📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

(ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಉತ್ತಮಂ ¶ ¶ ¶ ವನ್ದನೇಯ್ಯಾನಂ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ರತನತ್ತಯಂ;

ಯೋ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಮ್ಹಿ, ಖುದ್ದಾಚಾರಪ್ಪಹಾಯಿನಾ.

ದೇಸಿತೋ ಲೋಕನಾಥೇನ, ಲೋಕನಿಸ್ಸರಣೇಸಿನಾ;

ತಸ್ಸ ಸುತ್ತನಿಪಾತಸ್ಸ, ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನಂ.

ಅಯಂ ¶ ಸುತ್ತನಿಪಾತೋ ಚ, ಖುದ್ದಕೇಸ್ವೇವ ಓಗಧೋ;

ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ, ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನಂ.

ಗಾಥಾಸತಸಮಾಕಿಣ್ಣೋ, ಗೇಯ್ಯಬ್ಯಾಕರಣಙ್ಕಿತೋ;

ಕಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತೋತಿ, ಸಙ್ಖಮೇಸ ಗತೋತಿ ಚೇ.

ಸುವುತ್ತತೋ ಸವನತೋ, ಅತ್ಥಾನಂ ಸುಟ್ಠು ತಾಣತೋ;

ಸೂಚನಾ ಸೂದನಾ ಚೇವ, ಯಸ್ಮಾ ಸುತ್ತಂ ಪವುಚ್ಚತಿ.

ತಥಾರೂಪಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ, ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ತತೋ ತತೋ;

ಸಮೂಹತೋ ಅಯಂ ತಸ್ಮಾ, ಸಙ್ಖಮೇವಮುಪಾಗತೋ.

ಸಬ್ಬಾನಿ ಚಾಪಿ ಸುತ್ತಾನಿ, ಪಮಾಣನ್ತೇನ ತಾದಿನೋ;

ವಚನಾನಿ ಅಯಂ ತೇಸಂ, ನಿಪಾತೋ ಚ ಯತೋ ತತೋ.

ಅಞ್ಞಸಙ್ಖಾನಿಮಿತ್ತಾನಂ, ವಿಸೇಸಾನಮಭಾವತೋ;

ಸಙ್ಖಂ ಸುತ್ತನಿಪಾತೋತಿ, ಏವಮೇವ ಸಮಜ್ಝಗಾತಿ.

೧. ಉರಗವಗ್ಗೋ

೧. ಉರಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ¶ ¶ ಸಮಧಿಗತಸಙ್ಖೋ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಏಸ ವಗ್ಗತೋ ಉರಗವಗ್ಗೋ, ಚೂಳವಗ್ಗೋ, ಮಹಾವಗ್ಗೋ, ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗೋ, ಪಾರಾಯನವಗ್ಗೋತಿ ಪಞ್ಚ ವಗ್ಗಾ ಹೋನ್ತಿ; ತೇಸು ಉರಗವಗ್ಗೋ ಆದಿ. ಸುತ್ತತೋ ಉರಗವಗ್ಗೇ ದ್ವಾದಸ ಸುತ್ತಾನಿ, ಚೂಳವಗ್ಗೇ ಚುದ್ದಸ, ಮಹಾವಗ್ಗೇ ದ್ವಾದಸ, ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗೇ ಸೋಳಸ, ಪಾರಾಯನವಗ್ಗೇ ಸೋಳಸಾತಿ ಸತ್ತತಿ ಸುತ್ತಾನಿ. ತೇಸಂ ಉರಗಸುತ್ತಂ ಆದಿ. ಪರಿಯತ್ತಿಪಮಾಣತೋ ಅಟ್ಠ ¶ ಭಾಣವಾರಾ. ಏವಂ ವಗ್ಗಸುತ್ತಪರಿಯತ್ತಿಪಮಾಣವತೋ ಪನಸ್ಸ –

‘‘ಯೋ ಉಪ್ಪತಿತಂ ವಿನೇತಿ ಕೋಧಂ, ವಿಸಟಂ ಸಪ್ಪವಿಸಂವ ಓಸಧೇಹಿ;

ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರಂ, ಉರಗೋ ಜಿಣ್ಣಮಿವ ತಚಂ ಪುರಾಣ’’ನ್ತಿ. –

ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಆದಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಾ ಇತೋ ಪಭುತಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕಾತುಂ ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಯೇನ ಯತ್ಥ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ, ವುತ್ತಾ ಗಾಥಾ ಅಯಂ ಇಮಂ;

ವಿಧಿಂ ಪಕಾಸಯಿತ್ವಾಸ್ಸಾ, ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ.

ಕೇನ ಪನಾಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ, ಕತ್ಥ, ಕದಾ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ವುತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಚತುವೀಸತಿಬುದ್ಧಸನ್ತಿಕೇ ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣೋ ಯಾವ ವೇಸ್ಸನ್ತರಜಾತಕಂ, ತಾವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ತುಸಿತಭವನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ತತೋಪಿ ಚವಿತ್ವಾ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕತಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೋ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ದೇವ-ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹಿತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ತೇನ ಭಗವತಾ ಸಯಮ್ಭುನಾ ಅನಾಚರಿಯಕೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ವುತ್ತಾ. ಸಾ ಚ ಪನ ಆಳವಿಯಂ. ಯದಾ ಚ ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತದಾ ತತ್ಥ ಉಪಗತಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ದೂರೇನಿದಾನಅವಿದೂರೇನಿದಾನಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ದೂರೇನಿದಾನಂ ನಾಮ ದೀಪಙ್ಕರತೋ ¶ ಯಾವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಕಥಾ ¶ , ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಂ ನಾಮ ತುಸಿತಭವನತೋ ಯಾವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಕಥಾ, ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಂ ನಾಮ ಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಯಾವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಕಥಾತಿ.

ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಞ್ಚ ದೂರೇನಿದಾನೇಯೇವ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದೂರೇನಿದಾನವಸೇನೇವೇತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾತಿ ಇಧ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ. ತತೋ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವತ್ಥು ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಇಧ ಆಳವಿಯಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ತೇನ ¶ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ಆಳವಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಅಗ್ಗಾಳವೇ ಚೇತಿಯೇ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಳವಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ನವಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದನ್ತಿಪಿ ಛೇದಾಪೇನ್ತಿಪಿ. ಅಞ್ಞತರೋಪಿ ಆಳವಕೋ ಭಿಕ್ಖು ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏತದವೋಚ – ‘ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ತನೋ ಭವನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಮಯ್ಹಂ ಭವನಂ ಛಿನ್ದೀ’ತಿ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅನಾದಿಯನ್ತೋ ಛಿನ್ದಿಯೇವ. ತಸ್ಸಾ ಚ ದೇವತಾಯ ದಾರಕಸ್ಸ ಬಾಹುಂ ಆಕೋಟೇಸಿ. ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಏತದಹೋಸಿ – ‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಇಧೇವ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಏತದಹೋಸಿ – ‘ನ ಖೋ ಮೇತಂ ಪತಿರೂಪಂ, ಯಾಹಂ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಇಧೇವ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಂ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಸಾ ದೇವತಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ‘ಸಾಧು, ಸಾಧು ದೇವತೇ, ಸಾಧು ಖೋ ತ್ವಂ, ದೇವತೇ, ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಜೀವಿತಾ ನ ವೋರೋಪೇಸಿ. ಸಚಜ್ಜ ತ್ವಂ, ದೇವತೇ, ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಬಹುಞ್ಚ ತ್ವಂ, ದೇವತೇ, ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವೇಯ್ಯಾಸಿ. ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ, ದೇವತೇ, ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ರುಕ್ಖೋ ವಿವಿತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಪಗಚ್ಛಾ’’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೮೯).

ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಪುನ ಭಗವಾ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಕೋಧವಿನಯನತ್ಥಂ –

‘‘ಯೋ ವೇ ಉಪ್ಪತಿತಂ ಕೋಧಂ, ರಥಂ ಭನ್ತಂವ ವಾರಯೇ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೨೨) –

ಇಮಂ ¶ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ. ತತೋ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿಪಿ, ಛೇದಾಪೇಸ್ಸನ್ತಿಪಿ, ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಜೀವಂ ವಿಹೇಠೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಜ್ಝಾಯಿತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆರೋಚಿತೋ ಭಗವಾ – ‘‘ಭೂತಗಾಮಪಾತಬ್ಯತಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೯೦) ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಪಗತಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ –

‘‘ಯೋ ¶ ಉಪ್ಪತಿತಂ ವಿನೇತಿ ಕೋಧಂ,

ವಿಸಟಂ ಸಪ್ಪವಿಸಂವ ಓಸಧೇಹೀ’’ತಿ. –

ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ. ಏವಮಿದಂ ಏಕಂಯೇವ ¶ ವತ್ಥು ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಸಙ್ಗಹಂ ಗತಂ – ವಿನಯೇ, ಧಮ್ಮಪದೇ, ಸುತ್ತನಿಪಾತೇತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯಾ ಸಾ ಮಾತಿಕಾ ಠಪಿತಾ –

‘‘ಯೇನ ಯತ್ಥ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ, ವುತ್ತಾ ಗಾಥಾ ಅಯಂ ಇಮಂ;

ವಿಧಿ ಪಕಾಸಯಿತ್ವಾಸ್ಸಾ, ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ. –

ಸಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ.

೧. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ. ಯೋತಿ ಯೋ ಯಾದಿಸೋ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ನವೋ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮೋ ವಾ ಥೇರೋ ವಾ. ಉಪ್ಪತಿತನ್ತಿ ಉದ್ಧಮುದ್ಧಂ ಪತಿತಂ ಗತಂ, ಪವತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ವತ್ತಮಾನಭುತ್ವಾಪಗತೋಕಾಸಕತಭೂಮಿಲದ್ಧವಸೇನ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಂ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖತಂ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಸಮಙ್ಗಿ ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ, ಉಪ್ಪಾದಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೭) ವುತ್ತಂ. ಆರಮ್ಮಣರಸಮನುಭವಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಂ ಅನುಭುತ್ವಾಪಗತಸಙ್ಖಾತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ, ಉಪ್ಪಾದಾದಿತ್ತಯಮನುಪ್ಪತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಂ ಭುತ್ವಾಪಗತಸಙ್ಖಾತಂ ಸೇಸಸಙ್ಖತಞ್ಚ ಭುತ್ವಾಪಗತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ತದೇತಂ ‘‘ಏವರೂಪಂ ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೪; ಪಾಚಿ. ೪೧೭) ಚ, ‘‘ಯಥಾ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಯಾನಿಸ್ಸ ತಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೪೮; ನೇತ್ತಿ. ೧೨೦) ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅತೀತಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸೋಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ, ತಥಾ ಕತೋಕಾಸಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಏವಂ ಕತೇ ಓಕಾಸೇ ಅವಸ್ಸಮುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಂ ¶ ನಾಮ. ತಾಸು ತಾಸು ಭೂಮೀಸು ಅಸಮೂಹತಮಕುಸಲಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ.

ಏತ್ಥ ಚ ಭೂಮಿಯಾ ಭೂಮಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಚ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಭೂಮಿ ನಾಮ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ತೇಭೂಮಕಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ. ಭೂಮಿಲದ್ಧಂ ನಾಮ ತೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಾರಹಂ ¶ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ. ತೇನ ಹಿ ಸಾ ಭೂಮಿಲದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭೂಮಿಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಞ್ಚ ಪನ ನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ. ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅತೀತಾದಿಭೇದೇ ಪರಿಞ್ಞಾತೇಪಿ ಚ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ¶ ಖನ್ಧೇ ಆರಬ್ಭ ಕಿಲೇಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾದೀನಂ ಖನ್ಧೇ ಆರಬ್ಭ ಸೋರೇಯ್ಯಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತನನ್ದಮಾಣವಕಾದೀನಂ ವಿಯ. ಯದಿ ಚೇತಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೇಯ್ಯತೋ ನ ಕೋಚಿ ಭವಮೂಲಂ ಜಹೇಯ್ಯ. ವತ್ಥುವಸೇನ ಪನ ಭೂಮಿಲದ್ಧಂ ನಾಮ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪಭುತಿ ತೇಸು ವಟ್ಟಮೂಲಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಅನುಸೇತಿ. ತಂ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಸ ಖನ್ಧೇಸು ಅಪ್ಪಹೀನಾನುಸಯಿತಾ ಕಿಲೇಸಾ, ತಸ್ಸ ತೇ ಏವ ಖನ್ಧಾ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವತ್ಥು, ನ ಇತರೇ ಖನ್ಧಾ. ಅತೀತಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಚಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನಾನುಸಯಿತಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅತೀತಕ್ಖನ್ಧಾ ಏವ ವತ್ಥು, ನ ಇತರೇ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಅನಾಗತಾದೀಸು. ತಥಾ ಕಾಮಾವಚರಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅಪ್ಪಹೀನಾನುಸಯಿತಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಕಾಮಾವಚರಕ್ಖನ್ಧಾ ಏವ ವತ್ಥು, ನ ಇತರೇ. ಏಸ ನಯೋ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರೇಸು.

ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ಪನ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಖನ್ಧೇಸು ತಂ ತಂ ವಟ್ಟಮೂಲಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ತೇ ತೇ ಖನ್ಧಾ ಪಹೀನಾನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಟ್ಟಮೂಲಕಿಲೇಸಾನಂ ಅವತ್ಥುತೋ ಭೂಮೀತಿ ಸಙ್ಖಂ ನ ಲಭನ್ತಿ. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ವಟ್ಟಮೂಲಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಿಯಮಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ಕುಸಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ವಟ್ಟಂ ವಡ್ಢತಿ. ತಸ್ಸೇತಂ ವಟ್ಟಮೂಲಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಏವ, ನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸು…ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೇ ಏವ ವಾ, ನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸೂತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಸೇಸೇನ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅನುಸಯಿತತ್ತಾ. ಕಥಂ? ಪಥವೀರಸಾದಿಮಿವ ರುಕ್ಖೇ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಹಾರುಕ್ಖೇ ಪಥವೀತಲಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪಥವೀರಸಞ್ಚ ಆಪೋರಸಞ್ಚ ¶ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಮೂಲಖನ್ಧಸಾಖಪಸಾಖಪತ್ತಪಲ್ಲವಪಲಾಸಪುಪ್ಫಫಲೇಹಿ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ನಭಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಯಾವಕಪ್ಪಾವಸಾನಂ ಬೀಜಪರಮ್ಪರಾಯ ರುಕ್ಖಪವೇಣೀಸನ್ತಾನೇ ಠಿತೇ ¶ ‘‘ತಂ ಪಥವೀರಸಾದಿ ಮೂಲೇ ಏವ, ನ ಖನ್ಧಾದೀಸು, ಫಲೇ ಏವ ವಾ, ನ ಮೂಲಾದೀಸೂ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬೇಸ್ವೇವ ಮೂಲಾದೀಸು ಅನುಗತತ್ತಾ, ಏವಂ. ಯಥಾ ಪನ ತಸ್ಸೇವ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಫಲಾದೀಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಮಣ್ಡೂಕಕಣ್ಟಕಂ ನಾಮ ರುಕ್ಖೇ ವಿಸಂ ಪಯೋಜೇಯ್ಯ, ಅಥ ಸೋ ರುಕ್ಖೋ ತೇನ ವಿಸಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಪಥವೀರಸಆಪೋರಸಪರಿಯಾದಿನ್ನೇನ ಅಪ್ಪಸವನಧಮ್ಮತಂ ಆಗಮ್ಮ ಪುನ ಸನ್ತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವಂ ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ರುಕ್ಖೇ ವಿಸಪ್ಪಯೋಜನಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಚತುಮಗ್ಗಭಾವನಂ ಆರಭತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ ತೇನ ಚತುಮಗ್ಗವಿಸಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ವಟ್ಟಮೂಲಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಯಾದಿನ್ನತ್ತಾ ಕಿರಿಯಭಾವಮತ್ತಮುಪಗತಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಪ್ಪಭೇದೋ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಧಮ್ಮತಮಾಗಮ್ಮ ಭವನ್ತರಸನ್ತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನ ಹೋತಿ. ಕೇವಲಂ ಪನ ಚರಿಮವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೇನ ನಿರಿನ್ಧನೋ ವಿಯ ಜಾತವೇದೋ ಅನುಪಾದಾನೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ. ಏವಂ ಭೂಮಿಯಾ ಭೂಮಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಚ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿಚ ¶ ಅಪರಮ್ಪಿ ಸಮುದಾಚಾರಾರಮ್ಮಣಾಧಿಗ್ಗಹಿತಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾಸಮೂಹತವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಮುಪ್ಪನ್ನಂ. ತತ್ಥ ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಸಮುದಾಚಾರುಪ್ಪನ್ನಂ. ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಪನ ಆಪಾಥಗತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಏವ ಅಪರಭಾಗೇ ಅವಸ್ಸಮುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಗ್ಗಹಿತುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಲ್ಯಾಣಿಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತೋ ¶ ಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಜಾತಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ತಸ್ಸ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೬; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮) ಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತತಿಮನಾರೂಳ್ಹಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿವಾರಕಸ್ಸ ಹೇತುನೋ ಅಭಾವಾ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ತಂ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿ ಭಾವಿತೋ ಬಹುಲೀಕತೋ ಸನ್ತೋ ಚೇವ ಪಣೀತೋ ಚ ಅಸೇಚನಕೋ ಚ ಸುಖೋ ಚ ವಿಹಾರೋ ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಠಾನಸೋ ಅನ್ತರಧಾಪೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೬೫) ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮೂಹತತ್ತಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಅನತೀತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಅಸಮೂಹತುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಥೇರಸ್ಸ ಕುಸುಮಿತರುಕ್ಖೇ ಉಪವನೇ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಓಚಿನನ್ತಸ್ಸ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ¶ ಗಾಯತೋ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಗೀತಸ್ಸರಂ ಸುತವತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಜಾತಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ತಸ್ಸ ‘‘ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತೋ ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಅನ್ತರಾಯೇವ ಅನ್ತರಧಾಪೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೫೭) ಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಗ್ಗಹಿತಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾಸಮೂಹತುಪ್ಪನ್ನಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಭೂಮಿಲದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾಧಿಗ್ಗಹಿತಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾಸಮೂಹತುಪ್ಪನ್ನವಸೇನಾಯಂ ಕೋಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ವಿನೇತಬ್ಬತೋ. ಏವಂವಿಧಮೇವ ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವಿನಯೇನ ವಿನೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ. ಯಂ ಪನೇತಂ ವತ್ತಮಾನಭುತ್ವಾಪಗತೋಕಾಸಕತಸಮುದಾಚಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಏತ್ಥ ಅಫಲೋ ಚ ಅಸಕ್ಯೋ ಚ ವಾಯಾಮೋ. ಅಫಲೋ ಹಿ ಭುತ್ವಾಪಗತೇ ವಾಯಾಮೋ ವಾಯಾಮನ್ತರೇನಾಪಿ ತಸ್ಸ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ. ತಥಾ ಓಕಾಸಕತೇ. ಅಸಕ್ಯೋ ಚ ವತ್ತಮಾನಸಮುದಾಚಾರುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಲೇಸವೋದಾನಾನಂ ಏಕಜ್ಝಮನುಪ್ಪತ್ತಿತೋತಿ.

ವಿನೇತೀತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಪನ –

‘‘ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ಏಕಮೇಕೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಧಾ;

ತೇಸು ಅಟ್ಠವಿಧೇನೇಸ, ವಿನೇತೀತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ’’.

ಅಯಞ್ಹಿ ¶ ಸಂವರವಿನಯೋ, ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ದುವಿಧೇ ವಿನಯೇ ಏಕಮೇಕೋ ವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಸಂವರವಿನಯೋಪಿ ಹಿ ಸೀಲಸಂವರೋ, ಸತಿಸಂವರೋ, ಞಾಣಸಂವರೋ, ಖನ್ತಿಸಂವರೋ, ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ, ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ, ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ.

ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ. ೫೧೧) ಸೀಲಸಂವರೋ, ‘‘ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧೩; ಮ. ನಿ. ೧.೨೯೫; ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೯; ಅ. ನಿ. ೩.೧೬) ಸತಿಸಂವರೋ.

‘‘ಯಾನಿ ಸೋತಾನಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, (ಅಜಿತಾತಿ ಭಗವಾ)

ಸತಿ ತೇಸಂ ನಿವಾರಣಂ;

ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ,

ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೦೪೧) –

ಆದೀಸು ¶ ಞಾಣಸಂವರೋ, ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪; ಅ. ನಿ. ೪.೧೧೪) ಖನ್ತಿಸಂವರೋ, ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ, ಪಜಹತಿ, ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೬; ಅ. ನಿ. ೪.೧೧೪) ವೀರಿಯಸಂವರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚಾಯಂ ಸಂವರೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಂವರಣತೋ ಸಂವರೋ, ವಿನಯನತೋ ವಿನಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತಥಾ ಯಂ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಙ್ಗೇಸು ಯಾವ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಿಹಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಿ, ತಾವ ತೇನ ತೇನ ಞಾಣೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ¶ ಅಹೇತುವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠೀನಂ, ತಸ್ಸೇವ ಅಪರಭಾಗೇನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ಕಥಂಕಥೀಭಾವಸ್ಸ, ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನ ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯ, ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ, ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಸಭಯೇಸು ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯ, ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನೇನ ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ, ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣೇನ ಅಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಯ, ಉಪೇಕ್ಖಾಞಾಣೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಾಯ, ಅನುಲೋಮೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಟಿಲೋಮಭಾವಸ್ಸ, ಗೋತ್ರಭುನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ ಯಾವ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಿಹಾನಿಪವತ್ತಿ ¶ , ತಾವ ತೇನಾಭಿಹತಾನಂ ನೀವರಣಾನಂ ಯಥಾಸಕಂ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಯಥಾಸಕಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೨೭೭) ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಹನಸ್ಸ ಪುನ ಅಚ್ಚನ್ತಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತಂ ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸರಣತ್ತಾ ಪಹೀನಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏತಂ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪಹಾನಂ ಯಸ್ಮಾ ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಹಾನಂ, ವಿನಯನಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂತಂಪಹಾನವತೋ ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋಪೇತಂ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಮೇಕೇಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿನ್ನತ್ತಾ ದಸೇತೇ ವಿನಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ತೇಸು ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿನಯಂ ನಿಸ್ಸರಣವಿನಯಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ¶ ಅವಸೇಸೇನ ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ವಿನಯೇನೇಸ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ವಿನೇತೀತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ. ಕಥಂ? ಸೀಲಸಂವರೇನ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ವಿನೇನ್ತೋಪಿ ಹಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಕೋಧಂ ವಿನೇತಿ, ಸತಿಪಞ್ಞಾಸಂವರೇಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾದೀನಿ ವಿನೇನ್ತೋಪಿ ದೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಕೋಧಂ ವಿನೇತಿ, ಖನ್ತಿಸಂವರೇನ ಸೀತಾದೀನಿ ಖಮನ್ತೋಪಿ ತಂತಂಆಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವಂ ಕೋಧಂ ವಿನೇತಿ, ವೀರಿಯಸಂವರೇನ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ ವಿನೇನ್ತೋಪಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಕೋಧಂ ವಿನೇತಿ. ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹನ್ತೋಪಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾತಬ್ಬಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಬ್ಬಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಕೋಧಂ ವಿನೇತಿ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಹಾನವಿನಯೇನ ವಿನಯೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯೇಹಿ ಪನ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ತೇಹಿ ವಿನೇನ್ತೋಪಿ ಪರಿಯಾಯತೋ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೇನ ವಿನೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಕಾಲೇ ಪನ ವಿನೇತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಚ ಅನುಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬತೋ ನ ತೇಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿನೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ತೇಸು ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿನಯಂ ನಿಸ್ಸರಣವಿನಯಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೇನ ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ವಿನಯೇನೇಸ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ವಿನೇತೀತಿ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ. ಯೇ ವಾ –

‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಾ, ಯತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಆಘಾತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿವಿನೇತಬ್ಬೋ. ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ? ಯಸ್ಮಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲೇ ಆಘಾತೋ ಜಾಯೇಥ, ಮೇತ್ತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ…ಪೇ… ಕರುಣಾ… ಉಪೇಕ್ಖಾ… ಅಸತಿ-ಅಮನಸಿಕಾರೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಆಘಾತೋ ಪಟಿವಿನೇತಬ್ಬೋ. ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ ಏವ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕೋ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ…ಪೇ… ದಾಯಾದೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೬೧) –

ಏವಂ ¶ ಪಞ್ಚ ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಾ ವುತ್ತಾ. ಯೇ ಚ –

‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಆವುಸೋ, ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಾ, ಯತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಆಘಾತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿವಿನೇತಬ್ಬೋ. ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ? ಇಧಾವುಸೋ ¶ , ಏಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಹೋತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರೋ, ಏವರೂಪೇಪಿ, ಆವುಸೋ, ಪುಗ್ಗಲೇ ಆಘಾತೋ ¶ ಪಟಿವಿನೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೬೨) –

ಏವಮಾದಿನಾಪಿ ನಯೇನ ಪಞ್ಚ ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಾ ವುತ್ತಾ. ತೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯೇನ ವಿನೇನ್ತೋಪೇಸ ವಿನೇತೀತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ. ಅಪಿಚ ಯಸ್ಮಾ –

‘‘ಉಭತೋದಣ್ಡಕೇನ ಚೇಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಕಚೇನ ಚೋರಾ ಓಚರಕಾ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಓಕ್ಕನ್ತೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರಾಪಿ ಯೋ ಮನೋ ಪದೋಸೇಯ್ಯ, ನ ಮೇ ಸೋ ತೇನ ಸಾಸನಕರೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೨) –-

ಏವಂ ಸತ್ಥು ಓವಾದಂ,

‘‘ತಸ್ಸೇವ ತೇನ ಪಾಪಿಯೋ, ಯೋ ಕುದ್ಧಂ ಪಟಿಕುಜ್ಝತಿ;

ಕುದ್ಧಂ ಅಪ್ಪಟಿಕುಜ್ಝನ್ತೋ, ಸಙ್ಗಾಮಂ ಜೇತಿ ದುಜ್ಜಯಂ.

‘‘ಉಭಿನ್ನಮತ್ಥಂ ಚರತಿ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ;

ಪರಂ ಸಙ್ಕುಪಿತಂ ಞತ್ವಾ, ಯೋ ಸತೋ ಉಪಸಮ್ಮತಿ’’. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೮);

‘‘ಸತ್ತಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಪತ್ತಕನ್ತಾ ಸಪತ್ತಕರಣಾ ಕೋಧನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಂ ವಾ ಪುರಿಸಂ ವಾ. ಕತಮೇ ಸತ್ತ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಪತ್ತೋ ಸಪತ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಇಚ್ಛತಿ – ‘ಅಹೋ, ವತಾಯಂ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಪತ್ತೋ ಸಪತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣವತಾಯ ನನ್ದತಿ. ಕೋಧನಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಕೋಧಾಭಿಭೂತೋ ಕೋಧಪರೇತೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಹೋತಿ ಸುನ್ಹಾತೋ ಸುವಿಲಿತ್ತೋ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸು ಓದಾತವತ್ಥವಸನೋ, ಅಥ ಖೋ ಸೋ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋವ ಹೋತಿ ಕೋಧಾಭಿಭೂತೋ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಪತ್ತಕನ್ತೋ ಸಪತ್ತಕರಣೋ ಕೋಧನಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ಇತ್ಥಿಂ ವಾ ಪುರಿಸಂ ವಾ (ಅ. ನಿ. ೭.೬೪).

‘‘ಪುನ ¶ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಪತ್ತೋ ಸಪತ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಇಚ್ಛತಿ – ‘ಅಹೋ, ವತಾಯಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಯೇಯ್ಯಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ನ ಪಚುರತ್ಥೋ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ನ ಭೋಗವಾ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ನ ಯಸವಾ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ನ ಮಿತ್ತವಾ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ¶ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’ತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಪತ್ತೋ ಸಪತ್ತಸ್ಸ ಸುಗತಿಗಮನೇನ ನನ್ದತಿ. ಕೋಧನಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಕೋಧಾಭಿಭೂತೋ ಕೋಧಪರೇತೋ ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತಿ, ವಾಚಾಯ… ಮನಸಾ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತಿ. ಸೋ ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರಿತ್ವಾ…ಪೇ… ವಾಚಾಯ…ಪೇ… ಮನಸಾ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರಿತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ¶ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ…ಪೇ… ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಕೋಧಾಭಿಭೂತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೬೪).

‘‘ಕುದ್ಧೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಕುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ…. (ಅ. ನಿ. ೭.೬೪; ಮಹಾನಿ. ೫);

‘‘ಯೇನ ಕೋಧೇನ ಕುದ್ಧಾಸೇ, ಸತ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಂ;

ತಂ ಕೋಧಂ ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾಯ, ಪಜಹನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸಿನೋ. (ಇತಿವು. ೪);

‘‘ಕೋಧಂ ಜಹೇ ವಿಪ್ಪಜಹೇಯ್ಯ ಮಾನಂ, ಸಂಯೋಜನಂ ಸಬ್ಬಮತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ. (ಧ. ಪ. ೨೨೧);

‘‘ಅನತ್ಥಜನನೋ ಕೋಧೋ, ಕೋಧೋ ಚಿತ್ತಪ್ಪಕೋಪನೋ. (ಅ. ನಿ. ೭.೬೪; ಇತಿವು. ೮೮);

‘‘ಏಕಾಪರಾಧಂ ಖಮ ಭೂರಿಪಞ್ಞ, ನ ಪಣ್ಡಿತಾ ಕೋಧಬಲಾ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೫.೧೯) –

ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಕೋಧೇ ಆದೀನವಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಕೋಧೋ ವಿನಯಂ ಉಪೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕೋಧಂ ವಿನೇನ್ತೋಪಿ ಏಸ ವಿನೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಕೋಧನ್ತಿ ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀತಿ ಆಘಾತೋ ಜಾಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೪೦; ಅ. ನಿ. ೯.೨೯) ನಯೇನ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಾನಂ ನವನ್ನಂ, ‘‘ಅತ್ಥಂ ಮೇ ನ ಚರೀ’’ತಿ ಆದೀನಞ್ಚ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ¶ ಸಿದ್ಧಾನಂ ನವನ್ನಮೇವಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ, ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದಿನಾ ಅಟ್ಠಾನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕೂನವೀಸತಿಯಾ ಆಘಾತವತ್ಥೂನಂ ಅಞ್ಞತರಾಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವಂ ಆಘಾತಂ. ವಿಸಟನ್ತಿ ವಿತ್ಥತಂ. ಸಪ್ಪವಿಸನ್ತಿ ಸಪ್ಪಸ್ಸ ವಿಸಂ. ಇವಾತಿ ಓಪಮ್ಮವಚನಂ, ಇ-ಕಾರ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ವ-ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಓಸಧೇಹೀತಿ ಅಗದೇಹಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ವಿಸತಿಕಿಚ್ಛಕೋ ವೇಜ್ಜೋ ಸಪ್ಪೇನ ದಟ್ಠಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಂ ಫರಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ವಿಸಟಂ ಸಪ್ಪವಿಸಂ ಮೂಲಖನ್ಧತಚಪತ್ತಪುಪ್ಫಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೇಹಿ ¶ ನಾನಾಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಪಯೋಜೇತ್ವಾ ಕತೇಹಿ ವಾ ಓಸಧೇಹಿ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ವಿನೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವಂ ಯೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಉಪ್ಪತಿತಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಕೋಧಂ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ವಿನಯನೂಪಾಯೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ವಿನೇತಿ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ ಪಜಹತಿ ವಿನೋದೇತಿ ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತೀತಿ.

ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರನ್ತಿ ಸೋ ಏವಂ ಕೋಧಂ ವಿನೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಸ್ಮಾ ಕೋಧೋ ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ¶ ಪಹೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಓರಪಾರಸಞ್ಞಿತಾನಿ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಜಹಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅವಿಸೇಸೇನ ಹಿ ಪಾರನ್ತಿ ತೀರಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ಓರಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಸಂಸಾರಸಾಗರಸ್ಸ ಪಾರಭೂತಾನಿ ಚಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಓರಪಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಯೋ ಉಪ್ಪತಿತಂ ವಿನೇತಿ ಕೋಧಂ ವಿಸಟಂ ಸಪ್ಪವಿಸಂವ ಓಸಧೇಹಿ’’, ಸೋ ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕೋಧಂ ವಿನೇತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರಂ. ತತ್ಥ ಓರನ್ತಿ ಸಕತ್ತಭಾವೋ, ಪಾರನ್ತಿ ಪರತ್ತಭಾವೋ. ಓರಂ ವಾ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಆಯತನಾನಿ, ಪಾರಂ ಛ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ. ತಥಾ ಓರಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ, ಪಾರಂ ದೇವಲೋಕೋ. ಓರಂ ಕಾಮಧಾತು, ಪಾರಂ ರೂಪಾರೂಪಧಾತು. ಓರಂ ಕಾಮರೂಪಭವೋ, ಪಾರಂ ಅರೂಪಭವೋ. ಓರಂ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಪಾರಂ ಅತ್ತಭಾವಸುಖೂಪಕರಣಾನಿ. ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಓರಪಾರೇ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹನ್ತೋ ‘‘ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಇಧತ್ತಭಾವಾದೀಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಏವ ನತ್ಥಿ; ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ತತಿಯಮಗ್ಗಾದೀನಂ ವಿಯ ವಣ್ಣಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಓರಪಾರಭೇದಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ‘‘ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಉಪಮಂ ಆಹ ‘‘ಉರಗೋ ಜಿಣ್ಣಮಿವ ತಚಂ ಪುರಾಣ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಉರೇನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಉರಗೋ, ಸಪ್ಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸೋ ದುವಿಧೋ – ಕಾಮರೂಪೀ ಚ ಅಕಾಮರೂಪೀ ಚ. ಕಾಮರೂಪೀಪಿ ದುವಿಧೋ – ಜಲಜೋ ಥಲಜೋ ಚ. ಜಲಜೋ ಜಲೇ ಏವ ಕಾಮರೂಪಂ ಲಭತಿ, ನ ಥಲೇ, ಸಙ್ಖಪಾಲಜಾತಕೇ ಸಙ್ಖಪಾಲನಾಗರಾಜಾ ವಿಯ. ಥಲಜೋ ಥಲೇ ಏವ, ನ ಜಲೇ. ಸೋ ಜಜ್ಜರಭಾವೇನ ಜಿಣ್ಣಂ, ಚಿರಕಾಲತಾಯ ಪುರಾಣಞ್ಚಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ. ತಚಂ ಜಹನ್ತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಜಹಾತಿ – ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತೋ, ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ, ನಿಸ್ಸಾಯ, ಥಾಮೇನಾತಿ. ಸಜಾತಿ ನಾಮ ಸಪ್ಪಜಾತಿ ದೀಘತ್ತಭಾವೋ. ಉರಗಾ ಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಸಜಾತಿಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ – ಉಪಪತ್ತಿಯಂ, ಚುತಿಯಂ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನೇ, ಸಮಾನಜಾತಿಯಾ ¶ ¶ ಮೇಥುನಪಟಿಸೇವನೇ, ಜಿಣ್ಣತಚಾಪನಯನೇ ಚಾತಿ. ಸಪ್ಪೋ ಹಿ ಯದಾ ತಚಂ ಜಹಾತಿ, ತದಾ ಸಜಾತಿಯಂಯೇವ ಠತ್ವಾ ಜಹಾತಿ. ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತೋಪಿ ಚ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ¶ ಜಹಾತಿ. ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ನಾಮ ಯದಾ ಉಪಡ್ಢಟ್ಠಾನೇ ಮುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಉಪಡ್ಢಟ್ಠಾನೇ ಅಮುತ್ತೋ ಓಲಮ್ಬತಿ, ತದಾ ನಂ ಅಟ್ಟೀಯನ್ತೋ ಜಹಾತಿ. ಏವಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಚ ದಣ್ಡನ್ತರಂ ವಾ ಮೂಲನ್ತರಂ ವಾ ಪಾಸಾಣನ್ತರಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಹಾತಿ. ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಹನ್ತೋಪಿ ಚ ಥಾಮಂ ಜನೇತ್ವಾ, ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕತ್ವಾ, ವೀರಿಯೇನ ವಙ್ಕಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ, ಪಸ್ಸಸನ್ತೋವ ಫಣಂ ಕರಿತ್ವಾ ಜಹಾತಿ. ಏವಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಯೇನಕಾಮಂ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಏವಮೇವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಓರಪಾರಂ ಜಹಿತುಕಾಮೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಜಹಾತಿ – ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತೋ, ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ, ನಿಸ್ಸಾಯ, ಥಾಮೇನಾತಿ. ಸಜಾತಿ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನೋ ‘‘ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೧) ವಚನತೋ ಸೀಲಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನರೋ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩; ಪೇಟಕೋ. ೨೨). ಏವಮೇತಿಸ್ಸಂ ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ತಂ ಸಕತ್ತಭಾವಾದಿಭೇದಂ ಓರಪಾರಂ ಜಿಣ್ಣಪುರಾಣತಚಮಿವ ದುಕ್ಖಂ ಜನೇನ್ತಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಧಿಮತ್ತವಾಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಥಾಮಂ ಜನೇತ್ವಾ ‘‘ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೬; ವಿಭ. ೫೧೯) ವುತ್ತನಯೇನ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಛಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ಉರಗೋ ವಿಯ, ವಙ್ಕಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಉರಗೋ ವಿಯ ಪಸ್ಸಸನ್ತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಅಸಿಥಿಲಪರಕ್ಕಮತಾಯ ವಾಯಮನ್ತೋ ಉರಗೋ ವಿಯ ಫಣಂ ಕರಿತ್ವಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಞಾಣವಿಪ್ಫಾರಂ ಜನೇತ್ವಾ ಉರಗೋವ ತಚಂ ಓರಪಾರಂ ಜಹಾತಿ. ಜಹಿತ್ವಾ ಚ ಉರಗೋ ವಿಯ ಓಹಿತತಚೋ ಯೇನಕಾಮಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಓಹಿತಭಾರೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುದಿಸಂ ಪಕ್ಕಮತೀತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ಯೋ ಉಪ್ಪತಿತಂ ವಿನೇತಿ ಕೋಧಂ, ವಿಸಟಂ ಸಪ್ಪವಿಸಂವ ಓಸಧೇಹಿ;

ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರಂ, ಉರಗೋ ಜಿಣ್ಣಮಿವ ತಚಂ ಪುರಾಣ’’ನ್ತಿ.

ಏವಮೇಸಾ ¶ ಭಗವತಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ಪಠಮಗಾಥಾ ದೇಸಿತಾತಿ.

೨. ಇದಾನಿ ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ತತ್ರಾಪಿ –

‘‘ಯೇನ ¶ ಯತ್ಥ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ, ವುತ್ತಾ ಗಾಥಾ ಅಯಂ ಇಮಂ;

ವಿಧಿಂ ಪಕಾಸಯಿತ್ವಾಸ್ಸಾ, ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ. –

ಅಯಮೇವ ಮಾತಿಕಾ. ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಸಬ್ಬಗಾಥಾಸು. ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ಪನ ಇತೋ ಪಭುತಿ ಮಾತಿಕಂ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ¶ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನನಯೇನೇವ ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ ಯೋ ರಾಗಮುದಚ್ಛಿದಾ ಅಸೇಸನ್ತಿ ಅಯಂ ದುತಿಯಗಾಥಾ.

ತಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿ – ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಞ್ಞತರೋ ಸುವಣ್ಣಕಾರಪುತ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ‘‘ದಹರಾನಂ ಅಸುಭಂ ಸಪ್ಪಾಯ’’ನ್ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ರಾಗವಿಘಾತತ್ಥಂ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅದಾಸಿ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಆಸೇವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಲಭತಿ. ಸೋ ‘‘ಅನುಪಕಾರಂ ಮಮೇತ’’ನ್ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ದಹರಾನಮೇತಂ ಸಪ್ಪಾಯ’’ನ್ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಪುನಪಿ ತದೇವಾಚಿಕ್ಖಿ. ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ ಅತೀತಾ, ಸೋ ಕಿಞ್ಚಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸಂ ನ ಲಭತಿ. ತತೋ ನಂ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ನೇಸಿ. ಭಗವಾ ‘‘ಅವಿಸಯೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತುಯ್ಹೇತಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಜಾನಿತುಂ, ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯೋ ಏಸೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಭಸ್ಸರವಣ್ಣಂ ಪದುಮಂ ಇದ್ಧಿಯಾ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪಾದಾಸಿ – ‘‘ಹನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಂ ವಿಹಾರಪಚ್ಛಾಯಾಯಂ ವಾಲಿಕಾತಲೇ ನಾಳೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಪೇಹಿ, ಅಭಿಮುಖಞ್ಚಸ್ಸ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದ ‘ಲೋಹಿತಂ ಲೋಹಿತ’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ’’ತಿ. ಅಯಂ ಕಿರ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಸುವಣ್ಣಕಾರೋವ ಅಹೋಸಿ. ತೇನಸ್ಸ ‘‘ಲೋಹಿತಕನಿಮಿತ್ತಂ ಸಪ್ಪಾಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ಲೋಹಿತಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ¶ ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಝಾನಾನಿ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಝಾನಕೀಳಂ ಆರಭಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ‘ತಂ ಪದುಮಂ ಮಿಲಾಯತೂ’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ತಂ ಮಿಲಾತಂ ಕಾಳವಣ್ಣಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪಭಸ್ಸರರೂಪಂ ಜರಾಯ ಪರಿಮದ್ದಿತ’’ನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿ. ತತೋ ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪಸಂಹರಿ. ತತೋ ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ದುಕ್ಖಂ ತದನತ್ತಾ’’ತಿ ತಯೋಪಿ ಭವೇ ಆದಿತ್ತೇ ವಿಯ ಪಸ್ಸಿ. ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ ಚಸ್ಸಾವಿದೂರೇ ಪದುಮಸ್ಸರೋ ಅತ್ಥಿ. ತತ್ಥ ದಾರಕಾ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ಪದುಮಾನಿ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ರಾಸಿಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ತಾನಿ ಉದಕೇ ಪದುಮಾನಿ ನಳವನೇ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾ ವಿಯ ಖಾಯಿಂಸು, ಪತ್ತಾನಿ ಪತನ್ತಾನಿ ಪಪಾತಂ ಪವಿಸನ್ತಾನಿ ವಿಯ ಖಾಯಿಂಸು, ಥಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಪದುಮಾನಂ ಅಗ್ಗಾನಿ ಮಿಲಾತಾನಿ ಅಗ್ಗಿಡಡ್ಢಾನಿ ವಿಯ ¶ ಖಾಯಿಂಸು. ಅಥಸ್ಸ ತದನುಸಾರೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೋ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ತಯೋ ಭವಾ ಆದಿತ್ತಮಿವ ಅಗಾರಂ ಅಪ್ಪಟಿಸರಣಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು. ತತೋ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋವ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಪರಿ ಸರೀರಾಭಂ ಮುಞ್ಚಿ. ಸಾ ಚಸ್ಸ ಮುಖಂಯೇವ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿ. ತತೋ ಸೋ ‘‘ಕಿಮೇತ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಮಿವ ದಿಸ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಣಾಮೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಸಪ್ಪಾಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಓಭಾಸಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ ‘‘ಯೋ ರಾಗಮುದಚ್ಛಿದಾ ಅಸೇಸ’’ನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ರಞ್ಜನವಸೇನ ರಾಗೋ, ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಉದಚ್ಛಿದಾತಿ ಉಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಭಞ್ಜತಿ ¶ , ವಿನಾಸೇತಿ. ಅತೀತಕಾಲಿಕಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಛನ್ದಸಿ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಸೇಸನ್ತಿ ಸಾನುಸಯಂ. ಭಿಸಪುಪ್ಫಂವ ಸರೋರುಹನ್ತಿ ಸರೇ ವಿರೂಳ್ಹಂ ಪದುಮಪುಪ್ಫಂ ವಿಯ. ವಿಗಯ್ಹಾತಿ ಓಗಯ್ಹ, ಪವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಥಾ ನಾಮ ಏತೇ ದಾರಕಾ ಸರಂ ಓರುಯ್ಹ ಭಿಸಪುಪ್ಫಂ ಸರೋರುಹಂ ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ತೇಧಾತುಕಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸಂ ಓಗಯ್ಹ –

‘‘ನತ್ಥಿ ರಾಗಸಮೋ ಅಗ್ಗಿ’’; (ಧ. ಪ. ೨೦೨);

‘‘ಕಾಮರಾಗೇನ ¶ ದಯ್ಹಾಮಿ, ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಪರಿದಯ್ಹತಿ’’; (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೨);

‘‘ಯೇ ರಾಗರತ್ತಾನುಪತನ್ತಿ ಸೋತಂ, ಸಯಂ ಕತಂ ಮಕ್ಕಟಕೋವ ಜಾಲಂ’’. (ಧ. ಪ. ೩೪೭);

‘‘ರತ್ತೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ರಾಗೇನ ಅಭಿಭೂತೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಾಣಮ್ಪಿ ಹನತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೫೬, ೭೨) –

ಏವಮಾದಿನಯಮನುಗನ್ತ್ವಾ ರಾಗಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸೀಲಸಂವರಾದೀಹಿ ಸಂವರೇಹಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾವಿಞ್ಞಾಣಕೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಸುಭಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ರಾಗಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಅವಸೇಸಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಚ ತತೋ ಅನವಸೇಸಮ್ಪಿ ಉಚ್ಛಿನ್ದತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರಂ ಉರಗೋ ಜಿಣ್ಣಮಿವ ತಚಂ ಪುರಾಣನ್ತಿ. ಏವಮೇಸಾ ಭಗವತಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ಗಾಥಾ ದೇಸಿತಾ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ.

೩. ಯೋ ¶ ತಣ್ಹಮುದಚ್ಛಿದಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ. ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಗ್ಗರಾಯ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ತೀರೇ ವಿಹರನ್ತೋ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಓಭಾಸಗಾಥಮಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ತಸ್ಸತೀತಿ ತಣ್ಹಾ. ವಿಸಯೇಹಿ ತಿತ್ತಿಂ ನ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಮಭವವಿಭವತಣ್ಹಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸರಿತನ್ತಿ ಗತಂ ಪವತ್ತಂ, ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೀಘಸರನ್ತಿ ಸೀಘಗಾಮಿನಿಂ, ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಆದೀನವಂ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಪರಚಕ್ಕವಾಳಮ್ಪಿ ¶ ಭವಗ್ಗಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಮತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇತಂ ಸರಿತಂ ಸೀಘಸರಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಂ –

‘‘ಉಪರಿವಿಸಾಲಾ ದುಪ್ಪೂರಾ, ಇಚ್ಛಾ ವಿಸಟಗಾಮಿನೀ;

ಯೇ ಚ ತಂ ಅನುಗಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇ ಹೋನ್ತಿ ಚಕ್ಕಧಾರಿನೋ’’ತಿ.

‘‘ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ, ದೀಘಮದ್ಧಾನಸಂಸರಂ;

ಇತ್ಥಭಾವಞ್ಞಥಾಭಾವಂ, ಸಂಸಾರಂ ನಾತಿವತ್ತತೀ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ೧೫, ೧೦೫; ಮಹಾನಿ. ೧೯೧; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನಾನುಗೀತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೧೦೭);

‘‘ಊನೋ ¶ ಲೋಕೋ ಅತಿತ್ತೋ ತಣ್ಹಾದಾಸೋತಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೦೫) ಚ –

ಏವಮಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸೀಲಸಂವರಾದೀಹಿ ಚ ಯೋ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ವಿಸೋಸಯಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಅಸೇಸಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರನ್ತಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ.

೪. ಯೋ ಮಾನಮುದಬ್ಬಧೀತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ. ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಙ್ಗಾಯ ತೀರೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಗಿಮ್ಹಕಾಲೇ ಅಪ್ಪೋದಕೇ ಸೋತೇ ಕತಂ ನಳಸೇತುಂ ಪಚ್ಛಾ ಆಗತೇನ ಮಹೋಘೇನ ವುಯ್ಹಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಸಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಓಭಾಸಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಮಾನೋತಿ ಜಾತಿಆದಿವತ್ಥುಕೋ ಚೇತಸೋ ಉಣ್ಣಾಮೋ. ಸೋ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋ, ‘‘ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋ, ‘‘ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋತಿ ಏವಂ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ. ಪುನ ‘‘ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ, ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸದಿಸೋ, ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಹೀನೋ, ಸದಿಸಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋ, ಸದಿಸಸ್ಸ ಸದಿಸೋ, ಸದಿಸಸ್ಸ ಹೀನೋ, ಹೀನಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋ, ಹೀನಸ್ಸ ಸದಿಸೋ, ಹೀನಸ್ಸ ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋತಿ ಏವಂ ನವವಿಧೋ ಹೋತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ಮಾನಂ –

‘‘ಯೇನ ಮಾನೇನ ಮತ್ತಾಸೇ, ಸತ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿ’’ನ್ತಿ. (ಇತಿವು. ೬) –

ಆದಿನಾ ¶ ನಯೇನ ತತ್ಥ ಆದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸೀಲಸಂವರಾದೀಹಿ ಚ ಯೋ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ವಧೇನ್ತೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಬಲದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ನಳಸೇತುಸದಿಸಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಂ ಅತಿಬಲತ್ತಾ ಮಹೋಘಸದಿಸೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಅಸೇಸಂ ಉದಬ್ಬಧಿ, ಅನವಸೇಸಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಉಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ ವಧೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರನ್ತಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ.

೫. ತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಇತೋ ಪರಾನಞ್ಚ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಏಕಾಯೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅತ್ತನೋ ಧೀತುಯಾ ವಾರೇಯ್ಯೇ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕೇನಚಿ ವಸಲೇನ ಅಪರಿಭುತ್ತಪುಬ್ಬೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ದಾರಿಕಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಪತಿಕುಲಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸನ್ತರಬಾಹಿರಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ತಿಣಪುಪ್ಫಮ್ಪಿ ಅಪರಿಭುತ್ತಪುಬ್ಬಂ ನಾದ್ದಸ. ಅಥ ಸಮ್ಬಹುಲೇ ಧುತ್ತಕಜಾತಿಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದಾರಕೇ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏತೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅವಸ್ಸಂ ಸಮ್ಬಹುಲೇಸು ಕೋಚಿ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಉಪ್ಪಣ್ಡೇನ್ತಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಉದುಮ್ಬರಪುಪ್ಫಂ ನಾಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಲೋಕೇ ನ ಕೇನಚಿ ಪರಿಭುತ್ತಪುಬ್ಬಂ. ತೇನ ಧೀತರಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ದೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಅಚಿರವತಿಯಾ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಉದುಮ್ಬರವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಮೇಕಂ ರುಕ್ಖಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಪುಪ್ಫಸ್ಸ ವಣ್ಟಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಾದ್ದಸ. ಅಥ ವೀತಿವತ್ತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ದುತಿಯತೀರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ಚ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಮನುಞ್ಞೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ¶ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ, ಸಕಿಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಸಕಿಂ ಉಕ್ಕುಟಿಕೋ ಹುತ್ವಾ, ಸಕಿಂ ಠತ್ವಾ, ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಸಾಖಾವಿಟಪಪತ್ತನ್ತರೇಸು ವಿಚಿನನ್ತೋ ಕಿಲಮತಿ. ತತೋ ನಂ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಆಹ – ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಕಿಂ ಮಗ್ಗಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಉದುಮ್ಬರಪುಪ್ಫಂ, ಭೋ’’ತಿ. ‘‘ಉದುಮ್ಬರಪುಪ್ಫಂ ನಾಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಲೋಕೇ ನತ್ಥಿ, ಮುಸಾ ಏತಂ ವಚನಂ, ಮಾ ಕಿಲಮಾ’’ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಓಭಾಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಸಮನ್ನಾಹಾರಬಹುಮಾನಸ್ಸ ಇಮಾ ಓಭಾಸಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ ‘‘ಯೋ ನಾಜ್ಝಗಮಾ ಭವೇಸು ಸಾರ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ.

ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ನಾಜ್ಝಗಮಾತಿ ನಾಧಿಗಚ್ಛಿ, ನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ ವಾ. ಭವೇಸೂತಿ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಸಞ್ಞೀಅಸಞ್ಞೀನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀಏಕವೋಕಾರಚತುವೋಕಾರಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು. ಸಾರನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಭಾವಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ವಾ. ವಿಚಿನನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಗವೇಸನ್ತೋ. ಪುಪ್ಫಮಿವ ಉದುಮ್ಬರೇಸೂತಿ ಯಥಾ ಉದುಮ್ಬರರುಕ್ಖೇಸು ¶ ಪುಪ್ಫಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಏಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಾಜ್ಝಗಮಾ, ಏವಂ ಯೋ ಯೋಗಾವಚರೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಸಬ್ಬಭವೇಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಸಾರಂ ನಾಜ್ಝಗಮಾ. ಸೋ ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನತ್ತತೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರಂ ಉರಗೋ ಜಿಣ್ಣಮಿವ ¶ ತಚಂ ಪುರಾಣನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯೋಜನಾ ಚ. ಅವಸೇಸಗಾಥಾಸು ಪನಸ್ಸ ಯೋಜನಂ ಅವತ್ವಾ ವಿಸೇಸತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ವಕ್ಖಾಮ.

೬.

‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾ,

ಇತಿಭವಾಭವತಞ್ಚ ವೀತಿವತ್ತೋ’’ತಿ. (ಉದಾ. ೨೦) –

ಏತ್ಥ ತಾವ ಅಯಂ ‘ಅನ್ತರಸದ್ದೋ’ –

‘‘ನದೀತೀರೇಸು ಸಣ್ಠಾನೇ, ಸಭಾಸು ರಥಿಯಾಸು ಚ;

ಜನಾ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಮಞ್ಚ ತಞ್ಚ ಕಿಮನ್ತರ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೨೮);

‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೇನ ಅನ್ತರಾ ವೋಸಾನಮಾಪಾದಿ’’ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೮೪);

‘‘ಅನತ್ಥಜನನೋ ಕೋಧೋ, ಕೋಧೋ ಚಿತ್ತಪ್ಪಕೋಪನೋ;

ಭಯಮನ್ತರತೋ ಜಾತಂ, ತಂ ಜನೋ ನಾವಬುಜ್ಝತೀ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೭.೬೪; ಇತಿವು. ೮೮) –

ಏವಂ ¶ ಕಾರಣವೇಮಜ್ಝಚಿತ್ತಾದೀಸು ಸಮ್ಬಹುಲೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ಇಧ ಪನ ಚಿತ್ತೇ. ತತೋ ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾತಿ ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮೂಹತತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭವೋತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ವಿಭವೋತಿ ವಿಪತ್ತಿ. ತಥಾ ಭವೋತಿ ವುದ್ಧಿ, ವಿಭವೋತಿ ಹಾನಿ. ಭವೋತಿ ಸಸ್ಸತೋ, ವಿಭವೋತಿ ಉಚ್ಛೇದೋ. ಭವೋತಿ ಪುಞ್ಞಂ, ವಿಭವೋತಿ ಪಾಪಂ. ವಿಭವೋ ಅಭವೋತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ಇತಿಭವಾಭವತಞ್ಚ ವೀತಿವತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಾ ಏಸಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿವುಡ್ಢಿಹಾನಿಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಪುಞ್ಞಪಾಪವಸೇನ ಇತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ಭವಾಭವತಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಚತೂಹಿಪಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ತೇನ ತೇನ ನಯೇನ ತಂ ಇತಿಭವಾಭವತಞ್ಚ ವೀತಿವತ್ತೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಞಾತಬ್ಬೋ.

೭. ಯಸ್ಸ ¶ ವಿತಕ್ಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಯೋ ಕಾಮಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಾ, ತಯೋ ಞಾತಿಜನಪದಾಮರವಿತಕ್ಕಾ, ತಯೋ ಪರಾನುದ್ದಯತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಅನವಞ್ಞತ್ತಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತವಿತಕ್ಕಾತಿ ಏತೇ ನವ ವಿತಕ್ಕಾ ಸಮನ್ತಭದ್ದಕೇ ವುತ್ತನಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆದೀನವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ¶ ಪಟಿಪಕ್ಖವವತ್ಥಾನೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಹಾನಸಮತ್ಥೇಹಿ ತೀಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇಹಿ ಚ ವಿಧೂಪಿತಾ ಭುಸಂ ಧೂಪಿತಾ ಸನ್ತಾಪಿತಾ ದಡ್ಢಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ವಿಧೂಪೇತ್ವಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುವಿಕಪ್ಪಿತಾ ಅಸೇಸಾ, ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಭೂತೇ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೇ ಅಜ್ಝತ್ತಜ್ಝತ್ತಭೂತೇ ಚಿತ್ತೇ ಚ ಯಥಾ ನ ಪುನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಅಸೇಸಾ ಛಿನ್ನಾ. ಛಿನ್ನಞ್ಹಿ ಕಪ್ಪಿತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೨; ೪.೩೬೫). ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೮. ಇದಾನಿ ಯೋ ನಾಚ್ಚಸಾರೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ನಾಚ್ಚಸಾರೀತಿ ಯೋ ನಾತಿಧಾವಿ. ನ ಪಚ್ಚಸಾರೀತಿ ನ ಓಹೀಯಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯೇನ ಹಿ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ಪತನ್ತೋ ಅಚ್ಚಾಸರತಿ, ಅತಿಸಿಥಿಲೇನ ಕೋಸಜ್ಜೇ ಪತನ್ತೋ ಪಚ್ಚಾಸರತಿ. ತಥಾ ಭವತಣ್ಹಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಕಿಲಮೇನ್ತೋ ಅಚ್ಚಾಸರತಿ, ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ಕಾಮಸುಖಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಚ್ಚಾಸರತಿ. ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಚ್ಚಾಸರತಿ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಾಸರತಿ. ಅತೀತಂ ಅನುಸೋಚನ್ತೋ ಅಚ್ಚಾಸರತಿ, ಅನಾಗತ ಪಟಿಕಙ್ಖನ್ತೋ ಪಚ್ಚಾಸರತಿ. ಪುಬ್ಬನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಚ್ಚಾಸರತಿ, ಅಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಾಸರತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಏತೇ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ನಾಚ್ಚಸಾರೀ ನ ಪಚ್ಚಸಾರೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಂ ¶ ಅಚ್ಚಗಮಾ ಇಮಂ ಪಪಞ್ಚನ್ತಿ ತಾಯ ಚ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವೋಸಾನಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಸಬ್ಬಂ ಇಮಂ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕಪ್ಪಭವಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಂ ತಿವಿಧಂ ಪಪಞ್ಚಂ ಅಚ್ಚಗಮಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೯. ತದನನ್ತರಗಾಥಾಯ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ವಿತಥಮಿದನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಲೋಕೇತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಂ, ಸಕಲಮನೂನನ್ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನುಪಗಂ ಲೋಕಿಯಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಪ್ಪಭೇದಂ ಸಙ್ಖತಮೇವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ. ವಿತಥನ್ತಿ ವಿಗತತಥಭಾವಂ. ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ಸುಖನ್ತಿ ವಾ ಸುಭನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ವಾ ಯಥಾ ಯಥಾ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಬಾಲಜನೇಹಿ ಗಯ್ಹತಿ, ತಥಾತಥಾಭಾವತೋ ವಿತಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದನ್ತಿ ತಮೇವ ಸಬ್ಬಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ಞತ್ವಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ, ತಞ್ಚ ಪನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ, ನ ವಿಸಯತೋ. ಲೋಕೇತಿ ಓಕಾಸಲೋಕೇ ಸಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಾದಿಭೇದಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ‘‘ವಿತಥಮಿದ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೧೦-೧೩. ಇದಾನಿ ಇತೋ ಪರಾಸು ಚತೂಸು ಗಾಥಾಸು ವೀತಲೋಭೋ ವೀತರಾಗೋ ವೀತದೋಸೋ ವೀತಮೋಹೋತಿ ಏತೇ ವಿಸೇಸಾ. ಏತ್ಥ ಲುಬ್ಭನವಸೇನ ಲೋಭೋ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಮೇತಂ ಪಠಮಸ್ಸ ಅಕುಸಲಮೂಲಸ್ಸ ಅಧಿವಚನಂ, ವಿಸಮಲೋಭಸ್ಸ ವಾ. ಯೋ ಸೋ ‘‘ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಮಾತುಮತ್ತೀಸುಪಿ ಲೋಭಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಭಗಿನಿಮತ್ತೀಸುಪಿ ಲೋಭಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಧೀತುಮತ್ತೀಸುಪಿ ಲೋಭಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೭) ಏವಂ ವುತ್ತೋ. ರಜ್ಜನವಸೇನ ರಾಗೋ, ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ದುಸ್ಸನವಸೇನ ¶ ದೋಸೋ, ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಕೋಧಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಮುಯ್ಹನವಸೇನ ಮೋಹೋ, ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಲೋಭಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿ ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ಲೋಭಂ ವಿನೇತ್ವಾ ವಿಗತಲೋಭೋ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಲೋಭಪ್ಪಹಾನೂಪಾಯಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿತಥಭಾವದಸ್ಸನಂ ಲೋಭಪ್ಪಹಾನಾನಿಸಂಸಞ್ಚ ಓರಪಾರಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರಾಸುಪಿ. ಕೇಚಿ ಪನಾಹು – ‘‘ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ಏತೇ ಧಮ್ಮೇ ಜಿಗುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಮಾರದ್ಧಸ್ಸ ತಸ್ಸ ¶ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏಕಮೇಕಾವ ಏತ್ಥ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ. ಯಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರಾಸು ಚತೂಸು ಗಾಥಾಸು.

೧೪. ಅಯಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಸಯನ್ತೀತಿ ಅನುಸಯಾ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಮಾನದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಭವರಾಗಾವಿಜ್ಜಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಆಕಾರಾನುವಿಧಾನಟ್ಠೇನ ಮೂಲಾ; ಅಖೇಮಟ್ಠೇನ ಅಕುಸಲಾ; ಧಮ್ಮಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತಾತಿಪಿ ಮೂಲಾ; ಸಾವಜ್ಜದುಕ್ಖವಿಪಾಕಟ್ಠೇನ ಅಕುಸಲಾ; ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಲೋಭದೋಸಮೋಹಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತೇ ಹಿ ‘‘ಲೋಭೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಕುಸಲಞ್ಚ ಅಕುಸಲಮೂಲಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಏವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ. ಏವಮೇತೇ ಅನುಸಯಾ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ಕೇಚಿ ನ ಸನ್ತಿ, ಏತೇ ಚ ಅಕುಸಲಮೂಲಾ ತಥೇವ ಸಮೂಹತಾಸೇ, ಸಮೂಹತಾ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಸ್ಸ ಹಿ ಸೇ-ಕಾರಾಗಮಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣಕೋವಿದಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನ ‘‘ಸೇತಿ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಯಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಏವಂವಿಧೋ ಭಿಕ್ಖು ಖೀಣಾಸವೋ ಹೋತಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ಚ ನೇವ ಆದಿಯತಿ, ನ ಪಜಹತಿ, ಪಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ತಥಾಪಿ ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಲಕ್ಖಣೇನ ‘‘ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಸಙ್ಖಾತಂ ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಅನುಸಯಾನಂ ಅಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಪಟಿಘಾನುಸಯಾನಂ ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಮಾನಾನುಸಯಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ, ದಿಟ್ಠಾನುಸಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾನಂ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ, ಭವರಾಗಾನುಸಯಾವಿಜ್ಜಾನುಸಯಾನಂ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನೇವ. ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ¶ ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾನಂ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ. ದುತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಪಟಿಘಾನುಸಯಾನಂ ತನುಭಾವೋ, ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಭಾವೋ, ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಮಾನಾನುಸಯಭವರಾಗಾನುಸಯಾವಿಜ್ಜಾನುಸಯಾನಂ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಬ್ಬೇ ಅನುಸಯಾ ಅಕುಸಲಮೂಲಾ; ಕಾಮರಾಗಭವರಾಗಾನುಸಯಾ ಏವ ಹಿ ಲೋಭಾಕುಸಲಮೂಲೇನ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಪಟಿಘಾನುಸಯಾವಿಜ್ಜಾನುಸಯಾ ಚ ‘‘ದೋಸೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ, ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ’’ ಇಚ್ಚೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ದಿಟ್ಠಿಮಾನವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾ ¶ ಪನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ ಹೋನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಅನುಸಯಾಭಾವವಸೇನ ಚ ಅಕುಸಲಮೂಲಸಮುಗ್ಘಾತವಸೇನ ಚ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ –

‘‘ಯಸ್ಸಾನುಸಯಾ ¶ ನ ಸನ್ತಿ ಕೇಚಿ, ಮೂಲಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಸಮೂಹತಾಸೇ’’. –

ಇತಿ ಭಗವಾ ಆಹ.

೧೫. ಯಸ್ಸ ದರಥಜಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿಳಾಹಟ್ಠೇನ ದರಥಾ ನಾಮ, ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನಾ ಪನ ತೇಹಿ ದರಥೇಹಿ ಜಾತತ್ತಾ ದರಥಜಾ ನಾಮ. ಓರನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಓರಿಮಂ ತೀರನ್ತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೮). ಆಗಮನಾಯಾತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಪಚ್ಚಯಾಸೇತಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಸ್ಸ ಪನ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನತ್ತಾ, ಕೇಚಿ ದರಥಜವೇವಚನಾ ಕಿಲೇಸಾ ನ ಸನ್ತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರನ್ತಿ.

೧೬. ಯಸ್ಸ ವನಥಜಾತಿ ಏತ್ಥಪಿ ದರಥಜಾ ವಿಯ ವನಥಜಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಚನತ್ಥೇ ಪನ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ – ವನುತೇ, ವನೋತೀತಿ ವಾ ವನಂ ಯಾಚತಿ ಸೇವತಿ ಭಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಣ್ಹಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಾ ಹಿ ವಿಸಯಾನಂ ಪತ್ಥನತೋ ಸೇವನತೋ ಚ ‘‘ವನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನವಸೇನ ವನಂ ಥರತಿ ತನೋತೀತಿ ವನಥೋ, ತಣ್ಹಾನುಸಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ವನಥಾ ಜಾತಾತಿ ವನಥಜಾತಿ. ಕೇಚಿ ಪನಾಹು ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಗಹನಟ್ಠೇನ ವನಥೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನಾ ಪನ ವನಥಜಾ’’ತಿ. ಅಯಮೇವ ¶ ಚೇತ್ಥ ಉರಗಸುತ್ತೇ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಇತರೋ ಪನ ಧಮ್ಮಪದಗಾಥಾಯಂ. ವಿನಿಬನ್ಧಾಯ ಭವಾಯಾತಿ ಭವವಿನಿಬನ್ಧಾಯ. ಅಥ ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಸಯೇಸು ವಿನಿಬನ್ಧಾಯ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹೇತುಯೇವ ಹೇತುಕಪ್ಪಾ.

೧೭. ಯೋ ನೀವರಣೇತಿ ಏತ್ಥ ನೀವರಣಾತಿ ಚಿತ್ತಂ, ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ನೀವರನ್ತೀತಿ ನೀವರಣಾ, ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಹಾಯಾತಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ. ಪಞ್ಚಾತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಈಘಾಭಾವತೋ ಅನೀಘೋ. ಕಥಂಕಥಾಯ ತಿಣ್ಣತ್ತಾ ತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥೋ. ವಿಗತಸಲ್ಲತ್ತಾ ವಿಸಲ್ಲೋ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ ಸಮನ್ತಭದ್ದಕೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವಿಸೇಸತೋ ಚ ನೀವರಣೇಸು ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾಯ ತೇಸಞ್ಚ ಪಹೀನತ್ತಾ ಏವ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಈಘಸ್ಸಾಭಾವೇನ ¶ ಅನೀಘೋ, ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦) ನಯೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಕಥಂಕಥಾಯ ತಿಣ್ಣತ್ತಾ ತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥೋ ¶ , ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ ಸಲ್ಲಾ? ರಾಗಸಲ್ಲೋ, ದೋಸಸಲ್ಲೋ, ಮೋಹಸಲ್ಲೋ, ಮಾನಸಲ್ಲೋ, ದಿಟ್ಠಿಸಲ್ಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಲ್ಲಾನಂ ವಿಗತತ್ತಾ ವಿಸಲ್ಲೋ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರನ್ತಿ.

ಅತ್ರಾಪಿ ಚ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಏವ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾದನೀವರಣಸ್ಸ ಚ ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ಥಿನಮಿದ್ಧನೀವರಣಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚನೀವರಣಸ್ಸ ಚ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ. ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೪೮; ನೇತ್ತಿ. ೧೨೦) ನಯೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚನೀವರಣಸ್ಸ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನೀವರಣಸ್ಸ ¶ ಚ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ. ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚನೀವರಣಸ್ಸ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನೀವರಣಸ್ಸ ಚ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾದನೀವರಣಸ್ಸ ಚ ದುತಿಯಮಗ್ಗೇನ ತನುಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತತಿಯೇನ ಅನವಸೇಸಪ್ಪಹಾನಂ. ಥಿನಮಿದ್ಧನೀವರಣಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚನೀವರಣಸ್ಸ ಚ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನಂ ಹೋತೀತಿ. ಏವಂ –

‘‘ಯೋ ನೀವರಣೇ ಪಹಾಯ ಪಞ್ಚ, ಅನೀಘೋ ತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥೋ ವಿಸಲ್ಲೋ;

ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಹಾತಿ ಓರಪಾರಂ, ಉರಗೋ ಜಿಣ್ಣಮಿವತ್ತಚಂ ಪುರಾಣ’’ನ್ತಿ. –

ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ಯೇನ ಯೇನ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯಾ ಯಾ ಗಾಥಾ ದೇಸಿತಾ, ತೇನ ತೇನ ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಉರಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಧನಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೮. ಪಕ್ಕೋದನೋತಿ ¶ ¶ ಧನಿಯಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಧನಿಯೋ ಗೋಪೋ ಮಹೀತೀರೇ ಪಟಿವಸತಿ. ತಸ್ಸಾಯಂ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ – ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾವಚನೇ ದಿಬ್ಬಮಾನೇ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವೀಸತಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಾನಿ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಏವಂ ದೇವಲೋಕೇ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ವಿದೇಹರಟ್ಠಮಜ್ಝೇ ಪಬ್ಬತರಟ್ಠಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಕೋರಣ್ಡಂ ನಾಮ ನಗರಂ, ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಗೋಯೂಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ತಿಂಸಮತ್ತಾನಿ ಗೋಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸತ್ತವೀಸಸಹಸ್ಸಾ ಗಾವೋ ಖೀರಂ ದುಯ್ಹನ್ತಿ. ಗೋಪಾ ನಾಮ ನಿಬದ್ಧವಾಸಿನೋ ನ ಹೋನ್ತಿ. ವಸ್ಸಿಕೇ ಚತ್ತಾರೋಮಾಸೇ ಥಲೇ ವಸನ್ತಿ, ಅವಸೇಸೇ ಅಟ್ಠಮಾಸೇ ಯತ್ಥ ತಿಣೋದಕಂ ಸುಖಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ವಸನ್ತಿ. ತಞ್ಚ ನದೀತೀರಂ ವಾ ಜಾತಸ್ಸರತೀರಂ ವಾ ಹೋತಿ. ಅಥಾಯಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ವಸಿತಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ¶ ಗುನ್ನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ಓಕಾಸಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಮಹಾಮಹೀ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕತೋ ಕಾಲಮಹೀ ಏಕತೋ ಮಹಾಮಹಿಚ್ಚೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸನ್ದಮಾನಾ ಪುನ ಸಮುದ್ದಸಮೀಪೇ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ. ಯಂ ಓಕಾಸಂ ಅನ್ತರದೀಪಂ ಅಕಾಸಿ, ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಚ್ಛಾನಂ ಸಾಲಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ನಿವೇಸನಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಸತ್ತ ಪುತ್ತಾ, ಸತ್ತ ಧೀತರೋ, ಸತ್ತ ಸುಣಿಸಾ, ಅನೇಕೇ ಚ ಕಮ್ಮಕಾರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಗೋಪಾ ನಾಮ ವಸ್ಸನಿಮಿತ್ತಂ ಜಾನನ್ತಿ. ಯದಾ ಸಕುಣಿಕಾ ಕುಲಾವಕಾನಿ ರುಕ್ಖಗ್ಗೇ ಕರೋನ್ತಿ, ಕಕ್ಕಟಕಾ ಉದಕಸಮೀಪೇ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಥಲಸಮೀಪದ್ವಾರೇನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತಿ, ತದಾ ಸುವುಟ್ಠಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಸಕುಣಿಕಾ ಕುಲಾವಕಾನಿ ನೀಚಟ್ಠಾನೇ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಕರೋನ್ತಿ, ಕಕ್ಕಟಕಾ ಥಲಸಮೀಪೇ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಉದಕಸಮೀಪದ್ವಾರೇನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತಿ, ತದಾ ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ.

ಅಥ ಸೋ ಧನಿಯೋ ಸುವುಟ್ಠಿಕನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಉಪಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಉಪಕಟ್ಠೇ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಅನ್ತರದೀಪಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಹಾಮಹಿಯಾ ಪರತೀರೇ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಮ್ಪಿ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಉದಕೇನ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥರಣೋಕಾಸೇ ಅತ್ತನೋ ವಸನೋಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಸಮನ್ತಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ವಚ್ಛಸಾಲಾಯೋ ಮಾಪೇತ್ವಾ, ತತ್ಥ ನಿವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ದಾರುತಿಣಾದಿಸಙ್ಗಹೇ ಕತೇ ಸಬ್ಬೇಸು ಪುತ್ತದಾರಕಮ್ಮಕರಪೋರಿಸೇಸು ¶ ಸಮಾನಿಯೇಸು ಜಾತೇಸು ನಾನಪ್ಪಕಾರೇ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜೇ ಪಟಿಯತ್ತೇ ಸಮನ್ತಾ ಚತುದ್ದಿಸಾ ಮೇಘಮಣ್ಡಲಾನಿ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ಸೋ ಧೇನುಯೋ ದುಹಾಪೇತ್ವಾ ¶ , ವಚ್ಛಸಾಲಾಸು ವಚ್ಛೇ ಸಣ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ಗುನ್ನಂ ಚತುದ್ದಿಸಾ ಧೂಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ಸಬ್ಬಪರಿಜನಂ ಭೋಜಾಪೇತ್ವಾ, ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೀಪೇ ಉಜ್ಜಾಲಾಪೇತ್ವಾ, ಸಯಂ ಖೀರೇನ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಮಹಾಸಯನೇ ಸಯನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ, ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ, ಅಪರದಿಸಾಯ ಮೇಘತ್ಥನಿತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ ‘‘ಪಕ್ಕೋದನೋ ದುದ್ಧಖೀರೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಪಕ್ಕೋದನೋತಿ ಸಿದ್ಧಭತ್ತೋ. ದುದ್ಧಖೀರೋತಿ ಗಾವೋ ದುಹಿತ್ವಾ ಗಹಿತಖೀರೋ. ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ ¶ , ಅಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ತನೋ ತಥಾಭಾವಂ. ಪಕ್ಕೋದನೋ ದುದ್ಧಖೀರೋ ಚ ಅಹಮಸ್ಮಿ ಭವಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತೀತಿ ಏವಮಾಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ‘‘ಇತೀತಿ ಪದಸನ್ಧಿ, ಪದಸಂಸಗ್ಗೋ, ಪದಪಾರಿಪೂರಿ, ಅಕ್ಖರಸಮವಾಯೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾ ಪದಾನುಪುಬ್ಬತಾಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ. ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೧) ಏವಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವಣ್ಣಿತೋ. ಸೋಪಿ ಇದಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಂ ಯಂ ಹಿ ಪದಂ ಪುಬ್ಬಪದೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಏವಮಾಹಾತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋಯೇವ ಇತಿಸದ್ದೋ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪದೇನ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯೋ ಇತಿ ವಾ ಭಗವಾ ಇತಿ ವಾ ಏವಮಾದಿನಾ ಪದಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾ.

ಧನಿಯೋ ಗೋಪೋತಿ ತಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮಸಮೋಧಾನಂ. ಸೋ ಹಿ ಯಾನಿಮಾನಿ ಥಾವರಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಧನಾನಿ, ತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ದಾನಸೀಲಾದಿಅನುಗಾಮಿಕಧನಂ, ಖೇತ್ತವತ್ಥು-ಆರಾಮಾದಿತೋ ಥಾವರಧನತೋಪಿ, ಗವಸ್ಸಾದಿತೋ ಜಙ್ಗಮಧನತೋಪಿ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದಿತೋ ಸಂಹಾರಿಮಧನತೋಪಿ, ಸಿಪ್ಪಾಯತನಾದಿತೋ ಅಙ್ಗಸಮಧನತೋಪಿ ಯಂ ತಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚಗೋರಸಾನುಪ್ಪದಾನೇನ ಬಹೂಪಕಾರಂ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನತ್ಥಿ ಗೋಸಮಿತಂ ಧನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩; ನೇತ್ತಿ. ೧೨೩) ಏವಂ ವಿಸೇಸಿತಂ ಗೋಧನಂ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಧನಿಯೋ, ಗುನ್ನಂ ಪಾಲನತೋ ಗೋಪೋ. ಯೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗಾವೋ ಪಾಲೇತಿ, ಸೋ ‘‘ಗೋಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೋ ಪರೇಸಂ ವೇತನೇನ ಭಟೋ ಹುತ್ವಾ, ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ತನೋಯೇವ, ತೇನ ಗೋಪೋತಿ ವುತ್ತೋ.

ಅನುತೀರೇತಿ ¶ ತೀರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ. ಮಹಿಯಾತಿ ಮಹಾಮಹೀನಾಮಿಕಾಯ ನದಿಯಾ. ಸಮಾನೇನ ಅನುಕೂಲವತ್ತಿನಾ ಪರಿಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಾಸೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಸಮಾನವಾಸೋ, ಅಯಞ್ಚ ತಥಾವಿಧೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾನವಾಸೋ’’ತಿ. ಛನ್ನಾತಿ ತಿಣಪಣ್ಣಚ್ಛದನೇಹಿ ಅನೋವಸ್ಸಕಾ ಕತಾ. ಕುಟೀತಿ ವಸನಘರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಆಹಿತೋತಿ ಆಭತೋ, ಜಾಲಿತೋ ವಾ. ಗಿನೀತಿ ಅಗ್ಗಿ. ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಅಗ್ಗಿ ‘‘ಗಿನೀ’’ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ. ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀತಿ ಇದಾನಿ ಯದಿ ಇಚ್ಛಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪವಸ್ಸಾತಿ ಸಿಞ್ಚ, ಪಗ್ಘರ, ಉದಕಂ ಮುಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದೇವಾತಿ ಮೇಘಂ ಆಲಪತಿ. ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪದವಣ್ಣನಾ.

ಅಯಂ ¶ ಪನ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಏವಮಯಂ ಧನಿಯೋ ಗೋಪೋ ಅತ್ತನೋ ಸಯನಘರೇ ಮಹಾಸಯನೇ ನಿಪನ್ನೋ ಮೇಘತ್ಥನಿತಂ ¶ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಪಕ್ಕೋದನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಭಣನ್ತೋ ಕಾಯದುಕ್ಖವೂಪಸಮೂಪಾಯಂ ಕಾಯಸುಖಹೇತುಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ನಿಹಿತಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ದುದ್ಧಖೀರೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಭಣನ್ತೋ ಚಿತ್ತದುಕ್ಖವೂಪಸಮೂಪಾಯಂ ಚಿತ್ತಸುಖಹೇತುಞ್ಚ. ‘‘ಅನುತೀರೇ ಮಹಿಯಾ’’ತಿ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ‘‘ಸಮಾನವಾಸೋ’’ತಿ ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗಪದಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸೋಕಸ್ಸಾಭಾವಂ. ‘‘ಛನ್ನಾ ಕುಟೀ’’ತಿ ಕಾಯದುಕ್ಖಾಪಗಮಪಟಿಘಾತಂ. ‘‘ಆಹಿತೋ ಗಿನೀ’’ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಗೋಪಾಲಕಾ ಪರಿಕ್ಖೇಪಧೂಮದಾರುಅಗ್ಗಿವಸೇನ ತಯೋ ಅಗ್ಗೀ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇ ಚ ತಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಸಬ್ಬೇ ಕತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಪರಿಕ್ಖೇಪಗ್ಗಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಹಿತೋ ಗಿನೀ’’ತಿ ಭಣನ್ತೋ ವಾಳಮಿಗಾಗಮನನಿವಾರಣಂ ದೀಪೇತಿ, ಗುನ್ನಂ ಮಜ್ಝೇ ಗೋಮಯಾದೀಹಿ ಧೂಮಗ್ಗಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಡಂಸಮಕಸಾದೀಹಿ ಗುನ್ನಂ ಅನಾಬಾಧಂ, ಗೋಪಾಲಕಾನಂ ಸಯನಟ್ಠಾನೇ ದಾರುಅಗ್ಗಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಗೋಪಾಲಕಾನಂ ಸೀತಾಬಾಧಪಟಿಘಾತಂ. ಸೋ ಏವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಗುನ್ನಂ ವಾ ಪರಿಜನಸ್ಸ ವಾ ವುಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಬಾಧಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ.

೧೯. ಏವಂ ಧನಿಯಸ್ಸ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಭಾಸಮಾನಸ್ಸ ಅಸ್ಸೋಸಿ ಭಗವಾ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ವಿಸುದ್ಧಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಿಕಾಯ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೋ. ಸುತ್ವಾ ಚ ಪನ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ಧನಿಯಞ್ಚ ಪಜಾಪತಿಞ್ಚಸ್ಸ ‘‘ಇಮೇ ಉಭೋಪಿ ಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಸಚೇ ಅಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಉಭೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ. ನೋ ಚೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸ್ವೇ ಉದಕೋಘೇನ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತಂ ಖಣೇಯೇವ ಸಾವತ್ಥಿತೋ ಸತ್ತ ಯೋಜನಸತಾನಿ ಧನಿಯಸ್ಸ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಂ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕುಟಿಯಾ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಧನಿಯೋ ತಂ ಗಾಥಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಾಸತಿಯೇವ ¶ , ನ ನಿಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಭಗವತಿ ಗತೇಪಿ ಭಾಸತಿ. ಭಗವಾ ಚ ತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ಏತ್ತಕೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ ವಾ ವಿಸ್ಸತ್ಥಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಪನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ –

‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋ ವಿಗತಖಿಲೋಹಮಸ್ಮಿ, ಅನುತೀರೇ ಮಹಿಯೇಕರತ್ತಿವಾಸೋ;

ವಿವಟಾ ಕುಟಿ ನಿಬ್ಬುತೋ ಗಿನಿ, ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ. –

ಇಮಂ ಪಟಿಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾಗಂ ¶ ನೋ ಅತ್ಥಸಭಾಗಂ. ನ ಹಿ ‘‘ಪಕ್ಕೋದನೋ’’ತಿ, ‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋ’’ತಿ ಚ ಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ಅತ್ಥತೋ ಸಮೇನ್ತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಓರಿಮಪಾರಿಮತೀರಾನಿ ವಿಯ, ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮೇತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾಗಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ಸದಿಸಪದಾನಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಿಸೇಸಪದಾನಂ ಪನಾಯಂ ಪದತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ವಣ್ಣನಾ – ಅಕ್ಕೋಧನೋತಿ ಅಕುಜ್ಝನಸಭಾವೋ. ಯೋ ¶ ಹಿ ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಆಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವೋ ಕೋಧೋ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಸುಪರಿತ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಹದಯಂ ಸನ್ತಾಪೇತ್ವಾ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಯೇನ ಚ ತತೋ ಬಲವತರುಪ್ಪನ್ನೇನ ಏಕಚ್ಚೋ ಮುಖವಿಕುಣನಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಬಲವತರೇನ ಏಕಚ್ಚೋ ಫರುಸಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಹನುಸಞ್ಚಲನಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಅಪರೋ ತತೋ ಬಲವತರೇನ ಫರುಸಂ ಭಣತಿ, ಅಪರೋ ತತೋ ಬಲವತರೇನ ದಣ್ಡಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಗವೇಸನ್ತೋ ದಿಸಾ ವಿಲೋಕೇತಿ, ಅಪರೋ ತತೋ ಬಲವತರೇನ ದಣ್ಡಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಆಮಸತಿ, ಅಪರೋ ತತೋ ಬಲವತರೇನ ದಣ್ಡಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಧಾವತಿ, ಅಪರೋ ತತೋ ಬಲವತರೇನ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಪಹಾರೇ ದೇತಿ, ಅಪರೋ ತತೋ ಬಲವತರೇನ ಅಪಿ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ತತೋ ಬಲವತರೇನ ಪಚ್ಛಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಕಾಲಗಾಮವಾಸೀ ಅಮಚ್ಚೋ ವಿಯ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಕೋಧೋ ಪರಮವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಭಗವತಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇಯೇವ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನೋ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲೋ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತೋ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಆಹ.

ವಿಗತಖಿಲೋತಿ ಅಪಗತಖಿಲೋ. ಯೇ ಹಿ ತೇ ಚಿತ್ತಬನ್ಧಭಾವೇನ ಪಞ್ಚ ಚೇತೋಖಿಲಾ ವುತ್ತಾ, ಯೇ ಹಿ ಚ ಖಿಲಭೂತೇ ಚಿತ್ತೇ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಖಿಲೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ವಸ್ಸನ್ತೇಪಿ ದೇವೇ ಸಸ್ಸಾನಿ ನ ರುಹನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿಕುಸಲಹೇತುವಸ್ಸೇ ವಸ್ಸನ್ತೇಪಿ ಕುಸಲಂ ನ ರುಹತಿ ತೇ ಚ ಭಗವತಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇಯೇವ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಾ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ‘‘ವಿಗತಖಿಲೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಏಕರತ್ತಿಂ ವಾಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೋ ¶ . ಯಥಾ ಹಿ ಧನಿಯೋ ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ವಸ್ಸಿಕೇ ಮಾಸೇ ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ಉಪಗತೋ, ನ ತಥಾ ಭಗವಾ. ಭಗವಾ ಹಿ ತಂಯೇವ ರತ್ತಿಂ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಾಮತಾಯ ತತ್ಥ ವಾಸಂ ಉಪಗತೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕರತ್ತಿವಾಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ವಿವಟಾತಿ ಅಪನೀತಚ್ಛದನಾ. ಕುಟೀತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ. ಅತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥವಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಾಯೋತಿಪಿ ಗುಹಾತಿಪಿ ದೇಹೋತಿಪಿ ಸನ್ದೇಹೋತಿಪಿ ನಾವಾತಿಪಿ ರಥೋತಿಪಿ ವಣೋತಿಪಿ ಧಜೋತಿಪಿ ವಮ್ಮಿಕೋತಿಪಿ ಕುಟೀತಿಪಿ ಕುಟಿಕಾತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಧ ಪನ ಕಟ್ಠಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಗೇಹನಾಮಿಕಾ ಕುಟಿ ವಿಯ ಅಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತತ್ತಾ ‘‘ಕುಟೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಆವುಸೋ, ಕಟ್ಠಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ವಲ್ಲಿಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ಮತ್ತಿಕಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ತಿಣಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ಆಕಾಸೋ ಪರಿವಾರಿತೋ ಅಗಾರಂತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ; ಏವಮೇವ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಟ್ಠಿಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ನ್ಹಾರುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ಮಂಸಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ಚಮ್ಮಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ಆಕಾಸೋ ಪರಿವಾರಿತೋ ರೂಪನ್ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦೬).

ಚಿತ್ತಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ನಿವಾಸತೋ ವಾ ಕುಟಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಕುಟಿ ¶ ಚೇ ಸಾ, ಮಕ್ಕಟಾವಸಥೋ ಇತಿ;

ಮಕ್ಕಟೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾಯ, ಕುಟಿಕಾಯ ಪಸಕ್ಕಿಯ;

ದ್ವಾರೇನ ಅನುಪರಿಯಾತಿ, ಘಟ್ಟಯನ್ತೋ ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೧೨೫);

ಸಾ ಕುಟಿ ಯೇನ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಛದನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಛನ್ನತ್ತಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸವಸ್ಸಂ ಅತಿವಸ್ಸತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತಿ, ವಿವಟಂ ನಾತಿವಸ್ಸತಿ;

ತಸ್ಮಾ ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಥ, ಏವಂ ತಂ ನಾತಿವಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ಉದಾ. ೪೫; ಥೇರಗಾ. ೪೪೭; ಪರಿ. ೩೩೯);

ಅಯಂ ¶ ಗಾಥಾ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ವುತ್ತಾ ಖನ್ಧಕೇ ಥೇರಗಾಥಾಯಞ್ಚ. ಖನ್ಧಕೇ ಹಿ ‘‘ಯೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾ ಚ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಚ ಅತಿವಸ್ಸನ್ತಿ, ಯೋ ಪನ ನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ತಸ್ಸ ನಾತಿವಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತಾ. ಥೇರಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ರಾಗಾದಿಚ್ಛದನಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಪುನ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾದೀಸು ರಾಗಾದಿಸಮ್ಭವತೋ ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತಿ ¶ . ಯೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಅಧಿವಾಸಿತಕಿಲೇಸಚ್ಛದನಚ್ಛನ್ನಾ ಅತ್ತಭಾವಕುಟಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಂ ಅತಿವಸ್ಸತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣವಾತೇನ ಕಿಲೇಸಚ್ಛದನಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾ ವಿವಟಾ, ತಸ್ಸ ನಾತಿವಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಛದನಂ ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ವಿದ್ಧಂಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿವಟಾ ಕುಟೀ’’ತಿ ಆಹ. ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಉಪಸನ್ತೋ. ಗಿನೀತಿ ಅಗ್ಗಿ. ಯೇನ ಹಿ ಏಕಾದಸವಿಧೇನ ಅಗ್ಗಿನಾ ಸಬ್ಬಮಿದಂ ಆದಿತ್ತಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಆದಿತ್ತಂ ರಾಗಗ್ಗಿನಾ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ. ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ಭಗವತೋ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಲಿಲಸೇಕೇನ ನಿಬ್ಬುತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಿಬ್ಬುತೋ ಗಿನೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಚ ಧನಿಯಂ ಅತುಟ್ಠಬ್ಬೇನ ತುಸ್ಸಮಾನಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನೇವ ಪರಿಭಾಸತಿ, ಓವದತಿ, ಅನುಸಾಸತಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋ’’ತಿ ಹಿ ವದಮಾನೋ, ಧನಿಯ, ತ್ವಂ ‘‘ಪಕ್ಕೋದನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ತುಟ್ಠೋ, ಓದನಪಾಕೋ ಚ ಯಾವಜೀವಂ ಧನಪರಿಕ್ಖಯೇನ ಕತ್ತಬ್ಬೋ, ಧನಪರಿಕ್ಖಯೋ ಚ ಆರಕ್ಖಾದಿದುಕ್ಖಪದಟ್ಠಾನೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ದುಕ್ಖೇನೇವ ತುಟ್ಠೋ ಹೋಸಿ. ಅಹಂ ಪನ ‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕದುಕ್ಖಾಭಾವೇನ ತುಟ್ಠೋ ಹೋಮೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ವಿಗತಖಿಲೋ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ತ್ವಂ ‘‘ದುದ್ಧಖೀರೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಅಕತಕಿಚ್ಚೋವ ‘‘ಕತಕಿಚ್ಚೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ತುಟ್ಠೋ, ಅಹಂ ಪನ ‘‘ವಿಗತಖಿಲೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಕತಕಿಚ್ಚೋವ ತುಟ್ಠೋ ಹೋಮೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಅನುತೀರೇ ¶ ಮಹಿಯೇಕರತ್ತಿವಾಸೋ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ತ್ವಂ ಅನುತೀರೇ ಮಹಿಯಾ ಸಮಾನವಾಸೋತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಚತುಮಾಸನಿಬದ್ಧವಾಸೇನ ತುಟ್ಠೋ. ನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಚ ಆವಾಸಸಙ್ಗೇನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚ ದುಕ್ಖೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ದುಕ್ಖೇನೇವ ತುಟ್ಠೋ ಹೋಸಿ. ಅಹಂ ಪನ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೋತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಅನಿಬದ್ಧವಾಸೇನ ತುಟ್ಠೋ, ಅನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಚ ಆವಾಸಸಙ್ಗಾಭಾವೇನ ಹೋತಿ, ಆವಾಸಸಙ್ಗಾಭಾವೋ ಚ ಸುಖೋತಿ ಸುಖೇನೇವ ತುಟ್ಠೋ ಹೋಮೀತಿ ¶ ದೀಪೇತಿ.

‘‘ವಿವಟಾ ¶ ಕುಟೀ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ತ್ವಂ ಛನ್ನಾ ಕುಟೀತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಛನ್ನಗೇಹತಾಯ ತುಟ್ಠೋ, ಗೇಹೇ ಚ ತೇ ಛನ್ನೇಪಿ ಅತ್ತಭಾವಕುಟಿಕಂ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಂ ಅತಿವಸ್ಸತಿ, ಯೇನ ಸಞ್ಜನಿತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಮಹೋಘೇಹಿ ವುಯ್ಹಮಾನೋ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾಸಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅತುಟ್ಠಬ್ಬೇನೇವ ತುಟ್ಠೋ ಹೋಸಿ. ಅಹಂ ಪನ ‘‘ವಿವಟಾ ಕುಟೀ’’ತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಅತ್ತಭಾವಕುಟಿಯಾ ಕಿಲೇಸಚ್ಛದನಾಭಾವೇನ ತುಟ್ಠೋ. ಏವಞ್ಚ ಮೇ ವಿವಟಾಯ ಕುಟಿಯಾ ನ ತಂ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಂ ಅತಿವಸ್ಸತಿ, ಯೇನ ಸಞ್ಜನಿತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಮಹೋಘೇಹಿ ವುಯ್ಹಮಾನೋ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತುಟ್ಠಬ್ಬೇನೇವ ತುಟ್ಠೋ ಹೋಮೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ನಿಬ್ಬುತೋ ಗಿನೀ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ತ್ವಂ ಆಹಿತೋ ಗಿನೀತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಅಕತೂಪದ್ದವನಿವಾರಣೋವ ಕತೂಪದ್ದವನಿವಾರಣೋಸ್ಮೀತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ತುಟ್ಠೋ. ಅಹಂ ಪನ ನಿಬ್ಬುತೋ ಗಿನೀತಿ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ಏಕಾದಸಗ್ಗಿಪರಿಳಾಹಾಭಾವತೋ ಕತೂಪದ್ದವನಿವಾರಣತಾಯೇವ ತುಟ್ಠೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ಏವಂ ವಿಗತದುಕ್ಖಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಸುಖಾನಂ ಕತಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಂ ಅಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಏತಂ ವಚನಂ ಸೋಭತಿ, ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸಿ, ಪವಸ್ಸ ದೇವ, ನ ನೋ ತಯಿ ವಸ್ಸನ್ತೇ ವಾ ಅವಸ್ಸನ್ತೇ ವಾ ವುಡ್ಢಿ ವಾ ಹಾನಿ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ತ್ವಂ ಪನ ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವದಸೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಚ ಧನಿಯ ಅತುಟ್ಠಬ್ಬೇನೇವ ತುಸ್ಸಮಾನಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನೇವ ಪರಿಭಾಸತಿ ಓವದತಿ, ಅನುಸಾಸತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ.

೨೦. ಏವಮಿಮಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ಧನಿಯೋ ಗೋಪೋ ‘‘ಕೋ ಅಯಂ ಗಾಥಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ತೇನ ಸುಭಾಸಿತೇನ ಪರಿತುಟ್ಠೋ ಪುನಪಿ ತಥಾರೂಪಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಗಾಥಮಾಹ ‘‘ಅನ್ಧಕಮಕಸಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅನ್ಧಕಾತಿ ಕಾಳಮಕ್ಖಿಕಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಪಿಙ್ಗಲಮಕ್ಖಿಕಾನನ್ತಿಪಿ ಏಕೇ. ಮಕಸಾತಿ ಮಕಸಾಯೇವ. ನ ವಿಜ್ಜರೇತಿ ನತ್ಥಿ. ಕಚ್ಛೇತಿ ದ್ವೇ ಕಚ್ಛಾ – ನದೀಕಚ್ಛೋ ಚ ಪಬ್ಬತಕಚ್ಛೋ ಚ. ಇಧ ನದೀಕಚ್ಛೋ. ರುಳ್ಹತಿಣೇತಿ ಸಞ್ಜಾತತಿಣೇ. ಚರನ್ತೀತಿ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ¶ ಕರೋನ್ತಿ. ವುಟ್ಠಿಮ್ಪೀತಿ ವಾತವುಟ್ಠಿಆದಿಕಾ ಅನೇಕಾ ವುಟ್ಠಿಯೋ, ತಾ ಆಳವಕಸುತ್ತೇ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮ. ಇಧ ಪನ ವಸ್ಸವುಟ್ಠಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸಹೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಖಮೇಯ್ಯುಂ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ. ಏತ್ಥ ಧನಿಯೋ ಯೇ ಅನ್ಧಕಮಕಸಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ರುಧಿರೇ ಪಿವನ್ತಾ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಗಾವೋ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುಟ್ಠಿತಮತ್ತೇಯೇವ ತೇ ಗೋಪಾಲಕಾ ಪಂಸುನಾ ಚ ಸಾಖಾಹಿ ಚ ¶ ಮಾರೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಭಾವೇನ ಗುನ್ನಂ ಖೇಮತಂ, ಕಚ್ಛೇ ¶ ರುಳ್ಹತಿಣಚರಣೇನ ಅದ್ಧಾನಗಮನಪರಿಸ್ಸಮಾಭಾವಂ ವತ್ವಾ ಖುದಾಕಿಲಮಥಾಭಾವಞ್ಚ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಗಾವೋ ಅನ್ಧಕಮಕಸಸಮ್ಫಸ್ಸೇಹಿ ದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಅದ್ಧಾನಗಮನೇನ ಕಿಲನ್ತಾ ಖುದಾಯ ಮಿಲಾಯಮಾನಾ ಏಕವುಟ್ಠಿನಿಪಾತಮ್ಪಿ ನ ಸಹೇಯ್ಯುಂ, ನ ಮೇ ತಥಾ ಗಾವೋ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಗಾವೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಭಾವಾ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ತಿಕ್ಖತುಂ ವಾ ವುಟ್ಠಿಮ್ಪಿ ಸಹೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ.

೨೧. ತತೋ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ಧನಿಯೋ ಅನ್ತರದೀಪೇ ವಸನ್ತೋ ಭಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಕುಲ್ಲಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಮಹಾಮಹಿಂ ತರಿತ್ವಾ, ತಂ ಕಚ್ಛಂ ಆಗಮ್ಮ ‘‘ಅಹಂ ಸುಟ್ಠು ಆಗತೋ, ನಿಬ್ಭಯೇವ ಠಾನೇ ಠಿತೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಏವಮಾಹ, ಸಭಯೇ ಏವ ಚ ಸೋ ಠಾನೇ ಠಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಆಗಮನಟ್ಠಾನಾ ಅತ್ತನೋ ಆಗಮನಟ್ಠಾನಂ ಉತ್ತರಿತರಞ್ಚ ಪಣೀತತರಞ್ಚ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ‘‘ಬದ್ಧಾಸಿ ಭಿಸೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಭಾಸಿ, ಅತ್ಥಸಭಾಗಂ ನೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾಗಂ.

ತತ್ಥ ಭಿಸೀತಿ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪುಥುಲಂ ಕತ್ವಾ ಬದ್ಧಕುಲ್ಲೋ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಕೇ. ಅರಿಯಸ್ಸ ಪನ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ –

‘‘ಮಗ್ಗೋ ಪಜ್ಜೋ ಪಥೋ ಪನ್ಥೋ, ಅಞ್ಜಸಂ ವಟುಮಾಯನಂ;

ನಾವಾ ಉತ್ತರಸೇತು ಚ, ಕುಲ್ಲೋ ಚ ಭಿಸಿ ಸಙ್ಕಮೋ’’. (ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೧೦೧);

‘‘ಅದ್ಧಾನಂ ಪಭವೋ ಚೇವ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಕಾಸಿತೋ’’.

ಇಮಾಯಪಿ ಗಾಥಾಯ ಭಗವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ತಂ ಓವದನ್ತೋ ಇಮಂ ಅತ್ಥಂ ಆಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಧನಿಯ, ತ್ವಂ ಕುಲ್ಲಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಮಹಿಂ ತರಿತ್ವಾ, ಇಮಂ ಠಾನಮಾಗತೋ, ಪುನಪಿ ಚ ತೇ ಕುಲ್ಲೋ ¶ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ ಏವ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನದೀ ಚ ತರಿತಬ್ಬಾ, ನ ಚೇತಂ ಠಾನಂ ಖೇಮಂ. ಮಯಾ ಪನ ಏಕಚಿತ್ತೇ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಞಾಣಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಾ ಅಹೋಸಿ ಭಿಸಿ. ಸಾ ಚ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಏಕರಸಭಾವೂಪಗತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನತಿವತ್ತನೇನ ಪುನ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಪ್ಪಯೋಜನಾಭಾವೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಕೇನಚಿ ಮೋಚೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಚ ಸುಸಙ್ಖತಾ. ತಾಯ ಚಮ್ಹಿ ತಿಣ್ಣೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಪತ್ಥಿತಂ ತೀರಪ್ಪದೇಸಂ ಗತೋ. ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಚ ನ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ವಿಯ ಕಞ್ಚಿದೇವ ಪದೇಸಂ ಗತೋ. ಅಥ ಖೋ ಪಾರಗತೋ ಸಬ್ಬಾಸವಕ್ಖಯಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಪಾರಂ ಪರಮಂ ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ, ತಿಣ್ಣೋತಿ ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ಪಾರಗತೋತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ¶ . ಕಿಂ ವಿನೇಯ್ಯ ಪಾರಗತೋತಿ ಚೇ? ವಿನೇಯ್ಯ ಓಘಂ, ಕಾಮೋಘಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಓಘಂ ತರಿತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ತಂ ಪಾರಂ ಗತೋತಿ. ಇದಾನಿ ಚ ¶ ಪನ ಮೇ ಪುನ ತರಿತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ಅತ್ಥೋ ಭಿಸಿಯಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಮೇವ ಯುತ್ತಂ ವತ್ತುಂ ‘‘ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ.

೨೨. ತಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಧನಿಯೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ‘‘ಗೋಪೀ ಮಮ ಅಸ್ಸವಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಗೋಪೀತಿ ಭರಿಯಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಅಸ್ಸವಾತಿ ವಚನಕರಾ ಕಿಂಕಾರಪಟಿಸಾವಿನೀ. ಅಲೋಲಾತಿ ಮಾತುಗಾಮೋ ಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಲೋಲತಾಹಿ ಲೋಲೋ ಹೋತಿ – ಆಹಾರಲೋಲತಾಯ, ಅಲಙ್ಕಾರಲೋಲತಾಯ, ಪರಪುರಿಸಲೋಲತಾಯ, ಧನಲೋಲತಾಯ, ಪಾದಲೋಲತಾಯ. ತಥಾ ಹಿ ಮಾತುಗಾಮೋ ಭತ್ತಪೂವಸುರಾದಿಭೇದೇ ಆಹಾರೇ ಲೋಲತಾಯ ಅನ್ತಮಸೋ ಪಾರಿವಾಸಿಕಭತ್ತಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜತಿ, ಹತ್ಥೋತಾಪಕಮ್ಪಿ ಖಾದತಿ, ದಿಗುಣಂ ಧನಮನುಪ್ಪದತ್ವಾಪಿ ಸುರಂ ಪಿವತಿ. ಅಲಙ್ಕಾರಲೋಲತಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಅಲಙ್ಕಾರಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಉದಕತೇಲಕೇನಪಿ ಕೇಸೇ ಓಸಣ್ಡೇತ್ವಾ ಮುಖಂ ಪರಿಮಜ್ಜತಿ. ಪರಪುರಿಸಲೋಲತಾಯ ಅನ್ತಮಸೋ ಪುತ್ತೇನಪಿ ¶ ತಾದಿಸೇ ಪದೇಸೇ ಪಕ್ಕೋಸಿಯಮಾನೋ ಪಠಮಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮವಸೇನ ಚಿನ್ತೇತಿ. ಧನಲೋಲತಾಯ ‘‘ಹಂಸರಾಜಂ ಗಹೇತ್ವಾನ ಸುವಣ್ಣಾ ಪರಿಹಾಯಥ’’. ಪಾದಲೋಲತಾಯ ಆರಾಮಾದಿಗಮನಸೀಲೋ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಧನಂ ವಿನಾಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಧನಿಯೋ ‘‘ಏಕಾಪಿ ಲೋಲತಾ ಮಯ್ಹಂ ಗೋಪಿಯಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಲೋಲಾತಿ ಆಹ.

ದೀಘರತ್ತಂ ಸಂವಾಸಿಯಾತಿ ದೀಘಕಾಲಂ ಸದ್ಧಿಂ ವಸಮಾನಾ ಕೋಮಾರಭಾವತೋ ಪಭುತಿ ಏಕತೋ ವಡ್ಢಿತಾ. ತೇನ ಪರಪುರಿಸೇ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮನಾಪಾತಿ ಏವಂ ಪರಪುರಿಸೇ ಅಜಾನನ್ತೀ ಮಮೇವ ಮನಂ ಅಲ್ಲೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಸಾ ನ ಸುಣಾಮಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪನ್ತಿ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮೇನ ನಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ಇಮಾಯ ಹಸಿತಂ ವಾ ಲಪಿತಂ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ನ ಸುಣಾಮಿ, ಕಞ್ಚಿ ಅತಿಚಾರದೋಸನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೨೩. ಅಥ ಭಗವಾ ಏತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಗೋಪಿಯಾ ತುಟ್ಠಂ ಧನಿಯಂ ಓವದನ್ತೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮಮ ಅಸ್ಸವ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಭಾಸಿ, ಅತ್ಥಸಭಾಗಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾಗಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ ಪದಾನಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಧನಿಯ, ತ್ವಂ ‘‘ಗೋಪೀ ಮಮ ಅಸ್ಸವಾ’’ತಿ ತುಟ್ಠೋ, ಸಾ ಪನ ತೇ ಅಸ್ಸವಾ ¶ ಭವೇಯ್ಯ ವಾ ನ ವಾ; ದುಜ್ಜಾನಂ ಪರಚಿತ್ತಂ, ವಿಸೇಸತೋ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ. ಮಾತುಗಾಮಞ್ಹಿ ಕುಚ್ಛಿಯಾ ಪರಿಹರನ್ತಾಪಿ ರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಏವಂ ದುರಕ್ಖಚಿತ್ತತ್ತಾ ಏವ ನ ಸಕ್ಕಾ ತುಮ್ಹಾದಿಸೇಹಿ ಇತ್ಥೀ ಅಲೋಲಾತಿ ವಾ ಸಂವಾಸಿಯಾತಿ ವಾ ಮನಾಪಾತಿ ವಾ ನಿಪ್ಪಾಪಾತಿ ವಾ ಜಾನಿತುಂ. ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸವಂ ಓವಾದಪಟಿಕರಂ ಮಮ ವಸೇ ವತ್ತತಿ, ನಾಹಂ ತಸ್ಸ ವಸೇ ವತ್ತಾಮಿ. ಸೋ ಚಸ್ಸ ಅಸ್ಸವಭಾವೋ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ಛನ್ನಂ ವಣ್ಣಾನಂ ಅಗ್ಗಿಧಾರಾಸು ಚ ಉದಕಧಾರಾಸು ಚ ಪವತ್ತಮಾನಾಸು ಸಬ್ಬಜನಸ್ಸ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಗ್ಗಿನಿಮ್ಮಾನೇ ಹಿ ತೇಜೋಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಉದಕನಿಮ್ಮಾನೇ ಆಪೋಕಸಿಣಂ, ನೀಲಾದಿನಿಮ್ಮಾನೇ ನೀಲಾದಿಕಸಿಣಾನಿ. ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕತೋ ¶ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಏಕಮೇವ ಪನ ಅಸ್ಸವಭಾವೇನ ಏವಂ ವಸವತ್ತಿ ಅಹೋಸಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಪನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಬನ್ಧನಾಪಗಮಾ ¶ ವಿಮುತ್ತಂ, ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ತದೇವ ಅಲೋಲಂ, ನ ತವ ಗೋಪೀ. ದೀಪಙ್ಕರಬುದ್ಧಕಾಲತೋ ಚ ಪಭುತಿ ದಾನಸೀಲಾದೀಹಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಪರಿಭಾವಿತತ್ತಾ ಸಂವಾಸಿಯಂ, ನ ತವ ಗೋಪೀ. ತದೇತಂ ಅನುತ್ತರೇನ ದಮಥೇನ ದಮಿತತ್ತಾ ಸುದನ್ತಂ, ಸುದನ್ತತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ವಸೇನ ಛದ್ವಾರವಿಸೇವನಂ ಪಹಾಯ ಮಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮನಸ್ಸ ವಸೇನಾನುವತ್ತನತೋ ಮನಾಪಂ, ನ ತವ ಗೋಪೀ.

ಪಾಪಂ ಪನ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಾಪಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಧನಿಯೋ ವಿಯ ಗೋಪಿಯಾ. ಸೋ ಚಸ್ಸ ಪಾಪಾಭಾವೋ ನ ಕೇವಲಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇಯೇವ, ಏಕೂನತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಸರಾಗಾದಿಕಾಲೇ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತದಾಪಿ ಹಿಸ್ಸ ಅಗಾರಿಯಭಾವಾನುರೂಪಂ ವಿಞ್ಞುಪಟಿಕುಟ್ಠಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ವಾ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ವಾ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ ವಾ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಂ. ತತೋ ಪರಂ ಮಾರೋಪಿ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ತಥಾಗತಂ ಅನುಬನ್ಧಿ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ವಾಲಗ್ಗನಿತುದನಮತ್ತಮ್ಪಿಸ್ಸ ಪಾಪಸಮಾಚಾರಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಅದಿಸ್ವಾವ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಗವನ್ತಂ, ಅನುಬನ್ಧಿಂ ಪದಾಪದಂ;

ಓತಾರಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸತೀಮತೋ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೪೪೮);

ಬುದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ನಂ ಉತ್ತರಮಾಣವೋ ಸತ್ತ ಮಾಸಾನಿ ಅನುಬನ್ಧಿ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ. ಸೋ ಕಿಞ್ಚಿ ವಜ್ಜಂ ಅದಿಸ್ವಾವ ಪರಿಸುದ್ಧಸಮಾಚಾರೋ ಭಗವಾತಿ ಗತೋ. ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅರಕ್ಖೇಯ್ಯಾನಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅರಕ್ಖೇಯ್ಯಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ ‘ಮಾ ಮೇ ಇದಂ ಪರೋ ಅಞ್ಞಾಸೀ’ತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರೋ…ಪೇ… ಪರಿಸುದ್ಧಮನೋಸಮಾಚಾರೋ…ಪೇ… ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ ¶ ‘ಮಾ ಮೇ ಇದಂ ಪರೋ ಅಞ್ಞಾಸೀ’’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೫೮).

ಏವಂ ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನ ಕೇವಲಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಪಾಪಂ ನತ್ಥಿ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ – ‘‘ಪಾಪಂ ಪನ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಮಮೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಾಪಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ¶ ಸುಣಿತುಂ, ನ ತವ ಗೋಪಿಯಾ. ತಸ್ಮಾ ಯದಿ ಏತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ತುಟ್ಠೇನ ‘‘ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಮಯಾವೇತಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ.

೨೪. ತಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಧನಿಯೋ ತತುತ್ತರಿಪಿ ಸುಭಾಸಿತರಸಾಯನಂ ಪಿವಿತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತವೇತನಭತೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ತವೇತನಭತೋತಿ ಅತ್ತನಿಯೇನೇವ ಘಾಸಚ್ಛಾದನೇನ ಭತೋ, ಅತ್ತನೋಯೇವ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಜೀವಾಮಿ, ನ ಪರಸ್ಸ ವೇತನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪುತ್ತಾತಿ ಧೀತರೋ ಚ ಪುತ್ತಾ ಚ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಪುತ್ತಾತ್ವೇವ ಏಕಜ್ಝಂ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಮಾನಿಯಾತಿ ಸನ್ನಿಹಿತಾ ಅವಿಪ್ಪವುಟ್ಠಾ. ಅರೋಗಾತಿ ನಿರಾಬಾಧಾ, ಸಬ್ಬೇವ ಊರುಬಾಹುಬಲಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇಸಂ ನ ಸುಣಾಮಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪನ್ತಿ ತೇಸಂ ಚೋರಾತಿ ವಾ ಪರದಾರಿಕಾತಿ ವಾ ದುಸ್ಸೀಲಾತಿ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪಂ ನ ಸುಣಾಮೀತಿ.

೨೫. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಧನಿಯಂ ಓವದನ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ – ‘‘ನಾಹಂ ಭತಕೋ’’ತಿ. ಅತ್ರಾಪಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ ಪದಾನಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ತ್ವಂ ‘‘ಭುಜಿಸ್ಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ತುಟ್ಠೋ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಚ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿತ್ವಾ ಜೀವನ್ತೋಪಿ ದಾಸೋ ಏವಾಸಿ ತಣ್ಹಾದಾಸತ್ತಾ, ಭತಕವಾದಾ ಚ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚಸಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಊನೋ ಲೋಕೋ ಅತಿತ್ತೋ ತಣ್ಹಾದಾಸೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೦೫). ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ನಾಹಂ ಭತಕೋಸ್ಮಿ ಕಸ್ಸಚಿ. ಅಹಞ್ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಭತಕೋ ನ ಹೋಮಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಯಸ್ಮಾ ¶ ನಿಬ್ಬಿಟ್ಠೇನ ಚರಾಮಿ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ. ಅಹಞ್ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲತೋ ಯಾವ ಬೋಧಿ, ತಾವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಭತಕೋ ಅಹೋಸಿಂ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಪನ ನಿಬ್ಬಿಟ್ಠೋ ನಿಬ್ಬಿಸೋ ರಾಜಭತೋ ವಿಯ. ತೇನೇವ ನಿಬ್ಬಿಟ್ಠೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೇನ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿಸುಖೇನ ಚ ಜೀವಾಮಿ. ತಸ್ಸ ಮೇ ಇದಾನಿ ¶ ಉತ್ತರಿಕರಣೀಯಸ್ಸ ಕತಪರಿಚಯಸ್ಸ ವಾ ಅಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಹೀನಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಂ ತಾದಿಸಾನಂ ವಿಯ ಪತ್ತಬ್ಬೋ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಭತಿಯಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ‘‘ಭಟಿಯಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತಸ್ಮಾ ಯದಿ ಭುಜಿಸ್ಸತಾಯ ತುಟ್ಠೇನ ‘‘ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಮಯಾವೇತಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ.

೨೬. ತಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಧನಿಯೋ ಅತಿತ್ತೋವ ಸುಭಾಸಿತಾಮತೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರಗೋಮಣ್ಡಲಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ ವಸಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವಸಾತಿ ಅದಮಿತವುಡ್ಢವಚ್ಛಕಾ. ಧೇನುಪಾತಿ ಧೇನುಂ ಪಿವನ್ತಾ ತರುಣವಚ್ಛಕಾ, ಖೀರದಾಯಿಕಾ ವಾ ಗಾವೋ. ಗೋಧರಣಿಯೋತಿ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ. ಪವೇಣಿಯೋತಿ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಬಲೀಬದ್ದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮೇಥುನಪತ್ಥನಕಗಾವೋ. ಉಸಭೋಪಿ ಗವಮ್ಪತೀತಿ ಯೋ ಗೋಪಾಲಕೇಹಿ ಪಾತೋ ಏವ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ, ಭೋಜೇತ್ವಾ, ಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಂ ದತ್ವಾ, ಮಾಲಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ – ‘‘ಏಹಿ, ತಾತ, ಗಾವೋ ಗೋಚರಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಆನೇಹೀ’’ತಿ ಪೇಸೀಯತಿ, ಏವಂ ಪೇಸಿತೋ ¶ ಚ ತಾ ಗಾವೋ ಅಗೋಚರಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ, ಗೋಚರೇ ಚಾರೇತ್ವಾ, ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಭಯಾ ಪರಿತ್ತಾಯಿತ್ವಾ ಆನೇತಿ, ತಥಾರೂಪೋ ಉಸಭೋಪಿ ಗವಮ್ಪತಿ ಇಧ ಮಯ್ಹಂ ಗೋಮಣ್ಡಲೇ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ.

೨೭. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾ ತಥೇವ ಧನಿಯಂ ಓವದನ್ತೋ ಇಮಂ ಪಚ್ಚನೀಕಗಾಥಂ ಆಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ವಸಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚೇಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಇಧ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ಅದಮಿತಟ್ಠೇನ ವುಡ್ಢಟ್ಠೇನ ಚ ವಸಾಸಙ್ಖಾತಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾ ವಾ, ತರುಣವಚ್ಛಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವಸಾನಂ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಖೀರದಾಯಿನಿಯೋ ಸನ್ಧಾಯ ಪಗ್ಘರಣಟ್ಠೇನ ಧೇನುಪಾಸಙ್ಖಾತಾ ಅನುಸಯಾ ವಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಗಬ್ಭಧಾರಣಟ್ಠೇನ ಗೋಧರಣಿಸಙ್ಖಾತಾ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಚೇತನಾ ವಾ, ಸಂಯೋಗಪತ್ಥನಟ್ಠೇನ ಪವೇಣಿಸಙ್ಖಾತಾ ಪತ್ಥನಾ ತಣ್ಹಾ ವಾ, ಆಧಿಪಚ್ಚಟ್ಠೇನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಟ್ಠೇನ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಚ ಗವಮ್ಪತಿಉಸಭಸಙ್ಖಾತಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಸ್ವಾಹಂ ಇಮಾಯ ಸಬ್ಬಯೋಗಕ್ಖೇಮಭೂತಾಯ ನತ್ಥಿತಾಯ ತುಟ್ಠೋ. ತ್ವಂ ಪನ ಸೋಕಾದಿವತ್ಥುಭೂತಾಯ ಅತ್ಥಿತಾಯ ತುಟ್ಠೋ ¶ . ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಯೋಗಕ್ಖೇಮತಾಯ ¶ ತುಟ್ಠಸ್ಸ ಮಮೇವೇತಂ ಯುತ್ತಂ ವತ್ತುಂ ‘‘ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ.

೨೮. ತಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಧನಿಯೋ ತತುತ್ತರಿಪಿ ಸುಭಾಸಿತಂ ಅಮತರಸಂ ಅಧಿಗನ್ತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಗೋಗಣಸ್ಸ ಖಿಲಬನ್ಧನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಖಿಲಾ ನಿಖಾತಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಖಿಲಾತಿ ಗುನ್ನಂ ಬನ್ಧನತ್ಥಮ್ಭಾ. ನಿಖಾತಾತಿ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪವೇಸಿತಾ ಖುದ್ದಕಾ ಮಹನ್ತಾ ಖಣಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾ. ಅಸಮ್ಪವೇಧೀತಿ ಅಕಮ್ಪಕಾ. ದಾಮಾತಿ ವಚ್ಛಕಾನಂ ಬನ್ಧನತ್ಥಾಯ ಕತಾ ಗನ್ಥಿತಪಾಸಯುತ್ತಾ ರಜ್ಜುಬನ್ಧನವಿಸೇಸಾ. ಮುಞ್ಜಮಯಾತಿ ಮುಞ್ಜತಿಣಮಯಾ. ನವಾತಿ ಅಚಿರಕತಾ. ಸುಸಣ್ಠಾನಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಣ್ಠಾನಾ, ಸುವಟ್ಟಿತಸಣ್ಠಾನಾ ವಾ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಖಿನ್ತೀತಿ ನೇವ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಧೇನುಪಾಪಿ ಛೇತ್ತುನ್ತಿ ತರುಣವಚ್ಛಕಾಪಿ ಛಿನ್ದಿತುಂ.

೨೯. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾ ಧನಿಯಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯ-ಪರಿಪಾಕಕಾಲಂ ಞತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ತಂ ಓವದನ್ತೋ ಇಮಂ ಚತುಸಚ್ಚದೀಪಿಕಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ ‘‘ಉಸಭೋರಿವ ಛೇತ್ವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಉಸಭೋತಿ ಗೋಪಿತಾ ಗೋಪರಿಣಾಯಕೋ ಗೋಯೂಥಪತಿ ಬಲೀಬದ್ದೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಗವಸತಜೇಟ್ಠೋ ಉಸಭೋ, ಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠೋ ವಸಭೋ, ಸತಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠೋ ನಿಸಭೋ’’ತಿ. ಅಪರೇ ‘‘ಏಕಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಜೇಟ್ಠೋ ಉಸಭೋ, ದ್ವೀಸು ಜೇಟ್ಠೋ ವಸಭೋ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತೋ ನಿಸಭೋ’’ತಿ. ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಪಪಞ್ಚಾ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಉಸಭೋತಿ ವಾ ವಸಭೋತಿ ವಾ ನಿಸಭೋತಿ ವಾ ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ನಿಸಭೋ ವತ ಭೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೮). ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಬನ್ಧನಾನೀತಿ ರಜ್ಜುಬನ್ಧನಾನಿ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನಾನಿ ಚ. ನಾಗೋತಿ ಹತ್ಥೀ. ಪೂತಿಲತನ್ತಿ ಗಳೋಚೀಲತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋಪಿ ಕಾಯೋ ಪೂತಿಕಾಯೋ, ವಸ್ಸಸತಿಕೋಪಿ ಸುನಖೋ ಕುಕ್ಕುರೋ, ತದಹುಜಾತೋಪಿ ಸಿಙ್ಗಾಲೋ ¶ ‘‘ಜರಸಿಙ್ಗಾಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಅಭಿನವಾಪಿ ಗಳೋಚೀಲತಾ ಅಸಾರಕತ್ತೇನ ‘‘ಪೂತಿಲತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ದಾಲಯಿತ್ವಾತಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಗಬ್ಭಞ್ಚ ¶ ಸೇಯ್ಯಞ್ಚ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಂ. ತತ್ಥ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣೇನ ಜಲಾಬುಜಯೋನಿ, ಸೇಯ್ಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅವಸೇಸಾ. ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಮುಖೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪದತ್ಥತೋ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಅಯಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಧನಿಯ, ತ್ವಂ ಬನ್ಧನೇನ ತುಟ್ಠೋ, ಅಹಂ ಪನ ಬನ್ಧನೇನ ಅಟ್ಟೀಯನ್ತೋ ಥಾಮವೀರಿಯೂಪೇತೋ ಮಹಾಉಸಭೋರಿವ ಬನ್ಧನಾನಿ ಪಞ್ಚುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಚತುತ್ಥಅರಿಯಮಗ್ಗಥಾಮವೀರಿಯೇನ ಛೇತ್ವಾ, ನಾಗೋ ಪೂತಿಲತಂವ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಬನ್ಧನಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾಮಗ್ಗತ್ತಯಥಾಮವೀರಿಯೇನ ದಾಲಯಿತ್ವಾ, ಅಥ ವಾ ಉಸಭೋರಿವ ಬನ್ಧನಾನಿ ಅನುಸಯೇ ನಾಗೋ ಪೂತಿಲತಂವ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನಿ ಛೇತ್ವಾ ದಾಲಯಿತ್ವಾವ ಠಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ನ ಪುನ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಂ ಉಪೇಸ್ಸಂ. ಸೋಹಂ ಜಾತಿದುಕ್ಖವತ್ಥುಕೇಹಿ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖೇಹಿ ಪರಿಮುತ್ತೋ ಸೋಭಾಮಿ – ‘‘ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ ವದಮಾನೋ. ತಸ್ಮಾ ಸಚೇ ತ್ವಮ್ಪಿ ಅಹಂ ವಿಯ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಸಿ, ಛಿನ್ದ ತಾನಿ ಬನ್ಧನಾನೀತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಬನ್ಧನಾನಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ‘‘ನ ಉಪೇಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಪಗಮೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸವಸೇನ, ‘‘ಛೇತ್ವಾ ದಾಲಯಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಛೇದೋ ಪದಾಲನಞ್ಚ ಸಉಪಾದಿಸೇಸವಸೇನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ಯೇನ ಛಿನ್ದತಿ ಪದಾಲೇತಿ ಚ, ತಂ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ.

ಏವಮೇತಂ ಚತುಸಚ್ಚದೀಪಿಕಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಧನಿಯೋ ಚ ಪಜಾಪತಿ ಚಸ್ಸ ದ್ವೇ ಚ ಧೀತರೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ಅಥ ಧನಿಯೋ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಯೋಗೇನ ತಥಾಗತೇ ಮೂಲಜಾತಾಯ ಪತಿಟ್ಠಿತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಕಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಧಮ್ಮತಾಯ ಚೋದಿತಹದಯೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಬನ್ಧನಾನಿ ಛಿನ್ದಿಂ, ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯೋ ಚ ಮೇ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅವೀಚಿಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಕೋ ಅಞ್ಞೋ ಏವಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿಸ್ಸತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಭಗವತಾ, ಆಗತೋ ನು ಖೋ ಮೇ ಸತ್ಥಾತಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಜಾಲವಿಚಿತ್ರಂ ಸುವಣ್ಣರಸಸೇಕಪಿಞ್ಜರಂ ವಿಯ ಸರೀರಾಭಂ ಧನಿಯಸ್ಸ ನಿವೇಸನೇ ಮುಞ್ಚಿ ‘‘ಪಸ್ಸ ದಾನಿ ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ.

೩೦. ಅಥ ಧನಿಯೋ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಂ ವಿಯ ¶ ಸಮನ್ತಾ ಪಜ್ಜಲಿತಪದೀಪಸಹಸ್ಸಸಮುಜ್ಜಲಿತಮಿವ ಚ ನಿವೇಸನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಆಗತೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ಸಮಯೇ ಮೇಘೋಪಿ ಪಾವಸ್ಸಿ. ತೇನಾಹು ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾ ‘‘ನಿನ್ನಞ್ಚ ಥಲಞ್ಚ ಪೂರಯನ್ತೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ನಿನ್ನನ್ತಿ ಪಲ್ಲಲಂ. ಥಲನ್ತಿ ಉಕ್ಕೂಲಂ. ಏವಮೇತಂ ಉಕ್ಕೂಲವಿಕೂಲಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಪೂರಯನ್ತೋ ಮಹಾಮೇಘೋ ಪಾವಸ್ಸಿ, ವಸ್ಸಿತುಂ ಆರಭೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಾವದೇವಾತಿ ಯಂ ಖಣಂ ಭಗವಾ ಸರೀರಾಭಂ ¶ ಮುಞ್ಚಿ, ಧನಿಯೋ ಚ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮೇ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸದ್ಧಾಮಯಂ ಚಿತ್ತಾಭಂ ¶ ಮುಞ್ಚಿ, ತಂ ಖಣಂ ಪಾವಸ್ಸೀತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನಮ್ಪಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ’’ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ.

೩೧-೩೨. ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಧನಿಯಸ್ಸ ಸದ್ಧುಪ್ಪಾದತಥಾಗತೋಭಾಸಫರಣಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನಕ್ಖಣೇ ವಸ್ಸತೋ ದೇವಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಧನಿಯೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅಭಾಸಥ ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ನೋ ಅನಪ್ಪಕಾ’’ತಿ ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ.

ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಧನಿಯೋ ಸಪುತ್ತದಾರೋ ಭಗವತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೇನ ಧಮ್ಮಕಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಲೋಕುತ್ತರಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಕಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಲೋಕಿಯಚಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭಂ ಲಭಿ. ತಸ್ಮಾ ಆಹ – ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ನೋ ಅನಪ್ಪಕಾ, ಯೇ ಮಯಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸಾಮಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವತ ಇತಿ ವಿಮ್ಹಯತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ನೋ ಇತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ. ಅನಪ್ಪಕಾತಿ ವಿಪುಲಾ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಸರಣಂ ತಂ ಉಪೇಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೇನೇವಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಂ ಸರಣಗಮನಂ, ತತ್ಥ ಪನ ನಿಚ್ಛಯಗಮನಮೇವ ಗತೋ, ಇದಾನಿ ವಾಚಾಯ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ ಕರೋತಿ. ಮಗ್ಗವಸೇನ ವಾ ಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಸರಣತಂ ಅಚಲಸರಣತಂ ಪತ್ತೋ, ತಂ ಪರೇಸಂ ವಾಚಾಯ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಣಿಪಾತಸರಣಗಮನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಭಗವಾ ಪಕತಿದಿಬ್ಬಪಞ್ಞಾಸಮನ್ತಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮಾ. ತಂ ಆಲಪನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸರಣಂ ತಂ ಉಪೇಮ ಚಕ್ಖುಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಸತ್ಥಾ ನೋ ಹೋಹಿ ತುವಂ ಮಹಾಮುನೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ವಚನಂ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನೇನಾಪಿ ಸರಣಗಮನಂ ಪೂರೇತುಂ ಭಣತಿ, ಗೋಪೀ ಚ ಅಹಞ್ಚ ಅಸ್ಸವಾ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ¶ ಸುಗತೇ ಚರಾಮಸೇತಿ ಇದಂ ಸಮಾದಾನವಸೇನ.

ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮೇಥುನವಿರತಿಮಗ್ಗಸಮಣಧಮ್ಮಸಾಸನಸದಾರಸನ್ತೋಸಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೮೩) ಹಿ ಮೇಥುನವಿರತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಪಞ್ಚಸಿಖ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೨೯) ಮಗ್ಗೋ. ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ಖೋ ಪನಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೫) ಸಮಣಧಮ್ಮೋ. ‘‘ತಯಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಫೀತಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೭೪) ಸಾಸನಂ.

‘‘ಮಯಞ್ಚ ¶ ಭರಿಯಾ ನಾತಿಕ್ಕಮಾಮ, ಅಮ್ಹೇ ಚ ಭರಿಯಾ ನಾತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ;

ಅಞ್ಞತ್ರ ತಾಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಅಮ್ಹಂ ದಹರಾ ನ ಮೀಯರೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೦.೯೭) –

ಏವಮಾದೀಸು ¶ ಸದಾರಸನ್ತೋಸೋ. ಇಧ ಪನ ಸಮಣಧಮ್ಮಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಉಪರಿಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಮಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಸುಗತೇತಿ ಸುಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ. ಭಗವಾ ಹಿ ಅನ್ತದ್ವಯಮನುಪಗ್ಗಮ್ಮ ಸುಟ್ಠು ಗತತ್ತಾ, ಸೋಭಣೇನ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಗಮನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ, ಸುನ್ದರಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾ ಸುಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸುಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚರಾಮಸೇತಿ ಚರಾಮ. ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಸಕ್ಕತೇ ಚರಾಮಸೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಇಧ ಚರಾಮಸೇತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನ ‘‘ಸೇತಿ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ಭಣನ್ತಿ. ತೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಆಯಾಚನತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಚರೇಮ ಸೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠಂ ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಿ. ಯಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಧನಿಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಚರಣಾಪದೇಸೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಪಯೋಜನಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಜಾತೀಮರಣಸ್ಸ ಪಾರಗೂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರಾ ಭವಾಮಸೇ’’ತಿ. ಜಾತಿಮರಣಸ್ಸ ಪಾರಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ¶ ಗಚ್ಛಾಮ. ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ. ಅನ್ತಕರಾತಿ ಅಭಾವಕರಾ. ಭವಾಮಸೇತಿ ಭವಾಮ, ಅಥ ವಾ ಅಹೋ ವತ ಮಯಂ ಭವೇಯ್ಯಾಮಾತಿ. ‘‘ಚರಾಮಸೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ವತ್ವಾಪಿ ಚ ಪುನ ಉಭೋಪಿ ಕಿರ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಾಜೇಥ ನೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿಂಸೂತಿ.

೩೩. ಅಥ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಏವಂ ತೇ ಉಭೋಪಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಇಮೇ ಮಮ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಕಾಮಾ, ಹನ್ದ ನೇಸಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಘರಾವಾಸೇ ಗುಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ ‘‘ನನ್ದತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ನನ್ದತೀತಿ ತುಸ್ಸತಿ ಮೋದತಿ. ಪುತ್ತೇಹೀತಿ ಪುತ್ತೇಹಿಪಿ ಧೀತರೇಹಿಪಿ, ಸಹಯೋಗತ್ಥೇ, ಕರಣತ್ಥೇ ವಾ ಕರಣವಚನಂ, ಪುತ್ತೇಹಿ ಸಹ ನನ್ದತಿ, ಪುತ್ತೇಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ನನ್ದತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪುತ್ತಿಮಾತಿ ಪುತ್ತವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ. ಇತೀತಿ ಏವಮಾಹ. ಮಾರೋತಿ ವಸವತ್ತಿಭೂಮಿಯಂ ಅಞ್ಞತರೋ ದಾಮರಿಕದೇವಪುತ್ತೋ. ಸೋ ಹಿ ಸಟ್ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮಿತುಕಾಮಂ ಜನಂ ¶ ಯಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಂ ಮಾರೇತಿ. ಯಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸಪಿ ಮರಣಂ ಇಚ್ಛತಿ. ತೇನ ‘‘ಮಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಾಪಿಮಾತಿ ಲಾಮಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಪಾಪಸಮಾಚಾರೋ ವಾ. ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಮೇತಂ ವಚನಂ, ಸಬ್ಬಗಾಥಾಸು ಚ ಈದಿಸಾನಿ. ಯಥಾ ಚ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ, ಗೋಪಿಯೋ ಗೋಹಿ ತಥೇವ ನನ್ದತಿ. ಯಸ್ಸ ಗಾವೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋಪಿ ಗೋಪಿಯೋ, ಗೋಹಿ ಸಹ, ಗೋಹಿ ವಾ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ತಥೇವ ನನ್ದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಕಾರಣಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ‘‘ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ನನ್ದನಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಉಪಧೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪಧಯೋ – ಕಾಮೂಪಧಿ, ಖನ್ಧೂಪಧಿ, ಕಿಲೇಸೂಪಧಿ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧೀತಿ. ಕಾಮಾ ಹಿ ‘‘ಯಂ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ಕಾಮಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೬೬) ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಉಪಧೀಯತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನತ್ಥೇನ ಉಪಧೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಖನ್ಧಾಪಿ ಖನ್ಧಮೂಲಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಕಿಲೇಸಾಪಿ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾಪಿ ಭವದುಕ್ಖಸ್ಸ ¶ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಕಾಮೂಪಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ದುವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಸತ್ತಪಟಿಬದ್ಧೋ ಪಧಾನೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪುತ್ತೇಹಿ ಗೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕಾರಣಮಾಹ – ‘‘ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ನನ್ದನಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಕಾಮೂಪಧೀ ನರಸ್ಸ ನನ್ದನಾ, ನನ್ದಯನ್ತಿ ನರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪಸಂಹರನ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ನನ್ದತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ, ಗೋಪಿಯೋ ಗೋಹಿ ತಥೇವ ನನ್ದತಿ, ತ್ವಞ್ಚ ಪುತ್ತಿಮಾ ಗೋಪಿಯೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇಹಿ, ನನ್ದ, ಮಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿ. ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಹಿ ಏತೇ ಉಪಧಯೋ ನ ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತ್ವಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋಪಿ ದುಕ್ಖಿತೋವ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಕಾರಣಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ನ ಹಿ ಸೋ ನನ್ದತಿ, ಯೋ ನಿರೂಪಧೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸೇತೇ ಉಪಧಯೋ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಪಿಯೇಹಿ ಞಾತೀಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ನಿಬ್ಭೋಗೂಪಕರಣೋ ನ ನನ್ದತಿ, ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಇಮೇ ಉಪಧಯೋ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ದುಕ್ಖಿತೋವ ಭವಿಸ್ಸಸೀತಿ.

೩೪. ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಮಾರೋ ಅಯಂ ಪಾಪಿಮಾ ಇಮೇಸಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯ ಆಗತೋ’’ತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ಫಲೇನ ಫಲಂ ಪಾತೇನ್ತೋ ವಿಯ ತಾಯೇವ ಮಾರೇನಾಭತಾಯ ಉಪಮಾಯ ಮಾರವಾದಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಉಪಧಿ ¶ ಸೋಕವತ್ಥೂ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸೋಚತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಪದತ್ಥತೋ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಮಾ, ಪಾಪಿಮ, ಏವಂ ಅವಚ ‘‘ನನ್ದತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿ. ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಹಿ ಪಿಯೇಹಿ, ಮನಾಪೇಹಿ ನಾನಾಭಾವೋ ವಿನಾಭಾವೋ, ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯೋ ಅಯಂ ವಿಧಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಪಿಯಮನಾಪಾನಂ ಪುತ್ತದಾರಾನಂ ಗವಾಸ್ಸವಳವಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದೀನಂ ವಿನಾಭಾವೇನ ಅಧಿಮತ್ತಸೋಕಸಲ್ಲಸಮಪ್ಪಿತಹದಯಾ ಸತ್ತಾ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾ, ಮರಣಮ್ಪಿ ನಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ಮರಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಗಣ್ಹ – ಸೋಚತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ. ಯಥಾ ಚ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ, ಗೋಪಿಯೋ ಗೋಹಿ ತಥೇವ ಸೋಚತೀತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ಸೋಚನಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ಸೋಚನಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ‘‘ನ ಹಿ ಸೋ ಸೋಚತಿ, ಯೋ ನಿರೂಪಧಿ’’. ಯೋ ಉಪಧೀಸು ಸಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ನಿರುಪಧಿ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕೇನ ಚೀವರೇನ, ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ, ಯೇನ ಯೇನೇವ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಸಮಾದಾಯೇವ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಪಕ್ಖೀ ಸಕುಣೋ ¶ …ಪೇ… ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಸೋಕಸಮುಗ್ಘಾತಾ ‘‘ನ ಹಿ ಸೋ ಸೋಚತಿ, ಯೋ ನಿರುಪಧೀ’’ತಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ವೋಸಾಪೇಸಿ. ಅಥ ವಾ ಯೋ ನಿರುಪಧಿ, ಯೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ, ಸೋ ನ ಸೋಚತಿ. ಯಾವದೇವ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ಸನ್ತಿ, ತಾವದೇವ ಸಬ್ಬೇ ¶ ಉಪಧಯೋ ಸೋಕಪ್ಫಲಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಾ ಪನ ನತ್ಥಿ ಸೋಕೋತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ದೇಸನಂ ವೋಸಾಪೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಧನಿಯೋ ಚ ಗೋಪೀ ಚ ಉಭೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಭಗವಾ ಆಕಾಸೇನೇವ ಜೇತವನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಂಸು. ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಚ ನೇಸಂ ಗೋಪಾಲಕಾ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇಸುಂ. ಸೋ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಗೋಪಾಲಕವಿಹಾರೋತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಧನಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಸಬ್ಬೇಸು ¶ ¶ ಭೂತೇಸೂತಿ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸಬ್ಬಸುತ್ತಾನಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ – ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯತೋ, ಪರಜ್ಝಾಸಯತೋ, ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ಪುಚ್ಛಾವಸಿತೋ ಚಾತಿ. ದ್ವಯತಾನುಪಸ್ಸನಾದೀನಞ್ಹಿ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಮೇತ್ತಸುತ್ತಾದೀನಂ ಪರಜ್ಝಾಸಯತೋ, ಉರಗಸುತ್ತಾದೀನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತಾದೀನಂ ಪುಚ್ಛಾವಸಿತೋ. ತತ್ಥ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತಸ್ಸ ಅವಿಸೇಸೇನ ಪುಚ್ಛಾವಸಿತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಕಾಚಿ ಗಾಥಾ ತೇನ ತೇನ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಪುಟ್ಠೇನ ವುತ್ತಾ, ಕಾಚಿ ಅಪುಟ್ಠೇನ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗನಯಾನುರೂಪಂ ಉದಾನಂಯೇವ ಉದಾನೇನ್ತೇನ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಯಚಿ ಗಾಥಾಯ ಪುಚ್ಛಾವಸಿತೋ, ಕಾಯಚಿ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಯಾ ಅಯಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ಪುಚ್ಛಾವಸಿತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಸಾ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದಸ್ಸ ರಹೋಗತಸ್ಸ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಪತ್ಥನಾ ಚ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ; ತಥಾ ಸಾವಕಾನಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ; ಯಂನೂನಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಆನನ್ದ, ಆನಿಸಂಸಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರೇ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ. ನೋ ಚೇ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ಮರಣಕಾಲೇ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ. ನೋ ಚೇ ಮರಣಕಾಲೇ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ –

ಏವಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಆಹ –

‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ನಾಮ, ಆನನ್ದ, ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪತ್ಥನಾ ಚ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಚ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

ಸೋ ¶ ¶ ಆಹ – ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ, ಭನ್ತೇ, ಪತ್ಥನಾ ಕೀವ ಚಿರಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ? ಬುದ್ಧಾನಂ, ಆನನ್ದ, ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಮಜ್ಝಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅಟ್ಠ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಉಪರಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸೋಳಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ. ಏತೇ ಚ ಭೇದಾ ಪಞ್ಞಾಧಿಕಸದ್ಧಾಧಿಕವೀರಿಯಾಧಿಕವಸೇನ ಞಾತಬ್ಬಾ. ಪಞ್ಞಾಧಿಕಾನಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಾ ತಿಕ್ಖಾ. ಸದ್ಧಾಧಿಕಾನಂ ಪಞ್ಞಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಾ ಬಲವಾ. ವೀರಿಯಾಧಿಕಾನಂ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾ ಮನ್ದಾ, ವೀರಿಯಂ ಬಲವನ್ತಿ. ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ವೇಸ್ಸನ್ತರದಾನಸದಿಸಂ ¶ ದಾನಂ ದೇನ್ತೋಪಿ ತದನುರೂಪಸೀಲಾದಿಸಬ್ಬಪಾರಮಿಧಮ್ಮೇ ಆಚಿನನ್ತೋಪಿ ಅನ್ತರಾ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಞಾಣಂ ಗಬ್ಭಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವೇಪುಲ್ಲಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಪರಿಪಾಕಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ. ಯಥಾ ನಾಮ ತಿಮಾಸಚತುಮಾಸಪಞ್ಚಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನಕಂ ಸಸ್ಸಂ ತಂ ತಂ ಕಾಲಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಕೇಳಾಯನ್ತೋಪಿ ಉದಕೇನ ಸಿಞ್ಚನ್ತೋಪಿ ಅನ್ತರಾ ಪಕ್ಖೇನ ವಾ ಮಾಸೇನ ವಾ ನಿಪ್ಫಾದೇಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಸಸ್ಸಂ ಗಬ್ಭಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವೇಪುಲ್ಲಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಪರಿಪಾಕಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ. ಏವಮೇವಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ…ಪೇ… ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ಕಾಲಂ ಪಾರಮಿಪೂರಣಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಞಾಣಪರಿಪಾಕತ್ಥಾಯ. ಏತ್ತಕೇನಪಿ ಚ ಕಾಲೇನ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ಥಯತೋ ಅಭಿನೀಹಾರಕರಣೇ ಅಟ್ಠ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಞ್ಹಿ –

‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ;

ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರೋ ಚ ಛನ್ದತಾ;

ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನಾ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಸಮಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ. (ಬು. ವಂ. ೨.೫೯);

ಅಭಿನೀಹಾರೋತಿ ಚ ಮೂಲಪಣಿಧಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸತ್ತನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಯಾ ಅವಸೇಸಜಾತೀಸು ದೇವಜಾತಿಯಮ್ಪಿ ಠಿತಸ್ಸ ಪಣಿಧಿ ನ ಇಜ್ಝತಿ. ಏತ್ಥ ಠಿತೇನ ಪನ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೇನ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾನಿ ಕತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂಯೇವ ಪತ್ಥೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಪಣಿಧಿ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಪುರಿಸಭಾವೋ. ಮಾತುಗಾಮನಪುಂಸಕಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾನಞ್ಹಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತಾನಮ್ಪಿ ಪಣಿಧಿ ನ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. ತತ್ಥ ಠಿತೇನ ಪನ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೇನ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾನಿ ಕತ್ವಾ ಪುರಿಸಭಾವೋಯೇವ ಪತ್ಥೇತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಪಣಿಧಿ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ¶ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. ಹೇತೂತಿ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿ. ಯೋ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಾಯಮನ್ತೋ ¶ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ, ತಸ್ಸ ಸಮಿಜ್ಝತಿ, ನೋ ಇತರಸ್ಸ, ಯಥಾ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ. ಸೋ ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ ¶ . ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖಾದಸ್ಸನಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಇಜ್ಝತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ; ಯಥಾ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ. ಸೋ ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ದಿಸ್ವಾ ಪಣಿಧೇಸಿ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾತಿ ಅನಗಾರಿಯಭಾವೋ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಸಾಸನೇ ವಾ ಕಮ್ಮವಾದಿಕಿರಿಯವಾದಿತಾಪಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕನಿಕಾಯೇ ವಾ ವಟ್ಟತಿ ಯಥಾ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ. ಸೋ ಹಿ ಸುಮೇಧೋ ನಾಮ ತಾಪಸೋ ಹುತ್ವಾ ಪಣಿಧೇಸಿ. ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಝಾನಾದಿಗುಣಪಟಿಲಾಭೋ. ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಗುಣಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನೋ ಇತರಸ್ಸ; ಯಥಾ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ. ಸೋ ಹಿ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞೋ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಚ ಹುತ್ವಾ ಪಣಿಧೇಸಿ. ಅಧಿಕಾರೋತಿ ಅಧಿಕಕಾರೋ, ಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜೀವಿತಾದಿಪರಿಚ್ಚಾಗಞ್ಹಿ ಕತ್ವಾ ಪಣಿದಹತೋಯೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನೋ ಇತರಸ್ಸ; ಯಥಾ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ. ಸೋ ಹಿ –

‘‘ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾನ ಮಂ ಬುದ್ಧೋ, ಸಹ ಸಿಸ್ಸೇಹಿ ಗಚ್ಛತು;

ಮಾ ನಂ ಕಲಲೇ ಅಕ್ಕಮಿತ್ಥ, ಹಿತಾಯ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ಬು. ವಂ. ೨.೫೩) –

ಏವಂ ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕತ್ವಾ ಪಣಿಧೇಸಿ. ಛನ್ದತಾತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾ. ಸಾ ಯಸ್ಸ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಇಜ್ಝತಿ. ಸಾ ಚ, ಸಚೇ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಕೋ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಕಪ್ಪೇ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಯೋ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ಉಸ್ಸಹತಿ, ತಸ್ಸ ಬಲವತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಯದಿ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಕೋ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ವೀತಚ್ಚಿಕಾನಂ ಅಙ್ಗಾರಾನಂ ಪೂರಂ ಅಕ್ಕಮನ್ತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಕೋ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ಸತ್ತಿಸೂಲೇಹಿ ಆಕಿಣ್ಣಂ ಅಕ್ಕಮನ್ತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಕೋ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ಸಮತಿತ್ತಿಕಂ ಉದಕಪುಣ್ಣಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಕೋ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ನಿರನ್ತರಂ ವೇಳುಗುಮ್ಬಸಞ್ಛನ್ನಂ ಮದ್ದನ್ತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಯೋ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ಉಸ್ಸಹತಿ, ತಸ್ಸ ಬಲವತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವರೂಪೇನ ಚ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತೋ ಪಣಿಧೇಸೀತಿ.

ಏವಂ ¶ ಸಮಿದ್ಧಾಭಿನೀಹಾರೋ ¶ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಅಭಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನಿ ನ ಉಪೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ತತೋ ಪಭುತಿ ನ ಜಚ್ಚನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ನ ಜಚ್ಚಬಧಿರೋ, ನ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ, ನ ಏಳಮೂಗೋ, ನ ಪೀಠಸಪ್ಪೀ, ನ ಮಿಲಕ್ಖೂಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ದಾಸಿಕುಚ್ಛಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ನ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ನಾಸ್ಸ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿವತ್ತತಿ, ನ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋತಿ, ನ ಕುಟ್ಠೀ ಹೋತಿ, ನ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ವಟ್ಟಕತೋ ಪಚ್ಛಿಮತ್ತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ನ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಿಕನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕಪೇತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಕಾಲಕಞ್ಚಿಕಾಸುರೇಸು, ನ ಅವೀಚಿನಿರಯೇ, ನ ಲೋಕನ್ತರಿಕೇಸು, ಕಾಮಾವಚರೇಸು ನ ಮಾರೋ ¶ ಹೋತಿ, ರೂಪಾವಚರೇಸು ನ ಅಸಞ್ಞೀಭವೇ, ನ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅರೂಪಭವೇಸು, ನ ಅಞ್ಞಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಸಙ್ಕಮತಿ.

ಯಾ ಚಿಮಾ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಉಮ್ಮಙ್ಗೋ ಅವತ್ಥಾನಂ ಹಿತಚರಿಯಾ ಚಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯೋ, ತಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ –

‘‘ಉಸ್ಸಾಹೋ ವೀರಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ಉಮ್ಮಙ್ಗೋ ಪಞ್ಞಾ ಪವುಚ್ಚತಿ;

ಅವತ್ಥಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಹಿತಚರಿಯಾ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ’’ತಿ. –

ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯೇ ಚಾಪಿ ಇಮೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಜ್ಝಾಸಯೋ, ಪವಿವೇಕಜ್ಝಾಸಯೋ, ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯೋ, ಅದೋಸಜ್ಝಾಸಯೋ, ಅಮೋಹಜ್ಝಾಸಯೋ, ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ಛ ಅಜ್ಝಾಸಯಾ ಬೋಧಿಪರಿಪಾಕಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಜ್ಝಾಸಯಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಕಾಮೇ ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ, ಪವಿವೇಕಜ್ಝಾಸಯಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ, ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಲೋಭೇ ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ, ಅದೋಸಜ್ಝಾಸಯಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ದೋಸೇ ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ, ಅಮೋಹಜ್ಝಾಸಯಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಮೋಹೇ ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ, ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬಭವೇಸು ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ.

ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಕೀವ ಚಿರಂ ಪತ್ಥನಾ ವಟ್ಟತೀತಿ? ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ. ತತೋ ಓರಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ತಕೇನಾಪಿ ¶ ಚ ಕಾಲೇನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ಥಯತೋ ಅಭಿನೀಹಾರಕರಣೇ ಪಞ್ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ತೇಸಞ್ಹಿ –

ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ¶ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ವಿಗತಾಸವದಸ್ಸನಂ;

ಅಧಿಕಾರೋ ಛನ್ದತಾ ಏತೇ, ಅಭಿನೀಹಾರಕಾರಣಾ.

ತತ್ಥ ವಿಗತಾಸವದಸ್ಸನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಅಥ ಸಾವಕಾನಂ ಪತ್ಥನಾ ಕಿತ್ತಕಂ ವಟ್ಟತೀತಿ? ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ, ತಥಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ¶ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಚಾತಿ. ತತೋ ಓರಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ವುತ್ತನಯಮೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಅಧಿಕಾರೋ ಛನ್ದತಾತಿ ದ್ವಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನೋಯೇವ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಇಮಾಯ ಪತ್ಥನಾಯ ಇಮಿನಾ ಚ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ಕಾಲಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾ ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕುಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ, ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪನ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇಸ್ವೇವ ಬುದ್ಧಾ ಇವ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾ ಸಂವಟ್ಟಮಾನೇ ಕಪ್ಪೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ವಿವಟ್ಟಮಾನೇ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧೇ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾ ಸಯಞ್ಚ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ಪರೇ ಚ ಬೋಧೇನ್ತಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಸಯಮೇವ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಪರೇ ಬೋಧೇನ್ತಿ. ಅತ್ಥರಸಮೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಧಮ್ಮರಸಂ. ನ ಹಿ ತೇ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ದೇಸೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಮೂಗೇನ ದಿಟ್ಠಸುಪಿನೋ ವಿಯ ವನಚರಕೇನ ನಗರೇ ಸಾಯಿತಬ್ಯಞ್ಜನರಸೋ ವಿಯ ಚ ನೇಸಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಂ ಇದ್ಧಿಸಮಾಪತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಬುದ್ಧಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಾವಕಾನಂ ಉಪರಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ‘‘ಚಿತ್ತಸಲ್ಲೇಖೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ವೋಸಾನಂ ನಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಉದ್ದೇಸೇನ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತಿ, ‘ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ’ತಿ ¶ ವಚನಮತ್ತೇನ ವಾ. ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತಾ ಚ ಗನ್ಧಮಾದನೇ ಮಞ್ಜೂಸಕರುಕ್ಖಮೂಲೇ ರತನಮಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಕರೋನ್ತೀತಿ. ಏವಂ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಂ ಪತ್ಥನಞ್ಚ ಅಭಿನೀಹಾರಞ್ಚ ಕಥೇತ್ವಾ, ಇದಾನಿ ಇಮಾಯ ಪತ್ಥನಾಯ ಇಮಿನಾ ಚ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಸಮುದಾಗತೇ ತೇ ತೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಕಥೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ¶ ನಯೇನ ಇಮಂ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಅವಿಸೇಸೇನ ಪುಚ್ಛಾವಸಿತೋ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ.

೩೫. ಇದಾನಿ ವಿಸೇಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಇಮಿಸ್ಸಾ ತಾವ ಗಾಥಾಯ ಏವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿಂ ಓಗಾಹನ್ತೋ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಏತಂ ಕಿರ ವತ್ತಂ ಅಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಕಿಂ ಪನೇತಂ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ನಾಮ? ಹರಣಪಚ್ಚಾಹರಣನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ ವಿಭೂತಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕಥೇಸ್ಸಾಮ.

ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಹರತಿ, ನ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ; ಏಕಚ್ಚೋ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ, ನ ಹರತಿ; ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ನೇವ ಹರತಿ, ನ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ; ಏಕಚ್ಚೋ ಹರತಿ ಚ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ಚ. ತತ್ಥ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಗೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ, ಬೋಧಿರುಕ್ಖೇ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ, ಪಾನೀಯಘಟಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ¶ ಪಾನೀಯಮಾಳೇ ಠಪೇತ್ವಾ, ಆಚರಿಯವತ್ತಂ ಉಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ, ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಖುದ್ದಕವತ್ತಾನಿ ಚುದ್ದಸ ಮಹಾವತ್ತಾನಿ ಚ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ, ಸೋ ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ, ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ, ಯಾವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾ ತಾವ ವಿವಿತ್ತಾಸನೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ, ವೇಲಂ ಞತ್ವಾ, ನಿವಾಸೇತ್ವಾ, ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ, ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಖನ್ಧೇ ಕರಿತ್ವಾ, ಪತ್ತಂ ಅಂಸೇ ಆಲಗ್ಗೇತ್ವಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ¶ ಕರೋನ್ತೋ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಪತ್ವಾ, ಚೇತಿಯಞ್ಚ ಬೋಧಿಞ್ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಗಾಮಸಮೀಪೇ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ, ಪತ್ತಮಾದಾಯ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತಿ, ಏವಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಚ ಲಾಭೀ ಭಿಕ್ಖು ಪುಞ್ಞವಾ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸಕ್ಕತಗರುಕತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲೇ ವಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನಸಾಲಾಯಂ ವಾ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ತಂ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಚ ತಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ವಿಹಾರಂ ಆಗತೋಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ಕಥೇತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಭಣತಿ, ತಂ ತಂ ಬ್ಯಾಪಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಯಾಮಮ್ಪಿ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಮ್ಪಿ ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಪಞ್ಚಿತ್ವಾ ಕಾಯದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಭಿಭೂತೋ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇಪಿ ಸಯತಿ, ನೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಹರತಿ, ನ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ.

ಯೋ ¶ ಪನ ಬ್ಯಾಧಿಬಹುಲೋ ಹೋತಿ, ಭುತ್ತಾಹಾರೋ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ನ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಮತಿ, ಪಗೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಯಥಾವುತ್ತಂ ವತ್ತಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಮನಸಿ ಕಾತುಂ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಯಾಗುಂ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಾ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ. ತತ್ಥ ಯಾಗುಂ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಾ ಭತ್ತಂ ವಾ ಲದ್ಧಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ, ವಿಸೇಸಂ ಪತ್ವಾ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ವಾ, ವಿಹಾರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ತೇನೇವ ಮನಸಿಕಾರೇನ ವಿಹರತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ನ ಹರತೀತಿ. ಏದಿಸಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಾಗುಂ ಪಿವಿತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾ. ಸೀಹಳದೀಪೇಯೇವ ತೇಸು ತೇಸು ಗಾಮೇಸು ಆಸನಸಾಲಾಯ ನ ತಂ ಆಸನಂ ಅತ್ಥಿ, ಯತ್ಥ ಯಾಗುಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ನತ್ಥೀತಿ.

ಯೋ ಪನ ಪಮಾದವಿಹಾರೀ ಹೋತಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ, ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಿಧಚೇತೋಖಿಲವಿನಿಬನ್ಧನಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಮನನುಯುತ್ತೋ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಿಹಿಪಪಞ್ಚೇನ ಪಪಞ್ಚಿತೋ ತುಚ್ಛಕೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ನೇವ ಹರತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ.

ಯೋ ಪನ ಪಗೇವ ¶ ವುಟ್ಠಾಯ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾ, ತಾವ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದುವಿಧಂ – ಸಬ್ಬತ್ಥಕಂ, ಪಾರಿಹಾರಿಯಞ್ಚ. ಸಬ್ಬತ್ಥಕಂ ನಾಮ ಮೇತ್ತಾ ಚ ಮರಣಸ್ಸತಿ ಚ. ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮೇತ್ತಾ ನಾಮ ಆವಾಸಾದೀಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ಆವಾಸೇಸು ಹಿ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಫಾಸು ಅಸಙ್ಘಟ್ಠೋ ವಿಹರತಿ. ದೇವತಾಸು ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ದೇವತಾಹಿ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತೋ ಸುಖಂ ವಿಹರತಿ. ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀಸು ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ, ತೇಹಿ ಮಮಾಯಿತೋ ಸುಖಂ ವಿಹರತಿ. ಗಾಮನಿಗಮಾದೀಸು ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಾದೀಸು ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸಕ್ಕತಗರುಕತೋ ಸುಖಂ ವಿಹರತಿ. ಮರಣಸ್ಸತಿಭಾವನಾಯ ಜೀವಿತನಿಕನ್ತಿಂ ಪಹಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರತಿ.

ಯಂ ಪನ ಸದಾ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಂ ಚರಿತಾನುಕೂಲೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ದಸಾಸುಭಕಸಿಣಾನುಸ್ಸತೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ, ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಮೇವ ವಾ, ತಂ ಸದಾ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತೋ, ರಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ, ಭಾವೇತಬ್ಬತೋ ಚ ಪಾರಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿಪಿ ¶ ತದೇವ. ತತ್ಥ ಯಂ ಪಠಮಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಾರಿಹಾರಿಯಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತಂ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ.

ಅಯಞ್ಹಿ ಯಥಾಠಿತಂ ಯಥಾಪಣಿಹಿತಂ ಕಾಯಂ ಧಾತುಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ – ಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸರೀರೇ ವೀಸತಿಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಗತಂ, ಸಾ ಪಥವೀಧಾತು. ಯಂ ದ್ವಾದಸಸು ಆಬನ್ಧನಕಿಚ್ಚಕರಂ ಸ್ನೇಹಗತಂ, ಸಾ ಆಪೋಧಾತು. ಯಂ ಚತೂಸು ಪರಿಪಾಚನಕರಂ ಉಸುಮಗತಂ, ಸಾ ತೇಜೋಧಾತು. ಯಂ ಪನ ಛಸು ವಿತ್ಥಮ್ಭನಕರಂ ವಾಯೋಗತಂ, ಸಾ ವಾಯೋಧಾತು. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ ಛಿದ್ದಂ ವಿವರಂ, ಸಾ ಆಕಾಸಧಾತು. ತಂವಿಜಾನನಕಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು. ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಕೇವಲಂ ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜೋವ ¶ ಅಯನ್ತಿ.

ಏವಂ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ, ಕಾಲಂ ಞತ್ವಾ, ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ, ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಚ್ಛತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಚ ಯಥಾ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ‘‘ಅತ್ತಾ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಅತ್ತನಾ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಅಹಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮಿ, ಮಯಾ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ’’ತಿ ವಾ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಸನ್ಧಾರಣವಾಯೋಧಾತು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸಾ ಇಮಂ ಪಥವೀಧಾತ್ವಾದಿಸನ್ನಿವೇಸಭೂತಂ ಕಾಯಸಮ್ಮತಂ ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಘಾಟಂ ವಿಪ್ಫರತಿ, ತತೋ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಅಯಂ ಕಾಯಸಮ್ಮತೋ ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಘಾಟೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ. ತಸ್ಸೇವಂ ಅಭಿಕ್ಕಮತೋ ಏಕೇಕಪಾದುದ್ಧಾರಣೇ ಚತೂಸು ಧಾತೂಸು ವಾಯೋಧಾತುಅನುಗತಾ ತೇಜೋಧಾತು ಅಧಿಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮನ್ದಾ ಇತರಾ. ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣಾಪಹರಣೇಸು ಪನ ತೇಜೋಧಾತುಅನುಗತಾ ವಾಯೋಧಾತು ಅಧಿಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮನ್ದಾ ಇತರಾ. ಓರೋಹಣೇ ಪನ ಪಥವೀಧಾತುಅನುಗತಾ ಆಪೋಧಾತು ಅಧಿಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮನ್ದಾ ಇತರಾ. ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸಮುಪ್ಪೀಳನೇಸು ಆಪೋಧಾತುಅನುಗತಾ ಪಥವೀಧಾತು ಅಧಿಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮನ್ದಾ ಇತರಾ. ಇಚ್ಚೇತಾ ಧಾತುಯೋ ತೇನ ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪಾದಕಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ¶ . ತತ್ಥ ಕೋ ಏಕೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಕಸ್ಸ ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಅಭಿಕ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಪಾದುದ್ಧಾರಣಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಕಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಧಾತುಯೋ, ತದವಿನಿಬ್ಭುತ್ತಾ ಚ ಸೇಸಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ¶ ಸೇಸಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ಏತೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ. ತತೋ ಪರಂ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣಾದೀಸು ಅಞ್ಞಂ ಪಕಾರಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚಾ. ಯಞ್ಚ ಅನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖಂ. ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ತದನತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋವ ಗಚ್ಛತಿ. ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ದಸಪಿ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಸತ್ತತಿಪಿ ಸತಮ್ಪಿ ಏಕತೋ ವಸನ್ತಾ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ – ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ನ ಇಣಟ್ಠಾ, ನ ಭಯಟ್ಠಾ, ನ ಜೀವಿಕಾಪಕತಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ; ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ಗಮನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಂ ಗಮನೇಯೇವ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಥ, ಠಾನೇ ನಿಸಜ್ಜಾಯ, ಸಯನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಂ ಗಮನೇಯೇವ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ. ತೇ ಏವಂ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಅಡ್ಢಉಸಭಉಸಭಅಡ್ಢಗಾವುತಗಾವುತನ್ತರೇಸು ಪಾಸಾಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಾವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸಚೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಗಮನೇ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥೇವ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ತಿಟ್ಠತಿ. ಸೋ – ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ತುಯ್ಹಂ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕಂ ಜಾನಾತಿ, ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ತೇ ಏತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚೋದೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸೀದತೀತಿ ಸೋಯೇವ ನಯೋ. ಅರಿಯಭೂಮಿ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋಪಿ ತಂ ಕಿಲೇಸಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋವ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪಾದಂ ಉದ್ಧರತಿ. ಉದ್ಧರತಿ ಚೇ, ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಪ್ಪದೇಸಂಯೇವ ಏತಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಆಲಿನ್ದಕವಾಸೀ ಮಹಾಫುಸ್ಸದೇವತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ¶ .

ಸೋ ಕಿರ ಏಕೂನವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಏವ ವಿಹಾಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಸುದಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಕಸನ್ತಾ ಚ ವಪನ್ತಾ ಚ ಮದ್ದನ್ತಾ ಚ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ಥೇರಂ ತಥಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅಯಂ ಥೇರೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಗ್ಗಮೂಳ್ಹೋ, ಉದಾಹು ಕಿಞ್ಚಿ ಪಮುಟ್ಠೋ’’ತಿ ಸಮುಲ್ಲಪನ್ತಿ. ಸೋ ತಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಯುತ್ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತದಿವಸೇ ಚಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ದೀಪಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಸಕ್ಕೋ ಚ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಸಹಮ್ಪತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗಮಂಸು. ತಞ್ಚ ಓಭಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ವನವಾಸೀ ಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತಂ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಪುಚ್ಛಿ ¶ ‘‘ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಓಭಾಸೋ ಅಹೋಸಿ, ಕಿಂ ಸೋ ಓಭಾಸೋ’’ತಿ? ಥೇರೋ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಓಭಾಸೋ ನಾಮ ದೀಪೋಭಾಸೋಪಿ ಹೋತಿ, ಮಣಿಓಭಾಸೋಪೀ’’ತಿ ¶ ಏವಮಾದಿಂ ಆಹ. ಸೋ ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದೇಥ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ನಿಬದ್ಧೋ ‘‘ಆಮಾ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ.

ಕಾಳವಲ್ಲಿಮಣ್ಡಪವಾಸೀ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಚ. ಸೋಪಿ ಕಿರ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ‘‘ಪಠಮಂ ತಾವ ಭಗವತೋ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪೂಜೇಮೀ’’ತಿ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಪುನ ಸೋಳಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಏವಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಯುತ್ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಪಾದಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಉದ್ಧಟೇ ಪನ ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತೋ ಗಾಮಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಗಾವೀ ನು ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನೂ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕನೀಯಪ್ಪದೇಸೇ ಠತ್ವಾ, ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಗಾಮದ್ವಾರಂ ಪತ್ವಾ, ಕಚ್ಛಕನ್ತರತೋ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಗಣ್ಡೂಸಂ ಕತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖಂ ದಾತುಂ ವಾ ವನ್ದಿತುಂ ವಾ ಉಪಗತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ‘ದೀಘಾಯುಕಾ ಹೋಥಾ’ತಿ ವಚನಮತ್ತೇನಪಿ ಮಾ ಮೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಕ್ಖೇಪೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಅಜ್ಜ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಸತ್ತಮೀ, ಉದಾಹು ಅಟ್ಠಮೀ’’ತಿ ದಿವಸಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಉದಕಂ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಿ. ಸಚೇ ದಿವಸಪುಚ್ಛಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ನಿಕ್ಖಮನವೇಲಾಯಂ ¶ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ನಿಟ್ಠುಭಿತ್ವಾವ ಯಾತಿ.

ಸೀಹಳದೀಪೇಯೇವ ಕಲಮ್ಬತಿತ್ಥವಿಹಾರೇ ವಸ್ಸೂಪಗತಾ ಪಞ್ಞಾಸಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ ಚ. ತೇ ಕಿರ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಅಕಂಸು – ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಾಲಪಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಗಾಮಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಉದಕಗಣ್ಡೂಸಂ ಕತ್ವಾ ಪವಿಸಿಂಸು, ದಿವಸೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಉದಕಂ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸುಂ, ಅಪುಚ್ಛಿತೇ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ನಿಟ್ಠುಭಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಆಗಮಂಸು. ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ನಿಟ್ಠುಭನಟ್ಠಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಜಾನಿಂಸು ‘‘ಅಜ್ಜ ಏಕೋ ಆಗತೋ, ಅಜ್ಜ ದ್ವೇ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಚಿನ್ತೇಸುಂ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತೇ ಅಮ್ಹೇಹೇವ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಸಲ್ಲಪನ್ತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮ್ಪಿ? ಯದಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮ್ಪಿ ನ ಸಲ್ಲಪನ್ತಿ, ಅದ್ಧಾ ವಿವಾದಜಾತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಹನ್ದ ನೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಖಮಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಂಸು. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಸಭಿಕ್ಖೂಸು ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತೇಸು ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕೋಕಾಸೇ ನಾದ್ದಸಂಸು. ತತೋ ಯೋ ತೇಸು ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ, ಸೋ ಏವಮಾಹ – ‘‘ನ, ಭೋ, ಕಲಹಕಾರಕಾನಂ ವಸನೋಕಾಸೋ ಈದಿಸೋ ಹೋತಿ, ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಂ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಂ, ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಯೋ, ಸೂಪಟ್ಠಪಿತಂ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯ’’ನ್ತಿ. ತೇ ತತೋವ ¶ ನಿವತ್ತಾ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನ್ತೋತೇಮಾಸೇಯೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸುಂ.

ಏವಂ ಕಾಳವಲ್ಲಿಮಣ್ಡಪವಾಸೀ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಕಲಮ್ಬತಿತ್ಥವಿಹಾರೇ ವಸ್ಸೂಪಗತಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಯುತ್ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಪಾದಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ಗಾಮಸಮೀಪಂ ಪತ್ವಾ, ಉದಕಗಣ್ಡೂಸಂ ಕತ್ವಾ, ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ, ಯತ್ಥ ಸುರಾಸೋಣ್ಡಧುತ್ತಾದಯೋ ಕಲಹಕಾರಕಾ ಚಣ್ಡಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಯೋ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಂ ¶ ವೀಥಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ಥ ಚ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಮಾನೋ ನ ತುರಿತತುರಿತೋ ವಿಯ ಜವೇನ ಗಚ್ಛತಿ, ಜವನಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಧುತಙ್ಗಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ವಿಸಮಭೂಮಿಭಾಗಪ್ಪತ್ತಂ ¶ ಪನ ಉದಕಭರಿತಸಕಟಮಿವ ನಿಚ್ಚಲೋವ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಅನುಘರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಚ ದಾತುಕಾಮಂ ಅದಾತುಕಾಮಂ ವಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ತದನುರೂಪಂ ಕಾಲಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಪತಿರೂಪೇ ಓಕಾಸೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ, ಅಕ್ಖಬ್ಭಞ್ಜನವಣಾಲೇಪನಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮಾವಸೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇತಿ, ನೇವ ದವಾಯ ನ ಮದಾಯ…ಪೇ… ಭುತ್ತಾವೀ ಚ ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ, ಮುಹುತ್ತಂ ಭತ್ತಕಿಲಮಥಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ, ಯಥಾ ಪುರೇ ಭತ್ತಂ, ಏವಂ ಪಚ್ಛಾ ಭತ್ತಂ ಪುರಿಮಯಾಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಞ್ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಹರತಿ ಚೇವ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ಚಾತಿ. ಏವಮೇತಂ ಹರಣಪಚ್ಚಾಹರಣಂ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಏತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಯದಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಪಠಮವಯೇ ಏವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ನೋ ಚೇ ಪಠಮವಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಥ ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ. ನೋ ಚೇ ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಥ ಮರಣಸಮಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ. ನೋ ಚೇ ಮರಣಸಮಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಥ ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಾಪುಣಾತಿ. ನೋ ಚೇ ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಥ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ. ನೋ ಚೇ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ, ಅಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿ; ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ – ಥೇರೋ ಬಾಹಿಯೋ, ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ವಾ ಹೋತಿ; ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಹುತ್ವಾ, ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಏತಂ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ, ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಕುಸಲಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ತದಹೇವ ಗಬ್ಭಸಣ್ಠಾನಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಸಾ ಚ ತಾಸಮಞ್ಞತರಾ ¶ , ತಸ್ಮಾ ತಂ ಗಬ್ಭಪತಿಟ್ಠಾನಂ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇದೇಸಿ. ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾ, ಯಂ ಪುಞ್ಞವನ್ತೇ ಸತ್ತೇ ಗಬ್ಭೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಾತುಗಾಮೋ ¶ ಗಬ್ಭಪರಿಹಾರಂ ಲಭತಿ. ತಸ್ಮಾ ರಾಜಾ ತಸ್ಸಾ ಗಬ್ಭಪರಿಹಾರಂ ಅದಾಸಿ. ಸಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ನಾಚ್ಚುಣ್ಹಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಜ್ಝೋಹರಿತುಂ ಲಭತಿ, ನಾತಿಸೀತಂ, ನಾತಿಅಮ್ಬಿಲಂ, ನಾತಿಲೋಣಂ, ನಾತಿಕಟುಕಂ, ನಾತಿತಿತ್ತಕಂ. ಅಚ್ಚುಣ್ಹೇ ಹಿ ಮಾತರಾ ಅಜ್ಝೋಹಟೇ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಲೋಹಕುಮ್ಭಿವಾಸೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಅತಿಸೀತೇ ಲೋಕನ್ತರಿಕವಾಸೋ ವಿಯ, ಅಚ್ಚಮ್ಬಿಲಲೋಣಕಟುಕತಿತ್ತಕೇಸು ಭುತ್ತೇಸು ಸತ್ಥೇನ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಅಮ್ಬಿಲಾದೀಹಿ ಸಿತ್ತಾನಿ ವಿಯ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಿ ತಿಬ್ಬವೇದನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅತಿಚಙ್ಕಮನಟ್ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾಸಯನತೋಪಿ ನಂ ನಿವಾರೇನ್ತಿ – ‘‘ಕುಚ್ಛಿಗತಸ್ಸ ಸಞ್ಚಲನದುಕ್ಖಂ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ಮುದುಕತ್ಥರಣತ್ಥತಾಯ ಭೂಮಿಯಂ ಚಙ್ಕಮನಾದೀನಿ ಮತ್ತಾಯ ಕಾತುಂ ಲಭತಿ, ವಣ್ಣಗನ್ಧಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಾದುಸಪ್ಪಾಯಂ ಅನ್ನಪಾನಂ ಲಭತಿ. ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾವ ನಂ ಚಙ್ಕಮಾಪೇನ್ತಿ, ನಿಸೀದಾಪೇನ್ತಿ, ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ.

ಸಾ ¶ ಏವಂ ಪರಿಹರಿಯಮಾನಾ ಗಬ್ಭಪರಿಪಾಕಕಾಲೇ ಸೂತಿಘರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ ಪಕ್ಕತೇಲಮದ್ದಿತಮನೋಸಿಲಾಪಿಣ್ಡಿಸದಿಸಂ ಧಞ್ಞಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣೂಪೇತಂ. ತತೋ ನಂ ಪಞ್ಚಮದಿವಸೇ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತಂ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಸುಂ, ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಛಸಟ್ಠಿಯಾ ಧಾತೀಹಿ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ವಡ್ಢಮಾನೋ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಂ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಮೇವ ಸಮಾನಂ ರಾಜಾ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿ, ವಿವಿಧನಾಟಕಾನಿ ಚಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ರಾಜಪುತ್ತೋ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ ನಾಮೇನ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ವೀಸತಿಯಾ ನಗರಸಹಸ್ಸೇಸು. ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಚತುರಾಸೀತಿ ನಗರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ತಾನಿ ಪರಿಹಾಯನ್ತಾನಿ ಸಟ್ಠಿ ಅಹೇಸುಂ, ತತೋ ಪರಿಹಾಯನ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ, ಸಬ್ಬಪರಿಹಾಯನಕಾಲೇ ಪನ ವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ಸಬ್ಬಪರಿಹಾಯನಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತೇನಸ್ಸ ವೀಸತಿ ನಗರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ, ವೀಸತಿ ಪಾಸಾದಸಹಸ್ಸಾನಿ, ವೀಸತಿ ಹತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ವೀಸತಿ ಅಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ವೀಸತಿ ರಥಸಹಸ್ಸಾನಿ ¶ , ವೀಸತಿ ಪತ್ತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ವೀಸತಿ ಇತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಿ – ಓರೋಧಾ ಚ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ಚ, ವೀಸತಿ ಅಮಚ್ಚಸಹಸ್ಸಾನಿ. ಸೋ ಮಹಾರಜ್ಜಂ ಕಾರಯಮಾನೋ ಏವ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ, ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಭಿಸಿತ್ತರಞ್ಞಾ ನಾಮ ಅವಸ್ಸಂ ಅಟ್ಟಕರಣೇ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಏಕದಿವಸಂ ಪಗೇವ ಪಾತರಾಸಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿ. ತತ್ಥ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ‘‘ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ಪಾಸಾದತಲಂ ¶ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇಮೀ’’ತಿ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಾಸಕ್ಖಿ ಅಪ್ಪೇತುಂ, ರಜ್ಜವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಪರಿಹೀನಾ. ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಕಿಂ ರಜ್ಜಂ ವರಂ, ಉದಾಹು ಸಮಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ. ತತೋ ‘‘ರಜ್ಜಸುಖಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅನೇಕಾದೀನವಂ, ಸಮಣಧಮ್ಮಸುಖಂ ಪನ ವಿಪುಲಮನೇಕಾನಿಸಂಸಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಸೇವಿತಞ್ಚಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಅಮಚ್ಚಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ರಜ್ಜಂ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಅನುಸಾಸ, ಮಾ ಖೋ ಅಧಮ್ಮಕಾರಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ವಿಹರತಿ, ನ ಕೋಚಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಲಭತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಮುಖಧೋವನದನ್ತಕಟ್ಠದಾಯಕಭತ್ತನೀಹಾರಕಾದೀಹಿ.

ತತೋ ಅದ್ಧಮಾಸಮತ್ತೇ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಮಹೇಸೀ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ರಾಜಾ ಉಯ್ಯಾನಗಮನಬಲದಸ್ಸನನಾಟಕಾದೀಸು ಕತ್ಥಚಿ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕುಹಿಂ ಗತೋ’’ತಿ? ತಸ್ಸಾ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸಾ ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾಹೇಸಿ ‘‘ರಜ್ಜೇ ಪಟಿಚ್ಛಿತೇ ಅಹಮ್ಪಿ ಪಟಿಚ್ಛಿತಾ ಹೋಮಿ, ಏತು ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇತೂ’’ತಿ. ಸೋ ಉಭೋ ಕಣ್ಣೇ ಥಕೇತ್ವಾ ‘‘ಅಸವನೀಯಮೇತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಸಾ ಪುನಪಿ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಛಮಾನಂ ತಜ್ಜಾಪೇಸಿ – ‘‘ಯದಿ ನ ಕರೋಸಿ, ಠಾನಾಪಿ ತೇ ಚಾವೇಮಿ, ಜೀವಿತಾಪಿ ವೋರೋಪೇಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ಭೀತೋ ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ ನಾಮ ದಳ್ಹನಿಚ್ಛಯೋ, ಕದಾಚಿ ಏವಮ್ಪಿ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏಕದಿವಸಂ ರಹೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಿರಿಸಯನೇ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಸಾ ಪುಞ್ಞವತೀ ¶ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾ. ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಸಮ್ಫಸ್ಸರಾಗೇನ ರತ್ತೋ ತತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಸಙ್ಕಿತಸಙ್ಕಿತೋವ ಅಗಮಾಸಿ. ಅನುಕ್ಕಮೇನ ¶ ಅತ್ತನೋ ಘರಸಾಮಿಕೋ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಿಸಙ್ಕೋ ಪವಿಸಿತುಮಾರದ್ಧೋ.

ತತೋ ರಾಜಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸುಂ. ರಾಜಾ ನ ಸದ್ದಹತಿ. ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತತೋ ನಿಲೀನೋ ಸಯಮೇವ ದಿಸ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಮಚ್ಚೇ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ. ತೇ – ‘‘ಅಯಂ ರಾಜಾಪರಾಧಿಕೋ ಹತ್ಥಚ್ಛೇದಂ ಅರಹತಿ, ಪಾದಚ್ಛೇದಂ ಅರಹತೀ’’ತಿ ಯಾವ ಸೂಲೇ ಉತ್ತಾಸನಂ, ತಾವ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಕಾರಣಾನಿ ನಿದ್ದಿಸಿಂಸು. ರಾಜಾ – ‘‘ಏತಸ್ಸ ವಧಬನ್ಧನತಾಳನೇ ಮಯ್ಹಂ ವಿಹಿಂಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪನೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಧನಹರಣೇ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ, ಅಲಂ ಏವರೂಪೇಹಿ ಕತೇಹಿ, ಇಮಂ ಮಮ ರಜ್ಜಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಮಚ್ಚಾ ತಂ ನಿಬ್ಬಿಸಯಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಧನಸಾರಞ್ಚ ಪುತ್ತದಾರಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರವಿಸಯಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ದೇವ, ಇಚ್ಛಾಮಿ ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತು’’ನ್ತಿ. ಸೋ ತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಅಮಚ್ಚೋ ಕತಿಪಾಹಚ್ಚಯೇನ ಲದ್ಧವಿಸ್ಸಾಸೋ ತಂ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಅಮಕ್ಖಿಕಮಧುಂ ¶ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಖಾದನ್ತೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಿಂ ಏತಂ ಉಪ್ಪಣ್ಡೇತುಕಾಮೋ ಭಣತೀ’’ತಿ ನ ಸುಣಾತಿ. ಸೋ ಅನ್ತರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಸುಟ್ಠುತರಂ ವಣ್ಣೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಿಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಬಾರಾಣಸಿರಜ್ಜಂ, ದೇವಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಮಂ ನೇತ್ವಾ ಮಾರೇತುಕಾಮೋಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ‘‘ಮಾ, ದೇವ, ಏವಂ ಅವಚ, ಯದಿ ನ ಸದ್ದಹಸಿ, ಮನುಸ್ಸೇ ಪೇಸೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಮನುಸ್ಸೇ ಪೇಸೇಸಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಗೋಪುರಂ ಖಣಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಸಯನಘರೇ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು.

ರಾಜಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಆಗತಾತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಚೋರಾ ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ತೇಸಂ ಧನಂ ದಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಮಾ ಪುನ ಏವಮಕತ್ಥಾ’’ತಿ ಓವದಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ತೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸೋ ಪುನಪಿ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಥೇವ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ‘‘ಸೀಲವಾ ರಾಜಾ’’ತಿ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಂ ಸೇನಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ಸೀಮನ್ತರೇ ಏಕಂ ನಗರಂ ಉಪಗಮ್ಮ ತತ್ಥ ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾಹೇಸಿ ‘‘ನಗರಂ ವಾ ಮೇ ದೇಹಿ ಯುದ್ಧಂ ವಾ’’ತಿ. ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಸ್ಸ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ ‘‘ಆಣಾಪೇತು ದೇವೋ ಕಿಂ ಯುಜ್ಝಾಮಿ, ಉದಾಹು ನಗರಂ ದೇಮೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ನ ಯುಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ, ನಗರಂ ದತ್ವಾ ಇಧಾಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಪಟಿರಾಜಾಪಿ ತಂ ನಗರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸನಗರೇಸುಪಿ ¶ ತಥೇವ ದೂತಂ ಪಾಹೇಸಿ. ತೇಪಿ ಅಮಚ್ಚಾ ತಥೇವ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತೇನ ‘‘ನ ಯುಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ, ಇಧಾಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಆಗಮಂಸು.

ತತೋ ಅಮಚ್ಚಾ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ತೇನ ಸಹ ಯುಜ್ಝಾಮಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ – ‘‘ಮಮ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಾರೇಸಿ. ಅಮಚ್ಚಾ – ‘‘ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಂ ಜೀವಗ್ಗಾಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ಇಧೇವ ಆನೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಾನಾಉಪಾಯೇಹಿ ರಾಜಾನಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಗನ್ತುಂ ಆರದ್ಧಾ. ರಾಜಾ ‘‘ಸಚೇ ಸತ್ತಮಾರಣಪ್ಪಹರಣವಿಲುಮ್ಪನಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋಥ, ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಭಣತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ನ, ದೇವ, ಕರೋಮ, ಭಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಲಾಪೇಮಾ’’ತಿ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಂ ಸೇನಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ಘಟೇಸು ದೀಪೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛಿಂಸು. ಪಟಿರಾಜಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಬಾರಾಣಸಿಸಮೀಪೇ ನಗರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಿನ್ತಿ ರತ್ತಿಂ ಸನ್ನಾಹಂ ಮೋಚಾಪೇತ್ವಾ ಪಮತ್ತೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿ ಸದ್ಧಿಂ ಬಲಕಾಯೇನ. ತತೋ ಅಮಚ್ಚಾ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿರಞ್ಞೋ ಖನ್ಧಾವಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಘಟೇಹಿ ದೀಪೇ ನಿಹರಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಪಜ್ಜೋತಾಯ ಸೇನಾಯ ಸದ್ದಂ ಅಕಂಸು. ಪಟಿರಞ್ಞೋ ಅಮಚ್ಚೋ ಮಹಾಬಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಭೀತೋ ಅತ್ತನೋ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ ಅಮಕ್ಖಿಕಮಧುಂ ಖಾದಾಹೀ’’ತಿ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಅಕಾಸಿ. ತಥಾ ದುತಿಯೋಪಿ, ತತಿಯೋಪಿ. ಪಟಿರಾಜಾ ತೇನ ಸದ್ದೇನ ಪಟಿಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ¶ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ಆಪಜ್ಜಿ. ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಸತಾನಿ ಪವತ್ತಿಂಸು. ಸೋ ‘‘ಪರವಚನಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಅಮಿತ್ತಹತ್ಥಂ ಪತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ತಂ ತಂ ವಿಪ್ಪಲಪಿತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕೋ ರಾಜಾ, ಉಪರೋಧಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ, ಗನ್ತ್ವಾ ಖಮಾಪೇಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ಖಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯ್ಹಂ ಅಪರಾಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ತಂ ಓವದಿತ್ವಾ ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ, ಖಮಾಮಿ ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ರಞ್ಞಾ ಏವಂ ವುತ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ಪರಮಸ್ಸಾಸಪ್ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಸಮೀಪೇಯೇವ ಜನಪದೇ ರಜ್ಜಂ ಲಭಿ. ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಹಾಯಕಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಥ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ದ್ವೇಪಿ ಸೇನಾ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ ಏಕತೋ ಠಿತಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಮೇಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾನುರಕ್ಖಣಾಯ ಅಸ್ಮಿಂ ಜನಕಾಯೇ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಬಿನ್ದು ¶ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ಅಹೋ ಸಾಧು, ಅಹೋ ಸುಟ್ಠು, ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತು, ಅವೇರಾ ಹೋನ್ತು, ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝಾ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ, ತದೇವ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ, ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ, ಸಯಮ್ಭುತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಂ ಮಗ್ಗಸುಖೇನ ಫಲಸುಖೇನ ಸುಖಿತಂ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಣಿಪಾತಂ ಕತ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಯಾನಕಾಲೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಜಿತಬಲಕಾಯಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಪರಾಜಿತಬಲಕಾಯಸ್ಸ ಭತ್ತಪರಿಬ್ಬಯೋ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ನಾಹಂ, ಭಣೇ, ರಾಜಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನಾಮಾಹ’’ನ್ತಿ. ಕಿಂ ದೇವೋ ಭಣತಿ, ನ ಏದಿಸಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಕೀದಿಸಾ, ಭಣೇ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾತಿ? ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ದ್ವಙ್ಗುಲಕೇಸಮಸ್ಸು ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಯುತ್ತಾ ಭವನ್ತೀತಿ. ಸೋ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥೇನ ಸೀಸಂ ಪರಾಮಸಿ, ತಾವದೇವ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಅನ್ತರಧಾಯಿ, ಪಬ್ಬಜಿತವೇಸೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ, ದ್ವಙ್ಗುಲಕೇಸಮಸ್ಸು ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಸಮನ್ನಾಗತೋ ವಸ್ಸಸತಿಕತ್ಥೇರಸದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧತೋ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪದುಮಪುಪ್ಫೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಕಥಂ ಅಧಿಗತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಸೋ ಯತೋ ಅಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಝಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸಿ ¶ , ತಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಅಧಿಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಉದಾನಗಾಥಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಞ್ಚ ಇಮಞ್ಞೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡ’’ನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸೂತಿ ಅನವಸೇಸೇಸು. ಭೂತೇಸೂತಿ ಸತ್ತೇಸು. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರಂ ಪನ ರತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವಕ್ಖಾಮ. ನಿಧಾಯಾತಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ದಣ್ಡನ್ತಿ ¶ ಕಾಯವಚೀಮನೋದಣ್ಡಂ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಞ್ಹಿ ದಣ್ಡಯತೀತಿ ದಣ್ಡೋ, ಬಾಧೇತಿ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ ಚ. ಪಹರಣದಣ್ಡೋ ಏವ ವಾ ದಣ್ಡೋ, ತಂ ನಿಧಾಯಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅವಿಹೇಠಯನ್ತಿ ಅವಿಹೇಠಯನ್ತೋ. ಅಞ್ಞತರಮ್ಪೀತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಮ್ಪಿ. ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಭೂತಾನಂ. ನ ಪುತ್ತಮಿಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ರಜೋ, ಖೇತ್ರಜೋ, ದಿನ್ನಕೋ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ¶ ಪುತ್ತೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುತ್ತಂ ನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಕುತೋ ಸಹಾಯನ್ತಿ ಸಹಾಯಂ ಪನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಕುತೋ ಏವ ಏತಂ.

ಏಕೋತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಏಕೋ, ಅದುತಿಯಟ್ಠೇನ ಏಕೋ, ತಣ್ಹಾಪಹಾನೇನ ಏಕೋ, ಏಕನ್ತವಿಗತಕಿಲೇಸೋತಿ ಏಕೋ, ಏಕೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಏಕೋ. ಸಮಣಸಹಸ್ಸಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಮಜ್ಝೇ ವತ್ತಮಾನೋ ಗಿಹಿಸಞ್ಞೋಜನಸ್ಸ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಏಕೋ – ಏವಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಏಕೋ. ಏಕೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏಕೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಏಕೋ ನಿಸೀದತಿ, ಏಕೋ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಏಕೋ ಇರಿಯತಿ ವತ್ತತೀತಿ – ಏವಂ ಅದುತಿಯಟ್ಠೇನ ಏಕೋ.

‘‘ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ, ದೀಘಮದ್ಧಾನಸಂಸರಂ;

ಇತ್ಥಭಾವಞ್ಞಥಾಭಾವಂ, ಸಂಸಾರಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ.

‘‘ಏವಮಾದೀನವಂ ಞತ್ವಾ, ತಣ್ಹಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ;

ವೀತತಣ್ಹೋ ಅನಾದಾನೋ, ಸತೋ ಭಿಕ್ಖು ಪರಿಬ್ಬಜೇ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ೧೫, ೧೦೫; ಮಹಾನಿ. ೧೯೧; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನಾನುಗೀತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೧೦೭) –

ಏವಂ ತಣ್ಹಾಪಹಾನಟ್ಠೇನ ಏಕೋ. ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾಸ್ಸ ಪಹೀನಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ ಅನಭಾವಂಕತಾ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾತಿ – ಏವಂ ಏಕನ್ತವಿಗತಕಿಲೇಸೋತಿ ಏಕೋ. ಅನಾಚರಿಯಕೋ ಹುತ್ವಾ ಸಯಮ್ಭೂ ಸಾಮಞ್ಞೇವ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ – ಏವಂ ಏಕೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಏಕೋ.

ಚರೇತಿ ಯಾ ಇಮಾ ಅಟ್ಠ ಚರಿಯಾಯೋ; ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಣಿಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಇರಿಯಾಪಥಚರಿಯಾ ¶ , ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನೇಸು ಆಯತನಚರಿಯಾ, ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರೀನಂ ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಸತಿಚರಿಯಾ, ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತಾನಂ ಚತೂಸು ಝಾನೇಸು ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾ, ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಞಾಣಚರಿಯಾ, ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಸು ಮಗ್ಗಚರಿಯಾ, ಅಧಿಗತಪ್ಫಲಾನಂ ಚತೂಸು ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಸು ¶ ಪತ್ತಿಚರಿಯಾ, ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾ, ತತ್ಥ ಪದೇಸತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನನ್ತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಚರಿಯಾತಿ ಅಟ್ಠ ಚರಿಯಾಯೋ ಇರಿಯಾಪಥಚರಿಯಾ’’ತಿ ¶ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೯೭; ೩.೨೮) ವಿತ್ಥಾರೋ. ತಾಹಿ ಚರಿಯಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯಾ ಇಮಾ ‘‘ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಸದ್ಧಾಯ ಚರತಿ, ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವೀರಿಯೇನ ಚರತಿ, ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸತಿಯಾ ಚರತಿ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸಮಾಧಿನಾ ಚರತಿ, ಪಜಾನನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಚರತಿ, ವಿಜಾನನ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಚರತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಯತನ್ತೀತಿ ಆಯತನಚರಿಯಾಯ ಚರತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ವಿಸೇಸಚರಿಯಾಯ ಚರತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೯೭; ೩.೨೯) ಏವಂ ಅಪರಾಪಿ ಅಟ್ಠ ಚರಿಯಾ ವುತ್ತಾ. ತಾಹಿಪಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ ಏತ್ಥ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಂ ನಾಮ ಖಗ್ಗಮಿಗಸಿಙ್ಗಂ. ಕಪ್ಪಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ‘‘ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೇನ ವತ, ಭೋ, ಕಿರ ಸಾವಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಮಾನಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೬೦) ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ ಪಟಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸದಿಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪದತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.

ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುಸನ್ಧಿತೋ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಯ್ವಾಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ದಣ್ಡೋ ಭೂತೇಸು ಪವತ್ತಿಯಮಾನೋ ಅಹಿತೋ ಹೋತಿ, ತಂ ತೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತನೇನ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾಯ ಮೇತ್ತಾಯ ಪರಹಿತೂಪಸಂಹಾರೇನ ಚ ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ, ನಿಹಿತದಣ್ಡತ್ತಾ ಏವ ಚ. ಯಥಾ ಅನಿಹಿತದಣ್ಡಾ ಸತ್ತಾ ಭೂತಾನಿ ದಣ್ಡೇನ ವಾ ಸತ್ಥೇನ ವಾ ಪಾಣಿನಾ ವಾ ಲೇಡ್ಡುನಾ ವಾ ವಿಹೇಠಯನ್ತಿ, ತಥಾ ಅವಿಹೇಠಯಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ತೇಸಂ. ಇಮಂ ಮೇತ್ತಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮಾಗಮ್ಮ ಯದೇವ ತತ್ಥ ವೇದನಾಗತಂ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಗತಂ ತಞ್ಚ ತದನುಸಾರೇನೇವ ತದಞ್ಞಞ್ಚ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ ಅಯಂ ತಾವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಅನುಸನ್ಧಿ – ಏವಂ ವುತ್ತೇ ತೇ ಅಮಚ್ಚಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಇದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಕುಹಿಂ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ? ತತೋ ತೇನ ‘‘ಪುಬ್ಬಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಕತ್ಥ ವಸನ್ತೀ’’ತಿ ¶ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಞತ್ವಾ ‘‘ಗನ್ಧಮಾದನಪಬ್ಬತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪುನಾಹಂಸು – ‘‘ಅಮ್ಹೇ ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಜಹಥ, ನ ಇಚ್ಛಥಾ’’ತಿ. ಅಥ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಆಹ – ‘‘ನ ಪುತ್ತಮಿಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ. ತತ್ರಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಹಂ ಇದಾನಿ ಅತ್ರಜಾದೀಸು ಯಂ ¶ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಕುತೋ ಪನ ತುಮ್ಹಾದಿಸಂ ಸಹಾಯಂ? ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇಸುಪಿ ಯೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ¶ ಗನ್ತುಂ ಮಾದಿಸೋ ವಾ ಹೋತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ. ಅಥ ವಾ ತೇಹಿ ‘‘ಅಮ್ಹೇ ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಜಹಥ ನ ಇಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ‘‘ನ ಪುತ್ತಮಿಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕುತೋ ಸಹಾಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಏಕಚರಿಯಾಯ ಗುಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಮುದಿತೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ – ‘‘ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ. ಏವಂ ವತ್ವಾ ಪೇಕ್ಖಮಾನಸ್ಸೇವ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾದನಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ಗನ್ಧಮಾದನೋ ನಾಮ ಹಿಮವತಿ ಚೂಳಕಾಳಪಬ್ಬತಂ, ಮಹಾಕಾಳಪಬ್ಬತಂ, ನಾಗಪಲಿವೇಠನಂ, ಚನ್ದಗಬ್ಭಂ, ಸೂರಿಯಗಬ್ಭಂ, ಸುವಣ್ಣಪಸ್ಸಂ, ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಸತ್ತ ಪಬ್ಬತೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ನನ್ದಮೂಲಕಂ ನಾಮ ಪಬ್ಭಾರಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ವಸನೋಕಾಸೋ. ತಿಸ್ಸೋ ಚ ಗುಹಾಯೋ – ಸುವಣ್ಣಗುಹಾ, ಮಣಿಗುಹಾ, ರಜತಗುಹಾತಿ. ತತ್ಥ ಮಣಿಗುಹಾದ್ವಾರೇ ಮಞ್ಜೂಸಕೋ ನಾಮ ರುಕ್ಖೋ ಯೋಜನಂ ಉಬ್ಬೇಧೇನ, ಯೋಜನಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ. ಸೋ ಯತ್ತಕಾನಿ ಉದಕೇ ವಾ ಥಲೇ ವಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಪುಪ್ಫಯತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾಗಮನದಿವಸೇ. ತಸ್ಸೂಪರಿತೋ ಸಬ್ಬರತನಮಾಳೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಕವಾತೋ ಕಚವರಂ ಛಡ್ಡೇತಿ, ಸಮಕರಣವಾತೋ ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ ವಾಲಿಕಂ ಸಮಂ ಕರೋತಿ, ಸಿಞ್ಚನಕವಾತೋ ಅನೋತತ್ತದಹತೋ ಆನೇತ್ವಾ ಉದಕಂ ಸಿಞ್ಚತಿ, ಸುಗನ್ಧಕರಣವಾತೋ ಹಿಮವನ್ತತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಗನ್ಧರುಕ್ಖಾನಂ ಗನ್ಧೇ ಆನೇತಿ, ಓಚಿನಕವಾತೋ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಓಚಿನಿತ್ವಾ ¶ ಪಾತೇತಿ, ಸನ್ಥರಕವಾತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸನ್ಥರತಿ. ಸದಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾನೇವ ಚೇತ್ಥ ಆಸನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದದಿವಸೇ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಚ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ಅಯಂ ತತ್ಥ ಪಕತಿ. ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧ-ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದತಿ. ತತೋ ಸಚೇ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಪಿ ತಙ್ಖಣಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇಸು ನಿಸೀದನ್ತಿ. ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತತೋ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಅಧುನಾಗತಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅನುಮೋದನತ್ಥಾಯ ‘‘ಕಥಮಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತದಾಪಿ ಸೋ ತಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಉದಾನಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಂ ಭಾಸತಿ. ಪುನ ಭಗವಾಪಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪುಟ್ಠೋ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಭಾಸತಿ, ಆನನ್ದೋ ಚ ಸಙ್ಗೀತಿಯನ್ತಿ ಏವಮೇಕೇಕಾ ಗಾಥಾ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಟ್ಠಾನೇ, ಮಞ್ಜೂಸಕಮಾಳೇ ¶ , ಆನನ್ದೇನ ಪುಚ್ಛಿತಕಾಲೇ, ಸಙ್ಗೀತಿಯನ್ತಿ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ.

ಪಠಮಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೩೬. ಸಂಸಗ್ಗಜಾತಸ್ಸಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ, ನಾಮರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ, ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಮಸನಂ ಕತ್ವಾ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಅನಧಿಗಮ್ಮ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಡ್ಢಮಾನೋ ಯತೋ ಪಭುತಿ ‘‘ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ತತುಪಾದಾಯ ಇತ್ಥೀನಂ ಹತ್ಥೇ ನ ರಮತಿ, ಉಚ್ಛಾದನನ್ಹಾಪನಮಣ್ಡನಾದಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಸಹತಿ. ತಂ ಪುರಿಸಾ ಏವ ಪೋಸೇನ್ತಿ, ಥಞ್ಞಪಾಯನಕಾಲೇ ಧಾತಿಯೋ ಕಞ್ಚುಕಂ ¶ ಪಟಿಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪುರಿಸವೇಸೇನ ಥಞ್ಞಂ ಪಾಯೇನ್ತಿ. ಸೋ ಇತ್ಥೀನಂ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾ ಸದ್ದಂ ವಾ ಸುತ್ವಾ ರೋದತಿ, ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋಪಿ ಇತ್ಥಿಯೋ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ತೇನ ತಂ ಅನಿತ್ಥಿಗನ್ಧೋತ್ವೇವ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸು.

ತಸ್ಮಿಂ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೇ ಜಾತೇ ರಾಜಾ ‘‘ಕುಲವಂಸಂ ಸಣ್ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಾನಾಕುಲೇಹಿ ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಾ ಕಞ್ಞಾಯೋ ಆನೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಅಮಚ್ಚಂ ಆಣಾಪೇಸಿ ‘‘ಕುಮಾರಂ ರಮಾಪೇಹೀ’’ತಿ. ಅಮಚ್ಚೋ ಉಪಾಯೇನ ತಂ ರಮಾಪೇತುಕಾಮೋ ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ನಾಟಕಾನಿ ಪಯೋಜಾಪೇಸಿ. ಕುಮಾರೋ ಗೀತವಾದಿತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಕಸ್ಸೇಸೋ ಸದ್ದೋ’’ತಿ ಆಹ. ಅಮಚ್ಚೋ ‘‘ತವೇಸೋ, ದೇವ, ನಾಟಕಿತ್ಥೀನಂ ಸದ್ದೋ, ಪುಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಈದಿಸಾನಿ ನಾಟಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಭಿರಮ, ದೇವ, ಮಹಾಪುಞ್ಞೋಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಕುಮಾರೋ ಅಮಚ್ಚಂ ದಣ್ಡೇನ ತಾಳಾಪೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಾಪೇಸಿ. ಸೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಮಾತರಾ ಸಹ ಗನ್ತ್ವಾ, ಕುಮಾರಂ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ, ಪುನ ಅಮಚ್ಚಂ ಅಪ್ಪೇಸಿ. ಕುಮಾರೋ ತೇಹಿ ಅತಿನಿಪ್ಪೀಳಿಯಮಾನೋ ಸೇಟ್ಠಸುವಣ್ಣಂ ದತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಕಾರೇ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಸುನ್ದರಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮುನಾ ನಿಮ್ಮಿತಸದಿಸಂ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸುಂ. ಕುಮಾರೋ ದಿಸ್ವಾ ವಿಮ್ಹಯೇನ ಸೀಸಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಯದಿ ಈದಿಸಿಂ ಇತ್ಥಿಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ¶ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ, ಅವಸ್ಸಂ ತೇನ ಸಹ ಕತಪುಞ್ಞಾ ಕಾಚಿ ದಾರಿಕಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಂ ಸುವಣ್ಣರೂಪಂ ರಥಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚಾನಂ ಅಪ್ಪೇಸುಂ ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಈದಿಸಿಂ ದಾರಿಕಂ ಗವೇಸಥಾ’’ತಿ. ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೋಳಸ ಮಹಾಜನಪದೇ ವಿಚರನ್ತಾ ತಂ ತಂ ಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉದಕತಿತ್ಥಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಜನಸಮೂಹಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇವತಂ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣರೂಪಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಾನಾಪುಪ್ಫವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ, ವಿತಾನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಏಕಮನ್ತಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ – ‘‘ಯದಿ ಕೇನಚಿ ಏವರೂಪಾ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ? ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಅಞ್ಞತ್ರ ಮದ್ದರಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬೇ ¶ ಜನಪದೇ ಆಹಿಣ್ಡಿತ್ವಾ ತಂ ‘‘ಖುದ್ದಕರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಅವಮಞ್ಞಮಾನಾ ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿಂಸು.

ತತೋ ನೇಸಂ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಮದ್ದರಟ್ಠಮ್ಪಿ ತಾವ ಗಚ್ಛಾಮ, ಮಾ ನೋ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇಪಿ ರಾಜಾ ಪುನ ಪಾಹೇಸೀ’’ತಿ ಮದ್ದರಟ್ಠೇ ಸಾಗಲನಗರಂ ಅಗಮಂಸು. ಸಾಗಲನಗರೇ ಚ ಮದ್ದವೋ ನಾಮ ರಾಜಾ. ತಸ್ಸ ಧೀತಾ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಾ ಅಭಿರೂಪಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸಾ ವಣ್ಣದಾಸಿಯೋ ನ್ಹಾನೋದಕತ್ಥಾಯ ತಿತ್ಥಂ ಗತಾ. ತತ್ಥ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಠಪಿತಂ ತಂ ಸುವಣ್ಣರೂಪಂ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹೇ ಉದಕತ್ಥಾಯ ಪೇಸೇತ್ವಾ ರಾಜಪುತ್ತೀ ಸಯಮೇವ ¶ ಆಗತಾ’’ತಿ ಭಣನ್ತಿಯೋ ಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ನಾಯಂ ಸಾಮಿನೀ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಮಿನೀ ಇತೋ ಅಭಿರೂಪತರಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಅಮಚ್ಚಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನುರೂಪೇನ ನಯೇನ ದಾರಿಕಂ ಯಾಚಿಂಸು, ಸೋಪಿ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಪಾಹೇಸುಂ ‘‘ಲದ್ಧಾ ದಾರಿಕಾ, ಸಾಮಂ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಉದಾಹು ಅಮ್ಹೇವ ಆನೇಮಾ’’ತಿ? ಸೋ ಚ ‘‘ಮಯಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಜನಪದಪೀಳಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತುಮ್ಹೇವ ಆನೇಥಾ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ.

ಅಮಚ್ಚಾ ದಾರಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಗರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಪಾಹೇಸುಂ – ‘‘ಲದ್ಧಾ ಸುವಣ್ಣರೂಪಸದಿಸೀ ದಾರಿಕಾ’’ತಿ. ಕುಮಾರೋ ಸುತ್ವಾವ ರಾಗೇನ ಅಭಿಭೂತೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾ ಪರಿಹಾಯಿ. ಸೋ ದೂತಪರಮ್ಪರಂ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಸೀಘಂ ಆನೇಥ, ಸೀಘಂ ಆನೇಥಾ’’ತಿ. ತೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೇನೇವ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಪತ್ವಾ ಬಹಿನಗರೇ ಠಿತಾ ರಞ್ಞೋ ಪಾಹೇಸುಂ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಂ, ನೋ’’ತಿ? ರಾಜಾ ‘‘ಸೇಟ್ಠಕುಲಾ ಆನೀತಾ ದಾರಿಕಾ, ಮಙ್ಗಲಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರೇನ ಪವೇಸೇಸ್ಸಾಮ, ಉಯ್ಯಾನಂ ತಾವ ನಂ ನೇಥಾ’’ತಿ ಆಣಾಪೇಸಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ಸಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಾಲಾ ಯಾನುಗ್ಘಾತೇನ ಉಬ್ಬಾಳ್ಹಾ ಅದ್ಧಾನಪರಿಸ್ಸಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನವಾತರೋಗಾ ಮಿಲಾತಮಾಲಾ ವಿಯ ¶ ಹುತ್ವಾ ರತ್ತಿಂಯೇವ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ಸಕ್ಕಾರಾ ಪರಿಭಟ್ಠಮ್ಹಾ’’ತಿ ಪರಿದೇವಿಂಸು. ರಾಜಾ ಚ ನಾಗರಾ ಚ ‘‘ಕುಲವಂಸೋ ವಿನಟ್ಠೋ’’ತಿ ಪರಿದೇವಿಂಸು. ನಗರೇ ಮಹಾಕೋಲಾಹಲಂ ಅಹೋಸಿ. ಕುಮಾರಸ್ಸ ಸುತಮತ್ತೇಯೇವ ಮಹಾಸೋಕೋ ಉದಪಾದಿ. ತತೋ ಕುಮಾರೋ ಸೋಕಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಖಣಿತುಮಾರದ್ಧೋ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಸೋಕೋ ನಾಮ ನ ಅಜಾತಸ್ಸ ಹೋತಿ, ಜಾತಸ್ಸ ಪನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಜಾತಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸೋಕೋ’’ತಿ. ‘‘ಜಾತಿ ಪನ ಕಿಂ ¶ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ? ತತೋ ‘‘ಭವಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜಾತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬಭಾವನಾನುಭಾವೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತಂ ಮಗ್ಗಫಲಸುಖೇನ ಸುಖಿತಂ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸನ್ತಮಾನಸಂ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ, ಪಣಿಪಾತಂ ಕತ್ವಾ, ಅಮಚ್ಚಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಮಾ ಸೋಚಿ, ದೇವ, ಮಹನ್ತೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಅಞ್ಞಂ ತತೋ ಸುನ್ದರತರಂ ಆನೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ನಾಹಂ ಸೋಚಕೋ, ನಿಸ್ಸೋಕೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ. ಇತೋ ಪರಂ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಗಾಥಾಸದಿಸಮೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಥಾವಣ್ಣನಂ.

ಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯಂ ಪನ ಸಂಸಗ್ಗಜಾತಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಸಂಸಗ್ಗಸ್ಸ. ತತ್ಥ ದಸ್ಸನ, ಸವನ, ಕಾಯ, ಸಮುಲ್ಲಪನ, ಸಮ್ಭೋಗಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಸಂಸಗ್ಗೋ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ದಸ್ಸನಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಕಾಳದೀಘವಾಪೀಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ಕಲ್ಯಾಣವಿಹಾರವಾಸೀದೀಘಭಾಣಕದಹರಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತಾ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ತಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ, ಕಾಲಕತಾ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಧೀತಾ, ತಸ್ಸಾ ನಿವಾಸನಚೋಳಖಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪವತ್ಥಧಾರಿನಿಯಾ ¶ ನಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ನಾಲತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಹದಯಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಕಾಲಕತೋ. ಸೋ ಏವ ಚ ದಹರೋ ನಿದಸ್ಸನಂ.

ಪರೇಹಿ ಪನ ಕಥಿಯಮಾನಂ ರೂಪಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಹಸಿತಲಪಿತಗೀತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರಾಗೋ ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ತತ್ರಾಪಿ ಗಿರಿಗಾಮವಾಸೀಕಮ್ಮಾರಧೀತಾಯ ಪಞ್ಚಹಿ ಕುಮಾರೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪದುಮಸ್ಸರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ನ್ಹತ್ವಾ ಮಾಲಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ, ಉಚ್ಚಾಸದ್ದೇನ ಗಾಯನ್ತಿಯಾ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಕಾಮರಾಗೇನ ವಿಸೇಸಾ ಪರಿಹಾಯಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋ ಪಞ್ಚಗ್ಗಳಲೇಣವಾಸೀ ತಿಸ್ಸದಹರೋ ನಿದಸ್ಸನಂ.

ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಙ್ಗಪರಾಮಸನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಧಮ್ಮಗಾಯನದಹರಭಿಕ್ಖು ¶ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಮಹಾವಿಹಾರೇ ಕಿರ ದಹರಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ ¶ . ತತ್ಥ ಮಹಾಜನೇ ಆಗತೇ ರಾಜಾಪಿ ಅಗಮಾಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತೇಪುರೇನ. ತತೋ ರಾಜಧೀತಾಯ ತಸ್ಸ ರೂಪಞ್ಚ ಸದ್ದಞ್ಚ ಆಗಮ್ಮ ಬಲವರಾಗೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಚ ದಹರಸ್ಸಾಪಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಜಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಾಣಿಪಾಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇಸಿ. ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಆಲಿಙ್ಗಿಂಸು. ಪುನ ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ದ್ವೇಪಿ ಕಾಲಕತೇಯೇವ ಅದ್ದಸಂಸೂತಿ.

ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಲಪನಸಮುಲ್ಲಪನೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರಾಗೋ ಪನ ಸಮುಲ್ಲಪನಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಭೋಗಕರಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ಸಮ್ಭೋಗಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ದ್ವೀಸುಪಿ ಚೇತೇಸು ಪಾರಾಜಿಕಪ್ಪತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಚ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಚ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಮರಿಚಿವಟ್ಟಿನಾಮಮಹಾವಿಹಾರಮಹೇ ಕಿರ ದುಟ್ಠಗಾಮಣಿ ಅಭಯಮಹಾರಾಜಾ ಮಹಾದಾನಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಉಭತೋಸಙ್ಘಂ ಪರಿವಿಸತಿ. ತತ್ಥ ಉಣ್ಹಯಾಗುಯಾ ದಿನ್ನಾಯ ಸಙ್ಘನವಕಸಾಮಣೇರೀ ಅನಾಧಾರಕಸ್ಸ ಸಙ್ಘನವಕಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ದನ್ತವಲಯಂ ದತ್ವಾ ಸಮುಲ್ಲಾಪಂ ಅಕಾಸಿ. ತೇ ಉಭೋಪಿ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾ ಹುತ್ವಾ ಪರತೀರಂ ಗತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮುಲ್ಲಾಪೇನ ಪುಬ್ಬಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಾವದೇವ ಜಾತಸಿನೇಹಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ.

ಏವಂ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ಸಂಸಗ್ಗೇ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸಂಸಗ್ಗೇನ ಜಾತಸಂಸಗ್ಗಸ್ಸ ಭವತಿ ಸ್ನೇಹೋ, ಪುರಿಮರಾಗಪಚ್ಚಯಾ ಬಲವರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತತೋ ಸ್ನೇಹನ್ವಯಂ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಪಹೋತಿ ತಮೇವ ಸ್ನೇಹಂ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಸೋಕಪರಿದೇವಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಪಹೋತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಭವತಿ, ಜಾಯತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಸಂಸಗ್ಗೋ’’ತಿ ಭಣನ್ತಿ. ತತೋ ಸ್ನೇಹೋ, ಸ್ನೇಹಾ ದುಕ್ಖಮಿದನ್ತಿ.

ಏವಮತ್ಥಪ್ಪಭೇದಂ ¶ ¶ ಇಮಂ ಅಡ್ಢಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಸೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಆಹ – ‘‘ಸ್ವಾಹಂ ಯಮಿದಂ ಸ್ನೇಹನ್ವಯಂ ಸೋಕಾದಿದುಕ್ಖಂ ಪಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಖನನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಮಧಿಗತೋ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ತೇ ಅಮಚ್ಚಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ತತೋ ಸೋ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ವಾ ಅಞ್ಞೇ ವಾ ಯೋ ಇಮಮ್ಹಾ ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಆದೀನವಂ ಸ್ನೇಹಜಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಂ ‘‘ಸ್ನೇಹನ್ವಯಂ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಪಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತದೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಆದೀನವಂ ಸ್ನೇಹಜಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ’’ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಸಂಸಗ್ಗೇನ ಸಂಸಗ್ಗಜಾತಸ್ಸ ಭವತಿ ಸ್ನೇಹೋ, ಸ್ನೇಹನ್ವಯಂ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಪಹೋತಿ, ಏತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಆದೀನವಂ ಸ್ನೇಹಜಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಅಹಂ ಅಧಿಗತೋತಿ. ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಪಾದೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ¶ ಉದಾನವಸೇನ ವುತ್ತೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತೋ ಪರಂ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಸಂಸಗ್ಗಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೩೭. ಮಿತ್ತೇ ಸುಹಜ್ಜೇತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ವರೋ, ರಜ್ಜಂ ವರ’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಅಮಚ್ಚಾನಂ ಹತ್ಥೇ ರಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾಪಿ ಲಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಮ್ಮೇನ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇ ಲಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಮಿಕೇ ಪರಾಜೇನ್ತಾ ಏಕದಾ ಅಞ್ಞತರಂ ರಾಜವಲ್ಲಭಂ ಪರಾಜೇಸುಂ. ಸೋ ರಞ್ಞೋ ಭತ್ತಹಾರಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತೋ ಮಹಾಜನಕಾಯಾ – ‘‘ಅಮಚ್ಚಾ ಸಾಮಿಕೇ ಅಸಾಮಿಕೇ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಾ ಮಹಾಯುದ್ಧಂ ವಿಯ ಅಕಂಸು. ಅಥ ರಾಜಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ತೇನ ಸದ್ದೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ¶ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಪ್ಪೇತುಂ. ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ರಜ್ಜೇನ, ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ವರೋ’’ತಿ ರಜ್ಜಸುಖಂ ಪಹಾಯ ಪುನ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಮಿತ್ತೇ ಸುಹಜ್ಜೇ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ, ಹಾಪೇತಿ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ;

ಏತಂ ಭಯಂ ಸನ್ಥವೇ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಮೇತ್ತಾಯನವಸೇನ ಮಿತ್ತಾ. ಸುಹದಯಭಾವೇನ ಸುಹಜ್ಜಾ. ಕೇಚಿ ಹಿ ಏಕನ್ತಹಿತಕಾಮತಾಯ ಮಿತ್ತಾವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸುಹಜ್ಜಾ. ಕೇಚಿ ಗಮನಾಗಮನಟ್ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾಸಮುಲ್ಲಾಪಾದೀಸು ಹದಯಸುಖಜನನೇನ ಸುಹಜ್ಜಾವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಮಿತ್ತಾ. ಕೇಚಿ ತದುಭಯವಸೇನ ಸುಹಜ್ಜಾ ಚೇವ ಮಿತ್ತಾ ಚ. ತೇ ದುವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ ¶ – ಅಗಾರಿಯಾ ಅನಗಾರಿಯಾ ಚ. ತತ್ಥ ಅಗಾರಿಯಾ ತಿವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ – ಉಪಕಾರೋ, ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖೋ, ಅನುಕಮ್ಪಕೋತಿ. ಅನಗಾರಿಯಾ ವಿಸೇಸೇನ ಅತ್ಥಕ್ಖಾಯಿನೋ ಏವ. ತೇ ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಚತೂಹಿ ¶ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಠಾನೇಹಿ ಉಪಕಾರೋ ಮಿತ್ತೋ ಸುಹದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಪಮತ್ತಂ ರಕ್ಖತಿ, ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ರಕ್ಖತಿ, ಭೀತಸ್ಸ ಸರಣಂ ಹೋತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇಸು ತದ್ದಿಗುಣಂ ಭೋಗಂ ಅನುಪ್ಪದೇತಿ’’ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೧).

ತಥಾ –

‘‘ಚತೂಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಠಾನೇಹಿ ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖೋ ಮಿತ್ತೋ ಸುಹದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಗುಯ್ಹಮಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಗುಯ್ಹಮಸ್ಸ ಪರಿಗೂಹತಿ, ಆಪದಾಸು ನ ವಿಜಹತಿ, ಜೀವಿತಮ್ಪಿಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಹೋತಿ’’ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೨).

ತಥಾ –

‘‘ಚತೂಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಠಾನೇಹಿ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಮಿತ್ತೋ ಸುಹದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಅಭವೇನಸ್ಸ ನ ನನ್ದತಿ, ಭವೇನಸ್ಸ ನನ್ದತಿ, ಅವಣ್ಣಂ ಭಣಮಾನಂ ನಿವಾರೇತಿ, ವಣ್ಣಂ ಭಣಮಾನಂ ಪಸಂಸತಿ’’ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೪).

ತಥಾ –

‘‘ಚತೂಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಠಾನೇಹಿ ಅತ್ಥಕ್ಖಾಯೀ ಮಿತ್ತೋ ಸುಹದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಪಾಪಾ ನಿವಾರೇತಿ, ಕಲ್ಯಾಣೇ ನಿವೇಸೇತಿ, ಅಸ್ಸುತಂ ಸಾವೇತಿ, ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೩).

ತೇಸ್ವಿಧ ಅಗಾರಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇ ಮಿತ್ತೇ ಸುಹಜ್ಜೇ. ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋತಿ ಅನುದಯಮಾನೋ. ತೇಸಂ ಸುಖಂ ಉಪಸಂಹರಿತುಕಾಮೋ ದುಕ್ಖಂ ¶ ಅಪಹರಿತುಕಾಮೋ ಚ.

ಹಾಪೇತಿ ಅತ್ಥನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥವಸೇನ ತಿವಿಧಂ, ತಥಾ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಉಭಯತ್ಥವಸೇನಾಪಿ ¶ ತಿವಿಧಂ. ಅತ್ಥಂ ಲದ್ಧವಿನಾಸನೇನ ಅಲದ್ಧಾನುಪ್ಪಾದನೇನಾತಿ ದ್ವಿಧಾಪಿ ಹಾಪೇತಿ ವಿನಾಸೇತಿ. ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಇಮಂ ವಿನಾ ನ ಜೀವಾಮಿ, ಏಸ ಮೇ ಗತಿ, ಏಸ ಮೇ ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ನೀಚೇ ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತೋಪಿ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ. ‘‘ಇಮೇ ಮಂ ವಿನಾ ನ ಜೀವನ್ತಿ, ಅಹಂ ತೇಸಂ ಗತಿ, ತೇಸಂ ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಉಚ್ಚೇ ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತೋಪಿ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಏವಂ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಏತಂ ಭಯನ್ತಿ ಏತಂ ಅತ್ಥಹಾಪನಭಯಂ, ಅತ್ತನೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಹಾನಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸನ್ಥವೇತಿ ¶ ತಿವಿಧೋ ಸನ್ಥವೋ – ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಸತಪ್ಪಭೇದಾಪಿ ತಣ್ಹಾ ತಣ್ಹಾಸನ್ಥವೋ, ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಭೇದಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಸನ್ಥವೋ, ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತತಾಯ ಮಿತ್ತಾನುಕಮ್ಪನಾ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವೋ. ಸೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನ ಹಿಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಪರಿಹೀನಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಏತಂ ಭಯಂ ಸನ್ಥವೇ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಅಹಮಧಿಗತೋ’’ತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೩೮. ವಂಸೋ ವಿಸಾಲೋತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ತಯೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಇತರೇ ಪಚ್ಚನ್ತರಾಜಕುಲೇಸು. ತೇ ಉಭೋಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ, ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ, ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರೇ ವಸನ್ತಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಮಯಂ ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನಾ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಚರಿಯಂ ಅದ್ದಸಂಸು. ತತೋ ‘‘ತತಿಯೋ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಾ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ರಜ್ಜಂ ¶ ಕಾರೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಗುಣೇ ಸರಿತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ಪಕತಿಯಾವ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಞೇವ ಓವಾದಕೋ ವತ್ತಾ ವಚನಕ್ಖಮೋ ಪಾಪಗರಹೀ, ಹನ್ದ, ನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಓಕಾಸಂ ಗವೇಸನ್ತಾ ತಂ ಏಕದಿವಸಂ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನದ್ವಾರೇ ವೇಳುಗುಮ್ಬಮೂಲೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ಮಹಾಜನೋ ಅತಿತ್ತೋ ರಾಜದಸ್ಸನೇನ ರಾಜಾನಂ ಓಲೋಕೇತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಕೋಚಿ ಮಮ ದಸ್ಸನೇ ಅಬ್ಯಾವಟೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಅದ್ದಕ್ಖಿ. ಸಹ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಚಸ್ಸ ತೇಸು ಸಿನೇಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ.

ಸೋ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಓರುಯ್ಹ ಸನ್ತೇನ ಉಪಚಾರೇನ ತೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ನಾಮಾ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇ ಆಹಂಸು ‘‘ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ‘ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಲಗ್ಗನತ್ಥೋ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ತತೋ ತಂ ವೇಳುಗುಮ್ಬಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಂ ವೇಳುಗುಮ್ಬಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಮೂಲಖನ್ಧಸಾಖಾನುಸಾಖಾಹಿ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ¶ ಠಿತಂ ಅಸಿಹತ್ಥೋ ಪುರಿಸೋ ಮೂಲೇ ಛೇತ್ವಾ ಆವಿಞ್ಛನ್ತೋ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ ಉದ್ಧರಿತುಂ ¶ , ಏವಮೇವ ತ್ವಂ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಜಟಾಯ ಜಟಿತೋ ಆಸತ್ತವಿಸತ್ತೋ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗೋ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ವಾ ಪನಸ್ಸ ವೇಮಜ್ಝಗತೋಪಿ ಅಯಂ ವಂಸಕಳೀರೋ ಅಸಞ್ಜಾತಸಾಖತ್ತಾ ಕೇನಚಿ ಅಲಗ್ಗೋ ಠಿತೋ, ಸಕ್ಕಾ ಚ ಪನ ಅಗ್ಗೇ ವಾ ಮೂಲೇ ವಾ ಛೇತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿತುಂ, ಏವಮೇವ ಮಯಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ ಸಬ್ಬದಿಸಾ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ತಾವದೇವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೋ ಏವ ರಞ್ಞೋ ಆಕಾಸೇನ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರಂ ಅಗಮಂಸು. ತತೋ ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ಅಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ತತ್ಥೇವ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ವಂಸೋ ವಿಸಾಲೋವ ಯಥಾ ವಿಸತ್ತೋ, ಪುತ್ತೇಸು ದಾರೇಸು ಚ ಯಾ ಅಪೇಕ್ಖಾ;

ವಂಸಕ್ಕಳೀರೋವ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ವಂಸೋತಿ ವೇಳು. ವಿಸಾಲೋತಿ ವಿತ್ಥಿಣ್ಣೋ. ಚಕಾರೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ, ಏವಕಾರೋ ವಾ ಅಯಂ, ಸನ್ಧಿವಸೇನೇತ್ಥ ಏಕಾರೋ ನಟ್ಠೋ. ತಸ್ಸ ಪರಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಂ ಪಚ್ಛಾ ಯೋಜೇಸ್ಸಾಮ. ಯಥಾತಿ ಪಟಿಭಾಗೇ. ವಿಸತ್ತೋತಿ ಲಗ್ಗೋ, ಜಟಿತೋ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತೋ. ಪುತ್ತೇಸು ದಾರೇಸು ಚಾತಿ ಪುತ್ತಧೀತುಭರಿಯಾಸು. ಯಾ ಅಪೇಕ್ಖಾತಿ ಯಾ ತಣ್ಹಾ ಯೋ ಸ್ನೇಹೋ. ವಂಸಕ್ಕಳೀರೋವ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋತಿ ವಂಸಕಳೀರೋ ವಿಯ ಅಲಗ್ಗಮಾನೋ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಥಾ ವಂಸೋ ವಿಸಾಲೋ ವಿಸತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ, ಪುತ್ತೇಸು ದಾರೇಸು ಚ ಯಾ ಅಪೇಕ್ಖಾ, ಸಾಪಿ ಏವಂ ತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ವಿಸತ್ತಾ ಏವ. ಸ್ವಾಹಂ ತಾಯ ಅಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಪೇಕ್ಖವಾ ವಿಸಾಲೋ ವಂಸೋ ವಿಯ ವಿಸತ್ತೋತಿ ಏವಂ ಅಪೇಕ್ಖಾಯ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಅಪೇಕ್ಖಂ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಅಯಂ ವಂಸಕಳೀರೋವ ರೂಪಾದೀಸು ವಾ ಲೋಭಾದೀಸು ವಾ ಕಾಮಭವಾದೀಸು ವಾ ದಿಟ್ಠಾದೀಸು ವಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋತಿ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ವಂಸಕಳೀರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೩೯. ಮಿಗೋ ¶ ಅರಞ್ಞಮ್ಹೀತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಏಕೋ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖು ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಯೋಗಾವಚರೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ, ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಡ್ಢೇ ಮಹದ್ಧನೇ ಮಹಾಭೋಗೇ, ಸೋ ಸುಭಗೋ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಪರದಾರಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾಲಕತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ವಿಪಾಕಾವಸೇಸೇನ ಸೇಟ್ಠಿಭರಿಯಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಇತ್ಥಿಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ನಿರಯತೋ ಆಗತಾನಂ ಗತ್ತಾನಿ ಉಣ್ಹಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ಸೇಟ್ಠಿಭರಿಯಾ ಡಯ್ಹಮಾನೇನ ಉದರೇನ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ತಂ ಗಬ್ಭಂ ಧಾರೇತ್ವಾ ¶ ಕಾಲೇನ ದಾರಿಕಂ ವಿಜಾಯಿ. ಸಾ ಜಾತದಿವಸತೋ ಪಭುತಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸೇಸಬನ್ಧುಪರಿಜನಾನಞ್ಚ ದೇಸ್ಸಾ ಅಹೋಸಿ. ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಚ ಯಮ್ಹಿ ಕುಲೇ ದಿನ್ನಾ, ತತ್ಥಾಪಿ ಸಾಮಿಕಸಸ್ಸುಸಸುರಾನಂ ದೇಸ್ಸಾವ ಅಹೋಸಿ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ. ಅಥ ನಕ್ಖತ್ತೇ ಘೋಸಿತೇ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಕೀಳಿತುಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ವೇಸಿಂ ಆನೇತ್ವಾ ಕೀಳತಿ. ಸಾ ತಂ ದಾಸೀನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಸುತ್ವಾ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಅನುನಯಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಅಯ್ಯಪುತ್ತ, ಇತ್ಥೀ ನಾಮ ಸಚೇಪಿ ದಸನ್ನಂ ರಾಜೂನಂ ಕನಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ವಾ ಧೀತಾ, ತಥಾಪಿ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಪೇಸನಕರಾ ಹೋತಿ. ಸಾಮಿಕೇ ಅನಾಲಪನ್ತೇ ಸೂಲೇ ಆರೋಪಿತಾ ವಿಯ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ. ಸಚೇ ¶ ಅಹಂ ಅನುಗ್ಗಹಾರಹಾ, ಅನುಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ನೋ ಚೇ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಾ, ಅತ್ತನೋ ಞಾತಿಕುಲಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ – ‘‘ಹೋತು, ಭದ್ದೇ, ಮಾ ಸೋಚಿ, ಕೀಳನಸಜ್ಜಾ ಹೋಹಿ, ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ತಾವತಕೇನಪಿ ಸಲ್ಲಾಪಮತ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ‘‘ಸ್ವೇ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬಹುಂ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಂ ಪಟಿಯಾದೇತಿ. ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಕೀಳನಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ. ಸಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಪೇಸೇಸ್ಸತಿ, ಇದಾನಿ ಪೇಸೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೀ ನಿಸಿನ್ನಾ ಉಸ್ಸೂರಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಪೇಸೇಸಿ. ತೇ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಗತೋ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸಾ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪಟಿಯಾದಿತಂ ಆದಾಯ ಯಾನಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತುಂ ಆರದ್ಧಾ.

ಅಥ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರೇ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅನೋತತ್ತೇ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ನಾಗಲತಾದನ್ತಪೋಣಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ‘‘ಕತ್ಥ ಅಜ್ಜ ಭಿಕ್ಖಂ ಚರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ತಂ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ಮಯಿ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರಿತ್ವಾ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪಬ್ಭಾರಸಮೀಪೇ ¶ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಂ ಮನೋಸಿಲಾತಲಂ, ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಪಥೇ ಓರುಯ್ಹ ಬಾರಾಣಸೀಭಿಮುಖೋ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ದಾಸಿಯೋ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸಾ ಯಾನಾ ಓರುಯ್ಹ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಸಬ್ಬರಸಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಪದುಮಪುಪ್ಫೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಪದುಮಪುಪ್ಫಂ ಕತ್ವಾ, ಪುಪ್ಫಕಲಾಪಂ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತ್ತಂ ದತ್ವಾ, ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಪುಪ್ಫಕಲಾಪಹತ್ಥಾ ಪತ್ಥೇಸಿ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯಥಾ ಇದಂ ಪುಪ್ಫಂ, ಏವಾಹಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯಂ ಮನಾಪಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ದುತಿಯಂ ಪತ್ಥೇಸಿ ‘‘ಭನ್ತೇ, ದುಕ್ಖೋ ಗಬ್ಭವಾಸೋ, ತಂ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಪದುಮಪುಪ್ಫೇ ಏವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ಪತ್ಥೇಸಿ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯೋ ಮಾತುಗಾಮೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಧೀತಾಪಿ ಪರವಸಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಇತ್ಥಿಭಾವಂ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಪುರಿಸೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಚತುತ್ಥಮ್ಪಿ ¶ ಪತ್ಥೇಸಿ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪತ್ತಂ ಅಮತಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ¶ ಚತುರೋ ಪಣಿಧಯೋ ಕತ್ವಾ, ತಂ ಪದುಮಪುಪ್ಫಕಲಾಪಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಪುಪ್ಫಸದಿಸೋ ಏವ ಮೇ ಗನ್ಧೋ ಚೇವ ವಣ್ಣೋ ಚ ಹೋತೂ’’ತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಚಮಂ ಪಣಿಧಿಂ ಅಕಾಸಿ. ತತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಪತ್ತಂ ಪುಪ್ಫಕಲಾಪಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ –

‘‘ಇಚ್ಛಿತಂ ಪತ್ಥಿತಂ ತುಯ್ಹಂ, ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಸಮಿಜ್ಝತು;

ಸಬ್ಬೇ ಪೂರೇನ್ತು ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೋ ಯಥಾ’’ತಿ. –

ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ ಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪಸ್ಸತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಹತೀ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಭವನ್ತರೇ ಕತಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಅನೋಕಾಸತಾಯ ಪರಿಕ್ಖೀಣಂ, ಚಿಞ್ಚಮ್ಬಿಲಧೋತತಮ್ಬಭಾಜನಮಿವ ಸುದ್ಧಾ ಜಾತಾ. ತಾವದೇವ ಚಸ್ಸಾ ಪತಿಕುಲೇ ಞಾತಿಕುಲೇ ಚ ಸಬ್ಬೋ ಜನೋ ತುಟ್ಠೋ ‘‘ಕಿಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಪಿಯವಚನಾನಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಾನಿ ಚ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೇ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಆನೇಥ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಂ, ಅಹಂ ವಿಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಆಗತೋ’’ತಿ. ತತೋ ಪಭುತಿ ಚ ನಂ ಉರೇ ವಿಲಿತ್ತಚನ್ದನಂ ವಿಯ ಆಮುತ್ತಮುತ್ತಾಹಾರಂ ವಿಯ ಪುಪ್ಫಮಾಲಂ ವಿಯ ಚ ಪಿಯಾಯನ್ತೋ ಪರಿಹರಿ.

ಸಾ ¶ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಇಸ್ಸರಿಯಭೋಗಸುಖಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಪುರಿಸಭಾವೇನ ದೇವಲೋಕೇ ಪದುಮಪುಪ್ಫೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಪದುಮಪುಪ್ಫಗಬ್ಭೇಯೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ, ನಿಸೀದನ್ತೋಪಿ, ಸಯನ್ತೋಪಿ ಪದುಮಗಬ್ಭೇಯೇವ ಸಯತಿ. ಮಹಾಪದುಮದೇವಪುತ್ತೋತಿ ಚಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಏವಂ ಸೋ ತೇನ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ಛದೇವಲೋಕೇ ಏವ ಸಂಸರತಿ.

ತೇನ ¶ ಚ ಸಮಯೇನ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ವೀಸತಿ ಇತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಏಕಿಸ್ಸಾಪಿ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪುತ್ತಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ರಾಜಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇಸುಂ ‘‘ದೇವ, ಕುಲವಂಸಾನುಪಾಲಕೋ ಪುತ್ತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಅತ್ರಜೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಖೇತ್ರಜೋಪಿ ಕುಲವಂಸಧರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಮಹೇಸಿಂ ಅವಸೇಸಾ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಧಮ್ಮನಾಟಕಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಯಥಾಕಾಮಂ ಬಹಿ ಚರಾಪೇಸಿ, ತಥಾಪಿ ಪುತ್ತಂ ನಾಲತ್ಥ. ಪುನ ಅಮಚ್ಚಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಮಹೇಸೀ ನಾಮ ಪುಞ್ಞೇನ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಬ್ಬಿತ್ಥೀನಂ ಅಗ್ಗಾ, ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ದೇವೋ ಮಹೇಸಿಯಾಪಿ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪುತ್ತಂ ಲಭೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಮಹೇಸಿಯಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸಾ ಆಹ – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ಇತ್ಥೀ ಸಚ್ಚವಾದಿನೀ ಸೀಲವತೀ, ಸಾ ಪುತ್ತಂ ಲಭೇಯ್ಯ, ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪರಹಿತಾಯ ಕುತೋ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅನುಮಜ್ಜತಿ. ಸೀಲವತಿಯಾ ರಾಜಧೀತಾಯ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ಅನುಮಜ್ಜನ್ತಿಯಾ ಪುತ್ತಪತ್ಥನಾಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಆಸನಂ ಸನ್ತಪ್ಪಿ.

ಅಥ ¶ ಸಕ್ಕೋ ಆಸನತಾಪಕಾರಣಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ ‘‘ಸೀಲವತಿಯಾ ರಾಜಧೀತಾಯ ಪುತ್ತವರಂ ದೇಮೀ’’ತಿ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ದೇವಿಯಾ ಸಮ್ಮುಖೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಪತ್ಥೇಸಿ ದೇವೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಪುತ್ತಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ದಮ್ಮಿ ತೇ, ದೇವಿ, ಪುತ್ತಂ, ಮಾ ಚಿನ್ತಯೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಏತ್ಥ ಖೀಣಾಯುಕೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಪದುಮೋ ಉಪರಿದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಇತೋ ಚವತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಮಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ತಾತ ಮಹಾಪದುಮ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಯಾಚಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಮಾ ಏವಂ ಭಣಿ, ಜೇಗುಚ್ಛೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ’’ತಿ. ‘‘ತಾತ, ತ್ವಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಪುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಇಧೂಪಪನ್ನೋ, ತತ್ಥೇವ ಠತ್ವಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ, ಗಚ್ಛ, ತಾತಾ’’ತಿ. ‘‘ದುಕ್ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಗಬ್ಭವಾಸೋ, ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ ತತ್ಥ ವಸಿತು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ತಾತ, ಗಬ್ಭವಾಸೇನ, ತಥಾ ಹಿ ತ್ವಂ ಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ, ಯಥಾ ¶ ಪದುಮಗಬ್ಭೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸಸಿ, ಗಚ್ಛ, ತಾತಾ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ.

ತತೋ ಮಹಾಪದುಮೋ ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ¶ ಉಯ್ಯಾನೇ ಸಿಲಾಪಟ್ಟಪೋಕ್ಖರಣಿಯಂ ಪದುಮಗಬ್ಭೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಮಹೇಸೀ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಸುಪಿನನ್ತೇನ ವೀಸತಿಇತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಪರಿವುತಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿಲಾಪಟ್ಟಪೋಕ್ಖರಣಿಯಂ ಪದುಮಸ್ಸರೇ ಪುತ್ತಂ ಲದ್ಧಾ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಸಾ ಪಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಮಾನಾ ತಥೇವ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂ ಪದುಮಪುಪ್ಫಂ ಅದ್ದಸ. ತಂ ನೇವ ತೀರೇ ಹೋತಿ ನ ಗಮ್ಭೀರೇ. ಸಹ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಚಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ಪುತ್ತಸಿನೇಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸಾ ಸಾಮಂಯೇವ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಂ ಪುಪ್ಫಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಪುಪ್ಫೇ ಗಹಿತಮತ್ತೇಯೇವ ಪತ್ತಾನಿ ವಿಕಸಿಂಸು. ತತ್ಥ ತಟ್ಟಕೇ ಆಸಿತ್ತಸುವಣ್ಣಪಟಿಮಂ ವಿಯ ದಾರಕಂ ಅದ್ದಸ. ದಿಸ್ವಾವ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಮೇ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಸದ್ದಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ. ಮಹಾಜನೋ ಸಾಧುಕಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮುಞ್ಚಿ, ರಞ್ಞೋ ಚ ಪೇಸೇಸಿ. ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕತ್ಥ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೋಕಾಸಞ್ಚ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಉಯ್ಯಾನಞ್ಚ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಂ ಪದುಮಞ್ಚ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಞೇವ ಖೇತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖೇತ್ತೇ ಜಾತತ್ತಾ ಖೇತ್ರಜೋ ನಾಮಾಯಂ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಗರಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಇತ್ಥಿಯೋ ಧಾತಿಕಿಚ್ಚಂ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ಯಾ ಯಾ ಕುಮಾರಸ್ಸ ರುಚಿಂ ಞತ್ವಾ ಪತ್ಥಿತಪತ್ಥಿತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಖಾದಾಪೇತಿ, ಸಾ ಸಾ ಸಹಸ್ಸಂ ಲಭತಿ. ಸಕಲಬಾರಾಣಸೀ ಚಲಿತಾ, ಸಬ್ಬೋ ಜನೋ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಪಣ್ಣಾಕಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಕುಮಾರೋ ತಂ ತಂ ಅತಿನೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಖಾದ, ಇಮಂ ಭುಞ್ಜಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಭೋಜನೇನ ಉಬ್ಬಾಳ್ಹೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ಗೋಪುರದ್ವಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಲಾಖಾಗುಳಕೇನ ಕೀಳತಿ.

ತದಾ ಅಞ್ಞತರೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಬಾರಾಣಸಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಇಸಿಪತನೇ ವಸತಿ. ಸೋ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಸೇನಾಸನವತ್ತಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಮನಸಿಕಾರಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕತ್ವಾ, ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ಕತ್ಥ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏಸ ಪುಬ್ಬೇ ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ‘‘ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದತ್ವಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಪತ್ಥನಾ ಪತ್ಥೇಸಿ ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ¶ ಸಿದ್ಧಾ, ಏಕಾ ತಾವ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಾಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯವಸೇನ ¶ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಕುಮಾರೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಮಣ, ಮಾ ಇಧ ಆಗಚ್ಛಿ, ಇಮೇ ಹಿ ತಮ್ಪಿ ‘ಇದಂ ಖಾದ, ಇದಂ ಭುಞ್ಜಾ’ತಿ ವದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಏಕವಚನೇನೇವ ತತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ಸೇನಾಸನಂ ಪಾವಿಸಿ. ಕುಮಾರೋ ಪರಿಜನಂ ಆಹ – ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಮಯಾ ವುತ್ತಮತ್ತೋವ ನಿವತ್ತೋ, ಕುದ್ಧೋ, ನು, ಖೋ ಮಮಾ’’ತಿ. ತತೋ ತೇಹಿ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಾಮ, ದೇವ, ನ ಕೋಧಪರಾಯಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪರೇನ ಪಸನ್ನಮನೇನ ಯಂ ದಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ಯಾಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ‘‘ಕುದ್ಧೋ ಏವ ಮಮಾಯಂ ಸಮಣೋ, ಖಮಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ, ಮಹತಾ ರಾಜಾನುಭಾವೇನ ಇಸಿಪತನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಮಿಗಯೂಥಂ ದಿಸ್ವಾ, ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಕಿಂ ನಾಮ ಏತೇ’’ತಿ? ‘‘ಏತೇ, ಸಾಮಿ, ಮಿಗಾ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಏತೇಸಂ ‘‘ಇಮಂ ಖಾದಥ, ಇಮಂ ಭುಞ್ಜಥ, ಇಮಂ ಸಾಯಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಾ ಅತ್ಥೀತಿ. ನತ್ಥಿ ಸಾಮಿ, ಯತ್ಥ ತಿಣೋದಕಂ ಸುಲಭಂ, ತತ್ಥ ವಸನ್ತೀತಿ.

ಕುಮಾರೋ ‘‘ಯಥಾ ಇಮೇ ಅರಕ್ಖಿಯಮಾನಾವ ಯತ್ಥ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತತ್ಥ ವಸನ್ತಿ, ಕದಾ ನು, ಖೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ವಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏತಮಾರಮ್ಮಣಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋಪಿ ತಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಞತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಮಗ್ಗಞ್ಚ ಚಙ್ಕಮಞ್ಚ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಮಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ, ಏಕದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ಪದನಿಕ್ಖೇಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ದಿವಾವಿಹಾರೋಕಾಸಞ್ಚ ಪಣ್ಣಸಾಲಞ್ಚ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಮಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ, ಪವಿಸನಪದನಿಕ್ಖೇಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ನಿಕ್ಖಮನಪದನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಗಮಾಸಿ. ಕುಮಾರೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪದೇಸಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮಟ್ಠಂ ಕತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ವಸತಿ ಮಞ್ಞೇ ಏತ್ಥ ಸೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಪರಿಜನೇನ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಪಾತೋಪಿ ಸೋ ಸಮಣೋ ಕುದ್ಧೋ, ಇದಾನಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀಹಿ ಅತ್ತನೋ ಓಕಾಸಂ ಅಕ್ಕನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸುಟ್ಠುತರಂ ಕುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಇಧೇವ ತುಮ್ಹೇ ತಿಟ್ಠಥಾ’’ತಿ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಓರುಯ್ಹ ಏಕಕೋವ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ವತ್ತಸೀಸೇನ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠೋಕಾಸೇ ¶ ಪದನಿಕ್ಖೇಪಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಏತ್ಥ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ನ ವಣಿಜ್ಜಾದಿಕಮ್ಮಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಅದ್ಧಾ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಮೇವ ಚಿನ್ತೇಸಿ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಚಙ್ಕಮಂ ಆರುಹಿತ್ವಾ, ದೂರೀಕತಪುಥುವಿತಕ್ಕೋ ಗನ್ತ್ವಾ, ಪಾಸಾಣಫಲಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಸಞ್ಜಾತಏಕಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ, ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ, ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಪುರೋಹಿತೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಗಗನತಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಮಿಗೋ ¶ ಅರಞ್ಞಮ್ಹಿ ಯಥಾ ಅಬದ್ಧೋ, ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ ಗಚ್ಛತಿ ಗೋಚರಾಯ;

ವಿಞ್ಞೂ ನರೋ ಸೇರಿತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಮಿಗೋತಿ ದ್ವೇ ಮಿಗಾ ಏಣೀಮಿಗೋ, ಪಸದಮಿಗೋ ಚಾತಿ. ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆರಞ್ಞಿಕಾನಂ ಚತುಪ್ಪದಾನಮೇತಂ ¶ ಅಧಿವಚನಂ. ಇಧ ಪನ ಪಸದಮಿಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅರಞ್ಞಮ್ಹೀತಿ ಗಾಮಞ್ಚ ¶ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಅರಞ್ಞಂ, ಇಧಂ ಪನ ಉಯ್ಯಾನಮಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಯ್ಯಾನಮ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾತಿ ಪಟಿಭಾಗೇ. ಅಬದ್ಧೋತಿ ರಜ್ಜುಬನ್ಧನಾದೀಹಿ ಅಬದ್ಧೋ, ಏತೇನ ವಿಸ್ಸತ್ಥಚರಿಯಂ ದೀಪೇತಿ. ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ ಗಚ್ಛತಿ ಗೋಚರಾಯತಿ ಯೇನ ಯೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಗನ್ತುಮಿಚ್ಛತಿ, ತೇನ ತೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಗೋಚರಾಯ ಗಚ್ಛತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆರಞ್ಞಕೋ ಮಿಗೋ ಅರಞ್ಞೇ ಪವನೇ ಚರಮಾನೋ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ಗಚ್ಛತಿ, ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ನಿಸೀದತಿ, ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಅನಾಪಾಥಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲುದ್ದಸ್ಸ; ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅನ್ಧಮಕಾಸಿ ಮಾರಂ ಅಪದಂ, ವಧಿತ್ವಾ ಮಾರಚಕ್ಖುಂ ಅದಸ್ಸನಂ ಗತೋ ಪಾಪಿಮತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೭; ಚೂಳನಿ. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೫) ವಿತ್ಥಾರೋ.

ವಿಞ್ಞೂ ¶ ನರೋತಿ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೋ. ಸೇರಿತನ್ತಿ ಸಚ್ಛನ್ದವುತ್ತಿತಂ ಅಪರಾಯತ್ತತಂ. ಪೇಕ್ಖಮಾನೋತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ. ಅಥ ವಾ ಧಮ್ಮಸೇರಿತಂ ಪುಗ್ಗಲಸೇರಿತಞ್ಚ. ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಕಿಲೇಸವಸಂ ಅಗಮನತೋ ಸೇರಿನೋ ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಚ, ತೇಸಂ ಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ ಸೇರಿತಾ. ತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ‘‘ಯಥಾ ಮಿಗೋ ಅರಞ್ಞಮ್ಹಿ ಅಬದ್ಧೋ ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ ಗಚ್ಛತಿ ಗೋಚರಾಯ, ಕದಾ ನು ಖೋ ಅಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಇತಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೇಹಿ ಬದ್ಧಸ್ಸ ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ ಗನ್ತುಂ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ಯೇನಿಚ್ಛಕಗಮನಾಭಾವೇನ ಯೇನಿಚ್ಛಕಗಮನೇ ಚಾನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಅಗಮಂಸು. ತತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ವಿಞ್ಞೂ ಪಣ್ಡಿತೋ ನರೋ ಸೇರಿತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಮಿಗಅರಞ್ಞಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪೦. ಆಮನ್ತನಾ ಹೋತೀತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅತೀತೇ ಕಿರ ಏಕವಜ್ಜಿಕಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಮುದುಕಜಾತಿಕೋ. ಯದಾ ಅಮಚ್ಚಾ ತೇನ ಸಹ ಯುತ್ತಂ ವಾ ಅಯುತ್ತಂ ವಾ ಮನ್ತೇತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ನಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನೇನ್ತಿ. ತಂ ಏಕದಿವಸಂ ದಿವಾಸೇಯ್ಯಂ ಉಪಗತಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಅಮಚ್ಚೋ ‘‘ದೇವ, ಮಮ ಸೋತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಏಕಮನ್ತಂ ಗಮನಂ ಯಾಚಿ. ಸೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಗಮಾಸಿ. ಪುನ ಏಕೋ ಮಹಾಉಪಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ವರಂ ಯಾಚಿ, ಏಕೋ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇ, ಏಕೋ ಅಸ್ಸಪಿಟ್ಠಿಯಂ ¶ , ಏಕೋ ಸುವಣ್ಣರಥೇ, ಏಕೋ ಸಿವಿಕಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಯಾಚಿ. ರಾಜಾ ತತೋ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಪರೋ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಯಾಚಿ, ತಸ್ಸಾಪಿ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಹತ್ಥಿತೋ ಓರುಯ್ಹ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಏವಂ ಸೋ ತೇಹಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ಇಸ್ಸರಿಯೇನ ವಡ್ಢನ್ತಿ. ತೇಸು ಏಕೋ ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಆಹ – ‘‘ಅಮುಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಜನಪದಂ ಮಯ್ಹಂ ದೇಹೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ತಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ಭಣತಿ. ಸೋ ರಞ್ಞೋ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮಹಂ ತಂ ಜನಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ, ಕಲಹಂ ಕತ್ವಾ, ಪುನ ಉಭೋಪಿ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ದೋಸಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮೇ ತೋಸೇತು’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ¶ ಲೋಭೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಸೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಆಮನ್ತನಾ ಹೋತಿ ಸಹಾಯಮಜ್ಝೇ, ವಾಸೇ ಠಾನೇ ಗಮನೇ ಚಾರಿಕಾಯ;

ಅನಭಿಜ್ಝಿತಂ ಸೇರಿತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ ¶ – ಸಹಾಯಮಜ್ಝೇ ಠಿತಸ್ಸ ದಿವಾಸೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತೇ ವಾಸೇ ಚ, ಮಹಾಉಪಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಠಾನೇ ಚ, ಉಯ್ಯಾನಗಮನಸಙ್ಖಾತೇ ಗಮನೇ ಚ, ಜನಪದಚಾರಿಕಸಙ್ಖಾತಾಯ ಚಾರಿಕಾಯ ಚ ‘‘ಇದಂ ಮೇ ಸುಣ, ಇದಂ ಮೇ ದೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಥಾ ತಥಾ ಆಮನ್ತನಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಾಯಂ ಅರಿಯಜನಸೇವಿತಾ ಅನೇಕಾನಿಸಂಸಾ ಏಕನ್ತಸುಖಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಲೋಭಾಭಿಭೂತೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಾಪುರಿಸೇಹಿ ಅನಭಿಜ್ಝಿತಾ ಅನಭಿಪತ್ಥಿತಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ತಂ ಅನಭಿಜ್ಝಿತಂ ಪರೇಸಂ ಅವಸವತ್ತನೇನ ಧಮ್ಮಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಚ ಸೇರಿತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಆಮನ್ತನಾಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪೧. ಖಿಡ್ಡಾ ರತೀತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಏಕಪುತ್ತಕಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಚಸ್ಸ ಏಕಪುತ್ತಕೋ ಪಿಯೋ ಅಹೋಸಿ ಮನಾಪೋ ಪಾಣಸಮೋ. ಸೋ ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥೇಸು ಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ವತ್ತತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗತೋ. ಕುಮಾರೋಪಿ ತಂ ದಿವಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಮತೋ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ಪುತ್ತಸಿನೇಹೇನ ರಞ್ಞೋ ಹದಯಮ್ಪಿ ಫಲೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ನಂ ಝಾಪೇಸುಂ. ರಾಜಾ ಉಯ್ಯಾನೇ ಸುರಾಮದೇನ ಮತ್ತೋ ಪುತ್ತಂ ನೇವ ಸರಿ, ತಥಾ ದುತಿಯದಿವಸೇಪಿ ನ್ಹಾನಭೋಜನವೇಲಾಸು. ಅಥ ಭುತ್ತಾವೀ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸರಿತ್ವಾ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಮೇ ಆನೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪೇನ ವಿಧಾನೇನ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತತೋ ಸೋಕಾಭಿಭೂತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏವಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಾಕಾಸಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ¶ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ¶ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಸೇಸಂ ಸಂಸಗ್ಗಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಯತ್ಥವಣ್ಣನಂ.

ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಂ ¶ ಪನ ಖಿಡ್ಡಾತಿ ಕೀಳನಾ. ಸಾ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ – ಕಾಯಿಕಾ, ವಾಚಸಿಕಾ ಚ. ತತ್ಥ ಕಾಯಿಕಾ ನಾಮ ಹತ್ಥೀಹಿಪಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ಅಸ್ಸೇಹಿಪಿ, ರಥೇಹಿಪಿ, ಧನೂಹಿಪಿ, ಥರೂಹಿಪೀತಿ ಏವಮಾದಿ. ವಾಚಸಿಕಾ ನಾಮ ಗೀತಂ, ಸಿಲೋಕಭಣನಂ, ಮುಖಭೇರೀತಿ ಏವಮಾದಿ. ರತೀತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರತಿ. ವಿಪುಲನ್ತಿ ಯಾವ ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಾನೇನ ಸಕಲತ್ತಭಾವಬ್ಯಾಪಕಂ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ. ಅನುಸನ್ಧಿಯೋಜನಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ಸಂಸಗ್ಗಗಾಥಾಯ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಸಬ್ಬನ್ತಿ.

ಖಿಡ್ಡಾರತಿಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪೨. ಚಾತುದ್ದಿಸೋತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಞ್ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ಸೇಸಾ ಪಾಕತಿಕರಾಜಾನೋ. ತೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ, ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರೇ ವಸನ್ತಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವಂಸಕಳೀರಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಸಹಾಯಞ್ಚ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಞತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಉಪಾಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಓಕಾಸಂ ಗವೇಸನ್ತಿ. ಸೋ ಚ ರಾಜಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ರತ್ತಿಯಾ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜತಿ, ಭೀತೋ ವಿಸ್ಸರಂ ಕರೋತಿ, ಮಹಾತಲೇ ಧಾವತಿ. ಪುರೋಹಿತೇನ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಸುಖಸೇಯ್ಯಂ ಪುಚ್ಛಿತೋಪಿ ‘‘ಕುತೋ ಮೇ, ಆಚರಿಯ, ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಪುರೋಹಿತೋಪಿ ‘‘ಅಯಂ ರೋಗೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉದ್ಧಂವಿರೇಚನಾದಿನಾ ಭೇಸಜ್ಜಕಮ್ಮೇನ ವಿನೇತುಂ ¶ , ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಖಾದನೂಪಾಯೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ರಜ್ಜಹಾನಿಜೀವಿತನ್ತರಾಯಾದೀನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಏತಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ರಾಜಾನಂ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಉಬ್ಬೇಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ‘‘ಏತ್ತಕೇ ಚ ಏತ್ತಕೇ ಚ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಾದಯೋ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಞ್ಚ ದಕ್ಖಿಣಂ ದತ್ವಾ ಯಞ್ಞೋ ಯಜಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ತಂ ಯಞ್ಞಯಜನೇ ಸಮಾದಪೇಸಿ.

ತತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಅನೇಕಾನಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಯಞ್ಞತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿಯಮಾನಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇ ಕತೇ ದುಬ್ಬೋಧನೇಯ್ಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪೇಕ್ಖಾಮಾ’’ತಿ ವಂಸಕಳೀರಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಮಾನಾ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಗಮಂಸು. ರಾಜಾ ಸೀಹಪಞ್ಜರೇ ಠಿತೋ ರಾಜಙ್ಗಣಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ತೇ ಅದ್ದಕ್ಖಿ ¶ , ಸಹ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಸಿನೇಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತತೋ ತೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಆಕಾಸತಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ¶ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೇ ‘‘ಕೇ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಾತುದ್ದಿಸಾ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಚಾತುದ್ದಿಸಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ? ‘‘ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಕತ್ಥಚಿ ಕುತೋಚಿ ಭಯಂ ವಾ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ತಂ ಭಯಂ ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ಮಯಞ್ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇಮ, ಕರುಣಂ ಭಾವೇಮ, ಮುದಿತಂ ಭಾವೇಮ, ಉಪೇಕ್ಖಂ ಭಾವೇಮ, ತೇನ ನೋ ತಂ ಭಯಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಅತ್ತನೋ ವಸತಿಂ ಅಗಮಂಸು.

ತತೋ ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಮೇತ್ತಾದಿಭಾವನಾಯ ಭಯಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಭಣನ್ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪನ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಪಾಣವಧಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ಕೇಸಂ ನು ಖೋ ವಚನಂ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಮಣಾ ಸುದ್ಧೇನ ಅಸುದ್ಧಂ ಧೋವನ್ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪನ ಅಸುದ್ಧೇನ ಅಸುದ್ಧಂ. ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಅಸುದ್ಧೇನ ಅಸುದ್ಧಂ ಧೋವಿತುಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಏವ ವಚನಂ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮೇತ್ತಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಹಿತಫರಣಚಿತ್ತೇನ ಅಮಚ್ಚೇ ¶ ಆಣಾಪೇಸಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣೇ ಮುಞ್ಚಥ, ಸೀತಾನಿ ಪಾನೀಯಾನಿ ಪಿವನ್ತು, ಹರಿತಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಖಾದನ್ತು, ಸೀತೋ ಚ ನೇಸಂ ವಾತೋ ಉಪವಾಯತೂ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು.

ತತೋ ರಾಜಾ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾನಂ ವಚನೇನೇವ ಪಾಪಕಮ್ಮತೋ ಮುತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ತತ್ಥೇವ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಚ ಭೋಜನವೇಲಾಯಂ ‘‘ಭುಞ್ಜ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನಾಹಂ ರಾಜಾ’’ತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಚಾತುದ್ದಿಸೋ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ ಚ ಹೋತಿ, ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ ಇತರೀತರೇನ;

ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ ಅಛಮ್ಭೀ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಚಾತುದ್ದಿಸೋತಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಯಥಾಸುಖವಿಹಾರೀ, ‘‘ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೮; ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೫; ಚೂಳನಿ. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೮) ವಾ ನಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾಫರಿತಾ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿಪಿ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ. ತಾಸು ದಿಸಾಸು ಕತ್ಥಚಿ ಸತ್ತೇ ¶ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಾ ಭಯೇನ ನ ಪಟಿಹಞ್ಞತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ. ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋತಿ ದ್ವಾದಸವಿಧಸ್ಸ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸವಸೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸಕೋ, ಇತರೀತರೇನಾತಿ ಉಚ್ಚಾವಚೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ. ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ ಅಛಮ್ಭೀತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಿ, ಪರಿಹಾಪೇನ್ತಿ ವಾ ತೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ತಾನಿ ವಾ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಯನ್ತೀತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾ, ಬಾಹಿರಾನಂ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಾನಞ್ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ಕಾಯಚಿತ್ತುಪದ್ದವಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತೇ ಪರಿಸ್ಸಯೇ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿಯಾ ¶ ಚ ವೀರಿಯಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸಹತೀತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ. ಥದ್ಧಭಾವಕರಭಯಾಭಾವೇನ ಅಛಮ್ಭೀ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಥಾ ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮಣಾ, ಏವಂ ಇತರೀತರೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ ಏತ್ಥ ಪಟಿಪತ್ತಿಪದಟ್ಠಾನೇ ಸನ್ತೋಸೇ ಠಿತೋ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಮೇತ್ತಾದಿಭಾವನಾಯ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಪಟಿಹನನಭಯಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ ಚ ಹೋತಿ. ಸೋ ಚಾತುದ್ದಿಸತ್ತಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ, ಅಪ್ಪಟಿಘತ್ತಾ ಅಛಮ್ಭೀ ಚ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಗುಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ. ಅಥ ವಾ ತೇ ಸಮಣಾ ವಿಯ ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ ¶ ಇತರೀತರೇನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ ಹೋತೀತಿ ಞತ್ವಾ ಏವಂ ಚಾತುದ್ದಿಸಭಾವಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೋ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಈದಿಸಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಚಾತುದ್ದಿಸತಾಯ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ ಅಪ್ಪಟಿಘತಾಯ ಚ ಅಛಮ್ಭೀ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಚಾತುದ್ದಿಸಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪೩. ದುಸ್ಸಙ್ಗಹಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ತತೋ ವೀತಿವತ್ತೇಸು ಸೋಕದಿವಸೇಸು ಏಕಂ ದಿವಸಂ ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ರಾಜೂನಂ ನಾಮ ತೇಸು ತೇಸು ಕಿಚ್ಚೇಸು ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಅವಸ್ಸಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಾಧು, ದೇವೋ, ಅಞ್ಞಂ ದೇವಿಂ ಆನೇತೂ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು. ರಾಜಾ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಣೇ, ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಪರಿಯೇಸನ್ತಾ ಸಾಮನ್ತರಜ್ಜೇ ರಾಜಾ ಮತೋ. ತಸ್ಸ ದೇವೀ ರಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸತಿ. ಸಾ ಚ ಗಬ್ಭಿನೀ ಹೋತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ಅಯಂ ರಞ್ಞೋ ಅನುರೂಪಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಂ ಯಾಚಿಂಸು. ಸಾ ‘‘ಗಬ್ಭಿನೀ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಮನಾಪಾ ಹೋತಿ, ಸಚೇ ಆಗಮೇಥ, ಯಾವ ವಿಜಾಯಾಮಿ, ಏವಂ ಹೋತು, ನೋ ಚೇ, ಅಞ್ಞಂ ಪರಿಯೇಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ರಞ್ಞೋಪಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ರಾಜಾ ‘‘ಗಬ್ಭಿನೀಪಿ ಹೋತು ಆನೇಥಾ’’ತಿ. ತೇ ಆನೇಸುಂ. ರಾಜಾ ತಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಮಹೇಸೀಭೋಗಂ ಅದಾಸಿ. ತಸ್ಸಾ ಪರಿಜನಞ್ಚ ನಾನಾವಿಧೇಹಿ ¶ ಪಣ್ಣಾಕಾರೇಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಾ ಕಾಲೇನ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ. ತಮ್ಪಿ ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಪುತ್ತಮಿವ ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಙ್ಕೇ ಚ ಉರೇ ಚ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ತತೋ ದೇವಿಯಾ ಪರಿಜನೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ರಾಜಾ ಅತಿವಿಯ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಕುಮಾರಂ, ಅತಿವಿಸ್ಸಾಸನಿಯಾನಿ ರಾಜಹದಯಾನಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಪರಿಭೇದೇಮಾ’’ತಿ.

ತತೋ ಕುಮಾರಂ – ‘‘ತ್ವಂ, ತಾತ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ, ನ ಇಮಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ, ಮಾ ಏತ್ಥ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಆಪಜ್ಜೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಅಥ ಕುಮಾರೋ ‘‘ಏಹಿ ಪುತ್ತಾ’’ತಿ ರಞ್ಞಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢಿಯಮಾನೋಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ರಾಜಾನಂ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಿಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅರೇ, ಏತೇ ಮಯಾ ಏವಂ ಸಙ್ಗಹಿತಾಪಿ ¶ ಪಟಿಕೂಲವುತ್ತಿನೋ ಏವಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ‘‘ರಾಜಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚಪರಿಜನಾಪಿ ಬಹೂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ¶ , ‘‘ಸಪರಿಜನೋ ರಾಜಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಣೀತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪನೇನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಪಣೀತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾವುಡ್ಢಂ ದಾಪೇತಿ. ತತ್ಥ ಯೇ ಸುನ್ದರಂ ಲಭನ್ತಿ, ತೇ ತುಸ್ಸನ್ತಿ. ಇತರೇ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ ‘‘ಮಯಂ ಪರಿವೇಣಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ಲೂಖಭತ್ತಂ ಜಿಣ್ಣವತ್ಥಞ್ಚ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ. ಸೋ ತಮ್ಪಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅರೇ, ಯಥಾವುಡ್ಢಂ ದಿಯ್ಯಮಾನೇಪಿ ನಾಮ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ, ಅಹೋ, ಅಯಂ ಪರಿಸಾ ದುಸ್ಸಙ್ಗಹಾ’’ತಿ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ಏಕೋ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ಆಗತೇಹಿ ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ದುಸ್ಸಙ್ಗಹಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾಪಿ ಏಕೇ, ಅಥೋ ಗಹಟ್ಠಾ ಘರಮಾವಸನ್ತಾ;

ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಪರಪುತ್ತೇಸು ಹುತ್ವಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಾ ಏವ. ಅಯಂ ಪನ ಯೋಜನಾ – ದುಸ್ಸಙ್ಗಹಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾಪಿ ಏಕೇ, ಯೇ ಅಸನ್ತೋಸಾಭಿಭೂತಾ, ತಥಾವಿಧಾ ಏವ ಚ ಅಥೋ ಗಹಟ್ಠಾ ಘರಮಾವಸನ್ತಾ. ಏತಮಹಂ ದುಸ್ಸಙ್ಗಹಭಾವಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ದುಸ್ಸಙ್ಗಹಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪೪. ಓರೋಪಯಿತ್ವಾತಿ ¶ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಚಾತುಮಾಸಿಕಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಠಮೇ ಮಾಸೇ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗತೋ. ತತ್ಥ ರಮಣೀಯೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ನೀಲಘನಪತ್ತಸಞ್ಛನ್ನಂ ಕೋವಿಳಾರರುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೋವಿಳಾರಮೂಲೇ ಮಮ ಸಯನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನೇ ಕೀಳಿತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಪುನ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಮಾಸೇ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗತೋ. ತದಾ ಕೋವಿಳಾರೋ ಪುಪ್ಫಿತೋ ಹೋತಿ, ತದಾಪಿ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ. ಪುನ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ಗತೋ. ತದಾ ಕೋವಿಳಾರೋ ಸಞ್ಛಿನ್ನಪತ್ತೋ ಸುಕ್ಖರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ತದಾಪಿ ಸೋ ಅದಿಸ್ವಾವ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯೇನ ತತ್ಥೇವ ಸೇಯ್ಯಂ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ‘‘ರಞ್ಞಾ ಆಣತ್ತ’’ನ್ತಿ ಭಯೇನ ತತ್ಥ ಸಯನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸುಂ. ಸೋ ಉಯ್ಯಾನೇ ಕೀಳಿತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ¶ ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅರೇ, ಅಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಸಞ್ಛನ್ನಪತ್ತೋ ಮಣಿಮಯೋ ವಿಯ ಅಭಿರೂಪದಸ್ಸನೋ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಮಣಿವಣ್ಣಸಾಖನ್ತರೇ ಠಪಿತಪವಾಳಙ್ಕುರಸದಿಸೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸಸ್ಸಿರಿಕಚಾರುದಸ್ಸನೋ ಅಹೋಸಿ. ಮುತ್ತಾದಲಸದಿಸವಾಲಿಕಾಕಿಣ್ಣೋ ಚಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ಬನ್ಧನಾ ಪಮುತ್ತಪುಪ್ಫಸಞ್ಛನ್ನೋ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಸನ್ಥತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ನಾಮಜ್ಜ ಸುಕ್ಖರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಸಾಖಾಮತ್ತಾವಸೇಸೋ ಠಿತೋ. ‘ಅಹೋ, ಜರಾಯ ಉಪಹತೋ ಕೋವಿಳಾರೋ’’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅನುಪಾದಿನ್ನಮ್ಪಿ ತಾವ ಜರಾ ಹಞ್ಞತಿ, ಕಿಮಙ್ಗ ಪನ ಉಪಾದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿ. ತದನುಸಾರೇನೇವ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ¶ ಸಞ್ಛಿನ್ನಪತ್ತೋ ಕೋವಿಳಾರೋ ವಿಯ ಅಪೇತಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಯನತಲೇ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ನಿಪನ್ನೋಯೇವ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತತೋ ಗಮನಕಾಲೇ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ‘‘ಕಾಲೋ ಗನ್ತುಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನಾಹಂ ರಾಜಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಓರೋಪಯಿತ್ವಾ ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ, ಸಞ್ಛಿನ್ನಪತ್ತೋ ಯಥಾ ಕೋವಿಳಾರೋ;

ಛೇತ್ವಾನ ವೀರೋ ಗಿಹಿಬನ್ಧನಾನಿ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಓರೋಪಯಿತ್ವಾತಿ ಅಪನೇತ್ವಾ. ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಾನೀತಿ ಕೇಸಮಸ್ಸುಓದಾತವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಇತ್ಥಿಪುತ್ತದಾಸಿದಾಸಾದೀನಿ. ಏತಾನಿ ಹಿ ಗಿಹಿಭಾವಂ ¶ ಬ್ಯಞ್ಜಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಞ್ಛಿನ್ನಪತ್ತೋತಿ ಪತಿತಪತ್ತೋ. ಛೇತ್ವಾನಾತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ವೀರೋತಿ ಮಗ್ಗವೀರಿಯಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಗಿಹಿಬನ್ಧನಾನೀತಿ ಕಾಮಬನ್ಧನಾನಿ. ಕಾಮಾ ಹಿ ಗಿಹೀನಂ ಬನ್ಧನಾನಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಪದತ್ಥೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಓರೋಪಯಿತ್ವಾ ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಸಞ್ಛಿನ್ನಪತ್ತೋ ಯಥಾ ಕೋವಿಳಾರೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಞ್ಹಿ ಚಿನ್ತಯಮಾನೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಕೋವಿಳಾರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ. ಪಠಮೋ ವಗ್ಗೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೪೫-೪೬. ಸಚೇ ¶ ಲಭೇಥಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ದ್ವೇ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಕನಿಟ್ಠೋ ಪುರೋಹಿತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇ ಏಕದಿವಸಂಯೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಮೇವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಹಪಂಸುಕೀಳಿತಸಹಾಯಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ಪಞ್ಞವಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ರಾಜಪುತ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಮ, ತ್ವಂ ಪಿತುನೋ ಅಚ್ಚಯೇನ ರಜ್ಜಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಂ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ, ಸುಸಿಕ್ಖಿತೇನ ಚ ಸುಖಂ ರಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಏಹಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತತೋ ಉಭೋಪಿ ಪುಬ್ಬೋಪಚಿತಕಮ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ¶ ಗಾಮನಿಗಮಾದೀಸು ಭಿಕ್ಖಂ ಚರಮಾನಾ ಪಚ್ಚನ್ತಜನಪದಗಾಮಂ ಗತಾ. ತಞ್ಚ ಗಾಮಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಅಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ದಿಸ್ವಾ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ, ಪಣೀತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಉಪನಾಮೇನ್ತಿ, ಮಾನೇನ್ತಿ, ಪೂಜೇನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದಿಸಾ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಥ ಚ ಪನಿಮೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಯದಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಿಕ್ಖಂ ದೇನ್ತಿ, ಯದಿ ಚ ನಿಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ದೇನ್ತಿ, ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಏವರೂಪಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅದ್ಧಾ ಏತೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಹನ್ದ ನೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಮಾ’’ತಿ.

ತೇ ¶ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಯಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಜಾನಾಥ, ತಂ ಅಮ್ಹೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಸಿಕ್ಖಿತು’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ತತೋ ನೇಸಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ‘‘ಏವಂ ವೋ ನಿವಾಸೇತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಪಾರುಪಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಸಿಪ್ಪಸ್ಸ ಏಕೀಭಾವಾಭಿರತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇನೇವ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ, ಏಕೇನ ಚಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಠಾತಬ್ಬಂ, ಸಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಮದಂಸು. ತತೋ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲತೋ ¶ ಪಭುತಿ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನಂ ಲದ್ಧಾ ಝಾನಂ ಲಭಿ. ರಾಜಪುತ್ತೋ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೋ. ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ಇಧ ನಿಸೀದಾ’’ತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಮುಹುತ್ತಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಕಿರ, ಸಮ್ಮ, ಸಿಪ್ಪಸ್ಸ ಏಕೀಭಾವಾಭಿರತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತೀ’’ತಿ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ‘‘ಏವಂ, ಸಮ್ಮ, ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ನಿಸಿನ್ನೋಕಾಸಂ ಏವ ಗಚ್ಛ, ಉಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಿಪ್ಪಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಗತೋ.

ತತೋ ನಂ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ತಥೇವ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗತೇ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಹಾಪೇತಿ, ಮಮ ಚ ಇಧಾಭಿಕ್ಖಣಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ. ಸೋ ಪಣ್ಣಸಾಲತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಇತರೋ ಅತ್ತನೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯೇವ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪುನಪಿ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಮಗ್ಗನ್ತೋಪಿ ತಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಯೋ ಗಹಟ್ಠಕಾಲೇ ಪಣ್ಣಾಕಾರಮ್ಪಿ ಆದಾಯ ಆಗತೋ ಮಂ ದಟ್ಠುಂ ನ ಲಭತಿ, ಸೋ ನಾಮ ಮಯಿ ಆಗತೇ ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಅದಾತುಕಾಮೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ, ಅಹೋ, ರೇ ಚಿತ್ತ, ನ ಲಜ್ಜಸಿ, ಯಂ ಮಂ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ಇಧಾನೇಸಿ, ಸೋದಾನಿ ತೇ ವಸೇ ನ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ತಂಯೇವ ಮಮ ವಸೇ ವತ್ತಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಇತರೋಪಿ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ¶ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇ ಉಭೋಪಿ ಮನೋಸಿಲಾತಲೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಇಮಾ ಉದಾನಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿಂಸು –

‘‘ಸಚೇ ¶ ಲಭೇಥ ನಿಪಕಂ ಸಹಾಯಂ, ಸದ್ಧಿಂ ಚರಂ ಸಾಧುವಿಹಾರಿ ಧೀರಂ;

ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಿ, ಚರೇಯ್ಯ ತೇನತ್ತಮನೋ ಸತೀಮಾ.

‘‘ನೋ ಚೇ ಲಭೇಥ ನಿಪಕಂ ಸಹಾಯಂ, ಸದ್ಧಿಂ ಚರಂ ಸಾಧುವಿಹಾರಿ ಧೀರಂ;

ರಾಜಾವ ರಟ್ಠಂ ವಿಜಿತಂ ಪಹಾಯ, ಏಕೋ ಚರೇ ಮಾತಙ್ಗರಞ್ಞೇವ ನಾಗೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ನಿಪಕನ್ತಿ ಪಕತಿನಿಪುಣಂ ಪಣ್ಡಿತಂ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀಸು ಕುಸಲಂ. ಸಾಧುವಿಹಾರಿನ್ತಿ ಅಪ್ಪನಾವಿಹಾರೇನ ವಾ ಉಪಚಾರೇನ ವಾ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಧೀರನ್ತಿ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ. ತತ್ಥ ನಿಪಕತ್ತೇನ ಧಿತಿಸಮ್ಪದಾ ವುತ್ತಾ. ಇಧ ಪನ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಿತಿ ನಾಮ ಅಸಿಥಿಲಪರಕ್ಕಮತಾ, ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ¶ ಚ ನ್ಹಾರು ಚಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮೪; ಅ. ನಿ. ೨.೫; ಮಹಾನಿ. ೧೯೬) ಏವಂ ಪವತ್ತವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಪಿಚ ಧಿಕತಪಾಪೋತಿಪಿ ಧೀರೋ. ರಾಜಾವ ರಟ್ಠಂ ವಿಜಿತಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಪಟಿರಾಜಾ ‘‘ವಿಜಿತಂ ರಟ್ಠಂ ಅನತ್ಥಾವಹ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಏಕೋ ಚರತಿ, ಏವಂ ಬಾಲಸಹಾಯಂ ಪಹಾಯ ಏಕೋ ಚರೇ. ಅಥ ವಾ ರಾಜಾವ ರಟ್ಠನ್ತಿ ಯಥಾ ಸುತಸೋಮೋ ರಾಜಾ ವಿಜಿತಂ ರಟ್ಠಂ ಪಹಾಯ ಏಕೋ ಚರಿ, ಯಥಾ ಚ ಮಹಾಜನಕೋ, ಏವಂ ಏಕೋ ಚರೇತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ತಸ್ಸತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತನ್ತಿ.

ಸಹಾಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪೭. ಅದ್ಧಾ ಪಸಂಸಾಮಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಯಾವ ಆಕಾಸತಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಸಜ್ಜಾ, ತಾವ ಚಾತುದ್ದಿಸಗಾಥಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಾ ಏವ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಯಥಾ ಸೋ ರಾಜಾ ರತ್ತಿಯಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜಿ, ನ ತಥಾ ಅಯಂ, ನೇವಸ್ಸ ಯಞ್ಞೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಆಕಾಸತಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಆಸನೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಕೇ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನವಜ್ಜಭೋಜಿನೋ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ‘ಅನವಜ್ಜಭೋಜಿನೋ’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ? ‘‘ಸುನ್ದರಂ ವಾ ಅಸುನ್ದರಂ ವಾ ಲದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಾ ಭುಞ್ಜಾಮ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮೇ ಉಪಪರಿಕ್ಖೇಯ್ಯಂ ಏದಿಸಾ ವಾ ನೋ ವಾ’’ತಿ. ತಂ ದಿವಸಂ ಕಣಾಜಕೇನ ¶ ಬಿಲಙ್ಗದುತಿಯೇನ ಪರಿವಿಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಅಮತಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಾ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಾ ಭುಞ್ಜಿಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಹೋನ್ತಿ ನಾಮ ಏಕದಿವಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಾ, ಸ್ವೇ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸ್ವಾತನಾಯಪಿ ¶ ನಿಮನ್ತೇಸಿ. ತತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇಪಿ ತಥೇವಾಕಾಸಿ. ತೇಪಿ ತಥೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಂಸು. ಅಥ ರಾಜಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಸುನ್ದರಂ ದತ್ವಾ ವೀಮಂಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುನಪಿ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ, ದ್ವೇ ದಿವಸೇ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ಪಣೀತೇನ ಅತಿವಿಚಿತ್ರೇನ ಖಾದನೀಯೇನ ಭೋಜನೀಯೇನ ಪರಿವಿಸಿ. ತೇಪಿ ತಥೇವ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಮಙ್ಗಲಂ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ರಾಜಾ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ತೇಸು ‘‘ಅನವಜ್ಜಭೋಜಿನೋವ ಏತೇ ಸಮಣಾ, ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನವಜ್ಜಭೋಜೀ ¶ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಾರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಸಮಾದಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ, ಮಞ್ಜೂಸಕರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಅದ್ಧಾ ಪಸಂಸಾಮ ಸಹಾಯಸಮ್ಪದಂ, ಸೇಟ್ಠಾ ಸಮಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ ಸಹಾಯಾ;

ಏತೇ ಅಲದ್ಧಾ ಅನವಜ್ಜಭೋಜೀ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ಸಾ ಪದತ್ಥತೋ ಉತ್ತಾನಾ ಏವ. ಕೇವಲಂ ಪನ ಸಹಾಯಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಸೇಖೇಹಿ ಸೀಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಹಾಯಾ ಏವ ಸಹಾಯಸಮ್ಪದಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ – ಯಾಯಂ ವುತ್ತಾ ಸಹಾಯಸಮ್ಪದಾ, ತಂ ಸಹಾಯಸಮ್ಪದಂ ಅದ್ಧಾ ಪಸಂಸಾಮ, ಏಕಂಸೇನೇವ ಥೋಮೇಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ಸೇಟ್ಠಾ ಸಮಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ ಸಹಾಯಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ತನೋ ಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಸೇಟ್ಠೇ ಸೇವಮಾನಸ್ಸ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಸಮೇ ಸೇವಮಾನಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಧಾರಣೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ವಿನೋದನೇನ ಚ ಲದ್ಧಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ. ಏತೇ ಪನ ಸಹಾಯಕೇ ಸೇಟ್ಠೇ ಚ ಸಮೇ ಚ ಅಲದ್ಧಾ ಕುಹನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ತತ್ಥ ಚ ಪಟಿಘಾನುನಯಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅನವಜ್ಜಭೋಜೀ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ. ಅಹಮ್ಪಿ ಹಿ ಏವಂ ಚರನ್ತೋ ಇಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ.

ಅನವಜ್ಜಭೋಜಿಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪೮. ದಿಸ್ವಾ ¶ ಸುವಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರೋ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಗಿಮ್ಹಸಮಯೇ ದಿವಾಸೇಯ್ಯಂ ಉಪಗತೋ. ಸನ್ತಿಕೇ ಚಸ್ಸ ವಣ್ಣದಾಸೀ ಗೋಸೀತಚನ್ದನಂ ಪಿಸತಿ. ತಸ್ಸಾ ಏಕಬಾಹಾಯಂ ಏಕಂ ಸುವಣ್ಣವಲಯಂ, ಏಕಬಾಹಾಯಂ ದ್ವೇ, ತಾನಿ ಸಙ್ಘಟ್ಟನ್ತಿ ಇತರಂ ನ ಸಙ್ಘಟ್ಟತಿ. ರಾಜಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏವಮೇವ ಗಣವಾಸೇ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಾ, ಏಕವಾಸೇ ಅಸಙ್ಘಟ್ಟನಾ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಂ ದಾಸಿಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಭೂಸಿತಾ ದೇವೀ ತಂ ಬೀಜಯನ್ತೀ ಠಿತಾ ಹೋತಿ. ಸಾ ‘‘ವಣ್ಣದಾಸಿಯಾ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಮಞ್ಞೇ ರಾಜಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ದಾಸಿಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಪಿಸಿತುಮಾರದ್ಧಾ ¶ . ತಸ್ಸಾ ಉಭೋಸು ಬಾಹಾಸು ಅನೇಕೇ ಸುವಣ್ಣವಲಯಾ, ತೇ ಸಙ್ಘಟ್ಟನ್ತಾ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಜನಯಿಂಸು. ರಾಜಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ನಿಪನ್ನೋಯೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ¶ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತಂ ಅನುತ್ತರೇನ ಸುಖೇನ ಸುಖಿತಂ ನಿಪನ್ನಂ ಚನ್ದನಹತ್ಥಾ ದೇವೀ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಆಲಿಮ್ಪಾಮಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ – ‘‘ಅಪೇಹಿ, ಮಾ ಆಲಿಮ್ಪಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾ ‘‘ಕಿಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ‘‘ನಾಹಂ ರಾಜಾ’’ತಿ. ಏವಮೇತೇಸಂ ತಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಸುತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ತೇಹಿಪಿ ಮಹಾರಾಜವಾದೇನ ಆಲಪಿತೋ ‘‘ನಾಹಂ, ಭಣೇ, ರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೇಸಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ.

ಅಯಂ ಪನ ಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ – ದಿಸ್ವಾತಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ. ಸುವಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ಕಞ್ಚನಸ್ಸ ‘‘ವಲಯಾನೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಸಾವಸೇಸಪಾಠೋ ಹಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ. ಪಭಸ್ಸರಾನೀತಿ ಪಭಾಸನಸೀಲಾನಿ, ಜುತಿಮನ್ತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ಯೋಜನಾ – ದಿಸ್ವಾ ಭುಜಸ್ಮಿಂ ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ವಲಯಾನಿ ‘‘ಗಣವಾಸೇ ಸತಿ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಾ, ಏಕವಾಸೇ ಅಸಙ್ಘಟ್ಟನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಸುವಣ್ಣವಲಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪೯. ಏವಂ ದುತಿಯೇನಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರೋ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ದಹರೋವ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಣಾಪೇಸಿ ‘‘ದೇವಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಪರಿಹರಥ, ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅರಾಜಕಂ ರಜ್ಜಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸಕ್ಕಾ ರಕ್ಖಿತುಂ, ಸಾಮನ್ತರಾಜಾನೋ ಆಗಮ್ಮ ವಿಲುಮ್ಪಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯಾವ ಏಕಪುತ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾವ ಆಗಮೇಹೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಪೇಸುಂ. ಮುದುಚಿತ್ತೋ ರಾಜಾ ¶ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ಅಥ ದೇವೀ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿ. ರಾಜಾ ಪುನಪಿ ತೇ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ದೇವೀ ಗಬ್ಭಿನೀ, ಪುತ್ತಂ ಜಾತಂ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಪರಿಹರಥ, ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ದುಜ್ಜಾನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತಂ ದೇವೀ ಪುತ್ತಂ ವಾ ವಿಜಾಯಿಸ್ಸತಿ ಧೀತರಂ ವಾ, ವಿಜಾಯನಕಾಲಂ ತಾವ ಆಗಮೇಹೀ’’ತಿ ಪುನಪಿ ಸಞ್ಞಾಪೇಸುಂ. ಅಥ ಸಾ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ. ತದಾಪಿ ರಾಜಾ ತಥೇವ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ಪುನಪಿ ರಾಜಾನಂ ‘‘ಆಗಮೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾವ, ಪಟಿಬಲೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಬಹೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಞ್ಞಾಪೇಸುಂ. ತತೋ ಕುಮಾರೇ ಪಟಿಬಲೇ ¶ ಜಾತೇ ಅಮಚ್ಚೇ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಬಲೋ ಅಯಂ, ತಂ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಥಾ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚಾನಂ ಓಕಾಸಂ ಅದತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಪಣಾ ಕಾಸಾಯವತ್ಥಾದಯೋ ಸಬ್ಬಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಅನ್ತೇಪುರೇ ಏವ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನಕೋ ವಿಯ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಸಬ್ಬಪರಿಜನೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಪರಿದೇವಮಾನೋ ರಾಜಾನಂ ಅನುಬನ್ಧಿ.

ರಾಜಾ ¶ ಯಾವ ಅತ್ತನೋ ರಜ್ಜಸೀಮಾ, ತಾವ ಗನ್ತ್ವಾ ಕತ್ತರದಣ್ಡೇನ ಲೇಖಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಲೇಖಾ ನಾತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಆಹ. ಮಹಾಜನೋ ಲೇಖಾಯ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ, ಭೂಮಿಯಂ ನಿಪನ್ನೋ ಪರಿದೇವಮಾನೋ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ದಾನಿ, ತಾತ, ರಞ್ಞೋ ಆಣಾ, ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕುಮಾರಂ ಲೇಖಂ ಅತಿಕ್ಕಮಾಪೇಸಿ. ಕುಮಾರೋ ‘‘ತಾತ, ತಾತಾ’’ತಿ ಧಾವಿತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ರಾಜಾ ಕುಮಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ಮಹಾಜನಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿಂ, ಕಿಂ ದಾನಿ ಏಕಂ ದಾರಕಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಕುಮಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ, ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಹಿ ವಸಿತಪಣ್ಣಸಾಲಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪುತ್ತೇನ. ತತೋ ಕುಮಾರೋ ವರಸಯನಾದೀಸು ಕತಪರಿಚಯೋ ತಿಣಸನ್ಥಾರಕೇ ವಾ ರಜ್ಜುಮಞ್ಚಕೇ ವಾ ಸಯಮಾನೋ ರೋದತಿ. ಸೀತವಾತಾದೀಹಿ ಫುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ ‘‘ಸೀತಂ, ತಾತ, ಉಣ್ಹಂ, ತಾತ, ಮಕ್ಖಿಕಾ, ತಾತ, ಖಾದನ್ತಿ, ಛಾತೋಮ್ಹಿ, ತಾತ, ಪಿಪಾಸಿತೋಮ್ಹಿ, ತಾತಾ’’ತಿ ವದತಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋಯೇವ ರತ್ತಿಂ ವೀತಿನಾಮೇತಿ. ದಿವಾಪಿಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಭತ್ತಂ ಉಪನಾಮೇತಿ, ತಂ ಹೋತಿ ಮಿಸ್ಸಕಭತ್ತಂ ಕಙ್ಗುವರಕಮುಗ್ಗಾದಿಬಹುಲಂ. ಕುಮಾರೋ ಅಚ್ಛಾದೇನ್ತಮ್ಪಿ ತಂ ಜಿಘಚ್ಛಾವಸೇನ ಭುಞ್ಜಮಾನೋ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಉಣ್ಹೇ ಠಪಿತಪದುಮಂ ವಿಯ ಮಿಲಾಯಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪನ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲೇನ ನಿಬ್ಬಿಕಾರೋಯೇವ ಭುಞ್ಜತಿ.

ತತೋ ಸೋ ಕುಮಾರಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ನಗರಸ್ಮಿಂ, ತಾತ, ಪಣೀತಾಹಾರೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ. ಕುಮಾರೋ ‘‘ಆಮ, ತಾತಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಆಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ನಿವತ್ತಿ. ಕುಮಾರಮಾತಾಪಿ ದೇವೀ ¶ ‘‘ನ ದಾನಿ ರಾಜಾ ಕುಮಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಚಿರಂ ವಸಿಸ್ಸತಿ, ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ನಿವತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ¶ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಕತ್ತರದಣ್ಡೇನ ಲಿಖಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ವತಿಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ತತೋ ರಾಜಾ ತಸ್ಸಾ ವತಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ತೇ, ತಾತ, ಮಾತಾ ನಿಸಿನ್ನಾ, ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಯಾವ ಚ ಸೋ ತಂ ಠಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವ ಉದಿಕ್ಖನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ ‘‘ಮಾ ಹೇವ ನಂ ಕೋಚಿ ವಿಹೇಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಕುಮಾರೋ ಮಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಧಾವನ್ತೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಆರಕ್ಖಕಪುರಿಸಾ ಚ ನಂ ದಿಸ್ವಾ ದೇವಿಯಾ ಆರೋಚೇಸುಂ. ದೇವೀ ವೀಸತಿನಾಟಕಿತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಪರಿವುತಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ, ರಞ್ಞೋ ಚ ಪವತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥ ‘‘ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಪೇಸೇಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ತಾವದೇವ ಸಕವಸತಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ರಾಜಾನಂ ಅದಿಸ್ವಾ ನಿವತ್ತಿಂಸು. ತತೋ ದೇವೀ ನಿರಾಸಾವ ಹುತ್ವಾ, ಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ನಗರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ತಂ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿ. ರಾಜಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಸತಿಂ ಪತ್ವಾ, ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ, ಮಞ್ಜೂಸಕರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಏವಂ ದುತಿಯೇನ ಸಹ ಮಮಸ್ಸ, ವಾಚಾಭಿಲಾಪೋ ಅಭಿಸಜ್ಜನಾ ವಾ;

ಏತಂ ಭಯಂ ಆಯತಿಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ಸಾ ¶ ಪದತ್ಥತೋ ಉತ್ತಾನಾ ಏವ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯ್ವಾಯಂ ಏತೇನ ದುತಿಯೇನ ಕುಮಾರೇನ ಸೀತುಣ್ಹಾದೀನಿ ನಿವೇದೇನ್ತೇನ ಸಹವಾಸೇನ ತಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಮಮ ವಾಚಾಭಿಲಾಪೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹವಸೇನ ಅಭಿಸಜ್ಜನಾ ಚ ಜಾತಾ, ಸಚೇ ಅಹಂ ಇಮಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ, ತತೋ ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಹೇಸ್ಸತಿ ಯಥೇವ ಇದಾನಿ; ಏವಂ ದುತಿಯೇನ ಸಹ ಮಮಸ್ಸ ವಾಚಾಭಿಲಾಪೋ ಅಭಿಸಜ್ಜನಾ ವಾ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸಾತಿ ಏತಂ ಭಯಂ ಆಯತಿಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಆಯತಿಭಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೦. ಕಾಮಾ ಹಿ ಚಿತ್ರಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ದಹರೋವ ಸೇಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ. ತಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ತಯೋ ಪಾಸಾದಾ ಹೋನ್ತಿ ¶ . ಸೋ ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ದೇವಕುಮಾರೋ ವಿಯ ಪರಿಚಾರೇತಿ. ಸೋ ದಹರೋವ ಸಮಾನೋ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಯಾಚಿ. ತೇ ನಂ ವಾರೇನ್ತಿ. ಸೋ ತಥೇವ ನಿಬನ್ಧತಿ. ಪುನಪಿ ನಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘‘ತ್ವಂ, ತಾತ, ಸುಖುಮಾಲೋ, ದುಕ್ಕರಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಖುರಧಾರಾಯ ಉಪರಿ ಚಙ್ಕಮನಸದಿಸಾ’’ತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ವಾರೇನ್ತಿ. ಸೋ ತಥೇವ ನಿಬನ್ಧತಿ. ತೇ ಚಿನ್ತೇಸುಂ ‘‘ಸಚಾಯಂ ¶ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ನಂ ನಿವಾರೇಮ, ಏತಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಹೋತಿ. ಅಪಿಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಹೋತು, ಮಾ ಚ ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅನುಜಾನಿಂಸು. ತತೋ ಸೋ ಸಬ್ಬಪರಿಜನಂ ಪರಿದೇವಮಾನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಇಸಿಪತನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಸ್ಸ ಉಳಾರಸೇನಾಸನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಮಞ್ಚಕೇ ತಟ್ಟಿಕಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಯಿ. ಸೋ ವರಸಯನೇ ಕತಪರಿಚಯೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಅತಿದುಕ್ಖಿತೋ ಅಹೋಸಿ. ಪಭಾತೇಪಿ ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ, ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ. ತತ್ಥ ವುಡ್ಢಾ ಅಗ್ಗಾಸನಞ್ಚ ಅಗ್ಗಪಿಣ್ಡಞ್ಚ ಲಭನ್ತಿ, ನವಕಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಆಸನಂ ಲೂಖಭೋಜನಞ್ಚ. ಸೋ ತೇನ ಲೂಖಭೋಜನೇನಾಪಿ ಅತಿದುಕ್ಖಿತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಕತಿಪಾಹಂಯೇವ ಕಿಸೋ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿ ಯಥಾ ತಂ ಅಪರಿಪಾಕಗತೇ ಸಮಣಧಮ್ಮೇ. ತತೋ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ದೂತಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿ. ಸೋ ಕತಿಪಾಹಂಯೇವ ಬಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ತೇನೇವ ಕಮೇನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತತಿಯವಾರೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಇಮಮೇವ ಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಕಾಮಾ ಹಿ ಚಿತ್ರಾ ಮಧುರಾ ಮನೋರಮಾ, ವಿರೂಪರೂಪೇನ ಮಥೇನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ;

ಆದೀನವಂ ಕಾಮಗುಣೇಸು ದಿಸ್ವಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಕಾಮಾತಿ ದ್ವೇ ಕಾಮಾ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಚ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಚ. ತತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಮನಾಪಿಯರೂಪಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ, ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಛನ್ದಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ರಾಗಪ್ಪಭೇದಾ. ಇಧ ಪನ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ರೂಪಾದಿಅನೇಕಪ್ಪಕಾರವಸೇನ ಚಿತ್ರಾ. ಲೋಕಸ್ಸಾದವಸೇನ ಮಧುರಾ. ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಮನಂ ರಮೇನ್ತೀತಿ ಮನೋರಮಾ. ವಿರೂಪರೂಪೇನಾತಿ ವಿರೂಪೇನ ರೂಪೇನ, ಅನೇಕವಿಧೇನ ಸಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ಹಿ ರೂಪಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ರಾ, ರೂಪಾದೀಸುಪಿ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ವಿವಿಧರೂಪಾ. ಏವಂ ತೇನ ವಿರೂಪರೂಪೇನ ತಥಾ ತಥಾ ಅಸ್ಸಾದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ¶ ಮಥೇನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅಭಿರಮಿತುಂ ನ ದೇನ್ತೀತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ. ನಿಗಮನಮ್ಪಿ ದ್ವೀಹಿ ತೀಹಿ ವಾ ಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಗಾಥಾಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಕಾಮಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೧. ಈತೀ ¶ ಚಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ರಞ್ಞೋ ಗಣ್ಡೋ ಉದಪಾದಿ. ಬಾಳ್ಹಾ ವೇದನಾ ವತ್ತನ್ತಿ. ವೇಜ್ಜಾ ‘‘ಸತ್ಥಕಮ್ಮೇನ ವಿನಾ ಫಾಸು ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಭಣನ್ತಿ. ರಾಜಾ ತೇಸಂ ಅಭಯಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ತೇ ಫಾಲೇತ್ವಾ, ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ, ನಿಬ್ಬೇದನಂ ಕತ್ವಾ, ವಣಂ ಪಟ್ಟೇನ ಬನ್ಧಿಂಸು, ಆಹಾರಾಚಾರೇಸು ಚ ನಂ ಸಮ್ಮಾ ಓವದಿಂಸು. ರಾಜಾ ಲೂಖಭೋಜನೇನ ಕಿಸಸರೀರೋ ಅಹೋಸಿ, ಗಣ್ಡೋ ಚಸ್ಸ ಮಿಲಾಯಿ. ಸೋ ಫಾಸುಕಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಸಿನಿದ್ಧಾಹಾರಂ ಭುಞ್ಜಿ. ತೇನ ಚ ಸಞ್ಜಾತಬಲೋ ವಿಸಯೇ ಪಟಿಸೇವಿ. ತಸ್ಸ ಗಣ್ಡೋ ಪುನ ಪುರಿಮಸಭಾವಮೇವ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ಏವಂ ಯಾವ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ವೇಜ್ಜೇಹಿ ಪರಿವಜ್ಜಿತೋ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿತ್ವಾ, ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ, ಸತ್ತಹಿ ವಸ್ಸೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ, ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಭಾಸಿತ್ವಾ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ.

‘‘ಈತೀ ಚ ಗಣ್ಡೋ ಚ ಉಪದ್ದವೋ ಚ, ರೋಗೋ ಚ ಸಲ್ಲಞ್ಚ ಭಯಞ್ಚ ಮೇತಂ;

ಏತಂ ಭಯಂ ಕಾಮಗುಣೇಸು ದಿಸ್ವಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಏತೀತಿ ಈತಿ, ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಅಕುಸಲಭಾಗಿಯಾನಂ ಬ್ಯಸನಹೇತೂನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಗುಣಾಪಿ ಏತೇ ಅನೇಕಬ್ಯಸನಾವಹಟ್ಠೇನ ದಳ್ಹಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠೇನ ಚ ಈತಿ. ಗಣ್ಡೋಪಿ ಅಸುಚಿಂ ಪಗ್ಘರತಿ, ಉದ್ಧುಮಾತಪರಿಪಕ್ಕಪರಿಭಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತೇ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತೋ ಉಪ್ಪಾದಜರಾಭಙ್ಗೇಹಿ ಉದ್ಧುಮಾತಪರಿಪಕ್ಕಪರಿಭಿನ್ನಭಾವತೋ ಚ ಗಣ್ಡೋ. ಉಪದ್ದವತೀತಿ ಉಪದ್ದವೋ; ಅನತ್ಥಂ ಜನೇನ್ತೋ ಅಭಿಭವತಿ; ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ರಾಜದಣ್ಡಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಗುಣಾಪೇತೇ ಅವಿದಿತನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾವಹಹೇತುತಾಯ ಸಬ್ಬುಪದ್ದವವತ್ಥುತಾಯ ಚ ಉಪದ್ದವೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಕಿಲೇಸಾತುರಭಾವಂ ಜನೇನ್ತಾ ಸೀಲಸಙ್ಖಾತಮಾರೋಗ್ಯಂ, ಲೋಲುಪ್ಪಂ ವಾ ¶ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಾ ಪಾಕತಿಕಮೇವ ಆರೋಗ್ಯಂ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ¶ ಆರೋಗ್ಯವಿಲುಮ್ಪನಟ್ಠೇನೇವ ರೋಗೋ. ಅಬ್ಭನ್ತರಮನುಪ್ಪವಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಪನ ಅನ್ತೋತುದಕಟ್ಠೇನ ದುನ್ನಿಹರಣೀಯಟ್ಠೇನ ಚ ಸಲ್ಲಂ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಭಯಾವಹನತೋ ¶ ಭಯಂ. ಮೇ ಏತನ್ತಿ ಮೇತಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ. ನಿಗಮನಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಈತಿಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೨. ಸೀತಞ್ಚಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಸೀತಾಲುಕಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಕುಟಿಕಾಯ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪದೇಸೇ ಸೀತೇ ಸೀತಂ, ಉಣ್ಹೇ ಉಣ್ಹಮೇವ ಚ ಹೋತಿ ಅಬ್ಭೋಕಾಸತ್ತಾ ಪದೇಸಸ್ಸ. ಗೋಚರಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖಾ ಯಾವದತ್ಥಾಯ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಪಿವನಕಪಾನೀಯಮ್ಪಿ ದುಲ್ಲಭಂ, ವಾತಾತಪಡಂಸಸರೀಸಪಾಪಿ ಬಾಧೇನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಇತೋ ಅಡ್ಢಯೋಜನಮತ್ತೇ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪದೇಸೋ, ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏತೇ ಪರಿಸ್ಸಯಾ ನತ್ಥಿ. ಯಂನೂನಾಹಂ ತತ್ಥ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ; ಫಾಸುಕಂ ವಿಹರನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗನ್ತು’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಪುನ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಾಮ ನ ಪಚ್ಚಯವಸಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವರೂಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ವಸೇ ವತ್ತೇನ್ತಿ, ನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇ ವತ್ತೇನ್ತಿ, ನಾಹಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನ ಅಗಮಾಸಿ. ಏವಂ ಯಾವತತಿಯಕಂ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇಸಿ. ತತೋ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿತ್ವಾ, ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ, ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಭಾಸಿತ್ವಾ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ.

‘‘ಸೀತಞ್ಚ ಉಣ್ಹಞ್ಚ ಖುದಂ ಪಿಪಾಸಂ, ವಾತಾತಪೇ ಡಂಸಸರೀಸಪೇ ಚ;

ಸಬ್ಬಾನಿಪೇತಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಭವಿತ್ವಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಸೀತಞ್ಚಾತಿ ಸೀತಂ ನಾಮ ದುವಿಧಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಧಾತುಕ್ಖೋಭಪಚ್ಚಯಞ್ಚ, ಬಾಹಿರಧಾತುಕ್ಖೋಭಪಚ್ಚಯಞ್ಚ; ತಥಾ ಉಣ್ಹಂ. ಡಂಸಾತಿ ಪಿಙ್ಗಲಮಕ್ಖಿಕಾ. ಸರೀಸಪಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ದೀಘಜಾತಿಕಾ ಸರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ. ನಿಗಮನಮ್ಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಸೀತಾಲುಕಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೩. ನಾಗೋವಾತಿ ¶ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ರಾಜಾ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಕಾಲಕತೋ ನಿರಯೇ ವೀಸತಿ ಏವ ವಸ್ಸಾನಿ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಹತ್ಥಿಯೋನಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ಸಞ್ಜಾತಕ್ಖನ್ಧೋ ಪದುಮವಣ್ಣಸಕಲಸರೀರೋ ಉಳಾರೋ ಯೂಥಪತಿ ಮಹಾನಾಗೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಓಭಗ್ಗೋಭಗ್ಗಂ ಸಾಖಾಭಙ್ಗಂ ಹತ್ಥಿಛಾಪಾವ ಖಾದನ್ತಿ. ಓಗಾಹೇಪಿ ನಂ ಹತ್ಥಿನಿಯೋ ಕದ್ದಮೇನ ಲಿಮ್ಪನ್ತಿ ¶ , ಸಬ್ಬಂ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕನಾಗಸ್ಸೇವ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಯೂಥಾ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿ. ತತೋ ನಂ ಪದಾನುಸಾರೇನ ಯೂಥಂ ಅನುಬನ್ಧಿ. ಏವಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ಅನುಬದ್ಧೋವ. ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ತಕೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಅತ್ತನೋ ಪುರಿಮಜಾತಿಯಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ತತ್ರ ಮಂ ಸೋ ರಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತತೋ ರತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಾವಸಂ ಗತೇ ಯೂಥೇ ಯೂಥಂ ಪಹಾಯ ತಮೇವ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪಾವಿಸಿ. ಉಯ್ಯಾನಪಾಲೋ ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಹತ್ಥಿಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸೇನಾಯ ಪರಿವಾರೇಸಿ. ಹತ್ಥೀ ರಾಜಾನಂ ಏವ ಅಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಮಂ ಅಭಿಮುಖೋ ಏತೀ’’ತಿ ಖುರಪ್ಪಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ಹತ್ಥೀ ‘‘ವಿಜ್ಝೇಯ್ಯಾಪಿ ಮಂ ಏಸೋ’’ತಿ ಮಾನುಸಿಕಾಯ ವಾಚಾಯ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತ, ಮಾ ಮಂ ವಿಜ್ಝ, ಅಹಂ ತೇ ಅಯ್ಯಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಿಂ ಭಣಸೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಹತ್ಥೀಪಿ ರಜ್ಜೇ ಚ ನರಕೇ ಚ ಹತ್ಥಿಯೋನಿಯಞ್ಚ ಪವತ್ತಿಂ ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಸುನ್ದರಂ, ಮಾ ಭಾಯಿ, ಮಾ ಚ ಕಞ್ಚಿ ಭಿಂಸಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಿನೋ ವಟ್ಟಞ್ಚ ಆರಕ್ಖಕೇ ಚ ಹತ್ಥಿಭಣ್ಡೇ ಚ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಅಥೇಕದಿವಸಂ ರಾಜಾ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧಗತೋ ‘‘ಅಯಂ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ನಿರಯೇ ಪಕ್ಕೋ, ವಿಪಾಕಾವಸೇಸೇನ ಚ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತತ್ಥಪಿ ಗಣವಾಸಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ಅಸಹನ್ತೋ ಇಧಾಗತೋ. ಅಹೋ ದುಕ್ಖೋ ಗಣವಾಸೋ, ಏಕೀಭಾವೋ ಏವ ಚ ಪನ ಸುಖೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತಂ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖೇನ ಸುಖಿತಂ ಅಮಚ್ಚಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ಪಣಿಪಾತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯಾನಕಾಲೋ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತತೋ ‘‘ನಾಹಂ ರಾಜಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ನಾಗೋವ ಯೂಥಾನಿ ವಿವಜ್ಜಯಿತ್ವಾ, ಸಞ್ಜಾತಖನ್ಧೋ ಪದುಮೀ ಉಳಾರೋ;

ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ವಿಹರಂ ಅರಞ್ಞೇ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ಸಾ ¶ ¶ ಪದತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಾ ಏವ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ. ಸಾ ಚ ಖೋ ಯುತ್ತಿವಸೇನೇವ, ನ ಅನುಸ್ಸವವಸೇನ. ಯಥಾ ಅಯಂ ಹತ್ಥೀ ಮನುಸ್ಸಕನ್ತೇಸು ಸೀಲೇಸು ದನ್ತತ್ತಾ ಅದನ್ತಭೂಮಿಂ ನಾಗಚ್ಛತೀತಿ ವಾ, ಸರೀರಮಹನ್ತತಾಯ ವಾ ನಾಗೋ, ಏವಂ ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಅರಿಯಕನ್ತೇಸು ಸೀಲೇಸು ದನ್ತತ್ತಾ ಅದನ್ತಭೂಮಿಂ ನಾಗಮನೇನ ಆಗುಂ ಅಕರಣೇನ ಪುನ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಅನಾಗಮನೇನ ಚ ಗುಣಸರೀರಮಹನ್ತತಾಯ ವಾ ನಾಗೋ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಯಥಾ ಚೇಸ ಯೂಥಾನಿ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಏಕಚರಿಯಸುಖೇನ ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ವಿಹರಂ ಅರಞ್ಞೇ ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ, ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಗಣಂ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಏಕವಿಹಾರಸುಖೇನ ಝಾನಸುಖೇನ ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ವಿಹರಂ ಅರಞ್ಞೇ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾ ಯಥಾ ಸುಖಂ, ತಥಾ ತಥಾ ಯತ್ತಕಂ ವಾ ಇಚ್ಛಾಮಿ, ತತ್ತಕಂ ಅರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸಂ ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ ಚರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಚೇಸ ಸುಸಣ್ಠಿತಕ್ಖನ್ಧತಾಯ ¶ ಸಞ್ಜಾತಕ್ಖನ್ಧೋ, ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಅಸೇಖಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಮಹನ್ತತಾಯ ಸಞ್ಜಾತಕ್ಖನ್ಧೋ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಯಥಾ ಚೇಸ ಪದುಮಸದಿಸಗತ್ತತಾಯ ವಾ ಪದುಮಕುಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನತಾಯ ವಾ ಪದುಮೀ, ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಪದುಮಸದಿಸಉಜುಗತ್ತತಾಯ ವಾ ಅರಿಯಜಾತಿಪದುಮೇ ಉಪ್ಪನ್ನತಾಯ ವಾ ಪದುಮೀ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಯಥಾ ಚೇಸ ಥಾಮಬಲಜವಾದೀಹಿ ಉಳಾರೋ, ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರತಾದೀಹಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ವಾ ಉಳಾರೋ ಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ.

ನಾಗಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೪. ಅಟ್ಠಾನ ತನ್ತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಪುತ್ತೋ ದಹರೋ ಏವ ಸಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಯಾಚಿ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಂ ವಾರೇನ್ತಿ. ಸೋ ವಾರಿಯಮಾನೋಪಿ ನಿಬನ್ಧತಿಯೇವ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತತೋ ನಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಂ ¶ ವಿಯ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ವಾ ಅನುಜಾನಿಂಸು. ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚ ಉಯ್ಯಾನೇಯೇವ ವಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾಪೇಸುಂ, ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪಾತೋವ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸನಾಟಕಿತ್ಥಿಪರಿವುತಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಪುತ್ತಂ ಯಾಗುಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ, ಅನ್ತರಾ ಖಜ್ಜಕಾದೀನಿ ಚ ಖಾದಾಪೇತ್ವಾ, ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯಂ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಲ್ಲಪಿತ್ವಾ, ನಗರಂ ಪವಿಸತಿ. ಪಿತಾ ಚ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ತಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾಪಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ದಿವಸಂ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಲ್ಲಪಿತ್ವಾ, ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ¶ ಜಗ್ಗನಪುರಿಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಪವಿಸತಿ. ಸೋ ಏವಂ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಅವಿವಿತ್ತೋ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರೇ ವಿಹರತಿ. ಸೋ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ತಂ ಅದ್ದಸ – ‘‘ಅಯಂ ಕುಮಾರೋ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಅಸಕ್ಖಿ, ಜಟಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಪರಂ ಆವಜ್ಜಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ನೋ’’ತಿ. ಅಥ ‘‘ಧಮ್ಮತಾಯ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ಅತಿಚಿರಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಮನೋಸಿಲಾತಲತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ರಾಜಪುರಿಸೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಆಗತೋ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಮೇ ಪುತ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ವಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಮುದಿತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಾಸಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಾದಿವಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನಚಙ್ಕಮಾದಿಸಬ್ಬಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾಸೇಸಿ.

ಸೋ ತತ್ಥ ವಸನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಕುಮಾರಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಕೋಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ? ಸೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ. ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಾಮ ನ ಏದಿಸಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಭನ್ತೇ, ಕೀದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಅನನುಚ್ಛವಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ನ ಪೇಕ್ಖಸಿ ¶ , ನನು ತೇ ಮಾತಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಇತ್ಥೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ ಉಯ್ಯಾನಂ ಅವಿವಿತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಪಿತಾ ಮಹತಾ ಬಲಕಾಯೇನ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ, ಜಗ್ಗನಪುರಿಸಾ ಸಕಲರತ್ತಿಂ; ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಾಮ ತವ ಸದಿಸಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ‘ಏದಿಸಾ ಪನ ಹೋನ್ತೀ’’’ತಿ ತತ್ರ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಇದ್ಧಿಯಾ ಹಿಮವನ್ತೇ ಅಞ್ಞತರಂ ವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಆಲಮ್ಬನಬಾಹಂ ¶ ನಿಸ್ಸಾಯ ಠಿತೇ ಚ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ಚ ರಜನಕಮ್ಮಸೂಚಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೇ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಇಧ, ನಾಗಚ್ಛಥ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನಾಮ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತಾ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮಣಾ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಕಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಪತ್ಥಿತಞ್ಚ ಪದೇಸಂ ಗನ್ತುಂ ಲಭನ್ತಿ, ಏತ್ತಕಂವ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ –

‘‘ಅಟ್ಠಾನ ತಂ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರತಸ್ಸ, ಯಂ ಫಸ್ಸಯೇ ಸಾಮಯಿಕಂ ವಿಮುತ್ತಿ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಂ ¶ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಂ ವತ್ವಾ, ದಿಸ್ಸಮಾನೇನೇವ ಕಾಯೇನ ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಏವಂ ಗತೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಆರಕ್ಖಕಪುರಿಸೋಪಿ ‘‘ಸಯಿತೋ ಕುಮಾರೋ, ಇದಾನಿ ಕುಹಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಮತ್ತೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಮತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪಾವಿಸಿ. ತತ್ರ ಚ ವಿವಿತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ. ತತ್ರ ಚ ‘‘ಕಥಮಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ ವುತ್ತಂ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಟ್ಠಾನ ತನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಾನಂ ತಂ, ಅಕಾರಣಂ ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೋ ಕತೋ ‘‘ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನ ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು. ಪಾ. ೫.೧೧; ಸು. ನಿ. ೨೭೦) ವಿಯ. ಸಙ್ಗಣಿಕಾರತಸ್ಸಾತಿ ಗಣಾಭಿರತಸ್ಸ. ಯನ್ತಿ ಕರಣವಚನಮೇತಂ ‘‘ಯಂ ಹಿರೀಯತಿ ಹಿರೀಯಿತಬ್ಬೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೩೦) ವಿಯ. ಫಸ್ಸಯೇತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛೇ. ಸಾಮಯಿಕಂ ವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿಂ. ಸಾ ಹಿ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಸಮಯೇ ಏವ ಪಚ್ಚನೀಕೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚನತೋ ‘‘ಸಾಮಯಿಕಾ ವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಸಾಮಯಿಕಂ ವಿಮುತ್ತಿಂ. ಅಟ್ಠಾನಂ ತಂ, ನ ತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತಿ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರತಸ್ಸ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಫಸ್ಸಯೇತಿ ಏತಂ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಚೋ ನಿಸಮ್ಮ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರತಿಂ ಪಹಾಯ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ ಆಹ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಅಟ್ಠಾನಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ದುತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೫೫. ದಿಟ್ಠೀವಿಸೂಕಾನೀತಿ ¶ ¶ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ರಾಜಾ ರಹೋಗತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಯಥಾ ಸೀತಾದೀನಂ ಪಟಿಘಾತಕಾನಿ ಉಣ್ಹಾದೀನಿ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಏವಂ ವಟ್ಟಪಟಿಘಾತಕಂ ವಿನಟ್ಟಂ, ನೋ’’ತಿ. ಸೋ ಅಮಚ್ಚೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ವಿವಟ್ಟಂ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ? ತೇ ‘‘ಜಾನಾಮ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ – ‘‘ಕಿಂ ತ’’ನ್ತಿ? ತತೋ ‘‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಂ ಕಥೇಸುಂ. ಅಥ ರಾಜಾ ‘‘ಇಮೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ’’ತಿ ಸಯಮೇವ ತೇಸಂ ವಿಲೋಮತಞ್ಚ ಅಯುತ್ತತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ವಟ್ಟಪಟಿಘಾತಕಂ ವಿವಟ್ಟಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಗವೇಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಇಮಞ್ಚ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಮಜ್ಝೇ ಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಞ್ಚ –

‘‘ದಿಟ್ಠೀವಿಸೂಕಾನಿ ¶ ಉಪಾತಿವತ್ತೋ, ಪತ್ತೋ ನಿಯಾಮಂ ಪಟಿಲದ್ಧಮಗ್ಗೋ;

ಉಪ್ಪನ್ನಞಾಣೋಮ್ಹಿ ಅನಞ್ಞನೇಯ್ಯೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ದಿಟ್ಠೀವಿಸೂಕಾನೀತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಸೂಕಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಿಲೋಮಟ್ಠೇನ ಚ ವಿಸೂಕಾನಿ. ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಸೂಕಾನಿ, ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ವಾ ವಿಸೂಕಾನಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಾನಿ. ಉಪಾತಿವತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ. ಪತ್ತೋ ನಿಯಾಮನ್ತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮತಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣತಾಯ ಚ ನಿಯತಭಾವಂ ಅಧಿಗತೋ, ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ಪಠಮಮಗ್ಗನ್ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಪಠಮಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಚ ತಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭೋ ಚ ವುತ್ತೋ. ಇದಾನಿ ಪಟಿಲದ್ಧಮಗ್ಗೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇಸಮಗ್ಗಪಟಿಲಾಭಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಞಾಣೋಮ್ಹೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣೋ ಅಮ್ಹಿ. ಏತೇನ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅನಞ್ಞನೇಯ್ಯೋತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ‘‘ಇದಂ ಸಚ್ಚಂ, ಇದಂ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ನ ನೇತಬ್ಬೋ. ಏತೇನ ಸಯಮ್ಭುತಂ ದೀಪೇತಿ, ಪತ್ತೇ ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣೇ ಅನೇಯ್ಯತಾಯ ಅಭಾವಾ ಸಯಂವಸಿತಂ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಾನಿ ಉಪಾತಿವತ್ತೋ, ಆದಿಮಗ್ಗೇನ ಪತ್ತೋ ನಿಯಾಮಂ, ಸೇಸೇಹಿ ¶ ಪಟಿಲದ್ಧಮಗ್ಗೋ, ಫಲಞಾಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಞಾಣೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ತನಾವ ಅಧಿಗತೋತಿ ಅನಞ್ಞನೇಯ್ಯೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೬. ನಿಲ್ಲೋಲುಪೋತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಸೂದೋ ಅನ್ತರಭತ್ತಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಉಪನಾಮೇಸಿ ಮನುಞ್ಞದಸ್ಸನಂ ಸಾದುರಸಂ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಮೇ ರಾಜಾ ಧನಮನುಪ್ಪದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ತಂ ರಞ್ಞೋ ಗನ್ಧೇನೇವ ಭೋತ್ತುಕಾಮತಂ ಜನೇಸಿ ಮುಖೇ ಖೇಳಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಂ. ಪಠಮಕಬಳೇ ಪನ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇ ಸತ್ತರಸಹರಣಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಮತೇನೇವ ಫುಟ್ಠಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಸೂದೋ ‘‘ಇದಾನಿ ಮೇ ದಸ್ಸತಿ, ಇದಾನಿ ಮೇ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ¶ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ‘‘ಸಕ್ಕಾರಾರಹೋ ಸೂದೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ರಸಂ ಸಾಯಿತ್ವಾ ಪನ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಂ ಮಂ ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ – ‘ಲೋಲೋ ಅಯಂ ರಾಜಾ ರಸಗರುಕೋ’’’ತಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಭಣಿ. ಏವಂ ಯಾವ ಭೋಜನಪರಿಯೋಸಾನಂ, ತಾವ ಸೂದೋಪಿ ‘‘ಇದಾನಿ ದಸ್ಸತಿ, ಇದಾನಿ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ಅವಣ್ಣಭಯೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಭಣಿ. ತತೋ ¶ ಸೂದೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಅರಸಭತ್ತಂ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ರಾಜಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ‘‘ನಿಗ್ಗಹಾರಹೋ ಅಜ್ಜ ಸೂದೋ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅವಣ್ಣಭಯೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಭಣಿ. ತತೋ ಸೂದೋ ‘‘ರಾಜಾ ನೇವ ಸುನ್ದರಂ ನಾಸುನ್ದರಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಬ್ಬಯಂ ಅತ್ತನಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಪಚಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದೇತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಲೋಭೋ, ಅಹಂ ನಾಮ ವೀಸತಿ ನಗರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಭೇನ ಭತ್ತಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿತ್ವಾ, ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ, ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಚ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ನಿಲ್ಲೋಲುಪೋ ನಿಕ್ಕುಹೋ ನಿಪ್ಪಿಪಾಸೋ, ನಿಮ್ಮಕ್ಖೋ ನಿದ್ಧನ್ತಕಸಾವಮೋಹೋ;

ನಿರಾಸಯೋ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಭವಿತ್ವಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ನಿಲ್ಲೋಲುಪೋತಿ ಅಲೋಲುಪೋ. ಯೋ ಹಿ ರಸತಣ್ಹಾಭಿಭೂತೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಭುಸಂ ಲುಪ್ಪತಿ ಪುನಪ್ಪುನಞ್ಚ ಲುಪ್ಪತಿ, ತೇನ ಲೋಲುಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏಸ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನಿಲ್ಲೋಲುಪೋ’’ತಿ. ನಿಕ್ಕುಹೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಯಸ್ಸ ತಿವಿಧಂ ಕುಹನವತ್ಥು ನತ್ಥಿ, ಸೋ ನಿಕ್ಕುಹೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ಗಾಥಾಯ ಮನುಞ್ಞಭೋಜನಾದೀಸು ವಿಮ್ಹಯಮನಾಪಜ್ಜನತೋ ನಿಕ್ಕುಹೋತಿ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ನಿಪ್ಪಿಪಾಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಾತುಮಿಚ್ಛಾ ಪಿಪಾಸಾ, ತಸ್ಸಾ ಅಭಾವೇನ ನಿಪ್ಪಿಪಾಸೋ, ಸಾದುರಸಲೋಭೇನ ಭೋತ್ತುಕಮ್ಯತಾವಿರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಮ್ಮಕ್ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಪರಗುಣವಿನಾಸನಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ನಿಮ್ಮಕ್ಖೋ. ಅತ್ತನೋ ಗಹಟ್ಠಕಾಲೇ ಸೂದಸ್ಸ ಗುಣಮಕ್ಖನಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ನಿದ್ಧನ್ತಕಸಾವಮೋಹೋತಿ ಏತ್ಥ ರಾಗಾದಯೋ ತಯೋ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಿ ಚ ತೀಣೀತಿ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅಪ್ಪಸನ್ನಟ್ಠೇನ ಸಕಭಾವಂ ವಿಜಹಾಪೇತ್ವಾ ಪರಭಾವಂ ಗಣ್ಹಾಪನಟ್ಠೇನ ಕಸಟಟ್ಠೇನ ಚ ಕಸಾವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ತತ್ಥ, ಕತಮೇ ತಯೋ ಕಸಾವಾ? ರಾಗಕಸಾವೋ, ದೋಸಕಸಾವೋ, ಮೋಹಕಸಾವೋ, ಇಮೇ ತಯೋ ಕಸಾವಾ. ತತ್ಥ, ಕತಮೇ ಅಪರೇಪಿ ತಯೋ ಕಸಾವಾ? ಕಾಯಕಸಾವೋ, ವಚೀಕಸಾವೋ, ಮನೋಕಸಾವೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೨೪).

ತೇಸು ¶ ¶ ಮೋಹಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕಸಾವಾನಂ ತೇಸಞ್ಚ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮೂಲಭೂತಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ನಿದ್ಧನ್ತತ್ತಾ ನಿದ್ಧನ್ತಕಸಾವಮೋಹೋ, ತಿಣ್ಣಂ ಏವ ವಾ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಸಾವಾನಂ ಮೋಹಸ್ಸ ಚ ನಿದ್ಧನ್ತತ್ತಾ ನಿದ್ಧನ್ತಕಸಾವಮೋಹೋ. ಇತರೇಸು ನಿಲ್ಲೋಲುಪತಾದೀಹಿ ರಾಗಕಸಾವಸ್ಸ, ನಿಮ್ಮಕ್ಖತಾಯ ದೋಸಕಸಾವಸ್ಸ ನಿದ್ಧನ್ತಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ ಏವ. ನಿರಾಸಯೋತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ. ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ಸಕಲಲೋಕೇ, ತೀಸು ಭವೇಸು ದ್ವಾದಸಸು ವಾ ಆಯತನೇಸು ಭವವಿಭವತಣ್ಹಾವಿರಹಿತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ತಯೋಪಿ ಪಾದೇ ವತ್ವಾ ಏಕೋ ಚರೇತಿ ಏಕೋ ಚರಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ.

ನಿಲ್ಲೋಲುಪಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೭. ಪಾಪಂ ಸಹಾಯನ್ತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ರಾಜಾ ಮಹಚ್ಚರಾಜಾನುಭಾವೇನ ನಗರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೇ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರತೋ ಪುರಾಣಧಞ್ಞಾನಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ನೀಹರನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭಣೇ, ಇದ’’ನ್ತಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಇದಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನವಧಞ್ಞಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಓಕಾಸಂ ಕಾತುಂ ಇಮೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಪುರಾಣಧಞ್ಞಾದೀನಿ ಛಡ್ಡೇನ್ತೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ – ‘‘ಕಿಂ, ಭಣೇ, ಇತ್ಥಾಗಾರಬಲಕಾಯಾದೀನಂ ವಟ್ಟಂ ಪರಿಪುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ¶ ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ’’. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಣೇ, ದಾನಸಾಲಂ ಕಾರಾಪೇಥ, ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಮಾ ಇಮಾನಿ ಧಞ್ಞಾನಿ ಅನುಪಕಾರಾನಿ ವಿನಸ್ಸಿಂಸೂ’’ತಿ. ತತೋ ನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಅಮಚ್ಚೋ ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಆರಬ್ಭ ಯಾವ ‘‘ಬಾಲಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಿವಾರೇಸಿ. ಸೋ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರೇ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ತಥೇವ ಆಣಾಪೇಸಿ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ನಂ ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ದತ್ತುಪಞ್ಞತ್ತಂ ಯದಿದಂ ದಾನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ನಿವಾರೇಸಿ. ಸೋ ‘‘ಅರೇ, ಅಹಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಮ್ಪಿ ನ ಲಭಾಮಿ ದಾತುಂ, ಕಿಂ ಮೇ ಇಮೇಹಿ ಪಾಪಸಹಾಯೇಹೀ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತಞ್ಚ ಪಾಪಂ ಸಹಾಯಂ ಗರಹನ್ತೋ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಪಾಪಂ ಸಹಾಯಂ ಪರಿವಜ್ಜಯೇಥ, ಅನತ್ಥದಸ್ಸಿಂ ವಿಸಮೇ ನಿವಿಟ್ಠಂ;

ಸಯಂ ನ ಸೇವೇ ಪಸುತಂ ಪಮತ್ತಂ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತಸ್ಸಾಯಂ ¶ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ದಸವತ್ಥುಕಾಯ ಪಾಪದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪಾಪೋ, ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಅನತ್ಥಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅನತ್ಥದಸ್ಸೀ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಮ್ಹಿ ಚ ವಿಸಮೇ ನಿವಿಟ್ಠೋ, ತಂ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪಾಪಂ ಸಹಾಯಂ ಪರಿವಜ್ಜಯೇಥ ಅನತ್ಥದಸ್ಸಿಂ ವಿಸಮೇ ನಿವಿಟ್ಠಂ. ಸಯಂ ನ ಸೇವೇತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸೇನ ನ ಸೇವೇ. ಯದಿ ಪನ ಪರವಸೋ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಸುತನ್ತಿ ಪಸಟಂ ¶ , ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಮತ್ತನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣೇಸು ವೋಸ್ಸಟ್ಠಚಿತ್ತಂ, ಕುಸಲಭಾವನಾರಹಿತಂ ವಾ. ತಂ ಏವರೂಪಂ ನ ಸೇವೇ, ನ ಭಜೇ, ನ ಪಯಿರುಪಾಸೇ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ.

ಪಾಪಸಹಾಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೮. ಬಹುಸ್ಸುತನ್ತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಅನವಜ್ಜಭೋಜೀಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಕೇ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ? ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಹುಸ್ಸುತಾ ನಾಮಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ¶ – ‘‘ಅಹಂ ಸುತಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ, ಸುತೇನ ತಿತ್ತಿಂ ನ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಹನ್ದ, ನೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿಚಿತ್ರನಯಂ ಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸೋಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತಮನೋ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ ದತ್ವಾ, ಪರಿವಿಸಿತ್ವಾ, ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಪುರತೋ ನಿಸೀದಿ ‘‘ಧಮ್ಮಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸುಖಿತೋ ಹೋತು, ಮಹಾರಾಜ, ರಾಗಕ್ಖಯೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಿತೋ. ರಾಜಾ ‘‘ಅಯಂ ನ ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ದುತಿಯೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸ್ವೇ ದಾನಿ ವಿಚಿತ್ರಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸೋಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸ್ವಾತನಾಯ ನಿಮನ್ತೇಸಿ. ಏವಂ ಯಾವ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಟಿಪಾಟಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ನಿಮನ್ತೇಸಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ‘‘ದೋಸಕ್ಖಯೋ ಹೋತು, ಮೋಹಕ್ಖಯೋ, ಗತಿಕ್ಖಯೋ, ವಟ್ಟಕ್ಖಯೋ, ಉಪಧಿಕ್ಖಯೋ, ತಣ್ಹಕ್ಖಯೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಂ ಪದಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಪಠಮಸದಿಸಮೇವ ವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು.

ತತೋ ರಾಜಾ ‘‘ಇಮೇ ‘ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಮಯ’ನ್ತಿ ಭಣನ್ತಿ, ನ ಚ ತೇಸಂ ವಿಚಿತ್ರಕಥಾ, ಕಿಮೇತೇಹಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ವಚನತ್ಥಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತುಮಾರದ್ಧೋ. ಅಥ ‘‘ರಾಗಕ್ಖಯೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ರಾಗೇ ಖೀಣೇ ದೋಸೋಪಿ ಮೋಹೋಪಿ ¶ ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಬಹುಸ್ಸುತಾ ಇಮೇ ಸಮಣಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೇನ ಮಹಾಪಥವಿಂ ವಾ ಆಕಾಸಂ ವಾ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೇನ ನ ಅಙ್ಗುಲಿಮತ್ತೋವ ಪದೇಸೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಅಪಿಚ, ಖೋ, ಪನ ಪಥವೀಆಕಾಸಾ ಏವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ಏಕಮೇಕಂ ಅತ್ಥಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೇಹಿ ಅಪರಿಮಾಣಾ ಅತ್ಥಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಸೋ ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಥಾರೂಪಂ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ, ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಬಹುಸ್ಸುತಂ ಧಮ್ಮಧರಂ ಭಜೇಥ, ಮಿತ್ತಂ ಉಳಾರಂ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಂ;

ಅಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಾನಿ ವಿನೇಯ್ಯ ಕಙ್ಖಂ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥಾಯಂ ¶ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಬಹುಸ್ಸುತನ್ತಿ ದುವಿಧೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಅತ್ಥತೋ ನಿಖಿಲೋ ಪರಿಯತ್ತಿಬಹುಸ್ಸುತೋ ಚ, ಮಗ್ಗಫಲವಿಜ್ಜಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಪಟಿವೇಧಬಹುಸ್ಸುತೋ ಚ. ಆಗತಾಗಮೋ ಧಮ್ಮಧರೋ. ಉಳಾರೇಹಿ ಪನ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಉಳಾರೋ. ಯುತ್ತಪಟಿಭಾನೋ ಚ ಮುತ್ತಪಟಿಭಾನೋ ¶ ಚ ಯುತ್ತಮುತ್ತಪಟಿಭಾನೋ ಚ ಪಟಿಭಾನವಾ. ಪರಿಯತ್ತಿಪರಿಪುಚ್ಛಾಧಿಗಮವಸೇನ ವಾ ತಿಧಾ ಪಟಿಭಾನವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ಪಟಿಭಾತಿ, ಸೋ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಭಾನವಾ. ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಞಾಣಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪರಿಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ ಪಟಿಭಾತಿ, ಸೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಪಟಿಭಾನವಾ. ಯೇನ ಮಗ್ಗಾದಯೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅಧಿಗಮಪಟಿಭಾನವಾ. ತಂ ಏವರೂಪಂ ಬಹುಸ್ಸುತಂ ಧಮ್ಮಧರಂ ಭಜೇಥ ಮಿತ್ತಂ ಉಳಾರಂ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಂ. ತತೋ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಉಭಯತ್ಥಭೇದತೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಭೇದತೋ ವಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಅಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಾನಿ. ತತೋ – ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦) ಕಙ್ಖಟ್ಠಾನೇಸು ವಿನೇಯ್ಯ ಕಙ್ಖಂ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ವಿನೇತ್ವಾ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಏವಂ ಕತಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ.

ಬಹುಸ್ಸುತಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫೯. ಖಿಡ್ಡಂ ¶ ರತಿನ್ತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ವಿಭೂಸಕಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಾತೋವ ಯಾಗುಂ ವಾ ಭತ್ತಂ ವಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನಾನಾವಿಧವಿಭೂಸನೇಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ವಿಭೂಸಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಆದಾಸೇ ಸಕಲಸರೀರಂ ದಿಸ್ವಾ ಯಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ ತಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಿಭೂಸನೇನ ವಿಭೂಸಾಪೇತಿ. ತಸ್ಸ ಏಕದಿವಸಂ ಏವಂ ಕರೋತೋ ಭತ್ತವೇಲಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೋ ಪತ್ತೋ. ಅಥ ಅವಿಭೂಸಿತೋವ ದುಸ್ಸಪಟ್ಟೇನ ಸೀಸಂ ವೇಠೇತ್ವಾ, ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ದಿವಾಸೇಯ್ಯಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ. ಪುನಪಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಥೇವ ಕರೋತೋ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಙ್ಗತೋ. ಏವಂ ದುತಿಯದಿವಸೇಪಿ ತತಿಯದಿವಸೇಪಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏವಂ ಮಣ್ಡನಪ್ಪಸುತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿರೋಗೋ ಉದಪಾದಿ. ತಸ್ಸೇತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹೋ ರೇ, ಅಹಂ ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ವಿಭೂಸನ್ತೋಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪಕೇ ವಿಭೂಸನೇ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಲೋಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿಂ. ಲೋಭೋ ಚ ನಾಮೇಸ ಅಪಾಯಗಮನೀಯೋ ಧಮ್ಮೋ, ಹನ್ದಾಹಂ, ಲೋಭಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಖಿಡ್ಡಂ ರತಿಂ ಕಾಮಸುಖಞ್ಚ ಲೋಕೇ, ಅನಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಅನಪೇಕ್ಖಮಾನೋ;

ವಿಭೂಸನಟ್ಠಾನಾ ವಿರತೋ ಸಚ್ಚವಾದೀ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಖಿಡ್ಡಾ ಚ ರತಿ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾವ. ಕಾಮಸುಖನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಸುಖಂ. ವತ್ಥುಕಾಮಾಪಿ ಹಿ ಸುಖಸ್ಸ ವಿಸಯಾದಿಭಾವೇನ ಸುಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ಸುಖಂ ಸುಖಾನುಪತಿತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೬೦). ಏವಮೇತಂ ¶ ಖಿಡ್ಡಂ ರತಿಂ ಕಾಮಸುಖಞ್ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸಲೋಕೇ ಅನಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಅಲನ್ತಿ ಅಕತ್ವಾ, ಏತಂ ತಪ್ಪಕನ್ತಿ ವಾ ಸಾರಭೂತನ್ತಿ ವಾ ಏವಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ಅನಪೇಕ್ಖಮಾನೋತಿ ತೇನ ಅಲಙ್ಕರಣೇನ ಅನಪೇಕ್ಖಣಸೀಲೋ, ಅಪಿಹಾಲುಕೋ, ನಿತ್ತಣ್ಹೋ, ವಿಭೂಸನಟ್ಠಾನಾ ವಿರತೋ ಸಚ್ಚವಾದೀ ಏಕೋ ಚರೇತಿ. ತತ್ಥ ವಿಭೂಸಾ ದುವಿಧಾ – ಅಗಾರಿಕವಿಭೂಸಾ, ಅನಗಾರಿಕವಿಭೂಸಾ ಚ. ತತ್ಥ ಅಗಾರಿಕವಿಭೂಸಾ ಸಾಟಕವೇಠನಮಾಲಾಗನ್ಧಾದಿ, ಅನಗಾರಿಕವಿಭೂಸಾ ಪತ್ತಮಣ್ಡನಾದಿ. ವಿಭೂಸಾ ಏವ ವಿಭೂಸನಟ್ಠಾನಂ. ತಸ್ಮಾ ವಿಭೂಸನಟ್ಠಾನಾ ತಿವಿಧಾಯ ವಿರತಿಯಾ ವಿರತೋ. ಅವಿತಥವಚನತೋ ಸಚ್ಚವಾದೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ವಿಭೂಸನಟ್ಠಾನಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೦. ಪುತ್ತಞ್ಚ ¶ ದಾರನ್ತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಪುತ್ತೋ ದಹರಕಾಲೇ ಏವ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ. ಸೋ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತೋ ವಿಯ ರಜ್ಜಸಿರಿಮನುಭವನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಬಹೂನಂ ದುಕ್ಖಂ ಕರೋಮಿ. ಕಿಂ ಮೇ ಏಕಭತ್ತತ್ಥಾಯ ಇಮಿನಾ ಪಾಪೇನ, ಹನ್ದ ಸುಖಮುಪ್ಪಾದೇಮೀ’’ತಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಪುತ್ತಞ್ಚ ದಾರಂ ಪಿತರಞ್ಚ ಮಾತರಂ, ಧನಾನಿ ಧಞ್ಞಾನಿ ಚ ಬನ್ಧವಾನಿ;

ಹಿತ್ವಾನ ಕಾಮಾನಿ ಯಥೋಧಿಕಾನಿ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಧನಾನೀತಿ ಮುತ್ತಾಮಣಿವೇಳುರಿಯಸಙ್ಖಸಿಲಾಪವಾಳರಜತಜಾತರೂಪಾದೀನಿ ರತನಾನಿ. ಧಞ್ಞಾನೀತಿ ಸಾಲಿವೀಹಿಯವಗೋಧುಮಕಙ್ಕುವರಕಕುದ್ರೂಸಕಪಭೇದಾನಿ ಸತ್ತ ಸೇಸಾಪರಣ್ಣಾನಿ ಚ. ಬನ್ಧವಾನೀತಿ ಞಾತಿಬನ್ಧುಗೋತ್ತಬನ್ಧುಮಿತ್ತಬನ್ಧುಸಿಪ್ಪಬನ್ಧುವಸೇನ ¶ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಬನ್ಧವೇ. ಯಥೋಧಿಕಾನೀತಿ ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನ ಠಿತಾನೇವ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಪುತ್ತದಾರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೧. ಸಙ್ಗೋ ಏಸೋತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಪಾದಲೋಲಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಪಾತೋವ ಯಾಗುಂ ವಾ ಭತ್ತಂ ವಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ತಿವಿಧನಾಟಕಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ. ತಿವಿಧನಾಟಕಾನೀತಿ ಕಿರ ಪುಬ್ಬರಾಜತೋ ಆಗತಂ, ಅನನ್ತರರಾಜತೋ ಆಗತಂ, ಅತ್ತನೋ ಕಾಲೇ ಉಟ್ಠಿತನ್ತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪಾತೋವ ದಹರನಾಟಕಪಾಸಾದಂ ಗತೋ. ತಾ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ‘‘ರಾಜಾನಂ ¶ ರಮಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವಾನಮಿನ್ದಸ್ಸ ಅಚ್ಛರಾಯೋ ವಿಯ ಅತಿಮನೋಹರಂ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತಂ ಪಯೋಜೇಸುಂ. ರಾಜಾ – ‘‘ಅನಚ್ಛರಿಯಮೇತಂ ದಹರಾನ’’ನ್ತಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮನಾಟಕಪಾಸಾದಂ ಗತೋ. ತಾಪಿ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ತಥೇವ ಅಕಂಸು. ಸೋ ತತ್ಥಾಪಿ ತಥೇವ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾನಾಟಕಪಾಸಾದಂ ಗತೋ. ತಾಪಿ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ತಥೇವ ಅಕಂಸು. ರಾಜಾ ದ್ವೇ ತಯೋ ರಾಜಪರಿವಟ್ಟೇ ಅತೀತಾನಂ ತಾಸಂ ಮಹಲ್ಲಕಭಾವೇನ ಅಟ್ಠಿಕೀಳನಸದಿಸಂ ನಚ್ಚಂ ದಿಸ್ವಾ ಗೀತಞ್ಚ ಅಮಧುರಂ ಸುತ್ವಾ ಪುನದೇವ ದಹರನಾಟಕಪಾಸಾದಂ, ಪುನ ಮಜ್ಝಿಮನಾಟಕಪಾಸಾದನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಾ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ಸಕ್ಕಂ ¶ ದೇವಾನಮಿನ್ದಂ ಅಚ್ಛರಾಯೋ ವಿಯ ಮಂ ರಮಾಪೇತುಕಾಮಾ ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತಂ ಪಯೋಜೇಸುಂ, ಸ್ವಾಹಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಲೋಭಮೇವ ವಡ್ಢೇಮಿ, ಲೋಭೋ ಚ ನಾಮೇಸ ಅಪಾಯಗಮನೀಯೋ ಧಮ್ಮೋ, ಹನ್ದಾಹಂ ಲೋಭಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಸಙ್ಗೋ ಏಸೋ ಪರಿತ್ತಮೇತ್ಥ ಸೋಖ್ಯಂ, ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದೋ ದುಕ್ಖಮೇತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋ;

ಗಳೋ ಏಸೋ ಇತಿ ಞತ್ವಾ ಮತಿಮಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಙ್ಗೋ ಏಸೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಭೋಗಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಸೋ ಹಿ ಸಜ್ಜನ್ತಿ ತತ್ಥ ಪಾಣಿನೋ ಕದ್ದಮೇ ಪವಿಟ್ಠೋ ಹತ್ಥೀ ವಿಯಾತಿ ಸಙ್ಗೋ. ಪರಿತ್ತಮೇತ್ಥ ಸೋಖ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೂಪಭೋಗಕಾಲೇ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬತೋ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ ವಾ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಸೋಖ್ಯಂ ಪರಿತ್ತಂ, ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಭಾಯ ಓಭಾಸಿತನಚ್ಚದಸ್ಸನಸುಖಂ ವಿಯ ಇತ್ತರಂ ¶ , ತಾವಕಾಲಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದೋ ದುಕ್ಖಮೇತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಯಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ಕಾಮಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೬೬) ವುತ್ತೋ. ಸೋ ಯದಿದಂ ‘‘ಕೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯೇನ ಸಿಪ್ಪಟ್ಠಾನೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಯದಿ ಮುದ್ದಾಯ, ಯದಿ ಗಣನಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೬೭) ನಯೇನೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಂ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಅಪ್ಪೋ ಉದಕಬಿನ್ದುಮತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ಖೋ ದುಕ್ಖಮೇವ ಭಿಯ್ಯೋ ಬಹು, ಚತೂಸು ಸಮುದ್ದೇಸು ಉದಕಸದಿಸಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದೋ ದುಕ್ಖಮೇತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ. ಗಳೋ ಏಸೋತಿ ಅಸ್ಸಾದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢನವಸೇನ ಬಳಿಸೋ ವಿಯ ಏಸೋ ಯದಿದಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ. ಇತಿ ಞತ್ವಾ ಮತಿಮಾತಿ ಏವಂ ಞತ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಮಾ ಪಣ್ಡಿತೋ ಪುರಿಸೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಪಹಾಯ ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ.

ಸಙ್ಗಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೨. ಸನ್ದಾಲಯಿತ್ವಾನಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಅನಿವತ್ತಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ¶ . ಸೋ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಓತಿಣ್ಣೋ ಅಜಿನಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಿಚ್ಚಂ ಆರದ್ಧೋ ಅನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನ ನಿವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ಏವಂ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸು. ಸೋ ¶ ಏಕದಿವಸಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ವನದಾಹೋ ಉಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚ ಹರಿತಾನಿ ಚ ತಿಣಾದೀನಿ ದಹನ್ತೋ ಅನಿವತ್ತಮಾನೋ ಏವ ಗಚ್ಛತಿ. ರಾಜಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ‘‘ಯಥಾಯಂ ವನದಾಹೋ, ಏವಮೇವ ಏಕಾದಸವಿಧೋ ಅಗ್ಗಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ದಹನ್ತೋ ಅನಿವತ್ತಮಾನೋವ ಗಚ್ಛತಿ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ, ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಅಯಂ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ಕಿಲೇಸೇ ದಹನ್ತೋ ಅನಿವತ್ತಮಾನೋ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ? ತತೋ ಮುಹುತ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕೇವಟ್ಟೇ ಅದ್ದಸ ನದಿಯಂ ಮಚ್ಛೇ ಗಣ್ಹನ್ತೇ ¶ . ತೇಸಂ ಜಾಲನ್ತರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಏಕೋ ಮಹಾಮಚ್ಛೋ ಜಾಲಂ ಭೇತ್ವಾ ಪಲಾಯಿ. ತೇ ‘‘ಮಚ್ಛೋ ಜಾಲಂ ಭೇತ್ವಾ ಗತೋ’’ತಿ ಸದ್ದಮಕಂಸು. ರಾಜಾ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ – ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ ಭೇತ್ವಾ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ, ಇಮಞ್ಚ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಸನ್ದಾಲಯಿತ್ವಾನ ಸಂಯೋಜನಾನಿ, ಜಾಲಂವ ಭೇತ್ವಾ ಸಲಿಲಮ್ಬುಚಾರೀ;

ಅಗ್ಗೀವ ದಡ್ಢಂ ಅನಿವತ್ತಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತಸ್ಸಾ ದುತಿಯಪಾದೇ ಜಾಲನ್ತಿ ಸುತ್ತಮಯಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಮ್ಬೂತಿ ಉದಕಂ, ತತ್ಥ ಚರತೀತಿ ಅಮ್ಬುಚಾರೀ, ಮಚ್ಛಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಲಿಲೇ ಅಮ್ಬುಚಾರೀ ಸಲಿಲಮ್ಬುಚಾರೀ, ತಸ್ಮಿಂ ನದೀಸಲಿಲೇ ಜಾಲಂ ಭೇತ್ವಾ ಅಮ್ಬುಚಾರೀವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತಿಯಪಾದೇ ದಡ್ಢನ್ತಿ ದಡ್ಢಟ್ಠಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಅಗ್ಗಿ ದಡ್ಢಟ್ಠಾನಂ ಪುನ ನ ನಿವತ್ತತಿ, ನ ತತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢಂ ಕಾಮಗುಣಟ್ಠಾನಂ ಅನಿವತ್ತಮಾನೋ ತತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋ ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಸನ್ದಾಲನಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೩. ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖೂತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಚಕ್ಖುಲೋಲಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಾದಲೋಲಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ವಿಯ ನಾಟಕದಸ್ಸನಮನುಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಸೋ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ತಂ ತಂ ನಾಟಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ನಾಟಕಪರಿವತ್ತದಸ್ಸನೇನ ತಣ್ಹಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಸೋ ಕಿರ ನಾಟಕದಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ¶ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಭರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತತೋ ಸಂವೇಗಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಅಹಂ ಇಮಂ ತಣ್ಹಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಅಪಾಯಪರಿಪೂರಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಹನ್ದ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ¶ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪುರಿಮಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಗರಹನ್ತೋ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಗುಣದೀಪಿಕಂ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖೂ ನ ಚ ಪಾದಲೋಲೋ, ಗುತ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ರಕ್ಖಿತಮಾನಸಾನೋ;

ಅನವಸ್ಸುತೋ ಅಪರಿಡಯ್ಹಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖೂತಿ ಹೇಟ್ಠಾಖಿತ್ತಚಕ್ಖು, ಸತ್ತ ಗೀವಟ್ಠೀನಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಪರಿವಜ್ಜಗಹೇತಬ್ಬದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಯುಗಮತ್ತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ತು ಹನುಕಟ್ಠಿನಾ ಹದಯಟ್ಠಿಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖುತಾ ನ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಾ ಹೋತೀ. ನ ಚ ಪಾದಲೋಲೋತಿ ಏಕಸ್ಸ ದುತಿಯೋ, ದ್ವಿನ್ನಂ ತತಿಯೋತಿ ಏವಂ ಗಣಮಜ್ಝಂ ಪವಿಸಿತುಕಾಮತಾಯ ಕಣ್ಡೂಯಮಾನಪಾದೋ ವಿಯ ಅಭವನ್ತೋ, ದೀಘಚಾರಿಕಅನವಟ್ಠಿತಚಾರಿಕವಿರತೋ ವಾ. ಗುತ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ಛಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಇಧ ವಿಸುಂವುತ್ತಾವಸೇಸವಸೇನ ಗೋಪಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋ. ರಕ್ಖಿತಮಾನಸಾನೋತಿ ಮಾನಸಂ ಯೇವ ಮಾನಸಾನಂ, ತಂ ರಕ್ಖಿತಮಸ್ಸಾತಿ ರಕ್ಖಿತಮಾನಸಾನೋ. ಯಥಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ನ ವಿಲುಪ್ಪತಿ, ಏವಂ ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನವಸ್ಸುತೋತಿ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತೇಸು ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಕಿಲೇಸಅನ್ವಾಸ್ಸವವಿರಹಿತೋ. ಅಪರಿಡಯ್ಹಮಾನೋತಿ ಏವಂ ಅನ್ವಾಸ್ಸವವಿರಹಾವ ಕಿಲೇಸಗ್ಗೀಹಿ ಅಪರಿಡಯ್ಹಮಾನೋ. ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಅನವಸ್ಸುತೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಪರಿಡಯ್ಹಮಾನೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖುಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೪. ಓಹಾರಯಿತ್ವಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಅಯಂ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಚಾತುಮಾಸಿಕಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಚತುಮಾಸೇ ಚತುಮಾಸೇ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಮಾಸೇ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಉಯ್ಯಾನದ್ವಾರೇ ¶ ಪತ್ತಸಞ್ಛನ್ನಂ ಪುಪ್ಫಾಲಙ್ಕತವಿಟಪಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಕೋವಿಳಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಏಕಂ ಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪಾವಿಸಿ. ತತೋ ‘‘ರಞ್ಞಾ ಅಗ್ಗಪುಪ್ಫಂ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞತರೋಪಿ ಅಮಚ್ಚೋ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಠಿತೋ ಏವ ಏಕಂ ಪುಪ್ಫಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬೋ ಬಲಕಾಯೋ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಪುಪ್ಫಂ ಅನಸ್ಸಾದೇನ್ತಾ ¶ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ಸೋ ರುಕ್ಖೋ ನಿಪ್ಪತ್ತಪುಪ್ಫೋ ಖನ್ಧಮತ್ತೋವ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ರಾಜಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಉಯ್ಯಾನಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಕತೋ ಅಯಂ ರುಕ್ಖೋ, ಮಮ ಆಗಮನವೇಲಾಯಂ ಮಣಿವಣ್ಣಸಾಖನ್ತರೇಸು ಪವಾಳಸದಿಸಪುಪ್ಫಾಲಙ್ಕತೋ ಅಹೋಸಿ, ಇದಾನಿ ನಿಪ್ಪತ್ತಪುಪ್ಫೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ತಸ್ಸೇವಾವಿದೂರೇ ಅಪುಪ್ಫಿತಂ ರುಕ್ಖಂ ಸಞ್ಛನ್ನಪಲಾಸಂ ಅದ್ದಸ. ದಿಸ್ವಾ ಚಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ರುಕ್ಖೋ ಪುಪ್ಫಭರಿತಸಾಖತ್ತಾ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಲೋಭನೀಯೋ ಅಹೋಸಿ, ತೇನ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋ, ಅಯಂ ಪನಞ್ಞೋ ಅಲೋಭನೀಯತ್ತಾ ತಥೇವ ಠಿತೋ. ಇದಮ್ಪಿ ರಜ್ಜಂ ಪುಪ್ಫಿತರುಕ್ಖೋ ¶ ವಿಯ ಲೋಭನೀಯಂ, ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಪನ ಅಪುಪ್ಫಿತರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಅಲೋಭನೀಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಯಾವ ಇದಮ್ಪಿ ಅಯಂ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ನ ವಿಲುಪ್ಪತಿ, ತಾವ ಅಯಮಞ್ಞೋ ಸಞ್ಛನ್ನಪತ್ತೋ ಯಥಾ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ, ಏವಂ ಕಾಸಾವೇನ ಪರಿಸಞ್ಛನ್ನೇನ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಓಹಾರಯಿತ್ವಾ ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ, ಸಞ್ಛನ್ನಪತ್ತೋ ಯಥಾ ಪಾರಿಛತ್ತೋ;

ಕಾಸಾಯವತ್ಥೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಕಾಸಾಯವತ್ಥೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪಾದಸ್ಸ ಗೇಹಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಕಾಸಾಯವತ್ಥೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತನ್ತಿ.

ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ತತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೬೫. ರಸೇಸೂತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರೋ ಕಿರ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಉಯ್ಯಾನೇ ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಸಿಲಾಪಟ್ಟಪೋಕ್ಖರಣಿಯಂ ಕೀಳತಿ. ತಸ್ಸ ಸೂದೋ ¶ ಸಬ್ಬಮಂಸಾನಂ ರಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತೀವ ಸುಸಙ್ಖತಂ ಅಮತಕಪ್ಪಂ ಅನ್ತರಭತ್ತಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಗೇಧಮಾಪನ್ನೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದತ್ವಾ ಅತ್ತನಾವ ಭುಞ್ಜಿ. ಉದಕಕೀಳತೋ ಚ ಅತಿವಿಕಾಲೇ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಭುಞ್ಜಿ. ಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಭುಞ್ಜತಿ, ನ ತೇಸಂ ಕಞ್ಚಿ ಸರಿ. ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ, ಮಯಾ ಪಾಪಂ ಕತಂ, ಯ್ವಾಹಂ ರಸತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿಭೂತೋ ಸಬ್ಬಜನಂ ವಿಸರಿತ್ವಾ ¶ ಏಕಕೋವ ಭುಞ್ಜಿಂ. ಹನ್ದ ರಸತಣ್ಹಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪುರಿಮಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಗರಹನ್ತೋ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಗುಣದೀಪಿಕಂ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ರಸೇಸು ಗೇಧಂ ಅಕರಂ ಅಲೋಲೋ, ಅನಞ್ಞಪೋಸೀ ಸಪದಾನಚಾರೀ;

ಕುಲೇ ಕುಲೇ ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ರಸೇಸೂತಿ ಅಮ್ಬಿಲಮಧುರತಿತ್ತಕಕಟುಕಲೋಣಿಕಖಾರಿಕಕಸಾವಾದಿಭೇದೇಸು ಸಾಯನೀಯೇಸು. ಗೇಧಂ ಅಕರನ್ತಿ ಗಿದ್ಧಿಂ ಅಕರೋನ್ತೋ, ತಣ್ಹಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಲೋಲೋತಿ ‘‘ಇದಂ ಸಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಇದಂ ಸಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ರಸವಿಸೇಸೇಸು ಅನಾಕುಲೋ. ಅನಞ್ಞಪೋಸೀತಿ ಪೋಸೇತಬ್ಬಕಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾದಿವಿರಹಿತೋ ¶ , ಕಾಯಸನ್ಧಾರಣಮತ್ತೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಉಯ್ಯಾನೇ ರಸೇಸು ಗೇಧಕರಣಲೋಲೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಪೋಸೀ ಆಸಿಂ, ಏವಂ ಅಹುತ್ವಾ ಯಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಲೋಲೋ ಹುತ್ವಾ ರಸೇಸು ಗೇಧಂ ಕರೋತಿ. ತಂ ತಣ್ಹಂ ಹಿತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಅನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಅನಞ್ಞಪೋಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ವಾ ಅತ್ಥಭಞ್ಜನಕಟ್ಠೇನ ಅಞ್ಞೇತಿ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಅಪೋಸನೇನ ಅನಞ್ಞಪೋಸೀತಿ ಅಯಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಸಪದಾನಚಾರೀತಿ ಅವೋಕ್ಕಮ್ಮಚಾರೀ ಅನುಪುಬ್ಬಚಾರೀ, ಘರಪಟಿಪಾಟಿಂ ಅಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಡ್ಢಕುಲಞ್ಚ ದಲಿದ್ದಕುಲಞ್ಚ ನಿರನ್ತರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಲೇ ಕುಲೇ ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತೋ, ಚನ್ದೂಪಮೋ ನಿಚ್ಚನವಕೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ರಸಗೇಧಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೬. ಪಹಾಯ ¶ ಪಞ್ಚಾವರಣಾನೀತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ರಾಜಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಝಾನಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಪಹಾಯ ಪಞ್ಚಾವರಣಾನಿ ಚೇತಸೋ, ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಬ್ಯಪನುಜ್ಜ ಸಬ್ಬೇ;

ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ಛೇತ್ವ ಸಿನೇಹದೋಸಂ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಆವರಣಾನೀತಿ ನೀವರಣಾನೇವ. ತಾನಿ ಅತ್ಥತೋ ಉರಗಸುತ್ತೇ ¶ ವುತ್ತಾನಿ. ತಾನಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅಬ್ಭಾದಯೋ ವಿಯ ಚನ್ದಸೂರಿಯೇ ಚೇತೋ ಆವರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆವರಣಾನಿ ಚೇತಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ. ತಾನಿ ಉಪಚಾರೇನ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಯ ವಾ ಪಹಾಯ. ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇತಿ ಉಪಗಮ್ಮ ಚಿತ್ತಂ ವಿಬಾಧೇನ್ತೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ, ವತ್ಥೋಪಮಾದೀಸು ವುತ್ತೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ವಾ. ಬ್ಯಪನುಜ್ಜಾತಿ ಪನುದಿತ್ವಾ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬೇತಿ ಅನವಸೇಸೇ. ಏವಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ. ಸೇಸಮಗ್ಗೇಹಿ ಛೇತ್ವಾ ತೇಧಾತುಕಂ ಸಿನೇಹದೋಸಂ, ತಣ್ಹಾರಾಗನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಿನೇಹೋ ಏವ ಹಿ ಗುಣಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸಿನೇಹದೋಸೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಆವರಣಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೭. ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾನಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ರಾಜಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ¶ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಝಾನಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾನ ಸುಖಂ ದುಖಞ್ಚ, ಪುಬ್ಬೇವ ಚ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಂ;

ಲದ್ಧಾನುಪೇಕ್ಖಂ ಸಮಥಂ ವಿಸುದ್ಧಂ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾನಾತಿ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಕತ್ವಾ, ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಜಹಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಖಂ ದುಖಞ್ಚಾತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಸಾತಾಸಾತಂ. ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇತಸಿಕಂ ಸಾತಾಸಾತಂ. ಉಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನುಪೇಕ್ಖಂ. ಸಮಥನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಥಮೇವ. ವಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಪಞ್ಚನೀವರಣವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತಿಸುಖಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ನವಹಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಂ, ನಿದ್ಧನ್ತಸುವಣ್ಣಮಿವ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಯೋಜನಾ – ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾನ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪುಬ್ಬೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನುಪಚಾರಭೂಮಿಯಂಯೇವ ದುಕ್ಖಂ, ತತಿಯಜ್ಝಾನುಪಚಾರಭೂಮಿಯಂ ಸುಖನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪುನ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಂ ಚಕಾರಂ ಪರತೋ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಂ ದೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ¶ ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾನ ಪುಬ್ಬೇವಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರೋ. ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನುಪಚಾರೇ, ದೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನುಪಚಾರೇಯೇವಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ಏತಾನಿ ಹಿ ಏತೇಸಂ ಪರಿಯಾಯತೋ ಪಹಾನಟ್ಠಾನಾನಿ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ, ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ, ಸುಖಸ್ಸ ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ, ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಪಹಾನಟ್ಠಾನಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ ಏತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೫೧೦). ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧೬೫) ವುತ್ತಂ. ಯತೋ ಪುಬ್ಬೇವ ತೀಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಸುಖಾನಿ ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಲದ್ಧಾನುಪೇಕ್ಖಂ ಸಮಥಂ ವಿಸುದ್ಧಂ ಏಕೋ ಚರೇತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ.

ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೮. ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರೋ ಕಿರ ಪಚ್ಚನ್ತರಾಜಾ ಸಹಸ್ಸಯೋಧಪರಿಮಾಣಬಲಕಾಯೋ ರಜ್ಜೇನ ಖುದ್ದಕೋ, ಪಞ್ಞಾಯ ಮಹನ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಹಂ ಖುದ್ದಕೋ, ಪಞ್ಞವತಾ ಚ ಪನ ಸಕ್ಕಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಗಹೇತು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸಾಮನ್ತರಞ್ಞೋ ದೂತಂ ಪಾಹೇಸಿ – ‘‘ಸತ್ತದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಮೇ ರಜ್ಜಂ ವಾ ದೇತು ಯುದ್ಧಂ ವಾ’’ತಿ. ತತೋ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ¶ ಅಮಚ್ಚೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಮಯಾ ತುಮ್ಹೇ ಅನಾಪುಚ್ಛಾಯೇವ ಸಾಹಸಂ ಕತಂ, ಅಮುಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏವಂ ಪಹಿತಂ, ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ಸಕ್ಕಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ದೂತೋ ನಿವತ್ತೇತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ, ಗತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ ಏವಂ ವಿನಾಸಿತಮ್ಹಾ ತಯಾ, ತೇನ ಹಿ ದುಕ್ಖಂ ¶ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸತ್ಥೇನ ಮರಿತುಂ. ಹನ್ದ, ಮಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮರಾಮ, ಅತ್ತಾನಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮರಾಮ, ಉಬ್ಬನ್ಧಾಮ, ವಿಸಂ ಖಾದಾಮಾ’’ತಿ. ಏವಂ ತೇಸು ಏಕಮೇಕೋ ಮರಣಮೇವ ಸಂವಣ್ಣೇತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ – ‘‘ಕಿಂ ಮೇ, ಇಮೇಹಿ, ಅತ್ಥಿ, ಭಣೇ, ಮಯ್ಹಂ ಯೋಧಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ‘‘ಅಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಧೋ, ಅಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಧೋ’’ತಿ ತಂ ಯೋಧಸಹಸ್ಸಂ ಉಟ್ಠಹಿ.

ರಾಜಾ ‘‘ಏತೇ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ¶ ಚಿತಕಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಮಯಾ, ಭಣೇ, ಇದಂ ನಾಮ ಸಾಹಸಂ ಕತಂ, ತಂ ಮೇ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಟಿಕ್ಕೋಸನ್ತಿ, ಸೋಹಂ ಚಿತಕಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸತಿ, ಕೇನ ಮಯ್ಹಂ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ? ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಯೋಧಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು – ‘‘ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪವಿಸಾಮಾ’’ತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ ಅಪರೇ ಪಞ್ಚಸತೇ ಯೋಧೇ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಇದಾನಿ, ತಾತಾ, ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ? ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ನಾಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸಕಾರೋ, ಇತ್ಥಿಕಿರಿಯಾ ಏಸಾ, ಅಪಿಚ ಮಹಾರಾಜೇನ ಪಟಿರಞ್ಞೋ ದೂತೋ ಪೇಸಿತೋ, ತೇನ ಮಯಂ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ ‘‘ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಮ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಂ ಸೇನಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ತೇನ ಯೋಧಸಹಸ್ಸೇನ ಪರಿವುತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ರಜ್ಜಸೀಮಾಯ ನಿಸೀದಿ.

ಸೋಪಿ ಪಟಿರಾಜಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅರೇ, ಸೋ ಖುದ್ದಕರಾಜಾ ಮಮ ದಾಸಸ್ಸಾಪಿ ನಪ್ಪಹೋತೀ’’ತಿ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಬಲಕಾಯಂ ಆದಾಯ ಯುಜ್ಝಿತುಂ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಖುದ್ದಕರಾಜಾ ತಂ ಅಬ್ಭುಯ್ಯಾತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬಲಕಾಯಂ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ, ತುಮ್ಹೇ ನ ಬಹುಕಾ; ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತ್ವಾ, ಅಸಿಚಮ್ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಸೀಘಂ ಇಮಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಉಜುಕಂ ಏವ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ಅಥ ಸಾ ಸೇನಾ ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಮದಾಸಿ. ತೇ ತಂ ರಾಜಾನಂ ಜೀವಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಅಞ್ಞೇ ಯೋಧಾ ಪಲಾಯಿಂಸು. ಖುದ್ದಕರಾಜಾ ‘‘ತಂ ಮಾರೇಮೀ’’ತಿ ಪುರತೋ ಧಾವತಿ, ಪಟಿರಾಜಾ ತಂ ಅಭಯಂ ಯಾಚಿ. ತತೋ ತಸ್ಸ ಅಭಯಂ ದತ್ವಾ, ಸಪಥಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ತಂ ಅತ್ತನೋ ಮನುಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ, ತೇನ ಸಹ ಅಞ್ಞಂ ರಾಜಾನಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ರಜ್ಜಸೀಮಾಯ ಠತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ರಜ್ಜಂ ವಾ ಮೇ ದೇತು ಯುದ್ಧಂ ವಾ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಅಹಂ ಏಕಯುದ್ಧಮ್ಪಿ ನ ಸಹಾಮೀ’’ತಿ ರಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾತೇಸಿ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬರಾಜಾನೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತೇ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾನಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ.

ಸೋ ¶ ಏಕಸತರಾಜಪರಿವುತೋ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ರಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಖುದ್ದಕೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಸೋಮ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ ಇಸ್ಸರೋ ಜಾತೋ. ತಂ ¶ ಖೋ ಪನ ¶ ಮೇ ಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯವೀರಿಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ, ನೇವ ನಿಬ್ಬಿದಾಯ ನ ವಿರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಸಾಧು ವತಸ್ಸ ಸ್ವಾಹಂ ಇಮಿನಾ ಞಾಣೇನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ರಜ್ಜಂ ದತ್ವಾ, ಪುತ್ತದಾರಞ್ಚ ಸಕಜನಪದಮೇವ ಪೇಸೇತ್ವಾ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಸಮಾದಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಆರದ್ಧವಿರಿಯೋ ಪರಮತ್ಥಪತ್ತಿಯಾ, ಅಲೀನಚಿತ್ತೋ ಅಕುಸೀತವುತ್ತಿ;

ದಳ್ಹನಿಕ್ಕಮೋ ಥಾಮಬಲೂಪಪನ್ನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಆರದ್ಧಂ ವೀರಿಯಮಸ್ಸಾತಿ ಆರದ್ಧವಿರಿಯೋ. ಏತೇನ ಅತ್ತನೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಂ ಆದಿವೀರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಮತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಮತ್ಥಪತ್ತಿಯಾ. ಏತೇನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಫಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಲೀನಚಿತ್ತೋತಿ ಏತೇನ ಬಲವೀರಿಯೂಪತ್ಥಮ್ಭಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಅಲೀನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಕುಸೀತವುತ್ತೀತಿ ಏತೇನ ಠಾನಆಸನಚಙ್ಕಮನಾದೀಸು ಕಾಯಸ್ಸ ಅನವಸೀದನಂ. ದಳ್ಹನಿಕ್ಕಮೋತಿ ಏತೇನ ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮೪; ಅ. ನಿ. ೨.೫; ಮಹಾನಿ. ೧೯೬) ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಪದಹನವೀರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯಂ ತಂ ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾದೀಸು ಪದಹನ್ತೋ ‘‘ಕಾಯೇನ ಚೇವ ಪರಮಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ನಂ ಅತಿವಿಜ್ಝ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಏತೇನ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತವೀರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಞ್ಹಿ ದಳ್ಹಞ್ಚ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗತತ್ತಾ, ನಿಕ್ಕಮೋ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ದಳ್ಹೋ ನಿಕ್ಕಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ದಳ್ಹನಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಥಾಮಬಲೂಪಪನ್ನೋತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಕಾಯಥಾಮೇನ ಞಾಣಬಲೇನ ಚ ಉಪಪನ್ನೋ, ಅಥ ವಾ ಥಾಮಭೂತೇನ ಬಲೇನ ಉಪಪನ್ನೋತಿ ಥಾಮಬಲೂಪಪನ್ನೋ, ಥಿರಞಾಣಬಲೂಪಪನ್ನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತೇನ ತಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಮ್ಪಯೋಗಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಯೋನಿಸೋ ಪದಹನಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ. ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಜ್ಝಿಮಉಕ್ಕಟ್ಠವೀರಿಯವಸೇನ ವಾ ತಯೋಪಿ ಪಾದಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಆರದ್ಧವೀರಿಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬೯. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನನ್ತಿ ¶ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಆವರಣಗಾಥಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಾ ಏವ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ. ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಂ ಪನಸ್ಸಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನನ್ತಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ¶ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಲ್ಲೀನಂ ಏಕತ್ತಸೇವಿತಾ ಏಕೀಭಾವೋ, ಕಾಯವಿವೇಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಝಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಝಾಪನತೋ ಆರಮ್ಮಣಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಚ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನೀವರಣಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಝಾಪನತೋ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಚ ಝಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಸತ್ತಸಞ್ಞಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಝಾಪನತೋ, ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತೋಯೇವ ಚೇತ್ಥ ಫಲಾನಿ. ಇಧ ¶ ಪನ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಏವಮೇತಂ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಞ್ಚ ಝಾನಞ್ಚ ಅರಿಞ್ಚಮಾನೋ, ಅಜಹಮಾನೋ, ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜಮಾನೋ. ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ವಿಪಸ್ಸನೂಪಗೇಸು ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾದಿಧಮ್ಮೇಸು. ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸತತಂ, ಸಮಿತಂ, ಅಬ್ಭೋಕಿಣ್ಣಂ. ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀತಿ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಅನುಗತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಂ ಚರಮಾನೋ. ಅಥ ವಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಲೋಮೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅನುಧಮ್ಮೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಧಮ್ಮಾನಂ ನಿಚ್ಚಂ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ವಿಭತ್ತಿಬ್ಯತ್ತಯೇನ ‘‘ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ. ಆದೀನವಂ ಸಮ್ಮಸಿತಾ ಭವೇಸೂತಿ ತಾಯ ಅನುಧಮ್ಮಚರಿತಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಾದಿದೋಸಂ ತೀಸು ಭವೇಸು ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವಂ ಇಮಂ ಕಾಯವಿವೇಕಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಅರಿಞ್ಚಮಾನೋ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಧಿಗತೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಏಕೋ ಚರೇತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೭೦. ತಣ್ಹಕ್ಖಯನ್ತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರೋ ಕಿರ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಮಹಚ್ಚರಾಜಾನುಭಾವೇನ ನಗರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕರೋತಿ. ತಸ್ಸ ಸರೀರಸೋಭಾಯ ಆವಟ್ಟಿತಹದಯಾ ಸತ್ತಾ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಉಲ್ಲೋಕೇನ್ತಿ, ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ, ಉಭೋಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ. ಪಕತಿಯಾ ಏವ ಹಿ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನೇ ಪುಣ್ಣಚನ್ದಸಮುದ್ದರಾಜದಸ್ಸನೇ ಚ ಅತಿತ್ತೋ ಲೋಕೋ. ಅಥ ಅಞ್ಞತರಾ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಭರಿಯಾಪಿ ಉಪರಿಪಾಸಾದಗತಾ ಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ರಾಜಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಜಾನಾಹಿ ತಾವ, ಭಣೇ, ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ ಸಸಾಮಿಕಾ ವಾ ¶ ಅಸಾಮಿಕಾ ವಾ’’ತಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ¶ ‘‘ಸಸಾಮಿಕಾ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ದೇವಚ್ಛರಾಯೋ ವಿಯ ಮಂಯೇವ ಏಕಂ ಅಭಿರಮೇನ್ತಿ, ಸೋ ದಾನಾಹಂ ಏತಾಪಿ ಅತುಸಿತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಯಾ ತಣ್ಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿಂ, ಸಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಪಾಯಮೇವ ಆಕಡ್ಢತೀ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಹನ್ದ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ತಣ್ಹಕ್ಖಯಂ ಪತ್ಥಯಮಪ್ಪಮತ್ತೋ, ಅನೇಳಮೂಗೋ ಸುತವಾ ಸತೀಮಾ;

ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಪಧಾನವಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ತಣ್ಹಕ್ಖಯನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾದೀನವಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಏವ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ. ಅಪ್ಪಮತ್ತೋತಿ ಸಾತಚ್ಚಕಾರೀ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರೀ. ಅನೇಳಮೂಗೋತಿ ಅಲಾಲಾಮುಖೋ. ಅಥ ವಾ ಅನೇಳೋ ಚ ಅಮೂಗೋ ಚ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹಿತಸುಖಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಸುತಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸುತವಾ ಆಗಮಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ವುತ್ತಂ ¶ ಹೋತಿ. ಸತೀಮಾತಿ ಚಿರಕತಾದೀನಂ ಅನುಸ್ಸರಿತಾ. ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮೋತಿ ಧಮ್ಮುಪಪರಿಕ್ಖಾಯ ಪರಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮೋ. ನಿಯತೋತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ನಿಯಾಮಂ ಪತ್ತೋ. ಪಧಾನವಾತಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಏಸ ಪಾಠೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಏವಮೇತೇಹಿ ಅಪ್ಪಮಾದಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಿಯಾಮಸಮ್ಪಾಪಕೇನ ಪಧಾನೇನ ಪಧಾನವಾ, ತೇನ ಪಧಾನೇನ ಪತ್ತನಿಯಾಮತ್ತಾ ನಿಯತೋ, ತತೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮೋ. ಅರಹಾ ಹಿ ಪುನ ಸಙ್ಖಾತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ‘‘ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಯೇ ಚ ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಾಸೇ, ಯೇ ಚ ಸೇಖಾ ಪುಥೂ ಇಧಾ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೧೦೪೪; ಚೂಳನಿ. ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೭). ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ತಣ್ಹಕ್ಖಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೭೧. ಸೀಹೋ ವಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕಿರ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ದೂರೇ ಉಯ್ಯಾನಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಪಗೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಯಾನಾ ಓರುಯ್ಹ ಉದಕಟ್ಠಾನಂ ಉಪಗತೋ ‘‘ಮುಖಂ ¶ ಧೋವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪದೇಸೇ ಸೀಹೀ ಪೋತಕಂ ಜನೇತ್ವಾ ಗೋಚರಾಯ ಗತಾ. ರಾಜಪುರಿಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸೀಹಪೋತಕೋ ದೇವಾ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಸೀಹೋ ಕಿರ ¶ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಭಾಯತೀ’’ತಿ ತಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತುಂ ಭೇರಿಆದೀನಿ ಆಕೋಟಾಪೇಸಿ. ಸೀಹಪೋತಕೋ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ತಥೇವ ಸಯಿ. ರಾಜಾ ಯಾವತತಿಯಕಂ ಆಕೋಟಾಪೇಸಿ, ಸೋ ತತಿಯವಾರೇ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಥೇವ ಸಯಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ‘‘ಯಾವಸ್ಸ ಮಾತಾ ನಾಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಂ ದಿವಸಂ ಜಾತೋಪಿ ಸೀಹಪೋತಕೋ ನ ಸನ್ತಸತಿ ನ ಭಾಯತಿ, ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪರಿತಾಸಂ ಛೇತ್ವಾ ನ ಸನ್ತಸೇಯ್ಯಂ ನ ಭಾಯೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪುನ ಕೇವಟ್ಟೇಹಿ ಮಚ್ಛೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಖಾಸು ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಸಾರಿತೇ ಜಾಲೇ ವಾತಂ ಅಲಗ್ಗಂಯೇವ ಗಚ್ಛಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ, ತಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ – ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ ಮೋಹಜಾಲಂ ವಾ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಏವಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿಲಾಪಟ್ಟಪೋಕ್ಖರಣಿತೀರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾತಬ್ಭಾಹತಾನಿ ಪದುಮಾನಿ ಓನಮಿತ್ವಾ ಉದಕಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಾತವಿಗಮೇ ಪುನ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಿತಾನಿ ಉದಕೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ – ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಯಥಾ ಏತಾನಿ ಉದಕೇ ಜಾತಾನಿ ಉದಕೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಲೋಕೇ ಜಾತೋ ಲೋಕೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ‘‘ಯಥಾ ಸೀಹವಾತಪದುಮಾನಿ, ಏವಂ ಅಸನ್ತಸನ್ತೇನ ಅಸಜ್ಜಮಾನೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಸೀಹೋವ ¶ ಸದ್ದೇಸು ಅಸನ್ತಸನ್ತೋ, ವಾತೋವ ಜಾಲಮ್ಹಿ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ;

ಪದುಮಂವ ತೋಯೇನ ಅಲಿಪ್ಪಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಸೀಹೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸೀಹಾ – ತಿಣಸೀಹೋ, ಪಣ್ಡುಸೀಹೋ, ಕಾಳಸೀಹೋ, ಕೇಸರಸೀಹೋತಿ. ಕೇಸರಸೀಹೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ. ಸೋವ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ವಾತೋ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕವಿಧೋ, ಪದುಮಂ ರತ್ತಸೇತಾದಿವಸೇನ. ತೇಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ವಾತೋ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪದುಮಞ್ಚ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಸನ್ತಾಸೋ ಅತ್ತಸಿನೇಹೇನ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಸಿನೇಹೋ ಚ ತಣ್ಹಾಲೇಪೋ, ಸೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇನ ವಾ ಲೋಭೇನ ¶ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚ ತಣ್ಹಾಯೇವ. ಸಜ್ಜನಂ ಪನ ತತ್ಥ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾವಿರಹಿತಸ್ಸ ಮೋಹೇನ ಹೋತಿ, ಮೋಹೋ ¶ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ. ತತ್ಥ ಸಮಥೇನ ತಣ್ಹಾಯ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ. ತಸ್ಮಾ ಸಮಥೇನ ಅತ್ತಸಿನೇಹಂ ಪಹಾಯ ಸೀಹೋವ ಸದ್ದೇಸು ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಅಸನ್ತಸನ್ತೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮೋಹಂ ಪಹಾಯ ವಾತೋವ ಜಾಲಮ್ಹಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ, ಸಮಥೇನೇವ ಲೋಭಂ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ಪಹಾಯ, ಪದುಮಂವ ತೋಯೇನ ಸಬ್ಬಭವಭೋಗಲೋಭೇನ ಅಲಿಪ್ಪಮಾನೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಥಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಸಮಥೋ ಸಮಾಧಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪಞ್ಞಾತಿ. ಏವಂ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಿದ್ಧೇಸು ತಯೋಪಿ ಖನ್ಧಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸುರತೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಸೀಹೋವ ಸದ್ದೇಸು ಆಘಾತವತ್ಥೂಸು ಕುಜ್ಝಿತುಕಾಮತಾಯ ನ ಸನ್ತಸತಿ. ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಭಾವೋ ವಾತೋವ ಜಾಲಮ್ಹಿ ಖನ್ಧಾದಿಧಮ್ಮಭೇದೇ ನ ಸಜ್ಜತಿ, ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ವೀತರಾಗೋ ಪದುಮಂವ ತೋಯೇನ ರಾಗೇನ ನ ಲಿಪ್ಪತಿ. ಏವಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಂ ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಂ ಪಹಾನವಸೇನ ಅಸನ್ತಸನ್ತೋ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಅಲಿಪ್ಪಮಾನೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಅಸನ್ತಸನ್ತಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೭೨. ಸೀಹೋ ಯಥಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರೋ ಕಿರ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಕುಪ್ಪಿತಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಗಾಮಾನುಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ಉಜುಂ ಅಟವಿಮಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಮಹತಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಗಚ್ಛತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಸೀಹೋ ಬಾಲಸೂರಿಯಾತಪಂ ತಪ್ಪಮಾನೋ ನಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಜಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಸೀಹೋ ಕಿರ ಸದ್ದೇನ ನ ಸನ್ತಸತೀ’’ತಿ ಭೇರಿಸಙ್ಖಪಣವಾದೀಹಿ ಸದ್ದಂ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ಸೀಹೋ ತಥೇವ ನಿಪಜ್ಜಿ. ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ಸೀಹೋ ತಥೇವ ನಿಪಜ್ಜಿ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ಸೀಹೋ ‘‘ಮಮ ಪಟಿಸತ್ತು ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾವ ಹತ್ಥಾರೋಹಾದಯೋ ಹತ್ಥಿಆದೀಹಿ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ¶ ತಿಣಗಹನಾನಿ ಪವಿಟ್ಠಾ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಗಣಾ ದಿಸಾವಿದಿಸಾ ಪಲಾತಾ. ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೀಪಿ ರಾಜಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವನಗಹನಾನಿ ¶ ಪೋಥಯಮಾನೋ ಪಲಾಯಿ. ಸೋ ತಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಯ ಓಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ¶ , ಪಥವಿಂ ಪತಿತ್ವಾ, ಏಕಪದಿಕಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಸದ್ದಮಸ್ಸುತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಸ್ಸ ಸದ್ದಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಪಠಮಂ ಭೇರಿಸಙ್ಖಾದೀನಂ, ಪಚ್ಛಾ ಸೀಹಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಭಾಯಿತ್ಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ನ ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ಭಾಯಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಏದಿಸಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಕ್ಕಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಚೇ ಪಬ್ಬಜಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಪಬ್ಬಜಾಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ತತೋ ನಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸುಂ. ಸೋಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಸೀಹೋ ಯಥಾ ದಾಠಬಲೀ ಪಸಯ್ಹ, ರಾಜಾ ಮಿಗಾನಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಚಾರೀ;

ಸೇವೇಥ ಪನ್ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಸಹನಾ ಚ ಹನನಾ ಚ ಸೀಘಜವತ್ತಾ ಚ ಸೀಹೋ. ಕೇಸರಸೀಹೋವ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ದಾಠಾ ಬಲಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ದಾಠಬಲೀ. ಪಸಯ್ಹ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ, ಉಭಯಂ ಚಾರೀಸದ್ದೇನ ಸಹ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಪಸಯ್ಹಚಾರೀ ಅಭಿಭುಯ್ಯಚಾರೀತಿ ತತ್ಥ ಪಸಯ್ಹ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಚರಣೇನ ಪಸಯ್ಹಚಾರೀ, ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ, ಸನ್ತಾಸೇತ್ವಾ, ವಸೀಕತ್ವಾ, ಚರಣೇನ ಅಭಿಭುಯ್ಯಚಾರೀ. ಸ್ವಾಯಂ ಕಾಯಬಲೇನ ಪಸಯ್ಹಚಾರೀ, ತೇಜಸಾ ಅಭಿಭುಯ್ಯಚಾರೀ. ತತ್ಥ ಸಚೇ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಕಿಂ ಪಸಯ್ಹ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಚಾರೀ’’ತಿ, ತತೋ ಮಿಗಾನನ್ತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಿಗೇ ಪಸಯ್ಹ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಚಾರೀ’’ತಿ ಪಟಿವತ್ತಬ್ಬಂ. ಪನ್ತಾನೀತಿ ದೂರಾನಿ. ಸೇನಾಸನಾನೀತಿ ವಸನಟ್ಠಾನಾನಿ. ಸೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತನ್ತಿ.

ದಾಠಬಲೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೭೩. ಮೇತ್ತಂ ಉಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರೋ ಕಿರ ರಾಜಾ ಮೇತ್ತಾದಿಝಾನಲಾಭೀ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ‘‘ಝಾನಸುಖನ್ತರಾಯಕರಂ ರಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಝಾನಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ¶ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ, ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

ಮೇತ್ತಂ ¶ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಕರುಣಂ ವಿಮುತ್ತಿಂ, ಆಸೇವಮಾನೋ ಮುದಿತಞ್ಚ ಕಾಲೇ;

ಸಬ್ಬೇನ ಲೋಕೇನ ಅವಿರುಜ್ಝಮಾನೋ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಹಿತಸುಖುಪನಯನಕಾಮತಾ ಮೇತ್ತಾ. ‘‘ಅಹೋ ¶ ವತ ಇಮಮ್ಹಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಮುಚ್ಚೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾ ಕರುಣಾ. ‘‘ಮೋದನ್ತಿ ವತ ಭೋನ್ತೋ ಸತ್ತಾ ಮೋದನ್ತಿ ಸಾಧು ಸುಟ್ಠೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಹಿತಸುಖಾವಿಪ್ಪಯೋಗಕಾಮತಾ ಮುದಿತಾ. ‘‘ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಕೇನ ಕಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ ಸುಖದುಕ್ಖೇಸು ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ. ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ಪನ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಮೇತ್ತಂ ವತ್ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ, ಮುದಿತಾ ಪಚ್ಛಾ. ವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಹಿ ಏತಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತಿಯೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮೇತ್ತಂ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಕರುಣಂ, ವಿಮುತ್ತಿಂ, ಆಸೇವಮಾನೋ ಮುದಿತಞ್ಚ ಕಾಲೇ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಆಸೇವಮಾನೋತಿ ತಿಸ್ಸೋ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನವಸೇನ, ಉಪೇಕ್ಖಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಸೇನ ಭಾವಯಮಾನೋ. ಕಾಲೇತಿ ಮೇತ್ತಂ ಆಸೇವಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಕರುಣಂ, ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಮುದಿತಂ, ತತೋ ಇತರತೋ ವಾ ನಿಪ್ಪೀತಿಕಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಆಸೇವಮಾನೋ ‘‘ಕಾಲೇ ಆಸೇವಮಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಆಸೇವಿತುಂ ಫಾಸುಕಾಲೇ ವಾ. ಸಬ್ಬೇನ ಲೋಕೇನ ಅವಿರುಜ್ಝಮಾನೋತಿ ದಸಸು ದಿಸಾಸು ಸಬ್ಬೇನ ಸತ್ತಲೋಕೇನ ಅವಿರುಜ್ಝಮಾನೋ. ಮೇತ್ತಾದೀನಞ್ಹಿ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸತ್ತೇಸು ಚ ವಿರೋಧಭೂತೋ ಪಟಿಘೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಬ್ಬೇನ ಲೋಕೇನ ಅವಿರುಜ್ಝಮಾನೋ’’ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪನ ಮೇತ್ತಾದಿಕಥಾ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೨೫೧) ವುತ್ತಾ. ಸೇಸಂ ಪುಬ್ಬವುತ್ತಸದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೭೪. ರಾಗಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚಾತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ರಾಜಗಹಂ ಕಿರ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾತಙ್ಗೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ವಿಹರತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೋ ¶ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ. ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ದೇವತಾಯೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪೂಜನತ್ಥಾಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಯೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಾರಿಸಾ, ಮಾರಿಸಾ, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಭಣಿಂಸು ¶ . ಸೋ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತೋ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಹಿಮವನ್ತೇ ಮಹಾಪಪಾತೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಟ್ಠಾನಂ, ತತ್ಥ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತಂ ಪಪಾತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ಸಿಲಾತಲೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ರಾಗಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಮೋಹಂ, ಸನ್ದಾಲಯಿತ್ವಾನ ಸಂಯೋಜನಾನಿ;

ಅಸನ್ತಸಂ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಯಮ್ಹಿ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾ ಉರಗಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಾ. ಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ದಸ ಸಂಯೋಜನಾನಿ. ತಾನಿ ಚ ತೇನ ತೇನ ¶ ಮಗ್ಗೇನ ಸನ್ದಾಲಯಿತ್ವಾ. ಅಸನ್ತಸಂ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಯಮ್ಹೀತಿ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಭೇದೋ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಯೇ ಜೀವಿತನಿಕನ್ತಿಯಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ಅಸನ್ತಸನ್ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸೋಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಂ ಅತ್ತನೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ.

ಜೀವಿತಸಙ್ಖಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೭೫. ಭಜನ್ತೀತಿ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ರಾಜಾ ಆದಿಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ಫೀತಂ ರಜ್ಜಂ ಸಮನುಸಾಸತಿ. ತಸ್ಸ ಖರೋ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ವತ್ತನ್ತಿ. ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಿತ್ಥಿಯೋ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಸಮ್ಬಾಹನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ನ ದಾನಾಯಂ ರಾಜಾ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ, ಹನ್ದ ಮಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸರಣಂ ಗವೇಸಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಯಾಚಿಂಸು. ತೇ ತತ್ಥ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿಯೇವ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಭನ್ತಿ. ರಾಜಾಪಿ ಆಬಾಧಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಚ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಚ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ? ತತೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಸೀಸಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ತೇಪಿ ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ರಾಜಾ ವುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲಭಮಾನಾ ಪರಮೇನ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಪುನದೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸು. ತೇನ ಚ ರಞ್ಞಾ ¶ ‘‘ಕುಹಿಂ, ತಾತಾ, ತುಮ್ಹೇ ಗತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ದೇವಂ ದುಬ್ಬಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಜೀವಿಕಭಯೇನಮ್ಹಾ ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಜನಪದಂ ಗತಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ¶ ಸೀಸಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮೇ ವೀಮಂಸೇಯ್ಯಂ, ಕಿಂ ಪುನಪಿ ಏವಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ ನೋ’’ತಿ? ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ಆಬಾಧಿಕರೋಗೇನ ಫುಟ್ಠೋ ವಿಯ ಬಾಳ್ಹವೇದನಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಗಿಲಾನಾಲಯಂ ಅಕಾಸಿ. ಇತ್ಥಿಯೋ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವ ಸಬ್ಬಂ ಅಕಂಸು. ತೇಪಿ ಅಮಚ್ಚಾ ತಥೇವ ಪುನ ಬಹುತರಂ ಜನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಏವಂ ರಾಜಾ ಯಾವತತಿಯಂ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಂ ಅಕಾಸಿ. ತೇಪಿ ತಥೇವ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ತತೋ ಚತುತ್ಥಮ್ಪಿ ತೇ ಆಗತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಇಮೇ ದುಕ್ಕರಂ ಅಕಂಸು, ಯೇ ಮಂ ಬ್ಯಾಧಿತಂ ಪಹಾಯ ಅನಪೇಕ್ಖಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸೂ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಭಜನ್ತಿ ಸೇವನ್ತಿ ಚ ಕಾರಣತ್ಥಾ, ನಿಕ್ಕಾರಣಾ ದುಲ್ಲಭಾ ಅಜ್ಜ ಮಿತ್ತಾ;

ಅತ್ತಟ್ಠಪಞ್ಞಾ ಅಸುಚೀ ಮನುಸ್ಸಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಭಜನ್ತೀತಿ ಸರೀರೇನ ಅಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಿ. ಸೇವನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಕಿಂ ಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಚ ಪರಿಚರನ್ತಿ. ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಾರಣತ್ಥಾ, ಭಜನಾಯ ಸೇವನಾಯ ಚ ನಾಞ್ಞಂ ಕಾರಣಮತ್ಥಿ, ಅತ್ಥೋ ಏವ ನೇಸಂ ಕಾರಣಂ, ಅತ್ಥಹೇತು ಸೇವನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಕ್ಕಾರಣಾ ¶ ದುಲ್ಲಭಾ ಅಜ್ಜ ಮಿತ್ತಾತಿ ‘‘ಇತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭಕಾರಣೇನ ನಿಕ್ಕಾರಣಾ, ಕೇವಲಂ –

‘‘ಉಪಕಾರೋ ಚ ಯೋ ಮಿತ್ತೋ,

ಸುಖೇ ದುಕ್ಖೇ ಚ ಯೋ ಸಖಾ;

ಅತ್ಥಕ್ಖಾಯೀ ಚ ಯೋ ಮಿತ್ತೋ,

ಯೋ ಚ ಮಿತ್ತಾನುಕಮ್ಪಕೋ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೫) –

ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಅರಿಯೇನ ಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ದುಲ್ಲಭಾ ಅಜ್ಜ ಮಿತ್ತಾ. ಅತ್ತನಿ ಠಿತಾ ಏತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾ, ಅತ್ತಾನಂಯೇವ ಓಲೋಕೇನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ತಟ್ಠಪಞ್ಞಾ. ದಿಟ್ಠತ್ಥಪಞ್ಞಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ¶ ಕಿರ ಪೋರಾಣಪಾಠೋ, ಸಮ್ಪತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಅತ್ಥೇ ಏತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾ, ಆಯತಿಂ ನ ಪೇಕ್ಖನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಸುಚೀತಿ ¶ ಅಸುಚಿನಾ ಅನರಿಯೇನ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಸೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಕಾರಣತ್ಥಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ಚತುತ್ಥೋ ವಗ್ಗೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ ಏಕಾದಸಹಿ ಗಾಥಾಹಿ.

ಏವಮೇತಂ ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸಗಾಥಾಪರಿಮಾಣಂ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತಂ ಕತ್ಥಚಿದೇವ ವುತ್ತೇನ ಯೋಜನಾನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅನುಸನ್ಧಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ಪನ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜಿತನ್ತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವಾ ಮಗಧೇಸು ವಿಹರನ್ತೋ ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರಿಸ್ಮಿಂ ಏಕನಾಲಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇಸು ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಮಯಿ ಗತೇ ಯಥಾ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಕಥಾವಸಾನೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಏಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ಞತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ, ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ‘‘ಕತಮಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ, ಕತಮಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ಪಾತೋ ಏವ ಉಟ್ಠಾಯ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ಸರೀರಫಾಸುಕತ್ಥಞ್ಚ ಮುಖಧೋವನಾದಿಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾ, ತಾವ ವಿವಿತ್ತಾಸನೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ ¶ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ, ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ, ಪತ್ತಮಾದಾಯ ಕದಾಚಿ ಏಕಕೋವ ಕದಾಚಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತಿ, ಕದಾಚಿ ಪಕತಿಯಾ, ಕದಾಚಿ ಅನೇಕೇಹಿ ¶ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ವತ್ತಮಾನೇಹಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತೋ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಮುದುಗತಿಯೋ ವಾತಾ ಪಥವಿಂ ಸೋಧೇನ್ತಿ; ವಲಾಹಕಾ ಉದಕಫುಸಿತಾನಿ ಮುಞ್ಚನ್ತಾ ಮಗ್ಗೇ ರೇಣುಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಅಪರೇ ವಾತಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಉಪಸಂಹರಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇ ಓಕಿರನ್ತಿ, ಉನ್ನತಾ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸಾ ಓನಮನ್ತಿ, ಓನತಾ ಉನ್ನಮನ್ತಿ, ಪಾದನಿಕ್ಖೇಪಸಮಯೇ ಸಮಾವ ಭೂಮಿ ಹೋತಿ, ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ ರಥಚಕ್ಕಮತ್ತಾನಿ ಪದುಮಪುಪ್ಫಾನಿ ವಾ ಪಾದೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ, ಇನ್ದಖೀಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಠಪಿತಮತ್ತೇ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ಸರೀರಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ನಿಚ್ಛರಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣರಸಪಿಞ್ಜರಾನಿ ವಿಯ ಚಿತ್ರಪಟಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ವಿಯ ಚ ಪಾಸಾದಕೂಟಾಗಾರಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿಯೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಧಾವನ್ತಿ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸವಿಹಙ್ಗಾದಯೋ ಸಕಸಕಟ್ಠಾನೇಸು ಠಿತಾಯೇವ ಮಧುರೇನಾಕಾರೇನ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಭೇರಿವೀಣಾದೀನಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕಾಯೂಪಗಾನಿ ಚ ಆಭರಣಾನಿ, ತೇನ ಸಞ್ಞಾಣೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ಜಾನನ್ತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಗವಾ ಇಧ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ. ತೇ ಸುನಿವತ್ಥಾ ಸುಪಾರುತಾ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಆದಾಯ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನ್ತರವೀಥಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ¶ , ಭನ್ತೇ, ದಸ ಭಿಕ್ಖೂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ವೀಸತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಭಗವತೋಪಿ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಪಟಿಮಾನೇನ್ತಿ.

ಭಗವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ತೇಸಂ ಸನ್ತಾನಾನಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಯಥಾ ಕೇಚಿ ಸರಣಗಮನೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು, ಕೇಚಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿಫಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ, ಕೇಚಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಅರಹತ್ತೇತಿ. ಏವಂ ತಥಾ ತಥಾ ಜನಂ ಅನುಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ. ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ¶ ಭಗವತೋ ನಿವೇದೇತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸತಿ. ಇದಂ ತಾವ ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ. ಯಞ್ಚೇತ್ಥ ನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಯುಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಏವಂ ಕತಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ, ಪಾದಪೀಠೇ ಠತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಓವದತಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ದುಲ್ಲಭೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಮನುಸ್ಸಪಟಿಲಾಭೋ ದುಲ್ಲಭೋ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪತ್ತಿ ದುಲ್ಲಭಾ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ದುಲ್ಲಭಾ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ದುಲ್ಲಭಂ ¶ ಲೋಕಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚರಿಯವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದೇತಿ. ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ; ಕೇಚಿ ಅರಞ್ಞಂ, ಕೇಚಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ, ಕೇಚಿ ಪಬ್ಬತಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ, ಕೇಚಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನಂ…ಪೇ… ಕೇಚಿ ವಸವತ್ತಿಭವನನ್ತಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಮುಹುತ್ತಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಅಥ ಸಮಸ್ಸಾಸಿತಕಾಯೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದುತಿಯಭಾಗೇ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತಿ. ತತಿಯಭಾಗೇ ಯಂ ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತಿ, ತತ್ಥ ಜನೋ ಪುರೇಭತ್ತಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಸುನಿವತ್ಥೋ ಸುಪಾರುತೋ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಆದಾಯ ವಿಹಾರೇ ಸನ್ನಿಪತತಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ಅನುರೂಪೇನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಜ್ಜ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಕಾಲಯುತ್ತಂ ಪಮಾಣಯುತ್ತಂ. ಅಥ ಕಾಲಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಪರಿಸಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತಿ.

ತತೋ ಸಚೇ ಗತ್ತಾನಿ ಓಸಿಞ್ಚಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ಬುದ್ಧಾಸನಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಉಪಟ್ಠಾಕೇನ ಉದಕಪಟಿಯಾದಿತೋಕಾಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಉಪಟ್ಠಾಕಹತ್ಥತೋ ಉದಕಸಾಟಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ನ್ಹಾನಕೋಟ್ಠಕಂ ಪವಿಸತಿ. ಉಪಟ್ಠಾಕೋಪಿ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಆನೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣೇ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ಭಗವಾ ಗತ್ತಾನಿ ಓಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ, ಸುರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ¶ , ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ನಿಸೀದತಿ ಏಕಕೋವ ಮುಹುತ್ತಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ. ಅಥ ಭಿಕ್ಖೂ ತತೋ ತತೋ ಆಗಮ್ಮ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತತ್ಥ ¶ ಏಕಚ್ಚೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಏಕಚ್ಚೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಯಾಚನ್ತಿ. ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ಯಾಮಂ ವೀತಿನಾಮೇತಿ.

ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ಸಕಲದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುದೇವತಾಯೋ ಓಕಾಸಂ ಲಭಮಾನಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ ಯಥಾಭಿಸಙ್ಖತಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಚತುರಕ್ಖರಮ್ಪಿ. ಭಗವಾ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಂ ವೀತಿನಾಮೇತಿ. ತತೋ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಂ ಚತ್ತಾರೋ ಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಭಾಗಂ ಚಙ್ಕಮಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ದುತಿಯಭಾಗಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ತತಿಯಭಾಗಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇತಿ, ಚತುತ್ಥಭಾಗಂ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಮಹಾರಜಕ್ಖಾದಿಸತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಇದಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ.

ಏವಮಿಮಸ್ಸ ¶ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಲೋಕವೋಲೋಕನಸಙ್ಖಾತೇ ಚತುತ್ಥಭಾಗಾವಸಾನೇ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘೇಸು ದಾನಸೀಲಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಾದೀಸು ಚ ಅಕತಾಧಿಕಾರೇ ಕತಾಧಿಕಾರೇ ಚ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೇ ಚ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಮಯಿ ಗತೇ ಕಥಾ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಕಥಾವಸಾನೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಏಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ಞತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ, ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅರಹನ್ತಸತಾನಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಅಹಂ, ಖೋ, ಸಮಣ ಕಸಾಮಿ ಚ ವಪಾಮಿ ಚಾ’’ತಿ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಕಸಾಮಿ ¶ ಚ ವಪಾಮಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ. ತದೇತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಅಯಂ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ. ಆಕಾರತ್ಥೇನ ಹಿ ಏತೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ನಾನಾನಯನಿಪುಣಮನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಸಕಸಕಭಾಸಾನುರೂಪಮುಪಲಕ್ಖಣಿಯಸಭಾವಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ; ಅಥ, ಖೋ, ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಸುತ’’ನ್ತಿ. ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನ ‘‘ನಾಹಂ ಸಯಮ್ಭೂ, ನ ಮಯಾ ಇದಂ ಸಚ್ಛಿಕತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾ ಏವಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಸುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನ ¶ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ, ಗತಿಮನ್ತಾನಂ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೯-೨೨೩) ಏವಂ ಭಗವತಾ ಪಸತ್ಥಭಾವಾನುರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ ಧಾರಣಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತುಕಮ್ಯತಂ ಜನೇತಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ ತಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ, ಏವಮೇವ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮಯಾಸದ್ದತ್ಥೋ ಮೇ-ಸದ್ದೋ, ಸೋತದ್ವಾರವಿಞ್ಞಾಣತ್ಥೋ ಸುತಸದ್ದೋ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಏವಂ ಮಯಾ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಉಪಧಾರಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಏಕಂ ¶ ಸಮಯನ್ತಿ ಏಕಂ ಕಾಲಂ. ಭಗವಾತಿ ಭಾಗ್ಯವಾ, ಭಗ್ಗವಾ, ಭತ್ತವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಗಧೇಸು ವಿಹರತೀತಿ ಮಗಧಾ ನಾಮ ಜನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ‘‘ಮಗಧಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಮಗಧೇಸು ಜನಪದೇ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚೇತಿಯರಾಜಾ ಮುಸಾವಾದಂ ಭಣಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ‘ಮಾ ಗಧಂ ಪವಿಸಾ’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತಂ ರಾಜಾನಂ ಮಗ್ಗನ್ತಾ ಭೂಮಿಂ ಖನನ್ತಾ ಪುರಿಸಾ ‘ಮಾ ಗಧಂ ಕರೋಥಾ’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಮಗಧಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ನಯೇಹಿ ಬಹುಧಾ ¶ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ. ಯಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ. ವಿಹರತೀತಿ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಅಪರೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತಿ, ಪವತ್ತೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಹಿ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ವಿವಿಧಂ ಹಿತಂ ಹರತೀತಿ ವಿಹರತಿ. ಹರತೀತಿ ಉಪಸಂಹರತಿ, ಉಪನೇತಿ, ಜನೇತಿ, ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಯದಾ ಸತ್ತಾ ಕಾಮೇಸು ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ದಿಬ್ಬೇನ ವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅಲೋಭಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ – ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ವಿರಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಇಸ್ಸರಿಯತ್ಥಂ ಸತ್ತೇಸು ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅದೋಸಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ – ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅದೋಸೇನ ದೋಸಂ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ವಿವದನ್ತಿ, ತದಾ ಅರಿಯವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅಮೋಹಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ – ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಮೋಹೇನ ಮೋಹಂ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ಪನ ನ ಕದಾಚಿ ನ ವಿಹರತಿ ತಂ ವಿನಾ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಹರಣಾಭಾವತೋತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರಂ ಪನ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವಕ್ಖಾಮ.

ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯೋ ಸೋ ರಾಜಗಹಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಗಿರಿ, ತಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ಜನಪದೋ ‘‘ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ವಿಹಾರಸ್ಸಾಪಿ ತದೇವ ನಾಮಂ. ಏಕನಾಳಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇತಿ ಏಕನಾಳಾತಿ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಪಟಿವಸನ್ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭೋಗೋ ವಾ ಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತೇನ ¶ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಯಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ¶ ಏಕನಾಳಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರಿಮಹಾವಿಹಾರೇ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ವಿಹರತಿ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಕರಣಭೂತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಖೋ ಪನಾತಿ ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ನಿಪಾತದ್ವಯಂ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಂ, ಅಧಿಕಾರನ್ತರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸಾತಿ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಕಸಿಯಾ ಜೀವತಿ, ಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಚಸ್ಸ ಗೋತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನೀತಿ ಯಥಾ – ‘‘ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಮತ್ತಸದ್ದೋ ಪಮಾಣೇ ವತ್ತತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಪಮಾಣಾನಿ ಅನೂನಾನಿ ಅನಧಿಕಾನಿ, ಪಞ್ಚನಙ್ಗಲಸತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಯುತ್ತಾನೀತಿ ಪಯೋಜಿತಾನಿ, ಬಲಿಬದ್ದಾನಂ ಖನ್ಧೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಯುಗೇ ಯೋತ್ತೇಹಿ ಯೋಜಿತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಪ್ಪಕಾಲೇತಿ ವಪನಕಾಲೇ, ಬೀಜನಿಕ್ಖಿಪಕಾಲೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ವಪ್ಪಾನಿ ಕಲಲವಪ್ಪಞ್ಚ, ಪಂಸುವಪ್ಪಞ್ಚ. ಪಂಸುವಪ್ಪಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಪಠಮದಿವಸೇ ಮಙ್ಗಲವಪ್ಪಂ. ತತ್ಥಾಯಂ ಉಪಕರಣಸಮ್ಪದಾ – ತೀಣಿ ಬಲಿಬದ್ದಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಪಟ್ಠಾಪಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸುವಣ್ಣಮಯಾನಿ ಸಿಙ್ಗಾನಿ ಪಟಿಮುಕ್ಕಾನಿ, ರಜತಮಯಾ ಖುರಾ, ಸಬ್ಬೇ ಸೇತಮಾಲಾಹಿ ಸಬ್ಬಗನ್ಧಸುಗನ್ಧೇಹಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಿಕೇಹಿ ಚ ಅಲಙ್ಕತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾ ಸಬ್ಬಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಕಾಳಾ ಅಞ್ಜನವಣ್ಣಾಯೇವ, ಏಕಚ್ಚೇ ಸೇತಾ ಫಲಿಕವಣ್ಣಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ರತ್ತಾ ಪವಾಳವಣ್ಣಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಕಮ್ಮಾಸಾ ಮಸಾರಗಲ್ಲವಣ್ಣಾ. ಪಞ್ಚಸತಾ ಕಸ್ಸಕಪುರಿಸಾ ಸಬ್ಬೇ ಅಹತಸೇತವತ್ಥನಿವತ್ಥಾ ಮಾಲಾಲಙ್ಕತಾ ದಕ್ಖಿಣಅಂಸಕೂಟೇಸು ಠಪಿತಪುಪ್ಫಚುಮ್ಬಟಕಾ ಹರಿತಾಲಮನೋಸಿಲಾಲಞ್ಛನುಜ್ಜಲಿತಗತ್ತಭಾಗಾ ದಸ ದಸ ನಙ್ಗಲಾ ಏಕೇಕಗುಮ್ಬಾ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನಙ್ಗಲಾನಂ ಸೀಸಞ್ಚ ಯುಗಞ್ಚ ಪತೋದಾ ಚ ಸುವಣ್ಣವಿನದ್ಧಾ. ಪಠಮನಙ್ಗಲೇ ಅಟ್ಠ ಬಲಿಬದ್ದಾ ಯುತ್ತಾ, ಸೇಸೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ, ಅವಸೇಸಾ ಕಿಲನ್ತಪರಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಆನೀತಾ. ಏಕೇಕಗುಮ್ಬೇ ಏಕಮೇಕಂ ಬೀಜಸಕಟಂ ಏಕೇಕೋ ಕಸತಿ, ಏಕೇಕೋ ವಪತಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪನ ಪಗೇವ ಮಸ್ಸುಕಮ್ಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಸುಗನ್ಧಗನ್ಧೇಹಿ ವಿಲಿತ್ತೋ ಪಞ್ಚಸತಗ್ಘನಕಂ ¶ ವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ಏಕಂಸಂ ಕರಿತ್ವಾ ಏಕಮೇಕಿಸ್ಸಾ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಕತ್ವಾ ವೀಸತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಮುದ್ದಿಕಾಯೋ, ಕಣ್ಣೇಸು ಸೀಹಕುಣ್ಡಲಾನಿ, ಸೀಸೇ ಚ ಬ್ರಹ್ಮವೇಠನಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಮಾಲಂ ಕಣ್ಠೇ ¶ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಣಪರಿವುತೋ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ವೋಸಾಸತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಅನೇಕಸತಭಾಜನೇಸು ಪಾಯಾಸಂ ಪಚಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಸಕಟೇಸು ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಗಣಪರಿವುತಾ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಗೇಹಮ್ಪಿಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗನ್ಧೇಹಿ ಸುವಿಲಿತ್ತಂ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸುಕತಬಲಿಕಮ್ಮಂ, ಖೇತ್ತಞ್ಚ ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಸಮುಸ್ಸಿತಪಟಾಕಂ ಅಹೋಸಿ. ಪರಿಜನಕಮ್ಮಕಾರೇಹಿ ¶ ಸಹ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಓಸಟಪರಿಸಾ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸಹಸ್ಸಾ ಅಹೋಸಿ. ಸಬ್ಬೇ ಅಹತವತ್ಥನಿವತ್ಥಾ, ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಪಾಯಾಸಭೋಜನಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ.

ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯತ್ಥ ಸಾಮಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ತಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಧೋವಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ನಙ್ಗಲಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪಞ್ಚ ಕಸ್ಸಕಸತಾನಿ ಸುವಣ್ಣರಜತಕಂಸತಮ್ಬಮಯಾನಿ ಭಾಜನಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾನಿ ಸುವಣ್ಣಕಟಚ್ಛುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಯಾಸೇನ ಪರಿವಿಸನ್ತೀ ಗಚ್ಛತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪನ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಬನ್ಧೂಪಾಹನಾಯೋ ಆರೋಹಿತ್ವಾ ರತ್ತಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ಪಾಯಾಸಂ ದೇಥ, ಇಧ ಸಪ್ಪಿಂ, ಇಧ ಸಕ್ಖರಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ವೋಸಾಸಮಾನೋ ವಿಚರತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿವೇಸನಂ ವತ್ತಮಾನಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ದಮೇತು’’ನ್ತಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ, ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ, ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಗನ್ಧಕುಟಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿ ಯಥಾ ತಂ ಅನುತ್ತರೋ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥಿ. ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಅಥ ಇತಿ ನಿಪಾತೋ ಅಞ್ಞಾಧಿಕಾರವಚನಾರಮ್ಭೇ ಖೋತಿ ¶ ಪದಪೂರಣೇ. ಭಗವಾತಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಮಯಂ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ವಾ ಸಮಯಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಏಕಂ ಖಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಲಬ್ಭತಿ. ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ, ವಿಹಾರನಿವಾಸನಪರಿವತ್ತನವಸೇನೇತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಿವತ್ಥೋ ಆಸಿ. ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯಾತಿ ಪತ್ತಂ ಹತ್ಥೇಹಿ, ಚೀವರಂ ಕಾಯೇನ ಆದಿಯಿತ್ವಾ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವತೋ ಕಿರ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಭಮರೋ ವಿಯ ವಿಕಸಿತಪದುಮದ್ವಯಮಜ್ಝಂ, ಇನ್ದನೀಲಮಣಿವಣ್ಣಂ ¶ ಸೇಲಮಯಂ ಪತ್ತಂ ಹತ್ಥದ್ವಯಮಜ್ಝಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಗತಂ ಪತ್ತಂ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಚೀವರಞ್ಚ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ಪಾರುತಂ ಕಾಯೇನ ಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಹಿ ಪಕಾರೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆದಾಯ ಇಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಸಮಾದಾಯೇವ ಪಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ.

ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ. ಕಮ್ಮನ್ತೋತಿ ಕಮ್ಮಕರಣೋಕಾಸೋ. ತೇನಾತಿ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಗತೋ, ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ಗಮ್ಮತಿ, ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ, ಭಿಕ್ಖೂ, ಭಗವನ್ತಂ ನಾನುಬನ್ಧಿಂಸೂತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯದಾ ಭಗವಾ ಏಕಕೋವ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಂ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸತಿ. ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಜಾನನ್ತಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಗವಾ ಏಕಕೋವ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತುಕಾಮೋ, ಅದ್ಧಾ ಕಞ್ಚಿ ಏವ ವಿನೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಂ ಅದ್ದಸಾ’’ತಿ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ¶ ಕತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತದಾ ಚ ಭಗವಾ ಏವಮಕಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವನ್ತಂ ನಾನುಬನ್ಧಿಂಸೂತಿ.

ತೇನ ¶ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿವೇಸನಾ ವತ್ತತಿ, ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅವೋಚುಮ್ಹ – ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪಞ್ಚ ಕಸ್ಸಕಸತಾನಿ ಸುವಣ್ಣರಜತಕಂಸತಮ್ಬಮಯಾನಿ ಭಾಜನಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾನಿ ಸುವಣ್ಣಕಟಚ್ಛುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಯಾಸೇನ ಪರಿವಿಸನ್ತೀ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಯೇನ ಪರಿವೇಸನಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾತಿ? ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಕರಣತ್ಥಂ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಕಪಣಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಭೋತ್ತುಕಾಮತಾಯ ಪರಿವೇಸನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ. ಭಗವತೋ ಹಿ ದ್ವೇ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾ ಸಕ್ಯಕೋಲಿಯರಾಜಾನೋ ಞಾತಯೋ, ತೇ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಬದ್ಧಭತ್ತಂ ದಾತುಂ ಉಸ್ಸಹನ್ತಿ. ನ ಪನ ಭಗವಾ ಭತ್ತತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ‘‘ಅನೇಕಾನಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಿ, ದನ್ತೋ ದಮೇಸ್ಸಾಮಿ; ಸನ್ತೋ ಸಮೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಮುತ್ತತ್ತಾ…ಪೇ… ಪರಿನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ ಚ ಪರಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ…ಪೇ… ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ ಚ ಲೋಕೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಕರಣತ್ಥಂ ಯೇನ ಪರಿವೇಸನಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಏವಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಏಕೋಕಾಸಂ ಏಕಪಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರೇ ಕಥಾಸವನಟ್ಠಾನೇ, ಯತ್ಥ ಠಿತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಉಚ್ಚಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಠತ್ವಾ ಚ ಸುವಣ್ಣರಸಪಿಞ್ಜರಂ ಸಹಸ್ಸಚನ್ದಸೂರಿಯೋಭಾಸಾತಿಭಾಸಯಮಾನಂ ಸರೀರಾಭಂ ಮುಞ್ಚಿ ಸಮನ್ತತೋ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಪರಿಮಾಣಂ, ಯಾಯ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕಮ್ಮನ್ತಸಾಲಾಭಿತ್ತಿರುಕ್ಖಕಸಿತಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಾದಯೋ ಸುವಣ್ಣಮಯಾ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ. ಅಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಾಯಾಸಂ ಭುತ್ತಾ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿವಾರದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸರೀರಂ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖೇಪವಿಭೂಸಿತಬಾಹುಯುಗಳಂ ಕೇತುಮಾಲಾಸಮುಜ್ಜಲಿತಸಸ್ಸಿರಿಕದಸ್ಸನಂ ¶ ಜಙ್ಗಮಮಿವ ಪದುಮಸ್ಸರಂ, ರಂಸಿಜಾಲುಜ್ಜಲಿತತಾರಾಗಣಮಿವ ಗಗನತಲಂ, ಆದಿತ್ತಮಿವ ಚ ಕನಕಗಿರಿಸಿಖರಂ ಸಿರಿಯಾ ಜಲಮಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಏವಂ ತೇಹಿ ಸಮ್ಪರಿವಾರಿತಂ ಅದ್ದಸ ಖೋ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಠಿತಂ. ದಿಸ್ವಾನ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅಹಂ ಖೋ, ಸಮಣ, ಕಸಾಮಿ ಚ ವಪಾಮಿ ಚಾ’’ತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಏವಮಾಹ? ಕಿಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕೇ ಪಸಾದನೀಯೇ ಉತ್ತಮದಮಥಸಮಥಮನುಪ್ಪತ್ತೇಪಿ ಭಗವತಿ ¶ ಅಪ್ಪಸಾದೇನ, ಉದಾಹು ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಾನಂ ಜನಸಹಸ್ಸಾನಂ ಪಾಯಾಸಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾಪಿ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಾಯ ಮಚ್ಛೇರೇನಾತಿ? ಉಭಯಥಾಪಿ ನೋ, ಅಪಿಚ ಖ್ವಾಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದಸ್ಸನೇನ ಅತಿತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಮ್ಮನ್ತಂ ಜನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಮ್ಮಭಙ್ಗಂ ಮೇ ಕಾತುಂ ಆಗತೋ’’ತಿ ಅನತ್ತಮನತಾ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಭಗವತೋ ಚ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಚಾಯಂ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜಯಿಸ್ಸ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸೀಸೇ ಚೂಳಾಮಣಿ ವಿಯ ಅಭವಿಸ್ಸ, ಕೋ ನಾಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸ, ಏವಮೇವಂ ಅಲಸತಾಯ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಅಪ್ಪಯೋಜೇತ್ವಾ ವಪ್ಪಮಙ್ಗಲಾದೀಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲೋ ವಿಚರತೀ’’ತಿಪಿಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಹಂ ಖೋ, ಸಮಣ, ಕಸಾಮಿ ಚ ವಪಾಮಿ ಚ, ಕಸಿತ್ವಾ ಚ ವಪಿತ್ವಾ ಚ ಭುಞ್ಜಾಮೀ’’ತಿ. ನ ಮೇ ಕಮ್ಮನ್ತಾ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಚಮ್ಹಿ ಯಥಾ ತ್ವಂ ಏವಂ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತ್ವಮ್ಪಿ ಸಮಣ…ಪೇ… ಭುಞ್ಜಸ್ಸು, ಕೋ ತೇ ಅತ್ಥೋ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಏವಂ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಪಿಚಾಯಂ ¶ ಅಸ್ಸೋಸಿ – ‘‘ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ಕಿರ ಕುಮಾರೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಅಯಂ ಸೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಕಿರ ಪಹಾಯ ಕಿಲನ್ತೋಸೀ’’ತಿ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಕರೋನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಸಮಣಾ’’ತಿ. ಅಪಿಚಾಯಂ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ನ ಭಗವನ್ತಂ ಅವಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ¶ ಭಣತಿ, ಭಗವತೋ ಪನ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಮ್ಭಾವಯಮಾನೋ ಕಥಾಪವತ್ತನತ್ಥಮ್ಪಿ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಸಮಣಾ’’ತಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಕಸ್ಸಕವಪ್ಪಕಭಾವಂ ಅತ್ತನೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ.

ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚಿನ್ತಾ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ‘ಕಸಾಮಿ ಚ ವಪಾಮಿ ಚಾ’ತಿ ಆಹ. ನ ಚಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಾನಿ ಯುಗನಙ್ಗಲಾದೀನಿ ಕಸಿಭಣ್ಡಾನಿ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಸೋ ಮುಸಾ ನು ಖೋ ಭಣತಿ, ನೋ’’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪಾದತಲಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಉಪರಿ ಕೇಸನ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಲೋಕಯಮಾನೋ ಅಙ್ಗವಿಜ್ಜಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿಮಸ್ಸ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏವರೂಪೋ ಮುಸಾ ಭಣೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಾವದೇವ ಸಞ್ಜಾತಬಹುಮಾನೋ ಭಗವತಿ ಸಮಣವಾದಂ ಪಹಾಯ ಗೋತ್ತೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಸಮುದಾಚರಮಾನೋ ಆಹ ‘‘ನ ಖೋ ಪನ ಮಯಂ ಪಸ್ಸಾಮ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾ’’ತಿ.

ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇಮಿನಾ ಏತಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಞಾತುಕಾಮೋ ಭಗವನ್ತಂ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ. ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವನ್ತಂ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಗಾಥಾಯಾತಿ ಅಕ್ಖರಪದನಿಯಮಿತೇನ ವಚನೇನ. ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ಅಭಾಸಿ.

೭೬-೭೭. ತತ್ಥ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಕಸಿ’’ನ್ತಿ ಯುಗನಙ್ಗಲಾದಿಕಸಿಸಮ್ಭಾರಸಮಾಯೋಗಂ ವದತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಧಮ್ಮಸಭಾಗೇನ ರೋಪೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆನುಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಪುಬ್ಬಧಮ್ಮಸಭಾಗೇನ ರೋಪೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬೀಜ’’ನ್ತಿ. ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಪುಬ್ಬಧಮ್ಮಸಭಾಗೋ, ನನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಭಗವಾ ಯುಗನಙ್ಗಲಾದಿಕಸಿಸಮ್ಭಾರಸಮಾಯೋಗಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಅಥ ಚ ಪನ ಅಪುಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಬೀಜಸ್ಸ ಸಭಾಗೇನ ರೋಪೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬೀಜ’’ನ್ತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಅನನುಸನ್ಧಿಕಾವ ಅಯಂ ಕಥಾ ಹೋತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ಬುದ್ಧಾನಂ ¶ ಅನನುಸನ್ಧಿಕಾ ನಾಮ ಕಥಾ ಅತ್ಥಿ, ನಾಪಿ ಬುದ್ಧಾ ಪುಬ್ಬಧಮ್ಮಸಭಾಗಂ ಅನಾರೋಪೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚೇತ್ಥ ¶ ಅನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಅನೇನ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಭಗವಾ ಯುಗನಙ್ಗಲಾದಿಕಸಿಸಮ್ಭಾರವಸೇನ ಕಸಿಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ‘‘ಇದಂ ಅಪುಚ್ಛಿತ’’ನ್ತಿ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ಸಮೂಲಂ ಸಉಪಕಾರಂ ಸಸಮ್ಭಾರಂ ಸಫಲಂ ಕಸಿಂ ಞಾಪೇತುಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಸಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬೀಜ’’ನ್ತಿ. ಬೀಜಞ್ಹಿ ಕಸಿಯಾ ಮೂಲಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಕತ್ತಬ್ಬತೋ, ಅಸತಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬತೋ, ತಪ್ಪಮಾಣೇನ ಚ ಕತ್ತಬ್ಬತೋ. ಬೀಜೇ ಹಿ ಸತಿ ಕಸಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಸತಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಬೀಜಪ್ಪಮಾಣೇನ ಚ ಕುಸಲಾ ಕಸ್ಸಕಾ ಖೇತ್ತಂ ಕಸನ್ತಿ, ನ ಊನಂ ‘‘ಮಾ ನೋ ಸಸ್ಸಂ ಪರಿಹಾಯೀ’’ತಿ, ನ ಅಧಿಕಂ ‘‘ಮಾ ನೋ ಮೋಘೋ ವಾಯಾಮೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಬೀಜಮೇವ ಮೂಲಂ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಸಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕಸಿಯಾ ಪುಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ಬೀಜಸ್ಸ ಸಭಾಗೇನ ಅತ್ತನೋ ಕಸಿಯಾ ಪುಬ್ಬಧಮ್ಮಂ ರೋಪೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬೀಜ’’ನ್ತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಪುಬ್ಬಧಮ್ಮಸಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಪುಚ್ಛಿತಂಯೇವ ವತ್ವಾ ಅಪುಚ್ಛಿತಂ ಪಚ್ಛಾ ಕಿಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧಸಮತ್ಥಭಾವತೋ ಚ. ಅಯಞ್ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಞ್ಞವಾ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕುಲೇ ಪನ ಜಾತತ್ತಾ ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತೋ. ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತೋ ಚ ಪಞ್ಞವಾ ಪರೇಸಂ ಸದ್ಧಾಯ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಅಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ವಿಸೇಸಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಕಿಲೇಸಕಾಲುಸ್ಸಿಯಭಾವಾಪಗಮಪ್ಪಸಾದಮತ್ತಲಕ್ಖಣಾಪಿ ಚಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲಾ ಸದ್ಧಾ ಬಲವತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಹ ವತ್ತಮಾನಾ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಂ ನ ಕರೋತಿ, ಹತ್ಥಿನಾ ಸಹ ಏಕಧುರೇ ಯುತ್ತಗೋಣೋ ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ ಉಪಕಾರಿಕಾ. ಏವಂ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಉಪಕಾರಭಾವತೋ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಸದ್ಧಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ ಪಚ್ಛಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋ ದೇಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಯಥಾ ಅಞ್ಞತ್ರಾಪಿ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬನ್ಧತಿ ಪಾಥೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೯) ಚ, ‘‘ಸದ್ಧಾ ದುತಿಯಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫೯) ಚ, ‘‘ಸದ್ಧೀಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೩, ೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೮೪) ಚ, ‘‘ಸದ್ಧಾಯ ತರತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬) ಚ, ‘‘ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೋ ಮಹಾನಾಗೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೪೩; ಥೇರಗಾ. ೬೯೪) ಚ, ‘‘ಸದ್ಧೇಸಿಕೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ಚಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೬೭). ಬೀಜಸ್ಸ ಚ ಉಪಕಾರಿಕಾ ¶ ವುಟ್ಠಿ, ಸಾ ತದನನ್ತರಞ್ಞೇವ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸಮತ್ಥಾ ಹೋತಿ ¶ . ಏವಂ ಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧಸಮತ್ಥಭಾವತೋ ¶ ಪಚ್ಛಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋ, ಅಞ್ಞೋ ಚ ಏವಂವಿಧೋ ಈಸಾಯೋತ್ತಾದಿ.

ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾ, ಓಕಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಾ ವಾ, ಪಕ್ಖನ್ದನರಸಾ, ಅಧಿಮುತ್ತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಅಕಾಲುಸ್ಸಿಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ವಾ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗಪದಟ್ಠಾನಾ, ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಾನಾ ವಾ, ಆದಾಸಜಲತಲಾದೀನಂ ಪಸಾದೋ ವಿಯ ಚೇತಸೋ ಪಸಾದಭೂತಾ, ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕಮಣಿ ವಿಯ ಉದಕಸ್ಸ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಸಾದಿಕಾ. ಬೀಜನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ – ಮೂಲಬೀಜಂ, ಖನ್ಧಬೀಜಂ, ಫಲುಬೀಜಂ, ಅಗ್ಗಬೀಜಂ, ಬೀಜಬೀಜಮೇವ ಪಞ್ಚಮನ್ತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಿರುಹನಟ್ಠೇನ ಬೀಜಂತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಬೀಜಞ್ಚೇತಂ ವಿರುಹನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಯಥಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕಸಿಯಾ ಮೂಲಭೂತಂ ಬೀಜಂ ದ್ವೇ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕರೋತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ಮೂಲೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಉಪರಿ ಅಙ್ಕುರಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತಿ; ಏವಂ ಭಗವತೋ ಕಸಿಯಾ ಮೂಲಭೂತಾ ಸದ್ಧಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಸೀಲಮೂಲೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಉಪರಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಙ್ಕುರಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಯಥಾ ಚ ತಂ ಮೂಲೇನ ಪಥವಿರಸಂ ಆಪೋರಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಾಳೇನ ಧಞ್ಞಪರಿಪಾಕಗಹಣತ್ಥಂ ವಡ್ಢತಿ; ಏವಮಯಂ ಸೀಲಮೂಲೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾರಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗನಾಳೇನ ಅರಿಯಫಲಧಞ್ಞಪರಿಪಾಕಗಹಣತ್ಥಂ ವಡ್ಢತಿ. ಯಥಾ ಚ ತಂ ಸುಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮೂಲಙ್ಕುರಪಣ್ಣನಾಳಕಣ್ಡಪ್ಪಸವೇಹಿ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಪತ್ವಾ, ಖೀರಂ ಜನೇತ್ವಾ, ಅನೇಕಸಾಲಿಫಲಭರಿತಂ ಸಾಲಿಸೀಸಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ; ಏವಮಯಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸೀಲಚಿತ್ತದಿಟ್ಠಿಕಙ್ಖಾವಿತರಣಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧೀಹಿ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಪತ್ವಾ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಖೀರಂ ಜನೇತ್ವಾ ಅನೇಕಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಭಿಞ್ಞಾಭರಿತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬೀಜ’’ನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ‘‘ಪರೋಪಞ್ಞಾಸಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸು ಕಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾವ ಬೀಜನ್ತಿ ವುತ್ತಾ’’ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಬೀಜಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ತೇಸು ವಿಞ್ಞಾಣಂಯೇವ ವಿಜಾನನಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಸದ್ಧಾ ಬೀಜಕಿಚ್ಚಂ, ಸಾ ಚ ಸಬ್ಬಕುಸಲಾನಂ ಮೂಲಭೂತಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಸದ್ಧಾಜಾತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ, ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತೋ ಸೋತಂ ಓದಹತಿ ¶ , ಓಹಿತಸೋತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ, ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಧಾರೇತಿ, ಧತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖತಿ ¶ , ಅತ್ಥಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖತೋ ಧಮ್ಮಾ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತಿ, ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಛನ್ದೋ ಜಾಯತಿ, ಛನ್ದಜಾತೋ ಉಸ್ಸಹತಿ, ಉಸ್ಸಾಹೇತ್ವಾ ತುಲಯತಿ, ತುಲಯಿತ್ವಾ ಪದಹತಿ, ಪಹಿತತ್ತೋ ¶ ಸಮಾನೋ ಕಾಯೇನ ಚೇವ ಪರಮಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ನಂ ಅತಿವಿಜ್ಝಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮೩, ೪೩೨).

ತಪತಿ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಕಾಯಞ್ಚಾತಿ ತಪೋ; ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರವೀರಿಯಧುತಙ್ಗದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಇಧ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ವುಟ್ಠೀತಿ ವಸ್ಸವುಟ್ಠಿವಾತವುಟ್ಠೀತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕವಿಧಾ. ಇಧ ವಸ್ಸವುಟ್ಠಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಸ್ಸವುಟ್ಠಿಸಮನುಗ್ಗಹಿತಂ ಬೀಜಂ ಬೀಜಮೂಲಕಞ್ಚ ಸಸ್ಸಂ ವಿರುಹತಿ ನ ಮಿಲಾಯತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಭಗವತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಮನುಗ್ಗಹಿತಾ ಸದ್ಧಾ ಸದ್ಧಾಮೂಲಾ ಚ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ವಿರುಹನ್ತಿ ನ ಮಿಲಾಯನ್ತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ತಪೋ ವುಟ್ಠೀ’’ತಿ. ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಮೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ವುತ್ತೋ ಮೇ-ಸದ್ದೋ ಇಮೇಸುಪಿ ಪದೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಮೇ ಬೀಜಂ, ತಪೋ ಮೇ ವುಟ್ಠೀ’’ತಿ. ತೇನ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ಯಥಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತಯಾ ವಪಿತೇ ಬೀಜೇ ಸಚೇ ವುಟ್ಠಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಾಧು, ನೋ ಚೇ ಅತ್ಥಿ, ಉದಕಮ್ಪಿ ದಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಮಯಾ ಹಿರಿ-ಈಸೇ ಪಞ್ಞಾಯುಗನಙ್ಗಲೇ ಮನೋಯೋತ್ತೇನ ಏಕಾಬದ್ಧೇ ಕತೇ ವೀರಿಯಬಲಿಬದ್ದೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸತಿಪಾಚನೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಖೇತ್ತೇ ಸದ್ಧಾಬೀಜೇ ವಪಿತೇ ವುಟ್ಠಿ-ಅಭಾವೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಯಂ ಪನ ಮೇ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ತಪೋ ವುಟ್ಠೀತಿ.

ಪಜಾನಾತಿ ಏತಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸಯಂ ವಾ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೇದತೋ ಅನೇಕವಿಧಾ. ಇಧ ಪನ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಯುಗನಙ್ಗಲನ್ತಿ ಯುಗಞ್ಚ ನಙ್ಗಲಞ್ಚ. ಯಥಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯುಗನಙ್ಗಲಂ, ಏವಂ ¶ ಭಗವತೋ ದುವಿಧಾಪಿ ಪಞ್ಞಾ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಯುಗಂ ಈಸಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಹೋತಿ, ಪುರತೋ ಹೋತಿ, ಈಸಾಬದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಯೋತ್ತಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ಹೋತಿ, ಬಲಿಬದ್ದಾನಂ ಏಕತೋ ಗಮನಂ ಧಾರೇತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾ ಹಿರಿಪಮುಖಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೮೩) ಚ, ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಸೇಟ್ಠಾ ಕುಸಲಾ ವದನ್ತಿ, ನಕ್ಖತ್ತರಾಜಾರಿವ ತಾರಕಾನ’’ನ್ತಿ (ಜಾ. ೨.೧೭.೮೧) ಚ. ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಟ್ಠೇನ ಪುರತೋ ಚ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸೀಲಂ ಹಿರೀ ಚಾಪಿ ಸತಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ, ಅನ್ವಾಯಿಕಾ ಪಞ್ಞವತೋ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ. ಹಿರಿವಿಪ್ಪಯೋಗೇನ ¶ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಈಸಾಬದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ಮನೋಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಯೋತ್ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತೋ ಯೋತ್ತಾನಂ ನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಾತಿಲೀನಭಾವಪಟಿಸೇಧನತೋ ವೀರಿಯಬಲಿಬದ್ದಾನಂ ಏಕತೋ ಗಮನಂ ಧಾರೇತಿ. ಯಥಾ ಚ ನಙ್ಗಲಂ ಫಾಲಯುತ್ತಂ ಕಸನಕಾಲೇ ಪಥವಿಘನಂ ಭಿನ್ದತಿ, ಮೂಲಸನ್ತಾನಕಾನಿ ಪದಾಲೇತಿ, ಏವಂ ಸತಿಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಘನಂ ಭಿನ್ದತಿ, ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಮೂಲಸನ್ತಾನಕಾನಿ ಪದಾಲೇತಿ. ಸಾ ಚ ಖೋ ಲೋಕುತ್ತರಾವ ಇತರಾ ಪನ ಲೋಕಿಯಾಪಿ ಸಿಯಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಮೇ ಯುಗನಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ.

ಹಿರೀಯತಿ ¶ ಏತಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸಯಂ ವಾ ಹಿರೀಯತಿ ಅಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ಹಿರೀ. ತಗ್ಗಹಣೇನ ಸಹಚರಣಭಾವತೋ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಗಹಿತಂಯೇವ ಹೋತಿ. ಈಸಾತಿ ಯುಗನಙ್ಗಲಸನ್ಧಾರಿಕಾ ದಾರುಯಟ್ಠಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಈಸಾ ಯುಗನಙ್ಗಲಂ ಸನ್ಧಾರೇತಿ, ಏವಂ ಭಗವತೋಪಿ ಹಿರೀ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಯುಗನಙ್ಗಲಂ ಸನ್ಧಾರೇತಿ ಹಿರಿಯಾ ಅಸತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ. ಯಥಾ ಚ ಈಸಾಪಟಿಬದ್ಧಂ ಯುಗನಙ್ಗಲಂ ಕಿಚ್ಚಕರಂ ಹೋತಿ ಅಚಲಂ ಅಸಿಥಿಲಂ, ಏವಂ ಹಿರಿಪಟಿಬದ್ಧಾ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಹೋತಿ ಅಚಲಾ ಅಸಿಥಿಲಾ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾ ಅಹಿರಿಕೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಹಿರೀ ಈಸಾ’’ತಿ.

ಮುನಾತೀತಿ ಮನೋ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಇಧ ಪನ ಮನೋಸೀಸೇನ ¶ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಯೋತ್ತನ್ತಿ ರಜ್ಜುಬನ್ಧನಂ. ತಂ ತಿವಿಧಂ ಈಸಾಯ ಸಹ ಯುಗಸ್ಸ ಬನ್ಧನಂ, ಯುಗೇನ ಸಹ ಬಲಿಬದ್ದಾನಂ ಬನ್ಧನಂ, ಸಾರಥಿನಾ ಸಹ ಬಲಿಬದ್ದಾನಂ ಬನ್ಧನನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯೋತ್ತಂ ಈಸಾಯುಗಬಲಿಬದ್ದೇ ಏಕಾಬದ್ಧೇ ಕತ್ವಾ ಸಕಕಿಚ್ಚೇ ಪಟಿಪಾದೇತಿ, ಏವಂ ಭಗವತೋ ಸಮಾಧಿ ಸಬ್ಬೇವ ತೇ ಹಿರಿಪಞ್ಞಾವೀರಿಯಧಮ್ಮೇ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಅವಿಕ್ಖೇಪಭಾವೇನ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಕಕಿಚ್ಚೇ ಪಟಿಪಾದೇತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಮನೋ ಯೋತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಸರತಿ ಏತಾಯ ಚಿರಕತಾದಿಮತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸಯಂ ವಾ ಸರತೀತಿ ಸತಿ, ಸಾ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ. ಫಾಲೇತೀತಿ ಫಾಲೋ. ಪಾಜೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಾಜನಂ. ತಂ ಇಧ ‘‘ಪಾಚನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಪತೋದಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಫಾಲೋ ಚ ಪಾಚನಞ್ಚ ಫಾಲಪಾಚನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಫಾಲಪಾಚನಂ, ಏವಂ ಭಗವತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯುತ್ತಾ ಮಗ್ಗಯುತ್ತಾ ಚ ಸತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಫಾಲೋ ನಙ್ಗಲಮನುರಕ್ಖತಿ, ಪುರತೋ ಚಸ್ಸ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ವೇಸಮಾನಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಪಯಮಾನಾ ಪಞ್ಞಾನಙ್ಗಲಂ ರಕ್ಖತಿ, ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸತಾರಕ್ಖೇನ ¶ ಚೇತಸಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೧೦.೨೦) ‘‘ಆರಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನವಸೇನ ಚಸ್ಸ ಪುರತೋ ಹೋತಿ. ಸತಿಪರಿಚಿತೇ ಹಿ ಧಮ್ಮೇ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನಾತಿ, ನೋ ಸಮ್ಮುಟ್ಠೇ. ಯಥಾ ಚ ಪಾಚನಂ ಬಲಿಬದ್ದಾನಂ ವಿಜ್ಝನಭಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಂ ಸಂಸೀದನಂ ನ ದೇತಿ, ಉಪ್ಪಥಗಮನಞ್ಚ ವಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ವೀರಿಯಬಲಿಬದ್ದಾನಂ ಅಪಾಯಭಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಕೋಸಜ್ಜಸಂಸೀದನಂ ನ ದೇತಿ, ಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತೇ ಅಗೋಚರೇ ಚಾರಂ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೀ ಉಪ್ಪಥಗಮನಞ್ಚ ವಾರೇತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸತಿ ಮೇ ಫಾಲಪಾಚನ’’ನ್ತಿ.

೭೮. ಕಾಯಗುತ್ತೋತಿ ತಿವಿಧೇನ ಕಾಯಸುಚರಿತೇನ ಗುತ್ತೋ. ವಚೀಗುತ್ತೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ವಚೀಸುಚರಿತೇನ ಗುತ್ತೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ. ಆಹಾರೇ ಉದರೇ ಯತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಹಾರಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಚತುಬ್ಬಿಧೇಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ¶ ಯತೋ ಸಂಯತೋ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ. ಉದರೇ ಯತೋತಿ ಉದರೇ ಯತೋ ಸಂಯತೋ ಮಿತಭೋಜೀ, ಆಹಾರೇ ¶ ಮತ್ತಞ್ಞೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಿನಾ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಮುಖೇನ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ಯಥಾ ತ್ವಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಬೀಜಂ ವಪಿತ್ವಾ ಸಸ್ಸಪರಿಪಾಲನತ್ಥಂ ಕಣ್ಟಕವತಿಂ ವಾ ರುಕ್ಖವತಿಂ ವಾ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ವಾ ಕರೋಸಿ, ತೇನ ತೇ ಗೋಮಹಿಂಸಮಿಗಗಣಾ ಪವೇಸಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಸಸ್ಸಂ ನ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ, ಏವಮಹಮ್ಪಿ ಸದ್ಧಾಬೀಜಂ ವಪಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕುಸಲಸಸ್ಸಪರಿಪಾಲನತ್ಥಂ ಕಾಯವಚೀಆಹಾರಗುತ್ತಿಮಯಂ ತಿವಿಧಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋಮಿ. ತೇನ ಮೇ ರಾಗಾದಿಅಕುಸಲಧಮ್ಮಗೋಮಹಿಂಸಮಿಗಗಣಾ ಪವೇಸಂ ಅಲಭನ್ತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕುಸಲಸಸ್ಸಂ ನ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತೀತಿ.

ಸಚ್ಚಂ ಕರೋಮಿ ನಿದ್ದಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಅವಿಸಂವಾದನಂ ಸಚ್ಚಂ. ನಿದ್ದಾನನ್ತಿ ಛೇದನಂ ಲುನನಂ ಉಪ್ಪಾಟನಂ, ಕರಣತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಸಚ್ಚೇನ ಕರೋಮಿ ನಿದ್ದಾನ’’ನ್ತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಥಾ ತ್ವಂ ಬಾಹಿರಂ ಕಸಿಂ ಕಸಿತ್ವಾ ಸಸ್ಸದೂಸಕಾನಂ ತಿಣಾನಂ ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಅಸಿತೇನ ವಾ ನಿದ್ದಾನಂ ಕರೋಸಿ; ಏವಮಹಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಕಸಿಂ ಕಸಿತ್ವಾ ಕುಸಲಸಸ್ಸದೂಸಕಾನಂ ವಿಸಂವಾದನತಿಣಾನಂ ಸಚ್ಚೇನ ನಿದ್ದಾನಂ ಕರೋಮಿ. ಞಾಣಸಚ್ಚಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಯಂ ತಂ ಯಥಾಭೂತಞಾಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನ ಅತ್ತಸಞ್ಞಾದೀನಂ ತಿಣಾನಂ ನಿದ್ದಾನಂ ಕರೋಮೀತಿ ಏವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ನಿದ್ದಾನನ್ತಿ ಛೇದಕಂ ಲಾವಕಂ, ಉಪ್ಪಾಟಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯಥಾ ತ್ವಂ ದಾಸಂ ವಾ ಕಮ್ಮಕರಂ ¶ ವಾ ನಿದ್ದಾನಂ ಕರೋಸಿ, ‘‘ನಿದ್ದೇಹಿ ತಿಣಾನೀ’’ತಿ ತಿಣಾನಂ ಛೇದಕಂ ಲಾವಕಂ ಉಪ್ಪಾಟಕಂ ಕರೋಸಿ; ಏವಮಹಂ ಸಚ್ಚಂ ಕರೋಮೀತಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನೇವ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಚ್ಚಂ. ತಮಹಂ ನಿದ್ದಾನಂ ಕರೋಮಿ, ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಲುನಿತಬ್ಬಂ ಉಪ್ಪಾಟೇತಬ್ಬಂ ಕರೋಮೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನೇವ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಸೋರಚ್ಚಂ ಮೇ ಪಮೋಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ತಂ ‘‘ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ, ಏವಂ ¶ ಸೀಲಮೇವ ‘‘ಸೋರಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ವುತ್ತಮೇವ ಏತಂ ‘‘ಕಾಯಗುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ, ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಸುನ್ದರೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ರತಭಾವತೋ ‘‘ಸೋರಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಮೋಚನನ್ತಿ ಯೋಗ್ಗವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಥಾ ತವ ಪಮೋಚನಂ ಪುನಪಿ ಸಾಯನ್ಹೇ ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ವಾ ಅನಾಗತಸಂವಚ್ಛರೇ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬತೋ ಅಪ್ಪಮೋಚನಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಮಮ ಏವಂ. ನ ಹಿ ಮಮ ಅನ್ತರಾ ಮೋಚನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಅಹಞ್ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಪಞ್ಞಾನಙ್ಗಲೇ ವೀರಿಯಬಲಿಬದ್ದೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಮಹಾಕಸಿಂ ಕಸನ್ತೋ ತಾವ ನ ಮುಞ್ಚಿಂ, ಯಾವ ನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ. ಯದಾ ಚ ಮೇ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಕಾಲಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಗುಣಪರಿವಾರಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಉದಪಾದಿ, ತದಾ ಮಯಾ ತಂ ಸಬ್ಬುಸ್ಸುಕ್ಕಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಪಮುತ್ತಂ, ನ ದಾನಿ ಪುನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಏತಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಸೋರಚ್ಚಂ ಮೇ ಪಮೋಚನ’’ನ್ತಿ.

೭೯. ವೀರಿಯಂ ಮೇ ಧುರಧೋರಯ್ಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವೀರಿಯನ್ತಿ ‘‘ಕಾಯಿಕೋ ವಾ, ಚೇತಸಿಕೋ ವಾ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಪಧಾನಂ. ಧುರಾಯಂ ಧೋರಯ್ಹಂ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ, ಧುರಂ ವಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಧುರಾಯಂ ಧೋರಯ್ಹಾಕಡ್ಢಿತಂ ನಙ್ಗಲಂ ಭೂಮಿಘನಂ ಭಿನ್ದತಿ, ಮೂಲಸನ್ತಾನಕಾನಿ ಚ ಪದಾಲೇತಿ, ಏವಂ ಭಗವತೋ ವೀರಿಯಾಕಡ್ಢಿತಂ ಪಞ್ಞಾನಙ್ಗಲಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಘನಂ ಭಿನ್ದತಿ, ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನಕಾನಿ ಚ ಪದಾಲೇತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ವೀರಿಯಂ ಮೇ ಧುರಧೋರಯ್ಹ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪುರಿಮಧುರಂ ವಹನ್ತಾ ಧುರಾ, ಮೂಲಧುರಂ ವಹನ್ತಾ ಧೋರಯ್ಹಾ; ಧುರಾ ಚ ಧೋರಯ್ಹಾ ಚ ಧುರಧೋರಯ್ಹಾ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ನಙ್ಗಲೇ ಚತುಬಲಿಬದ್ದಪ್ಪಭೇದಂ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ ವಹನ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನತಿಣಮೂಲಘಾತಂ ಸಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಸಾಧೇತಿ, ಏವಂ ಭಗವತೋ ಚತುಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಪ್ಪಭೇದಂ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ ವಹನ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನಾಕುಸಲಮೂಲಘಾತಂ ಕುಸಲಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ¶ ಸಾಧೇತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ವೀರಿಯಂ ಮೇ ಧುರಧೋರಯ್ಹ’’ನ್ತಿ.

ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾಧಿವಾಹನನ್ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮತ್ತಾ ‘‘ಯೋಗಕ್ಖೇಮ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಅಧಿಕತ್ವಾ ವಾಹೀಯತಿ, ಅಭಿಮುಖಂ ವಾ ವಾಹೀಯತೀತಿ ಅಧಿವಾಹನಂ. ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸ ಅಧಿವಾಹನಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾಧಿವಾಹನಂ. ತೇನ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ಯಥಾ ತವ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ದಿಸಂ ಪಚ್ಛಿಮಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಅಭಿಮುಖಂ ವಾಹೀಯತಿ, ತಥಾ ಮಮ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖಂ ವಾಹೀಯತಿ.

ಏವಂ ವಾಹಿಯಮಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ ಅನಿವತ್ತನ್ತಂ. ಯಥಾ ತವ ನಙ್ಗಲಂ ವಹನ್ತಂ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ ಖೇತ್ತಕೋಟಿಂ ಪತ್ವಾ ಪುನ ನಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಅನಿವತ್ತನ್ತಂ ದೀಪಙ್ಕರಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಗಚ್ಛತೇವ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಯಥಾ ತವ ನಙ್ಗಲೇನ ಛಿನ್ನಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಪುನಪಿ ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಏತಂ ಪಠಮಮಗ್ಗವಸೇನ ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠೇ ಕಿಲೇಸೇ, ದುತಿಯವಸೇನ ಓಳಾರಿಕೇ, ತತಿಯವಸೇನ ಅನುಸಹಗತೇ ಕಿಲೇಸೇ, ಚತುತ್ಥವಸೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ ಅನಿವತ್ತನ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಅನಿವತ್ತನ್ತಿ ನಿವತ್ತನರಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ್ತಿ ತಂ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ. ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಪದಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಞ್ಚ ಯಥಾ ತವ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ ನ ತಂ ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಸ್ಸಕೋ ಅಸೋಕೋ ನಿಸ್ಸೋಕೋ ವಿರಜೋ ಹುತ್ವಾ ನ ಸೋಚತಿ, ಏತಂ ಪನ ತಂ ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ನ ಸೋಚತಿ. ಯತ್ಥ ಸತಿಪಾಚನೇನ ಏತಂ ವೀರಿಯಧುರಧೋರಯ್ಹಂ ಚೋದೇನ್ತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಾದಿಸೋ ಕಸ್ಸಕೋ ಅಸೋಕೋ ನಿಸ್ಸೋಕೋ ವಿರಜೋ ಹುತ್ವಾ ನ ಸೋಚತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಸೋಕಸಲ್ಲಸಮುಗ್ಘಾತಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಾಮತಸಙ್ಖಾತಂ ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ.

೮೦. ಇದಾನಿ ¶ ನಿಗಮನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಏವಮೇಸಾ ಕಸೀ ಕಟ್ಠಾ, ಸಾ ಹೋತಿ ಅಮತಪ್ಫಲಾ;

ಏತಂ ಕಸಿಂ ಕಸಿತ್ವಾನ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ತಸ್ಸಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಮಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಏಸಾ ಸದ್ಧಾಬೀಜಾ ತಪೋವುಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಗ್ಗಹಿತಾ ಕಸಿ, ಪಞ್ಞಾಮಯಂ ಯುಗನಙ್ಗಲಂ, ಹಿರಿಮಯಞ್ಚ ಈಸಂ, ಮನೋಮಯೇನ ಯೋತ್ತೇನ, ಏಕಾಬದ್ಧಂ ¶ ಕತ್ವಾ, ಪಞ್ಞಾನಙ್ಗಲೇ ಸತಿಫಾಲಂ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ, ಸತಿಪಾಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಕಾಯವಚೀಆಹಾರಗುತ್ತಿಯಾ ಗೋಪೇತ್ವಾ, ಸಚ್ಚಂ ನಿದ್ದಾನಂ ಕತ್ವಾ, ಸೋರಚ್ಚಂ ಪಮೋಚನಂ ವೀರಿಯಂ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾಭಿಮುಖಂ ಅನಿವತ್ತನ್ತಂ ವಾಹೇನ್ತೇನ ಕಟ್ಠಾ, ಕಸಿಕಮ್ಮಪರಿಯೋಸಾನಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಪಾಪಿತಾ, ಸಾ ¶ ಹೋತಿ ಅಮತಪ್ಫಲಾ, ಸಾ ಏಸಾ ಕಸಿ ಅಮತಪ್ಫಲಾ ಹೋತಿ. ಅಮತಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಾನಿಸಂಸಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾ ಖೋ ಪನೇಸಾ ಕಸಿ ನ ಮಮೇವೇಕಸ್ಸ ಅಮತಪ್ಫಲಾ ಹೋತಿ, ಅಪಿಚ, ಖೋ, ಪನ ಯೋ ಕೋಚಿ ಖತ್ತಿಯೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ವೇಸ್ಸೋ ವಾ ಸುದ್ದೋ ವಾ ಗಹಟ್ಠೋ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಏತಂ ಕಸಿಂ ಕಸತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಏತಂ ಕಸಿಂ ಕಸಿತ್ವಾನ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖದುಕ್ಖದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ. ಏವಂ ಭಗವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ತತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಂ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಕಸಿಫಲಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಜ್ಜು ಏವ ಛಾತೋ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಕಸಿ ಅಮತಪ್ಫಲಾ, ತಸ್ಸಾ ಫಲಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಚ ವಿದಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕಾತುಂ ಪಾಯಾಸಂ ದಾತುಮಾರದ್ಧೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಮಹತಿಯಾತಿ ಮಹತಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಂಸಪಾತಿಯಾತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಂ, ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕೇ ಅತ್ತನೋ ಸುವಣ್ಣಥಾಲೇ. ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ಛುಪಿತ್ವಾ, ಆಕಿರಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭಗವತೋ ಉಪನಾಮೇಸೀತಿ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಾದೀಹಿ ವಿಚಿತ್ರಂ ಕತ್ವಾ, ದುಕೂಲವಿತಾನೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ, ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಭಿಹರಿ. ಕಿನ್ತಿ? ‘‘ಭುಞ್ಜತು ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಪಾಯಾಸಂ, ಕಸ್ಸಕೋ ಭವ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಕಸ್ಸಕಭಾವಸಾಧಕಂ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಯಞ್ಹಿ…ಪೇ… ಕಸತೀ’’ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಭವಂ…ಪೇ… ಕಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ’’ತಿ ಆಹ.

೮೧. ತತ್ಥ ಗಾಥಾಭಿಗೀತನ್ತಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಭಿಗೀತಂ, ಗಾಥಾಯೋ ಭಾಸಿತ್ವಾ ಲದ್ಧನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮೇತಿ ಮಯಾ. ಅಭೋಜನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಭುಞ್ಜನಾರಹಂ ನ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಪಸ್ಸತನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆಜೀವಸುದ್ಧಿಂ ಪಸ್ಸತಂ ¶ , ಸಮನ್ತಾ ವಾ ಪಸ್ಸತಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸತಂ, ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನೇಸ ಧಮ್ಮೋತಿ ‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ¶ ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಏತಂ ಚಾರಿತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಪನುದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ನ ಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಭಗವತಾ ಪಾಯಾಸತ್ಥಂ ಗಾಥಾ ಅಭಿಗೀತಾ, ಯೇನ ಏವಮಾಹಾತಿ? ನ ಏತದತ್ಥಂ ಅಭಿಗೀತಾ, ಅಪಿಚ, ಖೋ, ಪನ ಪಾತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಖೇತ್ತಸಮೀಪೇ ಠತ್ವಾ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣೇ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಲದ್ಧಂ ತದೇತಂ ನಟನಚ್ಚಕಾದೀಹಿ ನಚ್ಚಿತ್ವಾ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಚ ಲದ್ಧಸದಿಸಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಾದಿಸಞ್ಚ ಯಸ್ಮಾ ¶ ಬುದ್ಧಾನಂ ನ ಕಪ್ಪತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಭೋಜನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾನುರೂಪಞ್ಚೇತಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೇನ ಚ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಯತ್ರ ಚ ನಾಮ ಪರಪ್ಪಕಾಸಿತೇನಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಲಾಭಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಘಟಿಕಾರೋ ಕುಮ್ಭಕಾರೋ, ತತ್ರ ಕಥಂ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಾಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಗವಾ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಲಾಭಂ ಸಾದಿಯಿಸ್ಸತಿ, ಯತೋ ಯುತ್ತಮೇವ ಏತಂ ಭಗವತೋ ವತ್ತುನ್ತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಅಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅದಾತುಕಾಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಗಾಥಾಗಾಯನೇನ ದಾತುಕಾಮಂ ಕತ್ವಾ, ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಭೋಜನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ, ಆಮಿಸಕಾರಣಾ ಇಮಸ್ಸ ದೇಸನಾ’’ತಿ ಇಮಮ್ಹಾ ಲೋಕಾಪವಾದಾ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ದೇಸನಾಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೀಪೇತ್ವಾ, ಇದಾನಿ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಸತೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವುತ್ತಿರೇಸಾ’’ತಿ ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಧಮ್ಮೇ ವಾ ದಸವಿಧಸುಚರಿತಧಮ್ಮೇ ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಚಾರಿತ್ತಧಮ್ಮೇ ವಾ ಸತಿ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಅನುಪಹತೇ ವತ್ತಮಾನೇ ವುತ್ತಿರೇಸಾ ಏಕನ್ತವೋದಾತಾ ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಪ್ಪಸಾರಣಕಪ್ಪಾ ಏಸನಾ ಪರಿಯೇಸನಾ ಜೀವಿತವುತ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ.

೮೨. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಪಾಯಾಸಂ ಮೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಿರೇತಂ ಭೋಜನಂ, ಅಧಞ್ಞೋ ವತಸ್ಮಿಂ, ದಾನಂ ದಾತುಂ ¶ ನ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತಂ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಗತೋ – ‘ಏತ್ತಕೇನ ಕಾಲೇನ ಇಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪಸಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಅಕಾಸಿ. ಇದಾನಿ ತೇನ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಮಯಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಕೋಪೇತ್ವಾ ಅಮತವರಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪಸಾದಜನನತ್ಥಂ ತೇನ ಪತ್ಥಿತಮನೋರಥಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಚ ಕೇವಲಿನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕೇವಲಿನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಗುಣಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಸಬ್ಬಯೋಗವಿಸಂಯುತ್ತಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹನ್ತಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಗುಣಾನಂ ಏಸನತೋ ಮಹೇಸಿಂ. ಪರಿಕ್ಖೀಣಸಬ್ಬಾಸವತ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಂ. ಹತ್ಥಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ವೂಪಸನ್ತಸಬ್ಬಕುಕ್ಕುಚ್ಚತ್ತಾ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವೂಪಸನ್ತಂ. ಉಪಟ್ಠಹಸ್ಸೂತಿ ಪರಿವಿಸಸ್ಸು ಪಟಿಮಾನಯಸ್ಸು. ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಾದಿತೇಪಿ ಪರಿಯಾಯಮೇವ ಭಣತಿ, ನ ತು ಭಣತಿ ‘‘ದೇಹಿ, ಆಹರಾಹೀ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಅಥ ¶ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಅಯಂ ಪಾಯಾಸೋ ಭಗವತೋ ಆನೀತೋ ನಾಹಂ ಅರಹಾಮಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಛನ್ದೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ದಾತು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಸ ಚಾಹ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ‘‘ತಂ ಪಾಯಾಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ತಥಾಗತಸಾವಕಞ್ಚ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಜೀರಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ನ ಖ್ವಾಹಂ ತ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸದೇವಕವಚನೇನ ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ, ಸಮಾರಕವಚನೇನ ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ, ಸಬ್ರಹ್ಮಕವಚನೇನ ರೂಪಾವಚರಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣಂ ಅರೂಪಾವಚರಾ ಪನ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅಸಮ್ಭಾವನೇಯ್ಯಾ. ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿವಚನೇನ ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಞ್ಚ. ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣಂ, ಸದೇವಮನುಸ್ಸವಚನೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ತೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಓಕಾಸಲೋಕೋ, ದ್ವೀಹಿ ಪಜಾವಸೇನ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಸ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರಂ ಪನ ಆಳವಕಸುತ್ತೇ ¶ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸದೇವಕಾದೀಸು ಕಸ್ಸಚಿ ನ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಾಮಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ? ಓಳಾರಿಕೇ ಸುಖುಮೋಜಾಪಕ್ಖಿಪನತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪಾಯಾಸೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗಹಿತಮತ್ತೇಯೇವ ದೇವತಾಹಿ ಓಜಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾ ಯಥಾ ಸುಜಾತಾಯ ಪಾಯಾಸೇ, ಚುನ್ದಸ್ಸ ಚ ಸೂಕರಮದ್ದವೇ ಪಚ್ಚಮಾನೇ, ವೇರಞ್ಜಾಯಞ್ಚ ಭಗವತಾ ಗಹಿತಗಹಿತಾಲೋಪೇ, ಭೇಸಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಚ ಕಚ್ಚಾನಸ್ಸ ಗುಳ್ಹಕುಮ್ಭಸ್ಮಿಂ ಅವಸಿಟ್ಠಗುಳ್ಹೇ. ಸೋ ಓಳಾರಿಕೇ ಸುಖುಮೋಜಾಪಕ್ಖಿಪನತೋ ದೇವಾನಂ ನ ಪರಿಣಮತಿ. ದೇವಾ ಹಿ ಸುಖುಮಸರೀರಾ, ತೇಸಂ ಓಳಾರಿಕೋ ಮನುಸ್ಸಾಹಾರೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಮತಿ. ಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ನ ಪರಿಣಮತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಹಿ ಓಳಾರಿಕಸರೀರಾ, ತೇಸಂ ಸುಖುಮಾ ದಿಬ್ಬೋಜಾ ನ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಮತಿ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪನ ಪಕತಿಅಗ್ಗಿನಾವ ಪರಿಣಮತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಜೀರತಿ. ಕಾಯಬಲಞಾಣಬಲಪ್ಪಭಾವೇನಾತಿ ಏಕೇ ತಥಾಗತಸಾವಕಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇತಂ ಸಮಾಧಿಬಲೇನ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಚ ಪರಿಣಮತಿ, ಇತರೇಸಂ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಮ್ಪಿ ನ ಪರಿಣಮತಿ. ಅಚಿನ್ತನೀಯಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ ಏಸೋತಿ.

ತೇನ ಹಿ ತ್ವನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಮಮ ನ ಕಪ್ಪತಿ, ಮಮ ಅಕಪ್ಪನ್ತಂ ಸಾವಕಸ್ಸಾಪಿ ಮೇ ನ ಕಪ್ಪತಿ, ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಪ್ಪಹರಿತೇತಿ ಪರಿತ್ತಹರಿತತಿಣೇ, ಅಪ್ಪರುಳ್ಹರಿತತಿಣೇ ವಾ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠಿಸದಿಸೇ. ಅಪ್ಪಾಣಕೇತಿ ನಿಪ್ಪಾಣಕೇ, ಪಾಯಾಸಜ್ಝೋತ್ಥರಣಕಾರಣೇನ ಮರಿತಬ್ಬಪಾಣರಹಿತೇ ವಾ ಮಹಾಉದಕಕ್ಖನ್ಧೇ. ಸಹ ತಿಣನಿಸ್ಸಿತೇಹಿ ಪಾಣೇಹಿ ತಿಣಾನಂ ಪಾಣಕಾನಞ್ಚ ಅನುರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯ ಏತಂ ವುತ್ತಂ. ಚಿಚ್ಚಿಟಾಯತಿ ಚಿಟಿಚಿಟಾಯತೀತಿ ¶ ಏವಂ ಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ. ಸಂಧೂಪಾಯತೀತಿ ಸಮನ್ತಾ ಧೂಪಾಯತಿ. ಸಮ್ಪಧೂಪಾಯತೀತಿ ತಥೇವ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಧೂಪಾಯತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಅಹೋಸೀತಿ? ಭಗವತೋ ಆನುಭಾವೇನ, ನ ಉದಕಸ್ಸ, ನ ಪಾಯಾಸಸ್ಸ, ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದೇವಯಕ್ಖಾದೀನಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗತ್ಥಂ ತಥಾ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮಾತಿ ಓಪಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ, ಯಥಾ ಫಾಲೋತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಚಿತ್ತೇನ, ಲೋಮಹಟ್ಠಜಾತೋ ¶ ಸರೀರೇನ. ಸರೀರೇ ಕಿರಸ್ಸ ನವನವುತಿಲೋಮಕೂಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸುವಣ್ಣಭಿತ್ತಿಯಾ ಆಹತಮಣಿನಾಗದನ್ತಾ ವಿಯ ಉದ್ಧಗ್ಗಾ ಅಹೇಸುಂ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ.

ಪಾದೇಸು ಪನ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅಬ್ಭನುಮೋದಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ. ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ ಹಿ ಅಯಮಿಧ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ ಸದ್ದೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಬ್ಭನುಮೋದನತ್ಥೇ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧು ಸಾಧು ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಭಯೇ ಕೋಧೇ ಪಸಂಸಾಯಂ, ತುರಿತೇ ಕೋತೂಹಲಚ್ಛರೇ;

ಹಾಸೇ ಸೋಕೇ ಪಸಾದೇ ಚ, ಕರೇ ಆಮೇಡಿತಂ ಬುಧೋ’’ತಿ. –

ಇಮಿನಾ ಚ ಲಕ್ಖಣೇನ ಇಧ ಪಸಾದವಸೇನ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ಚಾಯಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಕನ್ತಂ ಅತಿಇಟ್ಠಂ, ಅತಿಮನಾಪಂ, ಅತಿಸುನ್ದರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಏಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೇನ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತಿ, ಏಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಯದಿದಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಯದಿದಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಗಮ್ಮ ಮಮ ಪಸಾದೋತಿ. ಭಗವತೋ ಏವ ವಾ ವಚನಂ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ ಸನ್ಧಾಯ ಥೋಮೇತಿ – ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ದೋಸನಾಸನತೋ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋ, ತಥಾ ಸದ್ಧಾಜನನತೋ, ಪಞ್ಞಾಜನನತೋ, ಸಾತ್ಥತೋ, ಸಬ್ಯಞ್ಜನತೋ, ಉತ್ತಾನಪದತೋ, ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತೋ, ಕಣ್ಣಸುಖತೋ, ಹದಯಙ್ಗಮತೋ, ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋ, ಅಪರವಮ್ಭನತೋ, ಕರುಣಾಸೀತಲತೋ, ಪಞ್ಞಾವದಾತತೋ, ಆಪಾಥರಮಣೀಯತೋ, ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತೋ, ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ, ವೀಮಂಸಿಯಮಾನಹಿತತೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ತತೋ ¶ ಪರಮ್ಪಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ದೇಸನಂಯೇವ ಥೋಮೇತಿ. ತತ್ಥ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತಂ, ಹೇಟ್ಠಾ ಮುಖಜಾತಂ ವಾ. ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪರಿಮುಖಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿಚ್ಛಾದಿತಂ. ವಿವರೇಯ್ಯಾತಿ ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯ. ಮೂಳ್ಹಸ್ಸಾತಿ ದಿಸಾಮೂಳ್ಹಸ್ಸ. ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ‘‘ಏಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ. ಅನ್ಧಕಾರೇತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀಅಡ್ಢರತ್ತಘನವನಸಣ್ಡಮೇಘಪಟಲೇಹಿ ಚತುರಙ್ಗೇ ತಮಸಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಪದತ್ಥೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ – ಯಥಾ ಕೋಚಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖಂ ¶ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಪತಿತಂ ಮಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಯ್ಯ; ಏವಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನಾ ಪಭುತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಸಾಸನಂ ವಿವರನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕುಮ್ಮಗ್ಗಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಮೇ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಮೋಹನ್ಧಕಾರನಿಮುಗ್ಗಸ್ಸ ಮೇ ಬುದ್ಧಾದಿರತನರೂಪಾನಿ ಅಪಸ್ಸತೋ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸಕದೇಸನಾಪಜ್ಜೋತಧಾರಣೇನ ಮಯ್ಹಂ ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನ ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋ.

ಅಥ ವಾ ಏಕಚ್ಚಿಯೇನ ಮತ್ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇನ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತುಕ್ಕುಜ್ಜಿತಸದಿಸೋ, ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನ ದುಕ್ಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನವಿವರಣಸದಿಸೋ, ನಿರೋಧದಸ್ಸನೇನ ಅನಿಚ್ಚೇ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಾಚಿಕ್ಖಣಸದಿಸೋ, ಮಗ್ಗದಸ್ಸನೇನ ಅನತ್ತನಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಪಜ್ಜೋತಸದಿಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ವಾ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ…ಪೇ… ಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇಯ್ಯ ‘‘ಚಕ್ಖುಮನ್ತೋ ರೂಪಾನಿ ದಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ, ಏವಂ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾತಪಕಾಯಗುತ್ತತಾದೀಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಹಿರಿಮನಾದೀಹಿ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮೇನ ನಿರೋಧೋತಿ ಏವಂ ತಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನಿರೋಧೋ ಚಾತಿ ಸರೂಪೇನೇವ ದ್ವೇ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಸಮುದಯಸ್ಸ, ನಿರೋಧೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ದ್ವೇ. ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸಿತಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ¶ .

ಏಸಾಹನ್ತಿಆದೀಸು ¶ ಏಸೋ ಅಹನ್ತಿ ಏಸಾಹಂ. ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ಪಣಿಪಾತೇನ ಸರಣಗಮನೇನ ಗತೋಪಿ ಇದಾನಿ ವಾಚಾಯ ಸಮಾದಿಯನ್ತೋ ಆಹ. ಅಥ ವಾ ಪಣಿಪಾತೇನ ಬುದ್ಧಂಯೇವ ಸರಣಂ ಗತೋತಿ ಇದಾನಿ ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸೇಸೇ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘೇಪಿ ಗನ್ತುಂ ಆಹ. ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಅಜ್ಜತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ, ಅಜ್ಜದಗ್ಗೇತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅಜ್ಜ ಅಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತಂ ಪಾಣುಪೇತಂ, ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ಉಪೇತಂ, ಅನಞ್ಞಸತ್ಥುಕಂ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಸರಣಂ ಗತಂ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಾರೇತು ಜಾನಾತೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅನೇನ ಸುತಾನುರೂಪಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ. ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಾದೀಹಿ ವಾ ಸತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ‘‘ಏಸಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಿಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ. ತೇನ ವಾ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಇದಾನಿ ಏವಂ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೇನ ಪಞ್ಞವತಾ ಯಂ ¶ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಭಗವನ್ತಂ ಯಾಚತಿ ‘‘ಲಭೇಯ್ಯಾಹ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ಇದ್ಧಿಯಾದೀಹಿ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದಿತಚಿತ್ತೋ ‘‘ಭಗವಾಪಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನಾಹ’’ನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚತಿ, ತತ್ಥ ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಂ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ.

ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋತಿಆದೀಸು ಪನ ಏಕೋ ಕಾಯವಿವೇಕೇನ, ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೇನ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಸತಿಅವಿಜಹನೇನ, ಆತಾಪೀ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಆತಾಪೇನ, ಪಹಿತತ್ತೋ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಅಞ್ಞತರಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ. ನ ಚಿರಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ. ಕುಲಪುತ್ತಾತಿ ದುವಿಧಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ, ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತಾ, ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾ ಚ. ಅಯಂ ಪನ ಉಭಯಥಾಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ. ಅಗಾರಸ್ಮಾತಿ ಘರಾ. ಅಗಾರಾನಂ ಹಿತಂ ಅಗಾರಿಯಂ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿಕುಟುಮ್ಬಪೋಸನಕಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ. ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಗಾರಿಯನ್ತಿ ಅನಗಾರಿಯಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಪಬ್ಬಜನ್ತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ. ತದನುತ್ತರನ್ತಿ ತಂ ಅನುತ್ತರಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಅರಹತ್ತಫಲನ್ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಾಯ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನಾಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ, ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾಸೀತಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಾ ವಿಹಾಸಿ. ಏವಂ ವಿಹರನ್ತೋ ಚ ಖೀಣಾ ಜಾತಿ…ಪೇ… ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ. ಏತೇನಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಕತಮಾ ¶ ಪನಸ್ಸ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಕಥಞ್ಚ ನಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ, ನ ಅನಾಗತಾ ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಾ ಜಾತಿ, ಸಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಖೀಣಾ. ತಂ ಸೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯತಿಂ ಅಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿ.

ವುಸಿತನ್ತಿ ವುತ್ಥಂ ಪರಿವುತ್ಥಂ, ಕತಂ ಚರಿತಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಕತಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಭಾವನಾವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಪುನ ಇತ್ಥಭಾವಾಯ ಏವಂ ಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ ನತ್ಥೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಭಾವತೋ, ಇಮಸ್ಮಾ ಏವಂಪಕಾರಾ ಇದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಾ ಅಪರಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ನತ್ಥಿ. ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಛಿನ್ನಮೂಲಕೋ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯಾತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ. ಅಞ್ಞತರೋತಿ ¶ ಏಕೋ. ಅರಹತನ್ತಿ ಅರಹನ್ತಾನಂ. ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಭಾರದ್ವಾಜೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಯಂ ಕಿರೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಚುನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೩. ಪುಚ್ಛಾಮಿ ¶ ¶ ಮುನಿಂ ಪಹೂತಪಞ್ಞನ್ತಿ ಚುನ್ದಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಾವ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಪರಜ್ಝಾಸಯಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಭೇದತೋ ಚತೂಸು ಉಪ್ಪತ್ತೀಸು ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಮಲ್ಲೇಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೇನ ಪಾವಾ ತದವಸರಿ. ತತ್ರ ಸುದಂ ಭಗವಾ ಪಾವಾಯಂ ವಿಹರತಿ ಚುನ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಮ್ಬವನೇ. ಇತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಯೇನ ಚುನ್ದಸ್ಸ ¶ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೯), ತಾವ ಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಭಗವತಿ ಚುನ್ದೋ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿವಿಸನ್ತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸೂಪಾದಿಗಹಣತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನಾನಿ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಕೇಚಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನಾನಿ ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು ಕೇಚಿ ನ ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ಭಗವತೋ ಪನ ಏಕಮೇವ ಭಾಜನಂ ಅತ್ತನೋ ಸೇಲಮಯಂ ಪತ್ತಂ, ದುತಿಯಭಾಜನಂ ಬುದ್ಧಾ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞತರೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನಂ ಅತ್ತನೋ ಭೋಜನತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಕುಞ್ಚಿಕತ್ಥವಿಕಾಯ ಪಕ್ಖಿಪಿ. ಚುನ್ದೋ ಪರಿವಿಸಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅದ್ದಸ, ದಿಸ್ವಾ ಚ ಪನ ಅಪಸ್ಸಮಾನೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ನ ನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಭಣಿ ಭಗವತಿ ಥೇರೇಸು ಚ ಗಾರವೇನ, ಅಪಿಚ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ವಚನಪಥೋ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸಂವರಯುತ್ತಾಯೇವ ಸಮಣಾ, ಉದಾಹು ಭಿನ್ನಸಂವರಾ ಈದಿಸಾಪಿ ಸಮಣಾ’’ತಿ ಞಾತುಕಾಮೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪುಚ್ಛಾಮಿ ಮುನಿ’’ನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಇದಂ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಪುಚ್ಛಾ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ ಪುಚ್ಛಾ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ (ಚೂಳನಿ. ಪುಣ್ಣಕಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೧೨) ನಯೇನ ನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಮುನಿನ್ತಿ ಏತಮ್ಪಿ ‘‘ಮೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ. ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಮುನಿ, ಮೋನಪ್ಪತ್ತೋತಿ, ತೀಣಿ ಮೋನೇಯ್ಯಾನಿ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧೪) ನಯೇನ ತತ್ಥೇವ ವುತ್ತನಯಮೇವ ¶ . ಅಯಮ್ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಮುನಿನ್ತಿ ಮುನಿಮುನಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪತಿ. ಪಹೂತಪಞ್ಞನ್ತಿಆದೀನಿ ಥುತಿವಚನಾನಿ, ತೇಹಿ ತಂ ಮುನಿಂ ಥುನಾತಿ. ತತ್ಥ ಪಹೂತಪಞ್ಞನ್ತಿ ವಿಪುಲಪಞ್ಞಂ. ಞೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕತ್ತಾ ಚಸ್ಸ ವಿಪುಲತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತಿ ಚುನ್ದೋ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತೋತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಧನಿಯಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇತೋ ಪರಂ ಪನ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತನಯಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅವುತ್ತನಯಮೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.

ಬುದ್ಧನ್ತಿ ತೀಸು ಬುದ್ಧೇಸು ತತಿಯಬುದ್ಧಂ. ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿನ್ತಿ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಸ್ಸ ಜನಕತ್ತಾ ಪುತ್ತಸ್ಸೇವ ಪಿತರಂ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಸಿಪ್ಪಾಯತನಾದೀನಂ ವಿಯ ಚ ಆಚರಿಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಮಿಂ, ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಂ ಧಮ್ಮರಾಜಂ ಧಮ್ಮವಸವತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಸೋ ¶ ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಭಗವಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ, ಅಸಞ್ಜಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನೇತಾ, ಅನಕ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾ, ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ, ಮಗ್ಗವಿದೂ, ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋ. ಮಗ್ಗಾನುಗಾ ಚ ಪನ ಏತರಹಿ ಸಾವಕಾ ವಿಹರನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೯).

ವೀತತಣ್ಹನ್ತಿ ವಿಗತಕಾಮಭವವಿಭವತಣ್ಹಂ. ದ್ವಿಪದುತ್ತಮನ್ತಿ ದ್ವಿಪದಾನಂ ಉತ್ತಮಂ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಗವಾ ನ ಕೇವಲಂ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಯಾವತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ ದ್ವಿಪದಾ ವಾ…ಪೇ… ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞಿನೋ ವಾ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉತ್ತಮೋ. ಅಥ ಖೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ದ್ವಿಪದಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಮಹಾಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ತೇಸಞ್ಚ ಉತ್ತಮೋತಿ ವುತ್ತೇ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮೋತಿ ¶ ವುತ್ತೋಯೇವ ಹೋತಿ. ಸಾರಥೀನಂ ಪವರನ್ತಿ ಸಾರೇತೀತಿ ಸಾರಥಿ, ಹತ್ಥಿದಮಕಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತೇಸಞ್ಚ ಭಗವಾ ಪವರೋ ಅನುತ್ತರೇನ ದಮನೇನ ಪುರಿಸದಮ್ಮೇ ದಮೇತುಂ ಸಮತ್ಥಭಾವತೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಹತ್ಥಿದಮಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹತ್ಥಿದಮ್ಮೋ ಸಾರಿತೋ ಏಕಂ ಏವ ದಿಸಂ ಧಾವತಿ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಾ ಉತ್ತರಂ ವಾ ದಕ್ಖಿಣಂ ವಾ. ಅಸ್ಸದಮಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸದಮ್ಮೋ…ಪೇ… ಗೋದಮಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗೋದಮ್ಮೋ…ಪೇ… ದಕ್ಖಿಣಂ ವಾ. ತಥಾಗತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಪುರಿಸದಮ್ಮೋ ಸಾರಿತೋ ಅಟ್ಠ ದಿಸಾ ವಿಧಾವತಿ, ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಯಮೇಕಾ ದಿಸಾ…ಪೇ… ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ, ಅಯಂ ಅಟ್ಠಮೀ ದಿಸಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೧೨).

ಕತೀತಿ ¶ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದಪುಚ್ಛಾ. ಲೋಕೇತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ಸಮಣಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಅತ್ಥನಿದಸ್ಸನಂ. ಇಙ್ಘಾತಿ ಯಾಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತದಿಙ್ಘಾತಿ ತೇ ಇಙ್ಘ. ಬ್ರೂಹೀತಿ ಆಚಿಕ್ಖ ಕಥಯಸ್ಸೂತಿ.

೮೪. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾ ಚುನ್ದಂ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಂ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೯೬) ನಯೇನ ಗಿಹಿಪಞ್ಹಂ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಮಣಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ತಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಯಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ರ ವೋಹಾರಮತ್ತಾ ಅಸ್ಸಮಣಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚತುರೋ ಸಮಣಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಚತುರೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಸಮಣಾತಿ ಕದಾಚಿ ¶ ಭಗವಾ ತಿತ್ಥಿಯೇ ಸಮಣವಾದೇನ ವದತಿ; ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವತಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಾನೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೭). ಕದಾಚಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇ; ಯಥಾಹ – ‘‘ಸಮಣಾ ಸಮಣಾತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜನೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೩೫). ಕದಾಚಿ ಸೇಕ್ಖೇ; ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೯; ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪; ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧). ಕದಾಚಿ ಖೀಣಾಸವೇ; ಯಥಾಹ – ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೩೮). ಕದಾಚಿ ಅತ್ತಾನಂಯೇವ; ಯಥಾಹ – ‘‘ಸಮಣೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೮೫). ಇಧ ಪನ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯೇ ಸೀಲವನ್ತಂ ಪುಥುಜ್ಜನಞ್ಚ ¶ , ಚತುತ್ಥೇನ ಇತರಂ ಅಸ್ಸಮಣಮ್ಪಿ ಭಣ್ಡುಂ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಂ ಕೇವಲಂ ವೋಹಾರಮತ್ತಕೇನ ಸಮಣೋತಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ‘‘ಚತುರೋ ಸಮಣಾ’’ತಿ ಆಹ. ನ ಪಞ್ಚಮತ್ಥೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ವೋಹಾರಮತ್ತಕೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾಮತ್ತಕೇನಾಪಿ ಪಞ್ಚಮೋ ಸಮಣೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ತೇ ತೇ ಆವಿಕರೋಮೀತಿ ತೇ ಚತುರೋ ಸಮಣೇ ತವ ಪಾಕಟೇ ಕರೋಮಿ. ಸಕ್ಖಿಪುಟ್ಠೋತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ಮಗ್ಗಜಿನೋತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ವಿಜಿತಾವೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಗ್ಗದೇಸಕೋತಿ ಪರೇಸಂ ಮಗ್ಗಂ ದೇಸೇತಾ. ಮಗ್ಗೇ ಜೀವತೀತಿ ಸತ್ತಸು ಸೇಕ್ಖೇಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ಸೇಕ್ಖೋ ಅಪರಿಯೋಸಿತಮಗ್ಗವಾಸತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರೇ, ಸೀಲವನ್ತಪುಥುಜ್ಜನೋ ಚ ಲೋಕಿಯೇ ಮಗ್ಗೇ ಜೀವತಿ ನಾಮ, ಸೀಲವನ್ತಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗನಿಮಿತ್ತಂ ಜೀವನತೋಪಿ ಮಗ್ಗೇ ಜೀವತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೋ ಚ ಮಗ್ಗದೂಸೀತಿ ಯೋ ಚ ದುಸ್ಸೀಲೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಲೋಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗದೂಸಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೮೫. ‘‘ಇಮೇ ತೇ ಚತುರೋ ಸಮಣಾ’’ತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠೇ ಚತುರೋ ಸಮಣೇ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮೇತ್ಥ ಮಗ್ಗಜಿನೋ, ಅಯಂ ಮಗ್ಗದೇಸಕೋ, ಅಯಂ ಮಗ್ಗೇ ಜೀವತಿ, ಅಯಂ ಮಗ್ಗದೂಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪುನ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಚುನ್ದೋ ಆಹ ‘‘ಕಂ ಮಗ್ಗಜಿನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಮಗ್ಗೇ ಜೀವತಿ ಮೇತಿ ಯೋ ಸೋ ಮಗ್ಗೇ ಜೀವತಿ, ತಂ ಮೇ ಬ್ರೂಹಿ ಪುಟ್ಠೋತಿ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ.

೮೬. ಇದಾನಿಸ್ಸ ಭಗವಾ ¶ ಚತುರೋಪಿ ಸಮಣೇ ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯೋ ತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥೋ ವಿಸಲ್ಲೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥೋ ವಿಸಲ್ಲೋತಿ ಏತಂ ಉರಗಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ. ಯಸ್ಮಾ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಮಗ್ಗಜಿನೋತಿ ಬುದ್ಧಸಮಣೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ¶ ಕಥಂಕಥಾಪತಿರೂಪಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ತಿಣ್ಣತ್ತಾಪಿ ‘‘ತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಹಿ ತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥಾಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸಕದಾಗಾಮಿವಿಸಯಾದೀಸು ಬುದ್ಧವಿಸಯಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ಪಟಿಹತಞಾಣಪ್ಪಭಾವತ್ತಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥಾವ ¶ ಹೋನ್ತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ತಿಣ್ಣಕಥಂಕಥೋತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿರತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಭಿರತೋ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಸದಾ ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನಚಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾದಿಸೋ ಚ ಭಗವಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ತಸ್ಸಾ ಏವ ಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇಮಿ, ಸನ್ನಿಸಾದೇಮಿ, ಏಕೋದಿಂ ಕರೋಮಿ, ಸಮಾದಹಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭).

ಅನಾನುಗಿದ್ಧೋತಿ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ತಣ್ಹಾಗೇಧೇನ ಅನನುಗಿಜ್ಝನ್ತೋ. ಲೋಕಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ನೇತಾತಿ ಆಸಯಾನುಸಯಾನುಲೋಮೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಪಾರಾಯನಮಹಾಸಮಯಾದೀಸು ಅನೇಕೇಸು ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಸಮ್ಪಾದನೇನ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ನೇತಾ, ಗಮಯಿತಾ, ತಾರೇತಾ, ಪಾರಂ ಸಮ್ಪಾಪೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾದಿನ್ತಿ ತಾದಿಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ನಿಬ್ಬಿಕಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.

೮೭. ಏವಂ ಭಗವಾ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ‘‘ಮಗ್ಗಜಿನ’’ನ್ತಿ ಬುದ್ಧಸಮಣಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸಮಣಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪರಮಂ ಪರಮನ್ತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪರಮಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅಗ್ಗಂ ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಮನ್ತಿ ಯೋಧ ಞತ್ವಾತಿ ತಂ ಪರಮಂ ಪರಮಮಿಚ್ಚೇವ ಯೋ ಇಧ ಸಾಸನೇ ಞತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ. ಅಕ್ಖಾತಿ ವಿಭಜತೇ ಇಧೇವ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಂ ಅಕ್ಖಾತಿ, ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಪರೇಸಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ ‘‘ಇದಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಂ ವಿಭಜತಿ ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ…ಪೇ… ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಾ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂನಂ ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾಯ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂನಂ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾಯ ವಿಭಜತಿ. ಏವಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ವಿಭಜನ್ತೋ ಚ ‘‘ಇಧೇವ ಸಾಸನೇ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ಅಕ್ಖಾತಿ ಚ ವಿಭಜತಿ ಚ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಕ್ಖಾತಿ ವಿಭಜತೇ ಇಧೇವ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಕಙ್ಖಛಿದಂ ಮುನಿಂ ಅನೇಜನ್ತಿ ತಂ ಏವರೂಪಂ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ ¶ ಅತ್ತನೋ, ದೇಸನಾಯ ಚ ಪರೇಸಂ ಕಙ್ಖಚ್ಛೇದನೇನ ಕಙ್ಖಚ್ಛಿದಂ ¶ , ಮೋನೇಯ್ಯಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಮುನಿಂ, ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವತೋ ಅನೇಜಂ ದುತಿಯಂ ಭಿಕ್ಖುನಮಾಹು ಮಗ್ಗದೇಸಿನ್ತಿ.

೮೮. ಏವಂ ¶ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಯಂ ಅನುತ್ತರಂ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದೇಸನಾಯ ಅನುತ್ತರೋ ಮಗ್ಗದೇಸೀ ಸಮಾನೋಪಿ ದೂತಮಿವ ಲೇಖವಾಚಕಮಿವ ಚ ರಞ್ಞೋ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನಹರಂ ಸಾಸನಜೋತಕಞ್ಚ ‘‘ಮಗ್ಗದೇಸಿ’’ನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಸಮಣಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೇಕ್ಖಸಮಣಞ್ಚ ಸೀಲವನ್ತಪುಥುಜ್ಜನಸಮಣಞ್ಚ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಧಮ್ಮಪದೇ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪದವಣ್ಣನಾ ಪಾಕಟಾಯೇವ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಯೋ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪದತ್ತಾ ಧಮ್ಮಪದೇ, ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಮ್ಮ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಆಸಯಾನುರೂಪತೋ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಸುದೇಸಿತೇ, ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀಪಿ ಅನವಸಿತಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಮಗ್ಗೇ ಜೀವತಿ, ಸೀಲಸಂಯಮೇನ ಸಞ್ಞತೋ, ಕಾಯಾದೀಸು ಸೂಪಟ್ಠಿತಾಯ ಚಿರಕತಾದಿಸರಣಾಯ ವಾ ಸತಿಯಾ ಸತಿಮಾ, ಅಣುಮತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಜ್ಜಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅನವಜ್ಜತ್ತಾ, ಕೋಟ್ಠಾಸಭಾವೇನ ಚ ಪದತ್ತಾ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಅನವಜ್ಜಪದಾನಿ ಭಙ್ಗಞಾಣತೋ ಪಭುತಿ ಭಾವನಾಸೇವನಾಯ ಸೇವಮಾನೋ, ತಂ ಭಿಕ್ಖುನಂ ತತಿಯಂ ಮಗ್ಗಜೀವಿನ್ತಿ ಆಹೂತಿ.

೮೯. ಏವಂ ಭಗವಾ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ‘‘ಮಗ್ಗಜೀವಿ’’ನ್ತಿ ಸೇಕ್ಖಸಮಣಂ ಸೀಲವನ್ತಪುಥುಜ್ಜನಸಮಣಞ್ಚ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ಭಣ್ಡುಂ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಂ ಕೇವಲಂ ವೋಹಾರಮತ್ತಸಮಣಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಛದನಂ ಕತ್ವಾನಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಛದನಂ ಕತ್ವಾನಾತಿ ಪತಿರೂಪಂ ಕರಿತ್ವಾ, ವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಲಿಙ್ಗಂ ಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಬ್ಬತಾನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಸುನ್ದರಾನಿ ವತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸುಬ್ಬತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪಕ್ಖನ್ದೀತಿ ಪಕ್ಖನ್ದಕೋ, ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಸ್ಸೀಲೋ ಹಿ ಗೂಥಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿಚ್ಛದನಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ಸುಬ್ಬತಾನಂ ಛದನಂ ¶ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಮಜ್ಝೇ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ‘‘ಏತ್ತಕವಸ್ಸೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ಲಾಭೇ ದೀಯಮಾನೇ ‘‘ಅಹಂ ಏತ್ತಕವಸ್ಸೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಛದನಂ ಕತ್ವಾನ ಸುಬ್ಬತಾನಂ ಪಕ್ಖನ್ದೀ’’ತಿ. ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಖತ್ತಿಯಾದಿಕುಲಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಸಾದಂ ಅನನುರೂಪಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದೂಸೇತೀತಿ ಕುಲದೂಸಕೋ. ಪಗಬ್ಭೋತಿ ಅಟ್ಠಟ್ಠಾನೇನ ಕಾಯಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ, ಚತುಟ್ಠಾನೇನ ವಚೀಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ, ಅನೇಕಟ್ಠಾನೇನ ಮನೋಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರಂ ಪನ ಮೇತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವಕ್ಖಾಮ.

ಕತಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾಯ ¶ ಮಾಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮಾಯಾವೀ. ಸೀಲಸಂಯಮಾಭಾವೇನ ಅಸಞ್ಞತೋ. ಪಲಾಪಸದಿಸತ್ತಾ ಪಲಾಪೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಲಾಪೋ ಅನ್ತೋ ತಣ್ಡುಲರಹಿತೋಪಿ ಬಹಿ ಥುಸೇನ ವೀಹಿ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಮಿಧೇಕಚ್ಚೋ ಅನ್ತೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಾರವಿರಹಿತೋಪಿ ಬಹಿ ಸುಬ್ಬತಚ್ಛದನೇನ ಸಮಣವೇಸೇನ ಸಮಣೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಪಲಾಪಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಪಲಾಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸುತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಅಪಲಾಪಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರಿಸಾ, ನಿಪ್ಪಲಾಪಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರಿಸಾ, ಸುದ್ಧಾ ಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೪೬) ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣೋಪಿ ‘‘ಪಲಾಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ¶ . ಇಧ ಪನ ಕಪಿಲಸುತ್ತೇ ಚ ‘‘ತತೋ ಪಲಾಪೇ ವಾಹೇಥ, ಅಸ್ಸಮಣೇ ಸಮಣಮಾನಿನೇ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೨೮೪) ಏವಂ ಪರಾಜಿತಕೋ ‘‘ಪಲಾಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಪತಿರೂಪೇನ ಚರಂ ಸಮಗ್ಗದೂಸೀತಿ ತಂ ಸುಬ್ಬತಾನಂ ಛದನಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ಚರನ್ತಂ ‘‘ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಅಯಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕೋ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಸನ್ತುಟ್ಠೋ’’ತಿ ಜನೋ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಪತಿರೂಪೇನ ಯುತ್ತರೂಪೇನ ಬಾಹಿರಮಟ್ಠೇನ ಆಚಾರೇನ ಚರನ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸ, ಪರೇಸಂ ಸುಗತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ ದೂಸನತೋ ‘‘ಮಗ್ಗದೂಸೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೯೦. ಏವಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ‘‘ಮಗ್ಗದೂಸೀ’’ತಿ ದುಸ್ಸೀಲಂ ವೋಹಾರಮತ್ತಕಸಮಣಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸೀಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏತೇ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಏತೇ ಚತುರೋ ಸಮಣೇ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ¶ ಲಕ್ಖಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ ಯೋ ಗಹಟ್ಠೋ ಖತ್ತಿಯೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ, ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಸಮಣಾನಂ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸವನಮತ್ತೇನ ಸುತವಾ, ತಸ್ಸೇವ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅರಿಯಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಸುತತ್ತಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ, ತೇಯೇವ ಸಮಣೇ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ಅಯಞ್ಚ ಏವಂಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ಪಜಾನನಮತ್ತೇನ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ, ಯಾದಿಸೋ ಅಯಂ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತೋ ಮಗ್ಗದೂಸೀ, ಇತರೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ನೇತಾದಿಸಾತಿ ಞತ್ವಾ ಇತಿ ದಿಸ್ವಾ ಏವಂ ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತಮ್ಪಿ ಏತಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ. ತತ್ಥಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಏತೇ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ ಯೋ ಗಹಟ್ಠೋ ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ, ತಸ್ಸ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಬ್ಬೇ ‘‘ನೇತಾದಿಸಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ವಿಹರತೋ ಇತಿ ದಿಸ್ವಾ ನ ಹಾಪೇತಿ ಸದ್ಧಾ, ಏವಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ನ ಹಾಪೇತಿ, ನ ಹಾಯತಿ, ನ ನಸ್ಸತಿ ಸದ್ಧಾತಿ.

ಏವಂ ¶ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ತೇಸಂ ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸೀಭಾವಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಇತಿ ದಿಸ್ವಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ನೇತಾದಿಸಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಂ ಅರಿಯಸಾವಕಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ದುಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ಏತದೇವ ಚ ಯುತ್ತಂ ಸುತವತೋ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತಂ ಇತಿ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಸಬ್ಬೇ ‘‘ನೇತಾದಿಸಾ’’ತಿ ಜಾನನಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಕಥಞ್ಹಿ ದುಟ್ಠೇನ ಅಸಮ್ಪದುಟ್ಠಂ, ಸುದ್ಧಂ ಅಸುದ್ಧೇನ ಸಮಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ? ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಕಥಞ್ಹಿ ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ, ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ದುಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗದೂಸಿನಾ ಅದುಟ್ಠಂ ಇತರಂ ಸಮಣತ್ತಯಂ, ಸುದ್ಧಂ ಸಮಣತ್ತಯಮೇವಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರತಾದೀಹಿ ಅಸುದ್ಧೇನ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವೋಹಾರಮತ್ತಕಸಮಣೇನ ಸಮಂ ಕರೇಯ್ಯ ಸದಿಸನ್ತಿ ಜಾನೇಯ್ಯಾತಿ. ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ನ ಕಥಿತಂ. ಕಙ್ಖಾಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪಹೀನನ್ತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಚುನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಪರಾಭವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಪರಾಭವಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಂ ಕಿರ ಸುತ್ವಾ ದೇವಾನಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಭಗವತಾ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತೇ ಸತ್ತಾನಂ ವುಡ್ಢಿಞ್ಚ ಸೋತ್ಥಿಞ್ಚ ಕಥಯಮಾನೇನ ಏಕಂಸೇನ ಭವೋ ಏವ ಕಥಿತೋ, ನೋ ಪರಾಭವೋ. ಹನ್ದ ದಾನಿ ಯೇನ ಸತ್ತಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ನೇಸಂ ಪರಾಭವಮ್ಪಿ ¶ ಪುಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ. ಅಥ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಂ ಕಥಿತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದೇವತಾಯೋ ಪರಾಭವಸುತ್ತಂ ಸೋತುಕಾಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಏಕವಾಲಗ್ಗಕೋಟಿಓಕಾಸಮತ್ತೇ ದಸಪಿ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಸತ್ತತಿಪಿ ಅಸೀತಿಪಿ ಸುಖುಮತ್ತಭಾವೇ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬದೇವಮಾರಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸಿರಿಯಾ ಚ ತೇಜೇನ ಚ ಅಧಿಗಯ್ಹ ವಿರೋಚಮಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ತತೋ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ಆಣತ್ತೋ ಅಞ್ಞತರೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಾಭವಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಪರಾಭವನ್ತಂ ಪುರಿಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಏಕನ್ತರಿಕಾ ಗಾಥಾ ದೇವಪುತ್ತೇನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಸುವಿಜಾನೋ ಭವಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಏಕನ್ತರಿಕಾ ಏವ ಅವಸಾನಗಾಥಾ ಚ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಾ, ತದೇತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಪರಾಭವಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವಕ್ಖಾಮ.

೯೧. ಪರಾಭವನ್ತಂ ಪುರಿಸನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ಪರಾಭವನ್ತನ್ತಿ ಪರಿಹಾಯನ್ತಂ ವಿನಸ್ಸನ್ತಂ. ಪುರಿಸನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ಜನ್ತುಂ. ಮಯಂ ಪುಚ್ಛಾಮ ಗೋತಮಾತಿ ಸೇಸದೇವೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಗೋತ್ತೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪತಿ. ಭವನ್ತಂ ಪುಟ್ಠುಮಾಗಮ್ಮಾತಿ ಮಯಞ್ಹಿ ಭವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ತತೋ ತತೋ ಚಕ್ಕವಾಳಾ ಆಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ಆದರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಿಂ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖನ್ತಿ ಏವಂ ಆಗತಾನಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬ್ರೂಹಿ ಪರಾಭವತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಿಂ ಮುಖಂ, ಕಿಂ ದ್ವಾರಂ, ಕಾ ಯೋನಿ, ಕಿಂ ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಮಯಂ ಪರಾಭವನ್ತಂ ಪುರಿಸಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ‘‘ಪರಾಭವನ್ತಂ ಪುರಿಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪರಾಭವತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪರಾಭವಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಪರಾಭವಕಾರಣೇ ಹಿ ಞಾತೇ ತೇನ ಕಾರಣಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಕ್ಕಾ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪರಾಭವಪುರಿಸೋ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ¶ .

೯೨. ಅಥಸ್ಸ ¶ ಭಗವಾ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟೀಕರಣತ್ಥಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪರಾಭವಮುಖಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸುವಿಜಾನೋ ಭವ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ಭವಂ ವಡ್ಢನ್ತೋ ಅಪರಿಹಾಯನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ, ಸೋ ಸುವಿಜಾನೋ ಹೋತಿ, ಸುಖೇನ ಅಕಸಿರೇನ ಅಕಿಚ್ಛೇನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಜಾನಿತುಂ. ಯೋಪಾಯಂ ಪರಾಭವತೀತಿ ಪರಾಭವೋ, ಪರಿಹಾಯತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಯಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ಪರಾಭವತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮುಖಂ ಮಂ ಪುಚ್ಛಥ, ಸೋಪಿ ಸುವಿಜಾನೋ. ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಕಾಮೋ ಭವಂ ಹೋತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಂ ಕಾಮೇತಿ, ಪಿಹೇತಿ, ಪತ್ಥೇತಿ, ಸುಣಾತಿ, ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುತ್ವಾ ಚ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ಸುವಿಜಾನೋ ಹೋತಿ. ಇತರೋಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸ್ಸೀ ಪರಾಭವೋ, ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸ್ಸತಿ, ನ ಕಾಮೇತಿ, ನ ಪಿಹೇತಿ, ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ನ ಸುಣಾತಿ, ನ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಂ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುತ್ವಾ ಚ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ಸುವಿಜಾನೋ ಹೋತೀತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಭಗವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮಕಾಮತಂ ಭವತೋ ಮುಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸ್ಸಿತಂ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೯೩. ಅಥ ¶ ಸಾ ದೇವತಾ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಮಾನಾ ಆಹ ‘‘ಇತಿ ಹೇತ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಇತಿ ಹಿ ಯಥಾ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ, ತಥೇವ ಏತಂ ವಿಜಾನಾಮ, ಗಣ್ಹಾಮ, ಧಾರೇಮ, ಪಠಮೋ ಸೋ ಪರಾಭವೋ ಸೋ ಧಮ್ಮದೇಸ್ಸಿತಾಲಕ್ಖಣೋ ಪಠಮೋ ಪರಾಭವೋ. ಯಾನಿ ಮಯಂ ಪರಾಭವಮುಖಾನಿ ವಿಜಾನಿತುಂ ಆಗತಮ್ಹಾ, ತೇಸು ಇದಂ ತಾವ ಏಕಂ ಪರಾಭವಮುಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಪರಾಭವನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪರಾಭವೋ. ಕೇನ ಚ ಪರಾಭವನ್ತಿ? ಯಂ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖಂ, ಕಾರಣಂ, ತೇನ. ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತೇನ ಏವ ಹಿ ಏತ್ಥ ನಾನಾಕರಣಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಪರಾಭವೋತಿ ವಾ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖನ್ತಿ ವಾ ನಾನಾಕರಣಂ ನತ್ಥಿ. ಏವಮೇಕಂ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖಂ ವಿಜಾನಾಮಾತಿ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಞಾತುಕಾಮತಾಯಾಹ ‘‘ದುತಿಯಂ ಭಗವಾ ಬ್ರೂಹಿ, ಕಿಂ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖ’’ನ್ತಿ. ಇತೋ ಪರಞ್ಚ ತತಿಯಂ ಚತುತ್ಥನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೯೪. ಬ್ಯಾಕರಣಪಕ್ಖೇಪಿ ಚ ಯಸ್ಮಾ ¶ ತೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಪರಾಭವಮುಖೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ನ ಏಕೋಯೇವ ಸಬ್ಬೇಹಿ, ನ ಚ ಸಬ್ಬೇ ಏಕೇನೇವ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ತಾನಿ ತಾನಿ ಪರಾಭವಮುಖಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಸನ್ತಸ್ಸ ಪಿಯಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ದೇಸನಾಯ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ಪರಾಭವಮುಖಾನಿ ಬ್ಯಾಕಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಅಸನ್ತೋ ನಾಮ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ, ಯೇ ವಾ ಪನಞ್ಞೇಪಿ ಅವೂಪಸನ್ತೇನ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ತೇ ಅಸನ್ತೋ ಅಸ್ಸಪಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಸುನಕ್ಖತ್ತಾದೀನಂ ಅಚೇಲಕಕೋರಖತ್ತಿಯಾದಯೋ ವಿಯ. ಸನ್ತೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾ. ಯೇ ವಾ ಪನಞ್ಞೇಪಿ ವೂಪಸನ್ತೇನ ¶ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ತೇ ಸನ್ತೇ ನ ಕುರುತೇ ಪಿಯಂ, ಅತ್ತನೋ ಪಿಯೇ ಇಟ್ಠೇ ಕನ್ತೇ ಮನಾಪೇ ನ ಕುರುತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಹೇತ್ಥ ವಚನಭೇದೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಸನ್ತೇ ನ ಕುರುತೇತಿ ಸನ್ತೇ ನ ಸೇವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಥಾ ‘‘ರಾಜಾನಂ ಸೇವತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ಥೇ ರಾಜಾನಂ ಪಿಯಂ ಕುರುತೇತಿ ಸದ್ದವಿದೂ ಮನ್ತೇನ್ತಿ. ಪಿಯನ್ತಿ ಪಿಯಮಾನೋ, ತುಸ್ಸಮಾನೋ, ಮೋದಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸತಂ ¶ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ, ದಸಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ವಾ. ತಂ ಅಸತಂ ಧಮ್ಮಂ ರೋಚೇತಿ, ಪಿಹೇತಿ, ಪತ್ಥೇತಿ, ಸೇವತಿ. ಏವಮೇತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಅಸನ್ತಪಿಯತಾ, ಸನ್ತಅಪ್ಪಿಯತಾ, ಅಸದ್ಧಮ್ಮರೋಚನಞ್ಚಾತಿ ತಿವಿಧಂ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖಂ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಾಭವತಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ನೇವ ಇಧ ನ ಹುರಂ ವುಡ್ಢಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಾಭವತೋ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿತ್ಥಾರಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಅಸೇವನಾ ಚ ಬಾಲಾನಂ, ಪಣ್ಡಿತಾನಞ್ಚ ಸೇವನಾ’’ತಿ ಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯಂ ವಕ್ಖಾಮ.

೯೬. ನಿದ್ದಾಸೀಲೀ ನಾಮ ಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ, ನಿಸೀದನ್ತೋಪಿ, ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ, ಸಯಾನೋಪಿ ನಿದ್ದಾಯತಿಯೇವ. ಸಭಾಸೀಲೀ ನಾಮ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಂ, ಭಸ್ಸಾರಾಮತಮನುಯುತ್ತೋ. ಅನುಟ್ಠಾತಾತಿ ವೀರಿಯತೇಜವಿರಹಿತೋ ಉಟ್ಠಾನಸೀಲೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಗಹಟ್ಠೋ ವಾ ಸಮಾನೋ ಗಹಟ್ಠಕಮ್ಮಂ ¶ , ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಕಮ್ಮಂ ಆರಭತಿ. ಅಲಸೋತಿ ಜಾತಿಅಲಸೋ, ಅಚ್ಚನ್ತಾಭಿಭೂತೋ ಥಿನೇನ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ ಏವ ಹೋತಿ, ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏವ ಹೋತಿ, ಅತ್ತನೋ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಅಞ್ಞಂ ಇರಿಯಾಪಥಂ ನ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಅತೀತೇ ಅರಞ್ಞೇ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಉಟ್ಠಿತೇ ಅಪಲಾಯನಅಲಸಾ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತತೋ ಲಾಮಕಪರಿಚ್ಛೇದೇನಾಪಿ ಪನ ಅಲಸೋ ಅಲಸೋತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಧಜೋವ ರಥಸ್ಸ, ಧೂಮೋವ ಅಗ್ಗಿನೋ, ಕೋಧೋ ಪಞ್ಞಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಕೋಧಪಞ್ಞಾಣೋ. ದೋಸಚರಿತೋ ಖಿಪ್ಪಕೋಪೀ ಅರುಕೂಪಮಚಿತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏವರೂಪೋ ಹೋತಿ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದಾಸೀಲತಾ, ಸಭಾಸೀಲತಾ, ಅನುಟ್ಠಾನತಾ, ಅಲಸತಾ, ಕೋಧಪಞ್ಞಾಣತಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನೇವ ಗಹಟ್ಠೋ ಗಹಟ್ಠವುಡ್ಢಿಂ, ನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪಬ್ಬಜಿತವುಡ್ಢಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಪರಿಹಾಯತಿಯೇವ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಾಭವತೋ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೯೮. ಮಾತಾತಿ ಜನಿಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಿತಾತಿ ಜನಕೋಯೇವ. ಜಿಣ್ಣಕಂ ಸರೀರಸಿಥಿಲತಾಯ. ಗತಯೋಬ್ಬನಂ ಯೋಬ್ಬನಾತಿಕ್ಕಮೇನ ಆಸೀತಿಕಂ ವಾ ನಾವುತಿಕಂ ವಾ ಸಯಂ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕಾತುಮಸಮತ್ಥಂ. ಪಹು ಸನ್ತೋತಿ ಸಮತ್ಥೋ ಸಮಾನೋ ಸುಖಂ ಜೀವಮಾನೋ. ನ ಭರತೀತಿ ನ ಪೋಸೇತಿ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅಭರಣಂ, ಅಪೋಸನಂ, ಅನುಪಟ್ಠಾನಂ ಏಕಂಯೇವ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಯಂ ತಂ –

‘‘ತಾಯ ¶ ¶ ನಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯ, ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಪಣ್ಡಿತಾ;

ಇಧೇವ ನಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ಪೇಚ್ಚ ಸಗ್ಗೇ ಪಮೋದತೀ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ೧೦೬; ಅ. ನಿ. ೪.೬೩) –

ಮಾತಾಪಿತುಭರಣೇ ಆನಿಸಂಸಂ ವುತ್ತಂ. ತಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ‘‘ಮಾತಾಪಿತರೋಪಿ ನ ಭರತಿ, ಕಂ ಅಞ್ಞಂ ಭರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿನ್ದಞ್ಚ ವಜ್ಜನೀಯತಞ್ಚ ದುಗ್ಗತಿಞ್ಚ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಾಭವತೋ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೧೦೦. ಪಾಪಾನಂ ಬಾಹಿತತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ, ಸಮಿತತ್ತಾ ಸಮಣಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಪ್ಪಭವಮ್ಪಿ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಗತಂ ¶ ಸಮಣಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಾಪಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಯಾಚನಕಂ. ಮುಸಾವಾದೇನ ವಞ್ಚೇತೀತಿ ‘‘ವದ, ಭನ್ತೇ, ಪಚ್ಚಯೇನಾ’’ತಿ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಯಾಚಿತೋ ವಾ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅಪ್ಪದಾನೇನ ತಸ್ಸ ತಂ ಆಸಂ ವಿಸಂವಾದೇತಿ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀನಂ ಮುಸಾವಾದೇನ ವಞ್ಚನಂ ಏಕಂಯೇವ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಇಧ ನಿನ್ದಂ, ಸಮ್ಪರಾಯೇ ದುಗ್ಗತಿಂ ಸುಗತಿಯಮ್ಪಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಸೀಲವಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೪೯; ಅ. ನಿ. ೫.೨೧೩; ಮಹಾವ. ೨೮೫).

ತಥಾ –

‘‘ಚತೂಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏವಂ ನಿರಯೇ. ಕತಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ? ಮುಸಾವಾದೀ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೮೨).

ತಥಾ –

‘‘ಇಧ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಏಕಚ್ಚೋ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವಾರೇತಿ, ‘ವದ, ಭನ್ತೇ, ಪಚ್ಚಯೇನಾ’ತಿ, ಸೋ ಯೇನ ಪವಾರೇತಿ, ತಂ ನ ದೇತಿ. ಸೋ ಚೇ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಸೋ ಯಂ ಯದೇವ ವಣಿಜ್ಜಂ ಪಯೋಜೇತಿ, ಸಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಛೇದಗಾಮಿನೀ. ಇಧ ಪನ ಸಾರಿಪುತ್ತ…ಪೇ… ಸೋ ಯೇನ ಪವಾರೇತಿ, ನ ತಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದೇತಿ. ಸೋ ಚೇ ತತೋ ಚುತೋ ¶ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಸೋ ಯಂ ಯದೇವ ವಣಿಜ್ಜಂ ಪಯೋಜೇತಿ, ಸಾಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೭೯).

ಏವಮಿಮಾನಿ ¶ ನಿನ್ದಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಾಭವತೋ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

೧೦೨. ಪಹೂತವಿತ್ತೋತಿ ಪಹೂತಜಾತರೂಪರಜತಮಣಿರತನೋ. ಸಹಿರಞ್ಞೋತಿ ಸಕಹಾಪಣೋ. ಸಭೋಜನೋತಿ ಅನೇಕಸೂಪಬ್ಯಞ್ಜನಭೋಜನಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಏಕೋ ಭುಞ್ಜತಿ ಸಾದೂನೀತಿ ಸಾದೂನಿ ಭೋಜನಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಅದತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋಕಾಸೇ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಏಕೋ ಭುಞ್ಜತಿ ಸಾದೂನಿ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಭೋಜನಗಿದ್ಧತಾಯ ಭೋಜನಮಚ್ಛರಿಯಂ ಏಕಂಯೇವ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಿನ್ದಂ ವಜ್ಜನೀಯಂ ದುಗ್ಗತಿನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಾಭವತೋ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ಪನ ಇದಾನಿ ಯೋಜನಾನಯಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ಭಣಾಮ.

೧೦೪. ಜಾತಿತ್ಥದ್ಧೋ ನಾಮ ಯೋ ‘‘ಅಹಂ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಮಾನಂ ಜನೇತ್ವಾ ತೇನ ಥದ್ಧೋ ವಾತಪೂರಿತಭಸ್ತಾ ವಿಯ ಉದ್ಧುಮಾತೋ ಹುತ್ವಾ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ¶ ಓನಮತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಧನಗೋತ್ತತ್ಥದ್ಧೇಸು. ಸಞ್ಞಾತಿಂ ಅತಿಮಞ್ಞೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಞಾತಿಮ್ಪಿ ಜಾತಿಯಾ ಅತಿಮಞ್ಞತಿ ಸಕ್ಯಾ ವಿಯ ವಿಟಟೂಭಂ. ಧನೇನಾಪಿ ಚ ‘‘ಕಪಣೋ ಅಯಂ ದಲಿದ್ದೋ’’ತಿ ಅತಿಮಞ್ಞತಿ, ಸಾಮೀಚಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಞಾತಯೋ ಪರಾಭವಮೇವ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ವತ್ಥುತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ, ಲಕ್ಖಣತೋ ಏಕಂಯೇವ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ.

೧೦೬. ಇತ್ಥಿಧುತ್ತೋತಿ ಇತ್ಥೀಸು ಸಾರತ್ತೋ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಇತ್ಥಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸುರಾಪಾನಪಯುತ್ತೋ ಸುರಾಧುತ್ತೋ. ನಿವತ್ಥಸಾಟಕಮ್ಪಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಜೂತಕೀಳನಮನುಯುತ್ತೋ ಅಕ್ಖಧುತ್ತೋ. ಏತೇಹಿ ತೀಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಲದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವಿನಾಸನತೋ ಲದ್ಧಂ ಲದ್ಧಂ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂವಿಧೋ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತೇನಸ್ಸೇತಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ತಿವಿಧಂ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ.

೧೦೮. ಸೇಹಿ ದಾರೇಹೀತಿ ಅತ್ತನೋ ದಾರೇಹಿ. ಯೋ ಅತ್ತನೋ ದಾರೇಹಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ವೇಸಿಯಾಸು ಪದುಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಪರದಾರೇಸು, ಸೋ ¶ ಯಸ್ಮಾ ವೇಸೀನಂ ಧನಪ್ಪದಾನೇನ ಪರದಾರಸೇವನೇನ ಚ ರಾಜದಣ್ಡಾದೀಹಿ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತೇನಸ್ಸೇತಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ದುವಿಧಂ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ.

೧೧೦. ಅತೀತಯೋಬ್ಬನೋತಿ ¶ ಯೋಬ್ಬನಮತಿಚ್ಚ ಆಸೀತಿಕೋ ವಾ ನಾವುತಿಕೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಆನೇತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಿಮ್ಬರುತ್ಥನಿನ್ತಿ ತಿಮ್ಬರುಫಲಸದಿಸತ್ಥನಿಂ ತರುಣದಾರಿಕಂ. ತಸ್ಸಾ ಇಸ್ಸಾ ನ ಸುಪತೀತಿ ‘‘ದಹರಾಯ ಮಹಲ್ಲಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರತಿ ಚ ಸಂವಾಸೋ ಚ ಅಮನಾಪೋ, ಮಾ ಹೇವ ಖೋ ತರುಣಂ ಪತ್ಥೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಸ್ಸಾಯ ತಂ ರಕ್ಖನ್ತೋ ನ ಸುಪತಿ. ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮರಾಗೇನ ಚ ಇಸ್ಸಾಯ ಚ ಡಯ್ಹನ್ತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಚ ಅಪ್ಪಯೋಜೇನ್ತೋ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತೇನಸ್ಸೇತಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಇಮಂ ಇಸ್ಸಾಯ ಅಸುಪನಂ ಏಕಂಯೇವ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ.

೧೧೨. ಸೋಣ್ಡಿನ್ತಿ ಮಚ್ಛಮಂಸಾದೀಸು ಲೋಲಂ ಗೇಧಜಾತಿಕಂ. ವಿಕಿರಣಿನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ಧನಂ ಪಂಸುಕಂ ವಿಯ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ನಾಸನಸೀಲಂ. ಪುರಿಸಂ ವಾಪಿ ತಾದಿಸನ್ತಿ ಪುರಿಸೋ ವಾಪಿ ಯೋ ಏವರೂಪೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಯೋ ಇಸ್ಸರಿಯಸ್ಮಿಂ ಠಪೇತಿ, ಲಞ್ಛನಮುದ್ದಿಕಾದೀನಿ ದತ್ವಾ ಘರಾವಾಸೇ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ¶ ವಾ ವಣಿಜ್ಜಾದಿವೋಹಾರೇಸು ವಾ ತದೇವ ವಾವಟಂ ಕಾರೇತಿ. ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ದೋಸೇನ ಧನಕ್ಖಯಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತೇನಸ್ಸೇತಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ತಥಾವಿಧಸ್ಸ ಇಸ್ಸರಿಯಸ್ಮಿಂ ಠಪನಂ ಏಕಂಯೇವ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ.

೧೧೪. ಅಪ್ಪಭೋಗೋ ನಾಮ ಸನ್ನಿಚಿತಾನಞ್ಚ ಭೋಗಾನಂ ಆಯಮುಖಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವತೋ. ಮಹಾತಣ್ಹೋತಿ ಮಹತಿಯಾ ಭೋಗತಣ್ಹಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಯಂ ಲದ್ಧಂ, ತೇನ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ. ಖತ್ತಿಯೇ ಜಾಯತೇ ಕುಲೇತಿ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಕುಲೇ ಜಾಯತಿ. ಸೋ ಚ ರಜ್ಜಂ ಪತ್ಥಯತೀತಿ ಸೋ ಏತಾಯ ಮಹಾತಣ್ಹತಾಯ ಅನುಪಾಯೇನ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ದಾಯಜ್ಜಭೂತಂ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಂ ವಾ ಪರಸನ್ತಕಂ ರಜ್ಜಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಕಂ ಭೋಗಂ ಯೋಧಾಜೀವಾದೀನಂ ದತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಅಪಾಪುಣನ್ತೋ ಪರಾಭವತಿಯೇವ, ತೇನಸ್ಸೇತಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ರಜ್ಜಪತ್ಥನಂ ಏಕಂಯೇವ ಪರಾಭವಮುಖಂ ವುತ್ತಂ.

೧೧೫. ಇತೋ ¶ ಪರಂ ಯದಿ ಸಾ ದೇವತಾ ‘‘ತೇರಸಮಂ ಭಗವಾ ಬ್ರೂಹಿ…ಪೇ… ಸತಸಹಸ್ಸಿಮಂ ಭಗವಾ ಬ್ರೂಹೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಕಥೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾ ದೇವತಾ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೇಹಿ, ಏಕಮೇತ್ಥ ವುಡ್ಢಿಕರಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ತಾನಿ ಪರಾಭವಮುಖಾನಿ ಅಸುಯ್ಯಮಾನಾ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹುತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತಸ್ಸಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ ‘‘ಏತೇ ಪರಾಭವೇ ಲೋಕೇ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪರಿವೀಮಂಸಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸಮವೇಕ್ಖಿಯಾತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ. ಅರಿಯೋತಿ ನ ಮಗ್ಗೇನ, ನ ಫಲೇನ, ಅಪಿಚ ಖೋ, ಪನ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪರಾಭವಸಙ್ಖಾತೇ ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯತೀತಿ ಅರಿಯೋ. ಯೇನ ದಸ್ಸನೇನ ಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಾಭವೇ ದಿಸ್ವಾ ವಿವಜ್ಜೇತಿ, ತೇನ ¶ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸ ಲೋಕಂ ಭಜತೇ ಸಿವನ್ತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಸಿವಂ ಖೇಮಮುತ್ತಮಮನುಪದ್ದವಂ ದೇವಲೋಕಂ ಭಜತಿ, ಅಲ್ಲೀಯತಿ, ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪರಾಭವಮುಖಾನಿ ಸುತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಸಂವೇಗಾನುರೂಪಂ ಯೋನಿಸೋ ಪದಹಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿಫಲಾನಿ ಪತ್ತಾ ದೇವತಾ ಗಣನಂ ವೀತಿವತ್ತಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತೇ ¶ ಚ, ಅಥೋ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಕೇ;

ಸಮಚಿತ್ತೇ ರಾಹುಲೋವಾದೇ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಪರಾಭವೇ.

‘‘ದೇವತಾಸಮಿತೀ ತತ್ಥ, ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ;

ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಚೇತ್ಥ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯೋ’’ತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಾಭವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತಂ, ‘‘ವಸಲಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ. ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ¶ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಸರಣಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಮಯಿ ಗತೇ ಕಥಾ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಕಥಾವಸಾನೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಏಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸರಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ, ಪವತ್ತಾಯ ಕಥಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಯಾಚಿತೋ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಂ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ, ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ಯಂ ಅವುತ್ತಪುಬ್ಬಂ, ತಂ ತದೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಗ್ಗಿಂ ಜುಹತಿ ಪರಿಚರತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕೋತಿ ನಾಮೇನ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಗೋತ್ತೇನ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸಾ’’ತಿ. ನಿವೇಸನೇತಿ ಘರೇ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಅಗ್ಗಿಹುತಸಾಲಾ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ‘‘ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ತಸ್ಸಪಿ ಪದೇಸಸ್ಸ ನಿವೇಸನೇಯೇವ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ‘‘ನಿವೇಸನೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮೀಪತ್ಥೇ ವಾ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ನಿವೇಸನಸಮೀಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಗ್ಗಿ ಪಜ್ಜಲಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಅಗ್ಗಿಯಾಧಾನೇ ಠಿತೋ ಅಗ್ಗಿ ಕತಬ್ಭುದ್ಧರಣೋ ಸಮಿಧಾಪಕ್ಖೇಪಂ ಬೀಜನವಾತಞ್ಚ ಲಭಿತ್ವಾ ¶ ಜಲಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಸಮುಗ್ಗತಚ್ಚಿಸಮಾಕುಲೋ ಹೋತಿ. ಆಹುತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಸಸೀಸಂ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಮಹತಾ ಸಕ್ಕಾರೇನ ಪಾಯಾಸಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಞ್ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಜುಹಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ‘‘ಆಹುತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಪದಾನನ್ತಿ ಅನುಘರಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಜನಾನುಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಆಹಾರಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಉಚ್ಚನೀಚಕುಲಂ ಅವೋಕ್ಕಮ್ಮ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಪದಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಮಾನೋ’’ತಿ.

ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಪ್ಪಸೀದತಿ? ಕಸ್ಮಾ ಚ ಏವಂ ಫರುಸೇನ ವಚನೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಸಮುದಾಚರತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಯಂ ಕಿರ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಮಣದಸ್ಸನಂ ಅವಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂದಿಟ್ಠಿಕೋ, ತತೋ ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಭುಞ್ಜನವೇಲಾಯ ಕಾಳಕಣ್ಣೀ ಮುಣ್ಡಕಸಮಣಕೋ ಮಮ ನಿವೇಸನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮತೀ’’ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ನಪ್ಪಸಾದೇಸಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ದೋಸವಸಂಯೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥ ಕುದ್ಧೋ ಅನತ್ತಮನೋ ಅನತ್ತಮನವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ ‘‘ತತ್ರೇವ ಮುಣ್ಡಕಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ರಾಪಿ ¶ ಚ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಮುಣ್ಡೋ ಅಸುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ದಿಟ್ಠಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಯಂ ಅಸುದ್ಧೋ, ತೇನ ದೇವಬ್ರಾಹ್ಮಣಪೂಜಕೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಮುಣ್ಡಕಾ’’ತಿ ಆಹ. ಮುಣ್ಡಕತ್ತಾ ವಾ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠೋ ಏಸ, ನ ಇಮಂ ಪದೇಸಂ ಅರಹತಿ ಆಗಚ್ಛಿತುನ್ತಿ ಸಮಣೋ ಹುತ್ವಾಪಿ ಈದಿಸಂ ಕಾಯಕಿಲೇಸಂ ನ ವಣ್ಣೇತೀತಿ ಚ ಸಮಣಭಾವಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಸಮಣಕಾ’’ತಿ ಆಹ. ನ ಕೇವಲಂ ದೋಸವಸೇನೇವ, ವಸಲೇ ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಸಮ್ಭೋಗಪರಿಭೋಗಕರಣೇನ ಪತಿತೋ ಅಯಂ ವಸಲತೋಪಿ ಪಾಪತರೋತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ವಸಲಕಾ’’ತಿ ಆಹ – ‘‘ವಸಲಜಾತಿಕಾನಂ ವಾ ಆಹುತಿದಸ್ಸನಮತ್ತಸವನೇನ ಪಾಪಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋಪಿ ಏವಮಾಹ.

ಭಗವಾ ತಥಾ ವುತ್ತೋಪಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನೇವ ಮುಖವಣ್ಣೇನ ಮಧುರೇನ ಸರೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪರಿ ಅನುಕಮ್ಪಾಸೀತಲೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣತಾದಿಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಜಾನಾಸಿ ಪನ, ತ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವತೋ ¶ ಮುಖಪ್ಪಸಾದಸೂಚಿತಂ ತಾದಿಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಅನುಕಮ್ಪಾಸೀತಲೇನ ಚಿತ್ತೇನ ನಿಚ್ಛಾರಿತಂ ಮಧುರಸ್ಸರಂ ಸುತ್ವಾ ಅಮತೇನೇವ ಅಭಿಸಿತ್ತಹದಯೋ ಅತ್ತಮನೋ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಿನ್ದ್ರಿಯೋ ನಿಹತಮಾನೋ ಹುತ್ವಾ ತಂ ಜಾತಿಸಭಾವಂ ವಿಸಉಗ್ಗಿರಸದಿಸಂ ಸಮುದಾಚಾರವಚನಂ ಪಹಾಯ ‘‘ನೂನ ಯಮಹಂ ಹೀನಜಚ್ಚಂ ವಸಲನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಮಿ, ನ ಸೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಸಲೋ, ನ ಚ ಹೀನಜಚ್ಚತಾ ಏವ ವಸಲಕರಣೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ‘‘ನ ಖ್ವಾಹಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಧಮ್ಮತಾ ಹೇಸಾ, ಯಂ ಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಚ್ಚಯಾಲಾಭೇನ ಫರುಸೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಲದ್ಧಮತ್ತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಮುದುಕೋ ಹೋತೀತಿ.

ತತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಆಯಾಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮ್ಪಹಂಸನಸುನ್ದರದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೯೫; ಅ. ನಿ. ೭.೮೩) ಹಿ ಆಯಾಚನೇ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೮೬) ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ. ‘‘ಸಾಧು, ಸಾಧು, ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೪೯) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ.

‘‘ಸಾಧು ಧಮ್ಮರುಚೀ ರಾಜಾ, ಸಾಧು ಪಞ್ಞಾಣವಾ ನರೋ;

ಸಾಧು ಮಿತ್ತಾನಮದ್ದುಬ್ಭೋ, ಪಾಪಸ್ಸಾಕರಣಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೨.೧೮.೧೦೧) –

ಆದೀಸು ¶ ¶ ಸುನ್ದರೇ. ‘‘ತಂ ಸುಣಾಥ, ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧) ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇ. ಇಧ ಪನ ಆಯಾಚನೇ.

ತೇನ ಹೀತಿ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯನಿದಸ್ಸನಂ, ಸಚೇ ಞಾತುಕಾಮೋಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಾರಣವಚನಂ ವಾ, ತಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಞಾತುಕಾಮೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಸುಣಾಹಿ, ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹಿ, ತಥಾ ತೇ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಥಾ ತ್ವಂ ಜಾನಿಸ್ಸಸೀತಿ ಏವಂ ಪರಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ರ ಚ ಸುಣಾಹೀತಿ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ, ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀತಿ ಮನಸಿಕಾರೇ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮನಿಯೋಜನೇನ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ. ಪುರಿಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ ¶ . ಪುರಿಮೇನ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸುತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಧಾರಣತ್ಥೂಪಪರಿಕ್ಖಾದೀಸು. ಪುರಿಮೇನ ಚ ‘‘ಸಬ್ಯಞ್ಜನೋ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಾ ಸವನೀಯೋ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ‘‘ಸಾತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಸಾಧುಕಪದಂ ವಾ ಉಭಯಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರೋ ಚ ದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸುಣಾಹಿ ಸಾಧುಕಂ. ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರೋ ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸುಣಾಹಿ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ.

ತತೋ ‘‘ಏವಂ ಗಮ್ಭೀರೇ ಕಥಮಹಂ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಸೀದನ್ತಮಿವ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಸಮುಸ್ಸಾಹೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯಥಾ ತ್ವಂ ಞಸ್ಸಸಿ, ತಥಾ ಪರಿಮಣ್ಡಲೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಉತ್ತಾನೇನ ನಯೇನ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತೋ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಭೋ’’ತಿ ಖೋ ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ ಅಭಿಮುಖೋ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ. ಅಥಸ್ಸ ‘‘ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾ’’ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೋಧನೋ ಉಪನಾಹೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ.

೧೧೬. ತತ್ಥ ಕೋಧನೋತಿ ಕುಜ್ಝನಸೀಲೋ. ಉಪನಾಹೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ಕೋಧಸ್ಸ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇನ ಉಪನಾಹೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಪರೇಸಂ ಗುಣೇ ಮಕ್ಖೇತಿ ಪುಞ್ಛತೀತಿ ಮಕ್ಖೀ, ಪಾಪೋ ಚ ಸೋ ಮಕ್ಖೀ ಚಾತಿ ಪಾಪಮಕ್ಖೀ. ವಿಪನ್ನದಿಟ್ಠೀತಿ ವಿನಟ್ಠಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ವಿಪನ್ನಾಯ ವಾ ವಿರೂಪಂ ಗತಾಯ ದಸವತ್ಥುಕಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಮಾಯಾವೀತಿ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನದೋಸಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾಯ ಮಾಯಾಯ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತಂ ಜಞ್ಞಾ ವಸಲೋ ಇತೀತಿ ತಂ ಏವರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಏತೇಸಂ ಹೀನಧಮ್ಮಾನಂ ವಸ್ಸನತೋ ಸಿಞ್ಚನತೋ ಅನ್ವಾಸ್ಸವನತೋ ‘‘ವಸಲೋ’’ತಿ ಜಾನೇಯ್ಯಾತಿ, ಏತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮತ್ಥಕೇ ಜಾತೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಸಲೋ ಏವ, ಅತ್ತನೋ ¶ ಹದಯತುಟ್ಠಿಮತ್ತಂ, ನ ಪರನ್ತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಭಗವಾ ಆದಿಪದೇನೇವ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕೋಧನಿಗ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕೋಧಾದಿಧಮ್ಮೋ ಹೀನಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ¶ ಚ ದೇಸನಾಯ ಕೋಧಾದಿಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇನ್ತೋ ಏಕೇನ ತಾವ ಪರಿಯಾಯೇನ ವಸಲಞ್ಚ ವಸಲಕರಣೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇಸಿ. ಏವಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚ ‘‘ತ್ವಂ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪರವಮ್ಭನಂ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಞ್ಚ ಅಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನೇವ ಸಮೇನ ಞಾಯೇನ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಸಲಭಾವೇ, ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾವೇ ಠಪೇಸಿ.

೧೧೭. ಇದಾನಿ ಯಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ದಿಟ್ಠಿ ‘‘ಕದಾಚಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಏವಾ’’ತಿ. ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ, ಯೇ ಚ ಸತ್ತವಿಹಿಂಸಾದೀಸು ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಆದೀನವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ‘‘ಹೀನಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ವಸಲಕರಣಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ಆದೀನವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಪರೇಹಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವಸಲಞ್ಚ ವಸಲಕರಣೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಜಂ ವಾ ದ್ವಿಜಂ ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಏಕಜೋತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಣ್ಡಜಂ ಅವಸೇಸಯೋನಿಜೋ. ಸೋ ಹಿ ಏಕದಾ ಏವ ಜಾಯತಿ. ದ್ವಿಜೋತಿ ಅಣ್ಡಜೋ. ಸೋ ಹಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ಅಣ್ಡಕೋಸತೋ ಚಾತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಜಾಯತಿ. ತಂ ಏಕಜಂ ವಾ ದ್ವಿಜಂ ವಾಪಿ. ಯೋಧ ಪಾಣನ್ತಿ ಯೋ ಇಧ ಸತ್ತಂ. ವಿಹಿಂಸತೀತಿ ಕಾಯದ್ವಾರಿಕಚೇತನಾಸಮುಟ್ಠಿತೇನ ವಾ ವಚೀದ್ವಾರಿಕಚೇತನಾಸಮುಟ್ಠಿತೇನ ವಾ ಪಯೋಗೇನ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ. ‘‘ಪಾಣಾನಿ ಹಿಂಸತೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತತ್ಥ ಏಕಜಂ ವಾ ದ್ವಿಜಂ ವಾತಿ ಏವಂಪಭೇದಾನಿ ಯೋಧ ಪಾಣಾನಿ ಹಿಂಸತೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಸ ಪಾಣೇ ದಯಾ ನತ್ಥೀತಿ ಏತೇನ ಮನಸಾ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಅಭಾವಂ ಆಹ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇತೋ ಪರಾಸು ಚ ಗಾಥಾಸು, ಯತೋ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅವತ್ವಾ ಇತೋ ಪರಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ ಪದಾನಿ ಪರಿಹರನ್ತಾ ಅವಣ್ಣಿತಪದವಣ್ಣನಾಮತ್ತಮೇವ ಕರಿಸ್ಸಾಮ.

೧೧೮. ಹನ್ತೀತಿ ¶ ಹನತಿ ವಿನಾಸೇತಿ. ಪರಿರುನ್ಧತೀತಿ ಸೇನಾಯ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಗಾಮಾನಿ ನಿಗಮಾನಿ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ನಗರಾನೀತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ನಿಗ್ಗಾಹಕೋ ಸಮಞ್ಞಾತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಹನನಪರಿರುನ್ಧನೇನ ಗಾಮನಿಗಮನಗರಘಾತಕೋತಿ ಲೋಕೇ ವಿದಿತೋ.

೧೧೯. ಗಾಮೇ ವಾ ಯದಿ ವಾರಞ್ಞೇತಿ ¶ ಗಾಮೋಪಿ ನಿಗಮೋಪಿ ನಗರಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬೋವ ಇಧ ಗಾಮೋ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಚಾರೇನ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಅರಞ್ಞಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ವಾ ಯದಿ ವಾರಞ್ಞೇ ಯಂ ಪರೇಸಂ ಮಮಾಯಿತಂ, ಯಂ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಮಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಸತ್ತೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೋ ವಾ. ಥೇಯ್ಯಾ ಅದಿನ್ನಮಾದೇತೀತಿ ತೇಹಿ ಅದಿನ್ನಂ ಅನನುಞ್ಞಾತಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಆದಿಯತಿ, ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಯೋಗೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಅವಹಾರೇನ ಅತ್ತನೋ ಗಹಣಂ ಸಾಧೇತಿ.

೧೨೦. ಇಣಮಾದಾಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖೇಪಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ, ಕಿಞ್ಚಿ ¶ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕೇನ ಕಾಲೇನ ಏತ್ತಕಂ ವಡ್ಢಿಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಡ್ಢಿಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ, ‘‘ಯಂ ಇತೋ ಉದಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಮಯ್ಹಂ ಮೂಲಂ ತವೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಉದಯಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏವಂ ತಂತಂಆಯೋಗಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಇಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಚುಜ್ಜಮಾನೋ ಪಲಾಯತಿ ನ ಹಿ ತೇ ಇಣಮತ್ಥೀತಿ ತೇನ ಇಣಾಯಿಕೇನ ‘‘ದೇಹಿ ಮೇ ಇಣ’’ನ್ತಿ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘‘ನ ಹಿ ತೇ ಇಣಮತ್ಥಿ, ಮಯಾ ಗಹಿತನ್ತಿ ಕೋ ಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ಏವಂ ಭಣನೇನ ಘರೇ ವಸನ್ತೋಪಿ ಪಲಾಯತಿ.

೧೨೧. ಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖಕಮ್ಯತಾತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಪಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಇಚ್ಛಾಯ. ಪನ್ಥಸ್ಮಿಂ ವಜನ್ತಂ ಜನನ್ತಿ ಮಗ್ಗೇ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಇತ್ಥಿಂ ವಾ ಪುರಿಸಂ ವಾ. ಹನ್ತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖಮಾದೇತೀತಿ ಮಾರೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ತಂ ಭಣ್ಡಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ.

೧೨೨. ಅತ್ತಹೇತೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಕಾರಣಾ, ತಥಾ ಪರಹೇತು. ಧನಹೇತೂತಿ ಸಕಧನಸ್ಸ ವಾ ಪರಧನಸ್ಸ ವಾ ಕಾರಣಾ. ಚ-ಕಾರೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ. ಸಕ್ಖಿಪುಟ್ಠೋತಿ ಯಂ ಜಾನಾಸಿ, ತಂ ವದೇಹೀತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ಮುಸಾ ಬ್ರೂತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋ ವಾ ‘‘ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ವಾ ‘‘ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಭಣತಿ, ಸಾಮಿಕೇ ಅಸಾಮಿಕೇ, ಅಸಾಮಿಕೇ ಚ ಸಾಮಿಕೇ ಕರೋತಿ.

೧೨೩. ಞಾತೀನನ್ತಿ ¶ ಸಮ್ಬನ್ಧೀನಂ. ಸಖೀನನ್ತಿ ವಯಸ್ಸಾನಂ ದಾರೇಸೂತಿ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತೇಸು. ಪಟಿದಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಟಿಕೂಲೇನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅತಿಚರನ್ತೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಹಸಾತಿ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಅನಿಚ್ಛಂ. ಸಮ್ಪಿಯೇನಾತಿ ತೇಹಿ ತೇಸಂ ದಾರೇಹಿ ಪತ್ಥಿಯಮಾನೋ ಸಯಞ್ಚ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ, ಉಭಯಸಿನೇಹವಸೇನಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೧೨೪. ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಮೇತ್ತಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಮ್ಪಿ, ಜಿಣ್ಣಕಂ ಗತಯೋಬ್ಬನನ್ತಿ ಏವಂ ಕರುಣಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಮ್ಪಿ ¶ . ಪಹು ಸನ್ತೋ ನ ಭರತೀತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಪನ್ನೋ ಉಪಕರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾಪಿ ನ ಪೋಸೇತಿ.

೧೨೫. ಸಸುನ್ತಿ ಸಸ್ಸುಂ. ಹನ್ತೀತಿ ಪಾಣಿನಾ ವಾ ಲೇಡ್ಡುನಾ ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಪಹರತಿ. ರೋಸೇತೀತಿ ಕೋಧಮಸ್ಸ ಸಞ್ಜನೇತಿ ವಾಚಾಯ ಫರುಸವಚನೇನ.

೧೨೬. ಅತ್ಥನ್ತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ. ಪುಚ್ಛಿತೋ ಸನ್ತೋತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ. ಅನತ್ಥಮನುಸಾಸತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅಹಿತಮೇವ ಆಚಿಕ್ಖತಿ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇನ ಮನ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋಪಿ ¶ ಯಥಾ ಸೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಥಾ ಅಪಾಕಟೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇನ ವಚನೇನ ಮನ್ತೇತಿ, ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ದೀಘರತ್ತಂ ವಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಾವಸೇಸಮೇವ ಮನ್ತೇತಿ.

೧೨೭. ಯೋ ಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಯಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ವುತ್ತಾ. ಯಾ ಸಾ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರಿತ್ವಾ, ವಾಚಾಯ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರಿತ್ವಾ, ಮನಸಾ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರಿತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಹೇತು ಪಾಪಿಕಂ ಇಚ್ಛಂ ಪಣಿದಹತಿ, ಮಾ ಮಂ ಜಞ್ಞಾತಿ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಗತಾ. ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಥಾ ಕರಣೇನ ಕತಾನಞ್ಚ ಅವಿವರಣೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಅಸ್ಸ ಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕಮ್ಮನ್ತೋ.

೧೨೮. ಪರಕುಲನ್ತಿ ಞಾತಿಕುಲಂ ವಾ ಮಿತ್ತಕುಲಂ ವಾ. ಆಗತನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ತೇನ ಕುಲೇ ಭುತ್ತಂ, ತಂ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹಮಾಗತಂ ಪಾನಭೋಜನಾದೀಹಿ ನಪ್ಪಟಿಪೂಜೇತಿ, ನ ವಾ ದೇತಿ, ಅವಭುತ್ತಂ ವಾ ದೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೨೯. ಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾತಿ ಪರಾಭವಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

೧೩೦. ಭತ್ತಕಾಲೇ ¶ ಉಪಟ್ಠಿತೇತಿ ಭೋಜನಕಾಲೇ ಜಾತೇ. ಉಪಟ್ಠಿತನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಭತ್ತಕಾಲೇ ಆಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೋಸೇತಿ ವಾಚಾ ನ ಚ ದೇತೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಮೇ ಅಯಂ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಮಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕಾರಾಪೇತುಂ ಆಗತೋ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪತಿರೂಪೇನ ಫರುಸವಚನೇನ ರೋಸೇತಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ಸಮ್ಮುಖಭಾವಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಸ್ಸ ನ ದೇತಿ, ಪಗೇವ ಭೋಜನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೩೧. ಅಸತಂ ಯೋಧ ಪಬ್ರೂತೀತಿ ಯೋ ಇಧ ಯಥಾ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಅಸುಕದಿವಸೇ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ತೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಸಜ್ಜನಾನಂ ವಚನಂ ಪಬ್ರೂತಿ. ‘‘ಅಸನ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಬ್ರೂತೀತಿ ಭಣತಿ ‘‘ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಗಾಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಈದಿಸೋ ಘರವಿಭವೋ, ಏಹಿ ತತ್ಥ ಗಚ್ಛಾಮ, ಘರಣೀ ¶ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ತೇ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಭರಿಯಂ ಪರದಾಸಿಂ ವಾ ವಞ್ಚೇನ್ತೋ ಧುತ್ತೋ ವಿಯ. ನಿಜಿಗೀಸಾನೋತಿ ನಿಜಿಗೀಸಮಾನೋ ಮಗ್ಗಮಾನೋ, ತಂ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಲಾಯಿತುಕಾಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೩೨. ಯೋ ಚತ್ತಾನನ್ತಿ ಯೋ ಚ ಅತ್ತಾನಂ. ಸಮುಕ್ಕಂಸೇತಿ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಸಮುಕ್ಕಂಸತಿ ಉಚ್ಚಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತಿ. ಪರೇ ಚ ಮವಜಾನಾತೀತಿ ತೇಹಿಯೇವ ಪರೇ ಅವಜಾನಾತಿ, ನೀಚಂ ಕರೋತಿ. ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ ¶ . ನಿಹೀನೋತಿ ಗುಣವುಡ್ಢಿತೋ ಪರಿಹೀನೋ, ಅಧಮಭಾವಂ ವಾ ಗತೋ. ಸೇನ ಮಾನೇನಾತಿ ತೇನ ಉಕ್ಕಂಸನಾವಜಾನನಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ತನೋ ಮಾನೇನ.

೧೩೩. ರೋಸಕೋತಿ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಪರೇಸಂ ರೋಸಜನಕೋ. ಕದರಿಯೋತಿ ಥದ್ಧಮಚ್ಛರೀ, ಯೋ ಪರೇ ಪರೇಸಂ ದೇನ್ತೇ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತೇ ವಾರೇತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪಾಪಿಚ್ಛೋತಿ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಿಚ್ಛಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಮಚ್ಛರೀತಿ ಆವಾಸಾದಿಮಚ್ಛರಿಯಯುತ್ತೋ. ಸಠೋತಿ ಅಸನ್ತಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಲಕ್ಖಣೇನ ಸಾಠೇಯ್ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಅಸಮ್ಮಾಭಾಸೀ ವಾ ಅಕಾತುಕಾಮೋಪಿ ‘‘ಕರೋಮೀ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ. ನಾಸ್ಸ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾ ಹಿರೀ, ನಾಸ್ಸ ಉತ್ತಾಸನತೋ ಉಬ್ಬೇಗಲಕ್ಖಣಂ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಅಹಿರಿಕೋ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೀ.

೧೩೪. ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ. ಪರಿಭಾಸತೀತಿ ‘‘ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿಆದೀಹಿ ಅಪವದತಿ, ಸಾವಕಞ್ಚ ‘‘ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಹಿ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಂ ಗಹಟ್ಠಂ ವಾತಿ ಸಾವಕವಿಸೇಸನಮೇವೇತಂ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಸಾವಕಂ, ಗಹಟ್ಠಂ ವಾ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಾಹಿರಕಂ ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಗಹಟ್ಠಂ ವಾ ಅಭೂತೇನ ದೋಸೇನ ಪರಿಭಾಸತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ.

೧೩೫. ಅನರಹಂ ಸನ್ತೋತಿ ಅಖೀಣಾಸವೋ ಸಮಾನೋ. ಅರಹಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಅಹಂ ಅರಹಾ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಯಥಾ ನಂ ‘‘ಅರಹಾ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಜಾನನ್ತಿ, ತಥಾ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇತಿ, ಕಾಯೇನ ಪರಕ್ಕಮತಿ, ಚಿತ್ತೇನ ಇಚ್ಛತಿ ಅಧಿವಾಸೇತಿ. ಚೋರೋತಿ ಥೇನೋ. ಸಬ್ರಹ್ಮಕೇ ಲೋಕೇತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠವಸೇನ ಆಹ – ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ . ಲೋಕೇ ಹಿ ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದನನಿಲ್ಲೋಪಹರಣಏಕಾಗಾರಿಕಕರಣಪರಿಪನ್ಥತಿಟ್ಠನಾದೀಹಿ ಪರೇಸಂ ಧನಂ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಾ ಚೋರಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಾಸನೇ ಪನ ಪರಿಸಸಮ್ಪತ್ತಿಆದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯಾದೀನಿ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಚೋರಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ. ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಮಹಾಚೋರಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ಸತೇನ ವಾ ಸಹಸ್ಸೇನ ವಾ ಪರಿವುತೋ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಆಹಿಣ್ಡಿಸ್ಸಾಮಿ ಹನನ್ತೋ, ಘಾತೇನ್ತೋ, ಛಿನ್ದನ್ತೋ, ಛೇದಾಪೇನ್ತೋ, ಪಚನ್ತೋ ಪಾಚೇನ್ತೋತಿ, ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಸತೇನ ವಾ ಸಹಸ್ಸೇನ ವಾ ಪರಿವುತೋ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಆಹಿಣ್ಡತಿ ಹನನ್ತೋ…ಪೇ… ಪಾಚೇನ್ತೋ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಧೇಕಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾಪಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ಸತೇನ ವಾ…ಪೇ… ರಾಜಧಾನೀಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಕ್ಕತೋ, ಗರುಕತೋ, ಮಾನಿತೋ, ಪೂಜಿತೋ, ಅಪಚಿತೋ, ಗಹಟ್ಠಾನಞ್ಚೇವ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಞ್ಚ ಲಾಭೀ ಚೀವರ…ಪೇ… ಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’ನ್ತಿ. ಸೋ ಅಪರೇನ ¶ ಸಮಯೇನ ಸತೇನ ವಾ ಸಹಸ್ಸೇನ ವಾ ಪರಿವುತೋ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರತಿ ಸಕ್ಕತೋ…ಪೇ… ಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮೋ ಮಹಾಚೋರೋ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಹತಿ, ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುತಿಯೋ…ಪೇ… ಲೋಕಸ್ಮಿಂ.

‘‘ಪುನ ¶ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಂ ಅಮೂಲಕೇನ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ಅನುದ್ಧಂಸೇತಿ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತತಿಯೋ…ಪೇ… ಲೋಕಸ್ಮಿಂ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ, ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಗರುಭಣ್ಡಾನಿ ಗರುಪರಿಕ್ಖಾರಾನಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಆರಾಮೋ, ಆರಾಮವತ್ಥು, ವಿಹಾರೋ, ವಿಹಾರವತ್ಥು, ಮಞ್ಚೋ, ಪೀಠಂ, ಭಿಸಿ, ಬಿಮ್ಬೋಹನಂ, ಲೋಹಕುಮ್ಭೀ, ಲೋಹಭಾಣಕಂ, ಲೋಹವಾರಕೋ, ಲೋಹಕಟಾಹಂ, ವಾಸಿ, ಫರಸು, ಕುಠಾರೀ, ಕುದಾಲೋ, ನಿಖಾದನಂ, ವಲ್ಲಿ, ವೇಳು, ಮುಞ್ಜಂ, ಪಬ್ಬಜಂ, ತಿಣಂ, ಮತ್ತಿಕಾ, ದಾರುಭಣ್ಡಂ, ಮತ್ತಿಕಾಭಣ್ಡಂ, ತೇಹಿ ಗಿಹಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಉಪಲಾಪೇತಿ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತುತ್ಥೋ…ಪೇ… ಲೋಕಸ್ಮಿಂ.

‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಅಯಂ ಅಗ್ಗೋ ಮಹಾಚೋರೋ, ಯೋ ಅಸನ್ತಂ ಅಭೂತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಉಲ್ಲಪತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೯೫).

ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಚೋರಾ ಲೋಕಿಯಮೇವ ಧನಧಞ್ಞಾದಿಂ ಥೇನೇನ್ತಿ. ಸಾಸನೇ ವುತ್ತಚೋರೇಸು ಪಠಮೋ ತಥಾರೂಪಮೇವ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಮತ್ತಂ, ದುತಿಯೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ, ತತಿಯೋ ಪರಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಚತುತ್ಥೋ ಸಙ್ಘಿಕಗರುಭಣ್ಡಂ, ಪಞ್ಚಮೋ ಝಾನಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಫಲಪ್ಪಭೇದಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಧನಂ, ಲೋಕಿಯಞ್ಚ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಜಾತಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಥೇಯ್ಯಾಯ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡೋ ಭುತ್ತೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯ್ವಾಯಂ ಪಞ್ಚಮೋ ಮಹಾಚೋರೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಚೋರೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಕೇ ಲೋಕೇ’’ತಿ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಅಯಂ ಅಗ್ಗೋ ಮಹಾಚೋರೋ, ಯೋ ಅಸನ್ತಂ ಅಭೂತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಉಲ್ಲಪತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೯೫) ಏವಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧನಥೇನನತೋ ಅಗ್ಗೋ ಮಹಾಚೋರೋತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ರಹ್ಮಕೇ ಲೋಕೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಪಕಾಸೇಸಿ.

ಏಸೋ ಖೋ ವಸಲಾಧಮೋತಿ. ಏತ್ಥ ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ, ತೇನ ಏಸೋ ಏವ ವಸಲಾಧಮೋ. ವಸಲಾನಂ ¶ ಹೀನೋ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಕೋತಿ ಅವಧಾರೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ವಿಸಿಟ್ಠವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಥೇಯ್ಯಧಮ್ಮವಸ್ಸನತೋ, ಯಾವ ತಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ತಾವ ಅವಿಗತವಸಲಕರಣಧಮ್ಮತೋ ಚಾತಿ.

ಏತೇ ¶ ಖೋ ವಸಲಾತಿ. ಇದಾನಿ ಯೇ ತೇ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಆಸಯವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ¶ ಕೋಧನಾದಯೋ ಪಞ್ಚ, ಪಾಪಮಕ್ಖಿಂ ವಾ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ಛ, ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ಪಾಣಹಿಂಸಕೋ ಏಕೋ, ತತಿಯಾಯ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿವಸೇನೇವ ಗಾಮನಿಗಮನಿಗ್ಗಾಹಕೋ ಏಕೋ, ಚತುತ್ಥಾಯ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರವಸೇನ ಏಕೋ, ಪಞ್ಚಮಾಯ ಇಣವಞ್ಚನವಸೇನ ಏಕೋ, ಛಟ್ಠಾಯ ಪಸಯ್ಹಾವಹಾರವಸೇನ ಪನ್ಥದೂಸಕೋ ಏಕೋ, ಸತ್ತಮಾಯ ಕೂಟಸಕ್ಖಿವಸೇನ ಏಕೋ, ಅಟ್ಠಮಾಯ ಮಿತ್ತದುಬ್ಭಿವಸೇನ ಏಕೋ, ನವಮಾಯ ಅಕತಞ್ಞುವಸೇನ ಏಕೋ, ದಸಮಾಯ ಕತನಾಸನವಿಹೇಸನವಸೇನ ಏಕೋ, ಏಕಾದಸಮಾಯ ಹದಯವಞ್ಚನವಸೇನ ಏಕೋ, ದ್ವಾದಸಮಾಯ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕಮ್ಮನ್ತವಸೇನ ದ್ವೇ, ತೇರಸಮಾಯ ಅಕತಞ್ಞುವಸೇನ ಏಕೋ, ಚುದ್ದಸಮಾಯ ವಞ್ಚನವಸೇನ ಏಕೋ, ಪನ್ನರಸಮಾಯ ವಿಹೇಸನವಸೇನ ಏಕೋ, ಸೋಳಸಮಾಯ ವಞ್ಚನವಸೇನ ಏಕೋ, ಸತ್ತರಸಮಾಯ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಪರವಮ್ಭನವಸೇನ ದ್ವೇ, ಅಟ್ಠಾರಸಮಾಯ ಪಯೋಗಾಸಯವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ರೋಸಕಾದಯೋ ಸತ್ತ, ಏಕೂನವೀಸತಿಮಾಯ ಪರಿಭಾಸನವಸೇನ ದ್ವೇ, ವೀಸತಿಮಾಯ ಅಗ್ಗಮಹಾಚೋರವಸೇನ ಏಕೋತಿ ಏವಂ ತೇತ್ತಿಂಸ ಚತುತ್ತಿಂಸ ವಾ ವಸಲಾ ವುತ್ತಾ. ತೇ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏತೇ ಖೋ ವಸಲಾ ವುತ್ತಾ, ಮಯಾ ಯೇ ತೇ ಪಕಾಸಿತಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೇ ತೇ ಮಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಜಾನಾಸಿ ಪನ ತ್ವಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ವಸಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಸಲಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಏತೇ ಖೋ ಪಕಾಸಿತಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಯೇ ತೇ ಮಯಾ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಧಮ್ಮವಸೇನಾಪಿ ಏತೇ ಖೋ ಪಕಾಸಿತಾ. ಅಥ ವಾ ಏತೇ ಖೋ ವಸಲಾ ವುತ್ತಾ ಅರಿಯೇಹಿ ಕಮ್ಮವಸೇನ, ನ ಜಾತಿವಸೇನ, ಮಯಾ ಯೇ ತೇ ಪಕಾಸಿತಾ ‘‘ಕೋಧನೋ ಉಪನಾಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ.

೧೩೬. ಏವಂ ಭಗವಾ ವಸಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಕಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅತೀವ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಜಚ್ಚಾ ವಸಲೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ನ ಜಚ್ಚಾ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ನ ಜಚ್ಚಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಕಮ್ಮುನಾ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಮ್ಮವಸ್ಸನತೋ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧವಾಹನತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತುಮ್ಹೇ ಹೀನಂ ವಸಲಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ¶ ಮಞ್ಞಿತ್ಥ, ತಸ್ಮಾ ಹೀನೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ಉಕ್ಕಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ಞಾಪೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

೧೩೭-೧೩೯. ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ತದಮಿನಾಪಿ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾಯೋ ಆಹ. ತಾಸು ದ್ವೇ ಚತುಪ್ಪಾದಾ, ಏಕಾ ಛಪ್ಪಾದಾ, ತಾಸಂ ಅತ್ಥೋ – ಯಂ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಜಚ್ಚಾ ವಸಲೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ, ತದಮಿನಾಪಿ ಜಾನಾಥ, ಯಥಾ ಮೇದಂ ನಿದಸ್ಸನಂ, ತಂ ಇಮಿನಾಪಿ ಪಕಾರೇನ ¶ ಜಾನಾಥ, ಯೇನ ಮೇ ಪಕಾರೇನ ಯೇನ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕತಮಂ ನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚೇ? ಚಣ್ಡಾಲಪುತ್ತೋ ಸೋಪಾಕೋ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾತಿ.

ಚಣ್ಡಾಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಚಣ್ಡಾಲಪುತ್ತೋ. ಅತ್ತನೋ ಖಾದನತ್ಥಾಯ ಮತೇ ಸುನಖೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಚತೀತಿ ಸೋಪಾಕೋ. ಮಾತಙ್ಗೋತಿ ಏವಂನಾಮೋ ವಿಸ್ಸುತೋತಿ ಏವಂ ಹೀನಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಜೀವಿಕಾಯ ಚ ನಾಮೇನ ಚ ಪಾಕಟೋ.

ಸೋತಿ ಪುರಿಮಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸೋ ಮಾತಙ್ಗೋ ಯಸಂ ಪರಮಂ ಪತ್ತೋ, ಅಬ್ಭುತಂ ಉತ್ತಮಂ ಅತಿವಿಸಿಟ್ಠಂ ಯಸಂ ಕಿತ್ತಿಂ ಪಸಂಸಂ ಪತ್ತೋ. ಯಂ ಸುದುಲ್ಲಭನ್ತಿ ಯಂ ಉಳಾರಕುಲೂಪಪನ್ನೇನಾಪಿ ದುಲ್ಲಭಂ, ಹೀನಕುಲೂಪಪನ್ನೇನ ಸುದುಲ್ಲಭಂ. ಏವಂ ಯಸಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಚ ಆಗಚ್ಛುಂ ತಸ್ಸುಪಟ್ಠಾನಂ, ಖತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಬಹೂ, ತಸ್ಸ ಮಾತಙ್ಗಸ್ಸ ಪಾರಿಚರಿಯತ್ಥಂ ಖತ್ತಿಯಾ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಬಹೂ ವೇಸ್ಸಸುದ್ದಾದಯೋ ಜಮ್ಬುದೀಪಮನುಸ್ಸಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗಮಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸೋ ಮಾತಙ್ಗೋ ವಿಗತಕಿಲೇಸರಜತ್ತಾ ವಿರಜಂ, ಮಹನ್ತೇಹಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಮಹಾಪಥಂ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸಙ್ಖಾತಂ ದೇವಲೋಕಂ ಯಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥತ್ತಾ ದೇವಲೋಕಯಾನಸಞ್ಞಿತಂ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಯಾನಂ ಅಭಿರುಯ್ಹ, ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಾಮರಾಗಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ, ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಗೋ ಅಹು, ಸಾ ತಥಾ ಹೀನಾಪಿ ನ ನಂ ಜಾತಿ ನಿವಾರೇಸಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಅತೀತೇ ಕಿರ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ತೇನ ತೇನುಪಾಯೇನ ಸತ್ತಹಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸೋಪಾಕಜೀವಿಕೇ ಚಣ್ಡಾಲಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ನಾಮೇನ ಮಾತಙ್ಗೋ ¶ , ರೂಪೇನ ದುದ್ದಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಬಹಿನಗರೇ ಚಮ್ಮಕುಟಿಕಾಯ ವಸತಿ, ಅನ್ತೋನಗರೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಚರಿತ್ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಸುರಾನಕ್ಖತ್ತೇ ಘೋಸಿತೇ ಧುತ್ತಾ ಯಥಾಸಕೇನ ಪರಿವಾರೇನ ಕೀಳನ್ತಿ. ಅಞ್ಞತರಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಧೀತಾ ಪನ್ನರಸಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಾ ದೇವಕಞ್ಞಾ ವಿಯ ರೂಪೇನ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಪಾಸಾದಿಕಾ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕುಲವಂಸಾನುರೂಪಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಹೂತಂ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾದಿಕೀಳನಸಮ್ಭಾರಂ ಸಕಟೇಸು ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸೇತವಳವಯುತ್ತಂ ಯಾನಮಾರುಯ್ಹ ಮಹಾಪರಿವಾರೇನ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾತಿ ನಾಮೇನ. ಸಾ ಕಿರ ‘‘ದುಸ್ಸಣ್ಠಿತಂ ರೂಪಂ ಅವಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ದಟ್ಠುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ತೇನಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಾ ಉದಪಾದಿ.

ತದಾ ಸೋ ಮಾತಙ್ಗೋ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಟಪಿಲೋತಿಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ, ಕಂಸತಾಳಂ ಹತ್ಥೇ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಭಾಜನಹತ್ಥೋ ¶ ನಗರಂ ಪವಿಸತಿ, ಮನುಸ್ಸೇ ದಿಸ್ವಾ ದೂರತೋ ಏವ ಕಂಸತಾಳಂ ಆಕೋಟೇನ್ತೋ. ಅಥ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾ ‘‘ಉಸ್ಸರಥ, ಉಸ್ಸರಥಾ’’ತಿ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಹೀನಜನಂ ಅಪನೇನ್ತೇಹಿ ಪುರಿಸೇಹಿ ನೀಯಮಾನಾ ನಗರದ್ವಾರಮಜ್ಝೇ ಮಾತಙ್ಗಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಅಹಂ ಮಾತಙ್ಗಚಣ್ಡಾಲೋತಿ. ಸಾ ‘‘ಈದಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಗತಾನಂ ಕುತೋ ವುಡ್ಢೀ’’ತಿ ಯಾನಂ ನಿವತ್ತಾಪೇಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಯಂ ಮಯಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾದಿಂ ಲಭೇಯ್ಯಾಮ, ತಸ್ಸ ನೋ ಮಾತಙ್ಗೇನ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕತೋ’’ತಿ ಕುಪಿತಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥ ಚಣ್ಡಾಲ’’ನ್ತಿ ಲೇಡ್ಡೂಹಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಮತೋ’’ತಿ ಪಾದೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಕಚವರೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಗಮಂಸು. ಸೋ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಮನುಸ್ಸೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಿಂ, ಅಯ್ಯಾ, ದ್ವಾರಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ, ಉದಾಹು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂಯೇವ ಕತ’’ನ್ತಿ? ಮನುಸ್ಸಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಾಧಾರಣ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣದ್ವಾರೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಹಾರೇನ ಯಾಪೇನ್ತಂ ಮಂ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ಮನುಸ್ಸಾ ಇಮಂ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇಸು’’ನ್ತಿ ರಥಿಕಾಯ ರಥಿಕಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರೇ ನಿಪಜ್ಜಿ – ‘‘ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಂ ಅಲದ್ಧಾ ನ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಘರದ್ವಾರೇ ಮಾತಙ್ಗೋ ನಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಾಕಣಿಕಂ ದೇಥ, ತೇಲೇನ ಅಙ್ಗಂ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ‘‘ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಂ ¶ ಅಲದ್ಧಾ ನ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ’’ಚ್ಚೇವ ಆಹ. ತತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ದ್ವೇ ಕಾಕಣಿಕಾಯೋ ದೇಥ, ಕಾಕಣಿಕಾಯ ಪೂವಂ ಖಾದತು, ಕಾಕಣಿಕಾಯ ¶ ತೇಲೇನ ಅಙ್ಗಂ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ತಥೇವ ವದತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಾಸಕಂ ದೇಥ, ಪಾದಂ, ಉಪಡ್ಢಕಹಾಪಣಂ, ಕಹಾಪಣಂ ದ್ವೇ ತೀಣೀ’’ತಿ ಯಾವ ಸತಂ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಸೋ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ತಥೇವ ವದತಿ. ಏವಂ ಯಾಚನ್ತಾನಂಯೇವ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಙ್ಗತೋ. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪಾಸಾದಾ ಓರುಯ್ಹ ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಯಾಚಿ – ‘‘ತಾತ ಮಾತಙ್ಗ, ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ಅಪರಾಧಂ ಖಮ, ಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಾಹಿ, ದ್ವೇ ತೀಣೀ’’ತಿ ಯಾವ ‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ನಿಪಜ್ಜಿಯೇವ.

ಏವಂ ಚತೂಹಪಞ್ಚಾಹೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಬಹುಮ್ಪಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ದತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಾದಯೋ ಮಾತಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಕಣ್ಣಕೇ ಆರೋಚಾಪೇಸುಂ – ‘‘ಪುರಿಸಾ ನಾಮ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ವೀರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಮಾ ಖೋ ತ್ವಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿ, ಅದ್ಧಾ ದ್ವೀಹತೀಹಚ್ಚಯೇನ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಂ ಲಚ್ಛಸೀ’’ತಿ. ಸೋ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ನಿಪಜ್ಜಿಯೇವ. ಅಥ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಸಮನ್ತಾ ಪಟಿವಿಸ್ಸಕಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಮಾತಙ್ಗಂ ವಾ ಉಟ್ಠಾಪೇಥ, ದಾರಿಕಂ ವಾ ದೇಥ, ಮಾ ಅಮ್ಹೇ ಸಬ್ಬೇ ನಾಸಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇಸಂ ಕಿರ ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರೇ ಏವಂ ನಿಪನ್ನೋ ಚಣ್ಡಾಲೋ ಮರತಿ, ತಸ್ಸ ಘರೇನ ಸಹ ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಸತ್ತಘರವಾಸಿನೋ ಚಣ್ಡಾಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತತೋ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಂ ನೀಲಪಟಪಿಲೋತಿಕಂ ನಿವಾಸಾಪೇತ್ವಾ ಉಳುಙ್ಕಕಳೋಪಿಕಾದೀನಿ ದತ್ವಾ ಪರಿದೇವಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ¶ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಗಣ್ಹ ದಾರಿಕಂ, ಉಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಅದಂಸು. ಸಾ ಪಸ್ಸೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಉಟ್ಠಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ, ಸೋ ‘‘ಹತ್ಥೇನ ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾ ನಂ ಉಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಮಯಂ ಅನ್ತೋನಗರೇ ವಸಿತುಂ ನ ಲಭಾಮ, ಏಹಿ ಮಂ ಬಹಿನಗರೇ ಚಮ್ಮಕುಟಿಂ ನೇಹೀ’’ತಿ. ಸಾ ನಂ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನೇಸಿ. ‘‘ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಜಾತಕಭಾಣಕಾ. ನೇತ್ವಾ ¶ ಚಸ್ಸ ಸರೀರಂ ತೇಲೇನ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ, ಉಣ್ಹೋದಕೇನ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ, ಯಾಗುಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕಞ್ಞಾ ಅಯಂ ಮಾ ವಿನಸ್ಸೀ’’ತಿ ಜಾತಿಸಮ್ಭೇದಂ ಅಕತ್ವಾವ ಅಡ್ಢಮಾಸಮತ್ತಂ ಬಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ವನಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ‘ಅತಿಚಿರಾಯತೀ’ತಿ ಮಾ ತ್ವಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಘರಮಾನುಸಕಾನಿ ಚ ‘‘ಇಮಂ ಮಾ ಪಮಜ್ಜಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ, ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಾಹಂ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ¶ ಮನಾಪೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ.

ಸಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕೋಚಿ ಮಞ್ಞೇ ಮಮ ಞಾತಕೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಮಂ ದುಕ್ಖಿತಂ ಞತ್ವಾ ದಟ್ಠುಂ ಆಗತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯಮಾನಾ ಗನ್ತ್ವಾ, ತಂ ಞತ್ವಾ, ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಮಂ ಅನಾಥಂ ತುಮ್ಹೇ ಅಕತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ಮಾ ತ್ವಂ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕೇ ದುಕ್ಖಿನೀ ಅಹೋಸಿ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸೀಹಿ ತೇ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ ಘೋಸನಂ ಕರೋಹಿ – ‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಮ ಸಾಮಿಕೋ ನ ಮಾತಙ್ಗೋ, ಸೋ ಚನ್ದವಿಮಾನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ. ಸಾ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಧೀತಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ಇಮಂ ಚಣ್ಡಾಲಭಾವಂ ಪತ್ತಾ, ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಏವಂ ವತ್ತು’’ನ್ತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ನ ತ್ವಂ ಮಾತಙ್ಗಸ್ಸ ಆನುಭಾವಂ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯಥಾ ಸಾ ಸದ್ದಹತಿ, ತಥಾ ಅನೇಕಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಥೇವ ತಂ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸತಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ.

ಮನುಸ್ಸಾ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ ಹಸನ್ತಿ – ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮಾಯಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ಚಣ್ಡಾಲಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಸಾ ಅಧಿಮಾನಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಘೋಸನ್ತೀ ನಗರಂ ಆಹಿಣ್ಡತಿ ‘‘ಇತೋ ಛಟ್ಠೇ ದಿವಸೇ, ಪಞ್ಚಮೇ, ಚತುತ್ಥೇ, ತತಿಯೇ, ಸುವೇ, ಅಜ್ಜ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ¶ ತಸ್ಸಾ ವಿಸ್ಸತ್ಥವಾಚಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕದಾಚಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಘರದ್ವಾರೇಸು ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ, ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ದಾರಿಕಾಯೋ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮನಿ ಆಗತೇ ಕಞ್ಞಾದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಕಾಸಂ ಉಲ್ಲೋಕೇನ್ತಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಅಥ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಗಗನತಲಂ ಉಪಾರೂಳ್ಹೇ ಚನ್ದೇ ಚನ್ದವಿಮಾನಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೋ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮರೂಪೇನ ನಿಗ್ಗಚ್ಛಿ. ಮಹಾಜನೋ ‘‘ದ್ವೇ ಚನ್ದಾ ಜಾತಾ’’ತಿ ಅತಿಮಞ್ಞಿ. ತತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಆಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾ ಆಹ, ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾವ ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಂ ದಮೇತುಂ ¶ ಪುಬ್ಬೇ ಮಾತಙ್ಗವೇಸೇನಾಗಚ್ಛೀ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಏವಂ ಸೋ ಮಹಾಜನೇನ ದಿಸ್ಸಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಏವ ಓತರಿ. ಸಾ ಚ ತದಾ ಉತುನೀ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಸಾ ನಾಭಿಂ ಅಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನ ಪರಾಮಸಿ. ತೇನ ಫಸ್ಸೇನ ಗಬ್ಭೋ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ನಂ ‘‘ಗಬ್ಭೋ ತೇ ಸಣ್ಠಿತೋ ¶ , ಪುತ್ತಮ್ಹಿ ಜಾತೇ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೋ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪುನ ಚನ್ದವಿಮಾನಂ ಪಾವಿಸಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪಜಾಪತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಾತಾ ಜಾತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತೋ ತತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಕಾಮಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಮ್ಪೀಳನೇನ ನಗರದ್ವಾರಾನಿ ಅನೋಕಾಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಂ ಹಿರಞ್ಞರಾಸಿಮ್ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ, ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ, ಮಣ್ಡೇತ್ವಾ, ರಥಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ, ಮಹಾಸಕ್ಕಾರೇನ ನಗರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ನಗರಮಜ್ಝೇ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ತತ್ರ ನಂ ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪಜಾಪತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವಸಾಪೇನ್ತಿ ‘‘ಯಾವಸ್ಸಾ ಪತಿರೂಪಂ ವಸನೋಕಾಸಂ ಕರೋಮ, ತಾವ ಇಧೇವ ವಸತೂ’’ತಿ. ಸಾ ಮಣ್ಡಪೇ ಏವ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ. ತಂ ವಿಸುದ್ಧದಿವಸೇ ಸದ್ಧಿಂ ಪುತ್ತೇನ ಸಸೀಸಂ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಮಣ್ಡಪೇ ಜಾತೋತಿ ದಾರಕಸ್ಸ ‘‘ಮಣ್ಡಬ್ಯಕುಮಾರೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ತತೋ ಪಭುತಿ ಚ ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಚರನ್ತಿ. ತತೋ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಪ್ಪಕಾರಾ ಪಣ್ಣಾಕಾರಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಕುಮಾರಸ್ಸಾರಕ್ಖಂ ¶ ಠಪೇಸುಂ, ಆಗತಾ ಲಹುಂ ಕುಮಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ನ ಲಭನ್ತಿ.

ಕುಮಾರೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವುಡ್ಢಿಮನ್ವಾಯ ದಾನಂ ದಾತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ಸೋ ಸಾಲಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ ಕಪಣದ್ಧಿಕಾನಂ ಅದತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂಯೇವ ದೇತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ಕಿಂ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ದಾನಂ ದೇತೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂಯೇವ ದಾನಂ ದೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಆಗಮ್ಮ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಕುಮಾರೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕುತೋ ಅಯಂ ಏವಂ ವಿರೂಪವೇಸೋ ವಸಲೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಕುದ್ಧೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಕುತೋ ನು ಆಗಚ್ಛಸಿ ದುಮ್ಮವಾಸೀ, ಓತಲ್ಲಕೋ ಪಂಸುಪಿಸಾಚಕೋವ;

ಸಙ್ಕಾರಚೋಳಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚ ಕಣ್ಠೇ, ಕೋ ರೇ ತುವಂ ಹೋಸಿ ಅದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ’’ತಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇಸುಂ. ಸೋ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಬಹಿನಗರೇ ಪಚ್ಚಟ್ಠಾಸಿ ¶ . ದೇವತಾ ಕುಪಿತಾ ಕುಮಾರಂ ಗಲೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಂಪಾದಂ ಅಧೋಸಿರಂ ಠಪೇಸುಂ. ಸೋ ಅಕ್ಖೀಹಿ ನಿಗ್ಗತೇಹಿ ಮುಖೇನ ಖೇಳಂ ಪಗ್ಘರನ್ತೇನ ಘರುಘರುಪಸ್ಸಾಸೀ ದುಕ್ಖಂ ವೇದಯತಿ. ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕೋಚಿ ಆಗತೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಆಮ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಆಗಚ್ಛೀ’’ತಿ. ‘‘ಕುಹಿಂ ಗತೋ’’ತಿ? ‘‘ಏವಂ ಗತೋ’’ತಿ. ಸಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಖಮಥ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ತನೋ ¶ ದಾಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಯಾಚನ್ತೀ ತಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಭೂಮಿಯಾ ನಿಪಜ್ಜಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ, ಯಾಗುಂ ಲಭಿತ್ವಾ, ತಂ ಪಿವನ್ತೋ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಥೋಕಂ ಯಾಗುಂ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ಅದಾಸಿ. ‘‘ಗಚ್ಛ ಇಮಂ ಯಾಗುಂ ಉದಕಕುಮ್ಭಿಯಾ ಆಲೋಲೇತ್ವಾ ಯೇಸಂ ಭೂತವಿಕಾರೋ ಅತ್ಥಿ, ತೇಸಂ ಅಕ್ಖಿಮುಖಕಣ್ಣನಾಸಾಬಿಲೇಸು ಆಸಿಞ್ಚ, ಸರೀರಞ್ಚ ಪರಿಪ್ಫೋಸೇಹಿ, ಏವಂ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಸಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ತತೋ ¶ ಕುಮಾರೇ ಪಕತಿಸರೀರೇ ಜಾತೇ ‘‘ಏಹಿ, ತಾತ ಮಣ್ಡಬ್ಯ, ತಂ ಖಮಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪುತ್ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಚ ತಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಖಮಾಪೇಸಿ.

ಸೋ ‘‘ಸಬ್ಬಜನಸ್ಸ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಓವದಿತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಗನ್ತ್ವಾ, ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇತ್ಥೀಸು ಪಾಕಟಾ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾ ದಮಿತಾ, ಪುರಿಸೇಸು ಪಾಕಟೋ ಮಣ್ಡಬ್ಯಕುಮಾರೋ, ಇದಾನಿ ಕೋ ದಮೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ತತೋ ಜಾತಿಮನ್ತತಾಪಸಂ ಅದ್ದಸ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕುಮ್ಭವತೀನದೀತೀರೇ ವಿಹರನ್ತಂ. ಸೋ ‘‘ಅಹಂ ಜಾತಿಯಾ ವಿಸಿಟ್ಠೋ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪರಿಭುತ್ತೋದಕಂ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಉಪರಿನದಿಯಾ ವಸತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ತಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉದಕಪರಿಭೋಗವೇಲಾಯಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿ. ತಾಪಸೋ ತಂ ಉದಕೇನ ವುಯ್ಹಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೇನಿದಂ ಖಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಸೋತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೋ ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಮಾತಙ್ಗಚಣ್ಡಾಲೋ, ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಪೇಹಿ, ಚಣ್ಡಾಲ, ಮಾ ಉಪರಿನದಿಯಾ ವಸೀ’’ತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ಸಾಧು, ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾನದಿಯಾ ವಸತಿ, ಪಟಿಸೋತಮ್ಪಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ತಾಪಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ತಾಪಸೋ ಪುನ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಪೇಹಿ, ಚಣ್ಡಾಲ, ಮಾ ಹೇಟ್ಠಾನದಿಯಂ ವಸ, ಉಪರಿನದಿಯಾಯೇವ ವಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ಸಾಧು, ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ, ಪುನಪಿ ತಥೇವ ಅಹೋಸಿ. ತಾಪಸೋ ಪುನಪಿ ‘‘ತಥಾ ಕರೋತೀ’’ತಿ ದುಟ್ಠೋ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಸಪಿ ‘‘ಸೂರಿಯಸ್ಸ ತೇ ಉಗ್ಗಮನವೇಲಾಯ ಸತ್ತಧಾ ಮುದ್ಧಾ ಫಲತೂ’’ತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋಪಿ ‘‘ಸಾಧು, ಆಚರಿಯ, ಅಹಂ ಪನ ಸೂರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ನ ದೇಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸೂರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ನಿವಾರೇಸಿ ¶ . ತತೋ ರತ್ತಿ ನ ವಿಭಾಯತಿ, ಅನ್ಧಕಾರೋ ಜಾತೋ, ಭೀತಾ ಬನ್ಧುಮತೀವಾಸಿನೋ ತಾಪಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ಆಚರಿಯ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ತೇ ಹಿ ತಂ ‘‘ಅರಹಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಮಾಚಿಕ್ಖಿ. ತೇ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ‘‘ಸೂರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಮುಞ್ಚಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ಯದಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅರಹಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಂ ಖಮಾಪೇತಿ, ಮುಞ್ಚಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಮನುಸ್ಸಾ ಗನ್ತ್ವಾ ತಾಪಸಂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಏಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಮಾತಙ್ಗಪಣ್ಡಿತಂ ಖಮಾಪೇಹಿ, ಮಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಲಹಕಾರಣಾ ಮಯಂ ನಸ್ಸಿಮ್ಹಾ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ನಾಹಂ ಚಣ್ಡಾಲಂ ಖಮಾಪೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಅಮ್ಹೇ ತ್ವಂ ನಾಸೇಸೀ’’ತಿ ತಂ ಹತ್ಥಪಾದೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ನೇಸುಂ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ಮಮ ಪಾದಮೂಲೇ ¶ ಕುಚ್ಛಿಯಾ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಖಮಾಪೇನ್ತೇ ಖಮಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಏವಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತಾಪಸೋ ‘‘ನಾಹಂ ಚಣ್ಡಾಲಂ ವನ್ದಾಮೀ’’ತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ತವ ಛನ್ದೇನ ನ ವನ್ದಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಪಾದಮಸ್ಸುಗೀವಾದೀಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಸಯಾಪೇಸುಂ. ಸೋ ‘‘ಖಮಾಮಹಂ ಇಮಸ್ಸ, ಅಪಿಚಾಹಂ ತಸ್ಸೇವಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಸೂರಿಯಂ ನ ಮುಞ್ಚಾಮಿ, ಸೂರಿಯೇ ಹಿ ಉಗ್ಗತಮತ್ತೇ ಮುದ್ಧಾ ಅಸ್ಸ ಸತ್ತಧಾ ಫಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಇದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಇಮಂ ಗಲಪ್ಪಮಾಣೇ ಉದಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡೇನಸ್ಸ ಸೀಸಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇಥ, ಸೂರಿಯರಸ್ಮೀಹಿ ಫುಟ್ಠೋ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡೋ ಸತ್ತಧಾ ಫಲಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಫಲಿತೇ ಏಸ ಅಞ್ಞತ್ರ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ತಾಪಸಂ ಹತ್ಥಪಾದಾದೀಸು ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ಸೂರಿಯೇ ಮುಞ್ಚಿತಮತ್ತೇ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡೋ ಸತ್ತಧಾ ಫಲಿತ್ವಾ ಪತಿ, ತಾಪಸೋ ಭೀತೋ ಪಲಾಯಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಸಮಣಸ್ಸ ಆನುಭಾವ’’ನ್ತಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಪಕ್ಖಿಪನಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ಈದಿಸೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದಿಂಸು. ತತೋ ಪಭುತಿ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮಾತಙ್ಗಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಂಸು. ಸೋ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ತದಮಿನಾಪಿ ಜಾನಾಥ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ.

೧೪೦-೧೪೧. ಏವಂ ‘‘ನ ಜಚ್ಚಾ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮುನಾ ವಸಲೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಾಧೇತ್ವಾ ¶ ಇದಾನಿ ‘‘ನ ಜಚ್ಚಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ಏತಂ ಸಾಧೇತುಂ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಝಾಯಕಕುಲೇ ಜಾತಾ ¶ …ಪೇ… ದುಗ್ಗತ್ಯಾ ಗರಹಾಯ ವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅಜ್ಝಾಯಕಕುಲೇ ಜಾತಾತಿ ಮನ್ತಜ್ಝಾಯಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಜಾತಾ. ‘‘ಅಜ್ಝಾಯಕಾಕುಳೇ ಜಾತಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಮನ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾಯಕೇ ಅನುಪಕುಟ್ಠೇ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಜಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನ್ತಾ ಬನ್ಧವಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನ್ತಬನ್ಧವಾ. ವೇದಬನ್ಧೂ ವೇದಪಟಿಸ್ಸರಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ಚ ಪಾಪೇಸು ಕಮ್ಮೇಸು ಅಭಿಣ್ಹಮುಪದಿಸ್ಸರೇತಿ ತೇ ಏವಂ ಕುಲೇ ಜಾತಾ ಮನ್ತಬನ್ಧವಾ ಚ ಸಮಾನಾಪಿ ಯದಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಸು ಪಾಪಕಮ್ಮೇಸು ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಗಾರಯ್ಹಾ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ದುಗ್ಗತಿ ತೇ ಏವಮುಪದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿಪಿ ‘‘ನಯಿಮೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತಾ, ದುಜ್ಜಾತಾ ಏತೇ ಕುಲಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾರಭೂತಾ, ನಿಕ್ಕಡ್ಢಥ ನೇ’’ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿಪಿ ‘‘ಗಹಪತಿಕಾ ಏತೇ, ನ ಏತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಮಾ ನೇಸಂ ಸದ್ಧಯಞ್ಞಥಾಲಿಪಾಕಾದೀಸು ಪವೇಸಂ ದೇಥ, ಮಾ ನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಥಾ’’ತಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ‘‘ಪಾಪಕಮ್ಮನ್ತಾ ಏತೇ, ನ ಏತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಾರಯ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ನೇಸಂ ದುಗ್ಗತಿ ನಿರಯಾದಿಭೇದಾ, ದುಗ್ಗತಿ ಏತೇಸಂ ಪರಲೋಕೇ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪರಾಯೇ ವಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಪರಲೋಕೇ ಏತೇಸಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿ ದುಗ್ಗತಿ, ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ನೇ ಜಾತಿ ನಿವಾರೇತಿ, ದುಗ್ಗತ್ಯಾ ಗರಹಾಯ ವಾತಿ ಸಾ ತಥಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಪಿ ಯಂ ತ್ವಂ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇಸಿ, ಜಾತಿ ಏತೇ ಪಾಪಕಮ್ಮೇಸು ಪದಿಸ್ಸನ್ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ‘‘ಸಮ್ಪರಾಯೇ ¶ ಚ ದುಗ್ಗತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ದುಗ್ಗತಿಯಾ ವಾ, ‘‘ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಗಾರಯ್ಹಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಗರಹಾಯ ವಾ ನ ನಿವಾರೇತಿ.

೧೪೨. ಏವಂ ಭಗವಾ ಅಜ್ಝಾಯಕಕುಲೇ ಜಾತಾನಮ್ಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಗಾರಯ್ಹಾದಿಕಮ್ಮವಸೇನ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ದುಗ್ಗತಿಗಮನೇನ ಚ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಯಾ ಅಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಜಚ್ಚಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ಏತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಆಹ, ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ –

‘‘ನ ಜಚ್ಚಾ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ನ ಜಚ್ಚಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ;

ಕಮ್ಮುನಾ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ.

ಸೇಸಂ ¶ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ವಿಸೇಸತೋ ವಾ ಏತ್ಥ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ವಾತಿಆದೀನಂ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಯಥಾ ಕೋಚಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ವಾ ¶ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಮಂ ಕಮ್ಮವಿಮುಖಂ ಜಾತಿವಾದೇ ಪತಿತಂ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಸಲಭಾವೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿತೋ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಜಾತಿವಾದಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕಮ್ಮವಾದಂ ವಿವರನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಸಲಭಾವಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಉಜುಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ವಾ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಮಾತಙ್ಗಾದಿನಿದಸ್ಸನಪಜ್ಜೋತಧಾರಣೇನ ಮಯ್ಹಂ ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನ ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಮೇತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಕರಣೀಯಮತ್ಥಕುಸಲೇನಾತಿ ¶ ಮೇತ್ತಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಹಿಮವನ್ತಪಸ್ಸತೋ ಕಿರ ದೇವತಾಹಿ ಉಬ್ಬಾಳ್ಹಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಚ್ಛಿಂಸು. ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಪರಿತ್ತತ್ಥಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ಚ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಸಙ್ಖೇಪೋ.

ಅಯಂ ಪನ ವಿತ್ಥಾರೋ – ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ನಾನಾವೇರಜ್ಜಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತುಕಾಮಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ. ತತ್ರ ಸುದಂ ಭಗವಾ ರಾಗಚರಿತಾನಂ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾವಿಞ್ಞಾಣಕವಸೇನ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ದೋಸಚರಿತಾನಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಮೇತ್ತಾದಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಮೋಹಚರಿತಾನಂ ಮರಣಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದೀನಿ, ವಿತಕ್ಕಚರಿತಾನಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀನಿ, ಸದ್ಧಾಚರಿತಾನಂ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದೀನಿ, ಬುದ್ಧಿಚರಿತಾನಂ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥನಾದೀನೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದಚರಿತಾನುಕೂಲಾನಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಕಥೇತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಸೇನಾಸನಞ್ಚ ಗೋಚರಗಾಮಞ್ಚ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾನಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ¶ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ಹಿಮವನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ನೀಲಕಾಚಮಣಿಸನ್ನಿಭಸಿಲಾತಲಂ ಸೀತಲಘನಚ್ಛಾಯನೀಲವನಸಣ್ಡಮಣ್ಡಿತಂ ಮುತ್ತಾತಲರಜತಪಟ್ಟಸದಿಸವಾಲುಕಾಕಿಣ್ಣಭೂಮಿಭಾಗಂ ಸುಚಿಸಾತಸೀತಲಜಲಾಸಯಪರಿವಾರಿತಂ ಪಬ್ಬತಮದ್ದಸಂಸು. ಅಥ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತತ್ಥೇಕರತ್ತಿಂ ವಸಿತ್ವಾ ಪಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಂಸು. ಗಾಮೋ ಘನನಿವೇಸಸನ್ನಿವಿಟ್ಠಕುಲಸಹಸ್ಸಯುತ್ತೋ, ಮನುಸ್ಸಾ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ, ತೇ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತದಸ್ಸನಸ್ಸ ದುಲ್ಲಭತಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ಏವ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭನ್ತೇ, ತೇಮಾಸಂ ವಸಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪಧಾನಕುಟಿಸತಾನಿ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮಞ್ಚಪೀಠಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಘಟಾದೀನಿ ಸಬ್ಬೂಪಕರಣಾನಿ ಪಟಿಯಾದೇಸುಂ.

ಭಿಕ್ಖೂ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಅಞ್ಞಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಂಸು. ತತ್ಥಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಾ ತಥೇವ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಯಾಚಿಂಸು. ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಅಸತಿ ಅನ್ತರಾಯೇ’’ತಿ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ತಂ ವನಸಣ್ಡಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾ ಹುತ್ವಾ ಯಾಮಗಣ್ಡಿಕಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲಾ ವಿಹರನ್ತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಾನಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತೇಜೇನ ವಿಹತತೇಜಾ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಮಾನಾ ಓರುಯ್ಹ ದಾರಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ರಾಜೂಹಿ ವಾ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತೇಹಿ ವಾ ಗಾಮಕಾವಾಸಂ ಗತೇಹಿ ಗಾಮವಾಸೀನಂ ಘರೇಸು ಓಕಾಸೇ ಗಹಿತೇ ಘರಮಾನುಸಕಾ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ವಸನ್ತಾ ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ದೂರತೋ ಓಲೋಕೇನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ದೇವತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಮಾನಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರನ್ತಿಯೋ ದೂರತೋವ ಓಲೋಕೇನ್ತಿ – ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ಭದನ್ತಾ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಏವಂ ಸಮಚಿನ್ತೇಸುಂ ‘‘ಪಠಮವಸ್ಸೂಪಗತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅವಸ್ಸಂ ತೇಮಾಸಂ ವಸಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಮಯಂ ಪನ ತಾವ ಚಿರಂ ದಾರಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ವಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ. ಹನ್ದ ಮಯಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಯಾನಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇಮಾ’’ತಿ. ತಾ ರತ್ತಿಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣವೇಲಾಯ ಭಿಂಸನಕಾನಿ ಯಕ್ಖರೂಪಾನಿ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಭೇರವಸದ್ದಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ತಞ್ಚ ಸದ್ದಂ ಸುಣನ್ತಾನಂ ಹದಯಂ ಫನ್ದಿ, ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ ಚ ಅಹೇಸುಂ ಉಪ್ಪಣ್ಡುಪಣ್ಡುಕಜಾತಾ. ತೇನ ತೇ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಕಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ತೇಸಂ ಅನೇಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾನಂ ಭಯೇನ ಚ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಂವಿಗ್ಗಾನಂ ಸತಿ ಸಮ್ಮುಸ್ಸಿ. ತತೋ ನೇಸಂ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀನಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಪಯೋಜೇಸುಂ. ತೇಸಂ ತೇನ ¶ ದುಗ್ಗನ್ಧೇನ ನಿಮ್ಮಥಿಯಮಾನಮಿವ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ಅಹೋಸಿ, ಬಾಳ್ಹಾ ಸೀಸವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು, ನ ಚ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ.

ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಸಬ್ಬೇಸು ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಆವುಸೋ, ಇಮಂ ವನಸಣ್ಡಂ ಪವಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಿಪಾಹಂ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಛವಿವಣ್ಣೋ ಅಹೋಸಿ ಪರಿಯೋದಾತೋ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಏತರಹಿ ಪನತ್ಥ ಕಿಸಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ ಉಪ್ಪಣ್ಡುಪಣ್ಡುಕಜಾತಾ, ಕಿಂ ವೋ ಇಧ ಅಸಪ್ಪಾಯ’’ನ್ತಿ? ತತೋ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ರತ್ತಿಂ ಈದಿಸಞ್ಚ ಈದಿಸಞ್ಚ ಭೇರವಾರಮ್ಮಣಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಚ ಸುಣಾಮಿ ಚ, ಈದಿಸಞ್ಚ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಾಮಿ, ತೇನ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬೇ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಭಗವತಾ ಆವುಸೋ ದ್ವೇ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಇದಂ ಸೇನಾಸನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ, ಆಯಾಮಾವುಸೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ, ಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪುಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಭನ್ತೇ’’ತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸೇನಾಸನಂ ಸಂಸಾಮೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅನುಪಲಿತ್ತತ್ತಾ ಕುಲೇಸು ಕಞ್ಚಿ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಏವ ಯೇನ ಸಾವತ್ಥಿ ತೇನ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಿಂಸು.

ಭಗವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ಚಾರಿಕಾ ಚರಿತಬ್ಬಾತಿ ಮಯಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಕಿಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಥಾ’’ತಿ. ತೇ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಭಗವಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅನ್ತಮಸೋ ಚತುಪ್ಪಾದಪೀಠಕಟ್ಠಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇನಾಸನಂ ನಾದ್ದಸ. ಅಥ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಞ್ಞಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇನಾಸನಂ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥೇವ ತುಮ್ಹೇ ವಿಹರನ್ತಾ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾಥ. ಗಚ್ಛಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಮೇವ ಸೇನಾಸನಂ ¶ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರಥ. ಸಚೇ ಪನ ದೇವತಾಹಿ ಅಭಯಂ ಇಚ್ಛಥ, ಇಮಂ ಪರಿತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಥ, ಏತಞ್ಹಿ ವೋ ಪರಿತ್ತಞ್ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.

ಅಪರೇ ಪನಾಹು – ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಮೇವ ಸೇನಾಸನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರಥಾ’’ತಿ ಇದಞ್ಚ ವತ್ವಾ ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಅಪಿಚ ಖೋ ಆರಞ್ಞಕೇನ ಪರಿಹರಣಂ ಞಾತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸಾಯಂಪಾತಂ ಕರಣವಸೇನ ದ್ವೇ ಮೇತ್ತಾ, ದ್ವೇ ಪರಿತ್ತಾ, ದ್ವೇ ಅಸುಭಾ, ದ್ವೇ ಮರಣಸ್ಸತೀ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಸಂವೇಗವತ್ಥುಸಮಾವಜ್ಜನಞ್ಚ. ಅಟ್ಠ ಮಹಾಸಂವೇಗವತ್ಥೂನಿ ನಾಮ ಜಾತಿ ಜರಾ ಬ್ಯಾಧಿ ಮರಣಂ ಚತ್ತಾರಿ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಾನೀತಿ ¶ . ಅಥ ವಾ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ಪಞ್ಚಮಂ, ಅತೀತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನಾಗತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಆಹಾರಪರಿಯೇಟ್ಠಿಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಭಗವಾ ಪರಿಹರಣಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೇತ್ತತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿತ್ತತ್ಥಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಝಾನತ್ಥಞ್ಚ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸೀತಿ.

೧೪೩. ತತ್ಥ ಕರಣೀಯಮತ್ಥಕುಸಲೇನಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಅಯಂ ಪದವಣ್ಣನಾ – ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಕರಣಾರಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ಥೋತಿ ಪಟಿಪದಾ, ಯಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅರಣೀಯತೋ ಅತ್ಥೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅರಣೀಯತೋ ನಾಮ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ. ಅತ್ಥೇ ಕುಸಲೇನ ಅತ್ಥಕುಸಲೇನ, ಅತ್ಥಛೇಕೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತಪಚ್ಚತ್ತಂ. ನ್ತಿ ನಿಯಮಿತಉಪಯೋಗಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಾ ಯಂ ತನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ. ಸನ್ತಂ ಪದನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸನ್ತಂ, ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ಪದಂ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಅಭಿಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ. ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸಕ್ಕೋ, ಸಮತ್ಥೋ ಪಟಿಬಲೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಜೂತಿ ಅಜ್ಜವಯುತ್ತೋ. ಸುಟ್ಠು ಉಜೂತಿ ಸುಹುಜು. ಸುಖಂ ವಚೋ ಅಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸುವಚೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ. ಮುದೂತಿ ಮದ್ದವಯುತ್ತೋ. ನ ಅತಿಮಾನೀತಿ ಅನತಿಮಾನೀ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಕರಣೀಯಮತ್ಥಕುಸಲೇನ ಯನ್ತ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ. ಏತ್ಥ ತಾವ ಅತ್ಥಿ ಕರಣೀಯಂ, ಅತ್ಥಿ ಅಕರಣೀಯಂ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಂ ಕರಣೀಯಂ, ಸೀಲವಿಪತ್ತಿ, ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತಿ, ಆಚಾರವಿಪತ್ತಿ, ಆಜೀವವಿಪತ್ತೀತಿ ಏವಮಾದಿ ಅಕರಣೀಯಂ. ತಥಾ ಅತ್ಥಿ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ, ಅತ್ಥಿ ಅನತ್ಥಕುಸಲೋ.

ತತ್ಥ ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಯೋಜೇತಿ, ಖಣ್ಡಸೀಲೋ ಹೋತಿ, ಏಕವೀಸತಿವಿಧಂ ಅನೇಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ವೇಳುದಾನಂ, ಪತ್ತದಾನಂ, ಪುಪ್ಫದಾನಂ, ಫಲದಾನಂ, ದನ್ತಕಟ್ಠದಾನಂ, ಮುಖೋದಕದಾನಂ, ಸಿನಾನದಾನಂ, ಚುಣ್ಣದಾನಂ, ಮತ್ತಿಕಾದಾನಂ, ಚಾಟುಕಮ್ಯತಂ, ಮುಗ್ಗಸೂಪ್ಯತಂ, ಪಾರಿಭಟುತಂ, ಜಙ್ಘಪೇಸನಿಯಂ, ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ, ದೂತಕಮ್ಮಂ, ಪಹಿಣಗಮನಂ, ಪಿಣ್ಡಪಟಿಪಿಣ್ಡದಾನಾನುಪ್ಪದಾನಂ, ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಂ, ನಕ್ಖತ್ತವಿಜ್ಜಂ, ಅಙ್ಗವಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಛಬ್ಬಿಧೇ ಚ ಅಗೋಚರೇ ಚರತಿ ¶ . ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ವೇಸಿಯಗೋಚರೇ ವಿಧವಾಥುಲ್ಲಕುಮಾರಿಕಪಣ್ಡಕಭಿಕ್ಖುನಿಪಾನಾಗಾರಗೋಚರೇತಿ. ಸಂಸಟ್ಠೋ ಚ ¶ ವಿಹರತಿ ರಾಜೂಹಿ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕೇಹಿ ಅನನುಲೋಮಿಕೇನ ಗಿಹಿಸಂಸಗ್ಗೇನ. ಯಾನಿ ವಾ ಪನ ತಾನಿ ಕುಲಾನಿ ಅಸದ್ಧಾನಿ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಅನೋಪಾನಭೂತಾನಿ ಅಕ್ಕೋಸಕಪರಿಭಾಸಕಾನಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾನಿ ಅಹಿತಅಫಾಸುಕಅಯೋಗಕ್ಖೇಮಕಾಮಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ…ಪೇ… ಉಪಾಸಿಕಾನಂ, ತಥಾರೂಪಾನಿ ಕುಲಾನಿ ಸೇವತಿ ಭಜತಿ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ. ಅಯಂ ಅನತ್ಥಕುಸಲೋ.

ಯೋ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಯೋಜೇತಿ, ಅನೇಸನಂ ಪಹಾಯ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾತುಕಾಮೋ ಸದ್ಧಾಸೀಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಂ, ಸತಿಸೀಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ, ವೀರಿಯಸೀಸೇನ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ, ಪಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನಂ ಪೂರೇತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ.

ಯೋ ವಾ ಸತ್ತಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಸೋಧನವಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಂ, ಛದ್ವಾರೇ ಘಟ್ಟಿತಾರಮ್ಮಣೇಸು ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ, ಅನೇಸನಪರಿವಜ್ಜನವಸೇನ ವಿಞ್ಞುಪಸತ್ಥಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕವಣ್ಣಿತಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನೇನ ಚ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ, ಯಥಾವುತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನಂ, ಚತುಇರಿಯಾಪಥಪರಿವತ್ತನೇ ಸಾತ್ಥಕಾದೀನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ ಸೋಧೇತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ.

ಯೋ ವಾ ಯಥಾ ಊಸೋದಕಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವತ್ಥಂ ಪರಿಯೋದಾಯತಿ, ಛಾರಿಕಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆದಾಸೋ, ಉಕ್ಕಾಮುಖಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜಾತರೂಪಂ, ತಥಾ ಞಾಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸೀಲಂ ವೋದಾಯತೀತಿ ಞತ್ವಾ ಞಾಣೋದಕೇನ ಧೋವನ್ತೋ ಸೀಲಂ ಪರಿಯೋದಾಪೇತಿ. ಯಥಾ ಚ ಕಿಕೀ ಸಕುಣಿಕಾ ಅಣ್ಡಂ, ಚಮರೀಮಿಗೋ ವಾಲಧಿಂ, ಏಕಪುತ್ತಿಕಾ ನಾರೀ ಪಿಯಂ ಏಕಪುತ್ತಕಂ, ಏಕನಯನೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಏಕನಯನಂ ರಕ್ಖತಿ, ತಥಾ ಅತಿವಿಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ ರಕ್ಖತಿ, ಸಾಯಂಪಾತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಜ್ಜಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ.

ಯೋ ವಾ ಪನ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಕರಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಟಿಪದಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ. ಯೋ ವಾ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ¶ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ಅತ್ಥಕುಸಲಾನಂ ಅಗ್ಗೋ.

ತತ್ಥ ಯೇ ಇಮೇ ಯಾವ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಕರಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾನೇನ, ಯಾವ ವಾ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಟಿಪದಾಯ ಪಗ್ಗಹಣೇನ ಮಗ್ಗಫಲೇನ ವಣ್ಣಿತಾ ಅತ್ಥಕುಸಲಾ, ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅತ್ಥಕುಸಲಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಥಾವಿಧಾ ಚ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ. ತೇನ ಭಗವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯ ಏಕಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ‘‘ಕರಣೀಯಮತ್ಥಕುಸಲೇನಾ’’ತಿ ಆಹ.

ತತೋ ¶ ‘‘ಕಿಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸಞ್ಜಾತಕಙ್ಖಾನಂ ಆಹ ‘‘ಯನ್ತ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾ’’ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ತಂ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೇಹಿ ವಣ್ಣಿತಂ ಸನ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಪದಂ ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ವಿಹರಿತುಕಾಮೇನ ಯಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಗಾಥಾಪಾದಸ್ಸ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಮೇವ ಕರಣೀಯನ್ತಿ. ಅಧಿಕಾರತೋ ಅನುವತ್ತತಿ ತಂ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಾವಸೇಸಪಾಠೋ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಹರಿತುಕಾಮೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಥ ವಾ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಪದಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ತಂ ಅಧಿಗನ್ತುಕಾಮೇನ ಯನ್ತಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ಅನುವತ್ತತಿ, ತಂ ಕರಣೀಯಮತ್ಥಕುಸಲೇನಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಕರಣೀಯಮತ್ಥಕುಸಲೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಿ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾನಂ ಆಹ ‘‘ಯನ್ತ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸೇವಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾಯ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ಯಂ ಕರಣೀಯಂ, ತನ್ತಿ. ಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ಕರಣೀಯಂ, ಕರಣಾರಹಮೇವ ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಕಿಮಞ್ಞಂ ಸಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ತದಧಿಗಮೂಪಾಯತೋ. ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ಕರಣಾರಹತ್ಥೇನ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯದೀಪಕೇನ ಆದಿಪದೇನೇವ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಂ ಅವೋಚುಮ್ಹಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕರಣೀಯಂ ಅತ್ಥಿ ಅಕರಣೀಯಂ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ. ಅತಿಸಙ್ಖೇಪದೇಸಿತತ್ತಾ ಪನ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕೇಹಿಚಿ ವಿಞ್ಞಾತಂ, ಕೇಹಿಚಿ ನ ವಿಞ್ಞಾತಂ. ತತೋ ಯೇಹಿ ನ ವಿಞ್ಞಾತಂ, ತೇಸಂ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಯಂ ವಿಸೇಸತೋ ಆರಞ್ಞಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ¶ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಉಜೂ ಚ ಸುಹುಜೂ ಚ, ಸುವಚೋ ಚಸ್ಸ ಮುದು ಅನತಿಮಾನೀ’’ತಿ ಇಮಂ ತಾವ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಂ ಆಹ.

ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾಯ ವಾ ತಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ತದಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಆರಞ್ಞಕೋ ಭಿಕ್ಖು ದುತಿಯಚತುತ್ಥಪಧಾನಿಯಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋ ಅಸ್ಸ, ತಥಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮವತ್ತಸಮಾದಾನಾದೀಸು, ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಪಟಿಸಙ್ಖರಣಾದೀಸು ಚ ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಕಿಂ ಕರಣೀಯಾನಿ, ತೇಸು ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಏವರೂಪೇಸು ಸಕ್ಕೋ ಅಸ್ಸ ದಕ್ಖೋ ಅನಲಸೋ ಸಮತ್ಥೋ. ಸಕ್ಕೋ ಹೋನ್ತೋಪಿ ಚ ತತಿಯಪಧಾನಿಯಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಉಜು ಅಸ್ಸ. ಉಜು ಹೋನ್ತೋಪಿ ಚ ಸಕಿಂ ಉಜುಭಾವೇನ ಸನ್ತೋಸಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಸಿಥಿಲಕರಣೇನ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಉಜು ಅಸ್ಸ. ಅಸಠತಾಯ ವಾ ಉಜು, ಅಮಾಯಾವಿತಾಯ ಸುಹುಜು. ಕಾಯವಚೀವಙ್ಕಪ್ಪಹಾನೇನ ವಾ ಉಜು, ಮನೋವಙ್ಕಪ್ಪಹಾನೇನ ಸುಹುಜು. ಅಸನ್ತಗುಣಸ್ಸ ವಾ ಅನಾವಿಕರಣೇನ ಉಜು, ಅಸನ್ತಗುಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಲಾಭಸ್ಸ ಅನಧಿವಾಸನೇನ ಸುಹುಜು. ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇಹಿ ಪುರಿಮದ್ವಯತತಿಯಸಿಕ್ಖಾಹಿ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧೀಹಿ ಚ ಉಜು ಚ ಸುಹುಜು ಚ ಅಸ್ಸ.

ನ ¶ ಕೇವಲಞ್ಚ ಉಜು ಚ ಸುಹುಜು ಚ, ಅಪಿಚ ಪನ ಸುಬ್ಬಚೋ ಚ ಅಸ್ಸ. ಯೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಇದಂ ನ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ತೇ ದಿಟ್ಠಂ, ಕಿಂ ತೇ ಸುತಂ, ಕೋ ಮೇ ಹುತ್ವಾ ವದಸಿ, ಕಿಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಆಚರಿಯೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠೋ ಸಮ್ಭತ್ತೋ ವಾ’’ತಿ ವದತಿ, ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ವಾ ತಂ ವಿಹೇಠೇತಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಾ ನ ತಥಾ ಕರೋತಿ, ಸೋ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ದೂರೇ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಓವದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಸುಟ್ಠು ವುತ್ತಂ, ಅತ್ತನೋ ವಜ್ಜಂ ನಾಮ ದುದ್ದಸಂ ಹೋತಿ, ಪುನಪಿ ಮಂ ಏವರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ವದೇಯ್ಯಾಥ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ಚಿರಸ್ಸಂ ಮೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಓವಾದೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ವದತಿ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಞ್ಚ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕರೋನ್ತೋ ಸುಬ್ಬಚೋ ಚ ಅಸ್ಸ.

ಯಥಾ ಚ ಸುವಚೋ, ಏವಂ ಮುದು ಅಸ್ಸ. ಮುದೂತಿ ಗಹಟ್ಠೇಹಿ ದೂತಗಮನಪ್ಪಹಿಣಗಮನಾದೀಸು ನಿಯುಞ್ಜಿಯಮಾನೋ ತತ್ಥ ಮುದುಭಾವಂ ಅಕತ್ವಾ ಥದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಸಕಲಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇ ಚ ಮುದು ಅಸ್ಸ ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿನಿಯೋಗಕ್ಖಮೋ. ಅಥ ವಾ ಮುದೂತಿ ಅಭಾಕುಟಿಕೋ ಉತ್ತಾನಮುಖೋ ಸುಖಸಮ್ಭಾಸೋ ¶ ಪಟಿಸನ್ಥಾರವುತ್ತಿ ಸುತಿತ್ಥಂ ವಿಯ ಸುಖಾವಗಾಹೋ ಅಸ್ಸ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಮುದು, ಅಪಿಚ ಪನ ಅನತಿಮಾನೀ ಅಸ್ಸ, ಜಾತಿಗೋತ್ತಾದೀಹಿ ಅತಿಮಾನವತ್ಥೂಹಿ ಪರೇ ನಾತಿಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಚಣ್ಡಾಲಕುಮಾರಕಸಮೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ.

೧೪೪. ಏವಂ ಭಗವಾ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ವಿಹರಿತುಕಾಮಸ್ಸ ತದಧಿಗಮಾಯ ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಆರಞ್ಞಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏಕಚ್ಚಂ ಕರಣೀಯಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತತುತ್ತರಿಪಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ಸನ್ತುಸ್ಸಕೋ ಚಾ’’ತಿ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ.

ತತ್ಥ ‘‘ಸನ್ತುಟ್ಠೀ ಚ ಕತಞ್ಞುತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇನ ದ್ವಾದಸವಿಧೇನ ಸನ್ತೋಸೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸತೀತಿ ಸನ್ತುಸ್ಸಕೋ. ಅಥ ವಾ ತುಸ್ಸತೀತಿ ತುಸ್ಸಕೋ, ಸಕೇನ ತುಸ್ಸಕೋ, ಸನ್ತೇನ ತುಸ್ಸಕೋ, ಸಮೇನ ತುಸ್ಸಕೋತಿ ಸನ್ತುಸ್ಸಕೋ. ತತ್ಥ ಸಕಂ ನಾಮ ‘‘ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೩) ಏವಂ ಉಪಸಮ್ಪದಮಾಳಕೇ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಅತ್ತನಾ ಚ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಂ ಚತುಪಚ್ಚಯಜಾತಂ. ತೇನ ಸುನ್ದರೇನ ವಾ ಅಸುನ್ದರೇನ ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವಾ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವಾ ದಿನ್ನೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಪರಿಭೋಗಕಾಲೇ ಚ ವಿಕಾರಮದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಸಕೇನ ತುಸ್ಸಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸನ್ತಂ ನಾಮ ಯಂ ಲದ್ಧಂ ಹೋತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ, ತೇನ ಸನ್ತೇನೇವ ತುಸ್ಸನ್ತೋ ತತೋ ಪರಂ ನ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಂ ಪಜಹನ್ತೋ ‘‘ಸನ್ತೇನ ತುಸ್ಸಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಂ ನಾಮ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಅನುನಯಪಟಿಘಪ್ಪಹಾನಂ. ತೇನ ಸಮೇನ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣೇಸು ತುಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಸಮೇನ ತುಸ್ಸಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸುಖೇನ ಭರೀಯತೀತಿ ಸುಭರೋ, ಸುಪೋಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಾದೀನಂ ಪತ್ತೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಿನ್ನೇಪಿ ದುಮ್ಮುಖಭಾವಂ ಅನತ್ತಮನಭಾವಮೇವ ಚ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಮ್ಮುಖಾವ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ¶ ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಅಪಸಾದೇನ್ತೋ ಸಾಮಣೇರಗಹಟ್ಠಾದೀನಂ ದೇತಿ, ಏಸ ದುಬ್ಭರೋ. ಏತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ದೂರತೋವ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತಿ ‘‘ದುಬ್ಭರೋ ಭಿಕ್ಖು ನ ಸಕ್ಕಾ ಪೋಸಿತು’’ನ್ತಿ. ಯೋ ಪನ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಲೂಖಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ ಯಾಪೇತಿ, ಏಸ ಸುಭರೋ. ಏತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭದನ್ತೋ ಸುಭರೋ ಥೋಕಥೋಕೇನಪಿ ¶ ತುಸ್ಸತಿ, ಮಯಮೇವ ನಂ ಪೋಸೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಪೋಸೇನ್ತಿ. ಏವರೂಪೋ ಇಧ ಸುಭರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ಅಪ್ಪಂ ಕಿಚ್ಚಮಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಕಿಚ್ಚೋ, ನ ಕಮ್ಮಾರಾಮತಾಭಸ್ಸಾರಾಮತಾಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಾದಿಅನೇಕಕಿಚ್ಚಬ್ಯಾವಟೋ. ಅಥ ವಾ ಸಕಲವಿಹಾರೇ ನವಕಮ್ಮಸಙ್ಘಭೋಗಸಾಮಣೇರಆರಾಮಿಕವೋಸಾಸನಾದಿಕಿಚ್ಚವಿರಹಿತೋ, ಅತ್ತನೋ ಕೇಸನಖಚ್ಛೇದನಪತ್ತಚೀವರಪರಿಕಮ್ಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಕಿಚ್ಚಪರೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಸಲ್ಲಹುಕಾ ವುತ್ತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿ. ಯಥಾ ಏಕಚ್ಚೋ ಬಹುಭಣ್ಡೋ ಭಿಕ್ಖು ದಿಸಾಪಕ್ಕಮನಕಾಲೇ ಬಹುಂ ಪತ್ತಚೀವರಪಚ್ಚತ್ಥರಣತೇಲಗುಳಾದಿಂ ಮಹಾಜನೇನ ಸೀಸಭಾರಕಟಿಭಾರಾದೀಹಿ ಉಚ್ಚಾರಾಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಏವಂ ಅಹುತ್ವಾ ಯೋ ಅಪ್ಪಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹೋತಿ, ಪತ್ತಚೀವರಾದಿಅಟ್ಠಸಮಣಪರಿಕ್ಖಾರಮತ್ತಮೇವ ಪರಿಹರತಿ, ದಿಸಾಪಕ್ಕಮನಕಾಲೇ ಪಕ್ಖೀ ಸಕುಣೋ ವಿಯ ಸಮಾದಾಯೇವ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಏವರೂಪೋ ಇಧ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸನ್ತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾದೀಸು ರಾಗಾದಿವಸೇನ ಅನುದ್ಧತಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಪಕೋತಿ ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವೀ ಪಞ್ಞವಾ, ಸೀಲಾನುರಕ್ಖಣಪಞ್ಞಾಯ ಚೀವರಾದಿವಿಚಾರಣಪಞ್ಞಾಯ ಆವಾಸಾದಿಸತ್ತಸಪ್ಪಾಯಪರಿಜಾನನಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ನ ಪಗಬ್ಭೋತಿ ಅಪ್ಪಗಬ್ಭೋ, ಅಟ್ಠಟ್ಠಾನೇನ ಕಾಯಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ, ಚತುಟ್ಠಾನೇನ ವಚೀಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ, ಅನೇಕಟ್ಠಾನೇನ ಮನೋಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ ಚ ವಿರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಪಾಗಬ್ಭಿಯಂ (ಮಹಾನಿ. ೮೭) ನಾಮ ಸಙ್ಘಗಣಪುಗ್ಗಲಭೋಜನಸಾಲಾಜನ್ತಾಘರನ್ಹಾನತಿತ್ಥಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಅನ್ತರಘರಪವೇಸನೇಸು ಕಾಯೇನ ಅಪ್ಪತಿರೂಪಕರಣಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಪಲ್ಲತ್ಥಿಕಾಯ ವಾ ನಿಸೀದತಿ, ಪಾದೇ ಪಾದಮೋದಹಿತ್ವಾ ವಾತಿ ಏವಮಾದಿ, ತಥಾ ಗಣಮಜ್ಝೇ, ಗಣಮಜ್ಝೇತಿ ಚತುಪರಿಸಸನ್ನಿಪಾತೇ, ತಥಾ ವುಡ್ಢತರೇ ಪುಗ್ಗಲೇ. ಭೋಜನಸಾಲಾಯಂ ಪನ ವುಡ್ಢಾನಂ ಆಸನಂ ನ ದೇತಿ, ನವಾನಂ ಆಸನಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ, ತಥಾ ಜನ್ತಾಘರೇ. ವುಡ್ಢೇ ಚೇತ್ಥ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಅಗ್ಗಿಜಾಲನಾದೀನಿ ಕರೋತಿ. ನ್ಹಾನತಿತ್ಥೇ ಚ ಯದಿದಂ ‘‘ದಹರೋ ವುಡ್ಢೋತಿ ಪಮಾಣಂ ಅಕತ್ವಾ ಆಗತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ನ್ಹಾಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ¶ , ತಮ್ಪಿ ಅನಾದಿಯನ್ತೋ ಪಚ್ಛಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಉದಕಂ ಓತರಿತ್ವಾ ವುಡ್ಢೇ ಚ ನವೇ ಚ ಬಾಧೇತಿ. ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗೇ ಪನ ಅಗ್ಗಾಸನಅಗ್ಗೋದಕಅಗ್ಗಪಿಣ್ಡತ್ಥಂ ವುಡ್ಢಾನಂ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಯಾತಿ ಬಾಹಾಯ ¶ ಬಾಹಂ ಪಹರನ್ತೋ, ಅನ್ತರಘರಪ್ಪವೇಸನೇ ವುಡ್ಢಾನಂ ಪಠಮತರಂ ಪವಿಸತಿ, ದಹರೇಹಿ ಕಾಯಕೀಳನಂ ಕರೋತೀತಿ ಏವಮಾದಿ.

ಚತುಟ್ಠಾನಂ ವಚೀಪಾಗಬ್ಭಿಯಂ ನಾಮ ಸಙ್ಘಗಣಪುಗ್ಗಲಅನ್ತರಘರೇಸು ಅಪ್ಪತಿರೂಪವಾಚಾನಿಚ್ಛಾರಣಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ, ತಥಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಗಣೇ ವುಡ್ಢತರೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಚ. ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ವುಡ್ಢತರಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ಅನ್ತರಘರೇ ಪನ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮೇ ಕಿಂ ಅತ್ಥಿ, ಕಿಂ ಯಾಗು ಉದಾಹು ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ, ಕಿಂ ಮೇ ದಸ್ಸಸಿ, ಕಿಮಜ್ಜ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏದಮಾದಿಂ ಭಾಸತಿ.

ಅನೇಕಟ್ಠಾನಂ ಮನೋಪಾಗಬ್ಭಿಯಂ ನಾಮ ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಮನಸಾ ಏವ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರಅಪ್ಪತಿರೂಪವಿತಕ್ಕನಂ.

ಕುಲೇಸ್ವನನುಗಿದ್ಧೋತಿ ಯಾನಿ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ತೇಸು ಪಚ್ಚಯತಣ್ಹಾಯ ವಾ ಅನನುಲೋಮಿಯಗಿಹಿಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ವಾ ಅನನುಗಿದ್ಧೋ, ನ ಸಹಸೋಕೀ, ನ ಸಹನನ್ದೀ, ನ ಸುಖಿತೇಸು ಸುಖಿತೋ, ನ ದುಕ್ಖಿತೇಸು ದುಕ್ಖಿತೋ, ನ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇಸು ಅತ್ತನಾ ವಾ ಯೋಗಮಾಪಜ್ಜಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಗಾಥಾಯ ಯಂ ‘‘ಸುವಚೋ ಚಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಸನ್ತುಸ್ಸಕೋ ಚ ಅಸ್ಸ, ಸುಭರೋ ಚ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

೧೪೫. ಏವಂ ಭಗವಾ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ವಿಹರಿತುಕಾಮಸ್ಸ ತದಧಿಗಮಾಯ ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಕಾಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಆರಞ್ಞಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತತುತ್ತರಿಪಿ ಕರಣೀಯಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಕರಣೀಯಮ್ಪಿ ಆಚಿಕ್ಖಿತುಕಾಮೋ ‘‘ನ ಚ ಖುದ್ದಮಾಚರೇ ಕಿಞ್ಚಿ, ಯೇನ ವಿಞ್ಞೂ ಪರೇ ಉಪವದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಏವಮಿಮಂ ಕರಣೀಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಯಂ ತಂ ಕಾಯವಚೀಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ ಖುದ್ದಂ ಲಾಮಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನ ಚ ಖುದ್ದಂ ಸಮಾಚರೇ. ಅಸಮಾಚರನ್ತೋ ಚ ನ ಕೇವಲಂ ಓಳಾರಿಕಂ, ಕಿಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಸಮಾಚರೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಸಮಾಚರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತೋ ¶ ತಸ್ಸ ಸಮಾಚಾರೇ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಮೇವಾದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯೇನ ವಿಞ್ಞೂ ಪರೇ ಉಪವದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಞ್ಞೂ ಪರೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ತೇ ಹಿ ಅನವಜ್ಜಂ ವಾ ಸಾವಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ ವಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ. ವಿಞ್ಞೂ ಏವ ಪನ ಪಮಾಣಂ. ತೇ ಹಿ ಅನುವಿಚ್ಚ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಅವಣ್ಣಾರಹಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಿ, ವಣ್ಣಾರಹಸ್ಸ ಚ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಞ್ಞೂ ಪರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ಇಮಾಹಿ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ವಿಹರಿತುಕಾಮಸ್ಸ, ತದಧಿಗಮಾಯ ¶ ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಕಾಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಆರಞ್ಞಕಸ್ಸ ಆರಞ್ಞಕಸೀಸೇನ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹರಿತುಕಾಮಾನಂ ಕರಣೀಯಾಕರಣೀಯಭೇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೂಪಚಾರಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತಸ್ಸ ದೇವತಾಭಯಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯ ಪರಿತ್ತತ್ಥಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಸುಖಿನೋ ವ ಖೇಮಿನೋ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮೇತ್ತಕಥಂ ಕಥೇತುಮಾರದ್ಧೋ.

ತತ್ಥ ಸುಖಿನೋತಿ ಸುಖಸಮಙ್ಗಿನೋ. ಖೇಮಿನೋತಿ ಖೇಮವನ್ತೋ, ಅಭಯಾ ನಿರುಪದ್ದವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬೇತಿ ಅನವಸೇಸಾ. ಸತ್ತಾತಿ ಪಾಣಿನೋ. ಸುಖಿತತ್ತಾತಿ ಸುಖಿತಚಿತ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಯಿಕೇನ ಸುಖೇನ ಸುಖಿನೋ, ಮಾನಸೇನ ಸುಖಿತತ್ತಾ, ತದುಭಯೇನಾಪಿ ಸಬ್ಬಭಯೂಪದ್ದವವಿಗಮೇನ ವಾ ಖೇಮಿನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ? ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಮೇತ್ತಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸುಖಿನೋ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಖೇಮಿನೋ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಸುಖಿತತ್ತಾ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ ವಾ.

೧೪೬. ಏವಂ ಯಾವ ಉಪಚಾರತೋ ಅಪ್ಪನಾಕೋಟಿ, ತಾವ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇ ಕೇಚೀ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಪರಿಚಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಆದಿಕೇನೇವ ಏಕತ್ತೇ ಸಣ್ಠಾತಿ, ಆರಮ್ಮಣಪ್ಪಭೇದಂ ಪನ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಕಮೇನ ಸಣ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ತಸಥಾವರಾದಿದುಕತಿಕಪ್ಪಭೇದೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಸಣ್ಠಾನತ್ಥಮ್ಪಿ ‘‘ಯೇ ಕೇಚೀ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಭೂತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಸುಖಂ ತಿಟ್ಠತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯಸ್ಸ ಯಂ ವಿಭೂತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಾಪೇತುಕಾಮೋ ತಸಥಾವರಾದಿದುಕತ್ತಿಕಆರಮ್ಮಣಪ್ಪಭೇದದೀಪಕಂ ‘‘ಯೇ ಕೇಚೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ.

ಏತ್ಥ ¶ ಹಿ ತಸಥಾವರದುಕಂ ದಿಟ್ಠಾದಿಟ್ಠದುಕಂ ದೂರಸನ್ತಿಕದುಕಂ ಭೂತಸಮ್ಭವೇಸಿದುಕನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ದುಕಾನಿ, ದೀಘಾದೀಹಿ ಚ ಛಹಿ ಪದೇಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಪದಸ್ಸ ತೀಸು, ಅಣುಕಪದಸ್ಸ ಚ ದ್ವೀಸು ತಿಕೇಸು ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ದೀಘರಸ್ಸಮಜ್ಝಿಮತ್ತಿಕಂ ಮಹನ್ತಾಣುಕಮಜ್ಝಿಮತ್ತಿಕಂ ಥೂಲಾಣುಕಮಜ್ಝಿಮತ್ತಿಕನ್ತಿ ತಯೋ ತಿಕೇ ದೀಪೇತಿ. ತತ್ಥ ಯೇ ಕೇಚೀತಿ ಅನವಸೇಸವಚನಂ. ಪಾಣಾ ಏವ ಭೂತಾ ಪಾಣಭೂತಾ. ಅಥ ವಾ ಪಾಣನ್ತೀತಿ ಪಾಣಾ. ಏತೇನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಪಟಿಬದ್ಧೇ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಸತ್ತೇ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಭವನ್ತೀತಿ ಭೂತಾ. ಏತೇನ ಏಕವೋಕಾರಚತುವೋಕಾರಸತ್ತೇ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅತ್ಥೀತಿ ಸನ್ತಿ, ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ.

ಏವಂ ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಪಾಣಭೂತತ್ಥೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ದುಕತ್ತಿಕೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಏಕಜ್ಝಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ತಸಾ ವಾ ಥಾವರಾ ವಾ ಅನವಸೇಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ದುಕೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ.

ತತ್ಥ ತಸನ್ತೀತಿ ತಸಾ, ಸತಣ್ಹಾನಂ ಸಭಯಾನಞ್ಚೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಥಾವರಾ, ಪಹೀನತಣ್ಹಾಭಯಾನಂ ಅರಹತಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಅವಸೇಸನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಾ, ಸಬ್ಬೇಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ¶ ಹೋತಿ. ಯಞ್ಚ ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಅನ್ತೇ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬದುಕತಿಕೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ – ಯೇ ಕೇಚಿ ಪಾಣಭೂತತ್ಥಿ ತಸಾ ವಾ ಥಾವರಾ ವಾ ಅನವಸೇಸಾ, ಇಮೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಭವನ್ತು ಸುಖಿತತ್ತಾ. ಏವಂ ಯಾವ ಭೂತಾ ವಾ ಸಮ್ಭವೇಸೀ ವಾ ಇಮೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಭವನ್ತು ಸುಖಿತತ್ತಾತಿ.

ಇದಾನಿ ದೀಘರಸ್ಸಮಜ್ಝಿಮಾದಿತಿಕತ್ತಯದೀಪಕೇಸು ದೀಘಾ ವಾತಿಆದೀಸು ಛಸು ಪದೇಸು ದೀಘಾತಿ ದೀಘತ್ತಭಾವಾ ನಾಗಮಚ್ಛಗೋಧಾದಯೋ. ಅನೇಕಬ್ಯಾಮಸತಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ ಹಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ನಾಗಾನಂ ಅತ್ತಭಾವಾ ಅನೇಕಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ ಮಚ್ಛಗೋಧಾದೀನಂ ಅತ್ತಭಾವಾ ಹೋನ್ತಿ. ಮಹನ್ತಾತಿ ಮಹನ್ತತ್ತಭಾವಾ ಜಲೇ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾದಯೋ, ಥಲೇ ಹತ್ಥಿನಾಗಾದಯೋ, ಅಮನುಸ್ಸೇಸು ದಾನವಾದಯೋ. ಆಹ ಚ – ‘‘ರಾಹುಗ್ಗಂ ಅತ್ತಭಾವೀನ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೫). ತಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ ಯೋಜನಸತಾನಿ, ಬಾಹೂ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಸತಪರಿಮಾಣಾ, ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ ಭಮುಕನ್ತರಂ, ತಥಾ ಅಙ್ಗುಲನ್ತರಿಕಾ, ಹತ್ಥತಲಾನಿ ದ್ವೇ ಯೋಜನಸತಾನೀತಿ. ಮಜ್ಝಿಮಾತಿ ಅಸ್ಸಗೋಣಮಹಿಂಸಸೂಕರಾದೀನಂ ಅತ್ತಭಾವಾ. ರಸ್ಸಕಾತಿ ತಾಸು ತಾಸು ಜಾತೀಸು ವಾಮನಾದಯೋ ದೀಘಮಜ್ಝಿಮೇಹಿ ಓಮಕಪ್ಪಮಾಣಾ ಸತ್ತಾ. ಅಣುಕಾತಿ ಮಂಸಚಕ್ಖುಸ್ಸ ¶ ಅಗೋಚರಾ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುವಿಸಯಾ ಉದಕಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಸುಖುಮತ್ತಭಾವಾ ಸತ್ತಾ, ಊಕಾದಯೋ ವಾ. ಅಪಿಚ ಯೇ ತಾಸು ತಾಸು ಜಾತೀಸು ಮಹನ್ತಮಜ್ಝಿಮೇಹಿ ಥೂಲಮಜ್ಝಿಮೇಹಿ ಚ ಓಮಕಪ್ಪಮಾಣಾ ಸತ್ತಾ, ತೇ ಅಣುಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಥೂಲಾತಿ ಪರಿಮಣ್ಡಲತ್ತಭಾವಾ ಮಚ್ಛಕುಮ್ಮಸಿಪ್ಪಿಕಸಮ್ಬುಕಾದಯೋ ಸತ್ತಾ.

೧೪೭. ಏವಂ ತೀಹಿ ತಿಕೇಹಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಸತ್ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ದಿಟ್ಠಾ ವಾ ಯೇವ ಅದಿಟ್ಠಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ತೀಹಿ ದುಕೇಹಿಪಿ ತೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ.

ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾತಿ ಯೇ ಅತ್ತನೋ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಮಾಗತವಸೇನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ. ಅದಿಟ್ಠಾತಿ ಯೇ ಪರಸಮುದ್ದಪರಸೇಲಪರಚಕ್ಕವಾಳಾದೀಸು ಠಿತಾ. ‘‘ಯೇವ ದೂರೇ ವಸನ್ತಿ ಅವಿದೂರೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ದುಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ದೂರೇ ಚ ಅವಿದೂರೇ ಚ ವಸನ್ತೇ ಸತ್ತೇ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅತ್ತನೋ ಹಿ ಕಾಯೇ ವಸನ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅವಿದೂರೇ, ಬಹಿಕಾಯೇ ವಸನ್ತಾ ದೂರೇ. ತಥಾ ಅನ್ತೋಉಪಚಾರೇ ವಸನ್ತಾ ಅವಿದೂರೇ, ಬಹಿಉಪಚಾರೇ ವಸನ್ತಾ ದೂರೇ. ಅತ್ತನೋ ವಿಹಾರೇ ಗಾಮೇ ಜನಪದೇ ದೀಪೇ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ವಸನ್ತಾ ಅವಿದೂರೇ, ಪರಚಕ್ಕವಾಳೇ ವಸನ್ತಾ ದೂರೇ ವಸನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಭೂತಾತಿ ಜಾತಾ, ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಯೇ ಭೂತಾ ಏವ, ನ ಪುನ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಖೀಣಾಸವಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮ್ಭವಮೇಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಭವೇಸೀ. ಅಪ್ಪಹೀನಭವಸಂಯೋಜನತ್ತಾ ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವಂ ಏಸನ್ತಾನಂ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಚತೂಸು ಯೋನೀಸು ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜಾ ಸತ್ತಾ ಯಾವ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ನ ಭಿನ್ದನ್ತಿ, ತಾವ ಸಮ್ಭವೇಸೀ ನಾಮ. ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಭೂತಾ ನಾಮ. ಸಂಸೇದಜಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ ಚ ಪಠಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ¶ ಸಮ್ಭವೇಸೀ ನಾಮ. ದುತಿಯಚಿತ್ತಕ್ಖಣತೋ ಪಭುತಿ ಭೂತಾ ನಾಮ. ಯೇನ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಜಾಯನ್ತಿ, ಯಾವ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಾವ ಸಮ್ಭವೇಸೀ ನಾಮ. ತತೋ ಪರಂ ಭೂತಾತಿ.

೧೪೮. ಏವಂ ಭಗವಾ ‘‘ಸುಖಿನೋ ವಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಹಿತಸುಖಾಗಮಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ¶ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾನಾಗಮಪತ್ಥನಾವಸೇನಾಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಪರೋ ಪರಂ ನಿಕುಬ್ಬೇಥಾ’’ತಿ. ಏಸ ಪೋರಾಣಪಾಠೋ, ಇದಾನಿ ಪನ ‘‘ಪರಂ ಹೀ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ಅಯಂ ನ ಸೋಭನೋ.

ತತ್ಥ ಪರೋತಿ ಪರಜನೋ. ಪರನ್ತಿ ಪರಜನಂ. ನ ನಿಕುಬ್ಬೇಥಾತಿ ನ ವಞ್ಚೇಯ್ಯ. ನಾತಿಮಞ್ಞೇಥಾತಿ ನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ. ಕತ್ಥಚೀತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಓಕಾಸೇ, ಗಾಮೇ ವಾ ನಿಗಮೇ ವಾ ಖೇತ್ತೇ ವಾ ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ವಾ ಪೂಗಮಜ್ಝೇ ವಾತಿಆದಿ. ನನ್ತಿ ಏತಂ. ಕಞ್ಚೀತಿ ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಖತ್ತಿಯಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ಗಹಟ್ಠಂ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ವಾ ಸುಗತಂ ವಾ ದುಗ್ಗತಂ ವಾತಿಆದಿ. ಬ್ಯಾರೋಸನಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾತಿ ಕಾಯವಚೀವಿಕಾರೇಹಿ ಬ್ಯಾರೋಸನಾಯ ಚ, ಮನೋವಿಕಾರೇನ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯ ಚ. ‘‘ಬ್ಯಾರೋಸನಾಯ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಬ್ಯಾರೋಸನಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಸಮ್ಮ ದಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸಮ್ಮ ದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ, ಯಥಾ ಚ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಪಟಿಪದಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾ ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾ ಅನುಪುಬ್ಬಪಟಿಪದಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೧೯; ಉದಾ. ೪೫; ಚೂಳವ. ೩೮೫). ನಾಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ದುಕ್ಖಮಿಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ನ ಕೇವಲಂ ‘‘ಸುಖಿನೋ ವಾ ಖೇಮಿನೋ ವಾ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿಆದಿ ಮನಸಿಕಾರವಸೇನೇವ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇಯ್ಯ. ಕಿಂ ಪನ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪರಪುಗ್ಗಲೋ ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಪರಪುಗ್ಗಲಂ ವಞ್ಚನಾದೀಹಿ ನಿಕತೀಹಿ ನ ನಿಕುಬ್ಬೇಥ, ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಚ ನವಹಿ ಮಾನವತ್ಥೂಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪದೇಸೇ ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಪರಪುಗ್ಗಲಂ ನಾತಿಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಬ್ಯಾರೋಸನಾಯ ವಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ.

೧೪೯. ಏವಂ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾನಾಗಮಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಅತ್ಥತೋ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಉಪಮಾಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮಾತಾ ಯಥಾ ನಿಯಂ ಪುತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಮಾತಾ ನಿಯಂ ಪುತ್ತಂ ಅತ್ತನಿ ಜಾತಂ ಓರಸಂ ಪುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಏಕಪುತ್ತಮೇವ ಆಯುಸಾ ಅನುರಕ್ಖೇ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾಗಮಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಆಯುಮ್ಪಿ ಚಜಿತ್ವಾ ತಂ ಅನುರಕ್ಖೇ, ಏವಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ಇದಂ ಮೇತ್ತಮಾನಸಂ ಭಾವಯೇ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜನಯೇ ವಡ್ಢಯೇ, ತಞ್ಚ ಅಪರಿಮಾಣಸತ್ತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾ ಸತ್ತೇ ಅನವಸೇಸಫರಣವಸೇನ ಅಪರಿಮಾಣಂ ಭಾವಯೇತಿ.

೧೫೦. ಏವಂ ¶ ¶ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ವಡ್ಢನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮೇತ್ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಮೀ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಮಿಜ್ಜತಿ ತಾಯತಿ ಚಾತಿ ಮಿತ್ತೋ, ಹಿತಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಸಿನಿಯ್ಹತಿ, ಅಹಿತಾಗಮತೋ ರಕ್ಖತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮೇತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅನವಸೇಸೇ. ಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ಮನಸಿ ಭವನ್ತಿ ಮಾನಸಂ. ತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಭಾವಯೇತಿ ವಡ್ಢಯೇ. ನಾಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ಅಪರಿಮಾಣಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಉದ್ಧನ್ತಿ ಉಪರಿ. ತೇನ ಅರೂಪಭವಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಧೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ. ತೇನ ಕಾಮಭವಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಿರಿಯನ್ತಿ ವೇಮಜ್ಝಂ. ತೇನ ರೂಪಭವಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಸಮ್ಬಾಧನ್ತಿ ಸಮ್ಬಾಧವಿರಹಿತಂ, ಭಿನ್ನಸೀಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೀಮಾ ನಾಮ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವೇರನ್ತಿ ವೇರವಿರಹಿತಂ, ಅನ್ತರನ್ತರಾಪಿ ವೇರಚೇತನಾಪಾತುಭಾವವಿರಹಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಸಪತ್ತನ್ತಿ ವಿಗತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ. ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ಅಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ನಾಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ ಹೋತಿ, ತೇನಸ್ಸ ತಂ ಮಾನಸಂ ವಿಗತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕತ್ತಾ ‘‘ಅಸಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿಯಾಯವಚನಞ್ಹಿ ಏತಂ, ಯದಿದಂ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ ಸಪತ್ತೋತಿ. ಅಯಂ ಅನುಪದತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಯದೇತಂ ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ಮಾನಸಂ ಭಾವಯೇ ಅಪರಿಮಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಚೇತಂ ಅಪರಿಮಾಣಂ ಮೇತ್ತಂ ಮಾನಸಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಭಾವಯೇ ವಡ್ಢಯೇ, ವುಡ್ಢಿಂ, ವಿರೂಳ್ಹಿಂ, ವೇಪುಲ್ಲಂ ಗಮಯೇ. ಕಥಂ? ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ಚ ತಿರಿಯಞ್ಚ, ಉದ್ಧಂ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ, ಅಧೋ ಯಾವ ಅವೀಚಿತೋ, ತಿರಿಯಂ ಯಾವ ಅವಸೇಸದಿಸಾ. ಉದ್ಧಂ ವಾ ಆರುಪ್ಪಂ, ಅಧೋ ಕಾಮಧಾತುಂ, ತಿರಿಯಂ ರೂಪಧಾತುಂ ಅನವಸೇಸಂ ಫರನ್ತೋ. ಏವಂ ಭಾವೇನ್ತೋಪಿ ಚ ತಂ ಯಥಾ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ, ಅವೇರಂ, ಅಸಪತ್ತಞ್ಚ, ಹೋತಿ ತಥಾ ಸಮ್ಬಾಧವೇರಸಪತ್ತಾಭಾವಂ ಕರೋನ್ತೋ ಭಾವಯೇ. ಯಂ ವಾ ತಂ ಭಾವನಾಸಮ್ಪದಂ ಪತ್ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಓಕಾಸಲಾಭವಸೇನ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ. ಅತ್ತನೋ ಪರೇಸು ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯೇನ ಅವೇರಂ, ಅತ್ತನಿ ಚ ಪರೇಸಂ ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯೇನ ಅಸಪತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ ಅವೇರಂ ಅಸಪತ್ತಂ ಅಪರಿಮಾಣಂ ಮೇತ್ತಂ ಮಾನಸಂ ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ತಿರಿಯಞ್ಚಾತಿ ತಿವಿಧಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಭಾವಯೇ ವಡ್ಢಯೇತಿ.

೧೫೧. ಏವಂ ¶ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ವಡ್ಢನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ಭಾವನಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಇರಿಯಾಪಥನಿಯಮಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಿಟ್ಠಂ ಚರಂ…ಪೇ… ಅಧಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಏವಮೇತಂ ಮೇತ್ತಂ ಮಾನಸಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಸೋ ‘‘ನಿಸೀದತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ, ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೪; ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೭; ವಿಭ. ೫೦೮) ವಿಯ ಇರಿಯಾಪಥನಿಯಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಯಥಾಸುಖಂ ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನವಿನೋದನಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಿಟ್ಠಂ ವಾ ಚರಂ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ಸಯಾನೋ ವಾ ಯಾವತಾ ವಿಗತಮಿದ್ಧೋ ಅಸ್ಸ, ಅಥ ಏತಂ ಮೇತ್ತಾಝಾನಸ್ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಯ್ಯ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಏವಂ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ವಡ್ಢನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಸೀಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಿಟ್ಠಂ ಚರ’’ನ್ತಿ. ವಸಿಪ್ಪತ್ತೋ ಹಿ ತಿಟ್ಠಂ ವಾ ಚರಂ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ಸಯಾನೋ ವಾ ಯಾವತಾ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಏತಂ ಮೇತ್ತಾಝಾನಸ್ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ತಿಟ್ಠಂ ವಾ ಚರಂ ವಾತಿ ನ ತಸ್ಸ ಠಾನಾದೀನಿ ಅನ್ತರಾಯಕರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸೋ ಯಾವತಾ ಏತಂ ಮೇತ್ತಾಝಾನಸ್ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಾವತಾ ವಿತಮಿದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಿಟ್ಠಂ ಚರಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ವ ಸಯಾನೋ, ಯಾವತಾಸ್ಸ ವಿತಮಿದ್ಧೋ. ಏತಂ ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

ತಸ್ಸಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಂ ತಂ ‘‘ಮೇತ್ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಮಿ, ಮಾನಸಂ ಭಾವಯೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತಥಾ ಭಾವಯೇ, ಯಥಾ ಠಾನಾದೀಸು ಯಾವತಾ ಇರಿಯಾಪಥೇನ, ಠಾನಾದೀನಿ ವಾ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಯಾವತಾ ಏತಂ ಮೇತ್ತಾಝಾನಸ್ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ತಾವತಾ ವಿತಮಿದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಏತಂ ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾತಿ.

ಏವಂ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ವಸೀಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತಂ ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೇ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ವಿಹಾರಂ ಥುನನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಮೇತಂ ವಿಹಾರಮಿಧಮಾಹೂ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಸುಖಿನೋವ ಖೇಮಿನೋ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ‘‘ಏತಂ ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೋ, ಏತಂ ಚತೂಸು ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇಸು ನಿದ್ದೋಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋಪಿ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಕರತ್ತಾ ಚ ಇಧ ಅರಿಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಮಾಹು, ಸೇಟ್ಠವಿಹಾರಮಾಹೂತಿ. ಯತೋ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ ತಿಟ್ಠಂ ಚರಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ¶ ವಾ ಸಯಾನೋ ವಾ ಯಾವತಾಸ್ಸ ವಿತಮಿದ್ಧೋ, ಏತಂ ಸತಿಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾತಿ.

೧೫೨. ಏವಂ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಮೇತ್ತಾ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆಸನ್ನಾ ಹೋತಿ ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಿಗಹಣನಿಸೇಧನಮುಖೇನ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತದೇವ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅರಿಯಭೂಮಿಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ಅನುಪಗ್ಗಮ್ಮಾ’’ತಿ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ದೇಸನಂ ಸಮಾಪೇಸಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಮೇತಂ ವಿಹಾರಮಿಧಮಾಹೂ’’ತಿ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ ಮೇತ್ತಾಝಾನವಿಹಾರೋ, ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಯೇ ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ, ತೇಸಞ್ಚ ವತ್ಥಾದಿಅನುಸಾರೇನ ರೂಪಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ‘‘ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜೋಯಂ, ನ ಇಧ ಸತ್ತೂಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೧) ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ಅನುಪಗ್ಗಮ್ಮ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಲೋಕುತ್ತರಸೀಲೇನ ಸೀಲವಾ ಹುತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೇನ ದಸ್ಸನೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ತತೋ ಪರಂ ಯೋಪಾಯಂ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಗೇಧೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇಹಿ ತನುಭಾವೇನ ಅನವಸೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಕಾಮೇಸು ಗೇಧಂ ವಿನೇಯ್ಯ ವಿನಯಿತ್ವಾ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ನ ಹಿ ಜಾತು ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯ ಪುನ ರೇತಿ ¶ ಏಕಂಸೇನೇವ ಪುನ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಂ ನ ಏತಿ, ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತೀತಿ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ಸಮಾಪೇತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವನಸಣ್ಡೇ ವಿಹರಥ. ಇಮಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠಸು ಧಮ್ಮಸ್ಸವನದಿವಸೇಸು ಗಣ್ಡಿಂ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಉಸ್ಸಾರೇಥ, ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕರೋಥ, ಸಾಕಚ್ಛಥ, ಅನುಮೋದಥ, ಇದಮೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಸೇವಥ, ಭಾವೇಥ, ಬಹುಲೀಕರೋಥ. ತೇಪಿ ವೋ ಅಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ಭೇರವಾರಮ್ಮಣಂ ನ ದಸ್ಸೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಹಿತಕಾಮಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತೇ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಭಗವತೋ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ, ತಥಾ ಅಕಂಸು. ದೇವತಾಯೋ ಚ ‘‘ಭದನ್ತಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಹಿತಕಾಮಾ’’ತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಸೇನಾಸನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಣ್ಹೋದಕಂ ಪಟಿಯಾದೇನ್ತಿ, ಪಿಟ್ಠಿಪರಿಕಮ್ಮಪಾದಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಆರಕ್ಖಂ ಸಂವಿದಹನ್ತಿ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಥೇವ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ತಮೇವ ¶ ಚ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇವ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅನ್ತೋತೇಮಾಸೇ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸುನ್ತಿ.

ಏವಞ್ಹಿ ಅತ್ಥಕುಸಲೇನ ತಥಾಗತೇನ,

ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೇನ ಕಥಿತಂ ಕರಣೀಯಮತ್ಥಂ;

ಕತ್ವಾನುಭುಯ್ಯ ಪರಮಂ ಹದಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಂ,

ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇನ್ತಿ ಸಮತ್ತಪಞ್ಞಾ.

ತಸ್ಮಾ ಹಿ ತಂ ಅಮತಮಬ್ಭುತಮರಿಯಕನ್ತಂ,

ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ;

ವಿಞ್ಞೂ ಜನೋ ವಿಮಲಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ,

ಭೇದಂ ಕರೇಯ್ಯ ಸತತಂ ಕರಣೀಯಮತ್ಥನ್ತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಮೇತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಹೇಮವತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಅಜ್ಜ ¶ ಪನ್ನರಸೋತಿ ಹೇಮವತಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಹೇಮವತೇನ ಹಿ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿಆದಿ ಸಾತಾಗಿರೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಇತಿ ಸಾತಾಗಿರೋ’’ತಿಆದಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ, ‘‘ಕಚ್ಚಿಮನೋ’’ತಿಆದಿ ಹೇಮವತೇನ, ‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿ ಭಗವತಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ¶ ‘‘ಹೇಮವತಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಸಾತಾಗಿರಿಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏಕಚ್ಚೇಹಿ.

ತತ್ಥ ಯಾಯಂ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿಆದಿ ಗಾಥಾ. ತಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ – ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕೇಸು ಪುರಿಸೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸೋಳಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಾನಿ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಹತಿಯಾ ಪೂಜಾಯ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಅಕಂಸು. ತಸ್ಸ ಧಾತುಯೋ ಅವಿಕಿರಿತ್ವಾ ¶ ಸುವಣ್ಣಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಏಕಗ್ಘನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ದೀಘಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಏಸಾ ಧಮ್ಮತಾ. ಅಪ್ಪಾಯುಕಬುದ್ಧಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಬಹುತರೇನ ಜನೇನ ಅದಿಟ್ಠಾ ಏವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಧಾತುಪೂಜಮ್ಪಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಜನಾ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ‘‘ಧಾತುಯೋ ವಿಕಿರನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಿ. ತೇನ ತೇಸಂ ಸುವಣ್ಣಚುಣ್ಣಾನಿ ವಿಯ ಧಾತುಯೋ ವಿಕಿರನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ.

ಮನುಸ್ಸಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಏಕಂಯೇವ ಧಾತುಘರಂ ಕತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ ಯೋಜನಂ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ ಚ. ತಸ್ಸ ಏಕೇಕಗಾವುತನ್ತರಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ದ್ವಾರಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಏಕಂ ದ್ವಾರಂ ಕಿಕೀ ರಾಜಾ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ; ಏಕಂ ತಸ್ಸೇವ ಪುತ್ತೋ ಪಥವಿನ್ಧರೋ ನಾಮ; ಏಕಂ ಸೇನಾಪತಿಪಮುಖಾ ಅಮಚ್ಚಾ; ಏಕಂ ಸೇಟ್ಠಿಪಮುಖಾ ಜಾನಪದಾ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಮಯಾ ಏಕಗ್ಘನಾ ಸುವಣ್ಣರಸಪಟಿಭಾಗಾ ಚ ನಾನಾರತನಮಯಾ ಇಟ್ಠಕಾ ಅಹೇಸುಂ ಏಕೇಕಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಾ. ತೇ ಹರಿತಾಲಮನೋಸಿಲಾಹಿ ಮತ್ತಿಕಾಕಿಚ್ಚಂ ಸುರಭಿತೇಲೇನ ಉದಕಕಿಚ್ಚಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ತಂ ಚೇತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ.

ಏವಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಚೇತಿಯೇ ದ್ವೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಹಾಯಕಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ದೀಘಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾಯೇವ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತಿ, ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ನಿಸ್ಸಯಂ ¶ ದೇನ್ತಿ, ಇತರೇ ನ ಲಭನ್ತಿ. ತತೋ ತೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ‘‘ಸಾಸನೇ, ಭನ್ತೇ, ಕತಿ ಧುರಾನೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಥೇರಾ ‘‘ದ್ವೇ ಧುರಾನೀ’’ತಿ ಕಥೇಸುಂ – ‘‘ವಾಸಧುರಂ, ಪರಿಯತ್ತಿಧುರಞ್ಚಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿತ್ವಾ, ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಭಾಣವಾರಸುತ್ತನ್ತಾನಿ ಚ ಪಗುಣಂ ¶ ಕತ್ವಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಕುಲೇ ವಾ ಗಣೇ ವಾ ನಿರಾಲಯೇನ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ, ಅರಹತ್ತಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಘಟಿತಬ್ಬಂ ವಾಯಮಿತಬ್ಬಂ, ಏತಂ ವಾಸಧುರಂ. ಅತ್ತನೋ ಥಾಮೇನ ಪನ ಏಕಂ ವಾ ನಿಕಾಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ನಿಕಾಯೇ ಪರಿಯತ್ತಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಸುವಿಸದಂ ಸಾಸನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಏತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧುರನ್ತಿ. ಅಥ ತೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಧುರಾನಂ ವಾಸಧುರಮೇವ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಮಯಂ ಪನಮ್ಹಾ ದಹರಾ, ವುಡ್ಢಕಾಲೇ ವಾಸಧುರಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸಾಮ, ಪರಿಯತ್ತಿಧುರಂ ತಾವ ಪೂರೇಮಾ’’ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಆರಭಿಂಸು. ತೇ ಪಕತಿಯಾವ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಕಲೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಪಕತಞ್ಞನೋ ವಿನಯೇ ಚ ಅತಿವಿಯ ವಿನಿಚ್ಛಯಕುಸಲಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇಸಂ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರಿವಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಪರಿವಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ¶ ಲಾಭೋ, ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸತಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿವಾರಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ದೀಪೇನ್ತಾ ವಿಹರಿಂಸು, ಪುನ ಬುದ್ಧಕಾಲೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ.

ತದಾ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಾಮಕಾವಾಸೇ ವಿಹರನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಾದೀ ಚ ಅಧಮ್ಮವಾದೀ ಚ. ಅಧಮ್ಮವಾದೀ ಚಣ್ಡೋ ಹೋತಿ ಫರುಸೋ, ಮುಖರೋ, ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ ಇತರಸ್ಸ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ತತೋ ನಂ ‘‘ಇದಂ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಕಮ್ಮಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅಪ್ಪತಿರೂಪ’’ನ್ತಿ ಚೋದೇಸಿ. ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ತೇ ದಿಟ್ಠಂ, ಕಿಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಇತರೋ ‘‘ವಿನಯಧರಾ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ಅಧಮ್ಮವಾದೀ ‘‘ಸಚೇ ಇಮಂ ವತ್ಥುಂ ವಿನಯಧರಾ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅದ್ಧಾ ಮೇ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಕ್ಖಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ತಾವದೇವ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಆದಾಯ ತೇ ದ್ವೇ ಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮಣಪರಿಕ್ಖಾರೇ ದತ್ವಾ ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿಹರಿತುಮಾರದ್ಧೋ. ಸಬ್ಬಞ್ಚ ನೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಪೂರೇತುಕಾಮೋ ವಿಯ ಅಕಾಸಿ. ತತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿಯಮಾನೋಪಿ ಅಟ್ಠಾಸಿಯೇವ. ಥೇರಾ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತಬ್ಬಮತ್ಥೀ’’ತಿ ತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಸೋ ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಏಕೇನ ಮೇ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಹ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿವಾದೋ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ಯದಿ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಇಧಾಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಿ, ಯಥಾವಿನಿಚ್ಛಯಂ ನ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಥೇರಾ ‘‘ಓಸಟಂ ¶ ವತ್ಥುಂ ಯಥಾವಿನಿಚ್ಛಯಂ ನ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸೋ ‘‘ಏವಂ ಕರಿಯಮಾನೇ, ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾ ನತ್ಥಿ, ಮಯ್ಹೇತಂ ಪಾಪಂ ಹೋತು, ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ವಿನಿಚ್ಛಿನಥಾ’’ತಿ. ತೇ ತೇನ ನಿಪ್ಪೀಳಿಯಮಾನಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ಸೋ ತೇಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಆವಾಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ವಿನಯಧರಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ತಂ ಧಮ್ಮವಾದಿಂ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಅವಮಞ್ಞನ್ತೋ ಫರುಸೇನ ಸಮುದಾಚರತಿ. ಧಮ್ಮವಾದೀ ‘‘ನಿಸ್ಸಙ್ಕೋ ಅಯಂ ಜಾತೋ’’ತಿ ತಾವದೇವ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಥೇರಾನಂ ಪರಿವಾರಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ ¶ – ‘‘ನನು, ಆವುಸೋ, ಓಸಟಂ ವತ್ಥು ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತಬ್ಬಂ, ಅನೋಸರಾಪೇತ್ವಾ ಏವ ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಮಗ್ಗೀ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾ ನೇವ ವತ್ಥುಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿಂಸು, ನ ಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಅಕಂಸು. ಕಿಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ? ತೇಪಿ ಸುತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ – ‘‘ನೂನ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಞಾತ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಅಧಮ್ಮವಾದೀ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಪುಬ್ಬೇ ‘ವಿನಯಧರಾ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ ಭಣಸಿ. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ವಿನಯಧರಾನಂ ಆರೋಚೇಹಿ ತಂ ¶ ವತ್ಥು’’ನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಾದಿಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ ಪರಾಜಿತೋ ತ್ವಂ, ಮಾ ತಂ ಆವಾಸಂ ಆಗಚ್ಛೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತತೋ ಧಮ್ಮವಾದೀ ಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಸಾಸನಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘ಅಮ್ಹೇ ಉಪಟ್ಠೇಸಿ ಪರಿತೋಸೇಸೀ’ತಿ ಪುಗ್ಗಲಮೇವ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ಥ, ಸಾಸನಂ ಅರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ರಕ್ಖಿತ್ಥ, ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ ದಾನಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಅಜ್ಜ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಮಹಾಸದ್ದೇನ ಕನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ನಟ್ಠಂ ಸತ್ಥು ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ಪರಿದೇವಮಾನೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಅಥ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಂವಿಗ್ಗಮಾನಸಾ ‘‘ಮಯಂ ಪುಗ್ಗಲಮನುರಕ್ಖನ್ತಾ ಸಾಸನರತನಂ ಸೋಬ್ಭೇ ಪಕ್ಖಿಪಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸುಂ ¶ . ತೇ ತೇನೇವ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇನ ಉಪಹತಾಸಯತ್ತಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಏಕಾಚರಿಯೋ ಹಿಮವತಿ ಹೇಮವತೇ ಪಬ್ಬತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೇಮವತೋ ಯಕ್ಖೋತಿ ನಾಮೇನ. ದುತಿಯಾಚರಿಯೋ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇ ಸಾತಪಬ್ಬತೇ ಸಾತಾಗಿರೋತಿ ನಾಮೇನ. ತೇಪಿ ನೇಸಂ ಪರಿವಾರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇಸಂಯೇವ ಅನುವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ತೇಸಂ ಪರಿವಾರಾ ಯಕ್ಖಾವ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ತೇಸಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ ಗಹಟ್ಠಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತಿಂಸು. ಹೇಮವತಸಾತಾಗಿರಾ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಕ್ಖಸೇನಾಪತೀನಮಬ್ಭನ್ತರಾ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಯಕ್ಖರಾಜಾನೋ ಅಹೇಸುಂ.

ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತೀನಞ್ಚ ಅಯಂ ಧಮ್ಮತಾ – ಮಾಸೇ ಮಾಸೇ ಅಟ್ಠ ದಿವಸಾನಿ ಧಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛಯತ್ಥಂ ಹಿಮವತಿ ಮನೋಸಿಲಾತಲೇ ನಾಗವತಿಮಣ್ಡಪೇ ದೇವತಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪತಿತಬ್ಬನ್ತಿ. ಅಥ ಸಾತಾಗಿರಹೇಮವತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸು – ‘‘ತ್ವಂ, ಸಮ್ಮ, ಕುಹಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತ್ವಂ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ಅಹೇಸುಂ. ‘‘ನಟ್ಠಾ ಮಯಂ, ಸಮ್ಮ, ಪುಬ್ಬೇ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಪಾಪಸಹಾಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯಕ್ಖಯೋನಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ ಕಾಮಾವಚರದೇವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ. ಅಥ ಸಾತಾಗಿರೋ ಆಹ – ‘‘ಮಾರಿಸ, ಹಿಮವಾ ನಾಮ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಸಮ್ಮತೋ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಸುತ್ವಾ ವಾ ಮಮಾಪಿ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಹೇಮವತೋಪಿ ಆಹ – ‘‘ಮಾರಿಸ, ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೋ ನಾಮ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಸಮ್ಮತೋ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಸುತ್ವಾ ವಾ ಮಮಾಪಿ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಏವಂ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಸಹಾಯೇಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕತಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ತಮೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಅವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಸಮಾನೇಸು ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ವೀತಿವತ್ತಂ, ಮಹಾಪಥವೀ ಏಕಯೋಜನತಿಗಾವುತಮತ್ತಂ ಉಸ್ಸದಾ.

ಅಥಮ್ಹಾಕಂ ¶ ¶ ¶ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ಕತಪಣಿಧಾನೋ ಯಾವ ವೇಸ್ಸನ್ತರಜಾತಕಂ, ತಾವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ, ತುಸಿತಭವನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಪದನಿದಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನ ದೇವತಾಹಿ ಆಯಾಚಿತೋ ಪಞ್ಚ ಮಹಾವಿಲೋಕನಾನಿ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ, ದೇವತಾನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ, ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಯ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತೇಸು ವತ್ತಮಾನೇಸು ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಕಮ್ಪೇತ್ವಾ. ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಇಮೇ ರಾಜಯಕ್ಖಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನೀ’’ತಿ ನ ಜಾನಿಂಸು. ‘‘ಖಿಡ್ಡಾಪಸುತತ್ತಾ ನೇವಾದ್ದಸಂಸೂ’’ತಿ ಏಕೇ. ಏಸ ನಯೋ ಜಾತಿಯಂ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನೇ ಬೋಧಿಯಞ್ಚ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ ಪನ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವತಿ ತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಂ ವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೇ ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಚ ಏತೇಸಂ ಏಕೋ ಸಾತಾಗಿರೋಯೇವ ಪಠಮಂ ಅದ್ದಸ. ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾರಣಞ್ಚ ತೇಸಂ ಞತ್ವಾ ಸಪರಿಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಸೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಹೇಮವತಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ‘‘ಆಗತೋ ನು ಖೋ ಮೇ ಸಹಾಯಕೋ, ನೋ’’ತಿ ಪರಿಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ವಞ್ಚಿತೋ ಮೇ ಸಹಾಯೋ, ಯೋ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ರಪಟಿಭಾನಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನ ಸುಣಾತೀ’’ತಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಭಗವಾ ಚ ಅತ್ಥಙ್ಗತೇಪಿ ಚ ಸೂರಿಯೇ ದೇಸನಂ ನ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಅಥ ಸಾತಾಗಿರೋ ‘‘ಸಹಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ಸಹಾಗಮ್ಮ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸೋಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಿಯಾನಅಸ್ಸಯಾನಗರುಳಯಾನಾದೀನಿ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಯಕ್ಖಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಹಿಮವನ್ತಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ, ತದಾ ಹೇಮವತೋಪಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜಾತಿ-ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನ-ಬೋಧಿಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇಸ್ವೇವ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಹುತ್ವಾವ ಪತಿವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನೇ ಪನ ತಾನಿ ಸವಿಸೇಸಾನಿ ಹುತ್ವಾ, ಚಿರತರಂ ಠತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹಿಮವತಿ ತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಪಾತುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯತೋ ಅಹಂ ಜಾತೋ, ನ ಕದಾಚಿ ಅಯಂ ಪಬ್ಬತೋ ಏವಂ ಅಭಿರಾಮೋ ಭೂತಪುಬ್ಬೋ, ಹನ್ದ ದಾನಿ ಮಮ ಸಹಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ತೇನ ಸಹ ಇಮಂ ಪುಪ್ಫಸಿರಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಥೇವ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸಾಭಿಮುಖೋ ಆಗಚ್ಛತಿ. ತೇ ಉಭೋಪಿ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ¶ ಉಪರಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮನಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಹೇಮವತೋ ಆಹ – ‘‘ಯತೋ ಅಹಂ, ಮಾರಿಸ, ಜಾತೋ, ನಾಯಂ ಪಬ್ಬತೋ ಏವಂ ಅಕಾಲಕುಸುಮಿತೇಹಿ ರುಕ್ಖೇಹಿ ಅಭಿರಾಮೋ ಭೂತಪುಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ಪುಪ್ಫಸಿರಿಂ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ¶ . ಸಾತಾಗಿರೋ ಆಹ – ‘‘ಜಾನಾಸಿ, ಪನ, ತ್ವಂ ಮಾರಿಸ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಇಮಂ ಅಕಾಲಪುಪ್ಫಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಜಾನಾಮಿ, ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ. ‘‘ಇಮಂ, ಮಾರಿಸ, ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ನ ಕೇವಲ ಹಿಮವನ್ತೇಯೇವ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತೂಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಜ್ಜ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಾತಾಗಿರೋ ಹೇಮವತಸ್ಸ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ಕಥೇತ್ವಾ, ತಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆನೇತುಕಾಮೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ಕೇಚಿ ಪನ ಗೋತಮಕೇ ಚೇತಿಯೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಭಗವತಿ ಅಯಮೇವಮಾಹಾತಿ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ.

೧೫೩. ತತ್ಥ ¶ ಅಜ್ಜಾತಿ ಅಯಂ ರತ್ತಿನ್ದಿವೋ ಪಕ್ಖಗಣನತೋ ಪನ್ನರಸೋ, ಉಪವಸಿತಬ್ಬತೋ ಉಪೋಸಥೋ. ತೀಸು ವಾ ಉಪೋಸಥೇಸು ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ ಉಪೋಸಥೋ, ನ ಚಾತುದ್ದಸೀ ಉಪೋಸಥೋ, ನ ಸಾಮಗ್ಗೀಉಪೋಸಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಅಟ್ಠಙ್ಗಉಪವಾಸಪಞ್ಞತ್ತಿದಿವಸಾದೀಸು ಸಮ್ಬಹುಲೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಉಪೋಸಥಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಆಯಾಮಾವುಸೋ, ಕಪ್ಪಿನ, ಉಪೋಸಥಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ ಉಪೋಸಥಸದ್ದೋ. ‘‘ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೋ ವಿಸಾಖೇ ಉಪೋಸಥೋ ಉಪವುತ್ಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೪೩) ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿಆದಿಕೇಸು ಅಟ್ಠಙ್ಗೇಸು. ‘‘ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವೇ ಸದಾ ಫಗ್ಗು, ಸುದ್ಧಸ್ಸುಪೋಸಥೋ ಸದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೭೯) ಉಪವಾಸೇ. ‘‘ಉಪೋಸಥೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೬; ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೮) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ. ‘‘ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪನ್ನರಸೇ ಸೀಸಂನ್ಹಾತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೮೫; ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೬) ದಿವಸೇ. ತಸ್ಮಾ ಅವಸೇಸತ್ಥಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆಸಾಳ್ಹೀಪುಣ್ಣಮದಿವಸಂಯೇವ ನಿಯಾಮೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ. ಪಾಟಿಪದೋ ದುತಿಯೋತಿ ಏವಂ ಗಣಿಯಮಾನೇ ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ ದಿವಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದಿವಿ ಭವಾನಿ ದಿಬ್ಬಾನಿ, ದಿಬ್ಬಾನಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ದಿಬ್ಬಾ. ಕಾನಿ ತಾನಿ? ರೂಪಾನಿ. ತಞ್ಹಿ ¶ ರತ್ತಿಂ ದೇವಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುತೋ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಸರೀರವತ್ಥಾಭರಣವಿಮಾನಪ್ಪಭಾಹಿ ಅಬ್ಭಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿರಹಿತಾಯ ಚನ್ದಪ್ಪಭಾಯ ಚ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಅಲಙ್ಕತೋ ಅಹೋಸಿ. ವಿಸೇಸಾಲಙ್ಕತೋ ಚ ಪರಮವಿಸುದ್ಧಿದೇವಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಾ ರತ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ¶ ರತ್ತಿಗುಣವಣ್ಣನಾಪದೇಸೇನಾಪಿ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದಂ ಜನೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಅನೋಮನಾಮಂ ಸತ್ಥಾರಂ, ಹನ್ದ ಪಸ್ಸಾಮ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅನೋಮೇಹಿ ಅಲಾಮಕೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನಾಮಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನೋಮನಾಮೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೨) ನಯೇನ ಬುದ್ಧೋತಿ ಅನೋಮೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನಾಮಂ, ‘‘ಭಗ್ಗರಾಗೋತಿ ಭಗವಾ, ಭಗ್ಗದೋಸೋತಿ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೮೪) ನಯೇನ ಚ ಅನೋಮೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನಾಮಂ. ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದೇವಮನುಸ್ಸೇ ಅನುಸಾಸತಿ ‘‘ಇಮಂ ಪಜಹಥ, ಇಮಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥಾ. ಅಪಿಚ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಭಗವಾ ಸತ್ಥವಾಹೋ, ಯಥಾ ಸತ್ಥವಾಹೋ ಸತ್ತೇ ಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೦) ನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನಾಪಿ ಸತ್ಥಾ. ತಂ ಅನೋಮನಾಮಂ ಸತ್ಥಾರಂ. ಹನ್ದಾತಿ ಬ್ಯವಸಾನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಪಸ್ಸಾಮಾತಿ ತೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸಹ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಚನಂ. ಗೋತಮನ್ತಿ ಗೋತಮಗೋತ್ತಂ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ ? ‘‘ಸತ್ಥಾ, ನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಮಾ ವಿಮತಿಂ ಅಕಾಸಿ, ಏಕನ್ತಬ್ಯವಸಿತೋ ಹುತ್ವಾವ ಏಹಿ ಪಸ್ಸಾಮ ಗೋತಮನ್ತಿ.

೧೫೪. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಹೇಮವತೋ ‘‘ಅಯಂ ಸಾತಾಗಿರೋ ‘ಅನೋಮನಾಮಂ ಸತ್ಥಾರ’ನ್ತಿ ಭಣನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಚ ದುಲ್ಲಭಾ ಲೋಕೇ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪಟಿಞ್ಞೇಹಿ ಪೂರಣಾದಿಸದಿಸೇಹೇವ ಲೋಕೋ ಉಪದ್ದುತೋ. ಸೋ ಪನ ಯದಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಅದ್ಧಾ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತೇನ ತಂ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಮನೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಕಚ್ಚೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ. ಮನೋತಿ ಚಿತ್ತಂ. ಸುಪಣಿಹಿತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತೋ, ಅಚಲೋ ಅಸಮ್ಪವೇಧೀ. ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು. ತಾದಿನೋತಿ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ¶ ಸತೋ. ಪುಚ್ಛಾ ಏವ ವಾ ಅಯಂ ‘‘ಸೋ ತೇ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ತಾದೀ, ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ. ಇಟ್ಠೇ ಅನಿಟ್ಠೇ ಚಾತಿ ಏವರೂಪೇ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ವಿತಕ್ಕಾ. ವಸೀಕತಾತಿ ವಸಂ ಗಮಿತಾ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಂ ತ್ವಂ ಸತ್ಥಾರಂ ವದಸಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಸತ್ಥುನೋ ಕಚ್ಚಿ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಸತೋ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ಮನೋ ಸುಪಣಿಹಿತೋ, ಉದಾಹು ಯಾವ ಚಲನಪಚ್ಚಯಂ ನ ಲಭತಿ, ತಾವ ಸುಪಣಿಹಿತೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ. ಸೋ ವಾ ತೇ ಸತ್ಥಾ ಕಚ್ಚಿ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ಸಮಚಿತ್ತೇನ ತಾದೀ, ಉದಾಹು ನೋ, ಯೇ ಚ ಖೋ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ¶ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ರಾಗದೋಸವಸೇನ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತ್ಯಾಸ್ಸ ಕಚ್ಚಿ ವಸೀಕತಾ, ಉದಾಹು ಕದಾಚಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ವತ್ತತೀತಿ.

೧೫೫. ತತೋ ಸಾತಾಗಿರೋ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೇ ಬ್ಯವಸಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮನೋ ಚಸ್ಸ ಸುಪಣಿಹಿತೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸುಪಣಿಹಿತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತೋ, ಪಥವೀಸಮೋ ಅವಿರುಜ್ಝನಟ್ಠೇನ, ಸಿನೇರುಸಮೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾಚಲನಟ್ಠೇನ, ಇನ್ದಖೀಲಸಮೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಮಾರಪರವಾದಿಗಣೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ. ಅನಚ್ಛರಿಯಞ್ಚೇತಂ, ಭಗವತೋ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮನೋ ಸುಪಣಿಹಿತೋ ಅಚಲೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಸ ತಿರಚ್ಛಾನಭೂತಸ್ಸಾಪಿ ಸರಾಗಾದಿಕಾಲೇ ಛದ್ದನ್ತನಾಗಕುಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸವಿಸೇನ ಸಲ್ಲೇನ ವಿದ್ಧಸ್ಸ ಅಚಲೋ ಅಹೋಸಿ, ವಧಕೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಪ್ಪದುಸ್ಸಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ತನೋ ದನ್ತೇ ಛೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ; ತಥಾ ಮಹಾಕಪಿಭೂತಸ್ಸ ಮಹತಿಯಾ ಸಿಲಾಯ ಸೀಸೇ ಪಹಟಸ್ಸಾಪಿ ತಸ್ಸೇವ ಚ ಮಗ್ಗಂ ದಸ್ಸೇಸಿ; ತಥಾ ವಿಧುರಪಣ್ಡಿತಭೂತಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನೇ ಕಾಳಪಬ್ಬತಪಪಾತೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ತಸ್ಸೇವ ಯಕ್ಖಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಹ ಸಾತಾಗಿರೋ – ‘‘ಮನೋ ಚಸ್ಸ ಸುಪಣಿಹಿತೋ’’ತಿ.

ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ¶ ತಾದಿನೋತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ತಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಮನೋ ಸುಪಣಿಹಿತೋ, ನ ಯಾವ ಪಚ್ಚಯಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಪಞ್ಚಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಭಗವಾ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ತಾದೀ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇ ತಾದೀ, ಚತ್ತಾವೀತಿ ತಾದೀ, ಮುತ್ತಾವೀತಿ ತಾದೀ, ತಿಣ್ಣಾವೀತಿ ತಾದೀ, ತನ್ನಿದ್ದೇಸಾತಿ ತಾದೀ. ಕಥಂ ಭಗವಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇ ತಾದೀ? ಭಗವಾ ಲಾಭೇಪಿ ತಾದೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೩೮).

ಏವಮಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಲಾಭಾದಯೋ ಚ ತಸ್ಸ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಪುಚ್ಛಾ ಏವ ವಾ ಅಯಂ. ಸೋ ತೇ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ತಾದೀ, ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ಸಮಚಿತ್ತತಾಯ ತಾದೀ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಸುಖೂಪಸಂಹಾರಕಾಮತಾಯ ದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಯ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಸಮಚಿತ್ತೋ, ಯಾದಿಸೋ ಅತ್ತನಿ, ತಾದಿಸೋ ಪರೇಸು, ಯಾದಿಸೋ ¶ ಮಾತರಿ ಮಹಾಮಾಯಾಯ, ತಾದಿಸೋ ಚಿಞ್ಚಮಾಣವಿಕಾಯ, ಯಾದಿಸೋ ಪಿತರಿ ಸುದ್ಧೋದನೇ, ತಾದಿಸೋ ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧೇ, ಯಾದಿಸೋ ಪುತ್ತೇ ರಾಹುಲೇ, ತಾದಿಸೋ ವಧಕೇಸು ದೇವದತ್ತಧನಪಾಲಕಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಾದೀಸು. ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇಪಿ ತಾದೀ. ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮದೇವಾಹ ಸಾತಾಗಿರೋ – ‘‘ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ತಾದಿನೋ’’ತಿ.

ಅಥೋ ಇಟ್ಠೇ ಅನಿಟ್ಠೇ ಚಾತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಇಟ್ಠಂ ವಾ ಅನಿಟ್ಠಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ತತ್ಥ ಯೇ ರಾಗದೋಸವಸೇನ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತ್ಯಾಸ್ಸ ಅನುತ್ತರೇನ ಮಗ್ಗೇನ ರಾಗಾದೀನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ವಸೀಕತಾ, ನ ಕದಾಚಿ ತೇಸಂ ವಸೇ ವತ್ತತಿ. ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಅನಾವಿಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸುವಿಮುತ್ತಪಞ್ಞೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸುಪಣಿಹಿತಮನತಾಯ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋ. ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಹಿ ಸೋ ಯತ್ಥ ಭವೇಯ್ಯ, ತಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಭೇದತೋ ದುವಿಧಮಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ. ಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೀಭಾವೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ತಸ್ಸ ಮನಸಿಕಾರಾಭಾವತೋ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಸುಪಣಿಹಿತಮನತಾಯ ಚ ಮನೋಸಮಾಚಾರಸುದ್ಧಿ, ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ತಾದಿತಾಯ ಕಾಯಸಮಾಚಾರಸುದ್ಧಿ, ಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೀಭಾವೇನ ವಿತಕ್ಕಮೂಲಕತ್ತಾ ವಾಚಾಯ ವಚೀಸಮಾಚಾರಸುದ್ಧಿ. ತಥಾ ಸುಪಣಿಹಿತಮನತಾಯ ಲೋಭಾದಿಸಬ್ಬದೋಸಾಭಾವೋ ¶ , ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ತಾದಿತಾಯ ಮೇತ್ತಾದಿಗುಣಸಬ್ಭಾವೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೀಭಾವೇನ ಪಟಿಕೂಲೇ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಿತಾದಿಭೇದಾ ಅರಿಯಿದ್ಧಿ, ತಾಯ ಚಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೫೬. ಏವಂ ಹೇಮವತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಮನೋದ್ವಾರವಸೇನೇವ ತಾದಿಭಾವಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಞ್ಚ ಪಟಿಜಾನನ್ತಮಿಮಂ ಸುತ್ವಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಇದಾನಿ ದ್ವಾರತ್ತಯವಸೇನಾಪಿ, ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕಾಯವಚೀಮನೋದ್ವಾರಸುದ್ಧಿಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಞ್ಚ ಪಟಿಜಾನನ್ತಮಿಮಂ ಸುತ್ವಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮತ್ಥಮೇವ ವಿತ್ಥಾರೇನಾಪಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ¶ ಆಹ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಅದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಾಯ ಪಠಮಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನವಿರತಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಆರಾ ಪಮಾದಮ್ಹಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗತೋ ದೂರೀಭಾವೇನ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಿರತಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ‘‘ಆರಾ ಪಮದಮ್ಹಾ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ಆರಾ ಮಾತುಗಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಝಾನಂ ನ ರಿಞ್ಚತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಿವಿಧಾಯ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿಯಾ ಬಲವಭಾವಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಝಾನಯುತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿರತಿ ಬಲವತೀ ಹೋತೀತಿ.

೧೫೭. ಅಥ ¶ ಸಾತಾಗಿರೋ ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಏತರಹಿ, ಅತೀತೇಪಿ ಅದ್ಧಾನೇ ದೀಘರತ್ತಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತೋ, ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಚ ವಿರತಿಯಾ ಆನುಭಾವೇನ ತಂ ತಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭಿ, ಸದೇವಕೋ ಚಸ್ಸ ಲೋಕೋ ‘‘ಅದಿನ್ನಾದಾನಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಯ ವಾಚಾಯ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಸೋ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತೀ’’ತಿ. ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಮೇವ. ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಾಥಾಯ ತತಿಯಪಾದೇ ‘‘ಪಮಾದಮ್ಹಾ ಪಮದಮ್ಹಾ’’ತಿ ದ್ವಿಧಾ ಪಾಠೋ. ಚತುತ್ಥಪಾದೇ ಚ ಝಾನಂ ನ ರಿಞ್ಚತೀತಿ ಝಾನಂ ರಿತ್ತಕಂ ಸುಞ್ಞಕಂ ನ ಕರೋತಿ, ನ ಪರಿಚ್ಚಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೫೮. ಏವಂ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಸುದ್ಧಿಂ ಸುತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಚೀದ್ವಾರೇ ಸುದ್ಧಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ¶ ಆಹ – ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಮುಸಾ ನ ಭಣತೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಖೀಣಾತೀತಿ ಖೀಣೋ, ವಿಹಿಂಸತಿ ಬಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಾಚಾಯ ಪಥೋ ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ, ಖೀಣೋ ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಖೀಣಬ್ಯಪ್ಪಥೋ. ತಂ ನ-ಕಾರೇನ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ನ ಖೀಣಬ್ಯಪ್ಪಥೋ’’ತಿ, ನ ಫರುಸವಾಚೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ನಾಖೀಣಬ್ಯಪ್ಪಥೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ನ ಅಖೀಣವಚನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಫರುಸವಚನಞ್ಹಿ ಪರೇಸಂ ಹದಯೇ ಅಖೀಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ. ತಾದಿಸವಚನೋ ಕಚ್ಚಿ ನ ಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಭೂತೀತಿ ವಿನಾಸೋ, ವಿಭೂತಿಂ ಕಾಸತಿ ಕರೋತಿ ವಾತಿ ವಿಭೂತಿಕಂ, ವಿಭೂತಿಕಮೇವ ವೇಭೂತಿಕಂ, ವೇಭೂತಿಯನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಪೇಸುಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತೋ ಭೇದನೇನ ವಿನಾಸಂ ಕರೋತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೧೫೯. ಅಥ ಸಾತಾಗಿರೋ ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಏತರಹಿ, ಅತೀತೇಪಿ ಅದ್ಧಾನೇ ದೀಘರತ್ತಂ ಮುಸಾವಾದಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತೋ, ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಚ ವಿರತಿಯಾ ಆನುಭಾವೇನ ತಂ ತಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭಿ, ಸದೇವಕೋ ಚಸ್ಸ ಲೋಕೋ ‘‘ಮುಸಾವಾದಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಯ ವಾಚಾಯ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ಆಹ, ‘‘ಮುಸಾ ಚ ಸೋ ನ ಭಣತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಮುಸಾತಿ ವಿನಿಧಾಯ ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಪರವಿಸಂವಾದನವಚನಂ. ತಂ ಸೋ ನ ಭಣತಿ. ದುತಿಯಪಾದೇ ಪನ ಪಠಮತ್ಥವಸೇನ ನ ಖೀಣಬ್ಯಪ್ಪಥೋತಿ, ದುತಿಯತ್ಥವಸೇನ ನಾಖೀಣಬ್ಯಪ್ಪಥೋತಿ ಪಾಠೋ. ಚತುತ್ಥಪಾದೇ ಮನ್ತಾತಿ ಪಞ್ಞಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ತಾಯ ಮನ್ತಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಮೇವ ¶ ಭಾಸತಿ ಅತ್ಥತೋ ಅನಪೇತವಚನಂ, ನ ಸಮ್ಫಂ ¶ . ಅಞ್ಞಾಣಪುರೇಕ್ಖಾರಞ್ಹಿ ನಿರತ್ಥಕವಚನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಆಹ – ‘‘ಮನ್ತಾ ಅತ್ಥಂ ಸೋ ಭಾಸತೀ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.

೧೬೦. ಏವಂ ವಚೀದ್ವಾರಸುದ್ಧಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮನೋದ್ವಾರಸುದ್ಧಿಂ ¶ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನ ರಜ್ಜತಿ ಕಾಮೇಸೂ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಾ. ತೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ನ ರಜ್ಜತೀತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅನಭಿಜ್ಝಾಲುತಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅನಾವಿಲನ್ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಆವಿಲಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಬ್ಯಾಪಾದತಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಮೋಹಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಯೇನ ಮೋಹೇನ ಮೂಳ್ಹೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸಾತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿತಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಸ್ಸ ಞಾಣಚಕ್ಖುನೋ, ಪಞ್ಚಚಕ್ಖುವಿಸಯೇಸು ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ದ್ವಾರತ್ತಯಪಾರಿಸುದ್ಧಿಯಾಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ.

೧೬೧. ಅಥ ಸಾತಾಗಿರೋ ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ಅರಹತ್ತಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ನೇವ ಕಾಮೇಸು ರಜ್ಜತಿ, ನ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಆವಿಲಚಿತ್ತೋ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಮೋಹಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಸಾಮಞ್ಚ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಂ ನಾಮಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ಚ ಚಕ್ಖೂನಿ ಪಟಿಲಭಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಮನೋದ್ವಾರಸುದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಚ ಉಗ್ಘೋಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಸೋ ರಜ್ಜತಿ ಕಾಮೇಸೂ’’ತಿ.

೧೬೨. ಏವಂ ಹೇಮವತೋ ಭಗವತೋ ದ್ವಾರತ್ತಯಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಚ ಸುತ್ವಾ ಹಟ್ಠೋ ಉದಗ್ಗೋ ಅತೀತಜಾತಿಯಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚವಿಸದಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಸಜ್ಜಮಾನವಚನಪ್ಪಥೋ ಹುತ್ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತರೂಪೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇ ಸೋತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಇಮಿನಾ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಸಂಸುದ್ಧಚಾರಣೋತಿ ಇಮಿನಾ ಗಮನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಛನ್ದವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ಚಾಕಾರಮಾಹ, ಸಂಸುದ್ಧಚರಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಸವಾ ಖೀಣಾತಿ ಇಮಿನಾ ಏತಾಯ ದಸ್ಸನಗಮನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪತ್ತಬ್ಬಾಯ ಆಸವಕ್ಖಯಸಞ್ಞಿತಾಯ ಪಠಮನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ನತ್ಥಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಇಮಿನಾ ದುತಿಯನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಪತ್ತಿಸಮತ್ಥತಂ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ ವಾ ಪರಮಸ್ಸಾಸಪ್ಪತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಠಿತಭಾವಂ.

೧೬೩. ತತೋ ¶ ಯಾ ಏಸಾ ‘‘ಸೋ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ¶ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೨) ನಯೇನ ಭಯಭೇರವಾದೀಸು ತಿವಿಧಾ, ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ…ಪೇ… ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇ ಞಾಣದಸ್ಸನಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೭೯) ನಯೇನ ಅಮ್ಬಟ್ಠಾದೀಸು ಅಟ್ಠವಿಧಾ ವಿಜ್ಜಾ ವುತ್ತಾ, ತಾಯ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಾಯ ಭಗವಾ ಉಪೇತೋ. ಯಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಇಧ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಹೋತಿ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಹೋತಿ ¶ , ಜಾಗರಿಯಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸತ್ತಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ, ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನಂ ನಿಕಾಮಲಾಭೀ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೪) ನಯೇನ ಸೇಖಸುತ್ತೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಪನ್ನರಸಪ್ಪಭೇದಂ ಚರಣಂ. ತಞ್ಚ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಭಗವತೋ ಅತಿವಿಯ ಸಂಸುದ್ಧಂ. ಯೇಪಿಮೇ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ, ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಪರಿವಾರಾ ಸವಾಸನಾ ಭಗವತೋ ಖೀಣಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಇಮಾಯ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪದಾಯ ಖೀಣಾಸವೋ ಹುತ್ವಾ ತದಾ ಭಗವಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಠಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಾತಾಗಿರೋ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೇ ಬ್ಯವಸಾಯೇನ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಹದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗುಣೇ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿಜ್ಜಾಯ ಚೇವ ಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ.

೧೬೪. ತತೋ ಹೇಮವತೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಭಗವತಿ ನಿಕ್ಕಙ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠಿತೋಯೇವ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಸಾತಾಗಿರಞ್ಚ ಆರಾಧೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಮುನಿನೋ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಮುನಿನೋ ಚಿತ್ತಂ, ‘‘ಮನೋ ಚಸ್ಸ ಸುಪಣಿಹಿತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತತಾದಿಭಾವೇನ ಪುಣ್ಣಂ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ, ‘‘ನ ಸೋ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಕಾಯಕಮ್ಮುನಾ, ‘‘ನ ಸೋ ರಜ್ಜತಿ ಕಾಮೇಸೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಮನೋಕಮ್ಮುನಾ ಚ ಪುಣ್ಣಂ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ, ‘‘ಮುಸಾ ಚ ಸೋ ನ ಭಣತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಬ್ಯಪ್ಪಥೇನ ಚ ವಚೀಕಮ್ಮುನಾತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸಮ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಞ್ಚ ಅನುತ್ತರಾಯ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪದಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಇಮೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ‘‘ಮನೋ ಚಸ್ಸ ಸುಪಣಿಹಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಧಮ್ಮತೋ ನಂ ಪಸಂಸಸಿ, ಸಭಾವತೋ ತಚ್ಛತೋ ಭೂತತೋ ಏವ ನಂ ಪಸಂಸಸಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೧೬೫-೧೬೬. ತತೋ ¶ ಸಾತಾಗಿರೋಪಿ ‘‘ಏವಮೇತಂ, ಮಾರಿಸ, ಸುಟ್ಠು ತಯಾ ಞಾತಞ್ಚ ಅನುಮೋದಿತಞ್ಚಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ತಮೇವ ಸಂರಾಧೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಮುನಿನೋ…ಪೇ… ಧಮ್ಮತೋ ಅನುಮೋದಸೀ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಪುನ ಭಗವತೋ ದಸ್ಸನೇ ತಂ ಅಭಿತ್ಥವಯಮಾನೋ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ… ಹನ್ದ ಪಸ್ಸಾಮ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ.

೧೬೭. ಅಥ ಹೇಮವತೋ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿರುಚಿತಗುಣೇಹಿ ಪುರಿಮಜಾತಿಬಾಹುಸಚ್ಚಬಲೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥುನನ್ತೋ ಸಾತಾಗಿರಂ ಆಹ – ‘‘ಏಣಿಜಙ್ಘಂ…ಪೇ… ಏಹಿ ಪಸ್ಸಾಮ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಏಣಿಮಿಗಸ್ಸೇವ ಜಙ್ಘಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಣಿಜಙ್ಘೋ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಏಣಿಮಿಗಸ್ಸೇವ ಅನುಪುಬ್ಬವಟ್ಟಾ ಜಙ್ಘಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪುರತೋ ನಿಮ್ಮಂಸಾ ಪಚ್ಛತೋ ಸುಸುಮಾರಕುಚ್ಛಿ ವಿಯ ಉದ್ಧುಮಾತಾ. ಕಿಸಾ ಚ ಬುದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ ದೀಘರಸ್ಸಸಮವಟ್ಟಿತಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ತಥಾರೂಪಾಯ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ನ ವಠರಪುರಿಸಾ ವಿಯ ಥೂಲಾ. ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಲಿಖಿತಕಿಲೇಸತ್ತಾ ವಾ ಕಿಸಾ. ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಸಪತ್ತವಿದ್ಧಂಸನತೋ ವೀರಾ. ಏಕಾಸನಭೋಜಿತಾಯ ಪರಿಮಿತಭೋಜಿತಾಯ ಚ ಅಪ್ಪಾಹಾರಾ, ನ ದ್ವತ್ತಿಮತ್ತಾಲೋಪಭೋಜಿತಾಯ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಹಂ ¶ ಖೋ ಪನ, ಉದಾಯಿ, ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಇಮಿನಾ ಪತ್ತೇನ ಸಮತಿತ್ತಿಕಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮಿ. ‘ಅಪ್ಪಾಹಾರೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಅಪ್ಪಾಹಾರತಾಯ ಚ ವಣ್ಣವಾದೀ’ತಿ ಇತಿ ಚೇ ಮಂ, ಉದಾಯಿ, ಸಾವಕಾ ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯುಂ, ಗರುಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ, ಮಾನೇಯ್ಯುಂ, ಪೂಜೇಯ್ಯುಂ, ಸಕ್ಕತ್ವಾ, ಗರುಂ ಕತ್ವಾ, ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ. ಯೇ ತೇ, ಉದಾಯಿ, ಮಮ ಸಾವಕಾ ಕೋಸಕಾಹಾರಾಪಿ ಅಡ್ಢಕೋಸಕಾಹಾರಾಪಿ ಬೇಲುವಾಹಾರಾಪಿ ಅಡ್ಢಬೇಲುವಾಹಾರಾಪಿ, ನ ಮಂ ತೇ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮೇನ ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯುಂ…ಪೇ… ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೪೨).

ಆಹಾರೇ ಛನ್ದರಾಗಾಭಾವೇನ ¶ ಅಲೋಲುಪಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇನ್ತಿ ಮೋನೇಯ್ಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮುನಿನೋ. ಅನಗಾರಿಕತಾಯ ವಿವೇಕನಿನ್ನಮಾನಸತಾಯ ಚ ವನೇ ಝಾಯನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಹೇಮವತೋ ಯಕ್ಖೋ ‘‘ಏಣಿಜಙ್ಘಂ…ಪೇ… ಏಹಿ ಪಸ್ಸಾಮ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ.

೧೬೮. ಏವಞ್ಚ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಕಾಮತಾಯ ‘‘ಸೀಹಂವೇಕಚರ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸೀಹಂವಾತಿ ದುರಾಸದಟ್ಠೇನ ¶ ಖಮನಟ್ಠೇನ ನಿಬ್ಭಯಟ್ಠೇನ ಚ ಕೇಸರಸೀಹಸದಿಸಂ. ಯಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ‘‘ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅಭಾವೇನ ಏಕಚರಂ, ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋಪಿ ಏಕಚರಂ. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನಾಗನ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಂ ನೇವ ಗನ್ತಾರಂ ನಾಗನ್ತಾರಂ. ಅಥ ವಾ ಆಗುಂ ನ ಕರೋತೀತಿಪಿ ನಾಗೋ. ಬಲವಾತಿಪಿ ನಾಗೋ. ತಂ ನಾಗಂ. ಕಾಮೇಸು ಅನಪೇಕ್ಖಿನನ್ತಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ಕಾಮೇಸು ಛನ್ದರಾಗಾಭಾವೇನ ಅನಪೇಕ್ಖಿನಂ. ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಪುಚ್ಛಾಮ, ಮಚ್ಚುಪಾಸಪ್ಪಮೋಚನನ್ತಿ ತಂ ಏವರೂಪಂ ಮಹೇಸಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸ್ಸ ಮಚ್ಚುಪಾಸಸ್ಸ ಪಮೋಚನಂ ವಿವಟ್ಟಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪುಚ್ಛಾಮ. ಯೇನ ವಾ ಉಪಾಯೇನ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಙ್ಖಾತಾ ಮಚ್ಚುಪಾಸಾ ಪಮುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಮಚ್ಚುಪಾಸಪ್ಪಮೋಚನಂ ಪುಚ್ಛಾಮಾತಿ. ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಹೇಮವತೋ ಸಾತಾಗಿರಞ್ಚ ಸಾತಾಗಿರಪರಿಸಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ಆಹ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಸಾಳ್ಹೀನಕ್ಖತ್ತಂ ಘೋಸಿತಂ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಸಮನ್ತತೋ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇ ದೇವನಗರೇ ಸಿರಿಂ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತೀ ವಿಯ ರಾಜಗಹೇ ಕಾಳೀ ನಾಮ ಕುರರಘರಿಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ¶ ಗಬ್ಭಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇನ್ತೀ ಸವಾತಪ್ಪದೇಸೇ ಉತುಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಠಿತಾ ತೇಸಂ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತೀನಂ ತಂ ಬುದ್ಧಗುಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನತೋ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ಸುತ್ವಾ ಚ ‘‘ಏವಂ ವಿವಿಧಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಾ ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಾಯ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಠಿತಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ಏವ ಭಗವತಾ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಿಕಾನಂ ಉಪಾಸಿಕಾನಂ ಅನುಸ್ಸವಪ್ಪಸನ್ನಾನಂ, ಯದಿದಂ ಕಾಳೀ ಉಪಾಸಿಕಾ ಕುರರಘರಿಕಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೬೭) ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತಾ.

೧೬೯. ತೇಪಿ ¶ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತಯೋ ಸಹಸ್ಸಯಕ್ಖಪರಿವಾರಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಸಮಯೇ ಇಸಿಪತನಂ ಪತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇನೇವ ನಿಸಿನ್ನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ಓಕಾಸಮಕಾರಯಿಂಸು ‘‘ಅಕ್ಖಾತಾರಂ ಪವತ್ತಾರ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ತೇಭೂಮಕೇ ಧಮ್ಮೇ ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ. ೧೪) ನಯೇನ ಸಚ್ಚಾನಂ ವವತ್ಥಾನಕಥಾಯ ಅಕ್ಖಾತಾರಂ, ‘‘‘ತಂ ಖೋ ಪನಿದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ ಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತೇಸು ಕಿಚ್ಚಞಾಣಕತಞಾಣಪ್ಪವತ್ತನೇನ ಪವತ್ತಾರಂ. ಯೇ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ಯಥಾ ವೋಹರಿತಬ್ಬಾ, ತೇಸು ತಥಾ ¶ ವೋಹಾರಕಥನೇನ ಅಕ್ಖಾತಾರಂ, ತೇಸಂಯೇವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸತ್ತಾನುರೂಪತೋ ಪವತ್ತಾರಂ. ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂನಂ ವಾ ದೇಸನಾಯ ಅಕ್ಖಾತಾರಂ, ನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಟಿಪಾದನೇನ ಪವತ್ತಾರಂ. ಉದ್ದೇಸೇನ ವಾ ಅಕ್ಖಾತಾರಂ, ವಿಭಙ್ಗೇನ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ವಚನತೋ ಪವತ್ತಾರಂ. ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ವಾ ಸಲಕ್ಖಣಕಥನೇನ ಅಕ್ಖಾತಾರಂ, ಸತ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತನೇನ ಪವತ್ತಾರಂ. ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಾ ತೀಹಿ ಪರಿವಟ್ಟೇಹಿ ¶ ಸಚ್ಚಾನಂ ಕಥನೇನ ಅಕ್ಖಾತಾರಂ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪವತ್ತಾರಂ. ‘‘ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೪೦) ಏವಮಾದಿನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಸ್ಸ ಪವತ್ತನತೋ ಪವತ್ತಾರಂ.

ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ. ಪಾರಗುನ್ತಿ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಾರಂ ಗತಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ಪಹಾನೇನ, ಭಾವನಾಯ, ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ. ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾನನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ, ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಪಹಾನಪಾರಗೂ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗೇ ಭಾವೇನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಭಾವನಾಪಾರಗೂ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಾರಗೂ, ಸಬ್ಬಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಪಾರಗೂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾರಗುಂ. ಬುದ್ಧಂ ವೇರಭಯಾತೀತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಣಸಯನತೋ ಪಟಿಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧಂ, ಸಬ್ಬೇನ ವಾ ಸರಣವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಬುದ್ಧಂ, ಪಞ್ಚವೇರಭಯಾನಂ ಅತೀತತ್ತಾ ವೇರಭಯಾತೀತಂ. ಏವಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅತಿತ್ಥವನ್ತಾ ‘‘ಮಯಂ ಪುಚ್ಛಾಮ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ ಓಕಾಸಮಕಾರಯಿಂಸು.

೧೭೦. ಅಥ ನೇಸಂ ಯಕ್ಖಾನಂ ತೇಜೇನ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಗ್ಗೋ ಹೇಮವತೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೋ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸಾದಿಪಾದೇ ಕಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ಕಿಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸತ್ತಲೋಕಸಙ್ಖಾರಲೋಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ಕುಬ್ಬತಿ ಸನ್ಥವನ್ತಿ ಅಹನ್ತಿ ವಾ ಮಮನ್ತಿ ವಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಸನ್ಥವಂ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಕುಬ್ಬತಿ, ಅಧಿಕರಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಕಿಸ್ಸ ಲೋಕೋತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಲೋಕೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೋತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣಕಾರಣತ್ಥೇಸು ¶ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ¶ ಸತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಲೋಕೋ ವಿಹಞ್ಞತಿ ಪೀಳೀಯತಿ ಬಾಧೀಯತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೭೧. ಅಥ ¶ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸು ಆಯತನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಸತ್ತಲೋಕೋ ಚ ಧನಧಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಸತ್ತಲೋಕೋ ತೇಸ್ವೇವ ಛಸು ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಸನ್ಥವಂ ಕರೋತಿ. ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ವಾ ಹಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ ಅವಸೇಸೇಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಚಕ್ಖು ಅತ್ತಾತಿ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ, ತಂ ನ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೨೨). ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏತಾನಿಯೇವ ಛ ಉಪಾದಾಯ ದುವಿಧೋಪಿ ಲೋಕೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ತೇಸ್ವೇವ ಛಸು ಸತಿ ಸತ್ತಲೋಕೋ ದುಕ್ಖಪಾತುಭಾವೇನ ವಿಹಞ್ಞತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಹತ್ಥೇಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ ಆದಾನನಿಕ್ಖೇಪನಂ ಹೋತಿ, ಪಾದೇಸು ಸತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮಪಟಿಕ್ಕಮೋ ಹೋತಿ, ಪಬ್ಬೇಸು ಸತಿ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಜಿಘಚ್ಛಾಪಿಪಾಸಾ ಹೋತಿ; ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೭).

ತಥಾ ತೇಸು ಆಧಾರಭೂತೇಸು ಪಟಿಹತೋ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ವಿಹಞ್ಞತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಅನಿದಸ್ಸನೇ ಸಪ್ಪಟಿಘೇ ಪಟಿಹಞ್ಞಿ ವಾ’’ಇತಿ (ಧ. ಸ. ೫೯೭-೮) ಚ.

‘‘ಚಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ ಮನಾಪಾಮನಾಪೇಸು ರೂಪೇಸೂ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೮) ಏವಮಾದಿ.

ತಥಾ ತೇಹಿಯೇವ ಕಾರಣಭೂತೇಹಿ ದುವಿಧೋಪಿ ಲೋಕೋ ವಿಹಞ್ಞತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಚಕ್ಖು ವಿಹಞ್ಞತಿ ಮನಾಪಾಮನಾಪೇಸು ರೂಪೇಸೂ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೮) ಚ.

‘‘ಚಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆದಿತ್ತಂ, ರೂಪಾ ಆದಿತ್ತಾ. ಕೇನ ಆದಿತ್ತಂ? ರಾಗಗ್ಗಿನಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೮; ಮಹಾವ. ೫೪) ಏವಮಾದಿ.

ತಸ್ಮಾ ¶ ಛಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನವಸೇನ ತಂ ಪುಚ್ಛಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ.

೧೭೨. ಅಥ ಸೋ ಯಕ್ಖೋ ಅತ್ತನಾ ವಟ್ಟವಸೇನ ಪುಟ್ಠಪಞ್ಹಂ ಭಗವತಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನವಸೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ ನ ¶ ಸುಟ್ಠು ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ¶ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಞ್ಚ ಞಾತುಕಾಮೋ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕತಮಂ ತ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಉಪಾದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಉಪಾದಾನಂ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯತ್ಥ ಲೋಕೋ ವಿಹಞ್ಞತೀತಿ ‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ ವಿಹಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಯತ್ಥ ಛಬ್ಬಿಧೇ ಉಪಾದಾನೇ ಲೋಕೋ ವಿಹಞ್ಞತೀತಿ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಕತಮಂ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ? ಏವಂ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಸರೂಪೇನೇವ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ನಿಯ್ಯಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತೋತಿ ಇಮಾಯ ಪನ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಮಗ್ಗಸಚ್ಚೇನ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ, ಸಮುದಯಂ ಪಜಹನ್ತೋ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಲೋಕಮ್ಹಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಯ್ಯಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಥನ್ತಿ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ. ದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ ‘‘ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾ ಪಮೋಕ್ಖಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಸರೂಪೇನೇವ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛಿ, ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಪನ ತಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೇನ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ.

೧೭೩. ಏವಂ ಯಕ್ಖೇನ ಸರೂಪೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಚ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಚ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ತೇನೇವ ನಯೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತಗೋಚರಗ್ಗಹಣೇನ ತಗ್ಗೋಚರಾನಿ ಪಞ್ಚಾಯತನಾನಿ ಗಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಮನೋ ಛಟ್ಠೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನೋಛಟ್ಠಾ. ಪವೇದಿತಾತಿ ಪಕಾಸಿತಾ. ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಮನಾಯತನಸ್ಸ ಗಹಣೇನ ತಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತಂ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ‘‘ಕತಮಂ ತಂ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಪುನಪಿ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಂ ವಸೇನೇವ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸೇಸಿ. ಮನೋಗಹಣೇನ ವಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ತಾಸು ಪುರಿಮಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನ ತಾಸಂ ವತ್ಥೂನಿ ಪಞ್ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಆಯತನಾನಿ, ಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನ ತಾಸಂ ವತ್ಥುಗೋಚರಭೇದಂ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ದ್ವಾದಸಾಯತನವಸೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸೇಸಿ. ಲೋಕುತ್ತರಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನೇಕದೇಸೋ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಯತ್ಥ ಲೋಕೋ ವಿಹಞ್ಞತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ನ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ.

ಏತ್ಥ ಛನ್ದಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಾದಸಾಯತನಭೇದೇ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ತಾನೇವಾಯತನಾನಿ ಖನ್ಧತೋ ಧಾತುತೋ ನಾಮರೂಪತೋತಿ ತಥಾ ತಥಾ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ, ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪರಿಯೋಸಾನಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಂ ಛನ್ದಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ ವಿನೇತ್ವಾ ವಿದ್ಧಂಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಏತಸ್ಮಾ ¶ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ ¶ . ಏವಮಿಮಾಯ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಬ್ರೂಹಿ, ಕಥಂ ದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಞ್ಚ ಪಕಾಸಿತಂ ಸಮುದಯನಿರೋಧಸಚ್ಚಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಪಕಾಸಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ವಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ಛನ್ದೇನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ‘‘ವಿರಾಜೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿರಾಗೇನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ‘‘ವಿರಾಗಾವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ವಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಉಪಾಯನಿದಸ್ಸನೇನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧನ್ತಿ ವಚನತೋ ವಾ. ‘‘ದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ದುಕ್ಖಪಮೋಕ್ಖೇನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

೧೭೪. ಏವಂ ಚತುಸಚ್ಚಗಬ್ಭಾಯ ಗಾಥಾಯ ಲಕ್ಖಣತೋ ನಿಯ್ಯಾನಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತದೇವ ಸಕೇನ ನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪೇನ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏತಂ ಲೋಕಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಏತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ತೇಧಾತುಕಲೋಕಸ್ಸ. ಯಥಾತಥನ್ತಿ ಅವಿಪರೀತಂ. ಏತಂ ವೋ ಅಹಮಕ್ಖಾಮೀತಿ ಸಚೇಪಿ ಮಂ ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥ, ಏತಂ ವೋ ಅಹಮಕ್ಖಾಮಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಥ ವಾ ಏತೇನ ನಿಯ್ಯಾನೇನ ಏಕದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತುಂ ನಿಗ್ಗತಾನಮ್ಪಿ ಏತಂ ವೋ ಅಹಮಕ್ಖಾಮಿ, ಉಪರಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಯಪಿ ಏತದೇವ ಅಹಮಕ್ಖಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತಿ ಅಸೇಸನಿಸ್ಸೇಸಾತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ದ್ವೇಪಿ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತಯೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು ಸದ್ಧಿಂ ಯಕ್ಖಸಹಸ್ಸೇನ.

೧೭೫. ಅಥ ಹೇಮವತೋ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಧಮ್ಮಗರು ಇದಾನಿ ಅರಿಯಭೂಮಿಯಂ ¶ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಅತಿತ್ತೋ ಭಗವತೋ ವಿಚಿತ್ರಪಟಿಭಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಕೋ ಸೂಧ ತರತೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಕೋ ಸೂಧ ತರತಿ ಓಘನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚತುರೋಘಂ ಕೋ ತರತೀತಿ ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ. ಯಸ್ಮಾ ಅಣ್ಣವನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥತಮತ್ತಂ ನಾಪಿ ಗಮ್ಭೀರಮತ್ತಂ ಅಪಿಚ ಪನ ಯಂ ವಿತ್ಥತತರಞ್ಚ ಗಮ್ಭೀರತರಞ್ಚ, ತಂ ವುಚ್ಚತಿ. ತಾದಿಸೋ ಚ ಸಂಸಾರಣ್ಣವೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿಯನ್ತಾಭಾವೇನ ವಿತ್ಥತೋ, ಹೇಟ್ಠಾ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೇನ ಉಪರಿ ಆಲಮ್ಬನಾಭಾವೇನ ಚ ಗಮ್ಭೀರೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕೋ ಇಧ ತರತಿ ಅಣ್ಣವಂ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠೇ ಅನಾಲಮ್ಬೇ ಗಮ್ಭೀರೇ ಅಣ್ಣವೇ ಕೋ ನ ಸೀದತೀ’’ತಿ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ.

೧೭೬. ಅಥ ¶ ಭಗವಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಸಬ್ಬದಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವಾ, ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿನಾ ಇರಿಯಾಪಥಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ಚ ಸುಸಮಾಹಿತೋ, ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಚಿನ್ತನಸೀಲೋ, ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾವಹಾಯ ¶ ಅಪ್ಪಮಾದಸತಿಯಾ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಚತುತ್ಥೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಇಮಂ ಸುದುತ್ತರಂ ಓಘಂ ಅನವಸೇಸಂ ತರತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬದಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಇಮಂ ತಿಸಿಕ್ಖಾಗಬ್ಭಂ ಗಾಥಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಸತಿಸಮಾಧೀಹಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ, ಅಜ್ಝತ್ತಚಿನ್ತಿತಾಪಞ್ಞಾಹಿ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಉಪಕಾರಾ ಸಾನಿಸಂಸಾ ಚ ವುತ್ತಾ. ಉಪಕಾರೋ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾ ಸತಿ ಚ, ಅನಿಸಂಸೋ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನೀತಿ.

೧೭೭. ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದುತಿಯಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವಿರತೋ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಯಾ ಕಾಚಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾ, ತತೋ ಸಬ್ಬತೋ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತಿಯಾ ವಿರತೋ. ‘‘ವಿರತ್ತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತದಾ ‘‘ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಹೋತಿ, ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಕಾಮಸಞ್ಞಾಸೂ’’ತಿಪಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೬) ಪಾಠೋ. ಚತೂಹಿಪಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ದಸನ್ನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಅತೀತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಾತಿಗೋ, ಚತುತ್ಥೇನೇವ ವಾ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಾತಿಗೋ ¶ , ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದಿನೀತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ನನ್ದಿಯಾ ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಭವಾನಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ನನ್ದೀಭವಪರಿಕ್ಖೀಣೋ ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಮ್ಭೀರೇ ಸಂಸಾರಣ್ಣವೇ ನ ಸೀದತಿ ನನ್ದೀಪರಿಕ್ಖಯೇನ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಂ, ಭವಪರಿಕ್ಖಯೇನ ಚ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಥಲಂ ಸಮಾಪಜ್ಜ ಪರಮಸ್ಸಾಸಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ.

೧೭೮. ಅಥ ಹೇಮವತೋ ಸಹಾಯಞ್ಚ ಯಕ್ಖಪರಿಸಞ್ಚ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ‘‘ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾವತಿಯಾ ಪರಿಸಾಯ ಸಹಾಯೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ತಾಸಂ ಪನ ಗಾಥಾನಂ ಅಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞನ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ತತ್ಥ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ¶ ‘‘ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೪). ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿನ್ತಿ ನಿಪುಣೇಹಿ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದೀಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾನಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಂ ಅತ್ಥಾನಂ ವಾ ಯಾನಿ ನಿಪುಣಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಾನಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ತೇಸಂ ದಸ್ಸನೇನ ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿಂ. ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಾಭಾವೇನ ಅಕಿಞ್ಚನಂ. ದುವಿಧೇ ಕಾಮೇ ತಿವಿಧೇ ಚೇ ಭವೇ ಅಲಗ್ಗನೇನ ಕಾಮಭವೇ ಅಸತ್ತಂ. ಖನ್ಧಾದಿಭೇದೇಸು ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗಬನ್ಧನಾಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಧಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ. ದಿಬ್ಬೇ ಪಥೇ ಕಮಮಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಭೇದೇ ದಿಬ್ಬೇ ಪಥೇ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಚಙ್ಕಮನ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ತಾಯ ವೇಲಾಯ ಭಗವಾ ದಿಬ್ಬೇ ಪಥೇ ಕಮತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕಮನಂ ಉಪಾದಾಯ ಕಮನಸತ್ತಿಸಬ್ಭಾವೇನ ತತ್ಥ ಲದ್ಧವಸೀಭಾವತಾಯ ಏವಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಯೇ ತೇ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ ಅರಹನ್ತೋ, ತೇಸಂ ಪಥೇ ಸನ್ತವಿಹಾರೇ ಕಮನೇನಾಪೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಮಹನ್ತಾನಂ ಗುಣಾನಂ ಏಸನೇನ ಮಹೇಸಿಂ.

೧೭೯. ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ¶ ಅಪರೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಥುತಿ ಆರದ್ಧಾತಿ ಕತ್ವಾ ಪುನ ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿಗ್ಗಹಣಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ವಾ ನಿಪುಣತ್ಥೇ ದಸ್ಸೇತಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಞಾದದನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಕಾಯ ¶ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಥನೇನ ಪಞ್ಞಾದಾಯಕಂ. ಕಾಮಾಲಯೇ ಅಸತ್ತನ್ತಿ ಯ್ವಾಯಂ ಕಾಮೇಸು ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ದುವಿಧೋ ಆಲಯೋ, ತತ್ಥ ಅಸತ್ತಂ. ಸಬ್ಬವಿದುನ್ತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮವಿದುಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುಮೇಧನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಸ್ಸ ಮಗ್ಗಭೂತಾಯ ಪಾರಮೀಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಮೇಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಅರಿಯೇ ಪಥೇತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೇ ಮಗ್ಗೇ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ವಾ. ಕಮಮಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಜ್ಝೋಗಾಹಮಾನಂ ಮಗ್ಗಲಕ್ಖಣಂ ಞತ್ವಾ ದೇಸನತೋ, ಪವಿಸಮಾನಂ ವಾ ಖಣೇ ಖಣೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನತೋ, ಚತುಬ್ಬಿಧಮಗ್ಗಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಕಮನಸತ್ತಿಯಾ ಕಮಿತಪುಬ್ಬಂ ವಾ.

೧೮೦. ಸುದಿಟ್ಠಂ ವತ ನೋ ಅಜ್ಜಾತಿ. ಅಜ್ಜ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸುನ್ದರಂ ದಿಟ್ಠಂ, ಅಜ್ಜ ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸುನ್ದರಂ ದಿಟ್ಠಂ, ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಪ್ಪಭಾತಂ ಸುಹುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅಜ್ಜ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸುಟ್ಠು ಪಭಾತಂ ಸೋಭನಂ ವಾ ಪಭಾತಂ ಅಹೋಸಿ. ಅಜ್ಜ ಚ ನೋ ಸುನ್ದರಂ ಉಟ್ಠಿತಂ ಅಹೋಸಿ, ಅನುಪರೋಧೇನ ಸಯನತೋ ಉಟ್ಠಿತಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಯಂ ಅದ್ದಸಾಮ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅದ್ದಸಾಮಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಲಾಭಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆರಬ್ಭ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಪವೇದೇತಿ.

೧೮೧. ಇದ್ಧಿಮನ್ತೋತಿ ¶ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಿದ್ಧಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಯಸಸ್ಸಿನೋತಿ ಲಾಭಗ್ಗಪರಿವಾರಗ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಸರಣಂ ಯನ್ತೀತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಗತಾ, ತಥಾಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ ಪಸಾದದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದತಿ.

೧೮೨. ಗಾಮಾ ಗಾಮನ್ತಿ ದೇವಗಾಮಾ ದೇವಗಾಮಂ. ನಗಾ ನಗನ್ತಿ ದೇವಪಬ್ಬತಾ ದೇವಪಬ್ಬತಂ. ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸುಧಮ್ಮತನ್ತಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ವತ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಞ್ಚ. ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ವತ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಘ-ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಧಮ್ಮಘೋಸಕಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಹೇಮವತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಆಳವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಆಳವಕಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನಯೇನೇವಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಚ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಆಳವಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಆಳವಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾ ಆಳವೀ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇ ವಿಹರತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಆಳವೀತಿ ರಟ್ಠಮ್ಪಿ ನಗರಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಧ ವಟ್ಟತಿ. ಆಳವೀನಗರಸ್ಸ ಹಿ ಸಮೀಪೇ ವಿಹರನ್ತೋಪಿ ‘‘ಆಳವಿಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸ ಚ ನಗರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಅವಿದೂರೇ ಗಾವುತಮತ್ತೇ ತಂ ಭವನಂ, ಆಳವೀರಟ್ಠೇ ವಿಹರನ್ತೋಪಿ ‘‘ಆಳವಿಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಆಳವೀರಟ್ಠೇ ಚೇತಂ ಭವನಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಳವಕೋ ರಾಜಾ ವಿವಿಧನಾಟಕೂಪಭೋಗಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಚೋರಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಪಟಿರಾಜನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಯಾಮಕರಣತ್ಥಞ್ಚ ಸತ್ತಮೇ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮಿಗವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಬಲಕಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕತಿಕಂ ಅಕಾಸಿ – ‘‘ಯಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇನ ¶ ಮಿಗೋ ಪಲಾಯತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಸೋ ಭಾರೋ’’ತಿ. ಅಥ ತಸ್ಸೇವ ಪಸ್ಸೇನ ಮಿಗೋ ಪಲಾಯಿ, ಜವಸಮ್ಪನ್ನೋ ರಾಜಾ ಧನುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪತ್ತಿಕೋವ ತಿಯೋಜನಂ ತಂ ಮಿಗಂ ಅನುಬನ್ಧಿ. ಏಣಿಮಿಗಾ ಚ ತಿಯೋಜನವೇಗಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ಪರಿಕ್ಖೀಣಜವಂ ತಂ ಮಿಗಂ ಉದಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ, ಠಿತಂ ವಧಿತ್ವಾ, ದ್ವಿಧಾ ಛೇತ್ವಾ, ಅನತ್ಥಿಕೋಪಿ ಮಂಸೇನ ‘‘ನಾಸಕ್ಖಿ ಮಿಗಂ ಗಹೇತು’’ನ್ತಿ ಅಪವಾದಮೋಚನತ್ಥಂ ಕಾಜೇನಾದಾಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ನಗರಸ್ಸಾವಿದೂರೇ ಬಹಲಪತ್ತಪಲಾಸಂ ಮಹಾನಿಗ್ರೋಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಮವಿನೋದನತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಮೂಲಮುಪಗತೋ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ನಿಗ್ರೋಧೇ ಆಳವಕೋ ಯಕ್ಖೋ ಮಹಾರಾಜಸನ್ತಿಕಾ ವರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಛಾಯಾಯ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಪಾಣಿನೋ ಖಾದನ್ತೋ ಪಟಿವಸತಿ. ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ¶ ಖಾದಿತುಂ ಉಪಗತೋ. ಅಥ ರಾಜಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕತಿಕಂ ಅಕಾಸಿ – ‘‘ಮುಞ್ಚ ಮಂ, ಅಹಂ ತೇ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಮನುಸ್ಸಞ್ಚ ಥಾಲಿಪಾಕಞ್ಚ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಯಕ್ಖೋ ‘‘ತ್ವಂ ರಾಜೂಪಭೋಗೇನ ಪಮತ್ತೋ ಸಮ್ಮುಸ್ಸಸಿ, ಅಹಂ ಪನ ಭವನಂ ಅನುಪಗತಞ್ಚ ಅನನುಞ್ಞಾತಞ್ಚ ಖಾದಿತುಂ ನ ಲಭಾಮಿ, ಸ್ವಾಹಂ ಭವನ್ತಮ್ಪಿ ಜೀಯೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ನ ಮುಞ್ಚಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಯಂ ದಿವಸಂ ನ ಪೇಸೇಮಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದಾಹೀ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ತೇನ ಮುತ್ತೋ ನಗರಾಭಿಮುಖೋ ಅಗಮಾಸಿ.

ಬಲಕಾಯೋ ¶ ಮಗ್ಗೇ ಖನ್ಧಾವಾರಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ರಾಜಾನಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಸಮತ್ತಭಯಾ ಏವಂ ಕಿಲನ್ತೋಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಕತಪಾತರಾಸೋ ನಗರಗುತ್ತಿಕಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ನಗರಗುತ್ತಿಕೋ – ‘‘ಕಿಂ, ದೇವ, ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕತೋ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ‘‘ನ ಕತೋ, ಭಣೇ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ದುಟ್ಠು ಕತಂ, ದೇವ, ಅಮನುಸ್ಸಾ ಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮತ್ತಮೇವ ಲಭನ್ತಿ, ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಪನ ಜನಪದಸ್ಸ ಆಬಾಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಹೋತು, ದೇವ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏವಮಕಾಸಿ, ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ತ್ವಂ ರಜ್ಜಸುಖಂ ಅನುಭೋಹಿ, ಅಹಮೇತ್ಥ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಬನ್ಧನಾಗಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯೇ ಯೇ ವಜ್ಝಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ತೇ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಯೋ ಜೀವಿತತ್ಥಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ¶ ನಿಕ್ಖಮತೂ’’ತಿ ಭಣತಿ. ಯೋ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ ತಂ ಗೇಹಂ ನೇತ್ವಾ, ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ, ಭೋಜೇತ್ವಾ ಚ, ‘‘ಇಮಂ ಥಾಲಿಪಾಕಂ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ದೇಹೀ’’ತಿ ಪೇಸೇತಿ. ತಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಪವಿಟ್ಠಮತ್ತಂಯೇವ ಯಕ್ಖೋ ಭೇರವಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಮೂಲಕನ್ದಂ ವಿಯ ಖಾದತಿ ¶ . ಯಕ್ಖಾನುಭಾವೇನ ಕಿರ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕೇಸಾದೀನಿ ಉಪಾದಾಯ ಸಕಲಸರೀರಂ ನವನೀತಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ತುಂ ಗತಪುರಿಸಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭೀತಾ ಯಥಾಮಿತ್ತಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತತೋ ಪಭುತಿ ‘‘ರಾಜಾ ಚೋರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ದೇತೀ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಚೋರಕಮ್ಮತೋ ಪಟಿವಿರತಾ. ತತೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ನವಚೋರಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಪುರಾಣಚೋರಾನಞ್ಚ ಪರಿಕ್ಖಯೇನ ಬನ್ಧನಾಗಾರಾನಿ ಸುಞ್ಞಾನಿ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಥ ನಗರಗುತ್ತಿಕೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಧನಂ ನಗರರಚ್ಛಾಸು ಛಡ್ಡಾಪೇಸಿ – ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಲೋಭೇನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ತಂ ಪಾದೇನಪಿ ನ ಕೋಚಿ ಛುಪಿ. ಸೋ ಚೋರೇ ಅಲಭನ್ತೋ ಅಮಚ್ಚಾನಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ಕುಲಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಏಕಮೇಕಂ ಜಿಣ್ಣಕಂ ಪೇಸೇಮ, ಸೋ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಮಚ್ಚುಮುಖೇ ವತ್ತತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತರಂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತಾಮಹಂ ಪೇಸೇತೀ’ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಖೋಭಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಾ ವೋ ಏತಂ ರುಚ್ಚೀ’’ತಿ ನಿವಾರೇಸಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ದೇವ, ದಾರಕಂ ಪೇಸೇಮ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕಂ, ತಥಾವಿಧಸ್ಸ ಹಿ ‘ಮಾತಾ ಮೇ ಪಿತಾ ಮೇ’ತಿ ಸಿನೇಹೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ಅನುಜಾನಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ನಗರೇ ದಾರಕಮಾತರೋ ಚ ದಾರಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ಚ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಪರಜನಪದೇ ದಾರಕೇ ಸಂವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಆನೇನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಗತಾನಿ.

ತತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸಕಲನಗರಂ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಏಕಮ್ಪಿ ದಾರಕಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ನತ್ಥಿ, ದೇವ, ನಗರೇ ದಾರಕೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಅನ್ತೇಪುರೇ ತವ ಪುತ್ತಂ ಆಳವಕಕುಮಾರ’’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಯಥಾ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಪಿಯೋ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ, ಅತ್ತನಾ ಪನ ಪಿಯತರಂ ನತ್ಥಿ, ಗಚ್ಛಥ, ತಮ್ಪಿ ದತ್ವಾ ಮಮ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಆಳವಕಕುಮಾರಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪುತ್ತಂ ¶ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ, ಮಣ್ಡೇತ್ವಾ, ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇ ಕತ್ವಾ, ಅಙ್ಕೇ ಸಯಾಪೇತ್ವಾ, ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋತಿ. ರಾಜಪುರಿಸಾ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾಯ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತಿಯಾ ತಸ್ಸಾ ಸೋಳಸನ್ನಞ್ಚ ಇತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸದ್ಧಿಂ ಧಾತಿಯಾ ತಂ ಆದಾಯ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು ‘‘ಸ್ವೇ ಯಕ್ಖಭಕ್ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಂ ದಿವಸಞ್ಚ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ¶ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಯ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ¶ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ಆಳವಕಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ, ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಸ್ಸಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಿಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಅನಿಟ್ಠಿತಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋವ ಕಾಳಪಕ್ಖಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಓಗ್ಗತೇ ಸೂರಿಯೇ ಏಕಕೋವ ಅದುತಿಯೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಪಾದಗಮನೇನೇವ ಸಾವತ್ಥಿತೋ ತಿಂಸ ಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನಂ ಪಾವಿಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಳವಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇ’’ತಿ.

ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ನಿಗ್ರೋಧೇ ಆಳವಕಸ್ಸ ಭವನಂ, ತಸ್ಸ ಮೂಲೇ ವಿಹಾಸಿ, ಉದಾಹು ಭವನೇಯೇವಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಭವನೇಯೇವ. ಯಥೇವ ಹಿ ಯಕ್ಖಾ ಅತ್ತನೋ ಭವನಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಥಾ ಭಗವಾಪಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಭವನದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತದಾ ಆಳವಕೋ ಹಿಮವನ್ತೇ ಯಕ್ಖಸಮಾಗಮಂ ಗತೋ ಹೋತಿ. ತತೋ ಆಳವಕಸ್ಸ ದ್ವಾರಪಾಲೋ ಗದ್ರಭೋ ನಾಮ ಯಕ್ಖೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ವಿಕಾಲೇ ಆಗತೋ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಆಮ, ಗದ್ರಭ, ಆಗತೋಮ್ಹಿ. ಸಚೇ ತೇ ಅಗರು, ವಿಹರೇಯ್ಯಾಮೇಕರತ್ತಿಂ ಆಳವಕಸ್ಸ ಭವನೇ’’ತಿ. ‘‘ನ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಗರು, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸೋ ಯಕ್ಖೋ ಕಕ್ಖಳೋ ಫರುಸೋ, ಮಾತಾಪಿತೂನಮ್ಪಿ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ನ ಕರೋತಿ, ಮಾ ರುಚ್ಚಿ ಭಗವತೋ ಇಧ ವಾಸೋ’’ತಿ. ‘‘ಜಾನಾಮಿ, ಗದ್ರಭ, ತಸ್ಸ ಕಕ್ಖಳತ್ತಂ, ನ ಕೋಚಿ ಮಮನ್ತರಾಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ತೇ ಅಗರು, ವಿಹರೇಯ್ಯಾಮೇಕರತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ¶ .

ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಗದ್ರಭೋ ಯಕ್ಖೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಅಗ್ಗಿತತ್ತಕಪಾಲಸದಿಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಆಳವಕೋ, ‘ಮಾತಾಪಿತರೋ’ತಿ ವಾ ‘ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’ತಿ ವಾ ‘ಧಮ್ಮೋ’ತಿ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ಇಧಾಗತಾನಂ ಚಿತ್ತಕ್ಖೇಪಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಹದಯಮ್ಪಿ ಫಾಲೇತಿ, ಪಾದೇಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಸಮುದ್ದೇ ವಾ ಪರಚಕ್ಕವಾಳೇ ವಾ ಖಿಪತೀ’’ತಿ. ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಜಾನಾಮಿ, ಗದ್ರಭ, ಸಚೇ ತೇ ಅಗರು, ವಿಹರೇಯ್ಯಾಮೇಕರತ್ತಿ’’ನ್ತಿ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ಗದ್ರಭೋ ಯಕ್ಖೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಅಗ್ಗಿತತ್ತಕಪಾಲಸದಿಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಆಳವಕೋ, ‘ಮಾತಾಪಿತರೋ’ತಿ ವಾ ‘ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’ತಿ ವಾ ‘ಧಮ್ಮೋ’ತಿ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ಇಧಾಗತಾನಂ ಚಿತ್ತಕ್ಖೇಪಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಹದಯಮ್ಪಿ ಫಾಲೇತಿ, ಪಾದೇಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಸಮುದ್ದೇ ¶ ವಾ ಪರಚಕ್ಕವಾಳೇ ವಾ ಖಿಪತೀ’’ತಿ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಜಾನಾಮಿ, ಗದ್ರಭ, ಸಚೇ ತೇ ಅಗರು, ವಿಹರೇಯ್ಯಾಮೇಕರತ್ತಿ’’ನ್ತಿ. ‘‘ನ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಗರು, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸೋ ಯಕ್ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ¶ ಅನುಜಾನನ್ತಂ ಮಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ಆರೋಚೇಮಿ, ಭನ್ತೇ, ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾಸುಖಂ, ಗದ್ರಭ, ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ತ್ವಮೇವ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಾಭಿಮುಖೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಭವನದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಸಯಮೇವ ಭಗವತೋ ವಿವರಮದಾಸಿ. ಭಗವಾ ಅನ್ತೋಭವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೇಸು ಮಙ್ಗಲದಿವಸಾದೀಸು ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಆಳವಕೋ ಸಿರಿಂ ಅನುಭೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದಿಬ್ಬರತನಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಾಭಂ ಮುಞ್ಚಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಭಗವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ತುಮ್ಹೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ, ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ, ಪೂಜನೇಯ್ಯಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ, ಇಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ತಾ, ಇದಾನಿಪಿ ತಥೇವ ಕರೋಥ, ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಾಭಿಭೂತಾ ವಿಹರಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಾಸಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ತಾ ಚ ಭಗವತೋ ಮಧುರನಿಗ್ಘೋಸಂ ಸುತ್ವಾ, ಸಾಧುಕಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ದತ್ವಾ, ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸುಯೇವ. ಗದ್ರಭೋಪಿ ಹಿಮವನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಳವಕಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಯಗ್ಘೇ, ಮಾರಿಸ, ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ, ವಿಮಾನೇ ತೇ ಭಗವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ. ಸೋ ಗದ್ರಭಸ್ಸ ಸಞ್ಞಮಕಾಸಿ ‘‘ತುಣ್ಹೀ ಹೋಹಿ, ಗನ್ತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಪುರಿಸಮಾನೇನ ಕಿರ ಲಜ್ಜಿತೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಾ ಕೋಚಿ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಸುಣೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವಾರೇಸಿ.

ತದಾ ಸಾತಾಗಿರಹೇಮವತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಜೇತವನೇಯೇವ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಯಕ್ಖಸಮಾಗಮಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಪರಿವಾರಾ ನಾನಾಯಾನೇಹಿ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಆಕಾಸೇ ಚ ಯಕ್ಖಾನಂ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ¶ ಮಗ್ಗೋ ಅತ್ಥಿ, ಆಕಾಸಟ್ಠಾನಿ ವಿಮಾನಾನಿ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನೇನೇವ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ. ಆಳವಕಸ್ಸ ಪನ ವಿಮಾನಂ ಭೂಮಟ್ಠಂ ಸುಗುತ್ತಂ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸುಸಂವಿಹಿತದ್ವಾರಟ್ಟಾಲಕಗೋಪುರಂ, ಉಪರಿ ಕಂಸಜಾಲಸಞ್ಛನ್ನಂ ಮಞ್ಜೂಸಸದಿಸಂ ತಿಯೋಜನಂ ಉಬ್ಬೇಧೇನ. ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ. ತೇ ತಂ ಪದೇಸಮಾಗಮ್ಮ ಗನ್ತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ಅಹೇಸುಂ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ನಿಸಿನ್ನೋಕಾಸಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇನ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ, ತಾವ ಕೋಚಿ ಗನ್ತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋ. ತೇ ‘‘ಕಿಮಿದ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಖಿತ್ತಲೇಡ್ಡು ವಿಯ ಓರುಯ್ಹ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ, ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯಕ್ಖಸಮಾಗಮಂ ಗಚ್ಛಾಮ ಭಗವಾ’’ತಿ ತೀಣಿ ವತ್ಥೂನಿ ಪಸಂಸನ್ತಾ ಯಕ್ಖಸಮಾಗಮಂ ಅಗಮಂಸು. ಆಳವಕೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಧ ನಿಸೀದಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಕಮ್ಮ ಓಕಾಸಮದಾಸಿ. ತೇ ¶ ಆಳವಕಸ್ಸ ನಿವೇದೇಸುಂ ‘‘ಲಾಭಾ ತೇ, ಆಳವಕ, ಯಸ್ಸ ತೇ ಭವನೇ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿ, ಗಚ್ಛಾವುಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪಯಿರುಪಾಸಸ್ಸೂ’’ತಿ. ಏವಂ ಭಗವಾ ಭವನೇಯೇವ ವಿಹಾಸಿ, ನ ಯಸ್ಮಿಂ ನಿಗ್ರೋಧೇ ಆಳವಕಸ್ಸ ಭವನಂ, ತಸ್ಸ ಮೂಲೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಆಳವಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಆಳವಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಳವಕೋ…ಪೇ… ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ನಿಕ್ಖಮ ಸಮಣಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಏತದವೋಚಾ’’ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ರೋಸೇತುಕಾಮತಾಯ. ತತ್ರೇವಂ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ¶ – ಅಯಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಕಥಾ ದುಕ್ಕಥಾ ಹೋತಿ ದುಸ್ಸೀಲಾದೀನಂ ಸೀಲಾದಿಕಥಾ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಯಕ್ಖಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಭಗವತೋ ಪಸಂಸಂ ಸುತ್ವಾ ಏವ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತಲೋಣಸಕ್ಖರಾ ವಿಯ ಅಬ್ಭನ್ತರಕೋಪೇನ ತಟತಟಾಯಮಾನಹದಯೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಕೋ ಸೋ ಭಗವಾ ನಾಮ, ಯೋ ಮಮ ಭವನಂ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ನ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ, ಜಾನಾಸಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾರಂ, ಯೋ ತುಸಿತಭವನೇ ಠಿತೋ ಪಞ್ಚ ಮಹಾವಿಲೋಕನಾನಿ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯಾವ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಂ ಕಥೇನ್ತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆದಿನಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಇಮಾನಿಪಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ¶ , ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ ನಾದ್ದಸಾ’’ತಿ ಚೋದೇಸುಂ. ಸೋ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಕೋಧವಸೇನ ‘‘ನಾದ್ದಸ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಆವುಸೋ ಆಳವಕ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಸಿ ವಾ ತ್ವಂ, ನ ವಾ, ಕೋ ತಯಾ ಅತ್ಥೋ ಪಸ್ಸತಾ ವಾ ಅಪಸ್ಸತಾ ವಾ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುನೋ, ಯೋ ತ್ವಂ ತಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಚಲಕ್ಕಕುಧಮಹಾಉಸಭಸಮೀಪೇ ತದಹುಜಾತವಚ್ಛಕೋ ವಿಯ, ತಿಧಾಪಭಿನ್ನಮತ್ತವಾರಣಸಮೀಪೇ ಭಿಙ್ಕಪೋತಕೋ ವಿಯ, ಭಾಸುರವಿಲಮ್ಬಕೇಸರಉಪಸೋಭಿತಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಮಿಗರಞ್ಞೋ ಸಮೀಪೇ ಜರಸಿಙ್ಗಾಲೋ ವಿಯ, ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಪ್ಪವಡ್ಢಕಾಯಸುಪಣ್ಣರಾಜಸಮೀಪೇ ಛಿನ್ನಪಕ್ಖಕಾಕಪೋತಕೋ ವಿಯ ಖಾಯಸಿ, ಗಚ್ಛ ಯಂ ತೇ ಕರಣೀಯಂ, ತಂ ಕರೋಹೀತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕುದ್ಧೋ ಆಳವಕೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮನೋಸಿಲಾತಲೇ ವಾಮಪಾದೇನ ಠತ್ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ದಾನಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾ ಸತ್ಥಾ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಅಹಂ ವಾ’’ತಿ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇನ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಮತ್ತಂ ಕೇಲಾಸಪಬ್ಬತಕೂಟಂ ಅಕ್ಕಮಿ, ತಂ ಅಯೋಕೂಟಪಹಟೋ ನಿದ್ಧನ್ತಅಯೋಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ಪಪಟಿಕಾಯೋ ಮುಞ್ಚಿ. ಸೋ ತತ್ರ ಠತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಆಳವಕೋ’’ತಿ ಘೋಸೇಸಿ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಸದ್ದೋ ಫರಿ.

ಚತ್ತಾರೋ ¶ ಕಿರ ಸದ್ದಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಸುಯ್ಯಿಂಸು – ಯಞ್ಚ ಪುಣ್ಣಕೋ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತಿ ಧನಞ್ಚಯಕೋರಬ್ಯರಾಜಾನಂ ಜೂತೇ ಜಿನಿತ್ವಾ ಅಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಜಿನಿ’’ನ್ತಿ ಉಗ್ಘೋಸೇಸಿ, ಯಞ್ಚ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪರಿಹಾಯಮಾನೇ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಸುನಖಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಪಾಪಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಚ ಉಪಾಸಕೇ ಚ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೇವ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ಖಾದಾಮೀ’’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸಾಪೇಸಿ, ಯಞ್ಚ ಕುಸಜಾತಕೇ ಪಭಾವತಿಹೇತು ಸತ್ತಹಿ ರಾಜೂಹಿ ನಗರೇ ಉಪರುದ್ಧೇ ಪಭಾವತಿಂ ಅತ್ತನಾ ಸಹ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ನಗರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ‘‘ಅಹಂ ಸೀಹಸ್ಸರಕುಸಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಉಗ್ಘೋಸೇಸಿ, ಯಞ್ಚ ಆಳವಕೋ ಕೇಲಾಸಮುದ್ಧನಿ ಠತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಆಳವಕೋ’’ತಿ. ತದಾ ಹಿ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ದ್ವಾರೇ ದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಉಗ್ಘೋಸಿತಸದಿಸಂ ಅಹೋಸಿ, ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸವಿತ್ಥತೋ ¶ ಚ ಹಿಮವಾಪಿ ಸಙ್ಕಮ್ಪಿ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ.

ಸೋ ವಾತಮಣ್ಡಲಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ – ‘‘ಏತೇನೇವ ಸಮಣಂ ಪಲಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿಭೇದಾ ವಾತಾ ಸಮುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಡ್ಢಯೋಜನಯೋಜನದ್ವಿಯೋಜನತಿಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಪಬ್ಬತಕೂಟಾನಿ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ವನಗಚ್ಛರುಕ್ಖಾದೀನಿ ಉಮ್ಮೂಲೇತ್ವಾ ಆಳವೀನಗರಂ ಪಕ್ಖನ್ತಾ ಜಿಣ್ಣಹತ್ಥಿಸಾಲಾದೀನಿ ಚುಣ್ಣೇನ್ತಾ ಛದನಿಟ್ಠಕಾ ¶ ಆಕಾಸೇ ಭಮೇನ್ತಾ. ಭಗವಾ ‘‘ಮಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಉಪರೋಧೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇ ವಾತಾ ದಸಬಲಂ ಪತ್ವಾ ಚೀವರಕಣ್ಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಾಲೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ತತೋ ಮಹಾವಸ್ಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ ‘‘ಉದಕೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಮಣಂ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಉಪರೂಪರಿ ಸತಪಟಲಸಹಸ್ಸಪಟಲಾದಿಭೇದಾ ವಲಾಹಕಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವಸ್ಸಿಂಸು, ವುಟ್ಠಿಧಾರಾವೇಗೇನ ಪಥವೀ ಛಿದ್ದಾ ಅಹೋಸಿ, ವನರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಉಪರಿ ಮಹೋಘೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಉಸ್ಸಾವಬಿನ್ದ�