ್ಗಹಿತೇಸು ¶ , ಘಾನಸಮೀಪೇ ಸುಗನ್ಧೇಸು ವಾ ದುಗ್ಗನ್ಧೇಸು ವಾ ಪುಪ್ಫೇಸು ಉಪನೀತೇಸು, ಮುಖೇ ಸಪ್ಪಿಮ್ಹಿ ವಾ ಫಾಣಿತೇ ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇ, ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಾಣಿನಾ ಪಹಾರೇ ದಿನ್ನೇ ಪಠಮಂ ಸೋತದ್ವಾರಿಕಾದೀನಿ ಆವಜ್ಜನಾನಿ ಭವಙ್ಗಂ ನ ಆವಟ್ಟೇನ್ತಿ, ಮನೋದ್ವಾರಿಕಮೇವ ಆವಟ್ಟೇತಿ, ಅಥ ಜವನಂ ಜವಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ. ದುತಿಯವಾರೇ ಸೋತದ್ವಾರಿಕಾದೀನಿ ಆವಜ್ಜನಾನಿ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟೇನ್ತಿ, ತತೋ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಜವನಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತದನನ್ತರಂ ಭವಙ್ಗಂ ವತ್ತತಿ. ತತಿಯವಾರೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಆವಜ್ಜನೇನ ಭವಙ್ಗೇ ಆವಟ್ಟಿತೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಂ ಜವತಿ, ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಞತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸದ್ದೋ, ಸಙ್ಖಸದ್ದೋ ಭೇರಿಸದ್ದೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಗನ್ಧೋ, ಮೂಲಗನ್ಧೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಮುಖಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಸಪ್ಪೀತಿ ವಾ ಫಾಣಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಕೇನಮ್ಹಿ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹಟೋ, ಅತಿಬದ್ಧೋ ಮೇ ಪಹಾರೋ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನೇನೇವ ಪಟಿಬುಜ್ಝತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೇನ. ಸುಪಿನಮ್ಪಿ ತೇನೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೇನ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಮಹಾಸುಪಿನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೯೭. ಸತ್ತಮೇ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಸ್ಸಿಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ಅಕಾಲೇಪೀತಿ ಚಿತ್ತವೇಸಾಖಮಾಸೇಸುಪಿ. ವಸ್ಸವಲಾಹಕದೇವಪುತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ರತಿಯಾ ಕೀಳಿತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಅಕಾಲೇಪಿ ದೇವೋ ವಸ್ಸತಿ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ವಸ್ಸವಲಾಹಕದೇವಪುತ್ತೋ ವಾಕರಕುಟಕವಾಸಿಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಕೋಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ವಸ್ಸವಲಾಹಕದೇವಪುತ್ತೋತಿ. ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಿರ ಚಿತ್ತೇನ ದೇವೋ ವಸ್ಸತೀತಿ. ಆಮ, ಭನ್ತೇತಿ. ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾ ಮಯನ್ತಿ. ತೇಮಿಸ್ಸಥ, ಭನ್ತೇತಿ. ಮೇಘಸೀಸಂ ವಾ ಗಜ್ಜಿತಂ ವಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಕಥಂ ತೇಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಚಿತ್ತೇನ ದೇವೋ ವಸ್ಸತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಥಾತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ದೇವಪುತ್ತಾ’’ತಿ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ¶ ಪಾವಿಸಿ. ದೇವಪುತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪವಿಸನ್ತೇಯೇವ ಏಕಂ ಗೀತಂ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿ, ಸಮನ್ತಾ ತಿಯೋಜನಟ್ಠಾನಂ ಏಕಮೇಘಂ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ಅದ್ಧತಿನ್ತೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ.

೧೯೮-೯. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಅಙ್ಗೀಯನ್ತಿ ಹೇತುಭಾವೇನ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಅಙ್ಗಾನಿ, ಕಾರಣಾನಿ. ಕಾರಣತ್ಥೇ ಚ ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದೋ. ಪಞ್ಚಹೀತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ. ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಸಮನುಆಗತಾ ಪವತ್ತಾ ಯುತ್ತಾ ಚ. ವಾಚಾತಿ ಸಮುಲ್ಲಪನ-ವಾಚಾ. ಯಾ ‘‘ವಾಚಾ ಗಿರಾ ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೬೩೬) ಚ, ‘‘ನೇಲಾ ಕಣ್ಣಸುಖಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೯) ಚ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಯಾ ಪನ ‘‘ವಾಚಾಯ ಚೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರ) ಏವಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಚ, ‘‘ಯಾ ಚತೂಹಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ ಆರತಿ…ಪೇ… ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೨೯೯) ಏವಂ ವಿರತಿ ಚ, ‘‘ಫರುಸವಾಚಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸೇವಿತಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೪೦) ಏವಂ ಚೇತನಾ ಚ ವಾಚಾತಿ ಆಗತಾ, ನ ಸಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಭಾಸಿತಬ್ಬತೋ. ‘‘ಸುಭಾಸಿತಾ ಹೋತಿ, ನೋ ದುಬ್ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಭಾಸಿತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಭಾಸಿತಾ. ತೇನಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಾವಹತಂ ದೀಪೇತಿ. ಅನವಜ್ಜಾತಿ ರಾಗಾದಿಅವಜ್ಜರಹಿತಾ. ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಕಾರಣಸುದ್ಧಿಂ ಅಗತಿಗಮನಾದಿಪ್ಪವತ್ತದೋಸಾಭಾವಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ. ರಾಗದೋಸಾದಿವಿಮುತ್ತಞ್ಹಿ ಯಂ ಭಾಸತೋ ಅನುರೋಧವಿವಜ್ಜನತೋ ಅಗತಿಗಮನಂ ದುರಸಮುಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ. ಅನನುವಜ್ಜಾತಿ ಅನುವಾದವಿಮುತ್ತಾ. ಇಮಿನಾಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ. ಸತಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಅನನುವಜ್ಜತಾತಿ. ವಿಞ್ಞೂನನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ. ತೇನ ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಸು ಬಾಲಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ದೀಪೇತಿ.

ಇಮೇಹಿ ಖೋತಿಆದೀನಿ ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಂ ವಾಚಂ ನಿಗಮೇತಿ. ಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇ ಪಟಿಞ್ಞಾದೀಹಿ ಅವಯವೇಹಿ, ನಾಮಾದೀಹಿ ಪದೇಹಿ, ಲಿಙ್ಗವಚನವಿಭತ್ತಿಕಾಲಕಾರಕಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಮುಸಾವಾದಾದಿವಾಚಮ್ಪಿ ಸುಭಾಸಿತನ್ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ತಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ. ಅವಯವಾದಿಸಮನ್ನಾಗತಾಪಿ ಹಿ ತಥಾರೂಪೀ ¶ ವಾಚಾ ದುಬ್ಭಾಸಿತಾವ ಹೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ಪಞ್ಚಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸಚೇಪಿ ಮಿಲಕ್ಖುಭಾಸಾಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಘಟಚೇಟಿಕಾಗೀತಿಕಪರಿಯಾಪನ್ನಾಪಿ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಸುಭಾಸಿತಾವ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಹಿತಸುಖಾವಹತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಮಗ್ಗಪಸ್ಸೇ ಸಸ್ಸಂ ರಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಸೀಹಳಚೇಟಿಕಾಯ ಸೀಹಳಕೇನೇವ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಯುತ್ತಂ ಗೀತಿಕಂ ಗಾಯನ್ತಿಯಾ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸಕಭಿಕ್ಖೂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.

ತಥಾ ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪದುಮಸ್ಸರಸಮೀಪೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪದುಮಸ್ಸರೇ ಪದುಮಾನಿ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ –

ಜರಾಭಿವೇಗೇನ ಮದ್ದೀಯನ್ತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೧೩; ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೫೨ ಸುಭಾಸಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ) –

ಇಮಂ ಗೀತಿಂ ಗಾಯನ್ತಿಯಾ ಚೇಟಿಕಾಯ ಸುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ.

ಬುದ್ಧನ್ತರೇಪಿ ಅಞ್ಞತರೋ ಪುರಿಸೋ ಸತ್ತಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟವಿತೋ ಆಗಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ ಮುಸಲೇನ ತಣ್ಡುಲೇ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಿಯಾ –

‘‘ಜರಾಯ ಪರಿಮದ್ದಿತಂ ಏತಂ, ಮಿಲಾತಚಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಂ;

ಮರಣೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ ಏತಂ, ಮಚ್ಚುಸ್ಸ ಘಾಸಮಾಮಿಸಂ.

‘‘ಕಿಮೀನಂ ಆಲಯಂ ಏತಂ, ನಾನಾಕುಣಪೇನ ಪೂರಿತಂ;

ಅಸುಚಿಭಾಜನಂ ಏತಂ, ತದಲಿಕ್ಖನ್ಧಸಮಂ ಇದ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೧೩; ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೫೨ ಸುಭಾಸಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ) –

ಇಮಂ ಗೀತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಸಹ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಪತ್ತೋ. ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾಚಾ ಸಚೇಪಿ ಮಿಲಕ್ಖುಭಾಸಾಯ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಘಟಚೇಟಿಕಾಗೀತಿಕಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ವಾಚಾ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಸುಭಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸುಭಾಸಿತಾ ಏವ ಅನವಜ್ಜಾ ಅನನುವಜ್ಜಾ ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅತ್ಥತ್ಥಿಕಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಸರಣಾನಂ, ನೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಪ್ಪಟಿಸರಣಾನನ್ತಿ. ನವಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ವಾಚಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೦೦. ದಸಮೇ ¶ ನಿಸ್ಸರನ್ತೀತಿ ನಿಸ್ಸರಣೀಯಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಕತ್ತರಿ ಹೇಸ ಅನೀಯ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಯಾ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಸ್ಸಟಾ’’ತಿ. ಕುತೋ ಪನ ನಿಸ್ಸಟಾ? ಯಥಾಸಕಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ. ನಿಜ್ಜೀವಟ್ಠೇನ ಧಾತುಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಸುಞ್ಞಸಭಾವಾ’’ತಿ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಧಮ್ಮಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಿಸೇಸೋ ¶ . ತಾದಿಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಕಾಮೇಸು ಮನಸಿಕಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೀಮಂಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ, ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮನಿಯತಂ ಇದಾನಿ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಕ್ಖನ್ದನಂ ನಾಮ ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ. ಸೋ ಪನ ತತ್ಥ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಪ್ಪವಿಸತೀ’’ತಿ. ಪಸೀದನಂ ನಾಮ ಅಭಿರುಚಿ. ಸನ್ತಿಟ್ಠನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ. ವಿಮುಚ್ಚನಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನನ್ತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವದತಿ ‘‘ಪಸಾದಂ ನಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂಭೂತಂ ಪನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಕಥಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ.

ತನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ. ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಏಕತ್ತವಸೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ. ಗೋಚರೇ ಗತತ್ತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏವ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಅಹಾನಭಾಗಿಯತ್ತಾತಿ ಠಿತಿಭಾಗಿಯತ್ತಾ. ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ವಿಮುತ್ತಂ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ಚ ವಿಹನನತೋ ವಿಘಾತೋ. ದುಕ್ಖಂ ಪರಿದಹನತೋ ಪರಿಳಾಹೋ. ಕಾಮವೇದನಂ ನ ವೇದಿಯತಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ನಿಸ್ಸರನ್ತಿ ತತೋತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ. ಕೇ ನಿಸ್ಸರನ್ತಿ? ಕಾಮಾ. ಏವಞ್ಚ ಕಾಮಾನನ್ತಿ ಕತ್ತುಸಾಮಿವಚನಂ ಸುಟ್ಠು ಯುಜ್ಜತಿ. ಯದಗ್ಗೇನ ಕಾಮಾ ತತೋ ನಿಸ್ಸಟಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಝಾನಮ್ಪಿ ಕಾಮತೋ ನಿಸ್ಸಟನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಮೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ’’ತಿ. ಏವಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಕಾಮನಿಸ್ಸರಣಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಅಚ್ಚನ್ತತೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಪದೇಸೂತಿ ಸೇಸಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು.

ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋತಿ ವಿಸೇಸಂ ವದನ್ತೇನ ತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾತಿಆದಿಕೋ ಅವಿಸೇಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ದುತಿಯತತಿಯವಾರೇಸು ಸಬ್ಬಸೋ ಅನಾಮಟ್ಠೋ, ಚತುತ್ಥವಾರೇ ಪನ ಅಯಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಂ ¶ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಠಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ರೂಪಾಭಿಮುಖಂ ಚಿತ್ತಂ ಪೇಸೇನ್ತಸ್ಸ. ಇದಮಕ್ಖಾತನ್ತಿ ಸಮಥಯಾನಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾರಾ ಗಹಿತಾ. ಇದಂ ಪನ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರೇ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಪುನ ಸಕ್ಕಾಯೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ‘‘ಇದಾನಿ ಮೇ ಸಕ್ಕಾಯಪ್ಪಬನ್ಧೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಂ.

ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೦೧-೪. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮದುತಿಯಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ. ತತಿಯೇ ಅಧಿವಾಸನಂ ಖಮನಂ, ಪರೇಸಂ ದುಕ್ಕಟಂ ದುರುತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿವಿರೋಧಾಕರಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸನಂ ಅಧಿವಾಸನಂ, ತದೇವ ಖನ್ತೀತಿ ಅಧಿವಾಸನಕ್ಖನ್ತಿ. ಸುಭೇ ರತೋತಿ ಸೂರತೋ, ಸುಟ್ಠು ವಾ ಪಾಪತೋ ಓರತೋ ವಿರತೋ ಸೋರತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋರಚ್ಚಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋರಚ್ಚೇನಾತಿ ಸುಚಿಸೀಲತಾಯಾ’’ತಿ. ಸಾ ಹಿ ಸೋಭನಕಮ್ಮರತತಾ, ಸುಟ್ಠು ವಾ ಪಾಪತೋ ಓರತಭಾವೋ ವಿರತತಾ. ಚತುತ್ಥೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಕಿಮಿಲಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೦೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಚೇತೋಖಿಲಾ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಕೋಧೋ ಚ. ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಖರಭಾವೋ ಕಕ್ಖಳಭಾವೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಪಗೇವ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಲಕ್ಖಣಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಗಹಿತಾಯ ಸಬ್ಬಾ ಸತ್ಥು ರೂಪಕಾಯಸಿರೀ ಗಹಿತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕಾಯಸಿರೀ ಗಹಿತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ತದುಭಯವತ್ಥುಕಮೇವ ಕಙ್ಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸರೀರೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಿಚಿನನ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ವೀಮಂಸನ್ತೋ. ಕಿಚ್ಛತೀತಿ ಕಿಲಮತಿ. ವಿನಿಚ್ಛೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಆತಪತಿ ಕಿಲೇಸೇತಿ ಆತಪ್ಪಂ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆತಪ್ಪಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪನವೀರಿಯಕರಣತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯೋಗಾಯಾತಿ ಭಾವನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯುಞ್ಜನಾಯ. ಸತತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಭಾವನಾಯ ನಿರನ್ತರಪ್ಪಯೋಗಾಯ.

ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖಾ ಪವತ್ತೀತಿ? ನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ¶ , ಅನುಸ್ಸುತಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಲದ್ಧೇ ಪರಿಕಪ್ಪಿತರೂಪೇ ಕಙ್ಖಾ ¶ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ…ಪೇ… ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಿಕ್ಖಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿಸೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾಯ ಚೇವ ಸಂವಾಸನಿಮಿತ್ತಂ ಘಟನಾಹೇತು ಅಭಿಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಕತಾಯ ಚ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸೂತಿ ಕೋಪಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಕೋಪೋ ನ ಚೇತೋಖಿಲೋತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ಯದಿ ಏವಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾರುತವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಚೇತೋಖಿಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೦೬-೮. ಛಟ್ಠೇ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ವಿನಿಬನ್ಧನ್ತೀತಿ ಚೇತಸೋವಿನಿಬನ್ಧಾ. ತಂ ಪನ ವಿನಿಬನ್ಧನ್ತಾ ಮುಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ವಿನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಮಗಿದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವತ್ಥುಕಾಮೇಪಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಪಿ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವತ್ಥುಕಾಮೇಪಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಪೀ’’ತಿ. ಅತ್ತನೋ ಕಾಯೇತಿ ಅತ್ತನೋ ನಾಮಕಾಯೇ, ಅತ್ತಭಾವೇ ವಾ. ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪೇತಿ ಪರೇಸಂ ಕಾಯೇ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧರೂಪೇ ಚ. ಉದರಂ ಅವದಿಹತಿ ಉಪಚಿನೋತಿ ಪೂರೇತೀತಿ ಉದರಾವದೇಹಕಂ. ಸೇಯ್ಯಸುಖನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಾಯ ಸಯನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖಂ. ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ. ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಾವಸೇನೇವ ಪಣಿದಹಿತ್ವಾ. ಇತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಲೋಭವಿಸೇಸೋ ಏವ ‘‘ಚೇತೋವಿನಿಬನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸತ್ತಮಟ್ಠಮೇಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ವಿನಿಬನ್ಧಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೦೯-೨೧೦. ನವಮೇ ಆಯತಕೋ ನಾಮ ಗೀತಸ್ಸರೋ ತಂ ತಂ ವತ್ತಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖರಾನಿ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಯತಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುತ್ತವತ್ತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಗಾಥಾವತ್ತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಅತಿದೀಘಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಧಮ್ಮಞ್ಹಿ ಭಾಸನ್ತೇನ ಚತುರಸ್ಸೇನ ವತ್ತೇನ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾನಿ ¶ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸರಭಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೪೯) ಚ ವಚನತೋ ಸರೇನ ಧಮ್ಮಂ ಭಣಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸರಭಞ್ಞೇ ಕಿರ ತರಙ್ಗವತ್ತಧೋತಕವತ್ತಭಾಗಗ್ಗಹಕವತ್ತಾದೀನಿ ¶ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ವತ್ತಾನಿ ಅತ್ಥಿ. ತೇಸು ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ಕಾತುಂ ಲಭತೀತಿ. ದಸಮೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಗೀತಸ್ಸರಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೧೧-೨. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಕೋತಿ ‘‘ಬಾಲೋಸಿ, ಮೂಳ್ಹೋಸಿ, ಓಟ್ಠೋಸಿ, ಗೋಣೋಸಿ, ಗದ್ರಭೋಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಕೋ. ‘‘ಹೋತು, ಮುಣ್ಡಕಸಮಣ, ಅದಣ್ಡೋ ಅಹನ್ತಿ ಕರೋಸಿ, ಇದಾನಿ ತೇ ರಾಜಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಣ್ಡಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪರಿಭಾಸಕೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಪರಿಭಾಸಕೋ’’ತಿ. ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಅಪಾಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪರಿಪನ್ಥಭಾವತೋ ಪರಿಪನ್ಥೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಪರಿಪನ್ಥಸ್ಸ ಛಿನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಪಾಯಮಗ್ಗಪರಿಪನ್ಥಸ್ಸ ಛಿನ್ನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಅಕ್ಕೋಸಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೧೩-೨೨೦. ತತಿಯೇ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೧೪೯) ದುಸ್ಸೀಲೋತಿ ಏತ್ಥ ದು-ಸದ್ದೋ ಅಭಾವತ್ಥೋ ‘‘ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೪೯) ವಿಯ, ನ ಗರಹಣತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸೀಲೋ ನಿಸ್ಸೀಲೋ’’ತಿ. ಭಿನ್ನಸಂವರೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲೋ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಸೀಲಭೇದಂ ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಾವ ಭಿನ್ನಸಂವರೋ ಹೋತು. ಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲೋ ಆಚಾರಹೀನೋ, ಸೋ ಕಥಂ ಭಿನ್ನಸಂವರೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ¶ ? ಸೋಪಿ ಸಾಧುಸಮಾಚಾರಸ್ಸ ಪರಿಹರಣೀಯಸ್ಸ ಭೇದಿತತ್ತಾ ಭಿನ್ನಸಂವರೋ ಏವ ನಾಮ. ವಿನಟ್ಠಸಂವರೋ ಸಂವರರಹಿತೋತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ತಂ ಸಿಪ್ಪಟ್ಠಾನಂ. ಮಾಘಾತಕಾಲೇತಿ ‘‘ಮಾ ಘಾತೇಥ ಪಾಣೀನ’’ನ್ತಿ ¶ ಏವಂ ಮಾಘಾತಘೋಸನಂ ಘೋಸಿತದಿವಸೇ. ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ. ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಮಙ್ಕು ಹೋತಿಯೇವ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿಭಾವತೋ.

ತಸ್ಸಾತಿ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ. ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿತಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಕತಕಾರಣಂ. ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ತಂ ಮನಸೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಇಧಲೋಕನ್ತಿ ಉಮ್ಮೀಲನಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತದಾರಾದಿವಸೇನ ಇಧಲೋಕಂ ಪಸ್ಸತಿ. ನಿಮೀಲೇತ್ವಾ ಪರಲೋಕನ್ತಿ ನಿಮೀಲನಕಾಲೇ ಗತಿನಿಮಿತ್ತುಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಪರಲೋಕಂ ಪಸ್ಸತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಞ್ಚಮಪದನ್ತಿ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಆದೀನವಕೋಟ್ಠಾಸೋ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ವುತ್ತತ್ಥಾಯ ಆದೀನವಕಥಾಯ ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ತಂ ತಂ ಕಸಿವಣಿಜ್ಜಾದಿಂ ಯಥಾಕಾಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಪಾಸಂಸಂ ಸೀಲಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಲವಾ. ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲೋತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಪನ ಅತ್ಥವಚನಂ ಸುಕರನ್ತಿ ಅನಾಮಟ್ಠಂ. ಚತುತ್ಥಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೧-೧೦. ಪಠಮದೀಘಚಾರಿಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೨೨೧-೨೩೦. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮಾದೀನಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ. ಪಞ್ಚಮೇ ರಹೋ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕೋ ಏಕಾಯ ರಹೋ ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾಚಿ. ೨೯೦) ವುತ್ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಆಸನೇ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮಾತುಗಾಮೇನ ರಹೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಆಸನೇ ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವುತ್ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಉತ್ತರಿ ಛಪ್ಪಞ್ಚವಾಚಾಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ¶ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಉತ್ತರಿ ಛಪ್ಪಞ್ಚವಾಚಾಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ¶ ವಿಞ್ಞುನಾ ಪುರಿಸವಿಗ್ಗಹೇನಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೩) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ. ಛಟ್ಠಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ.

ಪಠಮದೀಘಚಾರಿಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದೀಘಚಾರಿಕವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೩೧-೩೦೨. ಚತುತ್ಥವಗ್ಗಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ.

ಇತಿ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾಯ ಅನುತ್ತಾನತ್ಥದೀಪನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

೧. ಛಕ್ಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಂ. ಸಸಮ್ಭಾರಕನಿದ್ದೇಸೋಯಂ ಯಥಾ ‘‘ಧನುನಾ ವಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಸ್ಸಯಸೀಸೇನ ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ತಂ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ. ನೇವ ಸುಮನೋ ಹೋತೀತಿ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ರಾಗಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ನೇವ ಸುಮನೋ ಹೋತಿ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮವಸೇನಪಿ ಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ರಾಗಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ನ ದುಮ್ಮನೋತಿ ಅನಿಟ್ಠೇ ಅದುಸ್ಸನ್ತೋ ನ ದುಮ್ಮನೋ. ಪಸಾದಞ್ಞಥತ್ತವಸೇನಪಿ ಇಟ್ಠೇಪಿ ಅನಿಟ್ಠೇಪಿ ಮಜ್ಝತ್ತೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ನ ಸಮಂ ಸಮ್ಮಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಗಹಣಂ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಂ. ಅಯಞ್ಚಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ. ಸತಿಯಾ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಸತೋ. ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಪಜಾನೋ. ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯರಹಿತಕಾಲೇಪಿ ಪವತ್ತಿಭೇದನತೋ ‘‘ಸತತವಿಹಾರೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸತತವಿಹಾರೋತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನಿಚ್ಚವಿಹಾರೋ ಸಬ್ಬದಾ ಪವತ್ತನಕವಿಹಾರೋ. ಠಪೇತ್ವಾ ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವೇಲಂ ಭವಙ್ಗವೇಲಞ್ಚ ಖೀಣಾಸವಾ ಇಮಿನಾವ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಛಸು ದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ. ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ತೇಹಿ ವಿನಾ ಸಮ್ಪಜಾನತಾಯ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಸತತವಿಹಾರಭಾವತೋ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ‘‘ನೇವ ಸುಮನೋ ನ ದುಮ್ಮನೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ, ಹಸಿತುಪ್ಪಾದೋ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಞ್ಚಾತಿ ದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ರಾಗದೋಸಸಹಜಾತಾನಂ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅಭಾವೋ ತೇಸಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣೋತಿ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಆಗತಾನಂ ಇಮೇಸಂ ಸತತವಿಹಾರಾನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಕಥಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಚೇ? ಆಸೇವನತೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ¶ ಖೀಣಾಸವೋ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ವಿಯ ಬಹುಲಂ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ವಿಹರತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸುದ್ಧಪಕತಿಭಾವಾವಿಜಹನತೋ, ಕದಾಚಿ ಪನ ತಥಾ ಚೇತೋಭಿಸಙ್ಖಾರಾಭಾವೇ ಯಂ ತಂ ಸಭಾವತೋ ಇಟ್ಠಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಸ್ಸ ಯಾಥಾವಸಭಾವಗ್ಗಹಣವಸೇನಪಿ ಅರಹತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಾಸೇವನವಸೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೇವ.

ಪಠಮಆಹುನೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨-೭. ದುತಿಯಆಹುನೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೨-೭. ದುತಿಯೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೮೦) ಅನೇಕವಿಹಿತನ್ತಿ ಅನೇಕವಿಧಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ. ಇದ್ಧಿವಿಧನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಕೋಟ್ಠಾಸಂ. ಪಚ್ಚನುಭೋತೀತಿ ಪಚ್ಚನುಭವತಿ, ಫುಸತಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನಿಸ್ಸ ಅನೇಕವಿಹಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕರಣತೋ ಪುಬ್ಬೇವ ಪಕತಿಯಾ ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ. ಬಹುಧಾ ಹೋತೀತಿ ಬಹೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಚಙ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ವಾ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಹೋತಿ. ಆವಿಭಾವಂ ತಿರೋಭಾವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆವಿಭಾವಂ ಕರೋತಿ, ತಿರೋಭಾವಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ. ಇದಮೇವ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೧೧) ವುತ್ತಂ – ‘‘ಆವಿಭಾವನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅನಾವುಟಂ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವಟಂ, ತಿರೋಭಾವನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಆವುಟಂ ಹೋತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ. ತಿರೋಕುಟ್ಟಂ ತಿರೋಪಾಕಾರಂ ತಿರೋಪಬ್ಬತಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗಚ್ಛತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಆಕಾಸೇತಿ ಏತ್ಥ ತಿರೋಕುಟ್ಟನ್ತಿ ಪರಕುಟ್ಟಂ, ಕುಟ್ಟಸ್ಸ ಪರಭಾಗನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸು. ಕುಟ್ಟೋತಿ ಚ ಗೇಹಭಿತ್ತಿಯಾ ¶ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪಾಕಾರೋತಿ ಗೇಹವಿಹಾರಗಾಮಾದೀನಂ ಪರಿಕ್ಖೇಪಪಾಕಾರೋ. ಪಬ್ಬತೋತಿ ಪಂಸುಪಬ್ಬತೋ ವಾ ಪಾಸಾಣಪಬ್ಬತೋ ವಾ. ಅಸಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಅಲಗ್ಗಮಾನೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಆಕಾಸೇ ವಿಯ.

ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಿಮುಜ್ಜನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತಿ ಉಟ್ಠಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿಮುಜ್ಜನ್ತಿ ಸಂಸೀದನಂ. ಉಮ್ಮುಜ್ಜಞ್ಚ ನಿಮುಜ್ಜಞ್ಚ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಿಮುಜ್ಜಂ. ಉದಕೇಪಿ ಅಭಿಜ್ಜಮಾನೇತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಉದಕಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಂಸೀದತಿ, ತಂ ಭಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ವಿಪರೀತಂ ಅಭಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ಗಚ್ಛತಿ. ಪಕ್ಖೀ ¶ ಸಕುಣೋತಿ ಪಕ್ಖೇಹಿ ಯುತ್ತಸಕುಣೋ. ಇಮೇಪಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೇ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೇ ಪಾಣಿನಾ ಪರಾಮಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪರಿ ಚರಣೇನ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾ, ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಏಕಕ್ಖಣೇ ಆಲೋಕಕರಣೇನ ಮಹಾನುಭಾವತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಉಪರಿಚರಣಆಲೋಕಕರಣೇಹಿ ಮಹಿದ್ಧಿಕೇ ಮಹಾನುಭಾವೇ. ಪರಾಮಸತೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏಕದೇಸೇ ವಾ ಛುಪತಿ. ಪರಿಮಜ್ಜತೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಆದಾಸತಲಾ ವಿಯ ಪರಿಮಜ್ಜತಿ. ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಪೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮ್ಪಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ. ಕಾಯೇನ ವಸಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ತತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಕಾಯೇನ ಅತ್ತನೋ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ.

ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾತಿ ಏತ್ಥ ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಾ. ದೇವತಾನಞ್ಹಿ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹರುಹಿರಾದೀಹಿ ಅಪಲಿಬುದ್ಧಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತತಾಯ ದೂರೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮತ್ಥಾ ದಿಬ್ಬಾ ಪಸಾದಸೋತಧಾತು ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಚಾಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವೀರಿಯಭಾವನಾಬಲೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಞಾಣಸೋತಧಾತು ತಾದಿಸಾಯೇವಾತಿ ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಾ. ಅಪಿಚ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾ ಅತ್ತನಾ ಚ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಾ. ಸವನಟ್ಠೇನ ನಿಜ್ಜೀವಟ್ಠೇನ ಚ ಸೋತಧಾತು. ಸೋತಧಾತುಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಸೋತಧಾತು ವಿಯಾತಿಪಿ ಸೋತಧಾತು. ತಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ. ವಿಸುದ್ಧಾಯಾತಿ ಸುದ್ಧಾಯ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾಯ. ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಿಕಾಯಾತಿ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸದ್ದಸವನೇ ಮಾನುಸಿಕಂ ಮಂಸಸೋತಧಾತುಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ವೀತಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಠಿತಾಯ. ಉಭೋ ಸದ್ದೇ ಸುಣಾತೀತಿ ದ್ವೇ ಸದ್ದೇ ಸುಣಾತಿ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ದಿಬ್ಬೇ ಚ ಮಾನುಸೇ ಚ, ದೇವಾನಞ್ಚ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಸದ್ದೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತೇನ ಪದೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೇ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ಚಾತಿ ಯೇ ಸದ್ದಾ ದೂರೇ ಪರಚಕ್ಕವಾಳೇಪಿ, ಯೇ ಚ ಸನ್ತಿಕೇ ಅನ್ತಮಸೋ ಸದೇಹಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಪಾಣಕಸದ್ದಾಪಿ, ತೇ ಸುಣಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತೇನ ನಿಪ್ಪದೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪರಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಸತ್ತಾನಂ. ಪರಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಏಕತ್ಥಮೇವ. ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನನಾನತ್ತಂ ಕತಂ. ಚೇತಸಾ ಚೇತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇನ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ. ಪರಿಚ್ಚಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸರಾಗಾದಿವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ. ಸರಾಗಂ ವಾ ಚಿತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಟ್ಠಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತಂ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅವಸೇಸಂ ಚಾತುಭೂಮಕಂ ¶ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಂ ವೀತರಾಗಂ. ದ್ವೇ ¶ ದೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತಾನಿ, ದ್ವೇ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಇಮಾನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದುಕೇ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಥೇರಾ ತಾನಿಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ದುವಿಧಂ ಪನ ದೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತಂ ಸದೋಸಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚಾತುಭೂಮಕಂ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಂ ವೀತದೋಸಂ. ಸೇಸಾನಿ ದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದುಕೇ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಥೇರಾ ತಾನಿಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಸಮೋಹಂ ವೀತಮೋಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕನಯೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತದ್ವಯಮೇವ ಸಮೋಹಂ. ಮೋಹಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಸಮ್ಭವತೋ ದ್ವಾದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಸಮೋಹಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅವಸೇಸಂ ವೀತಮೋಹಂ. ಥಿನಮಿದ್ಧಾನುಗತಂ ಪನ ಸಂಖಿತ್ತಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಾನುಗತಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಂ ಮಹಗ್ಗತಂ, ಅವಸೇಸಂ ಅಮಹಗ್ಗತಂ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತೇಭೂಮಕಂ ಸಉತ್ತರಂ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಅನುತ್ತರಂ. ಉಪಚಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಞ್ಚ ಸಮಾಹಿತಂ, ಉಭಯಮಪ್ಪತ್ತಂ ಅಸಮಾಹಿತಂ. ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತಿಂ ಪತ್ತಂ ಪಞ್ಚವಿಧಮ್ಪಿ ಏತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ವಿಮುತ್ತಿಮಪ್ಪತ್ತಂ ವಾ ಅವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅನೇಕವಿಹಿತನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೨) ಅನೇಕವಿಧಂ, ಅನೇಕೇಹಿ ವಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಪವತ್ತಿತಂ ಸಂವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸನ್ತಿ ಸಮನನ್ತರಾತೀತಭವಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿವುತ್ಥಸನ್ತಾನಂ. ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನ, ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಸರತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ…ಪೇ… ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ. ತತ್ಥ ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿನ್ತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಮೂಲಂ ಚುತಿಪರಿಯೋಸಾನಂ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ. ಏಸ ನಯೋ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋತಿಆದೀಸುಪಿ. ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇತಿಆದೀಸು ಪನ ಪರಿಹಾಯಮಾನೋ ಕಪ್ಪೋ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೋ, ವಡ್ಢಮಾನೋ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಸಂವಟ್ಟೇನ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ, ವಿವಟ್ಟೇನ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಯಾನಿ ತಾನಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಸಂವಟ್ಟೋ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ವಿವಟ್ಟೋ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೫೬) ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ಅಮುತ್ರಾಸಿನ್ತಿ ಅಮುಮ್ಹಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅಹಂ ಅಮುಮ್ಹಿ ಭವೇ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ವಾ ಗಹಿಯಾ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ವಾ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ವಾ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಾ ಆಸಿಂ. ಏವಂನಾಮೋತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಾ ಫುಸ್ಸೋ ವಾ. ಏವಂಗೋತ್ತೋತಿ ಗೋತಮೋ ವಾ ಕಚ್ಚಾಯನೋ ವಾ ಕಸ್ಸಪೋ ವಾ. ಇದಮಸ್ಸ ಅತೀತಭವೇ ಅತ್ತನೋ ನಾಮಗೋತ್ತಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಲೂಖಪಣೀತಜೀವಿಕಭಾವಂ ¶ ಸುಖದುಕ್ಖಬಹುಲತಂ ಅಪ್ಪಾಯುಕದೀಘಾಯುಕಭಾವಂ ವಾ ಅನುಸ್ಸರಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಮ್ಪಿ ಅನುಸ್ಸರತಿಯೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂವಣ್ಣೋ…ಪೇ… ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಏವಂವಣ್ಣೋತಿ ಓದಾತೋ ವಾ ಸಾಮೋ ವಾ. ಏವಮಾಹಾರೋತಿ ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಾಹಾರೋ ವಾ ಪವತ್ತಫಲಭೋಜನೋ ವಾ. ಏವಂಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ¶ ಅನೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಾಮಿಸನಿರಾಮಿಸಾದಿಪ್ಪಭೇದಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಟಿಸಂವೇದೀ. ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಏವಂ ವಸ್ಸಸತಪರಿಮಾಣಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ ವಾ. ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿನ್ತಿ ಸೋ ಅಹಂ ತತೋ ಭವತೋ ಯೋನಿತೋ ಗಹಿತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿತೋ ಸತ್ತಾವಾಸತೋ ಸತ್ತನಿಕಾಯತೋ ವಾ ಚುತೋ ಪುನಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಭವೇ ಯೋನಿಯಾ ಗತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ಸಕ್ಕನಿಕಾಯೇ ವಾ ಉದಪಾದಿಂ. ತತ್ರಾಪಾಸಿನ್ತಿ ತತ್ರಾಪಿ ಭವೇ ಯೋನಿಯಾ ಗತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಾ ಪುನ ಅಹೋಸಿಂ. ಏವಂನಾಮೋತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಅಪಿಚ ಅಮುತ್ರಾಸಿನ್ತಿ ಇದಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಆರೋಹನ್ತಸ್ಸ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ಅನುಸ್ಸರಣಂ. ಸೋ ತತೋತಿ ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಧೂಪಪನ್ನೋ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಇಧೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಮೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ರಾಪಾಸಿನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಪನಸ್ಸ ತತ್ರಾಪಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರೇ ಉಪಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ನಾಮಗೋತ್ತಾದೀನಂ ಅನುಸ್ಸರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇಧೂಪಪನ್ನೋತಿ ಸ್ವಾಹಂ ತತೋ ಅನನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತೋ ಚುತೋ ಇಧ ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ. ಇತೀತಿ ಏವಂ. ಸಾಕಾರಂ ಸಉದ್ದೇಸನ್ತಿ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಸಉದ್ದೇಸಂ, ವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಸಾಕಾರಂ. ನಾಮಗೋತ್ತೇನ ಹಿ ಸತ್ತೋ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ಉದ್ದಿಸೀಯತಿ, ವಣ್ಣಾದೀಹಿ ‘‘ಸಾಮೋ ಓದಾತೋ’’ತಿ ನಾನತ್ತತೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಉದ್ದೇಸೋ, ಇತರೇ ಆಕಾರಾ.

ದಿಬ್ಬೇನಾತಿಆದೀಸು ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಂ. ದೇವತಾನಞ್ಹಿ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹರುಹಿರಾದೀಹಿ ಅಪಲಿಬುದ್ಧಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತತಾಯ ದೂರೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮತ್ಥಂ ದಿಬ್ಬಂ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ಹೋತಿ. ಇದಞ್ಚಾಪಿ ವೀರಿಯಭಾವನಾಬಲೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಞಾಣಚಕ್ಖು ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಂ. ದಿಬ್ಬವಿಹಾರವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಚ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಂ. ಆಲೋಕಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಮಹಾಜುತಿಕತ್ತಾಪಿ ¶ ದಿಬ್ಬಂ. ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದಿಗತರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಂ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖು. ಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಚಕ್ಖುಮಿವಾತಿಪಿ ಚಕ್ಖು. ಚುತೂಪಪಾತದಸ್ಸನೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತುತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಂ. ಯೋ ಹಿ ಚುತಿಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಉಪಪಾತಂ, ಸೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯೋ ಉಪಪಾತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಚುತಿಂ, ಸೋ ನವಸತ್ತಪಾತುಭಾವದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯೋ ಪನ ತದುಭಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಅತಿವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತು ಹೋತಿ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚುತೂಪಪಾತದಸ್ಸನೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತುತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕಂ, ಮಾನುಸಂ ವಾ ಮಂಸಚಕ್ಖುಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ¶ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ.

ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ವಿಯ ಸತ್ತೇ ಓಲೋಕೇತಿ. ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇತಿ ಏತ್ಥ ಚುತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಯೇ ಪನ ಆಸನ್ನಚುತಿಕಾ ಇದಾನಿ ಚವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಚವಮಾನಾತಿ, ಯೇ ಚ ಗಹಿತಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ಸಮ್ಪತಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಚ, ತೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇ ಏವರೂಪೇ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಹೀನೇತಿ ಮೋಹನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಹೀನಾನಂ ಜಾತಿಕುಲಭೋಗಾದೀನಂ ವಸೇನ ಹೀಳಿತೇ ಉಞ್ಞಾತೇ. ಪಣೀತೇತಿ ಅಮೋಹನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ. ಸುವಣ್ಣೇತಿ ಅದೋಸನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಇಟ್ಠಕನ್ತಮನಾಪವಣ್ಣಯುತ್ತೇ. ದುಬ್ಬಣ್ಣೇತಿ ದೋಸನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಅನಿಟ್ಠಾಕನ್ತಾಮನಾಪವಣ್ಣಯುತ್ತೇ, ವಿರೂಪವಿರೂಪೇತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಗತೇತಿ ಸುಗತಿಗತೇ, ಅಲೋಭನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಅಡ್ಢೇ ಮಹದ್ಧನೇ. ದುಗ್ಗತೇತಿ ದುಗ್ಗತಿಗತೇ, ಲೋಭನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ವಾ ದಲಿದ್ದೇ ಅಪ್ಪನ್ನಪಾನೇ.

ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇತಿ ಯಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪಚಿತಂ, ತೇನ ತೇನ ಉಪಗತೇ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನಾತಿಆದೀಸು ದುಟ್ಠು ಚರಿತಂ ಕಿಲೇಸಪೂತಿಕತ್ತಾತಿ ದುಚ್ಚರಿತಂ. ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ, ಕಾಯತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾ. ಅರಿಯಾನಂ ಉಪವಾದಕಾತಿ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಗಿಹಿಸೋತಾಪನ್ನಾನಮ್ಪಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ವಾ ಗುಣಪರಿಧಂಸನೇನ ವಾ ಉಪವಾದಕಾ, ಅಕ್ಕೋಸಕಾ ಗರಹಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ವಿಪರೀತದಸ್ಸನಾ ¶ . ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮಾದಿನ್ನನಾನಾವಿಧಕಮ್ಮಾ, ಯೇಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಮೂಲಕೇಸು ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಸು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಮಾದಾಪೇನ್ತಿ.

ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಚ್ಚಾಗಾ. ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ತದನನ್ತರಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸೂಪಚ್ಛೇದಾ. ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತತೋ ಉದ್ಧಂ. ಅಪಾಯನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿರಯವೇವಚನಮೇವ. ನಿರಯೋ ಹಿ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಹೇತುಭೂತಾ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾ ಅಯಾ ಅಪೇತತ್ತಾ, ಸುಖಾನಂ ವಾ ಆಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅಪಾಯೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿ, ದೋಸಬಹುಲತಾಯ ವಾ ದುಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಗತೀತಿ ದುಗ್ಗತಿ. ವಿವಸಾ ನಿಪತನ್ತಿ ತತ್ಥ ದುಕ್ಕಟ್ಟಕಾರಿನೋತಿ ವಿನಿಪಾತೋ, ವಿನಸ್ಸನ್ತಾ ವಾ ಏತ್ಥ ಪತನ್ತಿ ಸಮ್ಭಿಜ್ಜಮಾನಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾತಿ ವಿನಿಪಾತೋ. ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಿತೋ ಅಯೋತಿ ನಿರಯೋ.

ಅಥ ವಾ ಅಪಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ದೀಪೇತಿ. ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ಹಿ ಅಪಾಯೋ ಸುಗತಿತೋ ಅಪೇತತ್ತಾ ¶ , ನ ದುಗ್ಗತಿ ಮಹೇಸಕ್ಖಾನಂ ನಾಗರಾಜಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವತೋ. ದುಗ್ಗತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಞ್ಚ. ಸೋ ಹಿ ಅಪಾಯೋ ಚೇವ ದುಗ್ಗತಿ ಚ ಸುಗತಿತೋ ಅಪೇತತ್ತಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಗತಿಭೂತತ್ತಾ, ನ ತು ವಿನಿಪಾತೋ ಅಸುರಸದಿಸಂ ಅವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ. ವಿನಿಪಾತಗ್ಗಹಣೇನ ಅಸುರಕಾಯಂ. ಸೋ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಅಪಾಯೋ ಚೇವ ದುಗ್ಗತಿ ಚ ಸಬ್ಬಸಮುಸ್ಸಯೇಹಿ ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿರಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅವೀಚಿಆದಿಕಮನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ನಿರಯಮೇವಾತಿ. ಉಪಪನ್ನಾತಿ ಉಪಗತಾ, ತತ್ಥ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ತತ್ಥ ಸುಗತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಮನುಸ್ಸಾಗತಿಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ, ಸಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ದೇವಗತಿಯೇವ. ತತ್ಥ ಸುನ್ದರಾ ಗತೀತಿ ಸುಗತಿ. ರೂಪಾದೀಹಿ ವಿಸಯೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಗ್ಗೋ. ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲುಜ್ಜನಪ್ಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ.

ದುತಿಯಆಹುನೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಉತ್ತರಾನಿ ವಿಸಿಟ್ಠಾನೀತಿ ಅನುತ್ತರಾನಿ, ಅನುತ್ತರಾನಿ ಏವ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಿ ಯಥಾ ‘‘ಅನನ್ತಮೇವ ಅನನ್ತರಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರುತ್ತರಾನೀ’’ತಿ. ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ ಫಲವಿಸೇಸಾವಹತ್ತಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಸತ್ತವಿಧಅರಿಯಧನಲಾಭೋತಿ ಸತ್ತವಿಧಸದ್ಧಾದಿಲೋಕುತ್ತರಧನಲಾಭೋ. ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಸ್ಸ ಪೂರಣನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಪೂರಣಂ. ತತ್ಥ ಪೂರಣಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅಸೇಕ್ಖಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಸತ್ತ ಸೇಖಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪೂರೇನ್ತಿ ನಾಮ, ಅರಹಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಿಕ್ಖೋತಿ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ.

ಅನುತ್ತರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ನವಮೇ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ ಏವ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾದಿಹಿತಸುಖಾನಂ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಠಾನಾನೀತಿ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನಿ. ಬುದ್ಧಗುಣಾರಮ್ಮಣಾ ಸತೀತಿ ಯಥಾ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಆರಬ್ಭೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸತಿ. ಏವಂ ಅನುಸ್ಸರತೋ ¶ ಹಿ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಂ ಪೀತಿಂ ಖಯತೋ ವಯತೋ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಉಪಚಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನಾಮೇತಂ ಗಿಹೀನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಉಪಚಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾವಹಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಮ್ಪರಾಯ ಸಮ್ಮಸನಂ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಿಸೇಸಾವಹಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ದಸಮೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಬುದ್ಧಾಗುಣಾನುಸ್ಸರಣಸಮಯೇ. ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ರಾಗೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ. ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಿಪಿ, ರಾಗೇನ ವಾ ಸಂಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ¶ ಅರಞ್ಞಮಿವ ಚೋರೇಹಿ ತೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಭಾವತೋಪಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತರಾಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಪನ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇನ ರಾಗೇನ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಉಜುಕಮೇವಾತಿ ಪಗೇವ ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಂ ಅಪನೀತತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅನುಜುಭಾವಕರಾನಂ ಮಾನಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ, ರಾಗಾದಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾಭಾವೇನ ವಾ ಓಣತಿಉಣ್ಣತಿವಿರಹತೋ ಉಜುಭಾವಮೇವ ಗತಂ. ಅಥ ವಾ ಉಜುಕಮೇವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಥಿನಂ ಮಿದ್ಧಂ ಓತಿಣ್ಣತಾಯ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚವಿಗಮತೋ ಮಜ್ಝಿಮಸಮಥನಿಮಿತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಜುಭಾವಮೇವ ಗತಂ. ಅಟ್ಠಕಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಭವಜಾತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ. ಅತ್ಥವೇದನ್ತಿ ವಾ ಹೇತುಫಲಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತುಟ್ಠಿಮಾಹ. ಧಮ್ಮವೇದನ್ತಿ ಹೇತುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತುಟ್ಠಿಂ. ‘‘ಆರಕತ್ತಾ ಅರಹ’’ನ್ತಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಯದಿದಂ ಭಗವತೋ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಂ, ಸೋ ಹೇತು. ಞಾಪಕೋ ಚೇತ್ಥ ಹೇತು ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಕಾರಕೋ ಸಮ್ಪಾಪಕೋ. ತತೋನೇನ ಞಾಯಮಾನೋ ಅರಹತ್ತತ್ಥೋ ಫಲಂ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಹೇತುಸೋ ಫಲವಿಪಾಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಧಮ್ಮಾನುಸ್ಸತಿಆದೀಸುಪಿ ಹಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣತಾದಯೋ ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಆದಯೋ ಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಹೇತುಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾಯೇವ. ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಹೇತುಫಲಸಙ್ಖಾತಗುಣೂಪಸಂಹಿತಂ.

ಆಹುನೇಯ್ಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಸರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾತಿ ಅನುಸ್ಸರಣಾರಹಾ. ಮಿಜ್ಜತಿ ಸಿನಿಯ್ಹತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಮಿತ್ತಭಾವೋ. ಮೇತ್ತಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಂ, ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮೇತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ. ಇಮಾನೀತಿ ಮೇತ್ತಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಆಗತಾನಿ ತೇಸಂ ಸೇಟ್ಠಪರಿಸಭಾವತೋ. ಯಥಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಿಹೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ಚತುಪರಿಸಸಾಧಾರಣತ್ತಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಭಿಕ್ಖುನೋ ¶ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅನವಜ್ಜಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಕಮ್ಮನ್ತೋಗಧಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮೇತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ…ಪೇ… ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಭತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಾ ಚೇತಿಯಬೋಧೀನಂ ವನ್ದನಾ ಮೇತ್ತಾಸಿದ್ಧಾತಿ ಕತ್ವಾ ತದತ್ಥಾಯ ಗಮನಂ ‘‘ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚೇತಿಯಬೋಧಿಭಿಕ್ಖೂಸು ವುತ್ತಾವಸೇಸಾಪಚಾಯನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಮೇತ್ತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಕಾಯಿಕಂ ಕಿರಿಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ತೇಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಕಥಿಯಮಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛನಅತ್ಥಕಥನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಮೇವ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬತೋ. ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನೀತಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋಸುಚರಿತಾನಿ. ಚಿನ್ತನನ್ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮನೋಕಮ್ಮಂ, ಪಗೇವ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಭಾವನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಆವೀತಿ ಪಕಾಸಂ. ಪಕಾಸಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ’’ತಿ. ರಹೋತಿ ಅಪ್ಪಕಾಸಂ. ಅಪ್ಪಕಾಸತಾ ಚ ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಮ್ಮುಖಾ’’ತಿ. ಸಹಾಯಭಾವಗಮನಂ ತೇಸಂ ಪುರತೋ. ತೇಸು ಕರೋನ್ತೇಸುಯೇವ ಹಿ ಸಹಾಯಭಾವಗಮನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಉಭಯೇಹೀತಿ ನವಕೇಹಿ ಥೇರೇಹಿ ಚ. ಪಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಗುಣೇಹಿ ಥಿರಭಾವಜೋತನಂ ‘‘ದೇವತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ವಚನಂ. ಮಮತ್ತಬೋಧನಂ ವಚನಂ ಮಮಾಯನವಚನಂ. ಏಕನ್ತಪರಮ್ಮುಖಸ್ಸ ಮನೋಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖತಾ ನಾಮ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಲೋಕೇ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪಾಕಟಂ ಪಞ್ಞಾತಂ. ಹತ್ಥವಿಕಾರಾದೀನಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಏವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಯನಾನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಾಮಂ ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧಾನಂ ನಯನಾನಂ ಉಮ್ಮೀಲನಾ ಪಸನ್ನೇನ ಮುಖೇನ ಓಲೋಕನಞ್ಚ ¶ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಮೇವ, ಯಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ನಯನಾನಂ ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧತಾ ಮುಖಸ್ಸ ಚ ಪಸನ್ನತಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮಾ’’ತಿ.

ಲಾಭ-ಸದ್ದೋ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ ‘‘ಲಾಭಾ ವತ, ಭೋ, ಲದ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಸೋ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಧಮ್ಮಲದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅತೀತಕಾಲಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚೀವರಾದಯೋ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ. ಧಮ್ಮತೋ ಆಗತಾತಿ ಧಮ್ಮಿಕಾ, ಪರಿಸುದ್ಧಗಮನಾ ಪಚ್ಚಯಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಲದ್ಧಾ’’ತಿ. ಇಮಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕುಹನಾದೀ’’ತಿಆದಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ನ ಸಮ್ಮಾ ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಾ ನಾಮ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಪ್ಪಟಿಸೇಧನತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಧಮ್ಮಲದ್ಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದೇಯ್ಯಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಞ್ಚ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವೇ ಪಟಿವಿಭತ್ತಾನಿ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನನ್ತಿ ಏತೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನಪಿ ವಿಭಜನಂ ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ನಾಮ, ಪಗೇವ ಪಯೋಗತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನಪುಬ್ಬಕಂ ವಾ ಕಾಯೇನ ವಿಭಜನನ್ತಿ ಮೂಲಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ ಪಟಿವಿಭಾಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ಲಾಭಂ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ. ತಂ ನೇವ ಗಿಹೀನಂ ದೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಜೀವಸೋಧನತ್ಥಂ. ನ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಅಸಾಧಾರಣಭೋಗಿತಾ ಮಾ ಹೋತೂ’’ತಿ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚ…ಪೇ… ಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಆಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಧಾರಣಬುದ್ಧಿಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಭೋಗಿತಾ ಸುಕರಾ, ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಚಸ್ಸ ಪೂರೋ ಹೋತಿ.

ಅಥ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚ…ಪೇ… ಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಲಾಭಸ್ಸ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಸಾಧಾರಣತೋ ಠಪನಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚ ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಗಹೇತ್ವಾ…ಪೇ… ಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೋ. ತದುಭಯಂ ಪನ ತಾದಿಸೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧೋ ಪುರಿಮಕಾಲೋ. ತಯಿದಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪುಬ್ಬೇವಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂತಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂತಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ, ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಹೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂತಿ ಹಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಮಯಾ’’ತಿ. ಏವಂ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಲದ್ಧಂ ಲಾಭಂ ಓಸಾರಣಲಕ್ಖಣಂ ಅವಿಕೋಪೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಸಾಧಾರಣಭೋಗೀ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗೀ ಚ ಹೋತಿ.

ಇಮಂ ಪನ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಇಮಂ ಚತುತ್ಥಂ ಸರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಧಮಂ. ನ ಹಿ…ಪೇ… ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧಾರಣಭೋಗಿತಾ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಆರಮ್ಭೋಪಿ ತಾವ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಕುತೋ ಪೂರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋತಿ ಇಮಿನಾ ಲಾಭಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವತ್ತಂ ಅಖಣ್ಡೇನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗಿತಂ ಸಾಧಾರಣಭೋಗಿತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸತಿ ಪನ ತದುಭಯೇ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಪೂರಿತೋ ಏವ ¶ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪೂರೇತೀ’’ತಿ. ಓದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ಅನೋದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಿತುನೋ, ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದೀನಂ ವಾ ¶ ಥೇರಾಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅವಸ್ಸಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಪನಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ ಪಟಿಜಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಓದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಲಿಬೋಧಜಗ್ಗನಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಮುತ್ತಪಲಿಬೋಧಸ್ಸ ವಟ್ಟತಿ ಅಮುತ್ತಪಲಿಬೋಧಸ್ಸ ಪೂರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಂ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಓದಿಸ್ಸಕದಾನಂ ವಟ್ಟತಿ, ನ ವಟ್ಟತೀತಿ? ನೋ ನ ವಟ್ಟತಿ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಿನಾ ಓದಿಸ್ಸಕದಾನಂ ಪನಸ್ಸ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾರಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಗಿಲಾನಾದೀನಞ್ಹಿ ಓದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭಾಗಪಕ್ಖಿಕಂ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಬ್ಯತಿರೇಕಪ್ಪಧಾನೋ ಹಿ ಪಟಿಭಾಗೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಸೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅದಾತುಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ದಾತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಕರುಣಾಯನವಸೇನ, ನ ವತ್ತಪರಿಪೂರಣವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸಪಿ ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸ ಸತಿ ಸಮ್ಭವೇ ದಾತಬ್ಬಂ. ದಾನಞ್ಹಿ ನಾಮ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ನಿವಾರಿತಂ.

ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯಾತಿ ಸಾರಣೀಯಪೂರಣವಿಧಿಮ್ಹಿ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯ, ಸುಕುಸಲಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಕೋಸಲ್ಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದ್ವಾದಸಹಿ ವಸ್ಸೇಹಿ ಪೂರೇಹಿ, ನ ತತೋ ಓರನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ದುಪ್ಪೂರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಮಹಾನಿಸಂಸೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೇಹಿಪಿ ತಾವಗರುತರೇಹಿ ಫಲಾನಿಸಂಸೇಹಿ ಅನುಗತೋತಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸೇಸಲಾಭೀ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಯ ಲೋಕೇ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ದುಪ್ಪಜಹದಾನಮಯಸ್ಸ ಸೀಲಮಯಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಸುದೂರೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಚೇತಸಾ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಸಿಮಮತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಇದಾನಿಸ್ಸ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೇ ಚ ಆನಿಸಂಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಪೂರಿತಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನೇವ ಇಸ್ಸಾ ನ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾಯ ವಿಧುತಭಾವತೋ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗಸೀಲತಾಯ ವಿಸ್ಸುತತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ದದಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಭಜನ್ತಿ ನಂ ಬಹೂ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೩೪). ಸುಲಭಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ದಾನವಸೇನ ಉಳಾರಜ್ಝಾಸಯಾನಂ ಪಚ್ಚಯಲಾಭಸ್ಸ ಇಧಾನಿಸಂಸಸಭಾವತೋ ದಾನಸ್ಸ. ಪತ್ತಗತಮಸ್ಸ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ¶ ನ ಖೀಯತಿ ಪತ್ತಗತಸ್ಸೇವ ದ್ವಾದಸವಸ್ಸಿಕಸ್ಸ ಮಹಾವತ್ತಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ಪೂರಿತತ್ತಾ. ಅಗ್ಗಭಣ್ಡಂ ಲಭತಿ ದೇವಸಿಕಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಅಗ್ಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಾನಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ. ಭಯೇ ವಾ…ಪೇ… ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಪ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕವಿಕಪ್ಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಿ ನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತೇನ ಚಿರಕಾಲಂ ದಾನಸ್ಸ ಪೂರಿತತಾಯ ಪಸಾರಿತಚಿತ್ತತ್ತಾ.

ತತ್ರಾತಿ ¶ ತೇಸು ಆನಿಸಂಸೇಸು ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೇಸು. ಇಮಾನಿ ಫಲಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಮಹಾಗಿರಿಗಾಮೋ ನಾಮ ನಾಗದೀಪಪಸ್ಸೇ ಏಕೋ ಗಾಮೋವ. ಅಲಭನ್ತಾಪೀತಿ ಅಪ್ಪಪುಞ್ಞತಾಯ ಅಲಾಭಿನೋ ಸಮಾನಾಪಿ. ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಸಭಾಗನ್ತಿ ಸಭಾಗಂ ತಬ್ಭಾಗಿಯಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಂ ಜಾನನ್ತಿ. ಅನುತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮತ್ತಾ ಥೇರಾನಂ ಸಂಸಯವಿನೋದನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಪೂರಿತೋ’’ತಿ ಆಹ. ತಥಾ ಹಿ ದುತಿಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಥೇರೇನ ಅತ್ತಾ ಪಕಾಸಿತೋ. ದಹರಕಾಲೇ ಏವಂ ಕಿರ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯತಾಯ ಸುಲಭಪಚ್ಚಯತಾಯಪಿ ಇದಂ ವತ್ಥುಮೇವ. ಪತ್ತಗತಾಖೀಯನಸ್ಸ ಪನ ವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವನತೋ ‘‘ಇದಂ ತಾವ…ಪೇ… ಏತ್ಥ ವತ್ಥೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಗಿರಿಭಣ್ಡಮಹಾಪೂಜಾಯಾತಿ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ಸಕಲಲಙ್ಕಾದೀಪೇ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಸಮುದ್ದೇ ಚ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಾದಿಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದೀಪಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಕರಿಯಮಾನಾಯ ಮಹಾಪೂಜಾಯ. ತಸ್ಸಾ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅವಞ್ಝಭಾವವಿಭಾವನತ್ಥಂ ‘‘ಏತೇ ಮಯ್ಹಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಲೇಸೇನಪಿ. ಅನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ‘‘ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕೋ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಪವೇದನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಪಲಾಯಿಂಸು ಚೋರಭಯೇನ. ‘‘ಅತ್ತನೋ ದುಜ್ಜೀವಿಕಾಯಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಅಹಂ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಿಕಾ, ಮಮ ಪತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನೇನಪಿ ಸಬ್ಬಾಪಿಮಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಯಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ತೇಸಂ ಗತಭಾವಂ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ. ವಟ್ಟಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಪ್ಪಿಸ್ಸತಿ. ಥೇರೀ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಿಕಾ ಅಹೋಸಿ, ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಸೀಲತೇಜೇನೇವ ದೇವತಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜಿ.

ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ. ತಂ ಪನ ನೇಸಂ ಖಣ್ಡಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾನಂ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಆದಿಅನ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಸೂ’’ತಿಆದಿ. ನ ಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ¶ ಅನುಕ್ಕಮೋ ಅತ್ಥಿ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾನಂ ಸಮಾದಾನಕ್ಕಮೇನಪಿ ಆದಿಅನ್ತಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಪರಿಯನ್ತೇ ಛಿನ್ನಸಾಟಕೋ ವಿಯಾತಿ ತತ್ರನ್ತೇ ದಸನ್ತೇ ವಾ ಛಿನ್ನವತ್ಥಂ ವಿಯ. ವಿಸದಿಸುದಾಹರಣಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಅಖಣ್ಡಾನೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಕತತ್ತಾ. ಏವಂ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ಉದಾಹರಣಾನಿ. ಖಣ್ಡಿಕತಾ ಭಿನ್ನತಾ ಖಣ್ಡಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಖಣ್ಡಂ, ಸೀಲಂ. ಛಿದ್ದನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವೇಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ. ವಿಸಭಾಗವಣ್ಣೇನ ಗಾವೀ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಿಸಭಾಗವಣ್ಣೇನ ಉಪಡ್ಢಂ ತತಿಯಭಾಗಗತಂ ಸಮ್ಭಿನ್ನವಣ್ಣಂ ಸಬಲಂ, ವಿಸಭಾಗವಣ್ಣೇಹೇವ ಬಿನ್ದೂಹಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾಹಿ ವಿಮಿಸ್ಸಂ ಕಮ್ಮಾಸಂ. ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಸಬಲರಹಿತಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ, ತಥಾ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ. ಸೀಲಸ್ಸ ತಣ್ಹಾದಾಸಬ್ಯತೋ ಮೋಚನಂ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಾಪಾದನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾದಾಸಬ್ಯತೋ ಮೋಚನವಚನೇನ ತೇಸಂ ಸೀಲಾನಂ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯತಮಾಹ. ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಭುಜಿಸ್ಸಕರಾನಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನೀತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನಾಯಂ ¶ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲೋ ಸೇರೀ ಸಯಂವಸೀ ಭುಜಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ. ಅವಿಞ್ಞೂನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ‘‘ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಪರಿಸುದ್ಧಭಾವೇನ ವಾ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪಸತ್ಥಾನೀತಿ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಿ.

ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾತಿ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಪರಾಮಾಸೇನ, ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ದೇವೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೇನ ಚ ಅಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ. ಪರಾಮಟ್ಠುನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ತೇ ಸೀಲೇಸು ದೋಸೋ’’ತಿ ಚತೂಸು ವಿಪತ್ತೀಸು ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ವಿಪತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪರಾಮಟ್ಠುಂ, ಅನುದ್ಧಂಸೇತುಂ ಚೋದೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲಂ ನಾಮ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಪಾರಮ್ಪರಿಯೇನ ಯಾವದೇವ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಾದನತ್ಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನೀ’’ತಿ. ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಪ್ಪಯೋಜನಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ.

ಸಮಾನಭಾವೋ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ಪರಿಪುಣ್ಣಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವೇನ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ವಿಯ ಭೇದಾಭಾವತೋ ಸೀಲೇನ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಂ, ತಂ ಗತೋ ಉಪಗತೋತಿ ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾನಭಾವೂಪಗತಸೀಲೋ’’ತಿ, ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾನಭಾವಂ ಉಪಗತಸೀಲೋ ಸಭಾಗವುತ್ತಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಮಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ನಾನತ್ತಂ ನ ಸಿಯಾ, ತಂ ಪನ ನ ಏಕನ್ತಿಕಂ, ಇದಂ ಏಕನ್ತಿಕಂ ನಿಯತಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ¶ ಮಗ್ಗಸೀಲೇ ನಾನತ್ತ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸೀಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಂ ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಾಯನ್ತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಮಯ್ಹಞ್ಚೇವ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಾ. ದಿಟ್ಠೀತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ನಿದ್ದೋಸಾತಿ ನಿದ್ಧುತದೋಸಾ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರತಿ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ಸಯಂ ನಿಯ್ಯನ್ತೀಯೇವ ಹಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಯ್ಯಾಪೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಾ ಸತ್ಥು ಅನುಸಿಟ್ಠಿ, ತಂ ಕರೋತೀತಿ ತಕ್ಕರೋ, ತಸ್ಸ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಾನದಿಟ್ಠಿಭಾವನ್ತಿ ಸದಿಸದಿಟ್ಠಿಭಾವಂ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಅಭಿನ್ನದಿಟ್ಠಿಭಾವಂ.

ಪಠಮಸಾರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨. ದುತಿಯೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನನ್ತಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾನಂ. ಪಿಯಂ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಕಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಿಯಕರಣಾ. ಗರುಂ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಗರುಕರಣಾ. ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥುವಿಸೇಸಭಾವತೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ¶ ಸಙ್ಗಹಣಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅವಿವದನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥುಭಾವತೋ ಏವ ನ ವಿವದನತ್ಥಾಯ. ಸತಿ ಚ ಅವಿವದನಹೇತುಭೂತಸಙ್ಗಹಕತ್ತೇ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಸಮಗ್ಗಭಾವೋ ಭೇದಾಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ದುತಿಯಸಾರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೩. ತತಿಯೇ ವಡ್ಢಿತಾತಿ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಪರಿಬ್ರೂಹಿತಾ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕತಾತಿ ಭಾವನಾಯ ಬಹುಲೀಕರಣೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಿತಾ. ಯುತ್ತಯಾನಸದಿಸಾ ಕತಾತಿ ಯಥಾ ಯುತ್ತಮಾಜಞ್ಞಯಾನಂ ಛೇಕೇನ ಸಾರಥಿನಾ ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತಿರಹಂ ಗಹಿತಾ. ವತ್ಥುಕತಾತಿ ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾ, ಸಬ್ಬಸೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನೇನ ಇದ್ಧಿವಿಸೇಸತಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಸುವಿಸೋಧಿತಪರಿಸ್ಸಯವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಧಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವತೋ ¶ ಸುಭಾವಿತಭಾವೇನ ತಂತಂಅಧಿಟ್ಠಾನಯೋಗ್ಯತಾಯ ಠಪಿತಾ. ಸಮನ್ತತೋ ಚಿತಾತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗೇನ ಭಾವನೂಪಚಯಂ ಗಮಿತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಚಿತಾ’ತಿ. ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಇದ್ಧಿಭಾವನಾಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಭಾವಿತಾ. ಅಭೂತಬ್ಯಾಕರಣಂ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ‘‘ಮೇತ್ತಾ ಹಿ ಖೋ ಮೇ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಭಾವಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಾಭಿಬ್ಯಾಹಾರಂ ಬ್ಯಾಹರತಿ. ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸದ್ದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ನಿಸ್ಸಟಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುನ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ನತ್ಥೀತಿ ಇದಾನಿ ಮಮ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಞತ್ವಾ.

ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಭಯತುಪಟ್ಠಾನೇ ಞಾಣಂ, ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನೇ ಞಾಣಂ ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣಂ, ಭಙ್ಗಞಾಣನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯೇಸಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನಿಮಿತ್ತತಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ರಾಗಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ, ರಾಗೋ ಏವ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ರಾಗನಿಮಿತ್ತಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದೋಸನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ರೂಪವೇದನಾದಿಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಂ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದಿ. ತೇಸಂಯೇವ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದಿ. ತಯಿದಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾ ಹಿ…ಪೇ… ಅನಿಮಿತ್ತಾ’’ತಿ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ ಅನುಗಚ್ಛತಿ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಾನುಸಾರೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅನುಸರಣಸಭಾವ’’ನ್ತಿ.

ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪವತ್ತೋ ಅತ್ತವಿಸಯೋ ಮಾನೋ. ಅಯಂ ನಾಮ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ರೂಪಲಕ್ಖಣೋ ¶ ವೇದನಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಲಕ್ಖಣೋ ಅಯಂ ನಾಮ ಅತ್ತಾ ಅಹಂ ಅಸ್ಮೀತಿ. ಅಸ್ಮಿಮಾನೋ ಸಮುಗ್ಘಾತೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಸ್ಮಿಮಾನಸಮುಗ್ಘಾತೋ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ. ಪುನ ಅಸ್ಮಿಮಾನೋ ನತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೋ ಸಮುಗ್ಘಾತತ್ತಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ.

ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೪-೧೫. ಚತುತ್ಥೇ ಆರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಆರಾಮೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಾರಾಮೋ. ಕಮ್ಮೇ ರತೋ ನ ಗನ್ಥಧುರೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರೇ ವಾತಿ ಕಮ್ಮರತೋ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯುತ್ತೋತಿ ತಪ್ಪರಭಾವೇನ ಅನು ಅನು ಯುತ್ತೋ ಪಸುತೋ. ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪೋತಿ ಇತ್ಥಿವಣ್ಣಪುರಿಸವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಲಪನಂ. ಪಞ್ಚಮೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಭದ್ದಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ವಿಸಭಾಗವೇದನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಕಚೇನೇವ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಆಬಾಧಯತೀತಿ ಆಬಾಧೋ, ಸೋ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಬಾಧಿಕೋ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾನದುಕ್ಖೇನ ದುಕ್ಖಿತೋ. ಅಧಿಮತ್ತಗಿಲಾನೋತಿ ಧಾತುಸಙ್ಖಯೇನ ಪರಿಕ್ಖೀಣಸರೀರೋ.

ಸಪ್ಪಟಿಭಯಕನ್ತಾರಸದಿಸಾ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ತಿಣ್ಣಾ ಇಮಾಯಾತಿ ತಿಣ್ಣವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ. ವಿಗತಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಪವತ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ ನ ನು ಖೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿಕಾ ಕಥಂಕಥಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಗತಕಥಂಕಥಾ. ಸಾರಜ್ಜಕರಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ರಾಗವಿಕ್ಖೇಪೇಸು ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಸು ಚ ತಿಟ್ಠಕತ್ತಾ ವೇಸಾರಜ್ಜಂ, ವಿಸಾರದಭಾವಂ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಪತ್ತಾತಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತಾ. ಅತ್ತನಾ ಏವ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ನ ಪರಂ ಪಚ್ಚೇತಿ, ನಸ್ಸ ಪರೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಾ.

ಗಿಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಗಿಲಾನಭಾವತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಠಿತೋ. ಭಾವಪ್ಪಧಾನೋ ಹಿ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಗಿಲಾನೋ ಹುತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಅತ್ಥಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ.

ನಕುಲಪಿತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನನ್ತಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಉಪಾಸಕಾದಿಸತ್ತೇಹಿ ಚೇವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಚ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ನಿಲೀಯನಂ ವಿವೇಚನಂ. ಕಾಯಚಿತ್ತೇಹಿ ತತೋ ವಿವಿತ್ತೋ ಏಕೀಭಾವೋ ಪವಿವೇಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕೀಭಾವಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಏಕೀಭಾವತೋತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಕಾಯವಿವೇಕತೋ ವುಟ್ಠಾನಮಾಹ. ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿತೋತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತವಿವೇಕತೋ. ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ತತೋ ದುವಿಧವಿವೇಕತೋ ಭವಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಸಮಾಗಮೇನ ಉಪೇತೋ.

೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಮಚ್ಛಘಾತಕನ್ತಿ ಮಚ್ಛಬನ್ಧಂ ಕೇವಟ್ಟಂ. ಓರಬ್ಭಿಕಾದೀಸು ಉರಬ್ಭಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಏಳಕಾ, ಉರಬ್ಭೇ ಹನ್ತೀತಿ ಓರಬ್ಭಿಕೋ. ಸೂಕರಿಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಮಚ್ಛಬನ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೯. ನವಮೇ ಏವಂನಾಮಕೇ ಗಾಮೇತಿ ನಾತಿಕಾನಾಮಕಂ ಗಾಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಚೂಳಪಿತಿಮಹಾಪಿತಿಪುತ್ತಾನಂ ದ್ವೇ ಗಾಮಾ, ತೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ. ಞಾತೀನಞ್ಹಿ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತೋ ಗಾಮೋ ಞಾತಿಕೋ, ಞಾತಿಕೋಯೇವ ನಾತಿಕೋ ಞ-ಕಾರಸ್ಸ ನ-ಕಾರಾದೇಸೋ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನ ನಾಯರೇ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೭೪; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೦; ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೩೪) ವಿಯ. ಸೋ ಕಿರ ಗಾಮೋ ಯೇಸಂ ತದಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಞಾತೀನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವೇನ ನಿವಸಿತೋ, ತೇನ ಞಾತಿಕೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ದ್ವೀಹಿ ದಾಯಾದೇಹಿ ದ್ವಿಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಪರಿಭುತ್ತೋ. ಗಿಞ್ಜಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ಇಟ್ಠಕಾ, ಗಿಞ್ಜಕಾಹಿಯೇವ ಕತೋ ಆವಸಥೋತಿ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥೋ. ಸೋ ಹಿ ಆವಾಸೋ ಯಥಾ ಸುಧಾಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಏವ ಚಿನಿತ್ವಾ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕತೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಪದೇಸೇ ಮತ್ತಿಕಾ ಸಕ್ಖರಮರುಮ್ಪವಾಲುಕಾದೀಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ಕಥಿನಾ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಾ, ತಾಯ ಕತಾನಿ ಕುಲಾಲಭಾಜನಾನಿಪಿ ಸಿಲಾಮಯಾನಿ ವಿಯ ದಳ್ಹಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ಉಪಾಸಕಾ ತಾಯ ಮತ್ತಿಕಾಯ ದೀಘಪುಥೂ ¶ ಇಟ್ಠಕಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಕವಾಟತುಲಾಯೋ ಸಬ್ಬಂ ದಬ್ಬಸಮ್ಭಾರೇನ ವಿನಾ ತಾಹಿ ಇಟ್ಠಕಾಹಿಯೇವ ಪಾಸಾದಂ ಕಾರೇಸುಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಟ್ಠಕಾಮಯೇ ಪಾಸಾದೇ’’ತಿ.

ರತ್ತಿನ್ದಿವನ್ತಿ ಏಕರತ್ತಿದಿವಂ. ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿವೇಧಾವಹಂ ಸತ್ಥು ಓವಾದಂ. ಬಹು ವತ ಮೇ ಕತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಬಹು ವತ ಮಯಾ ಅತ್ತಹಿತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಕತಂ ಭವೇಯ್ಯ.

ತದನ್ತರನ್ತಿ ತತ್ತಕಂ ವೇಲಂ. ಏಕಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಏಕಂ ದಿವಸಂ ಯಾಪನಪ್ಪಹೋನಕಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ. ಯಾವ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠವಾತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತವಾತೋ ¶ ವಾ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸತೀತಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ಪವೇಸನಿಕ್ಖಮೋ ವಿಯ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನಾಸಿಕಾವಾತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪಠಮಮರಣಸ್ಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ದುತಿಯಮರಣಸ್ಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೦. ದಸಮೇ ನಿಕ್ಖನ್ತೇತಿ ವೀತಿವತ್ತೇ. ಪತಿಗತಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚಾಗತಾಯ, ಸಮ್ಪತ್ತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಪನ್ನಾಯಾ’’ತಿ. ಸೋ ಮಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ ನ ಕೇವಲಂ ಕಾಲಕಿರಿಯಾವ, ಮಮ ಅತಿದುಲ್ಲಭಂ ಖಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸತ್ಥುಸಾಸನಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಚೇವ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಚ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾನಞ್ಚ ಅನ್ತರಾಯೋ ಅಸ್ಸ, ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಿವಿಧೋ ಅನ್ತರಾಯೋ’’ತಿಆದಿ. ವಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ವಿಪತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಸತ್ಥಕೇನ ವಿಯ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಕನ್ತನಕಾರಕಾ ಕಾಯೇ ಸನ್ಧಿಬನ್ಧನಚ್ಛೇದಕವಾತಾ ಸತ್ಥಕವಾತಾ. ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋತಿ ನಿಯ್ಯಾನಾವಹೋ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ. ಪಯೋಗವೀರಿಯನ್ತಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗವೀರಿಯಂ. ನ ಪಟಿವಾತಿ ನ ಪಟಿನಿವತ್ತತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಾನೀ, ಅನ್ತರಾ ವೋಸಾನಾನಾಪಜ್ಜನವೀರಿಯಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಕ್ಕಣ್ಠನಾ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಘರಣಾ’’ತಿ.

ದುತಿಯಮರಣಸ್ಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೧-೨೨. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಕೇವಲಕಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲ-ಸದ್ದೋ ಅನವಸೇಸತ್ಥೋ, ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಸಮನ್ತಭಾವತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅನವಸೇಸಂ ಫರಿತುಂ ಸಮತ್ಥಸ್ಸಪಿ ಓಭಾಸಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಏಕದೇಸಫರಣಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ, ಅಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋವ ಫರತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಮನ್ತತ್ಥೋ ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋ. ಅತ್ತನೋ ಓಭಾಸೇನ ಫರಿತ್ವಾತಿ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಸರೀರಸಮುಟ್ಠಿತೇನ ಓಭಾಸೇನ ಫರಿತ್ವಾ, ಚನ್ದಿಮಾ ¶ ವಿಯ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಪಜ್ಜೋತಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮನುಞ್ಞೋತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಕತಮನುಞ್ಞೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾನಚಿತ್ತೋ’’ತಿ, ಸಮಾನಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಂ ವಚೋ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ದುಬ್ಬಚೋ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ದೋವಚಸ್ಸಂ, ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನಾದರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅತ್ಥಿತಾ ದೋವಚಸ್ಸತಾ. ಅಥ ವಾ ದೋವಚಸ್ಸಮೇವ ದೋವಚಸ್ಸತಾ. ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಹೋತಿ. ಚೇತನಾಪಧಾನೋ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ. ಚತುನ್ನಂ ವಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹಿತಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಪಾಪಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಏತಸ್ಸ ಮಿತ್ತಾತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ. ಸಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ದೋವಚಸ್ಸತಾ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯಾಯ ಹಿ ಚೇತನಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಾಪಮಿತ್ತೋ ಪಾಪಸಮ್ಪವಙ್ಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಾ ಚೇತನಾ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ. ಚತ್ತಾರೋಪಿ ವಾ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ. ದುತಿಯಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಸಾಮಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೩. ತತಿಯೇ ಸಮ್ಭವತಿ ಜಾತಿಮರಣಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಭವೋ, ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಚ ಮರಣಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಭವೇ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇ’’ತಿ. ಅನುಪಾದಾತಿ ಅನುಪಾದಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಜಾತಿಮರಣಾನಿ ಸಮ್ಮಾ ಖೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಜಾತಿಮರಣಸಙ್ಖಯೋ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಮರಣಾನಂ ಸಙ್ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ’’ತಿ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ ಉಪಚ್ಚಗುನ್ತಿ ಸಕಲಮ್ಪಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಚರಿಮಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಲೇಸಸ್ಸಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ.

೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಸಮಾಪತ್ತಿಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನಕುಸಲೋ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಕುಸಲೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಗತಹೇತುಅತ್ಥೋ ಠಿತಿ-ಸದ್ದೋ, ತಸ್ಮಾ ಠಪನಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಧಿಂ ಠಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಠಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸತ್ತಟ್ಠಅಚ್ಛರಾಮತ್ತಂ ¶ ಖಣಂ ಝಾನಂ ಠಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸಿಭಾವಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ. ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇನಾತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇನ. ವುಟ್ಠಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ವುಟ್ಠಾನವಸಿಭಾವಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ. ಕಲ್ಲಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಲ್ಲಿತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಲ್ಲಿತೇ ಕಲ್ಲಿತಭಾವೇ ಕುಸಲೋ ಕಲ್ಲಿತಕುಸಲೋ. ಹಾಸೇತುಂ ತೋಸೇತುಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತುಂ. ಕಲ್ಲಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಸಮಾಧಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ದೂರೀಕರಣೇನ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಾನಞ್ಚ ಸಮಪ್ಪಧಾನೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮತ್ಥಂ ಕಾತುಂ. ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಗೋಚರಕುಸಲೋತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ತಸ್ಸ ಗೋಚರೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಿತೇ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಯೋಗತೋ ಕುಸಲೋ ಛೇಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯೇ ಅನುಪಕಾರಕೇ ಧಮ್ಮೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಧಿಂ ಅಭಿನೀಹರಿತುನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಧಿಂ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯತಾಯ ಅಭಿನೀಹರಿತುಂ ಉಪನೇತುಂ.

ಹಿಮವನ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅನುಸ್ಸತಿಕಾರಣಾನೀತಿ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ ಏವ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾದಿಹಿತಸುಖಾನಂ ಹೇತುಭಾವತೋ ಕಾರಣಾನಿ. ನಿಕ್ಖನ್ತನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಟಂ. ಮುತ್ತನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ. ವುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅಪೇತಂ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಗೇಧಮ್ಹಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣತೋ. ಇದಮ್ಪೀತಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿವಸೇನ ಲದ್ಧಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಮಾಹ. ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಯಂ ಕರಿತ್ವಾ, ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೬. ಛಟ್ಠೇ ಸಮ್ಬಾಧೇತಿ ವಾ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಸಮ್ಪೀಳೇ ಸಙ್ಕರೇ ಘರಾವಾಸೇ. ಓಕಾಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸುಖಾಧಿಗಮಾಯ ಓಕಾಸಭಾವತೋ ಓಕಾಸಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೋತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ¶ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಓಕಾಸೋ. ವಿಸುಜ್ಝನತ್ಥಾಯಾತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಮಲೇಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾದೀಹಿ ¶ ಚ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧತ್ಥಾಯ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾ ಯಸ್ಮಾ ಸೋಕಾದೀನಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸೋಚನಂ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತಸೋ ಸನ್ತಾಪೋ ಅನ್ತೋತಾಪೋ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ ಸೋಕೋ, ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಸೋಚಿಕತಾ. ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೩-೩೫೪; ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩) ಪರಿದೇವನವಸೇನ ಲಪನಂ ಪರಿದೇವೋ. ಸಮತಿಕ್ಕಮನತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಹಾನಾಯ. ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಞ್ಹಿ ಇಧ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ. ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯಾತಿ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಚೇತಸಿಕದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯ, ನಿರೋಧಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಯತಿ ನಿಚ್ಛಯೇನ ಕಮತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ವಾ ಞಾಯತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಞಾಯೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಇಧ ಪನ ಸಹ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಗಹಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಅಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಾತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಸಙ್ಖತಂ ಅಮತಧಾತುಮೇವ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಮಹಾಕಚ್ಚಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೭. ಸತ್ತಮೇ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಮನಸೋ ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಂ ವಡ್ಢಿಂ ಆವಹತಿ. ಮನೋಭಾವನೀಯೋತಿ ವಾ ಮನಸಾ ಭಾವಿತೋ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ. ಯಞ್ಚ ಆವಜ್ಜತೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿನೀವರಣಂ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೋ ಭಾವನೀಯ-ಸದ್ದೋ. ‘‘ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತದೇವ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಆಲೋಕಸಞ್ಞಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥುಆದೀನಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇಧ ಅವುತ್ತಾನಂ ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪರಿವತ್ತನತಾ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸೋ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾ’’ತಿ (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೧೧೧). ಅನ್ತರಾಯಸದ್ದಪರಿಯಾಯೋ ಇಧ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನನ್ತರಾಯೇನಾ’’ತಿ.

೨೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಮಣ್ಡಲಸಣ್ಠಾನಮಾಳಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕತಾ ಭೋಜನಸಾಲಾ ಮಣ್ಡಲಮಾಳಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭೋಜನಸಾಲಾಯಾ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ದುತಿಯಸಮಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೯. ನವಮೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ’’ತಿ. ಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಾಯಾತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ನಿರಾಮಿಸೇನ ಸುಖೇನ ವಿಹಾರತ್ಥಾಯ. ಆಲೋಕಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ಸೂರಿಯಚನ್ದಪಜ್ಜೋತಮಣಿಉಕ್ಕಾವಿಜ್ಜುಆದೀನಂ ಆಲೋಕೋ ದಿವಾ ರತ್ತಿಞ್ಚ ಉಪಲದ್ಧೋ, ಯಥಾಲದ್ಧವಸೇನೇವ ಆಲೋಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತಿ. ತಥಾ ಚ ನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಯಥಾಸ್ಸ ಸುಭಾವಿತಾಲೋಕಕಸಿಣಸ್ಸ ವಿಯ ಕಸಿಣಾಲೋಕೋ ಯಥಿಚ್ಛಕಂ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಞ್ಚ ಸೋ ಆಲೋಕೋ ರತ್ತಿಯಂ ಉಪತಿಟ್ಠತಿ. ಯೇನ ತತ್ಥ ದಿವಾಸಞ್ಞಂ ಠಪೇತಿ, ದಿವಾರಿವ ವಿಗತಥಿನಮಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ದಿವಾ ತಥಾ ರತ್ತಿ’’ನ್ತಿ. ದಿವಾತಿ ಸಞ್ಞಂ ಠಪೇತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ದಿವಾರಿವ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಯಥಾನೇನ ದಿವಾ…ಪೇ… ತಥೇವ ತಂ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ಯಥಾನೇನ ದಿವಾ ಉಪಲದ್ಧೋ ಸೂರಿಯಾಲೋಕೋ, ಏವಂ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ದಿವಾ ದಿಟ್ಠಾಕಾರೇನೇವ ತಂ ಆಲೋಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಯಥಾ ಚನೇನ ರತ್ತಿಂ…ಪೇ… ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ಯಥಾ ರತ್ತಿಯಂ ಚನ್ದಾಲೋಕೋ ಉಪಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ದಿವಾಪಿ ರತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠಾಕಾರೇನೇವ ತಂ ಆಲೋಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತಿ. ವಿವಟೇನಾತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧೇನ ಅಪಿಹಿತತ್ತಾ ವಿವಟೇನ. ಅನೋನದ್ಧೇನಾತಿ ಅಸಞ್ಛಾದಿತೇನ. ಸಹೋಭಾಸಕನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಣೋಭಾಸಂ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ರೂಪಗತಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಸ್ಸ ಇತರಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಇಧ ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ.

ಉದ್ಧಂ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾತಿ ಜೀವಿತಕ್ಖಯತೋ ಉಪರಿ ಮರಣತೋ ಪರಂ. ಸಮುಗ್ಗತೇನಾತಿ ಉಟ್ಠಿತೇನ. ಧುಮಾತತ್ತಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಧುಮಾತತ್ತಾ ಸೂನತ್ತಾ ¶ . ಸೇತರತ್ತೇಹಿ ವಿಪರಿಭಿನ್ನಂ ವಿಮಿಸ್ಸಿತಂ ನೀಲಂ, ಪುರಿಮವಣ್ಣವಿಪರಿಣಾಮಭೂತಂ ವಾ ನೀಲಂ ವಿನೀಲಂ, ವಿನೀಲಮೇವ ವಿನೀಲಕನ್ತಿ ಕ-ಕಾರೇನ ಪದವಡ್ಢನಮಾಹ ಅನತ್ಥನ್ತರತೋ ಯಥಾ ‘‘ಪೀತಕಂ ಲೋಹಿತಕ’’ನ್ತಿ. ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ. ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿನೀಲಂ ವಿನೀಲಕನ್ತಿ ಕುಚ್ಛನತ್ಥೋ ವಾ ಅಯಂ ಕ-ಕಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೧೬; ಅ. ನಿ. ೫.೨೧೩). ಪರಿಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಹಿ ಕಾಕಧಙ್ಕಾದೀಹಿ ¶ . ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಸ್ಸವನ್ತಪುಬ್ಬಂ, ತಹಂ ತಹಂ ಪಗ್ಘರನ್ತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾಭಾವನ್ತಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಪುಬ್ಬತಂ.

ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೋ ‘‘ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಸರೀರಂ ಸೀವಥಿಕಾಯ ಛಡ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು. ಉಪಸಂಹರತಿ ಸದಿಸತಂ. ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋತಿಆದಿ ಉಪಸಂಹರಣಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಆಯೂತಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಗತಿಕಮೇವ. ಉಸ್ಮಾತಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ. ಏವಂಪೂತಿಕಸಭಾವೋತಿ ಏವಂ ಅತಿವಿಯ ಪೂತಿಸಭಾವೋ ಆಯುಆದಿವಿಗಮೇ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏದಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂಭಾವೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಮೇವಂ ಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಭೇದೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ. ಸೇಸಾವಸೇಸಮಂಸಲೋಹಿತಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಕ್ಖಾದಿತತ್ತಾ ತಹಂ ತಹಂ ಸೇಸೇನ ಅಪ್ಪಾವಸೇಸೇನ ಮಂಸಲೋಹಿತೇನ ಯುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞೇನ ಹತ್ಥಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಹತ್ಥಟ್ಠಿಕಾನಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಾ ಜೋತಿತಾತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ತೇಸಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತುಸಟ್ಠಿಭೇದಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇರೋವಸ್ಸಿಕಾನೀತಿ ತಿರೋವಸ್ಸಗತಾನಿ. ತಾನಿ ಪನ ಸಂವಚ್ಛರಂ ವೀತಿವತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸಂವಚ್ಛರಾನೀ’’ತಿ. ಪುರಾಣತಾಯ ಘನಭಾವವಿಗಮೇನ ವಿಚುಣ್ಣತಾ ಇಧ ಪೂತಿಭಾವೋ. ಸೋ ಯಥಾ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅನೇಕಧಾತೂನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದೀನಂ, ಕಾಮಧಾತುಆದೀನಂ ವಾ. ಸತಿಯಾ ಚ ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧೪; ೨.೩೭೬; ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೯) ವುತ್ತಾಯ ಸತ್ತಟ್ಠಾನಿಕಾಯ ಸತಿಯಾ ಚೇವ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಾಯ.

೩೦. ದಸಮೇ ¶ ನಿಹೀನನ್ತಿ ಲಾಮಕಂ, ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವಾ. ಗಾಮವಾಸಿಕಾನನ್ತಿ ಬಾಲಾನಂ. ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಇದನ್ತಿ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನೇಹಿ ಸೇವಿತಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನರಿಯನ್ತಿ ನ ನಿದ್ದೋಸಂ. ನಿದ್ದೋಸಟ್ಠೋ ಹಿ ಅರಿಯಟ್ಠೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಉತ್ತಮಂ ನ ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಅರಿಯೇಹಿ ವಾ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅನರಿಯಂ. ಅನತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾದಿವಿವಿಧವಿಪುಲಾನತ್ಥಸಹಿತಂ. ತಾದಿಸಞ್ಚ ಅತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಅತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ. ನ ವಟ್ಟೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನತ್ಥಾಯಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಾವತೋ. ಅಸತಿ ಪನ ವಟ್ಟೇ ನಿಬ್ಬಿದಾಯ ವಿರಾಗಾದೀನಂ ಅಸಮ್ಭವೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ವಿರಾಗಾಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ಅನುತ್ತಮಂ ¶ ಅನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಂ ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ. ಹತ್ಥಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಹತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಹತ್ಥಿವಿಸಯತ್ತಾ ಹತ್ಥಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಚ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪಂ ‘‘ಹತ್ಥೀ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಹತ್ಥಿಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪೇ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಲಿಙ್ಗಬ್ಯತ್ತಯೇನ ವಿಭತ್ತಿಬ್ಯತ್ತಯೇನ ಪಾರಿಚರಿಯೇತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಅನುತ್ತರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅನುತ್ತರಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೧-೩೪. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸೇಖಾನಂ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರೂಪರಿಗುಣಪರಿಹಾನಾಯಾ’’ತಿ, ಉಪರೂಪರಿಲದ್ಧಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಪರಿಹಾನಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ವಿಜ್ಜಂ ಭಜನ್ತಿ, ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ತಾಯ ಸಹ ಏಕೀಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗೇ ವಿಜ್ಜಾಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವತ್ತನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಾಸಭಾಗತಾಯ ತದೇಕದೇಸೇ ವಿಜ್ಜಾಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾ. ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ, ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಅಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ. ಪುರಿಮೇನ ಅತ್ಥೇನ ತಾಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾ. ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅತ್ಥೇನ ತಾಸು ಯಾ ಕಾಚಿ ಏಕಾವ ವಿಜ್ಜಾ ¶ ವಿಜ್ಜಾ, ಸೇಸಾ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾ. ಏವಂ ವಿಜ್ಜಾಪಿ ವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ‘‘ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾ’’ತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಧ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾವ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾತಿ ಆಗತಾ, ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ವುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭೂತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ, ತೇನ ಸಹಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೬. ಛಟ್ಠೇ ಕೋಧನೋತಿ ಕುಜ್ಝನಸೀಲೋ. ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನಕೋಧತಾಯ ಅಧಿಗತಕೋಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕೋಧೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಆಹ. ಉಪನಾಹೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಉಪನಾಹೀ, ಉಪನಯ್ಹನಸೀಲೋತಿ ವಾ ಉಪನಾಹೀ. ವಿವಾದೋ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಠಮಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿವಾದೋ’’ತಿ. ಸೋ ಪನ ಯಥಾ ಬಹೂನಂ ಅನತ್ಥಾವಹೋ ಹೋತಿ, ತಂ ನಿದಸ್ಸನಮುಖೇನ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಬ್ಭನ್ತರಪರಿಸಾಯಾತಿ ಪರಿಸಬ್ಭನ್ತರೇ.

ಗುಣಮಕ್ಖನಾಯ ಪವತ್ತೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಕಂ ಗೂಥೇನ ಪಹರನ್ತಿಂ ಗೂಥೋ ವಿಯ ಪಠಮತರಂ ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಮಕ್ಖೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಕ್ಖೀ. ಪಳಾಸತೀತಿ ಪಳಾಸೋ, ಪರಸ್ಸ ಗುಣೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಳಾಸೀ. ಪಳಾಸೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಹಿ ದುತಿಯಸ್ಸ ಧುರಂ ನ ದೇತಿ, ಸಮಂ ಹರಿತ್ವಾ ಅತಿವದತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೇನ ಪಳಾಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ. ಇಸ್ಸತೀತಿ ಇಸ್ಸುಕೀ. ಮಚ್ಛರಾಯತೀತಿ ಮಚ್ಛರಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ¶ ಮಚ್ಛರೀ. ಸಠಯತಿ ನ ಸಮ್ಮಾ ಭಾಸತೀತಿ ಸಠೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಸನ್ತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಪವೇದನತೋ. ಮಾಯಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀ ಮಾಯಾವೀ. ಮಿಚ್ಛಾ ಪಾಪಿಕಾ ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ ಏತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಕಮ್ಮಪಥಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿವತ್ಥುಕಾಯ ಮಿಚ್ಛತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನತ್ಥಿಕವಾದೀ’’ತಿಆದಿ.

ಸಂ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿಂ, ಸಯಂ ವಾ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾಗಹಿತಂ ಪರಾಮಸತಿ, ಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರತೋ ಆಮಸತೀತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠೀಪರಾಮಾಸೀ. ಆಧಾನಂ ದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಆಧಾನಗ್ಗಾಹೀ, ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹೀ, ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಥಿರಗ್ಗಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯುತ್ತಂ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾವ ಲದ್ಧಿಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತೀತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀ, ದುಕ್ಖೇನ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ಬಹುಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಂ ಕಾತುನ್ತಿ ¶ ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀ. ಯೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿಂ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅಪಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಾದಿಸೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಂ ಯದೇವ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಅಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸುಣಾತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ‘‘ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಕಥಿತಂ, ಏವಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಕುಮ್ಮೋವ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಕೇ ಕಪಾಲೇ ಅನ್ತೋಯೇವ ಸಮೋದಹತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಕಚ್ಛಪೋ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಕೇ ಅಙ್ಗೇ ಕೇನಚಿ ಘಟಿತೇ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಕಪಾಲೇಯೇವ ಸಮೋದಹತಿ, ನ ಬಹಿ ನೀಹರತಿ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ‘‘ನ ಸುನ್ದರೋ ತವ ಗಾಹೋ, ಛಡ್ಡೇಹಿ ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ ತಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ಅನ್ತೋಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಹದಯೇ ಏವ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಚರತಿ, ಕುಮ್ಭೀಲಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯಥಾ ಸುಸುಮಾರಾ ಗಹಿತಂ ನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಣ್ಹಾತಿ.

ವಿವಾದಮೂಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೭. ಸತ್ತಮೇ ದಕ್ಖನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಾ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ, ತಸ್ಸೂಪಕರಣಭೂತೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಚ. ಇಧ ಪನ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದಕ್ಖಿಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ. ಇತೋ ಉಟ್ಠಿತೇನಾತಿ ಇತೋ ಖೇತ್ತತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ. ರಾಗೋ ವಿನಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ರಾಗವಿನಯೋ, ರಾಗಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಿಕಾ ಪಟಿಪದಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಗವಿನಯಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ.

‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ದಾನಾ ಸುಮನೋ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾಯ ಪುಬ್ಬೇವ ದಾನಾ ಮುಞ್ಚಚೇತನಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ದಾನೂಪಕರಣಸಮ್ಭರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಮನೋ ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ನಿದಾನಂ ಅನುಗಾಮಿಕದಾನಂ ¶ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ದದಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯೇತಿ ದದನ್ತೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಾರತೋ ಧನತೋ ಸಾರಾದಾನಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಯ್ಯ. ದತ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಪಞ್ಞತ್ತಂ ನಾಮ ಮಯಾ ಅನುಟ್ಠಿತಂ, ಅಹೋ ಸಾಧು ಸುಟ್ಠೂ’’ತಿ ಅತ್ತಮನೋ ಪಮುದಿತೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಹೋತಿ. ಏಸಾತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಪುಬ್ಬಚೇತನಾ ಮುಞ್ಚಚೇತನಾ ಅಪರಚೇತನಾತಿ ಇಮಾಸಂ ಕಮ್ಮಫಲಾನಂ ಸದ್ಧಾನುಗತಾನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಂ ತಿವಿಧಾನಂ ಚೇತನಾನಂ ಪಾರಿಪೂರೀ, ಏಸಾ.

ಸೀಲಸಞ್ಞಮೇನಾತಿ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಸಂವರೇನ. ಹತ್ಥಪಾದೇತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಹತ್ಥಪಾದೇ. ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ, ಅತ್ತನಾವ ಮುಖೋದಕಂ ದತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಛಳಙ್ಗದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೮-೪೧. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಯ ಆದಿಆರಮ್ಭಭಾವೇನ ಪವತ್ತವೀರಿಯಂ ಠಿತಸಭಾವತಾಯ ಸಭಾವಧಾರಣಟ್ಠೇನ ಧಾತೂತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಆರಮ್ಭಧಾತೂತಿ ಆರಭನವಸೇನ ಪವತ್ತವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ. ಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ವೀರಿಯಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ವಿಧಮತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಕ್ಕಮಧಾತೂತಿ ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖಮನಸಭಾವಂ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ. ಪರಕ್ಕಮನಸಭಾವೋತಿ ಅಧಿಮತ್ತತರಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಧಮನಸಮತ್ಥತಾಯ ಪಟುಪಟುತರಭಾವೇನ ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನಸಭಾವೋ. ನವಮಾದೀಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಅತ್ತಕಾರೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೨. ದ್ವಾದಸಮೇ ಮಾಹಂ ನಾಗಿತ ಯಸೇನ ಸಮಾಗಮನ್ತಿ ಮಾ ಅಹಂ ಯಸೇನ ಸಮಾಗಮನಂ ಪತ್ಥೇಮಿ. ಮಾ ಚ ಮಯಾ ಯಸೋತಿ ಯಸೋ ಚ ಮಯಾ ಮಾ ಸಮಾಗಚ್ಛತೂತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇನ ಅನತ್ಥಿಕತಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಮುತ್ತೀಹೀತಿ ತದಙ್ಗವಿಮುತ್ತಿಆದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಮುತ್ತೀಹಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೪೩. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತುನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೭೨) ಯೋ ಚುಣ್ಣಮತ್ತಿಕಾದೀಹಿ ಗತ್ತಾನಿ ಉಬ್ಬಟ್ಟೇನ್ತೋ ಮಲ್ಲಕಮುಟ್ಠಾದೀಹಿ ವಾ ಘಂಸನ್ತೋ ನಹಾಯತಿ, ಸೋ ‘‘ನಹಾಯತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೋ ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ಪಕತಿಯಾವ ನಹಾಯತಿ, ಸೋ ‘‘ಪರಿಸಿಞ್ಚತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ಭಗವತೋ ಚ ಸರೀರೇ ತಥಾ ಹರಿತಬ್ಬಂ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನಾಮ ನುಪಲಿಮ್ಪತಿ ಅಚ್ಛಛವಿಭಾವತೋ, ಉತುಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪನ ಭಗವಾ ಕೇವಲಂ ಉದಕೇ ಓತರತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತು’’ನ್ತಿ.

ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೋತಿ ಪಾಚೀನಕೋಟ್ಠಕೋ. ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ಜೇತವನವಿಹಾರೋ ಕದಾಚಿ ಮಹಾ, ಕದಾಚಿ ಖುದ್ದಕೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಯೋಜನಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸಿಖಿಸ್ಸ ತಿಗಾವುತೋ, ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಅಡ್ಢಯೋಜನಿಕೋ, ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೋ, ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ಅಡ್ಢಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೋ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ವೀಸತಿಉಸಭಪ್ಪಮಾಣೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅಟ್ಠಕರೀಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಜಾತೋ. ತಮ್ಪಿ ನಗರಂ ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಪಾಚೀನತೋ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ದಕ್ಖಿಣತೋ, ಕದಾಚಿ ಪಚ್ಛಿಮತೋ, ಕದಾಚಿ ಉತ್ತರತೋ. ಜೇತವನಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ಮಞ್ಚಪಾದಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಚಲಮೇವ. ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ಅಚಲಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಾನಿ ನಾಮ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಟ್ಠಾನಂ, ಇಸಿಪತನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನಂ, ಸಙ್ಕಸ್ಸನಗರೇ ದೇವೋರೋಹನಕಾಲೇ ಸೋಪಾನಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಂ, ಮಞ್ಚಪಾದಟ್ಠಾನನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೋ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ವೀಸತಿಉಸಭವಿಹಾರಕಾಲೇ ಪಾಚೀನದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಇದಾನಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೋ’’ತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ¶ ಕಾಲೇ ಅಚಿರವತೀ ನಗರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸನ್ದಮಾನಾ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕಂ ಪತ್ವಾ ಉದಕೇನ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಉದಕರಹದಂ ಮಾಪೇಸಿ ಸಮತಿತ್ತಿಕಂ ಅನುಪುಬ್ಬಗಮ್ಭೀರಂ. ತತ್ಥ ಏಕಂ ರಞ್ಞೋ ನ್ಹಾನತಿತ್ಥಂ, ಏಕಂ ನಾಗರಾನಂ, ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಏಕಂ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಪಾಟಿಏಕ್ಕಾನಿ ನ್ಹಾನತಿತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ರಮಣೀಯಾನಿವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣರಜತಪಟ್ಟಸದಿಸವಾಲುಕಾನಿ. ಇತಿ ಭಗವತಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೇನ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೋ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತುಂ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಉದಕಸಾಟಿಕಂ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಭಗವಾ ಸುರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಉದಕಸಾಟಿಕಂ ನಿವಾಸೇಸಿ. ಥೇರೋ ದುಪಟ್ಟೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಹಾಚೀವರಂ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ಅಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ಉದಕಂ ಓತರಿ, ಸಹೋತರಣೇನೇವಸ್ಸ ಉದಕೇ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾ ಸಬ್ಬೇ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಅಹೇಸುಂ, ಯನ್ತನಾಳಿಕಾಹಿ ಸುವಣ್ಣರಸಧಾರಾನಿ ಸಿಞ್ಚನಕಾಲೋ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಪಟಪ್ಪಸಾರಣಕಾಲೋ ವಿಯ ಚ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಭಗವತೋ ನಹಾನವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತಿಣ್ಣಸ್ಸ ಥೇರೋ ಸುರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಭಗವಾ ತಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ವಿಜ್ಜುಲ್ಲತಾಸದಿಸಂ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮಹಾಚೀವರಂ ಅನ್ತನ್ತೇನ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಪದುಮಗಬ್ಭಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಉಪನೀತಂ ದ್ವೀಸು ಕಣ್ಣೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೇ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಏಕಚೀವರೋ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಠಿತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ವಿಕಸಿತಪದುಮಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಂ, ತಾರಾಮರೀಚಿವಿಕಸಿತಞ್ಚ ಗಗನತಲಂ ಸಿರಿಯಾ ಅವಹಸಮಾನಂ ವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ, ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖೇಪವಿಲಾಸಿನೀ ¶ ಚಸ್ಸ ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಮಾಲಾ ಗನ್ಥಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಸೂರಿಯಾ ವಿಯ, ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪಿತದ್ವತ್ತಿಂಸಚಕ್ಕವತ್ತಿದ್ವತ್ತಿಂಸದೇವರಾಜದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ಸುಧನ್ತಚಾಮೀಕರಸಮಾನವಣ್ಣಂ, ಸುಪರಿಸೋಧಿತಪವಾಳರುಚಿರತೋರಣಂ, ಸುವಿಸುದ್ಧನೀಲರತನಾವಲಿಸದಿಸಕೇಸತನುರುಹಂ, ತಸ್ಮಾ ತಹಂ ತಹಂ ವಿನಿಗ್ಗತಸುಜಾತಜಾತಿಹಿಙ್ಗುಲಕರಸೂಪಸೋಭಿತಂ ಉಪರಿ ಸತಮೇಘರತನಾವಲಿಸುಚ್ಛಾದಿತಂ ಜಙ್ಗಮಮಿವ ಕನಕಗಿರಿಸಿಖರಂ ವಿರೋಚಿತ್ಥ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸರೀರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ಸಮನ್ತತೋ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೇ ಪದೇಸೇ ಆಧಾವನ್ತೀ ವಿಧಾವನ್ತೀ ರತನಾವಲಿರತನದಾಮರತನಚುಣ್ಣವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಂ ವಿಯ ಪಸಾರಿತರತನಚಿತ್ತಕಞ್ಚನಪಟ್ಟಮಿವ ಆಸಿಞ್ಚಮಾನಲಾಖಾರಸಧಾರಾಚಿತ್ತಮಿವ ಉಕ್ಕಾಸತನಿಪಾತಸಮಾಕುಲಮಿವ ನಿರನ್ತರವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಕಣಿಕಾರಕಿಙ್ಕಿಣಿಕಪುಪ್ಫಮಿವ ವಾಯುವೇಗಸಮುದ್ಧತಚಿನಪಿಟ್ಠಚುಣ್ಣರಞ್ಜಿತಮಿವ ¶ ಇನ್ದಧನುವಿಜ್ಜುಲ್ಲತಾವಿತಾನಸನ್ಥತಮಿವ ಚ ಗಗನತಲಂ, ತಂ ಠಾನಂ ಪವನಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾ ಫರನ್ತಿ. ವಣ್ಣಭೂಮಿ ನಾಮೇಸಾ. ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಬುದ್ಧಾನಂ ಸರೀರವಣ್ಣಂ ವಾ ಗುಣವಣ್ಣಂ ವಾ ಚುಣ್ಣಿಯಪದೇಹಿ ವಾ ಗಾಥಾಹಿ ವಾ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಉಪಮಾಯೋ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏವರೂಪೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಥಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪುಬ್ಬಸದಿಸಾನಿ ಕುರುಮಾನೋತಿ ನಿರುದಕಾನಿ ಕುರುಮಾನೋ, ಸುಕ್ಖಾಪಯಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋದಕೇ ಗತ್ತೇ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಚೀವರೇ ಕಣ್ಣಿಕಾನಿ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಪರಿಕ್ಖಾರಭಣ್ಡಂ ದುಸ್ಸತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸರೀರೇ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ, ಪದುಮಪತ್ತೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಉದಕಂ ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಗಾರವತಾಯ ಭಗವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತವತ್ತಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ಮಹಾಚೀವರಂ ಉಭೋಸು ಕಣ್ಣೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ಕಾಯಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ತಾಳಿತಞ್ಚ ವಾದಿತಞ್ಚ ತಾಳಿತವಾದಿತಂ, ತೂರಿಯಾನಂ ತಾಳಿತವಾದಿತಂ ತೂರಿಯತಾಳಿತವಾದಿತಂ. ಮಹನ್ತಞ್ಚ ತಂ ತೂರಿಯತಾಳಿತವಾದಿತಞ್ಚಾತಿ ಮಹಾತೂರಿಯತಾಳಿತವಾದಿತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹನ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಥ ವಾ ಭೇರಿಮುದಿಙ್ಗಪಣವಾದಿತೂರಿಯಾನಂ ತಾಳಿತಂ ವೀಣಾವೇಳುಗೋಮುಖಿಆದೀನಂ ವಾದಿತಞ್ಚ ತೂರಿಯತಾಳಿತವಾದಿತನ್ತಿ ವಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಂ ಗತೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾನನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ. ತೇಸು ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ. ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಪಹಾನಪಾರಗೂ. ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗೇ ಭಾವೇನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಭಾವನಾಪಾರಗೂ. ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಾರಗೂ. ಸಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಪಾರಗೂ. ಸುಬ್ರಹ್ಮದೇವಪುತ್ತಾದಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ಕಿರ ದೇವಪುತ್ತೋ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ನನ್ದನಕೀಳಿತಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಮೂಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ತಂ ಪಞ್ಚಸತಾ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ¶ , ಪಞ್ಚಸತಾ ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಾತೇನ್ತಿ. ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತರಾ ಏಕತೋವಣ್ಟಿಕಮಾಲಾವ ಗನ್ಥೇನ್ತಿ. ಅಥ ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿರುಳ್ಹಾ ಉಪಚ್ಛೇದಕವಸೇನ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತಿ. ಅಥ ಕಾಲೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದೇವಪುತ್ತೋ ‘‘ಇಮಾಸಂ ನೇವ ಸದ್ದೋ ಸುಯ್ಯತಿ ¶ , ನ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಾತೇನ್ತಿ, ಕಹಂ ನು ಖೋ ಗತಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಿಯವತ್ಥುಕಸೋಕೇನ ರುಪ್ಪಮಾನೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏತಾ ತಾವ ಯಥಾಕಮ್ಮೇನ ಗತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಕಿತ್ತಕೋ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮಯಾಪಿ ಅವಸೇಸಾಹಿ ಪಞ್ಚಸತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ದಿಸ್ವಾ ಬಲವತರೇನ ಸೋಕೇನ ಸಮಪ್ಪಿತೋ. ‘‘ಇಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಸೋಕಂ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಥಾಗತಾ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ –

‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಉತ್ರಸ್ತಮಿದಂ ಚಿತ್ತಂ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಬ್ಬಿಗ್ಗಮಿದಂ ಮನೋ;

ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಛೇಸು, ಅಥೋ ಉಪ್ಪತಿತೇಸು ಚ;

ಸಚೇ ಅತ್ಥಿ ಅನುತ್ರಸ್ತಂ, ತಂ ಮೇ ಅಕ್ಖಾಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೮) –

‘‘ನಾಞ್ಞತ್ರ ಬೋಜ್ಝಾ ತಪಸಾ, ನಾಞ್ಞತ್ರಿನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾ;

ನಾಞ್ಞತ್ರ ಸಬ್ಬನಿಸ್ಸಗ್ಗಾ, ಸೋತ್ಥಿಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಪಾಣಿನ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೮) –

ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ವಿಗತಸೋಕೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಚ್ಛರಾಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಾ ಸುಬ್ರಹ್ಮದೇವಪುತ್ತಾದಯೋ’’ತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚನ್ದಸೂರಿಯದೇವಪುತ್ತಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಆರಕತ್ತಾ, ಅರೀನಂ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ.

ದಸವಿಧಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಭೇದತೋ ದಸವಿಧಸಂಯೋಜನಾನಿ. ಸಬ್ಬೇ ಅಚ್ಚರುಚೀತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತರುಚಿ. ಅಟ್ಠಮಕನ್ತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಫಲಟ್ಠೋ ಗಹಿತೋ.

ಸೋರಚ್ಚನ್ತಿ ¶ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸೋರಚ್ಚಂ? ಯೋ ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋರಚ್ಚಂ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸೋರಚ್ಚ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೪೯) ವಚನತೋ ಸುಚಿಸೀಲಂ ‘‘ಸೋರಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕರೂಣಾತಿ ಕರುಣಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಮಾಹ. ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ವದತಿ.

ದುವಿಧೇನ ¶ ಝಾನೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಭೇದತೋ ದುವಿಧೇನ ಝಾನಮನೇನ. ಪಞ್ಚವಿಧಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಸೇನಾತಿ ಕುಹನಾಲಪನಾನೇಮಿತ್ತಿಕತಾನಿಪ್ಪೇಸಿಕತಾಲಾಭೇನಲಾಭಂನಿಜಿಗೀಸನತಾಸಙ್ಖಾತ- ಪಞ್ಚವಿಧಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಸೇನ. ನ ಲಿಪ್ಪತೀತಿ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ ಅನುಸಯತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ ವಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಅಭಿನಿವೇಸಾಭಾವತೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೪೪. ದುತಿಯೇ ಸಮಸಮಗತಿಯಾತಿ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಭಾವೇನೇವ ಸಮಗತಿಕಾ’’ತಿ. ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತೀತತ್ಥೇ ಅನಾಗತವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಜಾತಾ’’ತಿ. ಪುರಾಣಸ್ಸ ಹಿ ಇಸಿದತ್ತಸ್ಸ ಚ ಸಮಗತಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸಾ ಏವಮಾಹ.

ಅಮ್ಮಕಾತಿ ಮಾತುಗಾಮೋ. ಉಪಚಾರವಚನಞ್ಹೇತಂ. ಇತ್ಥೀಸು ಯದಿದಂ ಅಮ್ಮಕಾ ಮಾತುಗಾಮೋ ಜನನೀ ಜನಿಕಾತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಹುತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞಾಯ ಏವ ಸಮನ್ನಾಗತಾ’’ತಿ.

ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಕಾರಣತೋ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ಯಾಥಾವತೋ ಅವಿದಿತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಯೇ ಸಮಯೇ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚನಕಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಇಧ ಸಾಮಾಯಿಕಂ ಮ-ಕಾರೇ ಅಕಾರಸ್ಸ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಾಮಾಯಿಕಮ್ಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಕಾಲಾನುಕಾಲಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ. ಪಮಿಣನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಭತ್ಥೋ ಪ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ತುಲೇತುಂ ಆರಭನ್ತೀ’’ತಿ. ಪಣೀತೋತಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋ.

ತದನ್ತರನ್ತಿ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಅನ್ತರಂ ತಂ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ¶ . ಲೋಭಸ್ಸ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಬಹುವಚನವಸೇನ ‘‘ಲೋಭಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಸೀಲೇನ ವಿಸೇಸೀ ಅಹೋಸಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮವಿರತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ.

ಮಿಗಸಾಲಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೫-೪೮. ತತಿಯೇ ¶ ದಲಿದ್ದೋ ನಾಮ ದುಗ್ಗತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ದಾಲಿದ್ದಿಯಂ. ನ ಏತಸ್ಸ ಸಕಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಸ್ಸಕೋ, ಅಸಾಪತೇಯ್ಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೇನ ರಹಿತೋ’’ತಿ. ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಭಾವೇನ ಓಕಪ್ಪನಂ ರತನತ್ತಯಗುಣೇ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪನಂ ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾ ನಾಮ. ‘‘ಇದಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ನೋ ಸಕಂ, ಇದಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಸಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಜಾನನಪಞ್ಞಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಾ. ತಿವಿಧಞ್ಹಿ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಅತ್ತನಾ ಕತಮ್ಪಿ ಸಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ಅತ್ಥಭಞ್ಜನತೋ. ಸುಚರಿತಂ ಸಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಜನನತೋ. ಇಣಾದಾನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ಥೇ ಏತಂ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಣಗ್ಗಹಣಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ.

ಕಟಗ್ಗಾಹೋತಿ ಕತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಕತ್ವಾ ಗಹಣಂ. ಸೋ ಪನ ವಿಜಯಲಾಭೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜಯಗ್ಗಾಹೋ’’ತಿ. ಹಿರಿಮನೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಹಿರಿಮನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಹಿರಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೋ’’ತಿ, ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾಯ ಹಿರಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಓತ್ತಪ್ಪತಿ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜತಿ ಭಾಯತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಓತ್ತಪ್ಪೀ, ಓತ್ತಪ್ಪೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ನಿರಾಮಿಸಂ ಸುಖನ್ತಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಕಾಮಾಮಿಸತ್ತಾ. ಉಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನುಪೇಕ್ಖಂ, ನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನುಪೇಕ್ಖ’’ನ್ತಿ. ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಪರಿಪುಣ್ಣಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಟ್ಠಆರಮ್ಭವತ್ಥುವಸೇನ ಏಕಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಯಿಕಂ ವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತಸಙ್ಗಣಿಕಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಏಕಕೋ ಹೋತಿ. ಗಮನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಠಾನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ಠಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಂ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಸಯನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಯಂ ಚೇತಸಿಕಂ ವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವೇನ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಚ ಏಕೋ ಉದೇತೀತಿ ಏಕೋದಿ, ಏಕಗ್ಗತಾ. ತಸ್ಸ ಯೋಗತೋ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಇಧ ಏಕೋದಿ. ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಪಾತಿ, ತಂ ವಾ ನಿಪಯತಿ ವಿಸೋಸೇತೀತಿ ನಿಪಕೋ. ಅಞ್ಞತರಂ ಕಾಯಾದಿಭೇದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಾತಿಸಯಾಯ ಸತಿಯಾ ಸರತೀತಿ ಸತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ.

ಅಕುಪ್ಪಾ ¶ ಮೇ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಮಯ್ಹಂ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ ಅಕುಪ್ಪತಾಯ ಅಕುಪ್ಪಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಚ ಅಕುಪ್ಪಾ. ಸಾ ಹಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ನ ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಅಕುಪ್ಪತಾಯಪಿ ಅಕುಪ್ಪಾ ¶ . ಅಕುಪ್ಪಂ ನಿಬ್ಬಾನಮಸ್ಸಾ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಅಕುಪ್ಪಾರಮ್ಮಣತಾಯಪಿ ಅಕುಪ್ಪಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಕುಪ್ಪಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ಭವಸಂಯೋಜನಾನನ್ತಿ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಮಾನದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಭವರಾಗಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯ- ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ದಸನ್ನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ. ಇಮಾನಿ ಹಿ ಸತ್ತೇ ಭವೇಸು ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನ್ತಿ ಭವಾಭವೇನ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭವಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಖೀಣಾಸವೋ ಉತ್ತಮಅಣಣೋ ಕಿಲೇಸಇಣಾನಂ ಅಭಾವತೋ. ಅಞ್ಞೇ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಯಾವ ನ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಾವ ಸಇಣಾ ನಾಮ ಅಸೇರಿವಿಹಾರಭಾವತೋ. ಚತುತ್ಥಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ.

೪೯. ಸತ್ತಮೇ ವುತ್ಥಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋತಿ ನಿವುತ್ಥಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ. ಕತಕರಣೀಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಭಾವನಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಮಾಹ. ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಸೋಳಸವಿಧಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಖನ್ಧಕಿಲೇಸಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತಾ ತಯೋ ಓಸೀದಾಪನಟ್ಠೇನ ಭಾರಾ ವಿಯಾತಿ ಭಾರಾ. ತೇ ಓಹಿತಾ ಓರೋಪಿತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಪಾತಿತಾ ಏತೇನಾತಿ ಓಹಿತಭಾರೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಖನ್ಧಭಾರಂ…ಪೇ… ಓತಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೋ’’ತಿ. ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಸದತ್ಥನ್ತಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಸದತ್ಥೋ. ಸದತ್ಥೋತಿ ಚ ಸಕತ್ಥಮಾಹ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ದ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಯತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ತೂಪನಿಬನ್ಧಟ್ಠೇನ ಸಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಅತ್ತಾನಂ ಅವಿಜಹನಟ್ಠೇನ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತಮತ್ಥೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥತ್ತಾ ‘‘ಸಕತ್ಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸದತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಹತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ, ಅಚ್ಛಿನ್ನಭೂತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಯಥಾಭೂತಂ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಯೋ ಯಥಾ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ತಥಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ’’ತಿಆದಿ. ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಚ ದ್ವೇ ವಿಮುತ್ತಿಯೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಮುತ್ತಿ ಚ. ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ತತ್ಥ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರತಾಯ. ಅರಹಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತತ್ತಾ ಚಿತ್ತವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನೇ ವಿಮುತ್ತೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೫೦. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಉಪನಿಸೀದತಿ ಫಲಂ ಏತ್ಥಾತಿ ಕಾರಣಂ ಉಪನಿಸಾ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವಜಾನನಸಙ್ಖಾತಂ ದಸ್ಸನಂ. ಏತೇನ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ ಞಾಣಂ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಞಾಣಂ, ಸಮ್ಮಸನೇ ಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗೇ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಠಿತಞಾಣನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ. ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ಏತಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾ. ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಭಯತುಪಟ್ಠಾನೇ ಞಾಣಂ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನೇ ಞಾಣಂ ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣಂ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಞಾಣನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಪನ ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಪಕ್ಖಿಕಾ ಏವ. ‘‘ಯಾವ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿ, ತಾವ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಹಿ ವಚನತೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣತೋ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ. ವಿರಜ್ಜತಿ ಅರಿಯೋ ಸಙ್ಖಾರತೋ ಏತೇನಾತಿ ವಿರಾಗೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಅರಹತ್ತಫಲನ್ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸತೋ ವುತ್ತಂ. ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸ್ಸ ಸೀಲರಕ್ಖಣಹೇತುತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೀಲಾನುರಕ್ಖಣಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ.

ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೧. ನವಮೇ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಆಗತಾಗಮಾತಿಆದಿಪಾಳಿಪದೇಸು ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಂ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಥೇರಾ. ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿ ಬಹು ಸುತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ. ವಾಚುಗ್ಗತಧಾರಣೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಗರೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಮಿತಭಾವೇನ ಆಗತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ಆಗಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಆಗತಾಗಮಾ. ಸುತ್ತಾತಿಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಧಾರಣೇನ ಧಮ್ಮಧರಾ. ವಿನಯಧಾರಣೇನ ವಿನಯಧರಾ. ತೇಸಂಯೇವ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಮಾತಿಕಾಯ ಧಾರಣೇನ ಮಾತಿಕಾಧರಾ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ ಪರಿಪುಚ್ಛತಿ. ತಂ ಅತ್ಥಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ ಪರಿಪಞ್ಹತಿ ವೀಮಂಸತಿ ವಿಚಾರೇತಿ. ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಥಂ, ಇಮಸ್ಸ ಕ್ವತ್ಥೋತಿ ಪರಿಪುಚ್ಛನಪಞ್ಹನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಆವಿವಟಞ್ಚೇವ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ಪದೇಸನ್ತರಪಾಳಿದಸ್ಸನೇನ ಆಗಮತೋ ವಿವರನ್ತಿ. ಅನುತ್ತಾನೀಕತಞ್ಚ ಯುತ್ತಿವಿಭಾವನೇನ ಉತ್ತಾನೀಕರೋನ್ತಿ. ಕಙ್ಖಾಟ್ಠಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಂಸಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಹೇತುಯಾ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಭೂತೇಸು ಪಾಳಿಪದೇಸು ಯಾಥಾವತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯದಾನೇನ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತಿ.

೫೨. ದಸಮೇ ¶ ಭೋಗೇ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ. ಪಞ್ಞತ್ಥಾಯ ಏತೇಸಂ ಮನೋ ಉಪವಿಚರತೀತಿ ಪಞ್ಞೂಪವಿಚಾರಾ. ಪಥವಿಯಾ ದಾಯತ್ಥಾಯ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಥವೀಭಿನಿವೇಸಾ. ಮನ್ತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಾ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪದಾನಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೫೩. ಏಕಾದಸಮೇ ಜಙ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ನಿಪಿಚ್ಛಲೋ ನ ಅನೂಪೋ ನಿರುದಕತಾಯ ಥದ್ಧಲೂಖೋ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ, ಸೋ ‘‘ಜಙ್ಗಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಬ್ಬಹುಲತಾಯ ಪನ ಇಧ ಸಬ್ಬೋ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ ಜಙ್ಗಲೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಜಙ್ಗಲೇ ಜಾತಾ ಭವಾತಿ ವಾ ಜಙ್ಗಲಾ, ತೇಸಂ ಜಙ್ಗಲಾನಂ. ಏವಞ್ಹಿ ನದಿಚರಾನಮ್ಪಿ ಹತ್ಥೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ ಹೋತಿ ಸಮೋಧಾತಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ ಸಮೋಧಾಯಕಾನಮ್ಪಿ ಇಧ ಜಙ್ಗಲಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ. ಪಥವೀತಲಚಾರೀನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಜಲಚಾರಿನೋ ಚ ನಿವತ್ತೇತಿ ಅದಿಸ್ಸಮಾನಪಾದತ್ತಾ. ‘‘ಪಾಣಾನ’’ನ್ತಿ ಸಾಧಾರಣವಚನಮ್ಪಿ ‘‘ಪದಜಾತಾನೀ’’ತಿ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನೇನ ವಿಸೇಸನಿವಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಪಾದಕಪಾಣಾನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಮುತ್ತಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೧೯; ಅ. ನಿ. ೯.೧೧) ಗತ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಇಧ ಜಾತ-ಸದ್ದೋ ಅನತ್ಥನ್ತರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪದಜಾತಾನೀತಿ ಪದಾನೀ’’ತಿ. ಸಮೋಧಾನನ್ತಿ ಸಮವರೋಧಂ, ಅನ್ತೋಗಧಂ ವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಓಧಾನಂ ಉಪನಿಕ್ಖೇಪಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ಕೂಟಙ್ಗಮಾತಿ ಪಾರಿಮನ್ತೇನ ಕೂಟಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಕೂಟನಿನ್ನಾತಿ ಕೂಟಚ್ಛಿದ್ದಮಗ್ಗೇ ಪವಿಸನವಸೇನ ಕೂಟೇ ನಿನ್ನಾ. ಕೂಟಸಮೋಸರಣಾತಿ ಛಿದ್ದೇ ಅನುಪವಿಸನವಸೇನ ಚ ಆಹಚ್ಚ ಅವತ್ಥಾನೇನ ಚ ಕೂಟೇ ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ಠಿತಾ. ವಣ್ಟೇ ¶ ಪತಮಾನೇ ಸಬ್ಬಾನಿ ಭೂಮಿಯಂ ಪತನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಣ್ಟಾನುವತ್ತಕಾನಿ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ.

ಅಪ್ಪಮಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೪. ದ್ವಾದಸಮೇ ಜಾತಿಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜನನಂ ಜಾತಿ, ಜಾತಿಯಾ ಭೂಮಿ ಜಾತಿಭೂಮಿ, ಜಾತಟ್ಠಾನಂ. ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ನೇವ ಕೋಸಲಮಹಾರಾಜಾದೀನಂ, ನ ಚಙ್ಕಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀನಂ, ನ ಸಕ್ಕಸುಯಾಮಸನ್ತುಸಿತಾದೀನಂ ¶ , ನ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾನಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ‘‘ಜಾತಿಭೂಮೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಜಾತದಿವಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಏಕದ್ಧಜಮಾಲಾವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಕುಸುಮವಾಸಚುಣ್ಣಗಣಸುಗನ್ಧಾ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಮಿವ ನನ್ದನವನಂ ವಿರೋಚಮಾನಾ ಪದುಮಿನಿಪಣ್ಣೇ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಜಚ್ಚನ್ಧಾದೀನಞ್ಚ ರೂಪದಸ್ಸನಾದೀನಿ ಅನೇಕಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಪವತ್ತಿಂಸು. ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾತಟ್ಠಾನಂ, ಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಪನ ಜನಕಕಪಿಲವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ‘‘ಜಾತಿಭೂಮೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಜಾತಿಭೂಮಕಾ ಉಪಾಸಕಾತಿ ಜಾತಿಭೂಮಿವಾಸಿನೋ ಉಪಾಸಕಾ. ಸನ್ತನೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ತನೇತ್ವಾ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಿತಮೂಲಾನಿ ಮೂಲಸನ್ತಾನಕಾನಿ. ತಾನಿ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಮೂಲಾನಿಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮೂಲಸನ್ತಾನಕಾನನ್ತಿ ಮೂಲಾನ’’ನ್ತಿ.

ಜಾತದಿವಸೇ ಆವುಧಾನಂ ಜೋತಿತತ್ತಾ, ರಞ್ಞೋ ಅಪರಿಮಿತಸ್ಸ ಚ ಸತ್ತಕಾಯಸ್ಸ ಅನತ್ಥತೋ ಪರಿಪಾಲನಸಮತ್ಥತಾಯ ಚ ‘‘ಜೋತಿಪಾಲೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾಮೇನ ಜೋತಿಪಾಲೋ’’ತಿ. ಗೋವಿನ್ದೋತಿ ಗೋವಿನ್ದಿಯಾಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ, ಗೋವಿನ್ದಸ್ಸ ಠಾನೇ ಠಪನಾಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಕಿರ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕುಲಪರಮ್ಪರಾಗತಂ ಠಾನನ್ತರಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಠಾನೇನ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದೋ’’ತಿ. ಗವಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ವಿನ್ದತಿ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಗೋವಿನ್ದೋ, ಮಹನ್ತೋ ಗೋವಿನ್ದೋತಿ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದೋ. ಗೋತಿ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ‘‘ಗಚ್ಛತಿ ಅತ್ಥೇ ಬುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಮಹಾಗೋವಿನ್ದೋ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಯೇವ. ಸೋ ಕಿರ ದಿಸಮ್ಪತಿಸ್ಸ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಪುರೋಹಿತಸ್ಸ ಗೋವಿನ್ದಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಿತುಸ್ಸ ಚ ರಞ್ಞೋ ಚ ಅಚ್ಚಯೇನ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ರೇಣು, ಸಹಾಯಾ ¶ ಚಸ್ಸ ಸತ್ತಭೂ, ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ, ವೇಸ್ಸಭೂ, ಭರತೋ, ದ್ವೇ ಧತರಟ್ಠಾತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ರಾಜಾನೋ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ವಿವದನ್ತಿ. ಏವಂ ರಜ್ಜೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಧಮ್ಮೇ ಅನುಸಾಸನ್ತೇ ಜಮ್ಬುದೀಪತಲೇ ಸಬ್ಬೇಸಂ ರಾಜಾವ ರಞ್ಞಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ, ದೇವೋವ ಗಹಪತಿಕಾನಂ ಸಕ್ಕತೋ ಗರುಕತೋ ಮಾನಿತೋ ಪೂಜಿತೋ ಅಪಚಿತೋ ಉತ್ತಮಗಾರವಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೇಣುಆದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ರಾಜೂನಂ ಪುರೋಹಿತೋ’’ತಿ. ಇಮೇವ ಸತ್ತ ಭಾರಧಾರಾ ಮಹಾರಾಜಾನೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸತ್ತಭೂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ಚ, ವೇಸ್ಸಭೂ ಭರತೋ ಸಹ;

ರೇಣು ದ್ವೇ ಚ ಧತರಟ್ಠಾ, ತದಾಸುಂ ಸತ್ತ ಭಾರಧಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೦೮);

ರಞ್ಞೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥಾನಂ ಪುರೋ ವಿಧಾನತೋ ಪುರೇ ಸಂವಿಧಾನತೋ ಪುರೋಹಿತೋ. ಕೋಧಾಮಗನ್ಧೇನಾತಿ ಕೋಧಸಙ್ಖಾತೇನ ಪೂತಿಗನ್ಧೇನ. ಕರುಣಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕರುಣನ್ತಿ ಸಪುಬ್ಬಭಾಗಕರುಣಜ್ಝಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕರುಣಾಯ ಚ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಚ ಠಿತಾ’’ತಿ. ಯಕಾರೋ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇತೇತಿ ಏತೇ’’ತಿ. ಅರಹತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತಮೋತಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ. ಸಕದಾಗಾಮಿಂ ¶ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಹಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮುದೂನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೫೫. ಛಟ್ಠಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಂ ತಂ ಆಸನಂ ಪಠಮಮೇವ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಉದಾಹು ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಪಧಾನಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ವತ್ತಮೇತಂ, ಯದಿದಂ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾವ ನಿಸೀದನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಧಾನಿಕಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ. ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಕಿರ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಏಕೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ವಿಹರತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಭಗವಾ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ – ‘‘ಅಸುಕೋ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ, ಅಸಕ್ಖಿ ನು ಖೋ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ, ನೋ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಪಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕಯಮಾನಂ, ತತೋ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಂ ಇಮಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಾ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಅನಮತಗ್ಗೇ ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇ ಸಂಸಾರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ತತ್ಥೇವ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಆಕಾಸಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಥೇವಂ ಓವದಿಯಮಾನಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು ‘‘ಸತ್ಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮನಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಂಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ, ‘ಭನ್ತೇ, ಇಧ ನಿಸೀದಥ ನಿಸೀದಥಾ’ತಿ ಆಸನಪರಿಯೇಸನಂ ನಾಮ ಭಾರೋ’’ತಿ. ತೇ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾವ ವಿಹರನ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಪೀಠಂ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಮಞ್ಚಂ ವಾ ಫಲಕಂ ವಾ ಪಾಸಾಣಂ ವಾ ವಾಲಿಕಾಪುಞ್ಜಂ ವಾ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ತಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಪುರಾಣಪಣ್ಣಾನಿಪಿ ಸಂಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ.

ಸತ್ತ ಸರಾತಿ – ಛಜ್ಜೋ, ಉಸಭೋ, ಗನ್ಧಾರೋ, ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಪಞ್ಚಮೋ, ಧೇವತೋ, ನಿಸಾದೋತಿ ಏತೇ ಸತ್ತ ಸರಾ. ತಯೋ ಗಾಮಾತಿ – ಛಜ್ಜಗಾಮೋ, ಮಜ್ಝಿಮಗಾಮೋ, ಸಾಧಾರಣಗಾಮೋತಿ ತಯೋ ಗಾಮಾ, ಸಮೂಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ವೀಣಾವಾದನಾ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಸರಸ್ಸ ವಸೇನ ತಯೋ ತಯೋ ಮುಚ್ಛನಾತಿ ಕತ್ವಾ ಏಕವೀಸತಿ ಮುಚ್ಛನಾ. ದೇವಲೋಕೇ ವೀಣಾವಾದನಾ ಪನ ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಮುಚ್ಛನಾತಿ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ¶ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಸರಸ್ಸ ವಸೇನ ಸತ್ತ ¶ ಸತ್ತ ಮುಚ್ಛನಾ, ಅನ್ತರಸ್ಸ ಸರಸ್ಸ ಚ ಏಕಾತಿ ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಮುಚ್ಛನಾ. ತೇನೇವ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೪೫) ‘‘ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಮುಚ್ಛನಾ ಮುಚ್ಛೇತ್ವಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಸಿಖಸ್ಸ ವೀಣಾವಾದನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಂ. ಠಾನಾ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಾತಿ ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಸರಸ್ಸ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಠಾನಭೇದಾ, ಯತೋ ಸರಸ್ಸ ಮಣ್ಡಲತಾವವತ್ಥಾನಂ ಹೋತಿ. ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಟ್ಠಾನವಿಸೇಸೋ ತಿಸ್ಸೋ ದುವೇ ಚತಸ್ಸೋ ಚತಸ್ಸೋ ತಿಸ್ಸೋ ದುವೇ ಚತಸ್ಸೋತಿ ದ್ವಾವೀಸತಿ ಸುತಿಭೇದಾ ಚ ಇಚ್ಛಿತಾ.

ಅತಿಗಾಳ್ಹಂ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಛಮ್ಭಿತತ್ತಾನಂ ವೂಪಸಮತ್ಥಂ ಅತಿವಿಯ ಆರದ್ಧಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ. ಸಬ್ಬೇನ ವಾ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯೇನ ಅತ್ಥೇತಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ. ಸಮಥೋಯೇವ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಬಾಹಿರಕೋ ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗೋ ನ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಅವಿಪ್ಪಹೀನರಾಗತ್ತಾ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತರಾಗೋ ಹಿ ಸೋ. ಅರಹಾ ಪನ ಖಯಾ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾ’’ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ.

ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಂ ನಿಕಾಮಯಮಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ ಪಾಪುಣೀಯತೀತಿ ಲಾಭೋ, ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಸಕ್ಕಾರೋ. ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಹಿ ಪಣೀತಪಣೀತಾ ಸುನ್ದರಸುನ್ದರಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಕತಾ ‘‘ಸಕ್ಕಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಾ ಚ ಪರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗಾರವಕಿರಿಯಾ, ಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ವಾ ಪೂಜಾ. ಸಿಲೋಕೋತಿ ವಣ್ಣಭಣನಂ. ತಂ ಲಾಭಞ್ಚ, ಸಕ್ಕಾರಞ್ಚ, ಸಿಲೋಕಞ್ಚ, ನಿಕಾಮಯಮಾನೋ, ಪವತ್ತಯಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಚತುಪಚ್ಚಯಲಾಭಞ್ಚ…ಪೇ… ಪತ್ಥಯಮಾನೋ’’ತಿ.

ಥೂಣನ್ತಿ ಪಸೂನಂ ಬನ್ಧನತ್ಥಾಯ ನಿಖಾತತ್ಥಮ್ಭಸಙ್ಖಾತಂ ಥೂಣಂ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೫೬. ದುತಿಯೇ ಸಮಧೋಸೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಅಧೋಸಿ. ಸಬ್ಬಭಾಗೇನ ಪರಿಫನ್ದನಚಲನಾಕಾರೇನ ಅಪಚಿತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವತ್ತಂ ಕಿರೇತಂ ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನೇನಪಿ ವುಡ್ಢತರಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ಉಟ್ಠಿತಾಕಾರೇನ ಅಪಚಿತಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ. ತೇನ ಪನ ‘‘ಮಾ ಚಲಿ ಮಾ ಚಲೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ತಂ ಪನ ಚಲನಂ ಉಟ್ಠಾನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಉಟ್ಠಾನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ಸನ್ತಿಮಾನಿ ಆಸನಾನೀತಿ ಪಠಮಮೇವ ಪಞ್ಞತ್ಥಾಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಬುದ್ಧಕಾಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಏಕಸ್ಸಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ – ‘‘ಸಚೇ ಸತ್ಥಾ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಆಸನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಫಲಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪಣ್ಣಸನ್ಥಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ. ಖಮನೀಯಂ ಯಾಪನೀಯನ್ತಿ ಕಚ್ಚಿ ದುಕ್ಖಂ ಖಮಿತುಂ, ಇರಿಯಾಪಥಂ ವಾ ಯಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸೀಸವೇದನಾತಿ ಕುತೋಚಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಅಲಭಮಾನೇಹಿ ವಾತೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಾ ಬಲವತಿಯೋ ಸೀಸವೇದನಾ ಹೋನ್ತಿ.

೫೭. ತತಿಯೇ ಅಭಿಜಾತಿಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಂ, ನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಛ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿ. ಅಭಿಜಾಯತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಉರಬ್ಭೇ ಹನನ್ತೀತಿ ಓರಬ್ಭಿಕಾ. ಏವಂ ಸೂಕರಿಕಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ರೋದೇನ್ತಿ ಕುರುರಕಮ್ಮನ್ತತಾಯ ಸಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇ ಸತ್ತೇ ಅಸ್ಸೂನಿ ಮೋಚೇನ್ತೀತಿ ರುದ್ದಾ, ತೇ ಏವ ಲುದ್ದಾ ರ-ಕಾರಸ್ಸ ಲ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಮಾಗವಿಕಾ ನೇಸಾದಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಪಾಪಕಮ್ಮಪ್ಪಸುತತಾಯ ‘‘ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತೀ’’ತಿ ವದತಿ.

ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಚ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖೂ. ತೇ ಕಿರ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಣ್ಟಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತೀತಿ ‘‘ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾ’’ತಿ ವದತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಪಣೀತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಸೇವನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ. ಞಾಯಲದ್ಧೇಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ ಆಜೀವಕಸಮಯಸ್ಸ ವಿಲೋಮಗ್ಗಾಹಿತಾಯ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಣ್ಟಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ವದತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾ ಏವಂನಾಮಕಾ ಏಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಯೇ ಸವಿಸೇಸಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಂ ಅನುಯುತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಕಣ್ಟಕೇ ವತ್ತನ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಇಮಮೇವ ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾತಿ ಸಮಣಾ ನಾಮೇತೇ’’ತಿ.

ಲೋಹಿತಾಭಿಜಾತಿ ¶ ನಾಮ ನಿಗಣ್ಠಾ ಏಕಸಾಟಕಾತಿ ವುತ್ತಾ. ತೇ ಕಿರ ಠತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನನಹಾನಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾದಿವತಸಮಾಯೋಗೇನ ಪುರಿಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪಣ್ಡರತರಾ.

ಅಚೇಲಕಸಾವಕಾತಿ ¶ ಆಜೀವಕಸಾವಕೇ ವದತಿ. ತೇ ಕಿರ ಆಜೀವಕಲದ್ಧಿಯಾ ಸುವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತಾಯ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿಪಿ ಪಣ್ಡರತರಾ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೇ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿಪಿ ಜೇಟ್ಠಕತರೇ ಕರೋತಿ.

ಆಜೀವಕಾ ಆಜೀವಕಿನಿಯೋ ‘‘ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ತೇ ಕಿರ ಪುರಿಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಪಣ್ಡರತರಾ. ನನ್ದಾದಯೋ ಹಿ ತಥಾರೂಪಂ ಆಜೀವಕಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಉಕ್ಕಂಸಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿ ಆಜೀವಕಸಾವಕೇಹಿ ಚ ಪಣ್ಡರತರಾತಿ ‘‘ಪರಮಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ.

ಬಿಲಂ ಓಲಗ್ಗೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಮಂಸಭಾಗಂ ನ್ಹಾರುನಾ ವಾ ಕೇನಚಿ ವಾ ಗನ್ಥಿತ್ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ವಾ ಕೇಸೇ ವಾ ಓಲಮ್ಬನವಸೇನ ಬನ್ಧೇಯ್ಯುಂ. ಇಮಿನಾ ಸತ್ಥಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸತ್ಥವಾಹೋ ಕಿರ ಮಹಾಕನ್ತಾರಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಗೋಣೇ ಮತೇ ಮಂಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸತ್ಥಿಕಾನಂ ‘‘ಇದಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಏತ್ತಕಂ ಮೂಲಂ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಓಲಮ್ಬತಿ. ಗೋಣಮಂಸಂ ನಾಮ ಖಾದನ್ತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಖಾದನ್ತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಖಾದನ್ತಾಪಿ ಮೂಲಂ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ. ಸತ್ಥವಾಹೋ ಯೇನ ಮೂಲೇನ ಗೋಣೋ ಗಹಿತೋ, ತಂ ಮೂಲಂ ಸತ್ಥಿಕೇಹಿ ಧಾರಣತ್ಥಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ದತ್ವಾ ಮೂಲಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಯಂ ಸತ್ಥಧಮ್ಮೋ.

ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಯೋ ಸಮಾನೋತಿ ಕಣ್ಹೇ ನೀಚಕುಲೇ ಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ. ಕಣ್ಹಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಣ್ಹಸಭಾವೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿಜಾಯತೀ’’ತಿ, ತಂ ಅನ್ತೋಗಧಹೇತುಅತ್ಥಂ ಪದಂ, ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಕಣ್ಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಜಾಯತೀತಿ ಕಾಳಕಂ ದಸದುಸ್ಸೀಲ್ಯಧಮ್ಮಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಸುಕ್ಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಜಾಯತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಅಕತತ್ತಾ ನೀಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಇದಾನಿ ಪುಞ್ಞಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುಞ್ಞಸಙ್ಖಾತಂ ಪಣ್ಡರಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ.

ಅಕಣ್ಹಂ ಅಸುಕ್ಕಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಸಚೇ ಕಣ್ಹಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಕಣ್ಹವಿಪಾಕಂ ದದೇಯ್ಯ ಯಥಾ ದಸವಿಧಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಧಮ್ಮಂ. ಸಚೇ ಸುಕ್ಕಂ, ಸುಕ್ಕವಿಪಾಕಂ ದದೇಯ್ಯ ಯಥಾ ದಾನಸೀಲಾದಿಕುಸಲಕಮ್ಮಂ. ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪದಾನತೋ ‘‘ಅಕಣ್ಹಂ ಅಸುಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ನಾಮ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅರಹತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ‘‘ಅಭಿಜಾಯತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ¶ . ತಞ್ಹಿ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನನ್ತೇ ಜಾತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಯಥಾ ‘‘ರಾಗಾದೀನಂ ಖಯನ್ತೇ ಜಾತತ್ತಾ ರಾಗಕ್ಖಯೋ, ದೋಸಕ್ಖಯೋ, ಮೋಹಕ್ಖಯೋ’’ತಿ. ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನ ವಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನಿಬ್ಬಾಪನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಂ ಏಸ ಅಭಿಜಾಯತಿ ಪಸವತಿ. ಇಧಾಪಿ ಹಿ ಅನ್ತೋಗಧಹೇತು ಅತ್ಥಂ ‘‘ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಪದಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪಾಪುಣಾತೀಹಿ ಅತ್ಥಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾವ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿಯೋ ಸಮಾನೋತಿ ಸುಕ್ಕೇ ಉಚ್ಚಕುಲೇ ಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಛಳಭಿಜಾತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೮. ಚತುತ್ಥೇ ಸಂವರೇನಾತಿ ಸಂವರೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ವಾ. ಇಧಾತಿ ಅಯಂ ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಇನ್ದಿಯಸಂವರಸಂವುತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸಾಸನಪರಿದೀಪನೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಪ್ಪಟಿಸೇಧನೋ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧಾತಿ ಇಧಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ’’ತಿ. ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ. ಸಙ್ಖಾ-ಸದ್ದೋ ಞಾಣಕೋಟ್ಠಾಸಪಞ್ಞತ್ತಿಗಣನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೬೮) ಹಿ ಞಾಣೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೨, ೨೦೪) ಕೋಟ್ಠಾಸೇ. ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೩೧೩-೧೩೧೫) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ. ‘‘ನ ಸುಕರಂ ಸಙ್ಖಾತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೮) ಗಣನಾಯ. ಇಧ ಪನ ಞಾಣೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಟಿಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಆದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಆದೀನವಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಸಮ್ಪಲಿಮಟ್ಠನ್ತಿ ಘಂಸಿತಂ. ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋತಿ ಹತ್ಥಪಾದಸಿತಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಾದಿಪ್ಪಕಾರಭಾಗಸೋ. ತಞ್ಹಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ‘‘ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದಿಕಸ್ಸ ವಾ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಹೋ. ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯೇ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೮; ಮಹಾವ. ೫೪) ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಥಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ನ ಏವಮಿದಂ, ಇದಂ ಪನ ಚಕ್ಖುಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾ ಆವಾಟೇ ನಿಯತಟ್ಠಿತಿಕೋ ಕಚ್ಛಪೋ ‘‘ಆವಾಟಕಚ್ಛಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ತಂ ಠಾನೋ ¶ ಸಂವರೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ’’ತಿ. ನನು ಚ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರೋ ವಾ ಅಸಂವರೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ನ ಹಿ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತಿ ವಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಂ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಪಿಚ ಯದಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತದಾ ಭವಙ್ಗೇ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧೇ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು ಆವಜ್ಜನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ತತೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ, ತತೋ ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಕಿಚ್ಚಂ, ತತೋ ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಸನ್ತೀರಣಕಿಚ್ಚಂ, ತತೋ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ ¶ , ತದನನ್ತರಂ ಜವನಂ ಜವತಿ. ತತ್ಥಾಪಿ ನೇವ ಭವಙ್ಗಸಮಯೇ, ನ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಸಮಯೇ ಚ ಸಂವರೋ ವಾ ಅಸಂವರೋ ವಾ ಅತ್ಥಿ. ಜವನಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಚೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ವಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಂ ವಾ ಅಞ್ಞಾಣಂ ವಾ ಅಕ್ಖನ್ತಿ ವಾ ಕೋಸಜ್ಜಂ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಸಂವರೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸೀಲಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಸಂವರೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜವನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಹೇಸ…ಪೇ… ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ನಗರೇ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಅಸಂವುತೇಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋಘರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಗಬ್ಭಾದಯೋ ಸುಸಂವುತಾ, ತಥಾಪಿ ಅನ್ತೋನಗರೇ ಸಬ್ಬಂ ಭಣ್ಡಂ ಅರಕ್ಖಿತಂ ಅಗೋಪಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ನಗರದ್ವಾರೇನ ಹಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚೋರಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ, ಏವಮೇವಂ ಜವನೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಅಗುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಭವಙ್ಗಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿಪಿ. ಯಥಾ ಪನ ನಗರದ್ವಾರೇಸು ಸಂವುತೇಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋಘರಾದಯೋ ಅಸಂವುತಾ, ತಥಾಪಿ ಅನ್ತೋನಗರೇ ಸಬ್ಬಂ ಭಣ್ಡಂ ಸುರಕ್ಖಿತಂ ಸುಗೋಪಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ನಗರದ್ವಾರೇಸು ಹಿ ಪಿಹಿತೇಸು ಚೋರಾನಂ ಪವೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಮೇವಂ ಜವನೇ ಸೀಲಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಸುಗುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಭವಙ್ಗಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ.

ಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಂವುತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪೇತೋ’’ತಿ. ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಸುನ್ದರತರೋತಿ ಉಪರಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸನ್ದಿಸ್ಸನತೋ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಯನ್ತಿ ಆದೇಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಿಪಾತಪದಂ ವಾ ಏತಂ ಪುಥುವಚನತ್ಥಂ. ವಿಘಾತಕರಾತಿ ಚಿತ್ತವಿಘಾತಕರಾ ¶ , ಕಾಯಚಿತ್ತದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತಕಾ ವಾ. ಯಥಾವುತ್ತಕಿಲೇಸಹೇತುಕಾ ದಾಹಾನುಬನ್ಧಾ ವಿಪಾಕಾ ಏವ ವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ. ಯಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಆಸವಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ವಿಘಾತಕರಾ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಸ್ಮಿಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಂವರಣೂಪಾಯೋ, ಸಂವರಿತಬ್ಬಂ, ಸಂವರೋ, ಯತೋ ಸೋ ಸಂವರೋ, ಯತ್ಥ ಸಂವರೋ, ಯಥಾ ಸಂವರೋ, ಯಞ್ಚ ಸಂವರಫಲನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ? ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ’’ತಿ ಹಿ ಸಂವರಣೂಪಾಯೋ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಂ. ಸಂವರಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಸತಿ ಸಂವರೋ. ‘‘ಅಸಂವುತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸಂವರಣಾವಧಿ. ಅಸಂವರತೋ ಹಿ ಸಂವರಣಂ. ಸಂವರಿತಬ್ಬಗ್ಗಹಣಸಿದ್ಧೋ ಇಧ ಸಂವರವಿಸಯೋ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಞ್ಹಿ ಸಂವರಣಂ ಞಾಣಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಸಂವರಯತೀತಿ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧೋಯಮತ್ಥೋ. ಆಸವತನ್ನಿಮಿತ್ತಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾಭಾವೋ ಫಲಂ. ಏವಂ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥೇವಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ.

ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ¶ ಯೋನಿಸೋ ಚೀವರನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಮೇವ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ. ಈದಿಸನ್ತಿ ಏವರೂಪಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ. ಭವಪತ್ಥನಾಯ ಅಸ್ಸಾದಯತೋತಿ ಭವಪತ್ಥನಾಮುಖೇನ ಭಾವಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಸ್ಸ. ಚೀವರನ್ತಿ ನಿವಾಸನಾದಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿಚೀವರಂ. ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ನಿವಾಸನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಯಾವದೇವಾತಿ ಪಯೋಜನಪರಿಮಾಣನಿಯಮನಂ. ಸೀತಪ್ಪಟಿಘಾತಾದಿಯೇವ ಹಿ ಯೋಗಿನೋ ಚೀವರಪ್ಪಟಿಸೇವನಪ್ಪಯೋಜನಂ. ಸೀತಸ್ಸಾತಿ ಸೀತಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ವಾ ಉತುಪರಿಣಾಮತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸೀತಸ್ಸ. ಪಟಿಘಾತಾಯಾತಿ ಪಟಿಘಾತನತ್ಥಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಂ. ಉಣ್ಹಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸ. ಡಂಸಾದಯೋ ಪಾಕಟಾಯೇವ. ಪುನ ಯಾವದೇವಾತಿ ನಿಯತಪ್ಪಯೋಜನಪರಿಮಾಣನಿಯಮನಂ. ನಿಯತಞ್ಹಿ ಪಯೋಜನಂ ಚೀವರಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಹಿರಿಕೋಪೀನಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ, ಇತರಂ ಕದಾಚಿ. ಹಿರಿಕೋಪೀನನ್ತಿ ಸಮ್ಬಾಧಟ್ಠಾನಂ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗೇ ವಿವಟೇ ಹಿರೀ ಕುಪ್ಪತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ತಂ ಹಿರಿಯಾ ಕೋಪನತೋ ಹಿರಿಕೋಪೀನಂ, ತಂಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ಚೀವರಂ ಪಟಿಸೇವತಿ.

ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾರಂ. ಸೋ ಹಿ ಪಿಣ್ಡೋಲ್ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪತ್ತೇ ಪತನತೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲದ್ಧಭಿಕ್ಖಾಪಿಣ್ಡಾನಂ ಪಾತೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋತಿ ವಾ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನೇವ ದವಾಯಾತಿ ನ ಕೀಳನಾಯ. ನ ಮದಾಯಾತಿ ನ ಬಲಮದಮಾನಮದಪುರಿಸಮದತ್ಥಂ. ನ ಮಣ್ಡನಾಯಾತಿ ನ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಪೀಣನಭಾವತ್ಥಂ. ನ ವಿಭೂಸನಾಯಾತಿ ನ ತೇಸಂಯೇವ ಸೋಭತ್ಥಂ, ಛವಿಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಇಮಾನಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಮೋಹದೋಸಸಣ್ಠಾನವಣ್ಣರಾಗೂಪನಿಸ್ಸಯಪ್ಪಹಾನತ್ಥಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಪುರಿಮಂ ವಾ ದ್ವಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸಂಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿನಿಸೇಧನತ್ಥಂ, ಇತರಂ ಪರಸ್ಸಪಿ. ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ. ಠಿತಿಯಾ ಯಾಪನಾಯಾತಿ ಪಬನ್ಧಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅವಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಞ್ಚ, ಚಿರಕಾಲಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಾಪನತ್ಥಂ. ವಿಹಿಂಸೂಪರತಿಯಾತಿ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪರಮತ್ಥಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಸಾಸನಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ. ಇತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ. ಪುರಾಣಞ್ಚ ವೇದನಂ ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮೀತಿ ಪುರಾಣಂ ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಂ ಪಟಿಹನಿಸ್ಸಾಮಿ. ನವಞ್ಚ ವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ನವಂ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಿ. ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತ್ಥಮೇವ ಆಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಏತ್ಥ ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತಜಿಘಚ್ಛಾನಿಮಿತ್ತಾ ವೇದನಾ. ಸಾ ಹಿ ಅಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋಪವಡ್ಢನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾಪಿ ಖುದಾನಿಮಿತ್ತಾವ ಅಙ್ಗದಾಹಸೂಲಾದಿವೇದನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಾ. ಸಾ ಹಿ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾವ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ವಿಹಿಂಸಾನಿಮಿತ್ತತಾ ಚೇತಾಸಂ ವಿಹಿಂಸಾಯ ವಿಸೇಸೋ.

ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಾಪನಾ ಚ ಮೇ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಯಾಪನಾಯಾ’’ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಯಾಪನಾ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಅವಿಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತಾ ಯಾಪನಾತಿ ಅಯಮೇತಾಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಅನವಜ್ಜತಾ ಚ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಚಾತಿ ಅಯುತ್ತಪರಿಯೇಸನಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಅನವಜ್ಜತಾ, ಪರಿಮಿತಪರಿಭೋಗೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ಅಸಪ್ಪಾಯಾಪರಿಮಿತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಅರತಿತನ್ದೀವಿಜಮ್ಭಿತಾವಿಞ್ಞುಗರಹಾದಿದೋಸಾಭಾವೇನ ವಾ ಅನವಜ್ಜತಾ. ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಮಿತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಕಾಯಬಲಸಮ್ಭವೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಕಭೋಜನಪರಿವಜ್ಜನೇನ ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಪಸ್ಸಸುಖಮಿದ್ಧಸುಖಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಅನವಜ್ಜತಾ. ಚತುಪಞ್ಚಾಲೋಪಮತ್ತಊನಭೋಜನೇನ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಯೋಗ್ಯತಾಪಾದನತೋ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ, ಅಭುತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪಿವೇ;

ಅಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೯೮೩; ಮಿ. ಪ. ೬.೫.೧೦);

ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಚ ಪಯೋಜನಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ ಪಟಿಪದಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋತಿ. ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಯೋಜನಪರಿಗ್ಗಹದೀಪನಾ. ಯಾತ್ರಾ ಹಿ ನಂ ಆಹಾರೂಪಯೋಗಂ ಪಯೋಜೇತಿ. ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಾಪರಿಚ್ಚಾಗಹೇತುಕೋ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ಅನ್ತದ್ವಯಪರಿವಜ್ಜನತೋ.

ಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಸೇನಞ್ಚ ಆಸನಞ್ಚ. ಯತ್ಥ ವಿಹಾರಾದಿಕೇ ಸೇತಿ ನಿಪಜ್ಜತಿ ಆಸತಿ ನಿಸೀದತಿ, ತಂ ಸೇನಾಸನಂ. ಉತುಪರಿಸ್ಸಯವಿನೋದನಪ್ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾರಾಮತ್ಥನ್ತಿ ಉತುಯೇವ ಪರಿಸಹನಟ್ಠೇನ ಪರಿಸ್ಸಯೋ ಸರೀರಾಬಾಧಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಕರೋ, ತಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಂ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವೂಪಸಮನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಉತು ಚ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಪಾಕಟಪರಿಸ್ಸಯೋ ಚ ರಾಗದೋಸಾದಿಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪರಿಸ್ಸಯೋ ಚ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯೋ, ತಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಏಕೀಭಾವಫಾಸುಕತ್ಥಞ್ಚ. ಚೀವರಪ್ಪಟಿಸೇವನೇ ಹಿರೀಕೋಪೀನಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ವಿಯ ತಂ ನಿಯತಪಯೋಜನನ್ತಿ ಪುನ ‘‘ಯಾವದೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರನ್ತಿ ರೋಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೋ, ತತೋ ಏವ ಭಿಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತವತ್ಥುತಾಯ ಭೇಸಜ್ಜಂ, ಜೀವಿತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಸಮ್ಭಾರಭಾವೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಚಾತಿ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ತಂ. ವೇಯ್ಯಾಬಾಧಿಕಾನನ್ತಿ ವೇಯ್ಯಾಬಾಧತೋ ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ಚ ತಂನಿಬ್ಬತ್ತಕುಟ್ಠಗಣ್ಡಪೀಳಕಾದಿರೋಗತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ. ವೇದನಾನನ್ತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ. ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಪರಮತಾಯಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಪರಮಭಾವಾಯ. ಯಾವ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಹೀನಂ ಹೋತಿ, ತಾವ ಪಟಿಸೇವಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನವವೇದನುಪ್ಪಾದತೋಪೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಆಯತಿಂ ಏವ ವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ ¶ , ಅಥ ಖೋ ಅತಿಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಅಲಂಸಾಟಕಾದೀನಂ ವಿಯ ನವವೇದನುಪ್ಪಾದತೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಚಲನಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಲತಿ ಕಮ್ಪತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಜಹತೀ’’ತಿ. ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಲೋಮಸನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ ಪಿಯಙ್ಗುಗುಹಾಯ ಪಧಾನಘರೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅನ್ತರಟ್ಠಕೇ ಹಿಮಪಾತಸಮಯೇ ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋವ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ. ಗಿಮ್ಹಸಮಯೇ ಚ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಬಹಿಚಙ್ಕಮೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಸೇದಾಪಿಸ್ಸ ಕಚ್ಛೇಹಿ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಆಹ – ‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ನಿಸೀದಥ, ಸೀತಲೋ ಓಕಾಸೋ’’ತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಉಣ್ಹಭಯೇನೇವಮ್ಹಿ, ಆವುಸೋ, ಇಧ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ¶ ನಿಸೀದಿಯೇವ. ಉಣ್ಹನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪೋವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪಸ್ಸ ಪರತೋ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ. ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪವಸೇನ ಪನೇತಂ ವತ್ಥು ವುತ್ತಂ.

ಯೋ ಚ ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಭತ್ತಂ ವಾ ಪಾನೀಯಂ ವಾ ಅಲಭಮಾನೋಪಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅತ್ತನೋ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅವೇಧನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿಜಹತಿಯೇವ. ಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸಮ್ಫಸ್ಸೇಹಿ ಫುಟ್ಠೋ ಚೇಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನೂಪಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅವೇಧನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿಜಹತಿಯೇವ. ಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಚಾಪಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಮುಖೇಸು ಅನೇಕವಾರಂ ಪರಿವತ್ತಿತಪುಬ್ಬಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅವೇಧನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿಜಹತಿಯೇವ ಪಧಾನಿಯತ್ಥೇರೋ ವಿಯ, ಅಯಂ ‘‘ಖಮೋ ಜಿಘಚ್ಛಾಯ…ಪೇ… ಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಥೇರಂ ಕಿರ ಖಣ್ಡಚೇಲವಿಹಾರೇ ಕಣಿಕಾರಪಧಾನಿಯಘರೇ ಅರಿಯವಂಸಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಞ್ಞೇವ ಘೋರವಿಸೋ ಸಪ್ಪೋ ಡಂಸಿ. ಥೇರೋ ಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಧಮ್ಮಂಯೇವ ಸುಣಾತಿ, ವಿಸವೇಗೋ ಥದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ಉಪಸಮ್ಪದಮಾಳಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಸೀಲೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಸಹ ಪೀತುಪ್ಪಾದಾ ವಿಸಂ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಪಾವಿಸಿ. ಥೇರೋ ತತ್ಥೇವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಯೋ ಪನ ಅಕ್ಕೋಸವಸೇನ ದುರುತ್ತೇ ದುರುತ್ತತ್ತಾಯೇವ ಚ ದುರಾಗತೇ ಅಪಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಸಞ್ಞಿತೇ ವಚನಪಥೇ ಸುತ್ವಾ ಖನ್ತಿಗುಣಂಯೇವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನ ವೇಧತಿ ದೀಘಭಾಣಕಅಭಯತ್ಥೇರೋ ವಿಯ, ಅಯಂ ‘‘ಖಮೋ ದುರುತ್ತಾನಂ ದುರಾಗತಾನಂ ವಚನಪಥಾನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮತಾಯ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸಪ್ಪಟಿಪದಂ ಕಥೇಸಿ, ಸಬ್ಬೋ ಮಹಾಗಾಮೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಮಹಾಥೇರೋ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ದೀಘಭಾಣಕೋ ¶ ‘ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥೇಮೀ’ತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಕೋಲಾಹಲಂ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಿ. ಉಭೋಪಿ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಗಾವುತಮತ್ತಂ ಏಕಪಥೇನ ಅಗಮಂಸು. ಸಕಲಗಾವುತಮ್ಪಿ ಸೋ ತಂ ಅಕ್ಕೋಸಿಯೇವ. ತತೋ ಯತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಹಾರಾನಂ ಮಗ್ಗೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ದೀಘಭಾಣಕತ್ಥೇರೋ ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಏಸೋ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಅಸ್ಸುಣನ್ತೋ ¶ ವಿಯ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋಪಿ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ತಮೇನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಕಲಗಾವುತಂ ಪರಿಭಾಸನ್ತಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವೋಚುತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ‘‘ಖನ್ತಿಯೇವಾವುಸೋ, ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ, ನ ಅಕ್ಖನ್ತಿ, ಏಕಪದುದ್ಧಾರೇಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಯೋಗಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ.

ವಚನಮೇವ ತದತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮಾನಞ್ಚ ಪಥೋ ಉಪಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಚನಮೇವ ವಚನಪಥೋ’’ತಿ. ಅಸುಖಟ್ಠೇನ ವಾ ತಿಬ್ಬಾ. ಯಞ್ಹಿ ನ ಸುಖಂ, ತಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ತಿಬ್ಬನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಧಿವಾಸಕಜಾತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತವೇದನಾನಂ ಅಧಿವಾಸಕಸಭಾವೋ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತೇ ಪಧಾನಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ರತ್ತಿಂ ಪಧಾನೇನ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಉದರವಾತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸೋ ತಂ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಆವತ್ತತಿ ಪರಿವತ್ತತಿ. ತಮೇನಂ ಚಙ್ಕಮನಪಸ್ಸೇ ಠಿತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಯತ್ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ಅಧಿವಾಸನಸೀಲೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಲೋ ಸಯಿ. ವಾತೋ ನಾಭಿತೋ ಯಾವ ಹದಯಂ ಫಾಲೇಸಿ. ಥೇರೋ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮುಹುತ್ತೇನ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಉಣ್ಹೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಸೀತಂ ಪತ್ಥಯತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಣ್ಹಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾಮಾಸವುಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನತ್ಥಿ ಸುಗತಿಭವೇ ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾತಿ ಅನಿಟ್ಠಂ ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೇ ಸತಿ ಅತ್ತನಿಯಗ್ಗಾಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸೀತಂ ಉಣ್ಹನ್ತಿ ಗಾಹೋ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ’’ತಿ.

ಅಹಂ ಸಮಣೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಸಮಣೋ, ಕಿಂ ಮಮ ಜೀವಿತೇನ ವಾ ಮರಣೇನ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸಪ್ಪಯೋಜನಾದಿಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ. ಪಟಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಸಮೀಪಗಮನತೋ ಅಪಕ್ಕಮತಿ. ಠಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಠಾನಂ, ಕಣ್ಟಕಾನಂ ಠಾನಂ ಕಣ್ಟಕಟ್ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ಕಣ್ಟಕಾನಿ ಸನ್ತಿ, ತಂ ಓಕಾಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಮನುಸ್ಸದುಟ್ಠಾನೀತಿ ಅಮನುಸ್ಸಸಞ್ಚಾರೇನ ದೂಸಿತಾನಿ, ಸಪರಿಸ್ಸಯಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಿಯತವತ್ಥುಭೂತನ್ತಿ ಅನಿಯತಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ. ವೇಸಿಯಾದಿಭೇದತೋತಿ ವೇಸಿಯಾವಿಧವಾಥುಲ್ಲಕುಮಾರಿಕಾಪಣ್ಡಕಪಾನಾಗಾರಭಿಕ್ಖುನಿಭೇದತೋ. ಸಮಾನನ್ತಿ ಸಮಂ, ಅವಿಸಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಕಾಸಿ ವಾತಿ ತಾದಿಸಂ ಅನಾಚಾರಂ ಅಕಾಸಿ ವಾ. ಸೀಲಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ಕಥಂ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ಸೀಲಂ? ಅನಾಸನಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಹಿ ¶ ಅನಾಚಾರಪರಿವಜ್ಜನಂ ವುತ್ತಂ. ಅನಾಚಾರಾಗೋಚರಪರಿವಜ್ಜನಂ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲತಾಯ ಸೀಲಸಂವರೋ. ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೦೮) ಸೀಲಸಂವರವಿಭಜನೇ ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅನಾಚಾರೋ, ಅತ್ಥಿ ಅಗೋಚರೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೧೩-೫೧೪) ಆಚಾರಗೋಚರಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ‘‘ಚಣ್ಡಂ ಹತ್ಥಿಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಹತ್ಥಿಆದಿಪರಿವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ವಚನಾನುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಆಚಾರಸೀಲಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇತಿಪೀತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾಪಿ, ಲೋಭಾದಿಸಹಗತತ್ತಾಪಿ, ಕುಸಲಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋಪೀತಿಆದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಾವಜ್ಜೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಕುಸಲೋತಿಆದಿನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖವಿಪಾಕೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ. ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಆದೀನವವಿಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅನಧಿವಾಸನಂ ನಾಮ ಪುನ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ. ತಂ ಪನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವಿನೋದನಂ ಬ್ಯನ್ತಿಕರಣಂ ಅನಭಾವಗಮನನ್ತಿ ಚ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ – ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಧಿವಾಸೇನ್ತೋ ಕಿಂ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಹಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮೇವ, ನ ಸಮುಚ್ಛೇದೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇತಿ ತೇಸಂ ಪಾಪವಿತಕ್ಕಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಗಹಣಂ ವಾ ಕತಂ ಸಿಯಾ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ವಾ. ತೇಸು ಪಠಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ’’ತಿ, ಸಮ್ಪತಿಜಾತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾಯಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಞಾತಿವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಯೋ ಸುಖಜೀವಿನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮವಸೇನ ಞಾತಕೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ. ಜನಪದವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜನಪದೋ ಸುಭಿಕ್ಖೋ ಸಮ್ಪನ್ನಸಸ್ಸೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮವಸೇನ ಜನಪದಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ. ಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣೇ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಸತ್ತಾ ಸುಖೀ ಹೋನ್ತಿ ಅಮರಾತಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಅಮರತ್ಥಾಯ ವಿತಕ್ಕೋ. ತಂ ವಾ ಆರಬ್ಭ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ಅಮರೋ ಚ ಸೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಚಾತಿ ¶ ಅಮರಾವಿತಕ್ಕೋ. ಪರಾನುದ್ದಯತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಪರೇಸು ಉಪಟ್ಠಾಕಾದೀಸು ಸಹನನ್ದಿತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಅನುದ್ದಯತಾಪತಿರೂಪಕೋ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಚೀವರಾದಿಲಾಭೇನ ಚ ಸಕ್ಕಾರೇನ ಚ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ. ಅನವಞ್ಞತ್ತಿಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಂ ಪರೇ ನ ಅವಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ನ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುಂ, ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಂ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ.

ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ¶ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪನಸಭಾವತೋ ಕಾಮಾಸವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ಚ ಕಾಮನಾಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಕಾಮಾಸವೋ’’ತಿ. ತಬ್ಬಿಸೇಸೋತಿ ಕಾಮಾಸವವಿಸೇಸೋ ಭವಸಭಾವತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ವಿನೋದೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನತೋ ನೀಹರತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿನೋದನಂ, ವೀರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೀರಿಯಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿನೋದನೇನಾ’’ತಿ.

‘‘ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತೀನಂ ಅನಧಿಗಮೋ ತತೋ ಚ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಾನತಿವತ್ತಿ ಅಭಾವನಾಯ ಆದೀನವೋ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವಾದಿವಸೇನ ಚ ಭಾವನಾಯ ಆನಿಸಂಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಥೋಮೇನ್ತೋತಿ ಆಸವಪಹಾನಸ್ಸ ದುಕ್ಕರತ್ತಾ ತಾಯ ಏವ ದುಕ್ಕರಕಿರಿಯಾಯ ತಂ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೋ. ಸಂವರೇನೇವ ಪಹೀನಾತಿ ಸಂವರೇನ ಪಹೀನಾ ಏವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಅಪ್ಪಹೀನೇಸುಯೇವ ಪಹೀನಸಞ್ಞೀ’’ತಿ.

೫೯. ಪಞ್ಚಮೇ ಪುತ್ತಸಮ್ಬಾಧಸಯನನ್ತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಬಾಧಸಯನಂ. ಏತ್ಥ ಪುತ್ತಸೀಸೇನ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹಂ ಪುತ್ತದಾರೇಸು ಉಪ್ಪಿಲೋ ವಿಯ. ತೇನ ತೇಸಂ ರೋಗಾದಿಹೇತು ಸೋಕಾಭಿಭವೇನ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಾಮಭೋಗಿನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ರಾಗಾಭಿಭವನ್ತಿ. ಉಭಯೇನಪಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಾಸಿಕಚನ್ದನನ್ತಿ ಉಜ್ಜಲಚನ್ದನಂ. ತಂ ಕಿರ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಸಮುಜ್ಜಲಂ ಹೋತಿ ಪಭಸ್ಸರಂ, ತದತ್ಥಮೇವ ನಂ ಸಣ್ಹತರಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಣ್ಹಚನ್ದನ’’ನ್ತಿ ¶ , ಕಾಸಿಕವತ್ಥಞ್ಚ ಚನ್ದನಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನನ್ತಿ ವಣ್ಣಸೋಭತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸುಗನ್ಧಭಾವತ್ಥಞ್ಚ ಮಾಲಂ, ಸುಗನ್ಧಭಾವತ್ಥಾಯ ಗನ್ಧಂ, ಛವಿರಾಗಕರಣತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸುಭತ್ಥಞ್ಚ ವಿಲೇಪನಂ ಧಾರೇನ್ತೇನ. ಜಾತರೂಪರಜತನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಞ್ಚೇವ ಅವಸಿಟ್ಠಧನಞ್ಚ ಸಾದಿಯನ್ತೇನ. ಸಬ್ಬೇನಪಿ ಕಾಮೇಸು ಅಭಿಗಿದ್ಧಭಾವಮೇವ ಪಕಾಸೇತಿ.

ದಾರುಕಮ್ಮಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಹತ್ಥಿಸಾರಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೦. ಛಟ್ಠೇ ಹತ್ಥಿಂ ಸಾರೇತೀತಿ ಹತ್ಥಿಸಾರೀ, ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ಹತ್ಥಿಸಾರಿಪುತ್ತೋ. ಸೋ ಕಿರ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಹತ್ಥಿಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಖುಮೇಸು ¶ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾದೀಸು ಅತ್ಥನ್ತರೇಸು ಕುಸಲೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಥೇರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಕಥಂ ಓಪಾತೇತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಕಥಂ ಓಪಾತೇತೀತಿ ಥೇರೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಕಥಾಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ಅನ್ತರೇ ಅತ್ತನೋ ಕಥಂ ಪವೇಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚಹಿ ಸಂಸಗ್ಗೇಹೀತಿ ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ, ದಸ್ಸನಸಂಸಗ್ಗೋ, ಸಮುಲ್ಲಾಪಸಂಸಗ್ಗೋ, ಸಮ್ಭೋಗಸಂಸಗ್ಗೋ, ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಂಸಗ್ಗೇಹಿ. ಕಿಟ್ಠಖಾದಕೋತಿ ಕಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸಸ್ಸಞ್ಹಿ ಕಿಟ್ಠನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ. ಸಿಪ್ಪಿಯೋ ಸುತ್ತಿಯೋ. ಸಮ್ಬುಕಾತಿ ಸಙ್ಖಮಾಹ.

ಗಿಹಿಭಾವೇ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸೀತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೨೨) ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಿರ ಸಾಸನೇ ದ್ವೇ ಸಹಾಯಕಾ ಅಹೇಸುಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಗ್ಗಾ ಏಕತೋವ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ತೇಸು ಏಕೋ ಅನಭಿರತೋ ಗಿಹಿಭಾವೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸೋ ಗಿಹಿಭಾವೇ ಆದೀನವಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಓವದಿ. ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಅಭಿರಮಿತ್ವಾ ಪುನ ಏಕದಿವಸಂ ತಾದಿಸೇ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಆವುಸೋ, ಏವರೂಪಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇಮಾಹಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ತುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪತ್ತಚೀವರಲೋಭೇನ ತಸ್ಸ ಗಿಹಿಭಾವೇ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಆದೀನವಂ ಕಥೇಸಿ. ತಸ್ಸ ತಂ ಸುತ್ವಾವ ಗಿಹಿಭಾವತೋ ಚಿತ್ತಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯಮೇವ ಅಭಿರಮಿ. ಏವಮೇಸ ತದಾ ಸೀಲವನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಗಿಹಿಭಾವೇ ¶ ಆನಿಸಂಸಕಥಾಯ ಕಥಿತತ್ತಾ ಇದಾನಿ ಛ ವಾರೇ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಸತ್ತಮವಾರೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಕಥಂ ಓಪಾತೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರೋ ಅಪಸಾದೇಸಿ. ಸೋ ಮಹಾಸಾವಕಸ್ಸ ಕಥಿತೇ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಗಿಹಿ ಜಾತೋ. ಪೋಟ್ಠಪಾದಸ್ಸ ಪನಾಯಂ ಗಿಹಿಸಹಾಯಕೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ದ್ವೀಹತೀಹಚ್ಚಯೇನ ಪೋಟ್ಠಪಾದಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ. ಅಥ ನಂ ಸೋ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಸಮ್ಮ, ಕಿಂ ತಯಾ ಕತಂ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಾ ಅಪಸಕ್ಕನ್ತೋಸಿ, ಏಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ದಾನಿ ತೇ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತಮೇ ವಾರೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀ’’ತಿ.

ಹತ್ಥಿಸಾರಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೧. ಸತ್ತಮೇ ಮನ್ತಾತಿ ಯ-ಕಾರಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಕರಣತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಾಯ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಫಸ್ಸವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾತಿ ದ್ವಯದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಫಸ್ಸವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ, ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನಂ, ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ ¶ , ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಾನುಕ್ಕಮೇನ ಫಸ್ಸಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಫಸ್ಸವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಕೋ ಅನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಅನ್ತಅಬ್ಭನ್ತರಮರಿಯಾದಲಾಮಕಅಭಾವಕೋಟ್ಠಾಸಪದಪೂರಣಸಮೀಪಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅನ್ತಪೂರೋ ಉದರಪೂರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೧೯೭) ಹಿ ಅನ್ತೇ ಅನ್ತಸದ್ದೋ. ‘‘ಚರನ್ತಿ ಲೋಕೇ ಪರಿವಾರಛನ್ನಾ ಅನ್ತೋ ಅಸುದ್ಧಾ, ಬಹಿ ಸೋಭಮಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೨) ಅಬ್ಭನ್ತರೇ. ‘‘ಕಾಯಬನ್ಧನಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಜೀರತಿ (ಚೂಳವ. ೨೭೮) ಸಾ ಹರಿತನ್ತಂ ವಾ ಪನ್ಥನ್ತಂ ವಾ ಸೇಲನ್ತಂ ವಾ ಉದಕನ್ತಂ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦೪) ಮರಿಯಾದಾಯಂ. ‘‘ಅನ್ತಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜೀವಿಕಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೦; ಇತಿವು. ೯೧) ಲಾಮಕೇ. ‘‘ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೩; ಸಂ. ನಿ. ೨.೫೧) ಅಭಾವೇ. ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಯೋ ಹಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ¶ ಕೋಟೀತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ತಯೋ ಅನ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫) ಕೋಟ್ಠಾಸೇ. ‘‘ಇಙ್ಘ ತಾವ ಸುತ್ತನ್ತಂ ವಾ ಗಾಥಾಯೋ ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ವಾ ಪರಿಯಾಪುಣಸ್ಸು, ಸುತ್ತನ್ತೇ ಓಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೪೪೨) ಚ ಆದೀಸು ಪದಪೂರಣೇ. ‘‘ಗಾಮನ್ತಂ ವಾ ಓಸಟೋ (ಪಾರಾ. ೪೦೯-೪೧೦; ಚೂಳವ. ೩೪೩) ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೧೦) ಸಮೀಪೇ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವತ್ತತೀತಿ ಅಯಮೇಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ.

ಸನ್ತೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋತಿ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟ’’ನ್ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೮. ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಞಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೨. ಅಟ್ಠಮೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಸೇನ ಅಪಾಯಸಂವತ್ತನಿಯೇನ ವಾ ಕಮ್ಮುನಾ ಅಪಾಯೇಸು ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಆಪಾಯಿಕೋ ನೇರಯಿಕೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಆಯುಕಪ್ಪಸಞ್ಞಿತಂ ಅನ್ತರಕಪ್ಪಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಕಪ್ಪಟ್ಠೋ. ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಪರಿಹರಣವಸೇನ ತಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋತಿ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ. ಅಖಣ್ಡಾನೀತಿ ಏಕದೇಸೇನಪಿ ಅಖಣ್ಡಿತಾನಿ. ಭಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬೀಜಂ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ಅಪೂತೀನೀತಿ ಉದಕತೇಮನೇನ ಅಪೂತಿಕಾನಿ. ಪೂತಿಕಞ್ಹಿ ಬೀಜಂ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ಅವಾತಾತಪಹತಾನೀತಿ ವಾತೇನ ಚ ಆತಪೇನ ಚ ನ ಹತಾನಿ ನಿರೋಜತಂ ನ ಪಾಪಿತಾನಿ. ನಿರೋಜಞ್ಹಿ ಕಸಟಂ ಬೀಜಂ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ‘‘ಸಾರಾದಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಆ-ಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಾರದಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾರಾದಾನೀ’’ತಿ. ತಣ್ಡುಲಸಾರಸ್ಸ ಆದಾನತೋ ¶ ಸಾರಾದಾನಿ, ಗಹಿತಸಾರಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಸಾರಾನಿ. ನಿಸ್ಸರಞ್ಹಿ ಬೀಜಂ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ಸುಖಸಯಿತಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಕೋಟ್ಠೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತನಿಯಾಮೇನೇವ ಸುಖಸಯಿತಾನಿ ಸುಟ್ಠು ಸನ್ನಿಚಿತಾನಿ. ಮಣ್ಡಖೇತ್ತೇತಿ ಊಸಖಾರಾದಿದೋಸೇಹಿ ಅವಿದ್ಧಸ್ತೇ ಸಾರಕ್ಖೇತ್ತೇ. ಅಭಿದೋತಿ ಅಭಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥನಿಪಾತಪದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಅಡ್ಢರತ್ತ’’ನ್ತಿ. ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಭಿದಾತಿ ವಾ ಅಭಿದೋ. ‘‘ಅಭಿದಂ ಅಡ್ಢರತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ. ಅಡ್ಢರತ್ತನ್ತಿ ¶ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಚನಂ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಭಿದೋ ಅಡ್ಢರತ್ತನ್ತಿ ಅಭಿನ್ನೇ ಅಡ್ಢರತ್ತಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಞ್ಹಿ ಗಗನಮಜ್ಝಸ್ಸ ಪುರತೋ ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ವಾ ಚನ್ದೇ ಠಿತೇ ಅಡ್ಢರತ್ತಸಮಯೋ ಭಿನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಮಜ್ಝೇ ಏವ ಪನ ಠಿತೇ ಅಭಿನ್ನೋ ನಾಮ.

ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧಸುನಕ್ಖತ್ತಾದಯೋತಿ ಏತ್ಥ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೨೭ ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧಸಕ್ಯವತ್ಥು) ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧೋ ಕಿರ ಸಾಕಿಯೋ ‘‘ಮಮ ಧೀತರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಮಮ ಪುತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವೇರಿಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ ಚಾ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸತ್ಥರಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ‘‘ನ ದಾನಿ ನಿಮನ್ತಿತಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಮನಮಗ್ಗಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಸುರಂ ಪಿವನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥರಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೇ ತಂ ಠಾನಂ ಆಗತೇ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಪುರತೋ ಗಚ್ಛಾತಿ ತಸ್ಸ ವದೇಥ, ನಾಯಂ ಮಯಾ ಮಹಲ್ಲಕತರೋ, ನಾಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ತಥೇವ ನಿಸೀದಿ. ಸತ್ಥಾ ಮಾತುಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಮಗ್ಗಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ತತೋವ ನಿವತ್ತಿ. ಸೋಪಿ ಚರಪುರಿಸಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಗಚ್ಛ ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಏಹೀ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ನಿವತ್ತನ್ತೋ ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ – ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸಿತಪಾತುಕಮ್ಮೇ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಆಹ – ‘‘ಪಸ್ಸಸಿ, ಆನನ್ದ, ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಭನ್ತೇ. ಭಾರಿಯಂ ತೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಅದೇನ್ತೇನ, ಇತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಸಾದೇ ಪಾಸಾದಮೂಲೇ ಪಥವಿಯಾ ಪವಿಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿ.

ಸುನಕ್ಖತ್ತೋಪಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೪೭) ಪುಬ್ಬೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನನ್ದನವನಚಿತ್ತಲತಾವನಫಾರುಸಕವನಮಿಸ್ಸಕವನೇಸು ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೇ ದೇವಪುತ್ತೇ ಚ ದೇವಧೀತರೋ ಚ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಏತೇಸಂ ಏವರೂಪಾಯ ಅತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತಾನಂ ಕಿರ ಮಧುರೋ ನು ಖೋ ಸದ್ದೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸದ್ದಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾ ಪನಸ್ಸ – ‘‘ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನ ಕಥೇಸಿ. ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಯಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಸೋ ಭಗವತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಠಮಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಕಮ್ಮಂ ¶ ಪುಚ್ಛಿಂ, ಸೋ ಮಯ್ಹಂ ‘ಸಮ್ಪಜ್ಜತು ವಾ ಮಾ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೂ’ತಿ ಕಥೇಸಿ. ಅಹಂ ಪನ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇನ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿಂ, ತಂ ಮೇ ನ ಕಥೇಸಿ. ಅದ್ಧಾ ಏವಂ ¶ ಹೋತಿ ‘ಅಯಂ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ, ದಿಬ್ಬಸೋತಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ, ಚೇತೋಪರಿಯಕಮ್ಮಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ, ಆಸವಾನಂ ಖಯೇ ಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ, ಮಯಾ ಸಮಸಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯವಸೇನ ಮಯ್ಹಂ ನ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ವಾಪಿ ನ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ವಿಹಾಸಿ. ದಸಬಲಂ ಪನ ಅಸತಾ ತುಚ್ಛೇನ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಪಾಯೂಪಗೋ ಅಹೋಸಿ. ತಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ಖೋ, ಭಗ್ಗವ, ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ಲಿಚ್ಛವಿಪುತ್ತೋ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅಪಕ್ಕಮೇವ ಇಮಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಾ, ಯಥಾ ತಂ ಆಪಾಯಿಕೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೬). ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪರೇಪಿ ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧಸುನಕ್ಖತ್ತಾದಯೋ ಭಗವತಾ ಞಾತಾವಾ’’ತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕೋಕಾಲಿಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸುಸೀಮೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೭೦) ಏವಂನಾಮಕೋ ವೇದಙ್ಗೇಸು ಕುಸಲೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ. ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಪರಿಹೀನಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಾ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ನ ಜಾತಿಗೋತ್ತಾದೀನಿ ಆರಬ್ಭ ಲಾಭಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ಜಾತೋ, ಕವಿಸೇಟ್ಠೋ ಪನೇಸ ಉತ್ತಮಕವಿತಾಯ ಸಾವಕಾನಂ ಬನ್ಧಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ದೇತಿ. ತೇ ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಉಪನಿಸಿನ್ನಕಥಮ್ಪಿ ಅನುಮೋದನಮ್ಪಿ ಸರಭಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಕಥೇನ್ತಿ. ತೇ ತೇಸಂ ಪಸನ್ನಾನಂ ಲಾಭಂ ಉಪಸಂಹರನ್ತಿ. ಸಚೇ ಮಯಂ ಯಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮಾ ಜಾನಾತಿ, ತತೋ ಥೋಕಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ, ಅತ್ತನೋ ಸಮಯಂ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಯಮ್ಪಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಕಥೇಯ್ಯಾಮ. ತತೋ ಏತೇಹಿ ಲಾಭಿತರಾ ಭವೇಯ್ಯಾಮ. ಕೋ ನು ಖೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಸುಸಿಮೋ ಪಟಿಬಲೋ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹಂಸು ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ಸುಸೀಮ, ಸಮಣೇ ಗೋತಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರ, ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹೇ ವಾಚೇಯ್ಯಾಸಿ, ತಂ ಮಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಗಿಹೀನಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ಮಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕತಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ ಗರುಕತಾ ಮಾನಿತಾ ಪೂಜಿತಾ ಲಾಭಿನೋ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೭೦).

ಅಥ ಸುಸೀಮೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಯೇನಾನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ಥೇರೋ ಚ ತಂ ಆದಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ¶ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಅಯಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ತಿತ್ಥಿಯಸಮಯೇ ‘ಅಹಂ ಪಾಟಿಏಕ್ಕೋ ಸತ್ಥಾ’ತಿ ಪಟಿಜಾನಮಾನೋ ಚರತಿ, ‘ಇಧೇವ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತುಂ ಇಚ್ಛಾಮೀ’ತಿ ಕಿರ ವದತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಯಿ ಪಸನ್ನೋ, ಉದಾಹು ಮಯ್ಹಂ ವಾ ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏಕಟ್ಠಾನೇಪಿ ಪಸಾದಾಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಮ ಸಾಸನೇ ‘ಧಮ್ಮಂ ಥೇನೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಇತಿಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ¶ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ, ನಿಪ್ಫತ್ತಿ ನು ಖೋ ಕೀದಿಸಾ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘ಧಮ್ಮಂ ಥೇನೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಪನ ಘಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ತೇನಹಾನನ್ದ, ಸುಸೀಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಭಗವತಾ ಕೋ ಞಾತೋ? ಸುಸೀಮೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ’’ತಿ.

ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತೋತಿ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೪೧ ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತವತ್ಥು) ಸೋ ಕಿರ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ರಞ್ಞೋ ಪಸೇನದಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಕುಪಿತಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಆಗತೋ. ಅಥಸ್ಸ ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ದತ್ವಾ ಏಕಂ ನಚ್ಚಗೀತಕುಸಲಂ ಇತ್ಥಿಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಸುರಾಮದಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧವರಗತೋ ನಹಾನತಿತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತಂ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ದಿಸ್ವಾ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧವರಗತೋವ ಸೀಸಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ವನ್ದಿ. ಸತ್ಥಾ ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸಿತಪಾತುಕರಣೇ ಹೇತೂ’’ತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಸಿತಕಾರಣಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಪಸ್ಸಸಿ, ಆನನ್ದ, ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತಂ, ಅಜ್ಜೇವ ಸಬ್ಬಾಭರಣಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಚಾತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾವಸಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಕೋ ಞಾತೋ ಭಗವತಾತಿ? ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತೋ’’ತಿ.

ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಞಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೩. ನವಮೇ ಪರಿಹಾಯತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ವಾ ಕಾರಣಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋತಿ ಇಧ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಕಾರಣ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹತಾನಂ ವತ್ಥಾನಂ ದಿಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಪಟಲಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ‘‘ಅಚ್ಚೇನ್ತಿ ಕಾಲಾ ತರಯನ್ತಿ ರತ್ತಿಯೋ, ವಯೋಗುಣಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಜಹನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೪) ಏತ್ಥ ರಾಸಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ‘‘ಸತಗುಣಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೯) ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸಟ್ಠೋ. ‘‘ಅನ್ತಂ ಅನ್ತಗುಣಂ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೭; ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೦; ಖು. ಪಾ. ೩.ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೋ), ಕಯಿರಾ ಮಾಲಾಗುಣೇ ಬಹೂ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೫೩) ಏತ್ಥ ಬನ್ಧನಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ಇಧಾಪಿ ಏಸೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಗುಣಾ’’ತಿ. ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸುಪಿ ಬನ್ಧನಟ್ಠೋ ರಾಸಟ್ಠೋ ವಾ ಗುಣಟ್ಠೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ವಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣತಂದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಭೂತಾತಿ ¶ ಸಭಾವೇನೇವ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಜಾತಿಕಾ, ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಭಾವಂ ವಾ ಪತ್ತಾ. ಕಮನೀಯಾತಿ ಕಾಮೇತಬ್ಬಾ. ಮನವಡ್ಢನಕಾತಿ ಮನೋಹರಾ. ಏತೇನ ಪರಿಕಪ್ಪನತೋಪಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಭಾವಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪಿಯಜಾತಿಕಾತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಸಭಾವಾ. ಕಾಮೂಪಸಞ್ಹಿತಾತಿ ಕಾಮರಾಗೇನ ಉಪೇಚ್ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋತಿ ವಾ ಸುಭಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಕಪ್ಪಿತವುತ್ಥಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ. ಏವಮೇತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ವುತ್ತೋ ತಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ತೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಮಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ, ಕಿಲೇಸಕಾಮಸ್ಸಪಿ ಇಟ್ಠವೇದನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿಸಮ್ಪಯೋಗಭೇದೇನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ಚ ಅತ್ಥಿ ವಿಚಿತ್ತಕಾತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸೇತುಂ ‘‘ಚಿತ್ರವಿಚಿತ್ರಾರಮ್ಮಣಾನೀ’’ತಿ ಆಹ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಥೇತ್ಥ ಧೀರಾ ವಿನಯನ್ತಿ ಛನ್ದನ್ತಿ ಅಥ ಏತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿನಯನ್ತಿ.

ತಜ್ಜಾತಿಕನ್ತಿ ತಂಸಭಾವಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತಸ್ಸ ಕಾಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಭಾಗೋ ಪುಞ್ಞಭಾಗೋ, ಪುಞ್ಞಕೋಟ್ಠಾಸೋ. ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತತ್ಥ ವಾ ಭವೋತಿ ಪುಞ್ಞಭಾಗಿಯೋ. ಅಪುಞ್ಞಭಾಗಿಯೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಿಪಾಕೋಯೇವ ವೇಪಕ್ಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೋಹಾರವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ.

ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಾಧಾರಣಾ. ಸಂವಿದಹನಚೇತನಾತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಸಂವಿದಹನಲಕ್ಖಣಾ ಚೇತನಾ. ಉರತ್ತಾಳಿನ್ತಿ ಉರಂ ತಾಳೇತ್ವಾ ¶ . ಏಕಪದನ್ತಿ ಏಕಪದಚಿತಂ ಮನ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಪದಮನ್ತಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ.

ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೪. ದಸಮೇ ತಥಾಗತಬಲಾನೀತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಬಲಾನಿ. ನನು ಚೇತಾನಿ ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಏಕಚ್ಚಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ಕಾಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಯಾದಿಸಾನಿ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣಾದೀನಿ, ನ ತಾದಿಸಾನಿ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ. ಇಮಮೇವ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಲೇಸಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಾದೀಸು ಏವ ಅಸಾಧಾರಣಸಮಞ್ಞಾ ನಿರುಳ್ಹಾ. ಯಥಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಬಲಾನಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಗತಾನಿ, ತಥಾ ಆಗತಬಲಾನೀತಿ ವಾ ತಥಾಗತಬಲಾನಿ. ಉಸಭಸ್ಸ ಇದಂ ಆಸಭಂ, ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ. ಪಮುಖನಾದನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ¶ . ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚೇವ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಭಾವಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ. ಕರುಣಾಯ ಪಭಾವಿತಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ದೇಸನಾಞಾಣಂ. ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತಞ್ಹಿ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನತೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ತುಸಿತಭವನತೋ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ದೀಪಙ್ಕರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತಞ್ಹಿ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ನಾಮ. ತೇಸು ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ, ಬುದ್ಧಾನಞ್ಞೇವ ಓರಸಞಾಣಂ.

ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಕಾರಣಞ್ಚ ಕಾರಣತೋ ಪಜಾನಾತಿ. ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಫಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಪವತ್ತತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಗವಾ ‘‘ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತೂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ತಂ ತಂ ಠಾನಂ, ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಯಂ ಯೇಯಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನ ಹೇತೂ ನ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ತಂ ತಂ ಅಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಪಜಾನನ್ತೋ ಠಾನತೋ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ.

ಸಮಾದಿಯನ್ತೀತಿ ¶ ಸಮಾದಾನಾನಿ, ತಾನಿ ಪನ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತಾನ’’ನ್ತಿ. ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಸಮಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಪುಬ್ಬತ್ಥಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಮುತ್ತಗತಸದ್ದೇ ಗತಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ. ಗತೀತಿ ನಿರಯಾದಿಗತಿಯೋ. ಉಪಧೀತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ. ಕಾಲೋತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಚ್ಚನಾರಹಕಾಲೋ. ಪಯೋಗೋತಿ ವಿಪಾಕುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಕಿರಿಯಾ.

ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಜ್ಝಾಪನಟ್ಠೇನ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಟ್ಠೇನ ಚ ಚತುನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ. ಚತುಕ್ಕನಯೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನನ್ತಿ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಂ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೪೮; ೩.೩೧೨; ಧ. ಸ. ೨೪೮; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೦೯) ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ. ತಿಣ್ಣಂ ಸಮಾಧೀನನ್ತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮಾಧೀನಂ. ನವನ್ನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತೀನನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಆದೀನಂ ನವನ್ನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತೀನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಸಮಾಧೀತಿಪಿ ನಾಮಂ, ಸಮಾಪತ್ತೀತಿಪಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸಬ್ಭಾವತೋ, ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ತದಭಾವತೋ ನ ಸಮಾಧೀತಿ ನಾಮಂ. ಹಾನಭಾಗಿಯಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಪ್ಪಗುಣೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಕಾಮಾದಿಪಕ್ಖನ್ದನಂ. ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಗುಣೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಪಕ್ಖನ್ದನಂ. ಇತಿ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ¶ ಕಾಮಾದಿದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಪಕ್ಖನ್ದನಾನಿ ಹಾನಭಾಗಿಯವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಾತಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ತೇಹಿ ಪನ ಝಾನಾನಂ ತಂಸಭಾವತಾ ಧಮ್ಮಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ. ವೋದಾನನ್ತಿ ಪಗುಣತಾಸಙ್ಖಾತಂ ವೋದಾನಂ. ತಞ್ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ‘‘ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯೇ ಪನ ‘‘ನಿರೋಧತೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಾಳಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇ ‘‘ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೧೭) ಪಟಿಸೇಧೇತಬ್ಬಾ.

೬೫-೬೭. ಸತ್ತಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ. ತತಿಯೇ ಅಭಿಸಮಾಚಾರೇ ಉತ್ತಮಸಮಾಚಾರೇ ಭವಂ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ, ವತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿವತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉತ್ತಮಸಮಾಚಾರಭೂತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸೇಖಪಣ್ಣತ್ತಿಸೀಲನ್ತಿ ಸೇಖಿಯವಸೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಸೀಲಂ.

ಅನಾಗಾಮಿಫಲಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪-೫. ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೬೮-೬೯. ಚತುತ್ಥೇ ಗಣೇನ ಸಙ್ಗಣಂ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾ, ಸಾ ಆರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಆರಾಮೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮೋ. ಸಙ್ಗಣಿಕಾತಿ ವಾ ಸಕಪರಿಸಸಮೋಧಾನಂ. ಗಣೋತಿ ನಾನಾಜನಸಮೋಧಾನಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ಪಞ್ಚಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೦. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲದ್ಧೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಅಲದ್ಧೇನಾ’’ತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಸನ್ತೇನಾತಿಆದೀಸು ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯ ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಸನ್ತತಾಯ ಚ ಸನ್ತೇನ, ಅತಪ್ಪನಿಯಟ್ಠೇನ ಪಣೀತೇನ, ಕಿಲೇಸಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ, ಕಿಲೇಸಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಭಾವಂ ವಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲದ್ಧೇನ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿಕಿಲೇಸೇನ ವಾ ಅರಹತಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲದ್ಧೇನ, ಏಕೋದಿಭಾವೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಏಕೋದಿಭಾವಾಧಿಗತೇನಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೭-೧೦. ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭೧-೭೪. ಸತ್ತಮೇ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸೇಸೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇ ವಿಸೇಸೇ. ಸಕ್ಖಿಭಾವಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಿತಾಯ ಭಬ್ಬೋ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಾ. ತಂ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಂ. ಸತಿ ಸತಿಆಯತನೇತಿ ಸತಿ ಸತಿಕಾರಣೇ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ? ಅಭಿಞ್ಞಾ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ವಾ, ಅವಸಾನೇ ಪನ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ವಾ ಕಾರಣಂ, ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಞ್ಹಿ ತಂ ತತ್ರ ತತ್ರ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಪಚ್ಚನುಭವನಾದಿ, ತಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಕಾರಣಂ. ಅಥ ಇದ್ಧಿವಿಧಪಚ್ಚನುಭವನಾದಿ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಕಾರಣಂ. ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ತದಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ. ಇದಞ್ಚ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ಪನ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಾರಣಂ. ಅಥ ವಾ ಸತಿ ಆಯತನೇತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾರಣೇ ಸತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಹಾನಭಾಗಿಯಾದೀಸು ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭಿಂ ಕಾಮಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ಹಾನಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧಿ. ತದನುಧಮ್ಮತಾ ಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ, ಠಿತಿಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧಿ. ಅವಿತಕ್ಕಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧಿ. ನಿಬ್ಬಿದಾಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ ವಿರಾಗೂಪಸಂಹಿತಾ, ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೭೯೯) ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಹಾನಭಾಗಿಯಾದಿಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭಿನ್ತಿ ¶ ಯ್ವಾಯಂ ಅಪ್ಪಗುಣಸ್ಸ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೀ, ತಂ. ಕಾಮಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ತತೋ ವುಟ್ಠಿತಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಕಾಮಸಹಗತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ ತುದನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಮಾನತೀತಸ್ಸ ಕಾಮಾನುಪಕ್ಖನ್ದಾನಂ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಸೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಹಾಯತಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹಾನಭಾಗಿಯೋ ವುತ್ತೋ. ತದನುಧಮ್ಮತಾತಿ ತದನುರೂಪಸಭಾವೋ. ಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಇದಂ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾನುರೂಪಸಭಾವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸನ್ತತೋ ಪಣೀತತೋ ದಿಸ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದಯಮಾನಾ ಅಭಿನನ್ದಮಾನಾ ನಿಕನ್ತಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಸೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ನೇವ ಹಾಯತಿ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಠಿತಿಕೋಟ್ಠಾಸಿಕೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ¶ ‘‘ಠಿತಿಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ. ಅವಿತಕ್ಕಸಹಗತಾತಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಸನ್ತತೋ ಪಣೀತತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅವಿತಕ್ಕಸಹಗತಾ. ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಪಗುಣಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಿತಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಚೋದೇನ್ತಿ ತುದನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾನುಪಕ್ಖನ್ದಾನಂ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಸೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ವಿಸೇಸಭೂತಸ್ಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪದಟ್ಠಾನತಾಯ ‘‘ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ.

ನಿಬ್ಬಿದಾಸಹಗತಾತಿ ತಮೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಲಾಭಿಂ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಿತಂ ನಿಬ್ಬಿದಾಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಸಹಗತಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಹಿ ಝಾನಙ್ಗೇಸು ಪಭೇದೇನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಿಬ್ಬಿದಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯತ್ಥಾಯ ಚೋದೇನ್ತಿ ತುದನ್ತಿ. ವಿರಾಗೂಪಸಂಹಿತಾತಿ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಉಪಸಂಹಿತಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ವಿರಾಗಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತುನ್ತಿ ಪವತ್ತಿತೋ ‘‘ವಿರಾಗೂಪಸಂಹಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ವಿರಾಗೂಪಸಂಹಿತಾ ಏವ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ತೇಸಂ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನತಾಯ ‘‘ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಹಾನಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಾ, ಹಾನಭಾಗೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಾ, ಪರಿಹಾನಕೋಟ್ಠಾಸಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಠಿತಿಭಾಗಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಟ್ಠಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೫-೭೭. ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮಾದೀಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತತಿಯೇ ತಿವಿಧಂ ಕುಹನವತ್ಥುನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಟಿಸೇವನಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪನಇರಿಯಾಪಥಪ್ಪವತ್ತನಸಙ್ಖಾತಂ ತಿವಿಧಂ ಕುಹನವತ್ಥುಂ. ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಮಹಾಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಮಹಾನಾವಿಕೋ ಮಹಾದಾನಪತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಲಪನಂ. ಅವಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ, ಬೀಜಭೋಜನೋ ನಾಮಾಯ’’ನ್ತಿ ಹೀಳೇತ್ವಾ ಲಪನಂ.

ದುಕ್ಖಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೮. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾದೀಸು ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸನಿಮಿತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನವಸ್ಸನನ್ತಿ ‘‘ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಬಹುಲೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಯಿಕಸುಖಞ್ಚೇವ ಚೇತಸಿಕಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ಬಹುಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಬಹುಲೋ. ಯವತಿ ತೇನ ಫಲಂ ಮಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಯೋನಿ, ಏಕನ್ತಿಕಂ ಕಾರಣಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ. ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅವಿಕಲಂ ಅನವಸೇಸಂ.

ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೯. ಪಞ್ಚಮೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾತಿ ಆಗಮನಂ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ. ತತ್ಥ ಕುಸಲೋತಿ ಆಗಮನಕುಸಲೋ. ಏವಂ ಧಮ್ಮೇ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಜಾನನ್ತೋ. ಅಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾ ಏತೇನಾತಿ ಅಪಗಮನಂ. ತೇಸಂ ಏವ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ, ತತ್ಥ ಕುಸಲೋತಿ ಅಪಗಮನಕುಸಲೋ. ಏವಂ ಧಮ್ಮೇ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಭಿವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಏವಂ ¶ ಜಾನನ್ತೋ. ಉಪಾಯಕುಸಲೋತಿ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪಞ್ಞಾಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಇದಞ್ಚ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಕಿಚ್ಚೇ ವಾ ಭಯೇ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಸ್ಸ ತಿಕಿಚ್ಛನತ್ಥಂ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಜಾನನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೮೦-೮೧. ಛಟ್ಠೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇತಿ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ. ಸತ್ತಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಮಹನ್ತತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮-೧೦. ದುತಿಯನಿರಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೮೨-೮೪. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಕಾಯಪಾಗಬ್ಭಿಯಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಚೀಪಾಗಬ್ಭಿಯಂ ಮನೋಪಾಗಬ್ಭಿಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ನವಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ದುತಿಯನಿರಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೫. ನವಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸೀತಿಭಾವನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಂ ವಾ. ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖತೋ ರಕ್ಖಣವಸೇನ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ರಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಮ್ಪಹಂಸೇತೀತಿ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಚಿತ್ತಂ ತಥಾಪವತ್ತಿಯಂ ಪಞ್ಞಾಯ ತೋಸೇತಿ ಉತ್ತೇಜೇತಿ ವಾ. ಯದಾ ವಾ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯ ¶ ಉಪಸಮಸುಖಾನಧಿಗಮೇನ ವಾ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವನಾಯ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ತದಾ ಜಾತಿಆದೀನಿ ಸಂವೇಗವತ್ಥೂನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಿ ಸಮುತ್ತೇಜೇತಿ. ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಯದಾ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಅಲೀನಂ ಅನುದ್ಧತಂ ಅನಿರಸ್ಸಾದಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಭಾವನಾವೀತಿಂ ಓತಿಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಅಸ್ಸೇಸು ಸಾರಥೀ ವಿಯ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಕೋವ ಹೋತಿ. ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿಕೋತಿ ಪಣೀತೇ ಉತ್ತಮೇ ಮಗ್ಗಫಲೇ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರೋ.

ಸೀತಿಭಾವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೬-೯೫. ದುತಿಯೇ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕೋತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದರಹಿತೋ. ಉತ್ತರಕುರುಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ. ದುಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಹೀನೋ ¶ . ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯಪಿ ಯಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಂ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಏವ ನಾಮ. ಅಭಬ್ಬೋ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅಭಬ್ಬೋ. ನ ಕಮ್ಮಾವರಣತಾಯಾತಿಆದೀಸು ಅಭಬ್ಬವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚತುತ್ಥಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ.

ಆವರಣಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯೬-೧೦೬. ದಸಮಸ್ಸ ಪಠಮಾದೀಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಟ್ಠಮೇ ಮೇತ್ತಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಾವಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮೇತ್ತಾವತಾ, ಮೇತ್ತಾಪಟಿಪತ್ತಿ, ತಾಯ. ಸಾ ಪನ ಮೇತ್ತಾವತಾ ಮೇತ್ತಾವಸೇನ ಪಾರಿಚರಿಯಾತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಮೇತ್ತಾಯುತ್ತಾಯ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯಾ’’ತಿ. ಪರಿಚರನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಕತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯತ್ತಾ. ಪರಿಚಿಣ್ಣಸತ್ಥುಕೇನ ಸಾವಕೇನ ನಾಮ ಸತ್ಥುನೋ ಯಾವ ಧಮ್ಮೇನ ಕಾತಬ್ಬಾ ಪಾರಿಚರಿಯಾ, ತಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಪಾದಿತತ್ತಾ. ನವಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ.

ಪಾತುಭಾವಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦೭-೧೧೬. ಏಕಾದಸಮವಗ್ಗೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ.

ಇತಿ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಛಕ್ಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾಯ ಅನುತ್ತಾನತ್ಥದೀಪನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

೧-೧೦. ಸತ್ತಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೋ ವಗ್ಗೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋ.

೧೪. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ಚತುತ್ಥೇ ಉಭತೋ ಉಭಯಥಾ, ಉಭತೋ ಉಭೋಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ. ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹೀತಿ ಕರಣೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಚೇತಂ ಬಹುವಚನಂ ¶ . ಆವುತ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಅಯಂ ನಿಯಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಏತೇನ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮೋಕ್ಖೇನ, ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರವಾದೋ, ‘‘ನಾಮಕಾಯತೋ ರೂಪಕಾಯತೋ ಚ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ತಿಪಿಟಕಮಹಾರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರವಾದೋ, ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಏಕವಾರಂ, ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಏಕವಾರಂ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರವಾದೋ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಥೇರವಾದಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮವಾದೇ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ವುತ್ತೋ, ದುತಿಯವಾದೇ ಉಭತೋ ಭಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ, ತತಿಯವಾದೇ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ದ್ವೇ ವಾರೇ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋತಿ. ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದನೇಹಿ ವಾ ಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋಹಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ವಿಯ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಪನ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ರೂಪಕಾಯತೋ ¶ ಅವಿಮುತ್ತತ್ತಾ. ತಞ್ಹಿ ಕಿಲೇಸಕಾಯತೋವ ವಿಮುತ್ತಂ, ನ ರೂಪಕಾಯತೋ, ತಸ್ಮಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪ…ಪೇ… ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಅನಾಗಾಮಿನೋತಿ ಭೂತಪುಬ್ಬಗತಿಯಾ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಅನಾಗಾಮೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಕೇ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಅನ್ತೇ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ವತ್ವಾ –

‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ –

ಯದಿಪಿ ಮಹಾನಿದಾನೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೩೦) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸೇಟ್ಠವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ, ಇಧ ಪನ ಸಬ್ಬಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೇ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಾಳಿ ಪನೇತ್ಥ…ಪೇ… ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಲಾಭಿನೋ ವಸೇನ ಆಗತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಪನ ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮೨) –

‘‘ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯೇ ತೇ ಸನ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇ ಆರುಪ್ಪಾ, ತೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ ¶ , ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ –

ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ, ಸೇಟ್ಠೋ ಚ ವುತ್ತೋ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೂಪಪತ್ತಿತೋ. ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಪುರಿಮಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಸೀಸಂ ನಿರೋಧಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ. ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಅನಾಗಾಮೀ ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸೇಟ್ಠೋ ನಾಮ.

ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದಿ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಪಾಳಿ. ತತ್ಥ ಕತಮೋತಿ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ. ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಸಾಧಾರಣತೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬವಚನಂ. ಇಧಾತಿ ಇಧಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಏಕಚ್ಚೋತಿ ಏಕೋ. ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ¶ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಾಮಕಾಯತೋ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ, ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ. ದಿಸ್ವಾತಿ ದಸ್ಸನಹೇತು. ನ ಹಿ ಆಸವೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ದಸ್ಸನಕಾರಣಾ ಪನ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ದಿಸ್ವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾತಿ ವುತ್ತಾ ದಸ್ಸನಾಯತ್ತಪರಿಕ್ಖಯತ್ತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ದಸ್ಸನಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಸ್ಸ ಪುರಿಮಕಿರಿಯಾಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ.

ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಿಮುತ್ತೋ, ನ ತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತೇನ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಾತಿಸಯೇನ ಸಮಾಧಿನಾತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ. ಯೋ ಅರಿಯೋ ಅನಧಿಗತಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಸವೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಧಿಗತೇಪಿ ಹಿ ರೂಪಜ್ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇ ನ ಸೋ ಸಾತಿಸಯಸಮಾಧಿನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ನ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತತಾ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ. ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಸು ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನ ಹಿ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖೇಕದೇಸೇನ ತಂನಾಮದಾನಸಮತ್ಥೇನ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಲಾಭೀತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮುದಾಯೇ ಹಿ ಪವತ್ತೋ ವೋಹಾರೋ ಅವಯವೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಸತ್ತಿಸಯೋ’’ತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಆಸವಾನಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ. ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನೇವ ನ ಏಕದೇಸಭೂತರೂಪಜ್ಝಾನಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ. ಏವಞ್ಹಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಕದೇಸಾಭಾವೇಪಿ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇಸು ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಫುಟ್ಠನ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕತೋತಿ ಫುಟ್ಠಾನಂ ಅನ್ತೋ ಫುಟ್ಠನ್ತೋ, ಫುಟ್ಠಾನಂ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಅನನ್ತರೋ ಕಾಲೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ತಂ ಫುಟ್ಠಾನನ್ತರಕಾಲಮೇವ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ಸಚ್ಛಿಕತೋ ¶ ಸಚ್ಛಿಕರಣೂಪಾಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭಾವನಪುಂಸಕಂ ವಾ ಏತಂ ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಯೋ ಹಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇನ ರೂಪಕಾಯತೋ ನಾಮಕಾಯೇಕದೇಸತೋ ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ, ತೇನ ನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಆಲೋಚಿತೋ ಪಕಾಸಿತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತೋ. ನಿರೋಧಂ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಆಸವೇಸು ಖೇಪಿತೇಸು ತೇನ ಸೋ ಸಚ್ಛಿಕತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ನಿರೋಧಂ ಯಥಾಆಲೋಚಿತಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಕಾಯಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ¶ ತು ‘‘ವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಪಠಮಂ ಫುಸತಿ, ಪಚ್ಛಾ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀ’’ತಿ. ಅಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಏಕೇಕತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಭಾವಂ ಪತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಅನಾಗಾಮಿನೋ ಚ ವಸೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಯಂ (ಪು. ಪ. ಮೂಲಟೀ. ೨೪) ‘‘ಕಾಯಸಕ್ಖಿಮ್ಹಿಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಆಸವಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಆಸವಾ.

ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪತ್ತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಏತೇನ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪತ್ತತಂ ದೀಪೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ದುಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ. ಪಠಮಫಲಟ್ಠತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋಪಿ ಕಾಯಸಕ್ಖೀ ವಿಯ ಛಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ ಚತೂಹಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ. ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಪಜಾನಾತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಣ್ಹಾ ದುಕ್ಖಂ ಜನೇತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ತತೋ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇದಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಸಮುದಯೋ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಅರಿಯೋ ಪನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ತಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತೇನ ತಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಾಕ್ಖಣೇ ಸಚ್ಚವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಇದಾನಿ ತಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಾತಿ ತಥಾಗತೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ವಿದಿತಾ ಪಾಕಟಾ ಕತಾ. ಧಮ್ಮಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ. ವೋದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸುದಿಟ್ಠಾ. ವೋಚರಿತಾತಿ ಸುಚರಿತಾ, ಪಞ್ಞಾಯ ಸುಟ್ಠು ಚರಾಪಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ.

ಸದ್ಧಾಯ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಸದ್ದಹನವಸೇನ ವಿಮುತ್ತೋ. ಏತೇನ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವಿಮುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಸದ್ಧಾಮತ್ತೇನ ವಿಮುತ್ತಭಾವಂ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ವಾ ಸದ್ಧಾಯ ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ನೇಸಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇ ನಾನತ್ತಂ ಅತ್ಥೀತಿ? ನತ್ಥಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ? ಆಗಮನೀಯನಾನತ್ತೇನ. ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ಹಿ ಆಗಮನಮ್ಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇನ್ತೋ ಅಪ್ಪದುಕ್ಖೇನ ಅಕಸಿರೇನ ಅಕಿಲಮನ್ತೋವ ಸಕ್ಕೋತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತುಂ, ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ ಪನ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಸಕ್ಕೋತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಏಕಂಸತೋ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ಆವಹತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಭಾಸಿತತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಪಹಾನವಸೇನ ಭಾವನಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಸೇಸಪದದ್ವಯಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗಭಾವನಾತಿ ವಚನೇನ ಆಗಮನೀಯನಾನತ್ತೇನ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾನಾನತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸಿತಂ. ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ (ಪು. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨೮) ‘‘ನೇಸಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ನಾನತ್ತಂ ಅತ್ಥಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಆಗಮನೀಯನಾನತ್ತೇನೇವ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಾಥಾವತೋ ಧಾರೇತಿ ಅವಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ, ಪಞ್ಞಾ. ತಂ ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಧಿಮತ್ತತಾಯ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿ. ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಪಧಾನಂ. ‘‘ಸದ್ಧಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಅತಿದಿಸತಿ. ಪಞ್ಞಂ ವಾಹೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಾವಾಹೀ, ಪಞ್ಞಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ. ಪಞ್ಞಾ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಾಹೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖಂ ಗಮೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಾವಾಹೀ. ಸದ್ಧಾವಾಹೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾದಿಕಥಾತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾದೀಸು ಆಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವತ್ತಬ್ಬಕಥಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೭೭೩, ೮೮೯) ವುತ್ತತ್ತಾ. ತತೋ ಏವ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಮಹಾಟೀ. ೨.೭೭೩) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಏಕನ್ತಕಾಳಕೇಹೀತಿ ನತ್ಥಿಕವಾದಅಹೇತುಕವಾದಅಕಿರಿಯವಾದಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮೇಹಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ¶ ಏಕವಾರಂ ನಿಮುಗ್ಗೋ ನಿಮುಗ್ಗೋಯೇವ ಸೋ ಹೋತಿ. ಏತಸ್ಸ ಹಿ ಪುನ ಭವತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತಿ ಮಕ್ಖಲಿಗೋಸಾಲಾದಯೋ ವಿಯ. ಹೇಟ್ಠಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನರಕಗ್ಗೀನಂಯೇವ ಆಹಾರೋ. ಸಾಧು ಸದ್ಧಾ ಕುಸಲೇಸೂತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಸದ್ಧಾ ನಾಮ ಸಾಹು ಲದ್ಧಕಾತಿ ಉಮ್ಮುಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಾವತ್ತಕೇನೇವ ಕುಸಲೇನ ಉಮ್ಮುಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಸಾಧು ಹಿರೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಚಙ್ಕವಾರೇತಿ ರಜಕಾನಂ ಖಾರಪರಿಸ್ಸಾವನೇ, ಸುರಾಪರಿಸ್ಸಾವನೇ ವಾ. ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ‘‘ಏವಂ ಸಾಧು ಸದ್ಧಾ’’ತಿ ಇಮೇಸಂ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ವಸೇನ ಏಕವಾರಂ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪರಿಹಾನಿಯಾ ಪುನ ನಿಮುಜ್ಜತಿಯೇವ ದೇವದತ್ತಾದಯೋ ವಿಯ. ದೇವದತ್ತೋ ಹಿ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಪರಿಹೀನೋ ರುಹಿರುಪ್ಪಾದಕಮ್ಮಂ ಸಙ್ಘಭೇದಕಮ್ಮಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ದುತಿಯಚಿತ್ತವಾರೇನ ಚುತಿಚಿತ್ತಮನನ್ತರಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಕೋಕಾಲಿಕೋ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಉಪವದಿತ್ವಾ ಪದುಮನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ.

ನೇವ ಹಾಯತಿ ನೋ ವಡ್ಢತೀತಿ ಅಪ್ಪಹೋನಕಕಾಲೇಪಿ ನ ಹಾಯತಿ, ಪಹೋನಕಕಾಲೇಪಿ ನ ವಡ್ಢತಿ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಅಗಾರಿಕೇನಪಿ ಅನಗಾರಿಕೇನಪಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಅಗಾರಿಕೋ ಅಪ್ಪಹೋನಕಕಾಲೇ ಪಕ್ಖಿಕಭತ್ತಂ ವಸ್ಸಿಕಂ ವಾ ಉಪನಿಬನ್ಧಾಪೇಸಿ, ಸೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಹೋನಕಕಾಲೇಪಿ ಪಕ್ಖಿಕಭತ್ತಾದಿಮತ್ತಮೇವ ಪವತ್ತೇತಿ. ಅನಗಾರಿಕೋಪಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ಅಪ್ಪಹೋನಕಕಾಲೇ ಉದ್ದೇಸಂ ಧುತಙ್ಗಂ ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಮೇಧಾವೀ ಬಲವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಹೋನಕಕಾಲೇ ತತೋ ಉತ್ತರಿಂ ನ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಏವಂ ಇಮಾಯ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಠಿತಿಯಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತರತೀತಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಪುಗ್ಗಲೋ ಕಿಲೇಸತನುತಾಯ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬದಿಸಾಭಿಮುಖೋ ತರತಿ ನಾಮ.

ಪಟಿಗಾಧಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅನಾಗಾಮಿಪುಗ್ಗಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಇಮೇ ಪನ ಸತ್ತ ಪುಗ್ಗಲಾ ಉದಕೋಪಮೇನ ದೀಪಿತಾ. ಸತ್ತ ಕಿರ ಜಙ್ಘವಾಣಿಜಾ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಏಕಂ ಪುಣ್ಣನದಿಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ತೇಸು ಪಠಮಂ ಓತಿಣ್ಣೋ ಉದಕಭೀರುಕೋ ಪುರಿಸೋ ಓತಿಣ್ಣಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಅವಸ್ಸಂವ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭತ್ತಂ ಜಾತೋ. ದುತಿಯೋ ಓತಿಣ್ಣಟ್ಠಾನೇ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ಸಕಿಂ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪುನ ನಿಮುಗ್ಗೋ ಉಟ್ಠಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಅನ್ತೋಯೇವ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭತ್ತಂ ಜಾತೋ. ತತಿಯೋ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಿತೋ ಮಜ್ಝೇ ನದಿಯಾ ಠತ್ವಾ ನೇವ ಓರತೋ ಆಗನ್ತುಂ, ನ ಪಾರಂ ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಖಿ. ಚತುತ್ಥೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಠಿತೋ ಉತ್ತರಣತಿತ್ಥಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಪಞ್ಚಮೋ ಉತ್ತರಣತಿತ್ಥಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಪತರತಿ. ಛಟ್ಠೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಾರಿಮತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಟಿಪ್ಪಮಾಣೇ ಉದಕೇ ಠಿತೋ. ಸತ್ತಮೋ ಪಾರಿಮತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಗನ್ಧಚುಣ್ಣಾದೀಹಿ ನ್ಹತ್ವಾ ವರವತ್ಥಾದೀನಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಸುರಭಿವಿಲೇಪನಂ ವಿಲಿಮ್ಪಿತ್ವಾ ನೀಲುಪ್ಪಲಮಾಲಾದೀನಿ ಪಿಲನ್ಧಿತ್ವಾ ನಾನಾಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಮಹಾನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಾಸಾದಮಾರುಹಿತ್ವಾ ಉತ್ತಮಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಜಙ್ಘವಾಣಿಜಾ ವಿಯ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಪುಗ್ಗಲಾ, ನದೀ ವಿಯ ವಟ್ಟಂ, ಪಠಮಸ್ಸ ಉದಕಭೀರುಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಓತಿಣ್ಣಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಿಮುಜ್ಜನಂ ವಿಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ವಟ್ಟೇ ನಿಮುಜ್ಜನಂ, ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಮುಜ್ಜನಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ಥಕೇನ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಾಸಂ ಹಾನಿಯಾ ನಿಮುಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ, ಮಜ್ಝೇ ನದಿಯಾ ಠತ್ವಾ ವಿಯ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಠಿತಿಯಾ ಠಿತಿಪುಗ್ಗಲೋ, ಉತ್ತರಣತಿತ್ಥಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಪತರನ್ತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾವಟ್ಟತಾಯ ಪತರನ್ತೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ, ತರಿತ್ವಾ ಕಟಿಮತ್ತೇ ಉದಕೇ ಠಿತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಅನಾವಟ್ಟಧಮ್ಮತ್ತಾ ಅನಾಗಾಮೀ, ನ್ಹತ್ವಾ ಪಾರಿಮತೀರಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಥಲೇ ಠಿತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಚತ್ತಾರೋ ಓಘೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಥಲೇ ಠಿತೋ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಥಲೇ ಠಿತಪುರಿಸಸ್ಸ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಉತ್ತಮಭೋಜನಭುಞ್ಜನಂ ವಿಯ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ವೀತಿನಾಮನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಉದಕೂಪಮಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬-೯. ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೬-೧೯. ಛಟ್ಠೇ ‘‘ಇಧ ಸಮಸೀಸೀ ಕಥಿತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಏವಂ ಸಮಸೀಸಿತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ರೋಗವಸೇನ ಸಮಸೀಸೀ ರೋಗಸಮಸೀಸೀ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವಾತಿ ಏಕವೇಲಾಯಮೇವ. ಯೋ ಚಕ್ಖುರೋಗಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ‘‘ಇತೋ ಅನುಟ್ಠಿತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ಅಥಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ರೋಗತೋ ವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಏಕಕಾಲಮೇವ ಹೋತಿ ¶ , ಅಯಂ ರೋಗಸಮಸೀಸೀ ನಾಮ. ಇರಿಯಾಪಥಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಇರಿಯಾಪಥನ್ತರಸಮಾಯೋಗೋ. ಯೋ ಠಾನಾದೀಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅವಿಕೋಪೇತ್ವಾವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಇರಿಯಾಪಥವಿಕೋಪನಞ್ಚ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಇರಿಯಾಪಥಸಮಸೀಸೀ ನಾಮ. ಜೀವಿತಸಮಸೀಸೀ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಲಿಬೋಧಸೀಸಂ ಮಾನೋ, ಪರಾಮಾಸಸೀಸಂ ದಿಟ್ಠಿ, ವಿಕ್ಖೇಪಸೀಸಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ, ಕಿಲೇಸಸೀಸಂ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖಸೀಸಂ ಸದ್ಧಾ, ಪಗ್ಗಹಸೀಸಂ ವೀರಿಯಂ, ಉಪಟ್ಠಾನಸೀಸಂ ಸತಿ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಸೀಸಂ ಸಮಾಧಿ, ದಸ್ಸನಸೀಸಂ ಪಞ್ಞಾ, ಪವತ್ತಸೀಸಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಚುತಿಸೀಸಂ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಸಙ್ಖಾರಸೀಸಂ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೩) ವುತ್ತೇಸು ಸತ್ತರಸಸು ಸೀಸೇಸು ಪವತ್ತಸೀಸಂ ಕಿಲೇಸಸೀಸನ್ತಿ ದ್ವೇ ಸೀಸಾನಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ – ‘‘ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಆಸವಪರಿಯಾದಾನಞ್ಚ ಹೋತಿ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಞ್ಚಾ’’ತಿ ವಚನತೋ. ತೇಸು ಕಿಲೇಸಸೀಸಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಪವತ್ತಸೀಸಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ. ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯಾದಾಯಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪರಿಯಾದಾಯಕಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ¶ . ಅಞ್ಞಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯಾದಾಯಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಿತನ್ದ್ರಿಯಪರಿಯಾದಾಯಕಂ. ಯಸ್ಸ ಚೇತಂ ಸೀಸದ್ವಯಂ ಸಮಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಜೀವಿತಸಮಸೀಸೀ ನಾಮ.

ಕಥಂ ಪನಿದಂ ಸಮಂ ಹೋತೀತಿ? ವಾರಸಮತಾಯ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಾರೇ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಚ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಚ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿಮೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೋ ಇಮಾಯ ವಾರಸಮತಾಯ ಇದಂ ಉಭಯಸೀಸಪರಿಯಾದಾನಮ್ಪಿ ಸಮಂ ಹೋತೀತಿ ಇಮಾಯ ವಾರಸಮತಾಯ. ವಾರಸಮವುತ್ತಿದಾಯಕೇನ ಹಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ವಿಯ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಾರಾ ಚ ಕಿಲೇಸಪರಿಯಾದಾನಸ್ಸೇವ ವಾರಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ. ‘‘ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೭೮; ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೨, ೧೪) ವಚನತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪರಿಸಮಾಪನೇನ ಕಿಲೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಸಮ್ಪಾಪಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಇಮಾಯ ವಾರವುತ್ತಿಯಾ ಸಮತಾಯ ಕಿಲೇಸಪರಿಯಾದಾನಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾನಂ ಸಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ…ಪೇ... ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಆಯುನೋ ವೇಮಜ್ಝಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾವ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಪಞ್ಚಸು ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ¶ . ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಅವಿಹಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ಆಯುನೋ ವೇಮಜ್ಝೇ. ಆಯುವೇಮಜ್ಝಂ ಉಪಹಚ್ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ತತ್ಥೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಸಙ್ಖಾರೇನ ಅಪ್ಪಯೋಗೇನ ಅನುಸ್ಸಾಹೇನ ಅಕಿಲಮನ್ತೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯತಾಯ ಸುಖೇನೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಅಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ತೇಸಂಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ತೇಸಂಯೇವ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅಪ್ಪಯೋಗೇನಾತಿ ಅಧಿಮತ್ತಪ್ಪಯೋಗೇನ ವಿನಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ. ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ. ಉದ್ಧಂವಾಹಿಭಾವೇನ ಉದ್ಧಮಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಸೋತಂ ವಟ್ಟಸೋತಞ್ಚಾತಿ, ಉದ್ಧಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬತೋ ಉದ್ಧಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸೋತನ್ತಿ ಉದ್ಧಂಭೋತೋ. ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅಕನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ.

ಏತ್ಥ ಪನ ಚತುಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೋ ಹಿ ಅವಿಹತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚತ್ತಾರೋ ದೇವಲೋಕೇ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅಕನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಅಯಂ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ನಾಮ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅವಿಹೇಸು ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಂ ವಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣಿತ್ವಾ ಅತಪ್ಪಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತತ್ರಾಪಿ ದ್ವೇ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣಿತ್ವಾ ಸುದಸ್ಸಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತತ್ರಾಪಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣಿತ್ವಾ ಸುದಸ್ಸಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತತ್ರಾಪಿ ಅಟ್ಠ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣಿತ್ವಾ ಅಕನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತತ್ಥ ವಸನ್ತೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ಯೋ ಅವಿಹತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದುತಿಯಂ ವಾ ಚತುತ್ಥಂ ವಾ ದೇವಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಅಯಂ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ನ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ನಾಮ. ಯೋ ಕಾಮಭವತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಅಕನಿಟ್ಠೇಸು ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಅಯಂ ನ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ನಾಮ. ಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಚತೂಸು ದೇವಲೋಕೇಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಅಯಂ ನ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ನ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀತಿ.

ಏತೇ ಪನ ಅವಿಹೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಸಮನನ್ತರಆಯುವೇಮಜ್ಝಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನವಸೇನ ತಯೋ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿನೋ, ಏಕೋ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ, ಏಕೋ ಉದ್ಧಂಸೋತೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ, ಅಸಙ್ಖಾರಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿವಿಭಾಗೇನ ದಸ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಅತಪ್ಪಸುದಸ್ಸಸುದಸ್ಸೀಸೂತಿ ಚತ್ತಾರೋ ದಸಕಾತಿ ಚತ್ತಾರೀಸಂ. ಅಕನಿಟ್ಠೇ ಪನ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ನತ್ಥಿ, ತಯೋ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿನೋ, ಏಕೋ ¶ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ, ಅಸಙ್ಖಾರಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿವಿಭಾಗೇನ ಅಟ್ಠಾತಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾರೀಸಂ ಅನಾಗಾಮಿನೋ. ಸತ್ತಮಾದೀಸು ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೦. ದಸಮೇ ನಿದ್ದಸವತ್ಥೂನೀತಿ ಆದಿಸದ್ದಲೋಪೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿದ್ದಸಾದಿವತ್ಥೂನೀ’’ತಿ. ನತ್ಥಿ ಇದಾನಿ ಇಮಸ್ಸ ದಸಾತಿ ನಿದ್ದಸೋ. ಪಞ್ಹೋತಿ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ಥೋ. ಪುನ ದಸವಸ್ಸೋ ನ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಮೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಕಿರಾ’’ತಿ ಕಿರಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ. ನಿದ್ದಸೋತಿ ಚೇತಂ ವಚನಮತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬೀಸಾದಿಭಾವಸ್ಸ ವಿಯ ನಿನ್ನವಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಚ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಕೇವಲಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಗಾಮೇ ವಿಚರನ್ತೋತಿ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ. ನ ಇದಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ ತೇಸು ತನ್ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಾ, ಸಾಸನೇಪಿ ಸೇಖಸ್ಸಪಿ ನ ಇದಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ. ಯಸ್ಸ ಪನೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಯೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಭಾವೋ ಹಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಕಾರಣಂ. ಪರಮ್ಪರಾಯ ಇತರಾನಿ ಯಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಿಂ.

ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ಆದಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ. ತಂ ಪನಸ್ಸಾ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಪೂರಣೇ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ರಕ್ಖಣಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ. ತಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ಪೂರಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಅರಕ್ಖಣೇ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಾವತೋ, ರಕ್ಖಣೇ ¶ ಚ ಪರಿಪೂರಣತೋ. ಬಲವಚ್ಛನ್ದೋತಿ ದಳ್ಹಚ್ಛನ್ದೋ. ಆಯತಿನ್ತಿ ಅನನ್ತರಾನಾಗತದಿವಸಾದಿಕಾಲೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಅನಾಗತಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಪುನದಿವಸಾದೀಸುಪೀ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ನಿಬದ್ಧಭತ್ತಿತಾ ಅವಿಗತಪೇಮತಾ. ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಧಮ್ಮನಿಸಾಮನಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ತಣ್ಹಾವಿನಯೇತಿ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನುಭಾವಸಿದ್ಧೇ ತಣ್ಹಾವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇ. ಏಕೀಭಾವೇತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾವಿಗಮಸಿದ್ಧೇ ವಿವೇಕವಾಸೇ. ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೇತಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸ್ಸ ಪಗ್ಗಣ್ಹನೇ ¶ . ತಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಪರಿಬ್ರೂಹನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಪೂರಣೇ’’ತಿ. ಸತಿಯಞ್ಚೇವ ನಿಪಕಭಾವೇ ಚಾತಿ ಸತೋಕಾರಿತಾಯ ಚೇವ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಾಯ ಚ. ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನೇವ ಹಿ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ಇಜ್ಝತಿ. ದಿಟ್ಠಿಪಟಿವೇಧೇತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗದಸ್ಸನೇ’’ತಿ.

ನಿದ್ದಸವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೧. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ದೇವಾಯತನಭಾವೇನ ಚಿತ್ತತ್ತಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತೀಕಾರಟ್ಠಾನತಾಯ ಚ ಚೇತಿಯಂ ಅಹೋಸಿ. ಯಾವಕೀವನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೧೩೪) ಏಕಮೇವೇತಂ ಪದಂ ಅನಿಯಮತೋ ಪರಿಮಾಣವಾಚೀ. ಕಾಲೋ ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲ’’ನ್ತಿ. ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾತಿ ನಿಚ್ಚಸನ್ನಿಪಾತಾ. ತಂ ಪನ ನಿಚ್ಚಸನ್ನಿಪಾತತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಿವಸಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸನ್ನಿಪಾತಬಹುಲಾತಿ ಪಚುರಸನ್ನಿಪಾತಾ. ವೋಸಾನನ್ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ. ‘‘ವುದ್ಧಿಯೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಣ್ಹಂ ಅಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಆಕುಲಾತಿ ಖುಭಿತಾ ನ ಪಸನ್ನಾ. ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ವಗ್ಗಬನ್ಧತೋ ವಿಭಜ್ಜ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಹುತ್ವಾ.

ಸನ್ನಿಪಾತಭೇರಿಯಾತಿ ಸನ್ನಿಪಾತಾರೋಚನಭೇರಿಯಾ. ಅದ್ಧಭುತ್ತಾ ವಾತಿ ಸಾಮಿಭುತ್ತಾ ವಾ. ಓಸೀದಮಾನೇತಿ ಹಾಯಮಾನೇ.

ಸುಙ್ಕನ್ತಿ ¶ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಪಬ್ಬತಖಣ್ಡನಾದಿತಿತ್ಥಗಾಮದ್ವಾರಾದೀಸು ರಾಜಪುರಿಸಾನಂ ದಾತಬ್ಬಭಾಗಂ. ಬಲಿನ್ತಿ ನಿಪ್ಫನ್ನಸಸ್ಸಾದಿತೋ ಛಭಾಗಂ ಸತ್ತಭಾಗನ್ತಿಆದಿನಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಕರಂ. ದಣ್ಡನ್ತಿ ದಸವೀಸತಿಕಹಾಪಣಾದಿಕಂ ಅಪರಾಧಾನುರೂಪಂ ಗಹೇತಬ್ಬಧನದಣ್ಡಂ. ವಜ್ಜಿಧಮ್ಮನ್ತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜಧಮ್ಮಂ. ಇದಾನಿ ಅಪಞ್ಞತ್ತಪಞ್ಞಾಪನಾದೀಸು ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಚ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸೇ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ಪಾರಿಚರಿಯಕ್ಖಮಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಕ್ಖಮಾ. ಪೋರಾಣಂ ವಜ್ಜಿಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ವಜ್ಜಿರಾಜಾನೋ ‘‘ಅಯಂ ಚೋರೋ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೇ ‘‘ಗಣ್ಹಥ ನಂ ಚೋರ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಸಚೇ ಅಚೋರೋ ಹೋತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಸಚೇ ಚೋರೋ, ಅತ್ತನಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕತ್ವಾ ವೋಹಾರಿಕಾನಂ ದೇನ್ತಿ, ತೇಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಅಚೋರೋ ಚೇ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಚೋರೋ ಚೇ, ಸುತ್ತಧರಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಅಚೋರೋ ಚೇ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಚೋರೋ ಚೇ, ಅಟ್ಟಕುಲಿಕಾನಂ ದೇನ್ತಿ, ತೇಪಿ ತಥೇವ ಕತ್ವಾ ಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ, ಸೇನಾಪತಿ ಉಪರಾಜಸ್ಸ, ಉಪರಾಜಾ ರಞ್ಞೋ. ರಾಜಾ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಸಚೇ ಅಚೋರೋ ಹೋತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಚೋರೋ ಹೋತಿ, ಪವೇಣಿಪಣ್ಣಕಂ ವಾಚಾಪೇತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯೇನ ಇದಂ ನಾಮ ಕತಂ, ತಸ್ಸ ಅಯಂ ನಾಮದಣ್ಡೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ರಾಜಾ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಂ ತೇನ ಸಮಾನೇತ್ವಾ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ದಣ್ಡಂ ಕರೋತಿ. ಇತಿ ಏತಂ ಪೋರಾಣಂ ವಜ್ಜಿಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನ್ತಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾ ನ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ಪರಮ್ಪರಾಗತೇಸು ಅಟ್ಟಕುಲೇಸು ಜಾತಾ ಅಗತಿಗಮನವಿರತಾ ಅಟ್ಟಮಹಲ್ಲಕಪುರಿಸಾ ಅಟ್ಟಕುಲಿಕಾ.

ಸಕ್ಕಾರನ್ತಿ ಉಪಕಾರಂ. ಗರುಭಾವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗರುನೋ’’ತಿ ತತ್ಥ ಗರುಭಾವಂ ಪಟಿ ಪಟಿ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ. ಮಾನೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾನೇಸ್ಸನ್ತಿ. ತಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾನನಂ ತೇಸು ನೇಸಂ ಅತ್ತಮನತಾಪುಬ್ಬಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮನೇನ ಪಿಯಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಪಣಿಪಾತಂ. ದಸ್ಸೇನ್ತೀತಿ ಗರುಚಿತ್ತಭಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ಸನ್ಧಾನೇತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಘಟೇತುಂ.

ಪಸಯ್ಹಕಾರಸ್ಸಾತಿ ಬಲಕ್ಕಾರಸ್ಸ. ಕಾಮಂ ವುದ್ಧಿಯಾ ಪೂಜನೀಯತಾಯ ‘‘ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ವುತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಪಾಳಿಯಂ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ವುದ್ಧಿಯೇವ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತದನುಕ್ಕಮೇನ ‘‘ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ಅಲದ್ಧೋಕಾಸೇ ಪಾಪಕಮ್ಮೇ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೇ ವಾ ಅನವಸರೋವ ದೇವಸೋಪಸಗ್ಗೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಲದ್ಧೋಕಾಸೇ ಸಿಯಾ ದೇವತೋಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಅವಸರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ… ವಡ್ಢೇನ್ತೀ’’ತಿ. ಏತೇನೇವ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಬಲಕಾಯಸ್ಸ ದಿಗುಣತಿಗುಣತಾದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಭಯಭಾವದಸ್ಸನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ದೇವತಾನಂ ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ಸಹಾಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅನಿಚ್ಛಿತನ್ತಿ ¶ ¶ ಅನಿಟ್ಠಂ. ಆವರಣತೋತಿ ನಿಸೇಧನತೋ. ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತಾ ಧಮ್ಮಿಯಾತಿ ಇಧ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಮಿಗಸೂಕರಾದಿಘಾತಾಯ ಸುನಖಾದೀನಂ ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ವನಚರಣಂ ವಾಜೋ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾ, ತೇ ವಾ ವಾಜೇನ್ತೀತಿ ವಾಜಿಕಾ, ಮಿಗವಧಚಾರಿನೋ.

ಸಾರನ್ದದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೨. ದುತಿಯೇ ಅಭಿಯಾತುಕಾಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿಭವನತ್ಥೋ ‘‘ಅನಭಿವಿದಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಭವನತ್ಥಾಯ ಯಾತುಕಾಮೋ’’ತಿ. ವಜ್ಜಿರಾಜಾನೋತಿ ‘‘ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾ ಇಮೇ’’ತಿ ಆದಿತೋ ಪವತ್ತಂ ವಚನಂ ಉಪಾದಾಯ ವಜ್ಜೀತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ರಾಜಾನೋ, ವಜ್ಜಿರಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ರಾಜಾನೋ ವಜ್ಜಿರಾಜಾನೋ. ರಟ್ಠಸ್ಸ ಪನ ವಜ್ಜಿಸಮಞ್ಞಾ ತನ್ನಿವಾಸಿರಾಜಕುಮಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ರಾಜಿದ್ಧಿಯಾತಿ ರಾಜಭಾವಾನುಗತೇನ ಪಭಾವೇನ. ಸೋ ಪನ ಪಭಾವೋ ನೇಸಂ ಗಣರಾಜಾನಂ ಮಿಥೋ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ. ಚಿರಟ್ಠಾಯೀ ಚ ಅಹೋಸೀತಿ ‘‘ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನು ಅನು ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಭಾವೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಅನುಭಾವೋ, ಅನುಭಾವೋ ಏವ ಆನುಭಾವೋ, ಪತಾಪೋ. ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ಪತಾಪೋ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿವಾಹನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತತ್ಥ ಚ ಸುಭಿಕ್ಖಿತಭಾವೇನ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ ಜಾತೋತಿ ‘‘ಏತೇನ…ಪೇ… ಕಥೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಾಳಚ್ಛಿಗ್ಗಳೇನಾತಿ ಕುಞ್ಚಿಕಾಛಿದ್ದೇನ. ಅಸನನ್ತಿ ಸರಂ. ಅತಿಪಾತಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಿ. ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖನ್ತಿ ಪೋಙ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪೋಙ್ಖಂ, ಪುರಿಮಸರಸ್ಸ ಪೋಙ್ಖಪದಾನುಗತಪೋಙ್ಖಂ ಇತರಂ ಸರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿರಾಧಿತನ್ತಿ ಅವಿರಜ್ಝಿತಂ. ಉಚ್ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಮ್ಮೂಲನವಸೇನ ಕುಲಸನ್ತತಿಂ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ. ಅಯನಂ ವಡ್ಢನಂ ಅಯೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅನಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಡ್ಢಿ’’ನ್ತಿ. ಞಾತೀನಂ ಬ್ಯಸನಂ ವಿನಾಸೋ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಂ.

ಗಙ್ಗಾಯಾತಿ ಗಙ್ಗಾಸಮೀಪೇ. ಪಟ್ಟನಗಾಮನ್ತಿ ಸಕಟಪಟ್ಟನಗಾಮಂ. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟ್ಟನೇ. ಬಲವಾಘಾತಜಾತೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಕೋಧೋ. ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ. ಗತೇನಾತಿ ಗಮನೇನ. ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾ ನತ್ಥಿ ತಾಯ ವೇಲಾಯ. ಅಭಿಮುಖಂ ಯುದ್ಧೇನಾತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಉಜುಕಮೇವ ಸಙ್ಗಾಮಕರಣೇನ. ಉಪಲಾಪನಂ ಸಾಮಂ ದಾನಞ್ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಭೇದೋಪಿ ಇಧ ಉಪಾಯೋ ಏವಾತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಿಥುಭೇದಾ’’ತಿ. ಯುದ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಅನುಪಾಯತಾ ಪಗೇವ ಪಕಾಸಿತಾ. ಇದನ್ತಿ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಉಪಲಾಪನಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಿಥುಭೇದಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ. ಕಥಾಯ ನಯಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಯಾವಕೀವಞ್ಚ ¶ …ಪೇ… ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಭಗವತೋ ಕಥಾಯ ಉಪಾಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ. ಅನುಕಮ್ಪಾಯಾತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜೇಸು ಅನುಗ್ಗಹೇನ.

ರಾಜಾಪಿ ತಮೇವ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ…ಪೇ… ಪಾಪೇಸೀತಿ ರಾಜಾ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತಂ ‘‘ಕಿಂ, ಆಚರಿಯ, ಭಗವಾ ಅವಚಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ‘‘ಯಥಾ ಭೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಚನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಜ್ಜೀ ಕೇನಚಿ ಗಹೇತುಂ, ಅಪಿಚ ಉಪಲಾಪನಾಯ ವಾ ಮಿಥುಭೇದೇನ ವಾ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ನಂ ರಾಜಾ ‘‘ಉಪಲಾಪನಾಯ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಯೋ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಭೇದೇನೇವ ತೇ ಗಹೇಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತುಮ್ಹೇ ವಜ್ಜೀ ಆರಬ್ಭ ಪರಿಸತಿ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಥ, ತತೋ ಅಹಂ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಹಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೇನ ಕಸಿವಣಿಜ್ಜಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ಜೀವನ್ತು ಏತೇ ರಾಜಾನೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮಿ. ತತೋ ತುಮ್ಹೇ ‘‘ಕಿಂ ನು, ಭೋ, ಏಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಜ್ಜೀ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಂ ಕಥಂ ಪಟಿಬಾಹತೀ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಥ. ದಿವಸಭಾಗೇ ಚಾಹಂ ತೇಸಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಮ್ಪಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಮಮ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಬನ್ಧನತಾಳನಾದೀನಿ ಅಕತ್ವಾವ ಕೇವಲಂ ಖುರಮುಣ್ಡಂ ಮಂ ಕತ್ವಾ ನಗರಾ ನೀಹರಾಪೇಥ, ಅಥಾಹಂ ‘‘ಮಯಾ ತೇ ನಗರೇ ಪಾಕಾರೋ ಪರಿಖಾ ಚ ಕಾರಿತಾ, ಅಹಂ ಥಿರದುಬ್ಬಲಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಉತ್ತಾನಗಮ್ಭೀರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಜಾನಾಮಿ, ನ ಚಿರಸ್ಸಂ ದಾನಿ ತಂ ಉಜುಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಕ್ಖಾಮಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ತುಮ್ಹೇ ‘‘ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಥಾತಿ. ರಾಜಾ ಸಬ್ಬಂ ಅಕಾಸಿ.

ಲಿಚ್ಛವೀ ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಠೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಮಾ ತಸ್ಸ ಗಙ್ಗಂ ಉತ್ತಾರೇತುಂ ಅದತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತತ್ರ ಏಕಚ್ಚೇಹಿ ‘‘ಅಮ್ಹೇ ಆರಬ್ಭ ಕಥಿತತ್ತಾ ಕಿರ ಸೋ ಏವಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಭಣೇ ಏತೂ’’ತಿ ವದಿಂಸು. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಲಿಚ್ಛವೀ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಮಾಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಲಿಚ್ಛವಿನೋ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ನಾಮ ಏವಂ ಗರುಂ ದಣ್ಡಂ ಕಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇ ತತ್ರ ಠಾನನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ವಿನಿಚ್ಛಯಮಹಾಮಚ್ಚೋಹಮಸ್ಮೀತಿ. ತದೇವ ತೇ ಠಾನನ್ತರಂ ಹೋತೂತಿ. ಸೋ ಸುಟ್ಠುತರಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಕರೋತಿ. ರಾಜಕುಮಾರಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಸೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಗುಣೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಏಕಂ ಲಿಚ್ಛವಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ದಾರಕಾ ¶ ಕಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಆಮ, ಕಸನ್ತಿ. ದ್ವೇ ಗೋಣೇ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ. ಆಮ, ದ್ವೇ ಗೋಣೇ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ. ಏತ್ತಕಂ ವತ್ವಾ ನಿವತ್ತೋ. ತತೋ ತಮಞ್ಞೋ ‘‘ಕಿಂ ಆಚರಿಯೋ ಆಹಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ವುತ್ತಂ – ಅಸದ್ದಹನ್ತೋ ‘‘ನ ಮೇಸೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಜ್ಜಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಏಕದಿವಸಂ ಏಕಂ ಲಿಚ್ಛವಿಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಕೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಭುತ್ತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತೋ. ತಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಸದ್ದಹನ್ತೋ ತಥೇವ ಭಿಜ್ಜಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ಏಕಂ ಲಿಚ್ಛವಿಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಅತಿದುಗ್ಗತೋಸಿ ಕಿರಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಕೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ¶ . ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಲಿಚ್ಛವೀತಿ. ಅಪರಮ್ಪಿ ಏಕಮನ್ತಂ ನೇತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಕಿರ ಭೀರುಜಾತಿಕೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಕೋ ಏವಮಾಹಾತಿ? ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಲಿಚ್ಛವೀತಿ. ಏವಂ ಅಞ್ಞೇನ ಅಕಥಿತಮೇವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಥೇನ್ತೋ ತೀಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇಹಿ ತೇ ರಾಜಾನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯಥಾ ದ್ವೇ ಏಕಮಗ್ಗೇನ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪಾತಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸಿ. ಲಿಚ್ಛವಿನೋ ‘‘ಇಸ್ಸರಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತು, ಸೂರಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಅಯಂ ದಾನಿ ಕಾಲೋ, ಸೀಘಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇತಿ. ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾವ ಬಲಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿ. ವೇಸಾಲಿಕಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ರಞ್ಞೋ ಗಙ್ಗಂ ಉತ್ತರಿತುಂ ನ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸುಂ. ತೇ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತು ಸೂರರಾಜಾನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ನ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ‘‘ನಗರಪ್ಪವೇಸನಂ ನ ದಸ್ಸಾಮ, ದ್ವಾರಾನಿ ಪಿದಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸುಂ. ಏಕೋಪಿ ನ ಸನ್ನಿಪತಿ. ಯಥಾವಿವಟೇಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಗತೋ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ರಾಜಾಪಿ ತಮೇವ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇಸೀ’’ತಿ.

ವಸ್ಸಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೩. ತತಿಯೇ ಅಪರಿಹಾನಾಯ ಹಿತಾತಿ ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೧೩೬), ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ವಾ ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ. ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧಾಪಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತೋತಿಆದಿ ದಿಸಾಸು ಆಗತಸಾಸನೇ ವುತ್ತವಚನಂ ವುತ್ತಕಥನಂ. ವಿಹಾರಸೀಮಾ ಆಕುಲಾ ಯಸ್ಮಾ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾ ಠಿತಾ. ಓಲೀಯಮಾನಕೋತಿ ಪಾಳಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ವಿನಸ್ಸಮಾನಕೋ. ಉಕ್ಖಿಪಾಪೇನ್ತಾತಿ ಪಗುಣಭಾವಕರಣೇನ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಚ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಾ.

ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ (ಪಾರಾ. ೫೬೫) ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ದೇಸಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಾ. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ವಿಯ (ಚೂಳವ. ೪೪೬) ದಸವತ್ಥುದೀಪನೇನ. ತಥಾ ಅಕರೋನ್ತಾತಿ ನವಂ ಕತಿಕವತ್ತಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವಾ ಅಮದ್ದನ್ತಾ ಧಮ್ಮವಿನಯತೋ ಸಾಸನಂ ದೀಪೇನ್ತಾ ಖುದ್ದಕಮ್ಪಿ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಸಮೂಹನನ್ತಾ. ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ವಿಯ ಚಾತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಘೋ, ಸನ್ತಾಮ್ಹಾಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಗಿಹಿಗತಾನಿ. ಗಿಹಿನೋಪಿ ಜಾನನ್ತಿ ‘ಇದಂ ವೋ ಸಮಣಾನಂ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಕಾನಂ ಕಪ್ಪತಿ, ಇದಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ. ಸಚೇಪಿ ಹಿ ಮಯಂ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ ‘ಧೂಮಕಾಲಿಕಂ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಯಾವಿಮೇಸಂ ಸತ್ಥಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ತಾವಿಮೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಿಕ್ಖಿಂಸು. ಯತೋ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ನ ದಾನಿಮೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ¶ ಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’ತಿ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಮಂ (ಚೂಳವ. ೪೪೨) ತನ್ತಿಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ವಿಯ ಚ.

ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಸಾಸನೇ ಥಿರಭಾವಂ ಅನಿವತ್ತಿತಭಾವಂ ಉಪಗತಾ. ಥೇರಕಾರಕೇಹೀತಿ ಥೇರಭಾವಸಾಧಕೇಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ. ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನನ್ತಿ. ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನಮೇವ ಸಾಸನೇ ಪರಿಣಾಯಕತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಪವತ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ. ಓವಾದಂ ನ ದೇನ್ತಿ ಅಭಾಜನಭಾವತೋ. ಪವೇಣಿಕಥನ್ತಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿದೀಪನಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ. ಸಾರಭೂತಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಾಪನೇನ ಸಾಸನೇ ಸಾರಭೂತಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಕೋಸಲ್ಲಅನುತ್ತರಸೀತಿಭಾವ- (ಅ. ನಿ. ೬.೮೫) ಅಧಿಚಿತ್ತಸುತ್ತಾದಿಧಮ್ಮತನ್ತಿಂ. ಆದಿಕಂ ಓವಾದನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಏವಂ ತೇ ಆಲೋಕೇತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ವಿಲೋಕೇತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಸಮಿಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಪಸಾರೇತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಚೀವರಂ ಧಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಓವಾದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಪುನಬ್ಭವದಾನಂ ಪುನಬ್ಭವೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ. ಇತರೇತಿ ಯೇ ನ ಪಚ್ಚಯವಸಿಕಾ ನ ಆಮಿಸಚಕ್ಖುಕಾ, ತೇ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ವಸಂ.

ಆರಞ್ಞಕೇಸೂತಿ ¶ ಅರಞ್ಞಭಾಗೇಸು ಅರಞ್ಞಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು. ನನು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ತಣ್ಹಾ ಸಾವಜ್ಜಾ ಏವಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತೇನ ‘‘ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಪಿಹಾದಯೋ ಪಿಯ ಆರಞ್ಞಕಸೇನಾಸನೇಸು ಸಾಲಯತಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಪಕ್ಖಿಕಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅತ್ತನಾವಾತಿ ಸಯಮೇವ. ತೇನ ಪರೇಹಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಿತಾನಂ ಸರಸೇನೇವ ಅನಾಗತಾನಂ ಪೇಸಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಗಮನಂ, ಆಗತಾನಞ್ಚ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಿನಾವ ನೀಹಾರೇನಾತಿ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ಅಗ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಂ. ಗಹಿತಸಜ್ಝಾಯಕರಣನ್ತಿ ಉಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಅತ್ಥಚಿನ್ತನಂ. ಚಿನ್ತರತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಸಜ್ಝಾಯಸದ್ದೋ. ಏನ್ತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನಿಸೀದನ್ತಿ ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಾದಿನಾ.

ಪಠಮಸತ್ತಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪-೬. ದುತಿಯಸತ್ತಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೨೪-೨೬. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಕರೋನ್ತೋಯೇವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಯೇವ. ಅತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾಭಾವೇಪಿ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತಪ್ಪರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅವಧಾರಣವಚನಂ. ಪರಿಯನ್ತಕಾರೀತಿ ಸಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಾ. ‘‘ಪರಿಯನ್ತವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೯, ೧೯೪) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪಭಸ್ಸೋವಾತಿ ಪರಿಮಿತಕಥೋಯೇವ ಏಕನ್ತೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಕಥನತೋ. ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಅರಿಯೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ. ನಿದ್ದಾಯತಿಯೇವಾತಿ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನೇ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸೀ ನಿದ್ದಾಯತಿಯೇವ, ಇರಿಯಾಪಥಪರಿವತ್ತನಾದಿನಾ ನ ನಂ ವಿನೋದೇತಿ. ಏವಂ ಸಂಸಟ್ಠೋವಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಸಂಸಟ್ಠೋ ಏವ ವಿಹರತಿ. ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ನಾಮಾತಿ ಸಯಂ ನಿಸ್ಸೀಲಾ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಿಚ್ಛಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪಾಪಾ ಲಾಮಕಾ ಇಚ್ಛಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ. ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಮಿತ್ತಿಕರಣತೋ ಪಾಪಮಿತ್ತಾ. ತೇಹಿ ಸದಾ ಸಹಪವತ್ತನೇನ ಪಾಪಸಹಾಯಾ. ತತ್ಥ ನಿನ್ನತಾದಿನಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಪಾಪಸಮ್ಪವಙ್ಕಾ. ಪಞ್ಚಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿಯೇವ.

ದುತಿಯಸತ್ತಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೭-೩೧. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಅನುಪಸ್ಸತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ. ತಥಾಪವತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನಾ ಸಹಗತಸಞ್ಞಾಯ ಭಾವಿತಾಯ ಭಾವಿತಾ ಏವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ಸಹಗತಸಞ್ಞಾ’’ತಿ. ಇಮಾ ಸತ್ತ ಲೋಕಿಯವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತನತೋ. ‘‘ಏತಂ ಸನ್ತಂ ಏತಂ ಪಣೀತಂ ಯದಿದಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ’’ತಿ ಆಗತವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ದ್ವೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಹಿ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ವಿರಾಗಸಞ್ಞಾ, ತಾ ವುತ್ತಸಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾಪಿ ಸಿಯುಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ಅಟ್ಠಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಸಞ್ಞಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಜ್ಜಿಸತ್ತಕವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩೬. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಞ್ಚಮೇ ಅತ್ತನೋ ಗುಯ್ಹಂ ತಸ್ಸ ಆವಿಕರೋತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಯ್ಹಂ ನಿಗ್ಗುಹಿತುಂ ಯುತ್ತಕಥಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಕಥೇತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಆಚಿಕ್ಖತಿ. ತಸ್ಸ ಗುಯ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನಾಚಿಕ್ಖತೀತಿ ತೇನ ಕಥಿತಗುಯ್ಹಂ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನಾವಿಕರೋನ್ತೋ ಛಾದೇತಿ.

ಪಠಮಮಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬-೧೧. ದುತಿಯಮಿತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೩೭-೪೨. ಛಟ್ಠೇ ಪಿಯೋ ಚ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ ಚಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಹಿ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚ ಹೋತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸುತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚಾಗಸಮ್ಪನ್ನೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ. ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದ್ದಹತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಕಮ್ಮಫಲಞ್ಚ, ತೇನ ಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಹೇತುಭೂತಂ ಸತ್ತೇಸು ಹಿತಸುಖಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ ¶ . ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಗರು ಭಾವನೀಯೋ ಚೋದಕೋ ಪಾಪಗರಹೀ ವತ್ತಾ ವಚನಕ್ಖಮೋ. ಸುತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಾನಂ ಕಥಾನಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಚಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಪವಿವಿತ್ತೋ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ. ವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಹೋತಿ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ. ಸತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತೀ ಹೋತಿ. ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಹೋತಿ ಸಮಾಹಿತಚಿತೋ. ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಸತಿಯಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ನೇಸಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಾಹಿತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಮಾಧಿನಾ ತತ್ಥ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವೀರಿಯೇನ ಸತ್ತೇ ಅಹಿತೇ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಹಿತೇ ನಿಯೋಜೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಿಯೋ…ಪೇ… ನಿಯೋಜೇತೀ’’ತಿ. ಸತ್ತಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ.

ದುತಿಯಮಿತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧. ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೪. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಯಸ್ಮಾ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೧೨೭) ತಸ್ಮಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿಯೇವ ಸತಿಪಿ ಬಾಹಿರಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭೇದೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸ ಭಿನ್ನತ್ತಾ. ನಾನತ್ತಂ ಕಾಯೇ ಏತೇಸಂ, ನಾನತ್ತೋ ವಾ ಕಾಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನೇಸನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ. ನಾನತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ. ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪಾತೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿನಿಪಾತಿಕಾ ಸತಿಪಿ ದೇವಭಾವೇ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ಅಪಾಯೇಸು ವಾ ಗತೋ ನತ್ಥಿ ನಿಪಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಿನಿಪಾತಿಕಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ. ಪಿಯಙ್ಕರಮಾತಾದೀನಂ ವಿಯಾತಿ ಪಿಯಙ್ಕರಮಾತಾ ಕಿರ ಯಕ್ಖಿನೀ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸಜ್ಝಾಯತೋ ಸುತ್ವಾ –

‘‘ಮಾ ¶ ಸದ್ದಮಕರೀ ಪಿಯಙ್ಕರ, ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಪದಾನಿ ಭಾಸತಿ;

ಅಪಿ ಧಮ್ಮಪದಂ ವಿಜಾನಿಯ, ಪಟಿಪಜ್ಜೇಮ ಹಿತಾಯ ನೋ ಸಿಯಾ.

‘‘ಪಾಣೇಸು ಚ ಸಂಯಮಾಮಸೇ, ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾ ನ ಭಣಾಮಸೇ;

ಸಿಕ್ಖೇಮ ಸುಸೀಲ್ಯಮತ್ತನೋ, ಅಪಿ ಮುಚ್ಚೇಮ ಪಿಸಾಚಯೋನಿಯಾ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೦) –

ಏವಂ ಪುತ್ತಕಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ತಾ. ಉತ್ತರಮಾತಾ ಪನ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾವ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಜಾತಾ.

ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಸಮೂಹೇ, ಬ್ರಹ್ಮನಿಕಾಯೇ ವಾ ಭವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ. ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪರಿಸಾಯ ಭವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ತಸ್ಸ ಪರಿಚಾರಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ. ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾ. ಆಯುವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಮಹನ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ. ಸತಿಪಿ ತೇಸಂ ತಿವಿಧಾನಮ್ಪಿ ಪಠಮೇನ ಝಾನೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವೇ ಝಾನಸ್ಸ ಪನ ಪವತ್ತಿಭೇದೇನ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿತ್ತೇನಾತಿ ಹೀನೇನ. ಸಾ ಚಸ್ಸ ಹೀನತಾ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಹೀನತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಂ ವಾ ಹೀನಂ. ಕಪ್ಪಸ್ಸಾತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಸ್ಸ ¶ . ಹೀನಪಣೀತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವತ್ತಾ ಮಜ್ಝಿಮಂ. ಸಾ ಚಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮತಾ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಮಜ್ಝಿಮತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ನಾತಿಸುಭಾವಿತಂ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಂ. ಉಪಡ್ಢಕಪ್ಪೋತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಸ್ಸ ಉಪಡ್ಢಕಪ್ಪೋ. ವಿಪ್ಫಾರಿಕತರೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜೇಹಿ ಪಮಾಣತೋ ವಿಪುಲತರೋ ಸಭಾವತೋ ಉಳಾರತರೋ ಚ ಹೋತಿ. ಸಭಾವೇನಪಿ ಹಿ ಉಳಾರತಮೋವ. ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿತ್ತಾಭಾದೀನಂ ಪರಿತ್ತಸುಭಾದೀನಞ್ಚ ಕಾಯೇ ಸತಿಪಿ ಸಭಾವವೇಮತ್ತೇ ಏಕತ್ತವಸೇನೇವ ವವತ್ಥಪೀಯತೀತಿ ‘‘ಏಕತ್ತಕಾಯಾ’’ತ್ವೇವ ತೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪಣೀತೇನಾತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠೇನ. ಸಾ ಚಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠತಾ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸುಭಾವಿತಂ ವಾ, ಸಮ್ಮದೇವ, ವಸಿಭಾವಂ ಪಾಪಿತಂ ಪಣೀತಂ ‘‘ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ. ಇಧಾಪಿ ಕಪ್ಪೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಮಹಾಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಇತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ. ತೇತಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ತಿವಿಧಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ. ಸಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತಾತಿ ತಿಹೇತುಕಭಾವೇನ ಏಕಸಭಾವತ್ತಾ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಕೋಚಿ ಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ. ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ ಗಹಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ದಣ್ಡಉಕ್ಕಾಯಾತಿ ¶ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾಯ. ಸರತಿ ಧಾವತಿ, ವಿಸ್ಸರತಿ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾ ವಿಯ ಧಾವತಿ. ದ್ವೇ ಕಪ್ಪಾತಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಕಪ್ಪಾ. ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಆಭಸ್ಸರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಪರಿತ್ತಾಭಾಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾಪಿ ಗಹಿತಾ.

ಸುನ್ದರಾ ಪಭಾ ಸುಭಾ, ತಾಯ ಕಿಣ್ಣಾ ಸುಭಾಕಿಣ್ಣಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ. ಭಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಅನ್ತಿಮ-ಣ-ಕಾರಸ್ಸ ಹ-ಕಾರಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ನಿಚ್ಚಲಾಯ ಏಕಗ್ಘನಾಯ ಪಭಾಯ ಸುಭೋತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನನ್ತಿ ‘‘ಸುಭೇನ ಓಕಿಣ್ಣಾ ವಿಕಿಣ್ಣಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಅನ್ತಿಮ-ಣ-ಕಾರಸ್ಸ ಹ-ಕಾರಕರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇವ. ನ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಭಾ ಗಚ್ಛತಿ ಏಕಗ್ಘನತ್ತಾ. ಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಮೇವ ಭಜನ್ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಏಕರೂಪತ್ತಾ. ವಿಪುಲಸನ್ತಸುಖಾಯುವಣ್ಣಾದಿಫಲತ್ತಾ ವೇಹಪ್ಫಲಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಂ.

ವಿವಟ್ಟಪಕ್ಖೇ ಠಿತಾ ಅಪುನರಾವತ್ತನತೋ. ‘‘ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ಅಸಬ್ಬಕಾಲಿಕತ್ತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸೋಳಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನತೋ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ಸುಞ್ಞಂ ತಂ ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ. ಖನ್ಧಾವಾರಟ್ಠಾನಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮಿಯೋ. ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾನಂ ಸತ್ತಾವಾಸಭಾವದೀಪನೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಭಾವೋಪಿ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾಪಿ ಸತ್ತಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ, ನವಸು ಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಚತುತ್ಥಸತ್ತಾವಾಸಞ್ಚ ಭಜನ್ತಿ.

ಸುಖುಮತ್ತಾತಿ ¶ ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ. ಪರಿಬ್ಯತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಾಭಾವತೋ ನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ನ ಸಬ್ಬಸೋ ಅವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತೀತಿ ನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಪ್ಫುತವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚವನ್ತೀಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ನ ವುತ್ತಂ.

ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೫. ದುತಿಯೇ ಸಮಾಧಿಪರಿಕ್ಖಾರಾತಿ ಏತ್ಥ ತಯೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಾ. ‘‘ರಥೋ ಸೀಲಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ಝಾನಕ್ಖೋ ಚಕ್ಕವೀರಿಯೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪) ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ¶ ನಾಮ. ‘‘ಸತ್ತಹಿ ನಗರಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ಸುಪರಿಕ್ಖತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೬೭) ಏತ್ಥ ಪರಿವಾರೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ. ‘‘ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯ…ಪೇ… ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೯೧-೧೯೨) ಏತ್ಥ ಸಮ್ಭಾರೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ. ಸೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಾ’’ತಿ. ಪರಿವಾರಪರಿಕ್ಖಾರೋಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಪರಿವಾರೋ ಹಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಾದಯೋ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪರಿಕರಣತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣತೋ. ಪರಿಕ್ಖತಾತಿ ಪರಿವಾರಿತಾ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ಅಯಂ ಸತ್ತಹಿ ರತನೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ವಿಯ ಸತ್ತಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಅರಿಯೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಪೇಚ್ಚ ನಿಸ್ಸೀಯತೀತಿ ಉಪನಿಸಾ, ಸಹ ಉಪನಿಸಾಯಾತಿ ಸಉಪನಿಸೋ, ಸಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಸಪರಿವಾರೋಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಭೂತೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ ಇಧ ‘‘ಉಪನಿಸೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ಸಮಾಧಿಪರಿಕ್ಖಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೬. ತತಿಯೇ ಅನುಡಹನಟ್ಠೇನಾತಿ ಕಾಮಂ ಆಹುನೇಯ್ಯಗ್ಗಿಆದಯೋ ತಯೋ ಅಗ್ಗೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿಪಿ ಇಚ್ಛಿತಾ ಸನ್ತಿ. ತೇ ಪನ ತೇಹಿ ಇಚ್ಛಿತಮತ್ತಾವ, ನ ಸತ್ತಾನಂ ತಾದಿಸಾ ಅತ್ಥಸಾಧಕಾ. ಯೇ ಪನ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಸಾಧಕಾ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆಹುನಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಆನೇತ್ವಾ ಹುನನಂ ಪೂಜನಂ ‘‘ಆಹುನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಆಹುನಂ ಅರಹನ್ತೀ ಮಾತಾಪಿತರೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಆಹುನೇಯ್ಯಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು. ೧೦೬). ಯದಗ್ಗೇನ ಚ ತೇ ಪುತ್ತಾನಂ ಬಹೂಪಕಾರತಾಯ ¶ ಆಹುನೇಯ್ಯಾತಿ, ತೇಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ನೇಸಂ ಹಿತಸುಖಾವಹಾ, ತದಗ್ಗೇನ ತೇಸು ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸು…ಪೇ… ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ.

ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೦೫) ಮಿತ್ತವಿನ್ದಕವತ್ಥುನಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಿತ್ತವಿನ್ದಕೋ ಹಿ ಮಾತರಾ, ‘‘ತಾತ, ಅಜ್ಜ ಉಪೋಸಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹಾರೇ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸುಣೋಹಿ, ಸಹಸ್ಸಂ ತೇ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಧನಲೋಭೇನ ಉಪೋಸಥಂ ಸಮಾದಾಯ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಠಾನಂ ಅಕುತೋಭಯ’’ನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಸನಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿಪನ್ನೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ ಘರಂ ¶ ಅಗಮಾಸಿ. ಮಾತಾ ಪಾತೋವ ಯಾಗುಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಸೋ ಸಹಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಪಿವಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಧನಂ ಸಂಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ನಾವಾಯ ಸಮುದ್ದಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ನಂ ಮಾತಾ, ‘‘ತಾತ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಚತ್ತಾಲೀಸಕೋಟಿಧನಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಲಂ ಗಮನೇನಾ’’ತಿ ನಿವಾರೇತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸಾ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಏವ. ಸಾ ಪುರತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಪುರತೋ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಪಾದೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪತಿತಂ ಅನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ.

ಮಾತಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ಮಾದಿಸಾಯ ಮಾತರಿ ಏವರೂಪಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಗತಸ್ಸ ತೇ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಸುಖಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ ನಾಮ ತ್ವಂ ಪುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸ ನಾವಂ ಆರುಯ್ಹ ಗಚ್ಛತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ನಾವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಏತ್ಥ ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥಿ, ಸಲಾಕಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸಲಾಕಾ ದೀಯಮಾನಾ ತಸ್ಸೇವ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಉಳುಮ್ಪಂ ದತ್ವಾ ತಂ ಸಮುದ್ದೇ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ಸೋ ಏಕಂ ದೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಮಾನಪೇತೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ತಾಹಿ ‘‘ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಮಾ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ತದ್ದಿಗುಣಂ ತದ್ದಿಗುಣಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಖುರಚಕ್ಕಧರಂ ಏಕಂ ಅದ್ದಸ. ತಂ ಚಕ್ಕಂ ಪದುಮಪುಪ್ಫಂ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ತಂ ಆಹ, ‘‘ಅಮ್ಭೋ, ಇದಂ ತಯಾ ಪಿಳನ್ಧಿತಂ ಪದುಮಂ ಮಯ್ಹಂ ದೇಹೀ’’ತಿ. ನ ಇದಂ, ಸಾಮಿ, ಪದುಮಂ, ಖುರಚಕ್ಕಂ ಏತನ್ತಿ. ಸೋ ‘‘ವಞ್ಚೇಸಿ ಮಂ ತ್ವಂ, ಕಿಂ ಮಯಾ ಪದುಮಂ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಲೋಹಿತಚನ್ದನಂ ವಿಲಿಮ್ಪಿತ್ವಾ ಪಿಳನ್ಧನಂ ಪದುಮಪುಪ್ಫಂ ಮಯ್ಹಂ ನ ದಾತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಮಯಾ ಕತಸದಿಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಫಲಂ ಅನುಭವಿತುಕಾಮೋ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ‘‘ಗಣ್ಹ, ರೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಚಕ್ಕಂ ಖಿಪಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಚತುಬ್ಭಿ ಅಟ್ಠಜ್ಝಗಮಾ, ಅಟ್ಠಾಹಿ ಪಿಚ ಸೋಳಸ;

ಸೋಳಸಾಹಿ ಚ ಬಾತ್ತಿಂಸ, ಅತ್ರಿಚ್ಛಂ ಚಕ್ಕಮಾಸದೋ;

ಇಚ್ಛಾಹತಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ಚಕ್ಕಂ ಭಮತಿ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧೦೪; ೧.೫.೧೦೩);

ಸೋತಿ ¶ ಗೇಹಸಾಮಿಕೋ ಭತ್ತಾ. ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ಅನುಡಹನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತಾಯ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಅತಿಚಾರಂ ಚರತಿ. ಸೋ ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಕರೋಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾ ‘‘ಸಚಾಹಂ ಏವರೂಪಂ ಕರೋಮಿ, ಅಯಂ ಮೇ ಸುನಖೋ ವಿಲುಪ್ಪಮಾನೋ ¶ ಖಾದತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕಾಲಕತಾ ಕಣ್ಣಮುಣ್ಡಕದಹೇ ವೇಮಾನಿಕಪೇತೀ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ದಿವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವತಿ, ರತ್ತಿಂ ದುಕ್ಖಂ. ತದಾ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಮಿಗವಂ ಚರನ್ತೋ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕಣ್ಣಮುಣ್ಡಕದಹಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವತಿ. ಸಾ ತಂ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವತಿ. ಸೋ ಞತ್ವಾ ‘‘ಕತ್ಥ ನು ಖೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಠಿತೋ ಕಣ್ಣಮುಣ್ಡಕದಹತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಂ ‘‘ಪಟಪಟ’’ನ್ತಿ ಖಾದಮಾನಂ ಏಕಂ ಸುನಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಸಿನಾ ದ್ವಿಧಾ ಛಿನ್ದಿ, ದ್ವೇ ಅಹೇಸುಂ. ಪುನ ಛಿನ್ನೇ ಚತ್ತಾರೋ, ಪುನ ಛಿನ್ನೇ ಅಟ್ಠ, ಪುನ ಛಿನ್ನೇ ಸೋಳಸ ಅಹೇಸುಂ. ಸಾ ‘‘ಕಿಂ ಕರೋಸಿ, ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸಾ ‘‘ಏವಂ ಅಕತ್ವಾ ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಟ್ಠುಭಿತ್ವಾ ಪಾದೇನ ಘಂಸಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಸುನಖಾ ಅನ್ತರಧಾಯಿಂಸು. ಮುಟ್ಠಿಯೋಗೋ ಕಿರಾಯಂ ತಸ್ಸ ಸುನಖನ್ತರಧಾನಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಟ್ಠುಭಿತ್ವಾ ಪಾದೇನ ಘಂಸನಂ, ತಂ ದಿವಸಂ ತಸ್ಸಾ ಕಮ್ಮಂ ಖೀಣಂ. ರಾಜಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹುತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ಸಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಸಾಮಿ, ಕಮ್ಮಂ ಖೀಣಂ, ಮಾ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ಅಸ್ಸುತ್ವಾವ ಗತೋ.

ದಕ್ಖಿಣಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ದೀಯಮಾನಾ ದಕ್ಖನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಹಿತಸುಖಾನೀತಿ, ತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅರಹತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ.

ಪಠಮಅಗ್ಗಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪-೫. ದುತಿಯಅಗ್ಗಿಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೪೭-೪೮. ಚತುತ್ಥೇ ಯಞ್ಞವಾಟಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾನಿ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಾನಿ ಚ ಯಞ್ಞೂಪಕರಣಾನಿ ಸಜ್ಜಿತಾನೀತಿ ಆಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಮಹಾಯಞ್ಞೋ ಉಪಕ್ಖಟೋ’’ತಿ. ತಂ ಉಪಕರಣಂ ತೇಸಂ ತಥಾಸಜ್ಜನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಕ್ಖಟೋತಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ. ವಚ್ಛತರಸತಾನೀತಿ ಯುವಭಾವಪ್ಪತ್ತಾನಿ ನಾತಿಬಲವವಚ್ಛಸತಾನಿ. ತೇ ಪನ ವಚ್ಛಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ದಮ್ಮಾ, ಬಲೀಬದ್ದಾ ವಾ. ಉರಬ್ಭಾತಿ ತರುಣಮೇಣ್ಡಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಉಪನೀತಾನೀತಿ ಠಪನತ್ಥಾಯ ಉಪನೀತಾನಿ. ವಿಹಿಂಸಟ್ಠೇನಾತಿ ಹಿಂಸನಟ್ಠೇನ. ಉಪವಾಯತೂತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸರೀರದರಥಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ ಸಣ್ಹಸೀತಲಾ ವಾತೋ ವಾಯತು. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ಪಞ್ಚಮೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ದುತಿಯಅಗ್ಗಿಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪೯. ಛಟ್ಠೇ ¶ ¶ ನ್ಹಾರುವಿಲೇಖನನ್ತಿ ಚಮ್ಮಂ ಲಿಖನ್ತಾನಂ ಚಮ್ಮಂ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಕಸಟಂ. ‘‘ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಹಂಕರಣಂ ಅಹಙ್ಕಾರೋ. ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಮಮಂಕರಣಂ ಮಮಙ್ಕಾರೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹಙ್ಕಾರದಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿಆದಿ. ತಿಸ್ಸೋ ವಿಧಾತಿ ಸೇಯ್ಯಸದಿಸಹೀನವಸೇನ ತಯೋ ಮಾನಾ. ‘‘ಏಕವಿಧೇನ ರೂಪಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೫೮೪) ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ‘‘ವಿಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಕಥಂವಿಧಂ ಸೀಲವನ್ತಂ ವದನ್ತಿ, ಕಥಂವಿಧಂ ಪಞ್ಞವನ್ತಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೫) ಪಕಾರೋ. ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಧಾ. ಕತಮಾ ತಿಸ್ಸೋ? ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಿಧಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೨೦) ಏತ್ಥ ಮಾನೋ ‘‘ವಿಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಇಧಾಪಿ ಮಾನೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಮಾನೋ ಹಿ ವಿದಹನತೋ ಹೀನಾದಿವಸೇನ ತಿವಿಧಾ. ತೇನಾಕಾರೇನ ದಹನತೋ ಉಪದಹನತೋ ‘‘ವಿಧಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ದುತಿಯಸಞ್ಞಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೦-೫೧. ಸತ್ತಮೇ ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ. ಏಕಚ್ಚೋತಿ ಏಕೋ. ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮತ್ತೇನ ಸಮಣೋ ವಾ, ಜಾತಿಮತ್ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ. ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಮೇಥುನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹೇವ ಖೋ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಉಚ್ಛಾದನಂ ಉಬ್ಬಟ್ಟನಂ. ಸಮ್ಬಾಹನಂ ಪರಿಮದ್ದನಂ. ಸಾದಿಯತೀತಿ ಅಧಿವಾಸೇತಿ. ತದಸ್ಸಾದೇತೀತಿ ಉಚ್ಛಾದನಾದಿಂ ಅಭಿರಮತಿ. ನಿಕಾಮೇತೀತಿ ಇಚ್ಛತಿ. ವಿತ್ತಿನ್ತಿ ತುಟ್ಠಿಂ. ಇದಮ್ಪಿ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಾದಿಯನಾದಿಂ ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವವಸೇನ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದೇತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ ಅಸತಿಪಿ ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಉಚ್ಛಾದನನಹಾಪನಸಮ್ಬಾಹನಸಾದಿಯನಾದಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಏಕಂಸೇನ ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪಾದನತೋ ಖಣ್ಡಮ್ಪಿ ಛಿದ್ದಮ್ಪಿ ಸಬಲಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾಸಮ್ಪೀತಿ. ಏವಂ ಪನ ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಸೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತಿ, ನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಸಂಯುತ್ತೋ ಮೇಥುನಸಂಯೋಗೇನ, ನ ¶ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ತತೋ ಚಸ್ಸ ನ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಪರಿಮುತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಸಞ್ಜಗ್ಘತೀತಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಮಹಾಹಸಿತಂ ಹಸತಿ. ಸಂಕೀಳತೀತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ಕೀಳತಿ. ಸಂಕೇಲಾಯತೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಾತುಗಾಮಂ ಕೇಲಾಯನ್ತೋ ವಿಹರತಿ. ಚಕ್ಖುನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಕ್ಖುನಾ. ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ¶ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಂ. ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಉಪೇಚ್ಚ ನಿಜ್ಝಾಯತಿ ಓಲೋಕೇತಿ. ತಿರೋಕುಟ್ಟನ್ತಿ ಕುಟ್ಟಸ್ಸ ಪರತೋ. ತಥಾ ತಿರೋಪಾಕಾರಂ, ‘‘ಮತ್ತಿಕಾಮಯಾ ಭಿತ್ತಿ ಕುಟ್ಟಂ, ಇಟ್ಠಕಾಮಯಾ ಪಾಕಾರೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಾ ಕಾಚಿ ವಾ ಭಿತ್ತಿ ಪೋರಿಸಕಾ ದಿಯಡ್ಢರತನಪ್ಪಮಾಣಾ ಕುಟ್ಟಂ, ತತೋ ಅಧಿಕೋ ಪಾಕಾರೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ. ಪುಬ್ಬೇತಿ ವತಸಮಾದಾನತೋ ಪುಬ್ಬೇ. ಕಾಮಗುಣೇಹೀತಿ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ. ಸಮಪ್ಪಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಅಪ್ಪಿತಂ ಸಹಿತಂ. ಸಮಙ್ಗಿಭೂತನ್ತಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಪರಿಚಾರಯಮಾನನ್ತಿ ಕೀಳನ್ತಂ, ಉಪಟ್ಠಹಿಯಮಾನಂ ವಾ. ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ. ಸೀಲೇನಾತಿಆದೀಸು ಯಮನಿಯಮಾದಿಸಮಾದಾನವಸೇನ ಸೀಲಂ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ವತಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಾ ಸೀಲಂ, ದುಕ್ಕರಚರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ವತಂ. ತಂತಂಅಕಿಚ್ಚಸಮ್ಮತತೋ ವಾ ನಿವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಸೀಲಂ, ತಂತಂಸಮಾದಾನವತೋ ವೇಸಭೋಜನಕಿಚ್ಚಕರಣಾದಿವಿಸೇಸಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ವತಂ. ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ದುಕ್ಕರಚರಿಯಾ ತಪೋ. ಮೇಥುನಾ ವಿರತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಮೇಥುನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೨. ನವಮೇ ‘‘ಸಾಹು ದಾನ’’ನ್ತಿ ದಾನಂ ದೇತೀತಿ ‘‘ದಾನಂ ನಾಮ ಸಾಧು ಸುನ್ದರ’’ನ್ತಿ ದಾನಂ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಾನಞ್ಹಿ ದತ್ವಾ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಪಾಮೋಜ್ಜಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಲೋಭದೋಸಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರಾದಯೋ ವಿದೂರೀಭವನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ದಾನಂ ಅನುಕೂಲಧಮ್ಮಪರಿಬ್ರೂಹನೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮವಿದೂರೀಕರಣೇನ ಚ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಸೋಭನಾಯ ಚ ಪರಿಕ್ಖಾರಾಯ ಚ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಲಙ್ಕಾರಭೂತಞ್ಚೇವ ಪರಿವಾರಭೂತಞ್ಚ ದೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಝಾನಾನಾಗಾಮೀ ನಾಮ ಹೋತಿ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ¶ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪನ್ನಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಇಮಂ ಪೇಚ್ಚ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಾಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ದಾನಂ ಪರಲೋಕಫಲಾಸಾಯ ಸಾತಿಸಯಾಯ ಚ ಪುಬ್ಬಾಚಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಅನುಭವತ್ತಾ ತಣ್ಹುತ್ತರಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಂ ತಣ್ಹುತ್ತರಿಯದಾನ’’ನ್ತಿ. ದಾನಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಸತ್ಥನ್ತಿ ಗರುಂ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ದುತಿಯಂ ಚಿತ್ತೀಕಾರದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ಪಿತುಪಿತಾಮಹೇಹಿ ದಿನ್ನಪುಬ್ಬಂ ಕತಪುಬ್ಬಂ ಜಹಾಪೇತುಂ ನಾಮ ನಾನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವಸಭಾಗವಸೇನ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬತೋ ‘‘ತತಿಯಂ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಹಂ ಪಚಾಮಿ, ನ ಇಮೇ ಪಚನ್ತಿ, ನಾರಹಾಮಿ ಪಚನ್ತೋ ಅಪಚನ್ತಾನಂ ದಾನಂ ಅದಾತು’’ನ್ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ದೇನ್ತೋ ನಿರವಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ದೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುತ್ಥಂ ನಿರವಸೇಸದಾನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಯಥಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ಇಸೀನಂ ತಾನಿ ಮಹಾಯಞ್ಞಕಾನಿ ಅಹೇಸುಂ, ಏವಂ ಮೇ ಅಯಂ ದಾನಪರಿಭೋಗೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ದಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅರಹೇಸು ದಾತಬ್ಬತೋ ‘‘ಪಞ್ಚಮಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಇಮಂ ಮೇ ದಾನಂ ದದತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದೇನ್ತಸ್ಸ ದಾನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಬಾಹುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸೋಮನಸ್ಸುಪಚಾರಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಛಟ್ಠಂ ಸೋಮನಸ್ಸುಪವಿಚಾರದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ದಾನಮಹಪ್ಫಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೩. ದಸಮೇ ‘‘ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾ…ಪೇ… ನಿಕ್ಖಮೀ’’ತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕಾನಂ ಮತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಭಗವಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಜೇತವನತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಚಾರಿಕಂ ನಿಕ್ಖಮಿ. ತೇನೇವ ಚ ಅಕಾಲೇ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ಕೋಸಲರಾಜಾದಯೋ ವಾರೇತುಂ ಆರಭಿಂಸು. ಪವಾರೇತ್ವಾ ಹಿ ಚರಣಂ ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿ. ಪುಣ್ಣಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಮಮ ನಿವತ್ತನಪಚ್ಚಯಾ ತ್ವಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಪುಣ್ಣಾಪಿ…ಪೇ… ಪಬ್ಬಜೀತಿ ಏತ್ಥ ಸೇಟ್ಠಿ ‘‘ಪುಣ್ಣಾಯ ಭಗವಾ ನಿವತ್ತಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತಂ ಭುಜಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಧೀತುಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ, ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿ. ಅಥಸ್ಸಾ ಸತ್ಥಾ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಇಮಂ ಓಭಾಸಗಾಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ –

‘‘ಪುಣ್ಣೇ ¶ ಪೂರಸ್ಸು ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೋ ಯಥಾ;

ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. (ಥೇರೀಗಾ. ೩);

ಸಾ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಸಾವಿಕಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ನನ್ದಮಾತಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೪-೫೫. ಛಟ್ಠವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಠಮಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ದುತಿಯೇ ಅತೀತೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ‘‘ಪುರಿಮಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ಮೋಹೋ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಆಯೂಹನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ನಿಕನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ, ಉಪಗಮನಂ ಉಪಾದಾನಂ, ಚೇತನಾ ಭವೋ’’ತಿ ಏವಮಾಗತಂ ಸಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಮಾಹ. ಏತರಹಿ ಮೇ ಅತ್ತಭಾವೋ ನ ಸಿಯಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪಸಳಾಯತನಫಸ್ಸವೇದನಾಸಹಿತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಮಾಹ. ಯಂ ಅತ್ಥಿಕನ್ತಿ ಯಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಕಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಭೂತ’’ನ್ತಿ. ತಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತತಾಯ ‘‘ಭೂತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಪಜಹಾಮೀತಿ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಚ್ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ತತೋ ಏವ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನವಸೇನ ಪಜಹಾಮಿ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ. ಹರಿತನ್ತನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೦೩) ಹರಿತಮೇವ. ಅನ್ತ-ಸದ್ದೇನ ಪದವಡ್ಢನಂ ಕತಂ ಯಥಾ ‘‘ವನನ್ತಂ ಸುತ್ತನ್ತ’’ನ್ತಿ, ಅಲ್ಲತಿಣಾದೀನಿ ಆಗಮ್ಮ ನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಥನ್ತನ್ತಿ ಮಹಾಮಗ್ಗಂ. ಸೇಲನ್ತನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಂ. ಉದಕನ್ತನ್ತಿ ಉದಕಂ. ರಮಣೀಯಂ ವಾ ಭೂಮಿಭಾಗನ್ತಿ ತಿಣಗುಮ್ಬಾದಿರಹಿತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಭೂಮಿಭಾಗಂ. ಅನಾಹಾರಾತಿ ಅಪಚ್ಚಯಾ ನಿರುಪಾದಾನಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಅಬ್ಯಾಕತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫೬. ತತಿಯೇ ¶ ವಿವಿತ್ತಾನಿ ತಾದಿಸಾನಿ ಪನ ಪರಿಯನ್ತಾನಿ ಅತಿದೂರಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತಿಮಪರಿಯನ್ತಿಮಾನೀ’’ತಿ. ಅನ್ತೇ ಭವಾನಿ ಅನ್ತಿಮಾನಿ, ಅನ್ತಿಮಾನಿಯೇವ ಪರಿಯನ್ತಿಮಾನಿ. ಉಭಯೇನಪಿ ಅತಿದೂರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮನ್ನಾಹಾರೇ ಠಪಯಮಾನೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಕಾರೇನ ವತ್ತೇನ್ತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತಂ ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ, ಸತಿಪಿ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಾವಿರಹೇ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದಿವಿರಹತೋ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಾಧಿ’’ನ್ತಿ.

ತಿಸ್ಸಬ್ರಹ್ಮಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪-೭. ಸೀಹಸೇನಾಪತಿಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೫೭-೬೦. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಕುಚ್ಛಿತೋ ಅರಿಯೋ ಕದರಿಯೋ. ಥದ್ಧಮಚ್ಛರಿಯಸದಿಸಂ ಹಿ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಸಬ್ಬನಿಹೀನಂ ನತ್ಥಿ ಸಬ್ಬಕುಸಲಾನಂ ಆದಿಭೂತಸ್ಸ ನಿಸೇಧನತೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಮಾದೀನಿ ಚ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

ಸೀಹಸೇನಾಪತಿಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೧. ಅಟ್ಠಮೇ ಆಲೋಕಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿ ಕರೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ದಿವಾ ವಾ ರತ್ತಿಂ ವಾ ಸೂರಿಯಪಜ್ಜೋತಚನ್ದಮಣಿಆದೀನಂ ಆಲೋಕಂ ‘‘ಆಲೋಕೋ’’ತಿ ಮನಸಿ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸೂರಿಯಚನ್ದಾಲೋಕಾದಿಂ ದಿವಾ ರತ್ತಿಞ್ಚ ಉಪಲದ್ಧಂ ಯಥಾಲದ್ಧವಸೇನೇವ ಮನಸಿ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ, ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇಯ್ಯಾಸಿ. ಯಥಾ ತೇ ಸುಭಾವಿತಾಲೋಕಕಸಿಣಸ್ಸ ವಿಯ ಕಸಿಣಾಲೋಕೋ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಞ್ಚ ಸೋ ಆಲೋಕೋ ರತ್ತಿಯಂ ಉಪತಿಟ್ಠತಿ, ಯೇನ ತತ್ಥ ದಿವಾಸಞ್ಞಂ ಠಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ದಿವಾ ವಿಯ ವಿಗತಥಿನಮಿದ್ಧೋವ ಭವೇಯ್ಯಾಸೀತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ದಿವಾ ತಥಾ ರತ್ತಿ’’ನ್ತಿ. ಇತಿ ವಿವಟೇನ ಚೇತಸಾತಿ ಏವಂ ಅಪಿಹಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಥಿನಮಿದ್ಧಪಿಧಾನೇನ ಅಪಿಹಿತತ್ತಾ. ಅಪರಿಯೋನದ್ಧೇನಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಅನೋನದ್ಧೇನ ಅಸಞ್ಛಾದಿತೇನ. ಸಹೋಭಾಸನ್ತಿ ಸಞಾಣೋಭಾಸಂ. ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಆಲೋಕೋಪಿ ವಾ ಹೋತು ಕಸಿಣಾಲೋಕೋಪಿ ¶ ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಾಲೋಕೋಪಿ ವಾ, ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾಲೋಕೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೋಯಂ ಆಲೋಕೋ ಞಾಣಸಮುಟ್ಠಾನೋವಾತಿ. ಯೇಸಂ ಅಕರಣೇ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಹಾಜಾನಿಯೋ ಹೋತಿ, ತಾನಿ ಅವಸ್ಸಂ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ. ಯಾನಿ ಅಕಾತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ಸತಿ ಸಮವಾಯೇ ಕಾತಬ್ಬತೋ ತಾನಿ ಕರಣೀಯಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇತರಾನಿ ಕರಣೀಯಾನೀ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರಣಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ಕರಣೀಯಾನಿ. ಇತರಾನಿ ಕಿಚ್ಚಾನೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥಾತಿ ‘‘ನ ತ್ವಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಆಜಾನಾಸಿ, ಅಹಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಆಜಾನಾಮಿ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಆಜಾನಿಸ್ಸಸಿ, ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋ ತ್ವಮಸಿ, ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ, ಸಹಿತಂ ಮೇ, ಅಸಹಿತಂ ತೇ, ಪುರೇವಚನೀಯಂ ಪಚ್ಛಾ ಅವಚ, ಪಚ್ಛಾವಚನೀಯಂ ಪುರೇ ಅವಚ, ಅಧಿಚಿಣ್ಣಂ ತೇ ವಿಪರಾವತ್ತಂ, ಆರೋಪಿತೋ ತೇ ವಾದೋ, ನಿಗ್ಗಹಿತೋ ತ್ವಮಸಿ. ಚರ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾಯ, ನಿಬ್ಬೇಠೇಹಿ ವಾ ಸಚೇ ಪಹೋಸೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೮; ಮ. ನಿ. ೩.೪೧) ಏವಂಪವತ್ತಾ ಕಥಾ. ತತ್ಥ ಸಹಿತಂ ಮೇತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೮) ಮಯ್ಹಂ ವಚನಂ ಸಹಿತಂ ಸಿಲಿಟ್ಠಂ, ಅತ್ಥಯುತ್ತಂ ಕಾರಣಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಹಿತನ್ತಿ ವಾ ಪುಬ್ಬಾಪರಾವಿರುದ್ಧಂ. ಅಸಹಿತಂ ತೇತಿ ತುಯ್ಹಂ ವಚನಂ ¶ ಅಸಹಿತಂ ಅಸಿಲಿಟ್ಠಂ. ಅಧಿಚಿಣ್ಣಂ ತೇ ವಿಪರಾವತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ತುಯ್ಹಂ ದೀಘರತ್ತಾಚಿಣ್ಣವಸೇನ ಸುಪ್ಪಗುಣಂ, ತಂ ಮಯ್ಹಂ ಏಕವಚನೇನೇವ ವಿಪರಾವತ್ತಂ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಠಿತಂ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಜಾನಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆರೋಪಿತೋ ತೇ ವಾದೋತಿ ಮಯಾ ತವ ವಾದೇ ದೋಸೋ ಆರೋಪಿತೋ. ಚರ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾಯಾತಿ ದೋಸಮೋಚನತ್ಥಂ ಚರ ವಿಚರ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬೇಠೇಹಿ ವಾ ಸಚೇ ಪಹೋಸೀತಿ ಅಥ ಸಯಂ ಪಹೋಸಿ, ಇದಾನಿ ಏವ ನಿಬ್ಬೇಠೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಣ್ಹಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಖೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೋ, ತಸ್ಮಿಂ. ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇತಿ ಚ ಇದಂ ವಿಸಯೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪಟಿಪದಾ ನಾಮ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ. ಸಾ ಸಾಸನಚಾರಿಗೋಚರಾ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ದೇಸೇಥಾತಿ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಾಯ ಖಯವಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅನ್ತಂ ಅತೀತಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಾ, ಸೋ ಏವ ಅಪರಿಹಾಯನಸಭಾವತ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಾ ನಿಟ್ಠಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕನ್ತನಿಟ್ಠೋ ಸತತನಿಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಸ್ಸ ¶ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನ್ನಂ ಕುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮೀ. ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ವುಸಿತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಚ ಅಪರಿಹಾಯನಸಭಾವತ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಚ್ಚಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಪರಿಯೋಸಾನಞ್ಚ.

ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಇಧ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಸಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಆಯತನಧಾತುಯೋಪಿ ತಗ್ಗತಿಕಾ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ನಾಲಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯಾ’’ತಿ. ನ ಯುತ್ತಾ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝೋಸಾನಾಯ. ‘‘ಅಲಮೇವ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಿತುಂ ಅಲಂ ವಿರಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೭೨; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೪, ೧೨೮, ೧೩೪, ೧೪೩) ವಿಯ ಅಲಂ-ಸದ್ದೋ ಯುತ್ತತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಯುತ್ತಾ’’ತಿ. ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಭವನ್ತಿ. ಯದಿಪಿ ‘‘ತತಿಯಾ ಚತುತ್ಥೀ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಸುದ್ಧಿದ್ವಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞಾ, ತಸ್ಸ ಪನ ಸಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನಭಾವತೋ ಸತಿ ಚ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ, ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಅನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಸುಪಾಕಟಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ತಥೇವ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೇನ ನಾಲಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯಾತಿ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಉಪಸಂಹರತಿ, ನ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮ್ಭಾರಧಮ್ಮಾನಂ. ಪುರಿಮಾಯ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಂ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಸಲಕ್ಖಣಸಲ್ಲಕ್ಖಣಪರತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ. ದುತಿಯಾಯ ಸರೂಪತೋ ತಸ್ಸಾ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಾರೋಪನವಸೇನ ಸಮ್ಮಸನಭಾವತೋ. ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತಾಯ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತತಾಯ ಚ ¶ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ. ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಭಾವತೋ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚ ವೇದನಾಯ ಆಸನ್ನಭಾವತೋ, ವಿಸೇಸತೋ ಸುಖಸಾರಾಗಿತಾಯ, ಭವಸ್ಸಾದಗಧಿತಮಾನಸತಾಯ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಖಯವಿರಾಗೋತಿ ಖಯಸಙ್ಖಾತೋ ವಿರಾಗೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಲುಜ್ಜನಾ. ಯಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ವಿರಜ್ಜನಾ ಹೋತಿ, ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗೋ. ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸಿಮ್ಹಿಪೀತಿ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸಿಪದೇಪಿ. ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾ ತಂ ¶ ಏಕದೇಸೇನ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ನಿರೋಧೋಪಿ ಹಿ…ಪೇ… ದುವಿಧೋಯೇವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಖನ್ಧಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನವಸೇನಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತಿ, ತೇನಾಕಾರೇನ ತಂನಿಮಿತ್ತಕ್ಖನ್ಧೇ ಚ ಪಜಹತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಹಿ…ಪೇ… ವೋಸ್ಸಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗತೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗಾಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋವ ಹೋತಿ. ಪರಿಚ್ಚಜನೇನ ಪಕ್ಖನ್ದನೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ. ಸೋತಿ ಮಗ್ಗೋ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖನ್ಧಾನಂ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಮಗ್ಗೋ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಖನ್ಧೇ ಚ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಪಕ್ಖನ್ದನಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತದುಭಯಸಮಙ್ಗೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಙ್ಗೀ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀ ಚ. ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೨) ಹಿ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಏವಂ ಆಯತಿಂ ತೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಕ್ಖನ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಪನ ಮಗ್ಗೇ ಲಬ್ಭಮಾನಾಯ ಏಕನ್ತಕಾರಣಭೂತಾಯ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಗ್ಗೇ ಪನ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಞಾಯಾಗತಮೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋವ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ತದುಭಯಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದಿ. ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮುಪಾದಾನವಸೇನ ಉಪಾದಿಯನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾವಸೇನ ನ ಉಪಾದಿಯತೀ’’ತಿ. ತಣ್ಹಾವಸೇನ ವಾ ಅಸತಿ ಉಪಾದಿಯನೇ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಉಪಾದಿಯನಂ ಅನವಕಾಸಮೇವಾತಿ ‘‘ತಣ್ಹಾವಸೇನ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ನ ಪರಾಮಸತೀತಿ ನಾದಿಯತಿ. ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸವಸೇನ ವಾ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನ ಪರಾಮಸತಿ. ಸಂಖಿತ್ತೇನೇವ ಕಥೇಸೀತಿ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಪಪಞ್ಚಂ ಅಕತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ.

ಪಚಲಾಯಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೨. ನವಮೇ ¶ ಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಞ್ಞಾನನ್ತಿ (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೬೨) ಏತ್ಥ ಮಾತಿ ಪಟಿಸೇಧೇ ನಿಪಾತೋ. ಪುಞ್ಞ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಕುಸಲಾನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾದಾನಹೇತು ಏವಮಿದಂ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿಆದೀಸು ¶ (ದೀ. ನಿ. ೩.೮೦) ಪುಞ್ಞಫಲೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಞ್ಞಞ್ಚೇ ಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೫೧) ಕಾಮರೂಪಾವಚರಸುಚರಿತೇಸು. ‘‘ಪುಞ್ಞೂಪಗಂ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೫೧) ಸುಗತಿವಿಸೇಸಭೂತೇ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ. ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು, ಸೀಲಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು, ಭಾವನಾಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಇತಿವು. ೬೦; ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫; ಅ. ನಿ. ೮.೩೬) ಕುಸಲಚೇತನಾಯಂ. ಇಧ ಪನ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭಾಯಿತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಧಂ ಭಯಂ ಞಾಣಭಯಂ, ಸಾರಜ್ಜಭಯನ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯೇಪಿ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇವಾ ದೀಘಾಯುಕಾ ವಣ್ಣವನ್ತೋ ಸುಖಬಹುಲಾ ಉಚ್ಚೇಸು ವಿಮಾನೇಸು ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾ, ತೇಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭಯಂ ಸಂವೇಗಂ ಸನ್ತಾಸಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೩) ಆಗತಂ ಞಾಣಭಯಂ. ‘‘ಅಹುದೇವ ಭಯಂ, ಅಹು ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ, ಅಹು ಲೋಮಹಂಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೧೮) ಆಗತಂ ಸಾರಜ್ಜಭಯಂ. ಇಧಾಪಿ ಸಾರಜ್ಜಭಯಮೇವ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೀಘರತ್ತಂ ಕಾಯವಚೀಸಂಯಮೋ ವತ್ತಪ್ಪಟಿವತ್ತಪೂರಣಂ ಏಕಾಸನಂ ಏಕಸೇಯ್ಯಂ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೋ ಧುತಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗವಸೇನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಯಾನಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ, ತೇಹಿ ಮಾ ಭಾಯಿತ್ಥ, ಮಾ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ಥ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖಸ್ಸ ಉಪರೋಧಭಯೇನ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕನಿಬ್ಬಾನಸುಖದಾಯಕೇಹಿ ಪುಞ್ಞೇಹಿ ಮಾ ಭಾಯಿತ್ಥಾತಿ. ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ.

ಇದಾನಿ ತತೋ ಅಭಾಯಿತಬ್ಬಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖಸ್ಸೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಖ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಸುಖೋ ಬುದ್ಧಾನಮುಪ್ಪಾದೋ, ಸುಖಾ ವಿರಾಗತಾ ಲೋಕೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೯೪) ಸುಖಮೂಲೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾಲಿ, ರೂಪಂ ಸುಖಂ ಸುಖಾನುಪತಿತಂ ಸುಖಾವಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೬೦) ಸುಖಾರಮ್ಮಣೇ. ‘‘ಯಾವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಸುಕರಂ ಅಕ್ಖಾನೇನ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಯಾವ ಸುಖಾ ಸಗ್ಗಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೫) ಸುಖಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ. ‘‘ಸುಖೋ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಉಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೧೮) ಸುಖಹೇತುಮ್ಹಿ. ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೮೨) ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೇ. ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೨೧೫; ಧ. ಪ. ೨೦೩, ೨೦೪) ನಿಬ್ಬಾನೇ. ‘‘ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೩೨; ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೧; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೨) ಸುಖವೇದನಾಯಂ. ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ¶ ಸನ್ತಂ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೫೩; ಇತಿವು. ೫೩) ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಯಂ. ‘‘ದ್ವೇಪಿ ¶ ಮಯಾ, ಆನನ್ದ, ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಖಾ ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೮೯) ಇಟ್ಠಸುಖೇಸು. ‘‘ಸುಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಪುಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪೇಟಕೋ. ೨೩) ಇಟ್ಠವಿಪಾಕೇ. ಇಧಾಪಿ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕೇ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇಟ್ಠಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತೋ ಚೇವ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ಇಟ್ಠಸ್ಸ. ಕಮನೀಯತೋ ಮನಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಮನತೋ ಪವಿಸನತೋ ಕನ್ತಸ್ಸ. ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬತೋ ಸನ್ತಪ್ಪನತೋ ಚ ಪಿಯಸ್ಸ. ಮನನೀಯತೋ ಮನಸ್ಸ ವಡ್ಢನತೋ ಚ ಮನಾಪಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯದಿದಂ ಪುಞ್ಞಾನೀತಿ ಪುಞ್ಞಾನೀತಿ ಯದಿದಂ ವಚನಂ, ಏತಂ ಸುಖಸ್ಸ ಇಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಧಿವಚನಂ ನಾಮಂ. ಸುಖಸ್ಸೇತಂ ಯದಿದಂ ಪುಞ್ಞಾನೀತಿ ಫಲೇನ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭೇದೋಪಚಾರಂ ವದತಿ. ತೇನ ಕತೂಪಚಿತಾನಂ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಅವಸ್ಸಂಭಾವಿಫಲಂ ಸುತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ತಬ್ಬಾನೀತಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯಂ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಆದರಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ತನಾ ಸುನೇತ್ತಕಾಲೇ ಕತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೀಘರತ್ತಂ ಪಚ್ಚನುಭೂತಂ ಭವನ್ತರಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಉಳಾರತರಂ ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಂ ಉದಾಹರಿತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ಖೋ ಪನಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಭಿಜಾನಾಮೀತಿ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನ ಜಾನಾಮಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಬುಜ್ಝಾಮಿ. ದೀಘರತ್ತನ್ತಿ ಚಿರಕಾಲಂ. ಪುಞ್ಞಾನನ್ತಿ ದಾನಾದೀನಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ. ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ. ಮೇತ್ತಚಿತ್ತನ್ತಿ ಮಿಜ್ಜತೀತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಸಿನಿಯ್ಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಿತ್ತೇ ಭವಾ, ಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಏಸಾ ಪವತ್ತೀತಿಪಿ ಮೇತ್ತಾ. ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಪನ ಹಿತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ, ಹಿತೂಪಸಂಹಾರರಸಾ, ಆಘಾತವಿನಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಸತ್ತಾನಂ ಮನಾಪಭಾವದಸ್ಸನಪದಟ್ಠಾನಾ. ಬ್ಯಾಪಾದೂಪಸಮೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಸಿನೇಹಸಮ್ಭವೋ ವಿಪತ್ತಿ. ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಸಮಾಧಿ ವುತ್ತೋತಿ ಮೇತ್ತಾಸಮಾಧಿಂ ಮೇತಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚೇವ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಚ.

ಸತ್ತ ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೇತಿ ಸತ್ತ ಮಹಾಕಪ್ಪೇ. ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಹಿ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯಿವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯಿನೋಪಿ ಗಹಿತಾ. ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಕಾಮಲೋಕಂ. ಸಂವಟ್ಟಮಾನೇ ಸುದನ್ತಿ ಸಂವಟ್ಟಮಾನೇ, ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ವಿಪಜ್ಜಮಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ವರಸಂವತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸುದ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ. ಕಪ್ಪೇತಿ ಕಾಲೇ. ಕಪ್ಪಸೀಸೇನ ಹಿ ಕಾಲೋ ವುತ್ತೋ, ಕಾಲೇ ಖೀಯಮಾನೇ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಖೀಯತೇವ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಾಲೋ ¶ ಘಸತಿ ಭೂತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಹತ್ತನಾ’’ತಿ (ಜಾ. ೧.೨.೧೯೦). ‘‘ಆಭಸ್ಸರೂಪಗೋ ಹೋಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟವಸೇನೇತ್ಥ ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಭಸ್ಸರೂಪಗೋತಿ ತತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಆಭಸ್ಸರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಉಪಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಆಭಸ್ಸರೂಪಗೋ ಹೋಮಿ. ವಿವಟ್ಟಮಾನೇತಿ ಸಣ್ಠಹಮಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಞ್ಞಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಮಾನಂ ಉಪಪಜ್ಜಾಮೀತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸುಞ್ಞಂ ಯಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಸಙ್ಖಾತಂ ¶ ಬ್ರಹ್ಮವಿಮಾನಂ ಆದಿತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಪಪಜ್ಜಾಮಿ ಉಪೇಮಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಕಾಮಾವಚರಸತ್ತೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ತಥಾ ತಥಾ ಬ್ರೂಹಿತಗುಣತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾ. ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತೇಹಿ ಮಹನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ, ತತೋ ಏವ ತೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಅಭಿಭೂ. ತೇಹಿ ನ ಕೇನಚಿಪಿ ಗುಣೇನ ಅಭಿಭೂತೋತಿ ಅನಭಿಭೂತೋ. ಅಞ್ಞದತ್ಥೂತಿ ಏಕಂಸವಚನೇ ನಿಪಾತೋ. ದಸ್ಸನತೋ ದಸೋ, ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣೇನ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದಭಾವನಾಬಲೇನ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಮಮ ವಸೇ ವತ್ತೇಮೀತಿ ವಸವತ್ತೀ ಹೋಮೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತದಾ ಕಿರ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀಪಿ ಸಮಾನೋ ತಥಾ ಸತ್ತಹಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾರಮಿಪೂರಣಞ್ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಾಸು ಏವ ದ್ವೀಸು ಝಾನಭೂಮೀಸು ನಿಕನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಮೇತ್ತಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರವಸೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಸಂಸರಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ…ಪೇ… ವಸವತ್ತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ರೂಪಾವಚರಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಪಾಕಮಹನ್ತತಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ವಿಪಾಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಛತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತು’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಕ್ಕೋ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಛತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಛತ್ತಿಂಸವಾರೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನುಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರನ್ತರಂ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ತಾವತಿಂಸದೇವರಾಜಾ ಅಹೋಸಿಂ. ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿನ್ತಿಆದೀಸು ಚತೂಹಿ ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಚ ಲೋಕಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ ರಾಜಾ. ಚಕ್ಕರತನಂ ವತ್ತೇತಿ, ಚತೂಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕೇಹಿ ವತ್ತತಿ, ತೇಹಿ ಚ ಪರಂ ವತ್ತೇತಿ, ಪರಹಿತಾಯ ಚ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಾನಂ ವತ್ತೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ‘‘ರಾಜಾ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ‘‘ಚಕ್ಕವತ್ತೀ’’ತಿ ವಿಸೇಸಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಚರತೀತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ, ಞಾಯೇನ ಸಮೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮೇನೇವ ರಜ್ಜಂ ಲಭಿತ್ವಾ ರಾಜಾ ಜಾತೋತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ, ದಸವಿಧೇ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಅಗರಹಿತೇ ಚ ರಾಜಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ. ತೇನ ಚ ಧಮ್ಮೇನ ಸಕಲಂ ¶ ಲೋಕಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಪರಹಿತಧಮ್ಮಕರಣೇನ ವಾ ಧಮ್ಮಿಕೋ, ಅತ್ತಹಿತಧಮ್ಮಕರಣೇನ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ರಜ್ಜಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ನ ಅಧಮ್ಮೇನ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಲದ್ಧರಜ್ಜತ್ತಾ ಧಮ್ಮರಾಜಾ’’ತಿ.

ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಸಮುದ್ದಪರಿಯೋಸಾನತಾಯ ಚಾತುರನ್ತಾ ನಾಮ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೀಪೇ ಮಹಾಪಥವೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮ…ಪೇ… ಇಸ್ಸರೋ’’ತಿ. ವಿಜಿತಾವೀತಿ ವಿಜೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಜಿತವಾ, ಕಾಮಕೋಧಾದಿಕಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಸ್ಸ ಪಟಿರಾಜಭೂತಸ್ಸ ಬಾಹಿರಸ್ಸ ಚ ಅರಿಗಣಸ್ಸ ವಿಜಯೀ ವಿಜಿನಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಮಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಕೇನಚಿ ಯುದ್ಧಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಯುದ್ಧೇನ ಪನ ಸಾಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಜಯಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ‘‘ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಜನಪದೋ ವಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸ್ಮಿಂ ರಾಜಿನಿ ಥಾವರಿಯಂ ¶ ಕೇನಚಿ ಅಸಂಹಾರಿಯಂ ದಳ್ಹಭತ್ತಿಭಾವಂ ಪತ್ತೋ, ಜನಪದೇ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಿಕಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಥಾವರಿಯಂ ಥಿರಭಾವಂ ಪತ್ತೋತಿ ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ. ಚಣ್ಡಸ್ಸ ಹಿ ರಞ್ಞೋ ಬಲಿದಣ್ಡಾದೀಹಿ ಲೋಕಂ ಪೀಳಯತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಮಜ್ಝಿಮಜನಪದಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಸಮುದ್ದತೀರಕನ್ದರಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ. ಅತಿಮುದುಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಚೋರೇಹಿ ಸಾಹಸಿಕಧನವಿಲೋಪಪೀಳಿತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪಹಾಯ ಜನಪದಮಜ್ಝೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ. ಇತಿ ಏವರೂಪೇ ರಾಜಿನಿ ಜನಪದೋ ಥಿರಭಾವಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಸತ್ತರತನಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಚಕ್ಕರತನಾದೀಹಿ ಸತ್ತಹಿ ರತನೇಹಿ ಸಮುಪೇತೋ. ತೇಸು ಹಿ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚಕ್ಕರತನೇನ ಅಜಿತಂ ಜಿನಾತಿ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರತನೇಹಿ ವಿಜಿತೇ ಸುಖೇನೇವ ಅನುವಿಚರತಿ, ಪರಿಣಾಯಕರತನೇನ ವಿಜಿತಮನುರಕ್ಖತಿ, ಅವಸೇಸೇಹಿ ಉಪಭೋಗಸುಖಮನುಭವತಿ. ಪಠಮೇನ ಚಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಸತ್ತಿಯೋಗೋ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಮನ್ತಸತ್ತಿಯೋಗೋ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಗಹಪತಿರತನೇಹಿ ಪಭುಸತ್ತಿಯೋಗೋ ಸುಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹೋತಿ. ಇತ್ಥಿಮಣಿರತನೇಹಿ ಉಪಭೋಗಸುಖಮನುಭವತಿ, ಸೇಸೇಹಿ ಇಸ್ಸರಿಯಸುಖಂ. ವಿಸೇಸತೋ ಚಸ್ಸ ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಅದೋಸಕುಸಲಮೂಲಜನಿತಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಮಜ್ಝಿಮಾನಿ ಅಲೋಭಕುಸಲಮೂಲಜನಿತಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ, ಪಚ್ಛಿಮಮೇಕಂ ಅಮೋಹಕುಸಲಮೂಲಜನಿತಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನಾತಿ.

ಸೂರಾತಿ ಸತ್ತಿವನ್ತೋ, ನಿಬ್ಭಯಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭೀರುನೋ’’ತಿ. ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಕಾರಣಂ. ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ‘‘ವೀರಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ, ತಂ ವೀರಙ್ಗಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ. ಯಾವ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಾ ಚಕ್ಕಸ್ಸ ವತ್ತನತೋ ‘‘ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅದಣ್ಡೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಧನದಣ್ಡಸ್ಸ ಸರೀರದಣ್ಡಸ್ಸ ಚ ಅಕರಣಂ ವುತ್ತಂ. ಅಸತ್ಥೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ¶ ಪನ ಸೇನಾಯ ಯುಜ್ಝನಸ್ಸಾತಿ ತದುಭಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ದಣ್ಡೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೇ ಕತಾಪರಾಧೇ ಸತ್ತೇ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತೇ ಧನದಣ್ಡೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತಿ. ಯೇ ಛೇಜ್ಜಭೇಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸನ್ತಿ, ತೇ ಸತ್ಥದಣ್ಡೇನ. ಅಹಂ ಪನ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ದಣ್ಡಂ ಪಹಾಯ ಅದಣ್ಡೇನ ಅಜ್ಝಾವಸಿಂ. ಯೇ ಏಕತೋಧಾರಾದಿನಾ ಸತ್ಥೇನ ಪರಂ ವಿಹೇಠೇನ್ತಿ, ತೇ ಸತ್ಥೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತಿ ನಾಮ. ಅಹಂ ಪನ ಸತ್ಥೇನ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನೇವ ‘‘ಏಹಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿರಾಜೂಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾಗಮನೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಪಥವಿಂ ಅಭಿಜಿನಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝಾವಸಿಂ, ಅಭಿವಿಜಿನಿತ್ವಾ ಸಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ವಸಿನ್ತಿ.

ಇತಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಾನಂ ವಿಪಾಕಮಹನ್ತತಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧನೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಸ್ಸ, ಪುಞ್ಞಾನಂ ವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸುಖೇಸಿನೋತಿ ಆಲಪನವಚನಮೇತಂ, ತೇನ ಸುಖಪರಿಯೇಸಕೇ ಸತ್ತೇ ಆಮನ್ತೇತಿ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಪಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನಬ್ಯತ್ತಯೋ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉರೇ ಸತ್ಥಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಧನಹರಣಾದಿನಾ ವಾ ¶ ಸಾಹಸಕಾರಿತಾಯ ಸಾಹಸಿಕಾ, ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಸಾಹಸಿಕಕಮ್ಮಂ. ಪಥವಿಯಾ ಇಸ್ಸರೋ ಪಥಬ್ಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಥವಿಸಾಮಿಕೋ’’ತಿ.

೬೩. ದಸಮೇ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಾ ಮಹಾಸದ್ದಾ ಉದ್ಧಂ ಉಗ್ಗತತ್ತಾ ಉಚ್ಚಂ ಪತ್ಥಟತ್ತಾ ಮಹನ್ತಂ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ವಿನಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಾ ವದನ್ತಿ. ವಚೀಘೋಸೋಪಿ ಹಿ ಬಹೂಹಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಪವತ್ತಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಸದ್ದತೋ ಚ ದುರವಬೋಧೋ ಕೇವಲಂ ಮಹಾನಿಗ್ಘೋಸೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛತಿ. ಮಚ್ಛವಿಲೋಪೇತಿ ಮಚ್ಛೇ ವಿಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ ವಿಯ ಗಹಣೇ, ಮಚ್ಛಾನಂ ವಾ ವಿಲುಮ್ಪನೇ. ಕೇವಟ್ಟಾನಞ್ಹಿ ಮಚ್ಛಪಚ್ಛಿಟ್ಠಪಿತಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಜನೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಂ ಮಚ್ಛಂ ದೇಹಿ, ಏಕಂ ಮಚ್ಛಫಾಲಂ ದೇಹಿ, ಏತಸ್ಸ ತೇ ಮಹಾ ದಿನ್ನೋ, ಮಯ್ಹಂ ಖುದ್ದಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೇವಟ್ಟಾನಂ ಮಚ್ಛಪಚ್ಛಿಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ. ಮಚ್ಛಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಜಾಲೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕೇವಟ್ಟಾ ಚೇವ ಅಞ್ಞೇ ಚ ‘‘ಪವಿಟ್ಠೋ ನ ಪವಿಟ್ಠೋ ¶ , ಗಹಿತೋ ನ ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜಾಲೇ ವಾ…ಪೇ… ಮಹಾಸದ್ದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಕತ್ತಬ್ಬವತ್ತನ್ತಿ ಪಾದಪರಿಕಮ್ಮಾದಿಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ. ಖರಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ವಾಚಾಯ ಚ ಕಕ್ಖಳಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೬೪. ಏಕಾದಸಮೇ ಸಪತ್ತಕರಣಾತಿ ವಾ ಸಪತ್ತೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಕೋಧನನ್ತಿ ಕುಜ್ಝನಸೀಲಂ. ಕೋಧನೋಯನ್ತಿ ಕುಜ್ಝನೋ ಅಯಂ. ಅಯನ್ತಿ ಚ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಕೋಧಪರೇತೋತಿ ಕೋಧೇನ ಅನುಗತೋ, ಪರಾಭಿಭೂತೋ ವಾ. ದುಬ್ಬಣ್ಣೋವ ಹೋತೀತಿ ಪಕತಿಯಾ ವಣ್ಣವಾಪಿ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತೋಪಿ ಮುಖವಿಕಾರಾದಿವಸೇನ ವಿರೂಪೋ ಏವ ಹೋತಿ. ಏತರಹಿ ಆಯತಿಞ್ಚಾತಿ ಕೋಧಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಏಕನ್ತಮಿದಂ ಫಲನ್ತಿ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ದುಬ್ಬಣ್ಣೋವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಕೋಧಾಭಿಭೂತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅಯಸಭಾವನ್ತಿ ಅಕಿತ್ತಿಮಭಾವಂ. ಅತ್ತನೋ ಪರೇಸಞ್ಚ ಅನತ್ಥಂ ಜನೇತೀತಿ ಅನತ್ಥಜನನೋ. ಅನ್ತರತೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ, ಚಿತ್ತತೋ ವಾ. ತಂ ಜನೋ ನಾವಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಅನ್ತರತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ¶ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇಯೇವ ಜಾತಂ ಅನತ್ಥಜನನಚಿತ್ತಪ್ಪಕೋಪನಾದಿಭಯಂ ಭಯಹೇತುಂ ಅಯಂ ಬಾಲಮಹಾಜನೋ ನ ಜಾನಾತಿ. ಯನ್ತಿ ಯತ್ಥ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಹಿ ಏತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕೋಧೋ ಸಹತೇ ನರಂ, ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯನ್ತಿ ವಾ ಕಾರಣವಚನಂ, ಯಸ್ಮಾ ಕೋಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನರಂ ಸಹತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತಿ, ಯದಾ ಕುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಯಂ-ತಂ-ಸದ್ದಾನಂ ಏಕನ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವತೋ. ಅಥ ವಾ ಯನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ. ಸಹತೇತಿ ಯದೇತಂ ಕೋಧಸ್ಸ ಸಹನಂ ಅಭಿಭವನಂ, ಏತಂ ಅನ್ಧತಮಂ ಭವನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯಂ ನರಂ ಕೋಧೋ ಸಹತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ತಸ್ಸ ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತಿ. ತತೋ ಚ ಕುದ್ಧೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಕುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ.

ಭೂನಂ ವುಚ್ಚತಿ ವುದ್ಧಿ, ತಸ್ಸ ಹನನಂ ಘಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭೂನಹಚ್ಚಾನಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಹತವುದ್ಧೀನೀ’’ತಿ. ದಮ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ಪಞ್ಞಾವೀರಿಯೇನ ¶ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕತರೇನ ದಮೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅನೇಕತ್ಥೋ ಹಿ ದಮ-ಸದ್ದೋ. ‘‘ಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋ ದಮಸಾ ಉಪೇತೋ, ವೇದನ್ತಗೂ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೯೫; ಸು. ನಿ. ೪೬೭) ಏತ್ಥ ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ದಮೋತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ದಮೇತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ‘‘ಯದಿ ಸಚ್ಚಾ ದಮಾ ಚಾಗಾ, ಖನ್ತ್ಯಾ ಭಿಯ್ಯೋಧ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೯೧) ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ದಮೋ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸಂ ದಮೇತಿ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ‘‘ದಾನೇನ ದಮೇನ ಸಂಯಮೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ ಅತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ, ಅತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೬೫) ಏತ್ಥ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ದಮೋ ‘‘ಉಪವಸನವಸೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ ದಮೇತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಖೋ ತ್ವಂ, ಪುಣ್ಣ, ಇಮಿನಾ ದಮೂಪಸಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸುನಾಪರನ್ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದನ್ತರೇ ವಿಹರಿತು’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೬; ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೮) ಏತ್ಥ ಅಧಿವಾಸನಕ್ಖನ್ತಿ ದಮೋ ‘‘ಕೋಧೂಪನಾಹಮಕ್ಖಾದಿಕೇ ದಮೇತಿ ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ‘‘ನ ಮಾನಕಾಮಸ್ಸ ದಮೋ ಇಧತ್ಥಿ, ನ ಮೋನಮತ್ಥಿ ಅಸಮಾಹಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯) ಏತ್ಥ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಕೋ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕೋ ಧಮ್ಮೋ ದಮೋ ‘‘ದಮ್ಮತಿ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಇಧಾಪಿ ‘‘ತಂ ದಮೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೇ, ಪಞ್ಞಾವೀರಿಯೇನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ದಮ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಞಾವೀರಿಯದಿಟ್ಠಿಯೋ ವುತ್ತಾ.

೧-೨. ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೬೫-೬೬. ಸತ್ತಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ದುತಿಯೇ ತಯೋ ಸಂವಟ್ಟಾತಿ ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ, ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ, ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋತಿ ತಯೋ ಸಂವಟ್ಟಾ. ತಿಸ್ಸೋ ಸಂವಟ್ಟಸೀಮಾತಿ ಆಭಸ್ಸರಾ, ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ, ವೇಹಪ್ಫಲಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಂವಟ್ಟಸೀಮಾ. ಯದಾ ಹಿ ಕಪ್ಪೋ ತೇಜೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಆಭಸ್ಸರತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಿನಾ ಡಯ್ಹತಿ. ಯದಾ ಆಪೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ತದಾ ಸುಭಕಿಣ್ಹತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದಕೇನ ವಿಲೀಯತಿ. ಯದಾ ವಾಯುನಾ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ತದಾ ವೇಹಪ್ಫಲತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವಾಯುನಾ ವಿದ್ಧಂಸತಿ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಸದಾಪಿ ಏಕಂ ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತಂ ವಿನಸ್ಸತಿ. ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತಂ ¶ ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಂ ಹೋತಿ, ಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗಹಣಾದೀಸು ಕಮ್ಪತಿ. ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತಂ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಂ, ಯತ್ಥ ರತನಸುತ್ತಂ (ಖು. ಪಾ. ೬.೧ ಆದಯೋ; ಸು. ನಿ. ೨೨೪ ಆದಯೋ) ಖನ್ಧಪರಿತ್ತಂ (ಅ. ನಿ. ೪.೬೭; ಚೂಳವ. ೨೫೧) ಧಜಗ್ಗಪರಿತ್ತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯). ಆಟಾನಾಟಿಯಪರಿತ್ತಂ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೫ ಆದಯೋ), ಮೋರಪರಿತ್ತನ್ತಿ (ಜಾ. ೧.೨.೧೭-೧೮) ಇಮೇಸಂ ಪರಿತ್ತಾನಂ ಆನುಭಾವೋ ವತ್ತತಿ. ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನನ್ತಮಪರಿಮಾಣಂ, ಯಂ ‘‘ಯಾವತಾ ವಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತೇಸು ಏಕಂ ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತಂ ವಿನಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಿನಸ್ಸನ್ತೇ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ವಿನಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ವಿನಸ್ಸನ್ತಞ್ಚ ಏಕತೋವ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಸಣ್ಠಹನ್ತಮ್ಪಿ ಏಕತೋವ ಸಣ್ಠಹತಿ.

ತೀಣಿ ಸಂವಟ್ಟಮೂಲಾನೀತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಸಙ್ಖಾತಾನಿ ತೀಣಿ ಸಂವಟ್ಟಕಾರಣಾನಿ. ರಾಗಾದೀಸು ಹಿ ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ಉಸ್ಸನ್ನೇಸು ಲೋಕೋ ವಿನಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ ರಾಗೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ಅಗ್ಗಿನಾ ವಿನಸ್ಸತಿ, ದೋಸೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ಉದಕೇನ, ಮೋಹೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ವಾತೇನ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದೋಸೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ಅಗ್ಗಿನಾ, ರಾಗೇ ಉದಕೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ತೀಣಿ ಕೋಲಾಹಲಾನೀತಿ ಕಪ್ಪಕೋಲಾಹಲಂ, ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ ತೀಣಿ ಕೋಲಾಹಲಾನಿ. ತತ್ಥ ‘‘ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಕಪ್ಪುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇವತಾಹಿ ಉಗ್ಘೋಸಿತಸದ್ದೋ ಕಪ್ಪಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಇತೋ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಲೋಕೋ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಮೇತ್ತಂ, ಮಾರಿಸಾ, ಭಾವೇಥ ಕರುಣಂ ಮುದಿತಂ ಉಪೇಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ದೇವತಾ ಘೋಸನ್ತಿಯೋ ಚರನ್ತಿ. ‘‘ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ¶ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಇತೋ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘರತನೇನ ಪರಿವಾರಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ವಿಚರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದೇವತಾ ಉಗ್ಘೋಸನ್ತಿ. ‘‘ವಸ್ಸಸತಮತ್ಥಕೇ ಪನ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಇತೋ ವಸ್ಸಸತಮತ್ಥಕೇ ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚಾತುದ್ದೀಪಿಸ್ಸರೋ ಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ವೇಹಾಸಙ್ಗಮೋ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದೇವತಾ ಉಗ್ಘೋಸನ್ತಿ.

ಅಚಿರಟ್ಠೇನ ನ ಧುವಾತಿ ಉದಕಬುಬ್ಬುಳಾದಯೋ ವಿಯ ನ ಚಿರಟ್ಠಾಯಿತಾಯ ಧುವಭಾವರಹಿತಾ. ಅಸ್ಸಾಸರಹಿತಾತಿ ಸುಪಿನಕೇ ಪೀತಪಾನೀಯಂ ವಿಯ ಅನುಲಿತ್ತಚನ್ದನಂ ವಿಯ ಚ ಅಸ್ಸಾಸವಿರಹಿತಾ.

ಉಪಕಪ್ಪನಮೇಘೋತಿ ¶ ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಮೇಘಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಕಪ್ಪೋ ಅಗ್ಗಿನಾ ನಸ್ಸತಿ, ಆದಿತೋವ ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಏಕಮಹಾವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ತುಟ್ಠಹಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಬೀಜಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವಪನ್ತಿ. ಸಸ್ಸೇಸು ಪನ ಗೋಖಾಯಿತಕಮತ್ತೇಸು ಜಾತೇಸು ಗದ್ರಭರವಂ ರವನ್ತೋ ಏಕಬಿನ್ದುಮ್ಪಿ ನ ವಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಪಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪಚ್ಛಿನ್ನಮೇವ ವಸ್ಸಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತದಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಬೀಜಂ..ಪೇ… ಏಕಬಿನ್ದುಮ್ಪಿ ದೇವೋ ನ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ‘‘ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇವತಾಹಿ ವುತ್ತವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಚ ಸಂವೇಗಜಾತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಮುದುಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಮೇತ್ತಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನೀ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಅವೀಚಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತುಚ್ಛೋ ಹೋತೀತಿ.

ಪಞ್ಚ ಬೀಜಜಾತಾನೀತಿ ಮೂಲಬೀಜಂ ಖನ್ಧಬೀಜಂ ಫಳುಬೀಜಂ ಅಗ್ಗಬೀಜಂ ಬೀಜಬೀಜನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಬೀಜಾನಿ ಜಾತಾನಿ. ತತ್ಥ ಮೂಲಬೀಜನ್ತಿ ವಚಾ, ವಚತ್ತಂ, ಹಲಿದ್ದಂ, ಸಿಙ್ಗಿವೇರನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ. ಖನ್ಧಬೀಜನ್ತಿ ಅಸ್ಸತ್ಥೋ, ನಿಗ್ರೋಧೋತಿ ಏವಮಾದಿ. ಫಳುಬೀಜನ್ತಿ ಉಚ್ಛು, ವೇಳು, ನಳೋತಿ ಏವಮಾದಿ. ಅಗ್ಗಬೀಜನ್ತಿ ಅಜ್ಜುಕಂ, ಫಣಿಜ್ಜಕನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ. ಬೀಜಬೀಜನ್ತಿ ವೀಹಿಆದಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಞ್ಚೇವ ಮುಗ್ಗಮಾಸಾದಿಅಪರಣ್ಣಞ್ಚ. ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣಭಾವತೋ ರುಹನಸಮತ್ಥೇ ಸಾರಫಲೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ಬೀಜ-ಸದ್ದೋ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಾ ಮೂಲಾದೀಸುಪಿ ಕೇಸುಚಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಮೂಲಾದಿತೋ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಏಕೇನ ಬೀಜ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬೀಜಬೀಜ’’ನ್ತಿ ‘‘ರೂಪರೂಪಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೪೪೯) ದುಕ್ಖದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೨೭) ಯಥಾ. ಯಥಾ ಫಲಪಾಕಪರಿಯನ್ತಾ ಓಸಧಿರುಕ್ಖಾ ವೇಳುಕದಲಿಆದಯೋ.

ಯಂ ಕದಾಚೀತಿಆದೀಸು ಯನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಕದಾಚೀತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ. ಕರಹಚೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ¶ ವೇವಚನಂ. ದೀಘಸ್ಸ ಅದ್ಧುನೋತಿ ದೀಘಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸ. ಅಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮೇನ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬೭. ತತಿಯೇ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ಭವಂ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಂ. ‘‘ರಥೋ ಸೀಲಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ಝಾನಕ್ಖೋ ಚಕ್ಕವೀರಿಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪) ವಿಯ ಅಲಙ್ಕಾರವಚನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಗರಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತ’’ನ್ತಿ. ಪರಿವಾರವಚನೋಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ ‘‘ಸತ್ತ ಸಮಾಧಿಪರಿಕ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದೀಸು ¶ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೩೦) ವಿಯ. ನೇಮಂ ವುಚ್ಚತಿ ಥಮ್ಭಾದೀಹಿ ಅನುಪತಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರಆವಾಟಾ’’ತಿ, ಗಮ್ಭೀರಂ ಭೂಮಿಂ ಅನುಪ್ಪವಿಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಟ್ಠು ಸನ್ನಿಸೀದಾಪಿತಾತಿ ಭೂಮಿಂ ನಿಖನಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಠಪಿತಾ.

ಅನುಪರಿಯಾಯೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅನುಪರಿಯಾಯೋ, ಸೋಯೇವ ಪಥೋತಿ ಅನುಪರಿಯಾಯಪಥೋ, ಪರಿತೋ ಪಾಕಾರಸ್ಸ ಅನುಯಾಯಮಗ್ಗೋ.

ಹತ್ಥಿಂ ಆರೋಹನ್ತಿ ಆರೋಹಾಪಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ಹತ್ಥಾರೋಹಾ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೬೩). ಯೇನ ಹಿ ಪಯೋಗೇನ ಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥಿನೋ ಆರೋಹನಯೋಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಹತ್ಥಿಸ್ಸ ತಂ ಪಯೋಗಂ ವಿಧಾಯನ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪೇತೇಸಂ ಗಹಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಾ ನಾಮ ಯೇ ಹತ್ಥಿನೋ ಹತ್ಥಾರೋಹಕಾನಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಕಾ. ಹತ್ಥಿವೇಜ್ಜಾ ನಾಮ ಹತ್ಥಿಭಿಸಕ್ಕಾ. ಹತ್ಥಿಬನ್ಧಾ ನಾಮ ಹತ್ಥೀನಂ ಪಾದರಕ್ಖಕಾ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹತ್ಥೀನಂ ಯವಪದಾಯಕಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಸ್ಸಾರೋಹಾ ರಥಿಕಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ರಥೇ ನಿಯುತ್ತಾ ರಥಿಕಾ. ರಥರಕ್ಖಾ ನಾಮ ರಥಸ್ಸ ಆಣಿರಕ್ಖಕಾ. ಧನುಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಿ ಚಾತಿ ಧನುಗ್ಗಹಾ, ಇಸ್ಸಾಸಾ ಧನುಸಿಪ್ಪಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪಕಾ ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ಧನುಆಚರಿಯಾ ಇಸ್ಸಾಸಾ’’ತಿ. ಚೇಲೇನ ಚೇಲಪಟಾಕಾಯ ಯುದ್ಧೇ ಅಕನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇಲಕಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಯೇ ಯುದ್ಧೇ ಜಯದ್ಧಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ತಥಾ ಠಿತೇ ಸೇನಿಕೇ ಬ್ರೂಹಕರಣವಸೇನ ತತೋ ತತೋ ಚಲಯನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾಲೇನ್ತೀತಿ ಚಲಕಾ. ಸಕುಣಗ್ಘಿಆದಯೋ ವಿಯ ಮಂಸಪಿಣ್ಡಂ ಪರಸೇನಾಸಮೂಹಂ ಸಾಹಸಿಕಮಹಾಯೋಧತಾಯ ಛೇತ್ವಾ ಛೇತ್ವಾ ದಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪಿಣ್ಡದಾಯಕಾ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪಿಣ್ಡೇ ದಯನ್ತಿ ಜನಸಮ್ಮದ್ದೇ ಉಪ್ಪತನ್ತಾ ವಿಯ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪಿಣ್ಡದಾಯಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಉಗ್ಗತುಗ್ಗತಾತಿ ಥಾಮಜವಪರಕ್ಕಮಾದಿವಸೇನ ಅತಿವಿಯ ಉಗ್ಗತಾ, ಉದಗ್ಗಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ¶ ವೀರಸೂರಭಾವೇನ ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ ಪರಸೇನಂ ಅನುಪವಿಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥಾಮಜವಬಲಪರಕ್ಕಮಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾನಾಗಾ ವಿಯ ಮಹಾನಾಗಾ. ಏಕಸೂರಾತಿ ಏಕಾಕಿಸೂರಾ ಅತ್ತನೋ ಸೂರಭಾವೇನೇವ ಏಕಾಕಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಯುಜ್ಝನಕಾ. ಸಜಾಲಿಕಾತಿ ಸವಮ್ಮಿಕಾ. ಸರಪರಿತ್ತಾಣನ್ತಿ ಚಮ್ಮಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಂ ಖೇಟಕಂ, ಚಮ್ಮಮಯಂ ವಾ ಫಲಕಂ. ಘರದಾಸಯೋಧಾತಿ ಅತ್ತನೋ ದಾಸಯೋಧಾ.

ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುನೋ ಏವಮೇತನ್ತಿ ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಾ. ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಪಸೀದಿತಬ್ಬೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದನಲಕ್ಖಣಾ. ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾತಿ ¶ ಓಕ್ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ. ಪಸಾದನೀಯೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದನಂ ಪಸಾದಸದ್ಧಾ. ಅಯಂ ಅನುಧಮ್ಮೋತಿ ಅಯಂ ನವನ್ನಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಲೋಮಧಮ್ಮೋ. ನಿಬ್ಬಿದಾಬಹುಲೋತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಾಬಹುಲೋ. ಸದ್ಧಾ ಬನ್ಧತಿ ಪಾಥೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸದ್ಧಾ ನಾಮಾಯಂ ಸತ್ತಸ್ಸ ಮರಣವಸೇನ ಮಹಾಪಥಂ ಸಂವಜತೋ ಮಹಾಕನ್ತಾರಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ ಮಹಾವಿದುಗ್ಗಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೋ ಪಾಥೇಯ್ಯಪುಟಂ ಬನ್ಧತಿ, ಸಮ್ಬಲಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸದ್ಧಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬನ್ಧತಿ ಪಾಥೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸಿರೀತಿ ಇಸ್ಸರಿಯಂ. ಇಸ್ಸರಿಯೇ ಹಿ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತೇ ಥಲತೋಪಿ ಜಲತೋಪಿ ಭೋಗಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಿರೀ ಭೋಗಾನಮಾಸಯೋ’’ತಿ. ಸದ್ಧಾ ದುತಿಯಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ದೇವಲೋಕೇ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ, ಸಹಾಯಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ. ಭತ್ತಪುಟಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದುತಿಯಿಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅನೇಕಸರಸತಾತಿ ಅನೇಕಸಭಾವತಾ, ಅನೇಕಕಿಚ್ಚತಾ ವಾ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

೬೮. ಚತುತ್ಥೇ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿಧಮ್ಮಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಧಮ್ಮಞ್ಞೂ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿನಾ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ತದಞ್ಞಸ್ಸ ಸುತ್ತಪದತ್ಥಸ್ಸ ಬೋಧಕಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಕುಸಲತಾವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥಞ್ಞೂ. ‘‘ಏತ್ತಕೋಮ್ಹಿ ಸೀಲೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಯಥಾ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಜಾನನವಸೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ತಞ್ಞೂ. ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಪರಿಯೇಸನವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ಮತ್ತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಮತ್ತಞ್ಞೂ. ನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಏವ ಪರಿಭೋಗಾದಿಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಪಬೋಧಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತಞ್ಞುತಾವ ದಸ್ಸಿತಾ. ‘‘ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸ, ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ, ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಯೋಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಕಾಲಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಕಾಲಞ್ಞೂ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸ ಕಾಲೋ, ದಸ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ, ಇದಂ ಅತಿಸಮ್ಬಾಧಂ, ಅತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸ್ಸ ತಾವತಾ ಕಾಲೇನ ತೀರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ¶ ದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸ ಕಾಲೋ, ವೀಸತಿ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ, ತತೋ ಪರಂ ಯೋಗೇ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾದಿಕಂ ¶ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಪರಿಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಪರಿಸಞ್ಞೂ. ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾದಿಕಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ, ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾದಿಕಂ ಮನುಸ್ಸಪರಿಸಂಯೇವ ಪುನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ವದನ್ತಿ ಅಪರೇ. ನಿದ್ದೇಸೇ ಪನಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಪರಿಸಗ್ಗಹಣಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಇಮಂ ಮೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ, ವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅಸೇವಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲಪರೋಪರಞ್ಞೂ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪರೋಪರಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿಹೀನತಂ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ. ನಿದ್ದೇಸೇಪಿಸ್ಸ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇ ವಿಭಾವನಮೇವ ಸಮಣಕಥಾಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಧಮ್ಮಞ್ಞೂಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫-೬. ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೬೯-೭೦. ಪಞ್ಚಮೇ ಪತಿತಪಲಾಸೋತಿ ಪತಿತಪತ್ತೋ. ಏತ್ಥ ಪಠಮಂ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸತಂ, ದುತಿಯಂ ಪನ್ನಪಲಾಸತಞ್ಚ ವತ್ವಾ ತತಿಯಂ ಜಾಲಕಜಾತತಾ, ಚತುತ್ಥಂ ಖಾರಕಜಾತತಾ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾ. ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೯೪) ಇಮಮೇವ ಪಾಳಿಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸತಂ, ದುತಿಯಂ ಪನ್ನಪಲಾಸತಞ್ಚ ವತ್ವಾ ತತಿಯಂ ಖಾರಕಜಾತತಾ, ಚತುತ್ಥಂ ಜಾಲಕಜಾತತಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೇ ಪುಪ್ಫಮಾನೇ ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ತಸ್ಸ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸಭಾವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾಹ –

ಯಸ್ಮಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ದೇವಾನಂ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ಕೋವಿಳಾರೋ, ಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಮನಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇವಾ ತಾವತಿಂಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹೋನ್ತಿ ‘ಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ದಾನಿ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ, ಕೋವಿಳಾರೋ, ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಪನ್ನಪಲಾಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದೇವಾನಂ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ, ಕೋವಿಳಾರೋ, ಪನ್ನಪಲಾಸೋ ಹೋತಿ, ಜಾಲಕಜಾತೋ ಹೋತಿ, ಖಾರಕಜಾತೋ ಹೋತಿ, ಕುಟುಮಲಕಜಾತೋ ಹೋತಿ, ಕೋರಕಜಾತೋ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಮನಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ , ದೇವಾ ತಾವತಿಂಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹೋನ್ತಿ ‘ಕೋರಕಜಾತೋ ದಾನಿ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ಕೋವಿಳಾರೋ, ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ.

ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಮ್ಪಿ ¶ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨೯೪) ಏತ್ಥ ಏವಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ – ಪನ್ನಪಲಾಸೋತಿ ಪತಿತಪತ್ತೋ. ಖಾರಕಜಾತೋತಿ ಜಾತಖುದ್ದಕಮಕುಳೋ. ಯೇ ಹಿ ನೀಲಪತ್ತಕಾ ಅತಿವಿಯ ಖುದ್ದಕಾ ಮಕುಳಾ, ತೇ ‘‘ಖಾರಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಜಾಲಕಜಾತೋತಿ ತೇಹಿಯೇವ ಖುದ್ದಕಮಕುಳೇಹಿ ಜಾತಜಾಲಕೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಜಾಲೋ ವಿಯ ಜಾತೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಜಾಲಕಜಾತೋತಿ ಏಕಜಾಲೋ ವಿಯ ಜಾತೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ಕಿರ ಖಾರಕಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಪಲ್ಲವಿಕೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಚಸ್ಸ ಪಲ್ಲವಾ ಪಭಸ್ಸರಪವಾಳವಣ್ಣಸಮುಜ್ಜಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಜ್ಜಲನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ. ಕುಟುಮಲಜಾತೋತಿ ಸಞ್ಜಾತಮಹಾಮಕುಳೋ. ಕೋರಕಜಾತೋತಿ ಸಞ್ಜಾತಸೂಚಿಭೇದೋ ಸಮ್ಪತಿವಿಕಸಮಾನಾವತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಫುಲ್ಲಿತವಿಕಸಿತೋತಿ. ಅಯಞ್ಚ ಅನುಕ್ಕಮೋ ದೀಘಭಾಣಕಾನಂ ವಳಞ್ಜನಾನುಕ್ಕಮೇನ ದಸ್ಸಿತೋ, ನ ಏತ್ಥ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಿರೋಧೋ ಆಸಙ್ಕಿತಬ್ಬೋ.

ಕನ್ತನಕವಾತೋತಿ ದೇವಾನಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ಪುಪ್ಫಾನಂ ಛಿನ್ದನಕವಾತೋ. ಕನ್ತತೀತಿ ಛಿನ್ದತಿ. ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಕವಾತೋತಿ ಛಿನ್ನಾನಂ ಛಿನ್ನಾನಂ ಪುಪ್ಫಾನಂ ಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಕವಾತೋ. ಚಿನನ್ತೋತಿ ನಾನಾವಿಧಭತ್ತಿಸನ್ನಿವೇಸವಸೇನ ನಿಚಿನಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಅಞ್ಞತರದೇವತಾನನ್ತಿ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಅಪಞ್ಞಾತದೇವತಾನಂ. ರೇಣುವಟ್ಟೀತಿ ರೇಣುಸಙ್ಘಾತೋ. ಕಣ್ಣಿಕಂ ಆಹಚ್ಚಾತಿ ಸುಧಮ್ಮಾಯ ಕೂಟಂ ಆಹನ್ತ್ವಾ.

ಅನುಫರಣಾನುಭಾವೋತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಅನುಫರಣಸಙ್ಖಾತೋ ಆನುಭಾವೋ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಿಸ್ಸಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ದಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಠಮಜ್ಝಾನಸನ್ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಧ ಪನ ಉಭಯತೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಸೀಲತೋ ಉಪರಿ ಅರಹತ್ತತೋ ಚ ಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಏತಂ ‘‘ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಿಸ್ಸಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ಛಟ್ಠಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೧. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಸಾಧಿಕಾ ‘‘ಭಾವನಂ ಅನನುಯುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೇತಿ ‘‘ಅಪಿ ನಾಮ ಏವಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಿಲಿಟ್ಠವಚನಂ ಹೋತೀತಿ ಏಕಮೇವ ಸಙ್ಖಂ ಅವತ್ವಾ ಅಪರಾಯ ಸಙ್ಖಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವಚನಂ ಲೋಕೇ ಸಿಲಿಟ್ಠವಚನಂ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ದ್ವೇ ವಾ ¶ ತೀಣಿ ವಾ ಉದಕಫುಸಿತಾನೀ’’ತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಅಧಿಸಯಿತಾನೀತಿ ಪಾದಾದೀಹಿ ಅತ್ತನಾ ನೇಸಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಘಾತಂ ಅಕರೋನ್ತಿಯಾ ಬಹಿವಾತಾದಿಪರಿಸ್ಸಯಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪರಿ ಸಯಿತಾನಿ. ಉಪರಿಅತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಅಧಿ-ಸದ್ದೋ. ಉತುಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಿಯಾತಿ ತೇಸಂ ಅಲ್ಲಸಿನೇಹಪರಿಯಾದಾನತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯುಸ್ಮಾವಸೇನ ಉತುಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಿಯಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಸ್ಮೀಕತಾನೀ’’ತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಭಾವಿತಾನೀತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಬ್ಬಸೋ ಕುಕ್ಕುಟವಾಸನಾಯ ವಾಸಿತಾನಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಕ್ಕುಟಗನ್ಧಂ ಗಾಹಾಪಿತಾನೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮ್ಮಾಪರಿಸೇದನಂ ಕುಕ್ಕುಟಗನ್ಧಪರಿಭಾವನಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾಅಧಿಸಯನಸಮ್ಮಾಪರಿಸೇದನನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಆನುಭಾವನಿಪ್ಫಾದಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಮಾಅಧಿಸಯನೇನೇವ ಹಿ ಇತರದ್ವಯಂ ಇಜ್ಝತಿ. ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಅಧಿಸಯನತೋ ವಿಸುಂ ಸಮ್ಮಾಪರಿಸೇದನಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪರಿಭಾವನಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ. ತೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಇತರೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಇಜ್ಝನತೋ ವುತ್ತಂ.

ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಅಧಿಸಯನಾದಿತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಏವಂ ಅಹೋ ವತ ಮೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನ ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಕಾರಣಸ್ಸ ಪನ ಸಮ್ಪಾದಿತತ್ತಾ, ಅಥ ಖೋ ಭಬ್ಬಾವ ತೇ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿಜ್ಜಿತುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಕಸ್ಮಾ ಭಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಯಮ್ಪೀತಿ ಅಣ್ಡಾನಿ. ಪರಿಣಾಮನ್ತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನಯೋಗ್ಯತಂ. ಯಥಾ ಕಪಾಲಸ್ಸ ತನುತಾ ಆಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ತಥಾ ಕಪಾಲಸ್ಸ ತನುತಾಯ ನಖಸಿಖಾಮುಖತುಣ್ಡಕಾನಂ ಖರತಾಯ ಚ ಅಲ್ಲಸಿನೇಹಪರಿಯಾದಾನಂ ಕಾರಣವಚನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ಆಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನತೋ ಸಯಞ್ಚ ಪರಿಪಾಕಗತತ್ತಾ.

ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನನ್ತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಮೇಯ್ಯೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಟಿಪಾದನಂ. ತನ್ತಿ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನಂ. ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೇನ. ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥೇನ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ಸಹ ಯೋಜೇತ್ವಾ. ಸಮ್ಪಾದನೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ಞಾಣಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಞಾಣಸ್ಸ ಹಿ ಸಭಾವತೋ ಸತಿನೇಪಕ್ಕತೋ ಚ ತಿಕ್ಖಭಾವೋ, ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಖರಭಾವೋ, ಸದ್ಧಾವಸೇನ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಭಾವೋ. ಪರಿಣಾಮಕಾಲೋತಿ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೋ. ವಡ್ಢಿಕಾಲೋತಿ ¶ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೋ. ಅನುಲೋಮಟ್ಠಾನಿಯಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಗಹಿತಗಬ್ಭಾ ನಾಮ ತದಾ ಮಗ್ಗಗಬ್ಭಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ. ತಜ್ಜಾತಿಕನ್ತಿ ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ. ಸತ್ಥಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪಹರತಿ, ದೇಸನಾಪಿ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನಗತಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪಹರತಿ, ಯಥಾಠಾನೇ ಠಾತುಂ ನ ದೇತಿ.

ಓಲಮ್ಬಕಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಓಲಮ್ಬಕಸುತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ. ‘‘ಪಲ’’ನ್ತಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಚಾರೇತ್ವಾ ದಾರುನೋ ಹೇಟ್ಠಾ ದೋಸಜಾನನತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ. ಗಣ್ಡಂ ಹರತೀತಿ ಪಲಗಣ್ಡೋತಿ ಏತೇನ ‘‘ಪಲೇನ ಗಣ್ಡಹಾರೋ ಪಲಗಣ್ಡೋತಿ ಪಚ್ಛಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಗಹಣಟ್ಠಾನೇತಿ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ¶ . ಸಮ್ಮದೇವ ಖಿಪೀಯನ್ತಿ ಏತೇನ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನೀತಿ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವ ಸಙ್ಖೇಪೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಙ್ಖೇಪೋ. ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಆಸವಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯೋ ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸಂಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ಹೇಮನ್ತಿಕೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಕರಣವಚನಂ, ಹೇಮನ್ತಿಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತೀತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಫಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪೂತಿಕಾನಿ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ. ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ವಿಯ ಸಾಸನಂ ಅಗಾಧಗಮ್ಭೀರಭಾವತೋ. ನಾವಾ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ ಮಹೋಘುತ್ತರತೋ. ಪರಿಯಾಯನಂ ವಿಯಾತಿ ಪರಿತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಯಾಯನಂ ವಿಯ. ಖಜ್ಜಮಾನಾನನ್ತಿ ಖಾದನ್ತೇನ ವಿಯ ಉದಕೇನ ಖೇಪಿಯಮಾನಬನ್ಧನಾನಂ. ತನುಭಾವೋತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪವತ್ತಿಯಾ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ದುಬ್ಬಲಭಾವೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೇಹೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಮುಟ್ಠಿತೇಹಿ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೇಹಿ. ಓಕ್ಖಾಯಮಾನೇತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ವೀಥಿಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಓಕ್ಖಾಯಮಾನೇ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ಓಕ್ಖಾಯಮಾನೇ. ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಯ ಪಕ್ಖಾಯಮಾನೇ. ದುಬ್ಬಲತಾ ದೀಪಿತಾ ‘‘ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತಿ, ಪೂತಿಕಾನಿ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ.

೮-೯. ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭೨-೭೩. ಅಟ್ಠಮೇ ಪಸ್ಸಥ ನೂತಿ ಅಪಿ ಪಸ್ಸಥ. ಮಹನ್ತನ್ತಿ ವಿಪುಲಂ. ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿಸಮೂಹಂ. ಆದಿತ್ತನ್ತಿ ಪದಿತ್ತಂ. ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಅಚ್ಚಿವಿಪ್ಫುಲಿಙ್ಗಾನಿ ¶ ಮುಞ್ಚನ್ತಂ. ಸಜೋತಿಭೂತನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಉಟ್ಠಿತಾಹಿ ಜಾಲಾಹಿ ಏಕಪ್ಪಭಾಸಮುದಯಭೂತಂ. ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥಾತಿ ತಂ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ಥಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥಾತಿ ಅನುಮತಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಯದೇತ್ಥ ಸತ್ಥಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾಲಿಙ್ಗನಂ ಕಞ್ಞಾಲಿಙ್ಗನಞ್ಚ ಆನೇಸಿ, ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಆರೋಚಯಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಸೀಲವಿರಹಿತಸ್ಸ. ಪಾಪಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ದುಸ್ಸೀಲತ್ತಾ ಏವ ಹೀನಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಲಾಮಕಸಭಾವಸ್ಸ. ಅಸುಚಿಸಙ್ಕಸ್ಸರಸಮಾಚಾರಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಅಸುಚಿ ಹುತ್ವಾ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರಸ್ಸ. ದುಸ್ಸೀಲೋ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಅಸುಕೇನ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪರೇಸಂ ಆಸಙ್ಕಾ ಹೋತಿ. ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಮನ್ತಯನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನು ಖೋ ಇಮೇ ಮಯಾ ಕತಕಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಮನ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋ ¶ . ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಲಜ್ಜಿತಬ್ಬತಾಯ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ. ಅಸ್ಸಮಣಸ್ಸಾತಿ ನ ಸಮಣಸ್ಸ. ಸಲಾಕಗ್ಗಹಣಾದೀಸು ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಸಮಣೋ’’ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಸಮಣಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ. ಅಸೇಟ್ಠಚಾರಿತಾಯ ಅಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಸ್ಸ. ಉಪೋಸಥಾದೀಸು ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ. ಪೂತಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಅನುಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅನ್ತೋಪೂತಿಕಸ್ಸ. ಛದ್ವಾರೇಹಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾನುಸ್ಸವನೇನ ತಿನ್ತತ್ತಾ ಅವಸ್ಸುತಸ್ಸ. ಸಞ್ಜಾತರಾಗಾದಿಕಚವರತ್ತಾ ಸೀಲವನ್ತೇಹಿ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ಕಸಮ್ಬುಜಾತಸ್ಸ.

ವಾಲರಜ್ಜುಯಾತಿ ವಾಲೇಹಿ ಕತರಜ್ಜುಯಾ. ಸಾ ಹಿ ಖರತರಾ ಹೋತಿ. ಘಂಸೇಯ್ಯಾತಿ ಮಥನವಸೇನ ಘಂಸೇಯ್ಯ. ತೇಲಧೋತಾಯಾತಿ ತೇಲೇನ ನಿಸಿತಾಯ. ಪಚ್ಚೋರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪತಿಉರಸ್ಮಿಂ, ಅಭಿಮುಖೇ ಉರಮಜ್ಝೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಯೋಸಙ್ಕುನಾತಿ ಸಣ್ಡಾಸೇನ. ಫೇಣುದ್ದೇಹಕನ್ತಿ ಫೇಣಂ ಉದ್ದೇಹೇತ್ವಾ ಉದ್ದೇಹೇತ್ವಾ, ಅನೇಕವಾರಂ ಫೇಣಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನವಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭೪. ದಸಮೇ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ತರಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಂ ಥೋಕ’’ನ್ತಿ. ಪಬನ್ಧಾನುಪಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಇಧ ಜೀವಿತಸ್ಸ ರಸೋ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ¶ ‘‘ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯಪೀ’’ತಿ. ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯಪಿ ಹಿ ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿರಂ ಜೀವತಿ, ಸೋ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪರಿತ್ತಂ ಖಣಪರಿತ್ತತಾಯಪಿ. ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ಅತಿಪರಿತ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಣೋ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತೋಯೇವ. ಯಥಾ ನಾಮ ರಥಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಏಕೇನೇವ ನೇಮಿಪ್ಪದೇಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತಿಟ್ಠಮಾನಮ್ಪಿ ಏಕೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಮೇವಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಂ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ನಿರುದ್ಧಮತ್ತೇ ಸತ್ತೋ ನಿರುದ್ಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಅತೀತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ. ಅನಾಗತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ನ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವತಿ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ನ ಜೀವಿತ್ಥ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಜೀವಿತಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಚ, ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚ ಕೇವಲಾ;

ಏಕಚಿತ್ತಸಮಾಯುತ್ತಾ, ಲಹುಸೋ ವತ್ತತೇ ಖಣೋ.

‘‘ಯೇ ¶ ನಿರುದ್ಧಾ ಮರನ್ತಸ್ಸ, ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಇಧ;

ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸದಿಸಾ ಖನ್ಧಾ, ಗತಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ.

‘‘ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ನ ಜಾತೋ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಜೀವತಿ;

ಚಿತ್ತಭಙ್ಗಾ ಮತೋ ಲೋಕೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ. (ಮಹಾನಿ. ೧೦);

ಲಹುಸನ್ತಿ ಲಹುಕಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಲಹುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನತೋ ಲಹುಸ’’ನ್ತಿ. ಪರಿತ್ತಂ ಲಹುಸನ್ತಿ ಉಭಯಂ ಪನೇತಂ ಅಪ್ಪಕಸ್ಸ ವೇವಚನಂ. ಯಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಕಂ, ತಂ ಪರಿತ್ತಞ್ಚೇವ ಲಹುಕಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಆಯುನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ರಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮನ್ತಾಯನ್ತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಏತಂ ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮನ್ತಾಯ ಬೋದ್ಧಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಮನ್ತಾಯನ್ತಿ ವಾ ಮನ್ತೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಮನ್ತೇತಬ್ಬಂ ಮನ್ತಾಯ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಭಾವೋ ಬಹುದುಕ್ಖಾದಿಭಾವೋ. ಜಾನಿತ್ವಾ ಚ ಪನ ಸಬ್ಬಪಲಿಬೋಧೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ, ಚರಿತಬ್ಬಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಯಸ್ಮಾ ಇತ್ಥಿ ಜಾತಸ್ಸ ಅಮರಣಂ, ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ ವಸ್ಸಸತತೋ ಉಪರಿ ಅಪ್ಪಂ ಅಞ್ಞಂ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ವೀಸಂ ವಾ ತಿಂಸಂ ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ವಾ ಪಣ್ಣಾಸಂ ವಾ ಸಟ್ಠಿ ವಾ ವಸ್ಸಾನಿ ಜೀವತಿ, ಏವಂದೀಘಾಯುಕೋ ಪನ ಅತಿದುಲ್ಲಭೋ. ‘‘ಅಸುಕೋ ಹಿ ಏವಂ ಚಿರಂ ಜೀವತೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ವಿಸಾಖಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ವೀಸಸತಂ ಜೀವತಿ, ತಥಾ ಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾಯುಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಬಾವರಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋತಿ ¶ . ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಪನ ವಸ್ಸಸತಞ್ಚೇವ ಪಣ್ಣಾಸಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ. ಬಾಕುಲತ್ಥೇರೋ ವಸ್ಸಸತಞ್ಚೇವ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬದೀಘಾಯುಕೋ, ಸೋಪಿ ದ್ವೇ ವಸ್ಸಸತಾನಿ ನ ಜೀವಿ.

೭೫-೮೨. ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮಂ ದುತಿಯಞ್ಚ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ತತಿಯೇ ವಿನಯಲಕ್ಖಣೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಲಜ್ಜಿಭಾವೇನ ವಿನಯಲಕ್ಖಣೇ ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಲಜ್ಜೀ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫) ಹಿ ಬಹುಸ್ಸುತೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಲಾಭಗರುಕತಾಯ ತನ್ತಿಂ ವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಮಹನ್ತಂ ಉಪದ್ದವಂ ಕರೋತಿ, ಸಙ್ಘಭೇದಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘರಾಜಿಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಲಜ್ಜೀ ಪನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ತನ್ತಿಂ ಅವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮೇವ ವಿನಯಮೇವ ಚ ದೀಪೇತಿ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇತಿ. ಏವಂ ಯೋ ಲಜ್ಜೀ, ಸೋ ವಿನಯಂ ಅಜಹನ್ತೋ ಅವೋಕ್ಕಮನ್ತೋವ ಲಜ್ಜಿಭಾವೇನ ವಿನಯಲಕ್ಖಣೇ ಠಿತೋ ಹೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ.

ಅಸಂಹೀರೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಂಹೀರೋ ನಾಮ ಯೋ ಪಾಳಿಯಂ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವಾ ಉಪರಿತೋ ವಾ ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಾ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ವಿತ್ಥುನತಿ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ, ಸಣ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಯಂ ಯಂ ಪರೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ತಂ ಅನುಜಾನಾತಿ, ಸಕವಾದಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪರವಾದಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯೋ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ವಾ ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಾ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ನ ವಿತ್ಥುನತಿ ನ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ, ಏಕೇಕಲೋಮಂ ಸಣ್ಡಾಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ಏವಂ ಮಯಂ ವದಾಮ, ಏವಂ ನೋ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ಯಮ್ಹಿ ಪಾಳಿ ಚ ಪಾಳಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಾ ವಿಯ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಅಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಸಂಹೀರೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವರೂಪೋ ಯಂ ಯಂ ಪರೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ತಂ ನಾನುಜಾನಾತಿ, ಅತ್ತನಾ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿನಿತಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತಂ ಅವಿಪರೀತಮತ್ಥಂ ನ ¶ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಗಹಿತಗ್ಗಹಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೇತು’’ನ್ತಿ. ಚತುತ್ಥಾದೀನಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ.

ಪಠಮವಿನಯಧರಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೩. ನವಮೇ ವಿವೇಕಟ್ಠೋತಿ ವಿವಿತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ದೂರೀಭೂತೋ’’ತಿ. ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸೇ ಠಿತೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ¶ ಸತಿಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಪೇಸಿತತ್ತೋತಿ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತೋ ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋ.

ಸತ್ಥುಸಾಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮೪. ದಸಮೇ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ. ಕೇ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ? ಸಮಥಾ. ಕಥಂ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ? ಸಮನವಸೇನ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ತೇಸಂ ಸಮನವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಸಮೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪನಾನನ್ತಿ ಉಟ್ಠಿತಾನಂ ಉಟ್ಠಿತಾನಂ. ಸಮಥತ್ಥನ್ತಿ ಸಮನತ್ಥಂ. ದೀಘನಿಕಾಯೇ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಮ್ಪಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೩೧) ವಿತ್ಥಾರತೋಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರನಯೋ – ಅಧಿಕರಣೇಸು ತಾವ ಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ಅಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ವತ್ಥೂಹಿ ವಿವದನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯೋ ವಿವಾದೋ, ಇದಂ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ನಾಮ. ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಆಚಾರದಿಟ್ಠಿಆಜೀವವಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅನುವದನ್ತಾನಂ ಯೋ ಅನುವಾದೋ ಉಪವದನಾ ಚೇವ ಚೋದನಾ ಚ, ಇದಂ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ ನಾಮ. ಮಾತಿಕಾಯಂ ಆಗತಾ ಪಞ್ಚ, ವಿಭಙ್ಗೇ ದ್ವೇತಿ ಸತ್ತಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ, ಇದಂ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ನಾಮ. ಯಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅಪಲೋಕನಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಕರಣಂ, ಇದಂ ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣಂ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ದ್ವೀಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾಯ ಚ. ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ಸಮ್ಮಮಾನಂ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ¶ ವಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ವಾ, ಯತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತಿತಂ, ತತ್ಥ ಸಙ್ಘೇನ ವಾ, ಸಙ್ಘೇ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ತತ್ಥೇವ ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾಯ ಸಮ್ಮತಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಿತಂ ಸಮ್ಮತಿ. ಏವಂ ಸಮ್ಮಮಾನೇ ಚ ಪನೇತಸ್ಮಿಂ ಯಾ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತೋ ಧಮ್ಮಸಮ್ಮುಖತೋ ವಿನಯಸಮ್ಮುಖತಾ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಮುಖತಾ, ಅಯಂ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಚ ಕಾರಕಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿವಸೇನ ಸಮ್ಮುಖಿಭಾವೋ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತಾ. ಸಮೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಭೂತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಸಮ್ಮುಖತಾ. ಯಥಾ ತಂ ಸಮೇತಬ್ಬಂ, ತಥೇವಸ್ಸ ಸಮನಂ ವಿನಯಸಮ್ಮುಖತಾ. ಯೋ ಚ ವಿವದತಿ, ಯೇನ ಚ ವಿವದತಿ, ತೇಸಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಮುಖತಾ. ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾಯ ವೂಪಸಮೇ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತಾ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ಸಮ್ಮತಿ.

ಸಚೇ ಪನೇವಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಮತಿ, ಅಥ ನಂ ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾಯ ಸಮ್ಮತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ನ ಮಯಂ ಸಕ್ಕೋಮ ವೂಪಸಮೇತು’’ನ್ತಿ ¶ ಸಙ್ಘಸ್ಸೇವ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತಿ. ತತೋ ಸಙ್ಘೋ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹಾಪಕಂ ಸಮ್ಮನ್ನತಿ, ತೇನ ಗುಳ್ಹಕವಿವಟಕಸಕಣ್ಣಜಪ್ಪಕೇಸು ತೀಸು ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹಕೇಸು ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ಸಲಾಕಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮವಾದೀನಂ ಯೇಭುಯ್ಯತಾಯ ಯಥಾ ತೇ ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ವದನ್ತಿ, ಏವಂ ವೂಪಸನ್ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾಯ ಚ ವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ವುತ್ತನಯೋ ಏವ. ಯಂ ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣಂ, ಅಯಂ ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾ ನಾಮ. ಏವಂ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ದ್ವೀಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ.

ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಚತೂಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಸತಿವಿನಯೇನ ಚ ಅಮೂಳ್ಹವಿನಯೇನ ಚ ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಾಯ ಚ. ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ಸಮ್ಮಮಾನಂ ಯೋ ಚ ಅನುವದತಿ, ಯಞ್ಚ ಅನುವದತಿ, ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಸಚೇ ಕಾಚಿ ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ಉಭೋ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ, ಸಚೇ ಅತ್ಥಿ ಅಯಂ ನಾಮೇತ್ಥ ಆಪತ್ತೀತಿ ಏವಂ ವಿನಿಚ್ಛಿತಂ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಯದಾ ಪನ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಮೂಲಿಕಾಯ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುದ್ಧಂಸಿತಸ್ಸ ಸತಿವಿನಯಂ ಯಾಚಮಾನಸ್ಸ ಸಙ್ಘೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸತಿವಿನಯಂ ದೇತಿ, ತದಾ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಸತಿವಿನಯೇನ ಚ ವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಿನ್ನೇ ಪನ ಸತಿವಿನಯೇ ಪುನ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುವಾದೋ ನ ರುಹತಿ. ಯದಾ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಮ್ಮಾದವಸೇನ ಕತೇ ಅಸ್ಸಾಮಣಕೇ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇ ‘‘ಸರತಾಯಸ್ಮಾ ಏವರೂಪಿಂ ಆಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಉಮ್ಮತ್ತಕೇನ ¶ ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಏತಂ ಕತಂ, ನಾಹಂ ತಂ ಸರಾಮೀ’’ತಿ ಭಣನ್ತೋಪಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಚೋದಿಯಮಾನೋವ ಪುನ ಅಚೋದನತ್ಥಾಯ ಅಮೂಳ್ಹವಿನಯಂ ಯಾಚತಿ, ಸಙ್ಘೋ ಚಸ್ಸ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಮೂಳ್ಹವಿನಯಂ ದೇತಿ. ತದಾ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಅಮೂಳ್ಹವಿನಯೇನ ಚ ವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಿನ್ನೇ ಪನ ಅಮೂಳ್ಹವಿನಯೇ ಪುನ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಕಸ್ಸಚಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅನುವಾದೋ ನ ರುಹತಿ. ಯದಾ ಪನ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಸಾಮನ್ತೇನ ವಾ ಚೋದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರತೋ ಪಾಪುಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಪಾಪಿಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ‘‘ಸಚಾಯಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಮ್ಮಾ ವತ್ತಿತ್ವಾ ಓಸಾರಣಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ. ಸಚೇ ಛಿನ್ನಮೂಲೋ, ಅಯಮೇವಸ್ಸ ನಾಸನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಸಙ್ಘೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಂ ಕರೋತಿ, ತದಾ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಾಯ ಚ ವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತೀತಿ. ಏವಂ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಚತೂಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ.

ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ತೀಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣೇನ ಚ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೇನ ಚ. ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ವೂಪಸಮೋ ನತ್ಥಿ. ಯದಾ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೋ ¶ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಙ್ಘಗಣಮಜ್ಝೇಸು ವಾ ಭಿಕ್ಖು ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ದೇಸೇತಿ, ತದಾ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣೇನ ಚ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇ ತಾವ ಯೋ ಚ ದೇಸೇತಿ, ಯಸ್ಸ ಚ ದೇಸೇತಿ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಮುಖತೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚ ಗಣಸ್ಸ ಚ ದೇಸನಾಕಾಲೇ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತೋ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಆಮ, ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚ ಪಟಿಞ್ಞಾತಾಯ ‘‘ಆಯತಿಂ ಸಂವರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಕರಣಂ, ತಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣಂ ನಾಮ. ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇ ಪರಿವಾಸಾದಿಯಾಚನಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ಪರಿವಾಸಾದೀನಂ ದಾನಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣಂ ನಾಮ.

ದ್ವೇಪಕ್ಖಜಾತಾ ಪನ ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಬಹುಂ ಅಸ್ಸಾಮಣಕಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಚರಿತ್ವಾ ಪುನ ಲಜ್ಜಿಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ‘‘ಸಚೇ ಮಯಂ ಇಮಾಹಿ ಆಪತ್ತೀಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮ, ಸಿಯಾಪಿ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಕಕ್ಖಳತ್ತಾಯ ವಾಳತ್ತಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಾಪನೇ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಯದಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಿಣವತ್ಥಾರಕಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತದಾ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೇನ ಚ ಸಮ್ಮತಿ. ತತ್ರ ಹಿ ಯತ್ತಕಾ ಹತ್ಥಪಾಸೂಪಗತಾ ‘‘ನ ಮೇತಂ ಖಮತೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾವಿಕಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ದುಕ್ಕಟಂ ಕಮ್ಮಂ ಪುನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ¶ ನ ಉಕ್ಕೋಟೇನ್ತಿ, ನಿದ್ದಮ್ಪಿ ಓಕ್ಕನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಥುಲ್ಲವಜ್ಜಞ್ಚ ಗಿಹಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಾಪತ್ತಿಯೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ. ಏವಂ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ತೀಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ.

ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣಂ ಏಕೇನ ಸಮಥೇನ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅಧಿಕರಣಾನಂ ಸಮಥಾಯ ವೂಪಸಮಾಯ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ದಾತಬ್ಬೋ…ಪೇ… ತಿಣವತ್ಥಾರಕೋ’’ತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಅಧಿಕರಣಸಮಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇತಿ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸತ್ತಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾಯ ಅನುತ್ತಾನತ್ಥದೀಪನಾ ಸಮತ್ತಾ.