📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ

ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

(ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಂ ¶ ¶ ¶ ನಾಥಂ, ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಪಾರಗುಂ;

ವನ್ದೇ ನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರ-ವಿಚಿತ್ರನಯದೇಸನಂ.

ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಯೇನ ನಿಯ್ಯನ್ತಿ ಲೋಕತೋ;

ವನ್ದೇ ತಮುತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪೂಜಿತಂ.

ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಯೋ;

ವನ್ದೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ತಂ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನುತ್ತರಂ.

ವನ್ದನಾಜನಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ, ಇತಿ ಯಂ ರತನತ್ತಯೇ;

ಹತನ್ತರಾಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಹುತ್ವಾಹಂ ತಸ್ಸ ತೇಜಸಾ.

ಯಾ ¶ ತಾ ಸುಭೂತಿಆದೀಹಿ, ಕತಕಿಚ್ಚೇಹಿ ತಾದಿಹಿ;

ಥೇರೇಹಿ ಭಾಸಿತಾ ಗಾಥಾ, ಥೇರೀಹಿ ಚ ನಿರಾಮಿಸಾ.

ಉದಾನನಾದವಿಧಿನಾ, ಗಮ್ಭೀರಾ ನಿಪುಣಾ ಸುಭಾ;

ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ, ಅರಿಯಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸಿಕಾ.

ಥೇರಗಾಥಾತಿ ನಾಮೇನ, ಥೇರೀಗಾಥಾತಿ ತಾದಿನೋ;

ಯಾ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಮ್ಹಿ, ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು ಮಹೇಸಯೋ.

ತಾಸಂ ¶ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣೇಹಿ, ಓಗಾಹೇತಬ್ಬಭಾವತೋ;

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುಕ್ಕರಾ ಕಾತುಂ, ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಮಯಾ.

ಸಹಸಂವಣ್ಣನಂ ಯಸ್ಮಾ, ಧರತೇ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ;

ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಂ, ತಿಟ್ಠತೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ.

ತಸ್ಮಾ ¶ ತಂ ಅವಲಮ್ಬಿತ್ವಾ, ಓಗಾಹೇತ್ವಾನ ಪಞ್ಚಪಿ;

ನಿಕಾಯೇ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ, ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯಂ.

ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಂ, ನಿಪುಣತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯಂ;

ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ, ಸಮಯಂ ಅವಿಲೋಮಯಂ.

ಯಾಸಂ ಅತ್ಥೋ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಂ ವಿನಾ;

ತಾಸಂ ತಞ್ಚ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ, ದೀಪಯನ್ತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ.

ಯಥಾಬಲಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ಸುಭಂ;

ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಥೇರಗಾಥಾನಂ, ಥೇರೀಗಾಥಾನಮೇವ ಚ.

ಇತಿ ಆಕಙ್ಖಮಾನಸ್ಸ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಂ;

ತದತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ, ನಿಸಾಮಯಥ ಸಾಧವೋತಿ.

ಕಾ ಪನೇತಾ ಥೇರಗಾಥಾ ಥೇರೀಗಾಥಾ ಚ, ಕಥಞ್ಚ ಪವತ್ತಾತಿ, ಕಾಮಞ್ಚಾಯಮತ್ಥೋ ಗಾಥಾಸು ವುತ್ತೋಯೇವ ಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ಪನ ಪುನಪಿ ವುಚ್ಚತೇ – ತತ್ಥ ಥೇರಗಾಥಾ ತಾವ ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಭಾಸಿತಾ. ಯಾ ಹಿ ತೇ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾಧಿಗತಂ ಮಗ್ಗಫಲಸುಖಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಾಚಿ ಉದಾನವಸೇನ, ಕಾಚಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ, ಕಾಚಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ, ಕಾಚಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೇ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವವಿಭಾವನವಸೇನ ಅಭಾಸಿಂಸು, ತಾ ಸಬ್ಬಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಥೇರಗಾಥಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಾ. ಥೇರೀಗಾಥಾ ಪನ ಥೇರಿಯೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದೇಸಿತಾ.

ತಾ ಪನ ವಿನಯಪಿಟಕಂ, ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕನ್ತಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನಾ. ದೀಘನಿಕಾಯೋ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ, ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ, ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ, ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ ¶ ಪಞ್ಚಸು ನಿಕಾಯೇಸು ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಸುತ್ತಂ, ಗೇಯ್ಯಂ, ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ, ಗಾಥಾ, ಉದಾನಂ, ಇತಿವುತ್ತಕಂ ¶ , ಜಾತಕಂ, ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ, ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ನವಸು ಸಾಸನಙ್ಗೇಸು ಗಾಥಙ್ಗಸಙ್ಗಹಂ ಗತಾ.

‘‘ದ್ವಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ;

ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯೇ ಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿನೋ’’ತಿ.

ಏವಂ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾತೇಸು ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸೇಸು ಕತಿಪಯಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಂ ಗತಾ.

ತತ್ಥ ¶ ಥೇರಗಾಥಾ ತಾವ ನಿಪಾತತೋ ಏಕನಿಪಾತೋ ಏಕುತ್ತರವಸೇನ ಯಾವ ಚುದ್ದಸನಿಪಾತಾತಿ ಚುದ್ದಸನಿಪಾತೋ ಸೋಳಸನಿಪಾತೋ ವೀಸತಿನಿಪಾತೋ ತಿಂಸನಿಪಾತೋ ಚತ್ತಾಲೀಸನಿಪಾತೋ ಪಞ್ಞಾಸನಿಪಾತೋ ಸಟ್ಠಿನಿಪಾತೋ ಸತ್ತತಿನಿಪಾತೋತಿ ಏಕವೀಸತಿನಿಪಾತಸಙ್ಗಹಾ. ನಿಪಾತನಂ ನಿಕ್ಖಿಪನನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ. ಏಕೋ ಏಕೇಕೋ ಗಾಥಾನಂ ನಿಪಾತೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಏಕನಿಪಾತೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಏಕನಿಪಾತೇ ದ್ವಾದಸ ವಗ್ಗಾ. ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ದಸ ದಸ ಕತ್ವಾ ವೀಸುತ್ತರಸತಂ ಥೇರಾ, ತತ್ತಿಕಾ ಏವ ಗಾಥಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ವೀಸುತ್ತರಸತಂ ಥೇರಾ, ಕತಕಿಚ್ಚಾ ಅನಾಸವಾ;

ಏಕಕಮ್ಹಿ ನಿಪಾತಮ್ಹಿ, ಸುಸಙ್ಗೀತಾ ಮಹೇಸಿಭೀ’’ತಿ.

ದುಕನಿಪಾತೇ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ಥೇರಾ, ಅಟ್ಠನವುತಿ ಗಾಥಾ; ತಿಕನಿಪಾತೇ ಸೋಳಸ ಥೇರಾ, ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಗಾಥಾ; ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೇ ತೇರಸ ಥೇರಾ, ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸ ಗಾಥಾ; ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತೇ ದ್ವಾದಸ ಥೇರಾ, ಸಟ್ಠಿ ಗಾಥಾ; ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ಚುದ್ದಸ ಥೇರಾ, ಚತುರಾಸೀತಿ ಗಾಥಾ; ಸತ್ತಕನಿಪಾತೇ ಪಞ್ಚ ಥೇರಾ, ಪಞ್ಚತಿಂಸ ಗಾಥಾ; ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತೇ ತಯೋ ಥೇರಾ, ಚತುವೀಸತಿ ಗಾಥಾ; ನವಕನಿಪಾತೇ ಏಕೋ ಥೇರೋ, ನವ ಗಾಥಾ; ದಸನಿಪಾತೇ ಸತ್ತ ಥೇರಾ, ಸತ್ತತಿ ಗಾಥಾ; ಏಕಾದಸನಿಪಾತೇ ಏಕೋ ಥೇರೋ, ಏಕಾದಸ ಗಾಥಾ; ದ್ವಾದಸನಿಪಾತೇ ದ್ವೇ ಥೇರಾ, ಚತುವೀಸತಿ ಗಾಥಾ; ತೇರಸನಿಪಾತೇ ಏಕೋ ಥೇರೋ, ತೇರಸ ಗಾಥಾ; ಚುದ್ದಸನಿಪಾತೇ ದ್ವೇ ಥೇರಾ, ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ಗಾಥಾ; ಪನ್ನರಸನಿಪಾತೋ ನತ್ಥಿ, ಸೋಳಸನಿಪಾತೇ ದ್ವೇ ಥೇರಾ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಗಾಥಾ; ವೀಸತಿನಿಪಾತೇ ದಸ ಥೇರಾ, ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಗಾಥಾಸತಾನಿ; ತಿಂಸನಿಪಾತೇ ತಯೋ ಥೇರಾ, ಸತಂ ಪಞ್ಚ ¶ ಚ ಗಾಥಾ; ಚತ್ತಾಲೀಸನಿಪಾತೇ ಏಕೋ ¶ ಥೇರೋ, ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಗಾಥಾ; ಪಞ್ಞಾಸನಿಪಾತೇ ಏಕೋ ಥೇರೋ, ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ ಗಾಥಾ; ಸಟ್ಠಿನಿಪಾತೇ ಏಕೋ ಥೇರೋ, ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ಗಾಥಾ; ಸತ್ತತಿನಿಪಾತೇ ಏಕೋ ಥೇರೋ, ಏಕಸತ್ತತಿ ಗಾಥಾ. ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವೇಸತಾನಿ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಚ ಥೇರಾ, ಸಹಸ್ಸಂ ತೀಣಿ ಸತಾನಿ ಸಟ್ಠಿ ಚ ಗಾಥಾತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಸಹಸ್ಸಂ ಹೋನ್ತಿ ತಾ ಗಾಥಾ, ತೀಣಿ ಸಟ್ಠಿ ಸತಾನಿ ಚ;

ಥೇರಾ ಚ ದ್ವೇ ಸತಾ ಸಟ್ಠಿ, ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಪಕಾಸಿತಾ’’ತಿ.

ಥೇರೀಗಾಥಾ ಪನ ಏಕನಿಪಾತೋ ಏಕುತ್ತರವಸೇನ ಯಾವ ನವನಿಪಾತಾತಿ ನವನಿಪಾತೋ ಏಕಾದಸನಿಪಾತೋ, ದ್ವಾದಸನಿಪಾತೋ, ಸೋಳಸನಿಪಾತೋ, ವೀಸತಿನಿಪಾತೋ, ತಿಂಸನಿಪಾತೋ, ಚತ್ತಾಲೀಸನಿಪಾತೋ, ಮಹಾನಿಪಾತೋತಿ ¶ ಸೋಳಸನಿಪಾತಸಙ್ಗಹಾ. ತತ್ಥ ಏಕನಿಪಾತೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ಥೇರಿಯೋ, ಅಟ್ಠಾರಸೇವ ಗಾಥಾ; ದುಕನಿಪಾತೇ ದಸ ಥೇರಿಯೋ, ವೀಸತಿ ಗಾಥಾ; ತಿಕನಿಪಾತೇ ಅಟ್ಠ ಥೇರಿಯೋ, ಚತುವೀಸತಿ ಗಾಥಾ; ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೇ ಏಕಾ ಥೇರೀ, ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ; ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತೇ ದ್ವಾದಸ ಥೇರಿಯೋ ಸಟ್ಠಿ ಗಾಥಾ; ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ಅಟ್ಠ ಥೇರಿಯೋ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಗಾಥಾ; ಸತ್ತನಿಪಾತೇ ತಿಸ್ಸೋ ಥೇರಿಯೋ, ಏಕವೀಸತಿ ಗಾಥಾ; ಅಟ್ಠ ನಿಪಾತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸೋಳಸನಿಪಾತಾ ಏಕೇಕಾ ಥೇರಿಯೋ ತಂತಂನಿಪಾತಪರಿಮಾಣಾ ಗಾಥಾ; ವೀಸತಿನಿಪಾತೇ ಪಞ್ಚ ಥೇರಿಯೋ, ಅಟ್ಠಾರಸಸತಗಾಥಾ; ತಿಂಸನಿಪಾತೇ ಏಕಾ ಥೇರೀ, ಚತುತ್ತಿಂಸ ಗಾಥಾ; ಚತ್ತಾಲೀಸನಿಪಾತೇ ಏಕಾ ಥೇರೀ, ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಗಾಥಾ; ಮಹಾನಿಪಾತೇಪಿ ಏಕಾ ಥೇರೀ, ಪಞ್ಚಸತ್ತತಿ ಗಾಥಾ. ಏವಮೇತ್ಥ ನಿಪಾತಾನಂ ಗಾಥಾವಗ್ಗಾನಂ ಗಾಥಾನಞ್ಚ ಪರಿಮಾಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನಿದಾನಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ¶ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಪರಿಮಾಣಾಸು ಪನೇತಾಸು ಥೇರಗಾಥಾ ಆದಿ. ತತ್ಥಾಪಿ –

‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನಂ, ದಾಠೀನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ;

ಸುಣಾಥ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ, ಗಾಥಾ ಅತ್ಥೂಪನಾಯಿಕಾ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಥೋಮನತ್ಥಂ ಭಾಸಿತಾ ಗಾಥಾ ಆದಿ. ತತ್ಥ ಸೀಹಾನನ್ತಿ ಸೀಹಸದ್ದೋ ‘‘ಸೀಹೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಿಗರಾಜಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೩೩) ಮಿಗರಾಜೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸೀಹೋ ಸೇನಾಪತಿ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೫.೩೪) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ. ‘‘ಸೀಹೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ¶ ಅಧಿವಚನಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೫.೯೯; ೧೦.೨೧) ತಥಾಗತೇ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ತಥಾಗತೇ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾಯ ಆಗತೋ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಹಾನಂವಾತಿ ಸೀಹಾನಂ ಇವ. ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸರಲೋಪೋ ‘‘ಏವಂಸ ತೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨) ವಿಯ. ತತ್ಥ ಇವಾತಿ ನಿಪಾತಪದಂ. ಸುಣಾಥಾತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದಂ. ಇತರಾನಿ ನಾಮಪದಾನಿ. ಸೀಹಾನಂವಾತಿ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಸರೂಪತೋ ನ ವುತ್ತೋ, ಅತ್ಥತೋ ¶ ಪನ ವುತ್ತೋವ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಓಟ್ಠಸ್ಸೇವ ಮುಖಂ ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಓಟ್ಠಸ್ಸ ಮುಖಂ ವಿಯ ಮುಖಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಸೀಹಾನಂವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸೀಹಾನಂ ನಾದೋ ವಿಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಮುಖಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಚೇ, ಇಧಾಪಿ ‘‘ನದನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಪದಸನ್ನಿಧಾನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಹಾನಂವಾತಿ ನಿದಸ್ಸನವಚನಂ. ನದನ್ತಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಂ. ದಾಠೀನನ್ತಿ ತಬ್ಬಿಸೇಸನಂ. ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇತಿ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಂ. ಸುಣಾಥಾತಿ ಸವನೇ ನಿಯೋಜನಂ. ಭಾವಿತತ್ತಾನನ್ತಿ ಸೋತಬ್ಬಸ್ಸ ಪಭವದಸ್ಸನಂ. ಗಾಥಾತಿ ಸೋತಬ್ಬವತ್ಥುದಸ್ಸನಂ. ಅತ್ಥುಪನಾಯಿಕಾತಿ ತಬ್ಬಿಸೇಸನಂ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸೀಹಾನಂ ನದನ್ತಾನಂ ದಾಠೀನ’’ನ್ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಆಗತಂ, ಲಿಙ್ಗಂ ಪನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಸೀಹೀನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಕಸೇಸವಸೇನ ವಾ ಸೀಹಾ ಚ ಸೀಹಿಯೋ ಚ ಸೀಹಾ, ತೇಸಂ ಸೀಹಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ¶ ಸಾಧಾರಣಾ ಹೇತಾ ತಿಸ್ಸೋ ನಿದಾನಗಾಥಾ ಥೇರಗಾಥಾನಂ ಥೇರೀಗಾಥಾನಞ್ಚಾತಿ.

ತತ್ಥ ಸಹನತೋ ಹನನತೋ ಚ ಸೀಹೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹಸ್ಸ ಮಿಗರಞ್ಞೋ ಬಲವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಸರಭಮಿಗಮತ್ತವರವಾರಣಾದಿತೋಪಿ ಪರಿಸ್ಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವಾತಾತಪಾದಿಪರಿಸ್ಸಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಸಹತಿಯೇವ, ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ತೇಜುಸ್ಸದತಾಯ ಮತ್ತಗನ್ಧಹತ್ಥಿವನಮಹಿಂಸಾದಿಕೇ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಅಭೀರೂ ಅಛಮ್ಭೀ ಅಭಿಭವತಿ, ಅಭಿಭವನ್ತೋ ಚ ತೇ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಹನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮುದುಮಂಸಾನಿ ಭಕ್ಖಯಿತ್ವಾ ಸುಖೇನೇವ ವಿಹರತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಮಹಾಥೇರಾ ಅರಿಯಬಲವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹನತೋ, ರಾಗಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಬಲಸ್ಸ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಹನನತೋ ಪಜಹನತೋ ತೇಜುಸ್ಸದಭಾವೇನ ಕುತೋಚಿಪಿ ಅಭೀರೂ ಅಛಮ್ಭೀ ಝಾನಾದಿಸುಖೇನ ವಿಹರನ್ತೀತಿ ಸಹನತೋ ಹನನತೋ ಚ ಸೀಹಾ ವಿಯಾತಿ ಸೀಹಾ. ಸದ್ದತ್ಥತೋ ಪನ ಯಥಾ ಕನ್ತನತ್ಥೇನ ಆದಿಅನ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸತೋ ತಕ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಹಿಂಸನಟ್ಠೇನ ಸೀಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಸಹನಟ್ಠೇನ. ಪಿಸೋದರಾದಿಪಕ್ಖೇಪೇನ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪನ ¶ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ.

ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಮಿಗರಾಜಾ ಕೇಸರಸೀಹೋ ಅತ್ತನೋ ತೇಜುಸ್ಸದತಾಯ ಏಕಚಾರೀ ವಿಹರತಿ, ನ ಕಞ್ಚಿ ಸಹಾಯಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ತೇಜುಸ್ಸದತಾಯ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಯಾ ಚ ಏಕಚಾರಿನೋತಿ ಏಕಚರಿಯಟ್ಠೇನಪಿ ಸೀಹಾ ವಿಯಾತಿ ಸೀಹಾ, ತೇನಾಹ – ಭಗವಾ ‘‘ಸೀಹಂವೇಕಚರಂ ನಾಗ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೦; ಸು. ನಿ. ೧೬೮).

ಅಥ ¶ ವಾ ಅಸನ್ತಾಸನಜವಪರಕ್ಕಮಾದಿವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಸೀಹಾ ವಿಯಾತಿ ಸೀಹಾ, ಏತೇ ಮಹಾಥೇರಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸನಿಯಾ ಫಲನ್ತಿಯಾ ನ ಸನ್ತಸನ್ತಿ, ಕತಮೇವ ದ್ವೇ? ಭಿಕ್ಖು ಚ ಖೀಣಾಸವೋ ಸೀಹೋ ಚ ಮಿಗರಾಜಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೬೦).

ಜವೋಪಿ ಸೀಹಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೋ, ತಥಾ ಪರಕ್ಕಮೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಉಸಭಸತಮ್ಪಿ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ ವನಮಹಿಂಸಾದೀಸು ನಿಪತತಿ, ಪೋತಕೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಪಭಿನ್ನಮದಾನಮ್ಪಿ ಮತ್ತವರವಾರಣಾನಂ ಪಟಿಮಾನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ¶ ದನ್ತಕಳೀರಂವ ಖಾದತಿ. ಏತೇಸಂ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಜವೋ ಇದ್ಧಿಜವೋ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೋ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪರಕ್ಕಮೋ ಚ ನಿರತಿಸಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಸೀಹಾನಂವಾತಿ ಸೀಹಸದಿಸಾನಂ ವಿಯ. ಸೀಹಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಹೀನೂಪಮತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಅಚ್ಚನ್ತವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸಹನಾದಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಥೇರೇಸ್ವೇವ ಲಬ್ಭನತೋ.

ನದನ್ತಾನನ್ತಿ ಗಜ್ಜನ್ತಾನಂ. ಗೋಚರಪರಕ್ಕಮತುಟ್ಠಿವೇಲಾದೀಸು ಹಿ ಯಥಾ ಸೀಹಾ ಅತ್ತನೋ ಆಸಯತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಿಜಮ್ಭಿತ್ವಾ ಸೀಹನಾದಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದನ್ತಿ, ಏವಂ ಏತೇಪಿ ವಿಸಯಜ್ಝತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಉದಾನಾದಿಕಾಲೇಸು ಇಮಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ. ದಾಠೀನನ್ತಿ ದಾಠಾವನ್ತಾನಂ. ಪಸಟ್ಠದಾಠೀನಂ, ಅತಿಸಯದಾಠಾನನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹಾ ಅತಿವಿಯ ದಳ್ಹಾನಂ ತಿಕ್ಖಾನಞ್ಚ ಚತುನ್ನಂ ದಾಠಾನಂ ಬಲೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮನೋರಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗದಾಠಾನಂ ಬಲೇನ ಅನಾದಿಮತಿ ಸಂಸಾರೇ ಅನಭಿಭೂತಪುಬ್ಬಪಟಿಪಕ್ಖಂ ¶ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮನೋರಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸುಂ. ಇಧಾಪಿ ದಾಠಾ ವಿಯಾತಿ ದಾಠಾತಿ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇತಿ ಪಬ್ಬತಗುಹಾಯಂ, ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ‘‘ಗಿರಿಗವ್ಹರೇ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ. ಪಬ್ಬತೇಸು ವನಗಹನೇ ವನಸಣ್ಡೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ಪನ ನೇಸಂ ವಿರೋಚನಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಞ್ಚೇವ ಸೀಹನಾದಸ್ಸ ಯೋಗ್ಯಭೂಮಿದಸ್ಸನಞ್ಚ. ನದನ್ತಾನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇತಿ ಯೋಜನಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ ಅಞ್ಞೇಹಿ ದುರಾಸದತಾಯ ಜನವಿವಿತ್ತೇ ವಸನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ದಸ್ಸನೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಖುದ್ದಕಮಿಗಸನ್ತಾಸಸ್ಸ ಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಗೋಚರಗಮನೇ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ದುರಾಸದಗಿರಿಗಬ್ಭರಸದಿಸೇವ ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇವಸನ್ತಾ ಗುಣೇಹಿ ಖುದ್ದಕಾನಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪರಿತ್ತಾಸಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಂ ವಕ್ಖಮಾನಗಾಥಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನಂ, ದಾಠೀನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ’’ತಿ.

ಸುಣಾಥಾತಿ ¶ ಸವನಾಣತ್ತಿಕವಚನಂ, ತೇನ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಗಾಥಾನಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಸವನೇ ಆದರಂ ಜನೇತಿ, ಉಸ್ಸಾಹಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಗಾರವಂ ಬಹುಮಾನಞ್ಚ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸೀಹಾನ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ¶ ಪದಾನಂ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾಯ ವಿನಾ ಮುಖ್ಯವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ದಳ್ಹತಿಕ್ಖಭಾವೇನ ಪಸಟ್ಠಾತಿಸಯದಾಠತಾಯ ದಾಠೀನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ ನದನ್ತಾನಂ ಸೀಹಗಜ್ಜಿತಂ ಗಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಸೀಹಾನಂ ಮಿಗರಾಜೂನಂ ವಿಯ ತೇಸಂ ಅಭೀತನಾದಸದಿಸಾ ಗಾಥಾ ಸುಣಾಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಯಥಾ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತಾನಂ ಸೀಹಾನಂ ಮಿಗರಾಜೂನಂ ಕುತೋಚಿಪಿ ಭಯಾಭಾವತೋ ಸೋ ಅಭೀತನಾದೋ ತದಞ್ಞಮಿಗಸನ್ತಾಸಕರೋ, ಏವಂ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಸೀಹನಾದಸದಿಸಿಯೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಭಯಹೇತೂನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಅಭೀತನಾದಭೂತಾ, ಪಮತ್ತಜನಸನ್ತಾಸಕರಾ ಗಾಥಾ ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ.

ಭಾವಿತತ್ತಾನನ್ತಿ ಭಾವಿತಚಿತ್ತಾನಂ. ಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಅತ್ತಾ ಹಿ ಕಿರ ದುದ್ದಮೋ (ಧ. ಪ. ೧೫೯) ಯೋ ವೇ ಠಿತತ್ತೋ ತಸರಂವ ಉಜ್ಜೂ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೨೧೭) ಚ ‘‘ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧೀ’’ತಿ ¶ (ಖು. ಪಾ. ೫.೪; ಸು. ನಿ. ೨೬೩) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಅತ್ತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಾನುಯೋಗೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಿವಡ್ಢಿತಚಿತ್ತಾನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಭಾವಿತತ್ತಾನನ್ತಿ ಭಾವಿತಸಭಾವಾನಂ, ಸಭಾವಭೂತಸೀಲಾದಿಭಾವಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗೀಯತೀತಿ ಗಾಥಾ, ಅನುಟ್ಠುಭಾದಿವಸೇನ ಇಸೀಹಿ ಪವತ್ತಿತಂ ಚತುಪ್ಪದಂ ಛಪ್ಪದಂ ವಾ ವಚನಂ. ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತಂಸದಿಸತಾಯ ತಥಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅತ್ತತ್ಥಾದಿಭೇದೇ ಅತ್ಥೇ ಉಪನೇನ್ತಿ ತೇಸು ವಾ ಉಪನಿಯ್ಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೂಪನಾಯಿಕಾ.

ಅಥ ವಾ ಭಾವಿತತ್ತಾನನ್ತಿ ಭಾವಿತತ್ತಾಭಾವಾನಂ, ಅತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ಆಹಿತೋ ಅಹಂ ಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಚ ತೇಹಿ ಅಪ್ಪಮಾದಭಾವನಾಯ ಅನವಜ್ಜಭಾವನಾಯ ಭಾವಿತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಗುಣಗನ್ಧಂ ಗಾಹಾಪಿತೋ. ತೇನ ತೇಸಂ ಕಾಯಭಾವನಾ ಸೀಲಭಾವನಾ ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಭಾವನಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಭಾವನಾ’’ತಿ ಚ ಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪದಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಯಾಯಂ ಸಚ್ಚಸಮ್ಬೋಧಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ದುವಿಧಾ ಅಭಿಸಮಯತೋ ತದತ್ಥತೋ ಚ. ಸಮ್ಬೋಧಿ ಪನ ತಿವಿಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿ ಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧೀತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುಜ್ಝನತೋ ಬೋಧನತೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ –

‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ¶ ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಯಮ್ಭೂ ಅನಾಚರಿಯಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಮಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ, ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೧).

ಬೋಧನೇಯ್ಯಬೋಧನತ್ಥೋ ¶ ಹಿ ಬಲೇಸು ವಸೀಭಾವೋ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಯಮೇವ ಬೋಧೀತಿ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿ, ಅನನುಬುದ್ಧೋ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣತಾಯ ಸಯಮೇವ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಸಾನುಬುದ್ಧೋ ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವತೋ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ಸೋ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಹೇತು ನ ಹೋತಿ. ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸವನನ್ತೇ ಜಾತಾತಿ ಸಾವಕಾ. ಸಾವಕಾನಂ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧಿ. ತಿವಿಧಾಪೇಸಾ ¶ ತಿಣ್ಣಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಯಥಾಸಕಂ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾಯ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಸತ್ತತಿಂಸಾಯ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಇತರಾಭಿಸಮಯಾನಂ ತದವಿನಾಭಾವತೋ. ನ ಹಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯೇನ ವಿನಾ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸತಿ ಚ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯೇ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೋ ಚ ಸಿದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ.

ಯದಾ ಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪರಿಪೂರಿತಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೋ ಚರಿಮಭವೇ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ – ‘‘ನ ತಾವಿಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಾವ ನ ಮೇ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಸಮ್ಪತ್ತಾಯ ಏವ ಸಞ್ಝಾವೇಲಾಯ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರೇ ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುವಿಸೋಧನೇನ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಅನಾಗತಂಸಞಾಣಾನಿ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ‘‘ಕಿಚ್ಛಂ ವತಾಯಂ ಲೋಕೋ ಆಪನ್ನೋ ಜಾಯತಿ ಚ ಜೀಯತಿ ಚ ಮೀಯತಿ ಚ ಚವತಿ ಚ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಚ, ಅಥ ಚ ಪನಿಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೫೭) ಜರಾಮರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಮಹಾಗಹನಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ನಿಸದಸಿಲಾಯಂ ಫರಸುಂ ನಿಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಗಹನಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ಲೋಕನಾಥೋ ಞಾಣಫರಸುಂ ತೇಜೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾಧಿಗಮಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತೋ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನಾನಾಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಥಾವವತ್ಥಾಪಿತೇ ನಾಮರೂಪೇ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಛತ್ತಿಂಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಸಮ್ಮಸನವಾರಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ ತಿಕ್ಖೇ ಸೂರೇ ಪಸನ್ನೇ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಯದಾ ತಂ ಮಗ್ಗೇನ ಘಟೇತಿ, ತದಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದಿಯಡ್ಢಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸಂ ಖೇಪೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ¶ ಅಧಿಗತೋ ನಾಮ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವತೋ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಾದಯೋಪಿ ತಸ್ಸ ತದಾ ಹತ್ಥಗತಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ತಾವ ಅಭಿಸಮಯತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪದಾ. ತದತ್ಥತೋ ಪನ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪವತ್ತಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ. ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಂ ಚರಿಯಾಪಿಟಕವಣ್ಣನಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾಪಿ ¶ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಮ್ಭತಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾ ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇ ಚರಿಮತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಗತಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಸಂವೇಗನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಭವಾದೀಸು ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಪವತ್ತಿ ಪವತ್ತಿಹೇತುಂ ನಿವತ್ತಿ ನಿವತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತನಯೇನ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಂ ಸಙ್ಖಾರೇ ಪರಿಮದ್ದನ್ತಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತಿ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಸಾವಕಾ ಪನ ಸತ್ಥು ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಕಾಲನ್ತರೇ ವಾ ತಜ್ಜಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅನುತಿಟ್ಠನ್ತಾ ಘಟೇನ್ತಾ ವಾಯಮನ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ, ಯದಿ ವಾ ಪಟಿಪದಾಯ ವಡ್ಢನ್ತಿಯಾ, ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಸಿದ್ಧಿಅಗ್ಗಸಾವಕಭೂಮಿಯಾ ವಾ ಕೇವಲಂ ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ. ತತೋ ಪರಂ ಸಾವಕಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ. ಏವಂ ತಾವ ಅಭಿಸಮಯತೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿ ಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತದತ್ಥತೋ ಪನ ಯಥಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಮಜ್ಝಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅಟ್ಠ ¶ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಉಪರಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸೋಳಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಏತೇ ಚ ಭೇದಾ ಪಞ್ಞಾಧಿಕಸದ್ಧಾಧಿಕವೀರಿಯಾಧಿಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಞ್ಞಾಧಿಕಾನಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತಿ ಪಞ್ಞಾ ತಿಕ್ಖಾ, ತತೋ ಚ ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ವಿಸದನಿಪುಣಭಾವೇನ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸದ್ಧಾಧಿಕಾನಂ ಪಞ್ಞಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ನಾತಿಸೀಘಂ ನಾತಿಸಣಿಕಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ವೀರಿಯಾಧಿಕಾನಂ ಪನ ಪಞ್ಞಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಚಿರೇನೇವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನ ಏವಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಸತಿಪಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಕಭಾವೇ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ನ ತತೋ ಓರಂ. ಸದ್ಧಾಧಿಕವೀರಿಯಾಧಿಕಾಪಿ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪರಂ ಕತಿಪಯೇ ಏವ ಕಪ್ಪೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ತತಿಯಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಸಾವಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಯೇಸಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಭಾವಾಯ ಅಭಿನೀಹಾರೋ, ತೇಸಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ಯೇಸಂ ಮಹಾಸಾವಕಭಾವಾಯ, ತೇಸಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಮೇವ, ತಥಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಚ. ತತ್ಥ ಯಥಾ –

‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ¶ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ;

ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರೋ ಚ ಛನ್ದತಾ;

ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಹಾನಾ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಸಮಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ. (ಬು. ವಂ. ೨.೫೯) –

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಕತಪಣಿಧಾನಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಭುತಿ ಸವಿಸೇಸಂ ದಾನಾದೀಸು ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ವೇಸ್ಸನ್ತರದಾನಸದಿಸಂ ಮಹಾದಾನಂ ದೇನ್ತಾನಂ ತದನುರೂಪಸೀಲಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಧಮ್ಮೇ ಆಚಿನನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅಸಮ್ಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಏವ ¶ ಬುದ್ಧಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಪಚ್ಚನತೋ. ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇ ನಿಪ್ಫಾದಿತಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಸ್ಸಂ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನೇವ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರುಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಂ ¶ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ –

‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ವಿಗತಾಸವದಸ್ಸನಂ;

ಅಧಿಕಾರೋ ಛನ್ದತಾ ಏತೇ, ಅಭಿನೀಹಾರಕಾರಣಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ) –

ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ‘‘ಅಧಿಕಾರೋ ಛನ್ದತಾ’’ತಿ ದ್ವಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಾಯ ಪತ್ಥನಾಯ ವಸೇನ ಕತಪಣಿಧಾನಾನಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅಸಮ್ಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಯಥಾವುತ್ತಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಚ ಅಧಿಗಮೋ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಪಚ್ಚನತೋ. ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಯಥಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ದಾನಾದಿಪಾರಮೀಹಿ ಪರಿಬ್ರೂಹಿತಾ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಏವಂ ದಾನಾದೀಹಿ ಪರಿಬ್ರೂಹಿತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಯಥಾರಹಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಞಾಣಞ್ಚ ಪರಿಪೂರೇತಿ. ದಾನಪರಿಚಯೇನ ಹೇತೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಸಙ್ಗಮಾನಸಾ ಅನಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ, ಸೀಲಪರಿಚಯೇನ ಸುಸಂವುತಕಾಯವಾಚತಾಯ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುನೋ ಹುತ್ವಾ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾದಹನ್ತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ತೇಸಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಪನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಹತ್ಥಗತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ವೀರಿಯಾದಯೋ ಪನ ತದನ್ತೋಗಧಾ ಏವ. ಯಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಸಮ್ಭರಣೇ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಹನಂ, ಇದಂ ವೀರಿಯಂ. ಯಂ ತದನುಪರೋಧಸ್ಸ ಸಹನಂ, ಅಯಂ ಖನ್ತಿ. ಯಂ ದಾನಸೀಲಾದಿಸಮಾದಾನಾವಿಸಂವಾದನಂ, ಇದಂ ಸಚ್ಚಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥಮೇವ ಅಚಲಸಮಾಧಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಇದಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ¶ . ಯಾ ದಾನಸೀಲಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಹಿತೇಸಿತಾ, ಅಯಂ ಮೇತ್ತಾ. ಯಂ ಸತ್ತಾನಂ ಕತವಿಪ್ಪಕಾರೇಸು ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ, ಅಯಂ ¶ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ. ಏವಂ ¶ ದಾನಸೀಲಭಾವನಾಸು ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸು ಚ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾಸು ವೀರಿಯಾದಯೋ ಸಿದ್ಧಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ. ಸಾಯೇವ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಅತ್ಥಾಯ ಸಾವಕಬೋಧಿಅತ್ಥಾಯ ಚ ದಾನಾದಿಪಟಿಪದಾ ತೇಸಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಭಾವನತೋ ಪರಿಭಾವನತೋ ಭಾವನಾ ನಾಮ. ವಿಸೇಸತೋ ದಾನಸೀಲಾದೀಹಿ ಸ್ವಾಭಿಸಙ್ಖತೇ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪದಾ, ಯತೋ ತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರಸಮುದಾಗಮಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಆನನ್ದ, ಆನಿಸಂಸಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರೇ. ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ? ಇಧಾನನ್ದ, ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರೋ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಕಚ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ನೋ ಚೇ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಕಚ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ಮರಣಕಾಲೇ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ).

ಇತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಭೂತಾಯ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವಿತಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಭೂತಾಯ ಅಭಿಸಮಯಸಙ್ಖಾತಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಚ ಭಾವಿತತ್ತಭಾವಾ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಭಾವಿತತ್ತಾ ನಾಮ. ತೇಸು ಇಧ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀಹಾನಂವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಥೇರಾನಂ ಸೀಹಸಮಾನವುತ್ತಿತಾದಸ್ಸನೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತಂ, ತೇ ಚ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನಂ…ಪೇ… ಗಾಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಥೇರಗಾಥಾನಂ ಸೀಹನಾದಸದಿಸತಾದಸ್ಸನೇನ ತಾಸಂ ಪರವಾದೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತಂ, ತೇ ಚ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಭಾವಿತತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತದುಭಯಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ಭಾವಿತತ್ತಭಾವೇನ ಥೇರಾ ಇಧ ಸೀಹಸದಿಸಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಸೀಹನಾದಸದಿಸಿಯೋ. ‘‘ಅತ್ಥೂಪನಾಯಿಕಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಭವನೇ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಥೇರಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ನಾಮ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೋ, ತದಭಿಭವೋ ತದಙ್ಗಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧೀಪ್ಪಹಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ, ಯತೋ ತೇ ಭಾವಿತತ್ತಾತಿ ¶ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಅಪ್ಪಮಾದಭಾವನಂ ಭಾವೇನ್ತಿ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ನಾಮಾತಿ ¶ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ.

ತೇಸು ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ನೇಸಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾ, ಇತರೇನ ತಾಸಂ ಫಲಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಸೀಲೇನ ಚ ತೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾ ¶ ದಸ್ಸಿತಾ, ‘‘ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ? ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ’’ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೬೯), ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ’’ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩; ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧), ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೮೩; ದೀ. ನಿ. ೨.೯೦) ಚ ವಚನತೋ ಸೀಲಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂವ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಗುಣಾವಹತ್ತಾ. ಸಮಾಧಿನಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಯಂ’’, ‘‘ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ ಚ ವಚನತೋ ಸಮಾಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋವ, ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಗುಣಾವಹತ್ತಾ. ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ‘‘ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ’’ (ಧ. ಪ. ೧೮೩; ದೀ. ನಿ. ೨.೯೦), ‘‘ಪಞ್ಞಂ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩; ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧) ಚ ವಚನತೋ ಪಞ್ಞಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂವ, ಪಞ್ಞುತ್ತರತೋ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಾವ ಕಲ್ಯಾಣಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ತಾದಿಭಾವಾವಹತ್ತಾ.

‘‘ಸೇಲೋ ಯಥಾ ಏಕಘನೋ, ವಾತೇನ ನ ಸಮೀರತಿ; (ಮಹಾವ. ೨೪೪);

ಏವಂ ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಸು, ನ ಸಮಿಞ್ಜನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೮೧) –

ಹಿ ವುತ್ತಂ.

ತಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ತೇವಿಜ್ಜಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಭಾವೋ. ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಭಾವೋ. ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಕೇಚಿ ತೇವಿಜ್ಜಾ, ಕೇಚಿ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ, ಕೇಚಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ತೇಸಂ ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅನ್ತಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ, ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಸೇವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ತೇಸಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಂ ¶ , ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ವಾ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ¶ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ, ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ವಾ ನೇಸಂ ಅಪಾಯಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇನ ಕಾಮಧಾತುಸಮತಿಕ್ಕಮೋ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಬ್ಬಭವಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಭಾವಿತತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಸೀಲಭಾವನಾ, ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಕಾಯಭಾವನಾಯ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ. ಸೀಲಭಾವನಾ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆದೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಂ ¶ . ಯಥಾ ಪನ ಸೀಹನಾದಂ ಪರೇ ಮಿಗಗಣಾ ನ ಸಹನ್ತಿ, ಕುತೋ ಅಭಿಭವೇ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸೀಹನಾದೋವ ತೇ ಅಭಿಭವತಿ ಏವಮೇವ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯವಾದಾ ಥೇರಾನಂ ವಾದೇ ನ ಸಹನ್ತಿ, ಕುತೋ ಅಭಿಭವೇ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಥೇರವಾದಾವ ತೇ ಅಭಿಭವನ್ತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ದುಕ್ಖಾ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೭೭-೨೭೯) ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂ’’ತಿ ಚ ಪವತ್ತನತೋ. ನ ಹಿ ಧಮ್ಮತೋ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಕಾತುಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತನೀಯತೋ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದುತಿಯಗಾಥಾಯಂ ಪನ ಅಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ. ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಗಾಥಾ ಸಾವೇತುಕಾಮೋ, ತೇ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ನಾಮತೋ ಗೋತ್ತತೋ ಗುಣತೋ ಚ ಕಿತ್ತೇತುಂ ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸಾಧಾರಣತೋ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಾಥಾಸ್ವೇವ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾನಾಮಾತಿ ಯಂಯಂನಾಮಾ, ಸುಭೂತಿ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಾಮಧೇಯ್ಯೇನ ಪಞ್ಞಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಗೋತ್ತಾತಿ ಯಂಯಂಗೋತ್ತಾ, ಗೋತಮೋ ಕಸ್ಸಪೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕುಲಪದೇಸೇನ ಯಾಯ ಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋತಿ ಯಾದಿಸಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ, ಪರಿಯತ್ತಿಪರಮತಾಯಂ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಿನೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋತಿ ಯಥಾಧಮ್ಮಾ ವಿಹಾರಿನೋ ಚ, ಯಾದಿಸಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಾ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದೀಸು ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ¶ ವಿಹರಮಾನಾ ಯಾದಿಸವಿಹಾರಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾತಿ ಯಾದಿಸಅಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಿಪಞ್ಞಾಧಿಮುತ್ತೀಸು ಯಂಯಂಅಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಸುಞ್ಞತಮುಖಾದೀಸು ವಾ ಯಥಾ ಯಥಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತಾತಿ ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ. ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ¶ ಅಧಿಮುತ್ತಾನಂ, ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಆಸವಾ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೨೬) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಉಭಯಞ್ಚೇತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಮಧಿಮುಚ್ಚನಂ, ನ ಪರತೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಕತಞ್ಞೂ ಚ, ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದೋ ಚ ಯೋ ನರೋ’’ತಿಆದಿ. (ಧ. ಪ. ೯೭).

‘‘ಯಥಾವಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೀಸು ಯಂಯಂವಿಮುತ್ತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಪ್ಪಞ್ಞಾತಿ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಿಹಾರಿಕಪಞ್ಞಾಯ ಭಾವನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚಾತಿ ತಿವಿಧಾಯಪಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ. ವಿಹರಿಂಸೂತಿ ತಾಯ ಏವ ಸಪ್ಪಞ್ಞತಾಯ ಯಥಾಲದ್ಧೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರೇನೇವ ವಸಿಂಸು. ಅತನ್ದಿತಾತಿ ಅನಲಸಾ, ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಯಥಾಬಲಂ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಉಟ್ಠಾನವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಪನ ನಾಮಗೋತ್ತಗ್ಗಹಣೇನ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಪಕಾಸಪಞ್ಞಾತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಧಮ್ಮವಿಹಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಂ ¶ . ‘‘ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಕಾರಣಭೂತಂ ವೀರಿಯಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಪಕಾಸನನಾಮತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀಗೋತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗಮಂ, ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗಮಂ, ‘‘ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಏವಂ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಾನಂ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅಥ ವಾ ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿ ಇದಂ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಗರೂಹಿ ಗಹಿತನಾಮಧೇಯ್ಯದಸ್ಸನಂ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತಕಿತ್ತನತೋ. ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಕುಲಪುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನಂ ಕುಲಾಪದೇಸ ಕಿತ್ತನತೋ. ತೇನ ನೇಸಂ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ . ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ ಇದಂ ಚರಣಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ ಸೀಲಸಂವರಾದೀಹಿ ಸಮಙ್ಗೀಭಾವದೀಪನತೋ ¶ . ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇದಂ ನೇಸಂ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಪರಿಯೋಸಾನಾಯ ಞಾಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗಮಪರಿದೀಪನತೋ. ‘‘ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯದಸ್ಸನಂ. ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಪಕಾಸನನಾಮತಂಯೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀಧಮ್ಮಾನುಸಾರಿನೋ ಗೋತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗಮೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪೇ ದೇಸೇ ವಸತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತಸ್ಸ ಚ ತಾದಿಸಾ ಗುಣವಿಸೇಸಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಸಮ್ಪದಾಸಮಾಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಹಿ ಪರತೋಘೋಸೇನ ವಿನಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಗುಣವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಞಾಯಾರಮ್ಭದಸ್ಸನತೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಗೋತ್ತಕಿತ್ತನೇನ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಗೋತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮ್ಭವತೋ. ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮವಿಹಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನೇನ ವಿನಾ ತದಭಾವತೋ. ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಂ. ‘‘ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ ಪರೇಸಂ ಹಿತಸುಖಾವಹಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅಕಿಲಾಸುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನೇಸಂ ಸರಣಗಮನಸಮ್ಪದಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀಗೋತ್ತಕಿತ್ತನತೋ. ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಞಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ. ಸರಣಗಮನಞ್ಚ ಸಾವಕಗುಣಾನಂ ಆದಿ, ಸಮಾಧಿ ಮಜ್ಝೇ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ¶ ಸಾವಕಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಈದಿಸೀ ¶ ಪನ ಗುಣವಿಭೂತಿ ಯಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತೇಹಿ ಅಧಿಗತಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೇಸು ¶ ಅರಞ್ಞರುಕ್ಖಮೂಲಪಬ್ಬತಾದೀಸು ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನೇಸು. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಉದಾನಾದಿಕಾಲೇ. ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ. ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾಪನಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಕಙ್ಖಾವಿತರಣವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಾದಿಕ್ಕಮೇನ ಪಞ್ಚಮಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪನವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾತಿ ಪತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ. ಅಚ್ಚುತಂ ಪದನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಞ್ಹಿ ಸಯಂ ಅಚವನಧಮ್ಮತ್ತಾ ಅಧಿಗತಾನಂ ಅಚ್ಚುತಿಹೇತುಭಾವತೋ ಚ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಚುತೀತಿ ‘‘ಅಚ್ಚುತಂ’’. ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಭಾವತಾಯ ತದತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತಾಯ ಚ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಕತನ್ತನ್ತಿ ಕತಸ್ಸ ಅನ್ತಂ. ಯೋ ಹಿ ತೇಹಿ ಅಧಿಗತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ಕತೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಂ ಫಲಂ ಕತನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಂ ಕತನ್ತಂ ಅಗ್ಗಫಲಂ. ಅಥ ವಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತತ್ತಾ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ ಕತಾ ನಾಮ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ, ತನ್ನಿಸ್ಸರಣಭಾವತೋ ಕತನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಂ ಕತನ್ತಂ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾತಿ ‘‘ಅಧಿಗತಂ ವತ ಮಯಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಇದಂ ಅರಿಯಫಲಂ, ಅಧಿಗತಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂ’’ತಿ ಅರಿಯಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅವೇಕ್ಖಮಾನಾ. ಅಥ ವಾ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಯಂ ಅರಿಯೇನ ಕರಣೀಯಂ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಸೋಳಸವಿಧಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಠಿತೇನ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ ಪರಿಯೋಸಾಪಿತತ್ತಾ ಕತಂ ನಾಮ, ಏವಂ ಕತಂ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾ. ಏತೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಪುರಿಮನಯೇನ ಪನ ಇತರಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ಇಮಮತ್ಥನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇಮನ್ತಿ ಸಕಲೋ ಥೇರಥೇರೀಗಾಥಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತನೋ ಇತರೇಸಞ್ಚ ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಮಹಾಥೇರಾನಂ ಬುದ್ಧಿಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನತಾಯ ಆಸನ್ನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋತಿ ಚ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ¶ ಗಾಥಾಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅತ್ತೂಪನಾಯಿಕಂ ಪರೂಪನಾಯಿಕಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಅತ್ಥಂ. ಅಭಾಸಿಸುನ್ತಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಕಥೇಸುಂ, ತಂದೀಪನಿಯೋ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ತೇಸಂ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ ಗಾಥಾ ಅತ್ತೂಪನಾಯಿಕಾ ಸುಣಾಥಾತಿ ಯೋಜನಾ. ತೇ ಚ ಮಹಾಥೇರಾ ಏವಂ ಕಥೇನ್ತಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪಕಾಸನೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕವಿಭಾವನೇನ ಪರೇಪಿ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ನಿಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ತಥಾ ದೀಪೇನ್ತೋ ಚ ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ತೇಸಂ ಥೋಮನಂ ತಾಸಞ್ಚ ತೇಸಂ ವಚನಸ್ಸ ನಿದಾನಭಾವೇನ ಠಪನಂ ಠಾನಗತಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ನಿದಾನಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧. ಏಕಕನಿಪಾತೋ

೧. ಪಠಮವಗ್ಗೋ

೧. ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ¶ ಛನ್ನಾ ¶ ಮೇ ಕುಟಿಕಾತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಥೇರಗಾಥಾನಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ತಾಸಂ ಗಾಥಾನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಚ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ.

ತತ್ಥ ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾತಿಗಾಥಾಯ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಇತೋ ಕಿರ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಪದುಮುತ್ತರೇ ಭಗವತಿ ಲೋಕನಾಥೇ ಹಂಸವತೀನಾಮಕೇ ನಗರೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಸ್ಸ ಏಕೋ ಪುತ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತಸ್ಸ ‘‘ನನ್ದಮಾಣವೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರಭೂತೇಹಿ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಮಾಣವಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ತೇಪಿ ನ ಚಿರೇನೇವ ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಅಹೇಸುಂ.

ತೇನ ¶ ಚ ಸಮಯೇನ ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಹಂಸವತೀನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಜಟಿಲಾನಂ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಚ ದ್ವೀಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಸಾವಕಟ್ಠಾನನ್ತರಸ್ಸ ಪತ್ಥನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಚಿ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸೀಹೋ ವಿಯ ಏಕಚರೋ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ಫಲಾಫಲತ್ಥಾಯ ಗತೇಸು ‘‘ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಮೇ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಆಕಾಸತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ನನ್ದತಾಪಸೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಞ್ಚೇವ ಲಕ್ಖಣಪಾರಿಪೂರಿಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಮನ್ತೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸನ್ತೋ ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ¶ ಲೋಕೇ ¶ ವಿವಟಚ್ಛದೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಬುದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯೋ ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಞತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ, ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಅದಾಸಿ. ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ. ನನ್ದತಾಪಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಾ ಪಣೀತಪಣೀತಾನಿ ಓಜವನ್ತಾನಿ ಫಲಾಫಲಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚೇವ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಆಚರಿಯ, ಮಯಂ ‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ವಿಚರಾಮ, ಅಯಂ ಪನ ಪುರಿಸೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ. ನನ್ದತಾಪಸೋ, ‘‘ತಾತಾ, ಕಿಂ ವದೇಥ, ಸಾಸಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಂ ಸಿನೇರುಂ ಉಪಮೇತುಂ ಇಚ್ಛಥ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ಮಂ ಉಪಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ತೇ ತಾಪಸಾ ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ಓರಕೋ ಅಭವಿಸ್ಸ, ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಏವಂ ಉಪಮಂ ಆಹರೇಯ್ಯ, ಯಾವ ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯೋ’’ತಿ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಿರಸಾ ವನ್ದಿಂಸು. ಅಥ ತೇ ಆಚರಿಯೋ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ಭಗವಾ ಚ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಂ ಇಧಾಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಯಂ ಯಥಾಬಲಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಯಂ ಯಂ ಪಣೀತಂ ಫಲಾಫಲಂ ಆನೀತಂ, ತಂ ತಂ ಆಹರಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಸಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾರಾ ¶ ಫಲಾಫಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮತ್ತೇ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬೋಜಂ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ತಾಪಸೋ ಉದಕಮ್ಪಿ ಸಯಮೇವ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಭೋಜನಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸತ್ಥರಿ ಸಬ್ಬೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಸಾರಣೀಯಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥು ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸು.

ನನ್ದತಾಪಸೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಾತಾ, ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಮ್ಪಿ ನೀಚಂ, ಸಮಣಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸಪಿ ಆಸನಂ ನತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಜ್ಜ ಉಳಾರಂ ಭಗವತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ ¶ , ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಥಾ’’ತಿ. ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯತ್ತಾ ಇದ್ಧಿವಿಸಯಸ್ಸ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸುಂ. ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ತಿಗಾವುತಂ, ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಡ್ಢಯೋಜನಿಕಾದಿಭೇದಂ, ಸಙ್ಘನವಕಸ್ಸ ಉಸಭಮತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ. ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಆಸನೇಸು ನನ್ದತಾಪಸೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಠಿತೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಇಮಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಅಭಿರುಹಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪುಪ್ಫಾಸನೇ. ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸತ್ಥರಿ ಸತ್ಥು ಆಕಾರಂ ಞತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿಂಸು. ನನ್ದತಾಪಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಪುಪ್ಫಛತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಧಾರೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ತಾಪಸಾನಂ ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾರೋ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ¶ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಸತ್ಥು ಸಮಾಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಂಸು. ತಥಾಗತೇ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ವನಮೂಲಫಲಾಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಸಕಾಲೇ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ನನ್ದತಾಪಸೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮ್ಪಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಛತ್ತಂ ಧಾರೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಪೀತಿಸುಖೇನೇವ ವೀತಿನಾಮೇತಿ.

ಸತ್ಥಾ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಣವಿಹಾರಿಅಙ್ಗೇನ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಙ್ಗೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಏಕಂ ಸಾವಕಂ ‘‘ಇಸಿಗಣಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಾ ಪಟಿಲದ್ಧಮಹಾಲಾಭೋ ಮಹಾಯೋಧೋ ವಿಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ¶ ಠತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಸ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಸತ್ಥಾ ಸಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಸಹಸ್ಸತಾಪಸಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ತೇಸಂ ತಾವದೇವ ಕೇಸಮಸ್ಸು ಅನ್ತರಧಾಯಿ. ಅಟ್ಠ ಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಕಾಯೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕಾವ ಅಹೇಸುಂ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು. ನನ್ದತಾಪಸೋ ಪನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ ವಿಸೇಸಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಿ. ತಸ್ಸ ¶ ಕಿರ ಅರಣವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಂ ಆರದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಇಮಿನಾ ಸಾವಕೇನ ಲದ್ಧಧುರಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ. ಸೋ ತೇನ ಪರಿವಿತಕ್ಕೇನ ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿವೇಧಂ ಕಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ತಥಾಗತಂ ಪನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖೇ ಠತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಇಸಿಗಣಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಾ ಕತಾ, ಕೋ ನಾಮಾಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ’’ತಿ. ‘‘ಅರಣವಿಹಾರಿಅಙ್ಗೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಅಙ್ಗೇ ಚ ಏತದಗ್ಗಂ ಪತ್ತೋ ಏಸೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯ್ವಾಯಂ ಮಯಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಪುಪ್ಫಛತ್ತಂ ಧಾರೇನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾರೋ ಕತೋ, ತೇನ ಅಧಿಕಾರೇನ ನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಯಂ ಥೇರೋ ವಿಯ ದ್ವೀಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಾವಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನು, ಖೋ ಇಮಸ್ಸ ತಾಪಸಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ’’ತಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮಿಜ್ಝನಕಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ನನ್ದತಾಪಸಂ ಆಹ – ‘‘ನ ತೇ ಅಯಂ ಪತ್ಥನಾ ಮೋಘಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿ. ನನ್ದತಾಪಸೋ ಯಾವ ಚಕ್ಖುಪಥಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿ. ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋವ ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತತೋ ಪನ ಚುತೋ ಅಪರಾನಿಪಿ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಕೋ ಹುತ್ವಾ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇಸಿ. ಏತಂ ಕಿರ ವತ್ತಂ ¶ ಅಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ಮಹಾಸಾವಕಭಾವಂ ¶ ಪಾಪುಣನ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪನ ಆಗಮಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೇ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೩.೧೫೧) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ ¶ , ನಿಸಭೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ;

ಅಸ್ಸಮೋ ಸುಕತೋ ಮಯ್ಹಂ, ಪಣ್ಣಸಾಲಾ ಸುಮಾಪಿತಾ.

‘‘ಕೋಸಿಯೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಜಟಿಲೋ ಉಗ್ಗತಾಪನೋ;

ಏಕಾಕಿಯೋ ಅದುತಿಯೋ, ವಸಾಮಿ ನಿಸಭೇ ತದಾ.

‘‘ಫಲಂ ಮೂಲಞ್ಚ ಪಣ್ಣಞ್ಚ, ನ ಭುಞ್ಜಾಮಿ ಅಹಂ ತದಾ;

ಪವತ್ತಂವ ಸುಪಾತಾಹಂ, ಉಪಜೀವಾಮಿ ತಾವದೇ.

‘‘ನಾಹಂ ಕೋಪೇಮಿ ಆಜೀವಂ, ಚಜಮಾನೋಪಿ ಜೀವಿತಂ;

ಆರಾಧೇಮಿ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ವಿವಜ್ಜೇಮಿ ಅನೇಸನಂ.

‘‘ರಾಗೂಪಸಂಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಯದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಮಮ;

ಸಯಂವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಾಮಿ, ಏಕಗ್ಗೋ ತಂ ದಮೇಮಹಂ.

‘‘ರಜ್ಜಸೇ ರಜ್ಜನೀಯೇ ಚ, ದುಸ್ಸನೀಯೇ ಚ ದುಸ್ಸಸೇ;

ಮುಯ್ಹಸೇ ಮೋಹನೀಯೇ ಚ, ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ವನಾ ತುವಂ.

‘‘ವಿಸುದ್ಧಾನಂ ಅಯಂ ವಾಸೋ, ನಿಮ್ಮಲಾನಂ ತಪಸ್ಸಿನಂ;

ಮಾ ಖೋ ವಿಸುದ್ಧಂ ದೂಸೇಸಿ, ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ವನಾ ತುವಂ.

‘‘ಅಗಾರಿಕೋ ಭವಿತ್ವಾನ, ಯದಾ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ;

ಉಭೋಪಿ ಮಾ ವಿರಾಧೇಸಿ, ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ವನಾ ತುವಂ.

‘‘ಛವಾಲಾತಂ ಯಥಾ ಕಟ್ಠಂ, ನ ಕ್ವಚಿ ಕಿಚ್ಚಕಾರಕಂ;

ನೇವ ಗಾಮೇ ಅರಞ್ಞೇ ವಾ, ನ ಹಿ ತಂ ಕಟ್ಠಸಮ್ಮತಂ.

‘‘ಛವಾಲಾತೂಪಮೋ ತ್ವಂ ಸಿ, ನ ಗಿಹೀ ನಾಪಿ ಸಞ್ಞತೋ;

ಉಭತೋ ಮುತ್ತಕೋ ಅಜ್ಜ, ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ವನಾ ತುವಂ.

‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ತವ ಏತಂ, ಕೋ ಪಜಾನಾತಿ ತೇ ಇದಂ;

ಸದ್ಧಾಧುರಂ ವಹಿಸಿ ಮೇ, ಕೋಸಜ್ಜಬಹುಲಾಯ ಚ.

‘‘ಜಿಗುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ ¶ ತಂ ವಿಞ್ಞೂ, ಅಸುಚಿಂ ನಾಗರಿಕೋ ಯಥಾ;

ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾನ ಇಸಯೋ, ಚೋದಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ತಂ ಸದಾ.

‘‘ತಂ ¶ ವಿಞ್ಞೂ ಪವದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಸಾಸನಂ;

ಸಂವಾಸಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಹಿ, ಕಥಂ ಜೀವಿಹಿಸಿ ತುವಂ.

‘‘ತಿಧಾಪಭಿನ್ನಂ ಮಾತಙ್ಗಂ, ಕುಞ್ಜರಂ ಸಟ್ಠಿಹಾಯನಂ;

ಬಲೀ ನಾಗೋ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ, ಯೂಥಾ ನೀಹರತೇ ಗಜಂ.

‘‘ಯೂಥಾ ವಿನಿಸ್ಸಟೋ ಸನ್ತೋ, ಸುಖಂ ಸಾತಂ ನ ವಿನ್ದತಿ;

ದುಕ್ಖಿತೋ ವಿಮನೋ ಹೋತಿ, ಪಜ್ಝಾಯನ್ತೋ ಪವೇಧತಿ.

‘‘ತಥೇವ ಜಟಿಲಾ ತಮ್ಪಿ, ನೀಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ ದುಮ್ಮತಿಂ;

ತೇಹಿ ತ್ವಂ ನಿಸ್ಸಟೋ ಸನ್ತೋ, ಸುಖಂ ಸಾತಂ ನ ಲಚ್ಛಸಿ.

‘‘ದಿವಾ ವಾ ಯದಿ ವಾ ರತ್ತಿಂ, ಸೋಕಸಲ್ಲಸಮಪ್ಪಿತೋ;

ದಯ್ಹತಿ ಪರಿಳಾಹೇನ, ಗಜೋ ಯೂಥಾವ ನಿಸ್ಸಟೋ.

‘‘ಜಾತರೂಪಂ ಯಥಾ ಕೂಟಂ, ನೇವ ಝಾಯತಿ ಕತ್ಥಚಿ;

ತಥಾ ಸೀಲವೀಹಿನೋ ತ್ವಂ, ನ ಝಾಯಿಸ್ಸಸಿ ಕತ್ಥಚಿ.

‘‘ಅಗಾರಂ ವಸಮಾನೋಪಿ, ಕಥಂ ಜೀವಿಹಿಸಿ ತುವಂ;

ಮತ್ತಿಕಂ ಪೇತ್ತಿಕಞ್ಚಾಪಿ, ನತ್ಥಿ ತೇ ನಿಹಿತಂ ಧನಂ.

‘‘ಸಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಗತ್ತೇ ಸೇದಂ ಪಮೋಚಯಂ;

ಏವಂ ಜೀವಿಹಿಸಿ ಗೇಹೇ, ಸಾಧು ತೇ ತಂ ನ ರುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಏವಾಹಂ ತತ್ಥ ವಾರೇಮಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಗತಂ ಮನಂ;

ನಾನಾಧಮ್ಮಕಥಂ ಕತ್ವಾ, ಪಾಪಾ ಚಿತ್ತಂ ನಿವಾರಯಿಂ.

‘‘ಏವಂ ಮೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ, ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಿನೋ;

ತಿಂಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ವಿಪಿನೇ ಮೇ ಅತಿಕ್ಕಮುಂ.

‘‘ಅಪ್ಪಮಾದರತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಉತ್ತಮತ್ಥಂ ಗವೇಸಕಂ;

ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಆಗಚ್ಛಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ.

‘‘ತಿಮ್ಬರೂಸಕವಣ್ಣಾಭೋ, ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅನೂಪಮೋ;

ರೂಪೇನಾಸದಿಸೋ ಬುದ್ಧೋ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ.

‘‘ಸುಫುಲ್ಲೋ ¶ ಸಾಲರಾಜಾವ, ವಿಜ್ಜೂವಬ್ಭಘನನ್ತರೇ;

ಞಾಣೇನಾಸದಿಸೋ ಬುದ್ಧೋ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ.

‘‘ಸೀಹರಾಜಾವಸಮ್ಭೀತೋ, ಗಜರಾಜಾವ ದಪ್ಪಿತೋ;

ಲಾಸೀತೋ ಬ್ಯಗ್ಘರಾಜಾವ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ.

‘‘ಸಿಙ್ಘೀನಿಕ್ಖಸವಣ್ಣಾಭೋ, ಖದಿರಙ್ಗಾರಸನ್ನಿಭೋ;

ಮಣಿ ಯಥಾ ಜೋತಿರಸೋ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ.

‘‘ವಿಸುದ್ಧಕೇಲಾಸನಿಭೋ, ಪುಣ್ಣಮಾಯೇವ ಚನ್ದಿಮಾ;

ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇವ ಸೂರಿಯೋ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ.

‘‘ದಿಸ್ವಾ ¶ ನಭೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತಂ, ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಹಂ ತದಾ;

ದೇವೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ, ಉದಾಹು ಮನುಜೋ ಅಯಂ.

‘‘ನ ಮೇ ಸುತೋ ವಾ ದಿಟ್ಠೋ ವಾ, ಮಹಿಯಾ ಏದಿಸೋ ನರೋ;

ಅಪಿ ಮನ್ತಪದಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಏವಾಹಂ ಚಿನ್ತಯಿತ್ವಾನ, ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ;

ನಾನಾಪುಪ್ಫಞ್ಚ ಗನ್ಧಞ್ಚ, ಸನ್ನಿಪಾತೇಸಹಂ ತದಾ.

‘‘ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಸಾಧುಚಿತ್ತಂ ಮನೋರಮಂ;

ನರಸಾರಥಿನಂ ಅಗ್ಗಂ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿಂ.

‘‘ಇದಂ ಮೇ ಆಸನಂ ವೀರ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ತವನುಚ್ಛವಂ;

ಹಾಸಯನ್ತೋ ಮಮಂ ಚಿತ್ತಂ, ನಿಸೀದ ಕುಸುಮಾಸನೇ.

‘‘ನಿಸೀದಿ ತತ್ಥ ಭಗವಾ, ಅಸಮ್ಭೀತೋವ ಕೇಸರೀ;

ಸತ್ತರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಬುದ್ಧೋ, ಪವರೇ ಕುಸುಮಾಸನೇ.

‘‘ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿಂ, ಸತ್ತರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಅಹಂ;

ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಅನುತ್ತರೋ;

ಮಮ ಕಮ್ಮಂ ಪಕಿತ್ತೇನ್ತೋ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿ.

‘‘ಭಾವೇಹಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಂ, ಭಾವನಾನಮನುತ್ತರಂ;

ಇಮಂ ಸತಿಂ ಭಾವಯಿತ್ವಾ, ಪೂರಯಿಸ್ಸಸಿ ಮಾನಸಂ.

‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ¶ , ದೇವಲೋಕೇ ರಮಿಸ್ಸಸಿ;

ಅಸೀತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ;

ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ರಾಜಾ ರಟ್ಠೇ ಭವಿಸ್ಸಸಿ.

‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ;

ಅನುಭೋಸ್ಸಸಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ.

‘‘ಭವಾಭವೇ ಸಂಸರನ್ತೋ, ಮಹಾಭೋಗಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ;

ಭೋಗೇ ತೇ ಊನತಾ ನತ್ಥಿ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ.

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಅಸೀತಿಕೋಟಿಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ದಾಸೇ ಕಮ್ಮಕರೇ ಬಹೂ;

ಗೋತಮಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಸಿ.

‘‘ಆರಾಧಯಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಗೋತಮಂ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವಂ;

ಸುಭೂತಿ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸಸಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗುಣಮ್ಹಿ ತಂ;

ತಥಾರಣವಿಹಾರೇ ಚ, ದ್ವೀಸು ಅಗ್ಗೇ ಠಪೇಸ್ಸಸಿ.

‘‘ಇದಂ ¶ ವತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಜಲಜುತ್ತಮನಾಮಕೋ;

ನಭಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಮೀ ವೀರೋ, ಹಂಸರಾಜಾವ ಅಮ್ಬರೇ.

‘‘ಸಾಸಿತೋ ಲೋಕನಾಥೇನ, ನಮಸ್ಸಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ;

ಸದಾ ಭಾವೇಮಿ ಮುದಿತೋ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಂ ಅಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಅಸೀತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ;

ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಂ ರಾಜಾ ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹೋಸಹಂ.

‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ;

ಅನುಭೋಮಿ ಸುಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ.

‘‘ಭವಾಭವೇ ¶ ಸಂಸರನ್ತೋ, ಮಹಾಭೋಗಂ ಲಭಾಮಹಂ;

ಭೋಗೇ ಮೇ ಊನತಾ ನತ್ಥಿ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ;

ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರೋ ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿತ್ಥಾತಿ.

ಏವಂ ಪನ ಸೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಅನೇಕಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಚ ಪದೇಸರಾಜಾ ಚ ಹುತ್ವಾ ಉಳಾರಂ ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ‘‘ಸುಭೂತೀ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪವತ್ತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ವೇಳುವನಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿನಾ ಲೋಕಾನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀತವನೇ ವಿಹರತಿ. ತದಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಉಟ್ಠಾನಕಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಸ್ಸ ರಾಜಗಹಸೇಟ್ಠಿನೋ ಘರಂ ಗತೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಸೀತವನೇ ವಿಹರನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಠಮದಸ್ಸನೇನೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ಯಾಚಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನೇ ಮಗ್ಗೇ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವಿಹಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ರಾಜಮಾನೇನ ಅಟ್ಠಕರೀಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಜೇತಸ್ಸ ರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ಕೋಟಿಸನ್ಥಾರೇನ ಕಿಣಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ವಿಹಾರಪರಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಅಯಂ ಸುಭೂತಿಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸೇಟ್ಠಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ ¶ . ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಮಾತಿಕಾ ಪಗುಣಾ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮೇತ್ತಾಝಾನಪಾದಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತನಿಯಾಮೇನ ಅನೋದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅರಣವಿಹಾರೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ಘರೇ ಘರೇ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ¶ ಭಿಕ್ಖಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ‘‘ಏವಂ ದಾಯಕಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅರಣವಿಹಾರೀನಂ ಯದಿದಂ ಸುಭೂತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಯದಿದಂ ಸುಭೂತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೯೮, ೨೦೧). ಏವಮಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನಾ ಪೂರಿತಪಾರಮೀನಂ ಫಲಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ರಾಜಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ಥೇರಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭನ್ತೇ, ವಸಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ವಿಸ್ಸರಿ. ಥೇರೋ ಸೇನಾಸನಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ದೇವೋ ನ ವಸ್ಸತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಅವುಟ್ಠಿತಾಯ ಉಪದ್ದುತಾ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಮಕಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ದೇವೋ ನ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸೇನ ಮಞ್ಞೇ ನ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಣ್ಣಕುಟಿಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಣ್ಣಕುಟಿಯಾ ವಸಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಥೇರೋ ಕುಟಿಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಿಣಸನ್ಥಾರಕೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿ. ತದಾ ಪನ ದೇವೋ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಫುಸಾಯತಿ, ನ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛತಿ. ಅಥ ಥೇರೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಅವುಟ್ಠಿಕಭಯಂ ವಿಸಮಿತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಪರಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ –

೧.

‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ, ವಸ್ಸ ದೇವ ಯಥಾಸುಖಂ;

ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮಿ ವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ. –

ಗಾಥಮಾಹ.

ತತ್ಥ ¶ ಛನ್ನ-ಸದ್ದೋ ತಾವ ‘‘ಛನ್ನಾ ಸಾ ಕುಮಾರಿಕಾ ಇಮಸ್ಸ ಕುಮಾರಕಸ್ಸ’’ (ಪಾರಾ. ೨೯೬) ‘‘ನಚ್ಛನ್ನಂ ನಪ್ಪತಿರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೩೮೩) ಪತಿರೂಪೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಛನ್ನಂ ತ್ವೇವ, ಫಗ್ಗುಣ, ಫಸ್ಸಾಯತನಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಚನವಿಸಿಟ್ಠೇ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಸೇಸೇ. ‘‘ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತಿ, ವಿವಟಂ ನಾತಿವಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ¶ (ಉದಾ. ೪೫; ಚೂಳವ. ೩೮೫) ಗಹಣೇ. ‘‘ಕ್ಯಾಹಂ ತೇ ನಚ್ಛನ್ನೋಪಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ನಿವಾಸನಪಾರುಪನೇ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಛನ್ನೋ ಅನಾಚಾರಂ ಆಚರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೪೨೪) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ. ‘‘ಸಬ್ಬಚ್ಛನ್ನಂ ಸಬ್ಬಪರಿಚ್ಛನ್ನಂ (ಪಾಚಿ. ೫೨, ೫೪), ಛನ್ನಾ ಕುಟಿ ಆಹಿತೋ ¶ ಗಿನೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೧೮) ಚ ಆದೀಸು ತಿಣಾದೀಹಿ ಛಾದನೇ. ಇಧಾಪಿ ತಿಣಾದೀಹಿ ಛಾದನೇಯೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ತಿಣೇನ ವಾ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ಛನ್ನಾ ಯಥಾ ನ ವಸ್ಸತಿ ವಸ್ಸೋದಕಪತನಂ ನ ಹೋತಿ ನ ಓವಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಛಾದಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮೇ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಕಿಚ್ಛೇನ ಮೇ ಅಧಿಗತಂ, ಹಲಂ ದಾನಿ ಪಕಾಸಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ. ೮; ದೀ. ನಿ. ೨.೬೫; ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೧; ೨.೩೩೭; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೨) ಕರಣೇ ಆಗತೋ, ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೮೨; ಅ. ನಿ. ೪.೨೫೭) ಸಮ್ಪದಾನೇ, ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಬೋಧಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ’’ಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೬; ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೪) ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಆಗತೋ. ಇಧಾಪಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಮಮಾಯಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅನುಪಲಿತ್ತಭಾವತೋ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾವಸೇನ ಪನ ತೇಸಮ್ಪಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಕಿನ್ತಿ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯).

ಕುಟಿಕಾತಿ ಪನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಪಿ ಕರಜಕಾಯೋಪಿ ತಿಣಾದಿಚ್ಛದನೋ ಪತಿಸ್ಸಯೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಮಾತರಂ ಕುಟಿಕಂ ಬ್ರೂಸಿ, ಭರಿಯಂ ಬ್ರೂಸಿ ಕುಲಾವಕಂ;

ಪುತ್ತೇ ಸನ್ತಾನಕೇ ಬ್ರೂಸಿ, ತಣ್ಹಾ ಮೇ ಬ್ರೂಸಿ ಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೯) –

ಆದೀಸು ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ.

‘‘ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಕುಟಿಕೇ ¶ , ಮಂಸನ್ಹಾರುಪಸಿಬ್ಬಿತೇ;

ಧಿರತ್ಥು ಪೂರೇ ದುಗ್ಗನ್ಧೇ, ಪರಗತ್ತೇ ಮಮಾಯಸೀ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೧೧೫೩) –

ಆದೀಸು ಕೇಸಾದಿಸಮೂಹಭೂತೋ ಕರಜಕಾಯೋ. ‘‘ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಭಗಿನಿ ಕುಟಿ ಓವಸ್ಸತಿ’’ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೯೧) ‘‘ಕುಟಿ ನಾಮ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾ ವಾ ಹೋತಿ ಅವಲಿತ್ತಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೩೪೯) ತಿಣಛದನಪತಿಸ್ಸಯೋ. ಇಧಾಪಿ ¶ ಸೋ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಕುಟಿ ಏವ ಹಿ ಕುಟಿಕಾ, ಅಪಾಕಟಕುಟಿ ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ.

ಸುಖ-ಸದ್ದೋ ಪನ ‘‘ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾನ ಸುಖಂ ದುಖಞ್ಚ, ಪುಬ್ಬೇವ ಚ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ¶ (ಸು. ನಿ. ೬೭) ಸುಖವೇದನಾಯಂ ಆಗತೋ. ‘‘ಸುಖೋ ಬುದ್ಧಾನಮುಪ್ಪಾದೋ, ಸುಖಾ ಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೯೪) ಸುಖಮೂಲೇ. ‘‘ಸುಖಸ್ಸೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಧಿವಚನಂ ಯದಿದಂ ಪುಞ್ಞಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೭.೬೨; ಇತಿವು. ೨೨) ಸುಖಹೇತುಮ್ಹಿ. ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚ, ಖೋ, ಮಹಾಲಿ, ರೂಪಂ ಸುಖಂ ಸುಖಾನುಪತಿತಂ ಸುಖಾವಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೬೦) ಸುಖಾರಮ್ಮಣೇ, ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾ ಏತೇ, ಚುನ್ದ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೮೨) ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೇ. ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೨೧೫; ಧ. ಪ. ೨೦೩-೨೦೪) ನಿಬ್ಬಾನೇ. ‘‘ಯಾವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಸುಕರಂ ಅಕ್ಖಾನೇನ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಯಾವ ಸುಖಾ ಸಗ್ಗಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೨೨೫) ಸುಖಪ್ಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ. ‘‘ಸೋವಗ್ಗಿಕಂ ಸುಖವಿಪಾಕಂ ಸಗ್ಗಸಂವತ್ತನಿಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೩; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೦) ಇಟ್ಠೇ, ಪಿಯಮನಾಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧಾಪಿ ಇಟ್ಠೇ ಸುಖಪ್ಪಚ್ಚಯೇ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಾ ಹಿ ಕುಟಿ ಅನ್ತೋ ಬಹಿ ಚ ಮನಾಪಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಾದಿತಾ ನಿವಾಸನಫಾಸುತಾಯ ‘‘ಸುಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ತಥಾ ನಾತಿಸೀತನಾತಿಉಣ್ಹತಾಯ ಉತುಸುಖಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋಗೇನ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ.

ನಿವಾತಾತಿ ಅವಾತಾ, ಫುಸಿತಗ್ಗಳಪಿಹಿತವಾತಪಾನತ್ತಾ ವಾತಪರಿಸ್ಸಯರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ತಸ್ಸಾ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಭಾವವಿಭಾವನಂ. ಸವಾತೇ ಹಿ ಸೇನಾಸನೇ ಉತುಸಪ್ಪಾಯೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ನಿವಾತೇ ಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ. ವಸ್ಸಾತಿ ಪವಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛ. ದೇವಾತಿ ಅಯಂ ದೇವ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇಮಾನಿ ತೇ, ದೇವ, ಚತುರಾಸೀತಿ ನಗರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕುಸವತೀರಾಜಧಾನಿಪ್ಪಮುಖಾನಿ, ಏತ್ಥ ¶ , ದೇವ, ಛನ್ದಂ ಜನೇಹಿ ಜೀವಿತೇ ಅಪೇಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೬೬) ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇ ಖತ್ತಿಯೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ದೇವಾ ವಣ್ಣವನ್ತೋ ಸುಖಬಹುಲಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೩೭) ಉಪಪತ್ತಿದೇವೇಸು. ‘‘ತಸ್ಸ ದೇವಾತಿದೇವಸ್ಸ, ಸಾಸನಂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಿನೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಸು ¶ . ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಞ್ಹಿ ಭಗವತೋ ಅತಿದೇವಭಾವೇ ವುತ್ತೇ ಇತರೇಸಂ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ. ‘‘ವಿದ್ಧೇ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ದೇವೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೮೬; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೧೦; ಇತಿವು. ೨೭) ಆಕಾಸೇ. ‘‘ದೇವೋ ಚ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ನ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೭೦) ಮೇಘೇ ಪಜ್ಜುನ್ನೇ ವಾ. ಇಧಾಪಿ ಮೇಘೇ ಪಜ್ಜುನ್ನೇ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವಸ್ಸಾತಿ ಹಿ ತೇ ಆಣಾಪೇನ್ತೋ ಥೇರೋ ಆಲಪತಿ. ಯಥಾಸುಖನ್ತಿ ಯಥಾರುಚಿಂ. ತವ ವಸ್ಸನೇನ ಮಯ್ಹಂ ಬಾಹಿರೋ ಪರಿಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಕಾಮಂ ವಸ್ಸಾತಿ ವಸ್ಸೂಪಜೀವಿಸತ್ತೇ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವದತಿ.

ಇದಾನಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಸುಟ್ಠು ಅತಿವಿಯ ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಠಪಿತಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ನೀವರಣಾದಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮತ್ತೇನ; ಅಪಿ ಚ ಖೋ ವಿಮುತ್ತಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಉದ್ಧಂಭಾಗಿಯಸಙ್ಗಹೇಹಿ ¶ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಧಮ್ಮತೋ ಚ ವಿಸೇಸೇನ ವಿಮುತ್ತಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ತೇ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯವಾ. ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಅತ್ಥಂ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭವಸೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಞ್ಚ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಾಮಿ, ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದೀಹಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇಮಿ, ನ ಪನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ, ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಯಥಾ ಪನ ಬಾಹಿರಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೇನ, ದೇವ, ಮಯಾ ತ್ವಂ ವಸ್ಸನೇ ನಿಯೋಜಿತೋ, ಏವಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೇನಪೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನಪಿ ‘‘ವಸ್ಸ, ದೇವಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಅಪರೋ ನಯೋ ಛನ್ನಾತಿ ಛಾದಿತಾ ಪಿಹಿತಾ. ಕುಟಿಕಾತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅನೇಕಾವಯವಸ್ಸ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯೋ ಸಮುದಾಗತೋ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೯) ಕಾಯೋತಿ ಆಗತೋ. ‘‘ಸಿಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಂ ನಾವಂ ¶ , ಸಿತ್ತಾ ತೇ ಲಹುಮೇಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೬೬) ನಾವಾತಿ ಆಗತೋ. ‘‘ಗಹಕಾರಕ ದಿಟ್ಠೋಸಿ, ಗಹಕೂಟಂ ವಿಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೫೪) ಚ ಆದೀಸು ಗಹನ್ತಿ ಆಗತೋ. ‘‘ಸತ್ತೋ ಗುಹಾಯಂ ಬಹುನಾಭಿಛನ್ನೋ, ತಿಟ್ಠಂ ನರೋ ಮೋಹನಸ್ಮಿಂ ಪಗಾಳ್ಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೭೭೮) ಗುಹಾತಿ ¶ ಆಗತೋ. ‘‘ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ, ಏಕಾರೋ ವತ್ತತೀ ರಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೬೫) ರಥೋತಿ ಆಗತೋ. ‘‘ಪುನ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೫೪) ಗೇಹನ್ತಿ ಆಗತೋ. ‘‘ವಿವಟಾ ಕುಟಿ ನಿಬ್ಬುತೋ ಗಿನೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೧೯) ಕುಟೀತಿ ಆಗತೋ. ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಸೋ ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಅತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ಕಟ್ಠಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಗೇಹನಾಮಿಕಾ ಕುಟಿಕಾ ವಿಯ ಅಟ್ಠಿಆದಿಸಞ್ಞಿತೇ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿಕೇ ಫಸ್ಸಾದಿಕೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಚಿತ್ತಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ನಿವಾಸಭಾವತೋ ಚ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಕುಟಿವೇಸಾ, ಮಕ್ಕಟಾವಸಥೋ ಇತಿ;

ಮಕ್ಕಟೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾಯ, ಕುಟಿಕಾಯ ಪಸಕ್ಕಿಯ;

ದ್ವಾರೇನಾನುಪರಿಯಾತಿ, ಘಟ್ಟಯನ್ತೋ ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ ಚ.

ಸಾ ಪನೇಸಾ ಅತ್ತಭಾವಕುಟಿಕಾ ಥೇರಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಂ ಛನ್ನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಞ್ಚ ಅಸಂವರದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಸಮತಿ ವಿಜ್ಝನಕಸ್ಸ ರಾಗಾದಿಅವಸ್ಸುತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಂವುತತ್ತಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಿಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಛನ್ನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೧೦೪೧). ವುತ್ತನಯೇನ ಛನ್ನತ್ತಾ ಏವ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಾಭಾವತೋ ನಿರಾಮಿಸಸುಖಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ಸುಖಾ ಸುಖಪ್ಪತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ಚ ನಿವಾತಾ ನಿಹತಮಾನಮದಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭತಾಯ ನಿವಾತವುತ್ತಿಕಾ. ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ¶ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ನ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಸಂವರಣಮತ್ತೇನ ಸಿದ್ಧೋ, ಅಥ ಖೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸಮಾಧಿನಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಚೇವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ ಚಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತಂ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಏವಂಭೂತೋ ಚ ‘‘ಇದಾನಾಹಂ ಕತಕರಣೀಯೋ’’ತಿ ನ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಹೋಮಿ, ಅಥ ಖೋ ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮಿ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖೂಪಸಂಹಾರೇ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೇಪಿ ಅನುಘರಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇನೇವ ವಿಹರಾಮಿ. ತಸ್ಮಾ ¶ ತ್ವಮ್ಪಿ, ದೇವ, ಪಜ್ಜುನ್ನ ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯಂ ಕಾತುಕಾಮತಾಯಪಿ ವಸ್ಸೂಪಜೀವೀನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯಪಿ ವಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚ ಥೇರೋ ‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಂ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಂ. ‘‘ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಂ. ‘‘ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಂ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಪಿಧಾನಮುಖೇನ ನಿಚ್ಚಾದಿನಿಮಿತ್ತುಗ್ಘಾಟನದೀಪನತೋ. ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಹಾರಂ. ‘‘ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಞ್ಞತವಿಹಾರಂ. ‘‘ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಿಹಾರಾನಂ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಂ. ಪಠಮೇನ ವಾ ದೋಸಪ್ಪಹಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ, ತತಿಯೇನ ಮೋಹಪ್ಪಹಾನಂ. ತಥಾ ದುತಿಯೇನ ಪಠಮದುತಿಯೇಹಿ ವಾ ಧಮ್ಮವಿಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತಿಯೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ. ‘‘ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅತನ್ದಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮವಿಹಾರಾದೀನಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಅದಸ್ಸಿತೇಸು ನಾಮಗೋತ್ತೇಸು ನಾಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತ್ಥಂ ಸುದ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯೇ ಹಿ ಥೇರಾ ನಾಮಮತ್ತೇನ ಪಾಕಟಾ, ತೇ ನಾಮೇನ, ಯೇ ಗೋತ್ತಮತ್ತೇನ ಪಾಕಟಾ, ತೇ ಗೋತ್ತೇನ, ಯೇ ಉಭಯಥಾ ಪಾಕಟಾ, ತೇ ಉಭಯೇನಪಿ ದಸ್ಸಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೋ ನಾಮೇನ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೋ, ನ ತಥಾ ಗೋತ್ತೇನಾತಿ ‘‘ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸುಭೂತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಇತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ಪಕಾರಂ, ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುದನ್ತಿ ಸು ಇದಂ, ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಇಕಾರಲೋಪೋ. ಸೂತಿ ಚ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಇದಂ ಗಾಥನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತಂ ಗರುಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಮೇತಂ. ಸುಭೂತೀತಿ ನಾಮಕಿತ್ತನಂ. ಸೋ ಹಿ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ, ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ. ಇತಿ ಸುನ್ದರಾಯ ಸರೀರಾವಯವವಿಭೂತಿಯಾ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾದಿವಿಭೂತಿಯಾ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸುಭೂತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ ಸೀಲಸಾರಾದಿಥಿರಗುಣಯೋಗತೋ ಥೇರೋ. ಅಭಾಸಿತ್ಥಾತಿ ಕಥೇಸಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಮಹಾಥೇರಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ? ಇಮಿನಾ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ ¶ ಅನಧಿಗತಪುಬ್ಬಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಅತಿವಿಯ ಸನ್ತಂ ಪಣೀತಂ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ¶ ಪೀತಿವೇಗಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಉದಾನವಸೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವವಿಭಾವನವಸೇನ ಚ ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಅರಿಯಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಲೋಕನಾಥೋ ಬೋಧನೇಯ್ಯಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ‘‘ದಸಬಲಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇತಿ, ಏವಮಯಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಹೋತೀತಿ.

ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ಥೇರಗಾಥಾಸಂವಣ್ಣನಾಯ

ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಪಸನ್ತೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ತಸ್ಸ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಥೇರೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಕುಟುಮ್ಬಂ ಸಣ್ಠಪೇತ್ವಾ ಘರಾವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರವಾಸಿಕೇ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥೇ ಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಯೇನ ಸಙ್ಘೋ, ತನ್ನಿನ್ನೇ ತಪ್ಪೋಣೇ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಗತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಕಿರ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ, ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಯಂ ವಿಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸ್ವೇ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ನಿಮನ್ತೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಕನಿವೇಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ಧದಾಮಮಾಲಾದಾಮಾದೀಹಿ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಪಣೀತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಪಟಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಸಕೇ ನಿವೇಸನೇ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಂ ಭಗವನ್ತಂ ವಿವಿಧಯಾಗುಖಜ್ಜಕಪರಿವಾರಂ ನಾನಾರಸಸೂಪಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಗನ್ಧಸಾಲಿಭೋಜನಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ¶ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಹನ್ತಂ, ಖೋ, ಅಹಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇಮಿ ನ ಖೋ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಯುತ್ತಂ ಏಕದಿವಸಮೇವ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತುಂ, ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪತ್ಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ¶ . ಸೋ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ಮಹಾದಾನಾನಿ ದತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ದುಸ್ಸಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ ವಿವರಾಪೇತ್ವಾ ಉತ್ತಮಂ ತಿಚೀವರಪ್ಪಹೋನಕಂ ಸುಖುಮವತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ತಿಚೀವರಂ ದತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತುಮ್ಹೇಹಿ ಇತೋ ಸತ್ತಮದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪಾದಮೂಲೇ ¶ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತವ ಪತ್ಥನಾ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೪.೨೨೧-೨೫೦) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಲೋಕವಿದೂ ಮುನಿ;

ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಓವಾದಕೋ ವಿಞ್ಞಾಪಕೋ, ತಾರಕೋ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ;

ದೇಸನಾಕುಸಲೋ ಬುದ್ಧೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ.

‘‘ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಹಿತೇಸೀ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ;

ಸಮ್ಪತ್ತೇ ತಿತ್ಥಿಯೇ ಸಬ್ಬೇ, ಪಞ್ಚಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಪಿ.

‘‘ಏವಂ ನಿರಾಕುಲಂ ಆಸಿ, ಸುಞ್ಞತಂ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಚ;

ವಿಚಿತ್ತಂ ಅರಹನ್ತೇಹಿ, ವಸೀಭೂತೇಹಿ ತಾದಿಭಿ.

‘‘ರತನಾನಟ್ಠಪಞ್ಞಾಸಂ, ಉಗ್ಗತೋ ಸೋ ಮಹಾಮುನಿ;

ಕಞ್ಚನಗ್ಘಿಯಸಙ್ಕಾಸೋ, ಬಾತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣೋ.

‘‘ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆಯು ವಿಜ್ಜತಿ ತಾವದೇ;

ತಾವತಾ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಸೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ.

‘‘ತದಾಹಂ ಹಂಸವತಿಯಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವೇದಪಾರಗೂ;

ಉಪೇಚ್ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕಗ್ಗಂ, ಅಸ್ಸೋಸಿಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ.

‘‘ತದಾ ಸೋ ಸಾವಕಂ ವೀರೋ, ಪಭಿನ್ನಮತಿಗೋಚರಂ;

ಅತ್ಥೇ ಧಮ್ಮೇ ನಿರುತ್ತೇ ಚ, ಪಟಿಭಾನೇ ಚ ಕೋವಿದಂ.

‘‘ಠಪೇಸಿ ¶ ಏತದಗ್ಗಮ್ಹಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮುದಿತೋ ಅಹಂ;

ಸಸಾವಕಂ ಜಿನವರಂ, ಸತ್ತಾಹಂ ಭೋಜಯಿಂ ತದಾ.

‘‘ದುಸ್ಸೇಹಚ್ಛಾದಯಿತ್ವಾನ, ಸಸಿಸ್ಸಂ ಬುದ್ಧಿಸಾಗರಂ;

ನಿಪಚ್ಚ ಪಾದಮೂಲಮ್ಹಿ, ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥಯಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ತತೋ ಅವೋಚ ಲೋಕಗ್ಗೋ, ಪಸ್ಸಥೇತಂ ದಿಜುತ್ತಮಂ;

ವಿನತಂ ಪಾದಮೂಲೇ ಮೇ, ಕಮಲೋದರಸಪ್ಪಭಂ.

‘‘ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಠಾನಂ ಪತ್ಥಯತೇ ಅಯಂ;

ತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಚಾಗೇನ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ಚ.

‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಖಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಭವಾಭವೇ;

ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಲಚ್ಛಸೇತಂ ಮನೋರಥಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಕೋಟ್ಠಿಕೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮುದಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ಯಾವಜೀವಂ ತದಾ ಜಿನಂ;

ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪರಿಚರಿಂ, ಸತೋ ಪಞ್ಞಾ ಸಮಾಹಿತೋ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಸತಾನಂ ತೀಣಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ;

ಸತಾನಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹೋಸಹಂ.

‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಖಿತೋ ಆಸಿಂ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾಹಸಾ.

‘‘ದುವೇ ಭವೇ ಸಂಸರಾಮಿ, ದೇವತ್ತೇ ಅಥ ಮಾನುಸೇ;

ಅಞ್ಞಂ ಗತಿಂ ನ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಸುಚಿಣ್ಣಸ್ಸ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ದುವೇ ಕುಲೇ ಪಜಾಯಾಮಿ, ಖತ್ತಿಯೇ ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ;

ನೀಚೇ ಕುಲೇ ನ ಜಾಯಾಮಿ, ಸುಚಿಣ್ಣಸ್ಸ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ¶ ಭವೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧು ಅಹೋಸಹಂ;

ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಪ್ಪಕುಲೇ, ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ ಮಹದ್ಧನೇ.

‘‘ಮಾತಾ ಚನ್ದವತೀ ನಾಮ, ಪಿತಾ ಮೇ ಅಸ್ಸಲಾಯನೋ;

ಯದಾ ಮೇ ಪಿತರಂ ಬುದ್ಧೋ, ವಿನಯೀ ಸಬ್ಬಸುದ್ಧಿಯಾ.

‘‘ತದಾ ಪಸನ್ನೋ ಸುಗತೇ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ;

ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಆಚರಿಯೋ, ಉಪಜ್ಝಾ ಸಾರಿಸಮ್ಭವೋ.

‘‘ಕೇಸೇಸು ಛಿಜ್ಜಮಾನೇಸು, ದಿಟ್ಠಿ ಛಿನ್ನಾ ಸಮೂಲಿಕಾ;

ನಿವಾಸೇನ್ತೋ ಚ ಕಾಸಾವಂ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ಅತ್ಥಧಮ್ಮನಿರುತ್ತೀಸು, ಪಟಿಭಾನೇ ಚ ಮೇ ಮತಿ;

ಪಭಿನ್ನಾ ತೇನ ಲೋಕಗ್ಗೋ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ.

‘‘ಅಸನ್ದಿಟ್ಠಂ ವಿಯಾಕಾಸಿಂ, ಉಪತಿಸ್ಸೇನ ಪುಚ್ಛಿತೋ;

ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸು ತೇನಾಹಂ, ಅಗ್ಗೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ನಾಗೋವ ಬನ್ಧನಂ ಛೇತ್ವಾ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಮಮ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ¶ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ;

ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಂ ಸಮ್ಭರನ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಕೋಟ್ಠಿಕೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸು ಚಿಣ್ಣವಸೀ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇ ಮಹಾಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ದಸಬಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸುಯೇವ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಏವಮಯಂ ಥೇರೋ ತತ್ಥ ¶ ಕತಾಧಿಕಾರತಾಯ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೇನ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಜಾತೋ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೪೯ ಆದಯೋ) ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ¶ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೦೯, ೨೧೮). ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ಉದಾನವಸೇನ –

೨.

‘‘ಉಪಸನ್ತೋ ಉಪರತೋ, ಮನ್ತಭಾಣೀ ಅನುದ್ಧತೋ;

ಧುನಾತಿ ಪಾಪಕೇ ಧಮ್ಮೇ, ದುಮಪತ್ತಂವ ಮಾಲುತೋ’’ತಿ. –

ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರೋ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಉಪಸನ್ತೋತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಉಪಸಮನೇನ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಭಾವಕರಣೇನ ಉಪಸನ್ತೋ. ಉಪರತೋತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ಪಾಪಕರಣತೋ ಓರತೋ ವಿರತೋ. ಮನ್ತಭಾಣೀತಿ ಮನ್ತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಪನ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭಣತೀತಿ ಮನ್ತಭಾಣೀ, ಕಾಲವಾದೀಆದಿಭಾವಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋಯೇವ ಭಣತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನ್ತಭಣನವಸೇನ ವಾ ಭಣತೀತಿ ಮನ್ತಭಾಣೀ, ದುಬ್ಭಾಸಿತತೋ ವಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಭಾಸನವಸೇನ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಸುಭಾಸಿತಂಯೇವ ಭಣತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಅನುಕ್ಕಂಸನತೋ ನ ಉದ್ಧತೋತಿ ಅನುದ್ಧತೋ ಅಥ ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ವೂಪಸಮನೇನ ತತೋ ಪಟಿವಿರತಿಯಾ ಉಪಸನ್ತೋ, ತಿಣ್ಣಂ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ಉಪರಮಣೇನ ಪಜಹನೇನ ಉಪರತೋ, ಚತುನ್ನಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರಿಮಿತಭಾಣಿತಾಯ ಮನ್ತಭಾಣೀ, ತಿವಿಧದುಚ್ಚರಿತನಿಮಿತ್ತಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅನುದ್ಧತೋ. ಏವಂ ಪನ ತಿವಿಧದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನೇನ ಸುದ್ಧೇ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಉದ್ಧಚ್ಚಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮಾಹಿತೋ, ತಮೇವ ಸಮಾಧಿಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಧುನಾತಿ ಪಾಪಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಪಾಪಕೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ಧುನಾತಿ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಜಹತಿ ¶ . ಯಥಾ ಕಿಂ? ದುಮಪತ್ತಂವ ಮಾಲುತೋ, ಯಥಾ ನಾಮ ದುಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸಂ ಮಾಲುತೋ ವಾತೋ ಧುನಾತಿ, ಬನ್ಧನತೋ ವಿಯೋಜೇನ್ತೋ ನೀಹರತಿ, ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತೋ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನತೋ ನೀಹರತಿ, ಏವಮಯಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾಪಿ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನವಚನೇನ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನವಚನೇನ ಆಸಯಸುದ್ಧಿಂ. ಏವಂ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಸ್ಸ ‘‘ಅನುದ್ಧತೋ’’ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಾಭಾವವಚನೇನ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇಸು ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿ ವಿಭಾವಿತಾ, ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಮಥಭಾವನಾಯ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಹೋ, ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮಾಧಿಭಾವನಾ, ‘‘ಧುನಾತಿ ಪಾಪಕೇ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ ವಿಭಾವಿತಾ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ, ತಿವಿಧಕಲ್ಯಾಣಂ ಸಾಸನಂ, ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಪಹಾನಾನಿ, ಅನ್ತದ್ವಯಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ, ಅಪಾಯಭವಾದೀನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನೂಪಾಯೋ ಚ ಯಥಾರಹಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಗಾಥಾಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಪುಬ್ಬಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ‘‘ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪೂಜಾವಚನಂ, ಯಥಾ ತಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋತಿ.

ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಕಙ್ಖಾರೇವತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಞ್ಞಂ ಇಮಂ ಪಸ್ಸಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕಙ್ಖಾರೇವತಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಥೇರೋ ಪದುಮುತ್ತರಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಝಾನಾಭಿರತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಯಥಾ ಪನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತುಮ್ಹೇಹಿ ಇತೋ ಸತ್ತಮದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತೋ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ¶ ನಾಮ ¶ ಬುದ್ಧೋ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತ್ವಂ ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಝಾನಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಝಾನಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ದಸಬಲೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅಹೋರತ್ತಂ ಝಾನೇಸು ಚಿಣ್ಣವಸೀ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಝಾಯೀನಂ ಯದಿದಂ ಕಙ್ಖಾರೇವತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೯೮, ೨೦೪) ಝಾಯೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೫.೩೪-೫೩) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಮಾ;

ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ನಾಯಕೋ.

‘‘ಸೀಹಹನು ಬ್ರಹ್ಮಗಿರೋ, ಹಂಸದುನ್ದುಭಿನಿಸ್ಸನೋ;

ನಾಗವಿಕ್ಕನ್ತಗಮನೋ, ಚನ್ದಸೂರಾಧಿಕಪ್ಪಭೋ.

‘‘ಮಹಾಮತಿ ಮಹಾವೀರೋ, ಮಹಾಝಾಯೀ ಮಹಾಬಲೋ;

ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ ನಾಥೋ, ಮಹಾತಮಪನೂದನೋ.

‘‘ಸ ಕದಾಚಿ ತಿಲೋಕಗ್ಗೋ, ವೇನೇಯ್ಯಂ ವಿನಯಂ ಬಹುಂ;

ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸತ್ತಾಸಯವಿದೂ ಮುನಿ.

‘‘ಝಾಯಿಂ ಝಾನರತಂ ವೀರಂ, ಉಪಸನ್ತಂ ಅನಾವಿಲಂ;

ವಣ್ಣಯನ್ತೋ ಪರಿಸತಿಂ, ತೋಸೇಸಿ ಜನತಂ ಜಿನೋ.

‘‘ತದಾಹಂ ಹಂಸವತಿಯಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವೇದಪಾರಗೂ;

ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನ ಮುದಿತೋ, ತಂ ಠಾನಮಭಿಪತ್ಥಯಿಂ.

‘‘ತದಾ ಜಿನೋ ವಿಯಾಕಾಸಿ, ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಿನಾಯಕೋ;

ಮುದಿತೋ ಹೋಹಿ ತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮೇ, ಲಚ್ಛಸೇ ತಂ ಮನೋರಥಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ರೇವತೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ತೇನ ¶ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಚ ಭವೇ ದಾನಿ, ಜಾತೋಹಂ ಕೋಲಿಯೇ ಪುರೇ;

ಖತ್ತಿಯೇ ಕುಲಸಮ್ಪನ್ನೇ, ಇದ್ಧೇ ಫೀತೇ ಮಹದ್ಧನೇ.

‘‘ಯದಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಮದೇಸಯಿ;

ತದಾ ಪಸನ್ನೋ ಸುಗತೇ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ.

‘‘ಕಙ್ಖಾ ಮೇ ಬಹುಲಾ ಆಸಿ, ಕಪ್ಪಾಕಪ್ಪೇ ತಹಿಂ ತಹಿಂ;

ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವಿನಯೀ ಬುದ್ಧೋ, ದೇಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ತತೋಹಂ ತಿಣ್ಣಸಂಸಾರೋ, ತದಾ ಝಾನಸುಖೇ ರತೋ;

ವಿಹರಾಮಿ ತದಾ ಬುದ್ಧೋ, ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತದಬ್ರವಿ.

‘‘ಯಾ ಕಾಚಿ ಕಙ್ಖಾ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾ, ಸವೇದಿಯಾ ವಾ ಪರವೇದಿಯಾ ವಾ;

ಯೇ ಝಾಯಿನೋ ತಾ ಪಜಹನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾ, ಆತಾಪಿನೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಾ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಫಲಂ ದಸ್ಸೇಸಿ ಮೇ ಇಧ;

ಸುಮುತ್ತೋ ಸರವೇಗೋವ, ಕಿಲೇಸೇ ಝಾಪಯಿಂ ಮಮ.

‘‘ತತೋ ಝಾನರತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕನ್ತಗೂ ಮುನಿ;

ಝಾಯೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ, ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ ಮಹಾಮತಿ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ನಾಗೋವ ಬನ್ಧನಂ ಛೇತ್ವಾ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಮಮ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ¶ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ;

ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ತಥಾ ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಪನಾಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಪುಬ್ಬೇ ದೀಘರತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಕಙ್ಖಾಪಕತಚಿತ್ತತಂ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಗತಕಙ್ಖತಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ನೂನ ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ಥುನೋ ದೇಸನಾನುಭಾವೋ, ತೇನೇತರಹಿ ಏವಂ ವಿಗತಕಙ್ಖೋ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತಬಹುಮಾನೋ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಞಂ ಇಮಂ ಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ.

೩. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞನ್ತಿ ಪಕಾರೇ ಜಾನಾತಿ, ಪಕಾರೇಹಿ ಞಾಪೇತೀತಿ ಚ ಪಞ್ಞಾ. ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಚರಿಯಾಧಿಮುತ್ತಿಆದಿಪ್ಪಕಾರೇ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕುಸಲಾದಿಕೇ ಖನ್ಧಾದಿಕೇ ಚ ದೇಸೇತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇ ಜಾನಾತಿ, ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ತೇಹಿ ಚ ಪಕಾರೇಹಿ ಞಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತ್ಥು ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಹಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮ’’ನ್ತಿ. ತಞ್ಹಿ ಅತ್ತನಿ ಸಿದ್ಧೇನ ದೇಸನಾಬಲೇನ ನಯಗ್ಗಾಹತೋ ¶ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯದಗ್ಗೇನ ವಾ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಸಾವಕೇಹಿ ನಯತೋ ಗಯ್ಹತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಮ್ಪಿ ನಯತೋ ಗಯ್ಹತೇವ. ತೇನಾಹ ¶ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ – ‘‘ಅಪಿಚ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮನ್ವಯೋ ವಿದಿತೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೪೬; ೩.೧೪೩). ಪಸ್ಸಾತಿ ವಿಮ್ಹಯಪ್ಪತ್ತೋ ಅನಿಯಮತೋ ಆಲಪತಿ ಅತ್ತನೋಯೇವ ವಾ ಚಿತ್ತಂ, ಯಥಾಹ ಭಗವಾ ಉದಾನೇನ್ತೋ – ‘‘ಲೋಕಮಿಮಂ ಪಸ್ಸ; ಪುಥೂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪರೇತಂ ಭೂತಂ ಭೂತರತಂ ಭವಾ ಅಪರಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ. ೩೦). ತಥಾಗತಾನನ್ತಿ ತಥಾ ಆಗಮನಾದಿಅತ್ಥೇನ ತಥಾಗತಾನಂ. ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ಹಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ. ತಥಾಯ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಯ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾನಿ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾವಿಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥೇಹಿ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ ¶ , ತಥಾ ಗತಭಾವೇನ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾಯ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೧೮) ಇತಿವುತ್ತಕಟ್ಠಕಥಾಯ (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೩೮) ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಸಾಧಾರಣವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಗ್ಗಿ ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಅಗ್ಗೀತಿ ಉಪಮಾವಚನಂ. ಯಥಾತಿ ತಸ್ಸ ಉಪಮಾಭಾವದಸ್ಸನಂ. ಪಜ್ಜಲಿತೋತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಂ. ನಿಸೀಥೇತಿ ಕಿಚ್ಚಕರಣಕಾಲದಸ್ಸನಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಥಾ ನಾಮ ನಿಸೀಥೇ ರತ್ತಿಯಂ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇ ಅನ್ಧಕಾರೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಉನ್ನತೇ ಠಾನೇ ಪಜ್ಜಲಿತೋ ಅಗ್ಗಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ತಯಗತಂ ವಿಧಮನ್ತಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಮೇವ ತಥಾಗತಾನಂ ಇಮಂ ದೇಸನಾಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಸಂಸಯತಮಂ ವಿಧಮನ್ತಂ ಪಞ್ಞಂ ಪಸ್ಸಾತಿ. ಯತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಞಾಣಮಯಂ ಆಲೋಕಂ ದೇನ್ತೀತಿ ಆಲೋಕದಾ. ಪಞ್ಞಾಮಯಮೇವ ಚಕ್ಖುಂ ದದನ್ತೀತಿ ಚಕ್ಖುದದಾ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಕಙ್ಖಾವಿನಯಪದಟ್ಠಾನಮೇವ ಕತ್ವಾ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ಆಗತಾನಂ ವಿನಯನ್ತಿ ಕಙ್ಖ’’ನ್ತಿ ಆಹ, ಯೇ ತಥಾಗತಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತಾನಂ ಉಪಗತಾನಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦) ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಂ, ‘‘ಬುದ್ಧೇ ಕಙ್ಖತಿ ಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ (ಧ. ಸ. ೧೦೦೮) ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಞ್ಚ ಕಙ್ಖಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ವಿನಯನ್ತಿ ದೇಸನಾನುಭಾವೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ವಿಧಮನ್ತಿ ವಿದ್ಧಂಸೇನ್ತಿ. ವಿನಯಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಾ ಪನ ಕಙ್ಖಾ ತಬ್ಬಿನಯೇನೇವ ವಿನೀತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಥಾ ಅಗ್ಗಿ ನಿಸೀಥೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಪಜ್ಜಲಿತೋ ಪಟುತರಜಾಲೋ ಸಮುಜ್ಜಲಂ ಉಚ್ಚಾಸನೇ ¶ ಠಿತಾನಂ ಓಭಾಸದಾನಮತ್ತೇನ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಸಮವಿಸಮಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಲೋಕದದೋ ಹೋತಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ಪನ ಠಿತಾನಂ ತಂ ಸುಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ ಚಕ್ಖುದದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ತಥಾಗತೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಕಾಯಸ್ಸ ದೂರೇ ಠಿತಾನಂ ಅಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ಮೋಹನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಕಾಯವಿಸಮಾದಿಸಮವಿಸಮಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಲೋಕದಾ ಭವನ್ತಿ, ಆಸನ್ನೇ ಠಿತಾನಂ ಪನ ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಚಕ್ಖುದದಾ ಭವನ್ತಿ. ಯೇ ಏವಂಭೂತಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ವಚೀಗೋಚರಂ ಆಗತಾನಂ ಮಾದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಕಙ್ಖಾಬಹುಲಾನಂ ಕಙ್ಖಂ ವಿನಯನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮುಪ್ಪಾದನೇನ ವಿಧಮನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಥಾಗತಾನಂ ಪಞ್ಞಂ ಞಾಣಾತಿಸಯಂ ಪಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಏವಮಯಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾಪಿ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಥೇರೋ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ಕಪ್ಪಿಯೇಪಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಹುತ್ವಾ ಕಙ್ಖಾಬಹುಲತಾಯ ‘‘ಕಙ್ಖಾರೇವತೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾತೋ, ಪಚ್ಛಾ ಖೀಣಾಸವಕಾಲೇಪಿ ತಥೇವ ವೋಹರಯಿತ್ಥ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಕಙ್ಖಾರೇವತೋ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿತ್ಥಾ’’ತಿ. ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ.

ಕಙ್ಖಾರೇವತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಬ್ಭಿರೇವ ¶ ಸಮಾಸೇಥಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ದಸಬಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥರಿ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇ ಏಕದಿವಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮೇನ ನಾಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇಮಿ. ಯಥಾ ಪನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಇತೋ ಸತ್ತಮದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತೋ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತ್ವಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸೋ ¶ ತತ್ಥ ಯಾವಜೀವಂ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಂ ಸಮ್ಭರನ್ತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ದೋಣವತ್ಥುನಾಮಕೇ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ‘‘ಪುಣ್ಣೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಸತ್ಥರಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾವ ‘‘ದಸಬಲಸ್ಸ ¶ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಾತುಲತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸಾಮನ್ತಾಯೇವ ಓಹೀಯಿತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೪೩೪-೪೪೦) –

‘‘ಅಜ್ಝಾಯಕೋ ಮನ್ತಧರೋ, ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನ ಪಾರಗೂ;

ಪುರಕ್ಖತೋಮ್ಹಿ ಸಿಸ್ಸೇಹಿ, ಉಪಗಚ್ಛಿಂ ನರುತ್ತಮಂ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಮಮ ಕಮ್ಮಂ ಪಕಿತ್ತೇಸಿ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ತಾಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿತ್ವಾನ, ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾನ ಸತ್ಥುನೋ;

ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ, ಪಕ್ಕಮಿಂ ದಕ್ಖಿಣಾಮುಖೋ.

‘‘ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಸುಣಿತ್ವಾನ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅಭಾಸಯಿಂ;

ಸಬ್ಬೇ ಸಿಸ್ಸಾ ಅತ್ತಮನಾ, ಸುತ್ವಾನ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ಸಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ, ಬುದ್ಧೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯುಂ;

ಸಂಖಿತ್ತೇನಪಿ ದೇಸೇಮಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ತಥೇವಹಂ.

‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮನಯಞ್ಞೂಹಂ, ಕಥಾವತ್ಥುವಿಸುದ್ಧಿಯಾ;

ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾನ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಇತೋ ¶ ಪಞ್ಚಸತೇ ಕಪ್ಪೇ, ಚತುರೋ ಸುಪ್ಪಕಾಸಕಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚತುದೀಪಮ್ಹಿ ಇಸ್ಸರಾ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಸ ಪನ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಅಹೇಸುಂ. ಥೇರೋ ಸಯಂ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿತಾಯ ತೇಪಿ ದಸಹಿ ಕಥಾವತ್ಥೂಹಿ ಓವದಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ, ದಸನ್ನಞ್ಚಮ್ಹ ಕಥಾವತ್ಥೂನಂ ಲಾಭಿನೋ, ಸಮಯೋ, ದಾನಿ ನೋ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತು’’ನ್ತಿ. ಥೇರೋ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಮ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿತಂ ¶ ಸತ್ಥಾ ಜಾನಾತಿ ಅಹಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾವ ದೇಸೇಮಿ, ಮಯಿ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಪನ ಅಯುತ್ತಂ ಮಯ್ಹಂ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ಇಮೇ ತಾವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಪಸ್ಸಥ, ಮಮ ವಚನೇನ ಚಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗತಮಗ್ಗೇನಾಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇ ಥೇರಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಜಾತಿಭೂಮಿರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ಸಬ್ಬೇ ಖೀಣಾಸವಾ ಸಬ್ಬೇ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿನೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಓವಾದಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರಾಜಗಹೇ ವೇಳುವನಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು.

ಆಚಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸಮ್ಮೋದಿತುನ್ತಿ ಭಗವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ – ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಮನೀಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಧುರಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕುತೋ ಚ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ ¶ . ಅಥ ತೇಹಿ ‘‘ಜಾತಿಭೂಮಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜಾತಿಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಿಭೂಮಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಏವಂ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ ‘ಅತ್ತನಾ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕತ್ತಾ’’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೫೨) ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇಪಿ ‘‘ಪುಣ್ಣೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಆರೋಚಯಿಂಸು. ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ ದಸ್ಸನಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ರಾಜಗಹತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅಗಮಾಸಿ ¶ . ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ತತ್ಥ ಆಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗನ್ಧಕುಟಿಯಂಯೇವ ತಥಾಗತಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನತ್ಥಾಯ ಅನ್ಧವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಮ್ಹಿ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದಿ.

ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ತಸ್ಸಾಗಮನಂ ಸುತ್ವಾ ಸೀಸಾನುಲೋಕಿಕೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿತ್ವಾ, ತಂ ಸತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಕ್ಕಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋಪಿಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಿತಪುಚ್ಛಿತಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ರಥವಿನೀತೂಪಮಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇಸಿ, ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸುಭಾಸಿತಂ ಸಮನುಮೋದಿಂಸು. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಪುಣ್ಣೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೮೮, ೧೯೬) ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಹಞ್ಚೇವ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಬಹೂ ಸತ್ತಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಾ, ಬಹೂಪಕಾರಾ ವತ ಸಪ್ಪುರಿಸಸಂಸೇವಾ’’ತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಉದಾನವಸೇನ ಪೀತಿವೇಗವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ‘‘ಸಬ್ಭಿರೇವ ಸಮಾಸೇಥಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪. ತತ್ಥ ¶ ಸಬ್ಭಿರೇವಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ಏವ. ಸನ್ತೋತಿ ಪನೇತ್ಥ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇ ಹಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಅಸತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಹಾಯ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಉಕ್ಕಂಸಗತತ್ತಾ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಸಂಸಿಯತ್ತಾ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಮಾಸೇಥಾತಿ ಸಮಂ ಆಸೇಥ ಸಹ ವಸೇಯ್ಯ. ತೇ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತೋ ತೇಸಂ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಞ್ಚ ¶ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಸಮಾನವಾಸೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಣ್ಡಿತೇಹತ್ಥದಸ್ಸಿಭೀತಿ ತೇಸಂ ಥೋಮನಾ. ಪಣ್ಡಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಇಮೇಸಂ ಸಞ್ಜಾತಾತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ. ತತೋ ಏವ ಅತ್ತತ್ಥಾದಿಭೇದಂ ಅತ್ಥಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿನೋ. ತೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಅತ್ಥದಸ್ಸೀಭಿ ಸಮಾಸೇಥ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಸನ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಾ, ತೇ ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಸೇವನ್ತಾ ಏಕನ್ತಹಿತಭಾವತೋ ಮಗ್ಗಞಾಣಾದೀಹೇವ ಅರಣೀಯತೋ ಅತ್ಥಂ, ಮಹಾಗುಣತಾಯ ಸನ್ತತಾಯ ಚ ಮಹನ್ತಂ, ಅಗಾಧಭಾವತೋ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಗೋಚರತೋ ಚ ಗಮ್ಭೀರಂ, ಹೀನಚ್ಛನ್ದಾದೀಹಿ ದಟ್ಠುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಇತರೇಹಿ ಚ ಕಿಚ್ಛೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬತ್ತಾ ದುದ್ದಸಂ ¶ , ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಸಣ್ಹನಿಪುಣಸಭಾವತ್ತಾ ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರತೋ ಚ ನಿಪುಣಂ, ನಿಪುಣತ್ತಾ ಏವಂ ಸುಖುಮಸಭಾವತಾಯ ಅಣುಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅವಿಪರೀತಟ್ಠೇನ ವಾ ಪರಮತ್ಥಸಭಾವತ್ತಾ ಅತ್ಥಂ, ಅರಿಯಭಾವಕರತ್ತಾ ಮಹತ್ತನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಮಹನ್ತಂ, ಅನುತ್ತಾನಸಭಾವತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಂ, ದುಕ್ಖೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ನ ಸುಖೇನ ದಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ದುದ್ದಸಂ, ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ದುದ್ದಸಂ, ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಂ, ವಿಸೇಸತೋ ನಿಪುಣಂ ಅಣುಂ, ನಿರೋಧಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಮೇತಂ ಚತುಸಚ್ಚಂ ಧೀರಾ ಸಮಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಧೀರಾ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಪ್ಪಮತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಅಪ್ಪಮಾದಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇನ್ತಾ. ವಿಚಕ್ಖಣಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ಛೇಕಾ ಕುಸಲಾ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಭಿರೇವ ಸಮಾಸೇಥಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಪಣ್ಡಿತೇಹತ್ಥದಸ್ಸಿಭೀತಿ ವಾ ಏತಂ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಅತ್ಥದಸ್ಸೀಭಿ ಸಮುದಾಯಭೂತೇಹಿ ಧೀರಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ವಿಚಕ್ಖಣಾ ಮಹನ್ತಾದಿವಿಸೇಸವನ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸೇಹಿ ಸಬ್ಭಿರೇವ ಸಮಾಸೇಥಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏವಮೇಸಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧದೀಪನೇನ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾಪಿ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ದಬ್ಬತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯೋ ದುದ್ದಮಿಯೋತಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ದಬ್ಬತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಬ್ಯಾಕತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೋಸಕ್ಕನಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ತದಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಪರೇ ಛ ಜನಾತಿ ಸತ್ತ ಭಿಕ್ಖೂ ¶ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಸಾಸನೇ ಅಗಾರವಂ ಕರೋನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಇಧ ಕಿಂ ಕರೋಮ ಏಕಮನ್ತೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಂ ಪಬ್ಬತಸಿಖರಂ ಆರುಹಿತ್ವಾ, ‘‘ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಬಲಂ ಜಾನನ್ತಾ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ನಿಪಾತೇನ್ತು, ಜೀವಿತೇ ಸಾಲಯಾ ಓತರನ್ತು, ಮಾ ಪಚ್ಛಾನುತಪ್ಪಿನೋ ಅಹುವತ್ಥಾ’’ತಿ ¶ ವತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಏಕಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಪಾತೇತ್ವಾ – ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತರುಚಿಕೇಸು ಠಾನೇಸು ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಆರಭಿಂಸು.

ತತ್ರೇಕೋ ಥೇರೋ ಪಞ್ಚಮೇ ದಿವಸೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ, ‘‘ಮಮ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ’’ತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಇಮಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಥ, ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಿಚ್ಚಂ ಮಮಾಯತ್ತಂ ಹೋತು, ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಪಾತೇನ್ತಾ ಏವಂ ಅವೋಚುಮ್ಹ – ‘ಯೋ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖಂ ಆಹರತು, ತೇನಾಭತಂ ಸೇಸಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’’ತಿ. ‘‘ನತ್ಥಿ, ಆವುಸೋ’’ತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಾ ಲಭಿತ್ಥ, ಮಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ವಟ್ಟಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇತಿ. ಥೇರೋ ತೇ ಸಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಗತೋ ¶ . ಅಪರೋ ಥೇರೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಇತರೇ ಥೇರಾ ತತೋ ಚುತಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ತೇಸು ತೇಸು ಕುಲೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಏಕೋ ಗನ್ಧಾರರಟ್ಠೇ ತಕ್ಕಸಿಲಾನಗರೇ ರಾಜಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಏಕೋ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕರಟ್ಠೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಏಕೋ ಬಾಹಿಯರಟ್ಠೇ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯೇ ಜಾತೋ.

ಅಯಂ ಪನ ದಬ್ಬತ್ಥೇರೋ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ ಅನುಪಿಯನಗರೇ ಏಕಸ್ಸ ಮಲ್ಲರಞ್ಞೋ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಉಪವಿಜಞ್ಞಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ, ಮತಸರೀರಂ ಸುಸಾನಂ ನೇತ್ವಾ ದಾರುಚಿತಕಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಅದಂಸು. ತಸ್ಸಾ ಅಗ್ಗಿವೇಗಸನ್ತತ್ತಂ ಉದರಪಟಲಂ ದ್ವೇಧಾ ಅಹೋಸಿ. ದಾರಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಬಲೇನ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಬ್ಬತ್ಥಮ್ಭೇ ನಿಪತಿ. ತಂ ದಾರಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯ್ಯಿಕಾಯ ಅದಂಸು. ಸಾ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ದಬ್ಬತ್ಥಮ್ಭೇ ಪತಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಜೀವಿತತ್ತಾ ‘‘ದಬ್ಬೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಚ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಅನುಪಿಯಮ್ಬವನೇ ವಿಹರತಿ. ದಬ್ಬಕುಮಾರೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ದಸ್ಸನೇನೇವ ¶ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಯ್ಯಿಕಂ ಆಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ‘‘ಸಾಧು, ತಾತಾ’’ತಿ ದಬ್ಬಕುಮಾರಂ ಆದಾಯ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸತ್ಥಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ದಾರಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ¶ ದಬ್ಬಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೋ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಪುಬ್ಬಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಸತ್ತೋ ಪಠಮಕೇಸವಟ್ಟಿಯಾ ವೋರೋಪನಕ್ಖಣೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ, ದುತಿಯಾಯ ಕೇಸವಟ್ಟಿಯಾ ಓರೋಪಿಯಮಾನಾಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ, ತತಿಯಾಯ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ, ಸಬ್ಬಕೇಸಾನಂ ಪನ ಓರೋಪನಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ ಅಪಚ್ಛಾ ಅಪುರೇ ಅಹೋಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ವಿಹರಿತ್ವಾ ¶ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವೇಳುವನೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ.

ತತ್ರಾಯಸ್ಮಾ ದಬ್ಬೋ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ ರಹೋಗತೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಣೇ ಕಾಯಂ ಯೋಜೇತುಕಾಮೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯಂ ಭತ್ತಾನಿ ಚ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕತ್ತಞ್ಚ ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕತ್ತಞ್ಚ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಅಥ ನಂ ‘‘ಅಯಂ ದಬ್ಬೋ ದಹರೋವ ಸಮಾನೋ ಮಹನ್ತೇ ಠಾನೇ ಠಿತೋ’’ತಿ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇಯೇವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ಥೇರೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಭಿಕ್ಖಞ್ಚ ಉದ್ದಿಸತಿ. ತಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಭಾವೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ದಬ್ಬೋ ಕಿರ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ ಸಭಾಗಸಭಾಗಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಆಸನ್ನೇಪಿ ದೂರೇಪಿ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಇದ್ಧಿಯಾ ನೇತೀ’’ತಿ.

ಅಥ ನಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಾಲೇಪಿ ವಿಕಾಲೇಪಿ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಆವುಸೋ, ಜೀವಕಮ್ಬವನೇ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಹಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮದ್ದಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಮಿಗದಾಯೇ’’ತಿ ಏವಂ ಸೇನಾಸನಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಇದ್ಧಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋಪಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಮನೋಮಯೇ ಕಾಯೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಏಕೇಕಂ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದತ್ವಾ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಜಲಮಾನಾಯ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಞ್ಚೋ ಇದಂ ಪೀಠ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಆಗಚ್ಛತಿ ¶ . ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನಿದಂ ವತ್ಥು ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಮೇವ. ಸತ್ಥಾ ಇದಮೇವ ಕಾರಣಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅರಿಯಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಥೇರಂ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಾನಂ ಯದಿದಂ ದಬ್ಬೋ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೦೯; ೨೧೪). ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೪, ೧೦೮-೧೪೯) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಲೋಕವಿದೂ ಮುನಿ;

ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಓವಾದಕೋ ವಿಞ್ಞಾಪಕೋ, ತಾರಕೋ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ;

ದೇಸನಾಕುಸಲೋ ಬುದ್ಧೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ.

‘‘ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ¶ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಹಿತೇಸೀ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ;

ಸಮ್ಪತ್ತೇ ತಿತ್ಥಿಯೇ ಸಬ್ಬೇ, ಪಞ್ಚಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಪಿ.

‘‘ಏವಂ ನಿರಾಕುಲಂ ಆಸಿ, ಸುಞ್ಞತಂ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಚ;

ವಿಚಿತ್ತಂ ಅರಹನ್ತೇಹಿ, ವಸೀಭೂತೇಹಿ ತಾದಿಭಿ.

‘‘ರತನಾನಟ್ಠಪಞ್ಞಾಸಂ, ಉಗ್ಗತೋ ಸೋ ಮಹಾಮುನಿ;

ಕಞ್ಚನಗ್ಘಿಯಸಙ್ಕಾಸೋ, ಬಾತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣೋ.

‘‘ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆಯು ವಿಜ್ಜತಿ ತಾವದೇ;

ತಾವತಾ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಸೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ.

‘‘ತದಾಹಂ ಹಂಸವತಿಯಂ, ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಮಹಾಯಸೋ;

ಉಪೇತ್ವಾ ಲೋಕಪಜ್ಜೋತಂ, ಅಸ್ಸೋಸಿಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ.

‘‘ಸೇನಾಸನಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಂ ಸಸಾವಕಂ;

ಕಿತ್ತಯನ್ತಸ್ಸ ವಚನಂ, ಸುಣಿತ್ವಾ ಮುದಿತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಅಧಿಕಾರಂ ಸಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ;

ನಿಪಚ್ಚ ಸಿರಸಾ ಪಾದೇ, ತಂ ಠಾನಮಭಿಪತ್ಥಯಿಂ.

‘‘ತದಾಹ ಸ ಮಹಾವೀರೋ, ಮಮ ಕಮ್ಮಂ ಪಕಿತ್ತಯಂ;

ಯೋ ಸಸಙ್ಘಮಭೋಜೇಸಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಸೋಯಂ ¶ ಕಮಲಪತ್ತಕ್ಖೋ, ಸೀಹಂಸೋ ಕನಕತ್ತಚೋ;

ಮಮ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪತಿ, ಪತ್ಥಯಂ ಠಾನಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸಾವಕೋ ತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ದಬ್ಬೋ ನಾಮೇನ ವಿಸ್ಸುತೋ;

ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕೋ, ಅಗ್ಗೋ ಹೇಸ್ಸತಿಯಂ ತದಾ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಸತಾನಂ ತೀಣಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ;

ಸತಾನಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹೋಸಹಂ.

‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಖಿತೋ ಆಸಿಂ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾಹಸಾ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ನಾಯಕೋ;

ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಚಾರುದಸ್ಸನೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸಕೋ.

‘‘ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಉಪವದಿಂ, ಸಾವಕಂ ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖೀಣಂ, ಸುದ್ಧೋತಿ ಚ ವಿಜಾನಿಯ.

‘‘ತಸ್ಸೇವ ¶ ನರವೀರಸ್ಸ, ಸಾವಕಾನಂ ಮಹೇಸಿನಂ;

ಸಲಾಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಖೀರೋದನಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಇಮಮ್ಹಿ ಭದ್ದಕೇ ಕಪ್ಪೇ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧು ಮಹಾಯಸೋ;

ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ವದತಂ ವರೋ.

‘‘ಸಾಸನಂ ಜೋತಯಿತ್ವಾನ, ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಕುತಿತ್ಥಿಯೇ;

ವಿನೇಯ್ಯೇ ವಿನಯಿತ್ವಾವ, ನಿಬ್ಬುತೋ ಸೋ ಸಸಾವಕೋ.

‘‘ಸಸಿಸ್ಸೇ ನಿಬ್ಬುತೇ ನಾಥೇ, ಅತ್ಥಮೇನ್ತಮ್ಹಿ ಸಾಸನೇ;

ದೇವಾ ಕನ್ದಿಂಸು ಸಂವಿಗ್ಗಾ, ಮುತ್ತಕೇಸಾ ರುದಮ್ಮುಖಾ.

‘‘ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖೋ, ನ ಪಸ್ಸಿಸಾಮ ಸುಬ್ಬತೇ;

ನ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಅಹೋ ನೋ ಅಪ್ಪಪುಞ್ಞತಾ.

‘‘ತದಾಯಂ ¶ ಪಥವೀ ಸಬ್ಬಾ, ಅಚಲಾ ಸಾ ಚಲಾಚಲಾ;

ಸಾಗರೋ ಚ ಸಸೋಕೋವ, ವಿನದೀ ಕರುಣಂ ಗಿರಂ.

‘‘ಚತುದ್ದಿಸಾ ದುನ್ದುಭಿಯೋ, ನಾದಯಿಂಸು ಅಮಾನುಸಾ;

ಸಮನ್ತತೋ ಅಸನಿಯೋ, ಫಲಿಂಸು ಚ ಭಯಾವಹಾ.

‘‘ಉಕ್ಕಾ ಪತಿಂಸು ನಭಸಾ, ಧೂಮಕೇತು ಚ ದಿಸ್ಸತಿ;

ಸಧೂಮಾ ಜಾಲವಟ್ಟಾ ಚ, ರವಿಂಸು ಕರುಣಂ ಮಿಗಾ.

‘‘ಉಪ್ಪಾದೇ ದಾರುಣೇ ದಿಸ್ವಾ, ಸಾಸನತ್ಥಙ್ಗಸೂಚಕೇ;

ಸಂವಿಗ್ಗಾ ಭಿಕ್ಖವೋ ಸತ್ತ, ಚಿನ್ತಯಿಮ್ಹ ಮಯಂ ತದಾ.

‘‘ಸಾಸನೇನ ವಿನಾಮ್ಹಾಕಂ, ಜೀವಿತೇನ ಅಲಂ ಮಯಂ;

ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಹಾರಞ್ಞಂ, ಯುಞ್ಜಾಮ ಜಿನಸಾಸನೇ.

‘‘ಅದ್ದಸಮ್ಹ ತದಾರಞ್ಞೇ, ಉಬ್ಬಿದ್ಧಂ ಸೇಲಮುತ್ತಮಂ;

ನಿಸ್ಸೇಣಿಯಾ ತಮಾರುಯ್ಹ, ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಪಾತಯಿಮ್ಹಸೇ.

‘‘ತದಾ ಓವದಿ ನೋ ಥೇರೋ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ಸುದುಲ್ಲಭೋ;

ಸದ್ಧಾತಿದುಲ್ಲಭಾ ಲದ್ಧಾ, ಥೋಕಂ ಸೇಸಞ್ಚ ಸಾಸನಂ.

‘‘ನಿಪತನ್ತಿ ಖಣಾತೀತಾ, ಅನನ್ತೇ ದುಕ್ಖಸಾಗರೇ;

ತಸ್ಮಾ ಪಯೋಗೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋ, ಯಾವ ಠಾತಿ ಮುನೇ ಮತಂ.

‘‘ಅರಹಾ ಆಸಿ ಸೋ ಥೇರೋ, ಅನಾಗಾಮೀ ತದಾನುಗೋ;

ಸುಸೀಲಾ ಇತರೇ ಯುತ್ತಾ, ದೇವಲೋಕಂ ಅಗಮ್ಹಸೇ.

‘‘ನಿಬ್ಬುತೋ ತಿಣ್ಣಸಂಸಾರೋ, ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ಚ ಏಕಕೋ;

ಅಹಞ್ಚ ಪಕ್ಕುಸಾತಿ ಚ, ಸಭಿಯೋ ಬಾಹಿಯೋ ತಥಾ.

‘‘ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ, ಚೇವ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೂಪಗಾ ಮಯಂ;

ಸಂಸಾರಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತಾ, ಗೋತಮೇನಾನುಕಮ್ಪಿತಾ.

‘‘ಮಲ್ಲೇಸು ¶ ಕುಸಿನಾರಾಯಂ, ಗಬ್ಭೇ ಜಾತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ;

ಮಾತಾ ಮತಾ ಚಿತಾರುಳ್ಹಾ, ತತೋ ನಿಪ್ಪತಿತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಪತಿತೋ ದಬ್ಬಪುಞ್ಜಮ್ಹಿ, ತತೋ ದಬ್ಬೋತಿ ವಿಸ್ಸುತೋ;

ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಬಲೇನಾಹಂ, ವಿಮುತ್ತೋ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ.

‘‘ಖೀರೋದನಬಲೇನಾಹಂ ¶ , ಪಞ್ಚಹಙ್ಗೇಹುಪಾಗತೋ;

ಖೀಣಾಸವೋಪವಾದೇನ, ಪಾಪೇಹಿ ಬಹು ಚೋದಿತೋ.

‘‘ಉಭೋ ಪುಞ್ಞಞ್ಚ ಪಾಪಞ್ಚ, ವೀತಿವತ್ತೋಮ್ಹಿ ದಾನಿಹಂ;

ಪತ್ವಾನ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಿಂ, ಹಾಸಯಿತ್ವಾನ ಸುಬ್ಬತೇ;

ಜಿನೋ ತಸ್ಮಿಂ ಗುಣೇ ತುಟ್ಠೋ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ನಾಗೋವ ಬನ್ಧನಂ ಛೇತ್ವಾ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ…ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂಭೂತಂ ¶ ಪನ ತಂ ಯೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಏಕಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನುದ್ಧಂಸನವಸೇನ ಕತೇನ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ಬಹೂನಿ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿ, ತಾಯ ಏವ ಕಮ್ಮಪಿಲೋತಿಕಾಯ ಚೋದಿಯಮಾನಾ ಮೇತ್ತಿಯಭೂಮಜಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಇಮಿನಾ ಮಯಂ ಕಲ್ಯಾಣಭತ್ತಿಕಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ಅನ್ತರೇ ಪರಿಭೇದಿತಾ’’ತಿ ದುಗ್ಗಹಿತಗಾಹಿನೋ ಅಮೂಲಕೇನ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅನುದ್ಧಂಸೇಸುಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅಧಿಕರಣೇ ಸಙ್ಘೇನ ಸತಿವಿನಯೇನ ವೂಪಸಮಿತೇ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ದುದ್ದಮಿಯೋ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೫. ತತ್ಥ ಯೋತಿ ಅನಿಯಮಿತನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಸ ‘‘ಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಯಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉಭಯೇನಪಿ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಮೇವ ವದತಿ. ದುದ್ದಮಿಯೋತಿ ದುದ್ದಮೋ, ದಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ. ಇದಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ವಿಸೂಕಾಯಿಕಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮದಾಲೇಪಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅವೂಪಸಮನಞ್ಚ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವದತಿ. ದಮೇನಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗದಮೇನ, ತೇನ ಹಿ ದನ್ತೋ ಪುನ ದಮೇತಬ್ಬತಾಭಾವತೋ ‘‘ದನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇನ. ಅಥ ವಾ ದಮೇನಾತಿ ದಮಕೇನ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥಿನಾ ದಮಿತೋ ¶ . ದಬ್ಬೋತಿ ದ್ರಬ್ಯೋ, ಭಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಇಮಮೇವ ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ನ ಖೋ, ದಬ್ಬ, ದಬ್ಬಾ ಏವಂ ನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೪; ಚೂಳವ. ೧೯೩) ¶ . ಸನ್ತುಸಿತೋತಿ ಯಥಾಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇನ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಸನ್ತೋಸೇನ ಮಗ್ಗಫಲಸನ್ತೋಸೇನ ಚ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ. ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋತಿ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾಯ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾಯ ಚ ಕಙ್ಖಾಯ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತತ್ತಾ ವಿಗತಕಙ್ಖೋ. ವಿಜಿತಾವೀತಿ ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯೇನ ವಿಜೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಜಿತತ್ತಾ ವಿಧಮಿತತ್ತಾ ವಿಜಿತಾವೀ. ಅಪೇತಭೇರವೋತಿ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಭಯಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪೇತತ್ತಾ ಅಪಗತಭೇರವೋ ಅಭಯೂಪರತೋ ¶ . ಪುನ ದಬ್ಬೋತಿ ನಾಮಕಿತ್ತನಂ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ದ್ವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಯಾ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತು, ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಯಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತು. ತೇಸು ಇಧ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಠಿತತ್ತೋತಿ ಠಿತಸಭಾವೋ ಅಚಲೋ ಇಟ್ಠಾದೀಸು ತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯೋ. ಹೀತಿ ಚ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತೇನ ಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ದುದ್ದಮೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ ಯಸ್ಮಾ ದಬ್ಬತ್ತಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಉತ್ತಮೇನ ದಮೇನ ದಮಿತೋ ಸನ್ತುಸಿತೋ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ವಿಜಿತಾವೀ ಅಪೇತಭೇರವೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ದಬ್ಬೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ತತೋಯೇವ ಚ ಠಿತತ್ತೋ, ಏವಂಭೂತೇ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತಪಸಾದೋವ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ಪಸಾದಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಪರನೇಯ್ಯಬುದ್ಧಿಕೇ ಸತ್ತೇ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ದಬ್ಬತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಸೀತವನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯೋ ಸೀತವನನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಇತೋ ಕಿರ ಅಟ್ಠಾರಸಾಧಿಕಸ್ಸ ಕಪ್ಪಸತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ನಾಮ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಸಂಸಾರಮಹೋಘತೋ ತಾರೇನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಙ್ಗಾತೀರಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಯಂ ಗಹಪತಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ತತ್ಥ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಾರಂ ಗನ್ತುಕಾಮತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾ ‘‘ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅವೋಚ. ಸೋ ತಾವದೇವ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ ¶ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಉಪನೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ ಸಹ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ನಾವಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಸೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಅಭಿರುಯ್ಹ ಸುಖೇನೇವ ಪರತೀರಂ ಸಮ್ಪಾಪೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಇತೋ ¶ ತೇರಸಾಧಿಕಕಪ್ಪಸತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಸೋ ಸತ್ತೇ ಸುಗತಿಮಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಧುತಧಮ್ಮೇ ಸಮಾದಾಯ ಸುಸಾನೇ ವಸನ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಪುನ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತೀಹಿ ಸಹಾಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ‘‘ಸಮ್ಭೂತೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ. ಭೂಮಿಜೋ ಜೇಯ್ಯಸೇನೋ ಅಭಿರಾಧನೋತಿ ತೀಹಿ ಸಹಾಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಭೂಮಿಜೋ ಜೇಯ್ಯಸೇನೋ ಚ, ಸಮ್ಭೂತೋ ಅಭಿರಾಧನೋ;

ಏತೇ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸುಂ, ಸಾಸನೇ ವರತಾದಿನೋ’’ತಿ.

ಅಥ ಸಮ್ಭೂತೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಾಯಗತಾಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬದ್ಧಂ ಸೀತವನೇ ವಸತಿ. ತೇನೇವಾಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸೀತವನಿಯೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ವೇಸ್ಸವಣೋ ಮಹಾರಾಜಾ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿಮಾನತೋ ಓರುಯ್ಹ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಯದಾ ಥೇರೋ ಸಮಾಧಿತೋ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಮಮ ಆಗಮನಂ ಆರೋಚೇಥ, ಆರಕ್ಖಞ್ಚಸ್ಸ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ದ್ವೇ ಯಕ್ಖೇ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತೇ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಠತ್ವಾ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪಟಿಸಂಹರಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಮಮ ವಚನೇನ ವೇಸ್ಸವಣಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಕಥೇಥ, ಭಗವತಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಠಿತಾನಂ ಸತಿಆರಕ್ಖಾ ನಾಮ ಠಪಿತಾ ಅತ್ಥಿ, ಸಾಯೇವ ಮಾದಿಸೇ ರಕ್ಖತಿ, ತ್ವಂ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಹೋಹಿ, ಭಗವತೋ ಓವಾದೇ ಠಿತಾನಂ ಏದಿಸಾಯ ಆರಕ್ಖಾಯ ¶ ಕರಣೀಯಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ತೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಾವದೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತತೋ ವೇಸ್ಸವಣೋ ನಿವತ್ತಮಾನೋ ಥೇರಸ್ಸ ¶ ಸಮೀಪಂ ಪತ್ವಾ ಮುಖಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನೇವಸ್ಸ ಕತಕಿಚ್ಚಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಥೇರಂ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೋ –

‘‘ಸತಿಆರಕ್ಖಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಧಿತಿಮಾ ವೀರಿಯಸಮಾಹಿತೋ;

ಅನುಜಾತೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಭೂತೋ, ತೇವಿಜ್ಜೋ ಮಚ್ಚುಪಾರಗೂ’’ತಿ. –

ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣೇ ವಣ್ಣೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨೧.೧೫-೨೦) –

‘‘ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ತು ಭಗವಾ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದೋ ನರಾಸಭೋ;

ಪುರಕ್ಖತೋ ಸಾವಕೇಹಿ, ಗಙ್ಗಾತೀರಮುಪಾಗಮಿ.

‘‘ಸಮತಿತ್ತಿ ಕಾಕಪೇಯ್ಯಾ, ಗಙ್ಗಾ ಆಸಿ ದುರುತ್ತರಾ;

ಉತ್ತಾರಯಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ, ಬುದ್ಧಞ್ಚ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮಂ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇ ¶ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ತರಣಾಯ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ತೇರಸೇತೋ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಪಞ್ಚ ಸಬ್ಬೋಭವಾ ಅಹುಂ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಚ ಭವೇ ಅಸ್ಮಿಂ, ಜಾತೋಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಕುಲೇ;

ಸದ್ಧಿಂ ತೀಹಿ ಸಹಾಯೇಹಿ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಭೂತೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಮ ವಚನೇನ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದಥ, ಏವಞ್ಚ ವದೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥು ಅವಿಹೇಠಿತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಸೀತವನ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಸಮ್ಪವೇದೇನ್ತಾ, ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಭೂತೋ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಗಾಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವಾ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಭೂತೋ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಪಚ್ಚಪಾದಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾನುಧಮ್ಮಂ, ನ ಚ ಮಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ವಿಹೇಠೇತಿ. ವೇಸ್ಸವಣೇನ ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಮಯ್ಹಂ ಆರೋಚಿತಾ’’ತಿ ಆಹ.

೬. ಯಂ ಪನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋ ಸೀತವನ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಸತ್ಥು ನಿವೇದೇಸುಂ. ತತ್ಥ ಸೀತವನನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ರಾಜಗಹಸಮೀಪೇ ಮಹನ್ತಂ ಭೇರವಸುಸಾನವನಂ. ಉಪಗಾತಿ ನಿವಾಸನವಸೇನ ಉಪಗಚ್ಛಿ. ಏತೇನ ಭಗವತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುರೂಪಂ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸಂಸಾರಭಯಸ್ಸ ಇಕ್ಖನತೋ ಭಿನ್ನಕಿಲೇಸತಾಯ ಚ ಭಿಕ್ಖು. ಏಕೋತಿ ಅದುತಿಯೋ, ಏತೇನ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸನ್ತುಸಿತೋತಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ. ಏತೇನ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಲಕ್ಖಣಂ ಅರಿಯವಂಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮಾಹಿತತ್ತೋತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ, ಏತೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಭಾವನಾಮುಖೇನ ಭಾವನಾರಾಮಂ ¶ ಅರಿಯವಂಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಜಿತಾವೀತಿ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೇನ ವಿಜೇತಬ್ಬಂ ಕಿಲೇಸಗಣಂ ವಿಜಿತ್ವಾ ಠಿತೋ, ಏತೇನ ಉಪಧಿವಿವೇಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಭಯಹೇತೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪಗತತ್ತಾ ಅಪೇತಲೋಮಹಂಸೋ, ಏತೇನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ರಕ್ಖನ್ತಿ ರಕ್ಖನ್ತೋ. ಕಾಯಗತಾಸತಿನ್ತಿ ಕಾಯಾರಮ್ಮಣಂ ಸತಿಂ, ಕಾಯಗತಾಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಬ್ರೂಹನವಸೇನ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ. ಧಿತಿಮಾತಿ ಧೀರೋ, ಸಮಾಹಿತತ್ತಂ ವಿಜಿತಾವಿಭಾವತಂ ವಾ ಉಪಾದಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನಮೇತಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿವೇಕಸುಖಾನುಪೇಕ್ಖಾಯ ಏಕೋ ಸೀತವನಂ ಉಪಾಗಮಿ, ಉಪಾಗತೋ ಚ ಲೋಲಭಾವಾಭಾವತೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಧಿತಿಮಾ ಕಾಯಗತಾಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ತಥಾಧಿಗತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸನಂ ¶ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅಧಿಗತೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸಮಾಹಿತೋ ವಿಜಿತಾವೀ ಚ ಹುತ್ವಾ ಕತಕಿಚ್ಚತಾಯ ಭಯಹೇತೂನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪಗತತ್ತಾ ಅಪೇತಲೋಮಹಂಸೋ ಜಾತೋತಿ.

ಸೀತವನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಭಲ್ಲಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯೋಪಾನುದೀತಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಭಲ್ಲಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಸುಮನಸ್ಸ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಫಲಾಫಲಂ ದತ್ವಾ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಅರುಣವತೀನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ‘‘ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಜಿತ, ಓಜಿತಾ ನಾಮ ದ್ವೇ ಸತ್ಥವಾಹಪುತ್ತಾ ಪಠಮಾಹಾರಂ ಅದಂಸೂ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಂಸು – ‘‘ಉಭೋಪಿ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅನಾಗತೇ ತುಮ್ಹಾದಿಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಠಮಾಹಾರದಾಯಕಾ ಭವೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ¶ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತಾ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಗೋಪಾಲಕಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಭಾತರೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಬಹೂನಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಖೀರಭೋಜನೇನ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಪೋಕ್ಖರವತೀನಗರೇ ಸತ್ಥವಾಹಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಭಾತರೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ತೇಸು ಜೇಟ್ಠೋ ತಫುಸ್ಸೋ ನಾಮ, ಕನಿಟ್ಠೋ ಭಲ್ಲಿಯೋ ನಾಮ, ತೇ ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ ಸಕಟಸತಾನಿ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ವಾಣಿಜ್ಜಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಭಗವತಿ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಧಮ್ಮಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಹಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ರಾಜಾಯತನಮೂಲೇ ವಿಹರನ್ತೇ ರಾಜಾಯತನಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಮಹಾಮಗ್ಗೇನ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಮೇಪಿ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಅಕದ್ದಮೋದಕೇ ಸಕಟಾನಿ ನಪ್ಪವತ್ತಿಂಸು, ‘‘ಕಿಂ ನು, ಖೋ, ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಚ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾನಂ ಪೋರಾಣಸಾಲೋಹಿತಾ ದೇವತಾ ರುಕ್ಖವಿಟಪನ್ತರೇ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಆಹ – ‘‘ಮಾದಿಸಾ, ಅಯಂ ಭಗವಾ ಅಚಿರಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಅನಾಹಾರೋ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಾಪಟಿಸಂವೇದೀ ಇದಾನಿ ರಾಜಾಯತನಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತಂ ಆಹಾರೇನ ಪಟಿಮಾನೇಥ, ಯದಸ್ಸ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತಾ, ‘‘ಆಹಾರಸಮ್ಪಾದನಂ ಪಪಞ್ಚ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಮನ್ಥಞ್ಚ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಞ್ಚ ಭಗವತೋ ದತ್ವಾ ದ್ವೇವಾಚಿಕಸರಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕೇಸಧಾತುಯೋ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಗಮಂಸು. ತೇ ಹಿ ಪಠಮಂ ಉಪಾಸಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಅಥ ಭಗವತಿ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರನ್ತೇ ತಫುಸ್ಸಭಲ್ಲಿಯಾ ರಾಜಗಹಂ ಉಪಗತಾ ¶ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು. ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತೇಸು ತಫುಸ್ಸೋ ¶ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಉಪಾಸಕೋವ ಅಹೋಸಿ. ಭಲ್ಲಿಯೋ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೮.೬೬-೭೦) –

‘‘ಸುಮನೋ ¶ ನಾಮ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಕ್ಕರಾಯಂ ವಸೀ ತದಾ;

ವಲ್ಲಿಕಾರಫಲಂ ಗಯ್ಹ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ ಅದಾಸಹಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಂ ಅದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಮಾರೋ ಭಲ್ಲಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಿಂಸಾಪನತ್ಥಂ ಭಯಾನಕಂ ರೂಪಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಭಯಾತಿಕ್ಕಮಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋಪಾನುದೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಭಾಸಿ.

೭. ತತ್ಥ ಯೋಪಾನುದೀತಿ ಯೋ ಅಪಾನುದಿ ಖಿಪಿ ಪಜಹಿ ವಿದ್ಧಂಸೇಸಿ. ಮಚ್ಚುರಾಜಸ್ಸಾತಿ ಮಚ್ಚು ನಾಮ ಮರಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ, ಸೋ ಏವ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ಅನುವತ್ತಾಪನತೋ ಇಸ್ಸರಟ್ಠೇನ ರಾಜಾತಿ ಮಚ್ಚುರಾಜಾ, ತಸ್ಸ. ಸೇನನ್ತಿ ಜರಾರೋಗಾದಿಂ, ಸಾ ಹಿಸ್ಸ ವಸವತ್ತನೇ ಅಙ್ಗಭಾವತೋ ಸೇನಾ ನಾಮ, ತೇನ ಹೇಸ ಮಹತಾ ನಾನಾವಿಧೇನ ವಿಪುಲೇನ ‘‘ಮಹಾಸೇನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ನ ಹಿ ನೋ ಸಙ್ಗರಂ ತೇನ, ಮಹಾಸೇನೇನ ಮಚ್ಚುನಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೨; ಜಾ. ೨.೨೨.೧೨೧; ನೇತ್ತಿ. ೧೦೩). ಅಥ ವಾ ಗುಣಮಾರಣಟ್ಠೇನ ‘‘ಮಚ್ಚೂ’’ತಿ ಇಧ ದೇವಪುತ್ತಮಾರೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಸಹಾಯಭಾವೂಪಗಮನತೋ ಕಾಮಾದಯೋ ಸೇನಾ. ತಥಾ ಚಾಹ –

‘‘ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾ, ದುತಿಯಾ ಅರತಿ ವುಚ್ಚತಿ;

ತತಿಯಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ ತೇ, ಚತುತ್ಥೀ ತಣ್ಹಾ ಪವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಪಞ್ಚಮೀ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ತೇ, ಛಟ್ಠಾ ಭೀರೂ ಪವುಚ್ಚತಿ;

ಸತ್ತಮೀ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ತೇ, ಮಾನೋ ಮಕ್ಖೋ ಚ ಅಟ್ಠಮೀ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೪೩೮-೪೩೯; ಮಹಾನಿ. ೨೮;ಚೂಳನಿ. ನನ್ದಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೪೭);

ನಳಸೇತುಂವ ¶ ಸುದುಬ್ಬಲಂ ಮಹೋಘೋತಿ ಸಾರವಿರಹಿತತೋ ನಳಸೇತುಸದಿಸಂ ಅತಿವಿಯ ಅಬಲಭಾವತೋ ಸುಟ್ಠು ದುಬ್ಬಲಂ ಸಂಕಿಲೇಸಸೇನಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಂ ಮಹಾಬಲವಭಾವತೋ ಮಹೋಘಸದಿಸೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಯೋ ಅಪಾನುದಿ ¶ ವಿಜಿತಾವೀ ಅಪೇತಭೇರವೋ ದನ್ತೋ, ಸೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಠಿತತ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾರೋ ‘‘ಜಾನಾತಿ ಮಂ ಸಮಣೋ’’ತಿ ತತ್ಥೇವನ್ತರಧಾಯೀತಿ.

ಭಲ್ಲಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ವೀರತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯೋ ¶ ದುದ್ದಮಿಯೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವೀರತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಸನಆವಾಸಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿ. ಏಕದಿವಸಞ್ಚ ಸಿನ್ಧುವಾರಪುಪ್ಫಸದಿಸಾನಿ ನಿಗ್ಗುಣ್ಠಿಪುಪ್ಫಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ಪಞ್ಚತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಮಹಾಪತಾಪೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ಸೋ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಸತ್ತೇ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಪುನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಹಾವಿಭವೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಹುತ್ವಾ ಕಪಣದ್ಧಿಕಾದೀನಂ ದಾನಂ ದೇನ್ತೋ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಖೀರಭತ್ತಂ ಅದಾಸಿ. ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಇತರಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ ಸಮ್ಭರನ್ತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿನಗರೇ ರಞ್ಞೋ ಪಸೇನದಿಸ್ಸ ಅಮಚ್ಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ‘‘ವೀರೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ನಾಮಾನುಗತೇಹಿ ಪತ್ತಬಲಜವಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಙ್ಗಾಮಸೂರೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ನಿಬನ್ಧವಸೇನ ಕಾರಿತೇ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹೇ ಏಕಂಯೇವ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಕಾಮೇಸು ಸಂಸಾರೇ ಚ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨೧.೨೧-೨೪) –

‘‘ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಆಸಿಮಾರಾಮಿಕೋ ಅಹಂ;

ನಿಗ್ಗುಣ್ಠಿಪುಪ್ಫಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಪಞ್ಚವೀಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಏಕೋ ಆಸಿಂ ಜನಾಧಿಪೋ;

ಮಹಾಪತಾಪನಾಮೇನ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತಂ ಥೇರಂ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ ಉಪ್ಪಬ್ಬಾಜೇತುಕಾಮಾ ¶ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನಾನಾನಯೇಹಿ ಪಲೋಭೇತುಂ ಪರಕ್ಕಮನ್ತೀ ಏಕದಿವಸಂ ದಿವಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಕುತ್ತಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರಭಿ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ವೀರೋ ‘‘ಮಂ ಪಲೋಭೇತುಕಾಮಾ ಸಿನೇರುಂ ಮಕಸಪಕ್ಖವಾತೇನ ಚಾಲೇತುಕಾಮಾ ವಿಯ ಯಾವ ಬಾಲಾ ವತಾಯಂ ¶ ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ತಸ್ಸಾ ಕಿರಿಯಾಯ ನಿರತ್ಥಕಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ದುದ್ದಮಿಯೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೮. ತತ್ಥ ಯೋ ದುದ್ದಮಿಯೋತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ. ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಯೋಜನಾಮತ್ತಂ ಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅದನ್ತ ಕಿಲೇಸತಾಯ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ವಾ ಸಙ್ಗಮಸೀಸೇ ದಮೇತುಂ ಜೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯದುದ್ದಮಿಯೋ, ಇದಾನಿ ಪನ ಉತ್ತಮೇನ ದಮೇನ ದನ್ತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಮಧಾನವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವೀರೋ, ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸನ್ತುಸಿತೋ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ವಿಜಿತಾವೀ ಅಪೇತಲೋಮಹಂಸೋ ವೀರೋ ವೀರನಾಮಕೋ ಅನವಸೇಸತೋ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತತೋ ಏವ ಠಿತಸಭಾವೋ, ನ ತಾದಿಸಾನಂ ಸತೇನಪಿ ಸಹಸ್ಸೇನಪಿ ಚಾಲನೀಯೋತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾ ಇತ್ಥೀ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸಾಮಿಕೇ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೇ ಕೋ ಮಯ್ಹಂ ಘರಾವಾಸೇನ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಸಂವೇಗಜಾತಾ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ತೇವಿಜ್ಜಾ ಅಹೋಸೀತಿ.

ವೀರತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸ್ವಾಗತನ್ತಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಭಗವತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ಥು ಥೂಪಸ್ಸ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಘೇ ಚ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಏವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಜನಂ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ‘‘ಪಿಲಿನ್ದೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ವಚ್ಛೋತಿ ಪನ ಗೋತ್ತಂ ¶ . ತೇನ ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ‘‘ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸಂಸಾರೇ ಪನ ಸಂವೇಗಬಹುಲತಾಯ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚೂಳಗನ್ಧಾರಂ ನಾಮ ವಿಜ್ಜಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ತಾಯ ವಿಜ್ಜಾಯ ಆಕಾಸಚಾರೀ ಪರಚಿತ್ತವಿದೂ ಚ ಹುತ್ವಾ ರಾಜಗಹೇ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ಪಟಿವಸತಿ.

ಅಥ ¶ ಯದಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ರಾಜಗಹಂ ಉಪಗತೋ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ತಸ್ಸ ಸಾ ವಿಜ್ಜಾ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಾಧೇತಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸುತಂ ಖೋ ಪನ ಮೇತಂ ಆಚರಿಯಪಾಚರಿಯಾನಂ ಭಾಸಮಾನಾನಂ ‘ಯತ್ಥ ಮಹಾಗನ್ಧಾರವಿಜ್ಜಾ ಧರತಿ, ತತ್ಥ ಚೂಳಗನ್ಧಾರವಿಜ್ಜಾ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀ’ತಿ, ಸಮಣಸ್ಸ ಪನ ಗೋತಮಸ್ಸ ಆಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಾಯಂ ಮಮ ವಿಜ್ಜಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಮಹಾಗನ್ಧಾರವಿಜ್ಜಂ ಜಾನಾತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ತಂ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತಂ ವಿಜ್ಜಂ ಪರಿಯಾಪುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಅಹಂ, ಮಹಾಸಮಣ, ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಏಕಂ ವಿಜ್ಜಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತುಕಾಮೋ, ಓಕಾಸಂ ಮೇ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಭಗವಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ‘‘ವಿಜ್ಜಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಚರಿತಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಯಾ ಪನ ಪುರಿಮಜಾತಿಯಂ ¶ ತಸ್ಸೋವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ದೇವತಾ, ತಂ ಕತಞ್ಞುತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಞ್ಜಾತಬಹುಮಾನಾ ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಥೇರಂ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪತಾಯ ಅಗ್ಗತಂ ಪತ್ತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೫೫-೬೭) –

‘‘ನಿಬ್ಬುತೇ ಲೋಕನಾಥಮ್ಹಿ, ಸುಮೇಧೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೇ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಥೂಪಪೂಜಂ ಅಕಾಸಹಂ.

‘‘ಯೇ ಚ ಖೀಣಾಸವಾ ತತ್ಥ, ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ;

ತೇಹಂ ತತ್ಥ ಸಮಾನೇತ್ವಾ, ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ ಅಕಾಸಹಂ.

‘‘ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ತದಾ ಅಹು;

ಸುಮೇಧೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಅನುಮೋದಿತ್ಥ ಸೋ ತದಾ.

‘‘ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ವಿಮಾನಂ ಉಪಪಜ್ಜಹಂ;

ಛಳಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಚ್ಛರಾಯೋ ರಮಿಂಸು ಮೇ.

‘‘ಮಮೇವ ಅನುವತ್ತನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಕಾಮೇಹಿ ತಾ ಸದಾ;

ಅಞ್ಞೇ ದೇವೇ ಅಭಿಭೋಮಿ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಪಞ್ಚವೀಸಮ್ಹಿ ಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ವರುಣೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ವಿಸುದ್ಧಭೋಜನೋ ಆಸಿಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹಂ ತದಾ.

‘‘ನ ತೇ ಬೀಜಂ ಪವಪ್ಪನ್ತಿ, ನಪಿ ನೀಯನ್ತಿ ನಙ್ಗಲಾ;

ಅಕಟ್ಠಪಾಕಿಮಂ ಸಾಲಿಂ, ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ ಮಾನುಸಾ.

‘‘ತತ್ಥ ರಜ್ಜಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ದೇವತ್ತಂ ಪುನ ಗಚ್ಛಹಂ;

ತದಾಪಿ ಏದಿಸಾ ಮಯ್ಹಂ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಭೋಗಸಮ್ಪದಾ.

‘‘ನ ಮಂ ಮಿತ್ತಾ ಅಮಿತ್ತಾ ವಾ, ಹಿಂಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನೋ;

ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪಿಯೋ ಹೋಮಿ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ ¶ , ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಗನ್ಧಾಲೇಪಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕೇ ಕಪ್ಪೇ, ಏಕೋ ಆಸಿಂ ಜನಾಧಿಪೋ;

ಮಹಾನುಭಾವೋ ರಾಜಾಹಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಸೋಹಂ ¶ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು, ಠಪೇತ್ವಾ ಜನತಂ ಬಹುಂ;

ಪಾಪೇತ್ವಾ ಸುಗತಿಂಯೇವ, ದೇವತಾನಂ ಪಿಯೋ ಅಹುಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ತಥಾ ದೇವತಾಹಿ ಅತಿವಿಯ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಇಮಂ ಥೇರಂ ಭಗವಾ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಾನಂ ಯದಿದಂ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೦೯, ೨೧೫) ಸೋ ¶ ಏಕದಿವಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಕಾರಣಭೂತಂ ವಿಜ್ಜಾನಿಮಿತ್ತಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಮನಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ನಾಪಗತ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೯. ತತ್ಥ ಸ್ವಾಗತನ್ತಿ ಸುನ್ದರಂ ಆಗಮನಂ, ಇದಂ ಮಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಥ ವಾ ಸ್ವಾಗತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಆಗತಂ, ಮಯಾತಿ ವಿಭತ್ತಿ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಾ. ನಾಪಗತನ್ತಿ ನ ಅಪಗತಂ ಹಿತಾಭಿವುದ್ಧಿತೋ ನ ಅಪೇತಂ. ನಯಿದಂ ದುಮನ್ತಿತಂ ಮಮಾತಿ ಇದಂ ಮಮ ದುಟ್ಠು ಕಥಿತಂ, ದುಟ್ಠು ವಾ ವೀಮಂಸಿತಂ ನ ಹೋತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಮಮಾಗಮನಂ, ಯಂ ವಾ ಮಯಾ ತತ್ಥ ಆಗತಂ, ತಂ ಸ್ವಾಗತಂ, ಸ್ವಾಗತತ್ತಾಯೇವ ನ ದುರಾಗತಂ. ಯಂ ‘‘ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಮ ಮನ್ತಿತಂ ಗದಿತಂ ಕಥಿತಂ, ಚಿತ್ತೇನ ವಾ ವೀಮಂಸಿತಂ ಇದಮ್ಪಿ ನ ದುಮ್ಮನ್ತಿನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಂವಿಭತ್ತೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಂವಿಭತ್ತೇಸೂತಿ ಪಕಾರತೋ ವಿಭತ್ತೇಸು. ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು ಸಮಥಧಮ್ಮೇಸು ವಾ, ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಪಕತಿಆದಿವಸೇನ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ದುಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಸಂವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು. ಯಂ ಸೇಟ್ಠಂ ತದುಪಾಗಮಿನ್ತಿ ಯಂ ತತ್ಥ ಸೇಟ್ಠಂ, ತಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ, ತಸ್ಸ ವಾ ಬೋಧಕಂ ಸಾಸನಧಮ್ಮಂ ಉಪಾಗಮಿಂ, ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಅಯಂ ವಿನಯೋ’’ತಿ ಉಪಗಚ್ಛಿಂ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಏವ ವಾ ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಸಂವಿಭತ್ತೇಸು ಸಭಾವಧಮ್ಮೇಸು ಯಂ ತತ್ಥ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ಪವರಂ, ತಂ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಂ ಉಪಾಗಮಿಂ, ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛಿಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿಂ, ತಸ್ಮಾ ಸ್ವಾಗತಂ ಮಮ ನ ಅಪಗತಂ ಸುಮನ್ತಿತಂ ನ ದುಮ್ಮನ್ತಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ.

ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಪುಣ್ಣಮಾಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಿಹರಿ ¶ ¶ ¶ ಅಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪುಣ್ಣಮಾಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಚಕ್ಕವಾಕಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಅತ್ತನೋ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಸಾಲಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ಸತ್ತರಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಅಟ್ಠಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಪ್ಪೇ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಓಸಕ್ಕಮಾನೇ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿನಗರೇ ಸಮಿದ್ಧಿಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ತಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ಸಬ್ಬಾ ರಿತ್ತಕುಮ್ಭಿಯೋ ಸುವಣ್ಣಮಾಸಾನಂ ಪುಣ್ಣಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇನಸ್ಸ ಪುಣ್ಣಮಾಸೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಿಜ್ಜಾಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ವಿವಾಹಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೭.೧೩-೧೯) –

‘‘ಸಿನ್ಧುಯಾ ನದಿಯಾ ತೀರೇ, ಚಕ್ಕವಾಕೋ ಅಹಂ ತದಾ;

ಸುದ್ಧಸೇವಾಲಭಕ್ಖೋಹಂ, ಪಾಪೇಸು ಚ ಸುಸಞ್ಞತೋ.

‘‘ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿಲಞ್ಜಸೇ;

ತುಣ್ಡೇನ ಸಾಲಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ ತಥಾಗತೇ, ಅಚಲಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ;

ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ದುಗ್ಗತಿಂ ಸೋ ನ ಗಚ್ಛತಿ.

‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ;

ವಿಹಙ್ಗಮೇನ ಸನ್ತೇನ, ಸುಬೀಜಂ ರೋಪಿತಂ ಮಯಾ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸುಚಾರುದಸ್ಸನಾ ¶ ನಾಮ, ಅಟ್ಠೇತೇ ಏಕನಾಮಕಾ;

ಕಪ್ಪೇ ಸತ್ತರಸೇ ಆಸುಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ ತಂ ಪಲೋಭೇತುಕಾಮಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಯಾಲಾಪಭಾವಾದಿಕೇಹಿ ¶ ಭಾವವಿವರಣಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕಾತುಂ ಆರಭಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಲಗ್ಗಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಹರಿ ಅಪೇಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೦. ತತ್ಥ ವಿಹರೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಹರಿ ಅಪಹರಿ ಅಪನೇಸಿ. ಅಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ತಣ್ಹಂ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಾ. ಹುರನ್ತಿ ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಾ. ಇಧಾತಿ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಆಯತನೇಸು. ಹುರನ್ತಿ ಬಾಹಿರೇಸು ¶ . ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ‘‘ಅಪದಾ ವಾ ದ್ವಿಪದಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಇತಿವು. ೯೦; ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ೫.೩೨) ವಿಯ. ಯೋತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಪರಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇತಿ. ವೇದಗೂತಿ ವೇದೇನ ಗತೋ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ಠಿತೋ. ಯತತ್ತೋತಿ ಮಗ್ಗಸಂವರೇನ ಸಂಯತಸಭಾವೋ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೇನ ವಾ ಸಂಯತಸಭಾವೋ. ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅನೂಪಲಿತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಲೇಪವಸೇನ ನ ಉಪಲಿತ್ತೋ, ತೇನ ಲಾಭಾದಿಲೋಕಧಮ್ಮೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸ. ತಞ್ಹಿ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋ. ಜಞ್ಞಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಉದಯಬ್ಬಯಞ್ಚಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಞ್ಚೇವ ವಯಞ್ಚ, ಏತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯೋ ಸಕಲಸ್ಸ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕಸ್ಸ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ವೇದಗೂ ಯತತ್ತೋ ಕತ್ಥಚಿ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪೇಕ್ಖಂ ವಿನೇಯ್ಯ ಸನ್ತುಸಿತೋ ತಾದಿಸಾನಂ ವಿಪ್ಪಕಾರಾನಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಞ್ಞತಿ, ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಅನ್ಧಬಾಲೇ ಯಥಾಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಗಚ್ಛಾತಿ. ಅಥ ಸಾ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಮಯಿ ಪುತ್ತೇ ಚ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮಂ ಪಲೋಭೇತು’’ನ್ತಿ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಪುಣ್ಣಮಾಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ಥೇರಗಾಥಾಸಂವಣ್ಣನಾಯ

ಪಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯವಗ್ಗೋ

೧. ಚೂಳವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋತಿ ¶ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಚೂಳವಚ್ಛತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ದಲಿದ್ದಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ಭತಿಯಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಂ ಸುಜಾತಂ ನಾಮ ಥೇರಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವತ್ಥಂ ದತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ತೇತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ. ಸತ್ತಸತ್ತತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ¶ ಅಹೋಸಿ. ಅನೇಕವಾರಂ ಪದೇಸರಾಜಾ. ಏವಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಓಸಕ್ಕಮಾನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಗತೀಸು ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಚೂಳವಚ್ಛೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ, ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಚರಿತಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಾವೇನ್ತೋ ವಿಹರಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಕೋಸಮ್ಬಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಣ್ಡನಜಾತಾ ಅಹೇಸುಂ. ತದಾ ಚೂಳವಚ್ಛತ್ಥೇರೋ ಉಭಯೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲದ್ಧಿಂ ಅನಾದಾಯ ಭಗವತಾ ದಿನ್ನೋವಾದೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೦.೩೧-೪೦) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಭಗವತೋ, ಸುಜಾತೋ ನಾಮ ಸಾವಕೋ;

ಪಂಸುಕೂಲಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ಸಙ್ಕಾರೇ ಚರತೀ ತದಾ.

‘‘ನಗರೇ ಹಂಸವತಿಯಾ, ಪರೇಸಂ ಭತಕೋ ಅಹಂ;

ಉಪಡ್ಢುದುಸ್ಸಂ ದತ್ವಾನ, ಸಿರಸಾ ಅಭಿವಾದಯಿಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ತೇತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ;

ಸತ್ತಸತ್ತತಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹೋಸಹಂ.

‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ¶ ¶ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ;

ಉಪಡ್ಢದುಸ್ಸದಾನೇನ, ಮೋದಾಮಿ ಅಕುತೋಭಯೋ.

‘‘ಇಚ್ಛಮಾನೋ ಚಹಂ ಅಜ್ಜ, ಸಕಾನನಂ ಸಪಬ್ಬತಂ;

ಖೋಮದುಸ್ಸೇಹಿ ಛಾದೇಯ್ಯಂ, ಅಡ್ಢುದುಸ್ಸಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಅಡ್ಢುದುಸ್ಸಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಚೂಳವಚ್ಛತ್ಥೇರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಲಹಾಭಿರತಿಯಾ ಸಕತ್ಥವಿನಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತೋ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಪತ್ತವಿಸೇಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೧. ತತ್ಥ ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲತಾಯ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವತೋ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಪಮೋದಬಹುಲೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತೇ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೇತಿ. ಸತ್ತತಿಂಸಾಯ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ನವವಿಧೇ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ. ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೇನ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಸಾತಿಸಯಂ ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಭಾವತೋ ದೇಸನಾಧಮ್ಮೋಪಿ ಇಧ ಲಬ್ಭತೇವ. ಪದಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಸನ್ತಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉಪಸಮಭಾವತೋ ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಪರಮಸುಖತಾಯ ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ವಿನ್ದತಿಯೇವ. ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವೇನ ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾನಿ ಖೋ ¶ , ಆನನ್ದ, ಕುಸಲಾನಿ ಸೀಲಾನಿ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಪಾಮೋಜ್ಜತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೧). ಅಥ ವಾ ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋತಿ ರತನತ್ತಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಮೋದಬಹುಲೋ. ತತ್ಥ ಪನ ಸೋ ಪಮೋದಬಹುಲೋ ಕಿಂ ವಾ ಕರೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತೇ’’ತಿಆದಿ. ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಸಂಸೇವನಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಸುಖೇನೇವ ಸಮ್ಭವತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಹತ್ಥಗತಾ ¶ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ಯಥಾಹ – ‘‘ಸದ್ಧಾಜಾತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮೩).

ಚೂಳವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಮಹಾವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಞ್ಞಾಬಲೀತಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾವಚ್ಛತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಪಾನೀಯದಾನಮದಾಸಿ. ಪುನ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಉಪಾಸಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಸೋ ತೇಹಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ನಾಳಕಗಾಮೇ ಸಮಿದ್ಧಿಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಮಹಾವಚ್ಛೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸೋಪಿ ನಾಮ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ. ಯಸ್ಸ ಸಾವಕತ್ತಂ ಉಪಾಗತೋ, ಸೋ ಏವ ಮಞ್ಞೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಭಗವತಿ ಸದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೦.೫೧-೫೬) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಅನುತ್ತರೇ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಪಾನೀಯಘಟಮಪೂರಯಿಂ.

‘‘ಪಬ್ಬತಗ್ಗೇ ದುಮಗ್ಗೇ ವಾ, ಆಕಾಸೇ ವಾಥ ಭೂಮಿಯಂ;

ಯದಾ ಪಾನೀಯಮಿಚ್ಛಾಮಿ, ಖಿಪ್ಪಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತೇ ಮಮ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ದಕದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ¶ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವವಿಭಾವನೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಬಲೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೨. ತತ್ಥ ¶ ಪಞ್ಞಾಬಲೀತಿ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚ ವಸೇನ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ಸಾತಿಸಯೇನ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸೀಲವತೂಪಪನ್ನೋತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತೇನ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇನ, ಧುತಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ವತೇಹಿ ಚ ಉಪಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸಮಾಹಿತೋತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತೋ. ಝಾನರತೋತಿ ತತೋ ಏವ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇ ಚ ರತೋ ಸತತಾಭಿಯುತ್ತೋ. ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸವಸೇನ ಸತಿಮಾ. ಯದತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಅನಪೇತಂ ಅತ್ಥಿಯಂ, ಯೇನ ಅತ್ಥಿಯಂ ಯದತ್ಥಿಯಂ. ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ಅತ್ಥಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ¶ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಮಾನೋ. ಸಾಮಿಪರಿಭೋಗೇನ ಹಿ ತಂ ಅತ್ಥಿಯಂ ಹೋತಿ ದಾಯಜ್ಜಪರಿಭೋಗೇನ ವಾ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ ಭೋಜನನ್ತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಭುಞ್ಜಿಯತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಯತೀತಿ ವಾ ಭೋಜನಂ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ. ‘‘ಯದತ್ಥಿಕ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ಯದತ್ಥಂ ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಸತ್ಥಾರಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ತದತ್ಥಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಆದಿಅತ್ಥಂ, ತಞ್ಚ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ. ತಸ್ಮಾ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ ಭೋಜನಪಚ್ಚಯೇ ಭುಞ್ಜಮಾನೋ ತತೋ ಏವ ಕಙ್ಖೇಥ ಕಾಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲಂ ಆಗಮೇಯ್ಯ. ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ವೀತರಾಗೋ. ಬಾಹಿರಕಸ್ಸ ಪನ ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗಸ್ಸ ಇದಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಮಹಾವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ವನವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ನೀಲಬ್ಭವಣ್ಣಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವನವಚ್ಛತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿನೋ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕಚ್ಛಪಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿನತಾಯ ನಾಮ ನದಿಯಾ ವಸತಿ. ತಸ್ಸ ಖುದ್ದಕನಾವಪ್ಪಮಾಣೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ¶ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಠಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಪಾರಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಮಞ್ಞೇ ಭಗವಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ನೇತುಕಾಮೋ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಞತ್ವಾ ತಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ ಆರುಹಿ. ಸೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಸೋತಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಜಿಯಾಯ ವೇಗೇನ ಖಿತ್ತಸರೋ ವಿಯ ತಾವದೇವ ಪರತೀರಂ ಪಾಪೇಸಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಫಲಂ ಏತರಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ¶ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಅನೇಕಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞವಾಸೀಯೇವ ಅಹೋಸಿ. ಪುನ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಕಪೋತಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತಂ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಸಿ.

ತತೋ ಪನ ಚುತೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಉಪಚಿನಿ. ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರೇ ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪರಿಪಕ್ಕಗಬ್ಭಾ ಅರಞ್ಞಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಸಞ್ಜಾತದೋಹಳಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಚರತಿ, ತಾವದೇವಸ್ಸಾ ಕಮ್ಮಜವಾತಾ ಚಲಿಂಸು, ತಿರೋಕರಣಿಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅದಂಸು. ಸಾ ಧಞ್ಞಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ. ಸೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸಹ ಪಂಸುಕೀಳಿಕಸಹಾಯೋ ಅಹೋಸಿ. ‘‘ವಚ್ಛೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಞ್ಚ ಅಹೋಸಿ. ವನಾಭಿರತಿಯಾ ವಸೇನ ವನವಚ್ಛೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಅಪರಭಾಗೇ ಮಹಾಸತ್ತೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ¶ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪದಹನ್ತೇ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧತ್ಥಕುಮಾರೇನ ಸಹ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತೇ ವಸನ್ತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಸಮಾನೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೯-೧೪೮-೧೬೩) –

‘‘ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ತು ಭಗವಾ, ಸಯಮ್ಭೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ವಿನತಾನದಿಯಾ ತೀರಂ, ಉಪಗಚ್ಛಿ ತಥಾಗತೋ.

‘‘ಉದಕಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಕಚ್ಛಪೋ ವಾರಿಗೋಚರೋ;

ಬುದ್ಧಂ ತಾರೇತುಕಾಮೋಹಂ, ಉಪೇಸಿಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಅಭಿರೂಹತು ಮಂ ಬುದ್ಧೋ, ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಮಹಾಮುನಿ;

ಅಹಂ ತಂ ತಾರಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋ ತುವಂ.

‘‘ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಮಹಾಯಸೋ;

ಅಭಿರೂಹಿತ್ವಾ ಮೇ ಪಿಟ್ಠಿಂ, ಅಟ್ಠಾಸಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ.

‘‘ಯತೋ ¶ ಸರಾಮಿ ಅತ್ತಾನಂ, ಯತೋ ಪತ್ತೋಸ್ಮಿ ವಿಞ್ಞುತಂ;

ಸುಖಂ ಮೇ ತಾದಿಸಂ ನತ್ಥಿ, ಫುಟ್ಠೇ ಪಾದತಲೇ ಯಥಾ.

‘‘ಉತ್ತರಿತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಮಹಾಯಸೋ;

ನದಿತೀರಮ್ಹಿ ಠತ್ವಾನ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಯಾವತಾ ವತ್ತತೇ ಚಿತ್ತಂ, ಗಙ್ಗಾಸೋತಂ ತರಾಮಹಂ;

ಅಯಞ್ಚ ಕಚ್ಛಪೋ ರಾಜಾ, ತಾರೇಸಿ ಮಮ ಪಞ್ಞವಾ.

‘‘ಇಮಿನಾ ಬುದ್ಧತರಣೇನ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತವತಾಯ ಚ;

ಅಟ್ಠಾರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ದೇವಲೋಕೇ ರಮಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ದೇವಲೋಕಾ ಇಧಾಗನ್ತ್ವಾ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಏಕಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಕಙ್ಖಾಸೋತಂ ತರಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಯಥಾಪಿ ಭದ್ದಕೇ ಖೇತ್ತೇ, ಬೀಜಂ ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ರೋಪಿತಂ;

ಸಮ್ಮಾಧಾರೇ ಪವೇಚ್ಛನ್ತೇ, ಫಲಂ ತೋಸೇತಿ ಕಸ್ಸಕಂ.

‘‘ತಥೇವಿದಂ ಬುದ್ಧಖೇತ್ತಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧದೇಸಿತಂ;

ಸಮ್ಮಾಧಾರೇ ಪವೇಚ್ಛನ್ತೇ, ಫಲಂ ಮಂ ತೋಸಯಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತೋಮ್ಹಿ, ಉಪಸನ್ತೋ ನಿರೂಪಧಿ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ತರಣಾಯ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ¶ ಪನ ¶ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಭಗವತಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಿಹರನ್ತೇ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಮಾಗತೋ ಪಟಿಸನ್ಥಾರವಸೇನ ‘‘ಕಿಂ, ಆವುಸೋ, ಅರಞ್ಞೇ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ರಮಣೀಯಾ, ಆವುಸೋ, ಅರಞ್ಞೇ ಪಬ್ಬತಾ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ ವುಟ್ಠಪಬ್ಬತೇ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ‘‘ನೀಲಬ್ಭವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೩. ತತ್ಥ ನೀಲಬ್ಭವಣ್ಣಾತಿ ನೀಲವಲಾಹಕನಿಭಾ ನೀಲವಲಾಹಕಸಣ್ಠಾನಾ ಚ. ರುಚಿರಾತಿ ರುಚಿಯಾ ಸಕಿರಣಾ ಪಭಸ್ಸರಾ ಚ. ಸೀತವಾರೀತಿ ಸೀತಲಸಲಿಲಾ. ಸುಚಿನ್ಧರಾತಿ ಸುಚಿಸುದ್ಧಭೂಮಿಭಾಗತಾಯ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ ವಾ ಅರಿಯಾನಂ ¶ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನತಾಯ ಸುಚಿನ್ಧರಾ. ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಹಿ ಸಾನುನಾಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ. ‘‘ಸೀತವಾರಿಸುಚಿನ್ಧರಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೀತಸುಚಿವಾರಿಧರಾ ಸೀತಲವಿಮಲಸಲಿಲಾಸಯವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇನ್ದಗೋಪಕಸಞ್ಛನ್ನಾತಿ ಇನ್ದಗೋಪಕನಾಮಕೇಹಿ ಪವಾಳವಣ್ಣೇಹಿ ರತ್ತಕಿಮೀಹಿ ಸಞ್ಛಾದಿತಾ ಪಾವುಸ್ಸಕಾಲವಸೇನ ಏವಮಾಹ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಇನ್ದಗೋಪಕನಾಮಾನಿ ರತ್ತತಿಣಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪರೇ ‘‘ಕಣಿಕಾರರುಕ್ಖಾ’’ತಿ. ಸೇಲಾತಿ ಸಿಲಾಮಯಾ ಪಬ್ಬತಾ, ನ ಪಂಸುಪಬ್ಬತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಯಥಾಪಿ ಪಬ್ಬತೋ ಸೇಲೋ’’ತಿ (ಉದಾ. ೨೪). ರಮಯನ್ತಿ ಮನ್ತಿ ಮಂ ರಮಾಪೇನ್ತಿ, ಮಯ್ಹಂ ವಿವೇಕಾಭಿರತ್ತಿಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತಿ. ಏವಂ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಚಿರಕಾಲಪರಿಭಾವಿತಂ ಅರಞ್ಞಾಭಿರತಿಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ತಿವಿಧಂ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಮೇವ ದೀಪೇತಿ. ತತ್ಥ ಉಪಧಿವಿವೇಕೇನ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ದೀಪಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ.

ವನವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಸಿವಕಸಾಮಣೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಪಜ್ಝಾಯೋತಿ ¶ ಸಿವಕಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ತತ್ಥ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ವೇಸ್ಸಭುಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಪುನ ತತ್ಥ ಮನೋಹರಾನಿ ಕಾಸುಮಾರಿಕಫಲಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಉಪನೇಸಿ, ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಭಗವಾ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಮಾತುಲೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಬಹುಂ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವನವಚ್ಛತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಸಿವಕೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಅತ್ತನೋ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕೇ ವನವಚ್ಛೇ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೇ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಪುತ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ತಾತ ¶ ಸಿವಕ, ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪಟ್ಠಹ, ಮಹಲ್ಲಕೋ ದಾನಿ ಥೇರೋ’’ತಿ. ಸೋ ಮಾತು ¶ ಏಕವಚನೇನೇವ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾಧಿಕಾರತಾಯ ಚ ಮಾತುಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಸತಿ.

ತಸ್ಸ ಏಕದಿವಸಂ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಗಾಮನ್ತಂ ಗತಸ್ಸ ಖರೋ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಮನುಸ್ಸೇಸು ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೇಸುಪಿ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಚಿರಾಯನ್ತೇ ಥೇರೋ ‘‘ಸಾಮಣೇರೋ ಚಿರಾಯತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಗಿಲಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಂ ತಂ ಕತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಕರೋನ್ತೋ ದಿವಸಭಾಗಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸವೇಲಾಯಂ ಆಹ – ‘‘ಸಿವಕ, ನ ಮಯಾ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಾಮೇ ವಸಿತಪುಬ್ಬಂ, ಇತೋ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಿವಕೋ ‘‘ಯದಿಪಿ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಇದಾನಿ ಕಾಯೋ ಗಾಮನ್ತೇ ಠಿತೋ, ಚಿತ್ತಂ ಪನ ಅರಞ್ಞೇ, ತಸ್ಮಾ ಸಯಾನೋಪಿ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ತಂ ಬಾಹಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಮೇವ ನೇತ್ವಾ ಓವಾದಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೩೮.೫೩-೫೮) –

‘‘ಕಣಿಕಾರಂವ ¶ ಜೋತನ್ತಂ, ನಿಸಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ನರಾಸಭಂ.

‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಕಿರೇ ಕತ್ವಾನ ಅಞ್ಜಲಿಂ;

ಕಾಸುಮಾರಿಕಮಾದಾಯ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸದಾಸಹಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಂ ಅದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಸೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಅತ್ತನಾ ಚ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಕತಂ ಕತಕಿಚ್ಚತಞ್ಚ ಪವೇದೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮಂ ಅವಚಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೪. ತತ್ಥ ಉಪಜ್ಝಾಯೋತಿ ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತಿ ಹಿತೇಸಿತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ. ಮನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ವದತಿ. ಅವಚಾತಿ ಅಭಾಸಿ. ಇತೋ ಗಚ್ಛಾಮ ಸೀವಕಾತಿ ವುತ್ತಾಕಾರದಸ್ಸನಂ, ಸಿವಕ, ಇತೋ ಗಾಮನ್ತತೋ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನಮೇವ ಏಹಿ ಗಚ್ಛಾಮ, ತದೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಸನಯೋಗ್ಗನ್ತಿ ¶ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏವಂ ಪನ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ವುತ್ತೋ ಸಿವಕೋ ಭದ್ರೋ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ವಿಯ ಕಸಾಭಿಹತೋ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಗನ್ತುಕಾಮತಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ –

‘‘ಗಾಮೇ ¶ ಮೇ ವಸತಿ ಕಾಯೋ, ಅರಞ್ಞಂ ಮೇ ಗತಂ ಮನೋ;

ಸೇಮಾನಕೋಪಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ನತ್ಥಿ ಸಙ್ಗೋ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ. –ಆಹ;

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಇದಾನಿ ಯದಿಪಿ ಮೇ ಇದಂ ಸರೀರಂ ಗಾಮನ್ತೇ ಠಿತಂ, ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಪನ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಮಾನಕೋಪಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ ಗೇಲಞ್ಞೇನ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾಗಮನೇಸು ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಸಯಾನೋಪಿ ಇಮಿನಾ ಸಯಿತಾಕಾರೇನ ಸರೀಸಪೋ ವಿಯ ಸರೀಸಪನ್ತೋ, ಏಥ, ಭನ್ತೇ, ಅರಞ್ಞಮೇವ ಗಚ್ಛಾಮ, ಕಸ್ಮಾ? ನತ್ಥಿ ಸಙ್ಗೋ ವಿಜಾನತನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸಭಾವಾ ಕಾಮೇಸು ಸಂಸಾರೇ ಚ ಆದೀನವಂ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಸಙ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಪದೇನೇವ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಆಣಾ ಅನುಠಿತಾತಿ, ತದಪದೇಸೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸಿವಕಸಾಮಣೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಞ್ಚ ¶ ಛಿನ್ದೇ ಪಞ್ಚ ಜಹೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಚರಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಮನೋಸಿಲಾಚುಣ್ಣಪಿಞ್ಜರಂ ಮಹನ್ತಂ ಕದಲಿಫಲಕಣ್ಣಿಕಂ ಉಪನೇಸಿ, ತಂ ಭಗವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಏಕಾದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವೇಸು ದೇವರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ. ಚತುವೀಸತಿವಾರೇ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ಏವಂ ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ದೀಘಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ¶ ನಾಮ ನ ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಿಕೋ ಉಪೋಸಥೋ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಛಬ್ಬಸ್ಸನ್ತರೇ ಛಬ್ಬಸ್ಸನ್ತರೇ ಉಪೋಸಥೋ ಅಹೋಸಿ. ಕಸ್ಸಪದಸಬಲೋ ಪನ ಛಟ್ಠೇ ಛಟ್ಠೇ ಮಾಸೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಓಸಾರೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಓಸಾರಣಕಾಲೇ ದಿಸಾವಾಸಿಕಾ ದ್ವೇ ಸಹಾಯಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೇತ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ದಳ್ಹಾ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೇದಕೇ ಸತಿ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ಸಾ ತೇಸಂ ಓಕಾಸಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ತೇಸಂ ಅವಿದೂರೇನೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಥೇಕೋ ಥೇರೋ ಏಕಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತ್ತಚೀವರಂ ದತ್ವಾ ಸರೀರವಳಞ್ಜನತ್ಥಂ ಉದಕಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ¶ ಗನ್ತ್ವಾ ಧೋತಹತ್ಥಪಾದೋ ಹುತ್ವಾ ಗುಮ್ಬಸಮೀಪತೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಉತ್ತಮರೂಪಾ ಇತ್ಥೀ ಹುತ್ವಾ ಕೇಸೇ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ಸಂವಿಧಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧನ್ತೀ ವಿಯ ¶ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಂಸುಂ ಪುಞ್ಛಮಾನಾ ವಿಯ ಸಾಟಕಂ ಸಂವಿಧಾಯ ನಿವಾಸಯಮಾನಾ ವಿಯ ಚ ಹುತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪದಾನುಪದಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಗುಮ್ಬತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ. ಏಕಮನ್ತೇ ಠಿತೋ ಸಹಾಯಕತ್ಥೇರೋ ತಂ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾವ ದೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ‘‘ನಟ್ಠೋ ದಾನಿ ಮೇ ಇಮಿನಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ದೀಘರತ್ತಾನುಗತೋ ಸಿನೇಹೋ, ಸಚಾಹಂ ಏವಂವಿಧಭಾವಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ಏತ್ತಕಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸೇವಸ್ಸ, ‘‘ಹನ್ದಾವುಸೋ, ತುಯ್ಹಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ, ತಾದಿಸೇನ ಪಾಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಗ್ಗಂ ನಾಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಲಜ್ಜಿಭಿಕ್ಖುನೋ ಹದಯಂ ತಿಖಿಣಸತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿದ್ಧಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ನಂ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ವದಸಿ, ಅಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ದುಕ್ಕಟಮತ್ತಮ್ಪಿ ಆಪತ್ತಿಂ ನ ಜಾನಾಮಿ. ತ್ವಂ ಪನ ಮಂ ಅಜ್ಜ ‘ಪಾಪೋ’ತಿ ವದಸಿ, ಕಿಂ ತೇ ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಅಞ್ಞೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಏವಂವಿಧೇನ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇನ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿ. ‘‘ನತ್ಥೇತಂ, ಆವುಸೋ, ಮಯ್ಹಂ, ನಾಹಂ ಏವರೂಪಂ ಮಾತುಗಾಮಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಯಾವತತಿಯಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಇತರೋ ಥೇರೋ ಕಥಂ ಅಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಕಾರಣಂಯೇವ ಭೂತತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಗ್ಗೇನ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ¶ ಮಗ್ಗೇನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ. ಇತರೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಅಞ್ಞೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂಯೇವ ಗತೋ.

ತತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಪವಿಸನವೇಲಾಯ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಏವರೂಪೋ ನಾಮ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ಅತ್ಥಿ, ನಾಹಂ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ‘‘ಭಾರಿಯಂ ಮಯಾ ಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಮಹಲ್ಲಕಉಪಾಸಕವಣ್ಣೇನ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತೋ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಉಪಾಸಕ, ಇಮಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಂ ಏಕೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ಪವಿಟ್ಠೋ, ‘ನಾಹಂ ¶ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋಮೀ’ತಿ ಬಹಿ ಠಿತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಾ ಏವಂ ಗಣ್ಹಥ, ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ಏಸ ಭಿಕ್ಖು. ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಮಾತುಗಾಮೋ ನಾಮ ಅಹಂ, ಮಯಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವೀಮಂಸನತ್ಥಾಯ ‘ದಳ್ಹಾ ನು ಖೋ ಇಮೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಮೇತ್ತಿ, ನೋ ದಳ್ಹಾ’ತಿ ಭಿಜ್ಜನಾಭಿಜ್ಜನಭಾವಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೇನ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕೋ ಪನ, ತ್ವಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ ಏಕಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ದೇವಪುತ್ತೋ ಕಥೇನ್ತೋ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೇನ ಠತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಖಮಥ, ಏತಂ ದೋಸಂ ಥೇರೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಥೇರಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಂ ಪವೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಥೇರೋ ಉಪೋಸಥಂ ತಾವ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಕಾಸಿ, ಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ ಪನ ಪುನ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅಹೋಸೀತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕಥೀಯತಿ, ಚುದಿತಕತ್ಥೇರೋ ಪನ ಅಪರಾಪರಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ¶ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಅಪಾಯಭಯತೋ ನ ಮುಚ್ಚಿತ್ಥ. ಸಚೇ ಪನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕತೋ ದೋಸೋ ತಸ್ಸೇವ ಉಪರಿ ಪತತಿ. ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ‘‘ಧಾನಮಾಣವೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏಕಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ಇತ್ಥೀ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಂ ¶ ಪವಿಸನ್ತೇ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ, ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸನ್ತೇಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪವಿಸತಿ, ತಿಟ್ಠನ್ತೇಪಿ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಏವಂ ನಿಚ್ಚಾನುಬನ್ಧಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಸ ಪುನ ಪುರಿಮಕಮ್ಮನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಸಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಗಾಮೇ ಯಾಗುಂ ಭಿಕ್ಖಞ್ಚ ದದಮಾನಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಯಂ ಏಕೋ ಯಾಗುಉಳುಙ್ಕೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಏಕೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಹಾಯಿಕಾಯಾ’’ತಿ ಪರಿಹಾಸಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಮಹತೀ ವಿಹೇಸಾ ಹೋತಿ. ವಿಹಾರಗತಮ್ಪಿ ನಂ ಸಾಮಣೇರಾ ಚೇವ ದಹರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಧಾನೋ ಕೋಣ್ಡೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಪರಿಹಾಸಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ತೇನೇವ ¶ ಕಾರಣೇನ ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರೋತಿ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ಸೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ತೇಹಿ ಕರಿಯಮಾನಂ ಕೇಳಿಂ ಸಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕೋಣ್ಡಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಕೋಣ್ಡೋ, ಆಚರಿಯೋ ಕೋಣ್ಡೋ’’ತಿ ವದತಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇಸುಂ ‘‘ಕುಣ್ಡಧಾನೋ, ಭನ್ತೇ, ದಹರಸಾಮಣೇರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏವಂ ಫರುಸವಾಚಂ ವದತೀ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಕಿರ ತ್ವಂ, ಧಾನ, ಸಾಮಣೇರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಫರುಸವಾಚಂ ವದಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇನ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವದೇಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ನಿಬದ್ಧಂ ವಿಹೇಸಂ ಅಸಹನ್ತೋ ಏವಂ ಕಥೇಮೀ’’ತಿ. ‘‘ತ್ವಂ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಮ್ಮಂ ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾ ಜೀರಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಸಿ, ಪುನ ಏವರೂಪಂ ಫರುಸಂ ಮಾವದೀ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಹ –

‘‘ಮಾವೋಚ ಫರುಸಂ ಕಞ್ಚಿ, ವುತ್ತಾ ಪಟಿವದೇಯ್ಯು ತಂ;

ದುಕ್ಖಾ ಹಿ ಸಾರಮ್ಭಕಥಾ, ಪಟಿದಣ್ಡಾ ಫುಸೇಯ್ಯು ತಂ.

‘‘ಸಚೇ ನೇರೇಸಿ ಅತ್ತಾನಂ, ಕಂಸೋ ಉಪಹತೋ ಯಥಾ;

ಏಸ ಪತ್ತೋಸಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸಾರಮ್ಭೋ ತೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೩೩-೧೩೪);

ಇಮಞ್ಚ ಪನ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಚರಣಭಾವಂ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋಪಿ ಕಥಯಿಂಸು. ರಾಜಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಣೇ, ವೀಮಂಸಥಾ’’ತಿ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಮನ್ದೇನೇವ ಪರಿವಾರೇನ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಥೇರೋ ಸೂಚಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಸಾಪಿ ಇತ್ಥೀ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ಠಿತಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ರಾಜಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿದಂ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ¶ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ತಮೇವ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದಿಸ್ವಾ ¶ ‘‘ನಾಯಂ ಮಾತುಗಾಮೋ, ಥೇರಸ್ಸ ಏಕೋ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಥೇರಂ ಅವನ್ದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭೂತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಿಣ್ಡಕೇನ ನ ಕಿಲಮಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ‘‘ವಟ್ಟತಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಜಾನಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಕಥಂ, ಏವರೂಪೇನ ಪರಿಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚರನ್ತಾನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕೇ ನಾಮ ಪಸೀದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವೋ ಕತ್ಥಚಿ ಗಮನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅಹಂ ¶ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತುಮ್ಹೇ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇ ಮಾ ಪಮಜ್ಜಿತ್ಥಾ’’ತಿ ನಿಬದ್ಧಭಿಕ್ಖಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ರಾಜಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯೇನ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾ ಇತ್ಥೀ ಅನ್ತರಧಾಯಿ.

ತದಾ ಮಹಾಸುಭದ್ದಾ ಉಗ್ಗನಗರೇ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಕುಲೇ ವಸಮಾನಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಂ ಅನುಕಮ್ಪತೂ’’ತಿ ಉಪೋಸಥಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ನಿರಾಮಗನ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪರಿಪಾಸಾದತಲೇ ಠಿತಾ ‘‘ಇಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಅನ್ತರೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತು, ದಸಬಲೋ ಇಮಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸ್ವೇ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹತೂ’’ತಿ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸುಮನಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಪುಪ್ಫಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವೇಲಾಯ ಸತ್ಥು ಮತ್ಥಕೇ ವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಸುಮನಪುಪ್ಫವಿತಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಸುಭದ್ದಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಅರುಣೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಮಯಂ ಅಜ್ಜ ದೂರಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮ, ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಅದತ್ವಾ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ಸಲಾಕಂ ದೇಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಸತ್ಥಾ ಅಜ್ಜ ದೂರಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತು, ಅರಿಯಾವ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತೂ’’ತಿ. ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರೋ ‘‘ಆಹರ, ಆವುಸೋ ಸಲಾಕ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಂಯೇವ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ಆನನ್ದೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ತಾದಿಸಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಲಾಕಂ ನ ದಾಪೇತಿ, ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ದಾಪೇತೀ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಆಹರಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸಲಾಕಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಕುಣ್ಡಧಾನಸ್ಸ ಸಲಾಕಾ ದಾತುಂ ನ ಯುತ್ತಾ, ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಪಟಿಬಾಹೇಯ್ಯ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ‘‘ಕುಣ್ಡಧಾನಸ್ಸ ಸಲಾಕಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ¶ ಗಮನಂ ಅಭಿನೀಹರಿ. ಕುಣ್ಡಧಾನೋ ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾ ಏವ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಆಹರಾವುಸೋ, ಆನನ್ದ, ಸತ್ಥಾ ಮಂ ಜಾನಾತಿ, ಮಾದಿಸಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ನ ಸತ್ಥಾ ನಿವಾರೇತೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ¶ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಥೇರೋ ರಾಜಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಾಹಾರಲಾಭೇನ ¶ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪.೧-೧೬) –

‘‘ಸತ್ತಾಹಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಂ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಂ.

‘‘ವುಟ್ಠಿತಂ ಕಾಲಮಞ್ಞಾಯ, ಪದುಮುತ್ತರಂ ಮಹಾಮುನಿಂ;

ಮಹನ್ತಿಂ ಕದಲೀಕಣ್ಣಿಂ, ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇನ್ತೋ, ಪರಿಭುಞ್ಜಿ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸತ್ಥವಾಹೋ ಅನುತ್ತರೋ;

ಸಕಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಯೇ ಚ ಸನ್ತಿ ಸಮಿತಾರೋ, ಯಕ್ಖಾ ಇಮಮ್ಹಿ ಪಬ್ಬತೇ;

ಅರಞ್ಞೇ ಭೂತಭಬ್ಯಾನಿ, ಸುಣನ್ತು ವಚನಂ ಮಮ.

‘‘ಯೋ ಸೋ ಬುದ್ಧಂ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ, ಮಿಗರಾಜಂವ ಕೇಸರಿಂ;

ತಮಹಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಣಾಥ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ಏಕಾದಸಞ್ಚಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೋ, ದೇವರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಚತುವೀಸತಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಅಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾನ ಸಮಣೇ, ಸೀಲವನ್ತೇ ಅನಾಸವೇ;

ಪಾಪಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ, ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ¶ ಧಮ್ಮೇ ಸುದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಕುಣ್ಡಧಾನೋತಿ ನಾಮೇನ, ಸಾವಕೋ ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಪವಿವೇಕಮನುಯುತ್ತೋ, ಝಾಯೀ ಝಾನರತೋ ಅಹಂ;

ತೋಸಯಿತ್ವಾನ ಸತ್ಥಾರಂ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಸಾವಕೇಹಿ ಪರಿವುತೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಸಲಾಕಂ ಗಾಹಯೀ ಜಿನೋ.

‘‘ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ವದತಂ ವರಸ್ಸ ಪುರತೋ, ಪಠಮಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಹಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಭಗವಾ, ದಸಸಹಸ್ಸಿಕಮ್ಪಕೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ.

‘‘ವೀರಿಯಂ ¶ ಮೇ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾಧಿವಾಹನಂ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂಭೂತಸ್ಸಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣೇ ಅಜಾನನ್ತಾ ಯೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತದಾ ಪಠಮಂ ಸಲಾಕಗ್ಗಹಣೇ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಸಮಚಿನ್ತೇಸುಂ. ತೇಸಂ ವಿಮತಿವಿಧಮನತ್ಥಂ ಥೇರೋ ಆಕಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೫. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇತಿ ಅಪಾಯೂಪಪತ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತನಕಾನಿ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪಾದೇ ಬನ್ಧನರಜ್ಜುಕಂ ವಿಯ ಪುರಿಸೋ ಸತ್ಥೇನ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗತ್ತಯೇನ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ಪಜಹೇಯ್ಯ. ಪಞ್ಚ ಜಹೇತಿ ಉಪರಿದೇವಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾನಿ ಪಞ್ಚುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪುರಿಸೋ ಗೀವಾಯ ಬನ್ಧನರಜ್ಜುಕಂ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಜಹೇಯ್ಯ, ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಉತ್ತರಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತೋ ಉಪರಿ ಭಾವೇಯ್ಯ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮವಸೇನ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ. ಪಞ್ಚಸಙ್ಗಾತಿಗೋತಿ ಏವಂಭೂತೋ ಪನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹಮಾನದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮನೇನ ಪಹಾನೇನ ಪಞ್ಚಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಹುತ್ವಾ. ಭಿಕ್ಖು ¶ ಓಘತಿಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಭಿನ್ನಕಿಲೇಸತಾಯ ಭಿಕ್ಖೂತಿ, ಕಾಮಭವದಿಟ್ಠಿಅವಿಜ್ಜೋಘೇ ತರಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪಾರಭೂತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಠಿತೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಬೇಲಟ್ಠಸೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಥಾಪಿ ¶ ಭದ್ದೋ ಆಜಞ್ಞೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಬೇಲಟ್ಠಸೀಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪನ ಬಹುಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ವೇಸ್ಸಭುಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಮಾತುಲುಙ್ಗಫಲಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತಿತೋ ಸುಗತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪುರೇತರಮೇವ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ¶ ಸನ್ತಿಕೇ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಪರಿಚರನ್ತೋ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪದಮನೇ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ (ಮಹಾವ. ೫೪; ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೮) ಪುರಾಣಜಟಿಲಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೧.೬೮-೭೩) –

‘‘ಕಣಿಕಾರಂವ ಜೋತನ್ತಂ, ಪುಣ್ಣಮಾಯೇವ ಚನ್ದಿಮಂ;

ಜಲನ್ತಂ ದೀಪರುಕ್ಖಂವ, ಅದ್ದಸಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಮಾತುಲುಙ್ಗಫಲಂ ಗಯ್ಹ, ಅದಾಸಿಂ ಸತ್ಥುನೋ ಅಹಂ;

ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ವೀರಸ್ಸ, ಪಸನ್ನೋ ಸೇಹಿ ಪಾಣಿಭಿ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಂ ಅದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ¶ ಅಧಿಗತಾರಹತ್ತೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಏಕದಿವಸಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ತಂ ಸನ್ತಂ ಪಣೀತಂ ನಿರಾಮಿಸಂ ಸುಖಂ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪೀತಿವೇಗವಸೇನ ‘‘ಯಥಾಪಿ ಭದ್ದೋ ಆಜಞ್ಞೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೬. ತತ್ಥ ಯಥಾಪೀತಿ ಓಪಮ್ಮಪಟಿಪಾದನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಭದ್ದೋತಿ ಸುನ್ದರೋ ಥಾಮಬಲಸಮತ್ಥಜವಪರಕ್ಕಮಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಆಜಞ್ಞೋತಿ ಆಜಾನೀಯೋ ಜಾತಿಮಾ ಕಾರಣಾಕಾರಣಾನಂ ಆಜಾನನಕೋ. ಸೋ ತಿವಿಧೋ ಉಸಭಾಜಞ್ಞೋ ಅಸ್ಸಾಜಞ್ಞೋ ಹತ್ಥಾಜಞ್ಞೋತಿ. ತೇಸು ಉಸಭಾಜಞ್ಞೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಛೇಕಕಸನಕಿಚ್ಚೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ನಙ್ಗಲಾವತ್ತನೀ’’ತಿ. ನಙ್ಗಲಸ್ಸ ಫಾಲಸ್ಸ ಆವತ್ತನಕೋ, ನಙ್ಗಲಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಆವತ್ತೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತೇ ಕಸನಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಙ್ಗಲಂ ವಾ ಆವತ್ತಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ನಙ್ಗಲಾವತ್ತಂ ¶ , ಖೇತ್ತೇ ನಙ್ಗಲಪಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ ನಙ್ಗಲಾವತ್ತನಿ. ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಹೇತ್ಥ ‘‘ವತ್ತನೀ’’ತಿ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಸಿಖೀತಿ ಮತ್ಥಕೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ ಸಿಖಾಸದಿಸತಾಯ ಸಿಖಾ, ಸಿಙ್ಗಂ. ತದಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಿಖೀ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಕಕುಧಂ ಇಧ ‘ಸಿಖಾ’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಉಭಯಥಾಪಿ ಪಧಾನಙ್ಗಕಿತ್ತನಮೇತಂ ‘‘ಸಿಖೀ’’ತಿ. ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಕಿಲಮಥೇನ. ರತ್ತಿನ್ದಿವಾತಿ ರತ್ತಿಯೋ ದಿವಾ ಚ, ಏವಂ ಮಮಂ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ‘‘ಭದ್ದೋ ಉಸಭಾಜಾನೀಯೋ ಕಸನೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಘನತಿಣಮೂಲಾದಿಕೇಪಿ ನಙ್ಗಲಪಥೇ ತಂ ಅಗಣೇನ್ತೋ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಯಾವ ಕಸನತಿಣಾನಂ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಏವಂ ಮಮಂ ರತ್ತಿನ್ದಿವಾಪಿ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಸುಖೇ ಲದ್ಧೇ ನಿರಾಮಿಸೇ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮಾಮಿಸಲೋಕಾಮಿಸವಟ್ಟಾಮಿಸೇಹಿ ¶ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಸನ್ತಂ ಪಣೀತಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಲದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಯಥಾ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ’’ (ಖು. ಪಾ. ೬.೧೩; ಸು. ನಿ. ೨೩೬) ‘‘ತೇನ ವತ ರೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ’’ತಿ (ಕಥಾ. ೧) ಚ. ಅಥ ವಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವಿಚಾರಣಾಯ ಆಹ – ‘‘ಸುಖೇ ಲದ್ಧೇ ನಿರಾಮಿಸೇ’’ತಿ, ನಿರಾಮಿಸೇ ಸುಖೇ ಲದ್ಧೇ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಬೇಲಟ್ಠಸೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ದಾಸಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಮಿದ್ಧೀ ¶ ಯದಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ದಾಸಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ತಥಾಗತೇ ಅಜಿತಸ್ಸ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಗನ್ಧಮಾದನತೋ ಮನುಸ್ಸಪಥಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಸ್ಸ ಮನೋರಮಾನಿ ಅಮ್ಬಫಲಾನಿ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಂ ಅಕಾಸಿ. ಏವಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪ್ಪಸುತೋ ಹುತ್ವಾ ಸುಗತಿತೋ ¶ ಸುಗತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ದಾಸಕೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಗಹಪತಿನಾ ವಿಹಾರಪಟಿಜಗ್ಗನಕಮ್ಮೇ ಠಪಿತೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವಿಹಾರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತೋ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ಚ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಭಣನ್ತಿ – ‘‘ಅಯಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾರಾಪೇತುಕಾಮೋ ಥೇರಂ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ದಾಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸೇಟ್ಠಿನಾ ವಿಹಾರಪಟಿಜಗ್ಗನೇ ಠಪಿತೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ. ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ತಸ್ಸ ಸೀಲಾಚಾರಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಭುಜಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ‘ಯಥಾಸುಖಂ ಪಬ್ಬಜಾ’ತಿ ಆಹ. ತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸು’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕುಸೀತೋ ಹೀನವೀರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಕುತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ, ಕೇವಲಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಬಹುಲೋ ವಿಹರತಿ. ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಕಾಲೇಪಿ ಏಕಂ ಕೋಣಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಘುರುಘುರುಪಸ್ಸಾಸೀ ನಿದ್ದಾಯತೇವ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಂ ‘‘ಮಿದ್ಧೀ ಯದಾ ಹೋತಿ ಮಹಗ್ಘಸೋ ಚಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೭. ತತ್ಥ ಮಿದ್ಧೀತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೋ, ಯಞ್ಹಿ ಮಿದ್ಧಂ ಅಭಿಭವತಿ, ತಂ ಥಿನಮ್ಪಿ ಅಭಿಭವತೇವ. ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ಮಹಗ್ಘಸೋತಿ ಮಹಾಭೋಜನೋ, ಆಹರಹತ್ಥಕಅಲಂಸಾಟಕತತ್ಥವಟ್ಟಕಕಾಕಮಾಸಕಭುತ್ತವಮಿತಕಾನಂ ¶ ಅಞ್ಞತರೋ ವಿಯ. ನಿದ್ದಾಯಿತಾತಿ ಸುಪನಸೀಲೋ. ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಸಾಯೀತಿ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಕಂ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಕಂ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಭಯೇನಪಿ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ ಪಸ್ಸಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಂ ¶ ಅನುಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಿವಾಪಪುಟ್ಠೋತಿ ಕುಣ್ಡಕಾದಿನಾ ಸೂಕರಭತ್ತೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಭರಿತೋ. ಘರಸೂಕರೋ ಹಿ ಬಾಲಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪೋಸಿಯಮಾನೋ ಥೂಲಸರೀರಕಾಲೇ ಗೇಹಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾಮಞ್ಚಾದೀಸು ¶ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಸಯತೇವ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದಾ ಪುರಿಸೋ ಮಿದ್ಧೀ ಚ ಹೋತಿ ಮಹಗ್ಘಸೋ ಚ ನಿವಾಪಪುಟ್ಠೋ ಮಹಾವರಾಹೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಯಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ನಿದ್ದಾಯನಸೀಲೋ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಸಾಯೀ, ತದಾ ಸೋ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಮನಸಿಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತೇಸಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಗಬ್ಭಂ ಉಪೇತಿ, ಗಬ್ಭಾವಾಸತೋ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತೇವಾತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ದಾಸಕತ್ಥೇರೋ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೧.೭೪, ೮೦-೮೪) –

‘‘ಅಜಿತೋ ನಾಮ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಹಿಮವನ್ತೇ ವಸೀ ತದಾ;

ಚರಣೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಮಾಧಿಕುಸಲೋ ಮುನಿ.

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೇ ಸಮ್ಬುದ್ಧೇ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇ;

ರಥಿಯಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೇ, ಅಮ್ಬಫಲಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಏಕನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಂ ಅದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೋ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಮಂ ಭಗವಾ ಓವದಿ, ‘‘ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಮಯ್ಹಂ ಅಙ್ಕುಸಭೂತಾ’’ತಿ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚುದಾಹಾಸಿ. ತಯಿದಂ ಥೇರಸ್ಸ ಪರಿವತ್ತಾಹಾರನಯೇನ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಜಾತಂ.

ದಾಸಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಸಿಙ್ಗಾಲಪಿತುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಹು ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಾಯಾದೋತಿ ಸಿಙ್ಗಾಲಕಪಿತುತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಸತರಂಸಿಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ತಾಲಫಲಂ ಅದಾಸಿ. ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ¶ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ¶ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಿಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇಸಿ. ಪುನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ‘‘ಸಿಙ್ಗಾಲಕೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ತೇನ ¶ ನಂ ಸಿಙ್ಗಾಲಕಪಿತಾತಿ ವೋಹರನ್ತಿ. ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಘರಬನ್ಧನಂ ಪಹಾಯ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಿಕಸಞ್ಞಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗ್ಗೇಸು ವಿಹರತಿ ಸುಸುಮಾರಗಿರೇ ಭೇಸಕಳಾವನೇ, ಅಥಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ವನೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ‘‘ಭಾವನಾಫಲಂ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಹತ್ಥಗತಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ವಿಭಾವೇನ್ತೀ ‘‘ಅಹು ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೮. ತತ್ಥ ಅಹೂತಿ ಹೋತಿ, ವತ್ತಮಾನತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಅತೀತಕಾಲವಚನಂ. ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸ. ದಾಯಾದೋತಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೋ ನವವಿಧಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮದಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆದಾಯಕೋ ಗಣ್ಹನಕೋ. ಅಥ ವಾ ಅಹೂತಿ ಅಹೋಸಿ. ಏವಂನಾಮಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಾಯಾದಭಾವೇ ಕೋಚಿ ವಿಬನ್ಧೋ ಇದಾನೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಞ್ಞೇಹಂ ಕಾಮರಾಗಂ ಸೋ, ಖಿಪ್ಪಮೇವ ವಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಭೇಸಕಳಾವನೇತಿ ಭೇಸಕೇನ ನಾಮ ಯಕ್ಖೇನ ಲಭಿತತ್ತಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಭೇಸಕಳಾನಂ ವಾ ಕಟ್ಠಾದೀನಂ ಬಹುಲತಾಯ ‘‘ಭೇಸಕಳಾವನ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಅರಞ್ಞೇ. ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಾಯಾದಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ಕೇವಲಂ ಅಟ್ಠಿಸಞ್ಞಾಯ, ಅಫರೀ ಪಥವಿಂ ಇಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಕೇವಲನ್ತಿ ಸಕಲಂ ಅನವಸೇಸಂ. ಅಟ್ಠಿಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅಟ್ಠಿಕಭಾವನಾಯ. ಅಫರೀತಿ ‘‘ಅಟ್ಠೀ’’ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ ಪತ್ಥರಿ. ಪಥವಿನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವಪಥವಿಂ. ಅತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಪಥವೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಕೋ ಇಮಂ ಪಥವಿಂ ವಿಚ್ಚೇಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಮಞ್ಞೇಹನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಅಹಂ. ‘‘ಮಞ್ಞಾಹ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಸೋತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು. ಖಿಪ್ಪಮೇವ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಕಾಮರಾಗಂ ಪಹಿಸ್ಸತಿ ಪಜಹಿಸ್ಸತೀತಿ ಮಞ್ಞೇ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಟ್ಠಿಕಸಞ್ಞಾಯ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಲದ್ಧಾಯ ಅತ್ಥಿಕಸಞ್ಞಾಯ ಸಕಲಂ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ ¶ ‘‘ಅಟ್ಠೀ’’ತ್ವೇವ ಫರಿತ್ವಾ ಠಿತೋ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಂ ಅಟ್ಠಿಕಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಚಿರೇನೇವ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಕಾಮರಾಗಂ ¶ , ಸಬ್ಬಂ ವಾ ಕಾಮನಟ್ಠೇನ ‘‘ಕಾಮೋ’’, ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ‘‘ರಾಗೋ’’ತಿ ಚ ಲದ್ಧನಾಮಂ ತಣ್ಹಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹಿಸ್ಸತೀತಿ. ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋ ಥೇರೋ ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಮಯ್ಹಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಾನವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೧.೮೫-೯೦) –

‘‘ಸತರಂಸೀ ನಾಮ ಭಗವಾ, ಸಯಮ್ಭೂ ಅಪರಾಜಿತೋ;

ವಿವೇಕಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾನ, ಗೋಚರಾಯಾಭಿನಿಕ್ಖಮಿ.

‘‘ಫಲಹತ್ಥೋ ¶ ಅಹಂ ದಿಸ್ವಾ, ಉಪಗಚ್ಛಿಂ ನರಾಸಭಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ತಾಲಫಲಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಂ ಅದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ತಾಯ ದೇವತಾಯ ವುತ್ತವಚನಂ ಪತಿಮಾನೇನ್ತೋ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಉದಾನವಸೇನ ಅಭಾಸಿ. ತದೇವಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಸಿಙ್ಗಾಲಪಿತುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಕುಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉದಕಞ್ಹಿ ನಯನ್ತೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕುಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಥೇರೋ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಬಹುಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಅಧಿಕಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ನಾಳಿಕೇರಫಲಂ ದಾತುಕಾಮೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿ. ಸೋ ಅತಿವಿಯ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತೇನೇವ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೇನ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ, ಸತ್ಥಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ¶ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ಪುರಿಸಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಛಪಿ ಬುದ್ಧನ್ತರಾನಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಕುಲೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸಾಸನೇ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಬಹುಲತಾಯ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಭೂಮಿಂ ಖಣಿತ್ವಾ ¶ ಉದಕವಾಹಕಂ ಕತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನೇ ಉದಕಂ ನೇನ್ತೇ ಪುರಿಸೇ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಉಸುಕಾರಂ ಉಸುದಣ್ಡಕಂ ಉಸುಯನ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖಿಕೋಟಿಯಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಉಜುಂ ಕರೋನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಮ್ಪಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಅರನೇಮಿನಾಭಿಆದಿಕೇ ರಥಚಕ್ಕಾವಯವೇ ತಚ್ಛನ್ತೇ ತಚ್ಛಕೇ ದಿಸ್ವಾ ತಮ್ಪಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ದಿವಾವಿಹಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತದಮನೇ ಉಪನೇನ್ತೋ ‘‘ಅಚೇತನಂ ಉದಕಮ್ಪಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಇಚ್ಛಿಕಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ನಯನ್ತಿ ತಥಾ ಅಚೇತನಂ ವಙ್ಕಮ್ಪಿ ಸರದಣ್ಡಂ ಉಪಾಯೇನ ನಮೇನ್ತೋ ಉಜುಂ ಕರೋನ್ತಿ ¶ , ತಥಾ ಅಚೇತನಂ ಕಟ್ಠಕಳಿಙ್ಗರಾದಿಂ ತಚ್ಛಕಾ ನೇಮಿಆದಿವಸೇನ ವಙ್ಕಂ ಉಜುಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಸಕಚಿತ್ತಂ ಉಜುಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೧.೯೧-೯೯) –

‘‘ನಗರೇ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ, ಆರಾಮಿಕೋ ಅಹಂ ತದಾ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿಲಞ್ಜಸೇ.

‘‘ನಾಳಿಕೇರಫಲಂ ಗಯ್ಹ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸದಾಸಹಂ;

ಆಕಾಸೇ ಠಿತಕೋ ಸನ್ತೋ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿ ಮಹಾಯಸೋ.

‘‘ವಿತ್ತಿಸಞ್ಜನನೋ ಮಯ್ಹಂ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖಾವಹೋ;

ಫಲಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದತ್ವಾನ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ.

‘‘ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂ ತದಾ ಪೀತಿಂ, ವಿಪುಲಞ್ಚ ಸುಖುತ್ತಮಂ;

ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವ ರತನಂ, ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ತಹಿಂ ತಹಿಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಂ ಅದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ವಿಸುದ್ಧಂ ಮೇ, ಸಮಾಧಿಕುಸಲೋ ಅಹಂ;

ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಯಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಅಙ್ಕುಸೇ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತದಮನಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಉದಕಞ್ಹಿ ನಯನ್ತಿ ನೇತ್ತಿಕಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೧೯. ತತ್ಥ ಉದಕಂ ಹೀತಿ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ನಯನ್ತೀತಿ ಪಥವಿಯಾ ತಂ ತಂ ಥಲಟ್ಠಾನಂ ಖಣಿತ್ವಾ ನಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮಾತಿಕಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ರುಕ್ಖದೋಣಿಂ ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ನೇನ್ತಿ. ತಥಾ ತೇ ನೇನ್ತೀತಿ ನೇತ್ತಿಕಾ. ತೇಜನನ್ತಿ ಕಣ್ಡಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ನೇತ್ತಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಉದಕಂ ನಯನ್ತಿ, ಉಸುಕಾರಾಪಿ ತಾಪೇತ್ವಾ ತೇಜನಂ ನಮಯನ್ತಿ ಉಜುಂ ಕರೋನ್ತಿ. ನಮನವಸೇನ ತಚ್ಛಕಾ ನೇಮಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ತಚ್ಛನ್ತಾ ದಾರುಂ ನಮಯನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಉಜುಂ ವಾ ವಙ್ಕಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಏತ್ತಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಸುಬ್ಬತಾ ಯಥಾಸಮಾದಿನ್ನೇನ ¶ ಸೀಲಾದಿನಾ ಸುನ್ದರವತಾ ಧೀರಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದೀನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಮೇನ್ತಿ, ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ತೇಸು ಏಕನ್ತದನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಕುಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಅಜಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಮರಣೇ ಮೇ ಭಯಂ ನತ್ಥೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಜಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಕಪಿತ್ಥಫಲಂ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ತಂ ತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಏವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥರಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಮಹಾಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಾಸನಿಯಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಅಜಿತೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ¶ ಸಾವತ್ಥಿವಾಸೀ ಬಾವರೀ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೀಹಿ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಸಾವತ್ಥಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಗೋಧಾವರೀತೀರೇ ಕಪಿತ್ಥಾರಾಮೇ ವಸತಿ. ಅಥ ಅಜಿತೋ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅತ್ಥಕಾಮಾಯ ದೇವತಾಯ ಚೋದಿತೇನ ಬಾವರಿನಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸಿತೋ ತಿಸ್ಸಮೇತ್ತೇಯ್ಯಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮನಸಾವ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇಸು ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇಸು ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೭-೧೧) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಂ;

ರಥಿಯಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಂ, ಕಪಿತ್ಥಂ ಅದದಿಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಂ ಅದದಿಂ ದದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ತೋ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ‘‘ಮರಣೇ ಮೇ ಭಯಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೦. ತತ್ಥ ಮರಣೇತಿ ಮರಣನಿಮಿತ್ತಂ ಮರಣಹೇತು. ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ, ಭಯಂ ನತ್ಥಿ ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವಮೂಲತಾಯ ಪರಿಕ್ಖೀಣಜಾತಿಕತ್ತಾ ¶ . ಅನುಚ್ಛಿನ್ನಭವಮೂಲಾನಞ್ಹಿ ‘‘ಕೀದಿಸೀ ನು ಖೋ ಮಯ್ಹಂ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ಮರಣತೋ ಭಯಂ ಭವೇಯ್ಯ. ನಿಕನ್ತೀತಿ ಅಪೇಕ್ಖಾ ತಣ್ಹಾ, ಸಾ ನತ್ಥಿ ಜೀವಿತೇ ಸುಪರಿಮದ್ದಿತಸಙ್ಖಾರತಾಯ ¶ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ದುಕ್ಖಾಸಾರಕಾದಿಭಾವೇನ ಸುಟ್ಠು ಉಪಟ್ಠಹನತೋ. ಏವಂಭೂತೋ ಚಾಹಂ ಸನ್ದೇಹಂ ಸರೀರಂ, ಸಕಂ ವಾ ದೇಹಂ ದೇಹಸಙ್ಖಾತಂ ದುಕ್ಖಭಾರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮಿ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸಾಮಿ, ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಚ ‘‘‘ಇಮಿನಾ ಸರೀರಕೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ ಸಾಧಿತಂ, ಇದಾನಿ ತಂ ಏಕಂಸೇನ ಛಡ್ಡನೀಯಮೇವಾ’ತಿ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಸ್ಸತೋ ನಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಇಮಂ ಪನ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಥೇರೋ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ.

ಅಜಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದುತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ತತಿಯವಗ್ಗೋ

೧. ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ನಾಹಂ ¶ ¶ ಭಯಸ್ಸ ಭಾಯಾಮೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಇತೋ ಅಟ್ಠಾರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಘರಬನ್ಧನಂ ಪಹಾಯ ಅರಞ್ಞಾಯತನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸಾಲವನೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವನಮೂಲಫಲಾಹಾರೋ ವಸತಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಪಿಯದಸ್ಸೀ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಮತವಸ್ಸೇನ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ತಾಪಸೇ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ತಂ ಸಾಲವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ. ತಾಪಸೋ ವನಮೂಲಫಲತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪುಪ್ಫಿತಸಾಲದಣ್ಡಸಾಖಾಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಲಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಸಾಲಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸಞ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನೇವ ಆಹಾರತ್ಥಾಯಪಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇಪಿ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಾವದೇವ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಆಗತೋ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಸಿತಸ್ಸ ಪಾತುಕರಣಾಪದೇಸೇನ ತಸ್ಸ ಭಾವಿನಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಬಹುಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನಿಗ್ರೋಧೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಜೇತವನಪಟಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೯.೧೯೦-೨೨೦) –

‘‘ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಸಾಲವನಂ, ಸುಕತೋ ಅಸ್ಸಮೋ ಮಮ;

ಸಾಲಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನೋ, ವಸಾಮಿ ವಿಪಿನೇ ತದಾ.

‘‘ಪಿಯದಸ್ಸೀ ¶ ಚ ಭಗವಾ, ಸಯಮ್ಭೂ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ;

ವಿವೇಕಕಾಮೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಾಲವನಮುಪಾಗಮಿ.

‘‘ಅಸ್ಸಮಾ ¶ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಪವನಂ ಅಗಮಾಸಹಂ;

ಮೂಲಫಲಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ಆಹಿನ್ದಾಮಿ ವನೇ ತದಾ.

‘‘ತತ್ಥದ್ದಸಾಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಪಿಯದಸ್ಸಿಂ ಮಹಾಯಸಂ;

ಸುನಿಸಿನ್ನಂ ಸಮಾಪನ್ನಂ, ವಿರೋಚನ್ತಂ ಮಹಾವನೇ.

‘‘ಚತುದಣ್ಡೇ ಠಪೇತ್ವಾನ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪರೀ ಅಹಂ;

ಮಣ್ಡಪಂ ಸುಕತಂ ಕತ್ವಾ, ಸಾಲಪುಪ್ಫೇಹಿ ಛಾದಯಿಂ.

‘‘ಸತ್ತಾಹಂ ಧಾರಯಿತ್ವಾನ, ಮಣ್ಡಪಂ ಸಾಲಛಾದಿತಂ;

ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಮವನ್ದಹಂ.

‘‘ಭಗವಾ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ, ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮಾಧಿತೋ;

ಯುಗಮತ್ತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ, ನಿಸೀದಿ ಪುರಿಸುತ್ತಮೋ.

‘‘ಸಾವಕೋ ವರುಣೋ ನಾಮ, ಪಿಯದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ವಸೀಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಉಪಗಚ್ಛಿ ವಿನಾಯಕಂ.

‘‘ಪಿಯದಸ್ಸೀ ಚ ಭಗವಾ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಸಿತಂ ಪಾತುಕರೀ ಜಿನೋ.

‘‘ಅನುರುದ್ಧೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ, ಪಿಯದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ, ಅಪುಚ್ಛಿತ್ಥ ಮಹಾಮುನಿಂ.

‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಭಗವಾ ಹೇತು, ಸಿತಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ಕಾರಣೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಹಿ, ಸತ್ಥಾ ಪಾತುಕರೇ ಸಿತಂ.

‘‘ಸತ್ತಾಹಂ ಸಾಲಚ್ಛದನಂ, ಯೋ ಮೇ ಧಾರೇಸಿ ಮಾಣವೋ;

ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಸರಿತ್ವಾನ, ಸಿತಂ ಪಾತುಕರಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಅನೋಕಾಸಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯತ್ಥ ಪುಞ್ಞಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ;

ದೇವಲೋಕೇ ಮನುಸ್ಸೇ ವಾ, ಓಕಾಸೋವ ನ ಸಮ್ಮತಿ.

‘‘ದೇವಲೋಕೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿನೋ;

ಯಾವತಾ ಪರಿಸಾ ತಸ್ಸ, ಸಾಲಚ್ಛನ್ನಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತತ್ಥ ¶ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ನಚ್ಚೇಹಿ, ಗೀತೇಹಿ ವಾದಿತೇಹಿ ಚ;

ರಮಿಸ್ಸತಿ ಸದಾ ಸನ್ತೋ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಸಮಾಹಿತೋ.

‘‘ಯಾವತಾ ಪರಿಸಾ ತಸ್ಸ, ಗನ್ಧಗನ್ಧೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಸಾಲಸ್ಸ ಪುಪ್ಫವಸ್ಸೋ ಚ, ಪವಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ ತಾವದೇ.

‘‘ತತೋ ಚುತೋಯಂ ಮನುಜೋ, ಮಾನುಸಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ;

ಇಧಾಪಿ ಸಾಲಚ್ಛದನಂ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಧರಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಇಧ ನಚ್ಚಞ್ಚ ಗೀತಞ್ಚ, ಸಮ್ಮತಾಳಸಮಾಹಿತಂ;

ಪರಿವಾರೇಸ್ಸನ್ತಿ ಮಂ ನಿಚ್ಚಂ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೇ ¶ ಚ ಸೂರಿಯೇ, ಸಾಲವಸ್ಸಂ ಪವಸ್ಸತೇ;

ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ, ವಸ್ಸತೇ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಂ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇ ಸುದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿನಾಸವೋ.

‘‘ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಸಮೇನ್ತಸ್ಸ, ಸಾಲಚ್ಛನ್ನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಚಿತಕೇ ಝಾಯಮಾನಸ್ಸ, ಛದನಂ ತತ್ಥ ಹೇಸ್ಸತಿ.

‘‘ವಿಪಾಕಂ ಕಿತ್ತಯಿತ್ವಾನ, ಪಿಯದಸ್ಸೀ ಮಹಾಮುನಿ;

ಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ತಪ್ಪೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮವುಟ್ಠಿಯಾ.

‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಾನಿ ದೇವೇಸು, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ;

ಸಟ್ಠಿ ಚ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹೋಸಹಂ.

‘‘ದೇವಲೋಕಾ ಇಧಾಗನ್ತ್ವಾ, ಲಭಾಮಿ ವಿಪುಲಂ ಸುಖಂ;

ಇಧಾಪಿ ಸಾಲಚ್ಛದನಂ, ಮಣ್ಡಪಸ್ಸ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಅಯಂ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಮಯ್ಹಂ, ಚರಿಮೋ ವತ್ತತೇ ಭವೋ;

ಇಧಾಪಿ ಸಾಲಚ್ಛದನಂ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಂ.

‘‘ಮಹಾಮುನಿಂ ತೋಸಯಿತ್ವಾ, ಗೋತಮಂ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವಂ;

ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಚಲಂ ಠಾನಂ, ಹಿತ್ವಾ ಜಯಪರಾಜಯಂ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇ ¶ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಯಂ ಬುದ್ಧಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ನಾಗೋವ ಬನ್ಧನಂ ಛೇತ್ವಾ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ;

ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಪನ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಹುತ್ವಾ ಫಲಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವವಿಭಾವನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣವಸೇನ ‘‘ನಾಹಂ ಭಯಸ್ಸ ಭಾಯಾಮೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೧. ತತ್ಥ ಭಾಯನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಯಂ, ಜಾತಿಜರಾದಿ. ಭಯಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಭಯತೋ ಭಾಯಿತಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾದಿನಾ ಹೇತುನಾ ನಾಹಂ ಭಾಯಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ¶ ‘‘ಸತ್ಥಾ ನೋ ಅಮತಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ’’ತಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಅಮತೇ ಕುಸಲೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಮತದಾನೇ ಛೇಕೋ. ಯತ್ಥ ಭಯಂ ನಾವತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಭಯಂ ನ ತಿಟ್ಠತಿ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ತೇನಾತಿ ತತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ. ವಜನ್ತೀತಿ ಅಭಯಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಅಭಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ. ಕೇನ ಪನ ವಜನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ವಜನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ, ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸತ್ಥು ಓವಾದಕರಣಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಂಸಾರೇ ಭಯಸ್ಸ ಇಕ್ಖನಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯತ್ಥಾತಿ ವಾ ಯಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಯಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಅಧಿಗಮಹೇತು ಅತ್ತಾನುವಾದಾದಿಕಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಭಯಂ ನಾವತಿಟ್ಠತಿ ಪತಿಟ್ಠಂ ನ ಲಭತಿ, ತೇನ ಅರಿಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ವಜನ್ತಿ ಅಭಯಟ್ಠಾನಂ ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅಹಮ್ಪಿ ಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ನಾಹಂ ಭಯಸ್ಸ ಭಾಯಾಮೀತಿ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಚಿತ್ತಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ನೀಲಾಸುಗೀವಾತಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಚಿತ್ತಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಆಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಸನ್ತಧಮ್ಮೇನ ನಾಮ ಏತ್ಥ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಸತ್ಥರಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ತತೋ ಚುತೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಚಿತ್ತಕೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ. ಸೋ ಭಗವತಿ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಾಯತನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಪಾದಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನಚಿರೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೦.೧-೭) –

‘‘ಕಣಿಕಾರಂವ ಜೋತನ್ತಂ, ನಿಸಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ತೀಣಿ ಕಿಙ್ಕಣಿಪುಪ್ಫಾನಿ, ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ;

ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಭಿಪೂಜೇತ್ವಾ, ಗಚ್ಛಾಮಿ ದಕ್ಖಿಣಾಮುಖೋ.

‘‘ತೇನ ¶ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಂ ಅಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಏಕನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಬುದ್ಧಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತುಂ ರಾಜಗಹಂ ಉಪಗತೋ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ‘‘ಕಿಂ, ಆವುಸೋ, ಅರಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹಾಸೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರನಿವೇದನೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ನೀಲಾಸುಗೀವಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೨. ತತ್ಥ ¶ ನೀಲಾಸುಗೀವಾತಿ ನೀಲಸುಗೀವಾ, ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಹೇತ್ಥ ದೀಘೋ ¶ ಕತೋ, ರಾಜಿವನ್ತತಾಯ ಸುನ್ದರಾಯ ಗೀವಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ನೀಲವಣ್ಣತಾಯ ನೀಲಾ. ಸೋಭನಕಣ್ಠತಾಯ ಸುಗೀವಾ. ಸಿಖಿನೋತಿ ಮತ್ಥಕೇ ಜಾತಾಯ ಸಿಖಾಯ ಸಸ್ಸಿರಿಕಭಾವೇನ ಸಿಖಿನೋ. ಮೋರಾತಿ ಮಯೂರಾ. ಕಾರಮ್ಭಿಯನ್ತಿ ಕಾರಮ್ಬರುಕ್ಖೇ. ಕಾರಮ್ಭಿಯನ್ತಿ ವಾ ತಸ್ಸ ವನಸ್ಸ ನಾಮಂ. ತಸ್ಮಾ ಕಾರಮ್ಭಿಯನ್ತಿ ಕಾರಮ್ಭನಾಮಕೇ ವನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿನದನ್ತೀತಿ ಪಾವುಸ್ಸಕಾಲೇ ಮೇಘಗಜ್ಜಿತಂ ಸುತ್ವಾ ಕೇಕಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಾ ಉತುಸಮ್ಪದಾಸಿದ್ಧೇನ ಸರೇನ ಹಂಸಾದಿಕೇ ಅಭಿಭವನ್ತಾ ವಿಯ ನದನ್ತಿ. ತೇತಿ ತೇ ಮೋರಾ. ಸೀತವಾತಕೀಳಿತಾತಿ ಸೀತೇನ ಮೇಘವಾತೇನ ಸಞ್ಜಾತಕೀಳಿತಾ ಮಧುರವಸ್ಸಿತಂ ವಸ್ಸನ್ತಾ. ಸುತ್ತನ್ತಿ ಭತ್ತಸಮ್ಮದವಿನೋದನತ್ಥಂ ಸಯಿತಂ, ಕಾಯಕಿಲಮಥಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭನಾಯ ವಾ ಅನುಞ್ಞಾತವೇಲಾಯಂ ಸುಪನ್ತಂ. ಝಾಯನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಝಾನೇಹಿ ಝಾಯನಸೀಲಂ ಭಾವನಾನುಯುತ್ತಂ. ನಿಬೋಧೇನ್ತೀತಿ ಪಬೋಧೇನ್ತಿ. ‘‘ಇಮೇಪಿ ನಾಮ ನಿದ್ದಂ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ಜಾಗರನ್ತಾ ಅತ್ತನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನಾಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞುಪ್ಪಾದನೇನ ಸಯನತೋ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಚಿತ್ತಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಗೋಸಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಹಂ ಖೋ ವೇಳುಗುಮ್ಬಸ್ಮಿನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗೋಸಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಆಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬತೇ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಯಂ ಓಲಮ್ಬಮಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅರಹದ್ಧಜೋ ವತಾಯ’’ನ್ತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜೇಹಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ¶ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ¶ . ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಇಬ್ಭಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಗೋಸಾಲೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ. ಸೋಣೇನ ಪನ ಕೋಟಿಕಣ್ಣೇನ ಕತಪರಿಚಯತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸೋಪಿ ನಾಮ ಮಹಾವಿಭವೋ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ ¶ , ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನಾಹ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಗಾಮಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಾನುಪಬ್ಬತೇ ವಿಹಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖಂ ದೇತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಮಾತಾ ಮಧುಸಕ್ಖರಾಭಿಸಙ್ಖತಂ ಪಾಯಾಸಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಛಾಯಾಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ವೇಳುಗುಮ್ಬಸ್ಸ ಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಧೋವಿತಪತ್ತಪಾಣೀ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿ. ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯಲಾಭೇನ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಕಲ್ಲತಾಯ ಸಮಾಹಿತೋ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾದಿಕೇ ತಿಕ್ಖೇ ಸೂರೇ ವಹನ್ತೇ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಭಾವನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೦.೮-೧೪) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ, ಉದಙ್ಗಣೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ;

ತತ್ಥದ್ದಸಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ದುಮಗ್ಗಮ್ಹಿ ವಿಲಮ್ಬಿತಂ.

‘‘ತೀಣಿ ಕಿಙ್ಕಣಿಪುಪ್ಫಾನಿ, ಓಚಿನಿತ್ವಾನಹಂ ತದಾ;

ಹೇಟ್ಠಾ ಪಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಪಂಸುಕೂಲಂ ಅಪೂಜಯಿಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಂ ಅಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಏಕನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪೂಜಿತ್ವಾ ಅರಹದ್ಧಜಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಂ ಪಬ್ಬತಸಾನುಮೇವ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ವೇಳುಗುಮ್ಬಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೩. ತತ್ಥ ವೇಳುಗುಮ್ಬಸ್ಮಿನ್ತಿ ವೇಳುಗಚ್ಛಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ, ತಸ್ಸ ಛಾಯಾಯಂ. ಭುತ್ವಾನ ಮಧುಪಾಯಸನ್ತಿ ಮಧುಪಸಿತ್ತಪಾಯಾಸಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ. ಪದಕ್ಖಿಣನ್ತಿ ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹೇನ, ಸತ್ಥು ಓವಾದಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಖನ್ಧಾನಂ ¶ ಉದಯಬ್ಬಯನ್ತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ, ಯದಿಪಿ ಇದಾನಿ ¶ ಕತಕಿಚ್ಚೋ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಾನುಂ ಪಟಿಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಾ ವುತ್ಥಪಬ್ಬತಸಾನುಮೇವ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ¶ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ. ವಿವೇಕಮನುಬ್ರೂಹಯನ್ತಿ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಕಾಯವಿವೇಕಞ್ಚ ಪರಿಬ್ರೂಹಯನ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಬ್ರೂಹನಹೇತು ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಏವಂ ಪನ ವತ್ವಾ ಥೇರೋ ತತ್ಥೇವ ಗತೋ, ಅಯಮೇವ ಚ ಇಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸಿ.

ಗೋಸಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಸುಗನ್ಧತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅನುವಸ್ಸಿಕೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಗನ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಇತೋ ದ್ವಾನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಮಿಗಬ್ಯಧನೇನ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಚರತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಪದವಳಞ್ಜಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಗತೋ. ಸೋ ಸತ್ಥು ಪದಚೇತಿಯಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರತಾಯ ‘‘ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಪದಾನೀ’’ತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಕೋರಣ್ಡಕಪುಪ್ಫಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಮಹಗ್ಘಗೋಸಿತಚನ್ದನಂ ಪಿಸಿತ್ವಾ ತೇನ ಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ – ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಮಯ್ಹಂ ಸರೀರಂ ಏವಂಸುಗನ್ಧಂ ಹೋತೂ’’ತಿ. ಏವಂ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಬಹೂನಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಪರಿವತ್ತಮಾನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಾತು ಸರೀರಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಗೇಹಂ ಸುರಭಿಗನ್ಧಂ ವಾಯತಿ. ಜಾತದಿವಸೇ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ಪರಮಸುಗನ್ಧಂ ಸಾಮನ್ತಗೇಹೇಸುಪಿ ವಾಯತೇವ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನಾವ ¶ ಅತ್ತನೋ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುಗನ್ಧೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ¶ ಮಹಾಸೇಲತ್ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಬ್ಭನ್ತರೇ ಏವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೦.೧೫-೨೪) –

‘‘ವನಕಮ್ಮಿಕೋ ಪುರೇ ಆಸಿಂ, ಪಿತುಮಾತುಮತೇನಹಂ;

ಪಸುಮಾರೇನ ಜೀವಾಮಿ, ಕುಸಲಂ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ.

‘‘ಮಮ ಆಸಯಸಾಮನ್ತಾ, ತಿಸ್ಸೋ ಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕೋ;

ಪದಾನಿ ತೀಣಿ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಅಕ್ಕನ್ತೇ ¶ ಚ ಪದೇ ದಿಸ್ವಾ, ತಿಸ್ಸನಾಮಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ಹಟ್ಠೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಪದೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ.

‘‘ಕೋರಣ್ಡಂ ಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಪಾದಪಂ ಧರಣೀರುಹಂ;

ಸಕೋಸಕಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಪದಸೇಟ್ಠಂ ಅಪೂಜಯಿಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಯಂ ಯಂ ಯೋನುಪಪಜ್ಜಾಮಿ, ದೇವತ್ತಂ ಅಥ ಮಾನುಸಂ;

ಕೋರಣ್ಡಕಛವೀ ಹೋಮಿ, ಸುಪ್ಪಭಾಸೋ ಭವಾಮಹಂ.

‘‘ದ್ವೇನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪದಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಅನುವಸ್ಸಿಕೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೪. ತತ್ಥ ಅನುವಸ್ಸಿಕೋತಿ ಅನುಗತೋ ಉಪಗತೋ ವಸ್ಸಂ ಅನುವಸ್ಸೋ, ಅನುವಸ್ಸೋವ ಅನುವಸ್ಸಿಕೋ. ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಗತವಸ್ಸಮತ್ತೋ ಏಕವಸ್ಸಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಅನುಗತಂ ಪಚ್ಛಾಗತಂ ಅಪಗತಂ ವಸ್ಸಂ ಅನುವಸ್ಸಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನುವಸ್ಸಿಕೋ. ಯಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಸ್ಸಂ ಅಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ನ ಗಣನೂಪಗತಂ, ಸೋ ಏವಂ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಅವಸ್ಸಿಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತನ್ತಿ ತವ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸುಧಮ್ಮಭಾವಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಂ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕತಂ ಪಸ್ಸ, ಯತ್ಥ ಅನುವಸ್ಸಿಕೋ ತುವಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣನ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ತಯಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ತತೋ ಏವ ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ಓವಾದೋ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತೋತಿ ಕತಕಿಚ್ಚತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವದತೀತಿ.

ಸುಗನ್ಧತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ನನ್ದಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಓಭಾಸಜಾತನ್ತಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ನನ್ದಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ¶ ಕಾಲೇ ಸತ್ಥರಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಚೇತಿಯೇ ಚನ್ದನಸಾರೇನ ವೇದಿಕಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಉಳಾರಂ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಂ ಪವತ್ತೇಸಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಆಚಿನಿತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನನ್ದಿಂ ಜನೇನ್ತೋ ಜಾತೋತಿ ನನ್ದಿಯೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಅನುರುದ್ಧಾದೀಸು ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತೇಸು ಸಯಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕತಾಧಿಕಾರತಾಯ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೫.೧೫-೨೦) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ಜಲಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಖನ್ಧೋವ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ.

‘‘ನಿಬ್ಬುತೇ ಚ ಮಹಾವೀರೇ, ಥೂಪೋ ವಿತ್ಥಾರಿಕೋ ಅಹು;

ದೂರತೋವ ಉಪಟ್ಠೇನ್ತಿ, ಧಾತುಗೇಹವರುತ್ತಮೇ.

‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಅಕಂ ಚನ್ದನವೇದಿಕಂ;

ದಿಸ್ಸತಿ ಥೂಪಖನ್ಧೋ ಚ, ಥೂಪಾನುಚ್ಛವಿಕೋ ತದಾ.

‘‘ಭವೇ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಮ್ಹಿ, ದೇವತ್ತೇ ಅಥ ಮಾನುಸೇ.

ಓಮತ್ತಂ ಮೇ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಪಞ್ಚದಸಕಪ್ಪಸತೇ, ಇತೋ ಅಟ್ಠ ಜನಾ ಅಹುಂ;

ಸಬ್ಬೇ ಸಮತ್ತನಾಮಾ ತೇ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಚೀನವಂಸಮಿಗದಾಯೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಥೇರೇ ಏಕದಿವಸಂ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಭಿಂಸಾಪೇತುಕಾಮೋ ತಸ್ಸ ಭೇರವರೂಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ‘‘ಮಾರೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಪಾಪಿಮ, ಯೇ ಮಾರಧೇಯ್ಯಂ ವೀತಿವತ್ತಾ, ತೇಸಂ ತವ ಕಿರಿಯಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ತತೋನಿದಾನಂ ಪನ ತ್ವಂ ಏವ ವಿಘಾತಂ ಅನತ್ಥಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಓಭಾಸಜಾತಂ ಫಲಗ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೫. ತತ್ಥ ಓಭಾಸಜಾತನ್ತಿ ಞಾಣೋಭಾಸೇನ ಜಾತೋಭಾಸಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ. ತೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಹತವಿದ್ಧಂಸಿತಭಾವತೋ ಅತಿವಿಯ ಪಭಸ್ಸರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಫಲಗನ್ತಿ ಫಲಂ ಗತಂ ಉಪಗತಂ, ಅಗ್ಗಫಲಞಾಣಸಹಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವದತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಣ್ಹಸೋ’’ತಿ. ತಞ್ಹಿ ನಿರೋಧನಿನ್ನತಾಯ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ಫಲೇನ ಸಹಿತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ. ತಾದಿಸನ್ತಿ ತಥಾರೂಪಂ, ಅರಹನ್ತನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಆಸಜ್ಜಾತಿ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಯ್ಯ. ಕಣ್ಹಾತಿ ಮಾರಂ ಆಲಪತಿ, ಸೋ ಹಿ ಕಣ್ಹಕಮ್ಮತ್ತಾ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿತಾಯ ¶ ಚ ‘‘ಕಣ್ಹೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛಸೀತಿ ಇಧ ಕುಚ್ಛಿಅನುಪ್ಪವೇಸಾದಿನಾ ನಿರತ್ಥಕಂ ಕಾಯಪರಿಸ್ಸಮಂ ದುಕ್ಖಂ, ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ಅಪ್ಪತಿಕಾರಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ಉಪಗಮಿಸ್ಸಸಿ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾರೋ ‘‘ಜಾನಾತಿ ಮಂ ಸಮಣೋ’’ತಿ ತತ್ಥೇವನ್ತರಧಾಯೀತಿ.

ನನ್ದಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಅಭಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸುತ್ವಾ ¶ ಸುಭಾಸಿತಂ ವಾಚನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಭಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥನಕಾಲೇ ಪಠಮಂ ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ತೇನಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಬಲೇನ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಪಾಯಪಟಿಸನ್ಧಿ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ಪದುಮುತ್ತರಂ ಜಿನಂ, ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಅಭಯೋ ಸಯಮ್ಭುಂ;

ನ ಗಚ್ಛಿ ಕಪ್ಪಾನಿ ಅಪಾಯಭೂಮಿಂ, ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಳಾರಸದ್ಧೋ’’ತಿ. (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೫.೨೨೧)

ಖೇತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಚೇತನಾನಂ ಅತಿವಿಯ ಉಳಾರಭಾವೇನ ಸೋ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದೋ ಕುಸಲಾಭಿಸನ್ದೋ ತಾದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ. ‘‘ಅಚಿನ್ತಿಯೇ ಪಸನ್ನಾನಂ, ವಿಪಾಕೋ ಹೋತಿ ಅಚಿನ್ತಿಯೋ’’ತಿ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೮೨) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಹಿ ಭವೇ ಉಪಚಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ ತಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಮಹೋಸಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕೇತಕಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಮಕಾಸಿ. ಏವಂ ಉಳಾರೇಹಿ ಪುಞ್ಞವಿಸೇಸೇಹಿ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಞ್ಞೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ¶ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅಭಯೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ನಿಗಣ್ಠೇನ ನಾಟಪುತ್ತೇನ ಉಭತೋಕೋಟಿಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಹೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅನೇಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣಭಾವೇ ಭಗವತಾ ಕಥಿತೇ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಪರಾಜಯಂ, ಸತ್ಥು ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ಪಟಿವೇದೇಸಿ. ತತೋ ರಞ್ಞೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೇ ಕಾಲಙ್ಕತೇ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಾಲಚ್ಛಿಗ್ಗಳೂಪಮಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಪುನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೧೭-೨೨) –

‘‘ವಿನತಾನದಿಯಾ ¶ ತೀರೇ, ವಿಹಾಸಿ ಪುರಿಸುತ್ತಮೋ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಏಕಗ್ಗಂ ಸುಸಮಾಹಿತಂ.

‘‘ಮಧುಗನ್ಧಸ್ಸ ¶ ಪುಪ್ಫೇನ, ಕೇತಕಸ್ಸ ಅಹಂ ತದಾ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಮಪೂಜಯಿಂ.

‘‘ಏಕನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಕಿತ್ತನೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಸುತ್ವಾ ಸುಭಾಸಿತಂ ವಾಚ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೬. ತತ್ಥ ಸುತ್ವಾತಿ ಸೋತಂ ಓದಹಿತ್ವಾ, ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ. ಸುಭಾಸಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಭಾಸಿತಂ, ಸಮ್ಮದೇವ ಭಾಸಿತಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವತೋ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕನ್ತತೋ ಸಾಧನವಸೇನ ಭಾಸಿತಂ ಚತುಸಚ್ಚವಿಭಾವನೀಯಧಮ್ಮಕಥಂ. ನ ಹಿ ಸಚ್ಚವಿನಿಮುತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅತ್ಥಿ. ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸ. ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನೋತಿ ಆದಿಚ್ಚವಂಸೇ ಸಮ್ಭೂತತ್ತಾ ಆದಿಚ್ಚೋ ಬನ್ಧು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು, ಭಗವಾ. ತಸ್ಸ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನೋ. ಆದಿಚ್ಚಸ್ಸ ವಾ ಬನ್ಧೂತಿ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು, ಭಗವಾ. ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ಯೋ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತಮಸೀ ಪಭಙ್ಕರೋ, ವೇರೋಚನೋ ಮಣ್ಡಲೀ ಉಗ್ಗತೇಜೋ;

ಮಾ ರಾಹು ಗಿಲೀ ಚರಮನ್ತಲಿಕ್ಖೇ, ಪಜಂ ಮಮಂ ರಾಹು ಪಮುಞ್ಚ ಸೂರಿಯ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೧);

ಪಚ್ಚಬ್ಯಧಿನ್ತಿ ¶ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂ. ಹೀ-ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ನಿಪುಣನ್ತಿ ಸಣ್ಹಂ ಪರಮಸುಖುಮಂ, ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ಚತುಸಚ್ಚಮೇವ ವಾ. ಹೀ-ತಿ ವಾ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಬ್ಯಧಿಂ ನಿಪುಣಂ ಚತುಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ದಾನಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಕಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಾಲಗ್ಗಂ ಉಸುನಾ ಯಥಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಸತ್ತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಕೋಟಿಂ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ ಕುಸಲೋ ಇಸ್ಸಾಸೋ ಉಸುನಾ ಕಣ್ಡೇನ ಅವಿರಜ್ಝನ್ತೋ ವಿಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಪಚ್ಚಬ್ಯಧಿಂ ನಿಪುಣಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯೋಜನಾ.

ಅಭಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ದಬ್ಬಂ ¶ ¶ ಕುಸನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ನಾನಾಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪುನ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಪಟಿಪದಾಯ ಕಥಿತಾಯ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಸೇನ ತೇನ ಸಾಕಚ್ಛಂ ಕರೋತಿ. ಸೋ ತಂ ನ ಸಮ್ಪಾಯಾಸಿ. ಅಸಮ್ಪಾಯನ್ತೋ ‘‘ಅಹಂ ಅನಾಗತೇ ತುಯ್ಹಂ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಂ ಕಥೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಣಿಧಾನಂ ಅಕಾಸಿ, ಇತರೋ ‘‘ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಏತೇಸು ಪಠಮೋ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಾಕಿಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಸುಖುಮಾಲಭಾವೇನ ಸೋಣಸ್ಸ ವಿಯ ಪಾದತಲೇಸು ಲೋಮಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ತೇನಸ್ಸ ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಇತರೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಚನ್ದನೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯೋ ಅನುರುದ್ಧಾದೀಸು ಸಕ್ಯಕುಮಾರೇಸು ಪಬ್ಬಜನ್ತೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛಿ. ಅಥ ನಂ ಸಂವೇಜೇತುಂ ಚನ್ದನೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಇತರೋ ‘‘ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ಪುನ ದೇವಪುತ್ತೋ ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ತಯಾ ‘ಭದ್ದೇಕರತ್ತಂ ಕಥೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ ¶ ಸಙ್ಗರೋ ಕತೋ, ಇದಾನಿ ಪನ ನಾಮಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ಚೋದೇಸಿ. ಇತರೋ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಮಯಾ ಕಿರ, ಭನ್ತೇ, ಪುಬ್ಬೇ ‘ಇಮಸ್ಸ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಸಙ್ಗರೋ ಕತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾ ‘‘ಆಮ, ಕುಲಪುತ್ತ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ತಯಾ ಏವಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಆಗತನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯೋ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಾಜೇಥ ಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ‘‘ನ, ಖೋ, ತಥಾಗತಾ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಅನನುಞ್ಞಾತಂ ಪುತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಸೋ ಮಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಹಿ ಮಂ, ಅಮ್ಮ, ಪಬ್ಬಜಿತುಂ, ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಹ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ, ಮಾತರಾ ‘‘ತಾತ, ಸುಖುಮಾಲೋ ತ್ವಂ ಕಥಂ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸ್ಸಯಸಹನಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಬ್ಬಂ ಕುಸಂ ಪೋಟಕಿಲ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೭. ತತ್ಥ ¶ ದಬ್ಬನ್ತಿ ದಬ್ಬತಿಣಮಾಹ, ಯಂ ‘‘ಸದ್ದುಲೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕುಸನ್ತಿ ಕುಸತಿಣಂ, ಯೋ ‘‘ಕಾಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪೋಟಕಿಲನ್ತಿ ಸಕಣ್ಟಕಂ ಅಕಣ್ಟಕಞ್ಚ ಗಚ್ಛಂ. ಇಧ ಪನ ಸಕಣ್ಟಕಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಉಸೀರಾದೀನಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ. ದಬ್ಬಾದೀನಿ ತಿಣಾನಿ ಬೀರಣತಿಣಾನಿ ಪಾದೇಹಿ ಅಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಜನಕಾನಿ ಗಮನನ್ತರಾಯಕರಾನಿ ಚ, ತಾನಿ ಚ ಪನಾಹಂ ಉರಸಾ ಪನುದಿಸ್ಸಾಮಿ ಉರಸಾಪಿ ಅಪನೇಸ್ಸಾಮಿ. ಏವಂ ಅಪನೇನ್ತೋ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಹನ್ತೋ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಗುಮ್ಬನ್ತರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ. ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಪಾದೇಹಿ ಅಕ್ಕಮನೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿವೇಕಮನುಬ್ರೂಹಯನ್ತಿ ¶ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಉಪಧಿವಿವೇಕಞ್ಚ ಅನುಬ್ರೂಹಯನ್ತೋ. ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಞ್ಹಿ ಪಹಾಯ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಅನುಬ್ರೂಹಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾದಹನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ, ನ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರತಸ್ಸ. ಸಮಾಹಿತಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಞ್ಚ ಯುಗನದ್ಧಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಖೇಪನೇನ ಉಪಧಿವಿವೇಕಾಧಿಗಮೋ, ನ ಅಸಮಾಹಿತಸ್ಸ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿವೇಕಮನುಬ್ರೂಹಯನ್ತಿ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಉಪಧಿವಿವೇಕಞ್ಚ ಅನುಬ್ರೂಹಯನ್ತೋ’’ತಿ. ಏವಂ ಪನ ಪುತ್ತೇನ ವುತ್ತೇ ಮಾತಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತಾತ, ಪಬ್ಬಜಾ’’ತಿ ಅನುಜಾನಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ತಂ ¶ ಸತ್ಥಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ತಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಆವುಸೋ, ತ್ವಂ ಸುಖುಮಾಲೋ ಕಿಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಅರಞ್ಞೇ ವಸಿತು’’ನ್ತಿ. ಸೋ ತೇಸಮ್ಪಿ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭಾವನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೨೩-೨೭) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಂ;

ರಥಿಯಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಂ, ನಾನಾಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಯಿಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ತಂಯೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸೀತಿ.

ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಜಮ್ಬುಗಾಮಿಯಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕಚ್ಚಿ ¶ ನೋ ವತ್ಥಪಸುತೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಜಮ್ಬುಗಾಮಿಯಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಆಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಏಕದಿವಸಂ ಕಿಂಸುಕಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಆಕಾಸೇ ಖಿಪನ್ತೋ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ತಾವತಿಂಸೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತತೋ ಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಚಮ್ಪಾಯಂ ಜಮ್ಬುಗಾಮಿಯಸ್ಸ ನಾಮ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತೇನ ¶ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ತಾವತಿಂಸೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತತೋ ಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಚಮ್ಪಾಯಂ ಜಮ್ಬುಗಾಮಿಯಸ್ಸ ನಾಮ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಪುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಜಮ್ಬುಗಾಮಿಯಪುತ್ತೋತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸಂವೇಗೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಕೇತೇ ಅಞ್ಜನವನೇ ವಸತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಪಿತಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಸಾಸನೇ ಅಭಿರತೋ ವಿಹರತಿ, ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ ವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನೋ ವತ್ಥಪಸುತೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ವಾಚೇತ್ವಾ, ‘‘ಪಿತಾ ಮೇ ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ಆಸಙ್ಕತಿ, ಅಹಞ್ಚ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಭೂಮಿಂ ನಾತಿವತ್ತೋ’’ತಿ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೦.೨೫-೩೦) –

‘‘ಕಿಂಸುಕಂ ¶ ಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ ಅಞ್ಜಲಿಂ;

ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಸರಿತ್ವಾನ, ಆಕಾಸೇ ಅಭಿಪೂಜಯಿಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಞಾತೀನಂ ವಸನನಗರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಞಾತಕಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸಾ ಬಹೂ ಸಙ್ಘಾರಾಮೇ ಕಾರೇಸುಂ. ಥೇರೋಪಿ ಸಕಪಿತರಾ ಪೇಸಿತಂ ¶ ಗಾಥಂ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋಪಿ ಪಿತುಪೂಜನತ್ಥಂ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನೋ ವತ್ಥಪಸುತೋ’’ತಿ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೨೮. ತತ್ಥ ಕಚ್ಚೀತಿ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ನಿಪಾತೋ. ನೋತಿ ಪಟಿಸೇಧೇ. ವತ್ಥಪಸುತೋತಿ ವತ್ಥೇ ಪಸುತೋ ವತ್ಥಪಸುತೋ, ಚೀವರಮಣ್ಡನಾಭಿರತೋ. ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಪತ್ತಮಣ್ಡನಾದಿಚಾಪಲ್ಲಪಟಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸಾಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನ ವತ್ಥಪಸುತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ಭೂಸನಾರತೋತಿ ಅತ್ತಭಾವವಿಭೂಸನಾಯ ರತೋ ಅಭಿರತೋ, ಯಥೇಕಚ್ಚೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ಚಪಲಾ ಕಾಯದಳ್ಹಿಬಹುಲಾ ಚೀವರಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಸ್ಸ ಚ ಮಣ್ಡನವಿಭೂಸನಟ್ಠಾನಾಯ ಯುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕಿಮೇವ ಪರಿಕ್ಖಾರಪಸುತೋ ಭೂಸನಾರತೋ ಚ ನಾಹೋಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪದದ್ವಯಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲಮಯಂ ಗನ್ಧನ್ತಿ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ಸೀಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಯೋ ಚ ಸೀಲವತಂ ಪಜಾತಿ ¶ ನ ಇತರಾ ದುಸ್ಸೀಲಪಜಾ, ದುಸ್ಸೀಲತ್ತಾಯೇವ ದುಸ್ಸಿಲ್ಯಮಯಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ವಾಯತಿ, ಏವಂ ತ್ವಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಅವಾಯಿತ್ವಾ ಕಚ್ಚಿ ಸೀಲಮಯಂ ಗನ್ಧಂ ವಾಯಸೀತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ನೇತರಾ ಪಜಾತಿ ನ ಇತರಾ ದುಸ್ಸೀಲಪಜಾ, ತಂ ಕಚ್ಚಿ ನ ಹೋತಿ, ಯತೋ ಸೀಲಮಯಂ ಗನ್ಧಂ ವಾಯಸೀತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸೀಲಗನ್ಧವಾಯನಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ.

ಜಮ್ಬುಗಾಮಿಯಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಹಾರಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಮುನ್ನಮಯಮತ್ತಾನನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಹಾರಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸುದಸ್ಸನಂ ¶ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಕುಟಜಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಹಾರಿತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ವಯಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಕುಲರೂಪಾದೀಹಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕುಮಾರಿಕಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧೀತರಂ ಆನೇಸುಂ. ಸೋ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಭೋಗಸುಖಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋ ತಸ್ಸಾ ಚ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮತಾಯ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಈದಿಸಂ ನಾಮ ರೂಪಂ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಜರಾಯ ಮಚ್ಚುನಾ ಚ ಅಭಿಪ್ಪಮದ್ದೀಯತೀ’’ತಿ ಸಂವೇಗಂ ಪಟಿಲಭಿ. ಕತಿಪಯದಿವಸಾತಿಕ್ಕಮೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಭರಿಯಂ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೋ ಡಂಸಿತ್ವಾ ಮಾರೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಘರಬನ್ಧನೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಸ್ಸ ಚ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಉಜುಗತಂ ನ ಹೋತಿ. ಸೋ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಉಸುಕಾರಂ ಉಸುದಣ್ಡಂ ಯನ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಜುಂ ಕರೋನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಅಚೇತನಮ್ಪಿ ನಾಮ ಉಜುಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಜುಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತತೋವ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಉಪರಿ ಆಕಾಸೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮುನ್ನಮಯಮತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ. ಅಯಮೇವ ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಂ ವಿಯ ಓವದನ್ತೋ ಅಭಾಸೀತಿ ಚ ವದನ್ತಿ.

೨೯. ತತ್ಥ ಸಮುನ್ನಮಯನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಉನ್ನಮೇನ್ತೋ, ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ¶ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ತತೋ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ, ಅಥ ವಾ ಸಮುನ್ನಮಯಾತಿ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖತೋ ಸಮುನ್ನಮೇಹಿ. ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಹೀನವೀರಿಯತಾಯ ತವ ಚಿತ್ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವೀಥಿಂ ನಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ಚೇ, ತಂ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಉನ್ನಮೇಹಿ, ಅನೋನತಂ ಅನಪನತಂ ಕರೋಹೀತಿ ¶ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏವಂ ಪನ ಕರೋನ್ತೋ ಉಸುಕಾರೋವ ತೇಜನಂ. ಚಿತ್ತಂ ಉಜುಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಅವಿಜ್ಜಂ ಭಿನ್ದ ಹಾರಿತಾತಿ. ಯಥಾ ನಾಮ ಉಸುಕಾರೋ ಕಣ್ಡಂ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಓನತಂ ಅಪನತಞ್ಚ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಲಕ್ಖಂ ಭಿನ್ದನತ್ಥಂ ಉಜುಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ಅರಕ್ಖಣೇನ ಓನತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ ಅರಕ್ಖಣೇನ ಅಪನತಂ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಉಜುಂ ¶ ಕರಿತ್ವಾನ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಸೀಘಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಂ ಭಿನ್ದ ಪದಾಲೇಹೀತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನಚಿರೇನೇವ ಅರಹಾ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೩೫.೩೯-೪೩) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ, ವಸಲೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ;

ಬುದ್ಧೋ ಸುದಸ್ಸನೋ ನಾಮ, ವಸತೇ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ.

‘‘ಪುಪ್ಫಂ ಹೇಮವನ್ತಂ ಗಯ್ಹ, ವೇಹಾಸಂ ಅಗಮಾಸಹಂ;

ತತ್ಥದ್ದಸಾಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಓಘತಿಣ್ಣಮನಾಸವಂ.

‘‘ಪುಪ್ಫಂ ಕುಟಜಮಾದಾಯ, ಸೀಸೇ ಕತ್ವಾನಹಂ ತದಾ;

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪೇಸಿಂ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪುಪ್ಫಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋಪಿ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ಹಾರಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಉತ್ತಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಆಬಾಧೇ ಮೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉತ್ತಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಚನ್ದಭಾಗಾಯ ನದಿಯಾ ಮಹಾರೂಪೋ ¶ ಸುಸುಮಾರೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸೋ ಪಾರಂ ಗನ್ತುಂ ನದಿಯಾ ತೀರಂ ಉಪಗತಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಾರಂ ನೇತುಕಾಮೋ ತೀರಸಮೀಪೇ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಾದೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ಹಟ್ಠೋ ಉದಗ್ಗೋ ಪೀತಿವೇಗೇನ ದಿಗುಣುಸ್ಸಾಹೋ ಹುತ್ವಾ ಸೋತಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಸೀಘೇನ ಜವೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪರತೀರಂ ನೇಸಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದಂ ¶ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಇತೋ ಚುತೋ ದೇವಲೋಕೇ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಅಮತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋ ತಥಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಉತ್ತಿಯೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ‘‘ಅಮತಂ ಪರಿಯೇಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ಸೀಲಾದೀನಂ ಅವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಓವಾದಂ ಯಾಚಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ತಸ್ಸ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ, ಉತ್ತಿಯ, ಆದಿಮೇವ ವಿಸೋಧೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೬೯) ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಓವಾದಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿ. ತಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸನಸ್ಸ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪನ ಆಬಾಧೇ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೩.೧೬೯-೧೭೯) –

‘‘ಚನ್ದಭಾಗಾನದೀತೀರೇ, ಸುಸುಮಾರೋ ಅಹಂ ತದಾ;

ಸಗೋಚರಪಸುತೋಹಂ, ನದಿತಿತ್ಥಂ ಅಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ, ಸಯಮ್ಭೂ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ;

ನದಿಂ ತರಿತುಕಾಮೋ ಸೋ, ನದಿತಿತ್ಥಂ ಉಪಾಗಮಿ.

‘‘ಉಪಗತೇ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೇ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥುಪಾಗಮಿಂ;

ಉಪಗನ್ತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಇಮಂ ವಾಚಂ ಉದೀರಯಿಂ.

‘‘ಅಭಿರೂಹ ಮಹಾವೀರ, ತಾರೇಸ್ಸಾಮಿ ಅಹಂ ತುವಂ;

ಪೇತ್ತಿಕಂ ವಿಸಯಂ ಮಯ್ಹಂ, ಅನುಕಮ್ಪ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ಮಮ ಉಗ್ಗಜ್ಜನಂ ಸುತ್ವಾ, ಅಭಿರೂಹಿ ಮಹಾಮುನಿ;

ಹಟ್ಠೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ತಾರೇಸಿಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ನದಿಯಾ ಪಾರಿಮೇ ತೀರೇ, ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಅಸ್ಸಾಸೇಸಿ ಮಮಂ ತತ್ಥ, ಅಮತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಮ್ಹಾ ¶ ಕಾಯಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ದೇವಲೋಕಂ ಅಗಚ್ಛಹಂ;

ದಿಬ್ಬಸುಖಂ ಅನುಭವಿಂ, ಅಚ್ಛರಾಹಿ ಪುರಕ್ಖತೋ.

‘‘ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾಸಹಂ;

ತೀಣಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ಮಹಿಯಾ ಇಸ್ಸರೋ ಅಹುಂ.

‘‘ವಿವೇಕಮನುಯುತ್ತೋಹಂ ¶ , ನಿಪಕೋ ಚ ಸುಸಂವುತೋ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ತಾರೇಸಿಂ ಯಂ ನರಾಸಭಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ತರಣಾಯ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಕಾರವಿಭಾವನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಆಬಾಧೇ ಮೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೦. ತತ್ಥ ಆಬಾಧೇ ಮೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಆಬಾಧನತೋ ‘‘ಆಬಾಧೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ವಿಸಭಾಗಧಾತುಕ್ಖೋಭಹೇತುಕೇ ರೋಗೇ ಮಯ್ಹಂ ಸಞ್ಜಾತೇ. ಸತಿ ಮೇ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಖೋ ಮೇ ಆಬಾಧೋ, ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯದಿದಂ ಆಬಾಧೋ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ. ಯಾವ ಪನಾಯಂ ಆಬಾಧೋ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಹನ್ದಾಹಂ ¶ ವೀರಿಯಂ ಆರಭಾಮಿ ‘ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅಸಚ್ಛಿಕತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾ’’’ತಿ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥುಭೂತಾ ಸತಿ ತಸ್ಸೇವ ಆಬಾಧಸ್ಸ ವಸೇನ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಪೀಳಿಯಮಾನಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಉದಪಾದಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಬೋಧೋ ಮೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಕಾಲೋ ಮೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಞ್ಹಿ ಸತಿಂ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ.

ಉತ್ತಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚತುತ್ಥವಗ್ಗೋ

೧. ಗಹ್ವರತೀರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಫುಟ್ಠೋ ¶ ¶ ಡಂಸೇಹೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗಹ್ವರತೀರಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಿಗಲುದ್ದೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ಸಿಖಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ, ದಿಸ್ವಾ ಪನ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಏಸ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಸರೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಪುನ ಅಪರಾಪರಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ‘‘ಅಗ್ಗಿದತ್ತೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಹ್ವರತೀರೇ ನಾಮ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನೇ ವಸತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಗಹ್ವರತೀರಯೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೪೪-೫೦) –

‘‘ಮಿಗಲುದ್ದೋ ಪುರೇ ಆಸಿ, ಅರಞ್ಞೇ ವಿಪಿನೇ ಅಹಂ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ದೇವಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ.

‘‘ಚತುಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಂ, ದೇಸೇನ್ತಂ, ಅಮತಂ ಪದಂ;

ಅಸ್ಸೋಸಿಂ ಮಧುರಂ ಧಮ್ಮಂ, ಸಿಖಿನೋ ಲೋಕಬನ್ಧುನೋ.

‘‘ಘೋಸೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಸಿಂ, ಅಸಮಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೇ;

ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಉತ್ತರಿಂ ದುತ್ತರಂ ಭವಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಮಲಭಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಘೋಸಸಞ್ಞಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಆಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಞಾತಕಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇಸುಂ. ಸೋ ಕತಿಪಯದಿವಸೇ ವಸಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಞಾತಕಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ ಡಂಸಮಕಸಾದಿವಸೇನ ಬಹುಪರಿಸ್ಸಯಂ, ಇಧೇವ ವಸಥಾ’’ತಿ ¶ ¶ ಆಹಂಸು. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ಅರಞ್ಞವಾಸೋಯೇವ ಮಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಫುಟ್ಠೋ ಡಂಸೇಹೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೧. ತತ್ಥ ಫುಟ್ಠೋ ಡಂಸೇಹಿ ಮಕಸೇಹೀತಿ ಡಂಸನಸೀಲತಾಯ ‘‘ಡಂಸಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾಹಿ ಅನ್ಧಕಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ, ಮಕಸನಞ್ಞಿತೇಹಿ ಚ ಸೂಚಿಮುಖಪಾಣೇಹಿ ಫುಸ್ಸಿತೋ ದಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೫೪) ವುತ್ತಅರಞ್ಞಲಕ್ಖಣಯೋಗತೋ ಅರಞ್ಞೇ. ಬ್ರಹಾವನೇತಿ ಮಹಾರುಕ್ಖಗಚ್ಛಗಹನತಾಯ ಮಹಾವನೇ ಅರಞ್ಞಾನಿಯಂ. ನಾಗೋ ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇವಾತಿ ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ವಿಯ ಸಙ್ಗಾಮಮುದ್ಧನಿ ಪರಸೇನಾಸಮ್ಪಹಾರಂ. ‘‘ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಣ್ಣಿತೋ ಥೋಮಿತೋ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಸತೋ ಸತಿಮಾ ಹುತ್ವಾ ತತ್ರ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞೇ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಡಂಸಾದಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಅಧಿವಾಸಯೇ ಅಧಿವಾಸೇಯ್ಯ ಸಹೇಯ್ಯ, ‘‘ಡಂಸಾದಯೋ ಮಂ ಆಬಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ನ ಜಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಗಹ್ವರತೀರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸುಪ್ಪಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಜರಂ ಜೀರಮಾನೇನಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಪ್ಪಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ವಸನ್ತೋ ತತ್ಥ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಫಲಾಫಲಂ ಅದಾಸಿ, ತಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಲದ್ಧಸಂವೇಗೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಅಹೋಸಿ. ಜಾತಿಮದೇನ ಸುತಮದೇನ ಚ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತೋ ಪರೇ ಚ ವಮ್ಭೇನ್ತೋ ವಿಹಾಸಿ. ಸೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ತಸ್ಸ ¶ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪರಿಭೂತರೂಪೇ ಸುಸಾನಗೋಪಕಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸುಪ್ಪಿಯೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಭೂತಂ ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಂ ¶ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸಂವೇಗೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ‘‘ಅಜರಂ ಜೀರಮಾನೇನಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೨. ತತ್ಥ ಅಜರನ್ತಿ ಜರಾರಹಿತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತಞ್ಹಿ ಅಜಾತತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಜರಾ, ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಧಿಗತೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಾ ನತ್ಥೀತಿ ಜರಾಭಾವಹೇತುತೋಪಿ ಅಜರಂ ನಾಮ. ಜೀರಮಾನೇನಾತಿ ಜೀರನ್ತೇನ, ಖಣೇ ಖಣೇ ಜರಂ ಪಾಪುಣನ್ತೇನ. ತಪ್ಪಮಾನೇನಾತಿ ಸನ್ತಪ್ಪಮಾನೇನ, ರಾಗಾದೀಹಿ ¶ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ದಯ್ಹಮಾನೇನ. ನಿಬ್ಬುತಿನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸನ್ತಾಪಾಭಾವತೋ ನಿಬ್ಬುತಸಭಾವಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ನಿಮಿಯನ್ತಿ ಪರಿವತ್ತೇಯ್ಯಂ ಚೇತಾಪೇಯ್ಯಂ. ಪರಮಂ ಸನ್ತಿನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮಧಮ್ಮತಾಯ ಉತ್ತಮಂ ಸನ್ತಿಂ. ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಅನನುಬನ್ಧತ್ತಾ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ. ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ಅನುತ್ತರಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಖಣೇ ಖಣೇ ಜರಾಯ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನತ್ತಾ ಜೀರಮಾನೇನ, ತಥಾ ರಾಗಗ್ಗಿಆದೀಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪಮಾನೇನ ಗತೋ ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಅಸಾರೇನ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅನುಪಸನ್ತಸಭಾವೇನ ಸಉಪದ್ದವೇನ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಅಜರಂ ಪರಮುಪಸಮಭೂತಂ ಕೇನಚಿ ಅನುಪದ್ದುತಂ ಅನುತ್ತರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಮಿಯಂ ಪರಿವತ್ತೇಯ್ಯಂ ‘‘ಮಹಾ ವತ ಮೇ ಲಾಭೋ ಮಹಾ ಉದಯೋ ಹತ್ಥಗತೋ’’ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಣ್ಡಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಾ ನಿರಪೇಕ್ಖಾ ಗಯ್ಹಮಾನೇನ ಸಮ್ಬಹುಮಾನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮಯಂ ಥೇರೋ ಪಹಿತತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ನಿರಪೇಕ್ಖತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಪೇಸಿತತ್ತಞ್ಚ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಮಿಯಂ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ¶ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪರಿಬ್ರೂಹಯನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೫೧-೭೭) –

‘‘ವರುಣೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮನ್ತಪಾರಗೂ;

ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ ಪುತ್ತಾನಿ, ವನಮಜ್ಝೋಗಹಿಂ ತದಾ.

‘‘ಅಸ್ಸಮಂ ಸುಕತಂ ಕತ್ವಾ, ಸುವಿಭತ್ತಂ ಮನೋರಮಂ;

ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ವಸಾಮಿ ವಿಪಿನೇ ಅಹಂ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಮಮುದ್ಧರಿತುಕಾಮೋ ಸೋ, ಆಗಚ್ಛಿ ಮಮ ಅಸ್ಸಮಂ.

‘‘ಯಾವತಾ ¶ ವನಸಣ್ಡಮ್ಹಿ, ಓಭಾಸೋ ವಿಪುಲೋ ಅಹು;

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ, ಪಜ್ಜಲೀ ವಿಪಿನಂ ತದಾ.

‘‘ದಿಸ್ವಾನ ತಂ ಪಾಟಿಹೀರಂ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಪತ್ತಪುಟಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಫಲೇನ ಪೂಜಯಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಉಪಗನ್ತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸಹಖಾರಿಮದಾಸಹಂ;

ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಮೇ ಬುದ್ಧೋ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿ.

‘‘ಖಾರಿಭಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಪಚ್ಛತೋ ಏಹಿ ಮೇ ತುವಂ;

ಪರಿಭುತ್ತೇ ಚ ಸಙ್ಘಮ್ಹಿ, ಪುಞ್ಞಂ ತವ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಪುಟಕಂ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸದಾಸಹಂ;

ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ತುಸಿತಂ ಉಪಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ತತ್ಥ ¶ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ನಚ್ಚೇಹಿ, ಗೀತೇಹಿ ವಾದಿತೇಹಿ ಚ;

ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ, ಅನುಭೋಮಿ ಸದಾ ಸುಖಂ.

‘‘ಯಂ ಯಂ ಯೋನುಪಪಜ್ಜಾಮಿ, ದೇವತ್ತಂ ಅಥ ಮಾನುಸಂ;

ಭೋಗೇ ಮೇ ಊನತಾ ನತ್ಥಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಯಾವತಾ ಚತುರೋ ದೀಪಾ, ಸಸಮುದ್ದಾ ಸಪಬ್ಬತಾ;

ಫಲಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದತ್ವಾನ, ಇಸ್ಸರಂ ಕಾರಯಾಮಹಂ.

‘‘ಯಾವತಾ ಯೇ ಪಕ್ಖಿಗಣಾ, ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತನ್ತಿ ಚೇ;

ತೇಪಿ ಮೇ ವಸಮನ್ವೇನ್ತಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಯಾವತಾ ವನಸಣ್ಡಮ್ಹಿ, ಯಕ್ಖಾ ಭೂತಾ ಚ ರಕ್ಖಸಾ;

ಕುಮ್ಭಣ್ಡಾ ಗರುಳಾ ಚಾಪಿ, ಪಾರಿಚರಿಯಂ ಉಪೇನ್ತಿ ಮೇ.

‘‘ಕುಮ್ಮಾ ಸೋಣಾ ಮಧುಕಾರಾ, ಡಂಸಾ ಚ ಮಕಸಾ ಉಭೋ;

ತೇಪಿ ಮಂ ವಸಮನ್ವೇನ್ತಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸುಪಣ್ಣಾ ನಾಮ ಸಕುಣಾ, ಪಕ್ಖಿಜಾತಾ ಮಹಬ್ಬಲಾ;

ತೇಪಿ ಮಂ ಸರಣಂ ಯನ್ತಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಯೇಪಿ ದೀಘಾಯುಕಾ ನಾಗಾ, ಇದ್ಧಿಮನ್ತೋ ಮಹಾಯಸಾ;

ತೇಪಿ ಮಂ ವಸಮನ್ವೇನ್ತಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸೀಹಾ ¶ ಬ್ಯಗ್ಘಾ ಚ ದೀಪೀ ಚ, ಅಚ್ಛಕೋಕತರಚ್ಛಕಾ;

ತೇಪಿ ಮಂ ವಸಮನ್ವೇನ್ತಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಓಸಧೀ ತಿಣವಾಸೀ ಚ, ಯೇ ಚ ಆಕಾಸವಾಸಿನೋ;

ಸಬ್ಬೇ ಮಂ ಸರಣಂ ಯನ್ತಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸುದುದ್ದಸಂ ಸುನಿಪುಣಂ, ಗಮ್ಭೀರಂ ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತಂ;

ಫಸ್ಸಯಿತ್ವಾ ವಿಹರಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಅಟ್ಠ ಫುಸಿತ್ವಾ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ;

ಆತಾಪೀ ನಿಪಕೋ ಚಾಹಂ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಯೇ ಫಲಟ್ಠಾ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾ, ಖೀಣದೋಸಾ ಮಹಾಯಸಾ;

ಅಹಮಞ್ಞತರೋ ತೇಸಂ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಮಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ತೇವಿಜ್ಜಾ ಇದ್ಧಿಪತ್ತಾ ಚ, ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾ ಮಹಾಯಸಾ;

ದಿಬ್ಬಸೋತಂ ಸಮಾಪನ್ನಾ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಅಹಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಂ ಅದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ¶ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾಪಿ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣವಸೇನ ಅಭಾಸಿ.

ಸುಪ್ಪಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಥಾಪಿ ಏಕಪುತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಬೀಜಪೂರಫಲಾನಿ ಸತ್ಥು ಉಪನೇಸಿ. ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಭಗವಾ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ ¶ . ಸೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಚ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘುದ್ದೇಸವಸೇನ ತಿಣ್ಣಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಖೀರಭತ್ತಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇಹಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇಹಿ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಏಕದಾ ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಖೀರಭತ್ತಂ ಅದಾಸಿ. ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪುರಿಮಕಮ್ಮನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಾಯ ದುಗ್ಗತಿತ್ಥಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ದಸ ಮಾಸೇ ಕುಚ್ಛಿನಾ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಗಬ್ಭೇ ವಿಜಾಯನಕಾಲೇ ವಿಜಾಯಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ಮುಚ್ಛಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಬಹುವೇಲಂ ಮತಾ ವಿಯ ನಿಪಜ್ಜಿ. ತಂ ಞಾತಕಾ ‘‘ಮತಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಸುಸಾನಂ ನೇತ್ವಾ ಚಿತಕಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ವಾತವುಟ್ಠಿಯಾ ಉಟ್ಠಿತಾಯ ಅಗ್ಗಿಂ ಅದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ದಾರಕೋ ¶ ಪಚ್ಛಿಮಭಾವಿಕತ್ತಾ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ಅರೋಗೋ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಮಾತಾ ಪನ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ದೇವತಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸರೂಪೇನ ಸುಸಾನಗೋಪಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಕತಿಪಯಕಾಲಂ ಪತಿರೂಪೇನ ಆಹಾರೇನ ಪೋಸೇಸಿ. ತತೋ ಪರಂ ಸುಸಾನಗೋಪಕೋ ಚ ನಂ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತಿ. ಸೋ ತಥಾ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೇನ ಸುಪಿಯೇನ ನಾಮ ದಾರಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕೀಳನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ತಸ್ಸ ಸುಸಾನೇ ಜಾತಸಂವಡ್ಢಭಾವತೋ ಸೋಪಾಕೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ.

ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಂ ತಂ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚೂಸವೇಲಾಯ ಞಾಣಜಾಲಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಬನ್ಧವೇ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಞಾಣಜಲನ್ತೋಗಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುಸಾನಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ದಾರಕೋ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ‘‘ಪಿತರಾ ಅನುಞ್ಞಾತೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಪಿತರಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ನೇಸಿ. ತಸ್ಸ ¶ ಪಿತಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ದಾರಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾ’’ತಿ ಅನುಜಾನಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ನಿಯೋಜೇಸಿ. ಸೋ ಮೇತ್ತಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಸಾನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಚ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೫.೧-೭) –

‘‘ಕಕುಸನ್ಧೋ ¶ ಮಹಾವೀರೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂ;

ಗಣಮ್ಹಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಸೋ, ಅಗಮಾಸಿ ವನನ್ತರಂ.

‘‘ಬೀಜಮಿಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಲತಾಯ ಆವುಣಿಂ ಅಹಂ;

ಭಗವಾ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ, ಝಾಯತೇ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ.

‘‘ದಿಸ್ವಾನಹಂ ದೇವದೇವಂ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ;

ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ವೀರಸ್ಸ, ಬೀಜಮಿಞ್ಜಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಯಂ ಮಿಞ್ಜಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬೀಜಮಿಞ್ಜಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹಾ ಹುತ್ವಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸೋಸಾನಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾಪಿ ಏಕಪುತ್ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೩. ತತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಏಕಪುತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪುನಾತಿ ಚ ಕುಲವಂಸಂ ತಾಯತಿ ಚಾತಿ ಪುತ್ತೋ, ಅತ್ರಜಾದಿಭೇದೋ ಪುತ್ತೋ. ಏಕೋ ಪುತ್ತೋ ಏಕಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಏಕಪುತ್ತಸ್ಮಿಂ. ವಿಸಯೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಪಿಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬತಾಯ ಚೇವ ಏಕಪುತ್ತತಾಯ ಚ ರೂಪಸೀಲಾಚಾರಾದೀಹಿ ಚ ಪೇಮಕರಣಟ್ಠಾನಭೂತೇ. ಕುಸಲೀತಿ ಕುಸಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಖೇಮಂ ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋ, ತಂ ಲಭಿತಬ್ಬಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕುಸಲೀ, ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತೇಸೀ ¶ ಮೇತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ. ಸಬ್ಬೇಸು ಪಾಣೇಸೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತೇಸು. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಾಸು ದಿಸಾಸು ಸಬ್ಬೇಸು ವಾ ಭವಾದೀಸು, ಸಬ್ಬಾಸು ವಾ ಅವತ್ಥಾಸು. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಏಕಪುತ್ತಕೇ ಪಿಯೇ ಮನಾಪೇ ಮಾತಾಪಿತಾ ಕುಸಲೀ ಏಕನ್ತಹಿತೇಸೀ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿಭೇದಾಸು ಸಬ್ಬಾಸು ದಿಸಾಸು, ಕಾಮಭವಾದಿಭೇದೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಭವೇಸು ದಹರಾದಿಭೇದಾಸು ಸಬ್ಬಾಸು ಅವತ್ಥಾಸು ಚ ಠಿತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಏಕನ್ತಹಿತೇಸಿತಾಯ ಕುಸಲೀ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಮಿತ್ತೋ ಉದಾಸೀನೋ ಪಞ್ಚತ್ಥಿಕೋ’’ತಿ ಸೀಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಸೀಮಾಸಮ್ಭೇದವಸೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕರಸಂ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ. ಇಮಂ ಪನ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ¶ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯಾಥ, ಯೇ ತೇ ಭಗವತಾ ‘ಸುಖಂ ಸುಪತೀ’ತಿಆದಿನಾ ¶ (ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೫) ಏಕಾದಸ ಮೇತ್ತಾನಿಸಂಸಾ ವುತ್ತಾ, ಏಕಂಸೇನ ತೇಸಂ ಭಾಗಿನೋ ಭವಥಾ’’ತಿ ಓವಾದಮದಾಸಿ.

ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಪೋಸಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅನಾಸನ್ನವರಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪೋಸಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಬಹುಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ದ್ವೇನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಿಗಲುದ್ದೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಚರತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕಾತುಂ ಅರಞ್ಞಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಪಥೇ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಆವುಧಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಭಗವಾ ನಿಸೀದಿತುಕಾಮತಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸೋ ತಾವದೇವ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ನಿಸೀದಿ ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ. ನಿಸಿನ್ನೇ ಪನ ಭಗವತಿ ಅನಪ್ಪಕಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ವಟ್ಟತಿ ಇಮಸ್ಸ ಕುಸಲಬೀಜ’’ನ್ತಿ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇ ಭಗವತಿ ತಂ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ಘಾತೇಸಿ. ಸೋ ¶ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ‘‘ಸೋ ಕಿರ ಭಗವತಿ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೇ ಸೀಹೇನ ಘಾತಿತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವಾ ಸುಗತಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಂ ಕುಸಲಬೀಜರೋಪನತ್ಥಞ್ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ತತೋ ದೇವಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಮಹಾವಿಭವಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಪುತ್ತೋ ಸಙ್ಗಾಮಜಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಪೋಸಿಯೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕತಾಯ ಧಮ್ಮತಾಯ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಜಾತಿಆದಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಸಂವೇಗೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ¶ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೩.೧-೧೨) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ, ಲಮ್ಬಕೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ;

ತತ್ಥೇವ ತಿಸ್ಸೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸಮ್ಹಿ ಚಙ್ಕಮಿ.

‘‘ಮಿಗಲುದ್ದೋ ¶ ತದಾ ಆಸಿಂ, ಅರಞ್ಞೇ ಕಾನನೇ ಅಹಂ;

ದಿಸ್ವಾನ ತಂ ದೇವದೇವಂ, ತಿಣಮುಟ್ಠಿಮದಾಸಹಂ.

‘‘ನಿಸೀದನತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ದತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ;

ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಪಕ್ಕಾಮಿಂ ಉತ್ತರಾಮುಖೋ.

‘‘ಅಚಿರಂ ಗತಮತ್ತಸ್ಸ, ಮಿಗರಾಜಾ ಅಪೋಥಯಿ;

ಸೋಹೇನ ಪೋಥಿತೋ, ಸನ್ತೋ ತತ್ಥ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಆಸನ್ನೇ ಮೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠೇ ಅನಾಸವೇ;

ಸುಮುತ್ತೋ ಸರವೇಗೋವ, ದೇವಲೋಕಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಯೂಪೋ ತತ್ಥ ಸುಭೋ ಆಸಿ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾಭಿನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಸಹಸ್ಸಕಣ್ಡೋ ಸತಭೇಣ್ಡು, ಧಜಾಲು ಹರಿತಾಮಯೋ.

‘‘ಪಭಾ ನಿದ್ಧಾವತೇ ತಸ್ಸ, ಸತರಂಸೀವ ಉಗ್ಗತೋ;

ಆಕಿಣ್ಣೋ ದೇವಕಞ್ಞಾಹಿ, ಆಮೋದಿಂ ಕಾಮಕಾಮಿಹಂ.

‘‘ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ, ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಆಸವಕ್ಖಯಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ನಿಸೀದನಮದಾಸಹಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ತಿಣಮುಟ್ಠೇ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತುಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗತೋ ಞಾತಿಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಞಾತಿಗೇಹಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ನಂ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಸನದಾನಾದಿನಾ ಪಠಮಂ ಉಪಾಸಿಕಾ ವಿಯ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಅಜಾನನ್ತೀ ಪಚ್ಛಾ ಇತ್ಥಿಕುತ್ತಾದೀಹಿ ಪಲೋಭೇತುಕಾಮಾ ಅಹೋಸಿ ¶ . ಥೇರೋ ‘‘ಅಹೋ ಅನ್ಧಬಾಲಾ ಮಾದಿಸೇಪಿ ನಾಮ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಗತೋ. ತಂ ಆರಞ್ಞಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಕಿಂ, ಆವುಸೋ, ಅತಿಲಹುಂ, ನಿವತ್ತೋಸಿ, ಞಾತಕೇಹಿ ನ ದಿಟ್ಠೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಥೇರೋ ತತ್ಥ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಅನಾಸನ್ನವರಾ ಏತಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೪. ತತ್ಥ ಅನಾಸನ್ನವರಾತಿ ಏತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ನ ಆಸನ್ನಾ ಅನುಪಗತಾ, ದೂರೇ ಏವ ವಾ ಠಿತಾ ಹುತ್ವಾ ವರಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಾ ಹಿತಾವಹಾ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನಿಚ್ಚಮೇವ ಸಬ್ಬಕಾಲಮೇವ, ನ ರತ್ತಿಮೇವ, ನ ದಿವಾಪಿ, ನ ರಹೋವೇಲಾಯಪಿ. ವಿಜಾನತಾತಿ ವಿಜಾನನ್ತೇನ. ‘‘ಅನಾಸನ್ನಪರಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಚಣ್ಡಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಮಹಿಂಸಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಯಕ್ಖರಕ್ಖಸಪಿಸಾಚಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ¶ ¶ ಅನುಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ವರಾ ಸೇಟ್ಠಾ, ನ ಅನತ್ಥಾವಹಾ, ತೇ ಪನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂಯೇವ ಅನತ್ಥಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ಇತ್ಥಿಯೋ ಪನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ವಿಮೋಕ್ಖನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಅನತ್ಥಂ ಆಪಾದೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಸನ್ನವರಾ ಏತಾ ನಿಚ್ಚಮೇವ ವಿಜಾನತಾತಿ. ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಅತ್ತೂಪನಾಯಿಕಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಗಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗಾಮಾತಿ ಗಾಮಂ. ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಹಿ ಏತಂ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ. ಅರಞ್ಞಮಾಗಮ್ಮಾತಿ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ. ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ತತೋತಿ ಮಞ್ಚಕತೋ. ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅನಾಲಪಿತ್ವಾ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಹೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅವತ್ವಾ. ಪೋಸಿಯೋತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಪರಂ ವಿಯ ವದತಿ. ಯೇ ಪನ ‘‘ಪಕ್ಕಾಮಿ’’ನ್ತಿ ಪಠನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಹಂ ಪೋಸಿಯೋ ಪಕ್ಕಾಮಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಯೇ ಪನ ‘‘ಸಾ ಇತ್ಥೀ ಥೇರಂ ಘರಂ ಉಪಗತಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಪಲೋಭೇತುಕಾಮಾ ಜಾತಾ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರೋ ತಾವದೇವ ಗೇಹತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಮಞ್ಚಕೇ ನಿಸೀದಿ. ಸಾಪಿ ಖೋ ಇತ್ಥೀ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ವಿಹಾರೇ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ದಿವಾಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ‘‘ಗಾಮಾ ಅರಞ್ಞಮಾಗಮ್ಮಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ನಿಯ್ಯತಿ. ವಿಹಾರೋ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ಪೋಸಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಸಾಮಞ್ಞಕಾನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸುಖಂ ¶ ಸುಖತ್ಥೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾಮಞ್ಞಕಾನಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಏಕಂ ಮಞ್ಚಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸಾಮಞ್ಞಕಾನೀತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೩೬.೩೦-೩೩) –

‘‘ವಿಪಸ್ಸಿನೋ ಭಗವತೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಏಕಂ ಮಞ್ಚಂ ಮಯಾ ದಿನ್ನಂ, ಪಸನ್ನೇನ ಸಪಾಣಿನಾ.

‘‘ಹತ್ಥಿಯಾನಂ ¶ ಅಸ್ಸಯಾನಂ, ದಿಬ್ಬಯಾನಂ ಸಮಜ್ಝಗಂ;

ತೇನ ಮಞ್ಚಕ ದಾನೇನ, ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಆಸವಕ್ಖಯಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಮಞ್ಚಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಮಞ್ಚದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಗಿಹಿಸಹಾಯಕೋ ಕಾತಿಯಾನೋ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಹತಲಾಭಸಕ್ಕಾರತಾಯ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತೋ ಆಜೀವಕಾಪಕತೋ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಸಾಕಿಯಪುತ್ತಿಯಾ ನಾಮ ಮಹಾಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಸುಖೇನ ಜೀವಥ, ಮಯಂ ಪನ ದುಕ್ಖಿತಾ ಕಿಚ್ಛಜೀವಿಕಾ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚೇವ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಚ ಸುಖಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ಥೇರೋ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸುಖಂ ನಾಮ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಮೇವ, ತಞ್ಚ ತದನುರೂಪಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗತಭಾವಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖಂ ಸುಖತ್ಥೋ ಲಭತೇ ತದಾಚರ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೫. ತತ್ಥ ¶ ಸುಖನ್ತಿ ನಿರಾಮಿಸಂ ಸುಖಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಞ್ಚ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ ಚೇವ ಆಯತಿಞ್ಚ ಸುಖವಿಪಾಕೋ’’ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೫; ಅ. ನಿ. ೫.೨೭; ವಿಭ. ೮೦೪) ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೦೩-೨೦೪) ಚ ವುತ್ತಂ. ಸುಖತ್ಥೋತಿ ಸುಖಪ್ಪಯೋಜನೋ, ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಸುಖೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ. ಲಭತೇತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸೇವೇದಂ ಸುಖಂ, ನ ಇತರಸ್ಸ. ಕೋ ಪನ ಅತ್ಥಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ತದಾಚರ’’ನ್ತಿ ತದತ್ಥಂ ಆಚರನ್ತೋ, ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಕೇವಲಂ ತದಾಚರಂ ಸುಖಮೇವ ಲಭತೇ, ಅಥ ಖೋ ಕಿತ್ತಿಞ್ಚ ಪಪ್ಪೋತಿ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೀಲವಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮನ್ತೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ ಝಾಯೀ ಝಾನಯುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿತ್ತಿಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಪತ್ಥಟಯಸತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಯಸಸ್ಸ ವಡ್ಢತೀತಿ ¶ ಸಮ್ಮುಖೇ ಗುಣಾಭಿತ್ಥವಸಙ್ಖಾತೋ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಾಸಙ್ಖಾತೋ ಚ ಯಸೋ ಅಸ್ಸ ಪರಿಬ್ರೂಹತಿ. ಇದಾನಿ ‘‘ತದಾಚರ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ಯೋ ಅರಿಯಮಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಞ್ಜಸಂ ಉಜುಂ, ಭಾವೇತಿ ಮಗ್ಗಂ ಅಮತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಅರಿಯಭಾವಕರಣಟ್ಠೇನ ಅರಿಯಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮುದಾಯತಾಯ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ, ಅನ್ತದ್ವಯರಹಿತಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ ಅಕುಟಿಲಟ್ಠೇನ ಅಞ್ಜಸಂ, ಕಾಯವಙ್ಕಾದಿಪ್ಪಹಾನತೋ ಉಜುಂ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗನಿಯಟ್ಠೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಮನಟ್ಠೇನ ಚ ‘‘ಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಂ ಅಮತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗಮಾಯ ಭಾವೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ ಚ, ಸೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಸುಖತ್ಥೋ ತದಾಚರ’’ನ್ತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸುಖಂ ಲಭತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಇದಮೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸಿ.

ಸಾಮಞ್ಞಕಾನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಕುಮಾಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಾಧು ¶ ಸುತನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕುಮಾಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಅಜಿನಚಮ್ಮವಸನೋ ತಾಪಸೋ ಹುತ್ವಾ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರೇ ರಾಜುಯ್ಯಾನೇ ವಸನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪಾದಬ್ಭಞ್ಜನತೇಲಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠೇ ವೇಳುಕಣ್ಟಕನಗರೇ ಗಹಪತಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ‘‘ನನ್ದೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಮಾತಾ ಪನಸ್ಸ ಕುಮಾ ನಾಮ, ತೇನ ಕುಮಾಪುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಪರಿಯನ್ತಪಬ್ಬತಪಸ್ಸೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ¶ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಟ್ಠಾನೇ ವಸನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೩.೨೪-೩೦) –

‘‘ನಗರೇ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ, ರಾಜುಯ್ಯಾನೇ ವಸಾಮಹಂ;

ಚಮ್ಮವಾಸೀ ತದಾ ಆಸಿಂ, ಕಮಣ್ಡಲುಧರೋ ಅಹಂ.

‘‘ಅದ್ದಸಂ ವಿಮಲಂ ಬುದ್ಧಂ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಅಪರಾಜಿತಂ;

ಪಧಾನಂ ಪಹಿತತ್ತಂ ತಂ, ಝಾಯಿಂ ಝಾನರತಂ ವಸಿಂ.

‘‘ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಞ್ಚ, ಓಘತಿಣ್ಣಮನಾಸವಂ;

ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಸುಮನೋ, ಅಬ್ಭಞ್ಜನಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಅಬ್ಭಞ್ಜನಮದಾಸಹಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಅಬ್ಭಞ್ಜನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಕಾಯದಳ್ಹಿಬಹುಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ದಿಸ್ವಾ ತೇ ಓವದನ್ತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಾಧು ಸುತಂ ಸಾಧು ಚರಿತಕ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೬. ತತ್ಥ ¶ ಸಾಧೂತಿ ಸುನ್ದರಂ. ಸುತನ್ತಿ ಸವನಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಸೇಸತೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಸವನಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಸಾಧು ಚರಿತಕನ್ತಿ ತದೇವ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಚರಿತಂ ಚಿಣ್ಣಂ, ಸಾಧುಚರಿತಮೇವ ಹಿ ‘‘ಚರಿತಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ ತದನುರೂಪಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ‘‘ಸುನ್ದರ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲೇ ನವಕಮಜ್ಝಿಮಥೇರಕಾಲೇ, ಸಬ್ಬೇಸು ವಾ ಇರಿಯಾಪಥಕ್ಖಣೇಸು. ಅನಿಕೇತವಿಹಾರೋತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾ ನಿಕೇತಾ ನಾಮ, ಲೋಕಿಯಾ ವಾ ಛಳಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ರೂಪನಿಮಿತ್ತನಿಕೇತವಿಸಾರವಿನಿಬನ್ಧಾ ಖೋ, ಗಹಪತಿ, ‘ನಿಕೇತಸಾರೀ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೩). ತೇಸಂ ನಿಕೇತಾನಂ ಪಹಾನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪದಾ ಅನಿಕೇತವಿಹಾರೋ. ಅತ್ಥಪುಚ್ಛನನ್ತಿ ತಂ ಆಜಾನಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಪಭೇದಸ್ಸ ಪುಚ್ಛನಂ, ಕುಸಲಾದಿಭೇದಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಕಿಂ ಅನವಜ್ಜ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೯೬) ಪುಚ್ಛನಂ ಅತ್ಥಪುಚ್ಛನಂ. ಪದಕ್ಖಿಣಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಂ ಪನ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹಿಭಾವೇನ ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ. ಇಧಾಪಿ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏತಂ ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಸಾಧು ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಯಂ ಸುತಂ, ಯಞ್ಚ ಚರಿತಂ, ಯೋ ಚ ಅನಿಕೇತವಿಹಾರೋ ¶ , ಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಪುಚ್ಛನಂ, ಯಞ್ಚ ಪದಕ್ಖಿಣಕಮ್ಮಂ, ಏತಂ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಏಸೋ ಸಮಣಭಾವೋ. ಯಸ್ಮಾ ಇಮಾಯ ಏವ ಪಟಿಪದಾಯ ಸಮಣಭಾವೋ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಮಗ್ಗಫಲಸ್ಸ ಅಧಿವಚನಂ. ತಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಅಯಂ ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದಾ, ತಂ ಪನೇತಂ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಯಾದಿಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಾತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಕಿಞ್ಚನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ, ಖೇತ್ತವತ್ಥುಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣದಾಸಿದಾಸಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಪಟಿಗ್ಗಹಣರಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕುಮಾಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಕುಮಾಪುತ್ತಸಹಾಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ನಾನಾಜನಪದಂ ¶ ಯನ್ತೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕುಮಾಪುತ್ತಸಹಾಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಬಹುಂ ರುಕ್ಖದಣ್ಡಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕತ್ತರಯಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಾಸಿ. ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಯಥಾವಿಭವಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ದೇವೇಸು ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವೇಳುಕಣ್ಟಕನಗರೇ ಇದ್ಧೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸುದನ್ತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ‘‘ವಾಸುಲೋ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ. ಸೋ ಕುಮಾಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಿಯಸಹಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ‘‘ಕುಮಾಪುತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ಹಿ ನೂನ ಸೋ ಓರಕೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ, ಯತ್ಥ ಕುಮಾಪುತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ತದನುಬನ್ಧೇನ ಸಯಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಸಞ್ಜಾತಛನ್ದೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕುಮಾಪುತ್ತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಯನ್ತಪಬ್ಬತೇ ಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ನಾನಾಜನಪದೇಸು ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ತಂ ಠಾನಂ ¶ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇನ ತತ್ಥ ಕೋಲಾಹಲಂ ಹೋತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುದನ್ತತ್ಥೇರೋ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಜನಪದವಿತಕ್ಕಂ ಅನುವತ್ತೇನ್ತಾ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಿಂ ವಿರಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ತಮೇವ ಸಂವೇಗಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತದಮನಸ್ಸ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ನಾನಾಜನಪದಂ ಯನ್ತೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೭. ತತ್ಥ ನಾನಾಜನಪದನ್ತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ನಾನಾವಿಧಂ ಜನಪದಂ, ಕಾಸಿಕೋಸಲಾದಿಅನೇಕರಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯನ್ತೀತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ವಿಚರನ್ತಾತಿ ‘‘ಅಸುಕೋ ಜನಪದೋ ಸುಭಿಕ್ಖೋ ಸುಲಭಪಿಣ್ಡೋ, ಅಸುಕೋ ಖೇಮೋ ಅರೋಗೋ’’ತಿಆದಿವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾ. ಅಸಞ್ಞತಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಜನಪದವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನತಾಯ ಚಿತ್ತೇನ ಅಸಂಯತಾ. ಸಮಾಧಿಞ್ಚ ವಿರಾಧೇನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತಂ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದಂ ಸಮಾಧಿಞ್ಚ ನಾಮ ವಿರಾಧೇನ್ತಿ ¶ . ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನೇ. ದೇಸನ್ತರಚರಣೇನ ಝಾಯಿತುಂ ಓಕಾಸಾಭಾವೇನ ಅನಧಿಗತಂ ಸಮಾಧಿಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛನ್ತಾ, ಅಧಿಗತಞ್ಚ ವಸೀಭಾವಾನಾಪಾದನೇನ ಜೀರನ್ತಾ ವೀರಾಧೇನ್ತಿ ನಾಮ. ಕಿಂಸು ರಟ್ಠಚರಿಯಾ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಸೂತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ‘‘ಏವಂಭೂತಾನಂ ರಟ್ಠಚರಿಯಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ, ನಿರತ್ಥಕಾವಾ’’ತಿ ಗರಹನ್ತೋ ವದತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಈದಿಸೀ ದೇಸನ್ತರಚರಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ನ ಅತ್ಥಾವಹಾ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಅನತ್ಥಾವಹಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ವಿರಾಧನತೋ, ತಸ್ಮಾ. ವಿನೇಯ್ಯ ಸಾರಮ್ಭನ್ತಿ ವಸನಪದೇಸೇ ಅರತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಾರಮ್ಭಂ ಚಿತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಂ ತದನುರೂಪೇನ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇನ ವಿನೇತ್ವಾ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ. ಝಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚಾತಿ ದುವಿಧೇನಪಿ ಝಾನೇನ ಝಾಯೇಯ್ಯ. ಅಪುರಕ್ಖತೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇಹಿ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ವಾ ನ ಪುರಕ್ಖತೋತಿ ತೇಸಂ ವಸಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಮನಸಿ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪನ ವತ್ವಾ ಥೇರೋ ತಮೇವ ಸಂವೇಗಂ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೩.೩೬-೪೧) –

‘‘ಕಾನನಂ ¶ ವನಮೋಗ್ಗಯ್ಹ, ವೇಳುಂ ಛೇತ್ವಾನಹಂ ತದಾ;

ಆಲಮ್ಬನಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದದಿಂ ಬಹುಂ.

‘‘ತೇನ ¶ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ಸುಬ್ಬತೇ ಅಭಿವಾದಿಯ;

ಆಲಮ್ಬದಣ್ಡಂ ದತ್ವಾನ, ಪಕ್ಕಾಮಿಂ ಉತ್ತರಾಮುಖೋ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ದಣ್ಡಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ದಣ್ಡದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಯಂ ಪನತ್ಥಂ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ, ತಮೇವತ್ಥಂ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋಪಿ ‘‘ನಾನಾಜನಪದಂ ಯನ್ತಿ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ತದೇವಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಕುಮಾಪುತ್ತಸಹಾಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಗವಮ್ಪತಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯೋ ¶ ಇದ್ಧಿಯಾ ಸರಭುನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗವಮ್ಪತಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿಖಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚೇತಿಯೇ ಛತ್ತಞ್ಚ ವೇದಿಕಞ್ಚ ಕಾರೇಸಿ. ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕುಲೇ ಬಹುಂ ಗೋಮಣ್ಡಲಂ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಗೋಪಾಲಕಾ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ಅಯಂ ತತ್ಥ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಂ ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಸೋ ಏಕಂ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಂ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಬಹಿಗಾಮೇ ದೇವಸಿಕಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯ್ಯೋ ಸೂರಿಯಾತಪೇನ ಕಿಲಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಿರೀಸದಣ್ಡೇ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪರಿ ಸಿರೀಸಸಾಖಾಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಾಖಾಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ‘‘ಮಣ್ಡಪಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಸಿರೀಸರುಕ್ಖಂ ರೋಪೇಸೀ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ದೇವಸಿಕಂ ಥೇರೋ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಕಮ್ಮಸಂಸೂಚಕಂ ವಿಮಾನದ್ವಾರೇ ಮಹನ್ತಂ ಸಿರೀಸವನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಾಲೇ ಉಪಸೋಭಯಮಾನಂ, ತೇನ ತಂ ವಿಮಾನಂ ‘‘ಸೇರೀಸಕ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಯಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚತೂಸು ¶ ಗಿಹಿಸಹಾಯೇಸು ಗವಮ್ಪತಿ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಯಸಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ ¶ . ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಸಹಾಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೩.೪೨-೪೭) –

‘‘ಮಿಗಲುದ್ದೋ ಪುರೇ ಆಸಿಂ, ವಿಪಿನೇ ವಿಚರಂ ಅಹಂ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗುಂ.

‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೇ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಹಿತೇ ರತೇ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ನೇಲಪುಪ್ಫಂ ಅಪೂಜಯಿಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ¶ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೋ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ಸಾಕೇತೇ ವಿಹರತಿ ಅಞ್ಜನವನೇ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಕೇತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಜನವನೇ ವಿಹಾಸಿ. ಸೇನಾಸನಂ ನಪ್ಪಹೋಸಿ. ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹಾರಸಾಮನ್ತಾ ಸರಭುಯಾ ನದಿಯಾ ವಾಲಿಕಾಪುಳಿನೇ ಸಯಿಂಸು. ಅಥ ಅಡ್ಢರತ್ತಸಮಯೇ ನದಿಯಾ ಉದಕೋಘೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಸಾಮಣೇರಾದಯೋ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಾ ಅಹೇಸುಂ. ಭಗವಾ ತಂ ಞತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಗವಮ್ಪತಿಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಗಚ್ಛ, ಗವಮ್ಪತಿ, ಜಲೋಘಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ನದೀಸೋತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿ, ತಂ ದೂರತೋವ ಪಬ್ಬತಕೂಟಂ ವಿಯ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವೋ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾ ಮಹತಿಯಾ ದೇವಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ತಸ್ಸ ಗುಣಾನಂ ವಿಭಾವನತ್ಥಂ ತಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಇದ್ಧಿಯಾ ಸರಭು’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೮. ತತ್ಥ ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿಯಾ. ಸರಭುನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಂ ನದಿಂ, ಯಂ ಲೋಕೇ ‘‘ಸರಭು’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಪೇಸೀತಿ ಸನ್ದಿತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ಸೋತಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಕೂಟಂ ವಿಯ ಮಹನ್ತಂ ಜಲರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ. ಅಸಿತೋತಿ ನಸಿತೋ, ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯರಹಿತೋ, ಬನ್ಧನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ವಾ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಕೇನಚಿಪಿ ಬನ್ಧನೇನ ಅಬದ್ಧೋ, ತತೋ ಏವ ಏಜಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವತೋ ಅನೇಜೋ ಸೋ, ಗವಮ್ಪತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾತಿಗತಂ ತಾದಿಸಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಮಾನದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಠಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾತಿಗತಂ, ಅಸೇಕ್ಖಮುನಿಭಾವತೋ ಮಹಾಮುನಿಂ, ತತೋ ಏವ ಕಾಮಕಮ್ಮಭವಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಭವಸ್ಸ ಪಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತತ್ತಾ ಭವಸ್ಸ ಪಾರಗುಂ. ದೇವಾ ನಮಸ್ಸನ್ತೀತಿ ದೇವಾಪಿ ಇಮಸ್ಸನ್ತಿ, ಪಗೇವ ಇತರಾ ಪಜಾತಿ.

ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ¶ ¶ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸೀತಿ.

ಗವಮ್ಪತಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸತ್ತಿಯಾ ವಿಯ ಓಮಟ್ಠೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇ ಪುರಾಣಪಣ್ಣಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸೋಧೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರೇ ಭಗವತೋ ಪಿತುಚ್ಛಾಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಜಾತಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕೋಧೂಪಾಯಾಸಬಹುಲೋ ಚ ಉಜ್ಝಾನಬಹುಲೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರತಿ, ಸಮಣಧಮ್ಮೇ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ನ ಕರೋತಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಏಕದಿವಸಂ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ವಿವಟಮುಖಂ ನಿದ್ದಾಯನ್ತಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಾವತ್ಥಿತೋ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಆಕಾಸೇಯೇವ ಠತ್ವಾ ಓಭಾಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ತೇನೋಭಾಸೇನ ಪಟಿಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ತಿಯಾ ವಿಯ ಓಮಟ್ಠೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೩೯. ತತ್ಥ ಸತ್ತಿಯಾತಿ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇತಂ, ಏಕತೋಧಾರಾದಿನಾ ಸತ್ಥೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಓಮಟ್ಠೋತಿ ಪಹತೋ. ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಪಹಾರಾ ಓಮಟ್ಠೋ ಉಮ್ಮಟ್ಠೋ ಮಟ್ಠೋ ವಿಮಟ್ಠೋತಿ. ತತ್ಥ ಉಪರಿ ಠತ್ವಾ ಅಧೋಮುಖಂ ದಿನ್ನಪಹಾರೋ ಓಮಟ್ಠೋ ನಾಮ, ಹೇಟ್ಠಾ ಠತ್ವಾ ಉದ್ಧಮ್ಮುಖಂ ದಿನ್ನಪಹಾರೋ ಉಮ್ಮಟ್ಠೋ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಳಸೂಚಿ ¶ ವಿಯ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತೋ ಮಟ್ಠೋ ನಾಮ, ಸೇಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಿಮಟ್ಠೋ ನಾಮ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಓಮಟ್ಠೋ ಗಹಿತೋ. ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬದಾರುಣೋ ದುರುದ್ಧರಣಸಲ್ಲೋ ದುತ್ತಿಕಿಚ್ಛೋ ಅನ್ತೋದೋಸೋ ಅನ್ತೋಪುಬ್ಬಲೋಹಿತೋವ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಂ ಅನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಣಮುಖಂ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಂ ನೀಹರಿತುಕಾಮೇಹಿ ಮಞ್ಚೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅಧೋಸಿರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ¶ ಹೋತಿ, ಮರಣಂ ವಾ ಮರಣಮತ್ತಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಡಯ್ಹಮಾನೇತಿ ಅಗ್ಗಿನಾ ಝಾಯಮಾನೇ. ಮತ್ಥಕೇತಿ ಸೀಸೇ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಸತ್ತಿಯಾ ಓಮಟ್ಠೋ ಪುರಿಸೋ ಸಲ್ಲುಬ್ಬಾಹನವಣತಿಕಿಚ್ಛನಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತಿ ತಾದಿಸಂ ಪಯೋಗಂ ಕರೋತಿ ಪರಕ್ಕಮತಿ, ಯಥಾ ಚ ಡಯ್ಹಮಾನೇ ಮತ್ಥಕೇ ಆದಿತ್ತಸೀಸೋ ಪುರಿಸೋ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾಪನತ್ಥಂ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತಿ ತಾದಿಸಂ ಪಯೋಗಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಕಾಮರಾಗಪ್ಪಹಾನಾಯ ಸತೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಅತಿವಿಯ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ.

ಏವಂ ¶ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಕೋಧೂಪಾಯಾಸವೂಪಸಮಾಯ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಕಾಮರಾಗಪ್ಪಹಾನಸೀಸೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ವಿಹಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಞತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಸಂಯುತ್ತಕೇ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸುತ್ತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೪) ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೩.೬೬-೭೩) –

‘‘ದೇವಲೋಕೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಚೇ, ಅನುಭೋತ್ವಾ ಉಭೋ ಯಸೇ;

ಅವಸಾನೇ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸಿವಂ ಪತ್ತೋ ಅನುತ್ತರಂ.

‘‘ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾನ, ಬೋಧಿಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ಯೋ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವೀ ಪೋಸೋ, ತಸ್ಸ ಕಿಂ ನಾಮ ದುಲ್ಲಭಂ.

‘‘ಮಗ್ಗೇ ಫಲೇ ಆಗಮೇ ಚ, ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾಗುಣೇಸು ಚ;

ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಧಿಕೋ ಹುತ್ವಾ, ನಿಬ್ಬಾಯಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಪುರೇಹಂ ಬೋಧಿಯಾ ಪತ್ತಂ, ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಹಟ್ಠಮಾನಸೋ;

ಇಮೇಹಿ ವೀಸತಙ್ಗೇಹಿ, ಸಮಙ್ಗೀ ಹೋಮಿ ಸಬ್ಬಥಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪೂಜೇತುಂ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ವಡ್ಢಮಾನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸತ್ತಿಯಾ ¶ ¶ ವಿಯ ಓಮಟ್ಠೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಡ್ಢಮಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಇತೋ ದ್ವೇನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ತಿಸ್ಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸುಪರಿಪಕ್ಕಾನಿ ವಣ್ಟತೋ ಮುತ್ತಾನಿ ಅಮ್ಬಫಲಾನಿ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ವಡ್ಢಮಾನೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸದ್ಧೋ ಪಸನ್ನೋ ದಾಯಕೋ ದಾನರತೋ ಕಾರಕೋ ಸಙ್ಘುಪಟ್ಠಾಕೋ ಹುತ್ವಾ ತಥಾರೂಪೇ ಅಪರಾಧೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಪತ್ತನಿಕ್ಕುಜ್ಜನಕಮ್ಮೇ ಕಾರಾಪಿತೇ ಅಗ್ಗಿಂ ಅಕ್ಕನ್ತೋ ವಿಯ ಸಙ್ಘಂ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಪಬ್ಬಜಿ, ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪನ ¶ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೋ ವಿಹಾಸಿ. ತಂ ಸತ್ಥಾ ಸಂವೇಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ತಿಯಾ ವಿಯ ಓಮಟ್ಠೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೦. ತತ್ಥ ಭವರಾಗಪ್ಪಹಾನಾಯಾತಿ ಭವರಾಗಸ್ಸ ರೂಪರಾಗಸ್ಸ ಅರೂಪರಾಗಸ್ಸ ಚ ಪಜಹನತ್ಥಾಯ. ಯದಿಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನಾನಿ ಅಪ್ಪಹಾಯ ಬಹಿದ್ಧಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪಹಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ನಾನನ್ತರಿಕಭಾವತೋ ಪನ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನವಚನೇನ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನಮ್ಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಮ್ಪಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅರಿಯಾನಂ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ದುಪ್ಪಹೇಯ್ಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುಪ್ಪಹೇಯ್ಯತೋ ದುಪ್ಪಹೇಯ್ಯಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಭವರಾಗಪ್ಪಹಾನಸೀಸೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಪಹಾನಮಾಹ. ಥೇರಸ್ಸ ಏವ ವಾ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನೇವಂ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ವಡ್ಢಮಾನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುತ್ಥವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಪಞ್ಚಮವಗ್ಗೋ

೧. ಸಿರಿವಡ್ಢತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಿವರಮನುಪತನ್ತಿ ¶ ¶ ¶ ವಿಜ್ಜುತಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಿರಿವಡ್ಢತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಕಿಙ್ಕಣಿಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸಿರಿವಡ್ಢೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮೇ ಸತ್ಥರಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಪ್ಪಸಾದೋ ಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಪಬ್ಬಜಿ. ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ವೇಭಾರಪಣ್ಡವಪಬ್ಬತಾನಂ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಪಬ್ಬತಗುಹಾಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಮಹಾ ಅಕಾಲಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹಿ. ವಿಜ್ಜುಲ್ಲತಾ ಪಬ್ಬತವಿವರಂ ಪವಿಸನ್ತಿಯೋ ವಿಯ ವಿಚರನ್ತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಘಮ್ಮಪರಿಳಾಹಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಸಾರಗಬ್ಭೇಹಿ ಮೇಘವಾತೇಹಿ ಘಮ್ಮಪರಿಳಾಹೋ ವೂಪಸಮಿ. ಉತುಸಪ್ಪಾಯಲಾಭೇನ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಅಹೋಸಿ. ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨೧.೧೦-೧೪) –

‘‘ಕಞ್ಚನಗ್ಘಿಯಸಙ್ಕಾಸೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಓದಕಂ ದಹಮೋಗ್ಗಯ್ಹ, ಸಿನಾಯಿ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ.

‘‘ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕಿಙ್ಕಣಿಂ ಪುಪ್ಫಂ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಭಿರೋಪಯಿಂ;

ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಸ್ಸ ತಾದಿನೋ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸತ್ತವೀಸತಿಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ರಾಜಾ ಭೀಮರಥೋ ಅಹು;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ ‘‘ವಿವರಮನುಪತನ್ತಿ ವಿಜ್ಜುತಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೧. ತತ್ಥ ವಿವರನ್ತಿ ಅನ್ತರಾ ವೇಮಜ್ಝಂ. ಅನುಪತನ್ತೀತಿ ಅನುಲಕ್ಖಣೇ ಪತನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ವಿಜ್ಜೋತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಜ್ಜೋತನಮೇವ ಹಿ ವಿಜ್ಜುಲ್ಲತಾನಂ ಪವತ್ತಿ ನಾಮ. ಅನು-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಚೇತ್ಥ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಯಥಾ ‘‘ರುಕ್ಖಮನುವಿಜ್ಜೋತನ್ತೀ’’ತಿ. ವಿಜ್ಜುತಾತಿ ¶ ಸತೇರತಾ. ವೇಭಾರಸ್ಸ ಚ ಪಣ್ಡವಸ್ಸ ಚಾತಿ ವೇಭಾರಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಚ ಪಣ್ಡವಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಚ ವಿವರಮನುಪತನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ನಗವಿವರಗತೋತಿ ನಗವಿವರಂ ಪಬ್ಬತಗುಹಂ ಉಪಗತೋ. ಝಾಯತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚ ಝಾಯತಿ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇನ್ತೋ ಭಾವೇತಿ. ಪುತ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿಮಸ್ಸ ತಾದಿನೋತಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಧಮ್ಮಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಅನುಪಮಸ್ಸ ಉಪಮಾರಹಿತಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದೀಸು ತಾದಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಾದಿನೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತೋ. ಪುತ್ತವಚನೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಥೇರೇನ ಸತ್ಥು ಅನುಜಾತಭಾವದೀಪನೇನ ಅಞ್ಞಾ ಬ್ಯಾಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಿರಿವಡ್ಢತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಖದಿರವನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಚಾಲೇ ಉಪಚಾಲೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಖದಿರವನಿಯರೇವತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ತಿತ್ಥನಾವಿಕಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಮಹಾಗಙ್ಗಾಯ ಪಯಾಗತಿತ್ಥೇ ತಿತ್ಥನಾವಾಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸಸಾವಕಸಙ್ಘಂ ಭಗವನ್ತಂ ಗಙ್ಗಾತೀರಂ ಉಪಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಮಹನ್ತೇನ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರೇನ ಪರತೀರಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇಸಿ. ಭಗವಾ ಚ ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಅವಜ್ಝಭಾವಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಸೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ¶ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ನಾಲಕಗಾಮೇ ರೂಪಸಾರಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಂ ವಯಪ್ಪತ್ತಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಘರಬನ್ಧನೇನ ಬನ್ಧಿತುಕಾಮಾ ಜಾತಾ. ಸೋ ¶ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ ಅಯ್ಯೋ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಇಮಂ ವಿಭವಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತೇನ ವನ್ತಂ ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂ ಕಥಾಹಂ ಪಚ್ಛಾ ಗಿಲಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಪಾಸಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನಕಮಿಗೋ ವಿಯ ಞಾತಕೇ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾವಂ ನಿವೇದೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಛನ್ದಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ¶ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜೇಸುಂ. ಸೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖದಿರವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ, ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಞ್ಚ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಗತತ್ತಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೬೨೮-೬೪೩) –

‘‘ಗಙ್ಗಾ ಭಾಗೀರಥೀ ನಾಮ, ಹಿಮವನ್ತಾ ಪಭಾವಿತಾ;

ಕುತಿತ್ಥೇ ನಾವಿಕೋ ಆಸಿಂ, ಓರಿಮೇ ಚ ತರಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಯಕೋ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ;

ವಸೀಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಗಙ್ಗಾತೀರಮುಪಾಗತೋ.

‘‘ಬಹೂ ನಾವಾ ಸಮಾನೇತ್ವಾ, ವಡ್ಢಕೀಹಿ ಸುಸಙ್ಖತಂ;

ನಾವಾಯ ಛದನಂ ಕತ್ವಾ, ಪಟಿಮಾನಿಂ ನರಾಸಭಂ.

‘‘ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಆರೂಹಿ ತಞ್ಚ ನಾವಕಂ;

ವಾರಿಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ ಸತ್ಥಾ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಯೋ ಸೋ ತಾರೇಸಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸಙ್ಘಞ್ಚಾಪಿ ಅನಾಸವಂ;

ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ದೇವಲೋಕೇ ರಮಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ ತೇ ಬ್ಯಮ್ಹಂ, ಸುಕತಂ ನಾವಸಣ್ಠಿತಂ;

ಆಕಾಸೇ ಪುಪ್ಫಛದನಂ, ಧಾರಯಿಸ್ಸತಿ ಸಬ್ಬದಾ.

‘‘ಅಟ್ಠಪಞ್ಞಾಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ತಾರಕೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಚಾತುರನ್ತೋ ವಿಜಿತಾವೀ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ ¶ , ಚಮ್ಮಕೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೋವ ಸೂರಿಯೋ, ಜೋತಿಸ್ಸತಿ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಿದಸಾ ಸೋ ಚವಿತ್ವಾನ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ;

ರೇವತೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧು ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಅಗಾರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಗೋತಮಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ, ಯುತ್ತಯೋಗೋ ವಿಪಸ್ಸಕೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿನಾಸವೋ.

‘‘ವೀರಿಯಂ ಮೇ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾಧಿವಾಹನಂ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಫಲಂ ದಸ್ಸೇಸಿ ಮೇ ಇಧ;

ಸುಮುತ್ತೋ ಸರವೇಗೋವ, ಕಿಲೇಸೇ ಝಾಪಯೀ ಮಮ.

‘‘ತತೋ ¶ ಮಂ ವನನಿರತಂ, ದಿಸ್ವಾ ಲೋಕನ್ತಗೂ ಮುನಿ;

ವನವಾಸಿಭಿಕ್ಖೂನಗ್ಗಂ, ಪಞ್ಞಪೇಸಿ ಮಹಾಮತಿ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಥೇರೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಞ್ಚ ವನ್ದಿತುಂ ಸೇನಾಸನಂ ಸಂಸಾಮೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪತ್ವಾ ಜೇತವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಞ್ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಕತಿಪಾಹಂ ಜೇತವನೇ ವಿಹಾಸಿ ¶ . ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಅರಿಯಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಯದಿದಂ ರೇವತೋ ಖದಿರವನಿಯೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೯೮, ೨೦೩). ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಚಾಲಾ, ಉಪಚಾಲಾ, ಸೀಸೂಪಚಾಲಾ’’ತಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಭಗಿನೀನಂ ಪುತ್ತೇ ‘‘ಚಾಲಾ, ಉಪಚಾಲಾ, ಸೀಸೂಪಚಾಲಾ’’ತಿ ತಯೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೇ ಆನೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜೇಸಿ. ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುತ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಥೇರಸ್ಸ ಕೋಚಿದೇವ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ತಂ ¶ ಸುತ್ವಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ರೇವತಂ ‘‘ಗಿಲಾನಪುಚ್ಛನಂ ಅಧಿಗಮಪುಚ್ಛನಞ್ಚ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪಗಚ್ಛಿ. ರೇವತತ್ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ಸತುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಓವದನ್ತೋ ‘‘ಚಾಲೇ ಉಪಚಾಲೇ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೨. ತತ್ಥ ಚಾಲೇ ಉಪಚಾಲೇ ಸೀಸೂಪಚಾಲೇತಿ ತೇಸಂ ಆಲಪನಂ. ‘‘ಚಾಲಾ, ಉಪಚಾಲಾ, ಸೀಸೂಪಚಾಲಾ’’ತಿ ಹಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮಾ ತೇ ತಯೋ ದಾರಕಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾಪಿ ತಥಾ ವೋಹರೀಯನ್ತಿ. ‘‘‘ಚಾಲೀ, ಉಪಚಾಲೀ, ಸೀಸೂಪಚಾಲೀ’ತಿ ತೇಸಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ಯದತ್ಥಂ ‘‘ಚಾಲಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಮನ್ತನಂ ಕತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪತಿಸ್ಸತಾ ನು ಖೋ ವಿಹರಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಆಗತೋ ವೋ ವಾಲಂ ವಿಯ ವೇಧೀ’’ತಿ. ಪತಿಸ್ಸತಾತಿ ಪತಿಸ್ಸತಿಕಾ. ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ. ಆಗತೋತಿ ಆಗಚ್ಛಿ. ವೋತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ. ವಾಲಂ ವಿಯ ವೇಧೀತಿ ವಾಲವೇಧೀ ವಿಯ, ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ತಿಕ್ಖಜವನನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞತಾಯ ವಾಲವೇಧಿರೂಪೋ ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಾತುಲತ್ಥೇರೋ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಣಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಯುತ್ತಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಥ, ‘‘ಯಥಾಧಿಗತೇ ವಿಹಾರೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಭವಥಾ’’ತಿ.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಸಾಮಣೇರಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಾದಿವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಉಭಿನ್ನಂ ಮಾತುಲತ್ಥೇರಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರವೇಲಾಯಂ ನಾತಿದೂರೇ ಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ರೇವತತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ತೇ ಸಾಮಣೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ, ತೇ ತಥಾಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೇ ಏವ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಥೇರೋ ‘‘ಕತರಕತರವಿಹಾರೇನ ವಿಹರಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ¶ ¶ ತೇಹಿ ‘‘ಇಮಾಯ ಇಮಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ದಾರಕೇಪಿ ನಾಮ ಏವಂ ವಿನೇನ್ತೋ ಮಯ್ಹಂ ಭಾತಿಕೋ ಪಚ್ಚಪಾದಿ ವತ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಥೇರಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಖದಿರವನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಸುಮಙ್ಗಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸುಮುತ್ತಿಕೋತಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಮಙ್ಗಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಏಕಚೀವರಂ ಠಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಫೋಟೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕೇ ತಾದಿಸೇನ ಕಮ್ಮನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ದಲಿದ್ದಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಸುಮಙ್ಗಲೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಖುಜ್ಜಕಾಸಿತನಙ್ಗಲಕುದ್ದಾಲಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಕಸಿಯಾ ಜೀವತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ರಞ್ಞಾ ಪಸೇನದಿಕೋಸಲೇನ ಭಗವತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಮಹಾದಾನೇ ಪವತ್ತಿಯಮಾನೇ ದಾನೋಪಕರಣಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಧಿಘಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಸುಖುಮವತ್ಥಸುನಿವತ್ಥಾ ಸುಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನಿವಾತೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಹರನ್ತಿ, ಯಂನೂನಾಹಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ಅಞ್ಞತರಂ ಮಹಾಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ನಿವೇದೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ಕರುಣಾಯನ್ತೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕವಿಹಾರೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ವಿಬ್ಭಮಿತುಕಾಮೋ ಞಾತಿಗಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಕಚ್ಛಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಖೇತ್ತಂ ಕಸನ್ತೇ ಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥನಿವತ್ಥೇ ಸಮನ್ತತೋ ರಜೋಕಿಣ್ಣಸರೀರೇ ವಾತಾತಪೇನ ಫುಸ್ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಸಕೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಹನ್ತಂ ವತಿಮೇ ಸತ್ತಾ ಜೀವಿಕನಿಮಿತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತೀ’’ತಿ ¶ ಸಂವೇಗಂ ಪಟಿಲಭಿ. ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ ಯಥಾಗಹಿತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಅಞ್ಞತರಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ವಿವೇಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೧೧-೧೯) –

‘‘ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಜಿನವರೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ವಿಹಾರಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ತಳಾಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

‘‘ನ್ಹಾತ್ವಾ ಪಿತ್ವಾ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಉತ್ತರಿತ್ವೇಕಚೀವರೋ;

ಅಟ್ಠಾಸಿ ಭಗವಾ ತತ್ಥ, ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ದಿಸೋದಿಸಂ.

‘‘ಭವನೇ ¶ ¶ ಉಪವಿಟ್ಠೋಹಂ, ಅದ್ದಸಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಹಟ್ಠೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಅಪ್ಫೋಟೇಸಿಂ ಅಹಂ ತದಾ.

‘‘ಸತರಂಸಿಂವ ಜೋತನ್ತಂ, ಪಭಾಸನ್ತಂವ ಕಞ್ಚನಂ;

ನಚ್ಚಗೀತೇ ಪಯುತ್ತೋಹಂ, ಪಞ್ಚಙ್ಗತೂರಿಯಮ್ಹಿ ಚ.

‘‘ಯಂ ಯಂ ಯೋನುಪಪಜ್ಜಾಮಿ, ದೇವತ್ತಂ ಅಥ ಮಾನುಸಂ;

ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಅಭಿಭೋಮಿ, ವಿಪುಲೋ ಹೋತಿ ಮೇ ಯಸೋ.

‘‘ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞ, ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸುತ್ತಮ;

ಅತ್ತಾನಂ ತೋಸಯಿತ್ವಾನ, ಪರೇ ತೋಸೇಸಿ ತ್ವಂ ಮುನಿ.

‘‘ಪರಿಗ್ಗಹೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಹಾಸಂ ಕತ್ವಾನ ಸುಬ್ಬತೇ;

ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ತುಸಿತಂ ಉಪಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ಸೋಳಸೇತೋ ಕಪ್ಪಸತೇ, ದ್ವಿನವಏಕಚಿನ್ತಿತಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖವಿಮುತ್ತಿಞ್ಚ ಕಿತ್ತನವಸೇನ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಮುತ್ತಿಕೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

೪೩. ತತ್ಥ ಸುಮುತ್ತಿಕೋತಿ ಸುನ್ದರಾ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕತಾಯ ಅಪುನಬ್ಭವಿಕಾ ಮುತ್ತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಮುತ್ತಿಕೋ. ತಸ್ಸ ಪನ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪಾಸಂಸಿಯತಾಯ ಅಚ್ಛರಿಯತಾಯ ಚ ಅಪ್ಫೋಟೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸುಮುತ್ತಿಕೋ’’ತಿ. ಪುನ ತತ್ಥ ವಿಮುತ್ತಿಯಂ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಸ್ಸ ದಳ್ಹಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಾಹು ಸುಮುತ್ತಿಕೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಸಾಧು ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತಿಕೋ ವತಮ್ಹೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಕುತೋ ಪನಾಯಂ ಸುಮುತ್ತಿಕತಾ’’ತಿ? ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಥೇರೋ ಸಬ್ಬಸ್ಮಾಪಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಸುವಿಮುತ್ತೋ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ತಾವ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಅತಿವಿಯ ಅನಿಟ್ಠಭೂತಂ ದುಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೀಹಿ ಖುಜ್ಜಕೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಖುಜ್ಜಕೇಹೀತಿ ಖುಜ್ಜಸಭಾವೇಹಿ, ಖುಜ್ಜಾಕಾರೇಹಿ ವಾ. ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಞ್ಚೇತಂ ಮುತ್ತಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ. ಕಸ್ಸಕೋ ಹಿ ಅಖುಜ್ಜೋಪಿ ಸಮಾನೋ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಅತ್ತಾನಂ ಖುಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ಲಾಯನೇ ಕಸನೇ ಕುದ್ದಾಲಕಮ್ಮೇ ಚ. ಯೋ ಹಿ ಪನ ಕಸ್ಸಕೋ ಲಾಯನಾದೀನಿ ಕರೋತಿ ¶ , ತಾನಿಪಿ ಅಸಿತಾದೀನಿ ಕುಟಿಲಾಕಾರತೋ ಖುಜ್ಜಕಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೀಹಿ ಖುಜ್ಜಕೇಹೀ’’ತಿ.

ಇದಾನಿ ತಾನಿ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಿತಾಸು ಮಯಾ, ನಙ್ಗಲಾಸು ಮಯಾ, ಖುದ್ದಕುದ್ದಾಲಾಸು ಮಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಅಸಿತಾಸು ಮಯಾತಿ ಲವಿತ್ತೇಹಿ ಮಯಾ ಮುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಅಸಿತಾಸು ಮಯಾತಿ ಲವಿತ್ತೇಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ಮಯಾ ಖುಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಮತೇನ ಕರಣತ್ಥೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ವಾ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ‘‘ನಙ್ಗಲಾಸೂ’’ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ¶ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನಙ್ಗಲೇಹಿ ಕಸಿರೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನಾ ವಳಞ್ಜಿತಕುದ್ದಾಲಸ್ಸ ಸಭಾವತೋ ವಳಞ್ಜನೇನ ವಾ ಅಪ್ಪಕತಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖುದ್ದಕುದ್ದಾಲಾಸೂ’’ತಿ ‘‘ಕುಣ್ಠಕುದ್ದಾಲಾಸೂ’’ತಿಪಿ ¶ ಪಾಳಿ. ವಳಞ್ಜನೇನೇವ ಅತಿಖಿಣಖಣಿತ್ತೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧಮೇವಾತಿ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಅಥ ವಾಪೀತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಗಾಮಕೇ ಠಿತತ್ತಾ ತಾನಿ ಅಸಿತಾದೀನಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇಧೇವ ಮಮ ಸಮೀಪೇಯೇವ, ತಥಾಪಿ ಅಲಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತುರಿತವಸೇನ ಚೇತಂ ಆಮೇಡಿತವಚನಂ. ಝಾಯಾತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಜ್ಝಾನವಸೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಂ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದಿವಸೇನ ಚ ಝಾಯ. ಸುಮಙ್ಗಲಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಆಲಪತಿ. ಝಾನೇ ಪನ ಆದರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆಮೇಡಿತಂ ಕತಂ. ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರಾತಿ ಸತಿಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋಸಿ ತ್ವಂ, ತಸ್ಮಾ ಇದಾನಿ ಸುಖಂ ವಿಹರ, ಸುಮಙ್ಗಲ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏವ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಾಯ ಸಾಸನೇ ಸಞ್ಜಾತಾಭಿರತಿಯಾ ಯಥಾನುಭೂತಂ ಘರಾವಾಸದುಕ್ಖಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಮತೇನ ‘‘ಝಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರಾ’’ತಿ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗವಸೇನಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಏವ.

ಸುಮಙ್ಗಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಸಾನುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಮತಂ ¶ ವಾ ಅಮ್ಮ ರೋದನ್ತೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾನುತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಹತ್ಥಪಾದಧೋವನಮುಖವಿಕ್ಖಾಲನಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಉದಕಂ ಉಪನೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಹಿ ಭೋಜನಕಾಲೇ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಧೋವಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಸತ್ಥು ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಉದಕಂ ಉಪನೇಸಿ. ಭಗವಾ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತಮ್ಪಿ ¶ ಞತ್ವಾ ಮುಖೋದಕಂ ಉಪನೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಮುಖಧೋವನಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಏವಂ ಭಗವಾ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ ತೇನ ಕರೀಯಮಾನಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಸಾದಿಯಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭಗತೇಯೇವ ಪಿತಾ ಪವಾಸಂ ಗತೋ, ಉಪಾಸಿಕಾ ದಸಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿತ್ವಾ ಸಾನೂತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢನ್ತೇ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಂಯೇವ ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ, ‘‘ಏವಮಯಂ ಅನನ್ತರಾಯೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಭಾಗೀ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸೋ ಸಾನುಸಾಮಣೇರೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾತೋ ಪಞ್ಞವಾ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ¶ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಹುತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಅಹೋಸಿ ಮನಾಪೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಾನುಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಸ್ಸ ಅತೀತಜಾತಿಯಂ ಮಾತಾ ಯಕ್ಖಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಂ ಯಕ್ಖಾ ‘‘ಸಾನುತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಯಂ ಮಾತಾ’’ತಿ ಗರುಚಿತ್ತಿಕಾರಬಹುಲಾ ಹುತ್ವಾ ಮಾನೇನ್ತಿ. ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಆದೀನವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಂ ವಿಯ ಏಕದಿವಸಂ ಸಾನುಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಾಭಾವಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ವಿಬ್ಭಮಿತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತಂ ತಸ್ಸ ಯಕ್ಖಿನಿಮಾತಾ ಞತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಮಾತುಯಾ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ತವ ಪುತ್ತೋ, ಸಾನು, ‘ವಿಬ್ಭಮಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ –

‘‘ಸಾನುಂ ಪಬುದ್ಧಂ ವಜ್ಜಾಸಿ, ಯಕ್ಖಾನಂ ವಚನಂ ಇದಂ;

ಮಾಕಾಸಿ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಆವಿ ವಾ ಯದಿ ವಾ ರಹೋ.

‘‘ಸಚೇ ¶ ತ್ವಂ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಕರಿಸ್ಸಸಿ ಕರೋಸಿ ವಾ;

ನ ತೇ ದುಕ್ಖಾ ಪಮುತ್ಯತ್ಥಿ, ಉಪ್ಪಚ್ಚಾಪಿ ಪಲಾಯತೋ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೯; ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೨೫ ಸಾನುಸಾಮಣೇರವತ್ಥು) –

ಏವಂ ಭಣಾಹೀ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಯಕ್ಖಿನಿಮಾತಾ ತತ್ಥೇವನ್ತರಧಾಯಿ. ಮನುಸ್ಸಮಾತಾ ಪನ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪರಿದೇವಸೋಕಸಮಾಪನ್ನಾ ಚೇತೋದುಕ್ಖಸಮಪ್ಪಿತಾ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಸಾನುಸಾಮಣೇರೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ¶ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಮಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತೋ ಮಾತರಂ ರೋದಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಮ, ಕಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ರೋದಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ ಮಾತು ‘‘ಮತಂ ವಾ, ಅಮ್ಮ, ರೋದನ್ತಿ, ಯೋ ವಾ ಜೀವಂ ನ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೪. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ರೋದನ್ತಾ ನಾಮ ಞಾತಕಾ ಮಿತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಞಾತಕಂ ಮಿತ್ತಂ ವಾ ಮತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ರೋದನ್ತಿ ಪರಲೋಕಂ ಗತತ್ತಾ, ಯೋ ವಾ ಞಾತಕೋ ಮಿತ್ತೋ ವಾ ಜೀವಂ ಜೀವನ್ತೋ ದೇಸನ್ತರಂ ಪಕ್ಕನ್ತತಾಯ ಚ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ರೋದನ್ತಿ, ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಮಯಿ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಜೀವನ್ತಂ ಧರಮಾನಂ ಮಂ ಪುರತೋ ಠಿತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೀ; ಕಸ್ಮಾ, ಅಮ್ಮ, ರೋದಸಿ?ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತವ ರೋದನಸ್ಸ ಕಾರಣಮೇವ ನತ್ಥೀ’’ತಿ.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ‘‘ಮರಣಞ್ಹೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೬೩) ಸುತ್ತಪದಾನುಸಾರೇನ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜನಂ ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ಮರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ –

‘‘ಮತಂ ¶ ವಾ ಪುತ್ತ ರೋದನ್ತಿ, ಯೋ ವಾ ಜೀವಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ;

ಯೋ ಚ ಕಾಮೇ ಚಜಿತ್ವಾನ, ಪುನರಾಗಚ್ಛತೇ ಇಧ.

‘‘ತಂ ವಾಪಿ ಪುತ್ತ ರೋದನ್ತಿ, ಪುನ ಜೀವಂ ಮತೋ ಹಿ ಸೋ;

ಕುಕ್ಕುಳಾ ಉಬ್ಭತೋ ತಾತ, ಕುಕ್ಕುಳಂ ಪತಿತುಮಿಚ್ಛಸೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೯; ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.ಸಾನುಸಾಮಣೇರವತ್ಥು) –

ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಕಾಮೇ ಚಜಿತ್ವಾನಾತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಜ್ಝಾಸಯೇನ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಪಹಾಯ, ತಞ್ಚ ಕಿಲೇಸಕಾಮಸ್ಸ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಹೇತ್ಥ ಕಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಪುನರಾಗಚ್ಛತೇ ಇಧಾತಿ ಇಧ ಗೇಹೇ ಪುನದೇವ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಹೀನಾಯಾವತ್ತನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ತಂ ವಾಪೀತಿ ಯೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಬ್ಭಮತಿ ¶ , ತಂ ವಾಪಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ಮತಂ ವಿಯಮಾದಿಸಿಯೋ ರೋದನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಪುನ ಜೀವಂ ಮತೋ ಹಿ ಸೋತಿ ವಿಬ್ಭಮನತೋ ಪಚ್ಛಾ ಯೋ ಜೀವನ್ತೋ, ಸೋ ಗುಣಮರಣೇನ ಅತ್ಥತೋ ಮತೋಯೇವ. ಇದಾನಿಸ್ಸ ಸವಿಸೇಸಸಂವೇಗಂ ಜನೇತುಂ ‘‘ಕುಕ್ಕುಳಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಅಹೋರತ್ತಂ ಆದಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಡಹನಟ್ಠೇನ ಕುಕ್ಕುಳನಿರಯಸದಿಸತ್ತಾ ಕುಕ್ಕುಳಾ ¶ ಗಿಹಿಭಾವಾ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತಿಯಾ ಮಯಾ ಉಬ್ಭತೋ ಉದ್ಧತೋ, ತಾತ ಸಾನು, ಕುಕ್ಕುಳಂ ಪತಿತುಂ ಇಚ್ಛಸಿ ಪತಿತುಕಾಮೋಸೀ’’ತಿ.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾನುಸಾಮಣೇರೋ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨೧.೨೫-೨೯) –

‘‘ಭುಞ್ಜನ್ತಂ ಸಮಣಂ ದಿಸ್ವಾ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನಮನಾವಿಲಂ;

ಘಟೇನೋದಕಮಾದಾಯ, ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಅದಾಸಹಂ.

‘‘ನಿಮ್ಮಲೋ ಹೋಮಹಂ ಅಜ್ಜ, ವಿಮಲೋ ಖೀಣಸಂಸಯೋ;

ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಸ್ಸ, ಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತೇ ಸುಭಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಉದಕಂ ಯಮದಾಸಹಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ದಕದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕಸಟ್ಠಿಮ್ಹಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಏಕೋವ ವಿಮಲೋ ಅಹು;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಜಾತಾ’’ತಿ ಉದಾನವಸೇನ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚುದಾಹಾಸಿ.

ಸಾನುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ರಮಣೀಯವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಥಾಪಿ ¶ ಭದ್ದೋ ಆಜಞ್ಞೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ರಮಣೀಯವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಕೋರಣ್ಡಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಯೋಬ್ಬನಮದೇನ ಕಾಮೇಸು ಮುಚ್ಛಂ ಆಪನ್ನೋ ವಿಹರತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರದಾರಿಕಂ ರಾಜಪುರಿಸೇಹಿ ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕರೀಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ. ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಚ ರಾಗಚರಿತತಾಯ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಂ ಪರಿವೇಣಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಸುಪಞ್ಞತಂ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ಸೋ ರಮಣೀಯವಿಹಾರೀತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ.

ಸೋ ರಾಗುಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ‘‘ಧಿರತ್ಥು, ಮಂ ಏವಂಭೂತೋ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಂ ¶ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹುತ್ವಾ ‘‘ವಿಬ್ಭಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ, ತೇನ ಚ ಮಗ್ಗೇನ ಸಕಟೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಏಕೋ ಸಕಟಯುತ್ತೋ ಗೋಣೋ ಪರಿಸ್ಸಮನ್ತೋ ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲಿತ್ವಾ ಪತಿ, ತಂ ಸಾಕಟಿಕಾ ಯುಗತೋ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತಿಣೋದಕಂ ದತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಧುರೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅಗಮಂಸು. ಥೇರೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಯಥಾಯಂ ಗೋಣೋ ಸಕಿಂ ಖಲಿತ್ವಾಪಿ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಕಿಂ ಧುರಂ ವಹತಿ, ಏವಂ ಮಯಾಪಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಸಕಿಂ ಖಲಿತೇನಾಪಿ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ತೇನ ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ಆಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಪಾಕತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨೧.೩೫-೩೯) –

‘‘ಅಕ್ಕನ್ತಞ್ಚ ಪದಂ ದಿಸ್ವಾ, ಚಕ್ಕಾಲಙ್ಕಾರಭೂಸಿತಂ;

ಪದೇನಾನುಪದಂ ಯನ್ತೋ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ.

‘‘ಕೋರಣ್ಡಂ ¶ ¶ ಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸಮೂಲಂ ಪೂಜಿತಂ ಮಯಾ;

ಹಟ್ಠೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಅವನ್ದಿಂ ಪದಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಏಕೋ ವೀತಮಲೋ ಅಹುಂ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಾಧಿಗಮನದೀಪನಿಂ ‘‘ಯಥಾಪಿ ಭದ್ದೋ ಆಜಞ್ಞೋ, ಖಲಿತ್ವಾ ಪತಿತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೫. ತತ್ಥ ಖಲಿತ್ವಾತಿ ಪಕ್ಖಲಿತ್ವಾ. ಪತಿತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ, ಪುನದೇವ ಯಥಾಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಭದ್ದೋ ಉಸಭಾಜಾನೀಯೋ ಭಾರಂ ವಹನ್ತೋ ಪರಿಸ್ಸಮಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಸಮಟ್ಠಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಏಕವಾರಂ ಪಕ್ಖಲಿತ್ವಾ ಪತಿತೋ ನ ತತ್ತಕೇನ ಧುರಂ ಛಡ್ಡೇತಿ, ಥಾಮಜವಪರಕ್ಕಮಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಪನ ಖಲಿತ್ವಾಪಿ ಪತಿತಿಟ್ಠತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನೇವ ಠತ್ವಾ ಭಾರಂ ವಹತಿ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸಪರಿಸ್ಸಮಪ್ಪತ್ತೋ ಕಿರಿಯಾಪರಾಧೇನ ಖಲಿತ್ವಾ ತಂ ಖಲಿತಂ ಥಾಮವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿತಾಯ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಂ, ತತೋ ಏವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸವನನ್ತೇ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತತಾಯ ಸಾವಕಂ, ತಸ್ಸ ಉರೇ ವಾಯಾಮಜನಿತಾಭಿಜಾತಿತಾಯ ಓರಸಂ ¶ ಪುತ್ತಂ ಭದ್ದಾಜಾನೀಯಸದಿಸಕಿಚ್ಚತಾಯ ಆಜಾನೀಯನ್ತಿ ಚ ಮಂ ಧಾರೇಥ ಉಪಧಾರೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ರಮಣೀಯವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಸಮಿದ್ಧಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸದ್ಧಾಯಾಹಂ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಮಿದ್ಧಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತ್ತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿದ್ಧತ್ಥಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸವಣ್ಟಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಕಣ್ಣಿಕಬದ್ಧಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಜಾತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ಕುಲಂ ಧನಧಞ್ಞಾದೀಹಿ ವಡ್ಢಿ, ಅತ್ತಭಾವೋ ಚಸ್ಸ ಅಭಿರೂಪೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಗುಣವಾ ಇತಿ ವಿಭವಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಚ ಗುಣಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ¶ ಚ ಸಮಿದ್ಧೀತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಭಾವನಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಭಗವತಿ ತಪೋದಾರಾಮೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಏಕದಿವಸಂ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೇ ಚಾಹಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಚ ಮೇ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸೇವಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉದಪಾದಿ. ತಂ ಅಸಹನ್ತೋ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಮಹನ್ತಂ ಭೇರವಸದ್ದಮಕಾಸಿ, ಪಥವಿಯಾ ಉನ್ದ್ರಿಯನಕಾಲೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಭಗವಾ ‘‘ಮಾರೋ ತುಯ್ಹಂ ವಿಚಕ್ಖುಕಮ್ಮಾಯ ಚೇತೇತಿ, ಗಚ್ಛ, ಭಿಕ್ಖು ತತ್ಥ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಿಹರಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨೧.೩೦-೩೪) –

‘‘ಕಣಿಕಾರಂವ ¶ ಜೋತನ್ತಂ, ನಿಸಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ;

ಓಭಾಸೇನ್ತಂ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಸಿದ್ಧತ್ಥಂ ನರಸಾರಥಿಂ.

‘‘ಧನುಂ ಅದ್ವೇಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾನ, ಉಸುಂ ಸನ್ನಯ್ಹಹಂ ತದಾ;

ಪುಪ್ಫಂ ಸವಣ್ಟಂ ಛೇತ್ವಾನ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕಪಞ್ಞಾಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಏಕೋ ಆಸಿಂ ಜುತಿನ್ಧರೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಮಾರೋ ಮಹನ್ತಂ ಭೇರವಸದ್ದಂ ಅಕಾಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಭೀತೋ ಅಚ್ಛಮ್ಭೀ ‘‘ತಾದಿಸಾನಂ ಮಾರಾನಂ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಲೋಮಮ್ಪಿ ನ ಕಮ್ಪೇತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾಯಾಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೬. ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಯಾತಿ ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದಸಮುಟ್ಠಾನಾಯ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಯ ಚೇವ ರತನತ್ತಯಸದ್ಧಾಯ ಚ. ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಉಪಗತೋ. ಅಗಾರಸ್ಮಾತಿ ಗೇಹತೋ ಘರಾವಾಸತೋ ವಾ. ಅನಗಾರಿಯನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಸಾ ಹಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಕಮ್ಮಂ ‘ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತ’ನ್ತಿ ಅಗಾರಿಯಂ ನಾಮ, ತದಭಾವತೋ ‘‘ಅನಗಾರಿಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸತಿ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಮೇ ವುಡ್ಢಾತಿ ಸರಣಲಕ್ಖಣಾ ಸತಿ, ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ¶ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ಮೇ ವುಡ್ಢಾ ವಡ್ಢಿತಾ, ನ ದಾನಿ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಾ ಅತ್ಥಿ ಸತಿಪಞ್ಞಾ ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಸುಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಚೇವ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿವಸೇನ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಂ, ನ ದಾನಿ ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಾತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಮಾಧಿ ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಂ ಕರಸ್ಸು ರೂಪಾನೀತಿ ಪಾಪಿಮ ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ವಿಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಯಥಾರುಚಿಂ ಕರೋಹಿ, ತೇಹಿ ಪನ ನೇವ ಮಂ ಬ್ಯಾಧಯಿಸ್ಸಸಿ ಮಮ ಸರೀರಕಮ್ಪನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ, ಕುತೋ ಚಿತ್ತಞ್ಞಥತ್ತಂ? ತಸ್ಮಾ ತವ ಕಿರಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಪಹೇನಕಂ ವಿಯ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಸೋಧೇತಿ, ಕೇವಲಂ ತವ ಚಿತ್ತವಿಘಾತಮತ್ತಫಲಾತಿ ಥೇರೋ ಮಾರಂ ತಜ್ಜೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾರೋ ‘‘ಜಾನಾತಿ ಮಂ ಸಮಣೋ’’ತಿ ತತ್ಥೇವನ್ತರಧಾಯಿ.

ಸಮಿದ್ಧಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಉಜ್ಜಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ನಮೋ ¶ ತೇ ಬುದ್ಧ ವೀರತ್ಥೂತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉಜ್ಜಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಇತೋ ದ್ವಾನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ತಿಸ್ಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಕಣಿಕಾರಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಸೋತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಉಜ್ಜಯೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ವೇಳುವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨೧.೧-೪) –

‘‘ಕಣಿಕಾರಂ ಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಓಚಿನಿತ್ವಾನಹಂ ತದಾ;

ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪೇಸಿಂ, ಓಘತಿಣ್ಣಸ್ಸ ತಾದಿನೋ.

‘‘ದ್ವೇನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಪಞ್ಚತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಅರುಣಪಾಣೀತಿ ವಿಸ್ಸುತೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾಕಾರೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ನಮೋ ತೇ ಬುದ್ಧ ವೀರತ್ಥೂ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೭. ತತ್ಥ ನಮೋತಿ ಪಣಾಮಕಿತ್ತನಂ. ತೇತಿ ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಪದಾನಕಿತ್ತನಂ, ತುಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬುದ್ಧ ವೀರಾತಿ ಚ ಭಗವತೋ ಆಲಪನಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಯಥಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭೇದೇನ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಮಾರಾನಂ ಅಭಿಪ್ಪಮದ್ದನವಸೇನ ಪದಹನ್ತೇನ ಮಹತಾ ವೀರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ವೀರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅತ್ಥೂತಿ ಹೋತು, ತಸ್ಸ ‘‘ನಮೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋಸಿ ಸಬ್ಬಧೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಙ್ಖಾರಗತೇ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ಅಸಿ ಭವಸಿ, ನ ತಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಯತೋಹಂ ತುಯ್ಹಾಪದಾನೇ ವಿಹರಂ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋತಿ ತುಯ್ಹಂ ತವ ಅಪದಾನೇ ಓವಾದೇ ¶ ಗತಮಗ್ಗೇ ಪಟಿಪತ್ತಿಚರಿಯಾಯ ವಿಹರಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ¶ ಯಥಾಬಲಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಕಾಮಾಸವಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಆಸವಾನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಅನಾಸವೋ ವಿಹರಾಮಿ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ನಮೋ ತೇ ಬುದ್ಧ-ವೀರತ್ಥೂತಿ.

ಉಜ್ಜಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಸಞ್ಜಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯತೋ ಅಹನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಞ್ಜಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಹತಿ ಪೂಗೇ ಸಂಕಿತ್ತಿವಸೇನ ವತ್ಥುಂ ಸಙ್ಘರಿತ್ವಾ ರತನತ್ತಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಯಂ ದಲಿದ್ದೋ ಹುತ್ವಾ ನೇಸಂ ಗಣಾದೀನಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಬ್ಯಾವಟೋ ಅಹೋಸಿ. ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ತಂ ತಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಸಞ್ಜಯೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಯುಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಆದಿಕೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸಾಸನೇ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಚ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸೀ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೦.೫೧-೫೫) –

‘‘ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ¶ ಭಗವತೋ, ಮಹಾಪೂಗಗಣೋ ಅಹು;

ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರೋ ಆಸಿಂ, ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ವಾವಟೋ.

‘‘ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಚ ಮೇ ನತ್ಥಿ, ಸುಗತಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ;

ಅವನ್ದಿಂ ಸತ್ಥುನೋ ಪಾದೇ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಅಕಾಸಹಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ¶ ಚ ಅಟ್ಠಮೇ ಕಪ್ಪೇ, ರಾಜಾ ಆಸಿಂ ಸುಚಿನ್ತಿತೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ¶ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಯತೋ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೮. ತತ್ಥ ಯತೋ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಯತೋ ಪಭುತಿ ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ, ಅನರಿಯಂ ದೋಸಸಂಹಿತನ್ತಿ ರಾಗಾದಿದೋಸಸಂಹಿತಂ ತತೋ ಏವ ಅನರಿಯಂ ನಿಹೀನಂ, ಅರಿಯೇಹಿ ವಾ ಅನರಣೀಯತಾಯ ಅನರಿಯೇಹಿ ಅರಣೀಯತಾಯ ಚ ಅನರಿಯಂ ಪಾಪಕಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭೂತಗುಣಾದಿಸಙ್ಕಪ್ಪನತೋ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮೀತಿ, ‘‘ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಮಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸಞ್ಜಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ರಾಮಣೇಯ್ಯಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಚಿಹಚಿಹಾಭಿನದಿತೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ರಾಮಣೇಯ್ಯಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಇಬ್ಭಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಜೇತವನಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸಾರುಪ್ಪಾಯ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಸಾದಿಕಭಾವತೋ ರಾಮಣೇಯ್ಯಕೋತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ ¶ . ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಮಾರೋ ಥೇರಂ ಭಿಂಸಾಪೇತುಕಾಮೋ ಭೇರವಸದ್ದಂ ಅಕಾಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ಥಿರಪಕತಿತಾಯ ¶ ತೇನ ಅಸನ್ತಸನ್ತೋ ‘‘ಮಾರೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅನಾದರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿಹಚಿಹಾಭಿನದಿತೇ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೪೯. ತತ್ಥ ಚಿಹಚಿಹಾಭಿನದಿತೇತಿ ಚಿಹಚಿಹಾತಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪವತ್ತಸದ್ದತಾಯ ‘‘ಚಿಹಚಿಹಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ವಟ್ಟಕಾನಂ ಅಭಿನಾದನಿಮಿತ್ತಂ, ವಿರವಹೇತೂತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಸಿಪ್ಪಿಕಾಭಿರುತೇಹಿ ಚಾತಿ ಸಿಪ್ಪಿಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ದೇವಕಾ ಪರನಾಮಕಾ ಗೇಲಞ್ಞೇನ ಛಾತಕಿಸದಾರಕಾಕಾರಾ ಸಾಖಾಮಿಗಾ. ‘‘ಮಹಾಕಲನ್ದಕಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ, ಸಿಪ್ಪಿಕಾನಂ ಅಭಿರುತೇಹಿ ಮಹಾವಿರವೇಹಿ, ಹೇತುಮ್ಹಿ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ, ತಂ ಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಮೇ ತಂ ಫನ್ದತಿ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ನ ಫನ್ದತಿ ನ ಚವತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿರವಹೇತು ಸಿಪ್ಪಿಕಾಭಿರುತಹೇತು ವಿಯ, ಪಾಪಿಮ, ತವ ವಿಸ್ಸರಕರಣಹೇತು ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತೋ ನ ಪರಿಪತತೀತಿ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಏಕತ್ತನಿರತಞ್ಹಿ ಮೇ’’ತಿ. ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತು ಅತ್ಥೋ, ಯಸ್ಮಾ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ಪಹಾಯ ಏಕತ್ತೇ ಏಕೀಭಾವೇ, ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಹಾಯ ಏಕತ್ತೇ ಏಕಗ್ಗತಾಯ, ಏಕತ್ತೇ ಏಕಸಭಾವೇ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನೇ ನಿರತಂ ಅಭಿರತಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತೋ ನ ಫನ್ದತಿ ನ ಚವತೀತಿ, ಇಮಂ ಕಿರ ಗಾಥಂ ವದನ್ತೋ ಏವ ಥೇರೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨೧.೫-೯) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಭಗವಾ, ಸತರಂಸೀ ಪತಾಪವಾ;

ಚಙ್ಕಮನಂ ಸಮಾರೂಳ್ಹೋ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸಿಖೀಸಭೋ.

‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ಞಾಣಮುತ್ತಮಂ;

ಮಿನೇಲಪುಪ್ಫಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕೂನತಿಂಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಸುಮೇಘಘನನಾಮಕೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸಿ.

ರಾಮಣೇಯ್ಯಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ವಿಮಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಧರಣೀ ¶ ¶ ಚ ಸಿಞ್ಚತಿ ವಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಿಮಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಙ್ಖಧಮನಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ¶ ಸಿಪ್ಪೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ಏಕದಿವಸಂ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸಙ್ಖಧಮನೇನ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸತ್ಥು ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಮೇ ವಿಮಲೋ ವಿಸುದ್ಧೋ ಕಾಯೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಂ ಗನ್ಧೋದಕೇಹಿ ನ್ಹಾಪೇಸಿ, ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣೇಸು ಆಸನಾನಿ ಧೋವಾಪೇಸಿ, ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಕಿಲಿಟ್ಠೇ ಸಮಣಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಧೋವಾಪೇಸಿ.

ಸೋ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಇಬ್ಭಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ವಸನ್ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಯೋ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದೀಹಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಪದುಮಪಲಾಸೇ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಅಲಗ್ಗೋ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಸುವಿಸುದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ವಿಮಲೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ರಾಜಗಹಪ್ಪವೇಸನೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಪಬ್ಬತಗುಹಾಯಂ ವಿಹರತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಮಹಾಮೇಘೋ ಸಕಲಂ ಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪಾವಸ್ಸಿ. ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯಿಮ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀನಞ್ಚ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಏವ ಕಿರ ಏವಂ ವಸ್ಸತಿ. ಘಮ್ಮಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮತೋ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಲಾಭೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ ಅಹೋಸಿ ಏಕಗ್ಗಂ. ಸೋ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ ತಾವದೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೦.೫೬-೬೦) –

‘‘ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅಹೋಸಿಂ ಸಙ್ಖಧಮ್ಮಕೋ;

ನಿಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಯುತ್ತೋಮ್ಹಿ, ಸುಗತಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ.

‘‘ಉಪಟ್ಠಾನಫಲಂ ಪಸ್ಸ, ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಸಟ್ಠಿ ತೂರಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ ಮಂ ಸದಾ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಉಪಟ್ಠಹಿಂ ಮಹಾಇಸಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಉಪಟ್ಠಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಚತುವೀಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಮಹಾನಿಗ್ಘೋಸನಾಮಕಾ;

ಸೋಳಸಾಸಿಂಸು ರಾಜಾನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ¶ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಕತಕಿಚ್ಚತಾಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ ‘‘ಧರಣೀ ಚ ಸಿಞ್ಚತಿ ವಾತಿ ಮಾಲುತೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೫೦. ತತ್ಥ ಧರಣೀತಿ ಪಥವೀ, ಸಾ ಹಿ ಸಕಲಂ ಧರಾಧರಂ ಧಾರೇತೀತಿ ‘‘ಧರಣೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಿಞ್ಚತೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ನಭಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅಭಿಪ್ಪವಸ್ಸತೋ ಮಹಾಮೇಘಸ್ಸ ವುಟ್ಠಿಧಾರಾಹಿ ಸಿಞ್ಚತಿ ¶ . ವಾತಿ ಮಾಲುತೋತಿ ಉದಕಫುಸಿತಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ಸೀತಲೋ ವಾತೋ ವಾಯತಿ. ವಿಜ್ಜುತಾ ಚರತಿ ನಭೇತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಜ್ಜತಾ ಗಳಗಳಾಯತಾ ಮಹಾಮೇಘತೋ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿಯೋ ಸತೇರತಾ ಆಕಾಸೇ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರನ್ತಿ. ಉಪಸಮನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕಾತಿ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಸಿದ್ಧೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಿಗಮೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ವೂಪಸನ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ನವ ಮಹಾವಿತಕ್ಕಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಉಪಸಮನ್ತಿ. ಅನವಸೇಸತೋ ಸಮುಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ. ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪತಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣಂ ವತ್ತಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ. ಅತೀತತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಚನಂ. ಚಿತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತಂ ಮಮಾತಿ ತತೋ ಏವ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿನಾ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಂ, ನ ದಾನಿ ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ವಿಮಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಞ್ಚಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಛಟ್ಠವಗ್ಗೋ

೧. ಗೋಧಿಕಾದಿಚತುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಸ್ಸತಿ ¶ ¶ ದೇವೋತಿಆದಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ – ಗೋಧಿಕೋ, ಸುಬಾಹು, ವಲ್ಲಿಯೋ, ಉತ್ತಿಯೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಥೇರಾನಂ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಇಮೇಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತಾ ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಹಾಯಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರಿಂಸು. ತೇಸು ಏಕೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಂ ಅದಾಸಿ. ದುತಿಯೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿ. ತತಿಯೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಏಕೇನ ಪುಪ್ಫಹತ್ಥೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇಸಿ. ಚತುತ್ಥೋ ಸುಮನಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಮಕಾಸಿ. ಏವಂ ತೇ ಸತ್ಥರಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಪಸುತೇನ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪುನ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಹಾಯಕಾ ಹುತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಪಾವಾಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಲ್ಲರಾಜಾನಂ ಪುತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ತೇಸಂ ¶ ಗೋಧಿಕೋ, ಸುಬಾಹು, ವಲ್ಲಿಯೋ, ಉತ್ತಿಯೋತಿ ನಾಮಾನಿ ಅಕಂಸು. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಿಯಸಹಾಯಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಅಗಮಂಸು. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮೇ ವಸನ್ತೋ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸುದ್ಧೋದನಪ್ಪಮುಖೇ ಸಕ್ಯರಾಜಾನೋ ದಮೇಸಿ. ತದಾ ತೇಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಲ್ಲರಾಜಪುತ್ತಾ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೧.೧-೨೩) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಂ;

ಪವರಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖನ್ತಂ, ವನಾ ನಿಬ್ಬನಮಾಗತಂ.

‘‘ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಂ ಪಾದಾಸಿಂ, ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ;

ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ, ಮಹಾವೀರಸ್ಸ ತಾದಿನೋ.

‘‘ಪದೇನಾನುಪದಾಯನ್ತಂ, ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೇ ಮಹಾಜನಂ;

ಉಳಾರಾ ವಿತ್ತಿ ಮೇ ಜಾತಾ, ಬುದ್ಧೇ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನೇ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ¶ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖಾದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸತ್ತಾಸೀತಿಮ್ಹಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಮಹಾರೇಣುಸನಾಮಕಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸತ್ತೇತೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಗೋಧಿಕೋ ಥೇರೋ.

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ನಿಸಭಾಜಾನಿಯಂ ಯಥಾ;

ತಿಧಾಪಭಿನ್ನಂ ಮಾತಙ್ಗಂ, ಕುಞ್ಜರಂವ ಮಹೇಸಿನಂ.

‘‘ಓಭಾಸೇನ್ತಂ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಉಳುರಾಜಂವ ಪೂರಿತಂ;

ರಥಿಯಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಂ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ಅಪಸ್ಸಹಂ.

‘‘ಞಾಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ ಅಞ್ಜಲಿಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಸಿದ್ಧತ್ಥಮಭಿವಾದಯಿಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಞಾಣಸಞ್ಞಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ತೇಸತ್ತತಿಮ್ಹಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಸೋಳಸಾಸುಂ ನರುತ್ತಮಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಸುಬಾಹುತ್ಥೇರೋ.

‘‘ತಿವರಾಯಂ ನಿವಾಸೀಹಂ, ಅಹೋಸಿಂ ಮಾಲಿಕೋ ತದಾ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಸಿದ್ಧತ್ಥಂ ಲೋಕಪೂಜಿತಂ.

‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಪುಪ್ಫಹತ್ಥಮದಾಸಹಂ;

ಯತ್ಥ ಯತ್ಥುಪಪಜ್ಜಾಮಿ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾಹಸಾ.

‘‘ಅನುಭೋಮಿ ಫಲಂ ಇಟ್ಠಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಸುಕತಮತ್ತನೋ;

ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸುಮಲ್ಲೇಹಿ, ಪುಪ್ಫದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪುಪ್ಫಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತುಪಾದಾಯ ¶ , ಠಪೇತ್ವಾ ವತ್ತಮಾನಕಂ;

ಪಞ್ಚರಾಜಸತಾ ತತ್ಥ, ನಜ್ಜಸಮಸನಾಮಕಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ವಲ್ಲಿಯೋ ಥೇರೋ.

‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಭಗವತೋ, ಜಾತಿಪುಪ್ಫಮದಾಸಹಂ;

ಪಾದೇಸು ಸತ್ತ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಹಾಸೇನೋಕಿರಿತಾನಿ ಮೇ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನಹಂ ಅಜ್ಜ, ಅಭಿಭೋಮಿ ನರಾಮರೇ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪುಪ್ಫಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸಮನ್ತಗನ್ಧನಾಮಾಸುಂ, ತೇರಸ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ;

ಇತೋ ಪಞ್ಚಮಕೇ ಕಪ್ಪೇ, ಚಾತುರನ್ತಾ ಜನಾಧಿಪಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೧.೧-೨೩);

ಉತ್ತಿಯೋ ಥೇರೋ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಥೇರಾ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಾ ಪಞ್ಞಾತಾ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತೇಹಿ ಸಕ್ಕತಾ ಗರುಕತಾ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ¶ ಸಹೇವ ವಿಹರನ್ತಿ. ಅಥೇಕದಾ ರಾಜಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಥೇರೇ ರಾಜಗಹಂ ಉಪಗತೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತೇಮಾಸಂ ವಸ್ಸಾವಾಸತ್ಥಾಯ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಕುಟಿಕಾಯೋ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇನ ನ ಛಾದೇಸಿ. ಥೇರಾ ಅಚ್ಛನ್ನಾಸು ಕುಟಿಕಾಸು ವಿಹರನ್ತಿ. ವಸ್ಸಕಾಲೇ ದೇವೋ ನ ವಸ್ಸತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಾರಣಂ ದೇವೋ ನ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ, ತಂ ಕಾರಣಂ ಞತ್ವಾ, ತಾ ಕುಟಿಕಾಯೋ ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ, ಮತ್ತಿಕಾಕಮ್ಮಂ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಞ್ಚ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ಕುಟಿಕಾಮಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಹತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಥೇರಾ ರಞ್ಞೋ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಕುಟಿಕಾಯೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮೇತ್ತಾಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಂಸು. ಅಥುತ್ತರಪಾಚೀನದಿಸತೋ ಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ¶ ಥೇರಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಕ್ಖಣೇಯೇವ ವಸ್ಸಿತುಂ ಆರಭಿ. ತೇಸು ಗೋಧಿಕತ್ಥೇರೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಹ ಮೇಘಗಜ್ಜಿತೇನ –

೫೧.

‘‘ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ ಯಥಾ ಸುಗೀತಂ, ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ;

ಚಿತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತಞ್ಚ ಮಯ್ಹಂ, ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸಿ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ. –

ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ವಸ್ಸತೀತಿ ಸಿಞ್ಚತಿ ವುಟ್ಠಿಧಾರಂ ಪವೇಚ್ಛತಿ. ದೇವೋತಿ ಮೇಘೋ. ಯಥಾ ಸುಗೀತನ್ತಿ ಸುನ್ದರಗೀತಂ ವಿಯ ಗಜ್ಜನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮೇಘೋ ಹಿ ವಸ್ಸನಕಾಲೇ ಸತಪಟಲಸಹಸ್ಸಪಟಲೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಥನಯನ್ತೋ ವಿಜ್ಜುತಾ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೋವ ಸೋಭತಿ, ನ ಕೇವಲೋ. ತಸ್ಮಾ ಸಿನಿದ್ಧಮಧುರಗಮ್ಭೀರನಿಗ್ಘೋಸೋ ವಸ್ಸತಿ ¶ ದೇವೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ಸದ್ದತೋ ಅನುಪಪೀಳಿತಂ ಆಹ ‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ನ ದೇವೋ ವಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ತಿಣಾದೀಹಿ ಛಾದಿತಾ ಅಯಂ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ, ತೇನ ವುಟ್ಠಿವಸ್ಸೇನ ಅನುಪಪೀಳಿತಂ ಆಹ. ಪರಿಭೋಗಸುಖಸ್ಸ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಉತುಸುಖಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಸುಖಾ. ಫುಸಿತಗ್ಗಳಪಿಹಿತವಾತಪಾನತಾಹಿ ವಾತಪರಿಸ್ಸಯರಹಿತಾ. ಉಭಯೇನಪಿ ಆವಾಸಸಪ್ಪಾಯವಸೇನ ಅನುಪಪೀಳಿತಂ ಆಹ. ಚಿತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತಞ್ಚ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಮಮ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಂ ಅನುತ್ತರಸಮಾಧಿನಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇ ¶ ಸುಟ್ಠು ಅಪ್ಪಿತಂ, ಏತೇನ ಅಬ್ಭನ್ತರಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವತೋ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀತಿ ಅಥ ಇದಾನಿ ಪತ್ಥಯಸಿ ಚೇ, ಯದಿ ಇಚ್ಛಸಿ. ಪವಸ್ಸಾತಿ ಸಿಞ್ಚ ಉದಕಂ ಪಗ್ಘರ ವುಟ್ಠಿಧಾರಂ ಪವೇಚ್ಛ. ದೇವಾತಿ ಮೇಘಂ ಆಲಪತಿ.

ಗೋಧಿಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸುಬಾಹುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೨. ಇತರೇಹಿ ವುತ್ತಗಾಥಾಸು ತತಿಯಪದೇ ಏವ ವಿಸೇಸೋ. ತತ್ಥ ಸುಬಾಹುನಾ ವುತ್ತಗಾಥಾಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತಞ್ಚ ಕಾಯೇತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಕರಜಕಾಯೇ ಕಾಯಗತಾಸತಿಭಾವನಾವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಪ್ಪಿತಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಥೇರೋ ಕಾಯಗತಾಸತಿಭಾವನಾವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ¶ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತಞ್ಚ ಕಾಯೇ’’ತಿ.

ಸುಬಾಹುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ವಲ್ಲಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೩. ವಲ್ಲಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾಯಂ ತಸ್ಸಂ ವಿಹರಾಮಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸಂ ಕುಟಿಕಾಯಂ ಅಪ್ಪಮಾದಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪಿತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಅರಿಯವಿಹಾರೂಪಸಂಹಿತೇನ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದಿಸಂಹಿತೇನ ಚ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ವಿಹರಾಮಿ, ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ವಲ್ಲಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ

೪. ಉತ್ತಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೪. ಉತ್ತಿಯತ್ಥೇರೇನ ¶ ವುತ್ತಗಾಥಾಯಂ ಅದುತಿಯೋತಿ ಅಸಹಾಯೋ, ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಚ ವಿರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉತ್ತಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುನ್ನಂ ಥೇರಾನಂ ಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಅಞ್ಜನವನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಆಸನ್ದಿಂ ¶ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಞ್ಜನವನಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸುದಸ್ಸನೋ ನಾಮ ಮಾಲಾಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಸುಮನಪುಪ್ಫೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಅಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಜ್ಜಿರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಯಪ್ಪತ್ತಕಾಲೇ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠೇ ಅವುಟ್ಠಿಭಯಂ ಬ್ಯಾಧಿಭಯಂ ಅಮನುಸ್ಸಭಯನ್ತಿ ತೀಣಿ ಭಯಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು ¶ . ತಂ ಸಬ್ಬಂ ರತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ರತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ರತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಭಗವತಿ ಪನ ವೇಸಾಲಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಭಯೇಸು ಚ ವೂಪಸನ್ತೇಸು ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಬಹುಲಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೇ ಚ ಜಾತೇ ಅಯಂ ರಾಜಕುಮಾರೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ಯಥಾ ಚಾಯಂ ಏವಂ ಅನನ್ತರಂ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಜನಾ. ತೇಪಿ ಹಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಹಾಯಭೂತಾ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಕುಮಾರಾ ಏವಂ ಇಮಿನಾವ ನೀಹಾರೇನ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ಸಹಾಯಾ ಹುತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಸಹೇವ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಂಸು, ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ಕುಸಲಬೀಜರೋಪನಾದಿಂ ಅಕಂಸೂತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಸಾಕೇತೇ ಅಞ್ಜನವನೇ ಸುಸಾನಟ್ಠಾನೇ ವಸನ್ತೋ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಛಡ್ಡಿತಂ ಜಿಣ್ಣಕಂ ಆಸನ್ದಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತಂ ಚತೂಸು ಪಾಸಾಣೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ತಿರಿಯಞ್ಚ ತಿಣಾದೀಹಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತೋ. ಪಠಮಮಾಸೇಯೇವ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೧.೨೪-೨೮) –

‘‘ಸುದಸ್ಸನೋತಿ ನಾಮೇನ, ಮಾಲಾಕಾರೋ ಅಹಂ ತದಾ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ನರಾಸಭಂ.

‘‘ಜಾತಿಪುಪ್ಫಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಪೂಜಯಿಂ ಪದುಮುತ್ತರಂ;

ವಿಸುದ್ಧಚಕ್ಖು ಸುಮನೋ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಸಮಜ್ಝಗಂ.

‘‘ಏತಿಸ್ಸಾ ಪುಪ್ಫಪೂಜಾಯ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ಸೋಳಸಾಸಿಂಸು ರಾಜಾನೋ, ದೇವುತ್ತರಸನಾಮಕಾ;

ಛತ್ತಿಂಸಮ್ಹಿ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪೀತಿವೇಗೇನ ಉದಾನೇನ್ತೋ ‘‘ಆಸನ್ದಿಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ ¶ .

೫೫. ತತ್ಥ ಆಸನ್ದಿಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾತಿ ಆಸನ್ದೀ ನಾಮ ದೀಘಪಾದಕಂ ಚತುರಸ್ಸಪೀಠಂ, ಆಯತಂ ಚತುರಸ್ಸಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿಯೇವ, ಯತ್ಥ ನಿಸೀದಿತುಮೇವ ಸಕ್ಕಾ, ನ ನಿಪಜ್ಜಿತುಂ ¶ ತಂ ಆಸನ್ದಿಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವಾಸತ್ಥಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೇನ ಸುಖೇನ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ. ಏತೇನ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಂ ಸೇನಾಸನೇ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಂ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ –

‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ, ಜಣ್ಣುಕೇನಾಭಿವಸ್ಸತಿ;

ಅಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೯೮೫; ಮಿ. ಪ. ೬.೧.೧);

ಅಪರೇ ‘‘ಆಸನ್ದಿಕುಟಿಕ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಆಸನ್ದಿಪ್ಪಮಾಣಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ‘‘ಆಸನನಿಸಜ್ಜಾದಿಗತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಮಞ್ಚಕಸ್ಸ ಉಪರಿ ಕತಕುಟಿಕಾ ಆಸನ್ದೀ ನಾಮ, ತಂ ಆಸನ್ದಿಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಓಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ. ಅಞ್ಜನಂ ವನನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ವನಂ, ಅಞ್ಜನವಣ್ಣಪುಪ್ಫಭಾವತೋ ಹಿ ಅಞ್ಜನಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ವಲ್ಲಿಯೋ, ತಬ್ಬಹುಲತಾಯ ತಂ ವನಂ ‘‘ಅಞ್ಜನವನ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಅಞ್ಜನಾ ನಾಮ ಮಹಾಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಞ್ಜನವನಂ ಓಗ್ಗಯ್ಹ ಆಸನ್ದಿಕಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನನ್ತಿ ವಿಹರತಾ ಮಯಾತಿ ವಚನಸೇಸೇನೇವ ಯೋಜನಾ. ಇದಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಅಞ್ಜನವನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಕುಟಿವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕೋ ¶ ಕುಟಿಕಾಯನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕುಟಿವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಉದಕದಾನಂ ¶ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸೀತಲಂ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಉದ್ಧಮ್ಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಞತ್ವಾ ಪಸಾದಸಂವಡ್ಢನತ್ಥಂ ಆಕಾಸೇ ಠಿತೋವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಸೋ ತೇನ ಅನಪ್ಪಕಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಸಿ. ಸೇಸಂ ಅಞ್ಜನವನಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅಯಂ ಕಿರ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಸಾಯಂ ಖೇತ್ತಸಮೀಪೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ದೇವೇ ಫುಸಾಯನ್ತೇ ಖೇತ್ತಪಾಲಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಂ ತಿಣಕುಟಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತಿಣಸನ್ಥಾರಕೇ ನಿಸೀದಿ ¶ . ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತೋವ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೧.೨೯-೩೫) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿಲಞ್ಜಸೇ;

ಘತಾಸನಂವ ಜಲಿತಂ, ಆದಿತ್ತಂವ ಹುತಾಸನಂ.

‘‘ಪಾಣಿನಾ ಉದಕಂ ಗಯ್ಹ, ಆಕಾಸೇ ಉಕ್ಖಿಪಿಂ ಅಹಂ;

ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ ಮಹಾವೀರೋ, ಬುದ್ಧೋ ಕಾರುಣಿಕೋ ಇಸಿ.

‘‘ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಠಿತೋ ಸತ್ಥಾ, ಪದುಮುತ್ತರನಾಮಕೋ;

ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಇಮಿನಾ ದಕದಾನೇನ, ಪೀತಿಉಪ್ಪಾದನೇನ ಚ;

ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದ್ವಿಪದಿನ್ದ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠ ನರಾಸಭ;

ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಚಲಂ ಠಾನಂ, ಹಿತ್ವಾ ಜಯಪರಾಜಯಂ.

‘‘ಸಹಸ್ಸರಾಜನಾಮೇನ, ತಯೋ ತೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ;

ಪಞ್ಚಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಸತೇ, ಚಾತುರನ್ತಾ ಜನಾಧಿಪಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೇ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೇ ಖೇತ್ತಪಾಲಕೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕೋ ಕುಟಿಕಾಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಕುಟಿಕಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಯಿದಂ ಖೇತ್ತಪಾಲಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಚ ವಚನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ –

೫೬.

‘‘ಕೋ ¶ ಕುಟಿಕಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಕುಟಿಕಾಯಂ, ವೀತರಾಗೋ ಸುಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ;

ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಆವುಸೋ, ಅಮೋಘಾ ತೇ ಕುಟಿಕಾ ಕತಾ’’ತಿ. –

ತಥಾರೂಪೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಆರೋಪಿತಂ.

ತತ್ಥ ಕೋ ಕುಟಿಕಾಯನ್ತಿ, ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಂ ಕುಟಿಕಾಯಂ ಕೋ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ಖೇತ್ತಪಾಲಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ. ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖು ಕುಟಿಕಾಯನ್ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿವಚನದಾನಂ. ಅಥ ನಂ ಅತ್ತನೋ ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವತೋ ತಂ ಕುಟಿಪರಿಭೋಗಂ ಅನುಮೋದಾಪೇತ್ವಾ ¶ ಉಳಾರಂ ತಮೇವ ಪುಞ್ಞಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ‘‘ವೀತರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಏಕೋ ಭಿನ್ನಕಿಲೇಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇ ಕುಟಿಕಾಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತತೋ ಏವ ಸೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗತಾಯ ವೀತರಾಗೋ ಅನುತ್ತರಸಮಾಧಿನಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಸುಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ, ಇಮಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ, ಆವುಸೋ ಖೇತ್ತಪಾಲ, ಯಥಾಹಂ ವದಾಮಿ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಸದ್ದಹ ಅಧಿಮುಚ್ಚಸ್ಸು. ಅಮೋಘಾ ¶ ತೇ ಕುಟಿಕಾ ಕತಾ ತಯಾ ಕತಾ ಕುಟಿಕಾ ಅಮೋಘಾ ಅವಞ್ಝಾ ಸಫಲಾ ಸಉದ್ರಯಾ, ಯಸ್ಮಾ ಅರಹತಾ ಖೀಣಾಸವೇನ ಪರಿಭುತ್ತಾ. ಸಚೇ ತ್ವಂ ಅನುಮೋದಸಿ, ತಂ ತೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾತಿ.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ಖೇತ್ತಪಾಲೋ ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ, ಸುಲದ್ಧಂ ವತ ಮೇ, ಯಸ್ಸ ಮೇ ಕುಟಿಕಾಯಂ ಏದಿಸೋ ಅಯ್ಯೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದತೀ’’ತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಅನುಮೋದನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಇಮಂ ಪನ ತೇಸಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಭಗವಾ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ಸುತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಞ್ಚಸ್ಸ ಞತ್ವಾ ತಮ್ಭಾವಿನಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಖೇತ್ತಪಾಲಂ ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ –

‘‘ವಿಹಾಸಿ ಕುಟಿಯಂ ಭಿಕ್ಖು, ಸನ್ತಚಿತ್ತೋ ಅನಾಸವೋ;

ತೇನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ, ದೇವಿನ್ದೋ ತ್ವಂ ಭವಿಸ್ಸಸಿ.

‘‘ಛತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ;

ಚತುತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ರಾಜಾ ರಟ್ಠೇ ಭವಿಸ್ಸಸಿ;

ರತನಕುಟಿ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ, ವೀತರಾಗೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ.

ಕುಟಿಕಾಯಂ ಲದ್ಧವಿಸೇಸತ್ತಾ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ತತೋ ಪಭುತಿ ಕುಟಿವಿಹಾರೀತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಉದಪಾದಿ. ಅಯಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾಪಿ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಕುಟಿವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ದುತಿಯಕುಟಿವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಯಮಾಹು ¶ ¶ ಪುರಾಣಿಯಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕುಟಿವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪರಿಳಾಹಕಾಲೇ ನಳವಿಲೀವೇಹಿ ವಿರಚಿತಂ ಬೀಜನಿಂ ಅದಾಸಿ. ತಂ ಸತ್ಥಾ ಅನುಮೋದನಗಾಥಾಯ ಸಮ್ಪಹಂಸೇಸಿ. ಸೇಸಂ ಯದೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಅಞ್ಜನವನಿಯತ್ಥೇರವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅಯಂ ಕಿರ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಾಯ ಪುರಾಣಕುಟಿಕಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಕುಟಿಕಾ ಜಿಣ್ಣಾ, ಅಞ್ಞಂ ಕುಟಿಕಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ನವಕಮ್ಮವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಾಮಾ ದೇವತಾ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಂ ಇಮಂ ಉತ್ತಾನೋಭಾಸಂ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಂ ‘‘ಅಯಮಾಹು’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ.

೫೭. ತತ್ಥ ¶ ಅಯನ್ತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ. ಆಹೂತಿ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಹಿ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಪುರಾಣಿಯಾತಿ ಪುರಾತನೀ ಅದ್ಧಗತಾ. ಅಞ್ಞಂ ಪತ್ಥಯಸೇ ನವಂ ಕುಟಿನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಕುಟಿಯಾ ಪುರಾಣಭಾವೇನ ಜಿಣ್ಣತಾಯ ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನೀಯತಾಯ ನವಂ ಕುಟಿಂ ಪತ್ಥಯಸೇ ಪತ್ಥೇಸಿ ಆಸೀಸಸಿ. ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪನ ಆಸಂ ಕುಟಿಯಾ ವಿರಾಜಯ ಪುರಾಣಿಯಂ ವಿಯ ನವಾಯಮ್ಪಿ ಕುಟಿಯಂ ಆಸಂ ತಣ್ಹಂ ಅಪೇಕ್ಖಂ ವಿರಾಜೇಹಿ, ಸಬ್ಬಸೋ ತತ್ಥ ವಿರತ್ತಚಿತ್ತೋ ಹೋಹಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಾ ಭಿಕ್ಖು ಪುನ ನವಾ ನಾಮ ಕುಟಿ ಭಿಕ್ಖು ಪುನ ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಮಾನಾ ದುಕ್ಖಾವಹತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಂ ನವಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಯಥಾನಿಬ್ಬತ್ತಾಯಂ ಪುರಾಣಿಯಂಯೇವ ಕುಟಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಕತಬ್ಬಂ ಕರೋಹೀತಿ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ‘‘ಅಯಂ ಪುರಾಣೀ ತಿಣಕುಟಿಕಾ ಜಿಣ್ಣಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಂ ನವಂ ತಿಣಕುಟಿಕಂ ಕಾತುಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ನ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ, ಏವಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಪನ ಭಾವನಾಯ ಅನನುಯುಞ್ಜನೇನ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಅನತಿವತ್ತನತೋ ಆಯತಿಂ ಅತ್ತಭಾವಕುಟಿಮ್ಪಿ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಕಾತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಾ ಪನ ನವಾ ತಿಣಕುಟಿ ವಿಯ ಕರಣದುಕ್ಖೇನ ತತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಜರಾಮರಣಸೋಕಪರಿದೇವಾದಿದುಕ್ಖಸಂಸಟ್ಠತಾಯ ದುಕ್ಖಾ, ತಸ್ಮಾ ತಿಣಕುಟಿಯಂ ವಿಯ ಅತ್ತಭಾವಕುಟಿಯಂ ಆಸಂ ಅಪೇಕ್ಖಂ ವಿರಾಜಯ ಸಬ್ಬಸೋ ತತ್ಥ ವಿರತ್ತಚಿತ್ತೋ ಹೋಹಿ, ಏವಂ ತೇ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ದೇವತಾಯ ಚ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೧.೩೬-೪೬) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ ¶ , ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ತಿಣತ್ಥರೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ, ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ.

‘‘ನಳಮಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಬೀಜನಿಂ ಅಹಂ;

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪನಾಮೇಸಿಂ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಸ್ಸ ತಾದಿನೋ.

‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಬೀಜನಿಂ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಯಥಾ ಮೇ ಕಾಯೋ ನಿಬ್ಬಾತಿ, ಪರಿಳಾಹೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ;

ತಥೇವ ತಿವಿಧಗ್ಗೀಹಿ, ಚಿತ್ತಂ ತವ ವಿಮುಚ್ಚತು.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾ ಸಮಾಗಚ್ಛುಂ, ಯೇ ಕೇಚಿ ವನನಿಸ್ಸಿತಾ;

ಸೋಸ್ಸಾಮ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ಹಾಸಯನ್ತಞ್ಚ ದಾಯಕಂ.

‘‘ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ, ದೇವಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತೋ;

ದಾಯಕಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇನ್ತೋ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಇಮಿನಾ ಬೀಜನಿದಾನೇನ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಸುಬ್ಬತೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮಾವಸೇಸೇನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಮಾಲುತೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಇಮಿನಾ ಬೀಜನಿದಾನೇನ, ಸಮ್ಮಾನವಿಪುಲೇನ ಚ;

ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಸುಬ್ಬತಾ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ತೇ;

ಏಕೂನತಿಂಸಸಹಸ್ಸೇ, ಅಟ್ಠ ಮಾಲುತನಾಮಕಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತೇ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಕುಸಭೂತಾ’’ತಿ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚುದಾಹಾಸಿ. ಸಾಯೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸಿ. ಕುಟಿಓವಾದೇನ ಲದ್ಧವಿಸೇಸತ್ತಾ ಚಸ್ಸ ಕುಟಿವಿಹಾರೀತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸೀತಿ.

ದುತಿಯಕುಟಿವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ರಮಣೀಯಕುಟಿಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ರಮಣೀಯಾ ¶ ¶ ಮೇ ಕುಟಿಕಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ರಮಣೀಯಕುಟಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಸಲಬೀಜರೋಪನಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ಅಟ್ಠಾರಸಕಪ್ಪಸತಮತ್ಥಕೇ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಬುದ್ಧಾರಹಂ ¶ ಆಸನಂ ಭಗವತೋ ಅದಾಸಿ. ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಚ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೇಸಂ ಅಞ್ಜನವನಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅಯಂ ಕಿರ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕಾವಾಸೇ ಕುಟಿಕಾಯಂ ವಿಹರತಿ, ಸಾ ಹೋತಿ ಕುಟಿಕಾ ಅಭಿರೂಪಾ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಪಾಸಾದಿಕಾ ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಭಿತ್ತಿಭೂಮಿಕಾ ಆರಾಮಪೋಕ್ಖರಣಿರಾಮಣೇಯ್ಯಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮುತ್ತಾಜಾಲಸದಿಸವಾಲಿಕಾಕಿಣ್ಣಭೂಮಿಭಾಗಾ ಥೇರಸ್ಸ ಚ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಙ್ಗಣತಾದಿನಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ರಮಣೀಯತರಾ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೧.೪೭-೫೨) –

‘‘ಕಾನನಂ ವನಮೋಗ್ಗಯ್ಹ, ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ನಿರಾಕುಲಂ;

ಸೀಹಾಸನಂ ಮಯಾ ದಿನ್ನಂ, ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಸ್ಸ ತಾದಿನೋ.

‘‘ಮಾಲಾಹತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಕತ್ವಾ ಚ ನಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ;

ಸತ್ಥಾರಂ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ, ಪಕ್ಕಾಮಿಂ ಉತ್ತರಾಮುಖೋ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದ್ವಿಪದಿನ್ದ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠ ನರಾಸಭ;

ಸನ್ನಿಬ್ಬಾಪೇಮಿ ಅತ್ತಾನಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಕಪ್ಪಸತೇ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಸೀಹಾಸನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ಸತ್ತಕಪ್ಪಸತೇ, ಸನ್ನಿಬ್ಬಾಪಕಖತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೇ ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೇ ಕುಟಿಕಾಯ ರಮಣೀಯಭಾವತೋ ವಿಹಾರಪೇಕ್ಖಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತತೋ ತತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕುಟಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ¶ . ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಕತಿಪಯಾ ಧುತ್ತಜಾತಿಕಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ತತ್ಥ ಗತಾ ಕುಟಿಕಾಯ ರಮಣೀಯಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಏತ್ಥ ವಸನ್ತೋ ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಸಿಯಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಆಕಡ್ಢನೀಯಹದಯೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ – ‘‘ರಮಣೀಯಂ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ವಸನಟ್ಠಾನಂ. ಮಯಮ್ಪಿ ರಮಣೀಯರೂಪಾ ಪಠಮಯೋಬ್ಬನೇ ಠಿತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಕುತ್ತಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರಭಿಂಸು. ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ವೀತರಾಗಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ರಮಣೀಯಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ, ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಾ ಮನೋರಮಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೫೮. ತತ್ಥ ರಮಣೀಯಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾತಿ ‘‘ರಮಣೀಯಾ ತೇ, ಭನ್ತೇ, ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ಯಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಚ್ಚಂ. ಅಯಂ ಮಮ ವಸನಕುಟಿಕಾ ರಮಣೀಯಾ ಮನುಞ್ಞರೂಪಾ, ಸಾ ಚ ಖೋ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಾ, ‘‘ಏವರೂಪಾಯ ¶ ಮನಾಪಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ದಿನ್ನಾಯ ಇದಂ ನಾಮ ಫಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮಫಲಾನಿ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಸದ್ಧಾಯ ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದೇನ ದಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಾ, ನ ಧನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾ. ಸಯಞ್ಚ ತಥಾದಿನ್ನಾನಿ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾನಞ್ಚ ಮನೋ ರಮೇತೀತಿ ಮನೋರಮಾ. ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ಮನೋರಮಾ, ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಞ್ಚ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ದಾಯಕಸ್ಸ ಅವಿಸಂವಾದನತ್ಥಮ್ಪಿ ಪಯೋಗಾಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತಾಕಾರೇನ ಪಯೋಗಾಸಯವಿಪನ್ನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಕುಮಾರೀಹೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಮೇಹಿ ವಿನಿವತ್ತಿತಮಾನಸೋ ಅಹಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಕುಮಾರೀಹಿ. ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಕಮ್ಮವಸೇನಪಿ ಹಿ ಮಾದಿಸಾನಂ ಇತ್ಥೀಹಿ ಪಯೋಜನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಪಗೇವ ರಾಗವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಕುಮಾರೀಹೀತಿ. ಕುಮಾರಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಪಲಕ್ಖಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮಾದಿಸಸ್ಸ ನಾಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಹೀತಿ ಅಯುತ್ತಕಾರಿನೀಹಿ ಯಾವ ಅಪರದ್ಧಞ್ಚ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಮಾನಜ್ಝಾಸಯಾನಂ ಪುರತೋ ಅಯಂ ಕಿರಿಯಾ ಸೋಭೇಯ್ಯಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯೇಸಂ ಅತ್ಥೋ ತಹಿಂ ಗಚ್ಛಥ ನಾರಿಯೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯೇಸನ್ತಿ ಕಾಮೇಸು ಅವೀತರಾಗಾನಂ. ಅತ್ಥೋತಿ ಪಯೋಜನಂ. ತಹಿನ್ತಿ ತತ್ಥ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ. ನಾರಿಯೋತಿ ಆಲಪನಂ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ಮಙ್ಕುಭೂತಾ ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾ ಆಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಗತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ನ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಕುಮಾರೀಹೀ’’ತಿ ಕಾಮೇಹಿ ಅನತ್ಥಿಕಭಾವವಚನೇನೇವ ಥೇರೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ರಮಣೀಯಕುಟಿಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಕೋಸಲವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸದ್ಧಾಯಾಹಂ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕೋಸಲವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಸಲಬೀಜಂ ರೋಪೇತ್ವಾ ತಂ ತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೇಸಂ ಅಞ್ಜನವನಿಯತ್ಥೇರವತ್ಥುಸದಿಸಮೇವ. ಅಯಂ ¶ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅಯಂ ಕಿರ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಏಕಂ ಉಪಾಸಕಕುಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರತಿ, ತಂ ಸೋ ಉಪಾಸಕೋ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕುಟಿಕಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೋ ಕುಟಿಕಾಯಂ ವಿಹರನ್ತೋ ಆವಾಸಸಪ್ಪಾಯೇನ ಸಮಾಧಾನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೧.೫೩-೬೧) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ, ವಸಾಮಿ ಪಣ್ಣಸನ್ಥರೇ;

ಘಾಸೇಸು ಗೇಧಮಾಪನ್ನೋ, ಸೇಯ್ಯಸೀಲೋ ಚಹಂ ತದಾ.

‘‘ಖಣನ್ತಾಲುಕಲಮ್ಬಾನಿ ¶ , ಬಿಳಾಲಿತಕ್ಕಲಾನಿ ಚ;

ಕೋಲಂ ಭಲ್ಲಾತಕಂ ಬಿಲ್ಲಂ, ಆಹತ್ವಾ ಪಟಿಯಾದಿತಂ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಆಗಚ್ಛಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ.

‘‘ಉಪಾಗತಂ ಮಹಾನಾಗಂ, ದೇವದೇವಂ ನರಾಸಭಂ;

ಬಿಳಾಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ, ಪತ್ತಮ್ಹಿ ಓಕಿರಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಪರಿಭುಞ್ಜಿ ಮಹಾವೀರೋ, ತೋಸಯನ್ತೋ ಮಮಂ ತದಾ;

ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಬಿಳಾಲಿಂ ಮೇ ಅದಾ ತುವಂ;

ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜಸಿ.

‘‘ಚರಿಮಂ ವತ್ತತೇ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ಚತುಪಞ್ಞಾಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಸುಮೇಖಲಿಯ ಸವ್ಹಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪೀತಿವೇಗೇನ ಉದಾನೇನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾಯಾಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೫೯. ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಯಾತಿ ಭಗವತೋ ವೇಸಾಲಿಂ ಉಪಗಮನೇ ಆನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಇದಂ ಸಾಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅದ್ಧಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಜರಾಮರಣತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ಧಾವಸೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತೋ. ಅರಞ್ಞೇ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಕತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅನುರೂಪವಸೇನ ಅರಞ್ಞೇ ವಸತೋ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಕತಾ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನುರೂಪಂ ಆರಞ್ಞಕೋ ಹುತ್ವಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ವಿಹರಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಚ ಆತಾಪೀ, ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ’’ತಿ. ಅರಞ್ಞವಾಸಲದ್ಧೇನ ಕಾಯವಿವೇಕೇನ ಜಾಗರಿಯಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ತತ್ಥ ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ಆತಾಪೀ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮೇನ ಪಞ್ಞಾಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ ವಿಹರಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಮತ್ತಭಾವಾದಿಕಿತ್ತನೇ ಚಸ್ಸ ಇದಮೇವ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸಿ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಚಿರನಿವಾಸಿಭಾವೇನ ಪನ ಕೋಸಲವಿಹಾರೀತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಜಾತಾತಿ.

ಕೋಸಲವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಸೀವಲಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ತೇ ¶ ¶ ಮೇ ಇಜ್ಝಿಂಸು ಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೀವಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಲಾಭೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ದಸಬಲಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಸತ್ಥು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಅಹಂ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಏಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸೋ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಲಾಭೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅಯಂ ತೇ ಪತ್ಥನಾ ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋಪಿ ¶ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸೀಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರತೋ ಅವಿದೂರೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರವಾಸಿನೋ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಕಚ್ಛಿತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ದಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇ ಏಕದಿವಸಂ ಸಬ್ಬೇವ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇನ್ತಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಾನಮುಖೇ ನತ್ಥೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೦೭) ಮಧುಞ್ಚ ಗುಳದಧಿಞ್ಚ ನ ಅದ್ದಸಂಸು. ತೇ ‘‘ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಜನಪದತೋ ನಗರಪವಿಸನಮಗ್ಗೇ ಪುರಿಸಂ ಠಪೇಸುಂ. ತದಾ ಏಸ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಗಾಮತೋ ಗುಳದಧಿವಾರಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಗರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ‘‘ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಧೋತಹತ್ಥಪಾದೋ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನಙ್ಗಲಸೀಸಮತ್ತಂ ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕಂ ದಣ್ಡಕಮಧುಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪುಞ್ಞೇನ ಮೇ ಇದಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಪಾವಿಸಿ. ನಾಗರೇಹಿ ಠಪಿತಪುರಿಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ, ಕಸ್ಸಿಮಂ ಆಹರಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ನ ಕಸ್ಸಚಿ, ಸಾಮಿ, ವಿಕ್ಕಿಣಿತುಂ ಪನ ಮೇ ಇದಂ ಆಭತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ತೇನ ¶ ಹಿ, ಭೋ, ಇದಂ ಕಹಾಪಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏತಂ ಮಧುಞ್ಚ ಗುಳದಧಿಞ್ಚ ದೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇದಂ ನ ಬಹುಮೂಲಂ, ಅಯಞ್ಚ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಬಹುಂ ದೇತಿ, ವೀಮಂಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ತತೋ ನಂ ‘‘ನಾಹಂ ಏಕೇನ ಕಹಾಪಣೇನ ದೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಯದಿ ಏವಂ ದ್ವೇ ಗಹೇತ್ವಾ ದೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ದ್ವೀಹಿಪಿ ನ ದೇಮೀ’’ತಿ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತಿವಡ್ಢಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಹೋತು ತಾವ ಇಮಿನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಆಹ – ‘‘ಇದಂ ನ ಬಹುಂ ಅಗ್ಘನಕಂ, ತ್ವಞ್ಚ ಬಹುಂ ದೇಸಿ, ಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಇದಂ ಗಣ್ಹಾಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಇಧ, ಭೋ, ನಗರವಾಸಿನೋ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸೀದಸಬಲಸ್ಸ ದಾನಂ ದೇನ್ತಾ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ದಾನಮುಖೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ, ಸಚೇ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನಾಗರಾನಂ ಪರಾಜಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಹಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತಂ ನಾಗರಾನಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದಾತುಂ ಅವಾರಿತಮೇತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ಕೋಚಿ ನಾಗರಾನಂ ದಾನೇ ಏಕದಿವಸಂ ಸಹಸ್ಸಂ ದಾತಾ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಇಮೇಸಂ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಭಾವಂ ¶ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ಗಚ್ಛ, ನಾಗರಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖ ‘ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮೂಲೇನ ನ ದೇತಿ ಸಹತ್ಥೇನೇವ ದಾತುಕಾಮೋ, ತುಮ್ಹೇ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಾರಣಾ ¶ ನಿಬ್ಬಿತಕ್ಕಾ ಹೋಥಾ’ತಿ, ತ್ವಂ ಪನ ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದಾನಮುಖೇ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವಸ್ಸ ಕಾಯಸಕ್ಖೀ ಹೋಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪರಿಬ್ಬಯತ್ಥಂ ಗಹಿತಮಾಸಕೇನ ಪಞ್ಚಕಟುಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ಚುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ದಧಿತೋ ಕಞ್ಜಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮಧುಪಟಲಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕಟುಕಚುಣ್ಣೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದುಮಿನಿಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಆದಾಯ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅವಿದೂರಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿ ಮಹಾಜನೇನ ಆಹರಿಯಮಾನಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತವಾರಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ, ಸೋ ಓಕಾಸಂ ಞತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವಾ ಅಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನದುಗ್ಗತಪಣ್ಣಾಕಾರೋ, ಇಮಂ ಮೇ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಥಾತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಚತುಮಹಾರಾಜದತ್ತಿಯೇನ ಸೇಲಮಯಪತ್ತೇನ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ನ ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ನಿಟ್ಠಿತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಆಹ – ‘‘ದಿಟ್ಠೋ ಮೇ, ಭಗವಾ, ಅಜ್ಜ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರವಾಸಿಕೇಹಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಕ್ಕಾರೋ ಆಹರಿಯಮಾನೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಭವೇ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೦೭). ಸತ್ಥಾ, ‘‘ಏವಂ ಹೋತು, ಕುಲಪುತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚ ನಗರವಾಸೀನಞ್ಚ ಭತ್ತಾನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸುಪ್ಪವಾಸಾಯ ರಾಜಧೀತಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಯಂ ಪಾತಞ್ಚ ಪಣ್ಣಾಕಾರಸತಾನಿ ಸಕಟೇನಾದಾಯ ಸುಪ್ಪವಾಸಾಯ ಉಪನೀಯನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ಪುಞ್ಞವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಹತ್ಥೇನ ಬೀಜಪಚ್ಛಿಂ ಫುಸಾಪೇನ್ತಿ. ಏಕೇಕಬೀಜತೋ ಸಲಾಕಸತಮ್ಪಿ ಸಲಾಕಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ಏಕೇಕಕರೀಸಖೇತ್ತೇ ಪಣ್ಣಾಸಮ್ಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಸಕಟಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಕೋಟ್ಠೇ ಪೂರಣಕಾಲೇಪಿ ಕೋಟ್ಠದ್ವಾರಂ ಹತ್ಥೇನ ಫುಸಾಪೇನ್ತಿ. ರಾಜಧೀತಾಯ ಪುಞ್ಞೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಗಹಿತಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಪುನ ಪೂರತಿ. ಪರಿಪುಣ್ಣಭತ್ತಭಾಜನತೋಪಿ ‘‘ರಾಜಧೀತಾಯ ಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇನ್ತಾನಂ ಯಾವ ನ ಉಕ್ಕಡ್ಢನ್ತಿ, ನ ತಾವ ಭತ್ತಂ ಖೀಯತಿ, ದಾರಕೇ ¶ ಕುಚ್ಛಿಗತೇಯೇವ ಸತ್ತವಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿಂಸು.

ಗಬ್ಭೇ ¶ ಪನ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭೋಸಿ. ಸಾ ಸಾಮಿಕಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಪುರೇ ಮರಣಾ ಜೀವಮಾನಾವ ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಗಚ್ಛ, ಇಮಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇಹಿ, ಯಞ್ಚ ಸತ್ಥಾ ವದೇತಿ, ತಂ ಸಾಧುಕಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಸಾಸನಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ, ‘‘ಸುಖಿನೀ ಹೋತು ಸುಪ್ಪವಾಸಾ ಕೋಲಿಯಧೀತಾ ಅರೋಗಾ, ಅರೋಗಂ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯತೂ’’ತಿ (ಉದಾ. ೧೮) ಆಹ. ರಾಜಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗಾಮಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾಯೇವ ಸುಪ್ಪವಾಸಾಯ ಕುಚ್ಛಿತೋ ¶ ಧಮಕರಣಾ ಉದಕಂ ವಿಯ ಗಬ್ಭೋ ನಿಕ್ಖಮಿ, ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಜನೋ ಅಸ್ಸುಮುಖೋವ ಹಸಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ ತುಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಮಹಾಜನೋ ರಞ್ಞೋ ಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇತುಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ರಾಜಾ ತೇಸಂ ಆಗಮನಂ ದಿಸ್ವಾವ, ‘‘ದಸಬಲೇನ ಕಥಿತಕಥಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ ರಾಜಧೀತಾಯ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಧೀತಾ ತಯಾ ನಿಮನ್ತಿತಂ ಜೀವಿತಭತ್ತಮೇವ ಮಙ್ಗಲಭತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗಚ್ಛ ಸತ್ತಾಹಂ ದಸಬಲಂ ನಿಮನ್ತೇಹೀತಿ. ರಾಜಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ತಾಹಂ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತಯಿಂಸು. ದಾರಕೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಞಾತೀನಂ ಸನ್ತತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ ಜಾತೋತಿ ಸೀವಲಿದಾರಕೋತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಸತ್ತವಸ್ಸಾನಿ ಗಬ್ಭೇ ವಸಿತತ್ತಾ ಜಾತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಕ್ಖಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ಧಮ್ಮಪದೇ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘ಯೋಮಂ ಪಲಿಪಥಂ ದುಗ್ಗಂ, ಸಂಸಾರಂ ಮೋಹಮಚ್ಚಗಾ;

ತಿಣ್ಣೋ ಪಾರಙ್ಗತೋ ಝಾಯೀ, ಅನೇಜೋ ಅಕಥಂಕಥೀ;

ಅನುಪಾದಾಯ ನಿಬ್ಬುತೋ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೪೧೪);

ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಯಾ ಏವರೂಪಂ ದುಕ್ಖರಾಸಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ? ‘‘ಲಭಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಸುಪ್ಪವಾಸಾ ನಂ ದಾರಕಂ ಥೇರೇನ ¶ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಪುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಂ ಕಥೇತಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ತನಾ ಅನುಭೂತಂ ಗಬ್ಭವಾಸದುಕ್ಖಂ ಕಥೇತ್ವಾ, ‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವದತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು ¶ , ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಾಜೇಥ ನ’’ನ್ತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ವಿಹಾರಂ ನೇತ್ವಾ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸೀವಲಿ, ನ ತುಯ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇನ ಓವಾದೇನ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ, ತಯಾ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಅನುಭೂತದುಕ್ಖಮೇವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಾಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಾಜನಮೇವ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾರೋ, ಯಂ ಪನ ಮಯಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಮಹಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪನ ಪಠಮಕೇಸವಟ್ಟಿಯಾ ಓಹಾರಣಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ದುತಿಯಾಯ ಓಹಾರಣಕ್ಖಣೇ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ, ತತಿಯಾಯ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಪನ ಕೇಸಾನಂ ಓರೋಪನಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ ಅಪಚ್ಛಾ ಅಪುರಿಮಾ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಯಾವತಿಚ್ಛಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಏವಂ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು ಸಮುಟ್ಠಿತಂ.

ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಪುಞ್ಞಂ ವೀಮಂಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಞ್ಚ ಮೇ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಗಣ್ಹ ಸೀವಲೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪಞ್ಚಸತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಾಭಿಮುಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಟವಿಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಪಠಮಂ ದಿಟ್ಠನಿಗ್ರೋಧೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಸತ್ತದಿವಸಾನಿ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಇತಿ ಸೋ –

‘‘ನಿಗ್ರೋಧಂ ಪಠಮಂ ಪಸ್ಸಿ, ದುತಿಯಂ ಪಣ್ಡವಪಬ್ಬತಂ;

ತತಿಯಂ ಅಚಿರವತಿಯಂ, ಚತುತ್ಥಂ ವರಸಾಗರಂ.

‘‘ಪಞ್ಚಮಂ ಹಿಮವನ್ತಂ ಸೋ, ಛಟ್ಠಂ ಛದ್ದನ್ತುಪಾಗಮಿ;

ಸತ್ತಮಂ ಗನ್ಧಮಾದನಂ, ಅಟ್ಠಮಂ ಅಥ ರೇವತ’’ನ್ತಿ.

ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು ಸತ್ತ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನೇವ ದಾನಂ ಅದಂಸು. ಗನ್ಧಮಾದನಪಬ್ಬತೇ ಪನ ನಾಗದತ್ತದೇವರಾಜಾ ನಾಮ ಸತ್ತಸು ದಿವಸೇಸು ಏಕದಿವಸೇ ಖೀರಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅದಾಸಿ, ಏಕದಿವಸೇ ಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡಪಾತಂ. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಆಹ – ‘‘ಇಮಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ ನೇವ ಧೇನುಯೋ ದುಯ್ಹಮಾನಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ನ ದಧಿನಿಮ್ಮಥನಂ ¶ , ಕುತೋ ತೇ ದೇವರಾಜ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಖೀರಸಲಾಕಭತ್ತದಾನಸ್ಸೇತಂ ಫಲ’’ನ್ತಿ ದೇವರಾಜಾ ಆಹ. ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥಾ ಖದಿರವನಿಯರೇವತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ಏವಂ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಇಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಆಚರಿಯಾ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಓವಾದೇ ದಿನ್ನೇ ಯಂ ¶ ಮಯಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಮಹಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ದಿವಸಂಯೇವ ಅಞ್ಞತರಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಕುಟಿಕಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಅತ್ತನಾ ಅನುಭೂತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತದನುಸಾರೇನ ಅತೀತಾನಾಗತೇ ತಸ್ಸ ಅವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಆದಿತ್ತಾ ವಿಯ ತಯೋ ಭವಾ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು. ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ಓತರಿ, ತಾವದೇವ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಆಸವೇ ಖೇಪೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀ’’ತಿ. ಉಭಯಥಾಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಪಕಾಸಿತಾ. ಥೇರೋ ಪನ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೩೧-೩೯) –

‘‘ವರುಣೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ದೇವರಾಜಾ ಅಹಂ ತದಾ;

ಉಪಟ್ಠಹೇಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸಯೋಗ್ಗಬಲವಾಹನೋ.

‘‘ನಿಬ್ಬುತೇ ಲೋಕನಾಥಮ್ಹಿ, ಅತ್ಥದಸ್ಸೀನರುತ್ತಮೇ;

ತೂರಿಯಂ ಸಬ್ಬಮಾದಾಯ, ಅಗಮಂ ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ವಾದಿತೇನ ಚ ನಚ್ಚೇನ, ಸಮ್ಮತಾಳಸಮಾಹಿತೋ;

ಸಮ್ಮುಖಾ ವಿಯ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಉಪಟ್ಠಿಂ ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ¶ ತಂ ಬೋಧಿಂ, ಧರಣೀರುಹಪಾದಪಂ;

ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾನ, ತತ್ಥ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಸಕಕಮ್ಮಾಭಿರದ್ಧೋಹಂ, ಪಸನ್ನೋ ಬೋಧಿಮುತ್ತಮೇ;

ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ನಿಮ್ಮಾನಂ ಉಪಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ಸಟ್ಠಿತೂರಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ ಮಂ ಸದಾ;

ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ದೇವೇಸು, ವತ್ತಮಾನಂ ಭವಾಭವೇ.

‘‘ತಿವಿಧಗ್ಗೀ ನಿಬ್ಬುತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ಸುಬಾಹೂ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಚತುತ್ತಿಂಸಾಸು ಖತ್ತಿಯಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತೇ ಇತೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನೇನ ಪೀತಿವೇಗೇನ ಉದಾನೇನ್ತೋ ‘‘ತೇ ಮೇ ಇಜ್ಝಿಂಸು ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೬೦. ತತ್ಥ ತೇ ಮೇ ಇಜ್ಝಿಂಸು ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಯದತ್ಥೋ ಪಾವಿಸಿಂ ಕುಟಿಂ, ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚೇಸನ್ತಿ ಯೇ ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಾ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಕರಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ಅಭಿಪತ್ಥಿತಾಯೇವ ‘‘ಕದಾ ನು ಖ್ವಾಹಂ ತದಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯದರಿಯಾ ಏತರಹಿ ¶ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ, ವಿಮುತ್ತಾಧಿಪ್ಪಾಯಸಞ್ಞಿತಾ ವಿಮುತ್ತಿಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಮನೋರಥಾ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಯದತ್ಥೋ ಯಂಪಯೋಜನೋ ಯೇಸಂ ನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥಂ ಕುಟಿಂ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ವಿಪಸ್ಸಿತುಂ ಪಾವಿಸಿಂ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಞ್ಚ ಪಚ್ಚೇಸನ್ತೋ, ಗವೇಸನ್ತೋ ತೇ ಮೇ ಇಜ್ಝಿಂಸು ತೇ ಸಬ್ಬೇವ ಇದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಇಜ್ಝಿಂಸು ಸಮಿಜ್ಝಿಂಸು, ನಿಪ್ಫನ್ನಕುಸಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಮನೋರಥೋ ಜಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ಸಮಿದ್ಧಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಾನಾನುಸಯಮುಜ್ಜಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಮಾನಾನುಸಯಮುಜ್ಜಹಂ ಪಜಹಿಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಮೇ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಇಜ್ಝಿಂಸೂತಿ ಯೋಜನಾ. ಮಾನಾನುಸಯೇ ಹಿ ಪಹೀನೇ ಅಪ್ಪಹೀನೋ ನಾಮ ಅನುಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ಅಧಿಗತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಮಾನಾನುಸಯಪ್ಪಹಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಸಙ್ಕಪ್ಪಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ.

ಸೀವಲಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಛಟ್ಠವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಸತ್ತಮವಗ್ಗೋ

೧. ವಪ್ಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಸ್ಸತಿ ¶ ಪಸ್ಸೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಪ್ಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ‘‘ಅಸುಕೋ ಚ ಅಸುಕೋ ಚ ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಥೋಮನಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಅನಾಗತೇ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ಸತ್ಥು ¶ ಸನ್ತಿಕೇ ಸರಣಗಮನಞ್ಚ ಪವೇದೇಸಿ. ಸೋ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಾಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ವಪ್ಪೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಅಸಿತೇನ ಇಸಿನಾ ‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥಕುಮಾರೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕತೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಪ್ಪಮುಖೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೇ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅಮತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರನ್ತಂ ಮಹಾಸತ್ತಂ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಪಧಾನಂ ಪದಹನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಓಳಾರಿಕಾಹಾರಪರಿಭೋಗೇನ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಇಸಿಪತನಂ ಗತೋ. ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಇಸಿಪತನಂ ¶ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಪವತ್ತಿತೇ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೨೦-೩೦) –

‘‘ಉಭಿನ್ನಂ ದೇವರಾಜೂನಂ, ಸಙ್ಗಾಮೋ ಸಮುಪಟ್ಠಿತೋ;

ಅಹೋಸಿ ಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹೋ, ಮಹಾಘೋಸೋ ಅವತ್ತಥ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಠಿತೋ ಸತ್ಥಾ, ಸಂವೇಜೇಸಿ ಮಹಾಜನಂ.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾ ಅತ್ತಮನಾ, ನಿಕ್ಖಿತ್ತಕವಚಾವುಧಾ;

ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಏಕಗ್ಗಾಸಿಂಸು ತಾವದೇ.

‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ವಾಚಾಸಭಿಮುದೀರಯಿ;

ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಲೋಕವಿದೂ, ನಿಬ್ಬಾಪೇಸಿ ಮಹಾಜನಂ.

‘‘ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ¶ ಮನುಜೋ, ಏಕಪಾಣಂ ವಿಹೇಠಯಂ;

ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪದೋಸೇನ, ಅಪಾಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ನಾಗೋವ, ಬಹೂ ಪಾಣೇ ವಿಹೇಠಯಂ;

ನಿಬ್ಬಾಪೇಥ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ಮಾ ಹಞ್ಞಿತ್ಥೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ.

‘‘ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಯಕ್ಖರಾಜೂನಂ, ಸೇನಾ ಸಾ ವಿಮ್ಹಿತಾ ಅಹು;

ಸರಣಞ್ಚ ಉಪಾಗಚ್ಛುಂ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ಸುತಾದಿನಂ.

‘‘ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾನ ಜನತಂ, ಪದಮುದ್ಧರಿ ಚಕ್ಖುಮಾ;

ಪೇಕ್ಖಮಾನೋವ ದೇವೇಹಿ, ಪಕ್ಕಾಮಿ ಉತ್ತರಾಮುಖೋ.

‘‘ಪಠಮಂ ¶ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಿಂ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ಮಹಾದುನ್ದುಭಿನಾಮಾ ಚ, ಸೋಳಸಾಸುಂ ರಥೇಸಭಾ;

ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ರಾಜಾನೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಮುಖೇನ ಸತ್ಥು ಗುಣಮಹನ್ತತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಈದಿಸಂ ನಾಮ ಸತ್ಥಾರಂ ಬಾಹುಲಿಕಾದಿವಾದೇನ ಸಮುದಾಚರಿಮ್ಹ. ಅಹೋ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ ನಾಮ ಅನ್ಧಕರಣೋ ಅಚಕ್ಖುಕರಣೋ ಅರಿಯಭಾವೋಯೇವ ಚಕ್ಖುಕರಣೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಸ್ಸತಿ ಪಸ್ಸೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೬೧. ತತ್ಥ ಪಸ್ಸತಿ ಪಸ್ಸೋತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಧಮ್ಮೇ ಅವಿಪರೀತಂ ಜಾನಾತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಪಸ್ಸೋ, ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅರಿಯೋ, ಸೋ ಪಸ್ಸನ್ತಂ ಅವಿಪರೀತದಸ್ಸಾವಿಂ ‘‘ಅಯಂ ಅವಿಪರೀತದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಜಾನಾತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಪಸ್ಸನ್ತಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಪಸ್ಸನ್ತಞ್ಚ ಪಸ್ಸತಿ, ಯೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುವಿರಹಿತೋ ಧಮ್ಮೇ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತಮ್ಪಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ‘‘ಅನ್ಧೋ ವತಾಯಂ ಭವಂ ಅಚಕ್ಖುಕೋ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅಪಸ್ಸನ್ತಂ, ಪಸ್ಸನ್ತಞ್ಚ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುರಹಿತೋ ಅನ್ಧಬಾಲೋ ತಾದಿಸಂ ಅನ್ಧಬಾಲಂ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಥಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಞ್ಚ ಪಣ್ಡಿತಂ ‘‘ಅಯಂ ಏವಂವಿಧೋ’’ತಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸನರಹಿತೋ ಸಕಲಂ ಞೇಯ್ಯಂ ಹತ್ಥಾಮಲಕಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಮ್ಪಿ ಪೂರಣಾದಿಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನ ಪಸ್ಸಿಂ, ಇದಾನಿ ಪನ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಉಭಯೇಪಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅವಿಪರೀತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ವಪ್ಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಏಕಕಾ ¶ ¶ ¶ ಮಯಂ ಅರಞ್ಞೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ನಾಗಪುಪ್ಫಕೇಸರೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಮಚ್ಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ವಜ್ಜಿಪುತ್ತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಭಗವತೋ ವೇಸಾಲಿಗಮನೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಉಸ್ಸವೋ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ಮಹಾಜನೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಉಸ್ಸವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತೋ ವಿವೇಕಂ ವಜ್ಜಮಾನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅನಭಿರತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

‘‘ಏಕಕಾ ಮಯಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಾಮ, ಅಪವಿದ್ಧಂವ ವನಸ್ಮಿಂ ದಾರುಕಂ;

ಏತಾದಿಸಿಕಾಯ ರತ್ತಿಯಾ, ಕೋ ಸು ನಾಮ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪಾಪಿಯೋ’’ತಿ. – ಗಾಥಮಾಹ;

ತಂ ಸುತ್ವಾ ವನಸಣ್ಡೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನಾ ‘‘ಯದಿಪಿ, ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು, ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ಹೀಳೇನ್ತೋ ವದಸಿ, ವಿವೇಕಕಾಮಾ ಪನ ವಿದ್ದಸುನೋ ತಂ ಬಹು ಮಞ್ಞನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ –

‘‘ಏಕಕೋ ತ್ವಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಸಿ, ಅಪವಿದ್ಧಂವ ವನಸ್ಮಿಂ ದಾರುಕಂ;

ತಸ್ಸ ತೇ ಬಹುಕಾ ಪಿಹಯನ್ತಿ, ನೇರಯಿಕಾ ವಿಯ ಸಗ್ಗಗಾಮಿನ’’ನ್ತಿ. –

ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ, ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ನಿಯ್ಯಾನಿಕೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಸನ್ತಜ್ಜೇನ್ತೀ ಸಂವೇಜೇಸಿ ¶ . ಏವಂ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಾಯ ದೇವತಾಯ ಸಂವೇಜಿತೋ ಕಸಾಭಿಹತೋ ವಿಯ ಭದ್ರೋ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ¶ ಓತರಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೧.೬೨-೬೬) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸತರಂಸಿಂವ ಭಾಣುಮಂ;

ಓಭಾಸೇನ್ತಂ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಉಳುರಾಜಂವ ಪೂರಿತಂ.

‘‘ಪುರಕ್ಖತಂ ¶ ಸಾವಕೇಹಿ, ಸಾಗರೇಹೇವ ಮೇದನಿಂ;

ನಾಗಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ರೇಣೂಹಿ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ರೇಣುಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಪಣ್ಣತಾಲೀಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ರೇಣು ನಾಮಾಸಿ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಕುಸೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ದೇವತಾಯ ಚ ವುತ್ತನಯಂ ಸಂಕಡ್ಢಿತ್ವಾ –

೬೨.

‘‘ಏಕಕಾ ಮಯಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಾಮ, ಅಪವಿದ್ಧಂವ ವನಸ್ಮಿಂ ದಾರುಕಂ;

ತಸ್ಸ ಮೇ ಬಹುಕಾ ಪಿಹಯನ್ತಿ, ನೇರಯಿಕಾ ವಿಯ ಸಗ್ಗಗಾಮಿನ’’ನ್ತಿ. –

ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅನಪೇಕ್ಖಭಾವೇನ ವನೇ ಛಡ್ಡಿತದಾರುಕ್ಖಣ್ಡಂ ವಿಯ ಯದಿಪಿ ಮಯಂ ಏಕಕಾ ಏಕಾಕಿನೋ ಅಸಹಾಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಾಮ, ಏವಂ ವಿಹರತೋ ಪನ ತಸ್ಸ ಮೇ ಬಹುಕಾ ಪಿಹಯನ್ತಿ ಮಂ ಬಹೂ ಅತ್ಥಕಾಮರೂಪಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಅಭಿಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ‘‘ಅಹೋ ವತಸ್ಸ ಮಯಮ್ಪಿ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಘರಬನ್ಧನಂ ಪಹಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ನೇರಯಿಕಾ ವಿಯ ಸಗ್ಗಗಾಮಿನಂ, ಯಥಾ ನಾಮ ನೇರಯಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ ಸಗ್ಗಗಾಮೀನಂ ಸಗ್ಗೂಪಗಾಮೀನಂ ಪಿಹಯನ್ತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಯಮ್ಪಿ ನಿರಯದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯ ಸಗ್ಗಸುಖಂ ಪಚ್ಚನುಭವೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ¶ ಚ ಅತ್ತನಿ ಗರುಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಏಕಕಾ ಮಯಂ ವಿಹರಾಮಾ’’ತಿ ಪುನ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ. ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’, ‘‘ಸಗ್ಗಗಾಮಿನ’’ನ್ತಿ ಚ ಉಭಯಮ್ಪಿ ‘ಪಿಹಯನ್ತೀ’ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಮ್ಪದಾನನಿದ್ದೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಂ ಅಭಿಪತ್ಥೇನ್ತೀತಿ ಚ ತಾದಿಸೇ ಅರಞ್ಞವಾಸಾದಿಗುಣೇ ಅಭಿಪತ್ಥೇನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಮೇತಿ ವಾ ತಸ್ಸ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಗುಣೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಪಕ್ಖತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಚುತಾ ¶ ¶ ಪತನ್ತೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪಕ್ಖತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ದಿಬ್ಬವತ್ಥೇನ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಕ್ಕೇಸು ದೇವದಹನಿಗಮೇ ಸಾಕಿಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ‘‘ಸಮ್ಮೋದಕುಮಾರೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ದಹರಕಾಲೇ ವಾತರೋಗೇನ ಪಾದಾ ನ ವಹಿಂಸು. ಸೋ ಕತಿಪಯಂ ಕಾಲಂ ಪೀಠಸಪ್ಪೀ ವಿಯ ವಿಚರಿ. ತೇನಸ್ಸ ಪಕ್ಖೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಜಾತಾ. ಪಚ್ಛಾ ಅರೋಗಕಾಲೇಪಿ ತಥೇವ ನಂ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ಸೋ ಭಗವತೋ ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತುಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಕುಲಲೋ ಮಂಸಪೇಸಿಂ ಆದಾಯ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಬಹೂ ಕುಲಲಾ ಅನುಪತಿತ್ವಾ ಪಾತೇಸುಂ. ಪಾತಿತಂ ಮಂಸಪೇಸಿಂ ಏಕೋ ಕುಲಲೋ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತಂ ಅಞ್ಞೋ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ಯಥಾಯಂ ಮಂಸಪೇಸಿ, ಏವಂ ಕಾಮಾ ನಾಮ ಬಹುಸಾಧಾರಣಾ ಬಹುದುಕ್ಖಾ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ’’ತಿ – ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ¶ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೧-೧೦) –

‘‘ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ಭಗವಾ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಪಾವಿಸಿ ಬನ್ಧುಮಂ ತದಾ.

‘‘ನಗರಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಅಗಮಂ ದೀಪಚೇತಿಯಂ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಂ.

‘‘ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯಕ್ಖಾ ಮಯ್ಹಂ ಉಪನ್ತಿಕೇ;

ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ, ಇನ್ದಂವ ತಿದಸಾ ಗಣಾ.

‘‘ಭವನಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ದುಸ್ಸಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹಹಂ ತದಾ;

ಸಿರಸಾ ಅಭಿವಾದೇಸಿಂ, ತಞ್ಚಾದಾಸಿಂ ಮಹೇಸಿನೋ.

‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅಹೋ ನೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಪದಾ;

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ, ವಸುಧಾಯಂ ಪಕಮ್ಪಥ.

‘‘ತಞ್ಚ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಅಬ್ಭುತಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ;

ಬುದ್ಧೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಮಿ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಮ್ಹಿ ತಾದಿನೇ.

‘‘ಸೋಹಂ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ದುಸ್ಸಂ ದತ್ವಾನ ಸತ್ಥುನೋ;

ಸರಣಞ್ಚ ಉಪಾಗಚ್ಛಿಂ, ಸಾಮಚ್ಚೋ ಸಪರಿಜ್ಜನೋ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ಪನ್ನರಸೇ ಕಪ್ಪೇ, ಸೋಳಸಾಸುಂ ಸುವಾಹನಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಯದೇವ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾ ಅಧಿಗತಾ, ತಸ್ಸ ಸಂಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಚುತಾ ಪತನ್ತೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೬೩. ತತ್ಥ ಚುತಾತಿ ಭಟ್ಠಾ. ಪತನ್ತೀತಿ ಅನುಪತನ್ತಿ. ಪತಿತಾತಿ ¶ ಚವನವಸೇನ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿತಾ, ಆಕಾಸೇ ವಾ ಸಮ್ಪತನವಸೇನ ಪತಿತಾ. ಗಿದ್ಧಾತಿ ಗೇಧಂ ಆಪನ್ನಾ ¶ . ಪುನರಾಗತಾತಿ ಪುನದೇವ ಉಪಗತಾ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪತನ್ತಿ ಅನುಪತನ್ತಿ ಚ ಇಧ ಕುಲಲಾ, ಇತರಸ್ಸ ಮುಖತೋ ಚುತಾ ಚ ಮಂಸಪೇಸಿ, ಚುತಾ ಪನ ಸಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿತಾ ಚ, ಗಿದ್ಧಾ ಗೇಧಂ ಆಪನ್ನಾ ಸಬ್ಬೇವ ಕುಲಲಾ ಪುನರಾಗತಾ. ಯಥಾ ಚಿಮೇ ಕುಲಲಾ, ಏವಂ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಯೇ ಕುಸಲಧಮ್ಮತೋ ಚುತಾ, ತೇ ಪತನ್ತಿ ನಿರಯಾದೀಸು, ಏವಂ ಪತಿತಾ ಚ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಠಿತಾ ತತ್ಥ ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗವಸೇನ ಕಾಮಭವೇ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಚ ಭವನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಗಿದ್ಧಾ ಚ ಪುನರಾಗತಾ ಭವತೋ ಅಪರಿಮುತ್ತತ್ತಾ ತೇನ ತೇನ ಭವಗಾಮಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ತಂ ತಂ ಭವಸಞ್ಞಿತಂ ದುಕ್ಖಂ ಆಗತಾ ಏವ, ಏವಂಭೂತಾ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ. ಮಯಾ ಪನ ಕತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಭೇದಂ ಸೋಳಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಕತಂ, ನ ದಾನಿ ತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ. ರತಂ ರಮ್ಮಂ ರಮಿತಬ್ಬಂ ಅರಿಯೇಹಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿನಿಸ್ಸಟಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ರತಂ ಅಭಿರತಂ ರಮ್ಮಂ. ತೇನ ಚ ಸುಖೇನನ್ವಾಗತಂ ಸುಖಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ಅನುಆಗತಂ ಉಪಗತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸುಖೇನ ವಾ ಸುಖಾಪಟಿಪದಾಭೂತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖೇನ ಮಗ್ಗಸುಖೇನ ಚ ಅನ್ವಾಗತಂ ಫಲಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಪಕ್ಖತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ವಿಮಲಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ದುಮವ್ಹಯಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವಿಮಲಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ¶ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಮಹತಿಯಾ ಪರಿಸಾಯ ಪರಿವುತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಚತೂಹಿ ಸುವಣ್ಣಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜೇಸಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಪಸಾದಸಂವಡ್ಢನತ್ಥಂ ತಥಾರೂಪಂ ಇದ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೇಸಿ, ಯಥಾ ಸುವಣ್ಣಾಭಾ ಸಕಲಂ ತಂ ಪದೇಸಂ ಓತ್ಥರತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ ¶ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಪೀತಿಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಕೇನಚಿ ರೋಗೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತುಸಿತೇಸು ಉಪಪನ್ನೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಾನಂ ¶ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಮ್ಬಪಾಲಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ರಾಜಾ ಹಿ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ತರುಣಕಾಲೇ ಅಮ್ಬಪಾಲಿಯಾ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಾಭಿಲಾಸೋ ಕತಿಪಯಮನುಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನ ವೇಸಾಲಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕರತ್ತಿಂ ತಾಯ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ತದಾ ಅಯಂ ತಸ್ಸಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸಾ ಚ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ಅತ್ತಾನಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಮನ್ವಾಯ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ, ‘‘ವಿಮಲೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ, ಪಚ್ಛಾ ವಿಮಲಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಭಗವತೋ ವೇಸಾಲಿಗಮನೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೪೦-೪೮) –

‘‘ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ಭಗವಾ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ನಿಸಿನ್ನೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ, ದೇಸೇಸಿ ಅಮತಂ ಪದಂ.

‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನ, ದ್ವಿಪದಿನ್ನಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಸೋಣ್ಣಪುಪ್ಫಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಸುವಣ್ಣಚ್ಛದನಂ ಆಸಿ, ಯಾವತಾ ಪರಿಸಾ ತದಾ;

ಬುದ್ಧಾಭಾ ಚ ಸುವಣ್ಣಾಭಾ, ಆಲೋಕೋ ವಿಪುಲೋ ಅಹು.

‘‘ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ವೇದಜಾತೋ ಕತಞ್ಜಲೀ;

ವಿತ್ತಿಸಞ್ಜನನೋ ತೇಸಂ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖಾವಹೋ.

‘‘ಆಯಾಚಿತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ವನ್ದಿತ್ವಾನ ಚ ಸುಬ್ಬತಂ;

ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜನಯಿತ್ವಾನ, ಸಕಂ ಭವನುಪಾಗಮಿಂ.

‘‘ಭವನೇ ಉಪವಿಟ್ಠೋಹಂ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಅನುಸ್ಸರಿಂ;

ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ತುಸಿತಂ ಉಪಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸೋಳಸಾಸಿಂಸು ¶ ರಾಜಾನೋ, ನೇಮಿಸಮ್ಮತನಾಮಕಾ;

ತೇತಾಲೀಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ದುಮವ್ಹಯಾಯಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೬೪. ತತ್ಥ ದುಮವ್ಹಯಾಯಾತಿ ದುಮೇನ ಅಮ್ಬೇನ ಅವ್ಹಾತಬ್ಬಾಯ, ಅಮ್ಬಪಾಲಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಧಾರೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಚ. ಜಾತೋ ಪಣ್ಡರಕೇತುನಾತಿ ಧವಲವತ್ಥಧಜತ್ತಾ ‘‘ಪಣ್ಡರಕೇತೂ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾತೇನ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞಾ ಹೇತುಭೂತೇನ ಜಾತೋ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವಾ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿದಸ್ಸನಂ. ತತೋ ಹಿ ಜಾತೋತಿ ಅಭಿಜಾತಿದಸ್ಸನಂ. ವಿಜಾಯನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಲೋಕೇ ಜಾತವೋಹಾರೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ದುಮವ್ಹಯಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಭಾವಂ ಅಪನೇತಿ, ಅನೇಕಪತಿಪುತ್ತಾನಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸಮ್ಭವಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಜಾತೋ ಪಣ್ಡರಕೇತುನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ¶ ವಿಞ್ಞಾತಪಿತಿಕದಸ್ಸನೇನ ಪರವಮ್ಭನಂ ಅಪನೇತಿ. ಕೇತುಹಾತಿ ಮಾನಪ್ಪಹಾಯೀ. ಮಾನೋ ಹಿ ಉಣ್ಣತಿಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಕೇತು ವಿಯಾತಿ ಕೇತು. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಕೇತುಕಮ್ಯತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೇತುನಾಯೇವಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ. ಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇಸು ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನೇನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಟ್ಠೇನ ಚ ಅರಿಯಾನಂ ಧಜಾ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಇಸಿನಂ ಧಜೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೪೧; ಅ. ನಿ. ೪.೪೮; ಜಾ. ೨.೨೧.೪೯೪). ಮಹಾಕೇತುಂ ಪಧಂಸಯೀತಿ ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ ಮಹನ್ತಾ, ಸೇಯ್ಯಮಾನಜಾತಿಮಾನಾದಿಭೇದತೋ ಬಹವೋ ಚ ಮಾನಪ್ಪಕಾರಾ, ಇತರೇ ಚ ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ಸಮುಸ್ಸಿತಟ್ಠೇನ ಕೇತು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಕೇತು ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ. ತಂ ಬಲವಿಧಮನವಿಸಯಾತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ಅಭಿಭವಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಂ ಅಕಾಸೀತಿ. ‘‘ಮಹಾಕೇತುಂ ಪಧಂಸಯೀ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ವಿಮಲಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಉಕ್ಖೇಪಕತವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಕ್ಖೇಪಕತವಚ್ಛಸ್ಸಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉಕ್ಖೇಪಕತವಚ್ಛತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ¶ ಮಾಳಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪೂಗಸ್ಸ ಏಕತ್ಥಮ್ಭಂ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಥಮ್ಭಂ ದತ್ವಾ ಸಹಾಯಕಿಚ್ಚಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ¶ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ವಚ್ಛೋತಿಸ್ಸ ಗೋತ್ತತೋ ಆಗತನಾಮಂ. ಸೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಗಾಮಕಾವಾಸೇ ವಸನ್ತೋ ಆಗತಾಗತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ. ‘‘ಅಯಂ ¶ ವಿನಯೋ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಅಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಪನ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ. ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಪಿಟಕಾದಿಸಮಞ್ಞಾ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೇ ವವತ್ಥಿತಾ ಏವ, ಯತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿನಯಧರಾದಿವೋಹಾರೋ. ಸೋ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪರಿಪುಚ್ಛನ್ತೋ ತತ್ಥ ವುತ್ತೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೧೩-೨೬) –

‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಮಹಾಪೂಗಗಣೋ ಅಹು;

ಸರಣಂ ಗತಾ ಚ ತೇ ಬುದ್ಧಂ, ಸದ್ದಹನ್ತಿ ತಥಾಗತಂ.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಮನ್ತೇತ್ವಾ, ಮಾಳಂ ಕುಬ್ಬನ್ತಿ ಸತ್ಥುನೋ;

ಏಕತ್ಥಮ್ಭಂ ಅಲಭನ್ತಾ, ವಿಚಿನನ್ತಿ ಬ್ರಹಾವನೇ.

‘‘ತೇಹಂ ಅರಞ್ಞೇ ದಿಸ್ವಾನ, ಉಪಗಮ್ಮ ಗಣಂ ತದಾ;

ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ, ಪಟಿಪುಚ್ಛಿಂ ಗಣಂ ಅಹಂ.

‘‘ತೇ ಮೇ ಪುಟ್ಠಾ ವಿಯಾಕಂಸು, ಸೀಲವನ್ತೋ ಉಪಾಸಕಾ;

ಮಾಳಂ ಮಯಂ ಕತ್ತುಕಾಮಾ, ಏಕತ್ಥಮ್ಭೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ.

‘‘ಏಕತ್ಥಮ್ಭಂ ಮಮಂ ದೇಥ, ಅಹಂ ದಸ್ಸಾಮಿ ಸತ್ಥುನೋ;

ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಹಂ ಥಮ್ಭಂ, ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಭವನ್ತು ತೇ.

‘‘ತೇ ಮೇ ಥಮ್ಭಂ ಪವೇಚ್ಛಿಂಸು, ಪಸನ್ನಾ ತುಟ್ಠಮಾನಸಾ;

ತತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ, ಅಗಮಂಸು ಸಕಂ ಘರಂ.

‘‘ಅಚಿರಂ ಗತೇ ಪೂಗಗಣೇ, ಥಮ್ಭಂ ಅಹಾಸಹಂ ತದಾ;

ಹಟ್ಠೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಪಠಮಂ ಉಸ್ಸಪೇಸಹಂ.

‘‘ತೇನ ¶ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ವಿಮಾನಂ ಉಪಪಜ್ಜಹಂ;

ಉಬ್ಬಿದ್ಧಂ ಭವನಂ ಮಯ್ಹಂ, ಸತ್ತಭೂಮಂ ಸಮುಗ್ಗತಂ.

‘‘ವಜ್ಜಮಾನಾಸು ಭೇರೀಸು, ಪರಿಚಾರೇಮಹಂ ಸದಾ;

ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ರಾಜಾ ಆಸಿಂ ಯಸೋಧರೋ.

‘‘ತತ್ಥಾಪಿ ಭವನಂ ಮಯ್ಹಂ, ಸತ್ತಭೂಮಂ ಸಮುಗ್ಗತಂ;

ಕೂಟಾಗಾರವರೂಪೇತಂ, ಏಕತ್ಥಮ್ಭಂ ಮನೋರಮಂ.

‘‘ಏಕವೀಸತಿಕಪ್ಪಮ್ಹಿ ¶ , ಉದೇನೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ತತ್ರಾಪಿ ಭವನಂ ಮಯ್ಹಂ, ಸತ್ತಭೂಮಂ ಸಮುಗ್ಗತಂ.

‘‘ಯಂ ಯಂ ಯೋನುಪಪಜ್ಜಾಮಿ, ದೇವತ್ತಂ ಅಥ ಮಾನುಸಂ;

ಅನುಭೋಮಿ ಸುಖಂ ಸಬ್ಬಂ, ಏಕತ್ಥಮ್ಭಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಥಮ್ಭಮದದಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಏಕತ್ಥಮ್ಭಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಕತಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಅಕಿಲಾಸುಭಾವೇ ಠಿತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತಾನಂ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸೇನ್ತೋ ಚ ಏಕದಿವಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

೬೫.

‘‘ಉಕ್ಖೇಪಕತವಚ್ಛಸ್ಸ, ಸಙ್ಕಲಿತಂ ಬಹೂಹಿ ವಸ್ಸೇಹಿ;

ತಂ ಭಾಸತಿ ಗಹಟ್ಠಾನಂ, ಸುನಿಸಿನ್ನೋ ಉಳಾರಪಾಮೋಜ್ಜೋ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಉಕ್ಖೇಪಕತವಚ್ಛಸ್ಸಾತಿ ಕತಉಕ್ಖೇಪವಚ್ಛಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ವಿನಯಪದೇಸಂ ಸುತ್ತಪದೇಸಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪದೇಸಞ್ಚ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಂ ವಿನಯಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಉಪರಿ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಜ್ಝಾಯನವಸೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತವಚ್ಛೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಸಙ್ಕಲಿತಂ ಬಹೂಹಿ ವಸ್ಸೇಹೀತಿ ಬಹುಕೇಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇಹಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನವಸೇನ ಹದಯೇ ಠಪಿತಂ. ‘‘ಸಙ್ಖಲಿತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸಙ್ಖಲಿತಂ ವಿಯ ಕತಂ ಏಕಾಬದ್ಧವಸೇನ ¶ ವಾಚುಗ್ಗತಂ ¶ ಕತಂ. ಯಂ ಬುದ್ಧವಚನನ್ತಿ ವಚನಸೇಸೋ. ತನ್ತಿ ತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ ಕಥೇತಿ. ಗಹಟ್ಠಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಯೇಭುಯ್ಯತಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸುನಿಸಿನ್ನೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ನಿಚ್ಚಲೋ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿಂ ಅಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೋ ಕೇವಲಂ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇಯೇವ ಠತ್ವಾ ಕಥೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಳಾರಪಾಮೋಜ್ಜೋ’’ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖವಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವಸೇನೇವ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಉಳಾರಪಾಮೋಜ್ಜೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯಥಾ ಯಥಾವುಸೋ ಭಿಕ್ಖು, ಯಥಾಸುತಂ ಯಥಾಪರಿಯತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪರೇಸಂ ದೇಸೇತಿ ತಥಾ ತಥಾ ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜ’’ನ್ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೫).

ಉಕ್ಖೇಪಕತವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಮೇಘಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅನುಸಾಸಿ ¶ ಮಹಾವೀರೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮೇಘಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಕುಸಲಬೀಜಾನಿ ರೋಪೇನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಮಾಗಮ್ಮ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜ್ಜಿ. ತೇನ ಪಥವೀಕಮ್ಪಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಮಹಾಜನೋ ಭೀತತಸಿತೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ನಂ ವೇಸ್ಸವಣೋ ಮಹಾರಾಜಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಸಮಸ್ಸಾಸೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಹಾಜನೋ ಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಸಞ್ಜಾತಗಾರವಬಹುಮಾನೋ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಾಕಿಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಮೇಘಿಯೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಭಗವತಿ ಜಾಲಿಕಾಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಕಿಮಿಕಾಲಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ರಮಣೀಯಂ ಅಮ್ಬವನಂ ದಿಸ್ವಾ ¶ ತತ್ಥ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ¶ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಭಗವತಾ ವಾರೇತ್ವಾ ತತಿಯವಾರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಖಜ್ಜಮಾನೋ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಿಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ‘‘ಅಪರಿಪಕ್ಕಾಯ, ಮೇಘಿಯ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಪಾಕಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಉದಾ. ೩೧) ಓವಾದಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೫೭-೬೫) –

‘‘ಯದಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಲೋಕಗ್ಗೋ, ಆಯುಸಙ್ಖಾರಮೋಸ್ಸಜಿ;

ಪಥವೀ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಮೇದನೀ ಜಲಮೇಖಲಾ.

‘‘ಓತತಂ ವಿತತಂ ಮಯ್ಹಂ, ಸುವಿಚಿತ್ತವಟಂಸಕಂ;

ಭವನಮ್ಪಿ ಪಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆಯುಸಙ್ಖಯೇ.

‘‘ತಾಸೋ ಮಯ್ಹಂ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಭವನೇ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿತೇ;

ಉಪ್ಪಾದೋ ನು ಕಿಮತ್ಥಾಯ, ಆಲೋಕೋ ವಿಪುಲೋ ಅಹು.

‘‘ವೇಸ್ಸವಣೋ ಇಧಾಗಮ್ಮ, ನಿಬ್ಬಾಪೇಸಿ ಮಹಾಜನಂ;

ಪಾಣಭೂತೇ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ, ಏಕಗ್ಗಾ ಹೋಥ ಸಂವುತಾ.

‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅಹೋ ನೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಪದಾ;

ಯಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮ್ಹಿ, ಪಥವೀ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪತಿ.

‘‘ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ, ಕಪ್ಪಂ ಸಗ್ಗಮ್ಹಿ ಮೋದಹಂ;

ಅವಸೇಸೇಸು ಕಪ್ಪೇಸು, ಕುಸಲಂ ಚರಿತಂ ಮಯಾ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಮಲಭಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಸಞ್ಞಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ಚುದ್ದಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ರಾಜಾ ಆಸಿಂ ಪತಾಪವಾ;

ಸಮಿತೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಓವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಮಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೬೬.

‘‘ಅನುಸಾಸಿ ¶ ಮಹಾವೀರೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂ;

ತಸ್ಸಾಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನ, ವಿಹಾಸಿಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಸತೋ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಅನುಸಾಸೀತಿ ‘‘ಅಪರಿಪಕ್ಕಾಯ, ಮೇಘಿಯ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಪಾಕಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಓವದಿ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಂ ಅದಾಸಿ. ಮಹಾವೀರೋತಿ ಮಹಾವಿಕ್ಕನ್ತೋ, ವೀರಿಯಪಾರಮಿಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತವೀರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಮಹಾವೀರಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾರಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಞಾಣಗಮನೇನ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾರಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂ. ತಸ್ಸಾಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನಾತಿ ತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಂ ತಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿತ್ವಾ. ವಿಹಾಸಿಂ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಅಮ್ಬವನೇ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಉಪದ್ದುತೋ ಚಾಲಿಕಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಮೀಪೇಯೇವ ವಿಹಾಸಿಂ. ಸತೋತಿ ಸತಿಮಾ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಹನ್ತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ‘‘ಅನುಸಾಸೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ‘‘ವಿಜ್ಜಾ ¶ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಮಯಾ’’ತಿ ಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಾನುಪ್ಪತ್ತಿಮೇವ ಸತ್ಥು ಓವಾದಪಟಿಕರಣಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇನ ಪಕಾಸೇತಿ. ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಪರಿಪೂರಣಮೇವ ಹಿ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಕಾರಿತಾ.

ಮೇಘಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಏಕಧಮ್ಮಸವನೀಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕಿಲೇಸಾ ¶ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಏಕಧಮ್ಮಸವನೀಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ¶ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಕತಿಪಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಗ್ಗಮೂಳ್ಹೇ ಮಹಾರಞ್ಞೇ ವಿಚರನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಭವನತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ತೇ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಟ್ಠಾನಂ ಪಾಪೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪೇ ಭಗವತಿ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಕಿಕೀ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲಙ್ಕತೇ ತಸ್ಸ ಪುಥುವಿನ್ದರಾಜಾ ನಾಮ ಪುತ್ತೋ ಆಸಿ. ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸುಸಾಮೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಕಿಕೀಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಸಾಸನೇ ಅನ್ತರಹಿತೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಅಲಭನ್ತೋ, ‘‘ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಂ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ಘೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಂ ಅಲಭನ್ತೋ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಿತುಪಿತಾಮಹಾದೀನಂ ಕಾಲೇ ಧಮ್ಮೋ ಸಂವತ್ತತಿ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ಸುಲಭಾ ಅಹೇಸುಂ. ಇದಾನಿ ಪನ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಥೇನ್ತೋ ದುಲ್ಲಭೋ. ಯಾವ ಧಮ್ಮಸಞ್ಞಾ ನ ವಿನಸ್ಸತಿ, ತಾವದೇವ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಹಿಮವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇಸಿ. ಸೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸೇತಬ್ಯನಗರೇ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಭಗವತಿ ಸೇತಬ್ಯನಗರೇ ಸಿಂಸಪಾವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ¶ ನಿಸೀದಿ. ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ, ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಕತಾಧಿಕಾರತಾಯ ಸೋ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಯ ಪಾಕಟತರಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಿತಾಯ ಪಟಿಲದ್ಧಸಂವೇಗೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸಮ್ಮಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಂ ಅನತ್ತಸಞ್ಞಞ್ಚ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೬೬-೭೧) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಸಾವಕಾ ವನಚಾರಿನೋ;

ವಿಪ್ಪನಟ್ಠಾ ಬ್ರಹಾರಞ್ಞೇ, ಅನ್ಧಾವ ಅನುಸುಯ್ಯರೇ.

‘‘ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಪದುಮುತ್ತರನಾಯಕಂ;

ತಸ್ಸ ತೇ ಮುನಿನೋ ಪುತ್ತಾ, ವಿಪ್ಪನಟ್ಠಾ ಮಹಾವನೇ.

‘‘ಭವನಾ ¶ ಓರುಹಿತ್ವಾನ, ಅಗಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸನ್ತಿಕಂ;

ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖಿಂ, ಭೋಜನಞ್ಚ ಅದಾಸಹಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದ್ವಿಪದಿನ್ದ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠ ನರಾಸಭ;

ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸೋಹಂ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ಸಚಕ್ಖೂ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ದ್ವಾದಸ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತೇ ಇತೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಸ ¶ ಏಕೇನೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಏಕಧಮ್ಮಸವನೀಯೋತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಅರಹಾ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೬೭.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಂ ಕಿಲೇಸೇನ್ತಿ ವಿಬಾಧೇನ್ತಿ ಉಪತಾಪೇನ್ತಿ ವಾತಿ ಕಿಲೇಸಾ, ರಾಗಾದಯೋ. ಝಾಪಿತಾತಿ ಇನ್ದಗ್ಗಿನಾ ವಿಯ ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾದಯೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ಸಮೂಲಂ ದಡ್ಢಾ. ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಮಯಾ, ಮಮ ಸನ್ತಾನೇ ವಾ. ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾತಿ ಕಾಮಕಮ್ಮಭವಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ಭವಾ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಝಾಪಿತತ್ತಾ. ಸತಿ ಹಿ ಕಿಲೇಸವಟ್ಟೇ ಕಮ್ಮವಟ್ಟೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಕಮ್ಮಭವಾನಂ ಸಮೂಹತತ್ತಾ ಏವ ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವಾಪಿ ಸಮೂಹತಾ ಏವ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಯ ಆಪಾದಿತತ್ತಾ. ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋತಿ ಜಾತಿಆದಿಕೋ –

‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿ, ಧಾತುಆಯತನಾನ ಚ;

ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನಾ, ಸಂಸಾರೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. –

ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ ¶ ಸಂಸಾರೋ ವಿಸೇಸತೋ ಖೀಣೋ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ. ಯಸ್ಮಾ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ. ತಸ್ಮಾ ಚ ಪುನಬ್ಭವೋ ನತ್ಥಿ, ಯಸ್ಮಾ ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾತಿ ಆವತ್ತೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ, ತತೋ ಏವ ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಏಕಧಮ್ಮಸವನೀಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಏಕುದಾನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಧಿಚೇತಸೋ ¶ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜತೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಏಕುದಾನಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತಿ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸತ್ಥರಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ, ‘‘ಅಲಾಭಾ ವತ ಮೇ, ದುಲ್ಲದ್ಧಂ ವತ ಮೇ, ಯೋಹಂ ಸತ್ಥುಧರಮಾನಕಾಲೇ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಂ ಕಾತುಂ ನಾಲತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಪರಿದೇವಸೋಕಮಾಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ನಂ ಸಾಗರೋ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ ಸೋಕಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಥೂಪಪೂಜಾಯಂ ನಿಯೋಜೇಸಿ. ಸೋ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ ಥೂಪಂ ¶ ಪೂಜೇತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಏವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅಧಿಚೇತಸೋ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಸಾವಕೇ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಓವದಿ. ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸದ್ಧಾಜಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚ ಪನ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿವತ್ತೇತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತು ನಾಸಕ್ಖಿ. ತತೋ ಪನ ಚುತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಜೇತವನಪಟಿಗ್ಗಹಣಸಮಯೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಅವಿದೂರೇ ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಧಿಚೇತಸೋ’’ತಿ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ¶ ಉದಾನೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಅಯಂ ಚಿರಕಾಲಂ ಭಾವನಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋಪಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಉದಾನೇತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಏಕುದಾನಿಯೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಉದಪಾದಿ. ಸೋ ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೭೨-೮೧) –

‘‘ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮ್ಹಿ ಸುಗತೇ, ನಿಬ್ಬುತೇ ಸಮನನ್ತರಾ;

ಯಕ್ಖಯೋನಿಂ ಉಪಪಜ್ಜಿಂ, ಯಸಂ ಪತ್ತೋ ಚಹಂ ತದಾ.

‘‘ದುಲ್ಲದ್ಧಂ ¶ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ದುಪ್ಪಭಾತಂ ದುರುಟ್ಠಿತಂ;

ಯಂ ಮೇ ಭೋಗೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಸಾಗರೋ ನಾಮ ಸಾವಕೋ;

ಮಮುದ್ಧರಿತುಕಾಮೋ ಸೋ, ಆಗಚ್ಛಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ.

‘‘ಕಿಂ ನು ಸೋಚಸಿ ಮಾ ಭಾಯಿ, ಚರ ಧಮ್ಮಂ ಸುಮೇಧಸ;

ಅನುಪ್ಪದಿನ್ನಾ ಬುದ್ಧೇನ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬೀಜಸಮ್ಪದಾ.

‘‘ಯೋ ಚೇ ಪೂರೇಯ್ಯ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ತಿಟ್ಠನ್ತಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಧಾತುಂ ಸಾಸಪಮತ್ತಮ್ಪಿ, ನಿಬ್ಬುತಸ್ಸಾಪಿ ಪೂಜಯೇ.

‘‘ಸಮೇ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದಮ್ಹಿ, ಸಮಂ ಪುಞ್ಞಂ ಮಹಗ್ಗತಂ;

ತಸ್ಮಾ ಥೂಪಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಪೂಜೇಹಿ ಜಿನಧಾತುಯೋ.

‘‘ಸಾಗರಸ್ಸ ವಚೋ ಸುತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಥೂಪಂ ಅಕಾಸಹಂ;

ಪಞ್ಚವಸ್ಸೇ ಪರಿಚರಿಂ, ಮುನಿನೋ ಥೂಪಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದ್ವಿಪದಿನ್ದ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠ ನರಾಸಭ;

ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭೋತ್ವಾನ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ ¶ ಚ ಚತ್ತಾರೋ, ಸತ್ತಕಪ್ಪಸತೇ ಇತೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ಪಟಿಭಾನಂ ವೀಮಂಸಿತುಂ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಯ್ಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಣಾಹೀ’’ತಿ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಚಿರಕಾಲಪರಿಚಿತತ್ತಾ –

೬೮.

‘‘ಅಧಿಚೇತಸೋ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜತೋ, ಮುನಿನೋ ಮೋನಪಥೇಸು ಸಿಕ್ಖತೋ;

ಸೋಕಾ ನ ಭವನ್ತಿ ತಾದಿನೋ, ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ಸದಾ ಸತೀಮತೋ’’ತಿ. (ಉದಾ. ೩೭) –

ಇಮಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಅಧಿಚೇತಸೋತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತವತೋ, ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕೇನ ಅರಹತ್ತಫಲಚಿತ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಮಜ್ಜತೋತಿ ನಪ್ಪಮಜ್ಜತೋ, ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇಸು ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮುನಿನೋತಿ ‘‘ಯೋ ಮುನಾತಿ ಉಭೋ ಲೋಕೇ, ಮುನಿ ತೇನ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೬೯; ಮಹಾನಿ. ೧೪೯; ಚೂಳನಿ. ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೧) ಏವಂ ಉಭಯಲೋಕಮುನನೇನ ವಾ, ಮೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ, ತೇನ ಅರಹತ್ತಫಲಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಮೋನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತಾಯ ವಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಮುನಿ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಮುನಿನೋ. ಮೋನಪಥೇಸು ಸಿಕ್ಖತೋತಿ ಅರಹತ್ತಞಾಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಮೋನಸ್ಸ ಪಥೇಸು ಉಪಾಯಮಗ್ಗೇಸು ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು, ತೀಸು ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಿಕ್ಖತೋ. ಇದಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸಿಕ್ಖೋ ಹಿ ಅರಹಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಿಕ್ಖತೋ, ಇಮಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಮುನಿಭಾವಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಮುನಿನೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚೇತದೇವಂ ತಸ್ಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಅಧಿಚೇತಸೋ, ಚತುಸಚ್ಚಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅಪ್ಪಮಾದವಸೇನ ¶ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜತೋ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಮುನಿನೋತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮಜ್ಜತೋ ಸಿಕ್ಖತೋ’’ ಪಧಾನಹೇತೂ ಅಕ್ಖಾತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನಹೇತು ಸಿಕ್ಖನಹೇತು ಚ ಅಧಿಚೇತಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸೋಕಾ ನ ಭವನ್ತಿ ತಾದಿನೋತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಮುನಿನೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಇಟ್ಠವಿಯೋಗಾದಿವತ್ಥುಕಾ ಸೋಕಾ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾಪಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಅಸೇಕ್ಖಮುನಿನೋ ಸೋಕಾ ನ ಭವನ್ತೀತಿ. ಉಪಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತೂಪಸಮೇನ ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ. ಸದಾ ಸತೀಮತೋತಿ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸತಿಯಾ ಅವಿರಹಿತಸ್ಸ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚ ‘‘ಅಧಿಚೇತಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ, ‘‘ಅಪ್ಪಮಜ್ಜತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ‘‘ಮುನಿನೋ ಮೋನಪಥೇಸು ಸಿಕ್ಖತೋ’’ತಿ ಏತೇಹಿ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ. ‘‘ಮುನಿನೋ’’ತಿ ವಾ ಏತೇನ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ, ‘‘ಮೋನಪಥೇಸು ಸಿಕ್ಖತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ತಾಸಂ ಲೋಕುತ್ತರಸಿಕ್ಖಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ, ‘‘ಸೋಕಾ ನ ಭವನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಆನಿಸಂಸಾ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅಯಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸಿ.

ಏಕುದಾನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಛನ್ನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸುತ್ವಾನ ¶ ಧಮ್ಮಂ ಮಹತೋ ಮಹಾರಸನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಛನ್ನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸಿದ್ಧತ್ಥಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಮುದುಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಪಣ್ಣಸನ್ಥರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಚ ¶ ಸಮನ್ತತೋ ಓಕಿರಿತ್ವಾ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಗೇಹೇ ದಾಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಛನ್ನೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ, ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸಹಜಾತೋ. ಸೋ ಸತ್ಥು ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಭಗವತಿ ಪೇಮೇನ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಮಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸಿನೇಹಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಆಣತ್ತವಿಧಿನಾ ಕತೇನ ಬ್ರಹ್ಮದಣ್ಡೇನ ಸನ್ತಜ್ಜಿತೋ ಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಸಿನೇಹಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಚಿರೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೦.೪೫-೫೦) –

‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅದಾಸಿಂ ಪಣ್ಣಸನ್ಥರಂ;

ಸಮನ್ತಾ ಉಪಹಾರಞ್ಚ, ಕುಸುಮಂ ಓಕಿರಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಪಾಸಾದೇವಂ ಗುಣಂ ರಮ್ಮಂ, ಅನುಭೋಮಿ ಮಹಾರಹಂ;

ಮಹಗ್ಘಾನಿ ಚ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಸಯನೇಭಿಸವನ್ತಿ ಮೇ.

‘‘ಸಯನೇಹಂ ತುವಟ್ಟಾಮಿ, ವಿಚಿತ್ತೇ ಪುಪ್ಫಸನ್ಥತೇ;

ಪುಪ್ಫವುಟ್ಠಿ ಚ ಸಯನೇ, ಅಭಿವಸ್ಸತಿ ತಾವದೇ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಅದಾಸಿಂ ಪಣ್ಣಸನ್ಥರಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಸನ್ಥರಸ್ಸ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ತಿಣಸನ್ಥರಕಾ ¶ ನಾಮ, ಸತ್ತೇತೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ;

ಇತೋ ತೇ ಪಞ್ಚಮೇ ಕಪ್ಪೇ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು ಜನಾಧಿಪಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಸನ್ತಪ್ಪಿತೋ ಪೀತಿವೇಗವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ –

೬೯.

‘‘ಸುತ್ವಾನ ಧಮ್ಮಂ ಮಹತೋ ಮಹಾರಸಂ,

ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣವರೇನ ದೇಸಿತಂ;

ಮಗ್ಗಂ ಪಪಜ್ಜಿಂ ಅಮತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ,

ಸೋ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸ ಪಥಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಸುತ್ವಾನಾತಿ ಸುಣಿತ್ವಾ, ಸೋತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಓಹಿತಸೋತೋ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ. ಮಹತೋತಿ ಭಗವತೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಉಳಾರತಮೇಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ, ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಮಹನೀಯತಾಯ ಚ ‘‘ಮಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಾ ತಸ್ಸ ಮಹಾಸಮಣೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಜಾತಾ. ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಮಹತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನಾ’’ತಿ. ಮಹಾರಸನ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿರಸಸ್ಸ ದಾಯಕತ್ತಾ ಉಳಾರರಸಂ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣವರೇನ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ. ಞಾಣಮೇವ ವರಂ, ಞಾಣೇಸು ವಾ ವರನ್ತಿ ಞಾಣವರಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಞಾಣವರಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣವರೋ, ಭಗವಾ. ತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಅಗ್ಗಞಾಣೇನ ವಾ ಕರಣಭೂತೇನ ದೇಸಿತಂ ಕಥಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನಾತಿ ¶ ಯೋಜನಾ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ಇತಿವುತ್ತಕವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ. ಪಪಜ್ಜಿನ್ತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂ. ಅಮತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಉಪಾಯಭೂತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಸೋತಿ ಸೋ ಭಗವಾ. ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸ ಪಥಸ್ಸ ಕೋವಿದೋತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಅನುಪದ್ದುತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಯೋ ಪಥೋ, ತಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ ತತ್ಥ ಸುಕುಸಲೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಭಗವತೋ ಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅಮತಾಧಿಗಮೂಪಾಯಮಗ್ಗಂ ಅಹಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನಮಗ್ಗಂ ಮಯಾ ಕತಂ, ಸೋ ಏವ ಪನ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸ ಪಥಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ, ಪರಸನ್ತಾನೇ ವಾ ಪರಮನೇಸು ಕುಸಲೋ, ಯಸ್ಸ ಸಂವಿಧಾನಮಾಗಮ್ಮ ಅಹಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿನ್ತಿ. ಅಯಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಛನ್ನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸೀಲಮೇವಾತಿ ¶ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಪಣ್ಣಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ತಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಭಾರೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಆಬಾಧಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೇ ಮಹಾ ಆಲೋಕೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸೋ, ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವೀಮಂಸನವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ¶ ಪಬ್ಭಾರೇ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ದಿಸ್ವಾ ಗನ್ಧದಾರೂನಿ ಸಂಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಸರೀರಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ಉಪಸಿಞ್ಚಿ. ತತ್ಥೇಕೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಠತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಸಾಧು, ಸಾಧು, ಸಪ್ಪುರಿಸ, ಬಹುಂ ತಯಾ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವನ್ತೇನ ಪೂರಿತಂ ಸುಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ತೇನ ತ್ವಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ‘ಪುಣ್ಣೋ’ತಿ ಚ ತೇ ನಾಮಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸುನಾಪರನ್ತಜನಪದೇ ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನೇ ಗಹಪತಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಪುಣ್ಣೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ವಾಣಿಜ್ಜವಸೇನ ಮಹತಾ ಸತ್ಥೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗತೋ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ. ಅಥ ಸೋ ಸಾವತ್ಥಿವಾಸೀಹಿ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತೇಹಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇ ಆರಾಧೇನ್ತೋ ವಿಹಾಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಸಾಧು ಮಂ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಓವಾದೇನ ಓವದತು, ಯಮಹಂ ಸುತ್ವಾ ಸುನಾಪರನ್ತಜನಪದೇ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸ ಭಗವಾ, ‘‘ಸನ್ತಿ ಖೋ, ಪುಣ್ಣ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ರೂಪಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೫; ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೮) ಓವಾದಂ ದತ್ವಾ ಸೀಹನಾದಂ ನದಾಪೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸುನಾಪರನ್ತಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪೧.೨೯-೪೪) –

‘‘ಪಬ್ಭಾರಕೂಟಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ಸಯಮ್ಭೂ ಅಪರಾಜಿತೋ;

ಆಬಾಧಿಕೋ ಚ ಸೋ ಬುದ್ಧೋ, ವಸತಿ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ.

‘‘ಮಮ ¶ ಅಸ್ಸಮಸಾಮನ್ತಾ, ಪನಾದೋ ಆಸಿ ತಾವದೇ;

ಬುದ್ಧೇ ನಿಬ್ಬಾಯಮಾನಮ್ಹಿ, ಆಲೋಕೋ ಉದಪಜ್ಜಥ.

‘‘ಯಾವತಾ ವನಸಣ್ಡಸ್ಮಿಂ, ಅಚ್ಛಕೋಕತರಚ್ಛಕಾ;

ವಾಳಾ ಚ ಕೇಸರೀ ಸಬ್ಬೇ, ಅಭಿಗಜ್ಜಿಂಸು ತಾವದೇ.

‘‘ಉಪ್ಪಾತಂ ¶ ತಮಹಂ ದಿಸ್ವಾ, ಪಬ್ಭಾರಂ ಅಗಮಾಸಹಂ;

ತತ್ಥದ್ದಸಾಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ನಿಬ್ಬುತಂ ಅಪರಾಜಿತಂ.

‘‘ಸುಫುಲ್ಲಂ ಸಾಲರಾಜಂವ, ಸತರಂಸಿಂವ ಉಗ್ಗತಂ;

ವೀತಚ್ಚಿಕಂವ ಅಙ್ಗಾರಂ, ನಿಬ್ಬುತಂ ಅಪರಾಜಿತಂ.

‘‘ತಿಣಂ ಕಟ್ಠಞ್ಚ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಚಿತಕಂ ತತ್ಥಕಾಸಹಂ;

ಚಿತಕಂ ಸುಕತಂ ಕತ್ವಾ, ಸರೀರಂ ಝಾಪಯಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಸರೀರಂ ಝಾಪಯಿತ್ವಾನ, ಗನ್ಧತೋಯಂ ಸಮೋಕಿರಿಂ;

ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಠಿತೋ ಯಕ್ಖೋ, ನಾಮಮಗ್ಗಹಿ ತಾವದೇ.

‘‘ಯಂ ಪೂರಿತಂ ತಯಾ ಕಿಚ್ಚಂ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ;

ಪುಣ್ಣಕೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಸದಾ ಹೋಹಿ ತುವಂ ಮುನೇ.

‘‘ತಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ದೇವಲೋಕಂ ಅಗಚ್ಛಹಂ;

ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬಮಯೋ ಗನ್ಧೋ, ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಾ ಪವಸ್ಸತಿ.

‘‘ತತ್ರಾಪಿ ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ಮೇ, ಪುಣ್ಣಕೋತಿ ಅಹೂ ತದಾ;

ದೇವಭೂತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ, ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಪೂರಯಾಮಹಂ.

‘‘ಇದಂ ಪಚ್ಛಿಮಕಂ ಮಯ್ಹಂ, ಚರಿಮೋ ವತ್ತತೇ ಭವೋ;

ಇಧಾಪಿ ಪುಣ್ಣಕೋ ನಾಮ, ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ಪಕಾಸತಿ.

‘‘ತೋಸಯಿತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಗೋತಮಂ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವಂ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ತನುಕಿಚ್ಚಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೋ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸೇ ಸಾಸನೇ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದೇಸಿ. ಯತೋ ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ಪುರಿಸಾ ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ಚ ಇತ್ಥಿಯೋ ಉಪಾಸಿಕಾಭಾವಂ ಪಟಿವೇದೇಸುಂ. ಸೋ ತತ್ಥ ರತ್ತಚನ್ದನೇನ ಚನ್ದನಮಾಳಂ ನಾಮ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಸತ್ಥಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾಳಂ ಪಟಿಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಪ್ಫದೂತೇನ ನಿಮನ್ತೇಸಿ ¶ . ಭಗವಾ ಚ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ತತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಚನ್ದನಮಾಳಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅರುಣೇ ಅನುಟ್ಠಿತೇಯೇವ ಪಚ್ಚಾಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೇ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೭೦.

‘‘ಸೀಲಮೇವ ¶ ಇಧ ಅಗ್ಗಂ, ಪಞ್ಞವಾ ಪನ ಉತ್ತಮೋ;

ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ದೇವೇಸು, ಸೀಲಪಞ್ಞಾಣತೋ ಜಯ’’ನ್ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಸೀಲನ್ತಿ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲಂ, ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಸಮಾಧಾನಟ್ಠೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ, ತೇನಾಹ – ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನರೋ ಸಪಞ್ಞೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩; ಪೇಟಕೋ. ೨೨; ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧). ಸಮಾದಹತಿ ಚ ತಂ ಕಾಯವಾಚಾಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಯಿದಂ ಸೀಲಮೇವ ಅಗ್ಗಂ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ ಪಮುಖಭಾವತೋ ಚ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ, ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು, ಆದಿಮೇವ ವಿಸೋಧೇಹಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು. ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೬೯), ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಮುಖಮೇತಂ ಪಮುಖಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೫) ಚ ಆದಿ. ಇಧಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಪಞ್ಞವಾತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸೋ ಉತ್ತಮೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಪವರೋತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯಯೇವ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ ಹಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ. ಇದಾನಿ ತಂ ಸೀಲಪಞ್ಞಾನಂ ಅಗ್ಗಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಕಾರಣತೋ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ದೇವೇಸು, ಸೀಲಪಞ್ಞಾಣತೋ ಜಯ’’ನ್ತಿ ಚ. ಸೀಲಪಞ್ಞಾಣಹೇತು ಪಟಿಪಕ್ಖಜಯೋ ಕಾಮಕಿಲೇಸಜಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸತ್ತಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಅಟ್ಠಮವಗ್ಗೋ

೧. ವಚ್ಛಪಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸುಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿನಾತಿ ¶ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಚ್ಛಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಆಚಿನನ್ತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಪರಿಚರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಮಹತಿಯಾ ಕಂಸಪಾತಿಯಾ ಪಾಯಾಸಂ ಆದಾಯ ¶ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ದಾತುಕಾಮತಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಭಗವಾ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ವಚ್ಛಪಾಲೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮೇ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರೇ ಕತೇ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಪಬ್ಬಜಿತೋ ಏವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೨೬-೩೪) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಬಾತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣೋ;

ಪವನಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತೋ.

‘‘ಮಹಚ್ಚಾ ಕಂಸಪಾತಿಯಾ, ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪಾಯಸಂ ಅಹಂ;

ಆಹುತಿಂ ಯಿಟ್ಠುಕಾಮೋ ಸೋ, ಉಪನೇಸಿಂ ಬಲಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಭಗವಾ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ಚಙ್ಕಮಂ ಸುಸಮಾರೂಳ್ಹೋ, ಅಮ್ಬರೇ ಅನಿಲಾಯನೇ.

‘‘ತಞ್ಚ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಅಬ್ಭುತಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ;

ಠಪಯಿತ್ವಾ ಕಂಸಪಾತಿಂ, ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಅಭಿವಾದಯಿಂ.

‘‘ತುವಂ ದೇವೋಸಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸದೇವೇ ಸಹಮಾನುಸೇ;

ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ¶ ¶ ಭಗವಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕತಾಲೀಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಬುದ್ಧೋ ನಾಮಾಸಿ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸುಖೇನೇವ ಅತ್ತನಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗತಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ –

೭೧.

‘‘ಸುಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿನಾ, ಮತಿಕುಸಲೇನ ನಿವಾತವುತ್ತಿನಾ;

ಸಂಸೇವಿತವುದ್ಧಸೀಲಿನಾ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಹಿ ತೇನ ದುಲ್ಲಭ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಸುಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ದುದ್ದಸಟ್ಠೇನ ಸುಖುಮೇ, ಸಣ್ಹಟ್ಠೇನ ನಿಪುಣೇ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಅತ್ಥೇ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಂ ಓರೋಪೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸುಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸೀ, ತೇನ. ಮತಿಕುಸಲೇನಾತಿ ಮತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಕುಸಲೇನ ಛೇಕೇನ, ‘‘ಏವಂ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಂ ನ ವಡ್ಢತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಾದನೇ ಕುಸಲೇನ. ನಿವಾತವುತ್ತಿನಾತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ನಿವಾತನೀಚವತ್ತನಸೀಲೇನ, ವುಡ್ಢೇಸು ನವೇಸು ಚ ಯಥಾನುರೂಪಪಟಿಪತ್ತಿನಾ. ಸಂಸೇವಿತವುದ್ಧಸೀಲಿನಾತಿ ಸಂಸೇವಿತಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ ವುದ್ಧಸೀಲಂ ಸಂಸೇವಿತವುದ್ಧಸೀಲಂ, ತಂ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತೇನ ಸಂಸೇವಿತವುದ್ಧಸೀಲಿನಾ. ಅಥ ವಾ ಸಂಸೇವಿತಾ ಉಪಾಸಿತಾ ವುದ್ಧಸೀಲಿನೋ ಏತೇನಾತಿ ಸಂಸೇವಿತವುದ್ಧಸೀಲೀ, ತೇನ ¶ . ಹೀತಿಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಯೋ ನಿವಾತವುತ್ತಿ ಸಂಸೇವಿತವುದ್ಧಸೀಲೀ ಮತಿಕುಸಲೋ ಸುಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸೀ ಚ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ತಸ್ಸ ದುಲ್ಲಭನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿವಾತವುತ್ತಿತಾಯ ಹಿ ಸಂಸೇವಿತವುದ್ಧಸೀಲಿತಾಯ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾ ತಂ ಓವದಿತಬ್ಬಂ ಅನುಸಾಸಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಓವಾದೇ ಠಿತೋ ಸಯಂ ¶ ಮತಿಕುಸಲತಾಯ ಸುಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿತಾಯ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ, ಅಯಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸೀತಿ.

ವಚ್ಛಪಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಆತುಮತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಥಾ ¶ ಕಳೀರೋ ಸುಸು ವಡ್ಢಿತಗ್ಗೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆತುಮತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಆಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ಗನ್ಧಚುಣ್ಣೇನ ಚ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಞಾಣಸ್ಸ ಪನ ಅಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಅಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಆತುಮೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ವಯಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ‘‘ಪುತ್ತಸ್ಸ ಮೇ ಭರಿಯಂ ಆನೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಞಾತಕೇಹಿ ಸಮ್ಮನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಘರಾವಾಸೇನ, ಇದಾನೇವ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ. ಪಬ್ಬಜಿತಮ್ಪಿ ನಂ ಮಾತಾ ಉಪ್ಪಬ್ಬಾಜೇತುಕಾಮಾ ನಾನಾನಯೇಹಿ ಪಲೋಭೇತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಅವಸರಂ ಅದತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೭೨.

‘‘ಯಥಾ ಕಳೀರೋ ಸುಸು ವಡ್ಢಿತಗ್ಗೋ, ದುನ್ನಿಕ್ಖಮೋ ಹೋತಿ ಪಸಾಖಜಾತೋ;

ಏವಂ ಅಹಂ ಭರಿಯಾಯಾನೀತಾಯ, ಅನುಮಞ್ಞ ಮಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ದಾನೀ’’ತಿ. –

ಗಾಥಂ ¶ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಕಳೀರೋತಿ ಅಙ್ಕುರೋ, ಇಧ ಪನ ವಂಸಙ್ಕುರೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸುಸೂತಿ ತರುಣೋ. ವಡ್ಢಿತಗ್ಗೋತಿ ಪವಡ್ಢಿತಸಾಖೋ. ಸುಸುವಡ್ಢಿತಗ್ಗೋತಿ ವಾ ಸುಟ್ಠು ವಡ್ಢಿತಸಾಖೋ ಸಞ್ಜಾತಪತ್ತಸಾಖೋ. ದುನ್ನಿಕ್ಖಮೋತಿ ವೇಳುಗುಮ್ಬತೋ ನಿಕ್ಖಾಮೇತುಂ ನೀಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ. ಪಸಾಖಜಾತೋತಿ ಜಾತಪಸಾಖೋ, ಸಾಖಾನಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬೇ ಪಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಅನುಸಾಖೋ. ಏವಂ ಅಹಂ ಭರಿಯಾಯಾನೀತಾಯಾತಿ ಯಥಾ ವಂಸೋ ವಡ್ಢಿತಗ್ಗೋ ವಂಸನ್ತರೇಸು ಸಂಸಟ್ಠ ಸಾಖಾಪಸಾಖೋ ವೇಳುಗುಮ್ಬತೋ ದುನ್ನೀಹರಣೀಯೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಭರಿಯಾಯ ಮಯ್ಹಂ ಆನೀತಾಯ ಪುತ್ತಧೀತಾದಿವಸೇನ ವಡ್ಢಿತಗ್ಗೋ ಆಸತ್ತಿವಸೇನ ಘರಾವಾಸತೋ ದುನ್ನೀಹರಣೀಯೋ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಯಥಾ ಪನ ವಂಸಕಳೀರೋ ಅಸಞ್ಜಾತಸಾಖಬನ್ಧೋ ವೇಳುಗುಮ್ಬತೋ ಸುನೀಹರಣೀಯೋವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಅಸಞ್ಜಾತಪುತ್ತದಾರಾದಿಬನ್ಧೋ ಸುನೀಹರಣೀಯೋ ಹೋಮಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾನೀತಾಯ ಏವ ಭರಿಯಾಯ ಅನುಮಞ್ಞ ಮಂ ಅತ್ತನಾವ ಮಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ. ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ದಾನೀತಿ, ‘‘ಇದಾನಿ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅಮ್ಹಿ, ಸಾಧು ಸುಟ್ಠೂ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಿಂ ಪಕಾಸೇಸಿ, ಅಥ ವಾ ‘‘ಅನುಮಞ್ಞ ಮಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ದಾನೀ’’ತಿ ಮಾತು ಕಥೇತಿ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯದಿಪಿ ತಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ನಾನುಮತಂ, ಇದಾನಿ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅಮ್ಹಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಮಞ್ಞ ಅನುಜಾನಾಹಿ ಮಂ ಸಮಣಭಾವೇಯೇವ ಠಾತುಂ, ನಾಹಂ ತಯಾ ನಿವತ್ತನೀಯೋತಿ ¶ . ಏವಂ ಪನ ಕಥೇನ್ತೋ ಯಥಾಠಿತೋವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೩೫-೪೦) –

‘‘ನಿಸಜ್ಜ ಪಾಸಾದವರೇ, ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಅದ್ದಸಂ ಜಿನಂ;

ಕಕುಧಂ ವಿಲಸನ್ತಂವ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ತಮನಾಸಕಂ.

‘‘ಪಾಸಾದಸ್ಸಾವಿದೂರೇ ಚ, ಗಚ್ಛತಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಪಭಾ ನಿದ್ಧಾವತೇ ತಸ್ಸ, ಯಥಾ ಚ ಸತರಂಸಿನೋ.

‘‘ಗನ್ಧೋದಕಞ್ಚ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಸಮೋಕಿರಿಂ;

ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ತತ್ಥ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಗನ್ಧೋದಕಮಾಕಿರಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಸುಗನ್ಧೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ¶ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಮಾತರಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪೇಕ್ಖನ್ತಿಯಾಯೇವ ಆಕಾಸೇನ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉತ್ತರಿಕಾಲಮ್ಪಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚುದಾಹಾಸಿ.

ತತ್ಥ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾಪದೇಸೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸಿ ¶ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ರಾಗಾದಿಮಲಸ್ಸ ಪಬ್ಬಾಜಿತಭಾವದೀಪನತೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಪಬ್ಬಾಜಯಮತ್ತನೋ ಮಲಂ, ತಸ್ಮಾ ‘ಪಬ್ಬಜಿತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೩೮೮).

ಆತುಮತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಮಾಣವತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಜಿಣ್ಣಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ದುಖಿತಞ್ಚ ಬ್ಯಾಧಿತನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಾಣವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಧರೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಭಿಜಾತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಸಾವೇತ್ವಾ, ‘‘ಏಕಂಸೇನ ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ¶ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ನಾನಾನಯೇಹಿ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಸ್ಸ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಯಾವ ಸತ್ತವಸ್ಸಾನಿ, ತಾವ ಅನ್ತೋಘರೇಯೇವ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉಪನಯನತ್ಥಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ನೀತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಜಿಣ್ಣಾತುರಮತೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬತ್ತಾ ತೇ ಪರಿಜನೇ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಜರಾರೋಗಮರಣಸಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ತತೋ ಅನಿವತ್ತನ್ತೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೪೧-೬೪) –

‘‘ಜಾಯಮಾನೇ ವಿಪಸ್ಸಿಮ್ಹಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಬ್ಯಾಕರಿಂ ಅಹಂ;

ನಿಬ್ಬಾಪಯಿಞ್ಚ ಜನತಂ, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ¶ ಜಾಯಮಾನಸ್ಮಿಂ, ದಸಸಹಸ್ಸಿ ಕಮ್ಪತಿ;

ಸೋ ದಾನಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜಾಯಮಾನಸ್ಮಿಂ, ಆಲೋಕೋ ವಿಪುಲೋ ಅಹು;

ಸೋ ದಾನಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜಾಯಮಾನಸ್ಮಿಂ, ಸರಿತಾಯೋ ನ ಸನ್ದಯುಂ;

ಸೋ ದಾನಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜಾಯಮಾನಸ್ಮಿಂ, ಅವೀಚಗ್ಗಿ ನ ಪಜ್ಜಲಿ;

ಸೋ ದಾನಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜಾಯಮಾನಸ್ಮಿಂ, ಪಕ್ಖಿಸಙ್ಘೋ ನ ಸಞ್ಚರಿ;

ಸೋ ದಾನಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜಾಯಮಾನಸ್ಮಿಂ, ವಾತಕ್ಖನ್ಧೋ ನ ವಾಯತಿ;

ಸೋ ದಾನಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜಾಯಮಾನಸ್ಮಿಂ, ಸಬ್ಬರತನಾನಿ ಜೋತಯುಂ;

ಸೋ ದಾನಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜಾಯಮಾನಸ್ಮಿಂ, ಸತ್ತಾಸುಂ ಪದವಿಕ್ಕಮಾ;

ಸೋ ದಾನಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಜಾತಮತ್ತೋ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ ವಿಲೋಕಯಿ;

ವಾಚಾಸಭಿಮುದೀರೇಸಿ, ಏಸಾ ಬುದ್ಧಾನ ಧಮ್ಮತಾ.

‘‘ಸಂವೇಜಯಿತ್ವಾ ಜನತಂ, ಥವಿತ್ವಾ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಪಕ್ಕಾಮಿಂ ಪಾಚಿನಾಮುಖೋ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಬುದ್ಧಮಭಿಥೋಮಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಥೋಮನಾಯ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ¶ ನವುತಿಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಸಮ್ಮುಖಾಥವಿಕವ್ಹಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಪಥವೀದುನ್ದುಭಿ ನಾಮ, ಏಕೂನನವುತಿಮ್ಹಿತೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಅಟ್ಠಾಸೀತಿಮ್ಹಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಓಭಾಸೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಸತ್ತಾಸೀತಿಮ್ಹಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಸರಿತಚ್ಛೇದನವ್ಹಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಅಗ್ಗಿನಿಬ್ಬಾಪನೋ ನಾಮ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಛಳಸೀತಿಯಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಗತಿಪಚ್ಛೇದನೋ ನಾಮ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಪಞ್ಚಸೀತಿಯಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ರಾಜಾ ವಾತಸಮೋ ನಾಮ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಚುಲ್ಲಸೀತಿಯಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ರತನಪಜ್ಜಲೋ ನಾಮ, ಕಪ್ಪಾನಂ ತೇಅಸೀತಿಯಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಪದವಿಕ್ಕಮನೋ ನಾಮ, ಕಪ್ಪಾನಂ ದ್ವೇಅಸೀತಿಯಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ರಾಜಾ ವಿಲೋಕನೋ ನಾಮ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಏಕಸೀತಿಯಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಗಿರಸಾರೋತಿ ನಾಮೇನ, ಕಪ್ಪೇಸೀತಿಮ್ಹಿ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಧಿಗತಾರಹತ್ತೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ‘‘ಕೇನ, ತ್ವಂ ಆವುಸೋ, ಸಂವೇಗೇನ ಅತಿದಹರೋವ ಸಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಿಮಿತ್ತಕಿತ್ತನಾಪದೇಸೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೭೩.

‘‘ಜಿಣ್ಣಞ್ಚ ¶ ದಿಸ್ವಾ ದುಖಿತಞ್ಚ ಬ್ಯಾಧಿತಂ, ಮತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಗತಮಾಯುಸಙ್ಖಯಂ;

ತತೋ ಅಹಂ ನಿಕ್ಖಮಿತೂನ ಪಬ್ಬಜಿಂ, ಪಹಾಯ ಕಾಮಾನಿ ಮನೋರಮಾನೀ’’ತಿ. –

ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ಜರಾಯ ಅಭಿಭೂತಂ, ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಪಾಲಿಚ್ಚವಲಿತ್ತಚತಾದೀಹಿ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಂ. ದುಖಿತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಂ. ಬ್ಯಾಧಿತನ್ತಿ ಗಿಲಾನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಬ್ಯಾಧಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ, ‘‘ದುಖಿತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ತಸ್ಸ ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನಭಾವಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ. ಮತನ್ತಿ ಕಾಲಙ್ಕತಂ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಆಯುನೋ ಖಯಂ ವಯಂ ಭೇದಂ ಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗತಮಾಯುಸಙ್ಖಯ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತಾನಂ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ‘‘ಇಮೇ ಜರಾದಯೋ ನಾಮ ನ ಇಮೇಸಂಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಮ್ಪಿ ಜರಾದಿಕೇ ಅನತಿವತ್ತೋ’’ತಿ ಸಂವಿಗ್ಗತ್ತಾ. ನಿಕ್ಖಮಿತೂನಾತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಘರತೋ ನಿಗ್ಗನ್ತ್ವಾ. ಪಬ್ಬಜಿನ್ತಿ ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಂ ಉಪಗತೋ. ಪಹಾಯ ಕಾಮಾನಿ ಮನೋರಮಾನೀತಿ ಇಟ್ಠಕನ್ತಾದಿಭಾವತೋ ಅವೀತರಾಗಾನಂ ಮನೋ ರಮೇನ್ತೀತಿ ಮನೋರಮೇ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಪಜಹಿತ್ವಾ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಸ್ಸ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ನಿರಪೇಕ್ಖಭಾವೇನ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಮಾನಂ ಪಹಾನಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಚೇತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸಿ. ಮಾಣವಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಮಾಣವೋತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಜಾತಾತಿ.

ಮಾಣವತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಸುಯಾಮನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಚ ಬ್ಯಾಪಾದೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಯಾಮನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಧಞ್ಞವತೀನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ¶ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮನ್ತೇ ವಾಚೇತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಧಞ್ಞವತೀನಗರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹಂ ನೇತ್ವಾ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸೂಪರಿ ಪುಪ್ಫಸನ್ಥಾರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಸತ್ಥರಿ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೇ ಪಣೀತೇನ ಆಹಾರೇನ ಸನ್ತಪ್ಪೇಸಿ, ಭುತ್ತಾವಿಞ್ಚ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧೇನ ಪೂಜೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಅನುಮೋದನಂ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ¶ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸುಯಾಮನೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಪರಮನಿಸ್ಸಮಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಗೇಹವಾಸೀನಂ ಕಾಮೂಪಭೋಗಂ ಜಿಗುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಝಾನನಿನ್ನೋ ಭಗವತೋ ವೇಸಾಲಿಗಮನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೬೫-೭೪) –

‘‘ನಗರೇ ¶ ಧಞ್ಞವತಿಯಾ, ಅಹೋಸಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತದಾ;

ಲಕ್ಖಣೇ ಇತಿಹಾಸೇ ಚ, ಸನಿಘಣ್ಡುಸಕೇಟುಭೇ.

‘‘ಪದಕೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ, ನಿಮಿತ್ತಕೋವಿದೋ ಅಹಂ;

ಮನ್ತೇ ಚ ಸಿಸ್ಸೇ ವಾಚೇಸಿಂ, ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನ ಪಾರಗೂ.

‘‘ಪಞ್ಚ ಉಪ್ಪಲಹತ್ಥಾನಿ, ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಪಿತಾನಿ ಮೇ;

ಆಹುತಿಂ ಯಿಟ್ಠುಕಾಮೋಹಂ, ಪಿತುಮಾತುಸಮಾಗಮೇ.

‘‘ತದಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತೋ;

ಓಭಾಸೇನ್ತೋ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಆಗಚ್ಛತಿ ನರಾಸಭೋ.

‘‘ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾನ, ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಾಮುನಿಂ;

ಸನ್ಥರಿತ್ವಾನ ತಂ ಪುಪ್ಫಂ, ಅಭಿನೇಸಿಂ ಸಕಂ ಘರಂ.

‘‘ಯಂ ಮೇ ಅತ್ಥಿ ಸಕೇ ಗೇಹೇ, ಆಮಿಸಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ;

ತಾಹಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾದಾಸಿಂ, ಪಸನ್ನೋ ಸೇಹಿ ಪಾಣಿಭಿ.

‘‘ಭುತ್ತಾವಿಂ ಕಾಲಮಞ್ಞಾಯ ಪುಪ್ಫಹತ್ಥಮದಾಸಹಂ;

ಅನುಮೋದಿತ್ವಾನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಪಕ್ಕಾಮಿ ಉತ್ತರಾಮುಖೋ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪುಪ್ಫದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಅನನ್ತರಂ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ರಾಜಾಹುಂ ವರದಸ್ಸನೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೭೪.

‘‘ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ¶ ಚ ಬ್ಯಾಪಾದೋ, ಥಿನಮಿದ್ಧಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುನೋ;

ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಚ, ಸಬ್ಬಸೋವ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋತಿ ಕಾಮೇಸು ಛನ್ದೋ, ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ಛನ್ದೋ ಚಾತಿಪಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ, ಕಾಮರಾಗೋ. ಇಧ ಪನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಾಗೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಜ್ಝಸ್ಸಾಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಸೋವ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ ಕಾಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ, ತತ್ಥ ಪವತ್ತೋ ರಾಗೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ, ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಆರುಪ್ಪೇ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧನೀವರಣಂ ಉದ್ಧಚ್ಚನೀವರಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೩.೮.೮) ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಪೂತಿಭಾವಂ ¶ ಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ, ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೋ (ಧ. ಸ. ೧೦೬೬; ವಿಭ. ೯೦೯) ಆಘಾತೋ. ಥಿನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ ಅನುಸ್ಸಾಹಸಂಹನನಂ, ಮಿದ್ಧಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ ಅಸತ್ತಿವಿಘಾತೋ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಥಿನಞ್ಚ ಮಿದ್ಧಞ್ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ, ಕಿಚ್ಚಾಹಾರಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಏಕತಾಯ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಉದ್ಧತಭಾವೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ, ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಚಿತ್ತಂ ಉದ್ಧತಂ ಹೋತಿ ಅವೂಪಸನ್ತಂ, ಸೋ ಚೇತಸೋ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ. ಉದ್ಧಚ್ಚಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಕಿಚ್ಚಾಹಾರಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಸಮಾನತಾಯ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಂ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪಲಕ್ಖಣಂ. ಯೋ ಹಿ ಕತಾಕತಕುಸಲಾಕುಸಲೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ, ತಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ, ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ ನ ನು ಖೋ’’ತಿ ಸಂಸಯಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ವಾ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಕಿಚ್ಛತಿ ಕಿಲಮತಿ ಏತಾಯಾತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ಬುದ್ಧಾದಿವತ್ಥುಕೋ ಸಂಸಯೋ. ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಅನವಸೇಸತೋ. ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ನತ್ಥಿ, ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ಇದಞ್ಚ ಪದದ್ವಯಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ – ಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತೇನ ತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಚ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧಞ್ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಞ್ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋವ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಣೀಯಂ, ಕತಸ್ಸ ವಾ ಪತಿಚಯೋತಿ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ. ಪಞ್ಚಸು ಹಿ ನೀವರಣೇಸು ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೇಸು ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಬ್ಬೇತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣೇ ಪಹಾಯ ಚೇತಸೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೪೬).

ಸುಯಾಮನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಸುಸಾರದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಾಧು ¶ ಸುವಿಹಿತಾನ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಸಾರದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಾಪದೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಅಸ್ಸಮಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಿಹಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಸೋ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಧುರಾನಿ ಫಲಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಭಗವಾ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ಞಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಮನ್ದಪಞ್ಞತ್ತಾ ಸುಸಾರದೋತಿ ಗಹಿತನಾಮೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ¶ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೭೫-೮೩) –

‘‘ಅಜ್ಝಾಯಕೋ ಮನ್ತಧರೋ, ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನ ಪಾರಗೂ;

ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ, ವಸಾಮಿ ಅಸ್ಸಮೇ ಅಹಂ.

‘‘ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಞ್ಚ ಮೇ ಅತ್ಥಿ, ಪುಣ್ಡರೀಕಫಲಾನಿ ಚ;

ಪುಟಕೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾನ, ದುಮಗ್ಗೇ ಲಗ್ಗಿತಂ ಮಯಾ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಮಮುದ್ಧರಿತುಕಾಮೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖನ್ತೋ ಮಮುಪಾಗಮಿ.

‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಫಲಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸದಾಸಹಂ;

ವಿತ್ತಿಸಞ್ಜನನೋ ಮಯ್ಹಂ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖಾವಹೋ.

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಠಿತೋ ಸತ್ಥಾ, ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಇಮಿನಾ ಫಲದಾನೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜಸಿ.

‘‘ತೇನೇವ ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ, ಅನುಭೋತ್ವಾನ ಸಮ್ಪದಾ;

ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಚಲಂ ಠಾನಂ, ಹಿತ್ವಾ ಜಯಪರಾಜಯಂ.

‘‘ಇತೋ ¶ ಸತ್ತಸತೇ ಕಪ್ಪೇ, ರಾಜಾ ಆಸಿಂ ಸುಮಙ್ಗಲೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಿಸಂಸಕಿತ್ತನಾಪದೇಸೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೭೫.

‘‘ಸಾಧು ಸುವಿಹಿತಾನ ದಸ್ಸನಂ, ಕಙ್ಖಾ ಛಿಜ್ಜತಿ ಬುದ್ಧಿ ವಡ್ಢತಿ;

ಬಾಲಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧು ಸತಂ ಸಮಾಗಮೋ’’ತಿ. –

ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಸುನ್ದರಂ, ಭದ್ದಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುವಿಹಿತಾನ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಸುವಿಹಿತಾನಂ ದಸ್ಸನಂ. ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ಅನುಸ್ವಾರಲೋಪೋ ಕತೋ. ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸುಸಂವಿಹಿತತ್ತಭಾವಾನಂ ಪರಾನುದ್ದಯಾಯ ಸುಟ್ಠು ವಿಹಿತಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ಸಾಧೂತಿ ಯೋಜನಾ. ‘‘ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಸವನಾದೀನಮ್ಪಿ ಬಹುಕಾರತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಯೇ ¶ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನಾ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಾ ಓವಾದಕಾ ವಿಞ್ಞಾಪಕಾ ಸನ್ದಸ್ಸಕಾ ಸಮಾದಪಕಾ ಸಮುತ್ತೇಜಕಾ ಸಮ್ಪಹಂಸಕಾ ಅಲಂಸಮಕ್ಖಾತಾರೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ದಸ್ಸನಮ್ಪಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹೂಪಕಾರಂ ವದಾಮಿ, ಸವನಂ…ಪೇ… ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ…ಪೇ… ಪಯಿರುಪಾಸನಂ…ಪೇ… ಅನುಸ್ಸರಣಂ…ಪೇ… ಅನುಪಬ್ಬಜ್ಜಮ್ಪಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹೂಪಕಾರಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ ¶ (ಇತಿವು. ೧೦೪).

ದಸ್ಸನಮೂಲಕತ್ತಾ ವಾ ಇತರೇಸಂ ದಸ್ಸನಮೇವೇತ್ಥ ವುತ್ತಂ, ಕಙ್ಖಾ ಛಿಜ್ಜತೀತಿಆದಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣವಚನಂ. ತಾದಿಸಾನಞ್ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನೇ ಸತಿ ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕೋ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ತೇ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೯೬) ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತೇ ಚಸ್ಸ ಅನೇಕವಿಹಿತೇಸು ಕಙ್ಖಾಟ್ಠಾನೀಯೇಸು ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಙ್ಖಾ ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ತೇಸಂ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾ ¶ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಮ್ಮಪಥಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಿ ವಡ್ಢತಿ. ಯದಾ ಪನ ತೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತದಾ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಛಿಜ್ಜತಿ ಸಮುಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಞ್ಞಾ ಬುದ್ಧಿ ವಡ್ಢತಿ. ಬಾಲ್ಯಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ತೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸೋ ತೇಹಿ ಬುದ್ಧಿಂ ವಡ್ಢೇತಿ, ಬಾಲಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ, ಯಸ್ಮಾ ಸಾಧೂನಂ ದಸ್ಸನಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಕಙ್ಖಾ ಛಿಜ್ಜತಿ ಬುದ್ಧಿ ವಡ್ಢತಿ, ತೇ ಬಾಲಂ ಪಣ್ಡಿತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಾಧು ಸುನ್ದರಂ ಸತಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಾಗಮೋ, ತೇಹಿ ಸಮೋಧಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ವಡ್ಢನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುಸಾರದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಪಿಯಞ್ಜಹತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಪ್ಪತನ್ತೇಸು ನಿಪತೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪಿಯಞ್ಜಹತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಿಮವನ್ತೇ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ ವಸನ್ತೋ ದೇವತಾಸಮಾಗಮೇಸು ಅಪ್ಪಾನುಭಾವತಾಯ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ರಮಣೀಯಂ ಗಙ್ಗಾಯಂ ಪುಲಿನಪ್ಪದೇಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ಥು ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರಿ – ‘‘ಇತೋಪಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಾ ಸತ್ಥು ಗುಣಾ ಅನನ್ತಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಾ ಚಾ’’ತಿ, ಏವಂ ಸೋ ¶ ಸತ್ಥು ಗುಣೇ ಆರಬ್ಭ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ¶ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಯುದ್ಧಸೋಣ್ಡೋ ಅಪರಾಜಿತಸಙ್ಗಾಮೋ ಅಮಿತ್ತಾನಂ ಪಿಯಹಾನಿಕರಣೇನ ಪಿಯಞ್ಜಹೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ಸತ್ಥು ವೇಸಾಲಿಗಮನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಸಮಾನೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೮೪-೯೦) –

‘‘ಪಬ್ಬತೇ ಹಿಮವನ್ತಮ್ಹಿ, ವಸಾಮಿ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ;

ಪುಲಿನಂ ಸೋಭನಂ ದಿಸ್ವಾ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಅನುಸ್ಸರಿಂ.

‘‘ಞಾಣೇ ¶ ಉಪನಿಧಾ ನತ್ಥಿ, ಸಙ್ಖಾರಂ ನತ್ಥಿ ಸತ್ಥುನೋ;

ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಞಾಣೇನ ಅಧಿಮುಚ್ಚತಿ.

‘‘ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞ, ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸುತ್ತಮ;

ಞಾಣೇನ ತೇ ಸಮೋ ನತ್ಥಿ, ಯಾವತಾ ಞಾಣಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಞಾಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಕಪ್ಪಂ ಸಗ್ಗಮ್ಹಿ ಮೋದಹಂ;

ಅವಸೇಸೇಸು ಕಪ್ಪೇಸು, ಕುಸಲಂ ಚರಿತಂ ಮಯಾ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಮಲಭಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಞಾಣಸಞ್ಞಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ಸತ್ತತಿಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಏಕೋ ಪುಲಿನಪುಪ್ಫಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ವಿಧುರಾ ಅರಿಯಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೭೬.

‘‘ಉಪ್ಪತನ್ತೇಸು ನಿಪತೇ, ನಿಪತನ್ತೇಸು ಉಪ್ಪತೇ;

ವಸೇ ಅವಸಮಾನೇಸು, ರಮಮಾನೇಸು ನೋ ರಮೇ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಉಪ್ಪತನ್ತೇಸೂತಿ ಉಣ್ಣಮನ್ತೇಸು, ಸತ್ತೇಸು ಮಾನುದ್ಧಚ್ಚಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭಾದೀಹಿ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನೇನ ಅನುಪಸನ್ತೇಸು. ನಿಪತೇತಿ ನಮೇಯ್ಯ, ತೇಸಞ್ಞೇವ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ನಿವಾತವುತ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯ. ನಿಪತನ್ತೇಸೂತಿ ಓಣಮನ್ತೇಸು, ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಯ ಕೋಸಜ್ಜೇನ ಚ ಗುಣತೋ ನಿಹೀಯಮಾನೇಸು. ಉಪ್ಪತೇತಿ ಉಣ್ಣಮೇಯ್ಯ, ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಯ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೇನ ಚ ಗುಣತೋ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೇಯ್ಯ. ಅಥ ವಾ ಉಪ್ಪತನ್ತೇಸೂತಿ ಉಟ್ಠಹನ್ತೇಸು, ಕಿಲೇಸೇಸು ಪರಿಯುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೇಸು. ನಿಪತೇತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲೇನ ಯಥಾ ತೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಅನುರೂಪಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ನಿಪತೇಯ್ಯ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇಯ್ಯ ಚೇವ ¶ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ಚ. ನಿಪತನ್ತೇಸೂತಿ ಪರಿಪತನ್ತೇಸು, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇಸು ವೀರಿಯಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯ ವಾ ಯಥಾರದ್ಧೇಸು ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಸು ಹಾಯ ಮಾನೇಸು ¶ . ಉಪ್ಪತೇತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸಮ್ಪದಾಯ ಚ ತೇ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ ಚ. ವಸೇ ¶ ಅವಸಮಾನೇಸೂತಿ ಸತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ಅರಿಯವಾಸಞ್ಚ ಅವಸನ್ತೇಸು ಸಯಂ ತಂ ವಾಸಂ ವಸೇಯ್ಯಾತಿ, ಅರಿಯೇಸು ವಾ ಕಿಲೇಸವಾಸಂ ದುತಿಯಕವಾಸಂ ಅವಸನ್ತೇಸು ಯೇನ ವಾಸೇನ ತೇ ಅವಸಮಾನಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಸಯಂ ತಥಾ ವಸೇ. ರಮಮಾನೇಸು ನೋ ರಮೇತಿ ಸತ್ತೇಸು ಕಾಮಗುಣರತಿಯಾ ಕಿಲೇಸರತಿಯಾ ರಮನ್ತೇಸು ಸಯಂ ತಥಾ ನೋ ರಮೇ ನಂ ರಮೇಯ್ಯ, ಅರಿಯೇಸು ವಾ ನಿರಾಮಿಸಾಯ ಝಾನಾದಿರತಿಯಾ ರಮಮಾನೇಸು ಸಯಮ್ಪಿ ತಥಾ ರಮೇ, ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಪನ ಕದಾಚಿಪಿ ನೋ ರಮೇ ನಾಭಿರಮೇಯ್ಯ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಿಯಞ್ಜಹತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಹತ್ಥಾರೋಹಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಇದಂ ಪುರೇ ಚಿತ್ತಮಚಾರಿ ಚಾರಿಕನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಹತ್ಥಾರೋಹಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಹತ್ಥಾರೋಹಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಹತ್ಥಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತೋ ನದೀತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ಹತ್ಥಿದಮನೇನ, ಅತ್ತಾನಂ ದಮನಮೇವ ವರ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾವ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚಿರಪರಿಚಯೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಧಾವನ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಛೇಕೋ ಹತ್ಥಾಚರಿಯೋ ವಿಯ ಅಙ್ಕುಸೇನ ಚಣ್ಡಮತ್ತವರವಾರಣಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಅಙ್ಕುಸೇನ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಪುರೇ ಚಿತ್ತಮಚಾರಿ ಚಾರಿಕ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೭೭. ತತ್ಥ ¶ ಇದನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯ ವುತ್ತಂ. ಪುರೇತಿ ನಿಗ್ಗಹಕಾಲತೋ ಪುಬ್ಬೇ. ಅಚಾರೀತಿ ವಿಚರಿ, ಅನವಟ್ಠಿತತಾಯ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪರಿಬ್ಭಮಿ ¶ . ಚಾರಿಕನ್ತಿ ಯಥಾಕಾಮಚರಿಯಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ ಯತ್ಥಕಾಮಂ ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ. ತನ್ತಿ ತಂ ಚಿತ್ತಂ. ಅಜ್ಜಾತಿ ಏತರಹಿ. ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಯೋನಿಸೋತಿ ಉಪಾಯೇನ. ಯಥಾ ¶ ಕಿಂ? ಹತ್ಥಿಪ್ಪಭಿನ್ನಂ ವಿಯ ಅಙ್ಕುಸಗ್ಗಹೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇದಂ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಯೇನ ಯೇನ ರಮಿತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಚಸ್ಸ ಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಯತ್ಥಕಾಮಂ, ಯಥಾ ಯಥಾ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಸುಖಂ ಹೋತಿ, ತಥೇವ ಚರಣತೋ ಯಥಾಸುಖಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಚಾರಿಕಂ ಅಚರಿ, ತಂ ಅಜ್ಜಪಾಹಂ ಭಿನ್ನಮದಮತ್ತಹತ್ಥಿಂ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಸಙ್ಖಾತೋ ಛೇಕೋ ಅಙ್ಕುಸಗ್ಗಹೋ ಅಙ್ಕುಸೇನ ವಿಯ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮಿ, ನಾಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಏವ ಚ ಥೇರೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೯೧-೯೬) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ವಿಪಸ್ಸೀ ದಕ್ಖಿಣಾರಹೋ;

ಪುರಕ್ಖತೋ ಸಾವಕೇಹಿ, ಆರಾಮಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿ.

‘‘ದಿಸ್ವಾನಹಂ ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ತಮನಾಸಕಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಗಣ್ಠಿಪುಪ್ಫಂ ಅಪೂಜಯಿಂ.

‘‘ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಹಟ್ಠೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಪುನ ವನ್ದಿಂ ತಥಾಗತಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕತಾಲೀಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಚರಣೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಹತ್ಥಾರೋಹಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಮೇಣ್ಡಸಿರತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರನ್ತಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮೇಣ್ಡಸಿರತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಕಾಮೇ ಪಹಾಯ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮಹತಾ ಇಸಿಗಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಹಿಮವನ್ತೇ ವಸನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಇಸಿಗಣೇನ ಪದುಮಾನಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ¶ ಸತ್ಥು ಪುಪ್ಫಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ¶ ಸಾವಕೇ ಅಪ್ಪಮಾದಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾಕೇತೇ ಗಹಪತಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಮೇಣ್ಡಸರಿಕ್ಖಸೀಸತಾಯ ಮೇಣ್ಡಸಿರೋತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಭಗವತಿ ಸಾಕೇತೇ ಅಞ್ಜನವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇವ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೯೭-೧೦೫) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ, ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ;

ನಾನಾರುಕ್ಖೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನೋ, ಮಹಾಭೂತಗಣಾಲಯೋ.

‘‘ವೇಮಜ್ಝಮ್ಹಿ ಚ ತಸ್ಸಾಸಿ, ಅಸ್ಸಮೋ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಪುರಕ್ಖತೋ ಸಸಿಸ್ಸೇಹಿ, ವಸಾಮಿ ಅಸ್ಸಮೇ ಅಹಂ.

‘‘ಆಯನ್ತು ಮೇ ಸಿಸ್ಸಗಣಾ, ಪದುಮಂ ಆಹರನ್ತು ಮೇ;

ಬುದ್ಧಪೂಜಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಸ್ಸ ತಾದಿನೋ.

‘‘ಏವನ್ತಿ ತೇ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ, ಪದುಮಂ ಆಹರಿಂಸು ಮೇ;

ತಥಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾಹಂ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಸಿಸ್ಸೇ ತದಾ ಸಮಾನೇತ್ವಾ, ಸಾಧುಕಂ ಅನುಸಾಸಹಂ;

ಮಾ ಖೋ ತುಮ್ಹೇ ಪಮಜ್ಜಿತ್ಥ, ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಸುಖಾವಹೋ.

‘‘ಏವಂ ಸಮನುಸಾಸಿತ್ವಾ, ತೇ ಸಿಸ್ಸೇ ವಚನಕ್ಖಮೇ;

ಅಪ್ಪಮಾದಗುಣೇ ಯುತ್ತೋ, ತದಾ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕಪಞ್ಞಾಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ ¶ , ರಾಜಾ ಆಸಿಂ ಜಲುತ್ತಮೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ –

೭೮.

‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ, ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ;

ತಸ್ಸ ಮೇ ದುಕ್ಖಜಾತಸ್ಸ, ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧೋ ಅಪರದ್ಧೋ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರನ್ತಿ ಅನೇಕಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಂ ಇದಂ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ, ಅದ್ಧುನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ¶ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇಕವಚನಂ. ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಂಸರಿಂ, ಅಪರಾಪರಂ ಚವನುಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ಪರಿಬ್ಭಮಿಂ. ಅನಿಬ್ಬಿಸನ್ತಿ ತಸ್ಸ ನಿವತ್ತಕಞಾಣಂ ಅವಿನ್ದನ್ತೋ ಅಲಭನ್ತೋ. ತಸ್ಸ ಮೇತಿ ಏವಂ ಸಂಸರನ್ತಸ್ಸ ಮೇ. ದುಕ್ಖಜಾತಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನದುಕ್ಖಸ್ಸ, ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವಾ ದುಕ್ಖತಾನಂ ವಸೇನ ದುಕ್ಖಸಭಾವಸ್ಸ. ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕವಟ್ಟಪ್ಪಕಾರೋ ದುಕ್ಖರಾಸಿ. ಅಪರದ್ಧೋತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಿಬ್ಭಟ್ಠೋ ಚುತೋ ನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಪರಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಅಪಗತಸಮಿದ್ಧಿತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕಾರಣತ್ತಾ ಅಪಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸಿ.

ಮೇಣ್ಡಸಿರತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಬ್ಬೋ ¶ ರಾಗೋ ಪಹೀನೋ ಮೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಆರಬ್ಭ ಥೋಮನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಗೋತಮಸ್ಸ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ರಕ್ಖಿತೋ ನಾಮ ಸಾವಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ ¶ . ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ದೇವದಹನಿಗಮೇ ಸಾಕಿಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ರಕ್ಖಿತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಯೇ ಸಾಕಿಯಕೋಲಿಯರಾಜೂಹಿ ಭಗವತೋ ಪರಿವಾರತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನಾ ಪಞ್ಚಸತರಾಜಕುಮಾರಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ. ತೇ ಪನ ರಾಜಕುಮಾರಾ ನ ಸಂವೇಗೇನ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾಭಿಭೂತಾ ಯದಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಕುಣಾಲದಹತೀರಂ ನೇತ್ವಾ ಕುಣಾಲಜಾತಕದೇಸನಾಯ (ಜಾ. ೨.೨೧.ಕುಣಾಲಜಾತಕ) ಇತ್ಥೀನಂ ದೋಸವಿಭಾವನೇನ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಿತಾ, ತದಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೪.೧-೯) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ, ದೇಸೇತಿ ಅಮತಂ ಪದಂ.

‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ವಾಚಾಸಭಿಮುದೀರಿತಂ;

ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ, ಏಕಗ್ಗೋ ಆಸಹಂ ತದಾ.

‘‘ಯಥಾ ¶ ಸಮುದ್ದೋ ಉದಧೀನಮಗ್ಗೋ, ನೇರೂ ನಗಾನಂ ಪವರೋ ಸಿಲುಚ್ಚಯೋ;

ತಥೇವ ಯೇ ಚಿತ್ತವಸೇನ ವತ್ತರೇ, ನ ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ ಕಲಂ ಉಪೇನ್ತಿ ತೇ.

‘‘ಧಮ್ಮವಿಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾನ, ಬುದ್ಧೋ ಕಾರುಣಿಕೋ ಇಸಿ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಯೋ ಸೋ ಞಾಣಂ ಪಕಿತ್ತೇಸಿ, ಬುದ್ಧಮ್ಹಿ ಲೋಕನಾಯಕೇ;

ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಕಿಲೇಸೇ ಝಾಪಯಿತ್ವಾನ, ಏಕಗ್ಗೋ ಸುಸಮಾಹಿತೋ;

ಸೋಭಿತೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ಪಞ್ಞಾಸೇ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸೇ, ಸತ್ತೇವಾಸುಂ ಯಸುಗ್ಗತಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬೋ ರಾಗೋ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

೭೯. ತತ್ಥ ‘‘ಸಬ್ಬೋ ರಾಗೋ’’ತಿ ಕಾಮರಾಗಾದಿಪ್ಪಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಾಗೋ. ಪಹೀನೋತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಪಹೀನೋ. ಸಬ್ಬೋ ದೋಸೋತಿ ಆಘಾತವತ್ಥುಕಾದಿಭಾವೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ. ಸಮೂಹತೋತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತೋ. ಸಬ್ಬೋ ಮೇ ವಿಗತೋ ಮೋಹೋತಿ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೦೬೭; ವಿಭ. ೯೦೯) ವತ್ಥುಭೇದೇನ ಅಟ್ಠಭೇದೋ, ಸಂಕಿಲೇಸವತ್ಥುವಿಭಾಗೇನ ಅನೇಕವಿಭಾಗೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಮೋಹೋ ಮಗ್ಗೇನ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾ ಮಯ್ಹಂ ವಿಗತೋ. ಸೀತಿಭೂತೋಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಏವಂ ಮೂಲಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ ಅನವಸೇಸಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹಾಭಾವತೋ ¶ ಸೀತಿಭಾವಂ ಪತ್ತೋ, ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಅಹಂ ಅಸ್ಮಿ ಭವಾಮೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಉಗ್ಗತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಂ ಮಯಾ ಪಕತಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉಗ್ಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ¶ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸಿಖಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಕೇತಕಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಉಗ್ಗನಿಗಮೇ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಉಗ್ಗೋತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಭಗವತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಗಮೇ ಭದ್ದಾರಾಮೇ ವಿಹರನ್ತೇ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೪.೧೦-೧೬) –

‘‘ವಿನತಾನದಿಯಾ ¶ ತೀರೇ, ಪಿಲಕ್ಖು ಫಲಿತೋ ಅಹು;

ತಾಹಂ ರುಕ್ಖಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ಅದ್ದಸಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಕೇತಕಂ ಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ವಣ್ಟೇ ಛೇತ್ವಾನಹಂ ತದಾ;

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪೇಸಿಂ, ಸಿಖಿನೋ ಲೋಕಬನ್ಧುನೋ.

‘‘ಯೇನ ಞಾಣೇನ ಪತ್ತೋಸಿ, ಅಚ್ಚುತಂ ಅಮತಂ ಪದಂ;

ತಂ ಞಾಣಂ ಅಭಿಪೂಜೇಮಿ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ಞಾಣಮ್ಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾನ, ಪಿಲಕ್ಖುಮದ್ದಸಂ ಅಹಂ;

ಪಟಿಲದ್ಧೋಮ್ಹಿ ತಂ ಪಞ್ಞಂ, ಞಾಣಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಞಾಣಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ತೇರಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ದ್ವಾದಸಾಸುಂ ಫಲುಗ್ಗತಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಟ್ಟೂಪಚ್ಛೇದದೀಪನೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೮೦.

‘‘ಯಂ ಮಯಾ ಪಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಬಹುಂ;

ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣಂ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಯಂ ಮಯಾ ಪಕತಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ತೀಹಿ ಕಮ್ಮದ್ವಾರೇಹಿ, ಛಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರೇಹಿ, ಅಟ್ಠಹಿ ಅಸಂವರದ್ವಾರೇಹಿ ¶ , ಅಟ್ಠಹಿ ಚ ಸಂವರದ್ವಾರೇಹಿ ಪಾಪಾದಿವಸೇನ ದಾನಾದಿವಸೇನ ಚಾತಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಅನಾದಿಮತಿ ಸಂಸಾರೇ ಯಂ ಮಯಾ ಕತಂ ಉಪಚಿತಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ವಿಪಾಕಕಮ್ಮಂ. ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ¶ ಬಹುನ್ತಿ ತಞ್ಚ ವತ್ಥುಚೇತನಾಪಯೋಗಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಂ ವಾ, ತೇಸಂ ಬಲವಭಾವೇನ ಅಭಿಣ್ಹಪವತ್ತಿಯಾ ಚ ಬಹುಂ ವಾ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗತಂ, ಕಿಲೇಸವಟ್ಟಪ್ಪಹಾನೇನ ಹಿ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ ಪಹೀನಮೇವ ಹೋತಿ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಸ್ಸ ¶ ಅನುಪ್ಪಾದನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಏತನ್ತಿ ಪದವಿಭಾಗೋ.

ಉಗ್ಗತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಟ್ಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ನವಮವಗ್ಗೋ

೧. ಸಮಿತಿಗುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಂ ¶ ಮಯಾ ಪಕತಂ ಪಾಪನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಮಿತಿಗುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಜಾತಿಸುಮನಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕುಲರೂಪಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಾಯ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮುಣ್ಡಕೋ ಕುಟ್ಠೀ ಮಞ್ಞೇ, ತೇನಾಯಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ವಿಚರತೀ’’ತಿ ನಿಟ್ಠುಭಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಬಹುಂ ಕಾಲಂ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತೋ ಏಕಂ ಸೀಲಾಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಂ ಉಪಾಸಕಂ ದಿಸ್ವಾ ದೋಸನ್ತರೋ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಕುಟ್ಠರೋಗೀ ಭವೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಅಕ್ಕೋಸಿ, ನ್ಹಾನತಿತ್ಥೇ ಚ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಠಪಿತಾನಿ ¶ ನ್ಹಾನಚುಣ್ಣಾನಿ ದೂಸೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಪುನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಬಹೂನಿ ವಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸಮಿತಿಗುತ್ತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಕಮ್ಮನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಕುಟ್ಠರೋಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ತೇನ ತಸ್ಸ ಸರೀರಾವಯವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಪಗ್ಘರನ್ತಿ. ಸೋ ಗಿಲಾನಸಾಲಾಯಂ ವಸತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಗಿಲಾನಪುಚ್ಛಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಿಲಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಆವುಸೋ, ಯಾವತಾ ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿ ನಾಮ, ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಮೇವ ವೇದನಾ. ಖನ್ಧೇಸು ಪನ ಅಸನ್ತೇಸುಯೇವ ನತ್ಥಿ ¶ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೋ ಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೮೨-೯೦) –

‘‘ಜಾಯನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ, ಆಲೋಕೋ ವಿಪುಲೋ ಅಹು;

ಪಥವೀ ಚ ಪಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಸಸಾಗರಾ ಸಪಬ್ಬತಾ.

‘‘ನೇಮಿತ್ತಾ ¶ ಚ ವಿಯಾಕಂಸು, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಅಗ್ಗೋ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ, ಜನತಂ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ನೇಮಿತ್ತಾನಂ ಸುಣಿತ್ವಾನ, ಜಾತಿಪೂಜಮಕಾಸಹಂ;

ಏದಿಸಾ ಪೂಜನಾ ನತ್ಥಿ, ಯಾದಿಸಾ ಜಾತಿಪೂಜನಾ.

‘‘ಸಙ್ಖರಿತ್ವಾನ ಕುಸಲಂ, ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ;

ಜಾತಿಪೂಜಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ತತ್ಥ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಯಂ ಯಂ ಯೋನುಪಪಜ್ಜಾಮಿ, ದೇವತ್ತಂ ಅಥ ಮಾನುಸಂ;

ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಅಭಿಭೋಮಿ, ಜಾತಿಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಧಾತಿಯೋ ಮಂ ಉಪಟ್ಠೇನ್ತಿ, ಮಮ ಚಿತ್ತವಸಾನುಗಾ;

ನ ತಾ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಕೋಪೇತುಂ, ಜಾತಿಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪೂಜಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಜಾತಿಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸುಪಾರಿಚರಿಯಾ ನಾಮ, ಚತುತ್ತಿಂಸ ಜನಾಧಿಪಾ;

ಇತೋ ತತಿಯಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಏತರಹಿ ಅನುಭುಯ್ಯಮಾನರೋಗವಸೇನ ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ –

೮೧.

‘‘ಯಂ ಮಯಾ ಪಕತಂ ಪಾಪಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಅಞ್ಞಾಸು ಜಾತಿಸು;

ಇಧೇವ ತಂ ವೇದನೀಯಂ, ವತ್ಥು ಅಞ್ಞಂ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ¶ ಪಾಪನ್ತಿ ಅಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ. ತಞ್ಹಿ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಪಾಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪುರಾ. ಅಞ್ಞಾಸು ಜಾತಿಸೂತಿ ಇತೋ ಅಞ್ಞಾಸು ಜಾತೀಸು, ಅಞ್ಞೇಸು ಅತ್ತಭಾವೇಸು. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯದಿಪಿ ಮಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ನ ತಾದಿಸಂ ಪಾಪಂ ಕತಂ ಅತ್ಥಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋಯೇವ ನತ್ಥಿ. ಯಂ ಪನ ಇತೋ ಅಞ್ಞಾಸು ಜಾತೀಸು ಕತಂ ಅತ್ಥಿ, ಇಧೇವ ತಂ ವೇದನೀಯಂ, ತಞ್ಹಿ ಇಧೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವೇದಯಿತಬ್ಬಂ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಂ ಫಲಂ, ಕಸ್ಮಾ? ವತ್ಥು ಅಞ್ಞಂ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಚ್ಚನೋಕಾಸೋ ಅಞ್ಞೋ ಖನ್ಧಪ್ಪಬನ್ಧೋ ನತ್ಥಿ, ಇಮೇ ¶ ಪನ ಖನ್ಧಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಉಪಾದಾನಾನಂ ¶ ಪಹೀನತ್ತಾ ಅನುಪಾದಾನೋ ವಿಯ ಜಾತವೇದೋ ಚರಿಮಕಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸಮಿತಿಗುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯೇನ ಯೇನ ಸುಭಿಕ್ಖಾನೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತೀಸು ವೇದೇಸು ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ, ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸುಮನಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಕರೋನ್ತೋ ಚ ಸತ್ಥು ಸಮನ್ತತೋ ಉಪರಿ ಚ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಯೋ ಖಿಪಿ. ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪುಪ್ಫಾಸನಾಕಾರೇನ ಸತ್ತಾಹಂ ಅಟ್ಠಂಸು. ಸೋ ತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಉದಿಚ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಕಸ್ಸಪೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ಪಿತಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಮಾತಾ ತಂ ಪಟಿಜಗ್ಗತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಜೇತವನಂ ಗತೋ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸತ್ಥರಿ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೇ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಸಯಮ್ಪಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಆಪುಚ್ಛಿತುಂ ಮಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಮಾತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೀ ಓವಾದವಸೇನ –

೮೨.

‘‘ಯೇನ ¶ ಯೇನ ಸುಭಿಕ್ಖಾನಿ, ಸಿವಾನಿ ಅಭಯಾನಿ ಚ;

ತೇನ ಪುತ್ತಕ ಗಚ್ಛಸ್ಸು, ಮಾ ಸೋಕಾಪಹತೋ ಭವಾ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಯೇನ ಯೇನಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಹಿ ಏತಂ ಕರಣವಚನಂ, ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಭಿಕ್ಖಾನೀತಿ ಸುಲಭಪಿಣ್ಡಾನಿ, ರಟ್ಠಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಿವಾನೀತಿ ಖೇಮಾನಿ ಅರೋಗಾನಿ. ಅಭಯಾನೀತಿ ಚೋರಭಯಾದೀಹಿ ನಿಬ್ಭಯಾನಿ, ರೋಗದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯಾನಿ ಪನ ‘‘ಸುಭಿಕ್ಖಾನಿ, ಸಿವಾನೀ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇನೇವ ಗಹಿತಾನಿ. ತೇನಾತಿ ತತ್ಥ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ¶ ದಿಸಾಭಾಗೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುತ್ತಕಾತಿ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೀ ತಂ ಆಲಪತಿ. ಮಾತಿ ಪಟಿಸೇಧತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ ಸೋಕಾಪಹತೋತಿ ವುತ್ತಗುಣರಹಿತಾನಿ ರಟ್ಠಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯಾದಿಜನಿತೇನ ಸೋಕೇನ ಉಪಹತೋ ಮಾ ಭವ ಮಾಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ, ‘‘ಮಮ ಮಾತಾ ಮಯ್ಹಂ ಸೋಕರಹಿತಟ್ಠಾನಗಮನಂ ಆಸೀಸತಿ, ಹನ್ದ ಮಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸೋಕರಹಿತಂ ¶ ಠಾನಂ ಪತ್ತುಂ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೩.೧-೯) –

‘‘ಅಜ್ಝಾಯಕೋ ಮನ್ತಧರೋ, ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನ ಪಾರಗೂ;

ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಠಿತೋ ಸನ್ತೋ, ಅದ್ದಸಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಸೀಹಂ ಯಥಾ ವನಚರಂ, ಬ್ಯಗ್ಘರಾಜಂವ ನಿತ್ತಸಂ;

ತಿಧಾಪಭಿನ್ನಮಾತಙ್ಗಂ, ಕುಞ್ಜರಂವ ಮಹೇಸಿನಂ.

‘‘ಸೇರೇಯಕಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಆಕಾಸೇ ಉಕ್ಖಿಪಿಂ ಅಹಂ;

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ, ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ.

‘‘ಅಧಿಟ್ಠಹಿ ಮಹಾವೀರೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಸಮನ್ತಾ ಪುಪ್ಫಚ್ಛದನಾ, ಓಕಿರಿಂಸು ನರಾಸಭಂ.

‘‘ತತೋ ಸಾ ಪುಪ್ಫಕಞ್ಚುಕಾ, ಅನ್ತೋವಣ್ಟಾ ಬಹಿಮುಖಾ;

ಸತ್ತಾಹಂ ಛದನಂ ಕತ್ವಾ, ತತೋ ಅನ್ತರಧಾಯಥ.

‘‘ತಞ್ಚ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಅಬ್ಭುತಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ;

ಬುದ್ಧೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಸಿಂ, ಸುಗತೇ ಲೋಕನಾಯಕೇ.

‘‘ತೇನ ¶ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ಪನ್ನರಸಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ;

ವೀತಮಲಾಸನಾಮಾ ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ‘‘ಇದಮೇವ ಮಾತು ವಚನಂ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಕುಸಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚುದಾಹಾಸಿ.

ಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಸೀಹತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸೀಹಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೀಹತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಇತೋ ಅಟ್ಠಾರಸಕಪ್ಪಸತಮತ್ಥಕೇ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಚನ್ದಭಾಗಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಕಿನ್ನರಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಭಕ್ಖೋ ಪುಪ್ಫನಿವಸನೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪೂಜೇತುಕಾಮೋ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ¶ ಞತ್ವಾ ಆಕಾಸತೋ ಓರುಯ್ಹ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿ. ಕಿನ್ನರೋ ಚನ್ದನಸಾರಂ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಚನ್ದನಗನ್ಧೇನ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಚ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಲ್ಲರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ¶ ಸೀಹೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ವಿಧಾವತಿ, ಏಕಗ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ, ಸಕತ್ಥಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ –

೮೩.

‘‘ಸೀಹಪ್ಪಮತ್ತೋ ¶ ವಿಹರ, ರತ್ತಿನ್ದಿವಮತನ್ದಿತೋ;

ಭಾವೇಹಿ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ, ಜಹ ಸೀಘಂ ಸಮುಸ್ಸಯ’’ನ್ತಿ. –

ಗಾಥಾಯ ಓವದಿ. ಸೋ ಗಾಥಾವಸಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೪.೧೭-೨೫) –

‘‘ಚನ್ದಭಾಗಾನದೀತೀರೇ, ಅಹೋಸಿಂ ಕಿನ್ನರೋ ತದಾ;

ಪುಪ್ಫಭಕ್ಖೋ ಚಹಂ ಆಸಿಂ, ಪುಪ್ಫನಿವಸನೋ ತಥಾ.

‘‘ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ತು ಭಗವಾ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ವಿಪಿನಗ್ಗೇನ ನಿಯ್ಯಾಸಿ, ಹಂಸರಾಜಾವ ಅಮ್ಬರೇ.

‘‘ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞ, ಚಿತ್ತಂ ತೇ ಸುವಿಸೋಧಿತಂ;

ಪಸನ್ನಮುಖವಣ್ಣೋಸಿ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನಮುಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ.

‘‘ಓರೋಹಿತ್ವಾನ ಆಕಾಸಾ, ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ ಸುಮೇಧಸೋ;

ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾನ, ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ಉಪಾವಿಸಿ.

‘‘ವಿಲೀನಂ ಚನ್ದನಾದಾಯ, ಅಗಮಾಸಿಂ ಜಿನನ್ತಿಕಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ನರಾಸಭಂ;

ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜನಯಿತ್ವಾನ, ಪಕ್ಕಾಮಿಂ ಉತ್ತರಾಮುಖೋ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಚನ್ದನಂ ಯಂ ಅಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಚತುದ್ದಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಇತೋ ಆಸಿಂಸು ತೇ ತಯೋ;

ರೋಹಣೀ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ¶ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಯಾ ಪನ ಭಗವತಾ ಓವಾದವಸೇನ ವುತ್ತಾ ‘‘ಸೀಹಪ್ಪಮತ್ತೋ’’ತಿ ಗಾಥಾ, ತತ್ಥ ಸೀಹಾತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಆಲಪನಂ. ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರಾತಿ ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಪಮಾದವಿರಹಿತೋ ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥೇಸು ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಾಹಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ಸಹ ಫಲೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರತ್ತಿನ್ದಿವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ರತ್ತಿಭಾಗಂ ¶ ದಿವಸಭಾಗಞ್ಚ ‘‘ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೯; ಅ. ನಿ. ೩.೧೬; ವಿಭ. ೫೧೯) ವುತ್ತನಯೇನ ಚತುಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವಸೇನ ಅತನ್ದಿತೋ ಅಕುಸೀತೋ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಕುಸಲಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಾವೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದೇಹಿ ವಡ್ಢೇಹಿ ಚ, ಏವಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಚ ಜಹ ಸೀಘಂ ಸಮುಸ್ಸಯನ್ತಿ ತವ ಸಮುಸ್ಸಯಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪಠಮಂ ತಾವ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಸೀಘಂ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಪಜಹ, ಏವಂಭೂತೋ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಚರಿಮಕಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಚ ಪಜಹಿಸ್ಸತೀತಿ. ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚುದಾಹಾಸೀತಿ.

ಸೀಹತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ನೀತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ¶ ಸುಪಿತ್ವಾನಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ನೀತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸುನನ್ದೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹುತ್ವಾ ಅನೇಕಸತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಮನ್ತೇ ವಾಚೇನ್ತೋ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ನಾಮ ಯಞ್ಞಂ ಯಜಿ, ಭಗವಾ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ ಯಞ್ಞಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸಿಸ್ಸೇಹಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ತಂ ಠಾನಂ ಸಕಲಞ್ಚ ನಗರಂ ಪುಪ್ಫಪಟವಿತಾನಿಕಂ ವಿಯ ಛಾದಿತಂ ಅಹೋಸಿ. ಮಹಾಜನೋ ಸತ್ಥರಿ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಸಿ. ಸುನನ್ದಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೇನ ಕುಸಲಮೂಲೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನೀತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಸುಖಸೀಲಾ ಸುಖಸಮಾಚಾರಾ ಸುಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನಿವಾತೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಹರನ್ತಿ, ಇಮೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸುಖೇನ ವಿಹರಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಸುಖಾಭಿಲಾಸಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾವ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತಿಪಾಹಮೇವ ಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ ತಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ದಿವಸಭಾಗಂ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮೋ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾಯ ವೀತಿನಾಮೇತಿ, ರತ್ತಿಭಾಗೇಪಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಸುಪತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಹೇತುಪರಿಪಾಕಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ –

೮೪.

‘‘ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ¶ ¶ ಸುಪಿತ್ವಾನ, ದಿವಾ ಸಙ್ಗಣಿಕೇ ರತೋ;

ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬರತ್ತಿನ್ತಿ ಸಕಲಂ ರತ್ತಿಂ. ಸುಪಿತ್ವಾನಾತಿ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ, ‘‘ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಂ ಯಾಮಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಜಾಗರಿಯಂ ಅನನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ರತ್ತಿಯಾ ತೀಸುಪಿ ಯಾಮೇಸು ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿವಾತಿ ದಿವಸಂ, ಸಕಲಂ ದಿವಸಭಾಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಗಣಿಕೇತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕೇಹಿ ಕಾಯದಳ್ಹಿಬಹುಲಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ¶ ಸನ್ನಿಸಜ್ಜಾ ಸಙ್ಗಣಿಕೋ, ತಸ್ಮಿಂ ರತೋ ಅಭಿರತೋ ತತ್ಥ ಅವಿಗತಚ್ಛನ್ದೋ ‘‘ಸಙ್ಗಣಿಕೇ ರತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಸಙ್ಗಣಿಕಾರತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ. ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾತಿ ಕುದಾ ನಾಮ. ಅಸ್ಸೂತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಮ್ಮೇಧೋತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ. ಅನ್ತನ್ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಅನುಪ್ಪಾದಂ ಕದಾ ನಾಮ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಏದಿಸಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ದುಮ್ಮೇಧ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ.

ಏವಂ ಪನ ಸತ್ಥಾರಾ ಗಾಥಾಯ ಕಥಿತಾಯ ಥೇರೋ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೪.೨೬-೩೩) –

‘‘ಸುನನ್ದೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮನ್ತಪಾರಗೂ;

ಅಜ್ಝಾಯಕೋ ಯಾಚಯೋಗೋ, ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ಅಯಾಜಯಿ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ಅಗ್ಗೋ ಕಾರುಣಿಕೋ ಇಸಿ;

ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ, ಅಮ್ಬರೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ.

‘‘ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಮೇತ್ತಾಯ ಅಫರಿ ಸತ್ತೇ, ಅಪ್ಪಮಾಣೇ ನಿರೂಪಧಿ.

‘‘ವಣ್ಟೇ ಛೇತ್ವಾನ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮನ್ತಪಾರಗೂ;

ಸಬ್ಬೇ ಸಿಸ್ಸೇ ಸಮಾನೇತ್ವಾ, ಆಕಾಸೇ ಉಕ್ಖಿಪಾಪಯಿ.

‘‘ಯಾವತಾ ನಗರಂ ಆಸಿ, ಪುಪ್ಫಾನಂ ಛದನಂ ತದಾ;

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ, ಸತ್ತಾಹಂ ನ ವಿಗಚ್ಛಥ.

‘‘ತೇನೇವ ¶ ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ, ಅನುಭೋತ್ವಾನ ಸಮ್ಪದಾ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ತಿಣ್ಣೋ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕಂ.

‘‘ಏಕಾರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಪಞ್ಚತಿಂಸಾಸು ಖತ್ತಿಯಾ;

ಅಮ್ಬರಂಸಸನಾಮಾ ತೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ¶ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚುದಾಹಾಸಿ.

ನೀತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಸುನಾಗತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಚಿತ್ತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕೋವಿದೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತ್ತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಅಸ್ಸಮೇ ವಸನ್ತೋ ತೀಣಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮನ್ತೇ ವಾಚೇಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಮನ್ತೇ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ, ‘‘ಈದಿಸೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅನನ್ತಜಿನೋ ಅನನ್ತಞಾಣೋ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಆರಬ್ಭ ಉಳಾರೋ ಪಸಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ನಾಲಕಗಾಮೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸುನಾಗೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಗಿಹಿಸಹಾಯೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ದಸ್ಸನಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೪.೩೪-೪೦) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ, ವಸಭೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ;

ತಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬತಪಾದಮ್ಹಿ, ಅಸ್ಸಮೋ ಆಸಿ ಮಾಪಿತೋ.

‘‘ತೀಣಿ ¶ ಸಿಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ವಾಚೇಸಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತದಾ;

ಸಂಹರಿತ್ವಾನ ತೇ ಸಿಸ್ಸೇ, ಏಕಮನ್ತಂ ಉಪಾವಿಸಿಂ.

‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮನ್ತಪಾರಗೂ;

ಬುದ್ಧವೇದಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ಞಾಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ.

‘‘ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ನಿಸೀದಿಂ ಪಣ್ಣಸನ್ಥರೇ;

ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾನ, ತತ್ಥ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಮಲಭಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಞಾಣಸಞ್ಞಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಸತ್ತವೀಸತಿ ¶ ಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ರಾಜಾ ಸಿರಿಧರೋ ಅಹು;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪದೇಸೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೮೫.

‘‘ಚಿತ್ತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ, ಪವಿವೇಕರಸಂ ವಿಜಾನಿಯ;

ಝಾಯಂ ನಿಪಕೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ, ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸುಖಂ ನಿರಾಮಿಸ’’ನ್ತಿ. –

ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಚಿತ್ತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕೋವಿದೋತಿ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣೇ ಕುಸಲೋ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತಬ್ಬಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಗ್ಗಹಣಾದಿಯೋಗ್ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಛೇಕೋ. ಪವಿವೇಕರಸಂ ವಿಜಾನಿಯಾತಿ ಕಾಯವಿವೇಕಸಂವಡ್ಢಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಸ್ಸ ರಸಂ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ, ವಿವೇಕಸುಖಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪವಿವೇಕರಸಂ ಪಿತ್ವಾ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೦೫) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಝಾಯನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಪಚ್ಛಾ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚ ಝಾಯನ್ತೋ. ನಿಪಕೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಹರಣೇ ಕುಸಲೋ. ಪತಿಸ್ಸತೋತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ. ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸುಖಂ ನಿರಾಮಿಸನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಾದಿಕೋಸಲ್ಲೇನ ಲಬ್ಭೇ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಸುಖೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ¶ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಝಾನೇನೇವ ಝಾಯನ್ತೋ ಕಾಮಾಮಿಸವಟ್ಟಾಮಿಸೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ನಿರಾಮಿಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಂ ಫಲಸುಖಞ್ಚ ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುನಾಗತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ನಾಗಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಇತೋ ¶ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುಅಞ್ಞವಾದಿನನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ನಾರದೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಮಾಳಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಪುರಕ್ಖತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ತೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಭಿತ್ಥವಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರೇ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನಾಗಿತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಭಗವತಿ ¶ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೯೯ ಆದಯೋ) ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೪.೪೭-೫೪) –

‘‘ವಿಸಾಲಮಾಳೇ ಆಸೀನೋ, ಅದ್ದಸಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಖೀಣಾಸವಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಾ ತೇವಿಜ್ಜಾ, ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ;

ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಕೋ ದಿಸ್ವಾ ನಪ್ಪಸೀದತಿ.

‘‘ಞಾಣೇ ಉಪನಿಧಾ ಯಸ್ಸ, ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಸದೇವಕೇ;

ಅನನ್ತಞಾಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಕೋ ದಿಸ್ವಾ ನಪ್ಪಸೀದತಿ.

‘‘ಧಮ್ಮಕಾಯಞ್ಚ ದೀಪೇನ್ತಂ, ಕೇವಲಂ ರತನಾಕರಂ;

ವಿಕಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಕೋ ದಿಸ್ವಾ ನಪ್ಪಸೀದತಿ.

‘‘ಇಮಾಹಿ ತೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ, ನಾರದೋವ್ಹಯವಚ್ಛಲೋ;

ಪದುಮುತ್ತರಂ ಥವಿತ್ವಾನ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಪರಾಜಿತಂ.

‘‘ತೇನ ¶ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ಬುದ್ಧಸನ್ಥವನೇನ ಚ;

ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ಇತೋ ತಿಂಸಕಪ್ಪಸತೇ, ಸುಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಅವಿತಥದೇಸನತಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ಪೀತಿವೇಗಪ್ಪವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ –

೮೬.

‘‘ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುಅಞ್ಞವಾದಿನಂ, ಮಗ್ಗೋ ನ ನಿಬ್ಬಾನಗಮೋ ಯಥಾ ಅಯಂ;

ಇತಿಸ್ಸು ಸಙ್ಘಂ ಭಗವಾನುಸಾಸತಿ, ಸತ್ಥಾ ಸಯಂ ಪಾಣಿತಲೇವ ದಸ್ಸಯ’’ನ್ತಿ. –

ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಸಾಸನಾ ಬಾಹಿರಕೇ ಸಮಯೇ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಥುಅಞ್ಞವಾದಿನ’’ನ್ತಿ, ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಗ್ಗೋ ನ ನಿಬ್ಬಾನಗಮೋ ಯಥಾ ಅಯನ್ತಿ ಯಥಾ ಅಯಂ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಏಕಂಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಮೋ, ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮೀ, ಏವಂ ನಿಬ್ಬಾನಗಮೋ ಮಗ್ಗೋ ತಿತ್ಥಿಯಸಮಯೇ ನತ್ಥಿ ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತತ್ತಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯವಾದಸ್ಸ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ಇಧೇವ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ, ಇಧ ತತಿಯೋ ಸಮಣೋ, ಇಧ ¶ ಚತುತ್ಥೋ ಸಮಣೋ, ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪; ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೯; ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧).

ಇತೀತಿ ಏವಂ. ಅಸ್ಸೂತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಸಙ್ಘನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ, ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೋಯಂ ಯಥಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ. ಸಙ್ಘನ್ತಿ ವಾ ಸಮೂಹಂ, ವೇನೇಯ್ಯಜನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಭಗವಾತಿ ಭಾಗ್ಯವನ್ತತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ಇತಿವುತ್ತಕವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸತ್ಥಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಅನುಸಾಸತೀತಿ ಸತ್ಥಾ. ಸಯನ್ತಿ ಸಯಮೇವ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ‘‘ಸೀಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸಙ್ಗಹೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮೀ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಯಥಾ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಅತ್ಥಿ, ಏವಂ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಭಗವಾ ಸಯಮೇವ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಞಾತಂ, ಸಯಮೇವ ವಾ ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹತ್ಥತಲೇ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ವೇನೇಯ್ಯಜನತಂ ಅನುಸಾಸತಿ ಓವದತೀತಿ.

ನಾಗಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಪವಿಟ್ಠತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಖನ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಾ ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪವಿಟ್ಠತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕೇಸವೋ ನಾಮ ತಾಪಸೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನಿನ್ನಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ¶ ವಿಚರನ್ತೋ ಉಪತಿಸ್ಸಕೋಲಿತಾನಂ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ತೇಪಿ ನಾಮ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ ತತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ತದೇವ ಮಞ್ಞೇ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೪.೫೫-೫೯) –

‘‘ನಾರದೋ ¶ ಇತಿ ಮೇ ನಾಮಂ, ಕೇಸವೋ ಇತಿ ಮಂ ವಿದೂ;

ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಏಸಂ, ಅಗಮಂ ಬುದ್ಧಸನ್ತಿಕಂ.

‘‘ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ¶ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಮಹಾಮುನಿ;

ಅಸ್ಸಾಸಯನ್ತೋ ಸತ್ತೇ ಸೋ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಸಿರೇ ಕತ್ವಾನ ಅಞ್ಜಲಿಂ;

ಸತ್ಥಾರಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಪಕ್ಕಾಮಿಂ ಪಾಚಿನಾಮುಖೋ.

‘‘ಸತ್ತರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ರಾಜಾ ಆಸಿ ಮಹೀಪತಿ;

ಅಮಿತ್ತತಾಪನೋ ನಾಮ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೮೭.

‘‘ಖನ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಾ ಯಥಾಭೂತಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಪದಾಲಿತಾ;

ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾತಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ, ತೇ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನುಪಲಕ್ಖಣತೋ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾದೀಹಿ ಪರಿಜಾನನವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ದಿಟ್ಠಾ ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅವಿಪರೀತತೋ ದಿಟ್ಠಾ. ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಪದಾಲಿತಾತಿ ಕಾಮಭವಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ಕಮ್ಮಭವಾ ಉಪಪತ್ತಿಭವಾ ಚ ಮಗ್ಗಞಾಣಸತ್ಥೇನ ಭಿನ್ನಾ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ. ಕಿಲೇಸಪದಾಲನೇನೇವ ಹಿ ಕಮ್ಮೋಪಪತ್ತಿಭವಾ ಪದಾಲಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ.

ಪವಿಟ್ಠತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಅಜ್ಜುನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಸಕ್ಖಿಂ ವತ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಜ್ಜುನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ¶ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸೀಹಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅರಞ್ಞೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಸತ್ಥಾರಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ’’ತಿ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸುಪುಪ್ಫಿತಸಾಲಸಾಖಂ ¶ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅಜ್ಜುನೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿ ಕತಪರಿಚಯೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏವಾಹಂ ಅಮತಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ನಿಗಣ್ಠೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಾರಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹಾ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೪.೬೦-೬೫) –

‘‘ಮಿಗರಾಜಾ ತದಾ ಆಸಿಂ, ಅಭಿಜಾತೋ ಸುಕೇಸರೀ;

ಗಿರಿದುಗ್ಗಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ಅದ್ದಸಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಅಯಂ ನು ಖೋ ಮಹಾವೀರೋ, ನಿಬ್ಬಾಪೇತಿ ಮಹಾಜನಂ;

ಯಂನೂನಾಹಂ ಉಪಾಸೇಯ್ಯಂ, ದೇವದೇವಂ ನರಾಸಭಂ.

‘‘ಸಾಖಂ ಸಾಲಸ್ಸ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಸಕೋಸಂ ಪುಪ್ಫಮಾಹರಿಂ;

ಉಪಗನ್ತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಅದಾಸಿಂ ಪುಪ್ಫಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪುಪ್ಫದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ಚ ನವಮೇ ಕಪ್ಪೇ, ವಿರೋಚನಸನಾಮಕಾ;

ತಯೋ ಆಸಿಂಸು ರಾಜಾನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಸುಖಾಧಿಗಮಸಮ್ಭೂತೇನ ಪೀತಿವೇಗೇನ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ –

೮೮.

‘‘ಅಸಕ್ಖಿಂ ವತ ಅತ್ತಾನಂ, ಉದ್ಧಾತುಂ ಉದಕಾ ಥಲಂ;

ವುಯ್ಹಮಾನೋ ಮಹೋಘೇವ, ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಹ’’ನ್ತಿ. – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ¶ ಅಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಸಕ್ಕೋಸಿಂ. ವತಾತಿ ವಿಮ್ಹಯೇ ನಿಪಾತೋ. ಅತಿವಿಮ್ಹಯನೀಯಞ್ಹೇತಂ ಯದಿದಂ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೋ. ತೇನಾಹ –

‘‘ತಂ ಕಿಂಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕತಮಂ ನು ಖೋ ದುಕ್ಕರತರಂ ವಾ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರಂ ವಾ, ಯಂ ಸತ್ತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೧೧೫)?

ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಯೋ ಹಿ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ ಸೋ ಅತ್ತಾತಿ. ಉದ್ಧಾತುನ್ತಿ ¶ ಉದ್ಧರಿತುಂ, ‘‘ಉದ್ಧಟ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾ�