📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ

ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

೧. ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ

೧. ಮೇತ್ತಾವಗ್ಗೋ

೧. ಮೇತ್ತಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧. ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಆಸೇವಿತಾಯಾತಿ ಆದರೇನ ಸೇವಿತಾಯ. ಭಾವಿತಾಯಾತಿ ವಡ್ಢಿತಾಯ. ಬಹುಲೀಕತಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕತಾಯ. ಯಾನಿಕತಾಯಾತಿ ಯುತ್ತಯಾನಸದಿಸಕತಾಯ. ವತ್ಥುಕತಾಯಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾಯ. ಅನುಟ್ಠಿತಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾಯ. ಪರಿಚಿತಾಯಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚಿತಾಯ ಉಪಚಿತಾಯ. ಸುಸಮಾರದ್ಧಾಯಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾಯ ಸುಕತಾಯ. ಆನಿಸಂಸಾತಿ ಗುಣಾ. ಸುಖಂ ಸುಪತೀತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಏಕಾದಸಕನಿಪಾತೇ ವಕ್ಖಾಮ.

ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ¶ ಫರಣವಸೇನ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ತನೂ ಸಂಯೋಜನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಸ್ಸತೋ ಉಪಧಿಕ್ಖಯನ್ತಿ ಮೇತ್ತಾಪದಟ್ಠಾನಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಪಧಿಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ದಸ ಸಂಯೋಜನಾ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ತನೂ ಸಂಯೋಜನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿಘಞ್ಚೇವ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಂಯೋಜನಾ ಚ ತನುಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪಸ್ಸತೋ ಉಪಧಿಕ್ಖಯನ್ತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಕಿಲೇಸೂಪಧೀನಂ ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಮೇತ್ತಂ ಅಧಿಗಮವಸೇನ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ. ಕುಸಲೀ ತೇನ ಹೋತೀತಿ ತೇನ ಮೇತ್ತಾಯನೇನ ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ. ಸತ್ತಸಣ್ಡನ್ತಿ ¶ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಣ್ಡೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ, ಸತ್ತಭರಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಜೇತ್ವಾತಿ ಅದಣ್ಡೇನ ಅಸತ್ಥೇನ ಧಮ್ಮೇನೇವ ವಿಜಿನಿತ್ವಾ. ರಾಜಿಸಯೋತಿ ಇಸಿಸದಿಸಾ ಧಮ್ಮಿಕರಾಜಾನೋ. ಯಜಮಾನಾತಿ ದಾನಾನಿ ದದಮಾನಾ. ಅನುಪರಿಯಗಾತಿ ವಿಚರಿಂಸು.

ಅಸ್ಸಮೇಧನ್ತಿಆದೀಸು ಪೋರಾಣಕರಾಜಕಾಲೇ ಕಿರ ಸಸ್ಸಮೇಧಂ, ಪುರಿಸಮೇಧಂ, ಸಮ್ಮಾಪಾಸಂ, ವಾಚಾಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ ಅಹೇಸುಂ, ಯೇಹಿ ರಾಜಾನೋ ¶ ಲೋಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿಂಸು. ತತ್ಥ ನಿಪ್ಫನ್ನಸಸ್ಸತೋ ದಸಮಭಾಗಗ್ಗಹಣಂ ಸಸ್ಸಮೇಧಂ ನಾಮ, ಸಸ್ಸಸಮ್ಪಾದನೇ ಮೇಧಾವಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಯೋಧಾನಂ ಛಮಾಸಿಕಂ ಭತ್ತವೇತನಾನುಪ್ಪದಾನಂ ಪುರಿಸಮೇಧಂ ನಾಮ, ಪುರಿಸಸಙ್ಗಣ್ಹನೇ ಮೇಧಾವಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಲಿದ್ದಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಲೇಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವಿನಾ ವಡ್ಢಿಯಾ ಸಹಸ್ಸದ್ವಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಧನಾನುಪ್ಪದಾನಂ ಸಮ್ಮಾಪಾಸಂ ನಾಮ. ತಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಪಾಸೇತಿ ಹದಯೇ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಯ ಠಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಪಾಸನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ತಾತ, ಮಾತುಲಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪನ ಸಣ್ಹವಾಚಾಭಣನಂ ವಾಚಾಪೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ಪಿಯವಾಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ರಟ್ಠಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ, ಫೀತಞ್ಚ, ಬಹುಅನ್ನಪಾನಂ, ಖೇಮಂ, ನಿರಬ್ಬುದಂ. ಮನುಸ್ಸಾ ಮುದಾ ಮೋದಮಾನಾ ಉರೇ ಪುತ್ತೇ ನಚ್ಚೇನ್ತಾ ಅಪಾರುತಘರಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಇದಂ ಘರದ್ವಾರೇಸು ಅಗ್ಗಳಾನಂ ಅಭಾವತೋ ನಿರಗ್ಗಳನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಂ ಪೋರಾಣಿಕಾ ಪವೇಣಿ.

ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಓಕ್ಕಾಕರಾಜಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ¶ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ ಇಮಞ್ಚ ರಟ್ಠಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಂಮೂಲಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಮೇಧಂ ಪುರಿಸಮೇಧನ್ತಿಆದಿಕೇ ಪಞ್ಚ ಯಞ್ಞೇ ನಾಮ ಅಕಂಸು. ತೇಸು ಅಸ್ಸಮೇತ್ಥ ಮೇಧನ್ತಿ ವಧೇನ್ತೀತಿ ಅಸ್ಸಮೇಧೋ. ದ್ವೀಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಏಕವೀಸತಿಯೂಪಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಛಿಮದಿವಸೇಯೇವ ಸತ್ತನವುತಿಪಞ್ಚಪಸುಸತಘಾತಭಿಂಸನಸ್ಸ ಠಪೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಞ್ಚ ಪುರಿಸೇ ಚ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪುರಿಸಮೇತ್ಥ ಮೇಧನ್ತೀತಿ ಪುರಿಸಮೇಧೋ. ಚತೂಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಭೂಮಿಯಾ ಅಸ್ಸಮೇಧೇ ವುತ್ತವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮ್ಮಮೇತ್ಥ ಪಾಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಾಸೋ. ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಯುಗಚ್ಛಿಗ್ಗಳೇ ¶ ಪವೇಸನದಣ್ಡಕಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪತಿತೋಕಾಸೇ ವೇದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಂಹಾರಿಮೇಹಿ ಯೂಪಾದೀಹಿ ಸರಸ್ಸತೀನದಿಯಾ ನಿಮುಗ್ಗೋಕಾಸತೋ ಪಭುತಿ ಪಟಿಲೋಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸತ್ರಯಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ವಾಜಮೇತ್ಥ ಪಿವನ್ತೀತಿ ವಾಜಪೇಯ್ಯೋ. ಏಕೇನ ಪರಿಯಞ್ಞೇನ ಸತ್ತರಸಹಿ ಪಸೂಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಬೇಲುವಯೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಕದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗಳಾತಿ ನಿರಗ್ಗಳೋ. ನವಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ¶ ಸದ್ಧಿಂ ಭೂಮಿಯಾ ಚ ಪುರಿಸೇಹಿ ಚ ಅಸ್ಸಮೇಧೇ ವುತ್ತವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮೇಧಪರಿಯಾಯನಾಮಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮೇಧವಿಕಪ್ಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

ಕಲಮ್ಪಿ ¶ ತೇ ನಾನುಭವನ್ತಿ ಸೋಳಸಿನ್ತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಮಹಾಯಾಗಾ ಏಕಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಮಹನ್ತತಾಯ ಸೋಳಸಿಂ ಕಲಂ ನ ಅಗ್ಘನ್ತಿ, ಸೋಳಸಮಂ ಭಾಗಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಜಿನಾತೀತಿ ನ ಅತ್ತನಾ ಪರಸ್ಸ ಜಾನಿಂ ಕರೋತಿ. ನ ಜಾಪಯೇತಿ ನ ಪರೇನ ಪರಸ್ಸ ಜಾನಿಂ ಕಾರೇತಿ. ಮೇತ್ತಂಸೋತಿ ಮೇತ್ತಾಯಮಾನಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಹುತ್ವಾ. ಸಬ್ಬಭೂತಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು. ವೇರಂ ತಸ್ಸ ನ ಕೇನಚೀತಿ ತಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಕುಸಲವೇರಂ ವಾ ಪುಗ್ಗಲವೇರಂ ವಾ ನತ್ಥಿ.

೨. ಪಞ್ಞಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨. ದುತಿಯೇ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಿಕಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಾಯ. ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ. ಗರುಟ್ಠಾನಿಯನ್ತಿ ಗಾರವುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಗರುಭಾವನೀಯಂ. ತಿಬ್ಬನ್ತಿ ಬಹಲಂ. ಪರಿಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥಪಾಳಿಅನುಸನ್ಧಿಪುಬ್ಬಾಪರಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಪರಿಪಞ್ಹತೀತಿ ಪಞ್ಹಂ ಕರೋತಿ, ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ದ್ವಯೇನಾತಿ ದುವಿಧೇನ. ಅನಾನಾಕಥಿಕೋತಿ ಅನಾನತ್ತಕಥಿಕೋ ಹೋತಿ. ಅತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕೋತಿ ನಾನಾವಿಧಂ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಂ ನ ಕಥೇತಿ. ಅರಿಯಂ ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವನ್ತಿ ಅರಿಯತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ನಾಮ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ, ಸೇಸಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಕಂ ಜಾನಾತಿ. ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಕಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಪಿಯತ್ತಾಯಾತಿ ¶ ಪಿಯಭಾವತ್ಥಾಯ. ಗರುತ್ತಾಯಾತಿ ಗರುಭಾವತ್ಥಾಯ. ಭಾವನಾಯಾತಿ ಭಾವನತ್ಥಾಯ ಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಯ ವಾ. ಸಾಮಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮತ್ಥಾಯ. ಏಕೀಭಾವಾಯಾತಿ ನಿರನ್ತರಭಾವತ್ಥಾಯ.

೩-೪. ಅಪ್ಪಿಯಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೩-೪. ತತಿಯೇ ಅಪ್ಪಿಯಪಸಂಸೀತಿ ಅಪ್ಪಿಯಜನಸ್ಸ ಪಸಂಸಕೋ ವಣ್ಣಭಾಣೀ. ಪಿಯಗರಹೀತಿ ಪಿಯಜನಸ್ಸ ¶ ನಿನ್ದಕೋ ಗರಹಕೋ. ಚತುತ್ಥೇ ಅನವಞ್ಞತ್ತಿಕಾಮೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಂ ಅಞ್ಞೇನ ಅವಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಅನವಜಾನನಕಾಮೋ. ಅಕಾಲಞ್ಞೂತಿ ಕಥಾಕಾಲಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಕಾಲೇ ಕಥೇತಿ. ಅಸುಚೀತಿ ಅಸುಚೀಹಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ.

೫. ಪಠಮಲೋಕಧಮ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಲೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾತಿ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ. ಏತೇಹಿ ಮುತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ಲೋಕಂ ಅನುಪರಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಿ ನಪ್ಪಜಹನ್ತಿ ¶ , ಲೋಕತೋ ನ ನಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಕೋ ಚ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮೇ ಅನುಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಅಯಞ್ಚ ಲೋಕೋ ಏತೇ ಅನುಬನ್ಧತಿ ನ ಪಜಹತಿ, ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ನ ನಿವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಲಾಭೋ ಅಲಾಭೋತಿ ಲಾಭೇ ಆಗತೇ ಅಲಾಭೋ ಆಗತೋಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಸಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅವೇಕ್ಖತಿ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೇತಿ ‘‘ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ ಇಮೇ’’ತಿ ಏವಂ ಅವೇಕ್ಖತಿ. ವಿಧೂಪಿತಾತಿ ¶ ವಿಧಮಿತಾ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ. ಪದಞ್ಚ ಞತ್ವಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪದಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಜಾನಾತಿ ಭವಸ್ಸ ಪಾರಗೂತಿ ಭವಸ್ಸ ಪಾರಂ ಗತೋ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ನಿಬ್ಬಾನಪದಂ ಞತ್ವಾವ ತಂ ಪಾರಂ ಗತಭಾವಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೬. ದುತಿಯಲೋಕಧಮ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬. ಛಟ್ಠೇ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಕಿಂ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ. ಕೋ ಅಧಿಪ್ಪಯಾಸೋತಿ ಕೋ ಅಧಿಕಪ್ಪಯೋಗೋ. ಪರಿಯಾದಾಯಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ. ಇಧಾಪಿ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೭. ದೇವದತ್ತವಿಪತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭. ಸತ್ತಮೇ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇತಿ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನ ಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇ. ಆರಬ್ಭಾತಿ ಆಗಮ್ಮ ಪಟಿಚ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ. ಅತ್ತವಿಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಪತ್ತಿಂ ವಿಪನ್ನಾಕಾರಂ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ.

೮. ಉತ್ತರವಿಪತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ವಟಜಾಲಿಕಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ವಿಹಾರೇ. ಸೋ ಕಿರ ವಟವನೇ ನಿವಿಟ್ಠತ್ತಾ ವಟಜಾಲಿಕಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ. ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೇವರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ. ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕೋತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಸ್ಸ ಸಕಲಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತೋ.

೯. ನನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯. ನವಮೇ ಕುಲಪುತ್ತೋತಿ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತೋ. ಬಲವಾತಿ ಥಾಮಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಪಾಸಾದಿಕೋತಿ ¶ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಸಾದಜನಕೋ. ತಿಬ್ಬರಾಗೋತಿ ಬಹಲರಾಗೋ. ಕಿಮಞ್ಞತ್ರಾತಿಆದೀಸು ಅಯಮತ್ಥೋ – ಕಿಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನ ¶ ಕಥಿತೇನ, ಅಯಂ ನನ್ದೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಜಾಗರಿಯಮನುಯುತ್ತೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಯೇಹಿ ನನ್ದೋ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತುಂ. ಸಚೇ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಭವಿಸ್ಸ, ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾತಿ. ಇತಿಹ ತತ್ಥಾತಿ ಏವಂ ತತ್ಥ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೧೦. ಕಾರಣ್ಡವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦. ದಸಮೇ ಅಞ್ಞೇನಾಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರತೀತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ವಚನಂ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ. ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಂ ಅಪನಾಮೇತೀತಿ ಬಾಹಿರತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆಗನ್ತುಕಕಥಂ ಓತಾರೇತಿ. ಅಪನೇಯ್ಯೇಸೋತಿ ಅಪನೇಯ್ಯೋ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋ ಏಸ. ಸಮಣದೂಸೀತಿ ಸಮಣದೂಸಕೋ. ಸಮಣಪಲಾಪೋತಿ ವೀಹೀಸು ವೀಹಿಪಲಾಪೋ ವಿಯ ನಿಸ್ಸಾರತಾಯ ಸಮಣೇಸು ಸಮಣಪಲಾಪೋ. ಸಮಣಕಾರಣ್ಡವೋತಿ ಸಮಣಕಚವರೋ. ಬಹಿದ್ಧಾ ನಾಸೇನ್ತೀತಿ ಬಹಿ ನೀಹರನ್ತಿ. ಯವಕರಣೇತಿ ಯವಖೇತ್ತೇ. ಫುಣಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಉಚ್ಚೇ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಮಹಾವಾತೇ ಓಪುನಿಯಮಾನಸ್ಸ. ಅಪಸಮ್ಮಜ್ಜನ್ತೀತಿ ¶ ಸಾರಧಞ್ಞಾನಂ ಏಕತೋ ದುಬ್ಬಲಧಞ್ಞಾನಂ ಏಕತೋ ಕರಣತ್ಥಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಪಸಮ್ಮಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಪಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಸಙ್ಖಾತೇನ ವಾತಗ್ಗಾಹಿನಾ ಸುಪ್ಪೇನ ವಾ ವತ್ಥೇನ ವಾ ನೀಹರನ್ತಿ. ದದ್ದರನ್ತಿ ದದ್ದರಸದ್ದಂ.

ಸಂವಾಸಾಯನ್ತಿ ಸಂವಾಸೇನ ಅಯಂ. ವಿಜಾನಾಥಾತಿ ಜಾನೇಯ್ಯಾಥ. ಸನ್ತವಾಚೋತಿ ಸಣ್ಹವಾಚೋ. ಜನವತೀತಿ ಜನಮಜ್ಝೇ. ರಹೋ ಕರೋತಿ ಕರಣನ್ತಿ ಕರಣಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ, ತಂ ರಹೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ¶ ಕರೋತಿ. ಸಂಸಪ್ಪೀ ಚ ಮುಸಾವಾದೀತಿ ಸಂಸಪ್ಪಿತ್ವಾ ಮುಸಾವಾದೀ, ಮುಸಾ ಭಣನ್ತೋ ಸಂಸಪ್ಪತಿ ಫನ್ದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಸು ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ.

ಮೇತ್ತಾವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

೨. ಮಹಾವಗ್ಗೋ

೧. ವೇರಞ್ಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಅಭಿವಾದೇತೀತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ನ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಕಾರೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ¶ ‘‘ನ ವನ್ದತಿ ನಾಸನಾ ವುಟ್ಠಾತಿ, ನಾಪಿ ‘ಇಧ ಭೋನ್ತೋ ನಿಸೀದನ್ತೂ’ತಿ ಏವಂ ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇತೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಭಾವನೇ ನಾಮ ಅತ್ಥೇ ¶ ‘‘ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಏವಂ ವತ್ವಾ ಅಥ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ಅಕರೋನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ – ತಯಿದಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ತಥೇವಾತಿ. ಯಂ ತಂ ಮಯಾ ಸುತಂ, ತಂ ತಥೇವ, ತಂ ಸವನಞ್ಚ ಮೇ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ, ಅತ್ಥತೋ ಏಕೀಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಹಿ ಭವಂ ಗೋತಮೋ…ಪೇ… ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇತೀತಿ. ಏವಂ ಅತ್ತನಾ ಸುತಂ ದಿಟ್ಠೇನ ನಿಗಮೇತ್ವಾ ನಿನ್ದನ್ತೋ ಆಹ – ತಯಿದಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ನ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇವಾತಿ ತಂ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಂ ಅಕರಣಂ ಅಯುತ್ತಮೇವಾತಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಪರವಮ್ಭನದೋಸಂ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಕರುಣಾಸೀತಲೇನ ಹದಯೇನ ತಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಯುತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ನಾಹಂ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಅಹಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಪ್ಪಟಿಹತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸದೇವಕಾದಿಭೇದೇ ಲೋಕೇ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಮಹಂ ಅಭಿವಾದೇಯ್ಯಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇಯ್ಯಂ ವಾ ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇಯ್ಯಂ. ಅನಚ್ಛರಿಯಂ ವಾ ಏತಂ, ಸ್ವಾಹಂ ಅಜ್ಜ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏವರೂಪಂ ನಿಪಚ್ಚಾಕಾರಾರಹಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ. ಅಪಿಚ ಖೋ ಯದಾಪಾಹಂ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಉತ್ತರೇನ ಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ¶ ಸಕಲಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇಸಿಂ, ತದಾಪಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸದೇವಕಾದಿಭೇದೇ ಲೋಕೇ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಮಹಂ ಏವರೂಪಂ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಕರೇಯ್ಯಂ. ಅಥ ಖೋ ಮಂ ಸೋಳಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕೋ ಖೀಣಾಸವಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಲೋಕೇ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ತ್ವಂ ¶ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗೋ ಚ ಜೇಟ್ಠೋ ಚ ಸೇಟ್ಠೋ ಚ, ನತ್ಥಿ ತಯಾ ಉತ್ತರಿತರೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸೋ ಪತಿಮಾನೇಸಿ. ತದಾಪಿ ಚಾಹಂ ಅತ್ತನಾ ಉತ್ತರಿತರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಸಭಿಂ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿಂ – ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಸ್ಸಾಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿರಹೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನತ್ಥಿ, ಸ್ವಾಹಂ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಕಂ ಅಭಿವಾದೇಯ್ಯಂ. ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಮಾ ತಥಾಗತಾ ಏವರೂಪಂ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಪತ್ಥಯಿ. ಯಞ್ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತಥಾಗತೋ ಅಭಿವಾದೇಯ್ಯ ವಾ…ಪೇ… ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇಯ್ಯ, ಮುದ್ಧಾಪಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪರಿಪಾಕಸಿಥಿಲಬನ್ಧನಂ ವಣ್ಟಾ ಮುತ್ತತಾಲಫಲಂ ವಿಯ ಗೀವತೋ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಹಸಾವ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಪತೇಯ್ಯ.

ಏವಂ ¶ ವುತ್ತೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞತಾಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಲೋಕಜೇಟ್ಠಭಾವಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಕೇವಲಂ ತಂ ವಚನಂ ಅಸಹಮಾನೋ ಆಹ – ಅರಸರೂಪೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋತಿ. ಅಯಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಂ ಲೋಕೇ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ‘‘ಸಾಮಗ್ಗಿರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಅರಸರೂಪೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ, ಅರಸಜಾತಿಕೋ ಅರಸಸಭಾವೋತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಚಿತ್ತಮುದುಭಾವಜನನತ್ಥಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ¶ ಅತ್ತನಿ ಸನ್ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಖ್ವೇಸ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪರಿಯಾಯೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಖ್ವೇಸಾತಿ ಅತ್ಥಿ ಖೋ ಏಸ. ಪರಿಯಾಯೋತಿ ಕಾರಣಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅತ್ಥಿ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏತಂ ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಂ ‘‘ಅರಸರೂಪೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮ್ಮಾ ವದೇಯ್ಯ, ಅವಿತಥವಾದೀತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಕತಮೋ ಪನ ಸೋತಿ? ಯೇ ತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ರೂಪರಸಾ…ಪೇ… ಫೋಟ್ಠಬ್ಬರಸಾ, ತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಾತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೇ ತೇ ಜಾತಿವಸೇನ ವಾ ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನ ವಾ ಸೇಟ್ಠಸಮ್ಮತಾನಮ್ಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಾನಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತಾನಂ ರಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಕಾಮಸುಖಸ್ಸಾದಸಙ್ಖಾತಾ ರೂಪರಸಾ, ಸದ್ದರಸಾ, ಗನ್ಧರಸಾ, ರಸರಸಾ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬರಸಾ, ಯೇ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಗೀವಾಯ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಯ ಆವಿಞ್ಛನ್ತಿ, ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾದಿಸಾಮಗ್ಗಿಯಞ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಾ. ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಹೀನಾ’’ತಿ ¶ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ಮಮಾಕಾರೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ವಾ ಏಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ.

ತತ್ಥ ಪಹೀನಾತಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ವಿಗತಾ, ಪಜಹಿತಾ ವಾ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಕರಣೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಉಚ್ಛಿನ್ನಂ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾಮಯಂ ಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ. ತಾಲವತ್ಥು ವಿಯ ನೇಸಂ ವತ್ಥು ಕತನ್ತಿ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ. ಯಥಾ ಹಿ ತಾಲರುಕ್ಖಂ ಸಮೂಲಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಮತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಕತೇ ನ ಪುನ ತಸ್ಸ ತಾಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ¶ ಸಮೂಲೇ ರೂಪಾದಿರಸೇ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಭಾವೇನ ವತ್ಥುಮತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಕತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅವಿರುಳ್ಹಿಧಮ್ಮತ್ತಾ ವಾ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಕತಾತಿ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ ಅನಭಾವಂಕತಾ ಹೋನ್ತಿ ¶ , ಯಥಾ ನೇಸಂ ಪಚ್ಛಾಭಾವೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕತಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಆಹ – ಅನಭಾವಂಕತಾತಿ. ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾತಿ ಅನಾಗತೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಭಾವಾ.

ನೋ ಚ ಖೋ ಯಂ ತ್ವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸೀತಿ ಯಞ್ಚ ಖೋ ತ್ವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸಿ, ಸೋ ಪರಿಯಾಯೋ ನ ಹೋತಿ. ನನು ಚ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವುತ್ತೋ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸೋ, ತಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ. ಯೋ ಹಿ ನಂ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಂ ಕಾತುಂ ಭಬ್ಬೋ ಹುತ್ವಾ ನ ಕರೋತಿ, ಸೋ ತದಭಾವೇನ ಅರಸರೂಪೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಅಭಬ್ಬೋವ ಏತಂ ಕಾತುಂ, ತೇನಸ್ಸ ಕಾರಣೇ ಅಭಬ್ಬತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಯಂ ತ್ವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸೀ’’ತಿ. ಯಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ತ್ವಂ ಮಂ ‘‘ಅರಸರೂಪೋ’’ತಿ ವದೇಸಿ, ಸೋ ಅಮ್ಹೇಸು ನೇವ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ.

ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅರಸರೂಪತಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಥಾಪರಂ ನಿಬ್ಭೋಗೋ ಭವನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಬ್ಬಪರಿಯಾಯೇಸು ಚೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋಜನಾಕ್ಕಮಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತಮತ್ಥಂ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತದೇವ ವಯೋವುದ್ಧಾನಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ಲೋಕೇ ¶ ‘‘ಸಾಮಗ್ಗಿಪರಿಭೋಗೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ತದಭಾವೇನ ಚ ಭಗವನ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಭೋಗೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಭಗವಾ ಚ ಯ್ವಾಯಂ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತಾನಂ ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗೋ, ತದಭಾವಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಂ ಪರಿಯಾಯಮನುಜಾನಿ.

ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಂ ಲೋಕೇ ವಯೋವುದ್ಧಾನಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕುಲಸಮುದಾಚಾರಕಮ್ಮಂ ಲೋಕಿಯಾ ಕರೋನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅಕಿರಿಯವಾದೋತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ¶ ಅಕಿರಿಯಂ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಕಿರಿಯವಾದಿತಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಂ ಪರಿಯಾಯಮನುಜಾನಿ. ತತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಿ ಅವಸೇಸಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನೇಕವಿಹಿತಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತದೇವ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ಭಗವತಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಇಮಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಯಂ ಲೋಕತನ್ತಿ ಲೋಕಪವೇಣೀ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಚ್ಛೇದವಾದೋತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸ ಚೇವ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತದ್ವಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಚ ದೋಸಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದತಿ, ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸಮ್ಭವಸ್ಸ ಪನ ಮೋಹಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಉಚ್ಛೇದಂ ¶ ವದತಿ, ಠಪೇತ್ವಾ ತೇ ತಯೋ ಅವಸೇಸಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಉಚ್ಛೇದವಾದಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಂ ಪರಿಯಾಯಮನುಜಾನಿ.

ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಮಞ್ಞೇ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಇದಂ ವಯೋವುದ್ಧಾನಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕುಲಸಮುದಾಚಾರಕಮ್ಮಂ, ತೇನ ತಂ ನ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಜೇಗುಚ್ಛೀತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿ, ಯಾನಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಚೇವ ಯಾವ ಚ ಅಕುಸಲಾನಂ ¶ ಲಾಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಗೂಥಂ ವಿಯ ಮಣ್ಡನಕಜಾತಿಕೋ ಪುರಿಸೋ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಹಿರೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಜೇಗುಚ್ಛಿತಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಂ ಪರಿಯಾಯಮನುಜಾನಿ. ತತ್ಥ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನಾತಿಆದಿ ಕರಣವಚನಂ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತದೇವ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ಭಗವತಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಇದಂ ಲೋಕಜೇಟ್ಠಕಕಮ್ಮಂ ವಿನೇತಿ ವಿನಾಸೇತಿ, ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ವಿನೇತಬ್ಬೋ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ವೇನಯಿಕೋತಿ ಆಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಪದತ್ಥೋ – ವಿನಯತೀತಿ ವಿನಯೋ, ವಿನಾಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿನಯೋ ಏವ ವೇನಯಿಕೋ. ವಿನಯಂ ವಾ ಅರಹತೀತಿ ವೇನಯಿಕೋ, ನಿಗ್ಗಹಂ ಅರಹತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ರಾಗಾದೀನಂ ವಿನಯಾಯ ವೂಪಸಮಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವೇನಯಿಕೋ ಹೋತಿ. ಅಯಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಪದತ್ಥೋ – ವಿನಯಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ವೇನಯಿಕೋ. ವಿಚಿತ್ರಾ ಹಿ ತದ್ಧಿತವುತ್ತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ತಂ ವೇನಯಿಕಭಾವಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಂ ಪರಿಯಾಯಮನುಜಾನಿ.

ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಸ್ಮಾ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ವಯೋವುದ್ಧೇ ತೋಸೇನ್ತಿ ಹಾಸೇನ್ತಿ ¶ , ಅಕರೋನ್ತಾ ಪನ ತಾಪೇನ್ತಿ ವಿಹೇಸೇನ್ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ನೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಭಗವಾ ಚ ತಾನಿ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಯಂ ವಯೋವುದ್ಧೇ ತಪತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾಚಾರವಿರಹಿತತ್ತಾ ವಾ ‘‘ಕಪಣಪುರಿಸೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ತಪಸ್ಸೀತಿ ಆಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಪದತ್ಥೋ – ತಪತೀತಿ ತಪೋ, ರೋಸೇತಿ ವಿಹೇಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಾಕರಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಪೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಪಸ್ಸೀ. ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಕಪಣಪುರಿಸೋ ¶ ತಪಸ್ಸೀತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಯೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ತಪನತೋ ತಪನೀಯಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಯಸ್ಮಾ ತಪಸ್ಸೀತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಪಸ್ಸಿತಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಂ ಪರಿಯಾಯಮನುಜಾನಿ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ತಪನ್ತೀತಿ ತಪಾ, ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತೇ ತಪೇ ಅಸ್ಸಿ ನಿರಸ್ಸಿ ಪಹಾಸಿ ವಿದ್ಧಂಸೀತಿ ತಪಸ್ಸೀ.

ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ದೇವಲೋಕಗಬ್ಭಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೇವಲೋಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವತಿ ಚಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಪಗಬ್ಭೋತಿ ಆಹ. ಕೋಧವಸೇನ ವಾ ಭಗವತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋಪಿ ಏವಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಗಬ್ಭತೋ ಅಪಗತೋತಿ ಅಪಗಬ್ಭೋ, ಅಭಬ್ಬೋ ದೇವಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಹೀನೋ ವಾ ಗಬ್ಭೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಪಗಬ್ಭೋ. ದೇವಲೋಕಗಬ್ಭಪರಿಬಾಹಿರತ್ತಾ ಆಯತಿಂ ಹೀನಗಬ್ಭಪಟಿಲಾಭಭಾಗೀತಿ. ಹೀನೋ ವಾಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭವಾಸೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಭಗವತೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಆಯತಿಂ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ ಅಪಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತಂ ಅಪಗಬ್ಭತಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಂ ಪರಿಯಾಯಮನುಜಾನಿ. ತತ್ರ ಚ ಯಸ್ಸ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಆಯತಿಂ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪಹೀನಾತಿ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ ಪುನಬ್ಭವೇ ಚ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅನುತ್ತರೇನ ಮಗ್ಗೇನ ವಿಹತಕಾರಣತ್ತಾ ಪಹೀನಾ. ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಜಲಾಬುಜಯೋನಿ ಗಹಿತಾ, ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಇತರಾ ತಿಸ್ಸೋ’’ಪಿ.

ಅಪಿಚ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯಾ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ. ಪುನಬ್ಭವೋ ¶ ಏವ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ನ ವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಾ ಠಿತಿ ಅತ್ಥಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ನ ಗಬ್ಭತೋ ಅಞ್ಞಾ ಸೇಯ್ಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಚ ನಾಮ ಯಸ್ಮಾ ಪುನಬ್ಭವಭೂತಾಪಿ ಅಪುನಬ್ಭವಭೂತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಇಧ ಚ ಪುನಬ್ಭವಭೂತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪುನಬ್ಭವೋ ಏವ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ¶ ಆಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅರಸರೂಪತಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಮ್ಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಧಮ್ಮಸಾಮೀ ತಥಾಗತೋ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಸೀತಲೇನೇವ ಚಕ್ಖುನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಓಲೇಕೇನ್ತೋ ಯಂ ಧಮ್ಮಧಾತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ¶ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ನಭೇ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಚ ಸರದಕಾಲೇ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಹದಯನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇನ್ತೋ ತಾನಿಯೇವ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂನಿ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಭಾವೇನ ಪಟಿಲದ್ಧತಾದಿಗುಣಲಕ್ಖಣಂ ಪಥವಿಸಮಚಿತ್ತತಂ ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಞ್ಚ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಕೇವಲಂ ಪಲಿತಸಿರಖಣ್ಡದನ್ತವಲಿತ್ತಚತಾದೀಹಿ ಅತ್ತನೋ ವುದ್ಧಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಜಾನಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಜಾತಿಯಾ ಅನುಗತಂ ಜರಾಯ ಅನುಸಟಂ ಬ್ಯಾಧಿನೋ ಅಧಿಭೂತಂ ಮರಣೇನ ಅಬ್ಭಾಹತಂ ಅಜ್ಜ ಮರಿತ್ವಾ ಪುನ ಸ್ವೇವ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯದಾರಕಭಾವಗಮನೀಯಂ ¶ . ಮಹನ್ತೇನ ಖೋ ಪನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೋ, ತದಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಸಾತ್ಥಕಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಂ ಪುರೇಜಾತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇಸಿ.

ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದೀನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಹಿ ತೇ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾ ಪಕ್ಖೇ ವಿಧುನನ್ತಾ ತಂಖಣಾನುರೂಪಂ ವಿರವನ್ತಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ. ಏವಂ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾನಞ್ಚ ತೇಸಂ ಯೋ ಪಠಮತರಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಸೋ ಜೇಟ್ಠೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತಾಯ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ತನೋ ಜೇಟ್ಠಭಾವಂ ಸಾಧೇತುಕಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ – ಯೋ ನು ಖೋ ತೇಸಂ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪೋತಕಾನಂ…ಪೇ… ಕಿನ್ತಿ ಸ್ವಾಸ್ಸ ವಚನೀಯೋತಿ. ತತ್ಥ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಾನನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾನಂ. ಕಿನ್ತಿ ಸ್ವಾಸ್ಸ ವಚನೀಯೋತಿ ಸೋ ಕಿನ್ತಿ ವಚನೀಯೋ ಅಸ್ಸ, ಕಿಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯ ಜೇಟ್ಠೋ ವಾ ಕನಿಟ್ಠೋ ವಾತಿ.

‘‘ಜೇಟ್ಠೋ’’ತಿಸ್ಸ, ಭೋ ಗೋತಮ, ವಚನೀಯೋತಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಇತಿ ಅಸ್ಸ ವಚನೀಯೋ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಸೋ ಹಿ ನೇಸಂ ಜೇಟ್ಠೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ನೇಸಂ ವುದ್ಧತರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಓಪಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಆಹ, ಯಥಾ ಸೋ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕೋ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ. ಅವಿಜ್ಜಾಗತಾಯ ¶ ಪಜಾಯಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ತತ್ಥ ಗತಾಯ. ಪಜಾಯಾತಿ ಸತ್ತಧಿವಚನಮೇತಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಕೋಸಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠೇಸು ಸತ್ತೇಸೂಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಣ್ಡಭೂತಾಯಾತಿ ಅಣ್ಡೇ ಭೂತಾಯ ಪಜಾತಾಯ ಸಞ್ಜಾತಾಯ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಣ್ಡೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಸತ್ತಾ ಅಣ್ಡಭೂತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಮಯಂ ¶ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಜಾ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಅಣ್ಡಭೂತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿಯೋನದ್ಧಾಯಾತಿ ¶ ತೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಓನದ್ಧಾಯ ಬದ್ಧಾಯ ವೇಠಿತಾಯ. ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾತಿ ತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಮಯಂ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಏಕೋವ ಲೋಕೇತಿ ಸಕಲೇಪಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಅಹಮೇವ ಏಕೋ ಅದುತಿಯೋ. ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಉತ್ತರರಹಿತಂ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ, ಅಥ ವಾ ಪಸತ್ಥಂ ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾಪಿ ನಾಮಮೇವ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಕತ್ತಾ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ದೇತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಮೇವ ದೇತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ¶ ದೇತಿ ಅಭಿಸೇಕೋ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಸ್ಸರಭಾವಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ. ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂ, ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಯದೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನಂ, ತಂ ಏವಂ ಅತ್ಥೇನ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಯಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಅಣ್ಡೇಸು ಅಧಿಸಯನಾದಿತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣಂ, ಏವಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಅನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ, ಅನತ್ತಾತಿ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಕರಣಂ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ಅಣ್ಡಾನಂ ಅಪೂತಿಭಾವೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಹಾನಿ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಅಣ್ಡಾನಂ ಅಲ್ಲಸಿನೇಹಪರಿಯಾದಾನಂ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ಭವತ್ತಯಾನುಗತನಿಕನ್ತಿಸಿನೇಹಪರಿಯಾದಾನಂ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಅಣ್ಡಕಪಾಲಾನಂ ತನುಭಾವೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಸ್ಸ ತನುಭಾವೋ, ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಸ್ಸ ಪಾದನಖತುಣ್ಡಕಾನಂ ಥದ್ಧಖರಭಾವೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಖರವಿಪ್ಪಸನ್ನಸೂರಭಾವೋ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಸ್ಸ ಪರಿಣಾಮಕಾಲೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ¶ ¶ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಣಾಮಕಾಲೋ ವಡ್ಢಿಕಾಲೋ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಸ್ಸ ಪಾದನಖಸಿಖಾಯ ವಾ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾಕಾಲೋ ವಿಯ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬಾಧಿಗತೇನ ¶ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಕ್ಖೇ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣಸಚ್ಛಿಕತಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಹಞ್ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಜೇಟ್ಠೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಯಥಾ ತೇಸಂ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾನಂ ಪಠಮತರಂ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಗತಾಯ ಪಜಾಯ ತಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಪಠಮತರಂ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತತ್ತಾ ಅಹಞ್ಹಿ ಜೇಟ್ಠೋ ವುದ್ಧತಮೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ, ಸಬ್ಬಗುಣೇಹಿ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಸಮತ್ತಾ ಸೇಟ್ಠೋತಿ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಅನುತ್ತರಂ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ತಂ ಅಧಿಗತೋ, ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಭುತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ವೀರಿಯಂ ಅಹೋಸೀತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ನ ಮಯಾ ಅಯಂ ಅನುತ್ತರೋ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವೋ ಕುಸೀತೇನ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿನಾ ಸಾರದ್ಧಕಾಯೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತೇನ ಅಧಿಗತೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ತದಧಿಗಮಾಯ ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ವೀರಿಯಂ ಅಹೋಸಿ. ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಮಯಾ ಚತುಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಭೇದಂ ವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧಂ ಅಹೋಸಿ, ಪಗ್ಗಹಿತಂ ಅಸಿಥಿಲಪ್ಪವತ್ತಿತಂ. ಆರದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಚ ಮೇ ತಂ ಅಸಲ್ಲೀನಂ ಅಹೋಸಿ ¶ . ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ವೀರಿಯಮೇವ, ಸತಿಪಿ ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಅಹೋಸಿ, ಉಪಟ್ಠಿತತ್ತಾಯೇವ ಚ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ. ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋ ಅಸಾರದ್ಧೋತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಕಾಯೋಪಿ ಮೇ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನಾಮಕಾಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧೇ ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಾಮಕಾಯೋ ರೂಪಕಾಯೋ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾವ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸಾರದ್ಧೋತಿ ಸೋ ಚ ಖೋ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಅಸಾರದ್ಧೋ, ವಿಗತದರಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ . ಸಮಾಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗನ್ತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಆಹಿತಂ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತಂ ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ಸಮಾಹಿತತ್ತಾ ಏವ ಚ ಏಕಗ್ಗಂ ಅಚಲಂ ನಿಪ್ಫನ್ದನನ್ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಧಿಗತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೋ ಖೋ ಅಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಂ ಯಾವ ವಿನಿಚ್ಛಯನಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೬೯) ವುತ್ತಮೇವ.

ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದೀಸು ಪನ ವಿಜ್ಜಾತಿ ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ. ಕಿಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋತಿ ¶ ? ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಸ್ಸ ಅವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹೋ. ತಮೋತಿ ಸ್ವೇವ ಮೋಹೋ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಟ್ಠೇನ ತಮೋ ನಾಮ. ಆಲೋಕೋತಿ ¶ ಸಾ ಏವ ವಿಜ್ಜಾ ಓಭಾಸಕರಣಟ್ಠೇನ ಆಲೋಕೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಜ್ಜಾ ಅಧಿಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸೇಸಂ ಪಸಂಸಾವಚನಂ. ಯೋಜನಾ ಪನೇತ್ಥ – ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ವಿಜ್ಜಾ ಅಧಿಗತಾ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಅಧಿಗತವಿಜ್ಜಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾ, ವಿನಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪದದ್ವಯೇ. ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ವೀರಿಯಾತಾಪೇನ ಆತಾಪಿನೋ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖಾತಾಯ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಪೇಸಿತತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಆತಾಪಿನೋ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ, ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ತಮೋ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ, ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಮಮ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾ, ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಮೋ ವಿಹತೋ, ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಏತಸ್ಸ ಮೇ ಪಧಾನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಅನುರೂಪಮೇವ ಫಲಂ ಲದ್ಧನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪಠಮಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ಅಹೋಸಿ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸೇವ ಅಣ್ಡಕೋಸಮ್ಹಾತಿ ಅಯಂ ಖೋ ಮಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಖನ್ಧಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಪಠಮಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ಪಠಮಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಪಠಮಾ ಅರಿಯಾಜಾತಿ ಅಹೋಸಿ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸೇವ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಾ ಪಾದನಖಸಿಖಾಯ ವಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತಮ್ಹಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಮ್ಹಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಟನಿಕಾಯೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೀತಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾಯಂ ನಯೋ.

ಚುತುಪಪಾತಕಥಾಯ ¶ ಪನ ವಿಜ್ಜಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಜ್ಜಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಚುತುಪಪಾತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ¶ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಯಥಾ ಪನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾಯಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಮಿಧ ‘‘ಚುತುಪಪಾತಞಾಣಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಚುತುಪಪಾತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಯಂ ಪನೇತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಧಿಗಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತತಿಯಾ ವಿಜ್ಜಾತಿಆದಿಮಾಹ, ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತತಿಯಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ಅಹೋಸೀತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಖೋ ಮಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತತಿಯಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ತತಿಯಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ತತಿಯಾ ಅರಿಯಜಾತಿ ಅಹೋಸಿ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸೇವ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಾ ಪಾದನಖಸಿಖಾಯ ವಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತಮ್ಹಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಮ್ಹಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಟನಿಕಾಯೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೀತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ? ಸೋ ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕೋ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಸಕಿಮೇವ ಜಾಯತಿ, ಅಹಂ ಪನ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಠಮಂ ತಾವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣವಿಜ್ಜಾಯ ಜಾತೋ. ತತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ದುತಿಯಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಜ್ಜಾಯ ಜಾತೋ, ಪುನ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತತಿಯಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣವಿಜ್ಜಾಯ ಜಾತೋ. ಏವಂ ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಜಾತೋಮ್ಹಿ. ಸಾ ಚ ಮೇ ಜಾತಿ ಅರಿಯಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಅತೀತಂಸಞಾಣಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಂಸಞಾಣಂ, ಆಸವಕ್ಖಯೇನ ಸಕಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣನ್ತಿ ¶ ಏವಂ ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಕೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೇನ ನಿಗುಹಿತಬ್ಬೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಪಕಾಸಿಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ವುತ್ತೇ ಪೀತಿವಿಪ್ಫಾರಪರಿಪುಣ್ಣಗತ್ತಚಿತ್ತೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಭಗವತೋ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ವಿದಿತ್ವಾ ‘‘ಈದಿಸಂ ನಾಮಾಹಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ¶ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ‘ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತೀ’ತಿ ಅವಚಂ, ಧಿರತ್ಥು ವತ, ಭೋ, ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಗರಹಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ದಾನಿ ಲೋಕೇ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಪುರೇಜಾತಟ್ಠೇನ ಜೇಟ್ಠೋ, ಸಬ್ಬಗುಣೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ಜೇಟ್ಠೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅಬ್ಭನುಮೋದಮಾನೋ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭೋ ಗೋತಮಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವಾತಿ.

೨. ಸೀಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨. ದುತಿಯೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾತಿ ಞಾತಾ ಪಞ್ಞಾತಾ ಪಾಕಟಾ. ಸನ್ಥಾಗಾರೇತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಮನತ್ಥಾಯ ¶ ಕತೇ ಅಗಾರೇ. ಸಾ ಕಿರ ಸನ್ಥಾಗಾರಸಾಲಾ ನಗರಮಜ್ಝೇ ಅಹೋಸಿ, ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಠಿತಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ಆಗತಮನುಸ್ಸಾ ಪಠಮಂ ತತ್ಥ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ರಾಜಕುಲಾನಂ ರಜ್ಜಕಿಚ್ಚಸನ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ¶ ಕತಂ ಅಗಾರನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿಯೇವ. ತತ್ಥ ಹಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಾನೋ ರಜ್ಜಕಿಚ್ಚಂ ಸನ್ಥರನ್ತಿ ಕರೋನ್ತಿ ವಿಚಾರೇನ್ತಿ. ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾತಿ ತೇಸಂ ನಿಸೀದನತ್ಥಞ್ಞೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಮಹಾರಹವರಪಚ್ಚತ್ಥರಣೇಸು ಸಮುಸ್ಸಿತಸೇತಚ್ಛತ್ತೇಸು ಆಸನೇಸು ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ. ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತೀತಿ ರಾಜಕುಲೇ ಕಿಚ್ಚಞ್ಚೇವ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಅನೇಕೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ತೇ ರಾಜಾನೋ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾಪಿ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಲೋಕಿಯಜಟಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ತಿವಿಧೋ ಬುದ್ಧವಣ್ಣೋ ನಾಮ ಚರಿಯವಣ್ಣೋ, ಸರೀರವಣ್ಣೋ, ಗುಣವಣ್ಣೋತಿ. ತತ್ರಿಮೇ ರಾಜಾನೋ ಚರಿಯಾಯ ವಣ್ಣಂ ಆರಭಿಂಸು – ‘‘ದುಕ್ಕರಂ ವತ ಕತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಾನಿ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಸಮತ್ತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೇನ, ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಂ, ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಂ, ಬುದ್ಧಚರಿಯಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಅಡ್ಢಚ್ಛಕ್ಕೇಹಿ ಜಾತಕಸತೇಹಿ ಬುದ್ಧವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತಾ ತುಸಿತಭವನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪಯಿಂಸು.

ಧಮ್ಮಸ್ಸ ¶ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಾ ಪನ ‘‘ತೇನ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ನಿಕಾಯತೋ ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯಾ, ಪಿಟಕತೋ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ, ಅಙ್ಗತೋ ನವ ಅಙ್ಗಾನಿ, ಖನ್ಧತೋ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸವಸೇನ ಧಮ್ಮಗುಣಂ ಕಥಯಿಂಸು.

ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಞ್ಚೇವ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಞ್ಚ ¶ ಪಹಾಯ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಓಪರಜ್ಜಂ ಸೇನಾಪತಿಸೇಟ್ಠಿಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಟ್ಠಾನನ್ತರಾದೀನಿ ಅಗಣೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಸತ್ಥು ವರಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ. ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭದ್ದಿಯರಾಜಮಹಾಕಪ್ಪಿನಪುಕ್ಕುಸಾತಿಆದೀನಂ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತಾನಂಯೇವ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಅನೇಕಕೋಟಿಸತಂ ಧನಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಪನ ಯಸಕುಲಪುತ್ತಸೋಣಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತರಟ್ಠಪಾಲಕುಲಪುತ್ತಾದೀನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ. ಏವರೂಪಾ ಚ ಏವರೂಪಾ ಚ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಙ್ಖೇಪವಸೇನ ಸಙ್ಘಗುಣೇ ಕಥಯಿಂಸು.

ಸೀಹೋ ¶ ಸೇನಾಪತೀತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಸೇನಾಯ ಅಧಿಪತಿ. ವೇಸಾಲಿಯಞ್ಹಿ ಸತ್ತ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಸತಾನಿ ಸತ್ತ ಚ ರಾಜಾನೋ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ರಟ್ಠಂ ವಿಚಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಏಕಂ ವಿಚಿನಥಾ’’ತಿ ವಿಚಿನನ್ತಾ ಸೀಹಂ ರಾಜಕುಮಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ರತ್ತಮಣಿವಣ್ಣಂ ಕಮ್ಬಲಪರಿಯೋನದ್ಧಂ ಸೇನಾಪತಿಚ್ಛತ್ತಂ ಅದಂಸು. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೀಹೋ ಸೇನಾಪತೀ’’ತಿ. ನಿಗಣ್ಠಸಾವಕೋತಿ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ನಾಟಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ. ಜಮ್ಬುದೀಪತಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ತಯೋ ಜನಾ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಕಾ – ನಾಳನ್ದಾಯಂ, ಉಪಾಲಿ ಗಹಪತಿ, ಕಪಿಲಪುರೇ ವಪ್ಪೋ ಸಕ್ಕೋ, ವೇಸಾಲಿಯಂ ಅಯಂ ಸೀಹೋ ಸೇನಾಪತೀತಿ. ನಿಸಿನ್ನೋ ¶ ಹೋತೀತಿ ಸೇಸರಾಜೂನಂ ಪರಿಸಾಯ ಅನ್ತರನ್ತರೇ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯಿಂಸು, ಸೀಹಸ್ಸ ಪನ ಮಜ್ಝೇ ಠಾನೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಮಹಾರಹೇ ರಾಜಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ನಿಸ್ಸಂಸಯನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಅದ್ಧಾ ಏಕಂಸೇನ, ನ ಹೇತೇ ಯಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಸ ವಾ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಸ್ಸ ಏವಂ ಅನೇಕಸತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಿ.

ಯೇನ ನಿಗಣ್ಠೋ ನಾಟಪುತ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ನಿಗಣ್ಠೋ ಕಿರ ನಾಟಪುತ್ತೋ ‘‘ಸಚಾಯಂ ಸೀಹೋ ಕಸ್ಸಚಿದೇವ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ವಾ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪರಿಹಾನಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ¶ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಠಮತರಂಯೇವ ಸೀಹಂ ಸೇನಾಪತಿಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಸೇನಾಪತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ‘ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋ ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ ಬಹೂ ವಿಚರನ್ತಿ. ಸಚೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸಚಿ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ, ಮಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಸಿ. ಅಹಂ ತೇ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನತೋ ನಿವಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಂ ಕಥಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಮಂ ಪೇಸೇಸ್ಸತಿ, ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ. ನೋ ಚೇ, ನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯೇನ ನಿಗಣ್ಠೋ ನಾಟಪುತ್ತೋ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ.

ಅಥಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ನಿಗಣ್ಠೋ ಮಹಾಪಬ್ಬತೇನ ವಿಯ ಬಲವಸೋಕೇನ ಓತ್ಥಟೋ ‘‘ಯತ್ಥ ದಾನಿಸ್ಸಾಹಂ ಗಮನಂ ನ ಇಚ್ಛಾಮಿ, ತತ್ಥೇವ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಜಾತೋ, ಹತೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಬಾಹನುಪಾಯಮಸ್ಸ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕಿಂ ಪನ ತ್ವನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವಂ ವದನ್ತೋ ವಿಚರನ್ತಂ ಗೋಣಂ ದಣ್ಡೇನ ಪಹರನ್ತೋ ವಿಯ ಜಲಮಾನಂ ಪದೀಪಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಭತ್ತಭರಿತಂ ಪತ್ತಂ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಸೀಹಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಪೀತಿಂ ವಿನಾಸೇಸಿ. ಗಮಿಯಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಹತ್ಥಿಯಾನಾದೀನಂ ಯೋಜಾಪನಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಪಯೋಗೋ. ಸೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೀತಿ ¶ ಸೋ ವೂಪಸನ್ತೋ.

ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋತಿ ದುತಿಯವಾರಮ್ಪಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಾರೇ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಾ ತುಸಿತಭವನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾದತಲೇಹಿ ಉಪರಿ ಕೇಸಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ¶ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾನಂ ವಸೇನ ಸರೀರವಣ್ಣಂ ಕಥಯಿಂಸು. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಾ ‘‘ಏಕಪದೇಪಿ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನೇಪಿ ಅವಖಲಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಸುಕಥಿತವಸೇನೇವ ಧಮ್ಮಗುಣಂ ಕಥಯಿಂಸು. ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಾ ‘‘ಏವರೂಪಂ ಯಸಸಿರಿವಿಭವಂ ಪಹಾಯ ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನ ಕೋಸಜ್ಜಪಕತಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇರಸಸು ಪನ ಧುತಙ್ಗಗುಣೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತಸು ಅನುಪಸ್ಸನಾಸು ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣವಿಭತ್ತಿಯೋ ವಳಞ್ಜೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪಟಿಪದಾವಸೇನ ಸಙ್ಘಗುಣೇ ಕಥಯಿಂಸು.

ತತಿಯವಾರೇ ಪನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಮಾನಾ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಕಥಯಿಂಸು, ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಧಮ್ಮಗುಣೇ, ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಗವತೋ ¶ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಸಙ್ಘಗುಣೇ ಚ ಕಥಯಿಂಸು. ತತೋ ಸೀಹೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇಸಞ್ಚ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಕುಮಾರಾನಂ ತತಿಯದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಗುಣೇ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಮುಖಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ಅದ್ಧಾ ಅನೋಮಗುಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ¶ ಸೋ ಭಗವಾ, ಇಮಂ ದಾನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪೀತಿಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾವ ಅಹಂ ಅಜ್ಜ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ‘‘ಕಿಂ ಹಿ ಮೇ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ ನಿಗಣ್ಠಾ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ. ತತ್ಥ ಕಿಂ ಹಿ ಮೇ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಕಿಂ ನಾಮ ಮಯ್ಹಂ ನಿಗಣ್ಠಾ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಪಲೋಕಿತಾ ವಾ ಅನಪಲೋಕಿತಾ ವಾತಿ ಆಪುಚ್ಛಿತಾ ವಾ ಅನಾಪುಚ್ಛಿತಾ ವಾ. ನ ಹಿ ಮೇ ತೇ ಆಪುಚ್ಛಿತಾ ಯಾನವಾಹನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ನ ಚ ಇಸ್ಸರಿಯವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ನಾಪಿ ಅನಾಪುಚ್ಛಿತಾ ಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಫಲಂ ಏತೇಸಂ ಆಪುಚ್ಛನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ವೇಸಾಲಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾಸೀತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಗಿಮ್ಹಕಾಲೇ ದೇವೇ ವುಟ್ಠೇ ಉದಕಂ ಸನ್ದಮಾನಂ ನದಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಥೋಕಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸೀಹಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸೇ ‘‘ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪೀತಿಯಾ ನಿಗಣ್ಠೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತಕಾಲೋ. ಯಥಾಪಿ ದುತಿಯದಿವಸೇ ದೇವೇ ವುಟ್ಠೇ ಉದಕಂ ಸನ್ದಮಾನಂ ನದಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಾಲಿಕಾಪುಞ್ಜಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸೀಹಸ್ಸ ದುತಿಯದಿವಸೇ ‘‘ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪೀತಿಯಾ ನಿಗಣ್ಠೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತಕಾಲೋ. ಯಥಾ ತತಿಯದಿವಸೇ ದೇವೇ ವುಟ್ಠೇ ಉದಕಂ ಸನ್ದಮಾನಂ ನದಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಪುರಾಣಪಣ್ಣಸುಕ್ಖದಣ್ಡಕಟ್ಠಕಚವರಾದೀನಿ ಪರಿಕಡ್ಢನ್ತಂ ವಾಲಿಕಾಪುಞ್ಜಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮುದ್ದನಿನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸೀಹೋ ತತಿಯದಿವಸೇ ತಿಣ್ಣಂ ವತ್ಥೂನಂ ಗುಣಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೇ ‘‘ಅಫಲಾ ನಿಗಣ್ಠಾ ನಿಪ್ಫಲಾ ನಿಗಣ್ಠಾ, ಕಿಂ ಮೇ ಇಮೇ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಗಮಿಸ್ಸಾಮಹಂ ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ ಮನಂ ಅಭಿನೀಹರಿತ್ವಾ ವೇಸಾಲಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾಸಿ. ನಿಯ್ಯನ್ತೋ ಚ ‘‘ಚಿರಸ್ಸಾಹಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ¶ ಜಾತೋ, ನ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಯುತ್ತಂ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನ ¶ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ‘‘ಯೇಕೇಚಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಕಾಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೂ’’ತಿ ಘೋಸನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚರಥಸತಾನಿ ಯೋಜಾಪೇತ್ವಾ ಉತ್ತಮರಥೇ ಠಿತೋ ತೇಹಿ ಚೇವ ಪಞ್ಚಹಿ ರಥಸತೇಹಿ ಮಹತಿಯಾ ಚ ಪರಿಸಾಯ ಪರಿವುತೋ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಚುಣ್ಣವಾಸಾದೀನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾಸಿ. ದಿವಾ ದಿವಸ್ಸಾತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ಚ ದಿವಾ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ.

ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಆರಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ದೂರತೋವ ಅಸೀತಿ-ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನ-ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ-ದ್ವತ್ತಿಂಸ-ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಛಬ್ಬಣ್ಣಘನಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ಚ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಪುರಿಸಂ ಏವಂ ಆಸನ್ನೇ ವಸನ್ತಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ನಾದ್ದಸಂ, ವಞ್ಚಿತೋ ¶ ವತಮ್ಹಿ, ಅಲಾಭಾ ವತ ಮೇ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಾನಿಧಿಂ ದಿಸ್ವಾ ದಲಿದ್ದಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಾನುಧಮ್ಮಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೀತಿ ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನ ವುತ್ತಕಾರಣಸ್ಸ ಅನುಕಾರಣಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಕಾರಣವಚನೋ ಹೇತ್ಥ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ. ೭೨೦) ವಿಯ. ಕಾರಣನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ತಥಾಪವತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ. ಅತ್ಥಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಹಿ ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ. ಅನುಕಾರಣನ್ತಿ ಏಸೋ ಏವ ಪರೇಹಿ ತಥಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ. ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋ ವಾದಾನುವಾದೋತಿ. ಪರೇಹಿ ವುತ್ತಕಾರಣೇಹಿ ಸಕಾರಣೋ ಹುತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾದೋ ವಾ ತತೋ ಪರಂ ತಸ್ಸ ಅನುವಾದೋ ವಾ ಕೋಚಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋಪಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ ಠಾನಂ ಕಾರಣಂ ನ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಿಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಪಿ ತವ ವಾದೇ ಗಾರಯ್ಹಂ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ. ಅನಬ್ಭಕ್ಖಾತುಕಾಮಾತಿ ನ ಅಭೂತೇನ ವತ್ತುಕಾಮಾ. ಅತ್ಥಿ ಸೀಹಪರಿಯಾಯೋತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ ಆಗತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪರಮೇನ ¶ ಅಸ್ಸಾಸೇನಾತಿ ಚತುಮಗ್ಗಚತುಫಲಸಙ್ಖಾತೇನ ಉತ್ತಮೇನ. ಅಸ್ಸಾಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀತಿ ಅಸ್ಸಾಸನತ್ಥಾಯ ಸನ್ಥಮ್ಭನತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಅಟ್ಠಹಙ್ಗೇಹಿ ಸೀಹಸ್ಸ ಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ.

ಅನುವಿಚ್ಚಕಾರನ್ತಿ ಅನುವಿದಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತುಲಯಿತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾಧು ಹೋತೀತಿ ಸುನ್ದರೋ ಹೋತಿ. ತುಮ್ಹಾದಿಸಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ನಿಗಣ್ಠಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಗಣ್ಠಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ‘‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಸೀಹೋ ದಿಟ್ಠದಿಟ್ಠಮೇವ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಗರಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುವಿಚ್ಚಕಾರೋ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಸಾಧೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಟಾಕಂ ಪರಿಹರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ತೇ ಕಿರ ಏವರೂಪಂ ಸಾವಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ವಾ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತೋ ವಾ ಸೇಟ್ಠಿ ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಸಾವಕೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಪಟಾಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಗರೇ ಘೋಸೇನ್ತಾ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಏವಂ ನೋ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ¶ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಚ. ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ‘‘ಕಿಮಹಂ ಏತೇಸಂ ಸರಣಂ ಗತೋ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ಸೋ ‘‘ಏತೇಸಂ ಮೇ ಸರಣಗತಭಾವಂ ಬಹೂ ಜಾನನ್ತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಇದಾನಿ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತು’’ನ್ತಿ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ನ ಪಟಿಕ್ಕಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಚ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಟಾಕಂ ಪರಿಹರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಓಪಾನಭೂತನ್ತಿ ಪಟಿಯತ್ತಉದಪಾನೋ ವಿಯ ಠಿತಂ. ಕುಲನ್ತಿ ತವ ನಿವೇಸನಂ. ದಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಜನೇ ಆಗತೇ ದಿಸ್ವಾ ¶ ನತ್ಥೀತಿ ಅವತ್ವಾ ದೇಸಿ, ಇದಾನಿ ಮಂ ¶ ಸರಣಂ ಗತಕಾರಣಮತ್ತೇನೇವ ಮಾ ಇಮೇಸಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿ. ಸಮ್ಪತ್ತಾನಞ್ಹಿ ದಾತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ಓವದಿ. ಸುತಂ ಮೇತಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಕುತೋ ಸುತನ್ತಿ? ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ. ತೇ ಕಿರ ಕುಲಘರೇಸು ಏವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ ‘‘ಮಯಂ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವದಾಮ, ಸಮಣೋ ಪನ ಗೋತಮೋ ‘ಮಯ್ಹಮೇವ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ ನಾಞ್ಞೇಸಂ, ಮಯ್ಹಮೇವ ಸಾವಕಾನಂ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ನಾಞ್ಞೇಸಂ ಸಾವಕಾನಂ, ಮಯ್ಹಮೇವ ದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ನಾಞ್ಞೇಸಂ, ಮಯ್ಹಮೇವ ಸಾವಕಾನಂ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ನಾಞ್ಞೇಸ’ನ್ತಿ ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಯಂ ‘‘ಸುತಂ ಮೇತ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥನ್ತಿ ದಾನಾನನ್ತರಂ ಸೀಲಂ, ಸೀಲಾನನ್ತರಂ ಸಗ್ಗಂ, ಸಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಂ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಕಥಂ. ತತ್ಥ ದಾನಕಥನ್ತಿ ಇದಂ ದಾನಂ ನಾಮ ಸುಖಾನಂ ನಿದಾನಂ, ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಮೂಲಂ, ಭೋಗಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ, ವಿಸಮಗತಸ್ಸ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣಂ, ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕೇಸು ದಾನಸದಿಸೋ ಅವಸ್ಸಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣಂ ನತ್ಥಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಅವಸ್ಸಯಟ್ಠೇನ ರತನಮಯಸೀಹಾಸನಸದಿಸಂ, ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಮಹಾಪಥವೀಸದಿಸಂ, ಆರಮ್ಮಣಟ್ಠೇನ ಆಲಮ್ಬನರಜ್ಜುಸದಿಸಂ. ಇದಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣಟ್ಠೇನ ನಾವಾ, ಸಮಸ್ಸಾಸನಟ್ಠೇನ ಸಙ್ಗಾಮಸೂರೋ, ಭಯಪರಿತ್ತಾಣಟ್ಠೇನ ¶ ಸುಸಙ್ಖತನಗರಂ, ಮಚ್ಛೇರಮಲಾದೀಹಿ ಅನುಪಲಿತ್ತಟ್ಠೇನ ಪದುಮಂ, ತೇಸಂ ನಿದಹನಟ್ಠೇನ ಅಗ್ಗಿ, ದುರಾಸದಟ್ಠೇನ ಆಸಿವಿಸೋ, ಅಸನ್ತಾಸನಟ್ಠೇನ ಸೀಹೋ, ಬಲವನ್ತಟ್ಠೇನ ಹತ್ಥೀ, ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಟ್ಠೇನ ಸೇತವಸಭೋ, ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಸಮ್ಪಾಪನಟ್ಠೇನ ವಲಾಹಕೋ ಅಸ್ಸರಾಜಾ. ದಾನಂ ನಾಮೇತಂ ಮಯಾ ಗತಮಗ್ಗೋ, ಮಯ್ಹೇಸೋ ವಂಸೋ, ಮಯಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೇನ ವೇಲಾಮಮಹಾಯಞ್ಞೋ, ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಮಹಾಯಞ್ಞೋ, ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಮಹಾಯಞ್ಞೋ, ವೇಸ್ಸನ್ತರಮಹಾಯಞ್ಞೋತಿ, ಅನೇಕಮಹಾಯಞ್ಞಾ ಪವತ್ತಿತಾ, ಸಸಭೂತೇನ ಜಲಿತಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಯ್ಯಾದೇನ್ತೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಯಾಚಕಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಗಹಿತಂ. ದಾನಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೇತಿ ಮಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ, ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಞಾಣಂ ದೇತೀತಿ ಏವಮಾದಿದಾನಗುಣಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದಾನಂ ದೇನ್ತೋ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದನನ್ತರಂ ಸೀಲಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೀಲಕಥನ್ತಿ ¶ ಸೀಲಂ ನಾಮೇತಂ ಅವಸ್ಸಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣಂ. ಸೀಲಂ ನಾಮೇತಂ ಮಮ ವಂಸೋ ¶ , ಅಹಂ ಸಙ್ಖಪಾಲನಾಗರಾಜಕಾಲೇ ಭೂರಿದತ್ತನಾಗರಾಜಕಾಲೇ ಚಮ್ಪೇಯ್ಯನಾಗರಾಜಕಾಲೇ ಸೀಲವರಾಜಕಾಲೇ ಮಾತುಪೋಸಕಹತ್ಥಿರಾಜಕಾಲೇ ಛದ್ದನ್ತಹತ್ಥಿರಾಜಕಾಲೇತಿ ಅನನ್ತೇಸು ಅತ್ತಭಾವೇಸು ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇಸಿಂ. ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತೀನಞ್ಹಿ ಸೀಲಸದಿಸೋ ಅವಸ್ಸಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣಂ ನತ್ಥಿ, ಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರಸದಿಸೋ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಸೀಲಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ ಪುಪ್ಫಂ ನತ್ಥಿ, ಸೀಲಗನ್ಧಸದಿಸೋ ಗನ್ಧೋ ನತ್ಥಿ. ಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಹಿ ಅಲಙ್ಕತಂ ಸೀಲಗನ್ಧಾನುಲಿತ್ತಂ ಸದೇವಕೋಪಿ ಲೋಕೋ ¶ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಿತ್ತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಮಾದಿಸೀಲಗುಣಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ.

‘‘ಇದಂ ಪನ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಯಂ ಸಗ್ಗೋ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸೀಲಾನನ್ತರಂ ಸಗ್ಗಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಸಗ್ಗಕಥನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಸಗ್ಗೋ ನಾಮ ಇಟ್ಠೋ ಕನ್ತೋ ಮನಾಪೋ, ನಿಚ್ಚಮೇತ್ಥ ಕೀಳಾ, ನಿಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ದೇವಾ ನವುತಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಿಬ್ಬಸುಖಂ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತಿ, ತಾವತಿಂಸಾ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಸಗ್ಗಗುಣಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ. ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಕಥಯನ್ತಾನಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮುಖಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಗ್ಗಕಥಂ ಕಥೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೫).

ಏವಂ ಸಗ್ಗಕಥಾಯ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಪನ ಹತ್ಥಿಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸೋಣ್ಡಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಸಗ್ಗೋ ಅನಿಚ್ಚೋ ಅದ್ಧುವೋ, ನ ಏತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಾ ಕಾಮಾ ಬಹುದುಕ್ಖಾ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ, ಆದೀನವೋ ಏತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೫-೨೩೬; ೨.೪೨) ನಯೇನ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವಂ ಓಕಾರಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ಕಥೇಸಿ. ತತ್ಥ ಆದೀನವೋತಿ ದೋಸೋ. ಓಕಾರೋತಿ ಅವಕಾರೋ ಲಾಮಕಭಾವೋ. ಸಂಕಿಲೇಸೋತಿ ತೇಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೇ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ ವತ, ಭೋ, ಸತ್ತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೧).

ಏವಂ ಕಾಮಾದೀನವೇನ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಕಾಸೇಸಿ. ಕಲ್ಲಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅರೋಗಚಿತ್ತಂ. ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಾತಿ ಸಾಮಂ ಉಕ್ಕಂಸಿಕಾ ಅತ್ತನಾಯೇವ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾ, ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ¶ ದಿಟ್ಠಾ ಅಸಾಧಾರಣಾ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾ ಪನ ಸಾತಿ? ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನಾ. ತೇನೇವಾಹ – ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದಯಂ ನಿರೋಧಂ ಮಗ್ಗನ್ತಿ. ವಿರಜಂ ವೀತಮಲನ್ತಿ ರಾಗರಜಾದೀನಂ ಅಭಾವಾ ವಿರಜಂ, ರಾಗಮಲಾದೀನಂ ¶ ವಿಗತತ್ತಾ ವೀತಮಲಂ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಇಧ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ¶ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ. ತಞ್ಹಿ ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಏವಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ದಿಟ್ಠೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ಏತೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ತಿಣ್ಣಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಅನೇನಾತಿ ತಿಣ್ಣವಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ. ವಿಗತಾ ಕಥಂಕಥಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಗತಕಥಂಕಥೋ. ವಿಸಾರಜ್ಜಂ ಪತ್ತೋತಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ. ಕತ್ಥ? ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ. ನಾಸ್ಸ ಪರೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ನ ಪರಂ ಸದ್ಧಾಯ ಏತ್ಥ ವತ್ತತೀತಿ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೋ.

ಪವತ್ತಮಂಸನ್ತಿ ಪಕತಿಯಾ ಪವತ್ತಂ ಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಂ ಮೂಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಪಣೇ ಪರಿಯೇಸಾಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಮ್ಬಹುಲಾ ನಿಗಣ್ಠಾತಿ ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ನಿಗಣ್ಠಾ. ಥೂಲಂ ಪಸುನ್ತಿ ಥೂಲಂ ಮಹಾಸರೀರಂ ಗೋಕಣ್ಣಮಹಿಂಸಸೂಕರಸಙ್ಖಾತಂ ಪಸುಂ. ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಕತಂ, ಮಾರಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಚ್ಚಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸ್ವಾಯಂ ತಂ ಮಂಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಂ ಪಾಣವಧಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ. ತಞ್ಹಿ ಅಕುಸಲಂ ಉಪಡ್ಢಂ ದಾಯಕಸ್ಸ, ಉಪಡ್ಢಂ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ನೇಸಂ ಲದ್ಧಿ. ಅಪರೋ ¶ ನಯೋ – ಪಟಿಚ್ಚಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚಕತಂ. ಅಥ ವಾ ಪಟಿಚ್ಚಕಮ್ಮನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಚಕಮ್ಮಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಂಸಮ್ಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪಕಣ್ಣಕೇತಿ ಕಣ್ಣಮೂಲೇ. ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ, ಕಿಂ ಇಮಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಚ ಪನೇತೇತಿ ಏತೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ದೀಘರತ್ತಂ ಅವಣ್ಣಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಾಪಿ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತಾ ನ ಜಿರಿದನ್ತಿ, ಅಬ್ಭಕ್ಖಾನಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಲಜ್ಜನತ್ಥೇ ಇದಂ ಜಿರಿದನ್ತೀತಿ ಪದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಲಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩. ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩. ತತಿಯೇ ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ ಗುಣಙ್ಗೇಹಿ. ತಸ್ಸಂ ದಿಸಾಯಂ ಜಾತೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸಂ ಸಿನ್ಧುನದೀತೀರದಿಸಾಯಂ ಜಾತೋ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಭದ್ರಾ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯಾ ತತ್ಥೇವ ಜಾಯನ್ತಿ. ಅಲ್ಲಂ ವಾ ಸುಕ್ಖಂ ವಾತಿ ಅಲ್ಲತಿಣಂ ವಾ ಸುಕ್ಖತಿಣಂ ವಾ. ನಾಞ್ಞೇ ಅಸ್ಸೇ ಉಬ್ಬೇಜೇತಾತಿ ಅಞ್ಞೇ ಅಸ್ಸೇ ನ ಉಬ್ಬೇಜೇತಿ ನ ಪಹರತಿ ನ ಡಂಸತಿ ನ ಕಲಹಂ ಕರೋತಿ. ಸಾಠೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಸಠಭಾವೋ. ಕೂಟೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಕೂಟಭಾವೋ. ಜಿಮ್ಹೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಜಿಮ್ಹಭಾವೋ. ವಙ್ಕೇಯ್ಯಾನೀತಿ ವಙ್ಕಭಾವಾ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಚತೂಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಅಸಿಕ್ಖಿತಭಾವೋವ ಕಥಿತೋ ¶ . ವಾಹೀತಿ ವಹನಸಭಾವೋ ದಿನ್ನೋವಾದಪಟಿಕರೋ. ಯಾವ ¶ ಜೀವಿತಮರಣಪರಿಯಾದಾನಾತಿ ಯಾವ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಮರಣೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಾ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅಮತಂ ¶ ವಿಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಪುರಿಸಥಾಮೇನಾತಿಆದೀಸು ಞಾಣಥಾಮಾದಯೋ ಕಥಿತಾ. ಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ಓಸಕ್ಕನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ.

೪. ಅಸ್ಸಖಳುಙ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ‘‘ಪೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ‘‘ಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಪಿಟ್ಠಿತೋ ರಥಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಖನ್ಧಟ್ಠಿಕೇನ ಯುಗಂ ಉಪ್ಪೀಳಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗೇನ ರಥಂ ಪವಟ್ಟೇನ್ತೋ ಓಸಕ್ಕತಿ. ಪಚ್ಛಾ ಲಙ್ಘತಿ, ಕುಬ್ಬರಂ ಹನತೀತಿ ದ್ವೇ ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ರಥಕುಬ್ಬರಂ ಭಿನ್ದತಿ. ತಿದಣ್ಡಂ ಭಞ್ಜತೀತಿ ರಥಸ್ಸ ಪುರತೋ ತಯೋ ದಣ್ಡಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಭಞ್ಜತಿ. ರಥೀಸಾಯ ಸತ್ಥಿಂ ಉಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಸೀಸಂ ನಾಮೇತ್ವಾ ಯುಗಂ ಭೂಮಿಯಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಿನಾ ರಥೀಸಂ ಪಹರಿತ್ವಾ. ಅಜ್ಝೋಮದ್ದತೀತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪುರಿಮಪಾದೇಹಿ ಈಸಂ ಮದ್ದನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ. ಉಬ್ಬಟುಮಂ ರಥಂ ಕರೋತೀತಿ ಥಲಂ ವಾ ಕಣ್ಡಕಟ್ಠಾನಂ ವಾ ರಥಂ ಆರೋಪೇತಿ. ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಅಮನಸಿಕತ್ವಾ ಅಗಣಿತ್ವಾ. ಮುಖಾಧಾನನ್ತಿ ಮುಖಠಪನತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನಂ ಅಯಸಙ್ಖಲಿಕಂ. ಖೀಲಟ್ಠಾಯೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದೇ ಥಮ್ಭೇ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಖೀಲಟ್ಠಾನಸದಿಸೇನ ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೫. ಮಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಸಜ್ಝಾಯಮಲಾತಿ ಉಗ್ಗಹಿತಮನ್ತಾನಂ ಅಸಜ್ಝಾಯಕರಣಂ ಮಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅನುಟ್ಠಾನಮಲಾ ಘರಾತಿ ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯಾಭಾವೋ ಘರಾನಂ ಮಲಂ ನಾಮ. ವಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ಸರೀರವಣ್ಣಸ್ಸ. ರಕ್ಖತೋತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ರಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ. ಅವಿಜ್ಜಾ ಪರಮಂ ಮಲನ್ತಿ ತತೋ ಸೇಸಾಕುಸಲಧಮ್ಮಮಲತೋ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಭೂತಾ ವಟ್ಟಮೂಲಸಙ್ಖಾತಾ ಬಹಲನ್ಧಕಾರಅವಿಜ್ಜಾ ಪರಮಂ ಮಲಂ. ತತೋ ಹಿ ಮಲತರಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೬. ದೂತೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ದೂತೇಯ್ಯನ್ತಿ ದೂತಕಮ್ಮಂ. ಗನ್ತುಮರಹತೀತಿ ತಂ ದೂತೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾಸನಂ ಧಾರೇತ್ವಾ ಹರಿತುಂ ಅರಹತಿ. ಸೋತಾತಿ ಯೋ ತಂ ಅಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ದೇತಿ ¶ , ತಸ್ಸ ಸೋತಾ. ಸಾವೇತಾತಿ ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಸಾವೇತಾ. ಉಗ್ಗಹೇತಾತಿ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹೇತಾ. ಧಾರೇತಾತಿ ಸುಧಾರಿತಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತಾ. ವಿಞ್ಞಾತಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಿತಾ. ವಿಞ್ಞಾಪೇತಾತಿ ಪರಂ ವಿಜಾನಾಪೇತಾ. ಸಹಿತಾ ಸಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಸಹಿತಂ, ಇದಂ ಅಸಹಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಸಹಿತಾಸಹಿತಸ್ಸ ಕುಸಲೋ, ಉಪಗತಾನುಪಗತೇಸು ಛೇಕೋ ಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಸಹಿತಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಿ. ನ ಬ್ಯಥತೀತಿ ವೇಧತಿ ನ ಛಮ್ಭತಿ. ಅಸನ್ದಿದ್ಧನ್ತಿ ¶ ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹಂ ವಿಗತಸಂಸಯಂ. ಪುಚ್ಛಿತೋತಿ ಪಞ್ಹತ್ಥಾಯ ಪುಚ್ಛಿತೋ.

೭-೮. ಬನ್ಧನಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೧೭-೧೮. ಸತ್ತಮೇ ರುಣ್ಣೇನಾತಿ ರುದಿತೇನ. ಆಕಪ್ಪೇನಾತಿ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಾದಿನಾ ವಿಧಾನೇನ. ವನಭಙ್ಗೇನಾತಿ ವನತೋ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಆಹಟೇನ ಪುಪ್ಫಫಲಾದಿಪಣ್ಣಾಕಾರೇನ. ಅಟ್ಠಮೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೯. ಪಹಾರಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೯. ನವಮೇ ಪಹಾರಾದೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ. ಅಸುರಿನ್ದೋತಿ ಅಸುರಜೇಟ್ಠಕೋ. ಅಸುರೇಸು ಹಿ ವೇಪಚಿತ್ತಿ ರಾಹು ಪಹಾರಾದೋತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಜೇಟ್ಠಕಾ. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಜ್ಜ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ ಸ್ವೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದ್ವಾದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸತ್ಥು ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಸನಕಾಲೇ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ‘ಅಜ್ಜ ಸ್ವೇ’ತಿ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ಹನ್ದಾಹಂ ಇದಾನೇವ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ತಙ್ಖಣಂಯೇವ ಅಸುರಗಣಪರಿವುತೋ ಅಸುರಭವನಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ದಿವಾ ದಿವಸ್ಸ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ‘‘ತಥಾಗತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಏವ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗತೋ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪನ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಗಾರವೇನ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಪಿ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ಸತ್ಥಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಪಹಾರಾದೋ ಮಯಿ ಅಕಥೇನ್ತೇ ಪಠಮತರಂ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಚಿಣ್ಣವಸಿಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಂ ಕಥಾಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಏಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ¶ .

ಅಥ ¶ ನಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅಪಿ ಪನ ಪಹಾರಾದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಭಿರಮನ್ತೀತಿ ರತಿಂ ವಿನ್ದನ್ತಿ, ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಮಾನಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ‘‘ಪರಿಚಿಣ್ಣಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಮಂ ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಅತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿರಮನ್ತಿ, ಭನ್ತೇತಿ ಆಹ. ಅನುಪುಬ್ಬನಿನ್ನೋತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ನಿನ್ನಭಾವಸ್ಸ ವೇವಚನಾನಿ. ನ ಆಯತಕೇನೇವ ಪಪಾತೋತಿ ನ ಛಿನ್ನತಟಮಹಾಸೋಬ್ಭೋ ವಿಯ ಆದಿತೋವ ಪಪಾತೋ ¶ . ಸೋ ಹಿ ತೀರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲವಿದತ್ಥಿರತನಯಟ್ಠಿಉಸಭಅಡ್ಢಗಾವುತಗಾವುತಅಡ್ಢಯೋಜನಾದಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರೋ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಿನೇರುಪಾದಮೂಲೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸಗಮ್ಭೀರೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಠಿತಧಮ್ಮೋತಿ ಠಿತಸಭಾವೋ. ಕುಣಪೇನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀನಂ ಕಳೇವರೇನ. ಥಲಂ ಉಸ್ಸಾರೇತೀತಿ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಯ ವೀಚಿಪಹಾರೇನೇವ ಥಲಂ ಖಿಪತಿ.

ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾತಿ ಇಧ ಠತ್ವಾ ಇಮಾಸಂ ನದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಥಂ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪರಿಮಾಣೋ, ತತ್ಥ ಚತುಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪರಿಮಾಣೋ ಪದೇಸೋ ಉದಕೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ, ತಿಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಮನುಸ್ಸಾ ವಸನ್ತಿ, ತಿಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಹಿಮವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕೋ ಚತುರಾಸೀತಿಕೂಟಸಹಸ್ಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಸನ್ದಮಾನಪಞ್ಚಸತನದೀವಿಚಿತ್ತೋ, ಯತ್ಥ ಆಯಾಮವಿತ್ಥಾರೇನ ಚ ಗಮ್ಭೀರತೋ ಚ ಪಣ್ಣಾಸಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನಾ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಪರಿಮಣ್ಡಲಾ ಅನೋತತ್ತದಹೋ ಕಣ್ಣಮುಣ್ಡದಹೋ ¶ ರಥಕಾರದಹೋ ಛದ್ದನ್ತದಹೋ ಕುಣಾಲದಹೋ ಮನ್ದಾಕಿನಿದಹೋ ಸೀಹಪ್ಪಪಾತದಹೋತಿ ಸತ್ತ ಮಹಾಸರಾ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ.

ತೇಸು ಅನೋತತ್ತೋ ಸುದಸ್ಸನಕೂಟಂ ಚಿತ್ತಕೂಟಂ ಕಾಳಕೂಟಂ ಗನ್ಧಮಾದನಕೂಟಂ ಕೇಲಾಸಕೂಟನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಬ್ಬತೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ತತ್ಥ ಸುದಸ್ಸನಕೂಟಂ ಸೋವಣ್ಣಮಯಂ ದ್ವಿಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧಂ ಅನ್ತೋವಙ್ಕಂ ಕಾಕಮುಖಸಣ್ಠಾನಂ ತಮೇವ ಸರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಚಿತ್ತಕೂಟಂ ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ, ಕಾಳಕೂಟಂ ಅಞ್ಜನಮಯಂ, ಗನ್ಧಮಾದನಕೂಟಂ ಸಾನುಮಯಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಮುಗ್ಗವಣ್ಣಂ, ಮೂಲಗನ್ಧೋ ಸಾರಗನ್ಧೋ ಫೇಗ್ಗುಗನ್ಧೋ ತಚಗನ್ಧೋ ಪಪಟಿಕಾಗನ್ಧೋ ರಸಗನ್ಧೋ ಪತ್ತಗನ್ಧೋ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧೋ ಫಲಗನ್ಧೋ ¶ ಗನ್ಧಗನ್ಧೋತಿ ಇಮೇಹಿ ದಸಹಿ ಗನ್ಧೇಹಿ ಉಸ್ಸನ್ನಂ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಓಸಧಸಞ್ಛನ್ನಂ ಕಾಳಪಕ್ಖಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಆದಿತ್ತಮಿವ ಅಙ್ಗಾರಂ ಜಲನ್ತಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕೇಲಾಸಕೂಟಂ ರಜತಮಯಂ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಸುದಸ್ಸನೇನ ಸಮಾನುಬ್ಬೇಧಸಣ್ಠಾನಾನಿ ತಮೇವ ಸರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ. ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ದೇವಾನುಭಾವೇನ ನಾಗಾನುಭಾವೇನ ಚ ವಸ್ಸನ್ತಿ, ನದಿಯೋ ಚೇತೇಸು ಸನ್ದನ್ತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ಅನೋತತ್ತಮೇವ ಪವಿಸತಿ. ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ವಾ ಉತ್ತರೇನ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇನ ತತ್ಥ ಓಭಾಸಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಉಜುಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇನೇವಸ್ಸ ಅನೋತತ್ತೋ ತಿಸಙ್ಖಾ ಉದಪಾದಿ.

ತತ್ಥ ಮನೋಹರಸಿಲಾತಲಾನಿ ನಿಮ್ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾನಿ ಫಲಿಕಸದಿಸನಿಮ್ಮಲೋದಕಾನಿ ನ್ಹಾನತಿತ್ಥಾನಿ ಸುಪಟಿಯತ್ತಾನಿ ¶ ಹೋನ್ತಿ ¶ , ಯೇಸು ಬುದ್ಧಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾ ಚ ಇಸಯೋ ನ್ಹಾಯನ್ತಿ, ದೇವಯಕ್ಖಾದಯೋ ಉದಕಕೀಳಂ ಕೀಳನ್ತಿ.

ತಸ್ಸ ಚತೂಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಸೀಹಮುಖಂ, ಹತ್ಥಿಮುಖಂ, ಅಸ್ಸಮುಖಂ, ಉಸಭಮುಖನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮುಖಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇಹಿ ಚತಸ್ಸೋ ನದಿಯೋ ಸನ್ದನ್ತಿ. ಸೀಹಮುಖೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತನದೀತೀರೇ ಸೀಹಾ ಬಹುತರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಹತ್ಥಿಮುಖಾದೀಹಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಉಸಭಾ. ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತನದೀ ಅನೋತತ್ತಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಇತರಾ ತಿಸ್ಸೋ ನದಿಯೋ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಪಾಚೀನಹಿಮವನ್ತೇನೇವ ಅಮನುಸ್ಸಪಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಸತಿ. ಪಚ್ಛಿಮದಿಸತೋ ಚ ಉತ್ತರದಿಸತೋ ಚ ನಿಕ್ಖನ್ತನದಿಯೋಪಿ ತಥೇವ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಹಿಮವನ್ತೇನೇವ ಉತ್ತರಹಿಮವನ್ತೇನೇವ ಚ ಅಮನುಸ್ಸಪಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಸನ್ತಿ. ದಕ್ಖಿಣಮುಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತನದೀ ಪನ ತಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ಉಜುಕಂ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠೇನೇವ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ ತಿಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣಾ ಉದಕಧಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಯಗ್ಗಳೇ ನಾಮ ಪಾಸಾಣೇ ಪತಿತಾ, ಪಾಸಾಣೋ ಉದಕಧಾರಾವೇಗೇನ ಭಿನ್ನೋ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಾ ತಿಯಗ್ಗಳಾ ನಾಮ ಮಹಾಪೋಕ್ಖರಣೀ ಜಾತಾ, ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಕೂಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಾ. ತತೋ ಘನಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಮ್ಮಙ್ಗೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಿಞ್ಝಂ ನಾಮ ತಿರಚ್ಛಾನಪಬ್ಬತಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಹತ್ಥತಲೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಿಸದಿಸಾ ಪಞ್ಚ ಧಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ. ಸಾ ¶ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನೋತತ್ತಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಆವತ್ತಗಙ್ಗಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ಉಜುಕಂ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಕಣ್ಹಗಙ್ಗಾ, ಆಕಾಸೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಆಕಾಸಗಙ್ಗಾ, ತಿಯಗ್ಗಳಪಾಸಾಣೇ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನೋಕಾಸೇ ಠಿತಾ ತಿಯಗ್ಗಳಪೋಕ್ಖರಣೀ, ಕೂಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಬಹಲಗಙ್ಗಾತಿ, ಉಮಙ್ಗೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಉಮಙ್ಗಗಙ್ಗಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಞ್ಝಂ ನಾಮ ತಿರಚ್ಛಾನಪಬ್ಬತಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಧಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನೇ ಪನ ಗಙ್ಗಾ, ಯಮುನಾ, ಅಚಿರವತೀ, ಸರಭೂ, ಮಹೀತಿ ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾ. ಏವಮೇತಾ ಪಞ್ಚ ಮಹಾನದಿಯೋ ಹಿಮವನ್ತತೋ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸವನ್ತಿಯೋತಿ ಯಾ ಕಾಚಿ ಸವಮಾನಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಮಹಾನದಿಯೋ ವಾ ಕುನ್ನದಿಯೋ ವಾ. ಅಪ್ಪೇನ್ತೀತಿ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ ಓಸರನ್ತಿ. ಧಾರಾತಿ ವುಟ್ಠಿಧಾರಾ. ಪೂರತ್ತನ್ತಿ ಪುಣ್ಣಭಾವೋ. ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮತಾ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ದೇವೋ ಮನ್ದೋ ಜಾತೋ, ಜಾಲಕ್ಖಿಪಾದೀನಿ ಆದಾಯ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪೇ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಮಹನ್ತಾ ವುಟ್ಠಿ, ಲಭಿಸ್ಸಾಮ ನು ಖೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಸಾರಣಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವಾ ¶ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಯಂ ಸಿನೇರುಮೇಖಲಂ ಆಹಚ್ಚ ಉದಕಂ ಠಿತಂ, ತತೋ ಏಕಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ನೇವ ಹೇಟ್ಠಾ ಓಸೀದತಿ, ನ ಉದ್ಧಂ ಉತ್ತರತಿ. ಏಕರಸೋತಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನರಸೋ.

ಮುತ್ತಾತಿ ಖುದ್ದಕಮಹನ್ತವಟ್ಟದೀಘಾದಿಭೇದಾ ಅನೇಕವಿಧಾ ¶ . ಮಣೀತಿ ರತ್ತನೀಲಾದಿಭೇದೋ ಅನೇಕವಿಧೋ. ವೇಳುರಿಯೋತಿ ವಂಸವಣ್ಣಸಿರೀಸಪುಪ್ಫವಣ್ಣಾದಿಭೇದೋ ಅನೇಕವಿಧೋ. ಸಙ್ಖೋತಿ ದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟತಮ್ಬಕುಚ್ಛಿಕಧಮನಸಙ್ಖಾದಿಭೇದೋ ಅನೇಕವಿಧೋ. ಸಿಲಾತಿ ಸೇತಕಾಳಮುಗ್ಗವಣ್ಣಾದಿಭೇದೋ ಅನೇಕವಿಧಾ. ಪವಾಳನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಮಹನ್ತರತ್ತಘನರತ್ತಾದಿಭೇದಂ ಅನೇಕವಿಧಂ. ಮಸಾರಗಲ್ಲನ್ತಿ ಕಬರಮಣಿ. ನಾಗಾತಿ ಊಮಿಪಿಟ್ಠವಾಸಿನೋಪಿ ವಿಮಾನಟ್ಠಕಾ ನಾಗಾಪಿ.

ಅಟ್ಠ ಪಹಾರಾದಾತಿ ಸತ್ಥಾ ಅಟ್ಠಪಿ ಧಮ್ಮೇ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸೋಳಸಪಿ ಬಾತ್ತಿಂಸಪಿ ಚತುಸಟ್ಠಿಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ, ಪಹಾರಾದೇನ ಪನ ಅಟ್ಠ ಕಥಿತಾ, ಅಹಮ್ಪಿ ತೇಹೇವ ಸರಿಕ್ಖಕೇ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾತಿಆದೀಸು ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಯ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಗಹಿತಾ, ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾಯ ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಾನಿ, ಅನುಪುಬ್ಬಪಟಿಪದಾಯ ಸತ್ತ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ಆರಮ್ಮಣವಿಭತ್ತಿಯೋ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ¶ . ನ ಆಯತಕೇನೇವ ಅಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋತಿ ಮಣ್ಡೂಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಮನಂ ವಿಯ ಆದಿತೋವ ಸೀಲಪೂರಣಾದಿಂ ಅಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪಟಿವೇಧೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪನ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾವ ಸಕ್ಕಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಆರಕಾವಾತಿ ದೂರೇಯೇವ. ನ ತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಊನತ್ತಂ ವಾ ಪೂರತ್ತಂ ವಾತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಪಿ ಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧೇಸು ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಏಕಸತ್ತೋಪಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತದಾಪಿ ‘‘ತುಚ್ಛಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂ’’ತಿ ನ ¶ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಚ ಪನ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾಪಿ ಸತ್ತಾ ಅಮತಂ ಆರಾಧೇನ್ತಿ, ತದಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ – ‘‘ಪೂರಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂ’’ತಿ.

೧೦. ಉಪೋಸಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೦. ದಸಮೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಾಯ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ರತನಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನೋ. ನಿಸಜ್ಜ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿತ್ತಾನಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಏಕಂ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಚಾಹಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ¶ ನಿಸಿನ್ನೇಯೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸತ್ತಧಾ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧಾ ಫಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ತುಣ್ಹೀಯೇವ ಅಹೋಸಿ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ. ಉದ್ಧಸ್ತೇ ಅರುಣೇತಿ ಉಗ್ಗತೇ ಅರುಣಸೀಸೇ. ನನ್ದಿಮುಖಿಯಾತಿ ತುಟ್ಠಮುಖಿಯಾ. ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಆನನ್ದ, ಪರಿಸಾತಿ ‘‘ಅಸುಕಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಆನನ್ದ, ಪರಿಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಮಹಾವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ಗಹಪತಿವಗ್ಗೋ

೧. ಪಠಮಉಗ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೧. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದೀತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರ ಘರೇ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಪಞ್ಚ ಆಸನಸತಾನಿ ನಿಚ್ಚಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ತಂ ಸುಣಾಹೀತಿ ತೇ ಸುಣಾಹಿ, ತಂ ವಾ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಹಿ. ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದೀತಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ ನ ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಅಯಮೇವ ಬುದ್ಧೋತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಪಸನ್ನೋ ಅನಾವಿಲೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಕಾನಿ ವಾ ಞಾತಿಕುಲಾನೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ಧನಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾ ಞಾತಿಘರಾನಿ ಗಚ್ಛತು. ಕಸ್ಸ ವೋ ದಮ್ಮೀತಿ ಕತರಪುರಿಸಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ದದಾಮಿ, ಆರೋಚೇಥ ಮೇ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ. ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಾತಿ ¶ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದಸ್ಸಾಮಿ ಏತ್ತಕಂ ನ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಇದಂ ದಸ್ಸಾಮಿ ಇದಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೇನ ಹಿ ಪಟಿವಿಭತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ನ ಏವಂ. ಅಥ ಖೋ ಸಙ್ಘಿಕಾ ವಿಯ ಗಣಸನ್ತಕಾ ವಿಯ ಚ ಸೀಲವನ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಧಾರಣಾಯೇವ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂಯೇವ ಪಯಿರುಪಾಸಾಮೀತಿ ಸಹತ್ಥಾ ಉಪಟ್ಠಹಾಮಿ, ಚಿತ್ತೀಕಾರೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಾಮಿ.

ಅನಚ್ಛರಿಯಂ ಖೋ ಪನ ಮಂ, ಭನ್ತೇತಿ, ಭನ್ತೇ, ಯಂ ಮಂ ದೇವತಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ, ಇದಂ ನ ಅಚ್ಛರಿಯಂ. ಯಂ ಪನಾಹಂ ತತೋನಿದಾನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಣ್ಣತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ತಂ ಏವ ಅಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ¶ ವದತಿ. ಸಾಧು ಸಾಧು, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಮನ್ತೇತಿ, ಉಪಾಸಕಸ್ಸೇವ ಪನ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸಮ್ಪಹಂಸನೇ ಏಸ ಸಾಧುಕಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨. ದುತಿಯಉಗ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೨. ದುತಿಯೇ ನಾಗವನೇತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ನಾಗವನಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನಂ, ಸೋ ತತ್ಥ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಿಕಂ ಕೀಳಿತುಕಾಮೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಚಾರಿಯಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸ. ಸಹ ದಸ್ಸನೇನೇವಸ್ಸ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದಿ, ಸುರಾಪಾನೇನ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಮನ್ದೋ ತಙ್ಖಣಂಯೇವ ಪಹೀಯಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಓಣೋಜೇಸಿನ್ತಿ ಉದಕಂ ಹತ್ಥೇ ಪಾತೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿಂ. ಅಸುಕೋತಿ ಅಮುಕೋ. ಸಮಚಿತ್ತೋವ ದೇಮೀತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಥೋಕಂ, ಇಮಸ್ಸ ಬಹುಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತನಾನತ್ತಂ ನ ಕರೋಮಿ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪನ ಏಕಸದಿಸಂ ಕರೋಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಆರೋಚೇನ್ತೀತಿ ¶ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ನತ್ಥಿ ತಂ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಸಕೋ ಅತ್ತನೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ.

೩. ಪಠಮಹತ್ಥಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೩. ತತಿಯೇ ಹತ್ಥಕೋ ಆಳವಕೋತಿ ಭಗವತಾ ಆಳವಕಯಕ್ಖಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಹತ್ಥಕೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ರಾಜಕುಮಾರೋ. ಸೀಲವಾತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲದಸಸೀಲೇನ ಸೀಲವಾ. ಚಾಗವಾತಿ ಚಾಗಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಕಚ್ಚಿತ್ಥ, ಭನ್ತೇತಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಚ್ಚಿ ಏತ್ಥ ಭಗವತೋ ಬ್ಯಾಕರಣಟ್ಠಾನೇ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ಅಧಿಗಮಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ.

೪. ದುತಿಯಹತ್ಥಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಉಪಾಸಕಸತೇಹೀತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮೀನಂಯೇವ ಅರಿಯಸಾವಕಉಪಾಸಕಾನಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೋ ಗನ್ಧಮಾಲವಿಲೇಪೇನಚುಣ್ಣಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನೀತಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಕಾರಣಾನಿ. ತೇಹಾಹನ್ತಿ ತೇಹಿ ಅಹಂ. ತಂ ದಾನೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ ನಙ್ಗಲಬಲಿಬದ್ದಭತ್ತಬೀಜಾದೀನಿ ಚೇವ ಗನ್ಧಮಾಲಮೂಲಾದೀನಿ ಚ ದತ್ವಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಪೇಯ್ಯವಜ್ಜೇನಾತಿ ಅಮ್ಮ, ತಾತ, ಭಾತರ, ಭಗಿನೀತಿಆದಿಕೇನ ಕಣ್ಣಸುಖೇನ ಮುದುಕೇನ ಪಿಯವಚನೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಅತ್ಥಚರಿಯಾಯಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ದಾನೇನ ವಾ ಪಿಯವಚನೇನ ವಾ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಚರಿಯಾಯ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕೋ ¶ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಚ್ಚನಿತ್ಥರಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅತ್ಥಚರಿಯಾಯ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಸಮಾನತ್ತತಾಯಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ದಾನಾದೀಹಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಸಮಾನತ್ತತಾಯ ¶ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏಕತೋ ಖಾದನಪಿವನನಿಸಜ್ಜಾದೀಹಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾಮಿ. ದಲಿದ್ದಸ್ಸ ಖೋ ನೋ ತಥಾ ಸೋತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ದಲಿದ್ದಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ದಾತುಂ ವಾ ಕಾತುಂ ವಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ, ಯಥಾ ದಲಿದ್ದಸ್ಸ ನೋ ತಥಾ ಸೋತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಮಮ ಪನ ಸೋತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ದಿನ್ನೋವಾದೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ನ ಮೇ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಯೋನಿ ಖೋ ತ್ಯಾಯನ್ತಿ ಉಪಾಯೋ ಖೋ ತೇ ಅಯಂ. ಇಮೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸುಪಿ ಸುತ್ತೇಸು ಸತ್ಥಾರಾ ಸೀಲಚಾಗಪಞ್ಞಾ ಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೫-೬. ಮಹಾನಾಮಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೨೫-೨೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಅತ್ಥೂಪಪರಿಕ್ಖಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಾ ಹೋತಿ. ಛಟ್ಠೇ ಸದ್ಧಾಸೀಲಚಾಗಾ ಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ.

೭. ಪಠಮಬಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೭. ಸತ್ತಮೇ ಉಜ್ಝತ್ತಿಬಲಾತಿ ಉಜ್ಝಾನಬಲಾ. ಬಾಲಾನಞ್ಹಿ ‘‘ಯಂ ಅಸುಕೋ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಆಹ, ಮಂ ಸೋ ಆಹ, ನ ಅಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉಜ್ಝಾನಮೇವ ಬಲಂ. ನಿಜ್ಝತ್ತಿಬಲಾತಿ ‘‘ನ ಇದಂ ಏವಂ, ಏವಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥನಿಜ್ಝಾಪನಂಯೇವ ಬಲಂ. ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಬಲಾ. ಖನ್ತಿಬಲಾತಿ ಅಧಿವಾಸನಬಲಾ.

೮. ದುತಿಯಬಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಬಲಾನೀತಿ ಞಾಣಬಲಾನಿ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ. ಅನಿಚ್ಚತೋತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರೇನ. ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ. ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾತಿ ¶ ಸನ್ತಾಪನಟ್ಠೇನ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಾ ಉಪಮಿತಾ ಇಮೇ ಕಾಮಾತಿ. ವಿವೇಕನಿನ್ನನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನಂ. ವಿವೇಕಟ್ಠನ್ತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಜ್ಜಿತಂ ದೂರೀಭೂತಂ ವಾ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಿರತಂ. ಬ್ಯನ್ತಿಭೂತನ್ತಿ ವಿಗತನ್ತಭೂತಂ ಏಕದೇಸೇನಾಪಿ ಅನಲ್ಲೀನಂ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ವಿಸಂಸಟ್ಠಂ. ಆಸವಟ್ಠಾನಿಯೇಹೀತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಆಸವಾನಂ ಕಾರಣಭೂತೇಹಿ, ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಬ್ಯನ್ತಿಭೂತನ್ತಿ ವಿಗತವಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುತೋ? ಸಬ್ಬಸೋ ಆಸವಟ್ಠಾನಿಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ ಕಥಿತೋ.

೯. ಅಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೯. ನವಮೇ ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕರೋತೀತಿ ಖಣಕಿಚ್ಚೋ, ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾವ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ. ಓಪಸಮಿಕೋತಿ ಕಿಲೇಸೂಪಸಮಾವಹೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಕೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕರೋ. ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಸಮ್ಬೋಧಗಾಮೀ. ದೀಘಾಯುಕಂ ದೇವನಿಕಾಯನ್ತಿ ಇದಂ ಅಸಞ್ಞಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅವಿಞ್ಞಾತಾರೇಸೂತಿ ಅತಿವಿಯ ಅವಿಞ್ಞೂಸು.

ಸುಪ್ಪವೇದಿತೇತಿ ಸುಕಥಿತೇ. ಅನ್ತರಾಯಿಕಾತಿ ಅನ್ತರಾಯಕರಾ. ಖಣೋ ವೇ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಅಯಂ ಲದ್ಧೋ ಖಣೋ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿ. ಇಧ ¶ ಚೇವ ನಂ ವಿರಾಧೇತೀತಿ ಸಚೇ ಕೋಚಿ ಪಮತ್ತಚಾರೀ ಇಧ ಇಮಂ ಖಣಂ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಯಾಮತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ವಿರಾಧೇತಿ ನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಅತೀತತ್ಥೋತಿ ಹಾಪಿತತ್ಥೋ. ಚಿರತ್ತಂ ಅನುತಪಿಸ್ಸತೀತಿ ಚಿರರತ್ತಂ ಸೋಚಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಭಣ್ಡಂ ಸಮುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾ ಏಕೋ ವಾಣಿಜೋ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸಂ ತಂ ಅಟ್ಠಗುಣಮ್ಪಿ ದಸಗುಣಮ್ಪಿ ಭವೇಯ್ಯ. ಅಥ ಇತರೋ ‘‘ಮಮ ಅತ್ಥೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ ಅನುತಪೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಯೋ ಇಧ ಖಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಯಾಮತಂ ವಿರಾಧೇತಿ, ಸೋ ಅಯಂ ವಾಣಿಜೋವ ಅತೀತತ್ಥೋ ¶ ಚಿರಂ ಅನುತಪಿಸ್ಸತಿ ಸೋಚಿಸ್ಸತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾನಿವುತೋತಿ ತಥಾ. ಪಚ್ಚವಿದುನ್ತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂಸು. ಸಂವರಾತಿ ಸೀಲಸಂವರಾ. ಮಾರಧೇಯ್ಯಪರಾನುಗೇತಿ ಮಾರಧೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಂಸಾರಂ ಅನುಗತೇ. ಪಾರಙ್ಗತಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತಾ. ಯೇ ಪತ್ತಾ ಆಸವಕ್ಖಯನ್ತಿ ಯೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ. ಏವಮಿಧ ಗಾಥಾಸು ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೧೦. ಅನುರುದ್ಧಮಹಾವಿತಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೦. ದಸಮೇ ಚೇತೀಸೂತಿ ಚೇತಿನಾಮಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧವೋಹಾರೇ ರಟ್ಠೇ. ಪಾಚೀನವಂಸದಾಯೇತಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನತೋ ಪಾಚೀನದಿಸಾಯ ¶ ಠಿತೇ ವಂಸದಾಯೇ ನೀಲೋಭಾಸೇಹಿ ವೇಳೂಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನೇ ¶ ಅರಞ್ಞೇ. ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಠಮಅನ್ತೋವಸ್ಸಮ್ಹಿಯೇವ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸಲೋಕಧಾತುದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಇಧಾಹಂ, ಆವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ ಸಹಸ್ಸಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇಮಿ. ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ವೀರಿಯಂ ಅಸಲ್ಲೀನಂ, ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ, ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋ ಅಸಾರದ್ಧೋ, ಸಮಾಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ. ಅಥ ಚ ಪನ ಮೇ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಯಂ ಖೋ ತೇ, ಆವುಸೋ ಅನುರುದ್ಧ, ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಅಹಂ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ…ಪೇ… ಓಲೋಕೇಮೀ’ತಿ, ಇದಂ ತೇ ಮಾನಸ್ಮಿಂ. ಯಮ್ಪಿ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಅನುರುದ್ಧ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ವೀರಿಯಂ…ಪೇ… ಏಕಗ್ಗ’ನ್ತಿ, ಇದಂ ತೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಮಿಂ. ಯಮ್ಪಿ ತೇ, ಆವುಸೋ ಅನುರುದ್ಧ, ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಅಥ ಚ ಪನ ಮೇ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’ತಿ, ಇದಂ ತೇ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಮಿಂ. ಸಾಧು ವತಾಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಪಹಾಯ ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಅಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ ಅಮತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಸಂಹರತೂ’’ತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಥೇರೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಚೇತಿರಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಟ್ಠಮಾಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ. ಸೋ ಪಧಾನವೇಗನಿಮ್ಮಥಿತತ್ತಾ ಕಿಲನ್ತಕಾಯೋ ಏಕಸ್ಸ ವೇಳುಗುಮ್ಬಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿಸೀದಿ. ಅಥಸ್ಸಾಯಂ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ, ಏಸ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಅಧಿಗಮಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಧುತಙ್ಗಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ. ತತ್ಥ ¶ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಬಹುಂ ದೇನ್ತೇ ಅಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಪ್ಪಂ ದೇನ್ತೇ ಅಪ್ಪತರಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಾಹೀ ಹೋತಿ. ಅಧಿಗಮಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಗಮಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ತೇಪಿಟಕೋಪಿ ಸಮಾನೋ ನ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ ಸಾಕೇತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಧುತಙ್ಗಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಧುತಙ್ಗಪರಿಹರಣಭಾವಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ದೇತಿ ದ್ವೇಭಾತಿಕತ್ಥೇರೇಸು ಜೇಟ್ಠತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ವತ್ಥು ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಥಿತಂ. ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ಏವಂ ಸನ್ತಗುಣನಿಗುಹನೇನ ಚ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಯಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ನೋ ಮಹಿಚ್ಛಸ್ಸ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ತೀಹಿ ಸನ್ತೋಸೇಹಿ ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ. ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕೇಹಿ ವಿವಿತ್ತಸ್ಸ. ತತ್ಥ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ನಾಮ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಆರಮ್ಭವತ್ಥುವಸೇನ ಏಕೀಭಾವೋ. ಏಕೀಭಾವಮತ್ತೇನೇವ ಕಮ್ಮಂ ನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಅಯಂ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ನಾಮ. ಸಮಾಪತ್ತಿಮತ್ತೇನೇವ ಕಮ್ಮಂ ನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಚ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನಂ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನಂ, ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ಚ ನಿರುಪಧೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾನ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೭, ೪೯).

ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮಸ್ಸಾತಿ ¶ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಚೇವ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಚ ರತಸ್ಸ. ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯವಸೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸ. ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿಸ್ಸಾತಿ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿಸ್ಸ. ಸಮಾಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಪಞ್ಞವತೋತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವತೋ.

ಸಾಧು ಸಾಧೂತಿ ಥೇರಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಇಮಂ ಅಟ್ಠಮನ್ತಿ ಸತ್ತ ನಿಧೀ ಲದ್ಧಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮಂ ದೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಸತ್ತ ಮಣಿರತನಾನಿ, ಸತ್ತ ಹತ್ಥಿರತನಾನಿ, ಸತ್ತ ಅಸ್ಸರತನಾನಿ ಲದ್ಧಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮಂ ದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸತ್ತ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೇ ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಾರಾಮಸ್ಸಾತಿ ¶ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚರಹಿತತ್ತಾ ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾತೇ ನಿಬ್ಬಾನಪದೇ ಅಭಿರತಸ್ಸ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪಪಞ್ಚಾರಾಮಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಪಪಞ್ಚೇಸು ಅಭಿರತಸ್ಸ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ.

ಯತೋತಿ ಯದಾ. ತತೋತಿ ತದಾ. ನಾನಾರತ್ತಾನನ್ತಿ ನಿಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತವಣ್ಣೇಹಿ ನಾನಾರಜನೇಹಿ ರತ್ತಾನಂ. ಪಂಸುಕೂಲನ್ತಿ ತೇವೀಸತಿಯಾ ಖೇತ್ತೇಸು ಠಿತಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ. ಖಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಾದೀಸು ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತಂ ಪಾರುಪನ್ತಸ್ಸ ಸೋ ದುಸ್ಸಕರಣ್ಡಕೋ ಮನಾಪೋ ಹುತ್ವಾ ಖಾಯತಿ, ಏವಂ ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ಚೀವರಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸೇನ ತುಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಖಾಯಿಸ್ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ. ರತಿಯಾತಿ ರತಿಅತ್ಥಾಯ. ಅಪರಿತಸ್ಸಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪರಿತಸ್ಸನಾಹಿ ಅಪರಿತಸ್ಸನತ್ಥಾಯ. ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯಾತಿ ¶ ಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಾಯ. ಓಕ್ಕಮನಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಾತಿ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಓತರಣತ್ಥಾಯ.

ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನನ್ತಿ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಜಙ್ಘಾಬಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಘರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚರನ್ತೇನ ಲದ್ಧಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನಂ. ಖಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ ತಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ನಾನಗ್ಗರಸಭೋಜನಂ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ ¶ . ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಹರತೋತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಹರತೋ. ರುಕ್ಖಮೂಲಸೇನಾಸನಂ ಖಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ ತಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ತೇಭೂಮಕಪಾಸಾದೇ ಗನ್ಧಕುಸುಮವಾಸಸುಗನ್ಧಂ ಕೂಟಾಗಾರಂ ವಿಯ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ. ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಸೇನಾಸನಸನ್ತೋಸಮಹಾಅರಿಯವಂಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ. ತಿಣಸನ್ಥಾರಕೋತಿ ತಿಣೇಹಿ ವಾ ಪಣ್ಣೇಹಿ ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ವಾ ಫಲಕಪಾಸಾಣತಲಾನಿ ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸನ್ಥತಸನ್ಥತೋ. ಪೂತಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮುತ್ತಂ. ತಙ್ಖಣೇ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಪೂತಿಮುತ್ತಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧತ್ತಾ. ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಹರತೋತಿ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಸನ್ತೋಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಹರತೋ.

ಇತಿ ಭಗವಾ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಅರಹತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ‘‘ಕತರಸೇನಾಸನೇ ನು ಖೋ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ವಸನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಅನುರುದ್ಧಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋತಿ ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹಿ ವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ. ಉಯ್ಯೋಜನಿಕಪಟಿಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ ¶ ಉಯ್ಯೋಜನಿಕೇಹೇವ ವಚನೇಹಿ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ, ತೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾನಗಮನಕಂಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಪಞ್ಚನಿರೋಧೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪದೇ ¶ . ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ. ಪಸೀದತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ಪಸೀದನಸನ್ತಿಟ್ಠನಮುಚ್ಚನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಚೇತಿರಟ್ಠೇ ಪಾಚೀನವಂಸದಾಯೇ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಕಥಿತೇ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೇ ಪುನ ಭೇಸಕಳಾವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಕಥೇಸಿ.

ಮನೋಮಯೇನಾತಿ ಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಕಾಯೋಪಿ ಮನೋಮಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಮನೇನ ಗತಕಾಯೋಪಿ, ಇಧ ಮನೇನ ಗತಕಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಯಥಾ ಮೇ ಅಹು ಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ಯಥಾ ಮಯ್ಹಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಹೋಸಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಅಟ್ಠಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತೋ ಉತ್ತರಿಂ ದೇಸಯಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಗಹಪತಿವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

೪. ದಾನವಗ್ಗೋ

೧. ಪಠಮದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಆಸಜ್ಜ ದಾನಂ ದೇತೀತಿ ಪತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇತಿ. ಆಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಮುಹುತ್ತಂಯೇವ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇತಿ, ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ನ ಕಿಲಮೇತಿ. ಭಯಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಅದಾಯಕೋ ಅಕಾರಕೋ’’ತಿ ಗರಹಭಯಾ, ಅಪಾಯಭಯಾ ವಾ. ಅದಾಸಿ ¶ ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಏಸ ಇದಂ ನಾಮ ಅದಾಸೀತಿ ದೇತಿ. ದಸ್ಸತಿ ಮೇತಿ ಅನಾಗತೇ ಇದಂ ನಾಮ ದಸ್ಸತೀತಿ ದೇತಿ. ಸಾಹು ದಾನನ್ತಿ ದಾನಂ ನಾಮ ಸಾಧು ಸುನ್ದರಂ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪಸತ್ಥನ್ತಿ ದೇತಿ. ಚಿತ್ತಾಲಙ್ಕಾರಚಿತ್ತಪರಿಕ್ಖಾರತ್ಥಂ ದಾನಂ ದೇತೀತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪರಿಕ್ಖಾರತ್ಥಞ್ಚ ದೇತಿ. ದಾನಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಮುದುಂ ಕರೋತಿ. ಯೇನ ಲದ್ಧೋ, ಸೋ ‘‘ಲದ್ಧಂ ಮೇ’’ತಿ ಮುದುಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಯೇನ ದಿನ್ನಂ, ಸೋಪಿ ‘‘ದಿನ್ನಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಮುದುಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ಮುದುಂ ಕರೋತಿ. ತೇನೇವ ‘‘ಅದನ್ತದಮನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅದನ್ತದಮನಂ ¶ ದಾನಂ, ಅದಾನಂ ದನ್ತದೂಸಕಂ;

ದಾನೇನ ಪಿಯವಾಚಾಯ, ಉನ್ನಮನ್ತಿ ನಮನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ.

ಇಮೇಸು ಪನ ಅಟ್ಠಸು ದಾನೇಸು ಚಿತ್ತಾಲಙ್ಕಾರದಾನಮೇವ ಉತ್ತಮನ್ತಿ.

೨. ದುತಿಯದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೨. ದುತಿಯೇ ಸದ್ಧಾತಿ ಯಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸಾ ಸದ್ಧಾ. ಹಿರಿಯನ್ತಿ ಯಾಯ ಹಿರಿಯಾ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಕುಸಲಞ್ಚ ದಾನನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಞ್ಚ ದಾನಂ. ದಿವಿಯನ್ತಿ ದಿವಙ್ಗಮಂ.

೩. ದಾನವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೩. ತತಿಯೇ ದಾನವತ್ಥೂನೀತಿ ದಾನಕಾರಣಾನಿ. ಛನ್ದಾ ದಾನಂ ದೇತೀತಿ ಪೇಮೇನ ದಾನಂ ದೇತಿ. ದೋಸಾತಿ ¶ ದೋಸೇನ ಕುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಯಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ವೇಗೇನ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ದೇತಿ. ಮೋಹಾತಿ ಮೋಹೇನ ಮೂಳ್ಹೋ ದೇತಿ. ಭಯಾತಿ ಗರಹಭಯೇನ ವಾ ಅಪಾಯಭಯೇನ ವಾ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ವಾ ಪನ ಭಯೇನ ದೇತಿ. ಕುಲವಂಸನ್ತಿ ಕುಲಪವೇಣಿಂ.

೪. ಖೇತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ನ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತೀತಿ ಧಞ್ಞಫಲೇನ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನ ಹೋತಿ. ನ ಮಹಸ್ಸಾದನ್ತಿ ಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ಫಲಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದೋ ನ ಮಹಾ ಹೋತಿ ಮನ್ದಸ್ಸಾದಂ ನ ಮಧುರಂ. ನ ಫಾತಿಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಾಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ ವುಡ್ಢಿ, ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತಂ ವೀಹಿಥಮ್ಭಸನ್ನಿವೇಸಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉನ್ನಾಮನಿನ್ನಾಮೀತಿ ಥಲನಿನ್ನವಸೇನ ವಿಸಮತಲಂ. ತತ್ಥ ಥಲೇ ಉದಕಂ ನ ಸಣ್ಠಾತಿ, ನಿನ್ನೇ ಅತಿಬಹು ತಿಟ್ಠತಿ. ಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರಿಕನ್ತಿ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಿತಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇಹಿ ಚ ಖುದ್ದಕಪಾಸಾಣೇಹಿ ಚ ಸಕ್ಖರಾಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಊಸರನ್ತಿ ಉಬ್ಭಿನ್ನಲೋಣಂ. ನ ಚ ಗಮ್ಭೀರಸಿತನ್ತಿ ಥದ್ಧಭೂಮಿತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಾನುಗತಂ, ನಙ್ಗಲಮಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಕಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ಉತ್ತಾನನಙ್ಗಲಮಗ್ಗಮೇವ ಹೋತಿ. ನ ಆಯಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ನ ಉದಕಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನಂ. ನ ಅಪಾಯಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಉದಕನಿಗ್ಗಮನಮಗ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಂ ನ ಹೋತಿ. ನ ಮಾತಿಕಾಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ನ ಖುದ್ದಕಮಹನ್ತೀಹಿ ಉದಕಮಾತಿಕಾಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ ¶ . ನ ಮರಿಯಾದಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ನ ಕೇದಾರಮರಿಯಾದಾಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ. ನ ಮಹಪ್ಫಲನ್ತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ವಿಪಾಕಫಲವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಸಮ್ಪನ್ನೇತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತೇ. ಪವುತ್ತಾ ಬೀಜಸಮ್ಪದಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಬೀಜಂ ರೋಪಿತಂ. ದೇವೇ ¶ ಸಮ್ಪಾದಯನ್ತಮ್ಹೀತಿ ದೇವೇ ಸಮ್ಮಾ ವಸ್ಸನ್ತೇ. ಅನೀತಿಸಮ್ಪದಾ ಹೋತೀತಿ ಕೀಟಕಿಮಿಆದಿಪಾಣಕಈತಿಯಾ ಅಭಾವೋ ಏಕಾ ಸಮ್ಪದಾ ಹೋತಿ. ವಿರೂಳ್ಹೀತಿ ವಡ್ಢಿ ದುತಿಯಾ ಸಮ್ಪದಾ ಹೋತಿ. ವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ ವಿಪುಲಭಾವೋ ತತಿಯಾ ಸಮ್ಪದಾ ಹೋತಿ. ಫಲನ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಫಲಂ ಚತುತ್ಥೀ ಸಮ್ಪದಾ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲೇಸೂತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲೇಸು. ಭೋಜನಸಮ್ಪದಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿವಿಧಭೋಜನಂ. ಸಮ್ಪದಾನನ್ತಿ ತಿವಿಧಂ ಕುಸಲಸಮ್ಪದಂ. ಉಪನೇತೀತಿ ಸಾ ಭೋಜನಸಮ್ಪದಾ ಉಪನಯತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಸಮ್ಪನ್ನಞ್ಹಿಸ್ಸ ತಂ ಕತಂ, ಯಸ್ಮಾಸ್ಸ ತಂ ಕತಕಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪನ್ನತ್ಥೂಧಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ಥು ಇಧ. ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಚ ಪಞ್ಚದಸಹಿ ಚರಣಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಲದ್ಧಾತಿ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಂ ಅವೇಕಲ್ಲಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವಂ ಲಭಿತ್ವಾ. ಕರೋತಿ ಕಮ್ಮಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ಲಭತಿ ಚತ್ಥಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಲಭತಿ. ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪದನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾದಿಟ್ಠಿಂ. ಮಗ್ಗಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ. ಯಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಮಾನಸೋತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಯಾತಿ. ಸಾ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪದಾತಿ ಸಾ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಿ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ.

೫. ದಾನೂಪಪತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ದಾನೂಪಪತ್ತಿಯೋತಿ ದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಪತ್ತಿಯೋ. ದಹತೀತಿ ಠಪೇತಿ. ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಭಾವೇತೀತಿ ವಡ್ಢೇತಿ. ಹೀನೇ ವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಹೀನೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ವಿಮುತ್ತಂ. ಉತ್ತರಿ ಅಭಾವಿತನ್ತಿ ತತೋ ಉತ್ತರಿಮಗ್ಗಫಲತ್ಥಾಯ ಅಭಾವಿತಂ. ತತ್ರೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಕುಸಲಂ ಕತಂ, ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ವೀತರಾಗಸ್ಸಾತಿ ಮಗ್ಗೇನ ವಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತರಾಗಸ್ಸ. ದಾನಮತ್ತೇನೇವ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ದಾನಂ ಪನ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಪರಿವಾರಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ದಾನೇನ ಮುದುಚಿತ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವೀತರಾಗಸ್ಸ ನೋ ಸರಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿ.

೬. ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾನಿ ಚ ತಾನಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಆನಿಸಂಸಾನಂ ವತ್ಥೂನಿ ಚಾತಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ. ದಾನಾದೀನಞ್ಹಿ ಲಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಅಮ್ಹೇಹಿ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ಭಾವನಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸತ್ತಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ. ದಾನಮೇವ ದಾನಮಯಂ, ದಾನಚೇತನಾಸು ವಾ ಪುರಿಮಚೇತನಾತೋ ನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ದಾನಮಯಂ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಸೀಲಮಯಾದೀನಿ ವಿಯ. ಸೇಸದ್ವಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪರಿತ್ತಂ ಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಥೋಕಂ ಮನ್ದಂ ಕತಂ ಹೋತಿ. ನಾಭಿಸಮ್ಭೋತೀತಿ ನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ. ಅಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಭಾವನಾಯಯೋಗೋಯೇವ ಅನಾರದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನುಸ್ಸದೋಭಗ್ಯನ್ತಿ ¶ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿರಹಿತಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ನೀಚಕುಲಂ. ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮತ್ತಸೋ ಕತನ್ತಿ ಪಮಾಣೇನ ಕತಂ, ಥೋಕಂ ನ ಬಹು. ಮನುಸ್ಸಸೋಭಗ್ಯನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಸುಭಗಭಾವಂ ತಿವಿಧಕುಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಅಧಿಮತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಕಪ್ಪಮಾಣಂ ಬಲವಂ ವಾ. ಅಧಿಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ವಿಸಿಟ್ಠತರಾ ಜೇಟ್ಠಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೭. ಸಪ್ಪುರಿಸದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಸುಚಿನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ದೇತಿ. ಪಣೀತನ್ತಿ ರಸೂಪಪನ್ನಂ. ಕಾಲೇನಾತಿ ಯುತ್ತಪತ್ತಕಾಲೇನ. ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ಯಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ, ತಂ ದೇತಿ. ವಿಚೇಯ್ಯ ದೇತೀತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಸ್ಸ ನ ಮಹಪ್ಫಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಪರಿಯೇಸನವಸೇನ ದಾನಂ ವಾ ಪಣಿಧಾಯವಸೇನ ದಾನಂ ವಾ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ದೇತಿ.

೮. ಸಪ್ಪುರಿಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥತ್ಥಾಯ. ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾತಿ ಹಿತತ್ಥಾಯ ಸುಖತ್ಥಾಯ. ಪುಬ್ಬಪೇತಾನನ್ತಿ ಪರಲೋಕಗತಾನಂ ಞಾತೀನಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾನೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಬುದ್ಧಾ ಚೇವ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ. ಯಥಾವುತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಬಹುನ್ನಂ ¶ ವತ ಅತ್ಥಾಯ, ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ ಘರಮಾವಸನ್ತಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ ಘರೇ ವಸನ್ತೋ ಬಹೂನಂ ವತ ಅತ್ಥಾಯ ಹೋತಿ. ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪಠಮೇವ. ಪುಬ್ಬೇಕತಮನುಸ್ಸರನ್ತಿ ¶ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪುಬ್ಬಕಾರಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ. ಸಹಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಕಾರಣೇನ ಪಚ್ಚಯಪೂಜನೇನ ಪೂಜೇತಿ. ಅಪಚೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಅಪಚಯತಿ, ನೀಚವುತ್ತಿತಂ ನೇಸಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಪೇಸಲೋತಿ ಪಿಯಸೀಲೋ.

೯. ಅಭಿಸನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೯. ನವಮೇ ದಾನಾನೀತಿ ಚೇತನಾದಾನಾನಿ. ಅಗ್ಗಞ್ಞಾನೀತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ.

೧೦. ದುಚ್ಚರಿತವಿಪಾಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೦. ದಸಮೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾ. ಸಬ್ಬಲಹುಸೋತಿ ಸಬ್ಬಲಹುಕೋ. ಅಪ್ಪಾಯುಕಸಂವತ್ತನಿಕೋತಿ ತೇನ ಪರಿತ್ತಕೇನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ ಅಪ್ಪಾಯುಕೋ ಹೋತಿ, ದಿನ್ನಮತ್ತಾಯ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ವಿಲೀಯತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೇ ವಾ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ನಿಸ್ಸನ್ದೋ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸೇವ ಗತಮಗ್ಗೋ ಏಸೋತಿ. ಭೋಗಬ್ಯಸನಸಂವತ್ತನಿಕೋತಿ ಯಥಾ ಕಾಕಣಿಕಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ¶ ಹತ್ಥೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ಭೋಗಬ್ಯಸನಂ ಸಂವತ್ತೇತಿ. ಸಪತ್ತವೇರಸಂವತ್ತನಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಸಹ ಸಪತ್ತೇಹಿ ವೇರಂ ಸಂವತ್ತೇತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಪತ್ತಾ ಚ ಬಹುಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯೋ ಚ ನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವೇರಮೇವ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನ ನಿಬ್ಬಾಯತಿ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಪರಸ್ಸ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತಭಣ್ಡೇ ಅಪರಾಧಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೋ.

ಅಭೂತಬ್ಭಕ್ಖಾನಸಂವತ್ತನಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಭೂತೇನ ಅಬ್ಭಕ್ಖಾನಂ ಸಂವತ್ತೇತಿ, ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕತಂ ತಸ್ಸೇವ ಉಪರಿ ಪತತಿ. ಮಿತ್ತೇಹಿ ¶ ಭೇದನಸಂವತ್ತನಿಕೋತಿ ಮಿತ್ತೇಹಿ ಭೇದಂ ಸಂವತ್ತೇತಿ. ಯಂ ಯಂ ಮಿತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಸೋ ಭಿಜ್ಜತಿಯೇವ. ಅಮನಾಪಸದ್ದಸಂವತ್ತನಿಕೋತಿ ಅಮನಾಪಸದ್ದಂ ಸಂವತ್ತೇತಿ. ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ಕಣ್ಟಕಾ ಕಕ್ಕಸಾ ಕಟುಕಾ ಅಭಿಸಜ್ಜನೀ ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಿಕಾ, ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ತಮೇವ ಸುಣಾತಿ, ಮನಾಪಸದ್ದಸವನಂ ನಾಮ ನ ಲಭತಿ. ಏವರೂಪೋ ಫರುಸವಾಚಾಯ ಗತಮಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಅನಾದೇಯ್ಯವಾಚಾಸಂವತ್ತನಿಕೋತಿ ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬವಚನತಂ ಸಂವತ್ತೇತಿ, ‘‘ತ್ವಂ ಕಸ್ಮಾ ಕಥೇಸಿ, ಕೋ ಹಿ ತವ ವಚನಂ ಗಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅಯಂ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಸ್ಸ ಗತಮಗ್ಗೋ. ಉಮ್ಮತ್ತಕಸಂವತ್ತನಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಉಮ್ಮತ್ತಕಭಾವಂ ¶ ಸಂವತ್ತೇತಿ. ತೇನ ಹಿ ಮನುಸ್ಸೋ ಉಮ್ಮತ್ತೋ ವಾ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ವಾ ಏಳಮೂಗೋ ವಾ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ.

ದಾನವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ಉಪೋಸಥವಗ್ಗೋ

೪. ವಾಸೇಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೪. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಚತುತ್ಥೇ ಇಮೇ ಚೇಪಿ, ವಾಸೇಟ್ಠ, ಮಹಾಸಾಲಾತಿ ಪುರತೋ ಠಿತೇ ದ್ವೇ ಸಾಲರುಕ್ಖೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪರಿಕಪ್ಪೋಪಮಂ ಆಹ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇಮೇ ತಾವ ಮಹಾಸಾಲಾ ಅಚೇತನಾ. ಸಚೇ ಏತೇಪಿ ಸಚೇತನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸೇಯ್ಯುಂ, ಏತೇಸಮ್ಪಿ ಸೋ ಉಪೋಸಥವಾಸೋ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಅಸ್ಸ. ಭೂತೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ.

೬. ಅನುರುದ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋತಿ ತಾ ಕಿರ ದೇವತಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಲದ್ಧಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜಮಾನಾ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಂ ¶ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪಾದಪರಿಚಾರಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ತೇನ ದಿನ್ನೋವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಇಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಲಭಿಮ್ಹ, ಗಚ್ಛಾಮ ಥೇರಂ ಆನೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ದಿವಾ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ತೀಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ತೀಸು ಕಾರಣೇಸು. ಠಾನಸೋ ಪಟಿಲಭಾಮಾತಿ ಖಣೇನೇವ ಲಭಾಮ. ಸರನ್ತಿ ವಚನಸದ್ದಂ ವಾ ಗೀತಸದ್ದಂ ವಾ ಆಭರಣಸದ್ದಂ ವಾ. ಪೀತಾ ಅಸ್ಸೂತಿಆದೀನಿ ನೀಲಾ ತಾವ ಜಾತಾ, ಪೀತಾ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ತಾಪಿ ‘‘ಇದಾನಿ ಅಯ್ಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪೀತಭಾವಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಇದಾನಿ ಲೋಹಿತಭಾವ’’ನ್ತಿ ತಾದಿಸಾವ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಚ್ಛರಂ ವಾದೇಸೀತಿ ಪಾಣಿತಲಂ ವಾದೇಸಿ. ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆತತಂ, ವಿತತಂ, ಆತತವಿತತಂ, ಘನಂ, ಸುಸಿರನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ. ತತ್ಥ ಆತತಂ ನಾಮ ಚಮ್ಮಪರಿಯೋನದ್ಧೇಸು ಭೇರಿಆದೀಸು ಏಕತಲತೂರಿಯಂ, ವಿತತಂ ನಾಮ ಉಭಯತಲಂ, ಆತತವಿತತಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸೋ ¶ ಪರಿಯೋನದ್ಧಂ, ಸುಸಿರಂ ವಂಸಾದಿ, ಘನಂ ಸಮ್ಮಾದಿ. ಸುವಿನೀತಸ್ಸಾತಿ ಆಕಡ್ಢನಸಿಥಿಲಕರಣಾದೀಹಿ ಸಮುಚ್ಛಿತಸ್ಸ. ಸುಪ್ಪಟಿಪತಾಳಿತಸ್ಸಾತಿ ಪಮಾಣೇ ಠಿತಭಾವಜಾನನತ್ಥಂ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿಪತಾಳಿತಸ್ಸ. ಕುಸಲೇಹಿ ಸುಸಮನ್ನಾಹತಸ್ಸಾತಿ ಯೇ ವಾದೇತುಂ ಕುಸಲಾ ಛೇಕಾ, ತೇಹಿ ವಾದಿತಸ್ಸ. ವಗ್ಗೂತಿ ಛೇಕೋ ಸುನ್ದರೋ. ರಜನೀಯೋತಿ ರಞ್ಜೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ. ಕಮನೀಯೋತಿ ಕಾಮೇತಬ್ಬಯುತ್ತೋ. ಖಮನೀಯೋತಿ ¶ ವಾ ಪಾಠೋ, ದಿವಸಮ್ಪಿ ಸುಯ್ಯಮಾನೋ ಖಮತೇವ, ನ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮದನೀಯೋತಿ ಮಾನಮದಪುರಿಸಮದಜನನೋ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಓಕ್ಖಿಪೀತಿ ‘‘ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ಇಮಾ ದೇವತಾ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಖಿಪಿ, ನ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇಸಿ. ನ ಖ್ವಯ್ಯೋ ಅನುರುದ್ಧೋ ಸಾದಿಯತೀತಿ ‘‘ಮಯಂ ನಚ್ಚಾಮ ಗಾಯಾಮ, ಅಯ್ಯೋ ಪನ ಅನುರುದ್ಧೋ ನ ಖೋ ಸಾದಿಯತಿ, ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ನ ಓಲೋಕೇತಿ, ಕಿಂ ಮಯಂ ನಚ್ಚಿತ್ವಾ ವಾ ಗಾಯಿತ್ವಾ ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತತ್ಥೇವ ಅನ್ತರಧಾಯಿಂಸು. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಆನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕತಿಹಿ ನು ಖೋ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಮಾತುಗಾಮೋ ಮನಾಪಕಾಯಿಕೇ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

೯-೧೦. ಇಧಲೋಕಿಕಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೪೯-೫೦. ನವಮೇ ¶ ಅಯಂ’ಸ ಲೋಕೋ ಆರದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಲೋಕೋ ಇಧಲೋಕೇ ಕರಣಮತ್ತಾಯ ಆರದ್ಧತ್ತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ ಆರದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ. ಸೋಳಸಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ, ಗಾಥಾಸು ಅಟ್ಠಹೀತಿ ಸೋಳಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ಯಾನಿ ವಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಪರಮ್ಪಿ ತೇಸು ಸಮಾದಪೇತೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸೋಳಸಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಏಕೇ. ಸದ್ಧಾಸೀಲಪಞ್ಞಾ ಪನೇತ್ಥ ಮಿಸ್ಸಿಕಾ ಕಥಿತಾ. ದಸಮಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕಥಿತಂ. ಸಬ್ಬಸುತ್ತೇಸು ಪನ ಯಂ ನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಉಪೋಸಥವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೨. ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ

(೬) ೧. ಗೋತಮೀವಗ್ಗೋ

೧. ಗೋತಮೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೧. ಛಟ್ಠಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಸಕ್ಕೇಸು ವಿಹರತೀತಿ ಪಠಮಗಮನೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ಮಹಾಪಜಾಪತೀತಿ ಪುತ್ತಪಜಾಯ ಚೇವ ಧೀತುಪಜಾಯ ಚ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಾ. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಭಗವಾ ಕಪಿಲಪುರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ನನ್ದಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ, ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ. ಚುಮ್ಬಟಕಕಲಹೇ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೩೧; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೩೭) ಪನ ಉಭಯನಗರವಾಸಿಕೇಸು ಯುದ್ಧತ್ಥಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತೇಸು ಸತ್ಥಾ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇ ರಾಜಾನೋ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಂ (ಸು. ನಿ. ೯೪೧ ಆದಯೋ; ಮಹಾನಿ. ೧೭೦ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ. ರಾಜಾನೋ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಅಡ್ಢತಿಯಸತೇ ಅಡ್ಢತಿಯಸತೇ ಕುಮಾರೇ ಅದಂಸು, ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕುಮಾರಸತಾನಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ಅಥ ನೇಸಂ ಪಜಾಪತಿಯೋ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅನಭಿರತಿಂ ಉಪ್ಪಾದಯಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಅನಭಿರತಿಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತೇ ಪಞ್ಚಸತೇ ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ಕುಣಾಲದಹಂ ನೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕುಣಾಲಕಾಲೇ ನಿಸಿನ್ನಪುಬ್ಬೇ ಪಾಸಾಣತಲೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕುಣಾಲಜಾತಕಕಥಾಯ (ಜಾ. ೨.೨೧.ಕುಣಾಲಜಾತಕ) ತೇಸಂ ಅನಭಿರತಿಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಪುನ ಮಹಾವನಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲೇತಿ. ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಜಾನನತ್ಥಂ ಪುನಪಿ ಪಜಾಪತಿಯೋ ಸಾಸನಂ ಪಹಿಣಿಂಸು. ತೇ ‘‘ಅಭಬ್ಬಾ ಮಯಂ ಘರಾವಾಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಟಿಸಾಸನಂ ಪಹಿಣಿಂಸು. ತಾ ‘‘ನ ದಾನಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಘರಂ ಗನ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ, ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯ್ಯೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಾಪೇಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಮಹಾಪಜಾಪತೀ ತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಸೇತಚ್ಛತ್ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ರಞ್ಞೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಕಾಲೇ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿಯೇವ.

ಅಲಂ ಗೋತಮಿ, ಮಾ ತೇ ರುಚ್ಚೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ, ನನು ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ¶ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಕಾಮಂ ಹೋನ್ತಿ, ಕಿಲಮೇತ್ವಾ ಪನ ಅನೇಕವಾರಂ ಯಾಚಿತೇ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ¶ ‘‘ದುಕ್ಖೇನ ಲದ್ಧಾ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಪಾಲೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಞ್ಞಾತುಕಾಮೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಪುನ ಕಪಿಲಪುರಮೇವ ಪಾವಿಸಿ. ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ¶ ವಿಹರಿತ್ವಾತಿ ಬೋಧನೇಯ್ಯಸತ್ತಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಯಥಾಜ್ಝಾಸಯನೇ ವಿಹರಿತ್ವಾ. ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಮಹಾಜನಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉತ್ತಮಾಯ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ಅನೋಪಮೇನ ಬುದ್ಧವಿಲಾಸೇನ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸಮ್ಬಹುಲಾಹಿ ಸಾಕಿಯಾನೀಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನಮ್ಹಿಯೇವ ದಸಬಲಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಸಾಕಿಯಾನಿಯೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವೇಸಂಯೇವ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಹಿಪಿ ತಾಹಿ ಸಮ್ಬಹುಲಾಹಿ ಸಾಕಿಯಾನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ. ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಗಮನಂ ಅಭಿನೀಹರಿ. ಗಮನಾಭಿನೀಹರಣಕಾಲೇ ಪನ ತಾ ಸುಖುಮಾಲಾ ರಾಜಿತ್ಥಿಯೋ ಪದಸಾ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಾಕಿಯಕೋಲಿಯರಾಜಾನೋ ಸೋವಣ್ಣಸಿವಿಕಾಯೋ ಉಪಟ್ಠಾಪಯಿಂಸು. ತಾ ಪನ ‘‘ಯಾನೇ ಆರುಯ್ಹ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸತ್ಥರಿ ಅಗಾರವೋ ಕತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏಕಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನಿಕಂ ಪದಸಾವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂಸು. ರಾಜಾನೋಪಿ ಪುರತೋ ಚ ಪಚ್ಛತೋ ಚ ಆರಕ್ಖಂ ಸಂವಿದಹಾಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಡುಲಸಪ್ಪಿತೇಲಾದೀನಂ ಸಕಟಾನಿ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಗತಟ್ಠಾನೇ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಆಹಾರಂ ಪಟಿಯಾದೇಥಾ’’ತಿ ಪುರಿಸೇ ಪೇಸಯಿಂಸು. ಸೂನೇಹಿ ಪಾದೇಹೀತಿ ತಾಸಞ್ಹಿ ಸುಖುಮಾಲತ್ತಾ ಪಾದೇಸು ಏಕೋ ಫೋಟೋ ಉಟ್ಠೇತಿ, ಏಕೋ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಉಭೋ ಪಾದಾ ಕತಕಟ್ಠಿಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಉದ್ಧುಮಾತಾ ಜಾತಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೂನೇಹಿ ಪಾದೇಹೀ’’ತಿ. ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇತಿ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕತೋ ಬಹಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ¶ ಠಿತಾತಿ? ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸಾ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ತಥಾಗತೇನ ಅನನುಞ್ಞಾತಾ ಸಯಮೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವೇಸಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿಂ, ಏವಂ ಗಹಿತಭಾವೋ ಚ ಪನ ಮೇ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪಾಕಟೋ ಜಾತೋ. ಸಚೇ ಸತ್ಥಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಾತಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ಸಚೇ ಪನ ನಾನುಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಮಹತೀ ಗರಹಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ರೋದಮಾನಾವ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ಕಿಂ ನು ತ್ವಂ ಗೋತಮೀತಿ ಕಿಂ ನು ರಾಜಕುಲಾನಂ ವಿಪತ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಕೇನ ತ್ವಂ ಕಾರಣೇನ ಏವಂ ವಿವಣ್ಣಭಾವಂ ಪತ್ತಾ, ಸೂನೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ…ಪೇ… ಠಿತಾತಿ. ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಕಾರಣೇನ. ಬಹುಕಾರಾ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸಾ ಗುಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಸತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಇತ್ಥಿಯೋ ನಾಮ ಪರಿತ್ತಪಞ್ಞಾ, ಏಕಯಾಚಿತಮತ್ತೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತಾಯ ನ ಮಮ ಸಾಸನಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಗಾಹಾಪೇತುಕಾಮತಾಯ ಸಚೇ, ಆನನ್ದ, ಮಹಾಪಜಾಪತೀ ಗೋತಮೀ ¶ ಅಟ್ಠ ಗರುಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸಾವ’ಸ್ಸಾ ಹೋತು ¶ ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಾವಸ್ಸಾತಿ ಸಾ ಏವ ಅಸ್ಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪಿ ಹೋತು.

ತದಹೂಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ತಂದಿವಸಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ. ಅಭಿವಾದನಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಂ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಂ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಓಮಾನಾತಿಮಾನೇ ಅಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಅಭಿವಾದನಂ, ಆಸನಾ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನವಸೇನ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಂ, ದಸನಖೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಂ, ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಬೀಜನಾದಿಕಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಂ ¶ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಞ್ಚ ಕತಬ್ಬಂ. ಅಭಿಕ್ಖುಕೇ ಆವಾಸೇತಿ ಯತ್ಥ ವಸನ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಓವಾದತ್ಥಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮನಟ್ಠಾನೇ ಓವಾದದಾಯಕೋ ಆಚರಿಯೋ ನತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ ಆವಾಸೋ ನಾಮ. ಏವರೂಪೇ ಆವಾಸೇ ವಸ್ಸಂ ನ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸನ್ತಿ ಅನುಪೋಸಥಿಕಂ. ಓವಾದೂಪಸಙ್ಕಮನನ್ತಿ ಓವಾದತ್ಥಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ. ದಿಟ್ಠೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠೇನ. ಸುತೇನಾತಿ ಸೋತೇನ ಸುತೇನ. ಪರಿಸಙ್ಕಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಸುತವಸೇನ ಪರಿಸಙ್ಕಿತೇನ. ಗರುಧಮ್ಮನ್ತಿ ಗರುಕಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಂ. ಪಕ್ಖಮಾನತ್ತನ್ತಿ ಅನೂನಾನಿ ಪನ್ನರಸ ದಿವಸಾನಿ ಮಾನತ್ತಂ. ಛಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ವಿಕಾಲಭೋಜನಚ್ಛಟ್ಠೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು. ಸಿಕ್ಖಿತಸಿಕ್ಖಾಯಾತಿ ಏಕಸಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಪೂರಿತಸಿಕ್ಖಾಯ. ಅಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬೋ ಪರಿಭಾಸಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸನ್ನಂ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥುನಾ ನ ಅಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬೋ, ಭಯೂಪದಂಸನಾಯ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಪರಿಭಾಸಾಯ ನ ಪರಿಭಾಸಿತಬ್ಬೋ.

ಓವಟೋ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂಸು ವಚನಪಥೋತಿ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಧಮ್ಮಕಥಾಸಙ್ಖಾತೋ ವಚನಪಥೋ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಓವರಿತೋ ಪಿಹಿತೋ, ನ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಓವದಿತಬ್ಬೋ ಅನುಸಾಸಿತಬ್ಬೋ ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಪೋರಾಣಕತ್ಥೇರಾ ಇದಂ ಚೀವರವತ್ತಂ ಪೂರಯಿಂಸೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ಪವೇಣಿವಸೇನ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅನೋವಟೋ ¶ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ವಚನಪಥೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ವಚನಪಥೋ ಅನಿವಾರಿತೋ, ಯಥಾರುಚಿ ಓವದಿತುಂ ಅನುಸಾಸಿತುಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತುನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇಸಾ ಗರುಧಮ್ಮಕಥಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೧೪೮) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇಮೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಗರುಧಮ್ಮೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಅತ್ತನೋ ಆರೋಚಿಯಮಾನೇ ಸುತ್ವಾವ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ತಾವ ಮಹನ್ತಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಖಣೇನ ¶ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭಿ, ಅನೋತತ್ತದಹತೋ ಆಭತೇನ ಸೀತುದಕಸ್ಸ ಘಟಸತೇನ ಮತ್ಥಕೇ ಪರಿಸಿತ್ತಾ ವಿಯ ವಿಗತಪರಿಳಾಹಾ ಅತ್ತಮನಾ ಹುತ್ವಾ ಗರುಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೀ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿಕಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ.

ಕುಮ್ಭತ್ಥೇನಕೇಹೀತಿ ಕುಮ್ಭೇ ದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ತೇನ ಆಲೋಕೇನ ಪರಘರೇ ಭಣ್ಡಂ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಥೇನಕಚೋರೇಹಿ. ಸೇತಟ್ಠಿಕಾ ನಾಮ ರೋಗಜಾತೀತಿ ಏಕೋ ಪಾಣಕೋ ನಾಳಮಜ್ಝಗತಂ ಕಣ್ಡಂ ವಿಜ್ಝತಿ, ಯೇನ ವಿದ್ಧಾ ಕಣ್ಡಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಲಿಸೀಸಂ ಖೀರಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಿಕಾ ನಾಮ ರೋಗಜಾತೀತಿ ಉಚ್ಛೂನಂ ಅನ್ತೋರತ್ತಭಾವೋ.

ಮಹತೋ ತಳಾಕಸ್ಸ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಆಳಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯಥಾ ಮಹತೋ ತಳಾಕಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಾ ಅಬದ್ಧಾಯಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಉದಕಂ ತಿಟ್ಠತೇವ, ಪಠಮಮೇವ ಬದ್ಧಾಯ ಪನ ಯಂ ಅಬದ್ಧಪಚ್ಚಯಾ ನ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಯೇ ಇಮೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಅನತಿಕ್ಕಮನತ್ಥಾಯ ಗರುಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ತೇಸು ಅಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ¶ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಪನ ಅಪರಾನಿಪಿ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಠಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಪಠಮಂ ವುತ್ತವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮೇವ ಠಸ್ಸತಿ. ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಪ್ಪತ್ತಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ, ತತೋ ಪನ ಉತ್ತರಿಪಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವವಸೇನ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಂ, ಅನಾಗಾಮಿವಸೇನ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಂ, ಸಕದಾಗಾಮಿವಸೇನ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಂ, ಸೋತಾಪನ್ನವಸೇನ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತಿ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ ತಾನಿಯೇವ. ನ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಅಸತಿ ಪಟಿವೇಧೋ ಅತ್ಥಿ, ನಾಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಪಟಿವೇಧೋ ನ ಹೋತಿ. ಲಿಙ್ಗಂ ಪನ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಹಿತಾಯಪಿ ಚಿರಂ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತೀತಿ.

೨. ಓವಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೨. ದುತಿಯೇ ಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ಇಧ ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಗರುಧಮ್ಮನ್ತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೧೪೪ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩. ಸಂಖಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೩. ತತಿಯೇ ¶ ¶ ಸರಾಗಾಯಾತಿ ಸರಾಗತ್ಥಾಯ. ವಿರಾಗಾಯಾತಿ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಾಯ. ಸಂಯೋಗಾಯಾತಿ ವಟ್ಟೇ ಸಂಯೋಗತ್ಥಾಯ. ವಿಸಂಯೋಗಾಯಾತಿ ವಟ್ಟೇ ವಿಸಂಯೋಗಭಾವತ್ಥಾಯ. ಆಚಯಾಯಾತಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ವಡ್ಢನತ್ಥಾಯ. ನೋ ಅಪಚಯಾಯಾತಿ ನ ವಟ್ಟವಿದ್ಧಂಸನತ್ಥಾಯ. ದುಬ್ಭರತಾಯಾತಿ ದುಪ್ಪೋಸನತ್ಥಾಯ. ನೋ ಸುಭರತಾಯಾತಿ ನ ಸುಖಪೋಸನತ್ಥಾಯ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಪಠಮವಾರೇನ ವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ, ದುತಿಯವಾರೇನ ವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ. ಇಮಿನಾ ಚ ಪನ ಓವಾದೇನ ಗೋತಮೀ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾತಿ.

೪. ದೀಘಜಾಣುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೪. ಚತುತ್ಥೇ ಬ್ಯಗ್ಘಪಜ್ಜಾತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಪವೇಣಿ ನಾಮ ವಸೇನ ¶ ಆಲಪನಂ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸಾ ಬ್ಯಗ್ಘಪಥೇ ಜಾತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಬ್ಯಗ್ಘಪಜ್ಜಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಸ್ಸತ್ಥೇನಾತಿ ಇಸ್ಸಾಸಕಮ್ಮೇನ. ತತ್ರುಪಾಯಾಯಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಇದಂ ನಾಮ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಜಾನನೇ ಉಪಾಯಭೂತಾಯ. ವುದ್ಧಸೀಲಿನೋತಿ ವಡ್ಢಿತಸೀಲಾ ವುದ್ಧಸಮಾಚಾರಾ. ಆಯನ್ತಿ ಆಗಮನಂ. ನಾಚ್ಚೋಗಾಳ್ಹನ್ತಿ ನಾತಿಮಹನ್ತಂ. ನಾತಿಹೀನನ್ತಿ ನಾತಿಕಸಿರಂ. ಪರಿಯಾದಾಯಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಖೇಪೇತ್ವಾ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ವಯತೋ ದಿಗುಣೋ ಆಯೋ, ತಸ್ಸ ವಯೋ ಆಯಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.

‘‘ಚತುಧಾ ವಿಭಜೇ ಭೋಗೇ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಘರಮಾವಸಂ;

ಏಕೇನ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ದ್ವೀಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಜಯೇ;

ಚತುತ್ಥಞ್ಚ ನಿಧಾಪೇಯ್ಯ, ಆಪದಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೫) –

ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ ಪನ ವಯೋ ಆಯಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ.

ಉದುಮ್ಬರಖಾದೀವಾತಿ ಯಥಾ ಉದುಮ್ಬರಾನಿ ಖಾದಿತುಕಾಮೇನ ಪಕ್ಕೇ ಉದುಮ್ಬರರುಕ್ಖೇ ಚಾಲಿತೇ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಬಹೂನಿ ಫಲಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಸೋ ಖಾದಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾನಿ ಖಾದಿತ್ವಾ ಇತರಾನಿ ಬಹುತರಾನಿ ಪಹಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯೋ ಆಯತೋ ವಯಂ ಬಹುತರಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಕಿರನ್ತೋ ಭೋಗೇ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಸೋ ‘‘ಉದುಮ್ಬರಖಾದಿಕಂವಾಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಭೋಗೇ ಖಾದತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಜೇಟ್ಠಮರಣನ್ತಿ ¶ ಅನಾಯಕಮರಣಂ ¶ . ಸಮಂ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಸಮಜೀವಿತಾತಿ ಸಮಜೀವಿತಾಯ ಜೀವಿತಾ. ಅಪಾಯಮುಖಾನೀತಿ ¶ ವಿನಾಸಸ್ಸ ಠಾನಾನಿ.

ಉಟ್ಠಾತಾ ಕಮ್ಮಧೇಯ್ಯೇಸೂತಿ ಕಮ್ಮಕರಣಟ್ಠಾನೇಸು ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯಸಮ್ಪನ್ನೋ. ವಿಧಾನವಾತಿ ವಿದಹನಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸೋತ್ಥಾನಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕನ್ತಿ ಸೋತ್ಥಿಭೂತಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ. ಸಚ್ಚನಾಮೇನಾತಿ ಬುದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಬುದ್ಧೋತಿ ಏವಂ ಅವಿತಥನಾಮೇನ. ಚಾಗೋ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀತಿ ಚಾಗೋ ಚ ಸೇಸಪುಞ್ಞಞ್ಚ ಪವಡ್ಢತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ. ಪಞ್ಚಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೬. ಭಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೬. ಛಟ್ಠೇ ಗಬ್ಭೋತಿ ಗಬ್ಭವಾಸೋ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾಪೀತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಾ ಗಬ್ಭವಾಸಸದಿಸಾ ಪುನಪಿ ಮನುಸ್ಸಗಬ್ಭಾ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾಪೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಗಬ್ಭೇ ಸೇಸಗಬ್ಭಾ. ಉಭಯಂ ಏತೇ ಕಾಮಾ ಪವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಭಯಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ, ಭಯಞ್ಚ ರೋಗೋ ಚ, ಭಯಞ್ಚ ಗಣ್ಡೋ ಚ, ಭಯಞ್ಚ ಸಲ್ಲಞ್ಚ, ಭಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗೋ ಚ, ಭಯಞ್ಚ ಪಙ್ಕೋ ಚ, ಭಯಞ್ಚ ಗಬ್ಭೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ಉಭಯಂ ಏತೇ ಕಾಮಾ ಪವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಾತರೂಪೇನಾತಿ ಕಾಮಸುಖೇನ. ಪಲಿಪಥನ್ತಿ ವಟ್ಟಪಲಿಪಥಂ. ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಭಾವೋ ಗಹಿತೋ. ಏವರೂಪಂ ಪಜಂ ಜಾತಿಜರೂಪೇತಂ ತೀಸು ಭವೇಸು ಫನ್ದಮಾನಂ ಅವೇಕ್ಖತೀತಿ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಸು ವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ. ಸತ್ತಮಟ್ಠಮಾನಿ ¶ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೯-೧೦. ಪುಗ್ಗಲಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೫೯-೬೦. ನವಮೇ ಉಜುಭೂತೋತಿ ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಉಜುಕೋ. ಪಞ್ಞಾಸೀಲಸಮಾಹಿತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸೀಲೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಯಜಮಾನಾನನ್ತಿ ದಾನಂ ದದನ್ತಾನಂ. ಪುಞ್ಞಪೇಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ಗವೇಸನ್ತಾನಂ ¶ . ಓಪಧಿಕನ್ತಿ ಉಪಧಿವಿಪಾಕಂ, ಓಪಧಿಭೂತಂ ಠಾನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ದಸಮೇ ಸಮುಕ್ಕಟ್ಠೋತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋ. ಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಗೋತಮೀವಗ್ಗೋ ಛಟ್ಠೋ.

(೭) ೨. ಭೂಮಿಚಾಲವಗ್ಗೋ

೧. ಇಚ್ಛಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೧. ಸತ್ತಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯವಿವೇಕೇನ ವಿವಿತ್ತಸ್ಸ. ನಿರಾಯತ್ತವುತ್ತಿನೋತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅನಾಯತ್ತವುತ್ತಿನೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ. ಲಾಭಾಯಾತಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಲಾಭಾಯ. ಸೋಚೀ ಚ ಪರಿದೇವೀ ಚಾತಿ ಸೋಕೀ ಚ ಪರಿದೇವೀ ಚ. ಸೋಚಿಚ್ಚ ಪರಿದೇವಿಚ್ಚಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಚುತೋ ಚ ಸದ್ಧಮ್ಮಾತಿ ತಂಖಣಂಯೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚುತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೨. ಅಲಂಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೨. ದುತಿಯೇ ಅಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅಲಂ ಪರೇಸನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಸಮತ್ಥೋ ಪರಿಯತ್ತೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ. ಖಿಪ್ಪನಿಸನ್ತೀತಿ ¶ ಖಿಪ್ಪಂ ಉಪಧಾರೇತಿ, ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾದೀಸು ಕಥಿಯಮಾನೇಸು ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ. ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಚೇತಂ ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ಓತರನ್ತಂ ಕಥಿತನ್ತಿ.

೩. ಸಂಖಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೩. ತತಿಯೇ ಏವಮೇವಾತಿ ನಿಕ್ಕಾರಣೇನೇವ. ಯಥಾ ವಾ ಅಯಂ ಯಾಚತಿ, ಏವಮೇವ. ಮೋಘಪುರಿಸಾತಿ ಮೂಳ್ಹಪುರಿಸಾ ತುಚ್ಛಪುರಿಸಾ. ಅಜ್ಝೇಸನ್ತೀತಿ ಯಾಚನ್ತಿ. ಅನುಬನ್ಧಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಾನುಗಮನೇನ ಅನುಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ ಮಂ ನ ವಿಜಹಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಆಜಾನನತ್ಥಂ ಅಪಸಾದೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಏಸ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖು ಓವಾದೇ ದಿನ್ನೇಪಿ ಪಮಾದಮೇವ ಅನುಯುಞ್ಜತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಸತಿ, ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಏವಂ ಅಪಸಾದೇತ್ವಾ ಪುನ ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ¶ , ತಸ್ಮಾ ತಂ ಓವದನ್ತೋ ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಸುಸಣ್ಠಿತಂ, ನ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ಠಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವಸ್ಸ ಓವಾದೇನ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತವಸೇನ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಮತ್ತೋ ಮೂಲಸಮಾಧಿ ವುತ್ತೋ.

ತತೋ ¶ ‘‘ಏತ್ತಕೇನೇವ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏವಂ ಸೋ ಸಮಾಧಿ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಠಿತಂ ಹೋತಿ ಸುಸಣ್ಠಿತಂ, ನ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತತೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ¶ ‘‘ಮೇತ್ತಾ ಮೇ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಭಾವಿತಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ…ಪೇ… ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾವಸೇನ ಭಾವನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪುನ ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಏವಂ ಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ ಬಹುಲೀಕತೋ, ತತೋ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ಸಮಾಧಿಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಮ್ಪಿ ಭಾವೇಯ್ಯಾಸೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯದಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಅಯಂ ಮೂಲಸಮಾಧಿ ಏವಂ ಮೇತ್ತಾವಸೇನ ಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ತಾವತಕೇನಪಿ ತುಟ್ಠಿಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾವ ಇಮಂ ಮೂಲಸಮಾಧಿಂ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಾನಿ ಪಾಪಯಮಾನೋ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಭಾವೇಯ್ಯಾಸೀತಿ.

ಏವಂ ವತ್ವಾ ಚ ಪನ ಅವಸೇಸಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಮ್ಪಿಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಭಾವನಂ ಕರೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಏವಂ ಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ ಸುಭಾವಿತೋ, ತತೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಕರುಣಾ ಮೇ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವಂ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಏವಂ ಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ ಸುಭಾವಿತೋ, ತತೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಏವಂ ಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ ಸುಭಾವಿತೋ, ತತೋ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಯೇನ ಯೇನೇವ ಗಗ್ಘಸೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗಗ್ಘಸೀತಿ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ. ಫಾಸುಂಯೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅರಹತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥೇಸು ಫಾಸು ವಿಹರತಿ ನಾಮ.

೪. ಗಯಾಸೀಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಏತದವೋಚಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಧಾನಭೂಮಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚೇತುಂ – ‘‘ಪುಬ್ಬಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ಓಭಾಸನ್ತಿ ¶ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೋಭಾಸಂ. ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಭೂತಂ ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ದಸ್ಸನಂ. ಸನ್ನಿವುತ್ಥಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಏಕತೋ ವಸಿತಪುಬ್ಬಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ, ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ, ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ, ಯಥಾಕಮ್ಮುಪಗಞಾಣಂ, ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂಸಞಾಣಂ, ಅತೀತಂಸಞಾಣಂ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ತಾವ ಅಟ್ಠ ಞಾಣಾನಿ ಪಾಳಿಯಂಯೇವ ಆಗತಾನಿ, ತೇಹಿ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ¶ ಫಲಞಾಣಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಾನಿ ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನೀತಿ ಏತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೇನ ಏವಂ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಕಥಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

೫. ಅಭಿಭಾಯತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಭಿಭಾಯತನಾನೀತಿ ಅಭಿಭವನಕಾರಣಾನಿ. ಕಿಂ ಅಭಿಭವನ್ತಿ? ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿಪಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭವನ್ತಿ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಞಾಣುತ್ತರಿಯತಾಯ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಹಿ ನೀಲಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕೇಸೇ ವಾ ಪಿತ್ತೇ ವಾ ಅಕ್ಖಿತಾರಕಾಯ ವಾ ಕರೋತಿ. ಪೀತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮೇದೇ ವಾ ಛವಿಯಾ ವಾ ಹತ್ಥತಲಪಾದತಲೇಸು ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ಪೀತಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ. ಲೋಹಿತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಂಸೇ ವಾ ಲೋಹಿತೇ ವಾ ಜಿವ್ಹಾಯ ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ರತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ. ಓದಾತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ವಾ ದನ್ತೇ ವಾ ನಖೇ ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ಸೇತಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ. ತಂ ಪನ ಸುನೀಲಕಂ ಸುಪೀತಕಂ ಸುಲೋಹಿತಕಂ ಸುಓದಾತಂ ನ ಹೋತಿ, ಅವಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ.

ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸೇವಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಪನ ಬಹಿದ್ಧಾ, ಸೋ ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ¶ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಅಪ್ಪನಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿತ್ತಾನೀತಿ ಅವಡ್ಢಿತಾನಿ. ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀತಿ ಸುವಣ್ಣಾನಿ ವಾ ಹೋನ್ತು ದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ ವಾ, ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವ ಇದಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಸಮ್ಪನ್ನಗ್ಗಹಣಿಕೋ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ಭತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ¶ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಂಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಏಕಕಬಳಮೇವ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುತ್ತರಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸದಞಾಣೋ ‘‘ಕಿಮೇತ್ಥ ಪರಿತ್ತಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ನಾಯಂ ಮಮ ಭಾರೋ’’ತಿ ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ಕಥಿತೋ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ, ನ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ. ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹೋತೀತಿ ಆಭೋಗಸಞ್ಞಾಯಪಿ ಝಾನಸಞ್ಞಾಯಪಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ. ಅಭಿಭವನಸಞ್ಞಾ ಹಿಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಆಭೋಗಸಞ್ಞಾ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸೇವ.

ಅಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ¶ ವಡ್ಢಿತಪ್ಪಮಾಣಾನಿ, ಮಹನ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಪನ ಯಥಾ ಮಹಗ್ಘಸೋ ಪುರಿಸೋ ಏಕಂ ಭತ್ತವಡ್ಢಿತಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾಪಿ ಹೋತು, ಅಞ್ಞಾಪಿ ಹೋತು, ಕಿಂ ಏಸಾ ಮಯ್ಹಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನ ತಂ ಮಹನ್ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುತ್ತರೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸದಞಾಣೋ ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ನಯಿದಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಕರಣೇ ¶ ಭಾರೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಲಾಭಿತಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಿಕತಾಯ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಪರಿಕಮ್ಮಸಞ್ಞಾವಿರಹಿತೋ.

ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಸೋ ಏವಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚೇವ ಅಪ್ಪನಾಯ ಚ ವಸೇನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚತುತ್ಥಾಭಿಭಾಯತನೇ ಚ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇಮೇಸು ಪನ ಚತೂಸು ಪರಿತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕಚರಿತವಸೇನ ಆಗತಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಮೋಹಚರಿತವಸೇನ, ಸುವಣ್ಣಂ ದೋಸಚರಿತವಸೇನ, ದುಬ್ಬಣ್ಣಂ ರಾಗಚರಿತವಸೇನ. ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಏತಾನಿ ಸಪ್ಪಾಯಾನಿ. ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಸಪ್ಪಾಯತಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೪೩) ಚರಿಯನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಾ.

ಪಞ್ಚಮಅಭಿಭಾಯತನಾದೀಸು ನೀಲಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ನೀಲವಣ್ಣಾನೀತಿ ವಣ್ಣವಸೇನ. ನೀಲನಿದಸ್ಸನಾನೀತಿ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ. ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನವಿವರಾನಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನವಣ್ಣಾನಿ ಏಕನೀಲಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನೀಲನಿಭಾಸಾನೀತಿ ¶ ಇದಂ ಪನ ಓಭಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನೀಲೋಭಾಸಾನಿ ನೀಲಪ್ಪಭಾಯುತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ನೇಸಂ ಸುವಿಸುದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಸುದ್ಧವಣ್ಣವಸೇನೇವ ಹಿ ಇಮಾನಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ‘‘ನೀಲಕಸಿಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನೀಲಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪುಪ್ಫಸ್ಮಿಂ ವಾ ವತ್ಥಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಣ್ಣಧಾತುಯಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಸಿಣಕರಣಞ್ಚ ¶ ಪರಿಕಮ್ಮಞ್ಚ ಅಪ್ಪನಾವಿಧಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೫೫) ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ.

೬. ವಿಮೋಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೬. ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ವಿಮೋಕ್ಖಾ? ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನ. ಕೋ ಪನಾಯಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ ನಾಮ? ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ, ಪಿತುಅಙ್ಕೇ ¶ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಸಯನಂ ವಿಯ ಅನಿಗ್ಗಹಿತಭಾವೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಪಚ್ಛಿಮೇ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ನತ್ಥಿ, ಪುರಿಮೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಅತ್ಥಿ.

ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕೇಸಾದೀಸು ನೀಲಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ, ತದಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ. ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ನೀಲಕಸಿಣಾದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧವತ್ಥುಕೇಸು ಕಸಿಣೇಸು ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀಸು ಅನುಪ್ಪಾದಿತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ.

ಸುಭನ್ತೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸುವಿಸುದ್ಧೇಸು ನೀಲಾದೀಸು ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಆಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಯೋ ಪನ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಸುಭಂ ಕಸಿಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಭನ್ತಿ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಕತಾ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಪನ –

‘‘ಕಥಂ ಸುಭನ್ತೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ¶ …ಪೇ… ವಿಹರತಿ. ಮೇತ್ತಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕರುಣಾಸಹಗತೇನ…ಪೇ… ಮುದಿತಾಸಹಗತೇನ ¶ …ಪೇ… ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ…ಪೇ… ವಿಹರತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಸುಭನ್ತೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೧೨) ವುತ್ತಂ.

ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೭೬-೨೭೭) ವುತ್ತಮೇವ. ಅಯಂ ಅಟ್ಠಮೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಮೋ ಉತ್ತಮೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ.

೭-೮. ಅನರಿಯವೋಹಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೭-೬೮. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾತಿ ನ ಅರಿಯಕಥಾ ಸದೋಸಕಥಾ. ಯಾಹಿ ಚೇತನಾಹಿ ತೇ ವೋಹಾರೇ ವೋಹರನ್ತಿ, ತಾಸಂ ಏತಂ ನಾಮಂ. ಅಟ್ಠಮೇ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೯. ಪರಿಸಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೯. ನವಮೇ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಸಮಾಗಮೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅನೇಕಸತಂ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸನ್ತಿ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮ-ಞಾತಿಸಮಾಗಮ-ಲಿಚ್ಛವಿಸಮಾಗಮಾದಿಸದಿಸಂ, ಅಞ್ಞೇಸು ಚಕ್ಕವಾಳೇಸುಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ. ಸಲ್ಲಪಿತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪೋ ಕತಪುಬ್ಬೋ. ಸಾಕಚ್ಛಾತಿ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಪುಬ್ಬಾ. ಯಾದಿಸಕೋ ತೇಸಂ ವಣ್ಣೋತಿ ತೇ ಓದಾತಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಕಾಳಾಪಿ ಮಙ್ಗುರಚ್ಛವೀಪಿ, ಸತ್ಥಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ. ಇದಂ ಪನ ಸಣ್ಠಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ¶ ಕಥಿತಂ. ಸಣ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಚ ಕೇವಲಂ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿಯೇವ. ನ ಪನ ಭಗವಾ ಮಿಲಕ್ಖಸದಿಸೋ ಹೋತಿ, ನಾಪಿ ಆಮುತ್ತಮಣಿಕುಣ್ಡಲೋ, ಬುದ್ಧವೇಸೇನೇವ ನಿಸೀದತಿ. ತೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮಾನಸಣ್ಠಾನಮೇವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಯಾದಿಸಕೋ ತೇಸಂ ಸರೋತಿ ತೇ ಛಿನ್ನಸ್ಸರಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಗಗ್ಗಸ್ಸರಾಪಿ ಕಾಕಸ್ಸರಾಪಿ, ಸತ್ಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೋವ. ಇದಂ ಪನ ಭಾಸನ್ತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಥಿತಂ. ಸಚೇಪಿ ಹಿ ಸತ್ಥಾ ರಾಜಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಥೇತಿ, ‘‘ಅಜ್ಜ ರಾಜಾ ಮಧುರೇನ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ನೇಸಂ ಹೋತಿ. ಕಥೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಪನ ಭಗವತಿ ಪುನ ರಾಜಾನಂ ಆಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ಥ ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯನ್ತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಇದಾನೇವ ಮಾಗಧಭಾಸಾಯ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಮಧುರೇನ ಆಕಾರೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ಕಿಂ ದೇವೋ ಉದಾಹು ¶ ಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ವೀಮಂಸನ್ತಾಪಿ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನೇವಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ? ವಾಸನತ್ಥಾಯ. ಏವಂ ಸುತೋಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅನಾಗತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ದೇಸೇತಿ. ಅನೇಕಸತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಸನ್ತಿಆದಿನಂ ಸೋಣದಣ್ಡಸಮಾಗಮಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಚಕ್ಕವಾಳವಸೇನ ಚ ಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೦. ಭೂಮಿಚಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೦. ದಸಮೇ ನಿಸೀದನನ್ತಿ ಇಧ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಉದೇನಂ ಚೇತಿಯನ್ತಿ ಉದೇನಯಕ್ಖಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಕತವಿಹಾರೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಗೋತಮಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಭಾವಿತಾತಿ ವಡ್ಢಿತಾ. ಬಹುಲೀಕತಾತಿ ¶ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕತಾ. ಯಾನೀಕತಾತಿ ¶ ಯುತ್ತಯಾನಂ ವಿಯ ಕತಾ. ವತ್ಥುಕತಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾ. ಅನುಟ್ಠಿತಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಿತಾ. ಪರಿಚಿತಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚಿತಾ ಸುವಡ್ಢಿತಾ. ಸುಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾ.

ಇತಿ ಅನಿಯಮೇನ ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಕಪ್ಪನ್ತಿ ಆಯುಕಪ್ಪಂ. ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಯಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ, ತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತವಸ್ಸಸತತೋ ಅತಿರೇಕಂ ವಾ. ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಟ್ಠಾನೇ ಗಜ್ಜಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮರಣನ್ತಿಕವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇನ್ತೋ ಭದ್ದಕಪ್ಪಮೇವ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ನ ಠಿತೋತಿ? ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಂ ನಾಮ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮೇ ಆಯುಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಪಿಯಮನಾಪಕಾಲೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೇಸು ಚ ಮಹಾಸಾವಕೇಸು ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಸು ಏಕಕೇನೇವ ಖಾಣುಕೇನ ವಿಯ ಠಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ ದಹರಸಾಮಣೇರಪರಿವಾರೇನ ವಾ, ತತೋ ‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಸಾ’ತಿ ಹೀಳೇತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ನ ಠಿತೋ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಯೋ ಪನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಆಯುಕಪ್ಪೋ’’ತಿ, ಇದಮೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನಿಯಾಮಿತಂ.

ಯಥಾ ತಂ ಮಾರೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಯಥಾ ಮಾರೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಚಿತ್ತೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಕೋಚಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ¶ ನಾಸಕ್ಖಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಾರೋ ಹಿ ¶ ಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ದ್ವಾದಸ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ತೇನಸ್ಸ ಮಾರೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಪನ ಚಿತ್ತಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಿಂ ಕರೋತೀತಿ? ಭೇರವಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಸಾವೇತಿ. ತತೋ ಸತ್ತಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಸುತ್ವಾ ವಾ ಸತಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿವಟಮುಖಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮುಖೇನ ಹತ್ಥಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಹದಯಂ ಮದ್ದತಿ, ತತೋ ವಿಸಞ್ಞಾವ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಪನೇಸ ಮುಖೇ ಹತ್ಥಂ ಪವೇಸೇತುಂ ಕಿಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಭೇರವಾರಮ್ಮಣಂ ಪನ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರೋ ನಿಮಿತ್ತೋಭಾಸಂ ನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ಭಗವಾ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಕಿಮತ್ಥಂ ಯಾವ ತತಿಯಂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ? ಪರತೋ ‘‘ತಿಟ್ಠತು, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತೇ ‘‘ತುಯ್ಹೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟಂ, ತುಯ್ಹೇವೇತಂ ಅಪರದ್ಧ’’ನ್ತಿ ದೋಸಾರೋಪನೇನ ಸೋ ಕತನುಕರಣತ್ಥಂ.

ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತೇ ಅನತ್ಥೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಮಾರೇತೀತಿ ಮಾರೋ. ಪಾಪಿಮಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ ¶ . ಸೋ ಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ಪಾಪಿಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಣ್ಹೋ, ಅನ್ತಕೋ, ನಮುಚಿ, ಪಮತ್ತಬನ್ಧೂತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ. ಭಾಸಿತಾ ಖೋ ಪನೇಸಾತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇಯೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಯದತ್ಥಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರಿತಾ, ಸೋ ವೋ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ಕಿಂ ತೇ ಲೋಕವಿಚಾರಣೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯಥಾ ಅಜ್ಜ, ಏವಮೇವ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾತು ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ’’ತಿ ಯಾಚಿ. ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ ‘‘ನ ತಾವಾಹ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಭಾಸಿತಾ ಖೋ ಪನೇಸಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ¶ ವಿಯತ್ತಾತಿ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಬ್ಯತ್ತಾ, ತಥೇವ ವಿನೀತಾ, ತಥಾ ವಿಸಾರದಾ. ಬಹುಸ್ಸುತಾತಿ ತೇಪಿಟಕವಸೇನ ಬಹು ಸುತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ. ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಧರಾ. ಅಥ ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಬಹುಸ್ಸುತಾ ಚೇವ ಪಟಿವೇಧಬಹುಸ್ಸುತಾ ಚ. ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಧಾರಣತೋ ಧಮ್ಮಧರಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಧಮ್ಮಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ಅನುಧಮ್ಮಚಾರಿನೋತಿ ಅನುಧಮ್ಮಂ ಚರಣಸೀಲಾ. ಸಕಂ ಆಚರಿಯಕನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯವಾದಂ. ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತೀತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಾನಿ. ಸಹಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಹೇತುಕೇನ ಸಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ. ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಯಾವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ¶ ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಇದ್ಧನ್ತಿ ಸಮಿದ್ಧಂ ಝಾನಸ್ಸಾದವಸೇನ. ಫೀತನ್ತಿ ವುದ್ಧಿಪತ್ತಂ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನ. ವಿತ್ಥಾರಿಕನ್ತಿ ವಿತ್ಥತಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಪತಿಟ್ಠಿತವಸೇನ. ಬಾಹುಜಞ್ಞನ್ತಿ ¶ ಬಹೂಹಿ ಞಾತಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಮಹಾಜನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ. ಪುಥುಭೂತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪುಥುಲಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ. ಕಥಂ? ಯಾವ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ, ಯತ್ತಕಾ ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕಾ ದೇವಾ ಚೇವ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋತಿ ನಿರಾಲಯೋ. ತ್ವಞ್ಹಿ ಪಾಪಿಮ ಅಟ್ಠಮಸತ್ತಾಹತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾತು ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾತು ಸುಗತೋ’’ತಿ ವಿರವನ್ತೋ ಆಹಿಣ್ಡಿತ್ಥ. ಅಜ್ಜ ದಾನಿ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿಗತುಸ್ಸಾಹೋ ಹೋಹಿ, ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ ವಾಯಾಮಂ ಕರೋಹೀತಿ ವದತಿ.

ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜ್ಜೀತಿ ಸತಿಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿ ಪಜಹಿ. ತತ್ಥ ನ ಭಗವಾ ಹತ್ಥೇನ ಲೇಡ್ಡುಂ ವಿಯ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜಿ, ತೇಮಾಸಮತ್ತಮೇವ ¶ ಪನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓಸ್ಸಜೀ’’ತಿ. ಉಸ್ಸಜೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲೋತಿ ಮಹನ್ತೋ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ. ತದಾ ಕಿರ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಭಿಂಸನಕೋತಿ ಭಯಜನಕೋ. ದೇವದುನ್ದುಭಿಯೋ ಚ ಫಲಿಂಸೂತಿ ದೇವಭೇರಿಯೋ ಫಲಿಂಸು, ದೇವೋ ಸುಕ್ಖಗಜ್ಜಿತಂ ಗಜ್ಜಿ, ಅಕಾಲವಿಜ್ಜುಲತಾ ನಿಚ್ಛರಿಂಸು, ಖಣಿಕವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಉದಾನೇಸಿ? ಕೋಚಿ ನಾಮ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಭಗವಾ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾತು, ಭನ್ತೇ’ತಿ ಉಪದ್ದುತೋ ಭಯೇನ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸೋಕಾಸೋ ¶ ಮಾ ಹೋತು, ಭೀತಸ್ಸ ಹಿ ಉದಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಪೀತಿವೇಗವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋ ತುಲಿತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ತುಲಂ. ಕಿಂ ತಂ? ಕಾಮಾವಚರಕಮ್ಮಂ. ನ ತುಲಂ, ನ ವಾ ತುಲಂ ಸದಿಸಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಲೋಕಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತುಲಂ. ಕಿಂ ತಂ? ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮಂ. ಅಥ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ರೂಪಾವಚರಂ ತುಲಂ, ಅರೂಪಾವಚರಂ ಅತುಲಂ. ಅಪ್ಪವಿಪಾಕಂ ವಾ ತುಲಂ, ಬಹುವಿಪಾಕಂ ಅತುಲಂ. ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಸಮ್ಭವಹೇತುಭೂತಂ, ರಾಸಿಕಾರಕಂ ಪಿಣ್ಡಕಾರಕನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಭವಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಸಙ್ಖಾರಣಕಂ. ಅವಸ್ಸಜೀತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಮುನೀತಿ ಬುದ್ಧಮುನಿ. ಅಜ್ಝತ್ತರತೋತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತರತೋ. ಸಮಾಹಿತೋತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿವಸೇನ ಸಮಾಹಿತೋ. ಅಭಿನ್ದಿ ಕವಚಮಿವಾತಿ ಕವಚಂ ವಿಯ ಅಭಿನ್ದಿ. ಅತ್ತಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ ಸಞ್ಜಾತಂ ಕಿಲೇಸಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸವಿಪಾಕಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಭವಂ, ಭವಾಭಿಸಙ್ಖರಣಟ್ಠೇನ ಭವಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಚ ಲದ್ಧನಾಮಂ ತುಲಾತುಲಸಙ್ಖಾತಂ ಲೋಕಿಯಕಮ್ಮಞ್ಚ ಓಸ್ಸಜಿ, ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ¶ ಮಹಾಯೋಧೋ ಕವಚಂ ವಿಯ ಅತ್ತಸಮ್ಭವಂ ಕಿಲೇಸಞ್ಚ ಅಜ್ಝತ್ತರತೋ ಹುತ್ವಾ ಸಮಾಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿನ್ದೀತಿ.

ಅಥ ವಾ ತುಲನ್ತಿ ತುಲೇನ್ತೋ ತೀರೇನ್ತೋ. ಅತುಲಞ್ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚೇವ ಸಮ್ಭವಞ್ಚ. ಭವಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಂ. ಅವಸ್ಸಜಿ ಮುನೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೭-೩೮) ನಯೇನ ತುಲಯನ್ತೋ ಬುದ್ಧಮುನಿ ಭವೇ ಆದೀನವಂ, ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಮೂಲಭೂತಂ ಭವಸಙ್ಖಾರಂ ಕಮ್ಮಂ ‘‘ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೮೧; ಅ. ನಿ. ೪.೨೩೨-೨೩೩) ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅವಸ್ಸಜಿ. ಕಥಂ? ಅಜ್ಝತ್ತರತೋ ಸಮಾಹಿತೋ, ಅಭಿನ್ದಿ ಕವಚಮಿವತ್ತಸಮ್ಭವಂ. ಸೋ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತರತೋ, ಸಮಥವಸೇನ ಸಮಾಹಿತೋತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ¶ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಬಲೇನ ಕವಚಮಿವ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಿತಂ, ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭವತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ತಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಜಾಲಂ ಅಭಿನ್ದಿ. ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನ ಚ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ಅವಸ್ಸಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಕಮ್ಮಂ ಪಜಹಿ. ಪಹೀನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಚ ಭಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭೀತೋವ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜ್ಜಿ, ಅಭೀತಭಾವಞಾಪನತ್ಥಞ್ಚ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಂ ಮಹಾವಾತಾತಿ ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಸಮಯೇ ಮಹಾವಾತಾ. ವಾಯನ್ತೀತಿ ಉಪಕ್ಖೇಪಕವಾತಾ ನಾಮ ¶ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತೇ ವಾಯನ್ತಾ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾಧಿಕನವಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಬಹಲಂ ಉದಕಸನ್ಧಾರಕವಾತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ತತೋ ಆಕಾಸೇ ಉದಕಂ ಭಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಸ್ಸನ್ತೇ ಪಥವೀ ಭಸ್ಸತಿ, ಪುನ ವಾತೋ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ಅನ್ತೋಧಮ್ಮಕರಣೇ ವಿಯ ಉದಕಂ ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತತೋ ಉದಕಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪಥವೀ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಉದಕಂ ಕಮ್ಪಿತಂ ¶ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತಿ. ಏತಞ್ಚ ಕಮ್ಪನಂ ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾಪಿ ಹೋತಿಯೇವ, ಬಹುಭಾವೇನ ಪನ ಓಗಚ್ಛನುಗ್ಗಚ್ಛನಂ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ ಮಹಾನುಭಾವಾತಿ ಇಜ್ಝನಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ, ಅನುಭವಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾನುಭಾವಾ. ಪರಿತ್ತಾತಿ ದುಬ್ಬಲಾ. ಅಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ಬಲವಾ. ಸೋ ಇಮಂ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತೀತಿ ಸೋ ಇದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಸಂವೇಜೇನ್ತೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ವಿಯ, ವೀಮಂಸನ್ತೋ ವಾ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಸಾಮಣೇರೋ ವಿಯ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತಿ. ಸಙ್ಕಮ್ಪೇತೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಕಮ್ಪೇತಿ. ಸಮ್ಪಕಮ್ಪೇತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಇತಿ ಇಮೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಪಥವಿಕಮ್ಪೇಸು ಪಠಮೋ ಧಾತುಕೋಪೇನ, ದುತಿಯೋ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನ, ತತಿಯಚತುತ್ಥಾ ಪುಞ್ಞತೇಜೇನ, ಪಞ್ಚಮೋ ಞಾಣತೇಜೇನ, ಛಟ್ಠೋ ಸಾಧುಕಾರದಾನವಸೇನ, ಸತ್ತಮೋ ಕಾರುಞ್ಞಸಭಾವೇನ, ಅಟ್ಠಮೋ ಆರೋದನೇನ. ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇ ಚ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಚ ಮಹಾಸತ್ತೇ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞತೇಜೇನ ಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಞಾಣತೇಜಾಭಿಹತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ ಸಾಧುಕಾರಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಆಯುಸಙ್ಖಾರಓಸ್ಸಜ್ಜನೇ ¶ ಕಾರುಞ್ಞಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖೋಭಂ ಅಸಹಮಾನಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಆರೋದನವೇಗತುನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಪಥವಿದೇವತಾಯ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಹಾಭೂತಪಥವಿಯಾ ಪನೇತಂ ನತ್ಥಿ ಅಚೇತನತ್ತಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಭೂಮಿಚಾಲವಗ್ಗೋ ಸತ್ತಮೋ.

(೮) ೩. ಯಮಕವಗ್ಗೋ

೧-೨. ಸದ್ಧಾಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೭೧-೭೨. ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ನೋ ಚ ಸೀಲವಾತಿ ನ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ. ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕೋತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪಸಾದಜನಕೋ. ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರೋತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸಮಣಾಕಾರೇಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಪರಿಪೂರೋ. ದುತಿಯೇ ಸನ್ತಾತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತಾ. ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಾ.

೩-೯. ಮರಣಸ್ಸತಿಸುತ್ತದ್ವಯಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭೩-೭೯. ತತಿಯೇ ¶ ಭಾವೇಥ ನೋತಿ ಭಾವೇಥ ನು. ಸಾಸನನ್ತಿ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲತ್ಥಾಯ. ಚತುತ್ಥೇ ಪತಿಹಿತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪನ್ನಾಯ. ಸೋ ಮಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋತಿ ಸೋ ಮಮ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋಪಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಕಿರಿಯಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಗ್ಗನ್ತರಾಯೋಪಿ ಮಗ್ಗನ್ತರಾಯೋಪಿ ಅಸ್ಸ. ಸತ್ಥಕಾ ವಾ ಮೇ ವಾತಾತಿ ಸತ್ಥಂ ವಿಯ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಕನ್ತನ್ತೀತಿ ಸತ್ಥಕಾ. ಪಞ್ಚಮಾದೀನಿ ವುತ್ತನಯಾನೇವ. ನವಮೇ ಸಂಸಗ್ಗಾರಾಮತಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ಸಂಸಗ್ಗೇ ಆರಾಮತಾ.

೧೦. ಕುಸೀತಾರಮ್ಭವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೦. ದಸಮೇ ¶ ಕುಸೀತವತ್ಥೂನೀತಿ ಕುಸೀತಸ್ಸ ಅಲಸಸ್ಸ ವತ್ಥೂನಿ ಪತಿಟ್ಠಾ, ಕೋಸಜ್ಜಕಾರಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತೀತಿ ಚೀವರವಿಚಾರಣಾದಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ನ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತೀತಿ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಂ ನಾರಭತಿ. ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ. ಅನಧಿಗತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮತ್ಥಾಯ. ಅಸಚ್ಛಿಕತಸ್ಸಾತಿ ತದೇವ ಅಸಚ್ಛಿಕತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕರಣತ್ಥಾಯ. ಇದಂ ಪಠಮನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ನಿಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಓಸೀದನಂ ಪಠಮಂ ಕುಸೀತವತ್ಥು. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಾಸಾಚಿತಕಂ ಮಞ್ಞೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮಾಸಾಚಿತಂ ನಾಮ ತಿನ್ತಮಾಸೋ. ಯಥಾ ತಿನ್ತಮಾಸೋ ಗರುಕೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಗರುಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ಗಿಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಗಿಲಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಆರಮ್ಭವತ್ಥೂನೀತಿ ವೀರಿಯಕಾರಣಾನಿ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಯಮಕವಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಮೋ.

(೯) ೪. ಸತಿವಗ್ಗೋ

೧-೨. ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೧-೮೨. ನವಮಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ದುತಿಯೇ ಸದ್ಧೋತಿ ದುವಿಧಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ನೋ ಚುಪಸಙ್ಕಮಿತಾತಿ ನ ಉಪಟ್ಠಹತಿ. ನೋ ¶ ಚ ಪರಿಪುಚ್ಛಿತಾತಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಿತಾ ನ ಹೋತಿ. ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ¶ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತಂ, ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಕನ್ತಪಟಿಭಾನಾ ತಥಾಗತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಹೋತೀತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏಕನ್ತಪಟಿಭಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಹೋತಿ, ಏಕನ್ತೇನೇವ ಪಟಿಭಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩. ಮೂಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೩. ತತಿಯೇ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ. ಛನ್ದಮೂಲಕಾತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಚ್ಛನ್ದೋ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋ ತಂ ಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಛನ್ದಮೂಲಕಾ. ಮನಸಿಕಾರತೋ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಮನಸಿಕಾರಸಮ್ಭವಾ. ಫಸ್ಸತೋ ಸಮುದೇನ್ತಿ ರಾಸೀ ಭವನ್ತೀತಿ ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ. ವೇದನಾಯ ಸಮೋಸರನ್ತೀತಿ ವೇದನಾಸಮೋಸರಣಾ. ಸಮಾಧಿ ಏತೇಸಂ ಪಮುಖೋತಿ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಮುಖಾ. ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠೇನ ಸತಿ ಅಧಿಪತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾ, ಸತಿಜೇಟ್ಠಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಞಾ ಉತ್ತರಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ. ವಿಮುತ್ತಿ ಏವ ಸಾರೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಸಾರಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಛನ್ದಮೂಲಕಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಲೋಕಿಯಾ ಕಥಿತಾ, ಸೇಸಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾತಿ.

೪. ಚೋರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಮಹಾಚೋರೋತಿ ರಜ್ಜನ್ತರೇ ದುಬ್ಭಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಮಹಾಚೋರೋ. ಪರಿಯಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಾಲೇನ್ತೋ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಪ್ಪಹರನ್ತಸ್ಸ ಪಹರತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅವೇರಿನೇ ಅಪ್ಪಹರನ್ತೇ ಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೇ ಚ ಮಹಲ್ಲಕೇ ಚ ತರುಣದಾರಕೇ ಚ ಅಪ್ಪಹರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕೇ ಪಹರತಿ. ಅನವಸೇಸಂ ಆದಿಯತೀತಿ ನಿಸ್ಸೇಸಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಬ್ಯತ್ತಚೋರಾನಞ್ಹಿ ಇದಂ ವತ್ತಂ – ಪರಸ್ಸ ದ್ವೀಸು ಸಾಟಕೇಸು ಏಕೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತೇ ದುಬ್ಬಲಂ ದತ್ವಾ ಥಿರೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಪುಟಭತ್ತತಣ್ಡುಲಾದೀಸು ಏಕಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ದತ್ವಾ ಏಕೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀನಂ ಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಚೋರಿಕಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ನ ಚ ನಿಧಾನಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಯಂ ಲದ್ಧಂ, ತಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇ ನಿದಹಿತುಂ ಛೇಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಪರಲೋಕಮಗ್ಗಂ ನ ಸೋಧೇತಿ.

೫. ಸಮಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ¶ ಯಂ ಸಮಣೇನಾತಿ ಯಂ ಗುಣಜಾತಂ ಸಮಣೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ. ವುಸೀಮತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂವುತೇನ. ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಮಿ ಬನ್ಧನಾತಿ ಅಹಂ ಸಬ್ಬಬನ್ಧನೇಹಿ ಮುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಜನಮ್ಪಿ ರಾಗಾದಿಬನ್ಧನತೋ ಮೋಚೇಮಿ. ಪರಮದನ್ತೋತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕೇನಚಿ ಅಸಿಕ್ಖಾಪಿತೋ ಅಚೋದಿತೋ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪರಮದಮಥೇನ ದನ್ತತ್ತಾ ಪರಮದನ್ತೋ ನಾಮ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ.

೬. ಯಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೬. ಛಟ್ಠೇ ಮಾ ಚ ಮಯಾ ಯಸೋತಿ ಯಸೋ ಚ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ಗಞ್ಛಿ. ಅಕಸಿರಲಾಭೀತಿ ವಿಪುಲಲಾಭೀ. ಸೀಲಪಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಸೀಲಞ್ಚೇವ ಞಾಣಞ್ಚ. ಸಙ್ಗಮ್ಮಾತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ. ಸಮಾಗಮ್ಮಾತಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ. ಸಙ್ಗಣಿಕವಿಹಾರನ್ತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕವಿಹಾರಂ. ನ ಹಿ ನೂನಮೇತಿ ನ ಹಿ ನೂನ ಇಮೇ. ತಥಾ ಹಿ ಪನಮೇತಿ ತಥಾ ಹಿ ಪನ ಇಮೇ. ಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಕೇಹೀತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಯಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಜ್ಝನೇನ. ಸಞ್ಜಗ್ಘನ್ತೇತಿ ಮಹಾಹಸಿತಂ ಹಸನ್ತೇ. ಸಂಕೀಳನ್ತೇತಿ ಕೇಳಿಂ ಕರೋನ್ತೇ.

೭. ಪತ್ತನಿಕುಜ್ಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ತೇನ ದಿನ್ನಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪತ್ತನಿಕ್ಕುಜ್ಜನಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ನಿಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನ ಅಧೋಮುಖಠಪನೇನ. ಅಲಾಭಾಯಾತಿ ¶ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಲಾಭತ್ಥಾಯ. ಅನತ್ಥಾಯಾತಿ ಉಪದ್ದವಾಯ ಅವಡ್ಢಿಯಾ. ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಉಕ್ಕುಜ್ಜನಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ.

೮. ಅಪ್ಪಸಾದಪವೇದನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಪ್ಪಸಾದಂ ಪವೇದೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅಪ್ಪಸನ್ನಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇಯ್ಯುಂ. ಅಪ್ಪಸಾದಂ ಪವೇದೇನ್ತೇನ ಪನ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ? ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ನ ಉಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ ನ ವನ್ದಿತಬ್ಬಂ ನ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ನ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ದಾತಬ್ಬೋ. ಅಗೋಚರೇತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ಅಗೋಚರೇ.

೯. ಪಟಿಸಾರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೯. ನವಮೇ ¶ ಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚ ಗಿಹಿಪಟಿಸ್ಸವನ್ತಿ ‘‘ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ಇಧೇವ ವಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಟಿಸ್ಸವಂ. ನ ಸಚ್ಚಾಪೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ನ ಸಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ ವಿಸಂವಾದೇತಿ.

೧೦. ಸಮ್ಮಾವತ್ತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೦. ದಸಮೇ ಪಚ್ಚೇಕಟ್ಠಾನೇತಿ ಅಧಿಪತಿಟ್ಠಾನೇ ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠಾನೇ. ತಞ್ಹಿ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಲಭತಿ. ನ ಚ ತೇನ ಮೂಲೇನ ವುಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ತಂ ಮೂಲಂ ಕತ್ವಾ ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಲಭತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಸತಿವಗ್ಗೋ ನವಮೋ.

(೧೦) ೫. ಸಾಮಞ್ಞವಗ್ಗೋ

೯೧. ಇತೋ ¶ ಪರಂ ಅಥ ಖೋ ಬೋಜ್ಝಾ ಉಪಾಸಿಕಾತಿಆದೀಸು ಬೋಜ್ಝಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸಿರಿಮಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಪದುಮಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸುತನಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಮನುಜಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಉತ್ತರಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಮುತ್ತಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಖೇಮಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ರುಚೀ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಚುನ್ದೀ ರಾಜಕುಮಾರೀ, ಬಿಮ್ಬೀ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸುಮನಾ ರಾಜಕುಮಾರೀ, ಮಲ್ಲಿಕಾ ದೇವೀ ¶ , ತಿಸ್ಸಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ತಿಸ್ಸಾಮಾತಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸೋಣಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸೋಣಾಯ ಮಾತಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಕಾಣಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಕಾಣಮಾತಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಉತ್ತರಾ ನನ್ದಮಾತಾ, ವಿಸಾಖಾ ಮಿಗಾರಮಾತಾ, ಖುಜ್ಜುತ್ತರಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸಾಮಾವತೀ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸುಪ್ಪವಾಸಾ ಕೋಲಿಯಧೀತಾ, ಸುಪ್ಪಿಯಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ನಕುಲಮಾತಾ ಗಹಪತಾನೀತಿ ಇಮಾಸಂ ಏತ್ತಕಾನಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ

ನವಕನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

೧. ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ

೧. ಸಮ್ಬೋಧಿವಗ್ಗೋ

೧. ಸಮ್ಬೋಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧. ನವಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಸಮ್ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಕಾನನ್ತಿ ಚತುಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮ್ಬೋಧಿಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇ ಭವಾನಂ, ಉಪಕಾರಕಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತೇ ನವ ಧಮ್ಮೇ ಸನ್ಧಾಯೇವಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಾ ಉಪನಿಸಾತಿ ಕೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ. ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖನ್ತೀತಿ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿಕಾ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿವರಣೇ ಸಪ್ಪಾಯಾ ಉಪಕಾರಕಾತಿ ಚೇತೋವಿವರಣಸಪ್ಪಾಯಾ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಸುಭಾ ¶ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ರಾಗಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾಲಿಲಾಯಕೋಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ – ಏಕೋ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಅಸಿತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಲಿಕ್ಖೇತ್ತೇ ಸಾಲಿಯೋ ಲಾಯತಿ. ಅಥಸ್ಸ ವತಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಾವೋ ಪವಿಸಿಂಸು. ಸೋ ಅಸಿತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಟ್ಠಿಂ ಆದಾಯ ತೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನ ಗಾವೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವತಿಂ ಪಾಕತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಅಸಿತಂ ಆದಾಯ ಸಾಲಿಯೋ ಲಾಯಿ. ಏತ್ಥ ಸಾಲಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ವಿಯ ಬುದ್ಧಸಾಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಸಾಲಿಲಾಯಕೋ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ, ಅಸಿತಂ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾ, ಲಾಯನಕಾಲೋ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಕರಣಕಾಲೋ, ಯಟ್ಠಿ ವಿಯ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ವತಿ ವಿಯ ಸಂವರೋ, ವತಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಾವೀನಂ ¶ ಪವಿಸನಂ ವಿಯ ಸಹಸಾ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಪಮಾದಂ ಆರಬ್ಭ ರಾಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಂ, ಅಸಿತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಟ್ಠಿಂ ಆದಾಯ ಪವಿಟ್ಠಮಗ್ಗೇನೇವ ಗಾವೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವತಿಂ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಲಿಲಾಯನಂ ವಿಯ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ರಾಗಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಪುನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಆರಭನಕಾಲೋ. ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಸುಭಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ರಾಗಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ರಾಗಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸ. ಮೇತ್ತಾತಿ ಮೇತ್ತಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ. ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕೋಪಸ್ಸ ಪಜಹನತ್ಥಾಯ. ಆನಾಪಾನಸ್ಸತೀತಿ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ. ವಿತಕ್ಕುಪಚ್ಛೇದಾಯಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ವಿತಕ್ಕಾನಂ ಉಪಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯ. ಅಸ್ಮಿಮಾನಸಮುಗ್ಘಾತಾಯಾತಿ ಅಸ್ಮೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಮಾನಸ್ಸ ಸಮುಗ್ಘಾತತ್ಥಾಯ. ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣೇ ದಿಟ್ಠೇ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ಏತೇಸು ಹಿ ತೀಸು ಲಕ್ಖಣೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇ ಇತರದ್ವಯಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಿನೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾ ಸಣ್ಠಾತೀ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ಧಮ್ಮೇ ಅಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೨. ನಿಸ್ಸಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨. ದುತಿಯೇ ನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸದ್ಧನ್ತಿ ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಂ. ವೀರಿಯನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ. ಯಂಸಾತಿ ಯಂ ಅಸ್ಸ. ಅರಿಯಾಯ ¶ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ. ಸಙ್ಖಾಯಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಏಕಂ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಸೇವತಿ. ಅಧಿವಾಸೇತೀತಿ ಅಧಿವಾಸೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಅಧಿವಾಸೇತಿ. ಪರಿವಜ್ಜೇತೀತಿ ಪರಿವಜ್ಜೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ. ವಿನೋದೇತೀತಿ ನೀಹರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ನೀಹರತಿ. ಏವಂ ಖೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏವಂ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಚೇವ ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನವಸೇನ ¶ ಚ ಪಟಿಸೇವಿತಬ್ಬಾದೀನಿ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾನಿ ಸುಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಿ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೋ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತೋ ವಿನೋದೇನ್ತೋ ಚ ಭಿಕ್ಖು ನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ.

೩. ಮೇಘಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩. ತತಿಯೇ ಚಾಲಿಕಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಂ ಕಿರ ಚಲಮಗ್ಗಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕತತ್ತಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ಚಲಮಾನಂ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಾಲಿಕಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ. ಚಾಲಿಯಪಬ್ಬತೇತಿ ಸೋಪಿ ಪಬ್ಬತೋ ಸಬ್ಬಸೇತತ್ತಾ ಕಾಳಪಕ್ಖುಪೋಸಥೇ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ಚಲಮಾನೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಾಲಿಯಪಬ್ಬತೋತಿ ವುತ್ತೋ. ತತ್ಥ ಮಹನ್ತಂ ವಿಹಾರಂ ಕಾರಯಿಂಸು. ಇತಿ ಭಗವಾ ತಂ ನಗರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಾಲಿಕಾಪಬ್ಬತಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಿಹರತಿ. ಜನ್ತುಗಾಮನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ಅಪರಮ್ಪಿ ತಸ್ಸೇವ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಗೋಚರಗಾಮಂ. ಜತ್ತುಗಾಮನ್ತಿಪಿ ¶ ಪಠನ್ತಿ. ಪಧಾನತ್ಥಿಕಸ್ಸಾತಿ ಪಧಾನಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ. ಪಧಾನಾಯಾತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣತ್ಥಾಯ. ಆಗಮೇಹಿ ತಾವಾತಿ ಸತ್ಥಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ನ ತಾವಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಪರಿಪಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಏಕಕಮ್ಹಿ ತಾವಾತಿ ಇದಂ ಪನಸ್ಸ ‘‘ಏವಮಯಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ¶ ಕಮ್ಮೇ ಅನಿಪ್ಫಜ್ಜಮಾನೇ ನಿರಾಸಙ್ಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪೇಮವಸೇನ ಪುನ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಮದ್ದವಜನನತ್ಥಂ ಆಹ. ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತುನ್ನಂ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ಕತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಂ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಕತಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿಚಯೋತಿ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ವಾ ಪುನ ಪಟಿಚಯೋಪಿ ನತ್ಥಿ. ನ ಹಿ ಭಾವಿತಮಗ್ಗೋ ಪುನ ಭಾವೀಯತಿ, ನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಾನಂ ಪುನ ಪಹಾನಂ ಅತ್ಥಿ. ಪಧಾನನ್ತಿ ಖೋ, ಮೇಘಿಯ, ವದಮಾನಂ ಕಿನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ‘‘ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ತಂ ವದಮಾನಂ ಮಯಂ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ನಾಮ ವದೇಯ್ಯಾಮ.

ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದೀತಿ ದಿವಾವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ನಿಸೀದಿ. ನಿಸೀದನ್ತೋ ಚ ಯಸ್ಮಿಂ ಮಙ್ಗಲಸಿಲಾಪಟ್ಟೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಿಕಂ ಕೀಳನ್ತೋ ತಿವಿಧನಾಟಕಪರಿವಾರೋ ನಿಸೀದಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಿಸೀದಿ. ಅಥಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮಣಭಾವೋ ಜಹಿತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ರಾಜವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಾಟಕವರಪರಿವುತೋ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಮಹಾರಹೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಯ ಜಾತೋ. ಅಥಸ್ಸ ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಮಹಾಯೋಧೇಹಿ ಗಹಿತೇ ದ್ವೇ ಚೋರೇ ಆನೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ಠಪಿತೇ ವಿಯ ಅದ್ದಸ. ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ವಧಂ ಆಣಾಪನವಸೇನಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಏಕಸ್ಸ ಬನ್ಧನಂ ಆಣಾಪನವಸೇನ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋ. ಏವಂ ಸೋ ಲತಾಜಾಲೇನ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಮಧುಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಮಧುಘಾತಕೋ ವಿಯ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇಹಿ ¶ ¶ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ – ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮೇಘಿಯಸ್ಸಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅನ್ವಾಸತ್ತಾತಿ ಅನುಬದ್ಧಾ ಸಮ್ಪರಿವಾರಿತಾ. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಂ ಪಾಪವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ವತ ದಿಸ್ವಾ ದೀಘದಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಪಟಿಸೇಧೇಸೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಕಾರಣಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ.

೪. ನನ್ದಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾಯನ್ತಿ ಭೋಜನಸಾಲಾಯಂ. ಯೇನುಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾತಿ ಸತ್ಥಾ ನನ್ದಕತ್ಥೇರೇನ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಆರದ್ಧಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಆನನ್ದ, ಕೋ ಏಸೋ ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾಯ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಕಥಿಕನನ್ದಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಜ್ಜ, ಭನ್ತೇ, ವಾರೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅತಿಮಧುರಂ ಕತ್ವಾ, ಆನನ್ದ, ಏಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ, ಮಯಮ್ಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯೇನುಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ಚೀವರಗಬ್ಭೇ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನಂ ಆಗಮಯಮಾನೋತಿ ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿ ಇದಂ ಕಥಾವಸಾನಂ ಉದಿಕ್ಖಮಾನೋ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುಣನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿಯೇವ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಪಠಮೇ ಯಾಮೇ ಸತ್ಥು ಸಞ್ಞಂ ¶ ಅದಾಸಿ – ‘‘ಪಠಮಯಾಮೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಭನ್ತೇ, ಥೋಕಂ ವಿಸ್ಸಮಥಾ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇಪಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಪಕತಿಯಾ ಖತ್ತಿಯಸುಖುಮಾಲಾ, ಪುನ ಬುದ್ಧಸುಖುಮಾಲಾತಿ ಪರಮಸುಖುಮಾಲಾ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೋಪಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಮುಹುತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಮಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತ್ಥ ಠಿತಕಸ್ಸೇವಸ್ಸ ಅರುಣಗ್ಗಂ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಅರುಣುಗ್ಗಮನಞ್ಚ ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನಞ್ಚ ದಸಬಲಸ್ಸ ಛಬ್ಬಣ್ಣಸರೀರಸ್ಮಿವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಅಹೋಸಿ. ಅಗ್ಗಳಂ ಆಕೋಟೇಸೀತಿ ಅಗ್ಗನಖೇನ ದ್ವಾರಕವಾಟಂ ಆಕೋಟೇಸಿ.

ಸಾರಜ್ಜಮಾನರೂಪೋತಿ ಹರಾಯಮಾನೋ ಓತ್ತಪ್ಪಮಾನೋ. ದೋಮನಸ್ಸಸಾರಜ್ಜಂ ಪನಸ್ಸ ನತ್ಥಿ. ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ನೋ ನಪ್ಪಟಿಭಾಸೇಯ್ಯಾತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ನ ಕಥೇಯ್ಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾಧು ಸಾಧೂತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸಮ್ಪಹಂಸನ್ತೋ ಆಹ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಸುಗಹಿತಾ ಚ ತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸುಕಥಿತಾ ಚಾ’’ತಿ. ಕುಲಪುತ್ತಾನನ್ತಿ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾನಞ್ಚೇವ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತಾನಞ್ಚ. ಅರಿಯೋ ಚ ತುಣ್ಹಿಭಾವೋತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ¶ . ಚತುಪ್ಪಾದಕೋತಿ ¶ ಅಸ್ಸಗೋಣಗದ್ರಭಾದಿಕೋ. ಇದಂ ವತ್ವಾತಿ ಇಮಂ ಚತೂಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥಯಿತ್ವಾ. ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸೀತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋ.

ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇತಿ ಕಾಲೇ ಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಮಿಂ. ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾಯಾತಿ ಪಞ್ಹಕಥಾಯ. ಗಮ್ಭೀರಂ ಅತ್ಥಪದನ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರಂ ಗುಳ್ಹಂ ರಹಸ್ಸಂ ಅತ್ಥಂ. ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ¶ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ. ಸಮ್ಮಸನಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಪಿ ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾಪಞ್ಞಾಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಪತ್ತೋ ವಾ ಪಜ್ಜತಿ ವಾತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ವಾ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ ವಾತಿ ಏವಂ ಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಭಾವೇತಿ. ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಅರಹತ್ತಾ, ಅರಹತ್ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ಮಾನಸಂ ಏತೇಸನ್ತಿಪಿ ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸಾ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರೋ ಲೋಕಿಯೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಲೋಕುತ್ತರೋಪಿ.

೫. ಬಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅವಿಜ್ಜಾಕೋಸಜ್ಜಸಾವಜ್ಜಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇಸು ಅಕಮ್ಪನತೋ ಪಞ್ಞಾಬಲಾದೀನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಅಕುಸಲಸಙ್ಖಾತಾತಿ ಅಕುಸಲಾತಿ ಞಾತಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ನಾಲಮರಿಯಾತಿ ಅರಿಯಭಾವಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ, ಅರಿಯಾನಂ ವಾ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಾ. ವೋದಿಟ್ಠಾತಿ ಸುಟ್ಠು ದಿಟ್ಠಾ. ವೋಚರಿತಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಸಮುದಾಚಾರಪ್ಪತ್ತಾ. ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸ. ಆಜೀವಿಕಾಭಯನ್ತಿ ಜೀವಿತವುತ್ತಿಭಯಂ. ಅಸಿಲೋಕಭಯನ್ತಿ ಗರಹಾಭಯಂ. ಪರಿಸಾಸಾರಜ್ಜಭಯನ್ತಿ ಪರಿಸಂ ಪತ್ವಾ ಸಾರಜ್ಜಂ ಓಕ್ಕಮನಭಯಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೬. ಸೇವನಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬. ಛಟ್ಠೇ ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾತಿ ಜೀವಿತಸಮ್ಭಾರಾ. ಸಮುದಾನೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಮಾಹರಿತಬ್ಬಾ. ಕಸಿರೇನ ಸಮುದಾಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದುಕ್ಖೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ರತ್ತಿಭಾಗಂ ವಾ ದಿವಸಭಾಗಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಞತ್ವಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇಯೇವ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ರತ್ತಿಂ ಚಣ್ಡವಾಳಾದಿಪರಿಪನ್ಥೇ ಸತಿ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ಆಗಮೇತಬ್ಬಂ. ದಿವಸಭಾಗೇ ಞತ್ವಾ ದಿವಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ದಿವಾ ಪರಿಪನ್ಥೇ ಸತಿ ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮನಂ ಆಗಮೇತಬ್ಬಂ. ಸಙ್ಖಾಪೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಸ್ಸ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಆಗಮನಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಪದಸ್ಸ ಪನ ‘‘ನಾನುಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅನಾಪುಚ್ಛಾತಿ ಇಧ ಪನ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿ ಪನುಜ್ಜಮಾನೇನಾತಿ ಅಪಿ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿಯಮಾನೇನ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಚೇಪಿ ¶ ದಾರುಕಲಾಪಸತಂ ವಾ ಉದಕಘಟಸತಂ ವಾ ವಾಲಿಕಾಘಟಸತಂ ವಾ ದಣ್ಡಂ ಆರೋಪೇತಿ, ಮಾ ಇಧ ವಸೀತಿ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಾಪೇತಿ ವಾ, ತಂ ಖಮಾಪೇತ್ವಾಪಿ ಯಾವಜೀವಂ ಸೋ ಅನುಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋವ, ನ ವಿಜಹಿತಬ್ಬೋ.

೭. ಸುತವಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನಿ ಅಜ್ಝಾಚರಿತುನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ. ಪಾಣನ್ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಕುನ್ಥಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಂ. ಅದಿನ್ನನ್ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ತಿಣಸಲಾಕಮ್ಪಿ ಪರಸನ್ತಕಂ. ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ. ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಂ ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುನ್ತಿ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ¶ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಅಭಬ್ಬೋ. ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾಮಗುಣಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತುನ್ತಿ ‘‘ನ ಬುದ್ಧೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ. ಧಮ್ಮಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಂ ತಾವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಆಗತಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅಗತಿಗಮನಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ.

೮-೧೦. ಸಜ್ಝಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೮-೧೦. ಅಟ್ಠಮೇ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಕಥಿತಂ. ನವಮೇ ಪುಥುಜ್ಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಆಹುನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದಸಮೇ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಸಿಖಾಪತ್ತಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಸಮ್ಬೋಧವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

೨. ಸೀಹನಾದವಗ್ಗೋ

೧. ಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಸಚೇ ಸತ್ಥಾ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ ¶ , ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ. ಹನ್ದಾಹಂ ಚಾರಿಕಂ ಗಮನತ್ಥಾಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಆಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಆಯಸ್ಮಾ ಮಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಸೋ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖು ಥೇರಂ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಥಾಗತಂ ಪಹಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ, ಗಮನವಿಚ್ಛೇದಮಸ್ಸ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಾನೇ ಕೋಪಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ¶ ಆಸಜ್ಜಾತಿ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ. ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಾತಿ ಅಕ್ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ಅಚ್ಚಯಂ ಅದೇಸೇತ್ವಾ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸೋ ಕಾರಣೇ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧೀತಿ? ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛತೋ ಚೀವರಕಣ್ಣೋ ತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಫುಸಿ, ವಾತೋ ಪಹರೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಏತ್ತಕೇನ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಸೂಯಮಾನೋ ‘‘ಗಮನವಿಚ್ಛೇದಮಸ್ಸ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾಹ. ಏಹಿ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸತ್ಥಾ ¶ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ತಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಪಹರೀತಿ ವುತ್ತೇ, ‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸೇವ ಪಕ್ಖಂ ವಹಥ, ನ ಮಯ್ಹ’ನ್ತಿ ಮಯಿ ಮನೋಪದೋಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಅವಾಪುರಣಂ ಆದಾಯಾತಿ ಕುಞ್ಚಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ಪಮುಖನಾದಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯನಾದಂ. ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ಮಹಾಥೇರೇಹಿ ಆರೋಚಿತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಹಾಯ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಖೀಯನಧಮ್ಮನ್ತಿ ಕಥಾಧಮ್ಮಂ.

ಗೂಥಗತನ್ತಿ ಗೂಥಮೇವ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಥವೀಸಮೇನಾತಿ ಅಕುಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಪಥವಿಯಾ ಸಮಾನೇನ. ನ ಹಿ ಪಥವೀ ‘‘ಮಯಿ ಸುಚಿಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಕರೋತಿ, ನ ‘‘ಅಸುಚಿಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀ’’ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ. ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಪುಲೇನಾತಿ ಅಪರಿತ್ತೇನ. ಮಹಗ್ಗತೇನಾತಿ ಮಹನ್ತಭಾವಂ ಗತೇನ. ಅಪ್ಪಮಾಣೇನಾತಿ ವಡ್ಢಿತಪ್ಪಮಾಣೇನ. ಅವೇರೇನಾತಿ ¶ ಅಕುಸಲವೇರಪುಗ್ಗಲವೇರರಹಿತೇನ. ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝೇನಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖೇನ ವಿಗತದೋಮನಸ್ಸೇನ. ಸೋ ಇಧಾತಿ ಸೋ ಅನುಪಟ್ಠಿತಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಮಾದಿಸೋ ಕಥಂ ಏವರೂಪಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಭನ್ತೇತಿ ಪಠಮಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ರಜೋಹರಣನ್ತಿ ರಜಸಮ್ಮಜ್ಜನಚೋಳಕಂ, ಪಾದಪುಞ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ. ಕಳೋಪಿಹತ್ಥೋತಿ ಪಚ್ಛಿಹತ್ಥೋ ಉಕ್ಖಲಿಹತ್ಥೋ ವಾ. ನನ್ತಕವಾಸೀತಿ ಅನ್ತಚ್ಛಿನ್ನಪಿಲೋತಿಕವಸನೋ. ಸೂರತೋತಿ ಸುಚಿಸೀಲೋ ಸೋರಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸುದನ್ತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ದಮಥಂ ಉಪಗತೋ. ಸುವಿನೀತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಿಕ್ಖಿತೋ. ನ ಕಞ್ಚಿ ಹಿಂಸತೀತಿ ವಿಸಾಣಾದೀಸು ಗಣ್ಹನ್ತಮ್ಪಿ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕಞ್ಚಿ ವಿಹೇಠೇತಿ. ಉಸಭಛಿನ್ನವಿಸಾಣಸಮೇನಾತಿ ಉಸಭಸ್ಸ ಛಿನ್ನವಿಸಾಣಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸದಿಸೇನ.

ಅಟ್ಟೀಯೇಯ್ಯಾತಿ ಅಟ್ಟೋ ¶ ಪೀಳಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಹರಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ಲಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಜಿಗುಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಜಿಗುಚ್ಛಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ.

ಮೇದಕಥಾಲಿಕನ್ತಿ ಮೇದಕಥಾಲಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ಸೂನಕಾರಕೇಹಿ ಯೂಸನಿಕ್ಖಮನತ್ಥಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕತಛಿದ್ದಾ ಥಾಲಿಕಾ. ಪರಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಮಂಸಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ¶ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಛಿದ್ದಾವಛಿದ್ದನ್ತಿ ¶ ಪರಿತ್ತಮಹನ್ತೇಹಿ ಛಿದ್ದೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಉಗ್ಘರನ್ತನ್ತಿ ಉಪರಿಮುಖೇಹಿ ಛಿದ್ದೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮಮಾನಯೂಸಂ. ಪಗ್ಘರನ್ತನ್ತಿ ಅಧೋಮುಖೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮಮಾನಯೂಸಂ. ಏವಮಸ್ಸ ಸಕಲಸರೀರಂ ಯೂಸಮಕ್ಖಿತಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಛಿದ್ದಾವಛಿದ್ದನ್ತಿ ನವಹಿ ವಣಮುಖೇಹಿ ಪರಿತ್ತಮಹನ್ತ ಛಿದ್ದಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಮನವಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರೇ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗತಂ ಕಥೇಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏವಂ ಥೇರೇನ ನವಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸೀಹನಾದೇ ನದಿತೇ ಅಥ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು. ಅಚ್ಚಯೋತಿ ಅಪರಾಧೋ. ಮಂ ಅಚ್ಚಗಮಾತಿ ಮಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ. ಪತಿಗ್ಗಣ್ಹತೂತಿ ಖಮತು. ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಯಾತಿ ಅನಾಗತೇ ಸಂವರಣತ್ಥಾಯ, ಪುನ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅಪರಾಧಸ್ಸ ಅಕರಣತ್ಥಾಯ. ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸೇನ. ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋಸೀತಿ ಯಥಾ ಧಮ್ಮೋ ಠಿತೋ, ತಥೇವ ಕರೋಸಿ, ಖಮಾಪೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ತೇ ಮಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಾತಿ ತಂ ತವ ಅಪರಾಧಂ ಮಯಂ ಖಮಾಮ. ವುದ್ಧಿಹೇಸಾ ಭಿಕ್ಖು ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇತಿ ಏಸಾ ಭಿಕ್ಖು ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ವುಡ್ಢಿ ನಾಮ. ಕತಮಾ? ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರಿತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಪಜ್ಜನಾ. ದೇಸನಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಯೋ ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ¶ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋತಿ, ಆಯತಿಂ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ. ಫಲತೀತಿ ಸಚೇ ಹಿ ಥೇರೋ ನ ಖಮೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ತಧಾ ಮುದ್ಧಾ ಫಲೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹ. ಸಚೇ ಮಂ ಸೋತಿ ಸಚೇ ಮಂ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಖಮಾಹೀತಿ ಏವಂ ವದತಿ. ಖಮತು ಚ ಮೇ ಸೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಚಾಯಸ್ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಖಮತೂತಿ ಏವಂ ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖೇ ಖಮಾಪೇಸೀತಿ.

೨. ಸಉಪಾದಿಸೇಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨. ದುತಿಯೇ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನ್ತಿ ಸಉಪಾದಾನಸೇಸಂ. ಅನುಪಾದಿಸೇಸನ್ತಿ ಉಪಾದಾನಸೇಸರಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಹಣಂ. ಮತ್ತಸೋ ಕಾರೀತಿ ಪಮಾಣಕಾರೀ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ. ನ ತಾವಾಯಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೋ ಪಟಿಭಾಸೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನಂ ನಾಮ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ, ನ ತಾವಾಹಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ಕಥೇಸಿನ್ತಿ ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಮಾಯಿಮಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ಸುತ್ವಾ ಪಮಾದಂ ಆಹರಿಂಸೂತಿ ‘‘ಮಯಂ ಕಿರ ಚತೂಹಿ ಅಪಾಯೇಹಿ ಮುತ್ತಾ’’ತಿ ಉಪರಿ ಅರಹತ್ತತ್ಥಾಯ ವೀರಿಯಂ ಅಕರೋನ್ತಾ ಮಾ ಪಮಾದಂ ಆಪಜ್ಜಿಂಸು. ಪಞ್ಹಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಾಸಿತೋತಿ ತಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಸ್ಸ ಸಭಾವೇನ ¶ ಕಥಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ನವನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗವಿನೋದನತ್ಥಂ ಏತಮೇವ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋಪಿ ಗೂಥೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಭವಂ ನ ¶ ವಣ್ಣೇಮಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ (ಅ. ನಿ. ೧.೩೨೧) ಅಭಾಸಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತೇಸಂಯೇವ ನವನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಗತಿ ನಿಬದ್ಧಾ, ಯೇಸಂ ಪನ ಕುಲಾನಂ ತೀಣಿ ಸರಣಾನಿ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ಏಕಂ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ಏಕಂ ಪಕ್ಖಿಯಭತ್ತಂ ಏಕಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ಏಕಾ ಪೋಕ್ಖರಣೀ ಏಕೋ ಆವಾಸೋ, ಏವರೂಪಾನಿ ನಿಬದ್ಧಪುಞ್ಞಾನಿ ಅತ್ಥಿ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಗತಿ ನಿಬದ್ಧಾ, ಸೋತಾಪನ್ನಸದಿಸಾನೇವ ತಾನಿ ಕುಲಾನಿ.

೩. ಕೋಟ್ಠಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩. ತತಿಯೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಯೇವತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಚ್ಚನಕಕಮ್ಮಂ. ಸಮ್ಪರಾಯವೇದನೀಯನ್ತಿ ದುತಿಯೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಚ್ಚನಕಕಮ್ಮಂ. ಸುಖವೇದನೀಯನ್ತಿ ಸುಖವೇದನಾಜನಕಕಮ್ಮಂ. ದುಕ್ಖವೇದನೀಯನ್ತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾಜನಕಕಮ್ಮಂ. ಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯನ್ತಿ ಲದ್ಧವಿಪಾಕವಾರಂ. ಅಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯನ್ತಿ ಅಲದ್ಧವಿಪಾಕವಾರಂ. ಬಹುವೇದನೀಯನ್ತಿ ಬಹುವಿಪಾಕದಾಯಕಂ. ಅಪ್ಪವೇದನೀಯನ್ತಿ ನ ಬಹುವಿಪಾಕದಾಯಕಂ. ಅವೇದನೀಯನ್ತಿ ವಿಪಾಕವೇದನಾಯ ಅದಾಯಕಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ.

೪. ಸಮಿದ್ಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ಸಮಿದ್ಧೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧತಾಯ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕತ್ಥೇರೋ. ಕಿಮಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಕಿಂಪಚ್ಚಯಾ. ಸಙ್ಕಪ್ಪವಿತಕ್ಕಾತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪಭೂತಾ ವಿತಕ್ಕಾ. ನಾಮರೂಪಾರಮ್ಮಣಾತಿ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ. ಇಮಿನಾ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕ್ವ ನಾನತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಾನಾಸಭಾವತಂ ವೇಮತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಧಾತುಸೂತಿ ರೂಪಧಾತುಆದೀಸು. ಅಞ್ಞೋಯೇವ ಹಿ ರೂಪವಿತಕ್ಕೋ, ಅಞ್ಞೇ ಸದ್ದವಿತಕ್ಕಾದಯೋತಿ. ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ. ವೇದನಾಸಮೋಸರಣಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಸಮೋಸರಣಾ. ಏತ್ತಕೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ. ಸಮಾಧಿಪ್ಪಮುಖಾತಿಆದಯೋ ಪನ ಅಪಚಯಪಕ್ಖಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ¶ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಟ್ಠೇನ ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠೇನ ವಾ ಸಮಾಧಿ ಪಮುಖಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಮುಖಾ. ಜೇಟ್ಠಕಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಸತಿ ಅಧಿಪತೇಯ್ಯಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾ. ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಉತ್ತರಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ. ಫಲವಿಮುತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ಸಾರಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿಮುತ್ತಿಸಾರಾ. ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ¶ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಅಮತೋಗಧಾ. ತೇನ ಚ ಮಾ ಮಞ್ಞೀತಿ ತೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ‘‘ಅಹಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ’’ನ್ತಿ ಮಾ ಮಾನಂ ವಾ ದಪ್ಪಂ ವಾ ಅಕಾಸಿ.

೫-೬. ಗಣ್ಡಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೫-೧೬. ಪಞ್ಚಮೇ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸ್ಸಗಣಾ, ಅನೇಕೇ ವಸ್ಸಗಣಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕವಸ್ಸಗಣಿಕೋ. ತಸ್ಸಸ್ಸೂತಿ ತಸ್ಸ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಅಭೇದನಮುಖಾನೀತಿ ¶ ನ ಕೇನಚಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕತಾನಿ, ಕೇವಲಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಿತಾನೇವ ವಣಮುಖಾನಿ. ಜೇಗುಚ್ಛಿಯಂಯೇವಾತಿ ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇವ ಪಟಿಕೂಲಮೇವ. ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಚತುಮಹಾಭೂತಮಯಸ್ಸ. ಓದನಕುಮ್ಮಾಸೂಪಚಯಸ್ಸಾತಿ ಓದನೇನ ಚೇವ ಕುಮ್ಮಾಸೇನ ಚ ಉಪಚಿತಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಸ್ಸ. ಅನಿಚ್ಚುಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಧಮ್ಮಸ್ಸ, ದುಗ್ಗನ್ಧವಿಘಾತತ್ಥಾಯ ತನುವಿಲೇಪನೇನ ಉಚ್ಛಾದನಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾಬಾಧವಿನೋದನತ್ಥಾಯ ಖುದ್ದಕಸಮ್ಬಾಹನೇನ ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮಸ್ಸ, ದಹರಕಾಲೇ ವಾ ಊರೂಸು ಸಯಾಪೇತ್ವಾ ಗಬ್ಭವಾಸೇನ ದುಸ್ಸಣ್ಠಿತಾನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ ಅಞ್ಛನಪೀಳನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಏವಂ ಪರಿಹರಿತಸ್ಸಾಪಿ ಚ ಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಭಿಜ್ಜನವಿಕಿರಣಸಭಾವಸ್ಸೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅನಿಚ್ಚಪದೇನ ಚೇವ ಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಪದೇಹಿ ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ ಕಥಿತೋ, ಸೇಸೇಹಿ ಸಮುದಯೋ. ನಿಬ್ಬಿನ್ದಥಾತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಥ ಪಜಹಥ ಇಮಂ ಕಾಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಮಿಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ. ಛಟ್ಠಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಞಾಣಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೭-೮. ಕುಲಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೭-೧೮. ಸತ್ತಮೇ ನ ಮನಾಪೇನ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇನ್ತೀತಿ ಮನವಡ್ಢನೇನ ¶ ಮನಂ ಅಲ್ಲೀಯನಾಕಾರೇನ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ನ ಮನಾಪೇನ ಅಭಿವಾದೇನ್ತೀತಿ ನ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದನ್ತಿ. ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ದೇನ್ತೀತಿ ಅಚಿತ್ತೀಕಾರೇನ ದೇನ್ತಿ. ನೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚನ್ತಿ ಸಹತ್ಥಾ ನ ದೇನ್ತಿ. ನ ಉಪನಿಸೀದನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸವನಾಯಾತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನ ಸಮೀಪೇ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತೀತಿ ಘಟಪಿಟ್ಠೇ ¶ ಆಸಿತ್ತಉದಕಂ ವಿಯ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಟ್ಠಮೇ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನವಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ.

೯. ದೇವತಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೯. ನವಮೇ ¶ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನಿಯೋತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿತಂ ಮಙ್ಕುಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಿಮ್ಹ. ಹೀನಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಉಪರಿದೇವಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಹೇಟ್ಠಿಮೋ ಹೀನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನೋ ಚ ಖೋ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಯಥಾಬಲಂ ಸಂವಿಭಜಿಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ತಿಯಾ ಚ ಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪೇನ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಸಂವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ನ ಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ.

೧೦. ವೇಲಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೦. ದಸಮೇ ಅಪಿ ನು ತೇ, ಗಹಪತಿ, ಕುಲೇ ದಾನಂ ದೀಯತೀತಿ ನಯಿದಂ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಹಿ ಘರೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಂ ಪಣೀತದಾನಂ ದೀಯತಿ, ನ ತಂ ಸತ್ಥಾ ನ ಜಾನಾತಿ. ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪನ ದಿಯ್ಯಮಾನದಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಲೂಖಂ ಹೋತಿ, ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪೀಣೇತಿ. ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಣಾಜಕನ್ತಿ ¶ ಸಕುಣ್ಡಕಭತ್ತಂ, ಸಕುಣ್ಡಕೇಹಿಪಿ ಕಣಿಕತಣ್ಡುಲೇಹೇವ ಪಕ್ಕಂ. ಬಿಳಙ್ಗದುತಿಯನ್ತಿ ಕಞ್ಜಿಯದುತಿಯಂ. ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ದೇತೀತಿ ಅಸಕ್ಕರಿತ್ವಾ ದೇತಿ. ಅಚಿತ್ತೀಕತ್ವಾತಿ ಅಚಿತ್ತೀಕಾರೇನ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯ ಅಗಾರವೇನ ದೇತಿ. ಅಸಹತ್ಥಾ ದೇತೀತಿ ಸಹತ್ಥೇನ ಅದತ್ವಾ ಪರಹತ್ಥೇನ ದೇತಿ, ಆಣತ್ತಿಮತ್ತಮೇವ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪವಿದ್ಧಂ ದೇತೀತಿ ನ ನಿರನ್ತರಂ ದೇತಿ, ಸಂವಚ್ಛರಿಕಂ ಸೋಣ್ಡಬಲಿ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಅನಾಗಮನದಿಟ್ಠಿಕೋ ದೇತೀತಿ ನ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಫಲಞ್ಚ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ದೇತಿ.

ಯತ್ಥ ಯತ್ಥಾತಿ ತೀಸು ಕುಲಸಮ್ಪದಾಸು ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ. ನ ಉಳಾರಾಯ ಭತ್ತಭೋಗಾಯಾತಿಆದೀಸು ನಾನಗ್ಗರಸಸುಗನ್ಧಸಾಲಿಭೋಜನೇ ಉಪನೀತೇ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಮತಿ, ‘‘ಹರಥೇತಂ ರೋಗವಡ್ಢನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಡಾಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಕುಣ್ಡಕಭತ್ತಂ ಅಮತಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಮಾನೋ ಭುಞ್ಜತಿ. ಕಾಸಿಕಾದೀಸು ವರವತ್ಥೇಸು ಉಪನೀತೇಸು ‘‘ಹರಥೇತಾನಿ ನಿವಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಗತ್ತೇಸುಪಿ ನ ಸಣ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಾಳಿಕೇರಸಾಟಕಮೂಲತಚಸದಿಸಾನಿ ಪನ ಥೂಲವತ್ಥಾನಿ ‘‘ಇಮಾನಿ ನಿವಾಸೇನ್ತೋ ನಿವತ್ಥಭಾವಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬಮ್ಪಿ ¶ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಮಾನೋ ನಿವಾಸೇತಿ. ಹತ್ಥಿಯಾನಅಸ್ಸಯಾನರಥಯಾನಸುವಣ್ಣಸಿವಿಕಾದೀಸು ¶ ಉಪನೀತೇಸು ‘‘ಹರಥೇತಾನಿ ಚಲಾಚಲಾನಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತ್ಥ ನಿಸೀದಿತು’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಜಜ್ಜರರಥಕೇ ಉಪನೀತೇ ‘‘ಅಯಂ ನಿಚ್ಚಲೋ, ಏತ್ಥ ಸುಖಂ ನಿಸೀದಿತು’’ನ್ತಿ ತಂ ಸಾದಿಯತಿ. ನ ಉಳಾರೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸೂತಿ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ರೂಪವತಿಯೋ ಇತ್ಥಿಯೋ ¶ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯಕ್ಖಿನಿಯೋ ಮಞ್ಞೇ, ಏತಾ ಖಾದಿತುಕಾಮಾ, ಕಿಂ ಏತಾಹೀ’’ತಿ ಯಥಾಫಾಸುಕೇನೇವ ವೀತಿನಾಮೇತಿ. ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತೀತಿ ಸೋತುಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಸದ್ದಹನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಸೋತಂ ಓದಹನ್ತೀತಿ ಕಥಿತಸ್ಸ ಸವನತ್ಥಂ ನ ಸೋತಪಸಾದಂ ಓದಹನ್ತಿ. ಸಕ್ಕಚ್ಚನ್ತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ವೇಲಾಮೋತಿ ಜಾತಿಗೋತ್ತರೂಪಭೋಗಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಮರಿಯಾದವೇಲಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇಹಿ ಉಳಾರೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ. ಸೋ ಏವರೂಪಂ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ ಮಹಾದಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬೀಕಥಾ – ಸೋ ಕಿರ ಅತೀತೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಪುರೋಹಿತಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ, ವೇಲಾಮಕುಮಾರೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಸೋಳಸವಸ್ಸಕಾಲೇ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಕುಮಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಿಪ್ಪುಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ತಕ್ಕಸಿಲಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇ ಉಭೋಪಿ ದಿಸಾಪಾಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಪಟ್ಠಪಯಿಂಸು. ಯಥಾ ಚ ತೇ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸರಾಜಕುಮಾರಾ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇ ಪಿಟ್ಠಿಆಚರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ರಾಜಕುಮಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತಿ, ಸಯಮ್ಪಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸೇಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಸಿಪ್ಪಂ ತೀಹಿ ವಸ್ಸೇಹಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿ. ಆಚರಿಯೋ ‘‘ವೇಲಾಮಕುಮಾರಸ್ಸ ಸಿಪ್ಪಂ ಪಗುಣ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ, ‘‘ತಾತಾ, ವೇಲಾಮೋ ¶ ಮಯಾ ಞಾತಂ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮಗ್ಗಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಕುಮಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾದೇಸಿ.

ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಆಚರಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ಕುಮಾರಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಆಸನ್ನನಗರಂ ಪತ್ವಾ ನಗರಸಾಮಿಕಂ ರಾಜಕುಮಾರಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಿಪ್ಪೇ ಪಗುಣೇ ಜಾತೇ ತಂ ತತ್ಥೇವ ನಿವತ್ತೇಸಿ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಚತುರಾಸೀತಿ ನಗರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ರಾಜಕುಮಾರಾನಂ ಸಿಪ್ಪಂ ಪಗುಣಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ತಂ ತಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಕುಮಾರಂ ಆದಾಯ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಪಚ್ಚಾಗಞ್ಛಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಕುಮಾರಂ ಪರಿಯೋಸಿತಸಿಪ್ಪಂ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿಂಸು, ವೇಲಾಮಸ್ಸ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಅದಂಸು. ತೇಪಿ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸರಾಜಕುಮಾರಾ ಸಕೇಸು ಸಕೇಸು ರಜ್ಜೇಸು ಅಭಿಸೇಕಂ ಪತ್ವಾ ಅನುಸಂವಚ್ಛರಂ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇ ರಾಜಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ವೇಲಾಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ಅಮ್ಹೇ ರಜ್ಜೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ವದೇಯ್ಯಾಥ ಯೇನತ್ಥೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಗಮನಾಗಮನಕಾಲೇ ¶ ಸಕಟಸನ್ದಮಾನಿಕಗಾವಿಗೋಣಕುಕ್ಕುಟಸೂಕರಾದಯೋ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಜನಪದೋ ಅತಿವಿಯ ¶ ಉಪದ್ದುತೋ ಹೋತಿ, ಮಹಾಜನೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಕನ್ದತಿ.

ರಾಜಾ ವೇಲಾಮಂ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ಉಪದ್ದುತೋ ಜನಪದೋ, ರಾಜಾನೋ ಗಮನಾಗಮನಕಾಲೇ ಮಹಾವಿಲೋಪಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಜನಪದಪೀಳಾಯ ಉಪಸಮಂ ಏಕಂ ಉಪಾಯಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ¶ . ಸಾಧು ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಾಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಯತ್ತಕೇನ ಜನಪದೇನ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಥಾತಿ. ರಾಜಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ವೇಲಾಮೋ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ರಾಜಸಹಸ್ಸಾನಂ ಜನಪದೇ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಚಕ್ಕನಾಭಿಯಂ ಅರೇ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಜನಪದಸ್ಮಿಂ ಓರೋಪೇಸಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇ ರಾಜಾನೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಜನಪದೇನೇವ ಸಞ್ಚರನ್ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜನಪದೋತಿ ವಿಲೋಪಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ರಾಜಗಾರವೇನ ರಞ್ಞೋ ಜನಪದಮ್ಪಿ ನ ಪೀಳೇನ್ತಿ. ಜನಪದಾ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ನಿಸ್ಸದ್ದಾ ನಿರವಾ ಅಹೇಸುಂ. ಸಬ್ಬೇ ರಾಜಾನೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ‘‘ಯೇನ ವೋ, ಆಚರಿಯ, ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವದೇಥಾ’’ತಿ ಪವಾರಯಿಂಸು.

ವೇಲಾಮೋ ಸೀಸಂನ್ಹಾತೋ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನೇ ಸತ್ತರತನಪರಿಪೂರಾನಂ ಗಬ್ಭಾನಂ ದ್ವಾರಾನಿ ವಿವರಾಪೇತ್ವಾ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಕುಲಪರಿವಟ್ಟಾ ಠಪಿತಂ ಧನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಆಯವಯಂ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಮಯಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಖೋಭೇನ್ತೇನ ದಾನಂ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕಾ ಉದ್ಧನಪನ್ತಿಯೋ ಕಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತತೇಲತಿಲತಣ್ಡುಲಾದೀನಂ ಠಪನತ್ಥಾಯ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಾಗಾರಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏತ್ತಕಾ ಏತ್ತಕಾ ಜನಾ ಸಂವಿದಹಥ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತತೋ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅಸತಿ ಮಯ್ಹಂ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸೇ ಸಂವಿಧಾಯ ‘‘ಅಸುಕದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವೇಲಾಮಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಾನಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೂ’’ತಿ ನಗರೇ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ದಾನಗ್ಗಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ದಾನಯುತ್ತೇಹಿ ಆರೋಚಿತೇ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ¶ ಪಞ್ಚಸತಗ್ಘನಕಂ ಏಕಂಸಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಭೂಸಿತೋ ದಾನವೀಮಂಸನತ್ಥಾಯ ಫಲಿಕವಣ್ಣಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಗಾರಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಸಚೇ ಇಮಂ ದಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತರೂಪಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ ಅತ್ಥಿ, ಇದಂ ಉದಕಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಗಣ್ಹಾತು. ಸಚೇ ನತ್ಥಿ, ಏವಮೇವ ತಿಟ್ಠತೂ’’ತಿ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಙ್ಗಾರಂ ಅಧೋಮುಖಂ ಅಕಾಸಿ. ಉದಕಂ ಧಮಕರಣೇನ ಗಹಿತಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ಸುಞ್ಞೋ ವತ, ಭೋ, ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಏಕಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ದಕ್ಖಿಣಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತರೂಪೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ದಾಯಕಸ್ಸ ¶ ವಸೇನಾಯಂ ದಕ್ಖಿಣಾ ವಿಸುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ಉದಕಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಗಣ್ಹಾತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಫಲಿಕವಣ್ಣಸದಿಸಂ ಉದಕಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಗಣ್ಹಿ ¶ . ‘‘ಇದಾನಿ ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದಾನಗ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ದಾನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಯಾಗುವೇಲಾಯ ಯಾಗುಂ, ಖಜ್ಜಕವೇಲಾಯ ಖಜ್ಜಕಂ, ಭೋಜನವೇಲಾಯ ಭೋಜನಂ ದಾಪೇಸಿ. ಏತೇನೇವ ನೀಹಾರೇನ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ದಾನಂ ದೀಯತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ದಾನಗ್ಗೇ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಇದಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ದಾನಂ ಏತ್ತಕಮತ್ತೇನೇವ ನ ನಿಟ್ಠಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಂ ನೀಹರಾಪೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯೋ ಕಾರೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಸುವಣ್ಣಪಾತಿಸಹಸ್ಸಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಚತುರಾಸೀತಿರಾಜಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸಾಸನಂ ಪಹಿಣಿ. ರಾಜಾನೋ ‘‘ಚಿರಸ್ಸಂ ವತ ಮಯಂ ಆಚರಿಯೇನ ಅನುಗ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪೇಸೇಸುಂ. ದಾನೇ ದಿಯ್ಯಮಾನೇಯೇವ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಮಾಸಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಹಿರಞ್ಞಂ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಹನ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ದಾನಂ ಸಜ್ಜಾಪೇಸಿ. ಸಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅದಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ರೂಪಿಯಪೂರಾನೀತಿ ರಜತತಟ್ಟಿರಜತಫಾಲರಜತಮಾಸಕೇಹಿ ಪೂರಾನಿ. ಪಾತಿಯೋ ಪನ ಖುದ್ದಿಕಾತಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ, ಏಕಕರೀಸಪ್ಪಮಾಣೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಚತಸ್ಸೋವ ಪಾತಿಯೋ ಠಪಯಿಂಸು. ಪಾತಿಮಕುಳಂ ನವರತನಂ ಹೋತಿ, ಮುಖವಟ್ಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಟ್ಠರತನಂ, ಪಾತಿಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಛಯುತ್ತೋ ಆಜಞ್ಞರಥೋ ಅನುಪರಿಯಾಯತಿ, ದದಮಾನೋ ಪಾತಿಯಾ ಬಾಹಿರನ್ತೇನ ವಗ್ಗವಗ್ಗೇ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಪಾತಿಯಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸನ್ಧಿಸನ್ಧಿತೋ ವಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಾತಿನ್ತಿ ಏವಂ ಚತುರಾಸೀತಿ ಪಾತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅದಾಸಿ. ರೂಪಿಯಪಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥಪಿ ಚ ಸುವಣ್ಣಪೂರಾನೀತಿ ಸುವಣ್ಣತಟ್ಟಿಸುವಣ್ಣಫಾಲಸುವಣ್ಣಮಾಸಕೇಹಿ ಪೂರಾನಿ. ಹಿರಞ್ಞಪೂರಾನೀತಿ ಸತ್ತವಿಧರತನಪೂರಾನಿ. ಸೋವಣ್ಣಾಲಙ್ಕಾರಾನೀತಿ ಸುವಣ್ಣಾಲಙ್ಕಾರಾನಿ. ಕಂಸೂಪಧಾರಣಾನೀತಿ ರಜತಮಯಖೀರಪಟಿಚ್ಛಕಾನಿ. ತಾಸಂ ಪನ ಧೇನೂನಂ ಸಿಙ್ಗಾನಿ ಸುವಣ್ಣಕೋಸಕಪರಿಯೋನದ್ಧಾನಿ ಅಹೇಸುಂ, ಗೀವಾಯ ಸುಮನದಾಮಂ ಪಿಳನ್ಧಿಂಸು, ಚತೂಸು ಪಾದೇಸು ನುಪೂರಾನಿ, ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ವರದುಕೂಲಂ ಪಾರುತಂ, ಕಣ್ಠೇ ಸುವಣ್ಣಘಣ್ಟಂ ಬನ್ಧಿಂಸು. ವತ್ಥಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಲೋಕವೋಹಾರತೋ ವೀಸತಿವತ್ಥಯುಗಾನಿ ಏಕಾ ಕೋಟಿ ¶ , ಇಧ ಪನ ದಸ ಸಾಟಕಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಖೋಮಸುಖುಮಾನನ್ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ¶ ಖೋಮಾದೀಸು ಯಂ ಯಂ ಸುಖುಮಂ, ತಂ ತದೇವ ಅದಾಸಿ. ಯಾನಿ ಪನೇತಾನಿ ಇತ್ಥಿದಾನಂ ಉಸಭದಾನಂ ಮಜ್ಜದಾನಂ ಸಮಜ್ಜಾದಾನನ್ತಿ ಅದಾನಸಮ್ಮತಾನಿ, ತಾನಿಪಿ ಏಸ ‘‘ವೇಲಾಮಸ್ಸ ದಾನಮುಖೇ ಇದಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಚನಪಥಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ಪರಿವಾರತ್ಥಾಯ ಅದಾಸಿ. ನಜ್ಜೋ ಮಞ್ಞೇ ವಿಸ್ಸನ್ದನ್ತೀತಿ ನದಿಯೋ ವಿಯ ವಿಸ್ಸನ್ದನ್ತಿ.

ಇಮಿನಾ ¶ ಸತ್ಥಾ ವೇಲಾಮಸ್ಸ ದಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ, ‘‘ಗಹಪತಿ, ಏತಂ ಮಹಾದಾನಂ ನಾಞ್ಞೋ ಅದಾಸಿ, ಅಹಂ ಅದಾಸಿಂ. ಏವರೂಪಂ ಪನ ದಾನಂ ದದನ್ತೋಪಿ ಅಹಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಾಲತ್ಥಂ, ತ್ವಂ ಮಾದಿಸೇ ಬುದ್ಧೇ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠಮಾನೇ ದಾನಂ ದದಮಾನೋ ಕಸ್ಮಾ ಚಿನ್ತೇಸೀ’’ತಿ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನ ತೇತಿಆದಿಮಾಹ. ನನು ಚ ಯಾನಿ ತದಾ ಅಹೇಸುಂ ರೂಪವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ತಾನಿ ನಿರುದ್ಧಾನಿ? ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅಹಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ ವೇಲಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ಆಹಾತಿ? ಪವೇಣಿಯಾ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ತಾನಿ ಹಿ ರೂಪಾದೀನಿ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾನಿ ಇಮೇಸಂ ಪಚ್ಚಯೇ ದತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಾನಿ ಅಪರಾಪರಂ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪವೇಣಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ನ ತಂ ಕೋಚಿ ದಕ್ಖಿಣಂ ಸೋಧೇತೀತಿ ಕೋಚಿ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಸೋಧೇತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ನಾಹೋಸಿ. ತಞ್ಹಿ ದಕ್ಖಿಣಂ ಸೋಧೇನ್ತೋ ಉತ್ತಮಕೋಟಿಯಾ ಬುದ್ಧೋ, ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸದಿಸೋ ಸಾವಕೋ ಸೋಧೇಯ್ಯ.

ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸೋತಾಪನ್ನಂ. ಇದಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರನ್ತಿ ಇದಂ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ¶ ಏತ್ತಕಂ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೇನ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಮಹಪ್ಫಲಂ.

ಯೋ ಚ ಸತಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ವಸೇನ ಏಕುತ್ತರಸತಂ ಸೋತಾಪನ್ನೇ ಕತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಹೇಟ್ಠಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತೇ ಅನನ್ತರೇನ ಸತಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖೋ ಸಙ್ಘೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚಾತುದ್ದಿಸಂ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಾತುದ್ದಿಸಂ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಚೇತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರೀಯತಿ, ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ಅನುದಿಸಾಹಿ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾಯೇವ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಕುಞ್ಚಿಕಾಯ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ¶ ವಸಿತ್ವಾ ಯಥಾಫಾಸುಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಚತುರತನಿಯಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಪಿ ಹೋತು, ಚಾತುದ್ದಿಸಂ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತವಿಹಾರೋತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸರಣಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗೇನಾಗತಂ ಅನಿವತ್ತನಸರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಅಪರೇ ಪನಾಹು – ಅತ್ತಾನಂ ನಿಯ್ಯಾದೇತ್ವಾ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಸರಣಾಗಮನಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮಾದಿಯೇಯ್ಯಾತಿ ಪಞ್ಚ ¶ ಸೀಲಾನಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಸೀಲಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗೇನ ಆಗತಂ ಅನಿವತ್ತನಸೀಲಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಅಪರೇ ಪನಾಹು – ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಭಯದಾನಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಸೀಲಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಗನ್ಧೋಹನಮತ್ತನ್ತಿ ¶ ಗನ್ಧಊಹನಮತ್ತಂ, ದ್ವೀಹಙ್ಗುಲೀಹಿ ಗಣ್ಡಪಿಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಸಿಙ್ಘನಮತ್ತಂ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಗದ್ದೋಹನಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಂ ವತ್ವಾ ಗಾವಿಯಾ ಏಕವಾರಂ ಥನಅಞ್ಛನಮತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಮೇತ್ತಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಾನುಫರಣಚಿತ್ತಂ. ತಂ ಪನ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನೇವ ಗಹಿತಂ. ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಸಿಖಾಪತ್ತಬಲವವಿಪಸ್ಸನಂ.

ಉಪಮಾತೋ ಪನ ಇಮಾನಿ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ – ಸಚೇಪಿ ಹಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಭೇರಿತಲಸದಿಸಂ ಸಮತಲಂ ಕತ್ವಾ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇ ನಿಸೀದಾಪೇಯ್ಯ, ತತ್ಥ ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ದಸ ಪನ್ತಿಯೋ ಅಸ್ಸು, ಸಕದಾಗಾಮೀನಂ ಪಞ್ಚ, ಅನಾಗಾಮೀನಂ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಾ, ಖಿಣಾಸವಾನಂ ದಿಯಡ್ಢಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಏಕಾ ಪನ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಏಕಕೋವ. ಏತ್ತಕಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಿನ್ನಮೇವ ಮಹಪ್ಫಲಂ. ಇತರಂ ಪನ –

‘‘ವಿಹಾರದಾನಂ ಪಣಿಪಾತೋ, ಸಿಕ್ಖಾ ಮೇತ್ತಾಯ ಭಾವನಾ;

ಖಯತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ, ಕಲಂ ನಾಗ್ಘತಿ ಸೋಳಸಿಂ’’.

ತೇನೇವ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೇ ‘‘ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅನುತ್ತರಾ ಪೂಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಸೀಹನಾದವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ಸತ್ತಾವಾಸವಗ್ಗೋ

೧. ತಿಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೧. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಉತ್ತರಕುರುಕಾತಿ ಉತ್ತರಕುರುವಾಸಿನೋ. ಅಧಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿಭವನ್ತಿ, ಅಧಿಕಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾ ಜೇಟ್ಠಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಮಮಾತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ನಿದ್ದುಕ್ಖಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರಿಗ್ಗಹಾತಿ ‘‘ಇದಂ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ಪರಿಗ್ಗಹರಹಿತಾ. ನಿಯತಾಯುಕಾತಿ ತೇಸಞ್ಹಿ ನಿಬದ್ಧಂ ಆಯು ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮೇವ, ಗತಿಪಿ ನಿಬದ್ಧಾ, ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ಸತಿಮನ್ತೋತಿ ದೇವತಾನಞ್ಹಿ ಏಕನ್ತಸುಖಿತಾಯ ಸತಿ ಥಿರಾ ನ ಹೋತಿ, ನೇರಯಿಕಾನಂ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಿತಾಯ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ವೋಕಿಣ್ಣಸುಖದುಕ್ಖತ್ತಾ ಸತಿ ಥಿರಾ ಹೋತಿ. ಇಧ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋಪಿ ಇಧೇವ ಹೋತಿ.

೨. ಅಸ್ಸಖಳುಙ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೨. ದುತಿಯೇ ಜವಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಪದಜವೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ನ ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ನ ಸರೀರವಣ್ಣೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಪುರಿಸಖಳುಙ್ಕೇಸು ಜವಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಞಾಣಜವೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ನ ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ನ ಗುಣವಣ್ಣೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸೇಸಂ ಪಾಳಿನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಞ್ಹೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ತಿಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ.

೩. ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೩. ತತಿಯೇ ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ತಣ್ಹಾ ಏಸನತಣ್ಹಾ ಏಸಿತತಣ್ಹಾ ಚ. ಯಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಜಪಥಸಙ್ಕುಪಥಾದೀನಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ಭೋಗೇ ಏಸತಿ ಗವೇಸತಿ, ಅಯಂ ಏಸನತಣ್ಹಾ ನಾಮ. ಯಾ ತೇಸು ಏಸಿತೇಸು ಗವೇಸಿತೇಸು ಪಟಿಲದ್ಧೇಸು ತಣ್ಹಾ, ಅಯಂ ಏಸಿತತಣ್ಹಾ ನಾಮ. ಇಧ ಪನ ಏಸನತಣ್ಹಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಪರಿಯೇಸನಾತಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಪರಿಯೇಸನಾ. ಸಾ ಹಿ ಏಸನತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ಹೋತಿ. ಲಾಭೋತಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಪಟಿಲಾಭೋ. ಸೋ ಹಿ ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಸತಿ ಹೋತಿ.

ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ¶ ಪನ ಞಾಣತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಜಞ್ಞಾ, ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಞತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಖಮನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೨೩) ಅಯಂ ಞಾಣವಿನಿಚ್ಛಯೋ ¶ . ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯಾತಿ ದ್ವೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಾ ತಣ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೦೨) ಏವಂ ಆಗತಾನಿ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ತಣ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ‘‘ಛನ್ದೋ ಖೋ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ವಿತಕ್ಕನಿದಾನೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೫೮) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಇಧ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ವುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋಯೇವ ಆಗತೋ. ಲಾಭಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಹಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಂ ಸುನ್ದರಾಸುನ್ದರಂ ವಿತಕ್ಕೇನೇವ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಮೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣತ್ಥಾಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಕಂ ಸದ್ಧಾರಮ್ಮಣತ್ಥಾಯ, ಏತ್ತಕಂ ಮಯ್ಹಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಕಂ ಪರಸ್ಸ, ಏತ್ತಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ತಕಂ ನಿದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ.

ಛನ್ದರಾಗೋತಿ ¶ ಏವಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇನ ವಿತಕ್ಕಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ದುಬ್ಬಲರಾಗೋ ಚ ಬಲವರಾಗೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಇಧ ಛನ್ದೋತಿ ದುಬ್ಬಲರಾಗಸ್ಸಾಧಿವಚನಂ. ಅಜ್ಝೋಸಾನನ್ತಿ ಅಹಂ ಮಮನ್ತಿ ಬಲವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ. ಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಕರಣಂ. ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಸ್ಸ ಅಸಹನತಾ. ತೇನೇವಸ್ಸ ಪೋರಾಣಾ ಏವಂ ವಚನತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಇದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋತು, ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತೂತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಆರಕ್ಖೋತಿ ದ್ವಾರಪಿದಹನಮಞ್ಜೂಸಾಗೋಪನಾದಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ರಕ್ಖನಂ. ಅಧಿಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಕರಣಂ, ಕಾರಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ, ಆರಕ್ಖಾಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಣ್ಡಾದಾನಾದೀಸು ಪರನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ದಣ್ಡಸ್ಸ ಆದಾನಂ ದಣ್ಡಾದಾನಂ. ಏಕತೋ ಧಾರಾದಿನೋ ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆದಾನಂ ಸತ್ಥಾದಾನಂ. ಕಲಹೋತಿ ಕಾಯಕಲಹೋಪಿ ವಾಚಾಕಲಹೋಪಿ. ಪುರಿಮೋ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ವಿವಾದೋ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೦೩). ತುವಂತುವನ್ತಿ ಅಗಾರವವಸೇನ ತುವಂತುವಂವಚನಂ.

೪. ಸತ್ತಾವಾಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ಸತ್ತಾವಾಸಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆವಾಸಾ, ವಸನಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾಪಿ ಸತ್ತಾವಾಸೋವ, ಅಸಬ್ಬಕಾಲಿಕತ್ತಾ ಪನ ನ ಗಹಿತಾ. ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಾವಾರಟ್ಠಾನಸದಿಸಾ, ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧೇಸು ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇಸು ತಂ ಠಾನಂ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಅಸಬ್ಬಕಾಲಿಕತ್ತಾ ನ ಗಹಿತಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ¶ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೫. ಪಞ್ಞಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ¶ ಯತೋತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ಸುಪರಿಚಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಉಪಚಿತಂ ಸುವಡ್ಢಿತಂ ಹೋತಿ. ಕಲ್ಲಂ ವಚನಾಯಾತಿ ಯುತ್ತಂ ವತ್ತುಂ. ವೀತರಾಗನ್ತಿ ವಿಗತರಾಗಂ. ಅಸರಾಗಧಮ್ಮನ್ತಿ ನ ಸರಜ್ಜನಸಭಾವಂ. ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅನಾವತ್ತನಸಭಾವಂ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಾರಹಂ, ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಭಾವೇನೇವ ನಿರುಜ್ಝನಸಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಖೀಣಾಸವೋವ ಕಥಿತೋ.

೬. ಸಿಲಾಯೂಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೬. ಛಟ್ಠೇ ಚನ್ದಿಕಾಪುತ್ತೋತಿ ಮಾತು ನಾಮವಸೇನ ಪಞ್ಞಾತೋ ಚನ್ದಿಕಾಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ. ಚೇತಸಾ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಚಿತ್ತವಾರಪರಿಯಾಯೇನ ಚಿತ್ತವಾರಪರಿಯಾಯೋ ಚಿತೋ ವಡ್ಢಿತೋ ಹೋತಿ. ಚೇತಸಾ ಚಿತ್ತಂ ಸುಪರಿಚಿತನ್ತಿ ಚಿತ್ತವಾರಪರಿಯಾಯೇನ ಚಿತ್ತವಾರಪರಿಯಾಯೋ ಉಪರೂಪರಿ ಸುಚಿತೋ ಸುವಡ್ಢಿತೋ ಹೋತಿ. ನೇವಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯನ್ತೀತಿ ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಅಮಿಸ್ಸೀಕತನ್ತಿ ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಅನಲ್ಲೀನತ್ತಾ ತೇಹಿ ಅಮಿಸ್ಸೀಕತಂ. ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ¶ ಅನಿಞ್ಜನಭಾವಂ ನಿಪ್ಫನ್ದನಭಾವಂ ಪತ್ತಂ.

ಸಿಲಾಯೂಪೋತಿ ಸಿಲಾಥಮ್ಭೋ. ಸೋಳಸಕುಕ್ಕುಕೋತಿ ದೀಘತೋ ಸೋಳಸಹತ್ಥೋ. ಹೇಟ್ಠಾನೇಮಙ್ಗಮಾತಿ ಆವಾಟಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಗತಾ. ಉಪರಿ ನೇಮಸ್ಸಾತಿ ಉಪರಿ ಆವಾಟಸ್ಸ. ಸುನಿಖಾತತ್ತಾತಿ ಅಯಮುಸಲೇಹಿ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ನಿಖಾತತ್ತಾ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಲಾಯೂಪೋ ವಿಯ ಖೀಣಾಸವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಮಹಾವಾತಾ ವಿಯ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾ ಕಿಲೇಸಾ, ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಾತಾನಂ ಸಿಲಾಯೂಪಂ ಚಾಲೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೋ ವಿಯ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಕಿಲೇಸಾನಂ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಚಾಲೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಖೀಣಾಸವೋವ ಕಥಿತೋ.

೭-೮. ವೇರಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೨೭-೨೮. ಸತ್ತಮೇ ಭಯಂ ವೇರಂ ಪಸವತೀತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲವೇರಞ್ಚ ಪಟಿಲಭತಿ. ಚೇತಸಿಕನ್ತಿ ಚಿತ್ತನಿಸ್ಸಿತಂ. ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಕಾಯವತ್ಥುಕಂ. ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ¶ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕ್ಖಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಸುತ್ತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಅಟ್ಠಮಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕಥಿತಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸೋತಾಪನ್ನೋವ ಕಥಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ.

೯. ಆಘಾತವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೯. ನವಮೇ ಆಘಾತವತ್ಥೂನೀತಿ ಆಘಾತಕಾರಣಾನಿ. ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧತೀತಿ ಕೋಪಂ ಬನ್ಧತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ.

೧೦-೧೧. ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೩೦-೩೧. ದಸಮೇ ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಾತಿ ಆಘಾತಸ್ಸ ಪಟಿವಿನಯಕಾರಣಾನಿ. ತಂ ¶ ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾತಿ ‘‘ತಂ ಅನತ್ಥಚರಣಂ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಕುತೋ ಲಬ್ಭಾ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ, ‘‘ಪರೋ ನಾಮ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತರುಚಿಯಾ ಅನತ್ಥಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಘಾತಂ ಪಟಿವಿನೇತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಚಾಹಂ ಕೋಪಂ ಕರೇಯ್ಯಂ, ತಂ ಕೋಪಕರಣಂ ಏತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೇ ಕುತೋ ಲಬ್ಭಾ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುತೋ ಲಾಭಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಸಚಾಹಂ ಏತ್ಥ ಕೋಪಂ ಕರೇಯ್ಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಕೋಪಕರಣೇ ಕುತೋ ಲಾಭಾ ಲಾಭಾ, ನಾಮ ಕೇ ಸಿಯುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥೇ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಏಕಾದಸಮೇ ಅನುಪುಬ್ಬನಿರೋಧಾತಿ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿನಿರೋಧಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಸತ್ತಾವಾಸವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

೪. ಮಹಾವಗ್ಗೋ

೧-೨. ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೩೨-೩೩. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾತಿ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬವಿಹಾರಾ. ದುತಿಯೇ ಯತ್ಥ ಕಾಮಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಾಮಾ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ. ನಿರೋಧೇತ್ವಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತೇ ಕತ್ವಾ. ನಿಚ್ಛಾತಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಚ್ಛಾತಾನಂ ಅಭಾವೇನ ನಿಚ್ಛಾತಾ. ನಿಬ್ಬುತಾತಿ ಅತ್ತಪರಿತಾಪನಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬುತಾ. ತಿಣ್ಣಾತಿ ಕಾಮತೋ ತಿಣ್ಣಾ. ಪಾರಂಗತಾತಿ ಕಾಮೇ ಪಾರಂ ಗತಾ. ತದಙ್ಗೇನಾತಿ ತೇನ ಝಾನಙ್ಗೇನ. ಏತ್ಥ ¶ ಕಾಮಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ¶ ಕಾಮಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ತೇ ಚಾತಿ ಯೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇ ಕಾಮೇ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ ನಾಮ. ಪಞ್ಜಲಿಕೋತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಅಞ್ಜಲಿಕೋ ಹುತ್ವಾ. ಪಯಿರುಪಾಸೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩. ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೪. ತತಿಯೇ ಉದಾಯೀತಿ ಲಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೋ. ಏತದೇವ ಖ್ವೇತ್ಥಾತಿ ಏತದೇವ ಖೋ ಏತ್ಥ. ಕಾಮಸಹಗತಾತಿ ಕಾಮನಿಸ್ಸಿತಾ. ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಸಞ್ಚರನ್ತಿ. ಆಬಾಧಾಯಾತಿ ಆಬಾಧನಾಯ ಪೀಳನಾಯ. ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ. ಏವಂ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅವೇದಯಿತಸುಖಂ ನಾಮ ಕಥಿತಂ.

೪. ಗಾವೀಉಪಮಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೫. ಚತುತ್ಥೇ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಾತಿ ಪಬ್ಬತಚಾರಿನೀ. ನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ನ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ. ತಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ. ನ ಸ್ವಾಧಿಟ್ಠಿತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಯಥಾ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ನ ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ. ಅನಭಿಹಿಂಸಮಾನೋತಿ ಅಪೋಥೇನ್ತೋ ಅವಿಹೇಠೇನ್ತೋ. ಮುದು ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಞನ್ತಿ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಮುದು ಕಮ್ಮಕ್ಖಮಂ ಕಮ್ಮಯೋಗ್ಗಂ ¶ ಹೋತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಮುದು ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಞಂ ¶ . ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಚತುಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಸಮಾಧಿಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಪ್ಪಗುಣಸಮಾಧಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಸಮಾಧೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೋ ಅಪ್ಪಮಾಣೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸುಭಾವಿತೇನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಇದಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಪಾಟಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ.

೫. ಝಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಆಸವಾನಂ ಖಯನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಯದೇವ ತತ್ಥ ಹೋತಿ ರೂಪಗತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ ವತ್ಥುವಸೇನ ವಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಾದಿವಸೇನ ವಾ ಯಂ ರೂಪಂ ನಾಮ ಪವತ್ತತಿ. ವೇದನಾಗತಾದೀನಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವೇದನಾದೀನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ ¶ . ತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ತೇ ರೂಪಾದಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮೇ. ಅನಿಚ್ಚತೋತಿಆದೀಸು ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರೇನ ಅನಿಚ್ಚತೋ, ಪಟಿಪೀಳನಾಕಾರೇನ ದುಕ್ಖತೋ, ರುಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ರೋಗತೋ, ಅನ್ತೋದುಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಗಣ್ಡತೋ, ಅನುಪವಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಅನುಕನ್ತನಟ್ಠೇನ ಚ ಸಲ್ಲತೋ, ದುಕ್ಖಟ್ಠೇನ ಅಘತೋ, ಆಬಾಧನಟ್ಠೇನ ಆಬಾಧತೋ, ಅಸಕಟ್ಠೇನ ಪರತೋ, ಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಪಲೋಕತೋ, ಅಸ್ಸಾಮಿಕಟ್ಠೇನ ಸುಞ್ಞತೋ, ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅನತ್ತತೋ. ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ.

ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ. ಪಟಿವಾಪೇತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಅಮತಾಯ ¶ ಧಾತುಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ. ಚಿತ್ತಂ ಉಪಸಂಹರತೀತಿ ಞಾಣೇನ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಓತಾರೇತಿ. ಸನ್ತನ್ತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತಂ. ಪಣೀತನ್ತಿ ಅತಪ್ಪಕಂ. ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಠಿತೋ ತಂ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸೋ ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚತೋತಿಆದೀಸು ಅನಿಚ್ಚತೋ ಪಲೋಕತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಿತಂ, ದುಕ್ಖತೋತಿಆದೀಹಿ ಛಹಿ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ, ಪರತೋ, ಸುಞ್ಞತೋ, ಅನತ್ತತೋತಿ ತೀಹಿ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತೇಹಿ ಏವಂ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ದಿಟ್ಠೇಹಿ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ. ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿವಾಪೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಸಂಹರತಿ ಮೋಚೇತಿ ಅಪನೇತಿ. ಉಪಸಂಹರತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಸವನವಸೇನ ಥುತಿವಸೇನ ಪರಿಯತ್ತಿವಸೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಚ ಸನ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಅಮತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಉಪಸಂಹರತಿ. ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ¶ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನೇವ ‘‘ಏತಂ ಸನ್ತಂ ಏತಂ ಪಣೀತ’’ನ್ತಿ ನ ಏವಂ ವದತಿ. ಇಮಿನಾ ಪನಾಕಾರೇನ ತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಸಂಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋತಿ ತಸ್ಸಾ ತಿಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಠಿತೋ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತೇನೇವ ಧಮ್ಮರಾಗೇನಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇ ಛನ್ದರಾಗೇನ. ಧಮ್ಮನನ್ದಿಯಾತಿ ¶ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಹೋತಿ.

ತಿಣಪುರಿಸರೂಪಕೇ ¶ ವಾತಿ ತಿಣಪೋತ್ಥಕರೂಪೇ ವಾ. ದೂರೇ ಕಣ್ಡೇ ಪಾತೇತೀತಿ ದೂರೇಪಾತೀ. ಅವಿರಾಧಿತಂ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅಕ್ಖಣವೇಧೀ. ಯದೇವ ತತ್ಥ ಹೋತಿ ವೇದನಾಗತನ್ತಿ ಇಧ ರೂಪಂ ನ ಗಹಿತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ರೂಪಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಸಮಥವಸೇನಾಪಿ ಅನೇನ ರೂಪಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಹೇಟ್ಠಾ ರೂಪಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಇದಾನಿ ಅರೂಪಂ ಸಮ್ಮಸತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಾಪಿ ಅನೇನ ರೂಪಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ. ಆರುಪ್ಪೇ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋಪಿ ರೂಪಂ ನತ್ಥೀತಿ ತಂ ಸನ್ಧಾಯಪಿ ರೂಪಂ ನ ಗಹಿತಂ. ಅಥ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತನ್ತಿ? ಸುಖುಮತ್ತಾ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ಸುಖುಮಾ ನ ಸಮ್ಮಸನೂಪಗಾ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವತಾ ಸಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿ ತಾವತಾ ಅಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಾವತಾ ಸಚಿತ್ತಕಸಮಾಪತ್ತಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಾವತಾ ಓಳಾರಿಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಸತೋ ಅಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತಿ, ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪನ ಸುಖುಮತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ. ಝಾಯೀಹೇತೇತಿ ಝಾಯೀಹಿ ಝಾನಾಭಿರತೇಹಿ ಏತಾನಿ. ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ತತೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ. ಸಮಕ್ಖಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬಾನಿ, ‘‘ಸನ್ತಾನಿ ಪಣೀತಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ಕೇವಲಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನಿ ಥೋಮೇತಬ್ಬಾನಿ ವಣ್ಣೇತಬ್ಬಾನೀತಿ.

೬. ಆನನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೭. ಛಟ್ಠೇ ಸಮ್ಬಾಧೇತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಮ್ಬಾಧೇ. ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೋತಿ ಓಕಾಸಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ. ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪಾಪನತ್ಥಾಯ. ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾತಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮನತ್ಥಾಯ. ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಮನತ್ಥಾಯ. ಞಾಯಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮನತ್ಥಾಯ ¶ . ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥಾಯ. ತದೇವ ನಾಮ ಚಕ್ಖುಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ತಞ್ಞೇವ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತೇ ರೂಪಾತಿ ತದೇವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಆಪಾಥಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ತಞ್ಚಾಯತನಂ ನೋ ಪಟಿಸಂವೇದಿಸ್ಸತೀತಿ ತಞ್ಚ ರೂಪಾಯತನಂ ನ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ¶ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಉದಾಯೀತಿ ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೋ. ಸಞ್ಞೀಮೇವ ನು ಖೋತಿ ಸಚಿತ್ತಕೋಯೇವ ನು ಖೋ. ಮಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಮತ್ತಂ. ಕಿಂಸಞ್ಞೀತಿ ಕತರಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ. ಸಬ್ಬಸೋ ¶ ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಣ್ಹಿ, ಕಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಙ್ಗಿನೋ ರೂಪಾದಿಪಟಿಸಂವೇದನಾ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ, ಯಾವ ಪನ ಕಸಿಣರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತಾವ ರೂಪಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಅಸಮತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ. ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಪನ ತಂ ನತ್ಥಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನತ್ಥಿತಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಮೇವ ಗಣ್ಹಿ.

ಜಟಿಲವಾಸಿಕಾತಿ ಜಟಿಲನಗರವಾಸಿನೀ. ನ ಚಾಭಿನತೋತಿಆದೀಸು ರಾಗವಸೇನ ನ ಅಭಿನತೋ, ದೋಸವಸೇನ ನ ಅಪನತೋ. ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೋ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪನ ಛಿನ್ನನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ನ ಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತೋ. ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಠಿತೋತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾಯೇವ ಠಿತೋ. ಠಿತತ್ತಾ ಸನ್ತುಸಿತೋತಿ ಠಿತತ್ತಾಯೇವ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಸನ್ತುಸಿತತ್ತಾ ¶ ನೋ ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ಸನ್ತುಟ್ಠತ್ತಾಯೇವ ಪರಿತಾಸಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ. ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ಸಮಾಧಿ ಕಿಂ ಫಲೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅಯಂ ಥೇರೀ ತಾಲಫಲಞ್ಞೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಫಲಂ ಕಿಂ ಫಲಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಮಾನಾ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ಸಮಾಧಿ ಕಿಂ ಫಲೋ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಞ್ಞಾಫಲೋ ವುತ್ತೋತಿ ಅಞ್ಞಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಹತ್ತಂ, ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ನಾಮೇಸೋ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂಸಞ್ಞೀಪೀತಿ ಇಮಾಯ ಅರಹತ್ತಫಲಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞೀಪಿ ತದಾಯತನಂ ನೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಕಥಿತೋತಿ.

೭. ಲೋಕಾಯತಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೮. ಸತ್ತಮೇ ಲೋಕಾಯತಿಕಾತಿ ಲೋಕಾಯತವಾದಕಾ. ಸತತನ್ತಿ ಸದಾ. ಸಮಿತನ್ತಿ ನಿರನ್ತರಂ. ತಿಟ್ಠತೇತನ್ತಿ ತಿಟ್ಠತು ಏತಂ, ಮಾ ಏತಂ ಪಟ್ಠಪೇಥ, ಕೋ ವೋ ಏತೇನ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಂ ವೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಹಂ ವೋ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ.

ದಳ್ಹಧಮ್ಮೋತಿ ¶ ದಳ್ಹಧನುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಧನುಗ್ಗಹೋತಿ ಇಸ್ಸಾಸೋ. ದಳ್ಹಧನು ನಾಮ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಥಾಮಂ ವುಚ್ಚತಿ. ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಥಾಮಂ ನಾಮ ಯಸ್ಸ ಆರೋಪಿತಸ್ಸ ¶ ಜಿಯಾಬದ್ಧೋ ¶ ಲೋಹಸೀಸಾದೀನಂ ಭಾರೋ ದಣ್ಡೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾವ ಕಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪಥವಿತೋ ಮುಚ್ಚತಿ. ಸಿಕ್ಖಿತೋತಿ ದಸ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಆಚರಿಯಕುಲೇ ಉಗ್ಗಹಿತಸಿಪ್ಪೋ. ಕತಹತ್ಥೋತಿ ಏಕೋ ಸಿಪ್ಪಮೇವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಕತಹತ್ಥೋ ನ ಹೋತಿ ಅಯಂ ಪನ ಕತಹತ್ಥೋ ಚಿಣ್ಣವಸಿಭಾವೋ. ಕತೂಪಾಸನೋತಿ ರಾಜಕುಲಾದೀಸು ದಸ್ಸಿತಸಿಪ್ಪೋ. ಲಹುಕೇನ ಅಸನೇನಾತಿ ಅನ್ತೋ ಸುಸಿರಂ ಕತ್ವಾ ತೂಲಾದೀಹಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕತಲಕ್ಖಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಸಲ್ಲಹುಕಕಣ್ಡೇನ. ಏವಂ ಕತಞ್ಹಿ ಏಕಉಸಭಗಾಮೀ ದ್ವೇ ಉಸಭಾನಿಪಿ ಗಚ್ಛತಿ…ಪೇ… ಅಟ್ಠುಸಭಗಾಮೀ ಸೋಳಸ ಉಸಭಾನಿಪಿ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖೇನ. ಅತಿಪಾತೇಯ್ಯಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಸೋ ಧನುಗ್ಗಹೋ ತಂ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲಂ ಛಾಯಂ ಸೀಘಮೇವ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ, ಏವಂ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಅತಿಕ್ಕಮನಸಮತ್ಥೇನ ಜವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸನ್ಧಾವನಿಕಾಯಾತಿ ಪದಸಾ ಧಾವನೇನ. ಏವಮಾಹಂಸೂತಿ ಏವಂ ವದನ್ತಿ.

೮. ದೇವಾಸುರಸಙ್ಗಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಙ್ಗಾಮೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮ ಯುಜ್ಝೇಯ್ಯಾಮ. ಅಪಯಿಂಸುಯೇವಾತಿ ಪಲಾಯಿಂಸುಯೇವ. ಉತ್ತರೇನಾಭಿಮುಖಾತಿ ಉತ್ತರಾಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ. ಅಭಿಯನ್ತೇ ವಾತಿ ¶ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಿಯೇವ. ಭೀರುತ್ತಾನಗತೇನಾತಿ ಭೀರುತ್ತಾನಂ ಭಯನಿವಾರಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಗತೇನ. ಅಕರಣೀಯಾತಿ ಯುದ್ಧೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಾ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ನೇಸಂ ಸಙ್ಗಾಮೋ ಹೋತೀತಿ? ಅಸುರಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ತಾವತಿಂಸವಾಸಿನೋ, ತೇ ಚಿತ್ತಪಾಟಲಿಯಾ ಪುಪ್ಫನಕಾಲೇ ದಿಬ್ಬಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಪುಪ್ಫಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ. ತತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಕೋಧಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥ ದೇವೇ’’ತಿ ಸಮ್ಮುಖಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇನೇವ ಸಿನೇರುಂ ಅಭಿರುಹನ್ತಿ, ದೇವಾಪಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಗೋಪಾಲಕದಾರಕಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದಣ್ಡಕೇಹಿ ಪಹರಣಸದಿಸಂ ಯುದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ದೇವಪುರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ತಸದಿಸಾ ವಜಿರಹತ್ಥಾ ಪಟಿಮಾ ಠಪಾಪೇಸಿ. ಅಸುರಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನಿ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅಭಿರುಳ್ಹಾ ಇನ್ದಪಟಿಮಾಯೋ ದಿಸ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅಸುರಪುರಮೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ದಕ್ಖಿಣೇನಾಭಿಮುಖಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಾಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ. ಅಪದಂ ವಧಿತ್ವಾತಿ ನಿಪ್ಪದಂ ನಿರವಸೇಸಂ ವಧಿತ್ವಾ. ಅದಸ್ಸನಂ ಗತೋತಿ ಮಾರೋಪಿ ವಟ್ಟಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ¶ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ, ತದೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ. ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿ ಪನ ¶ ವಟ್ಟಪಾದಾ ವಾ ಹೋತು ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಾ ¶ ವಾ, ತಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮಾರೋ ಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅದಸ್ಸನಂ ಗತೋ ಪಾಪಿಮತೋ’’ತಿ.

೯. ನಾಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೦. ನವಮೇ ಆರಞ್ಞಕಸ್ಸಾತಿ ಅರಞ್ಞವಾಸಿನೋ. ಗೋಚರಪಸುತಸ್ಸಾತಿ ಗೋಚರಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ. ಹತ್ಥಿಕಲಭಾತಿ ಮಹನ್ತಾ ಮಹನ್ತಾ ನಾಗಾ. ಹತ್ಥಿಚ್ಛಾಪಾತಿ ತರುಣಪೋತಕಾ. ಓಭಗ್ಗೋಭಗ್ಗನ್ತಿ ನಾಮೇತ್ವಾ ನಾಮೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ. ಓಗಾಹಂ ಓತಿಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ಓಗಾಹಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಓಗಾಹನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಉದಕತಿತ್ಥಂ ಓತಿಣ್ಣಸ್ಸ. ಓಗಾಹಾ ಉತ್ತಿಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ಉದಕತಿತ್ಥತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣಸ್ಸ. ವೂಪಕಟ್ಠೋತಿ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನಾಗೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಸಾಸನೇ ಪನ ತಂಸರಿಕ್ಖಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಮಾಹಟಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮೇವ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ.

೧೦. ತಪುಸ್ಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೧. ದಸಮೇ ಮಲ್ಲೇಸೂತಿ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ. ಇಧೇವ ತಾವ ತ್ವಂ, ಆನನ್ದ, ಹೋತೀತಿ ಇಧ ಭಗವಾ ‘‘ತಪುಸ್ಸಗಹಪತಿನೋ ಇಧ ಠಿತೇನ ಆನನ್ದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತೋನಿದಾನಂ ಅಹಂ ಮಹನ್ತಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಹ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೋ ‘‘ದಸಬಲಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ¶ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ದೂರತೋವ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಪಪಾತೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಯದಿದಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಯಮಿದಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಾಪಪಾತೋ ವಿಯ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ತದೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಸೀದತಿ, ತದೇವ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ವಿಮುಚ್ಚತಿ. ‘ಏತಂ ಸನ್ತ’ನ್ತಿ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಏತಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ಸನ್ತಂ ವಿಗತದರಥಪರಿಳಾಹನ್ತಿ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ. ಬಹುನಾ ಜನೇನ ವಿಸಭಾಗೋತಿ ತಯಿದಂ ಬಹುನಾ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿಸಭಾಗಂ, ಅಸದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಥಾಪಾಭತನ್ತಿ ಕಥಾಮೂಲಂ. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಆನನ್ದ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ತಸ್ಸ ಏವಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನ ಓತರತಿ. ‘‘ಏತಂ ¶ ಸನ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಸ್ಸತೋತಿ ‘‘ಸಾಧು ¶ ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕನವಸೇನ ‘‘ಏತಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ಸನ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಪಿ. ಅನಾಸೇವಿತೋತಿ ನ ಆಸೇವಿತೋ ನ ಫಸ್ಸಿತೋ ನ ಸಚ್ಛಿಕತೋ. ಅಧಿಗಮ್ಮಾತಿ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ. ತಮಾಸೇವೇಯ್ಯನ್ತಿ ತಂ ಆನಿಸಂಸಂ ಸೇವೇಯ್ಯಂ ಭಜೇಯ್ಯಂ. ಯಂ ¶ ಮೇತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಯ್ಹಂ. ಅಧಿಗಮ್ಮಾತಿ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ. ಸ್ವಾಸ್ಸ ಮೇ ಹೋತಿ ಆಬಾಧೋತಿ ಸೋ ಮಯ್ಹಂ ಆಬಾಧನಟ್ಠೇನ ಆಬಾಧೋ ಹೋತಿ. ಅವಿತಕ್ಕೇ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ. ವಿತಕ್ಕೇಸೂತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಸು. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಮಹಾವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ಸಾಮಞ್ಞವಗ್ಗೋ

೧. ಸಮ್ಬಾಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೨. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಉದಾಯೀತಿ ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೋ. ಅವಿದ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಭೂರಿಮೇಧಸೋತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ. ಯೋ ಝಾನಮಬುಜ್ಝೀತಿ ಯೋ ಝಾನಂ ಅಬುಜ್ಝಿ. ಪಟಿಲೀನನಿಸಭೋತಿ ಏಕೀಭಾವವಸೇನ ಪಟಿಲೀನೋ ಚೇವ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಚ ನಿಸಭೋ. ಮುನೀತಿ ಬುದ್ಧಮುನಿ. ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಏಕೇನ ಕಾರಣೇನ. ಕಾಮಸಮ್ಬಾಧಸ್ಸ ಹಿ ಅಭಾವಮತ್ತೇನೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೋ ನಾಮ, ನ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಂ. ತತ್ರಾಪತ್ಥಿ ಸಮ್ಬಾಧೋತಿ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಸಮ್ಬಾಧೋ ¶ ಪಟಿಪೀಳನಂ ಅತ್ಥಿಯೇವ. ತತ್ರಾಪಿತ್ಥೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಕಿಞ್ಚ ತತ್ಥ ಸಮ್ಬಾಧೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಝಾನೇ ಕಿಂ ಸಮ್ಬಾಧೋ ನಾಮ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬಾಧೋತಿ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ಅನಿರುದ್ಧಭಾವೋ ಸಮ್ಬಾಧೋ ಸಂಪೀಳಾ ನಾಮ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ನ ಏಕೇನ ಕಾರಣೇನ, ಅಥ ಖೋ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸಮ್ಬಾಧಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೋ ನಾಮಾತಿ.

೨. ಕಾಯಸಕ್ಖಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೩. ದುತಿಯೇ ¶ ¶ ಯಥಾ ಯಥಾ ಚ ತದಾಯತನನ್ತಿ ಯೇನ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಯೇನ ಯೇನಾಕಾರೇನ ತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಆಯತನಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ತಥಾ ನಂ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಹಜಾತನಾಮಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಸಕ್ಖಿ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇನ ನಾಮಾಕಾಯೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾಯಸಕ್ಖಿ ವುತ್ತೋ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಅಯಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾಯಸಕ್ಖಿ ನಾಮ.

೩. ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೪. ತತಿಯೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ನಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಾತಿ. ಇಧಾಪಿ ಪರಿಯಾಯನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ಚ ಇಧ, ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ.

೪. ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೫. ಚತುತ್ಥಂ ¶ ಉಭಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗೇಹಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ. ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಾಯತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ನಾಮಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋಯೇವ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೫-೧೦. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಧಮ್ಮಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೪೬-೫೧. ಪಞ್ಚಮಾದೀಸು ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋತಿ ಸಯಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಕೋ. ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ತದಙ್ಗನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿನಾ ತೇನ ತೇನ ಅಙ್ಗೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಇಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಸಾಮಞ್ಞವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೨. ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕವಣ್ಣನಾ

೫೨. ಇತೋ ¶ ¶ ಪರೇಸು ಖೇಮನ್ತಿ ನಿರುಪದ್ದವಂ. ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಖೇಮಭಾವಂ ಪತ್ತೋ. ಸಿಕ್ಖಾದುಬ್ಬಲ್ಯಾನೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲಭಾವಕರಣಾನಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ನವಕನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ

ದಸಕನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

೧. ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ

೧. ಆನಿಸಂಸವಗ್ಗೋ

೧. ಕಿಮತ್ಥಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧. ದಸಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಕುಸಲಾನಿ ಸೀಲಾನೀತಿ ಅನವಜ್ಜಸೀಲಾನಿ. ಅಮಙ್ಕುಭಾವಸ್ಸ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾನಿ. ಸೋ ನೇಸಂ ಆನಿಸಂಸೋತಿ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾನಿಸಂಸಾನಿ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನತ್ಥೋತಿಆದೀಸು ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ, ನಿಬ್ಬಿದಾ ನಾಮ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ, ವಿರಾಗೋ ನಾಮ ಮಗ್ಗೋ, ವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಫಲಂ, ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ಅಗ್ಗಾಯ ಪರೇನ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

೨. ಚೇತನಾಕರಣೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨. ದುತಿಯೇ ¶ ನ ಚೇತನಾಯ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ನ ಚೇತೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವೋ ಏಸೋ ಕಾರಣನಿಯಮೋ ಅಯಂ. ಅಭಿಸನ್ದೇನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ. ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ¶ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಪಾರಾ ಪಾರಂ ಗಮನಾಯಾತಿ ಓರಿಮತೀರಭೂತಾ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಾರಂ ಗಮನತ್ಥಾಯ.

೩-೫. ಉಪನಿಸಸುತ್ತತ್ತಯವಣ್ಣನಾ

೩-೫. ತತಿಯೇ ಹತೂಪನಿಸೋತಿ ಹತಕಾರಣೋ. ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮೇಸು ದ್ವೀಹಿ ಥೇರೇಹಿ ಕಥಿತಭಾವೋವ ವಿಸೇಸೋ.

೬. ಸಮಾಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬. ಛಟ್ಠೇ ನೇವ ಪಥವಿಯಂ ಪಥವೀಸಞ್ಞೀ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಥವಿಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಥವೀತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞೀ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ಆಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ¶ ನಯೋ. ನ ಇಧಲೋಕೇತಿ ಇಧಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾಯ ನ ಸಞ್ಞೀ ಭವೇಯ್ಯ. ನ ಪರಲೋಕೇತಿ ಪರಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾಯ ನ ಸಞ್ಞೀ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಞ್ಞೀ ಚ ಪನ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಥ ಚ ಪನಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸಮಾಪತ್ತಿಯೇವ ಅಸ್ಸಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತಂ ಸನ್ತಂ ಏತಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ಸನ್ತಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ‘‘ಸನ್ತಂ ಸನ್ತ’’ನ್ತೇವ ಪವತ್ತತಿ, ಪಣೀತಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ‘‘ಪಣೀತಂ ಪಣೀತ’’ನ್ತೇವ ಪವತ್ತತಿ. ಯದಿದಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

೭. ಸಾರಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭. ಸತ್ತಮೇ ಸಞ್ಞೀ ಚ ಪನಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ, ಆವುಸೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ¶ ಅಹಂ ‘‘ಭವನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಾಯ ¶ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸಿಂ. ಸಚಿತ್ತಕಾ ಮೇ ಸಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಅಹೋಸೀತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಕಥಿತಾ.

೮. ಝಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕೋತಿ ಪಸಾದಾವಹಾನಂಯೇವ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಸಮನ್ತೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ. ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರೋತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ.

೯. ಸನ್ತವಿಮೋಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯. ನವಮೇ ಸನ್ತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯಪಿ ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯಪಿ ಸನ್ತಾ. ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ನಿರಾಸಙ್ಕಭಾವೇನ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಾ. ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇತಿ ರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಆನಿಸಂಸವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

೨. ನಾಥವಗ್ಗೋ

೧. ಸೇನಾಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಗುಣಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ನಾತಿದೂರಂ ಹೋತಿ ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನನ್ತಿ ಯಞ್ಹಿ ಅತಿದೂರೇ ಹೋತಿ, ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಾ ಹೋತಿ, ತತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಸಮಾಧಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಥಿರಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಬಹುಜನಾಕಿಣ್ಣಂ ಹೋತಿ. ಚತ್ತಾಲೀಸಉಸಭಮತ್ತೇ ಪನ ಪದೇಸೇ ವಸತಂ ದೂರಾಸನ್ನದೋಸವಿಮುತ್ತಞ್ಚ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ದಿವಾಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ದಿವಸಭಾಗೇ ಮಹಾಜನೇನ ಅನಾಕಿಣ್ಣಂ.

೨. ಪಞ್ಚಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೨. ದುತಿಯೇ ¶ ಕೇವಲೀತಿ ಕೇವಲೇಹಿ ಸಕಲೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ವುಸಿತವಾತಿ ವುತ್ಥಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ. ಅಸೇಖೇನಾತಿ ¶ ಅಸೇಖಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನೇನ ಲೋಕುತ್ತರೇನ. ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನಾತಿ ಸೀಲರಾಸಿನಾ. ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೀಲಾದಯೋ ತಯೋ ಸೇಸಾ ಫಲಧಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ, ತಂ ಲೋಕಿಯಮೇವ.

೩-೪. ಸಂಯೋಜನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೩-೧೪. ತತಿಯೇ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾನಿ. ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನೀತಿ ಉಪರಿಭಾಗಿಯಾನಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಚತುತ್ಥೇ ಖಿಲವಿನಿಬನ್ಧಾ ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾಯೇವ. ಆರೋಹಪರಿಣಾಹೇನಾತಿ ದೀಘಪುಥುಲನ್ತೇನ.

೫. ಅಪ್ಪಮಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಯಥಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಗ್ಗೋ, ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾರಾಪಕಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅಗ್ಗೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನನು ಚೇಸ ಲೋಕಿಯೋವ, ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಾಪಿ. ಅಯಞ್ಚ ಕಾಮಾವಚರೋವ, ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಪನ ಚತುಭೂಮಕಾ. ಕಥಮೇಸ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗೋತಿ? ಪಟಿಲಾಭಕತ್ತೇನ. ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಹಿ ತೇ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗೋ. ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ – ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಅಪ್ಪಮಾದಮೂಲಕಾತಿ.

ಜಙ್ಗಲಾನನ್ತಿ ¶ ಪಥವಿತಲಚಾರೀನಂ. ಪಾಣಾನನ್ತಿ ಸಪಾದಕಪಾಣಾನಂ. ಪದಜಾತಾನೀತಿ ಪದಾನಿ. ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಓಧಾನಂ ಪಕ್ಖೇಪಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಸೇಟ್ಠಮಕ್ಖಾಯತಿ. ಯದಿದಂ ¶ ಮಹನ್ತತ್ತೇನಾತಿ ಮಹನ್ತಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ, ನ ಗುಣಗ್ಗೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಸ್ಸಿಕನ್ತಿ ಸುಮನಪುಪ್ಫಂ. ಇದಂ ಕಿರ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಾತಿಯಮಹಾರಾಜಾ ವೀಮಂಸಿತುಕಾಮತಾಯ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭೇ ಚತುಜಾತಿಗನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಸುಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಸಮುಗ್ಗಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಸುಮನಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ತಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಮುಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ. ಅಥಸ್ಸ ಮುಹುತ್ತಂ ಬಹಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಪವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಸುಮನಪುಪ್ಫಗನ್ಧೋ ಘಾನಂ ಪಹರಿ. ಸೋ ಮಹಾತಲಸ್ಮಿಂಯೇವ ¶ ಮಹಾಚೇತಿಯಾಭಿಮುಖೋ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ವಸ್ಸಿಕಂ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತೇನ ಸುಕಥಿತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾ’’ತಿ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿ. ಖುದ್ದರಾಜಾನೋತಿ ಖುದ್ದಕರಾಜಾನೋ. ಕೂಟರಾಜಾನೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

೬. ಆಹುನೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಸಿಖಾಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಭೂತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇನ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ.

೭. ಪಠಮನಾಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭. ಸತ್ತಮೇ ಸನಾಥಾತಿ ಸಞಾತಕಾ ಬಹುಞಾತಿವಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಥ. ನಾಥಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನಾಥಕರಣಾ, ಅತ್ತನೋ ಸನಾಥಭಾವಕರಾ ಪತಿಟ್ಠಾಕರಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋತಿಆದೀಸು ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಕಲ್ಯಾಣಾ ಮಿತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ. ತೇವಸ್ಸ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಸಹ ಅಯನತೋ ಸಹಾಯಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಸಹಾಯೋ. ಚಿತ್ತೇನ ಚೇವ ಕಾಯೇನ ಚ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇಸುಯೇವ ಸಮ್ಪವಙ್ಕೋ ಓಣತೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಸಮ್ಪವಙ್ಕೋ. ಸುವಚೋ ¶ ಹೋತೀತಿ ಸುಖೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಸುಖೇನ ಅನುಸಾಸಿತಬ್ಬೋ. ಖಮೋತಿ ಗಾಳ್ಹೇನ ಫರುಸೇನ ಕಕ್ಖಳೇನ ವುತ್ತೋ ಖಮತಿ ನ ಕುಪ್ಪತಿ. ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹೀ ಅನುಸಾಸನಿನ್ತಿ ಯಥಾ ಏಕಚ್ಚೋ ಓವದಿಯಮಾನೋ ವಾಮತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪಟಿಪ್ಫರತಿ ವಾ, ಅಸ್ಸುಣನ್ತೋ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಓವದಥ ¶ , ಭನ್ತೇ, ಅನುಸಾಸಥ, ತುಮ್ಹೇಸು ಅನೋವದನ್ತೇಸು ಕೋ ಅಞ್ಞೋ ಓವದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಉಚ್ಚಾವಚಾನೀತಿ ಉಚ್ಚನೀಚಾನಿ. ಕಿಂಕರಣೀಯಾನೀತಿ ‘‘ಕಿಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮಾನಿ. ತತ್ಥ ಉಚ್ಚಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಚೀವರಸ್ಸ ಕರಣಂ ರಜನಂ, ಚೇತಿಯೇ ಸುಧಾಕಮ್ಮಂ, ಉಪೋಸಥಾಗಾರಚೇತಿಯಘರಬೋಧಿಘರೇಸು ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ. ಅವಚಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಪಾದಧೋವನಮಕ್ಖನಾದಿಖುದ್ದಕಕಮ್ಮಂ. ತತ್ರೂಪಾಯಾಯಾತಿ ತತ್ರುಪಗಮನಿಯಾಯ. ಅಲಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ಅಲಂ ಸಂವಿಧಾತುನ್ತಿ ವಿಚಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ.

ಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸ ಕಾಮೋ ಸಿನೇಹೋತಿ ಧಮ್ಮಕಾಮೋ, ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪಿಯಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರೋತಿ ಪರಸ್ಮಿಂ ಕಥೇನ್ತೇ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸುಣಾತಿ, ಸಯಞ್ಚ ಪರೇಸಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಭಿವಿನಯೇತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ, ವಿನಯೋ ಅಭಿವಿನಯೋತಿ ಚತುಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ¶ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ. ಅಭಿಧಮ್ಮೋತಿ ಸತ್ತ ಪಕರಣಾನಿ. ವಿನಯೋತಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೋ. ಅಭಿವಿನಯೋತಿ ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಾ. ಅಥ ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಏವ, ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ. ಸಕಲವಿನಯಪಿಟಕಂ ವಿನಯೋ, ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಕರಣಂ ಅಭಿವಿನಯೋ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ವಿನಯೇ ಚ ಅಭಿವಿನಯೇ ಚ ಉಳಾರಪಾಮೋಜ್ಜೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ, ಚಾತುಭೂಮಕಕುಸಲಧಮ್ಮಕಾರಣಾ ತೇಸಂ ಅಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೮. ದುತಿಯನಾಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಥೇರಾನುಕಮ್ಪಿತಸ್ಸಾತಿ ಥೇರೇಹಿ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿದಾನಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಾಯ ಹಿತಫರಣಾಯ ಅನುಕಮ್ಪಿತಸ್ಸ.

೯. ಪಠಮಅರಿಯಾವಾಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೯. ನವಮೇ ಅರಿಯವಾಸಾತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಆವಾಸೋ, ತೇ ಆವಸಿಂಸು ಆವಸನ್ತಿ ಆವಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅರಿಯಾವಾಸಾ. ಯದರಿಯಾತಿ ಯೇ ವಾಸೇ ಅರಿಯಾ.

೧೦. ದುತಿಯಅರಿಯಾವಾಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೦. ದಸಮಂ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಕುರುರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಕಾರಕಾ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ತೇಸಂ ದೀಘನಿಕಾಯಾದೀಸು ಮಹಾನಿದಾನಾದೀನಿ ಕಥಿತಾನಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಗಮ್ಭೀರಂ ಸುಖುಮಂ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತಂ ಸುತ್ತಂ ತತ್ಥೇವ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ¶ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನೋತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಅವಸಿ ವಸತಿ ವಸಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನತಾ ಅರಿಯಾವಾಸೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಛಳಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ. ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಕೇತಿ? ಞಾಣಾದಯೋ. ‘‘ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಿರಿಯತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ‘‘ಸತತವಿಹಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಚಿತ್ತಾನಿ, ‘‘ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಆಸೇವನವಸೇನ ¶ ಲಬ್ಭತಿ. ಸತಾರಕ್ಖೇನ ಚೇತಸಾತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಹಿ ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸಬ್ಬಕಾಲೇ ಸತಿ ಆರಕ್ಖಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ. ತೇನೇವಸ್ಸ ಚರತೋ ಚ ತಿಟ್ಠತೋ ಚ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಜಾಗರಸ್ಸ ಚ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಬಹೂನಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ. ಏತ್ಥ ಸಮಣಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಭೋವಾದಿನೋ. ಪುಥುಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬಹೂನಿ ಪಾಟೇಕ್ಕಸಚ್ಚಾನಿ. ‘‘ಇದಮೇವ ದಸ್ಸನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಗಹಿತಾನಿ ಬಹೂನಿ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನುಣ್ಣಾನೀತಿ ನೀಹಟಾನಿ. ಪನುಣ್ಣಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು ನೀಹಟಾನಿ. ಚತ್ತಾನೀತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾನಿ. ವನ್ತಾನೀತಿ ವಮಿತಾನಿ. ಮುತ್ತಾನೀತಿ ಛಿನ್ನಬನ್ಧನಾನಿ ಕತಾನಿ. ಪಹೀನಾನೀತಿ ¶ ಪಜಹಿತಾನಿ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾನೀತಿ ಯಥಾ ನ ಪುನ ಚಿತ್ತಂ ಆರೋಹನ್ತಿ, ಏವಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾನಿ. ಸಬ್ಬಾನೇವ ತಾನಿ ಗಹಿತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವವೇವಚನಾನಿ.

ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನೋತಿ ಏತ್ಥ ಅವಯಾತಿ ಅನೂನಾ, ಸಟ್ಠಾತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ. ಸಮ್ಮಾ ಅವಯಾ ಸಟ್ಠಾ ಏಸನಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನೋ, ಸುಟ್ಠುವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಬ್ಬಏಸನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಾಗಾ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತನ್ತಿಆದೀಹಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಕಥಿತಾ. ರಾಗೋ ಮೇ ಪಹೀನೋತಿಆದೀಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಫಲಂ ಕಥಿತಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ನಾಥವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ಮಹಾವಗ್ಗೋ

೧. ಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೧. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ವಿಸಮಗತೇತಿ ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇಸು ಗೋಚರೇಸು ಗತೇ. ಸಙ್ಘಾತಂ ಆಪಾದೇಸಿನ್ತಿ ಘಾತಂ ವಧಂ ಪಾಪೇಸಿಂ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಉಸ್ಸನ್ನತೇಜತಾಯ ಖುದ್ದಕೇಸು ಪಾಣೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೇ ಪಟಿಸತ್ತುಭಾವೇನ ¶ ಸಣ್ಠಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯೇ ದುಬ್ಬಲಾ ಪಲಾಯಿತುಕಾಮಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಪಲಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾವ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ. ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಯದಿ ಹಿ ಸಹನತಾಯ ಹನನತಾಯ ಚ ಸೀಹೋ, ತಥಾಗತೋ ¶ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾನಿ ಸಹತಿ, ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಿನೋ ಚ ವಾದಾನಂ ನಿಮ್ಮಥನೇನ ಹನತಿ. ಇದಮಸ್ಸ ಹೋತಿ ಸೀಹನಾದಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಸೀಹನಾದೋ.

ತಥಾಗತಬಲಾನೀತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಬಲಾನಿ. ಯಥಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಬಲಾನಿ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಗತಾನಿ, ತಥಾ ಆಗತಬಲಾನೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ದುವಿಧಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬಲಂ ಕಾಯಬಲಂ ಞಾಣಬಲಂ. ತೇಸು ಕಾಯಬಲಂ ಹತ್ಥಿಕುಲಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ –

‘‘ಕಾಲಾವಕಞ್ಚ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಂ, ಪಣ್ಡರಂ ತಮ್ಬಪಿಙ್ಗಲಂ;

ಗನ್ಧಮಙ್ಗಲಹೇಮಞ್ಚ, ಉಪೋಸಥಛದ್ದನ್ತಿಮೇ ದಸಾ’’ತಿ.

ಇಮಾನಿ ದಸ ಹತ್ಥಿಕುಲಾನಿ. ತತ್ಥ ಕಾಲಾವಕನ್ತಿ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಕುಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಕಾಯಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಕಾಲಾವಕಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನೋ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಕಾಲಾವಕಾನಂ ಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಪಣ್ಡರಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪಣ್ಡರಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ತಮ್ಬಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ತಮ್ಬಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಪಿಙ್ಗಲಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪಿಙ್ಗಲಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಗನ್ಧಹತ್ಥಿನೋ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಗನ್ಧಹತ್ಥೀನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಮಙ್ಗಲಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಹೇಮಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಹೇಮಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಉಪೋಸಥಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಛದ್ದನ್ತಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಛದ್ದನ್ತಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ. ನಾರಾಯನಸಙ್ಘಾತಬಲನ್ತಿಪಿ ಇದಮೇವ ¶ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ತದೇತಂ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಗಣನಾಯ ಹತ್ಥೀನಂ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಪುರಿಸಗಣನಾಯ ದಸನ್ನಂ ಪುರಿಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಬಲಂ ಹೋತಿ. ಇದಂ ತಾವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯಬಲಂ.

ಞಾಣಬಲಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ತಾವ ಆಗತಮೇವ. ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಮಜ್ಝಿಮೇ ಆಗತಂ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ, ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಂ, ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಞಾಣಂ, ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಞಾಣಂ, ಸಂಯುತ್ತಕೇ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೩೩) ಆಗತಾನಿ ತೇಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನಿ ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನೀತಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಅನೇಕಾನಿ ಞಾಣಬಲಂ ನಾಮ. ಇಧಾಪಿ ಞಾಣಬಲಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಞಾಣಞ್ಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಟ್ಠೇನ ಚ ಬಲನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಆಸಭಂ ¶ ಠಾನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಉತ್ತಮಟ್ಠಾನಂ. ಆಸಭಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಗವಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ಉಸಭೋ, ಗವಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ. ವಜಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ವಾ ಉಸಭೋ, ವಜಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ. ಸಬ್ಬಗವಸೇಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬಪರಿಸ್ಸಯಸಹೋ ಸೇತೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಮಹಾಭಾರವಹೋ ಅಸನಿಸತಸದ್ದೇಹಿಪಿ ಅಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿಯೋ ನಿಸಭೋ, ಸೋ ಇಧ ಉಸಭೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಉಸಭಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ಆಸಭಂ. ಠಾನನ್ತಿ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಅಚಲಟ್ಠಾನಂ. ಇದಂ ಪನ ಆಸಭಂ ವಿಯಾತಿ ಆಸಭಂ. ಯಥೇವ ಹಿ ನಿಸಭಸಙ್ಖಾತೋ ಉಸಭೋ ಉಸಭಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋಪಿ ದಸಹಿ ತಥಾಗತಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಪಾದೇಹಿ ಅಟ್ಠಪರಿಸಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇನ ಅಕಮ್ಪಿಯೋ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏವಂ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಚ ತಂ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ ಅತ್ತನಿ ಆರೋಪೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ.

ಪರಿಸಾಸೂತಿ ¶ ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು. ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ನದತಿ, ಅಭೀತನಾದಂ ನದತಿ, ಸೀಹನಾದಸದಿಸಂ ವಾ ನಾದಂ ನದತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಉಪಮಾ – ಯಥಾ ಸೀಹೋ ಸೀಹಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಸಾರದೋ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸೋ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತಸೀಹೋಪಿ ತಥಾಗತಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ವಿಸಾರದೋ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸೋ ‘‘ಇತಿ ¶ ಸಕ್ಕಾಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಾನಾವಿಧದೇಸನಾವಿಲಾಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪರಿಸಾಸು ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀ’’ತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ವಿಸಿಟ್ಠಂ. ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ತಂ ಪನೇತಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚೇವ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪಭಾವಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ, ಕರುಣಾಪಭಾವಿತಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ದೇಸನಾಞಾಣಂ. ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತಞ್ಹಿ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನತೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ತುಸಿತಭವನತೋ ವಾ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ದೀಪಙ್ಕರತೋ ವಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತಞ್ಹಿ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ನಾಮ. ತೇಸು ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ, ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಓರಸಞಾಣಂ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯೇಹಿ ದಸಹಿ ಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಥಾಗತೋ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ತಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕತಮಾನಿ ದಸ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋತಿ ಕಾರಣಞ್ಚ ಕಾರಣತೋ. ಕಾರಣಞ್ಹಿ ¶ ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಫಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಪವತ್ತತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಭಗವಾ ‘‘ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತೂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ತಂ ತಂ ಠಾನಂ. ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನ ಹೇತೂ ನ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ತಂ ತಂ ಅಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಪಜಾನನ್ತೋ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ ಅಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನೇತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ ಅಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೦೯) ನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ಯಮ್ಪೀತಿ ಯೇನ ಞಾಣೇನ. ಇದಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಬಲಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನನ್ತಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಂ, ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಂ. ಠಾನಸೋ ಹೇತುಸೋತಿ ಪಚ್ಚಯತೋ ಚೇವ ¶ ಹೇತುತೋ ಚ. ತತ್ಥ ಗತಿಉಪಧಿಕಾಲಪಯೋಗಾ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಠಾನಂ, ಕಮ್ಮಂ ಹೇತು. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ‘‘ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೧೦) ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾಯೇವ.

ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಗತಿಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಅಗತಿಗಾಮಿನಿಞ್ಚ. ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಮಗ್ಗಂ. ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಬಹೂಸುಪಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಏಕಮೇವ ಪಾಣಂ ¶ ಘಾತೇನ್ತೇಸು ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಚೇತನಾ ನಿರಯಗಾಮಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಸ್ಸ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಗಾಮಿನೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಏಕವತ್ಥುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಸಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ. ಇಮಸ್ಸಪಿ ಚ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ? ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ನಿರಯಗಾಮಿನೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೧೧) ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾಯೇವ.

ಅನೇಕಧಾತುನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದೀಹಿ ಕಾಮಧಾತುಆದೀಹಿ ವಾ ಧಾತೂಹಿ ಬಹುಧಾತುಂ. ನಾನಾಧಾತುನ್ತಿ ತಾಸಂಯೇವ ಧಾತೂನಂ ವಿಲಕ್ಖಣತಾಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರಧಾತುಂ. ಲೋಕನ್ತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಲೋಕಂ. ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ತಾಸಂ ಧಾತೂನಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಸಭಾವಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಞಾಣಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ¶ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಲೋಕಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ? ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಖನ್ಧನಾನತ್ತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ.

ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತನ್ತಿ ಹೀನಾದೀಹಿ ಅಧಿಮುತ್ತೀಹಿ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಭಾವಂ. ಇದಮ್ಪಿ ಞಾಣಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸತ್ತಾನಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ? ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಪಜಾನಾತಿ ಸನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ.

ಪರಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಪಧಾನಸತ್ತಾನಂ. ಪರಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ತತೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಹೀನಸತ್ತಾನಂ. ಏಕತ್ಥಮೇವ ವಾ ಏತಂ ಪದದ್ವಯಂ, ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತಂ. ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತನ್ತಿ ¶ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಭಾವಞ್ಚ ಅಪರಭಾವಞ್ಚ, ವುದ್ಧಿಞ್ಚ ಹಾನಿಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ ¶ ? ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೧೪) ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾಯೇವ.

ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನನ್ತಿ ಪಠಮಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ, ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ, ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮಾಧೀನಂ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಆದೀನಞ್ಚ ನವನ್ನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತೀನಂ. ಸಂಕಿಲೇಸನ್ತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಂ. ವೋದಾನನ್ತಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಂ. ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ‘‘ವೋದಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನಂ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೮೨೮) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಪಗುಣಜ್ಝಾನಞ್ಚೇವ ಭವಙ್ಗಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ. ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಞ್ಹಿ ಪಗುಣಜ್ಝಾನಂ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವೋದಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭವಙ್ಗೇನ ಪನ ಸಬ್ಬಜ್ಝಾನೇಹಿ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಚ ‘‘ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಮ್ಪಿ ಞಾಣಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ವೋದಾನಂ ವುಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ? ಝಾಯೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಝಾಯೀ, ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚೋ ಝಾಯೀ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ವಿಪತ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೨೮) ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ಸಬ್ಬಞಾಣಾನಂ ¶ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾಯ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಾ ವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯ ವುತ್ತೋ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ, ಆಸವಕ್ಖಯಕಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಯೇವಾತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಪರವಾದೀಕಥಾ ಹೋತಿ ‘‘ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಞಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವಾಯಂ ಪಭೇದೋ’’ತಿ. ತಂ ನ ತಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞಮೇವ ಹಿ ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ದಸಬಲಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ತಮ್ಪಿ ತತೋ ಅವಸೇಸಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ. ದಸಬಲಞಾಣೇಸು ಹಿ ಪಠಮಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ದುತಿಯಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕನ್ತರಮೇವ, ತತಿಯಂ ಕಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ, ಚತುತ್ಥಂ ಧಾತುನಾನತ್ತಕಾರಣಮೇವ, ಪಞ್ಚಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾಧಿಮುತ್ತಿಮೇವ, ಛಟ್ಠಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತಿಕ್ಖಮುದುಭಾವಮೇವ, ಸತ್ತಮಂ ಝಾನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾದಿಮೇವ, ಅಟ್ಠಮಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತತಿಮೇವ, ನವಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಮೇವ, ದಸಮಂ ಸಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಏತೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಞ್ಚ ತತೋ ಉತ್ತರಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ, ಏತೇಸಂ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ. ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇತುಂ ¶ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಇದ್ಧಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಕುಬ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.

ಅಪಿಚ ಪರವಾದೀ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ‘‘ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮೇತಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಂ, ಕಾಮಾವಚರಂ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಂ, ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ. ಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಞಾಣಾನಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾನೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ‘‘ತತೋ ಪರಾನಿ ದ್ವೇ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾನೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಸಿಯಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ ¶ . ತಥಾ ‘‘ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ತತೋ ದ್ವೇ ರೂಪಾವಚರಾನಿ, ಅವಸಾನೇ ಏಕಂ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಮೇವ ಲೋಕಿಯಮೇವಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ.

ಏವಮೇತ್ಥ ಅನುಪದವಣ್ಣನಂ ಞತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ಪಠಮಂಯೇವ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣೇನ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಚೇವ ಅನಧಿಗಮಸ್ಸ ಚ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಕಿಲೇಸಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ ಲೋಕಿಯಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾದಿದಸ್ಸನತೋ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಚ. ಅಥ ನೇಸಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಞಾಣೇನ ವಿಪಾಕಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ ತಿಹೇತುಕಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ, ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಞಾಣೇನ ಕಮ್ಮಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾಭಾವದಸ್ಸನತೋ. ಏವಮನಾವರಣಾನಂ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಞಾಣೇನ ಅನುಕೂಲಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಚರಿಯಾವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸತಿ ಧಾತುವೇಮತ್ತದಸ್ಸನತೋ. ಅಥ ನೇಸಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಞಾಣೇನ ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸತಿ ಪಯೋಗಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾಪಿ ಅಧಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ. ಅಥೇವಂ ದಿಟ್ಠಾಧಿಮುತ್ತೀನಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಯಥಾಬಲಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಿಞಾಣೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ತಿಕ್ಖಮುದುಭಾವದಸ್ಸನತೋ. ಏವಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಿನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಾ ¶ ಪನ ತೇ ಸಚೇ ದೂರೇ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ಝಾನಾದಿಞಾಣೇನ ಝಾನಾದೀಸು ವಸೀಭೂತತ್ತಾ ಇದ್ಧಿವಿಸೇಸೇನ ತೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಚ ನೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ಪುಬ್ಬಜಾತಿಭವಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖಾನುಭಾವತೋ ಪತ್ತಬ್ಬೇನ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪತಿ ಚಿತ್ತವಿಸೇಸಂ ¶ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಆಸವಕ್ಖಯಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹತ್ತಾ ಆಸವಕ್ಖಯಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಇಮಾನಿ ಬಲಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

೨. ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೨. ದುತಿಯೇ ¶ ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಯೇ ತೇ ದಸಬಲಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಧಮ್ಮಾ. ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನನ್ತಿ ಅಧಿವಚನಪದಾನಂ, ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿವುತ್ತಿಯೋತಿ ಹಿ ಅಧಿವಚನಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಯೇ ಪದಭೂತಾ ದೇಸನಾಯ ಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ. ಅತೀತಾ ಬುದ್ಧಾಪಿ ಹಿ ಏತೇ ಧಮ್ಮೇ ಕಥಯಿಂಸು, ಅನಾಗತಾಪಿ ಏತೇವ ಕಥಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಖನ್ಧಾದಯೋ ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನಿ ನಾಮ. ತೇಸಂ ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನಂ. ಅಥ ವಾ ಭೂತಮತ್ಥಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತನತೋ ಅಧಿವುತ್ತಿಯೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಧಿವುತ್ತೀನಂ ಪದಾನಿ ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನಿ, ದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಾನಿ ವಚನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನಂ ದಿಟ್ಠಿವೋಹಾರಾನಂ. ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥಾಯ. ವಿಸಾರದೋತಿ ಞಾಣಸೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತೋ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತೇಸಂ ತೇಸಂ ತಥಾ ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುನ್ತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ವಾ ಇತರೇಸಂ ವಾ ಆಸಯಂ ಞತ್ವಾ ತಥಾ ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಂ. ಹೀನಂ ವಾ ಹೀನನ್ತಿ ಞಸ್ಸತೀತಿ ಹೀನಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ‘‘ಹೀನೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ. ಞಾತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ. ದಟ್ಠೇಯ್ಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಚ್ಛಿಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ¶ ತತ್ಥ ಯಥಾಭೂತಞಾಣನ್ತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಯಥಾಸಭಾವಞಾಣಂ. ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ದಸಬಲಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದಸಯಿಮಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ. ದಸಬಲಞಾಣಮ್ಪಿ ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಮೇವಾತಿ.

೩. ಕಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೩. ತತಿಯೇ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತಿ ಕಞ್ಚಿದೇವ ದೇಸನ್ತಿ ಕಞ್ಚಿ ಆಪತ್ತಿಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಅನುವಿಚ್ಚಾತಿ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ. ವಚೀದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ¶ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ. ಪಾಪಿಕಾ ಇಸ್ಸಾತಿ ಲಾಮಿಕಾ ಉಸೂಯಾ. ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ. ಇಜ್ಝತೀತಿ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. ಉಪವಾಸಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಸನ್ತಸ್ಸ. ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ¶ ಮದ್ದಿತ್ವಾ. ಇರೀಯತೀತಿ ವತ್ತತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ.

೪. ಮಹಾಚುನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ಜಾನಾಮಿಮಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಞಾಣವಾದಸ್ಸ ವದನಾಕಾರೋ ವುತ್ತೋ. ಭಾವಿತಕಾಯೋಮ್ಹೀತಿಆದೀಹಿ ಭಾವನಾವಾದಸ್ಸ. ತತಿಯವಾರೇ ದ್ವೇಪಿ ವಾದಾ ಏಕತೋ ವುತ್ತಾ, ತಯೋಪಿ ಚೇತೇ ಅರಹತ್ತಮೇವ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ. ಅಡ್ಢವಾದಂ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಅಡ್ಢೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾದಂ ವದೇಯ್ಯ. ಉಪನೀಹಾತುನ್ತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಾತುಂ.

೫. ಕಸಿಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಸಕಲಟ್ಠೇನ ಕಸಿಣಾನಿ, ತದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಖೇತ್ತಟ್ಠೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ವಾ ಆಯತನಾನೀತಿ ಕಸಿಣಾಯತನಾನಿ. ಉದ್ಧನ್ತಿ ¶ ಉಪರಿ ಗಗಣತಲಾಭಿಮುಖಂ. ಅಧೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಭೂಮಿತಲಾಭಿಮುಖಂ. ತಿರಿಯನ್ತಿ ಖೇತ್ತಮಣ್ಡಲಂ ವಿಯ ಸಮನ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಉದ್ಧಮೇವ ಕಸಿಣಂ ವಡ್ಢೇತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ಅಧೋ, ಏಕಚ್ಚೋ ಸಮನ್ತತೋ. ತೇನ ತೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಏವಂ ಪಸಾರೇತಿ ಆಲೋಕಮಿವ ರೂಪದಸ್ಸನಕಾಮೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಮೇಕೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ತಿರಿಯ’’ನ್ತಿ. ಅದ್ವಯನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಭಾವಾನುಪಗಮನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಉದಕಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಉದಕಮೇವ ಹೋತಿ ನ ಅಞ್ಞಂ, ಏವಮೇವ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಮೇವ ಹೋತಿ. ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಕಸಿಣಸಮ್ಭೇದೋತಿ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಫರಣಅಪ್ಪಮಾಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಚೇತಸಾ ಫರನ್ತೋ ಸಕಲಮೇವ ಫರತಿ, ‘‘ಅಯಮಸ್ಸ ಆದಿ, ಇದಂ ಮಜ್ಝ’’ನ್ತಿ ಪಮಾಣಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಕಸಿಣನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಪವತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಂ. ತತ್ಥ ಕಸಿಣವಸೇನ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ, ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸವಸೇನ ತತ್ಥ ಪವತ್ತವಿಞ್ಞಾಣೇ ಉದ್ಧಂಅಧೋತಿರಿಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾನಯೇನ ಪನೇತಾನಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೫೧ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಾನೇವ.

೬. ಕಾಳೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ¶ ಕುಮಾರಿಪಞ್ಹೇಸೂತಿ ಕುಮಾರೀನಂ ಮಾರಧೀತಾನಂ ಪುಚ್ಛಾಸು. ಅತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪತ್ತಿಂ ಹದಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿನ್ತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಅರಹತ್ತಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಸೇನನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಸೇನಂ. ಪಿಯಸಾತರೂಪನ್ತಿ ಪಿಯಜಾತಿಕೇಸು ಚ ಸಾತಜಾತಿಕೇಸು ಚ ವತ್ಥೂಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಂ. ಏಕೋಹಂ ಝಾಯಂ ಸುಖಮನುಬೋಧಿನ್ತಿ ಏವಂ ಕಿಲೇಸಸೇನಂ ಜಿನಿತ್ವಾ ಅಹಂ ಏಕಕೋವ ಝಾಯನ್ತೋ ಸುಖಂ ಅನುಬುಜ್ಝಿಂ ಸಚ್ಛಿಅಕಾಸಿಂ. ಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಸಕ್ಖಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸಕ್ಖಿಂ. ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ ಕೇನಚಿ ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿತ್ತಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಪಥವೀಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿಪರಮಾ ಖೋ, ಭಗಿನಿ, ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇಸುನ್ತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿಪರಮೋ ಉತ್ತಮೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇಸುಂ. ಯಾವತಾ ಖೋ, ಭಗಿನಿ, ಪಥವೀಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿಪರಮತಾತಿ ಯತ್ತಕಾ ಪಥವೀಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಉತ್ತಮಕೋಟಿ. ತದಭಿಞ್ಞಾಸಿ ಭಗವಾತಿ ತಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಿ. ಅಸ್ಸಾದಮದ್ದಸಾತಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಅದ್ದಸ. ಆದೀನವಮದ್ದಸಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಅದ್ದಸ. ನಿಸ್ಸರಣಮದ್ದಸಾತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಅದ್ದಸ. ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನಮದ್ದಸಾತಿ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಅದ್ದಸ. ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತೀತಿ ಏತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತಿ, ಸಬ್ಬದರಥಪರಿಳಾಹವೂಪಸನ್ತತಾಯ ಹದಯಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ.

೭. ಪಠಮಮಹಾಪಞ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೭. ಸತ್ತಮೇ ಅಭಿಜಾನಾಥಾತಿ ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಥ. ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ¶ ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾ. ಇಧಾತಿ ಇಮಾಯ. ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನನ್ತಿ ಯದಿದಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಬ್ಭ ನಾನಾಕರಣಂ ವುಚ್ಚೇಥ, ತಂ ಕಿಂ ನಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇತಿ ತೇ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ಸಾಸನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ ವಚನಮತ್ತೇನ ಸಮಧುರಂ ಠಪಯಿಂಸು. ನೇವ ಅಭಿನನ್ದಿಂಸೂತಿ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ನಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿಂಸೂತಿ ‘‘ನ ಇದಂ ಏವ’’ನ್ತಿ ನಪ್ಪಟಿಸೇಧೇಸುಂ. ಕಸ್ಮಾ? ತೇ ಕಿರ ‘‘ತಿತ್ಥಿಯಾ ನಾಮ ಅನ್ಧಸದಿಸಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಾ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ವಾ ಕಥೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ನಾಭಿನನ್ದಿಂಸು.

ನ ¶ ಸಮ್ಪಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಉತ್ತರಿ ಚ ವಿಘಾತನ್ತಿ ಅಸಮ್ಪಾದನತೋ ¶ ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾನಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಸಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಯಥಾತಿ ಕಾರಣವಚನಂ, ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತೋ ವಾ ಪನ ಸುತ್ವಾತಿ ಇತೋ ವಾ ಪನ ಮಮ ಸಾಸನತೋ ಸುತ್ವಾ. ಇತೋತಿ ತಥಾಗತತೋಪಿ ತಥಾಗತಸಾವಕತೋಪಿ. ಆರಾಧೇಯ್ಯಾತಿ ಪರಿತೋಸೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಥಾ ಆರಾಧನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏಕಧಮ್ಮೇತಿ ¶ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ. ಇಮಿನಾ ಉದ್ದೇಸೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಪರತೋ ಕತಮಸ್ಮಿಂ ಏಕಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಹೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಮ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಮಾನೋತಿಆದೀಸು ಪನ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠನ್ತೋ, ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಿರಜ್ಜನ್ತೋ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಉಪಾಯಂ ಕತ್ವಾ ವಿಮುಚ್ಚಮಾನೋ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ವಾ ವಿಮುಚ್ಚಮಾನೋ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕುರುಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉದಯಬ್ಬಯೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತದಸ್ಸನೇನ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಯನ್ತದಸ್ಸಾವೀ. ಸಮ್ಮದತ್ಥಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಭಾಗತ್ಥಂ ಞಾಣೇನ ಅಭಿಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ. ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋ ಹೋತೀತಿ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತಂ ಪರಿವಟುಮಂ ಕರೋ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾತಿ ಕಾಮಭವಾದೀಸು ಏಕವೋಕಾರಭವಾದೀಸು ಚ ಸಬ್ಬಭವೇಸು ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ. ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ಆಹಾರತೋ ಠಿತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಠಿತಿಹೇತು ಆಹಾರೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಏಕಧಮ್ಮೇ. ನನು ಚ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ ದೇವಾ ಅಹೇತುಕಾ ಅನಾಹಾರಾ ಅಫಸ್ಸಕಾ’’ತಿಆದಿ (ವಿಭ. ೧೦೧೭), ತಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ. ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಆಹಾರೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಹಾರಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೧) ಇದಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸುತ್ತೇ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಆಹಾರಲಕ್ಖಣಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಹಾರಾತಿ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಪನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ¶ ಆಹಾರೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸೋ ಚ ಯಂ ಯಂ ಫಲಂ ಜನೇತಿ, ತಂ ತಂ ಆಹರತಿ ನಾಮ. ತಸ್ಮಾ ಆಹಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಮ್ಪಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾಹಾರಂ ವದಾಮಿ, ನೋ ಅನಾಹಾರಂ. ಕೋ ¶ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಆಹಾರೋ? ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾತಿಸ್ಸ ವಚನೀಯ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೧). ಅಯಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಾಹಾರೇ ಗಹಿತೇ ಪರಿಯಾಯಾಹಾರೋಪಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾಹಾರೋಪಿ ಸಬ್ಬೋ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಅಸಞ್ಞೀಭವೇ ಪಚ್ಚಯಾಹಾರೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಹಿ ಬುದ್ಧೇ ತಿತ್ಥಾಯತನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಾಯೋಕಸಿಣೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಧಿ ಚಿತ್ತಂ, ಧಿ ವತೇತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ಅಭಾವೋಯೇವ ಸಾಧು. ಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಧಬನ್ಧಾದಿಪಚ್ಚಯಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಚಿತ್ತೇ ಅಸತಿ ನತ್ಥೇತ’’ನ್ತಿ ಖನ್ತಿಂ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅಸಞ್ಞೀಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ಯೋ ಯಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಪಣಿಹಿತೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ತೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತರೂಪಸದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಕಪ್ಪಸತಾನಿ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏತ್ತಕಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಸಯಿತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಏವರೂಪಾನಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾಹಾರೋ ಲಬ್ಭತಿ. ತೇ ಹಿ ಯಂ ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತದೇವ ನೇಸಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಜಿಯಾವೇಗೇನ ಖಿತ್ತಸರೋ ಯಾವ ಜಿಯಾವೇಗೋ ಅತ್ಥಿ, ತಾವ ಗಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಯಾವ ಝಾನಪಚ್ಚಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಖೀಣವೇಗೋ ವಿಯ ಸರೋ ಪತನ್ತಿ. ಚವನಕಾಲೇ ಚ ತೇಸಂ ಸೋ ರೂಪಕಾಯೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನ ಸಞ್ಞುಪ್ಪಾದೇನ ತೇ ದೇವಾ ತಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಚುತಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ.

ಯೇ ಪನ ತೇ ನೇರಯಿಕಾ ನೇವ ವುಟ್ಠಾನಫಲೂಪಜೀವೀ, ನ ಪುಞ್ಞಫಲೂಪಜೀವೀತಿ ವುತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಕೋ ಆಹಾರೋತಿ? ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಮೇವ ಆಹಾರೋ ¶ . ಕಿಂ ಪಞ್ಚ ಆಹಾರಾ ಅತ್ಥೀತಿ? ಪಞ್ಚ, ನ ಪಞ್ಚಾತಿ ಇದಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನನು ‘‘ಪಚ್ಚಯೋ ಆಹಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇತಂ. ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ತದೇವ ತೇಸಂ ಠಿತಿಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಆಹಾರೋ ಹೋತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನ ಚ ತಾವ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಯಾವ ನ ತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಬ್ಯನ್ತೀ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೦, ೨೬೮; ಅ. ನಿ. ೩.೩೬).

ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಂ ಆರಬ್ಭಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ವಿವಾದೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಮುಖೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಖೇಳೋಪಿ ಹಿ ತೇಸಂ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ. ಖೇಳೋ ಹಿ ನಿರಯೇ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಸಗ್ಗೇ ಸುಖವೇದನಿಯೋ. ಇತಿ ಕಾಮಭವೇ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ, ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಅಸಞ್ಞೇ ¶ ಸೇಸಾನಂ ತಯೋ, ಅಸಞ್ಞಾನಞ್ಚೇವ ಅವಸೇಸಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಾಹಾರೋತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರೋ ಯೋ ವಾ ಪನ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚಯಾಹಾರೋ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪ್ಪಜಾನನಾ ಪಞ್ಞಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.

೮. ದುತಿಯಮಹಾಪಞ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಕಜಙ್ಗಲಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ಕಜಙ್ಗಲಾತಿ ಕಜಙ್ಗಲಾವಾಸಿನೋ. ಮಹಾಪಞ್ಹೇಸೂತಿ ಮಹನ್ತಅತ್ಥಪರಿಗ್ಗಾಹಕೇಸು ಪಞ್ಹೇಸು. ಯಥಾ ಮೇತ್ಥ ಖಾಯತೀತಿ ಯಥಾ ಮೇ ಏತ್ಥ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಸುಭಾವಿತಚಿತ್ತೋತಿ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಸುಟ್ಠು ಭಾವಿತಚಿತ್ತೋ. ಏಸೋ ಚೇವ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಯೋ ಪಞ್ಹಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಚತೂಸು ಆಹಾರೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾತೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಭಾವಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸು ಚ ಭಾವಿತೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾವ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವೇತ್ಥ ನಾನಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಏಕೋಯೇವ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಸೋ ¶ ಚೇವ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣಮಿವ ಹೋತಿ.

೯. ಪಠಮಕೋಸಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೯. ನವಮೇ ಯಾವತಾತಿ ಯತ್ತಕಾ. ಕಾಸಿಕೋಸಲಾತಿ ಕಾಸಿಕೋಸಲಜನಪದಾ. ಅತ್ಥೇವ ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಠಿತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಅತ್ಥಿಯೇವ. ಅತ್ಥಿ ವಿಪರಿಣಾಮೋತಿ ಮರಣಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿಯೇವ. ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತೀತಿ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಜಾತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠತಿ. ಅಗ್ಗೇ ವಿರಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಗ್ಗೇ ಕೋಸಲರಾಜಭಾವೇ ವಿರಜ್ಜತಿ. ಪಗೇವ ಹೀನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಠಮತರಂಯೇವ ಹೀನೇ ಇತ್ತರಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಜಾತೇ.

ಮನೋಮಯಾತಿ ಝಾನಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಬಾರಾಣಸೇಯ್ಯಕನ್ತಿ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ತತ್ಥ ಕಿರ ಕಪ್ಪಾಸೋಪಿ ಮುದು, ಸುತ್ತಕನ್ತಿಕಾಯೋಪಿ ತನ್ತವಾಯಾಪಿ ಛೇಕಾ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಸುಚಿ ಸಿನಿದ್ಧಂ. ಉಭತೋಭಾಗವಿಮಟ್ಠನ್ತಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ಪಸ್ಸೇಸು ಮಟ್ಠಂ ಮುದು ¶ ಸಿನಿದ್ಧಂ ಖಾಯತಿ. ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಪದಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಿಕಾ ಕಥಿತಾ. ಸಞ್ಞಾಸು ಪಠಮಾ ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಾ, ದುತಿಯಾ ರೂಪಾವಚರಸಞ್ಞಾ, ತತಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಸಞ್ಞಾ, ಚತುತ್ಥಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾ ಸಞ್ಞಾ ಅಗ್ಗಾತಿ ಆಗತಾ, ತತೋ ಪರಂ ಸಞ್ಞಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ವುತ್ತಾ.

ಬಾಹಿರಕಾನನ್ತಿ ಸಾಸನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪವತ್ತಾನಂ. ನೋ ¶ ಚಸ್ಸಂ ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾತಿ ಸಚೇ ಅಹಂ ಅತೀತೇ ನ ಭವಿಸ್ಸಂ, ಏತರಹಿಪಿ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ನ ಸಿಯಾ. ನ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ¶ ಸಚೇಪಿ ಅನಾಗತೇ ನ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಚ ಮೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಲಿಬೋಧಜಾತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಗ್ಗೇ ವಿರಜ್ಜತೀತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಂ ವಿರಜ್ಜತಿ. ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಹಿ ಇಧ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸನ್ತತಾಯ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಜಾತಾ.

ಪರಮತ್ಥವಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಉತ್ತಮತ್ಥವಿಸುದ್ಧಿಂ. ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಞ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಅಗ್ಗಂ ನಾಮ ಜಾತಂ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ದೀಘಾಯುಕತ್ತಾ. ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪರಮನಿಬ್ಬಾನಂ. ಅನುಪಾದಾ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋ. ಅರಹತ್ತಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಪರಿಞ್ಞನ್ತಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ. ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಅರೂಪಾವಚರೇಹಿ ರೂಪಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಅನುಪಾದಾನಿಬ್ಬಾನೇನ ವೇದನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬವೇದಯಿತಪ್ಪಹಾನತ್ತಾ ವೇದನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಾ ನಾಮ. ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ. ಇದಂ ಪನ ಸುತ್ತಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಅನಭಿರತಿಪೀಳಿತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಅನಭಿರತಿವಿನೋದನತ್ಥಂ ಕಥೇಸಿ. ತೇಪಿ ಅನಭಿರತಿಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸೂತಿ.

೧೦. ದುತಿಯಕೋಸಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೦. ದಸಮೇ ಉಯ್ಯೋಧಿಕಾ ನಿವತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಯುದ್ಧತೋ ನಿವತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಲದ್ಧಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ¶ ಮಹಾಕೋಸಲರಞ್ಞಾ ಕಿರ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ಧೀತರಂ ದೇನ್ತೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ರಜ್ಜಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಸತಸಹಸ್ಸುಟ್ಠಾನೋ ಕಾಸಿಗಾಮೋ ನಾಮ ಧೀತು ದಿನ್ನೋ ¶ . ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಪಿತರಿ ಮಾರಿತೇ ಮಾತಾಪಿಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ವಿಯೋಗಸೋಕೇನ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಮತಾ. ತತೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿಕೋಸಲೋ ‘‘ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಮಾರಿತಾ, ಮಮ ಪಿತು ಸನ್ತಕೋ ಗಾಮೋ’’ತಿ ತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಅಟ್ಟಂ ಕರೋತಿ, ಅಜಾತಸತ್ತುಪಿ ‘‘ಮಮ ಮಾತು ಸನ್ತಕೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸತ್ಥಾಯ. ದ್ವೇಪಿ ಮಾತುಲಭಾಗಿನೇಯ್ಯಾ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಂ ಸೇನಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ಯುಜ್ಝಿಂಸು. ತತ್ಥ ಪಸೇನದಿಕೋಸಲೋ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಪರಾಜಿತೋ ನಗರಮೇವ ಪಾವಿಸಿ. ತತಿಯವಾರೇ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಜಯೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಉಪಸ್ಸುತಿವಸೇನ ಯುಜ್ಝಿತಬ್ಬಾಕಾರಂ ಞತ್ವಾ ಬ್ಯೂಹಂ ರಚಯಿತ್ವಾ ಉಭೋಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಾವದೇವ ಜಯಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಲದ್ಧಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ.

ಯೇನ ¶ ಆರಾಮೋ ತೇನ ಪಾಯಾಸೀತಿ ಬಹಿನಗರೇ ಜಯಖನ್ಧಾವಾರಂ ನಿವೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಯಾವ ನಗರಂ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ, ತಾವ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ. ನಗರಂ ಪವಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಪಪಞ್ಚೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚಗಣಪರಿವುತೋ ಯೇನಾರಾಮೋ ತೇನ ಪಾಯಾಸಿ, ಆರಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ. ಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪಾವಿಸೀತಿ? ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಓವಾದಂ ದತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಚ ಓವಾದಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಗತೇ. ಚಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತಿ? ಪಣೀತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಂ, ದಿವಾ ಪಧಾನಿಕಾ ವಾ ತೇ. ತಾದಿಸಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಸರೀರಂ ಉತುಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ¶ ನಿಸಜ್ಜ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ. ಯೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸೋ ಕಿರ ‘‘ಕಹಂ ಸತ್ಥಾ ಕಹಂ ಸುಗತೋತಿ ಪರಿವೇಣೇನ ಪರಿವೇಣಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಅರಞ್ಞಹತ್ಥೀ ವಿಯ ಮಹಾಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನೇ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ದಸ್ಸನಕಾಮಾತಿ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾ. ವಿಹಾರೋತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಆಹಂಸು. ಅತರಮಾನೋತಿ ಅತುರಿತೋ, ಸಣಿಕಂ ಪದಪಮಾಣಟ್ಠಾನೇ ಪದಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಂ ಮುತ್ತಜಾಲಸಿನ್ದುವಾರಸದಿಸಂ ವಾಲುಕಂ ಅವಿನಾಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಲಿನ್ದನ್ತಿ ಪಮುಖಂ. ಅಗ್ಗಳನ್ತಿ ಕವಾಟಂ. ಉಕ್ಕಾಸಿತ್ವಾತಿ ಉಕ್ಕಾಸಿತಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ. ಆಕೋಟೇಹೀತಿ ಅಗ್ಗನಖೇನ ಈಸಕಂ ಕುಞ್ಚಿಕಾಛಿದ್ದಸಮೀಪೇ ಕೋಟೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದ್ವಾರಂ ಕಿರ ಅತಿಉಪರಿ ಅಮನುಸ್ಸಾ, ಅತಿಹೇಟ್ಠಾ ದೀಘಜಾತಿಕಾ ಕೋಟೇನ್ತಿ. ತಥಾ ಅಕೋಟೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಛಿದ್ದಸಮೀಪೇ ಕೋಟೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಂ ದ್ವಾರಕೋಟನವತ್ತನ್ತಿ ¶ ವದನ್ತಿ. ವಿವರಿ ಭಗವಾ ದ್ವಾರನ್ತಿ ನ ಭಗವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ದ್ವಾರಂ ವಿವರತಿ, ವಿವರತೂತಿ ಪನ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತಿ. ತತೋ ‘‘ಭಗವಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅನೇಕಕಪ್ಪಕೋಟೀಸು ದಾನಂ ದದಮಾನೇಹಿ ನ ಸಹತ್ಥಾ ದ್ವಾರವಿವರಣಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಸಯಮೇವ ದ್ವಾರಂ ವಿವಟಂ. ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಮನೇನ ವಿವಟಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿವರಿ ಭಗವಾ ದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಮೇತ್ತೂಪಹಾರನ್ತಿ ¶ ಮೇತ್ತಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಉಪಹಾರಂ. ಕತಞ್ಞುತನ್ತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ರಾಜಾ ಪುಬ್ಬೇ ಥೂಲಸರೀರೋ ಅಹೋಸಿ, ದೋಣಪಾಕಂ ಭುಞ್ಜತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಹಾಪನತ್ಥಾಯ –

‘‘ಮನುಜಸ್ಸ ಸದಾ ಸತೀಮತೋ,

ಮತ್ತಂ ಜಾನತೋ ಲದ್ಧಭೋಜನೇ;

ತನುಕಸ್ಸ ¶ ಭವನ್ತಿ ವೇದನಾ,

ಸಣಿಕಂ ಜೀರತಿ ಆಯುಪಾಲಯ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೪) –

ಇಮಂ ಓವಾದಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಹಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ನಾಳಿಕೋದನಪರಮತಾಯ ಸಣ್ಠಾಸಿ, ಗತ್ತಾನಿಪಿಸ್ಸ ತನೂನಿ ಥಿರಾನಿ ಜಾತಾನಿ. ತಂ ಭಗವತಾ ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕತಞ್ಞುತಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಕತವೇದಿತಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ’’ತಿ ಆಹ. ಅರಿಯೇ ಞಾಯೇತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕೇ ಮಗ್ಗೇ. ವುದ್ಧಸೀಲೋತಿ ವಡ್ಢಿತಸೀಲೋ. ಅರಿಯಸೀಲೋತಿ ಅಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೇಹಿ ಸೀಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಕುಸಲಸೀಲೋತಿ ಅನವಜ್ಜೇಹಿ ಸೀಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಆರಞ್ಞಕೋತಿ ಜಾಯಮಾನೋಪಿ ಅರಞ್ಞೇ ಜಾತೋ, ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಮಾನೋಪಿ ಅರಞ್ಞೇ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ದೇವವಿಮಾನಕಪ್ಪಾಯ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ವಸನ್ತೋಪಿ ಅರಞ್ಞೇಯೇವ ವಸೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಮಹಾವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

೪. ಉಪಾಲಿವಗ್ಗೋ

೧. ಉಪಾಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯಾತಿಆದೀಸು ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾ ನಾಮ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುಭಾವೋ, ‘‘ಸುಟ್ಠು ದೇವಾ’’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಯ ‘‘ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ¶ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಭಾವೋ. ಯೋ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ‘‘ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ಆದೀನವಂ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ನ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಆಹ – ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯಾತಿ. ಸಙ್ಘಫಾಸುತಾಯಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಫಾಸುಭಾವಾಯ, ಸಹಜೀವಿತಾಯ ಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ¶ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಾಮ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲಾ, ಯೇ ಮಙ್ಕುತಂ ಆಪಾದಿಯಮಾನಾಪಿ ದುಕ್ಖೇನ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ವಾ ಕತ್ವಾ ವಾ ನ ಲಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸಂ ನಿಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ. ತೇ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅಸತಿ ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ, ಕಿಂ ಸುತಂ, ಕಿಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ, ಕತಮಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಕತಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ರೋಪೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಠೇಯ್ಯುಂ. ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಪನ ಸತಿ ತೇ ಸಙ್ಘೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಹ ಧಮ್ಮೇನ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ.

ಪೇಸಲಾನನ್ತಿ ಪಿಯಸೀಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಾಯ. ಪಿಯಸೀಲಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ವೇಲಂ ಮರಿಯಾದಞ್ಚ ಅಜಾನನ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಘಟಮಾನಾ ಕಿಲಮನ್ತಿ, ತೇ ಪನ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ವೇಲಂ ಮರಿಯಾದಞ್ಚ ¶ ಞತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಘಟಮಾನಾ ನ ಕಿಲಮನ್ತಿ. ತೇನ ತೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ ಸಂವತ್ತತಿಯೇವ. ಯೋ ವಾ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹೋ, ಸ್ವೇವ ತೇಸಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಉಪೋಸಥಪ್ಪವಾರಣಾ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಸಾಮಗ್ಗೀ ನ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ಅನೇಕಗ್ಗಾ ಉದ್ದೇಸಾದೀಸು ಅನುಯುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ದುಸ್ಸೀಲೇಸು ಪನ ನಿಗ್ಗಹಿತೇಸು ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಯಂ ಉಪದ್ದವೋ ನ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪೇಸಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಫಾಸು ವಿಹರನ್ತಿ. ಏವಂ ‘‘ಪೇಸಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಿಧಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ಆಸವಾ ನಾಮ ಅಸಂವರೇ ಠಿತೇನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪತ್ತಬ್ಬಾ ಪಾಣಿಪ್ಪಹಾರದಣ್ಡಪ್ಪಹಾರಸತ್ಥಪ್ಪಹಾರಹತ್ಥಚ್ಛೇದಪಾದಚ್ಛೇದಅಕಿತ್ತಿಅಯಸವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಯೋ ದುಕ್ಖವಿಸೇಸೋ, ತೇಸಂ ಸಂವರಾಯ ಪಿದಹನಾಯ ಆಗಮನಮಗ್ಗಥಕನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ ಆಸವಾ ನಾಮ ಅಸಂವರೇ ಠಿತೇನ ಕತಪಾಪಕಮ್ಮಮೂಲಕಾ ¶ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ನರಕಾದೀಸು ಪತ್ತಬ್ಬಾ ದುಕ್ಖವಿಸೇಸಾ, ತೇಸಂ ಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ವೂಪಸಮತ್ಥಾಯ.

ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಸತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ವಾ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ, ಯೇಪಿ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ, ತೇ ‘‘ಯಾನಿ ವತ ಲೋಕೇ ¶ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಾನಿ, ತೇಹಿ ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಆರಕಾ ವಿರತಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ದುಕ್ಕರಂ ವತ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಪಸಾದಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಪೋತ್ಥಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕತವೇದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಿಯ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಂ ಪಸಾದಾಯಾ’’ತಿ.

ಪಸನ್ನಾನನ್ತಿ ¶ ಯೇಪಿ ಸಾಸನೇ ಪಸನ್ನಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ, ತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ವಾ ಞತ್ವಾ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಅಯ್ಯಾ ದುಕ್ಕರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಯೇ ಯಾವಜೀವಂ ಏಕಭತ್ತಾ ವಿನಯಸಂವರಂ ಪಾಲೇನ್ತೀ’’ತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸೀದನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಸನ್ನಾನಂ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾ’’ತಿ.

ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾತಿ ತಿವಿಧೋ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಮ್ಮೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ತೇರಸ ಧುತಗುಣಾ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚ ತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗಞ್ಚ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ’’ತಿ.

ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಸಂವರವಿನಯೋ, ಪಹಾನವಿನಯೋ, ಸಮಥವಿನಯೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿನಯೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ವಿನಯೋ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ಸೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ.

೨. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಟ್ಠಪನಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೨. ದುತಿಯೇ ಪಾರಾಜಿಕೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ. ಪಾರಾಜಿಕಕಥಾ ¶ ವಿಪ್ಪಕತಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಸುಕಪುಗ್ಗಲೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನೋ ನು ಖೋ ನೋ’’ತಿ ¶ ಏವಂ ಕಥಾ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅನಿಟ್ಠಾಪಿತಾ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

೩. ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೩. ತತಿಯೇ ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾಯಾತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಸಙ್ಘತೋ ಉಬ್ಬಾಹಿತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಗಹಣತ್ಥಾಯ. ವಿನಯೇ ಖೋ ಪನ ಠಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿನಯಲಕ್ಖಣೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಸಂಹೀರೋತಿ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ¶ ವಚನಮತ್ತೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ಪಟಿಬಲೋತಿ ಕಾಯಬಲೇನಪಿ ಞಾಣಬಲೇನಪಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸಞ್ಞಾಪೇತುನ್ತಿ ಜಾನಾಪೇತುಂ. ಪಞ್ಞಾಪೇತುನ್ತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಾಪೇತುಂ. ನಿಜ್ಝಾಪೇತುನ್ತಿ ಓಲೋಕಾಪೇತುಂ. ಪೇಕ್ಖತುನ್ತಿ ಪಸ್ಸಾಪೇತುಂ. ಪಸಾದೇತುನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾತಪಸಾದಂ ಕಾತುಂ. ಅಧಿಕರಣನ್ತಿ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಂ. ಅಧಿಕರಣಸಮುದಯನ್ತಿ ವಿವಾದಮೂಲಾದಿಕಂ ಅಧಿಕರಣಕಾರಕಂ. ಅಧಿಕರಣನಿರೋಧನ್ತಿ ಅಧಿಕರಣಾನಂ ವೂಪಸಮಂ. ಅಧಿಕರಣನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಸತ್ತವಿಧಅಧಿಕರಣಸಮಥಂ.

೪. ಉಪಸಮ್ಪದಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ಅನಭಿರತಿನ್ತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಭಾವಂ. ವೂಪಕಾಸೇತುನ್ತಿ ವಿನೇತುಂ. ಅಧಿಸೀಲೇತಿ ಉತ್ತಮಸೀಲೇ. ಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೭. ಸಙ್ಘಭೇದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೭. ಸತ್ತಮೇ ವತ್ಥೂಹೀತಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಅವಕಸ್ಸನ್ತೀತಿ ¶ ಪರಿಸಂ ಆಕಡ್ಢನ್ತಿ ವಿಜಟೇನ್ತಿ ಏಕಮನ್ತಂ ಉಸ್ಸಾರೇನ್ತಿ. ಅಪಕಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತಿವಿಯ ಆಕಡ್ಢನ್ತಿ, ಯಥಾ ವಿಸಂಸಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಆವೇನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ವಿಸುಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ.

೯-೧೦. ಆನನ್ದಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೩೯-೪೦. ನವಮೇ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಆಯುಕಪ್ಪಂ ನಿರಯಮ್ಹಿ ಠಿತಿಕಾರಣಂ. ಕಿಬ್ಬಿಸಂ ಪಸವತೀತಿ ಪಾಪಂ ಪಟಿಲಭತಿ. ಆಪಾಯಿಕೋತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯೋ. ನೇರಯಿಕೋತಿ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕೋ. ವಗ್ಗರತೋತಿ ಭೇದರತೋ. ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾ ¶ ಪಧಂಸತೀತಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮತೋ ಅರಹತ್ತತೋ ಧಂಸತಿ ವಿಗಚ್ಛತಿ. ದಸಮೇ ಅನುಗ್ಗಹೋತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಾನುಗ್ಗಹೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಉಪಾಲಿವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ಅಕ್ಕೋಸವಗ್ಗೋ

೪. ಕುಸಿನಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೪. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಚತುತ್ಥೇ ಕುಸಿನಾರಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ದೇವತಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಬಲಿಂ ಹರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಬಲಿಹರಣೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಬಲಿಹರಣೇ. ಅಚ್ಛಿದ್ದೇನ ಅಪ್ಪಟಿಮಂಸೇನಾತಿಆದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿದೇವ ಪಹಟೋ ವಾ ಹೋತಿ, ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದೀನಿ ವಾ ಕತಾನಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಉಪಚಿಕಾದೀಹಿ ಖಾಯಿತತಾಲಪಣ್ಣಂ ವಿಯ ಛಿದ್ದೋ ಚ, ಪಟಿಮಸಿತುಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಪಟಿಮಂಸೋ ಚ ಹೋತಿ, ವಿಪರೀತೋ ಅಚ್ಛಿದ್ದೋ ಅಪ್ಪಟಿಮಂಸೋ ನಾಮ. ವಚೀಸಮಾಚಾರೋ ಪನ ಮುಸಾವಾದಓಮಸವಾದಪೇಸುಞ್ಞಅಮೂಲಕಾನುದ್ಧಂಸನಾದೀಹಿ ¶ ಛಿದ್ದೋ ಸಪ್ಪಟಿಮಂಸೋ ಚ ಹೋತಿ, ವಿಪರೀತೋ ಅಚ್ಛಿದ್ದೋ ಅಪ್ಪಟಿಮಂಸೋ. ಮೇತ್ತಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಪಲಿಬೋಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾನುಯೋಗೇನ ಅಧಿಗತಂ ಮೇ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ. ಅನಾಘಾತನ್ತಿ ಆಘಾತವಿರಹಿತಂ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ವಿಹತಾಘಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕತ್ಥ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಕಿಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ವುತ್ತಂ.

ಕಾಲೇನ ವಕ್ಖಾಮೀತಿಆದೀಸು ಏಕೋ ಏಕಂ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಚೋದೇನ್ತೋ ಕಾಲೇನ ವದತಿ ನಾಮ. ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ ಸಲಾಕಗ್ಗಯಾಗಗ್ಗವಿತಕ್ಕಮಾಳಕಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಆಸನಸಾಲಾದೀಸು ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕೇಹಿ ಪರಿವಾರಿತಕ್ಖಣೇ ವಾ ಚೋದೇನ್ತೋ ಅಕಾಲೇನ ವದತಿ ನಾಮ. ತಚ್ಛೇನ ವದನ್ತೋ ಭೂತೇನ ವದತಿ ನಾಮ. ‘‘ದಹರಮಹಲ್ಲಕಪರಿಸಾವಚರಕಪಂಸುಕೂಲಿಕಧಮ್ಮಕಥಿಕಪತಿರೂಪಂ ತವ ಇದ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಫರುಸೇನ ವದತಿ ನಾಮ. ಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತಂ ಪನ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ ಮಹಲ್ಲಕತ್ಥ, ಪರಿಸಾವಚರಕತ್ಥ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕತ್ಥ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕತ್ಥಪತಿರೂಪಂ ತುಮ್ಹಾಕಮಿದ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ¶ ಸಣ್ಹೇನ ವದತಿ ನಾಮ. ಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ವದನ್ತೋ ಅತ್ಥಸಂಹಿತೇನ ವದತಿ ನಾಮ. ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ವಕ್ಖಾಮಿ ನೋ ದೋಸನ್ತರೋತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವಕ್ಖಾಮಿ, ನ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ.

೫. ರಾಜನ್ತೇಪುರಪ್ಪವೇಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಕತಂ ವಾ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾತಿ ಮೇಥುನವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರಿಂಸು ವಾ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾ. ರತನನ್ತಿ ಮಣಿರತನಾದೀಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ. ಪತ್ಥೇತೀತಿ ಮಾರೇತುಂ ಇಚ್ಛತಿ. ಹತ್ಥಿಸಮ್ಬಾಧನ್ತಿ ¶ ಹತ್ಥೀಹಿ ಸಮ್ಬಾಧಂ ¶ . ಹತ್ಥಿಸಮ್ಮದ್ದನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಹತ್ಥೀಹಿ ಸಮ್ಮದ್ದೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಹತ್ಥಿಸಮ್ಮದ್ದಂ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ರಜನೀಯಾನಿ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನೀತಿ ಏತಾನಿ ರಾಗಜನಕಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ ತತ್ಥ ಪರಿಪೂರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

೬. ಸಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೬. ಛಟ್ಠೇ ಸೋಕಸಭಯೇತಿ ಸೋಕೇನ ಸಭಯೇ. ಸೋಕಭಯೇತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನಾತಿ ಕಸಿವಣಿಜ್ಜಾದಿಕಮ್ಮೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕಮ್ಮೇನ. ಅನಾಪಜ್ಜ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕುಸಲಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ. ನಿಬ್ಬಿಸೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ ಆಚಿನೇಯ್ಯ. ದಕ್ಖೋತಿ ಛೇಕೋ. ಉಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅಲಂ ವಚನಾಯಾತಿ ಯುತ್ತೋ ವಚನಾಯ. ಏಕನ್ತಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ವಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕನ್ತಮೇವ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಞಾಣೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ವಿಹರೇಯ್ಯ. ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ. ತುಚ್ಛಾತಿ ಸಾರರಹಿತಾ. ಮುಸಾತಿ ನಿಚ್ಚಸುಭಸುಖಾ ವಿಯ ಖಾಯಮಾನಾಪಿ ತಥಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಮುಸಾ. ಮೋಸಧಮ್ಮಾತಿ ನಸ್ಸನಸಭಾವಾ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸನ್ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಧ ¶ ಪನ ವೋತಿ ಏತ್ಥ ವೋ ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಅಪಣ್ಣಕಂ ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಅವಿರಾಧಿತಂ ಏಕಂಸೇನ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ವಾ ಹೋತಿ. ಸೋಪಿ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಛಸು ವಾ ಕಾಮಸಗ್ಗೇಸು ಏಕನ್ತಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸತ್ಥಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪೋಸಥಸ್ಸ ಗುಣಂ ಕಥೇಸಿ.

೭. ಮಹಾಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಮಿಚ್ಛಾಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾ ಠಪಿತಂ. ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾವಿಸಮಚರಿಯಾತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಸಮಚರಿಯಾ. ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಇತರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಮಿಧ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ.

೮. ಪಬ್ಬಜಿತಅಭಿಣ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಪಬ್ಬಜಿತೇನಾತಿ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತೇನ. ಅಭಿಣ್ಹನ್ತಿ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ. ವೇವಣ್ಣಿಯನ್ತಿ ವಿವಣ್ಣಭಾವಂ. ತಂ ಪನೇತಂ ವೇವಣ್ಣಿಯಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ ಸರೀರವೇವಣ್ಣಿಯಂ ಪರಿಕ್ಖಾರವೇವಣ್ಣಿಯಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಕೇಸಮಸ್ಸುಓರೋಪನೇನ ¶ ಸರೀರವೇವಣ್ಣಿಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ನಾನಾವಿರಾಗಾನಿ ಸುಖುಮವತ್ಥಾನಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾಪಿ ನಾನಗ್ಗರಸಭೋಜನಂ ಸುವಣ್ಣರಜತಭಾಜನೇಸು ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಸಿರಿಗಬ್ಭೇ ವರಸಯನಾಸನೇಸು ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾಪಿ ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದೀಹಿ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಛಿನ್ನಸಙ್ಘಟಿತಕಸಾವರಸಪೀತಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ನಿವಾಸೇತಬ್ಬಾನಿ, ಅಯಪತ್ತೇ ವಾ ಮತ್ತಿಕಪತ್ತೇ ವಾ ಮಿಸ್ಸಕೋದನೋ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ, ರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿಸೇನಾಸನೇ ಮುಞ್ಜತಿಣಸನ್ಥರಣಾದೀಸು ನಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ¶ , ಚಮ್ಮಖಣ್ಡತಟ್ಟಿಕಾದೀಸು ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ, ಪೂತಿಮುತ್ತಾದೀಹಿ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಪರಿಕ್ಖಾರವೇವಣ್ಣಿಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಕೋಪೋ ಚ ಮಾನೋ ಚ ಪಹೀಯತಿ.

ಪರಪಟಿಬದ್ಧಾ ಮೇ ಜೀವಿಕಾತಿ ಮಯ್ಹಂ ಪರೇಸು ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಪರಾಯತ್ತಾ ಚತುಪಚ್ಚಯಜೀವಿಕಾತಿ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಹಿ ಆಜೀವೋ ಪರಿಸುಜ್ಝತಿ, ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಚ ಅಪಚಿತೋ ಹೋತಿ, ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೋ ಮೇ ಆಕಪ್ಪೋ ಕರಣೀಯೋತಿ ಯೋ ಗಿಹೀನಂ ಉರಂ ಅಭಿನೀಹರಿತ್ವಾ ಗೀವಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಲಲಿತೇನಾಕಾರೇನ ಅನಿಯತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗಮನಾಕಪ್ಪೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ಅಞ್ಞೋವ ಆಕಪ್ಪೋ ಮಯಾ ಕರಣೀಯೋ, ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸನ್ತಮಾನಸೇನ ಯುಗಮತ್ತದಸ್ಸಿನಾ ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇ ಉದಕಸಕಟೇನೇವ ಮನ್ದಮಿತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಹುತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ ಸಾರುಪ್ಪೋ ಹೋತಿ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ. ಕಚ್ಚಿನುಖೋತಿ ಸಲಕ್ಖಣೇ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋ. ಅತ್ತಾತಿ ಚಿತ್ತಂ. ಸೀಲತೋ ನ ಉಪವದತೀತಿ ¶ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ತೇ ಸೀಲನ್ತಿ ಸೀಲಪಚ್ಚಯೋ ನ ಉಪವದತಿ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಹಿರೀ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಸಾ ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸಂವರಂ ಸಾಧೇತಿ, ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸಂವರೋ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಹೋತಿ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಠಿತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅನುವಿಚ್ಚ ವಿಞ್ಞೂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಅನುವಿಚಾರೇತ್ವಾ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ¶ ಹಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಸಣ್ಠಾತಿ, ತಂ ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸಂವರಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಅನನ್ತರನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನಾನಾಭಾವೋ ವಿನಾಭಾವೋತಿ ಜಾತಿಯಾ ನಾನಾಭಾವೋ, ಮರಣೇನ ವಿನಾಭಾವೋ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಹಿ ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಅಸಂವುತಾಕಾರೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಮರಣಸ್ಸತಿ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ. ಕಮ್ಮಸ್ಸಕೋಮ್ಹೀತಿಆದೀಸು ಕಮ್ಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಸಕಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ. ಕಮ್ಮೇನ ದಾತಬ್ಬಂ ಫಲಂ ದಾಯಂ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಾಯಂ ಕಮ್ಮದಾಯಂ, ತಂ ಆದೀಯಾಮೀತಿ ಕಮ್ಮದಾಯಾದೋ. ಕಮ್ಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಯೋನಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕಮ್ಮಯೋನಿ. ಕಮ್ಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಬನ್ಧು ಞಾತಕೋತಿ ಕಮ್ಮಬನ್ಧು. ಕಮ್ಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಕಮ್ಮಪಟಿಸರಣೋ. ತಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ತೇನ ದಿನ್ನಫಲಂ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೋ ¶ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ. ಏವಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ಪನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಪಾಪಕರಣಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಕಥಂಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ರತ್ತಿನ್ದಿವಾ ವೀತಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಕಿನ್ನು ಖೋ ಮೇ ವತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಉದಾಹು ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ, ಉದಾಹು ಅಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಉದಾಹು ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಥಂಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ರತ್ತಿನ್ದಿವಾ ವೀತಿವತ್ತನ್ತಿ, ಪರಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಹಿ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಪರಿಪೂರತಿ.

ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ ಅಭಿರಮಾಮೀತಿ ವಿವಿತ್ತೋಕಾಸೇ ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥೇಸು ಏಕಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಕಚ್ಚಿ ನು ಖೋ ಅಭಿರಮಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಪರಿಪೂರತಿ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಮನುಸ್ಸಭೂತಾನಂ ಝಾಯೀನಞ್ಚೇವ ಅರಿಯಾನಞ್ಚ ಝಾನಾದಿಧಮ್ಮೋ, ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಖಾತಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮತೋ ವಾ ಉತ್ತರಿತರೋ ವಿಸಿಟ್ಠತರೋ ಧಮ್ಮೋ ಮೇ ಮಮ ಸನ್ತಾನೇ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ಸನ್ತಿ ನು ಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋತಿ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಟ್ಠೇನ ಞಾಣಂ, ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಮಿವ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಅರಿಯಂ ವಿಸುದ್ಧಂ ಉತ್ತಮಂ ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ¶ ಅರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತಕಂ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥಂ ಅರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನಮೇತ್ಥ, ಅಸ್ಸ ವಾತಿ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನೋ, ಝಾನಾದಿಭೇದೋ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನೋ ಚ ಸೋ ವಿಸೇಸೋ ಚಾತಿ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ. ಅಥ ವಾ ತಮೇವ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥಂ ವಿಸುದ್ಧಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಮೇವ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ ವಾ. ಅಧಿಗತೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧೋ ಮೇ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ. ಸೋಹನ್ತಿ ಪಟಿಲದ್ಧವಿಸೇಸೋ ಸೋ ಅಹಂ. ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇತಿ ಮರಣಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನಕಾಲೇ. ಪುಟ್ಠೋತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಅಧಿಗತಗುಣವಿಸೇಸಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ನ ಮಙ್ಕು ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧೋ ನಿತ್ತೇಜೋ ನ ಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಮೋಘಕಾಲಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ.

೯-೧೦. ಸರೀರಟ್ಠಧಮ್ಮಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೪೯-೫೦. ನವಮೇ ¶ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕೋತಿ ಪುನಬ್ಭವನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ. ಭವಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಭವಸಙ್ಖರಣಕಮ್ಮಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ. ದಸಮೇ ಸೀಲಬಾಹುಸಚ್ಚವೀರಿಯಸತಿಪಞ್ಞಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಮಿಸ್ಸಿಕಾ ಕಥಿತಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಅಕ್ಕೋಸವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೨. ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ

(೬) ೧. ಸಚಿತ್ತವಗ್ಗೋ

೧-೪. ಸಚಿತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೫೧-೫೪. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಸಚಿತ್ತಪರಿಯಾಯಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತವಾರಕುಸಲೋ. ರಜನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಕಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ. ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ತತ್ಥಜಾತಕಅಙ್ಗಕಾಳತಿಲಕಾದಿಂ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯಾತಿ ಅರಹತ್ತತ್ಥಾಯ. ತತಿಯೇ ಪಟಿಭಾನೇನಾತಿ ವಚನಸಣ್ಠಾನೇನ. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಾಹಕವಿಪಸ್ಸನಾಯ.

೮. ಮೂಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಮತೋಗಧಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು ಕಥಿತಾ, ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ. ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಸೇಸಪದಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ.

೯. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೯. ನವಮೇ ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಅಪರಿಚಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೋ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಯಥಾಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪರಿಚಿತಞ್ಚ ನೋ ಚಿತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಥಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನುರೂಪೇನ ಪರಿಚಿತಂ. ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ ನಾಮ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಪರಿಚಿತಂ ವಡ್ಢಿತಂ, ತಂ ಯಥಾಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪರಿಚಿತಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವರೂಪಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಲೋಕಸ್ಸ ಸಮಞ್ಚ ವಿಸಮಞ್ಚಾತಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತಾನಿ. ಲೋಕಸ್ಸ ಭವಞ್ಚ ವಿಭವಞ್ಚಾತಿ ತಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಞ್ಚ ವಿನಾಸಞ್ಚ, ತಥಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ. ಲೋಕಸ್ಸ ¶ ಸಮುದಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಞ್ಚಾತಿ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಖನ್ಧಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಞ್ಚ ಭೇದಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೦. ಗಿರಿಮಾನನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೦. ದಸಮೇ ¶ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಗಿರಿಮಾನನ್ದತ್ಥೇರೇ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ಚಕ್ಖುರೋಗೋತಿಆದಯೋ ವತ್ಥುವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪ್ಪಸಾದಾನಞ್ಹಿ ರೋಗೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಕಣ್ಣರೋಗೋತಿ ¶ ಬಹಿಕಣ್ಣೇ ರೋಗೋ. ಪಿನಾಸೋತಿ ಬಹಿನಾಸಿಕಾಯ ರೋಗೋ. ನಖಸಾತಿ ನಖೇಹಿ ವಿಲೇಖಿತಟ್ಠಾನೇ ರೋಗೋ. ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾತಿ ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತಾ. ತೇ ಕಿರ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಹೋನ್ತಿ. ಸೇಮ್ಹಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉತುಪರಿಣಾಮಜಾತಿ ಉತುಪರಿಣಾಮೇನ ಅಚ್ಚುಣ್ಹಾತಿಸೀತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕರೋಗಾ. ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಾತಿ ಅತಿಚಿರಟ್ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಿನಾ ವಿಸಮಪರಿಹಾರೇನ ಜಾತಾ. ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾತಿ ವಧಬನ್ಧನಾದಿನಾ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಜಾತಾ. ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾತಿ ಬಲವಕಮ್ಮವಿಪಾಕಸಮ್ಭೂತಾ. ಸನ್ತನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತಂ. ಅತಪ್ಪಕಟ್ಠೇನ ಪಣೀತಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಸಚಿತ್ತವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

(೭) ೨. ಯಮಕವಗ್ಗೋ

೧. ಅವಿಜ್ಜಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೬೧-೬೨. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಾಹಾರನ್ತಿ ಸಪಚ್ಚಯಂ. ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಫಲಞಾಣಞ್ಚೇವ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಮಗ್ಗಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ. ದುತಿಯೇ ಭವತಣ್ಹಾಯಾತಿ ಭವಪತ್ಥನಾಯ. ಏವಂ ದ್ವೀಸುಪಿ ಸುತ್ತೇಸು ವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ, ವಟ್ಟಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಠಮೇ ಸುತ್ತೇ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕಂ ವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ, ದುತಿಯೇ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಂ.

೩-೪. ನಿಟ್ಠಙ್ಗತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೬೩-೬೪. ತತಿಯೇ ¶ ¶ ನಿಟ್ಠಂ ಗತಾತಿ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಾ. ಇಧ ನಿಟ್ಠಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಲೋಕೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ. ಇಧ ವಿಹಾಯಾತಿ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ. ಚತುತ್ಥೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸನ್ನಾತಿ ಅಚಲಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಸೋತಾಪನ್ನಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸೋತಂ ಆಪನ್ನಾ.

೫-೭. ಪಠಮಸುಖಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೬೫-೬೭. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಛಟ್ಠೇ ಸಾಸನಮೂಲಕಂ. ಸತ್ತಮೇ ನಳಕಪಾನನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ವಾನರಯೂಥೇನ ನಳೇಹಿ ಉದಕಸ್ಸ ಪೀತಟ್ಠಾನೇ ಮಾಪಿತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ ನಿಗಮೋ. ತುಣ್ಹೀಭೂತಂ ತುಣ್ಹೀಭೂತನ್ತಿ ಯಂ ಯಂ ದಿಸಂ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತುಣ್ಹೀಭೂತಮೇವ. ಅನುವಿಲೋಕೇತ್ವಾತಿ ತತೋ ತತೋ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ. ಪಿಟ್ಠಿ ಮೇ ಆಗಿಲಾಯತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆಗಿಲಾಯತಿ? ಭಗವತೋ ಹಿ ಛ ವಸ್ಸಾನಿ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪದಹನ್ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತಂ ಕಾಯದುಕ್ಖಂ ಅಹೋಸಿ, ಅಥಸ್ಸ ಅಪರಭಾಗೇ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಿಟ್ಠಿವಾತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಸ್ಸ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಹಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಆಬಾಧೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಭವಿತುಂ. ತಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ಓಕಾಸಕರಣತ್ಥಂ ಏವಮಾಹ. ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ಪತಿರೂಪಟ್ಠಾನೇ ಪಞ್ಞತ್ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚಸ್ಸ ಉಪರಿ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ.

೯-೧೦. ಕಥಾವತ್ಥುಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೬೯-೭೦. ನವಮೇ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥನ್ತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಭೂತಂ ಕಥಂ. ತತ್ಥ ರಾಜಾನಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಮಹಾಸಮ್ಮತೋ ಮನ್ಧಾತಾ ಧಮ್ಮಾಸೋಕೋ ¶ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಕಥಾ ರಾಜಕಥಾ. ಏಸ ನಯೋ ಚೋರಕಥಾದೀಸು. ತೇಸು ‘‘ಅಸುಕೋ ರಾಜಾ ಅಭಿರೂಪೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಗೇಹಸಿತಕಥಾವ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ ಹೋತಿ, ‘‘ಸೋಪಿ ನಾಮ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೋ ಖಯಂ ಗತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವೇ ತಿಟ್ಠತಿ. ಚೋರೇಸುಪಿ ‘‘ಮೂಲದೇವೋ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೋ, ಮೇಘದೇವೋ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಅಹೋ ಸೂರಾ’’ತಿ ಗೇಹಸಿತಕಥಾವ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ. ಯುದ್ಧೇಸುಪಿ ಭಾರತಯುದ್ಧಾದೀಸು ‘‘ಅಸುಕೇನ ಅಸುಕೋ ಏವಂ ಮಾರಿತೋ ಏವಂ ವಿದ್ಧೋ’’ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾದವಸೇನೇವ ಕಥಾ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ, ‘‘ತೇಪಿ ನಾಮ ಖಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ¶ ಹೋತಿ. ಅಪಿಚ ಅನ್ನಾದೀಸು ‘‘ಏವಂ ವಣ್ಣವನ್ತಂ ರಸವನ್ತಂ ಫಸ್ಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಖಾದಿಮ್ಹ ಭುಞ್ಜಿಮ್ಹ ಪಿವಿಮ್ಹ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಕಾಮರಸಸ್ಸಾದವಸೇನ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸಾತ್ಥಕಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಏವಂ ವಣ್ಣಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅನ್ನಂ ಪಾನಂ ವತ್ಥಂ ಯಾನಂ ಮಾಲಂ ಗನ್ಧಂ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಅದಮ್ಹ, ಚೇತಿಯಂ ಪೂಜಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಞಾತಿಕಥಾದೀಸುಪಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾ ಸೂರಾ ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ರೇಹಿ ಯಾನೇಹಿ ವಿಚರಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ವತ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ¶ , ಸಾತ್ಥಕಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ‘‘ತೇಪಿ ನೋ ಞಾತಕಾ ಖಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಏವರೂಪಾ ಉಪಾಹನಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಮ್ಹಾ’’ತಿ ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಗಾಮಕಥಾಪಿ ಸುನಿವಿಟ್ಠದುನ್ನಿವಿಟ್ಠಸುಭಿಕ್ಖದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ¶ ವಾ ‘‘ಅಸುಕಗಾಮವಾಸಿನೋ ಸೂರಾ ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನೇವ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸಾತ್ಥಕಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಖಯವಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ನಿಗಮನಗರಜನಪದಕಥಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಇತ್ಥಿಕಥಾಪಿ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ ಖಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ಏವಮೇವ ವಟ್ಟತಿ. ಸೂರಕಥಾಪಿ ‘‘ನನ್ದಿಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಯೋಧೋ ಸೂರೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನೇವ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ ಖಯಂ ಗತೋ’’ತಿ ಏವಮೇವ ವಟ್ಟತಿ. ಸುರಾಕಥನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಅನೇಕವಿಧಂ ಮಜ್ಜಕಥಂ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಆದೀನವವಸೇನೇವ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ವಿಸಿಖಾಕಥಾಪಿ ‘‘ಅಸುಕವಿಸಿಖಾ ಸುನಿವಿಟ್ಠಾ ದುನ್ನಿವಿಟ್ಠಾ ಸೂರಾ ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನೇವ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ ಖಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ವಟ್ಟತಿ. ಕುಮ್ಭಟ್ಠಾನಕಥಾ ನಾಮ ಕೂಟಟ್ಠಾನಕಥಾ ಉದಕತಿತ್ಥಕಥಾ ವುಚ್ಚತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೭; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೨೩; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೫.೧೦೮೦). ಕುಮ್ಭದಾಸಿಕಥಾ ವಾ. ಸಾಪಿ ‘‘ಪಾಸಾದಿಕಾ ನಚ್ಚಿತುಂ ಗಾಯಿತುಂ ಛೇಕಾ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನೇವ ವಟ್ಟತಿ.

ಪುಬ್ಬಪೇತಕಥಾ ನಾಮ ಅತೀತಞಾತಿಕಥಾ. ತತ್ಥ ವತ್ತಮಾನಞಾತಿಕಥಾಸದಿಸೋವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ನಾನತ್ತಕಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಕಥಾವಿಮುತ್ತಾ ಅವಸೇಸಾ ನಾನಾಸಭಾವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ. ಲೋಕಕ್ಖಾಯಿಕಾ ನಾಮ ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಕೇನ ನಿಮ್ಮಿತೋ? ಅಸುಕೇನ ನಾಮ ¶ ನಿಮ್ಮಿತೋ. ಕಾಕೋ ಸೇತೋ ಅಟ್ಠೀನಂ ಸೇತತ್ತಾ, ಬಲಾಕಾ ರತ್ತಾ ಲೋಹಿತಸ್ಸ ರತ್ತತ್ತಾ’’ತಿಏವಮಾದಿಕಾ ಲೋಕಾಯತವಿತಣ್ಡಸಲ್ಲಾಪಕಥಾ. ಸಮುದ್ದಕ್ಖಾಯಿಕಾ ನಾಮ ಕಸ್ಮಾ ಸಮುದ್ದೋ ಸಾಗರೋತಿ. ಸಾಗರದೇವೇನ ಖತತ್ತಾ ¶ ಸಾಗರೋ, ಖತೋ ಮೇತಿ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ನಿವೇದಿತತ್ತಾ ಸಮುದ್ದೋತಿಏವಮಾದಿಕಾ ನಿರತ್ಥಕಾ ಸಮುದ್ದಕ್ಖಾಯನಕಥಾ. ಭವೋತಿ ವುದ್ಧಿ, ಅಭವೋತಿ ಹಾನಿ. ಇತಿ ಭವೋ ಇತಿ ಅಭವೋತಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ನಿರತ್ಥಕಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತಕಥಾ ಇತಿಭವಾಭವಕಥಾ ನಾಮ.

ತೇಜಸಾ ತೇಜನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ತೇಜಸಾ ತೇಸಂ ತೇಜಂ. ಪರಿಯಾದಿಯೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಭಿಭವೇಯ್ಯಾಥ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ ¶ ಮಹಾಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ತೇಜಸಾ ತೇಜಂ ಪರಿಯಾದಿಯಮಾನಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ – ಆವುಸೋ, ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಆತಪೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಛಾಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಓತರತಿ, ಉದ್ಧಂಯೇವ ಗಚ್ಛತಿ ತಥಾ ಕರೋನ್ತಿ. ದಸಮೇ ಪಾಸಂಸಾನಿ ಠಾನಾನೀತಿ ಪಸಂಸಾವಹಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಯಮಕವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

(೮) ೩. ಆಕಙ್ಖವಗ್ಗೋ

೧. ಆಕಙ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೧. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾ, ಸೀಲಸಮಙ್ಗಿನೋ ವಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲತಾ ಹೋತಿ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ¶ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ, ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸನೇನ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೯, ೨೧) ವಿತ್ಥಾರಿತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತತ್ಥ ಜೇಟ್ಠಕಸೀಲಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ದೀಪವಿಹಾರವಾಸೀ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ಆಹ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಪನಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೋ ಆಹ – ಉಭಯತ್ಥಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋವ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೋ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋಯೇವ ಹಿ ಸೀಲಂ, ಇತರಾನಿ ಪನ ತೀಣಿ ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನನುಜಾನನ್ತೋ ವತ್ವಾ ಆಹ – ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ನಾಮ ಛದ್ವಾರಾರಕ್ಖಾಮತ್ತಕಮೇವ, ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಕಂ, ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಪಟಿಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೇ ¶ ಇದಮತ್ಥನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಮತ್ತಕಂ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋವ ಸೀಲಂ. ಯಸ್ಸ ಸೋ ಭಿನ್ನೋ, ಅಯಂ ಸೀಸಚ್ಛಿನ್ನೋ ವಿಯ ಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಸೇಸಾನಿ ರಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಸೋ ಅರೋಗೋ, ಅಯಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಸೀಸೋ ವಿಯ ಪುರಿಸೋ ಜೀವಿತಂ ಸೇಸಾನಿ ಪುನ ಪಾಕತಿಕಾನಿ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾ’’ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತ್ತಾತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ. ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇತಿ ¶ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧನ್ತಿ? ಸೀಲಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ¶ . ಸಚೇಪಿ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ವಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾನಂ ವಾ ಏವಮಸ್ಸ ‘‘ಭಗವಾ ‘ಸೀಲಂ ಪೂರೇಥ ಸೀಲಂ ಪೂರೇಥಾ’ತಿ ವದತಿ, ಕೋ ನು ಖೋ ಸೀಲಪೂರಣೇ ಆನಿಸಂಸೋ, ಕೋ ವಿಸೇಸೋ, ಕಾ ವಡ್ಢೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ದಸ ಆನಿಸಂಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಏತಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯಮನಾಪತಾದಿಆಸವಕ್ಖಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ಆನಿಸಂಸಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇತಿ ಯದಿ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಪಿಯೋ ಚಸ್ಸನ್ತಿ ಪಿಯಚಕ್ಖೂಹಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ, ಸಿನೇಹುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತೋ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಮನಾಪೋತಿ ತೇಸಂ ಮನವಡ್ಢನಕೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಮನೇನ ಪತ್ತಬ್ಬೋ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಫರಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗರೂತಿ ತೇಸಂ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೋ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಸದಿಸೋ. ಭಾವನೀಯೋತಿ ‘‘ಅದ್ಧಾಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋ. ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇಸುಯೇವ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಅಸ್ಸ, ಅನೂನೇನ ಆಕಾರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಥಮನುಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸಮಥೇ ಯುತ್ತೋ. ಅನಿರಾಕತಜ್ಝಾನೋತಿ ಬಹಿ ಅನೀಹಟಜ್ಝಾನೋ, ಅವಿನಾಸಿತಜ್ಝಾನೋ ವಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸತ್ತವಿಧಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ. ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನನ್ತಿ ವಡ್ಢೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ ¶ , ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೬೪ ಆದಯೋ) ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ.

ಲಾಭೀತಿ ಏತ್ಥ ನ ಭಗವಾ ಲಾಭನಿಮಿತ್ತಂ ಸೀಲಾದಿಪರಿಪೂರಣಂ ಕಥೇತಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ‘‘ಘಾಸೇಸನಂ ಛಿನ್ನಕಥೋ, ನ ವಾಚಂ ಪಯುತಂ ಭಣೇ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೭೧೬) ಏವಂ ಸಾವಕೇ ಓವದತಿ. ಸೋ ಕಥಂ ಲಾಭನಿಮಿತ್ತಂ ಸೀಲಾದಿಪರಿಪೂರಣಂ ಕಥೇಯ್ಯ. ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಪನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಯೇಸಞ್ಹಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ¶ ಭವೇಯ್ಯ ‘‘ಸಚೇ ಮಯಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನ ಕಿಲಮೇಯ್ಯಾಮ, ಸೀಲಾನಿ ಪರಿಪೂರೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನೇವಮಾಹ. ಅಪಿಚ ಸರಸಾನಿಸಂಸೋ ಏಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಯದಿದಂ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ. ತಥಾ ಹಿ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ ಕೋಟ್ಠಾದೀಸು ಠಪಿತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾಪಿ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದೇನ್ತೀತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಸರಸಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥಮ್ಪೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ತತಿಯವಾರೇ ¶ ಯೇಸಾಹನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಅಹಂ. ತೇಸಂ ತೇ ಕಾರಾತಿ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಾ ತೇ ಮಯಿ ಕತಾ ಪಚ್ಚಯದಾನಕಾರಾ. ಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋನ್ತು ಮಹಾನಿಸಂಸಾತಿ ಲೋಕಿಯಸುಖೇನ ಫಲಭೂತೇನ ಮಹಪ್ಫಲಾ, ಲೋಕುತ್ತರೇನ ಮಹಾನಿಸಂಸಾ. ಉಭಯಂ ವಾ ಏತಂ ಏಕತ್ಥಮೇವ. ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಾಪಿ ಪಞ್ಚರತನಮತ್ತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಪಿ ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನಾ ಅನೇಕಾನಿ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ದುಗ್ಗತಿವಿನಿಪಾತತೋ ರಕ್ಖತಿ, ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಅಮತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ‘‘ಖೀರೋದನಂ ¶ ಅಹಮದಾಸಿ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ (ವಿ. ವ. ೪೧೩) ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥೂನಿ. ಸಕಲಮೇವ ವಾ ಪೇತವತ್ಥು ವಿಮಾನವತ್ಥು ಚ ಸಾಧಕಂ.

ಚತುತ್ಥವಾರೇ ಪೇತಾತಿ ಪೇಚ್ಚಭವಂ ಗತಾ. ಞಾತೀತಿ ಸಸ್ಸುಸಸುರಪಕ್ಖಿಕಾ. ಸಾಲೋಹಿತಾತಿ ಏಕಲೋಹಿತಬದ್ಧಾ ಪಿತಿಪಿತಾಮಹಾದಯೋ. ಕಾಲಙ್ಕತಾತಿ ಮತಾ. ತೇಸಂ ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ತಂ ಮಯಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಂ, ತಂ ವಾ ಪಸನ್ನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುಸ್ಸರಣಂ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಾಲಕತೋ ಪಿತಾ ವಾ ಮಾತಾ ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕತ್ಥೇರೋ ಸೀಲವಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೋಪಿ ತಂ ಅನುಸ್ಸರಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಮೇವ ಹೋತಿ.

ಅರತಿರತಿಸಹೋತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅರತಿಯಾ ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತಿಯಾ ಚ ಸಹೋ ಅಭಿಭವಿತಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತಾ. ಭಯಭೇರವಸಹೋತಿ ಏತ್ಥ ಭಯಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋಪಿ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ, ಭೇರವಂ ಆರಮ್ಮಣಮೇವ.

೨. ಕಣ್ಟಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೨. ದುತಿಯೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇಹೀತಿ ಗಗನಮಜ್ಝೇ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಞಾತೇಹಿ ಪಾಕಟೇಹಿ. ಪರಪುರಾಯಾತಿ ಪರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗೋ, ಪುರಾತಿ ಪುರಿಮಭಾಗೋ, ಪುರತೋ ಧಾವನ್ತೇನ ಪಚ್ಛತೋ ¶ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೇನ ಚ ಮಹಾಪರಿವಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಣ್ಟಕೋತಿ ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಕಣ್ಟಕೋ. ವಿಸೂಕದಸ್ಸನನ್ತಿ ವಿಸೂಕಭೂತಂ ದಸ್ಸನಂ. ಮಾತುಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ¶ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಸಮೀಪಚಾರಿತಾ.

೩-೪. ಇಟ್ಠಧಮ್ಮಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭೩-೭೪. ತತಿಯೇ ¶ ವಣ್ಣೋತಿ ಸರೀರವಣ್ಣೋ. ಧಮ್ಮಾತಿ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ. ಚತುತ್ಥೇ ಅರಿಯಾಯಾತಿ ಅಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಾಯ, ಸೀಲಾದೀಹಿ ಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಸಾರಾದಾಯೀ ಚ ಹೋತಿ ವರದಾಯೀತಿ ಸಾರಸ್ಸ ಚ ವರಸ್ಸ ಚ ಆದಾಯಕೋ ಹೋತಿ. ಯೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಸಾರೋ, ಯಞ್ಚಸ್ಸ ವರಂ, ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೫. ಮಿಗಸಾಲಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೫. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ತಾವ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ವುತ್ತಮೇವ. ದುಸ್ಸೀಲೋ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು ಪನ ದುಸ್ಸೀಲೋತಿ ನಿಸ್ಸೀಲೋ. ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಧಿಂ. ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಫಲಞಾಣಂ. ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ನ ಜಾನಾತಿ. ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾನಿ ತಾವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ದಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ. ಫಲಕ್ಖಣೇ ತಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಫಲಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇಧ ‘‘ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಿಜ್ಜತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಪಜ್ಜನೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನೇನ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಖನ್ದನೇನ ಅರಹತ್ತೇನ ಮರಣೇನಾತಿ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ಭಾವನಾಪರಿಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಚತುತ್ಥೋ ವಡ್ಢಿಯಾ, ಪಞ್ಚಮೋ ನೇವ ಹಾನಾಯ ನ ವಡ್ಢಿಯಾ. ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಅರಹತ್ತೇನ ಸೀಲಂ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ? ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲಂ ಅಚ್ಚನ್ತಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಚ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಕ್ಖಯಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ತೇನ ತಂ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಸವನೇನಪಿ ¶ ಅಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಸೋತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಅಸ್ಸುತಂ ಹೋತಿ. ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಪಿ ಅಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬಾಹುಸಚ್ಚನ್ತಿ ವೀರಿಯಂ. ವೀರಿಯೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಅಕತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ ಸಗ್ಗತೋಪಿ ಮಗ್ಗತೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ. ದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಕತಂ. ಸಾಮಯಿಕಮ್ಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಕಾಲಾನುಕಾಲಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ನ ಲಭತಿ. ಹಾನಾಯ ಪರೇತೀತಿ ಹಾನಾಯ ಪವತ್ತತಿ.

ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಜಾನಾತಿ. ತಸ್ಸ ಸವನೇನಪಿ ಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಸೋತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಸುತಂ ¶ ಹೋತಿ. ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಪಿ ಕತಂ ಹೋತೀತಿ ¶ ವೀರಿಯೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಅನ್ತಮಸೋ ದುಬ್ಬಲವಿಪಸ್ಸನಾಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಕತಂ ಹೋತಿ. ದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾಯಪಿ ಪಚ್ಚಯಪಟಿವೇಧೋ ಕತೋ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಸೀಲಂ ಪರಿಧೋವತಿ, ಸೋ ಪಞ್ಞಾಪರಿಧೋತೇನ ವಿಸೇಸಂ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಪಮಾಣಿಕಾತಿ ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪಮಾಣಗ್ಗಾಹಕಾ. ಪಮಿಣನ್ತೀತಿ ಪಮೇತುಂ ತುಲೇತುಂ ಅರಹನ್ತಿ. ಏಕೋ ಹೀನೋತಿ ಏಕೋ ಗುಣೇಹಿ ಹೀನೋ. ಪಣೀತೋತಿ ಏಕೋ ಗುಣೇಹಿ ಪಣೀತೋ ಉತ್ತಮೋ. ತಂ ಹೀತಿ ತಂ ಪಮಾಣಕರಣಂ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋತಿ ಸುನ್ದರತರೋ. ಪಣೀತತರೋತಿ ಉತ್ತಮತರೋ. ಧಮ್ಮಸೋತೋ ನಿಬ್ಬಹತೀತಿ ಸೂರಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬಹತಿ, ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಪಾಪೇತಿ. ತದನ್ತರಂ ¶ ಕೋ ಜಾನೇಯ್ಯಾತಿ ತಂ ಏವಂ ಕಾರಣಂ ಕೋ ಜಾನೇಯ್ಯ. ಸೀಲವಾ ಹೋತೀತಿ ಲೋಕಿಯಸೀಲೇನ ಸೀಲವಾ ಹೋತಿ. ಯತ್ಥಸ್ಸ ತಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಅರಹತ್ತವಿಮುತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಅಪರಿಸೇಸಮ್ಪಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ ನಾಮ, ತತ್ಥ ಯುತ್ತಿ ವುತ್ತಾಯೇವ. ಇತೋ ಪರೇಸು ದ್ವೀಸು ಅಙ್ಗೇಸು ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ, ಪಞ್ಚಮೇ ಅರಹತ್ತಮೇವ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಛಟ್ಠಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೭. ಕಾಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೭. ಸತ್ತಮೇ ಧಂಸೀತಿ ಗುಣಧಂಸಕೋ. ಕಸ್ಸಚಿ ಗುಣಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನಪಿ ಗಹಿತೋ ತಸ್ಸ ಸೀಸೇಪಿ ವಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ. ಪಗಬ್ಭೋತಿ ಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತಿನ್ತಿಣೋತಿ ತಿನ್ತಿಣಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಆಸಙ್ಕಾಬಹುಲೋ ವಾ. ಲುದ್ದೋತಿ ದಾರುಣೋ. ಅಕಾರುಣಿಕೋತಿ ನಿಕ್ಕಾರುಣಿಕೋ. ದುಬ್ಬಲೋತಿ ಅಬಲೋ ಅಪ್ಪಥಾಮೋ. ಓರವಿತಾತಿ ಓರವಯುತ್ತೋ ಓರವನ್ತೋ ಚರತಿ. ನೇಚಯಿಕೋತಿ ನಿಚಯಕರೋ.

೯. ಆಘಾತವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೯. ನವಮೇ ಅಟ್ಠಾನೇತಿ ಅಕಾರಣೇ. ಸಚಿತ್ತಕಪವತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದಿ ಕಾರಣಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಖಾಣುಪಹಟಾದೀಸು ತಂ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಆಘಾತೋ ಅಟ್ಠಾನೇ ಆಘಾತೋ ನಾಮ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಆಕಙ್ಖವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

(೯) ೪. ಥೇರವಗ್ಗೋ

೧-೩. ವಾಹನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೮೧-೮೩. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ವಿಮರಿಯಾದೀಕತೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಮರಿಯಾದಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿಮರಿಯಾದಂ ಕತೇನ. ದುತಿಯಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ತತಿಯೇ ನೋ ಚ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಾತಿ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ.

೪. ಬ್ಯಾಕರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೪. ಚತುತ್ಥೇ ಝಾಯೀ ಸಮಾಪತ್ತಿಕುಸಲೋತಿ ಝಾನೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಛೇಕೋ. ಇರೀಣನ್ತಿ ತುಚ್ಛಭಾವಂ. ವಿಚಿನನ್ತಿ ಗುಣವಿಚಿನತಂ ನಿಗ್ಗುಣಭಾವಂ. ಅಥ ವಾ ಇರೀಣಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಞ್ಞಂ ವಿಚಿನಸಙ್ಖಾತಂ ಮಹಾಗಹನಞ್ಚ ಆಪನ್ನೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಅನಯನ್ತಿ ಅವಡ್ಢಿಂ. ಬ್ಯಸನನ್ತಿ ವಿನಾಸಂ. ಅನಯಬ್ಯಸನನ್ತಿ ಅವಡ್ಢಿವಿನಾಸಂ. ಕಿಂ ನು ಖೋತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ.

೫-೬. ಕತ್ಥೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೮೫-೮೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಕತ್ಥೀ ಹೋತಿ ವಿಕತ್ಥೀತಿ ಕತ್ಥನಸೀಲೋ ಹೋತಿ ವಿಕತ್ಥನಸೀಲೋ, ವಿವಟಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇತಿ. ನ ಸನ್ತತಕಾರೀತಿ ನ ಸತತಕಾರೀ. ಛಟ್ಠೇ ಅಧಿಮಾನಿಕೋತಿ ಅನಧಿಗತೇ ಅಧಿಗತಮಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅಧಿಮಾನಸಚ್ಚೋತಿ ಅಧಿಗತಮಾನಮೇವ ಸಚ್ಚತೋ ವದತಿ.

೭. ನಪ್ಪಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೭. ಸತ್ತಮೇ ಅಧಿಕರಣಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಕರಣಕಾರಕೋ ಹೋತಿ. ನ ಪಿಯತಾಯಾತಿ ನ ಪಿಯಭಾವಾಯ. ನ ಗರುತಾಯಾತಿ ನ ಗರುಭಾವಾಯ. ನ ¶ ಸಾಮಞ್ಞಾಯಾತಿ ನ ಸಮಣಧಮ್ಮಭಾವಾಯ. ನ ಏಕೀಭಾವಾಯಾತಿ ನ ನಿರನ್ತರಭಾವಾಯ. ಧಮ್ಮಾನಂ ನ ನಿಸಾಮಕಜಾತಿಕೋತಿ ನವನ್ನಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಂ ನ ನಿಸಾಮನಸಭಾವೋ ನ ಉಪಧಾರಣಸಭಾವೋ. ನ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನೋತಿ ನ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ. ಸಾಠೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಸಠಭಾವೋ. ಕೂಟೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಕೂಟಭಾವೋ. ಜಿಮ್ಹೇಯ್ಯಾನೀತಿ ನ ಉಜುಭಾವಾ. ವಙ್ಕೇಯ್ಯಾನೀತಿ ವಙ್ಕಭಾವಾ.

೮. ಅಕ್ಕೋಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಅಕ್ಕೋಸಕಪರಿಭಾಸಕೋ ಅರಿಯೂಪವಾದೀ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪದಂ ಅಕ್ಕೋಸಕಪರಿಭಾಸಕಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಅಕ್ಕೋಸಕೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ, ಪರಿಭಾಸಕೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನ’’ನ್ತಿ. ಅರಿಯಾನಂ ಪನ ಗುಣೇ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ಉಪವದನ್ತೋ ಅರಿಯೂಪವಾದೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನ ವೋದಾಯನ್ತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಾ ಸಾಸನಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಅಸ್ಸ ವೋದಾನಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ರೋಗಾತಙ್ಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ರೋಗೋವ ಕಿಚ್ಛಾಜೀವಿತಭಾವಕರಣೇನ ಆತಙ್ಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೯. ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೯. ನವಮೇ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಕೋಯಂ ಕೋಕಾಲಿಕೋ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಕೋಕಾಲಿಕರಟ್ಠೇ ಕೋಕಾಲಿಕನಗರೇ ಕೋಕಾಲಿಕಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಿತರಾ ಕಾರಿತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತಿ ಚೂಳಕೋಕಾಲಿಕೋತಿ ನಾಮೇನ, ನ ಪನ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸೋ. ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪುತ್ತೋ ¶ ಮಹಾಕೋಕಾಲಿಕೋ ನಾಮ. ಭಗವತಿ ಪನ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ವಿವೇಕವಾಸಂ ವಸಿತುಕಾಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ತಂ ನಗರಂ ಪತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಿಂಸು. ತತ್ಥ ನೇಸಂ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ವತ್ತಂ ಅಕಾಸಿ. ತೇಪಿ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಯಂ ಇಧ ತೇಮಾಸಂ ವಸಿಸ್ಸಾಮ, ಮಾ ನೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರೋಚೇಸೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಸಿಂಸು. ವಸಿತ್ವಾ ಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಪವಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮ ಮಯಂ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಕೋಕಾಲಿಕಂ ಆಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಕೋಕಾಲಿಕೋ ‘‘ಅಜ್ಜ, ಆವುಸೋ, ಏಕದಿವಸಂ ವಸಿತ್ವಾ ಸ್ವೇ ಗಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಇಧ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಸಮಾನೇಪಿ ನ ಜಾನಾಥ, ನ ತೇ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನಪಿ ನಿಮನ್ತೇತೀ’’ತಿ. ನಗರವಾಸಿನೋ ‘‘ಕಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರಾ, ಕಸ್ಮಾ ನೋ ನಾರೋಚಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ? ಕಿಂ, ಆವುಸೋ, ಆರೋಚಿತೇನ, ಕಿಂ ನ ಪಸ್ಸಥ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಥೇರಾಸನೇ ನಿಸೀದನ್ತೇ, ಏತೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾತಿ. ತೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಚೇವ ಚೀವರದುಸ್ಸಾನಿ ಚ ಸಂಹರಿಂಸು.

ಕೋಕಾಲಿಕೋ ¶ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪಯುತ್ತವಾಚಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಲಾಭಂ ನ ಸಾದಿಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಸಾದಿಯನ್ತಾ ‘ಆವಾಸಿಕಸ್ಸ ದೇಥಾ’ತಿ ವಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ತಂ ಲಾಭಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಥೇರಾನಂ ¶ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರಾ ದಿಸ್ವಾವ ‘‘ಇಮೇ ಪಚ್ಚಯಾ ನೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ, ನ ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸ ಕಪ್ಪನ್ತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಕೋಕಾಲಿಕೋ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಸಯಂ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಅದಾಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಘಾತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ ¶ . ತೇಪಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ ಆದಾಯ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ತಸ್ಮಿಂ ರಟ್ಠೇ ತಮೇವ ನಗರಂ ಪಚ್ಚಾಗಮಿಂಸು. ನಾಗರಾ ಥೇರೇ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಹ ಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ದಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಗರಮಜ್ಝೇ ಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ಅದಂಸು, ಥೇರಾನಞ್ಚ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಉಪನಾಮೇಸುಂ. ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾದಯಿಂಸು. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಅಹೇಸುಂ, ಇದಾನಿ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ಜಾತಾ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸನ್ತುಟ್ಠಪವಿವಿತ್ತಸದಿಸಾವ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ವಿಯ, ಇದಾನಿ ಪನ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ಜಾತತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನೇಸಂ ಪತಿಟ್ಠಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತರಮಾನರೂಪೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಅಯಮೇಸ ಕೋಕಾಲಿಕೋ, ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಭಗವಾ ತಂ ತುರಿತತುರಿತಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಾಸಿ ‘‘ಅಯಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅಕ್ಕೋಸಿತುಕಾಮೋ ಆಗತೋ, ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋ ಪಟಿಸೇಧೇತು’’ನ್ತಿ. ತತೋ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಸೇಧೇತುಂ, ಥೇರೇಸು ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಆಗತೋ, ಏಕಂಸೇನ ಪನ ಪದುಮನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಪಿ ನಾಮ ಗರಹನ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ನ ನಿಸೇಧೇತೀ’’ತಿ ವಾದಮೋಚನತ್ಥಂ ಅರಿಯೂಪವಾದಸ್ಸ ಚ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಟಿಸೇಧೇಸಿ. ತತ್ಥ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ಮಾ ಏವಂ ಅಭಣಿ. ಸದ್ಧಾಯಿಕೋತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಆಗಮಕರೋ ಪಸಾದಾವಹೋ, ಸದ್ಧಾತಬ್ಬವಚನೋ ವಾ. ಪಚ್ಚಯಿಕೋತಿ ಪತ್ತಿಯಾಯಿತಬ್ಬವಚನೋ.

ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ¶ ಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಓಕಾಸಕತಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ. ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಸತೋ ನಚಿರೇನೇವ. ಸಬ್ಬೋ ಕಾಯೋ ಫುಟೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಓಕಾಸಂ ಅವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಅಟ್ಠೀನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗತಾಹಿ ಪೀಳಕಾಹಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಂ ¶ ಅಹೋಸಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ತಥಾರೂಪಂ ಕಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ದಸ್ಸನೂಪಚಾರೇ ವಿಜಹಿತಮತ್ತೇ ದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಪೀಳಕಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ಕಲಾಯಮತ್ತಿಯೋತಿ ಚಣಕಮತ್ತಿಯೋ. ಬೇಲುವಸಲಾಟುಕಮತ್ತಿಯೋತಿ ತರುಣಬೇಲುವಮತ್ತಿಯೋ. ಪಭಿಜ್ಜಿಂಸೂತಿ ಭಿಜ್ಜಿಂಸು. ತಾಸು ಭಿನ್ನಾಸು ಸಕಲಸರೀರಂ ಪನಸಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಪಕ್ಕೇನ ಗತ್ತೇನ ಜೇತವನದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ವಿಸಗಿಲಿತೋ ಮಚ್ಛೋ ವಿಯ ಕದಲಿಪತ್ತೇಸು ನಿಪಜ್ಜಿ. ಅಥ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಆಗತಾಗತಾ ¶ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಧಿ ಕೋಕಾಲಿಕ, ಧಿ ಕೋಕಾಲಿಕ, ಅಯುತ್ತಮಕಾಸಿ, ಅತ್ತನೋಯೇವ ಮುಖಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋಸೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇಸಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಧಿಕ್ಕಾರಮಕಂಸು, ಆರಕ್ಖದೇವತಾನಂ ಆಕಾಸದೇವತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನಾ ಏಕಧಿಕ್ಕಾರೋ ಉದಪಾದಿ.

ತುರೂತಿ ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ತುರುತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ವತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸೋ ಭುಮ್ಮಟ್ಠದೇವತಾ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಯುತ್ತಂ ಕೋಕಾಲಿಕೇನ ಕತಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತಂ ¶ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ವರಾಕೋ ನಸ್ಸಿ, ಓವದಿಸ್ಸಾಮಿ ನಂ ಥೇರೇಸು ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತುರೂ ಪಚ್ಚೇಕಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ. ಪೇಸಲಾತಿ ಪಿಯಸೀಲಾ. ಕೋಸಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋತಿ ನಿಸಿನ್ನಕೋವ ಕಬರಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಪಸ್ಸ ಯಾವಞ್ಚ ತೇ ಇದಂ ಅಪರದ್ಧತಿ ಯತ್ತಕಂ ತಯಾ ಅಪರದ್ಧಂ, ಅತ್ತನೋ ನಲಾಟೇ ಮಹಾಗಣ್ಡಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸಾಸಪಮತ್ತಾಯ ಪೀಳಕಾಯ ಮಂ ಚೋದೇತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಸೀತಿ ಆಹ.

ಅಥ ನಂ ‘‘ಅದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ಅಯಂ ಕೋಕಾಲಿಕೋ, ಗಿಲಿತವಿಸೋ ವಿಯ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ವಚನಂ ನ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕುಠಾರೀತಿ ಕುಠಾರಿಸದಿಸಾ ಫರುಸವಾಚಾ. ಛಿನ್ದತೀತಿ ಕುಸಲಮೂಲಸಙ್ಖಾತೇ ಮೂಲೇಯೇವ ನಿಕನ್ತತಿ. ನಿನ್ದಿಯನ್ತಿ ನಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲಂ. ಪಸಂಸತೀತಿ ಉತ್ತಮತ್ಥೇ ಸಮ್ಭಾವೇತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವೋತಿ ವದತಿ. ತಂ ವಾ ನಿನ್ದತಿ ಯೋ ಪಸಂಸಿಯೋತಿ ಯೋ ವಾ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬೋ ಖೀಣಾಸವೋ, ತಂ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ಚೋದೇನ್ತೋ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವದತಿ. ವಿಚಿನಾತಿ ಮುಖೇನ ಸೋ ಕಲಿನ್ತಿ ಸೋ ತಂ ಅಪರಾಧಂ ¶ ಮುಖೇನ ವಿಚಿನಾತಿ ನಾಮ. ಕಲಿನಾ ¶ ತೇನಾತಿ ತೇನ ಅಪರಾಧೇನ ಸುಖಂ ನ ವಿನ್ದತಿ. ನಿನ್ದಿಯಪಸಂಸಾಯ ಹಿ ಪಸಂಸಿಯನಿನ್ದಾಯ ಚ ಸಮಕೋವ ವಿಪಾಕೋ.

ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಸಹಾಪಿ ಅತ್ತನಾತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಕೇನ ಧನೇನಪಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋ ಅಕ್ಖೇಸು ಧನಪರಾಜಯೋ ನಾಮ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ ಅಪರಾಧೋ. ಯೋ ಸುಗತೇಸೂತಿ ಯೋ ಪನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇಯ್ಯ, ಅಯಂ ಚಿತ್ತಪದೋಸೋವ ತತೋ ಕಲಿತೋ ಮಹನ್ತತರೋ ಕಲಿ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತತರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ¶ ನಿರಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ. ಛತ್ತಿಂಸತೀತಿ ಅಪರಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸತಿ ನಿರಬ್ಬುದಾನಿ. ಪಞ್ಚ ಚಾತಿ ಅಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಪಞ್ಚ ಅಬ್ಬುದಾನಿ. ಯಮರಿಯಗರಹೀತಿ ಯಂ ಅರಿಯೇ ಗರಹನ್ತೋ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಏತ್ತಕಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಾಲಮಕಾಸೀತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೇ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಕಾಲಂ ಅಕಾಸಿ. ಪದುಮನಿರಯನ್ತಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಪದುಮನಿರಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನ ಪದುಮಗಣನಾಯ ಪಚ್ಚಿತಬ್ಬೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ವೀಸತಿಖಾರಿಕೋತಿ ಮಾಗಧಕೇನ ಪತ್ಥೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ, ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಏಕೋ ಪತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ಪತ್ಥೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಆಳ್ಹಕಂ ¶ , ಚತ್ತಾರಿ ಆಳ್ಹಕಾನಿ ದೋಣಂ, ಚತುದೋಣಾ ಮಾನಿಕಾ, ಚತುಮಾನಿಕಾ ಖಾರೀ, ತಾಯ ಖಾರಿಯಾ ವೀಸತಿಖಾರಿಕೋ. ತಿಲವಾಹೋತಿ ಮಾಗಧಕಾನಂ ಸುಖುಮತಿಲಾನಂ ತಿಲಸಕಟಂ. ಅಬ್ಬುದೋ ನಿರಯೋತಿ ಅಬ್ಬುದೋ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ನಿರಯೋ ನತ್ಥಿ, ಅವೀಚಿಮ್ಹಿಯೇವ ಪನ ಅಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ನಿರಬ್ಬುದಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ವಸ್ಸಗಣನಾಪಿ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಯಥೇವ ಹಿ ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕೋಟಿ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಪಕೋಟಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಪಕೋಟಿಯೋ ಕೋಟಿಪಕೋಟಿ ನಾಮ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಕೋಟಿಪಕೋಟಿಯೋ ನಹುತಂ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸನಹುತಾನಿ ನಿನ್ನಹುತಂ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸನಿನ್ನಹುತಾನಿ ಏಕಂ ಅಬ್ಬುದಂ, ತತೋ ವೀಸತಿಗುಣಂ ನಿರಬ್ಬುದಂ, ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ. ದಸಮಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಥೇರವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

(೧೦) ೫. ಉಪಾಲಿವಗ್ಗೋ

೧-೨. ಕಾಮಭೋಗೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೯೧-೯೨. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಸಾಹಸೇನಾತಿ ಸಾಹಸಿಯಕಮ್ಮೇನ. ದುತಿಯೇ ಭಯಾನೀತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಾನಿ. ವೇರಾನೀತಿ ಅಕುಸಲವೇರಪುಗ್ಗಲವೇರಾನಿ. ಅರಿಯೋ ಚಸ್ಸ ಞಾಯೋತಿ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಂ ಫಲಂ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯೋ ಯಸ್ಸ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾ ಇತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ಕಾರಣೇ ಅಸತಿ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಂ ಫಲಂ ನ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಸ ¶ ನಿರೋಧಾತಿ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಫಲಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ.

೩. ಕಿಂದಿಟ್ಠಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೩. ತತಿಯೇ ಸಣ್ಠಾಪೇಸುನ್ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಮ್ಪಿ ವಚನಪಥಮ್ಪಿ ಸಣ್ಠಾಪೇಸುಂ. ಅಪ್ಪಸದ್ದವಿನೀತಾತಿ ಅಪ್ಪಸದ್ದೇನ ಮತ್ತಭಾಣಿನಾ ಸತ್ಥಾರಾ ವಿನೀತಾ. ಪರತೋಘೋಸಪಚ್ಚಯಾ ವಾತಿ ಪರಸ್ಸ ವಾ ವಚನಕಾರಣಾ. ಚೇತಯಿತಾತಿ ಪಕಪ್ಪಿತಾ. ಮಙ್ಕುಭೂತಾತಿ ದೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತಾ ನಿತ್ತೇಜಾ. ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧಾ. ಸಹಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಹೇತುಕೇನ ಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ.

೪. ವಜ್ಜಿಯಮಾಹಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೪. ಚತುತ್ಥೇ ವಜ್ಜಿಯಮಾಹಿತೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ. ಸಬ್ಬಂ ತಪನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇವ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ. ಸಬ್ಬಂ ತಪಸ್ಸಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಪನಿಸ್ಸಿತಕಂ. ಲೂಖಾಜೀವಿನ್ತಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಜೀವಿಕಾನುಯೋಗಂ ಅನುಯುತ್ತಂ. ಗಾರಯ್ಹನ್ತಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ. ಪಸಂಸಿಯನ್ತಿ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ. ವೇನಯಿಕೋತಿ ಸಯಂ ಅವಿನೀತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಿನೇತಬ್ಬೋ. ಅಪಞ್ಞತ್ತಿಕೋತಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಥ ವಾ ವೇನಯಿಕೋತಿ ಸತ್ತವಿನಾಸಕೋ. ಅಪಞ್ಞತ್ತಿಕೋತಿ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಸಯಂಕತಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ನ ಸೋ ಭಗವಾ ವೇನಯಿಕೋತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಏವಂ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ¶ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ¶ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ನ ಅಞ್ಞೇನ ವಿನೇತಬ್ಬೋ ನ ಅಞ್ಞಸಿಕ್ಖಿತೋ. ಯೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ಸತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಪಿಯತಿ, ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಪನತೋ ನ ಸತ್ತವಿನಾಸಕೋ, ಸುವಿನೀತೋ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ ಸತ್ತವಿನಾಯಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ¶ ಸಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಮುತ್ತಿಂ ವಿಮುಚ್ಚತೋ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚತೋ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ವಡ್ಢನ್ತಿ ನಾಮ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸಾಸನೇ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಮುತ್ತಿ ಕುಸಲಾನಂಯೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೫. ಉತ್ತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೫. ಪಞ್ಚಮೇ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀತಿ ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಅಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ಸಬ್ಬಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಂ ವತ ಮೇತಿ ಮಯಾ ಸಬ್ಬಪುಚ್ಛಾನಂ ಉತ್ತಮಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸಂಸಾದೇತಿ ನೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ನೂನ ನ ವಿಸಹತಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುನ್ತಿ ಏವಂ ಪಾಪಿಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಮಾ ಪಟಿಲಭೀತಿ. ತದಸ್ಸಾತಿ ತಂ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಪಚ್ಚನ್ತಿಮನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇ ನಗರಸ್ಸ ಉದ್ಧಾಪಾದೀನಿ ಥಿರಾನಿ ವಾ ಹೋನ್ತು ದುಬ್ಬಲಾನಿ ವಾ, ಸಬ್ಬಸೋ ವಾ ಪನ ಮಾ ಹೋನ್ತು, ಚೋರಾಸಙ್ಕಾ ನ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಂ ನಗರ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ದಳ್ಹುದ್ಧಾಪನ್ತಿ ¶ ಥಿರಪಾಕಾರಪಾದಂ. ದಳ್ಹಪಾಕಾರತೋರಣನ್ತಿ ಥಿರಪಾಕಾರಞ್ಚೇವ ಥಿರಪಿಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾಟಞ್ಚ. ಏಕದ್ವಾರನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆಹ? ಬಹುದ್ವಾರಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ನಗರೇ ಬಹೂಹಿ ಪಣ್ಡಿತದೋವಾರಿಕೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಏಕದ್ವಾರೇ ಏಕೋವ ವಟ್ಟತಿ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಞ್ಞೋ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಸತ್ಥು ಪಣ್ಡಿತಭಾವಸ್ಸ ಓಪಮ್ಮತ್ಥಂ ಏಕಂಯೇವ ದೋವಾರಿಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಬ್ಯತ್ತೋತಿ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಮೇಧಾವೀತಿ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಮೇಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅನುಪರಿಯಾಯಪಥನ್ತಿ ಅನುಪರಿಯಾಯನಾಮಕಂ ಮಗ್ಗಂ. ಪಾಕಾರಸನ್ಧಿನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಇಟ್ಠಕಾನಂ ಅಪಗತಟ್ಠಾನಂ. ಪಾಕಾರವಿವರನ್ತಿ ಪಾಕಾರಸ್ಸ ಛಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ. ತದೇವೇತಂ ಪಞ್ಹನ್ತಿ ತಂಯೇವ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಟ್ಠಂ ಠಪನೀಯಪಞ್ಹಂ ಪುನಪಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಬ್ಬೋ ಚ ತೇನ ಲೋಕೋತಿ ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿಯಂಯೇವ ಠತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೬. ಕೋಕನುದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೬. ಛಟ್ಠೇ ಪುಬ್ಬಾಪಯಮಾನೋತಿ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಾನಿ ನಿರುದಕಾನಿ ಕುರುಮಾನೋ. ಕ್ವೇತ್ಥ, ಆವುಸೋತಿ ಕೋ ¶ ಏತ್ಥ, ಆವುಸೋ. ಯಾವತಾ, ಆವುಸೋ, ದಿಟ್ಠೀತಿ ¶ ಯತ್ತಿಕಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿವಿಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಯಾವತಾ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ‘‘ಖನ್ಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ, ಫಸ್ಸೋಪಿ, ಸಞ್ಞಾಪಿ, ವಿತಕ್ಕೋಪಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋಪಿ, ಪಾಪಮಿತ್ತೋಪಿ ¶ , ಪರತೋಘೋಸೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಯತ್ತಕಂ ಅಟ್ಠವಿಧಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಕಾರಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ದಿಟ್ಠಾಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಅಧಿಠತ್ವಾ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏತಂ ನಾಮಂ. ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ‘‘ಕತಮಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನಿ? ಯಾ ದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಾರಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಂ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಂ ದಿಟ್ಠಿಸಲ್ಲಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಬಾಧೋ ದಿಟ್ಠಿಪಲಿಬೋಧೋ ದಿಟ್ಠಿಬನ್ಧನಂ ದಿಟ್ಠಿಪಪಾತೋ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ದಿಟ್ಠಿಸನ್ತಾಪೋ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಳಾಹೋ ದಿಟ್ಠಿಗನ್ಥೋ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸೋ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೋ. ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ. ಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಖನ್ಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೨೪) ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಸಮುಗ್ಘಾತೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಮುಗ್ಘಾತಕತ್ತಾ. ತಮಹನ್ತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಹಂ ಜಾನಾಮಿ. ಕ್ಯಾಹಂ ವಕ್ಖಾಮೀತಿ ಕಿಂಕಾರಣಾ ಅಹಂ ವಕ್ಖಾಮಿ.

೭-೮. ಆಹುನೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೯೭-೯೮. ಸತ್ತಮೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕೋತಿ ಯಾಥಾವದಿಟ್ಠಿಕೋ. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಧಿಕರಣಸಮುಪ್ಪಾದವೂಪಸಮಕುಸಲೋತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಕರಣಾನಂ ಮೂಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೂಪಸಮೇನ ಸಮುಪ್ಪಾದವೂಪಸಮಕುಸಲೋ ಹೋತಿ.

೯. ಉಪಾಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯೯. ನವಮೇ ¶ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಾನೀತಿ ಸಮ್ಭವಿತುಂ ದುಕ್ಖಾನಿ ದುಸ್ಸಹಾನಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖೇಹಿ ಅಜ್ಝೋಗಾಹಿತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನೀತಿ ಅರಞ್ಞಾನಿ ಚ ವನಪತ್ಥಾನಿ ಚ. ಆರಞ್ಞಕಙ್ಗನಿಪ್ಫಾದನೇನ ಅರಞ್ಞಾನಿ, ಗಾಮನ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ವನಪತ್ಥಾನಿ. ಪನ್ತಾನೀತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಿ ಅತಿದೂರಾನಿ. ದುಕ್ಕರಂ ಪವಿವೇಕನ್ತಿ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ದುಕ್ಕರೋ. ದುರಭಿರಮನ್ತಿ ಅಭಿರಮಿತುಂ ನ ಸುಕರಂ. ಏಕತ್ತೇತಿ ಏಕೀಭಾವೇ. ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಕಾಯವಿವೇಕೇ ಕತೇಪಿ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿರಮಾಪೇತುಂ ದುಕ್ಕರಂ. ದ್ವಯಂದ್ವಯಾರಾಮೋ ಹಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋತಿ. ಹರನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇತಿ ಹರನ್ತಿ ವಿಯ ಘಸನ್ತಿ ವಿಯ. ಮನೋತಿ ಚಿತ್ತಂ. ಸಮಾಧಿಂ ಅಲಭಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ¶ . ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಈದಿಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ¶ ತಿಣಪಣ್ಣಮಿಗಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ವಿವಿಧೇಹಿ ಚ ಭೀಸನಕೇಹಿ ವನಾನಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇತಿ. ಸಂಸೀದಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೇನ ಸಂಸೀದಿಸ್ಸತಿ. ಉಪ್ಲವಿಸ್ಸತೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಉದ್ಧಂ ಪ್ಲವಿಸ್ಸತಿ.

ಕಣ್ಣಸಂಧೋವಿಕನ್ತಿ ಕಣ್ಣೇ ಧೋವನ್ತೇನ ಕೀಳಿತಬ್ಬಂ. ಪಿಟ್ಠಿಸಂಧೋವಿಕನ್ತಿ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಧೋವನ್ತೇನ ಕೀಳಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ¶ ಉದಕಂ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ಕಣ್ಣೇಸು ಆಸಿಞ್ಚನಂ ಕಣ್ಣಸಂಧೋವಿಕಾ ನಾಮ, ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಆಸಿಞ್ಚನಂ ಪಿಟ್ಠಿಸಂಧೋವಿಕಾ ನಾಮ. ಗಾಧಂ ವಿನ್ದತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭತಿ. ಕೋ ಚಾಹಂ ಕೋ ಚ ಹತ್ಥಿನಾಗೋತಿ ಅಹಂ ಕೋ, ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಕೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದಾ, ಇಮಸ್ಸಪಿ, ನನು ಉಭೋಪಿ ಮಯಂ ಸಮಸಮಾತಿ.

ವಙ್ಕಕನ್ತಿ ಕುಮಾರಕಾನಂ ಕೀಳನಕಂ ಖುದ್ದಕನಙ್ಗಲಂ. ಘಟಿಕನ್ತಿ ದೀಘದಣ್ಡಕೇನ ರಸ್ಸದಣ್ಡಕಂ ಪಹರಣಕೀಳಂ. ಮೋಕ್ಖಚಿಕನ್ತಿ ಸಂಪರಿವತ್ತಕಕೀಳಂ, ಆಕಾಸೇ ದಣ್ಡಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ವಾ ಸೀಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಭಾವೇನ ಪರಿವತ್ತನಕೀಳನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಿಙ್ಗುಲಕನ್ತಿ ತಾಲಪಣ್ಣಾದೀಹಿ ಕತಂ ವಾತಪ್ಪಹಾರೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನಚಕ್ಕಂ. ಪತ್ತಾಳ್ಹಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಣ್ಣನಾಳಿ, ತಾಯ ವಾಲುಕಾದೀನಿ ಮಿನನ್ತಾ ಕೀಳನ್ತಿ. ರಥಕನ್ತಿ ಖುದ್ದಕರಥಂ. ಧನುಕನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಧನುಮೇವ.

ಇಧ ಖೋ ಪನ ವೋತಿ ಏತ್ಥ ವೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಇಧ ಖೋ ಪನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಙ್ಘ ತ್ವಂ, ಉಪಾಲಿ, ಸಙ್ಘೇ ವಿಹರಾಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಇಙ್ಘಾತಿ ಚೋದನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತೇನ ಥೇರಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ಚೋದೇತಿ, ನಾಸ್ಸ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ಅನುಜಾನಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅರಞ್ಞಸೇನಾಸನೇ ¶ ವಸತೋ ಕಿರಸ್ಸ ವಾಸಧುರಮೇವ ಪೂರಿಸ್ಸತಿ, ನ ಗನ್ಥಧುರಂ. ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋ ಪನ ದ್ವೇ ಧುರಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ, ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಚ ಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಥಸ್ಸಾಹಂ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಪುಬ್ಬಪತ್ಥನಂ ಪುಬ್ಬಾಭಿನೀಹಾರಞ್ಚ ಕಥೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ವಿನಯಧರಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಸತ್ಥಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ನಾನುಜಾನೀತಿ. ದಸಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಉಪಾಲಿವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೩. ತತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ

(೧೧) ೧. ಸಮಣಸಞ್ಞಾವಗ್ಗೋ

೧. ಸಮಣಸಞ್ಞಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೧. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಸಮಣಸಞ್ಞಾತಿ ಸಮಣಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಾ. ಸನ್ತತಕಾರೀತಿ ನಿರನ್ತರಕಾರೀ. ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝೋತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋ. ಇದಮತ್ಥಂತಿಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಇದಮತ್ಥಂ ಇಮೇ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ಹೋತಿ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೩. ಮಿಚ್ಛತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೩. ತತಿಯೇ ವಿರಾಧನಾ ಹೋತೀತಿ ಸಗ್ಗತೋ ಮಗ್ಗತೋ ಚ ವಿರಜ್ಝನಂ ಹೋತಿ. ನೋ ಆರಾಧನಾತಿ ನ ಸಮ್ಪಾದನಾ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾ ಹೋತಿ. ಪಹೋತೀತಿ ಪವತ್ತತಿ.

೪-೫. ಬೀಜಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೦೪-೧೦೫. ಚತುತ್ಥೇ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮತ್ತಂ ಸಮಾದಿನ್ನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾನುರೂಪೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಸಕಲಂ ಗಹಿತಂ. ಚೇತನಾತಿ ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಚೇತನಾವ ಗಹಿತಾ. ಪತ್ಥನಾತಿ ‘‘ಏವರೂಪೋ ಸಿಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪತ್ಥನಾ. ಪಣಿಧೀತಿ ¶ ‘‘ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಟ್ಠಪನಾ. ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಸಙ್ಖಾರಾ. ಪಞ್ಚಮೇ ಪುರೇಚಾರಿಕಟ್ಠೇನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ. ಅನ್ವದೇವಾತಿ ತಂ ಅನುಬನ್ಧಮಾನಮೇವ.

೬. ನಿಜ್ಜರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ನಿಜ್ಜರವತ್ಥೂನೀತಿ ನಿಜ್ಜರಕಾರಣಾನಿ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಾ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಪಿ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಾ ಏವ ಪಹೀನಾ. ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ಗಹಿತಾತಿ? ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಾ, ನ ಪನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ. ಮಗ್ಗೋ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ನ ಪುನ ವುಟ್ಠಾತುಂ ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪುನ ಗಹಿತಾ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಕತಮೇ ಚತುಸಟ್ಠಿ? ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಟ್ಠೇನ ¶ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರತಿ, ಪಗ್ಗಹಟ್ಠೇನ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ವಿಜಾನನಟ್ಠೇನ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅಭಿನನ್ದನಟ್ಠೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪವತ್ತಸನ್ತತಿಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರತಿ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ…ಪೇ… ಪವತ್ತಸನ್ತತಿಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರತೀತಿ ಏವಂ ಚತೂಸು ಚ ಮಗ್ಗೇಸು ಚತೂಸು ಚ ಫಲೇಸು ಅಟ್ಠಟ್ಠ ಹುತ್ವಾ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಧಮ್ಮಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

೭. ಧೋವನಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಧೋವನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಿಧೋವನಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಜನಪದೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಞಾತಕೇ ಮತೇ ನ ಝಾಪೇನ್ತಿ, ಆವಾಟಂ ಪನ ಖಣಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ನಿದಹನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಪೂತಿಭೂತಾನಂ ಅಟ್ಠೀನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲೇಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ. ನಕ್ಖತ್ತೇ ಪತ್ತೇ ತಾನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ರೋದನ್ತಿ ಪರಿದೇವನ್ತಿ, ತತೋ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳನ್ತಿ.

೮-೧೦. ತಿಕಿಚ್ಛಕಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೦೮-೧೧೦. ಅಟ್ಠಮೇ ವಿರೇಚನನ್ತಿ ದೋಸನೀಹರಣಭೇಸಜ್ಜಂ. ವಿರಿತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ನೀಹಟಾ ಹೋತಿ ಪನುದಿತಾ. ನವಮೇ ವಮನನ್ತಿ ವಮನಕರಣಭೇಸಜ್ಜಂ. ದಸಮೇ ನಿದ್ಧಮನೀಯಾತಿ ನಿದ್ಧಮಿತಬ್ಬಾ. ನಿದ್ಧನ್ತಾತಿ ನಿದ್ಧಮಿತಾ.

೧೧. ಪಠಮಅಸೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೧. ಏಕಾದಸಮೇ ¶ ಅಙ್ಗಪರಿಪೂರಣತ್ಥಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಸಮ್ಮಾಞಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಏವಮೇತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಹತ್ತಫಲಧಮ್ಮಾ ಅಸೇಖಾ, ಅಸೇಖಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಸೇಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

೧೨. ದುತಿಯಅಸೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೨. ದ್ವಾದಸಮೇ ಅಸೇಖಿಯಾತಿ ಅಸೇಖಾಯೇವ, ಅಸೇಖಸನ್ತಕಾ ವಾ. ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಖೀಣಾಸವೋವ ಕಥಿತೋತಿ.

ಸಮಣಸಞ್ಞಾವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

(೧೨) ೨. ಪಚ್ಚೋರೋಹಣಿವಗ್ಗೋ

೧-೨. ಅಧಮ್ಮಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೧೧೩-೧೧೪. ದುತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪುಚ್ಛಾ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ ಚ ಕತಾ. ದುತಿಯೇ ಏಕತೋವ.

೩. ತತಿಯಅಧಮ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೫. ತತಿಯೇ ಉದ್ದೇಸಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾತಿ ಮಾತಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಸತ್ಥು ¶ ಚೇವ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇನ್ತೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ. ಸಮ್ಭಾವಿತೋತಿ ಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ. ಪಹೋತೀತಿ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅತಿಸಿತ್ವಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಕಂ ¶ ಜಾನಾತಿ. ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಕಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಚಕ್ಖುಭೂತೋತಿ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಭೂತೋ ಜಾತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಞಾಣಭೂತೋತಿ ಞಾಣಸಭಾವೋ. ಧಮ್ಮಭೂತೋತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವೋ. ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋತಿ ಸೇಟ್ಠಸಭಾವೋ. ವತ್ತಾತಿ ವತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೋ. ಪವತ್ತಾತಿ ಪವತ್ತೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ. ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾತಿ ಅತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಾ. ಯಥಾ ನೋ ಭಗವಾತಿ ಯಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ.

೪. ಅಜಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೧೬. ಚತುತ್ಥೇ ಅಜಿತೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ. ಚಿತ್ತಟ್ಠಾನಸತಾನೀತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸತಾನಿ. ಯೇಹೀತಿ ಯೇಹಿ ಚಿತ್ತಟ್ಠಾನಸತೇಹಿ ಅನುಯುಞ್ಜಿಯಮಾನಾ. ಉಪಾರದ್ಧಾವ ಜಾನನ್ತಿ ಉಪಾರದ್ಧಸ್ಮಾತಿ ವಿರದ್ಧಾ ನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಿ ‘‘ವಿರದ್ಧಾ ಮಯಂ, ನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಮಯಂ, ಆರೋಪಿತೋ ನೋ ದೋಸೋ’’ತಿ. ಪಣ್ಡಿತವತ್ಥೂನೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಭಾವತ್ಥಾಯ ಕಾರಣಾನಿ.

೫-೬. ಸಙ್ಗಾರವಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೧೭-೧೧೮. ಪಞ್ಚಮೇ ಓರಿಮಂ ತೀರನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಂ ಓರಿಮತೀರಂ. ಪಾರಿಮಂ ತೀರನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಪಾರಿಮತೀರಂ. ಪಾರಗಾಮಿನೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನೋ. ತೀರಮೇವಾನುಧಾವತೀತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿತೀರಂಯೇವ ಅನುಧಾವತಿ. ಧಮ್ಮೇ ¶ ಧಮ್ಮಾನುವತ್ತಿನೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಕ್ಖಾತೇ ನವವಿಧೇ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಅನುಧಮ್ಮವತ್ತಿನೋ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾನುಚ್ಛವಿಕಾಯ ಸಹಸೀಲಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪವತ್ತಮಾನಾ. ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ ¶ ಸುದುತ್ತರನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ ಠಾನಭೂತಂ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ ಸುದುತ್ತರಂ ತರಿತ್ವಾ. ಪಾರಮೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಓಕಾ ಅನೋಕಮಾಗಮ್ಮಾತಿ ವಟ್ಟತೋ ವಿವಟ್ಟಂ ಆಗಮ್ಮ. ವಿವೇಕೇ ಯತ್ಥ ದೂರಮನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಯಚಿತ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕೇ ದುರಭಿರಮಂ, ತತ್ರಾಭಿರತಿಮಿಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಹಿತ್ವಾ ಕಾಮೇತಿ ದುವಿಧೇಪಿ ಕಾಮೇ ಪಹಾಯ. ಅಕಿಞ್ಚನೋತಿ ನಿಪ್ಪಲಿಬೋಧೋ. ಆದಾನಪಟಿನಿಸ್ಸಗೇತಿ ಗಹಣಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ. ಅನುಪಾದಾಯ ಯೇ ರತಾತಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಯೇ ಅಭಿರತಾ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ ತೇ ಅಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಛಟ್ಠಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದೇಸಿತಂ.

೭-೮. ಪಚ್ಚೋರೋಹಣೀಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೧೧೯-೧೨೦. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಪಚ್ಚೋರೋಹಣೀತಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚೋರೋಹಣಂ. ಪತ್ಥರಿತ್ವಾತಿ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ. ಅನ್ತರಾ ಚ ವೇಲಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಅಗ್ಯಾಗಾರನ್ತಿ ವಾಲಿಕಾರಾಸಿಸ್ಸ ಚ ಅಗ್ಗಿಅಗಾರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ. ಅಟ್ಠಮಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಸಿತಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಚ್ಚೋರೋಹಣಿವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

(೧೩) ೩. ಪರಿಸುದ್ಧವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೨೩. ತತಿಯಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ನಿಮ್ಮಲಾ. ಪರಿಯೋದಾತಾತಿ ಪಭಸ್ಸರಾ. ದುತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವಾತಿ.

ಪರಿಸುದ್ಧವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

(೧೪) ೪. ಸಾಧುವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೧೩೪. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಾಧುನ್ತಿ ಭದ್ದಕಂ ಸಿಲಿಟ್ಠಕಂ. ದುತಿಯಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವಾತಿ. ಅರಿಯಮಗ್ಗವಗ್ಗೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವಾತಿ.

ಸಾಧುವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

ತತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೪. ಚತುತ್ಥಪಣ್ಣಾಸಕಂ

೧೫೫. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವಾತಿ.

೮. ಕಮ್ಮನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭೪. ಅಟ್ಠಮೇ ಲೋಭಹೇತುಕಮ್ಪೀತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಲೋಭೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಹೇತು ಹೋತಿ ದೋಸಮೋಹಸಮ್ಪಯುತ್ತೋಪಿ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೯. ಪರಿಕ್ಕಮನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭೫. ನವಮೇ ಪರಿಕ್ಕಮನಂ ಹೋತೀತಿ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ಹೋತಿ.

೧೦. ಚುನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭೬. ದಸಮೇ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸುವಣ್ಣಕಾರಪುತ್ತಸ್ಸ. ಕಸ್ಸ ನೋ ತ್ವನ್ತಿ ಕಸ್ಸ ನು ತ್ವಂ. ಪಚ್ಛಾಭೂಮಕಾತಿ ಪಚ್ಛಾಭೂಮಿವಾಸಿಕಾ. ಕಮಣ್ಡಲುಕಾತಿ ಕಮಣ್ಡಲುಧಾರಿನೋ. ಸೇವಾಲಮಾಲಿಕಾತಿ ಸೇವಾಲಮಾಲಾ ವಿಯ ಧಾರೇನ್ತಿ. ಸೇವಾಲಪಟನಿವಾಸಿತಾತಿಪಿ ವುತ್ತಮೇವ. ಉದಕೋರೋಹಕಾತಿ ಸಾಯತತಿಯಕಂ ಉದಕೋರೋಹನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾ. ಆಮಸೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಹತ್ಥೇನ ಪರಿಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾಸಿ.

೧೧. ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭೭. ಏಕಾದಸಮೇ ಉಪಕಪ್ಪತೂತಿ ಪಾಪುಣಾತು. ಠಾನೇತಿ ಓಕಾಸೇ. ನೋ ಅಟ್ಠಾನೇತಿ ನೋ ಅನೋಕಾಸೇ. ನೇರಯಿಕಾನಂ ¶ ಆಹಾರೋ ನಾಮ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಮ್ಮಮೇವ. ತೇನೇವ ಹಿ ತೇ ತತ್ಥ ಯಾಪೇನ್ತಿ. ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಕಾನಂ ಪನ ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಆಹಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಓದನಕುಮ್ಮಾಸಾದಿವಸೇನ ¶ , ದೇವಾನಂ ಸುಧಾಭೋಜನಾದಿವಸೇನ, ಪೇತ್ತಿವೇಸಯಿಕಾನಂ ಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದಿವಸೇನ. ಯಂ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಇತೋ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯಂ ತಸ್ಸ ಮಿತ್ತಾದಯೋ ಇತೋ ದದನ್ತಾ ಅನುಪವೇಸೇನ್ತಿ. ಪೇತ್ತಿವೇಸಯಿಕಾ ಏವ ಹಿ ಪರದತ್ತೂಪಜೀವಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪರೇಹಿ ದಿನ್ನಂ ¶ ಉಪಕಪ್ಪತಿ. ದಾಯಕೋಪಿ ಅನಿಪ್ಫಲೋತಿ ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಂ ದಾನಂ ದಿನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಉಪಕಪ್ಪತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ದಾಯಕೇನ ಪನ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿಪ್ಫಲೇನ ಭವಿತುಂ, ದಾಯಕೋ ತಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಲಭತಿಯೇವ.

ಅಟ್ಠಾನೇಪಿ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಪರಿಕಪ್ಪಂ ವದತೀತಿ ಅನೋಕಾಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾತಕೇ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ದಾನಸ್ಸ ಫಲಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿಯೇವ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿಯೇವಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ಏವಂ ದಿನ್ನಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಫಲಂ ದಾಯಕೋ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ‘‘ದಾಯಕೋ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪುಞ್ಞಫಲೂಪಜೀವಿಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ದಾನಸ್ಸ ಫಲಂ ಲಭತಿಯೇವಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಸೋ ತತ್ಥ ಲಾಭೀ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ತತ್ಥ ಹತ್ಥಿಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಪಿ ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥಿಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಲಾಭೀ ಹೋತಿ. ಅಸ್ಸಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಾಧುವಗ್ಗೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವಾತಿ.

ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

ಚತುತ್ಥಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

(೨೧) ೧. ಕರಜಕಾಯವಗ್ಗೋ

೨೧೧. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪಠಮಾದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ.

೬. ಸಂಸಪ್ಪನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೧೬. ಛಟ್ಠೇ ಸಂಸಪ್ಪನೀಯಪರಿಯಾಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಸಂಸಪ್ಪನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದೇಸನಾಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ. ಸಂಸಪ್ಪತೀತಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಆಸಪ್ಪತಿ ಪರಿಸಪ್ಪತಿ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ. ಜಿಮ್ಹಾ ¶ ಗತೀತಿ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಯಂ ಗತಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಸಾ ಜಿಮ್ಹಾ ಹೋತಿ. ಜಿಮ್ಹುಪಪತ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಯಂ ¶ ಗತಿಂ ಉಪಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಪಿ ಜಿಮ್ಹಾವ ಹೋತಿ. ಸಂಸಪ್ಪಜಾತಿಕಾತಿ ಸಂಸಪ್ಪನಸಭಾವಾ. ಭೂತಾ ಭೂತಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಭೂತಸ್ಮಾ ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಕಮ್ಮಾ ಸತ್ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತಿ. ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತೀತಿ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತಿ.

೭-೮. ಸಞ್ಚೇತನಿಕಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೨೧೭-೨೧೮. ಸತ್ತಮೇ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾನನ್ತಿ ಚೇತೇತ್ವಾ ಪಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಕತಾನಂ. ಉಪಚಿತಾನನ್ತಿ ಚಿತಾನಂ ವಡ್ಢಿತಾನಂ. ಅಪ್ಪಟಿಸಂವೇದಿತ್ವಾತಿ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಅವೇದಿಯಿತ್ವಾ. ಬ್ಯನ್ತೀಭಾವನ್ತಿ ವಿಗತನ್ತಭಾವಂ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಪರಿವಟುಮತಾಕರಣಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ತಞ್ಚ ಖೋ ವಿಪಾಕಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ. ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಅಪರೇ ವಾ ಪರಿಯಾಯೇತಿ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಂ ಪನ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತೇ ಸತಿ ಸಹಸ್ಸಿಮೇಪಿ ಅತ್ತಭಾವೇತಿ. ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತೇ ಪಟಿಲದ್ಧವಿಪಾಕಾರಹಕಮ್ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಸೋ ಜಗತಿಪ್ಪದೇಸೋ, ಯತ್ಥ ಠಿತೋ ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯ ಪಾಪಕಮ್ಮಾ’’ತಿ. ತಿವಿಧಾತಿ ¶ ತಿಪ್ಪಕಾರಾ. ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಸನ್ದೋಸಬ್ಯಾಪತ್ತೀತಿ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಪತ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಪಣ್ಣಕೋ ಮಣೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚತುರಸ್ಸೋ ಪಾಸಕೋ.

೯. ಕರಜಕಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೧೯. ನವಮೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ವಿಪಾಕದುಕ್ಖಸ್ಸ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸೇವ ವಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಮಣಿಓಪಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ. ಏವಂ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝೋತಿ ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಯಥಾ ವಾ ಮೇತ್ತಂ ¶ ಭಾವೇನ್ತಾ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝಾ ಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝೋ. ಏವಮಸ್ಸ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝತಾದೀಹಿ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಕುಸಲನಿಸ್ಸರಣಾನಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ಪಮಾಣಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕಾಮಾವಚರಕಮ್ಮಂ. ನ ತಂ ತತ್ರಾವತಿಟ್ಠತೀತಿ ತಂ ಮಹೋಘೋ ಪರಿತ್ತಂ ಉದಕಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಓಕಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ನಂ ಓಘೇ ಪರಿತ್ತಂ ಉದಕಂ ವಿಯ ಇದಮೇವ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ. ದಹರತಗ್ಗೇತಿ ದಹರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ.

ನಾಯಂ ಕಾಯೋ ಆದಾಯಗಮನಿಯೋತಿ ಇಮಂ ಕಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಲೋಕಂ ಗನ್ತುಂ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಚಿತ್ತನ್ತರೋತಿ ಚಿತ್ತಕಾರಣೋ, ಅಥ ವಾ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಅನ್ತರಿಕೋ. ಏಕಸ್ಸೇವ ಹಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ದುತಿಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇ ದೇವೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನೇರಯಿಕೋ ನಾಮ ¶ ಹೋತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಪುರಿಮನಯೇಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ ದೇವೋ ನೇರಯಿಕೋ ವಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಇಧ ವೇದನೀಯನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಕೋಟ್ಠಾಸವನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ನ ತಂ ಅನುಗಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಮೇತ್ತಾಯ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಭಾವಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯವಸೇನ ನ ಅನುಗತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಇದಂ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅನಾಗಾಮಿತಾಯಾತಿ ಝಾನಾನಾಗಾಮಿತಾಯ. ಇಧಪಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಞ್ಞಾ ಇಧಪಞ್ಞಾ ನಾಮ, ಸಾಸನಚರಿತಾಯ ಅರಿಯಪಞ್ಞಾಯ ಠಿತಸ್ಸ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉತ್ತರಿವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ದಸಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಕರಜಕಾಯವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

(೨೨) ೨. ಸಾಮಞ್ಞವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

೨೨೧. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ಪೇಯ್ಯಾಲತನ್ತಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾಯೇವಾತಿ.

ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ದಸಕನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ

ಏಕಾದಸಕನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

೧. ನಿಸ್ಸಯವಗ್ಗೋ

೧-೬. ಕಿಮತ್ಥಿಯಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧-೬. ಏಕಾದಸಕನಿಪಾತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮಾದೀನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನೇವ. ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ಆದಿತೋ ಪಞ್ಚಸು ನಿಬ್ಬಿದಾವಿರಾಗಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಾದಸಙ್ಗಾನಿ ಕತಾನಿ. ಛಟ್ಠೇ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಅಧಿಕಂ.

೭-೮. ಪಠಮಸಞ್ಞಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭-೮. ಸತ್ತಮೇ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೇನ ಸದ್ಧಿಮತ್ಥೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ¶ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ. ಸಮೇಸ್ಸತೀತಿ ಸಮಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ನ ವಿಗ್ಗಯ್ಹಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ವಿರಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ. ಅಗ್ಗಪದಸ್ಮಿನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ. ಅಟ್ಠಮೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಕಥಿತಾ.

೯. ಸದ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೯. ನವಮೇ ದೋಣಿಯಾ ಬದ್ಧೋತಿ ಯವಸಸ್ಸದೋಣಿಯಾ ಸಮೀಪೇ ಬದ್ಧೋ. ಅನ್ತರಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಕತ್ವಾ. ಝಾಯತೀತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ. ಪಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಝಾಯತಿ. ನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ನಿರನ್ತರವಸೇನ ನಿಬದ್ಧಂ ಝಾಯತಿ. ಪಥವಿಮ್ಪಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಝಾಯತೀತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಸನಿಕನ್ತಿಕವಸೇನೇತಂ ¶ ವುತ್ತಂ. ಸಮಾಪತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ಸನಿಕನ್ತಿಕತ್ತಾ ಏಸ ಖಳುಙ್ಕೋ ನಾಮ ಕತೋ. ಆಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಕಥಞ್ಚ ಸದ್ಧ ಆಜಾನೀಯಝಾಯಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಕಥಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಸಿನ್ಧವಸ್ಸ ಝಾಯಿತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಇಣನ್ತಿಆದೀಸು ಇಣಸದಿಸಂ ಬನ್ಧನಸದಿಸಂ ಧನಜಾನಿಸದಿಸಂ ಕಲಿಸಙ್ಖಾತಮಹಾಪರಾಧಸದಿಸಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಮುಖಸ್ಸ ಪತೋದಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋಹರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಪತನಂ ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನೇವ ಪಥವಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಝಾಯತೀತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖನಿಕನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ಪಥವಿಆರಮ್ಮಣಾಯ ¶ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾಯ ನ ಝಾಯತಿ, ನಿಯನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇನೇವ ಸೋ ಆಜಾನೀಯೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ. ಝಾಯತಿ ಚ ಪನಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಝಾಯತಿ. ಪಥವಿಯಂ ಪಥವಿಸಞ್ಞಾ ವಿಭೂತಾ ಹೋತೀತಿ ಪಥವಾರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾ ವಿಭೂತಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ‘‘ವಿಭೂತಾ, ಭನ್ತೇ, ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಅವಿಭೂತಾ ಅಟ್ಠಿಕಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸುತ್ತೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ವಿಭೂತತಾ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತತೋ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ವಿಭೂತಾ ನಾಮ ಜಾತಾ. ಆಪೋಸಞ್ಞಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಯ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಅವತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರವಸೇನ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ವುತ್ತೋ. ಏವಂ ಝಾಯೀತಿ ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಝಾಯನ್ತೋ.

೧೦. ಮೋರನಿವಾಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦. ದಸಮೇ ¶ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠೋತಿ ಅನ್ತಂ ಅತೀತತ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಅವಿನಾಸಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಟ್ಠಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪದಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಜನೇತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಜನಿತಸ್ಮಿಂ ¶ , ಪಜಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಗೋತ್ತಪಟಿಸಾರಿನೋತಿ ಯೇ ಜನಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗೋತ್ತೇ ಪಟಿಸರನ್ತಿ ‘‘ಅಹಂ ಗೋತಮೋ, ಅಹಂ ಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ, ತೇಸು ಲೋಕೇ ಗೋತ್ತಪಟಿಸಾರೀಸು ಖತ್ತಿಯೋ ಸೇಟ್ಠೋ. ಅನುಮತಾ ಮಯಾತಿ ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ದೇಸಿತಾ ಮಯಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ನಿಸ್ಸಯವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

೨. ಅನುಸ್ಸತಿವಗ್ಗೋ

೧-೨. ಮಹಾನಾಮಸುತ್ತದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

೧೧-೧೨. ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ನಾನಾವಿಹಾರೇಹಿ ವಿಹರತನ್ತಿ ಗಿಹೀನಂ ನಿಬದ್ಧೋ ಏಕೋ ವಿಹಾರೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನಿಬದ್ಧವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತಾನಂ ಕೇನ ವಿಹಾರೇನ ಕತರೇನ ನಿಬದ್ಧವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಆರಾಧಕೋತಿ ಸಮ್ಪಾದಕೋ ಪರಿಪೂರಕೋ. ಧಮ್ಮಸೋತಸಮಾಪನ್ನೋ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಂ ¶ ಭಾವೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಸೋತಸಮಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಂ ಭಾವೇತಿ. ದುತಿಯೇ ಗಿಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಗಿಲಾನೋ ಹುತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿತೋ.

೩. ನನ್ದಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩. ತತಿಯೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇತಿ ಸುಮಿತ್ತೇ. ಏವಮೇತ್ಥ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತವಸೇನ ಸಙ್ಘಾನುಸ್ಸತಿ ಕಥಿತಾ. ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಭಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾನಂ. ಅಸಮಯವಿಮುತ್ತೋತಿ ¶ ಅಸಮಯವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ ಖೀಣಾಸವೋ.

೪. ಸುಭೂತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಕೋ ನಾಮಾಯಂ ಸುಭೂತೀ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಸತ್ಥಾ ಕಥಾಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸುದತ್ತಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಚೂಳಪಿತು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಥ ನಂ ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರೋ ಆದಾಯ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸದ್ಧಾಪದಾನೇಸೂತಿ ಸದ್ಧಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಪದಾನೇಸು ಲಕ್ಖಣೇಸು.

೫. ಮೇತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಸುಖಂ ಸುಪತೀತಿ ಯಥಾ ಸೇಸಜನಾ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಮಾನಾ ಕಾಕಚ್ಛಮಾನಾ ದುಕ್ಖಂ ಸುಪನ್ತಿ, ಏವಂ ಅಸುಪಿತ್ವಾ ಸುಖಂ ಸುಪತಿ. ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಸುಖಂ ಪಟಿಬುಜ್ಝತೀತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ನಿತ್ಥುನನ್ತಾ ವಿಜಮ್ಭಮಾನಾ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತನ್ತಾ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ಏವಂ ಅಪ್ಪಟಿಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಕಸಮಾನಂ ವಿಯ ಪದುಮಂ ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಿಕಾರೋ ಪಟಿಬುಜ್ಝತಿ. ನ ಪಾಪಕಂ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಭದ್ದಕಮೇವ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ಪೂಜಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಪನಞ್ಞೇ ಅತ್ತಾನಂ ಚೋರೇಹಿ ಸಮ್ಪರಿವಾರಿತಂ ವಿಯ ವಾಳೇಹಿ ಉಪದ್ದುತಂ ವಿಯ ಪಪಾತೇ ಪತನ್ತಂ ವಿಯ ಚ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಪಾಪಕಂ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ.

ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತೀತಿ ಉರೇ ಆಮುಕ್ಕಮುತ್ತಾಹಾರೋ ವಿಯ ಸೀಸೇ ಪಿಳನ್ಧಿತಮಾಲಾ ವಿಯ ಚ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ. ಅಮನುಸ್ಸಾನಂ ¶ ಪಿಯೋ ಹೋತೀತಿ ಯಥೇವ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಅಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ವಿಸಾಖತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ವತ್ಥು ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೫೮) ಮೇತ್ತಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಿದ್ದೇಸೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ದೇವತಾ ರಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಪುತ್ತಮಿವ ಮಾತಾಪಿತರೋ ದೇವತಾ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ನಾಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿ ¶ ವಾ ವಿಸಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಕಮತೀತಿ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಉತ್ತರಾಯ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿ ವಾ, ಸಂಯುತ್ತಭಾಣಕಚೂಳಸೀವತ್ಥೇರಸ್ಸೇವ ವಿಸಂ ವಾ, ಸಂಕಿಚ್ಚಸಾಮಣೇರಸ್ಸೇವ ಸತ್ಥಂ ವಾ ನ ಕಮತಿ ನಪ್ಪವಿಸತಿ, ನಾಸ್ಸ ಕಾಯಂ ವಿಕೋಪೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧೇನುವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕಥಯನ್ತಿ. ಏಕಾ ಕಿರ ಧೇನು ವಚ್ಛಕಸ್ಸ ಖೀರಧಾರಂ ಮುಞ್ಚಮಾನಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏಕೋ ಲುದ್ದಕೋ ‘‘ತಂ ವಿಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹತ್ಥೇನ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದೀಘದಣ್ಡಂ ಸತ್ತಿಂ ಮುಞ್ಚಿ. ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಸರೀರಂ ಆಹಚ್ಚ ತಾಲಪಣ್ಣಂ ವಿಯ ವಟ್ಟಮಾನಾ ಗತಾ ¶ , ನೇವ ಉಪಚಾರಬಲೇನ ನ ಅಪ್ಪನಾಬಲೇನ, ಕೇವಲಂ ವಚ್ಛಕೇ ಬಲವಹಿತಚಿತ್ತತಾಯ. ಏವಂ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಮೇತ್ತಾ.

ತುವಟಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀತಿ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿನೋ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ. ಮುಖವಣ್ಣೋ ವಿಪ್ಪಸೀದತೀತಿ ಬನ್ಧನಾ ಪವುತ್ತತಾಲಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ಚಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಸನ್ನವಣ್ಣಂ ಮುಖಂ ಹೋತಿ. ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಕಾಲಂ ಕರೋತೀತಿ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿನೋ ಸಮ್ಮೋಹಮರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಪನ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಿಯ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ. ಉತ್ತರಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋತಿ ಮೇತ್ತಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉತ್ತರಿ ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಇತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಸುತ್ತಪ್ಪಬುದ್ಧೋ ವಿಯ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ.

೬. ಅಟ್ಠಕನಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೬. ಛಟ್ಠೇ ದಸಮೋತಿ ಜಾತಿಗೋತ್ತವಸೇನ ಚೇವ ಸಾರಪತ್ತಕುಲಗಣನಾಯ ಚ ದಸಮೇ ಠಾನೇ ಗಣೀಯತಿ, ತೇನಸ್ಸ ದಸಮೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ಅಟ್ಠಕನಾಗರೋತಿ ಅಟ್ಠಕನಗರವಾಸೀ. ಕುಕ್ಕುಟಾರಾಮೇತಿ ಕುಕ್ಕುಟಸೇಟ್ಠಿನಾ ಕಾರಿತೇ ಆರಾಮೇ.

ತೇನ ಭಗವತಾ…ಪೇ… ಸಮ್ಮದಕ್ಖಾತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತೇನ ಭಗವತಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಂ ಜಾನತಾ, ಹತ್ಥತಲೇ ಠಪಿತಂ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಪಸ್ಸತಾ, ಅಪಿಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದೀಹಿ ಜಾನತಾ, ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಾ, ತೀಹಿ ವಾ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಛಹಿ ವಾ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಜಾನತಾ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತೇನ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಾ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಜಾನನಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನತಾ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಸಯಾತೀತಾನಿ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದಿಗತಾನಿ ಚಾಪಿ ¶ ರೂಪಾನಿ ಅತಿವಿಸುದ್ಧೇನ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ವಾ ಪಸ್ಸತಾ, ಅತ್ತಹಿತಸಾಧಿಕಾಯ ಸಮಾಧಿಪದಟ್ಠಾನಾಯ ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನತಾ, ಪರಹಿತಸಾಧಿಕಾಯ ಕರುಣಾಪದಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಾ, ಅನ್ತರಾಯಿಕಧಮ್ಮೇ ವಾ ಜಾನತಾ, ನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮೇ ಪಸ್ಸತಾ, ಅರೀನಂ ಹತತ್ತಾ ಅರಹತಾ, ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾತಿ ಏವಂ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಸೇನ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಥೋಮಿತೇನ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಕ್ಖಾತೋತಿ.

ಅಭಿಸಙ್ಖತನ್ತಿ ¶ ಕತಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ. ಅಭಿಸಞ್ಚೇತಯಿತನ್ತಿ ಚೇತಯಿತಂ ಕಪ್ಪಯಿತಂ. ಸೋ ¶ ತತ್ಥ ಠಿತೋತಿ ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋ. ಧಮ್ಮರಾಗೇನ ಧಮ್ಮನನ್ದಿಯಾತಿ ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ವುತ್ತೋ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಹಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅರಹಾ ಹೋತಿ, ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಹೋತಿ. ಸೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚೇತನಾಯ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಅಯಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಸಮಾನತ್ಥಕಥಾ.

ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಪನಾಹ – ‘‘ತೇನೇವ ಧಮ್ಮರಾಗೇನಾತಿ ವಚನತೋ ಅಕುಸಲೇನ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸುತ್ತಂ ಆಹರಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಅದ್ಧಾ ಅಞ್ಞಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಇದಮೇವ ಆಹರಿಸ್ಸತಿ. ತತೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ ‘‘ಕಿಮ್ಪನಿದಂ ಸುತ್ತಂ ನೀತತ್ಥಂ, ಉದಾಹು ನೇಯ್ಯತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಅದ್ಧಾ ‘‘ನೀತತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ತತೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅನಾಗಾಮಿಫಲತ್ಥಿಕೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಛನ್ದರಾಗೇ ಉಪ್ಪಾದಿತೇ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಾ ‘‘ಸುತ್ತಂ ಮೇ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ದೀಪೇಹಿ. ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಹಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ಥರಸಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅಕುಸಲೇನ ಹಿ ಸಗ್ಗೇ, ಕುಸಲೇನ ಚ ಅಪಾಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಭಜೇನ ಕಮ್ಮೇನ, ದೋಸಜೇನ ಕಮ್ಮೇನ, ಮೋಹಜೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದೇವಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಯಾ ವಾ ಪನಞ್ಞಾಪಿ ಕಾಚಿ ಸುಗತಿಯೋ. ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಭಜೇನ ಕಮ್ಮೇನ, ದೋಸಜೇನ ಕಮ್ಮೇನ, ಮೋಹಜೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಾ ವಾ ಪನಞ್ಞಾಪಿ ಕಾಚಿ ದುಗ್ಗತಿಯೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೩೯) –

ಏವಂ ¶ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಸಞ್ಜಾನಾತು. ನೋ ಚೇ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಗಚ್ಛ ಪಾತೋವ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ಪಿವಾ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ.

ಅಯಂ ಖೋ, ಗಹಪತಿ, ಏಕಧಮ್ಮೋ ಅಕ್ಖಾತೋತಿ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ¶ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಏಕಧಮ್ಮೋ ಅಕ್ಖಾತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಏಕಧಮ್ಮೋ ಅಕ್ಖಾತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಕಥಿತತ್ತಾ ಏಕಾದಸಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಕತೋ. ಅಮತುಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏಕಧಮ್ಮೋತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ನಿಧಿಮುಖಂ ¶ ಗವೇಸನ್ತೋತಿ ನಿಧಿಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ. ಸಕಿದೇವಾತಿ ಏಕಪ್ಪಯೋಗೇನೇವ. ಕಥಂ ಪನ ಏಕಪ್ಪಯೋಗೇನೇವ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ನಿಧೀನಂ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತೀತಿ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಅರಞ್ಞೇ ಜೀವಿತವುತ್ತಿಂ ಗವೇಸಮಾನೋ ಚರತಿ. ತಮೇನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಅತ್ಥಚರಕೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭೋ, ಚರಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸೋ ‘‘ಜೀವಿತವುತ್ತಿಂ ಪರಿಯೇಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಇತರೋ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಸಮ್ಮ ಆಗಚ್ಛ, ಏತಂ ಪಾಸಾಣಂ ಪವಟ್ಟೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಂ ಪವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಉಪರೂಪರಿಟ್ಠಿತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಾ ವಾ ಏಕಾದಸ ಕುಮ್ಭಿಯೋ ಪಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಏಕಪ್ಪಯೋಗೇನ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ.

ಆಚರಿಯಧನಂ ಪರಿಯೇಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಸಿಪ್ಪುಗ್ಗಹಣತೋ ಪುರೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಾ ಗೇಹತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಧನಂ ದೇನ್ತಿ. ಯೇಸಂ ಗೇಹೇ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಞಾತಿಸಭಾಗತೋ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ. ಯೇಸಂ ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಸಭಾಗತೋ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ. ತಥಾ ಅಲಭಮಾನಾ ಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಚರಿತ್ವಾ ದೇನ್ತಿಯೇವ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಕಿಂ ಪನಾಹನ್ತಿ ಬಾಹಿರಕಾ ತಾವ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೇಪಿ ಸಾಸನೇ ಸಿಪ್ಪಮತ್ತದಾಯಕಸ್ಸ ಧನಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ, ಅಹಂ ಪನ ಏವಂವಿಧೇ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಅಮತುಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಪದಂ ¶ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪೂಜಂ ಕಿಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕರಿಸ್ಸಾಮಿಯೇವಾತಿ ವದತಿ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ದುಸ್ಸಯುಗೇನ ಅಚ್ಛಾದೇಸೀತಿ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏಕೇಕಂ ದುಸ್ಸಯುಗಂ ಅದಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮುದಾಚಾರವಚನಂ ಪನೇತ್ಥ ಏವರೂಪಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಚ್ಛಾದೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಞ್ಚಸತಂ ವಿಹಾರನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸತಗ್ಘನಿಕಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕಾರೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೭. ಗೋಪಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭. ಸತ್ತಮೇ ತಿಸ್ಸೋ ಕಥಾ ಏಕನಾಳಿಕಾ ಚತುರಸ್ಸಾ ನಿಸಿನ್ನವತ್ತಿಕಾತಿ. ತತ್ಥ ಪಾಳಿಂ ವತ್ವಾ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಥನಂ ಏಕನಾಳಿಕಾ ನಾಮ ¶ . ಅಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಅಪಣ್ಡಿತಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಪಣ್ಡಿತಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಚತುಕ್ಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಥನಂ ಚತುರಸ್ಸಾ ನಾಮ. ಅಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಂ, ಅಪಣ್ಡಿತಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಂ, ಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಂ, ಪಣ್ಡಿತಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನನ್ತಿ ಅಯಂ ನಿಸಿನ್ನವತ್ತಿಕಾ ನಾಮ. ಅಯಂ ಇಧ ಸಬ್ಬಾಚರಿಯಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಾ.

ಏಕಾದಸಹಿ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗುಣಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ. ಗೋಗಣನ್ತಿ ಗೋಮಣ್ಡಲಂ. ಪರಿಹರಿತುನ್ತಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿತುಂ. ಫಾತಿಂ ಕಾತುನ್ತಿ ವಡ್ಢಿಂ ಆಪಾದೇತುಂ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ. ನ ರೂಪಞ್ಞೂ ಹೋತೀತಿ ಗಣನತೋ ವಾ ವಣ್ಣತೋ ವಾ ರೂಪಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಗಣನತೋ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಗುನ್ನಂ ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಗಾವೀಸು ಹಟಾಸು ವಾ ಪಲಾತಾಸು ವಾ ಗೋಗಣಂ ಗಣೇತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಏತ್ತಕಾ ನ ¶ ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಗಾಮನ್ತರಾನಿ ವಾ ಅಟವಿಂ ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ನ ಪರಿಯೇಸತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಗಾವೀಸು ಅತ್ತನೋ ಗೋಗಣಂ ಪವಿಟ್ಠಾಸುಪಿ ಗೋಗಣಂ ಗಣೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಾ ಏತ್ತಿಕಾ ಗಾವೋ ನ ಅಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ಯಟ್ಠಿಯಾ ಪೋಥೇತ್ವಾ ನ ನೀಹರತಿ. ತಸ್ಸ ನಟ್ಠಾ ಗಾವಿಯೋ ನಟ್ಠಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಪರಗಾವಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಚರತಿ. ಗೋಸಾಮಿಕಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧೇನೂ ದುಹೀ’’ತಿ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗಾವಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಪಞ್ಚ ಗೋರಸಪರಿಭೋಗತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ. ವಣ್ಣತೋ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ ‘‘ಏತ್ತಿಕಾ ಗಾವೀ ಸೇತಾ, ಏತ್ತಿಕಾ ರತ್ತಾ, ಏತ್ತಿಕಾ ಕಾಳಾ, ಏತ್ತಿಕಾ ಓದಾತಾ, ಏತ್ತಿಕಾ ಕಬರಾ, ಏತ್ತಿಕಾ ನೀಲಾ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಗಾವೀಸು ಹಟಾಸು ವಾ ಪಲಾತಾಸು ವಾ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸಪರಿಭೋಗತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಲಕ್ಖಣಕುಸಲೋತಿ ಗಾವೀನಂ ಸರೀರೇ ಕತಂ ಧನುಸತ್ತಿಸೂಲಾದಿಭೇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಗಾವೀಸು ಹಟಾಸು ವಾ ಪಲಾತಾಸು ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಅಸುಕಲಕ್ಖಣಾ ಅಸುಕಲಕ್ಖಣಾ ಚ ಗಾವೋ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸಪರಿಭೋಗತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಆಸಾಟಿಕಂ ಹಾರೇತಾತಿ ಗುನ್ನಂ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದೀಹಿ ಪಹಟಟ್ಠಾನೇಸು ವಣೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಾ ಅಣ್ಡಕಾನಿ ಠಪೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಆಸಾಟಿಕಾತಿ ನಾಮಂ. ತಾನಿ ದಣ್ಡಕೇನ ಅಪನೇತ್ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಂ ದಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಬಾಲೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ತಥಾ ನ ಕರೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನ ಆಸಾಟಿಕಂ ಹಾರೇತಾ ¶ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಗುನ್ನಂ ವಣಾ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಗಮ್ಭೀರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಾಣಕಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಗಾವೋ ಗೇಲಞ್ಞಾಭಿಭೂತಾ ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಂ ಖಾದಿತುಂ ¶ ನ ಪಾನೀಯಂ ಪಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಗುನ್ನಂ ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ, ಗೋಣಾನಂ ಜವೋ ಹಾಯತಿ, ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ವಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಾ ಹೋತೀತಿ ಗುನ್ನಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಞ್ಜಾತೋ ವಣೋ ಭೇಸಜ್ಜಂ ದತ್ವಾ ವಾಕೇನ ವಾ ಚೀರಕೇನ ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ಬಾಲಗೋಪಾಲಕೋ ತಂ ನ ಕರೋತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಗುನ್ನಂ ¶ ವಣೇಹಿ ಯೂಸಾ ಪಗ್ಘರನ್ತಿ, ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಿಘಂಸನ್ತಿ. ತೇನ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ವಣಾ ಜಾಯನ್ತಿ. ಏವಂ ಗಾವೋ ಗೇಲಞ್ಞಾಭಿಭೂತಾ ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಧೂಮಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಡಂಸಮಕಸಾದೀನಂ ಉಸ್ಸನ್ನಕಾಲೇ ಗೋಗಣೇ ವಜಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಧೂಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ಅಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕೋ ತಂ ನ ಕರೋತಿ, ಗೋಗಣೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಡಂಸಾದೀಹಿ ಉಪದ್ದುತೋ ನಿದ್ದಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಅರಞ್ಞೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯತಿ. ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ತಿತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ತಿತ್ಥಮ್ಪಿ ಸಮನ್ತಿ ವಾ ವಿಸಮನ್ತಿ ವಾ ಸಗಾಹನ್ತಿ ವಾ ನಿಗ್ಗಾಹನ್ತಿ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಅತಿತ್ಥೇನ ಗಾವಿಯೋ ಓತಾರೇತಿ. ತಾಸಂ ವಿಸಮತಿತ್ಥೇ ಪಾಸಾಣಾದೀನಿ ಅಕ್ಕಮನ್ತೀನಂ ಪಾದಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಸಗಾಹಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ತಿತ್ಥಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ಕುಮ್ಭೀಲಾದಯೋ ಗಾವೋ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಏತ್ತಿಕಾ ಗಾವೋ ನಟ್ಠಾ, ಅಜ್ಜ ಏತ್ತಿಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ¶ ಗೋ ಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಪೀತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಪೀತಮ್ಪಿ ಅಪೀತಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಗೋಪಾಲಕೇನ ಹಿ ‘‘ಇಮಾಯ ಗಾವಿಯಾ ಪೀತಂ, ಇಮಾಯ ನ ಪೀತಂ, ಇಮಾಯ ಪಾನೀಯತಿತ್ಥೇ ಓಕಾಸೋ ಲದ್ಧೋ, ಇಮಾಯ ನ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪೀತಾಪೀತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ದಿವಸಭಾಗೇ ಅರಞ್ಞೇ ಗೋಗಣಂ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಪಾನೀಯಂ ಪಾಯೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನದಿಂ ವಾ ತಳಾಕಂ ವಾ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ಮಹಾಉಸಭಾ ಚ ಅನುಸಭಾ ಚ ಬಲವಗಾವಿಯೋ ಚ ದುಬ್ಬಲಾನಿ ಚೇವ ಮಹಲ್ಲಕಾನಿ ಚ ಗೋರೂಪಾನಿ ಸಿಙ್ಗೇಹಿ ¶ ವಾ ಫಾಸುಕಾಹಿ ವಾ ಪಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಓಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಊರುಪ್ಪಮಾಣಂ ಉದಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಥಾಕಾಮಂ ಪಿವನ್ತಿ. ಅವಸೇಸಾ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನಾ ತೀರೇ ಠತ್ವಾ ಕಲಲಮಿಸ್ಸಕಂ ಉದಕಂ ಪಿವನ್ತಿ ವಾ ಅಪೀತಾ ಏವ ವಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪುನ ಅರಞ್ಞಂ ಪವೇಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಅಪೀತಾ ಗಾವಿಯೋ ಪಿಪಾಸಾಯ ಸುಸ್ಸಮಾನಾ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಗುನ್ನಂ ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ. ಗೋಣಾನಂ ಜವೋ ಹಾಯತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ವೀಥಿಂ ಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಸಮೋ ಖೇಮೋ, ಅಯಂ ವಿಸಮೋ ಸಾಸಙ್ಕೋ ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಸಮಂ ಖೇಮಂ ಮಗ್ಗಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಗೋಗಣಂ ಇತರಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಾದೇತಿ. ತತ್ಥ ಗಾವೋ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನಂ ಗನ್ಧೇನ ಚೋರಪರಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಅಭಿಭೂತಾ ಭನ್ತಮಿಗಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಗೀವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ¶ , ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದನ್ತಿ, ನ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಗುನ್ನಂ ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ¶ ಗೋಚರಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಗೋಪಾಲಕೇನ ಹಿ ಗೋಚರಕುಸಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಚಾಹಿಕಚಾರೋ ವಾ ಸತ್ತಾಹಿಕಚಾರೋ ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ. ಏಕದಿಸಾಯ ಗೋಗಣಂ ಚಾರೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ತತ್ಥ ನ ಚಾರೇತಬ್ಬೋ. ಮಹತಾ ಹಿ ಗೋಗಣೇನ ಚಿಣ್ಣಟ್ಠಾನಂ ಭೇರಿತಲಂ ವಿಯ ಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ ನಿತ್ತಿಣಂ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಆಲುಲೀಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಮೇ ವಾ ಸತ್ತಮೇ ವಾ ದಿವಸೇ ಪುನ ತತ್ಥ ಚಾರೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏತ್ತಕೇನ ಹಿ ತಿಣಮ್ಪಿ ಪಟಿವಿರುಹತಿ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಪಸೀದತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಇಮಂ ಪಞ್ಚಾಹಿಕಚಾರಂ ವಾ ಸತ್ತಾಹಿಕಚಾರಂ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ರಕ್ಖಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ರಕ್ಖತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ಹರಿತತಿಣಂ ನ ಲಭತಿ, ಸುಕ್ಖತಿಣಂ ಖಾದನ್ತೋ ಕಲಲಮಿಸ್ಸಕಂ ಉದಕಂ ಪಿವತಿ. ತತ್ಥ ಗುನ್ನಂ ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಅನವಸೇಸದೋಹೀ ಚ ಹೋತೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕೇನ ಹಿ ಯಾವ ವಚ್ಛಕಸ್ಸ ಮಂಸಲೋಹಿತಂ ಸಣ್ಠಾತಿ, ತಾವ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಥನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಾವಸೇಸದೋಹಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ವಚ್ಛಕಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ದುಹತಿ. ಖೀರಪಕೋ ವಚ್ಛೋ ಖೀರಪಿಪಾಸಾಯ ಸುಸ್ಸತಿ, ಸಣ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಕಮ್ಪಮಾನೋ ಮಾತು ಪುರತೋ ಪತಿತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಮಾತಾ ಪುತ್ತಕಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಕೋ ಅತ್ತನೋ ಮಾತುಖೀರಂ ಪಾತುಂ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ¶ ಪುತ್ತಸೋಕೇನ ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ ನ ಪಾನೀಯಂ ಪಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಥನೇಸು ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಗುನ್ನಂ ಪಿತಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಗೋಪಿತರೋ. ಗಾವೋ ಪರಿಣಾಯನ್ತಿ ಯಥಾರುಚಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಗೋಪರಿಣಾಯಕಾ. ತೇ ನ ¶ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯಾತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಹಿ ಗೋಪಾಲಕೋ ಏವರೂಪೇ ಉಸಭೇ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇತಿ, ಪಣೀತಂ ಗೋಭತ್ತಂ ದೇತಿ, ಗನ್ಧಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಿಕೇಹಿ ಮಣ್ಡೇತಿ, ಮಾಲಂ ಪಿಳನ್ಧೇತಿ, ಸಿಙ್ಗೇಸು ಸುವಣ್ಣರಜತಕೋಸಕೇ ಚ ಧಾರೇತಿ, ರತ್ತಿಂ ದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಚೇಲವಿತಾನಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಯಾಪೇತಿ. ಅಯಂ ಪನ ತತೋ ಏಕಸಕ್ಕಾರಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ. ಉಸಭಾ ಅತಿರೇಕಪೂಜಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಗೋಗಣಂ ನ ರಕ್ಖನ್ತಿ, ಪರಿಸ್ಸಯಂ ನ ವಾರೇನ್ತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಇಧಾತಿ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ನ ರೂಪಞ್ಞೂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ರೂಪಂ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ನ ಜಾನಾತಿ ಗಣನತೋ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ವಾ. ಗಣನತೋ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ – ‘‘ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಸೋತಾಯತನಂ ಘಾನಾಯತನಂ ಜಿವ್ಹಾಕಾಯರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ, ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಆಕಾಸಧಾತು ಆಪೋಧಾತು ರೂಪಸ್ಸ ಲಹುತಾ, ಮುದುತಾ, ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ, ಉಪಚಯೋ, ಸನ್ತತಿ, ಜರತಾ, ರೂಪಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತಾ, ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೬೫೭-೬೬೫) ಏವಂ ಪಾಳಿಯಾ ಆಗತಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಗಣನತೋ ಗುನ್ನಂ ರೂಪಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಥೂಪಮೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು. ಸೋ ಗಣನತೋ ರೂಪಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸೋ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ ನ ವಡ್ಢತಿ. ಯಥಾ ಚ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಗೋರಸೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ ¶ , ಏವಮೇವಾಯಂ ಅಸೇಖೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಅಸೇಖೇನ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇನಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ¶ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ – ‘‘ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ತಕಂ ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ತಕಂ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ತಕಂ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ತಕಂ ನಕುತೋಚಿ ಸಮುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ವಣ್ಣತೋ ಗುನ್ನಂ ರೂಪಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಥೂಪಮೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು. ಸೋ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ರೂಪಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಲಕ್ಖಣಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋ ಬಾಲೋ, ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಪಣ್ಡಿತಬಾಲಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಬಾಲೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೇ ನ ಸೇವತಿ. ಬಾಲೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೇ ಅಸೇವನ್ತೋ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ಗರುಕಲಹುಕಂ ಸತೇಕಿಚ್ಛಾತೇಕಿಚ್ಛಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸೋ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ನ ವಡ್ಢತಿ. ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ವಿಯ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಗೋರಸೇಹಿ, ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಆಸಾಟಿಕಂ ಹಾರೇತಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ನ ¶ ವಿನೋದೇತಿ. ಸೋ ಇಮಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಂ ಆಸಾಟಿಕಂ ಅಹಾರೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕವಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸೋ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ವಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೀ ¶ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣೇಸು ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಯಥಾ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ವಣಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಏವಂ ಸಂವರಂ ನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಸೋ ವಿವಟದ್ವಾರೋ ವಿಚರನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಧೂಮಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಧೂಮಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಧೂಮಂ ನ ಕರೋತಿ, ಧಮ್ಮಕಥಂ ವಾ ಸರಭಞ್ಞಂ ವಾ ಉಪನಿಸಿನ್ನಕಕಥಂ ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ವಾ ನ ಕರೋತಿ, ತತೋ ನಂ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಗುಣವಾ’’ತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ. ತೇ ಗುಣಾಗುಣಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕಿಲಮಮಾನೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕಾತುಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಪೂರೇತುಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ¶ ತಿತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ತಿತ್ಥಭೂತೇ ಬಹುಸ್ಸುತಭಿಕ್ಖೂ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ. ಅನುಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕಥಂ ರೋಪೇತಬ್ಬಂ? ಇಮಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ? ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಾಳಿ ಕಿಂ ವದತಿ? ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ಥೋ ಕಿಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ನ ಪರಿಪುಚ್ಛತಿ ನ ಪರಿಪಞ್ಹತಿ, ನ ಜಾನಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ತೇ ಏವಂ ಅಪರಿಪುಚ್ಛಿತಾ ಅವಿವಟಞ್ಚೇವ ನ ವಿವರನ್ತಿ, ಭಾಜೇತ್ವಾ ನ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ಅನುತ್ತಾನೀಕತಞ್ಚ ನ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಪಾಕಟಂ ನ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅನೇಕವಿಹಿತೇಸು ಚ ಕಙ್ಖಾಠಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅನೇಕವಿಧಾಸು ಕಙ್ಖಾಸು ಏಕಕಙ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತಿ. ಕಙ್ಖಾಯೇವ ಹಿ ಕಙ್ಖಾಠಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ¶ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಏಕಂ ಕಙ್ಖಮ್ಪಿ ನ ನೀಹರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಏವಂ ಬಹುಸ್ಸುತತಿತ್ಥಂ ಅನುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಕಙ್ಖೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಯಥಾ ವಾ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ತಿತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮತಿತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಅಜಾನನ್ತೋ ಅವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ವಿನಯಧರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತೇ ಅವಿಸಯೇ ಪುಟ್ಠಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಸೋ ಅತ್ತನಾ ಸಕಙ್ಖೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ¶ ಪೀತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಯಥಾ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪೀತಾಪೀತಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಧಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ಲಭತಿ. ಸವನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆನಿಸಂಸಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನ ಸುಣಾತಿ, ನಿಸಿನ್ನೋ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಸ್ಸುಣನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ವೀಥಿಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಂ ವಿಯ ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕಿಯೋ, ಅಯಂ ಲೋಕುತ್ತರೋ’’ತಿ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ. ಅಜಾನನ್ತೋ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೇ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಗೋಚರಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪಞ್ಚಾಹಿಕಸತ್ತಾಹಿಕಚಾರೇ ವಿಯ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಇಮೇ ಲೋಕಿಯಾ, ಇಮೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ. ಅಜಾನನ್ತೋ ಸುಖುಮಟ್ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ಲೋಕಿಯಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಅನವಸೇಸದೋಹೀ ¶ ¶ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಮತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅನವಸೇಸಂ ದುಹತಿ. ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನಸ್ಸ ಅಭಿಹಟ್ಠುಂ ಪವಾರೇನ್ತೀತಿ ಅಭಿಹರಿತ್ವಾ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ದ್ವೇ ಅಭಿಹಾರಾ ವಾಚಾಭಿಹಾರೋ ಚ, ಪಚ್ಚಯಾಭಿಹಾರೋ ಚ. ವಾಚಾಭಿಹಾರೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ವದೇಯ್ಯಾಥ, ಭನ್ತೇ, ಯೇನತ್ಥೋ’’ತಿ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಪಚ್ಚಯಾಭಿಹಾರೋ ನಾಮ ವತ್ಥಾದೀನಿ ವಾ ಸಪ್ಪಿನವನೀತಫಾಣಿತಾದೀನಿ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ಭನ್ತೇ, ಯಾವತಕೇನ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖು ಮತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಭಿಕ್ಖು ತೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಮಾಣಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ‘‘ದಾಯಕಸ್ಸ ವಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅತ್ತನೋ ಥಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಪಮಾಣಯುತ್ತಕಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಂ ಆಹರನ್ತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನುಸ್ಸಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ನ ಪುನ ಅಭಿಹರಿತ್ವಾ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ತೇ ನ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇತಾ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಮಹಾಉಸಭೇ ವಿಯ ಥೇರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಮಾಯ ಆವಿ ಚೇವ ರಹೋ ಚ ಮೇತ್ತಾಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಕಾಯ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯ ನ ಪೂಜೇತಿ. ತತೋ ಥೇರಾ ‘‘ಇಮೇ ¶ ಅಮ್ಹೇಸು ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ನ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ನವಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದ್ವೀಹಿ ಸಙ್ಗಹೇಹಿ ನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನೇವ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನ ಆಮಿಸಸಙ್ಗಹೇನ, ಚೀವರೇನ ವಾ ಪತ್ತೇನ ವಾ ಪತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನೇನ ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನೇನ ವಾ ಕಿಲಮನ್ತೇಪಿ ನಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಿ, ಪಾಳಿಂ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಂ ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಾಬನ್ಧಂ ¶ ವಾ ಗುಳ್ಹಗನ್ಥಂ ವಾ ನ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ನವಕಾ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಸಙ್ಗಹೇ ಅಲಭಮಾನಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಂ ಸೀಲಾದೀಹಿ ನ ವಡ್ಢನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಗೋರಸೇಹಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅನುಸ್ಸತಿವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಏಕಾದಸಕನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿಗಮನಕಥಾ

ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಚ –

ಆಯಾಚಿತೋ ¶ ಸುಮತಿನಾ ಥೇರೇನ ಭದನ್ತಜೋತಿಪಾಲೇನ;

ಕಞ್ಚಿಪುರಾದೀಸು ಮಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಸದ್ಧಿಂ ವಸನ್ತೇನ.

ವರತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಮಹಾವಿಹಾರಮ್ಹಿ ವಸನಕಾಲೇಪಿ;

ಪಾಕಂ ಗತೇ ವಿಯ ದುಮೇ ವಲಞ್ಜಮಾನಮ್ಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ.

ಪಾರಂ ಪಿಟಕತ್ತಯಸಾಗರಸ್ಸ ಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತೇನ ಸುಮತಿನಾ;

ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೇನಾಭಿಯಾಚಿತೋ ಜೀವಕೇನಾಪಿ.

ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ¶ ನಿಪುಣಪರಮನಿಕಾಯಸ್ಸಟ್ಠಕಥಂ ಆರದ್ಧೋ;

ಯಮಹಂ ಚಿರಕಾಲಟ್ಠಿತಿಮಿಚ್ಛನ್ತೋ ಸಾಸನವರಸ್ಸ.

ಸಾ ಹಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾರಮಾದಾಯ ನಿಟ್ಠಿತಾ ಏಸಾ;

ಚತುನವುತಿಪರಿಮಾಣಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಭಾಣವಾರೇಹಿ.

ಸಬ್ಬಾಗಮಸಂವಣ್ಣನಮನೋರಥೋ ಪೂರಿತೋ ಚ ಮೇ ಯಸ್ಮಾ;

ಏತಾಯ ಮನೋರಥಪೂರಣೀತಿ ನಾಮಂ ತತೋ ಅಸ್ಸಾ.

ಏಕೂನಸಟ್ಠಿಮತ್ತೋ ¶ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋಪಿ ಭಾಣವಾರೇಹಿ;

ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಾಯ ಆಗಮಾನಂ ಕತೋ ಯಸ್ಮಾ.

ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಸಹಾಯಂ ಗಾಥಾಗಣನಾನಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾ;

ತೀಹಾಧಿಕದಿಯಡ್ಢಸತಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಭಾಣವಾರಾನಂ.

ತೀಹಾಧಿಕದಿಯಡ್ಢಸತಪ್ಪಮಾಣಮಿತಿ ಭಾಣವಾರತೋ ಏಸಾ;

ಸಮಯಂ ಪಕಾಸಯನ್ತೀ ಮಹಾವಿಹಾರಾಧಿವಾಸೀನಂ.

ಮೂಲಟ್ಠಕಥಾಸಾರಂ ಆದಾಯ ಮಯಾ ಇಮಂ ಕರೋನ್ತೇನ;

ಯಂ ಪುಞ್ಞಮುಪಚಿತಂ ತೇನ ಹೋತು ಲೋಕೋ ಸದಾ ಸುಖಿತೋತಿ.

ಪರಮವಿಸುದ್ಧಸದ್ಧಾಬುದ್ಧಿವೀರಿಯಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇನ ¶ ಸೀಲಾಚಾರಜ್ಜವಮದ್ದವಾದಿಗುಣಸಮುದಯಸಮುದಿತೇನ ಸಕಸಮಯಸಮಯನ್ತರಗಹನಜ್ಝೋಗಾಹನಸಮತ್ಥೇನ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಸಮನ್ನಾಗತೇನ ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಪ್ಪಭಾವೇನ ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನ ಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಜನಿತಸುಖವಿನಿಗ್ಗತಮಧುರೋದಾರವಚನಲಾವಣ್ಣಯುತ್ತೇನ ಯುತ್ತಮುತ್ತವಾದಿನಾ ವಾದೀವರೇನ ಮಹಾಕವಿನಾ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪರಿವಾರೇ ಛಳಭಿಞ್ಞಾದಿಪ್ಪಭೇದಗುಣಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಬುದ್ಧೀನಂ ಥೇರಾನಂ ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾನಂ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ವಂಸಾಲಙ್ಕಾರಭೂತೇನ ಸುವಿಪುಲವಿಸುದ್ಧಬುದ್ಧಿನಾ ಬುದ್ಧಘೋಸೋತಿ ¶ ¶ ಗರೂಹಿ ಗಹಿತನಾಮಧೇಯ್ಯೇನ ಥೇರೇನ ಕತಾ ಅಯಂ ಮನೋರಥಪೂರಣೀ ನಾಮ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾ –

ತಾವ ತಿಟ್ಠತು ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಲೋಕನಿತ್ಥರಣೇಸಿನಂ;

ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ, ನಯಂ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ.

ಯಾವ ಬುದ್ಧೋತಿ ನಾಮಮ್ಪಿ, ಸುದ್ಧಚಿತ್ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಲೋಕಮ್ಹಿ ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ, ಪವತ್ತತಿ ಮಹೇಸಿನೋತಿ.

ಮನೋರಥಪೂರಣೀ ನಾಮ

ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ನಿಟ್ಠಿತಾ.