📜
ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ
ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
(ದುತಿಯೋ ಭಾಗೋ)
೨. ಚೂಳವಗ್ಗೋ
೪. ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಕಿರ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಗರದ್ವಾರಸನ್ಥಾಗಾರಸಭಾದೀಸು ಮಹಾಜನಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ದತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಸೀತಾಹರಣಾದಿಬಾಹಿರಕಕಥಂ ಕಥಾಪೇನ್ತಿ, ಏಕೇಕಾ ಕಥಾ ಚತುಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ನಿಟ್ಠಾತಿ. ತತ್ಥ ಏಕದಿವಸಂ ಮಙ್ಗಲಕಥಾ ಸಮುಟ್ಠಾಸಿ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಙ್ಗಲಂ, ಕಿಂ ದಿಟ್ಠಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ಸುತಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ಮುತಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ಕೋ ಮಙ್ಗಲಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ?
ಅಥ ¶ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕೋ ನಾಮೇಕೋ ಪುರಿಸೋ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ ಮಙ್ಗಲಂ ಜಾನಾಮಿ, ದಿಟ್ಠಂ ಲೋಕೇ ಮಙ್ಗಲಂ, ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಂ ರೂಪಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಚಾತಕಸಕುಣಂ ವಾ ಪಸ್ಸತಿ, ಬೇಲುವಲಟ್ಠಿಂ ವಾ ಗಬ್ಭಿನಿಂ ವಾ ಕುಮಾರಕೇ ವಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇ ಪುಣ್ಣಘಟಂ ವಾ ಅಲ್ಲರೋಹಿತಮಚ್ಛಂ ವಾ ಆಜಞ್ಞಂ ವಾ ಆಜಞ್ಞರಥಂ ವಾ ಉಸಭಂ ವಾ ಗಾವಿಂ ವಾ ಕಪಿಲಂ ವಾ, ಯಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಏವರೂಪಂ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ, ಏಕಚ್ಚೇ ನಾಗ್ಗಹೇಸುಂ. ಯೇ ನಾಗ್ಗಹೇಸುಂ, ತೇ ತೇನ ಸಹ ವಿವದಿಂಸು.
ಅಥ ¶ ಸುತಮಙ್ಗಲಿಕೋ ನಾಮೇಕೋ ಪುರಿಸೋ ಆಹ – ‘‘ಚಕ್ಖು ನಾಮೇತಂ, ಭೋ, ಸುಚಿಮ್ಪಿ ಅಸುಚಿಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಸುನ್ದರಮ್ಪಿ ಅಸುನ್ದರಮ್ಪಿ, ಮನಾಪಮ್ಪಿ ಅಮನಾಪಮ್ಪಿ. ಯದಿ ತೇನ ದಿಟ್ಠಂ ಮಙ್ಗಲಂ ಸಿಯಾ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮಙ್ಗಲಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ದಿಟ್ಠಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಸುತಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ಸುತಂ ನಾಮ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತೋ ಸದ್ದೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ವಡ್ಢಾತಿ ವಾ ವಡ್ಢಮಾನಾತಿ ವಾ ಪುಣ್ಣಾತಿ ವಾ ಫುಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಸುಮನಾತಿ ವಾ ಸಿರೀತಿ ವಾ ಸಿರಿವಡ್ಢಾತಿ ವಾ ಅಜ್ಜ ಸುನಕ್ಖತ್ತಂ ಸುಮುಹುತ್ತಂ ಸುದಿವಸಂ ಸುಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಏವರೂಪಂ ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸುತಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸಪಿ ವಚನಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ, ಏಕಚ್ಚೇ ನಾಗ್ಗಹೇಸುಂ. ಯೇ ನಾಗ್ಗಹೇಸುಂ, ತೇ ತೇನ ಸಹ ವಿವದಿಂಸು.
ಅಥ ಮುತಮಙ್ಗಲಿಕೋ ನಾಮೇಕೋ ಪುರಿಸೋ ಆಹ – ‘‘ಸೋತಮ್ಪಿ ಹಿ ನಾಮೇತಂ ಭೋ ಸಾಧುಮ್ಪಿ ಅಸಾಧುಮ್ಪಿ ಮನಾಪಮ್ಪಿ ಅಮನಾಪಮ್ಪಿ ಸುಣಾತಿ. ಯದಿ ತೇನ ಸುತಂ ಮಙ್ಗಲಂ ಸಿಯಾ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮಙ್ಗಲಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸುತಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಮುತಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ಮುತಂ ನಾಮ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಂ ಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಪದುಮಗನ್ಧಾದಿಪುಪ್ಫಗನ್ಧಂ ವಾ ಘಾಯತಿ, ಫುಸ್ಸದನ್ತಕಟ್ಠಂ ವಾ ಖಾದತಿ, ಪಥವಿಂ ವಾ ಆಮಸತಿ, ಹರಿತಸಸ್ಸಂ ವಾ ಅಲ್ಲಗೋಮಯಂ ವಾ ಕಚ್ಛಪಂ ವಾ ತಿಲವಾಹಂ ವಾ ಪುಪ್ಫಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಆಮಸತಿ, ಫುಸ್ಸಮತ್ತಿಕಾಯ ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಲಿಮ್ಪತಿ, ಫುಸ್ಸಸಾಟಕಂ ವಾ ನಿವಾಸೇತಿ, ಫುಸ್ಸವೇಠನಂ ವಾ ಧಾರೇತಿ, ಯಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಏವರೂಪಂ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಂ ಗನ್ಧಂ ವಾ ಘಾಯತಿ, ರಸಂ ವಾ ಸಾಯತಿ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ವಾ ಫುಸತಿ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮುತಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸಪಿ ವಚನಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ, ಏಕಚ್ಚೇ ನಾಗ್ಗಹೇಸುಂ.
ತತ್ಥ ನ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕೋ ಸುತಮುತಮಙ್ಗಲಿಕೇ ಅಸಕ್ಖಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತುಂ. ನ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಇತರೇ ದ್ವೇ. ತೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಯೇ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಸ್ಸ ವಚನಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು, ತೇ ‘‘ದಿಟ್ಠಂಯೇವ ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ಗತಾ. ಯೇ ಸುತಮುತಮಙ್ಗಲಿಕಾನಂ ವಚನಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು, ತೇ ‘‘ಸುತಂಯೇವ ಮುತಂಯೇವ ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ಗತಾ. ಏವಮಯಂ ಮಙ್ಗಲಕಥಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾ.
ಅಥ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಗುಮ್ಬಗುಮ್ಬಾ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು ¶ . ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಥೇವ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು. ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಮಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ತತೋ ಸುತ್ವಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾಪಿ ತಥೇವ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು. ತಾಸಮ್ಪಿ ದೇವತಾನಂ ಆಕಾಸಟ್ಠದೇವತಾ ಮಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಆಕಾಸಟ್ಠದೇವತಾನಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವತಾ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಯಾವ ಸುದಸ್ಸೀದೇವತಾನಂ ¶ ಅಕನಿಟ್ಠದೇವತಾ ಮಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ತತೋ ಸುತ್ವಾ ಅಕನಿಟ್ಠದೇವತಾಪಿ ತಥೇವ ಗುಮ್ಬಗುಮ್ಬಾ ಹುತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು. ಏವಂ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಮಙ್ಗಲಚಿನ್ತಾ ಉದಪಾದಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಸಾ ‘‘ಇದಂ ಮಙ್ಗಲಂ ಇದಂ ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿಯಮಾನಾಪಿ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ಏವ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ದೇವಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಸೇನ ತಿಧಾ ಭಿನ್ನಾ. ಏಕೋಪಿ ‘‘ಇದಮೇವ ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಭುಚ್ಚತೋ ನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋ ನಾಹೋಸಿ, ಮಙ್ಗಲಕೋಲಾಹಲಂ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ.
ಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚವಿಧಂ – ಕಪ್ಪಕೋಲಾಹಲಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕೋಲಾಹಲಂ, ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಂ, ಮಙ್ಗಲಕೋಲಾಹಲಂ, ಮೋನೇಯ್ಯಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾ ಮುತ್ತಸಿರಾ ವಿಕಿಣ್ಣಕೇಸಾ ರುದಮ್ಮುಖಾ ಅಸ್ಸೂನಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಪುಞ್ಛಮಾನಾ ರತ್ತವತ್ಥನಿವತ್ಥಾ ಅತಿವಿಯ ವಿರೂಪವೇಸಧಾರಿನೋ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ಕಪ್ಪುಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಲೋಕೋ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಸುಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಮಹಾಪಥವೀ ಸಿನೇರು ಚ ಪಬ್ಬತರಾಜಾ ಉಡ್ಢಯ್ಹಿಸ್ಸತಿ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಲೋಕವಿನಾಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಮೇತ್ತಂ, ಮಾರಿಸಾ, ಭಾವೇಥ, ಕರುಣಂ ಮುದಿತಂ ಉಪೇಕ್ಖಂ, ಮಾರಿಸಾ, ಭಾವೇಥ, ಮಾತರಂ ಉಪಟ್ಠಹಥ, ಪಿತರಂ ಉಪಟ್ಠಹಥ, ಕುಲೇ ಜೇಟ್ಠಾಪಚಾಯಿನೋ ಹೋಥ, ಜಾಗರಥ ಮಾ ಪಮಾದತ್ಥಾ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ಇದಂ ಕಪ್ಪಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ.
ಕಾಮಾವಚರದೇವಾಯೇವ ‘‘ವಸ್ಸಸತಸ್ಸಚ್ಚಯೇನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ಇದಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ.
ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಪನ ದೇವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಭರಣೇನ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮವೇಠನಂ ಸೀಸೇ ಕತ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಬುದ್ಧಗುಣವಾದಿನೋ ‘‘ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ಇದಂ ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ.
ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಏವ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಮಙ್ಗಲಂ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ಇದಂ ಮಙ್ಗಲಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ.
ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ¶ ಏವ ದೇವಾ ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾಗಮ್ಮ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ಇದಂ ಮೋನೇಯ್ಯಕೋಲಾಹಲಂ ¶ ನಾಮ. ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಕೋಲಾಹಲೇಸು ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದಿವಸೇನ ತಿಧಾ ಭಿನ್ನೇಸು ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಇದಂ ಮಙ್ಗಲಕೋಲಾಹಲಂ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ.
ಅಥ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಅಲಭಮಾನೇಸು ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ತಾವತಿಂಸಕಾಯಿಕಾ ದೇವತಾ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಸಮಾಗಮ್ಮ ಏವಂ ಸಮಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ, ಮಾರಿಸಾ, ಘರಸಾಮಿಕೋ ಅನ್ತೋಘರಜನಾನಂ, ಗಾಮಸಾಮಿಕೋ ಗಾಮವಾಸೀನಂ, ರಾಜಾ ಸಬ್ಬಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಏವಮೇವಂ ಅಯಂ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಗ್ಗೋ ಚ ಸೇಟ್ಠೋ ಚ ಯದಿದಂ ಪುಞ್ಞೇನ ತೇಜೇನ ಇಸ್ಸರಿಯೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ದ್ವಿನ್ನಂ ದೇವಲೋಕಾನಂ ಅಧಿಪತಿ. ಯಂನೂನ ಮಯಂ ಸಕ್ಕಂ ದೇವಾನಮಿನ್ದಂ ಏತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ತಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಕ್ಕಂ ದೇವಾನಮಿನ್ದಂ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪನಿವಾಸನಾಭರಣಸಸ್ಸಿರಿಕಸರೀರಂ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಕೋಟಿಅಚ್ಛರಾಗಣಪರಿವುತಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಮೂಲೇ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲವರಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠತ್ವಾ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಯಗ್ಘೇ, ಮಾರಿಸ, ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ, ಏತರಹಿ ಮಙ್ಗಲಪಞ್ಹಾ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ, ಏಕೇ ದಿಟ್ಠಂ ಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏಕೇ ಸುತಂ ಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏಕೇ ಮುತಂ ಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಮಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತಾ, ಸಾಧು ವತ ನೋ ತ್ವಂ ಯಾಥಾವತೋ ಬ್ಯಾಕರೋಹೀ’’ತಿ. ದೇವರಾಜಾ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಪಞ್ಞವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಙ್ಗಲಕಥಾ ಕತ್ಥ ಪಠಮಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಮಯಂ ದೇವ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಅಸ್ಸುಮ್ಹಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತತೋ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ಆಕಾಸಟ್ಠದೇವತಾನಂ, ಆಕಾಸಟ್ಠದೇವತಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾನಂ, ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಮನುಸ್ಸಾರಕ್ಖದೇವತಾನಂ, ಮನುಸ್ಸಾರಕ್ಖದೇವತಾ ‘‘ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು.
ಅಥ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಕತ್ಥ ವಸತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ, ದೇವಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ‘‘ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಕೋಚಿ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ನ ಕೋಚಿ ದೇವಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ನಾಮ ತುಮ್ಹೇ ಮಾರಿಸಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಖಜ್ಜೋಪನಕಂ ಉಜ್ಜಾಲೇಥ, ಯೇ ಅನವಸೇಸಮಙ್ಗಲದೇಸಕಂ ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಥ? ಆಗಚ್ಛಥ, ಮಾರಿಸಾ, ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮ, ಅದ್ಧಾ ಸಸ್ಸಿರಿಕಂ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏಕಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ತ್ವಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ. ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪೇನ ¶ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ವಿಜ್ಜುರಿವ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನೋ ದೇವಗಣಪರಿವುತೋ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದೀನಮತ್ಥೋ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತೋ, ವಿತ್ಥಾರಂ ಪನ ಇಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತೇ ಚ ‘‘ಮಗಧೇಸು ವಿಹರತಿ ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರಿಸ್ಮಿಂ ಏಕನಾಳಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ¶ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಪದಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಇಧ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ.
ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಸಾವತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಂ ಕಿರ ಸವತ್ಥಸ್ಸ ನಾಮ ಇಸಿನೋ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಕುಸಮ್ಬಸ್ಸ ನಿವಾಸೋ ಕೋಸಮ್ಬೀ, ಕಾಕಣ್ಡಸ್ಸ ನಿವಾಸೋ ಕಾಕಣ್ಡೀತಿ, ಏವಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ‘‘ಸಾವತ್ಥೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪೋರಾಣಾ ಪನ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸತ್ಥಸಮಾಯೋಗೇ ‘‘ಕಿಂಭಣ್ಡಮತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ‘‘ಸಬ್ಬಮತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು, ತಸ್ಮಾ ತಂ ವಚನಮುಪಾದಾಯ ‘‘ಸಾವತ್ಥೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ. ಏತೇನಸ್ಸ ಗೋಚರಗಾಮೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ. ಜೇತೋ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರೋ, ತೇನ ರೋಪಿತಸಂವಡ್ಢಿತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಜೇತಸ್ಸ ವನನ್ತಿ ಜೇತವನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಜೇತವನೇ. ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಗಹಪತಿನಾ ಚತುಪಣ್ಣಾಸಕೋಟಿಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾರಾಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುರೂಪನಿವಾಸೋಕಾಸೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ.
ಅಥಾತಿ ಅವಿಚ್ಛೇದತ್ಥೇ, ಖೋತಿ ಅಧಿಕಾರನ್ತರನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತೇನ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನೇಯೇವ ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಿಹಾರೇ ‘‘ಇದಮಧಿಕಾರನ್ತರಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಿಂ ತನ್ತಿ? ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞತರಾತಿ ಅನಿಯಮಿತನಿದ್ದೇಸೋ. ಸಾ ಹಿ ನಾಮಗೋತ್ತತೋ ಅಪಾಕಟಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಞ್ಞತರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ದೇವೋ ಏವ ದೇವತಾ, ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಸಾಧಾರಣಮೇತಂ. ಇಧ ಪನ ಪುರಿಸೋ ಏವ ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ, ಕಿನ್ತು ಸಾಧಾರಣನಾಮವಸೇನ ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ.
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ¶ ರತ್ತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಖಯಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಅಬ್ಭನುಮೋದನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ರತ್ತಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ, ಚಿರನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ. ಉದ್ದಿಸತು, ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೮೩; ಅ. ನಿ. ೮.೨೦; ಉದಾ. ೪೫) ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋ ಚ ಪಣೀತತರೋ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೦) ಸುನ್ದರೇ.
‘‘ಕೋ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೫೭) –
ಏವಮಾದೀಸು ಅಭಿರೂಪೇ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೨.೧೬; ಪಾರಾ. ೧೫) ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ. ಇಧ ಪನ ಖಯೇ. ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ, ಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಅಭಿರೂಪೇ, ವಣ್ಣಸದ್ದೋ ಪನ ಛವಿಥುತಿಕುಲವಗ್ಗಕಾರಣಸಣ್ಠಾನಪ್ಪಮಾಣರೂಪಾಯತನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋಸಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೯; ಸು. ನಿ. ೫೫೩) ಛವಿಯಂ. ‘‘ಕದಾ ಸಞ್ಞೂಳ್ಹಾ ಪನ ತೇ, ಗಹಪತಿ, ಇಮೇ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೭೭) ಥುತಿಯಂ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೧೫) ಕುಲವಗ್ಗೇ. ‘‘ಅಥ ಕೇನ ನು ವಣ್ಣೇನ, ಗನ್ಧತ್ಥೇನೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೪) ಕಾರಣೇ. ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೮) ಸಣ್ಠಾನೇ. ‘‘ತಯೋ ಪತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪಮಾಣೇ. ‘‘ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ರೂಪಾಯತನೇ. ಸೋ ಇಧ ಛವಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾ ಅಭಿರೂಪಚ್ಛವೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
ಕೇವಲಕಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲಸದ್ದೋ ಅನವಸೇಸಯೇಭುಯ್ಯಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸಅನತಿರೇಕದಳ್ಹತ್ಥವಿಸಂಯೋಗಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೫; ಪಾರಾ. ೧) ಅನವಸೇಸತಾ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಾ ಚ ಅಙ್ಗಮಾಗಧಾ ಪಹೂತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಆದಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ¶ ಏವಮಾದೀಸು (ಮಹಾವ. ೪೩) ಯೇಭುಯ್ಯತಾ. ‘‘ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ವಿಭ. ೨೨೫) ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸತಾ. ‘‘ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕಂ ನೂನ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮಹಾವ. ೨೪೪) ಅನತಿರೇಕತಾ. ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಭನ್ತೇ ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಬಾಹಿಕೋ ನಾಮ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಠಿತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೩) ದಳ್ಹತ್ಥತಾ. ‘‘ಕೇವಲೀ ವುಸಿತವಾ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫೭) ವಿಸಂಯೋಗೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.
ಕಪ್ಪಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಅಭಿಸದ್ದಹನವೋಹಾರಕಾಲಪಞ್ಞತ್ತಿಛೇದನವಿಕಪ್ಪಲೇಸಸಮನ್ತಭಾವಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಓಕಪ್ಪನಿಯಮೇತಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ, ಯತಾ ತಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಅಭಿಸದ್ದಹನಮತ್ಥೋ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಹಿ ಸಮಣಕಪ್ಪೇಹಿ ಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ. ೨೫೦) ವೋಹಾರೋ. ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಕಾಲೋ. ‘‘ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೧೦೯೮; ಚೂಳನಿ. ಕಪ್ಪಮಾಣವಪುಚ್ಛಾ ೧೧೭) ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಜಾ. ೨.೨೨.೧೩೬೮) ಛೇದನಂ. ‘‘ಕಪ್ಪತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ. ೪೪೬) ವಿಕಪ್ಪೋ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಪ್ಪೋ ನಿಪಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೮೦) ಲೇಸೋ. ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ವೇಳುವನಂ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೪) ಸಮನ್ತಭಾವೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸಮನ್ತಭಾವೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಯತೋ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಜೇತವನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನವಸೇಸಂ ಸಮನ್ತತೋ ಜೇತವನನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.
ಓಭಾಸೇತ್ವಾತಿ ¶ ಆಭಾಯ ಫರಿತ್ವಾ, ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಪಜ್ಜೋತಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ಯತೋ ಯತ್ಥ ಭಗವಾ, ತತ್ಥ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ, ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ? ನಾನಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ದಿಜಗಣೇಹಿ ನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೋ ವಿಯ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಚ ಗತಾತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನಂ. ಅಥ ವಾ ಏವಂ ಗತಾ ತತೋ ಆಸನ್ನತರಂ ಠಾನಂ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪಸಙ್ಖಾತಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಣಮಿತ್ವಾ ನಮಸ್ಸಿತ್ವಾ.
ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಏಕೋಕಾಸಂ ಏಕಪಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ನಿಸಜ್ಜಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ಠಾನಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ, ಠಿತಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಕಥಂ ಠಿತಾ ಪನ ಸಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಾ ಅಹೂತಿ?
‘‘ನ ಪಚ್ಛತೋ ನ ಪುರತೋ, ನಾಪಿ ಆಸನ್ನದೂರತೋ;
ನ ಕಚ್ಛೇ ನೋಪಿ ಪಟಿವಾತೇ, ನ ಚಾಪಿ ಓಣತುಣ್ಣತೇ;
ಇಮೇ ದೋಸೇ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಾ ಅಹೂ’’ತಿ.
ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ ಏವ, ನ ನಿಸೀದೀತಿ? ಲಹುಂ ನಿವತ್ತಿತುಕಾಮತಾಯ. ದೇವತಾ ಹಿ ಕಞ್ಚಿದೇವ ಅತ್ಥವಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸುಚಿಪುರಿಸೋ ವಿಯ ವಚ್ಚಟ್ಠಾನಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಪಕತಿಯಾ ಪನೇತಾಸಂ ಯೋಜನಸತತೋ ಪಭುತಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ದುಗ್ಗನ್ಧತಾಯ ಪಟಿಕೂಲೋ ಹೋತಿ, ನ ತತ್ಥ ಅಭಿರಮನ್ತಿ. ತೇನ ಸಾ ಆಗತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಲಹುಂ ನಿವತ್ತಿತುಕಾಮತಾಯ ನ ನಿಸೀದಿ. ಯಸ್ಸ ಚ ಗಮನಾದಿಇರಿಯಾಪಥಪರಿಸ್ಸಮಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಂ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಸೋ ದೇವಾನಂ ಪರಿಸ್ಸಮೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ನ ನಿಸೀದಿ. ಯೇ ಚ ಮಹಾಸಾವಕಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಾ, ತೇ ಪತಿಮಾನೇಸಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ನ ನಿಸೀದಿ. ಅಪಿಚ ಭಗವತಿ ಗಾರವೇನೇವ ನ ನಿಸೀದಿ. ದೇವಾನಞ್ಹಿ ನಿಸೀದಿತುಕಾಮಾನಂ ಆಸನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಂ ಅನಿಚ್ಛಮಾನಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಅಕತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಾ ಖೋ ಸಾ ದೇವತಾತಿ ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಾ ಖೋ ಸಾ ದೇವತಾ. ಭಗವನ್ತಂ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಗಾಥಾಯ ಅಕ್ಖರಪದನಿಯಮಿತಗನ್ಥಿತೇನ ವಚನೇನ ಅಭಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೨೬೧. ತತ್ಥ ¶ ಬಹೂತಿ ಅನಿಯಮಿತಸಙ್ಖ್ಯಾನಿದ್ದೇಸೋ. ತೇನ ಅನೇಕಸತಾ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾ, ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಸಿರಿಯಾ ಜೋತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ತಿವಿಧಾ ದೇವಾ ಸಮ್ಮುತಿಉಪಪತ್ತಿವಿಸುದ್ಧಿವಸೇನ. ಯಥಾಹ –
‘‘ದೇವಾತಿ ¶ ತಯೋ ದೇವಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ, ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ, ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ನಾಮ ರಾಜಾನೋ, ದೇವಿಯೋ, ರಾಜಕುಮಾರಾ. ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ನಾಮ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕೇ ದೇವೇ ಉಪಾದಾಯ ತದುತ್ತರಿದೇವಾ. ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ ನಾಮ ಅರಹನ್ತೋ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ (ಚೂಳನಿ. ಧೋತಕಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೩೨, ಪಾರಾಯನಾನುಗೀತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೧೧೯).
ತೇಸು ಇಧ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಮನುನೋ ಅಪಚ್ಚಾತಿ ಮನುಸ್ಸಾ. ಪೋರಾಣಾ ಪನ ಭಣನ್ತಿ – ಮನಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಮನುಸ್ಸಾ. ತೇ ಜಮ್ಬುದೀಪಕಾ, ಅಪರಗೋಯಾನಕಾ, ಉತ್ತರಕುರುಕಾ, ಪುಬ್ಬವಿದೇಹಕಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ. ಇಧ ಜಮ್ಬುದೀಪಕಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಾತಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ, ಇದ್ಧಿಂ ವುದ್ಧಿಞ್ಚ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚಿನ್ತಯುನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸುಂ. ಆಕಙ್ಖಮಾನಾತಿ ಇಚ್ಛಮಾನಾ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ಪಿಹಯಮಾನಾ. ಸೋತ್ಥಾನನ್ತಿ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಂ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಸೋಭನಾನಂ ಸುನ್ದರಾನಂ ಕಲ್ಯಾಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಮತ್ಥಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಬ್ರೂಹೀತಿ ದೇಸೇಹಿ ಪಕಾಸೇಹಿ ಆಚಿಕ್ಖ ವಿವರ ವಿಭಜ ಉತ್ತಾನೀಕರೋಹಿ. ಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಕಾರಣಂ ವುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ. ಉತ್ತಮನ್ತಿ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಪವರಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಸುಖಾವಹನ್ತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅಯಂ ಪನ ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ – ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದೇವತಾ ಮಙ್ಗಲಪಞ್ಹಂ ಸೋತುಕಾಮತಾಯ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಏಕವಾಲಗ್ಗಕೋಟಿಓಕಾಸಮತ್ತೇ ದಸಪಿ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಸತ್ತತಿಪಿ ಅಸೀತಿಪಿ ಸುಖುಮತ್ತಭಾವೇ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬದೇವಮಾರಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸಿರಿಯಾ ಚ ತೇಜಸಾ ಚ ಅಧಿಗಯ್ಹ ವಿರೋಚಮಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಚ ಸಮಯೇ ಅನಾಗತಾನಮ್ಪಿ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಕಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಲ್ಲಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಂ ಆಹ – ‘‘ಬಹೂ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ, ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಅಚಿನ್ತಯುಂ, ಆಕಙ್ಖಮಾನಾ ಸೋತ್ಥಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾ, ಬ್ರೂಹಿ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮಂ, ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಅನುಮತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಅನುಗ್ಗಹೇನ ಮಯಾ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ ಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏಕನ್ತಹಿತಸುಖಾವಹನತೋ ಉತ್ತಮಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ತಂ ನೋ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ ಬ್ರೂಹಿ ಭಗವಾ’’ತಿ.
೨೬೨. ಏವಮೇತಂ ¶ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವಾ ‘‘ಅಸೇವನಾ ಚ ಬಾಲಾನ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಸೇವನಾತಿ ಅಭಜನಾ ಅಪಯಿರುಪಾಸನಾ. ಬಾಲಾನನ್ತಿ ಬಲನ್ತಿ ಅಸ್ಸಸನ್ತೀತಿ ಬಾಲಾ, ಅಸ್ಸಸಿತಪಸ್ಸಸಿತಮತ್ತೇನ ಜೀವನ್ತಿ, ನ ಪಞ್ಞಾಜೀವಿತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇಸಂ ಬಾಲಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನನ್ತಿ ¶ ಪಣ್ಡನ್ತೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ, ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಞಾಣಗತಿಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇಸಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ. ಸೇವನಾತಿ ಭಜನಾ ಪಯಿರುಪಾಸನಾ ತಂಸಹಾಯತಾ ತಂಸಮ್ಪವಙ್ಕತಾ. ಪೂಜಾತಿ ಸಕ್ಕಾರಗರುಕಾರಮಾನನವನ್ದನಾ. ಪೂಜನೇಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಪೂಜಾರಹಾನಂ. ಏತಂ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಯಾ ಚ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಾ, ಯಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಸೇವನಾ, ಯಾ ಚ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾನಂ ಪೂಜಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಆಹ ಏತಂ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ. ಯಂ ತಯಾ ಪುಟ್ಠಂ ‘‘ಬ್ರೂಹಿ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ತಾವ ಏತಂ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಮೇತಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನಸ್ಸಾ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಏವಮೇತಂ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಕಥಾ ಪುಚ್ಛಿತಕಥಾ, ಅಪುಚ್ಛಿತಕಥಾ, ಸಾನುಸನ್ಧಿಕಥಾ, ಅನನುಸನ್ಧಿಕಥಾತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಪುಚ್ಛಾಮಿ ತಂ, ಗೋತಮ, ಭೂರಿಪಞ್ಞಂ, ಕಥಂಕರೋ ಸಾವಕೋ ಸಾಧು ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೩೭೮) ಚ, ‘‘ಕಥಂ ನು ತ್ವಂ, ಮಾರಿಸ, ಓಘಮತರೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಕಥಿಕಾ ಪುಚ್ಛಿತಕಥಾ. ‘‘ಯಂ ಪರೇ ಸುಖತೋ ಆಹು, ತದರಿಯಾ ಆಹು ದುಕ್ಖತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೭೬೭) ಅಪುಚ್ಛಿತೇನ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯವಸೇನೇವ ಕಥಿತಾ ಅಪುಚ್ಛಿತಕಥಾ. ಸಬ್ಬಾಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಥಾ ‘‘ಸನಿದಾನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೨೬; ಕಥಾ. ೮೦೬) ವಚನತೋ ಸಾನುಸನ್ಧಿಕಥಾ. ಅನನುಸನ್ಧಿಕಥಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ನತ್ಥಿ. ಏವಮೇತಾಸು ಕಥಾಸು ಅಯಂ ದೇವಪುತ್ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಭಗವತಾ ಕಥಿತತ್ತಾ ಪುಚ್ಛಿತಕಥಾ. ಪುಚ್ಛಿತಕಥಾಯಞ್ಚ ಯಥಾ ಛೇಕೋ ಪುರಿಸೋ ಕುಸಲೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಅಮಗ್ಗಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಂ ಪುಟ್ಠೋ ಪಠಮಂ ವಿಜಹಿತಬ್ಬಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ – ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಠಾನೇ ದ್ವೇಧಾಪಥೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ವಾಮಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ, ಏವಂ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬೇಸು ಅಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ. ಭಗವಾ ಚ ಮಗ್ಗಕುಸಲಪುರಿಸಸದಿಸೋ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಪುರಿಸೋ ಮಗ್ಗಕುಸಲೋತಿ ಖೋ, ತಿಸ್ಸ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೪).
ಸೋ ¶ ಹಿ ಕುಸಲೋ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಪರಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಅಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಮಾರಧೇಯ್ಯಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಅಮಾರಧೇಯ್ಯಸ್ಸಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಸೇವನಾ ಚ ಬಾಲಾನಂ, ಪಣ್ಡಿತಾನಞ್ಚ ಸೇವನಾ’’ತಿ. ವಿಜಹಿತಬ್ಬಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಹಿ ಪಠಮಂ ಬಾಲಾ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ ನ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬಾ, ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬಾತಿ.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವತಾ ಮಙ್ಗಲಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಾ ಪಣ್ಡಿತಾನಞ್ಚ ಸೇವನಾ ಕಥಿತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯಸ್ಮಾ ಇಮಂ ದಿಟ್ಠಾದೀಸು ಮಙ್ಗಲದಿಟ್ಠಿಂ ಬಾಲಸೇವನಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಸಾ ¶ ಚ ಅಮಙ್ಗಲಂ, ತಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ತಂ ಇಧಲೋಕತ್ಥಪರಲೋಕತ್ಥಭಞ್ಜಕಂ ಅಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸಂಸಗ್ಗಂ ಗರಹನ್ತೇನ ಉಭಯಲೋಕತ್ಥಸಾಧಕಞ್ಚ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸಂಸಗ್ಗಂ ಪಸಂಸನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಪಠಮಂ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಾ ಪಣ್ಡಿತಾನಞ್ಚ ಸೇವನಾ ಕಥಿತಾತಿ.
ತತ್ಥ ಬಾಲಾ ನಾಮ ಯೇ ಕೇಚಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸತ್ತಾ. ತೇ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಲಸ್ಸ ಬಾಲಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೩; ಮ. ನಿ. ೩.೨೪೬) ಸುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ಪೂರಣಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ ದೇವದತ್ತಕೋಕಾಲಿಕಕಟಮೋದಕತಿಸ್ಸಖಣ್ಡದೇವಿಯಾಪುತ್ತಸಮುದ್ದದತ್ತಚಿಞ್ಚಮಾಣವಿಕಾದಯೋ ಅತೀತಕಾಲೇ ಚ ದೀಘವಿದಸ್ಸ ಭಾತಾತಿ ಇಮೇ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಏವರೂಪಾ ಸತ್ತಾ ಬಾಲಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
ತೇ ಅಗ್ಗಿಪದಿತ್ತಮಿವ ಅಙ್ಗಾರಂ ಅತ್ತನಾ ದುಗ್ಗಹಿತೇನ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ವಚನಕಾರಕೇ ಚ ವಿನಾಸೇನ್ತಿ, ಯಥಾ ದೀಘವಿದಸ್ಸ ಭಾತಾ ಚತುಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಮತ್ತೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಉತ್ತಾನೋ ಪತಿತೋ ಮಹಾನಿರಯೇ ಪಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ಚ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಂ ಅಭಿರುಚಿಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕುಲಸತಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪನ್ನಾನಿ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚನ್ತಿ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ –
‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಳಾಗಾರಾ ವಾ ತಿಣಾಗಾರಾ ವಾ ಅಗ್ಗಿ ಮುತ್ತೋ ಕೂಟಾಗಾರಾನಿಪಿ ಡಹತಿ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾವಲಿತ್ತಾನಿ ನಿವಾತಾನಿ ಫುಸಿತಗ್ಗಳಾನಿ ಪಿಹಿತವಾತಪಾನಾನಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ¶ ಭಯಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಬಾಲತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನೋ ಪಣ್ಡಿತತೋ. ಯೇ ಕೇಚಿ ಉಪದ್ದವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ…ಪೇ… ಯೇ ಕೇಚಿ ಉಪಸಗ್ಗಾ…ಪೇ… ನೋ ಪಣ್ಡಿತತೋ. ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಬಾಲೋ, ಅಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಪಣ್ಡಿತೋ. ಸಉಪದ್ದವೋ ಬಾಲೋ, ಅನುಪದ್ದವೋ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಬಾಲೋ, ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧).
ಅಪಿಚ ಪೂತಿಮಚ್ಛಸದಿಸೋ ಬಾಲೋ, ಪೂತಿಮಚ್ಛಬನ್ಧಪತ್ತಪುಟಸದಿಸೋ ಹೋತಿ ತದುಪಸೇವೀ, ಛಡ್ಡನೀಯತಂ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ –
‘‘ಪೂತಿಮಚ್ಛಂ ಕುಸಗ್ಗೇನ, ಯೋ ನರೋ ಉಪನಯ್ಹತಿ;
ಕುಸಾಪಿ ಪೂತೀ ವಾಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಬಾಲೂಪಸೇವನಾ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ೭೬; ಜಾ. ೧.೧೫.೧೮೩; ೨.೨೨.೧೨೫೭);
ಅಕಿತ್ತಿಪಣ್ಡಿತೋ ಚಾಪಿ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ವರೇ ದಿಯ್ಯಮಾನೇ ಏವಮಾಹ –
‘‘ಬಾಲಂ ¶ ನ ಪಸ್ಸೇ ನ ಸುಣೇ, ನ ಚ ಬಾಲೇನ ಸಂವಸೇ;
ಬಾಲೇನಲ್ಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ, ನ ಕರೇ ನ ಚ ರೋಚಯೇ.
‘‘ಕಿನ್ನು ತೇ ಅಕರಂ ಬಾಲೋ, ವದ ಕಸ್ಸಪ ಕಾರಣಂ;
ಕೇನ ಕಸ್ಸಪ ಬಾಲಸ್ಸ, ದಸ್ಸನಂ ನಾಭಿಕಙ್ಖಸಿ.
‘‘ಅನಯಂ ನಯತಿ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ಅಧುರಾಯಂ ನಿಯುಞ್ಜತಿ;
ದುನ್ನಯೋ ಸೇಯ್ಯಸೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ವುತ್ತೋ ಪಕುಪ್ಪತಿ;
ವಿನಯಂ ಸೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಾಧು ತಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೩.೯೦-೯೨);
ಏವಂ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬಾಲೂಪಸೇವನಂ ಗರಹನ್ತೋ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಂ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಣ್ಡಿತಸೇವನಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾನಞ್ಚ ಸೇವನಾ ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾ ನಾಮ ಯೇ ಕೇಚಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾವೇರಮಣಿಆದಿದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸತ್ತಾ, ತೇ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿತಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೩; ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೩) ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸುನೇತ್ತಮಹಾಗೋವಿನ್ದವಿಧುರಸರಭಙ್ಗಮಹೋಸಧಸುತಸೋಮನಿಮಿರಾಜ- ಅಯೋಘರಕುಮಾರಅಕಿತ್ತಿಪಣ್ಡಿತಾದಯೋ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
ತೇ ¶ ಭಯೇ ವಿಯ ರಕ್ಖಾ, ಅನ್ಧಕಾರೇ ವಿಯ ಪದೀಪೋ, ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿದುಕ್ಖಾಭಿಭವೇ ವಿಯ ಅನ್ನಪಾನಾದಿಪಟಿಲಾಭೋ, ಅತ್ತನೋ ವಚನಕರಾನಂ ಸಬ್ಬಭಯಉಪದ್ದವೂಪಸಗ್ಗವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತಥಾಗತಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ ಅಪರಿಮಾಣಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತಾ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ದೇವಲೋಕೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಸುಗತಿಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಥೇರಂ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಸೀತಿ ಕುಲಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ. ತಥಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಮಹಾಕಸ್ಸಪಪ್ಪಭುತೀಸು ಸಬ್ಬಮಹಾಸಾವಕೇಸು, ಸುನೇತ್ತಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಸಾವಕಾ ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು, ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀನಂ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ…ಪೇ… ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜಿಂಸು. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ –
‘‘ನತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣ್ಡಿತತೋ ಭಯಂ, ನತ್ಥಿ ಪಣ್ಡಿತತೋ ಉಪದ್ದವೋ, ನತ್ಥಿ ಪಣ್ಡಿತತೋ ಉಪಸಗ್ಗೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧).
ಅಪಿಚ ¶ ತಗರಮಾಲಾದಿಗನ್ಧಭಣ್ಡಸದಿಸೋ ಪಣ್ಡಿತೋ, ತಗರಮಾಲಾದಿಗನ್ಧಭಣ್ಡಪಲಿವೇಠನಪತ್ತಸದಿಸೋ ಹೋತಿ ತದುಪಸೇವೀ, ಭಾವನೀಯತಂ ಮನುಞ್ಞತಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ –
‘‘ತಗರಞ್ಚ ಪಲಾಸೇನ, ಯೋ ನರೋ ಉಪನಯ್ಹತಿ;
ಪತ್ತಾಪಿ ಸುರಭೀ ವಾಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಧೀರೂಪಸೇವನಾ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ೭೬; ಜಾ. ೧.೧೫.೧೮೪; ೨.೨೨.೧೨೫೮);
ಅಕಿತ್ತಿಪಣ್ಡಿತೋ ಚಾಪಿ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ವರೇ ದಿಯ್ಯಮಾನೇ ಏವಮಾಹ –
‘‘ಧೀರಂ ಪಸ್ಸೇ ಸುಣೇ ಧೀರಂ, ಧೀರೇನ ಸಹ ಸಂವಸೇ;
ಧೀರೇನಲ್ಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ, ತಂ ಕರೇ ತಞ್ಚ ರೋಚಯೇ.
‘‘ಕಿನ್ನು ತೇ ಅಕರಂ ಧೀರೋ, ವದ ಕಸ್ಸಪ ಕಾರಣಂ;
ಕೇನ ಕಸ್ಸಪ ಧೀರಸ್ಸ, ದಸ್ಸನಂ ಅಭಿಕಙ್ಖಸಿ.
‘‘ನಯಂ ನಯತಿ ಮೇಧಾವೀ, ಅಧುರಾಯಂ ನ ಯುಞ್ಜತಿ;
ಸುನಯೋ ಸೇಯ್ಯಸೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ವುತ್ತೋ ನ ಕುಪ್ಪತಿ;
ವಿನಯಂ ಸೋ ಪಜಾನಾತಿ, ಸಾಧು ತೇನ ಸಮಾಗಮೋ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೩.೯೪-೯೬);
ಏವಂ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಣ್ಡಿತಸೇವನಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ, ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಸೇವನಂ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಾಯ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಾಯ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ¶ ಸೇವನಾಯ ಚ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪೂಜನೇಯ್ಯಭಾವಂ ಉಪಗತಾನಂ ಪೂಜಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ಪೂಜಾ ಚ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾನಂ ಏತಂ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾ ನಾಮ ಸಬ್ಬದೋಸವಿರಹಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಚ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ, ತತೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಚ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಪೂಜಾ ಅಪ್ಪಕಾಪಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಹೋತಿ, ಸುಮನಮಾಲಾಕಾರಮಲ್ಲಿಕಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ.
ತತ್ಥೇಕಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಭಣಾಮ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ರಾಜಗಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ. ಅಥ ಖೋ ಸುಮನಮಾಲಾಕಾರೋ ರಞ್ಞೋ ಮಾಗಧಸ್ಸ ಸೇನಿಯಸ್ಸ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ಭಗವನ್ತಂ ನಗರದ್ವಾರಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಂ ಪಾಸಾದಿಕಂ ಪಸಾದನೀಯಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾಸೀತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ಜಲನ್ತಂ. ದಿಸ್ವಾನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ರಾಜಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ದದೇಯ್ಯ, ತಞ್ಚ ಇಧಲೋಕಮತ್ತಮೇವ ಸುಖಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಭಗವತೋ ಪನ ಪೂಜಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಫಲಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಸುಖಾವಹಾ ¶ ಹೋತಿ. ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇಮೀ’’ತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಏಕಂ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಟಿಮುಖಂ ಖಿಪಿ, ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಉಪರಿ ಮಾಲಾವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಮಾಲಾಕಾರೋ ತಂ ಆನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನತರಚಿತ್ತೋ ಪುನ ಏಕಂ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಂ ಖಿಪಿ, ತಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಾಲಾಕಞ್ಚುಕೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಏವಂ ಅಟ್ಠ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಯೋ ಖಿಪಿ, ತಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಕೂಟಾಗಾರಂ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಭಗವಾ ಅನ್ತೋಕೂಟಾಗಾರೇ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ಮಹಾಜನಕಾಯೋ ಸನ್ನಿಪತಿ. ಭಗವಾ ಮಾಲಾಕಾರಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ‘‘ನ ಬುದ್ಧಾ ಅಹೇತು ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸಿತಂ ಪಾತುಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಸಿತಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಏಸೋ, ಆನನ್ದ, ಮಾಲಾಕಾರೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪೂಜಾಯ ಆನುಭಾವೇನ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪೇ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸುಮನಿಸ್ಸರೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ವಚನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ತಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಸಾಧು, ಯಂ ಕತ್ವಾ ನಾನುತಪ್ಪತಿ;
ಯಸ್ಸ ಪತೀತೋ ಸುಮನೋ, ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೬೮);
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಏವಂ ಅಪ್ಪಕಾಪಿ ತೇಸಂ ಪೂಜಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ¶ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಚ ಆಮಿಸಪೂಜಾವ ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂಜಾಯ. ಯತೋ ಯೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸರಣಗಮನೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಸಮಾದಾನೇನ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಾದೀಹಿ ಚ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇನ್ತಿ, ಕೋ ತೇಸಂ ಪೂಜಾಯ ಫಲಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸತಿ. ತೇ ಹಿ ತಥಾಗತಂ ಪರಮಾಯ ಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಯೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ವಾ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪನ್ನೋ ವಿಹರತಿ ಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀ, ಸೋ ತಥಾಗತಂ ಸಕ್ಕರೋತಿ ಗರುಂ ಕರೋತಿ ಮಾನೇತಿ ಪೂಜೇತಿ ಅಪಚಿಯತಿ ಪರಮಾಯ ಪೂಜಾಯಾ’’ತಿ.
ಏತೇನಾನುಸಾರೇನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಅರಿಯಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಪೂಜಾಯ ಹಿತಸುಖಾವಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
ಅಪಿಚ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಜೇಟ್ಠೋ ಭಾತಾಪಿ ಭಗಿನೀಪಿ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾ, ಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ಕುಲವಧೂನಂ ಸಾಮಿಕಸಸ್ಸುಸಸುರಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಪೂಜಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತತ್ತಾ ಆಯುಆದಿವಡ್ಢಿಹೇತುತ್ತಾ ಚ ಮಙ್ಗಲಮೇವ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ತೇ ಮತ್ತೇಯ್ಯಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪೇತ್ತೇಯ್ಯಾ ಸಾಮಞ್ಞಾ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಾ ಕುಲೇ ಜೇಟ್ಠಾಪಚಾಯಿನೋ, ಇದಂ ಕುಸಲಂ ¶ ಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ತೇಸಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾದಾನಹೇತು ಆಯುನಾಪಿ ವಡ್ಢಿಸ್ಸನ್ತಿ, ವಣ್ಣೇನಪಿ ವಡ್ಢಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ.
ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಾ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಸೇವನಾ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾನಂ ಪೂಜಾತಿ ತೀಣಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ತತ್ಥ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಾ ಬಾಲಸೇವನಪಚ್ಚಯಭಯಾದಿಪರಿತ್ತಾಣೇನ ಉಭಯಲೋಕಹಿತಹೇತುತ್ತಾ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಸೇವನಾ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾನಂ ಪೂಜಾ ಚ ತಾಸಂ ಫಲವಿಭೂತಿವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಿಬ್ಬಾನಸುಗತಿಹೇತುತ್ತಾ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತೋ ಪರಂ ತು ಮಾತಿಕಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏವ ಯಂ ಯತ್ಥ ಮಙ್ಗಲಂ, ತಂ ವವತ್ಥಪೇಸ್ಸಾಮ, ತಸ್ಸ ಚ ಮಙ್ಗಲತ್ತಂ ವಿಭಾವಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಅಸೇವನಾ ಚ ಬಾಲಾನನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೬೩. ಏವಂ ¶ ಭಗವಾ ‘‘ಬ್ರೂಹಿ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಜ್ಝೇಸಿತೋಪಿ ಅಪ್ಪಂ ಯಾಚಿತೋ ಬಹುದಾಯಕೋ ಉಳಾರಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಏಕಾಯ ಗಾಥಾಯ ತೀಣಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವತ್ವಾ ತತೋ ಉತ್ತರಿಪಿ ದೇವತಾನಂ ಸೋತುಕಾಮತಾಯ ಮಙ್ಗಲಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಯಂ ಯಂ ಅನುಕೂಲಂ, ತೇ ತೇ ಸತ್ತೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಮಙ್ಗಲೇ ನಿಯೋಜೇತುಕಾಮತಾಯ ಚ ‘‘ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಪುನಪಿ ಅನೇಕಾನಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವತ್ತುಮಾರದ್ಧೋ.
ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಪತಿರೂಪೋತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ. ದೇಸೋತಿ ಗಾಮೋಪಿ ನಿಗಮೋಪಿ ನಗರಮ್ಪಿ ಜನಪದೋಪಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸತ್ತಾನಂ ನಿವಾಸೋಕಾಸೋ. ವಾಸೋತಿ ತತ್ಥ ನಿವಾಸೋ. ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪುರಾ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು. ಕತಪುಞ್ಞತಾತಿ ಉಪಚಿತಕುಸಲತಾ. ಅತ್ತಾತಿ ಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಕಲೋ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೋ. ಸಮ್ಮಾಪಣಿಧೀತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾ ಪಣಿಧಾನಂ ನಿಯುಞ್ಜನಂ, ಠಪನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಪತಿರೂಪದೇಸೋ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾವತ್ಥೂನಿ ವತ್ತನ್ತಿ, ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ ದಿಪ್ಪತಿ. ತತ್ಥ ನಿವಾಸೋ ಸತ್ತಾನಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೀಹಳದೀಪಪವಿಟ್ಠಕೇವಟ್ಟಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಪತಿರೂಪದೇಸೋ ನಾಮ ಭಗವತೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಪ್ಪದೇಸೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಿತಪ್ಪದೇಸೋ, ದ್ವಾದಸಯೋಜನಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ ಸಬ್ಬತಿತ್ಥಿಯಮತಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದಸ್ಸಿತಕಣ್ಡಮ್ಬರುಕ್ಖಮೂಲಪ್ಪದೇಸೋ, ದೇವೋರೋಹನಪ್ಪದೇಸೋ, ಯೋ ವಾ ಪನಞ್ಞೋಪಿ ಸಾವತ್ಥಿರಾಜಗಹಾದಿಬುದ್ಧಾದಿವಾಸಪ್ಪದೇಸೋ. ತತ್ಥ ನಿವಾಸೋ ಸತ್ತಾನಂ ಛಅನುತ್ತರಿಯಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಅಪರೋ ¶ ನಯೋ – ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಕಜಙ್ಗಲಂ ನಾಮ ನಿಗಮೋ, ತಸ್ಸ ಅಪರೇನ ಮಹಾಸಾಲಾ, ತತೋ ಪರಂ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ದಕ್ಖಿಣಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಸಲ್ಲವತೀ ನಾಮ ನದೀ, ತತೋ ಪರಂ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ ಸೇತಕಣ್ಣಿಕಂ ನಾಮ ನಿಗಮೋ, ತತೋ ಪರಂ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಥೂಣಂ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋ, ತತೋ ಪರಂ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ಉತ್ತರಾಯ ದಿಸಾಯ ಉಸಿರದ್ಧಜೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ, ತತೋ ಪರಂ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ ¶ , ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ (ಮಹಾವ. ೨೫೯). ಅಯಂ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪದೇಸೋ ಆಯಾಮೇನ ತೀಣಿ ಯೋಜನಸತಾನಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಾನಿ, ಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ ನವಯೋಜನಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏಸೋ ಪತಿರೂಪದೇಸೋ ನಾಮ.
ಏತ್ಥ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾದೀಪಾನಂ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಪರಿತ್ತದೀಪಾನಞ್ಚ ಇಸ್ಸರಿಯಾಧಿಪಚ್ಚಕಾರಕಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾದಯೋ ಮಹಾಸಾವಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಅಟ್ಠ ಸೋಳಸ ವಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸತ್ತಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಓವಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಓವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಪನ ಓವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಾ ನಿಬ್ಬಾನಪರಾಯಣಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವಾಸೋ ಇಮಾಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಪಚ್ಚಯತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಪುಬ್ಬೇ ಕತಪುಞ್ಞತಾ ನಾಮ ಅತೀತಜಾತಿಯಂ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಖೀಣಾಸವೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪಚಿತಕುಸಲತಾ, ಸಾಪಿ ಮಙ್ಗಲಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಸಮ್ಮುಖತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ವಾ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಾಯ ಚತುಪ್ಪದಿಕಾಯಪಿ ಗಾಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ಯೋ ಚ ಮನುಸ್ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಉಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ತೇನೇವ ಕುಸಲಮೂಲೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಪಾಪುಣಾತಿ ಯಥಾ ರಾಜಾ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಚ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಾ ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ.
ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿ ನಾಮ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಅತ್ತಾನಂ ದುಸ್ಸೀಲಂ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಅಸ್ಸದ್ಧಂ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಮಚ್ಛರಿಂ ಚಾಗಸಮ್ಪದಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧೀ’’ತಿ. ಏಸೋ ಚ ಮಙ್ಗಲಂ. ಕಸ್ಮಾ? ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕವೇರಪ್ಪಹಾನವಿವಿಧಾನಿಸಂಸಾಧಿಗಮಹೇತುತೋತಿ.
ಏವಂ ¶ ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಾಥಾಯ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಾ, ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧೀತಿ ತೀಣಿಯೇವ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ¶ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೋ ಚಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೬೪. ಇದಾನಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಬಾಹುಸಚ್ಚನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವೋ. ಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಹತ್ಥಕೋಸಲ್ಲಂ. ವಿನಯೋತಿ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತವಿನಯನಂ. ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಿಕ್ಖಿತೋ. ಸುಭಾಸಿತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಭಾಸಿತಾ. ಯಾತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ. ವಾಚಾತಿ ಗಿರಾ ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ಯಂ ತಂ ‘‘ಸುತಧರೋ ಹೋತಿ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೩೯; ಅ. ನಿ. ೪.೨೨) ಚ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಬಹುಕಂ ಸುತಂ ಹೋತಿ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೬) ಚ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನಧರತ್ತಂ ವಣ್ಣಿತಂ, ತಂ ಅಕುಸಲಪ್ಪಹಾನಕುಸಲಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಹೇತುತೋ ಚ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –
‘‘ಸುತವಾ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಹತಿ, ಕುಸಲಂ ಭಾವೇತಿ, ಸಾವಜ್ಜಂ ಪಜಹತಿ, ಅನವಜ್ಜಂ ಭಾವೇತಿ, ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೬೭).
ಅಪರಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಧತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಮುಪಪರಿಕ್ಖತಿ, ಅತ್ಥಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖತೋ ಧಮ್ಮಾ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತಿ, ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಛನ್ದೋ ಜಾಯತಿ, ಛನ್ದಜಾತೋ ಉಸ್ಸಹತಿ, ಉಸ್ಸಹನ್ತೋ ತುಲಯತಿ, ತುಲಯನ್ತೋ ಪದಹತಿ, ಪದಹನ್ತೋ ಕಾಯೇನ ಚೇವ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅತಿವಿಜ್ಝ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೪೩೨).
ಅಪಿಚ ಅಗಾರಿಕಬಾಹುಸಚ್ಚಮ್ಪಿ ಯಂ ಅನವಜ್ಜಂ, ತಂ ಉಭಯಲೋಕಹಿತಸುಖಾವಹನತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಸಿಪ್ಪಂ ¶ ನಾಮ ಅಗಾರಿಕಸಿಪ್ಪಞ್ಚ ಅನಗಾರಿಕಸಿಪ್ಪಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಅಗಾರಿಕಸಿಪ್ಪಂ ನಾಮ ಯಂ ಪರೂಪರೋಧವಿರಹಿತಂ ಅಕುಸಲವಿವಜ್ಜಿತಂ ಮಣಿಕಾರಸುವಣ್ಣಕಾರಕಮ್ಮಾದಿ, ತಂ ಇಧಲೋಕತ್ಥಾವಹನತೋ ಮಙ್ಗಲಂ. ಅನಗಾರಿಕಸಿಪ್ಪಂ ನಾಮ ಚೀವರವಿಚಾರಣಸಿಬ್ಬನಾದಿ ಸಮಣಪರಿಕ್ಖಾರಾಭಿಸಙ್ಖರಣಂ, ಯಂ ತಂ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಕಿಂಕರಣೀಯಾನಿ, ತತ್ಥ ದಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ, ಯಂ ‘‘ನಾಥಕರಣೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೪೫; ಅ. ನಿ. ೧೦.೧೭) ಚ ¶ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ಉಭಯಲೋಕಹಿತಸುಖಾವಹನತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ವಿನಯೋ ನಾಮ ಅಗಾರಿಕವಿನಯೋ ಚ ಅನಗಾರಿಕವಿನಯೋ ಚ. ತತ್ಥ ಅಗಾರಿಕವಿನಯೋ ನಾಮ ದಸಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಿರಮಣಂ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಸಂಕಿಲೇಸಾಪಜ್ಜನೇನ ಆಚಾರಗುಣವವತ್ಥಾನೇನ ಚ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ ಉಭಯಲೋಕಹಿತಸುಖಾವಹನತೋ ಮಙ್ಗಲಂ. ಅನಗಾರಿಕವಿನಯೋ ನಾಮ ಸತ್ತಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನಾಪಜ್ಜನಂ, ಸೋಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ. ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ವಾ ಅನಗಾರಿಕವಿನಯೋ. ಸೋ ಯಥಾ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖನೇನ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸುಖಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ ನಾಮ ಮುಸಾವಾದಾದಿದೋಸವಿರಹಿತಾ ವಾಚಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಚತೂಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾಚಾ ಸುಭಾಸಿತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಅಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಾ ವಾಚಾ ಏವ ವಾ ಸುಭಾಸಿತಾ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಸುಭಾಸಿತಂ ಉತ್ತಮಮಾಹು ಸನ್ತೋ,
ಧಮ್ಮಂ ಭಣೇ ನಾಧಮ್ಮಂ ತಂ ದುತಿಯಂ;
ಪಿಯಂ ಭಣೇ ನಾಪ್ಪಿಯಂ ತಂ ತತಿಯಂ,
ಸಚ್ಚಂ ಭಣೇ ನಾಲಿಕಂ ತಂ ಚತುತ್ಥ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೩; ಸು. ನಿ. ೪೫೨);
ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭಯಲೋಕಹಿತಸುಖಾವಹನತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಯಂ ವಿನಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಯಗ್ಗಹಣೇನ ಏತಂ ಅಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಿನಯೋ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಥವಾ ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಪರಿಸ್ಸಮೇನ ಪರೇಸಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವಾಚಾ ಇಧ ‘‘ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ¶ ಹಿ ಯಥಾ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೋ, ಏವಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಭಯಲೋಕಹಿತಸುಖನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಪಚ್ಚಯತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಹ ಚ –
‘‘ಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭಾಸತಿ ವಾಚಂ, ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಪತ್ತಿಯಾ;
ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯ, ಸಾ ವೇ ವಾಚಾನಮುತ್ತಮಾ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೩; ಸು. ನಿ. ೪೫೬);
ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ, ಸಿಪ್ಪಂ, ವಿನಯೋ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ, ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ¶ ಬಾಹುಸಚ್ಚಞ್ಚಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೬೫. ಇದಾನಿ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮಾತು ಚ ಪಿತು ಚಾತಿ ಮಾತಾಪಿತು. ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಹನಂ. ಪುತ್ತಾನಞ್ಚ ದಾರಾನಞ್ಚಾತಿ ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸ. ಸಙ್ಗಣ್ಹನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ನ ಆಕುಲಾ ಅನಾಕುಲಾ. ಕಮ್ಮಾನಿ ಏವ ಕಮ್ಮನ್ತಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಮಾತಾ ನಾಮ ಜನಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ಪಿತಾ. ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಪಾದಧೋವನಸಮ್ಬಾಹನಉಚ್ಛಾದನನ್ಹಾಪನೇಹಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪದಾನೇನ ಚ ಉಪಕಾರಕರಣಂ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಬಹೂಪಕಾರಾ ಪುತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ, ಯಂ ಪುತ್ತಕೇ ಬಹಿ ಕೀಳಿತ್ವಾ ಪಂಸುಮಕ್ಖಿತಸರೀರಕೇ ಆಗತೇ ದಿಸ್ವಾ ಪಂಸುಕಂ ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ ಮತ್ಥಕಂ ಉಪಸಿಙ್ಘಾಯನ್ತಾ ಪರಿಚುಮ್ಬನ್ತಾ ಚ ಸಿನೇಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಸೀಸೇನ ಪರಿಹರನ್ತಾ ಪುತ್ತಾ ತೇಸಂ ಪಟಿಕಾರಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತೇ ಆಪಾದಕಾ ಪೋಸಕಾ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಮತಾ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸಮ್ಮತಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಇಧ ಪಸಂಸಂ ಪೇಚ್ಚ ಸಗ್ಗಸುಖಞ್ಚ ಆವಹತಿ, ತೇನ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –
‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ ವುಚ್ಚರೇ;
ಆಹುನೇಯ್ಯಾ ಚ ಪುತ್ತಾನಂ, ಪಜಾಯ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ.
‘‘ತಸ್ಮಾ ಹಿ ನೇ ನಮಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ;
ಅನ್ನೇನ ಅಥ ಪಾನೇನ, ವತ್ಥೇನ ಸಯನೇನ ಚ.
‘‘ಉಚ್ಛಾದನೇನ ¶ ನ್ಹಾಪನೇನ, ಪಾದಾನಂ ಧೋವನೇನ ಚ;
ತಾಯ ನಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯ, ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಪಣ್ಡಿತಾ;
ಇಧೇವ ನಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ಪೇಚ್ಚ ಸಗ್ಗೇ ಪಮೋದತೀ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೩.೩೧; ಇತಿವು. ೧೦೬; ಜಾ. ೨.೨೦.೧೮೧-೧೮೩);
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಭರಣಕಿಚ್ಚಕರಣಕುಲವಂಸಟ್ಠಪನಾದಿಪಞ್ಚವಿಧಂ, ತಂ ಪಾಪನಿವಾರಣಾದಿಪಞ್ಚವಿಧದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಹಿತಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –
‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತೇನ ಪುರತ್ಥಿಮಾ ದಿಸಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ ‘ಭತೋ ನೇ ಭರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಚ್ಚಂ ನೇಸಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕುಲವಂಸಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ದಾಯಜ್ಜಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಥ ವಾ ಪನ ಪೇತಾನಂ ಕಾಲಕತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅನುಪ್ಪದಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ¶ . ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಪಞ್ಚಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತೇನ ಪುರತ್ಥಿಮಾ ದಿಸಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತಿ, ಪಾಪಾ ನಿವಾರೇನ್ತಿ, ಕಲ್ಯಾಣೇ ನಿವೇಸೇನ್ತಿ, ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ಪತಿರೂಪೇನ ದಾರೇನ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ, ಸಮಯೇ ದಾಯಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೭).
ಅಪಿಚ ಯೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನೇನ ಸೀಲಸಮಾದಾಪನೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ವಾ ಉಪಟ್ಠಹತಿ, ಅಯಂ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ತಂ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾನಂ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಕತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪಕಾರಭೂತಂ ಅನೇಕೇಸಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಜನಿತಾ ಪುತ್ತಾಪಿ ಧೀತರೋಪಿ ‘‘ಪುತ್ತಾ’’ ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ದಾರಾತಿ ವೀಸತಿಯಾ ಭರಿಯಾನಂ ಯಾ ಕಾಚಿ ಭರಿಯಾ. ಪುತ್ತಾ ಚ ದಾರಾ ಚ ಪುತ್ತದಾರಂ, ತಸ್ಸ ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸ. ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾನನಾದೀಹಿ ಉಪಕಾರಕರಣಂ. ತಂ ಸುಸಂವಿಹಿತಕಮ್ಮನ್ತತಾದಿದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಹಿತಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಾ ದಿಸಾ ಪುತ್ತದಾರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೬) ಏತ್ಥ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಪುತ್ತದಾರಂ ಭರಿಯಾಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ –
‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ¶ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಠಾನೇಹಿ ಸಾಮಿಕೇನ ಪಚ್ಛಿಮಾ ದಿಸಾ ಭರಿಯಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ, ಸಮ್ಮಾನನಾಯ ಅನವಮಾನನಾಯ ಅನತಿಚರಿಯಾಯ ಇಸ್ಸರಿಯವೋಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಅಲಙ್ಕಾರಾನುಪ್ಪದಾನೇನ. ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಪಞ್ಚಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಸಾಮಿಕೇನ ಪಚ್ಛಿಮಾ ದಿಸಾ ಭರಿಯಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಸಾಮಿಕಂ ಅನುಕಮ್ಪತಿ, ಸುಸಂವಿಹಿತಕಮ್ಮನ್ತಾ ಚ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಗಹಿತಪರಿಜನಾ ಚ, ಅನತಿಚಾರಿನೀ ಚ, ಸಮ್ಭತಞ್ಚ ಅನುರಕ್ಖತಿ, ದಕ್ಖಾ ಚ ಹೋತಿ ಅನಲಸಾ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸೂ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೯).
ಅಯಂ ವಾ ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಧಮ್ಮಿಕಾಹಿ ದಾನಪಿಯವಾಚಅತ್ಥಚರಿಯಾಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಉಪೋಸಥದಿವಸೇಸು ಪರಿಬ್ಬಯದಾನಂ, ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇಸು ನಕ್ಖತ್ತದಸ್ಸಾಪನಂ, ಮಙ್ಗಲದಿವಸೇಸು ಮಙ್ಗಲಕರಣಂ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಓವಾದಾನುಸಾಸನನ್ತಿ. ತಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಹಿತಹೇತುತೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಹಿತಹೇತುತೋ ದೇವತಾಹಿಪಿ ನಮಸ್ಸನೀಯಭಾವಹೇತುತೋ ಚ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾಹ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ –
‘‘ಯೇ ಗಹಟ್ಠಾ ಪುಞ್ಞಕರಾ, ಸೀಲವನ್ತೋ ಉಪಾಸಕಾ;
ಧಮ್ಮೇನ ದಾರಂ ಪೋಸೇನ್ತಿ, ತೇ ನಮಸ್ಸಾಮಿ ಮಾತಲೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೬೪);
ಅನಾಕುಲಾ ¶ ಕಮ್ಮನ್ತಾ ನಾಮ ಕಾಲಞ್ಞುತಾಯ ಪತಿರೂಪಕಾರಿತಾಯ ಅನಲಸತಾಯ ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯಸಮ್ಪದಾಯ ಅಬ್ಯಸನೀಯತಾಯ ಚ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮನಅಪ್ಪತಿರೂಪಕರಣಾಕರಣಸಿಥಿಲಕರಣಾದಿಆಕುಲಭಾವವಿರಹಿತಾ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖವಣಿಜ್ಜಾದಯೋ ಕಮ್ಮನ್ತಾ. ಏತೇ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸ ವಾ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಾನಂ ವಾ ಬ್ಯತ್ತತಾಯ ಏವಂ ಪಯೋಜಿತಾ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಧನಧಞ್ಞವುಡ್ಢಿಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –
‘‘ಪತಿರೂಪಕಾರೀ ಧುರವಾ, ಉಟ್ಠಾತಾ ವಿನ್ದತೇ ಧನ’’ನ್ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೮೯; ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬) ಚ;
‘‘ನ ದಿವಾ ಸೋಪ್ಪಸೀಲೇನ, ರತ್ತಿಮುಟ್ಠಾನದೇಸ್ಸಿನಾ;
ನಿಚ್ಚಂ ಮತ್ತೇನ ಸೋಣ್ಡೇನ, ಸಕ್ಕಾ ಆವಸಿತುಂ ಘರಂ.
‘‘ಅತಿಸೀತಂ ಅತಿಉಣ್ಹಂ, ಅತಿಸಾಯಮಿದಂ ಅಹು;
ಇತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮನ್ತೇ, ಅತ್ಥಾ ಅಚ್ಚೇನ್ತಿ ಮಾಣವೇ.
‘‘ಯೋಧ ¶ ಸೀತಞ್ಚ ಉಣ್ಹಞ್ಚ, ತಿಣಾ ಭಿಯ್ಯೋ ನ ಮಞ್ಞತಿ;
ಕರಂ ಪುರಿಸಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಸೋ ಸುಖಾ ನ ವಿಹಾಯತೀ’’ತಿ. ಚ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೫೩);
‘‘ಭೋಗೇ ಸಂಹರಮಾನಸ್ಸ, ಭಮರಸ್ಸೇವ ಇರೀಯತೋ;
ಭೋಗಾ ಸನ್ನಿಚಯಂ ಯನ್ತಿ, ವಮ್ಮಿಕೋವೂಪಚೀಯತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೫) –
ಚ ಏವಮಾದಿ.
ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಾಥಾಯ ಮಾತುಪಟ್ಠಾನಂ, ಪಿತುಪಟ್ಠಾನಂ, ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ, ಅನಾಕುಲಾ ಚ ಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಂ ವಾ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ, ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಏಕಮೇವ ಕತ್ವಾ ತೀಣಿ. ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೬೬. ಇದಾನಿ ದಾನಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ದೀಯತೇ ಇಮಿನಾತಿ ದಾನಂ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಪರಸ್ಸ ಪಟಿಪಾದೀಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚರಿಯಾ, ಧಮ್ಮಾ ವಾ ಅನಪೇತಾ ಚರಿಯಾ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ. ಞಾಯನ್ತೇ ¶ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇಮೇ’’ತಿ ಞಾತಕಾ. ನ ಅವಜ್ಜಾನಿ ಅನವಜ್ಜಾನಿ, ಅನಿನ್ದಿತಾನಿ ಅಗರಹಿತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ದಾನಂ ನಾಮ ಪರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸುಬುದ್ಧಿಪುಬ್ಬಿಕಾ ಅನ್ನಾದಿದಸದಾನವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ವಾ ಅಲೋಭೋ. ಅಲೋಭೇನ ಹಿ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಪರಸ್ಸ ಪಟಿಪಾದೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದೀಯತೇ ಇಮಿನಾತಿ ದಾನ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಬಹುಜನಪಿಯಮನಾಪತಾದೀನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಫಲವಿಸೇಸಾನಂ ಅಧಿಗಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ದಾಯಕೋ ಸೀಹ ದಾನಪತಿ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತಾನಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೩೪) ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬಾನಿ.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ದಾನಂ ನಾಮ ದುವಿಧಂ ಆಮಿಸದಾನಞ್ಚ, ಧಮ್ಮದಾನಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಆಮಿಸದಾನಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ. ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕದುಕ್ಖಕ್ಖಯಸುಖಾವಹಸ್ಸ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಹಿತಕಾಮತಾಯ ದೇಸನಾ ಧಮ್ಮದಾನಂ. ಇಮೇಸಞ್ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ದಾನಾನಂ ಏತದೇವ ಅಗ್ಗಂ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಸಬ್ಬದಾನಂ ¶ ಧಮ್ಮದಾನಂ ಜಿನಾತಿ,
ಸಬ್ಬರಸಂ ಧಮ್ಮರಸೋ ಜಿನಾತಿ;
ಸಬ್ಬರತಿಂ ಧಮ್ಮರತೀ ಜಿನಾತಿ,
ತಣ್ಹಕ್ಖಯೋ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ ಜಿನಾತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೫೪);
ತತ್ಥ ಆಮಿಸದಾನಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲತ್ತಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಧಮ್ಮದಾನಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಪಟಿಸಂವೇದಿತಾದೀನಂ ಗುಣಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –
‘‘ಯಥಾ ಯಥಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾಸುತಂ ಯಥಾಪರಿಯತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪರೇಸಂ ದೇಸೇತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅತ್ಥಪಟಿಸಂವೇದೀ ಚ ಹೋತಿ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಂವೇದೀ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೫; ಅ. ನಿ. ೫.೨೬).
ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ ನಾಮ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಚರಿಯಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತಿವಿಧಂ ಖೋ, ಗಹಪತಯೋ, ಕಾಯೇನ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಸಮಚರಿಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ ಸಗ್ಗಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಸಮಚರಿಯಾಹೇತು ಖೋ, ಗಹಪತಯೋ, ಏವಮಿಧೇಕಚ್ಚೇ ಸತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೪೧).
ಞಾತಕಾ ¶ ನಾಮ ಮಾತಿತೋ ವಾ ಪಿತಿತೋ ವಾ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಪಿತಾಮಹಯುಗಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ. ತೇಸಂ ಭೋಗಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ವಾ ಬ್ಯಾಧಿಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ವಾ ಅಭಿಹತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪಂ ಆಗತಾನಂ ಯಥಾಬಲಂ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಧನಧಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಪಸಂಸಾದೀನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಸುಗತಿಗಮನಾದೀನಞ್ಚ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಅನವಜ್ಜಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ನಾಮ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಸಮಾದಾನವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಣಆರಾಮವನರೋಪನಸೇತುಕರಣಾದೀನಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋಸುಚರಿತಕಮ್ಮಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಹಿತಸುಖಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ, ವಿಸಾಖೇ, ವಿಜ್ಜತಿ ಯಂ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಇತ್ಥೀ ವಾ ಪುರಿಸೋ ವಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸಿತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತಾನಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೪೩) ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬಾನಿ.
ಏವಂ ¶ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ದಾನಂ, ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ, ಞಾತಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ಅನವಜ್ಜಾನಿ ಕಮ್ಮಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ದಾನಞ್ಚಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೬೭. ಇದಾನಿ ಆರತೀ ವಿರತೀತಿ ಏತ್ಥ ಆರತೀತಿ ಆರಮಣಂ. ವಿರತೀತಿ ವಿರಮಣಂ, ವಿರಮನ್ತಿ ವಾ ಏತಾಯ ಸತ್ತಾತಿ ವಿರತಿ. ಪಾಪಾತಿ ಅಕುಸಲಾ. ಮದನೀಯಟ್ಠೇನ ಮಜ್ಜಂ, ಮಜ್ಜಸ್ಸ ಪಾನಂ ಮಜ್ಜಪಾನಂ, ತತೋ ಮಜ್ಜಪಾನಾ. ಸಂಯಮನಂ ಸಂಯಮೋ. ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನಂ ಅಪ್ಪಮಾದೋ. ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಕುಸಲೇಸು. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಆರತಿ ನಾಮ ಪಾಪೇ ಆದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋ ಮನಸಾ ಏವ ಅನಭಿರತಿ. ವಿರತಿ ನಾಮ ಕಮ್ಮದ್ವಾರವಸೇನ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ವಿರಮಣಂ. ಸಾ ಚೇಸಾ ವಿರತಿ ನಾಮ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿ ಸಮಾದಾನವಿರತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತೀತಿ ತಿವಿಧಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಾ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಂ ವಾ ಕುಲಂ ವಾ ಗೋತ್ತಂ ವಾ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ನ ಮೇ ಏತಂ ಪತಿರೂಪಂ, ಯ್ವಾಹಂ ಇಮಂ ಪಾಣಂ ಹನೇಯ್ಯಂ, ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಮ್ಪತ್ತವತ್ಥುತೋ ವಿರತಿ, ಅಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿ ನಾಮ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಮಾದಾನವಸೇನ ಪನ ಪವತ್ತಾ ಸಮಾದಾನವಿರತಿ ನಾಮ, ಯಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ನ ಸಮಾಚರತಿ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತಿ ನಾಮ, ಯಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಭಯಾನಿ ವೇರಾನಿ ವೂಪಸನ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪಾಪಂ ನಾಮ ಯಂ ತಂ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ…ಪೇ… ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ…ಪೇ… ಮುಸಾವಾದೋ’’ತಿ ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ –
‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ¶ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ, ಮುಸಾವಾದೋ ಚ ವುಚ್ಚತಿ;
ಪರದಾರಗಮನಞ್ಚೇವ, ನಪ್ಪಸಂಸನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೪೫) –
ಏವಂ ಗಾಥಾಯ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಸಙ್ಖಾತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅಕುಸಲಂ, ತತೋ ಪಾಪಾ. ಸಬ್ಬಾಪೇಸಾ ಆರತಿ ಚ ವಿರತಿ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಭಯವೇರಪ್ಪಹಾನಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತಾನಿ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬಾನಿ.
ಮಜ್ಜಪಾನಾ ¶ ಚ ಸಂಯಮೋ ನಾಮ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸುರಾಮೇರಯಮಜ್ಜಪಮಾದಟ್ಠಾನಾ ವೇರಮಣಿಯಾವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮಜ್ಜಪಾಯೀ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಧಮ್ಮಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಮಾತುಪಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ, ಪಿತು ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧತಥಾಗತಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ, ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಗರಹಂ, ಸಮ್ಪರಾಯೇ ದುಗ್ಗತಿಂ, ಅಪರಾಪರಿಯಾಯೇ ಉಮ್ಮಾದಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಮಜ್ಜಪಾನಾ ಪನ ಸಂಯತೋ ತೇಸಂ ದೋಸಾನಂ ವೂಪಸಮಂ ತಬ್ಬಿಪರೀತಗುಣಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಮಜ್ಜಪಾನಾ ಸಂಯಮೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಮಾದೋ ನಾಮ ‘‘ಕುಸಲಾನಂ ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯತಾ ಅಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯತಾ ಅನಟ್ಠಿತಕಿರಿಯತಾ ಓಲೀನವುತ್ತಿತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಛನ್ದತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರತಾ ಅನಾಸೇವನಾ ಅಭಾವನಾ ಅಬಹುಲೀಕಮ್ಮಂ ಅನಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅನನುಯೋಗೋ ಪಮಾದೋ. ಯೋ ಏವರೂಪೋ ಪಮಾದೋ ಪಮಜ್ಜನಾ ಪಮಜ್ಜಿತತ್ತಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಮಾದೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೪೬) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಮಾದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ಅತ್ಥತೋ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕುಸಲಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ಅಮತಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ಚ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಆತಾಪಿನೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮-೧೯; ಅ. ನಿ. ೫.೨೬) ಚ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅಮತಪದ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೧) ಚ ಏವಮಾದಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬಂ.
ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಪಾಪಾ ವಿರತಿ, ಮಜ್ಜಪಾನಾ ಸಂಯಮೋ, ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಮಾದೋತಿ ತೀಣಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಆರತೀ ವಿರತೀತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೬೮. ಇದಾನಿ ಗಾರವೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಗಾರವೋತಿ ಗರುಭಾವೋ. ನಿವಾತೋತಿ ನೀಚವುತ್ತಿತಾ. ಸನ್ತುಟ್ಠೀತಿ ಸನ್ತೋಸೋ. ಕತಸ್ಸ ಜಾನನತಾ ಕತಞ್ಞುತಾ. ಕಾಲೇನಾತಿ ಖಣೇನ ಸಮಯೇನ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸವನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ¶ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಗಾರವೋ ನಾಮ ಗರುಕಾರಪಯೋಗಾರಹೇಸು ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧತಥಾಗತಸಾವಕಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಮಾತಾಪಿತುಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಭಗಿನಿಆದೀಸು ಯಥಾನುರೂಪಂ ಗರುಕಾರೋ ಗರುಕರಣಂ ಸಗಾರವತಾ. ಸ್ವಾಯಂ ಗಾರವೋ ಯಸ್ಮಾ ಸುಗತಿಗಮನಾದೀನಂ ಹೇತು. ಯಥಾಹ –
‘‘ಗರುಕಾತಬ್ಬಂ ¶ ಗರುಂ ಕರೋತಿ, ಮಾನೇತಬ್ಬಂ ಮಾನೇತಿ, ಪೂಜೇತಬ್ಬಂ ಪೂಜೇತಿ. ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಏವಂ ಸಮತ್ತೇನ ಏವಂ ಸಮಾದಿನ್ನೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ. ನೋ ಚೇ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ…ಪೇ… ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಸಚೇ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪಚ್ಚಾಜಾಯತಿ, ಉಚ್ಚಾಕುಲೀನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೯೫).
ಯಥಾ ಚಾಹ – ‘‘ಸತ್ತಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ. ಕತಮೇ ಸತ್ತ? ಸತ್ಥುಗಾರವತಾ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೩೨-೩೩). ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ನಿವಾತೋ ನಾಮ ನೀಚಮನತಾ ನಿವಾತವುತ್ತಿತಾ, ಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಿಹತಮಾನೋ ನಿಹತದಪ್ಪೋ ಪಾದಪುಞ್ಛನಚೋಳಕಸಮೋ ಛಿನ್ನವಿಸಾಣುಸಭಸಮೋ ಉದ್ಧಟದಾಠಸಪ್ಪಸಮೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಸಣ್ಹೋ ಸಖಿಲೋ ಸುಖಸಮ್ಭಾಸೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ನಿವಾತೋ. ಸ್ವಾಯಂ ಯಸಾದಿಗುಣಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಹ ಚ – ‘‘ನಿವಾತವುತ್ತಿ ಅತ್ಥದ್ಧೋ, ತಾದಿಸೋ ಲಭತೇ ಯಸ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೩).
ಸನ್ತುಟ್ಠಿ ನಾಮ ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೋ, ಸೋ ದ್ವಾದಸವಿಧೋ ಹೋತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಚೀವರೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ, ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ, ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋತಿ ತಿವಿಧೋ. ಏವಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀಸು.
ತಸ್ಸಾಯಂ ಪಭೇದವಣ್ಣನಾ – ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಚೀವರಂ ಲಭತಿ ಸುನ್ದರಂ ವಾ ಅಸುನ್ದರಂ ವಾ, ಸೋ ತೇನೇವ ಯಾಪೇತಿ, ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಅಥ ಪನ ಆಬಾಧಿಕೋ ಹೋತಿ, ಗರುಂ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ಓಣಮತಿ ವಾ ಕಿಲಮತಿ ವಾ. ಸೋ ಸಭಾಗೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಲಹುಕೇನ ಯಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಣೀತಪಚ್ಚಯಲಾಭೀ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪಟ್ಟಚೀವರಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಮಹಗ್ಘಂ ಚೀವರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಥೇರಾನಂ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಞ್ಚ ಅನುರೂಪ’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟಾ ವಾ ಅಞ್ಞತೋ ವಾ ಕುತೋಚಿ ನನ್ತಕಾನಿ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.
ಇಧ ¶ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ ಲೂಖಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ, ಸೋ ತೇನೇವ ಯಾಪೇತಿ, ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಅಥ ಪನ ಆಬಾಧಿಕೋ ¶ ಹೋತಿ, ಲೂಖಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಬಾಳ್ಹಂ ರೋಗಾತಙ್ಕಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಸೋ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಸಪ್ಪಿಮಧುಖೀರಾದೀನಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಣೀತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ, ಸೋ ‘‘ಅಯಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಥೇರಾನಂ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಪಣೀತಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ವಿನಾ ಅಯಾಪೇನ್ತಾನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಅನುರೂಪೋ’’ತಿ ತೇಸಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಕಾಹಾರಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.
ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸೇನಾಸನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಸೋ ತೇನೇವ ಸನ್ತುಸ್ಸತಿ, ಪುನ ಅಞ್ಞಂ ಸುನ್ದರತರಮ್ಪಿ ಪಾಪುಣನ್ತಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಅಥ ಪನ ಆಬಾಧಿಕೋ ಹೋತಿ, ನಿವಾತಸೇನಾಸನೇ ವಸನ್ತೋ ಅತಿವಿಯ ಪಿತ್ತರೋಗಾದೀಹಿ ಆತುರೀಯತಿ, ಸೋ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಾಪುಣನಕೇ ಸವಾತಸೀತಲಸೇನಾಸನೇ ವಸಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಭಿಕ್ಖು ಸುನ್ದರಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ ‘‘ಸುನ್ದರಸೇನಾಸನಂ ಪಮಾದಟ್ಠಾನಂ, ತತ್ರ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ನಿದ್ದಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಚ ಪುನ ಪಟಿಬುಜ್ಝತೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’’ತಿ, ಸೋ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸರುಕ್ಖಮೂಲಪಣ್ಣಕುಟೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿವಸನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.
ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭೇಸಜ್ಜಂ ಲಭತಿ ಹರೀತಕಂ ವಾ ಆಮಲಕಂ ವಾ, ಸೋ ತೇನೇವ ಯಾಪೇತಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಲದ್ಧಂ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಾದಿಮ್ಪಿ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಅಥ ಪನ ಆಬಾಧಿಕೋ ತೇಲೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಫಾಣಿತಂ ಲಭತಿ, ಸೋ ತಂ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ತೇಲೇನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭಾಜನೇ ಪೂತಿಮುತ್ತಹರೀತಕಂ ¶ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚತುಮಧುರಂ ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ಭನ್ತೇ, ಯದಿಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಸಚಸ್ಸ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಞ್ಞತರೇನಪಿ ಬ್ಯಾಧಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಅಥ ‘‘ಪೂತಿಮುತ್ತಹರೀತಕಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಣ್ಣಿತಂ, ಅಯಞ್ಚ ಪೂತಿಮುತ್ತಭೇಸಜ್ಜಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ತತ್ಥ ತೇ ಯಾವಜೀವಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಕರಣೀಯೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೮) ವುತ್ತನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಚತುಮಧುರಭೇಸಜ್ಜಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮುತ್ತಹರೀತಕೇನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಪರಮಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.
ಏವಂ ಪಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪೇಸೋ ಸನ್ತೋಸೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾಪಾಪಿಚ್ಛತಾಮಹಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ಸುಗತಿಹೇತುತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಭಾರಭಾವತೋ ಚಾತುದ್ದಿಸಾದಿಭಾವಹೇತುತೋ ಚ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಹ ಚ –
‘‘ಚಾತುದ್ದಿಸೋ ¶ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ ಚ ಹೋತಿ,
ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ ಇತರೀತರೇನಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೪೨; ಚೂಳನಿ. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೮) ಏವಮಾದಿ;
ಕತಞ್ಞುತಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪಸ್ಸ ವಾ ಬಹುಸ್ಸ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಸ್ಸ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅನುಸ್ಸರಣಭಾವೇನ ಜಾನನತಾ. ಅಪಿಚ ನೇರಯಿಕಾದಿದುಕ್ಖಪರಿತ್ತಾಣತೋ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಏವ ಪಾಣೀನಂ ಬಹೂಪಕಾರಾನಿ, ತತೋ ತೇಸಮ್ಪಿ ಉಪಕಾರಾನುಸ್ಸರಣತಾ ‘‘ಕತಞ್ಞುತಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ಪಸಂಸನೀಯತಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಆಹ ಚ – ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ ದುಲ್ಲಭಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ಯೋ ಚ ಪುಬ್ಬಕಾರೀ, ಯೋ ಚ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೧೨೦).
ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ನಾಮ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೇನ ಅಭಿಭೂತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತೇಸಂ ವಿನೋದನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ. ಅಪರೇ ಆಹು – ಪಞ್ಚಮೇ ಪಞ್ಚಮೇ ದಿವಸೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ನಾಮ. ಯಥಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ‘‘ಪಞ್ಚಾಹಿಕಂ ಖೋ ಪನ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸೀದಾಮಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೭; ಮಹಾವ. ೪೬೬).
ಅಪಿಚ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಙ್ಖಾಪಟಿವಿನೋದಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ‘‘ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತೇ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಪರಿಪುಚ್ಛತಿ ಪರಿಪಞ್ಹತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೮). ತದೇತಂ ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಚತುರಾನಿಸಂಸಆಸವಕ್ಖಯಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಚೇತಸೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ಓಹಿತಸೋತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ, ಪಞ್ಚಸ್ಸ ನೀವರಣಾನಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೧೯) ಚ.
‘‘ಸೋತಾನುಗತಾನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾನಂ…ಪೇ… ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾನಂ ಚತ್ತಾರೋ ಆನಿಸಂಸಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೯೧) ಚ.
‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸಮ್ಮಾ ಭಾವಿಯಮಾನಾ ಸಮ್ಮಾ ಅನುಪರಿವತ್ತಿಯಮಾನಾ ¶ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀನಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೪೭).
ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಗಾರವೋ, ನಿವಾತೋ, ಸನ್ತುಟ್ಠಿ, ಕತಞ್ಞುತಾ, ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಗಾರವೋ ಚ ನಿವಾತೋ ಚಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೬೯. ಇದಾನಿ ಖನ್ತೀ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಖಮನಂ ಖನ್ತಿ. ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹಿತಾಯ ಸುಖಂ ವಚೋ ಅಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸುವಚೋ, ಸುವಚಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಸೋವಚಸ್ಸಂ, ಸೋವಚಸ್ಸಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋವಚಸ್ಸತಾ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮಿತತ್ತಾ ಸಮಣಾ. ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಪೇಕ್ಖನಂ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಕಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಖನ್ತಿ ನಾಮ ಅಧಿವಾಸನಕ್ಖನ್ತಿ, ಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತೇ, ವಧಬನ್ಧಾದೀಹಿ ವಾ ವಿಹಿಂಸನ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಸುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ನಿಬ್ಬಿಕಾರೋ ಹೋತಿ ಖನ್ತಿವಾದೀ ವಿಯ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಅಹೂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ, ಸಮಣೋ ಖನ್ತಿದೀಪನೋ;
ತಂ ಖನ್ತಿಯಾಯೇವ ಠಿತಂ, ಕಾಸಿರಾಜಾ ಅಛೇದಯೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೪.೫೧);
ಭದ್ದಕತೋ ¶ ವಾ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಅಪರಾಧಾಭಾವೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಸಚೇ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಸುನಾಪರನ್ತಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಕ್ಕೋಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪರಿಭಾಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಮೇ ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ‘ಭದ್ದಕಾ ವತಿಮೇ ಸುನಾಪರನ್ತಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ, ಸುಭದ್ದಕಾ ವತಿಮೇ ಸುನಾಪರನ್ತಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ, ಯಂ ಮೇ ನಯಿಮೇ ಪಾಣಿನಾ ಪಹಾರಂ ದೇನ್ತೀ’’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೬; ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೮).
ಯಾಯ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಇಸೀನಮ್ಪಿ ಪಸಂಸನೀಯೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ಸರಭಙ್ಗೋ ಇಸಿ –
‘‘ಕೋಧಂ ವಧಿತ್ವಾ ನ ಕದಾಚಿ ಸೋಚತಿ,
ಮಕ್ಖಪ್ಪಹಾನಂ ಇಸಯೋ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ;
ಸಬ್ಬೇಸಂ ¶ ವುತ್ತಂ ಫರುಸಂ ಖಮೇಥ,
ಏತಂ ಖನ್ತಿಂ ಉತ್ತಮಮಾಹು ಸನ್ತೋ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೧೭.೬೪);
ದೇವತಾನಮ್ಪಿ ಪಸಂಸನೀಯೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ –
‘‘ಯೋ ಹವೇ ಬಲವಾ ಸನ್ತೋ, ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ತಿತಿಕ್ಖತಿ;
ತಮಾಹು ಪರಮಂ ಖನ್ತಿಂ, ನಿಚ್ಚಂ ಖಮತಿ ದುಬ್ಬಲೋ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೫೦-೨೫೧);
ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪಸಂಸನೀಯೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ಭಗವಾ –
‘‘ಅಕ್ಕೋಸಂ ವಧಬನ್ಧಞ್ಚ, ಅದುಟ್ಠೋ ಯೋ ತಿತಿಕ್ಖತಿ;
ಖನ್ತೀಬಲಂ ಬಲಾನೀಕಂ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೯೯);
ಸಾ ಪನೇಸಾ ಖನ್ತಿ ಏತೇಸಞ್ಚ ಇಧ ವಣ್ಣಿತಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಗುಣಾನಂ ಅಧಿಗಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
ಸೋವಚಸ್ಸತಾ ನಾಮ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಂ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವಂ ವಾ ಗುಣದೋಸಚಿನ್ತನಂ ವಾ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಆದರಞ್ಚ ಗಾರವಞ್ಚ ನೀಚಮನತಞ್ಚ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವಚನಕರಣತಾ. ಸಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಓವಾದಾನುಸಾಸನೀಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ ದೋಸಪ್ಪಹಾನಗುಣಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ಚ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಸಮಣಾನಂ ¶ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಉಪಸಮಿತಕಿಲೇಸಾನಂ ಭಾವಿತಕಾಯವಚೀಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾನಂ ಉತ್ತಮದಮಥಸಮಥಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನುಪಟ್ಠಾನಅನುಸ್ಸರಣಸವನದಸ್ಸನಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಓಮಕದೇಸನಾಯ ‘‘ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಬಹೂಪಕಾರತ್ತಾ. ಆಹ ಚ – ‘‘ದಸ್ಸನಮ್ಪಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹೂಪಕಾರಂ ವದಾಮೀ’’ತಿಆದಿ (ಇತಿವು. ೧೦೪). ಯತೋ ಹಿತಕಾಮೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಸೀಲವನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಘರದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಯದಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಿ, ಯಥಾಬಲಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇನ ಪತಿಮಾನೇತಬ್ಬಾ. ಯದಿ ನತ್ಥಿ, ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತಬ್ಬಾ. ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೇನ ಪಿಯಚಕ್ಖೂಹಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ದಸ್ಸನಮೂಲಕೇನಾಪಿ ಹಿ ಪುಞ್ಞೇನ ಅನೇಕಾನಿ ಜಾತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ರೋಗೋ ವಾ ದಾಹೋ ವಾ ಉಸ್ಸದಾ ವಾ ಪಿಳಕಾ ವಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನಪಞ್ಚವಣ್ಣಸಸ್ಸಿರಿಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಚಕ್ಖೂನಿ ರತನವಿಮಾನೇ ಉಗ್ಘಾಟಿತಮಣಿಕವಾಟಸದಿಸಾನಿ ¶ , ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಮತ್ತಂ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಲಾಭೀ ಹೋತಿ. ಅನಚ್ಛರಿಯಞ್ಚೇತಂ, ಯಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಪ್ಪಞ್ಞಜಾತಿಕೋ ಸಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿತೇನ ಸಮಣದಸ್ಸನಮಯೇನ ಪುಞ್ಞೇನ ಏವರೂಪಂ ವಿಪಾಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವೇಯ್ಯ, ಯತ್ಥ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಮ್ಪಿ ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕಜನಿತಸ್ಸ ಸಮಣದಸ್ಸನಸ್ಸ ಏವಂ ವಿಪಾಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ –
‘‘ಉಲೂಕೋ ಮಣ್ಡಲಕ್ಖಿಕೋ,
ವೇದಿಯಕೇ ಚಿರದೀಘವಾಸಿಕೋ;
ಸುಖಿತೋ ವತ ಕೋಸಿಯೋ ಅಯಂ,
ಕಾಲುಟ್ಠಿತಂ ಪಸ್ಸತಿ ಬುದ್ಧವರಂ.
‘‘ಮಯಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಅನುತ್ತರೇ;
ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ದುಗ್ಗತಿಂ ಸೋ ನ ಗಚ್ಛತಿ.
‘‘ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ಕುಸಲಕಮ್ಮೇನ ಚೋದಿತೋ;
ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅನನ್ತಞಾಣೋ, ಸೋಮನಸ್ಸೋತಿ ವಿಸ್ಸುತೋ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೪೪; ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ೫.೧೦);
ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾ ನಾಮ ಪದೋಸೇ ವಾ ಪಚ್ಚೂಸೇ ವಾ ದ್ವೇ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಸಾಕಚ್ಛನ್ತಿ, ವಿನಯಧರಾ ವಿನಯಂ, ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ¶ , ಜಾತಕಭಾಣಕಾ ಜಾತಕಂ, ಅಟ್ಠಕಥಿಕಾ ಅಟ್ಠಕಥಂ, ಲೀನುದ್ಧತವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪರೇತಚಿತ್ತವಿಸೋಧನತ್ಥಂ ವಾ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ಸಾಕಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಂ ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾ. ಸಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಆದೀನಂ ಗುಣಾನಂ ಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.
ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಖನ್ತಿ, ಸೋವಚಸ್ಸತಾ, ಸಮಣದಸ್ಸನಂ, ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಖನ್ತೀ ಚಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೭೦. ಇದಾನಿ ತಪೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ತಪತೀತಿ ತಪೋ. ಬ್ರಹ್ಮಂ ಚರಿಯಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಾ ಚರಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಸೇಟ್ಠಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನ ದಸ್ಸನಂ. ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸನನ್ತಿಪಿ ಏಕೇ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವಾನತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸಚ್ಛಿಕರಣಂ ¶ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ತಪೋ ನಾಮ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾದೀನಂ ತಪನತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ, ಕೋಸಜ್ಜಸ್ಸ ವಾ ತಪನತೋ ವೀರಿಯಂ. ತೇನ ಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಆತಾಪೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪ್ಪಹಾನಝಾನಾದಿಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನಾಮ ಮೇಥುನವಿರತಿಸಮಣಧಮ್ಮಸಾಸನಮಗ್ಗಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಹಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೪; ಮ. ನಿ. ೧.೨೯೨) ಏವಮಾದೀಸು ಮೇಥುನವಿರತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಭಗವತಿ ನೋ, ಆವುಸೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೫೭) ಸಮಣಧಮ್ಮೋ. ‘‘ನ ತಾವಾಹಂ, ಪಾಪಿಮ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಾವ ಮೇ ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಫೀತಞ್ಚ ವಿತ್ಥಾರಿಕಂ ಬಾಹುಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೬೮; ಸಂ. ನಿ. ೫.೮೨೨; ಉದಾ. ೫೧) ಸಾಸನಂ. ‘‘ಅಯಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೫.೬) ಮಗ್ಗೋ. ಇಧ ಪನ ಅರಿಯಸಚ್ಚದಸ್ಸನೇನ ಪರತೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅವಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ತಞ್ಚೇತಂ ಉಪರೂಪರಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನ ¶ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಕುಮಾರಪಞ್ಹೇ ವುತ್ತತ್ಥಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಸಮಯವಸೇನ ಮಗ್ಗದಸ್ಸನಂ. ತಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖವೀತಿಕ್ಕಮಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ಇಧ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಞ್ಚಗತಿವಾನನೇನ ವಾನಸಞ್ಞಿತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ವಾ ‘‘ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇತರಸ್ಸ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಸಿದ್ಧಾ, ತೇನೇತಂ ಇಧ ನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಏವಮೇಸಾ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾದಿಹೇತುತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಾಥಾಯ ತಪೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನ ದಸ್ಸನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ತಪೋ ಚಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೭೧. ಇದಾನಿ ¶ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಫುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಫುಸಿತಸ್ಸ ಛುಪಿತಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸ. ಲೋಕೇ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ, ಯಾವ ಲೋಕಪ್ಪವತ್ತಿ, ತಾವ ಅನಿವತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಮನೋ ಮಾನಸಂ. ಯಸ್ಸಾತಿ ನವಸ್ಸ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಾ. ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ನ ಚಲತಿ, ನ ವೇಧತಿ. ಅಸೋಕನ್ತಿ ನಿಸ್ಸೋಕಂ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಸೋಕಸಲ್ಲಂ. ವಿರಜನ್ತಿ ವಿಗತರಜಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತರಜಂ. ಖೇಮನ್ತಿ ಅಭಯಂ ನಿರುಪದ್ದವಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ತಾವ ಪದವಣ್ಣನಾ.
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ಯಸ್ಸ ಲಾಭಾಲಾಭಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ನ ಚಲತಿ, ನ ವೇಧತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕೇನಚಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯಲೋಕುತ್ತರಭಾವಾವಹನತೋ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಕಸ್ಸ ಪನ ಏತೇಹಿ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ಕಮ್ಪತಿ? ಅರಹತೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಸೇಲೋ ಯಥಾ ಏಕಗ್ಘನೋ, ವಾತೇನ ನ ಸಮೀರತಿ;
ಏವಂ ರೂಪಾ ರಸಾ ಸದ್ದಾ, ಗನ್ಧಾ ಫಸ್ಸಾ ಚ ಕೇವಲಾ.
‘‘ಇಟ್ಠಾ ¶ ಧಮ್ಮಾ ಅನಿಟ್ಠಾ ಚ, ನ ಪವೇಧೇನ್ತಿ ತಾದಿನೋ;
ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ, ವಯಞ್ಚಸ್ಸಾನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೬.೫೫; ಮಹಾವ. ೨೪೪);
ಅಸೋಕಂ ನಾಮ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಯೋ ‘‘ಸೋಕೋ ಸೋಚನಾ ಸೋಚಿತತ್ತಂ ಅನ್ತೋಸೋಕೋ ಅನ್ತೋಪರಿಸೋಕೋ ಚೇತಸೋ ಪರಿನಿಜ್ಝಾಯಿತತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೨೩೭) ನಯೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋಕೋ, ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಸೋಕಂ. ಕೇಚಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪುರಿಮಪದೇನ ನಾನುಸನ್ಧಿಯತಿ. ಯಥಾ ಚ ಅಸೋಕಂ, ಏವಂ ವಿರಜಂ ಖೇಮನ್ತಿಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹರಜಾನಂ ವಿಗತತ್ತಾ ವಿರಜಂ, ಚತೂಹಿ ಚ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮತ್ತಾ ಖೇಮಂ. ಯತೋ ಏತಂ ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠವಸೇನ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಕ್ಖನ್ಧತಾದಿಲೋಕುತ್ತಮಭಾವಾವಹನತೋ ಆಹುನೇಯ್ಯಾದಿಭಾವಾವಹನತೋ ಚ ‘‘ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅಟ್ಠಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿತಚಿತ್ತಂ, ಅಸೋಕಚಿತ್ತಂ, ವಿರಜಚಿತ್ತಂ, ಖೇಮಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಮಙ್ಗಲತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.
೨೭೨. ಏವಂ ¶ ಭಗವಾ ‘‘ಅಸೇವನಾ ಚ ಬಾಲಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ದಸಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಏತಾನೇವ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತಮಙ್ಗಲಾನಿ ಥುನನ್ತೋ ‘‘ಏತಾದಿಸಾನಿ ಕತ್ವಾನಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಅವಸಾನಗಾಥಮಭಾಸಿ.
ತಸ್ಸಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಏತಾದಿಸಾನೀತಿ ಏತಾನಿ ಈದಿಸಾನಿ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಾದೀನಿ. ಕತ್ವಾನಾತಿ ಕತ್ವಾ. ಕತ್ವಾನ ಕತ್ವಾ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಅನಞ್ಞಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥಮಪರಾಜಿತಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಖನ್ಧಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರದೇವಪುತ್ತಮಾರಪ್ಪಭೇದೇಸು ಚತೂಸು ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಸು ಏಕೇನಪಿ ಅಪರಾಜಿತಾ ಹುತ್ವಾ, ಸಯಮೇವ ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾರೇ ಪರಾಜೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಕಾರೋ ಚೇತ್ಥ ಪದಸನ್ಧಿಕರಣಮತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ.
ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಏತಾದಿಸಾನಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಮಾರೇಹಿ ಅಪರಾಜಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕೇಸು ಠಾನಚಙ್ಕಮನಾದೀಸು ಚ ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಬಾಲಸೇವನಾದೀಹಿ ಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ ಆಸವಾ ವಿಘಾತಪರಿಳಾಹಾ ¶ , ತೇಸಂ ಅಭಾವಾ ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅನುಪದ್ದುತಾ ಅನುಪಸಟ್ಠಾ ಖೇಮಿನೋ ಅಪ್ಪಟಿಭಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನುನಾಸಿಕೋ ಚೇತ್ಥ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ತಂ ತೇಸಂ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಾಥಾಪಾದೇನ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಕಥಂ? ಏವಂ ದೇವಪುತ್ತ ಯೇ ಏತಾದಿಸಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಬಾಲಾನಂ ಅಸೇವನಾದಿ ಅಟ್ಠತಿಂಸವಿಧಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಏತಾದಿಸಕಾರಕಾನಂ ಮಙ್ಗಲಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಪವರನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾಹೀತಿ.
ಏವಞ್ಚ ಭಗವತಾ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸದೇವತಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಸೋತಾಪತ್ತಿಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿಫಲಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಗಣನಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ, ಆನನ್ದ, ರತ್ತಿಂ ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾ ಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸಾಹಂ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಅಭಾಸಿಂ, ಉಗ್ಗಣ್ಹ, ಆನನ್ದ, ಇಮಂ ಮಙ್ಗಲಪರಿಯಾಯಂ, ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಾಚೇಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಾಚೇಸಿ. ತಯಿದಂ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತಂ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಮಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಫೀತಞ್ಚ ವಿತ್ಥಾರಿಕಂ ಬಾಹುಜಞ್ಞಂ ಪುಥುಭೂತಂ ಯಾವ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಇದಾನಿ ಏತೇಸ್ವೇವ ಮಙ್ಗಲೇಸು ಞಾಣಪರಿಚಯಪಾಟವತ್ಥಂ ಅಯಂ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ಯೋಜನಾ – ಏವಮಿಮೇ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಲೋಕುತ್ತರಸುಖಕಾಮಾ ಸತ್ತಾ ಬಾಲಜನಸೇವನಂ ಪಹಾಯ, ಪಣ್ಡಿತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ, ಪೂಜನೇಯ್ಯೇ ಪೂಜೇನ್ತಾ, ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಪುಞ್ಞತಾಯ ಚ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಚೋದಿಯಮಾನಾ, ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಣಿಧಾಯ, ಬಾಹುಸಚ್ಚಸಿಪ್ಪವಿನಯೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತತ್ತಭಾವಾ, ವಿನಯಾನುರೂಪಂ ಸುಭಾಸಿತಂ ಭಾಸಮಾನಾ ¶ , ಯಾವ ಗಿಹಿಭಾವಂ ನ ವಿಜಹನ್ತಿ, ತಾವ ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾನೇನ ಪೋರಾಣಂ ಇಣಮೂಲಂ ವಿಸೋಧಯಮಾನಾ, ಪುತ್ತದಾರಸಙ್ಗಹೇನ ನವಂ ಇಣಮೂಲಂ ಪಯೋಜಯಮಾನಾ, ಅನಾಕುಲಕಮ್ಮನ್ತತಾಯ ಧನಧಞ್ಞಾದಿಸಮಿದ್ಧಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತಾ, ದಾನೇನ ಭೋಗಸಾರಂ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಯ ಜೀವಿತಸಾರಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ, ಞಾತಿಸಙ್ಗಹೇನ ಸಕಜನಹಿತಂ ಅನವಜ್ಜಕಮ್ಮನ್ತತಾಯ ಪರಜನಹಿತಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಾ, ಪಾಪವಿರತಿಯಾ ಪರೂಪಘಾತಂ ಮಜ್ಜಪಾನಸಂಯಮೇನ ಅತ್ತೂಪಘಾತಞ್ಚ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಕುಸಲಪಕ್ಖಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ, ವಡ್ಢಿತಕುಸಲತಾಯ ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಓಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವೇ ಠಿತಾಪಿ ಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕುಪಜ್ಝಾಚರಿಯಾದೀಸು ಗಾರವೇನ ನಿವಾತೇನ ಚ ವತ್ತಸಮ್ಪದಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ, ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಗೇಧಂ ¶ ಪಹಾಯ, ಕತಞ್ಞುತಾಯ ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ಚಿತ್ತಲೀನತಂ ಪಹಾಯ, ಖನ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಪರಿಸ್ಸಯೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ, ಸೋವಚಸ್ಸತಾಯ ಸನಾಥಮತ್ತಾನಂ ಕತ್ವಾ, ಸಮಣದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಯೋಗಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ, ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾಯ ಕಙ್ಖಾಟ್ಠಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರತಪೇನ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಂ ತತೋ ಪರಾ ಚ ಚತಸ್ಸೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಾ, ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅರಿಯಸಚ್ಚದಸ್ಸನಪರಿಯಾಯಂ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತಿ. ಯಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ವಾತವುಟ್ಠೀಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿಕಮ್ಪಮಾನಚಿತ್ತಾ ಅಸೋಕಾ ವಿರಜಾ ಖೇಮಿನೋ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಚ ಖೇಮಿನೋ, ತೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕೇನಾಪಿ ಅಪರಾಜಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
‘‘ಏತಾದಿಸಾನಿ ಕತ್ವಾನ, ಸಬ್ಬತ್ಥಮಪರಾಜಿತಾ;
ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮಙ್ಗಲಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ.
ಇತಿ ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೫. ಸೂಚಿಲೋಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸೂಚಿಲೋಮಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನಯೇನೇವಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಗಯಾಯಂ ವಿಹರತಿ ಟಙ್ಕಿತಮಞ್ಚೇ ಸೂಚಿಲೋಮಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾ ಗಯಾ, ಕೋ ಟಙ್ಕಿತಮಞ್ಚೋ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇ ವಿಹರತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಗಯಾತಿ ಗಾಮೋಪಿ ತಿತ್ಥಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಧ ವಟ್ಟತಿ. ಗಯಾಗಾಮಸ್ಸ ಹಿ ಅವಿದೂರೇ ದೇಸೇ ವಿಹರನ್ತೋಪಿ ‘‘ಗಯಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಗಾಮಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಅವಿದೂರೇ ದ್ವಾರಸನ್ತಿಕೇ ಸೋ ಟಙ್ಕಿತಮಞ್ಚೋ. ಗಯಾತಿತ್ಥೇ ವಿಹರನ್ತೋಪಿ ‘‘ಗಯಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಗಯಾತಿತ್ಥೇ ಚ ಸೋ ಟಙ್ಕಿತಮಞ್ಚೋ. ಟಙ್ಕಿತಮಞ್ಚೋತಿ ಚತುನ್ನಂ ಪಾಸಾಣಾನಂ ಉಪರಿ ವಿತ್ಥತಂ ಪಾಸಾಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಕತೋ ಪಾಸಾಣಮಞ್ಚೋ ¶ . ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನಂ ಆಳವಕಸ್ಸ ಭವನಂ ವಿಯ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಪನ ಭಗವಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಸೂಚಿಲೋಮಸ್ಸ ಚ ಖರಲೋಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಯಕ್ಖಾನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಅದ್ದಸ, ತಸ್ಮಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ಅನ್ತೋಅರುಣೇಯೇವ ನಾನಾದಿಸಾಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರಾಸುಚಿನಿಸ್ಸನ್ದಕಿಲಿನ್ನಭೂಮಿಭಾಗಮ್ಪಿ ತಂ ತಿತ್ಥಪ್ಪದೇಸಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಟಙ್ಕಿತಮಞ್ಚೇ ನಿಸೀದಿ ಸೂಚಿಲೋಮಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಗಯಾಯಂ ವಿಹರತಿ ಟಙ್ಕಿತಮಞ್ಚೇ ಸೂಚಿಲೋಮಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನೇ’’ತಿ.
ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಯಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ತೇನ ಸಮಯೇನ. ಖರೋ ಚ ಯಕ್ಖೋ ಸೂಚಿಲೋಮೋ ಚ ಯಕ್ಖೋ ಭಗವತೋ ಅವಿದೂರೇ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ. ಕೇ ತೇ ಯಕ್ಖಾ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತೇಸು ತಾವ ಏಕೋ ಅತೀತೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ತೇಲಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಂ ಮಕ್ಖೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಗಯಾಪೋಕ್ಖರಣಿತೀರೇ ಯಕ್ಖಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತಸ್ಸೇವ ಚಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾವಸೇಸೇನ ವಿರೂಪಾನಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಿ ಅಹೇಸುಂ ¶ , ಇಟ್ಠಕಚ್ಛದನಸದಿಸಞ್ಚ ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಚಮ್ಮಂ. ಸೋ ಕಿರ ಯದಾ ಪರಂ ಭಿಂಸಾಪೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಛದನಿಟ್ಠಕಸದಿಸಾನಿ ಚಮ್ಮಕಪಾಲಾನಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಭಿಂಸಾಪೇತಿ. ಏವಂ ಸೋ ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸತ್ತಾ ಖರೋ ಯಕ್ಖೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಲಭಿ.
ಇತರೋ ¶ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಉಪಾಸಕೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠ ದಿವಸೇ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಘೋಸಿತೇ ಸಙ್ಘಾರಾಮದ್ವಾರೇ ಅತ್ತನೋ ಖೇತ್ತಂ ಕೇಲಾಯನ್ತೋ ಉಗ್ಘೋಸನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ನ್ಹಾಯಾಮಿ, ಚಿರಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಗತ್ತೋವ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಹಗ್ಘೇ ಭುಮ್ಮತ್ಥರಣೇ ಅನಾದರೇನ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸುಪಿ. ಭಿಕ್ಖು ಏವಾಯಂ, ನ ಉಪಾಸಕೋತಿ ಸಂಯುತ್ತಭಾಣಕಾ. ಸೋ ತೇನ ಚ ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಚ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಗಯಾಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ತೀರೇ ಯಕ್ಖಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾವಸೇಸೇನ ದುದ್ದಸಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸರೀರೇ ಚಸ್ಸ ಸೂಚಿಸದಿಸಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಸೋ ಹಿ ಭಿಂಸಾಪೇತಬ್ಬಕೇ ಸತ್ತೇ ಸೂಚೀಹಿ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ವಿಯ ಭಿಂಸಾಪೇತಿ. ಏವಂ ಸೋ ಸೂಚಿಸದಿಸಲೋಮತ್ತಾ ಸೂಚಿಲೋಮೋ ಯಕ್ಖೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಲಭಿ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ಗೋಚರತ್ಥಾಯ ಭವನತೋ ¶ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಇತರಂ ದಿಸಾಭಾಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಭಗವತೋ ಅವಿದೂರೇ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ.
ಅಥ ಖೋ ಖರೋತಿ ಕಸ್ಮಾ ತೇ ಏವಮಾಹಂಸು? ಖರೋ ಸಮಣಕಪ್ಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ. ಸೂಚಿಲೋಮೋ ಪನ ‘‘ಯೋ ಭಾಯತಿ ನ ಸೋ ಸಮಣೋ, ಸಮಣಪಟಿರೂಪಕತ್ತಾ ಪನ ಸಮಣಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕೋ. ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ‘‘ನೇಸೋ ಸಮಣೋ, ಸಮಣಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಸಹಸಾವ ವತ್ವಾಪಿ ಪುನ ವೀಮಂಸಿತುಕಾಮೋ ಆಹ – ‘‘ಯಾವಾಹಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ವಾ ತತೋ. ಸೂಚಿಲೋಮೋ ಯಕ್ಖೋತಿ ಇತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಅಪಿಚ ಖೋ ತೇ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಪಾಪಕೋತಿ, ತಾವ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ಕಾಯನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಂ ಭಗವತೋ ಉಪನಾಮೇಸೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ತತೋ ಅಭಾಯನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಹಂ ತಂ ಸಮಣಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸೋ ಹಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಿನಾಪಿ ನಾಮ ಮೇ ಏವಂ ಖರೇನ ಅಮನುಸ್ಸಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಮನುಸ್ಸೋ ಸಮಾನೋ ಅಯಂ ನ ಭಾಯತಿ, ಹನ್ದಾಹಂ ಏತಂ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ, ಅದ್ಧಾ ಅಯಂ ತತ್ಥ ನ ಸಮ್ಪಾಯಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ನಂ ಏವಂ ವಿಹೇಠೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಭಗವಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ಖ್ವಾಹಂ ತಂ ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಆಳವಕಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
೨೭೩. ಅಥ ಖೋ ಸೂಚಿಲೋಮೋ ಯಕ್ಖೋ ಭಗವನ್ತಂ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ ‘‘ರಾಗೋ ಚ ದೋಸೋ ಚಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ರಾಗದೋಸಾ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ. ಕುತೋನಿದಾನಾತಿ ಕಿಂನಿದಾನಾ ಕಿಂಹೇತುಕಾ. ಕುತೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ತೋ-ಆದೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸಮಾಸೇ ಚಸ್ಸ ಲೋಪಾಭಾವೋ. ಅಥ ವಾ ನಿದಾನಾತಿ ಜಾತಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಕುತೋನಿದಾನಾ, ಕುತೋಜಾತಾ, ಕುತೋಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅರತೀ ರತೀ ಲೋಮಹಂಸೋ ಕುತೋಜಾತಿ ಯಾಯಂ ‘‘ಪನ್ತೇಸು ವಾ ಸೇನಾಸನೇಸು ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸು ವಾ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅರತಿ ¶ ಅರತಿತಾ ಅನಭಿರತಿ ಅನಭಿರಮಣಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ಪರಿತಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೫೬) ಏವಂ ವಿಭತ್ತಾ ಅರತಿ, ಯಾ ಚ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತಿ, ಯೋ ಚ ಲೋಮಹಂಸಸಮುಟ್ಠಾಪನತೋ ‘‘ಲೋಮಹಂಸೋ’’ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ. ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಕುತೋಜಾ ಕುತೋಜಾತಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ ¶ . ಕುತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಯಾತಿ ಕುತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ. ಮನೋತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ, ವಿತಕ್ಕಾತಿ ಉರಗಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಾ ನವ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ. ಕುಮಾರಕಾ ಧಙ್ಕಮಿವೋಸ್ಸಜನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಗಾಮದಾರಕಾ ಕೀಳನ್ತಾ ಕಾಕಂ ಸುತ್ತೇನ ಪಾದೇ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಓಸ್ಸಜನ್ತಿ ಖಿಪನ್ತಿ, ಏವಂ ಕುಸಲಮನಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಾ ಕುತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಓಸ್ಸಜನ್ತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ.
೨೭೪. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತೇ ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ರಾಗೋ ಚಾ’’ತಿ ದುತಿಯಗಾಥಮಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಇತೋತಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅತ್ತಭಾವನಿದಾನಾ ಹಿ ರಾಗದೋಸಾ. ಅರತಿರತಿಲೋಮಹಂಸಾ ಚ ಅತ್ತಭಾವತೋ ಜಾತಾ, ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಾ ಚ ಅತ್ತಭಾವತೋಯೇವ ¶ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಕುಸಲಮನೋ ಓಸ್ಸಜನ್ತಿ, ತೇನ ತದಞ್ಞಂ ಪಕತಿಆದಿಕಾರಣಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಇತೋನಿದಾನಾ ಇತೋಜಾ ಇತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ. ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
೨೭೫-೬. ಏವಂ ತೇ ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಇತೋನಿದಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಅತ್ತಭಾವನಿದಾನಾ ಅತ್ತಭಾವತೋ ಜಾತಾ ಅತ್ತಭಾವತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸ್ನೇಹಜಾ ಅತ್ತಸಮ್ಭೂತಾ’’ತಿ. ಏತೇ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ರಾಗಾದಯೋ ವಿತಕ್ಕಪರಿಯೋಸಾನಾ ತಣ್ಹಾಸ್ನೇಹೇನ ಜಾತಾ, ತಥಾ ಜಾಯನ್ತಾ ಚ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಭೇದೇ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಯೇ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭೂತಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸ್ನೇಹಜಾ ಅತ್ತಸಮ್ಭೂತಾ’’ತಿ. ಇದಾನಿ ತದತ್ಥಜೋತಿಕಂ ಉಪಮಂ ಕರೋತಿ ‘‘ನಿಗ್ರೋಧಸ್ಸೇವ ಖನ್ಧಜಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಖನ್ಧೇಸು ಜಾತಾ ಖನ್ಧಜಾ, ಪಾರೋಹಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಥಾ ನಿಗ್ರೋಧಸ್ಸ ಖನ್ಧಜಾ ನಾಮ ಪಾರೋಹಾ ಆಪೋರಸಸಿನೇಹೇ ಸತಿ ಜಾಯನ್ತಿ, ಜಾಯನ್ತಾ ಚ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಿಗ್ರೋಧೇ ತೇಸು ತೇಸು ಸಾಖಪ್ಪಭೇದೇಸು ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ರಾಗಾದಯೋ ಅಜ್ಝತ್ತತಣ್ಹಾಸ್ನೇಹೇ ಸತಿ ಜಾಯನ್ತಿ, ಜಾಯನ್ತಾ ಚ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ತೇಸು ತೇಸು ಚಕ್ಖಾದಿಭೇದೇಸು ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣವತ್ಥೂಸು ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ಅತ್ತಭಾವನಿದಾನಾ ಅತ್ತಭಾವಜಾ ಅತ್ತಭಾವಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಚ ಏತೇ’’ತಿ.
ಅವಸೇಸದಿಯಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಪನ ಅಯಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಏವಂ ಅತ್ತಸಮ್ಭೂತಾ ಚ ಏತೇ ಪುಥೂ ವಿಸತ್ತಾ ಕಾಮೇಸು. ರಾಗೋಪಿ ಹಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕಾದಿವಸೇನ, ದೋಸೋಪಿ ಆಘಾತವತ್ಥಾದಿವಸೇನ, ಅರತಿಆದಯೋಪಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಭೇದಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪುಥೂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ¶ ಹುತ್ವಾ ವತ್ಥುದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ತೇಸು ತೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ತಥಾ ತಥಾ ವಿಸತ್ತಾ ಲಗ್ಗಾ ಲಗ್ಗಿತಾ ¶ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಠಿತಾ. ಕಿಮಿವ? ಮಾಲುವಾವ ವಿತತಾ ವನೇ, ಯಥಾ ವನೇ ವಿತತಾ ಮಾಲುವಾ ತೇಸು ತೇಸು ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾಖಪಸಾಖಾದಿಭೇದೇಸು ವಿಸತ್ತಾ ಹೋತಿ ಲಗ್ಗಾ ಲಗ್ಗಿತಾ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಠಿತಾ, ಏವಂ ಪುಥುಪ್ಪಭೇದೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ವಿಸತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಗಣಂ ಯೇ ನಂ ಪಜಾನನ್ತಿ ಯತೋನಿದಾನಂ, ತೇ ನಂ ವಿನೋದೇನ್ತಿ ಸುಣೋಹಿ ಯಕ್ಖ ¶ .
ತತ್ಥ ಯತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ತೇನ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ಯೇ ಸತ್ತಾ ನಂ ಕಿಲೇಸಗಣಂ ‘‘ಯತೋನಿದಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇ ನಂ ‘‘ತಣ್ಹಾಸ್ನೇಹಸ್ನೇಹಿತೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಂ ತಣ್ಹಾಸ್ನೇಹಂ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಭಾವನಾಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ವಿಸೋಸೇನ್ತಾ ವಿನೋದೇನ್ತಿ ಪಜಹನ್ತಿ ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋನ್ತಿ ಚ, ಏತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸುಭಾಸಿತಂ ಸುಣೋಹಿ ಯಕ್ಖಾತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ತಭಾವಜಾನನೇನ ದುಕ್ಖಪರಿಞ್ಞಂ ತಣ್ಹಾಸ್ನೇಹರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಗಣವಿನೋದನೇನ ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ.
ಯೇ ಚ ನಂ ವಿನೋದೇನ್ತಿ, ತೇ ದುತ್ತರಂ ಓಘಮಿಮಂ ತರನ್ತಿ ಅತಿಣ್ಣಪುಬ್ಬಂ ಅಪುನಬ್ಭವಾಯ. ಏತೇನ ಮಗ್ಗಭಾವನಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ. ಯೇ ಹಿ ನಂ ಕಿಲೇಸಗಣಂ ವಿನೋದೇನ್ತಿ, ತೇ ಅವಸ್ಸಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಂ ವಿನಾ ಕಿಲೇಸವಿನೋದನಂ ಅತ್ಥಿ. ಯೇ ಚ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತಿ, ತೇ ದುತ್ತರಂ ಪಕತಿಞಾಣೇನ ಕಾಮೋಘಾದಿಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಓಘಮಿಮಂ ತರನ್ತಿ. ಮಗ್ಗಭಾವನಾ ಹಿ ಓಘತರಣಂ. ಅತಿಣ್ಣಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ ಸುಪಿನನ್ತೇನಪಿ ಅವೀತಿಕ್ಕನ್ತಪುಬ್ಬಂ. ಅಪುನಬ್ಭವಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ. ಏವಮಿಮಂ ಚತುಸಚ್ಚದೀಪಿಕಂ ಗಾಥಂ ಸುಣನ್ತಾ ‘‘ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಧಾರೇನ್ತಿ, ಧತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಮುಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಕಥಂ ಸುಭಾವಿನಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಕ್ಕಮಮಾನಾ ತೇ ದ್ವೇಪಿ ಸಹಾಯಕಾ ಯಕ್ಖಾ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇಯೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಪಾಸಾದಿಕಾ ಚ ಅಹೇಸುಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ದಿಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಾತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಸೂಚಿಲೋಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೬. ಕಪಿಲಸುತ್ತ-(ಧಮ್ಮಚರಿಯಸುತ್ತ)-ವಣ್ಣನಾ
ಧಮ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ¶ ¶ ಕಪಿಲಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಹೇಮವತಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಕಸ್ಸಪೇ ಭಗವತಿ ದ್ವೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಭಾತರೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಜೇಟ್ಠೋ ಸೋಧನೋ ನಾಮ, ಕನಿಟ್ಠೋ ಕಪಿಲೋ ನಾಮ. ತೇಸಂ ಮಾತಾ ಸಾಧನೀ ನಾಮ, ಕನಿಟ್ಠಭಗಿನೀ ತಾಪನಾ ನಾಮ. ತಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ¶ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ತತೋ ತೇ ದ್ವೇಪಿ ಹೇಮವತಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ‘‘ಸಾಸನೇ ಕತಿ ಧುರಾನೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸುತ್ವಾ ಚ ಜೇಟ್ಠೋ ‘‘ವಾಸಧುರಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಸ್ಸೋ ಹುತ್ವಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಂ, ತಾವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಾಯಮನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಕಪಿಲೋ ‘‘ಅಹಂ ತಾವ ತರುಣೋ, ವುಡ್ಢಕಾಲೇ ವಾಸಧುರಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ಥಧುರಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರಿವಾರೋ, ಪರಿವಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಾಭೋ ಚ ಉದಪಾದಿ.
ಸೋ ಬಾಹುಸಚ್ಚಮದೇನ ಮತ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಮಾನೀ ಅನಞ್ಞಾತೇಪಿ ಅಞ್ಞಾತಮಾನೀ ಹುತ್ವಾ ಪರೇಹಿ ವುತ್ತಂ ಕಪ್ಪಿಯಮ್ಪಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ, ಅಕಪ್ಪಿಯಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ, ಸಾವಜ್ಜಮ್ಪಿ ಅನವಜ್ಜಂ, ಅನವಜ್ಜಮ್ಪಿ ಸಾವಜ್ಜನ್ತಿ ಭಣತಿ. ಸೋ ಪೇಸಲೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ‘‘ಮಾ, ಆವುಸೋ ಕಪಿಲ, ಏವಂ ಅವಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಓವದಿಯಮಾನೋ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಿಂ ಜಾನಾಥ ರಿತ್ತಮುಟ್ಠಿಸದಿಸಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಖುಂಸೇನ್ತೋ ವಮ್ಭೇನ್ತೋಯೇವ ಚರತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ಭಾತುನೋ ಸೋಧನತ್ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸೋಪಿ ನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ ಕಪಿಲ, ಸಾಸನಸ್ಸ ಆಯು ನಾಮ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ. ಮಾ, ಆವುಸೋ ಕಪಿಲ, ಕಪ್ಪಿಯಮ್ಪಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ, ಅಕಪ್ಪಿಯಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ, ಸಾವಜ್ಜಮ್ಪಿ ಅನವಜ್ಜಂ, ಅನವಜ್ಜಮ್ಪಿ ಸಾವಜ್ಜನ್ತಿ ವದೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸಪಿ ವಚನಂ ನಾದಿಯಿ. ತತೋ ನಂ ಸೋಧನತ್ಥೇರೋ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ವಾ –
‘‘ಏಕವಾಚಮ್ಪಿ ದ್ವಿವಾಚಂ, ಭಣೇಯ್ಯ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ;
ತತುತ್ತರಿಂ ನ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ದಾಸೋವಯ್ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೧೯.೩೪) –
ಪರಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಮೇವ, ಆವುಸೋ, ಸಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತತೋ ಪಭುತಿ ನಂ ಪೇಸಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಛಡ್ಡೇಸುಂ.
ಸೋ ¶ ¶ ದುರಾಚಾರೋ ಹುತ್ವಾ ದುರಾಚಾರಪರಿವುತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಓಸಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸೀಹಾಸನಂ ಅಭಿರುಯ್ಹ ಚಿತ್ರಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ವತ್ತತಿ, ಆವುಸೋ, ಏತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಹ. ಅಥೇಕೋ ಭಿಕ್ಖುಪಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ¶ ವತ್ತತೀ’’ತಿ ನ ಅವೋಚ. ನ ಚ ತಸ್ಸ ತೇಸಂ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ವತ್ತತಿ. ತತೋ ಸೋ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸುತೇಪಿ ಅಸುತೇಪಿ ವಿನಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಸಿ. ಏವಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಓಸಕ್ಕಾಪೇಸಿ ವಿನಾಸೇಸಿ. ಅಥ ಸೋಧನತ್ಥೇರೋ ತದಹೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಸೋಪಿ ಕಪಿಲೋ ಏವಂ ತಂ ಸಾಸನಂ ಓಸಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಕಾಲಕತೋ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸಾಪಿಸ್ಸ ಮಾತಾ ಚ ಭಗಿನೀ ಚ ತಸ್ಸೇವ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪೇಸಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಕ್ಕೋಸಮಾನಾ ಪರಿಭಾಸಮಾನಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು.
ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ಕಾಲೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಪುರಿಸಾ ಗಾಮಘಾತಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ಚೋರಿಕಾಯ ಜೀವನ್ತಾ ಜನಪದಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅನುಬದ್ಧಾ ಪಲಾಯಮಾನಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹನಂ ವಾ ಪಟಿಸರಣಂ ವಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ಅವಿದೂರೇ ಪಾಸಾಣೇ ವಸನ್ತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಆರಞ್ಞಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಸರಣಂ ಹೋಥಾ’’ತಿ ಭಣಿಂಸು. ಥೇರೋ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸೀಲಸದಿಸಂ ಪಟಿಸರಣಂ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಿಯಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿಂಸು. ಥೇರೋ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಸೀಲವನ್ತೋ, ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಂ ವಿನಾಸೇನ್ತೇಸುಪಿ ಮಾ ಮನೋ ಪದೂಸಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ಅಥ ತೇ ಜಾನಪದಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಮಗ್ಗಮಾನಾ ತೇ ಚೋರೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಬ್ಬೇವ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸುಂ. ತೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ತೇಸು ಜೇಟ್ಠಕಚೋರೋ ಜೇಟ್ಠಕದೇವಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಇತರೇ ತಸ್ಸೇವ ಪರಿವಾರಾ.
ತೇ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ಸಂಸರನ್ತಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಲೋಕೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ದೇವಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಕದೇವಪುತ್ತೋ ಸಾವತ್ಥಿದ್ವಾರೇ ಕೇವಟ್ಟಗಾಮೋ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಸತಕುಲಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ಕೇವಟ್ಟಸ್ಸ ಪಜಾಪತಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ಇತರೇ ಅವಸೇಸಕೇವಟ್ಟಪಜಾಪತೀನಂ. ಏವಂ ತೇಸಂ ಏಕದಿವಸಂಯೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಕೇವಟ್ಟಜೇಟ್ಠೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ದಾರಕಾ ಅಜ್ಜ ಜಾತಾ’’ತಿ ವಿಚಿನನ್ತೋ ತೇ ದಾರಕೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಮೇ ¶ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪೋಸಾವನಿಕಂ ಅದಾಸಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಸಹಾಯಕಾ ¶ ಸಹಪಂಸುಂ ಕೀಳನ್ತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ. ಯಸೋಜೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗೋ ಅಹೋಸಿ.
ಕಪಿಲೋಪಿ ¶ ತದಾ ನಿರಯೇ ಪಕ್ಕಾವಸೇಸೇನ ಅಚಿರವತಿಯಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ದುಗ್ಗನ್ಧಮುಖೋ ಮಚ್ಛೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕೇವಟ್ಟದಾರಕಾ ಜಾಲಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಮಚ್ಛೇ ಬನ್ಧಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನದಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಜಾಲಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ತೇಸಂ ಜಾಲಂ ಸೋ ಮಚ್ಛೋ ಪಾವಿಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಬ್ಬೋ ಕೇವಟ್ಟಗಾಮೋ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದೋ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತಾ ಪಠಮಂ ಮಚ್ಛೇ ಬನ್ಧನ್ತಾ ಸುವಣ್ಣಮಚ್ಛಂ ಬನ್ಧಿಂಸು, ವುಡ್ಢಿ ನೇಸಂ ದಾರಕಾನಂ, ಇದಾನಿ ಚ ನೋ ರಾಜಾ ಪಹೂತಂ ಧನಂ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಥ ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ದಾರಕಸಹಾಯಕಾ ಮಚ್ಛಂ ನಾವಾಯ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಾವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಂಸು. ರಾಜಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಏತಂ ಭಣೇ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಮಚ್ಛೋ ದೇವಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಮಚ್ಛಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಏತಸ್ಸ ವಣ್ಣಕಾರಣಂ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಚ್ಛಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಮಚ್ಛಸ್ಸ ಮುಖವಿವರಣಕಾಲೇ ಜೇತವನಂ ಅತಿವಿಯ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಹೋತಿ.
ರಾಜಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಚ್ಛೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಜಾತೋ, ಕಸ್ಮಾ ಚಸ್ಸ ಮುಖತೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ವಾಯತೀ’’ತಿ? ಅಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾವಚನೇ ಕಪಿಲೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಅಹೋಸಿ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಆಗತಾಗಮೋ. ಅತ್ತನೋ ವಚನಂ ಅಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಕ್ಕೋಸಕಪರಿಭಾಸಕೋ. ತಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಸಾಸನವಿನಾಸಕೋ. ಯಂ ಸೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ವಿನಾಸೇಸಿ, ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ವಿಪಾಕಾವಸೇಸೇನ ಚ ಇದಾನಿ ಮಚ್ಛೋ ಜಾತೋ. ಯಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವಾಚೇಸಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ, ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಈದಿಸಂ ವಣ್ಣಂ ಪಟಿಲಭಿ. ಯಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಕ್ಕೋಸಕಪರಿಭಾಸಕೋ ಅಹೋಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ಮುಖತೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ವಾಯತಿ. ‘‘ಉಲ್ಲಪಾಪೇಮಿ ನಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭಗವಾ’’ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ¶ ಮಚ್ಛಂ ಆಲಪಿ – ‘‘ತ್ವಂಸಿ ಕಪಿಲೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭಗವಾ, ಅಹಂ ಕಪಿಲೋ’’ತಿ. ‘‘ಕುತೋ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯತೋ ಭಗವಾ’’ತಿ. ‘‘ಸೋಧನೋ ಕುಹಿಂ ಗತೋ’’ತಿ? ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧನೀ ಕುಹಿಂ ಗತಾ’’ತಿ? ‘‘ಮಹಾನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಭಗವಾ’’ತಿ. ‘‘ತಾಪನಾ ಕುಹಿಂ ಗತಾ’’ತಿ? ‘‘ಮಹಾನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಭಗವಾ’’ತಿ. ‘‘ಇದಾನಿ ತ್ವಂ ಕುಹಿಂ ಗಮಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಮಹಾನಿರಯಂ ಭಗವಾ’’ತಿ. ತಾವದೇವ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಿಭೂತೋ ನಾವಂ ಸೀಸೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಕಾಲಕತೋ ಮಹಾನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಮಹಾಜನೋ ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಅಹೋಸಿ ಲೋಮಹಟ್ಠಜಾತೋ. ಅಥ ¶ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಪರಿಸಾಯ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.
೨೭೭-೮. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿ ಧಮ್ಮಚರಿಯಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಏತದಾಹು ವಸುತ್ತಮನ್ತಿ ಏತಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಂ ಸುಚರಿತಂ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಸುಖಸಮ್ಪಾಪಕತ್ತಾ ವಸುತ್ತಮನ್ತಿ ಆಹು ಅರಿಯಾ. ವಸುತ್ತಮಂ ನಾಮ ಉತ್ತಮರತನಂ, ಅನುಗಾಮಿಕಂ ಅತ್ತಾಧೀನಂ ರಾಜಾದೀನಂ ಅಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ‘‘ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯೇವ ಪಟಿಸರಣ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿರಹಿತಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅಸಾರಕತ್ತದಸ್ಸನೇನ ಕಪಿಲಂ ಅಞ್ಞೇ ಚ ತಥಾರೂಪೇ ಗರಹನ್ತೋ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ಚೇ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಮಾಹ.
ತತ್ರಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಭಣ್ಡುಕಾಸಾವಾದಿಗಹಣಮತ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ಚೇ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತ್ಥಂ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ, ಸೋ ಚೇ ಮುಖರಜಾತಿಕೋ ಹೋತಿ ಫರುಸವಚನೋ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಾಯ ವಿಹೇಸಾಯ ಅಭಿರತತ್ತಾ ವಿಹೇಸಾಭಿರತೋ, ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾಭಾವೇನ ಮಗಸದಿಸತ್ತಾ ಮಗೋ, ಜೀವಿತಂ ತಸ್ಸ ಪಾಪಿಯೋ, ತಸ್ಸ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಅತಿಪಾಪಂ ಅತಿಹೀನಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಇಮಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ರಾಗಾದಿಮನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ರಜಂ ವಡ್ಢೇತಿ ಅತ್ತನೋ.
೨೭೯. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಇಮಿನಾವ ಕಾರಣೇನಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಪಾಪಿಯೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಮುಖರಜಾತಿಕತ್ತಾ ಕಲಹಾಭಿರತೋ ಭಿಕ್ಖು ಸುಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಜಾನನಸಮ್ಮೋಹನೇನ ¶ ಮೋಹಧಮ್ಮೇನ ಆವುತೋ, ‘‘ಮಾ, ಆವುಸೋ ಕಪಿಲ, ಏವಂ ಅವಚ, ಇಮಿನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ತಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಪೇಸಲೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅಕ್ಖಾತಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ ಧಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಂ. ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತೋ, ತಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಅತ್ತನೋ ವುಚ್ಚಮಾನಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಏವಮ್ಪಿಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಪಾಪಿಯೋ.
೨೮೦. ತಥಾ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ವಿಹೇಸಾಭಿರತತ್ತಾ ವಿಹೇಸಂ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತೇ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂ ಸೋಧನತ್ಥೇರಪಭುತಿಕೇ ‘‘ನ ತುಮ್ಹೇ ವಿನಯಂ ಜಾನಾಥ, ನ ಸುತ್ತಂ ನ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ, ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಹೇಸನ್ತೋ ¶ . ಉಪಯೋಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ‘‘ವಿಹೇಸಂ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಮೇವ ಸಾಮಿವಚನಂ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪುರಕ್ಖತೋತಿ ಭಾವಿತತ್ತವಿಹೇಸನೇ ಆದೀನವದಸ್ಸನಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪುರಕ್ಖತೋ ಪೇಸಿತೋ ಪಯೋಜಿತೋ ಸೇಸಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ ವಿಹೇಸಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತವಿಬಾಧನೇನ ಸಙ್ಕಿಲೇಸಂ, ಆಯತಿಞ್ಚ ನಿರಯಸಮ್ಪಾಪನೇನ ಮಗ್ಗಂ ನಿರಯಗಾಮಿನಂ ನ ಜಾನಾತಿ.
೨೮೧. ಅಜಾನನ್ತೋ ಚ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಪಾಯಭೇದಂ ವಿನಿಪಾತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ. ತತ್ಥ ಚ ವಿನಿಪಾತೇ ಗಬ್ಭಾ ಗಬ್ಭಂ ತಮಾ ತಮಂ ಏಕೇಕನಿಕಾಯೇ ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇಹಿಪಿ ಅವಿದ್ಧಂಸನೀಯಾ ಅಸುರಕಾಯತಮಾ ತಮಞ್ಚ ಸಮಾಪನ್ನೋ. ಸ ವೇ ತಾದಿಸಕೋ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಪೇಚ್ಚ ಇತೋ ಪರಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಯಂ ಕಪಿಲಮಚ್ಛೋ ವಿಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ.
೨೮೨. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಗೂಥಕೂಪೋ ಯಥಾ ಅಸ್ಸ, ಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ ಗಣವಸ್ಸಿಕೋ,ಯಥಾ ವಚ್ಚಕುಟಿಗೂಥಕೂಪೋ ಗಣವಸ್ಸಿಕೋ ಅನೇಕವಸ್ಸಿಕೋ ಬಹೂನಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಮುಖತೋ ಗೂಥೇನ ಪೂರಿಯಮಾನೋ ಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ಉದಕಕುಮ್ಭಸತೇಹಿ ¶ ಉದಕಕುಮ್ಭಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಧೋವಿಯಮಾನೋಪಿ ದುಗ್ಗನ್ಧದುಬ್ಬಣ್ಣಿಯಾನಪಗಮಾ ದುಬ್ಬಿಸೋಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಯೋ ಏವರೂಪೋ ಅಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಕಮ್ಮನ್ತೋ ಗೂಥಕೂಪೋ ವಿಯ ಗೂಥೇನ ಪಾಪೇನ ಸಮ್ಪುಣ್ಣತ್ತಾ ಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋ ದುಬ್ಬಿಸೋಧೋ ಹಿ ಸಾಙ್ಗಣೋ, ಚಿರಕಾಲಂ ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಣಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತೋಪಿ ನ ಸುಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಸ್ಸಗಣನಾಯ ಅಪರಿಮಾಣಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಸ ವೇ ತಾದಿಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪೇಚ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಯಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸ ವೇ ತಾದಿಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು, ಪೇಚ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ, ತತ್ರ ಸಿಯಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನಾಯಂ ತಥಾ ಕಾತುಂ, ಯಥಾ ಪೇಚ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನ ನಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ನ ಸಕ್ಕಾ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಗೂಥಕೂಪೋ…ಪೇ… ಸಾಙ್ಗಣೋತಿ.
೨೮೩-೪. ಯತೋ ¶ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಯಂ ಏವರೂಪಂ ಜಾನಾಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತಂ, ಯಂ ಏವರೂಪಂ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಥ ಅಭೂತಗುಣಪತ್ಥನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಪಾಪಿಕಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛಂ, ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪಾಪಸಙ್ಕಪ್ಪಂ, ಕಾಯಿಕವೀತಿಕ್ಕಮಾದಿನಾ ವೇಳುದಾನಾದಿಭೇದೇನ ಚ ಪಾಪಾಚಾರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪಾಪಾಚಾರಂ, ವೇಸಿಯಾದಿಪಾಪಗೋಚರತೋ ಪಾಪಗೋಚರಂ, ಸಬ್ಬೇ ಸಮಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾನ ಅಭಿನಿಬ್ಬಜ್ಜಿಯಾಥ ನಂ. ತತ್ಥ ಅಭಿನಿಬ್ಬಜ್ಜಿಯಾಥಾತಿ ವಿವಜ್ಜೇಯ್ಯಾಥ ಮಾ ಭಜೇಯ್ಯಾಥ, ಮಾ ಚಸ್ಸ ಅಭಿನಿಬ್ಬಜ್ಜನಮತ್ತೇನೇವ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾಥ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಕಾರಣ್ಡವಂ ನಿದ್ಧಮಥ, ಕಸಮ್ಬುಂ ಅಪಕಸ್ಸಥ, ತಂ ಕಚವರಭೂತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಕಚವರಮಿವ ಅನಪೇಕ್ಖಾ ನಿದ್ಧಮಥ, ಕಸಟಭೂತಞ್ಚ ನಂ ಖತ್ತಿಯಾದೀನಂ ಮಜ್ಝೇ ಪವಿಟ್ಠಂ ಪಭಿನ್ನಪಗ್ಘರಿತಕುಟ್ಠಂ ಚಣ್ಡಾಲಂ ವಿಯ ಅಪಕಸ್ಸಥ, ಹತ್ಥೇ ವಾ ಸೀಸೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಥ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ¶ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಂ ಬಾಹಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಾ ನಿಕ್ಖಾಮೇತ್ವಾ ಸೂಚಿಘಟಿಕಂ ಅದಾಸಿ, ಏವಂ ಅಪಕಸ್ಸಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸಙ್ಘಾರಾಮೋ ನಾಮ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಕತೋ, ನ ದುಸ್ಸೀಲಾನಂ.
೨೮೫-೬. ಯತೋ ಏತದೇವ ತತೋ ಪಲಾಪೇ ವಾಹೇಥ, ಅಸ್ಸಮಣೇ ಸಮಣಮಾನಿನೇ, ಯಥಾ ಹಿ ಪಲಾಪಾ ಅನ್ತೋ ತಣ್ಡುಲರಹಿತಾಪಿ ಬಹಿ ಥುಸೇಹಿ ವೀಹೀ ವಿಯ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ಅನ್ತೋ ಸೀಲಾದಿವಿರಹಿತಾಪಿ ಬಹಿ ಕಾಸಾವಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಲಾಪಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇ ಪಲಾಪೇ ವಾಹೇಥ, ಓಪುನಾಥ, ವಿಧಮಥ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಸ್ಸಮಣೇ ವೇಸಮತ್ತೇನ ಸಮಣಮಾನಿನೇ ¶ . ಏವಂ ನಿದ್ಧಮಿತ್ವಾನ…ಪೇ… ಪತಿಸ್ಸತಾ. ತತ್ಥ ಕಪ್ಪಯವ್ಹೋತಿ ಕಪ್ಪೇಥ, ಕರೋಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪತಿಸ್ಸತಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಗಾರವಾ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸಾ. ತತೋ ಸಮಗ್ಗಾ ನಿಪಕಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾತಿ ಅಥೇವಂ ತುಮ್ಹೇ ಸುದ್ಧಾ ಸುದ್ಧೇಹಿ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಾ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞತಾಯ ಸಮಗ್ಗಾ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪರಿಪಾಕಗತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ನಿಪಕಾ, ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವಿಮಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾದಿನೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ.
ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಕೇವಟ್ಟಪುತ್ತಾ ಸಂವೇಗಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮಪರಿಭೋಗೇನ ಏಕಪರಿಭೋಗಾ ಅಹೇಸುಂ. ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಪರಿಭೋಗತಾ ಉದಾನೇ ವುತ್ತಯಸೋಜಸುತ್ತವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಕಪಿಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೭. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮೇವ ಯಾಸ್ಸ ನಿದಾನೇ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸಮ್ಬಹುಲಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ¶ ಸಮ್ಬಹುಲಾತಿ ಬಹೂ ಅನೇಕೇ. ಕೋಸಲಕಾತಿ ಕೋಸಲರಟ್ಠವಾಸಿನೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾತಿ ಜಾತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಮಹಾಸಾರತಾಯ ಮಹಾಸಾಲಾ. ಯೇಸಂ ಕಿರ ನಿದಹಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂಯೇವ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಸಙ್ಖ್ಯಂ ಧನಮತ್ಥಿ, ತೇ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಮೇ ಚ ತಾದಿಸಾ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ’’ತಿ. ಜಿಣ್ಣಾತಿ ಜಜ್ಜರೀಭೂತಾ ಜರಾಯ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಭಾವಮಾಪಾದಿತಾ. ವುಡ್ಢಾತಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ವುಡ್ಢಿಮರಿಯಾದಂ ಪತ್ತಾ. ಮಹಲ್ಲಕಾತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ಚಿರಕಾಲಪ್ಪಸುತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅದ್ಧಗತಾತಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಗತಾ, ದ್ವೇ ತಯೋ ರಾಜಪರಿವಟ್ಟೇ ಅತೀತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ. ಅಪಿಚ ಜಿಣ್ಣಾತಿ ಪೋರಾಣಾ, ಚಿರಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಕುಲನ್ವಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವುಡ್ಢಾತಿ ಸೀಲಾಚಾರಾದಿಗುಣವುಡ್ಢಿಯುತ್ತಾ. ಮಹಲ್ಲಕಾತಿ ವಿಭವಮಹನ್ತತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಮಹದ್ಧನಾ ಮಹಾಭೋಗಾ. ಅದ್ಧಗತಾತಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವತಚರಿಯಾದಿಮರಿಯಾದಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಚರಮಾನಾ. ವಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಜಾತಿವುಡ್ಢಭಾವಮ್ಪಿ ಅನ್ತಿಮವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿಂಸೂತಿ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದಾ ಅಹೇಸುಂ. ಯಾಯ ಚ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಖಮನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ, ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ, ಬಲಂ, ಲಹುಟ್ಠಾನಂ, ಫಾಸುವಿಹಾರೋ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಕಥಾಯ ಸಮ್ಮೋದಿಂಸು, ತಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಮೋದಜನನತೋ ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಅರಹತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರತಾಯ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ¶ ಕಾಲಂ ಸಾರೇತುಂ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಅರಹತೋ ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚ ಸಾರಣೀಯಂ. ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅನುಸ್ಸರಿಯಮಾನಸುಖತೋ ಸಾರಣೀಯಂ, ತಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಾರಣೀಯನ್ತಿ ಏವಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ¶ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಯೇನತ್ಥೇನ ಆಗತಾ, ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು. ತಂ –
‘‘ನ ಪಚ್ಛತೋ ನ ಪುರತೋ, ನಾಪಿ ಆಸನ್ನದೂರತೋ;
ನ ಪಸ್ಸೇ ನಾಪಿ ಪಟಿವಾತೇ, ನ ಚಾಪಿ ಓಣತುಣ್ಣತೇ’’ತಿ. –
ಆದಿನಾ ¶ ನಯೇನ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ.
ಏವಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಾ ಖೋ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಕಿಂ ತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಕೇವಲಞ್ಹೇತ್ಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮೇತಿ ದೇಸಕಾಲಾದಿಧಮ್ಮೇ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ. ತೇನ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಂ ತುಮ್ಹೇ ಯಾಚಿತ್ಥ, ತಸ್ಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸುಣಾಥ, ಸೋತಂ ಓದಹಥ, ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋಥ. ತಥಾ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಸುಣಾಥ, ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ. ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸುಣಾಥ, ಪಗ್ಗಹೇನ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅವುತ್ತೋಪಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ತಂ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಾ ‘‘ಏವಂ ಭೋ’’ತಿ ಖೋ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುಂ, ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ಅಸ್ಸೋಸುಂ. ಅಥ ವಾ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿಂಸು. ‘‘ಸುಣಾಥ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಕತ್ತುಕಾಮತಾಯ ಪಟಿಜಾನಿಂಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ತೇಸಂ ಏವಂ ಪಟಿಸ್ಸುತವತಂ ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಇಸಯೋ ಪುಬ್ಬಕಾ’’ತಿಆದಿ.
೨೮೭. ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಸಞ್ಞತತ್ತಾತಿ ಸೀಲಸಂಯಮೇನ ಸಂಯತಚಿತ್ತಾ. ತಪಸ್ಸಿನೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರತಪಯುತ್ತಾ. ಅತ್ತದತ್ಥಮಚಾರಿಸುನ್ತಿ ಮನ್ತಜ್ಝೇನಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾದಿಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಂ ಅಕಂಸು. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ.
೨೮೮. ದುತಿಯಗಾಥಾದೀಸುಪಿ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ – ನ ಪಸೂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಸುನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪಸೂ ನ ಆಸುಂ, ನ ತೇ ಪಸುಪರಿಗ್ಗಹಮಕಂಸು. ನ ಹಿರಞ್ಞಂ ನ ಧಾನಿಯನ್ತಿ ಹಿರಞ್ಞಞ್ಚ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಜತುಮಾಸಕೋಪಿ ನಾಹೋಸಿ ¶ , ತಥಾ ವೀಹಿಸಾಲಿಯವಗೋಧೂಮಾದಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣಭೇದಂ ಧಾನಿಯಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ನಾಹೋಸಿ. ತೇ ಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಜಾತರೂಪರಜತಾ ಅಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಾವ ಹುತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಸಜ್ಝಾಯಧನಧಞ್ಞಾ ಅತ್ತನೋ ಮನ್ತಜ್ಝೇನಸಙ್ಖಾತೇನೇವ ಧನೇನ ಧಞ್ಞೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅಹೇಸುಂ. ಯೋ ಚಾಯಂ ಮೇತ್ತಾದಿವಿಹಾರೋ ಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ಅನುಗಾಮಿಕತ್ತಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮನಿಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಂ ನಿಧಿಮಪಾಲಯುಂ ಸದಾ ತಸ್ಸ ಭಾವನಾನುಯೋಗೇನ.
೨೮೯. ಏವಂ ವಿಹಾರೀನಂ ಯಂ ನೇಸಂ ಪಕತಂ ಆಸಿ, ಯಂ ಏತೇಸಂ ಪಕತಂ ಏತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತಂ ಅಹೋಸಿ. ದ್ವಾರಭತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಿತನ್ತಿ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ದಾಯಕೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಘರದ್ವಾರೇ ಠಪಿತಭತ್ತಂ. ಸದ್ಧಾಪಕತನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಪಕತಂ, ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಸಾನನ್ತಿ ಏಸನ್ತೀತಿ ಏಸಾ, ತೇಸಂ ಏಸಾನಂ, ಏಸಮಾನಾನಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಾತವೇತಿ ¶ ದಾತಬ್ಬಂ. ತದಮಞ್ಞಿಸುನ್ತಿ ತಂ ಅಮಞ್ಞಿಂಸು, ತಂ ದ್ವಾರೇ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಭತ್ತಂ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾನಂ ಏತೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ ಅಮಞ್ಞಿಂಸು ದಾಯಕಾ ಜನಾ, ನ ತತೋ ಪರಂ. ಅನತ್ಥಿಕಾ ಹಿ ತೇ ಅಞ್ಞೇನ ಅಹೇಸುಂ, ಕೇವಲಂ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮತಾಯ ಸನ್ತುಟ್ಠಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
೨೯೦. ನಾನಾರತ್ತೇಹೀತಿ ನಾನಾವಿಧರಾಗರತ್ತೇಹಿ ವತ್ಥೇಹಿ ವಿಚಿತ್ರತ್ಥರಣತ್ಥತೇಹಿ, ಸಯನೇಹಿ ಏಕಭೂಮಿಕದ್ವಿಭೂಮಿಕಾದಿಪಾಸಾದವರೇಹಿ. ಆವಸಥೇಹೀತಿ ಏವರೂಪೇಹಿ ಉಪಕರಣೇಹಿ. ಫೀತಾ ಜನಪದಾ ರಟ್ಠಾ ಏಕೇಕಪ್ಪದೇಸಭೂತಾ ಜನಪದಾ ಚ ಕೇಚಿ ಕೇಚಿ ಸಕಲರಟ್ಠಾ ಚ ‘‘ನಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನ’’ನ್ತಿ ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ದೇವೇ ವಿಯ ನಮಸ್ಸಿಂಸು.
೨೯೧. ತೇ ಏವಂ ನಮಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ಲೋಕೇನ ಅವಜ್ಝಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಆಸುಂ, ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಅವಜ್ಝಾ, ಅಜೇಯ್ಯಾ ವಿಹಿಂಸಿತುಮ್ಪಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತ್ತಾ ಅಜೇಯ್ಯಾ ಚ ಅಹೇಸುಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮೇನ ರಕ್ಖಿತಾ. ತೇ ಹಿ ಪಞ್ಚ ವರಸೀಲಧಮ್ಮೇ ರಕ್ಖಿಂಸು, ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಹವೇ ರಕ್ಖತಿ ಧಮ್ಮಚಾರಿ’’ನ್ತಿ (ಜಾ. ೧.೧೦.೧೦೨; ೧.೧೫.೩೮೫) ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಅವಜ್ಝಾ ಅಜೇಯ್ಯಾ ಚ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ¶ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ನೇ ಕೋಚಿ ನಿವಾರೇಸೀತಿ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಕುಲಾನಂ ದ್ವಾರೇಸು ಸಬ್ಬಸೋ ಬಾಹಿರೇಸು ಚ ಅಬ್ಭನ್ತರೇಸು ಚ ಸಬ್ಬದ್ವಾರೇಸು ಯಸ್ಮಾ ತೇಸು ಪಿಯಸಮ್ಮತೇಸು ವರಸೀಲಸಮನ್ನಾಗತೇಸು ¶ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ವಿಯ ಅತಿವಿಸ್ಸತ್ಥಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಹೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಠಾನಂ ತಯಾ ನ ಪವಿಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ನ ಕೋಚಿ ನಿವಾರೇಸಿ.
೨೯೨. ಏವಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಾ ಕುಲದ್ವಾರೇಸು ಅನಿವಾರಿತಾ ಚರನ್ತಾ ಅಟ್ಠ ಚ ಚತ್ತಾಲೀಸಞ್ಚಾತಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಂ ವಸ್ಸಾನಿ ಕುಮಾರಭಾವತೋ ಪಭುತಿ ಚರಣೇನ ಕೋಮಾರಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿಂಸು ತೇ. ಯೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಚಣ್ಡಾಲಾ ಅಹೇಸುಂ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಬ್ರಹ್ಮಸಮಾದೀಸೂತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಾ ಏವ ಹಿ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಪರಿಯೇಟ್ಠಿಂ ಅಚರುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪುರೇ, ನ ಅಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಹುತ್ವಾ. ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾಪರಿಯೇಟ್ಠೀತಿ ಮನ್ತಜ್ಝೇನಂ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಸೋ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಕೋಮಾರಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತಿ ಮನ್ತೇ ಅಧೀಯಮಾನೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೯೨). ಚರಣಪರಿಯೇಟ್ಠೀತಿ ಸೀಲರಕ್ಖಣಂ. ‘‘ವಿಜ್ಜಾಚರಣಪರಿಯೇಟ್ಠು’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ವಿಜ್ಜಾಚರಣಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ಅಚರುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.
೨೯೩. ಯಥಾವುತ್ತಞ್ಚ ಕಾಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಘರಾವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಾಪಿ ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅಞ್ಞಮಗಮುಂ ಖತ್ತಿಯಂ ವಾ ವೇಸ್ಸಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ, ಯೇ ಅಹೇಸುಂ ದೇವಸಮಾ ವಾ ಮರಿಯಾದಾ ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಥಾ ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ದತ್ವಾ ನಪಿ ಭರಿಯಂ ಕಿಣಿಂಸು ತೇ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಏತರಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಕಿಣನ್ತಿ. ತೇ ಹಿ ಧಮ್ಮೇನ ದಾರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ. ಕಥಂ? ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಂ ವಸ್ಸಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ¶ ಚರಿತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಕಞ್ಞಾಭಿಕ್ಖಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಿ – ‘‘ಅಹಂ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಚಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ, ಯದಿ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ದಾರಿಕಾ ಅತ್ಥಿ, ದೇಥ ಮೇ’’ತಿ. ತತೋ ಯಸ್ಸ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ದಾರಿಕಾ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತೋ ‘‘ಇಮಂ ತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಭರಿಯಂ ಪೋಸಾವನತ್ಥಾಯ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ¶ ವತ್ವಾ ದೇತಿ.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ಏವಂ ಚಿರಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾಪಿ ದಾರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ, ನ ಯಾವಜೀವಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಏವಂದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ – ‘‘ಯೋ ಪುತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸೋ ಕುಲವಂಸಚ್ಛೇದಕರೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಕಿರ ಅಭಾಯಿತಬ್ಬಂ ಭಾಯನ್ತಿ ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದೋ ಕಿಕೀ ಕುನ್ತನೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ. ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದಾ ಕಿರ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಖಯಭಯೇನ ¶ ಮತ್ತಭೋಜಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಬಹುಂ ಮತ್ತಿಕಂ ಖಾದನ್ತಿ. ಕಿಕೀ ಸಕುಣಿಕಾ ಆಕಾಸಪತನಭಯೇನ ಅಣ್ಡಸ್ಸ ಉಪರಿ ಉತ್ತಾನಾ ಸೇತಿ. ಕುನ್ತನೀ ಸಕುಣಿಕಾ ಪಥವಿಕಮ್ಪನಭಯೇನ ಪಾದೇಹಿ ಭೂಮಿಂ ನ ಸುಟ್ಠು ಅಕ್ಕಮತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಕುಲವಂಸೂಪಚ್ಛೇದಭಯೇನ ದಾರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ. ಆಹ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದೋ ಕಿಕೀ ಚೇವ, ಕುನ್ತೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕೋ;
ಏತೇ ಅಭಯಂ ಭಾಯನ್ತಿ, ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾ ಚತುರೋ ಜನಾ’’ತಿ.
ಏವಂ ಧಮ್ಮೇನ ದಾರಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾಪಿ ಚ ಸಮ್ಪಿಯೇನೇವ ಸಂವಾಸಂ ಸಙ್ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮರೋಚಯುಂ, ಸಮ್ಪಿಯೇನೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪೇಮೇನೇವ ಕಾಯೇನ ಚ ಚಿತ್ತೇನ ಚ ಮಿಸ್ಸೀಭೂತಾ ಸಙ್ಘಟಿತಾ ಸಂಸಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ ಸಂವಾಸಂ ಸಮರೋಚಯುಂ, ನ ಅಪ್ಪಿಯೇನ ನ ನಿಗ್ಗಹೇನ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೨೯೪. ಏವಂ ಸಮ್ಪಿಯೇನೇವ ಸಂವಾಸಂ ಕರೋನ್ತಾಪಿ ಚ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಮ್ಹಾತಿ, ಯೋ ಸೋ ಉತುಸಮಯೋ, ಯಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ ತಮ್ಹಾ ಸಮಯಾ ಠಪೇತ್ವಾ ತಂ ಸಮಯಂ ಉತುತೋ ವಿರತಂ ಉತುವೇರಮಣಿಂ ಪತಿ ಭರಿಯಂ, ಯಾವ ಪುನ ಸೋ ಸಮಯೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಯೇವ. ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇಥುನಾಯ ಧಮ್ಮಾಯ. ಸಮ್ಪದಾನವಚನಪತ್ತಿಯಾ ಕಿರೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ನಾಸ್ಸು ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಯೇ ಹೋನ್ತಿ ದೇವಸಮಾ ಚ ಮರಿಯಾದಾ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
೨೯೫. ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ…ಪೇ… ಅವಣ್ಣಯುಂ. ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮೇಥುನವಿರತಿ. ಸೀಲನ್ತಿ ಸೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ. ಅಜ್ಜವನ್ತಿ ಉಜುಭಾವೋ, ಅತ್ಥತೋ ಅಸಠತಾ ¶ ಅಮಾಯಾವಿತಾ ಚ. ಮದ್ದವನ್ತಿ ¶ ಮುದುಭಾವೋ, ಅತ್ಥತೋ ಅತ್ಥದ್ಧತಾ ಅನತಿಮಾನಿತಾ ಚ. ತಪೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ. ಸೋರಚ್ಚನ್ತಿ ಸುರತಭಾವೋ ಸುಖಸೀಲತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಸಮಾಚಾರತಾ. ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಪಾಣಿಆದೀಹಿ ಅವಿಹೇಸಿಕಜಾತಿಕತಾ ಸಕರುಣಭಾವೋ. ಖನ್ತೀತಿ ಅಧಿವಾಸನಕ್ಖನ್ತಿ. ಇಚ್ಚೇತೇ ಗುಣೇ ಅವಣ್ಣಯುಂ. ಯೇಪಿ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆರಾಧೇತುಂ, ತೇಪಿ ತತ್ಥ ಸಾರದಸ್ಸಿನೋ ಹುತ್ವಾ ವಾಚಾಯ ವಣ್ಣಯಿಂಸು ಪಸಂಸಿಂಸು.
೨೯೬. ಏವಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಾನಞ್ಚ ಯೋ ನೇಸಂ…ಪೇ… ನಾಗಮಾ, ಯೋ ಏತೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪರಮೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಹೋಸಿ, ಬ್ರಹ್ಮಸಮೋ ನಾಮ ಉತ್ತಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ¶ ಅಹೋಸಿ, ದಳ್ಹೇನ ಪರಕ್ಕಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮೋ. ಸ ವಾತಿ ವಿಭಾವನೇ ವಾ-ಸದ್ದೋ, ತೇನ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ತಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ. ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇಥುನಸಮಾಪತ್ತಿಂ. ಸುಪಿನನ್ತೇಪಿ ನಾಗಮಾತಿ ಸುಪಿನೇಪಿ ನ ಅಗಮಾಸಿ.
೨೯೭. ತತೋ ತಸ್ಸ ವತ್ತಂ…ಪೇ… ಅವಣ್ಣಯುಂ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ನವಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಗುಣೇಯೇವ ಆದಿಅನ್ತವಸೇನ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ದೇವಸಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪಕಾಸೇತಿ. ತೇ ಹಿ ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಸಮಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವತ್ತಂ ಅನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಝಾನಭಾವನಾಯ ಚ, ತೇ ಚ ಇಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾದಿಗುಣೇ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ವಣ್ಣಯನ್ತೀತಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತೇ ದೋಣಸುತ್ತೇ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೯೨) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
೨೯೮. ಇದಾನಿ ಮರಿಯಾದೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ತಣ್ಡುಲಂ ಸಯನ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತೇಸು ಯೇ ಹೋನ್ತಿ ಮರಿಯಾದಾ, ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಚೇ ಯಞ್ಞಂ ಕಪ್ಪೇತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ಆಮಕಧಞ್ಞಪಟಿಗ್ಗಹಣಾ ಪಟಿವಿರತತ್ತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ತಣ್ಡುಲಞ್ಚ, ಮಞ್ಚಪೀಠಾದಿಭೇದಂ ಸಯನಞ್ಚ, ಖೋಮಾದಿಭೇದಂ ವತ್ಥಞ್ಚ, ಗೋಸಪ್ಪಿತಿಲತೇಲಾದಿಭೇದಂ ಸಪ್ಪಿತೇಲಞ್ಚ ಯಾಚಿಯ ಧಮ್ಮೇನ, ‘‘ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅರಿಯಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏಸಾ ಅರಿಯಾನ ಯಾಚನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಉದ್ದಿಸ್ಸಠಾನಸಙ್ಖಾತೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಯಾಚಿತ್ವಾ, ಅಥ ಯೋ ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ ದಾತುಂ, ತೇನ ತಂ ದಿನ್ನತಣ್ಡುಲಾದಿಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಸಂಕಡ್ಢಿತ್ವಾ. ‘‘ಸಮುದಾನೇತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಏಕೋಯೇವತ್ಥೋ. ತತೋ ಯಞ್ಞಮಕಪ್ಪಯುನ್ತಿ ತತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾನಮಕಂಸು ¶ .
೨೯೯. ಕರೋನ್ತಾ ಚ ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಮಿಂ ದಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಯಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ನಾಸ್ಸು ಗಾವೋ ಹನಿಂಸು ತೇ, ನ ತೇ ಗಾವಿಯೋ ಹನಿಂಸು. ಗಾವೀಮುಖೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಪಾಣಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಿಂಕಾರಣಾ ನ ಹನಿಂಸೂತಿ? ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾದಿಗುಣಯುತ್ತತ್ತಾ. ಅಪಿಚ ವಿಸೇಸತೋ ಯಥಾ ಮಾತಾ…ಪೇ… ನಾಸ್ಸು ಗಾವೋ ಹನಿಂಸು ತೇ. ತತ್ಥ ಯಾಸು ಜಾಯನ್ತಿ ಓಸಧಾತಿ ಯಾಸು ಪಿತ್ತಾದೀನಂ ಭೇಸಜ್ಜಭೂತಾ ಪಞ್ಚ ಗೋರಸಾ ಜಾಯನ್ತಿ.
೩೦೦. ಅನ್ನದಾತಿಆದೀಸು ¶ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚ ಗೋರಸೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾನಂ ಖುದಾ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಬಲಂ ವಡ್ಢತಿ, ಛವಿವಣ್ಣೋ ವಿಪ್ಪಸೀದತಿ, ಕಾಯಿಕಮಾನಸಿಕಂ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಅನ್ನದಾ ಬಲದಾ ವಣ್ಣದಾ ಸುಖದಾ ಚೇತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.
೩೦೧. ಏವಂ ತೇ ಯಞ್ಞೇಸು ಗಾವೋ ಅಹನನ್ತಾ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವಾನುಗ್ಗಹಿತಸರೀರಾ ಸುಖುಮಾಲಾ…ಪೇ… ಸುಖಮೇಧಿತ್ಥ ಯಂ ಪಜಾ. ತತ್ಥ ಸುಖುಮಾಲಾ ಮುದುತಲುಣಹತ್ಥಪಾದಾದಿತಾಯ, ಮಹಾಕಾಯಾ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ವಣ್ಣವನ್ತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣತಾಯ ಸಣ್ಠಾನಯುತ್ತತಾಯ ಚ, ಯಸಸ್ಸಿನೋ ಲಾಭಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಾಯ. ಸೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಸಕೇಹಿ ಚಾರಿತ್ತೇಹಿ. ಕಿಚ್ಚಾಕಿಚ್ಚೇಸು ಉಸ್ಸುಕಾತಿ ಕಿಚ್ಚೇಸು ‘‘ಇದಂ ಕಾತಬ್ಬಂ’’, ಅಕಿಚ್ಚೇಸು ‘‘ಇದಂ ನ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ತೇ ಪೋರಾಣಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಏವರೂಪಾ ಹುತ್ವಾ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಪಸಾದನೀಯಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಪರಮದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯಾವ ಲೋಕೇ ಅವತ್ತಿಂಸು, ತಾವ ವಿಗತಈತಿಭಯುಪದ್ದವಾ ಹುತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಸುಖಂ ಏಧಿತ್ಥ ಪಾಪುಣಿ, ಸುಖಂ ವಾ ಏಧಿತ್ಥ ಸುಖಂ ವುಡ್ಢಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಯಂ ಪಜಾತಿ ಸತ್ತಲೋಕಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ.
೩೦೨-೩. ಕಾಲಚ್ಚಯೇನ ಪನ ಸಮ್ಭಿನ್ನಮರಿಯಾದಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಕಾಮಾನಂ ತೇಸಂ ಆಸಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ…ಪೇ… ಭಾಗಸೋ ಮಿತೇ. ತತ್ಥ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾ. ಅಣುತೋ ಅಣುನ್ತಿ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಪರಿತ್ತಟ್ಠೇನ ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಟ್ಠೇನ ಅಣುಭೂತತೋ ಕಾಮಗುಣತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಝಾನಸಾಮಞ್ಞನಿಬ್ಬಾನಸುಖಾನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ಸಙ್ಖ್ಯಮ್ಪಿ ಅನುಪಗಮನೇನ ಅಣುಂ ಕಾಮಸುಖಂ, ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಂ ವಾ ಉಪನಿಧಾಯ ಅಣುಭೂತತೋ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖತೋ ಅಣುಂ ಅಪ್ಪಕತೋಪಿ ಅಪ್ಪಕಂ ಕಾಮಸುಖಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ರಾಜಿನೋ ಚಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಚ. ವಿಯಾಕಾರನ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಆಜಞ್ಞಸಂಯುತ್ತೇತಿ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯಸಂಯುತ್ತೇ. ಸುಕತೇತಿ ದಾರುಕಮ್ಮಲೋಹಕಮ್ಮೇನ ಸುನಿಟ್ಠಿತೇ. ಚಿತ್ತಸಿಬ್ಬನೇತಿ ಸೀಹಚಮ್ಮಾದೀಹಿ ಅಲಙ್ಕರಣವಸೇನ ¶ ಚಿತ್ರಸಿಬ್ಬನೇ. ನಿವೇಸನೇತಿ ಘರವತ್ಥೂನಿ. ನಿವೇಸೇತಿ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಘರಾನಿ. ವಿಭತ್ತೇತಿ ಆಯಾಮವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾನಿ. ಭಾಗಸೋ ಮಿತೇತಿ ಅಙ್ಗಣದ್ವಾರಪಾಸಾದಕೂಟಾಗಾರಾದಿವಸೇನ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಮಿತಾನಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ತೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅಣುತೋ ಅಣುಸಞ್ಞಿತಂ ಕಾಮಸುಖಞ್ಚ ರಞ್ಞೋ ಬ್ಯಾಕಾರಞ್ಚ ಅಲಙ್ಕತನಾರಿಯೋ ಚ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ರಥೇ ಚ ನಿವೇಸನೇ ನಿವೇಸೇ ಚ ದಿಸ್ವಾ ದುಕ್ಖೇಸುಯೇವ ಏತೇಸು ವತ್ಥೂಸು ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾ ಆಸಿ.
೩೦೪. ತೇ ¶ ಏವಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾ ಹುತ್ವಾ ಗೋಮಣ್ಡಲಪರಿಬ್ಯೂಳ್ಹಂ…ಪೇ… ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ. ತತ್ಥ ಗೋಮಣ್ಡಲಪರಿಬ್ಯೂಳ್ಹನ್ತಿ ಗೋಯೂಥೇಹಿ ಪರಿಕಿಣ್ಣಂ. ನಾರೀವರಗಣಾಯುತನ್ತಿ ವರನಾರೀಗಣಸಂಯುತ್ತಂ. ಉಳಾರನ್ತಿ ವಿಪುಲಂ ¶ . ಮಾನುಸಂ ಭೋಗನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ನಿವೇಸನಾದಿಭೋಗವತ್ಥುಂ. ಅಭಿಜ್ಝಾಯಿಂಸೂತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಿದಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅಭಿಪತ್ಥಯಮಾನಾ ಝಾಯಿಂಸು.
೩೦೫. ಏವಂ ಅಭಿಜ್ಝಾಯನ್ತಾ ಚ ‘‘ಏತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ ಆಮುತ್ತಮಣಿಆಭರಣಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಪರಿಚಾರೇನ್ತಿ, ಮಯಂ ಪನ ಏವಂ ತೇಹಿ ನಮಸ್ಸಿಯಮಾನಾಪಿ ಸೇದಮಲಕಿಲಿಟ್ಠಗತ್ತಾ ಪರೂಳ್ಹಕಚ್ಛನಖಲೋಮಾ ಭೋಗರಹಿತಾ ಪರಮಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪತ್ತಾ ವಿಹರಾಮ. ಏತೇ ಚ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧಅಸ್ಸಪಿಟ್ಠಿಸಿವಿಕಾಸುವಣ್ಣರಥಾದೀಹಿ ವಿಚರನ್ತಿ, ಮಯಂ ಪಾದೇಹಿ. ಏತೇ ದ್ವಿಭೂಮಿಕಾದಿಪಾಸಾದತಲೇಸು ವಸನ್ತಿ, ಮಯಂ ಅರಞ್ಞರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು. ಏತೇ ಚ ಗೋನಕಾದೀಹಿ ಅತ್ಥರಣೇಹಿ ಅತ್ಥತಾಸು ವರಸೇಯ್ಯಾಸು ಸಯನ್ತಿ, ಮಯಂ ತಟ್ಟಿಕಾಚಮ್ಮಖಣ್ಡಾದೀನಿ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ. ಏತೇ ನಾನಾರಸಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಮಯಂ ಉಞ್ಛಾಚರಿಯಾಯ ಯಾಪೇಮ. ಕಥಂ ನು ಖೋ ಮಯಮ್ಪಿ ಏತೇಹಿ ಸದಿಸಾ ಭವೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಧನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಧನರಹಿತೇಹಿ ಅಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಾಪುಣಿತು’’ನ್ತಿ ಚ ಅವಧಾರೇತ್ವಾ ವೇದೇ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಯುತ್ತೇ ಪುರಾಣಮನ್ತೇ ನಾಸೇತ್ವಾ ಅಧಮ್ಮಯುತ್ತೇ ಕೂಟಮನ್ತೇ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಧನತ್ಥಿಕಾ ಓಕ್ಕಾಕರಾಜಾನಮುಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಸೋತ್ಥಿವಚನಾದೀನಿ ಪಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಂಸೇ ಪವೇಣಿಯಾ ಆಗತಂ ಪೋರಾಣಮನ್ತಪದಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಮಯಂ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿತಾಯ ¶ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಭಣಿಮ್ಹಾ, ತಂ ಮಹಾರಾಜಾ ಸೋತುಮರಹತೀ’’ತಿ ಚ ವತ್ವಾ ಅಸ್ಸಮೇಧಾದಿಯಞ್ಞಂ ವಣ್ಣಯಿಂಸು. ವಣ್ಣಯಿತ್ವಾ ಚ ರಾಜಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹೇನ್ತಾ ‘‘ಯಜ, ಮಹಾರಾಜ, ಏವಂ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞೋ ತ್ವಂ, ನತ್ಥಿ ತೇ ಯಞ್ಞಸಮ್ಭಾರವೇಕಲ್ಲಂ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ ಯಜತೋ ಸತ್ತಕುಲಪರಿವಟ್ಟಾ ಸಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅವೋಚುಂ. ತೇನ ನೇಸಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಭಗವಾ ‘‘ತೇ ತತ್ಥ ಮನ್ತೇ…ಪೇ… ಬಹು ತೇ ಧನ’’ನ್ತಿ.
ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ, ಯಂ ಭೋಗಮಭಿಜ್ಝಾಯಿಂಸು, ತನ್ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಹಿ ಏತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ತದುಪಾಗಮುನ್ತಿ ತದಾ ಉಪಾಗಮುಂ. ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞೋಸೀತಿ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞೋ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಆಸಂಸಾಯಞ್ಹಿ ಅನಾಗತೇಪಿ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದಕೋವಿದಾ. ಯಜಸ್ಸೂತಿ ¶ ಯಜಾಹಿ. ವಿತ್ತಂ ಧನನ್ತಿ ಜಾತರೂಪಾದಿರತನಮೇವ ವಿತ್ತಿಕಾರಣತೋ ವಿತ್ತಂ, ಸಮಿದ್ಧಿಕಾರಣತೋ ಧನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ವಿತ್ತನ್ತಿ ವಿತ್ತಿಕಾರಣಭೂತಮೇವ ಆಭರಣಾದಿ ಉಪಕರಣಂ, ಯಂ ‘‘ಪಹೂತವಿತ್ತೂಪಕರಣೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೩೩೧) ಆಗಚ್ಛತಿ. ಧನನ್ತಿ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಮನ್ತೇ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ತದಾ ಓಕ್ಕಾಕಂ ಉಪಾಗಮುಂ. ಕಿನ್ತಿ? ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಬಹೂ ತೇ ವಿತ್ತಞ್ಚ ಧನಞ್ಚ, ಯಜಸ್ಸು, ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ.
೩೦೬. ಏವಂ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೇಹಿ ತತೋ ಚ ರಾಜಾ…ಪೇ… ಅದಾ ಧನಂ. ತತ್ಥ ಸಞ್ಞತ್ತೋತಿ ¶ ಞಾಪಿತೋ. ರಥೇಸಭೋತಿ ಮಹಾರಥೇಸು ಖತ್ತಿಯೇಸು ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಉಸಭಸದಿಸೋ. ‘‘ಅಸ್ಸಮೇಧ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಅಸ್ಸಮೇತ್ಥ ಮೇಧನ್ತೀತಿ ಅಸ್ಸಮೇಧೋ, ದ್ವೀಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಏಕವೀಸತಿಯೂಪಸ್ಸ ಠಪೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಞ್ಚ ಪುರಿಸೇ ಚ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪುರಿಸಮೇತ್ಥ ಮೇಧನ್ತೀತಿ ಪುರಿಸಮೇಧೋ, ಚತೂಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಭೂಮಿಯಾ ಅಸ್ಸಮೇಧೇ ವುತ್ತವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮ್ಮಮೇತ್ಥ ಪಾಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಾಸೋ, ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸಮ್ಮಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪತಿತೋಕಾಸೇ ವೇದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಂಹಾರಿಮೇಹಿ ಯೂಪಾದೀಹಿ ಸರಸ್ಸತಿನದಿಯಾ ನಿಮುಗ್ಗೋಕಾಸತೋ ಪಭುತಿ ಪಟಿಲೋಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ¶ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸತ್ರಯಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ವಾಜಮೇತ್ಥ ಪಿವನ್ತೀತಿ ವಾಜಪೇಯ್ಯೋ. ಏಕೇನ ಪರಿಯಞ್ಞೇನ ಸತ್ತರಸಹಿ ಪಸೂಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಬೇಲುವಯೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಕದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗಳಾತಿ ನಿರಗ್ಗಳೋ, ನವಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಭೂಮಿಯಾ ಚ ಪುರಿಸೇಹಿ ಚ ಅಸ್ಸಮೇಧೇ ವುತ್ತವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮೇಧಪರಿಯಾಯನಾಮಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮೇಧವಿಕಪ್ಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
೩೦೭-೮. ಇದಾನಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಮದಾ ಧನ’’ನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಗಾವೋ ಸಯನಞ್ಚಾ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ಸೋ ಹಿ ರಾಜಾ ‘‘ದೀಘರತ್ತಂ ಲೂಖಾಹಾರೇನ ಕಿಲನ್ತಾ ಪಞ್ಚ ಗೋರಸೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೂ’’ತಿ ನೇಸಂ ಸಪುಙ್ಗವಾನಿ ಗೋಯೂಥಾನೇವ ಅದಾಸಿ, ತಥಾ ‘‘ದೀಘರತ್ತಂ ಥಣ್ಡಿಲಸಾಯಿತಾಯ ಥೂಲಸಾಟಕನಿವಾಸನೇನ ¶ ಏಕಸೇಯ್ಯಾಯ ಪಾದಚಾರೇನ ರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿವಾಸೇನ ಚ ಕಿಲನ್ತಾ ಗೋನಕಾದಿಅತ್ಥತವರಸಯನಾದೀಸು ಸುಖಂ ಅನುಭೋನ್ತೂ’’ತಿ ನೇಸಂ ಮಹಗ್ಘಾನಿ ಸಯನಾದೀನಿ ಚ ಅದಾಸಿ. ಏವಮೇತಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದಿಧನಂ ಅದಾಸಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಗಾವೋ ಸಯನಞ್ಚ ವತ್ಥಞ್ಚ…ಪೇ… ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಮದಾ ಧನ’’ನ್ತಿ.
೩೦೯-೧೦. ಏವಂ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಾ ತೇ ಚ ತತ್ಥ…ಪೇ… ಪುನ ಮುಪಾಗಮುಂ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಾ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತೇಸು ಯಾಗೇಸು ಧನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ದೀಘರತ್ತಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಏವಮೇವ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ವತ್ಥುಕಾಮ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಸಮರೋಚಯುಂ. ತತೋ ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಾವತಿಣ್ಣಾನಂ ಖೀರಾದಿಪಞ್ಚಗೋರಸಸ್ಸಾದವಸೇನ ರಸತಣ್ಹಾಯ ಓತಿಣ್ಣಚಿತ್ತಾನಂ ‘‘ಖೀರಾದೀನಿಪಿ ತಾವ ಗುನ್ನಂ ಸಾದೂನಿ, ಅದ್ಧಾ ಇಮಾಸಂ ಮಂಸಂ ಸಾದುತರಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಮಂಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢಥ. ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಸಚೇ ಮಯಂ ಮಾರೇತ್ವಾ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮ, ಗಾರಯ್ಹಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ಯಂನೂನ ಮನ್ತೇ ಗನ್ಥೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ಅಥ ಪುನಪಿ ವೇದಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತದನುರೂಪೇ ತೇ ತತ್ಥ ಮನ್ತೇ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ¶ ಕೂಟಮನ್ತೇ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಓಕ್ಕಾಕರಾಜಾನಂ ಪುನ ಉಪಾಗಮಿಂಸು. ಇಮಮತ್ಥಂ ಭಾಸಮಾನಾ ‘‘ಯಥಾ ಆಪೋ ಚ…ಪೇ… ಬಹು ತೇ ಧನ’’ನ್ತಿ.
ಕಿಂ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನ್ತೇಸು ಏತದಾಗತಂ ಯಥಾ ಆಪೋ ಹತ್ಥಧೋವನಾದಿಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಪಾಣೀನಂ ಉಪಯೋಗಂ ಗಚ್ಛತಿ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ತತೋನಿದಾನಂ ಪಾಪಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಸೋ ಹಿ ಪಾಣಿನಂ, ಉಪಕರಣತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಥಾ ಚಾಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಗಮನಟ್ಠಾನಾದಿಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಕಹಾಪಣಸಙ್ಖಾತಂ ಹಿರಞ್ಞಂ ಸುವಣ್ಣರಜತಾದಿಭೇದಂ ಧನಂ, ಯವಗೋಧೂಮಾದಿಭೇದಂ ಧಾನಿಯಞ್ಚ, ಸಂವೋಹಾರಾದಿಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಉಪಯೋಗಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಗಾವೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಉಪಯೋಗಗಮನತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತಸ್ಮಾ ಏತಾ ಹನಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೇ ಯಾಗೇ ಯಜಸ್ಸು ಬಹು ತೇ ವಿತ್ತಂ, ಯಜಸ್ಸು ಬಹು ತೇ ಧನನ್ತಿ.
೩೧೧-೧೨. ಏವಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ತತೋ ಚ ರಾಜಾ…ಪೇ… ಅಘಾತಯಿ, ಯಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ನ ಪಾದಾ…ಪೇ… ಘಾತಯಿ. ತದಾ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಯಞ್ಞಾವಾಟಂ ಗಾವೀನಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಉಸಭಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಮೂಲಂ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಗೋಮೇಧಯಞ್ಞಂ ಯಜಸ್ಸು, ಏವಂ ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ¶ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ಕತಮಙ್ಗಲಕಿಚ್ಚೋ ಖಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಙ್ಗವೇನ ಸಹ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾ ಗಾವೋ ಮಾರೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಯಞ್ಞಾವಾಟೇ ಮಂಸಾನಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಖಾದಿಂಸು, ಪೀತಕೋದಾತರತ್ತಕಮ್ಬಲೇ ಚ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಮಾರೇಸುಂ. ತದುಪಾದಾಯ ಕಿರ ಗಾವೋ ಪಾರುತೇ ದಿಸ್ವಾ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ನ ಪಾದಾ…ಪೇ… ಘಾತಯೀ’’ತಿ.
೩೧೩. ತತೋ ದೇವಾತಿ ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ರಾಜಿನಿ ಗಾವಿಯೋ ಘಾತೇತುಮಾರದ್ಧೇ ಅಥ ತದನನ್ತರಮೇವ ತಂ ಗೋಘಾತಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತೇ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಯೋ ದೇವಾ ಚ, ಪಿತರೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಚ, ಪಬ್ಬತಪಾದನಿವಾಸಿನೋ ದಾನವಯಕ್ಖಸಞ್ಞಿತಾ ಅಸುರರಕ್ಖಸಾ ಚ ‘‘ಅಧಮ್ಮೋ ಅಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಏವಂ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತಾ ‘‘ಧಿ ಮನುಸ್ಸಾ, ಧಿ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಾ ಪಕ್ಕನ್ದುಂ. ಏವಂ ಭೂಮಿತೋ ಪಭುತಿ ಸೋ ಸದ್ದೋ ಮುಹುತ್ತೇನ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಅಗಮಾಸಿ, ಏಕಧಿಕ್ಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಲೋಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಯಂ ಸತ್ಥಂ ನಿಪತೀ ಗವೇ, ಯಸ್ಮಾ ಗಾವಿಮ್ಹಿ ಸತ್ಥಂ ನಿಪತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೩೧೪. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ದೇವಾದಯೋ ಪಕ್ಕನ್ದುಂ, ಅಯಮಞ್ಞೋಪಿ ಲೋಕೇ ಅನತ್ಥೋ ¶ ಉದಪಾದಿ – ಯೇ ಹಿ ತೇ ತಯೋ ರೋಗಾ ಪುರೇ ಆಸುಂ, ಇಚ್ಛಾ ಅನಸನಂ ಜರಾ, ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಪತ್ಥನತಣ್ಹಾ ಚ ಖುದಾ ಚ ಪರಿಪಾಕಜರಾ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ಪಸೂನಞ್ಚ ಸಮಾರಮ್ಭಾ, ಅಟ್ಠಾನವುತಿಮಾಗಮುಂ, ಚಕ್ಖುರೋಗಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ಅಟ್ಠನವುತಿಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ.
೩೧೫. ಇದಾನಿ ಭಗವಾ ತಂ ಪಸುಸಮಾರಮ್ಭಂ ನಿನ್ದನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಸೋ ಅಧಮ್ಮೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಏಸೋ ¶ ಪಸುಸಮಾರಮ್ಭಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಯದಣ್ಡಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ದಣ್ಡಾನಂ ಅಞ್ಞತರದಣ್ಡಭೂತೋ ಧಮ್ಮತೋ ಅಪೇತತ್ತಾ ಅಧಮ್ಮೋ ಓಕ್ಕನ್ತೋ ಅಹು, ಪವತ್ತೋ ಆಸಿ, ಸೋ ಚ ಖೋ ತತೋ ಪಭುತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಪುರಾಣೋ, ಯಸ್ಸ ಓಕ್ಕಮನತೋ ಪಭುತಿ ಕೇನಚಿ ಪಾದಾದಿನಾ ಅಹಿಂಸನತೋ ಅದೂಸಿಕಾಯೋ ಗಾವೋ ಹಞ್ಞನ್ತಿ. ಯಾ ಘಾತೇನ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಧಂಸನ್ತಿ ಚವನ್ತಿ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ ಯಾಜಕಾ ಯಞ್ಞಯಾಜಿನೋ ಜನಾತಿ.
೩೧೬. ಏವಮೇಸೋ ಅಣುಧಮ್ಮೋತಿ ಏವಂ ಏಸೋ ಲಾಮಕಧಮ್ಮೋ ಹೀನಧಮ್ಮೋ, ಅಧಮ್ಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಏತ್ಥ ದಾನಧಮ್ಮೋಪಿ ಅಪ್ಪಕೋ ಅತ್ಥಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅಣುಧಮ್ಮೋ’’ತಿ. ಪೋರಾಣೋತಿ ತಾವ ಚಿರಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಪೋರಾಣೋ. ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪನ ಗರಹಿತತ್ತಾ ವಿಞ್ಞೂಗರಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಏದಿಸಕಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಯಾಜಕಂ ಗರಹತೀ ಜನೋ. ಕಥಂ? ‘‘ಅಬ್ಬುದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ, ಗಾವೋ ವಧಿತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ವತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಸ್ಸವೋ.
೩೧೭. ಏವಂ ಧಮ್ಮೇ ವಿಯಾಪನ್ನೇತಿ ಏವಂ ಪೋರಾಣೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮೇ ನಟ್ಠೇ. ‘‘ವಿಯಾವತ್ತೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ವಿಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಥಾ ಭೂತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಭಿನ್ನಾ ಸುದ್ದವೇಸ್ಸಿಕಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸಮಗ್ಗಾ ವಿಹರನ್ತಾ ಸುದ್ದಾ ಚ ವೇಸ್ಸಾ ಚ ತೇ ವಿಭಿನ್ನಾ. ಪುಥೂ ವಿಭಿನ್ನಾ ಖತ್ತಿಯಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾಪಿ ಬಹೂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭಿನ್ನಾ. ಪತಿಂ ಭರಿಯಾವಮಞ್ಞಥಾತಿ ಭರಿಯಾ ಚ ಘರಾವಾಸತ್ಥಂ ಇಸ್ಸರಿಯಬಲೇ ಠಪಿತಾ ಪುತ್ತಬಲಾದೀಹಿ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ಪತಿಂ ಅವಮಞ್ಞಥ, ಪರಿಭವಿ ಅವಮಞ್ಞಿ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ.
೩೧೮. ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಭಿನ್ನಾ ಸಮಾನಾ ಖತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧೂ ಚ…ಪೇ… ಕಾಮಾನಂ ವಸಮನ್ವಗುನ್ತಿ. ಖತ್ತಿಯಾ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ ಯೇ ಚಞ್ಞೇ ವೇಸ್ಸಸುದ್ದಾ ಯಥಾ ಸಙ್ಕರಂ ನಾಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಗೋತ್ತೇನ ರಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಗೋತ್ತರಕ್ಖಿತಾ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಂ ಜಾತಿವಾದಂ ನಿರಂಕತ್ವಾ, ‘‘ಅಹಂ ಖತ್ತಿಯೋ, ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ಏತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ನಾಸೇತ್ವಾ ¶ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಕಾಮಾನಂ ವಸಂ ಅನ್ವಗುಂ ಆಸತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಕಾಮಹೇತು ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಕಂಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
ಏವಮೇತ್ಥ ಭಗವಾ ‘‘ಇಸಯೋ ಪುಬ್ಬಕಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ನವಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಪೋರಾಣಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿತ್ವಾ ‘‘ಯೋ ನೇಸಂ ಪರಮೋ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಸಮಂ, ‘‘ತಸ್ಸ ವತ್ತಮನುಸಿಕ್ಖನ್ತಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ದೇವಸಮಂ, ‘‘ತಣ್ಡುಲಂ ಸಯನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಹಿ ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಮರಿಯಾದಂ, ‘‘ತೇಸಂ ಆಸಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸತ್ತರಸಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಸಮ್ಭಿನ್ನಮರಿಯಾದಂ, ತಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದೇವಾದೀನಂ ಪಕ್ಕನ್ದನಾದಿದೀಪನತ್ಥಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಚಣ್ಡಾಲೋ ಪನ ಇಧ ಅವುತ್ತೋಯೇವ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಕಾರಣಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಸಮದೇವಸಮಮರಿಯಾದಾ ಕಾರಣಂ ¶ ¶ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಭಿನ್ನಮರಿಯಾದೋ. ಅಯಂ ಪನ ದೋಣಸುತ್ತೇ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೯೨) ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಚಣ್ಡಾಲೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮವಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಅಕಾರಣಂ. ಕಸ್ಮಾ? ವಿಪನ್ನೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಏತರಹಿ ಪನ ಸೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಚಣ್ಡಾಲೋ ದುಲ್ಲಭೋ. ಏವಮಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಧಮ್ಮೋ ವಿನಟ್ಠೋ. ತೇನೇವಾಹ ದೋಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ – ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಮಯಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಚಣ್ಡಾಲಮ್ಪಿ ನ ಪೂರೇಮಾ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೮. ಧಮ್ಮಸುತ್ತ-(ನಾವಾಸುತ್ತ)-ವಣ್ಣನಾ
೩೧೯. ಯಸ್ಮಾ ¶ ಹಿ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸುತ್ತಂ, ‘‘ನಾವಾಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಂ ಆರಬ್ಭ ವುತ್ತಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ¶ ಕಿರ ಭಗವತಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ತೇಸಂ ಪಠಮೋ ಚವಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಭೋಗಗಾಮೋ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಸಟ್ಠಿಅಧಿಕಪಞ್ಚಕೋಟಿಸತಧನವಿಭವಸ್ಸ ಗಾಮಸಾಮಿನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ರೂಪಸಾರೀ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ, ತಸ್ಸಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ದುತಿಯೋ ತಸ್ಸೇವಾವಿದೂರೇ ಕೋಲಿತಗಾಮೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಭೋಗಗಾಮೋ ಅತ್ಥಿ. ತತ್ಥ ತಥಾರೂಪವಿಭವಸ್ಸೇವ ಗಾಮಸಾಮಿನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೀ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ, ತಸ್ಸಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ತಂ ದಿವಸಮೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಏವಂ ತೇಸಂ ಏಕದಿವಸಮೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಹೋಸಿ. ಏಕದಿವಸೇಯೇವ ಚ ನೇಸಂ ಏಕಸ್ಸ ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮೇ ಜಾತತ್ತಾ ಉಪತಿಸ್ಸೋ, ಏಕಸ್ಸ ಕೋಲಿತಗಾಮೇ ಜಾತತ್ತಾ ಕೋಲಿತೋತಿ ನಾಮಮಕಂಸು.
ತೇ ¶ ಸಹಪಂಸುಂ ಕೀಳನ್ತಾ ಸಹಾಯಕಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವುಡ್ಢಿಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಚಪಞ್ಚಮಾಣವಕಸತಾನಿ ಪರಿವಾರಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಉಯ್ಯಾನಂ ವಾ ನದೀತಿತ್ಥಂ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಸಪರಿವಾರಾಯೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಏಕೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಸುವಣ್ಣಸಿವಿಕಾಸತೇಹಿ, ದುತಿಯೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಆಜಞ್ಞರಥಸತೇಹಿ. ತದಾ ಚ ರಾಜಗಹೇ ಕಾಲಾನುಕಾಲಂ ಗಿರಗ್ಗಸಮಜ್ಜೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ನಗರವೇಮಜ್ಝೇ ಯತ್ಥ ಸಕಲಅಙ್ಗಮಗಧವಾಸಿನೋ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಾದಯೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸುಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀಸು ನಿಸಿನ್ನಾ ಸಮಜ್ಜವಿಭೂತಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಥ ತೇ ಸಹಾಯಕಾ ತೇನ ಪರಿವಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇಸು ನಿಸೀದಿಂಸು. ತತೋ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಸಮಜ್ಜವಿಭೂತಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮಹಾಜನಕಾಯಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕೋ ಜನಕಾಯೋ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ಮರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಮರಣಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಲಾಟನ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ತಥಾ ಕೋಲಿತಸ್ಸ. ತೇಸಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೇಸು ನಟೇಸು ನಚ್ಚನ್ತೇಸು ದಸ್ಸನಮತ್ತೇಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಮಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂವೇಗೋಯೇವ ಉದಪಾದಿ.
ಅಥ ವುಟ್ಠಿತೇ ಸಮಜ್ಜೇ ಪಕ್ಕನ್ತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಸಕಪರಿವಾರೇನ ಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ತೇಸು ಸಹಾಯೇಸು ಕೋಲಿತೋ ¶ ಉಪತಿಸ್ಸಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಿಂ, ಸಮ್ಮ, ನಾಟಕಾದಿದಸ್ಸನೇನ ತವ ಪಮೋದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ¶ ನಾಹೋಸೀ’’ತಿ? ಸೋ ತಸ್ಸ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ. ಸೋಪಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ, ಸಮ್ಮ, ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಮತಂ ಗವೇಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಸಾಧು ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ತತೋ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪುನದೇವ ರಾಜಗಹಮನುಪ್ಪತ್ತಾ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ರಾಜಗಹೇ ಸಞ್ಚಯೋ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಟಿವಸತಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಞ್ಚಹಿ ಮಾಣವಕಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ತಯೋ ವೇದೇ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸಮಯಂ ಉಗ್ಗಹೇಸುಂ. ತೇ ತೇಸಂ ಸತ್ಥಾನಂ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಆಚರಿಯಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಇಮೇಸಂ ಸತ್ಥಾನಂ ಆದಿಮಜ್ಝಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪನ ನ ದಿಸ್ಸತಿ ‘ಇದಂ ನಾಮ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ಥೇಹಿ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾತಿ, ಯತೋ ಉತ್ತರಿ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀ’’’ತಿ. ಸೋಪಿ ಆಹ – ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ತಥಾವಿಧಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ತೇನ ಹಿ ಮಯಂ ಇಮೇಸಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗವೇಸಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ಆಚರಿಯೋ ‘‘ಯಥಾಸುಖಂ ಗವೇಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ತೇ ತೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಅಮತಂ ಗವೇಸಮಾನಾ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪಾಕಟಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇಹಿ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದಯೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠಾ ಉತ್ತರುತ್ತರಿಂ ನ ಸಮ್ಪಾಯನ್ತಿ. ‘‘ಉಪತಿಸ್ಸೋ ¶ ಕೋಲಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಕೇ ಏತೇ, ನ ಖೋ ಮಯಂ ಜಾನಾಮಾ’’ತಿ ಭಣನ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ವಿಸ್ಸುತಾ ಅಹೇಸುಂ.
ಏವಂ ತೇಸು ಅಮತಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಮಾನೇಸು ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಮನುಪ್ಪತ್ತೋ. ತೇ ಚ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಚರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತು ಅಮತಂ, ಅನ್ತಮಸೋ ಪರಿಯೋಸಾನಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತಾ ಪುನದೇವ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಂಸು. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಜಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಯಾವ ತೇಸಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ತಾವ ಸಬ್ಬಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೬೦) ಆಗತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.
ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತೇಸು ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಸಹಾಯಕೇಸು ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅಡ್ಢಮಾಸೇನ ¶ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಸೋ ಯದಾ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕವಿಹಾರೇ ವಸತಿ, ತದಾ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನನ್ತರಂ ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೋ ಮೇ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ, ಏತಮಹಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ’’ನ್ತಿ ಗಾರವೇನ. ಯದಾ ಪನ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕವಿಹಾರೇ ನ ವಸತಿ, ತದಾ ಯಸ್ಸಂ ದಿಸಾಯಂ ಥೇರೋ ವಸತಿ, ತಂ ದಿಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ನಮಸ್ಸತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕೇಚಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸುಂ – ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಹುತ್ವಾ ದಿಸಂ ನಮಸ್ಸತಿ, ಅಜ್ಜಾಪಿ ಮಞ್ಞೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದಿಟ್ಠಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾ’’ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ತಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಸುತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಾಯ ನುತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ ¶ ? ತೇ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಂಸು. ತತೋ ಭಗವಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ದಿಸಂ ನಮಸ್ಸತಿ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಸನಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ತಂ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಂ ವನ್ದತಿ ನಮಸ್ಸತಿ ಸಮ್ಮಾನೇತಿ, ಆಚರಿಯಪೂಜಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಪುರಿಸೋ ವಿಜಞ್ಞಾತಿ ಯತೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಪಿಟಕತ್ತಯಪ್ಪಭೇದಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ವಾ, ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಪ್ಪಭೇದಂ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಂ ವಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಜಞ್ಞಾ ಜಾನೇಯ್ಯ ವೇದೇಯ್ಯ. ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ಇನ್ದಂವ ನಂ ದೇವತಾ ಪೂಜಯೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ಸಕ್ಕಂ ದೇವಾನಮಿನ್ದಂ ದ್ವೀಸು ದೇವಲೋಕೇಸು ದೇವತಾ ಪೂಜೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಉಪಾಹನಓಮುಞ್ಚನಾದಿಂ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೋ ¶ ಪೂಜೇಯ್ಯ ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯ ಗರುಕರೇಯ್ಯ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಸೋ ಪೂಜಿತೋ…ಪೇ… ಪಾತುಕರೋತಿ ಧಮ್ಮಂ, ಸೋ ಆಚರಿಯೋ ಏವಂ ಪೂಜಿತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಮ್ಹಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ದೇಸನಾವಸೇನೇವ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಞ್ಚ, ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಞ್ಚ ¶ ಪಾತುಕರೋತಿ ದೇಸೇತಿ, ದೇಸನಾಯ ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ, ಉಪಮಾವಸೇನ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಂ ಪಾತುಕರೋತಿ.
೩೨೦. ತದಟ್ಠಿಕತ್ವಾನ ನಿಸಮ್ಮ ಧೀರೋತಿ ಏವಂ ಪಸನ್ನೇನ ಆಚರಿಯೇನ ಪಾತುಕತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಟ್ಠಿಕತ್ವಾನ ಸುಣಿತ್ವಾ ಉಪಧಾರಣಸಮತ್ಥತಾಯ ಧೀರೋ ಪುರಿಸೋ. ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಲೋಮತ್ತಾ ಅನುಧಮ್ಮಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯಮಾನೋ. ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವೀ ನಿಪುಣೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞುತಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಗಮೇನ ವಿಞ್ಞೂ, ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಪನಸಮತ್ಥತಾಯ ವಿಭಾವೀ, ಪರಮಸುಖುಮತ್ಥಪಟಿವೇಧತಾಯ ನಿಪುಣೋ ಚ ಹೋತಿ. ಯೋ ತಾದಿಸಂ ಭಜತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋತಿ ಯೋ ತಾದಿಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಬಹುಸ್ಸುತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ತಪ್ಪಸಾದನಪರೋ ಹುತ್ವಾ ಭಜತಿ.
೩೨೧. ಏವಂ ಪಣ್ಡಿತಾಚರಿಯಸೇವನಂ ಪಸಂಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಬಾಲಾಚರಿಯಸೇವನಂ ನಿನ್ದನ್ತೋ ‘‘ಖುದ್ದಞ್ಚ ಬಾಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಖುದ್ದನ್ತಿ ಖುದ್ದೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿನಾ ಸಮನ್ನಾಗತಂ, ಪಞ್ಞಾಭಾವತೋ ಬಾಲಂ. ಅನಾಗತತ್ಥನ್ತಿ ಅನಧಿಗತಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿವೇಧತ್ಥಂ. ಉಸೂಯಕನ್ತಿ ಇಸ್ಸಾಮನಕತಾಯ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ವುಡ್ಢಿಂ ಅಸಹಮಾನಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ ಪದತೋ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಪನ ಯೋ ಬಹುಚೀವರಾದಿಲಾಭೀ ಆಚರಿಯೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಚೀವರಾದೀನಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ದಾತುಂ, ಧಮ್ಮದಾನೇ ಪನ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತವಚನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಏತೇಹಿ ಖುದ್ದತಾದಿಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತಂ ಖುದ್ದಂ ಬಾಲಂ ಅನಾಗತತ್ಥಂ ಉಸೂಯಕಂ ಆಚರಿಯಂ ಉಪಸೇವಮಾನೋ ‘‘ಪೂತಿಮಚ್ಛಂ ಕುಸಗ್ಗೇನಾ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೭೬; ಜಾ. ೧.೧೫.೧೮೩) ವುತ್ತನಯೇನ ಸಯಮ್ಪಿ ಬಾಲೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಸಾಸನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ¶ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಂ ವಾ ಅವಿಭಾವಯಿತ್ವಾ ಚ ಅವಿಜಾನಿತ್ವಾ ಚ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖಾ, ತಂ ಅತರಿತ್ವಾ ಮರಣಂ ಉಪೇತೀತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
೩೨೨-೩. ಇದಾನಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ‘‘ಯಥಾ ನರೋ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆಪಗನ್ತಿ ನದಿಂ. ಮಹೋದಕನ್ತಿ ಬಹುಉದಕಂ. ಸಲಿಲನ್ತಿ ಇತೋ ¶ ಚಿತೋ ಚ ಗತಂ, ವಿತ್ಥಿಣ್ಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ¶ ಹೋತಿ. ‘‘ಸರಿತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ಸೀಘಸೋತನ್ತಿ ಹಾರಹಾರಿಕಂ, ವೇಗವತಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಸೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸೋ ವುಯ್ಹಮಾನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಸೋಕಾರೇನ ತಸ್ಸ ನರಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ನಿಪಾತಮತ್ತೋ ಸೋಕಾರೋ. ಕಿಂ ಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ನ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನಾಮ ಸೋ, ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಿ ನಾಮ ಸೋ’’ತಿ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ದುವಿಧಮೇವ. ಅನಿಸಾಮಯತ್ಥನ್ತಿ ಅನಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ ಪದತೋ.
ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಪನ ಯಥಾ ಯೋ ಕೋಚಿದೇವ ನರೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನದಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ತಾಯ ನದಿಯಾ ವುಯ್ಹಮಾನೋ ಅನುಸೋತಗಾಮೀ ಸೋತಮೇವ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪರೇ ಪಾರತ್ಥಿಕೇ ಕಿಂ ಸಕ್ಖತಿ ಪಾರಂ ನೇತುಂ. ‘‘ಸಕ್ಕತೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತಥೇವ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಿಭಾವಯಿತ್ವಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಞ್ಚ ಸನ್ತಿಕೇ ಅತ್ಥಂ ಅನಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಅವಿಭಾವಿತತ್ತಾ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅನಿಸಾಮಿತತ್ತಾ ಚ ಅವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ಪರೇ ಕಿಂ ಸಕ್ಖತಿ ನಿಜ್ಝಾಪೇತುಂ ಪೇಕ್ಖಾಪೇತುನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಸೋ ವತ, ಚುನ್ದ, ಅತ್ತನಾ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿಕಞ್ಚೇತ್ಥ (ಮ. ನಿ. ೧.೮೭) ಸುತ್ತಪದಂ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬಂ.
೩೨೪-೫. ಏವಂ ಬಾಲಸೇವನಾಯ ಬಾಲಸ್ಸ ಪರಂ ನಿಜ್ಝಾಪೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ಉಪಮಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಯೋ ತಾದಿಸಂ ಭಜತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಪರೇ ನಿಜ್ಝಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾಯ ಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ‘‘ಯಥಾಪಿ ನಾವ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಫಿಯೇನಾತಿ ದಬ್ಬಿಪದರೇನ. ರಿತ್ತೇನಾತಿ ವೇಳುದಣ್ಡೇನ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸಂ ನಾವಾಯಂ. ತತ್ರೂಪಯಞ್ಞೂತಿ ತಸ್ಸಾ ನಾವಾಯ ಆಹರಣಪಟಿಹರಣಾದಿಉಪಾಯಜಾನನೇನ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾದನೇನ ಉಪಾಯಞ್ಞೂ. ಸಿಕ್ಖಿತಸಿಕ್ಖತಾಯ ಸುಕುಸಲಹತ್ಥತಾಯ ಚ ಕುಸಲೋ. ಉಪ್ಪನ್ನುಪದ್ದವಪಟಿಕಾರಸಮತ್ಥತಾಯ ಮುತೀಮಾ. ವೇದಗೂತಿ ವೇದಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇಹಿ ಗತೋ. ಭಾವಿತತ್ತೋತಿ ತಾಯೇವ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಭಾವಿತಚಿತ್ತೋ. ಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ. ಅವೇಧಧಮ್ಮೋತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ¶ ಅಕಮ್ಪನಿಯಸಭಾವೋ. ಸೋತಾವಧಾನೂಪನಿಸೂಪಪನ್ನೇತಿ ಸೋತಓದಹನೇನ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಉಪಪನ್ನೇ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಪದತ್ಥಮೇವ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾಪಿ ಸಕ್ಕಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ.
೩೨೬. ಏವಂ ¶ ¶ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಪರೇ ನಿಜ್ಝಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥಭಾವಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ಉಪಮಂ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪಣ್ಡಿತಸೇವನಾಯ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಹವೇ’’ತಿ ಇಮಂ ಅವಸಾನಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪಣ್ಡಿತಸೇವನೇನ ವಿಸೇಸಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹವೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಂ ಭಜೇಥ. ಕೀದಿಸಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಂ ಭಜೇಥ? ಮೇಧಾವಿನಞ್ಚೇವ ಬಹುಸ್ಸುತಞ್ಚ, ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಮೇಧಾವಿನಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸುತದ್ವಯೇನ ಚ ಬಹುಸ್ಸುತಂ. ತಾದಿಸಞ್ಹಿ ಭಜಮಾನೋ ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಂ ಏವಂ ಞತ್ವಾ ಚ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮೋ ಸೋ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪಭೇದಂ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಂ ಲಭೇಥ ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ಸಮಾಪೇಸೀತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಧಮ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೯. ಕಿಂಸೀಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೨೭. ಕಿಂಸೀಲೋತಿ ¶ ಕಿಂಸೀಲಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಗಿಹಿಸಹಾಯಕೋ ಏಕೋ ಥೇರಸ್ಸೇವ ಪಿತುನೋ ವಙ್ಗನ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸಟ್ಠಿಕೋಟಿಅಧಿಕಂ ಪಞ್ಚಸತಕೋಟಿಧನಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿ. ತಸ್ಸ ಥೇರೋ ಬಹುಸೋ ಓವದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮದಾಸಿ, ಸೋ ತೇನ ವಿಸೇಸಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ. ತತೋ ಥೇರೋ ‘‘ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಂ ಆದಾಯ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆರಬ್ಭ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂಸೀಲೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತತೋ ಪರಂ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಕಿಂಸೀಲೋತಿ ಕೀದಿಸೇನ ವಾರಿತ್ತಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಕೀದಿಸಪಕತಿಕೋ ವಾ. ಕಿಂಸಮಾಚಾರೋತಿ ಕೀದಿಸೇನ ಚಾರಿತ್ತೇನ ಯುತ್ತೋ. ಕಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ¶ ಬ್ರೂಹಯನ್ತಿ ಕಾನಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ. ನರೋ ಸಮ್ಮಾ ನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿರತೋ ನರೋ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಮಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಉತ್ತಮತ್ಥಞ್ಚ ಪಾಪುಣೇತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಾನಂ ಉತ್ತಮಂ ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೩೨೮. ತತೋ ¶ ಭಗವಾ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅಡ್ಢಮಾಸೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಾವಕಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಕಸ್ಮಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾಯ ವುತ್ತಂ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಂ ಅವಿಭಜಿತ್ವಾವ ತಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯವಸೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ‘‘ವುಡ್ಢಾಪಚಾಯೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.
ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾವುಡ್ಢೋ, ಗುಣವುಡ್ಢೋ, ಜಾತಿವುಡ್ಢೋ, ವಯೋವುಡ್ಢೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ವುಡ್ಢಾ. ಜಾತಿಯಾ ಹಿ ದಹರೋಪಿ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಮಹಲ್ಲಕಭಿಕ್ಖೂನಮನ್ತರೇ ಬಾಹುಸಚ್ಚಪಞ್ಞಾಯ ವುಡ್ಢತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾವುಡ್ಢೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಮಹಲ್ಲಕಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ, ಓವಾದವಿನಿಚ್ಛಯಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಚ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತಿ. ತಥಾ ದಹರೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಅಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನೋ ಗುಣವುಡ್ಢೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಓವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಮಹಲ್ಲಕಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಬ್ಭಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ತಥಾ ದಹರೋಪಿ ರಾಜಾ ಖತ್ತಿಯೋ ಮುದ್ಧಾವಸಿತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಸೇಸಜನಸ್ಸ ವನ್ದನಾರಹತೋ ಜಾತಿವುಡ್ಢೋ ನಾಮ. ಸಬ್ಬೋ ಪನ ಪಠಮಜಾತೋ ವಯೋವುಡ್ಢೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ, ತಥಾ ಗುಣೇನಪಿ ಅಡ್ಢಮಾಸೇನ ಸಬ್ಬಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ. ಜಾತಿಯಾಪಿ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಯೇನ ಸಮಾನೋಪಿ ಸೋ ಇಮೇಹಿ ¶ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವುಡ್ಢೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇಹಿ ಏವ ವುಡ್ಢಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ವುಡ್ಢಾಪಚಾಯೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸಾನಂ ವುಡ್ಢಾನಂ ಅಪಚಿತಿಕರಣೇನ ವುಡ್ಢಾಪಚಾಯೀ, ತೇಸಮೇವ ವುಡ್ಢಾನಂ ಲಾಭಾದೀಸು ಉಸೂಯವಿಗಮೇನ ಅನುಸೂಯಕೋ ಚ ಸಿಯಾತಿ ಅಯಮಾದಿಪಾದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ.
ಕಾಲಞ್ಞೂ ಚಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ರಾಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಾಯ ಗರೂನಂ ದಸ್ಸನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಕಾಲಞ್ಞೂ, ದೋಸೇ… ಮೋಹೇ… ಕೋಸಜ್ಜೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಾಯ ಗರೂನಂ ದಸ್ಸನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಕಾಲಞ್ಞೂ, ಯತೋ ಏವಂ ಕಾಲಞ್ಞೂ ಚ ಅಸ್ಸ ಗರೂನಂ ¶ ದಸ್ಸನಾಯ. ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯುತ್ತಂ. ಏರಯಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಖಣಞ್ಞೂತಿ ತಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ಖಣವೇದೀ, ದುಲ್ಲಭೋ ವಾ ಅಯಂ ಈದಿಸಾಯ ಕಥಾಯ ಸವನಕ್ಖಣೋತಿ ಜಾನನ್ತೋ. ಸುಣೇಯ್ಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಾತಿ ತಂ ಕಥಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸುಣೇಯ್ಯ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ತಮೇವ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಸುಭಾಸಿತಾನಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಮೇವ ಸುಣೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
೩೨೯. ‘‘ಕಾಲಞ್ಞೂ ಚಸ್ಸ ಗರೂನಂ ದಸ್ಸನಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗಾದಿವಿನೋದನಕಾಲಂ ಞತ್ವಾಪಿ ಗರೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಕಾಲೇನ ಗಚ್ಛೇ ಗರೂನಂ ¶ ಸಕಾಸಂ, ‘‘ಅಹಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಧುತಙ್ಗಧರೋ ಚಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಚೇತಿಯವನ್ದನಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಅತಿಮಜ್ಝನ್ಹಿಕವೇಲಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠಿತಮಾಚರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯ, ಸಕಸೇನಾಸನೇ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ವೂಪಸನ್ತದರಥಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದಿವಿಧಿಪುಚ್ಛನತ್ಥಂ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ಚ ಥಮ್ಭಂ ನಿರಂಕತ್ವಾ ನಿವಾತವುತ್ತಿ ಥದ್ಧಭಾವಕರಂ ಮಾನಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ನೀಚವುತ್ತಿ ಪಾದಪುಞ್ಛನಚೋಳಕಛಿನ್ನವಿಸಾಣುಸಭಉದ್ಧತದಾಠಸಪ್ಪಸದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯ. ಅಥ ತೇನ ಗರುನಾ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಂ…ಪೇ… ಸಮಾಚರೇ ಚ. ಅತ್ಥನ್ತಿ ಭಾಸಿತತ್ಥಂ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಂ. ಸಂಯಮನ್ತಿ ಸೀಲಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅವಸೇಸಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಅನುಸ್ಸರೇ ಚೇವ ಸಮಾಚರೇ ಚಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಕಥಿತೋಕಾಸೇ ಅನುಸ್ಸರೇಯ್ಯ, ಧಮ್ಮಂ ಸಂಯಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಕಥಿತೋಕಾಸೇ ಅನುಸ್ಸರೇಯ್ಯ, ಅನುಸ್ಸರಣಮತ್ತೇನೇವ ಚ ಅತುಸ್ಸನ್ತೋ ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮಾಚರೇ ಸಮಾಚರೇಯ್ಯ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಯ್ಯ. ತಾಸಂ ಕಥಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಪವತ್ತನೇ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಕರೋನ್ತೋ ಹಿ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಹೋತಿ.
೩೩೦. ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾರಾಮೋ ಧಮ್ಮರತೋ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಞೂ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಚೇತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ, ಆರಾಮೋ ರತೀತಿ ಏಕೋವ ಅತ್ಥೋ, ಧಮ್ಮೇ ಆರಾಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮಾರಾಮೋ. ಧಮ್ಮೇ ರತೋ, ನ ¶ ಅಞ್ಞಂ ಪಿಹೇತೀತಿ ಧಮ್ಮರತೋ. ಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ವತ್ತನತೋ. ಧಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಇದಂ ಉದಯಞಾಣಂ ಇದಂ ವಯಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಞೂ, ಏವರೂಪೋ ¶ ಅಸ್ಸ. ಅಥ ಯಾಯಂ ರಾಜಕಥಾದಿತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ ತರುಣವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಾದೀಸು ಅಭಿನನ್ದನುಪ್ಪಾದನೇನ ತಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಂ ಸನ್ದೂಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮಸನ್ದೋಸವಾದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನೇವಾಚರೇ ಧಮ್ಮಸನ್ದೋಸವಾದಂ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಆವಾಸಗೋಚರಾದಿಸಪ್ಪಾಯಾನಿ ಸೇವನ್ತೋ ತಚ್ಛೇಹಿ ನೀಯೇಥ ಸುಭಾಸಿತೇಹಿ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನೇವೇತ್ಥ ತಚ್ಛಾನಿ, ತಥಾರೂಪೇಹಿ ಸುಭಾಸಿತೇಹಿ ನೀಯೇಥ ನೀಯೇಯ್ಯ, ಕಾಲಂ ಖೇಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
೩೩೧. ಇದಾನಿ ‘‘ಧಮ್ಮಸನ್ದೋಸವಾದ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅತಿಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯುತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ತದಞ್ಞೇನಪಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಹಸ್ಸಂ ಜಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ಹಾಸನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ವಿಪಸ್ಸಕೇನ ¶ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಹಸನೀಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿತಮತ್ತಮೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ, ನಿರತ್ಥಕಕಥಾಜಪ್ಪೋ ನ ಭಾಸಿತಬ್ಬೋ, ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದೀಸು ಪರಿದೇವೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದಿಮ್ಹಿ ಮನೋಪದೋಸೋ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ. ಮಾಯಾಕತನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಮಾಯಾ, ತಿವಿಧಂ ಕುಹನಂ, ಪಚ್ಚಯೇಸು ಗಿದ್ಧಿ, ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಮಾನೋ, ಪಚ್ಚನೀಕಸಾತತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಸಾರಮ್ಭೋ, ಫರುಸವಚನಲಕ್ಖಣಂ ಕಕ್ಕಸಂ, ರಾಗಾದಯೋ ಕಸಾವಾ, ಅಧಿಮತ್ತತಣ್ಹಾಲಕ್ಖಣಾ ಮುಚ್ಛಾತಿ ಇಮೇ ಚ ದೋಸಾ ಸುಖಕಾಮೇನ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸು ವಿಯ, ಸುಚಿಕಾಮೇನ ಗೂಥಠಾನಂ ವಿಯ, ಜೀವಿತುಕಾಮೇನ ಆಸಿವಿಸಾದಯೋ ವಿಯ ಚ ಪಹಾತಬ್ಬಾ. ಹಿತ್ವಾ ಚ ಆರೋಗ್ಯಮದಾದಿವಿಗಮಾ ವೀತಮದೇನ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವಾ ಠಿತತ್ತೇನ ಚರಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹಿ ಸಬ್ಬುಪಕ್ಕಿಲೇಸಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಭಾವನಾಯ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಹಸ್ಸಂ ಜಪ್ಪಂ…ಪೇ… ಠಿತತ್ತೋ’’ತಿ.
೩೩೨. ಇದಾನಿ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಹಸ್ಸಂ ಜಪ್ಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ ವುತ್ತೋ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಸ್ಮಾ ಸಾಹಸೋ ಹೋತಿ ಅವೀಮಂಸಕಾರೀ, ರತ್ತೋ ರಾಗವಸೇನ ¶ ದುಟ್ಠೋ ದೋಸವಸೇನ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಮತ್ತೋ ಚ ಹೋತಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಅಸಾತಚ್ಚಕಾರೀ, ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಚ ‘‘ಸುಣೇಯ್ಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಸುಭಾಸಿತಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೋ ಓವಾದೋ ನಿರತ್ಥಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸುತಾದಿವುದ್ಧಿಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಞ್ಞಾತಸಾರಾನೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ.
ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಾನಿ ಹೇತಾನಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಸುಭಾಸಿತಾನಿ, ತೇಸಂ ವಿಜಾನನಂ ಸಾರೋ. ಯದಿ ವಿಞ್ಞಾತಾನಿ ಸಾಧು, ಅಥ ಸದ್ದಮತ್ತಮೇವ ಗಹಿತಂ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತಂ ಹೋತಿ, ಯೇನ ಏತಾನಿ ಸುತಮಯೇನ ಞಾಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ತಂ ಸುತಂ, ಏತಞ್ಚ ಸುತಮಯಞಾಣಂ ವಿಞ್ಞಾತಸಮಾಧಿಸಾರಂ, ತೇಸು ವಿಞ್ಞಾತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಯೋ ಸಮಾಧಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾವಿಕ್ಖೇಪೋ ತಥತ್ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಸಾರೋ. ನ ಹಿ ವಿಜಾನನಮತ್ತೇನೇವ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಯೋ ಪನಾಯಂ ನರೋ ರಾಗಾದಿವಸೇನ ವತ್ತನತೋ ಸಾಹಸೋ ¶ , ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಅಸಾತಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ಪಮತ್ತೋ, ಸೋ ಸದ್ದಮತ್ತಗ್ಗಾಹೀಯೇವ ಹೋತಿ. ತೇನ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಜಾನನಾಭಾವತೋ ಸಾ ಸುಭಾಸಿತವಿಜಾನನಪಞ್ಞಾ ಚ, ತಥತ್ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಸುತಞ್ಚ ನ ವಡ್ಢತೀತಿ.
೩೩೩. ಏವಂ ¶ ಪಮತ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪರಿಹಾನಿಂ ಸುತಪರಿಹಾನಿಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾನಂ ತದುಭಯಸಾರಾಧಿಗಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೇ…ಪೇ… ಸಾರಮಜ್ಝಗೂ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅರಿಯಪ್ಪವೇದಿತೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೋ. ಏಕೋಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಂ ಅದೇಸೇತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೇ ಅರಿಯಪ್ಪವೇದಿತೇ ರತಾ ನಿರತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಸಾತಚ್ಚಾನುಯೋಗಿನೋ, ಅನುತ್ತರಾ ತೇ ವಚಸಾ ಮನಸಾ ಕಮ್ಮುನಾ ಚ, ತೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ವಚೀಸುಚರಿತೇನ ತಿವಿಧೇನ ಮನೋಸುಚರಿತೇನ ತಿವಿಧೇನ ಕಾಯಸುಚರಿತೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ವಚಸಾ ಮನಸಾ ಕಮ್ಮುನಾ ಚ ಅನುತ್ತರಾ, ಅವಸೇಸಸತ್ತೇಹಿ ಅಸಮಾ ಅಗ್ಗಾವಿಸಿಟ್ಠಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸೀಲೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಾ ತೇ ಸನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಸಮಾಧಿಸಣ್ಠಿತಾ, ಸುತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಾರಮಜ್ಝಗೂ, ಯೇ ಅರಿಯಪ್ಪವೇದಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ರತಾ, ತೇ ನ ಕೇವಲಂ ವಾಚಾದೀಹಿ ಅನುತ್ತರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಸನ್ತಿಸೋರಚ್ಚೇ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಚ ಸಣ್ಠಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಸುತಸ್ಸ ¶ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಾರಮಜ್ಝಗೂ ಅಧಿಗತಾ ಇಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಸಂಸಾಯಂ ಭೂತವಚನಂ. ತತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸೋರಚ್ಚನ್ತಿ ಸುನ್ದರೇ ರತಭಾವೇನ ಯಥಾಭೂತಪಟಿವೇಧಿಕಾ ಪಞ್ಞಾ, ಸನ್ತಿಯಾ ಸೋರಚ್ಚನ್ತಿ ಸನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಂ, ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮಾಧೀತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋವ ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿ. ಸಣ್ಠಿತಾತಿ ತದುಭಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಸುತಪಞ್ಞಾನಂ ಸಾರಂ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ. ವಿಮುತ್ತಿಸಾರಞ್ಹಿ ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ.
ಏವಮೇತ್ಥ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ, ‘‘ಅನುತ್ತರಾ ವಚಸಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ, ಸನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಸಮಾಧೀಹಿ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇತಿ ತೀಹಿಪಿ ಇಮೇಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಅಪರಭಾಗಪಟಿಪದಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸುತಪಞ್ಞಾಸಾರೇನ ಅಕುಪ್ಪವಿಮುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ಸಮಾಪೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಪುನ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಕಿಂಸೀಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೦. ಉಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೩೪. ಉಟ್ಠಹಥಾತಿ ¶ ¶ ಉಟ್ಠಾನಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೋ ರತ್ತಿಂ ಜೇತವನವಿಹಾರೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಗರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದಂ ಅಗಮಾಸಿ ದಿವಾವಿಹಾರತ್ಥಾಯ. ಆಚಿಣ್ಣಂ ಕಿರೇತಂ ಭಗವತೋ ರತ್ತಿಂ ಜೇತವನವಿಹಾರೇ ವಸಿತ್ವಾ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇ ದಿವಾವಿಹಾರೂಪಗಮನಂ, ರತ್ತಿಞ್ಚ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇ ವಸಿತ್ವಾ ಜೇತವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರೂಪಗಮನಂ. ಕಸ್ಮಾ? ದ್ವಿನ್ನಂ ಕುಲಾನಂ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಗುಣಪರಿದೀಪನತ್ಥಾಯ ಚ. ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದಸ್ಸ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚ ಕೂಟಾಗಾರಗಬ್ಭಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇಸು ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯದಾ ಭಗವಾ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಸಾದೇ ವಸತಿ, ತದಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಗಾರವೇನ ಉಪರಿಪಾಸಾದಂ ನಾರುಹನ್ತಿ. ತಂ ದಿವಸಂ ಪನ ಭಗವಾ ಉಪರಿಪಾಸಾದೇ ಕೂಟಾಗಾರಗಬ್ಭಂ ಪಾವಿಸಿ, ತೇನ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಸಾದೇ ಪಞ್ಚಪಿ ಗಬ್ಭಸತಾನಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪವಿಸಿಂಸು. ತೇ ಚ ಸಬ್ಬೇವ ನವಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಧುನಾಗತಾ ಇಮಂ ¶ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಉದ್ಧತಾ ಉನ್ನಳಾ ಪಾಕತಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ತೇ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಿವಾಸೇಯ್ಯಂ ಸುಪಿತ್ವಾ ಸಾಯಂ ಉಟ್ಠಾಯ ಮಹಾತಲೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭತ್ತಗ್ಗೇ ತುಯ್ಹಂ ಕಿಂ ಅಹೋಸಿ, ತ್ವಂ ಕತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ, ಅಹಂ ಆವುಸೋ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಘರಂ, ಅಹಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ, ತತ್ಥ ಏವರೂಪೋ ಚ ಏವರೂಪೋ ಚ ಭೋಜನವಿಧಿ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಆಮಿಸಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಾ ಅಹೇಸುಂ.
ಭಗವಾ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಸನ್ತಾಪಿ ಏವಂ ಪಮತ್ತಾ, ಅಹೋ ಅಯುತ್ತಕಾರಿನೋ’’ತಿ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತಾವದೇವ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆಗಮ್ಮ ಪಾದಮೂಲೇ ವನ್ದಮಾನೋಯೇವ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ನಂ ಭಗವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏತೇ ತೇ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಪಮತ್ತಾ, ಸಾಧು ನೇ ಸಂವೇಜೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ಸೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಭಗವತೋ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ತಾವದೇವ ಆಪೋಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕರೀಸಭೂಮಿಯಂ ಠಿತಂ ಮಹಾಪಾಸಾದಂ ನಾವಂ ವಿಯ ಮಹಾವಾತೋ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನ ಕಮ್ಪೇಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಥವಿಪ್ಪದೇಸೇನ. ಅಥ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭೀತಾ ವಿಸ್ಸರಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸಕಸಕಚೀವರಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞೇನ ದ್ವಾರೇನ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ತೇ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು ¶ . ಭಗವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭೀತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ, ತೇ ‘‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೋ ಕಮ್ಪಿತೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು ¶ . ‘‘ಜಾನಾಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಜಾನಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀನಂ ಅಸಮ್ಪಜಾನಾನಂ ಪಮಾದವಿಹಾರೀನಂ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಂ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ಕಮ್ಪಿತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಉಟ್ಠಹಥಾತಿ ಆಸನಾ ಉಟ್ಠಹಥ ಘಟಥ ವಾಯಮಥ, ಮಾ ಕುಸೀತಾ ಹೋಥ. ನಿಸೀದಥಾತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗತ್ಥಾಯ ನಿಸೀದಥ. ಕೋ ಅತ್ಥೋ ಸುಪಿತೇನ ವೋತಿ ಕೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ¶ ಸುಪಿತೇನ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಸುಪನ್ತೇನ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಪಾಪುಣಿತುಂ. ಆತುರಾನಞ್ಹಿ ಕಾ ನಿದ್ದಾ, ಸಲ್ಲವಿದ್ಧಾನ ರುಪ್ಪತನ್ತಿ ಯತ್ರ ಚ ನಾಮ ಅಪ್ಪಕೇಪಿ ಸರೀರಪ್ಪದೇಸೇ ಉಟ್ಠಿತೇನ ಚಕ್ಖುರೋಗಾದಿನಾ ರೋಗೇನ ಆತುರಾನಂ ಏಕದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪವಿಟ್ಠೇನ ಅಯಸಲ್ಲಅಟ್ಠಿಸಲ್ಲದನ್ತಸಲ್ಲವಿಸಾಣಸಲ್ಲಕಟ್ಠಸಲ್ಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಸಲ್ಲೇನ ರುಪ್ಪಮಾನಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ನಿದ್ದಾ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಕಲಚಿತ್ತಸರೀರಸನ್ತಾನಂ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಿಲೇಸರೋಗೇಹಿ ಆತುರಾನಞ್ಹಿ ಕಾ ನಿದ್ದಾ ರಾಗಸಲ್ಲಾದೀಹಿ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಲ್ಲೇಹಿ ಅನ್ತೋಹದಯಂ ಪವಿಸಿಯ ವಿದ್ಧತ್ತಾ ಸಲ್ಲವಿದ್ಧಾನಂ ರುಪ್ಪತಂ.
೩೩೫. ಏವಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಭಗವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಸ್ಸಾಹೇನ್ತೋ ಸಂವೇಜೇನ್ತೋ ಚ ಆಹ – ‘‘ಉಟ್ಠಹಥ…ಪೇ… ವಸಾನುಗೇ’’ತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಏವಂ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲವಿದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಲೋ ಪಬುಜ್ಝಿತುಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಮಣ್ಡಪೇಯ್ಯಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಸತ್ಥಾ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತೋ, ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ವೋ ದೀಘರತ್ತಂ ಸುತ್ತಂ, ಗಿರೀಸು ಸುತ್ತಂ, ನದೀಸು ಸುತ್ತಂ, ಸಮೇಸು ಸುತ್ತಂ, ವಿಸಮೇಸು ಸುತ್ತಂ, ರುಕ್ಖಗ್ಗೇಸುಪಿ ಸುತ್ತಂ ಅದಸ್ಸನಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾ ನಿದ್ದಾಯ ಅನ್ತಕಿರಿಯತ್ಥಂ ಉಟ್ಠಹಥ ನಿಸೀದಥ ದಳ್ಹಂ ಸಿಕ್ಖಥ ಸನ್ತಿಯಾ.
ತತ್ಥ ಪುರಿಮಪಾದಸ್ಸತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯೋ ಏವ. ದುತಿಯಪಾದೇ ಪನ ಸನ್ತೀತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸನ್ತಿಯೋ – ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಿ, ತದಙ್ಗಸನ್ತಿ, ಸಮ್ಮುತಿಸನ್ತೀತಿ, ನಿಬ್ಬಾನವಿಪಸ್ಸನಾದಿಟ್ಠಿಗತಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಇಧ ಪನ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಮಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ ದಳ್ಹಂ ಸಿಕ್ಖಥ, ಅಸಿಥಿಲಪರಕ್ಕಮಾ ಹುತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಮಾ ವೋ ಪಮತ್ತೇ ವಿಞ್ಞಾಯ, ಮಚ್ಚುರಾಜಾ ಅಮೋಹಯಿತ್ಥ ವಸಾನುಗೇ ¶ , ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ‘‘ಪಮತ್ತಾ ಏತೇ’’ತಿ ಏವಂ ಞತ್ವಾ ಮಚ್ಚುರಾಜಪರಿಯಾಯನಾಮೋ ಮಾರೋ ವಸಾನುಗೇ ಅಮೋಹಯಿತ್ಥ, ಯಥಾ ತಸ್ಸ ವಸಂ ಗಚ್ಛಥ, ಏವಂ ವಸಾನುಗೇ ಕರೋನ್ತೋ ಮಾ ಅಮೋಹಯಿತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೩೩೬. ಯತೋ ತಸ್ಸ ವಸಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತಾ ಯಾಯ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ…ಪೇ… ಸಮಪ್ಪಿತಾ, ಯಾಯ ದೇವಾ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಅತ್ಥಿಕಾ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ, ತಂ ರೂಪಾದಿಂ ಸಿತಾ ನಿಸ್ಸಿತಾ ಅಲ್ಲೀನಾ ¶ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತರಥ ಸಮತಿಕ್ಕಮಥ ಏತಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಸು ವಿಸಯೇಸು ವಿಸಟವಿತ್ಥಿಣ್ಣವಿಸಾಲತ್ತಾ ¶ ವಿಸತ್ತಿಕಂ ಭವಭೋಗತಣ್ಹಂ. ಖಣೋ ವೋ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾ, ಅಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಕ್ಖಣೋ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿ. ಯೇಸಞ್ಹಿ ಅಯಮೇವರೂಪೋ ಖಣೋ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಯೇ ಚ ಇಮಂ ಖಣಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ತೇ ಖಣಾತೀತಾ ಹಿ ಸೋಚನ್ತಿ ನಿರಯಮ್ಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ, ನಿರಸ್ಸಾದಟ್ಠೇನ ನಿರಯಸಞ್ಞಿತೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇಪಿ ಅಪಾಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ‘‘ಅಕತಂ ವತ ನೋ ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸೋಚನ್ತಿ.
೩೩೭. ಏವಂ ಭಗವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಸ್ಸಾಹೇತ್ವಾ ಸಂವೇಜೇತ್ವಾ ಚ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ತಂ ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇವ ತೇ ಅಪ್ಪಮಾದೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ‘‘ಪಮಾದೋ ರಜೋ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಮಾದೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸೋ, ಸೋ ಚಿತ್ತಮಲಿನಟ್ಠೇನ ರಜೋ. ತಂ ಪಮಾದಮನುಪತಿತೋ ಪಮಾದಾನುಪತಿತೋ, ಪಮಾದಾನುಪತಿತತ್ತಾ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನೋ ಪಮಾದೋ ಏವ, ಸೋಪಿ ರಜೋ. ನ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಪಮಾದೋ ನಾಮ ಅರಜೋ ಅತ್ಥಿ. ತೇನ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ‘‘ದಹರಾ ತಾವ ಮಯಂ ಪಚ್ಛಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಾಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ಥ. ದಹರಕಾಲೇಪಿ ಹಿ ಪಮಾದೋ ರಜೋ, ಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇಪಿ ಥೇರಕಾಲೇಪಿ ಪಮಾದಾನುಪತಿತತ್ತಾ ಮಹಾರಜೋ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೋ ಏವ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಘರೇ ಏಕದ್ವೇದಿವಸಿಕೋ ರಜೋ ರಜೋ ಏವ, ವಡ್ಢಮಾನೋ ಪನ ಗಣವಸ್ಸಿಕೋ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೋ ಏವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪನ ಪಠಮವಯೇ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಇತರವಯೇಸು ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ, ಪಠಮವಯೇ ವಾ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಸುಣಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಮಾದವಿಹಾರೀ ನ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಾನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ. ಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬವಯೇಸು ಪಮಾದವಿಹಾರೀ ದಿವಾಸೇಯ್ಯಂ ಆಮಿಸಕಥಞ್ಚ ಅನುಯುತ್ತೋ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತುಮ್ಹೇ, ತಸ್ಸೇವ ಸೋ ಪಠಮವಯೇ ಪಮಾದೋ ರಜೋ, ಇತರವಯೇಸು ಪಮಾದಾನುಪತಿತೋ ಮಹಾಪಮಾದೋ ಚ ಮಹಾರಜೋ ಏವಾತಿ.
ಏವಂ ¶ ತೇಸಂ ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮಾದೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ವಿಜ್ಜಾಯ, ಅಬ್ಬಹೇ ಸಲ್ಲಮತ್ತನೋ’’ತಿ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಏವಮೇಸೋ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ಪಮಾದೋ ರಜೋ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಚ ವಿಜ್ಜಾಯ ಪಣ್ಡಿತೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಉದ್ಧರೇ ಅತ್ತನೋ ಹದಯನಿಸ್ಸಿತಂ ರಾಗಾದಿಪಞ್ಚವಿಧಂ ಸಲ್ಲನ್ತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ಸಮಾಪೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಂವೇಗಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸೂತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಉಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೧. ರಾಹುಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೩೮. ಕಚ್ಚಿ ¶ ¶ ಅಭಿಣ್ಹಸಂವಾಸಾತಿ ರಾಹುಲಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ರಾಹುಲಕುಮಾರೇನ ‘‘ದಾಯಜ್ಜಂ ಮೇ ಸಮಣ ದೇಹೀ’’ತಿ ದಾಯಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೦೫) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಪನ ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ ವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತಂ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ, ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೋ ಅಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಾಚಾಚರಿಯೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಭಗವಾ ‘‘ಅಯಂ ಕುಮಾರೋ ಜಾತಿಆದಿಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸೋ ಜಾತಿಗೋತ್ತಕುಲವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ವಾ ಮದಂ ವಾ ಮಾ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ದಹರಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ನ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಪಾಪುಣಿ, ತಾವ ಓವದನ್ತೋ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಚೇತಂ ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರಾಹುಲಂ ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಓವದತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯಂ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ತ್ವಂ, ರಾಹುಲ, ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸಂವಾಸಹೇತು ಜಾತಿಆದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ವತ್ಥುನಾ ನ ಪರಿಭವಸಿ ಪಣ್ಡಿತಂ, ಞಾಣಪದೀಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪದೀಪಸ್ಸ ಚ ಧಾರಣತೋ ಉಕ್ಕಾಧಾರೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ¶ ಕಚ್ಚಿ ಅಪಚಿತೋ ತಯಾ, ಕಚ್ಚಿ ನಿಚ್ಚಂ ಪೂಜಿತೋ ತಯಾ’’ತಿ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಣತಿ.
೩೩೯. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋ ‘‘ನಾಹಂ ಭಗವಾ ನೀಚಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಸಂವಾಸಹೇತು ಮಾನಂ ವಾ ಮದಂ ವಾ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಪಟಿಗಾಥಮಾಹ ‘‘ನಾಹಂ ಅಭಿಣ್ಹಸಂವಾಸಾ’’ತಿ. ಸಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾ ಏವ.
೩೪೦. ತತೋ ನಂ ಭಗವಾ ಉತ್ತರಿಂ ಓವದನ್ತೋ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇತಿಆದಿಕಾ ಅವಸೇಸಗಾಥಾಯೋ ಆಹ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ಸತ್ತಾನಂ ಪಿಯರೂಪಾ ಪಿಯಜಾತಿಕಾ ಅತಿವಿಯ ಸತ್ತೇಹಿ ಇಚ್ಛಿತಾ ಪತ್ಥಿತಾ ¶ , ಮನೋ ಚ ನೇಸಂ ರಮಯನ್ತಿ, ತೇ ಚಾಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋ ಹಿತ್ವಾ ಸದ್ಧಾಯ ಘರಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ನ ರಾಜಾಭಿನೀತೋ, ನ ಚೋರಾಭಿನೀತೋ, ನ ಇಣಟ್ಟೋ, ನ ಭಯಟ್ಟೋ, ನ ಜೀವಿಕಾಪಕತೋ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ಭಗವಾ ‘‘ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಹಿತ್ವಾ, ಪಿಯರೂಪೇ ಮನೋರಮೇ, ಸದ್ಧಾಯ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮಾ’’ತಿ ಸಮುತ್ತೇಜೇತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋ ಭವಾ’’ತಿ.
ತತ್ಥ ¶ ಸಿಯಾ ‘‘ನನು ಚಾಯಸ್ಮಾ ದಾಯಜ್ಜಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಪಬ್ಬಾಜಿತೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಆಹ – ‘ಸದ್ಧಾಯ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮಾ’’’ತಿ ವುಚ್ಚತೇ – ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ದೀಘರತ್ತಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಧಿಮುತ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತಂ ಉಪರೇವತಂ ನಾಮ ಸಾಮಣೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಙ್ಖೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ತಥಾಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ಪತ್ಥನಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪೇ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನ್ತಿಮಭವಂ ಉಪಪನ್ನೋ. ಏವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಧಿಮುತ್ತತಞ್ಚಸ್ಸ ಭಗವಾ ಜಾನಾತಿ. ತಥಾಗತಬಲಞ್ಞತರಞ್ಹಿ ಏತಂ ಞಾಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಆಹ – ‘‘ಸದ್ಧಾಯ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಸದ್ಧಾಯೇವ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಇದಾನಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋ ಭವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
೩೪೧. ಇದಾನಿಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಿತ್ತೇ ಭಜಸ್ಸು ಕಲ್ಯಾಣೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಅಧಿಕಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ ನಾಮ, ತೇ ಭಜನ್ತೋ ಹಿಮವನ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹಾಸಾಲಾ ಮೂಲಾದೀಹಿ ವಿಯ ಸೀಲಾದೀಹಿ ವಡ್ಢತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಮಿತ್ತೇ ಭಜಸ್ಸು ಕಲ್ಯಾಣೇ’’ತಿ. ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನಂ, ವಿವಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ಯಞ್ಚ ಸಯನಾಸನಂ ಪನ್ತಂ ದೂರಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸಂ, ಯತ್ಥ ಮಿಗಸೂಕರಾದಿಸದ್ದೇನ ಅರಞ್ಞಸಞ್ಞಾ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾರೂಪಂ ಸಯನಾಸನಞ್ಚ ಭಜಸ್ಸು. ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಹೋಹಿ ಭೋಜನೇತಿ ಪಮಾಣಞ್ಞೂ ಹೋಹಿ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತಂ ಪರಿಭೋಗಮತ್ತಞ್ಚ ಜಾನಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತಞ್ಞುನಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಪಿ ಅಪ್ಪೇ ದಾಯಕೇಪಿ ಅಪ್ಪಂ ದಾತುಕಾಮೇ ಅಪ್ಪಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಅಪ್ಪೇ ದಾಯಕೇ ಪನ ಬಹುಂ ದಾತುಕಾಮೇಪಿ ಅಪ್ಪಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಪನ ಬಹುತರೇ ¶ ದಾಯಕೇಪಿ ಅಪ್ಪಂ ದಾತುಕಾಮೇ ಅಪ್ಪಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಪಿ ಬಹುತರೇ ದಾಯಕೇಪಿ ಬಹುಂ ದಾತುಕಾಮೇ ಅತ್ತನೋ ಬಲಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ಮತ್ತಾಯೇವ ವಣ್ಣಿತಾ ಭಗವತಾತಿ ಪರಿಭೋಗಮತ್ತಞ್ಞುನಾ ಪುತ್ತಮಂಸಂ ವಿಯ ಅಕ್ಖಬ್ಭಞ್ಜನಮಿವ ಚ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಭೋಜನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ.
೩೪೨. ಏವಮಿಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಉಪಕಾರಭೂತಾಯ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸೇವನಾಯ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಭೋಜನಮುಖೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಚೀವರಾದೀಸು ತಣ್ಹಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಸಮಾದಪೇನ್ತೋ ‘‘ಚೀವರೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಚಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯೇ. ಏತೇಸೂತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಚೀವರಾದೀಸು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದವತ್ಥೂಸು. ತಣ್ಹಂ ಮಾಕಾಸೀತಿ ‘‘ಹಿರಿಕೋಪೀನಪಟಿಚ್ಛಾದನಾದಿಅತ್ಥಮೇವ ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ನಿಚ್ಚಾತುರಾನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಪಟಿಕಾರಭೂತಾ ಜಜ್ಜರಘರಸ್ಸೇವಿಮಸ್ಸ ಅತಿದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಭೂತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆದೀನವಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತಣ್ಹಂ ಮಾ ಜನೇಸಿ, ಅಜನೇನ್ತೋ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ವಿಹರಾಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಮಾ ¶ ಲೋಕಂ ಪುನರಾಗಮಿ. ಏತೇಸು ಹಿ ತಣ್ಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಣ್ಹಾಯ ಆಕಡ್ಢಿಯಮಾನೋ ಪುನಪಿ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಸೋ ತ್ವಂ ಏತೇಸು ತಣ್ಹಂ ಮಾಕಾಸಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನ ಪುನ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸಸೀತಿ.
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋ ‘‘ಚೀವರೇ ತಣ್ಹಂ ಮಾಕಾಸೀತಿ ಮಂ ಭಗವಾ ಆಹಾ’’ತಿ ಚೀವರಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ದ್ವೇ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಞ್ಚ, ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗಞ್ಚ. ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ತಣ್ಹಂ ಮಾಕಾಸೀತಿ ಮಂ ಭಗವಾ ಆಹಾ’’ತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿ – ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಙ್ಗಂ, ಸಪದಾನಚಾರಿಕಙ್ಗಂ, ಏಕಾಸನಿಕಙ್ಗಂ, ಪತ್ತಪಿಣ್ಡಿಕಙ್ಗಂ, ಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಙ್ಗನ್ತಿ. ‘‘ಸೇನಾಸನೇ ತಣ್ಹಂ ಮಾಕಾಸೀತಿ ಮಂ ಭಗವಾ ಆಹಾ’’ತಿ ಸೇನಾಸನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ¶ ಛ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿ – ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಂ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕಙ್ಗಂ, ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಙ್ಗಂ, ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕಙ್ಗಂ, ಸೋಸಾನಿಕಙ್ಗಂ, ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗನ್ತಿ. ‘‘ಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯೇ ತಣ್ಹಂ ಮಾಕಾಸೀತಿ ಮಂ ಭಗವಾ ಆಹಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಚ್ಚಯೇಸು ಯಥಾಲಾಭಂ ಯಥಾಬಲಂ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪನ್ತಿ ತೀಹಿ ¶ ಸನ್ತೋಸೇಹಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಅಹೋಸಿ, ಯಥಾ ತಂ ಸುಬ್ಬಚೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹೀ ಅನುಸಾಸನಿನ್ತಿ.
೩೪೩. ಏವಂ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರಾಹುಲಂ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಸೇಸಸೀಲೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಚ ಸಮಾದಪೇತುಂ ‘‘ಸಂವುತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಂವುತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭವಸ್ಸೂತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಭವಾತಿ ಅನ್ತಿಮಪದೇನ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಥಾ ದುತಿಯಪದೇ. ಏವಮೇತೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲೇ ಚ ಸಮಾದಪೇಸಿ. ಪಾಕಟವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಲಕ್ಖಣತೋ ಪನ ಛಟ್ಠಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂಯೇವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸತಿ ಕಾಯಗತಾ ತ್ಯತ್ಥೂತಿ ಏವಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ತುಯ್ಹಂ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಾಪಾನಸ್ಸತಿಆಹಾರೇಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾಭಾವನಾದಿಭೇದಾ ಕಾಯಗತಾ ಸತಿ ಅತ್ಥು ಭವತು, ಭಾವೇಹಿ ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಿದಾಬಹುಲೋ ಭವಾತಿ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಅನಭಿರತಸಞ್ಞೀ ಹೋಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೩೪೪. ಏತ್ತಾವತಾ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಉಪಚಾರಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪ್ಪನಾಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ರಾಗಟ್ಠಾನಿಯಂ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ. ತೇನೇವ ನಂ ಪರತೋ ವಿಸೇಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸುಭಂ ರಾಗೂಪಸಞ್ಹಿತ’’ನ್ತಿ. ಪರಿವಜ್ಜೇಹೀತಿ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ ಪರಿಚ್ಚಜಾಹಿ. ಅಸುಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇಹೀತಿ ಯಥಾ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕೇ ವಾ ಕಾಯೇ ಅಸುಭಭಾವನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇಹಿ. ಏಕಗ್ಗಂ ಸುಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಾ ಏಕಗ್ಗಂ, ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿನಾ ಸುಸಮಾಹಿತಂ. ಯಥಾ ತೇ ಈದಿಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಂ ಭಾವೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೩೪೫. ಏವಮಸ್ಸ ¶ ಅಪ್ಪನಾಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಹೀತಿ ಏವಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತತೋ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ನಯೇನ ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ವಾ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ಅನಿಮಿತ್ತವೋಹಾರಂ ಲಭತಿ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಸೋ ಖ್ವಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಾಧಿಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ¶ ವಿಹರಾಮಿ. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಆವುಸೋ, ಇಮಿನಾ ವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತೋ ನಿಮಿತ್ತಾನುಸಾರಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೪೦).
ಮಾನಾನುಸಯಮುಜ್ಜಹಾತಿ ಇಮಾಯ ಅನಿಮಿತ್ತಭಾವನಾಯ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಿನೋ, ಮೇಘಿಯ, ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾ ಸಣ್ಠಾತಿ, ಅನತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅಸ್ಮಿಮಾನಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೯.೩; ಉದಾ. ೩೧) ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಾನಾನುಸಯಂ ಉಜ್ಜಹ ಪಜಹ ಪರಿಚ್ಚಜಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅಥೇವಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಮಾನಸ್ಸ ಅಭಿಸಮಯಾ ಖಯಾ ವಯಾ ಪಹಾನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾ ಉಪಸನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುತೋ ಸೀತಿಭೂತೋ ಸಬ್ಬದರಥಪರಿಳಾಹವಿರಹಿತೋ ಯಾವ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಸಿ, ತಾವ ಸುಞ್ಞತಾನಿಮಿತ್ತಾಪ್ಪಣಿಹಿತಾನಂ ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇನ ಚರಿಸ್ಸಸಿ ವಿಹರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.
ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾನಂ ವಚನಂ. ತತ್ಥ ಇತ್ಥಂ ಸುದನ್ತಿ ಇತ್ಥಂ ಸು ಇದಂ, ಏವಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಏವಂ ಓವದಿಯಮಾನೋ ಚಾಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋ ಪರಿಪಾಕಗತೇಸು ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅನೇಕೇಹಿ ದೇವತಾಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ರಾಹುಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೨. ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪಸುತ್ತ-(ವಙ್ಗೀಸಸುತ್ತ)-ವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪಸುತ್ತಂ, ‘‘ವಙ್ಗೀಸಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮೇವ ಯಾಸ್ಸ ನಿದಾನೇ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಏವಂ ಮೇತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ, ಯತೋ ¶ ತಾನಿ ಅಞ್ಞಾನಿ ಚ ತಥಾವಿಧಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅವುತ್ತನಯಮೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಅಗ್ಗಾಳವೇ ಚೇತಿಯೇತಿ ಆಳವಿಯಂ ಅಗ್ಗಚೇತಿಯೇ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಹಿ ಭಗವತಿ ಅಗ್ಗಾಳವಗೋತಮಕಾದೀನಿ ಅನೇಕಾನಿ ಚೇತಿಯಾನಿ ಅಹೇಸುಂ ಯಕ್ಖನಾಗಾದೀನಂ ಭವನಾನಿ. ತಾನಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಭಗವತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ವಿಹಾರೇ ಅಕಂಸು, ತೇನೇವ ಚ ನಾಮೇನ ವೋಹರಿಂಸು. ತತೋ ¶ ಅಗ್ಗಾಳವಚೇತಿಯಸಙ್ಖಾತೇ ವಿಹಾರೇ ವಿಹರತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಯಸ್ಮತೋ ವಙ್ಗೀಸಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಂ, ವಙ್ಗೀಸೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಸೋ ಜಾತಿತೋ ಪಭುತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಸೋ ಕಿರ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಜಾತೋ ಅಞ್ಞತರಂ ವಿಜ್ಜಂ ಜಾನಾತಿ, ಯಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಛವಸೀಸಂ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಗತಿಂ ಜಾನಾತಿ. ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಸುದಂ ಅತ್ತನೋ ಞಾತೀನಂ ಕಾಲಕತಾನಂ ಸುಸಾನತೋ ಸೀಸಾನಿ ಆನೇತ್ವಾ ತಂ ತೇಸಂ ಗತಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋ ‘‘ಅಸುಕನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಅಸುಕಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ’’ತಿ ವದತಿ. ತೇ ತೇನ ವಿಮ್ಹಿತಾ ತಸ್ಸ ಬಹುಂ ಧನಂ ದೇನ್ತಿ. ಏವಂ ಸೋ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ.
ಸೋ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಂ ಪೂರಿತಪಾರಮೀ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಗಾಮನಿಗಮಜನಪದರಾಜಧಾನೀಸು ವಿಚರನ್ತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ಸಾವತ್ಥಿವಾಸಿನೋ ಪುರೇಭತ್ತಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಸುನಿವತ್ಥಾ ಸುಪಾರುತಾ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಾಯ ಜೇತವನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಜನಕಾಯೋ ಕುಹಿಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ತೇ ಆಚಿಕ್ಖಿಂಸು – ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸೋ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ. ಸೋಪಿ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಪರಿವಾರೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಿಂ, ವಙ್ಗೀಸ, ಜಾನಾಸಿ ಕಿರ ತಾದಿಸಂ ವಿಜ್ಜಂ, ಯಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಛವಸೀಸಾನಿ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಗತಿಂ ಪವೇದೇಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಏವಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ಭಗವಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಸೀಸಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಸೋ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ‘‘ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಸೀಸಂ ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಗತಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ಸೀಸಾನಿ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಞತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಖೀಣಾಸವಸೀಸಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ¶ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಅವಿಸಯೋ ¶ ತೇ ಏತ್ಥ ವಙ್ಗೀಸ, ಮಮೇವೇಸೋ ¶ ವಿಸಯೋ, ಖೀಣಾಸವಸೀಸ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಭಾಸಿ –
‘‘ಗತೀ ಮಿಗಾನಂ ಪವನಂ, ಆಕಾಸೋ ಪಕ್ಖಿನಂ ಗತಿ;
ವಿಭವೋ ಗತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅರಹತೋ ಗತೀ’’ತಿ. (ಪರಿ. ೩೩೯);
ವಙ್ಗೀಸೋ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಮೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ವಿಜ್ಜಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ‘‘ನಾಯಂ ವಿಜ್ಜಾ ಅಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ‘‘ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ವಾ ಮಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಯಂ ವಾ ಇಚ್ಛಸಿ, ತಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಂ ವಿಜ್ಜಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ತದಾ ಚ ಭಗವತೋ ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪತ್ಥೇರೋ ಸಮೀಪೇ ಹೋತಿ, ತಂ ಭಗವಾ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ತೇನ ಹಿ, ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪ, ಇಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ವಙ್ಗೀಸೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೋ ಅರಹಾ ಅಹೋಸಿ. ಏತದಗ್ಗೇ ಚ ಭಗವತಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ವಙ್ಗೀಸೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೨).
ಏವಂ ಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಙ್ಗೀಸಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಾದಿಉಪನಿಜ್ಝಾಯನೇನ ಏವಂ ಲದ್ಧವೋಹಾರೋ ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪೋ ನಾಮ ಥೇರೋ. ಕಪ್ಪೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ, ನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ‘‘ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೋ. ತತೋ ನಂ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಏವಂ ವೋಹರನ್ತಿ. ಸಾಸನೇ ಥಿರಭಾವಂ ಪತ್ತೋತಿ ಥೇರೋ. ಅಗ್ಗಾಳವೇ ಚೇತಿಯೇ ಅಚಿರಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚೇತಿಯೇ ಅಚಿರಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಹೋತಿ. ರಹೋಗತಸ್ಸ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸಾತಿ ಗಣಮ್ಹಾ ವೂಪಕಟ್ಠತ್ತಾ ರಹೋಗತಸ್ಸ ಕಾಯೇನ, ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇನ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ವಿಸಯೇಹಿ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಲ್ಲೀನಸ್ಸ. ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದೀತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ವಿತಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಉದಪಾದೀತಿ. ಅಸಮ್ಮುಖತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಾಸೇವನತ್ತಾ ಚ. ಅಯಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ನ ಸಮ್ಮುಖಾ ಅಹೋಸಿ, ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಞ್ಚಾನೇನ ಅಸ್ಸ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾದಿಪುಬ್ಬಾಸೇವನಂ, ತಾದಿಸಞ್ಚ ಅಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯೇನ.
ತಥಾ ಹಿ ಪಿಣ್ಡೋಲಭಾರದ್ವಾಜೋ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ದಿವಾವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ಉದೇನಸ್ಸ ಉಯ್ಯಾನಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ ¶ ಪುಬ್ಬೇ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪರಿಚಾರೇಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯೇನ, ಗವಮ್ಪತಿತ್ಥೇರೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಸುಞ್ಞಂ ದೇವವಿಮಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪರಿಚಾರೇಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯೇನ. ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸಲವಾದೇನ ಸಮುದಾಚರತಿ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾನಿ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹುತ್ವಾ ತಥಾ ಅಭಾಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯೇನ. ತಸ್ಮಾ ಅಸಮ್ಮುಖತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಾಸೇವನತ್ತಾ ಚಸ್ಸ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ¶ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ನು ಖೋ ಮೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಉದಾಹು ನೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ. ತತೋ ಪರಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪುನ ಸಣ್ಠಾಪನೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಏಕಂಸನ್ತಿ ಚ ವಾಮಂಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯತೋ ಯಥಾ ವಾಮಂಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏವಮಸ್ಸತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ.
೩೪೬. ಅನೋಮಪಞ್ಞನ್ತಿ ಓಮಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಿತ್ತಂ ಲಾಮಕಂ, ನ ಓಮಪಞ್ಞಂ, ಅನೋಮಪಞ್ಞಂ, ಮಹಾಪಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನನ್ತಿ ಏವರೂಪಾನಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಾನಂ. ಞಾತೋತಿ ಪಾಕಟೋ. ಯಸಸ್ಸೀತಿ ಲಾಭಪರಿವಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬುತತ್ತೋತಿ ಗುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಅಪರಿಡಯ್ಹಮಾನಚಿತ್ತೋ ವಾ.
೩೪೭. ತಯಾ ಕತನ್ತಿ ನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ‘‘ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ವದತಾ ತಯಾ ಕತನ್ತಿ ಯಥಾ ಅತ್ತನಾ ಉಪಲಕ್ಖೇತಿ, ತಥಾ ಭಣತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ನ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ಏವ ತಂ ತಥಾ ಆಲಪಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ತತ್ಥ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತತ್ತಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಣತಿ. ಸೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ನಮಸ್ಸಂ ಅಚರೀತಿ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ವಿಹಾಸಿ. ಮುತ್ಯಪೇಕ್ಖೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಮುತ್ತಿಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮದಸ್ಸೀತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪತಿ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನ, ತಞ್ಚ ಭಗವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ದಳ್ಹಧಮ್ಮದಸ್ಸೀ’’ತಿ ಆಹ.
೩೪೮. ಸಕ್ಯಾತಿಪಿ ಭಗವನ್ತಮೇವ ಕುಲನಾಮೇನ ಆಲಪತಿ. ಮಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬೇತಿ ನಿರವಸೇಸಪರಿಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಣತಿ. ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂತಿಪಿ ಭಗವನ್ತಮೇವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಆಲಪತಿ. ಸಮವಟ್ಠಿತಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅವಟ್ಠಿತಾ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಾ. ನೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ. ಸವನಾಯಾತಿ ¶ ಇಮಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸವನತ್ಥಾಯ. ಸೋತಾತಿ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ತುವಂ ನೋ ಸತ್ಥಾ ತ್ವಮನುತ್ತರೋಸೀತಿ ಥುತಿವಚನಮತ್ತಮೇವೇತಂ.
೩೪೯. ಛಿನ್ದೇವ ¶ ನೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛನ್ತಿ ಅಕುಸಲವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ ಸೋ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪತಿರೂಪಕಂ ಪನ ತಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಬ್ರೂಹಿ ಮೇತನ್ತಿ ಬ್ರೂಹಿ ಮೇ ಏತಂ, ಯಂ ಮಯಾ ಯಾಚಿತೋಸಿ ‘‘ತಂ ಸಾವಕಂ ಸಕ್ಯ, ಮಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಅಞ್ಞಾತುಮಿಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ, ಬ್ರೂವನ್ತೋ ಚ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ವೇದಯ ಭೂರಿಪಞ್ಞ ಮಜ್ಝೇವ ನೋ ಭಾಸ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ಞತ್ವಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಂ ಭಗವಾ ಮಜ್ಝೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭಾಸ, ಯಥಾ ಸಬ್ಬೇವ ಮಯಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ. ಸಕ್ಕೋವ ದೇವಾನ ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಥುತಿವಚನಮೇವ. ಅಪಿಚಸ್ಸ ಅಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಸಕ್ಕೋ ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ ದೇವಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ¶ ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತವಚನೋ ಭಾಸತಿ, ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಜ್ಝೇ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತವಚನೋ ಭಾಸಾತಿ.
೩೫೦. ಯೇ ಕೇಚೀತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಭಗವನ್ತಂ ಥುನನ್ತೋಯೇವ ವತ್ತುಕಾಮತಂ ಜನೇತುಂ ಭಣತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಗನ್ಥಾ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪಹಾನೇ ಮೋಹವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಂ ಪಹಾನಾಭಾವತೋ ‘‘ಮೋಹಮಗ್ಗಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಞ್ಞಾಣಪಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೇ ತೇ ತಥಾಗತಂ ಪತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ದೇಸನಾಬಲೇನ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ ನ ಭವನ್ತಿ ನಸ್ಸನ್ತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಚಕ್ಖುಞ್ಹಿ ಏತಂ ಪರಮಂ ನರಾನಂ, ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಗನ್ಥವಿಧಮನಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಜನನತೋ ನರಾನಂ ಪರಮಂ ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೩೫೧. ನೋ ಚೇ ಹಿ ಜಾತೂತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಥುನನ್ತೋಯೇವ ವತ್ತುಕಾಮತಂ ಜನೇನ್ತೋವ ಭಣತಿ. ತತ್ಥ ಜಾತೂತಿ ಏಕಂಸವಚನಂ. ಪುರಿಸೋತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಜೋತಿಮನ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಜೋತಿಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದಯೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದಿ ಭಗವಾ ಯಥಾ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿಭೇದೋ ವಾತೋ ಅಬ್ಭಘನಂ ವಿಹನತಿ, ಏವಂ ದೇಸನಾವೇಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನ ವಿಹನೇಯ್ಯ ¶ . ತಥಾ ಯಥಾ ಅಬ್ಭಘನೇನ ನಿವುತೋ ಲೋಕೋ ತಮೋವ ಹೋತಿ ಏಕನ್ಧಕಾರೋ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಾಣನಿವುತೋಪಿ ತಮೋವಸ್ಸ. ಯೇಪಿ ಇಮೇ ದಾನಿ ಜೋತಿಮನ್ತೋ ಖಾಯನ್ತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದಯೋ, ತೇಪಿ ನರಾ ನ ತಪೇಯ್ಯುನ್ತಿ.
೩೫೨. ಧೀರಾ ಚಾತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಭಣತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಧೀರಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾ ಪುರಿಸಾ ಪಜ್ಜೋತಕರಾ ಭವನ್ತಿ, ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ತಂ ವೀರ ಪಧಾನವೀರಿಯಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಗವಾ ತಥೇವ ಮಞ್ಞೇ ಧೀರೋತಿ ಚ ¶ ಪಜ್ಜೋತಕರೋತ್ವೇವ ಚ ಮಞ್ಞಾಮಿ. ಮಯಞ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿನಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಸ್ಸನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಜಾನನ್ತಾ ಏವ ಉಪಾಗಮುಮ್ಹಾ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಸಾಸು ನೋ ಆವಿಕರೋಹಿ ಕಪ್ಪಂ, ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪಂ ಆಚಿಕ್ಖ ಪಕಾಸೇಹೀತಿ.
೩೫೩. ಖಿಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಭಣತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಗಿರಂ ಏರಯ ಲಹುಂ ಅಚಿರಾಯಮಾನೋ ವಚನಂ ಭಾಸ, ವಗ್ಗುಂ ಮನೋರಮಂ ಭಗವಾ. ಯಥಾ ಸುವಣ್ಣಹಂಸೋ ಗೋಚರಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಜಾತಸ್ಸರವನಸಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ಗೀವಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಉಚ್ಚಾರೇತ್ವಾ ರತ್ತತುಣ್ಡೇನ ಸಣಿಕಂ ಅತರಮಾನೋ ವಗ್ಗುಂ ಗಿರಂ ನಿಕೂಜತಿ ನಿಚ್ಛಾರೇತಿ, ಏವಮೇವ ತ್ವಮ್ಪಿ ಸಣಿಕಂ ನಿಕೂಜ, ಇಮಿನಾ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಞ್ಞತರೇನ ಬಿನ್ದುಸ್ಸರೇನ ಸುವಿಕಪ್ಪಿತೇನ ಸುಟ್ಠುವಿಕಪ್ಪಿತೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇನ. ಏತೇ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇವ ಉಜುಗತಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಮಾನಸಾ ಹುತ್ವಾ ತವ ನಿಕೂಜಿತಂ ಸುಣೋಮಾತಿ.
೩೫೪. ಪಹೀನಜಾತಿಮರಣನ್ತಿ ¶ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಭಣತಿ. ತತ್ಥ ನ ಸೇಸೇತೀತಿ ಅಸೇಸೋ, ತಂ ಅಸೇಸಂ. ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ವಿಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಪಹೀನಜಾತಿಮರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಯಾಚಿತ್ವಾ ನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾ. ಧೋನನ್ತಿ ಧುತಸಬ್ಬಪಾಪಂ. ವದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ ಧಮ್ಮಂ. ನ ಕಾಮಕಾರೋ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮೇವ ಹಿ ಕಾಮಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಯಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ ಞಾತುಂ ವಾ ವತ್ತುಂ ವಾ, ತಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಸಙ್ಖೇಯ್ಯಕಾರೋ ಚ ತಥಾಗತಾನನ್ತಿ ತಥಾಗತಾನಂ ಪನ ವೀಮಂಸಕಾರೋ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಕಿರಿಯಾ. ತೇ ಯಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ ಞಾತುಂ ವಾ ವತ್ತುಂ ವಾ, ತಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
೩೫೫. ಇದಾನಿ ತಂ ಸಙ್ಖೇಯ್ಯಕಾರಂ ¶ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತಥಾ ಹಿ ತವ ಭಗವಾ ಇದಂ ಸಮುಜ್ಜುಪಞ್ಞಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮುಗ್ಗಹೀತಂ ವುತ್ತಂ ಪವತ್ತಿತಂ ಸಮ್ಪನ್ನವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ, ‘‘ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತೋ ಸತ್ತತಾಲಮತ್ತಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧೋ ಸಕ್ಕೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಪಥವಿಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಅವಿಪರೀತಂ ದಿಟ್ಠಂ. ತತೋ ಪನ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಆಹ – ಅಯಮಞ್ಜಲೀ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಸುಪ್ಪಣಾಮಿತೋ, ಅಯಮಪರೋಪಿ ಅಞ್ಜಲೀ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಣಾಮಿತೋ. ಮಾ ಮೋಹಯೀತಿ ಮಾ ನೋ ಅಕಥನೇನ ಮೋಹಯಿ ಜಾನಂ ಜಾನನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಗತಿಂ. ಅನೋಮಪಞ್ಞಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪತಿ.
೩೫೬. ಪರೋವರನ್ತಿ ¶ ಇಮಂ ಪನ ಗಾಥಂ ಅಪರೇನಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಮೋಹನಮೇವ ಯಾಚನ್ತೋ ಆಹ. ತತ್ಥ ಪರೋವರನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ಸುನ್ದರಾಸುನ್ದರಂ ದೂರೇಸನ್ತಿಕಂ ವಾ. ಅರಿಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ. ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ. ಜಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಜಾನನ್ತೋ. ವಾಚಾಭಿಕಙ್ಖಾಮೀತಿ ಯಥಾ ಘಮ್ಮನಿ ಘಮ್ಮತತ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ಕಿಲನ್ತೋ ತಸಿತೋ ವಾರಿಂ, ಏವಂ ತೇ ವಾಚಂ ಅಭಿಕಙ್ಖಾಮಿ. ಸುತಂ ಪವಸ್ಸಾತಿ ಸುತಸಙ್ಖಾತಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಪವಸ್ಸ ಪಗ್ಘರ ಮುಞ್ಚ ಪವತ್ತೇಹಿ. ‘‘ಸುತಸ್ಸ ವಸ್ಸಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಸದ್ದಾಯತನಸ್ಸ ವುಟ್ಠಿಂ ವಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
೩೫೭. ಇದಾನಿ ಯಾದಿಸಂ ವಾಚಂ ಅಭಿಕಙ್ಖತಿ, ತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –
‘‘ಯದತ್ಥಿಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಚರೀ,
ಕಪ್ಪಾಯನೋ ಕಚ್ಚಿಸ್ಸ ತಂ ಅಮೋಘಂ;
ನಿಬ್ಬಾಯಿ ಸೋ ಆದು ಸಉಪಾದಿಸೇಸೋ,
ಯಥಾ ವಿಮುತ್ತೋ ಅಹು ತಂ ಸುಣೋಮಾ’’ತಿ. –
ಗಾಥಮಾಹ ¶ . ತತ್ಥ ಕಪ್ಪಾಯನೋತಿ ಕಪ್ಪಮೇವ ಪೂಜಾವಸೇನ ಭಣತಿ. ಯಥಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ‘‘ಕಿಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಯಥಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ, ಉದಾಹು ಉಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಯಥಾ ಸೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
೩೫೮. ಏವಂ ದ್ವಾದಸಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಯಾಚಿತೋ ಭಗವಾ ತಂ ವಿಯಾಕರೋನ್ತೋ –
‘‘ಅಚ್ಛೇಚ್ಛಿ ತಣ್ಹಂ ಇಧ ನಾಮರೂಪೇ, (ಇತಿ ಭಗವಾ)
ಕಣ್ಹಸ್ಸ ಸೋತಂ ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತಂ;
ಅತಾರಿ ಜಾತಿಂ ಮರಣಂ ಅಸೇಸಂ,
ಇಚ್ಚಬ್ರವೀ ಭಗವಾ ಪಞ್ಚಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ. –
ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ತಾವ ಅತ್ಥೋ – ಯಾಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪೇ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿಭೇದಾ ತಣ್ಹಾದೀಘರತ್ತಂ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯಿತಾ ಕಣ್ಹನಾಮಕಸ್ಸ ಮಾರಸ್ಸ ‘‘ಸೋತ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಕಣ್ಹಸ್ಸ ಸೋತಭೂತಂ ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತಂ ¶ ಇಧ ನಾಮರೂಪೇ ತಣ್ಹಂ ಕಪ್ಪಾಯನೋ ಛಿನ್ದೀತಿ. ಇತಿ ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಂ ವಚನಂ. ಅತಾರಿ ಜಾತಿಂ ಮರಣಂ ಅಸೇಸನ್ತಿ ಸೋ ¶ ತಂ ತಣ್ಹಂ ಛೇತ್ವಾ ಅಸೇಸಂ ಜಾತಿಮರಣಂ ಅತಾರಿ, ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಚ್ಚಬ್ರವೀ ಭಗವಾ ಪಞ್ಚಸೇಟ್ಠೋತಿ ವಙ್ಗೀಸೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಠಮಸಿಸ್ಸಾನಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಪಞ್ಚಹಿ ವಾ ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ, ಸೀಲಾದೀಹಿ ವಾ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಅತಿವಿಸಿಟ್ಠೇಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಮೇವಿದಂ ವಚನಂ.
೩೫೯. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಮಭಿನನ್ದಮಾನಸೋ ವಙ್ಗೀಸೋ ‘‘ಏಸ ಸುತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾಯೋ ಆಹ. ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಇಸಿಸತ್ತಮಾತಿ ಭಗವಾ ಇಸಿ ಚ ಸತ್ತಮೋ ಚ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ವಿಪಸ್ಸೀಸಿಖೀವೇಸ್ಸಭೂಕಕುಸನ್ಧಕೋಣಾಗಮನಕಸ್ಸಪನಾಮಕೇ ಛ ಇಸಯೋ ಅತ್ತನಾ ಸಹ ಸತ್ತ ಕರೋನ್ತೋ ಪಾತುಭೂತೋತಿಪಿ ಇಸಿಸತ್ತಮೋ, ತಂ ಆಲಪನ್ತೋ ಆಹ. ನ ಮಂ ವಞ್ಚೇಸೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಇಚ್ಛನ್ತಂ ಮಂ ನ ವಞ್ಚೇಸಿ, ನ ವಿಸಂವಾದೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
೩೬೦. ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಯಸ್ಮಾ ಮುತ್ಯಪೇಕ್ಖೋ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ, ಅಹು ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕೋ’’ತಿ. ಮಚ್ಚುನೋ ಜಾಲಂ ತತನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟೇ ವಿತ್ಥತಂ ಮಾರಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಜಾಲಂ. ಮಾಯಾವಿನೋತಿ ಬಹುಮಾಯಸ್ಸ. ‘‘ತಥಾ ಮಾಯಾವಿನೋ’’ತಿಪಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಯೋ ಅನೇಕಾಹಿ ¶ ಮಾಯಾಹಿ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ, ತಸ್ಸ ತಥಾ ಮಾಯಾವಿನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
೩೬೧. ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಆದೀತಿ ಕಾರಣಂ. ಉಪಾದಾನಸ್ಸಾತಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ. ವಟ್ಟಞ್ಹಿ ಉಪಾದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಇಧ ‘‘ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸೇವ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಆದಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾದಿಭೇದಂ ಕಾರಣಂ ಅದ್ದಸ ಕಪ್ಪೋತಿ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಭಗವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ. ಅಚ್ಚಗಾ ವತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ವತ. ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚು ಏತ್ಥ ಧಿಯತೀತಿ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ, ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಂ ಸುದುತ್ತರಂ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ ಅಚ್ಚಗಾ ವತಾತಿ ವೇದಜಾತೋ ಭಣತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೩. ಸಮ್ಮಾಪರಿಬ್ಬಾಜನೀಯಸುತ್ತ-(ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತ)-ವಣ್ಣನಾ
೩೬೨. ಪುಚ್ಛಾಮಿ ¶ ¶ ¶ ಮುನಿಂ ಪಹೂತಪಞ್ಞನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಪರಿಬ್ಬಾಜನೀಯಸುತ್ತಂ, ‘‘ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾಸಮಯದಿವಸೇ ಕಥಿತತ್ತಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ನಿಮ್ಮಿತಬುದ್ಧೇನ ಹಿ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ, ತಂ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಚ್ಛಾಯ ‘‘ಸಮ್ಮಾಪರಿಬ್ಬಾಜನೀಯಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಸಾಕಿಯಕೋಲಿಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ಪೋರಾಣೇಹಿ ವಣ್ಣೀಯತಿ.
ತತ್ರಾಯಂ ಉದ್ದೇಸಮಗ್ಗವಣ್ಣನಾ – ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಾನಂ ಕಿರ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಸಮ್ಮತಸ್ಸ ರೋಜೋ ನಾಮ ಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ರೋಜಸ್ಸ ವರರೋಜೋ, ವರರೋಜಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣೋ, ಕಲ್ಯಾಣಸ್ಸ ವರಕಲ್ಯಾಣೋ, ವರಕಲ್ಯಾಣಸ್ಸ ಮನ್ಧಾತಾ, ಮನ್ಧಾತುಸ್ಸ ವರಮನ್ಧಾತಾ, ವರಮನ್ಧಾತುಸ್ಸ ಉಪೋಸಥೋ, ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ವರೋ, ವರಸ್ಸ ಉಪವರೋ, ಉಪವರಸ್ಸ ಮಘದೇವೋ, ಮಘದೇವಸ್ಸ ಪರಮ್ಪರಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ಖತ್ತಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ತೇಸಂ ಪರತೋ ತಯೋ ಓಕ್ಕಾಕವಂಸಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇಸು ತತಿಯಓಕ್ಕಾಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಮಹೇಸಿಯೋ ಅಹೇಸುಂ – ಹತ್ಥಾ, ಚಿತ್ತಾ, ಜನ್ತು, ಜಾಲಿನೀ, ವಿಸಾಖಾತಿ. ಏಕೇಕಿಸ್ಸಾ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಇತ್ಥಿಸತಾನಿ ಪರಿವಾರಾ. ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಾಯ ಚತ್ತಾರೋ ಪುತ್ತಾ – ಓಕ್ಕಾಮುಖೋ, ಕರಕಣ್ಡು, ಹತ್ಥಿನಿಕೋ, ಸಿನಿಪುರೋತಿ; ಪಞ್ಚ ಧೀತರೋ – ಪಿಯಾ, ಸುಪ್ಪಿಯಾ, ಆನನ್ದಾ, ವಿಜಿತಾ, ವಿಜಿತಸೇನಾತಿ. ಏವಂ ಸಾ ನವ ಪುತ್ತೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ.
ಅಥ ರಾಜಾ ಅಞ್ಞಂ ದಹರಂ ಅಭಿರೂಪಂ ರಾಜಧೀತರಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸಾಪಿ ಜನ್ತುಂ ನಾಮ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ. ತಂ ಜನ್ತುಕುಮಾರಂ ಪಞ್ಚಮದಿವಸೇ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಸಿ. ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಮಹೇಸಿಯಾ ವರಂ ಅದಾಸಿ. ಸಾ ಞಾತಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ರಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ರಾಜಾ ‘‘ನಸ್ಸ ವಸಲಿ, ಮಮ ಪುತ್ತಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಮಿಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ನಾದಾಸಿ. ಸಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ¶ ರಹೋ ರಾಜಾನಂ ಪರಿತೋಸೇತ್ವಾ ‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮುಸಾವಾದೋ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಯಾಚತಿ ಏವ. ಅಥ ರಾಜಾ ಪುತ್ತೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ, ತಾತಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕನಿಟ್ಠಂ ಜನ್ತುಕುಮಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮಾತುಯಾ ಸಹಸಾ ವರಂ ಅದಾಸಿಂ. ಸಾ ¶ ಪುತ್ತಸ್ಸ ರಜ್ಜಂ ಪರಿಣಾಮೇತುಂ ಇಚ್ಛತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ. ತೇ ಭಗಿನಿಯೋ ಆದಾಯ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ನಗರಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ‘‘ಕುಮಾರಾ ಪಿತುಅಚ್ಚಯೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಗಚ್ಛಾಮ ನೇ ಉಪಟ್ಠಹಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ ಅನುಬನ್ಧಿಂಸು. ಪಠಮದಿವಸೇ ಯೋಜನಮತ್ತಾ ¶ ಸೇನಾ ಅಹೋಸಿ, ದುತಿಯದಿವಸೇ ದ್ವಿಯೋಜನಮತ್ತಾ, ತತಿಯದಿವಸೇ ತಿಯೋಜನಮತ್ತಾ. ಕುಮಾರಾ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಮಹಾ ಅಯಂ ಬಲಕಾಯೋ, ಸಚೇ ಮಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಸಾಮನ್ತರಾಜಾನಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಜನಪದಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮ, ಸೋಪಿ ನೋ ನ ಪಹೋಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ಪರೇಸಂ ಪೀಳಂ ಕತ್ವಾ ಲದ್ಧರಜ್ಜೇನ, ಮಹಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಅರಞ್ಞೇ ನಗರಂ ಮಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಹಿಮವನ್ತಾಭಿಮುಖಾ ಅಗಮಿಂಸು.
ತತ್ಥ ನಗರಮಾಪನೋಕಾಸಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾ ಹಿಮವತಿ ಕಪಿಲೋ ನಾಮ ಘೋರತಪೋ ತಾಪಸೋ ಪಟಿವಸತಿ ಪೋಕ್ಖರಣಿತೀರೇ ಮಹಾಸಾಕಸಣ್ಡೇ, ತಸ್ಸ ವಸನೋಕಾಸಂ ಗತಾ. ಸೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ತೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ಕಿರ ಭುಮ್ಮಜಾಲಂ ನಾಮ ವಿಜ್ಜಂ ಜಾನಾತಿ, ಯಾಯ ಉದ್ಧಂ ಅಸೀತಿಹತ್ಥೇ ಆಕಾಸೇ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಭೂಮಿಯಞ್ಚ ಗುಣದೋಸೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಥೇಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸೂಕರಮಿಗಾ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಯೋ ತಾಸೇತ್ವಾ ಪರಿಪಾತೇನ್ತಿ, ಮಣ್ಡೂಕಮೂಸಿಕಾ ಸಪ್ಪೇ ಭಿಂಸಾಪೇನ್ತಿ. ಸೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ ಪಥವೀಅಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಅಸ್ಸಮಂ ಮಾಪೇಸಿ. ತತೋ ಸೋ ರಾಜಕುಮಾರೇ ಆಹ – ‘‘ಸಚೇ ಮಮ ನಾಮೇನ ನಗರಂ ಕರೋಥ, ದೇಮಿ ವೋ ಇಮಂ ಓಕಾಸ’’ನ್ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಪಟಿಜಾನಿಂಸು. ತಾಪಸೋ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ಚಣ್ಡಾಲಪುತ್ತೋಪಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಂ ಬಲೇನ ಅತಿಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಸ್ಸಮೇ ರಞ್ಞೋ ಘರಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಮಾಪೇಥಾ’’ತಿ ತಂ ಓಕಾಸಂ ದತ್ವಾ ಸಯಂ ಅವಿದೂರೇ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಅಸ್ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ವಸಿ. ತತೋ ¶ ಕುಮಾರಾ ತತ್ಥ ನಗರಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಕಪಿಲಸ್ಸ ವುತ್ಥೋಕಾಸೇ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಕಪಿಲವತ್ಥೂ’’ತಿ ನಾಮಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸುಂ.
ಅಥ ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ಇಮೇ ಕುಮಾರಾ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ, ಯದಿ ನೇಸಂ ಪಿತಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಭವೇಯ್ಯ, ಸೋ ಆವಾಹವಿವಾಹಂ ಕಾರೇಯ್ಯ. ಇದಾನಿ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಾರೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕುಮಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇಸುಂ. ಕುಮಾರಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸದಿಸಾ ಖತ್ತಿಯಧೀತರೋ ನ ಪಸ್ಸಾಮ, ತಾಸಮ್ಪಿ ಭಗಿನೀನಂ ಸದಿಸೇ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೇ, ಜಾತಿಸಮ್ಭೇದಞ್ಚ ¶ ನ ಕರೋಮಾ’’ತಿ. ತೇ ಜಾತಿಸಮ್ಭೇದಭಯೇನ ಜೇಟ್ಠಭಗಿನಿಂ ಮಾತುಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾಹಿ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸುಂ. ತೇಸಂ ಪಿತಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಕ್ಯಾ ವತ, ಭೋ ಕುಮಾರಾ, ಪರಮಸಕ್ಯಾ ವತ, ಭೋ ಕುಮಾರಾ’’ತಿ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಸಕ್ಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –
‘‘ಅಥ ಖೋ, ಅಮ್ಬಟ್ಠ, ರಾಜಾ ಓಕ್ಕಾಕೋ ಅಮಚ್ಚೇ ಪಾರಿಸಜ್ಜೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘ಕಹಂ ನು ಖೋ, ಭೋ, ಏತರಹಿ ಕುಮಾರಾ ಸಮ್ಮನ್ತೀ’ತಿ. ಅತ್ಥಿ, ದೇವ, ಹಿಮವನ್ತಪಸ್ಸೇ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ತೀರೇ ಮಹಾಸಾಕಸಣ್ಡೋ, ತತ್ಥೇತರಹಿ ಕುಮಾರಾ ಸಮ್ಮನ್ತಿ. ತೇ ಜಾತಿಸಮ್ಭೇದಭಯಾ ಸಕಾಹಿ ಭಗಿನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೀತಿ. ಅಥ ಖೋ, ಅಮ್ಬಟ್ಠ, ರಾಜಾ ಓಕ್ಕಾಕೋ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ – ‘ಸಕ್ಯಾ ವತ, ಭೋ ಕುಮಾರಾ, ಪರಮಸಕ್ಯಾ ವತ, ಭೋ ಕುಮಾರಾ’ತಿ, ತದಗ್ಗೇ ಖೋ ಪನ ¶ , ಅಮ್ಬಟ್ಠ, ಸಕ್ಯಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಸಕ್ಯಾನಂ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೬೭).
ತತೋ ನೇಸಂ ಜೇಟ್ಠಭಗಿನಿಯಾ ಕುಟ್ಠರೋಗೋ ಉದಪಾದಿ, ಕೋವಿಳಾರಪುಪ್ಫಸದಿಸಾನಿ ಗತ್ತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ರಾಜಕುಮಾರಾ ‘‘ಇಮಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನಭೋಜನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಉಪರಿ ಏಸ ರೋಗೋ ಸಙ್ಕಮತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ವಿಯ ತಂ ಯಾನೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಖಣಾಪೇತ್ವಾ ¶ ತಂ ತತ್ಥ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಪದರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ ಪಂಸುಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ರಾಮೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಕುಟ್ಠರೋಗೀ ಓರೋಧೇಹಿ ಚ ನಾಟಕೇಹಿ ಚ ಜಿಗುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ತೇನ ಸಂವೇಗೇನ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಸ್ಸ ರಜ್ಜಂ ದತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಣ್ಣಮೂಲಫಲಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರೋಗೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಹುತ್ವಾ, ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರನ್ತೋ ಮಹನ್ತಂ ಸುಸಿರರುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಸೋಳಸಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಂ ತಂ ಕೋಲಾಪಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ, ದ್ವಾರಞ್ಚ ವಾತಪಾನಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಸೋ ಅಙ್ಗಾರಕಟಾಹೇ ಅಗ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ವಿಸ್ಸರಞ್ಚ ಸುಸ್ಸರಞ್ಚ ಸುಣನ್ತೋ ಸಯತಿ. ಸೋ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸೀಹೋ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ, ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಬ್ಯಗ್ಘೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪಭಾತೇ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಘಾಸಮಂಸಂ ಆದಾಯ ಪಚಿತ್ವಾ ಖಾದತಿ.
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸೋ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ತಸ್ಸಾ ರಾಜಧೀತಾಯ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾ ಬ್ಯಗ್ಘೋ ತಂ ಪದೇಸಂ ಖಣಿತ್ವಾ ¶ ಪದರತ್ಥರೇ ವಿವರಮಕಾಸಿ. ತೇನ ವಿವರೇನ ಸಾ ಬ್ಯಗ್ಘಂ ದಿಸ್ವಾ ಭೀತಾ ವಿಸ್ಸರಮಕಾಸಿ. ಸೋ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪಾತೋವ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕೋ ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ನಿಕ್ಖಮಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ನಿಕ್ಖಮಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಾ ಅಹ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಸೋಬ್ಭೇ ನಿಖಾತಾಪಿ ಮಾನಮೇವ ಕರೋತಿ. ಸೋ ಸಬ್ಬಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಖತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಜಾತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ ದಾನಿ ಖೀರೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸಪ್ಪಿ ವಿಯ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸಾ ‘‘ಕುಟ್ಠರೋಗಿನೀಮ್ಹಿ ಸಾಮಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿಕ್ಖಮಿತು’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೋ ‘‘ಕತಕಮ್ಮೋ ದಾನಿ ಅಹಂ ಸಕ್ಕಾ ತಿಕಿಚ್ಛಿತು’’ನ್ತಿ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ದತ್ವಾ ತಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನೋಕಾಸಂ ನೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಪರಿಭುತ್ತಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಏವ ದತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರೋಗಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಮಕಾಸಿ. ಸೋ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಸಾ ಪಠಮಸಂವಾಸೇನೇವ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಪುತ್ತೇ ವಿಜಾಯಿ, ಪುನಪಿ ದ್ವೇತಿ ಏವಂ ಸೋಳಸಕ್ಖತ್ತುಂ ವಿಜಾಯಿ. ಏವಂ ತೇ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಭಾತರೋ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತೇ ಪಿತಾ ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸಿ.
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ¶ ¶ ಏಕೋ ರಾಮರಞ್ಞೋ ನಗರವಾಸೀ ಪಬ್ಬತೇ ರತನಾನಿ ಗವೇಸನ್ತೋ ತಂ ಪದೇಸಂ ಆಗತೋ ರಾಜಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ‘‘ಜಾನಾಮಹಂ, ದೇವ, ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಕುತೋ ತ್ವಂ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಚ ತೇನ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ನಗರತೋ ದೇವಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ನಂ ರಾಜಾ ಸಬ್ಬಂ ಪವತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಏವಂ ತೇಸು ಸಮುಲ್ಲಪಮಾನೇಸು ತೇ ದಾರಕಾ ಆಗಮಿಂಸು. ಸೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಕೇ ದೇವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಪುತ್ತಾ ಮೇ ಭಣೇ’’ತಿ. ‘‘ಇಮೇಹಿ ದಾನಿ, ದೇವ, ದ್ವತ್ತಿಂಸಕುಮಾರೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ವನೇ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಏಹಿ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಲಂ, ಭಣೇ, ಇಧೇವ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ‘‘ಲದ್ಧಂ ದಾನಿ ಮೇ ಕಥಾಪಾಭತ’’ನ್ತಿ ನಗರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತಸ್ಸಾರೋಚೇಸಿ. ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ‘‘ಪಿತರಂ ಆನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಪಿತರಂ ಯಾಚಿ. ಸೋಪಿ ‘‘ಅಲಂ, ತಾತ ಕುಮಾರ, ಇಧೇವ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ನೇವ ಇಚ್ಛಿ. ತತೋ ರಾಜಪುತ್ತೋ ‘‘ನ ದಾನಿ ರಾಜಾ ಆಗನ್ತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಹನ್ದಸ್ಸ ಇಧೇವ ನಗರಂ ಮಾಪೇಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ಕೋಲರುಕ್ಖಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಘರಂ ಕತ್ವಾ ನಗರಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಕೋಲರುಕ್ಖಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಕೋಲನಗರ’’ನ್ತಿ ಚ ಬ್ಯಗ್ಘಪಥೇ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಬ್ಯಗ್ಘಪಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ನಾಮಾನಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ.
ತತೋ ¶ ವಯಪ್ಪತ್ತೇ ಕುಮಾರೇ ಮಾತಾ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ತಾತಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿನೋ ಸಕ್ಯಾ ಮಾತುಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಧೀತರೋ ನೇಸಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ. ತೇ ಯಂ ದಿವಸಂ ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಾಯೋ ನದೀಕೀಳನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನದೀತಿತ್ಥಂ ಉಪರುನ್ಧಿತ್ವಾ ನಾಮಾನಿ ಸಾವೇತ್ವಾ ಪತ್ಥಿತಾ ಪತ್ಥಿತಾ ರಾಜಧೀತರೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗಮಂಸು. ಸಕ್ಯರಾಜಾನೋ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಹೋತು ಭಣೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾ ಏವಾ’’ತಿ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ. ಅಯಂ ಕೋಲಿಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ.
ಏವಂ ತೇಸಂ ಸಾಕಿಯಕೋಲಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆವಾಹವಿವಾಹಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಆಗತೋ ವಂಸೋ ಯಾವ ಸೀಹಹನುರಾಜಾ, ತಾವ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಸೀಹಹನುರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಪಞ್ಚ ಪುತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ ¶ – ಸುದ್ಧೋದನೋ, ಅಮಿತೋದನೋ, ಧೋತೋದನೋ, ಸಕ್ಕೋದನೋ, ಸುಕ್ಕೋದನೋತಿ. ತೇಸು ಸುದ್ಧೋದನೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರಯಮಾನೇ ತಸ್ಸ ಪಜಾಪತಿಯಾ ಅಞ್ಜನರಞ್ಞೋ ಧೀತಾಯ ಮಹಾಮಾಯಾದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪೂರಿತಪಾರಮೀ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಜಾತಕನಿದಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನ ತುಸಿತಪುರಾ ಚವಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕತಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾದಯೋ ಅರಿಯಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ಪನ್ನರಸಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಿಹರತಿ ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮೇ.
ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೇ ಚ ಭಗವತಿ ಸಾಕಿಯಕೋಲಿಯಾನಂ ಉದಕಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಲಹೋ ಅಹೋಸಿ. ಕಥಂ? ನೇಸಂ ¶ ಕಿರ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಕಪಿಲಪುರಕೋಲಿಯಪುರಾನಂ ಅನ್ತರೇ ರೋಹಿಣೀ ನಾಮ ನದೀ ಪವತ್ತತಿ. ಸಾ ಕದಾಚಿ ಅಪ್ಪೋದಕಾ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಮಹೋದಕಾ. ಅಪ್ಪೋದಕಕಾಲೇ ಸೇತುಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಕಿಯಾಪಿ ಕೋಲಿಯಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಸ್ಸಪಾಯನತ್ಥಂ ಉದಕಂ ಆನೇನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸೇತುಂ ಕರೋನ್ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭಣ್ಡನ್ತಾ ‘‘ಅರೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಕುಲಂ ಭಗಿನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ ಕುಕ್ಕುಟಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಿತಿರಚ್ಛಾನಾ ವಿಯ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಕುಲಂ ಸುಸಿರರುಕ್ಖೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ ಪಿಸಾಚಿಲ್ಲಿಕಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಜಾತಿವಾದೇನ ಖುಂಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರಾಜೂನಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತೇ ಕುದ್ಧಾ ಯುದ್ಧಸಜ್ಜಾ ಹುತ್ವಾ ರೋಹಿಣೀನದೀತೀರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ. ಏವಂ ಸಾಗರಸದಿಸಂ ಬಲಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ಅಥ ¶ ಭಗವಾ ‘‘ಞಾತಕಾ ಕಲಹಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಹನ್ದ, ನೇ ವಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇನಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿತೋ ಆಗತೋತಿ ಏಕೇ. ಏವಂ ಠತ್ವಾ ಚ ಪನ ¶ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಂ (ಸು. ನಿ. ೯೪೧ ಆದಯೋ) ಅಭಾಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತಾ ಆವುಧಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಅಟ್ಠಂಸು, ಮಹಗ್ಘಞ್ಚ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸುಂ. ಭಗವಾ ಓರುಯ್ಹ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಕುಠಾರೀಹತ್ಥೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಫನ್ದನಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೧೩.೧೪), ‘‘ವನ್ದಾಮಿ ತಂ ಕುಞ್ಜರಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಲಟುಕಿಕಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೫.೩೯).
‘‘ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಜಾಲಮಾದಾಯ ಪಕ್ಖಿನೋ;
ಯದಾ ತೇ ವಿವದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತದಾ ಏಹಿನ್ತಿ ಮೇ ವಸ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೩೩) –
ಇಮಂ ವಟ್ಟಕಜಾತಕಞ್ಚ ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನ ತೇಸಂ ಚಿರಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಂ ಞಾತಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಮಹಾವಂಸಂ ಕಥೇಸಿ. ತೇ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಮಯಂ ಞಾತಕಾ ಏವಾ’’ತಿ ಅತಿವಿಯ ಪಸೀದಿಂಸು. ತತೋ ಸಕ್ಯಾ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಕುಮಾರಸತೇ, ಕೋಲಿಯಾ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಕುಮಾರಸತೇತಿ ಪಞ್ಚ ಕುಮಾರಸತೇ ಭಗವತೋ ಪರಿವಾರತ್ಥಾಯ ಅದಂಸು. ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಹೇತುಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಇದ್ಧಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಯುತ್ತಾ ಆಕಾಸೇ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಭಗವಾ ತೇ ಆದಾಯ ಮಹಾವನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇಸಂ ಪಜಾಪತಿಯೋ ದೂತೇ ಪಾಹೇಸುಂ, ತೇ ತಾಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಪಲೋಭಿಯಮಾನಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿಂಸು. ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕುಣಾಲಜಾತಕಕಥಾಯ (ಜಾ. ೨.೨೧.೨೮೯ ಕುಣಾಲಜಾತಕಂ) ತೇಸಂ ಅನಭಿರತಿಂ ವಿನೋದೇತುಕಾಮೋ ಆಹ – ‘‘ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹಿಮವಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಭಗವಾ’’ತಿ. ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪೇಕ್ಖಥಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಇದ್ಧಿಯಾ ತೇ ಆಕಾಸೇನ ನೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಸುವಣ್ಣಪಬ್ಬತೋ, ಅಯಂ ರಜತಪಬ್ಬತೋ, ಅಯಂ ಮಣಿಪಬ್ಬತೋ’’ತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇ ಪಬ್ಬತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕುಣಾಲದಹೇ ಮನೋಸಿಲಾತಲೇ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ‘‘ಹಿಮವನ್ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಚತುಪ್ಪದಬಹುಪ್ಪದಾದಿಭೇದಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ ಪಾಣಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತು, ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಪಚ್ಛತೋ ¶ ಕುಣಾಲಸಕುಣೋ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಚ ತೇ ಜಾತಿನಾಮನಿರುತ್ತಿವಸೇನ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ‘‘ಏತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹಂಸಾ, ಏತೇ ಕೋಞ್ಚಾ ¶ , ಏತೇ ಚಕ್ಕವಾಕಾ, ಕರವೀಕಾ, ಹತ್ಥಿಸೋಣ್ಡಕಾ, ಪೋಕ್ಖರಸಾತಕಾ’’ತಿ ತೇಸಂ ದಸ್ಸೇಸಿ.
ತೇ ¶ ವಿಮ್ಹಿತಹದಯಾ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದ್ವೀಹಿ ದಿಜಕಞ್ಞಾಹಿ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಡಂಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಕಟ್ಠವೇಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಸಹಸ್ಸದಿಜಕಞ್ಞಾಪರಿವಾರಂ ಕುಣಾಲಸಕುಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾಪಿ ಇಧ ಕುಣಾಲರಾಜಾ ಭೂತಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾವೇಸ ಕುಣಾಲವಂಸೋ ಕತೋ. ಅತೀತೇ ಹಿ ಮಯಂ ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾ ಇಧ ವಸಿಮ್ಹಾ – ನಾರದೋ ದೇವಿಲೋ ಇಸಿ, ಆನನ್ದೋ ಗಿಜ್ಝರಾಜಾ, ಪುಣ್ಣಮುಖೋ ಫುಸ್ಸಕೋಕಿಲೋ, ಅಹಂ ಕುಣಾಲೋ ಸಕುಣೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಮಹಾಕುಣಾಲಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯೋ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅನಭಿರತಿ ವೂಪಸನ್ತಾ. ತತೋ ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಸಚ್ಚಕಥಂ ಕಥೇಸಿ, ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಸಬ್ಬಉಪರಿಮೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹೋಸಿ, ಏಕೋಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಾ ಅರಹಾ ವಾ ನತ್ಥಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ತೇ ಆದಾಯ ಪುನದೇವ ಮಹಾವನೇ ಓರುಹಿ. ಆಗಚ್ಛಮಾನಾ ಚ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋವ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆಗಚ್ಛಿಂಸು.
ಅಥ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಪುನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ಪಠಮಂ ಪತ್ತೋ ಪಠಮಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ ‘‘ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಆಗನ್ತ್ವಾ ಚ ‘‘ಅಭಿರಮಾಮಹಂ ಭಗವಾ, ನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಏವಂ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು ಜೇಟ್ಠಮಾಸಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ. ತತೋ ಪಞ್ಚಸತಖೀಣಾಸವಪರಿವುತಂ ವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇ ಚ ಅರೂಪಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚ ಸಕಲದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಅವಸೇಸದೇವತಾದಯೋ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಸುಖುಮತ್ತಭಾವೇ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇಸುಂ ‘‘ವಿಚಿತ್ರಪಟಿಭಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ¶ ವುಟ್ಠಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಗಣಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಗತಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಞತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಚಕ್ಕವಾಳಮುದ್ಧನಿ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿಂಸು. ಯಥಾಹ –
‘‘ಅಥ ಖೋ ಚತುನ್ನಂ ಸುದ್ಧಾವಾಸಕಾಯಿಕಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘ಅಯಂ, ಖೋ, ಭಗವಾ ಸಕ್ಕೇಸು ವಿಹರತಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಮಹಾವನೇ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಅರಹನ್ತೇಹಿ. ದಸಹಿ ಚ ಲೋಕಧಾತೂಹಿ ದೇವತಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ¶ . ಯಂನೂನ ಮಯಮ್ಪಿ ಯೇನ ಭಗವಾ ¶ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಗಾಥಂ ಭಾಸೇಯ್ಯಾಮಾ’’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೧; ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭).
ಸಬ್ಬಂ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚ ತತ್ಥ ಏಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುದ್ಧನಿ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಮಹಾಸಮಯೋ ಪವನಸ್ಮಿಂ…ಪೇ…
ದಕ್ಖಿತಾಯೇ ಅಪರಾಜಿತಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೨; ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭);
ಇಮಞ್ಚಸ್ಸ ಗಾಥಂ ಭಾಸಮಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತೇ ಠಿತೋ ಸದ್ದಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ.
ದುತಿಯೋ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುದ್ಧನಿ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ತಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖವೋ ಸಮಾದಹಂಸು…ಪೇ…
ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ರಕ್ಖನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೨; ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭);
ತತಿಯೋ ದಕ್ಖಿಣಚಕ್ಕವಾಳಮುದ್ಧನಿ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ತಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಛೇತ್ವಾ ಖೀಲಂ ಛೇತ್ವಾ ಪಲಿಘಂ…ಪೇ… ಸುಸುನಾಗಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೨; ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭);
ಚತುತ್ಥೋ ಉತ್ತರಚಕ್ಕವಾಳಮುದ್ಧನಿ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ತಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಭಾಸಿ –
‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾಸೇ…ಪೇ…
ದೇವಕಾಯಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೨; ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭);
ತಸ್ಸಪಿ ¶ ತಂ ಸದ್ದಂ ದಕ್ಖಿಣಚಕ್ಕವಾಳಮುದ್ಧನಿ ಠಿತೋ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ಏವಂ ತದಾ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಪರಿಸಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ಅಹೇಸುಂ, ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳಂ ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು.
ಅಥ ಭಗವಾ ದೇವಪರಿಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇಸಿ ¶ – ‘‘ಯೇಪಿ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹೇಸುಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಏತಪ್ಪರಮಾಯೇವ ದೇವತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಅಹೇಸುಂ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಯ್ಹಂ ¶ ಏತರಹಿ, ಯೇಪಿ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಏತಪ್ಪರಮಾಯೇವ ದೇವತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಏತರಹೀ’’ತಿ. ತತೋ ತಂ ದೇವಪರಿಸಂ ಭಬ್ಬಾಭಬ್ಬವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ವಿಭಜಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಭಬ್ಬಾ, ಏತ್ತಕಾ ಅಭಬ್ಬಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಅಭಬ್ಬಪರಿಸಾ ಬುದ್ಧಸತೇಪಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ ನ ಬುಜ್ಝತಿ, ಭಬ್ಬಪರಿಸಾ ಸಕ್ಕಾ ಬೋಧೇತು’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಪುನ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇ ಚರಿಯವಸೇನ ಛಧಾ ವಿಭಜಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ರಾಗಚರಿತಾ, ಏತ್ತಕಾ ದೋಸ-ಮೋಹ-ವಿತಕ್ಕ-ಸದ್ಧಾ-ಬುದ್ಧಿಚರಿತಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಚರಿಯವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಸ್ಸಾ ಪರಿಸಾಯ ಕೀದಿಸಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಪ್ಪಾಯಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಕಥಂ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಪರಿಸಂ ಮನಸಾಕಾಸಿ – ‘‘ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೇನ ನು ಖೋ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಪರಜ್ಝಾಸಯೇನ, ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ, ಪುಚ್ಛಾವಸೇನಾ’’ತಿ. ತತೋ ‘‘ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುನ ಸಕಲಪರಿಸಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ಕೋಚೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಅಹಮೇವ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಹಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಂ, ಏವಮಸ್ಸಾ ಪರಿಸಾಯ ಸಪ್ಪಾಯಂ ನ ಹೋತಿ. ಯಂನೂನಾಹಂ ನಿಮ್ಮಿತಬುದ್ಧಂ ಮಾಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ನಿಮ್ಮಿತಬುದ್ಧಂ ಮಾಪೇಸಿ. ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೀ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪತ್ತಚೀವರಧರೋ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ಸೋ ಪಾಚೀನಲೋಕಧಾತುತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸಮಸಮೇ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏವಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಯಾನಿ ಭಗವತಾ ಇಮಮ್ಹಿ ಸಮಾಗಮೇ ಚರಿಯವಸೇನ ಛ ಸುತ್ತಾನಿ (ಸು. ನಿ. ೮೫೪ ಆದಯೋ, ೮೬೮ ಆದಯೋ, ೮೮೪ ಆದಯೋ, ೯೦೧ ಆದಯೋ, ೯೨೧ ಆದಯೋ) ಕಥಿತಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪುರಾಭೇದಸುತ್ತಂ ಕಲಹವಿವಾದಸುತ್ತಂ ಚೂಳಬ್ಯೂಹಂ ಮಹಾಬ್ಯೂಹಂ ತುವಟಕಂ ಇದಮೇವ ಸಮ್ಮಾಪರಿಬ್ಬಾಜನೀಯನ್ತಿ. ತೇಸು ರಾಗಚರಿತದೇವತಾನಂ ಸಪ್ಪಾಯವಸೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತನತ್ಥಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಪುಚ್ಛಾಮಿ ಮುನಿಂ ಪಹೂತಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ¶ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ.
ತತ್ಥ ಪಹೂತಪಞ್ಞನ್ತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಂ. ತಿಣ್ಣನ್ತಿ ಚತುರೋಘತಿಣ್ಣಂ. ಪಾರಙ್ಗತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಂ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತನ್ತಿ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ. ಠಿತತ್ತನ್ತಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯಚಿತ್ತಂ. ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಘರಾ ಪನುಜ್ಜ ಕಾಮೇತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಪನುದಿತ್ವಾ ಘರಾವಾಸಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ. ಕಥಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಥಂ ಲೋಕೇ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯ ವಿಹರೇಯ್ಯ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಲೋಕೇನ ಹುತ್ವಾ, ಲೋಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
೩೬೩. ಅಥ ¶ ¶ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಬ್ಬಜನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ರಾಗಚರಿತಾದಿವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ಸಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೇ ತಂ ತಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸಮಾನದೋಸಾನಂ ದೇವತಾಗಣಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣದೋಸಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲಾ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ಖೀಣಾಸವಪಟಿಪದಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಪನ್ನರಸ ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಮಙ್ಗಲಾತಿ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮೂಹತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಊಹತಾ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ. ಉಪ್ಪಾತಾತಿ ‘‘ಉಕ್ಕಾಪಾತದಿಸಾಡಾಹಾದಯೋ ಏವಂ ವಿಪಾಕಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾತಾಭಿನಿವೇಸಾ. ಸುಪಿನಾತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ಸುಪಿನಂ ದಿಸ್ವಾ ಇದಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾದೀಸು ಇದಂ, ವಾಮಪಸ್ಸೇನ ಸಯತಾ ದಿಟ್ಠೇ ಇದಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸಾದೀಹಿ ಇದಂ, ಸುಪಿನನ್ತೇ ಚನ್ದಂ ದಿಸ್ವಾ ಇದಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೂರಿಯಾದಯೋ ದಿಸ್ವಾ ಇದ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಸುಪಿನಾಭಿನಿವೇಸಾ. ಲಕ್ಖಣಾತಿ ದಣ್ಡಲಕ್ಖಣವತ್ಥಲಕ್ಖಣಾದಿಪಾಠಂ ಪಠಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇದಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಲಕ್ಖಣಾಭಿನಿವೇಸಾ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೋ ಮಙ್ಗಲದೋಸವಿಪ್ಪಹೀನೋತಿ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ಮಹಾಮಙ್ಗಲಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಮಙ್ಗಲದೋಸಾ ¶ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಪನೇತೇ ಮಙ್ಗಲಾದಯೋ ಸಮೂಹತಾ, ಸೋ ಮಙ್ಗಲದೋಸವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಮಙ್ಗಲಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾತಾದಿದೋಸಾನಞ್ಚ ಪಹೀನತ್ತಾ ಮಙ್ಗಲದೋಸವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ, ನ ಮಙ್ಗಲಾದೀಹಿ ಸುದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯ, ಸೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಸಮ್ಮಾ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಲೋಕೇನಾತಿ.
೩೬೪. ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ರಾಗಂ ವಿನಯೇಥ ಮಾನುಸೇಸು, ದಿಬ್ಬೇಸು ಕಾಮೇಸು ಚಾಪಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಮಾನುಸೇಸು ಚ ದಿಬ್ಬೇಸು ಚ ಕಾಮಗುಣೇಸು ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ನೇನ್ತೋ ರಾಗಂ ವಿನಯೇಥ. ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಭವಂ ಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಂ ರಾಗಂ ವಿನೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರತೋ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಯೋ ಸಾಧೇನ್ತೋ ಚತುಸಚ್ಚಭೇದಮ್ಪಿ ಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಭವಂ. ಸಮ್ಮಾ ಸೋತಿ ಸೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮಾ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯ.
೩೬೫. ತತಿಯಗಾಥಾಯ ‘‘ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಹೀನೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬವತ್ಥೂಸು ಪಹೀನರಾಗದೋಸೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ ಸಬ್ಬಗಾಥಾಸು ಚ ‘‘ಸೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮಾ ¶ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಇತೋ ಪರಞ್ಹಿ ಯೋಜನಮ್ಪಿ ಅವತ್ವಾ ಅವುತ್ತನಯಮೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.
೩೬೬. ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಪಿಯಞ್ಚ ಅಪ್ಪಿಯಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪಟಿಘಪ್ಪಹಾನೇನ ಹಿತ್ವಾ. ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ¶ ಕುಹಿಞ್ಚೀತಿ ಅಟ್ಠಸತಭೇದೇನ ತಣ್ಹಾನಿಸ್ಸಯೇನ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಭೇದೇನ ದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮೇ ಭವೇ ವಾ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ. ಸಂಯೋಜನಿಯೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ ದಸವಿಧಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ವಿಸಯತ್ತಾ ಸಂಯೋಜನಿಯಾ, ತೇಹಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರತೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಚ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಠಮಪಾದೇನ ಚೇತ್ಥ ರಾಗದೋಸಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ, ದುತಿಯೇನ ಉಪಾದಾನನಿಸ್ಸಯಾಭಾವೋ, ತತಿಯೇನ ಸೇಸಾಕುಸಲೇಹಿ ಅಕುಸಲವತ್ಥೂಹಿ ಚ ವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖೋ. ಪಠಮೇನ ವಾ ರಾಗದೋಸಪ್ಪಹಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ತದುಪಾಯೋ, ತತಿಯೇನ ತೇಸಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಸಂಯೋಜನಿಯೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
೩೬೭. ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ಉಪಧೀಸೂತಿ ಖನ್ಧುಪಧೀಸು. ಆದಾನನ್ತಿ ಆದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ¶ ತೇಯೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅನಞ್ಞನೇಯ್ಯೋತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಂ ಸುದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಇದಂ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ಅನೇತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಪದತ್ಥಮೇವ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಆದಾನೇಸು ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿನೇತ್ವಾ ಸೋ ವಿನೀತಛನ್ದರಾಗೋ, ತೇಸು ಉಪಧೀಸು ನ ಸಾರಮೇತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಉಪಧೀ ಅಸಾರಕತ್ತೇನೇವ ಪಸ್ಸತಿ. ತತೋ ತೇಸು ದುವಿಧೇನಪಿ ನಿಸ್ಸಯೇನ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ‘‘ಇದಂ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಅನೇತಬ್ಬೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯ.
೩೬೮. ಛಟ್ಠಗಾಥಾಯ ಅವಿರುದ್ಧೋತಿ ಏತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಸುಚರಿತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಿರುದ್ಧೋ. ವಿದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ. ನಿಬ್ಬಾನಪದಾಭಿಪತ್ಥಯಾನೋತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪದಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.
೩೬೯. ಸತ್ತಮಗಾಥಾಯ ಅಕ್ಕುಟ್ಠೋತಿ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಭಿಸತ್ತೋ. ನ ಸನ್ಧಿಯೇಥಾತಿ ನ ಉಪನಯ್ಹೇಥ ನ ಕುಪ್ಪೇಯ್ಯ. ಲದ್ಧಾ ಪರಭೋಜನಂ ¶ ನ ಮಜ್ಜೇತಿ ಪರೇಹಿ ದಿನ್ನಂ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಞಾತೋ ಯಸಸ್ಸೀ ಲಾಭೀ’’ತಿ ನ ಮಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.
೩೭೦. ಅಟ್ಠಮಗಾಥಾಯ ಲೋಭನ್ತಿ ವಿಸಮಲೋಭಂ. ಭವನ್ತಿ ಕಾಮಭವಾದಿಭವಂ. ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಭವಭೋಗತಣ್ಹಾ ವುತ್ತಾ. ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಣ್ಹಾ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಕಮ್ಮಭವೋ. ವಿರತೋ ಛೇದನಬನ್ಧನಾ ಚಾತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಪರಸತ್ತಛೇದನಬನ್ಧನಾ ಚ ವಿರತೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
೩೭೧. ನವಮಗಾಥಾಯ ಸಾರುಪ್ಪಂ ಅತ್ತನೋ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ ಅನೇಸನಾದಿಂ ಪಹಾಯ ಸಮ್ಮಾಏಸನಾದಿಆಜೀವಸುದ್ಧಿಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಹನೇನ ವಿದಿತ್ವಾ. ನ ಹಿ ಞಾತಮತ್ತೇನೇವ ಕಿಞ್ಚಿ ಹೋತಿ. ಯಥಾತಥಿಯನ್ತಿ ಯಥಾತಥಂ ಯಥಾಭೂತಂ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಭೇದಂ ¶ ಯಥಾಭೂತಞಾಣೇನ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ವಿದಿತ್ವಾ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.
೩೭೨. ದಸಮಗಾಥಾಯ ¶ ಸೋ ನಿರಾಸೋ ಅನಾಸಿಸಾನೋತಿ ಯಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ವಿನಾಸಿತತ್ತಾ ಅನುಸಯಾ ಚ ನ ಸನ್ತಿ, ಅಕುಸಲಮೂಲಾ ಚ ಸಮೂಹತಾ, ಸೋ ನಿರಾಸೋ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ ಹೋತಿ. ತತೋ ಆಸಾಯ ಅಭಾವೇನ ಕಞ್ಚಿ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಂ ನಾಸೀಸತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿರಾಸೋ ಅನಾಸಿಸಾನೋ’’ತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
೩೭೩. ಏಕಾದಸಮಗಾಥಾಯ ಆಸವಖೀಣೋತಿ ಖೀಣಚತುರಾಸವೋ. ಪಹೀನಮಾನೋತಿ ಪಹೀನನವವಿಧಮಾನೋ. ರಾಗಪಥನ್ತಿ ರಾಗವಿಸಯಭೂತಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಜಾತಂ. ಉಪಾತಿವತ್ತೋತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನೇಹಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ. ದನ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬದ್ವಾರವಿಸೇವನಂ ಹಿತ್ವಾ ಅರಿಯೇನ ದಮಥೇನ ದನ್ತಭೂಮಿಂ ಪತ್ತೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಗ್ಗಿವೂಪಸಮೇನ ಸೀತಿಭೂತೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
೩೭೪. ದ್ವಾದಸಮಗಾಥಾಯ ಸದ್ಧೋತಿ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣೇಸು ಪರಪ್ಪಚ್ಚಯವಿರಹಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ನ ಪರಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಗಮನಭಾವೇನ. ಯಥಾಹ – ‘‘ನ ಖ್ವಾಹಂ ಏತ್ಥ ಭನ್ತೇ ಭಗವತೋ ಸದ್ಧಾಯ ¶ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೩೪). ಸುತವಾತಿ ವೋಸಿತಸುತಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥಿಕಸುತಸಮನ್ನಾಗತೋ. ನಿಯಾಮದಸ್ಸೀತಿ ಸಂಸಾರಕನ್ತಾರಮೂಳ್ಹೇ ಲೋಕೇ ಅಮತಪುರಗಾಮಿನೋ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಭೂತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸಾವೀ, ದಿಟ್ಠಮಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಗ್ಗಗತೇಸು ನ ವಗ್ಗಸಾರೀತಿ ವಗ್ಗಗತಾ ನಾಮ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿಲೋಮತ್ತಾ, ಏವಂ ವಗ್ಗಾಹಿ ದಿಟ್ಠೀಹಿ ಗತೇಸು ಸತ್ತೇಸು ನ ವಗ್ಗಸಾರೀ – ‘‘ಇದಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಇದಂ ತಥೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಗಮನತೋ. ಪಟಿಘನ್ತಿ ಪಟಿಘಾತಕಂ, ಚಿತ್ತವಿಘಾತಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದೋಸವಿಸೇಸನಮೇವೇತಂ. ವಿನೇಯ್ಯಾತಿ ವಿನೇತ್ವಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
೩೭೫. ತೇರಸಮಗಾಥಾಯ ಸಂಸುದ್ಧಜಿನೋತಿ ಸಂಸುದ್ಧೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ವಿಜಿತಕಿಲೇಸೋ. ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋತಿ ವಿವಟರಾಗದೋಸಮೋಹಛದನೋ. ಧಮ್ಮೇಸು ವಸೀತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸು ¶ ವಸಿಪ್ಪತ್ತೋ. ನ ಹಿಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಯಥಾ ಞಾತಾ ಕೇನಚಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಕಾತುಂ, ತೇನ ಖೀಣಾಸವೋ ‘‘ಧಮ್ಮೇಸು ವಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಾರಗೂತಿ ಪಾರಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ಗತೋ, ಸಉಪಾದಿಸೇಸವಸೇನ ಅಧಿಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನೇಜೋತಿ ಅಪಗತತಣ್ಹಾಚಲನೋ. ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧಞಾಣಕುಸಲೋತಿ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ, ತತ್ಥ ಕುಸಲೋ, ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಛೇಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೩೭೬. ಚುದ್ದಸಮಗಾಥಾಯ ಅತೀತೇಸೂತಿ ಪವತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇಸು. ಅನಾಗತೇಸೂತಿ ಪವತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಏವ. ಕಪ್ಪಾತೀತೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಕಪ್ಪನಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪಂ ಅತೀತೋ. ಅತಿಚ್ಚ ಸುದ್ಧಿಪಞ್ಞೋತಿ ಅತೀವ ಸುದ್ಧಿಪಞ್ಞೋ, ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ವಾ ಸುದ್ಧಿಪಞ್ಞೋ. ಕಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ? ಅದ್ಧತ್ತಯಂ. ಅರಹಾ ಹಿ ಯ್ವಾಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತೋ ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ, ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸಙ್ಖಾತೋ ಅನಾಗತೋ ಅದ್ಧಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಭವಪರಿಯನ್ತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಅದ್ಧಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಕಙ್ಖಂ ವಿತರಿತ್ವಾ ಪರಮಸುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಪಞ್ಞೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಅತಿಚ್ಚ ಸುದ್ಧಿಪಞ್ಞೋ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಾಯತನೇಹೀತಿ ದ್ವಾದಸಹಾಯತನೇಹಿ. ಅರಹಾ ಹಿ ಏವಂ ಕಪ್ಪಾತೀತೋ. ಕಪ್ಪಾತೀತತ್ತಾ ಅತಿಚ್ಚ ಸುದ್ಧಿಪಞ್ಞತ್ತಾ ಚ ಆಯತಿಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಯತನಂ ಉಪೇತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಬ್ಬಾಯತನೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ’’ತಿ.
೩೭೭. ಪನ್ನರಸಮಗಾಥಾಯ ¶ ಅಞ್ಞಾಯ ಪದನ್ತಿ ಯೇ ತೇ ‘‘ಸಚ್ಚಾನಂ ಚತುರೋ ಪದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಏಕೇಕಪದಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಚ್ಚವವತ್ಥಾಪನಪಞ್ಞಾಯ ಞತ್ವಾ. ಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ತತೋ ಪರಂ ಚತೂಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸಮೇಚ್ಚ. ವಿವಟಂ ದಿಸ್ವಾನ ಪಹಾನಮಾಸವಾನನ್ತಿ ಅಥ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ ಆಸವಕ್ಖಯಸಞ್ಞಿತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿವಟಂ ಪಾಕಟಮನಾವಟಂ ದಿಸ್ವಾ. ಸಬ್ಬುಪಧೀನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖನ್ಧಕಾಮಗುಣಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಭೇದಾನಂ ಉಪಧೀನಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯ ವಿಹರೇಯ್ಯ, ಅನಲ್ಲೀಯನ್ತೋ ಲೋಕಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.
೩೭೮. ತತೋ ¶ ಸೋ ನಿಮ್ಮಿತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಹಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯೋ ಸೋ ಏವಂ ವಿಹಾರೀತಿ ಯೋ ಸೋ ಮಙ್ಗಲಾದೀನಿ ಸಮೂಹನಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಮಙ್ಗಲದೋಸಪ್ಪಹಾನವಿಹಾರೀ, ಯೋಪಿ ಸೋ ದಿಬ್ಬಮಾನುಸಕೇಸು ಕಾಮೇಸು ರಾಗಂ ವಿನೇಯ್ಯ ಭವಾತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯವಿಹಾರೀತಿ ಏವಂ ತಾಯ ತಾಯ ಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ಯೋಜನಾ – ಅದ್ಧಾ ಹಿ ಭಗವಾ ತಥೇವ ಏತಂ ಯಂ ತ್ವಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲಾ ಸಮೂಹತಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅವಚ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಯೋ ಸೋ ಏವಂವಿಹಾರೀ ಭಿಕ್ಖು, ಸೋ ಉತ್ತಮೇನ ದಮಥೇನ ದನ್ತೋ, ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ದಸಪಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಚತುರೋ ಚ ಯೋಗೇ ವೀತಿವತ್ತೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಏತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ಇತಿ ದೇಸನಾಥೋಮನಗಾಥಮ್ಪಿ ವತ್ವಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸದೇವತಾನಂ ಅಗ್ಗಫಲಪ್ಪತ್ತಿ ಅಹೋಸಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿಫಲಪ್ಪತ್ತಾ ಪನ ಗಣನತೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಮ್ಮಾಪರಿಬ್ಬಾಜನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೪. ಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ತಿಟ್ಠಮಾನೇ ಕಿರ ಭಗವತಿ ಲೋಕನಾಥೇ ಧಮ್ಮಿಕೋ ನಾಮ ಉಪಾಸಕೋ ಅಹೋಸಿ ನಾಮೇನ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ. ಸೋ ಕಿರ ಸರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಪಿಟಕತ್ತಯಧರೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಾಭೀ ಆಕಾಸಚಾರೀ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಉಪಾಸಕಾ, ತೇಪಿ ತಾದಿಸಾ ಏವ ಅಹೇಸುಂ. ತಸ್ಸೇಕದಿವಸಂ ಉಪೋಸಥಿಕಸ್ಸ ರಹೋಗತಸ್ಸ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಾವಸಾನಸಮಯೇ ಏವಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಅಗಾರಿಯಅನಗಾರಿಯಾನಂ ಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಉಪಾಸಕಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ¶ ಪುಬ್ಬೇ ವಣ್ಣಿತಸದಿಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಪುಬ್ಬಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.
೩೭೯. ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಕಥಂಕರೋತಿ ಕಥಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ. ಸಾಧು ಹೋತೀತಿ ಸುನ್ದರೋ ಅನವಜ್ಜೋ ಅತ್ಥಸಾಧನೋ ಹೋತಿ. ಉಪಾಸಕಾಸೇತಿ ಉಪಾಸಕಾಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಮತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ಯೋಜನಾ – ಯೋ ವಾ ಅಗಾರಾ ಅನಗಾರಮೇತಿ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಯೇ ವಾ ಅಗಾರಿನೋ ಉಪಾಸಕಾ, ಏತೇಸು ದುವಿಧೇಸು ಸಾವಕೇಸು ಕಥಂಕರೋ ಸಾವಕೋ ಸಾಧು ಹೋತೀತಿ.
೩೮೦-೧. ಇದಾನಿ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಬ್ಯಾಕರಣಸಮತ್ಥತಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ತುವಞ್ಹೀ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗತಿನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಗತಿಂ. ಪರಾಯಣನ್ತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ. ಅಥ ವಾ ಗತಿನ್ತಿ ನಿರಯಾದಿಪಞ್ಚಪ್ಪಭೇದಂ. ಪರಾಯಣನ್ತಿ ಗತಿತೋ ಪರಂ ಅಯನಂ ಗತಿವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ, ನ ಚತ್ಥಿ ತುಲ್ಯೋತಿ ತಯಾ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ. ಸಬ್ಬಂ ತುವಂ ಞಾಣಮವೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮಂ, ಪಕಾಸೇಸಿ ಸತ್ತೇ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋತಿ ತ್ವಂ ಭಗವಾ ಯದತ್ಥಿ ಞೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ತಂ ಅನವಸೇಸಂ ಅವೇಚ್ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸತ್ತೇ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ ಸಬ್ಬಂ ಞಾಣಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಪಕಾಸೇಸಿ. ಯಂ ಯಂ ಯಸ್ಸ ಹಿತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ತಂ ತಸ್ಸ ಆವಿಕಾಸಿಯೇವ ದೇಸೇಸಿಯೇವ, ನ ತೇ ಅತ್ಥಿ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿರೋಚಸಿ ವಿಮಲೋತಿ ಧೂಮರಜಾದಿವಿರಹಿತೋ ವಿಯ ಚನ್ದೋ, ರಾಗಾದಿಮಲಾಭಾವೇನ ವಿಮಲೋ ವಿರೋಚಸಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.
೩೮೨. ಇದಾನಿ ಯೇಸಂ ತದಾ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ತೇ ದೇವಪುತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ಆಗಞ್ಛೀ ತೇ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ¶ ನಾಗರಾಜಾ ಏರಾವಣೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ¶ ಏರಾವಣೋ ನಾಮ ದೇವಪುತ್ತೋ ಕಾಮರೂಪೀ ದಿಬ್ಬೇ ವಿಮಾನೇ ವಸತಿ. ಸೋ ಯದಾ ಸಕ್ಕೋ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತದಾ ದಿಯಡ್ಢಸತಯೋಜನಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ತೇತ್ತಿಂಸ ಕುಮ್ಭೇ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಏರಾವಣೋ ನಾಮ ಹತ್ಥೀ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಕುಮ್ಭೇ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ದನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದನ್ತೇ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ¶ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ, ಏಕೇಕಿಸ್ಸಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಪದುಮಿನಿಯೋ, ಏಕೇಕಿಸ್ಸಾ ಪದುಮಿನಿಯಾ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪುಪ್ಫೇ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಪತ್ತಾನಿ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪತ್ತೇ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಅಚ್ಛರಾಯೋ ನಚ್ಚನ್ತಿ ಪದುಮಚ್ಛರಾಯೋತ್ವೇವ ವಿಸ್ಸುತಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ, ಯಾ ಚ ವಿಮಾನವತ್ಥುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ‘‘ಭಮನ್ತಿ ಕಞ್ಞಾ ಪದುಮೇಸು ಸಿಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ (ವಿ. ವ. ೧೦೩೪) ಆಗತಾ. ತೇಸಂ ಪನ ತೇತ್ತಿಸಂಕುಮ್ಭಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಸುದಸ್ಸನಕುಮ್ಭೋ ನಾಮ ತಿಂಸಯೋಜನಮತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೋ ಮಣಿಪಲ್ಲಙ್ಕೋ ತಿಯೋಜನುಬ್ಬೇಧೇ ಪುಪ್ಫಮಣ್ಡಪೇ ಅತ್ಥರೀಯತಿ. ತತ್ಥ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ. ಸಕ್ಕೇ ಪನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಾತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತೇ ಪುನ ತಂ ರೂಪಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾನ ದೇವಪುತ್ತೋವ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಆಗಞ್ಛಿ ತೇ ಸನ್ತಿಕೇ ನಾಗರಾಜಾ ಏರಾವಣೋ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಜಿನೋತಿ ಸುತ್ವಾತಿ ‘‘ವಿಜಿತಪಾಪಧಮ್ಮೋ ಏಸ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸುತ್ವಾ. ಸೋಪಿ ತಯಾ ಮನ್ತಯಿತ್ವಾತಿ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಿತ್ವಾ, ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಜ್ಝಗಮಾತಿ ಅಧಿಅಗಮಾ, ಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾಧೂತಿ ಸುತ್ವಾನ ಪತೀತರೂಪೋತಿ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧು ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ತುಟ್ಠರೂಪೋ ಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.
೩೮೩. ರಾಜಾಪಿ ತಂ ವೇಸ್ಸವಣೋ ಕುವೇರೋತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ಯಕ್ಖೋ ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಜಾ, ವಿಸಾಣಾಯ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತೀತಿ ವೇಸ್ಸವಣೋ, ಪುರಿಮನಾಮೇನ ಕುವೇರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಕಿರ ಕುವೇರೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲೋ ಹುತ್ವಾ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ವಿಸಾಣಾಯ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ಅಧಿಪತಿ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕುವೇರೋ ವೇಸ್ಸವಣೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಆಟಾನಾಟಿಯಸುತ್ತೇ –
‘‘ಕುವೇರಸ್ಸ ಖೋ ಪನ, ಮಾರಿಸ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ವಿಸಾಣಾ ನಾಮ ರಾಜಧಾನೀ, ತಸ್ಮಾ ಕುವೇರೋ ಮಹಾರಾಜಾ ‘ವೇಸ್ಸವಣೋ’ತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೯೧) –
ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
ತತ್ಥ ¶ ಸಿಯಾ – ಕಸ್ಮಾ ಪನ ದೂರತರೇ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ವಸನ್ತೋ ಏರಾವಣೋ ಪಠಮಂ ಆಗತೋ, ವೇಸ್ಸವಣೋ ಪಚ್ಛಾ, ಏಕನಗರೇವ ¶ ವಸನ್ತೋ ಅಯಂ ಉಪಾಸಕೋ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ, ಕಥಞ್ಚ ಸೋ ತೇಸಂ ಆಗಮನಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಯೇನ ಏವಮಾಹಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ವೇಸ್ಸವಣೋ ಕಿರ ತದಾ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಪವಾಳಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಂ ನಾರಿವಾಹನಂ ಅಭಿರುಯ್ಹ ಪವಾಳಕುನ್ತಂ ಉಚ್ಚಾರೇತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಕೋಟಿಯಕ್ಖೇಹಿ ¶ ಪರಿವುತೋ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಕವಿಮಾನಾನಿ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ವೇಳುಕಣ್ಡಕನಗರೇ ನನ್ದಮಾತಾಯ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ನಿವೇಸನಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ. ಉಪಾಸಿಕಾಯ ಅಯಮಾನುಭಾವೋ – ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಾ ಹೋತಿ, ನಿಚ್ಚಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ ಪಟಿವಿರತಾ, ಪಿಟಕತ್ತಯಧಾರಿನೀ, ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಸಾ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಉತುಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಮಾಲುತೇರಿತೋಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಪಾರಾಯನವಗ್ಗೇ ಪರಿಮಣ್ಡಲೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಮಧುರೇನ ಸರೇನ ಭಾಸತಿ. ವೇಸ್ಸವಣೋ ತತ್ಥೇವ ಯಾನಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಾವ ಉಪಾಸಿಕಾ ‘‘ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾ ಮಗಧೇಸು ವಿಹರನ್ತೋ ಪಾಸಾಣಕೇ ಚೇತಿಯೇ ಪರಿಚಾರಕಸೋಳಸನ್ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನ’’ನ್ತಿ ನಿಗಮನಂ ಅಭಾಸಿ, ತಾವ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ವಾ ವಗ್ಗಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸುವಣ್ಣಮುರಜಸದಿಸಂ ಮಹನ್ತಂ ಗೀವಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು ಭಗಿನೀ’’ತಿ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸಿ. ಸಾ ‘‘ಕೋ ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಅಹಂ ಭಗಿನಿ ವೇಸ್ಸವಣೋ’’ತಿ. ಉಪಾಸಿಕಾ ಕಿರ ಪಠಮಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಅಹೋಸಿ, ಪಚ್ಛಾ ವೇಸ್ಸವಣೋ. ತಂ ಸೋ ಧಮ್ಮತೋ ಸಹೋದರಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಉಪಾಸಿಕಂ ಭಗಿನಿವಾದೇನ ಸಮುದಾಚರತಿ. ಉಪಾಸಿಕಾಯ ಚ ‘‘ವಿಕಾಲೋ, ಭಾತಿಕ ಭದ್ರಮುಖ, ಯಸ್ಸ ದಾನಿ ಕಾಲಂ ಮಞ್ಞಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅಹಂ ಭಗಿನಿ ತಯಿ ಪಸನ್ನೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ತೇನ ಹಿ ಭದ್ರಮುಖ, ಮಮ ಖೇತ್ತೇ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಸಾಲಿಂ ಕಮ್ಮಕರಾ ಆಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಂ ತವ ಪರಿಸಾಯ ಆಣಾಪೇಹೀತಿ. ಸೋ ‘‘ಸಾಧು ಭಗಿನೀ’’ತಿ ಯಕ್ಖೇ ಆಣಾಪೇಸಿ. ತೇ ಅಡ್ಢತೇರಸ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಸತಾನಿ ಪೂರೇಸುಂ. ತತೋ ಪಭುತಿ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ ¶ ಊನಂ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ, ‘‘ನನ್ದಮಾತು ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ಲೋಕೇ ನಿದಸ್ಸನಂ ಅಹೋಸಿ. ವೇಸ್ಸವಣೋ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಭಗವಾ ‘‘ವಿಕಾಲೇ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಆಸನ್ನತರೇಪಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನೇ ವಸನ್ತೋ ವೇಸ್ಸವಣೋ ಪಚ್ಛಾ ಆಗತೋ. ಏರಾವಣಸ್ಸ ಪನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನ್ತರಾ ಕರಣೀಯಂ ಅಹೋಸಿ, ತೇನ ಸೋ ಪಠಮತರಂ ಆಗತೋ.
ಅಯಂ ¶ ಪನ ಉಪಾಸಕೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನಾಗಾಮೀ ಪಕತಿಯಾವ ಏಕಭತ್ತಿಕೋ, ತಥಾಪಿ ತದಾ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಸುನಿವತ್ಥೋ ಸುಪಾರುತೋ ಪಞ್ಚಸತಉಪಾಸಕಪರಿವುತೋ ಜೇತವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಘರಂ ಆಗಮ್ಮ ತೇಸಂ ಉಪಾಸಕಾನಂ ಸರಣಸೀಲಉಪೋಸಥಾನಿಸಂಸಾದಿಭೇದಂ ಉಪಾಸಕಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತೇ ಉಪಾಸಕೇ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ. ತೇಸಞ್ಚ ತಸ್ಸೇವ ಘರೇ ಮುಟ್ಠಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಪಾದಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚಸತಾನಿ ಪಾಟೇಕ್ಕೋವರಕೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಓವರಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು, ಉಪಾಸಕೋಪಿ ತಥೇವಾಕಾಸಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸಾವತ್ಥಿನಗರೇ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ಕುಲಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಸನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸಗಣನಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸಕೋಟಿಮನುಸ್ಸಾ. ತೇನ ಪಠಮಯಾಮೇ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಮನುಸ್ಸಭೇರಿಸದ್ದಾದೀಹಿ ಸಾವತ್ಥಿನಗರಂ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ವಿಯ ಏಕಸದ್ದಂ ಹೋತಿ. ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇ ಸೋ ಸದ್ದೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ ¶ . ತಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ಉಪಾಸಕೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ಯೇನಾಹಂ ಮಗ್ಗಸುಖೇನ ಫಲಸುಖೇನ ಸುಖಿತೋ ವಿಹರಾಮಿ, ಇದಂ ಸುಖಂ ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ಭಗವತಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಏತರಹಿ ಕತಮೇನ ವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಏರಾವಣವೇಸ್ಸವಣೇ ದಿಸ್ವಾ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ತೇಸಂ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತತಂ ¶ ಞತ್ವಾ ‘‘ಯಂನೂನಾಹಮ್ಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉಭಯಹಿತಂ ಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಏಕನಗರೇ ವಸನ್ತೋಪಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ ಆಗತೋ, ಏವಞ್ಚ ನೇಸಂ ಆಗಮನಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಆಗಞ್ಛಿ ತೇ ಸನ್ತಿಕೇ ನಾಗರಾಜಾ…ಪೇ… ಸೋ ಚಾಪಿ ಸುತ್ವಾನ ಪತೀತರೂಪೋ’’ತಿ.
೩೮೪. ಇದಾನಿ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಲೋಕಸಮ್ಮತೇಹಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಭಾವೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿಮೇ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಿತ್ಥಿಯಾತಿ ನನ್ದವಚ್ಛಸಂಕಿಚ್ಚೇಹಿ ಆದಿಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ತೀಹಿ ತಿತ್ಥಕರೇಹಿ ಕತೇ ದಿಟ್ಠಿತಿತ್ಥೇ ಜಾತಾ, ತೇಸಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಪೂರಣಾದಯೋ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ. ತತ್ಥ ನಾಟಪುತ್ತೋ ನಿಗಣ್ಠೋ, ಅವಸೇಸಾ ಆಜೀವಕಾತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿಮೇ ತಿತ್ಥಿಯಾ ವಾದಸೀಲಾ’’ತಿ, ‘‘ಮಯಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಿಚ್ಛಾ ಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಾದಕರಣಸೀಲಾ ಲೋಕಂ ಮುಖಸತ್ತೀಹಿ ವಿತುದನ್ತಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಆಜೀವಕಾ ವಾತಿ ತೇ ಏಕಜ್ಝಮುದ್ದಿಟ್ಠೇ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಾತಿತರನ್ತೀತಿ ನಾತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೇತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಯೇ ¶ ಕೇಚಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾದಯೋ, ತೇಪಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಹ. ‘‘ಠಿತೋ ವಜನ್ತಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ಯಥಾ ಕೋಚಿ ಠಿತೋ ಗತಿವಿಕಲೋ ಸೀಘಗಾಮಿನಂ ಪುರಿಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನಾತಿತರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ತೇ ಪಞ್ಞಾಗತಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ತೇ ತೇ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದೇ ಬುಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಠಿತಾ, ಅತಿಜವನಪಞ್ಞಂ ಭಗವನ್ತಂ ನಾತಿತರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೩೮೫. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾದಸೀಲಾ ವುದ್ಧಾ ಚಾತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಚಙ್ಕೀತಾರುಕ್ಖಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಆದಯೋ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸನ್ತಿ ಕೇಚೀತಿ ಇಮಿನಾ ಮಜ್ಝಿಮಾಪಿ ದಹರಾಪಿ ಕೇವಲಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ ಕೇಚೀತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಲಾಯನವಾಸೇಟ್ಠಅಮ್ಬಟ್ಠಉತ್ತರಮಾಣವಕಾದಯೋ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅತ್ಥಬದ್ಧಾತಿ ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ, ಇಮಂ ಕಙ್ಖಂ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥಬದ್ಧಾ ಭವನ್ತಿ. ಯೇ ಚಾಪಿ ಅಞ್ಞೇತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಯೇ ‘‘ಮಯಂ ವಾದಿನೋ’’ತಿ ಏವಂ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ¶ ವಿಚರನ್ತಿ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಬ್ರಾಹ್ಮಣಬ್ರಹ್ಮದೇವಯಕ್ಖಾದಯೋ ಅಪರಿಮಾಣಾ. ತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ತಯಿ ಅತ್ಥಬದ್ಧಾ ಭವನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.
೩೮೬-೭. ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸಂಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮೇನೇವ ತಂ ಪಸಂಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಯಾಚನ್ತೋ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಯಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ¶ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ನಿಪುಣೋತಿ ಸಣ್ಹೋ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝೋ. ಸುಖೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಮಾವಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುಖಾವಹತ್ತಾ ‘‘ಸುಖೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸುಪ್ಪವುತ್ತೋತಿ ಸುದೇಸಿತೋ. ಸುಸ್ಸೂಸಮಾನಾತಿ ಸೋತುಕಾಮಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ನೋ ವದಾತಿ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವದ. ‘‘ತ್ವಂ ನೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತ್ವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವದಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ತಙ್ಖಣಂ ನಿಸಿನ್ನಾನಿ ಕಿರ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಾಚತಿ. ಉಪಾಸಕಾ ಚಾಪೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರೇ ಅಞ್ಞೇ ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
೩೮೮. ಅಥ ಭಗವಾ ಅನಗಾರಿಯಪಟಿಪದಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಸುಣಾಥ ಮೇ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಂ ಧುತಂ ತಞ್ಚ ಚರಾಥ ಸಬ್ಬೇತಿ ಕಿಲೇಸೇ ಧುನಾತೀತಿ ಧುತೋ, ಏವರೂಪಂ ಕಿಲೇಸಧುನನಕಂ ಪಟಿಪದಾಧಮ್ಮಂ ಸಾವಯಾಮಿ ವೋ, ತಞ್ಚ ಮಯಾ ಸಾವಿತಂ ಸಬ್ಬೇ ಚರಥ ಪಟಿಪಜ್ಜಥ, ಮಾ ಪಮಾದಿತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇರಿಯಾಪಥನ್ತಿ ಗಮನಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಂ. ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಲೋಮಿಕನ್ತಿ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಯುತ್ತಂ. ಅರಞ್ಞೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗವಸೇನ ಪವತ್ತಮೇವಾತಿ ಅಪರೇ. ಸೇವೇಥ ನನ್ತಿ ತಂ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಭಜೇಯ್ಯ ¶ . ಅತ್ಥದಸೋತಿ ಹಿತಾನುಪಸ್ಸೀ. ಮುತೀಮಾತಿ ಬುದ್ಧಿಮಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಗಾಥಾಯ ಪಾಕಟಮೇವ.
೩೮೯. ನೋ ವೇ ವಿಕಾಲೇತಿ ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಲೋಮಿಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಸೇವಮಾನೋ ಚ ದಿವಾಮಜ್ಝನ್ಹಿಕವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಉಪಾದಾಯ ವಿಕಾಲೇ ನ ಚರೇಯ್ಯ ಭಿಕ್ಖು, ಯುತ್ತಕಾಲೇ ಏವ ಪನ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರೇಯ್ಯ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಅಕಾಲಚಾರಿಞ್ಹಿ ಸಜನ್ತಿ ಸಙ್ಗಾ, ಅಕಾಲಚಾರಿಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ರಾಗಸಙ್ಗಾದಯೋ ಅನೇಕೇ ಸಙ್ಗಾ ಸಜನ್ತಿ ಪರಿಸ್ಸಜನ್ತಿ ಉಪಗುಹನ್ತಿ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಿಕಾಲೇ ನ ¶ ಚರನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ಯೇ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧಾ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ, ನ ತೇ ವಿಕಾಲೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೀತಿ. ತೇನ ಕಿರ ಸಮಯೇನ ವಿಕಾಲಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವಸೇನೇವೇತ್ಥ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ಅರಿಯಾ ಪನ ಸಹ ಮಗ್ಗಪಟಿಲಾಭಾ ಏವ ತತೋ ಪಟಿವಿರತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಸಾ ಧಮ್ಮತಾ.
೩೯೦. ಏವಂ ವಿಕಾಲಚರಿಯಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ ‘‘ಕಾಲೇ ಚರನ್ತೇನಪಿ ಏವಂ ಚರಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರೂಪಾ ಚ ಸದ್ದಾ ಚಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೇ ತೇ ರೂಪಾದಯೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಮದಂ ಜನೇನ್ತಾ ಸತ್ತೇ ಸಮ್ಮದಯನ್ತಿ, ತೇಸು ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೪೩೮ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನ ಛನ್ದಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಯುತ್ತಕಾಲೇನೇವ ಪಾತರಾಸಂ ಪವಿಸೇಯ್ಯಾತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಾತೋ ಅಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಾತರಾಸೋ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಯೋ ಯತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ, ಸೋ ಪದೇಸೋಪಿ ತಂ ಯೋಗೇನ ‘‘ಪಾತರಾಸೋ’’ತಿ ಇಧ ವುತ್ತೋ. ಯತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ, ತಂ ಓಕಾಸಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
೩೯೧. ಏವಂ ¶ ಪವಿಟ್ಠೋ –
‘‘ಪಿಣ್ಡಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಯೇನ ಲದ್ಧಾ,
ಏಕೋ ಪಟಿಕ್ಕಮ್ಮ ರಹೋ ನಿಸೀದೇ;
ಅಜ್ಝತ್ತಚಿನ್ತೀ ನ ಮನೋ ಬಹಿದ್ಧಾ,
ನಿಚ್ಛಾರಯೇ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಭಾವೋ’’.
ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ಮಿಸ್ಸಕಭಿಕ್ಖಂ, ಸಾ ಹಿ ತತೋ ತತೋ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಟ್ಠೇನ ‘‘ಪಿಣ್ಡೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಯೇನಾತಿ ಅನ್ತೋಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಕಾಲೇ. ಏಕೋ ಪಟಿಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅದುತಿಯೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ. ಅಜ್ಝತ್ತಚಿನ್ತೀತಿ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ. ನ ಮನೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ¶ ನಿಚ್ಛಾರಯೇತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾದೀಸು ರಾಗವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ನ ನೀಹರೇ. ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಭಾವೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಗಹಿತಚಿತ್ತೋ.
‘‘ಸಚೇಪಿ ಸೋ ಸಲ್ಲಪೇ ಸಾವಕೇನ,
ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವಾ;
ಧಮ್ಮಂ ಪಣೀತಂ ತಮುದಾಹರೇಯ್ಯ,
ನ ಪೇಸುಣಂ ನೋಪಿ ಪರೂಪವಾದಂ’’.
ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಸೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಸೋತುಕಾಮತಾಯ ಉಪಗತೇನ ಸಾವಕೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಗಹಟ್ಠಾದಿನಾ ವಾ ಇಧೇವ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಚೇಪಿ ಸಲ್ಲಪೇ, ಅಥ ಯ್ವಾಯಂ ಮಗ್ಗಫಲಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ¶ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಭೇದೋ ವಾ ಅತಪ್ಪಕಟ್ಠೇನ ಪಣೀತೋ ಧಮ್ಮೋ. ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಣೀತಂ ಉದಾಹರೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಂ ಪನ ಪಿಸುಣವಚನಂ ವಾ ಪರೂಪವಾದಂ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ನ ಉದಾಹರೇಯ್ಯಾತಿ.
೩೯೩. ಇದಾನಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪರೂಪವಾದೇ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಾದಞ್ಹಿ ಏಕೇ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಇಧೇಕಚ್ಚೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾ ಪರೂಪವಾದಸಞ್ಹಿತಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥಾಭೇದಂ ವಾದಂ ಪಟಿಸೇನಿಯನ್ತಿ ವಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಯುಜ್ಝಿತುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಸೇನಾಯ ಪಟಿಮುಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಮಯಂ ಲಾಮಕಪಞ್ಞೇ ನ ಪಸಂಸಾಮ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ತತೋ ತತೋ ನೇ ಪಸಜನ್ತಿ ಸಙ್ಗಾ, ಯಸ್ಮಾ ತೇ ತಾದಿಸಕೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ¶ ತತೋ ತತೋ ವಚನಪಥತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ವಿವಾದಸಙ್ಗಾ ಸಜನ್ತಿ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಸಜನ್ತೀತಿ? ಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ತೇ ತತ್ಥ ಗಮೇನ್ತಿ ದೂರೇ, ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಪಟಿಸೇನಿಯನ್ತಾ ಚಿತ್ತಂ ತತ್ಥ ಗಮೇನ್ತಿ, ಯತ್ಥ ಗತಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ದೂರೇ ಹೋತೀತಿ.
೩೯೪-೫. ಏವಂ ಪರಿತ್ತಪಞ್ಞಾನಂ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಂ ವಿಹಾರಂ…ಪೇ… ಸಾವಕೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವಿಹಾರೇನ ಪತಿಸ್ಸಯೋ, ಸಯನಾಸನೇನ ಮಞ್ಚಪೀಠನ್ತಿ ತೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಸೇನಾಸನಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಆಪನ್ತಿ ಉದಕಂ. ಸಙ್ಘಾಟಿರಜೂಪವಾಹನನ್ತಿ ಪಂಸುಮಲಾದಿನೋ ಸಙ್ಘಾಟಿರಜಸ್ಸ ಧೋವನಂ. ಸುತ್ವಾನ ಧಮ್ಮಂ ಸುಗತೇನ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರಾದೀಸು ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಚೀವರಂ ಪಟಿಸೇವತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮) ನಯೇನ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ. ಸಙ್ಖಾಯ ಸೇವೇ ¶ ವರಪಞ್ಞಸಾವಕೋತಿ ಏತಂ ಇಧ ಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ, ವಿಹಾರಾದೀಹಿ ವುತ್ತಂ ಸೇನಾಸನಂ, ಆಪಮುಖೇನ ದಸ್ಸಿತಂ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಂ, ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾ ಚೀವರನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಂ ಸಙ್ಖಾಯ ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮) ನಯೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೇವೇ ವರಪಞ್ಞಸಾವಕೋ, ಸೇವಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ ವರಪಞ್ಞಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಾವಕೋ ಸೇಕ್ಖೋ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಾ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಚ ಅರಹಾ. ಸೋ ಹಿ ಚತುರಾಪಸ್ಸೇನೋ ‘‘ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ¶ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೮; ಮ. ನಿ. ೨.೧೬೮; ಅ. ನಿ. ೧೦.೨೦) ವುತ್ತೋ. ಯಸ್ಸಾ ಚ ಸಙ್ಖಾಯ ಸೇವೇ ವರಪಞ್ಞಸಾವಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಪಿಣ್ಡೇ…ಪೇ… ಯಥಾ ಪೋಕ್ಖರೇ ವಾರಿಬಿನ್ದು, ತಥಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
೩೯೬. ಏವಂ ಖೀಣಾಸವಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ಅನಗಾರಿಯಪಟಿಪದಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಗಾರಿಯಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗಹಟ್ಠವತ್ತಂ ಪನ ವೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಸಾವಕೋತಿ ಅಗಾರಿಯಸಾವಕೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ಯೋಜನಾ – ಯೋ ಮಯಾ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕೇವಲೋ ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸೋ ಸಕಲೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಭಿಕ್ಖುಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ. ಏಸ ಖೇತ್ತವತ್ಥುಆದಿಪರಿಗ್ಗಹೇಹಿ ಸಪರಿಗ್ಗಹೇನ ನ ಲಬ್ಭಾ ಫಸ್ಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಧಿಗನ್ತುನ್ತಿ.
೩೯೭. ಏವಂ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಗಹಟ್ಠಧಮ್ಮಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಾಣಂ ನ ಹನೇ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಡ್ಢೇನ ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾವೇರಮಣಿ ವುತ್ತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಡ್ಢೇನ ಸತ್ತೇಸು ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ. ತತಿಯಪಾದೋ ಚೇತ್ಥ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತೇ (ಸು. ನಿ. ೩೫ ಆದಯೋ) ಚತುತ್ಥಪಾದೇ ಥಾವರತಸಭೇದೋ ಮೇತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಸು. ನಿ. ೧೪೩ ಆದಯೋ) ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರತೋ ವಣ್ಣಿತೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ – ತಸಥಾವರೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ ¶ ನ ಹನೇ ನ ಘಾತಯೇಯ್ಯ ನಾನುಜಞ್ಞಾತಿ. ‘‘ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಇತೋ ವಾ ಪರಂ ‘‘ವತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ಆಹರಿತಬ್ಬೋ. ಇತರಥಾ ಹಿ ನ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಸನ್ಧಿಯತಿ.
೩೯೮. ಏವಂ ಪಠಮಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದುತಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಅದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ. ಕ್ವಚೀತಿ ¶ ಗಾಮೇ ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಾ. ಸಾವಕೋತಿ ಅಗಾರಿಯಸಾವಕೋ. ಬುಜ್ಝಮಾನೋತಿ ‘‘ಪರಸನ್ತಕಮಿದ’’ನ್ತಿ ಜಾನಮಾನೋ. ಸಬ್ಬಂ ಅದಿನ್ನಂ ಪರಿವಜ್ಜಯೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಞ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಬ್ಬಂ ಅದಿನ್ನಂ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಞ್ಚ ಪಾಕಟಞ್ಚಾತಿ.
೩೯೯. ಏವಂ ದುತಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದಮ್ಪಿ ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪಭುತಿ ತತಿಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಭುಣನ್ತೋತಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ.
೪೦೦. ಇದಾನಿ ಚತುತ್ಥಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ¶ ಆಹ ‘‘ಸಭಗ್ಗತೋ ವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಭಗ್ಗತೋತಿ ಸನ್ಥಾಗಾರಾದಿಗತೋ. ಪರಿಸಗ್ಗತೋತಿ ಪೂಗಮಜ್ಜಗತೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಞ್ಚ ಪಾಕಟಞ್ಚಾತಿ.
೪೦೧. ಏವಂ ಚತುತ್ಥಸಿಕ್ಖಾಪದಮ್ಪಿ ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮಜ್ಜಞ್ಚ ಪಾನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಮಜ್ಜಞ್ಚ ಪಾನನ್ತಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ‘‘ಮಜ್ಜಪಾನಞ್ಚ ನ ಸಮಾಚರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಧಮ್ಮಂ ಇಮನ್ತಿ ಇಮಂ ಮಜ್ಜಪಾನವೇರಮಣೀಧಮ್ಮಂ. ಉಮ್ಮಾದನನ್ತನ್ತಿ ಉಮ್ಮಾದನಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಯೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಲಹುಕೋ ಮಜ್ಜಪಾನಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ, ಸೋ ಮನುಸ್ಸಭೂತಸ್ಸ ಉಮ್ಮತ್ತಕಸಂವತ್ತನಿಕೋ ಹೋತಿ. ಇತಿ ನಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಇತಿ ನಂ ಮಜ್ಜಪಾನಂ ಞತ್ವಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಞ್ಚ ಪಾಕಟಞ್ಚಾತಿ.
೪೦೨. ಏವಂ ಪಞ್ಚಮಸಿಕ್ಖಾಪದಮ್ಪಿ ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪುರಿಮಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಮ್ಪಿ ಮಜ್ಜಪಾನಮೇವ ಸಂಕಿಲೇಸಕರಞ್ಚ ಭೇದಕರಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದಳ್ಹತರಂ ತತೋ ವೇರಮಣಿಯಂ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮದಾ ಹಿ ಪಾಪಾನಿ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಮದಾತಿ ಮದಹೇತು. ಹಿಕಾರೋ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ನಿಪಾತೋ. ಪಾಪಾನಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ. ಉಮ್ಮಾದನಂ ಮೋಹನನ್ತಿ ಪರಲೋಕೇ ಉಮ್ಮಾದನಂ ಇಹಲೋಕೇ ಮೋಹನಂ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.
೪೦೩-೪. ಏತ್ತಾವತಾ ಅಗಾರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ¶ ‘‘ಪಾಣಂ ನ ಹನೇ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾತಿ ಅಸೇಟ್ಠಚರಿಯಭೂತಾ. ಮೇಥುನಾತಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಸಮಾಪತ್ತಿತೋ. ರತ್ತಿಂ ನ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ ವಿಕಾಲಭೋಜನನ್ತಿ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ನ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ದಿವಾಪಿ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕನ್ತಭೋಜನಂ ¶ ನ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ. ನ ಚ ಗನ್ಧನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗನ್ಧಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಲೇಪನಚುಣ್ಣಾದೀನಿಪಿ ಗಹಿತಾನೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಮಞ್ಚೇತಿ ಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚೇ. ಸನ್ಥತೇತಿ ತಟ್ಟಿಕಾದೀಹಿ ಕಪ್ಪಿಯತ್ಥರಣೇಹಿ ಅತ್ಥತೇ. ಛಮಾಯಂ ಪನ ಗೋನಕಾದಿಸನ್ಥತಾಯಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕನ್ತಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ವಿಯ ತೂರಿಯಂ, ನ ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತಂ. ದುಕ್ಖನ್ತಗುನಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಗತೇನ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ. ಪಚ್ಛಿಮಡ್ಢುಂ ಪನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ಆಹು.
೪೦೫. ಏವಂ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉಪೋಸಥಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಚ ಪಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ತತೋತಿ ¶ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ನಿಪಾತೋ. ಪಕ್ಖಸ್ಸುಪವಸ್ಸುಪೋಸಥನ್ತಿ ಏವಂ ಪರಪದೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸಿಂ ಪಞ್ಚದಸಿಂ ಅಟ್ಠಮಿನ್ತಿ ಏತೇ ತಯೋ ದಿವಸೇ ಉಪವಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಂ, ಏತಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಉಪೋಸಥಂ ಉಪಗಮ್ಮ ವಸಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಪುರಿಮಭಾಗೇ ಆಸಾಳ್ಹಮಾಸೋ, ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ತಯೋ ಮಾಸಾ, ಕತ್ತಿಕಮಾಸೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಮಾಸಾ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಆಸಾಳ್ಹಕತ್ತಿಕಫಗ್ಗುಣಮಾಸಾ ತಯೋ ಏವಾತಿ ಅಪರೇ. ಪಕ್ಖುಪೋಸಥದಿವಸಾನಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮದಿವಸವಸೇನ ಪಕ್ಖೇ ಪಕ್ಖೇ ತೇರಸೀಪಾಟಿಪದಸತ್ತಮೀನವಮೀಸಙ್ಖಾತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ದಿವಸಾತಿ ಅಪರೇ. ಯಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಂ ವಾ ಪನ ಪುಞ್ಞಕಾಮೀನಂ ಭಾಸಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮೇತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖಞ್ಚ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸುಸಮತ್ತರೂಪಂ ಸುಪರಿಪುಣ್ಣರೂಪಂ ಏಕಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪೇತಂ ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ.
೪೦೬. ಏವಂ ಉಪೋಸಥಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸು ಕಾಲೇಸು ಏತಂ ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸ್ಸ ಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಚ ಪಾತೋ’’ತಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ತತೋತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ನಿಪಾತೋ, ಅನನ್ತರತ್ಥೇ ವಾ, ಅಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಾತೋತಿ ಅಪರಜ್ಜುದಿವಸಪುಬ್ಬಭಾಗೇ. ಉಪವುತ್ಥುಪೋಸಥೋತಿ ಉಪವಸಿತಉಪೋಸಥೋ. ಅನ್ನೇನಾತಿ ಯಾಗುಭತ್ತಾದಿನಾ. ಪಾನೇನಾತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಪಾನೇನ. ಅನುಮೋದಮಾನೋತಿ ಅನುಪಮೋದಮಾನೋ, ನಿರನ್ತರಂ ಮೋದಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾರಹನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪೇನ, ಯಥಾಸತ್ತಿ ಯಥಾಬಲನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಂವಿಭಜೇಥಾತಿ ಭಾಜೇಯ್ಯ ಪತಿಮಾನೇಯ್ಯ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ.
೪೦೭. ಏವಂ ¶ ಉಪವುತ್ಥುಪೋಸಥಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಾವಜೀವಿಕಂ ಗರುವತ್ತಂ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಞ್ಚ ಕಥೇತ್ವಾ ತಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಮಾತಾಪಿತರೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಲದ್ಧೇನ ಭೋಗೇನ ¶ . ಭರೇಯ್ಯಾತಿ ಪೋಸೇಯ್ಯ. ಧಮ್ಮಿಕಂ ಸೋ ವಣಿಜ್ಜನ್ತಿ ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ, ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ, ವಿಸವಣಿಜ್ಜಾ, ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾ, ಸುರಾವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ¶ ಅಧಮ್ಮವಣಿಜ್ಜಾ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಿಕವಣಿಜ್ಜಾ. ವಣಿಜ್ಜಾಮುಖೇನ ಚೇತ್ಥ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿ ಅಪರೋಪಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ ವೋಹಾರೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ. ಸೇಸಮುತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ಯೋಜನಾ – ಸೋ ನಿಚ್ಚಸೀಲಉಪೋಸಥಸೀಲದಾನಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪಯೋಜಯೇ ಧಮ್ಮಿಕಂ ವಣಿಜ್ಜಂ, ತತೋ ಲದ್ಧೇನ ಚ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮೇನ ಭೋಗೇನ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಭರೇಯ್ಯ. ಅಥ ಸೋ ಗಿಹೀ ಏವಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ವುತ್ತಂ ಇಮಂ ವತ್ತಂ ವತ್ತಯನ್ತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಯೇ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಆಭಾಯ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಆಲೋಕಕರಣೇನ ಸಯಮ್ಪಭಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ಛ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾ, ತೇ ಸಯಮ್ಪಭೇ ನಾಮ ದೇವೇ ಉಪೇತಿ ಭಜತಿ ಅಲ್ಲೀಯತಿ, ತೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಧಮ್ಮಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
ನಿಟ್ಠಿತೋ ಚ ದುತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನಯತೋ, ನಾಮೇನ
ಚೂಳವಗ್ಗೋತಿ.
೩. ಮಹಾವಗ್ಗೋ
೧. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೦೮. ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ¶ ¶ ¶ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವತಿ ಕಿರ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀನಂ ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಕಿತ್ತಿತಾ, ತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಉಪಾಸಕಾ ಚ ಜಾನನ್ತಿ. ಭಗವತೋ ಪನ ಅಕಿತ್ತಿತಾ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಕಿತ್ತೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಜೇತವನವಿಹಾರೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಗವತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ಯಥಾ ಪಬ್ಬಜಿ, ತಂ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚ ಪಬ್ಬಜಿ, ತಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ಯಥಾ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ರೋಚೇಸಿ, ತಂ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ ಪಬ್ಬಜೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಮಾದಿಗಾಥಾಯ ಉತ್ತಾನಮೇವ.
೪೦೯. ಇದಾನಿ ‘‘ಯಥಾ ವೀಮಂಸಮಾನೋ’’ತಿ ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಬಾಧೋಯ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಬಾಧೋತಿ ಪುತ್ತದಾರಾದಿಸಮ್ಪೀಳನೇನ ಕಿಲೇಸಸಮ್ಪೀಳನೇನ ಚ ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಯ ಓಕಾಸರಹಿತೋ. ರಜಸ್ಸಾಯತನನ್ತಿ ಕಮ್ಬೋಜಾದಯೋ ವಿಯ ಅಸ್ಸಾದೀನಂ, ರಾಗಾದಿರಜಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋ. ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋತಿ ವುತ್ತಸಮ್ಬಾಧಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಆಕಾಸೋ ವಿಯ ವಿವಟಾ. ಇತಿ ದಿಸ್ವಾನ ಪಬ್ಬಜೀತಿ ಇತಿ ಘರಾವಾಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸು ಬ್ಯಾಧಿಜರಾಮರಣೇಹಿ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಚೋದಿಯಮಾನಹದಯೋ ಆದೀನವಮಾನಿಸಂಸಞ್ಚ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ, ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ¶ , ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಖಗ್ಗೇನ ಕೇಸೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ತಾವದೇವ ಚ ದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಸಣ್ಠಿತಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಕೇಸಮಸ್ಸು ಹುತ್ವಾ ಘಟಿಕಾರೇನ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಉಪನೀತೇ ಅಟ್ಠ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ನಿವಾಸೇತಬ್ಬಂ ಪಾರುಪಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅನನುಸಿಟ್ಠೋ ಅನೇಕಜಾತಿಸಹಸ್ಸಪವತ್ತಿತೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಚಿಣ್ಣೇನೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪಿಯಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ಏಕಂ ಕಾಸಾವಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಚೀವರಂ ಖನ್ಧೇ ಕರಿತ್ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತಂ ಅಂಸೇ ಆಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತವೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ.
೪೧೦. ಏವಂ ¶ ಭಗವತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಪಬ್ಬಜಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅನೋಮಾನದೀತೀರಂ ಹಿತ್ವಾ ಪಧಾನಾಯ ಗಮನಞ್ಚ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ ಕಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಂ ¶ ಸಬ್ಬಮಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಕಾಯೇನ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ವಿವಜ್ಜಯೀತಿ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ವಜ್ಜೇಸಿ. ವಚೀದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ. ಆಜೀವಂ ಪರಿಸೋಧಯೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ಹಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಜೀವಮೇವ ಪವತ್ತಯಿ.
೪೧೧. ಏವಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅನೋಮಾನದೀತೀರತೋ ತಿಂಸಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಸತ್ತಾಹೇನ ಅಗಮಾ ರಾಜಗಹಂ ಬುದ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಯದಾ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಾಸಿ, ತದಾ ಬುದ್ಧೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ಲಬ್ಭತಿ – ‘‘ಇಧ ರಾಜಾ ಜಾತೋ, ಇಧ ರಜ್ಜಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿಆದಿ ಲೋಕಿಯವೋಹಾರವಚನಂ ವಿಯ. ಮಗಧಾನನ್ತಿ ಮಗಧಾನಂ ಜನಪದಸ್ಸ ನಗರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಗಿರಿಬ್ಬಜನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ತಞ್ಹಿ ಪಣ್ಡವಗಿಜ್ಝಕೂಟವೇಭಾರಇಸಿಗಿಲಿವೇಪುಲ್ಲನಾಮಕಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಗಿರೀನಂ ಮಜ್ಝೇ ವಜೋ ವಿಯ ಠಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಿರಿಬ್ಬಜ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಿಣ್ಡಾಯ ಅಭಿಹಾರೇಸೀತಿ ಭಿಕ್ಖತ್ಥಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಚರಿ. ಸೋ ಕಿರ ನಗರದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ರಞ್ಞೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಆಗಮನಂ ನಿವೇದೇಯ್ಯಂ, ‘ಸುದ್ಧೋದನಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಆಗತೋ’ತಿ ಬಹುಮ್ಪಿ ಮೇ ಪಚ್ಚಯಂ ಅಭಿಹರೇಯ್ಯ. ನ ಖೋ ಪನ ಮೇ ತಂ ಪತಿರೂಪಂ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಗಹಣಂ, ಹನ್ದಾಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಾಮೀ’’ತಿ ದೇವದತ್ತಿಯಂ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ¶ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನುಘರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಅಚರಿ. ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ – ‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ಅಭಿಹಾರೇಸೀ’’ತಿ. ಆಕಿಣ್ಣವರಲಕ್ಖಣೋತಿ ಸರೀರೇ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ವಿಯ ಠಪಿತವರಲಕ್ಖಣೋ ವಿಪುಲವರಲಕ್ಖಣೋ ವಾ. ವಿಪುಲಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ಆಕಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಆಕಿಣ್ಣಲುದ್ದೋ ಪುರಿಸೋ, ಧಾತಿಚೇಲಂವ ಮಕ್ಖಿತೋ’’ತಿ (ಜಾ. ೧.೬.೧೧೮; ೧.೯.೧೦೬). ವಿಪುಲಲುದ್ದೋತಿ ಅತ್ಥೋ.
೪೧೨. ತಮದ್ದಸಾತಿ ತತೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಾನಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ನಗರೇ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಘೋಸಿತಂ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ದಿವಸಂ ಪನ ‘‘ನಕ್ಖತ್ತಂ ವೀತಿವತ್ತಂ, ಕಮ್ಮನ್ತಾ ಪಯೋಜೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಭೇರಿ ಚರಿ. ಅಥ ಮಹಾಜನೋ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಸನ್ನಿಪತಿ. ರಾಜಾಪಿ ‘‘ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಸಂವಿದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಬಲಕಾಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಅಭಿಹಾರೇನ್ತಂ ಮಹಾಸತ್ತಂ ಅದ್ದಸ. ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ – ‘‘ತಮದ್ದಸಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ, ಪಾಸಾದಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ. ಇಮಮತ್ಥಂ ಅಭಾಸಥಾತಿ ಇಮಂ ಅತ್ಥಂ ಅಮಚ್ಚಾನಂ ಅಭಾಸಿ.
೪೧೩. ಇದಾನಿ ¶ ತಂ ತೇಸಂ ಅಮಚ್ಚಾನಂ ಭಾಸಿತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಇಮಂ ಭೋನ್ತೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಇಮನ್ತಿ ಸೋ ರಾಜಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಭೋನ್ತೋತಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಲಪತಿ. ನಿಸಾಮೇಥಾತಿ ಪಸ್ಸಥ. ಅಭಿರೂಪೋತಿ ದಸ್ಸನೀಯಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೋ. ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸುಚೀತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಛವಿವಣ್ಣೋ. ಚರಣೇನಾತಿ ಗಮನೇನ.
೪೧೪-೫. ನೀಚಕುಲಾಮಿವಾತಿ ¶ ನೀಚಕುಲಾ ಇವ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಕುಹಿಂ ಭಿಕ್ಖು ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಕುಹಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಅಜ್ಜ ಕತ್ಥ ವಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಜಾನಿತುಂ ರಾಜದೂತಾ ಸೀಘಂ ಗಚ್ಛನ್ತು. ದಸ್ಸನಕಾಮಾ ಹಿ ಮಯಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆಹ. ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖುತಾಯ, ಸುಸಂವುತೋ ಸತಿಯಾ. ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ವಾ ಸತಿಯಾ, ಸುಸಂವುತೋ ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಸಙ್ಘಾಟಿಚೀವರಧಾರಣೇನ.
೪೧೬. ಖಿಪ್ಪಂ ಪತ್ತಂ ಅಪೂರೇಸೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನತ್ತಾ ಪತಿಸ್ಸತತ್ತಾ ಚ ಅಧಿಕಂ ಅಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಅಲಂ ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಪೂರಣೇನ ಖಿಪ್ಪಂ ಪತ್ತಂ ಅಪೂರೇಸಿ. ಮುನೀತಿ ಮೋನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಅಪ್ಪತ್ತಮುನಿಭಾವೋಪಿ ಮುನಿಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತೋ, ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ವಾ. ಲೋಕಿಯಾ ಹಿ ಅಮೋನಸಮ್ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ‘‘ಮುನೀ’’ತಿ ಭಣನ್ತಿ. ಪಣ್ಡವಂ ಅಭಿಹಾರೇಸೀತಿ ತಂ ಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಸೋ ಕಿರ ಮನುಸ್ಸೇ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಕತ್ಥ ವಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ¶ ತೇ ‘‘ಪಣ್ಡವಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖಪಬ್ಭಾರೇ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತಸ್ಮಾ ತಮೇವ ಪಣ್ಡವಂ ಅಭಿಹಾರೇಸಿ ‘‘ಏತ್ಥ ವಾಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ.
೪೧೯-೨೩. ಬ್ಯಗ್ಘುಸಭೋವ ಸೀಹೋವ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇತಿ ಗಿರಿಗುಹಾಯಂ ಬ್ಯಗ್ಘೋ ವಿಯ ಉಸಭೋ ವಿಯ ಸೀಹೋ ವಿಯ ಚ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇ ಹಿ ತಯೋ ಸೇಟ್ಠಾ ವಿಗತಭಯಭೇರವಾ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಉಪಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಭದ್ದಯಾನೇನಾತಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಸಿವಿಕಾದಿನಾ ಉತ್ತಮಯಾನೇನ. ಸಯಾನಭೂಮಿಂ ಯಾಯಿತ್ವಾತಿ ಯಾವತಿಕಾ ಭೂಮಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿನಾ ಯಾನೇನ ಸಕ್ಕಾ ಗನ್ತುಂ, ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ. ಆಸಜ್ಜಾತಿ ಪತ್ವಾ, ಸಮೀಪಮಸ್ಸ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಾವಿಸೀತಿ ನಿಸೀದಿ. ಯುವಾತಿ ಯೋಬ್ಬನಸಮ್ಪನ್ನೋ. ದಹರೋತಿ ಜಾತಿಯಾ ತರುಣೋ. ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ಸುಸೂತಿ ತದುಭಯವಿಸೇಸನಮೇವ. ಯುವಾ ಸುಸೂತಿ ಅತಿಯೋಬ್ಬನೋ. ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ ಪಠಮೇನೇವ ಯೋಬ್ಬನವೇಸೇನ ಉಟ್ಠಿತೋ. ದಹರೋ ಚಾಸೀತಿ ಸತಿ ಚ ದಹರತ್ತೇ ಸುಸು ಬಾಲಕೋ ವಿಯ ಖಾಯಸೀತಿ.
೪೨೪-೫. ಅನೀಕಗ್ಗನ್ತಿ ¶ ಬಲಕಾಯಂ ಸೇನಾಮುಖಂ. ದದಾಮಿ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜಸ್ಸೂತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಹಂ ತೇ ಅಙ್ಗಮಗಧೇಸು ಯಾವಿಚ್ಛಸಿ, ತಾವ ದದಾಮಿ ಭೋಗೇ. ತಂ ತ್ವಂ ಸೋಭಯನ್ತೋ ಅನೀಕಗ್ಗಂ ನಾಗಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತೋ ಭುಞ್ಜಸ್ಸೂ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಉಜುಂ ಜನಪದೋ ರಾಜಾತಿ ‘‘ದದಾಮಿ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜಸ್ಸು, ಜಾತಿಂ ಅಕ್ಖಾಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಕಿರ ವುತ್ತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಅಹಂ ರಜ್ಜೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಅಸ್ಸಂ, ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಯೋಪಿ ಮಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರಜ್ಜೇನ ನಿಮನ್ತೇಯ್ಯುಂ, ಗೇಹೇ ಠಿತೋ ಏವ ವಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಯ್ಯಂ. ಅಯಂ ಪನ ರಾಜಾ ಅಜಾನನ್ತೋ ಏವಮಾಹ – ‘ಹನ್ದಾಹಂ, ತಂ ಜಾನಾಪೇಮೀ’’’ತಿ ಬಾಹಂ ಉಚ್ಚಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆಗತದಿಸಾಭಾಗಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ‘‘ಉಜುಂ ಜನಪದೋ ರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸ ¶ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಭಣನ್ತೋ ಸಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿವೇಕಲ್ಲಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಹಿಮವನ್ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಾಸಾಣವಿವರಸಮ್ಭವಾ ಮಹಾಸಾಲಾಪಿ ಪಞ್ಚಹಿ ವುದ್ಧೀಹಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ¶ ಪನ ಖೇತ್ತೇ ವುತ್ತಾನಿ ಸಸ್ಸಾನಿ. ಧನವೀರಿಯೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಭಣನ್ತೋ ಸತ್ತಹಿ ರತನೇಹಿ ಅವೇಕಲ್ಲತ್ತಂ, ಪರರಾಜೂಹಿ ಅತಕ್ಕನೀಯಂ ವೀರಪುರಿಸಾಧಿಟ್ಠಿತಭಾವಞ್ಚಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕೋಸಲೇಸು ನಿಕೇತಿನೋತಿ ಭಣನ್ತೋ ನವಕರಾಜಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ನವಕರಾಜಾ ಹಿ ನಿಕೇತೀತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಆದಿಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಅನ್ವಯವಸೇನ ಸೋ ಏವ ಜನಪದೋ ನಿವಾಸೋ, ಸೋ ನಿಕೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾರೂಪೋ ಚ ರಾಜಾ ಸುದ್ಧೋದನೋ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕೋಸಲೇಸು ನಿಕೇತಿನೋ’’ತಿ. ತೇನ ಅನ್ವಯಾಗತಮ್ಪಿ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ.
೪೨೬. ಏತ್ತಾವತಾ ಅತ್ತನೋ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ‘‘ಆದಿಚ್ಚಾ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸಾಕಿಯಾ ನಾಮ ಜಾತಿಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಜಾತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ರಞ್ಞಾ ‘‘ದದಾಮಿ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜಸ್ಸೂ’’ತಿ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ತಮ್ಹಾ ಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ, ನ ಕಾಮೇ ಅಭಿಪತ್ಥಯ’’ನ್ತಿ. ಯದಿ ಹಿ ಅಹಂ ಕಾಮೇ ಅಭಿಪತ್ಥಯೇಯ್ಯಂ, ನ ಈದಿಸಂ ಧನವೀರಿಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ದ್ವಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸವೀರಪುರಿಸಸಮಾಕುಲಂ ಕುಲಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಿರೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
೪೨೭. ಏವಂ ರಞ್ಞೋ ವಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಕಾಮೇಸ್ವಾದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ದಟ್ಠು ಖೇಮತೋ’’ತಿ. ಏತಂ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ದಟ್ಠೂತಿ ದಿಸ್ವಾ ¶ . ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಇತೋ ಪುರಿಮಗಾಥಾಸು ಚ ಯಂ ಯಂ ನ ವಿಚಾರಿತಂ, ತಂ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥತ್ತಾ ಏವ ನ ವಿಚಾರಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಹೇತುಂ ವತ್ವಾ ಪಧಾನತ್ಥಾಯ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ರಾಜಾನಂ ಆಮನ್ತೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಪಧಾನಾಯ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ಥ ಮೇ ರಞ್ಜತೀ ಮನೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ದಟ್ಠು ಖೇಮತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪರಮತ್ಥನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಾಮತಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಪಧಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಪಧಾನತ್ಥಾಯ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ಥ ಮೇ ಪಧಾನೇ ರಞ್ಜತಿ ಮನೋ, ನ ಕಾಮೇಸೂತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕಿರ ರಾಜಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಮೇತಂ, ಭನ್ತೇ, ಸುತಂ ‘ಸುದ್ಧೋದನರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಪುತ್ತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಕುಮಾರೋ ¶ ಚತ್ತಾರಿ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ಸೋಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವಂಪಸನ್ನೋ ‘ಅದ್ಧಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಥಾ’ತಿ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಮಮ ವಿಜಿತಂ ಓಕ್ಕಮೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೨. ಪಧಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೨೮. ತಂ ¶ ಮಂ ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತನ್ತಿ ಪಧಾನಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ‘‘ಪಧಾನಾಯ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ಥ ಮೇ ರಞ್ಜತೀ ಮನೋ’’ತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸುತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಪಧಾನಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೇನ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾ ಕತಾ, ತಂ ಅಜ್ಜ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ಗನ್ಧಕುಟಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ತಂ ಮಂ ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ತಂ ಮನ್ತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ವಚನೇಹಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಅತ್ತಭಾವಂ ವಾ. ನದಿಂ ನೇರಞ್ಜರಂ ಪತೀತಿ ಲಕ್ಖಣಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತಾಯ ನೇರಞ್ಜರಾ ನದೀ. ತೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ‘‘ನದಿಯಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯಾ’’ತಿ, ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಪರಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಅತೀವ ಪರಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಝಾಯನ್ತನ್ತಿ ಅಪ್ಪಾಣಕಜ್ಝಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಂ ¶ . ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮತ್ಥಂ.
೪೨೯. ನಮುಚೀತಿ ಮಾರೋ. ಸೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಾ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮೇ ದೇವಮನುಸ್ಸೇ ನ ಮುಞ್ಚತಿ, ಅನ್ತರಾಯಂ ನೇಸಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಮುಚೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕರುಣಂ ವಾಚನ್ತಿ ಅನುದ್ದಯಾಯುತ್ತಂ ವಾಚಂ. ಭಾಸಮಾನೋ ಉಪಾಗಮೀತಿ ಇದಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಉಪಾಗತೋ? ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಬ್ಬದಾ ಆಹಾರಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋ ಜೀವಿತೇ ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಜೀವಿತೇ ಸಾಪೇಕ್ಖೇನ ಅಮತಂ ಅಧಿಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ¶ . ತತೋ ಆಹಾರುಪಚ್ಛೇದಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ, ತೇನ ಕಿಸೋ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ಚ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಮಾರೋ ‘‘ಅಯಂ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತೀತಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅತಿಘೋರಂ ತಪಂ ಕರೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಮಮ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭೀತೋ ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ವತ್ವಾ ವಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗತೋ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಕಿಸೋ ತ್ವಮಸಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ, ಸನ್ತಿಕೇ ಮರಣಂ ತವಾ’’ತಿ.
೪೩೦. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಅಥಸ್ಸ ಮರಣಸನ್ತಿಕಭಾವಂ ಸಾವೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸಹಸ್ಸಭಾಗೋ ಮರಣಸ್ಸ, ಏಕಂಸೋ ತವ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಹಸ್ಸಂ ಭಾಗಾನಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಹಸ್ಸಭಾಗೋ. ಕೋ ಸೋ ¶ ? ಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಏಕೋ ಅಂಸೋತಿ ಏಕಂಸೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ಅಪ್ಪಾಣಕಜ್ಝಾನಾದಿಸಹಸ್ಸಭಾಗೋ ತವ ಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ತತೋ ಪನ ತೇ ಏಕೋ ಏವ ಭಾಗೋ ಜೀವಿತಂ, ಏವಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಮರಣಂ ತವಾತಿ. ಏವಂ ಮರಣಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಭಾವಂ ಸಾವೇತ್ವಾ ಅಥ ನಂ ಜೀವಿತೇ ಸಮುಸ್ಸಾಹೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಜೀವ ಭೋ ಜೀವಿತಂ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ. ಕಥಂ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಚೇ. ಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕಾಹಸೀತಿ.
೪೩೧. ಅಥ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಮತಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಚರತೋ ಚ ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಮೇಥುನವಿರತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಯಂ ತಾಪಸಾ ಕರೋನ್ತಿ. ಜೂಹತೋತಿ ಜುಹನ್ತಸ್ಸ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
೪೩೨. ದುಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಇಮಂ ಪನ ಅಡ್ಢಗಾಥಂ ಪಧಾನವಿಚ್ಛನ್ದಂ ಜನೇನ್ತೋ ಆಹ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಾಣಕಜ್ಝಾನಾದಿಗಹನತ್ತಾ ದುಕ್ಖೇನ ಗನ್ತಬ್ಬೋತಿ ದುಗ್ಗೋ, ದುಕ್ಖಿತಕಾಯಚಿತ್ತೇನ ¶ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ದುಕ್ಕರೋ, ಸನ್ತಿಕಮರಣೇನ ತಾದಿಸೇನಾಪಿ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತೋ ದುರಭಿಸಮ್ಭವೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇತೋ ಪರಂ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಭಣಂ ಮಾರೋ, ಅಟ್ಠಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಅಯಮುಪಡ್ಢಗಾಥಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ವುತ್ತಾ. ಸಕಲಗಾಥಾಪೀತಿ ಏಕೇ. ಭಗವತಾ ಏವ ಪನ ಪರಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೇನ ಸಬ್ಬಮೇತ್ಥ ಏವಂಜಾತಿಕಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಾತಿ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.
೪೩೩. ಛಟ್ಠಗಾಥಾಯ ಯೇನತ್ಥೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪರೇಸಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೇನ ತ್ವಂ, ಪಾಪಿಮ, ಆಗತೋಸೀತಿ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.
೪೩೪. ‘‘ಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕಾಹಸೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ವಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಅಣುಮತ್ತೋಪೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞೇನಾತಿ ವಟ್ಟಗಾಮಿಂ ಮಾರೇನ ವುತ್ತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಣತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.
೪೩೫. ಇದಾನಿ ‘‘ಏಕಂಸೋ ತವ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಆರಬ್ಭ ಮಾರಂ ಸನ್ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅರೇ, ಮಾರ, ಯೋ ಅನುತ್ತರೇ ಸನ್ತಿವರಪದೇ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸದ್ಧೋಪಿ ವಾ ಕುಸೀತೋ, ಸದ್ಧೋ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಸಮಾನೋಪಿ ವಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ, ತಂ ತ್ವಂ ಜೀವಿತಮನುಪುಚ್ಛಮಾನೋ ಸೋಭೇಯ್ಯಾಸಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಅನುತ್ತರೇ ಸನ್ತಿವರಪದೇ ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾ ಅತ್ಥಿ, ತಥಾ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಮಸಿಥಿಲಪರಕ್ಕಮತಾಸಙ್ಖಾತಂ ವೀರಿಯಂ, ವಜಿರೂಪಮಾ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಮಮ ವಿಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತ್ವಂ ಏವಂ ಮಂ ಪಹಿತತ್ತಂ ಉತ್ತಮಜ್ಝಾಸಯಂ ಕಿಂ ಜೀವಮನುಪುಚ್ಛಸಿ, ಕಸ್ಮಾ ಜೀವಿತಂ ಪುಚ್ಛಸಿ. ಪಞ್ಞಾ ¶ ಚ ಮಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಸದ್ದೇನ ಸತಿ ಸಮಾಧಿ ಚ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತೇಸು ಏಕೇನಾಪಿ ಅವಿರಹಿತಂ ಏವಂ ಮಂ ಪಹಿತತ್ತಂ ಕಿಂ ಜೀವಮನುಪುಚ್ಛಸಿ? ನನು – ಏಕಾಹಂ ಜೀವಿತಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ವೀರಿಯಮಾರಭತೋ ದಳ್ಹಂ (ಧ. ಪ. ೧೧೨). ಪಞ್ಞವನ್ತಸ್ಸ ಝಾಯಿನೋ, ಪಸ್ಸತೋ ಉದಯಬ್ಬಯನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೧೧, ೧೧೩).
೪೩೬-೮. ಏವಂ ಮಾರಂ ಸನ್ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದೇಹಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನದೀನಮಪೀ’’ಪಿ ಗಾಥಾತ್ತಯಮಾಹ. ತಮತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಣ್ಣನಾ ¶ – ಯ್ವಾಯಂ ಮಮ ಸರೀರೇ ಅಪ್ಪಾಣಕಜ್ಝಾನವೀರಿಯವೇಗಸಮುಟ್ಠಿತೋ ವಾತೋ ವತ್ತತಿ, ಲೋಕೇ ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾದೀನಂ ನದೀನಮ್ಪಿ ಸೋತಾನಿ ಅಯಂ ವಿಸೋಸಯೇ, ಕಿಞ್ಚ ಮೇ ಏವಂ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಚತುನಾಳಿಮತ್ತಂ ಲೋಹಿತಂ ನ ಉಪಸೋಸೇಯ್ಯ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಮೇ ಲೋಹಿತಮೇವ ಸುಸ್ಸತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ತಮ್ಹಿ ಲೋಹಿತೇ ಸುಸ್ಸಮಾನಮ್ಹಿ ಬದ್ಧಾಬದ್ಧಭೇದಂ ಸರೀರಾನುಗತಂ ¶ ಪಿತ್ತಂ, ಅಸಿತಪೀತಾದಿಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಚತುನಾಳಿಮತ್ತಮೇವ ಸೇಮ್ಹಞ್ಚ, ಕಿಞ್ಚಾಪರಂ ತತ್ತಕಮೇವ ಮುತ್ತಞ್ಚ ಓಜಞ್ಚ ಸುಸ್ಸತಿ, ತೇಸು ಚ ಸುಸ್ಸಮಾನೇಸು ಮಂಸಾನಿಪಿ ಖೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಏವಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಮಂಸೇಸು ಖೀಯಮಾನೇಸು ಭಿಯ್ಯೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ, ನ ತ್ವೇವ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸಂಸೀದತಿ. ಸೋ ತ್ವಂ ಈದಿಸಂ ಚಿತ್ತಮಜಾನನ್ತೋ ಸರೀರಮತ್ತಮೇವ ದಿಸ್ವಾ ಭಣಸಿ ‘‘ಕಿಸೋ ತ್ವಮಸಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ, ಸನ್ತಿಕೇ ಮರಣಂ ತವಾ’’ತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಮೇ ಚಿತ್ತಮೇವ ಪಸೀದತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಭಿಯ್ಯೋ ಸತಿ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಸಮಾಧಿ ಮಮ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಣುಮತ್ತೋಪಿ ಪಮಾದೋ ವಾ ಸಮ್ಮೋಹೋ ವಾ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಏವಂ ವಿಹರತೋ ಯೇ ಕೇಚಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅತೀತಂ ವಾ ಅದ್ಧಾನಂ ಅನಾಗತಂ ವಾ ಏತರಹಿ ವಾ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾ ವೇದನಾ ವೇದಯನ್ತಿ, ತಾಸಂ ನಿದಸ್ಸನಭೂತಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಉತ್ತಮವೇದನಂ. ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದುಕ್ಖೇನ ಫುಟ್ಠಾನಂ ಸುಖಂ, ಸೀತೇನ ಉಣ್ಹಂ, ಉಣ್ಹೇನ ಸೀತಂ, ಖುದಾಯ ಭೋಜನಂ, ಪಿಪಾಸಾಯ ಫುಟ್ಠಾನಂ ಉದಕಂ ಅಪೇಕ್ಖತೇ ಚಿತ್ತಂ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಏಕಕಾಮಮ್ಪಿ ನಾಪೇಕ್ಖಕೇ ಚಿತ್ತಂ. ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಸುಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸುಖಸೇಯ್ಯಂ ಸಯೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಈದಿಸೇನಾಕಾರೇನ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಪಸ್ಸ, ತ್ವಂ ಮಾರ, ಸತ್ತಸ್ಸ ಸುದ್ಧತನ್ತಿ.
೪೩೯-೪೧. ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಸುದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ನಿವಾರೇಸ್ಸಾಮಿ ತ’’ನ್ತಿ ಆಗತಸ್ಸ ಮಾರಸ್ಸ ಮನೋರಥಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ಮಾರಸೇನಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತಾಯ ಅಪರಾಜಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಛ ಗಾಥಾಯೋ ಆಹ.
ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಆದಿತೋವ ಅಗಾರಿಯಭೂತೇ ಸತ್ತೇ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಮೋಹಯನ್ತಿ, ತೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಅನಗಾರಿಯಭಾವಂ ಉಪಗತಾನಂ ಪನ್ತೇಸು ವಾ ಸೇನಾಸನೇಸು ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸು ವಾ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಭಿರತಿ ದುಕ್ಕರಾ’’ತಿ ¶ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೩೧). ತತೋ ತೇ ಪರಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕತ್ತಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ ಬಾಧೇತಿ, ತಾಯ ಬಾಧಿತಾನಂ ¶ ಪರಿಯೇಸನತಣ್ಹಾ ಚಿತ್ತಂ ಕಿಲಮಯತಿ, ಅಥ ನೇಸಂ ¶ ಕಿಲನ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ತತೋ ವಿಸೇಸಮನಧಿಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವೇಸು ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಹರತಂ ಉತ್ರಾಸಸಞ್ಞಿತಾ ಭೀರು ಜಾಯತಿ, ತೇಸಂ ಉಸ್ಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ವಿವೇಕರಸಮನಸ್ಸಾದಯಮಾನಾನಂ ವಿಹರತಂ ‘‘ನ ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಏಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಹರತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೇನ ಮಾನಮಕ್ಖಥಮ್ಭಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ತೇಪಿ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಹರತಂ ತತೋ ಅಧಿಕತರಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಲಾಭಾದಿಮುಚ್ಛಿತಾ ಧಮ್ಮಪತಿರೂಪಕಾನಿ ಪಕಾಸೇನ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಯಸಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಿತಾ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತಿ, ಪರಂ ವಮ್ಭೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಾದೀನಂ ಪಠಮಸೇನಾದಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
೪೪೨-೩. ಏವಮೇತಂ ದಸವಿಧಂ ಸೇನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಕಣ್ಹಸ್ಸ ನಮುಚಿನೋ ಉಪಕಾರಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ತವ ಸೇನಾತಿ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಏಸಾ ನಮುಚಿ ತೇ ಸೇನಾ, ಕಣ್ಹಸ್ಸಾಭಿಪ್ಪಹಾರಿನೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅಭಿಪ್ಪಹಾರಿನೀತಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಘಾತನೀ ನಿಪ್ಪೋಥನೀ, ಅನ್ತರಾಯಕರೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ನಂ ಅಸೂರೋ ಜಿನಾತಿ, ಜೇತ್ವಾ ಚ ಲಭತೇ ಸುಖನ್ತಿ ಏವಂ ತವ ಸೇನಂ ಅಸೂರೋ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಪುರಿಸೋ ನ ಜಿನಾತಿ, ಸೂರೋ ಪನ ಜಿನಾತಿ, ಜೇತ್ವಾ ಚ ಮಗ್ಗಸುಖಂ ಫಲಸುಖಞ್ಚ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಲಭತೇ ಸುಖಂ, ತಸ್ಮಾ ಸುಖಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಅಹಮ್ಪಿ ಏಸ ಮುಞ್ಜಂ ಪರಿಹರೇತಿ. ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರಾ ಅನಿವತ್ತಿನೋ ಪುರಿಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅನಿವತ್ತನಕಭಾವವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಸೀಸೇ ವಾ ಧಜೇ ವಾ ಆವುಧೇ ವಾ ಮುಞ್ಜತಿಣಂ ಬನ್ಧನ್ತಿ, ತಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಪರಿಹರತಿಚ್ಚೇವ ಮಂ ಧಾರೇಹಿ. ತವ ಸೇನಾಯ ಪರಾಜಿತಸ್ಸ ಧಿರತ್ಥು ಮಮ ಜೀವಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಧಾರೇಹಿ – ಸಙ್ಗಾಮೇ ಮೇ ಮತಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಞ್ಚೇ ಜೀವೇ ಪರಾಜಿತೋ, ಯೇನ ಜೀವಿತೇನ ಪರಾಜಿತೋ ಜೀವೇ, ತಸ್ಮಾ ಜೀವಿತಾ ತಯಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಗಾಮೇ ಮತಂ ಮಮ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ.
೪೪೪. ಕಸ್ಮಾ ಮತಂ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ಪಗಾಳ್ಹೇತ್ಥ…ಪೇ… ಸುಬ್ಬತಾ, ಏತ್ಥ ಕಾಮಾದಿಕಾಯ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಪರವಮ್ಭನಪರಿಯೋಸಾನಾಯ ತವ ಸೇನಾಯ ಪಗಾಳ್ಹಾ ನಿಮುಗ್ಗಾ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾ ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನ ¶ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನಪ್ಪಕಾಸನ್ತಿ, ಅನ್ಧಕಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ. ಏತೇ ಏವಂ ಪಗಾಳ್ಹಾ ಸಮಾನಾ ¶ ಸಚೇಪಿ ಕದಾಚಿ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಮುಜ್ಜನಪುರಿಸೋ ವಿಯ ‘‘ಸಾಹು ಸದ್ಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ತಾಯ ಸೇನಾಯ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟತ್ತಾ ತಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮೀನಂ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದಯೋ ಯೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸುಬ್ಬತಾತಿ. ಇಮಂ ಪನ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾರೋ ಪುನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾ ಏವ ಪಕ್ಕಾಮಿ.
೪೪೫-೬. ಪಕ್ಕನ್ತೇ ¶ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಸತ್ತೋ ತಾಯ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ವಿಸೇಸಂ ಅನಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಅಞ್ಞೋ ಮಗ್ಗೋ ಬೋಧಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಓಳಾರಿಕಾಹಾರಂ ಆಹಾರೇತ್ವಾ, ಬಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಪಗೇವ ಸುಜಾತಾಯ ಪಾಯಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಭದ್ರವನಸಣ್ಡೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೋ ದಿವಸಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡಾಭಿಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿಯೇನ ದಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಲೋಕಧಾತುದೇವತಾಹಿ ಕತಸಕ್ಕಾರಬಹುಮಾನೋ –
‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚ, ಅಟ್ಠಿ ಚ ಅವಸಿಸ್ಸತು;
ಉಪಸುಸ್ಸತು ನಿಸ್ಸೇಸಂ, ಸರೀರೇ ಮಂಸಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿ. –
ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ನ ದಾನಿ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಅಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿ. ತಂ ಞತ್ವಾ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಅಜ್ಜೇವ ದಾನಿಸ್ಸ ಸಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಪಟಿಬಾಹಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಯಾವ ಚಕ್ಕವಾಳಮಾಯತಂ ದ್ವಾದಸಯೋಜನವಿತ್ಥಾರಂ ಉದ್ಧಂ ನವಯೋಜನಮುಗ್ಗತಂ ಮಾರಸೇನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಪ್ಪಮಾಣಂ ಗಿರಿಮೇಖಲಂ ಹತ್ಥಿರಾಜಾನಂ ಆರುಯ್ಹ ಬಾಹುಸಹಸ್ಸಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ನಾನಾವುಧಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ಹನಥ, ಪಹರಥಾ’’ತಿ ಭಣನ್ತೋ ಆಳವಕಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ವುಟ್ಠಿಯೋ ಮಾಪೇಸಿ, ತಾ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಏವ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿಂಸು. ತತೋ ವಜಿರಙ್ಕುಸೇನ ಹತ್ಥಿಂ ಕುಮ್ಭೇ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಮೀಪಂ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ, ಭೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥ, ಪಲ್ಲಙ್ಕಾ’’ತಿ ಆಹ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ‘‘ನ ಉಟ್ಠಹಾಮಿ ಮಾರಾ’’ತಿ ¶ ವತ್ವಾ ತಂ ಧಜಿನಿಂ ಸಮನ್ತಾ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ ‘‘ಸಮನ್ತಾ ಧಜಿನಿ’’ನ್ತಿ.
ತತ್ಥ ¶ ಧಜಿನಿನ್ತಿ ಸೇನಂ. ಯುತ್ತನ್ತಿ ಉಯ್ಯುತ್ತಂ. ಸವಾಹನನ್ತಿ ಗಿರಿಮೇಖಲನಾಗರಾಜಸಹಿತಂ. ಪಚ್ಚುಗ್ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಅಭಿಮುಖೋ ಉಪರಿ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸೋ ಚ ಖೋ ತೇಜೇನೇವ, ನ ಕಾಯೇನ. ಕಸ್ಮಾ? ಮಾ ಮಂ ಠಾನಾ ಅಚಾವಯಿ, ಮಂ ಏತಸ್ಮಾ ಠಾನಾ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕಾ ಮಾರೋ ಮಾ ಚಾಲೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಪ್ಪಸಹತೀತಿ ಸಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನಾಭಿಭವತಿ ವಾ. ಆಮಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಕಾಚಜಾತಂ ಮತ್ತಿಕಾಭಾಜನಂ. ಅಸ್ಮನಾತಿ ಪಾಸಾಣೇನ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
೪೪೭-೮. ಇದಾನಿ ‘‘ಏತಂ ತೇ ಮಾರಸೇನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮೋ ಸಮ್ಪತ್ತಧಮ್ಮರಾಜಾಭಿಸೇಕೋ ಇದಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಸೀಕರಿತ್ವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವಸೀಕರಿತ್ವಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಸಬ್ಬಂ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಪಹಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತನೇನ ವಸೀಕರಿತ್ವಾ ¶ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ. ಸತಿಞ್ಚ ಸೂಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಕಾಯಾದೀಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಸತಿಞ್ಚ ಸುಟ್ಠು ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಕರಿತ್ವಾ ಏವಂ ವಸೀಕತಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ ರಟ್ಠಾ ರಟ್ಠಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಭೇದೇ ಪುಥೂ ಸಾವಕೇ ವಿನಯನ್ತೋ. ಅಥ ಮಯಾ ವಿನೀಯಮಾನಾ ತೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ…ಪೇ… ನ ಸೋಚರೇ, ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಾಮತಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
೪೪೯-೫೧. ಅಥ ಮಾರೋ ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ಸುತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಏವರೂಪಂ ಪಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ನ ಭಾಯಸಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಾರ, ನ ಭಾಯಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಸ್ಮಾ ನ ಭಾಯಸೀ’’ತಿ? ‘‘ದಾನಾದೀನಂ ಪಾರಮಿಪುಞ್ಞಾನಂ ಕತತ್ತಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ಏತಂ ಜಾನಾತಿ ದಾನಾದೀನಿ ತ್ವಮಕಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಪಾಪಿಮ ಸಕ್ಖಿಕಿಚ್ಚೇನ, ಅಪಿಚ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಭವೇ ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ ಹುತ್ವಾ ಯಂ ದಾನಮದಾಸಿಂ, ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಛಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಸಞ್ಜಾತಕಮ್ಪಾ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀಯೇವ ಸಕ್ಖೀ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿ ಭೇರವಸದ್ದಂ ಮುಞ್ಚಮಾನಾ, ಯಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾರೋ ಅಸನಿಹತೋ ವಿಯ ಭೀತೋ ಧಜಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಪಲಾಯಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಸಾಯ. ಅಥ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ತೀಹಿ ಯಾಮೇಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ…ಪೇ… ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ’’ತಿ ¶ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ. ಮಾರೋ ಉದಾನಸದ್ದೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ‘ಬುದ್ಧೋ ಅಹ’ನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಅನುಬನ್ಧಾಮಿ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ. ಸಚಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಖಲಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ವಿಹೇಠೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿಯಂ ¶ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ ಅನುಬನ್ಧಿ. ತತೋ ಭಗವತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಖಲಿತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಇಮಾ ನಿಬ್ಬೇಜನೀಯಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಓತಾರನ್ತಿ ರನ್ಧಂ ವಿವರಂ. ನಾಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ ನಾಧಿಗಮಿಂ. ಮೇದವಣ್ಣನ್ತಿ ಮೇದಪಿಣ್ಡಸದಿಸಂ. ಅನುಪರಿಯಗಾತಿ ಪರಿತೋ ಪರಿತೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಮುದುನ್ತಿ ಮುದುಕಂ. ವಿನ್ದೇಮಾತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ. ಅಸ್ಸಾದನಾತಿ ಸಾದುಭಾವೋ. ವಾಯಸೇತ್ತೋತಿ ವಾಯಸೋ ಏತ್ತೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
ಅಯಂ ಪನ ಯೋಜನಾ – ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಗವನ್ತಂ ಓತಾರಾಪೇಕ್ಖೋ ಅನುಬನ್ಧಿಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಪದಾಪದಂ, ಏವಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾಪಿ ಚ ಓತಾರಂ ನಾಧಿಗಮಿಂ. ಸೋಹಂ ಯಥಾ ನಾಮ ಮೇದವಣ್ಣಂ ಪಾಸಾಣಂ ಮೇದಸಞ್ಞೀ ವಾಯಸೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಸ್ಸೇ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದಂ ಅವಿನ್ದಮಾನೋ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಏತ್ಥ ಮುದು ವಿನ್ದೇಮ, ಅಪಿ ಇತೋ ಅಸ್ಸಾದನಾ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಸಮನ್ತಾ ತಥೇವ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅನುಪರಿಯಾಯಿತ್ವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅಸ್ಸಾದಂ ಅಲದ್ಧಾ ‘‘ಪಾಸಾಣೋವಾಯ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಸು ಅತ್ತನೋ ಪರಿತ್ತಪಞ್ಞಾಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಸಮನ್ತಾ ಅನುಪರಿಯಗಾ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಕತ್ಥಚಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿಮುದುಭಾವಂ ವಿನ್ದೇಮ, ಕುತೋಚಿ ಅಸ್ಸಾದನಾ ¶ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತೇ ದಾನಿ ಮಯಂ ಅಸ್ಸಾದಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಕಾಕೋವ ಸೇಲಮಾಸಜ್ಜ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಾಪೇಮ ಗೋತಮಂ ಆಸಜ್ಜ ತತೋ ಗೋತಮಾ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜ ಅಪೇಮಾತಿ. ಏವಂ ವದತೋ ಕಿರ ಮಾರಸ್ಸ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ನಿಪ್ಫಲಪರಿಸ್ಸಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬಲವಸೋಕೋ ಉದಪಾದಿ. ತೇನಸ್ಸ ವಿಸೀದಮಾನಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸ್ಸ ಬೇಲುವಪಣ್ಡು ನಾಮ ವೀಣಾ ಕಚ್ಛತೋ ಪತಿತಾ. ಯಾ ¶ ಸಕಿಂ ಕುಸಲೇಹಿ ವಾದಿತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಮಧುರಸ್ಸರಂ ಮುಞ್ಚತಿ, ಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕೋ ಪಞ್ಚಸಿಖಸ್ಸ ಅದಾಸಿ. ತಂ ಸೋ ಪತಮಾನಮ್ಪಿ ನ ಬುಜ್ಝಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
‘‘ತಸ್ಸ ಸೋಕಪರೇತಸ್ಸ, ವೀಣಾ ಕಚ್ಛಾ ಅಭಸ್ಸಥ;
ತತೋ ಸೋ ದುಮ್ಮನೋ ಯಕ್ಖೋ, ತತ್ಥೇವನ್ತರಧಾಯಥಾ’’ತಿ.
ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾ ಆಹಂಸೂತಿ ಏಕೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನೇತಂ ನಕ್ಖಮತೀತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪಧಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೩. ಸುಭಾಸಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸುಭಾಸಿತಸುತ್ತಂ. ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯತೋ ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ಸುಭಾಸಿತಪ್ಪಿಯೋ, ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಸುಭಾಸಿತಸಮುದಾಚಾರಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ದುಬ್ಭಾಸಿತಸಮುದಾಚಾರಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರವಚನಂ. ತತ್ಥ ತತ್ರ ಖೋ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಭದನ್ತೇತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏತಂ ಅಪುಬ್ಬಂ, ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನತ್ಥಮಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ – ತತ್ರಾತಿ ದೇಸಕಾಲಪರಿದೀಪನಂ. ತಞ್ಹಿ ಯಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರತಿ, ತತ್ರ ಸಮಯೇ, ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಆರಾಮೇ ವಿಹರತಿ, ತತ್ರ ಆರಾಮೇತಿ ದೀಪೇತಿ. ಭಾಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ವಾ ದೇಸಕಾಲೇ ದೀಪೇತಿ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಅಯುತ್ತೇ ದೇಸೇ ಕಾಲೇ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ. ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ, ತಾವ, ಬಾಹಿಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಉದಾ. ೧೦) ಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ. ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ಅವಧಾರಣಾದಿಕಾಲತ್ಥೇ ವಾ ನಿಪಾತೋ. ಭಗವಾತಿ ಲೋಕಗರುಪರಿದೀಪನಂ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಕಥಾಸವನಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲಪರಿದೀಪನಂ. ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಆಲಪಿ ಅಭಾಸಿ ಸಮ್ಬೋಧೇಸಿ.
ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಆಮನ್ತನಾಕಾರಪರಿದೀಪನಂ. ತಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿಗುಣಯೋಗಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ನೇಸಂ ಹೀನಾಧಿಕಜನಸೇವಿತಂ ¶ ವುತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಉದ್ಧತದೀನಭಾವನಿಗ್ಗಹಂ ಕರೋತಿ. ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರಸೋಮ್ಮಹದಯನಯನನಿಪಾತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ವಚನೇನ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಾಭಿಮುಖೇ ಕರಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ತೇಸಂ ಸೋತುಕಮ್ಯತಂ ಜನೇತಿ, ತೇನೇವ ಚ ಸಮ್ಬೋಧನತ್ಥೇನ ವಚನೇನ ಸಾಧುಕಸವನಮನಸಿಕಾರೇಪಿ ತೇ ನಿಯೋಜೇತಿ. ಸಾಧುಕಸವನಮನಸಿಕಾರಾಯತ್ತಾ ಹಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ. ಅಪರೇಸುಪಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಕಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಚೇ? ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಾಸನ್ನಸದಾಸನ್ನಿಹಿತಭಾವತೋ. ಸಬ್ಬಪರಿಸಸಾಧಾರಣಾ ಹಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ನ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕಾ. ಪರಿಸಾಯ ಚ ಜೇಟ್ಠಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ, ಸೇಟ್ಠಾ ಅನಗಾರಿಯಭಾವಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಚರಿಯಾನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ ಸಕಲಸಾಸನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಚ. ಆಸನ್ನಾ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕತ್ತಾ, ಸದಾ ಸನ್ನಿಹಿತಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾವಚರತ್ತಾ. ತೇನ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಪರಿಸಸಾಧಾರಣಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವ ಆಮನ್ತೇಸಿ. ಅಪಿಚ ಭಾಜನಂ ತೇ ಇಮಾಯ ಕಥಾಯ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋತಿಪಿ ತೇ ಏವ ¶ ಆಮನ್ತೇಸಿ. ಭದನ್ತೇತಿ ಗಾರವಾಧಿವಚನಮೇತಂ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೇ ಭಗವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ, ತೇ ಏವಂ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪನ್ತಾ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ.
ಚತೂಹಿ ¶ ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅವಯವೇಹಿ ವಾ. ಮುಸಾವಾದಾವೇರಮಣಿಆದೀನಿ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸುಭಾಸಿತವಾಚಾಯ ಕಾರಣಾನಿ. ಸಚ್ಚವಚನಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಅವಯವಾ, ಕಾರಣತ್ಥೇ ಚ ಅಙ್ಗಸದ್ದೋ. ಚತೂಹೀತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಹೋತಿ, ಅವಯವತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಸಮನುಆಗತಾ ಪವತ್ತಾ ಯುತ್ತಾ ಚ. ವಾಚಾತಿ ಸಮುಲ್ಲಪನವಾಚಾ. ಯಾ ಸಾ ‘‘ವಾಚಾ ಗಿರಾ ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೬೩೬) ಚ, ‘‘ನೇಲಾ ಕಣ್ಣಸುಖಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೯; ಮ. ನಿ. ೩.೧೪) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಆಗಚ್ಛತಿ. ಯಾ ಪನ ‘‘ವಾಚಾಯ ಚೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರ) ಏವಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಚ, ‘‘ಯಾ ಚತೂಹಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ ಆರತಿ ವಿರತಿ…ಪೇ… ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ’’ತಿ ¶ (ಧ. ಸ. ೨೯೯; ವಿಭ. ೨೦೬) ಏವಂ ವಿರತಿ ಚ, ‘‘ಫರುಸವಾಚಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸೇವಿತಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೪೦) ಏವಂ ಚೇತನಾ ಚ ವಾಚಾತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಸಾ ಇಧ ನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಭಾಸಿತಬ್ಬತೋ. ಸುಭಾಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಭಾಸಿತಾ ಹೋತಿ. ತೇನಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಾವಹನತಂ ದೀಪೇತಿ. ನ ದುಬ್ಭಾಸಿತಾತಿ ನ ದುಟ್ಠು ಭಾಸಿತಾ. ತೇನಸ್ಸಾ ಅನತ್ಥಾನಾವಹನತಂ ದೀಪೇತಿ. ಅನವಜ್ಜಾತಿ ವಜ್ಜಸಙ್ಖಾತರಾಗಾದಿದೋಸವಿರಹಿತಾ. ತೇನಸ್ಸಾ ಕಾರಣಸುದ್ಧಿಂ ವುತ್ತದೋಸಾಭಾವಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ. ಅನನುವಜ್ಜಾ ಚಾತಿ ಅನುವಾದವಿಮುತ್ತಾ. ತೇನಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ. ವಿಞ್ಞೂನನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ. ತೇನ ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಸು ಬಾಲಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ದೀಪೇತಿ.
ಕತಮೇಹಿ ಚತೂಹೀತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಯೇಸಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ, ತದಾಲಪನಂ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರವಾಚಾಭಾಸನಕಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ. ಸುಭಾಸಿತಂಯೇವ ಭಾಸತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ಚತೂಸು ವಾಚಙ್ಗೇಸು ಅಞ್ಞತರಙ್ಗನಿದ್ದೇಸವಚನಂ. ನೋ ದುಬ್ಭಾಸಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವಾಚಙ್ಗಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾಸನನಿವಾರಣಂ. ತೇನ ‘‘ಮುಸಾವಾದಾದಯೋಪಿ ಕದಾಚಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ನಿಸೇಧೇತಿ. ‘‘ನೋ ದುಬ್ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಪ್ಪಹಾನಂ ದೀಪೇತಿ, ‘‘ಸುಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಹೀನಮಿಚ್ಛಾವಾಚೇನ ಸತಾ ಭಾಸಿತಬ್ಬವಚನಲಕ್ಖಣಂ. ತಥಾ ಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ¶ . ಅಙ್ಗಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ ಪನ ಅಭಾಸಿತಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅವತ್ವಾ ಭಾಸಿತಬ್ಬಮೇವಾಹ. ಏಸ ನಯೋ ಧಮ್ಮಂಯೇವಾತಿಆದೀಸುಪಿ.
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸುಭಾಸಿತಂಯೇವ ಭಾಸತಿ ನೋ ದುಬ್ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಿಸುಣದೋಸರಹಿತಂ ಸಮಗ್ಗಕರಣವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಧಮ್ಮಂಯೇವ ಭಾಸತಿ ನೋ ಅಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಫದೋಸರಹಿತಂ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತಂ ಮನ್ತಾವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ಇತರೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಫರುಸಾಲಿಕರಹಿತಾನಿ ಪಿಯಸಚ್ಚವಚನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಇಮೇಹಿ ಖೋತಿಆದಿನಾ ಪನ ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಂ ವಾಚಂ ನಿಗಮೇತಿ. ವಿಸೇಸತೋ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ , ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾಚಾ ಸುಭಾಸಿತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಭಣನ್ತೋ ¶ ಯದಞ್ಞೇ ಪಟಿಞ್ಞಾದೀಹಿ ಅವಯವೇಹಿ ನಾಮಾದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಲಿಙ್ಗವಚನವಿಭತ್ತಿಕಾಲಕಾರಕಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ವಾಚಂ ‘‘ಸುಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ತಂ ಧಮ್ಮತೋ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ. ಅವಯವಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಾಪಿ ಹಿ ಪೇಸುಞ್ಞಾದಿಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾಚಾ ದುಬ್ಭಾಸಿತಾವ ಹೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರೇಸಞ್ಚ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸಚೇಪಿ ಮಿಲಕ್ಖುಭಾಸಾಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಘಟಚೇಟಿಕಾಗೀತಿಕಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ವಾ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಸುಭಾಸಿತಾ ಏವ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಹಿತಸುಖಾವಹತ್ತಾ. ಸೀಹಳದೀಪೇ ಮಗ್ಗಪಸ್ಸೇ ಸಸ್ಸಂ ರಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಸೀಹಳಚೇಟಿಕಾಯ ಸೀಹಳಕೇನೇವ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಗೀತಂ ಗಾಯನ್ತಿಯಾ ಸುತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸಕಭಿಕ್ಖೂ ಚೇತ್ಥ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ ನಿದಸ್ಸನಂ. ತಥಾ ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪದುಮಸರಸಮೀಪೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪದುಮಸರೇ ಪದುಮಾನಿ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ –
‘‘ಪಾತೋ ಫುಲ್ಲಂ ಕೋಕನದಂ, ಸೂರಿಯಾಲೋಕೇನ ಭಜ್ಜಿಯತೇ;
ಏವಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಗತಾ ಸತ್ತಾ, ಜರಾಭಿವೇಗೇನ ಮದ್ದೀಯನ್ತೀ’’ತಿ. –
ಇಮಂ ಗೀತಂ ಗಾಯನ್ತಿಯಾ ಚೇಟಿಕಾಯ ಸುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ, ಬುದ್ಧನ್ತರೇ ಚ ಅಞ್ಞತರೋ ಪುರಿಸೋ ಸತ್ತಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವನಾ ಆಗಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ ಮುಸಲೇನ ತಣ್ಡುಲೇ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಿಯಾ –
‘‘ಜರಾಯ ¶ ಪರಿಮದ್ದಿತಂ ಏತಂ, ಮಿಲಾತಛವಿಚಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಂ;
ಮರಣೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ ಏತಂ, ಮಚ್ಚುಸ್ಸ ಘಸಮಾಮಿಸಂ.
‘‘ಕಿಮೀನಂ ಆಲಯಂ ಏತಂ, ನಾನಾಕುಣಪೇನ ಪೂರಿತಂ;
ಅಸುಚಿಸ್ಸ ಭಾಜನಂ ಏತಂ, ಕದಲಿಕ್ಖನ್ಧಸಮಂ ಇದ’’ನ್ತಿ. –
ಇಮಂ ¶ ಗೀತಿಕಂ ಸುತ್ವಾ ಸಹ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಪತ್ತೋ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಈದಿಸೇಹಿ ಉಪಾಯೇಹಿ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಪತ್ತಾ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಅನಚ್ಛರಿಯಂ ಪನೇತಂ, ಯಂ ಭಗವತಾ ಆಸಯಾನುಸಯಕುಸಲೇನ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ಗಾಥಾಯೋ ಸುತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಕಥಾ ಸುತ್ವಾ ಅನೇಕೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾತಿ. ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾಚಾ ಸಚೇಪಿ ಮಿಲಕ್ಖುಭಾಸಾಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಘಟಚೇಟಿಕಾಗೀತಿಕಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ವಾ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಸುಭಾಸಿತಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸುಭಾಸಿತತ್ತಾ ಏವ ಚ ಅನವಜ್ಜಾ ಚ ಅನನುವಜ್ಜಾ ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅತ್ಥತ್ಥಿಕಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸರಣಾನಂ, ನೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಸರಣಾನನ್ತಿ.
ಇದಮವೋಚ ¶ ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ಸುಭಾಸಿತಲಕ್ಖಣಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ. ಇದಂ ವತ್ವಾನ ಸುಗತೋ, ಅಥಾಪರಂ ಏತದವೋಚ ಸತ್ಥಾತಿ ಇದಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣಂ ವತ್ವಾ ಅಥ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏತಂ ಅವೋಚ ಸತ್ಥಾ. ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಗಾಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾ ಆಹಂಸು. ತತ್ಥ ಅಪರನ್ತಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ – ಪಚ್ಛಾ ಆಗತಪರಿಸಂ ಅಸ್ಸವನಸುಸ್ಸವನಆಧಾರಣದಳ್ಹೀಕರಣಾದೀನಿ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ತದತ್ಥದೀಪಕಮೇವ ಚ. ಪುಬ್ಬೇ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಪರಿಹಾಪಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸದೀಪಕಞ್ಚ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹಿ ಜಾತಸ್ಸ, ಕುಠಾರೀ ಜಾಯತೇ ಮುಖೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೬೬೨) ವಿಯ. ಇಧ ಪನ ತದತ್ಥದೀಪಕಮೇವ.
೪೫೩. ತತ್ಥ ಸನ್ತೋತಿ ಬುದ್ಧಾದಯೋ. ತೇ ಹಿ ಸುಭಾಸಿತಂ ‘‘ಉತ್ತಮಂ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ದುತಿಯಂ ತತಿಯಂ ಚತುತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕ್ಕಮಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ. ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಸುಭಾಸಿತೇ ಪಸೀದಿ.
ಸೋ ಯಂ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಅಕಾಸಿ, ಯಞ್ಚ ವಚನಂ ಭಗವಾ ಅಭಾಸಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ತತ್ಥ ¶ ಪಟಿಭಾತಿ ಮನ್ತಿ ಮಮ ಭಾಗೋ ಪಕಾಸತಿ ¶ . ಪಟಿಭಾತು ತನ್ತಿ ತವ ಭಾಗೋ ಪಕಾಸತು. ಸಾರುಪ್ಪಾಹೀತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾಹಿ. ಅಭಿತ್ಥವೀತಿ ಪಸಂಸಿ.
೪೫೪. ನ ತಾಪಯೇತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೇನ ನ ತಾಪೇಯ್ಯ. ನ ವಿಹಿಂಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ನ ಬಾಧೇಯ್ಯ. ಸಾ ವೇ ವಾಚಾತಿ ಸಾ ವಾಚಾ ಏಕಂಸೇನೇವ ಸುಭಾಸಿತಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅಪಿಸುಣವಾಚಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇತಿ.
೪೫೫. ಪಟಿನನ್ದಿತಾತಿ ಹಟ್ಠೇನ ಹದಯೇನ ಪಟಿಮುಖಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನನ್ದಿತಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಿತಾ. ಯಂ ಅನಾದಾಯ ಪಾಪಾನಿ, ಪರೇಸಂ ಭಾಸತೇ ಪಿಯನ್ತಿ ಯಂ ವಾಚಂ ಭಾಸನ್ತೋ ಪರೇಸಂ ಪಾಪಾನಿ ಅಪ್ಪಿಯಾನಿ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾನಿ ಫರುಸವಚನಾನಿ ಅನಾದಾಯ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರಂ ಪಿಯಮೇವ ವಚನಂ ಭಾಸತಿ, ತಂ ಪಿಯವಾಚಮೇವ ಭಾಸೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಿಯವಚನೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವಿ.
೪೫೬. ಅಮತಾತಿ ಅಮತಸದಿಸಾ ಸಾದುಭಾವೇನ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಹವೇ ಸಾದುತರಂ ರಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೩; ಸು. ನಿ. ೧೮೪). ನಿಬ್ಬಾನಾಮತಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ವಾ ಅಮತಾ. ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಸನನ್ತನೋತಿ ಯಾಯಂ ಸಚ್ಚವಾಚಾ ನಾಮ, ಏಸ ಪೋರಾಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಚರಿಯಾ ಪವೇಣೀ, ಇದಮೇವ ಹಿ ಪೋರಾಣಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ನ ತೇ ಅಲಿಕಂ ಭಾಸಿಂಸು. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಸಚ್ಚೇ ಅತ್ಥೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ, ಅಹು ¶ ಸನ್ತೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಚ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಏವ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ಅತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಅತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಏವ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪರಂ ವಾ ದ್ವಯಂ ಸಚ್ಚವಿಸೇಸನಮಿಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಚ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಕೀದಿಸೇ? ಅತ್ಥೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ, ಯಂ ಪರೇಸಂ ಅತ್ಥತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಅತ್ಥಂ ಅನುಪರೋಧಂ ಕರೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸತಿಪಿ ಚ ಅನುಪರೋಧಕರತ್ತೇ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ, ಯಂ ಧಮ್ಮಿಕಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಚ್ಚವಚನೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವಿ.
೪೫೭. ಖೇಮನ್ತಿ ಅಭಯಂ ನಿರುಪದ್ದವಂ. ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಚೇ? ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯ, ಯಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪೇತಿ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯಂ ಬುದ್ಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂನಮತ್ಥಾಯ ಖೇಮಮಗ್ಗಪ್ಪಕಾಸನತೋ ಖೇಮಂ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ, ಸಾ ವೇ ವಾಚಾನಮುತ್ತಮಾತಿ ಸಾ ವಾಚಾ ಸಬ್ಬವಾಚಾನಂ ¶ ಸೇಟ್ಠಾತಿ ¶ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಮನ್ತಾವಚನೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೋ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಸುಭಾಸಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೪. ಪೂರಳಾಸಸುತ್ತ-(ಸುನ್ದರಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತ)-ವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಪೂರಳಾಸಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಸುನ್ದರಿಕಭಾರದ್ವಾಜಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಮಯಿ ಗತೇ ಕಥಾ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಕಥಾವಸಾನೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಏಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ಞತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾನಂ ವಚನಂ. ಕಿಂಜಚ್ಚೋ ಭವನ್ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ, ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನೋಮ್ಹೀತಿಆದಿ ಭಗವತೋ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಪೂರಳಾಸಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ವುತ್ತಸದಿಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅವುತ್ತಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ ಪದಾನಿ ಅನಾಮಸನ್ತಾ. ಕೋಸಲೇಸೂತಿ ಕೋಸಲಾ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ. ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಕೋಸಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕೋಸಲೇಸು ಜನಪದೇ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಮಹಾಪನಾದಂ ರಾಜಕುಮಾರಂ ನಾನಾನಾಟಕಾದೀನಿ ದಿಸ್ವಾ ಸಿತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಕರೋನ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ಆಣಾಪೇಸಿ ‘ಯೋ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ಹಸಾಪೇತಿ, ಸಬ್ಬಾಭರಣೇಹಿ ನಂ ಅಲಙ್ಕರೋಮೀ’ತಿ. ತತೋ ನಙ್ಗಲಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಕಾಯೋ ಸನ್ನಿಪತಿ. ತೇ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಅತಿರೇಕಸತ್ತವಸ್ಸಾನಿ ನಾನಾಕೀಳಿಕಾದಯೋ ದಸ್ಸೇನ್ತಾಪಿ ತಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು ಹಸಾಪೇತುಂ. ತತೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವನಟಂ ಪೇಸೇಸಿ, ಸೋ ದಿಬ್ಬನಾಟಕಂ ¶ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಹಸಾಪೇಸಿ. ಅಥ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನೋಕಾಸಾಭಿಮುಖಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ತೇ ಪಟಿಪಥೇ ಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜಾದಯೋ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಮಕಂಸು ‘ಕಚ್ಚಿ ಭೋ ಕುಸಲಂ, ಕಚ್ಚಿ ಭೋ ಕುಸಲ’ನ್ತಿ ¶ . ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘ಕುಸಲ’ನ್ತಿ ಸದ್ದಂ ಉಪಾದಾಯ ಸೋ ಪದೇಸೋ ‘ಕೋಸಲೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಸುನ್ದರಿಕಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇತಿ ಸುನ್ದರಿಕಾತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ.
ತೇನ ಖೋ ಪನಾತಿ ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಿನೇತುಕಾಮೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಸಸೀಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ. ಸುನ್ದರಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಸ್ಸಾ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ವಸತಿ ಅಗ್ಗಿಞ್ಚ ಜುಹತಿ, ಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಚಸ್ಸ ಗೋತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಗ್ಗಿಂ ಜುಹತೀತಿ ಆಹುತಿಪಕ್ಖಿಪನೇನ ಜಾಲೇತಿ. ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಂ ಪರಿಚರತೀತಿ ¶ ಅಗ್ಯಾಯತನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜನೂಪಲೇಪನಬಲಿಕಮ್ಮಾದಿನಾ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ. ಕೋ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಹಬ್ಯಸೇಸಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಜುಹಿತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಪಾಯಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ತಾವ ಪಕ್ಖಿತ್ತಪಾಯಾಸೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಭುತ್ತೋ, ಅಯಂ ಪನ ಅವಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ. ತಂ ಯದಿ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಮುಖತೋ ಜಾತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸೇವ ದದೇಯ್ಯಂ, ಏವಂ ಮೇ ಪಿತರಾ ಸಹ ಪುತ್ತೋಪಿ ಸನ್ತಪ್ಪಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸುವಿಸೋಧಿತೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಅಸ್ಸ, ಹನ್ದಾಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಗವೇಸಾಮೀ’’ತಿ. ತತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಚತುದ್ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇಸಿ – ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಹಬ್ಯಸೇಸಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.
ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ಸೇಟ್ಠರುಕ್ಖಮೂಲೇ. ಸಸೀಸಂ ಪಾರುತನ್ತಿ ಸಹ ಸೀಸೇನ ಪಾರುತಕಾಯಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಏವಮಕಾಸಿ, ಕಿಂ ನಾರಾಯನಸಙ್ಖಾತಬಲೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ನಾಸಕ್ಖಿ ಹಿಮಪಾತಂ ಸೀತವಾತಞ್ಚ ಪಟಿಬಾಹಿತುನ್ತಿ? ಅತ್ಥೇತಂ ಕಾರಣಂ. ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಯಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕರೋನ್ತಿ ಏವ, ಅಪಿಚ ಭಗವಾ ‘‘ಆಗತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸೀಸಂ ವಿವರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಕಥಂ ಪವತ್ತೇಸ್ಸತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಕಥಾನುಸಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಥಾಪವತ್ತನತ್ಥಂ ಏವಮಕಾಸಿ. ದಿಸ್ವಾನ ವಾಮೇನ…ಪೇ… ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ¶ ಸೋ ಕಿರ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಅಯಂ ಸಸೀಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಪಧಾನಮನುಯುತ್ತೋ, ಇಮಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ ದತ್ವಾ ಇಮಂ ಹಬ್ಯಸೇಸಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಏವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಮುಣ್ಡೋ ಅಯಂ ಭವಂ, ಮುಣ್ಡಕೋ ಅಯಂ ಭವನ್ತಿ ಸೀಸೇ ವಿವರಿತಮತ್ತೇವ ಕೇಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮುಣ್ಡೋ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಪರಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಖಂ ಅದಿಸ್ವಾ ¶ ಹೀಳೇನ್ತೋ ‘‘ಮುಣ್ಡಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ಏವರೂಪಾ ಹಿ ನೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ದಿಟ್ಠಿ. ತತೋ ವಾತಿ ಯತ್ಥ ಠಿತೋ ಅದ್ದಸ, ತಮ್ಹಾ ಪದೇಸಾ ಮುಣ್ಡಾಪೀತಿ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಮುಣ್ಡಿತಸೀಸಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ.
೪೫೮. ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನೋಮ್ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ನಕಾರೋ ಪಟಿಸೇಧೇ, ನೋಕಾರೋ ಅವಧಾರಣೇ ‘‘ನ ನೋ ಸಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು. ಪಾ. ೬.೩; ಸು. ನಿ. ೨೨೬) ವಿಯ. ತೇನ ನೇವಮ್ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ರಾಜಪುತ್ತೋತಿ ಖತ್ತಿಯೋ ನಮ್ಹಿ. ನ ವೇಸ್ಸಾಯನೋತಿ ವೇಸ್ಸೋಪಿ ನಮ್ಹಿ. ಉದಕೋಚಿ ನೋಮ್ಹೀತಿ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಸುದ್ದೋ ವಾ ಚಣ್ಡಾಲೋ ವಾ ಕೋಚಿ ನ ಹೋಮೀತಿ ಏವಂ ಏಕಂಸೇನೇವ ಜಾತಿವಾದಸಮುದಾಚಾರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪತ್ತಾ ವಿಯ ಹಿ ನದಿಯೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಜಹನ್ತಿ ಪುರಿಮಾನಿ ನಾಮಗೋತ್ತಾನಿ. ಪಹಾರಾದಸುತ್ತಞ್ಚೇತ್ಥ (ಅ. ನಿ. ೮.೧೯) ಸಾಧಕಂ. ಏವಂ ಜಾತಿವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಯಥಾಭೂತಮತ್ತಾನಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಗೋತ್ತಂ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ, ಅಕಿಞ್ಚನೋ ಮನ್ತ ಚರಾಮಿ ಲೋಕೇ’’ತಿ. ಕಥಂ ಗೋತ್ತಂ ಪರಿಞ್ಞಾಸೀತಿ ಚೇ? ಭಗವಾ ಹಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಞ್ಞಾಸಿ, ತೇಸು ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತೇಸು ಗೋತ್ತಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಮೇವ ಹೋತಿ. ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಾನಂ ಪನ ಅಭಾವೇನ ಸೋ ಅಕಿಞ್ಚನೋ ಮನ್ತಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತೀಹಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ¶ ಚರತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಗೋತ್ತಂ…ಪೇ… ಲೋಕೇ’’ತಿ. ಮನ್ತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಚೇಸ ಚರತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಮನ್ತಂ ಚರಾಮಿ ಲೋಕೇ’’ತಿ ಛನ್ದವಸೇನ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ.
೪೫೯-೬೦. ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಆವಿಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಏವಂ ಓಳಾರಿಕಂ ಲಿಙ್ಗಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ನ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಆರೋಪೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸಙ್ಘಾಟಿವಾಸೀ…ಪೇ… ಗೋತ್ತಪಞ್ಹ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಛಿನ್ನಸಙ್ಘಟಿತಟ್ಠೇನ ತೀಣಿಪಿ ಚೀವರಾನಿ ‘‘ಸಙ್ಘಾಟೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ, ತಾನಿ ನಿವಾಸೇತಿ ಪರಿದಹತೀತಿ ¶ ಸಙ್ಘಾಟಿವಾಸೀ. ಅಗಹೋತಿ ಅಗೇಹೋ, ನಿತ್ತಣ್ಹೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನಿವಾಸಾಗಾರಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಜೇತವನೇ ಮಹಾಗನ್ಧಕುಟಿಕರೇರಿಮಣ್ಡಲಮಾಳಕೋಸಮ್ಬಕುಟಿಚನ್ದನಮಾಲಾದಿಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ನಿವುತ್ತಕೇಸೋತಿ ಅಪನೀತಕೇಸೋ, ಓಹಾರಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಭಿನಿಬ್ಬುತತ್ತೋತಿ ಅತೀವ ವೂಪಸನ್ತಪರಿಳಾಹಚಿತ್ತೋ, ಗುತ್ತಚಿತ್ತೋ ವಾ. ಅಲಿಪ್ಪಮಾನೋ ಇಧ ಮಾಣವೇಹೀತಿ ಉಪಕರಣಸಿನೇಹಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅಲಿತ್ತೋ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ ಏಕನ್ತವಿವಿತ್ತೋ. ಅಕಲ್ಲಂ ಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಯ್ವಾಹಂ ¶ ಏವಂ ಸಙ್ಘಾಟಿವಾಸೀ…ಪೇ… ಅಲಿಪ್ಪಮಾನೋ ಇಧ ಮಾಣವೇಹಿ, ತಂ ಮಂ ತ್ವಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪಾಕತಿಕಾನಿ ನಾಮಗೋತ್ತಾನಿ ಅತೀತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಸಮಾನಂ ಅಪ್ಪತಿರೂಪಂ ಗೋತ್ತಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಸೀತಿ.
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಹ – ಪುಚ್ಛನ್ತಿ ವೇ, ಭೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಭಿ ಸಹ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನೋ ಭವ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ನಾಹಂ ಭೋ ಅಕಲ್ಲಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ. ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಯೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಸಹ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನು ಭವಂ, ಭಾರದ್ವಾಜೋ ನು ಭವ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾತಿಮ್ಪಿ ಗೋತ್ತಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ ಏವಾತಿ.
೪೬೧-೨. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚಿತ್ತಮುದುಭಾವಕರಣತ್ಥಂ ಮನ್ತೇಸು ಅತ್ತನೋ ಪಕತಞ್ಞುತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹಿ ಚೇ ತ್ವಂ ಬ್ರೂಸಿ…ಪೇ… ಚತುವೀಸತಕ್ಖರ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಚೇ ತ್ವಂ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಹಂ’’ತಿ ಬ್ರೂಸಿ, ಮಞ್ಚ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಬ್ರೂಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಭವನ್ತಂ ಸಾವಿತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ ತಿಪದಂ ಚತುವೀಸತಕ್ಖರಂ, ತಂ ಮೇ ಬ್ರೂಹೀತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಭಗವಾ ಪರಮತ್ಥವೇದಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಆದಿಭೂತಂ ಪರಮತ್ಥಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ಪಕಾಸಿತಂ ಅತ್ಥಸಮ್ಪನ್ನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಞ್ಚ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಅರಿಯಸಾವಿತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಚ್ಛತಿ. ಯದಿಪಿ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಞ್ಞಂ ವದೇಯ್ಯ, ಅದ್ಧಾ ನಂ ಭಗವಾ ‘‘ನಾಯಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ಸಾವಿತ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅಸಾರಕತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇಧೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪನ ‘‘ಸಾವಿತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ ತಿಪದಂ ¶ ಚತುವೀಸತಕ್ಖರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯಸಿದ್ಧಂ ಸಾವಿತ್ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಯಞ್ಜನಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನ ನಿಚ್ಛಾರಿತವಚನಂ ಸುತ್ವಾವ ‘‘ಅದ್ಧಾಯಂ ಸಮಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಯೇ ¶ ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ, ಅಹಂ ಪನ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ‘ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಯ’ನ್ತಿ ಪರಿಭವಿಂ, ಸಾಧುರೂಪೋ ಮನ್ತಪಾರಗೂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋವ ಏಸೋ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಹನ್ದ ನಂ ಯಞ್ಞವಿಧಿಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಧಿಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂನಿಸ್ಸಿತಾ…ಪೇ… ಲೋಕೇ’’ತಿ ಇಮಂ ವಿಸಮಗಾಥಾಪದತ್ತಯಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಕಿಂನಿಸ್ಸಿತಾ ಕಿಮಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಕಿಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಾ ಇಸಯೋ ಚ ಖತ್ತಿಯಾ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಮನುಜಾ ದೇವತಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಯಞ್ಞಂ ಅಕಪ್ಪಯಿಂಸು. ಯಞ್ಞಮಕಪ್ಪಯಿಂಸೂತಿ ಮಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಅಕಪ್ಪಯಿಂಸೂತಿ ಸಂವಿದಹಿಂಸು ಅಕಂಸು. ಪುಥೂತಿ ಬಹೂ ಅನ್ನಪಾನದಾನಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೇ ಪುಥೂ ವಾ ಇಸಯೋ ಮನುಜಾ ಖತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ ಕಿಂನಿಸ್ಸಿತಾ ¶ ಯಞ್ಞಮಕಪ್ಪಯಿಂಸು. ಕಥಂ ನೇಸಂ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ ಇಮಿನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಚ್ಛತಿ.
೪೬೩. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಯದನ್ತಗೂ ವೇದಗೂ ಯಞ್ಞಕಾಲೇ. ಯಸ್ಸಾಹುತಿಂ ಲಭೇ ತಸ್ಸಿಜ್ಝೇತಿ ಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸೇಸಪದದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯದನ್ತಗೂತಿ ಯೋ ಅನ್ತಗೂ, ಓಕಾರಸ್ಸ ಅಕಾರೋ, ದಕಾರೋ ಚ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ ‘‘ಅಸಾಧಾರಣಮಞ್ಞೇಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು. ಪಾ. ೮.೯) ಮಕಾರೋ ವಿಯ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ಥೋ – ಯೋ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಅನ್ತಗತತ್ತಾ ಅನ್ತಗೂ, ಚತೂಹಿ ಚ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತತ್ತಾ ವೇದಗೂ, ಸೋ ಯಸ್ಸ ಇಸಿಮನುಜಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಯಞ್ಞಕಾಲೇ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಆಹಾರೇ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ಅನ್ತಮಸೋ ವನಪಣ್ಣಮೂಲಫಲಾದಿಮ್ಹಿಪಿ ಆಹುತಿಂ ಲಭೇ, ತತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಲಭೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ತಂ ಯಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಇಜ್ಝೇ ಸಮಿಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಬ್ರೂಮೀತಿ.
೪೬೪. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಭಗವತೋ ಪರಮತ್ಥಯೋಗಗಮ್ಭೀರಂ ಅತಿಮಧುರಗಿರನಿಬ್ಬಿಕಾರಸರಸಮ್ಪನ್ನಂ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ¶ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಸೂಚಿತಞ್ಚಸ್ಸ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಮ್ಭಾವಯಮಾನೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಹಿ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಂ ವಚನಂ, ಸೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅದ್ಧಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಹುತಮಿಜ್ಝೇ, ಅಯಂ ಅಜ್ಜ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಯಂ ತಾದಿಸಂ ವೇದಗುಮದ್ದಸಾಮ, ಯಸ್ಮಾ ತಾದಿಸಂ ಭವನ್ತರೂಪಂ ವೇದಗುಂ ಅದ್ದಸಾಮ. ತ್ವಞ್ಞೇವ ಹಿ ಸೋ ವೇದಗೂ, ನ ಅಞ್ಞೋ. ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ವೇದಗೂನಂ ಅನ್ತಗೂನಞ್ಚ ಅದಸ್ಸನೇನ ಅಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಯಞ್ಞೇ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಅಞ್ಞೋ ಜನೋ ಭುಞ್ಜತಿ ಪೂರಳಾಸಂ ಚರುಕಞ್ಚ ಪೂವಞ್ಚಾತಿ.
೪೬೫. ತತೋ ಭಗವಾ ಅತ್ತನಿ ಪಸನ್ನಂ ವಚನಪಟಿಗ್ಗಹಣಸಜ್ಜಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಯಥಾಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇ ಪಕಾಸೇತುಕಾಮೋ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಮಯಿ ಪಸನ್ನೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಪನ ಇಹ ತ್ವಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ಇದಾನಿ ಇತೋ ಪುಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೇನಅತ್ಥಿಕಪದಂ ಪರಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ – ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥತ್ಥಿಕಭಾವಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಕಿಲೇಸಗ್ಗಿವೂಪಸಮೇನ ಸನ್ತಂ, ಕೋಧಧೂಮವಿಗಮೇನ ವಿಧೂಮಂ, ದುಕ್ಖಾಭಾವೇನ ¶ ಅನೀಘಂ, ಅನೇಕವಿಧಆಸಾಭಾವೇನ ನಿರಾಸಂ ಅಪ್ಪೇವಿಧ ಏಕಂಸೇನ ಇಧ ಠಿತೋವ ಇಧ ವಾ ಸಾಸನೇ ಅಭಿವಿನ್ದೇ ಲಚ್ಛಸಿ ಅಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸಸಿ ಸುಮೇಧಂ ವರಪಞ್ಞಂ ಖೀಣಾಸವದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಮಯಿ ಪಸನ್ನೋಸಿ, ತಸ್ಮಾತಿಹ, ತ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಸಮಾನೋ ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಪುಚ್ಛ ಸನ್ತಂ ವಿಧೂಮಂ ಅನೀಘಂ ನಿರಾಸನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ಏವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅಪ್ಪೇವಿಧ ಅಭಿವಿನ್ದೇ ಸುಮೇಧಂ ಖೀಣಾಸವದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
೪೬೬. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ಯಞ್ಞೇ ರತೋಹಂ…ಪೇ… ಬ್ರೂಹಿ ಮೇತ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಞ್ಞೋ ಯಾಗೋ ದಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ತಸ್ಮಾ ¶ ದಾನರತೋ ಅಹಂ, ತಾಯ ಏವ ದಾನಾರಾಮತಾಯ ದಾನಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ನ ಪನ ಜಾನಾಮಿ, ಏವಂ ಅಜಾನನ್ತಂ ಅನುಸಾಸತು ಮಂ ಭವಂ. ಅನುಸಾಸನ್ತೋ ಚ ಉತ್ತಾನೇನೇವ ನಯೇನ ಯತ್ಥ ಹುತಂ ಇಜ್ಝತೇ ಬ್ರೂಹಿ ಮೇತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಯಥಾಹುತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ.
೪೬೭. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಆಹ – ‘‘ತೇನ ಹಿ…ಪೇ… ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಓಹಿತಸೋತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಅನುಸಾಸನತ್ಥಂ ತಾವ ‘‘ಮಾ ಜಾತಿಂ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಮಾ ಜಾತಿಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಯದಿ ಹುತಸಮಿದ್ಧಿಂ ದಾನಮಹಪ್ಫಲತಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಸಿ, ಜಾತಿಂ ಮಾ ಪುಚ್ಛ. ಅಕಾರಣಞ್ಹಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಚಾರಣಾಯ ಜಾತಿ. ಚರಣಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಅಪಿಚ ಖೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣಭೇದಂ ಚರಣಂ ಪುಚ್ಛ. ಏತಞ್ಹಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಚಾರಣಾಯ ಕಾರಣಂ.
ಇದಾನಿಸ್ಸ ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ನಿದಸ್ಸನಮಾಹ – ‘‘ಕಟ್ಠಾ ಹವೇ ಜಾಯತಿ ಜಾತವೇದೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಇಧ ಕಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಿ ಜಾಯತಿ, ನ ಚ ಸೋ ಸಾಲಾದಿಕಟ್ಠಾ ಜಾತೋ ಏವ ಅಗ್ಗಿಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ, ಸಾಪಾನದೋಣಿಆದಿಕಟ್ಠಾ ಜಾತೋ ನ ಕರೋತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಅಚ್ಚಿಆದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಏವ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾದೀಸು ಜಾತೋ ಏವ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ, ಚಣ್ಡಾಲಕುಲಾದೀಸು ಜಾತೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ನೀಚಾಕುಲೀನೋಪಿ ಉಚ್ಚಾಕುಲೀನೋಪಿ ಖೀಣಾಸವಮುನಿ ಧಿತಿಮಾ ಹಿರೀನಿಸೇಧೋ ಆಜಾನಿಯೋ ಹೋತಿ, ಇಮಾಯ ಧಿತಿಹಿರಿಪಮುಖಾಯ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಜಾತಿಮಾ ಉತ್ತಮದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಹಿ ಧಿತಿಯಾ ಗುಣೇ ಧಾರಯತಿ, ಹಿರಿಯಾ ದೋಸೇ ನಿಸೇಧೇತಿ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಹಿರಿಯಾ ಹಿ ಸನ್ತೋ ನ ಕರೋನ್ತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ. ತೇನ ತೇ ಬ್ರೂಮಿ –
‘‘ಮಾ ¶ ¶ ಜಾತಿಂ ಪುಚ್ಛೀ ಚರಣಞ್ಚ ಪುಚ್ಛ,
ಕಟ್ಠಾ ಹವೇ ಜಾಯತಿ ಜಾತವೇದೋ;
ನೀಚಾಕುಲೀನೋಪಿ ಮುನೀ ಧಿತೀಮಾ,
ಆಜಾನಿಯೋ ಹೋತಿ ಹಿರೀನಿಸೇಧೋ’’ತಿ. –
ಏಸ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಅಸ್ಸಲಾಯನಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ (ಮ. ನಿ. ೨.೪೦೧ ಆದಯೋ) ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
೪೬೮. ಏವಮೇತಂ ¶ ಭಗವಾ ಚಾತುವಣ್ಣಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅನುಸಾಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯತ್ಥ ಹುತಂ ಇಜ್ಝತೇ, ಯಥಾ ಚ ಹುತಂ ಇಜ್ಝತೇ, ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋ’’ತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಚ್ಚೇನಾತಿ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚೇನ. ತಞ್ಹಿ ಪತ್ತೋ ದನ್ತೋ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋ’’ತಿ. ದಮಸಾ ಉಪೇತೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ವೇದನ್ತಗೂತಿ ವೇದೇಹಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನ್ತಂ ಗತೋ, ವೇದಾನಂ ವಾ ಅನ್ತಂ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಗತೋ. ವೂಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋತಿ ಪುನ ವಸಿತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ವುತ್ಥಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ. ಕಾಲೇನ ತಮ್ಹಿ ಹಬ್ಯಂ ಪವೇಚ್ಛೇತಿ ಅತ್ತನೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಕಾಲಂ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಕಾಲಞ್ಚ ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತೇನ ಕಾಲೇನ ತಾದಿಸೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪವೇಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಪವೇಸೇಯ್ಯ ಪಟಿಪಾದೇಯ್ಯ.
೪೬೯-೭೧. ಕಾಮೇತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಚ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇ ಚ. ಸುಸಮಾಹಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಇನ್ದ್ರಿಯಾ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಇನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚನ್ದೋವ ರಾಹುಗ್ಗಹಣಾ ಪಮುತ್ತಾತಿ ಯಥಾ ಚನ್ದೋ ರಾಹುಗ್ಗಹಣಾ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸಗ್ಗಹಣಾ ಪಮುತ್ತಾ ಯೇ ಅತೀವ ಭಾಸನ್ತಿ ಚೇವ ತಪನ್ತಿ ಚ. ಸತಾತಿ ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಮಮಾಯಿತಾನೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಮಾಯಿತಾನಿ.
೪೭೨. ಯೋ ಕಾಮೇ ಹಿತ್ವಾತಿ ಇತೋ ಪಭುತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮೇ ಹಿತ್ವಾತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇ ಪಹಾಯ. ಅಭಿಭುಯ್ಯಚಾರೀತಿ ತೇಸಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯಚಾರೀ. ಜಾತಿಮರಣಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಞ್ಚ ಯೋ ವೇದಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಉದಕರಹದೋ ವಾತಿ ಯೇ ಇಮೇ ಅನೋತತ್ತದಹೋ ಕಣ್ಣಮುಣ್ಡದಹೋ ರಥಕಾರದಹೋ ಛದ್ದನ್ತದಹೋ ಕುಣಾಲದಹೋ ಮನ್ದಾಕಿನಿದಹೋ ಸೀಹಪ್ಪಪಾತದಹೋತಿ ಹಿಮವತಿ ಸತ್ತ ಮಹಾರಹದಾ ಅಗ್ಗಿಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠತ್ತಾ ¶ ನಿಚ್ಚಂ ಸೀತಲಾ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಉದಕರಹದೋವ ಸೀತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹತ್ತಾ.
೪೭೩. ಸಮೋತಿ ತುಲ್ಯೋ. ಸಮೇಹೀತಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದೀಹಿ ಬುದ್ಧೇಹಿ. ತೇ ಹಿ ಪಟಿವೇಧಸಮತ್ತಾ ‘‘ಸಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಪಟಿವೇಧೇನಾಧಿಗನ್ತಬ್ಬೇಸು ಗುಣೇಸು, ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ವಾ ದೋಸೇಸು ವೇಮತ್ತತಾ ¶ , ಅದ್ಧಾನಆಯುಕುಲಪ್ಪಮಾಣಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಪಧಾನಬೋಧಿರಸ್ಮೀಹಿ ಪನ ನೇಸಂ ವೇಮತ್ತತಾ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ¶ ಚತೂಹಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಚ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಉಪರಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸೋಳಸಹಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಚ. ಅಯಂ ನೇಸಂ ಅದ್ಧಾನವೇಮತ್ತತಾ. ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚ ವಸ್ಸಸತಾಯುಕಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪರಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾಯುಕಕಾಲೇ. ಅಯಂ ನೇಸಂ ಆಯುವೇಮತ್ತತಾ. ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಅಯಂ ಕುಲವೇಮತ್ತತಾ. ಉಚ್ಚಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಾ, ನೀಚಾ ವಾ ಪನ್ನರಸಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಾ. ಅಯಂ ಪಮಾಣವೇಮತ್ತತಾ. ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಸಿವಿಕಾದೀಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ ವೇಹಾಸೇನ ವಾ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಕಕುಸನ್ಧಾ ಅಸ್ಸರಥೇನ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು, ಸಿಖೀಕೋಣಾಗಮನಾ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇನ, ವೇಸ್ಸಭೂ ಸಿವಿಕಾಯ, ಕಸ್ಸಪೋ ವೇಹಾಸೇನ, ಸಕ್ಯಮುನಿ ಅಸ್ಸಪಿಟ್ಠಿಯಾ. ಅಯಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವೇಮತ್ತತಾ. ಸತ್ತಾಹಂ ವಾ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಿ, ಅಡ್ಢಮಾಸಂ, ಮಾಸಂ, ದ್ವೇಮಾಸಂ, ತೇಮಾಸಂ, ಚತುಮಾಸಂ, ಪಞ್ಚಮಾಸಂ, ಛಮಾಸಂ, ಏಕವಸ್ಸಂ ದ್ವಿತಿಚತುಪಞ್ಚಛವಸ್ಸಾನಿ ವಾ. ಅಯಂ ಪಧಾನವೇಮತ್ತತಾ. ಅಸ್ಸತ್ಥೋ ವಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋ ಹೋತಿ ನಿಗ್ರೋಧಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ. ಅಯಂ ಬೋಧಿವೇಮತ್ತತಾ. ಬ್ಯಾಮಾಸೀತಿಅನನ್ತಪಭಾಯುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ ವಾ ಅಸೀತಿಪ್ಪಭಾ ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಮಾನಾ, ಅನನ್ತಪ್ಪಭಾ ಪನ ದೂರಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ ಆಸನ್ನಮ್ಪಿ, ಏಕಗಾವುತಂ ದ್ವಿಗಾವುತಂ ಯೋಜನಂ ಅನೇಕಯೋಜನಂ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಮ್ಪಿ, ಮಙ್ಗಲಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಮನಸಾ ಚಿನ್ತಾಯತ್ತಾವ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ, ಯೋ ಯತ್ತಕಮಿಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತತ್ತಕಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಯಂ ರಸ್ಮಿವೇಮತ್ತತಾ. ಇಮಾ ಅಟ್ಠ ವೇಮತ್ತತಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೇಸು ಪಟಿವೇಧೇನಾಧಿಗನ್ತಬ್ಬೇಸು ಗುಣೇಸು, ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ವಾ ದೋಸೇಸು ನತ್ಥಿ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏವಮೇತೇಹಿ ಸಮೋ ಸಮೇಹಿ.
ವಿಸಮೇಹಿ ¶ ದೂರೇತಿ ನ ಸಮಾ ವಿಸಮಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಾ. ತೇಹಿ ವಿಸಮೇಹಿ ಅಸದಿಸತಾಯ ದೂರೇ. ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾಪಿ ಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಏಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಲಂ ನಾಗ್ಘನ್ತಿ ಸೋಳಸಿಂ ¶ , ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಸಾವಕಾದೀಸು. ತೇನಾಹ – ‘‘ವಿಸಮೇಹಿ ದೂರೇ’’ತಿ. ತಥಾಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಉಭಯಪದೇಹಿ ದೂರೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅನನ್ತಪಞ್ಞೋತಿ ಅಪರಿಮಿತಪಞ್ಞೋ. ಲೋಕಿಯಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಹಿ ಪಞ್ಞಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಅಟ್ಠಮಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಕಾ, ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ. ಏವಂ ಯಾವ ಅರಹತೋ ಪಞ್ಞಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಕಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಞಂ ಪನ ಉಪನಿಧಾಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಕಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಅನನ್ತಾ ಇಚ್ಚೇವ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅನನ್ತಪಞ್ಞೋ’’ತಿ. ಅನೂಪಲಿತ್ತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಲೇಪೇಹಿ ಅಲಿತ್ತೋ. ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾತಿ ಇಧಲೋಕೇ ವಾ ಪರಲೋಕೇ ವಾ. ಯೋಜನಾ ಪನೇತ್ಥ – ಸಮೋ ಸಮೇಹಿ ವಿಸಮೇಹಿ ದೂರೇ ತಥಾಗತೋ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಅನನ್ತಪಞ್ಞೋ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾ, ತೇನ ತಥಾಗತೋ ಅರಹತಿ ಪೂರಳಾಸನ್ತಿ.
೪೭೪. ಯಮ್ಹಿ ¶ ನ ಮಾಯಾತಿ ಅಯಂ ಪನ ಗಾಥಾ ಅಞ್ಞಾ ಚ ಈದಿಸಾ ಮಾಯಾದಿದೋಸಯುತ್ತೇಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಞ್ಞಾಪಹಾನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಅಮಮೋತಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಸು ‘‘ಇದಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಪಹೀನಮಮಾಯಿತಭಾವೋ.
೪೭೫. ನಿವೇಸನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿವೇಸನಂ. ತೇನ ಹಿ ಮನೋ ತೀಸು ಭವೇಸು ನಿವಿಸತಿ, ತೇನ ತಂ ‘‘ನಿವೇಸನಂ ಮನಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥೇವ ವಾ ನಿವಿಸತಿ ತಂ ಹಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ. ತೇನಪಿ ‘‘ನಿವೇಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿಗ್ಗಹಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ, ತಾಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಾ ವಾ. ಕೇಚೀತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಾಪಿ. ಅನುಪಾದಿಯಾನೋತಿ ತೇಸಂ ನಿವೇಸನಪರಿಗ್ಗಹಾನಂ ಅಭಾವಾ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಪಾದಿಯಮಾನೋ.
೪೭೬. ಸಮಾಹಿತೋ ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿನಾ. ಉದತಾರೀತಿ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ. ಧಮ್ಮಂ ಚಞ್ಞಾಸೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಪರಮಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ.
೪೭೭. ಭವಾಸವಾತಿ ¶ ಭವತಣ್ಹಾಝಾನನಿಕನ್ತಿಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಾ ರಾಗಾ. ವಚೀತಿ ವಾಚಾ. ಖರಾತಿ ಕಕ್ಖಳಾ ಫರುಸಾ. ವಿಧೂಪಿತಾತಿ ದಡ್ಢಾ. ಅತ್ಥಗತಾತಿ ಅತ್ಥಙ್ಗತಾ. ನ ಸನ್ತೀತಿ ವಿಧೂಪಿತತ್ತಾ ಅತ್ಥಙ್ಗತತ್ತಾ ಚ. ಉಭಯೇಹಿ ಪನ ಉಭಯಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಧೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು.
೪೭೮. ಮಾನಸತ್ತೇಸೂತಿ ಮಾನೇನ ಲಗ್ಗೇಸು. ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ. ಸಖೇತ್ತವತ್ಥುನ್ತಿ ಸಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ, ಸದ್ಧಿಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೪೭೯. ಆಸಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಂ ಅನಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ. ವಿವೇಕದಸ್ಸೀತಿ ¶ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸೀ. ಪರವೇದಿಯನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ. ದಿಟ್ಠಿಮುಪಾತಿವತ್ತೋತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಭೇದಮ್ಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ. ಆರಮ್ಮಣಾತಿ ಪಚ್ಚಯಾ, ಪುನಬ್ಭವಕಾರಣಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೪೮೦. ಪರೋಪರಾತಿ ವರಾವರಾ ಸುನ್ದರಾಸುನ್ದರಾ. ಪರಾ ವಾ ಬಾಹಿರಾ, ಅಪರಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ. ಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ. ಧಮ್ಮಾತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ. ಉಪಾದಾನಖಯೇ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತೋ ವಿಮುತ್ತೋ, ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣವಿಮುತ್ತಿಲಾಭೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೪೮೧. ಸಂಯೋಜನಂಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀತಿ ಸಂಯೋಜನಕ್ಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ ಜಾತಿಕ್ಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ ಚ. ಸಂಯೋಜನಕ್ಖಯನ್ತೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು, ಜಾತಿಕ್ಖಯನ್ತೇನ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ ವುತ್ತಾ. ಖಯನ್ತೋತಿ ಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಖಯಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೋ ಚೇತ್ಥ ‘‘ವಿವೇಕಜಂ ¶ ಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನ ಕತೋ. ಯೋಪಾನುದೀತಿ ಯೋ ಅಪನುದಿ. ರಾಗಪಥನ್ತಿ ರಾಗಾರಮ್ಮಣಂ, ರಾಗಮೇವ ವಾ. ರಾಗೋಪಿ ಹಿ ದುಗ್ಗತೀನಂ ಪಥತ್ತಾ ‘‘ರಾಗಪಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಕಮ್ಮಪಥೋ ವಿಯ. ಸುದ್ಧೋ ನಿದೋಸೋ ವಿಮಲೋ ಅಕಾಚೋತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿತಾಯ ಸುದ್ಧೋ. ಯೇಹಿ ‘‘ರಾಗದೋಸಾ ಅಯಂ ಪಜಾ, ದೋಸದೋಸಾ, ಮೋಹದೋಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇಸಂ ಅಭಾವಾ ನಿದೋಸೋ. ಅಟ್ಠಪುರಿಸಮಲವಿಗಮಾ ವಿಮಲೋ, ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾಭಾವತೋ ಅಕಾಚೋ. ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ‘‘ಸಕಾಚೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸುದ್ಧೋ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ನಿದ್ದೋಸೋ, ನಿದ್ದೋಸತಾಯ ವಿಮಲೋ, ಬಾಹಿರಮಲಾಭಾವೇನ ವಿಮಲತ್ತಾ ಅಕಾಚೋ. ಸಮಲೋ ಹಿ ¶ ‘‘ಸಕಾಚೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಮಲತ್ತಾ ವಾ ಆಗುಂ ನ ಕರೋತಿ, ತೇನ ಅಕಾಚೋ. ಆಗುಕಿರಿಯಾ ಹಿ ಉಪಘಾತಕರಣತೋ ‘‘ಕಾಚೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
೪೮೨. ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಾನಂ ನಾನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧೇಸು ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ತಾನಂ ನಾಮ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಖನ್ಧಮತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ. ಯಾ ಚಾಯಂ ‘‘ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅಭಾವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಾನಂ ನಾನುಪಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಪಞ್ಞಾಯ ¶ ಖನ್ಧೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತೋ, ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಂ ಅಭಾವಾ ಉಜ್ಜುಗತೋ, ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯತೋ ಠಿತತ್ತೋ, ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಏಜಾಯ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಚೇತೋಖಿಲಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಟ್ಠಾನಾಯ ಕಙ್ಖಾಯ ಚ ಅಭಾವಾ ಅನೇಜೋ ಅಖಿಲೋ ಅಕಙ್ಖೋ.
೪೮೩. ಮೋಹನ್ತರಾತಿ ಮೋಹಕಾರಣಾ ಮೋಹಪಚ್ಚಯಾ, ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಞಾಣದಸ್ಸೀತಿ ಸಚ್ಛಿಕತಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೋ. ತಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಞಾಣಂ, ತಞ್ಚ ಭಗವಾ ಪಸ್ಸಿ, ‘‘ಅಧಿಗತಂ ಮೇ’’ತಿ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ವಿಹಾಸಿ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಞಾಣದಸ್ಸೀ’’ತಿ. ಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ. ಸಿವನ್ತಿ ಖೇಮಂ ನಿರುಪದ್ದವಂ ಸಸ್ಸಿರಿಕಂ ವಾ. ಯಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ. ಸುದ್ಧೀತಿ ವೋದಾನತಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಮೋಹನ್ತರಾಭಾವೇನ ಸಬ್ಬದೋಸಾಭಾವೋ, ತೇನ ಸಂಸಾರಕಾರಣಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಅನ್ತಿಮಸರೀರಧಾರಿತಾ, ಞಾಣದಸ್ಸಿತಾಯ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಭವೋ. ತೇನ ಅನುತ್ತರಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಪತ್ತಿ, ಇತೋ ಪರಞ್ಚ ಪಹಾತಬ್ಬಮಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ವಾ ನತ್ಥಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ.
೪೮೪. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಭಗವತಿ ಪಸನ್ನೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಹುತಞ್ಚ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಮಹಂ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಅಜುಹಂ, ತಂ ಮೇ ಹುತಂ ಸಚ್ಚಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಅಲಿಕಂ ವಾತಿ ನ ಜಾನಾಮಿ. ಅಜ್ಜ ಪನ ಇದಂ ಹುತಞ್ಚ ಮಯ್ಹಂ ಹುತಮತ್ಥು ಸಚ್ಚಂ, ಸಚ್ಚಹುತಮೇವ ಅತ್ಥೂತಿ ಯಾಚನ್ತೋ ಭಣತಿ. ಯಂ ತಾದಿಸಂ ವೇದಗುನಂ ಅಲತ್ಥಂ, ಯಸ್ಮಾ ಇಧೇವ ಠಿತೋ ಭವನ್ತರೂಪಂ ¶ ವೇದಗುಂ ಅಲತ್ಥಂ. ಬ್ರಹ್ಮಾ ಹಿ ಸಕ್ಖಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ ಹಿ ತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಯತೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು ಮೇ ಭಗವಾ, ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ಚ ಭುಞ್ಜತು ಮೇ ಭಗವಾ ಪೂರಳಾಸನ್ತಿ ತಂ ಹಬ್ಯಸೇಸಂ ಉಪನಾಮೇನ್ತೋ ಆಹ.
೪೮೭. ಅಥ ಭಗವಾ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಭಾಸಿ. ತತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತನಾ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಕಮ್ಪಿ ಚಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಕೇವಲಿನಂ ಮಹೇಸಿಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವೂಪಸನ್ತಂ ಅನ್ನೇನ ಪಾನೇನ ಉಪಟ್ಠಹಸ್ಸೂ’ತಿ ಭಣತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಂ ಞಾತುಕಾಮೋ ¶ ಆಹ ‘‘ಸಾಧಾಹಂ ಭಗವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತಥಾತಿ ಯೇನ ತ್ವಮಾಹ, ತೇನ ಪಕಾರೇನ. ವಿಜಞ್ಞನ್ತಿ ಜಾನೇಯ್ಯಂ. ಯನ್ತಿ ಯಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಯಞ್ಞಕಾಲೇ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋ ಉಪಟ್ಠಹೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಪಪ್ಪುಯ್ಯಾತಿ ಪತ್ವಾ. ತವ ಸಾಸನನ್ತಿ ತವ ಓವಾದಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾಧಾಹಂ ಭಗವಾ ತವ ಓವಾದಂ ಆಗಮ್ಮ ತಥಾ ವಿಜಞ್ಞಂ ಆರೋಚೇಹಿ ಮೇ ತಂ ಕೇವಲಿನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯೋ ದಕ್ಖಿಣಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ ಮಾದಿಸಸ್ಸ, ಯಂ ಚಾಹಂ ಯಞ್ಞಕಾಲೇ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋ ಉಪಟ್ಠಹೇಯ್ಯಂ, ತಥಾರೂಪಂ ಮೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ದಸ್ಸೇಹಿ, ಸಚೇ ತ್ವಂ ನ ಭುಞ್ಜಸೀತಿ.
೪೮೮-೯೦. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಪಾಕಟೇನ ನಯೇನ ತಥಾರೂಪಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಾರಮ್ಭಾ ಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಾತ್ತಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೀಮನ್ತಾನಂ ವಿನೇತಾರನ್ತಿ ಸೀಮಾತಿ ಮರಿಯಾದಾ ಸಾಧುಜನವುತ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅನ್ತಾ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಅಪರಭಾಗಾತಿ ಕತ್ವಾ ಸೀಮನ್ತಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾ, ತೇಸಂ ವಿನೇತಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಮನ್ತಾತಿ ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯಾ ಸೇಕ್ಖಾ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಚ, ತೇಸಂ ವಿನೇತಾರನ್ತಿಪಿ ಏಕೇ. ಜಾತಿಮರಣಕೋವಿದನ್ತಿ ‘‘ಏವಂ ಜಾತಿ ಏವಂ ಮರಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕುಸಲಂ. ಮೋನೇಯ್ಯಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಾ. ಭಕುಟಿಂ ವಿನಯಿತ್ವಾನಾತಿ ಯಂ ಏಕಚ್ಚೇ ದುಬ್ಬುದ್ಧಿನೋ ಯಾಚಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಕುಟಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ವಿನಯಿತ್ವಾ, ಪಸನ್ನಮುಖಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಜಲಿಕಾತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಅಞ್ಜಲಿನೋ ಹುತ್ವಾ.
೪೯೧. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮಯಮಾನೋ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭವ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆಯಾಗೋತಿ ಆಯಜಿತಬ್ಬೋ, ತತೋ ತತೋ ಆಗಮ್ಮ ವಾ ಯಜಿತಬ್ಬಮೇತ್ಥಾತಿಪಿ ಆಯಾಗೋ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ . ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಇತೋ ಪುರಿಮಗಾಥಾಸು ಚ ಯಂ ನ ವಣ್ಣಿತಂ, ತಂ ಸಕ್ಕಾ ಅವಣ್ಣಿತಮ್ಪಿ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥತ್ತಾಯೇವ ನ ವಣ್ಣಿತಂ. ಇತೋ ಪರಂ ಪನ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪೂರಳಾಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೫. ಮಾಘಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಾಘಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮೇವ ಯಾಸ್ಸ ನಿದಾನೇ ವುತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮಾಘೋ ಮಾಣವೋ ದಾಯಕೋ ಅಹೋಸಿ ದಾನಪತಿ. ತಸ್ಸೇತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಕಪಣದ್ಧಿಕಾದೀನಂ ದಾನಂ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ, ಉದಾಹು ನೋತಿ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಏತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಮಣೋ ಕಿರ ಗೋತಮೋ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾನುರೂಪಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಯಿದಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭಗವತೋತಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಮಾಘಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ತತ್ಥ ರಾಜಗಹೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಞ್ಹಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾಗೋವಿನ್ದಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ರಾಜಗಹ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಞ್ಞೇಪೇತ್ಥ ಪಕಾರೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಕಿಂ ತೇಹಿ, ನಾಮಮೇತಂ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ? ತಂ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಾಲೇ ಚ ನಗರಂ ಹೋತಿ, ಸೇಸಕಾಲೇ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತೇಸಂ ವಸನ್ತವನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏವಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಮಾಹ – ‘‘ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ’’ತಿ. ಸೋ ಚ ಗಿಜ್ಝಾ ತಸ್ಸ ಕೂಟೇಸು ವಸಿಂಸು, ಗಿಜ್ಝಸದಿಸಾನಿ ವಾಸ್ಸ ಕೂಟಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಅಥ ಖೋ…ಪೇ… ಅವೋಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಾಘೋತಿ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಮಾಣವೋತಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿವಾಸಂ ಅನತೀತಭಾವೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ಜಾತಿಯಾ ಪನ ಮಹಲ್ಲಕೋ. ‘‘ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣವಸೇನಾ’’ತಿ ಏಕೇ ಪಿಙ್ಗಿಯೋ ಮಾಣವೋ ವಿಯ. ಸೋ ಹಿ ವೀಸವಸ್ಸಸತಿಕೋಪಿ ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣವಸೇನ ‘‘ಪಿಙ್ಗಿಯೋ ಮಾಣವೋ’’ ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
ಅಹಞ್ಹಿ ¶ , ಭೋ ಗೋತಮ…ಪೇ… ಪಸವಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ದಾಯಕೋ ದಾನಪತೀತಿ ದಾಯಕೋ ಚೇವ ದಾನಪತಿ ಚ. ಯೋ ಹಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ತೇನಾಣತ್ತೋ ದೇತಿ, ಸೋಪಿ ದಾಯಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಾನೇ ಇಸ್ಸರಿಯಾಭಾವತೋ ನ ದಾನಪತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂಯೇವ ದೇತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಹಞ್ಹಿ, ಭೋ ಗೋತಮ ¶ , ದಾಯಕೋ ದಾನಪತೀ’’ತಿ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಪನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಮಚ್ಛೇರೇನ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನೋ ದಾಯಕೋ ಅನಭಿಭೂತೋ ದಾನಪತೀತಿಆದಿನಾಪಿ ನಯೇನ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ವದಞ್ಞೂತಿ ಯಾಚಕಾನಂ ವಚನಂ ಜಾನಾಮಿ ವುತ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ‘‘ಅಯಮಿದಮರಹತಿ ಅಯಮಿದ’’ನ್ತಿ ಪುರಿಸವಿಸೇಸಾವಧಾರಣೇನ ¶ ಬಹೂಪಕಾರಭಾವಗಹಣೇನ ವಾ. ಯಾಚಯೋಗೋತಿ ಯಾಚಿತುಂ ಯುತ್ತೋ. ಯೋ ಹಿ ಯಾಚಕೇ ದಿಸ್ವಾವ ಭಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಫರುಸವಚನಾದೀನಿ ಭಣತಿ, ಸೋ ನ ಯಾಚಯೋಗೋ ಹೋತಿ. ಅಹಂ ಪನ ನ ತಾದಿಸೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನನಿಕತಿವಞ್ಚನಾದೀನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಾಯ, ಯಾಚನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಾಚನಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಭೋಗಪರಿಯೇಸನೇ ಧಮ್ಮೋ, ಯಾಚಮಾನಾನಞ್ಚ ನೇಸಂ ಪರೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಕಾಮೇಹಿ ದಿನ್ನಾ ಭೋಗಾ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮಾಧಿಗತಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ತಥಾ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಲಭಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಭೋಗೇ ಪರಿಯೇಸಾಮಿ…ಪೇ… ಧಮ್ಮಾಧಿಗತೇಹೀ’’ತಿ. ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ದದಾಮೀತಿ ತತೋ ಉತ್ತರಿಪಿ ದದಾಮಿ, ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ಏತ್ಥ ಲದ್ಧಭೋಗಪ್ಪಮಾಣೇನ ದದಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.
ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸವಚನೇ ನಿಪಾತೋ. ಏಕಂಸೇನೇವ ಹಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕೇಹಿ ಪಸತ್ಥಂ ದಾನಂ ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಮ್ಪಿ ದೀಯಮಾನಂ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಣ್ಣಿತಂ ದಾನಂ, ನ ದಾನಂ ಗರಹಿತಂ ಕ್ವಚೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾಪಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ತಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ತಗ್ಘ ತ್ವಂ ಮಾಣವ…ಪೇ… ಪಸವಸೀ’’ತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಏವಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಬಹುಂ ಸೋ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತೋ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಉತ್ತರಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇನಾಹು ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಮಾಘೋ ಮಾಣವೋ ಭಗವನ್ತಂ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸೀ’’ತಿ. ತಂ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
೪೯೨. ಪುಚ್ಛಾಮಹನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾಸು ¶ ಪನ ವದಞ್ಞುನ್ತಿ ವಚನವಿದುಂ, ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸತ್ತಾನಂ ವುತ್ತವಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯಞ್ಞುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುಜ್ಝೇತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನ ಸುದ್ಧಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಯೋಜನಾ ಪನೇತ್ಥ – ಯೋ ಯಾಚಯೋಗೋ ದಾನಪತಿ ¶ ಗಹಟ್ಠೋ ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ಅನ್ನಪಾನಂ ದದಂ ಯಜತಿ, ನ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಆಹುತಿಮತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಪುಞ್ಞಪೇಕ್ಖೋವ ನ ಪಚ್ಚುಪಕಾರಕಲ್ಯಾಣಕಿತ್ತಿಸದ್ದಾದಿಅಪೇಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಯಜಮಾನಸ್ಸ ಹುತಂ ಕಥಂ ಸುಜ್ಝೇಯ್ಯಾತಿ?
೪೯೩. ಆರಾಧಯೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇಭಿ ತಾದೀತಿ ತಾದಿಸೋ ಯಾಚಯೋಗೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇಹಿ ಆರಾಧಯೇ ಸಮ್ಪಾದಯೇ ಸೋಧಯೇ, ಮಹಪ್ಫಲಂ ತಂ ಹುತಂ ಕರೇಯ್ಯ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾಸ್ಸ ‘‘ಕಥಂ ಹುತಂ ಯಜಮಾನಸ್ಸ ಸುಜ್ಝೇ’’ ಇಚ್ಚೇತಂ ಬ್ಯಾಕತಂ ಹೋತಿ.
೪೯೪. ಅಕ್ಖಾಹಿ ಮೇ ಭಗವಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಯಾಚಯೋಗೋ ದದಂ ಪರೇಸಂ ಯಜತಿ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಭಗವಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇ ಅಕ್ಖಾಹೀತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
೪೯೫. ಅಥಸ್ಸ ¶ ಭಗವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ನಯೇಹಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ವೇ ಅಸತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಅಸತ್ತಾತಿ ರಾಗಾದಿಸಙ್ಗವಸೇನ ಅಲಗ್ಗಾ. ಕೇವಲಿನೋತಿ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚಾ. ಯತತ್ತಾತಿ ಗುತ್ತಚಿತ್ತಾ.
೪೯೬-೭. ದನ್ತಾ ಅನುತ್ತರೇನ ದಮಥೇನ, ವಿಮುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀಹಿ, ಅನೀಘಾ ಆಯತಿಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾಭಾವೇನ, ನಿರಾಸಾ ಸಮ್ಪತಿ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ಗಾಥಾಯ ದುತಿಯಗಾಥಾ ಭಾವನಾನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸನನಯೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಭಾವನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಹರತೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಏವಂ ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘ಅಹೋ ವತ ಮೇ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚೇಯ್ಯಾ’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೭೧), ಅಥ ಖ್ವಾಸ್ಸ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತಂ ಸಾಧಕಂ.
೪೯೮-೫೦೨. ರಾಗಞ್ಚ…ಪೇ… ಯೇಸು ನ ಮಾಯಾ…ಪೇ… ನ ತಣ್ಹಾಸು ಉಪಾತಿಪನ್ನಾತಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾದೀಸು ನಾಧಿಮುತ್ತಾ. ವಿತರೇಯ್ಯಾತಿ ವಿತರಿತ್ವಾ. ತಣ್ಹಾತಿ ರೂಪತಣ್ಹಾದಿಛಬ್ಬಿಧಾ ¶ . ಭವಾಭವಾಯಾತಿ ಸಸ್ಸತಾಯ ವಾ ಉಚ್ಛೇದಾಯ ವಾ. ಅಥ ವಾ ಭವಸ್ಸ ಅಭವಾಯ ಭವಾಭವಾಯ, ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾತಿ ಇದಂ ಪನ ‘‘ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರವಚನಂ.
೫೦೪. ಯೇ ¶ ವೀತರಾಗಾ…ಪೇ… ಸಮಿತಾವಿನೋತಿ ಸಮಿತವನ್ತೋ, ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಕಾರಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಿತಾವಿತತ್ತಾ ಚ ವೀತರಾಗಾ ಅಕೋಪಾ. ಇಧ ವಿಪ್ಪಹಾಯಾತಿ ಇಧಲೋಕೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಖನ್ಧೇ ವಿಹಾಯ, ತತೋ ಪರಂ ಯೇಸಂ ಗಮನಂ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇತೋ ಪರಂ ‘‘ಯೇ ಕಾಮೇ ಹಿತ್ವಾ ಅಗಹಾ ಚರನ್ತಿ, ಸುಸಞ್ಞತತ್ತಾ ತಸರಂವ ಉಜ್ಜು’’ನ್ತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ.
೫೦೬-೮. ಜಹಿತ್ವಾತಿ ಹಿತ್ವಾ. ‘‘ಜಹಿತ್ವಾನಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ. ಅತ್ತದೀಪಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಏವ ಅತ್ತನೋ ದೀಪಂ ಕತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯೇ ಹೇತ್ಥಾತಿ ಹಕಾರೋ ನಿಪಾತೋ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ. ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ – ಯೇ ಏತ್ಥ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಸನ್ತಾನೇ ಯಥಾ ಇದಂ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿ ತಥಾ ಜಾನನ್ತಿ, ಯಂಸಭಾವಂ ತಂಸಭಾವಂಯೇವ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಜಾನನ್ತಾ. ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ನತ್ಥಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಅಯಂ ನೋ ಅನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ಇದಾನಿ ನತ್ಥಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಏವಞ್ಚ ಯೇ ಜಾನನ್ತೀತಿ.
೫೦೯. ಯೋ ವೇದಗೂತಿ ಇದಾನಿ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸತಿಮಾತಿ ಛಸತತವಿಹಾರಸತಿಯಾ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸಮ್ಬೋಧಿಪತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ. ಸರಣಂ ಬಹೂನನ್ತಿ ಬಹೂನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭಯವಿಹಿಂಸನೇನ ಸರಣಭೂತೋ.
೫೧೦. ಏವಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಹ – ‘‘ಅದ್ಧಾ ಅಮೋಘಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ತ್ವಞ್ಹೇತ್ಥ ಜಾನಾಸಿ ಯಥಾ ತಥಾ ಇದನ್ತಿ ತ್ವಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಲೋಕೇ ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಞೇಯ್ಯಂ ಯಥಾ ತಥಾ ಜಾನಾಸಿ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಾಸಿ, ಯಾದಿಸಂ ತಂ ತಾದಿಸಮೇವ ಜಾನಾಸೀತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ವಿದಿತೋ ಏಸ ಧಮ್ಮೋತಿ ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಏಸಾ ಧಮ್ಮಧಾತು ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ, ಯಸ್ಸಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತಾ ಯಂ ಯಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ತಂ ತಂ ಜಾನಾಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.
೫೧೧. ಏವಂ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸಂಸಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಮ್ಪದಾಯ ಯಞ್ಞಸಮ್ಪದಂ ಞತ್ವಾ ದಾಯಕಸಮ್ಪದಾಯಪಿ ತಂ ಛಳಙ್ಗಪರಿಪೂರಂ ಯಞ್ಞಸಮ್ಪದಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ‘‘ಯೋ ಯಾಚಯೋಗೋ’’ತಿ ಉತ್ತರಿಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಯೋ ಯಾಚಯೋಗೋ ದದಂ ಪರೇಸಂ ಯಜತಿ, ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾಹಿ ಮೇ ಭಗವಾ ಯಞ್ಞಸಮ್ಪದನ್ತಿ.
೫೧೨. ಅಥಸ್ಸ ¶ ಭಗವಾ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಕ್ಖಾಸಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ಯಜಸ್ಸು ಮಾಘ, ಯಜಮಾನೋ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಪ್ಪಸಾದೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ, ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಹಿ. ಏವಂ ತೇ ಯಾಯಂ –
‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ದಾನಾ ಸುಮನೋ, ದದಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯೇ;
ದತ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ಏಸಾ ಯಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೬.೩೭; ಪೇ. ವ. ೩೦೫) –
ಯಞ್ಞಸಮ್ಪದಾ ವುತ್ತಾ, ತಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಯಞ್ಞೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ‘‘ಕಥಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ದೋಸಪ್ಪಹಾನೇನ. ಕಥಂ ದೋಸಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ? ಯಞ್ಞಾರಮ್ಮಣತಾಯ. ಅಯಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಜಮಾನಸ್ಸ ಯಞ್ಞೋ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಜಹಾತಿ ದೋಸಂ, ಅಯಞ್ಹಿ ಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪದೀಪವಿಹತಮೋಹನ್ಧಕಾರೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಯಜಮಾನಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ಯಞ್ಞೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಏತ್ಥ ಯಞ್ಞೇ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪಚ್ಚಯಂ ಲೋಭಂ, ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಪಚ್ಚಯಂ ಕೋಧಂ, ತದುಭಯನಿದಾನಂ ಮೋಹನ್ತಿ ಏವಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಜಹಾತಿ ದೋಸಂ. ಸೋ ಏವಂ ಭೋಗೇಸು ವೀತರಾಗೋ, ಸತ್ತೇಸು ಚ ಪವಿನೇಯ್ಯ ದೋಸಂ ತಪ್ಪಹಾನೇನೇವ ಪಹೀನಪಞ್ಚನೀವರಣೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದಂ ಅಪರಿಮಾಣಸತ್ತಫರಣೇನ ಏಕಸತ್ತೇ ವಾ ಅನವಸೇಸಫರಣೇನ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಮೇತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ¶ ಪುನ ಭಾವನಾವೇಪುಲ್ಲತ್ಥಂ, ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಸತತಂ ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತಮೇವ ಮೇತ್ತಜ್ಝಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಫರತೇ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞನ್ತಿ.
೫೧೪. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಮೇತ್ತಂ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮಗ್ಗೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಾತೀತಂ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ಸುತ್ವಾ ¶ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಸಞ್ಜಾತಸಬ್ಬಞ್ಞುಸಮ್ಭಾವನೋ ಭಗವತಿ ಅತ್ತನಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಮೇವ ಚ ಸುದ್ಧಿಂ ಮುತ್ತಿಞ್ಚ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮಗ್ಗಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಕೋ ಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ರ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಗಾಮಿಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಕೋ ಸುಜ್ಝತಿ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ, ಅಕರೋನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಬಜ್ಝತೀ ಚಾ’’ತಿ. ಕೇನತ್ತನಾತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ. ಸಕ್ಖಿ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಜದಿಟ್ಠೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಜ್ಜ ಸಕ್ಖಿ ದಿಟ್ಠೋ. ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಭಗವತೋ ಬ್ರಹ್ಮಸಮತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಅಚ್ಚಾದರೇನ ಸಪಥಂ ಕರೋತಿ. ಕಥಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಚ್ಚಾದರೇನೇವ ಪುನಪಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಜುತಿಮಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪತಿ.
ತತ್ಥ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಮೇತ್ತಾಯ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಮೇವ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಸೋ ಸುಜ್ಝತಿ ಮುಚ್ಚತಿ ಚ, ತಥಾರೂಪೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ಯೋ ಪನ ಮೇತ್ತಾಯ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಸನ್ತಾ ಏಸಾ ಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ, ಸೋ ಬಜ್ಝತಿ. ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಚ ತೇನೇವ ಝಾನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಯೋ ಸುಜ್ಝತಿ ಮುಚ್ಚತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಗಮನಂ ಅನನುಜಾನನ್ತೋ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾವ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಯೋ ಬಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಸ ತೇನ ಝಾನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಗಮನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯೇನ ನಯೇನ ‘‘ಯೋ ಯಜತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ.
೫೧೫. ತತ್ಥ ತಿವಿಧನ್ತಿ ತಿಕಾಲಪ್ಪಸಾದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತೇನ ದಾಯಕತೋ ಅಙ್ಗತ್ತಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಆರಾಧಯೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇಭಿ ತಾದೀತಿ ತಞ್ಚ ಸೋ ತಾದಿಸೋ ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಸಾಧಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಿವಿಧಂ ಯಞ್ಞಸಮ್ಪದಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇಹಿ ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ಸಾಧೇಯ್ಯ ಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ. ಇಮಿನಾ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತೋ ಅಙ್ಗತ್ತಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂ ಯಜಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಯಾಚಯೋಗೋತಿ ಏವಂ ಮೇತ್ತಜ್ಝಾನಪದಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಛಳಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಯಞ್ಞಂ ಸಮ್ಮಾ ಯಜಿತ್ವಾ ಸೋ ಯಾಚಯೋಗೋ ತೇನ ಛಳಙ್ಗಯಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಮೇತ್ತಜ್ಝಾನೇನ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕನ್ತಿ ¶ ಬ್ರೂಮೀತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಸಮುಸ್ಸಾಹೇನ್ತೋ ದೇಸನಂ ಸಮಾಪೇಸಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಗಾಥಾಸು ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಇತೋ ಪರಞ್ಚ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಮಾಘಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೬. ಸಭಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಭಿಯಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮೇವ ಯಾಸ್ಸ ನಿದಾನೇ ವುತ್ತಾ. ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೇಪಿ ಚಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪನ ಅಪುಬ್ಬಂ, ತಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ ಪದಾನಿ ಪರಿಹರನ್ತಾ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ವೇಳುವನೇ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೇತಿ ವೇಳುವನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ನಾಮಂ. ತಂ ಕಿರ ವೇಳೂಹಿ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥೇನ ಚ ಪಾಕಾರೇನ, ಗೋಪುರದ್ವಾರಟ್ಟಾಲಕಯುತ್ತಂ ¶ ನೀಲೋಭಾಸಂ ಮನೋರಮಂ, ತೇನ ‘‘ವೇಳುವನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಲನ್ದಕಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿವಾಪಂ ಅದಂಸು, ತೇನ ‘‘ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಲನ್ದಕಾ ನಾಮ ಕಾಳಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ರಾಜಾ ತತ್ಥ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳನತ್ಥಂ ಆಗತೋ ಸುರಾಮದೇನ ಮತ್ತೋ ದಿವಾಸೇಯ್ಯಂ ಸುಪಿ. ಪರಿಜನೋಪಿಸ್ಸ ‘‘ಸುತ್ತೋ ರಾಜಾ’’ತಿ ಪುಪ್ಫಫಲಾದೀಹಿ ಪಲೋಭಿಯಮಾನೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಅಥ ಸುರಾಗನ್ಧೇನ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಾ ಸುಸಿರರುಕ್ಖಾ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಅಭಿಮುಖೋ ಆಗಚ್ಛತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ‘‘ರಞ್ಞೋ ಜೀವಿತಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಳಕವೇಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕಣ್ಣಮೂಲೇ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ. ರಾಜಾ ಪಟಿಬುಜ್ಝಿ, ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೋ ನಿವತ್ತೋ. ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಾಯ ಮಮ ಕಾಳಕಾಯ ಜೀವಿತಂ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಕಾಳಕಾನಂ ತತ್ಥ ನಿವಾಪಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ಅಭಯಘೋಸನಞ್ಚ ¶ ಘೋಸಾಪೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ತತೋ ಪಭುತಿ ‘‘ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ.
ಸಭಿಯಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸಾತಿ ಸಭಿಯೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋತಿ ಬಾಹಿರ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುರಾಣಸಾಲೋಹಿತಾಯ ದೇವತಾಯಾತಿ ನ ಮಾತಾ ನ ಪಿತಾ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಮಾತಾ ವಿಯ ಪಿತಾ ವಿಯ ಚ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯತ್ತಾ ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ‘‘ಪುರಾಣಸಾಲೋಹಿತಾ ದೇವತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪೇ ಭಗವತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಸುವಣ್ಣಚೇತಿಯೇ ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚರಿಯಾನುರೂಪಾನಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚನ್ತಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಚ ಚೇತಿಯವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಾಯ ಚ ನಗರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಪರೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ತಾವತಕಮ್ಪಿ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಪ್ಪವಾಸಂ ಅರೋಚಯಮಾನಾ ತತ್ಥೇವ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ವಿಹರಿಂಸು, ಏವಂ ವಿಹರನ್ತಾಪಿ ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಮಿಂಸು. ತತೋ ನೇಸಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಮಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಜೀವಿತೇ ಸಾಪೇಕ್ಖಾ ಹೋಮ, ಜೀವಿತೇ ಸಾಪೇಕ್ಖೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗನ್ತುಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಕಿರಿಯಾಪಿ ದುಕ್ಖಾ, ಹನ್ದ ಮಯಂ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ¶ ಅಭಿರುಯ್ಹ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು.
ಅಥ ನೇಸಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ತದಹೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಪರಿವಾರಂ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಸೋ ಇದ್ಧಿಯಾ ಹಿಮವನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತೇ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಕುರೂಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಪುನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪದೇಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತಉದಕಞ್ಚ ನಾಗಲತಾದನ್ತಪೋಣಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಪಸ್ಸಥಾವುಸೋ ಮಮಾನುಭಾವಂ, ಅಯಂ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ, ಇದಂ ಹಿಮವನ್ತತೋ ಉದಕದನ್ತಪೋಣಂ ಆಭತಂ, ಇಮಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಥ, ಏವಾಹಂ ತುಮ್ಹೇ ಸದಾ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಕತಕಿಚ್ಚಾ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಹ ಸಲ್ಲಾಪಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಪಞ್ಚೋ, ಮಾ ದಾನಿ ತುಮ್ಹೇ ಪುನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ. ಸೋ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ತೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ.
ತತೋ ತೇಸಂ ಏಕೋ ದ್ವೀಹತೀಹಚ್ಚಯೇನ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹೋಸಿ. ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ, ಇತರೇನ ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ತಥೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೋ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಾಯಮನ್ತೋ ಪಬ್ಬತಂ ಆರುಹನದಿವಸತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಅನಧಿಗನ್ತ್ವಾವ ಕಾಲಕತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರೋಪಿ ತಂ ದಿವಸಮೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ಅನಾಗಾಮೀ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ದೇವಪುತ್ತೋ ಛಸು ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೇಸು ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮೇನ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸಾ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ಧೀತಾ, ತಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧೀತಾ ಸಮಯನ್ತರಂ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಏಕಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತೇಸುಂ. ತಸ್ಸೇಕೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ಸಾ ತೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಂ ಗಬ್ಭಿನಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿಂಸು. ಸಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸಭಾಯಂ ವಿಜಾಯಿ, ತೇನಸ್ಸ ‘‘ಸಭಿಯೋ’’ತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋಪಿ ಸಭಿಯೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಾನಾಸತ್ಥಾನಿ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾವಾದೀ ಹುತ್ವಾ ವಾದಕ್ಖಿತ್ತತಾಯ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸದಿಸಂ ವಾದಿಂ ಅದಿಸ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಅಸ್ಸಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಾದಯೋ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ವಸತಿ.
ಅಥ ಭಗವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರತಿ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೇ. ಸಭಿಯೋ ಪನ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಅಥ ಸೋ ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಇಮಾಹಂ ವಿಸೇಸಂ ಕಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಕಿರಿಯಂ ತೇ ಚ ಸಹಾಯೇ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ‘‘ತೇಸು ಏಕೋ ¶ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಏಕೋ ಇದಾನಿ ಕತ್ಥಾ’’ತಿ ¶ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಹನ್ದ ನಂ ಬುದ್ಧುಪಸೇವನಾಯ ನಿಯೋಜೇಮೀ’’ತಿ ವೀಸತಿ ಪಞ್ಹೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಮಾಗಮ್ಮ ¶ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಸಭಿಯ, ಸಭಿಯಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕೋಸಿ. ಸೋ ನಿದ್ದಾಯಮಾನೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಓಭಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಞ್ಜಲಿಕೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ ಸಭಿಯ ತವತ್ಥಾಯ ವೀಸತಿ ಪಞ್ಹೇ ಆಹರಿಂ, ತೇ ತ್ವಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹ. ಯೋ ಚ ತೇ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಇಮೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಟ್ಠೋ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಇಮಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರಾಣಸಾಲೋಹಿತಾಯ ದೇವತಾಯ ಪಞ್ಹಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಉದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಉದ್ದೇಸಮತ್ತೇನೇವ ವುತ್ತಾ, ನ ವಿಭಙ್ಗೇನ.
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಚ ನೇ ಸಭಿಯೋ ಏಕವಚನೇನೇವ ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಉಗ್ಗಹೇಸಿ. ಅಥ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ತಸ್ಸ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ನಾಚಿಕ್ಖಿ. ‘‘ಅತ್ಥಂ ಗವೇಸಮಾನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಸಯಮೇವ ಸತ್ಥಾರಂ ಞಸ್ಸತಿ. ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ತುಚ್ಛಭಾವ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಯೋ ತೇ ಸಭಿಯ…ಪೇ… ಚರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಥೇರಗಾಥಾಸು ಪನ ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೇ ಸಭಿಯತ್ಥೇರಾಪದಾನಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಾ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಸಾ ಚಸ್ಸ ಮಾತಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ಜಿಗುಚ್ಛಮಾನಾ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮದೇವತಾಯ ತೇ ಪಞ್ಹಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ.
ಯೇ ತೇತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಂ ಉದ್ದೇಸಪಚ್ಚುದ್ದೇಸೋ. ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗಮನೇನ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಚ ಸಮಣಾ ಚೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ. ಸಙ್ಘಿನೋತಿ ಗಣವನ್ತೋ. ಗಣಿನೋತಿ ಸತ್ಥಾರೋ, ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಾರೋ. ಗಣಾಚರಿಯಾತಿ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾದಿವಸೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಗಹಟ್ಠಗಣಸ್ಸ ಆಚರಿಯಾ. ಞಾತಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ, ವಿಸ್ಸುತಾ ಪಾಕಟಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಸಸ್ಸಿನೋತಿ ಲಾಭಪರಿವಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ. ತಿತ್ಥಕರಾತಿ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೇಹಿ ಓತರಿತಬ್ಬಾನಂ ಓಗಾಹಿತಬ್ಬಾನಂ ದಿಟ್ಠಿತಿತ್ಥಾನಂ ಕತ್ತಾರೋ. ಸಾಧುಸಮ್ಮತಾ ಬಹುಜನಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸಾಧವೋ ಏತೇ ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಮತಾ.
ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ¶ ಕತಮೇ ತೇತಿ ಚೇ-ಇಚ್ಚೇತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಪೂರಣೋತಿ ನಾಮಂ, ಕಸ್ಸಪೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಸೋ ಕಿರ ಜಾತಿಯಾ ದಾಸೋ, ದಾಸಸತಂ ¶ ಪೂರೇನ್ತೋ ಜಾತೋ. ತೇನಸ್ಸ ‘‘ಪೂರಣೋ’’ತಿ ನಾಮಮಕಂಸು. ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಪನ ನಗ್ಗೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಸಪೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಗೋತ್ತಂ ಉದ್ದಿಸಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಚ ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸಿ. ಮಕ್ಖಲೀತಿ ನಾಮಂ, ಗೋಸಾಲಾಯ ಜಾತತ್ತಾ ಗೋಸಾಲೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋಪಿ ಕಿರ ಜಾತಿಯಾ ದಾಸೋ ಏವ, ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಚ ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸಿ. ಅಜಿತೋತಿ ನಾಮಂ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಕೇಸಕಮ್ಬಲಂ ಧಾರೇತಿ, ತೇನ ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸಿ ¶ . ಪಕುಧೋತಿ ನಾಮಂ, ಕಚ್ಚಾಯನೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛವಸೇನ ಉದಕೇ ಜೀವಸಞ್ಞಾಯ ಚ ನ್ಹಾನಮುಖಧೋವನಾದಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ಸೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸಿ. ಸಞ್ಚಯೋತಿ ನಾಮಂ, ಬೇಲಟ್ಠೋ ಪನಸ್ಸ ಪಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸಿ. ನಿಗಣ್ಠೋತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಾಮೇನ, ನಾಟಪುತ್ತೋತಿ ಪಿತುನಾಮೇನ ವುಚ್ಚತಿ. ನಾಟೋತಿ ಕಿರ ನಾಮಸ್ಸ ಪಿತಾ, ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ನಾಟಪುತ್ತೋ, ಸೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸಿ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಚಸತಪಞ್ಚಸತಸಿಸ್ಸಪರಿವಾರಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇತಿ ತೇ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ. ತೇ ಪಞ್ಹೇತಿ ತೇ ವೀಸತಿ ಪಞ್ಹೇ. ತೇತಿ ತೇ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ. ನ ಸಮ್ಪಾಯನ್ತೀತಿ ನ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ. ಕೋಪನ್ತಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಆವಿಲಭಾವಂ. ದೋಸನ್ತಿ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತತಂ, ತದುಭಯಮ್ಪೇತಂ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಭೇದಸ್ಸ ಕೋಧಸ್ಸೇವಾಧಿವಚನಂ. ಅಪ್ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅಪ್ಪತೀತತಾ, ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಾತುಕರೋನ್ತೀತಿ ಕಾಯವಚೀವಿಕಾರೇನ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತಿ.
ಹೀನಾಯಾತಿ ಗಹಟ್ಠಭಾವಾಯ. ಗಹಟ್ಠಭಾವೋ ಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಸೀಲಾದಿಗುಣಹೀನತೋ ಹೀನಕಾಮಸುಖಪಟಿಸೇವನತೋ ವಾ ‘‘ಹೀನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಚ್ಚಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ. ಆವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ಓಸಕ್ಕಿತ್ವಾ. ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಾಮೇ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಂ. ಇತಿ ಕಿರಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪಟಿಞ್ಞಾನಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ತುಚ್ಛಕತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಹೋಸಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿವಿತಕ್ಕವಸೇನೇವ ಚ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವೀಮಂಸಮಾನಸ್ಸ ಅಥ ಖೋ ಸಭಿಯಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯೇಪಿ ಖೋ ತೇ ಭೋನ್ತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಮಣೋ ಖೋ ದಹರೋತಿ ನ ಉಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿ. ತತ್ಥ ಜಿಣ್ಣಾತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ವುತ್ತನಯಾನೇವ. ಥೇರಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮಣಧಮ್ಮೇ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ. ರತ್ತಞ್ಞೂತಿ ¶ ರತನಞ್ಞೂ, ‘‘ನಿಬ್ಬಾನರತನಂ ಜಾನಾಮ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಕಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಲೋಕೇನಾಪಿ ಸಮ್ಮತಾ, ಬಹುರತ್ತಿವಿದೂ ವಾ. ಚಿರಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾ. ನ ಉಞ್ಞಾತಬ್ಬೋತಿ ನ ಅವಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ನ ನೀಚಂ ಕತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ¶ ಹೋತಿ. ನ ಪರಿಭೋತಬ್ಬೋತಿ ನ ಪರಿಭವಿತಬ್ಬೋ, ‘‘ಕಿಮೇಸ ಞಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೫೧೬. ಕಙ್ಖೀ ವೇಚಿಕಿಚ್ಛೀತಿ ಸಭಿಯೋ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಮಾನೋ ಏವಂ ಭಗವತೋ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿದಮೂಪಸಮಸೂಚಿತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಸಮ್ಭಾವಯಮಾನೋ ವಿಗತುದ್ಧಚ್ಚೋ ಹುತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಕಙ್ಖೀ ವೇಚಿಕಿಚ್ಛೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಲಭೇಯ್ಯಂ ನು ಖೋ ಇಮೇಸಂ ಬ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಣಕಙ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖೀ. ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಇಮಸ್ಸಿಮಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ವೇಚಿಕಿಚ್ಛೀ. ದುಬ್ಬಲವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ವಾ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅತ್ಥೇ ಕಙ್ಖನತೋ ಕಙ್ಖೀ, ಬಲವತಿಯಾ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಕಿಚ್ಛತಿಯೇವ, ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾತುನ್ತಿ ವೇಚಿಕಿಚ್ಛೀ. ಅಭಿಕಙ್ಖಮಾನೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ. ತೇಸನ್ತಕರೋತಿ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅನ್ತಕರೋ. ಭವನ್ತೋವ ಏವಂ ಭವಾಹೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಹೇ ಮೇ ಪುಟ್ಠೋ…ಪೇ… ಬ್ಯಾಕರೋಹಿ ಮೇ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಹೇ ಮೇತಿ ಪಞ್ಹೇ ಮಯಾ. ಪುಟ್ಠೋತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ಅನುಪುಬ್ಬನ್ತಿ ¶ ಪಞ್ಹಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನುಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಪಾಳಿಂ ಆರೋಪೇನ್ತೋ. ಬ್ಯಾಕರೋಹಿ ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕರೋಹಿ.
೫೧೭. ದೂರತೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚಾಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ಸತ್ತಯೋಜನಸತಮಗ್ಗತೋ ಆಗತೋ. ತೇನಾಹ – ಭಗವಾ ‘‘ದೂರತೋ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಾ ಸಾಸನತೋ ಆಗತತ್ತಾ ‘‘ದೂರತೋ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ನಂ ಆಹ.
೫೧೮. ಪುಚ್ಛ ಮನ್ತಿ ಇಮಾಯ ಪನಸ್ಸ ಗಾಥಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇತಿ. ತತ್ಥ ಮನಸಿಚ್ಛಸೀತಿ ಮನಸಾ ಇಚ್ಛಸಿ.
ಯಂ ವತಾಹನ್ತಿ ಯಂ ವತ ಅಹಂ. ಅತ್ತಮನೋತಿ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ಫುಟಚಿತ್ತೋ. ಉದಗ್ಗೋತಿ ಕಾಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಚ ಅಬ್ಭುನ್ನತೋ ¶ . ಇದಂ ಪನ ಪದಂ ನ ಸಬ್ಬಪಾಠೇಸು ಅತ್ಥಿ. ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅತ್ತಮನೋ, ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಪಮುದಿತೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ’’ತಿ.
೫೧೯. ಕಿಂ ಪತ್ತಿನನ್ತಿ ಕಿಂ ಪತ್ತಂ ಕಿಮಧಿಗತಂ. ಸೋರತನ್ತಿ ಸುವೂಪಸನ್ತಂ. ‘‘ಸುರತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸುಟ್ಠು ಉಪರತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದನ್ತನ್ತಿ ದಮಿತಂ. ಬುದ್ಧೋತಿ ವಿಬುದ್ಧೋ, ಬುದ್ಧಬೋದ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ. ಏವಂ ಸಭಿಯೋ ಏಕೇಕಾಯ ಗಾಥಾಯ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ವೀಸತಿ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾ ಪನಸ್ಸ ಏಕಮೇಕಂ ¶ ಪಞ್ಹಂ ಏಕಮೇಕಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ವೀಸತಿಯಾ ಗಾಥಾಹಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.
೫೨೦. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಭಿನ್ನಕಿಲೇಸೋ ಪರಮತ್ಥಭಿಕ್ಖು, ಸೋ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸ ‘‘ಕಿಂ ಪತ್ತಿನಮಾಹು ಭಿಕ್ಖುನ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಪಜ್ಜೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಅತ್ತನಾ ಭಾವಿತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಗತೋ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಗತತ್ತಾ ಏವ ಚ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಹಾನಿಬುದ್ಧಿಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತಅಪುಞ್ಞಪುಞ್ಞಭೇದಂ ವಿಭವಞ್ಚ ಭವಞ್ಚ ವಿಪ್ಪಹಾಯ, ಮಗ್ಗವಾಸಂ ವುಸಿತವಾ ಖೀಣಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಚ ಏತೇಸಂ ಥುತಿವಚನಾನಂ ಅರಹೋ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ.
೫೨೧. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಸುಟ್ಠು ಉಪರತಭಾವೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೇನ ಚ ಸೋರತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ದುತಿಯಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ನೇವ ಸುಮನೋ ¶ ಹೋತಿ, ನ ದುಮ್ಮನೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾಯ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ, ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಸತಿಮಾ, ನ ಸೋ ಹಿಂಸತಿ ನೇವ ಹಿಂಸತಿ ಕಞ್ಚಿ ತಸಥಾವರಾದಿಭೇದಂ ಸತ್ತಂ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಲೋಕೇ, ತಿಣ್ಣೋಘತ್ತಾ ತಿಣ್ಣೋ, ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ಸಮಣೋ, ಆವಿಲಸಙ್ಕಪ್ಪಪ್ಪಹಾನಾ ಅನಾವಿಲೋ. ಯಸ್ಸ ಚಿಮೇ ರಾಗದೋಸಮೋಹಮಾನದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸದುಚ್ಚರಿತಸಙ್ಖಾತಾ ಸತ್ತುಸ್ಸದಾ ಕೇಚಿ ಓಳಾರಿಕಾ ವಾ ಸುಖುಮಾ ವಾ ನ ಸನ್ತಿ, ಸೋ ಇಮಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾವಿಹಾರಿತಾಯ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲತಾಯ ಅಹಿಂಸಕತಾಯ ಚ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಸುಟ್ಠು ಉಪರತಭಾವೇನ ಇಮಿನಾ ಓಘಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೇನ ¶ ಚ ಸೋರತೋತಿ.
೫೨೨. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಭಾವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ನಿಬ್ಭಯೋ ನಿಬ್ಬಿಕಾರೋ ದನ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ತತಿಯಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಛಳಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಗೋಚರಭಾವನಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸನಾಭಾವನಾಯ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಗನ್ಧಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಚ ಭಾವಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಚ ಖೋ ಯಥಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಗೋಚರಭಾವನಾಯ, ಏವಂ ಪನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವೇಕಲ್ಲತಾ ವೇಕಲ್ಲತಾಯ ವಾ ಸಮ್ಭವೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಾಭಿಜ್ಝಾದಿವಸೇನ ಭಾವಿತಾನೀತಿ ¶ ಏವಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝ ಞತ್ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಸಕಸನ್ತತಿಕ್ಖನ್ಧಲೋಕಂ ಪರಸನ್ತತಿಕ್ಖನ್ಧಲೋಕಞ್ಚ ಅದನ್ಧಮರಣಂ ಮರಿತುಕಾಮೋ ಕಾಲಂ ಕಙ್ಖತಿ, ಜೀವಿತಕ್ಖಯಕಾಲಂ ಆಗಮೇತಿ ಪತಿಮಾನೇತಿ, ನ ಭಾಯತಿ ಮರಣಸ್ಸ. ಯಥಾಹ ಥೇರೋ –
‘‘ಮರಣೇ ಮೇ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ, ನಿಕನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ಜೀವಿತೇ’’; (ಥೇರಗಾ. ೨೦);
‘‘ನಾಭಿಕಙ್ಖಾಮಿ ಮರಣಂ, ನಾಭಿಕಙ್ಖಾಮಿ ಜೀವಿತಂ;
ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಭತಕೋ ಯಥಾ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೬೦೬);
ಭಾವಿತೋ ಸ ದನ್ತೋತಿ ಏವಂ ಭಾವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸೋ ದನ್ತೋತಿ.
೫೨೩. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕಿಲೇಸನಿದ್ದಾ ವಿಬುದ್ಧೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಪ್ಪಾನೀ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ಕಪ್ಪಾನೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ. ತಾ ಹಿ ತಥಾ ತಥಾ ವಿಕಪ್ಪನತೋ ‘‘ಕಪ್ಪಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ವಿಚೇಯ್ಯಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ. ಕೇವಲಾನೀತಿ ಸಕಲಾನಿ. ಸಂಸಾರನ್ತಿ ಯೋ ಚಾಯಂ –
‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿ, ಧಾತುಆಯತನಾನ ಚ;
ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನಾ, ಸಂಸಾರೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. –
ಏವಂ ¶ ಖನ್ಧಾದಿಪಟಿಪಾಟಿಸಙ್ಖಾತೋ ಸಂಸಾರೋ, ತಂ ಸಂಸಾರಞ್ಚ ಕೇವಲಂ ವಿಚೇಯ್ಯ. ಏತ್ತಾವತಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಮೂಲಭೂತೇಸು ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಚಾತಿ ಏವಂ ತೀಸುಪಿ ವಟ್ಟೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆಹ. ದುಭಯಂ ಚುತೂಪಪಾತನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಂ ಉಪಪಾತನ್ತಿ ಇಮಞ್ಚ ¶ ಉಭಯಂ ವಿಚೇಯ್ಯ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಂ ಆಹ. ವಿಗತರಜಮನಙ್ಗಣಂ ವಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ರಾಗಾದಿರಜಾನಂ ವಿಗಮಾ ಅಙ್ಗಣಾನಂ ಅಭಾವಾ ಮಲಾನಞ್ಚ ವಿಗಮಾ ವಿಗತರಜಮನಙ್ಗಣಂ ವಿಸುದ್ಧಂ. ಪತ್ತಂ ಜಾತಿಖಯನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತಂ. ತಮಾಹು ಬುದ್ಧನ್ತಿ ತಂ ಇಮಾಯ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಭೇದಾಯ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಇಮಾಯ ಚ ವಿಗತರಜಾದಿತಾಯ ಕಿಲೇಸನಿದ್ದಾ ವಿಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಜಾತಿಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತಂ ಬುದ್ಧಮಾಹು.
ಅಥ ವಾ ಕಪ್ಪಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ ಕೇವಲಾನೀತಿ ‘‘ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅಮುತ್ರಾಸಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಇತಿವು. ೯೯; ಪಾರಾ. ೧೨) ನಯೇನ ವಿಚಿನಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ಪಠಮವಿಜ್ಜಮಾಹ. ಸಂಸಾರಂ ದುಭಯಂ ಚುತೂಪಪಾತನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಂ ಉಪಪಾತನ್ತಿ ಇಮಞ್ಚ ಉಭಯಂ ಸಂಸಾರಂ ¶ ‘‘ಇಮೇ ವತ ಭೋನ್ತೋ ಸತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಚಿನಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ದುತಿಯವಿಜ್ಜಮಾಹ. ಅವಸೇಸೇನ ತತಿಯವಿಜ್ಜಮಾಹ. ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಹಿ ವಿಗತರಜಾದಿತಾ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀತಿ. ತಮಾಹು ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಭೇದಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ತಂ ಬುದ್ಧಮಾಹೂತಿ.
೫೨೫. ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಞ್ಹೇಸುಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಂ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಪತ್ತೋ ಪರಮತ್ಥಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬಾಹಿತಸಬ್ಬಪಾಪೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬಾಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಬಾಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಾಪಕಾನಿ ಠಿತತ್ತೋ, ಠಿತೋ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಏವ ಚ ವಿಮಲೋ, ವಿಮಲಭಾವಂ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಂ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಪತ್ತೋ, ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಸಮಾಧಿವಿಕ್ಖೇಪಕರಕಿಲೇಸಮಲೇನ ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಸಾಧುಸಮಾಹಿತೋ, ಸಂಸಾರಹೇತುಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಂಸಾರಮತಿಚ್ಚ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚತಾಯ ಕೇವಲೀ, ಸೋ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಅಸಿತೋ, ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತ್ತಾ ‘‘ತಾದೀ’’ತಿ ಚ ಪವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ಥುತಿರಹೋ ಸ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ.
೫೨೬. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಮಿತಪಾಪತಾಯ ಸಮಣೋ, ನ್ಹಾತಪಾಪತಾಯ ¶ ನ್ಹಾತಕೋ, ಆಗೂನಂ ಅಕರಣೇನ ಚ ನಾಗೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತೋ ಅಪರಾಹಿ ತೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ತಯೋ ಪಞ್ಹೇ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ಸಮಿತಾವೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮೇತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಸಮಣೋ ಪವುಚ್ಚತೇ ತಥತ್ತಾತಿ ತಥಾರೂಪೋ ಸಮಣೋ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಪಞ್ಹೋ ಬ್ಯಾಕತೋ ಹೋತಿ, ಸೇಸಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಣೇ ಸಭಿಯಸ್ಸ ಬಹುಮಾನಜನನತ್ಥಂ ಥುತಿವಚನಂ. ಯೋ ಹಿ ಸಮಿತಾವೀ, ಸೋ ಪುಞ್ಞಪಾಪಾನಂ ಅಪಟಿಸನ್ಧಿಕರಣೇನ ¶ ಪಹಾಯ ಪುಞ್ಞಪಾಪಂ ರಜಾನಂ ವಿಗಮೇನ ವಿರಜೋ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಞತ್ವಾ ಇಮಂ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಜಾತಿಮರಣಂ ಉಪಾತಿವತ್ತೋ ತಾದಿ ಚ ಹೋತಿ.
೫೨೭. ನಿನ್ಹಾಯ…ಪೇ… ನ್ಹಾತಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯೋ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಆಯತನಲೋಕೇ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹಾನಿ ಸಬ್ಬಪಾಪಕಾನಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ನಿನ್ಹಾಯ ಧೋವಿತ್ವಾ ತಾಯ ನಿನ್ಹಾತಪಾಪಕತಾಯ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪೇಹಿ ಕಪ್ಪಿಯೇಸು ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಕಪ್ಪಂ ನ ಏತಿ, ತಂ ನ್ಹಾತಕಮಾಹೂತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.
೫೨೮. ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯಪಿ ಆಗುಂ ನ ಕರೋತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇತಿ ಯೋ ಲೋಕೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಪಾಪಸಙ್ಖಾತಂ ಆಗುಂ ನ ಕರೋತಿ, ನಾಗೋ ಪವುಚ್ಚತೇ ತಥತ್ತಾತಿ ¶ . ಏತ್ತಾವತಾ ಪಞ್ಹೋ ಬ್ಯಾಕತೋ ಹೋತಿ, ಸೇಸಂ ಪುಬ್ಬನಯೇನೇವ ಥುತಿವಚನಂ. ಯೋ ಹಿ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಆಗುತ್ತಾ ಆಗುಂ ನ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಕಾಮಯೋಗಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬಯೋಗೇ ದಸಸಞ್ಞೋಜನಭೇದಾನಿ ಚ ಸಬ್ಬಬನ್ಧನಾನಿ ವಿಸಜ್ಜ ಜಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಖನ್ಧಾದೀಸು ಕೇನಚಿ ಸಙ್ಗೇನ ನ ಸಜ್ಜತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಚ ವಿಮುತ್ತೀಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ತಾದಿ ಚ ಹೋತೀತಿ.
೫೩೦. ಏವಂ ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತತಿಯಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಞ್ಹೇಸುಪಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಖೇತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಆಯತನಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಚಕ್ಖುಪೇತಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಂಪೇತಂ…ಪೇ… ಖೇತ್ತಮ್ಪೇತಂ ವತ್ಥುಪೇತ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೫೯೬-೫೯೮). ತಾನಿ ವಿಜೇಯ್ಯ ವಿಜೇತ್ವಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ, ವಿಚೇಯ್ಯ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೇನ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕೇವಲಾನಿ ಅನವಸೇಸಾನಿ, ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಸಙ್ಗಹೇತುಭೂತಂ ದಿಬ್ಬಂ ಮಾನುಸಕಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಖೇತ್ತಂ, ಯಂ ದಿಬ್ಬಂ ¶ ದ್ವಾದಸಾಯತನಭೇದಂ ತಥಾ ಮಾನುಸಕಞ್ಚ, ಯಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಖೇತ್ತಂ ಛಳಾಯತನೇ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿದ್ವಾದಸಾಯತನಭೇದಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಿಜೇಯ್ಯ ವಿಚೇಯ್ಯ ವಾ. ಯತೋ ಯದೇತಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖೇತ್ತಾನಂ ಮೂಲಬನ್ಧನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾದಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಖೇತ್ತಮೂಲಬನ್ಧನಾ ಪಮುತ್ತೋ. ಏವಮೇತೇಸಂ ಖೇತ್ತಾನಂ ವಿಜಿತತ್ತಾ ವಿಚಿನಿತತ್ತಾ ವಾ ಖೇತ್ತಜಿನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಖೇತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಖೇತ್ತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಬೀಜಂ, ತಣ್ಹಾ ಸ್ನೇಹೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೭೭) ವಚನತೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ಖೇತ್ತಾನೀತಿ ವದನ್ತಿ. ದಿಬ್ಬಂ ಮಾನುಸಕಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಖೇತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ದೇವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ದಿಬ್ಬಂ, ಮನುಸ್ಸೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಮಾನುಸಕಂ, ಬ್ರಹ್ಮೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಖೇತ್ತನ್ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.
೫೩೧. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಕಟ್ಠೇನ ಕೋಸಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಕೋಸಾನೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಲುನನಾ ಸಮುಚ್ಛೇದನಾ ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕೋಸಾನೀ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ದುತಿಯಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಿಸಯತೋ ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾನಿ ¶ ಕೋಸಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ ಕೇವಲಾನಿ, ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಸಙ್ಗಹೇತುಭೂತಂ ಅಟ್ಠಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾಭೇದಂ ದಿಬ್ಬಂ ಮಾನುಸಕಞ್ಚ ನವಮಹಗ್ಗತಕುಸಲಚೇತನಾಭೇದಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಸಂ ವಿಚೇಯ್ಯ. ತತೋ ಇಮಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾದಿಭೇದಾ ಸಬ್ಬಕೋಸಾನಂ ಮೂಲಬನ್ಧನಾ ಪಮುತ್ತೋ, ಏವಮೇತೇಸಂ ಕೋಸಾನಂ ಲುನನಾ ‘‘ಕುಸಲೋ’’ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ, ತಥತ್ತಾ ತಾದೀ ಚ ಹೋತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ¶ ಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ನಿವಾಸಟ್ಠೇನ ಅಸಿಕೋಸಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಕೋಸಾನೀ’’ತಿ ತಯೋ ಭವಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.
೫೩೨. ಯಸ್ಮಾ ಚ ನ ಕೇವಲಂ ಪಣ್ಡತೀತಿ ಇಮಿನಾವ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಪಣ್ಡರಾನಿ ಇತೋ ಉಪಗತೋ ಪವಿಚಯಪಞ್ಞಾಯ ಅಲ್ಲೀನೋತಿಪಿ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದುಭಯಾನೀ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ತತಿಯಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ ¶ . ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ಉಭಯಾನಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೇನ ವಿಚೇಯ್ಯ. ಪಣ್ಡರಾನೀತಿ ಆಯತನಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ರುಳ್ಹಿಯಾ ಚ ಏವಂ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ನಿದ್ಧನ್ತಮಲತ್ತಾ ಸುದ್ಧಿಪಞ್ಞೋ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ ತಥತ್ತಾ, ಯಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಪಣ್ಡರಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಇತೋ ಹೋತಿ, ಸೇಸಮಸ್ಸ ಥುತಿವಚನಂ. ಸೋ ಹಿ ಪಾಪಪುಞ್ಞಸಙ್ಖಾತಂ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಂ ಉಪಾತಿವತ್ತೋ ತಾದೀ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಥುತೋ.
೫೩೩. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಮೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ, ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಮುನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸತಞ್ಚಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಪ್ಪಭೇದೋ ಅಸತಞ್ಚ ಸತಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ, ತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಪವಿಚಯಞಾಣೇನ ಅಸತಞ್ಚ ಸತಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ತಸ್ಸ ಞಾತತ್ತಾ ಏವ ರಾಗಾದಿಭೇದತೋ ಸತ್ತವಿಧಂ ಸಙ್ಗಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ ಜಾಲಞ್ಚ ಅತಿಚ್ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಸೋ ತೇನ ಮೋನಸಙ್ಖಾತೇನ ಪವಿಚಯಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮುನಿ. ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪೂಜನೀಯೋತಿ ಇದಂ ಪನಸ್ಸ ಥುತಿವಚನಂ. ಸೋ ಹಿ ಖೀಣಾಸವಮುನಿತ್ತಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪೂಜಾರಹೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಥುತೋ.
೫೩೫. ಏವಂ ತತಿಯಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಞ್ಹೇಸುಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಯೋ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದೇಹಿ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಗತೋ, ಸೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ವೇದಗೂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯೋ ಚ ಸಬ್ಬಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸತ್ಥಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ, ತಾಯೇವ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಚೇಯ್ಯ. ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ತಮೇವ ¶ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಮತಿಚ್ಚ ಯಾ ವೇದಪಚ್ಚಯಾ ವಾ ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವೇದನಾ ¶ , ತಾಸು ಸಬ್ಬವೇದನಾಸು ವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ¶ ಪತ್ತಿನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ವೇದಾನೀ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಯೋ ಪವಿಚಯಪಞ್ಞಾಯ ವೇದಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ, ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಮತಿಚ್ಚ ವತ್ತತಿ, ಸೋ ಸತ್ಥಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ ಗತೋ ಞಾತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಚ ಹೋತಿ. ಯೋ ವೇದನಾಸು ವೀತರಾಗೋ, ಸೋಪಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ ಗತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಚ ಹೋತಿ. ವೇದಾನಿ ಗತೋತಿಪಿ ವೇದಗೂ, ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಪತ್ತಿನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.
೫೩೬. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ‘‘ಅನುವಿದಿತೋ’’ತಿ ಅನುಬುದ್ಧೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಚ ಅನುವಿಚ್ಚ ಪಪಞ್ಚನಾಮರೂಪಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಭೇದಂ ಪಪಞ್ಚಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ಅನುವಿಚ್ಚ ಅನುವಿದಿತ್ವಾ, ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಂ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ರೋಗಮೂಲಂ, ಪರಸನ್ತಾನೇ ಚ ಇಮಸ್ಸ ನಾಮರೂಪರೋಗಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾದಿಂ, ತಮೇವ ವಾ ಪಪಞ್ಚಂ ಅನುವಿಚ್ಚ ತಾಯ ಭಾವನಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ರೋಗಾನಂ ಮೂಲಬನ್ಧನಾ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ವಾ ರೋಗಾನಂ ಮೂಲಬನ್ಧನಾ, ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾದಿಭೇದಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ವಾ ಪಪಞ್ಚಾ ಪಮುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನುವಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ದುತಿಯಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.
೫೩೭. ‘‘ಕಥಞ್ಚ ವೀರಿಯವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಯೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಪಾಪಕೇಹಿ ವಿರತೋ, ತಥಾ ವಿರತತ್ತಾ ಚ ಆಯತಿಂ ಅಪಟಿಸನ್ಧಿತಾಯ ನಿರಯದುಕ್ಖಂ ಅತಿಚ್ಚ ಠಿತೋ ವೀರಿಯವಾಸೋ ವೀರಿಯನಿಕೇತೋ, ಸೋ ಖೀಣಾಸವೋ ‘‘ವೀರಿಯವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿರತೋ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ತತಿಯಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಪಧಾನವಾ ಧೀರೋ ತಾದೀತಿ ಇಮಾನಿ ಪನಸ್ಸ ಥುತಿವಚನಾನಿ. ಸೋ ಹಿ ಪಧಾನವಾ ಮಗ್ಗಝಾನಪಧಾನೇನ, ಧೀರೋ ಕಿಲೇಸಾರಿವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥತಾಯ, ತಾದೀ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಥುತೋ. ಸೇಸಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ.
೫೩೮. ‘‘ಆಜಾನಿಯೋ ಕಿನ್ತಿ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ¶ ಪಹೀನಸಬ್ಬವಙ್ಕದೋಸೋ ಕಾರಣಾಕಾರಣಞ್ಞೂ ಅಸ್ಸೋ ವಾ ಹತ್ಥೀ ವಾ ‘‘ಆಜಾನಿಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ¶ ಲೋಕೇ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಚ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ತೇ ದೋಸಾ ಪಹೀನಾ ಏವ, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪನ ತೇ ಪಹೀನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ಆಜಾನಿಯೋ’’ತಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಸಞ್ಞೋಜನಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಯಸ್ಸ ಅಸ್ಸು ಲುನಾನಿ ಬನ್ಧನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥೇನ ಛಿನ್ನಾನಿ ಪದಾಲಿತಾನಿ. ಸಙ್ಗಮೂಲನ್ತಿ ಯಾನಿ ತೇಸು ತೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಸಙ್ಗಸ್ಸ ಸಜ್ಜನಾಯ ಅನತಿಕ್ಕಮನಾಯ ಮೂಲಂ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಸ ಅಸ್ಸು ಲುನಾನಿ ರಾಗಾದೀನಿ ಬನ್ಧನಾನಿ ಯಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸಙ್ಗಮೂಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ಸಙ್ಗಾನಂ ಮೂಲಭೂತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾನಂ ವಾ ಮೂಲಭೂತಾ ಬನ್ಧನಾ ಪಮುತ್ತೋ ‘‘ಆಜಾನಿಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥತ್ತಾ ತಾದಿ ಚ ಹೋತೀತಿ.
೫೪೦. ಏವಂ ¶ ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಪಞ್ಹೇಸುಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಯಂ ಛನ್ದಜ್ಝೇನಮತ್ತೇನ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಸೋತ್ತಿಯಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ವೋಹಾರಮತ್ತಸೋತ್ತಿಯೋ ಸೋ. ಅರಿಯೋ ಪನ ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನ ನಿಸ್ಸುತಪಾಪತಾಯ ಚ ಪರಮತ್ಥಸೋತ್ತಿಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಪತ್ತಿನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸುತ್ವಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಸುತಮಯಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಸುತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವಾ ಸುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನೂಪಗಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ಯದತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ, ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಕಿಲೇಸೇ ಕಿಲೇಸಟ್ಠಾನಿಯೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅಭಿಭೂತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಲೋಕೇ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ಯದತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ, ಅಭಿಭುಂ ಸುತವತ್ತಾ ಸೋತ್ತಿಯೋತಿ ಆಹು. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಯೋ ಅಕಥಂಕಥೀ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ರಾಗಾದೀಹಿ ಈಘೇಹಿ ಅನೀಘೋ ಚ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬಧಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಕಥಂಕಥಿಂ ವಿಮುತ್ತಂ ಅನೀಘಂ ಸಬ್ಬಧಿ ನಿಸ್ಸುತಪಾಪಕತ್ತಾಪಿ ‘‘ಸೋತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಆಹೂತಿ.
೫೪೧. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಹಿತಕಾಮೇನ ಜನೇನ ¶ ಅರಣೀಯತೋ ಅರಿಯೋ ಹೋತಿ, ಅಭಿಗಮನೀಯತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಯೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸೋ ಅರಣೀಯೋ ಹೋತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ ‘‘ಛೇತ್ವಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ದುತಿಯಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಚತ್ತಾರಿ ಆಸವಾನಿ ದ್ವೇ ಚ ಆಲಯಾನಿ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥೇನ ಛೇತ್ವಾ ವಿದ್ವಾ ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವೀ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣೀ ಸೋ ಪುನಬ್ಭವವಸೇನ ನ ಉಪೇತಿ ¶ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಂ, ಕಞ್ಚಿ ಯೋನಿಂ ನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಕಾಮಾದಿಭೇದಞ್ಚ ಸಞ್ಞಂ ತಿವಿಧಂ. ಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತಞ್ಚ ಪಙ್ಕಂ ಪನುಜ್ಜ ಪನುದಿತ್ವಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪಾನಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪಂ ನ ಏತಿ, ಏವಂ ಆಸವಚ್ಛೇದಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಂ ತಮಾಹು ಅರಿಯೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಪಾಪಕೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಿಯೋ ಹೋತಿ ಅನಯೇ ಚ ಅನಿರೀಯನಾ, ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ದುತಿಯಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಆಸವಾದಯೋ ಹಿ ಪಾಪಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನಯಸಮ್ಮತಾ, ತೇ ಚಾನೇನ ಛಿನ್ನಾ ಪನುನ್ನಾ, ನ ಚ ತೇಹಿ ಕಮ್ಪತಿ, ಇಚ್ಚಸ್ಸ ತೇ ಆರಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಚ ತೇಸು ಇರೀಯತಿ ತಸ್ಮಾ ಆರಕಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪಾಪಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಇಮಿನಾಪತ್ಥೇನ. ಅನಯೇ ನ ಇರೀಯತೀತಿ ಇಮಿನಾಪತ್ಥೇನ ತಮಾಹು ಅರಿಯೋತಿ ಚ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ವಿದ್ವಾ ಸೋ ನ ಉಪೇತಿ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಥುತಿವಚನಮೇವ ಹೋತಿ.
೫೪೨. ‘‘ಕಥಂ ಚರಣವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಚರಣೇಹಿ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಪತ್ತೋ ‘‘ಚರಣವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಇಧಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ತತಿಯಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ಯೋ ಇಧಾತಿ ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಚರಣೇಸೂತಿ ಸೀಲಾದೀಸು ಹೇಮವತಸುತ್ತೇ (ಸು. ನಿ. ೧೫೩ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಪನ್ನರಸಧಮ್ಮೇಸು. ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಪತ್ತಿಪತ್ತೋತಿ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಪತ್ತೋ. ಯೋ ಚರಣನಿಮಿತ್ತಂ ಚರಣಹೇತು ಚರಣಪಚ್ಚಯಾ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚರಣವಾ ಸೋತಿ ಸೋ ¶ ಇಮಾಯ ಚರಣೇಹಿ ಪತ್ತಬ್ಬಪತ್ತಿಯಾ ಚರಣವಾ ಹೋತೀತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಪಞ್ಹೋ ಬ್ಯಾಕತೋ ಹೋತಿ, ಸೇಸಮಸ್ಸ ಥುತಿವಚನಂ. ಯೋ ಹಿ ಚರಣೇಹಿ ಪತ್ತಿಪತ್ತೋ, ಸೋ ಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತಿ ಛೇಕೋ, ಸಬ್ಬದಾ ಚ ಆಜಾನಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಂ ¶ , ನಿಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನಚಿತ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಖನ್ಧಾದೀಸು ನ ಸಜ್ಜತಿ. ದ್ವೀಹಿ ಚ ವಿಮುತ್ತೀಹಿ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಪಟಿಘಾ ಯಸ್ಸ ನ ಸನ್ತೀತಿ.
೫೪೩. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜನೇನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದುಕ್ಖವೇಪಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾಯ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ವಿಪಾಕೋ ಏವ ವೇಪಕ್ಕಂ, ದುಕ್ಖಂ ವೇಪಕ್ಕಮಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖವೇಪಕ್ಕಂ. ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖಜನನತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತೇಧಾತುಕಕಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಉದ್ಧನ್ತಿ ಅತೀತಂ. ಅಧೋತಿ ಅನಾಗತಂ. ತಿರಿಯಂ ವಾಪಿ ಮಜ್ಝೇತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ. ತಞ್ಹಿ ನ ಉದ್ಧಂ ನ ಅಧೋ, ತಿರಿಯಂ ಉಭಿನ್ನಞ್ಚ ಅನ್ತರಾ, ತೇನ ‘‘ಮಜ್ಝೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಯಿತ್ವಾತಿ ನಿಕ್ಖಾಮೇತ್ವಾ ನಿದ್ಧಮೇತ್ವಾ ¶ . ಪರಿಞ್ಞಚಾರೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಚರನ್ತೋ. ಅಯಂ ತಾವ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ. ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ – ಯೋ ತಿಯದ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಜನಕಂ ಯದತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾಸಿನೇಹೇ ಸೋಸೇನ್ತೋ ಅಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಭಾವಕರಣೇನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಯಿತ್ವಾ ತಥಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿತತ್ತಾ ಏವ ಚ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಚರಣತೋ ಪರಿಞ್ಞಚಾರೀ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಕಮ್ಮಮೇವ, ಮಾಯಂ ಮಾನಮಥೋಪಿ ಲೋಭಕೋಧಂ ಇಮೇಪಿ ಧಮ್ಮೇ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪರಿಞ್ಞಚಾರೀ, ಪರಿಯನ್ತಮಕಾಸಿ ನಾಮರೂಪಂ, ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಚ ಪರಿಯನ್ತಮಕಾಸಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜೇಸಿ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ. ಇಮೇಸಂ ಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜನೇನ ತಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಮಾಹು. ಪತ್ತಿಪತ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಪನಸ್ಸ ಥುತಿವಚನಂ.
೫೪೪. ಏವಂ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೇನ ತುಟ್ಠಸ್ಸ ಪನ ಸಭಿಯಸ್ಸ ‘‘ಯಾನಿ ಚ ತೀಣೀ’’ತಿಆದೀಸು ಅಭಿತ್ಥವನಗಾಥಾಸು ಓಸರಣಾನೀತಿ ಓಗಹಣಾನಿ ತಿತ್ಥಾನಿ, ದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ವುತ್ತದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಟ್ಠಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಾನಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಸಮಣಾನಂ ಪವಾದಭೂತಾನಿ ಸತ್ಥಾನಿ ಸಿತಾನಿ ಉಪದಿಸಿತಬ್ಬವಸೇನ, ನ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ. ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಯದೇತಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಕ್ಖರಂ ¶ ವೋಹಾರನಾಮಂ, ಯಾ ಚಾಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಪರಿವಿತಕ್ಕಾನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ‘‘ಏವರೂಪೇನ ಅತ್ತನಾ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಬಾಲಾನಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದುಭಯನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಿ. ತಾನಿ ಚ ಭಗವಾ ವಿನೇಯ್ಯ ವಿನಯಿತ್ವಾ ಓಘತಮಗಾ ಓಘತಮಂ ಓಘನ್ಧಕಾರಂ ಅಗಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ. ‘‘ಓಘನ್ತಮಗಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಓಘಾನಂ ಅನ್ತಂ ಅಗಾ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಯಾನಿ ಚ ತೀಣಿ…ಪೇ… ತಮಗಾ’’ತಿ.
೫೪೫. ತತೋ ಪರಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಪಾರಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಖಾಭಾವತೋ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ¶ ಚ ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ‘‘ಅನ್ತಗೂಸಿ ಪಾರಗೂ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪಾರಗೂ ಭಗವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತತ್ತಾ, ತಂ ಆಲಪನ್ತೋ ಆಹ, ‘‘ಪಾರಗೂ ಅನ್ತಗೂಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಮ್ಮಾ ಚ ಬುದ್ಧೋ ಸಾಮಞ್ಚ ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ತಂ ಮಞ್ಞೇತಿ ತಮೇವ ಮಞ್ಞಾಮಿ, ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಅಚ್ಚಾದರೇನ ಭಣತಿ. ಜುತಿಮಾತಿ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಅನ್ಧಕಾರವಿಧಮನೇನ ಜುತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಮುತಿಮಾತಿ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಞೇಯ್ಯಞಾಣಸಮತ್ಥಾಯ ಮುತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ¶ ಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಪಹೂತಪಞ್ಞೋತಿ ಅನನ್ತಪಞ್ಞೋ. ಇಧ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮಧಿಪ್ಪೇತಂ. ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರಾತಿ ಆಮನ್ತೇನ್ತೋ ಆಹ. ಅತಾರೇಸಿ ಮನ್ತಿ ಕಙ್ಖಾತೋ ಮಂ ತಾರೇಸಿ.
೫೪೬-೯. ಯಂ ಮೇತಿಆದಿಗಾಥಾಯ ನಮಕ್ಕಾರಕರಣಂ ಭಣತಿ. ತತ್ಥ ಕಙ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ವೀಸತಿಪಞ್ಹನಿಸ್ಸಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಸೋ ಹಿ ತೇನ ಕಙ್ಖಿತೋ ಅಹೋಸಿ. ಮೋನಪಥೇಸೂತಿ ಞಾಣಪಥೇಸು. ವಿನಳೀಕತಾತಿ ವಿಗತನಳಾ ಕತಾ, ಉಚ್ಛಿನ್ನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಾಗ ನಾಗಸ್ಸಾತಿ ಏಕಂ ಆಮನ್ತನವಚನಂ, ಏಕಸ್ಸ ‘‘ಭಾಸತೋ ಅನುಮೋದನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಧಮ್ಮದೇಸನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾತಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಾ ಚ ಭೂಮಟ್ಠಾ ಚ. ನಾರದಪಬ್ಬತಾತಿ ತೇಪಿ ಕಿರ ದ್ವೇ ದೇವಗಣಾ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ, ತೇಪಿ ಅನುಮೋದನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಸಾದೇನ ಚ ನಮಕ್ಕಾರಕರಣಂ ಭಣತಿ ¶ .
೫೫೦-೫೩. ಅನುಮೋದನಾರಹಂ ಬ್ಯಾಕರಣಸಮ್ಪದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನಮೋ ತೇ’’ತಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ. ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞಾತಿ ಪುರಿಸೇಸು ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ. ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಪಟಿಭಾಗೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತುವಂ ಬುದ್ಧೋ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ, ಸತ್ಥಾ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ ಸತ್ಥವಾಹತಾಯ ಚ, ಮಾರಾಭಿಭೂ ಚತುಮಾರಾಭಿಭವೇನ, ಮುನಿ ಬುದ್ಧಮುನಿ. ಉಪಧೀತಿ ಖನ್ಧಕಿಲೇಸಕಾಮಗುಣಾಭಿಸಙ್ಖಾರಭೇದಾ ಚತ್ತಾರೋ. ವಗ್ಗೂತಿ ಅಭಿರೂಪಂ. ಪುಞ್ಞೇ ಚಾತಿ ಲೋಕಿಯೇ ನ ಲಿಮ್ಪಸಿ ತೇಸಂ ಅಕರಣೇನ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾನಮ್ಪಿ ವಾ ಆಯತಿಂ ಫಲೂಪಭೋಗಾಭಾವೇನ. ತಂನಿಮಿತ್ತೇನ ವಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಲೇಪೇನ. ವನ್ದತಿ ಸತ್ಥುನೋತಿ ಏವಂ ಭಣನ್ತೋ ಗೋಪ್ಫಕೇಸು ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತಂ ವನ್ದಿ.
ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯೋ ಏವ. ಆಕಙ್ಖತೀತಿ ಇಚ್ಛತಿ. ಆರದ್ಧಚಿತ್ತಾತಿ ಅಭಿರಾಧಿತಚಿತ್ತಾ. ಅಪಿಚ ಮೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲವೇಮತ್ತತಾ ವಿದಿತಾತಿ ಅಪಿಚ ಮಯಾ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿವಾಸೇ ಪುಗ್ಗಲನಾನತ್ತಂ ವಿದಿತಂ, ನ ಸಬ್ಬೇನೇವ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ. ಕೇನ ಪನ ನ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ? ಅಗ್ಗಿಯೇಹಿ ಜಟಿಲೇಹಿ, ಸಾಕಿಯೇನ ಜಾತಿಯಾ, ಲಿಙ್ಗಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಆಗತೇನ. ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಆಗತೋಪಿ ಚ ಯೋ ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿಲಾಭಾಯ ಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸೋವ ಸಭಿಯೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ‘‘ತವ ಪನ, ಸಭಿಯ, ತಿತ್ಥಿಯವತ್ತಪೂರಣತ್ಥಾಯ ಪರಿವಾಸಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥತ್ಥಿಕೋ ತ್ವಂ ‘ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿಲಾಭಾಯ ಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನೋ’ತಿ ವಿದಿತಮೇತಂ ಮಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ¶ ಆಹ – ‘‘ಅಪಿಚ ¶ ಮೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲವೇಮತ್ತತಾ ವಿದಿತಾ’’ತಿ. ಸಭಿಯೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಆದರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಚೇ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ತಥಾರೂಪಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಚ ಇಧ ನ ವಣ್ಣಿತಂ, ಯತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಣ್ಣಿತಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಭಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೭. ಸೇಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸೇಲಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮೇವ ಯಾಸ್ಸ ನಿದಾನೇ ವುತ್ತಾ. ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೇಪಿ ಚಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪನ ಅಪುಬ್ಬಂ, ತಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ ಪದಾನಿ ಪರಿಹರನ್ತಾ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸೂತಿ ಅಙ್ಗಾ ಏವ ಸೋ ಜನಪದೋ, ಗಙ್ಗಾಯ ಪನ ಯಾ ಉತ್ತರೇನ ಆಪೋ, ತಾಸಂ ಅವಿದೂರತ್ತಾ ‘‘ಉತ್ತರಾಪೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕತರಗಙ್ಗಾಯ ಉತ್ತರೇನ ಯಾ ಆಪೋತಿ? ಮಹಾಮಹೀಗಙ್ಗಾಯ.
ತತ್ರಾಯಂ ತಸ್ಸಾ ನದಿಯಾ ಆವಿಭಾವತ್ಥಂ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ವಣ್ಣನಾ – ಅಯಂ ಕಿರ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪರಿಮಾಣೋ. ತತ್ಥ ಚತುಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪರಿಮಾಣೋ ಪದೇಸೋ ಉದಕೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ ‘‘ಸಮುದ್ದೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ. ತಿಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪಮಾಣೇ ಮನುಸ್ಸಾ ವಸನ್ತಿ. ತಿಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪಮಾಣೇ ಹಿಮವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕೋ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಕೂಟೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಸನ್ದಮಾನಪಞ್ಚಸತನದೀವಿಚಿತ್ತೋ. ಯತ್ಥ ಆಯಾಮವಿತ್ಥಾರೇನ ಗಮ್ಭೀರತಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಸಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಾ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಪರಿಮಣ್ಡಲಾ ಪೂರಳಾಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಾ ಅನೋತತ್ತಾದಯೋ ಸತ್ತ ಮಹಾಸರಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ.
ತೇಸು ಅನೋತತ್ತೋ ಸುದಸ್ಸನಕೂಟಂ, ಚಿತ್ರಕೂಟಂ, ಕಾಳಕೂಟಂ, ಗನ್ಧಮಾದನಕೂಟಂ, ಕೇಲಾಸಕೂಟನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಬ್ಬತೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ತತ್ಥ ಸುದಸ್ಸನಕೂಟಂ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ ದ್ವಿಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧಂ ಅನ್ತೋವಙ್ಕಂ ಕಾಕಮುಖಸಣ್ಠಾನಂ ತಮೇವ ¶ ಸರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಠಿತಂ, ಚಿತ್ರಕೂಟಂ ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ, ಕಾಳಕೂಟಂ ಅಞ್ಜನಮಯಂ, ಗನ್ಧಮಾದನಕೂಟಂ ಸಾನುಮಯಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಮುಗ್ಗವಣ್ಣಂ ¶ ನಾನಪ್ಪಕಾರಓಸಧಸಞ್ಛನ್ನಂ ಕಾಳಪಕ್ಖುಪೋಸಥದಿವಸೇ ಆದಿತ್ತಮಿವ ಅಙ್ಗಾರಂ ಜಲನ್ತಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕೇಲಾಸಕೂಟಂ ರಜತಮಯಂ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಸುದಸ್ಸನೇನ ಸಮಾನುಬ್ಬೇಧಸಣ್ಠಾನಾನಿ ತಮೇವ ಸರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ. ಸಬ್ಬಾನಿ ದೇವಾನುಭಾವೇನ ನಾಗಾನುಭಾವೇನ ಚ ವಸ್ಸನ್ತಿ, ನದಿಯೋ ಚ ತೇಸು ಸನ್ದನ್ತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ಅನೋತತ್ತಮೇವ ಪವಿಸತಿ. ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ವಾ ಉತ್ತರೇನ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇನ ತಂ ಓಭಾಸೇನ್ತಿ, ಉಜುಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ನ ಓಭಾಸೇನ್ತಿ. ತೇನೇವಸ್ಸ ‘‘ಅನೋತತ್ತ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾ ಉದಪಾದಿ.
ತತ್ಥ ಮನೋಹರಸಿಲಾತಲಾನಿ ನಿಮ್ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾನಿ ಫಲಿಕಸದಿಸನಿಮ್ಮಲೂದಕಾನಿ ನಹಾನತಿತ್ಥಾನಿ ಸುಪ್ಪಟಿಯತ್ತಾನಿ ¶ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇಸು ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಖೀಣಾಸವಾ ಇಸಿಗಣಾ ಚ ನ್ಹಾಯನ್ತಿ, ದೇವಯಕ್ಖಾದಯೋ ಚ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಿಕಂ ಕೀಳನ್ತಿ.
ಚತೂಸು ಚಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇಸು ಸೀಹಮುಖಂ, ಹತ್ಥಿಮುಖಂ, ಅಸ್ಸಮುಖಂ, ಉಸಭಮುಖನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮುಖಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇಹಿ ಚತಸ್ಸೋ ನದಿಯೋ ಸನ್ದನ್ತಿ. ಸೀಹಮುಖೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತನದೀತೀರೇ ಸೀಹಾ ಬಹುತರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಹತ್ಥಿಮುಖಾದೀಹಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಉಸಭಾ. ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತನದೀ ಅನೋತತ್ತಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಇತರಾ ತಿಸ್ಸೋ ನದಿಯೋ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಪಾಚೀನಹಿಮವನ್ತೇನೇವ ಅಮನುಸ್ಸಪಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಸತಿ. ಪಚ್ಛಿಮದಿಸತೋ ಚ ಉತ್ತರದಿಸತೋ ಚ ನಿಕ್ಖನ್ತನದಿಯೋಪಿ ತಥೇವ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಹಿಮವನ್ತೇನೇವ ಉತ್ತರಹಿಮವನ್ತೇನೇವ ಚ ಅಮನುಸ್ಸಪಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಸನ್ತಿ. ದಕ್ಖಿಣದಿಸತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತನದೀ ಪನ ತಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ¶ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಉಜುಕಂ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠೇನೇವ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಪರಿಣಾಹೇನ ತಿಗಾವುತಪಮಾಣಾ ಉದಕಧಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಯಗ್ಗಳೇ ನಾಮ ಪಾಸಾಣೇ ಪತಿತಾ, ಪಾಸಾಣೋ ಉದಕಧಾರಾವೇಗೇನ ಭಿನ್ನೋ. ತತ್ರ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಪಮಾಣಾ ತಿಯಗ್ಗಳಾ ನಾಮ ಪೋಕ್ಖರಣೀ ಜಾತಾ. ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಕೂಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಂ ಪವಿಸಿಯ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಾ. ತತೋ ಘನಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಮಙ್ಗೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಞ್ಝಂ ನಾಮ ತಿರಚ್ಛಾನಪಬ್ಬತಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಹತ್ಥತಲೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಿಸದಿಸಾ ಪಞ್ಚಧಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ. ಸಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನೋತತ್ತಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಗತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಆವಟ್ಟಗಙ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ಉಜುಕಂ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಕಣ್ಹಗಙ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಕಾಸೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಆಕಾಸಗಙ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಿಯಗ್ಗಳಪಾಸಾಣೇ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನೋಕಾಸೇ ‘‘ತಿಯಗ್ಗಳಪೋಕ್ಖರಣೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೂಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಂ ಪವಿಸಿಯ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಬಹಲಗಙ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಮಙ್ಗೇನ ಸಟ್ಠಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಉಮಙ್ಗಗಙ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಞ್ಝಂ ನಾಮ ತಿರಚ್ಛಾನಪಬ್ಬತಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಧಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಗಙ್ಗಾ, ಯಮುನಾ, ಅಚಿರವತೀ, ಸರಭೂ, ಮಹೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚಧಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಮೇತಾ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಗಙ್ಗಾ ಹಿಮವತಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ತಾಸು ಯಾ ಅಯಂ ಪಞ್ಚಮೀ ಮಹೀ ನಾಮ, ಸಾ ಇಧ ‘‘ಮಹಾಮಹೀಗಙ್ಗಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಸ್ಸಾ ಗಙ್ಗಾಯ ಉತ್ತರೇನ ಯಾ ಆಪೋ, ತಾಸಂ ಅವಿದೂರತ್ತಾ ಸೋ ಜನಪದೋ ‘‘ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸು.
ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋತಿ ಅದ್ಧಾನಗಮನಂ ಕುರುಮಾನೋ ¶ . ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ದುವಿಧಾ ಚಾರಿಕಾ ತುರಿತಚಾರಿಕಾ, ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾ ಚ. ತತ್ಥ ದೂರೇಪಿ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಹಸಾ ಗಮನಂ ತುರಿತಚಾರಿಕಾ. ಸಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಾದೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ತಿಗಾವುತಂ ಅಗಮಾಸಿ, ಆಳವಕದಮನತ್ಥಂ ತಿಂಸಯೋಜನಂ, ತಥಾ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಸ್ಸತ್ಥಾಯ. ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಸ್ಸ ¶ ಪನ ಪಞ್ಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಂ, ಮಹಾಕಪ್ಪಿನಸ್ಸ ವೀಸಯೋಜನಸತಂ, ಧನಿಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಸತ್ತಯೋಜನಸತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಯಂ ತುರಿತಚಾರಿಕಾ ನಾಮ. ಗಾಮನಿಗಮನಗರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಚರಿಯಾದೀಹಿ ಲೋಕಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಗಮನಂ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾ ನಾಮ. ಅಯಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಏವಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ. ಮಹತಾತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತಾ ಗುಣಮಹತಾ ಚ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನಾತಿ ಸಮಣಗಣೇನ. ಅಡ್ಢತೇಳಸೇಹೀತಿ ಅಡ್ಢೇನ ತೇಳಸಹಿ, ದ್ವಾದಸಹಿ ಸತೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಚ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯೇನ…ಪೇ… ತದವಸರೀತಿ ಆಪಣಬಹುಲತಾಯ ಸೋ ನಿಗಮೋ ‘‘ಆಪಣೋ’’ ತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಲಭಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ವೀಸತಿಆಪಣಮುಖಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಯೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಮಗ್ಗೇನ ವಾ ಸೋ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪಾನಂ ರಟ್ಠಸ್ಸ ನಿಗಮೋ ಓಸರಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಅವಸರಿ ತದವಸರಿ ಅಗಮಾಸಿ, ತಂ ನಿಗಮಂ ಅನುಪಾಪುಣೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
ಕೇಣಿಯೋ ಜಟಿಲೋತಿ ಕೇಣಿಯೋತಿ ನಾಮೇನ, ಜಟಿಲೋತಿ ತಾಪಸೋ. ಸೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲೋ, ಧನರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯ ಪನ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಸಮಾದಾಯ ರಞ್ಞೋ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಭೂಮಿಭಾಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಮಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಸತಿ ಕುಲಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯೋ ಹುತ್ವಾ. ಅಸ್ಸಮೇಪಿ ಚಸ್ಸ ಏಕೋ ¶ ತಾಲರುಕ್ಖೋ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಏಕಂ ಸುವಣ್ಣಫಲಂ ಮುಞ್ಚತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಸೋ ದಿವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಧಾರೇತಿ ಜಟಾ ಚ ಬನ್ಧತಿ, ರತ್ತಿಂ ಯಥಾಸುಖಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ ಪರಿಚಾರೇತಿ. ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋತಿ ಉಚ್ಚಾಕುಲಪರಿದೀಪನಂ. ಸಕ್ಯಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಪರಿದೀಪನಂ, ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಂಯೇವ ತಂ ¶ ಕುಲಂ ಪಹಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಖೋ ಪನಾತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಲ್ಯಾಣೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸೇಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಿತ್ತಿಯೇವ ಥುತಿಘೋಸೋ ವಾ.
ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ಅಯಂ ತಾವ ಯೋಜನಾ – ಸೋ ಭಗವಾ ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ, ಇತಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ…ಪೇ… ಇತಿಪಿ ಭಗವಾತಿ, ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಆರಕತ್ತಾ, ಅರೀನಂ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ಕಾರಣೇಹಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಅರಹನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆರಕಾ ಹಿ ಸೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮಗ್ಗೇನ ಸವಾಸನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಹಂ. ತೇ ಚಾನೇನ ಕಿಲೇಸಾರಯೋ ಮಗ್ಗೇನ ಹತಾತಿ ಅರೀನಂ ಹತತ್ತಾಪಿ ಅರಹಂ. ಯಞ್ಚೇತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾಮಯನಾಭಿ, ಪುಞ್ಞಾದಿಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಜರಾಮರಣನೇಮಿ, ಆಸವಸಮುದಯಮಯೇನ ಅಕ್ಖೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ತಿಭವರಥೇ ಸಮಾಯೋಜಿತಂ ಅನಾದಿಕಾಲಪವತ್ತಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಂ. ತಸ್ಸಾನೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವೀರಿಯಪಾದೇಹಿ ಸೀಲಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಞಾಣಫರಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಅರಾ ಹತಾತಿ ಅರಾನಂ ಹತತ್ತಾತಿಪಿ ಅರಹಂ ¶ . ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯೇ ಸಕ್ಕಾರಗರುಕಾರಾದೀನಿ ಚ ಅರಹತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾಪಿ ಅರಹಂ. ಯಥಾ ಚ ಲೋಕೇ ಕೇಚಿ ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿನೋ ಬಾಲಾ ಅಸಿಲೋಕಭಯೇನ ರಹೋ ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವಂ ನಾಯಂ ಕದಾಚಿ ಕರೋತೀತಿ ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವತೋಪಿ ಅರಹಂ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ಆರಕತ್ತಾ ಹತತ್ತಾ ಚ, ಕಿಲೇಸಾರೀನ ಸೋ ಮುನಿ;
ಹತಸಂಸಾರಚಕ್ಕಾರೋ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನ ಚಾರಹೋ;
ನ ರಹೋ ಕರೋತಿ ಪಾಪಾನಿ, ಅರಹಂ ತೇನ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.
ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಚ್ಚಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ಅತಿಸಯವಿಸುದ್ಧಾಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಅಬ್ಭುತ್ತಮೇನ ಚರಣೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ¶ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸೋಭನಗಮನತ್ತಾ ¶ ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾ ಸುಟ್ಠು ಗತತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾ ಗದತ್ತಾ ಚ ಸುಗತೋ. ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ವಿದಿತಲೋಕತ್ತಾ ಲೋಕವಿದೂ. ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಭಾವತೋ ಸಮುದಯತೋ ನಿರೋಧತೋ ನಿರೋಧೂಪಾಯತೋತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಭೇದಂ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಂ ಅವೇದಿ, ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ. ದ್ವೇ ಲೋಕಾ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ. ತಯೋ ಲೋಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ. ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ. ಪಞ್ಚ ಲೋಕಾ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ಛ ಲೋಕಾ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಆಯತನಾನಿ. ಸತ್ತ ಲೋಕಾ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ. ಅಟ್ಠ ಲೋಕಾ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ. ನವ ಲೋಕಾ ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ. ದಸ ಲೋಕಾ ದಸಾಯತನಾನಿ. ದ್ವಾದಸ ಲೋಕಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ. ಅಟ್ಠಾರಸ ಲೋಕಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೨) ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಂ ಅವೇದಿ. ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಂ ಜಾನಾತಿ, ಅನುಸಯಂ ಜಾನಾತಿ, ಚರಿತಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇ ಮಹಾರಜಕ್ಖೇ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಸ್ವಾಕಾರೇ ದ್ವಾಕಾರೇ ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯೇ ದುವಿಞ್ಞಾಪಯೇ ಭಬ್ಬೇ ಅಭಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಅವೇದಿ. ತಥಾ ಏಕಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಆಯಾಮತೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಯೋಜನಾನಂ ದ್ವಾದಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಡ್ಢಪಞ್ಚಮಾನಿ ಚ ಸತಾನಿ, ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಛತ್ತಿಂಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಚ ಸತಾನಿ.
ತತ್ಥ –
ದುವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ನಹುತಾನಿ ಚ;
ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಸಙ್ಖಾತಾಯಂ ವಸುನ್ಧರಾ.
ಚತ್ತಾರಿ ¶ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಟ್ಠೇವ ನಹುತಾನಿ ಚ;
ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಜಲಂ ವಾತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ.
ನವ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಮಾಲುತೋ ನಭಮುಗ್ಗತೋ;
ಸಟ್ಠಿ ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಏಸಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಿತಿ’’.
ಏವಂ ಸಣ್ಠಿತೇ ಚೇತ್ಥ ಯೋಜನಾನಂ –
ಚತುರಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ ಮಹಣ್ಣವೇ;
ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ¶ ತಾವದೇವ, ಸಿನೇರು ಪಬ್ಬತುತ್ತಮೋ.
ತತೋ ¶ ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢೇನ, ಪಮಾಣೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ;
ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹುಗ್ಗತಾ ದಿಬ್ಬಾ, ನಾನಾರತನಚಿತ್ತಿತಾ.
ಯುಗನ್ಧರೋ ಈಸಧರೋ, ಕರವೀಕೋ ಸುದಸ್ಸನೋ;
ನೇಮಿನ್ಧರೋ ವಿನತಕೋ, ಅಸ್ಸಕಣ್ಣೋ ಗಿರಿ ಬ್ರಹಾ.
ಏತೇ ಸತ್ತ ಮಹಾಸೇಲಾ, ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ;
ಮಹಾರಾಜಾನಮಾವಾಸಾ, ದೇವಯಕ್ಖನಿಸೇವಿತಾ.
ಯೋಜನಾನಂ ಸತಾನುಚ್ಚೋ, ಹಿಮವಾ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬತೋ;
ಯೋಜನಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೀಣಿ ಆಯತವಿತ್ಥತೋ.
ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಕೂಟೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ;
ತಿಪಞ್ಚಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧ-ಪರಿಕ್ಖೇಪಾ ನಗವ್ಹಯಾ.
ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧ-ಸಾಖಾಯಾಮಾ ಸಮನ್ತತೋ;
ಸತ್ತಯೋಜನವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ, ತಾವದೇವ ಚ ಉಗ್ಗತಾ.
ಜಮ್ಬೂ ¶ ಯಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ, ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಪಕಾಸಿತೋ;
ದ್ವೇ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ ಮಹಣ್ಣವೇ.
ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ತಾವದೇವ, ಚಕ್ಕವಾಳಸಿಲುಚ್ಚಯೋ;
ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಚಕ್ಕವಾಳಮಯಂ ಠಿತೋ’’.
ತತ್ಥ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ, ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ, ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಂ, ತಥಾ ಅಸುರಭವನಂ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಚ. ಅಪರಗೋಯಾನಂ ಸತ್ತಸಹಸ್ಸಯೋಜನಂ, ತಥಾ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹೋ, ಉತ್ತರಕುರು ಅಟ್ಠಸಹಸ್ಸಯೋಜನೋ. ಏಕಮೇಕೋ ಚೇತ್ಥ ಮಹಾದೀಪೋ ಪಞ್ಚಸತಪಞ್ಚಸತಪರಿತ್ತದೀಪಪರಿವಾರೋ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಏಕಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಏಕಾ ಲೋಕಧಾತು. ಚಕ್ಕವಾಳನ್ತರೇಸು ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯಾ. ಏವಂ ಅನನ್ತಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಅನನ್ತಾ ಲೋಕಧಾತುಯೋ, ಅನನ್ತೇನ ಬುದ್ಧಞಾಣೇನ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಓಕಾಸಲೋಕಂ ಅವೇದಿ. ಏವಂ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಥಾ. ವಿದಿತಲೋಕತ್ತಾ ಲೋಕವಿದೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಅತ್ತನೋ ಪನ ಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠತರಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವಾ ಅನುತ್ತರೋ. ವಿಚಿತ್ತೇಹಿ ವಿನಯನೂಪಾಯೇಹಿ ಪುರಿಸದಮ್ಮೇ ಸಾರೇತೀತಿ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ¶ ¶ ಯಥಾರಹಂ ಅನುಸಾಸತಿ ನಿತ್ಥಾರೇತಿ ಚಾತಿ ಸತ್ಥಾ. ದೇವಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನ ಚ ಕತಂ, ನಾಗಾದಿಕೇಪಿ ಪನ ಏಸ ಲೋಕಿಯತ್ಥೇನ ಅನುಸಾಸತಿ. ಯದತ್ಥಿ ನೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಞಾಣವಸೇನ ಬುದ್ಧೋ. ಯತೋ ಪನ ಸೋ –
‘‘ಭಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾ ಯುತ್ತೋ, ಭಗೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತವಾ;
ಭತ್ತವಾ ವನ್ತಗಮನೋ, ಭವೇಸು ಭಗವಾ ತತೋ’’ತಿ.
ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಾನಿ ಪದಾನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೪-೧೨೫) ವುತ್ತಾನಿ.
ಸೋ ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಲೋಕಂ. ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಸದೇವಕನ್ತಿಆದೀನಿ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಆಳವಕಸುತ್ತೇಸು ವುತ್ತನಯಾನೇವ. ಸಯನ್ತಿ ಸಾಮಂ ಅಪರನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ. ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ. ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ. ಪವೇದೇತೀತಿ ಬೋಧೇತಿ ಞಾಪೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ…ಪೇ… ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಸತ್ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ¶ ಅನುತ್ತರಂ ವಿವೇಕಸುಖಂ ಹಿತ್ವಾಪಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಪ್ಪಕಾರಮೇವ ದೇಸೇತಿ. ಕಥಂ? ಏಕಗಾಥಾಪಿ ಹಿ ಸಮನ್ತಭದ್ದಕತ್ತಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಠಮಪಾದೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾ, ದುತಿಯತತಿಯಪಾದೇಹಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಾ, ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ. ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದಾನೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ, ನಿಗಮನೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ, ಸೇಸೇನ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ. ನಾನಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಪಠಮಾನುಸನ್ಧಿನಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ, ಸೇಸೇಹಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ. ಸಕಲೋಪಿ ಸಾಸನಧಮ್ಮೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಭೂತೇನ ಸೀಲೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ಸೀಲಸಮಾಧೀಹಿ ವಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇಹಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿತಾಯ ವಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾಯ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ ¶ . ತಂ ಸುತ್ವಾ ತಥತ್ತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಾಯ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ ¶ . ಸುಯ್ಯಮಾನೋ ಚೇಸ ನೀವರಣಾದಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಸವನೇನಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಮೇವ ಆವಹತೀತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖಾವಹನತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಮೇವ ಆವಹತೀತಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಫಲೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ತಾದಿಭಾವಾವಹನತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಫಲೇನಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಮೇವ ಆವಹತೀತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ನಾಥಪ್ಪಭವತ್ತಾ ಚ ಪಭವಸುದ್ಧಿಯಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಅತ್ಥಸುದ್ಧಿಯಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ಕಿಚ್ಚಸುದ್ಧಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ಯತೋ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಪ್ಪಕಾರಮೇವ ದೇಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ಪಕಾಸೇತಿ, ನಾನಾನಯೇಹಿ ದೀಪೇತಿ, ತಞ್ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನವಿವರಣವಿಭಜನಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿಅತ್ಥಪದಸಮಾಯೋಗತೋ ಸಾತ್ಥಂ, ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರತಾಹಿ ಸಾತ್ಥಂ, ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರತಾಹಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯತೋ ಸಾತ್ಥಂ, ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯತೋ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯತೋ ಸರಿಕ್ಖಕಜನಪ್ಪಸಾದಕನ್ತಿ ಸಾತ್ಥಂ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯತೋ ಲೋಕಿಯಜನಪ್ಪಸಾದಕನ್ತಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಗಮ್ಭೀರಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಸಾತ್ಥಂ, ಉತ್ತಾನಪದತೋ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಉಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸಾಭಾವತೋ ಸಕಲಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೇನ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಅಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ನಿದ್ದೋಸಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೇಹಿ ಸೇಟ್ಠೇಹಿ ಚರಿತಬ್ಬತೋ ತೇಸಞ್ಚ ಚರಿಯಭಾವತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಅಪಿಚ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಸನಿದಾನಂ ಸಉಪ್ಪತ್ತಿಕಞ್ಚ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ ದೇಸೇತಿ, ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಅನುರೂಪತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅವಿಪರೀತತಾಯ ಹೇತುದಾಹರಣಯೋಗತೋ ಚ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ ¶ , ಸೋತೂನಂ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೇನ ನಿಗಮನೇನ ಚ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ. ಏವಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ತಞ್ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿತೋ ಸಾತ್ಥಂ, ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿತೋ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಸೀಲಾದಿಪಞ್ಚಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಯುತ್ತತೋ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತೋ ನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಲೋಕಾಮಿಸನಿರಪೇಕ್ಖತೋ ಚ ¶ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾನಂ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಚರಿಯತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಸಾಧು ಖೋ ಪನಾತಿ ಸುನ್ದರಂ ಖೋ ಪನ, ಅತ್ಥಾವಹಂ ಸುಖಾವಹನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯಾತಿ ಪಾನಕಾನಿಸಂಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ. ಅಯಞ್ಹಿ ಕೇಣಿಯೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ಆಗಮನಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ‘‘ತುಚ್ಛಹತ್ಥೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಗನ್ತುಂ ಲಜ್ಜಮಾನೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ ವಿರತಾನಮ್ಪಿ ಪಾನಕಂ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಜಸತೇಹಿ ಸುಸಙ್ಖತಂ ಬದರಪಾನಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಯಥಾಹ ಭೇಸಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕೇ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಕೇಣಿಯಸ್ಸ ಜಟಿಲಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಹರಾಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೦೦) ಸಬ್ಬಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತೋ ನಂ ಭಗವಾ ಯಥಾ ಸೇಕ್ಖಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೨ ಆದಯೋ) ಸಾಕಿಯೇ ಆವಸಥಾನಿಸಂಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಕಥಾಯ, ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೫ ಆದಯೋ) ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಾನಿಸಂಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ, ರಥವಿನೀತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೫೨ ಆದಯೋ) ಜಾತಿಭೂಮಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ, ಏವಂ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಾಯ ಪಾನಕಾನಿಸಂಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಕಥಾಯ ಪಾನಕದಾನಾನಿಸಂಸಂ ಸನ್ದಸ್ಸೇಸಿ, ತಥಾರೂಪಾನಂ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಪುನಪಿ ಕತ್ತಬ್ಬತಾಯ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಸಮಾದಪೇಸಿ, ಅಬ್ಭುಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇನ್ತೋ ಸಮುತ್ತೇಜೇಸಿ, ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇನ ಫಲವಿಸೇಸೇನ ಪಹಂಸೇನ್ತೋ ಸಮ್ಪಹಂಸೇಸಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ…ಪೇ… ಸಮ್ಪಹಂಸೇಸೀ’’ತಿ. ಸೋ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಭಗವತಿ ಪಸನ್ನೋ ಭಗವನ್ತಂ ನಿಮನ್ತೇಸಿ, ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಕೇಣಿಯೋ ಜಟಿಲೋ…ಪೇ… ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ¶ ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾ’’ತಿ.
ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ ಭಗವಾತಿ? ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚನಾಯ ಚಸ್ಸ ಪುಞ್ಞವುಡ್ಢಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಬಹುತರಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದೇಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಅಡ್ಢತೇಲಸಾನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಅಡ್ಢಸೋಳಸನ್ನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀತಿ. ಕುತೋ ಅಪರಾನಿ ತೀಣಿ ಸತಾನೀತಿ ಚೇ? ಅಪ್ಪಟಿಯತ್ತೇಯೇವ ಹಿ ಭತ್ತೇ ಸೇಲೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೀಹಿ ಮಾಣವಕಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ. ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚೇತಿ ಮಿತ್ತೇ ಚ ಕಮ್ಮಕರೇ ಚ. ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೇತಿ ಸಮಾನಲೋಹಿತೇ ಏಕಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪುತ್ತಧೀತಾದಯೋ ¶ ಅವಸೇಸಬನ್ಧವೇ ಚ. ಯೇನಾತಿ ¶ ಯಸ್ಮಾ. ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ. ಕಾಯವೇಯ್ಯಾವಟಿಕನ್ತಿ ಕಾಯೇನ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ. ಮಣ್ಡಲಮಾಳಂ ಪಟಿಯಾದೇತೀತಿ ಸೇತವಿತಾನಮಣ್ಡಪಂ ಕರೋತಿ.
ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನನ್ತಿ ಇರುಬ್ಬೇದಯಜುಬ್ಬೇದಸಾಮವೇದಾನಂ. ಸಹ ನಿಘಣ್ಡುನಾ ಚ ಕೇಟುಭೇನ ಚ ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭಾನಂ. ನಿಘಣ್ಡೂತಿ ನಾಮನಿಘಣ್ಡುರುಕ್ಖಾದೀನಂ ವೇವಚನಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಸತ್ಥಂ. ಕೇಟುಭನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋ ಕವೀನಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಸತ್ಥಂ. ಸಹ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇನ ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾನಂ. ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ನಿರುತ್ತಿ ಚ. ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನನ್ತಿ ಅಥಬ್ಬನವೇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇತಿಹ ಆಸ ಇತಿಹ ಆಸಾ’’ತಿ ಈದಿಸವಚನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಪುರಾಣಕಥಾಸಙ್ಖಾತೋ ಇತಿಹಾಸೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾ. ತೇಸಂ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನಂ. ಪದಂ ತದವಸೇಸಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಜ್ಝೇತಿ ವೇದೇತಿ ಚಾತಿ ಪದಕೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ. ಲೋಕಾಯತೇ ವಿತಣ್ಡವಾದಸತ್ಥೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾಧಿಕಾರೇ ಚ ದ್ವಾದಸಸಹಸ್ಸೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಸತ್ಥೇ ಅನೂನೋ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಲೋಕಾಯತಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಸು ಅನವಯೋ, ಅವಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅವಯೋ ನಾಮ ಯೋ ತಾನಿ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಗನ್ಥತೋ ಚ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.
ಜಙ್ಘಾಯ ಹಿತಂ ವಿಹಾರಂ ¶ ಜಙ್ಘಾವಿಹಾರಂ, ಚಿರಾಸನಾದಿಜನಿತಂ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತುಂ ಜಙ್ಘಾಪಸಾರಣತ್ಥಂ ಅದೀಘಚಾರಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನುಚಙ್ಕಮಮಾನೋತಿ ಚಙ್ಕಮಮಾನೋ ಏವ. ಅನುವಿಚರಮಾನೋತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಚರಮಾನೋ. ಕೇಣಿಯಸ್ಸ ಜಟಿಲಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮೋತಿ ಕೇಣಿಯಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಂ ನಿವೇಸನಂ. ಆವಾಹೋತಿ ಕಞ್ಞಾಗಹಣಂ. ವಿವಾಹೋತಿ ಕಞ್ಞಾದಾನಂ. ಮಹಾಯಞ್ಞೋತಿ ಮಹಾಯಜನಂ. ಮಾಗಧೋತಿ ಮಗಧಾನಂ ಇಸ್ಸರೋ. ಮಹತಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸೇನಿಯೋ. ಬಿಮ್ಬೀತಿ ಸುವಣ್ಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಾರಸುವಣ್ಣಸದಿಸವಣ್ಣತಾಯ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ. ಸೋ ಮೇ ನಿಮನ್ತಿತೋತಿ ಸೋ ಮಯಾ ನಿಮನ್ತಿತೋ.
ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಬುದ್ಧಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವ ಅಮತೇನೇವಾಭಿಸಿತ್ತೋ ವಿಮ್ಹಯರೂಪತ್ತಾ ಆಹ – ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ, ಭೋ ಕೇಣಿಯ, ವದೇಸೀ’’ತಿ. ಇತರೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ, ಭೋ ಸೇಲ, ವದಾಮೀ’’ತಿ. ತತೋ ನಂ ಪುನಪಿ ದಳ್ಹೀಕರಣತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಇತರೋಪಿ ತಥೇವ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಥ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿಪಿ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ದುಲ್ಲಭಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ¶ ಆಹ – ‘‘ಘೋಸೋಪಿ ಖೋ ಏಸೋ ದುಲ್ಲಭೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಯದಿದಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ಯೋ ಏಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬುದ್ಧಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸೋ ಸಚ್ಚಮೇವ ಬುದ್ಧೋ, ಉದಾಹು ನಾಮಮತ್ತಮೇವಸ್ಸ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವೀಮಂಸಿತುಕಾಮೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಅಭಾಸಿ ಏವ ವಾ ‘‘ಆಗತಾನಿ ಖೋ ಪನ…ಪೇ… ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಮನ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವೇದೇಸು. ‘‘ತಥಾಗತೋ ಕಿರ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ¶ ಸುದ್ಧಾವಾಸದೇವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವೇಸೇನ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವೇದೇ ವಾಚೇನ್ತಿ ‘‘ತದನುಸಾರೇನ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ಸತ್ತಾ ತಥಾಗತಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವೇದೇಸು ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಪನ ತಥಾಗತೇ ಕಮೇನ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತಿ, ತೇನ ಏತರಹಿ ನತ್ಥಿ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ಪಣಿಧಿಸಮಾದಾನಞಾಣಸಮಾದಾನಕರುಣಾದಿಗುಣಮಹತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ¶ . ದ್ವೇವ ಗತಿಯೋತಿ ದ್ವೇ ಏವ ನಿಟ್ಠಾ. ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಗತಿಸದ್ದೋ ‘‘ಪಞ್ಚ ಖೋ ಇಮಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಗತಿಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೩) ಭವಭೇದೇ, ‘‘ಗತೀ ಮಿಗಾನಂ ಪವನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪರಿ. ೩೩೯) ನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ, ‘‘ಏವಂ ಅಧಿಮತ್ತಗತಿಮನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೬೧) ಪಞ್ಞಾಯಂ, ‘‘ಗತಿಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೨೦೪) ವಿಸಟಭಾವೇ ವತ್ತತಿ, ಇಧ ಪನ ನಿಟ್ಠಾಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಯೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿ, ನ ತೇಹಿ ಏವ ಬುದ್ಧೋ. ಜಾತಿಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪನ ತಾನಿಯೇವ ತಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ.
ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತೀತಿ ಯದಿ ಅಗಾರೇ ವಸತಿ. ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀತಿ ಚತೂಹಿ ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಚ ಲೋಕಂ ರಞ್ಜನತೋ ರಾಜಾ. ಚಕ್ಕರತನಂ ವತ್ತೇತಿ, ಚತೂಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕೇಹಿ, ವತ್ತತಿ, ತೇಹಿ ಚ ಪರಂ ವತ್ತೇತಿ, ಪರಹಿತಾಯ ಚ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಾನಂ ವತ್ತೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ರಾಜಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀತಿ ವಿಸೇಸನಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಚರತೀತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ, ಞಾಯೇನ ಸಮೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಲಭಿತ್ವಾ ರಾಜಾ ಜಾತೋತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಪರಹಿತಧಮ್ಮಕರಣೇನ ವಾ ಧಮ್ಮಿಕೋ, ಅತ್ತಹಿತಧಮ್ಮಕರಣೇನ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಚತುರನ್ತಾಯ ಇಸ್ಸರೋತಿ ಚಾತುರನ್ತೋ, ಚತುಸಮುದ್ದನ್ತಾಯ ಚತ್ತುಬ್ಬಿಧದೀಪವಿಭೂಸಿತಾಯ ಚ ಪಥವಿಯಾ ಇಸ್ಸರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕೋಧಾದಿಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸಬ್ಬರಾಜಾನೋ ವಿಜೇಸೀತಿ ವಿಜಿತಾವೀ. ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಜನಪದೇ ಧುವಭಾವಂ ಥಾವರಭಾವಂ ಪತ್ತೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ¶ ಚಾಲೇತುಂ, ಜನಪದೋ ವಾ ತಮ್ಹಿ ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ ಅನುಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಸಕಮ್ಮನಿರತೋ ಅಚಲೋ ಅಸಮ್ಪವೇಧೀತಿಪಿ ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ.
ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ¶ ಏತಾನಿ ಕತಮಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಕ್ಕರತನಂ…ಪೇ… ಪರಿಣಾಯಕರತನಮೇವ ಸತ್ತಮನ್ತಿ ತಾನಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರತೋ ರತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಾನಿ. ತೇಸು ಅಯಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಚಕ್ಕರತನೇನ ಅಜಿತಂ ಜಿನಾತಿ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರತನೇಹಿ ವಿಜಿತೇ ಯಥಾಸುಖಮನುವಿಚರತಿ, ಪರಿಣಾಯಕರತನೇನ ವಿಜಿತಮನುರಕ್ಖತಿ, ಸೇಸೇಹಿ ಉಪಭೋಗಸುಖಮನುಭವತಿ. ಪಠಮೇನ ಚಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಸತ್ತಿಯೋಗೋ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಗಹಪತಿರತನೇಹಿ ಪಭುಸತ್ತಿಯೋಗೋ, ಪರಿಣಾಯಕರತನೇನ ಮನ್ತಸತ್ತಿಯೋಗೋ ಸುಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹೋತಿ, ಇತ್ಥಿಮಣಿರತನೇಹಿ ಚ ತಿವಿಧಸತ್ತಿಯೋಗಫಲಂ. ಸೋ ಇತ್ಥಿಮಣಿರತನೇಹಿ ಭೋಗಸುಖಮನುಭೋತಿ, ಸೇಸೇಹಿ ಇಸ್ಸರಿಯಸುಖಂ. ವಿಸೇಸತೋ ಚಸ್ಸ ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಅದೋಸಕುಸಲಮೂಲಜನಿತಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ¶ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಮಜ್ಝಿಮಾನಿ ಅಲೋಭಕುಸಲಮೂಲಜನಿತಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ, ಪಚ್ಛಿಮಮೇಕಂ ಅಮೋಹಕುಸಲಮೂಲಜನಿತಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಪರೋಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತಿರೇಕಸಹಸ್ಸಂ. ಸೂರಾತಿ ಅಭೀರುಕಜಾತಿಕಾ. ವೀರಙ್ಗರೂಪಾತಿ ದೇವಪುತ್ತಸದಿಸಕಾಯಾ, ಏವಂ ತಾವೇಕೇ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಭಾವೋ ವೀರಾತಿ ಉತ್ತಮಸೂರಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ವೀರಾನಂ ಅಙ್ಗಂ ವೀರಙ್ಗಂ, ವೀರಕಾರಣಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವೀರಙ್ಗಂ ರೂಪಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ವೀರಙ್ಗರೂಪಾ, ವೀರಿಯಮಯಸರೀರಾ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನಾತಿ ಸಚೇ ಪಟಿಮುಖಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ಪರಸೇನಾ, ತಂ ಪಮದ್ದಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ‘‘ಪಾಣೋ ನ ಹನ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೪; ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೭) ಪಞ್ಚಸೀಲಧಮ್ಮೇನ. ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋತಿ ಏತ್ಥ ರಾಗದೋಸಮೋಹಮಾನದಿಟ್ಠಿಅವಿಜ್ಜಾದುಚ್ಚರಿತಛದನೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರೇ ಲೋಕೇ ತಂ ಛದನಂ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಸಞ್ಜಾತಾಲೋಕೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ. ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಪದೇನ ಪೂಜಾರಹತಾ, ದುತಿಯೇನ ತಸ್ಸಾ ಹೇತು ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ. ತತಿಯೇನ ಬುದ್ಧತ್ತಹೇತು ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದತಾ ವುತ್ತಾತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಥ ವಾ ವಿವಟ್ಟೋ ಚ ವಿಚ್ಛದೋ ಚಾತಿ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ, ವಟ್ಟರಹಿತೋ ಛದನರಹಿತೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ಅರಹಂ ವಟ್ಟಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಛದನಾಭಾವೇನಾತಿ ಏವಂ ಪುರಿಮಪದದ್ವಯಸ್ಸೇವ ಹೇತುದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದುತಿಯೇನ ವೇಸಾರಜ್ಜೇನ ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಿ, ಪಠಮೇನ ದುತಿಯಸಿದ್ಧಿ, ತತಿಯಚತುತ್ಥೇಹಿ ¶ ತತಿಯಸಿದ್ಧಿ ಹೋತಿ. ಪುರಿಮಞ್ಚ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ, ದುತಿಯಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಂ, ತತಿಯಂ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಇದಾನಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಆಹ – ‘‘ಕಹಂ ಪನ ಭೋ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇತಿಆದೀಸು ಯೇನೇಸಾತಿ ಯೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಏಸಾ. ನೀಲವನರಾಜೀತಿ ನೀಲವಣ್ಣರುಕ್ಖಪನ್ತಿ. ವನಂ ಕಿರ ಮೇಘಪನ್ತಿಸದಿಸಂ. ಯತ್ಥ ಭಗವಾ ತದಾ ವಿಹಾಸಿ, ತಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಯೇನೇಸಾ ಭೋ, ಸೇಲ, ನೀಲವನರಾಜೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಸೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಠಸೇಸೋ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಕರಣವಚನಂ. ಪದೇ ಪದನ್ತಿ ಪದಸಮೀಪೇ ಪದಂ. ತೇನ ತುರಿತಗಮನಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ. ದುರಾಸದಾ ಹೀತಿ ಕಾರಣಂ ಆಹ, ಯಸ್ಮಾ ತೇ ದುರಾಸದಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಭೋನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೂತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಾ ದುರಾಸದಾತಿ ಚೇ? ಸೀಹಾವ ಏಕಚರಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹಾ ಸಹಾಯಕಿಚ್ಚಾಭಾವತೋ ಏಕಚರಾ, ಏವಂ ತೇಪಿ ವಿವೇಕಕಾಮತಾಯ. ‘‘ಯದಾ ಚಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪನ ತೇ ಮಾಣವಕೇ ಉಪಚಾರಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತಿ. ತತ್ಥ ಮಾ ಓಪಾತೇಥಾತಿ ಮಾ ಪವೇಸೇಥ, ಮಾ ಕಥೇಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಗಮೇನ್ತೂತಿ ಪಟಿಮಾನೇನ್ತು, ಯಾವ ಕಥಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ತುಣ್ಹೀ ಭವನ್ತೂತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಸಮನ್ನೇಸೀತಿ ಗವೇಸಿ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ಬಹುಕಾನಿ ಅದ್ದಸ, ಅಪ್ಪಕಾನಿ ನಾದ್ದಸ. ತತೋ ಯಾನಿ ನ ಅದ್ದಸ ¶ , ತಾನಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವೇ’’ತಿ. ಕಙ್ಖತೀತಿ ಕಙ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಪತ್ಥನಂ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತೀತಿ ತತೋ ತತೋ ತಾನಿ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಕಿಚ್ಛತಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ದಟ್ಠುಂ. ನಾಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ತಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಸಮ್ಪಸೀದತೀತಿ ತತೋ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಲಕ್ಖಣೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಭಗವತಿ ಪಸಾದಂ ¶ ನಾಪಜ್ಜತಿ. ಕಙ್ಖಾಯ ವಾ ಸುದುಬ್ಬಲವಿಮತಿ ವುತ್ತಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾ, ಅನಧಿಮುಚ್ಚನತಾಯ ಬಲವತೀ, ಅಸಮ್ಪಸಾದೇನ ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಾಲುಸ್ಸಿಯಭಾವೋ.
ಕೋಸೋಹಿತೇತಿ ವತ್ಥಿಕೋಸೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ. ವತ್ಥಗುಯ್ಹೇತಿ ಅಙ್ಗಜಾತೇ. ಭಗವತೋ ಹಿ ವರವಾರಣಸ್ಸೇವ ಕೋಸೋಹಿತಂ ವತ್ಥಗುಯ್ಹಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಪದುಮಗಬ್ಭಸಮಾನಂ. ತಂ ಸೋ ವತ್ಥಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅನ್ತೋಮುಖಗತಾಯ ಚ ಜಿವ್ಹಾಯ ಪಹೂತಭಾವಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಲಕ್ಖಣೇಸು ಕಙ್ಖೀ ಅಹೋಸಿ ¶ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೀ. ತಥಾರೂಪನ್ತಿ ಕಥಂ ರೂಪಂ? ಕಿಮೇತ್ಥ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ವುತ್ತಮೇತಂ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನೇವ ಮಿಲಿನ್ದರಞ್ಞಾ ಪುಟ್ಠೇನ (ಮಿ. ಪ. ೪.೩.೩) –
‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಕತನ್ತಿ. ಕಿಂ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ಮಹಾಜನೇನ ಹಿರಿಕರಣೋಕಾಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಯುಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತೇವಾಸಿಉತ್ತರಸ್ಸ ಚ ಬಾವರಿಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸೀನಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಸೇಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸೀನಂ ತಿಸತಮಾಣವಾನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಭನ್ತೇತಿ. ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಗುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಛಾಯಂ ಭಗವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ನಿವಾಸನನಿವತ್ಥಂ ಕಾಯಬನ್ಧನಬದ್ಧಂ ಚೀವರಪಾರುತಂ ಛಾಯಾರೂಪಕಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ. ಛಾಯಾರೂಪೇ ದಿಟ್ಠೇ ಸತಿ ದಿಟ್ಠೋ ಏವ ನನು, ಭನ್ತೇತಿ. ತಿಟ್ಠತೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಹದಯರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಹದಯಮಂಸಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ. ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ, ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ (ಮಿ. ಪ. ೪.೩.೩).
ನಿನ್ನಾಮೇತ್ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ. ಕಣ್ಣಸೋತಾನುಮಸನೇನ ಚೇತ್ಥ ದೀಘಭಾವೋ, ನಾಸಿಕಾಸೋತಾನುಮಸನೇನ ತನುಭಾವೋ, ನಲಾಟಚ್ಛಾದನೇನ ಪುಥುಲಭಾವೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯಾನನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾನಞ್ಚೇವ ಆಚರಿಯಾಚರಿಯಾನಞ್ಚ. ಸಕೇ ವಣ್ಣೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ.
೫೫೪. ಪರಿಪುಣ್ಣಕಾಯೋತಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಅಹೀನಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗತಾಯ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಸರೀರೋ ¶ . ಸುರುಚೀತಿ ಸುನ್ದರಸರೀರಪ್ಪಭೋ. ಸುಜಾತೋತಿ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸುನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಚಾರುದಸ್ಸನೋತಿ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಅತಿತ್ತಿಜನಕಂ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ ರಮಣೀಯಂ ಚಾರು ಏವ ದಸ್ಸನಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚಾರುದಸ್ಸನೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಚಾರುದಸ್ಸನೋತಿ ¶ ಸುನ್ದರನೇತ್ತೋ’’ತಿ. ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋತಿ ಸುವಣ್ಣಸದಿಸವಣ್ಣೋ. ಅಸೀತಿ ಭವಸಿ. ಏತಂ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸುಸುಕ್ಕದಾಠೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಸುಕ್ಕದಾಠೋ. ಭಗವತೋ ಹಿ ದಾಠಾಹಿ ಚನ್ದಕಿರಣಾ ವಿಯ ಅತಿವಿಯ ಪಣ್ಡರರಂಸಿಯೋ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸುಸುಕ್ಕದಾಠೋಸೀ’’ತಿ.
೫೫೫. ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಾನೇವ ವಚನನ್ತರೇನ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಆಹ.
೫೫೬. ಇದಾನಿ ¶ ತೇಸು ಲಕ್ಖಣೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅಭಿರುಚಿತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಥುನನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಪಸನ್ನನೇತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಪಸಾದಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಸನ್ನನೇತ್ತೋ, ಪರಿಪುಣ್ಣಚನ್ದಮಣ್ಡಲಸದಿಸಮುಖತ್ತಾ ಸುಮುಖೋ, ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹಾ, ಬಹ್ಮುಜುಗತ್ತತಾಯ ಉಜು, ಜುತಿಮನ್ತತಾಯ ಪತಾಪವಾ. ಯಮ್ಪಿ ಚೇತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ, ತಂ ‘‘ಮಜ್ಝೇ ಸಮಣಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಥುನತಾ ಪುನ ವುತ್ತಂ. ಈದಿಸೋ ಹಿ ಏವಂ ವಿರೋಚತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಉತ್ತರಗಾಥಾಯಪಿ.
೫೫೭-೮. ಉತ್ತಮವಣ್ಣಿನೋತಿ ಉತ್ತಮವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ. ಜಮ್ಬುಸಣ್ಡಸ್ಸಾತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ. ಪಾಕಟೇನ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ವಣ್ಣಯನ್ತೋ ಆಹ, ಅಪಿಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ದೀಪಾನಂ ಇಸ್ಸರೋ ಹೋತಿ.
೫೫೯. ಖತ್ತಿಯಾತಿ ಜಾತಿಖತ್ತಿಯಾ. ಭೋಜಾತಿ ಭೋಗಿಯಾ. ರಾಜಾನೋತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತಾ. ಅನುಯನ್ತಾತಿ ಅನುಗಾಮಿನೋ ಸೇವಕಾ. ರಾಜಾಭಿರಾಜಾತಿ ರಾಜೂನಂ ಪೂಜನಿಯೋ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮನುಜಿನ್ದೋತಿ ಮನುಸ್ಸಾಧಿಪತಿ ಪರಮಿಸ್ಸರೋ ಹುತ್ವಾ.
೫೬೦. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾ ‘‘ಯೇ ತೇ ಭವನ್ತಿ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ತೇ ಸಕೇ ವಣ್ಣೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಅತ್ತಾನಂ ಪಾತುಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಸೇಲಸ್ಸ ಮನೋರಥಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ. ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಂ ಖೋ ಮಂ ತ್ವಂ ಸೇಲ ಯಾಚಸಿ ‘‘ರಾಜಾ ಅರಹಸಿ ಭವಿತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ’’ತಿ, ಏತ್ಥ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಹೋತಿ, ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ, ಸತಿ ಚ ರಾಜತ್ತೇ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೋ ರಾಜಾ ಸಮಾನೋಪಿ ಯೋಜನಸತಂ ವಾ ಅನುಸಾಸತಿ, ದ್ವೇ ತೀಣಿ ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ಯೋಜನಸತಾನಿ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿ ಹುತ್ವಾಪಿ ¶ ಚತುದೀಪಪರಿಯನ್ತಮತ್ತಂ ವಾ, ನಾಹಮೇವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಿಸಯೋ. ಅಹಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅನುತ್ತರೋ ಭವಗ್ಗತೋ ಅವೀಚಿಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ ಲೋಕಧಾತುಯೋ ಅನುಸಾಸಾಮಿ. ಯಾವತಾ ಹಿ ಅಪದದ್ವಿಪದಾದಿಭೇದಾ ಸತ್ತಾ, ಅಹಂ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗೋ. ನ ಹಿ ಮೇ ಕೋಚಿ ಸೀಲೇನ ವಾ…ಪೇ… ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ವಾ ಪಟಿಭಾಗೋ ಅತ್ಥಿ. ಸ್ವಾಹಂ ಏವಂ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅನುತ್ತರೋ ಅನುತ್ತರೇನೇವ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತೇಮಿ ‘‘ಇದಂ ಪಜಹಥ, ಇದಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಣಾಚಕ್ಕಂ, ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ¶ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ. ೧೪) ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೇನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಮೇವ ವಾ. ಚಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯನ್ತಿ ¶ ಯಂ ಚಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯಂ ಹೋತಿ ಸಮಣೇನ ವಾ…ಪೇ… ಕೇನಚಿ ಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ.
೫೬೧-೨. ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಆವಿಕರೋನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಸೇಲೋ ದಳ್ಹಿಕರಣತ್ಥಂ ‘‘ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪಟಿಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕೋ ನು ಸೇನಾಪತೀತಿ ಧಮ್ಮರಞ್ಞೋ ಭೋತೋ, ಧಮ್ಮೇನ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪವತ್ತಕೋ ಸೇನಾಪತಿ ಕೋತಿ ಪುಚ್ಛಿ.
೫೬೩. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಭಗವತೋ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ ಸುವಣ್ಣಪುಞ್ಜೋ ವಿಯ ಸಿರಿಯಾ ಸೋಭಮಾನೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನುಜಾತೋ ತಥಾಗತನ್ತಿ ತಥಾಗತಹೇತು ಅನುಜಾತೋ, ತಥಾಗತೇನ ಹೇತುನಾ ಜಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.
೫೬೪. ಏವಂ ‘‘ಕೋ ನು ಸೇನಾಪತೀ’’ತಿ ಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಯಂ ಸೇಲೋ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪಟಿಜಾನಾಸೀ’’ತಿ, ತತ್ರ ನಂ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ‘‘ನಾಹಂ ಪಟಿಞ್ಞಾಮತ್ತೇನೇವ ಪಟಿಜಾನಾಮಿ, ಅಪಿಚಾಹಂ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಾ ಚ ವಿಮುತ್ತಿ ಚ. ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಸಮುದಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪನ ಭಾವೇತಬ್ಬಪಹಾತಬ್ಬಾನಿ, ಹೇತುವಚನೇನ ಪನ ಫಲಸಿದ್ಧಿತೋ ತೇಸಂ ಫಲಾನಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚದುಕ್ಖಸಚ್ಚಾನಿಪಿ ವುತ್ತಾನೇವ ಭವನ್ತಿ. ಯತೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ಸಚ್ಛಿಕತಂ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ¶ ಚತುಸಚ್ಚಭಾವನಾಫಲಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಯುತ್ತೇನ ಹೇತುನಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಸಾಧೇತಿ.
೫೬೫-೭. ಏವಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಪಾತುಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣತ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅಭಿತ್ಥರಯಮಾನೋ ‘‘ವಿನಯಸ್ಸೂ’’ತಿ ಗಾಥಾತ್ತಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋತಿ ರಾಗಸಲ್ಲಾದಿಸತ್ತಸಲ್ಲಕತ್ತನೋ. ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋತಿ ಸೇಟ್ಠಭೂತೋ. ಅತಿತುಲೋತಿ ತುಲಂ ಅತೀತೋ ಉಪಮಂ ಅತೀತೋ, ನಿರೂಪಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನೋತಿ ‘‘ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ‘‘ಪರೇ ಚ ಅವಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೪೪೦; ಮಹಾನಿ. ೨೮; ಚೂಳನಿ. ನನ್ದಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೪೭) ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ಮಾರಪರಿಸಸಙ್ಖಾತಾಯ ಮಾರಸೇನಾಯ ¶ ಪಮದ್ದನೋ. ಸಬ್ಬಾಮಿತ್ತೇತಿ ಖನ್ಧಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮಚ್ಚುದೇವಪುತ್ತಮಾರಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ. ವಸೀಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇತ್ವಾ. ಅಕುತೋಭಯೋತಿ ಕುತೋಚಿ ಅಭಯೋ.
೫೬೮-೭೦. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಸೇಲೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಾವದೇವ ಭಗವತಿ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖೋ ¶ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಭವನ್ತೋ’’ತಿ ಗಾಥಾತ್ತಯಮಾಹ ಯಥಾ ತಂ ಪರಿಪಾಕಗತಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ. ತತ್ಥ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಕೋತಿ ಚಣ್ಡಾಲಾದಿನೀಚಕುಲೇ ಜಾತೋ.
೫೭೧. ತತೋ ತೇಪಿ ಮಾಣವಕಾ ತಥೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖಾ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏತಞ್ಚೇ ರುಚ್ಚತಿ ಭೋತೋ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹಂಸು ಯಥಾ ತಂ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕತಾಧಿಕಾರಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ.
೫೭೨. ಅಥ ಸೇಲೋ ತೇಸು ಮಾಣವಕೇಸು ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಮಾನೋ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ.
೫೭೩. ತತೋ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸೇಲೋ ಅತೀತೇ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ತೇಸಂಯೇವ ತಿಣ್ಣಂ ಪುರಿಸಸತಾನಂ ಗಣಸೇಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿವೇಣಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಚ ಕತ್ವಾ ಕಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಭವೇ ತೇಸಂಯೇವ ಆಚರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಕಾಯ ಪರಿಪಕ್ಕಂ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವಸ್ಸ ¶ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸಬ್ಬೇವ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ. ಅಕಾಲಿಕನ್ತಿ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಫಲುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ನ ಕಾಲನ್ತರೇ ಪತ್ತಬ್ಬಫಲಂ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯನ್ನಿಮಿತ್ತಾ. ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನಿಮಿತ್ತಾ ಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸವಿರಹಿತಸ್ಸ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಿಕ್ಖತೋ ಅಮೋಘಾ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಂ…ಪೇ… ಸಿಕ್ಖತೋ’’ತಿ.
ಏವಞ್ಚ ವತ್ವಾ ‘‘ಏಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ. ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ಹುತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನಾಗಮ್ಮ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇಸುಂ. ಏವಮಿಮಂ ತೇಸಂ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾ ‘‘ಅಲತ್ಥ ಖೋ ಸೇಲೋ…ಪೇ… ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು.
ಭುತ್ತಾವಿನ್ತಿ ¶ ಭುತ್ತವನ್ತಂ. ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿನ್ತಿ ಪತ್ತತೋ ಓನೀತಪಾಣಿಂ, ಅಪನೀತಹತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಉಪಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ.
೫೭೪. ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಮುಖಾತಿ ಭಗವಾ ಕೇಣಿಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾನುಕೂಲವಸೇನ ಅನುಮೋದನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಿಪರಿಚರಿಯಂ ವಿನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಯಞ್ಞಾಭಾವತೋ ‘‘ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಮುಖಾ ಯಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಸೇಟ್ಠಾ ¶ ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಪಧಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೇದೇ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೇಹಿ ಪಠಮಂ ಸಜ್ಝಾಯಿತಬ್ಬತೋ ಸಾವಿತ್ತೀ ‘‘ಛನ್ದಸೋ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸೇಟ್ಠತೋ ರಾಜಾ ‘‘ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ನದೀನಂ ಆಧಾರತೋ ಪಟಿಸರಣತೋ ಚ ಸಾಗರೋ ‘‘ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ಚನ್ದಯೋಗವಸೇನ ‘‘ಅಜ್ಜ ಕತ್ತಿಕಾ ಅಜ್ಜ ರೋಹಿನೀ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನತೋ ಆಲೋಕಕರಣತೋ ಸೋಮ್ಮಭಾವತೋ ಚ ‘‘ನಕ್ಖತ್ತಾನಂ ಮುಖಂ ಚನ್ದೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ತಪನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗತ್ತಾ ಆದಿಚ್ಚೋ ‘‘ತಪತಂ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಪನ ಅಗ್ಗತ್ತಾ ವಿಸೇಸೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಸಙ್ಘಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪುಞ್ಞಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನಾನಂ, ಸಙ್ಘೋ ವೇ ಯಜತಂ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ತೇನ ಸಙ್ಘೋ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಯಮುಖನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.
೫೭೬. ಯಂ ತಂ ಸರಣನ್ತಿ ಅಞ್ಞಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ¶ – ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮಾ ಭಗವಾ, ಯಸ್ಮಾ ಮಯಂ ಇತೋ ಅಟ್ಠಮೇ ದಿವಸೇ ತಂ ಸರಣಂ ಅಗಮಮ್ಹ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತರತ್ತೇನ ತವ ಸಾಸನೇ ಅನುತ್ತರೇನ ದಮಥೇನ ದನ್ತಮ್ಹ. ಅಹೋ ತೇ ಸರಣಸ್ಸ ಆನುಭಾವೋತಿ.
೫೭೭-೮. ತತೋ ಪರಂ ಭಗವನ್ತಂ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಥುನಿತ್ವಾ ತತಿಯಾಯ ವನ್ದನಂ ಯಾಚತಿ –
‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ ತಿಸತಾ ಇಮೇ, ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಪಞ್ಜಲೀಕತಾ;
ಪಾದೇ ವೀರ ಪಸಾರೇಹಿ, ನಾಗಾ ವನ್ದನ್ತು ಸತ್ಥುನೋ’’ತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಸೇಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೮. ಸಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೮೦. ಅನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ¶ ¶ ಸಲ್ಲಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಭಗವತೋ ಕಿರ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಏಕೋ ಉಪಾಸಕೋ, ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಸೋ ಪುತ್ತಸೋಕಾಭಿಭೂತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಹಾರೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೋಕವಿನೋದನತ್ಥಂ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಅನಿಮತ್ತನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಕಾರನಿಮಿತ್ತವಿರಹಿತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಯದಾಹಂ ಅಕ್ಖಿಂ ವಾ ನಿಖಣಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭಮುಕಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮಿ, ತೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕಿರಿಯಾಕಾರನಿಮಿತ್ತಮತ್ಥಿ, ನ ಏವಂ ಜೀವಿತೇ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ ‘‘ಯಾವಾಹಂ ಇದಂ ವಾ ಇದಂ ವಾ ಕರೋಮಿ, ತಾವ ತ್ವಂ ಜೀವ, ಮಾ ಮೀಯಾ’’ತಿ. ಅನಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಅತೋ ಏವ ನ ಸಕ್ಕಾ ಏಕಂಸೇನ ಅಞ್ಞಾತುಂ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ವಾ ಏತ್ತಕಂ ವಾ ಕಾಲಂ ಇಮಿನಾ ಜೀವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಗತಿಯಾ ಆಯುಪರಿಯನ್ತವಸೇನ ವಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ಪರಿಮಿತಂ ಆಯು, ನ ತಥಾ ಮಚ್ಚಾನಂ, ಏವಮ್ಪಿ ಏಕಂಸೇನ ಅನಞ್ಞಾತಂ.
ಕಸಿರನ್ತಿ ಅನೇಕಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿಭಾವತೋ ಕಿಚ್ಛಂ ನ ಸುಖಯಾಪನೀಯಂ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ, ಪಸ್ಸಾಸಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ, ಮಹಾಭೂತಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ, ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ, ಉಸ್ಮಾಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ. ಅನಸ್ಸಸನ್ತೋಪಿ ಹಿ ನ ಜೀವತಿ ಅಪಸ್ಸಸನ್ತೋಪಿ. ಚತೂಸು ಚ ಧಾತೂಸು ಕಟ್ಠಮುಖಾದಿಆಸೀವಿಸದಟ್ಠೋ ¶ ವಿಯ ಕಾಯೋ ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ ತಾವ ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಕಲಿಙ್ಗರಸದಿಸೋ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಭವತೀ ಕಾಯೋ, ದಟ್ಠೋ ಕಟ್ಠಮುಖೇನ ವಾ;
ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಹೋತಿ ಕಟ್ಠಮುಖೇವ ಸೋ’’ತಿ. (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೫೮೪);
ಆಪೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ ಪೂತಿಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಗ್ಘರಿತಪುಬ್ಬಮಂಸಲೋಹಿತೋ ಅಟ್ಠಿಚಮ್ಮಾವಸೇಸೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಪೂತಿಕೋ ¶ ಭವತೀ ಕಾಯೋ, ದಟ್ಠೋ ಪೂತಿಮುಖೇನ ವಾ;
ಆಪೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಹೋತಿ ಪೂತಿಮುಖೇವ ಸೋ’’ತಿ. (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೫೮೪);
ತೇಜೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಿಯ ಸಮನ್ತಾ ಪರಿಡಯ್ಹತಿ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಸನ್ತತ್ತೋ ¶ ಭವತೀ ಕಾಯೋ, ದಟ್ಠೋ ಅಗ್ಗಿಮುಖೇನ ವಾ;
ತೇಜೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಹೋತಿ ಅಗ್ಗಿಮುಖೇವ ಸೋ’’ತಿ. (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೫೮೪);
ವಾಯೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ ಸಞ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಸನ್ಧಿಬನ್ಧನೋ ಪಾಸಾಣೇಹಿ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸಞ್ಚುಣ್ಣಿಯಮಾನಟ್ಠಿಕೋ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ –
‘‘ಸಞ್ಛಿನ್ನೋ ಭವತೀ ಕಾಯೋ, ದಟ್ಠೋ ಸತ್ಥಮುಖೇನ ವಾ;
ವಾಯೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಹೋತಿ ಸತ್ಥಮುಖೇವ ಸೋ’’ತಿ. (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೫೮೪);
ಧಾತುಪ್ಪಕೋಪಬ್ಯಾಪನ್ನಕಾಯೋಪಿ ಚ ನ ಜೀವತಿ. ಯದಾ ಪನ ತಾ ಧಾತುಯೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಾಪಿ ಸಮಂ ವಹನ್ತಿ, ತದಾ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತಿ. ಏವಂ ಮಹಾಭೂತಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ ಜೀವಿತಂ. ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾದೀಸು ಪನ ಆಹಾರುಪಚ್ಛೇದೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ಪಾಕಟೋ ಏವ. ಏವಂ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ ಜೀವಿತಂ. ತಥಾ ಅಸಿತಪೀತಾದಿಪರಿಪಾಕೇ ಕಮ್ಮಜತೇಜೇ ಖೀಣೇ ಸತ್ತಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪುಣನ್ತಾಪಿ ಪಾಕಟಾ ಏವ. ಏವಂ ಉಸ್ಮಾಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ ಜೀವಿತಂ. ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಪನ ನಿರುದ್ಧೇ ನಿರುದ್ಧತೋ ಪಭುತಿ ಸತ್ತಾನಂ ನ ಹೋತಿ ಜೀವಿತನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಮೇವ. ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ ಜೀವಿತಂ. ಏವಂ ಅನೇಕಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿಭಾವತೋ ಕಸಿರಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಪರಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಅಪ್ಪಕಂ, ದೇವಾನಂ ಜೀವಿತಂ ಉಪನಿಧಾಯ ತಿಣಗ್ಗೇ ಉಸ್ಸಾವಬಿನ್ದುಸದಿಸಂ, ಚಿತ್ತಕ್ಖಣತೋ ಉದ್ಧಂ ಅಭಾವೇನ ವಾ ಪರಿತ್ತಂ. ಅತಿದೀಘಾಯುಕೋಪಿ ಹಿ ಸತ್ತೋ ಅತೀತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತೇನ ¶ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ ನ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿತ್ಥ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ –
‘‘ಜೀವಿತಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಚ, ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚ ಕೇವಲಾ;
ಏಕಚಿತ್ತಸಮಾಯುತ್ತಾ, ಲಹುಸೋ ವತ್ತತೇ ಖಣೋ.
‘‘ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ¶ , ಕಪ್ಪಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಯೇ ಮರೂ;
ನತ್ವೇವ ತೇಪಿ ಜೀವನ್ತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಂಯುತಾ’’ತಿ. (ಮಹಾನಿ. ೧೦);
ತಞ್ಚ ದುಕ್ಖೇನ ಸಂಯುತನ್ತಿ ತಞ್ಚ ಜೀವಿತಂ ಏವಂ ಅನಿಮಿತ್ತಮನಞ್ಞಾತಂ ಕಸಿರಂ ಪರಿತ್ತಞ್ಚ ಸಮಾನಮ್ಪಿ ಸೀತುಣ್ಹಡಂಸಮಕಸಾದಿಸಮ್ಫಸ್ಸಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖದುಕ್ಖದುಕ್ಖೇಹಿ ಸಂಯುತಂ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಈದಿಸಂ ಮಚ್ಚಾನಂ ಜೀವಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ¶ ತ್ವಂ ಯಾವ ತಂ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಧಮ್ಮಚರಿಯಮೇವ ಬ್ರೂಹಯ, ಮಾ ಪುತ್ತಮನುಸೋಚಾತಿ.
೫೮೧. ಅಥಾಪಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾಸಿ ‘‘ಸಬ್ಬೂಪಕರಣೇಹಿ ಪುತ್ತಂ ಅನುರಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಮೇ ಸೋ ಮತೋ, ತೇನ ಸೋಚಾಮೀ’’ತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಮಾ ಸೋಚಿ. ನ ಹಿ ಸೋ ಉಪಕ್ಕಮೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನ ಜಾತಾ ನ ಮಿಯ್ಯರೇ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಜಾತಾ ಸತ್ತಾ ಮಾ ಮರನ್ತೂತಿ ರಕ್ಖಿತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ಜರಂ ಪತ್ವಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಮರಣಂ ಅನುರೂಪಂ, ಅತಿದಹರೋ ಮೇ ಪುತ್ತೋ ಮತೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಜರಮ್ಪಿ ಪತ್ವಾ ಮರಣಂ, ಏವಂಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಪಾಣಿನೋ’’ತಿ, ಜರಂ ಪತ್ವಾಪಿ ಅಪ್ಪತ್ವಾಪಿ ಮರಣಂ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ನಿಯಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೫೮೨. ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಫಲಾನಮಿವ ಪಕ್ಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಫಲಾನಂ ಪಕ್ಕಾನಂ ಯಸ್ಮಾ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನತೋ ಪಭುತಿ ಸೂರಿಯಾತಪೇನ ಸನ್ತಪ್ಪಮಾನೇ ರುಕ್ಖೇ ಪಥವಿರಸೋ ಚ ಆಪೋರಸೋ ಚ ಪತ್ತತೋ ಸಾಖಂ ಸಾಖತೋ ಖನ್ಧಂ ಖನ್ಧತೋ ಮೂಲನ್ತಿ ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮೂಲತೋ ಪಥವಿಮೇವ ಪವಿಸತಿ, ಓಗಮನತೋ ಪಭುತಿ ಪನ ಪಥವಿತೋ ಮೂಲಂ ಮೂಲತೋ ಖನ್ಧನ್ತಿ ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಾಖಾಪತ್ತಪಲ್ಲವಾದೀನಿ ಪುನ ಆರೋಹತಿ, ಏವಂ ಆರೋಹನ್ತೋ ಚ ಪರಿಪಾಕಗತೇ ಫಲೇ ವಣ್ಟಮೂಲಂ ನ ಪವಿಸತಿ. ಅಥ ಸೂರಿಯಾತಪೇನ ತಪ್ಪಮಾನೇ ವಣ್ಟಮೂಲೇ ಪರಿಳಾಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನ ತಾನಿ ಫಲಾನಿ ಪಾತೋ ಪಾತೋ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಪತನ್ತಿ, ನೇಸಂ ಪಾತೋ ಪತನತೋ ಭಯಂ ಹೋತಿ, ಪತನಾ ಭಯಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಜಾತಾನಂ ಮಚ್ಚಾನಂ ನಿಚ್ಚಂ ಮರಣತೋ ಭಯಂ ¶ . ಪಕ್ಕಫಲಸದಿಸಾ ಹಿ ಸತ್ತಾತಿ.
೫೮೩-೬. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ‘‘ಯಥಾಪಿ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ…ಪೇ… ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ದಹರಾ ಚ…ಪೇ… ಪರಾಯಣಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣ್ಹ, ಏವಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತೇಸಂ ಮಚ್ಚು…ಪೇ… ಞಾತೀ ವಾ ಪನ ಞಾತಕೇ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ನ ಪಿತಾ ತಾಯತೇ ಪುತ್ತಂ, ಞಾತೀ ವಾ ಪನ ಞಾತಕೇ, ತಸ್ಮಾ ಪೇಕ್ಖತಂಯೇವ…ಪೇ… ನೀಯತಿ.
ತತ್ಥ ¶ ಅಯಂ ಯೋಜನಾ – ಪಸ್ಸಮಾನಾನಂಯೇವ ಞಾತೀನಂ ‘‘ಅಮ್ಮ, ತಾತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಥು ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಕಂ ಲಾಲಪತಂಯೇವ ಮಚ್ಚಾನಂ ಏಕಮೇಕೋ ¶ ಮಚ್ಚೋ ಯಥಾ ಗೋ ವಜ್ಝೋ ಏವಂ ನೀಯತಿ, ಏವಂ ಪಸ್ಸ, ಉಪಾಸಕ, ಯಾವ ಅತಾಣೋ ಲೋಕೋತಿ.
೫೮೭. ತತ್ಥ ಯೇ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದಯೋ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ, ತೇ ‘‘ಏವಮಬ್ಭಾಹತೋ ಲೋಕೋ ಮಚ್ಚುನಾ ಚ ಜರಾಯ ಚ, ಸೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಪರಿತ್ತಾಣಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಜಾನನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಧೀರಾ ನ ಸೋಚನ್ತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ಲೋಕಪರಿಯಾಯಂ. ಇಮಂ ಲೋಕಸಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ನ ಸೋಚನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೫೮೮. ತ್ವಂ ಪನ ಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ…ಪೇ… ಪರಿದೇವಸಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಆಗತಸ್ಸ ಆಗತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಇತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗತಸ್ಸ ಗತಮಗ್ಗಂ ವಾ ನ ಜಾನಾಸಿ, ತಸ್ಸ ಇಮೇ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಅಸಮ್ಪಸ್ಸಂ ನಿರತ್ಥಂ ಪರಿದೇವಸಿ. ಧೀರಾ ಪನ ತೇ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ವಿದಿತ್ವಾ ಲೋಕಪರಿಯಾಯಂ ನ ಸೋಚನ್ತೀತಿ.
೫೮೯. ಇದಾನಿ ‘‘ನಿರತ್ಥಂ ಪರಿದೇವಸೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಪರಿದೇವನಾಯ ನಿರತ್ಥಕಭಾವಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಪರಿದೇವಯಮಾನೋ ಚೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉದಬ್ಬಹೇತಿ ಉಬ್ಬಹೇಯ್ಯ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಅತ್ತನಿ ಸಞ್ಜನೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಹಿಂಸಮತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಬಾಧೇನ್ತೋ. ಕಯಿರಾ ಚೇ ನಂ ವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ ಯದಿ ತಾದಿಸೋ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಉದಬ್ಬಹೇ, ವಿಚಕ್ಖಣೋಪಿ ನಂ ಪರಿದೇವಂ ಕರೇಯ್ಯ.
೫೯೦. ನ ಹಿ ರುಣ್ಣೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ನ ಪನ ಕೋಚಿ ರುಣ್ಣೇನ ವಾ ಸೋಕೇನ ವಾ ಚೇತಸೋ ಸನ್ತಿಂ ಪಪ್ಪೋತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ರೋದತೋ ಸೋಚತೋ ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ದುಕ್ಖಂ, ಸರೀರಞ್ಚ ದುಬ್ಬಣ್ಣಿಯಾದೀಹಿ ಉಪಹಞ್ಞತೀತಿ.
೫೯೧. ನ ತೇನ ಪೇತಾತಿ ತೇನ ಪರಿದೇವನೇನ ಕಾಲಕತಾ ನ ಪಾಲೇನ್ತಿ ನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ನ ತಂ ತೇಸಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ನಿರತ್ಥಾ ಪರಿದೇವನಾತಿ.
೫೯೨. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ನಿರತ್ಥಾ, ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಆವಹತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಸೋಕಮಪ್ಪಜಹಂ ¶ …ಪೇ… ವಸಮನ್ವಗೂ. ತತ್ಥ ಅನುತ್ಥುನನ್ತೋತಿ ಅನುಸೋಚನ್ತೋ. ವಸಮನ್ವಗೂತಿ ವಸಂ ಗತೋ.
೫೯೩. ಏವಮ್ಪಿ ¶ ನಿರತ್ಥಕತ್ತಂ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಞ್ಚ ಸೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೋಕವಿನಯತ್ಥಂ ಓವದನ್ತೋ ¶ ‘‘ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗಮಿನೇತಿ ಗಮಿಕೇ, ಪರಲೋಕಗಮನಸಜ್ಜೇ ಠಿತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಫನ್ದನ್ತೇವಿಧ ಪಾಣಿನೋತಿ ಮರಣಭಯೇನ ಫನ್ದಮಾನೇಯೇವ ಇಧ ಸತ್ತೇ.
೫೯೪. ಯೇನ ಯೇನಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಮಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ದೀಘಾಯುಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅರೋಗೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತತೋ ತಂ ಅಞ್ಞಥಾಯೇವ ಹೋತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಮಞ್ಞಿತೋ ಮರತಿಪಿ, ರೋಗೀಪಿ ಹೋತಿ. ಏತಾದಿಸೋ ಅಯಂ ವಿನಾಭಾವೋ ಮಞ್ಞಿತಪ್ಪಚ್ಚನೀಕೇನ ಹೋತಿ, ಪಸ್ಸ, ಉಪಾಸಕ, ಲೋಕಸಭಾವನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
೫೯೬. ಅರಹತೋ ಸುತ್ವಾತಿ ಇಮಂ ಏವರೂಪಂ ಅರಹತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ. ನೇಸೋ ಲಬ್ಭಾ ಮಯಾ ಇತೀತಿ ಸೋ ಪೇತೋ ‘‘ಇದಾನಿ ಮಯಾ ಪುನ ಜೀವತೂ’’ತಿ ನ ಲಬ್ಭಾ ಇತಿ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ, ವಿನೇಯ್ಯ ಪರಿದೇವಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೫೯೭. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ‘‘ಯಥಾ ಸರಣಮಾದಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಧಂಸಯೇ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಧೀರೋ ಧಿತಿಸಮ್ಪದಾಯ, ಸಪಞ್ಞೋ ಸಾಭಾವಿಕಪಞ್ಞಾಯ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಬಾಹುಸಚ್ಚಪಞ್ಞಾಯ, ಕುಸಲೋ ಚಿನ್ತಕಜಾತಿಕತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚಿನ್ತಾಮಯಸುತಮಯಭಾವನಾಮಯಪಞ್ಞಾಹಿ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.
೫೯೮-೯. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಸೋಕಮೇವ, ಪರಿದೇವಂ…ಪೇ… ಸಲ್ಲಮತ್ತನೋ. ತತ್ಥ ಪಜಪ್ಪನ್ತಿ ತಣ್ಹಂ. ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಂ. ಅಬ್ಬಹೇತಿ ಉದ್ಧರೇ. ಸಲ್ಲನ್ತಿ ಏತಮೇವ ತಿಪ್ಪಕಾರಂ ದುನ್ನೀಹರಣಟ್ಠೇನ ಅನ್ತೋವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಚ ಸಲ್ಲಂ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಸತ್ತವಿಧಂ ರಾಗಾದಿಸಲ್ಲಂ ವಾ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹೇ ಸಲ್ಲೇ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಸಲ್ಲೋ…ಪೇ… ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ತತ್ಥ ಅಸಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ. ಪಪ್ಪುಯ್ಯಾತಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ. ಸೇಸಂ ಇಧ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ನ ವಣ್ಣಿತಂ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೯. ವಾಸೇಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಾಸೇಟ್ಠಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮೇವ ಯಾಸ್ಸ ನಿದಾನೇ ವುತ್ತಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಪನಸ್ಸ ವುತ್ತನಯಾನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ ಚ ಪದಾನಿ ಪರಿಹರನ್ತಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮ. ಇಚ್ಛಾನಙ್ಗಲೋತಿ ಗಾಮಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾನಂ ಚಙ್ಕೀ ತಾರುಕ್ಖೋ ತೋದೇಯ್ಯೋತಿ ವೋಹಾರನಾಮಮೇತಂ. ಪೋಕ್ಖರಸಾತಿ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣೀತಿ ನೇಮಿತ್ತಿಕಂ. ತೇಸು ಕಿರ ಏಕೋ ಹಿಮವನ್ತಪಸ್ಸೇ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಪದುಮೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಅಞ್ಞತರೋ ತಾಪಸೋ ತಂ ಪದುಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಯಿತಂ ದಾರಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಂವಡ್ಢೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಪೋಕ್ಖರೇ ಸಯಿತತ್ತಾ ‘‘ಪೋಕ್ಖರಸಾತೀ’’ತಿ ಚಸ್ಸ ನಾಮಮಕಾಸಿ. ಏಕಸ್ಸ ಠಾನನ್ತರೇ ನೇಮಿತ್ತಿಕಂ. ತೇನ ಕಿರ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿನಾಮಕಂ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಲದ್ಧಂ, ಸೋ ತೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿ.
ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ ಕಸ್ಮಾ ಇಚ್ಛಾನಙ್ಗಲೇ ಪಟಿವಸನ್ತೀತಿ? ವೇದಸಜ್ಝಾಯನಪರಿವೀಮಂಸನತ್ಥಂ. ತೇನ ಕಿರ ಸಮಯೇನ ಕೋಸಲಜನಪದೇ ವೇದಕಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇದಾನಂ ಸಜ್ಝಾಯಕರಣತ್ಥಞ್ಚ ಅತ್ಥೂಪಪರಿಕ್ಖಣತ್ಥಞ್ಚ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗಾಮೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ತೇನ ತೇಪಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಅತ್ತನೋ ಭೋಗಗಾಮತೋ ಆಗಮ್ಮ ತತ್ಥ ಪಟಿವಸನ್ತಿ.
ವಾಸೇಟ್ಠಭಾರದ್ವಾಜಾನನ್ತಿ ವಾಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಚ ಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸ ಚ. ಅಯಮನ್ತರಾಕಥಾತಿ ಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಕಭಾವಾನುರೂಪಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾ ಅನುವಿಚರಿಂಸು, ತಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ಅನ್ತರಾ ವೇಮಜ್ಝೇಯೇವ ಅಯಂ ಅಞ್ಞಾ ಕಥಾ ಉದಪಾದೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣಿಕೋತಿ ಸಂಸುದ್ಧಕುಚ್ಛಿಕೋ, ಸಂಸುದ್ಧಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಏವ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಸಮವೇಪಾಕಿನಿಯಾ ಗಹಣಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಉದರಗ್ಗಿ ‘‘ಗಹಣೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಧ ಪನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ. ಯಾವ ಸತ್ತಮಾತಿ ಮಾತು ಮಾತಾ, ಪಿತು ಪಿತಾತಿ ಏವಂ ಪಟಿಲೋಮೇನ ಯಾವ ಸತ್ತ ಜಾತಿಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಿತಾಮಹೋ ಚ ಪಿತಾಮಹೀ ಚ ಪಿತಾಮಹಾ, ತಥಾ ಮಾತಾಮಹೋ ಚ ಮಾತಾಮಹೀ ಚ ಮಾತಾಮಹಾ, ಪಿತಾಮಹಾ ಚ ಮಾತಾಮಹಾ ¶ ಚ ಪಿತಾಮಹಾಯೇವ. ಪಿತಾಮಹಾನಂ ಯುಗಂ ಪಿತಾಮಹಯುಗಂ. ಯುಗನ್ತಿ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ. ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಮೇವ ಚೇತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಪಿತಾಮಹಾಯೇವ ಪಿತಾಮಹಯುಗಂ. ಅಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಜಾತಿಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಕಿಂ ಸೋ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ಅನವಞ್ಞಾತೋ ¶ . ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋತಿ ಜಾತಿಸನ್ದೋಸವಾದೇನ ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ. ವತಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸಞ್ಞಾಪೇತುನ್ತಿ ಞಾಪೇತುಂ ಬೋಧೇತುಂ, ನಿರನ್ತರಂ ಕಾತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಯಾಮಾತಿ ಗಚ್ಛಾಮ.
೬೦೦. ಅನುಞ್ಞಾತಪಟಿಞ್ಞಾತಾತಿ ¶ ‘‘ತೇವಿಜ್ಜಾ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಏವಂ ಮಯಂ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಚ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಅತ್ತನಾ ಚ ಪಟಿಜಾನಿಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಮಾತಿ ಭವಾಮ. ಉಭೋತಿ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ. ಅಹಂ ಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಸ್ಸ, ತಾರುಕ್ಖಸ್ಸಾಯಂ ಮಾಣವೋತಿ ಅಹಂ ಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಸ್ಸ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸೀ ಅಗ್ಗಸಿಸ್ಸೋ, ಅಯಂ ತಾರುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಣತಿ ಆಚರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ದೀಪೇನ್ತೋ.
೬೦೧. ತೇವಿಜ್ಜಾನನ್ತಿ ತಿವೇದಾನಂ. ಕೇವಲಿನೋತಿ ನಿಟ್ಠಙ್ಗತಾ. ಅಸ್ಮಸೇತಿ ಅಮ್ಹ ಭವಾಮ. ಇದಾನಿ ತಂ ಕೇವಲಿಭಾವಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಪದಕಸ್ಮಾ…ಪೇ… ಸಾದಿಸಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಜಪ್ಪೇತಿ ವೇದೇ. ಕಮ್ಮುನಾತಿ ದಸವಿಧೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಕಮ್ಮುನಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸತ್ತವಿಧಂ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯತೋ ಖೋ ಭೋ ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಿವಿಧಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ವತಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಆಹ. ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹಿ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ.
೬೦೨-೫. ಇದಾನಿ ತಂ ವಚನನ್ತರೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಹಞ್ಚ ಕಮ್ಮುನಾ ಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ. ಖಯಾತೀತನ್ತಿ ಊನಭಾವಂ ಅತೀತಂ, ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೇಚ್ಚಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ. ನಮಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನಮೋ ಕರೋನ್ತಿ. ಚಕ್ಖುಂ ಲೋಕೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರೇ ಲೋಕೇ, ತಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಲೋಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥಸನ್ದಸ್ಸನೇನ ಚಕ್ಖು ಹುತ್ವಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ.
೬೦೬. ಏವಂ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ವಾಸೇಟ್ಠೇನ ಯಾಚಿತೋ ಭಗವಾ ದ್ವೇಪಿ ¶ ಜನೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ತೇಸಂ ವೋ ಅಹಂ ಬ್ಯಕ್ಖಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಬ್ಯಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಅನುಪುಬ್ಬನ್ತಿ ತಿಟ್ಠತು ತಾವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಚಿನ್ತಾ, ಕೀಟಪಟಙ್ಗತಿಣರುಕ್ಖತೋ ಪಭುತಿ ವೋ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಬ್ಯಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾಯ ವಿನೇತಬ್ಬಾ ಹಿ ತೇ ಮಾಣವಕಾ. ಜಾತಿವಿಭಙ್ಗನ್ತಿ ಜಾತಿವಿತ್ಥಾರಂ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾ ಹಿ ಜಾತಿಯೋತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಞ್ಹಿ ಪಾಣಾನಂ ಜಾತಿಯೋ ಅಞ್ಞಾ ಅಞ್ಞಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೦೭. ತತೋ ¶ ಪಾಣಾನಂ ಜಾತಿವಿಭಙ್ಗೇ ಕಥೇತಬ್ಬೇ ‘‘ತಿಣರುಕ್ಖೇಪಿ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾನಂ ತಾವ ಕಥೇತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ತಂ ಕಿಮತ್ಥಮಿತಿ ಚೇ? ಉಪಾದಿನ್ನೇಸು ಸುಖಞಾಪನತ್ಥಂ. ಅನುಪಾದಿನ್ನೇಸು ಹಿ ಜಾತಿಭೇದೇ ಗಹಿತೇ ಉಪಾದಿನ್ನೇಸು ಸೋ ಪಾಕಟತರೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ತಿಣಾನಿ ನಾಮ ಅನ್ತೋಫೇಗ್ಗೂನಿ ಬಹಿಸಾರಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದಯೋಪಿ ತಿಣಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ರುಕ್ಖಾ ನಾಮ ಬಹಿಫೇಗ್ಗೂ ಅನ್ತೋಸಾರಾ. ತಿಣಾನಿ ಚ ರುಕ್ಖಾ ಚ ತಿಣರುಕ್ಖಾ. ತೇ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ತಿಣರುಕ್ಖೇಪಿ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ. ನ ಚಾಪಿ ಪಟಿಜಾನರೇತಿ ‘‘ಮಯಂ ತಿಣಾ, ಮಯಂ ರುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ನ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ. ಲಿಙ್ಗಂ ಜಾತಿಮಯನ್ತಿ ಅಪಟಿಜಾನನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಚ ತೇಸಂ ಜಾತಿಮಯಮೇವ ಸಣ್ಠಾನಂ ¶ ಅತ್ತನೋ ಮೂಲಭೂತತಿಣಾದಿಸದಿಸಮೇವ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾ ಹಿ ಜಾತಿಯೋ, ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾ ತಿಣಜಾತಿ, ಅಞ್ಞಾ ರುಕ್ಖಜಾತಿ; ತಿಣೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞಾ ತಾಲಜಾತಿ, ಅಞ್ಞಾ ನಾಳಿಕೇರಜಾತೀತಿ ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ.
ತೇನ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ಯಂ ಜಾತಿವಸೇನ ನಾನಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಪರೇಸಂ ವಾ ಉಪದೇಸಂ ವಿನಾಪಿ ಅಞ್ಞಜಾತಿತೋ ವಿಸೇಸೇನ ಗಯ್ಹತಿ. ಯದಿ ಚ ಜಾತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಪರೇಸಂ ವಾ ಉಪದೇಸಂ ವಿನಾ ಖತ್ತಿಯತೋ ವೇಸ್ಸಸುದ್ದತೋ ವಾ ವಿಸೇಸೇನ ಗಯ್ಹೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಗಯ್ಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಜಾತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ. ಪರತೋ ಪನ ‘‘ಯಥಾ ಏತಾಸು ಜಾತೀಸೂ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಏತಮತ್ಥಂ ವಚೀಭೇದೇನೇವ ಆವಿಕರಿಸ್ಸತಿ.
೬೦೮. ಏವಂ ಅನುಪಾದಿನ್ನೇಸು ಜಾತಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಪಾದಿನ್ನೇಸು ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತೋ ಕೀಟೇ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕೀಟಾತಿ ಕಿಮಯೋ. ಪಟಙ್ಗಾತಿ ¶ ಪಟಙ್ಗಾಯೇವ. ಯಾವ ಕುನ್ಥಕಿಪಿಲ್ಲಿಕೇತಿ ಕುನ್ಥಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೦೯. ಖುದ್ದಕೇತಿ ಕಾಳಕಕಣ್ಡಕಾದಯೋ. ಮಹಲ್ಲಕೇತಿ ಸಸಬಿಳಾರಾದಯೋ. ಸಬ್ಬೇ ಹಿ ತೇ ಅನೇಕವಣ್ಣಾ.
೬೧೦. ಪಾದೂದರೇತಿ ಉದರಪಾದೇ, ಉದರಂಯೇವ ಯೇಸಂ ಪಾದಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದೀಘಪಿಟ್ಠಿಕೇತಿ ಸಪ್ಪಾನಞ್ಹಿ ಸೀಸತೋ ಯಾವ ನಙ್ಗುಟ್ಠಾ ಪಿಟ್ಠಿ ಏವ ಹೋತಿ, ತೇನ ತೇ ‘‘ದೀಘಪಿಟ್ಠಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇಪಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ಆಸೀವಿಸಾದಿಭೇದೇನ.
೬೧೧. ಓದಕೇತಿ ¶ ಉದಕಮ್ಹಿ ಜಾತೇ. ಮಚ್ಛಾಪಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ರೋಹಿತಮಚ್ಛಾದಿಭೇದೇನ.
೬೧೨. ಪಕ್ಖೀತಿ ಸಕುಣೇ. ತೇ ಹಿ ಪಕ್ಖಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ‘‘ಪಕ್ಖೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪತ್ತೇಹಿ ಯನ್ತೀತಿ ಪತ್ತಯಾನಾ. ವೇಹಾಸೇ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವಿಹಙ್ಗಮಾ. ತೇಪಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ಕಾಕಾದಿಭೇದೇನ.
೬೧೩. ಏವಂ ಥಲಜಲಾಕಾಸಗೋಚರಾನಂ ಪಾಣಾನಂ ಜಾತಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ತಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಏತಾಸೂ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾಧಿಪ್ಪಾಯವಣ್ಣನಾವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
೬೧೪-೬. ವಿತ್ಥಾರತೋ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಯಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಕೇಸೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಲಿಙ್ಗಂ ಜಾತಿಮಯಂ ಪುಥೂ’’ತಿ, ತಂ ಏವಂ ನತ್ಥೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ನ ಕೇಸೇಹೀತಿ. ನ ಹಿ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಈದಿಸಾ ಕೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಈದಿಸಾ’’ತಿ ನಿಯಮೋ ಅತ್ಥಿ ಯಥಾ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಮಿಗಾದೀನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಲಿಙ್ಗಂ ಜಾತಿಮಯಂ ನೇವ, ಯಥಾ ಅಞ್ಞಾಸು ಜಾತಿಸೂತಿ ಇದಂ ಪನ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಸ ಯೋಜನಾ – ತದೇವ ಯಸ್ಮಾ ಇಮೇಹಿ ಕೇಸಾದೀಹಿ ನತ್ಥಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಲಿಙ್ಗಂ ಜಾತಿಮಯಂ ಪುಥು, ತಸ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಭೇದೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ಲಿಙ್ಗಂ ಜಾತಿಮಯಂ ನೇವ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಾಸು ಜಾತೀಸೂ’’ತಿ.
೬೧೭. ಇದಾನಿ ಏವಂ ಜಾತಿಭೇದೇ ಅಸನ್ತೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಖತ್ತಿಯೋತಿ ಇದಂ ನಾನತ್ತಂ ಯಥಾ ಜಾತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಚ್ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಏತಂ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ವಿಯ ಯೋನಿಸಿದ್ಧಮೇವ ಕೇಸಾದಿಸಣ್ಠಾನಾನತ್ತಂ ಮನುಸ್ಸೇಸು ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀನಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರೇಸು ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪನ ಏತಸ್ಮಿಂ ಯದೇತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಖತ್ತಿಯೋತಿ ನಾನತ್ತವಿಧಾನಪರಿಯಾಯಂ ವೋಕಾರಂ, ತಂ ವೋಕಾರಞ್ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಮಞ್ಞಾಯ ಪವುಚ್ಚತಿ, ವೋಹಾರಮತ್ತೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ.
೬೧೯-೬೨೫. ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಭಗವಾ ಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸ ವಾದಂ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯದಿ ಜಾತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಆಜೀವಸೀಲಾಚಾರವಿಪನ್ನೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪೋರಾಣಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾವಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಲೋಕೇ ಚ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ, ತಸ್ಮಾ ವಾಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ವಾದಪಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಮನುಸ್ಸೇಸೂ’’ತಿಆದಿಕಾ ಅಟ್ಠ ಗಾಥಾಯೋ ಆಹ. ತತ್ಥ ಗೋರಕ್ಖನ್ತಿ ಖೇತ್ತರಕ್ಖಂ, ಕಸಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಥವೀ ಹಿ ‘‘ಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಪ್ಪಭೇದೋ ಚ ಖೇತ್ತಂ. ಪುಥುಸಿಪ್ಪೇನಾತಿ ತನ್ತವಾಯಕಮ್ಮಾದಿನಾನಾಸಿಪ್ಪೇನ. ವೋಹಾರನ್ತಿ ವಣಿಜ್ಜಂ. ಪರಪೇಸ್ಸೇನಾತಿ ಪರೇಸಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚೇನ. ಇಸ್ಸತ್ಥನ್ತಿ ಆವುಧಜೀವಿಕಂ, ಉಸುಞ್ಚ ಸತ್ತಿಞ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪೋರೋಹಿಚ್ಚೇನಾತಿ ಪುರೋಹಿತಕಮ್ಮೇನ.
೬೨೬. ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಯೇನ ಚ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ಚ ಆಜೀವಸೀಲಾಚಾರವಿಪನ್ನಸ್ಸ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾವಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನ ಜಾತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಗುಣೇಹಿ ಪನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಕುಲೇ ಜಾತೋ ಯೋ ಗುಣವಾ, ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಞಾಯೋತಿ ಏವಮೇತಂ ಞಾಯಂ ಅತ್ಥತೋ ಆಪಾದೇತ್ವಾ ಪುನ ತದೇವ ಞಾಯಂ ವಚೀಭೇದೇನ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಚಾಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ.
ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಹಂ ಪನ ಯ್ವಾಯಂ ಚತೂಸು ಯೋನೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಜಾತೋ, ತತ್ರಾಪಿ ವಾ ವಿಸೇಸೇನ ಯೋ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಞ್ಞಿತಾಯ ಮಾತರಿ ಸಮ್ಭೂತೋ, ತಂ ಯೋನಿಜಂ ಮತ್ತಿಸಮ್ಭವಂ ಯಾ ಚಾಯಂ ‘‘ಉಭತೋ ಸುಜಾತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೩೦೩; ಮ. ನಿ. ೨.೪೨೪) ನಯೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಉಪ್ಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಾ ಯೋನಿ ಕಥೀಯತಿ, ‘‘ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣಿಕೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಮಾತುಸಮ್ಪತ್ತಿ, ತತೋಪಿ ಜಾತಸಮ್ಭೂತತ್ತಾ ‘‘ಯೋನಿಜೋ ಮತ್ತಿಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ತಮ್ಪಿ ಯೋನಿಜಂ ಮತ್ತಿಸಮ್ಭವಂ ಇಮಿನಾ ಚ ಯೋನಿಜಮತ್ತಿಸಮ್ಭವಮತ್ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ನ ಬ್ರೂಮಿ ¶ . ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಭೋ ಭೋ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಕಿಞ್ಚನೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠತ್ತಾ ಭೋವಾದೀ ನಾಮ ಸೋ ಹೋತಿ, ಸಚೇ ಹೋತಿ ಸಕಿಞ್ಚನೋ. ಯೋ ಪನಾಯಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕುಲೇ ಜಾತೋಪಿ ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಾಭಾವೇನ ಅಕಿಞ್ಚನೋ, ಸಬ್ಬಗಹಣಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಚ ಅನಾದಾನೋ, ಅಕಿಞ್ಚನಂ ಅನಾದಾನಂ ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಬಾಹಿತಪಾಪೋತಿ.
೬೨೭. ಕಿಞ್ಚ ¶ ಭಿಯ್ಯೋ – ‘‘ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಂ ಛೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಗಾಥಾ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ದಸವಿಧಂ ಸಂಯೋಜನಂ. ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ತಣ್ಹಾಯ ನ ತಸ್ಸತಿ. ತಮಹನ್ತಿ ತಂ ಅಹಂ ರಾಗಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಾನಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಸಙ್ಗಾತಿಗಂ, ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಯೋಗಾನಂ ಅಭಾವೇನ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೨೮. ನದ್ಧಿನ್ತಿ ನಯ್ಹನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ಕೋಧಂ. ವರತ್ತನ್ತಿ ಬನ್ಧನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ತಣ್ಹಂ. ಸನ್ದಾನಂ ಸಹನುಕ್ಕಮನ್ತಿ ಅನುಸಯಾನುಕ್ಕಮಸಹಿತಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಸನ್ದಾನಂ, ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಲಿಘಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಪಲಿಘಂ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನ್ನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧಂ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೨೯. ಅದುಟ್ಠೋತಿ ಏವಂ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಞ್ಚ ಪಾಣಿಆದೀಹಿ ಪೋಥನಞ್ಚ ಅನ್ದುಬನ್ಧನಾದೀಹಿ ಬನ್ಧನಞ್ಚ ಯೋ ಅಕುದ್ಧಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ, ಖನ್ತಿಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಖನ್ತೀಬಲಂ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನೀಕಭೂತೇನ ತೇನೇವ ಖನ್ತೀಬಲಾನೀಕೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಬಲಾನೀಕಂ ತಂ ಏವರೂಪಂ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೦. ವತನ್ತನ್ತಿ ಧುತವತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇನ ಸೀಲವನ್ತಂ, ತಣ್ಹಾಉಸ್ಸದಾಭಾವೇನ ಅನುಸ್ಸದಂ, ಛಳಿನ್ದ್ರಿಯದಮನೇನ ದನ್ತಂ, ಕೋಟಿಯಂ ಠಿತೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಅನ್ತಿಮಸಾರೀರಂ ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೧. ಯೋ ¶ ನ ಲಿಮ್ಪತೀತಿ ಏವಮೇವ ಯೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ದುವಿಧೇಪಿ ಕಾಮೇ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಮೇ ನ ಸಣ್ಠಾತಿ, ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೨. ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಖನ್ಧದುಕ್ಖಸ್ಸ. ಪನ್ನಭಾರನ್ತಿ ಓಹಿತಕ್ಖನ್ಧಭಾರಂ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಾ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೩. ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞನ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಂ, ಧಮ್ಮೋಜಪಞ್ಞಾಯ ಮೇಧಾವಿಂ, ‘‘ಅಯಂ ದುಗ್ಗತಿಯಾ, ಅಯಂ ಸುಗತಿಯಾ, ಅಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ಅಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏವಂ ಮಗ್ಗೇ ಅಮಗ್ಗೇ ಚ ಛೇಕತಾಯ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಕೋವಿದಂ, ಅರಹತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಉತ್ತಮತ್ಥಮನುಪ್ಪತ್ತಂ ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೪. ಅಸಂಸಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸನಸವನಸಮುಲ್ಲಾಪಪರಿಭೋಗಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅಸಂಸಟ್ಠಂ. ಉಭಯನ್ತಿ ಗಿಹೀಹಿ ಚ ಅನಗಾರೇಹಿ ಚಾತಿ ಉಭಯೇಹಿಪಿ ಅಸಂಸಟ್ಠಂ. ಅನೋಕಸಾರಿನ್ತಿ ಅನಾಲಯಚಾರಿಂ, ತಂ ಏವರೂಪಂ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೫. ನಿಧಾಯಾತಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಓರೋಪೇತ್ವಾ. ತಸೇಸು ಥಾವರೇಸು ಚಾತಿ ತಣ್ಹಾತಾಸೇನ ತಸೇಸು ತಣ್ಹಾಭಾವೇನ ಥಿರತಾಯ ಥಾವರೇಸು. ಯೋ ನ ಹನ್ತೀತಿ ಯೋ ಏವಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ವಿಗತಪಟಿಘತಾಯ ನಿಕ್ಖಿತ್ತದಣ್ಡೋ ನೇವ ಕಞ್ಚಿ ಸಯಂ ಹನತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಘಾತೇತಿ, ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೬. ಅವಿರುದ್ಧನ್ತಿ ಆಘಾತವಸೇನ ವಿರುದ್ಧೇಸುಪಿ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನೇಸು ಆಘಾತಾಭಾವೇನ ಅವಿರುದ್ಧಂ, ಹತ್ಥಗತೇ ದಣ್ಡೇ ವಾ ಸತ್ಥೇ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪರೇಸಂ ಪಹಾರದಾನತೋ ಅವಿರತತ್ತಾ ಅತ್ತದಣ್ಡೇಸು ಜನೇಸು ನಿಬ್ಬುತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತದಣ್ಡಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಾದಾನೇಸು, ತಸ್ಸ ಗಹಣಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅನಾದಾನಂ ತಂ ಏವರೂಪಂ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೭. ಆರಗ್ಗಾತಿ ಯಸ್ಸೇತೇ ರಾಗಾದಯೋ ಅಯಞ್ಚ ಪರಗುಣಮಕ್ಖಣಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಖೋ ಆರಗ್ಗಾ ಸಾಸಪೋ ವಿಯ ಪಪತಿತೋ, ಯಥಾ ಸಾಸಪೋ ಆರಗ್ಗೇ ನ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ಚಿತ್ತೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೮. ಅಕಕ್ಕಸನ್ತಿ ಅಫರುಸಂ. ವಿಞ್ಞಾಪನಿನ್ತಿ ಅತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನಿಂ. ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಭೂತಂ. ನಾಭಿಸಜೇತಿ ¶ ಯಾಯ ಗಿರಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಕುಜ್ಝಾಪನವಸೇನ ನ ಲಗ್ಗಾಪೇಯ್ಯ. ಖೀಣಾಸವೋ ನಾಮ ಏವರೂಪಮೇವ ಗಿರಂ ಭಾಸೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೩೯. ಸಾಟಕಾಭರಣಾದೀಸು ದೀಘಂ ವಾ ರಸ್ಸಂ ವಾ, ಮಣಿಮುತ್ತಾದೀಸು ಅಣುಂ ವಾ ಥೂಲಂ ವಾ ಮಹಗ್ಘಅಪ್ಪಗ್ಘವಸೇನ ಸುಭಂ ವಾ ಅಸುಭಂ ವಾ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಲೋಕೇ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಾದಿಯತಿ, ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ¶ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೦. ನಿರಾಸಾಸನ್ತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹಂ. ವಿಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಯುತ್ತಂ ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೧. ಆಲಯಾತಿ ತಣ್ಹಾ. ಅಞ್ಞಾಯ ಅಕಥಂಕಥೀತಿ ಅಟ್ಠ ವತ್ಥೂನಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ. ಅಮತೋಗಧಮನುಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಓಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಂ ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೨. ಉಭೋತಿ ದ್ವೇಪಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಪಾಪಾನಿ ಚ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಗನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಭೇದಂ ಸಙ್ಗಂ. ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ. ತಮಹಂ ವಟ್ಟಮೂಲಸೋಕೇನ ಅಸೋಕಂ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ರಾಗರಜಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ವಿರಜಂ, ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೩. ವಿಮಲನ್ತಿ ಅಬ್ಭಾದಿಮಲವಿರಹಿತಂ. ಸುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ. ವಿಪ್ಪಸನ್ನನ್ತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಂ. ಅನಾವಿಲನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾವಿಲತ್ತವಿರಹಿತಂ. ನನ್ದೀಭವಪರಿಕ್ಖೀಣನ್ತಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ಪರಿಕ್ಖೀಣತಣ್ಹಂ ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೪. ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ರಾಗಪಲಿಪಥಞ್ಚೇವ ಕಿಲೇಸದುಗ್ಗಞ್ಚ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಞ್ಚ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನಕಮೋಹಞ್ಚ ಅತೀತೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಓಘೇ ತಿಣ್ಣೋ ಹುತ್ವಾ ಪಾರಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ದುವಿಧೇನ ಝಾನೇನ ಝಾಯೀ, ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅನೇಜೋ, ಕಥಂಕಥಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅಕಥಂಕಥೀ, ಉಪಾದಾನಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತೋ, ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೫. ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಇಧ ಲೋಕೇ, ಉಭೋಪಿ ಕಾಮೇ ಹಿತ್ವಾ ಅನಾಗಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಜತಿ, ತಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣಕಾಮಞ್ಚೇವ ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಞ್ಚ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೬. ಯೋ ¶ ¶ ಇಧ ಲೋಕೇ ಛದ್ವಾರಿಕಂ ತಣ್ಹಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಘರಾವಾಸೇನ ಅನತ್ಥಿಕೋ ಅನಾಗಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಜತಿ, ತಣ್ಹಾಯ ಚೇವ ಭವಸ್ಸ ಚ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಭವಪರಿಕ್ಖೀಣಂ ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೭. ಮಾನುಸಕಂ ಯೋಗನ್ತಿ ಮಾನುಸಕಂ ಆಯುಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಚವಿಧಕಾಮಗುಣೇ ಚ. ದಿಬ್ಬಯೋಗೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಯೋ ಮಾನುಸಕಂ ಯೋಗಂ ಹಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ತಂ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೮. ರತಿನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರತಿಂ. ಅರತಿನ್ತಿ ಅರಞ್ಞವಾಸೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತತ್ತಂ. ಸೀತಿಭೂತನ್ತಿ ¶ ನಿಬ್ಬುತಂ, ನಿರುಪಧಿನ್ತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ, ವೀರನ್ತಿ ತಂ ಏವರೂಪಂ ಸಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಲೋಕಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ವೀರಿಯವನ್ತಂ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೪೯. ಯೋ ವೇದೀತಿ ಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಚುತಿಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಞ್ಚ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ, ತಮಹಂ ಅಲಗ್ಗತಾಯ ಅಸತ್ತಂ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ಗತತ್ತಾ ಸುಗತಂ, ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಬುದ್ಧತಾಯ ಬುದ್ಧಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೫೦. ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸೇತೇ ದೇವಾದಯೋ ಗತಿಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಮಹಂ ಆಸವಾನಂ ಖೀಣತಾಯ ಖೀಣಾಸವಂ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಹನ್ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೫೧. ಪುರೇತಿ ಅತೀತಕ್ಖನ್ಧೇಸು. ಪಚ್ಛಾತಿ ಅನಾಗತೇಸು. ಮಜ್ಝೇತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು. ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ಯಸ್ಸೇತೇಸು ಠಾನೇಸು ತಣ್ಹಾಗಾಹಸಙ್ಖಾತಂ ಕಿಞ್ಚನಂ ನತ್ಥಿ. ತಮಹಂ ರಾಗಕಿಞ್ಚನಾದೀಹಿ ಅಕಿಞ್ಚನಂ. ಕಸ್ಸಚಿ ಗಹಣಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅನಾದಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೫೨. ಅಚ್ಛಮ್ಭಿತತ್ತೇನ ಉಸಭಸದಿಸತಾಯ ಉಸಭಂ, ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಪವರಂ, ವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವೀರಂ, ಮಹನ್ತಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಏಸಿತತ್ತಾ ಮಹೇಸಿಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನಂ ವಿಜಿತತ್ತಾ ವಿಜಿತಾವಿನಂ, ನಿನ್ಹಾತಕಿಲೇಸತಾಯ ನ್ಹಾತಕಂ, ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧತಾಯ ಬುದ್ಧಂ ತಂ ಏವರೂಪಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೫೩. ಯೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ, ಛಬ್ಬೀಸತಿದೇವಲೋಕಭೇದಂ ಸಗ್ಗಂ, ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅಪಾಯಞ್ಚ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಥೋ ಜಾತಿಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ, ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೫೪. ಏವಂ ¶ ¶ ಭಗವಾ ಗುಣತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಯೇ ‘ಜಾತಿತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ಇದಂ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತಾ, ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿ ದುದ್ದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಞ್ಞಾ ಹೇಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಯದಿದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಖತ್ತಿಯೋ ಭಾರದ್ವಾಜೋ ವಾಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಪಕಪ್ಪಿತಂ, ಸಮಞ್ಞಾ ಹೇಸಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಪಞ್ಞತ್ತಿವೋಹಾರಮತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮುಚ್ಚಾ ಸಮುದಾಗತಂ ಸಮನುಞ್ಞಾಯ ¶ ಆಗತಂ. ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಜಾತಕಾಲೇಯೇವಸ್ಸ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೇಹಿ ಪಕಪ್ಪಿತಂ ಕತಂ. ನೋ ಚೇತಂ ಏವಂ ಪಕಪ್ಪೇಯ್ಯುಂ, ನ ಕೋಚಿ ಕಞ್ಚಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಭಾರದ್ವಾಜೋ’’ತಿ ವಾ ಜಾನೇಯ್ಯ.
೬೫೫. ಏವಂ ಪಕಪ್ಪಿತಞ್ಚೇತಂ ದೀಘರತ್ತಮನುಸಯಿತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಮಜಾನತಂ, ‘‘ಪಕಪ್ಪಿತಂ ನಾಮಗೋತ್ತಂ, ನಾಮಗೋತ್ತಮತ್ತಮೇತಂ ಸಂವೋಹಾರತ್ಥಂ ಪಕಪ್ಪಿತ’’ನ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಹದಯೇ ದೀಘರತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಮನುಸಯಿತಂ, ತಸ್ಸ ಅನುಸಯಿತತ್ತಾ ತಂ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ತೇ ಪಬ್ರುವನ್ತಿ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ, ಅಜಾನನ್ತಾಯೇವ ಏವಂ ವದನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೬೫೬-೭. ಏವಂ ‘‘ಯೇ ‘ಜಾತಿತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ಇದಂ ವೋಹಾರಮತ್ತಮಜಾನನ್ತಾ, ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿ ದುದ್ದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಮೇವ ಜಾತಿವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಕಮ್ಮವಾದಞ್ಚ ನಿರೋಪೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಜಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಕಮ್ಮುನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತಿ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಿತ್ಥಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ಕಸ್ಸಕೋ ಕಮ್ಮುನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮುನಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಕಸಿಕಮ್ಮಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಚೇತನಾಕಮ್ಮುನಾ.
೬೫೯. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚಯೇನ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದಸ್ಸಾವಿನೋ. ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಕೋವಿದಾತಿ ಸಮ್ಮಾನಾವಮಾನಾರಹೇ ಕುಲೇ ಕಮ್ಮವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಾಪಿ ಹೀನಪಣೀತತಾ ಹೀನಪಣೀತೇ ಕಮ್ಮೇ ವಿಪಚ್ಚಮಾನೇ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಕುಸಲಾ.
೬೬೦. ‘‘ಕಮ್ಮುನಾವತ್ತತೀ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಪನ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪಜಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸತ್ತಾ’’ತಿ ವಾ ಏಕೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ, ವಚನಮತ್ತಮೇವ ನಾನಂ. ಪುರಿಮಪದೇನ ಚೇತ್ಥ ¶ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ…ಪೇ… ಸೇಟ್ಠೋ ಸಜಿತಾ ವಸೀ ಪಿತಾ ಭೂತಭಬ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೨) ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ¶ ನಿಸೇಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಮ್ಮುನಾ ಹಿ ವತ್ತತಿ ತಾಸು ತಾಸು ಗತೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲೋಕೋ, ತಸ್ಸ ಕೋ ಸಜಿತಾತಿ? ದುತಿಯೇನ ‘‘ಏವಂ ಕಮ್ಮುನಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋಪಿ ಚ ಪವತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭೇದೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಏವ ¶ ಪವತ್ತತಿ, ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತೋ ಹೀನಪಣೀತಾದಿಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತಿಯೇನ ತಮೇವತ್ಥಂ ನಿಗಮೇತಿ ‘‘ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಕಮ್ಮನಿಬನ್ಧನಾ ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮೇನೇವ ಬದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ. ಚತುತ್ಥೇನ ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತಿ ರಥಸ್ಸಾಣೀವ ಯಾಯತೋತಿ. ಯಥಾ ರಥಸ್ಸ ಯಾಯತೋ ಆಣಿ ನಿಬನ್ಧನಂ ಹೋತಿ, ನ ತಾಯ ಅನಿಬದ್ಧೋ ಯಾತಿ, ಏವಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೋ ಚ ಪವತ್ತತೋ ಚ ಕಮ್ಮಂ ನಿಬನ್ಧನಂ, ನ ತೇನ ಅನಿಬದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ.
೬೬೧. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಕಮ್ಮನಿಬನ್ಧನೋ ಲೋಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಪೇನಾ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಪೇನಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇನ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾನಿಸ್ಸಿತೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಸೇಟ್ಠಚರಿಯೇನ. ಸಂಯಮೇನಾತಿ ಸೀಲೇನ. ದಮೇನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ. ಏತೇನ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುತ್ತಮಂ, ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ಕಮ್ಮಂ ಉತ್ತಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಬ್ರಹ್ಮಂ ಆನೇತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಂ ಆನೇತಿ ಆವಹತಿ ದೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೬೬೨. ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಸನ್ತೋತಿ ಸನ್ತಕಿಲೇಸೋ. ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಕ್ಕೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಸಕ್ಕೋ ಚ. ಯೋ ಏವರೂಪೋ, ಸೋ ನ ಕೇವಲಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಸಕ್ಕೋ ಚ ಸೋ ವಿಜಾನತಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ, ಏವಂ ವಾಸೇಟ್ಠ ಜಾನಾಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಾಸೇಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೦. ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಏವಂ ¶ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಮೇವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಚಸ್ಸ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಥ ಖೋ ಕೋಕಾಲಿಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕೋ ಅಯಂ ಕೋಕಾಲಿಕೋ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಯಂ ಕಿರ ಕೋಕಾಲಿಕರಟ್ಠೇ ಕೋಕಾಲಿಕನಗರೇ ಕೋಕಾಲಿಕಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಿತರಾ ಕಾರಾಪಿತೇ ವಿಹಾರೇಯೇವ ಪಟಿವಸತಿ ‘‘ಚೂಳಕೋಕಾಲಿಕೋ’’ತಿ ನಾಮೇನ, ನ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸೋ. ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪುತ್ತೋ ‘‘ಮಹಾಕೋಕಾಲಿಕೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿ.
ಭಗವತಿ ಕಿರ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ವಿವೇಕವಾಸಂ ವಸಿತುಕಾಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ತಂ ನಗರಂ ಪತ್ವಾ ತಂ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಂಸು. ತತ್ಥ ತೇ ಕೋಕಾಲಿಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿತ್ವಾ ತಂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಯಂ ಇಧ ತೇಮಾಸಂ ವಸಿಸ್ಸಾಮ, ಮಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ತೇಮಾಸೇ ಅತೀತೇ ಇತರದಿವಸಂ ಪಗೇವ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಇಧಾಗನ್ತ್ವಾ ವಸಮಾನೇ ನ ಜಾನಿತ್ಥ, ನ ತೇ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನಾಪಿ ನಿಮನ್ತೇತೀ’’ತಿ. ನಗರವಾಸಿನೋ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ನಾರೋಚಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ. ಕಿಂ ಆರೋಚಿತೇನ, ಕಿಂ ನಾದ್ದಸಥ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸನ್ತೇ, ನನು ಏತೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾತಿ. ತೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಗುಳವತ್ಥಾದೀನಿ ಆನೇತ್ವಾ ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸ ಪುರತೋ ನಿಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ‘ಪಯುತ್ತವಾಚಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಲಾಭೋ’ತಿ ಞತ್ವಾ ನ ಸಾದಿಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಸಾದಿಯನ್ತಾ ಅದ್ಧಾ ‘ಆವಾಸಿಕಸ್ಸ ದೇಥಾ’ತಿ ಭಣಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮಂ ಲಾಭಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ¶ . ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ, ಥೇರಾ ದಿಸ್ವಾವ ಪಯುತ್ತವಾಚಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಪಚ್ಚಯಾ ನೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನ ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಆವಾಸಿಕಸ್ಸ ದೇಥಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ತೇನ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಅತ್ತನಾ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ನ ದಾಪೇಸು’’ನ್ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ.
ತೇ ¶ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಂಸು. ಭಗವಾ ಚ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಅತ್ತನಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಪೇಸೇತಿ – ‘‘ಚರಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಾರಿಕಂ ಬಹುಜನಹಿತಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ (ಮಹಾವ. ೩೨) ವತ್ವಾ ¶ . ಇದಮಾಚಿಣ್ಣಂ ತಥಾಗತಾನಂ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅತ್ತನಾ ಅಗನ್ತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ಖೋ ಇಮೇ ಪುನದೇವ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ – ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚರಥ ಚಾರಿಕ’’ನ್ತಿ. ತೇ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ತಸ್ಮಿಂ ರಟ್ಠೇ ತಮೇವ ನಗರಂ ಅಗಮಂಸು. ನಾಗರಾ ಥೇರೇ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಹ ಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ದಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಗರಮಜ್ಝೇ ಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ಅದಂಸು, ಥೇರಾನಞ್ಚ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಉಪನಾಮೇಸುಂ. ಥೇರಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಂಸು. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಅಹೇಸುಂ, ಇದಾನಿ ಲೋಭಾಭಿಭೂತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ಜಾತಾ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸನ್ತುಟ್ಠಪವಿವಿತ್ತಸದಿಸಾ ಮಞ್ಞೇ, ಇಮೇ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ಅಸನ್ತಗುಣಪರಿದೀಪಕಾ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. ಸೋ ಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ ಪವಿವಿತ್ತಾ ವಿಯ ಅಹುವತ್ಥ, ಇದಾನಿ ಪನತ್ಥ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ಜಾತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ತಾವದೇವ ತರಮಾನರೂಪೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಾವತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಕೋಕಾಲಿಕೋ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿಆದಿ.
ಭಗವಾ ತಂ ತುರಿತತುರಿತಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಸಿ – ‘‘ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅಕ್ಕೋಸಿತುಕಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿ. ‘‘ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋ ಪಟಿಸೇಧೇತು’’ನ್ತಿ ಚ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ, ಥೇರೇಸು ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ¶ ಆಗತೋ, ಏಕಂಸೇನ ಪದುಮನಿರಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅದ್ದಸ. ಏವಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಪನ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಪಿ ನಾಮ ಗರಹನ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ನ ನಿಸೇಧೇತೀ’’ತಿ ಪರೂಪವಾದಮೋಚನತ್ಥಂ ಅರಿಯೂಪವಾದಸ್ಸ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಮಾ ಹೇವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಟಿಸೇಧೇಸಿ. ತತ್ಥ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ಮಾ ಏವಮಾಹ, ಮಾ ಏವಂ ಅಭಣೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೇಸಲಾತಿ ಪಿಯಸೀಲಾ. ಸದ್ಧಾಯಿಕೋತಿ ಸದ್ಧಾಗಮಕರೋ, ಪಸಾದಾವಹೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಚ್ಚಯಿಕೋತಿ ಪಚ್ಚಯಕರೋ, ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾವಹೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಸತೋ ನ ಚಿರೇನೇವ ಸಬ್ಬೋ ಕಾಯೋ ಫುಟೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಓಕಾಸಂ ಅವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಅಟ್ಠೀನಿ ¶ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗತಾಹಿ ಪೀಳಕಾಹಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಂ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ತಥಾರೂಪಂ ಕಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ನ ದೇತಿ, ದಸ್ಸನೂಪಚಾರೇ ಪನ ವಿಜಹಿತಮತ್ತೇ ದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಪೀಳಕಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಚ ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ತತ್ಥೇವ ನ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಚೇ? ಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ. ಓಕಾಸಕತಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಅವಸ್ಸಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಠಾತುಂ ನ ದೇತಿ. ಸೋ ಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಕಳಾಯಮತ್ತಿಯೋತಿ ಚಣಕಮತ್ತಿಯೋ ¶ . ಬೇಲುವಸಲಾಟುಕಮತ್ತಿಯೋತಿ ತರುಣಬೇಲುವಮತ್ತಿಯೋ. ಪಭಿಜ್ಜಿಂಸೂತಿ ಭಿಜ್ಜಿಂಸು. ತಾಸು ಭಿನ್ನಾಸು ಸಕಲಸರೀರಂ ಪನಸಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಪಕ್ಕೇನ ಗತ್ತೇನ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ವಾ ದುಕ್ಖಾಭಿಭೂತೋ ಜೇತವನದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಸಯಿ. ಅಥ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಆಗತಾಗತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಧಿ ಕೋಕಾಲಿಕ, ಧಿ ಕೋಕಾಲಿಕ, ಅಯುತ್ತಮಕಾಸಿ, ಅತ್ತನೋಯೇವ ಮುಖಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋಸೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ¶ ಧಿಕ್ಕಾರಂ ಅಕಂಸು, ಆರಕ್ಖದೇವತಾನಂ ಆಕಾಸಟ್ಠದೇವತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನಾ ಏಕಧಿಕ್ಕಾರೋ ಉದಪಾದಿ.
ತದಾ ಚ ತುರೂ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಸೋಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ತಂ ಧಿಕ್ಕಾರಂ ಸುತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಕೋಕಾಲಿಕಂ ಓವದಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಸು ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದಜನನತ್ಥಂ. ಸೋ ತಸ್ಸಾಪಿ ವಚನಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ತಮೇವ ಅಪರಾಧೇತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಪದುಮನಿರಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇನೇವಾಬಾಧೇನ…ಪೇ… ಆಘಾತೇತ್ವಾ’’ತಿ.
ಅಥ ಖೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತೀತಿ ಕೋ ಅಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತದವೋಚಾತಿ? ಅಯಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಸಹಕೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ನಂ ‘‘ಸಹಮ್ಪತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ಸೋ ಪನ ‘‘ಅಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪದುಮನಿರಯಂ ಕಿತ್ತೇಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇಸ್ಸತಿ. ಕಥಾನುಸನ್ಧಿಕುಸಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತತ್ಥಾಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಭಗವಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಅರಿಯೂಪವಾದೇ ಆದೀನವಂ ಪಕಾಸೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಏತದವೋಚ. ಭಗವಾ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ, ಅಞ್ಞತರೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಪುಚ್ಛಿ. ತೇನ ಚ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.
ತತ್ಥ ವೀಸತಿಖಾರಿಕೋತಿ ಮಾಗಧಕೇನ ಪತ್ಥೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಏಕೋ ಪತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಪತ್ಥೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಆಳ್ಹಕಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಆಳ್ಹಕಾನಿ ದೋಣಂ, ಚತುದೋಣಾ ಮಾನಿಕಾ, ಚತುಮಾನಿಕಾ ಖಾರೀ, ತಾಯ ಖಾರಿಯಾ ವೀಸತಿಖಾರಿಕೋ. ತಿಲವಾಹೋತಿ ತಿಲಸಕಟಂ. ಅಬ್ಬುದೋ ನಿರಯೋತಿ ಅಬ್ಬುದೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚೇಕನಿರಯೋ ನತ್ಥಿ, ಅವೀಚಿಮ್ಹಿಯೇವ ಅಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಪಚ್ಚನೋಕಾಸೋ ಪನ ‘‘ಅಬ್ಬುದೋ ನಿರಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಏಸ ನಯೋ ನಿರಬ್ಬುದಾದೀಸು.
ತತ್ಥ ವಸ್ಸಗಣನಾಪಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ¶ – ಯಥೇವ ಹಿ ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕೋಟಿ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಪಕೋಟಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಪಕೋಟಿಯೋ ಕೋಟಿಪ್ಪಕೋಟಿ ನಾಮ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಕೋಟಿಪ್ಪಕೋಟಿಯೋ ನಹುತಂ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸನಹುತಾನಿ ನಿನ್ನಹುತಂ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸನಿನ್ನಹುತಾನಿ ¶ ಏಕಂ ಅಬ್ಬುದಂ, ತತೋ ವೀಸತಿಗುಣಂ ನಿರಬ್ಬುದಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪರಿದೇವನಾನತ್ತೇನಪಿ ಕಮ್ಮಕರಣನಾನತ್ತೇನಪಿ ಇಮಾನಿ ನಾಮಾನಿ ಲದ್ಧಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಅಪರೇ ‘‘ಸೀತನರಕಾ ಏವ ಏತೇ’’ತಿ.
ಅಥಾಪರನ್ತಿ ತದತ್ಥವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪಕಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಪಾಠವಸೇನ ವುತ್ತವೀಸತಿಗಾಥಾಸು ಹಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ಅಯಮೇಕಾ ಏವ ಗಾಥಾ ವುತ್ತತ್ಥದೀಪಿಕಾ, ಸೇಸಾ ವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪಿಕಾ ಏವ, ಅವಸಾನೇ ಗಾಥಾದ್ವಯಮೇವ ಪನ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿತಪಾಠೇ ನತ್ಥಿ. ತೇನಾವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ವೀಸತಿಗಾಥಾಸೂ’’ತಿ.
೬೬೩. ತತ್ಥ ಕುಠಾರೀತಿ ಅತ್ತಚ್ಛೇದಕಟ್ಠೇನ ಕುಠಾರಿಸದಿಸಾ ಫರುಸವಾಚಾ. ಛಿನ್ದತೀತಿ ಕುಸಲಮೂಲಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ತನೋ ಮೂಲಂಯೇವ ನಿಕನ್ತತಿ.
೬೬೪. ನಿನ್ದಿಯನ್ತಿ ನಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ. ತಂ ವಾ ನಿನ್ದತಿ ಯೋ ಪಸಂಸಿಯೋತಿ ಯೋ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಪಸಂಸಾರಹೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಂ ವಾ ಸೋ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾದೀನಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಗರಹತಿ. ವಿಚಿನಾತೀತಿ ಉಪಚಿನಾತಿ. ಕಲಿನ್ತಿ ಅಪರಾಧಂ.
೬೬೫. ಅಯಂ ಕಲೀತಿ ಅಯಂ ಅಪರಾಧೋ. ಅಕ್ಖೇಸೂತಿ ಜೂತಕೀಳನಅಕ್ಖೇಸು. ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಸಹಾಪಿ ಅತ್ತನಾತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಅತ್ತನೋ ಧನೇನಪಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ಸದ್ಧಿಂ. ಸುಗತೇಸೂಪಿ ¶ ಸುಟ್ಠು ಗತತ್ತಾ, ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾ ಸುಗತನಾಮಕೇಸು ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕೇಸು. ಮನಂ ಪದೋಸಯೇತಿ ಯೋ ಮನಂ ಪದೂಸೇಯ್ಯ. ತಸ್ಸಾಯಂ ಮನೋಪದೋಸೋ ಏವ ಮಹತ್ತರೋ ಕಲೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೬೬೬. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನಂ…ಪೇ… ಪಾಪಕಂ, ಯಸ್ಮಾ ವಸ್ಸಗಣನಾಯ ಏತ್ತಕೋ ಸೋ ಕಾಲೋ, ಯಂ ಕಾಲಂ ಅರಿಯಗರಹೀ ¶ ವಾಚಂ ಮನಞ್ಚ ಪಣಿಧಾಯ ಪಾಪಕಂ ನಿರಯಂ ಉಪೇತಿ, ತತ್ಥ ಪಚ್ಚತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಪದುಮನಿರಯೇ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ.
೬೬೭. ಇದಾನಿ ಅಪರೇನಪಿ ನಯೇನ ‘‘ಅಯಮೇವ ಮಹತ್ತರೋ ಕಲಿ, ಯೋ ಸುಗತೇಸು ಮನಂ ಪದೂಸಯೇ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭೂತವಾದೀ’’ತಿ ಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಭೂತವಾದೀತಿ ಅರಿಯೂಪವಾದವಸೇನ ಅಲಿಕವಾದೀ. ನಿರಯನ್ತಿ ಪದುಮಾದಿಂ. ಪೇಚ್ಚ ಸಮಾ ಭವನ್ತೀತಿ ಇತೋ ಪಟಿಗನ್ತ್ವಾ ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾ ಭವನ್ತಿ. ಪರತ್ಥಾತಿ ಪರಲೋಕೇ.
೬೬೮. ಕಿಞ್ಚ ¶ ಭಿಯ್ಯೋ – ಯೋ ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ. ತತ್ಥ ಮನೋಪದೋಸಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪದುಟ್ಠೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಮಲಾಭಾವೇನ ಸುದ್ಧೋ, ಪಾಪಿಚ್ಛಾಭಾವೇನ ಅನಙ್ಗಣೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪ್ಪದುಟ್ಠತ್ತಾ ವಾ ಸುದ್ಧಸ್ಸ, ಸುದ್ಧತ್ತಾ ಅನಙ್ಗಣಸ್ಸಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.
೬೬೯. ಏವಂ ಸುಗತೇಸು ಮನೋಪದೋಸಸ್ಸ ಮಹತ್ತರಕಲಿಭಾವಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಾರಿತವತ್ಥುಗಾಥಾ ನಾಮ ಚುದ್ದಸ ಗಾಥಾ ಆಹ. ಇಮಾ ಕಿರ ಕೋಕಾಲಿಕಂ ಮೀಯಮಾನಮೇವ ಓವದನ್ತೇನಾಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ’’ತಿ ಏಕೇ. ತಾಸಂ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ಅಯಮುದ್ದೇಸೋ ‘‘ಯೋ ಲೋಭಗುಣೇ ಅನುಯುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ‘‘ಗುಣೋ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಲೋಭೋಯೇವ ಲೋಭಗುಣೋ, ತಣ್ಹಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅವದಞ್ಞೂತಿ ಅವಚನಞ್ಞೂ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಓವಾದಂ ಅಗ್ಗಹಣೇನ. ಮಚ್ಛರೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಮಚ್ಛರಿಯೇನ. ಪೇಸುಣಿಯಂ ಅನುಯುತ್ತೋತಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಭೇದಕಾಮತಾಯ. ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ, ಆವುಸೋ ಕೋಕಾಲಿಕ, ತುಮ್ಹಾದಿಸೋ ಅನುಯುತ್ತಲೋಭತಣ್ಹಾಯ ಲೋಭಗುಣೇ ಅನುಯುತ್ತೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಕದರಿಯೋ ಅವದಞ್ಞೂ ಮಚ್ಛರೀ ಪೇಸುಣಿಯಂ ಅನುಯುತ್ತೋ, ಸೋ ವಚಸಾ ಪರಿಭಾಸತಿ ಅಞ್ಞಂ ಅಭಾಸನೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಂ. ತೇನ ತಂ ವದಾಮಿ ¶ ‘‘ಮುಖದುಗ್ಗಾ’’ತಿ ಗಾಥಾತ್ತಯಂ.
೬೭೦. ತಸ್ಸಾಯಂ ¶ ಅನುತ್ತಾನಪದತ್ಥೋ – ಮುಖದುಗ್ಗ ಮುಖವಿಸಮ, ವಿಭೂತ ವಿಗತಭೂತ, ಅಲಿಕವಾದಿ, ಅನರಿಯ ಅಸಪ್ಪುರಿಸ, ಭೂನಹು ಭೂತಿಹನಕ, ವುಡ್ಢಿನಾಸಕ, ಪುರಿಸನ್ತ ಅನ್ತಿಮಪುರಿಸ, ಕಲಿ ಅಲಕ್ಖಿಪುರಿಸ, ಅವಜಾತ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅವಜಾತಪುತ್ತ.
೬೭೧. ರಜಮಾಕಿರಸೀತಿ ಕಿಲೇಸರಜಂ ಅತ್ತನಿ ಪಕ್ಖಿಪಸಿ. ಪಪತನ್ತಿ ಸೋಬ್ಭಂ. ‘‘ಪಪಾತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ‘‘ಪಪದ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಮಹಾನಿರಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೭೨. ಏತಿ ಹತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹ-ಇತಿ ನಿಪಾತೋ, ತನ್ತಿ ತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಂ. ಅಥ ವಾ ಹತನ್ತಿ ಗತಂ ಪಟಿಪನ್ನಂ, ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುವಾಮೀತಿ ಸಾಮಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ. ಸೋ ಹಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಲಭತೇವ, ನಾಸ್ಸ ತಂ ನಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಂ ಮನ್ದೋ…ಪೇ… ಕಿಬ್ಬಿಸಕಾರೀ.
೬೭೩. ಇದಾನಿ ಯಂ ದುಕ್ಖಂ ಮನ್ದೋ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯೋಸಙ್ಕುಸಮಾಹತಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ತಾವ ಅತ್ಥೋ – ಯಂ ತಂ ಅಯೋಸಙ್ಕುಸಮಾಹತಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವತಾ ‘‘ತಮೇನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿರಯಪಾಲಾ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಂ ನಾಮ ಕಾರಣಂ ¶ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೦; ಅ. ನಿ. ೩.೩೬) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಉಪೇತಿ, ಏವಂ ಉಪೇನ್ತೋ ಚ ತತ್ಥೇವ ಆದಿತ್ತಾಯ ಲೋಹಪಥವಿಯಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ನಿರಯಪಾಲೇಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಆಕೋಟಿಯಮಾನಂ ತತ್ತಂ ಖಿಲಸಙ್ಖಾತಂ ತಿಣ್ಹಧಾರಮಯಸೂಲಮುಪೇತಿ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತ್ತಂ ಅಯೋಖಿಲಂ ಹತ್ಥೇ ಗಮೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ. ತತೋ ಪರಾ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾ ಅನೇಕಾನಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾವಸೇಸಾನುಭವನತ್ಥಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಖಾರೋದಕನದೀತೀರಂ ಗತಸ್ಸ ಯಂ ತಂ ‘‘ತತ್ತಂ ಅಯೋಗುಳಂ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ತತ್ತಂ ತಮ್ಬಲೋಹಂ ಮುಖೇ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಯೋತಿ ಲೋಹಂ. ಗುಳಸನ್ನಿಭನ್ತಿ ಬೇಲುವಸಣ್ಠಾನಂ. ಅಯೋಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತಮ್ಬಲೋಹಂ, ಇತರೇನ ಅಯೋಗುಳಂ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪತಿರೂಪನ್ತಿ ಕತಕಮ್ಮಾನುರೂಪಂ.
೬೭೪. ತತೋ ಪರಾಸು ಗಾಥಾಸು ನ ಹಿ ವಗ್ಗೂತಿ ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ಪಹರಥಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಾ ನಿರಯಪಾಲಾ ಮಧುರವಾಚಂ ನ ವದನ್ತಿ. ನಾಭಿಜವನ್ತೀತಿ ನ ¶ ಸುಮುಖಭಾವೇನ ಅಭಿಮುಖಾ ಜವನ್ತಿ, ನ ಸುಮುಖಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಅನಯಬ್ಯಸನಮಾವಹನ್ತಾ ಏವ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ತಾಣಮುಪೇನ್ತೀತಿ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಹುತ್ವಾ ನ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಹನನ್ತಾ ಏವ ಉಪೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಙ್ಗಾರೇ ಸನ್ಥತೇ ಸಯನ್ತೀತಿ ಅಙ್ಗಾರಪಬ್ಬತಂ ಆರೋಪಿತಾ ಸಮಾನಾ ಅನೇಕಾನಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸನ್ಥತೇ ಅಙ್ಗಾರೇ ಸೇನ್ತಿ. ಗಿನಿಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಜಲಿತಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಅಗ್ಗಿಂ. ಪವಿಸನ್ತೀತಿ ಮಹಾನಿರಯೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾ ಸಮಾನಾ ಓಗಾಹನ್ತಿ. ಮಹಾನಿರಯೋ ನಾಮ ಯೋ ಸೋ ‘‘ಚತುಕ್ಕಣ್ಣೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೩೬) ವುತ್ತೋ, ನಂ ಯೋಜನಸತೇ ಠತ್ವಾ ಪಸ್ಸತಂ ಅಕ್ಖೀನಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ.
೬೭೫. ಜಾಲೇನ ಚ ಓನಹಿಯಾನಾತಿ ಅಯೋಜಾಲೇನ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ಮಿಗಲುದ್ದಕಾ ಮಿಗಂ ವಿಯ ಹನನ್ತಿ. ಇದಂ ದೇವದೂತೇ ಅವುತ್ತಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಅನ್ಧಂವ ತಿಮಿಸಮಾಯನ್ತೀತಿ ಅನ್ಧಕರಣೇನ ಅನ್ಧಮೇವ ಬಹಲನ್ಧಕಾರತ್ತಾ ‘‘ತಿಮಿಸ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಿತಂ ಧೂಮರೋರುವಂ ನಾಮ ನರಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತತ್ರ ಕಿರ ನೇಸಂ ಖರಧೂಮಂ ಘಾಯಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇನ ‘‘ಅನ್ಧಂವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ವಿತತಞ್ಹಿ ಯಥಾ ಮಹಿಕಾಯೋತಿ ತಞ್ಚ ಅನ್ಧತಿಮಿಸಂ ಮಹಿಕಾಯೋ ವಿಯ ವಿತತಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ವಿತ್ಥತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಇದಮ್ಪಿ ದೇವದೂತೇ ಅವುತ್ತಕಮ್ಮಕಾರಣಮೇವ.
೬೭೬. ಅಥ ಲೋಹಮಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಪನ ಲೋಹಕುಮ್ಭೀ ಪಥವಿಪರಿಯನ್ತಿಕಾ ಚತುನಹುತಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗಮ್ಭೀರಾ ಸಮತಿತ್ತಿಕಾ ತತ್ರಲೋಹಪೂರಾ ಹೋತಿ. ಪಚ್ಚನ್ತಿ ಹಿ ತಾಸು ಚಿರರತ್ತನ್ತಿ ತಾಸು ಕುಮ್ಭೀಸು ದೀಘರತ್ತಂ ಪಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಗ್ಗಿನಿಸಮಾಸೂತಿ ಅಗ್ಗಿಸಮಾಸು ¶ . ಸಮುಪ್ಪಿಲವಾತೇತಿ ಸಮುಪ್ಪಿಲವನ್ತಾ ¶ , ಸಕಿಮ್ಪಿ ಉದ್ಧಂ ಸಕಿಮ್ಪಿ ಅಧೋ ಗಚ್ಛಮಾನಾ ಫೇಣುದ್ದೇಹಕಂ ಪಚ್ಚನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದೇವದೂತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
೬೭೭. ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಮಿಸ್ಸೇತಿ ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಮಿಸ್ಸಾಯ ಲೋಹಕುಮ್ಭಿಯಾ. ತತ್ಥ ಕಿನ್ತಿ ತತ್ಥ. ಯಂ ಯಂ ದಿಸಕನ್ತಿ ದಿಸಂ ವಿದಿಸಂ. ಅಧಿಸೇತೀತಿ ಗಚ್ಛತಿ. ‘‘ಅಭಿಸೇತೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತತ್ಥ ಯಂ ಯಂ ದಿಸಂ ಅಲ್ಲೀಯತಿ ಅಪಸ್ಸಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಬಾಧೀಯತಿ. ‘‘ಕಿಲಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಪೂತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಫುಸಮಾನೋತಿ ತೇನ ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ. ಇದಮ್ಪಿ ದೇವದೂತೇ ಅವುತ್ತಕಮ್ಮಕಾರಣಂ.
೬೭೮. ಪುಳವಾವಸಥೇತಿ ¶ ಪುಳವಾನಂ ಆವಾಸೇ. ಅಯಮ್ಪಿ ಲೋಹಕುಮ್ಭೀಯೇವ ದೇವದೂತೇ ‘‘ಗೂಥನಿರಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತತ್ಥ ಪತಿತಸ್ಸ ಸೂಚಿಮುಖಪಾಣಾ ಛವಿಆದೀನಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಂ ಖಾದನ್ತಿ. ಗನ್ತುಂ ನ ಹಿ ತೀರಮಪತ್ಥೀತಿ ಅಪಗನ್ತುಂ ನ ಹಿ ತೀರಂ ಅತ್ಥಿ. ‘‘ತೀರವಮತ್ಥೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ. ತೀರಮೇವ ಏತ್ಥ ‘‘ತೀರವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಸಮಾ ಹಿ ಸಮನ್ತಕಪಲ್ಲಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ಉಪರಿಭಾಗೇಪಿ ನಿಕುಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಾ ಸಮನ್ತತೋ ಕಟಾಹಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಪಗನ್ತುಂ ತೀರಂ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೬೭೯. ಅಸಿಪತ್ತವನಂ ದೇವದೂತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ತಞ್ಹಿ ದೂರತೋ ರಮಣೀಯಂ ಅಮ್ಬವನಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅಥೇತ್ಥ ಲೋಭೇನ ನೇರಯಿಕಾ ಪವಿಸನ್ತಿ, ತತೋ ನೇಸಂ ವಾತೇರಿತಾನಿ ಪತ್ತಾನಿ ಪತಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಿ ಛಿನ್ದನ್ತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ತಂ ಪವಿಸನ್ತಿ ಸಮುಚ್ಛಿದಗತ್ತಾ’’ತಿ. ತಂ ಪವಿಸನ್ತಿ ತತೋ ಸುಟ್ಠು ಛಿನ್ನಗತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಜಿವ್ಹಂ ಬಳಿಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆರಜಯಾರಜಯಾ ವಿಹನನ್ತೀತಿ ತತ್ಥ ಅಸಿಪತ್ತವನೇ ವೇಗೇನ ಧಾವಿತ್ವಾ ಪತಿತಾನಂ ಮುಸಾವಾದೀನಂ ನೇರಯಿಕಾನಂ ನಿರಯಪಾಲಾ ಜಿವ್ಹಂ ಬಳಿಸೇನ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಲ್ಲಚಮ್ಮಂ ಭೂಮಿಯಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಖಿಲೇಹಿ ಆಕೋಟೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಫರಸೂಹಿ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಏಕಮೇಕಂ ¶ ಕೋಟಿಂ ಛಿನ್ದೇತ್ವಾ ವಿಹನನ್ತಿ, ಛಿನ್ನಛಿನ್ನಾ ಕೋಟಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ. ‘‘ಆರಚಯಾರಚಯಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಆವಿಞ್ಛಿತ್ವಾ ಆವಿಞ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಮ್ಪಿ ದೇವದೂತೇ ಅವುತ್ತಕಮ್ಮಕಾರಣಂ.
೬೮೦. ವೇತರಣಿನ್ತಿ ದೇವದೂತೇ ‘‘ಮಹತೀ ಖಾರೋದಕಾ ನದೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೬೯) ವುತ್ತನದಿಂ. ಸಾ ಕಿರ ಗಙ್ಗಾ ವಿಯ ಉದಕಭರಿತಾ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಥೇತ್ಥ ನ್ಹಾಯಿಸ್ಸಾಮ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನೇರಯಿಕಾ ಪತನ್ತಿ. ತಿಣ್ಹಧಾರಖುರಧಾರನ್ತಿ ತಿಣ್ಹಧಾರಂ ಖುರಧಾರಂ, ತಿಕ್ಖಧಾರಖುರಧಾರವತಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ನದಿಯಾ ಉದ್ಧಮಧೋ ಉಭಯತೀರೇಸು ಚ ತಿಣ್ಹಧಾರಾ ಖುರಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪಿತಾ ವಿಯ ¶ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತೇನ ಸಾ ‘‘ತಿಣ್ಹಧಾರಾ ಖುರಧಾರಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ತಿಣ್ಹಧಾರಖುರಧಾರಂ ಉದಕಾಸಾಯ ಉಪೇನ್ತಿ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಉಪೇನ್ತಾ ಚ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ಚೋದಿತಾ ತತ್ಥ ಮನ್ದಾ ಪಪತನ್ತಿ ಬಾಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
೬೮೧. ಸಾಮಾ ಸಬಲಾತಿ ಏತಂ ಪರತೋ ‘‘ಸೋಣಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಾಮವಣ್ಣಾ ಕಮ್ಮಾಸವಣ್ಣಾ ಚ ಸೋಣಾ ಖಾದನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ . ಕಾಕೋಲಗಣಾತಿ ಕಣ್ಹಕಾಕಗಣಾ. ಪಟಿಗಿದ್ಧಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಞ್ಜಾತಗೇಧಾ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಮಹಾಗಿಜ್ಝಾ’’ತಿ ಏಕೇ. ಕುಲಲಾತಿ ಕುಲಲಪಕ್ಖಿನೋ, ‘‘ಸೇನಾನಮೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ. ವಾಯಸಾತಿ ಅಕಣ್ಹಕಾಕಾ. ಇದಮ್ಪಿ ದೇವದೂತೇ ಅವುತ್ತಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಿಪಿ ಪನ ಕಾನಿಚಿ ಇಧ ನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಏತೇಸಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಭಾಗತ್ತಾ ವುತ್ತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.
೬೮೨. ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಮೇವೇತಂ ನರಕವುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಓವದನ್ತೋ ‘‘ಕಿಚ್ಛಾ ವತಾಯ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಕಿಚ್ಛಾ ವತ ಅಯಂ ಇಧ ನರಕೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಮ್ಮಕರಣಭೇದಾ ವುತ್ತಿ, ಯಂ ಜನೋ ಫುಸತಿ ಕಿಬ್ಬಿಸಕಾರೀ. ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಜೀವಿತಸೇಸೇ ಜೀವಿತಸನ್ತತಿಯಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ಇಧ ಲೋಕೇ ಠಿತೋಯೇವ ಸಮಾನೋ ಸರಣಗಮನಾದಿಕುಸಲಧಮ್ಮಾನುಟ್ಠಾನೇನ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ನರೋ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ. ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವನ್ತೋಪಿ ಚ ಸಾತಚ್ಚಕಾರಿತಾವಸೇನೇವ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಪಮಜ್ಜೇ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಪಮಾದಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ¶ ಸಮುಚ್ಚಯವಣ್ಣನಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾನಿ ಪದಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥತ್ತಾ ಚ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನೇವ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾ ನ ಕತಾತಿ.
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೧. ನಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೮೫. ಆನನ್ದಜಾತೇತಿ ¶ ನಾಲಕಸುತ್ತಂ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಕಿರ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಂ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ತಥತ್ತಂ ಅಭಿಕಙ್ಖಮಾನೋ ತತೋ ಪಭುತಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅಸಿತಸ್ಸ ಇಸಿನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ನಾಲಕೋ ನಾಮ ತಾಪಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಿತದಿವಸತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ‘‘ಅಞ್ಞಾತಮೇತ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ‘‘ಮೋನೇಯ್ಯಂ ತೇ ಉಪಞ್ಞಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಪನ ಭಗವತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಕರೋನ್ತೇನಾಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತಮೇವ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪುಟ್ಠೋ ಯೇನ ಯದಾ ಚ ಸಮಾದಪಿತೋ ನಾಲಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ ¶ . ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಆನನ್ದಜಾತೇ’’ತಿಆದಿಕಾ ವೀಸತಿ ವತ್ಥುಗಾಥಾಯೋ ವತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ‘‘ನಾಲಕಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ತತ್ಥ ಆನನ್ದಜಾತೇತಿ ಸಮಿದ್ಧಿಜಾತೇ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೇ. ಪತೀತೇತಿ ತುಟ್ಠೇ. ಅಥ ವಾ ಆನನ್ದಜಾತೇತಿ ಪಮುದಿತೇ. ಪತೀತೇತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೇ. ಸುಚಿವಸನೇತಿ ಅಕಿಲಿಟ್ಠವಸನೇ. ದೇವಾನಞ್ಹಿ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ವಸನಾನಿ ರಜಂ ವಾ ಮಲಂ ವಾ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ದುಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಇಧ ದುಸ್ಸಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ದುಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ದಿಬ್ಬವತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಅಸಿತೋ ಇಸೀತಿ ಕಣ್ಹಸರೀರವಣ್ಣತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ ಇಸಿ. ದಿವಾವಿಹಾರೇತಿ ದಿವಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನೇ. ಸೇಸಂ ಪದತೋ ಉತ್ತಾನಮೇವ.
ಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ಪನ – ಅಯಂ ಕಿರ ಸುದ್ಧೋದನಸ್ಸ ಪಿತು ಸೀಹಹನುರಞ್ಞೋ ಪುರೋಹಿತೋ ಸುದ್ಧೋದನಸ್ಸಪಿ ಅನಭಿಸಿತ್ತಕಾಲೇ ಸಿಪ್ಪಾಚರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿಸಿತ್ತಕಾಲೇ ಪುರೋಹಿತೋಯೇವ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ರಾಜುಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಸ್ಸ ರಾಜಾ ದಹರಕಾಲೇ ವಿಯ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಮತ್ತಮೇವ ಕರೋತಿ. ಧಮ್ಮತಾ ಕಿರೇಸಾ ¶ ಪತ್ತಾಭಿಸೇಕಾನಂ ಸಕ್ಯರಾಜೂನಂ. ಪುರೋಹಿತೋ ತೇನ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮಹಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ತಸ್ಸ ನಿಚ್ಛಯಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಆಚರಿಯ, ಮಮೇವ ಉಯ್ಯಾನೇ ವಸಿತಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ತೇ ಅಹಂ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಯಾಚಿ. ಸೋ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಉಪಟ್ಠಹಿಯಮಾನೋ ಉಯ್ಯಾನೇಯೇವ ವಸನ್ತೋ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ. ಸೋ ತತೋ ಪಭುತಿ ರಾಜಕುಲೇ ¶ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕರೋತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರತನವಿಮಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬರತನಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಮಾಧಿಸುಖಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಮಾನದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾಯ ಮಹಾವೀಥಿಯಾ ಚೇಲುಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಗುಣಪಸಂಸಿತಾನಿ ಥುತಿವಚನಾನಿ ವತ್ವಾ ಕೀಳನ್ತೇ ಸಕ್ಕಪ್ಪಮುಖೇ ದೇವೇ ಅದ್ದಸ. ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ – ‘‘ಆನನ್ದಜಾತೇ…ಪೇ… ದಿವಾವಿಹಾರೇ’’ತಿ.
೬೮೬. ತತೋ ಸೋ ಏವಂ ದಿಸ್ವಾನ ದೇವೇ…ಪೇ… ಕಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ತತ್ಥ ಉದಗ್ಗೇತಿ ಅಬ್ಭುನ್ನತಕಾಯೇ. ಚಿತ್ತಿಂ ಕರಿತ್ವಾನಾತಿ ಆದರಂ ಕತ್ವಾ. ಕಲ್ಯರೂಪೋತಿ ತುಟ್ಠರೂಪೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.
೬೮೭. ಇದಾನಿ ¶ ‘‘ಯದಾಪಿ ಆಸೀ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾ ಉತ್ತಾನಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಏವ. ಪದತ್ಥೋ ಪನ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಸಙ್ಗಮೋತಿ ಸಙ್ಗಾಮೋ. ಜಯೋ ಸುರಾನನ್ತಿ ದೇವಾನಂ ಜಯೋ.
ತಸ್ಸಾವಿಭಾವತ್ಥಂ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಸಕ್ಕೋ ಕಿರ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಮಚಲಗಾಮವಾಸೀ ತೇತ್ತಿಂಸಮನುಸ್ಸಸೇಟ್ಠೋ ಮಘೋ ನಾಮ ಮಾಣವೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತ ವತ್ತಪದಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಸಾಯ. ತತೋ ಪುಬ್ಬದೇವಾ ‘‘ಆಗನ್ತುಕದೇವಪುತ್ತಾ ಆಗತಾ, ಸಕ್ಕಾರಂ ನೇಸಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಪದುಮಾನಿ ¶ ಉಪನಾಮೇಸುಂ, ಉಪಡ್ಢರಜ್ಜೇನ ಚ ನಿಮನ್ತೇಸುಂ. ಸಕ್ಕೋ ಉಪಡ್ಢರಜ್ಜೇನ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಸಕಪರಿಸಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸುರಾಮದಮತ್ತೇ ತೇ ಪಾದೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಖಿಪಿ. ತೇಸಂ ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಂ ಅಸುರಭವನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಪಟಿಚ್ಛನ್ನಭೂತಾಯ ಚಿತ್ರಪಾಟಲಿಯಾ ಉಪಸೋಭಿತಂ. ತತೋ ತೇ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ‘‘ಅಹೋ ರೇ ನಟ್ಠಾ ಮಯಂ ಪಾನಮದದೋಸೇನ, ನ ದಾನಿ ಮಯಂ ಸುರಂ ಪಿವಿಮ್ಹಾ, ಅಸುರಂ ಪಿವಿಮ್ಹಾ, ನ ದಾನಿಮ್ಹಾ ಸುರಾ, ಅಸುರಾ ದಾನಿ ಜಾತಮ್ಹಾ’’ತಿ. ತತೋ ಪಭುತಿ ‘‘ಅಸುರಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಸಮಞ್ಞಾ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಹನ್ದ ದಾನಿ ದೇವೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಗಾಮೇಮಾ’’ತಿ ಸಿನೇರುಂ ಪರಿತೋ ಆರೋಹಿಂಸು. ತತೋ ಸಕ್ಕೋ ಅಸುರೇ ಯುದ್ಧೇನ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಸಮುದ್ದೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಇನ್ದಪಟಿಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ. ತತೋ ಅಸುರಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವತಾಯಂ ಸಕ್ಕೋ ನಿಚ್ಚಂ ರಕ್ಖನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದೇವ ನಗರಂ ಅಗಮಿಂಸು. ತತೋ ದೇವಾ ಅತ್ತನೋ ಜಯಂ ಘೋಸೇನ್ತಾ ಮಹಾವೀಥಿಯಂ ಚೇಲುಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಂಸು. ಅಥ ಅಸಿತೋ ಅತೀತಾನಾಗತೇ ಚತ್ತಾಲೀಸಕಪ್ಪೇ ಅನುಸ್ಸರಿತುಂ ಸಮತ್ಥತಾಯ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇಮೇಹಿ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಏವಂ ಕೀಳಿತಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ತಂ ದೇವಾಸುರಸಙ್ಗಾಮೇ ದೇವವಿಜಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ –
‘‘ಯದಾಪಿ ¶ ಆಸೀ ಅಸುರೇಹಿ ಸಙ್ಗಮೋ,
ಜಯೋ ಸುರಾನಂ ಅಸುರಾ ಪರಾಜಿತಾ;
ತದಾಪಿ ನೇತಾದಿಸೋ ಲೋಮಹಂಸನೋ’’ತಿ.
ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಕಾಲೇ ಏತಾದಿಸೋ ಲೋಮಹಂಸನೋ ಪಮೋದೋ ನ ಆಸಿ. ಕಿಮಬ್ಭುತಂ ದಟ್ಠು ಮರೂ ಪಮೋದಿತಾತಿ ಅಜ್ಜ ಪನ ಕಿಂ ಅಬ್ಭುತಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವಂ ದೇವಾ ಪಮುದಿತಾತಿ.
೬೮೮. ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ¶ ಸೇಳೇನ್ತೀತಿ ಮುಖೇನ ಉಸ್ಸೇಳನಸದ್ದಂ ಮುಞ್ಚನ್ತಿ. ಗಾಯನ್ತಿ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ಗೀತಾನಿ, ವಾದಯನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ತೂರಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಫೋಟೇನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಫೋಟೇನ್ತಿ. ಪುಚ್ಛಾಮಿ ವೋಹನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಞಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋಪಿ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸೋತುಕಾಮತಾಯ ಪುಚ್ಛತಿ. ಮೇರುಮುದ್ಧವಾಸಿನೇತಿ ಸಿನೇರುಮುದ್ಧನಿ ವಸನ್ತೇ. ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇ ದಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಂ ¶ ಅಸುರಭವನಂ, ಮಜ್ಝಿಮತಲೇ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಪರಿತ್ತದೀಪಪರಿವಾರಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾದೀಪಾ, ಉಪರಿಮತಲೇ ದಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಂ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ. ತಸ್ಮಾ ದೇವಾ ‘‘ಮೇರುಮುದ್ಧವಾಸಿನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಮಾರಿಸಾತಿ ದೇವೇ ಆಮನ್ತೇತಿ, ನಿದುಕ್ಖಾ ನಿರಾಬಾಧಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೬೮೯. ಅಥಸ್ಸ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇನ್ತೇಹಿ ದೇವೇಹಿ ವುತ್ತಾಯ ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಬೋಧಿಸತ್ತೋತಿ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಗನ್ತುಂ ಅರಹೋ ಸತ್ತೋ ರತನವರೋತಿ ವರರತನಭೂತೋ. ತೇನಮ್ಹ ತುಟ್ಠಾತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಯಂ ತುಟ್ಠಾ. ಸೋ ಹಿ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸತಿ, ಯಥಾ ಮಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚ ದೇವಗಣಾ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮ. ಮನುಸ್ಸಾಪಿಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಯೇ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತುಂ, ತೇ ದಾನಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ನೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ‘‘ತುಟ್ಠಾ ಕಲ್ಯರೂಪಾ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇದಂ ಪದದ್ವಯಂ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಕಿಮಬ್ಭುತಂ ದಟ್ಠು ಮರೂ ಪಮೋದಿತಾ, ಕಿಂ ದೇವಸಙ್ಘೋ ಅತಿರಿವ ಕಲ್ಯರೂಪೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪಞ್ಹದ್ವಯಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
೬೯೦. ಇದಾನಿ ಯೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಜಾತೇ ತುಟ್ಠಾ ಅಹೇಸುಂ, ತಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೇಹಿ ವುತ್ತಾಯ ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ಸತ್ತಗ್ಗಹಣೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ, ಪಜಾಗಹಣೇನ ಸೇಸಗತಿಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಪಞ್ಚಸುಪಿ ಗತೀಸು ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಿರಚ್ಛಾನಾಪಿ ಹಿ ಸೀಹಾದಯೋ ಅಸನ್ತಾಸಾದಿಗುಣಯುತ್ತಾ, ತೇಪಿ ಅಯಮೇವ ಅತಿಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಜಾನಮುತ್ತಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಪನ ಯೇ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ, ತೇಸು ಉಭಯಹಿತಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ ¶ ಅಯಂ, ನರೇಸು ಚ ಉಸಭಸದಿಸತ್ತಾ ನರಾಸಭೋ. ತೇನಸ್ಸ ಥುತಿಂ ಭಣನ್ತಾ ಇದಮ್ಪಿ ಪದದ್ವಯಮಾಹಂಸು.
೬೯೧. ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ¶ ತಂ ಸದ್ದನ್ತಿ ತಂ ದೇವೇಹಿ ವುತ್ತವಚನಸದ್ದಂ. ಅವಸರೀತಿ ಓತರಿ. ತದ ಭವನನ್ತಿ ತದಾ ಭವನಂ.
೬೯೨. ಛಟ್ಠಗಾಥಾಯ ತತೋತಿ ಅಸಿತಸ್ಸ ವಚನತೋ ಅನನ್ತರಂ. ಉಕ್ಕಾಮುಖೇವಾತಿ ಉಕ್ಕಾಮುಖೇ ಏವ, ಮೂಸಾಮುಖೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುಕುಸಲಸಮ್ಪಹಟ್ಠನ್ತಿ ಸುಕುಸಲೇನ ಸುವಣ್ಣಕಾರೇನ ¶ ಸಙ್ಘಟ್ಟಿತಂ, ಸಙ್ಘಟ್ಟೇನ್ತೇನ ತಾಪಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದದ್ದಲ್ಲಮಾನನ್ತಿ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನಂ. ಅಸಿತವ್ಹಯಸ್ಸಾತಿ ಅಸಿತನಾಮಸ್ಸ ದುತಿಯೇನ ನಾಮೇನ ಕಣ್ಹದೇವಿಲಸ್ಸ ಇಸಿನೋ.
೬೯೩. ಸತ್ತಮಗಾಥಾಯ ತಾರಾಸಭಂ ವಾತಿ ತಾರಾನಂ ಉಸಭಸದಿಸಂ, ಚನ್ದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಅಬ್ಭಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸರಹಿತಂ. ಸರದರಿವಾತಿ ಸರದೇ ಇವ. ಆನನ್ದಜಾತೋತಿ ಸವನಮತ್ತೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಪೀತಿಜಾತೋ. ಅಲತ್ಥ ಪೀತಿನ್ತಿ ದಿಸ್ವಾ ಪುನಪಿ ಪೀತಿಂ ಲಭಿ.
೬೯೪. ತತೋ ಪರಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ದೇವೇಹಿ ಸದಾ ಪಯುಜ್ಜಮಾನಸಕ್ಕಾರದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಅಟ್ಠಮಗಾಥಾಯ ಅನೇಕಸಾಖನ್ತಿ ಅನೇಕಸಲಾಕಂ. ಸಹಸ್ಸಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಮಯಸಹಸ್ಸಮಣ್ಡಲಯುತ್ತಂ. ಛತ್ತನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ. ವೀತಿಪತನ್ತೀತಿ ಸರೀರಂ ಬೀಜಮಾನಾ ಪತನುಪ್ಪತನಂ ಕರೋನ್ತಿ.
೬೯೫. ನವಮಗಾಥಾಯ ಜಟೀತಿ ಜಟಿಲೋ. ಕಣ್ಹಸಿರಿವ್ಹಯೋತಿ ಕಣ್ಹಸದ್ದೇನ ಚ ಸಿರಿಸದ್ದೇನ ಚ ಅವ್ಹಯಮಾನೋ. ತಂ ಕಿರ ‘‘ಸಿರಿಕಣ್ಹೋ’’ತಿಪಿ ಅವ್ಹಯನ್ತಿ ಆಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಆಲಪನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲೇತಿ ರತ್ತಕಮ್ಬಲೇ. ಅಧಿಕಾರತೋ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಕುಮಾರ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಪಾಠಸೇಸೋ ವಾ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ಚ ಅಹತ್ಥಪಾಸಗತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ಹತ್ಥಪಾಸಗತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಉಪನೀತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪುನ ವಚನಂ ‘‘ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ. ಪುರಿಮಂ ವಾ ದಸ್ಸನಪೀತಿಲಾಭಾಪೇಕ್ಖಂ ಗಾಥಾವಸಾನೇ ‘‘ವಿಪುಲಮಲತ್ಥ ಪೀತಿ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ, ಇದಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಾಪೇಕ್ಖಂ ಅವಸಾನೇ ‘‘ಸುಮನೋ ಪಟಿಗ್ಗಹೇ’’ತಿ ವಚನತೋ. ಪುರಿಮಞ್ಚ ಕುಮಾರಸಮ್ಬನ್ಧಮೇವ, ಇದಂ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಮ್ಪಿ. ದಿಸ್ವಾತಿ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕೇ ಗನ್ಧಾರರತ್ತಕಮ್ಬಲೇ ಸುವಣ್ಣನಿಕ್ಖಂ ವಿಯ ಕುಮಾರಂ ‘‘ಛತ್ತಂ ಮರೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಧಾರಿಯನ್ತಂ ಮುದ್ಧನಿ ದಿಸ್ವಾ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಇದಂ ಮಾನುಸಕಂ ಛತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಭಣನ್ತಿ. ಯಥೇವ ಹಿ ದೇವಾ, ಏವಂ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಛತ್ತಚಾಮರಮೋರಹತ್ಥತಾಲವಣ್ಟವಾಳಬೀಜನಿಹತ್ಥಾ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ¶ ನ ತಸ್ಸ ¶ ವಚನೇನ ಕೋಚಿಪಿ ಅತಿಸಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ¶ ಸುನ್ದರಂ. ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಿ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ. ಇಸಿಂ ಕಿರ ವನ್ದಾಪೇತುಂ ಕುಮಾರಂ ಉಪನೇಸುಂ. ಅಥಸ್ಸ ಪಾದಾ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಇಸಿಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ಸೋ ತಮ್ಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ.
೬೯೬. ದಸಮಗಾಥಾಯಂ ಜಿಗೀಸಕೋತಿ ಜಿಗೀಸನ್ತೋ ಮಗ್ಗನ್ತೋ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ, ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲಕ್ಖಣಮನ್ತಪಾರಗೂತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ವೇದಾನಞ್ಚ ಪಾರಂ ಗತೋ. ಅನುತ್ತರಾಯನ್ತಿ ಅನುತ್ತರೋ ಅಯಂ. ಸೋ ಕಿರ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಮುಖಾಗತೇಸು ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತದನುಸಾರೇನ ಸೇಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಜಿಗೀಸನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಏವಮಾಹ.
೬೯೭. ಏಕಾದಸಾಯಂ ಅಥತ್ತನೋ ಗಮನನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅರೂಪಗಮನಂ. ಅಕಲ್ಯರೂಪೋ ಗಳಯತಿ ಅಸ್ಸುಕಾನೀತಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಅರೂಪೂಪಪತ್ತಿಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ‘‘ನ ದಾನಾಹಂ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸೋತುಂ ಲಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಅತುಟ್ಠರೂಪೋ ಬಲವಸೋಕಾಭಿಭವೇನ ದೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಸ್ಸೂನಿ ಪಾತೇತಿ ಗಳಯತಿ. ‘‘ಗರಯತೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಯದಿ ಪನೇಸ ರೂಪಭವೇ ಚಿತ್ತಂ ನಮೇಯ್ಯ, ಕಿಂ ತತ್ಥ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಯೇನೇವಂ ರೋದತೀತಿ? ನ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಅಕುಸಲತಾಯ ಪನೇತಂ ವಿಧಿಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ದೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವಸ್ಸ ಅಯುತ್ತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಏವ. ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀನಂ ಪನ ಬಲವಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನತ್ತಾ ಕುತಸ್ಸ ಅರೂಪಗಮನನ್ತಿ ಚೇ? ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಪುನಾಧಿಗಮತೋ. ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಬಲವವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅನಾಪಜ್ಜನ್ತಾ ವೂಪಸನ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ಕಿಲೇಸವೇಗೇ ಪುನ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವಾಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ‘‘ಪರಿಹೀನವಿಸೇಸಾ ಇಮೇ’’ತಿಪಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾದಿಸೋ ಚ ಏಸೋ. ನೋ ಚೇ ಕುಮಾರೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅನ್ತರಾಯೋತಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕುಮಾರೇ ¶ ಅನ್ತರಾಯೋ.
೬೯೮. ದ್ವಾದಸಾಯಂ ನ ಓರಕಾಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಓರಕೋ ಪರಿತ್ತೋ ನ ಹೋತಿ. ಉತ್ತರಗಾಥಾಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ.
೬೯೯. ತೇರಸಾಯಂ ¶ ಸಮ್ಬೋಧಿಯಗ್ಗನ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ತಞ್ಹಿ ಅವಿಪರೀತಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಬುಜ್ಝನತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಆವರಣಾಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಞಾಣುತ್ತಮತೋ ‘‘ಅಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಫುಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ. ಪರಮವಿಸುದ್ಧದಸ್ಸೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸೀ. ತಞ್ಹಿ ಏಕನ್ತವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಪರಮವಿಸುದ್ಧಂ. ವಿತ್ಥಾರಿಕಸ್ಸಾತಿ ವಿತ್ಥಾರಿಕಂ ಅಸ್ಸ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸಾಸನಂ.
೭೦೦. ಚುದ್ದಸಾಯಂ ¶ ಅಥನ್ತರಾತಿ ಅನ್ತರಾಯೇವ ಅಸ್ಸ, ಸಮ್ಬೋಧಿಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಓರತೋ ಏವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ಸೋಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಸುಣಿಸ್ಸಂ. ಅಸಮಧುರಸ್ಸಾತಿ ಅಸಮವೀರಿಯಸ್ಸ. ಅಟ್ಟೋತಿ ಆತುರೋ. ಬ್ಯಸನಂ ಗತೋತಿ ಸುಖವಿನಾಸಂ ಪತ್ತೋ. ಅಘಾವೀತಿ ದುಕ್ಖಿತೋ, ಸಬ್ಬಂ ದೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪಾದಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಹಿ ಸೋ ಆತುರೋ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಸುಖಬ್ಯಸನತೋ ಬ್ಯಸನಂ, ಸುಖವಿನಾಸನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ಚ ಸೋ ಚೇತಸಿಕಅಘಭೂತೇನ ಅಘಾವೀ.
೭೦೧. ಪನ್ನರಸಾಯಂ ವಿಪುಲಂ ಜನೇತ್ವಾನಾತಿ ವಿಪುಲಂ ಜನೇತ್ವಾ. ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ನಿಗ್ಗಮಾತಿ ನಿಗ್ಗತೋ. ಏವಂ ನಿಗ್ಗತೋ ಚ ಸೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಸಯನ್ತಿ ಸಕಂ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ, ಅತ್ತನೋ ಭಗಿನಿಯಾ ಪುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾದಪೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಾಯುಕಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಕನಿಟ್ಠಭಗಿನಿಯಾ ಚ ಪುತ್ತಸ್ಸ ನಾಲಕಸ್ಸ ಮಾಣವಕಸ್ಸ ಉಪಚಿತಪುಞ್ಞತಂ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ಞತ್ವಾ ‘‘ವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತೋ ಪಮಾದಮ್ಪಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ನಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ ಭಗಿನಿಯಾ ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ನಾಲಕೋ’’ತಿ. ‘‘ಬಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಕೀಳತೀ’’ತಿ. ‘‘ಆನೇಥ ನ’’ನ್ತಿ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ತಙ್ಖಣಂಯೇವ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಸಮಾದಪೇಸಿ ಓವದಿ ಅನುಸಾಸಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಘೋಸಂ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಸೋಳಸಮಗಾಥಮಾಹ.
೭೦೨. ತತ್ಥ ಯದ ಪರತೋತಿ ಯದಾ ಪರತೋ. ಧಮ್ಮಮಗ್ಗನ್ತಿ ಪರಮಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಸಹ ಪಟಿಪದಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ.
೭೦೩. ಸತ್ತರಸಾಯಂ ತಾದಿನಾತಿ ತಸ್ಸಣ್ಠಿತೇನ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇ ¶ ಸಮಾಧಿಲಾಭೇ ಚ ಸತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸೇನ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೇನ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅನಾಗತೇ ಪರಮವಿಸುದ್ಧದಸ್ಸಿನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ನಾಲಕೋ ಅನಾಗತೇ ಕಾಲೇ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪರಮವಿಸುದ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ¶ ಏವಂ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸೋ ಇಸಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಪರಮವಿಸುದ್ಧದಸ್ಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ತೇನ ಅನಾಗತೇ ಪರಮವಿಸುದ್ಧದಸ್ಸಿನಾ. ಉಪಚಿತಪುಞ್ಞಸಞ್ಚಯೋತಿ ಪದುಮುತ್ತರತೋ ಪಭುತಿ ಕತಪುಞ್ಞಸಞ್ಚಯೋ. ಪತಿಕ್ಖನ್ತಿ ಆಗಮಯಮಾನೋ. ಪರಿವಸೀತಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಾಪಸವೇಸೇನ ವಸಿ. ರಕ್ಖಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ರಕ್ಖಿತಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ. ಸೋ ಕಿರ ತತೋ ಪಭುತಿ ಉದಕೇ ನ ನಿಮುಜ್ಜಿ ‘‘ಉದಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿನಾಸೇಯ್ಯ, ತತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಬಾಹಿರೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ.
೭೦೪. ಅಟ್ಠಾರಸಾಯಂ ಸುತ್ವಾನ ಘೋಸನ್ತಿ ಸೋ ನಾಲಕೋ ಏವಂ ಪರಿವಸನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಭಗವತಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಪವತ್ತಿತೇ ತಂ ‘‘ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ¶ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಜಿನವರಚಕ್ಕವತ್ತನೇ ಪವತ್ತಘೋಸಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಕಾಮಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚಿತಂ ಸುತ್ವಾ. ಗನ್ತ್ವಾನ ದಿಸ್ವಾ ಇಸಿನಿಸಭನ್ತಿ ಸತ್ತಾಹಂ ದೇವತಾಹಿ ಮೋನೇಯ್ಯಕೋಲಾಹಲೇ ಕಯಿರಮಾನೇ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಇಸಿಪತನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ನಾಲಕೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಅಭಿಸನ್ಧಿನಾ ವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಸಭಸದಿಸಂ ಇಸಿನಿಸಭಂ ಭಗವನ್ತಂ. ಪಸನ್ನೋತಿ ಸಹ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ. ಮೋನೇಯ್ಯಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಞಾಣುತ್ತಮಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾಗತೇ ಅಸಿತಾವ್ಹಯಸ್ಸ ಸಾಸನೇತಿ ಅಸಿತಸ್ಸ ಇಸಿನೋ ಓವಾದಕಾಲೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇ. ತೇನ ಹಿ – ‘‘ಯದಾ ವಿವರತಿ ಧಮ್ಮಮಗ್ಗಂ, ತದಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಯಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಮಾನೋ ಚರಸ್ಸು ತಸ್ಮಿಂ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಅನುಸಿಟ್ಠೋ, ಅಯಞ್ಚ ಸೋ ಕಾಲೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಮಾಗತೇ ಅಸಿತಾವ್ಹಯಸ್ಸ ಸಾಸನೇ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
ಅಯಂ ತಾವ ವತ್ಥುಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ.
೭೦೫. ಪುಚ್ಛಾಗಾಥಾದ್ವಯೇ ಅಞ್ಞಾತಮೇತನ್ತಿ ವಿದಿತಂ ಮಯಾ ಏತಂ. ಯಥಾತಥನ್ತಿ ಅವಿಪರೀತಂ. ಕೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ? ಯಂ ಅಸಿತೋ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿಯಗ್ಗಂ ಫುಸಿಸ್ಸತಾಯಂ ಕುಮಾರೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ¶ ಘೋಸಂ ಯದ ಪರತೋ ಸುಣೋಸಿ, ಸಮ್ಬೋಧಿಪ್ಪತ್ತೋ ವಿವರತಿ ಧಮ್ಮಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಮಂ ಅವಚ, ತದೇತಂ ಮಯಾ ಅಸಿತಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಜ್ಜ ಭಗವನ್ತಂ ಸಕ್ಖಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯಥಾತಥಮೇವಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾತನ್ತಿ. ತಂ ತನ್ತಿ ತಸ್ಮಾ ತಂ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗುನ್ತಿ ಹೇಮವತಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾರಗತಂ.
೭೦೬. ಅನಗಾರಿಯುಪೇತಸ್ಸಾತಿ ¶ ಅನಗಾರಿಯಂ ಉಪೇತಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಜಿಗೀಸತೋತಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಆಚಿಣ್ಣಂ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಸ್ಸ. ಮೋನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಮುನೀನಂ ಸನ್ತಕಂ. ಉತ್ತಮಂ ಪದನ್ತಿ ಉತ್ತಮಪಟಿಪದಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ.
೭೦೭. ಅಥಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ‘‘ಮೋನೇಯ್ಯಂ ತೇ ಉಪಞ್ಞಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ಉಪಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ ಉಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯಂ, ವಿವರೇಯ್ಯಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಕರಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಕಾತುಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ಕಯಿರಮಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವಿತುಂ ಸಹಿತುಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಹಂ ತೇ ಮೋನೇಯ್ಯಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯಂ, ಯದಿ ನಂ ಕಾತುಂ ವಾ ಅಭಿಸಮ್ಭೋತುಂ ವಾ ಸುಖಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಪನ ದುಕ್ಕರಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ. ತಥಾ ಹಿ ನಂ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಏಕೋವ ಸಾವಕೋ ಕರೋತಿ ಚ ಸಮ್ಭೋತಿ ಚಾತಿ.
ಏವಂ ¶ ಭಗವಾ ಮೋನೇಯ್ಯಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಾಲಕಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತ್ವಾ ತಮಸ್ಸ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ಹನ್ದ ತೇ ನಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ, ಸನ್ಥಮ್ಭಸ್ಸು ದಳ್ಹೋ ಭವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಹನ್ದಾತಿ ಬ್ಯವಸಾಯತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತೇ ನಂ ಪವಕ್ಖಾಮೀತಿ ತುಯ್ಹಂ ತಂ ಮೋನೇಯ್ಯಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ. ಸನ್ಥಮ್ಭಸ್ಸೂತಿ ದುಕ್ಕರಕರಣಸಮತ್ಥೇನ ವೀರಿಯೂಪತ್ಥಮ್ಭೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಯ. ದಳ್ಹೋ ಭವಾತಿ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಸಹನಸಮತ್ಥಾಯ ಅಸಿಥಿಲಪರಕ್ಕಮತಾಯ ಥಿರೋ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ¶ ಹೋತಿ? ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಉಪಚಿತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರೋ, ತಸ್ಮಾಹಂ ಏಕನ್ತಬ್ಯವಸಿತೋವ ಹುತ್ವಾ ಏವಂ ದುಕ್ಕರಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ತುಯ್ಹಂ ತಂ ಮೋನೇಯ್ಯಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ, ಸನ್ಥಮ್ಭಸ್ಸು ದಳ್ಹೋ ಭವಾತಿ.
೭೦೮. ಏವಂ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖಂ ಮೋನೇಯ್ಯವತ್ತಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ನಾಲಕಂ ಸನ್ಥಮ್ಭನೇ ದಳ್ಹೀಭಾವೇ ಚ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ತಾವ ಗಾಮೂಪನಿಬದ್ಧಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಾನಭಾಗ’’ನ್ತಿ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಮಾನಭಾಗನ್ತಿ ಸಮಭಾಗಂ ಏಕಸದಿಸಂ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಂ. ಅಕ್ಕುಟ್ಠವನ್ದಿತನ್ತಿ ಅಕ್ಕೋಸಞ್ಚ ವನ್ದನಞ್ಚ.
ಇದಾನಿ ಯಥಾ ತಂ ಸಮಾನಭಾಗಂ ಕಯಿರತಿ, ತಂ ಉಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮನೋಪದೋಸ’’ನ್ತಿ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಕ್ಕುಟ್ಠೋ ಮನೋಪದೋಸಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ, ವನ್ದಿತೋ ಸನ್ತೋ ಅನುಣ್ಣತೋ ಚರೇ, ರಞ್ಞಾಪಿ ವನ್ದಿತೋ ಸಮಾನೋ ‘‘ಮಂ ವನ್ದತೀ’’ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ನಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯ.
೭೦೯. ಇದಾನಿ ¶ ಅರಞ್ಞೂಪನಿಬದ್ಧಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಚ್ಚಾವಚಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅರಞ್ಞಸಞ್ಞಿತೇ ದಾಯೇಪಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಸೇನ ಉಚ್ಚಾವಚಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಆರಮ್ಮಣಾ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿ, ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ಚ ಖೋ ಅಗ್ಗಿಸಿಖೂಪಮಾ ಪರಿಳಾಹಜನಕಟ್ಠೇನ. ಯಥಾ ವಾ ಡಯ್ಹಮಾನೇ ವನೇ ಅಗ್ಗಿಸಿಖಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಾಯ ಉಚ್ಚಾವಚಾ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿ, ಸಧೂಮಾಪಿ, ವಿಧೂಮಾಪಿ, ನೀಲಾಪಿ, ಪೀತಾಪಿ, ರತ್ತಾಪಿ, ಖುದ್ದಕಾಪಿ, ಮಹನ್ತಾಪಿ, ಏವಂ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸವಿವಿಧವಿಹಙ್ಗವಿರುತಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವಾದಿಭೇದವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಾಯ ದಾಯೇ ಉಚ್ಚಾವಚಾ ಆರಮ್ಮಣಾ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿ ಭಿಂಸನಕಾಪಿ, ರಜನೀಯಾಪಿ, ದೋಸನೀಯಾಪಿ, ಮೋಹನೀಯಾಪಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಉಚ್ಚಾವಚಾ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿ, ದಾಯೇ ಅಗ್ಗಿಸಿಖೂಪಮಾ’’ತಿ. ಏವಂ ನಿಚ್ಛರನ್ತೇಸು ಚ ಉಚ್ಚಾವಚೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಯಾ ಕಾಚಿ ಉಯ್ಯಾನವನಚಾರಿಕಂ ಗತಾ ಸಮಾನಾ ಪಕತಿಯಾ ವಾ ವನಚಾರಿನಿಯೋ ಕಟ್ಠಹಾರಿಕಾದಯೋ ರಹೋಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ಹಸಿತಲಪಿತರುದಿತದುನ್ನಿವತ್ಥಾದೀಹಿ ನಾರಿಯೋ ಮುನಿಂ ಪಲೋಭೇನ್ತಿ, ತಾ ಸು ತಂ ಮಾ ಪಲೋಭಯುಂ, ತಾ ನಾರಿಯೋ ತಂ ಮಾ ಪಲೋಭಯುಂ. ಯಥಾ ನ ಪಲೋಭೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಕರೋಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೭೧೦-೧೧. ಏವಮಸ್ಸ ¶ ಭಗವಾ ಗಾಮೇ ಚ ಅರಞ್ಞೇ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೀಲಸಂವರಂ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿರತೋ ಮೇಥುನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಹಿತ್ವಾ ಕಾಮೇ ಪರೋಪರೇತಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮತೋ ಅವಸೇಸೇಪಿ ಸುನ್ದರೇ ಚ ಅಸುನ್ದರೇ ಚ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಹಿತ್ವಾ. ತಪ್ಪಹಾನೇನ ಹಿ ಮೇಥುನವಿರತಿ ಸುಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಕಾಮೇ ಪರೋಪರೇ’’ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಅವಿರುದ್ಧೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಪನ ಪದಾನಿ ‘‘ನ ಹನೇಯ್ಯ, ನ ಘಾತಯೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾವೇರಮಣಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ – ಪರಪಕ್ಖಿಯೇಸು ಪಾಣೇಸು ಅವಿರುದ್ಧೋ, ಅತ್ತಪಕ್ಖಿಯೇಸು ಅಸಾರತ್ತೋ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತಣ್ಹನಿತ್ತಣ್ಹತಾಯ ತಸಥಾವರೇ ಪಾಣೇ ಜೀವಿತುಕಾಮತಾಯ ಅಮರಿತುಕಾಮತಾಯ ಸುಖಕಾಮತಾಯ ದುಕ್ಖಪಟಿಕೂಲತಾಯ ಚ ‘‘ಯಥಾ ಅಹಂ ತಥಾ ಏತೇ’’ತಿ ಅತ್ತಸಮಾನತಾಯ ತೇಸು ವಿರೋಧಂ ವಿನೇನ್ತೋ ತೇನೇವ ಪಕಾರೇನ ‘‘ಯಥಾ ಏತೇ ತಥಾ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪರೇಸಂ ಸಮಾನತಾಯ ಚ ಅತ್ತನಿ ಅನುರೋಧಂ ವಿನೇನ್ತೋ ಏವಂ ಉಭಯಥಾಪಿ ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಹುತ್ವಾ ಮರಣಪಟಿಕೂಲತಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಉಪಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಣೇಸು ಯೇ ಕೇಚಿ ತಸೇ ವಾ ಥಾವರೇ ವಾ ಪಾಣೇ ನ ಹನೇಯ್ಯ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದೀಹಿ ಪಯೋಗೇಹಿ, ನ ಘಾತಯೇ ಆಣತ್ತಿಕಾದೀಹೀತಿ.
೭೧೨. ಏವಮಸ್ಸ ¶ ಮೇಥುನವಿರತಿಪಾಣಾತಿಪಾತವಿರತಿಮುಖೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಕಾಮೇ’’ತಿಆದೀಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾ ಏಕಂ ಲದ್ಧಾ ದುತಿಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ದ್ವೇ ಲದ್ಧಾ ತತಿಯಂ, ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಲದ್ಧಾ ತದುತ್ತರಿಮ್ಪಿ ಇಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧವಿಸಯಂ ಇಚ್ಛನತೋ ‘‘ಇಚ್ಛಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯೋ ಚಾಯಂ ಪಟಿಲದ್ಧವಿಸಯಲುಬ್ಭನೋ ಲೋಭೋ. ತಂ ಹಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಞ್ಚ ಲೋಭಞ್ಚ ಯತ್ಥ ಸತ್ತೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ, ಯಸ್ಮಿಂ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯೇ ತೇಹಿ ಇಚ್ಛಾಲೋಭೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಸತ್ತೋ ಲಗ್ಗೋ ಪಟಿಬದ್ಧೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ತತ್ಥ ತಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಹಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಂ ¶ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಅವಿರೋಧೇನ್ತೋ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಮಾ ಹುತ್ವಾ ಇಮಂ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಏವಞ್ಹಿ ಪಟಿಪನ್ನೋ ತರೇಯ್ಯ ನರಕಂ ಇಮಂ, ದುಪ್ಪೂರಣಟ್ಠೇನ ನರಕಸಞ್ಞಿತಂ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಹೇತುಭೂತಂ ಇಮಂ ಪಚ್ಚಯತಣ್ಹಂ ತರೇಯ್ಯ, ಇಮಾಯ ವಾ ಪಟಿಪದಾಯ ತರೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
೭೧೩. ಏವಂ ಪಚ್ಚಯತಣ್ಹಾಪಹಾನಮುಖೇನ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಮುಖೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಸೀಲಂ ತದನುಸಾರೇನ ಚ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಊನೂದರೋ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಲದ್ಧೇಸು ಇತರೀತರಚೀವರಾದೀಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಆಹಾರಂ ತಾವ ಆಹಾರೇನ್ತೋ –
‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ, ಅಭುತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪಿವೇ;
ಅಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೯೮೩) –
ವುತ್ತನಯೇನ ¶ ಊನಉದರೋ ಅಸ್ಸ, ನ ವಾತಭರಿತಭಸ್ತಾ ವಿಯ ಉದ್ಧುಮಾತುದರೋ, ಭತ್ತಸಮ್ಮದಪಚ್ಚಯಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಪರಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಊನೂದರೋ ಹೋನ್ತೋಪಿ ಚ ಮಿತಾಹಾರೋ ಅಸ್ಸ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ, ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಗುಣತೋ ದೋಸತೋ ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಹಾರೋ. ಏವಂ ಮಿತಾಹಾರೋ ಸಮಾನೋಪಿ ಪಚ್ಚಯಧುತಙ್ಗಪರಿಯತ್ತಿಅಧಿಗಮವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಅಸ್ಸ. ಏಕಂಸೇನ ಹಿ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಏವಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯೇ ತೀಹಿ ಸನ್ತೋಸೇಹಿ ಸನ್ತುಸ್ಸನಾ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ. ಧುತಙ್ಗಧರಸ್ಸೇವ ಸತೋ ‘‘ಧುತವಾತಿ ಮಂ ಪರೇ ಜಾನನ್ತೂ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಛನತಾ ಧುತಙ್ಗಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ. ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸೇವ ಸತೋ ‘‘ಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ¶ ಮಂ ಪರೇ ಜಾನನ್ತೂ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಛನತಾ ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ. ಅಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಸತೋ ‘‘ಅಧಿಗತೋ ಅಯಂ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಮಂ ಪರೇ ಜಾನನ್ತೂ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಛನತಾ ಅಧಿಗಮಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ. ಸಾ ಚ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮತೋ ಓರಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮತ್ಥಞ್ಹಿ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾತಿ. ಏವಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋಪಿ ಚ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ¶ ತಣ್ಹಾಲೋಲುಪ್ಪಂ ಹಿತ್ವಾ ಅಲೋಲುಪೋ ಅಸ್ಸ. ಏವಂ ಅಲೋಲುಪೋ ಹಿ ಸದಾ ಇಚ್ಛಾಯ ನಿಚ್ಛಾತೋ ಅನಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಬುತೋ, ಯಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಛಾತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾತುರಾ ವಿಯ ಅತಿತ್ತಾ, ತಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಅನಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ ಅನಿಚ್ಛತ್ತಾ ಚ ನಿಚ್ಛಾತೋ ಹೋತಿ ಅನಾತುರೋ ಪರಮತಿತ್ತಿಪ್ಪತ್ತೋ. ಏವಂ ನಿಚ್ಛಾತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬುತೋ ಹೋತಿ ವೂಪಸನ್ತಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹೋತಿ