📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ

ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

(ದುತಿಯೋ ಭಾಗೋ)

೪. ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೋ

೧. ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಲಙ್ಕತಾತಿಆದಿಕಾ ¶ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಗಿಮ್ಹಸಮಯೇ ಸೂರಿಯಾತಪಸನ್ತತ್ತಾಯ ¶ ಭೂಮಿಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಸತ್ಥಾರಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಛತ್ತಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ನಾಗಸಮಾಲೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ನಗರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ನಚ್ಚಕಿಂ ಮಹಾಪಥೇ ತೂರಿಯೇಸು ವಜ್ಜನ್ತೇಸು ನಚ್ಚನ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ತಥಾ ತಥಾ ಪರಿವತ್ತಿ, ಅಹೋ ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಖಯವಯಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೬.೩೭-೪೮) –

‘‘ಅಙ್ಗಾರಜಾತಾ ಪಥವೀ, ಕುಕ್ಕುಳಾನುಗತಾ ಮಹೀ;

ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸಮ್ಹಿ ಚಙ್ಕಮಿ.

‘‘ಪಣ್ಡರಂ ¶ ಛತ್ತಮಾದಾಯ, ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಹಂ;

ತತ್ಥ ದಿಸ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ವಿತ್ತಿ ಮೇ ಉಪಪಜ್ಜಥ.

‘‘ಮರೀಚಿಯೋತ್ಥಟಾ ಭೂಮಿ, ಅಙ್ಗಾರಾವ ಮಹೀ ಅಯಂ;

ಉಪಹನ್ತಿ ಮಹಾವಾತಾ, ಸರೀರಸ್ಸಾಸುಖೇಪನಾ.

‘‘ಸೀತಂ ಉಣ್ಹಂ ವಿಹನನ್ತಂ, ವಾತಾತಪನಿವಾರಣಂ;

ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹ ಇಮಂ ಛತ್ತಂ, ಫಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಬ್ಬುತಿಂ.

‘‘ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಪದುಮುತ್ತರೋ ಮಹಾಯಸೋ;

ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿ ತದಾ ಜಿನೋ.

‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಾನಿ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ;

ಸತಾನಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹೋಸಹಂ.

‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ;

ಅನುಭೋಮಿ ಸಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಸುಕತಮತ್ತನೋ.

‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜಾತಿ, ಚರಿಮೋ ವತ್ತತೇ ಭವೋ;

ಅಜ್ಜಾಪಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಮೇ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಧರೀಯತಿ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಛತ್ತಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಛತ್ತದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ –

೨೬೭.

‘‘ಅಲಙ್ಕತಾ ¶ ಸುವಸನಾ, ಮಾಲಿನೀ ಚನ್ದನುಸ್ಸದಾ;

ಮಜ್ಝೇ ಮಹಾಪಥೇ ನಾರೀ, ತೂರಿಯೇ ನಚ್ಚತಿ ನಟ್ಟಕೀ.

೨೬೮.

‘‘ಪಿಣ್ಡಿಕಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋಹಂ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನಂ ಉದಿಕ್ಖಿಸಂ;

ಅಲಙ್ಕತಂ ಸುವಸನಂ, ಮಚ್ಚುಪಾಸಂವ ಓಡ್ಡಿತಂ.

೨೬೯.

‘‘ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥ;

ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹು, ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥ.

೨೭೦.

‘‘ತತೋ ¶ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಅಲಙ್ಕತಾತಿ ಹತ್ಥೂಪಗಾದಿಆಭರಣೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಗತ್ತಾ. ಸುವಸನಾತಿ ಸುನ್ದರವಸನಾ ಸೋಭನವತ್ಥನಿವತ್ಥಾ. ಮಾಲಿನೀತಿ ಮಾಲಾಧಾರಿನೀ ಪಿಳನ್ಧಿತಪುಪ್ಫಮಾಲಾ. ಚನ್ದನುಸ್ಸದಾತಿ ಚನ್ದನಾನುಲೇಪಲಿತ್ತಸರೀರಾ. ಮಜ್ಝೇ ಮಹಾಪಥೇ ನಾರೀ, ತೂರಿಯೇ ನಚ್ಚತಿ ನಟ್ಟಕೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಏಕಾ ನಾರೀ ನಟ್ಟಕೀ ನಾಟಕಿತ್ಥೀ ನಗರವೀಥಿಯಾ ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೇ ತೂರಿಯೇ ವಜ್ಜನ್ತೇ ನಚ್ಚತಿ, ಯಥಾಪಟ್ಠಪಿತಂ ನಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ.

ಪಿಣ್ಡಿಕಾಯಾತಿ ಭಿಕ್ಖಾಯ. ಪವಿಟ್ಠೋಹನ್ತಿ ನಗರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಅಹಂ. ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನಂ ಉದಿಕ್ಖಿಸನ್ತಿ ನಗರವೀಥಿಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪರಿಸ್ಸಯಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ವೀಥಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಂ ನಟ್ಟಕಿಂ ಓಲೋಕೇಸಿಂ. ಕಿಂ ವಿಯ? ಮಚ್ಚುಪಾಸಂವ ಓಡ್ಡಿತನ್ತಿ ಯಥಾ ಮಚ್ಚುಸ್ಸ ಮಚ್ಚುರಾಜಸ್ಸ ಪಾಸಭೂತೋ ರೂಪಾದಿಕೋ ಓಡ್ಡಿತೋ ಲೋಕೇ ಅನುವಿಚರಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಏಕಂಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಅನತ್ಥಾವಹೋ, ಏವಂ ¶ ಸಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇ ಠಿತಾನಂ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಏಕಂಸತೋ ಅನತ್ಥಾವಹಾತಿ ಮಚ್ಚುಪಾಸಸದಿಸೀ ವುತ್ತಾ.

ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ ಮಚ್ಚುಪಾಸಸದಿಸತ್ತಾ. ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ. ಮನಸೀಕಾರೋ ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತೋ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಮಂಸೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಛವಿಯಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಅಸುಚಿದುಗ್ಗನ್ಧಜೇಗುಚ್ಛಪಟಿಕ್ಕೂಲೋ ಅನಿಚ್ಚುಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮೋ ಈದಿಸೇ ವಿಕಾರೇ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹೂತಿ ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಸಭಾವೂಪಧಾರಣಮುಖೇನ ತಸ್ಸ ಚ ತಂನಿಸ್ಸಿತಾನಞ್ಚ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಸರಸಪಭಙ್ಗುತಞ್ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ತೇಸು ಚ ಯಕ್ಖರಕ್ಖಸಾದೀಸು ವಿಯ ಭಯತೋ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇಸು ತತ್ಥ ಮೇ ಅನೇಕಾಕಾರಆದೀನವೋ ದೋಸೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆನಿಸಂಸೋ. ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥಾತಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಂ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾನುಭಾವಸಿದ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಿದಾಞಾಣಂ ಮಮ ಹದಯೇ ಸಣ್ಠಾಸಿ, ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ¶ ತೇಸಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಣೇ ಚಿತ್ತಂ ನಾಹೋಸಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಮುಞ್ಚಿತುಕಾಮತಾದಿವಸೇನ ತತ್ಥ ಉದಾಸೀನಮೇವ ಜಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತೋತಿ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣತೋ ಪರಂ. ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇತಿ ಲೋಕುತ್ತರಭಾವನಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ. ಏತೇನ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ನಾಮ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಾತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಭಗುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಹಂ ಮಿದ್ಧೇನಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಭಗುತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥರಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಸ್ಸ ಧಾತುಯೋ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ನಿಮ್ಮಾನರತೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಭಗೂತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಅನುರುದ್ಧಕಿಮಿಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಬಾಲಕಲೋಣಕಗಾಮೇ ವಸನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭವಂ ವಿನೋದೇತುಂ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಚಙ್ಕಮಂ ಅಭಿರುಹನ್ತೋ ಪಪತಿತ್ವಾ ¶ ತದೇವ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೬.೪೯-೫೭) –

‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ, ಪದುಮುತ್ತರೇ ಮಹಾಯಸೇ;

ಪುಪ್ಫವಟಂಸಕೇ ಕತ್ವಾ, ಸರೀರಮಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ನಿಮ್ಮಾನಂ ಅಗಮಾಸಹಂ;

ದೇವಲೋಕಗತೋ ಸನ್ತೋ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಸರಾಮಹಂ.

‘‘ಅಮ್ಬರಾ ಪುಪ್ಫವಸ್ಸೋ ಮೇ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಪವಸ್ಸತಿ;

ಸಂಸರಾಮಿ ಮನುಸ್ಸೇ ಚೇ, ರಾಜಾ ಹೋಮಿ ಮಹಾಯಸೋ.

‘‘ತಹಿಂ ಕುಸುಮವಸ್ಸೋ ಮೇ, ಅಭಿವಸ್ಸತಿ ಸಬ್ಬದಾ;

ತಸ್ಸೇವ ಪುಪ್ಫಪೂಜಾಯ, ವಾಹಸಾ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಿನೋ.

‘‘ಅಯಂ ¶ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಮಯ್ಹಂ, ಚರಿಮೋ ವತ್ತತೇ ಭವೋ;

ಅಜ್ಜಾಪಿ ಪುಪ್ಫವಸ್ಸೋ ಮೇ, ಅಭಿವಸ್ಸತಿ ಸಬ್ಬದಾ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ದೇಹಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಫಲಸುಖೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖೇನ ಚ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಏಕವಿಹಾರಂ ಅನುಮೋದಿತುಂ ಉಪಗತೇನ – ‘‘ಕಚ್ಚಿ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರಸೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ನಿವೇದೇನ್ತೋ –

೨೭೧.

‘‘ಅಹಂ ಮಿದ್ಧೇನ ಪಕತೋ, ವಿಹಾರಾ ಉಪನಿಕ್ಖಮಿಂ;

ಚಙ್ಕಮಂ ಅಭಿರುಹನ್ತೋ, ತತ್ಥೇವ ಪಪತಿಂ ಛಮಾ.

೨೭೨.

‘‘ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಮಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಪುನಪಾರುಯ್ಹ ಚಙ್ಕಮಂ;

ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಿಂ ಸೋಹಂ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತೋ.

೨೭೩.

‘‘ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥ;

ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹು, ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥ.

೨೭೪.

‘‘ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಮಿದ್ಧೇನ ಪಕತೋತಿ ಕಾಯಾಲಸಿಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಸತ್ತಿವಿಘಾತಸಭಾವೇನ ಮಿದ್ಧೇನ ಅಭಿಭೂತೋ. ವಿಹಾರಾತಿ ಸೇನಾಸನತೋ. ಉಪನಿಕ್ಖಮಿನ್ತಿ ಚಙ್ಕಮಿತುಂ ನಿಕ್ಖಮಿಂ. ತತ್ಥೇವ ಪಪತಿಂ ಛಮಾತಿ ತತ್ಥೇವ ಚಙ್ಕಮಸೋಪಾನೇ ನಿದ್ದಾಭಿಭೂತತಾಯ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಪತಿಂ. ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಮಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಭೂಮಿಯಂ ಪತನೇನ ಪಂಸುಕಿತಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಾವಯವಾನಿ ಅನುಮಜ್ಜಿತ್ವಾ. ಪುನಪಾರುಯ್ಹ ಚಙ್ಕಮನ್ತಿ ‘‘ಪತಿತೋ ದಾನಾಹ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನಪಿ ಚಙ್ಕಮಟ್ಠಾನಂ ಆರುಹಿತ್ವಾ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತೋತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತೋ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇದಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸಿ.

ಭಗುತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಸಭಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪರೇ ¶ ¶ ಚಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಭಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿವಾವಿಹಾರಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಉಪಾಹನಂ ¶ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪೇ ಭಗವತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಸುವಣ್ಣಚೇತಿಯೇ ಛಹಿ ಕುಲಪುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತಸತ್ತಮೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಇತರೇ ಆಹ – ‘‘ಮಯಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಜೀವಿತೇ ಸಾಪೇಕ್ಖಾ ಹೋಮ, ಜೀವಿತೇ ಸಾಪೇಕ್ಖೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಙ್ಕಿರಿಯಾ ಚ ದುಕ್ಖಾ. ಹನ್ದ, ಮಯಂ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಯ್ಹ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು.

ಅಥ ನೇಸಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ತದಹೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಹುತ್ವಾ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಉಪನೇಸಿ. ಇತರೇ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಕತಕಿಚ್ಚಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಾಪಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪಪಞ್ಚೋ, ಸಮಣಧಮ್ಮಮೇವ ಮಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಮನುಯುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ಥೇರೋ ನೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಗಮಾಸಿ.

ತತೋ ನೇಸಂ ಏಕೋ ದ್ವೀಹತೀಹಚ್ಚಯೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಪರಿವಾರಂ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ತಥೇವ ವತ್ವಾ ತೇಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇಸು ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ಅನಾಗಾಮೀ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಇತರೇ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಙ್ಕಿರಿಯಮೇವ ಕತ್ವಾ ಛಸು ಕಾಮಸಗ್ಗೇಸು ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಏಕೋ ಮಲ್ಲರಾಜಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ, ಏಕೋ ಗನ್ಧಾರರಾಜಕುಲೇ, ಏಕೋ ಬಾಹಿರರಟ್ಠೇ, ಏಕೋ ರಾಜಗಹೇ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಕುಲದಾರಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ಇತರೋ ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸಾ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ಧೀತಾ, ನಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧೀತಾ ಸಮಯನ್ತರಂ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಏಕಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾದಯಿಂಸು. ಅಥೇಕೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ಸಾ ತೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಂ ಗಬ್ಭಿನಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿಂಸು. ಸಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ¶ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸಭಾಯಂ ವಿಜಾಯಿ. ತೇನಸ್ಸ ಸಭಿಯೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಾನಾಸತ್ಥಾನಿ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ಮಹಾವಾದೀ ಹುತ್ವಾ ವಾದಪ್ಪಸುತೋ ವಿಚರನ್ತೋ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಅದಿಸ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಅಸ್ಸಮಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಾದಯೋ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಮಾತುಯಾ ಇತ್ಥಿಭಾವಂ ಜಿಗುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ದಿನ್ನೇ ವೀಸತಿಪಞ್ಹೇ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇ ತೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇ ಚಸ್ಸ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಕಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ಸಭಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨. ಸಭಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ) ಪನ ¶ ‘‘ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾ ತೇ ಪಞ್ಹೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಅದಾಸೀ’’ತಿ ಆಗತಂ.

ಯದಾ ಪನ ಭಗವಾ ಪವತ್ತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವೇಳುವನೇ ವಿಹಾಸಿ, ತದಾ ಸಭಿಯೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ತೇ ಪಞ್ಹೇ ಬ್ಯಾಕಾಸೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಭಿಯಸುತ್ತೇ (ಸು. ನಿ. ಸಭಿಯಸುತ್ತಂ) ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಭಿಯೋ ಪನ ಭಗವತಾ ತೇಸು ಪಞ್ಹೇಸು ಬ್ಯಾಕತೇಸು ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೬.೨೭-೩೧) –

‘‘ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಮುನಿನೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವುಸೀಮತೋ;

ದಿವಾವಿಹಾರಂ ವಜತೋ, ಅಕ್ಕಮನಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಅಕ್ಕಮನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹಾ ಪನ ಹುತ್ವಾ ದೇವದತ್ತೇ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮನ್ತೇ ದೇವದತ್ತಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ –

೨೭೫.

‘‘ಪರೇ ಚ ನ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ಮಯಮೇತ್ಥ ಯಮಾಮಸೇ;

ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ತತೋ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇಧಗಾ.

೨೭೬.

‘‘ಯದಾ ಚ ಅವಿಜಾನನ್ತಾ, ಇರಿಯನ್ತ್ಯಮರಾ ವಿಯ;

ವಿಜಾನನ್ತಿ ಚ ಯೇ ಧಮ್ಮಂ, ಆತುರೇಸು ಅನಾತುರಾ.

೨೭೭.

‘‘ಯಂ ¶ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಥಿಲಂ ಕಮ್ಮಂ, ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಞ್ಚ ಯಂ ವತಂ;

ಸಙ್ಕಸ್ಸರಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ನ ತಂ ಹೋತಿ ಮಹಪ್ಫಲಂ.

೨೭೮.

‘‘ಯಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು, ಗಾರವೋ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ;

ಆರಕಾ ಹೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ನಭಂ ಪುಥವಿಯಾ ಯಥಾ’’ತಿ. –

ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಪರೇತಿ ಪಣ್ಡಿತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞೇ – ‘‘ಅಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಅಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿಭೇದಕರವತ್ಥುದೀಪನವಸೇನ ವಿವಾದಪ್ಪಸುತಾ ಪರೇ ನಾಮ. ತೇ ತತ್ಥ ವಿವಾದಂ ಕರೋನ್ತಾ ‘‘ಮಯಂ ಯಮಾಮಸೇ ಉಪರಮಾಮ ನಸ್ಸಾಮ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಮಚ್ಚುಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ. ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ವಿಜಾನನ್ತೀತಿ ಯೇ ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾ – ‘‘ಮಯಂ ಮಚ್ಚುಸಮೀಪಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವಿಜಾನನ್ತಿ. ತತೋ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇಧಗಾತಿ ಏವಞ್ಹಿ ತೇ ಜಾನನ್ತಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಮೇಧಗಾನಂ ಕಲಹಾನಂ ವೂಪಸಮಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತೇ ಮೇಧಗಾ ಸಮ್ಮನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪರೇ ಚಾತಿ ಯೇ ಸತ್ಥು ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿಯಾ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ಸಾಸನತೋ ಬಾಹಿರತಾಯ ಪರೇ, ತೇ ಯಾವ ‘‘ಮಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಇಧ ಲೋಕೇ ¶ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಟಿನಿಗ್ಗಾಹೇನ ಯಮಾಮಸೇ ವಾಯಮಾಮಾ’’ತಿ ನ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ತಾವ ವಿವಾದಾ ನ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ, ಯದಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಗಾಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ತೇಸು ವಿವಾದಪ್ಪಸುತೇಸು ಅಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾದಿಕೇ ಅಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾದಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ತತೋ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಾ ತೇ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿವಾದಸಙ್ಖಾತಾ ಮೇಧಗಾ ಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ಅವಿಜಾನನ್ತಾತಿ ವಿವಾದಸ್ಸ ವೂಪಸಮೂಪಾಯಂ, ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮೇ ವಾ ಯಾಥಾವತೋ ಅಜಾನನ್ತಾ. ಇರಿಯನ್ತ್ಯಮರಾ ವಿಯಾತಿ ಅಮರಾ ವಿಯ ಜರಾಮರಣಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ವಿಯ ಉದ್ಧತಾ ಉನ್ನಳಾ ಚಪಲಾ ಮುಖರಾ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣವಾಚಾ ಹುತ್ವಾ ವತ್ತನ್ತಿ ಚರನ್ತಿ ವಿಚರನ್ತಿ ತದಾ ವಿವಾದೋ ನ ವೂಪಸಮ್ಮತೇವ. ವಿಜಾನನ್ತಿ ಚ ಯೇ ಧಮ್ಮಂ, ಆತುರೇಸು ಅನಾತುರಾತಿ ಯೇ ಪನ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಧಮ್ಮಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇ ಕಿಲೇಸರೋಗೇನ ಆತುರೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಅನಾತುರಾ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಅನೀಘಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ವಿವಾದೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ವೂಪಸಮ್ಮತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಯಂ ¶ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಥಿಲಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಓಲಿಯಿತ್ವಾ ಕರಣೇನ ಸಿಥಿಲಗಾಹಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಥಲಿಭಾವೇನ ಕತಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ವೇಸೀಆದಿಕೇ ಅಗೋಚರೇ ಚರಣೇನ, ಕುಹನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನ ವಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವತಸಮಾದಾನಂ. ಸಙ್ಕಸ್ಸರನ್ತಿ ಸಙ್ಕಾಹಿ ಸರಿತಬ್ಬಂ, ವಿಹಾರೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ನೂನ ಅಸುಕೇನ ಕತ’’ನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ಅಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಂ, ಉಪೋಸಥಕಿಚ್ಚಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಸನ್ನಿಪತಿತಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮೇ ಮಮ ಚರಿಯಂ ಞತ್ವಾ ಮಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಕಾಮಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಆಸಙ್ಕಾಹಿ ಸರಿತಂ ಉಸಙ್ಕಿತಂ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ. ನ ತಂ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಏವರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಂ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಅಮಹಪ್ಫಲಭಾವೇನೇವ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಮ್ಪಿಸ್ಸ ನ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿನೋ ಚ ವಿವಾದಸ್ಸ ಅವಸರೋ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಗಾರವೋ ¶ ನೂಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ ಅಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹಿಭಾವೇನ ಗರುಕಾತಬ್ಬೇಸು ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಗಾರವೋ ಗರುಕರಣಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಆರಕಾ ಹೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮತೋಪಿ ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮತೋಪಿ ದೂರೇ ಹೋತಿ, ನ ಹಿ ತಂ ಗರೂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ಅಸಿಕ್ಖಿಯಮಾನೋ ಅನಾದಿಯನ್ತೋ ನ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಕುತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಆರಕಾ ಹೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ‘‘ನಭಂ ಪುಥವಿಯಾ ಯಥಾ’’ತಿ ಯಥಾ ನಭಂ ಆಕಾಸಂ ಪುಥವಿಯಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಸಭಾವತೋ ದೂರೇ. ನ ಕದಾಚಿ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಭಾವೋ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ನಭಞ್ಚ ¶ ದೂರೇ ಪಥವೀ ಚ ದೂರೇ, ಪಾರಂ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ತದಾಹು ದೂರೇ;

ತತೋ ಹವೇ ದೂರತರಂ ವದನ್ತಿ, ಸತಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಅಸತಞ್ಚ ರಾಜಾ’’ತಿ.(ಜಾ. ೨.೨೧.೪೧೪);

ಸಭಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ನನ್ದಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಧಿರತ್ಥೂತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ನನ್ದಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾವಿಭವೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕೇನ ವತ್ಥೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪಣಿಧಾನಮಕಾಸಿ, ಸತ್ಥು ಬೋಧಿರುಕ್ಖೇ ಪದೀಪಪೂಜಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ. ಸೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕರವಿಕಸಕುಣೋ ಹುತ್ವಾ ಮಧುರಕೂಜಿತಂ ಕೂಜನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಅಕಾಸಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಮಯೂರೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಸನಗುಹಾಯ ದ್ವಾರೇ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಧುರವಸ್ಸಿತಂ ವಸ್ಸಿ, ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ನನ್ದಕೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೬.೨೨-೨೬) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ ¶ ಬೋಧಿಯಾ ಪಾದಪುತ್ತಮೇ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ತಯೋ ಉಕ್ಕೇ ಅಧಾರಯಿಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಸೋಹಂ ಉಕ್ಕಮಧಾರಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಉಕ್ಕದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹಾ ಪನ ಹುತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಓವಾದೇ ಆಣತ್ತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಸತಾನಿ ಏಕೋವಾದೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇಸಿ. ತೇನ ನಂ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಥೇರಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ಅಞ್ಞತರಾ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ ಇತ್ಥೀ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಹಸಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾ ತಂ ಕಿರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಸರೀರಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಕೂಲವಿಭಾವನಮುಖೇನ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ –

೨೭೯.

‘‘ಧಿರತ್ಥು ಪೂರೇ ದುಗ್ಗನ್ಧೇ, ಮಾರಪಕ್ಖೇ ಅವಸ್ಸುತೇ;

ನವಸೋತಾನಿ ತೇ ಕಾಯೇ, ಯಾನಿ ಸನ್ದನ್ತಿ ಸಬ್ಬದಾ.

೨೮೦.

‘‘ಮಾ ¶ ¶ ಪುರಾಣಂ ಅಮಞ್ಞಿತ್ಥೋ, ಮಾಸಾದೇಸಿ ತಥಾಗತೇ;

ಸಗ್ಗೇಪಿ ತೇ ನ ರಜ್ಜನ್ತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಮಾನುಸೇ.

೨೮೧.

‘‘ಯೇ ಚ ಖೋ ಬಾಲಾ ದುಮ್ಮೇಧಾ, ದುಮ್ಮನ್ತೀ ಮೋಹಪಾರುತಾ;

ತಾದಿಸಾ ತತ್ಥ ರಜ್ಜನ್ತಿ, ಮಾರಖಿತ್ತಮ್ಹಿ ಬನ್ಧನೇ.

೨೮೨.

‘‘ಯೇಸಂ ರಾಗೋ ಚ ದೋಸೋ ಚ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ವಿರಾಜಿತಾ;

ತಾದೀ ತತ್ಥ ನ ರಜ್ಜನ್ತಿ, ಛಿನ್ನಸುತ್ತಾ ಅಬನ್ಧನಾ’’ತಿ. – ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಧೀತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ರತ್ಥೂತಿ ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಧೀ ಅತ್ಥು ತಂ ಜಿಗುಚ್ಛಾಮಿ ತವ ಧಿಕ್ಕಾರೋ ಹೋತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೂರೇತಿಆದೀನಿ ತಸ್ಸಾ ಧಿಕ್ಕಾತಬ್ಬಭಾವದೀಪನಾನಿ ಆಮನ್ತನವಚನಾನಿ. ಪೂರೇತಿ ಅತಿವಿಯ ಜೇಗುಚ್ಛೇಹಿ ನಾನಾಕುಣಪೇಹಿ ನಾನಾವಿಧಅಸುಚೀಹಿ ಸಮ್ಪುಣ್ಣೇ. ದುಗ್ಗನ್ಧೇತಿ ಕುಣಪಪೂರಿತತ್ತಾ ಏವ ಸಭಾವದುಗ್ಗನ್ಧೇ. ಮಾರಪಕ್ಖೇತಿ ಯಸ್ಮಾ ವಿಸಭಾಗವತ್ಥು ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಕಿಲೇಸಮಾರಂ ವಡ್ಢೇತಿ, ದೇವಪುತ್ತಮಾರಸ್ಸ ಚ ಓತಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಂ ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಮಾರಸ್ಸ ಪಕ್ಖೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾರಪಕ್ಖೇ’’ತಿ. ಅವಸ್ಸುತೇತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಕಿಲೇಸಾವಸ್ಸವನೇನ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಅಸುಚಿನಿಸ್ಸನ್ದನೇನ ಚ ಅವಸ್ಸುತೇ. ಇದಾನಿಸ್ಸಾ ನವಸೋತಾನಿ ತೇ ಕಾಯೇ, ಯಾನಿ ಸನ್ದನ್ತಿ ಸಬ್ಬದಾತಿ ‘‘ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಾ ಅಕ್ಖಿಗೂಥಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೧೯೯) ವುತ್ತಂ ಅಸುಚಿನೋ ಅವಸ್ಸವನಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏವಂ ¶ ಪನ ನವಛಿದ್ದಂ ಧುವಸ್ಸವಂ ಅಸುಚಿಭರಿತಂ ಕಾಯಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಜಾನನ್ತೀ ಮಾ ಪುರಾಣಂ ಅಮಞ್ಞಿತ್ಥೋತಿ ಪುರಾಣಂ ಅಜಾನನಕಾಲೇ ಪವತ್ತಂ ಹಸಿತಲಪಿತಂ ಕೀಳಿತಂ ಮಾ ಮಞ್ಞಿ, ‘‘ಇದಾನಿಪಿ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಾ ಚಿನ್ತೇಹಿ. ಮಾಸಾದೇಸಿ ತಥಾಗತೇತಿ ಯಥಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪುರಿಮಕಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಆಗತಾ, ಯಥಾ ವಾ ತೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಗತಾ ಪಟಿಪನ್ನಾ, ಯಥಾ ಚ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಚ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಆಗತಾ ಅಧಿಗತಾ ಅವಬುದ್ಧಾ, ತಥಾ ಇಮೇಪೀತಿ ಏವಂ ತಥಾ ಆಗಮನಾದಿಅತ್ಥೇನ ತಥಾಗತೇ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ಪಕತಿಸತ್ತೇ ವಿಯ ಅವಞ್ಞಾಯ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಚ ¶ ಉಪಸಙ್ಕಮಮಾನಾ ಮಾಸಾದೇಸಿ. ಅನಾಸಾದೇತಬ್ಬತಾಯ ಕಾರಣಮಾಹ. ಸಗ್ಗೇಪಿ ತೇ ನ ರಜ್ಜನ್ತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಮಾನುಸೇತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೇನಾಪಿ ಅಕ್ಖಾನೇನ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಸುಖೇ ಸಗ್ಗೇಪಿ ತೇ ಸಾವಕಬುದ್ಧಾ ನ ರಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಆದೀನವಸ್ಸ ಸುಪರಿದಿಟ್ಠತ್ತಾ ರಾಗಂ ನ ಜನೇನ್ತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಮೀಳ್ಹರಾಸಿಸದಿಸೇ ಮಾನುಸೇ ಕಾಮಗುಣೇ, ತತ್ಥ ನ ರಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ.

ಯೇ ಚ ಖೋತಿ ಯೇ ಪನ ಬಾಲ್ಯಪ್ಪಯೋಗತೋ ಬಾಲಾ, ಧಮ್ಮೋಜಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ದುಮ್ಮೇಧಾ, ಅಸುಭೇ ಸುಭಾನುಪಸ್ಸನೇನ ದುಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತಿತಾಯ ದುಮ್ಮನ್ತೀ, ಮೋಹೇನ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಮೋಹಪಾರುತಾ ¶ ತಾದಿಸಾ ತಥಾರೂಪಾ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾ, ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞಿತೇ, ಮಾರಖಿತ್ತಮ್ಹಿ ಬನ್ಧನೇ ಮಾರೇನ ಓಡ್ಡಿತೇ ಮಾರಪಾಸೇ, ರಜ್ಜನ್ತಿ ರತ್ತಾ ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಅಜ್ಝೋಪನ್ನಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

ವಿರಾಜಿತಾತಿ ಯೇಸಂ ಪನ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ತೇಲಞ್ಜನರಾಗೋ ವಿಯ ದುಮ್ಮೋಚನೀಯಸಭಾವೋ ರಾಗೋ ಸಪತ್ತೋ ವಿಯ ಲದ್ಧೋಕಾಸೋ ದುಸ್ಸನಸಭಾವೋ ದೋಸೋ ಅಞ್ಞಾಣಸಭಾವಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗವಿರಾಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿರಾಜಿತಾ ಪಹೀನಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತಾದಿಸಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಛಿನ್ನಭವನೇತ್ತಿಸುತ್ತಾ ತತೋ ಏವ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಬನ್ಧನಾಭಾವತೋ ಅಬನ್ಧನಾ ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಮಾರಪಾಸೇ ನ ರಜ್ಜನ್ತಿ. ಏವಂ ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗತೋ.

ನನ್ದಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಜಮ್ಬುಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಜಮ್ಬುಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಬೀಜನೇನ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರೇನ ಉಪಾಸಕೇನ ಕಾರಿತೇ ಆರಾಮೇ ಆವಾಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರತಿ ತೇನ ¶ ಉಪಟ್ಠೀಯಮಾನೋ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಏಕೋ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರೋ ಲೂಖಚೀವರಧರೋ ಕೇಸೋಹರಣತ್ಥಂ ಅರಞ್ಞತೋ ಗಾಮಾಭಿಮುಖೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸೋ ಉಪಾಸಕೋ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಕೇನ ಕೇಸಮಸ್ಸೂನಿ ಓಹಾರಾಪೇತ್ವಾ ಪಣೀತಭೋಜನಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಸುನ್ದರಾನಿ ಚೀವರಾನಿ ದತ್ವಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭನ್ತೇ, ವಸಥಾ’’ತಿ ವಸಾಪೇತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆವಾಸಿಕೋ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರಪಕತೋ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ವರಂ ತೇ, ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಿನಾ ಪಾಪುಪಾಸಕೇನ ಉಪಟ್ಠೀಯಮಾನಸ್ಸ ಏವಂ ಇಧ ವಸನತೋ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ಕೇಸೇ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಚೇಲಸ್ಸ ಸತೋ ಗೂಥಮುತ್ತಾಹಾರಜೀವನ’’ನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ತಾವದೇವ ವಚ್ಚಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಾಯಾಸಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹತ್ಥೇನ ಗೂಥಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಯಾವದತ್ಥಂ ಖಾದಿ, ಮುತ್ತಞ್ಚ ಪಿವಿ. ಇಮಿನಾ ನಿಯಾಮೇನ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪುನ ಗೂಥಮುತ್ತಾಹಾರೋ ವಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾವಸೇಸೇನ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋಪಿ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ನಿಗಣ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ಗೂಥಭಕ್ಖೋ ಅಹೋಸಿ.

ಪುನ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನೋಪಿ ಅರಿಯೂಪವಾದಬಲೇನ ದುಗ್ಗತಕೂಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಥಞ್ಞಂ ವಾ ಖೀರಂ ವಾ ಸಪ್ಪಿಂ ವಾ ಪಾಯಮಾನೋ, ತಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಮುತ್ತಮೇವ ಪಿವತಿ, ಓದನಂ ಭೋಜಿಯಮಾನೋ, ತಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಗೂಥಮೇವ ಖಾದತಿ, ಏವಂ ಗೂಥಮುತ್ತಪರಿಭೋಗೇನ ವಡ್ಢನ್ತೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋಪಿ ತದೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ತತೋ ವಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಪರಿಚ್ಚಜಿಂಸು. ಸೋ ಞಾತಕೇಹಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತೋ ನಗ್ಗಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನ ನ್ಹಾಯತಿ, ರಜೋಜಲ್ಲಧರೋ ಕೇಸಮಸ್ಸೂನಿ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಪಾದೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ನಿಮನ್ತನಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಮಾಸೋಪವಾಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕೇಹಿ ದಿನ್ನಂ ಭೋಜನಂ ಮಾಸೇ ಮಾಸೇ ಏಕವಾರಂ ಕುಸಗ್ಗೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ದಿವಾ ಜಿವ್ಹಗ್ಗೇನ ಲೇಹತಿ, ರತ್ತಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅಲ್ಲಗೂಥಂ ಸಪ್ಪಾಣಕ’’ನ್ತಿ ಅಖಾದಿತ್ವಾ ಸುಕ್ಖಗೂಥಮೇವ ಖಾದತಿ, ಏವಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಾನಿ ವೀತಿವತ್ತಾನಿ ಮಹಾಜನೋ ‘‘ಮಹಾತಪೋ ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ಅಹೋಸಿ.

ಅಥ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಹದಯಬ್ಭನ್ತರೇ ಘಟೇ ಪದೀಪಂ ವಿಯ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪಜ್ಜಲನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮೇವ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಧಮ್ಮಪದೇ ¶ ‘‘ಮಾಸೇ ಮಾಸೇ ಕುಸಗ್ಗೇನಾ’’ತಿ ಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಜಮ್ಬುಕತ್ಥೇರವತ್ಥು) ವುತ್ತನಯೇನ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅರಹತ್ತೇ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ‘‘ಆದಿತೋ ಮಿಚ್ಛಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾವಕೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ಮಯಾ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

೨೮೩.

‘‘ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಾನಿ, ರಜೋಜಲ್ಲಮಧಾರಯಿಂ;

ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಮಾಸಿಕಂ ಭತ್ತಂ, ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಅಲೋಚಯಿಂ.

೨೮೪.

‘‘ಏಕಪಾದೇನ ಅಟ್ಠಾಸಿಂ, ಆಸನಂ ಪರಿವಜ್ಜಯಿಂ;

ಸುಕ್ಖಗೂಥಾನಿ ಚ ಖಾದಿಂ, ಉದ್ದೇಸಞ್ಚ ನ ಸಾದಿಯಿಂ.

೨೮೫.

‘‘ಏತಾದಿಸಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಬಹುಂ ದುಗ್ಗತಿಗಾಮಿನಂ;

ವುಯ್ಹಮಾನೋ ಮಹೋಘೇನ, ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಮಾಗಮಂ.

೨೮೬.

‘‘ಸರಣಗಮನಂ ಪಸ್ಸ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಾನಿ, ರಜೋಜಲ್ಲಮಧಾರಯಿನ್ತಿ ನಗ್ಗಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗಮನೇನ ನ್ಹಾನಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಪಞ್ಚಾಧಿಕಾನಿ ಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಾನಿ ಸರೀರೇ ಲಗ್ಗಂ ಆಗನ್ತುಕರೇಣುಸಙ್ಖಾತಂ ರಜೋ, ಸರೀರಮಲಸಙ್ಖಾತಂ ಜಲ್ಲಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಧಾರೇಸಿಂ. ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಮಾಸಿಕಂ ಭತ್ತನ್ತಿ ರತ್ತಿಯಂ ಗೂಥಂ ಖಾದನ್ತೋ ಲೋಕವಞ್ಚನತ್ಥಂ ಮಾಸೋಪವಾಸಿಕೋ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕೇಹಿ ದಿನ್ನಂ ಭೋಜನಂ ಮಾಸೇ ಮಾಸೇ ಏಕವಾರಂ ಜಿವ್ಹಗ್ಗೇ ಪಠನವಸೇನ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಅಲೋಚಯಿನ್ತಿ ತಾದಿಸಚ್ಛಾರಿಕಾಪಕ್ಖೇಪೇನ ಸಿಥಿಲಮೂಲಂ ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ಲುಞ್ಚಾಪೇಸಿಂ.

ಏಕಪಾದೇನ ¶ ಅಟ್ಠಾಸಿಂ, ಆಸನಂ ಪರಿವಜ್ಜಯಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಆಸನಂ ನಿಸಜ್ಜಂ ಪರಿವಜ್ಜೇಸಿಂ, ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಚ ಉಭೋ ಹತ್ಥೇ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕೇನೇವ ಪಾದೇನ ಅಟ್ಠಾಸಿಂ. ಉದ್ದೇಸನ್ತಿ ನಿಮನ್ತನಂ. ಉದಿಸ್ಸಕತನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ನ ಸಾದಿಯಿನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏತಾದಿಸಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಬಹುಂ ದುಗ್ಗತಿಗಾಮಿನನ್ತಿ ಏತಾದಿಸಂ ಏವರೂಪಂ ವಿಪಾಕನಿಬ್ಬತ್ತನಕಂ ದುಗ್ಗತಿಗಾಮಿನಂ ಬಹುಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಇಧ ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ. ವುಯ್ಹಮಾನೋ ¶ ಮಹೋಘೇನಾತಿ ಕಾಮೋಘಾದಿನಾ ಮಹತಾ ಓಘೇನ ವಿಸೇಸತೋ ದಿಟ್ಠೋಘೇನ ಅಪಾಯಸಮುದ್ದಂ ಪತಿಆಕಡ್ಢಿಯಮಾನೋ, ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಮಾಗಮನ್ತಿ ತಾದಿಸೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಚ್ಛಿದ್ದೇನ ಕಿಚ್ಛೇನ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪುಞ್ಞಬಲೇನ ಬುದ್ಧಂ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಆಗಮಾಸಿಂ, ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಅವೇಚ್ಚಪಸಾದೇನ ಸತ್ಥರಿ ಪಸೀದಿಂ. ಸರಣಗಮನಂ ಪಸ್ಸ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತನ್ತಿ ಆಯತನಗತಂ ಮಮ ಸರಣಗಮನಂ ಪಸ್ಸ, ಪಸ್ಸ ಸಾಸನಧಮ್ಮಸ್ಸ ¶ ಚ ಸುಧಮ್ಮತಂ ಯೋಹಂ ತಥಾಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋಪಿ ಏಕೋವಾದೇನೇವ ಸತ್ಥಾರಾ ಏದಿಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಮ್ಪಾಪಿತೋ. ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ತೇನಾಹ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೬.೧೭-೨೧) –

‘‘ತಿಸ್ಸಸ್ಸಾಹಂ ಭಗವತೋ, ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮವನ್ದಿಯಂ;

ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಬೀಜನಿಂ ತತ್ಥ, ಸೀಹಾಸನಮಬೀಜಹಂ.

‘‘ದ್ವೇನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಸೀಹಾಸನಮಬೀಜಹಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬೀಜನಾಯ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಜಮ್ಬುಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಸೇನಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸ್ವಾಗತಂ ವತಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೇನಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಮೋರಹತ್ಥೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಗಿನಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸೇನಕೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಿಜ್ಜಾಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ಘರಾವಾಸಂ ವಸತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಮಹಾಜನೋ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಫಗ್ಗುನಮಾಸೇ ಉತ್ತರಫಗ್ಗುನನಕ್ಖತ್ತೇ ಉಸ್ಸವಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಗಯಾಯಂ ತಿತ್ಥಾಭಿಸೇಕಂ ಕರೋತಿ. ತೇನ ತಂ ಉಸ್ಸವಂ ¶ ‘‘ಗಯಾಫಗ್ಗೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ತಾದಿಸೇ ಉಸ್ಸವದಿವಸೇ ವೇನೇಯ್ಯಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಗಯಾತಿತ್ಥಸಮೀಪೇ ವಿಹರತಿ, ಮಹಾಜನೋಪಿ ತಿತ್ಥಾಭಿಸೇಕಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ತತೋ ¶ ತತೋ ತಂ ಠಾನಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸೇನಕೋಪಿ ತಿತ್ಥಾಭಿಸೇಕತ್ಥಂ ತಂ ಠಾನಂ ಉಪಗತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೬.೯-೧೬) –

‘‘ಮೋರಹತ್ಥಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಉಪೇಸಿಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಮೋರಹತ್ಥಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಇಮಿನಾ ಮೋರಹತ್ಥೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು ತಯೋ ಅಗ್ಗೀ, ಲಭಾಮಿ ವಿಪುಲಂ ಸುಖಂ.

‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅಹೋ ನೋ ಸತ್ಥುಸಮ್ಪದಾ;

ದತ್ವಾನಹಂ ಮೋರಹತ್ಥಂ, ಲಭಾಮಿ ವಿಪುಲಂ ಸುಖಂ.

‘‘ತಿಯಗ್ಗೀ ನಿಬ್ಬುತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ಸಬ್ಬಾಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಮೋರಹತ್ಥಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸೋ ಉದಾನವಸೇನ –

೨೮೭.

‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಗಯಾಯಂ ಗಯಫಗ್ಗುಯಾ;

ಯಂ ಅದ್ದಸಾಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ದೇಸೇನ್ತಂ ಧಮ್ಮಮುತ್ತಮಂ.

೨೮೮.

‘‘ಮಹಪ್ಪಭಂ ಗಣಾಚರಿಯಂ, ಅಗ್ಗಪತ್ತಂ ವಿನಾಯಕಂ;

ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜಿನಂ ಅತುಲದಸ್ಸನಂ.

೨೮೯.

‘‘ಮಹಾನಾಗಂ ಮಹಾವೀರಂ, ಮಹಾಜುತಿಮನಾಸವಂ;

ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖೀಣಂ, ಸತ್ಥಾರಮಕುತೋಭಯಂ.

೨೯೦.

‘‘ಚಿರಸಙ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ¶ ವತ ಮಂ, ದಿಟ್ಠಿಸನ್ದಾನಬನ್ಧಿತಂ;

ವಿಮೋಚಯಿ ಸೋ ಭಗವಾ, ಸಬ್ಬಗನ್ಥೇಹಿ ಸೇನಕ’’ನ್ತಿ. –

ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸೀತಿ ಮಯಾ ಸುಟ್ಠು ಆಗತಂ ವತ ಆಸಿ. ಮಮ ವಾ ಸುನ್ದರಂ ವತ ಆಗಮನಂ ಆಸಿ. ಗಯಾಯನ್ತಿ ಗಯಾತಿತ್ಥಸಮೀಪೇ. ಗಯಫಗ್ಗುಯಾತಿ ‘‘ಗಯಾಫಗ್ಗೂ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೇ ಫಗ್ಗುನಮಾಸಸ್ಸ ಉತ್ತರಫಗ್ಗುನೀನಕ್ಖತ್ತೇ. ‘‘ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ಸ್ವಾಗತಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ. ಅದ್ದಸಾಸಿನ್ತಿ ಅದ್ದಕ್ಖಿಂ. ಸಮ್ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ. ದೇಸೇನ್ತಂ ಧಮ್ಮಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಅಗ್ಗಂ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಭಾಸನ್ತಂ.

ಮಹಪ್ಪಭನ್ತಿ ಮಹತಿಯಾ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಯ ಞಾಣಪ್ಪಭಾಯ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಗಣಾಚರಿಯನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾದೀನಂ ಗಣಾನಂ ಉತ್ತಮೇನ ದಮಥೇನ ಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪನೇನ ಗಣಾಚರಿಯಂ. ಅಗ್ಗಭೂತಾನಂ ಸೀಲಾದೀನಂ ¶ ಗುಣಾನಂ ಅಧಿಗಮೇನ ಅಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಂ. ದೇವಮನುಸ್ಸಾದೀನಂ ಪರಮೇನ ವಿನಯೇನ ವಿನಯನತೋ, ಸಯಂ ನಾಯಕರಹಿತತ್ತಾ ಚ ವಿನಾಯಕಂ. ಕೇನಚಿ ಅನಭಿಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ ಸಕಲಂ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ, ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಮಾರಾನಂ ಜಿತತ್ತಾ ಚ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಜಿನಂ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಜಿನಂ, ಬಾತ್ತಿಂಸವರಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಪಟಿಮಣ್ಡಿತರೂಪಕಾಯತಾಯ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಾದಿಗುಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಧಮ್ಮಕಾಯತಾಯ ಚ ¶ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯದಸ್ಸನತಾಯ ಅಸದಿಸದಸ್ಸನತಾಯ ಚ ಅತುಲದಸ್ಸನಂ.

ಗತಿಬಲಪರಕ್ಕಮಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾನಾಗಸದಿಸತ್ತಾ, ನಾಗೇಸುಪಿ ಖೀಣಾಸವೇಸು ಮಹಾನುಭಾವತಾಯ ಚ ಮಹಾನಾಗಂ. ಮಾರಸೇನಾವಿಮಥನತೋ ಮಹಾವಿಕ್ಕನ್ತತಾಯ ಚ ಮಹಾವೀರಂ. ಮಹಾಜುತಿನ್ತಿ ಮಹಾಪತಾಪಂ ಮಹಾತೇಜನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಆಸವಾತಿ ಅನಾಸವಂ. ಸಬ್ಬೇ ಆಸವಾ ಸವಾಸನಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖೀಣಂ. ಕಾಮಂ ಸಾವಕಬುದ್ಧಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಖೀಣಾಸವಾವ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾ ಏವ ಪನ ಸವಾಸನೇ ಆಸವೇ ಖೇಪೇನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅನಾಸವ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖೀಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಆಸವಾ ಸವಾಸನಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖೀಣ’’ನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅನುಸಾಸನತೋ ಸತ್ಥಾರಂ, ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದತಾಯ ಕುತೋಚಿಪಿ ¶ ಭಯಾಭಾವತೋ ಅಕುತೋಭಯಂ, ಏವರೂಪಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಅದ್ದಸಾಸಿಂ, ತಸ್ಮಾ ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಇದಾನಿ ಸತ್ಥು ದಸ್ಸನೇನ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಗುಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚತುತ್ಥಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಕಞ್ಜಿಯಪುಣ್ಣಲಾಬು ವಿಯ ತಕ್ಕಭರಿತಚಾಟಿ ವಿಯ ವಸಾಪೀತಪಿಲೋತಿಕಾ ವಿಯ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸವತ್ಥೂಹಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಚಿರಕಾಲಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ. ಗದ್ದುಲಬನ್ಧಿತಂ ವಿಯ ಥಮ್ಭೇ ಸಾರಮೇಯಂ ಸಕ್ಕಾಯಥಮ್ಭೇ ದಿಟ್ಠಿಸನ್ದಾನೇನ, ದಿಟ್ಠಿಬನ್ಧನೇನ ಬನ್ಧಿತಂ ಬದ್ಧಂ, ತತೋ ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ ಚ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ಸಬ್ಬಗನ್ಥೇ ಹಿ ಮಂ ಸೇನಕಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಹತ್ಥೇನ, ವಿಮೋಚಯಿ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ಥಾತಿ ಭಗವತಿ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದಂ ಪವೇದೇತಿ.

ಸೇನಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯೋ ದನ್ಧಕಾಲೇತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ಚನ್ದಭಾಗಾಯ ನದಿಯಾ ¶ ತೀರೇ ಕಿನ್ನರಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಕತಞ್ಜಲೀ ಅಜ್ಜುನಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಮ್ಭೂತೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೨೮-೩೬) –

‘‘ಚನ್ದಭಾಗಾನದೀತೀರೇ, ಅಹೋಸಿಂ ಕಿನ್ನರೋ ತದಾ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಅಪರಾಜಿತಂ.

‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ವೇದಜಾತೋ ಕತಞ್ಜಲೀ;

ಗಹೇತ್ವಾ ಅಜ್ಜುನಂ ಪುಪ್ಫಂ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಅಭಿಪೂಜಯಿಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಕಿನ್ನರಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಛತ್ತಿಸಕ್ಖತ್ತುಂ ¶ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ;

ದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ಮಹಾರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ.

‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ;

ಸುಖೇತ್ತೇ ವಪ್ಪಿತಂ ಬೀಜಂ, ಸಯಮ್ಭುಮ್ಹಿ ಅಹೋ ಮಮ.

‘‘ಕುಸಲಂ ವಿಜ್ಜತೇ ಮಯ್ಹಂ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ;

ಪೂಜಾರಹೋ ಅಹಂ ಅಜ್ಜ, ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ವಿಹರನ್ತೋ ವಸ್ಸಸತಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ವೇಸಾಲಿಕೇಸು ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೇಸು ದಸ ವತ್ಥೂನಿ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಠಿತೇಸು ಕಾಕಣ್ಡಕಪುತ್ತೇನ ಯಸತ್ಥೇರೇನ ಉಸ್ಸಾಹಿತೇಹಿ ಸತ್ತಸತೇಹಿ ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೇಹಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹೇ ಕತೇ ತೇಸಂ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾನಂ ಉದ್ಧಮ್ಮಉಬ್ಬಿನಯದೀಪನೇ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೇನ ಥೇರೋ –

೨೯೧.

‘‘ಯೋ ದನ್ಧಕಾಲೇ ತರತಿ, ತರಣೀಯೇ ಚ ದನ್ಧಯೇ;

ಅಯೋನಿಸಂವಿಧಾನೇನ, ಬಾಲೋ ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ.

೨೯೨.

‘‘ತಸ್ಸತ್ಥಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಕಾಳಪಕ್ಖೇವ ಚನ್ದಿಮಾ;

ಆಯಸಕ್ಯಞ್ಚ ಪಪ್ಪೋತಿ, ಮಿತ್ತೇಹಿ ಚ ವಿರುಜ್ಝತಿ.

೨೯೩.

‘‘ಯೋ ¶ ದನ್ಧಕಾಲೇ ದನ್ಧೇತಿ, ತರಣೀಯೇ ಚ ತಾರಯೇ;

ಯೋನಿಸೋ ಸಂವಿಧಾನೇನ, ಸುಖಂ ಪಪ್ಪೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ.

೨೯೪.

‘‘ತಸ್ಸತ್ಥಾ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ, ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇವ ಚನ್ದಿಮಾ;

ಯಸೋ ಕಿತ್ತಿಞ್ಚ ಪಪ್ಪೋತಿ, ಮಿತ್ತೇಹಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಭಣನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಯೋ ದನ್ಧಕಾಲೇ ತರತೀತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ – ‘‘ಕಪ್ಪತಿ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ವಿನಯಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಯಾವ ವಿಯತ್ತಂ ವಿನಯಧರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ನ ವಿನೋದೇತಿ, ತಾವ ದನ್ಧಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ದನ್ಧಾಯಿತಬ್ಬಸಮಯೇ ತರತಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋತಿ. ತರಣೀಯೇ ಚ ದನ್ಧಯೇತಿ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ತಾವ ಸರಣಗಮನಸೀಲಸಮಾದಾನಾದಿಕೇ, ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಕರಣಾದಿಕೇ ¶ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನುಯೋಗೇ ಚ ತರಿತಬ್ಬೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಸೀಘಂ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅನನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ – ‘‘ಆಗಮನಮಾಸೇ ಪಕ್ಖೇ ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದನ್ಧಾಯೇಯ್ಯ, ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಕರೋನ್ತೋವ ಕಾಲಂ ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯ. ಅಯೋನಿಸಂವಿಧಾನೇನಾತಿ ಏವಂ ದನ್ಧಾಯಿತಬ್ಬೇ ತರನ್ತೋ ತರಿತಬ್ಬೇ ಚ ದನ್ಧಾಯನ್ತೋ ಅನುಪಾಯಸಂವಿಧಾನೇನ ಉಪಾಯಸಂವಿಧಾನಾಭಾವೇನ ಬಾಲೋ, ಮನ್ದಬುದ್ಧಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ಥಂ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಭೇದಾ ಅತ್ಥಾ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ, ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ ದಿವಸೇ ¶ ದಿವಸೇ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ‘‘ಅಸುಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಪ್ಪಸನ್ನೋ ಕುಸೀತೋ ಹೀನವೀರಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ. ಆಯಸಕ್ಯಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬತಂ ಪಪ್ಪೋತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಮಿತ್ತೇಹಿ ಚ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ‘‘ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜ, ಮಾ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾ’’ತಿ ಓವಾದದಾಯಕೇಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇಹಿ ‘‘ಅವಚನೀಯಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಓವಾದಸ್ಸ ಅನಾದಾನೇನೇವ ವಿರುದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಸೇಸಗಾಥಾದ್ವಯಸ್ಸ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ – ‘‘ತರತಿ ದನ್ಧಯೇ’’ತಿಪದಾನಂ ಅತ್ಥಭಾವೇನ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹೇ ಉದ್ಧರನ್ತಿ. ತಂ ಪಚ್ಛಿಮಗಾಥಾಸು ಯುಜ್ಜತಿ. ಪುರಿಮಾ ಹಿ ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚರಿತಬ್ಬಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತತಾಯ ದಸ ವತ್ಥೂನಿ ದೀಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘೇನ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತೇ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ಥೇರೇನ ವುತ್ತಾ. ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪನ ಅತ್ತಸದಿಸೇ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನೇ ಸಕತ್ಥಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ ಠಿತೇತಿ.

ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ರಾಹುಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಭಯೇನಾತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ರಾಹುಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ¶ ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಸೇನಾಸನವಿಸೋಧನವಿಜ್ಜೋತನಾದಿಕಂ ಉಳಾರಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಪಣಿಧಾನಮಕಾಸಿ. ಸೋ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಯಸೋಧರಾಯ ದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ರಾಹುಲೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಮಹತಾ ಖತ್ತಿಯಪರಿವಾರೇನ ವಡ್ಢಿ, ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಿಧಾನಂ ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೧೦೫) ಆಗತಮೇವ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಅನೇಕೇಹಿ ಸುತ್ತಪದೇಹಿ ಸುಲದ್ಧೋವಾದೋ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೬೮-೮೫) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಸತ್ತಭೂಮಮ್ಹಿ ಪಾಸಾದೇ, ಆದಾಸಂ ಸನ್ಥರಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಖೀಣಾಸವಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಪರಿಕಿಣ್ಣೋ ಮಹಾಮುನಿ;

ಉಪಾಗಮಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದೋ ನರಾಸಭೋ.

‘‘ವಿರೋಚೇನ್ತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ, ದೇವದೇವೋ ನರಾಸಭೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಠಿತೋ ಸತ್ಥಾ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಯೇನಾಯಂ ಜೋತಿತಾ ಸೇಯ್ಯಾ, ಆದಾಸೋವ ಸುಸನ್ಥತೋ;

ತಮಹಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಣಾಥ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ಸೋಣ್ಣಮಯಾ ರೂಪಿಮಯಾ, ಅಥೋ ವೇಳುರಿಯಾಮಯಾ;

ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪಾಸಾದಾ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಮನಸೋ ಪಿಯಾ.

‘‘ಚತುಸಟ್ಠಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ;

ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅನನ್ತರಾ.

‘‘ಏಕವೀಸತಿಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ವಿಮಲೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ;

ಚಾತುರನ್ತೋ ವಿಜಿತಾವೀ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ನಗರಂ ರೇಣುವತೀ ನಾಮ, ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಸುಮಾಪಿತಂ;

ಆಯಾಮತೋ ತೀಣಿ ಸತಂ, ಚತುರಸ್ಸಸಮಾಯುತಂ.

‘‘ಸುದಸ್ಸನೋ ನಾಮ ಪಾಸಾದೋ, ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮೇನ ಮಾಪಿತೋ;

ಕೂಟಾಗಾರವರೂಪೇತೋ, ಸತ್ತರತನಭೂಸಿತೋ.

‘‘ದಸಸದ್ದಾವಿವಿತ್ತಂ ¶ ತಂ, ವಿಜ್ಜಾಧರಸಮಾಕುಲಂ;

ಸುದಸ್ಸನಂವ ನಗರಂ, ದೇವತಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಪಭಾ ¶ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತೇ ತಸ್ಸ, ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೇವ ಸೂರಿಯೇ;

ವಿರೋಚೇಸ್ಸತಿ ತಂ ನಿಚ್ಚಂ, ಸಮನ್ತಾ ಅಟ್ಠಯೋಜನಂ.

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತುಸಿತಾ ಸೋ ಚವಿತ್ವಾನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಗೋತಮಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅತ್ರಜೋ ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸಚೇವಸೇಯ್ಯ ಅಗಾರಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವೇಯ್ಯ ಸೋ;

ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಯಂ ತಾದೀ, ಅಗಾರೇ ರತಿಮಜ್ಝಗಾ.

‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಗಾರಮ್ಹಾ, ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ ಸುಬ್ಬತೋ;

ರಾಹುಲೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಅರಹಾ ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಕಿಕೀವ ಅಣ್ಡಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಚಾಮರೀ ವಿಯ ವಾಲಧಿಂ;

ನಿಪಕೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಮಮಂ ರಕ್ಖಿ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯ, ವಿಹಾಸಿಂ ಸಾಸನೇ ರತೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೨೯೫.

‘‘ಉಭಯೇನೇವ ¶ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ರಾಹುಲಭದ್ದೋತಿ ಮಂ ವಿದೂ;

ಯಞ್ಚಮ್ಹಿ ಪುತ್ತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಮಾ.

೨೯೬.

‘‘ಯಞ್ಚ ಮೇ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ಯಞ್ಚ ನತ್ಥಿ ಪುನಬ್ಭವೋ;

ಅರಹಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋಮ್ಹಿ, ತೇವಿಜ್ಜೋ ಅಮತದ್ದಸೋ.

೨೯೭.

‘‘ಕಾಮನ್ಧಾ ಜಾಲಪಚ್ಛನ್ನಾ, ತಣ್ಹಾಛದನಛಾದಿತಾ;

ಪಮತ್ತಬನ್ಧುನಾ ಬದ್ಧಾ, ಮಚ್ಛಾವ ಕುಮಿನಾಮುಖೇ.

೨೯೮.

‘‘ತಂ ¶ ಕಾಮಂ ಅಹಮುಜ್ಝಿತ್ವಾ, ಛೇತ್ವಾ ಮಾರಸ್ಸ ಬನ್ಧನಂ;

ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಬುಯ್ಹ, ಸೀತಿಭೂತೋಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ. –

ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಉಭಯೇನೇವ ಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಜಾತಿಸಮ್ಪದಾ, ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಾತಿ ಉಭಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ರಾಹುಲಭದ್ದೋತಿ ಮಂ ವಿದೂತಿ ‘‘ರಾಹುಲಭದ್ದೋ’’ತಿ ಮಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ¶ ಜಾತಸಾಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ‘‘ರಾಹು ಜಾತೋ, ಬನ್ಧನಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ‘‘ರಾಹುಲೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹಿ. ತತ್ಥ ಆದಿತೋ ಪಿತರಾ ವುತ್ತಪರಿಯಾಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ರಾಹುಲಭದ್ದೋತಿ ಮಂ ವಿದೂ’’ತಿ. ಭದ್ದೋತಿ ಚ ಪಸಂಸಾವಚನಮೇತಂ.

ಇದಾನಿ ತಂ ಉಭಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಞ್ಚಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ಅಮ್ಹಿ ಪುತ್ತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಓರಸಪುತ್ತೋ ಅಮ್ಹಿ. ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಲೋಕಿಯೇಸು ಲೋಕುತ್ತರೇಸು ಚ ಧಮ್ಮೇಸು, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಮಾ ಚ ಅಮ್ಹೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಪುನ ಅಪರಾಪರೇಹಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಅತ್ತನಿ ಉಭಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಯಞ್ಚ ಮೇ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋತಿ ದಕ್ಖಿಣಾರಹೋ. ಅಮತದ್ದಸೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದಸ್ಸಾವೀ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಇದಾನಿ ಯಾಯ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಅಭಾವೇನ ಸತ್ತಕಾಯೋ ಕುಮಿನೇ ಬನ್ಧಮಚ್ಛಾ ವಿಯ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿವತ್ತತಿ, ತಂ ಉಭಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತ್ತನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಮನ್ಧಾ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಾಮೇಹಿ ಕಾಮೇಸು ವಾ ಅನ್ಧಾತಿ ಕಾಮನ್ಧಾ. ‘‘ಛನ್ದೋ ರಾಗೋ’’ತಿಆದಿವಿಭಾಗೇಹಿ (ಚೂಳನಿ. ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮) ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ರೂಪಾದೀಸು ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಿತಾಯ ಅನ್ಧೀಕತಾ. ಜಾಲಪಚ್ಛನ್ನಾತಿ ಸಕಲಂ ಭವತ್ತಯಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಿತೇನ ವಿಸತ್ತಿಕಾಜಾಲೇನ ಪಕಾರತೋ ಛನ್ನಾ ಪಲಿಗುಣ್ಠಿತಾ. ತಣ್ಹಾಛದನಛಾದಿತಾತಿ ತತೋ ಏವ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಛದನೇನ ಛಾದಿತಾ ನಿವುತಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಾ. ಪಮತ್ತಬನ್ಧುನಾ ಬದ್ಧಾ, ಮಚ್ಛಾವ ಕುಮಿನಾಮುಖೇತಿ ಕುಮಿನಾಮುಖೇ ಮಚ್ಛಬನ್ಧಾನಂ ಮಚ್ಛಪಸಿಬ್ಬಕಮುಖೇ ಬದ್ಧಾ ಮಚ್ಛಾ ವಿಯ ಪಮತ್ತಬನ್ಧುನಾ ಮಾರೇನ ¶ ಯೇನ ¶ ಕಾಮಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಾ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ತತೋ ನ ನಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅನ್ತೋಬನ್ಧನಗತಾವ ಹೋನ್ತಿ.

ತಂ ತಥಾರೂಪಂ ಕಾಮಂ ಬನ್ಧನಭೂತಂ ಉಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಹಾಯ ಕಿಲೇಸಮಾರಸ್ಸ ಬನ್ಧನಂ ಛೇತ್ವಾ, ಪುನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತತೋ ಏವ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಮೂಲೇನ ಸಮೂಲಂ, ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿಕಂ ತಣ್ಹಂ ಅಬ್ಬುಯ್ಹ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹಾಭಾವತೋ, ಸೀತಿಭೂತೋ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಹಂ ಅಸ್ಮಿ ಹೋಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ರಾಹುಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಚನ್ದನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಜಾತರೂಪೇನಾತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಚನ್ದನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸುದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ ವಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಕುಟಜಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಚನ್ದನೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಘರಾವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತುಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗತೋ ಸುಸಾನೇ ವಸತಿ. ತಸ್ಸ ಆಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ದಾರಕಂ ಆದಾಯ ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛತಿ – ‘‘ಇತ್ಥಿಕುತ್ತಾದೀಹಿ ನಂ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಬ್ಬಾಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಂ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿಸ್ಸಾ ಅವಿಸಯೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಯಥಾರದ್ಧಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೩೭-೪೩) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ ¶ , ವಸಲೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ;

ಬುದ್ಧೋ ಸುದಸ್ಸನೋ ನಾಮ, ವಸತೇ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ.

‘‘ಪುಪ್ಫಂ ಹೇಮವನ್ತಂ ಮಯ್ಹ, ವೇಹಾಸಂ ಅಗಮಾಸಹಂ;

ತತ್ಥದ್ದಸಾಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಓಘತಿಣ್ಣಮನಾಸವಂ.

‘‘ಪುಪ್ಫಂ ಕುಟಜಮಾದಾಯ, ಸಿರೇ ಕತ್ವಾನ ಅಞ್ಜಲಿಂ;

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪೇಸಿಂ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಅತ್ತನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವಸಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತೋ. ಸಹಾಯಭಿಕ್ಖೂಹಿ – ‘‘ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಖೋ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಕಚ್ಚಿ ತಯಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಾನೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ –

೨೯೯.

‘‘ಜಾತರೂಪೇನ ಸಞ್ಛನ್ನಾ, ದಾಸೀಗಣಪುರಕ್ಖತಾ;

ಅಙ್ಕೇನ ಪುತ್ತಮಾದಾಯ, ಭರಿಯಾ ಮಂ ಉಪಾಗಮಿ.

೩೦೦.

‘‘ತಞ್ಚ ¶ ¶ ದಿಸ್ವಾನ ಆಯನ್ತಿಂ, ಸಕಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾತರಂ;

ಅಲಙ್ಕತಂ ಸುವಸನಂ, ಮಚ್ಚುಪಾಸಂವ ಓಡ್ಡಿತಂ.

೩೦೧.

‘‘ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥ;

ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹು, ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥ.

೩೦೨.

‘‘ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಜಾತರೂಪೇನ ಸಞ್ಛನ್ನಾತಿ ಜಾತರೂಪಮಯೇನ ಸೀಸೂಪಗಾದಿಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಅಲಙ್ಕರಣವಸೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಸರೀರಾ, ಸಬ್ಬಾಭರಣಭೂಸಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಾಸೀಗಣಪುರಕ್ಖತಾತಿ ಯಥಾರಹಂ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇನ ಅತ್ತನೋ ದಾಸಿಗಣೇನ ¶ ಪುರತೋ ಕತಾ ಪರಿವಾರಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಙ್ಕೇನ ಪುತ್ತಮಾದಾಯಾತಿ ‘‘ಅಪಿ ನಾಮ ಪುತ್ತಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಸಾತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಕೇನ ಗಹೇತ್ವಾ.

ಆಯನ್ತಿನ್ತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಂ. ಸಕಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾತರನ್ತಿ ಮಮ ಓರಸಪುತ್ತಸ್ಸ ಜನನಿಂ, ಮಯ್ಹಂ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಮಿದಂ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಕಾಮರಾಗಸಮುಚ್ಛೇದಂ ಬಹುಮಞ್ಞನ್ತೋ ವದತಿ. ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿ ‘‘ಏವರೂಪಾಪಿ ನಾಮ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣೇಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ, ಅಹೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ಅಧುವಾ ಅನಸ್ಸಾಸಿಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಚನ್ದನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಧಮ್ಮಿಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಧಮ್ಮೋ ಹವೇತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಧಮ್ಮಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ದೇವಪರಿಸಾಯ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಏಸೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ದೇಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಜೇತವನಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕಾವಾಸೇ ಆವಾಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ ¶ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವತ್ತಾವತ್ತೇಸು ಉಜ್ಝಾನಬಹುಲೋ ಅಕ್ಖಮೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ತಂ ವಿಹಾರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಸೋ ಏಕಕೋವ ಅಹೋಸಿ. ವಿಹಾರಸಾಮಿಕೋ ಉಪಾಸಕೋ ತಂ ಕಾರಣಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವತೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಕ್ಕೋಸೇತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ನಾಯಂ ಇದಾನೇವ ಅಕ್ಖಮೋ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಕ್ಖಮೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಯಾಚಿತೋ ರುಕ್ಖಧಮ್ಮಂ (ಜಾ. ೧.೧.೭೪) ಕಥೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ತಸ್ಸ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ –

೩೦೩.

‘‘ಧಮ್ಮೋ ¶ ¶ ಹವೇ ರಕ್ಖತಿ ಧಮ್ಮಚಾರಿಂ, ಧಮ್ಮೋ ಸುಚಿಣ್ಣೋ ಸುಖಮಾವಹಾತಿ;

ಏಸಾನಿಸಂಸೋ ಧಮ್ಮೇ ಸುಚಿಣ್ಣೇ, ನ ದುಗ್ಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ಧಮ್ಮಚಾರೀ.

೩೦೪.

‘‘ನ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಮ್ಮೋ ಚ, ಉಭೋ ಸಮವಿಪಾಕಿನೋ;

ಅಧಮ್ಮೋ ನಿರಯಂ ನೇತಿ, ಧಮ್ಮೋ ಪಾಪೇತಿ ಸುಗ್ಗತಿಂ.

೩೦೫.

‘‘ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಧಮ್ಮೇಸು ಕರೇಯ್ಯ ಛನ್ದಂ, ಇತಿ ಮೋದಮಾನೋ ಸುಗತೇನ ತಾದಿನಾ;

ಧಮ್ಮೇ ಠಿತಾ ಸುಗತವರಸ್ಸ ಸಾವಕಾ, ನೀಯನ್ತಿ ಧೀರಾ ಸರಣವರಗ್ಗಗಾಮಿನೋ.

೩೦೬.

‘‘ವಿಪ್ಫೋಟಿತೋ ಗಣ್ಡಮೂಲೋ, ತಣ್ಹಾಜಾಲೋ ಸಮೂಹತೋ;

ಸೋ ಖೀಣಸಂಸಾರೋ ನ ಚತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚನಂ,

ಚನ್ದೋ ಯಥಾ ದೋಸಿನಾ ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯ’’ನ್ತಿ. – ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ ಸುಚರಿತಧಮ್ಮೋ. ರಕ್ಖತೀತಿ ಅಪಾಯದುಕ್ಖತೋ ರಕ್ಖತಿ, ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಚ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಭೂತೋ ರಕ್ಖತಿಯೇವ. ಧಮ್ಮಚಾರಿನ್ತಿ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಚರನ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಂ. ಸುಚಿಣ್ಣೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಚಿಣ್ಣೋ ಕಮ್ಮಫಲಾನಿ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಚಿತ್ತೀಕತ್ವಾ ಉಪಚಿತೋ. ಸುಖನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸುಖಂ. ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಂ ತಾವ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೇದೋ ಧಮ್ಮೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸುಖಂ ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಪಜ್ಜೇ ವಾ ಅಪರೇ ವಾ ಪರಿಯಾಯೇ ಆವಹತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ಇತರಂ ಪನ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ಠತ್ವಾ ಚಿಣ್ಣೋ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಆವಹತೀತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ತದಭಾವತೋ. ಏಸಾನಿಸಂಸೋ ಧಮ್ಮೇ ಸುಚಿಣ್ಣೇ, ನ ದುಗ್ಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ಧಮ್ಮಚಾರೀತಿ ಧಮ್ಮಚಾರೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಧಮ್ಮೇ ಸುಚಿಣ್ಣೇ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏಸೋ ಧಮ್ಮೇ ಸುಚಿಣ್ಣೇ ಆನಿಸಂಸೋ ಉದ್ರಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಧಮ್ಮೇನೇವ ಸುಗತಿಗಮನಂ, ಅಧಮ್ಮೇನೇವ ಚ ದುಗ್ಗತಿಗಮನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಅಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಇಮೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಫಲಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಧಮ್ಮೋತಿ ಧಮ್ಮಪಟಿಪಕ್ಖೋ ದುಚ್ಚರಿತಂ. ಸಮವಿಪಾಕಿನೋತಿ ಸದಿಸವಿಪಾಕಾ ಸಮಾನಫಲಾ.

ತಸ್ಮಾತಿ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮಾನಂ ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೋ ವಿಪಾಕಭೇದೋ, ತಸ್ಮಾ. ಛನ್ದನ್ತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಂ. ಇತಿ ಮೋದಮಾನೋ ಸುಗತೇನ ತಾದಿನಾತಿ ಇತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಓವಾದದಾನೇನ ಸುಗತೇನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೇನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೇನ ಇಟ್ಠಾದೀಸು ತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಾದಿನಾಮವತಾ ಹೇತುಭೂತೇನ ಮೋದಮಾನೋ ¶ ತುಟ್ಠಿಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನೋ ಧಮ್ಮೇಸು ಛನ್ದಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಠಿತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಸುಗತಸ್ಸ ವರಸ್ಸ ಸುಗತೇಸು ಚ ವರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತಾ ಧೀರಾ ಅತಿವಿಯ ಅಗ್ಗಭೂತಸರಣಗಾಮಿನೋ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನಸಙ್ಖಾತೇ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತಭಾವೇನ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋಪಿ ನೀಯನ್ತಿ ನಿಸ್ಸರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಧಮ್ಮೇಸು ಕರೇಯ್ಯ ಛನ್ದನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸತ್ಥಾರಾ ತೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸಿತೇ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೪೪-೫೦) –

‘‘ಮಿಗಲುದ್ದೋ ಪುರೇ ಆಸಿಂ, ಅರಞ್ಞೇ ವಿಪಿನೇ ಅಹಂ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ದೇವಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ.

‘‘ಚತುಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಂ, ದೇಸೇನ್ತಂ ಅಮತಂ ಪದಂ;

ಅಸ್ಸೋಸಿಂ ಮಧುರಂ ಧಮ್ಮಂ, ಸಿಖಿನೋ ಲೋಕಬನ್ಧುನೋ.

‘‘ಘೋಸೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಸಿಂ, ಅಸಮಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೇ;

ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಉತ್ತರಿಂ ದುತ್ತರಂ ಭವಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಮಲಭಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಘೋಸಸಞ್ಞಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ತಥಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಂ ವಿಸೇಸಂ ಸತ್ಥು ನಿವೇದೇನ್ತೋ ಚರಿಮಗಾಥಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ವಿಪ್ಫೋಟಿತೋತಿ ವಿಧುತೋ, ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಣ್ಡಮೂಲೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸಾ ಹಿ ಗಣ್ಡತಿ ಸವತಿ. ‘‘ಗಣ್ಡೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೦೩; ಅ. ನಿ. ೬.೨೩; ೮.೫೬; ೯.೧೫; ಚೂಳನಿ. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೩೭) ಏವಂ ಸತ್ಥಾರಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಮೂಲಯೋಗತೋ, ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತೋ, ಉಪ್ಪಾದಜರಾಭಙ್ಗೇಹಿ ಉದ್ಧುಮಾತಪಕ್ಕಪಭಿಜ್ಜನತೋ ಚ, ಗಣ್ಡಾಭಿಧಾನಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ¶ ಮೂಲಂ ಕಾರಣಂ ತಣ್ಹಾಜಾಲೋ ಸಮೂಹತೋತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೋ ಜಾಲೋ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತೋ. ಸೋ ಖೀಣಸಂಸಾರೋ ನ ಚತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ಸೋ ಅಹಂ ಏವಂ ಪಹೀನತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜತಾಯ ಪರಿಕ್ಖೀಣಸಂಸಾರೋ ಪಹೀನಭವಮೂಲತ್ತಾ ಏವ ನ ಚತ್ಥಿ, ನ ಚ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಂ. ಚನ್ದೋ ಯಥಾ ದೋಸಿನಾ ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯನ್ತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಚನ್ದೋ ಅಬ್ಭಮಹಿಕಾದಿದೋಸರಹಿತೋ ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಕಾಲೇ ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮೇನ ಅಪೇತರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ.

ಧಮ್ಮಿಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ಸಪ್ಪಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯದಾ ¶ ಬಲಾಕಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಪ್ಪಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಮಹಾನುಭಾವೋ ನಾಗರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸಮ್ಭವಸ್ಸ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಮಹನ್ತಂ ಪದುಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪರಿಮುದ್ಧನಿ ಧಾರೇನ್ತೋ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಕೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಜಕರಣಿಯಾ ¶ ನಾಮ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಲೇಣಗಿರಿವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೨.೭೮-೮೩) –

‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ, ರೋಮಸೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ;

ಬುದ್ಧೋಪಿ ಸಮ್ಭವೋ ನಾಮ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಸೀ ತದಾ.

‘‘ಭವನಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾನ, ಪದುಮಂ ಧಾರಯಿಂ ಅಹಂ;

ಏಕಾಹಂ ಧಾರಯಿತ್ವಾನ, ಭವನಂ ಪುನರಾಗಮಿಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಬುದ್ಧಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಸೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತುಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗತೋ ಞಾತೀಹಿ ಉಪಟ್ಠೀಯಮಾನೋ ತತ್ಥ ಕತಿಪಾಹಂ ¶ ವಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಞಾತಕೇ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನಮೇವ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಞಾತಕಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭನ್ತೇ, ವಸಥ, ಮಯಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು. ಸೋ ಗಮನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಅತ್ತನಾ ವಸಿತಟ್ಠಾನಕಿತ್ತನಾಪದೇಸೇನ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೩೦೭.

‘‘ಯದಾ ಬಲಾಕಾ ಸುಚಿಪಣ್ಡರಚ್ಛದಾ, ಕಾಳಸ್ಸ ಮೇಘಸ್ಸ ಭಯೇನ ತಜ್ಜಿತಾ;

ಪಲೇಹಿತಿ ಆಲಯಮಾಲಯೇಸಿನೀ, ತದಾ ನದೀ ಅಜಕರಣೀ ರಮೇತಿ ಮಂ.

೩೦೮.

‘‘ಯದಾ ಬಲಾಕಾ ಸುವಿಸುದ್ಧಪಣ್ಡರಾ, ಕಾಳಸ್ಸ ಮೇಘಸ್ಸ ಭಯೇನ ತಜ್ಜಿತಾ;

ಪರಿಯೇಸತಿ ಲೇಣಮಲೇಣದಸ್ಸಿನೀ, ತದಾ ನದೀ ಅಜಕರಣೀ ರಮೇತಿ ಮಂ.

೩೦೯.

‘‘ಕಂ ನು ತತ್ಥ ನ ರಮೇನ್ತಿ, ಜಮ್ಬುಯೋ ಉಭತೋ ತಹಿಂ;

ಸೋಭೇನ್ತೀ ಆಪಗಾಕೂಲಂ, ಮಮ ಲೇಣಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ.

೩೧೦.

‘‘ತಾಮತಮದಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಹೀನಾ ¶ ¶ , ಭೇಕಾ ಮನ್ದವತೀ ಪನಾದಯನ್ತಿ;

ನಾಜ್ಜ ಗಿರಿನದೀಹಿ ವಿಪ್ಪವಾಸಸಮಯೋ,

ಖೇಮಾ ಅಜಕರಣೀ ಸಿವಾ ಸುರಮ್ಮಾ’’ತಿ. – ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ಬಲಾಕಾತಿ ಬಲಾಕಾಸಕುಣಿಕಾ. ಸುಚಿಪಣ್ಡರಚ್ಛದಾತಿ ಸುಚಿಸುದ್ಧಧವಲಪಕ್ಖಾ. ಕಾಳಸ್ಸ ಮೇಘಸ್ಸ ಭಯೇನ ತಜ್ಜಿತಾತಿ ಜಲಭಾರಭರಿತತಾಯ ಕಾಳಸ್ಸ ಅಞ್ಜನಗಿರಿಸನ್ನಿಕಾಸಸ್ಸ ಪಾವುಸ್ಸಕಮೇಘಸ್ಸ ಗಜ್ಜತೋ ವುಟ್ಠಿಭಯೇನ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಿತಾ ಭಿಂಸಾಪಿತಾ. ಪಲೇಹಿತೀತಿ ಗೋಚರಭೂಮಿತೋ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಆಲಯನ್ತಿ ನಿಲಯಂ ಅತ್ತನೋ ಕುಲಾವಕಂ. ಆಲಯೇಸಿನೀತಿ ತತ್ಥ ಆಲಯನಂ ನಿಲೀಯನಮೇವ ಇಚ್ಛನ್ತೀ. ತದಾ ನದೀ ಅಜಕರಣೀ ರಮೇತಿ ಮನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾವುಸ್ಸಕಕಾಲೇ ಅಜಕರಣೀನಾಮಿಕಾ ನದೀ ನವೋದಕಸ್ಸ ಪೂರಾ ಹಾರಹಾರಿನೀ ಕುಲಙ್ಕಸಾ ಮಂ ರಮೇತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತೀತಿ ಉತುಪದೇಸವಿಸೇಸಕಿತ್ತನಾಪದೇಸೇನ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಂ ಪಕಾಸೇಸಿ.

ಸುವಿಸುದ್ಧಪಣ್ಡರಾತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಸುದ್ಧಪಣ್ಡರವಣ್ಣಾ, ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸವಣ್ಣಾ ಸಬ್ಬಸೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ಮಗ್ಗತಿ. ಲೇಣನ್ತಿ ವಸನಟ್ಠಾನಂ. ಅಲೇಣದಸ್ಸಿನೀತಿ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೀ. ಪುಬ್ಬೇ ನಿಬದ್ಧವಸನಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅಲೇಣದಸ್ಸಿನೀ, ಇದಾನಿ ಪಾವುಸ್ಸಕಕಾಲೇ ಮೇಘಗಜ್ಜಿತೇನ ಆಹಿತಗಬ್ಭಾ ಪರಿಯೇಸತಿ ಲೇಣನ್ತಿ ನಿಬದ್ಧವಸನಟ್ಠಾನಂ ಕುಲಾವಕಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಂ ನು ತತ್ಥ…ಪೇ… ಪಚ್ಛತೋತಿ ಮಮ ವಸನಕಮಹಾಲೇಣಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಆಪಗಾಕೂಲಂ ಅಜಕರಣೀನದಿಯಾ ಉಭತೋತೀರಂ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸೋಭೇನ್ತಿಯೋ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಫಲಭಾರನಮಿತಸಾಖಾ ¶ ಸಿನಿದ್ಧಪಣ್ಣಚ್ಛಾಯಾ ಜಮ್ಬುಯೋ ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಂ ನಾಮ ಸತ್ತಂ ನ ರಮೇನ್ತಿ ನು, ಸಬ್ಬಂ ರಮೇನ್ತಿಯೇವ.

ತಾಮತಮದಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಹೀನಾತಿ ¶ ಅಮತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಗದಂ, ತೇನ ಮಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಮತಮದಾ, ಸಪ್ಪಾ, ತೇಸಂ ಸಙ್ಘೋ ಅಮತಮದಸಙ್ಘೋ, ತತೋ ಸುಟ್ಠು ಪಹೀನಾ ಅಪಗತಾ. ಭೇಕಾ ಮಣ್ಡೂಕಿಯೋ, ಮನ್ದವತೀ ಸರವತಿಯೋ, ಪನಾದಯನ್ತಿ ತಂ ಠಾನಂ ಮಧುರೇನ ವಸ್ಸಿತೇನ ನಿನ್ನಾದಯನ್ತಿ. ನಾಜ್ಜ ¶ ಗಿರಿನದೀಹಿ ವಿಪ್ಪವಾಸಸಮಯೋತಿ ಅಜ್ಜ ಏತರಹಿ ಅಞ್ಞಾಹಿಪಿ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಾಹಿ ನದೀಹಿ ವಿಪ್ಪವಾಸಸಮಯೋ ನ ಹೋತಿ, ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ವಾಳಮಚ್ಛಸುಸುಮಾರಾದಿವಿರಹಿತತೋ ಖೇಮಾ ಅಜಕರಣೀ ನದೀ. ಸುನ್ದರತಲತಿತ್ಥಪುಲಿನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಿವಾ. ಸುಟ್ಠು ರಮ್ಮಾ ರಮಣೀಯಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥೇವ ಮೇ ಮನೋ ರಮತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಏವಂ ಪನ ವತ್ವಾ ಞಾತಕೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತೋ. ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾಭಿರತಿದೀಪನೇನ ಇದಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಸಪ್ಪಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨. ಮುದಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಬ್ಬಜಿನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮುದಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಏಕಂ ಮಞ್ಚಮದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಗಹಪತಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಮುದಿತೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ತಂ ಕುಲಂ ರಞ್ಞಾ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಪಲಿಬುದ್ಧಂ ಅಹೋಸಿ. ಮುದಿತೋ ರಾಜಭಯಾಭೀತೋ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಭೀತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಮಾ ಭಾಯೀ’’ತಿ ಸಮಸ್ಸಾಸೇಸಿ. ಸೋ ‘‘ಕಿತ್ತಕೇನ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಕಾಲೇನ ಇದಂ ಮೇ ಭಯಂ ವೂಪಸಮೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ತಟ್ಠಮಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಾಜೇಥ ಮ’’ನ್ತಿ ಜೀವಿತರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಭಯೇ ವೂಪಸನ್ತೇಪಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂಯೇವ ¶ ¶ ರೋಚೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ – ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಾ ವಸನಗಬ್ಭಾ ಬಹಿ ನ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೩೬.೩೦-೩೩) –

‘‘ವಿಪಸ್ಸಿನೋ ಭಗವತೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಏಕಂ ಮಞ್ಚಂ ಮಯಾ ದಿನ್ನಂ, ಪಸನ್ನೇನ ಸಪಾಣಿನಾ.

‘‘ಹತ್ಥಿಯಾನಂ ಅಸ್ಸಯಾನಂ, ದಿಬ್ಬಯಾನಂ ಸಮಜ್ಝಗಂ;

ತೇನ ಮಞ್ಚಕದಾನೇನ, ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಆಸವಕ್ಖಯಂ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಮಞ್ಚಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಮಞ್ಚದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ಸಹಾಯಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅಧಿಗತಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪನ್ನಾಕಾರಂ ಕಥೇನ್ತೋ –

೩೧೧.

‘‘ಪಬ್ಬಜಿಂ ¶ ಜೀವಿಕತ್ಥೋಹಂ, ಲದ್ಧಾನ ಉಪಸಮ್ಪದಂ;

ತತೋ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭಿಂ, ದಳ್ಹವೀರಿಯೋ ಪರಕ್ಕಮಿಂ.

೩೧೨.

‘‘ಕಾಮಂ ಭಿಜ್ಜತುಯಂ ಕಾಯೋ, ಮಂಸಪೇಸೀ ವಿಸೀಯರುಂ;

ಉಭೋ ಜಣ್ಣುಕಸನ್ಧೀಹಿ, ಜಙ್ಘಾಯೋ ಪಪತನ್ತು ಮೇ.

೩೧೩.

‘‘ನಾಸಿಸ್ಸಂ ನ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮಿ, ವಿಹಾರಾ ಚ ನ ನಿಕ್ಖಮೇ;

ನಪಿ ಪಸ್ಸಂ ನಿಪಾತೇಸ್ಸಂ, ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇ ಅನೂಹತೇ.

೩೧೪.

‘‘ತಸ್ಸ ಮೇವಂ ವಿಹರತೋ, ಪಸ್ಸ ವೀರಿಯಪರಕ್ಕಮಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಜೀವಿಕತ್ಥೋತಿ ಜೀವಿಕಾಯ ಅತ್ಥಿಕೋ ಜೀವಿಕಪ್ಪಯೋಜನೋ. ‘‘ಏತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಭಯೋ ಸುಖೇನ ಅಕಿಲಮನ್ತೋ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಜೀವಿಕತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲದ್ಧಾನ ಉಪಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಸಾಮಣೇರಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯಂ ಠಿತೋ ¶ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭಿತ್ವಾ. ತತೋ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭಿನ್ತಿ ತತೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತೋ ದ್ವೇ ಮಾತಿಕಾ, ತಿಸ್ಸೋ ಅನುಮೋದನಾ, ಏಕಚ್ಚಂ ಸುತ್ತಂ, ಸಮಥಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಧಿಞ್ಚ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಮಹಾನುಭಾವತಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ರತನತ್ತಯೇ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭಿಂ. ದಳ್ಹವೀರಿಯೋ ಪರಕ್ಕಮಿನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಾಯ ದಳ್ಹವೀರಿಯೋ ಥಿರವೀರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಕ್ಕಮಿಂ, ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ಪದಹಿಂ.

ಯಥಾ ಪನ ಪರಕ್ಕಮಿಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಾಮನ್ತಿ ಯಥಾಕಾಮಂ ಏಕಂಸತೋ ವಾ ಭಿಜ್ಜತು. ಅಯಂ ಕಾಯೋತಿ ಅಯಂ ಮಮ ಪೂತಿಕಾಯೋ, ಇಮಿನಾ ವೀರಿಯಪತಾಪೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ ಚೇ, ಭಿಜ್ಜತು ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಂ ಹೋತು. ಮಂಸಪೇಸೀ ವಿಸೀಯರುನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮೇನ ಇಮಸ್ಮಾ ಕಾಯಾ ಮಂಸಪೇಸಿಯೋ ವಿಸೀಯನ್ತಿ ಚೇ, ವಿಸೀಯನ್ತು ಇತೋ ಚಿತೋ ವಿದ್ಧಂಸನ್ತು. ಉಭೋ ಜಣ್ಣುಕಸನ್ಧೀಹಿ, ಜಙ್ಘಾಯೋ ಪಪತನ್ತು ಮೇತಿ ಉಭೋಹಿ ಜಣ್ಣುಕಸನ್ಧೀಹಿ ಸಹ ಮಮ ಉಭೋ ಜಙ್ಘಾಯೋ ಸತ್ಥಿಯೋ ಊರುಬನ್ಧತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪಪತನ್ತು. ‘‘ಮ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಮುದಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತೋ

೧. ರಾಜದತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಸಿವಥಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ರಾಜದತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ, ಇತೋ ಚತುದ್ದಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ¶ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ಏಕದಿವಸಂ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ವನನ್ತಂ ಉಪಗತೋ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಮ್ಬಾಟಕಫಲಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸತ್ಥವಾಹಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಮಹಾರಾಜಂ ವೇಸ್ಸವಣಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಭಾವತೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ರಾಜದತ್ತೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ಭಣ್ಡಂ ಆದಾಯ ವಾಣಿಜ್ಜವಸೇನ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ರಾಜಗಹೇ ಅಞ್ಞತರಾ ಗಣಿಕಾ ಅಭಿರೂಪಾ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಪರಮಸೋಭಗ್ಗಯೋಗತೋ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸಹಸ್ಸಂ ಲಭತಿ. ಅಥ ಸೋ ಸತ್ಥವಾಹಪುತ್ತೋ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ತಸ್ಸಾ ಗಣಿಕಾಯ ಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಬಂ ಧನಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ದುಗ್ಗತೋ ಹುತ್ವಾ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತೋ ಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವೇಳುವನಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸತ್ಥಾ ಮಹತಿಯಾ ಪರಿಸಾಯ ಪರಿವುತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸುಸಾನೇ ವಸತಿ. ತದಾ ಅಞ್ಞತರೋಪಿ ಸತ್ಥವಾಹಪುತ್ತೋ ಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ತಾಯ ಗಣಿಕಾಯ ಸಹ ವಸತಿ. ಸಾ ಚ ಗಣಿಕಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಮಹಗ್ಘರತನಂ ದಿಸ್ವಾ ಲೋಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಧುತ್ತಪುರಿಸೇಹಿ ತಂ ಮಾರಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ರತನಂ ಗಣ್ಹಿ. ಅಥ ತಸ್ಸ ಸತ್ಥವಾಹಪುತ್ತಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಓಚರಕಮನುಸ್ಸೇ ಪೇಸೇಸುಂ. ತೇ ರತ್ತಿಯಂ ತಸ್ಸಾ ಗಣಿಕಾಯ ಘರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಛವಿಆದೀನಿ ಅನುಪಹಚ್ಚೇವ ತಂ ಮಾರೇತ್ವಾ ಸಿವಥಿಕಾಯ ಛಡ್ಡೇಸುಂ. ರಾಜದತ್ತತ್ಥೇರೋ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತುಂ ಸುಸಾನೇ ವಿಚರನ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಗಣಿಕಾಯ ಕಳೇವರಂ ¶ ಪಟಿಕ್ಕುಲತೋ ಮನಸಿ ಕಾತುಂ ಉಪಗತೋ ಕತಿಪಯವಾರೇ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಅಚಿರಮತಭಾವತೋ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದೀಹಿ ಅನುಪಹತಛವಿತಾಯ ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುತಾಯ ಚ ಅಯೋನಿಸೋ ¶ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ, ತತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸಂವಿಗ್ಗತರಮಾನಸೋ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಭಾಸಿತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಂ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಪಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಆದಿತೋ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತಾವದೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೪.೫೫-೫೯) –

‘‘ವಿಪಿನೇ ಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾನ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಅಪರಾಜಿತಂ;

ಅಮ್ಬಾಟಕಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ ಅದಾಸಹಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ –

೩೧೫.

‘‘ಭಿಕ್ಖು ¶ ಸಿವಥಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಅದ್ದಸ ಇತ್ಥಿಮುಜ್ಝಿತಂ;

ಅಪವಿದ್ಧಂ ಸುಸಾನಸ್ಮಿಂ, ಖಜ್ಜನ್ತಿಂ ಕಿಮಿಹೀ ಫುಟಂ.

೩೧೬.

‘‘ಯಞ್ಹಿ ಏಕೇ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತಿ, ಮತಂ ದಿಸ್ವಾನ ಪಾಪಕಂ;

ಕಾಮರಾಗೋ ಪಾತುರಹು, ಅನ್ಧೋವ ಸವತೀ ಅಹುಂ.

೩೧೭.

‘‘ಓರಂ ಓದನಪಾಕಮ್ಹಾ, ತಮ್ಹಾ ಠಾನಾ ಅಪಕ್ಕಮಿಂ;

ಸತಿಮಾ ಸಮ್ಪಜಾನೋಹಂ, ಏಕಮನ್ತಂ ಉಪಾವಿಸಿಂ.

೩೧೮.

‘‘ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥ;

ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹು, ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥ.

೩೧೯.

‘‘ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಸಿವಥಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಸಂಸಾರೇ ಭಯಸ್ಸ ಇಕ್ಖನತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ಆಮಕಸುಸಾನಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ. ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚೇತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಥೇರೋ ಸಯಂ ವದತಿ. ಇತ್ಥಿನ್ತಿ ಥೀಯತಿ ಏತ್ಥ ಸುಕ್ಕಸೋಣಿತಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಭಾವೇನ ಸಂಹಞ್ಞತೀತಿ ಥೀ, ಮಾತುಗಾಮೋ. ಏವಞ್ಚ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿವಸೇನ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಞ್ಝಾದೀಸು ಪನ ತಂಸದಿಸತಾಯ ತಂಸಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ ಚ ತಬ್ಬೋಹಾರೋ. ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಕಳೇವರಂ ವದತಿ. ಉಜ್ಝಿತನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಉಜ್ಝನಿಯತ್ತಾ ಏವ ಅಪವಿದ್ಧಂ ಅನಪೇಕ್ಖಭಾವೇನ ಖಿತ್ತಂ. ಖಜ್ಜನ್ತಿಂ ಕಿಮಿಹೀ ಫುಟನ್ತಿ ಕಿಮೀಹಿ ಪೂರಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಖಜ್ಜಮಾನಂ.

ಯಞ್ಹಿ ¶ ಏಕೇ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತಿ, ಮತಂ ದಿಸ್ವಾನ ಪಾಪಕನ್ತಿ ಯಂ ಅಪಗತಾಯುಉಸ್ಮಾವಿಞ್ಞಾಣತಾಯ ಮತಂ ಕಳೇವರಂ ಪಾಪಕಂ ನಿಹೀನಂ ಲಾಮಕಂ ಏಕೇ ಚೋಕ್ಖಜಾತಿಕಾ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತಿ, ಓಲೋಕೇತುಮ್ಪಿ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ಕಾಮರಾಗೋ ಪಾತುರಹೂತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕುಣಪೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಕಾಮರಾಗೋ ಮಯ್ಹಂ ಪಾತುರಹೋಸಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಅನ್ಧೋವ ಸವತೀ ಅಹುನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಳೇವರೇ ನವಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಅಸುಚಿಂ ಸವತಿ ಸನ್ದನ್ತೇ ಅಸುಚಿಭಾವಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನೇನ ಅನ್ಧೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿಂ. ತೇನಾಹ –

‘‘ರತ್ತೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ರತ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ;

ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತಿ, ಯಂ ರಾಗೋ ಸಹತೇ ನರ’’ನ್ತಿ ಚ.

‘‘ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅನ್ಧಕರಣೋ ಅಚಕ್ಖುಕರಣೋ’’ತಿ ಚ ಆದಿ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ತಕಾರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕಿಲೇಸಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನ ಅವಸವತ್ತಿ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ವಾ ವಸವತ್ತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಅಪರೇ ‘‘ಅನ್ಧೋವ ಅಸತಿ ಅಹು’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಂ ¶ ವತ್ವಾ ‘‘ಕಾಮರಾಗೇನ ಅನ್ಧೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಸತಿರಹಿತೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ತದುಭಯಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ನತ್ಥಿ.

ಓರಂ ಓದನಪಾಕಮ್ಹಾತಿ ಓದನಪಾಕತೋ ಓರಂ, ಯಾವತಾ ಕಾಲೇನ ಸುಪರಿಧೋತತಿನ್ತತಣ್ಡುಲನಾಳಿಯಾ ಓದನಂ ಪಚತಿ, ತತೋ ಓರಮೇವ ಕಾಲಂ, ತತೋಪಿ ಲಹುಕಾಲೇನ ರಾಗಂ ವಿನೋದೇನ್ತೋ, ತಮ್ಹಾ ಠಾನಾ ಅಪಕ್ಕಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮೇ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ತಮ್ಹಾ ಠಾನಾ ಅಪಕ್ಕಮಿಂ ಅಪಸಕ್ಕಿಂ. ಅಪಕ್ಕನ್ತೋವ ಸತಿಮಾ ಸಮ್ಪಜಾನೋಹಂ ಸಮಣಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಸತಿಮಾ, ಸಮ್ಮದೇವ ಧಮ್ಮಸಭಾವಜಾನನೇನ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ¶ ಚ ಹುತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಉಪಾವಿಸಿಂ, ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂ. ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಚ ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ರಾಜದತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸುಭೂತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಯೋಗೇತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಭೂತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಮಾಸೇ ಮಾಸೇ ಅಟ್ಠಕ್ಖತ್ತುಂ ಚತುಜ್ಜಾತಿಯಗನ್ಧೇನ ಸತ್ಥು ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ¶ ಓಪುಞ್ಜಾಪೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸುಗನ್ಧಸರೀರೋ ಹುತ್ವಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಗಹಪತಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸುಭೂತೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ, ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಾರಂ ಅಲಭನ್ತೋ, ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪತಿಸ್ಸಕೋಲಿತಸೇಲಾದಿಕೇ ಬಹೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞಸುಖಂ ಅನುಭವನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿವೇಕವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೫.೨೭೨-೩೦೮) –

‘‘ಇಮಮ್ಹಿ ಭದ್ದಕೇ ಕಪ್ಪೇ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧು ಮಹಾಯಸೋ;

ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ವದತಂ ವರೋ.

‘‘ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಬಾತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣೋ;

ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿವುತೋ, ರಂಸಿಜಾಲಸಮೋತ್ಥಟೋ.

‘‘ಅಸ್ಸಾಸೇತಾ ಯಥಾ ಚನ್ದೋ, ಸೂರಿಯೋವ ಪಭಙ್ಕರೋ;

ನಿಬ್ಬಾಪೇತಾ ಯಥಾ ಮೇಘೋ, ಸಾಗರೋವ ಗುಣಾಕರೋ.

‘‘ಧರಣೀರಿವ ¶ ಸೀಲೇನ, ಹಿಮವಾವ ಸಮಾಧಿನಾ;

ಆಕಾಸೋ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯ, ಅಸಙ್ಗೋ ಅನಿಲೋ ಯಥಾ.

‘‘ತದಾಹಂ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ, ಉಪಪನ್ನೋ ಮಹಾಕುಲೇ;

ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞಸ್ಮಿಂ, ನಾನಾರತನಸಞ್ಚಯೇ.

‘‘ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ, ನಿಸಿನ್ನಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಉಪೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮಮಸ್ಸೋಸಿಂ, ಅಮತಂವ ಮನೋಹರಂ.

‘‘ದ್ವತ್ತಿಂಸಲಕ್ಖಣಧರೋ, ಸನಕ್ಖತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾ;

ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಾಲರಾಜಾವ ಫುಲ್ಲಿತೋ.

‘‘ರಂಸಿಜಾಲಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ದಿತ್ತೋವ ಕನಕಾಚಲೋ;

ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿವುತೋ, ಸತರಂಸೀ ದಿವಾಕರೋ.

‘‘ಸೋಣ್ಣಾನನೋ ಜಿನವರೋ, ಸಮಣೀವ ಸಿಲುಚ್ಚಯೋ;

ಕರುಣಾಪುಣ್ಣಹದಯೋ, ಗುಣೇನ ವಿಯ ಸಾಗರೋ.

‘‘ಲೋಕವಿಸ್ಸುತಕಿತ್ತಿ ಚ, ಸಿನೇರೂವ ನಗುತ್ತಮೋ;

ಯಸಸಾ ವಿತ್ಥತೋ ವೀರೋ, ಆಕಾಸಸದಿಸೋ ಮುನಿ.

‘‘ಅಸಙ್ಗಚಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಅನಿಲೋ ವಿಯ ನಾಯಕೋ;

ಪತಿಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಭೂತಾನಂ, ಮಹೀವ ಮುನಿಸತ್ತಮೋ.

‘‘ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಲೋಕೇನ, ತೋಯೇನ ಪದುಮಂ ಯಥಾ;

ಕುವಾದಗಚ್ಛದಹನೋ, ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋವ ಸೋಭತಿ.

‘‘ಅಗದೋ ¶ ವಿಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಕಿಲೇಸವಿಸನಾಸಕೋ;

ಗನ್ಧಮಾದನಸೇಲೋವ, ಗುಣಗನ್ಧವಿಭೂಸಿತೋ.

‘‘ಗುಣಾನಂ ಆಕರೋ ವೀರೋ, ರತನಾನಂವ ಸಾಗರೋ;

ಸಿನ್ಧೂವ ವನರಾಜೀನಂ, ಕಿಲೇಸಮಲಹಾರಕೋ.

‘‘ವಿಜಯೀವ ಮಹಾಯೋಧೋ, ಮಾರಸೇನಾವಮದ್ದನೋ;

ಚಕ್ಕವತ್ತೀವ ಸೋ ರಾಜಾ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗರತನಿಸ್ಸರೋ.

‘‘ಮಹಾಭಿಸಕ್ಕಸಙ್ಕಾಸೋ, ದೋಸಬ್ಯಾಧಿತಿಕಿಚ್ಛಕೋ;

ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ಯಥಾ ವೇಜ್ಜೋ, ದಿಟ್ಠಿಗಣ್ಡವಿಫಾಲಕೋ.

‘‘ಸೋ ¶ ತದಾ ಲೋಕಪಜ್ಜೋತೋ, ಸನರಾಮರಸಕ್ಕತೋ;

ಪರಿಸಾಸು ನರಾದಿಚ್ಚೋ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯತೇ ಜಿನೋ.

‘‘ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಮಹಾಭೋಗೋ, ಸೀಲೇನ ಸುಗತೂಪಗೋ;

ಭಾವನಾಯ ಚ ನಿಬ್ಬಾತಿ, ಇಚ್ಚೇವಮನುಸಾಸಥ.

‘‘ದೇಸನಂ ತಂ ಮಹಸ್ಸಾದಂ, ಆದಿಮಜ್ಝನ್ತಸೋಭನಂ;

ಸುಣನ್ತಿ ಪರಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಅಮತಂವ ಮಹಾರಸಂ.

‘‘ಸುತ್ವಾ ಸುಮಧುರಂ ಧಮ್ಮಂ, ಪಸನ್ನೋ ಜಿನಸಾಸನೇ;

ಸುಗತಂ ಸರಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಯಾವಜೀವಂ ನಮಸ್ಸಹಂ.

‘‘ಮುನಿನೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ, ಓಪುಞ್ಜೇಸಿಂ ತದಾ ಮಹಿಂ;

ಚತುಜ್ಜಾತೇನ ಗನ್ಧೇನ, ಮಾಸೇ ಅಟ್ಠ ದಿನೇಸ್ವಹಂ.

‘‘ಪಣಿಧಾಯ ಸುಗನ್ಧತ್ತಂ, ಸರೀರವಿಸ್ಸಗನ್ಧಿನೋ;

ತದಾ ಜಿನೋ ವಿಯಾಕಾಸಿ, ಸುಗನ್ಧತನುಲಾಭಿತಂ.

‘‘ಯೋ ಯಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಭೂಮಿಂ, ಗನ್ಧೇನೋಪುಞ್ಜತೇ ಸಕಿಂ;

ತೇನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ, ಉಪಪನ್ನೋ ತಹಿಂ ತಹಿಂ.

‘‘ಸುಗನ್ಧದೇಹೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಯಂ ನರೋ;

ಗುಣಗನ್ಧಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ, ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿನಾಸವೋ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಚ ಭವೇ ದಾನಿ, ಜಾತೋ ವಿಪ್ಪಕುಲೇ ಅಹಂ;

ಗಬ್ಭಂ ಮೇ ವಸತೋ ಮಾತಾ, ದೇಹೇನಾಸಿ ಸುಗನ್ಧಿತಾ.

‘‘ಯದಾ ಚ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಾ, ನಿಕ್ಖಮಾಮಿ ತದಾ ಪುರೀ;

ಸಾವತ್ಥಿ ಸಬ್ಬಗನ್ಧೇಹಿ, ವಾಸಿತಾ ವಿಯ ವಾಯಥ.

‘‘ಪುಪ್ಫವಸ್ಸಞ್ಚ ಸುರಭಿ, ದಿಬ್ಬಗನ್ಧಂ ಮನೋರಮಂ;

ಧೂಪಾನಿ ಚ ಮಹಗ್ಘಾನಿ, ಉಪವಾಯಿಂಸು ತಾವದೇ.

‘‘ದೇವಾ ¶ ಚ ಸಬ್ಬಗನ್ಧೇಹಿ, ಧೂಪಪುಪ್ಫೇಹಿ ತಂ ಘರಂ;

ವಾಸಯಿಂಸು ಸುಗನ್ಧೇನ, ಯಸ್ಮಿಂ ಜಾತೋ ಅಹಂ ಘರೇ.

‘‘ಯದಾ ¶ ಚ ತರುಣೋ ಭದ್ದೋ, ಪಠಮೇ ಯೋಬ್ಬನೇ ಠಿತೋ;

ತದಾ ಸೇಲಂ ಸಪರಿಸಂ, ವಿನೇತ್ವಾ ನರಸಾರಥಿ.

‘‘ತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪರಿವುತೋ, ಸಾವತ್ಥಿಪುರಮಾಗತೋ;

ತದಾ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ತಂ, ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಞ್ಚ, ವಿಮುತ್ತಿಞ್ಚ ಅನುತ್ತರಂ;

ಭಾವೇತ್ವಾ ಚತುರೋ ಧಮ್ಮೇ, ಪಾಪುಣಿಂ ಆಸವಕ್ಖಯಂ.

‘‘ಯದಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಚಾಹಂ, ಯದಾ ಚ ಅರಹಾ ಅಹುಂ;

ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಂ ಯದಾ ಚಾಹಂ, ಗನ್ಧವಸ್ಸೋ ತದಾ ಅಹು.

‘‘ಸರೀರಗನ್ಧೋ ಚ ಸದಾತಿಸೇತಿ ಮೇ, ಮಹಾರಹಂ ಚನ್ದನಚಮ್ಪಕುಪ್ಪಲಂ;

ತಥೇವ ಗನ್ಧೇ ಇತರೇ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ, ಪಸಯ್ಹ ವಾಯಾಮಿ ತತೋ ತಹಿಂ ತಹಿಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಂ ದುಕ್ಖಂ, ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಝಾನಾದಿಸುಖಞ್ಚ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೩೨೦.

‘‘ಅಯೋಗೇ ¶ ಯುಞ್ಜಮತ್ತಾನಂ, ಪುರಿಸೋ ಕಿಚ್ಚಮಿಚ್ಛಕೋ;

ಚರಂ ಚೇ ನಾಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ತಂ ಮೇ ದುಬ್ಭಗಲಕ್ಖಣಂ.

೩೨೧.

‘‘ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಂ ಅಘಗತಂ ವಿಜಿತಂ, ಏಕಞ್ಚೇ ಓಸ್ಸಜೇಯ್ಯ ಕಲೀವ ಸಿಯಾ;

ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಚೇ ಓಸ್ಸಜೇಯ್ಯ ಅನ್ಧೋವ ಸಿಯಾ, ಸಮವಿಸಮಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ.

೩೨೨.

‘‘ಯಞ್ಹಿ ಕಯಿರಾ ತಞ್ಹಿ ವದೇ, ಯಂ ನ ಕಯಿರಾ ನ ತಂ ವದೇ;

ಅಕರೋನ್ತಂ ಭಾಸಮಾನಂ, ಪರಿಜಾನನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ.

೩೨೩.

‘‘ಯಥಾಪಿ ರುಚಿರಂ ಪುಪ್ಫಂ, ವಣ್ಣವನ್ತಂ ಅಗನ್ಧಕಂ;

ಏವಂ ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ, ಅಫಲಾ ಹೋತಿ ಅಕುಬ್ಬತೋ.

೩೨೪.

‘‘ಯಥಾಪಿ ¶ ರುಚಿರಂ ಪುಪ್ಫಂ, ವಣ್ಣವನ್ತಂ ಸುಗನ್ಧಕಂ;

ಏವಂ ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ, ಸಫಲಾ ಹೋತಿ ಕುಬ್ಬತೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಅಯೋಗೇತಿ ಅಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬೇ ಅಸೇವಿತಬ್ಬೇ ಅನ್ತದ್ವಯೇ. ಇಧ ಪನ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯುಞ್ಜನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಯೋಜೇನ್ತೋ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ. ಕಿಚ್ಚಮಿಚ್ಛಕೋತಿ ¶ ಉಭಯಹಿತಾವಹಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಯೋಗೇ ಚರಂ ಚರನ್ತೋ ಚೇ ಭವೇಯ್ಯ. ನಾಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಹಿತಸುಖಂ ನ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾತಿ ಞಾಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಅಹಂ ತಿತ್ಥಿಯಮತವಞ್ಚಿತೋ ಅಯೋಗೇ ಯುಞ್ಜಿಂ, ತಂ ಮೇ ದುಬ್ಭಗಲಕ್ಖಣಂ ಅಪುಞ್ಞಸಭಾವೋ. ‘‘ಪುರಿಮಕಮ್ಮಬ್ಯಾಮೋಹಿತೋ ಅಯೋಗೇ ಯುಞ್ಜಿ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಂ ಅಘಗತಂ ವಿಜಿತನ್ತಿ ವಿಬಾಧನಸಭಾವತಾಯ ಅಘಾ ನಾಮ ರಾಗಾದಯೋ, ಅಘಾನಿ ಏವ ಅಘಗತಂ, ಅಘಗತಾನಂ ವಿಜಿತಂ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಿಜಯೋ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾಭಿಭವೋ. ‘‘ಅಘಗತಂ ವಿಜಿತ’’ನ್ತಿ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪಂ ಅಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಂ ಅನುದ್ಧತಂ ಯೇನ, ತಂ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಾಘಗತಂ ವಿಜಿತಂ ಕತ್ವಾ ಏವಂಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ, ಕಿಲೇಸೇ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಞ್ಚೇ ಓಸ್ಸಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅದುತಿಯತಾಯ ಪಧಾನತಾಯ ಚ ಏಕಂ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಮೇವ ವಾ ಓಸ್ಸಜೇಯ್ಯ ಪರಿಚ್ಚಜೇಯ್ಯ ಚೇ. ಕಲೀವ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಳಕಣ್ಣೀ ವಿಯ ಸಿಯಾ. ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಚೇ ಓಸ್ಸಜೇಯ್ಯಾತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪರಿಪಾಚಕಾನಿ ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಓಸ್ಸಜೇಯ್ಯ ಚೇ, ಅಭಾವನಾಯ ಛಡ್ಡೇಯ್ಯ ಚೇ, ಅನ್ಧೋವ ಸಿಯಾ ಸಮವಿಸಮಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ.

ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ರುಚಿರನ್ತಿ ಸೋಭನಂ. ವಣ್ಣವನ್ತನ್ತಿ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನಂ. ಅಗನ್ಧಕನ್ತಿ ಗನ್ಧರಹಿತಂ ಪಾಲಿಭದ್ದಕಗಿರಿಕಣ್ಣಿಕಜಯಸುಮನಾದಿಭೇದಂ. ಏವಂ ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾತಿ ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ ನಾಮ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಗನ್ಧಕಂ ಪುಪ್ಫಂ ¶ ಧಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಗನ್ಧೋ ನ ಫರತಿ, ಏವಂ ಏತಮ್ಪಿ ಯೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನಾದೀಹಿ ¶ ಚ ಸಮಾಚರತಿ, ತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅಸಮಾಚರನ್ತಸ್ಸ ಯಂ ತತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಅಕುಬ್ಬತೋ ಸುತಗನ್ಧಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಗನ್ಧಞ್ಚ ನ ಆವಹತಿ ಅಫಲಾ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ, ಅಫಲಾ ಹೋತಿ ಅಕುಬ್ಬತೋ’’ತಿ.

ಸುಗನ್ಧಕನ್ತಿ ಸುಮನಚಮ್ಪಕನೀಲುಪ್ಪಲಪುಪ್ಫಾದಿಭೇದಂ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ತಂ ಪುಪ್ಫಂ ಧಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಗನ್ಧೋ ಫರತಿ, ಏವಂ ತೇಪಿಟಕಬುದ್ಧವಚನಸಙ್ಖಾತಾ ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾಪಿ ಯೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನಾದೀಹಿ ತತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ, ಅಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಫಲಾ ಹೋತಿ, ಸುತಗನ್ಧಪಟಿಪತ್ತಿಗನ್ಧಾನಂ ಆವಹನತೋ ಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಾ. ತಸ್ಮಾ ಯಥೋವಾದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ ಚ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಸುಭೂತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಗಿರಿಮಾನನ್ದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಸ್ಸತಿ ¶ ದೇವೋತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗಿರಿಮಾನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಘರಾವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಭರಿಯಾಯ ಪುತ್ತೇ ಚ ಕಾಲಙ್ಕತೇ ಸೋಕಸಲ್ಲಸಮಪ್ಪಿತೋ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಸತ್ಥಾರಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಸೋಕಸಲ್ಲೇ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹೇ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸುಗನ್ಧಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಿರಸಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿತ್ಥವಿ.

ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞೋ ಪುರೋಹಿತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಗಿರಿಮಾನನ್ದೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ರಾಜಗಹಗಮನೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕತಿಪಯಂ ದಿವಸಂ ಗಾಮಕಾವಾಸೇ ವಸಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತುಂ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಮಹಾರಾಜಾ ತಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭನ್ತೇ, ವಸಥ, ಅಹಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಾಮೀ’’ತಿ ಸಮ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ಗತೋ ¶ ಬಹುಕಿಚ್ಚತಾಯ ನ ಸರಿ. ‘‘ಥೇರೋ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಸತೀ’’ತಿ ದೇವತಾ ಥೇರಸ್ಸ ತೇಮನಭಯೇನ ವಸ್ಸಂ ವಾರೇಸುಂ. ರಾಜಾ ಅವಸ್ಸನಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಕುಟಿಕಂ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ಕುಟಿಕಾಯಂ ವಸನ್ತೋ ಸೇನಾಸನಸಪ್ಪಾಯಲಾಭೇನ ಸಮಾಧಾನಂ ¶ ಲಭಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪೦.೪೧೯-೪೪೮) –

‘‘ಭರಿಯಾ ಮೇ ಕಾಲಙ್ಕತಾ, ಪುತ್ತೋ ಸಿವಥಿಕಂ ಗತೋ;

ಮಾತಾ ಪಿತಾ ಮತಾ ಭಾತಾ, ಏಕಚಿತಮ್ಹಿ ಡಯ್ಹರೇ.

‘‘ತೇನ ಸೋಕೇನ ಸನ್ತತ್ತೋ, ಕಿಸೋ ಪಣ್ಡು ಅಹೋಸಹಂ;

ಚಿತ್ತಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಮೇ ಆಸಿ, ತೇನ ಸೋಕೇನ ಅಟ್ಟಿತೋ.

‘‘ಸೋಕಸಲ್ಲಪರೇತೋಹಂ, ವನನ್ತಮುಪಸಙ್ಕಮಿಂ;

ಪವತ್ತಫಲಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಸಾಮಹಂ.

‘‘ಸುಮೇಧೋ ನಾಮ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋ ಜಿನೋ;

ಮಮುದ್ಧರಿತುಕಾಮೋ ಸೋ, ಆಗಞ್ಛಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ.

‘‘ಪದಸದ್ದಂ ¶ ಸುಣಿತ್ವಾನ, ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ;

ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನಹಂ ಸೀಸಂ, ಉಲ್ಲೋಕೇಸಿಂ ಮಹಾಮುನಿಂ.

‘‘ಉಪಾಗತೇ ಮಹಾವೀರೇ, ಪೀತಿ ಮೇ ಉದಪಜ್ಜಥ;

ತದಾಸಿಮೇಕಗ್ಗಮನೋ, ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾನ, ಪಣ್ಣಮುಟ್ಠಿಮದಾಸಹಂ;

ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ತತ್ಥ, ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ನಿಸಜ್ಜ ತತ್ಥ ಭಗವಾ, ಸುಮೇಧೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಧಮ್ಮಂ ಮೇ ಕಥಯೀ ಬುದ್ಧೋ, ಸೋಕಸಲ್ಲವಿನೋದನಂ.

‘‘ಅನವ್ಹಿತಾ ತತೋ ಆಗುಂ, ಅನನುಞ್ಞಾತಾ ಇತೋ ಗತಾ;

ಯಥಾಗತಾ ತಥಾ ಗತಾ, ತತ್ಥ ಕಾ ಪರಿದೇವನಾ.

‘‘ಯಥಾಪಿ ಪಥಿಕಾ ಸತ್ತಾ, ವಸ್ಸಮಾನಾಯ ವುಟ್ಠಿಯಾ;

ಸಭಣ್ಡಾ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ವಸ್ಸಸ್ಸಾಪತನಾಯ ತೇ.

‘‘ವಸ್ಸೇ ¶ ಚ ತೇ ಓರಮಿತೇ, ಸಮ್ಪಯನ್ತಿ ಯದಿಚ್ಛಕಂ;

ಏವಂ ಮಾತಾ ಪಿತಾ ತುಯ್ಹಂ, ತತ್ಥ ಕಾ ಪರಿದೇವನಾ.

‘‘ಆಗನ್ತುಕಾ ಪಾಹುನಕಾ, ಚಲಿತೇರಿತಕಮ್ಪಿತಾ;

ಏವಂ ಮಾತಾ ಪಿತಾ ತುಯ್ಹಂ, ತತ್ಥ ಕಾ ಪರಿದೇವನಾ.

‘‘ಯಥಾಪಿ ಉರಗೋ ಜಿಣ್ಣಂ, ಹಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಸಂ ತಚಂ;

ಏವಂ ಮಾತಾ ಪಿತಾ ತುಯ್ಹಂ, ಸಂ ತನುಂ ಇಧ ಹೀಯರೇ.

‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಗಿರಮಞ್ಞಾಯ, ಸೋಕಸಲ್ಲಂ ವಿವಜ್ಜಯಿಂ;

ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜನಯಿತ್ವಾನ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಅವನ್ದಹಂ.

‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾನ ಮಹಾನಾಗಂ, ಪೂಜಯಿಂ ಗಿರಿಮಞ್ಜರಿಂ;

ದಿಬ್ಬಗನ್ಧಂ ಸಮ್ಪವನ್ತಂ, ಸುಮೇಧಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಪೂಜಯಿತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸಿರೇ ಕತ್ವಾನ ಅಞ್ಜಲಿಂ;

ಅನುಸ್ಸರಂ ಗುಣಗ್ಗಾನಿ, ಸನ್ಥವಿಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ನಿತ್ತಿಣ್ಣೋಸಿ ಮಹಾವೀರ, ಸಬ್ಬಞ್ಞು ಲೋಕನಾಯಕ;

ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಉದ್ಧರಸಿ, ಞಾಣೇನ ತ್ವಂ ಮಹಾಮುನೇ.

‘‘ವಿಮತಿಂ ದ್ವೇಳ್ಹಕಂ ವಾಪಿ, ಸಞ್ಛಿನ್ದಸಿ ಮಹಾಮುನೇ;

ಪಟಿಪಾದೇಸಿ ಮೇ ಮಗ್ಗಂ, ತವ ಞಾಣೇನ ಚಕ್ಖುಮ.

‘‘ಅರಹಾ ವಸಿಪತ್ತಾ ಚ, ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ;

ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರಾ ಧೀರಾ, ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ ತಾವದೇ.

‘‘ಪಟಿಪನ್ನಾ ಚ ಸೇಖಾ ಚ, ಫಲಟ್ಠಾ ಸನ್ತಿ ಸಾವಕಾ;

ಸುರೋದಯೇವ ಪದುಮಾ, ಪುಪ್ಫನ್ತಿ ತವ ಸಾವಕಾ.

‘‘ಮಹಾಸಮುದ್ದೋವಕ್ಖೋಭೋ ¶ , ಅತುಲೋಪಿ ದುರುತ್ತರೋ;

ಏವಂ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋಸಿ ಚಕ್ಖುಮ.

‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾಹಂ ಲೋಕಜಿನಂ, ಚಕ್ಖುಮನ್ತಂ ಮಹಾಯಸಂ;

ಪುಥುದಿಸಾ ನಮಸ್ಸನ್ತೋ, ಪಟಿಕುಟಿಕೋ ಆಗಞ್ಛಹಂ.

‘‘ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ;

ಓಕ್ಕಮಿಂ ಮಾತುಯಾ ಕುಚ್ಛಿಂ, ಸನ್ಧಾವನ್ತೋ ಭವಾಭವೇ.

‘‘ಅಗಾರಾ ¶ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ;

ಆತಾಪೀ ನಿಪಕೋ ಝಾಯೀ, ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಗೋಚರೋ.

‘‘ಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾನ, ತೋಸಯಿತ್ವಾ ಮಹಾಮುನಿಂ;

ಚನ್ದೋವಬ್ಭಘನಾ ಮುತ್ತೋ, ವಿಚರಾಮಿ ಅಹಂ ಸದಾ.

‘‘ವಿವೇಕಮನುಯುತ್ತೋಮ್ಹಿ, ಉಪಸನ್ತೋ ನಿರೂಪಧಿ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಯಂ ಬುದ್ಧಮಭಿಪೂಜಯಿಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಥೇರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೇ ವಿಯ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಉಪರಿ ತಂ ವಸ್ಸನೇ ನಿಯೋಜನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೩೨೫.

‘‘ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ ಯಥಾಸುಗೀತಂ, ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ;

ತಸ್ಸಂ ವಿಹರಾಮಿ ವೂಪಸನ್ತೋ, ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವ.

೩೨೬.

‘‘ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ ಯಥಾಸುಗೀತಂ, ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ;

ತಸ್ಸಂ ವಿಹರಾಮಿ ಸನ್ತಚಿತ್ತೋ, ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವ.

೩೨೭.

‘‘ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ…ಪೇ… ತಸ್ಸಂ ವಿಹರಾಮಿ ವೀತರಾಗೋ…ಪೇ….

೩೨೮.

‘‘ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ…ಪೇ… ತಸ್ಸಂ ವಿಹರಾಮಿ ವೀತದೋಸೋ…ಪೇ….

೩೨೯.

‘‘ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ…ಪೇ… ತಸ್ಸಂ ವಿಹರಾಮಿ ವೀತಮೋಹೋ;

ಅಥ ಚೇ ಪತ್ಥಯಸೀ ಪವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ¶ ಯಥಾಸುಗೀತನ್ತಿ ಸುಗೀತಾನುರೂಪಂ, ಸುನ್ದರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಮೇಘಗೀತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಲಾಹಕೋ ಹಿ ಯಥಾ ಅಗಜ್ಜನ್ತೋ ಕೇವಲಂ ವಸ್ಸನ್ತೋ ನ ಸೋಭತಿ, ಏವಂ ಸತಪಟಲಸಹಸ್ಸಪಟಲೇನ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಥನಯನ್ತೋ ಗಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಜ್ಜುಲ್ಲತಾ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೋಪಿ ಅವಸ್ಸನ್ತೋ ನ ಸೋಭತಿ, ತಥಾಭೂತೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ವಸ್ಸನ್ತೋ ಸೋಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ ಯಥಾಸುಗೀತ’’ನ್ತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಭಿತ್ಥನಯ, ಪಜ್ಜುನ್ನ’’ ¶ , (ಚರಿಯಾ. ೩.೮೯; ಜಾ. ೧.೧.೭೫) ‘‘ಗಜ್ಜಿತಾ ಚೇವ ವಸ್ಸಿತಾ ಚಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೧; ಪು. ಪ. ೧೫೭) ಚ. ತಸ್ಸಂ ವಿಹರಾಮೀತಿ ತಸ್ಸಂ ಕುಟಿಕಾಯಂ ಅರಿಯವಿಹಾರಗಬ್ಭೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ವಿಹರಾಮಿ. ವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪಸನ್ತಮಾನಸೋ.

ಏವಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅನೇಕವಾರಂ ಕತಂ ಉಯ್ಯೋಜನಂ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ವಲಾಹಕದೇವಪುತ್ತೋ ನಿನ್ನಞ್ಚ ಥಲಞ್ಚ ಪೂರೇನ್ತೋ ಮಹಾವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸಾಪೇಸಿ.

ಗಿರಿಮಾನನ್ದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಸುಮನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಂ ಪತ್ಥಯಾನೋತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಮನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಪಞ್ಚನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಬ್ಯಾಧಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ಹರೀತಕಂ ಅದಾಸಿ ¶ . ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಗಹಪತಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸುಮನೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಸುಖೇನ ವಡ್ಢಿ. ತಸ್ಸ ಪನ ಮಾತುಲೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹಾ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಸುಮನೇ ವಯಪ್ಪತ್ತೇ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಚರಿತಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಯೋಗಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಥೇರೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಧಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋ ಚ ನಚಿರೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೪.೬೦-೭೧) –

‘‘ಹರೀತಕಂ ಆಮಲಕಂ, ಅಮ್ಬಜಮ್ಬುವಿಭೀತಕಂ;

ಕೋಲಂ ಭಲ್ಲಾತಕಂ ಬಿಲ್ಲಂ, ಸಯಮೇವ ಹರಾಮಹಂ.

‘‘ದಿಸ್ವಾನ ¶ ಪಬ್ಭಾರಗತಂ, ಝಾಯಿಂ ಝಾನರತಂ ಮುನಿಂ;

ಆಬಾಧೇನ ಆಪೀಳೇನ್ತಂ, ಅದುತೀಯಂ ಮಹಾಮುನಿಂ.

‘‘ಹರೀತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ ಅದಾಸಹಂ;

ಖಾದಮತ್ತಮ್ಹಿ ಭೇಸಜ್ಜೇ, ಬ್ಯಾಧಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭಿ ತಾವದೇ.

‘‘ಪಹೀನದರಥೋ ಬುದ್ಧೋ, ಅನುಮೋದಮಕಾಸಿ ಮೇ;

ಭೇಸಜ್ಜದಾನೇನಿಮಿನಾ, ಬ್ಯಾಧಿವೂಪಸಮೇನ ಚ.

‘‘ದೇವಭೂತೋ ¶ ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ, ಜಾತೋ ವಾ ಅಞ್ಞಜಾತಿಯಾ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಖಿತೋ ಹೋತು, ಮಾ ಚ ತೇ ಬ್ಯಾಧಿಮಾಗಮಾ.

‘‘ಇದಂ ವತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಯಮ್ಭೂ ಅಪರಾಜಿತೋ;

ನಭಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಮೀ ಧೀರೋ, ಹಂಸರಾಜಾವ ಅಮ್ಬರೇ.

‘‘ಯತೋ ಹರೀತಕಂ ದಿನ್ನಂ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ;

ಇಮಂ ಜಾತಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಬ್ಯಾಧಿ ಮೇ ನುಪಪಜ್ಜಥ.

‘‘ಅಯಂ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಮಯ್ಹಂ, ಚರಿಮೋ ವತ್ತತೇ ಭವೋ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಭೇಸಜ್ಜಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಭೇಸಜ್ಜಸ್ಸ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತೇ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಮಾತುಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ಥೇರೋ ಅಧಿಗಮಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೩೩೦.

‘‘ಯಂ ಪತ್ಥಯಾನೋ ಧಮ್ಮೇಸು, ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಅನುಗ್ಗಹಿ;

ಅಮತಂ ಅಭಿಕಙ್ಖನ್ತಂ, ಕತಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕಂ ಮಯಾ.

೩೩೧.

‘‘ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಸಚ್ಛಿಕತೋ, ಸಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಅನೀತಿಹೋ;

ವಿಸುದ್ಧಞಾಣೋ ನಿಕ್ಕಙ್ಖೋ, ಬ್ಯಾಕರೋಮಿ ತವನ್ತಿಕೇ.

೩೩೨.

‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಜಾನಾಮಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ವಿಸೋಧಿತಂ;

ಸದತ್ಥೋ ಮೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

೩೩೩.

‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ¶ ಮೇ ಸಿಕ್ಖಾ, ಸುಸ್ಸುತಾ ತವ ಸಾಸನೇ;

ಸಬ್ಬೇ ಮೇ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ.

೩೩೪.

‘‘ಅನುಸಾಸಿ ಮಂ ಅರಿಯವತಾ, ಅನುಕಮ್ಪಿ ಅನುಗ್ಗಹಿ;

ಅಮೋಘೋ ತುಯ್ಹಮೋವಾದೋ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಮ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಯಂ ಪತ್ಥಯಾನೋ ಧಮ್ಮೇಸು, ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಅನುಗ್ಗಹಿ. ಅಮತಂ ಅಭಿಕಙ್ಖನ್ತನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದೀಸು ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇಸು ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೋ ಆಕಙ್ಖನ್ತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಭಿಕಙ್ಖನ್ತಂ ಮಂ ಓವಾದದಾನವಸೇನ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಿ. ಕತಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕಂ ಮಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮತ್ಥಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಸೋಳಸವಿಧಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕತಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಂ ಮಯಾ.

ತತೋ ¶ ಏವ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಅಧಿಗತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ ಸಚ್ಛಿಕತೋ. ಸಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಅನೀತಿಹೋತಿ ಸಯಂ ಅತ್ತನಾಯೇವ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮೋ ಫಲಧಮ್ಮೋ ಚ ಅನೀತಿಹೋ ಅಸನ್ದಿದ್ಧೋ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಕತೋ, ‘‘ಇತಿಹ, ಇತಿ ಕಿರಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಇತಿಹಸಙ್ಖಾತಂ ಸಂಸಯಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋಯೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಪವತ್ತತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಞಾಣೋ ನಿಕ್ಕಙ್ಖೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ವಿಸುದ್ಧಞಾಣೋತಿ ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ವಿಸುದ್ಧಞಾಣೋ. ತವನ್ತಿಕೇತಿ ತವ ಸಮೀಪೇ.

ಸದತ್ಥೋತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಸಿಕ್ಖಾತಿ ¶ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಯೋ. ಸುಸ್ಸುತಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಬಾಹುಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಬಾಹುಸಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಸುತಾ. ತವ ಸಾಸನೇತಿ ತವ ಓವಾದೇ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ.

ಅರಿಯವತಾತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲಾದಿವತಸಮಾದಾನೇನ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಮ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತೋತಿ ತುಯ್ಹಂ ಸಮೀಪೇ ಚಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸತಾಯ ಅನ್ತೇವಾಸೀ ಸಿಕ್ಖಿತವಾ ಸಿಕ್ಖಿತಅಧಿಸೀಲಾದಿಸಿಕ್ಖೋ ಅಮ್ಹೀತಿ.

ಸುಮನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ವಡ್ಢತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಾಧೂ ¶ ಹೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಡ್ಢತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಭಾರುಕಚ್ಛನಗರೇ ಗಹಪತಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಡ್ಢೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವಡ್ಢತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾ ಸಂಸಾರೇ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗಾ ಪುತ್ತಂ ಞಾತೀನಂ ನಿಯ್ಯಾದೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಪುತ್ತಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಂ ವೇಳುದನ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಗನ್ಥಧುರಂ ವಹನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ‘‘ಏಕಕೋ ಸನ್ತರುತ್ತರೋವ ಮಾತರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಾತಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಏಕಕೋ ಸನ್ತರುತ್ತರೋವ ಇಧಾಗತೋ’’ತಿ ಚೋದೇಸಿ. ಸೋ ಮಾತರಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಅಯುತ್ತಂ ಮಯಾ ಕತ’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಂವೇಗೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಮಾತು ಓವಾದಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೩೩೫.

‘‘ಸಾಧೂ ¶ ಹಿ ಕಿರ ಮೇ ಮಾತಾ, ಪತೋದಂ ಉಪದಂಸಯಿ;

ಯಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಅನುಸಿಟ್ಠೋ ಜನೇತ್ತಿಯಾ;

ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಪಹಿತತ್ತೋ, ಪತ್ತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಂ.

೩೩೬.

‘‘ಅರಹಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋಮ್ಹಿ, ತೇವಿಜ್ಜೋ ಅಮತದ್ದಸೋ;

ಜೇತ್ವಾ ನಮುಚಿನೋ ಸೇನಂ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

೩೩೭.

‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ, ಯೇ ಮೇ ವಿಜ್ಜಿಂಸು ಆಸವಾ;

ಸಬ್ಬೇ ಅಸೇಸಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಾ, ನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜರೇ ಪುನ.

೩೩೮.

‘‘ವಿಸಾರದಾ ಖೋ ಭಗಿನೀ, ಏವಮತ್ಥಂ ಅಭಾಸಯಿ;

ಅಪಿಹಾ ನೂನ ಮಯಿಪಿ, ವನಥೋ ತೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ.

೩೩೯.

‘‘ಪರಿಯನ್ತಕತಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನ್ತಿಮೋಯಂ ಸಮುಸ್ಸಯೋ;

ಜಾತಿಮರಣಸಂಸಾರೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಸಾಧೂ ಹಿ ಕಿರ ಮೇ ಮಾತಾ, ಪತೋದಂ ಉಪದಂಸಯೀತಿ ಸಾಧು ವತ ಮಾತಾ ಮಯ್ಹಂ ಓವಾದಸಙ್ಖಾತಂ ಪತೋದಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನ ಮೇ ವೀರಿಯಂ ಉತ್ತೇಜೇನ್ತೀ ಉತ್ತಮಙ್ಗೇ ಪಞ್ಞಾಸೀಸೇ ವಿಜ್ಝಿ. ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸಾ ಮೇ ಮಾತುಯಾ. ಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ – ಜನೇತ್ತಿಯಾ ಮೇ ಅನುಸಿಟ್ಠೋ ಯಸ್ಸಾ ಅನುಸಾಸನೀಭೂತಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಅಹಂ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಪಹಿತತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಉತ್ತಮಂ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ.

ತತೋ ಏವ ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅರಹಾ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತತಾಯ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ದಕ್ಖಿಣಾರಹೋ ಅಮ್ಹಿ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಾದಿವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ತೇವಿಜ್ಜೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತತ್ತಾ ಅಮತದ್ದಸೋ ನಮುಚಿನೋ ಮಾರಸ್ಸ ಸೇನಂ ಕಿಲೇಸವಾಹಿನಿಂ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಸೇನಾಯ ಜಿನಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಜಿತತ್ತಾಯೇವ ಅನಾಸವೋ ಸುಖಂ ವಿಹರಾಮೀತಿ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಅನಾಸವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚಾ’’ ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಜ್ಝತ್ತವತ್ಥುಕಾ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಬಹಿದ್ಧವತ್ಥುಕಾ ಚ ಆಸವಾ ಯೇ ಮಯ್ಹಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಜ್ಜಿಂಸು ಉಪಲಬ್ಭಿಂಸು, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅನವಸೇಸಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಪಹೀನಾ ಪುನ ದಾನಿ ಕದಾಚಿಪಿ ನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿಯೇವಾತಿ.

ಇದಾನಿ ಮಾತು ವಚನಂ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಮಾತರಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಸಾರದಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿಸಾರದಾ ಖೋತಿ ಏಕಂಸೇನ ವಿಗತಸಾರಜ್ಜಾ. ಏವಂ ಮಾತು ಅತ್ತನೋ ¶ ಚ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮೇನ ಸತ್ಥು ಓರಸಪುತ್ತಭಾವಂ ಉಲ್ಲಪೇನ್ತೋ ಮಾತರಂ ‘‘ಭಗಿನೀ’’ತಿ ಆಹ. ಏತಮತ್ಥಂ ಅಭಾಸಯೀತಿ ಏತಂ ಮಮ ಓವಾದಭೂತಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಣಿ. ಏವಂ ಪನ ಮಂ ಓವದನ್ತೀ ನ ಕೇವಲಂ ವಿಸಾರದಾ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಅಪಿಹಾ ನೂನ ಮಯಿಪಿ ತವ ಪುತ್ತಕೇಪಿ ಅಪಿಹಾ ಅಸನ್ಥವಾ ಮಞ್ಞೇ, ಕಿಂ ವಾ ಏತೇನ ಪರಿಕಪ್ಪನೇನ? ವನಥೋ ತೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೋ ವನಥೋ ತವ ಸನ್ತಾನೇ ನತ್ಥೇವ, ಯಾ ಮಂ ಭವಕ್ಖಯೇ ನಿಯೋಜೇಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ‘‘ತಯಾ ನಿಯೋಜಿತಾಕಾರೇನೇವ ಮಯಾ ಪಟಿಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪರಿಯನ್ತಕತ’’ನ್ತಿ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋವ.

ವಡ್ಢತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ನದೀಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅತ್ಥಾಯ ¶ ವತ ಮೇತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ನದೀಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ¶ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಅತ್ತನಾ ರೋಪಿತಸ್ಸ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಮನೋಸಿಲಾವಣ್ಣಂ ಏಕಂ ಅಮ್ಬಫಲಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಾತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತೀಹಿ ತಾಪಸಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಅಸ್ಸಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ನದೀತೀರೇ ವಸನತೋ ಹಿಸ್ಸ ಕಸ್ಸಪಗೋತ್ತತಾಯ ಚ ನದೀಕಸ್ಸಪೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಸಪರಿಸಸ್ಸ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅದಾಸಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೩೬-೩೯) ಆಗತಮೇವ. ಸೋ ಭಗವತೋ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ (ಮಹಾವ. ೫೪; ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೮) ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೪.೮೧-೮೭) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಪಿಣ್ಡಾಯ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ, ಧಾರತೋ ಉತ್ತಮಂ ಯಸಂ.

‘‘ಅಗ್ಗಫಲಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾನ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ;

ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ವೀರಸ್ಸ, ಅದಾಸಿಂ ಸತ್ಥುನೋ ಅಹಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದ್ವಿಪದಿನ್ದ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠ ನರಾಸಭ;

ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಚಲಂ ಠಾನಂ, ಹಿತ್ವಾ ಜಯಪರಾಜಯಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಅಗ್ಗದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತೇ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಸಮುಗ್ಘಾತಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೩೪೦.

‘‘ಅತ್ಥಾಯ ¶ ವತ ಮೇ ಬುದ್ಧೋ, ನದಿಂ ನೇರಞ್ಜರಂ ಅಗಾ;

ಯಸ್ಸಾಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ವಿವಜ್ಜಯಿಂ.

೩೪೧.

‘‘ಯಜಿಂ ಉಚ್ಚಾವಚೇ ಯಞ್ಞೇ, ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಂ ಜುಹಿಂ ಅಹಂ;

ಏಸಾ ಸುದ್ಧೀತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ, ಅನ್ಧಭೂತೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ.

೩೪೨.

‘‘ದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಕ್ಖನ್ದೋ, ಪರಾಮಾಸೇನ ಮೋಹಿತೋ;

ಅಸುದ್ಧಿಂ ಮಞ್ಞಿಸಂ ಸುದ್ಧಿಂ, ಅನ್ಧಭೂತೋ ಅವಿದ್ದಸು.

೩೪೩.

‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಪಹೀನಾ ಮೇ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ವಿದಾಲಿತಾ;

ಜುಹಾಮಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗ್ಗಿಂ, ನಮಸ್ಸಾಮಿ ತಥಾಗತಂ.

೩೪೪.

‘‘ಮೋಹಾ ಸಬ್ಬೇ ಪಹೀನಾ ಮೇ, ಭವತಣ್ಹಾ ಪದಾಲಿತಾ;

ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಅತ್ಥಾಯ ವತ ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ಥಾಯ ವತ ಹಿತಾಯ ವತ. ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ. ನದಿಂ ನೇರಞ್ಜರಂ ಅಗಾತಿ ನೇರಞ್ಜರಾಸಙ್ಖಾತಂ ನದಿಂ ಅಗಞ್ಛಿ, ತಸ್ಸಾ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಚ ಮಮ ಭಾತು ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಂ ಉಪಗತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ. ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ, ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಲಭಿತ್ವಾ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ವಿವಜ್ಜಯಿನ್ತಿ ¶ ‘‘ಯಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸುದ್ಧಿ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ವಿಪರೀತದಸ್ಸನಂ ಪಜಹಿಂ.

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ¶ ವಿವಜ್ಜಯಿನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಜಿ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಜಿಂ ಉಚ್ಚಾವಚೇ ಯಞ್ಞೇತಿ ಪಾಕಟಯಞ್ಞೇ ಸೋಮಯಾಗವಾಜಪೇಯ್ಯಾದಿಕೇ ನಾನಾವಿಧೇ ಯಞ್ಞೇ ಯಜಿಂ. ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಂ ಜುಹಿಂ ಅಹನ್ತಿ ತೇಸಂ ಯಞ್ಞಾನಂ ಯಜನವಸೇನ ಆಹುತಿಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಂ ಪರಿಚರಿಂ. ಏಸಾ ಸುದ್ಧೀತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋತಿ ಏಸಾ ಯಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಅಗ್ಗಿಪಾರಿಚರಿಯಾ ಸುದ್ಧಿಹೇತುಭಾವತೋ ಸುದ್ಧಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ. ಅನ್ಧಭೂತೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುವೇಕಲ್ಲೇನ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧತಾಯ ಅನ್ಧಭೂತೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಹುತ್ವಾ ವನಗಹನಪಬ್ಬತಗಹನಾದೀನಿ ವಿಯ ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಗಹನಂ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ¶ , ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಕ್ಖನ್ದೋ. ಪರಾಮಾಸೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪರಾಮಸನತೋ ಪರಾಮಾಸಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೇನ. ಮೋಹಿತೋತಿ ಮೂಳ್ಹಭಾವಂ ಪಾಪಿತೋ. ಅಸುದ್ಧಿಂ ಮಞ್ಞಿಸಂ ಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಅಸುದ್ಧಿಂ ಮಗ್ಗಂ ‘‘ಸುದ್ಧಿಂ ಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಿಸಂ ಮಞ್ಞಿಂ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಅನ್ಧಭೂತೋ ಅವಿದ್ದಸೂ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅನ್ಧಭೂತೋ, ತತೋ ಏವ ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮಂ ಯುತ್ತಾಯುತ್ತಞ್ಚ ಅವಿದ್ವಾ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ಮಞ್ಞಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಪಹೀನಾ ಮೇತಿ ಏವಂಭೂತಸ್ಸ ಪನ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಚತುಸಚ್ಚಗಬ್ಭಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಮಯ್ಹಂ ಪಹೀನಾ. ಭವಾತಿ ಕಾಮಭವಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ವಿದಾಲಿತಾ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ. ಜುಹಾಮಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗ್ಗಿನ್ತಿ ಆಹವನೀಯಾದಿಕೇ ಅಗ್ಗೀ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತಾಯ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಪಾಪಸ್ಸ ದಹನತೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗ್ಗಿಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಜುಹಾಮಿ ಪರಿಚರಾಮಿ. ತಯಿದಂ ಮಯ್ಹಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗ್ಗಿಪರಿಚರಣಂ ದಧಿನವನೀತಮಥಿತಸಪ್ಪಿಆದಿನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಸತ್ಥು ನಮಸ್ಸನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಮಸ್ಸಾಮಿ ತಥಾಗತ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಜುಹಾಮಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗ್ಗಿನ್ತಿ ದಾಯಕಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣೇನ ಪಾಪಸ್ಸ ಚ ದಹನೇನ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗ್ಗಿಭೂತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಜುಹಾಮಿ ಪರಿಚರಾಮಿ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಪರಿಚರಾಮಿ, ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಪರಿಹರಾಮಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಅಗ್ಗಿದೇವಂ ನಮಸ್ಸಾಮಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ನಮಸ್ಸಾಮಿ ತಥಾಗತನ್ತಿ.

ಮೋಹಾ ಸಬ್ಬೇ ಪಹೀನಾ ಮೇತಿ ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣಾದಿಭೇದಾ ಸಬ್ಬೇ ಮೋಹಾ ಮಯ್ಹಂ ಪಹೀನಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತತೋ ಏವ ‘‘ಭವತಣ್ಹಾ ಪದಾಲಿತಾ. ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ ತೀಸು ಪದೇಸು ಮೇ-ಸದ್ದೋ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ.

ನದೀಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಗಯಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಾತೋ ¶ ¶ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗಯಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ¶ ಅಸ್ಸಮಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವನಮೂಲಫಲಾಹಾರೋ ವಸತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಏಕೋ ಅದುತಿಯೋ ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಸಮೀಪೇನ ಗಚ್ಛತಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ವೇಲಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮನೋಹರಾನಿ ಕೋಲಫಲಾನಿ ಸತ್ಥು ಉಪನೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ದ್ವೀಹಿ ತಾಪಸಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಯಾಯಂ ವಿಹರತಿ. ಗಯಾಯಂ ವಸನತೋ ಹಿಸ್ಸ ಕಸ್ಸಪಗೋತ್ತತಾಯ ಚ ಗಯಾಕಸ್ಸಪೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಸಾಯ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಂ ದತ್ವಾ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ (ಮಹಾವ. ೫೪) ಓವದಿಯಮಾನೋ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೫.೮-೧೪) –

‘‘ಅಜಿನೇನ ನಿವತ್ಥೋಹಂ, ವಾಕಚೀರಧರೋ ತದಾ;

ಖಾರಿಯಾ ಪೂರಯಿತ್ವಾನಂ, ಕೋಲಂಹಾಸಿಂ ಮಮಸ್ಸಮಂ.

‘‘ತಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ಸಿಖೀ ಬುದ್ಧೋ, ಏಕೋ ಅದುತಿಯೋ ಅಹು;

ಮಮಸ್ಸಮಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ, ಜಾನನ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಂ.

‘‘ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ವನ್ದಿತ್ವಾನ ಚ ಸುಬ್ಬತಂ;

ಉಭೋ ಹತ್ಥೇಹಿ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ಕೋಲಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸದಾಸಹಂ.

‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಕೋಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತೇ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಾಪಪವಾಹನಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೩೪೫.

‘‘ಪಾತೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಂ ಸಾಯಂ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದಿವಸಸ್ಸಹಂ;

ಓತರಿಂ ಉದಕಂ ಸೋಹಂ, ಗಯಾಯ ಗಯಫಗ್ಗುಯಾ.

೩೪೬.

‘‘ಯಂ ¶ ಮಯಾ ಪಕತಂ ಪಾಪಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಅಞ್ಞಾಸು ಜಾತಿಸು;

ತಂ ದಾನೀಧ ಪವಾಹೇಮಿ, ಏವಂದಿಟ್ಠಿ ಪುರೇ ಅಹುಂ.

೩೪೭.

‘‘ಸುತ್ವಾ ¶ ಸುಭಾಸಿತಂ ವಾಚಂ, ಧಮ್ಮತ್ಥಸಹಿತಂ ಪದಂ;

ತಥಂ ಯಾಥಾವಕಂ ಅತ್ಥಂ, ಯೋನಿಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿಸಂ.

೩೪೮.

‘‘ನಿನ್ಹಾತಸಬ್ಬಪಾಪೋಮ್ಹಿ, ನಿಮ್ಮಲೋ ಪಯತೋ ಸುಚಿ;

ಸುದ್ಧೋ ಸುದ್ಧಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ, ಪುತ್ತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಓರಸೋ.

೩೪೯.

‘‘ಓಗಯ್ಹಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಸೋತಂ, ಸಬ್ಬಪಾಪಂ ಪವಾಹಯಿಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅಜ್ಝಗಮಿಂ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಪಾತೋ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನವೇಲಾಯಂ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಂ ¶ ಮಜ್ಝನ್ಹವೇಲಾಯಂ, ಸಾಯಂ ಸಾಯನ್ಹವೇಲಾಯನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಯೋ ವಾರೇ ಅಹಂ ಉದಕಂ ಓತರಿಂ ಓಗಾಹಿಂ. ಓತರನ್ತೋ ಚ ಸೋಹಂ ನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಯದಾ ವಾ ತದಾ ವಾ ಓತರಿಂ, ಅಥ ಖೋ ಗಯಾಯ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ‘‘ಪಾಪಪವಾಹನ’’ನ್ತಿ ಅಭಿಸಮ್ಮತೇ ಗಯಾತಿತ್ಥೇ, ಗಯಫಗ್ಗುಯಾ ಗಯಾಫಗ್ಗುನಾಮಕೇ ಫಗ್ಗುನೀಮಾಸಸ್ಸ ಉತ್ತರಫಗ್ಗುನೀನಕ್ಖತ್ತೇ ಅನುಸಂವಚ್ಛರಂ ಉದಕೋರೋಹನಮನುಯುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ತದಾ ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಉದಕೋರೋಹನಮನುಯುತ್ತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಯಂ ಮಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞಾಸು ಜಾತೀಸು ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಉಪಚಿತಂ. ತಂ ಇದಾನಿ ಇಧ ಗಯಾತಿತ್ಥೇ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಗಯಾಫಗ್ಗುಯಾ ಇಮಿನಾ ಉದಕೋರೋಹನೇನ ಪವಾಹೇಮಿ ಅಪನೇಮಿ ವಿಕ್ಖಾಲೇಮೀ’’ತಿ. ಪುರೇ ಸತ್ಥು ಸಾಸನುಪಗಮನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವಂದಿಟ್ಠಿ ಏವರೂಪವಿಪರೀತದಸ್ಸನೋ ಅಹುಂ ಅಹೋಸಿಂ.

ಧಮ್ಮತ್ಥಸಹಿತಂ ಪದನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಧಮ್ಮೇನ ಚ ಅತ್ಥೇನ ಚ ಸಹಿತಕೋಟ್ಠಾಸಂ, ಆದಿತೋ ಮಜ್ಝತೋ ಪರಿಯೋಸಾನತೋ ಚ ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಅತ್ಥೂಪಸಂಹಿತಂ ಸುಟ್ಠು ಏಕನ್ತೇನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಭಾಸಿತಂ ವಾಚಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತೇನ ಪಕಾಸಿತಂ ಪರಮತ್ಥಭಾವೇನ ತಚ್ಛಭಾವತೋ ತಥಂ ಯಥಾರಹಂ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿಉಪಾಯಭಾವೇ ಬ್ಯಭಿಚಾರಾಭಾವತೋ ಯಾಥಾವಕಂ ದುಕ್ಖಾದಿಅತ್ಥಂ ಯೋನಿಸೋ ಉಪಾಯೇನ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿಸಂ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಸಮುದಯೋ ಪಹಾತಬ್ಬೋ, ನಿರೋಧೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೋ ¶ , ಮಗ್ಗೋ ಭಾವೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪತಿಅವೇಕ್ಖಿಂ, ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನಿನ್ಹಾತಸಬ್ಬಪಾಪೋಮ್ಹೀತಿ ಏವಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚತ್ತಾ ಏವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಜಲೇನ ವಿಕ್ಖಾಲಿತಸಬ್ಬಪಾಪೋ ಅಮ್ಹಿ. ತತೋ ಏವ ರಾಗಮಲಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ನಿಮ್ಮಲತ್ತಾ ನಿಮ್ಮಲೋ. ತತೋ ಏವ ¶ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಮನೋಸಮಾಚಾರತಾಯ ಪಯತೋ ಸುಚಿ ಸುದ್ಧೋ. ಸವಾಸನಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಮಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸುದ್ಧಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮದಾಯಸ್ಸ ಆದಿಯನತೋ ದಾಯಾದೋ. ತಸ್ಸೇವ ದೇಸನಾಞಾಣಸಮುಟ್ಠಾನಉರೋವಾಯಾಮಜನಿತಾಭಿಜಾತಿತಾಯ ಓರಸೋ ಪುತ್ತೋ ಅಮ್ಹೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಪುನಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ನ್ಹಾತಕಭಾವಮೇವ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಓಗಯ್ಹಾ’’ತಿ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಓಗಯ್ಹಾತಿ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ. ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಸೋತನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀಹಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮೋಧಾನಭೂತಂ ಮಗ್ಗಸೋತಂ. ಸಬ್ಬಪಾಪಂ ಪವಾಹಯಿನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಂ ಪಾಪಮಲಂ ಪಕ್ಖಾಲೇಸಿಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಜಲಪವಾಹನೇನ ಪರಮತ್ಥನ್ಹಾತಕೋ ಅಹೋಸಿಂ. ತತೋ ಏವ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅಜ್ಝಗಮಿಂ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ.

ಗಯಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಾತರೋಗಾಭಿನೀತೋತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಣಿಧಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾಯತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕರಿ.

ಸೋಪಿ ¶ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ವಕ್ಕಲೀತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಅತಿತ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ವಿಚರತಿ. ‘‘ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಭೋಜನವೇಲಂ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಕಾಲಞ್ಚ ಸೇಸಕಾಲೇ ಯತ್ಥ ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಹಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋವ ವಿಹರತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ ಬಹುಕಾಲಂ ತಸ್ಮಿಂ ರೂಪದಸ್ಸನೇನೇವ ವಿಚರನ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾ ಪುನೇಕದಿವಸಂ ¶ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ? ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಯೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಧಮ್ಮಞ್ಹಿ, ವಕ್ಕಲಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಮಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೭) ಆಹ.

ಸತ್ಥರಿ ಏವಂ ವದನ್ತೇಪಿ ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ದಸ್ಸನಂ ಪಹಾಯ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತತೋ ಸತ್ಥಾ ‘‘ನಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಂವೇಗಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸೇ ‘‘ಅಪೇಹಿ, ವಕ್ಕಲೀ’’ತಿ ಥೇರಂ ಪಣಾಮೇಸಿ. ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಪಣಾಮಿತೋ ಸಮ್ಮುಖೇ ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಜೀವಿತೇನ, ಯೋಹಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ನ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಪಬ್ಬತೇ ಪಪಾತಟ್ಠಾನಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಮಮ ಸನ್ತಿಕಾ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ನಾಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಓಭಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ –

‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ಪಸನ್ನೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ;

ಅಧಿಗಚ್ಛೇ ಪದಂ ಸನ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೮೧) –

ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ, ವಕ್ಕಲೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ದಸಬಲೋ ಮೇ ದಿಟ್ಠೋ, ‘ಏಹೀ’ತಿ ಅವ್ಹಾನಮ್ಪಿ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಬಲವಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ¶ ‘‘ಕುತೋ ಆಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಗಮನಭಾವಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖೇ ಆಕಾಸೇ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೋ ಪಠಮಪಾದೇನ ಪಬ್ಬತೇ ಠಿತೋಯೇವ ಸತ್ಥಾರಾ ವುತ್ತಗಾಥಂ ¶ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಕಾಸೇಯೇವ ಪೀತಿಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೦೮) ಧಮ್ಮಪದವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೮೧) ಆಗತಂ.

ಇಧ ಪನ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಓವದಿತೋ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ವಿಹರನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಯ ಬಲವಭಾವತೋ ಏವ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವೀಥಿಂ ನ ಓತರತಿ, ಭಗವಾ ತಂ ಞತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಪುನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಯೇವ, ಅಥಸ್ಸ ಆಹಾರವೇಕಲ್ಲೇನ ವಾತಾಬಾಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ತಂ ವಾತಾಬಾಧೇನ ಪೀಳಿಯಮಾನಂ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ –

೩೫೦.

‘‘ವಾತರೋಗಾಭಿನೀತೋ ತ್ವಂ, ವಿಹರಂ ಕಾನನೇ ವನೇ;

ಪವಿದ್ಧಗೋಚರೇ ಲೂಖೇ, ಕಥಂ ಭಿಕ್ಖು ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. –

ಆಹ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ –

೩೫೧.

‘‘ಪೀತಿಸುಖೇನ ¶ ವಿಪುಲೇನ, ಫರಮಾನೋ ಸಮುಸ್ಸಯಂ;

ಲೂಖಮ್ಪಿ ಅಭಿಸಮ್ಭೋನ್ತೋ, ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನೇ.

೩೫೨.

‘‘ಭಾವೇನ್ತೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಬಲಾನಿ ಚ;

ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ ಚ ಭಾವೇನ್ತೋ, ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನೇ.

೩೫೩.

‘‘ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇ ಪಹಿತತ್ತೇ, ನಿಚ್ಚಂ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮೇ;

ಸಮಗ್ಗೇ ಸಹಿತೇ ದಿಸ್ವಾ, ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನೇ.

೩೫೪.

‘‘ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಅಗ್ಗಂ ದನ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ;

ಅತನ್ದಿತೋ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ, ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನೇ’’ತಿ. –

ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ವಾತರೋಗಾಭಿನೀತೋತಿ ವಾತಾಬಾಧೇನ ಅಸೇರಿಭಾವಂ ಉಪನೀತೋ, ವಾತಬ್ಯಾಧಿನಾ ಅಭಿಭೂತೋ. ತ್ವನ್ತಿ ಥೇರಂ ಆಲಪತಿ. ವಿಹರನ್ತಿ ತೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತೋ. ಕಾನನೇ ವನೇತಿ ಕಾನನಭೂತೇ ವನೇ, ಮಹಾಅರಞ್ಞೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪವಿದ್ಧಗೋಚರೇತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಗೋಚರೇ ದುಲ್ಲಭಪಚ್ಚಯೇ. ವಾತರೋಗಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಾನಂ ಸಪ್ಪಿಆದಿಭೇಸಜ್ಜಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಫರುಸಭೂಮಿಭಾಗತಾಯ ಚ ಲೂಖೇ ಲೂಖಟ್ಠಾನೇ. ಕಥಂ ಭಿಕ್ಖು ಕರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಭಿಕ್ಖು ತ್ವಂ ಕಥಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛಿ.

ತಂ ¶ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ನಿರಾಮಿಸಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಾದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಸುಖವಿಹಾರಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪೀತಿಸುಖೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪೀತಿಸುಖೇನಾತಿ ಉಬ್ಬೇಗಲಕ್ಖಣಾಯ ಫರಣಲಕ್ಖಣಾಯ ಚ ¶ ಪೀತಿಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸುಖೇನ ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪುಲೇನಾ’’ತಿ ಉಳಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಫರಮಾನೋ ಸಮುಸ್ಸಯನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪೀತಿಸುಖಸಮುಟ್ಠಿತೇಹಿ ಪಣೀತೇಹಿ ರೂಪೇಹಿ ಸಕಲಂ ಕಾಯಂ ಫರಾಪೇನ್ತೋ ನಿರನ್ತರಂ ಫುಟಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಲೂಖಮ್ಪಿ ಅಭಿಸಮ್ಭೋನ್ತೋತಿ ಅರಞ್ಞಾವಾಸಜನಿತಂ ಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿಹೇತುಕಂ ದುಸ್ಸಹಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಲೂಖಂ ಅಭಿಭವನ್ತೋ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೋ. ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನೇತಿ ಝಾನಸುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖೇನ ಚ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇಸಿ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೧).

‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ;

ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ ಚ. (ಧ. ಪ. ೩೭೪);

ಭಾವೇನ್ತೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇತಿ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಚ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ಏವ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ಬಲಾನೀತಿ ತಥಾ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ¶ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನೀತಿ ತಥಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಿ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ. ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಇದ್ಧಿಪಾದಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಹಿ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ತೇಸಂ ಗಹಣಂ ಹೋತಿ. ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇನ್ತೋ ಮಗ್ಗಸುಖೇನ ತದಧಿಗಮಸಿದ್ಧೇನ ಫಲಸುಖೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖೇನ ಚ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ.

ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವಸೇನ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯೇ. ಪಹಿತತ್ತೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತಿಪೇಸಿತಚಿತ್ತೇ. ನಿಚ್ಚಂ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮೇತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಅಸಿಥಿಲವೀರಿಯೇ. ಅವಿವಾದವಸೇನ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿದಾನವಸೇನ ಚ ಸಮಗ್ಗೇ. ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಹಿತೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ದಿಸ್ವಾ. ಏತೇನ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮತಾಯ, ಅಗ್ಗಂ ಉತ್ತಮೇನ ದಮಥೇನ ದನ್ತಂ, ಅನುತ್ತರಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಂ ಅತನ್ದಿತೋ ಅನಲಸೋ ಹುತ್ವಾ, ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಏತೇನ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಭಾವನಾಯ ¶ ಯುತ್ತಾಕಾರದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಮಾಹ, ಪುರಿಮೇನ ಪಾರಿಹಾರಿಯಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಂ.

ಏವಂ ಪನ ವತ್ವಾ ಥೇರೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೪.೨೮-೬೫) –

‘‘ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ನಾಯಕೋ;

ಅನೋಮನಾಮೋ ಅಮಿತೋ, ನಾಮೇನ ಪದುಮುತ್ತರೋ.

‘‘ಪದುಮಾಕಾರವದನೋ, ಪದುಮಾಮಲಸುಚ್ಛವೀ;

ಲೋಕೇನಾನುಪಲಿತ್ತೋವ, ತೋಯೇನ ಪದುಮಂ ಯಥಾ.

‘‘ವೀರೋ ಪದುಮಪತ್ತಕ್ಖೋ, ಕನ್ತೋ ಚ ಪದುಮಂ ಯಥಾ;

ಪದುಮುತ್ತರಗನ್ಧೋವ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಪದುಮುತ್ತರೋ.

‘‘ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ಚ ನಿಮ್ಮಾನೋ, ಅನ್ಧಾನಂ ನಯನೂಪಮೋ;

ಸನ್ತವೇಸೋ ಗುಣನಿಧಿ, ಕರುಣಾಮತಿಸಾಗರೋ.

‘‘ಸ ಕದಾಚಿ ಮಹಾವೀರೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾಸುರಸುರಚ್ಚಿತೋ;

ಸದೇವಮನುಜಾಕಿಣ್ಣೇ, ಜನಮಜ್ಝೇ ಜಿನುತ್ತಮೋ.

‘‘ವದನೇನ ಸುಗನ್ಧೇನ, ಮಧುರೇನ ರುತೇನ ಚ;

ರಞ್ಜಯಂ ಪರಿಸಂ ಸಬ್ಬಂ, ಸನ್ಥವೀ ಸಾವಕಂ ಸಕಂ.

‘‘ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೋ ಸುಮತಿ, ಮಮ ದಸ್ಸನಲಾಲಸೋ;

ನತ್ಥಿ ಏತಾದಿಸೋ ಅಞ್ಞೋ, ಯಥಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ವಕ್ಕಲಿ.

‘‘ತದಾಹಂ ¶ ಹಂಸವತಿಯಂ, ನಗರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣತ್ರಜೋ;

ಹುತ್ವಾ ಸುತ್ವಾ ಚ ತಂ ವಾಕ್ಯಂ, ತಂ ಠಾನಮಭಿರೋಚಯಿಂ.

‘‘ಸಸಾವಕಂ ತಂ ವಿಮಲಂ, ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ;

ಸತ್ತಾಹಂ ಭೋಜಯಿತ್ವಾನ, ದುಸ್ಸೇಹಚ್ಛಾದಯಿಂ ತದಾ.

‘‘ನಿಪಚ್ಚ ಸಿರಸಾ ತಸ್ಸ, ಅನನ್ತಗುಣಸಾಗರೇ;

ನಿಮುಗ್ಗೋ ಪೀತಿಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿಂ.

‘‘ಯೋ ಸೋ ತಯಾ ಸನ್ಥವಿತೋ, ಇತೋ ಸತ್ತಮಕೇ ಮುನಿ;

ಭಿಕ್ಖು ಸದ್ಧಾವತಂ ಅಗ್ಗೋ, ತಾದಿಸೋ ಹೋಮಹಂ ಮುನೇ.

‘‘ಏವಂ ¶ ವುತ್ತೇ ಮಹಾವೀರೋ, ಅನಾವರಣದಸ್ಸನೋ;

ಇಮಂ ವಾಕ್ಯಂ ಉದೀರೇಸಿ, ಪರಿಸಾಯ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ಪಸ್ಸಥೇತಂ ಮಾಣವಕಂ, ಪೀತಮಟ್ಠನಿವಾಸನಂ;

ಹೇಮಯಞ್ಞೋಪಚಿತಙ್ಗಂ, ಜನನೇತ್ತಮನೋಹರಂ.

‘‘ಏಸೋ ಅನಾಗತದ್ಧಾನೇ, ಗೋತಮಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ;

ಅಗ್ಗೋ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ, ಸಾವಕೋಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ದೇವಭೂತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ, ಸಬ್ಬಸನ್ತಾಪವಜ್ಜಿತೋ;

ಸಬ್ಬಭೋಗಪರಿಬ್ಯೂಳ್ಹೋ, ಸುಖಿತೋ ಸಂಸರಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ವಕ್ಕಲಿ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮವಿಸೇಸೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಖಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ಸಂಸರನ್ತೋ ಭವಾಭವೇ;

ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪುರೇ ಜಾತೋ, ಕುಲೇ ಅಞ್ಞತರೇ ಅಹಂ.

‘‘ನೋನೀತಸುಖುಮಾಲಂ ಮಂ, ಜಾತಪಲ್ಲವಕೋಮಲಂ;

ಮನ್ದಂ ಉತ್ತಾನಸಯನಂ, ಪಿಸಾಚಭಯತಜ್ಜಿತಾ.

‘‘ಪಾದಮೂಲೇ ಮಹೇಸಿಸ್ಸ, ಸಾಯೇಸುಂ ದೀನಮಾನಸಾ;

ಇಮಂ ದದಾಮ ತೇ ನಾಥ, ಸರಣಂ ಹೋಹಿ ನಾಯಕ.

‘‘ತದಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿ ಸೋ ಮಂ, ಭೀತಾನಂ ಸರಣೋ ಮುನಿ;

ಜಾಲಿನಾ ಚಕ್ಕಙ್ಕಿತೇನ, ಮುದುಕೋಮಲಪಾಣಿನಾ.

‘‘ತದಾ ಪಭುತಿ ತೇನಾಹಂ, ಅರಕ್ಖೇಯ್ಯೇನ ರಕ್ಖಿತೋ;

ಸಬ್ಬವೇರವಿನಿಮುತ್ತೋ, ಸುಖೇನ ಪರಿವುದ್ಧಿತೋ.

‘‘ಸುಗತೇನ ¶ ವಿನಾ ಭೂತೋ, ಉಕ್ಕಣ್ಠಾಮಿ ಮುಹುತ್ತಕಂ;

ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸೋಹಂ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ.

‘‘ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಸಮ್ಭೂತಂ ¶ , ನೀಲಕ್ಖಿನಯನಂ ವರಂ;

ರೂಪಂ ಸಬ್ಬಸುಭಾಕಿಣ್ಣಂ, ಅತಿತ್ತೋ ವಿಹರಾಮಹಂ.

‘‘ಬುದ್ಧರೂಪರತಿಂ ಞತ್ವಾ, ತದಾ ಓವದಿ ಮಂ ಜಿನೋ;

ಅಲಂ ವಕ್ಕಲಿ ಕಿಂ ರೂಪೇ, ರಮಸೇ ಬಾಲನನ್ದಿತೇ.

‘‘ಯೋ ಹಿ ಪಸ್ಸತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ;

ಅಪಸ್ಸಮಾನೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಮಂ ಪಸ್ಸಮ್ಪಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ.

‘‘ಅನನ್ತಾದೀನವೋ ಕಾಯೋ, ವಿಸರುಕ್ಖಸಮೂಪಮೋ;

ಆವಾಸೋ ಸಬ್ಬರೋಗಾನಂ, ಪುಞ್ಜೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಕೇವಲೋ.

‘‘ನಿಬ್ಬಿನ್ದಿಯ ತತೋ ರೂಪೇ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ;

ಪಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಸುಖೇನನ್ತಂ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ.

‘‘ಏವಂ ತೇನಾನುಸಿಟ್ಠೋಹಂ, ನಾಯಕೇನ ಹಿತೇಸಿನಾ;

ಗಿಜ್ಝಕೂಟಂ ಸಮಾರುಯ್ಹ, ಝಾಯಾಮಿ ಗಿರಿಕನ್ದರೇ.

‘‘ಠಿತೋ ಪಬ್ಬತಪಾದಮ್ಹಿ, ಅಸ್ಸಾಸಯಿ ಮಹಾಮುನಿ;

ವಕ್ಕಲೀತಿ ಜಿನೋ ವಾಚಂ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮುದಿತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಪಕ್ಖನ್ದಿಂ ಸೇಲಪಬ್ಭಾರೇ, ಅನೇಕಸತಪೋರಿಸೇ;

ತದಾ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ, ಸುಖೇನೇವ ಮಹಿಂ ಗತೋ.

‘‘ಪುನೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ;

ತಮಹಂ ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ಸುಮಹಾಪರಿಸಮಜ್ಝೇ, ತದಾ ಮಂ ಚರಣನ್ತಗೋ;

ಅಗ್ಗಂ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ, ಪಞ್ಞಪೇಸಿ ಮಹಾಮತಿ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋಪಿ ಥೇರೋ ಇಮಾ ಏವ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ವಿಜಿತಸೇನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಓಲಗ್ಗೇಸ್ಸಾಮೀತಿಆದಿಕಾ ¶ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಿಜಿತಸೇನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಞತ್ವಾ ಆಕಾಸತೋ ಓತರಿ. ಸೋ ಭಗವತೋ ಮನೋಹರಾನಿ ಮಧುರಾನಿ ಫಲಾನಿ ಉಪನೇಸಿ, ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಭಗವಾ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಜಿತಸೇನೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತುಲಾ ಸೇನೋ ಚ ಉಪಸೇನೋ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಾಸಧುರಂ ಪೂರೇನ್ತಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ವಿಜಿತಸೇನೋಪಿ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಘರಾವಾಸೇ ಅಲಗ್ಗಮಾನಸೋ ಸತ್ಥು ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಮಾತುಲತ್ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ವಿಧಾವನ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಓವದನ್ತೋ –

೩೫೫.

‘‘ಓಲಗ್ಗೇಸ್ಸಾಮಿ ತೇ ಚಿತ್ತ, ಆಣಿದ್ವಾರೇವ ಹತ್ಥಿನಂ;

ನ ತಂ ಪಾಪೇ ನಿಯೋಜೇಸ್ಸಂ, ಕಾಮಜಾಲಂ ಸರೀರಜಂ.

೩೫೬.

‘‘ತ್ವಂ ಓಲಗ್ಗೋ ನ ಗಚ್ಛಸಿ, ದ್ವಾರವಿವರಂ ಗಜೋವ ಅಲಭನ್ತೋ;

ನ ಚ ಚಿತ್ತಕಲಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ, ಪಸಕ್ಕ ಪಾಪರತೋ ಚರಿಸ್ಸಸಿ.

೩೫೭.

‘‘ಯಥಾ ಕುಞ್ಜರಂ ಅದನ್ತಂ, ನವಗ್ಗಹಮಙ್ಕುಸಗ್ಗಹೋ;

ಬಲವಾ ಆವತ್ತೇತಿ ಅಕಾಮಂ, ಏವಂ ಆವತ್ತಯಿಸ್ಸಂ ತಂ.

೩೫೮.

‘‘ಯಥಾ ವರಹಯದಮಕುಸಲೋ, ಸಾರಥಿಪವರೋ ದಮೇತಿ ಆಜಞ್ಞಂ;

ಏವಂ ದಮಯಿಸ್ಸಂ ತಂ, ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪಞ್ಚಸು ಬಲೇಸು.

೩೫೯.

‘‘ಸತಿಯಾ ¶ ¶ ತಂ ನಿಬನ್ಧಿಸ್ಸಂ, ಪಯುತ್ತೋ ತೇ ದಮೇಸ್ಸಾಮಿ;

ವೀರಿಯಧುರನಿಗ್ಗಹಿತೋ, ನ ಯಿತೋ ದೂರಂ ಗಮಿಸ್ಸಸೇ ಚಿತ್ತಾ’’ತಿ. –

ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಓಲಗ್ಗೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಂವರಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿವಾರೇಸ್ಸಾಮಿ. ತೇತಿ ತಂ. ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ ¶ . ತೇ ಗಮನನ್ತಿ ವಾ ವಚನಸೇಸೋ. ಹತ್ಥಿನನ್ತಿ ಚ ಹತ್ಥಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಆಲಪತಿ. ಯಥಾ ತಂ ವಾರೇತುಕಾಮೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಣಿದ್ವಾರೇವ ಹತ್ಥಿನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಆಣಿದ್ವಾರಂ ನಾಮ ಪಾಕಾರಬದ್ಧಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಖುದ್ದಕದ್ವಾರಂ, ಯಂ ಘಟಿಕಾಛಿದ್ದೇ ಆಣಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇ ಯನ್ತೇನ ವಿನಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಠಿತೇಹಿಪಿ ವಿವರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಯೇನ ಮನುಸ್ಸಗವಸ್ಸಮಹಿಂಸಾದಯೋ ನ ನಿಗ್ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ನಗರತೋ ಬಹಿ ನಿಗ್ಗನ್ತುಕಾಮಮ್ಪಿ ಹತ್ಥಿಂ ಯತೋ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಾಚರಿಯೋ ಗಮನಂ ನಿವಾರೇಸಿ. ಅಥ ವಾ ಆಣಿದ್ವಾರಂ ನಾಮ ಪಲಿಘದ್ವಾರಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ತಿರಿಯಂ ಪಲಿಘಂ ಠಪೇತ್ವಾ ರುಕ್ಖಸೂಚಿಸಙ್ಖಾತಂ ಆಣಿಂ ಪಲಿಘಸೀಸೇ ಆವುಣನ್ತಿ. ಪಾಪೇತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮೇ ತಂ ನ ನಿಯೋಜೇಸ್ಸಂ ನ ನಿಯೋಜಿಸ್ಸಾಮಿ. ಕಾಮಜಾಲಾತಿ ಕಾಮಸ್ಸ ಜಾಲಭೂತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಚ್ಛಬನ್ಧಮಿಗಲುದ್ದಾನಂ ಜಾಲಂ ನಾಮ ಮಚ್ಛಾದೀನಂ ತೇಸಂ ಯಥಾಕಾಮಕಾರಸಾಧನಂ, ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾನುಪಾತಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಮಾರಸ್ಸ ಕಾಮಕಾರಸಾಧನಂ. ತೇನ ಹಿ ಸೋ ಸತ್ತೇ ಅನತ್ಥೇಸು ಪಾತೇತಿ. ಸರೀರಜಾತಿ ಸರೀರೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕ. ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ರೂಪಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ‘‘ಸರೀರಜ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತ್ವಂ ಓಲಗ್ಗೋ ನ ಗಚ್ಛಸೀತಿ ತ್ವಂ, ಚಿತ್ತಕಲಿ, ಮಯಾ ಸತಿಪಞ್ಞಾಪತೋದಅಙ್ಕುಸೇಹಿ ವಾರಿತೋ ನ ದಾನಿ ಯಥಾರುಚಿಂ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಯಥಾಕಾಮಂ ವತ್ತಿತುಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ದ್ವಾರವಿವರಂ ಗಜೋವ ಅಲಭನ್ತೋ ನಗರತೋ ಗಜನಿರೋಧತೋ ವಾ ನಿಗ್ಗಮನಾಯ ದ್ವಾರವಿವರಕಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಹತ್ಥೀ ವಿಯ. ಚಿತ್ತಕಲೀತಿ ಚಿತ್ತಕಾಳಕಣ್ಣಿ. ಪುನಪ್ಪುನನ್ತಿ ಅಪರಾಪರಂ. ಪಸಕ್ಕಾತಿ ಸರಣಸಮ್ಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ. ಪಾಪರತೋತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮನಿರತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಇದಾನಿ ನ ಚರಿಸ್ಸಸಿ ತಥಾ ಚರಿತುಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅದನ್ತನ್ತಿ ¶ ಅದಮಿತಂ ಹತ್ಥಿಸಿಕ್ಖಂ ಅಸಿಕ್ಖಿತಂ. ನವಗ್ಗಹನ್ತಿ ಅಚಿರಗಹಿತಂ. ಅಙ್ಕುಸಗ್ಗಹೋತಿ ಹತ್ಥಾಚರಿಯೋ. ಬಲವಾತಿ ಕಾಯಬಲೇನ ಞಾಣಬಲೇನ ಚ ಬಲವಾ. ಆವತ್ತೇತಿ ಅಕಾಮನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಮೇವ ನಿಸೇಧನತೋ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಏವಂ ಆವತ್ತಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯಥಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಹತ್ಥಿಂ ಹತ್ಥಾಚರಿಯೋ, ಏವಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಕಲಿಂ ದುಚ್ಚರಿತನಿಸೇಧನತೋ ನಿವತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ.

ವರಹಯದಮಕುಸಲೋತಿ ¶ ಉತ್ತಮಾನಂ ಅಸ್ಸದಮ್ಮಾನಂ ದಮನೇ ಕುಸಲೋ. ತತೋ ಏವ ಸಾರಥಿಪವರೋ ಅಸ್ಸದಮ್ಮಸಾರಥೀಸು ವಿಸಿಟ್ಠೋ ದಮೇತಿ ಆಜಞ್ಞಂ ಆಜಾನೀಯಂ ಅಸ್ಸದಮ್ಮಂ ದೇಸಕಾಲಾನುರೂಪಂ ಸಣ್ಹಫರುಸೇಹಿ ದಮೇತಿ ವಿನೇತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಂ ಕರೋತಿ. ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪಞ್ಚಸು ಬಲೇಸೂತಿ ಸದ್ಧಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಬಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿನಿಸೇಧನತೋ ತಂ ದಮಯಿಸ್ಸಂ ದಮೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸತಿಯಾ ¶ ತಂ ನಿಬನ್ಧಿಸ್ಸನ್ತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತತೋ ಬಹಿ ಗನ್ತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ಸತಿಯೋತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಥಮ್ಭೇ, ಚಿತ್ತಕಲಿ, ತಂ ನಿಬನ್ಧಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಯಮೇಸ್ಸಾಮಿ. ಪಯುತ್ತೋ ತೇ ದಮೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ತತ್ಥ ನಿಬನ್ಧನ್ತೋ ಏವ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತೇ ದಮೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಮಲತೋ ತಂ ವಿಸೋಧೇಸ್ಸಾಮಿ. ವೀರಿಯಧುರನಿಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಛೇಕೇನ ಸುಸಾರಥಿನಾ ಯುಗೇ ಯೋಜಿತೋ ಯುಗನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಯುಗನ್ತರಗತೋ ತಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ, ಏವಂ ತ್ವಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತ, ಮಮ ವೀರಿಯಧುರೇ ನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ಸಾತಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ಅಞ್ಞಥಾ ವತ್ತಿತುಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಇತೋ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತತೋ ದೂರಂ ಬಹಿ ನ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ. ಭಾವನಾನುಯುತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆಸನ್ನಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಮೇವಾತಿ ಏವಂ ಥೇರೋ ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೫.೨೨-೩೦) –

‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಂ;

ವಿಪಿನಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಸಾಲರಾಜಂವ ಫುಲ್ಲಿತಂ.

‘‘ತಿಣತ್ಥರಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಅಯಾಚಹಂ;

ಅನುಕಮ್ಪತು ಮಂ ಬುದ್ಧೋ, ಭಿಕ್ಖಂ ಇಚ್ಛಾಮಿ ದಾತವೇ.

‘‘ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ¶ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಮಹಾಯಸೋ;

ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಓರೂಹಿ ಮಮ ಅಸ್ಸಮೇ.

‘‘ಓರೋಹಿತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ನಿಸೀದಿ ಪಣ್ಣಸನ್ಥರೇ;

ಭಲ್ಲಾತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸದಾಸಹಂ.

‘‘ಮಮ ನಿಜ್ಝಾಯಮಾನಸ್ಸ, ಪರಿಭುಞ್ಜಿ ತದಾ ಜಿನೋ;

ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಅಭಿವನ್ದಿಂ ತದಾ ಜಿನಂ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಯಂ ಫಲಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋಪಿ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ವಿಜಿತಸೇನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಯಸದತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಪಾರಮ್ಭಚಿತ್ತೋತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಯಸದತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ¶ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಿಜ್ಜಾಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ಕಾಮೇ ಪಹಾಯ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಭಿತ್ಥವಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಲ್ಲರಟ್ಠೇ ಮಲ್ಲರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಯಸದತ್ತೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ, ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಕ್ಕಸಿಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪಾನಿ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಭಿಯೇನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಭಿಯೇನ ಪುಟ್ಠಪಞ್ಹೇಸು ¶ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿಯಮಾನೇಸು ಸಯಂ ಓತಾರಾಪೇಕ್ಖೋ ಸುಣನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ ‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಾದೇ ದೋಸಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಸಭಿಯಸುತ್ತದೇಸನಾವಸಾನೇ (ಸು. ನಿ. ಸಭಿಯಸುತ್ತ) ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ –

೩೬೦.

‘‘ಉಪಾರಮ್ಭಚಿತ್ತೋ ¶ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ಸುಣಾತಿ ಜಿನಸಾಸನಂ;

ಆರಕಾ ಹೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ನಭಸೋ ಪಥವೀ ಯಥಾ.

೩೬೧.

‘‘ಉಪಾರಮ್ಭಚಿತ್ತೋ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ಸುಣಾತಿ ಜಿನಸಾಸನಂ;

ಪರಿಹಾಯತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ಕಾಳಪಕ್ಖೇವ ಚನ್ದಿಮಾ.

೩೬೨.

‘‘ಉಪಾರಮ್ಭಚಿತ್ತೋ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ಸುಣಾತಿ ಜಿನಸಾಸನಂ;

ಪರಿಸುಸ್ಸತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ, ಮಚ್ಛೋ ಅಪ್ಪೋದಕೇ ಯಥಾ.

೩೬೩.

‘‘ಉಪಾರಮ್ಭಚಿತ್ತೋ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ಸುಣಾತಿ ಜಿನಸಾಸನಂ;

ನ ವಿರೂಹತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ, ಖೇತ್ತೇ ಬೀಜಂವ ಪೂತಿಕಂ.

೩೬೪.

‘‘ಯೋ ಚ ತುಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಸುಣಾತಿ ಜಿನಸಾಸನಂ;

ಖೇಪೇತ್ವಾ ಆಸವೇ ಸಬ್ಬೇ, ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅಕುಪ್ಪತಂ;

ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿನಾಸವೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಉಪಾರಮ್ಭಚಿತ್ತೋತಿ ಸಾರಮ್ಭಚಿತ್ತೋ, ದೋಸಾರೋಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಮ್ಮೇಧೋತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋ. ಆರಕಾ ಹೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾತಿ ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಭಸೋ ವಿಯ ಪಥವೀ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮತೋಪಿ ದೂರೇ ಹೋತಿ, ಪಗೇವ ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮತೋ. ‘‘ನ ತ್ವಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಆಜಾನಾಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೮) ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥಂ ಅನುಯುತ್ತಸ್ಸ ಕುತೋ ಸನ್ತನಿಪುಣೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ.

ಪರಿಹಾಯತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾತಿ ನವವಿಧಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಸದ್ಧಾದಿಸದ್ಧಮ್ಮತೋಪಿ ನಿಹೀಯತಿ. ಪರಿಸುಸ್ಸತೀತಿ ವಿಸುಸ್ಸತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಪೀಣನರಸಸ್ಸ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಾದಿಕುಸಲಧಮ್ಮಸ್ಸಾಭಾವತೋ. ನ ವಿರೂಹತೀತಿ ¶ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವುದ್ಧಿಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಪೂತಿಕನ್ತಿ ಗೋಮಯಲೇಪದಾನಾದಿಅಭಾವೇನ ಪೂತಿಭಾವಂ ಪತ್ತಂ.

ತುಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಕರಣವಚನಂ, ಅತ್ತಮನೋ ಪಮುದಿತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೇಪೇತ್ವಾತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಅಕುಪ್ಪತನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಪಪ್ಪುಯ್ಯಾತಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ. ಪರಮಂ ಸನ್ತಿನ್ತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತದಧಿಗಮೋ ¶ ಚಸ್ಸ ಕೇವಲಂ ಕಾಲಾಗಮನಮೇವ, ನ ಕೋಚಿವಿಧೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿನಾಸವೋ’’ತಿ.

ಏವಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಓವದಿತೋ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೪.೩೫-೪೩) –

‘‘ಕಣಿಕಾರಂವ ¶ ಜಲಿತಂ, ದೀಪರುಕ್ಖಂವ ಜೋತಿತಂ;

ಕಞ್ಚನಂವ ವಿರೋಚನ್ತಂ, ಅದ್ದಸಂ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮಂ.

‘‘ಕಮಣ್ಡಲುಂ ಠಪೇತ್ವಾನ, ವಾಕಚೀರಞ್ಚ ಕುಣ್ಡಿಕಂ;

ಏಕಂಸಂ ಅಜಿನಂ ಕತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಥವಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ತಮನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಂ, ಮೋಹಜಾಲಸಮಾಕುಲಂ;

ಞಾಣಾಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾನ, ನಿತ್ತಿಣ್ಣೋಸಿ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ಸಮುದ್ಧರಸಿಮಂ ಲೋಕಂ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತಮನುತ್ತರಂ;

ಞಾಣೇ ತೇ ಉಪಮಾ ನತ್ಥಿ, ಯಾವತಾ ಜಗತೋ ಗತಿ.

‘‘ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಇತಿ ಬುದ್ಧೋ ಪವುಚ್ಚತಿ;

ವನ್ದಾಮಿ ತಂ ಮಹಾವೀರಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಮನಾವರಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಥವಿಂ ಅಹಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಞಾಣತ್ಥವಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋಪಿ ಥೇರೋ ಇಮಾ ಏವ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ಯಸದತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ಸೋಣಕುಟಿಕಣ್ಣತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಪಸಮ್ಪದಾ ¶ ಚ ಮೇ ಲದ್ಧಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೋಣಸ್ಸ ಕುಟಿಕಣ್ಣಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಹುತ್ವಾ ಉಳಾರಾಯ ಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಸತಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತಂ ಮಹತಿಯಾ ¶ ಬುದ್ಧಲೀಳಾಯ ಮಹನ್ತೇನ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಣಿಧಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾಯತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಸ್ಸ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಾನಿ ಪೂರೇನ್ತೋ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚೀವರಂ ಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಪುನ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ತುನ್ನವಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚೀವರಕೋಟಿಂ ಛಿನ್ನಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠೇ ಕುರರಘರೇ ಮಹಾವಿಭವಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋಣೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಕೋಟಿಅಗ್ಘನಕಸ್ಸ ಕಣ್ಣಪಿಳನ್ಧನಸ್ಸ ಧಾರಣೇನ ‘‘ಕೋಟಿಕಣ್ಣೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಕುಟಿಕಣ್ಣೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ.

ಸೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಕುಟುಮ್ಬಂ ಸಣ್ಠಪೇನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೇ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೇ ಕುಲಘರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಪಬ್ಬತೇ ವಿಹರನ್ತೇ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಿ. ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ದಸವಗ್ಗಂ ಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕತಿಪಯಕಾಲಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿತ್ವಾ, ಥೇರಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತುಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಉಪಗತೋ, ಸತ್ಥಾರಾ ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಸೋಳಸಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಿಯಾನಂ ¶ ಉಸ್ಸಾರಣೇನ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಭಾಸಿತಾಯ ‘‘ದಿಸ್ವಾ ಆದೀನವಂ ಲೋಕೇ’’ತಿ (ಉದಾ. ೪೬; ಮಹಾವ. ೨೫೮) ಉದಾನಗಾಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೪.೨೬-೩೪) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ¶ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ವಸೀಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ನಗರಂ ಪಾವಿಸೀ ತದಾ.

‘‘ನಗರಂ ¶ ಪವಿಸನ್ತಸ್ಸ, ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ರತನಾನಿ ಪಜ್ಜೋತಿಂಸು, ನಿಗ್ಘೋಸೋ ಆಸಿ ತಾವದೇ.

‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ, ಭೇರೀ ವಜ್ಜುಮಘಟ್ಟಿತಾ;

ಸಯಂ ವೀಣಾ ಪವಜ್ಜನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪವಿಸತೋ ಪುರಂ.

‘‘ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ನಮಸ್ಸಾಮಿ, ಪದುಮುತ್ತರಮಹಾಮುನಿಂ;

ಪಾಟಿಹೀರಞ್ಚ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ.

‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅಹೋ ನೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಪದಾ;

ಅಚೇತನಾಪಿ ತೂರಿಯಾ, ಸಯಮೇವ ಪವಜ್ಜರೇ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಮಲಭಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಸಞ್ಞಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತೇ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಆಚಿಕ್ಖಿತನಿಯಾಮೇನ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನ ಗಣೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ, ಧುವನ್ಹಾನಂ, ಚಮ್ಮತ್ಥರಣಂ, ಗುಣಙ್ಗುಣೂಪಾಹನಂ, ಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸೋತಿ ಪಞ್ಚ ವರೇ ಯಾಚಿತ್ವಾ ತೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಪುನದೇವ ಅತ್ತನೋ ವಸಿತಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಙ್ಗುತ್ತರಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೦೬) ಪನ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ವಿಹರನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಉದಾನವಸೇನ –

೩೬೫.

‘‘ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಮೇ ಲದ್ಧಾ, ವಿಮುತ್ತೋ ಚಮ್ಹಿ ಅನಾಸವೋ;

ಸೋ ಚ ಮೇ ಭಗವಾ ದಿಟ್ಠೋ, ವಿಹಾರೇ ಚ ಸಹಾವಸಿಂ.

೩೬೬.

‘‘ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿಂ ಭಗವಾ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇತಿನಾಮಯಿ;

ವಿಹಾರಕುಸಲೋ ಸತ್ಥಾ, ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸೀ ತದಾ.

೩೬೭.

‘‘ಸನ್ಥರಿತ್ವಾನ ¶ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ, ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ ಗೋತಮೋ;

ಸೀಹೋ ಸೇಲಗುಹಾಯಂವ, ಪಹೀನಭಯಭೇರವೋ.

೩೬೮.

‘‘ತತೋ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ;

ಸೋಣೋ ಅಭಾಸಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ.

೩೬೯.

‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ¶ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ಭಾವಯಿತ್ವಾನ ಅಞ್ಜಸಂ;

ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬಿಸ್ಸತ್ಯನಾಸವೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಮೇ ಲದ್ಧಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಕಿಚ್ಛೇನ ದಸವಗ್ಗಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಯಾ ಚ ಪನ ವರದಾನವಸೇನ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನ ಗಣೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ, ತದುಭಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಚ-ಸದ್ದೋ ¶ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ಇತರೇಪಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಲದ್ಧವರೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ವಿಮುತ್ತೋ ಚಮ್ಹಿ ಅನಾಸವೋತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸಕಲಕಿಲೇಸವತ್ಥುವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ ಚ ಅಮ್ಹಿ. ತತೋ ಏವ ಕಾಮಾಸವಾದೀಹಿ ಅನಾಸವೋ ಅಮ್ಹೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಸೋ ಚ ಮೇ ಭಗವಾ ದಿಟ್ಠೋತಿ ಯದತ್ಥಂ ಅಹಂ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗತೋ, ಸೋ ಚ ಭಗವಾ ಮಯಾ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ದಿಟ್ಠೋ. ವಿಹಾರೇ ಚ ಸಹಾವಸಿನ್ತಿ ನ ಕೇವಲಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದಸ್ಸನಮೇವ ಮಯಾ ಲದ್ಧಂ, ಅಥ ಖೋ ವಿಹಾರೇ ಸತ್ಥು ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ವಾಸೇನ್ತೇನ ಸಹ ಅವಸಿಂ. ‘‘ವಿಹಾರೇತಿ ವಿಹಾರಸಮೀಪೇ’’ತಿ ಕೇಚಿ.

ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಯಾಮಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೋಧನವಸೇನ ಚ, ಮಜ್ಝಿಮಂ ಯಾಮಂ ದೇವಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮೂನಞ್ಚ ಕಙ್ಖಚ್ಛೇದನವಸೇನ ಭಗವಾ ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಅತಿನಾಮಯಿ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ. ವಿಹಾರಕುಸಲೋತಿ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಆನೇಞ್ಜಅರಿಯವಿಹಾರೇಸು ಕುಸಲೋ. ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸೀತಿ ಅತಿವೇಲಂ ನಿಸಜ್ಜಚಙ್ಕಮೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಸ್ಸಮವಿನೋದನತ್ಥಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪಾವಿಸಿ.

ಸನ್ಥರಿತ್ವಾನ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ, ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸೀತಿ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಗೋತಮೋ ಸೀಹೋ ಸೇಲಗುಹಾಯಂವ ಪಹೀನಭಯಭೇರವೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಗೋತಮೋತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಗೋತ್ತೇನ ಕಿತ್ತೇತಿ. ಸೀಹೋ ಸೇಲಗುಹಾಯಂವಾತಿ ಸೇಲಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಗುಹಾಯಂ. ಯಥಾ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ತೇಜುಸ್ಸದತಾಯ ಪಹೀನಭಯಭೇರವೋ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ¶ ಪಾದೇ ಪಾದಂ ಅಚ್ಚಾಧಾಯ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ, ಏವಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಲೋಮಹಂಸನಛಮ್ಭಿತತ್ತಹೇತೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಪಹೀನಭಯಭೇರವೋ ಗೋತಮೋ ಭಗವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತೋತಿ ಪಚ್ಛಾ, ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಭಾತು ತಂ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮೋ ಭಾಸಿತು’’ನ್ತಿ (ಉದಾ. ೪೬) ಸತ್ಥಾರಾ ಅಜ್ಝೇಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣೋತಿ ಸುನ್ದರವಚೀಕರಣೋ, ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನವಚನಕ್ಕಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋಣೋ ಅಭಾಸಿ ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸೋಳಸ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಿಯಸುತ್ತಾನಿ ¶ ಸೋಣೋ ಕುಟಿಕಣ್ಣೋ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅಭಾಸೀತಿ ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಪರಂ ವಿಯ ಅವೋಚ.

ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ತೀಹಿಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ ತೇ ಪರಿಜಾನನ್ತೋಯೇವ, ಅಞ್ಜಸಂ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವಯಿತ್ವಾ, ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಅನಾಸವೋ. ತತೋ ಏವ ಇದಾನಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಿಸ್ಸತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಸೋಣಕುಟಿಕಣ್ಣತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨. ಕೋಸಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯೋ ¶ ಏವ ಗರೂನನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕೋಸಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಉಚ್ಛುಖಣ್ಡಿಕಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಕೋಸಿಯೋತಿಸ್ಸ ಗೋತ್ತವಸೇನ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ. ಸೋ ತೇನ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೪.೪೪-೪೯) –

‘‘ನಗರೇ ¶ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ, ದ್ವಾರಪಾಲೋ ಅಹೋಸಹಂ;

ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗುಂ.

‘‘ಉಚ್ಛುಖಣ್ಡಿಕಮಾದಾಯ ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸದಾಸಹಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಉಚ್ಛುಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಉಚ್ಛುಖಣ್ಡಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ¶ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗರುವಾಸಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಪಸಂಸನ್ತೋ –

೩೭೦.

‘‘ಯೋ ವೇ ಗರೂನಂ ವಚನಞ್ಞು ಧೀರೋ, ವಸೇ ಚ ತಮ್ಹಿ ಜನಯೇಥ ಪೇಮಂ;

ಸೋ ಭತ್ತಿಮಾ ನಾಮ ಚ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಞತ್ವಾ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸಿ ಅಸ್ಸ.

೩೭೧.

‘‘ಯಂ ಆಪದಾ ಉಪ್ಪತಿತಾ ಉಳಾರಾ, ನಕ್ಖಮ್ಭಯನ್ತೇ ಪಟಿಸಙ್ಖಯನ್ತಂ;

ಸೋ ಥಾಮವಾ ನಾಮ ಚ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಞತ್ವಾ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸಿ ಅಸ್ಸ.

೩೭೨.

‘‘ಯೋ ವೇ ಸಮುದ್ದೋವ ಠಿತೋ ಅನೇಜೋ, ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞೋ ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸೀ;

ಅಸಂಹಾರಿಯೋ ನಾಮ ಚ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಞತ್ವಾ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸಿ ಅಸ್ಸ.

೩೭೩.

‘‘ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಧಮ್ಮಧರೋ ಚ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೋತಿ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀ;

ಸೋ ತಾದಿಸೋ ನಾಮ ಚ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಞತ್ವಾ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸಿ ಅಸ್ಸ.

೩೭೪.

‘‘ಅತ್ಥಞ್ಚ ¶ ಯೋ ಜಾನಾತಿ ಭಾಸಿತಸ್ಸ,

ಅತ್ಥಞ್ಚ ಞತ್ವಾನ ತಥಾ ಕರೋತಿ;

ಅತ್ಥನ್ತರೋ ನಾಮ ಸ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ,

ಞತ್ವಾ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸಿ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಯೋತಿ ಖತ್ತಿಯಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪರಿಸಾಸು ಯೋ ಕೋಚಿ. ವೇತಿ ಬ್ಯತ್ತಂ. ಗರೂನನ್ತಿ ಸೀಲಾದಿಗರುಗುಣಯುತ್ತಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ. ವಚನಞ್ಞೂತಿ ತೇಸಂ ಅನುಸಾಸನೀವಚನಂ ಜಾನನ್ತೋ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚ ತಸ್ಸ ಫಲಂ ಜಾನನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧೀರೋತಿ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ. ವಸೇ ಚ ತಮ್ಹಿ ಜನಯೇಥ ಪೇಮನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಗರೂನಂ ವಚನೇ ಓವಾದೇ ವಸೇಯ್ಯ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ವತಾಹಂ ಓವಾದೇನ ಇಮಂ ಜಾತಿಆದಿದುಕ್ಖಂ ವೀತಿವತ್ತೋ’’ತಿ ತತ್ಥ ಜನಯೇಥ ಪೇಮಂ ಗಾರವಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ. ಇದಞ್ಹಿ ದ್ವಯಂ ‘‘ಗರೂನಂ ವಚನಞ್ಞು ಧೀರೋ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಂ. ಸೋತಿ ಯೋ ಗರೂನಂ ವಚನಞ್ಞೂ ಧೀರೋ, ಸೋ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತತ್ಥ ಭತ್ತಿಮಾ ಚ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ತಸ್ಸ ಅನತಿಕ್ಕಮನತೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಚ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಞತ್ವಾ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಚ ತಾಯ ಏವ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಜಾನನಹೇತು ¶ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಸು ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಾದಿವಸೇನ ‘‘ತೇವಿಜ್ಜೋ, ಛಳಭಿಞ್ಞೋ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿ ವಿಸೇಸವಾ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯನ್ತಿ ಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯಕರಣತೋ ‘‘ಆಪದಾ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ ಸೋತುಣ್ಹಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿಪಾಕಟಪರಿಸ್ಸಯಾ ಚೇವ ರಾಗಾದಿಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪರಿಸ್ಸಯಾ ಚ ಉಪ್ಪತಿತಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಉಳಾರಾ ಬಲವನ್ತೋಪಿ ನಕ್ಖಮ್ಭಯನ್ತೇ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಾಲೇನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಟಿಸಙ್ಖಯನ್ತನ್ತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯಮಾನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲೇ ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋತಿ ಯೋ ದಳ್ಹತರಾಹಿ ಆಪದಾಹಿಪಿ ಅಕ್ಖಮ್ಭನೀಯೋ, ಸೋ ಥಾಮವಾ ಧಿತಿಮಾ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅನವಸೇಸಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅಭಿಭವನಕಪಞ್ಞಾಬಲಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಪಣ್ಡಿತೋ ಚ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಞತ್ವಾ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ.

ಸಮುದ್ದೋವ ¶ ಠಿತೋತಿ ಸಮುದ್ದೋ ವಿಯ ಠಿತಸಭಾವೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಚತುರಾಸೀತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸಗಮ್ಭೀರೇ ಸಿನೇರುಪಾದಸಮೀಪೇ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಅಟ್ಠಹಿಪಿ ದಿಸಾಹಿ ಉಟ್ಠಿತೇಹಿ ಪಕತಿವಾತೇಹಿ ಅನಿಞ್ಜನತೋ ಠಿತೋ ಅನೇಜೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಚ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸವಾತೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯವಾದವಾತೇಹಿ ಚ ಅಕಮ್ಪನೀಯತೋ ಠಿತೋ ಅನೇಜೋ. ಗಮ್ಭೀರಸ್ಸ ಅನುಪಚಿತಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಅಲದ್ಧಗಾಧಸ್ಸ ನಿಪುಣಸ್ಸ ಸುಖುಮಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞೋ ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸೀ. ಅಸಂಹಾರಿಯೋ ನಾಮ ಚ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ದೇವಪುತ್ತಮಾರಾದೀಸು ವಾ ಕೇನಚಿ ಅಸಂಹಾರಿಯತಾಯ ಅಸಂಹಾರಿಯೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಪಣ್ಡಿತೋ ಚ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಬಾಹುಸಚ್ಚವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿ ಬಹುಂ ಸುತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬಹುಸ್ಸುತೋ. ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಂ ವಿಯ ಅವಿನಸ್ಸನ್ತಮೇವ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಧರೋ ¶ ಚ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೋತಿ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀತಿ ಯಥಾಸುತಸ್ಸ ಯಥಾಪರಿಯತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಸಙ್ಖಾತಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಧುತಙ್ಗಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಂ ಚರತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಅಜ್ಜೇವಾ’’ತಿ ಪಟಿವೇಧಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಸೋ ತಾದಿಸೋ ನಾಮ ಚ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಂ ಗರುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಧಮ್ಮಧರೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀ ಹೋತಿ. ಸೋ ಚ ತಾದಿಸೋ ತೇನ ಗರುನಾ ಸದಿಸೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸದಿಸಭಾವತೋ. ತಥಾಭೂತೋ ಪನ ಸೋ ಞತ್ವಾ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸಿ ಅಸ್ಸ, ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಂವ.

ಅತ್ಥಞ್ಚ ಯೋ ಜಾನಾತಿ ಭಾಸಿತಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಾತಿ. ಜಾನನ್ತೋ ಪನ ‘‘ಇಧ ಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಞತ್ವಾನ ತಥಾ ಕರೋತಿ ಯಥಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನುಸಿಟ್ಠಂ, ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ. ಅತ್ಥನ್ತರೋ ನಾಮ ಸ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥನ್ತರೋ ಅತ್ಥಕಾರಣಾ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಜಾನನಮತ್ತಮೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೋ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ‘‘ಯೋ ವೇ ಗರೂನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸದ್ಧೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಸೇಸಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ‘‘ಯಂ ಆಪದಾ’’ತಿ ಆದಿನಾ ವೀರಿಯೂಪನಿಸ್ಸಯೋ, ತತಿಯಗಾಥಾಯ ‘‘ಯೋ ವೇ ಸಮುದ್ದೋವ ಠಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಧೂಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ‘‘ಬಹುಸ್ಸುತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ‘‘ಅತ್ಥಞ್ಚ ಯೋ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಸೇಸಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕೋಸಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಛಕ್ಕನಿಪಾತೋ

೧. ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ದಿಸ್ವಾನ ಪಾಟಿಹೀರಾನೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ, ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಮಹಾಪರಿಸಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಣಿಧಾನಮಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾಯತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಮಹಾಪರಿಸಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸೋ ¶ ತತ್ಥ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ದ್ವಾನವುತಿಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇಮಾತಿಕಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇಪಿಸ್ಸ ದ್ವೇ ಕನಿಟ್ಠಭಾತರೋ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ತಯೋಪಿ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಸಙ್ಘಂ ಪರಮಾಯ ಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಭಾತರೋ ಹುತ್ವಾ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಗೋತ್ತವಸೇನ ತಯೋಪಿ ಕಸ್ಸಪಾ ಏವ ನಾಮ ಜಾತಾ. ತೇ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು. ತೇಸಂ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಮಾಣವಕಸತಾನಿ ಪರಿವಾರೋ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ತೀಣಿ, ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ ದ್ವೇ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ಗನ್ಥೇ ಸಾರಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಮೇವ ಅತ್ಥಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ರೋಚೇಸುಂ. ತೇಸು ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉರುವೇಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಜಾತೋ ಮಹಾಗಙ್ಗಾನದೀವಙ್ಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನದೀಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಜಾತೋ, ಗಯಾಸೀಸೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಗಯಾಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಏವಂ ತೇಸು ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಸನ್ತೇಸು ಬಹೂನಂ ದಿವಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ, ಪಟಿವಿದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ, ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯತ್ಥೇರೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಯಸಪ್ಪಮುಖೇ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ ಸಹಾಯಕೇ ವಿನೇತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿ ಅರಹನ್ತೇ ‘‘ಚರಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಾರಿಕ’’ನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯೇ ವಿನೇತ್ವಾ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ¶ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸನತ್ಥಾಯ ಅಗ್ಯಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ¶ , ತತ್ಥ ಕತನಾಗದಮನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಂ ಸಪರಿಸಂ ವಿನೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಇತರೇಪಿ ದ್ವೇ ಭಾತರೋ ಸಪರಿಸಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಸಬ್ಬೇವ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಸತ್ಥಾ ತಂ ಸಮಣಸಹಸ್ಸಂ ಆದಾಯ ಗಯಾಸೀಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ ಸಬ್ಬೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೪.೨೫೧-೨೯೫) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಲೋಕವಿದೂ ಮುನಿ;

ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಓವಾದಕೋ ವಿಞ್ಞಾಪಕೋ, ತಾರಕೋ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ;

ದೇಸನಾಕುಸಲೋ ಬುದ್ಧೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ.

‘‘ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಹಿತೇಸೀ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ;

ಸಮ್ಪತ್ತೇ ತಿತ್ಥಿಯೇ ಸಬ್ಬೇ, ಪಞ್ಚಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಪಿ.

‘‘ಏವಂ ನಿರಾಕುಲಂ ಆಸಿ, ಸುಞ್ಞತಂ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಚ;

ವಿಚಿತ್ತಂ ಅರಹನ್ತೇಹಿ, ವಸೀಭೂತೇಹಿ ತಾದಿಭಿ.

‘‘ರತನಾನಟ್ಠಪಞ್ಞಾಸಂ, ಉಗ್ಗತೋ ಸೋ ಮಹಾಮುನಿ;

ಕಞ್ಚನಗ್ಘಿಯಸಙ್ಕಾಸೋ, ಬಾತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣೋ.

‘‘ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆಯು ವಿಜ್ಜತಿ ತಾವದೇ;

ತಾವತಾ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಸೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ.

‘‘ತದಾಹಂ ಹಂಸವತಿಯಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಾಧುಸಮ್ಮತೋ;

ಉಪೇಚ್ಚ ಲೋಕಪಜ್ಜೋತಂ, ಅಸ್ಸೋಸಿಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ.

‘‘ತದಾ ಮಹಾಪರಿಸತಿಂ, ಮಹಾಪರಿಸಸಾವಕಂ;

ಠಪೇನ್ತಂ ಏತದಗ್ಗಮ್ಹಿ, ಸುತ್ವಾನ ಮುದಿತೋ ಅಹಂ.

‘‘ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ, ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಾಜಿನಂ;

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಹಸ್ಸೇನ, ಸಹದಾನಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಮಹಾದಾನಂ ದದಿತ್ವಾನ, ಅಭಿವಾದಿಯ ನಾಯಕಂ;

ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಹಟ್ಠೋ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿಂ.

‘‘ತಯಿ ¶ ಸದ್ಧಾಯ ಮೇ ವೀರ, ಅಧಿಕಾರಗುಣೇನ ಚ;

ಪರಿಸಾ ಮಹತೀ ಹೋತು, ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ತಹಿಂ ತಹಿಂ.

‘‘ತದಾ ¶ ಅವೋಚ ಪರಿಸಂ, ಗಜಗಜ್ಜಿತಸುಸ್ಸರೋ;

ಕರವೀಕರುತೋ ಸತ್ಥಾ, ಏತಂ ಪಸ್ಸಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ.

‘‘ಹೇಮವಣ್ಣಂ ಮಹಾಬಾಹುಂ, ಕಮಲಾನನಲೋಚನಂ;

ಉದಗ್ಗತನುಜಂ ಹಟ್ಠಂ, ಸದ್ಧವನ್ತಂ ಗುಣೇ ಮಮ.

‘‘ಏಸ ಪತ್ಥಯತೇ ಠಾನಂ, ಸೀಹಘೋಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;

ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಲಚ್ಛಸೇ ತಂ ಮನೋರಥಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ಇತೋ ದ್ವೇನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ, ಅಹು ಸತ್ಥಾ ಅನುತ್ತರೋ;

ಅನೂಪಮೋ ಅಸದಿಸೋ, ಫುಸ್ಸೋ ಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕೋ.

‘‘ಸೋ ಚ ಸಬ್ಬಂ ತಮಂ ಹನ್ತ್ವಾ, ವಿಜಟೇತ್ವಾ ಮಹಾಜಟಂ;

ವಸ್ಸತೇ ಅಮತಂ ವುಟ್ಠಿಂ, ತಪ್ಪಯನ್ತೋ ಸದೇವಕಂ.

‘‘ತದಾ ಹಿ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ, ರಾಜಾಪಚ್ಚಾ ಅಹುಮ್ಹಸೇ;

ಭಾತರೋಮ್ಹ ತಯೋ ಸಬ್ಬೇ, ಸಂವಿಸಟ್ಠಾವ ರಾಜಿನೋ.

‘‘ವೀರಙ್ಗರೂಪಾ ಬಲಿನೋ, ಸಙ್ಗಾಮೇ ಅಪರಾಜಿತಾ;

ತದಾ ಕುಪಿತಪಚ್ಚನ್ತೋ, ಅಮ್ಹೇ ಆಹ ಮಹೀಪತಿ.

‘‘ಏಥ ಗನ್ತ್ವಾನ ಪಚ್ಚನ್ತಂ, ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅಟ್ಟವೀಬಲಂ;

ಖೇಮಂ ವಿಜಿರಿತಂ ಕತ್ವಾ, ಪುನ ದೇಥಾತಿ ಭಾಸಥ.

‘‘ತತೋ ¶ ಮಯಂ ಅವೋಚುಮ್ಹ, ಯದಿ ದೇಯ್ಯಾಸಿ ನಾಯಕಂ;

ಉಪಟ್ಠಾನಾಯ ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಸಾಧಯಿಸ್ಸಾಮ ವೋ ತತೋ.

‘‘ತತೋ ಮಯಂ ಲದ್ಧವರಾ, ಭೂಮಿಪಾಲೇನ ಪೇಸಿತಾ;

ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸತ್ಥಂ ಪಚ್ಚನ್ತಂ, ಕತ್ವಾ ಪುನರುಪೇಚ್ಚ ತಂ.

‘‘ಯಾಚಿತ್ವಾ ¶ ಸತ್ಥುಪಟ್ಠಾನಂ, ರಾಜಾನಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಮುನಿವೀರಂ ಲಭಿತ್ವಾನ, ಯಾವಜೀವಂ ಯಜಿಮ್ಹ ತಂ.

‘‘ಮಹಗ್ಘಾನಿ ಚ ವತ್ಥಾನಿ, ಪಣೀತಾನಿ ರಸಾನಿ ಚ;

ಸೇನಾಸನಾನಿ ರಮ್ಮಾನಿ, ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಹಿತಾನಿ ಚ.

‘‘ದತ್ವಾ ಸಸಙ್ಘಮುನಿನೋ, ಧಮ್ಮೇನುಪ್ಪಾದಿತಾನಿ ನೋ;

ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಾರುಣಿಕಾ, ಭಾವನಾಯುತ್ತಮಾನಸಾ.

‘‘ಸದ್ಧಾ ಪರಿಚರಿತ್ವಾನ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ನಾಯಕಂ;

ನಿಬ್ಬುತೇ ತಮ್ಹಿ ಲೋಕಗ್ಗೇ, ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾಬಲಂ.

‘‘ತತೋ ಚುತಾ ಸನ್ತುಸಿತಂ, ಗತಾ ತತ್ಥ ಮಹಾಸುಖಂ;

ಅನುಭೂತಾ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಮಾಯಾಕಾರೋ ಯಥಾ ರಙ್ಗೇ, ದಸ್ಸೇಸಿ ವಿಕತಿಂ ಬಹುಂ;

ತಥಾ ಭವೇ ಭಮನ್ತೋಹಂ, ವಿದೇಹಾಧಿಪತೀ ಅಹುಂ.

‘‘ಗುಣಾಚೇಲಸ್ಸ ವಾಕ್ಯೇನ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗತಾಸಯೋ;

ನರಕಂ ಮಗ್ಗಮಾರೂಳ್ಹೋ, ರುಚಾಯ ಮಮ ಧೀತುಯಾ.

‘‘ಓವಾದಂ ನಾದಿಯಿತ್ವಾನ, ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ನಾರದೇನಹಂ;

ಬಹುಧಾ ಸಂಸಿತೋ ಸನ್ತೋ, ದಿಟ್ಠಿಂ ಹಿತ್ವಾನ ಪಾಪಿಕಂ.

‘‘ಪೂರಯಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸೇನ, ದಸ ಕಮ್ಮಪಥಾನಿಹಂ;

ಹಿತ್ವಾನ ದೇಹಮಗಮಿಂ, ಸಗ್ಗಂ ಸಭವನಂ ಯಥಾ.

‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಭವೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧು ಅಹೋಸಹಂ;

ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಫೀತಾಯಂ, ಜಾತೋ ವಿಪ್ಪಮಹಾಕುಲೇ.

‘‘ಮಚ್ಚುಬ್ಯಾಧಿಜರಾಭೀತೋ, ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಮಹಾವನಂ;

ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪದಮೇಸನ್ತೋ, ಜಟಿಲೇಸು ಪರಿಬ್ಬಜಿಂ.

‘‘ತದಾ ದ್ವೇ ಭಾತರೋ ಮಯ್ಹಂ, ಪಬ್ಬಜಿಂಸು ಮಯಾ ಸಹ;

ಉರುವೇಲಾಯಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ, ಅಸ್ಸಮಂ ನಿವಸಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಉರುವೇಲನಿವಾಸಿಕೋ;

ತತೋ ಮೇ ಆಸಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪೋ ಇತಿ.

‘‘ನದೀಸಕಾಸೇ ¶ ಭಾತಾ ಮೇ, ನದೀಕಸ್ಸಪಸವ್ಹಯೋ;

ಆಸೀ ಸಕಾಸನಾಮೇನ, ಗಯಾಯಂ ಗಯಾಕಸ್ಸಪೋ.

‘‘ದ್ವೇ ಸತಾನಿ ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ, ತೀಣಿ, ಮಜ್ಝಸ್ಸ ಭಾತುನೋ;

ಮಮ ಪಞ್ಚ ಸತಾನೂನಾ, ಸಿಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬೇ ಮಮಾನುಗಾ.

‘‘ತದಾ ಉಪೇಚ್ಚ ಮಂ ಬುದ್ಧೋ, ಕತ್ವಾನ ವಿವಿಧಾನಿ ಮೇ;

ಪಾಟಿಹೀರಾನಿ ಲೋಕಗ್ಗೋ, ವಿನೇಸಿ ನರಸಾರಥಿ.

‘‘ಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇನ, ಅಹೋಸಿಂ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಕೋ;

ತೇಹೇವ ಸಹ ಸಬ್ಬೇಹಿ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ತೇ ಚೇವಞ್ಞೇ ಚ ಬಹವೋ, ಸಿಸ್ಸಾ ಮಂ ಪರಿವಾರಯುಂ;

ಭಾಸಿತುಞ್ಚ ಸಮತ್ಥೋಹಂ, ತತೋ ಮಂ ಇಸಿಸತ್ತಮೋ.

‘‘ಮಹಾಪರಿಸಭಾವಸ್ಮಿಂ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ;

ಅಹೋ ಬುದ್ಧೇ ಕತಂ ಕಾರಂ, ಸಫಲಂ ಮೇ ಅಜಾಯಥ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ –

೩೭೫.

‘‘ದಿಸ್ವಾನ ¶ ಪಾಟಿಹೀರಾನಿ, ಗೋತಮಸ್ಸ ಯಸಸ್ಸಿನೋ;

ನ ತಾವಾಹಂ ಪಣಿಪತಿಂ, ಇಸ್ಸಾಮಾನೇನ ವಞ್ಚಿತೋ.

೩೭೬.

‘‘ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಚೋದೇಸಿ ನರಸಾರಥಿ;

ತತೋ ಮೇ ಆಸಿ ಸಂವೇಗೋ, ಅಬ್ಭುತೋ ಲೋಮಹಂಸನೋ.

೩೭೭.

‘‘ಪುಬ್ಬೇ ¶ ಜಟಿಲಭೂತಸ್ಸ, ಯಾ ಮೇ ಸಿದ್ಧಿ ಪರಿತ್ತಿಕಾ;

ತಾಹಂ ತದಾ ನಿರಾಕತ್ವಾ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಜಿನಸಾಸನೇ.

೩೭೮.

‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಯಞ್ಞೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ, ಕಾಮಧಾತುಪುರಕ್ಖತೋ;

ಪಚ್ಛಾ ರಾಗಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ, ಮೋಹಞ್ಚಾಪಿ ಸಮೂಹನಿಂ.

೩೭೯.

‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಜಾನಾಮಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ವಿಸೋಧಿತಂ;

ಇದ್ಧಿಮಾ ಪರಚಿತ್ತಞ್ಞೂ, ದಿಬ್ಬಸೋತಞ್ಚ ಪಾಪುಣಿಂ.

೩೮೦.

‘‘ಯಸ್ಸ ¶ ಚತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯಂ;

ಸೋ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಕ್ಖಯೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಛ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ದಿಸ್ವಾನ ಪಾಟಿಹೀರಾನೀತಿ ನಾಗರಾಜದಮನಾದೀನಿ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ದಿಸ್ವಾ. ‘‘ಪಾಟಿಹೀರಂ, ಪಾಟಿಹೇರಂ, ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ. ಯಸಸ್ಸಿನೋ’’ತಿ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಯಥಾಭುಚ್ಚಂ ಪತ್ಥಟಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ. ನ ತಾವಾಹಂ ಪಣಿಪತಿನ್ತಿ ಯಾವ ಮಂ ಭಗವಾ ‘‘ನೇವ ಖೋ ತ್ವಂ, ಕಸ್ಸಪ, ಅರಹಾ, ನಾಪಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ಸಾಪಿ ತೇ ಪಟಿಪದಾ ನತ್ಥಿ, ಯಾಯ ತ್ವಂ ಅರಹಾ ವಾ ಅಸ್ಸ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ನ ತಜ್ಜೇಸಿ, ತಾವ ಅಹಂ ನ ಪಣಿಪಾತನಂ ಅಕಾಸಿಂ. ಕಿಂಕಾರಣಾ? ಇಸ್ಸಾಮಾನೇನ ವಞ್ಚಿತೋ, ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಮಯಿ ಸಾವಕತ್ತಂ ಉಪಗತೇ ಮಮ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಪರಿಹಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಏವ ವಡ್ಢಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಅಸಹನಲಕ್ಖಣಾಯ ಇಸ್ಸಾಯ ಚೇವ, ‘‘ಅಹಂ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಬಹುಜನಸಮ್ಮತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅಬ್ಭುನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೇನ ಮಾನೇನ ಚ ವಞ್ಚಿತೋ, ಪಲಮ್ಭಿತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯಾತಿ ಮಯ್ಹಂ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಜಾನಿತ್ವಾ, ಯಂ ಯಂ ಭಗವಾ ಉತ್ತರಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಂ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಖೋ ಮಹಾಸಮಣೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾಪಿ ‘‘ನ ತ್ವೇವ ಖೋ ಅರಹಾ ಯಥಾ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಂ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ಮಜ್ಝೇ ಸಮನ್ತತೋ ಉದಕಂ ಉಸ್ಸಾರೇತ್ವಾ ರೇಣುಹತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇನ ಆಭತನಾವಾಯ ಠಿತೋ ತದಾಪಿ ‘‘ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ನ ತ್ವೇವ ಖೋ ಅರಹಾ ಯಥಾ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತಿತಂ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೋದೇಸಿ ನರಸಾರಥೀತಿ ತದಾ ಮೇ ¶ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ನೇವ ಖೋ ತ್ವಂ ಅರಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥಿ ಸತ್ಥಾ ಮಂ ಚೋದೇಸಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿ. ತತೋ ಮೇ ಆಸಿ ಸಂವೇಗೋ, ಅಬ್ಭುತೋ ಲೋಮಹಂಸನೋತಿ ತತೋ ಯಥಾವುತ್ತಚೋದನಾಹೇತು ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಭೂತಪುಬ್ಬತಾಯ ಅಬ್ಭುತೋ ಲೋಮಹಂಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಲೋಮಹಂಸನೋ ‘‘ಅನರಹಾವ ಸಮಾನೋ ‘ಅರಹಾ’ತಿ ¶ ಮಞ್ಞಿ’’ನ್ತಿ ಸಂವೇಗೋ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪೋ ಞಾಣುಪ್ಪಾದೋ ಮಯ್ಹಂ ಅಹೋಸಿ.

ಜಟಿಲಭೂತಸ್ಸಾತಿ ¶ ತಾಪಸಭೂತಸ್ಸ. ಸಿದ್ಧೀತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಮಿದ್ಧಿ. ಪರಿತ್ತಿಕಾತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾ. ತಾಹನ್ತಿ ತಂ ಅಹಂ. ತದಾತಿ ಭಗವತೋ ಚೋದನಾಯ ಸಂವೇಗುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ. ನಿರಾಕತ್ವಾತಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇದ್ಧೀತಿ ಭಾವನಾಮಯಇದ್ಧೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತದಯುತ್ತಂ ತದಾ ತಸ್ಸ ಅಝಾನಲಾಭೀಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಮಧಾತುಪುರಕ್ಖತೋ’’ತಿ.

ಯಞ್ಞೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ ‘‘ಯಞ್ಞಂ ಯಜಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗಸುಖಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಲಮೇತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಯಞ್ಞಯಜನೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚಸಞ್ಞೀ. ಕಾಮಧಾತುಪುರಕ್ಖತೋತಿ ಕಾಮಸುಗತಿಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನತಣ್ಹೋ ಯಞ್ಞಯಜನೇನ ಕಾಮಲೋಕಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಸೋ ಚೇ ಯಞ್ಞೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ನ ತೇನ ಸುಗತಿಂ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ. ನ ಹಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಇಟ್ಠೋ ಕನ್ತೋ ವಿಪಾಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಯಾ ಪನ ತತ್ಥ ದಾನಾದಿಕುಸಲಚೇತನಾ, ತಾಯ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಸುಗತಿಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಪಚ್ಛಾತಿ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾತೋ ಪಚ್ಛಾ ಸತ್ಥು ಓವಾದೇನ ತಾಪಸಲದ್ಧಿಂ ಪಹಾಯ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಕಾಲೇ. ಸಮೂಹನಿನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ರಾಗಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಮೋಹಞ್ಚ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಮುಗ್ಘಾತೇಸಿಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಥೇರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ರಾಗಾದಯೋ ಸಮೂಹನನ್ತೋಯೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಛಳಭಿಞ್ಞಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಜಾನಾಮೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರೇಸಞ್ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧೇ ಖನ್ಧಪಟಿಬದ್ಧೇ ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಹತ್ಥತಲೇ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಜಾನಾಮಿ ಬುಜ್ಝಾಮಿ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ವಿಸೋಧಿತನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ವಿಸೋಧಿತಂ, ಪಕತಿಚಕ್ಖುನಾ ಆಪಾಥಗತಂ ಪಕತಿರೂಪಂ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಂ ಮಾನುಸಮ್ಪಿ ದೂರಂ ತಿರೋಟ್ಠಿತಂ ಅತಿಸುಖುಮಞ್ಚ ರೂಪಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ಸಮತ್ಥಞಾಣಂ ಭಾವನಾಯ ಮಯಾ ವಿಸುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದ್ಧಿಮಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಆದೀಹಿ ಇದ್ಧೀಹಿ ಇದ್ಧಿಮಾ, ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಲಾಭೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸರಾಗಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಜಾನನತೋ ಪರಚಿತ್ತಞ್ಞೂ, ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಲಾಭೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಿಬ್ಬಸೋತಞ್ಚ ಪಾಪುಣಿನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಸೋತಞಾಣಞ್ಚ ಪಟಿಲಭಿಂ.

ಸೋ ¶ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಕ್ಖಯೋತಿ ಯೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಖಯಭೂತೋ ಖಯೇನ ¶ ವಾ ಲದ್ಧಬ್ಬೋ, ಸೋ ಸದತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥೋ ಚ ಮಯಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅಧಿಗತೋತಿ. ಏವಮೇತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ತೇಕಿಚ್ಛಕಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅತಿಹಿತಾ ¶ ವೀಹೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ತೇಕಿಚ್ಛಕಾರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ವೇಜ್ಜಸತ್ಥೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ. ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಂ ಅಸೋಕಂ ನಾಮ ಥೇರಂ ಬ್ಯಾಧಿತಂ ಅರೋಗಮಕಾಸಿ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ರೋಗಾಭಿಭೂತಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಸಂವಿದಹಿ.

ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸುಬುದ್ಧಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ತಿಕಿಚ್ಛಕೇಹಿ ಗಬ್ಭಕಾಲೇ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಅಪಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಪಾಲಿತತಾಯ ತೇಕಿಚ್ಛಕಾರೀತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಕುಲಾನುರೂಪಾನಿ ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಿಪ್ಪಾನಿ ಚ ಸಿಕ್ಖನ್ತೋ ವಡ್ಢತಿ. ತದಾ ಚಾಣಕ್ಕೋ ಸುಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಕಿರಿಯಾಸು ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ರಾಜಕುಲೇ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭನ್ತೋ ಮಂ ಅಭಿಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಸ್ಸಾಪಕತೋ ರಞ್ಞಾ ಚನ್ದಗುತ್ತೇನ ತಂ ಬನ್ಧನಾಗಾರೇ ಖಿಪಾಪೇಸಿ. ತೇಕಿಚ್ಛಕಾರೀ ಪಿತು ಬನ್ಧನಾಗಾರಪ್ಪವೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಭೀತೋ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಸಾಣವಾಸಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಂವೇಗಕಾರಣಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕೋ ನೇಸಜ್ಜಿಕೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಸೀತುಣ್ಹಂ ಅಗಣೇನ್ತೋ ¶ ಸಮಣಧಮ್ಮಮೇವ ಕರೋತಿ, ವಿಸೇಸತೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ‘‘ನ ಇಮಸ್ಸ ಮಮ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಸಸ್ಸಾನಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಕಾಲೇ ಖೇತ್ತಗೋಪಕವಣ್ಣೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ನಿಪ್ಪಣ್ಡೇನ್ತೋ –

೩೮೧.

‘‘ಅತಿಹಿತಾ ವೀಹಿ, ಖಲಗತಾ ಸಾಲೀ;

ನ ಚ ಲಭೇ ಪಿಣ್ಡಂ, ಕಥಮಹಂ ಕಸ್ಸ’’ನ್ತಿ. – ಆಹ; ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ –

೩೮೨.

‘‘ಬುದ್ಧಮಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ¶ ಅನುಸ್ಸರ ಪಸನ್ನೋ, ಪೀತಿಯಾ ಫುಟಸರೀರೋ ಹೋಹಿಸಿ ಸತತಮುದಗ್ಗೋ.

೩೮೩.

‘‘ಧಮ್ಮಮಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ¶ …ಪೇ… ಸತತಮುದಗ್ಗೋ.

೩೮೪.

‘‘ಸಙ್ಘಮಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ…ಪೇ… ಸತತಮುದಗ್ಗೋ’’ತಿ. – ಆಹ; ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾರೋ –

೩೮೫.

‘‘ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಿಹರಸಿ, ಸೀತಾ ಹೇಮನ್ತಿಕಾ ಇಮಾ ರತ್ಯೋ;

ಮಾ ಸೀತೇನ ಪರೇತೋ ವಿಹಞ್ಞಿತ್ಥೋ, ಪವಿಸ ತ್ವಂ ವಿಹಾರಂ ಫುಸಿತಗ್ಗಳ’’ನ್ತಿ. –

ಆಹ. ಅಥ ಥೇರೋ –

೩೮೬.

‘‘ಫುಸಿಸ್ಸಂ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ, ತಾಹಿ ಚ ಸುಖಿತೋ ವಿಹರಿಸ್ಸಂ;

ನಾಹಂ ಸೀತೇನ ವಿಹಞ್ಞಿಸ್ಸಂ, ಅನಿಞ್ಜಿತೋ ವಿಹರನ್ತೋ’’ತಿ. – ಆಹ;

ತತ್ಥ ಅತಿಹಿತಾ ವೀಹೀತಿ ವೀಹಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ ಅತಿನೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ, ತತ್ಥ ಪಟಿಸಾಮಿತಾ ಖಲತೋ ವಾ ಘರಂ ಉಪನೀತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೀಹಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಇತರಮ್ಪಿ ಧಞ್ಞಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಾಲೀ ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವೀಹಿತೋ ¶ ಪಚ್ಛಾ ಪಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ. ಖಲಗತಾ ಸಾಲೀತಿ ಖಲಂ ಧಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನಂ ಗತಾ, ತತ್ಥ ರಾಸಿವಸೇನ ಮದ್ದನಚಾವನಾದಿವಸೇನ ಠಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಧಾನಧಞ್ಞಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಾಲೀನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ, ಉಭಯೇನಪಿ ಗಾಮೇ, ಗಾಮತೋ ಬಹಿ ಚ ಧಞ್ಞಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಠಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಚ ಲಭೇ ಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ಏವಂ ಸುಲಭಧಞ್ಞೇ ಸುಭಿಕ್ಖಕಾಲೇ ಅಹಂ ಪಿಣ್ಡಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಲಭಾಮಿ. ಇದಾನಿ ಕಥಮಹಂ ಕಸ್ಸನ್ತಿ ಅಹಂ ಕಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಥಂ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪರಿಹಾಸಕೇಳಿಂ ಅಕಾಸಿ.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ಅಯಂ ವರಾಕೋ ಅತ್ತನಾ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಪಕಾಸೇಸಿ, ಮಯಾ ಪನ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾ ಓವದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಮಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ಥುತ್ತಯಾನುಸ್ಸತಿಯಂ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ‘‘ಬುದ್ಧಮಪ್ಪಮೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಮಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಅನುಸ್ಸರ ಪಸನ್ನೋತಿ ಸವಾಸನಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾನಿದ್ದಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಗಮೇನ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ಚ ವಿಕಸಿತಭಾವೇನ ಬುದ್ಧಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಮಾಣಕರಾನಂ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವಾ ಅಪರಿಮಾಣಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತತಾಯ ಚ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ. ಓಕಪ್ಪನಲಕ್ಖಣೇನ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದೇನ ಪಸನ್ನೋ, ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೭೪; ಸಂ. ನಿ. ೫.೯೯೭) ಅನುಸ್ಸರ ಅನು ಅನು ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಸತಿಂ ಪವತ್ತೇಹಿ, ಪೀತಿಯಾ ಫುಟಸರೀರೋ ಹೋಹಿಸಿ. ಸತತಮುದಗ್ಗೋತಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋವ ಫರಣಲಕ್ಖಣಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಸತತಂ ಸಬ್ಬದಾ ಫುಟಸರೀರೋ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಸರೀರೋ ಉಬ್ಬೇಗಪೀತಿಯಾ ¶ ಉದಗ್ಗೋ ಕಾಯಂ ಉದಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಾಸಂ ಲಙ್ಘಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಚ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಯ್ಯಾಸಿ. ಯತೋ ಸೀತುಣ್ಹೇಹಿ ವಿಯ ಜಿಘಚ್ಛಾಪಿಪಾಸಾಹಿಪಿ ಅನಭಿಭೂತೋ ಹೋಹಿಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಧಮ್ಮನ್ತಿ ¶ ಅರಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ. ಸಙ್ಘನ್ತಿ ಅರಿಯಂ ಪರಮತ್ಥಸಙ್ಘಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅನುಸ್ಸರಾತಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮಂ, ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಘಂ ಅನುಸ್ಸರಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಥೇರೇನ ರತನತ್ತಯಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇ ನಿಯೋಜನವಸೇನ ಅತ್ತನಿ ಓವದಿತೇ ಪುನ ಮಾರೋ ವಿವೇಕವಾಸತೋ ನಂ ವಿವೇಚೇತುಕಾಮೋ ಹಿತೇಸೀಭಾವಂ ¶ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಿಹರಸೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಕೇನಚಿ ಅಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ವಿವಟಙ್ಗಣೇ ವಿಹರಸಿ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಹೇಮನ್ತಿಕಾ ಹಿಮಪಾತಸಮಯೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಇಮಾ ಸೀತಾ ರತ್ತಿಯೋ ವತ್ತನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೀತೇನ ಪರೇತೋ ಅಭಿಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾ ವಿಹಞ್ಞಿತ್ಥೋ ವಿಘಾತಂ ಮಾ ಆಪಜ್ಜಿ ಮಾ ಕಿಲಮಿ. ಫುಸಿತಗ್ಗಳಂ ಪಿಹಿತಕವಾಟಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸ, ಏವಂ ತೇ ಸುಖವಿಹಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ನ ಮಯ್ಹಂ ಸೇನಾಸನಪರಿಯೇಸನಾಯ ಪಯೋಜನಂ, ಏತ್ಥೇವಾಹಂ ಸುಖವಿಹಾರೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಫುಸಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಛಟ್ಠಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಫುಸಿಸ್ಸಂ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಗೋಚರತಾಯ ‘‘ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಫುಸಿಸ್ಸಂ ಫುಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ. ತಾಹಿ ಚ ಸುಖಿತೋ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ ತಾಹಿ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಹಿ ಸುಖಿತೋ ಸಞ್ಜಾತಸುಖೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಂ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಕಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ತೇನ ಮಯ್ಹಂ ಸಬ್ಬಕಾಲೇ ಸುಖಮೇವ, ನ ದುಕ್ಖಂ. ಯತೋ ನಾಹಂ ಸೀತೇನ ವಿಹಞ್ಞಿಸ್ಸಂ ಅನ್ತರಟ್ಠಕೇಪಿ ಹಿಮಪಾತಸಮಯೇ ಅಹಂ ಸೀತೇನ ನ ಕಿಲಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಞ್ಜಿತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಇಞ್ಜಿತಕಾರಣಾನಂ ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಿಞ್ಜನಾಯ ಚ ಅಭಾವತೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನೇವ ಸುಖಿತೋ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಏವಂ ಥೇರೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವದನ್ತೋಯೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೮.೩೯-೪೪) –

‘‘ನಗರೇ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ, ವೇಜ್ಜೋ ಆಸಿಂ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ;

ಆತುರಾನಂ ಸದುಕ್ಖಾನಂ, ಮಹಾಜನಸುಖಾವಹೋ.

‘‘ಬ್ಯಾಧಿತಂ ಸಮಣಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸೀಲವನ್ತಂ ಮಹಾಜುತಿಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಭೇಸಜ್ಜಮದದಿಂ ತದಾ.

‘‘ಅರೋಗೋ ಆಸಿ ತೇನೇವ, ಸಮಣೋ ಸಂವುತಿನ್ದ್ರಿಯೋ;

ಅಸೋಕೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ವಿಪಸ್ಸಿನೋ.

‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಓಸಧಮದಾಸಹಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಭೇಸಜ್ಜಸ್ಸ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ¶ ಚ ಅಟ್ಠಮೇ ಕಪ್ಪೇ, ಸಬ್ಬೋಸಧಸನಾಮಕೋ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಪ್ಫಲೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ¶ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಬಿನ್ದುಸಾರರಞ್ಞೋ ಕಾಲೇ ಇಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಸಙ್ಗೀತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತೇಕಿಚ್ಛಕಾರಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸೂತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ¶ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಕಕುಸನ್ಧಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅರಞ್ಞಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಝಾನಸುಖೇನ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ತಸ್ಸ ದಾಳಿಮಫಲಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾಕೇತೇ ಮಧುವಾಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಮಹಾನಾಗೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಭಗವತಿ ಸಾಕೇತೇ ಅಞ್ಜನವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗವಮ್ಪತಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಥೇರಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೋವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೫.೧-೭) –

‘‘ಕಕುಸನ್ಧೋ ಮಹಾವೀರೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂ;

ಗಣಮ್ಹಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಸೋ, ಅಗಮಾಸಿ ವನನ್ತರಂ.

‘‘ಬೀಜಮಿಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಲತಾಯ ಆವುಣಿಂ ಅಹಂ;

ಭಗವಾ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ, ಝಾಯತೇ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ.

‘‘ದಿಸ್ವಾನಹಂ ದೇವದೇವಂ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ;

ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ವೀರಸ್ಸ, ಬೀಜಮಿಞ್ಜಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ¶ ಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಯಂ ಮಿಞ್ಜಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬೀಜಮಿಞ್ಜಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ವಿಹರನ್ತೋ ಥೇರೋ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ಗಾರವಂ ಅಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಓವಾದದಾನವಸೇನ –

೩೮೭.

‘‘ಯಸ್ಸ ¶ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು, ಗಾರವೋ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ;

ಪರಿಹಾಯತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ಮಚ್ಛೋ ಅಪ್ಪೋದಕೇ ಯಥಾ.

೩೮೮.

‘‘ಯಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು, ಗಾರವೋ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ;

ನ ವಿರೂಹತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ, ಖೇತ್ತೇ ಬೀಜಂವ ಪೂತಿಕಂ.

೩೮೯.

‘‘ಯಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು, ಗಾರವೋ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ;

ಆರಕಾ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾ, ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾಸನೇ.

೩೯೦.

‘‘ಯಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು, ಗಾರವೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ;

ನ ವಿಹಾಯತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ಮಚ್ಛೋ ಬವ್ಹೋದಕೇ ಯಥಾ.

೩೯೧.

‘‘ಯಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು, ಗಾರವೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ;

ಸೋ ವಿರೂಹತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ, ಖೇತ್ತೇ ಬೀಜಂವ ಭದ್ದಕಂ.

೩೯೨.

‘‘ಯಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು, ಗಾರವೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ;

ಸನ್ತಿಕೇ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾಸನೇ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಛ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸೂತಿ ಸಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಂ ಚರನ್ತೀತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ, ಸೀಲದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತಾ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ, ತೇಸು. ಗಾರವೋತಿ ಗರುಭಾವೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣನಿಮಿತ್ತಂ ಗರುಕರಣಂ. ನೂಪಲಬ್ಭತೀತಿ ನ ವಿಜ್ಜತಿ ನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಉಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾನಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನಿಬ್ಬಾಪನತೋ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ಥುನೋ. ಸತ್ಥಾ ಹಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಯಥಾರಹಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇನ ಧಮ್ಮೇನ ರಞ್ಜೇತಿ ತೋಸೇತೀತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾಸನೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸೇವ ಸಾಸನೇ ¶ , ನ ಅಞ್ಞತ್ಥ. ತತ್ಥ ಯೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ¶ ಗಾರವರಹಿತೋ, ಸೋ ಯಥಾ ನಿಬ್ಬಾನಾ ಆರಕಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾಸನತೋಪಿ ಆರಕಾ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಬವ್ಹೋದಕೇತಿ ಬಹುಉದಕೇ. ಸನ್ತಿಕೇ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಮೀಪೇ ಏವ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇಮಾ ಏವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಕುಲ್ಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕುಲ್ಲೋ ಸಿವಥಿಕನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕುಲ್ಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ¶ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಕುಲ್ಲೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ಸೋ ಚ ರಾಗಚರಿತತ್ತಾ ತಿಬ್ಬರಾಗಜಾತಿಕೋ ಹೋತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಕಿಲೇಸಾ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಕುಲ್ಲ, ತಯಾ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸುಸಾನೇ ಚಾರಿಕಾ ಚರಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಸುಸಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದೀನಿ ತಾನಿ ತಾನಿ ಅಸುಭಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಮುಹುತ್ತಂ ಅಸುಭಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸುಸಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೋವ ಕಾಮರಾಗೇನ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ. ಪುನ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ತಸ್ಸ ಸುಸಾನಟ್ಠಾನಂ ಗತಕಾಲೇ ಏಕಂ ತರುಣಿತ್ಥಿರೂಪಂ ಅಧುನಾ ಮತಂ ಅವಿನಟ್ಠಚ್ಛವಿಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಸ ತಂ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಸ್ಸ ಜೀವಮಾನವಿಸಭಾಗವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಿಯ ಸಹಸಾ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಪೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸೇವ ನವಹಿ ವಣಮುಖೇಹಿ ಪಗ್ಘರಮಾನಾಸುಚಿಂ ಕಿಮಿಕುಲಾಕುಲಂ ಅತಿವಿಯ ಬೀಭಚ್ಛಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಜೇಗುಚ್ಛಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ಪೇಕ್ಖನ್ತೋ ವಿರತ್ತಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಓಭಾಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ಸತಿಂ ಜನೇನ್ತೋ –

‘‘ಆತುರಂ ಅಸುಚಿಂ ಪೂತಿಂ, ಪಸ್ಸ ಕುಲ್ಲ ಸಮುಸ್ಸಯಂ;

ಉಗ್ಘರನ್ತಂ ಪಗ್ಘರನ್ತಂ, ಬಾಲಾನಂ ಅಭಿನನ್ದಿತ’’ನ್ತಿ. –

ಆಹ ¶ . ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಸರೀರಸಭಾವಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಅಸುಭಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ –

೩೯೩.

‘‘ಕುಲ್ಲೋ ¶ ಸಿವಥಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಅದ್ದಸ ಇತ್ಥಿಮುಜ್ಝಿತಂ;

ಅಪವಿದ್ಧಂ ಸುಸಾನಸ್ಮಿಂ, ಖಜ್ಜನ್ತಿಂ ಕಿಮಿಹೀ ಫುಟಂ.

೩೯೪.

‘‘ಆತುರಂ…ಪೇ… ಬಾಲಾನಂ ಅಭಿನನ್ದಿತಂ.

೩೯೫.

‘‘ಧಮ್ಮಾದಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಞಾಣದಸ್ಸನಪತ್ತಿಯಾ;

ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿಂ ಇಮಂ ಕಾಯಂ, ತುಚ್ಛಂ ಸನ್ತರಬಾಹಿರಂ.

೩೯೬.

‘‘ಯಥಾ ಇದಂ ತಥಾ ಏತಂ, ಯಥಾ ಏತಂ ತಥಾ ಇದಂ;

ಯಥಾ ಅಧೋ ತಥಾ ಉದ್ಧಂ, ಯಥಾ ಉದ್ಧಂ ತಥಾ ಅಧೋ.

೩೯೭.

‘‘ಯಥಾ ದಿವಾ ತಥಾ ರತ್ತಿಂ, ಯಥಾ ರತ್ತಿಂ ತಥಾ ದಿವಾ;

ಯಥಾ ಪುರೇ ತಥಾ ಪಚ್ಛಾ, ಯಥಾ ಪಚ್ಛಾ ತಥಾ ಪುರೇ.

೩೯೮.

‘‘ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೇನ ತುರಿಯೇನ, ನ ರತೀ ಹೋತಿ ತಾದಿಸೀ;

ಯಥಾ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ. –

ಉದಾನವಸೇನ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಕುಲ್ಲೋತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಥೇರೋ ಪರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವದತಿ.

ಆತುರನ್ತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ದುಕ್ಖೇಹಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪಟಿಪೀಳಿತಂ. ಅಸುಚಿನ್ತಿ ಸುಚಿರಹಿತಂ ಜೇಗುಚ್ಛಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಂ. ಪೂತಿನ್ತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ. ಪಸ್ಸಾತಿ ಸಭಾವತೋ ಓಲೋಕೇಹಿ. ಕುಲ್ಲಾತಿ ಓವಾದಕಾಲೇ ಭಗವಾ ಥೇರಂ ಆಲಪತಿ. ಉದಾನಕಾಲೇ ಪನ ಥೇರೋ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತಾನಂ ವದತಿ. ಸಮುಸ್ಸಯನ್ತಿ ಸರೀರಂ. ಉಗ್ಘರನ್ತನ್ತಿ ಉದ್ಧಂ ವಣಮುಖೇಹಿ ಅಸುಚಿಂ ಸವನ್ತಂ. ಪಗ್ಘರನ್ತನ್ತಿ ಅಧೋ ವಣಮುಖೇಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚ ಅಸುಚಿಂ ಸವನ್ತಂ. ಬಾಲಾನಂ ಅಭಿನನ್ದಿತನ್ತಿ ಬಾಲೇಹಿ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೇಹಿ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾಭಿನನ್ದನಾಹಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ನನ್ದಿತಂ.

ಧಮ್ಮಾದಾಸನ್ತಿ ಧಮ್ಮಮಯಂ ಆದಾಸಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅದಾಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಮುಖೇ ಕಾಯೇ ವಾ ಗುಣದೋಸೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಯೋಗಾವಚರೋ ಯೇನ ಅತ್ತಭಾವೇ ¶ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಇಧ ‘‘ಧಮ್ಮಾದಾಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿಂ ಇಮಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಇಮಂ ಕರಜಕಾಯಂ ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿವಿರಹತೋ ತುಚ್ಛಂ ಅತ್ತಪರಸನ್ತಾನಾನಂ ವಿಭಾಗತೋ ಸನ್ತರಬಾಹಿರಂ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಪತಿಅವೇಕ್ಖಿಂ ಪಸ್ಸಿಂ.

ಯಥಾ ಪನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಇದ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಇದಂ ತಥಾ ಏತನ್ತಿ ಯಥಾ ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಸರೀರಸಙ್ಖಾತಂ ಅಸುಭಂ ಆಯುಉಸ್ಮಾವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅನಪಗಮಾ ನಾನಾವಿಧಂ ಮಾಯೋಪಮಂ ಕಿರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಥಾವ ಏತಂ ಮತಸರೀರಂ ಪುಬ್ಬೇ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಪಗಮಾ ಅಹೋಸಿ. ಯಥಾ ಏತಂ ಏತರಹಿ ಮತಸರೀರಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಪಗಮಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಥಾ ಇದಂ ಮಮ ಸರೀರಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಪಗಮಾ ನಸ್ಸತೇವಾತಿ. ಯಥಾ ಚ ಇದಂ ಮಮ ಸರೀರಂ ಏತರಹಿ ಸುಸಾನೇ ನ ಮತಂ ನ ಸಯಿತಂ, ನ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಭಾವಂ ಉಪಗತಂ, ತಥಾ ಏತಂ ಏತರಹಿ ಮತಸರೀರಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ¶ ಅಹೋಸಿ. ಯಥಾ ಪನೇತಂ ಏತರಹಿ ಮತಸರೀರಂ ಸುಸಾನೇ ಸಯಿತಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಭಾವಂ ಉಪಗತಂ, ತಥಾ ಇದಂ ಮಮ ಸರೀರಮ್ಪಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಇದಂ ಮಮ ಸರೀರಂ ಅಸುಚಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಜೇಗುಚ್ಛಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ, ತಥಾ ಏತಂ ಮತಸರೀರಮ್ಪಿ. ಯಥಾ ವಾ ಏತಂ ಮತಸರೀರಂ ಅಸುಚಿಆದಿಸಭಾವಞ್ಚೇವ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಞ್ಚ, ತಥಾ ಇದಂ ಮಮ ಸರೀರಮ್ಪಿ. ಯಥಾ ಅಧೋ ತಥಾ ಉದ್ಧನ್ತಿ ಯಥಾ ನಾಭಿತೋ ಅಧೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಅಸುಚಿ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ಜೇಗುಚ್ಛೋ ಪಟಿಕ್ಕೂಲೋ ಅನಿಚ್ಚೋ ದುಕ್ಖೋ ಅನತ್ತಾ ಚ, ತಥಾ ಉದ್ಧಂ ನಾಭಿತೋ ಉಪರಿ ಅಸುಚಿಆದಿಸಭಾವೋ ಚ. ಯಥಾ ಉದ್ಧಂ ತಥಾ ಅಧೋತಿ ಯಥಾ ಚ ನಾಭಿತೋ, ಉದ್ಧಂ ಅಸುಚಿಆದಿಸಭಾವೋ, ತಥಾ ಅಧೋ ನಾಭಿತೋ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ.

ಯಥಾ ¶ ದಿವಾ ತಥಾ ರತ್ತಿನ್ತಿ ಯಥಾ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ದಿವಾ ‘‘ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಾ ಅಕ್ಖಿಗೂಥಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೧೯೯) ಅಸುಚಿ ಪಗ್ಘರತಿ, ತಥಾ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ. ಯಥಾ ರತ್ತಿಂ ತಥಾ ದಿವಾತಿ ಯಥಾ ಚ ರತ್ತಿಂ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಅಸುಚಿ ಪಗ್ಘರತಿ, ತಥಾ ದಿವಾಪಿ, ನಯಿಮಸ್ಸ ಕಾಲವಿಭಾಗೇನ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಪುರೇ ತಥಾ ಪಚ್ಛಾತಿ ಯಥಾ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಪುರೇ ಪುಬ್ಬೇ ತರುಣಕಾಲೇ ಅಸುಚಿ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ಜೇಗುಚ್ಛೋ ಪಟಿಕ್ಕೂಲೋ, ತಥಾ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ. ಯಥಾ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಅಸುಚಿಆದಿಸಭಾವೋ, ತಥಾ ಪುರೇ ತರುಣಕಾಲೇಪಿ ¶ . ಯಥಾ ವಾ ಪುರೇ ಅತೀತಕಾಲೇ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾಲೇ ಅಸುಚಿಆದಿಸಭಾವೋ ಚ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವೋ ಚ, ತಥಾ ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತಕಾಲೇ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಾಲೇತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೇನ ತುರಿಯೇನಾತಿ ‘‘ಆತತಂ ವಿತತಂ ಆತತವಿತತಂ ಘನಂ ಸುಸೀರ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ತುರಿಯೇನ ಪರಿಚರಿಯಮಾನಸ್ಸ ಕಾಮಸುಖಸಮಙ್ಗಿನೋ ಇಸ್ಸರಜನಸ್ಸ ತಾದಿಸೀ ತಥಾರೂಪಾ ರತಿ ಸುಖಸ್ಸಾದೋ ನ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಏಕರಸಭಾವೇನ ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಯಾದಿಸಾ ಧಮ್ಮರತಿ, ತಸ್ಸಾ ಕಲಮ್ಪಿ ಕಾಮರತಿ ನ ಉಪೇತೀತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ;

ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೭೪);

ಇಮಾ ಏವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾಪಿ ಅಹೇಸುಂ.

ಕುಲ್ಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಮನುಜಸ್ಸಾತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಾಸನಿಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಮಾಲುಕ್ಯಾ ನಾಮ, ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತೋತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಞಾತೀಸು ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಞಾತಿಕುಲಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ಞಾತಕಾ ಪಣೀತೇನ ಖಾದನೀಯೇನ ಭೋಜನೀಯೇನ ಪರಿವಿಸಿತ್ವಾ ಧನೇನ ಪಲೋಭೇತುಕಾಮಾ ಮಹನ್ತಂ ಧನರಾಸಿಂ ¶ ಪುರತೋ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಧನಂ ತವ ಸನ್ತಕಂ, ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಧನೇನ ಪುತ್ತದಾರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತೋ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು. ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ –

೩೯೯.

‘‘ಮನುಜಸ್ಸ ಪಮತ್ತಚಾರಿನೋ, ತಣ್ಹಾ ವಡ್ಢತಿ ಮಾಲುವಾ ವಿಯ;

ಸೋ ಪ್ಲವತೀ ಹುರಾ ಹುರಂ, ಫಲಮಿಚ್ಛಂವ ವನಸ್ಮಿ ವಾನರೋ.

೪೦೦.

‘‘ಯಂ ಏಸಾ ಸಹತೇ ಜಮ್ಮೀ, ತಣ್ಹಾ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕಾ;

ಸೋಕಾ ತಸ್ಸ ಪವಡ್ಢನ್ತಿ, ಅಭಿವಟ್ಠಂವ ಬೀರಣಂ.

೪೦೧.

‘‘ಯೋ ಚೇತಂ ಸಹತೇ ಜಮ್ಮಿಂ, ತಣ್ಹಂ ಲೋಕೇ ದುರಚ್ಚಯಂ;

ಸೋಕಾ ತಮ್ಹಾ ಪಪತನ್ತಿ, ಉದಬಿನ್ದೂವ ಪೋಕ್ಖರಾ.

೪೦೨.

‘‘ತಂ ವೋ ವದಾಮಿ ಭದ್ದಂ ವೋ, ಯಾವನ್ತೇತ್ಥ ಸಮಾಗತಾ;

ತಣ್ಹಾಯ ಮೂಲಂ ಖಣಥ, ಉಸೀರತ್ಥೋವ ಬೀರಣಂ;

ಮಾ ವೋ ನಳಂವ ಸೋತೋವ, ಮಾರೋ ಭಞ್ಜಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ.

೪೦೩.

‘‘ಕರೋಥ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ಖಣೋ ವೋ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾ;

ಖಣಾತೀತಾ ಹಿ ಸೋಚನ್ತಿ, ನಿರಯಮ್ಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ.

೪೦೪.

‘‘ಪಮಾದೋ ರಜೋ ಪಮಾದೋ, ಪಮಾದಾನುಪತಿತೋ ರಜೋ;

ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ವಿಜ್ಜಾಯ, ಅಬ್ಬಹೇ ಸಲ್ಲಮತ್ತನೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾಹಿ ಛಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ.

ತತ್ಥ ಮನುಜಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಸ್ಸ. ಪಮತ್ತಚಾರಿನೋತಿ ಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗಲಕ್ಖಣೇನ ಪಮಾದೇನ ಪಮತ್ತಚಾರಿಸ್ಸ, ನೇವ ಝಾನಂ, ನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ¶ , ನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ. ಯಥಾ ಪನ ರುಕ್ಖಂ ಸಂಸಿಬ್ಬನ್ತೀ ಪರಿಯೋನನ್ಧನ್ತೀ ತಸ್ಸ ವಿನಾಸಾಯ ಮಾಲುವಾ ಲತಾ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಛ ದ್ವಾರಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ರೂಪಾದೀಸು ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ತಣ್ಹಾ ವಡ್ಢತಿ. ವಡ್ಢಮಾನಾವ ಯಥಾ ಮಾಲುವಾ ಲತಾ ಅತ್ತನೋ ಅಪಸ್ಸಯಭೂತಂ ರುಕ್ಖಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪಾತೇತಿ, ಏವಂ ತಣ್ಹಾವಸಿಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅಪಾಯೇ ನಿಪಾತೇತಿ. ಸೋ ಪ್ಲವತೀತಿ ಸೋ ತಣ್ಹಾವಸಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪರಾಪರಂ ಭವಾಭವೇ ಉಪ್ಲವತಿ ಧಾವತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಫಲಮಿಚ್ಛಂವ ವನಸ್ಮಿ ವಾನರೋ ಯಥಾ ರುಕ್ಖಫಲಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ವಾನರೋ ವನಸ್ಮಿಂ ಧಾವನ್ತೋ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಏಕಂ ಸಾಖಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಸಾಖಂ ¶ ಅಲಭಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ¶ ನಾಪಜ್ಜತಿ; ಏವಮೇವ ತಣ್ಹಾವಸಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಹುರಾ ಹುರಂ ಧಾವನ್ತೋ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ತಣ್ಹಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ.

ಯನ್ತಿ ಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ. ಏಸಾ ಲಾಮಕಭಾವೇನ ಜಮ್ಮೀ ವಿಸಾಹಾರತಾಯ ವಿಸಮೂಲತಾಯ ವಿಸಫಲತಾಯ ವಿಸಪರಿಭೋಗತಾಯ ರೂಪಾದೀಸು ವಿಸತ್ತತಾಯ ಆಸತ್ತತಾಯ ಚ ವಿಸತ್ತಿಕಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾ ಛದ್ವಾರಿಕಾ ತಣ್ಹಾ ಸಹತೇ ಅಭಿಭವತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ. ಯಥಾ ನಾಮ ವನೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಸ್ಸನ್ತೇ ದೇವೇ ಅಭಿವಟ್ಠಂ ಬೀರಣಂ ಬೀರಣತಿಣಂ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಂ ವಟ್ಟಮೂಲಕಾ ಸೋಕಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತಿ ವುದ್ಧಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯೋ ಚೇತಂ…ಪೇ… ದುರಚ್ಚಯನ್ತಿ ಯೋ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ಪಜಹಿತುಂ ದುಕ್ಕರತಾಯ ದುರಚ್ಚಯಂ ತಣ್ಹಂ ಸಹತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ತಮ್ಹಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ವಟ್ಟಮೂಲಕಾ ಸೋಕಾ ಪಪತನ್ತಿ. ಯಥಾ ನಾಮ ಪೋಕ್ಖರೇ ಪದುಮಪತ್ತೇ ಪತಿತಂ ಉದಬಿನ್ದು ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಏವಂ ನ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಂ ವೋ ವದಾಮೀತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಹಂ ತುಮ್ಹೇ ವದಾಮಿ. ಭದ್ದಂ ವೋತಿ ಭದ್ದಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಹೋತು, ಮಾ ತಣ್ಹಂ ಅನುವತ್ತಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಯ ವಿಭವಂ ಅನತ್ಥಂ ಪಾಪುಣಾಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಾವನ್ತೇತ್ಥ ಸಮಾಗತಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಯತ್ತಕಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ, ತತ್ತಕಾ. ಕಿಂ ವದಸೀತಿ ಚೇ? ತಣ್ಹಾಯ ಮೂಲಂ ಖಣಥ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಛದ್ವಾರಿಕತಣ್ಹಾಯ ಮೂಲಂ ಕಾರಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಗ್ಗಹನಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಕುದಾಲೇನ ಖಣಥ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಥ. ಕಿಂ ವಿಯಾತಿ? ಉಸೀರತ್ಥೋವ ಬೀರಣಂ ಯಥಾ ಉಸೀರೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತೇನ ಕುದಾಲೇನ ಬೀರಣಾಪರನಾಮಂ ಉಸೀರಂ ನಾಮ ತಿಣಂ ಖಣತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಖಣಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಾ ವೋ ನಳಂವ ಸೋತೋವ, ಮಾರೋ ಭಞ್ಜಿ ಪುನಪ್ಪುನನ್ತಿ ತುಮ್ಹೇ ನದೀತೀರೇ ಜಾತಂ ನಳಂ ಮಹಾವೇಗೇನ ಆಗತೋ ನದೀಸೋತೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಮಾರೋ ಮಚ್ಚುಮಾರೋ ದೇವಪುತ್ತಮಾರೋ ಚ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಮಾ ಭಞ್ಜೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಮಾ ಕರೋಥ ಬುದ್ಧವಚನಂ ‘‘ಝಾಯಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾ ಪಮಾದತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೧೫) ವುತ್ತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಕರೋಥ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಪಾದೇಥ. ಖಣೋ ವೋ ಮಾ ¶ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಂ ¶ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅಯಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಟಿಲದ್ಧಕ್ಖಣೋ ಛನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ಅವೇಕಲ್ಲಕ್ಖಣೋತಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಖಣೋ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸೋ ಖಣೋ ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ಅತಿಕ್ಕಮತು. ಖಣಾತೀತಾತಿ ಯೇ ಹಿ ತಂ ಖಣಂ ಅತೀತಾ, ಯೇ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೋ ಖಣೋ ಅತೀತೋ, ತೇ ನಿರಯಮ್ಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಚಿರಕಾಲಂ ಸೋಚನ್ತಿ.

ಪಮಾದೋ ರಜೋತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗಲಕ್ಖಣೋ ಪಮಾದೋ, ಸಂಕಿಲೇಸಸಭಾವತ್ತಾ ರಾಗರಜಾದಿಮಿಸ್ಸತಾಯ ¶ ಚ ರಜೋ. ಪಮಾದಾನುಪತಿತೋ ರಜೋತಿ ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ರಜೋ ನಾಮ ರಾಗಾದಿಕೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋ ಪಮಾದಾನುಪತಿತೋ ಪಮಾದವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಪ್ಪಮಾದೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನೇನ ಅಪ್ಪಮಾದಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ವಿಜ್ಜಾಯಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾಯ. ಅಬ್ಬಹೇ ಸಲ್ಲಮತ್ತನೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಹದಯನಿಸ್ಸಿತಂ ರಾಗಾದಿಸಲ್ಲಂ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ ಸಮೂಹನೇಯ್ಯಾತಿ.

ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಸಪ್ಪದಾಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಣ್ಣವೀಸತೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಪ್ಪದಾಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಸಪ್ಪದಾಸೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಾಭಿಭವೇನ ಚೇತೋಸಮಾಧಿಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಪಚ್ಛಾ ಸತ್ಥಂ ಆಹರನ್ತೋ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೪೦೫.

‘‘ಪಣ್ಣವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಯತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅಹಂ;

ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪಿ, ಚೇತೋಸನ್ತಿಮನಜ್ಝಗಂ.

೪೦೬.

‘‘ಅಲದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗಂ, ಕಾಮರಾಗೇನ ಅಟ್ಟಿತೋ;

ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕನ್ದನ್ತೋ, ವಿಹಾರಾ ಉಪನಿಕ್ಖಮಿಂ.

೪೦೭.

‘‘ಸತ್ಥಂ ¶ ವಾ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕೋ ಅತ್ಥೋ ಜೀವಿತೇನ ಮೇ;

ಕಥಞ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ, ಕಾಲಂ ಕುಬ್ಬೇಥ ಮಾದಿಸೋ.

೪೦೮.

‘‘ತದಾಹಂ ¶ ಖುರಮಾದಾಯ, ಮಞ್ಚಕಮ್ಹಿ ಉಪಾವಿಸಿಂ;

ಪರಿನೀತೋ ಖುರೋ ಆಸಿ, ಧಮನಿಂ ಛೇತ್ತುಮತ್ತನೋ.

೪೦೯.

‘‘ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥ;

ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹು, ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥ.

೪೧೦.

‘‘ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಪಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ, ಯತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅಹನ್ತಿ ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ತಾನಿಮಾನಿ ಪಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ. ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪಿ, ಚೇತೋಸನ್ತಿಮನಜ್ಝಗನ್ತಿ ಸೋಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರನ್ತೋ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗುಲಿಫೋಟನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಖಣಂ ಚೇತೋಸನ್ತಿಂ ಚೇತಸೋ ಸಮಾಧಾನಂ ನ ಲಭಿಂ.

ಏವಂ ಪನ ಅಲದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಂ, ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಕಾಮರಾಗೇನ ಅಟ್ಟಿತೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಟಿತೋತಿ ಪೀಳಿತೋ, ಅಭಿಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕನ್ದನ್ತೋತಿ ‘‘ಇದಮಿಧ ಅತಿವಿಯ ಅಯುತ್ತಂ ವತ್ತತಿ, ಯದಾಹಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೇ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಪಙ್ಕತೋ ಉದ್ಧರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ ಉದ್ಧಂಮುಖೋ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕನ್ದಮಾನೋ. ವಿಹಾರಾ ಉಪನಿಕ್ಖಮಿನ್ತಿ ವಸನಕವಿಹಾರತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ.

ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ಥಂ ವಾ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ರುಕ್ಖಾ ವಾ ಪಪತಿಸ್ಸಾಮಿ, ಉಬ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಾ ಮರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿಕೇ ಮರಣಪ್ಪಕಾರೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಿಕ್ಖನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಂ. ಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತಿ ಪಚ್ಚಾಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ. ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಲನ್ತಿ ಮರಣಂ. ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಮಾದಿಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನೇನ ಕಾಲಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಞ್ಹಿ ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ಮರಣಂ ನಾಮ. ಯಥಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಮರಣಞ್ಹೇತಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೬೩). ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾ’’ತಿ ಪನ ಪಾಠೇ ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಮಾದಿಸೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಕಾಲಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸಿಕ್ಖಾಸಮಙ್ಗೀ ಏವ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕರೇಯ್ಯ? ತಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕೋ ಅತ್ಥೋ ಜೀವಿತೇನ ಮೇತಿ ಯೋಜನಾ.

ತದಾಹನ್ತಿ ಯದಾ ಕಿಲೇಸಾಭಿಭವೇನ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಜೀವಿತೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ತದಾ. ಖುರನ್ತಿ ನಿಸಿತಖುರಂ, ಖುರಸದಿಸಂ ವಾ ಸತ್ಥಕಂ. ಮಞ್ಚಕಮ್ಹಿ ಉಪಾವಿಸಿನ್ತಿ ಪರೇಸಂ ನಿವಾರಣಭಯೇನ ಓವರಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಞ್ಚಕೇ ನಿಸೀದಿಂ. ಪರಿನೀತೋತಿ ಉಪನೀತೋ, ಗಲೇ ಠಪಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಧಮನಿನ್ತಿ ‘‘ಕಣ್ಠೇ ಧಮನಿಂ, ಕಣ್ಠಧಮನಿಂ ಗಲವಲಯ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಛೇತ್ತುನ್ತಿ ಛಿನ್ದಿತುಂ.

ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿ ‘‘ಯದಾಹಂ ಮರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಣ್ಠೇ ಧಮನಿಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ಖುರಂ ಉಪನೇಸಿಂ, ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಅರೋಗಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖಣ್ಡಂ ಅಚ್ಛಿದ್ದಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ¶ ಸೀಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸ್ಸ ನಿರಾಮಿಸಂ ಸುಖಂ ಅನುಭವನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಹಿತತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ¶ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಅಥ ವಾ ತತೋತಿ ಕಣ್ಠೇ ಖುರಸ್ಸ ಉಪನಯತೋ ವಣೇ ಜಾತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಇದಾನಿ ತತೋ ಪರಂ ಮಗ್ಗಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ.

ಸಪ್ಪದಾಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಕಾತಿಯಾನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಟ್ಠೇಹೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕಾತಿಯಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕೋಸಿಯಗೋತ್ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ¶ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಮಾತುಗೋತ್ತವಸೇನ ಪನ ಕಾತಿಯಾನೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸಾಮಞ್ಞಕಾನಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಿಹಿಸಹಾಯೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ರತ್ತಿಂ ‘‘ನಿದ್ದಾಭಿಭವಂ ವಿನೋದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಙ್ಕಮಂ ಆರುಹಿ. ಸೋ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ನಿದ್ದಾಯ ಅಭಿಭೂತೋ ಪಚಲಾಯಮಾನೋ ಪರಿಪತಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅನನ್ತರಹಿತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ನಿಪಜ್ಜಿ, ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಂ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಕಾತಿಯಾನಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ –

೪೧೧.

‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ ನಿಸೀದ ಕಾತಿಯಾನ, ಮಾ ನಿದ್ದಾಬಹುಲೋ ಅಹು ಜಾಗರಸ್ಸು;

ಮಾ ತಂ ಅಲಸಂ ಪಮತ್ತಬನ್ಧು, ಕೂಟೇನೇವ ಜಿನಾತು ಮಚ್ಚುರಾಜಾ.

೪೧೨.

‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದವೇಗೋ, ಏವಂ ಜಾತಿಜರಾತಿ ವತ್ತತೇ ತಂ;

ಸೋ ಕರೋಹಿ ಸುದೀಪಮತ್ತನೋ ತ್ವಂ, ನ ಹಿ ತಾಣಂ ತವ ವಿಜ್ಜತೇವ ಅಞ್ಞಂ.

೪೧೩.

‘‘ಸತ್ಥಾ ಹಿ ವಿಜೇಸಿ ಮಗ್ಗಮೇತಂ, ಸಙ್ಗಾ ಜಾತಿಜರಾಭಯಾ ಅತೀತಂ;

ಪುಬ್ಬಾಪರರತ್ತಮಪ್ಪಮತ್ತೋ, ಅನುಯುಞ್ಜಸ್ಸು ದಳ್ಹಂ ಕರೋಹಿ ಯೋಗಂ.

೪೧೪.

‘‘ಪುರಿಮಾನಿ ಪಮುಞ್ಚ ಬನ್ಧನಾನಿ, ಸಙ್ಘಾಟಿಖುರಮುಣ್ಡಭಿಕ್ಖಭೋಜೀ;

ಮಾ ¶ ಖಿಡ್ಡಾರತಿಞ್ಚ ಮಾ ನಿದ್ದಂ, ಅನುಯುಞ್ಜಿತ್ಥ ಝಾಯ ಕಾತಿಯಾನ.

೪೧೫.

‘‘ಝಾಯಾಹಿ ಜಿನಾಹಿ ಕಾತಿಯಾನ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಪಥೇಸು ಕೋವಿದೋಸಿ;

ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಅನುತ್ತರಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾಹಿಸಿ ವಾರಿನಾವ ಜೋತಿ.

೪೧೬.

‘‘ಪಜ್ಜೋತಕರೋ ¶ ¶ ಪರಿತ್ತರಂಸೋ, ವಾತೇನ ವಿನಮ್ಯತೇ ಲತಾವ;

ಏವಮ್ಪಿ ತುವಂ ಅನಾದಿಯಾನೋ, ಮಾರಂ ಇನ್ದಸಗೋತ್ತ ನಿದ್ಧುನಾಹಿ;

ಸೋ ವೇದಯಿತಾಸು ವೀತರಾಗೋ, ಕಾಲಂ ಕಙ್ಖ ಇಧೇವ ಸೀತಿಭೂತೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಉಟ್ಠೇಹೀತಿ ನಿದ್ದೂಪಗಮನತೋ ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯಂ ಕರೋಹಿ. ಯಸ್ಮಾ ನಿಪಜ್ಜಾ ನಾಮ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಮಾ ಸಯಿ. ನಿಸೀದಾತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದ. ಕಾತಿಯಾನಾತಿ ತಂ ನಾಮೇನ ಆಲಪತಿ. ಮಾ ನಿದ್ದಾಬಹುಲೋ ಅಹೂತಿ ನಿದ್ದಾಬಹುಲೋ ನಿದ್ದಾಭಿಭೂತೋ ಮಾ ಅಹು. ಜಾಗರಸ್ಸೂತಿ ಜಾಗರ, ಜಾಗರಿಯಮನುಯುತ್ತೋ ಹೋಹಿ. ಮಾ ತಂ ಅಲಸನ್ತಿ ಜಾಗರಿಯಂ ಅನನುಯುಞ್ಜನ್ತಂ ತಂ ಅಲಸಂ ಕುಸೀತಂ ಪಮತ್ತಬನ್ಧು ಮಚ್ಚುರಾಜಾ ಕೂಟೇನೇವ ಅದ್ದುಹನೇನ ವಿಯ ನೇಸಾದೋ ಮಿಗಂ ವಾ ಪಕ್ಖಿಂ ವಾ ಜರಾರೋಗೇಹಿ ಮಾ ಜಿನಾತು ಮಾ ಅಭಿಭವತು, ಮಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾ ಅಪಿ. ಮಹಾಸಮುದ್ದವೇಗೋತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಊಮಿವೇಗೋ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಮಹಾಸಮುದ್ದಊಮಿವೇಗೋ ಉಪರೂಪರಿ ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ತಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಪುರಿಸಂ ಅಭಿಭವತಿ, ಏವಂ ಜಾತಿ ಜರಾ ಚ ಕೋಸಜ್ಜಾಭಿಭೂತಂ ತಂ ಅತಿವತ್ತತೇ ಉಪರೂಪರಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ. ಸೋ ಕರೋಹೀತಿ ಸೋ ತ್ವಂ, ಕಾತಿಯಾನ, ಚತೂಹಿ ಓಘೇಹಿ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥರಣೀಯಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಙ್ಖಾತಂ ಸುದೀಪಂ ಅತ್ತನೋ ಕರೋಹಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇಹಿ. ನ ಹಿ ತಾಣಂ ತವ ವಿಜ್ಜತೇವ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಹೀತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಯಸ್ಮಾ ತತೋ ಅಗ್ಗಫಲತೋ ಅಞ್ಞಂ ತವ ತಾಣಂ ನಾಮ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅರಹತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಸುದೀಪಂ ಕರೋಹೀತಿ.

ಸತ್ಥಾ ಹಿ ವಿಜೇಸಿ ಮಗ್ಗಮೇತನ್ತಿ ಯಂ ಸಾಧೇತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತಾ ಯತೋ ಪರಾಜಿತಾ ಪುಥೂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ, ತದೇತಂ ತಸ್ಸ ಸುದೀಪಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ ಪಞ್ಚವಿಧಸಙ್ಗತೋ ಜಾತಿಆದಿಭಯತೋ ಚ ಅತೀತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ದೇವಪುತ್ತಮಾರಾದಿಕೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ತುಯ್ಹಂ ಸತ್ಥಾ ವಿಜೇಸಿ ಸಾಧೇಸಿ. ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಕಂ ¶ ನಾಮ ಸಾವಕೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತಂ ಪುರಿಮಯಾಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಞ್ಚ ¶ , ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಅನುಯುಞ್ಜ ಯೋಗಂ ಭಾವನಂ ದಳ್ಹಞ್ಚ ಕರೋಹಿ.

ಪುರಿಮಾನಿ ಪಮುಞ್ಚ ಬನ್ಧನಾನೀತಿ ಪುರಿಮಕಾನಿ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ಆಬದ್ಧಾನಿ ಗಿಹಿಬನ್ಧನಾನಿ ಕಾಮಗುಣಬನ್ಧನಾನಿ ಪಮುಞ್ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಹಿ, ತತ್ಥ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಹೋಹಿ. ಸಙ್ಘಾಟಿಖುರಮುಣ್ಡಭಿಕ್ಖಭೋಜೀತಿ ಸಙ್ಘಾಟಿಧಾರೀ ¶ ಖುರೇನ ಕತಸಿರಮುಣ್ಡೋ ಭಿಕ್ಖಾಹಾರಭೋಜೀ, ತಿವಿಧಮ್ಪೇತಂ ಪುರಿಮಬನ್ಧನಪಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಖಿಡ್ಡಾರತಿನಿದ್ದಾನನುಯೋಗಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣವಚನಂ. ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಪಾರುತೋ ಮುಣ್ಡೋ ಭಿಕ್ಖಾಹಾರೋ ಜೀವತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗೋ ಖಿಡ್ಡಾರತಿನಿದ್ದಾನುಯೋಗೋ ಚ ನ ಯುತ್ತೋತಿ ತತೋ ಪುರಿಮಾನಿ ಪಮುಞ್ಚ ಬನ್ಧನಾನಿ ಖಿಡ್ಡಾರತಿಂ ನಿದ್ದಞ್ಚ ಮಾನುಯುಞ್ಜಿತ್ಥಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಝಾಯಾತಿ ಝಾಯಸ್ಸು ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜ.

ತಂ ಪನ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಯೇನ ಝಾನೇನ ಝಾಯತೋ ಕಿಲೇಸಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಜಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಝಾಯಾಹಿ ಜಿನಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಯೋಗಕ್ಖೇಮಪಥೇಸು ಕೋವಿದೋಸೀತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪಥಭೂತೇಸು ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಕುಸಲೋ ಛೇಕೋ ಅಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಾವನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇನ್ತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಉತ್ತರರಹಿತಂ, ವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಪನ ತ್ವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಹಿಸಿ. ವಾರಿನಾವ ಜೋತೀತಿ ಮಹತಾ ಸಲಿಲವುಟ್ಠಿನಿಪಾತೇನ ಅಗ್ಗಿಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗವುಟ್ಠಿನಿಪಾತೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ.

ಪಜ್ಜೋತಕರೋತಿ ಪಜ್ಜೋತಿಂ ಕರೋ ಪದೀಪೋ. ಪರಿತ್ತರಂಸೋತಿ ಖುದ್ದಕಚ್ಚಿಕೋ. ವಿನಮ್ಯತೇತಿ ವಿನಮೀಯತಿ ಅಪನಿಯ್ಯತಿ. ಲತಾವಾತಿ ವಲ್ಲಿ ವಿಯ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ವಟ್ಟಿಆದಿಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಪರಿತ್ತರಂಸೋ ಮನ್ದಪಭೋ ಪದೀಪೋ ಅಪ್ಪಿಕಾ ಲತಾ ವಾ ವಾತೇನ ವಿಧಮಿಯ್ಯತಿ ವಿದ್ಧಂಸಿಯ್ಯತಿ, ಏವಂ ತುವಮ್ಪಿ. ಕೋಸಿಯಗೋತ್ತತಾಯ, ಇನ್ದಸಗೋತ್ತ, ಇನ್ದಸಮಾನಗೋತ್ತಂ. ಮಾರಂ ತಸ್ಸ ವಸೇ ಅನಾವತ್ತನಾ ಅನುಪಾದಾನತೋ ಚ ಅನಾದಿಯಾನೋ, ನಿದ್ಧುನಾಹಿ ವಿಧಮೇಹಿ ವಿದ್ಧಂಸೇಹಿ. ಏವಂ ಪನ ವಿದ್ಧಂಸಮಾನೋ ಸೋ ತ್ವಂ ವೇದಯಿತಾಸು ಸಬ್ಬಾಸು ವೇದನಾಸು ವಿಗತಚ್ಛನ್ದರಾಗೋ ಇಧೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹಾಭಾವೇನ ಸೀತಿಭೂತೋ ನಿಬ್ಬುತೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲಂ ಕಙ್ಖ ಆಗಮೇಹೀತಿ ¶ . ಏವಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದೇಸನಾಯ ಕತಾಯ ಥೇರೋ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ತಾ ಏವ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಞ್ಚ ಜಾತಾ.

ಕಾತಿಯಾನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಮಿಗಜಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸುದೇಸಿತೋತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಿಗಜಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಸಾಖಾಯ ¶ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾಯ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಮಿಗಜಾಲೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೪೧೭.

‘‘ಸುದೇಸಿತೋ ಚಕ್ಖುಮತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ;

ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಾತೀತೋ, ಸಬ್ಬವಟ್ಟವಿನಾಸನೋ.

೪೧೮.

‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ಉತ್ತರಣೋ, ತಣ್ಹಾಮೂಲವಿಸೋಸನೋ;

ವಿಸಮೂಲಂ ಆಘಾತನಂ, ಛೇತ್ವಾ ಪಾಪೇತಿ ನಿಬ್ಬುತಿಂ.

೪೧೯.

‘‘ಅಞ್ಞಾಣಮೂಲಭೇದಾಯ, ಕಮ್ಮಯನ್ತವಿಘಾಟನೋ;

ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇ, ಞಾಣವಜಿರನಿಪಾತನೋ.

೪೨೦.

‘‘ವೇದನಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಪನೋ, ಉಪಾದಾನಪ್ಪಮೋಚನೋ;

ಭವಂ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಂವ, ಞಾಣೇನ ಅನುಪಸ್ಸನೋ.

೪೨೧.

‘‘ಮಹಾರಸೋ ಸುಗಮ್ಭೀರೋ, ಜರಾಮಚ್ಚುನಿವಾರಣೋ;

ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ದುಕ್ಖೂಪಸಮನೋ ಸಿವೋ.

೪೨೨.

‘‘ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಞತ್ವಾನ, ವಿಪಾಕಞ್ಚ ವಿಪಾಕತೋ;

ಪಟಿಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ, ಯಥಾವಾಲೋಕದಸ್ಸನೋ;

ಮಹಾಖೇಮಙ್ಗಮೋ ಸನ್ತೋ, ಪರಿಯೋಸಾನಭದ್ದಕೋ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ¶ ಸುದೇಸಿತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ದೇಸಿತೋ, ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಾನಂ ಯಾಥಾವತೋ ವಿಭಾವನವಸೇನ ದೇಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಸುದೇಸಿತೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ದೇಸಿತೋ, ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತೀನಂ ತದುಭಯಹೇತೂನಞ್ಚ ಅವಿಪರೀತತೋ ಪಕಾಸನವಸೇನ ಭಾಸಿತೋ ಸ್ವಾಖ್ಯಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಕ್ಖುಮತಾತಿ ಮಂಸಚಕ್ಖು, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು, ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು, ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು, ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮತಾ. ಬುದ್ಧೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೇನ. ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾತಿ ಆದಿಚ್ಚಗೋತ್ತೇನ. ದುವಿಧೋ ಹಿ ಲೋಕೇ ಖತ್ತಿಯವಂಸೋ – ಆದಿಚ್ಚವಂಸೋ, ಸೋಮವಂಸೋತಿ. ತತ್ಥ ಆದಿಚ್ಚವಂಸೋ, ಓಕ್ಕಾಕರಾಜವಂಸೋತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ತತೋ ಸಞ್ಜಾತತಾಯ ಸಾಕಿಯಾ ಆದಿಚ್ಚಗೋತ್ತಾತಿ ಭಗವಾ ‘‘ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಆದಿಚ್ಚಸ್ಸ ಬನ್ಧೂತಿಪಿ ಭಗವಾ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ. ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾದೀನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಾತೀತೋ ತತೋ ಏವ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಂ ವಿನಾಸನತೋ ವಿದ್ಧಂಸನತೋ ಸಬ್ಬವಟ್ಟವಿನಾಸನೋ, ಸಂಸಾರಚಾರಕತೋ ¶ ನಿಯ್ಯಾನತೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ, ಸಂಸಾರಮಹೋಘತೋ ಸಮುತ್ತರಣಟ್ಠೇನ ಉತ್ತರಣೋ, ಕಾಮತಣ್ಹಾದೀನಂ ಸಬ್ಬತಣ್ಹಾನಂ ಮೂಲಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಞ್ಚ ವಿಸೋಸೇತಿ ಸುಕ್ಖಾಪೇತೀತಿ ತಣ್ಹಾಮೂಲವಿಸೋಸನೋ, ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ವೇದಾನಂ ಸಮ್ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ¶ ವಿದ್ಧಂಸನತೋ ವಿಸಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ವಿಸಮೂಲಂ, ಸತ್ತಾನಂ ಬ್ಯಸನುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಆಘಾತನಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಿಲೇಸಂ ವಾ ಛೇತ್ವಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬುತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪೇತಿ.

ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಆಸವಾ ಚ ‘‘ಆಸವಸಮುದಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೩) ಹಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಭೇದಾಯ ವಜಿರೂಪಮಞಾಣೇನ ಭಿನ್ದನತ್ಥಾಯ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ವಿಭ. ೨೨೫-೨೨೬; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧) ಅಞ್ಞಾಣಂ ಮೂಲಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞಾಣಮೂಲಂ, ಭವಚಕ್ಕಂ, ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಞಾಣವಜಿರೇನ ಪದಾಲನತ್ಥಂ ದೇಸಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಮ್ಮಯನ್ತವಿಘಾಟನೋತಿ ಕಮ್ಮಘಟಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಯನ್ತಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸನೋ. ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ಕಾಮಭವಾದೀಸು ಯಥಾಸಕಕಮ್ಮುನಾ ವಿಞ್ಞಾಣಗ್ಗಹಣೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇತಿ ವಚನಸೇಸೋ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಹಿ ಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಗಹಿತಾಯ ತಂತಂಭವನಿಸ್ಸಿತವಿಞ್ಞಾಣಾನಿಪಿ ಗಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಞಾಣವಜಿರನಿಪಾತನೋತಿ ಞಾಣವಜಿರಸ್ಸ ¶ ನಿಪಾತೋ, ಞಾಣವಜಿರಂ ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪದಾಲೇತಾ. ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸತ್ತಮಭವಾದೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಭಿನ್ದತ್ತಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ.

ವೇದನಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಪನೋತಿ ಸುಖಾದೀನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವೇದನಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದುಕ್ಖಸಲ್ಲಾನಿಚ್ಚವಸೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಪವೇದಕೋ. ಉಪಾದಾನಪ್ಪಮೋಚನೋತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿಮೋಚಕೋ. ಭವಂ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಂವ, ಞಾಣೇನ ಅನುಪಸ್ಸನೋತಿ ಕಾಮಭವಾದಿನವವಿಧಮ್ಪಿ ಭವಂ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ಆದಿತ್ತಭಾವತೋ ಸಾಧಿಕಪೋರಿಸಂ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಂ ವಿಯ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅನುಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸೇತಾ.

ಸನ್ತಪಣೀತಭಾವತೋ ಅತಿತ್ತಿಕರಟ್ಠೇನ ಮಹಾರಸೋ ಪರಿಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ವಾ ಮಹಾಕಿಚ್ಚತಾಯ ಸಾಮಞ್ಞಫಲವಸೇನ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿತಾಯ ಚ ಮಹಾರಸೋ, ಅನುಪಚಿತಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ದುರವಗಾಹತಾಯ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠತಾಯ ಚ ಸುಟ್ಠು ಗಮ್ಭೀರೋ ಜರಾಮಚ್ಚುನಿವಾರಣೋ, ಆಯತಿಂ ಭವಾಭಿನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ನಿವತ್ತನೇನ ಜರಾಯ ಮಚ್ಚುನೋ ಚ ಪಟಿಸೇಧಕೋ. ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನಪಿ ತಸ್ಸ ಕತಿಪಯೇ ಗುಣೇ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ದುಕ್ಖೂಪಸಮನೋ ಸಿವೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಅರಿಯೋ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನತಾಯ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ, ನಿಬ್ಬಾನಗವೇಸನಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗೋ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖವೂಪಸಮನಟ್ಠೇನ ¶ ದುಕ್ಖವೂಪಸಮನೋ, ಖೇಮಟ್ಠೇನ ಸಿವೋ.

ಯಥಾ ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪವೇದಿತತ್ತಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಸಿಯಾತಿ ಏವಂ ಅವಿಪಲ್ಲಾಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ವಿಪಾಕಞ್ಚ ವಿಪಾಕತೋ ¶ ಞತ್ವಾನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣೇನ ಜಾನನಹೇತು ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಗ್ಗಾಹಾನಂ ವಿಧಮನೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಆಲೋಕದಸ್ಸನೋ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಞಾಣಾಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸನೋ. ಕೇನಚಿ ಕಞ್ಚಿ ಕದಾಚಿಪಿ ಅನುಪದ್ದುತತ್ತಾ ಮಹಾಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ಸತ್ತೇ ಗಮೇತಿ ಚಾತಿ ಮಹಾಖೇಮಙ್ಗಮೋ, ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮನತೋ ಸನ್ತೋ, ಅಕುಪ್ಪಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪಾಪನೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಭದ್ದಕೋ ಸುದೇಸಿತೋ ಚಕ್ಖುಮತಾತಿ ಯೋಜನಾ.

ಏವಂ ¶ ಥೇರೋ ನಾನಾನಯೇಹಿ ಅರಿಯಧಮ್ಮಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಭಾವಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಪಕಾಸೇಸಿ.

ಮಿಗಜಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತಜೇನ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಜಾತಿಮದೇನ ಮತ್ತೋಹನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಜೇನ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಪುರೋಹಿತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಜೇನ್ತೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಜಾತಿಮದೇನ ಭೋಗಇಸ್ಸರಿಯರೂಪಮದೇನ ಚ ಮತ್ತೋ ಅಞ್ಞೇ ಹೀಳೇನ್ತೋ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಾನಮ್ಪಿ ಅಪಚಿತಿಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಮಾನಥದ್ಧೋ ವಿಚರತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಮಹತಿಯಾ ಪರಿಸಾಯ ಪರಿವುತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ‘‘ಸಚೇ ಮಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಪಠಮಂ ಆಲಪಿಸ್ಸತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ಆಲಪಿಸ್ಸಾಮಿ; ನೋ ಚೇ, ನಾಲಪಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಭಗವತಿ ಪಠಮಂ ಅನಾಲಪನ್ತೇ ಸಯಮ್ಪಿ ಮಾನೇನ ಅನಾಲಪಿತ್ವಾ ಗಮನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತಂ ಭಗವಾ –

‘‘ನ ಮಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸಾಧು, ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸೀಧ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ;

ಯೇನ ಅತ್ಥೇನ ಆಗಚ್ಛಿ, ತಮೇವಮನುಬ್ರೂಹಯೇ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೦೧) –

ಗಾಥಾಯ ¶ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ. ಸೋ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ ಭಗವತೋ ಪಾದೇಸು ಸಿರಸಾ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಾಕಾರಂ ಕತ್ವಾ –

‘‘ಕೇಸು ನ ಮಾನಂ ಕಯಿರಾಥ, ಕೇಸು ಚಸ್ಸ ಸಗಾರವೋ;

ಕ್ಯಸ್ಸ ಅಪಚಿತಾ ಅಸ್ಸು, ಕ್ಯಸ್ಸು ಸಾಧು ಸುಪೂಜಿತಾ’’ತಿ. –

ಪುಚ್ಛಿ. ತಸ್ಸ ಭಗವಾ –

‘‘ಮಾತರಿ ¶ ಪಿತರಿ ಚಾಪಿ, ಅಥೋ ಜೇಟ್ಠಮ್ಹಿ ಭಾತರಿ;

ಆಚರಿಯೇ ಚತುತ್ಥಮ್ಹಿ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಚ.

‘‘ತೇಸು ¶ ನ ಮಾನಂ ಕಯಿರಾಥ, ತೇಸು ಅಸ್ಸ ಸಗಾರವೋ;

ಕ್ಯಸ್ಸ ಅಪಚಿತಾ ಅಸ್ಸು, ತ್ಯಸ್ಸು ಸಾಧು ಸುಪೂಜಿತಾ.

‘‘ಅರಹನ್ತೇ ಸೀತಿಭೂತೇ, ಕತಕಿಚ್ಚೇ ಅನಾಸವೇ;

ನಿಹಚ್ಚ ಮಾನಂ ಅತ್ಥದ್ಧೋ, ತೇ ನಮಸ್ಸೇ ಅನುತ್ತರೇ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೦೧) –

ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೪೨೩.

‘‘ಜಾತಿಮದೇನ ಮತ್ತೋಹಂ, ಭೋಗಇಸ್ಸರಿಯೇನ ಚ;

ಸಣ್ಠಾನವಣ್ಣರೂಪೇನ, ಮದಮತ್ತೋ ಅಚಾರಿಹಂ.

೪೨೪.

‘‘ನಾತ್ತನೋ ಸಮಕಂ ಕಞ್ಚಿ, ಅತಿರೇಕಞ್ಚ ಮಞ್ಞಿಸಂ;

ಅತಿಮಾನಹತೋ ಬಾಲೋ, ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಉಸ್ಸಿತದ್ಧಜೋ.

೪೨೫.

‘‘ಮಾತರಂ ಪಿತರಞ್ಚಾಪಿ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಗರುಸಮ್ಮತೇ;

ನ ಕಞ್ಚಿ ಅಭಿವಾದೇಸಿಂ, ಮಾನತ್ಥದ್ಧೋ ಅನಾದರೋ.

೪೨೬.

‘‘ದಿಸ್ವಾ ವಿನಾಯಕಂ ಅಗ್ಗಂ, ಸಾರಥೀನಂ ವರುತ್ತಮಂ;

ತಪನ್ತಮಿವ ಆದಿಚ್ಚಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ.

೪೨೭.

‘‘ಮಾನಂ ಮದಞ್ಚ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ;

ಸಿರಸಾ ಅಭಿವಾದೇಸಿಂ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಮುತ್ತಮಂ.

೪೨೮.

‘‘ಅತಿಮಾನೋ ಚ ಓಮಾನೋ, ಪಹೀನಾ ಸುಸಮೂಹತಾ;

ಅಸ್ಮಿಮಾನೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಸಬ್ಬೇ ಮಾನವಿಧಾ ಹತಾ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಜಾತಿಮದೇನ ಮತ್ತೋಹನ್ತಿ ಅಹಂ ಉದಿಚ್ಚೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ‘‘ನ ಮಾದಿಸೋ ಉಭತೋ ಸುಜಾತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಕುಲಮಾನೇನ ಮತ್ತೋ ಮಾನಥದ್ಧೋ ಅಚಾರಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಭೋಗಇಸ್ಸರಿಯೇನ ಚಾತಿ ವಿಭವೇನ ಆಧಿಪಚ್ಚೇನ ಚ ಹೇತುಭೂತೇನ ಭೋಗಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಮದೇನ ಮತ್ತೋ ಅಹಂ ಅಚಾರಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಸಣ್ಠಾನವಣ್ಣರೂಪೇನಾತಿ ಸಣ್ಠಾನಂ ¶ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿ, ವಣ್ಣೋ ¶ ಓದಾತಸಾಮತಾದಿಛವಿಸಮ್ಪತ್ತಿ, ರೂಪಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸೋಭಾ. ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಮದಮತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತೋ ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಮದೇನ ಮತ್ತೋ.

ನಾತ್ತನೋ ¶ ಸಮಕಂ ಕಞ್ಚೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮಕಂ ಸದಿಸಂ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಸಮಾನಂ ಅತಿರೇಕಂ ವಾ ಕಞ್ಚಿ ನ ಮಞ್ಞಿಸಂ ನ ಮಞ್ಞಿಂ, ಮಯಾ ಸಮಾನಮ್ಪಿ ನ ಮಞ್ಞಿಂ, ಕುತೋ ಅಧಿಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅತಿಮಾನಹತೋ ಬಾಲೋತಿ ಬಾಲೋ ಅಹಂ ತತೋ ಬಾಲಭಾವತೋ ಅತಿಮಾನೇನ ಖತೂಪಹತಕುಸಲಾಚಾರೋ, ತತೋ ಏವ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಉಸ್ಸಿತದ್ಧಜೋ ಥಮ್ಭವಸೇನ ಗರೂನಮ್ಪಿ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಸ್ಸ ಅಕರಣತೋ ಭುಸಂ ಥದ್ಧೋ ಅನೋನಮನಥದ್ಧಜಾತೋ ಉಸ್ಸಿತಮಾನದ್ಧಜೋ.

ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಮಾತರ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇತಿ ಜೇಟ್ಠಭಾತುಆದಿಕೇ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಚ. ಗರುಸಮ್ಮತೇತಿ ಗರೂತಿ ಸಮ್ಮತೇ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇ. ಅನಾದರೋತಿ ಆದರರಹಿತೋ.

ದಿಸ್ವಾ ವಿನಾಯಕಂ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಂ ಮಾನಥದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ವಿನಯನತೋ ಸಯಮ್ಭುತಾಯ ನಾಯಕಭಾವತೋ ಚ ವಿನಾಯಕಂ. ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ ಅಗ್ಗಂ. ಪುರಿಸದಮ್ಮಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತತಾಯ ದಮನತೋ ಸಾರಥೀನಂ ವರುತ್ತಮಂ, ಅತಿವಿಯ ಉತ್ತಮಂ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾದಿಓಭಾಸೇನ ಆದಿಚ್ಚಮಿವ ತಪನ್ತಂ, ಓಭಾಸನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಉತ್ತಮಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಸನ್ತಜ್ಜಿತೋ ‘‘ಅಹಮೇವ ಸೇಟ್ಠೋ, ಅಞ್ಞೇ ಹೀನಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಭೋಗಮದಾದಿಮದಞ್ಚ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಹಾಯ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ ಸಿರಸಾ ಅಭಿವಾದೇಸಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಮಾನಥದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಸತ್ಥು ದಸ್ಸನಮತ್ತೇನ ಮಾನಂ ಪಹಾಸೀತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸತ್ಥು ದಸ್ಸನಮತ್ತೇನ ಮಾನಂ ನ ಪಹಾಸಿ ‘‘ನ ಮಾನಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಸಾಧೂ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಪನ ದೇಸನಾಯ ಮಾನಂ ಪಹಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾನಂ ಮದಞ್ಚ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ. ಸಿರಸಾ ಅಭಿವಾದೇಸಿ’’ನ್ತಿ. ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾತಿ ಚ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಕರಣವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

‘‘ಅಹಮೇವ ¶ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ ಪವತ್ತೋ ಮಾನೋ ಅತಿಮಾನೋ. ‘‘ಇಮೇ ಪನ ನಿಹೀನಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞೇ ಹೀನತೋ ದಹನ್ತಸ್ಸ ಮಾನೋ ‘‘ಓಮಾನೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪನ ಅಞ್ಞಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸೇಯ್ಯತೋ ದಹನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಮಾನೋ ಅತಿಮಾನೋ. ‘‘ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪವತ್ತೋ ಹೀನಮಾನೋ ಓಮಾನೋ. ಪಹೀನಾ ಸುಸಮೂಹತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಾ. ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ‘‘ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಖನ್ಧೇ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ¶ ಗಹಣವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ. ಸಬ್ಬೇತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಅತಿಮಾನಓಮಾನಅಸ್ಮಿಮಾನಾ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯಮಾನಾದಯೋ ನವವಿಧಾ ಅನ್ತರಭೇದೇನ ಅನೇಕವಿಧಾ ಚ ಸಬ್ಬೇ ಮಾನವಿಧಾ ಮಾನಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಹತಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಾತಿ.

ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತಜೇನ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಸುಮನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯದಾ ¶ ನವೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಮನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಾಲಾಕಾರಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸಿಖಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸುಮನಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ಸೋ ಚ ಉಪಾಸಕೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಚ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಜಾತಾಜಾತಾ ದಾರಕಾ ಮರಿಂಸು. ತೇನ ಸೋ ‘‘ಸಚಾಹಂ ಇದಾನಿ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಸೋ ಚ ದಸಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಜಾತೋ ಅರೋಗೋಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ಪಿತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಹುತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ‘‘ಪಾನೀಯಂ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಘಟಂ ಆದಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ಅನೋತತ್ತದಹಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥೇಕೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ನಾಗರಾಜಾ ಅನೋತತ್ತದಹಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೋ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಭೋಗೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ¶ ಉಪರಿ ಮಹನ್ತಂ ಫಣಂ ಕತ್ವಾ ಸುಮನಸ್ಸ ಪಾನೀಯಂ ಗಹೇತುಂ ಓಕಾಸಂ ನ ದೇತಿ. ಸುಮನೋ ಗರುಳರೂಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ನಾಗರಾಜಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛತಿ. ತಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಥಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಇಮಂ ಪಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ತಸ್ಸ ಗುಣೇ ಅಭಾಸಿ. ಅಥ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ –

೪೨೯.

‘‘ಯದಾ ನವೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ;

ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಭಿಭೋತ್ವಾನ, ಪನ್ನಗಿನ್ದಂ ಮಹಿದ್ಧಿಕಂ.

೪೩೦.

‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಉದಕಂ, ಅನೋತತ್ತಾ ಮಹಾಸರಾ;

ಆಹರಾಮಿ ತತೋ ದಿಸ್ವಾ, ಮಂ ಸತ್ಥಾ ಏತದಬ್ರವಿ.

೪೩೧.

‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ ಇಮಂ ಪಸ್ಸ, ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಕುಮಾರಕಂ;

ಉದಕಕುಮ್ಭಮಾದಾಯ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತಂ.

೪೩೨.

‘‘ಪಾಸಾದಿಕೇನ ¶ ವತ್ತೇನ, ಕಲ್ಯಾಣಇರಿಯಾಪಥೋ;

ಸಾಮಣೇರೋನುರುದ್ಧಸ್ಸ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಚ ವಿಸಾರದೋ.

೪೩೩.

‘‘ಆಜಾನೀಯೇನ ಆಜಞ್ಞೋ, ಸಾಧುನಾ ಸಾಧುಕಾರಿತೋ;

ವಿನೀತೋ ಅನುರುದ್ಧೇನ, ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಸಿಕ್ಖಿತೋ.

೪೩೪.

‘‘ಸೋ ¶ ಪತ್ವಾ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ, ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅಕುಪ್ಪತಂ;

ಸಾಮಣೇರೋ ಸ ಸುಮನೋ, ಮಾ ಮಂ ಜಞ್ಞಾತಿ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ. –

ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣವಸೇನ ಛ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಆದಿತೋ ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಸುಮನತ್ಥೇರೇನೇವ ಭಾಸಿತಾ, ಇತರಾ ಚತಸ್ಸೋ ತಂ ಪಸಂಸನ್ತೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ಭಾಸಿತಾ. ತಾ ಸಬ್ಬಾ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ಪಚ್ಛಾ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣವಸೇನ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಪನ್ನಗಿನ್ದನ್ತಿ ನಾಗರಾಜಂ. ತತೋತಿ ತತ್ಥ, ಯದಾ ನವೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಮಹಿದ್ಧಿಕಂ ನಾಗರಾಜಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತದಹತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಪಾನೀಯಂ ಆಹರಾಮಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮಂ ¶ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ಥಾ ಏತದಬ್ರವಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಇಮಂ ಪಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ವಿಸಯಜ್ಝತ್ತಭೂತೇನ ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಂ.

ಪಾಸಾದಿಕೇನ ವತ್ತೇನಾತಿ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಪಸಾದಾವಹೇನ ಆಚಾರವತ್ತೇನ, ಕರಣತ್ಥೇ ಇದಂ ಕರಣವಚನಂ. ಕಲ್ಯಾಣಇರಿಯಾಪಥೋತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಿರಿಯಾಪಥೋ. ಪಾಸಾದಿಕೇನ ವತ್ತೇನಾತಿ ವಾ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಕರಣವಚನಂ. ಸಮಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಾಮಣ್ಯಂ, ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತದತ್ಥಂ ಈರತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಾಮಣೇರೋ, ಸಮಣುದ್ದೇಸೋ. ಇದ್ಧಿಯಾ ಚ ವಿಸಾರದೋತಿ ಇದ್ಧಿಯಮ್ಪಿ ಬ್ಯತ್ತೋ ಸುಕುಸಲೋ. ಆಜಾನೀಯೇನಾತಿ ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯೇನ. ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಾನಂ ಸಾಧನತೋ ಸಾಧುನಾ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಅನುರುದ್ಧೇನ ಸಾಧು ಉಭಯಹಿತಸಾಧಕೋ, ಸುಟ್ಠು ವಾ ಆಜಞ್ಞೋ ಕಾರಿತೋ ದಮಿತೋ. ಅಗ್ಗವಿಜ್ಜಾಯ ವಿನೀತೋ ಅಸೇಕ್ಖಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸಿಕ್ಖಿತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸೋ ಸಾಮಣೇರೋ ಸುಮನೋ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಅಕುಪ್ಪತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಭಾವಸ್ಸ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತತ್ತಾ ಮಾ ಮಂ ಜಞ್ಞಾತಿ ಮಂ ‘‘ಅಯಂ ಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಛಳಭಿಞ್ಞೋ’’ತಿ ವಾ ಕೋಚಿಪಿ ಮಾ ಜಾನೇಯ್ಯಾತಿ ಇಚ್ಛತಿ ಅಭಿಕಙ್ಖತೀತಿ.

ಸುಮನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ನ್ಹಾತಕಮುನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಾತರೋಗಾಭಿನೀತೋತಿಆದಿಕಾ ¶ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ನ್ಹಾತಕಮುನಿಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಾದೀಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ನ್ಹಾತಕಲಕ್ಖಣಯೋಗೇನ ನ್ಹಾತಕೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ತಿಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಠಾನೇ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ನೀವಾರೇಹಿ ಯಾಪೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಂ ಪರಿಚಾರಯಮಾನೋ ವಸತಿ. ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಘಟೇ ವಿಯ ಪದೀಪಂ ಹದಯಬ್ಭನ್ತರೇ ಪಜ್ಜಲನ್ತಂ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಸ್ಸಮಪದಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಅತ್ತನೋ ¶ ಉಪಕಪ್ಪನನಿಯಾಮೇನ ಆಹಾರಂ ಉಪನೇಸಿ. ತಂ ಭಗವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ಏವಂ ತಯೋ ದಿವಸೇ ದತ್ವಾ ಚತುತ್ಥದಿವಸೇ ‘‘ಭಗವಾ ತುಮ್ಹೇ ಪರಮಸುಖುಮಾಲಾ, ಕಥಂ ಇಮಿನಾ ಆಹಾರೇನ ಯಾಪೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಅರಿಯಸನ್ತೋಸಗುಣಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತಾಪಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಭಗವಾ ತಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಗತೋ. ಸೋ ಪನ ತತ್ಥೇವ ವಿಹರನ್ತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ವಾತಾಬಾಧೇನ ಉಪದ್ದುತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಮುಖೇನ ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ –

೪೩೫.

‘‘ವಾತರೋಗಾಭಿನೀತೋ ತ್ವಂ, ವಿಹರಂ ಕಾನನೇ ವನೇ;

ಪವಿದ್ಧಗೋಚರೇ ಲೂಖೇ, ಕಥಂ ಭಿಕ್ಖು ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. – ಗಾಥಮಾಹ; ಅಥ ಥೇರೋ –

೪೩೬.

‘‘ಪೀತಿಸುಖೇನ ವಿಪುಲೇನ, ಫರಿತ್ವಾನ ಸಮುಸ್ಸಯಂ;

ಲೂಖಮ್ಪಿ ಅಭಿಸಮ್ಭೋನ್ತೋ, ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನೇ.

೪೩೭.

‘‘ಭಾವೇನ್ತೋ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಬಲಾನಿ ಚ;

ಝಾನಸೋಖುಮ್ಮಸಮ್ಪನ್ನೋ, ವಿಹರಿಸ್ಸಂ ಅನಾಸವೋ.

೪೩೮.

‘‘ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಸುದ್ಧಚಿತ್ತಂ ಅನಾವಿಲಂ;

ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ, ವಿಹರಿಸ್ಸಂ ಅನಾಸವೋ.

೪೩೯.

‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ, ಯೇ ಮೇ ವಿಜ್ಜಿಂಸು ಆಸವಾ;

ಸಬ್ಬೇ ಅಸೇಸಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಾ, ನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜರೇ ಪುನ.

೪೪೦.

‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ, ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ;

ದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾಹಿ ಸೇಸಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಹಾರಂ ಸತ್ಥು ಪವೇದೇಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಝಾನಸೋಖುಮ್ಮಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಝಾನಸುಖುಮಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಝಾನಸುಖುಮಂ ನಾಮ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿಮ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪರೇ ಪನಾಹು – ‘‘ಸೋಖುಮ್ಮನ್ತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ¶ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತತೋ ಝಾನಗ್ಗಹಣೇನ ¶ ಅತ್ತನೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿತಂ ವಿಭಾವೇತೀ’’ತಿ. ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಂ, ತತೋ ಏವ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತಂ, ಅನಾವಿಲಸಙ್ಕಪ್ಪತಾಯ ಅನಾವಿಲಂ, ತೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಅರಹತ್ತಫಲಚಿತ್ತಮೇವ ವದತಿ. ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇಮಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸೀತಿ.

ನ್ಹಾತಕಮುನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨. ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಕ್ಕೋಧಸ್ಸಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಜೇತವನಮಹೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಏಕದಿವಸಂ ನಗರೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಕ್ಕೋಸಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಿಯೇವ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪುನಪಿ ಅಕ್ಕೋಸಿಯೇವ. ಮನುಸ್ಸಾ ಏವಂ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಮ್ಪಿ ನಂ ‘‘ಅಯಂ ಥೇರೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಣತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ –

೪೪೧.

‘‘ಅಕ್ಕೋಧಸ್ಸ ಕುತೋ ಕೋಧೋ, ದನ್ತಸ್ಸ ಸಮಜೀವಿನೋ;

ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ.

೪೪೨.

‘‘ತಸ್ಸೇವ ತೇನ ಪಾಪಿಯೋ, ಯೋ ಕುದ್ಧಂ ಪಟಿಕುಜ್ಝತಿ;

ಕುದ್ಧಂ ಅಪ್ಪಟಿಕುಜ್ಝನ್ತೋ, ಸಙ್ಗಾಮಂ ಜೇತಿ ದುಜ್ಜಯಂ.

೪೪೩.

‘‘ಉಭಿನ್ನಮತ್ಥಂ ಚರತಿ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ;

ಪರಂ ಸಙ್ಕುಪಿತಂ ಞತ್ವಾ, ಯೋ ಸತೋ ಉಪಸಮ್ಮತಿ.

೪೪೪.

‘‘ಉಭಿನ್ನಂ ತಿಕಿಚ್ಛನ್ತಂ ತಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ;

ಜನಾ ಮಞ್ಞನ್ತಿ ಬಾಲೋತಿ, ಯೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದಾ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೯);

೪೪೫.

‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜೇ ¶ ¶ ¶ ತೇ ಸಚೇ ಕೋಧೋ, ಆವಜ್ಜ ಕಕಚೂಪಮಂ;

ಉಪ್ಪಜ್ಜೇ ಚೇ ರಸೇ ತಣ್ಹಾ, ಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮಂ ಸರ.

೪೪೬.

‘‘ಸಚೇ ಧಾವತಿ ಚಿತ್ತಂ ತೇ, ಕಾಮೇಸು ಚ ಭವೇಸು ಚ;

ಖಿಪ್ಪಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹ ಸತಿಯಾ, ಕಿಟ್ಠಾದಂ ವಿಯ ದುಪ್ಪಸು’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಅಕ್ಕೋಧಸ್ಸಾತಿ ಕೋಧರಹಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕೋಧಸ್ಸ. ಕುತೋ ಕೋಧೋತಿ ಕುತೋ ನಾಮ ಹೇತು ಕೋಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ ದಮೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗದಮಥೇನ ದನ್ತಸ್ಸ. ಸಮಜೀವಿನೋತಿ ಕಾಯವಿಸಮಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹಾಯ ಕಾಯಸಮಾದೀನಂ ವಸೇನ ಸಮಂ ಜೀವನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಟ್ಠಾನಿಯೇನ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ವತ್ತನ್ತಸ್ಸ. ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಸವೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಸ್ಸ. ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮೇನ ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ. ಇಟ್ಠಾದೀಸು ತಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಾದಿನೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕುತೋ ಕೋಧೋತಿ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಕೋಧಾಭಾವಂ ತಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕೋಧೇ ಅಕೋಧೇ ಚ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನೇನ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯೋ ಕುದ್ಧಂ ಪಟಿಕುಜ್ಝತೀತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಕುದ್ಧಂ ಕುಪಿತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಕುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸೇವ ತೇನ ಪಟಿಕುಜ್ಝನಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸನಪಟಿಪ್ಪಹರಣಾದಿನಾ ಪಾಪಿಯೋ ಇಧಲೋಕೇ ವಿಞ್ಞೂಗರಹಾದಿವಸೇನ ಪರಲೋಕೇ ನಿರಯದುಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಅಭದ್ದಕತರಂ ಅಕಲ್ಯಾಣತರಂ ಹೋತಿ. ಕುಜ್ಝನೇನ ಪನ ಅಕುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾಪಂ ಹೋತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯೋ ಅಕುದ್ಧಂ ಪಟಿಕುದ್ಧಂ ಆರಬ್ಭ ಕುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಕುದ್ಧಂ ಅಪ್ಪಟಿಕುಜ್ಝನ್ತೋತಿ ಯೋ ಪನ ಕುದ್ಧಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ‘‘ಅಯಂ ಕುದ್ಧೋ ಕೋಧಪರೇತೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ನ ಪಟಿಕುಜ್ಝತಿ ಖಮತಿ, ಸೋ ದುಜ್ಜಯಂ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಾಮಂ ಜೇತಿ ನಾಮ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಾಮಜಯೋ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಉಭಯಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಉಭಿನ್ನಮತ್ಥಂ…ಪೇ… ಉಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿ. ಯೋ ಪರಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಙ್ಕುಪಿತಂ ಕುದ್ಧಂ ‘‘ಕೋಧಪರೇತೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಂ ಮೇತ್ತಾಯನ್ತೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನ್ತೋ ವಾ ಸತೋ ¶ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಮತಿ ಖಮತಿ ನ ಪಟಿಪ್ಫರತಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಉಭಯಲೋಕಸುಖಾವಹಂ ಅತ್ಥಂ ಹಿತಂ ಚರತಿ.

ಉಭಿನ್ನಂ ತಿಕಿಚ್ಛನ್ತಂ ತನ್ತಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕೋಧಬ್ಯಾಧಿತಿಕಿಚ್ಛಾಯ ತಿಕಿಚ್ಛನ್ತಂ ಖಮನ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಯೇ ಜನಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅರಿಯಾಚಾರಧಮ್ಮೇ ಅಕುಸಲಾ, ತೇ ಬಾಲಾ ‘‘ಅಯಂ ಅವಿದ್ದಸು ಯೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಸ್ಸ ಪಹರನ್ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ ¶ , ತಂ ತೇಸಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮಞ್ಞನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ತಿಕಿಚ್ಛನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ತಿಕಿಚ್ಛನಸಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ¶ ಥೇರೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅಕ್ಕೋಸಕಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಥೇರಂ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ ಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಮೇತ್ತಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ ಕೋಧಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಿವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜೇ ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇ ತೇ ಸಚೇತಿ ಸಚೇ ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಕಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿರಪರಿಚಯೋ ಕೋಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ವೂಪಸಮಾಯ –

‘‘ಉಭತೋದಣ್ಡಕೇನ ಚೇಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಕಚೇನ ಚೋರಾ ಓಚರಕಾ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಓಕನ್ತೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರಾಪಿ ಯೋ ಮನೋ ಪದೂಸೇಯ್ಯ, ನ ಮೇ ಸೋ ತೇನ ಸಾಸನಕರೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೨) –

ಸತ್ಥಾರಾ ವುತ್ತಂ ಕಕಚೂಪಮಂ ಓವಾದಂ ಆವಜ್ಜೇಹಿ. ಉಪ್ಪಜ್ಜೇ ಚೇ ರಸೇ ತಣ್ಹಾತಿ ಸಚೇ ತೇ ಮಧುರಾದಿಭೇದೇ ರಸೇ ತಣ್ಹಾ ಅಭಿಲಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ವೂಪಸಮಾಯ –

‘‘ಪುತ್ತಮಂಸಂ ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ ಯಥಾ ಕನ್ತಾರನಿತ್ಥರಣತ್ಥಮೇವ ಖಾದಿಂಸು, ನ ರಸತಣ್ಹಾಯ ಏವಂ ಕುಲಪುತ್ತೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಸೇವತಿ…ಪೇ… ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಚಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ) –

ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮೋವಾದಂ ಸರ ಅನುಸ್ಸರ.

ಸಚೇ ಧಾವತಿ ತೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ತವ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಮೇಸು ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗವಸೇನ, ಕಾಮಭವಾದೀಸು ಭವೇಸು ಭವಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಸಚೇ ಧಾವತಿ ಸರತಿ ಜವತಿ. ಖಿಪ್ಪಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹ ಸತಿಯಾ, ಕಿಟ್ಠಾದಂ ¶ ವಿಯ ದುಪ್ಪಸುನ್ತಿ ತಥಾ ಧಾವಿತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ಯಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ ಕಿಟ್ಠಾದಂ ಸಸ್ಸಖಾದಕಂ ದುಪ್ಪಸುಂ ದುಟ್ಠಗೋಣಂ ಯೋತ್ತೇನ ಥಮ್ಭೇ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇತಿ, ಏವಂ ಸತಿಯಾ ಸತಿಯೋತ್ತೇನ ಸಮ್ಮಾಧಿಥಮ್ಭೇ ಬನ್ಧನ್ತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಸೀಘಮೇವ ನಿಗ್ಗಣ್ಹ, ಯಥಾ ಕಿಲೇಸವಿಗಮೇನ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ದಮೇಹೀತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಥೇರೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋವ ಹುತ್ವಾ ಅಕ್ಕೋಸಂ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೋ ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅರಿಯಗುಣೇ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಓವದನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ಇಮಾಯೇವ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೩. ಸಿರಿಮಣ್ಡತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತೀತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಿರಿಮಣ್ಡತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಂಸುಮಾರಗಿರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ¶ ಸಿರಿಮಣ್ಡೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಭೇಸಕಲಾವನೇ ಭಗವತಿ ವಿಹರನ್ತೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೪) ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಆಪನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೋ ಉಪರೂಪರಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತೇನಸ್ಸ ನ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಆವಿಕತ್ವಾ ಪನ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ ಸುವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದೋ ತಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪೀತಿಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ –

೪೪೭.

‘‘ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತಿ, ವಿವಟಂ ನಾತಿವಸ್ಸತಿ;

ತಸ್ಮಾ ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಥ, ಏವಂ ತಂ ನಾತಿವಸ್ಸತಿ.

೪೪೮.

‘‘ಮಚ್ಚುನಾಬ್ಭಾಹತೋ ¶ ಲೋಕೋ, ಜರಾಯ ಪರಿವಾರಿತೋ;

ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇನ ಓತಿಣ್ಣೋ, ಇಚ್ಛಾಧೂಪಾಯಿತೋ ಸದಾ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೬೬);

೪೪೯.

‘‘ಮಚ್ಚುನಾಬ್ಭಾಹತೋ ಲೋಕೋ, ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಜರಾಯ ಚ;

ಹಞ್ಞತಿ ನಿಚ್ಚಮತ್ತಾಣೋ, ಪತ್ತದಣ್ಡೋವ ತಕ್ಕರೋ.

೪೫೦.

‘‘ಆಗಚ್ಛನ್ತಗ್ಗಿಖನ್ಧಾವ, ಮಚ್ಚು ಬ್ಯಾಧಿ ಜರಾ ತಯೋ;

ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತುಂ ಬಲಂ ನತ್ಥಿ, ಜವೋ ನತ್ಥಿ ಪಲಾಯಿತುಂ.

೪೫೧.

‘‘ಅಮೋಘಂ ದಿವಸಂ ಕಯಿರಾ, ಅಪ್ಪೇನ ಬಹುಕೇನ ವಾ;

ಯಂ ಯಂ ವಿಜಹತೇ ರತ್ತಿಂ, ತದೂನಂ ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ.

೪೫೨.

‘‘ಚರತೋ ತಿಟ್ಠತೋ ವಾಪಿ, ಆಸೀನಸಯನಸ್ಸ ವಾ;

ಉಪೇತಿ ಚರಿಮಾ ರತ್ತಿ, ನ ತೇ ಕಾಲೋ ಪಮಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಛನ್ನನ್ತಿ ಛಾದಿತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಅವಿವಟಂ ಅಪ್ಪಕಾಸಿತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ. ಅತಿವಸ್ಸತೀತಿ ಆಪತ್ತಿವಸ್ಸಞ್ಚೇವ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಞ್ಚ ಅತಿವಿಯ ವಸ್ಸತಿ. ಆಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಛಾದನಂ ಅಲಜ್ಜಿಭಾವಾದಿನಾ ¶ ತಾದಿಸೋವ, ಛಾದನೇನ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾವ ಪುನಪಿ ತಥಾರೂಪಂ ತತೋ ವಾ ಪಾಪಿಟ್ಠತರಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಛಾದನಂ ವಸ್ಸನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ. ವಿವಟನ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಂ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ. ನಾತಿವಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅತೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಂ, ನ ವಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಸ್ಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ, ಛನ್ನಸ್ಸ ದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿವಸ್ಸಾದೀನಂ ಅತಿವಸ್ಸನತೋ ವಿವಟಸ್ಸ ಚ ಅವಸ್ಸನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಥಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೇನ ಛಾದನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ತಂ ¶ ಅನನುವತ್ತಿತ್ವಾ ವಿವರೇಥ ಆವಿಕರೇಯ್ಯ, ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೇಯ್ಯ. ಏವನ್ತಿ ವಿವರಣೇನ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ತನ್ತಿ ತಂ ಛನ್ನಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ. ನಾತಿವಸ್ಸತಿ ಆಪತ್ತಿವಸ್ಸಂ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಞ್ಚ ನ ವಸ್ಸತಿ, ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ‘‘ಏಕಂಸೇನ ಸೀಘಂಯೇವ ಚ ಅತ್ತಾ ಸೋಧೇತಬ್ಬೋ, ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಚ್ಚುನಾಬ್ಭಾಹತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಮಚ್ಚುನಾಬ್ಭಾಹತೋ ಲೋಕೋತಿ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಚೋರೋ ವಿಯ ಚೋರಘಾತಕೇನ, ಸಬ್ಬವಟ್ಟನಿಪಾತಿನಾ ಮಚ್ಚುನಾ ಮರಣೇನ ಅಭಿಹತೋ, ನ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚತಿ. ಜರಾಯ ಪರಿವಾರಿತೋತಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಉದ್ಧಂ ಮರಣೂಪನಯನರಸಾಯ ಜರಾಯ ಪರಿವಾರಿತೋ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ, ಜರಾಸಙ್ಘಾತಪರಿಮುಕ್ಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇನ ಓತಿಣ್ಣೋತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗೇನ ವಿಸಪೀತಖುರಪ್ಪೇನ ವಿಯ ಉಪಾದಾನಲಕ್ಖಣೇನ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಲ್ಲೇನ ಓತಿಣ್ಣೋ ಹದಯಬ್ಭನ್ತರೇ ಓಗಾಳ್ಹೋ. ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಪೀಳಾಜನನತೋ ಅನ್ತೋ ತುದನತೋ ದುರುದ್ಧಾರತೋ ಚ ‘‘ಸಲ್ಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಚ್ಛಾಧೂಪಾಯಿತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಪತ್ಥನಲಕ್ಖಣಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸನ್ತಾಪಿತೋ. ತಂ ವಿಸಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯದಿಚ್ಛಿತಂ ವಿಸಯಂ ಲಭನ್ತೋ ವಾ ಅಲಭನ್ತೋ ವಾ ತಾಯ ಏವ ಅನುದಹನಲಕ್ಖಣಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸನ್ತತ್ತೋ ಪರಿಳಾಹಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಸದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ, ಇದಞ್ಚ ಪದಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಜರಾಯ ಚಾತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಮಚ್ಚುನಾ ಅಬ್ಭಾಹತೋಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಜರಾಯ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಜರಾಯ ಸಮವರುದ್ಧೋ ಜರಾಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ನ ತಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹಞ್ಞತಿ ನಿಚ್ಚಮತ್ತಾಣೋತಿ ಅತಾಣೋ ಅಸರಣೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಜರಾಮರಣೇಹಿ ಹಞ್ಞತಿ ವಿಬಾಧೀಯತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಪತ್ತದಣ್ಡೋವ ತಕ್ಕರೋ ಯಥಾ ತಕ್ಕರೋ ಚೋರೋ ಕತಾಪರಾಧೋ ವಜ್ಝಪ್ಪತ್ತೋ ಅತಾಣೋ ರಾಜಾಣಾಯ ಹಞ್ಞತಿ, ಏವಮಯಂ ಲೋಕೋ ಜರಾಮರಣೇಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಆಗಚ್ಛನ್ತಗ್ಗಿಖನ್ಧಾವಾತಿ ಮಹಾವನೇ ಡಯ್ಹಮಾನೇ ತಂ ಅಭಿಭವನ್ತಾ ಮಹನ್ತಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾ ವಿಯ ಮಚ್ಚು ಬ್ಯಾಧಿ ಜರಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಅನುದಹನಟ್ಠೇನ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಇಮಂ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಅಭಿಭವನ್ತಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ¶ , ತೇಸಂ ಪನ ಪಟಿಬಲೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತುಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ ಬಲಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ ನತ್ಥಿ, ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜವೋ ನತ್ಥಿ ಪಲಾಯಿತುಂ ಜವನ್ತೇಸು, ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೇಸು. ಯತ್ಥ ತೇ ನಾಭಿಭವನ್ತಿ, ಪಿಟ್ಠಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ಪಲಾಯಿತುಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಜಙ್ಘಾಜವೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ¶ ಅತ್ತನಾ ಅಸಮತ್ಥೋ ಮಾಯಾದೀಹಿ ಉಪಾಯೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಕಾರೇ ತಿವಿಧೇ ಬಲವತಿ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇ ನಿಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ಅಮೋಘಂ ¶ ದಿವಸಂ ಕಯಿರಾ, ಅಪ್ಪೇನ ಬಹುಕೇನ ವಾತಿ ಅಪ್ಪೇನ ಅನ್ತಮಸೋ ಗದ್ದೂಹನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಪವತ್ತಿತೇನ ಬಹುಕೇನ ವಾ ಸಕಲಂ ಅಹೋರತ್ತಂ ಪವತ್ತಿತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಮನಸಿಕಾರೇನ ಅಮೋಘಂ ಅವಞ್ಝಂ ದಿವಸಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಯಸ್ಮಾ ಯಂ ಯಂ ವಿಜಹತೇ ರತ್ತಿಂ, ತದೂನಂ ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಯಂ ಯಂ ರತ್ತಿಂ ವಿಜಹತಿ ನಾಸೇತಿ ಖೇಪೇತಿ, ತದೂನಂ ತೇನ ಊನಂ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಹೋತಿ. ಏತೇನ ರತ್ತಿಕ್ಖಯೋ ನಾಮ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ತಸ್ಸ ಅನಿವತ್ತನತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ –

‘‘ಯಮೇಕರತ್ತಿಂ ಪಠಮಂ, ಗಬ್ಭೇ ವಸತಿ ಮಾಣವೋ;

ಅಬ್ಭುಟ್ಠಿತೋವ ಸೋ ಯಾತಿ, ಸ ಗಚ್ಛಂ ನ ನಿವತ್ತತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೫.೩೬೩);

ನ ಕೇವಲಂ ರತ್ತಿವಸೇನೇವ, ಅಥ ಖೋ ಇರಿಯಾಪಥವಸೇನಾಪಿ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ಉಪಧಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚರತೋ’’ತಿಆದಿ. ಚರತೋತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ. ತಿಟ್ಠತೋತಿ ಠಿತಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ. ಆಸೀನಸಯನಸ್ಸ ವಾತಿ ಆಸೀನಸ್ಸ ಸಯನಸ್ಸ ವಾ, ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಆಸೀದನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉಪೇತಿ ಚರಿಮಾ ರತ್ತೀತಿ ಚರಿಮಕಚಿತ್ತಸಹಿತಾ ರತ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ರತ್ತಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ದೇಸನಾಸೀಸಮತ್ತಂ. ಗಮನಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಸ್ಸ ಚರಿಮಕಾಲೋಯೇವ, ತೇನೇವಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥಕ್ಖಣಾ ಜೀವಿತಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಏವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತೇ ಕಾಲೋ ಪಮಜ್ಜಿತುಂ ನಾಯಂ ತುಯ್ಹಂ ಪಮಾದಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಕಾಲೋ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಕಾಲೇ ಮರಣಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅವಿದಿತತ್ತಾ. ವುತ್ತಂ ಹಿ –

‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಮನಞ್ಞಾತಂ, ಮಚ್ಚಾನಂ ಇಧ ಜೀವಿತಂ;

ಕಸಿರಞ್ಚ ಪರಿತ್ತಞ್ಚ, ತಞ್ಚ ದುಕ್ಖೇನ ಸಂಯುತ’’ನ್ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೫೭೯);

ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಅನುಯೋಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸಿರಿಮಣ್ಡತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೪. ಸಬ್ಬಕಾಮಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ದ್ವಿಪಾದಕೋತಿಆದಿಕಾ ¶ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಬ್ಬಕಾಮಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಬ್ಬುದಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಂ ಠಪೇನ್ತಂ ಏಕಂ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಬ್ಬುದಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಂ ಠಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತದನುರೂಪಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ¶ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಏವ ಭಗವತಿ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಾಮೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಞಾತಕೇಹಿ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕಾರಿತೋ ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವೇಸಾಲಿಂ ಉಪಗತೋ ಞಾತಿಘರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ನಂ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ ಪತಿವಿಯೋಗದುಕ್ಖಿತಾ ಕಿಸಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ ಅನಲಙ್ಕತಾ ಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥನಿವಸನಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ರೋದಮಾನಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಕರುಣಾಪುರಸ್ಸರಂ ಮೇತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋ ಅನುಭೂತಾರಮ್ಮಣೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಸಹಸಾ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ.

ಸೋ ತೇನ ಕಸಾಹಿ ತಾಳಿತೋ ಆಜಾನೀಯೋ ವಿಯ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ತಾವದೇವ ಸುಸಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಪಟಿಲದ್ಧಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ, ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅಥಸ್ಸ ಸಸುರೋ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ಧೀತರಂ ಆದಾಯ ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ ನಂ ಉಪ್ಪಬ್ಬಾಜೇತುಕಾಮೋ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಾಮೇಸು ವಿರತ್ತಭಾವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಅನುಪಲಿತ್ತತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೪೫೩.

‘‘ದ್ವಿಪಾದಕೋಯಂ ಅಸುಚಿ, ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ಪರಿಹೀರತಿ;

ನಾನಾಕುಣಪಪರಿಪೂರೋ, ವಿಸ್ಸವನ್ತೋ ತತೋ ತತೋ.

೪೫೪.

‘‘ಮಿಗಂ ನಿಲೀನಂ ಕೂಟೇನ, ಬಳಿಸೇನೇವ ಅಮ್ಬುಜಂ;

ವಾನರಂ ವಿಯ ಲೇಪೇನ, ಬಾಧಯನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಂ.

೪೫೫.

‘‘ರೂಪಾ ಸದ್ದಾ ರಸಾ ಗನ್ಧಾ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ ಚ ಮನೋರಮಾ;

ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ಏತೇ, ಇತ್ಥಿರೂಪಸ್ಮಿ ದಿಸ್ಸರೇ.

೪೫೬.

‘‘ಯೇ ಏತಾ ಉಪಸೇವನ್ತಿ, ರತ್ತಚಿತ್ತಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ;

ವಡ್ಢೇನ್ತಿ ಕಟಸಿಂ ಘೋರಂ, ಆಚಿನನ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಂ.

೪೫೭.

‘‘ಯೋ ¶ ¶ ಚೇತಾ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸಪ್ಪಸ್ಸೇವ ಪದಾ ಸಿರೋ;

ಸೋಮಂ ವಿಸತ್ತಿಕಂ ಲೋಕೇ, ಸತೋ ಸಮತಿವತ್ತತಿ.

೪೫೮.

‘‘ಕಾಮೇಸ್ವಾದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ದಟ್ಠು ಖೇಮತೋ;

ನಿಸ್ಸಟೋ ಸಬ್ಬಕಾಮೇಹಿ, ಪತ್ತೋ ಮೇ ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ದ್ವಿಪಾದಕೋತಿ ಯದಿಪಿ ಅಪಾದಕಾದಯೋಪಿ ಕಾಯಾ ಅಸುಚೀಯೇವ, ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಪನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಅಸುಚಿಭೂತಾಪಿ ಕಾಯಾ ಲೋಣಮ್ಬಿಲಾದೀಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭೋಜನೇಪಿ ಉಪನೀಯನ್ತಿ, ನ ಪನ ಮನುಸ್ಸಕಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಸುಚಿತರಸಭಾವಮಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದ್ವಿಪಾದಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ಅಯನ್ತಿ ತದಾ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ¶ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅಸುಚೀತಿ ಅಸುಚಿ ಏವ, ನ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಸುಚೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ಪರಿಹೀರತೀತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಪರಿಹರೀಯತಿ. ನಾನಾಕುಣಪಪರಿಪೂರೋತಿ ಕೇಸಾದಿಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಕುಣಪಭರಿತೋ. ವಿಸ್ಸವನ್ತೋ ತತೋ ತತೋತಿ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾದೀಹಿಸ್ಸ ಜೇಗುಚ್ಛಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತುಂ ವಾಯಮನ್ತಾನಮ್ಪಿ ತಂ ವಾಯಾಮಂ ನಿಪ್ಫಲಂ ಕತ್ವಾ ನವಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದೀನಿ ಲೋಮಕೂಪೇಹಿ ಚ ಸೇದಜಲ್ಲಿಕಂ ‘ವಿಸ್ಸವನ್ತೋಯೇವ ಪರಿಹೀರತೀ’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಏವಂ ಜೇಗುಚ್ಛೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಚಾಯಂ ಕಾಯೋ ಕೂಟಾದೀಹಿ ವಿಯ ಮಿಗಾದಿಕೇ ಅತ್ತನೋ ರೂಪಾದೀಹಿ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೇ ವಞ್ಚೇತಿಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಿಗ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಮಿಗಂ ನಿಲೀನಂ ಕೂಟೇನಾತಿ ಪಾಸವಾಕರಾದಿನಾ ಕೂಟೇನ ನಿಲೀನಂ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಮಿಗಂ ವಿಯ ನೇಸಾದೋ. ವಕ್ಖಮಾನೋ ಹಿ ಇವ-ಸದ್ದೋ ಇಧಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಬಳಿಸೇನೇವ ಅಮ್ಬುಜನ್ತಿ ಅಮ್ಬುಜಂ ಮಚ್ಛಂ ಆಮಿಸಬದ್ಧೇನ ಬಳಿಸೇನ ವಿಯ ಬಾಳಿಸಿಕೋ. ವಾನರಂ ವಿಯ ಲೇಪೇನಾತಿ ರುಕ್ಖಸಿಲಾದೀಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತೇನ ಮಕ್ಕಟಲೇಪೇನ ಮಕ್ಕಟಂ ವಿಯ ಮಿಗಲುದ್ದೋ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಂ ವಞ್ಚೇನ್ತೋ ಬಾಧೇನ್ತೀತಿ.

ಕೇ ಪನ ಬಾಧೇನ್ತೀತಿ ಆಹ. ‘‘ರೂಪಾ ಸದ್ದಾ’’ತಿಆದಿ. ರೂಪಾದಯೋ ಹಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸಾ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಮನೋ ರಮೇನ್ತೋ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುತಾಯ ಅನತ್ಥಾವಹಭಾವತೋ ತೇ ಬಾಧೇನ್ತಿ ನಾಮ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪಾ ಸದ್ದಾ…ಪೇ… ಇತ್ಥಿರೂಪಸ್ಮಿ ದಿಸ್ಸರೇ’’ತಿ.

ಇತ್ಥಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ¶ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯೇ ಏತಾ ಉಪಸೇವನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಏತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ರತ್ತಚಿತ್ತಾ ರಾಗಾಭಿಭೂತಚಿತ್ತಾ ಉಪಭೋಗವತ್ಥುಸಞ್ಞಾಯ ¶ ಉಪಸೇವನ್ತಿ. ವಡ್ಢೇನ್ತಿ ಕಟಸಿಂ ಘೋರನ್ತಿ ತೇ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ನಿರಯಾದೀಹಿ ಚ ಘೋರಂ, ಭಯಾನಕಂ, ಅನ್ಧಬಾಲೇಹಿ ಅಭಿರಮಿತಬ್ಬತೋ ಕಟಸಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಂಸಾರಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಮರಣಾದಿನಾ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಚಿನನ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವ’’ನ್ತಿ.

ಯೋ ಚೇತಾತಿ ಯೋ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ವಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾದೇನ ಸಪ್ಪಸ್ಸ ಸಿರಂ ವಿಯ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಂ ವಿಸಜಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕಾಸಙ್ಖಾತಂ ತಣ್ಹಂ ಸತೋ ಹುತ್ವಾ ಸಮತಿವತ್ತತಿ.

ಕಾಮೇಸ್ವಾದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ‘‘ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲೂಪಮಾ ಕಾಮಾ ಬಹುದುಕ್ಖಾ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೪೧೭; ಚೂಳವ. ೬೫; ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೪) ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಸು ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರಂ ಆದೀನವಂ, ದೋಸಂ, ದಿಸ್ವಾ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ದಟ್ಠು ಖೇಮತೋತಿ ಕಾಮೇಹಿ ಭವೇಹಿ ಚ ನಿಕ್ಖನ್ತಭಾವತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ¶ , ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಖೇಮತೋ, ಅನುಪದ್ದವತೋ, ದಟ್ಠು, ದಿಸ್ವಾ. ಸಬ್ಬಕಾಮೇಹಿಪಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ, ತೇಹಿ ಚ ಥೇರೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪತ್ತೋ ಮೇ ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ಆದಿತೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಛಟ್ಠಗಾಥಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಸುರೋ ‘‘ಅಯಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮಂ ಕಾಮೇಸು ಪತಾರೇತು’’ನ್ತಿ ಯಥಾಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಗತೋ. ಥೇರೋಪಿ ವಸ್ಸಸತಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ವೀಸವಸ್ಸಸತಿಕೋ ಪಥಬ್ಯಾ ಥೇರೋ ಹುತ್ವಾ, ವೇಸಾಲಿಕೇಹಿ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅಬ್ಬುದಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ, ದುತಿಯಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಧಮ್ಮಾಸೋಕಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ ಅಬ್ಬುದಂ ಸೋಧೇಹೀ’’ತಿ ತಿಸ್ಸಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ.

ಸಬ್ಬಕಾಮಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಛಕ್ಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಸತ್ತಕನಿಪಾತೋ

೧. ಸುನ್ದರಸಮುದ್ದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸತ್ತಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ಅಲಙ್ಕತಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುನ್ದರಸಮುದ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಮಹಾವಿಭವಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸಮುದ್ದೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ಸುನ್ದರಸಮುದ್ದೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ಪಠಮವಯೇ ಠಿತೋ ಭಗವತೋ ರಾಜಗಹಪ್ಪವೇಸೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ, ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಸಮಾದಿನ್ನಧುತಧಮ್ಮೋ ರಾಜಗಹತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ರಾಜಗಹೇ ಉಸ್ಸವದಿವಸೇ ಅಞ್ಞೇ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೇ ಸಪಜಾಪತಿಕೇ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇ ಉಸ್ಸವಕೀಳಂ ಕೀಳನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ, ಪುತ್ತಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ರೋದತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಾ ಗಣಿಕಾ ರೋದನಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ತಸ್ಸಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಕಥೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಗಣಿಕಾ ‘‘ಅಹಂ ತಂ ಆನೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪಸ್ಸ ತಾವ ಮಮ ಇತ್ಥಿಭಾವ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯದಿ ಏವಂ ತಂಯೇವ ತಸ್ಸ ಪಜಾಪತಿಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಸಾಮಿನಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಾಯ ಬಹುಂ ಧನಂ ದತ್ವಾ ¶ , ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಥೇರಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಾಯ ವಿಚರಣಟ್ಠಾನೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ವಸಮಾನಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದಾಪೇಸಿ. ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ಚ ಹುತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕಾ ಆರುಯ್ಹ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಗೇಹದ್ವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕಾ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ, ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಥೇರಂ ಕಾಮನಿಮನ್ತನಾಯ ನಿಮನ್ತೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಚಞ್ಚಲಂ, ಯಂನೂನ ಮಯಾ ಇದಾನೇವ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಕರಣೀಯೋ’’ತಿ ತತ್ಥೇವ ಠಿತೋ ಭಾವನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

೪೫೯.

‘‘ಅಲಙ್ಕತಾ ಸುವಸನಾ, ಮಾಲಧಾರೀ ವಿಭೂಸಿತಾ;

ಅಲತ್ತಕಕತಾಪಾದಾ, ಪಾದುಕಾರುಯ್ಹ ವೇಸಿಕಾ.

೪೬೦.

‘‘ಪಾದುಕಾ ¶ ¶ ಓರುಹಿತ್ವಾನ, ಪುರತೋ ಪಞ್ಜಲೀಕತಾ;

ಸಾ ಮಂ ಸಣ್ಹೇನ ಮುದುನಾ, ಮ್ಹಿತಪುಬ್ಬಂ ಅಭಾಸಥ.

೪೬೧.

‘‘‘ಯುವಾಸಿ ತ್ವಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಿಟ್ಠಾಹಿ ಮಮ ಸಾಸನೇ;

ಭುಞ್ಜ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮೇ, ಅಹಂ ವಿತ್ತಂ ದದಾಮಿ ತೇ;

ಸಚ್ಚಂ ತೇ ಪಟಿಜಾನಾಮಿ, ಅಗ್ಗಿಂ ವಾ ತೇ ಹರಾಮಹಂ.

೪೬೨.

‘‘‘ಯದಾ ಜಿಣ್ಣಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ಉಭೋ ದಣ್ಡಪರಾಯನಾ;

ಉಭೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮ, ಉಭಯತ್ಥ ಕಟಗ್ಗಹೋ’’’.

೪೬೩.

‘‘ತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾನ ಯಾಚನ್ತಿಂ, ವೇಸಿಕಂ ಪಞ್ಜಲೀಕತಂ;

ಅಲಙ್ಕತಂ ಸುವಸನಂ, ಮಚ್ಚುಪಾಸಂವ ಓಡ್ಡಿತಂ.

೪೬೪.

‘‘ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥ;

ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹು, ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥ.

೪೬೫.

‘‘ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಮಾಲಧಾರೀತಿ ಮಾಲಾಧಾರಿನೀ ಪಿಳನ್ಧಪುಪ್ಫದಾಮಾ. ವಿಭೂಸಿತಾತಿ ಊನಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪೂರಣವಸೇನ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಚೇವ ಗನ್ಧವಿಲೇಪನಾದೀಹಿ ಚ ವಿಭೂಸಿತಗತ್ತಾ. ‘‘ಅಲಙ್ಕತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಹತ್ಥೂಪಗಗೀವೂಪಗಾದೀಹಿ ಆಭರಣೇಹಿ ಅಲಙ್ಕರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಅಲತ್ತಕಕತಾಪಾದಾತಿ ಪರಿಣತಜಯಸುಮನಪುಪ್ಫವಣ್ಣೇನ ಲಾಖಾರಸೇನ ರಞ್ಜಿತಚರಣಯುಗಳಾ. ಸಮಾಸಪದಞ್ಹೇತಂ, ‘‘ಅಲತ್ತಕಕತಪಾದಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಸಮಾಸಭಾವೇ ಪನ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಾದುಕಾರುಯ್ಹ ವೇಸಿಕಾತಿ ಏಕಾ ರೂಪೂಪಜೀವಿಕಾ ಇತ್ಥೀ ಯಥಾವುತ್ತವೇಸಾ ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕಾ ಪಟಿಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ‘‘ಠಿತಾ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೋ.

ಪಾದುಕಾ ಓರುಹಿತ್ವಾನಾತಿ ಪಾದುಕಾಹಿ ಓತರಿತ್ವಾ, ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕಾಯೋ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಜಲೀಕತಾತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಅಞ್ಜಲಿಕಾ ಸಾ ವೇಸೀ ಮಂ. ಸಾಮಂ ವಾ ವಚನಪರಮ್ಪರಂ ¶ ವಿನಾ ಸಯಮೇವ ಅಭಾಸಥ. ಸಣ್ಹೇನಾತಿ ಮಟ್ಠೇನ. ಮುದುನಾತಿ ಮಧುರೇನ. ‘‘ವಚನೇನಾ’’ತಿ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಭಾಸಥಾತಿ, ವುತ್ತತ್ತಾ.

ಯುವಾಸಿ ¶ ತ್ವಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ತ್ವಂ ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಯುವಾ, ದಹರೋಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋಸಿ, ನನು ಪಬ್ಬಜನ್ತೇನ ಸತ್ತಮೇ ದಸಕೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇವ ಪಬ್ಬಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಿಟ್ಠಾಹಿ ಮಮ ಸಾಸನೇತಿ ಮಮ ವಚನೇ ತಿಟ್ಠ.

ಕಿಂ ¶ ಪನ ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭುಞ್ಜ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮೇ’’ತಿ ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮಸ್ಸ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿ, ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿ ಚ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಕುತೋ ಮೇ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ, ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ವಿತ್ತಂ ದದಾಮಿ ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತಯಿದಂ ವಚನಂ ಕಥಂ ಸದ್ದಹಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ತಂ ಸದ್ದಹಾಪೇನ್ತೀ ಆಹ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ತೇ ಪಟಿಜಾನಾಮಿ, ಅಗ್ಗಿಂ ವಾ ತೇ ಹರಾಮಹ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಭುಞ್ಜ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮೇ, ಅಹಂ ವಿತ್ತಂ ದದಾಮಿ ತೇ’’ತಿ ಯದಿದಂ ಮಯಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ಏಕಂಸೇನ ಸಚ್ಚಮೇವ ಪಟಿಜಾನಾಮಿ, ಸಚೇ ಮೇ ನ ಪತ್ತಿಯಾಯಸಿ, ಅಗ್ಗಿಂ ವಾ ತೇ ಹರಾಮಹಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಹರಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಪಚ್ಚಯಂ ಸಪಥಂ ಕರೋಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭಯತ್ಥ ಕಟಗ್ಗಹೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜನಂ ಉಭಯತ್ಥ ಜಯಗ್ಗಾಹೋ. ಯಂ ಮಯಂ ಯಾವ ದಣ್ಡಪರಾಯನಕಾಲಾ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜಾಮ, ಏವಂ ಇಧಲೋಕೇಪಿ ಭೋಗೇಹಿ ನ ಜೀಯಾಮ, ಮಯಂ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ಪರಲೋಕೇಪಿ ಭೋಗೇಹಿ ನ ಜೀಯಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತೋತಿ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಕಾಮೇಹಿ ನಿಮನ್ತೇನ್ತಿಯಾ ‘‘ಯುವಾಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಯದಾ ಜಿಣ್ಣಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ತಸ್ಸಾ ವೇಸಿಯಾ ವುತ್ತವಚನಹೇತು. ತಞ್ಹಿ ವಚನಂ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸದತ್ಥಂ ಪರಿಪೂರೇಸಿ. ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಸುನ್ದರಸಮುದ್ದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪರೇ ಅಮ್ಬಾಟಕಾರಾಮೇತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ, ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ¶ ವಿಯ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಣಿಧಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ಚ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾಯತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋ ¶ ತತ್ಥ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಚಿತ್ತಪತ್ತಕೋಕಿಲೋ ಹುತ್ವಾ ರಾಜುಯ್ಯಾನತೋ ಮಧುರಂ ಅಮ್ಬಫಲಂ ತುಣ್ಡೇನಾದಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಕೋಕಿಲೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ಸೋ ಕೋಕಿಲೋ ¶ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ತೇನೇವ ಪೀತಿಸುಖೇನ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ. ತೇನ ಚ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರೋ ಅಹೋಸಿ. ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪನ ಚೇತಿಯೇ ಆರದ್ಧೇ ಕಿಂ ಪಮಾಣಂ ಕರೋಮ? ಸತ್ತಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ. ಅತಿಮಹನ್ತಮೇತಂ. ಛಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ. ಏತಮ್ಪಿ ಅತಿಮಹನ್ತಂ. ಪಞ್ಚಯೋಜನಂ, ಚತುಯೋಜನಂ, ತಿಯೋಜನಂ, ದ್ವಿಯೋಜನನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಯಂ ತದಾ ಜೇಟ್ಠವಡ್ಢಕೀ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏಥ, ಭೋ, ಅನಾಗತೇ ಸುಖಪಟಿಜಗ್ಗಿಯಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ರಜ್ಜುಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಗಾವುತಮತ್ತಕೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಏಕೇಕಂ ಮುಖಂ ಗಾವುತಂ ಗಾವುತಂ ಹೋತು, ಚೇತಿಯಂ ಏಕಯೋಜನಾವಟ್ಟಂ ಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ತಸ್ಸ ವಚನೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ಇತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ಅಕಾಸೀತಿ. ತೇನ ಪನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅಞ್ಞೇಹಿ ನೀಚತರಪ್ಪಮಾಣೋ ಹೋತಿ.

ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಭದ್ದಿಯೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಅತಿರಸ್ಸತಾಯ ಪನ ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ, ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಮಧುರೇನ ಸರೇನ ಪರೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ಅಥೇಕಸ್ಮಿಂ ಉಸ್ಸವದಿವಸೇ ಏಕೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರಥೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಅಞ್ಞತರಾ ಗಣಿಕಾ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ದನ್ತವಿದಂಸಕಂ ಹಸಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾ ದನ್ತಟ್ಠಿಕೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ, ತಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ, ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಕಾಯಗತಾಯ ಸತಿಯಾ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಓವದಿಯಮಾನೋ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೫.೧-೩೩) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ¶ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಮಾ;

ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ನಾಯಕೋ.

‘‘ತದಾಹಂ ಹಂಸವತಿಯಂ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಮಹದ್ಧನೋ;

ಜಙ್ಘಾವಿಹಾರಂ ವಿಚರಂ, ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಅಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ತದಾ ಸೋ ಲೋಕಪಜ್ಜೋತೋ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ ನಾಯಕೋ;

ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನಂ ಪವರಂ, ಸಾವಕಂ ಅಭಿಕಿತ್ತಯಿ.

‘‘ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮುದಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಮಹೇಸಿನೋ;

ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸತ್ಥುನೋ ಪಾದೇ, ತಂ ಠಾನಮಭಿಪತ್ಥಯಿಂ.

‘‘ತದಾ ಬುದ್ಧೋ ವಿಯಾಕಾಸಿ, ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಿನಾಯಕೋ;

ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಲಚ್ಛಸೇ ತಂ ಮನೋರಥಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಭದ್ದಿಯೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ತೇನ ¶ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ದ್ವೇನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಫುಸ್ಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ನಾಯಕೋ;

ದುರಾಸದೋ ದುಪ್ಪಸಹೋ, ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತಮೋ ಜಿನೋ.

‘‘ಚರಣೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಬ್ರಹಾ ಉಜು ಪತಾಪವಾ;

ಹಿತೇಸೀ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ, ಬಹುಂ ಮೋಚೇಸಿ ಬನ್ಧನಾ.

‘‘ನನ್ದಾರಾಮವನೇ ತಸ್ಸ, ಅಹೋಸಿಂ ಫುಸ್ಸಕೋಕಿಲೋ;

ಗನ್ಧಕುಟಿಸಮಾಸನ್ನೇ, ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೇ ವಸಾಮಹಂ.

‘‘ತದಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಜಿನುತ್ತಮಂ;

ದಿಸ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಮಞ್ಜುನಾಭಿನಿಕೂಜಹಂ.

‘‘ರಾಜುಯ್ಯಾನಂ ತದಾ ಗನ್ತ್ವಾ, ಸುಪಕ್ಕಂ ಕನಕತ್ತಚಂ;

ಅಮ್ಬಪಿಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸೋಪನಾಮಯಿಂ.

‘‘ತದಾ ¶ ಮೇ ಚಿತ್ತಮಞ್ಞಾಯ, ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ ಜಿನೋ;

ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ, ಪತ್ತಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿ ನಾಯಕೋ.

‘‘ಅದಾಸಿಂ ಹಟ್ಠಚಿತ್ತೋಹಂ, ಅಮ್ಬಪಿಣ್ಡಂ ಮಹಾಮುನೇ;

ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪ್ಪ ಪಕ್ಖೇಹಿ, ಪಞ್ಜಲಿಂ ಕತ್ವಾನ ಮಞ್ಜುನಾ.

‘‘ಸರೇನ ರಜನೀಯೇನ, ಸವನೀಯೇನ ವಗ್ಗುನಾ;

ವಸ್ಸನ್ತೋ ಬುದ್ಧಪೂಜತ್ಥಂ, ನೀಳಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಹಂ.

‘‘ತದಾ ಮುದಿತಚಿತ್ತಂ ಮಂ, ಬುದ್ಧಪೇಮಗತಾಸಯಂ;

ಸಕುಣಗ್ಘಿ ಉಪಾಗನ್ತ್ವಾ, ಘಾತಯೀ ದುಟ್ಠಮಾನಸೋ.

‘‘ತತೋ ಚುತೋಹಂ ತುಸಿತೇ, ಅನುಭೋತ್ವಾ ಮಹಾಸುಖಂ;

ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಮಾಗಚ್ಛಿಂ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾಹಸಾ.

‘‘ಇಮಮ್ಹಿ ಭದ್ದಕೇ ಕಪ್ಪೇ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧು ಮಹಾಯಸೋ;

ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ವದತಂ ವರೋ.

‘‘ಸಾಸನಂ ಜೋತಯಿತ್ವಾ ಸೋ, ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಕುತಿತ್ಥಿಯೇ;

ವಿನಯಿತ್ವಾನ ವೇನೇಯ್ಯೇ, ನಿಬ್ಬುತೋ ಸೋ ಸಸಾವಕೋ.

‘‘ನಿಬ್ಬುತೇ ತಮ್ಹಿ ಲೋಕಗ್ಗೇ, ಪಸನ್ನಾ ಜನತಾ ಬಹೂ;

ಪೂಜನತ್ಥಾಯ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಥೂಪಂ ಕುಬ್ಬನ್ತಿ ಸತ್ಥುನೋ.

‘‘ಸತ್ತಯೋಜನಿಕಂ ಥೂಪಂ, ಸತ್ತರತನಭೂಸಿತಂ;

ಕರಿಸ್ಸಾಮ ಮಹೇಸಿಸ್ಸ, ಇಚ್ಚೇವಂ ಮನ್ತಯನ್ತಿ ತೇ.

‘‘ಕಿಕಿನೋ ಕಾಸಿರಾಜಸ್ಸ, ತದಾ ಸೇನಾಯ ನಾಯಕೋ;

ಹುತ್ವಾಹಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ, ಪಮಾಣಂ ಚೇತಿಯೇ ವದಿಂ.

‘‘ತದಾ ¶ ತೇ ಮಮ ವಾಕ್ಯೇನ, ಚೇತಿಯಂ ಯೋಜನುಗ್ಗತಂ;

ಅಕಂಸು ನರವೀರಸ್ಸ, ನಾನಾರತನಭೂಸಿತಂ.

‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ.

‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಚ ಭವೇ ದಾನಿ, ಜಾತೋ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ಅಹಂ;

ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪುರವರೇ, ಇದ್ಧೇ ಫೀತೇ ಮಹದ್ಧನೇ.

‘‘ಪುರಪ್ಪವೇಸೇ ¶ ಸುಗತಂ, ದಿಸ್ವಾ ವಿಮ್ಹಿತಮಾನಸೋ;

ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ ನ ಚಿರಂ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ಯಂ, ಅಕರಿಂ ತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ;

ಲಕುಣ್ಡಕಸರೀರೋಹಂ, ಜಾತೋ ಪರಿಭವಾರಹೋ.

‘‘ಸರೇನ ಮಧುರೇನಾಹಂ, ಪೂಜಿತ್ವಾ ಇಸಿಸತ್ತಮಂ;

ಮಞ್ಜುಸ್ಸರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಅಗ್ಗತ್ತಮನುಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ಫಲದಾನೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಚ;

ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸಮ್ಪನ್ನೋ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಪರಭಾಗೇ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೪೬೬.

‘‘ಪರೇ ಅಮ್ಬಾಟಕಾರಾಮೇ, ವನಸಣ್ಡಮ್ಹಿ ಭದ್ದಿಯೋ;

ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಬುಯ್ಹ, ತತ್ಥ ಭದ್ದೋವ ಝಾಯತಿ.

೪೬೭.

‘‘ರಮನ್ತೇಕೇ ¶ ಮುದಿಙ್ಗೇಹಿ, ವೀಣಾಹಿ ಪಣವೇಹಿ ಚ;

ಅಹಞ್ಚ ರುಕ್ಖಮೂಲಸ್ಮಿಂ, ರತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ.

೪೬೮.

‘‘ಬುದ್ಧೋ ಚೇ ಮೇ ವರಂ ದಜ್ಜಾ, ಸೋ ಚ ಲಬ್ಭೇಥ ಮೇ ವರೋ;

ಗಣ್ಹೇಹಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ಕಾಯಗತಂ ಸತಿ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಪರೇತಿ ಸೇಟ್ಠೇ ಅಧಿಕೇ, ವಿಸಿಟ್ಠೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿಕವಾಚೀ ಹಿ ಅಯಂ ಪರಸದ್ದೋ ‘‘ಪರಂ ವಿಯ ಮತ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಅಮ್ಬಾಟಕಾರಾಮೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಆರಾಮೇ. ಸೋ ಕಿರ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನೋ ವನಸಣ್ಡಮಣ್ಡಿತೋ ರಮಣೀಯೋ ಹೋತಿ ತೇನ ‘‘ಪರೇ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಅಮ್ಬಾಟಕವನೇ ಅಮ್ಬಾಟಕೇಹಿ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತವನೇ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ವನಸಣ್ಡಮ್ಹೀತಿ ವನಗಹನೇ, ಘನನಿಚಿತರುಕ್ಖಗಚ್ಛಲತಾಸಮೂಹೇ ವನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭದ್ದಿಯೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ, ಅತ್ತಾನಮೇವ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ವದತಿ. ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಬುಯ್ಹಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ¶ ಮೂಲಂ ನಾಮ ಅವಿಜ್ಜಾ. ತಸ್ಮಾ ಸಾವಿಜ್ಜಂ ತಣ್ಹಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ¶ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಭದ್ದೋವ ಝಾಯತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರೇಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಭದ್ದೋ ಸುನ್ದರೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವನಸಣ್ಡೇ ಕತಕಿಚ್ಚತಾಯ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರವಸೇನ ಅಗ್ಗಫಲಝಾನೇನ ಝಾಯತಿ.

ಫಲಸುಖೇನ ಚ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಚ ವೀತಿನಾಮೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿವೇಕರತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ರಮನ್ತೇಕೇ’’ತಿ ಗಾಥಾಯಪಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ತಮೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಮುದಿಙ್ಗೇಹೀತಿ ಅಙ್ಗಿಕಾದೀಹಿ ಮುರಜೇಹಿ. ವೀಣಾಹೀತಿ ನನ್ದಿನೀಆದೀಹಿ ವೀಣಾಹಿ. ಪಣವೇಹೀತಿ ತುರಿಯೇಹಿ ರಮನ್ತಿ ಏಕೇ ಕಾಮಭೋಗಿನೋ, ಸಾ ಪನ ತೇಸಂ ರತಿ ಅನರಿಯಾ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಾ. ಅಹಞ್ಚಾ ತಿ ಅಹಂ ಪನ, ಏಕಕೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ರತೋ, ತತೋ ಏವ ರುಕ್ಖಮೂಲಸ್ಮಿಂ ರತೋ ಅಭಿರತೋ ವಿಹರಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಂ ಕಾಯಗತಾಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಪಸಂಸನತ್ಥಂ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಚೇ ಮೇ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಚೇ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ‘‘ಏಕಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ವರಂ ಯಾಚಾಮೀ’’ತಿ ಮಯಾ ಯಾಚಿತೋ ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತವರಾ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ತಥಾಗತಾ’’ತಿ ಅಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಯಥಾಯಾಚಿತಂ ವರಂ ದದೇಯ್ಯ, ಸೋ ಚ ವರೋ ಮಮಾಧಿಪ್ಪಾಯಪೂರಕೋ ಲಬ್ಭೇಥ ಮಯ್ಹಂ ಮನೋರಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಥೇರೋ ಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ವದತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಕಾಯಗತಾಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತೂ’’ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಂ ಕಾಯಗತಾಸತಿ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ವರಂ ಗಣ್ಹೇ ಅಹನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಗಣ್ಹೇಹಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ಕಾಯಗತಂ ಸತಿ’’ನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ಅಪರಿಕ್ಖಣಗರಹಾಮುಖೇನ ಪರಿಕ್ಖಣಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ –

೪೬೯.

‘‘ಯೇ ¶ ಮಂ ರೂಪೇನ ಪಾಮಿಂಸು, ಯೇ ಚ ಘೋಸೇನ ಅನ್ವಗೂ;

ಛನ್ದರಾಗವಸೂಪೇತಾ, ನ ಮಂ ಜಾನನ್ತಿ ತೇ ಜನಾ.

೪೭೦.

‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ನ ಜಾನಾತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ನ ಪಸ್ಸತಿ;

ಸಮನ್ತಾವರಣೋ ಬಾಲೋ, ಸ ವೇ ಘೋಸೇನ ವುಯ್ಹತಿ.

೪೭೧.

‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ನ ಜಾನಾತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸತಿ;

ಬಹಿದ್ಧಾ ಫಲದಸ್ಸಾವೀ, ಸೋಪಿ ಘೋಸೇನ ವುಯ್ಹತಿ.

೪೭೨.

‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ¶ ಪಜಾನಾತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸತಿ;

ಅನಾವರಣದಸ್ಸಾವೀ, ನ ಸೋ ಘೋಸೇನ ವುಯ್ಹತೀ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಯೇ ಮಂ ರೂಪೇನ ಪಾಮಿಂಸೂತಿ ಯೇ ಜನಾ ಅವಿದ್ದಸೂ ಮಮ ರೂಪೇನ ಅಪಸಾದಿಕೇನ ನಿಹೀನೇನ ‘‘ಆಕಾರಸದಿಸೀ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ, ಧಮ್ಮಸರೀರೇನ ಚ ಮಂ ನಿಹೀನಂ ಪಾಮಿಂಸು, ‘‘ಓರಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಹೀಳೇನ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ¶ ಮಞ್ಞಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಚ ಘೋಸೇನ ಅನ್ವಗೂತಿ ಯೇ ಚ ಸತ್ತಾ ಘೋಸೇನ ಮಞ್ಜುನಾ ಮಂ ಸಮ್ಭಾವನಾವಸೇನ ಅನುಗತಾ ಬಹು ಮಞ್ಞಿಂಸು, ತಂ ತೇಸಂ ಮಿಚ್ಛಾ, ನ ಹಿ ಅಹಂ ರೂಪಮತ್ತೇನ ಅವಮನ್ತಬ್ಬೋ, ಘೋಸಮತ್ತೇನ ವಾ ನ ಬಹುಂ ಮನ್ತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಛನ್ದರಾಗವಸೂಪೇತಾ, ನ ಮಂ ಜಾನನ್ತಿ ತೇ ಜನಾತಿ ತೇ ದುವಿಧಾಪಿ ಜನಾ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ವಸಂ ಉಪೇತಾ ಅಪ್ಪಹೀನಛನ್ದರಾಗಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಛನ್ದರಾಗಂ ಮಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ.

ಅವಿಸಯೋ ತೇಸಂ ಮಾದಿಸೋ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುತಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಧಮ್ಮಂ. ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಪರಸನ್ತಾನೇ. ಅಥ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ, ಮಮ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅಸೇಕ್ಖಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಂ. ಬಹಿದ್ಧಾತಿ, ಮಮೇವ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾದಿಯುತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪ್ಪವತ್ತಿಞ್ಚ. ಸಮನ್ತಾವರಣೋತಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಅಜಾನನೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಆವರಣಯುತ್ತೋ ಆವಟಞಾಣಗತಿಕೋ. ಸ ವೇ ಘೋಸೇನ ವುಯ್ಹತೀತಿ ಸೋ ಪರನೇಯ್ಯಬುದ್ಧಿಕೋ ಬಾಲೋ ಘೋಸೇನ ಪರೇಸಂ ವಚನೇನ ವುಯ್ಹತಿ ನಿಯ್ಯತಿ ಆಕಡ್ಢೀಯತಿ.

ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ಯೋ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಪನ ಸುತಾನುಸಾರೇನ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿಉಪಧಾರಣೇನ ವಾ ವಿಸೇಸತೋ ಪಸ್ಸತಿ. ‘‘ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಸೋಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಫಲದಸ್ಸಾವೀ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಫಲಮತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಘೋಸೇನ ವುಯ್ಹತಿ, ಸೋಪಿ ಮಾದಿಸೇ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯೋ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅಸೇಕ್ಖಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಗುಣಂ ಜಾನಾತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಅನಾವರಣದಸ್ಸಾವೀ ಕೇನಚಿ ಅನಾವಟೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಿಯಾನಂ ಗುಣೇ ¶ ದಟ್ಠುಂ ಞಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ, ನ ಸೋ ಘೋಸಮತ್ತೇನ ವುಯ್ಹತಿ ಯಾಥಾವತೋ ದಸ್ಸನತೋತಿ.

ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಭದ್ದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಏಕಪುತ್ತೋತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಭದ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಂ ಭಗವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಂ ಚೀವರಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನೋ ¶ ಚ ಅಪುತ್ತಕೇಸು ಮಾತಾಪಿತೂಸು ದೇವತಾಯಾಚನಾದೀನಿ ಕತ್ವಾಪಿ ಅಲಭನ್ತೇಸು ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ಮಯಂ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಲಚ್ಛಾಮ, ತಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಾಸತ್ಥಾಯ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಯಾಚಿತ್ವಾ ಗತೇಸು ಸತ್ಥು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಖೀಣಾಯುಕೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವರಞ್ಞಾ ‘‘ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಹೀ’’ತಿ ಆಣತ್ತೋ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಭದ್ದೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ತಂ ಸತ್ತವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಂ ಜಾತಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಆಯಾಚಿತ್ವಾ ಲದ್ಧದಾರಕೋ, ಇಮಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಿಯ್ಯಾತೇಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ. ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಚ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪಾವಿಸಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಮುಖಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸೂರಿಯೇ ಅನೋಗ್ಗತೇಯೇವ ಭಾವನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೫.೫೪-೬೯) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಮಹಾಮುನಿಂ;

ಉಪೇತಿ ಜನತಾ ಸಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕಂ.

‘‘ಸತ್ತುಕಞ್ಚ ಬದ್ಧಕಞ್ಚ, ಆಮಿಸಂ ಪಾನಭೋಜನಂ;

ದದನ್ತಿ ಸತ್ಥುನೋ ಸಬ್ಬೇ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತೇ ಅನುತ್ತರೇ.

‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ದೇವದೇವಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ, ಸಙ್ಘಮ್ಪಿ ಚ ಅನುತ್ತರಂ.

‘‘ಉಯ್ಯೋಜಿತಾ ¶ ಮಯಾ ಚೇತೇ, ನಿಮನ್ತೇಸುಂ ತಥಾಗತಂ;

ಕೇವಲಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನುತ್ತರಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಪಲ್ಲಙ್ಕಂ, ಸೋವಣ್ಣಂ ಗೋನಕತ್ಥತಂ;

ತೂಲಿಕಾಪಟಲಿಕಾಯ, ಖೋಮಕಪ್ಪಾಸಿಕೇಹಿ ಚ;

ಮಹಾರಹಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಿಂ, ಆಸನಂ ಬುದ್ಧಯುತ್ತಕಂ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ದೇವದೇವೋ ನರಾಸಭೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿಬ್ಯೂಳ್ಹೋ, ಮಮ ದ್ವಾರಮುಪಾಗಮಿ.

‘‘ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಲೋಕನಾಥಂ ಯಸಸ್ಸಿನಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಅಭಿನಾಮಯಿಂ ಸಙ್ಘರಂ.

‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಪರಮನ್ನೇನ ತಪ್ಪಯಿಂ.

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಯೇನಿದಂ ಆಸನಂ ದಿನ್ನಂ, ಸೋವಣ್ಣಂ ಗೋನಕತ್ಥತಂ;

ತಮಹಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಣಾಥ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ಚತುಸತ್ತತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ¶ ಸೋ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ;

ಅನುಭೋಸ್ಸತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಅಚ್ಛರಾಹಿ ಪುರಕ್ಖತೋ.

‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ಸಹಸ್ಸಂ, ವಸುಧಂ ಆವಸಿಸ್ಸತಿ;

ಏಕಪಞ್ಞಾಸಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸಬ್ಬಾಸು ಭವಯೋನೀಸು, ಉಚ್ಚಾಕುಲೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಸೋ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಭದ್ದಿಯೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ವಿವೇಕಮನುಯುತ್ತೋಮ್ಹಿ, ಪನ್ತಸೇನನಿವಾಸಹಂ;

ಫಲಞ್ಚಾಧಿಗತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಚತ್ತಕ್ಲೇಸೋಮ್ಹಿ ಅಜ್ಜಹಂ.

‘‘ಮಮ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ;

ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಸ ¶ ಭಗವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ, ಭದ್ದಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಾವದೇವ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಜಲಿಕೋ ಸತ್ಥು ಸಮೀಪೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಸಾ ಏವ ಚಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಅಹೋಸಿ. ಬುದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಕಿರೇಸಾ. ಥೇರೋ ಜಾತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಥನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೪೭೩.

‘‘ಏಕಪುತ್ತೋ ಅಹಂ ಆಸಿಂ, ಪಿಯೋ ಮಾತು ಪಿಯೋ ಪಿತು;

ಬಹೂಹಿ ವತಚರಿಯಾಹಿ, ಲದ್ಧೋ ಆಯಾಚನಾಹಿ ಚ.

೪೭೪.

‘‘ತೇ ಚ ಮಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ, ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಹಿತೇಸಿನೋ;

ಉಭೋ ಪಿತಾ ಚ ಮಾತಾ ಚ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪನಾಮಯುಂ.

೪೭೫.

‘‘ಕಿಚ್ಛಾ ಲದ್ಧೋ ಅಯಂ ಪುತ್ತೋ, ಸುಖುಮಾಲೋ ಸುಖೇಧಿತೋ;

ಇಮಂ ದದಾಮ ತೇ ನಾಥ, ಜಿನಸ್ಸ ಪರಿಚಾರಕಂ.

೪೭೬.

‘‘ಸತ್ಥಾ ಚ ಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಯ್ಹ, ಆನನ್ದಂ ಏತದಬ್ರವಿ;

ಪಬ್ಬಾಜೇಹಿ ಇಮಂ ಖಿಪ್ಪಂ, ಹೇಸ್ಸತ್ಯಾಜಾನಿಯೋ ಅಯಂ.

೪೭೭.

‘‘ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾನ ¶ ಮಂ ಸತ್ಥಾ, ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸೀ ಜಿನೋ;

ಅನೋಗ್ಗತಸ್ಮಿಂ ಸೂರಿಯಸ್ಮಿಂ, ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ.

೪೭೮.

‘‘ತತೋ ¶ ಸತ್ಥಾ ನಿರಾಕತ್ವಾ, ಪಟಿಸಲ್ಲಾನವುಟ್ಠಿತೋ;

ಏಹಿ ಭದ್ದಾತಿ ಮಂ ಆಹ, ಸಾ ಮೇ ಆಸೂಪಸಮ್ಪದಾ.

೪೭೯.

‘‘ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸೇನ, ಲದ್ಧಾ ಮೇ ಉಪಸಮ್ಪದಾ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಅಹೋ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ವತಚರಿಯಾಹೀತಿ, ‘‘ಏವಂ ಕತ್ವಾ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಖೀರಂ ಪಾಯಿತ್ವಾ, ಅನಸನಾದಿವತಚರಣೇಹಿ. ಆಯಾಚನಾಹೀತಿ ದೇವತಾಯಾಚನಾಹಿ ಸತ್ಥುಆಯಾಚನಾಯ ಚ, ಇದಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ಇತರಂ ಥೇರೋ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಕಿಚ್ಛಲದ್ಧಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ವದತಿ.

ತೇತಿ ¶ ಮಾತಾಪಿತರೋ. ಉಪನಾಮಯುನ್ತಿ ಉಪನಾಮೇಸುಂ.

ಸುಖೇಧಿತೋತಿ ಸುಖಸಂವಡ್ಢಿತೋ. ತೇತಿ ತುಯ್ಹಂ. ಪರಿಚಾರಕನ್ತಿ ಕಿಂಕಾರಂ.

ಹೇಸ್ಸತ್ಯಾಜಾನಿಯೋ ಅಯನ್ತಿ ಅಯಂ ದಾರಕೋ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಆಜಾನೀಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಖಿಪ್ಪಂ ಅಜ್ಜೇವ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀತಿ ಏತಂ ಅಬ್ರವಿ, ಆಹ.

ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾನಾತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ. ವಿಹಾರನ್ತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ. ಅನೋಗ್ಗತಸ್ಮಿಂ ಸೂರಿಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸೂರಿಯೇ ಅನತ್ಥಙ್ಗತೇಯೇವ. ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇತಿ ತತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭತೋ ಪರಂ ನ ಚಿರೇನೇವ ಖಣೇನ ಸಬ್ಬಾಸವೇಹಿ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ಅಹೋಸಿಂ.

ತತೋತಿ ಮಮ ಆಸವಕ್ಖಯತೋ ಪಚ್ಛಾ. ನಿರಾಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾಪನ್ನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಸಲ್ಲಾನವುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ. ಸಾ ಮೇ ಆಸೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಯಾ ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ‘‘ಏಹಿ, ಭದ್ದಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ವಾಚಾ ಪವತ್ತಾ, ಸಾ ಏವ ಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಆಸಿ. ಏವಂ ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸೇನ, ಲದ್ಧಾ ಮೇ ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಅತ್ತನೋ ಕತಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹೋ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ’’ತಿ ಖೀಣಾಸವಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾಪಿ ಪುನ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ’’ತಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞೇಕದೇಸದಸ್ಸನಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಭಾವವಿಭಾವನತ್ಥಂ. ತೇನಾಹ ಅಪದಾನೇ ‘‘ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ’’ತಿ.

ಭದ್ದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ದಿಸ್ವಾ ¶ ¶ ಪಾಸಾದಛಾಯಾಯನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಿಜ್ಜಾಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ¶ ಪಬ್ಬತೇ ವಿಹರತಿ. ಸತ್ಥಾ ಆಸನ್ನಮರಣಂ ತಂ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ಪುಪ್ಫಮಯಂ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಅನಿಚ್ಚತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ಆಕಾಸೇನ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತಂ ನಿಚ್ಚಗ್ಗಾಹಂ ಪಹಾಯ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ, ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ, ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜಿತ್ವಾ, ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಸೋಪಾಕಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ಜಾತಿಆಗತೇನ ಸೋಪಾಕೋತಿ ನಾಮೇನ ಪಞ್ಞಾಯಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಾಣಿಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ‘ಸೋಪಾಕೋ’ತಿ ಪನ ನಾಮಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಅಪದಾನಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಭವೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ, ಸೋಪಾಕಯೋನುಪಾಗಮಿ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ.

ತಸ್ಸ ಚತುಮಾಸಜಾತಸ್ಸ ಪಿತಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ, ಚೂಳಪಿತಾ ಪೋಸೇಸಿ. ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ ಜಾತೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಚೂಳಪಿತಾ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತೇನ ಕಲಹಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ, ತಂ ಸುಸಾನಂ ನೇತ್ವಾ, ದ್ವೇ ಹತ್ಥೇ ರಜ್ಜುಯಾ ಏಕತೋ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ತಾಯ ಏವ ರಜ್ಜುಯಾ ಮತಮನುಸ್ಸಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಗಾಳ್ಹಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗತೋ ‘‘ಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋ ಖಾದನ್ತೂ’’ತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕತಾಯ ದಾರಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಫಲೇನ ಸಯಂ ಮಾರೇತುಂ ನ ವಿಸಹಿ, ಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋಪಿ ನ ಅಭಿಭವಿಂಸು. ದಾರಕೋ ಅಡ್ಢರತ್ತಸಮಯೇ ಏವಂ ವಿಪ್ಪಲಪತಿ –

‘‘ಕಾ ಗತಿ ಮೇ ಅಗತಿಸ್ಸ, ಕೋ ವಾ ಬನ್ಧು ಅಬನ್ಧುನೋ;

ಸುಸಾನಮಜ್ಝೇ ಬನ್ಧಸ್ಸ, ಕೋ ಮೇ ಅಭಯದಾಯಕೋ’’ತಿ.

ಸತ್ಥಾ ತಾಯ ವೇಲಾಯ ವೇನೇಯ್ಯಬನ್ಧವೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ದಾರಕಸ್ಸ ಹದಯಬ್ಭನ್ತರೇ ಪಜ್ಜಲನ್ತಂ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಓಭಾಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ಸತಿಂ ಜನೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ –

‘‘ಏಹಿ ¶ ಸೋಪಾಕ ಮಾ ಭಾಯಿ, ಓಲೋಕಸ್ಸು ತಥಾಗತಂ;

ಅಹಂ ತಂ ತಾರಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ರಾಹುಮುಖೇವ ಚನ್ದಿಮ’’ನ್ತಿ.

ದಾರಕೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಛಿನ್ನಬನ್ಧನೋ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಸಮ್ಮುಖೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪುತ್ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೀ ಚೂಳಪಿತರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಕಥಿತಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ¶ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಚಿನನ್ತೀ ¶ ‘‘ಬುದ್ಧಾ ಕಿರ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಮ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ಜಾನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ, ಇದ್ಧಿಯಾ ತಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಪುತ್ತಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪಿಚ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ತಾಯ ಪುಟ್ಠೋ –

‘‘ನ ಸನ್ತಿ ಪುತ್ತಾ ತಾಣಾಯ, ನ ಪಿತಾ ನಾಪಿ ಬನ್ಧವಾ;

ಅನ್ತಕೇನಾಧಿಪನ್ನಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಞಾತೀಸು ತಾಣತಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೮೮) –

ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಅಹೋಸಿ. ದಾರಕೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೧೧೨-೧೨೩) –

‘‘ಪಬ್ಭಾರಂ ಸೋಧಯನ್ತಸ್ಸ, ವಿಪಿನೇ ಪಬ್ಬತುತ್ತಮೇ;

ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ನಾಮ ಭಗವಾ, ಆಗಚ್ಛಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ.

‘‘ಬುದ್ಧಂ ಉಪಗತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಸನ್ಥರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾನ, ಪುಪ್ಫಾಸನಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಪುಪ್ಫಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ಮಮಞ್ಚ ಗತಿಮಞ್ಞಾಯ, ಅನಿಚ್ಚತಮುದಾಹರಿ.

‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋ;

ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋ.

‘‘ಇದಂ ವತ್ವಾನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ;

ನಭಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಮೀ ವೀರೋ, ಹಂಸರಾಜಾವ ಅಮ್ಬರೇ.

‘‘ಸಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಜಹಿತ್ವಾನ, ಭಾವಯಾನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಹಂ;

ಏಕಾಹಂ ಭಾವಯಿತ್ವಾನ, ತತ್ಥ ಕಾಲಂ ಕತೋ ಅಹಂ.

‘‘ದ್ವೇ ಸಮ್ಪತ್ತೀ ಅನುಭೋತ್ವಾ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಪಚ್ಛಿಮೇ ಭವೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ, ಸಪಾಕಯೋನುಪಾಗಮಿಂ.

‘‘ಅಗಾರಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ;

ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸೋಹಂ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ¶ ಪಹಿತತ್ತೋ, ಸೀಲೇಸು ಸುಸಮಾಹಿತೋ;

ತೋಸೇತ್ವಾನ ಮಹಾನಾಗಂ, ಅಲತ್ಥಂ ಉಪಸಮ್ಪದಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪುಪ್ಫದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಂ ಭಾವಯಿಂ ತದಾ;

ತಂ ಸಞ್ಞಂ ಭಾವಯನ್ತಸ್ಸ, ಪತ್ತೋ ಮೇ ಆಸವಕ್ಖಯೋ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಇದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸಂಹರಿ. ಸಾಪಿ ಪುತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಗತಾ. ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಚ್ಛಾಯಾಯಂ ಚಙ್ಕಮನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಚಙ್ಕಮಿ. ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅನುಜಾನಿತುಕಾಮೋ ‘‘ಏಕಂ ನಾಮ ಕಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದಸ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋಪಿ ಸತ್ಥು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸಂಸನ್ದೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಖು. ಪಾ. ೪.೧) ತೇ ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ತೇನೇವ ತೇ ಕುಮಾರಪಞ್ಹಾ ನಾಮ ಜಾತಾ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೇನ ಆರಾಧಿತಚಿತ್ತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅನುಜಾನಿ. ತೇನ ಸಾ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಜಾತಾ. ತಸ್ಸಿಮಂ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೪೮೦.

‘‘ದಿಸ್ವಾ ಪಾಸಾದಛಾಯಾಯಂ, ಚಙ್ಕಮನ್ತಂ ನರುತ್ತಮಂ;

ತತ್ಥ ನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ, ವನ್ದಿಸ್ಸಂ ಪುರಿಸುತ್ತಮಂ.

೪೮೧.

‘‘ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ, ಸಂಹರಿತ್ವಾನ ಪಾಣಯೋ;

ಅನುಚಙ್ಕಮಿಸ್ಸಂ ವಿರಜಂ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಮುತ್ತಮಂ.

೪೮೨.

‘‘ತತೋ ಪಞ್ಹೇ ಅಪುಚ್ಛಿ ಮಂ, ಪಞ್ಹಾನಂ ಕೋವಿದೋ ವಿದೂ;

ಅಚ್ಛಮ್ಭೀ ಚ ಅಭೀತೋ ಚ, ಬ್ಯಾಕಾಸಿಂ ಸತ್ಥುನೋ ಅಹಂ.

೪೮೩.

‘‘ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇಸು ಪಞ್ಹೇಸು, ಅನುಮೋದಿ ತಥಾಗತೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ, ಇಮಮತ್ಥಂ ಅಭಾಸಥ.

೪೮೪.

‘‘‘ಲಾಭಾ ಅಙ್ಗಾನಂ ಮಗಧಾನಂ, ಯೇಸಾಯಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ;

ಚೀವರಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಞ್ಚ, ಪಚ್ಚಯಂ ಸಯನಾಸನಂ;

ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಾಮೀಚಿಂ, ತೇಸಂ ಲಾಭಾ’ತಿ ಚಾಬ್ರವಿ.

೪೮೫.

‘‘‘ಅಜ್ಜದಗ್ಗೇ ¶ ಮಂ ಸೋಪಾಕ, ದಸ್ಸನಾಯೋಪಸಙ್ಕಮ;

ಏಸಾ ಚೇವ ತೇ ಸೋಪಾಕ, ಭವತು ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’’.

೪೮೬.

‘‘ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸೇನ, ಲದ್ಧಾನ ಉಪಸಮ್ಪದಂ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಅಹೋ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಪಾಸಾದಛಾಯಾಯನ್ತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಚ್ಛಾಯಾಯಂ. ವನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಭಿವನ್ದಿಂ.

ಸಂಹರಿತ್ವಾನ ಪಾಣಯೋತಿ ಉಭೋ ಹತ್ಥೇ ಕಮಲಮಕುಳಾಕಾರೇನ ಸಙ್ಗತೇ ಕತ್ವಾ, ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನುಚಙ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಅನುಪಚ್ಛತೋ ಅನುಗಮನವಸೇನ ಚಙ್ಕಮಿಂ. ವಿರಜನ್ತಿ ವಿಗತರಾಗಾದಿರಜಂ.

ಪಞ್ಹೇತಿ ಕುಮಾರಪಞ್ಹೇ. ವಿದೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ವಿದಿತವಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಯಸ್ಸ ಚ ಸೇತುಘಾತೇನ ಪಹೀನತ್ತಾ ಅಚ್ಛಮ್ಭೀ ಚ ಅಭೀತೋ ಚ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಯೇಸಾಯನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಅಙ್ಗಮಗಧಾನಂ ಅಯಂ ಸೋಪಾಕೋ. ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಂ. ಸಾಮೀಚಿನ್ತಿ ಮಗ್ಗದಾನಬೀಜನಾದಿಸಾಮೀಚಿಕಿರಿಯಂ.

ಅಜ್ಜದಗ್ಗೇತಿ ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅಜ್ಜ ಅಗ್ಗೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ, ಅಜ್ಜ ಪಟ್ಠಾಯ. ‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ಅಜ್ಜತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಸ್ಸನಾಯೋಪಸಙ್ಕಮಾತಿ ‘‘ಹೀನಜಚ್ಚೋ, ವಯಸಾ ತರುಣತರೋ’’ತಿ ವಾ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಾಯ ಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮ. ಏಸಾ ಚೇವಾತಿ ಯಾ ತಸ್ಸ ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ಕತಾ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ. ಏಸಾಯೇವ ತೇ ಭವತು ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಇತಿ ಚ ಅಬ್ರವೀತಿ ಯೋಜನಾ. ‘‘ಲದ್ಧಾ ಮೇ ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ. ಯೇ ಪನ ‘‘ಲದ್ಧಾನ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಸತ್ತವಸ್ಸೇನಾತಿ ಸತ್ತಮೇನ ವಸ್ಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸತ್ತವಸ್ಸೇನ ವಾ ಹುತ್ವಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅವುತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಸರಭಙ್ಗತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸರೇ ¶ ಹತ್ಥೇಹೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸರಭಙ್ಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಅನಭಿಲಕ್ಖಿತೋತಿಸ್ಸ ಕುಲವಂಸಾಗತಂ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಕಾಮೇ ಪಹಾಯ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸರತಿಣಾನಿ ¶ ಸಯಮೇವ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕತ್ವಾ ವಸತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸರಭಙ್ಗೋತಿಸ್ಸ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಸತಿ. ಅಥಸ್ಸ ತಾಪಸಕಾಲೇ ಕತಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಾ ಜಿಣ್ಣಾ ಪಲುಗ್ಗಾ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ¶ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಕಿಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ಕುಟಿಕಂ ನ ಪಟಿಸಙ್ಖರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಥೇರೋ ‘‘ಕುಟಿಕಾ ಯಥಾ ತಾಪಸಕಾಲೇ ಕತಾ, ಇದಾನಿ ತಥಾ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೪೮೭.

‘‘ಸರೇ ಹತ್ಥೇಹಿ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಕತ್ವಾನ ಕುಟಿಮಚ್ಛಿಸಂ;

ತೇನ ಮೇ ಸರಭಙ್ಗೋತಿ, ನಾಮಂ ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಹು.

೪೮೮.

‘‘ನ ಮಯ್ಹಂ ಕಪ್ಪತೇ ಅಜ್ಜ, ಸರೇ ಹತ್ಥೇಹಿ ಭಞ್ಜಿತುಂ;

ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ನೋ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ಗೋತಮೇನ ಯಸಸ್ಸಿನಾ’’ತಿ. – ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಸರೇ ಹತ್ಥೇಹಿ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ತಾಪಸಕಾಲೇ ಸರತಿಣಾನಿ ಮಮ ಹತ್ಥೇಹಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಿಣಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಚ್ಛಿಸಂ ವಸಿಂ, ನಿಸೀದಿಞ್ಚೇವ ನಿಪಜ್ಜಿಞ್ಚ. ತೇನಾತಿ ಕುಟಿಕರಣತ್ಥಂ ಸರಾನಂ ಭಞ್ಜನೇನ. ಸಮ್ಮುತಿಯಾತಿ ಅನ್ವತ್ಥಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಸರಭಙ್ಗೋತಿ, ನಾಮಂ ಅಹು ಅಹೋಸಿ.

ನ ಮಯ್ಹಂ ಕಪ್ಪತೇ ಅಜ್ಜಾತಿ ಅಜ್ಜ ಇದಾನಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಸರೇ ಸರತಿಣೇ ಹತ್ಥೇಹಿ ಭಞ್ಜಿತುಂ ನ ಕಪ್ಪತೇ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ನೋ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ಗೋತಮೇನ ಯಸಸ್ಸಿನಾತಿ. ತೇನ ಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಂ ಮಯಂ ಜೀವಿತಹೇತುನಾಪಿ ನಾತಿಕ್ಕಮಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏವಂ ¶ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ತಿಣಕುಟಿಕಾಯ ಅಪಟಿಸಙ್ಖರಣೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪರೇನಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

೪೮೯.

‘‘ಸಕಲಂ ಸಮತ್ತಂ ರೋಗಂ, ಸರಭಙ್ಗೋ ನಾದ್ದಸಂ ಪುಬ್ಬೇ;

ಸೋಯಂ ರೋಗೋ ದಿಟ್ಠೋ, ವಚನಕರೇನಾತಿದೇವಸ್ಸಾ’’ತಿ. – ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ;

ತತ್ಥ ಸಕಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ. ಸಮತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ, ಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ಅನವಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೋಗನ್ತಿ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ರುಜನಟ್ಠೇನ ರೋಗಭೂತಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ನಾದ್ದಸಂ ಪುಬ್ಬೇತಿ ¶ ಸತ್ಥು ಓವಾದಪಟಿಲಾಭತೋ ಪುಬ್ಬೇ ನ ಅದ್ದಕ್ಖಿಂ. ಸೋಯಂ ರೋಗೋ ದಿಟ್ಠೋ, ವಚನಕರೇನಾತಿದೇವಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದೇವೇ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಅತಿದೇವಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಓವಾದಪಟಿಕರೇನ ಸರಭಙ್ಗೇನ ಸೋ ಅಯಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತೋ ರೋಗೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧತೋ ದಿಟ್ಠೋ, ಪರಿಞ್ಞಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ಏವಂ ಅತ್ತಭಾವಕುಟಿಕಾಯಮ್ಪಿ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಬಾಹಿರಂ ತಿಣಕುಟಿಕಂ ಕಥಂ ಪಟಿಸಙ್ಖರಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೇನ ಮಯಾ ಅಯಂ ಅತ್ತಭಾವರೋಗೋ ಯಾಥಾವತೋ ದಿಟ್ಠೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಸಾಧಾರಣೋ. ಯೇನ ನೇಸಂ ಓವಾದಧಮ್ಮೋಪಿ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣಸದಿಸೋ ಯತ್ಥಾಹಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತೋತಿ ¶ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –

೪೯೦.

‘‘ಯೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನ ಗತೋ ವಿಪಸ್ಸೀ, ಯೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನ ಸಿಖೀ ಚ ವೇಸ್ಸಭೂ;

ಕಕುಸನ್ಧಕೋಣಾಗಮನೋ ಚ ಕಸ್ಸಪೋ, ತೇನಞ್ಜಸೇನ ಅಗಮಾಸಿ ಗೋತಮೋ.

೪೯೧.

‘‘ವೀತತಣ್ಹಾ ಅನಾದಾನಾ, ಸತ್ತ ಬುದ್ಧಾ ಖಯೋಗಧಾ;

ಯೇಹಾಯಂ ದೇಸಿತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಧಮ್ಮಭೂತೇಹಿ ತಾದಿಭಿ.

೪೯೨.

‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಪಾಣಿನಂ;

ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದಯೋ ಮಗ್ಗೋ, ನಿರೋಧೋ ದುಕ್ಖಸಙ್ಖಯೋ.

೪೯೩.

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ¶ ನಿವತ್ತತೇ ದುಕ್ಖಂ, ಸಂಸಾರಸ್ಮಿಂ ಅನನ್ತಕಂ;

ಭೇದಾ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ, ಜೀವಿತಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಖಯಾ;

ಅಞ್ಞೋ ಪುನಬ್ಭವೋ ನತ್ಥಿ, ಸುವಿಮುತ್ತೋಮ್ಹಿ ಸಬ್ಬಧೀ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –

ತತ್ಥ ಯೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಯೇನೇವ ಸಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಅರಿಯೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೇನ ಮಗ್ಗೇನ. ಗತೋತಿ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗತೋ. ವಿಪಸ್ಸೀತಿ ವಿಪಸ್ಸೀ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ಕಕುಸನ್ಧಾತಿ ಅವಿಭತ್ತಿಕೋ ನಿದ್ದೇಸೋ. ‘‘ಕಕುಸನ್ಧಕೋಣಾಗಮನಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತೇನಞ್ಜಸೇನಾತಿ ತೇನೇವ ಅಞ್ಜಸೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ.

ಅನಾದಾನಾತಿ ಅನುಪಾದಾನಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ವಾ. ಖಯೋಗಧಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಾ ನಿಬ್ಬಾನಪತಿಟ್ಠಾ. ಯೇಹಾಯಂ ದೇಸಿತೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಯೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಅಯಂ ಸಾಸನಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ ಪವೇದಿತೋ. ಧಮ್ಮಭೂತೇಹೀತಿ ಧಮ್ಮಕಾಯತಾಯ ಧಮ್ಮಸಭಾವೇಹಿ, ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮತೋ ವಾ ಭೂತೇಹಿ ಜಾತೇಹಿ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಪತ್ತೇಹಿ. ತಾದಿಭೀತಿ, ಇಟ್ಠಾದೀಸು ತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತೇಹಿ.

‘‘ಚತ್ತಾರಿ ¶ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಹಿ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಧಮ್ಮದಸ್ಸನಂ. ವಚನತ್ಥತೋ ಪನ ಅರಿಯಾನಿ ಚ ಅವಿತಥಟ್ಠೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಚಾತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಾ ಭಗವತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ತೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ, ಅರಿಯಭಾವಕರಾನಿ ವಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ. ಕುಚ್ಛಿತಭಾವತೋ ತುಚ್ಛಭಾವತೋ ಚ ದುಕ್ಖಂ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ. ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದೇತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮುದಯೋ, ತಣ್ಹಾ. ಕಿಲೇಸೇ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗೀಯತೀತಿ ವಾ ಮಗ್ಗೋ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮಾ. ಸಂಸಾರಚಾರಕಸಙ್ಖಾತೋ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ರೋಧೋ, ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಧಿಗತೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರೋಧಾಭಾವೋ ಹೋತಿ, ನಿರುಜ್ಝತಿ ದುಕ್ಖಮೇತ್ಥಾತಿ ವಾ ನಿರೋಧೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ದುಕ್ಖಸಙ್ಖಯೋ’’ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ¶ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಧಿಗತೇ. ನಿವತ್ತತೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಸತಿ ಅನನ್ತಕಂ ಅಪರಿಯನ್ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಂಸಾರೇ ಜಾತಿಆದಿದುಕ್ಖಂ ನ ಪವತ್ತತಿ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಸೋ ನಿರೋಧೋತಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಭೂತೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ದೇಸಿತೋ ¶ ಧಮ್ಮೋತಿ ಯೋಜನಾ. ‘‘ಭೇದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ರೋಗೋ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ದುಕ್ಖಪರಿಞ್ಞಾಯ ಸೂಚಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತೇ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪನ ಪಾಠೇ ಸಕಲಗಾಥಾಯ ತತ್ಥಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಯಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧಾದಿಪಟಿಪಾಟಿಸಞ್ಞಿತೇ ಸಂಸಾರೇ ಇದಂ ಅನನ್ತಕಂ ಜಾತಿಆದಿದುಕ್ಖಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಸೋ ಇತೋ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಅಞ್ಞೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವನಭಾವತೋ ಪುನಬ್ಭವೋ. ಇಮಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸಙ್ಖಯಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ಭೇದಾ ವಿನಾಸಾ ಉದ್ಧಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಧಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಭವೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ಅಮ್ಹೀತಿ.

ಸರಭಙ್ಗತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸತ್ತಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತೋ

೧. ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ಕಮ್ಮಂ ಬಹುಕನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿಯಮಾನಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಪಣಿಧಾನಂ ಕತ್ವಾ, ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ, ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ವಿಜ್ಜಾಧರೋ ಹುತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಕಣಿಕಾರಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ.

ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಸುವಣ್ಣಚೇತಿಯಕರಣಟ್ಠಾನೇ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಾಯ ಸುವಣ್ಣಿಟ್ಠಕಾಯ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸರೀರಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ.

ತತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿತ್ವಾ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಉಜ್ಜೇನಿಯಂ ರಞ್ಞೋ ಚಣ್ಡಪಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಪುರೋಹಿತಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಮಾತಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ, ಅತ್ತನೋ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಕಞ್ಚನಮಾಣವೋ ತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ವುಡ್ಢಿಮನ್ವಾಯ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ. ಸೋ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಕಚ್ಚಾಯನೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ತಂ ರಾಜಾ ಚಣ್ಡಪಜ್ಜೋತೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ತ್ವಂ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಇಧಾನೇಹೀ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಅತ್ತಟ್ಠಮೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತೋ. ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋ ಸತ್ತಹಿ ಜನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೪.೧-೨೭) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ¶ ¶ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಅನೇಜೋ ಅಜಿತಂ ಜಯೋ;

ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಕಪ್ಪಾನಂ, ಇತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ನಾಯಕೋ.

‘‘ವೀರೋ ಕಮಲಪತ್ತಕ್ಖೋ, ಸಸಙ್ಕವಿಮಲಾನನೋ;

ಕನಕಾಚಲಸಙ್ಕಾಸೋ, ರವಿದಿತ್ತಿಸಮಪ್ಪಭೋ.

‘‘ಸತ್ತನೇತ್ತಮನೋಹಾರೀ, ವರಲಕ್ಖಣಭೂಸಿತೋ;

ಸಬ್ಬವಾಕ್ಯಪಥಾತೀತೋ, ಮನುಜಾಮರಸಕ್ಕತೋ.

‘‘ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಬೋಧಯಂ ಸತ್ತೇ, ವಾಗೀಸೋ ಮಧುರಸ್ಸರೋ;

ಕರುಣಾನಿಬನ್ಧಸನ್ತಾನೋ, ಪರಿಸಾಸು ವಿಸಾರದೋ.

‘‘ದೇಸೇತಿ ಮಧುರಂ ಧಮ್ಮಂ, ಚತುಸಚ್ಚೂಪಸಂಹಿತಂ;

ನಿಮುಗ್ಗೇ ಮೋಹಪಙ್ಕಮ್ಹಿ, ಸಮುದ್ಧರತಿ ಪಾಣಿನೇ.

‘‘ತದಾ ಏಕಚರೋ ಹುತ್ವಾ, ತಾಪಸೋ ಹಿಮವಾಲಯೋ;

ನಭಸಾ ಮಾನುಸಂ ಲೋಕಂ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಜಿನಮದ್ದಸಂ.

‘‘ಉಪೇಚ್ಚ ಸನ್ತಿಕಂ ತಸ್ಸ, ಅಸ್ಸೋಸಿಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ;

ವಣ್ಣಯನ್ತಸ್ಸ ವೀರಸ್ಸ, ಸಾವಕಸ್ಸ ಮಹಾಗುಣಂ.

‘‘ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪಕಾಸಯಂ;

ಪರಿಸಂ ಮಞ್ಚ ತೋಸೇತಿ, ಯಥಾ ಕಚ್ಚಾಯನೋ ಅಯಂ.

‘‘ನಾಹಂ ಏವಮಿಧೇಕಚ್ಚಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಸಾವಕಂ;

ತಸ್ಮಾತದಗ್ಗೇ ಏಸಗ್ಗೋ, ಏವಂ ಧಾರೇಥ ಭಿಕ್ಖವೋ.

‘‘ತದಾಹಂ ವಿಮ್ಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ಸುತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಂ ಮನೋರಮಂ;

ಹಿಮವನ್ತಂ ಗಮಿತ್ವಾನ, ಆಹಿತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಸಞ್ಚಯಂ.

‘‘ಪೂಜೇತ್ವಾ ಲೋಕಸರಣಂ, ತಂ ಠಾನಮಭಿಪತ್ಥಯಿಂ;

ತದಾ ಮಮಾಸಯಂ ಞತ್ವಾ, ಬ್ಯಾಕಾಸಿ ಸ ರಣಞ್ಜಹೋ.

‘‘ಪಸ್ಸಥೇತಂ ಇಸಿವರಂ, ನಿದ್ಧನ್ತಕನಕತ್ತಚಂ;

ಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮಂ ಪೀಣಂಸಂ, ಅಚಲಂ ಪಞ್ಜಲಿಂ ಠಿತಂ.

‘‘ಹಾಸಂ ಸುಪುಣ್ಣನಯನಂ, ಬುದ್ಧವಣ್ಣಗತಾಸಯಂ;

ಧಮ್ಮಜಂ ಉಗ್ಗಹದಯಂ, ಅಮತಾಸಿತ್ತಸನ್ನಿಭಂ.

‘‘ಕಚ್ಚಾನಸ್ಸ ¶ ಗುಣಂ ಸುತ್ವಾ, ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥಯಂ ಠಿತೋ;

ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಗೋತಮಸ್ಸ ಮಹಾಮುನೇ.

‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಕಚ್ಚಾನೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಮಹಾಞಾಣೀ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿದೂ ಮುನೇ;

ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ ತಂ ಠಾನಂ, ಯಥಾಯಂ ಬ್ಯಾಕತೋ ಮಯಾ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ದುವೇ ಭವೇ ಸಂಸರಾಮಿ, ದೇವತ್ತೇ ಅಥ ಮಾನುಸೇ;

ಅಞ್ಞಂ ಗತಿಂ ನ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ದುವೇ ಕುಲೇ ಪಜಾಯಾಮಿ, ಖತ್ತಿಯೇ ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ;

ನೀಚೇ ಕುಲೇ ನ ಜಾಯಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಚ ಭವೇ ದಾನಿ, ಜಾತೋ ಉಜ್ಜೇನಿಯಂ ಪುರೇ;

ಪಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಚ ಚಣ್ಡಸ್ಸ, ಪುರೋಹಿತದಿಜಾಧಿನೋ.

‘‘ಪುತ್ತೋ ತಿರಿಟಿವಚ್ಛಸ್ಸ, ನಿಪುಣೋ ವೇದಪಾರಗೂ;

ಮಾತಾ ಚ ಚನ್ದಿಮಾ ನಾಮ, ಕಚ್ಚಾನೋಹಂ ವರತ್ತಚೋ.

‘‘ವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಭೂಮಿಪಾಲೇನ ಪೇಸಿತೋ;

ದಿಸ್ವಾ ಮೋಕ್ಖಪುರದ್ವಾರಂ, ನಾಯಕಂ ಗುಣಸಞ್ಚಯಂ.

‘‘ಸುತ್ವಾ ಚ ವಿಮಲಂ ವಾಕ್ಯಂ, ಗತಿಪಙ್ಕವಿಸೋಸನಂ;

ಪಾಪುಣಿಂ ಅಮತಂ ಸನ್ತಂ, ಸೇಸೇಹಿ ಸಹ ಸತ್ತಹಿ.

‘‘ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿದೂ ಜಾತೋ, ಸುಗತಸ್ಸ ಮಹಾಮತೇ.

ಠಪಿತೋ ಏತದಗ್ಗೇ ಚ, ಸುಸಮಿದ್ಧಮನೋರಥೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ತೇ ತಾವದೇವ ದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಕೇಸಮಸ್ಸುಕಾ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ. ಏವಂ ಥೇರೋ ಸದತ್ಥಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ರಾಜಾ ಪಜ್ಜೋತೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಪಾದೇ ವನ್ದಿತುಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸೋತುಂ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ, ‘‘ತ್ವಂಯೇವ, ಭಿಕ್ಖು, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛ, ತಯಿ ಗತೇಪಿ ರಾಜಾ ಪಸೀದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ಆಣಾಯ ಅತ್ತಟ್ಠಮೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಅವನ್ತೀಸು ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಮೇವ ಗತೋ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸಮ್ಬಹುಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಪಹಾಯ ಕಮ್ಮಾರಾಮೇ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮೇ ರಸತಣ್ಹಾನುಗತೇ ಚ ಪಮಾದವಿಹಾರಿನೋ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಓವಾದವಸೇನ –

೪೯೪.

‘‘ಕಮ್ಮಂ ಬಹುಕಂ ನ ಕಾರಯೇ, ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ ಜನಂ ನ ಉಯ್ಯಮೇ;

ಸೋ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೋ ರಸಾನುಗಿದ್ಧೋ, ಅತ್ಥಂ ರಿಞ್ಚತಿ ಯೋ ಸುಖಾಧಿವಾಹೋ.

೪೯೫.

‘‘ಪಙ್ಕೋತಿ ಹಿ ನಂ ಅವೇದಯುಂ, ಯಾಯಂ ವನ್ದನಪೂಜನಾ ಕುಲೇಸು;

ಸುಖುಮಂ ಸಲ್ಲಂ ದುರುಬ್ಬಹಂ, ಸಕ್ಕಾರೋ ಕಾಪುರಿಸೇನ ದುಜ್ಜಹೋ’’ತಿ. –

ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಕಮ್ಮಂ ಬಹುಕಂ ನ ಕಾರಯೇತಿ ನವಾವಾಸಕಾರಾಪನಾದಿಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಸ್ಸ ಪರಿಬನ್ಧಭೂತಂ ಮಹನ್ತಂ ನವಕಮ್ಮಂ ನ ಪಟ್ಠಪೇಯ್ಯ, ಖುದ್ದಕಂ ಅಪ್ಪಸಮಾರಮ್ಭಂ ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪಟಿಸಙ್ಖರಣಾದಿಂ ಸತ್ಥು ವಚನಪಟಿಪೂಜನತ್ಥಂ ಕಾತಬ್ಬಮೇವ. ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ ಜನನ್ತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕವಸೇನ ಜನಂ ವಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಜನನ್ತಿ ವಾ ಯಾದಿಸಂ ಸಂಸೇವತೋ ಭಜತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತಿ, ತಾದಿಸಂ ಅಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಭೂತಂ ಜನಂ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ. ನ ಉಯ್ಯಮೇತಿ, ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ಕುಲಸಙ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ನ ವಾಯಮೇಯ್ಯ, ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೋ ರಸಾನುಗಿದ್ಧೋ, ಅತ್ಥಂ ರಿಞ್ಚತಿ ಯೋ ಸುಖಾಧಿವಾಹೋತಿ ಯೋ ರಸಾನುಗಿದ್ಧೋ ರಸತಣ್ಹಾವಸಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದನಪಸುತೋ, ಸೋ ಕುಲಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೋ, ತೇಸು ಸುಖಿತೇಸು ಸುಖಿತೋ, ದುಕ್ಖಿತೇಸು ದುಕ್ಖಿತೋ, ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇಸು ಅತ್ತನಾ ಯೋಗಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಯೋ ಸುಖಾಧಿವಾಹೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಸುಖಾವಹೋ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥೋ, ತಂ ರಿಞ್ಚತಿ ಪಜಹತಿ ಏಕಂಸೇನ ಅತ್ತಾನಂ ತತೋ ವಿವೇಚೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ‘‘ಕಮ್ಮಾರಾಮತಂ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಂ ಪಚ್ಚಯಗೇಧಞ್ಚ ವಜ್ಜೇಥಾ’’ತಿ ಓವದಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಕ್ಕಾರಾಭಿಲಾಸಂ ಗರಹನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಾ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಉಪಗತಾನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಕುಲೇಸು ಗೇಹವಾಸೀಹಿ ಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಯ ಕರೀಯಮಾನಾ ವನ್ದನಾ ಪೂಜನಾ ಚ, ಯಸ್ಮಾ ತಂ ¶ ಅಭಾವಿತತ್ತಾನಂ ಓಸೀದಾಪನಟ್ಠೇನ ಮಲಿನಭಾವಕರಣಟ್ಠೇನ ಚ ಪಙ್ಕೋ ಕದ್ದಮೋತಿ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಪವೇದಯುಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಂಸು ಪವೇದೇಸುಂ ವಾ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸಕ್ಕಾರಾಭಿಲಾಸಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವತಾಯ ಪೀಳಾಜನನತೋ ಅನ್ತೋ ತುದನತೋ ದುರುದ್ಧರಣತೋ ಚ ಸುಖುಮಂ ಸಲ್ಲಂ ದುರುಬ್ಬಹಂ ಪವೇದಯುಂ, ತತೋ ಏವ ಸಕ್ಕಾರೋ ಕಾಪುರಿಸೇನ ದುಜ್ಜಹೋ ದುಪ್ಪಜಹೇಯ್ಯೋ ತಸ್ಸ ಪಹಾನಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ. ಸಕ್ಕಾರಾಭಿಲಾಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾರೋ ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಆಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ –

೪೯೬.

‘‘ನ ಪರಸ್ಸುಪನಿಧಾಯ, ಕಮ್ಮಂ ಮಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾಪಕಂ;

ಅತ್ತನಾ ತಂ ನ ಸೇವೇಯ್ಯ, ಕಮ್ಮಬನ್ಧೂ ಹಿ ಮಾತಿಯಾ.

೪೯೭.

‘‘ನ ಪರೇ ವಚನಾ ಚೋರೋ, ನ ಪರೇ ವಚನಾ ಮುನಿ;

ಅತ್ತಾ ಚ ನಂ ಯಥಾ ವೇದಿ, ದೇವಾಪಿ ನಂ ತಥಾ ವಿದೂ.

೪೯೮.

‘‘ಪರೇ ಚ ನ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ಮಯಮೇತ್ಥ ಯಮಾಮಸೇ;

ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ತತೋ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇಧಗಾ.

೪೯೯.

‘‘ಜೀವತೇ ವಾಪಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ, ಅಪಿ ವಿತ್ತಪರಿಕ್ಖಯೋ;

ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಲಾಭೇನ, ವಿತ್ತವಾಪಿ ನ ಜೀವತಿ.

೫೦೦.

‘‘ಸಬ್ಬಂ ¶ ¶ ಸುಣಾತಿ ಸೋತೇನ, ಸಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಖುನಾ;

ನ ಚ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಧೀರೋ, ಸಬ್ಬಂ ಉಜ್ಝಿತುಮರಹತಿ.

೫೦೧.

‘‘ಚಕ್ಖುಮಾಸ್ಸ ಯಥಾ ಅನ್ಧೋ, ಸೋತವಾ ಬಧಿರೋ ಯಥಾ;

ಪಞ್ಞವಾಸ್ಸ ಯಥಾ ಮೂಗೋ, ಬಲವಾ ದುಬ್ಬಲೋರಿವ;

ಅಥ ಅತ್ಥೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ, ಸಯೇಥ ಮತಸಾಯಿಕ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಛ ಗಾಥಾ ರಞ್ಞೋ ಪಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಓವಾದವಸೇನ ಅಭಾಸಿ. ಸೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಪಸುಘಾತಯಞ್ಞಂ ಕಾರೇತಿ, ಕಮ್ಮಂ ಅಸೋಧೇತ್ವಾವ ಅಚೋರೇ ಚೋರಸಞ್ಞಾಯ ದಣ್ಡೇಸಿ, ಅಟ್ಟಕರಣೇ ಚ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೇ ಸಾಮಿಕೇ ಕರೋತಿ, ಸಾಮಿಕೇ ಚ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೇ. ತತೋ ನಂ ಥೇರೋ ವಿವೇಚೇತುಂ ‘‘ನ ಪರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಛ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ನ ಪರಸ್ಸುಪನಿಧಾಯ, ಕಮ್ಮಂ ಮಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾಪಕನ್ತಿ ಪರಸ್ಸ ಮಚ್ಚಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಧಾಯ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಪಕಂ ವಧಬನ್ಧಾದಿಕಮ್ಮಂ ನ ಸೇವೇಯ್ಯ, ಪರೇನ ನ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನಾ ತಂ ನ ಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ತಂ ಪಾಪಕಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ. ಕಸ್ಮಾ? ಕಮ್ಮಬನ್ಧೂ ಹಿ ಮಾತಿಯಾ ಇಮೇ ಮಾತಿಯಾ ಮಚ್ಚಾ ಕಮ್ಮದಾಯಾದಾ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನಾ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ, ಪರೇನಪಿ ನ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನ ಪರೇ ವಚನಾ ಚೋರೋತಿ ಅತ್ತನಾ ಚೋರಿಯಂ ಅಕತ್ವಾ ಪರವಚನಾ ಪರಸ್ಸ ವಚನಮತ್ತೇನ ಚೋರೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನ ಪರೇ ವಚನಾ ಮುನಿ ಪರಸ್ಸ ವಚನಮತ್ತೇನ ಮುನಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಮನೋಸಮಾಚಾರೋ ನ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಪರೇತಿ ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪರೇಸನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಪರೇತಿ ಸಂ-ಕಾರಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅತ್ತಾ ಚ ನಂ ಯಥಾ ವೇದೀತಿ ನಂ ಸತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಚಿತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಅಹಂ ಪರಿಸುದ್ಧೋ, ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ವಾ’’ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಅವೇದಿ ಜಾನಾತಿ. ದೇವಾಪಿ ನಂ ತಥಾ ವಿದೂತಿ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ, ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ಚ ತಥಾ ವಿದೂ ವಿದನ್ತಿ ಜಾನನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಯಂ ತಾದಿಸಾ ದೇವಾ ಚ ಪಮಾಣಂ ಸುದ್ಧಾಸುದ್ಧಾನಂ ಸುದ್ಧಾಸುದ್ಧಭಾವಜಾನನೇ, ನ ಯೇ ಕೇಚಿ ಇಚ್ಛಾದೋಸಪರೇತಾ ಸತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪರೇತಿ ಪಣ್ಡಿತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞೇ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಫಲಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಸುಭತಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಇಧ ಪರೇ ನಾಮ. ತೇ ಮಯಮೇತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಜೀವಲೋಕೇ ಯಮಾಮ ಉಪರಮಾಮ, ‘‘ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಮಚ್ಚು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ. ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ವಿಜಾನನ್ತೀತಿ ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ಮಯಂ ಮಚ್ಚು ಸಮೀಪಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವಿಜಾನನ್ತಿ. ತತೋ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇಧಗಾತಿ ಏವಞ್ಹಿ ತೇ ಜಾನನ್ತಾ ಮೇಧಗಾನಂ ಪರವಿಹಿಂಸನಾನಂ ವೂಪಸಮಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅತ್ತನಾ ¶ ಪರೇ ಚ ಅಞ್ಞೇ ನ ಮೇಧನ್ತಿ ನ ಬಾಧೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತ್ವಂ ಪನ ಜೀವಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಅಚೋರೇ ಚೋರೇ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ದಣ್ಡನೇನ ಸಾಮಿಕೇ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೇ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಧನಜಾನಿಯಾ ಬಾಧಸಿ ಪಞ್ಞಾವೇಕಲ್ಲತೋ. ತಥಾ ¶ ಅಕರೋನ್ತೋಪಿ ಜೀವತೇ ವಾಪಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ, ಅಪಿ ವಿತ್ತಪರಿಕ್ಖಯೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣಧನೋಪಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞಜಾತಿಕೋ ಇತರೀತರಸನ್ತೋಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಅನವಜ್ಜಾಯ ಜೀವಿಕಾಯ ಜೀವತಿಯೇವ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೩, ೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೮೪). ದುಮ್ಮೇಧಪುಗ್ಗಲೋ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯ ¶ ಚ ಅಲಾಭೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ವಿರಾಧೇನ್ತೋ ವಿತ್ತವಾಪಿ ನ ಜೀವತಿ ಗರಹಾದಿಪವತ್ತಿಯಾ ಜೀವನ್ತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಅನುಪಾಯಞ್ಞುತಾಯ ಯಥಾಧಿಗತಂ ಧನಂ ನಾಸೇನ್ತೋ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ.

ಇಮಾ ಕಿರ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಗಾಥಾ ಥೇರೋ ಸುಪಿನನ್ತೇನ ರಞ್ಞೋ ಕಥೇಸಿ. ರಾಜಾ ಸುಪಿನಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರಂ ನಮಸ್ಸನ್ತೋಯೇವ ಪಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠನಿಯಾಮೇನ ಸುಪಿನಂ ಕಥೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ತಾ ಗಾಥಾ ಪಚ್ಚುನುಭಾಸಿತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸುಣಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ರಾಜಾನಂ ಓವದಿ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಸುಣಾತಿ ಸೋತೇನಾತಿ ಇಧ ಸೋತಬ್ಬಂ ಸದ್ದಂ ಆಪಾಥಗತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುಭಾಸಿತಂ ದುಬ್ಭಾಸಿತಞ್ಚ ಅಬಧಿರೋ ಸೋತೇನ ಸುಣಾತಿ. ತಥಾ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಸುನ್ದರಂ ಅಸುನ್ದರಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುನಾ ಅನನ್ಧೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಯಮಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಭಾವೋ. ತತ್ಥ ಪನ ನ ಚ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಧೀರೋ, ಸಬ್ಬಂ ಉಜ್ಝಿತುನ್ತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ. ಯಞ್ಹಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ವಾ, ನ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಧೀರೋ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ ಉಜ್ಝಿತುಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತುಂ ಗಹೇತುಂ ವಾ ಅರಹತಿ. ಗುಣಾಗುಣಂ ಪನ ತತ್ಥ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉಜ್ಝಿತಬ್ಬಮೇವ ಉಜ್ಝಿತುಂ ಗಹೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಗಹೇತುಂ ಅರಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುಮಾಸ್ಸ ಯಥಾ ಅನ್ಧೋ ಚಕ್ಖುಮಾಪಿ ಸಮಾನೋ ಉಜ್ಝಿತಬ್ಬೇ ದಿಟ್ಠೇ ಅನ್ಧೋ ಯಥಾ ಅಸ್ಸ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಯ ಭವೇಯ್ಯ, ತಥಾ ಉಜ್ಝಿತಬ್ಬೇ ಸುತೇ ಸೋತವಾಪಿ ಬಧಿರೋ ಯಥಾ ಅಸ್ಸ ಅಸುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಭವೇಯ್ಯ. ಪಞ್ಞವಾಸ್ಸ ಯಥಾ ಮೂಗೋತಿ ವಿಚಾರಣಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವಾ ವಚನಕುಸಲೋಪಿ ಅವತ್ತಬ್ಬೇ ಮೂಗೋ ವಿಯ ಭವೇಯ್ಯ. ಬಲವಾ ಥಾಮಸಮ್ಪನ್ನೋಪಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬೇ ದುಬ್ಬಲೋರಿವ, ರಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅಸಮತ್ಥೋ ವಿಯ ಭವೇಯ್ಯ. ಅಥ ಅತ್ಥೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ, ಸಯೇಥ ಮತಸಾಯಿಕನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಮತಸಾಯಿಕಂ ಸಯೇಥ, ಮತಸಾಯಿಕಂ ಸಯಿತ್ವಾಪಿ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ತೀರೇತಬ್ಬಮೇವ, ನ ವಿರಾಧೇತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಅಥ ಅತ್ಥೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇತಿ ಅತ್ತನಾ ಅಕರಣೀಯೇ ಅತ್ಥೇ ಕಿಚ್ಚೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಮತಸಾಯಿಕಂ ಸಯೇಥ, ಮತಸಾಯಿಕಂ ಸಯಿತ್ವಾಪಿ ತಂ ನ ಕಾತಬ್ಬಮೇವ. ನ ಹಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಅಯುತ್ತಂ ಕಾತುಮರಹತೀತಿ ಏವಂ ಥೇರೇನ ಓವದಿತೋ ರಾಜಾ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಪಹಾಯ ಕಾತಬ್ಬೇಯೇವ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸಿರಿಮಿತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಕ್ಕೋಧನೋತಿಆದಿಕಾ ¶ ¶ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಿರಿಮಿತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಮಹದ್ಧನಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸಿರಿಮಿತ್ತೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಮಾತಾ ಸಿರಿಗುತ್ತಸ್ಸ ಭಗಿನೀ. ತಸ್ಸ ವತ್ಥು ಧಮ್ಮಪದವಣ್ಣನಾಯಂ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗರಹದಿನ್ನವತ್ಥು) ಆಗತಮೇವ. ಸೋ ಸಿರಿಗುತ್ತಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಸಿರಿಮಿತ್ತೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಧನಪಾಲದಮನೇ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ಆಸನಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಥೇನ್ತೋ ಚ ಉಳಾರತರೇ ಗುಣೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

೫೦೨.

‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋನುಪನಾಹೀ, ಅಮಾಯೋ ರಿತ್ತಪೇಸುಣೋ;

ಸ ವೇ ತಾದಿಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು, ಏವಂ ಪೇಚ್ಚ ನ ಸೋಚತಿ.

೫೦೩.

‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋನುಪನಾಹೀ, ಅಮಾಯೋ ರಿತ್ತಪೇಸುಣೋ;

ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಸದಾ ಭಿಕ್ಖು, ಏವಂ ಪೇಚ್ಚ ನ ಸೋಚತಿ.

೫೦೪.

‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋನುಪನಾಹೀ, ಅಮಾಯೋ ರಿತ್ತಪೇಸುಣೋ;

ಕಲ್ಯಾಣಸೀಲೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು, ಏವಂ ಪೇಚ್ಚ ನ ಸೋಚತಿ.

೫೦೫.

‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋನುಪನಾಹೀ, ಅಮಾಯೋ ರಿತ್ತಪೇಸುಣೋ;

ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು, ಏವಂ ಪೇಚ್ಚ ನ ಸೋಚತಿ.

೫೦೬.

‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋನುಪನಾಹೀ, ಅಮಾಯೋ ರಿತ್ತಪೇಸುಣೋ;

ಕಲ್ಯಾಣಪಞ್ಞೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು, ಏವಂ ಪೇಚ್ಚ ನ ಸೋಚತಿ.

೫೦೭.

‘‘ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ ತಥಾಗತೇ, ಅಚಲಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ;

ಸೀಲಞ್ಚ ಯಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಅರಿಯಕನ್ತಂ ಪಸಂಸಿತಂ.

೫೦೮.

‘‘ಸಙ್ಘೇ ಪಸಾದೋ ಯಸ್ಸತ್ಥಿ, ಉಜುಭೂತಞ್ಚ ದಸ್ಸನಂ;

ಅದಲಿದ್ದೋತಿ ತಂ ಆಹು, ಅಮೋಘಂ ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ.

೫೦೯.

‘‘ತಸ್ಮಾ ¶ ಸದ್ಧಞ್ಚ ಸೀಲಞ್ಚ, ಪಸಾದಂ ಧಮ್ಮದಸ್ಸನಂ;

ಅನುಯುಞ್ಜೇಥ ಮೇಧಾವೀ, ಸರಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಅಕ್ಕೋಧನೋತಿ ಅಕುಜ್ಝನಸೀಲೋ. ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಹಿ ಕೋಧುಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ¶ ಕೋಪಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದಕೋ. ಅನುಪನಾಹೀತಿ ನ ಉಪನಾಹಕೋ, ಪರೇಹಿ ಕತಂ ಅಪರಾಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮಂ ಅವಧಿ ಮಂ, ಅಜಿನಿ ಮಂ ಅಹಾಸಿ ಮೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೩; ಮಹಾವ. ೪೬೪; ಮ. ನಿ. ೩.೨೩೭) ಕೋಧಸ್ಸ ಅನುಪನಯ್ಹನಸೀಲೋ. ಸನ್ತದೋಸಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾಯ ಮಾಯಾಯ ಅಭಾವತೋ ಅಮಾಯೋ. ಪಿಸುಣವಾಚಾವಿರಹಿತತೋ ರಿತ್ತಪೇಸುಣೋ, ಸ ವೇ ತಾದಿಸಕೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸೋ ತಥಾರೂಪೋ ತಥಾಜಾತಿಕೋ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ¶ . ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪೇಚ್ಚ ಪರಲೋಕೇ ನ ಸೋಚತಿ ಸೋಕನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದಯೋ ಕಾಯದ್ವಾರಾದಯೋ ಚ ಗುತ್ತಾ ಪಿಹಿತಾ ಸಂವುತಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ. ಕಲ್ಯಾಣಸೀಲೋತಿ ಸುನ್ದರಸೀಲೋ ಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋತಿ –

‘‘ಪಿಯೋ ಗರುಭಾವನಿಯೋ, ವತ್ತಾ ಚ ವಚನಕ್ಖಮೋ;

ಗಮ್ಭೀರಞ್ಚ ಕಥಂ ಕತ್ತಾ, ನೋ ಚಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಯೇ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೭.೩೭) –

ಏವಂ ವಿಭಾವಿತಲಕ್ಖಣೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ. ಕಲ್ಯಾಣಪಞ್ಞೋತಿ ಸುನ್ದರಪಞ್ಞೋ. ಯದಿಪಿ ಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ಅಸುನ್ದರಾ ನತ್ಥಿ, ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾಯ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ

ಏವಮೇತ್ಥ ಕೋಧಾದೀನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚ ಅಕ್ಕೋಧನಾದಿಮುಖೇನ, ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರಸದ್ಧಾದಿಕೇ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ಗಾಥಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಥಾಗತೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಮಗ್ಗೇನಾಗತಸದ್ಧಾ, ತತೋ ಏವ ಅಚಲಾ ಅವಿಕಮ್ಪಾ ಸುಟ್ಠು ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ‘‘ಅತ್ಥೀ’’ತಿ, ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಅರಿಯಕನ್ತನ್ತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಕನ್ತಂ ಪಿಯಾಯಿತಂ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಅವಿಜಹನತೋ. ಪಸಂಸಿತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಸಟ್ಠಂ, ವಣ್ಣಿತಂ ಥೋಮಿತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ. ತಂ ಪನೇತಂ ಸೀಲಂ ಗಹಟ್ಠಸೀಲಂ ಪಬ್ಬಜಿತಸೀಲನ್ತಿ ¶ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ಗಹಟ್ಠಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ, ಯಂ ಗಹಟ್ಠೇನ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಪಬ್ಬಜಿತಸೀಲಂ ನಾಮ ದಸಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ, ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೇನ ಅಪರಾಮಟ್ಠತಾಯ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಙ್ಘೇ ಪಸಾದೋ ಯಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘೇ ಪಸಾದೋ ಸದ್ಧಾ ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಅಚಲೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಉಜುಭೂತಞ್ಚ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಙ್ಕಾಭಾವತೋ ಕಿಲೇಸವಙ್ಕಾಭಾವತೋ ಚ ಉಜುಭೂತಂ. ಅಕುಟಿಲಂ ಅಜಿಮ್ಹಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದಸ್ಸನಞ್ಚೇವ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ದಸ್ಸನಂ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಅಚಲಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ¶ ಯೋಜನಾ. ಅದಲಿದ್ದೋತಿ ತಂ ಆಹು ಸದ್ಧಾಧನಂ, ಸೀಲಧನಂ, ಸುತಧನಂ, ಚಾಗಧನಂ, ಪಞ್ಞಾಧನನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಸುವಿಸುದ್ಧಾನಂ ಧನಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ‘‘ಅದಲಿದ್ದೋ’’ತಿ ತಂ ತಾದಿಸಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಆಹು. ಅಮೋಘಂ ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ತಸ್ಸ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥಾಧಿಗಮೇನ ಅಮೋಘಂ ಅವಞ್ಝಂ ಸಫಲಮೇವಾತಿ ಆಹೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಮಾತಿ ¶ , ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ಧಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಅದಲಿದ್ದೋ ಅಮೋಘಜೀವಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಮ್ಪಿ ತಥಾರೂಪೋ ಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಸದ್ಧಞ್ಚ…ಪೇ… ಸಾಸನನ್ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೧೮೩; ದೀ. ನಿ. ೨.೯೦) ವುತ್ತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ಸದ್ಧಞ್ಚೇವ ಸೀಲಞ್ಚ ಧಮ್ಮದಸ್ಸನಹೇತುಕಂ ಧಮ್ಮೇ ಸುನಿಚ್ಛಯಾ ವಿಮೋಕ್ಖಭೂತಂ ಪಸಾದಞ್ಚ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯ ವಡ್ಢೇಯ್ಯಾತಿ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಮುಖೇನ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸಿರಿಮಿತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯದಾ ¶ ಪಠಮಮದ್ದಕ್ಖಿನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕುಟುಮ್ಬಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ತುಮ್ಹೇ ಇತೋ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ – ‘ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಂ ಅಯಂ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಅಗ್ಗೋ’ತಿ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಯಿತ್ಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲೇನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಪನಸ್ಸ ತಥೇವ ಭಗವತಿ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಮನೋಮಯಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸಾಭಿನಿಮ್ಮಾನಂ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕೋಸಲ್ಲನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಣಿಧಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪತ್ಥನಂ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಗೋತಮಸ್ಸ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪತ್ಥನಾ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ತೇ ¶ ಉಭೋಪಿ ಜನಾ ತತ್ಥ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ತತ್ಥ ಮಹಾಪನ್ಥಕಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಕತಂ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಂ ನ ಕಥೀಯತಿ. ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಪನ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಓದಾತಕಸಿಣಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅಪದಾನೇ ಪನ ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ತಾಪಸೋ ಹುತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತೇ ವಸನ್ತೋ ತತ್ಥ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತೇನ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಆಗತಂ. ತೇಸಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ¶ ಸಂಸರನ್ತಾನಂಯೇವ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ. ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನೇ ಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಿಹರತಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ರಾಜಗಹೇ ಧನಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಧೀತಾ ಅತ್ತನೋ ದಾಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ಥವಂ ಕತ್ವಾ ಞಾತಕೇಹಿ ಭೀತಾ ಹತ್ಥಸಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಸನ್ತೀ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಗಬ್ಭಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಪಕ್ಕಗಬ್ಭಾ ‘‘ಞಾತಿಘರಂ ¶ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಜಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇಯೇವ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿತ್ವಾ ಸಾಮಿನಾ ನಿವತ್ತಿತಾ ಪುಬ್ಬೇ ವಸಿತಟ್ಠಾನೇ ವಸನ್ತೀ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಪನ್ಥೇ ಜಾತತ್ತಾ ಪನ್ಥಕೋತಿ, ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಆಧಾವಿತ್ವಾ ವಿಧಾವಿತ್ವಾ ವಿಚರಣಕಾಲೇ ತಮೇವ ಪಟಿಚ್ಚ ದುತಿಯಂ ಗಬ್ಭಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಪಕ್ಕಗಬ್ಭಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿತ್ವಾ ಸಾಮಿನಾ ನಿವತ್ತಿತಾ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಹಾಪನ್ಥಕೋತಿ ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋತಿ ನಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾವಸಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ವಸನ್ತೀ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದಾರಕೇಸು ವಡ್ಢನ್ತೇಸು ತೇಹಿ, ‘‘ಅಮ್ಮ, ಅಯ್ಯಕಕುಲಂ ನೋ ದಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ ನಿಬುನ್ಧಿಯಮಾನಾ ದಾರಕೇ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಾರಕಾ ಧನಸೇಟ್ಠಿನೋ ಗೇಹೇ ವಡ್ಢನ್ತಿ. ತೇಸು ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಅತಿದಹರೋ. ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ಪನ ಅಯ್ಯಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಹ ದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಪಿತಾಮಹಂ ಆಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ಸತ್ಥು ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಬಹುಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣವಸ್ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಸೇಸತೋ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಇತಿ ಸೋ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಜಾತೋ. ಸೋ ಝಾನಸುಖೇನ ಫಲಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಧಿಗತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸೋ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ –

೫೧೦.

‘‘ಯದಾ ಪಠಮಮದ್ದಕ್ಖಿಂ, ಸತ್ಥಾರಮಕುತೋಭಯಂ;

ತತೋ ಮೇ ಅಹು ಸಂವೇಗೋ, ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪುರಿಸುತ್ತಮಂ.

೫೧೧.

‘‘ಸಿರಿಂ ಹತ್ಥೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ, ಯೋ ಪಣಾಮೇಯ್ಯ ಆಗತಂ;

ಏತಾದಿಸಂ ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ, ಆರಾಧೇತ್ವಾ ವಿರಾಧಯೇ.

೫೧೨.

‘‘ತದಾಹಂ ¶ ಪುತ್ತದಾರಞ್ಚ, ಧನಧಞ್ಞಞ್ಚ ಛಡ್ಡಯಿಂ;

ಕೇಸಮಸ್ಸೂನಿ ಛೇದೇತ್ವಾ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ.

೫೧೩.

‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಸುಸಂವುತೋ;

ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ವಿಹಾಸಿಂ ಅಪರಾಜಿತೋ.

೫೧೪.

‘‘ತತೋ ¶ ¶ ಮೇ ಪಣಿಧೀ ಆಸಿ, ಚೇತಸೋ ಅಭಿಪತ್ಥಿತೋ;

ನ ನಿಸೀದೇ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ, ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇ ಅನೂಹತೇ.

೫೧೫.

‘‘ತಸ್ಸ ಮೇವಂ ವಿಹರತೋ, ಪಸ್ಸ ವೀರಿಯಪರಕ್ಕಮಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

೫೧೬.

‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಜಾನಾಮಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ವಿಸೋಧಿತಂ;

ಅರಹಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋಮ್ಹಿ, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ನಿರೂಪಧಿ.

೫೧೭.

‘‘ತತೋ ರತ್ಯಾವಿವಸಾನೇ, ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನಂ ಪತಿ;

ಸಬ್ಬಂ ತಣ್ಹಂ ವಿಸೋಸೇತ್ವಾ, ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ಉಪಾವಿಸಿ’’ನ್ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ಪಠಮನ್ತಿ ಆದಿತೋ. ಅದ್ದಕ್ಖಿನ್ತಿ ಪಸ್ಸಿಂ, ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ, ಭಗವನ್ತಂ. ಅಕುತೋಭಯನ್ತಿ ನಿಬ್ಭಯಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭಯಹೇತೂನಂ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಪಹೀನತ್ತಾ ಕುತೋಚಿಪಿ ಭಯಾಭಾವತೋ ಅಕುತೋಭಯಂ ನಿಬ್ಭಯಂ, ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಯಥಾರಹಮನುಸಾಸನತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಮಯ್ಹಂ ಪಿತಾಮಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಾಯ ವೇಲಾಯ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪಸ್ಸಿಂ, ತಂ ಪುರಿಸುತ್ತಮಂ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತತೋ ದಸ್ಸನಹೇತು ತತೋ ದಸ್ಸನತೋ ಪಚ್ಛಾ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸೋತುಂ ನಾಲತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಮಯ್ಹಂ ಸಂವೇಗೋ ಅಹು ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಸಂವೇಗೋ ಪನಾಹಂ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಿರಿಂ ಹತ್ಥೇಹೀತಿ ಗಾಥಾಯ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ವಿಭವತ್ಥಿಕೋ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಉಪಟ್ಠಾಯಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸವಿಗ್ಗಹಂ ಸಿರಿಂ ಸಯನೇ ಉಪಗತಂ ಹತ್ಥೇಹಿ ಚ ಪಾದೇಹಿ ಚ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೋ ಪಣಾಮೇಯ್ಯ ನೀಹರೇಯ್ಯ, ಸೋ ತಥಾರೂಪೋ ಅಲಕ್ಖಿಕಪುರಿಸೋ ಏತಾದಿಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನವಮೇ ಖಣೇ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ವಿರಾಧಯೇ ತಸ್ಸ ಓವಾದಾಕರಣೇನ ತಂ ವಿರಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಅಹಂ ಪನೇವಂ ನ ಕರೋಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತದಾಹಂ…ಪೇ… ಅನಗಾರಿಯ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಛಡ್ಡಯಿನ್ತಿ, ಪಜಹಿಂ. ‘‘ಛಡ್ಡಿಯ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ನನು ಅಯಂ ಥೇರೋ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹಂ ಅಕತ್ವಾವ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಪುತ್ತದಾರಞ್ಚ ¶ ಛಡ್ಡಯಿ’’ನ್ತಿ ಅವೋಚಾತಿ? ಯಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಫಲಮೇವ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಅಚ್ಛಿನ್ನೇ ತತೋ ಲದ್ಧಫಲೇಹಿ ಪರಿಹೀನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಯಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ತಾಯ ಚ, ಯತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಹ ಜೀವನ್ತಿ, ಏಕಜೀವಿಕಾ ¶ ಸಭಾಗವುತ್ತಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಾಜೀವೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಿಕ್ಖನಭಾವೇನ ¶ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ, ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತದುಭಯಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಸುವಿಸುದ್ಧೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಸುಸಂವುತೋತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಸುಟ್ಠು ಸಂವುತೋ. ರೂಪಾದಿವಿಸಯೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾನಂ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣವಸೇನ ಸತಿಕವಾಟೇನ ಸುಪಿಹಿತಚಕ್ಖಾದಿದ್ವಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಇತರಸೀಲಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಭಾವನಾನುಯೋಗಮಾಹ. ವಿಹಾಸಿಂ ಅಪರಾಜಿತೋತಿ ಕಿಲೇಸಮಾರಾದೀಹಿ ಅಪರಾಜಿತೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿಂ, ಯಾವ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ತೇಹಿ ಅನಭಿಭೂತೋ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ತೇ ಅಭಿಭವನ್ತೋ ಏವ ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ, ಯಸ್ಮಾ ಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ಸತ್ಥರಿ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ ಕಿಲೇಸಾಭಿಭವನಪಟಿಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಠಿತೋ, ತಸ್ಮಾ. ಪಣಿಧೀತಿ ಪಣಿಧಾನಂ. ತತೋ ವಾ ಚಿತ್ತಾಭಿನೀಹಾರೋ. ಆಸೀತಿ ಅಹೋಸಿ. ಚೇತಸೋ ಅಭಿಪತ್ಥಿತೋತಿ, ಮಮ ಚಿತ್ತೇನ ಇಚ್ಛಿತೋ. ಕೀದಿಸೋ ಪನ ಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ನ ನಿಸೀದೇ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ, ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇ ಅನೂಹತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸಣ್ಡಾಸೇನ ಮಮ ಹದಯತೋ ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇ ಅನುದ್ಧಟೇ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ನ ನಿಸೀದೇ, ನಿಸಜ್ಜಂ ನ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಮೇ ಚಿತ್ತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಭಾವನಂ ಭಾವಯಿತ್ವಾ ಠಾನಚಙ್ಕಮೇಹೇವ ರತ್ತಿಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಝಾನಙ್ಗಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’ತಿಆದಿ. ನಿರೂಪಧೀತಿ ಕಿಲೇಸುಪಧಿಆದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ನಿರುಪಧಿ. ರತ್ಯಾವಿವಸಾನೇತಿ ರತ್ತಿಭಾಗಸ್ಸ ವಿಗಮನೇ ¶ ವಿಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ. ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನಂ ಪತೀತಿ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಕತ್ವಾ. ಸಬ್ಬಂ ತಣ್ಹನ್ತಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ತಣ್ಹಾಸೋತಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ವಿಸೋಸೇತ್ವಾ ಸುಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇ ಅನೂಹತೇ ನ ನಿಸೀದೇ’’ತಿ, ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಮೋಚಿತತ್ತಾ. ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ಉಪಾವಿಸಿನ್ತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿನ್ತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ನವಕನಿಪಾತೋ

೧. ಭೂತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ನವಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ಯದಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಭೂತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ¶ ಸೇನೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಉಸಭಂ ಪವರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಭಿತ್ಥವಿ.

ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾಕೇತನಗರಸ್ಸ ದ್ವಾರಗಾಮೇ ಮಹಾವಿಭವಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಜಾತಾ ಜಾತಾ ದಾರಕಾ ಬದ್ಧಾಘಾತೇನ ಏಕೇನ ಯಕ್ಖೇನ ಖಾದಿತಾ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕತ್ತಾ ಭೂತಾ ಆರಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ಯಕ್ಖೋ ಪನ ವೇಸ್ಸವಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ, ಪುನ ನಾಗಮಾಸಿ. ನಾಮಕರಣದಿವಸೇ ಚಸ್ಸ ‘‘ಏವಂ ಕತೇ ಅಮನುಸ್ಸಾ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತಾ ಪರಿಹರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಭೂತೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಬಲೇನ ಅನನ್ತರಾಯೋ ವಡ್ಢಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ತಯೋ ಪಾಸಾದಾ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಯಸಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ವಿಭವಕಿತ್ತನೇ ವಿಯ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥರಿ ಸಾಕೇತೇ ವಸನ್ತೇ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ. ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಜಕರಣಿಯಾ ನಾಮ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಲೇಣೇ ವಸನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೭.೨೦-೨೮) –

‘‘ಉಸಭಂ ಪವರಂ ವೀರಂ, ಮಹೇಸಿಂ ವಿಜಿತಾವಿನಂ;

ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಕೋ ದಿಸ್ವಾ ನಪ್ಪಸೀದತಿ.

‘‘ಹಿಮವಾ ವಾಪರಿಮೇಯ್ಯೋ, ಸಾಗರೋವ ದುರುತ್ತರೋ;

ತಥೇವ ಝಾನಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಕೋ ದಿಸ್ವಾ ನಪ್ಪಸೀದತಿ.

‘‘ವಸುಧಾ ¶ ಯಥಾಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ, ಚಿತ್ತಾ ವನವಟಂಸಕಾ;

ತಥೇವ ಸೀಲಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಕೋ ದಿಸ್ವಾ ನಪ್ಪಸೀದತಿ.

‘‘ಅನಿಲಞ್ಜಸಾಸಙ್ಖುಬ್ಭೋ ¶ , ಯಥಾಕಾಸೋ ಅಸಙ್ಖಿಯೋ;

ತಥೇವ ಞಾಣಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಕೋ ದಿಸ್ವಾ ನಪ್ಪಸೀದತಿ.

‘‘ಇಮಾಹಿ ಚತುಗಾಥಾಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸೇನಸವ್ಹಯೋ;

ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಥವಿತ್ವಾನ, ಸಿದ್ಧತ್ಥಂ ಅಪರಾಜಿತಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿಕಪ್ಪಾನಿ, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜಥ;

ಸುಗತಿಂ ಸುಖಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಅನುಭೋಸಿಮನಪ್ಪಕಂ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಥವಿತ್ವಾ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಥೋಮನಾಯ ಇದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಚಾತುದ್ದಸಮ್ಹಿ ಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಚತುರೋ ಆಸುಮುಗ್ಗತಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಞಾತೀನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಾಕೇತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕತಿಪಾಹಂ ತೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಿಯಮಾನೋ ಅಞ್ಜನವನೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನ ಅತ್ತನಾ ವಸಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಗಮನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಞಾತಕಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭನ್ತೇ, ವಸಥ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ನ ಕಿಲಮಿಸ್ಸಥ, ಮಯಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞೇನ ವಡ್ಢಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಥೇರಂ ಯಾಚಿಂಸು. ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಂ ತತ್ಥ ಚ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೫೧೮.

‘‘ಯದಾ ದುಕ್ಖಂ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಅವಿದ್ದಸೂ ಯತ್ಥ ಸಿತಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ;

ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಸತೋವ ಝಾಯತಿ, ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತಿ.

೫೧೯.

‘‘ಯದಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾವಹನಿಂ ವಿಸತ್ತಿಕಂ, ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಘಾತದುಖಾಧಿವಾಹಿನಿಂ;

ತಣ್ಹಂ ಪಹನ್ತ್ವಾನ ಸತೋವ ಝಾಯತಿ, ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತಿ.

೫೨೦.

‘‘ಯದಾ ¶ ಸಿವಂ ದ್ವೇಚತುರಙ್ಗಗಾಮಿನಂ, ಮಗ್ಗುತ್ತಮಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಸೋಧನಂ;

ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸಿತ್ವ ಸತೋವ ಝಾಯತಿ, ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತಿ.

೫೨೧.

‘‘ಯದಾ ¶ ಅಸೋಕಂ ವಿರಜಂ ಅಸಙ್ಖತಂ, ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಸೋಧನಂ;

ಭಾವೇತಿ ಸಞ್ಞೋಜನಬನ್ಧನಚ್ಛಿದಂ, ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತಿ.

೫೨೨.

‘‘ಯದಾ ನಭೇ ಗಜ್ಜತಿ ಮೇಘದುನ್ದುಭಿ, ಧಾರಾಕುಲಾ ವಿಹಗಪಥೇ ಸಮನ್ತತೋ;

ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಪಬ್ಭಾರಗತೋವ ಝಾಯತಿ, ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತಿ.

೫೨೩.

‘‘ಯದಾ ¶ ನದೀನಂ ಕುಸುಮಾಕುಲಾನಂ, ವಿಚಿತ್ತ-ವಾನೇಯ್ಯ-ವಟಂಸಕಾನಂ;

ತೀರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸುಮನೋವ ಝಾಯತಿ, ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತಿ.

೫೨೪.

‘‘ಯದಾ ನಿಸೀಥೇ ರಹಿತಮ್ಹಿ ಕಾನನೇ, ದೇವೇ ಗಳನ್ತಮ್ಹಿ ನದನ್ತಿ ದಾಠಿನೋ;

ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಪಬ್ಭಾರಗತೋವ ಝಾಯತಿ, ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತಿ.

೫೨೫.

‘‘ಯದಾ ವಿತಕ್ಕೇ ಉಪರುನ್ಧಿಯತ್ತನೋ, ನಗನ್ತರೇ ನಗವಿವರಂ ಸಮಸ್ಸಿತೋ;

ವೀತದ್ದರೋ ವೀತಖಿಲೋವ ಝಾಯತಿ, ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತಿ.

೫೨೬.

‘‘ಯದಾ ಸುಖೀ ಮಲಖಿಲಸೋಕನಾಸನೋ,

ನಿರಗ್ಗಳೋ ನಿಬ್ಬನಥೋ ವಿಸಲ್ಲೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಬ್ಯನ್ತಿಕತೋವ ಝಾಯತಿ,

ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತೀ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥಾಯಂ ¶ ಪದಯೋಜನಾಮುಖೇನ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಖನ್ಧಾನಂ ಪರಿಪಾಕೋ ಜರಾ. ಭೇದೋ ಮರಣಂ. ಜರಾಮರಣಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಜರಾಮರಣವನ್ತೋ ಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ. ‘‘ತಯಿದಂ ಜರಾಮರಣಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಅವಿದ್ದಸೂ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಯತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ಸಿತಾ ಪಟಿಬನ್ಧಾ ಅಲ್ಲೀನಾ, ತಂ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ, ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಯದಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಝಾಯತಿ. ತತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾರತಿತೋ ಮಗ್ಗಫಲರತಿತೋ ಚ ಪರಮತರಂ ಉತ್ತಮತರಂ ರತಿಂ ನ ವಿನ್ದತಿ ನಪ್ಪಟಿಲಭತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ;

ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತಂ.

‘‘ಪಠಬ್ಯಾ ಏಕರಜ್ಜೇನ, ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನೇನ ವಾ;

ಸಬ್ಬಲೋಕಾಧಿಪಚ್ಚೇನ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ವರ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೭೪, ೧೭೮);

ಏವಂ ¶ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಮುಖೇನ ವಿವೇಕರತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾದಿಮುಖೇನಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ದುತಿಯಾದಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾವಹನಿನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ಪವತ್ತಿಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸತ್ತಿಕನ್ತಿ ತಣ್ಹಂ. ಸಾ ಹಿ ವಿಸತಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಾಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಟಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಕ್ಕತೀತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಂ ಹರತೀತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಂವಾದಿಕಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಮೂಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಫಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಪರಿಭೋಗಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಾಲಾ ವಾ ಪನ ಸಾ ತಣ್ಹಾ ರೂಪೇ ಸದ್ದೇ ಗನ್ಧೇ ರಸೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಕುಲೇ ¶ ಗಣೇ ವಿತ್ಥಟಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಘಾತದುಖಾಧಿವಾಹಿನಿನ್ತಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೇ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಾ, ರಾಗಾದಯೋ ಮಾನಾದಯೋ ಚ. ತೇ ಏವ ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾತಟ್ಠೇನ ಸಙ್ಘಾತಾ, ಸದರಥಪರಿಳಾಹಸಭಾವತ್ತಾ ದುಕ್ಖಞ್ಚಾತಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಘಾತದುಖಂ, ತಸ್ಸ ಅಧಿವಾಹತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಘಾತದುಖಾಧಿವಾಹಿನೀ. ತಂ ತಣ್ಹಂ ಪಹನ್ತ್ವಾನಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ.

ಸಿವನ್ತಿ ¶ ಖೇಮಂ, ಅಖೇಮಕರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ತೇಹಿ ಅನುಪದ್ದುತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ದ್ವಿಚತುರಙ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಿಯೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಮೇತೀತಿ ದ್ವೇಚತುರಙ್ಗಗಾಮಿನಂ, ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪೋ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದೀಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಉತ್ತಮತ್ತಾ ಮಗ್ಗುತ್ತಮಂ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿ (ಧ. ಪ. ೨೭೩). ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕಿಲೇಸಮಲೇಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋಧನತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಸೋಧನಂ. ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಯ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ.

ಸೋಕಹೇತೂನಂ ಅಭಾವತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚ ಸೋಕಾಭಾವಹೇತುತೋ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಸೋಕೋತಿ ಅಸೋಕಂ. ತಥಾ ವಿಗತರಾಗಾದಿರಜತ್ತಾ ವಿರಜಂ. ನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಅಸಙ್ಖತಂ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವೂಪಸಮಭಾವತೋ, ಸಂಸಾರದುಕ್ಖದ್ದಿತೇಹಿ ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಚ ಸನ್ತಂ ಪದಂ. ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕಿಲೇಸಮಲೇಹಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಸೋಧನನಿಮಿತ್ತತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಸೋಧನಂ. ಭಾವೇತೀತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ. ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಞ್ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಂ ಪವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಆಲಮ್ಬಕೇ ಲಬ್ಭಮಾನವಿಸೇಸಕಂ ಆಲಮ್ಬಿತಬ್ಬೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಸಂಯೋಜನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಬನ್ಧನಾನಂ ಛೇದನತೋ ಸಂಯೋಜನಬನ್ಧನಚ್ಛಿದಂ. ನಿಮಿತ್ತಞ್ಹೇತ್ಥ ಕತ್ತುಭಾವೇನ ಉಪಚಾರಿತಂ, ಯಥಾ ಅರಿಯಭಾವಕರಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ. ಯಥಾ ಪುರಿಮಗಾಥಾಸು ಯದಾ ಝಾಯತಿ, ತದಾ ¶ ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಏವಂ ಇಧ ಯದಾ ಭಾವೇತಿ, ತದಾ ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಪನೇತ್ವಾವ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಕಿತ್ತನೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನಾ ವಸಿತಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಿವಿತ್ತಭಾವೇನ ಫಾಸುತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯದಾ ನಭೇ’’ತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ನಭೇತಿ ಆಕಾಸೇ. ಸಿನಿದ್ಧಗಮ್ಭೀರನಿಗ್ಘೋಸತಾಯ ಮೇಘೋಯೇವ ದುನ್ದುಭಿ ಮೇಘದುನ್ದುಭಿ. ಸಮನ್ತತೋ ಪಗ್ಘರನ್ತೀಹಿ ಧಾರಾಹಿ ಆಕುಲಾತಿ ಧಾರಾಕುಲಾ. ವಿಹಗಾನಂ ಪಕ್ಖೀನಂ ಗಮನಮಗ್ಗತ್ತಾ ವಿಹಗಪಥೇ ನಭೇತಿ ಯೋಜನಾ. ತತೋತಿ ಝಾನರತಿತೋ.

ಕುಸುಮಾಕುಲಾನನ್ತಿ ¶ ತರೂಹಿ ಗಳಿತಕುಸುಮೇಹಿ ಸಮೋಹಿತಾನಂ. ವಿಚಿತ್ತವಾನೇಯ್ಯವಟಂಸಕಾನನ್ತಿ ವನೇ ಜಾತತ್ತಾ ¶ ವಾನೇಯ್ಯಾನಿ ವನಪುಪ್ಫಾನಿ, ವಿಚಿತ್ತಾನಿ ವಾನೇಯ್ಯಾನಿ ವಟಂಸಕಾನಿ ಏತಾಸನ್ತಿ ವಿಚಿತ್ತವಾನೇಯ್ಯವಟಂಸಕಾ ನದಿಯೋ, ತಾಸಂ ನಾನಾವಿಧವನಪುಪ್ಫವಟಂಸಕಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಸೇನ ಸುನ್ದರೋ ಮನೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಮನೋ ಝಾಯತಿ.

ನಿಸೀಥೇತಿ ರತ್ತಿಯಂ. ರಹಿತಮ್ಹೀತಿ, ಜನಸಮ್ಬಾಧವಿರಹಿತೇ ವಿವಿತ್ತೇ. ದೇವೇತಿ ಮೇಘೇ. ಗಳನ್ತಮ್ಹೀತಿ ವುಟ್ಠಿಧಾರಾಯೋ ಪಗ್ಘರನ್ತೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ. ದಾಠಿನೋತಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಯೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಸತ್ತಾ. ತೇ ಹಿ ದಾಠಾವುಧಾತಿ ‘‘ದಾಠಿನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನದನ್ತಿ ದಾಠಿನೋತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಜನವಿವೇಕದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಗಹಿತಂ.

ವಿತಕ್ಕೇ ಉಪರುನ್ಧಿಯತ್ತನೋತಿ ಅತ್ತಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇ ಪಟಿಪಕ್ಖಬಲೇನ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ. ಅತ್ತನೋತಿ ವಾ ಇದಂ ವಿನ್ದತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ತತೋ ರತಿಂ ಪರಮತರಂ ಅತ್ತನಾ ನ ವಿನ್ದತೀ’’ತಿ. ನಗನ್ತರೇತಿ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ. ನಗವಿವರನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಗುಹಂ ಪಬ್ಭಾರಂ ವಾ. ಸಮಸ್ಸಿತೋತಿ ನಿಸ್ಸಿತೋ ಉಪಗತೋ. ವೀತದ್ದರೋತಿ ವಿಗತಕಿಲೇಸದರಥೋ. ವೀತಖಿಲೋತಿ ಪಹೀನಚೇತೋಖಿಲೋ.

ಸುಖೀತಿ ಝಾನಾದಿಸುಖೇನ ಸುಖಿತೋ. ಮಲಖಿಲಸೋಕನಾಸನೋತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಮಲಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಞ್ಚ ಚೇತೋಖಿಲಾನಂ ಞಾತಿವಿಯೋಗಾದಿಹೇತುಕಸ್ಸ ಸೋಕಸ್ಸ ಚ ಪಹಾಯಕೋ. ನಿರಗ್ಗಳೋತಿ, ಅಗ್ಗಳಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಿಬ್ಬಾನಪುರಪವೇಸನಿವಾರಣತೋ, ತದಭಾವತೋ ನಿರಗ್ಗಳೋ. ನಿಬ್ಬನಥೋತಿ ನಿತಣ್ಹೋ. ವಿಸಲ್ಲೋತಿ, ವಿಗತರಾಗಾದಿಸಲ್ಲೋ. ಸಬ್ಬಾಸವೇತಿ, ಕಾಮಾಸವಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಆಸವೇ. ಬ್ಯನ್ತಿಕತೋತಿ ಬ್ಯನ್ತಿಕತಾವೀ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ವಿಗತನ್ತೇ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಂ ಯದಾ ಝಾಯತಿ, ತತೋ ಝಾನರತಿತೋ ಪರಮತರಂ ರತಿಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಏವಂ ಪನ ವತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಜಕರಣೀತೀರಮೇವ ಗತೋ.

ಭೂತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನವಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ದಸಕನಿಪಾತೋ

೧. ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ದಸಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ¶ ಅಙ್ಗಾರಿನೋತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಕುಲಪ್ಪಸಾದಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಜ್ಜಂ ಅಭಿನೀಹಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇಸಿ.

ಸೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಮಚ್ಚಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕದಿವಸಂಯೇವ ಜಾತೋತಿ ತಂದಿವಸಂಯೇವ ನಂ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟೇ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಯಿಂಸು. ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋ, ರಾಹುಲಮಾತಾ, ಚತ್ತಾರೋ ನಿಧೀ, ಆರೋಹನಿಯಹತ್ಥೀ, ಅಸ್ಸಕಣ್ಡಕೋ, ಛನ್ನೋ ಕಾಳುದಾಯೀತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಏಕದಿವಸಂಯೇವ ಜಾತತ್ತಾ ಸಹಜಾತಾ ನಾಮ ಅಹೇಸುಂ. ಅಥಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಸಕಲನಗರಸ್ಸ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತದಿವಸೇ ಜಾತತ್ತಾ ಉದಾಯೀತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು, ಥೋಕಂ ಕಾಳಧಾತುಕತ್ತಾ ಪನ ಕಾಳುದಾಯೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕುಮಾರಕೀಳಂ ಕೀಳನ್ತೋ ವುದ್ಧಿಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ಅಪರಭಾಗೇ ಲೋಕನಾಥೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಂ ಏಕಂ ಅಮಚ್ಚಂ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಮೇ ಇಧಾನೇಹೀ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವೇಲಾಯ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸಪರಿಸೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅಥ ನೇ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತಿ. ಸಬ್ಬೇ ತಙ್ಖಣಂಯೇವ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ. ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಅರಿಯಾ ಮಜ್ಝತ್ತಾವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ರಞ್ಞಾ ಪಹಿತಸಾಸನಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ನ ಕಥೇಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ನೇವ ಗತಬಲಕೋಟ್ಠಕೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ನ ಸಾಸನಂ ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ ಅಪರಮ್ಪಿ ಅಮಚ್ಚಂ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇನ ¶ ಪೇಸೇಸಿ ¶ . ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನೇ ಅಪರನ್ತಿ ಏವಂ ನವಹಿ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನವ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪೇಸೇಸಿ ಸಬ್ಬೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಥ ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಜನಾ ಮಯಿ ಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ದಸಬಲಸ್ಸ ಇಧಾಗಮನತ್ಥಾಯ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥಯಿಂಸು, ಅಯಂ ಖೋ ಪನ ಉದಾಯೀ ದಸಬಲೇನ ಸಮವಯೋ ಸಹಪಂಸುಕೀಳಿಕೋ, ಮಯಿ ಚ ಸಿನೇಹವಾ, ಇಮಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ತಾತ, ತ್ವಂ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಆನೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಪನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಸಚಾಹಂ, ದೇವ, ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಇಧಾನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ¶ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ವಾ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾವೇಲಾಯ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪.೪೮-೬೩) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ, ಚರತೋ ಚಾರಿಕಂ ತದಾ.

‘‘ಸುಫುಲ್ಲಂ ಪದುಮಂ ಗಯ್ಹ, ಉಪ್ಪಲಂ ಮಲ್ಲಿಕಞ್ಚಹಂ;

ಪರಮನ್ನಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಅದಾಸಿಂ ಸತ್ಥುನೋ ಅಹಂ.

‘‘ಪರಿಭುಞ್ಜಿ ಮಹಾವೀರೋ, ಪರಮನ್ನಂ ಸುಭೋಜನಂ;

ತಞ್ಚ ಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಸ್ಸಯಿ.

‘‘ಇಟ್ಠಂ ಕನ್ತಂ ಪಿಯಂ ಲೋಕೇ, ಜಲಜಂ ಪುಪ್ಫಮುತ್ತಮಂ;

ಸುದುಕ್ಕರಂ ಕತಂ ತೇನ, ಯೋ ಮೇ ಪುಪ್ಫಂ ಅದಾಸಿದಂ.

‘‘ಯೋ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪೇಸಿ, ಪರಮನ್ನಞ್ಚದಾಸಿ ಮೇ;

ತಮಹಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಣಾಥ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ದಸ ಅಟ್ಠ ಚಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೋ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ;

ಉಪ್ಪಲಂ ಪದುಮಞ್ಚಾಪಿ, ಮಲ್ಲಿಕಞ್ಚ ತದುತ್ತರಿ.

‘‘ಅಸ್ಸ ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕೇನ, ದಿಬ್ಬಗನ್ಧಸಮಾಯುತಂ;

ಆಕಾಸೇ ಛದನಂ ಕತ್ವಾ, ಧಾರಯಿಸ್ಸತಿ ತಾವದೇ.

‘‘ಪಞ್ಚವೀಸತಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ ¶ , ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಪಥಬ್ಯಾ ರಜ್ಜಂ ಪಞ್ಚಸತಂ, ವಸುಧಂ ಆವಸಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸಕಕಮ್ಮಾಭಿರದ್ಧೋ ¶ ಸೋ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಸಕ್ಯಾನಂ ನನ್ದಿಜನನೋ, ಞಾತಿಬನ್ಧು ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿನಾಸವೋ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಮನುಪ್ಪತ್ತಂ, ಕತಕಿಚ್ಚಮನಾಸವಂ;

ಗೋತಮೋ ಲೋಕಬನ್ಧು ತಂ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸ್ಸತಿ.

‘‘ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತೋ ಸೋ, ಉಪಸನ್ತೋ ನಿರೂಪಧಿ;

ಉದಾಯೀ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ರಾಗೋ ದೋಸೋ ಚ ಮೋಹೋ ಚ, ಮಾನೋ ಮಕ್ಖೋ ಚ ಧಂಸಿತೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ತೋಸಯಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಆತಾಪೀ ನಿಪಕೋ ಅಹಂ;

ಪಸಾದಿತೋ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ‘‘ನ ತಾವಾಯಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಕುಲನಗರಂ ಗನ್ತುಂ ಕಾಲೋ, ವಸನ್ತೇ ಪನ ಉಪಗತೇ ಪುಪ್ಫಿತೇಸು ವನಸಣ್ಡೇಸು ಹರಿತತಿಣಸಞ್ಛನ್ನಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಗಮನಕಾಲೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕಾಲಂ ಪಟಿಮಾನೇನ್ತೋ ವಸನ್ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಸತ್ಥು ಕುಲನಗರಂ ಗನ್ತುಂ ಗಮನಮಗ್ಗವಣ್ಣಂ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತೋ –

೫೨೭.

‘‘ಅಙ್ಗಾರಿನೋ ದಾನಿ ದುಮಾ ಭದನ್ತೇ, ಫಲೇಸಿನೋ ಛದನಂ ವಿಪ್ಪಹಾಯ;

ತೇ ಅಚ್ಚಿಮನ್ತೋವ ಪಭಾಸಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಭಾಗೀರಸಾನಂ.

೫೨೮.

‘‘ದುಮಾನಿ ¶ ಫುಲ್ಲಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ, ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾ ಪವನ್ತಿ;

ಪತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಫಲಮಾಸಸಾನಾ, ಕಾಲೋ ಇತೋ ಪಕ್ಕಮನಾಯ ವೀರ.

೫೨೯.

‘‘ನೇವಾತಿಸೀತಂ ನ ಪನಾತಿಉಣ್ಹಂ, ಸುಖಾ ಉತು ಅದ್ಧನಿಯಾ ಭದನ್ತೇ;

ಪಸ್ಸನ್ತು ತಂ ಸಾಕಿಯಾ ಕೋಳಿಯಾ ಚ, ಪಚ್ಛಾಮುಖಂ ರೋಹಿನಿಯಂ ತರನ್ತಂ.

೫೩೦.

‘‘ಆಸಾಯ ಕಸತೇ ಖೇತ್ತಂ, ಬೀಜಂ ಆಸಾಯ ವಪ್ಪತಿ;

ಆಸಾಯ ವಾಣಿಜಾ ಯನ್ತಿ, ಸಮುದ್ದಂ ಧನಹಾರಕಾ;

ಯಾಯ ಆಸಾಯ ತಿಟ್ಠಾಮಿ, ಸಾ ಮೇ ಆಸಾ ಸಮಿಜ್ಝತು.

೫೩೧.

‘‘ಪುನಪ್ಪುನಞ್ಚೇವ ವಪನ್ತಿ ಬೀಜಂ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಸ್ಸತಿ ದೇವರಾಜಾ;

ಪುನಪ್ಪುನಂ ಖೇತ್ತಂ ಕಸನ್ತಿ ಕಸ್ಸಕಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಧಞ್ಞಮುಪೇತಿ ರಟ್ಠಂ.

೫೩೨.

‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚನಕಾ ಚರನ್ತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಾನಪತೀ ದದನ್ತಿ;

ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಾನಪತೀ ದದಿತ್ವಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಗ್ಗಮುಪೇನ್ತಿ ಠಾನಂ.

೫೩೩.

‘‘ವೀರೋ ¶ ¶ ಹವೇ ಸತ್ತಯುಗಂ ಪುನೇತಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಜಾಯತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ;

ಮಞ್ಞಾಮಹಂ ಸಕ್ಕತಿ ದೇವದೇವೋ, ತಯಾ ಹಿ ಜಾತೋ ಮುನಿ ಸಚ್ಚನಾಮೋ.

೫೩೪.

‘‘ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮ ಪಿತಾ ಮಹೇಸಿನೋ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪನ ಮಾಯನಾಮಾ;

ಯಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಪರಿಹರಿಯ ಕುಚ್ಛಿನಾ, ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ತಿದಿವಮ್ಹಿ ಮೋದತಿ.

೫೩೫.

‘‘ಸಾ ಗೋತಮೀ ಕಾಲಕತಾ ಇತೋ ಚುತಾ, ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಕಾಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾ;

ಸಾ ಮೋದತಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ, ಪರಿವಾರಿತಾ ದೇವಗಣೇಹಿ ತೇಹಿ.

೫೩೬.

‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ¶ ಪುತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಸಯ್ಹಸಾಹಿನೋ, ಅಙ್ಗೀರಸಸ್ಸಪ್ಪಟಿಮಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಪಿತುಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ ತುವಂಸಿ ಸಕ್ಕ, ಧಮ್ಮೇನ ಮೇ ಗೋತಮ ಅಯ್ಯಕೋಸೀ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಾರಿನೋತಿ ಅಙ್ಗಾರಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರಾನಿ, ರತ್ತಪವಾಳವಣ್ಣಾನಿ ರುಕ್ಖಾನಂ ಪುಪ್ಫಪಲ್ಲವಾನಿ, ತಾನಿ ಏತೇಸಂ ಸನ್ತೀತಿ ಅಙ್ಗಾರಿನೋ, ಅತಿಲೋಹಿತಕುಸುಮಕಿಸಲಯೇಹಿ ಅಙ್ಗಾರವುಟ್ಠಿಸಂಪರಿಕಿಣ್ಣಾ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ದುಮಾತಿ ರುಕ್ಖಾ. ಭದನ್ತೇತಿ, ಭದ್ದಂ ಅನ್ತೇ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಭದನ್ತೇತಿ ಏಕಸ್ಸ ದಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋ, ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತಾನಞ್ಚ ಅಗ್ಗಭೂತೋ ಸತ್ಥಾ. ತಸ್ಮಾ ಭದನ್ತೇತಿ ಸತ್ಥು ಆಲಪನಂ. ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಞ್ಚೇತಂ ಏಕಾರನ್ತಂ ‘‘ಸುಕಟೇ ಪಟಿಕಮ್ಮೇ ಸುಖೇ ದುಕ್ಖೇಪಿ ಚೇ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಇಧ ಪನ ಸಮ್ಬೋಧನತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭದನ್ತೇತಿ ಆಲಪನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಭದ್ದಸದ್ದಸಮಾನತ್ಥಂ ಪದನ್ತರಮೇಕ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ಫಲಾನಿ ಏಸನ್ತೀತಿ ಫಲೇಸಿನೋ. ಅಚೇತನೇಪಿ ಹಿ ಸಚೇತನಕಿರಿಯಮಾರೋಪೇತ್ವಾ ವೋಹರನ್ತಿ, ಯಥಾ ಕುಲಂ ಪತಿತುಕಾಮನ್ತಿ, ಫಲಾನಿ ಗಹೇತುಮಾರದ್ಧಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಫಲಗಹಣಕಾಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛದನಂ ವಿಪ್ಪಹಾಯಾತಿ ಪುರಾಣಪಣ್ಣಾನಿ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪನ್ನಪಣ್ಡುಪಲಾಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇತಿ ದುಮಾ. ಅಚ್ಚಿಮನ್ತೋವ ಪಭಾಸಯನ್ತೀತಿ ದೀಪಸಿಖಾವನ್ತೋ ವಿಯ ಜಲಿತಅಗ್ಗೀ ವಿಯ ವಾ ಓಭಾಸಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಮಯೋತಿ ಕಾಲೋ, ‘‘ಅನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೋ. ಮಹಾವೀರಾತಿ ಮಹಾವಿಕ್ಕನ್ತ. ಭಾಗೀ ರಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥರಸಾದೀನಂ ಭಾಗೀ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ – ‘‘ಭಾಗೀ ವಾ ಭಗವಾ ಅತ್ಥರಸಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಸಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಚೂಳನಿ. ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨). ಮಹಾವೀರ, ಭಾಗೀತಿ ಚ ಇದಮ್ಪಿ ದ್ವಯಂ ಸಮ್ಬೋಧನವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಭಾಗೀರಥಾನನ್ತಿ ಪನ ಪಾಠೇ ಭಗೀರಥೋ ನಾಮ ¶ ಆದಿರಾಜಾ. ತಬ್ಬಂಸಜಾತತಾಯ ಸಾಕಿಯಾ ಭಾಗೀರಥಾ, ತೇಸಂ ಭಾಗೀರಥಾನಂ ಉಪಕಾರತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ದುಮಾನೀತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ, ದುಮಾ ರುಕ್ಖಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾ ಪವನ್ತೀತಿ, ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಚ ಫುಲ್ಲಾನಿ, ತಥಾ ಫುಲ್ಲತ್ತಾ ಏವ ಸಬ್ಬದಿಸಾ ಪವನ್ತಿ ಗನ್ಧಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಆಸಮಾನಾತಿ ಆಸೀಸನ್ತಾ ¶ ಗಹಿತುಕಾಮಾ. ಏವಂ ರುಕ್ಖಸೋಭಾಯ ಗಮನಮಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ರಾಮಣೇಯ್ಯತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ನೇವಾತಿಸೀತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉತುಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸುಖಾತಿ ನಾತಿಸೀತನಾತಿಉಣ್ಹಭಾವೇನೇವ ಸುಖಾ ಇಟ್ಠಾ. ಉತು ಅದ್ಧನಿಯಾತಿ ಅದ್ಧಾನಗಮನಯೋಗ್ಗಾ ಉತು. ಪಸ್ಸನ್ತು ತಂ ಸಾಕಿಯಾ ಕೋಳಿಯಾ ಚ, ಪಚ್ಛಾಮುಖಂ ರೋಹಿನಿಯಂ ತರನ್ತನ್ತಿ ರೋಹಿನೀ ನಾಮ ನದೀ ಸಾಕಿಯಕೋಳಿಯಜನಪದಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಉತ್ತರದಿಸತೋ ದಕ್ಖಿಣಮುಖಾ ಸನ್ದತಿ, ರಾಜಗಹಂ ಚಸ್ಸಾ ಪುರತ್ಥಿಮದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ, ತಸ್ಮಾ ರಾಜಗಹತೋ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಗನ್ತುಂ ತಂ ನದಿಂ ತರನ್ತಾ ಪಚ್ಛಾಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ತರನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಸ್ಸನ್ತು ತಂ…ಪೇ… ತರನ್ತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಪಚ್ಛಾಮುಖಂ ರೋಹಿನಿಂ ನಾಮ ನದಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಂ ಸಾಕಿಯಕೋಳಿಯಜನಪದವಾಸಿನೋ ಪಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುಗಮನಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಆಯಾಚನ್ತೋ ಉಸ್ಸಾಹೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ಥನಂ ಉಪಮಾಹಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಸಾಯ ಕಸತೇ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ಆಸಾಯ ಕಸತೇ ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಕಸ್ಸಕೋ ಕಸನ್ತೋ ಖೇತ್ತಂ ಫಲಾಸಾಯ ಕಸತಿ. ಬೀಜಂ ಆಸಾಯ ವಪ್ಪತೀತಿ ಕಸಿತ್ವಾ ಚ ವಪನ್ತೇನ ಫಲಾಸಾಯ ಏವ ಬೀಜಂ ವಪ್ಪತಿ ನಿಕ್ಖಿಪೀಯತಿ. ಆಸಾಯ ವಾಣಿಜಾ ಯನ್ತೀತಿ ಧನಹಾರಕಾ ವಾಣಿಜಾ ಧನಾಸಾಯ ಸಮುದ್ದಂ ತರಿತುಂ ದೇಸಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ಸಮುದ್ದಂ ನಾವಾಯ ಯನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಯಾಯ ಆಸಾಯ ತಿಟ್ಠಾಮೀತಿ ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಯಾಯ ಆಸಾಯ ಪತ್ಥನಾಯ ಭಗವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಪಿಲಪುರಗಮನಪತ್ಥನಾಯ ಇಧ ತಿಟ್ಠಾಮಿ. ಸಾ ಮೇ ಆಸಾ ಸಮಿಜ್ಝತು, ತುಮ್ಹೇಹಿ ‘‘ಕಪಿಲವತ್ಥು ಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ಆಸಾಯ ಸದಿಸತಾಯ ಚೇತ್ಥ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಂ ಆಸಾತಿ ಆಹ.

ಗಮನಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾದಿನಾ ಅನೇಕವಾರಂ ಯಾಚನಾಯ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಕಿಂ ವುತ್ತಮತ್ತೇನ ವಪ್ಪೇ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಕಸ್ಸಕಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಬೀಜಂ ವಪನ್ತಿ. ಪಜ್ಜುನ್ನೋ ದೇವರಾಜಾಪಿ ಏಕವಾರಮೇವ ಅವಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ವಸ್ಸತಿ. ಕಸ್ಸಕಾಪಿ ಏಕವಾರಮೇವ ಅಕಸಿತ್ವಾ ಸಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಪಂಸುಂ ಕದ್ದಮಂ ವಾ ಮುದುಂ ಕಾತುಂ ಖೇತ್ತಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಸನ್ತಿ. ಏಕವಾರಮೇವ ಧಞ್ಞಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ¶ ‘‘ಅಲಮೇತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಅಪರಿತುಸ್ಸನತೋ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಾದೀಸು ಪಟಿಸಾಮನವಸೇನ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪನೀಯಮಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಾಲಿಆದಿಧಞ್ಞಂ ರಟ್ಠಂ ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ.

ಯಾಚನಕಾಪಿ ¶ ಯಾಚನ್ತಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕುಲಾನಿ ಚರನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಏಕವಾರಮೇವ, ಯಾಚಿತಾ ಪನ ತೇಸಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಾನಪತೀ ದದನ್ತಿ, ನ ಸಕಿಂಯೇವ. ತಥಾ ಪನ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಾನಪತೀ ದದಿತ್ವಾ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಪರಾಪರಂ ಸಗ್ಗಮುಪೇನ್ತಿ ಠಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ದೇವಲೋಕಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಹಮ್ಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚಾಮಿ ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಮನೋರಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯದತ್ಥಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುಗಮನಂ ಯಾಚತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವೀರೋ ಹವೇ’’ತಿಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ವೀರೋ ವೀರಿಯವಾ ಮಹಾವಿಕ್ಕನ್ತೋ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಪುರಿಸೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಜಾಯತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತತ್ಥ ಹವೇ ಏಕಂಸೇನ ಸತ್ತಯುಗಂ ಸತ್ತಪುರಿಸಯುಗಂ ಯಾವಸತ್ತಮಂ ಪಿತಾಮಹಯುಗಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪುನೇತಿ ಸೋಧೇತೀತಿ ಲೋಕವಾದೋ ಅತಿವಾದೋ ಅಞ್ಞೇಸು. ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಉತ್ತಮದೇವತಾಯ ದೇವದೇವೋ ಪಾಪನಿವಾರಣೇನ ಕಲ್ಯಾಣಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಸೋಧೇತುಂ ಸಕ್ಕತಿ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಮಞ್ಞಾಮಿ ಅಹಂ. ಕಸ್ಮಾ? ತಯಾ ಹಿ ಜಾತೋ ಮುನಿ ಸಚ್ಚನಾಮೋ ಯಸ್ಮಾ ತಯಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತೋ ಮುನಿಭಾವೋ, ಮುನಿ ವಾ ಸಮಾನೋ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಾನಂ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಾನಞ್ಚ ಮುನನಟ್ಠೇನ ‘‘ಮುನೀ’’ತಿ ಅವಿತಥನಾಮೋ, ಮೋನವಾ ವಾ ಮುನಿ, ‘‘ಸಮಣೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಇಸೀ’’ತಿ ಅವಿತಥನಾಮೋ ತಯಾ ಜಾತೋ. ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತಾನಂ ಏಕನ್ತಹಿತಪಟಿಲಾಭಹೇತುಭಾವತೋ ಭಗವಾ ತವ ತತ್ಥ ಗಮನಂ ಯಾಚಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಸತ್ತಯುಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಪಿತುಯುಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸುದ್ಧಂ ಓದನಂ ಜೀವನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುದ್ಧೋದನೋ. ಬುದ್ಧಪಿತಾ ಹಿ ಏಕಂಸತೋ ಸುವಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಮನೋಸಮಾಚಾರೋ ಸುವಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ ಹೋತಿ ತಥಾ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ. ಮಾಯನಾಮಾತಿ ಕುಲರೂಪಸೀಲಾಚಾರಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಞಾತಿಮಿತ್ತಾದೀಹಿ ‘‘ಮಾ ಯಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಗುಣತಾಯ ‘‘ಮಾಯಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ. ಪರಿಹರಿಯಾತಿ ಧಾರೇತ್ವಾ. ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಚೇತಿಯಸದಿಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿನಾಸತೋ ಉದ್ಧಂ. ತಿದಿವಮ್ಹೀತಿ ತುಸಿತದೇವಲೋಕೇ.

ಸಾತಿ ಮಾಯಾದೇವೀ. ಗೋತಮೀತಿ ಗೋತ್ತೇನ ತಂ ಕಿತ್ತೇತಿ. ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಕಾಮೇಹೀತಿ, ತುಸಿತಭವನಪರಿಯಾಪನ್ನೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ. ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾತಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಕಾಮಗುಣೇಹೀತಿ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ, ‘‘ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ¶ ಪುನ ‘‘ಕಾಮಗುಣೇಹೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ಅನೇಕಭಾಗೇಹಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ ಪರಿಚಾರಿಯತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ತೇಹೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ದೇವನಿಕಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತೇಹಿ ತುಸಿತದೇವಗಣೇಹಿ, ತೇಹಿ ವಾ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ. ‘‘ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾ ಪರಿವಾರಿತಾ’’ತಿ ಚ ¶ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ ಪುರಿಮತ್ತಭಾವಸಿದ್ಧಂ ಇತ್ಥಿಭಾವಂ, ದೇವತಾಭಾವಂ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ಕತೋ, ದೇವೂಪಪತ್ತಿ ಪನ ಪುರಿಸಭಾವೇನೇವ ಜಾತಾ.

ಏವಂ ಥೇರೇನ ಯಾಚಿತೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ಗಮನೇ ಬಹೂನಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ದಿಸ್ವಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹತೋ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾವಸೇನ ಕಪಿಲವತ್ಥುಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ಥೇರೋ ಇದ್ಧಿಯಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಆಕಾಸೇ ಠಿತೋ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ವೇಸಂ ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ‘‘ಕೋಸಿ ¶ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ, ‘‘ಸಚೇ ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತಂ ತಯಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸಿತಂ ಮಂ ನ ಜಾನಾಸಿ, ಏವಂ ಪನ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಸಯ್ಹಸಾಹಿನೋ, ಅಙ್ಗೀರಸಸ್ಸಪ್ಪಟಿಮಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಪಿತುಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ ತುವಂಸಿ ಸಕ್ಕ, ಧಮ್ಮೇನ ಮೇ ಗೋತಮ ಅಯ್ಯಕೋಸೀ’’ತಿ. –

ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತೋಮ್ಹೀತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉರೇ ಜಾತತಾಯ ಓರಸಪುತ್ತೋ ಅಮ್ಹಿ. ಅಸಯ್ಹಸಾಹಿನೋತಿ, ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಹಿತುಂ ವಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಸಯ್ಹಸ್ಸ ಸಕಲಸ್ಸ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾಧಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಸಹನತೋ ವಹನತೋ, ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಹಿತುಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಸಯ್ಹಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಮಾರಾನಂ ಸಹನತೋ ಅಭಿಭವನತೋ, ಆಸಯಾನುಸಯಚರಿತಾಧಿಮುತ್ತಿಆದಿವಿಭಾಗಾವಬೋಧನೇನ ಯಥಾರಹಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಅನುಸಾಸನೀಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಯ್ಹಸ್ಸ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಸಹನತೋ, ತತ್ಥ ವಾ ಸಾಧುಕಾರೀಭಾವತೋ ಅಸಯ್ಹಸಾಹಿನೋ. ಅಙ್ಗೀರಸಸ್ಸಾತಿ ಅಙ್ಗೀಕತಸೀಲಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಸ್ಸ. ‘‘ಅಙ್ಗಮಙ್ಗೇಹಿ ನಿಚ್ಛರಣಕಓಭಾಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಪರೇ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಙ್ಗೀರಸೋ, ಸಿದ್ಧತ್ಥೋತಿ ದ್ವೇ ¶ ನಾಮಾನಿ ಪಿತರಾಯೇವ ಗಹಿತಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪ್ಪಟಿಮಸ್ಸಾತಿ ಅನೂಪಮಸ್ಸ. ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ತಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಾದಿನೋ. ಪಿತುಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ ತುವಂಸೀತಿ ಅರಿಯಜಾತಿವಸೇನ ಮಯ್ಹಂ ಪಿತು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ತ್ವಂ ಪಿತಾ ಅಸಿ. ಸಕ್ಕಾತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ರಾಜಾನಂ ಆಲಪತಿ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಭಾವೇನ ಅರಿಯಜಾತಿ ಲೋಕಿಯಜಾತೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಜಾತೀನಂ ಸಭಾವಸಮೋಧಾನೇನ ಗೋತಮಾತಿ ರಾಜಾನಂ ಗೋತ್ತೇನ ಆಲಪತಿ. ಅಯ್ಯಕೋಸೀತಿ ಪಿತಾಮಹೋ ಅಸಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಂ ವದನ್ತೋ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಏವಂ ¶ ಪನ ಅತ್ತಾನಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾರಹೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಯಾದಿತಸ್ಸ ನಾನಗ್ಗರಸಸ್ಸ ಭೋಜನಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಿನ್ನೇ ಗಮನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಗನ್ತುಕಾಮತ್ಥ, ಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಹಂ ಪನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ. ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಇಮಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಯಾವ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಇಮಂ ನಗರಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವಸ್ಸ ಇತೋವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಹರಥಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪರಿಸಾಯ ಚ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಆಗಮನತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಸಕಲಂ ರಾಜನಿವೇಸನಂ ರತನತ್ತಯೇ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂಯೇವ ಸತ್ಥು ಆಹರಿತಬ್ಬಭತ್ತಪುಣ್ಣಂ ಪತ್ತಂ ಆಕಾಸೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ¶ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಹತ್ಥೇ ಠಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ. ಏವಂ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಂ ಮಗ್ಗಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಯೋಜನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ಥು ರಾಜಗೇಹತೋವ ಭತ್ತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಿತು ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಸಕಲನಿವೇಸನಂ ಪಸಾದೇಸೀ’’ತಿ ಕುಲಪ್ಪಸಾದಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಏಕವಿಹಾರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪುರತೋ ¶ ಪಚ್ಛತೋ ವಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಏಕವಿಹಾರಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿವೇಕವಾಸಂ ವಸಿ.

ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಭಗವತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಧಮ್ಮಾಸೋಕರಞ್ಞೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅಸೋಕಮಹಾರಾಜಾ ಕಿರ ಸತ್ಥು ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಾರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕನಿಟ್ಠಂ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರಂ ಓಪರಜ್ಜೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕೇನ ಉಪಾಯೇನ ತಂ ಸಾಸನೇ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಮಿಗವಂ ಗತೋ ಅರಞ್ಞೇ ಯೋನಕಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಂ ಹತ್ಥಿನಾಗೇನ ಸಾಲಸಾಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬೀಜಿಯಮಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪಸಾದೋ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ವಿಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಥೇರೋ ¶ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ಆಕಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಅಭಿಜ್ಜಮಾನೇ ಉದಕೇ ಠತ್ವಾ ಚೀವರಞ್ಚ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಞ್ಚ ಆಕಾಸೇ ಓಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ನ್ಹಾಯಿತುಂ ಆರಭಿ. ಕುಮಾರೋ ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ ಅರಞ್ಞತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ರಾಜಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಸೋ ಉಪಾಸಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸುಖಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ –

೫೩೭.

‘‘ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ವಾಪಿ, ಅಪರೋ ಚೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ;

ಅತೀವ ಫಾಸು ಭವತಿ, ಏಕಸ್ಸ ವಸತೋ ವನೇ.

೫೩೮.

‘‘ಹನ್ದ ¶ ಏಕೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅರಞ್ಞಂ ಬುದ್ಧವಣ್ಣಿತಂ;

ಫಾಸು ಏಕವಿಹಾರಿಸ್ಸ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ.

೫೩೯.

‘‘ಯೋಗೀ-ಪೀತಿಕರಂ ರಮ್ಮಂ, ಮತ್ತಕುಞ್ಜರಸೇವಿತಂ;

ಏಕೋ ಅತ್ಥವಸೀ ಖಿಪ್ಪಂ, ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನಂ.

೫೪೦.

‘‘ಸುಪುಪ್ಫಿತೇ ¶ ಸೀತವನೇ, ಸೀತಲೇ ಗಿರಿಕನ್ದರೇ;

ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ, ಚಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮಿ ಏಕಕೋ.

೫೪೧.

‘‘ಏಕಾಕಿಯೋ ಅದುತಿಯೋ, ರಮಣೀಯೇ ಮಹಾವನೇ;

ಕದಾಹಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಅನಾಸವೋ.

೫೪೨.

‘‘ಏವಂ ಮೇ ಕತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಮಿಜ್ಝತು;

ಸಾಧಯಿಸ್ಸಾಮಹಂಯೇವ, ನಾಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾರಕೋ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಛ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪುರತೋ ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ವಾ, ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥತ್ತಾ ಪಸ್ಸತೋ ವಾ ಅಪರೋ ಅಞ್ಞೋ ಜನೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಚೇ, ಅತೀವ ಅತಿವಿಯ ಫಾಸು ಚಿತ್ತಸುಖಂ ಭವತಿ. ಏಕವಿಹಾರೀಭಾವೇನ ಏಕಸ್ಸ ಅಸಹಾಯಸ್ಸ. ವನೇ ವಸತೋತಿ ಚಿರಪರಿಚಿತೇನ ವಿವೇಕಜ್ಝಾಸಯೇನ ಆಕಡ್ಢಿಯಮಾನಹದಯೋ ಸೋ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಮಹಾಜನಪರಿವುತಸ್ಸ ವಸತೋ ಸಙ್ಗಣಿಕವಿಹಾರಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ವಿವೇಕಸುಖಞ್ಚ ಬಹುಂ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ವದತಿ.

ಹನ್ದಾತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತೇನ ಇದಾನಿ ಕರೀಯಮಾನಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಗಮನಸ್ಸ ನಿಚ್ಛಿತಭಾವಮಾಹ. ಏಕೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ ಖೋ, ಗಹಪತಿ, ತಥಾಗತಾ ಅಭಿರಮನ್ತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಚೂಳವ. ೩೦೬) ಬುದ್ಧೇಹಿ ವಣ್ಣಿತಂ ಪಸಟ್ಠಂ ಅರಞ್ಞಂ ಏಕೋ ಅಸಹಾಯೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ ವಾಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಉಪಗಚ್ಛಾಮಿ. ಯಸ್ಮಾ ಏಕವಿಹಾರಿಸ್ಸ ಠಾನಾದೀಸು ಅಸಹಾಯಭಾವೇನ ಏಕವಿಹಾರಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಪೇಸಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖತೋ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರಞ್ಞಂ ಫಾಸು ಇಟ್ಠಂ ಸುಖಾವಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯೋಗೀ-ಪೀತಿಕರನ್ತಿ ಯೋಗೀನಂ ಭಾವನಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಾದಿಭಾವೇನ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾದಿಪೀತಿಂ ಆವಹನತೋ ಯೋಗೀ-ಪೀತಿಕರಂ. ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣಾಭಾವೇನ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಸಾರುಪ್ಪತಾಯ ರಮ್ಮಂ. ಮತ್ತಕುಞ್ಜರಸೇವಿತನ್ತಿ ¶ ಮತ್ತವರವಾರಣವಿಚರಿತಂ, ಇಮಿನಾಪಿ ಬ್ರಹಾರಞ್ಞಭಾವೇನ ಜನವಿವೇಕಂಯೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅತ್ಥವಸೀತಿ ಇಧ ಅತ್ಥೋತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಸೋ ಮೇ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ವಸಂ ಗತೋ.

ಸುಪುಪ್ಫಿತೇತಿ ¶ ¶ ಸುಟ್ಠು ಪುಪ್ಫಿತೇ. ಸೀತವನೇತಿ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸೀತೇ ವನೇ. ಉಭಯೇನಪಿ ತಸ್ಸ ರಮಣೀಯತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ. ಗಿರಿಕನ್ದರೇತಿ ಗಿರೀನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಕನ್ದರೇ. ಕನ್ತಿ ಹಿ ಉದಕಂ, ತೇನ ದಾರಿತಂ ನಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಕನ್ದರಂ ನಾಮ. ತಾದಿಸೇ ಸೀತಲೇ ಗಿರಿಕನ್ದರೇ ಘಮ್ಮಪರಿತಾಪಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮಿ ಏಕಕೋತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅನಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏಕಾಕಿಯೋತಿ ಏಕಾಕೀ ಅಸಹಾಯೋ. ಅದುತಿಯೋತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತದುತಿಯಾಭಾವೇನ ಅದುತಿಯೋ. ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಬ್ಬದಾ ಅವಿಜಹನಟ್ಠೇನ ದುತಿಯಾ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ, ದೀಘಮದ್ಧಾನ ಸಂಸರ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು. ೧೫, ೧೦೫).

ಏವಂ ಮೇ ಕತ್ತುಕಾಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಹನ್ದ ಏಕೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ಅರಞ್ಞಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಾವನಾಭಿಯೋಗಂ ಕತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ಮೇ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಮಿಜ್ಝತೂತಿ ‘‘ಕದಾಹಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಅನಾಸವೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ಮನೋರಥೋ ಇಜ್ಝತು ಸಿದ್ಧಿಂ ಪಾಪುಣಾತು. ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಯಸ್ಮಾ ನ ಆಯಾಚನಮತ್ತೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ನಾಪಿ ಅಞ್ಞೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸಾಧಯಿಸ್ಸಾಮಹಂಯೇವ, ನಾಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾರಕೋ’’ತಿ.

ಏವಂ ಉಪರಾಜಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ದಳ್ಹನಿಚ್ಛಯತಂ ಞತ್ವಾ ರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮಗಮನೀಯಂ ಮಗ್ಗಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಕುಮಾರಂ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಂ ಮಹತಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಮಹಚ್ಚರಾಜಾನುಭಾವೇನ ವಿಹಾರಂ ನೇಸಿ. ಕುಮಾರೋ ಪಧಾನಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ, ಅನೇಕಸತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ಅನುಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ರಞ್ಞೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಾಯ ಸಾಮಿಕೋ ಅಗ್ಗಿಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ತಮೇವ ಅನುಪಬ್ಬಜಿ. ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೫೪೩.

‘‘ಏಸ ಬನ್ಧಾಮಿ ಸನ್ನಾಹಂ, ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನಂ;

ನ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಆಸವಕ್ಖಯಂ.

೫೪೪.

‘‘ಮಾಲುತೇ ಉಪವಾಯನ್ತೇ, ಸೀತೇ ಸುರಭಿಗನ್ಧಿಕೇ;

ಅವಿಜ್ಜಂ ದಾಲಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ನಿಸಿನ್ನೋ ನಗಮುದ್ಧನಿ.

೫೪೫.

‘‘ವನೇ ¶ ಕುಸುಮಸಞ್ಛನ್ನೇ, ಪಬ್ಭಾರೇ ನೂನ ಸೀತಲೇ;

ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ಸುಖಿತೋ, ರಮಿಸ್ಸಾಮಿ ಗಿರಿಬ್ಬಜೇ’’ತಿ. –

ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಏಸ ಬನ್ಧಾಮಿ ಸನ್ನಾಹನ್ತಿ ಏಸಾಹಂ ವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸನ್ನಾಹಂ ಬನ್ಧಾಮಿ, ಕಾಯೇ ಚ ¶ ಜೀವಿತೇ ಚ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ವೀರಿಯಸನ್ನಾಹೇನ ಸನ್ನಯ್ಹಾಮಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ನಾಮ ಸೂರೋ ಪುರಿಸೋ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ¶ ತಂ ಜೇತುಕಾಮೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಹಾಯ ಕವಚಪಟಿಮುಚ್ಚನಾದಿನಾ ಯುದ್ಧಾಯ ಸನ್ನಯ್ಹತಿ, ಯುದ್ಧಭೂಮಿಞ್ಚ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ಅಜೇತ್ವಾ ತತೋ ನ ನಿವತ್ತತಿ, ಏವಮಹಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ಜೇತುಂ ಆದಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸೀಸಂ ಚೇಲಞ್ಚ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಸನ್ನಾಹಂ ಸನ್ನಯ್ಹಾಮಿ, ಕಿಲೇಸೇ ಅಜೇತ್ವಾ ಕಿಲೇಸವಿಜಯಯೋಗ್ಗಂ ವಿವೇಕಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಮೀತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಕಾನನಂ ನ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಆಸವಕ್ಖಯ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಮಾಲುತೇ ಉಪವಾಯನ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾಯೋಗ್ಯತಂ ವದತಿ, ರಮಿಸ್ಸಾಮಿ ನೂನ ಗಿರಿಬ್ಬಜೇತಿ ಯೋಜನಾ. ಪಬ್ಬತಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ಅಭಿರಮಿಸ್ಸಾಮಿ ಮಞ್ಞೇತಿ ಅನಾಗತತ್ಥಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ವದತಿ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಏವಂ ವತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಲಿಙ್ಗರಟ್ಠಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥಸ್ಸ ಪಾದೇ ಚಮ್ಮಿಕಾಬಾಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಏಕೋ ವೇಜ್ಜೋ ‘‘ಸಪ್ಪಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಪರಿಯೇಸಥ, ತಿಕಿಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಸಪ್ಪಿಪರಿಯೇಸನಂ ಅಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಏವ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ರೋಗೋ ವಡ್ಢತಿ, ವೇಜ್ಜೋ ಥೇರಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಸಪ್ಪಿಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಅರೋಗಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ಅರೋಗೋ ಹುತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೪.೧-೧೨) –

‘‘ಇಮಮ್ಹಿ ಭದ್ದಕೇ ಕಪ್ಪೇ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧು ಮಹಾಯಸೋ;

ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ವದತಂ ವರೋ.

‘‘ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚೋ ನಿರಾಲಮ್ಬೋ, ಆಕಾಸಸಮಮಾನಸೋ;

ಸುಞ್ಞತಾಬಹುಲೋ ತಾದೀ, ಅನಿಮಿತ್ತರತೋ ವಸೀ.

‘‘ಅಸಙ್ಗಚಿತ್ತೋ ¶ ನಿಕ್ಲೇಸೋ, ಅಸಂಸಟ್ಠೋ ಕುಲೇ ಗಣೇ;

ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ ವೀರೋ, ವಿನಯೋಪಾಯಕೋವಿದೋ.

‘‘ಉಯ್ಯುತ್ತೋ ಪರಕಿಚ್ಚೇಸು, ವಿನಯನ್ತೋ ಸದೇವಕೇ;

ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಂ ಮಗ್ಗಂ, ಗತಿಂ ಪಙ್ಕವಿಸೋಸನಂ.

‘‘ಅಮತಂ ಪರಮಸ್ಸಾದಂ, ಜರಾಮಚ್ಚುನಿವಾರಣಂ;

ಮಹಾಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಸೋ, ನಿಸಿನ್ನೋ ಲೋಕತಾರಕೋ.

‘‘ಕರವೀಕರುತೋ ¶ ನಾಥೋ, ಬ್ರಹ್ಮಘೋಸೋ ತಥಾಗತೋ;

ಉದ್ಧರನ್ತೋ ಮಹಾದುಗ್ಗಾ, ವಿಪ್ಪನಟ್ಠೇ ಅನಾಯಕೇ.

‘‘ದೇಸೇನ್ತೋ ವಿರಜಂ ಧಮ್ಮಂ, ದಿಟ್ಠೋ ಮೇ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿತ್ವಾನ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ.

‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತದಾಪಾಹಂ, ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಜಿನಸಾಸನಂ;

ಏಕಕೋವ ವನೇ ರಮ್ಮೇ, ವಸಿಂ ಸಂಸಗ್ಗಪೀಳಿತೋ.

‘‘ಸಕ್ಕಾಯವೂಪಕಾಸೋ ಮೇ, ಹೇತುಭೂತೋ ಮಮಾಭವೀ;

ಮನಸೋ ವೂಪಕಾಸಸ್ಸ, ಸಂಸಗ್ಗಭಯದಸ್ಸಿನೋ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೇ ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೇ ರಾಜಾ ಕೋಟಿಧನಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಭೋಜಕಗಿರಿವಿಹಾರಂ ನಾಮ ಕಾರೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ತತ್ಥ ವಾಸೇಸಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ –

೫೪೬.

‘‘ಸೋಹಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೋ ಯಥಾ;

ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖೀಣೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. –

ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ. ಸಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾವ. ತದೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಏಕವಿಹಾರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅನಾಗತಂ ¶ ಯೋ ಪಟಿಕಚ್ಚ ಪಸ್ಸತೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಭಿಕ್ಖುಓವಾದಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ತಜ್ಜಂ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇಸಿ.

ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಗಣಜೇಟ್ಠಕೋ ಹುತ್ವಾ ಗಬ್ಭಸಹಸ್ಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಮಹನ್ತಂ ಪರಿವೇಣಂ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಜನಾ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ¶ ಉಪಾಸಕಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಪುತ್ತದಾರಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರಿಂಸು. ತೇಸು ಗಣಜೇಟ್ಠಕೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಪಚ್ಚನ್ತದೇಸೇ ಕುಕ್ಕುಟನಾಮಕೇ ನಗರೇ ರಾಜಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿನೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೇಸಪುರಿಸಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಗರೇ ಅಮಚ್ಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ಕಪ್ಪಿನಕುಮಾರೋ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನರಾಜಾ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಸೋ ಸುತವಿತ್ತಕತಾಯ ಪಾತೋವ ಚತೂಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಸೀಘಂ ದೂತೇ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಯತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೇ ಪಸ್ಸಥ, ತತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿವಾಸಿನೋ ವಾಣಿಜಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಉಟ್ಠಾನಕಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ನಗರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಣ್ಡಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ‘‘ರಾಜಾನಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಹತ್ಥಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚಾಪೇಸುಂ. ತೇ ರಾಜಾ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾದಿತಪಣ್ಣಾಕಾರೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ‘‘ಕುತೋ ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಸಾವತ್ಥಿತೋ, ದೇವಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಚ್ಚಿ ವೋ ರಟ್ಠಂ ಸುಭಿಕ್ಖಂ, ಧಮ್ಮಿಕೋ ರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ದೇವಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೀದಿಸೋ ಧಮ್ಮೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೇಸೇ ಇದಾನಿ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ? ‘‘ತಂ, ದೇವ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಮುಖೇಹಿ ಕಥೇತು’’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಗಾರೇನ ಉದಕಂ ದಾಪೇಸಿ. ತೇ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ದಸಬಲಾಭಿಮುಖಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ದೇವ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇಸೇ ಬುದ್ಧರತನಂ ನಾಮ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ¶ ಆಹಂಸು. ರಞ್ಞೋ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಚನೇ ಸುತಮತ್ತೇಯೇವ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನಾ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತತೋ ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ, ತಾತಾ, ವದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ, ದೇವ, ವದಾಮಾ’’ತಿ. ಏವಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವದಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಪದಂ ಅಪರಿಮಾಣ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪದೇ ಪಸನ್ನೋ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಂ ವದೇಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ದೇವ, ಲೋಕೇ ಧಮ್ಮರತನಂ ನಾಮ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ. ತಮ್ಪಿ ¶ ಸುತ್ವಾ ತಥೇವ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಂ ವದೇಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ದೇವ, ಸಙ್ಘರತನಂ ನಾಮ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ. ತಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ತಥೇವ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತತೋವ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಅಮಚ್ಚಾಪಿ ತಥೇವ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಸೋ ಅಮಚ್ಚಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಙ್ಗಾತೀರಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಸತ್ಥಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಇಮೇಸಂ ಅಸ್ಸಾನಂ ಖುರಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮಾ ತೇಮೇತೂ’’ತಿ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇನೇವ ಪೂರಂ ಗಙ್ಗಾನದಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಪರಮ್ಪಿ ಅಡ್ಢಯೋಜನವಿತ್ಥಾರಂ ನದಿಂ ತಥೇವ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತತಿಯಂ ಚನ್ದಭಾಗಂ ನಾಮ ಮಹಾನದಿಂ ಪತ್ವಾ ತಮ್ಪಿ ತಾಯ ಏವ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಅತಿಕ್ಕಮಿ.

ಸತ್ಥಾಪಿ ತಂದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯಂಯೇವ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನೋ ತಿಯೋಜನಸತಿಕಂ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಅಮಚ್ಚಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಾ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ¶ ಸಯಮೇವ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಚನ್ದಭಾಗಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ತೇಸಂ ಉತ್ತರಣತಿತ್ಥಸ್ಸಾಭಿಮುಖಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನೋ ಛಬ್ಬಣ್ಣಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ತೇ ತೇನ ತಿತ್ಥೇನ ಉತ್ತರನ್ತಾ ಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಧಾವನ್ತಿಯೋ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಮಯಂ ಆಗತಾ, ಅದ್ಧಾ ಸೋ ಏಸೋ’’ತಿ ದಸ್ಸನೇನೇವ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಓನಮಿತ್ವಾ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ರಾಜಾ ಭಗವತೋ ಗೋಪ್ಫಕೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಮಚ್ಚಸಹಸ್ಸೇನ. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಸಾಯ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೪.೬೬-೧೦೭) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ¶ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂ;

ಉದಿತೋ ಅಜಟಾಕಾಸೇ, ರವೀವ ಸರದಮ್ಬರೇ.

‘‘ವಚನಾಭಾಯ ಬೋಧೇತಿ, ವೇನೇಯ್ಯಪದುಮಾನಿ ಸೋ;

ಕಿಲೇಸಪಙ್ಕಂ ಸೋಸೇತಿ, ಮತಿರಂಸೀಹಿ ನಾಯಕೋ.

‘‘ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಯಸೇ ಹನ್ತಿ, ಖಜ್ಜೋತಾಭಾ ಯಥಾ ರವಿ;

ಸಚ್ಚತ್ಥಾಭಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ರತನಂವ ದಿವಾಕರೋ.

‘‘ಗುಣಾನಂ ಆಯತಿಭೂತೋ, ರತನಾನಂವ ಸಾಗರೋ;

ಪಜ್ಜುನ್ನೋರಿವ ಭೂತಾನಿ, ಧಮ್ಮಮೇಘೇನ ವಸ್ಸತಿ.

‘‘ಅಕ್ಖದಸ್ಸೋ ತದಾ ಆಸಿಂ, ನಗರೇ ಹಂಸಸವ್ಹಯೇ;

ಉಪೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮಮಸ್ಸೋಸಿಂ, ಜಲಜುತ್ತಮನಾಮಿನೋ.

‘‘ಓವಾದಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಸಾವಕಸ್ಸ ಕತಾವಿನೋ;

ಗುಣಂ ಪಕಾಸಯನ್ತಸ್ಸ, ತಪ್ಪಯನ್ತಸ್ಸ ಮೇ ಮನಂ.

‘‘ಸುತ್ವಾ ಪತೀತೋ ಸುಮನೋ, ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ;

ಸಸಿಸ್ಸಂ ಭೋಜಯಿತ್ವಾನ, ತಂ ಠಾನಮಭಿಪತ್ಥಯಿಂ.

‘‘ತದಾ ಹಂಸಸಮಭಾಗೋ, ಹಂಸದುನ್ದುಭಿನಿಸ್ಸನೋ;

ಪಸ್ಸಥೇತಂ ಮಹಾಮತ್ತಂ, ವಿನಿಚ್ಛಯವಿಸಾರದಂ.

‘‘ಪತಿತಂ ಪಾದಮೂಲೇ ಮೇ, ಸಮುಗ್ಗತತನೂರುಹಂ;

ಜೀಮೂತವಣ್ಣಂ ಪೀಣಂಸಂ, ಪಸನ್ನನಯನಾನನಂ.

‘‘ಪರಿವಾರೇನ ಮಹತಾ, ರಾಜಯುತ್ತಂ ಮಹಾಯಸಂ;

ಏಸೋ ಕತಾವಿನೋ ಠಾನಂ, ಪತ್ಥೇತಿ ಮುದಿತಾಸಯೋ.

‘‘ಇಮಿನಾ ಪಣಿಪಾತೇನ, ಚಾಗೇನ ಪಣಿಧೀಹಿ ಚ;

ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ನುಪಪಜ್ಜತಿ ದುಗ್ಗತಿಂ.

‘‘ದೇವೇಸು ¶ ದೇವಸೋಭಗ್ಗಂ, ಮನುಸ್ಸೇಸು ಮಹನ್ತತಂ;

ಅನುಭೋತ್ವಾನ ಸೇಸೇನ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ¶ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ;

ಕಪ್ಪಿನೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ತತೋಹಂ ಸುಕತಂ ಕಾರಂ, ಕತ್ವಾನ ಜಿನಸಾಸನೇ;

ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತುಸಿತಂ ಅಗಮಾಸಹಂ.

‘‘ದೇವಮಾನುಸರಜ್ಜಾನಿ, ಸತಸೋ ಅನುಸಾಸಿಯ;

ಬಾರಾಣಸಿಯಮಾಸನ್ನೇ, ಜಾತೋ ಕೇಣಿಯಜಾತಿಯಂ.

‘‘ಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇನ, ಸಪಜಾಪತಿಕೋ ಅಹಂ;

ಪಞ್ಚಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ, ಸತಾನಿ ಸಮುಪಟ್ಠಹಿಂ.

‘‘ತೇಮಾಸಂ ಭೋಜಯಿತ್ವಾನ, ಪಚ್ಛಾದಮ್ಹ ತಿಚೀವರಂ;

ತತೋ ಚುತಾ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇ, ಅಹುಮ್ಹ ತಿದಸೂಪಗಾ.

‘‘ಪುನೋ ಸಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ, ಅಗಮಿಮ್ಹ ತತೋ ಚುತಾ;

ಕುಕ್ಕುಟಮ್ಹಿ ಪುರೇ ಜಾತಾ, ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ.

‘‘ಕಪ್ಪಿನೋ ನಾಮಹಂ ಆಸಿಂ, ರಾಜಪುತ್ತೋ ಮಹಾಯಸೋ;

ಸೇಸಾಮಚ್ಚಕುಲೇ ಜಾತಾ, ಮಮೇವ ಪರಿವಾರಯುಂ.

‘‘ಮಹಾರಜ್ಜಸುಖಂ ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿಮಾ;

ವಾಣಿಜೇಹಿ ಸಮಕ್ಖಾತಂ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಮಹಂ ಸುಣಿಂ.

‘‘ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಸಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ;

ಸೋ ಪಕಾಸೇತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಅಮತಂ ಸುಖಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಸುಯುತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸಾ ಚ, ಸುಮುತ್ತಾ ಚ ಅನಾಸವಾ;

ಸುತ್ವಾ ನೇಸಂ ಸುವಚನಂ, ಸಕ್ಕರಿತ್ವಾನ ವಾಣಿಜೇ.

‘‘ಪಹಾಯ ರಜ್ಜಂ ಸಾಮಚ್ಚೋ, ನಿಕ್ಖಮಿಂ ಬುದ್ಧಮಾಮಕೋ;

ನದಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಹಾಚನ್ದಂ, ಪೂರಿತಂ ಸಮತಿತ್ತಿಕಂ.

‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಲಮ್ಬಂ, ದುತ್ತರಂ ಸೀಘವಾಹಿನಿಂ;

ಗುಣಂ ಸರಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಸೋತ್ಥಿನಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿಂ.

‘‘ಭವಸೋತಂ ಸಚೇ ಬುದ್ಧೋ, ತಿಣ್ಣೋ ಲೋಕನ್ತಗೂ ವಿದೂ;

ಏತೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ, ಗಮನಂ ಮೇ ಸಮಿಜ್ಝತು.

‘‘ಯದಿ ¶ ಸನ್ತಿಗಮೋ ಮಗ್ಗೋ, ಮೋಕ್ಖೋ ಚಚ್ಚನ್ತಿಕಂ ಸುಖಂ;

ಏತೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ, ಗಮನಂ ಮೇ ಸಮಿಜ್ಝತು.

‘‘ಸಙ್ಘೋ ¶ ಚೇ ತಿಣ್ಣಕನ್ತಾರೋ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತೋ ಅನುತ್ತರೋ;

ಏತೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ, ಗಮನಂ ಮೇ ಸಮಿಜ್ಝತು.

‘‘ಸಹ ಕತೇ ಸಚ್ಚವರೇ, ಮಗ್ಗಾ ಅಪಗತಂ ಜಲಂ;

ತತೋ ಸುಖೇನ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ, ನದೀತೀರೇ ಮನೋರಮೇ.

‘‘ನಿಸಿನ್ನಂ ಅದ್ದಸಂ ಬುದ್ಧಂ, ಉದೇನ್ತಂವ ಪಭಙ್ಕರಂ;

ಜಲನ್ತಂ ಹೇಮಸೇಲಂವ, ದೀಪರುಕ್ಖಂವ ಜೋತಿತಂ.

‘‘ಸಸಿಂವ ತಾರಾಸಹಿತಂ, ಸಾವಕೇಹಿ ಪುರಕ್ಖತಂ;

ವಾಸವಂ ವಿಯ ವಸ್ಸನ್ತಂ, ದೇಸನಾಜಲದನ್ತರಂ.

‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾನ ಸಹಾಮಚ್ಚೋ, ಏಕಮನ್ತಮುಪಾವಿಸಿಂ;

ತತೋ ನೋ ಆಸಯಂ ಞತ್ವಾ, ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಮದೇಸಯಿ.

‘‘ಸುತ್ವಾನ ಧಮ್ಮಂ ವಿಮಲಂ, ಅವೋಚುಮ್ಹ ಮಯಂ ಜಿನಂ;

ಪಬ್ಬಾಜೇಹಿ ಮಹಾವೀರ, ನಿಬ್ಬಿನ್ದಾಮ್ಹ ಮಯಂ ಭವೇ.

‘‘ಸ್ವಕ್ಖಾತೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮೋ, ದುಕ್ಖನ್ತಕರಣಾಯ ವೋ;

ಚರಥ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಇಚ್ಚಾಹ ಮುನಿಸತ್ತಮೋ.

‘‘ಸಹ ವಾಚಾಯ ಸಬ್ಬೇಪಿ, ಭಿಕ್ಖುವೇಸಧರಾ ಮಯಂ;

ಅಹುಮ್ಹ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಚ ಸಾಸನೇ.

‘‘ತತೋ ಜೇತವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಅನುಸಾಸಿ ವಿನಾಯಕೋ;

ಅನುಸಿಟ್ಠೋ ಜಿನೇನಾಹಂ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ತತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅನುಸಾಸಿಮಹಂ ತದಾ;

ಮಮಾನುಸಾಸನಕರಾ, ತೇಪಿ ಆಸುಂ ಅನಾಸವಾ.

‘‘ಜಿನೋ ತಸ್ಮಿಂ ಗುಣೇ ತುಟ್ಠೋ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ;

ಭಿಕ್ಖುಓವಾದಕಾನಗ್ಗೋ, ಕಪ್ಪಿನೋತಿ ಮಹಾಜನೇ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಫಲಂ ದಸ್ಸೇಸಿ ಮೇ ಇಧ;

ಪಮುತ್ತೋ ಸರವೇಗೋವ, ಕಿಲೇಸೇ ಝಾಪಯಿಂ ಮಮ.

‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪತ್ವಾ ಪನ ತೇ ಸಬ್ಬೇವ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತೇ ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾ ಏವ ತೇಸಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಅಹೋಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಂ ಆದಾಯ ಆಕಾಸೇನ ಜೇತವನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಭಗವಾ ತಸ್ಸನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಪ್ಪಿನೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ, ಭಗವಾ, ದೇಸೇತಿ ¶ . ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಮನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ಓವಾದಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ದೇತೀ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ¶ ಥೇರಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ – ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಕಿರ ತ್ವಂ, ಕಪ್ಪಿನ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಓವಾದಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ದೇಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಸಚ್ಚಂ, ಭಗವಾ’’ತಿ. ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಮಾ ಏವಂ ಕರಿ, ಅಜ್ಜ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪಗತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಏಕೋವಾದೇನೇವ ಸಮಣಸಹಸ್ಸಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ತೇನ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾವಕೇ ಥೇರೇ ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಓವಾದಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದನ್ತೋ –

೫೪೭.

‘‘ಅನಾಗತಂ ಯೋ ಪಟಿಕಚ್ಚ ಪಸ್ಸತಿ, ಹಿತಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ಅಹಿತಞ್ಚ ತಂ ದ್ವಯಂ;

ವಿದ್ದೇಸಿನೋ ತಸ್ಸ ಹಿತೇಸಿನೋ ವಾ, ರನ್ಧಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಸಮೇಕ್ಖಮಾನಾ.

೫೪೮.

‘‘ಆನಾಪಾನಸತೀ ಯಸ್ಸ, ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಸುಭಾವಿತಾ;

ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಪರಿಚಿತಾ, ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಾ;

ಸೋಮಂ ಲೋಕಂ ಪಭಾಸೇತಿ, ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾ.

೫೪೯.

‘‘ಓದಾತಂ ವತ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಸುಭಾವಿತಂ;

ನಿಬ್ಬಿದ್ಧಂ ಪಗ್ಗಹೀತಞ್ಚ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸತೇ ದಿಸಾ.

೫೫೦.

‘‘ಜೀವತೇ ವಾಪಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ, ಅಪಿ ವಿತ್ತಪರಿಕ್ಖಯೋ;

ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಲಾಭೇನ, ವಿತ್ತವಾಪಿ ನ ಜೀವತಿ.

೫೫೧.

‘‘ಪಞ್ಞಾ ಸುತವಿನಿಚ್ಛಿನೀ, ಪಞ್ಞಾ ಕಿತ್ತಿಸಿಲೋಕವದ್ಧನೀ;

ಪಞ್ಞಾಸಹಿತೋ ನರೋ ಇಧ, ಅಪಿ ದುಕ್ಖೇಸು ಸುಖಾನಿ ವಿನ್ದತಿ.

೫೫೨.

‘‘ನಾಯಂ ¶ ಅಜ್ಜತನೋ ಧಮ್ಮೋ, ನಚ್ಛೇರೋ ನಪಿ ಅಬ್ಭುತೋ;

ಯತ್ಥ ಜಾಯೇಥ ಮೀಯೇಥ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ವಿಯ ಅಬ್ಭುತಂ.

೫೫೩.

‘‘ಅನನ್ತರಞ್ಹಿ ಜಾತಸ್ಸ, ಜೀವಿತಾ ಮರಣಂ ಧುವಂ;

ಜಾತಾ ಜಾತಾ ಮರನ್ತೀಧ, ಏವಂ ಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಪಾಣಿನೋ.

೫೫೪.

‘‘ನ ಹೇತದತ್ಥಾಯ ಮತಸ್ಸ ಹೋತಿ, ಯಂ ಜೀವಿತತ್ಥಂ ಪರಪೋರಿಸಾನಂ;

ಮತಮ್ಹಿ ರುಣ್ಣಂ ನ ಯಸೋ ನ ಲೋಕ್ಯಂ, ನ ವಣ್ಣಿತಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ.

೫೫೫.

‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಸರೀರಂ ಉಪಹನ್ತಿ ತೇನ, ನಿಹೀಯತಿ ವಣ್ಣಬಲಂ ಮತೀ ಚ;

ಆನನ್ದಿನೋ ತಸ್ಸ ದಿಸಾ ಭವನ್ತಿ, ಹಿತೇಸಿನೋ ನಾಸ್ಸ ಸುಖೀ ಭವನ್ತಿ.

೫೫೬.

‘‘ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕುಲೇ ವಸನ್ತೇ, ಮೇಧಾವಿನೋ ಚೇವ ಬಹುಸ್ಸುತೇ ಚ;

ಯೇಸಞ್ಹಿ ಪಞ್ಞಾವಿಭವೇನ ಕಿಚ್ಚಂ, ತರನ್ತಿ ನಾವಾಯ ನದಿಂವ ಪುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಅನಾಗತನ್ತಿ ನ ಆಗತಂ, ಅವಿನ್ದನ್ತಿ, ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಕಚ್ಚಾತಿ ಪುತೇತರಂಯೇವ. ಪಸ್ಸತೀತಿ ಓಲೋಕೇತಿ. ಅತ್ಥನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚಂ. ತಂ ದ್ವಯನ್ತಿ ಹಿತಾಹಿತಂ. ವಿದ್ದೇಸಿನೋತಿ ಅಮಿತ್ತಾ. ಹಿತೇಸಿನೋತಿ ಮಿತ್ತಾ. ರನ್ಧನ್ತಿ ಛಿದ್ದಂ. ಸಮೇಕ್ಖಮಾನಾತಿ ಗವೇಸನ್ತಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಾವಹಂ ಅಹಿತಾವಹಂ ತದುಭಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅನಾಗತಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಂ ಪುರೇತರಂಯೇವ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅಹಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸತಿ ವೀಮಂಸತಿ ವಿಚಾರೇತಿ, ತಸ್ಸ ಅಮಿತ್ತಾ ವಾ ಅಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ಮಿತ್ತಾ ವಾ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ರನ್ಧಂ ಗವೇಸನ್ತಾ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಾದಿಸೋ ಪಞ್ಞವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಚ್ಛಿದ್ದವುತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ತಥಾರೂಪೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಆನಾಪಾನಸತಿಭಾವನಾಯ ಗುಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ತಾನಿ ಯೋಜೇತುಂ ‘‘ಆನಾಪಾನಸತೀ ಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆನನ್ತಿ ¶ ಅಸ್ಸಾಸೋ. ಅಪಾನನ್ತಿ ಪಸ್ಸಾಸೋ. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಸತಿ ಆನಾಪಾನಸತಿ. ಸತಿಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮಾಧಿಭಾವನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಯಸ್ಸಾತಿ, ಯಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ. ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಸುಭಾವಿತಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಸೋಳಸನ್ನಞ್ಚ ಆಕಾರಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಣ್ಣಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತೀನಞ್ಚ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ಭಾವಿತಾ ವಡ್ಢಿತಾ. ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಪರಿಚಿತಾ, ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಾತಿ ‘‘ಸೋ ಸತೋವ ಅಸ್ಸಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೪; ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೭) ಯಥಾ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಾ, ತಥಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಚಿತಾ ಆಸೇವಿತಾ ಭಾವಿತಾ. ಸೋಮಂ ಲೋಕಂ ಪಭಾಸೇತಿ, ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾತಿ ಸೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಯಥಾ ಅಬ್ಭಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ವಿಮುತ್ತೋ ಚನ್ದೋ ಚನ್ದಾಲೋಕೇನ ಇಮಂ ಓಕಾಸಲೋಕಂ ಪಭಾಸೇತಿ, ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತೋ ಞಾಣಾಲೋಕೇನ ಅತ್ತಸನ್ತಾನಪತಿತಂ ಪರಸನ್ತಾನಪತಿತಞ್ಚ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಂ ಪಭಾಸೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಆನಾಪಾನಸತಿಭಾವನಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕತ್ವಾ ಭಾವನಾಭಿಯೋಗಸ್ಸ ಸಫಲತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಓದಾತಂ ವತ ಮೇ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ತತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ನೀವರಣಮಲವಿಗಮತೋ ಓದಾತಂ ಸುದ್ಧಂ ವತ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ. ಯಥಾ ಪಮಾಣಕರಾ ರಾಗಾದಯೋ ಪಹೀನಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತಂ ಅಹೋಸಿ, ತಥಾ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಸುಭಾವಿತಂ, ತತೋ ಏವ ಚತುಸಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಿದ್ಧಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಂ, ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖತೋ ಪಗ್ಗಹಿತಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ದುಕ್ಖಾದಿಕಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾದಿಕಾ ಚ ದಿಸಾ ಓಭಾಸತೇ ತತ್ಥ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖತ್ತಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹತ್ತಾ ಚ. ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇಹಿಪಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಯಥಾ ಭಾವನಾಮಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಮಲವಿಸೋಧನಾದಿನಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಬಹುಪಕಾರಾ, ಏವಂ ಇತರಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ¶ ‘‘ಜೀವತೇ ವಾಪಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ’’ತಿ ಚತುತ್ಥಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪರಿಕ್ಖೀಣಧನೋಪಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞಜಾತಿಕೋ ಇತರೀತರಸನ್ತೋಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಅನವಜ್ಜಾಯ ಜೀವಿಕಾಯ ಜೀವತಿಯೇವ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಜೀವಿತಂ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೩, ೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೮೪). ದುಮ್ಮೇಧಪುಗ್ಗಲೋ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಲಾಭೇನ ¶ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ¶ ವಿರಾಧೇನ್ತೋ ವಿತ್ತವಾಪಿ ನ ಜೀವತಿ, ಗರಹಾದಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಜೀವನ್ತೋ ನಾಮ ನ ತಸ್ಸ ಹೋತಿ, ಅನುಪಾಯಞ್ಞುತಾಯ ವಾ ಯಥಾಧಿಗತಂ ಧನಂ ನಾಸೇನ್ತೋ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾಪಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಆನಿಸಂಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಸುತವಿನಿಚ್ಛಿನೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ಸುತವಿನಿಚ್ಛಿನೀತಿ ಪಞ್ಞಾ ನಾಮೇಸಾ ಸುತಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯಿನೀ, ಯಥಾಸುತೇ ಸೋತಪಥಮಾಗತೇ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಅಯಂ ಅಕುಸಲೋ, ಅಯಂ ಕುಸಲೋ, ಅಯಂ ಸಾವಜ್ಜೋ, ಅಯಂ ಅನವಜ್ಜೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಜನನೀ. ಕಿತ್ತಿಸಿಲೋಕವದ್ಧನೀತಿ ಕಿತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಸಂಸಾಯ ಸಿಲೋಕಸ್ಸ ಪತ್ಥಟಯಸಭಾವಸ್ಸ ವದ್ಧನೀ, ಪಞ್ಞವತೋಯೇವ ಹಿ ಕಿತ್ತಿಆದಯೋ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಸಂಸಭಾವತೋ. ಪಞ್ಞಾಸಹಿತೋತಿ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾಯ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಯುತ್ತೋ. ಅಪಿ ದುಕ್ಖೇಸು ಸುಖಾನಿ ವಿನ್ದತೀತಿ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಸಭಾವೇಸು ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಾವಬೋಧೇನ ನಿರಾಮಿಸಾನಿಪಿ ಸುಖಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ.

ಇದಾನಿ ತಾಸಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧೀರಭಾವಾವಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ‘‘ನಾಯಂ ಅಜ್ಜತನೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸೇಸಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾಯನಮೀಯನಸಭಾವೋ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಅಜ್ಜತನೋ ಅಧುನಾಗತೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಭಿಣ್ಹಪವತ್ತಿಕತಾಯ ನ ಅಚ್ಛರಿಯೋ, ಅಬ್ಭುತಪುಬ್ಬತಾಭಾವತೋ ನಾಪಿ ಅಬ್ಭುತೋ. ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಜಾಯೇಥ ಮೀಯೇಥ, ಯಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಸತ್ತೋ ಜಾಯೇಯ್ಯ, ಸೋ ಏಕಂಸೇನ ಮೀಯೇಥ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ವಿಯ? ಕಿಂ ನಾಮ ಅಬ್ಭುತಂ ಸಿಯಾ? ಸಭಾವಿಕತ್ತಾ ಮರಣಸ್ಸ – ನ ಹಿ ಖಣಿಕಮರಣಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ. ಯತೋ ಅನನ್ತರಞ್ಹಿ ಜಾತಸ್ಸ, ಜೀವಿತಾ ಮರಣಂ ಧುವಂ ಜಾತಸ್ಸ ಜಾತಿಸಮನನ್ತರಂ ಜೀವಿತತೋ ಮರಣಂ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಏಕಂಸೇನ ಭಿಜ್ಜನತೋ. ಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಜೀವತೀತಿ ಲೋಕವೋಹಾರೋ, ಸೋ ತದುಪಾದಾನಸ್ಸ ಅನೇಕಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತತಾಯ ಅನೇಕನ್ತಿಕೋ, ಯಸ್ಮಾ ಏತದೇವಂ, ತಸ್ಮಾ ಜಾತಾ ಮರನ್ತೀಧ, ಏವಂಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಪಾಣಿನೋತಿ ಅಯಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಜಾತಾನಂ ಮರಣನ್ತಿ ಜಾತಿಯಾ ಮರಣಾನುಬನ್ಧನತಂ ಆಹ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯಸ್ಮಾ ತಾಸು ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಕಾಚಿ ಸೋಕಬನ್ಧಿತಚಿತ್ತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ಸೋಕವಿನೋದನಂ ಕಾತುಂ ‘‘ನ ಹೇತದತ್ಥಾಯಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ನ ಹೇತದತ್ಥಾಯ ಮತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಯಂ ಮತಸ್ಸ ¶ ಜೀವಿತತ್ಥಂ ಜೀವಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಪರಪೋರಿಸಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ರುಣ್ಣಂ, ಏತಂ ತಸ್ಸ ಮತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಜೀವಿತತ್ಥಂ ತಾವ ತಿಟ್ಠತು, ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅತ್ಥಾಯ ನ ಹೋತಿ, ಯೇ ಪನ ರುದನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಮತಮ್ಹಿ ಮತಪುಗ್ಗಲನಿಮಿತ್ತಂ ರುಣ್ಣಂ, ನ ಯಸೋ ನ ಲೋಕ್ಯಂ ಯಸಾವಹಂ ವಿಸುದ್ಧಾವಹಞ್ಚ ನ ಹೋತಿ ¶ . ನ ವಣ್ಣಿತಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹೀತಿ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸಟ್ಠಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನ ಕೇವಲಮೇತೇವ ಯೇ ರುದತೋ ಆದೀನವಾ, ಅಥ ಖೋ ಇಮೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಸರೀರಂ ಉಪಹನ್ತೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಸೋಕಾದಿಅನತ್ಥಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಪಯಿರುಪಾಸನಾಯಂ ತಾ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ರುಣ್ಣಂ ರುದನ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಂ ಸರೀರಞ್ಚ ಉಪಹನ್ತಿ ವಿಬಾಧತಿ, ತೇನ ರುಣ್ಣೇನ ವಣ್ಣೋ ಬಲಂ ಮತಿ ಚ ನಿಹೀಯತಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತಸ್ಸ ರುದನ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದಿಸಾ ಸಪತ್ತಾ ಆನನ್ದಿನೋ ಪಮೋದವನ್ತೋ ಪೀತಿವನ್ತೋ ಭವನ್ತಿ. ಹಿತೇಸಿನೋ ಮಿತ್ತಾ ದುಕ್ಖೀ ದುಕ್ಖಿತಾ ಭವನ್ತಿ ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮೋಜಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮೇಧಾವಿನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಬಾಹುಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಬಹುಸ್ಸುತೇ, ಅತ್ತನೋ ಕುಲೇ ವಸನ್ತೇ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ ಪಾಟಿಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಕುಲೂಪಕೇ ಕರೇಯ್ಯ. ಯೇಸನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಮೇಧಾವೀನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಪಞ್ಞಾವಿಭವೇನ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನ ಯಥಾ ಮಹೋಘಸ್ಸ ಪುಣ್ಣಂ ನದಿಂ ನಾವಾಯ ತರನ್ತಿ, ಏವಂ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಕಿಚ್ಚಂ ತರನ್ತಿ ಪಾರಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ತೇ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕುಲೇ ವಸನ್ತೇತಿ ಯೋಜನಾ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ತಾಸಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸೋಕಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿಯೋ ಸದತ್ಥಂ ಪರಿಪೂರೇಸುಂ.

ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ದನ್ಧಾ ¶ ಮಯ್ಹಂ ಗತೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಯದೇತ್ಥ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತೇ ಮಹಾಪನ್ಥಕವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ (ಥೇರಗಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಸಕ್ಕಾ ಚೂಳಪನ್ಥಕಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುಖೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇತು’’ನ್ತಿ? ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಅಯ್ಯಕಂ ಧನಸೇಟ್ಠಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಸಚೇ, ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ, ಅನುಜಾನಾಥ ¶ , ಅಹಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಪಬ್ಬಾಜೇಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ದಸಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಭಾತು ಸನ್ತಿಕೇ –

‘‘ಪದುಮಂ ಯಥಾ ಕೋಕನದಂ ಸುಗನ್ಧಂ, ಪಾತೋ ಸಿಯಾ ಫುಲ್ಲಮವೀತಗನ್ಧಂ;

ಅಙ್ಗೀರಸಂ ಪಸ್ಸ ವಿರೋಚಮಾನಂ, ತಪನ್ತಮಾದಿಚ್ಚಮಿವನ್ತಲಿಕ್ಖೇ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೩; ಅ. ನಿ. ೫.೧೯೫) –

ಗಾಥಂ ¶ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಗಹೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಗಹಿತಗಹಿತಂ ಪದಂ ಹದಯೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಥ ನಂ ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ಆಹ – ‘‘ಪನ್ಥಕ, ತ್ವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಅಭಬ್ಬೋ, ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಏಕಗಾಥಮ್ಪಿ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಸಿ. ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ತ್ವಂ ಕಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸ್ಸಸಿ? ನಿಕ್ಖಮ ಇತೋ’’ತಿ. ಸೋ ಥೇರೇನ ಪಣಾಮಿತೋ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸಮೀಪೇ ರೋದಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸತ್ಥಾ ಜೀವಕಮ್ಬವನೇ ವಿಹರತಿ. ಅಥ ಜೀವಕೋ ಪುರಿಸಂ ಪೇಸೇಸಿ, ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಪಟಿಚ್ಛಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ದೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖೇದಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಮಯಾ ಕತೇನ ಉಪಾಯೇನ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಠಾನೇ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಪನ್ಥಕ, ರೋದಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಭಾತಾ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಣಾಮೇತೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಪನ್ಥಕ, ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿ, ಮಮ ಸಾಸನೇ ತುಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಏಹಿ, ಇಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ರಜೋಹರಣಂ, ರಜೋಹರಣ’ನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಸುದ್ಧಂ ಚೋಳಕ್ಖಣ್ಡಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ¶ ದಿನ್ನಂ ಚೋಳಕ್ಖಣ್ಡಂ ‘‘ರಜೋಹರಣಂ, ರಜೋಹರಣ’’ನ್ತಿ ಹತ್ಥೇನ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ತಸ್ಸ ತಂ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲಿಟ್ಠಧಾತುಕಂ ಜಾತಂ, ಪುನ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಉಕ್ಖಲಿಪರಿಪುಞ್ಛನಸದಿಸಂ ಜಾತಂ. ಸೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇದಂ ಚೋಳಕ್ಖಣ್ಡಂ ಪಕತಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಇಮಂ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕಸರೀರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ಯಥಾಪೇತಂ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ ಖಯವಯಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಿಮಿತ್ತೇ ಝಾನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಪಾದಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೩೫-೫೪) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಗಣಮ್ಹಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಸೋ, ಹಿಮವನ್ತೇ ವಸೀ ತದಾ.

‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ¶ ಹಿಮವನ್ತಮ್ಹಿ, ವಸಾಮಿ ಅಸ್ಸಮೇ ತದಾ;

ಅಚಿರಾಗತಂ ಮಹಾವೀರಂ, ಉಪೇಸಿಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ.

‘‘ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಉಪಗಚ್ಛಿಂ ನರಾಸಭಂ;

ಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಂ, ಅನ್ತರಾಯಮಕಾಸಹಂ.

‘‘ಉಭೋ ಹತ್ಥೇಹಿ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತಂ ಅದಾಸಹಂ;

ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಭಗವಾ, ಪದುಮುತ್ತರೋ ಮಹಾಮುನಿ.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾ ಅತ್ತಮನಾ, ಹಿಮವನ್ತಂ ಉಪೇನ್ತಿ ತೇ;

ಸಾಧುಕಾರಂ ಪವತ್ತೇಸುಂ, ಅನುಮೋದಿಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಇದಂ ವತ್ವಾನ ತೇ ದೇವಾ, ಉಪಗಚ್ಛುಂ ನರುತ್ತಮಂ;

ಆಕಾಸೇ ಧಾರಯನ್ತಸ್ಸ, ಪದುಮಚ್ಛತ್ತಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಸತಪತ್ತಛತ್ತಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ಅದಾಸಿ ತಾಪಸೋ ಮಮ;

ತಮಹಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಣಾಥ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ಪಞ್ಚವೀಸತಿಕಪ್ಪಾನಿ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ;

ಚತುತ್ತಿಂಸತಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಯಂ ಯಂ ಯೋನಿಂ ಸಂಸರತಿ, ದೇವತ್ತಂ ಅಥ ಮಾನುಸಂ;

ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠನ್ತಂ, ಪದುಮಂ ಧಾರಯಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ ¶ , ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಪಕಾಸಿತೇ ಪಾವಚನೇ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ;

ಮನೋಮಯಮ್ಹಿ ಕಾಯಮ್ಹಿ, ಉತ್ತಮೋ ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ದ್ವೇ ಭಾತರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಉಭೋಪಿ ಪನ್ಥಕವ್ಹಯಾ;

ಅನುಭೋತ್ವಾ ಉತ್ತಮತ್ಥಂ, ಜೋತಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾಸನಂ.

‘‘ಸೋಹಂ ಅಟ್ಠಾರಸವಸ್ಸೋ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ;

ವಿಸೇಸಾಹಂ ನ ವಿನ್ದಾಮಿ, ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ.

‘‘ದನ್ಧಾ ಮಯ್ಹಂ ಗತೀ ಆಸಿ, ಪರಿಭೂತೋ ಪುರೇ ಅಹುಂ;

ಭಾತಾ ಚ ಮಂ ಪಣಾಮೇಸಿ, ಗಚ್ಛ ದಾನಿ ಸಕಂ ಘರಂ.

‘‘ಸೋಹಂ ಪಣಾಮಿತೋ ಸನ್ತೋ, ಸಙ್ಘಾರಾಮಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಕೇ;

ದುಮ್ಮನೋ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಾಸಿಂ, ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಪೇಕ್ಖವಾ.

‘‘ಭಗವಾ ತತ್ಥ ಆಗಚ್ಛಿ, ಸೀಸಂ ಮಯ್ಹಂ ಪರಾಮಸಿ;

ಬಾಹಾಯ ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಪವೇಸಯಿ.

‘‘ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಮೇ ಸತ್ಥಾ, ಅದಾಸಿ ಪಾದಪುಞ್ಛನಿಂ;

ಏವಂ ಸುದ್ಧಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಹಿ, ಏಕಮನ್ತಮಧಿಟ್ಠಹಂ.

‘‘ಹತ್ಥೇಹಿ ¶ ತಮಹಂ ಗಯ್ಹ, ಸರಿಂ ಕೋಕನದಂ ಅಹಂ;

ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ, ಅರಹತ್ತಂ ಅಪಾಪುಣಿಂ.

‘‘ಮನೋಮಯೇಸು ಕಾಯೇಸು, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾರಮಿಂ ಗತೋ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನೇವಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕಂ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾ ಚ ಆಗಮಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ಏಕೇನ ಊನೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಜೀವಕಸ್ಸ ನಿವೇಸನೇ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಏವ ನ ಗತೋ. ಜೀವಕೋ ಯಾಗುಂ ದಾತುಂ ಆರಭಿ, ಸತ್ಥಾ ಪತ್ತಂ ಹತ್ಥೇನ ಪಿದಹಿ. ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ನ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ವಿಹಾರೇ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ಥಿ, ಜೀವಕಾ’’ತಿ. ಸೋ ಪುರಿಸಂ ಪಹಿಣಿ, ‘‘ಗಚ್ಛ, ಭಣೇ, ವಿಹಾರೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಅಯ್ಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ಏಹೀ’’ತಿ. ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋಪಿ ರೂಪೇನ ಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಏಕಮ್ಪಿ ಏಕೇನ ಅಸದಿಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಸೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಜೀವಕಸ್ಸ ಕಥೇಸಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಾ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಬಹುತರೋ, ಪಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬಂ ಅಯ್ಯಂ ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ಜೀವಕೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕೋನಾಮೋ, ಭನ್ತೇ, ವಿಹಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ? ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ನಾಮ, ಜೀವಕಾ’’ತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛ ¶ , ಭಣೇ, ‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ನಾಮ ಕತರೋ’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಂ ಆನೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ನಾಮ ಕತರೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಅಹಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ’’,‘‘ಅಹಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ’’ತಿ ಏಕಪಹಾರೇನೇವ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಪುನಾಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಜೀವಕಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ. ಜೀವಕೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚತ್ತಾ ‘‘ಇದ್ಧಿಮಾ ಮಞ್ಞೇ, ಅಯ್ಯೋ’’ತಿ ನಯತೋ ಞತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ, ಭಣೇ, ಪಠಮಂ ಕಥನಕಮಯ್ಯಮೇವ ‘ತುಮ್ಹೇ ಸತ್ಥಾ ಪಕ್ಕೋಸತೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ಚೀವರಕಣ್ಣೇ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ, ತಾವದೇವ ನಿಮ್ಮಿತಭಿಕ್ಖೂ ಅನ್ತರಧಾಯಿಂಸು. ಸೋ ಥೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಯಾಗುಞ್ಚ ಖಜ್ಜಕಾದಿಭೇದಞ್ಚ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿ. ದಸಬಲೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗತೇ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆನುಭಾವೋ, ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಏಕಗಾಥಂ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಮ್ಪಿ ಲಹುಕೇನ ಖಣೇನೇವ ಏವಂ ಮಹಿದ್ಧಿಕಂ ಅಕಂಸೂ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಸುತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಜ್ಜ, ‘‘ಕಿಂ ವದೇಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಂ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚೂಳಪನ್ಥಕೇನ ಇದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರದಾಯಜ್ಜಂ ಲದ್ಧಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಲೋಕಿಯದಾಯಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಹಿ ಯಾಚಿತೋ ಚೂಳಸೇಟ್ಠಿಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೧.೪) ಕಥೇಸಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ತಂ ಸತ್ಥಾ ಅರಿಯಗಣಪರಿವುತೋ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ¶ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ‘‘ತಥಾ ದನ್ಧಧಾತುಕೇನ ಕಥಂ ತಯಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಾನೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಭಾತು ಪಣಾಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೫೫೭.

‘‘ದನ್ಧಾ ಮಯ್ಹಂ ಗತೀ ಆಸಿ, ಪರಿಭೂತೋ ಪುರೇ ಅಹಂ;

ಭಾತಾ ಚ ಮಂ ಪಣಾಮೇಸಿ, ಗಚ್ಛ ದಾನಿ ತುವಂ ಘರಂ.

೫೫೮.

‘‘ಸೋಹಂ ¶ ಪಣಾಮಿತೋ ಸನ್ತೋ, ಸಙ್ಘಾರಾಮಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಕೇ;

ದುಮ್ಮನೋ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಾಸಿಂ, ಸಾಸನಸ್ಮಿಂ ಅಪೇಕ್ಖವಾ.

೫೫೯.

‘‘ಭಗವಾ ¶ ತತ್ಥ ಆಗಚ್ಛಿ, ಸೀಸಂ ಮಯ್ಹಂ ಪರಾಮಸಿ;

ಬಾಹಾಯ ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಪವೇಸಯಿ.

೫೬೦.

‘‘ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಮೇ ಸತ್ಥಾ, ಪಾದಾಸಿ ಪಾದಪುಞ್ಛನಿಂ;

ಏತಂ ಸುದ್ಧಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಹಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ಸ್ವಧಿಟ್ಠಿತಂ.

೫೬೧.

‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ವಿಹಾಸಿಂ ಸಾಸನೇ ರತೋ;

ಸಮಾಧಿಂ ಪಟಿಪಾದೇಸಿಂ, ಉತ್ತಮತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ.

೫೬೨.

‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಜಾನಾಮಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ವಿಸೋಧಿತಂ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

೫೬೩.

‘‘ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಮತ್ತಾನಂ, ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾನ ಪನ್ಥಕೋ;

ನಿಸೀದಮ್ಬವನೇ ರಮ್ಮೇ, ಯಾವ ಕಾಲಪ್ಪವೇದನಾ.

೫೬೪.

‘‘ತತೋ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ಪಾಹೇಸಿ, ದೂತಂ ಕಾಲಪ್ಪವೇದಕಂ;

ಪವೇದಿತಮ್ಹಿ ಕಾಲಮ್ಹಿ, ವೇಹಾಸಾದುಪಸಙ್ಕಮಿಂ.

೫೬೫.

‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸತ್ಥುನೋ ಪಾದೇ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಹಂ;

ನಿಸಿನ್ನಂ ಮಂ ವಿದಿತ್ವಾನ, ಅತ್ಥ ಸತ್ಥಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿ.

೫೬೬.

‘‘ಆಯಾಗೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ;

ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ದನ್ಧಾತಿ, ಮನ್ದಾ, ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಗಹೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಲಾ. ಗತೀತಿ ಞಾಣಗತಿ. ಆಸೀತಿ, ಅಹೋಸಿ. ಪರಿಭೂತೋತಿ, ತತೋ ಏವ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ ಹೀಳಿತೋ. ಪುರೇತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ. ಭಾತಾ ಚಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ಚ-ಸದ್ದೋ, ನ ಕೇವಲಂ ಪರಿಭೂತೋವ, ಅಥ ಖೋ ಭಾತಾಪಿ ಮಂ ಪಣಾಮೇಸಿ, ‘‘ಪನ್ಥಕ, ತ್ವಂ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಅಹೇತುಕೋ ಮಞ್ಞೇ, ತಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ¶ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋ ¶ , ನ ಇಮಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ, ಗಚ್ಛ ದಾನಿ ತುಯ್ಹಂ ಅಯ್ಯಕಘರ’’ನ್ತಿ ನಿಕ್ಕಡ್ಢೇಸಿ. ಭಾತಾತಿ, ಭಾತರಾ.

ಕೋಟ್ಠಕೇತಿ, ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸಮೀಪೇ. ದುಮ್ಮನೋತಿ, ದೋಮನಸ್ಸಿತೋ. ಸಾಸನಸ್ಮಿಂ ಅಪೇಕ್ಖವಾತಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಅವಿಬ್ಭಮಿತುಕಾಮೋ.

ಭಗವಾ ತತ್ಥ ಆಗಚ್ಛೀತಿ, ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಮಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಗವಾ ಯತ್ಥಾಹಂ ಠಿತೋ, ತತ್ಥ ಆಗಚ್ಛಿ. ಆಗನ್ತ್ವಾ ಚ, ‘‘ಪನ್ಥಕ, ಅಹಂ ತೇ ಸತ್ಥಾ, ನ ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ, ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ ಸಮಸ್ಸಾಸೇನ್ತೋ ಸೀಸಂ ಮಯ್ಹಂ ಪರಾಮಸಿ ಜಾಲಾಬನ್ಧನಮುದುತಲುನಪೀಣವರಾಯತಙ್ಗುಲಿಸಮುಪಸೋಭಿತೇನ ವಿಕಸಿತಪದುಮಸಸ್ಸಿರೀಕೇನ ಚಕ್ಕಙ್ಕಿತೇನ ಹತ್ಥತಲೇನ ‘‘ಇದಾನಿಯೇವ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಮಯ್ಹಂ ಸೀಸಂ ಪರಾಮಸಿ. ಬಾಹಾಯ ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾನಾತಿ, ‘‘ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ, ಇಧ ತಿಟ್ಠಸೀ’’ತಿ ಚನ್ದನಗನ್ಧಗನ್ಧಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇನ ಮಂ ಭುಜೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಪವೇಸೇಸಿ. ಪಾದಾಸಿ ¶ ಪಾದಪುಞ್ಛನಿನ್ತಿ ಪಾದಪುಞ್ಛನಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಾದಾಸಿ ‘‘ರಜೋಹರಣನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಅದಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅದಾಸೀ’’ತಿ ‘‘ಪಾದಪುಞ್ಛನಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಾದಪುಞ್ಛನಿ’’ನ್ತಿ ಪಾದಪುಞ್ಛನಚೋಳಕ್ಖಣ್ಡಂ ಪಾದಾಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತದಯುತ್ತಂ ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಚೋಳಕ್ಖಣ್ಡಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ. ಏತಂ ಸುದ್ಧಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಹಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ಸ್ವಧಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ, ಏತಂ ಸುದ್ಧಂ ಚೋಳಕ್ಖಣ್ಡಂ ‘‘ರಜೋಹರಣಂ, ರಜೋಹರಣ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಸ್ವಧಿಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಏಕಮನ್ತೇ ವಿವಿತ್ತೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಪಮುಖೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಧಿಟ್ಠೇಹಿ ತಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೇಹಿ.

ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾತಿ, ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಓವಾದಂ ಅಹಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಓವಾದೇ ರತೋ ಅಭಿರತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹಾಸಿಂ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂ. ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಚ ಸಮಾಧಿಂ ಪಟಿಪಾದೇಸಿಂ, ಉತ್ತಮತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾತಿ, ಉತ್ತಮತ್ಥೋ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಪಾದಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಂ ಸಮ್ಪಾದೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಮಾಧೀತಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಸಮಾಧಿ, ತಾವ ಸಮಾಧಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹಿತೋ, ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿ ಪನ ಉತ್ತಮತ್ಥಗ್ಗಹಣೇನ, ಸಾತಿಸಯಂ ಚೇವಾಯಂ ಸಮಾಧಿಕುಸಲೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಾಧಿಂ ಪಟಿಪಾದೇಸಿ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸಮಾಧಿಕುಸಲತಾಯ ¶ ಹಿ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ ನಾಮ ಜಾತೋ, ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ ನಾಮ. ಏಕೋ ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಲಕ್ಖಣೇ ಛೇಕೋ, ಏಕೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣೇ, ಏಕೋ ಸಮಾಧಿಗಾಳ್ಹೋ, ಏಕೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಾಳ್ಹೋ ಏಕೋ ಅಙ್ಗಸಂಖಿತ್ತೇ ಛೇಕೋ, ಏಕೋ ಆರಮ್ಮಣಸಂಖಿತ್ತೇ, ಏಕೋ ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನೇ, ಏಕೋ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನೇತಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ¶ ಸಾತಿಸಯಂ ಚತುನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಲಾಭಿತಾಯ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ ವುತ್ತೋ, ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರೋ ಸಾತಿಸಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಲಾಭಿತಾಯ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ. ಪಠಮೋ ವಾ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ, ಇತರೋ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ. ಮನೋಮಯಂ ಪನ ಕಾಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞೇ ತಯೋ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ನ ಬಹುಕೇ, ಏಕಸದಿಸೇಯೇವ ಚ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ಏಕವಿಧಮೇವ ಕಮ್ಮಂ ಕುರುಮಾನೇ. ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೋ ಏಕಾವಜ್ಜನೇನ ಸಮಣಸಹಸ್ಸಂ ಮಾಪೇಸಿ, ದ್ವೇಪಿ ನ ಕಾಯೇನ ಏಕಸದಿಸೇ ಅಕಾಸಿ, ನ ಏಕವಿಧಂ ಕಮ್ಮಂ ಕುರುಮಾನೇ. ತಸ್ಮಾ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಥೇರೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ, ಯಾ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರಾ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಜಾನಾಮಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ವಿಸೋಧಿತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಯಥಾಕಮ್ಮುಪಗಅನಾಗತಂಸಞಾಣಾನಿ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರಾನಿ, ನ ತಥಾ ಇತರಞಾಣಾನಿ.

ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸಂ. ‘‘ಸಹಸ್ಸವಾರ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ. ಏಕಾವಜ್ಜನೇನ ಪನ ಥೇರೋ ಸಹಸ್ಸೇ ಮನೋಮಯೇ ಕಾಯೇ ನಿಮ್ಮಿನಿ, ನ ವಾರೇನ. ತೇ ಚ ಖೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮಸದಿಸೇ ವಿವಿಧಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೇ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ಇದ್ಧಿನಿಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ? ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ, ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ಅಯಮೇವ ಥೇರೋ ಏವಮಕಾಸಿ, ತಥಾ ಹೇಸ ಇಮಿನಾ ಅಙ್ಗೇನ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ. ಪನ್ಥಕೋ ನಿಸೀದೀತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಪರಂ ವಿಯ ವದತಿ. ಅಮ್ಬವನೇತಿ, ಅಮ್ಬವನೇ ಜೀವಕೇನ ¶ ಕತವಿಹಾರೇ. ವೇಹಾಸಾದುಪಸಙ್ಕಮಿನ್ತಿ ವೇಹಾಸಾತಿ ಕರಣೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ವೇಹಾಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಅಥಾತಿ, ಮಮ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಛಾ. ಪಟಿಗ್ಗಹೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿ. ಆಯಾಗೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸಾತಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತಾಯ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯಜಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಭೂತೋ. ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋತಿ, ಮಹಾಫಲಭಾವಕರಣೇನ ದಕ್ಖಿಣಾಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಕೋ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣನ್ತಿ ಜೀವಕೇನ ಉಪನೀತಂ ಯಾಗುಖಜ್ಜಾದಿಭೇದಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಚೂಳಪನ್ಥಕಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸಿನೇರುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಮನ್ಥೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತತಾಯ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಙ್ಖೋಭೇನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅನುಮೋದನಂ ಅಕಾಸಿ. ತಥಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋಪಿ ¶ ಚಾಯಮಾಯಸ್ಮಾ ತಥಾರೂಪಾಯ ಕಮ್ಮಪಿಲೋತಿಕಾಯ ಪರಿಬಾಧಿತೋ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ಚತೂಹಿಪಿ ಮಾಸೇಹಿ ಗಹೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ತಂ ಪನಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾನುರೂಪಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ನಿಯೋಜೇಸಿ. ತಥಾ ಹಿ ಭಗವಾ ತದಾ ಜೀವಕಸ್ಸ ನಿವೇಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏವ ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ, ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋವ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ‘‘ಪನ್ಥಕ, ಯದಿಪಾಯಂ ಪಿಲೋತಿಕಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ ರಜಾನುಕಿಣ್ಣಾ, ಇತೋ ಪನ ಅಞ್ಞೋ ಏವ ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ರಜೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

‘‘ರಾಗೋ ರಜೋ ನ ಚ ಪನ ರೇಣು ವುಚ್ಚತಿ, ರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ರಜೋತಿ;

ಏತಂ ¶ ರಜಂ ವಿಪ್ಪಜಹಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖವೋ, ವಿಹರನ್ತಿ ತೇ ವೀತರಜಸ್ಸ ಸಾಸನೇ.

‘‘ದೋಸೋ ರಜೋ…ಪೇ… ಸಾಸನೇ.

‘‘ಮೋಹೋ ರಜೋ…ಪೇ… ವೀತರಜಸ್ಸ ಸಾಸನೇ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಓಭಾಸಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪರಿವಾರಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀತಿ.

ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಕಪ್ಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ನಾನಾಕುಲಮಲಸಮ್ಪುಣ್ಣೋತಿಆದಿಕಾ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕಪ್ಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ನಾನಾವಿರಾಗವಣ್ಣವಿಚಿತ್ತೇಹಿ ವತ್ಥೇಹಿ ಅನೇಕವಿಧೇಹಿ ಆಭರಣೇಹಿ ನಾನಾವಿಧೇಹಿ ಮಣಿರತನೇಹಿ ಬಹುವಿಧೇಹಿ ಪುಪ್ಫದಾಮಮಾಲಾದೀಹಿ ಚ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಂ ನಾಮ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ತೇನ ಸತ್ಥು ಥೂಪಂ ಪೂಜೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಮಣ್ಡಲಿಕರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ರಜ್ಜೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಕಾಮೇಸು ಅತಿವಿಯ ರತ್ತೋ ಗಿದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ತಂ ಸತ್ಥಾ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಞಾಣಜಾಲೇ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ, ‘‘ಏಸ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಸುಭಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ವಿರತ್ತಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ –

೫೬೭.

‘‘ನಾನಾಕುಲಮಲಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ ¶ , ಮಹಾಉಕ್ಕಾರಸಮ್ಭವೋ;

ಚನ್ದನಿಕಂವ ಪರಿಪಕ್ಕಂ, ಮಹಾಗಣ್ಡೋ ಮಹಾವಣೋ.

೫೬೮.

‘‘ಪುಬ್ಬರುಹಿರಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ, ಗೂಥಕೂಪೇನ ಗಾಳ್ಹಿತೋ;

ಆಪೋಪಗ್ಘರಣೋ ಕಾಯೋ, ಸದಾ ಸನ್ದತಿ ಪೂತಿಕಂ.

೫೬೯.

‘‘ಸಟ್ಠಿಕಣ್ಡರಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಮಂಸಲೇಪನಲೇಪಿತೋ;

ಚಮ್ಮಕಞ್ಚುಕಸನ್ನದ್ಧೋ, ಪೂತಿಕಾಯೋ ನಿರತ್ಥಕೋ.

೫೭೦.

‘‘ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತಘಟಿತೋ, ನ್ಹಾರುಸುತ್ತನಿಬನ್ಧನೋ;

ನೇಕೇಸಂ ಸಂಗತೀಭಾವಾ, ಕಪ್ಪೇತಿ ಇರಿಯಾಪಥಂ.

೫೭೧.

‘‘ಧುವಪ್ಪಯಾತೋ ಮರಣಾಯ, ಮಚ್ಚುರಾಜಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ;

ಇಧೇವ ಛಡ್ಡಯಿತ್ವಾನ, ಯೇನಕಾಮಙ್ಗಮೋ ನರೋ.

೫೭೨.

‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ¶ ನಿವುತೋ ಕಾಯೋ, ಚತುಗನ್ಥೇನ ಗನ್ಥಿತೋ;

ಓಘಸಂಸೀದನೋ ಕಾಯೋ, ಅನುಸಯಾಜಾಲಮೋತ್ಥತೋ.

೫೭೩.

‘‘ಪಞ್ಚನೀವರಣೇ ಯುತ್ತೋ, ವಿತಕ್ಕೇನ ಸಮಪ್ಪಿತೋ;

ತಣ್ಹಾಮೂಲೇನಾನುಗತೋ, ಮೋಹಚ್ಛಾದನಛಾದಿತೋ.

೫೭೪.

‘‘ಏವಾಯಂ ¶ ವತ್ತತೇ ಕಾಯೋ, ಕಮ್ಮಯನ್ತೇನ ಯನ್ತಿತೋ;

ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಚ ವಿಪತ್ಯನ್ತಾ, ನಾನಾಭಾವೋ ವಿಪಜ್ಜತಿ.

೫೭೫.

‘‘ಯೇಮಂ ಕಾಯಂ ಮಮಾಯನ್ತಿ, ಅನ್ಧಬಾಲಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ;

ವಡ್ಢೇನ್ತಿ ಕಟಸಿಂ ಘೋರಂ, ಆದಿಯನ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಂ.

೫೭೬.

‘‘ಯೇಮಂ ಕಾಯಂ ವಿವಜ್ಜೇನ್ತಿ, ಗೂಥಲಿತ್ತಂವ ಪನ್ನಗಂ;

ಭವಮೂಲಂ ವಮಿತ್ವಾನ, ಪರಿನಿಬ್ಬಿಸ್ಸನ್ತಿನಾಸವಾ’’ತಿ. –

ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ತಸ್ಸ ಅಸುಭಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರಂ ಯಾಥಾವತೋ ಸರೀರಸಭಾವವಿಭಾವನಂ ಅಸುಭಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಕೇನ ಕಾಯೇನ ಅಟ್ಟೀಯಮಾನೋ ಹರಾಯಮಾನೋ ಜಿಗುಚ್ಛಮಾನೋ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯೋ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಲಭೇಯ್ಯಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ಸತ್ಥಾ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಮಞ್ಞತರಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಗಚ್ಛ, ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಆನೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಂ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ತೇರ ೧.೪.೧೦೨-೧೦೭) –

‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಥೂಪಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ;

ವಿಚಿತ್ತದುಸ್ಸೇ ಲಗೇತ್ವಾ, ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಂ ಠಪೇಸಹಂ.

‘‘ಯಂ ¶ ಯಂ ಯೋನುಪಪಜ್ಜಾಮಿ, ದೇವತ್ತಂ ಅಥ ಮಾನುಸಂ;

ಸೋಭಯನ್ತೋ ಮಮ ದ್ವಾರಂ, ಕಪ್ಪರುಕ್ಖೋ ಪತಿಟ್ಠತಿ.

‘‘ಅಹಞ್ಚ ಪರಿಸಾ ಚೇವ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಮಮವಸ್ಸಿತಾ;

ತಮ್ಹಾ ದುಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ನಿವಾಸೇಮ ಮಯಂ ಸದಾ.

‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ರುಕ್ಖಂ ಠಪಯಿಂ ಅಹಂ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಇತೋ ಚ ಸತ್ತಮೇ ಕಪ್ಪೇ, ಸುಚೇಳಾ ಅಟ್ಠ ಖತ್ತಿಯಾ;

ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪನ ಪತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ತಾ ಏವ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ತೇನೇವ ತಾ ಥೇರಗಾಥಾ ನಾಮ ಜಾತಾ.

ತತ್ಥ ನಾನಾಕುಲಮಲಸಮ್ಪುಣ್ಣೋತಿ, ನಾನಾಕುಲೇಹಿ ನಾನಾಭಾಗೇಹಿ ಮಲೇಹಿ ಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ, ಕೇಸಲೋಮಾದಿನಾನಾವಿಧಅಸುಚಿಕೋಟ್ಠಾಸಭರಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಉಕ್ಕಾರಸಮ್ಭವೋತಿ, ಉಕ್ಕಾರೋ ವುಚ್ಚತಿ ವಚ್ಚಕೂಪಂ. ಯತ್ತಕವಯಾ ಮಾತಾ, ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಕಾರಪರಿಸೇದಿತವಚ್ಚಕೂಪಸದಿಸತಾಯ ಮಾತು ಕುಚ್ಛಿ ಇಧ ‘‘ಮಹಾಉಕ್ಕಾರೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋ ಕುಚ್ಛಿ ಸಮ್ಭವೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಉಕ್ಕಾರಸಮ್ಭವೋ. ಚನ್ದನಿಕಂವಾತಿ ಚನ್ದನಿಕಂ ನಾಮ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠೋದಕಗಬ್ಭಮಲಾದೀನಂ ಛಡ್ಡನಟ್ಠಾನಂ, ಯಂ ಜಣ್ಣುಮತ್ತಂ ಅಸುಚಿಭರಿತಮ್ಪಿ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಪಕ್ಕನ್ತಿ, ಪರಿಣತಂ ಪುರಾಣಂ. ತೇನ ಯಥಾ ಚಣ್ಡಾಲಗಾಮದ್ವಾರೇ ನಿದಾಘಸಮಯೇ ಥುಲ್ಲಫುಸಿತಕೇ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಉದಕೇನ ಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹಮುತ್ತಕರೀಸಅಟ್ಠಿಚಮ್ಮನ್ಹಾರುಖಣ್ಡಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದಿನಾನಾಕುಣಪಭರಿತಂ ಕದ್ದಮೋದಕಾಲುಳಿತಂ ¶ ಕತಿಪಯದಿವಸಾತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಂಜಾತ ಕಿಮಿಕುಲಾಕುಲಂ ಸೂರಿಯಾತಪಸನ್ತಾಪಕುಥಿತಂ ಉಪರಿ ಫೇಣಪುಬ್ಬುಳಕಾನಿ ಮುಞ್ಚನ್ತಂ ಅಭಿನೀಲವಣ್ಣಂ ಪರಮದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಜೇಗುಚ್ಛಂ ಚನ್ದನಿಕಾವಾಟಂ ನೇವ ಉಪಗನ್ತುಂ, ನ ದಟ್ಠುಂ ಅರಹರೂಪಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಥಾರೂಪೋಯಂ ಕಾಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸದಾ ದುಕ್ಖತಾಮೂಲಯೋಗತೋ ಅಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತೋ ಉಪ್ಪಾದಜರಾಮರಣೇಹಿ ಉದ್ಧುಮಾಯನಪರಿಪಚ್ಚನಭಿಜ್ಜನಸಭಾವತ್ತಾ ಚ ಮಹನ್ತೋ ಗಣ್ಡೋ ವಿಯಾತಿ ಮಹಾಗಣ್ಡೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ದುಕ್ಖವೇದನಾನುಬದ್ಧತ್ತಾ ಗಣ್ಡಾನಂ ಸಹನತೋ ಅಸುಚಿವಿಸ್ಸನ್ದನತೋ ಚ ಮಹನ್ತೋ ವಣೋ ವಿಯಾತಿ ಮಹಾವಣೋ ಗೂಥಕೂಪೇನ ಗಾಳಿತೋತಿ, ವಚ್ಚಕೂಪೇನ ವಚ್ಚೇನೇವ ವಾ ಭರಿತೋ. ‘‘ಗೂಥಕೂಪನಿಗಾಳ್ಹಿತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ವಚ್ಚಕೂಪತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಪೋಪಗ್ಘರಣೋ ಕಾಯೋ, ಸದಾ ಸನ್ದತಿ ಪೂತಿಕನ್ತಿ, ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಸದಾ ಪಗ್ಘರಣಸೀಲೋ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಸೇದಮುತ್ತಾದಿಕಂ ಪೂತಿಕಂ ಅಸುಚಿಂಯೇವ ಸನ್ದತಿ, ನ ಕದಾಚಿ ಸುಚಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಟ್ಠಿಕಣ್ಡರಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ¶ , ಗೀವಾಯ ಉಪರಿಮಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸರೀರಂ ವಿನದ್ಧಮಾನಾ ಸರೀರಸ್ಸ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮದಕ್ಖಿಣವಾಮಪಸ್ಸೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವೀಸತಿ, ಹತ್ಥಪಾದೇ ವಿನದ್ಧಮಾನಾ ತೇಸಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಪಸ್ಸೇಸು ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಾತಿ ¶ ಸಟ್ಠಿಯಾ ಕಣ್ಡರೇಹಿ ಮಹಾನ್ಹಾರೂಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಬದ್ಧೋ ವಿನದ್ಧೋತಿ ಸಟ್ಠಿಕಣ್ಡರಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮಂಸಲೇಪನಲೇಪಿತೋತಿ, ಮಂಸಸಙ್ಖಾತೇನ ಲೇಪನೇನ ಲಿತ್ತೋ, ನವಮಂಸಪೇಸಿಸತಾನುಲಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಮ್ಮಕಞ್ಚುಕಸನ್ನದ್ಧೋತಿ, ಚಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಞ್ಚುಕೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಓನದ್ಧೋ ಪರಿಯೋನದ್ಧೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ. ಪೂತಿಕಾಯೋತಿ, ಸಬ್ಬಸೋ ಪೂತಿಗನ್ಧಿಕೋ ಕಾಯೋ. ನಿರತ್ಥಕೋತಿ, ನಿಪ್ಪಯೋಜನೋ. ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಹಿ ಪಾಣೀನಂ ಕಾಯೋ ಚಮ್ಮಾದಿವಿನಿಯೋಗೇನ ಸಿಯಾ ಸಪ್ಪಯೋಜನೋ, ನ ತಥಾ ಮನುಸ್ಸಕಾಯೋತಿ. ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತಘಟಿತೋತಿ, ಅತಿರೇಕತಿಸತಾನಂ ಅಟ್ಠೀನಂ ಸಙ್ಘಾತೇನ ಘಟಿತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನ್ಹಾರುಸುತ್ತನಿಬನ್ಧನೋತಿ, ಸುತ್ತಸದಿಸೇಹಿ ನವಹಿ ನ್ಹಾರುಸತೇಹಿ ನಿಬನ್ಧಿತೋ. ನೇಕೇಸಂ ಸಂಗತೀಭಾವಾತಿ, ಚತುಮಹಾಭೂತಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಸಮವಾಯಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಸುತ್ತಮೇರಕಸಮವಾಯೇನ ಯನ್ತಂ ವಿಯ ಠಾನಾದಿಇರಿಯಾಪಥಂ ಕಪ್ಪೇತಿ.

ಧುವಪ್ಪಯಾತೋ ಮರಣಾಯಾತಿ, ಮರಣಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಏಕನ್ತಗಮನೋ, ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮರಣಂ ಪತಿ ಪವತ್ತೋ. ತತೋ ಏವ ಮಚ್ಚುರಾಜಸ್ಸ ಮರಣಸ್ಸ ¶ ಸನ್ತಿಕೇ ಠಿತೋ. ಇಧೇವ ಛಡ್ಡಯಿತ್ವಾನಾತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಲೋಕೇ ಕಾಯಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ಯಥಾರುಚಿತಟ್ಠಾನಗಾಮೀ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯೋ ಅಯಂ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನಿವುತೋತಿ, ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣೇನ ನಿವುತೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಾದೀನವೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕೋ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಂ ಜನೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಚತುಗನ್ಥೇನಾತಿ, ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಾದಿನಾ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಗನ್ಥೇನ ಗನ್ಥಿತೋ, ಗನ್ಥನಿಯಭಾವೇನ ವಿನದ್ಧಿತೋ. ಓಘಸಂಸೀದನೋತಿ, ಓಘನಿಯಭಾವೇನ ಕಾಮೋಘಾದೀಸು ಚತೂಸು ಓಘೇಸು ಸಂಸೀದನಕೋ. ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನು ಅನು ಸೇನ್ತೀತಿ ಅನುಸಯಾ, ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಅನುಸಯಾ. ತೇಸಂ ಜಾಲೇನ ಓತ್ಥತೋ ಅಭಿಭೂತೋತಿ ಅನುಸಯಾಜಾಲಮೋತ್ಥತೋ. ಮಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನಾ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ನೀವರಣೇನ ಯುತ್ತೋ ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಚನೀವರಣೇ ಯುತ್ತೋ, ಕರಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ.

ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿನಾ ¶ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇನ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಸ್ಸಿತೋತಿ ವಿತಕ್ಕೇನ ಸಮಪ್ಪಿತೋ. ತಣ್ಹಾಮೂಲೇನಾನುಗತೋತಿ, ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಭವಮೂಲೇನ ಅನುಬದ್ಧೋ. ಮೋಹಚ್ಛಾದನಛಾದಿತೋತಿ, ಸಮ್ಮೋಹಸಙ್ಖಾತೇನ ಆವರಣೇನ ಪಲಿಗುಣ್ಠಿತೋ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಂ ಕರಜಕಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೋ ಹಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ‘‘ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವನೇತ್ತಿಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೧.೧೪೭) ಕಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಾಯಂ ವತ್ತತೇ ಕಾಯೋತಿ ¶ ಏವಂ ‘‘ನಾನಾಕುಲಮಲಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನಿವುತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ವತ್ತತಿ, ವತ್ತನ್ತೋ ಚ ಕಮ್ಮಯನ್ತೇನ ಸುಕತದುಕ್ಕಟೇನ ಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಯನ್ತೇನ ಯನ್ತಿತೋ ಸಙ್ಘಟಿತೋ. ಯಥಾ ವಾ ಖೇಮನ್ತಂ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾ ಸಙ್ಖೋಭಿತೋ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತೀಸು ವತ್ತತಿ ಪರಿಬ್ಭಮತಿ. ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಚ ವಿಪತ್ಯನ್ತಾತಿ ಯಾ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಸಾ ವಿಪತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನಾ. ಸಬ್ಬಞ್ಹಿ ಯೋಬ್ಬನಂ ಜರಾಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಗ್ಯಂ ಬ್ಯಾಧಿಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಂ ಜೀವಿತಂ ಮರಣಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಸಬ್ಬೋ ಸಮಾಗಮೋ ವಿಯೋಗಪರಿಯೋಸಾನೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಾನಾಭಾವೋ ವಿಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ನಾನಾಭಾವೋತಿ, ವಿನಾಭಾವೋ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ, ಸೋ ಕದಾಚಿ ವಿಪ್ಪಯುಞ್ಜಕಸ್ಸ ವಸೇನ, ಕದಾಚಿ ವಿಪ್ಪಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ವಿವಿಧಂ ಪಜ್ಜತಿ ಪಾಪುಣೀಯತಿ.

ಯೇಮಂ ಕಾಯಂ ಮಮಾಯನ್ತೀತಿ ಯೇ ಅನ್ಧಬಾಲಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಏವಂ ಅಸುಭಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಅಧುವಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಸಾರಂ ಇಮಂ ಕಾಯಂ ‘‘ಮಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಮಮಾಯನ್ತಿ ಛನ್ದರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ತೇ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ನಿರಯಾದೀಹಿ ಚ ಘೋರಂ ಭಯಾನಕಂ ಅಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಅಭಿರಮಿತಬ್ಬತೋ ಕಟಸಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಂಸಾರಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜನನಮರಣಾದೀಹಿ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಆದಿಯನ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವ’’ನ್ತಿ.

ಯೇಮಂ ಕಾಯಂ ವಿವಜ್ಜೇನ್ತಿ, ಗೂಥಲಿತ್ತಂವ ಪನ್ನಗನ್ತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ¶ ಪುರಿಸೋ ಸುಖಕಾಮೋ ಜೀವಿತುಕಾಮೋ ಗೂಥಗತಂ ಆಸೀವಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಜಿಗುಚ್ಛನಿಯತಾಯ ವಾ ಸಪ್ಪಟಿಭಯತಾಯ ವಾ ವಿವಜ್ಜೇತಿ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಅಸುಚಿಭಾವೇನ ಜೇಗುಚ್ಛಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೇನ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಂ ಇಮಂ ಕಾಯಂ ವಿವಜ್ಜೇನ್ತಿ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಜಹನ್ತಿ. ತೇ ಭವಮೂಲಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ಭವತಣ್ಹಞ್ಚ ವಮಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪಹಾಯ ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನಾಸವಾ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ.

ಕಪ್ಪತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತಉಪಸೇನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಿವಿತ್ತಂ ¶ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉಪಸೇನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಮಾನೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ಥು ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ನಾಲಕಗಾಮೇ ರೂಪಸಾರೀಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಉಪಸೇನೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಏಕವಸ್ಸಿಕೋ ‘‘ಅರಿಯಗಬ್ಭಂ ವಡ್ಢೇಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ. ಸತ್ಥಾರಾ ಚಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಅತಿಲಹುಂ ಖೋ ತ್ವಂ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಆವತ್ತೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೫) ಗರಹಿತೋ. ‘‘ಇದಾನಾಹಂ ಯದಿಪಿ ಪರಿಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತ್ಥಾರಾ ಗರಹಿತೋ, ಪರಿಸಂಯೇವ ಪನ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತ್ಥು ಪಾಸಂಸೋಪಿ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೮೬-೯೬) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಂ ಭಗವನ್ತಂ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ನರಾಸಭಂ;

ಪಬ್ಭಾರಮ್ಹಿ ನಿಸೀದನ್ತಂ, ಉಪಗಚ್ಛಿಂ ನರುತ್ತಮಂ.

‘‘ಕಣಿಕಾರಪುಪ್ಫಂ ದಿಸ್ವಾ, ವಣ್ಟೇ ಛೇತ್ವಾನಹಂ ತದಾ;

ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಛತ್ತಮ್ಹಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ.

‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಞ್ಚ ಪಾದಾಸಿಂ, ಪರಮನ್ನಂ ಸುಭೋಜನಂ;

ಬುದ್ಧೇನ ನವಮೇ ತತ್ಥ, ಸಮಣೇ ಅಟ್ಠ ಭೋಜಯಿಂ.

‘‘ಅನುಮೋದಿ ಮಹಾವೀರೋ, ಸಯಮ್ಭೂ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ;

ಇಮಿನಾ ಛತ್ತದಾನೇನ, ಪರಮನ್ನಪವೇಚ್ಛನಾ.

‘‘ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಮನುಭೋಸ್ಸಸಿ;

ಛತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಏಕವೀಸತಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ.

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ¶ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸಾಸನೇ ದಿಬ್ಬಮಾನಮ್ಹಿ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ;

ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ.

‘‘ಉಪಸೇನೋತಿ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ;

ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕತ್ತಾ, ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸ್ಸತಿ.

‘‘ಚರಿಮಂ ವತ್ತತೇ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಜೇತ್ವಾ ಮಾರಂ ಸವಾಹನಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಧುತಙ್ಗಧಮ್ಮೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ತದತ್ಥಾಯ ಸಮಾದಪೇತಿ ¶ , ತೇನ ನಂ ಭಗವಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ ಕಲಹೇ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಚ ದ್ವಿಧಾಭೂತೇ ಏಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ತಂ ಕಲಹಂ ಪರಿವಜ್ಜಿತುಕಾಮೇನ ‘‘ಏತರಹಿ ಖೋ ಕಲಹೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸಙ್ಘೋ ದ್ವಿಧಾಭೂತೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಮಯಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ವಿವೇಕವಾಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತೋ –

೫೭೭.

‘‘ವಿವಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸಂ, ವಾಳಮಿಗನಿಸೇವಿತಂ;

ಸೇವೇ ಸೇನಾಸನಂ ಭಿಕ್ಖು, ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಕಾರಣಾ.

೫೭೮.

‘‘ಸಙ್ಕಾರಪುಞ್ಜಾ ಆಹತ್ವಾ, ಸುಸಾನಾ ರಥಿಯಾಹಿ ಚ;

ತತೋ ಸಙ್ಘಾಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ಲೂಖಂ ಧಾರೇಯ್ಯ ಚೀವರಂ.

೫೭೯.

‘‘ನೀಚಂ ಮನಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಸಪದಾನಂ ಕುಲಾ ಕುಲಂ;

ಪಿಣ್ಡಿಕಾಯ ಚರೇ ಭಿಕ್ಖು, ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಸುಸಂವುತೋ.

೫೮೦.

‘‘ಲೂಖೇನಪಿ ವಾ ಸನ್ತುಸ್ಸೇ, ನಾಞ್ಞಂ ಪತ್ಥೇ ರಸಂ ಬಹುಂ;

ರಸೇಸು ಅನುಗಿದ್ಧಸ್ಸ, ಝಾನೇ ನ ರಮತೀ ಮನೋ.

೫೮೧.

‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಚೇವ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ, ಪವಿವಿತ್ತೋ ವಸೇ ಮುನಿ;

ಅಸಂಸಟ್ಠೋ ಗಹಟ್ಠೇಹಿ, ಅನಾಗಾರೇಹಿ ಚೂಭಯಂ.

೫೮೨.

‘‘ಯಥಾ ¶ ಜಳೋ ವ ಮೂಗೋ ವ, ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸಯೇ ತಥಾ;

ನಾತಿವೇಲಂ ಸಮ್ಭಾಸೇಯ್ಯ, ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಮ್ಹಿ ಪಣ್ಡಿತೋ.

೫೮೩.

‘‘ನ ಸೋ ಉಪವದೇ ಕಞ್ಚಿ, ಉಪಘಾತಂ ವಿವಜ್ಜಯೇ;

ಸಂವುತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಮಿಂ, ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಚಸ್ಸ ಭೋಜನೇ.

೫೮೪. ‘‘ಸುಗ್ಗಹೀತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ, ಚಿತ್ತಸ್ಸುಪ್ಪಾದಕೋವಿದೋ.

ಸಮಥಂ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಕಾಲೇನ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಂ.

೫೮೫.

‘‘ವೀರಿಯಸಾತಚ್ಚಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಯುತ್ತಯೋಗೋ ಸದಾ ಸಿಯಾ;

ನ ಚ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ದುಕ್ಖನ್ತಂ, ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಏಯ್ಯ ಪಣ್ಡಿತೋ.

೫೮೬.

‘‘ಏವಂ ವಿಹರಮಾನಸ್ಸ, ಸುದ್ಧಿಕಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;

ಖೀಯನ್ತಿ ಆಸವಾ ಸಬ್ಬೇ, ನಿಬ್ಬುತಿಞ್ಚಾಧಿಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ, ಜನವಿವಿತ್ತಂ ಸುಞ್ಞಂ ಅರಞ್ಞಾದಿಂ. ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ, ನಿಸ್ಸದ್ದಂ ಸದ್ದಸಙ್ಘಟ್ಟನರಹಿತಂ. ವಾಳಮಿಗನಿಸೇವಿತನ್ತಿ, ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘದೀಪಿವಾಳಮಿಗೇಹಿ ಚರಿತಂ. ಇಮಿನಾಪಿ ಜನವಿವೇಕಂಯೇವ ದಸ್ಸೇತಿ ಪನ್ತಸೇನಾಸನಭಾವದೀಪನತೋ. ಸೇನಾಸನನ್ತಿ, ಸಯಿತುಂ ಆಸಯಿತುಞ್ಚ ಯುತ್ತಭಾವೇನ ¶ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಇಧ ಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಕಾರಣಾತಿ, ಪಟಿಸಲ್ಲಾನನಿಮಿತ್ತಂ, ನಾನಾರಮ್ಮಣತೋ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಲ್ಲೀಯನತ್ಥಂ.

ಏವಂ ಭಾವನಾನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಸೇನಾಸನೇ ಸನ್ತೋಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಚೀವರಾದೀಸುಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂಕಾರಪುಞ್ಜಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ¶ ಸಂಕಾರಪುಞ್ಜಾತಿ ಸಂಕಾರಾನಂ ಪುಞ್ಜಂ ಸಂಕಾರಪುಞ್ಜಂ, ತತೋ ಕಚವರಟ್ಠಾನಾ. ಆಹತ್ವಾತಿ ಆಹರಿತ್ವಾ. ತತೋತಿ ತಥಾ ಆಹಟಚೋಳಕ್ಖಣ್ಡೇಹಿ. ಕರಣೇ ಹಿ ಇದಂ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಲೂಖನ್ತಿ ಸತ್ಥಲೂಖರಜನಲೂಖಾದಿನಾ ಲೂಖಂ ಅವಣ್ಣಾಮಟ್ಠಂ. ಧಾರೇಯ್ಯಾತಿ ನಿವಾಸನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಹರೇಯ್ಯ, ಏತೇನ ಚೀವರಸನ್ತೋಸಂ ವದತಿ.

ನೀಚ ಮನಂ ಕರಿತ್ವಾನಾತಿ ‘‘ಅನ್ತಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜೀವಿಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ (ಇತಿವು. ೯೧; ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೦) ಸುಗತೋವಾದಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ನಿಹತಮಾನದಪ್ಪಂ ಚಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ. ಸಪದಾನನ್ತಿ ಘರೇಸು ¶ ಅವಖಣ್ಡರಹಿತಂ; ಅನುಘರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಲಾ ಕುಲ’’ನ್ತಿ. ಕುಲಾ ಕುಲನ್ತಿ ಕುಲತೋ ಕುಲಂ, ಕುಲಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ಘರಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಿಣ್ಡಿಕಾಯಾತಿ ಮಿಸ್ಸಕಭಿಕ್ಖಾಯ, ಇಮಿನಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸನ್ತೋಸಂ ವದತಿ. ಗುತ್ತದ್ವಾರೋತಿ ಸುಪಿಹಿತಚಕ್ಖಾದಿದ್ವಾರೋ. ಸುಸಂವುತೋತಿ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಂವುತೋ.

ಲೂಖೇನಪಿ ವಾತಿ ಅಪಿಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯೇ, ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪೇ. ಉಭಯೇನಪಿ ಲೂಖೇನಪಿ ಅಪ್ಪೇನಪಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸುಲಭೇನ ಇತರೀತರೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸೇ ಸಮಂ ಸಮ್ಮಾ ತುಸ್ಸೇಯ್ಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಞ್ಞಂ ಪತ್ಥೇ ರಸಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ. ನಾಞ್ಞಂ ಪತ್ಥೇ ರಸಂ ಬಹುನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾಲದ್ಧತೋ ಅಞ್ಞಂ ಮಧುರಾದಿರಸಂ ಬಹುಂ ಪಣೀತಞ್ಚ ನ ಪತ್ಥೇಯ್ಯ ನ ಪಿಹೇಯ್ಯ, ಇಮಿನಾ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಸನ್ತೋಸೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ರಸೇಸು ಗೇಧವಾರಣತ್ಥಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತೋ ರಸೇಸು ಅನುಗಿದ್ಧಸ್ಸ, ಝಾನೇ ನ ರಮತೀ ಮನೋ’’ತಿ ಆಹ. ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಮ್ಪಿ ಅಪರಿಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಕುತೋ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಏವಂ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಸಿಟ್ಠಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ, ಅನಿಚ್ಛೋ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಇಚ್ಛಾರಹಿತೋ, ತೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಪಚ್ಚಯೇಸು ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮಾಹ. ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ, ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸಾದಿನಾ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ. ಯೋ ಹಿ –

‘‘ಅತೀತಂ ನಾನುಸೋಚೇಯ್ಯ, ನಪ್ಪಜಪ್ಪೇಯ್ಯನಾಗತಂ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಯಾಪೇಯ್ಯ, ಸೋ ‘ಸನ್ತುಟ್ಠೋ’ತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಪವಿವಿತ್ತೋತಿ ¶ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ಪಹಾಯ ಕಾಯೇನ ಪವಿವಿತ್ತೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ. ಚಿತ್ತವಿವೇಕಾದಿಕೇ ಹಿ ಪರತೋ ವಕ್ಖತಿ. ವಸೇತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಮೋನೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಮುನಿ. ಅಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸನಸವನಸಮುಲ್ಲಪನಸಮ್ಭೋಗಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾನಂ ಅಭಾವೇನ ¶ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ ಯಥಾವುತ್ತಸಂಸಗ್ಗರಹಿತೋ. ಉಭಯನ್ತಿ, ಗಹಟ್ಠೇಹಿ ಅನಾಗಾರೇಹಿ ಚಾತಿ ಉಭಯೇಹಿಪಿ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ. ಕರಣೇ ಹಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ.

ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸಯೇ ತಥಾತಿ ಅಜಳೋ ಅಮೂಗೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಯಥಾ ಜಳೋ ವಾ ಮೂಗೋ ವಾ, ತಥಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಏತೇನ ಪಾಗಬ್ಬಿಯಪ್ಪಹಾನಮಾಹ. ಜಳೋ ವ ಮೂಗೋ ವಾತಿ ಚ ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತಂ, ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ಚ ¶ ವಾಸದ್ದೋ. ನಾತಿವೇಲಂ ಸಮ್ಭಾಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅತಿವೇಲಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಪಮಾಣಂ ನ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ಮತ್ತಭಾಣೀ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಮ್ಹೀತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ, ಜನಸಮೂಹೇ ವಾ.

ನ ಸೋ ಉಪವದೇ ಕಞ್ಚೀತಿ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಹೀನಂ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಂ ವಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ನ ವಾಚಾಯ ಉಪವದೇಯ್ಯ. ಉಪಘಾತಂ ವಿವಜ್ಜಯೇತಿ ಕಾಯೇನ ಉಪಘಾತಂ ಪರಿವಿಹೇಠನಂ ವಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸಂವುತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮ್ಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇ ಸಂವುತೋ ಅಸ್ಸ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಪಿಹಿತಕಾಯವಾಚೋ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಚಸ್ಸ ಭೋಜನೇತಿ ಪರಿಯೇಸನಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ಭೋಜನೇ ಪಮಾಣಞ್ಞೂ ಸಿಯಾ.

ಸುಗ್ಗಹೀತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ತದಾಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಸುಟ್ಠು ಗಹಿತಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೋ ಅಸ್ಸ. ‘‘ಸುಗ್ಗಹೀತನಿಮಿತ್ತೋ ಸೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಯೋಗೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತಸ್ಸುಪ್ಪಾದಕೋವಿದೋತಿ ಏವಂ ಭಾವಯತೋ ಚಿತ್ತಂ ಲೀನಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಏವಂ ಉದ್ಧತ’’ನ್ತಿ ಲೀನಸ್ಸ ಉದ್ಧತಸ್ಸ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣೇ ಕುಸಲೋ ಅಸ್ಸ. ಲೀನೇ ಹಿ ಚಿತ್ತೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ, ಉದ್ಧತೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ. ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೪). ಸಮಥಂ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮಥಭಾವನಂ ಭಾವೇಯ್ಯ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಸಮಾಧಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಯಾವ ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ ಬ್ಯೂಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಲೇನ ಚ ವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಸಮಾಧಿಂ ನಿಕನ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಯಾದಾನೇನ ಹಾನಭಾಗಿಯಂ ಠಿತಿಭಾಗಿಯಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂವ ಕತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ವಿಪಸ್ಸನಞ್ಚ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯ. ಅಥ ವಾ ಕಾಲೇನ ಚ ವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಸಮಥಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಥಿರೀಭೂತಕಾಲೇ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಥ ¶ ವಾ ಸಮಾಧಿಲಾಭೇನ, ವಿವಿತ್ತಸಯನೇನ ವಾ;

ಭಿಕ್ಖು ವಿಸ್ಸಾಸಮಾಪಾದಿ, ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಆಸವಕ್ಖಯ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೭೧-೨೭೨);

ತೇನ ¶ ¶ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವೀರಿಯಸಾತಚ್ಚಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ. ಸತತಭಾವೋ ಸಾತಚ್ಚಂ, ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಾತಚ್ಚಂ, ತೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸತತಪವತ್ತವೀರಿಯೋ, ನಿಚ್ಚಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯುತ್ತಯೋಗೋ ಸದಾ ಸಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ. ದುಕ್ಖನ್ತನ್ತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ನ ಏಯ್ಯ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ‘‘ಅಹಂ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ಝಾನಲಾಭೀ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಾಭೀ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತೋ’’ತಿ ವಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ವಿಹರಮಾನಸ್ಸಾತಿ, ಏವಂ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಸೇವನಾದಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಯುತ್ತಯೋಗತಾಪರಿಯೋಸಾನೇನ ವಿಧಿನಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ. ಸುದ್ಧಿಕಾಮಸ್ಸಾತಿ, ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಂ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ. ಸಂಸಾರೇ ಭಯಸ್ಸ ಇಕ್ಖತೋ ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ಆಸವಾ ಖೀಯನ್ತಿ ಖಯಂ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಖಯಗಮನೇನೇವ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಅನುಪಾದಿಸೇಸಪಭೇದಂ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಓವಾದದಾನಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತನಾ ತಥಾಪಟಿಪನ್ನಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತಉಪಸೇನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. (ಅಪರ)-ಗೋತಮತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಿಜಾನೇಯ್ಯ ಸಕಂ ಅತ್ಥನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಪರಸ್ಸ ಗೋತಮತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಉದಿಚ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಹುತ್ವಾ, ವಾದಮಗ್ಗಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಾದಸ್ಸ ಉಪರಿ ಉತ್ತರಿಂ ವದನ್ತಂ ಅಲಭನ್ತೋ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಯಸಾದಿಕೇ ವೇನೇಯ್ಯೇ ವಿನೇತ್ವಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಅಭಿಯಾಚನಾಯ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ. ತದಾ ಸತ್ಥು ಜೇತವನಪಟಿಗ್ಗಹೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ಸತ್ಥಾ ¶ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ತೇನ ಪಬ್ಬಾಜಿಯಮಾನೋ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಕೋಸಲಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚಿರಂ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಚ್ಚಾಗಮಿ. ತಂ ಬಹೂ ಞಾತಕಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ¶ ಬಹೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಂಸಾರೇ ಸುದ್ಧಿವಾದಾ, ತೇಸು ಕತಮೇಸಂ ನು ಖೋ ವಾದೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ, ಕಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಸಂಸಾರತೋ ಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಥೇರೋ ತೇಸಂ ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೫೮೭.

‘‘ವಿಜಾನೇಯ್ಯ ಸಕಂ ಅತ್ಥಂ, ಅವಲೋಕೇಯ್ಯಾಥ ಪಾವಚನಂ;

ಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ, ಸಾಮಞ್ಞಂ ಅಜ್ಝೂಪಗತಸ್ಸ.

೫೮೮.

‘‘ಮಿತ್ತಂ ಇಧ ಚ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಸಿಕ್ಖಾ ವಿಪುಲಂ ಸಮಾದಾನಂ;

ಸುಸ್ಸೂಸಾ ಚ ಗರೂನಂ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ.

೫೮೯.

‘‘ಬುದ್ಧೇಸು ಸಗಾರವತಾ, ಧಮ್ಮೇ ಅಪಚಿತಿ ಯಥಾಭೂತಂ;

ಸಙ್ಘೇ ಚ ಚಿತ್ತೀಕಾರೋ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ.

೫೯೦.

‘‘ಆಚಾರಗೋಚರೇ ಯುತ್ತೋ, ಆಜೀವೋ ಸೋಧಿತೋ ಅಗಾರಯ್ಹೋ;

ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಸಣ್ಠಪನಂ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ.

೫೯೧.

‘‘ಚಾರಿತ್ತಂ ಅಥ ವಾರಿತ್ತಂ, ಇರಿಯಾಪಥಿಯಂ ಪಸಾದನಿಯಂ;

ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ.

೫೯೨.

‘‘ಆರಞ್ಞಕಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ, ಪನ್ತಾನಿ ಅಪ್ಪಸದ್ದಾನಿ;

ಭಜಿತಬ್ಬಾನಿ ಮುನಿನಾ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ.

೫೯೩.

‘‘ಸೀಲಞ್ಚ ಬಾಹುಸಚ್ಚಞ್ಚ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವಿಚಯೋ ಯಥಾಭೂತಂ;

ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ.

೫೯೪.

‘‘ಭಾವೇಯ್ಯ ಚ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ, ಅನತ್ತಸಞ್ಞಂ ಅಸುಭಸಞ್ಞಞ್ಚ;

ಲೋಕಮ್ಹಿ ಚ ಅನಭಿರತಿಂ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ.

೫೯೫.

‘‘ಭಾವೇಯ್ಯ ¶ ಚ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ, ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಬಲಾನಿ;

ಅಟ್ಠಙ್ಗಮಗ್ಗಮರಿಯಂ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ.

೫೯೬.

‘‘ತಣ್ಹಂ ಪಜಹೇಯ್ಯ ಮುನಿ, ಸಮೂಲಕೇ ಆಸವೇ ಪದಾಲೇಯ್ಯ;

ವಿಹರೇಯ್ಯ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ವಿಜಾನೇಯ್ಯ ಸಕಂ ಅತ್ಥನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞೂಜಾತಿಕೋ ಪುರಿಸೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಂ ಯಾಥಾವತೋ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಜಾನೇಯ್ಯ. ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ಚ ಅವಲೋಕೇಯ್ಯಾಥ ಪಾವಚನಂ ಇಧ ಲೋಕೇ ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಚ ಪವುತ್ತಂ ಪಾವಚನಂ, ಸಮಯೋ. ತತ್ಥ ಯಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ, ತಂ ಓಲೋಕೇಯ್ಯ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ. ಇಮೇ ಹಿ ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅನಿಚ್ಚೇ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ, ಅನತ್ತನಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಞ್ಚ ‘‘ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಿನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಞ್ಚ ವಿರುದ್ಧವಾದಾ, ತಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ವಾದೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ, ಸನ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಯ ಪವೇದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಸ್ಸ ¶ ವಾದೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಮಹನ್ತತಂ ಓಲೋಕೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ, ಸಾಮಞ್ಞಂ ಅಜ್ಝೂಪಗತಸ್ಸಾತಿ, ಸಾಮಞ್ಞಂ ಸಮಣಭಾವಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಯಂ ಏತ್ಥ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವೇ ವಾ ಪತಿರೂಪಂ ಯುತ್ತರೂಪಂ ಸಾರುಪ್ಪಂ ಅಸ್ಸ ಸಿಯಾ, ತಮ್ಪಿ ಅಪಲೋಕೇಯ್ಯ.

ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಿತ್ತಂ ಇಧ ಚ ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪತಿರೂಪನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸುಪಿ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಹತಿ, ಕುಸಲಂ ಭಾವೇತಿ, ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ. ಸಿಕ್ಖಾ ವಿಪುಲಂ ಸಮಾದಾನನ್ತಿ ವಿಪುಲಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ, ಮಹತಿಯಾ ನಿಬ್ಬಾನಾವಹಾಯ ಅಧಿಸೀಲಾದಿಸಿಕ್ಖಾಯ ಅನುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಸ್ಸೂಸಾ ಚ ಗರೂನನ್ತಿ ಗರೂನಂ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದೀನಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾನಂ ಓವಾದಸ್ಸ ಸೋತುಕಮ್ಯತಾ ಪಾರಿಚರಿಯಾ ಚ. ಏತನ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸೇವನಾದಿ.

ಬುದ್ಧೇಸು ಸಗಾರವತಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೇಸು ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಗಾರವಯೋಗೋ ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರೋ. ಧಮ್ಮೇ ಅಪಚಿತಿ ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ¶ ಅಪಚಾಯನಂ ಆದರೇನ ಅಭಿಪೂಜನಂ. ಸಙ್ಘೇತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘೇ. ಚಿತ್ತೀಕಾರೋತಿ ಸಕ್ಕಾರೋ ಸಮ್ಮಾನನಂ. ಏತನ್ತಿ ರತನತ್ತಯಗರುಕರಣಂ.

ಆಚಾರಗೋಚರೇ ಯುತ್ತೋತಿ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕವೀತಿಕ್ಕಮನಸಙ್ಖಾತಂ ಅನಾಚಾರಂ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನಭೂತಂ ವೇಸಿಯಾದಿಅಗೋಚರಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಅವೀತಿಕ್ಕಮನಸಙ್ಖಾತೇನ ಆಚಾರೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನಭೂತೇನ ಗೋಚರೇನ ಚ ಯುತ್ತೋ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಮ್ಪನ್ನಆಚಾರಗೋಚರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಜೀವೋ ಸೋಧಿತೋತಿ ವೇಳುದಾನಾದಿಂ ಬುದ್ಧಪಟಿಕುಟ್ಠಂ ಅನೇಸನಂ ಪಹಾಯ ಅನವಜ್ಜುಪ್ಪಾದೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಆಜೀವೋ ಸೋಧಿತೋ ಹೋತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧೋ, ಸೋಧಿತತ್ತಾ ಏವ ಅಗಾರಯ್ಹೋ ವಿಞ್ಞೂಹಿ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಸಣ್ಠಪನನ್ತಿ ಯಥಾ ಚಕ್ಖಾದಿದ್ವಾರೇಹಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ¶ ಸಮ್ಮಾ ಠಪನಂ. ಏತನ್ತಿ ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪತ್ತಿ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾತಿ ಏತಂ ತಯಂ.

ಚಾರಿತ್ತನ್ತಿ ಚರಿತ್ವಾ ಪರಿಪೂರೇತಬ್ಬಸೀಲಂ. ವಾರಿತ್ತನ್ತಿ ವಿರತಿಯಾ ಅಕರಣೇನ ಪರಿಪೂರೇತಬ್ಬಸೀಲಂ. ಇರಿಯಾಪಥಿಯಂ ಪಸಾದನಿಯನ್ತಿ ಪರೇಸಂ ಪಸಾದಾವಹಂ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಇರಿಯಾಪಥನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಅನುಯೋಗೋ ಭಾವನಾ.

ಆರಞ್ಞಕಾನೀತಿ ಅರಞ್ಞೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ. ಪನ್ತಾನೀತಿ ವಿವಿತ್ತಾನಿ.

ಸೀಲನ್ತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಹೇಟ್ಠಾ ಹಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಅಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ¶ ವದತಿ. ಬಾಹುಸಚ್ಚನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವೋ. ಸೋ ಹಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಬಹುಕಾರೋ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಕೋಸಲ್ಲಅನುತ್ತರಸೀತಿಭಾವಅಧಿಚಿತ್ತಯುತ್ತತಾದೀಸು ಸಮ್ಮಾ ಪವಿಚಯಬಹುಲಸ್ಸ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನುಯೋಗೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವಿಚಯೋ ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಲಕ್ಖಣತೋ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ಪರಿವೀಮಂಸಾ. ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಮಾಹ. ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಸಮಯೋತಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ಪಟಿವೇಧೋ.

ಸ್ವಾಯಂ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಯಥಾ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಾವೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಭಾವೇಯ್ಯ ಚ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೨೭೭) ಅವಿಭಾಗತೋ ¶ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೨; ಸಂ. ನಿ. ೩.೪೯) ವಿಭಾಗತೋ ವಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇಯ್ಯ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ ಚೇವ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನತ್ತಸಞ್ಞನ್ತಿ, ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಅನತ್ತಸಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಅಸುಭಸಞ್ಞನ್ತಿ, ಕರಜಕಾಯೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಾ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರೇ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತೋ ‘‘ಅಸುಭಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಂ. ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಾಪರಿವಾರಾ ಹಿ ಅಯಂ, ಏತೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಾಪಿ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಲೋಕಮ್ಹಿ ಚ ಅನಭಿರತಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ತೇಭೂಮಕೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅನಾಭಿರತಿಸಞ್ಞಂ. ಏತೇನ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಂ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಞ್ಚ ವದತಿ.

ಏವಂ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ತಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇನ್ತೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ವಡ್ಢೇಯ್ಯಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಾವೇಯ್ಯ ಚ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಬೋಧಿಯಾ ಸತಿಆದಿಸತ್ತವಿಧಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ, ಬೋಧಿಸ್ಸ ವಾ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸತಿಆದಯೋ ಧಮ್ಮಾ. ತೇ ಸತಿಆದಿಕೇ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ, ಛನ್ದಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಿ, ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಸದ್ಧಾದೀನಿಯೇವ ಪಞ್ಚ ¶ ಬಲಾನಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಅರಿಯಮಗ್ಗಞ್ಚ. ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಿ ಚ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತತಿಂಸಪ್ಪಭೇದೇ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇಯ್ಯ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ ಚೇವ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ ಚ. ತತ್ಥ ಯದೇತೇಸಂ ಪಠಮಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಾದನಂ, ಉಪರಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚ ವಡ್ಢನಂ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಾರುಪ್ಪನ್ತಿ.

ಏವಂ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಸತ್ತತಿಂಸಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇನ್ತೋ ಯಥಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಏವಂ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅಭಿಸಮೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಣ್ಹಂ ಪಜಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಣ್ಹಂ ಪಜಹೇಯ್ಯಾತಿ, ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿಪಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ತಣ್ಹಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಮೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ, ತೇನ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮುನಿ. ಸಮೂಲಕೇ ಆಸವೇ ಪದಾಲೇಯ್ಯಾತಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಾದಿಸಮೂಲಕೇ ಕಾಮಾಸವಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಆಸವೇ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ. ವಿಹರೇಯ್ಯ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಸಬ್ಬಧಿ ವಿಮುತ್ತೋ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಂ ¶ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯ. ಏತನ್ತಿ ಯದೇತಂ ವಿಹರಣಂ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಸಮಿತಪಾಪಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪತಿರೂಪಂ ಸಾರುಪ್ಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಪಟಿಪತ್ತಿಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ತಬ್ಬಿಲೋಮತೋ ಬಾಹಿರಕಸಮಯಸ್ಸ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತಞ್ಚ ವಿಭಾವೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ ಸಾಸನೇ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನಾ ಸರಣಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು.

(ಅಪರ)-ಗೋತಮತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಸಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ಏಕಾದಸನಿಪಾತೋ

೧. ಸಂಕಿಚ್ಚತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಏಕಾದಸನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ಕಿಂ ತವತ್ಥೋ ವನೇ ತಾತಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಂಕಿಚ್ಚತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕುಚ್ಛಿಗತೇಯೇವ ಮಾತಾ ಬ್ಯಾಧಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ತಸ್ಸಾ ಸುಸಾನಂ ನೇತ್ವಾ ಝಾಪಿಯಮಾನಾಯ ಗಬ್ಭಾಸಯೋ ನ ಝಾಯಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಸೂಲೇಹಿ ಕುಚ್ಛಿಂ ವಿಜ್ಝನ್ತಾ ದಾರಕಸ್ಸ ಅಕ್ಖಿಕೋಟಿಂ ಪಹರಿಂಸು. ತೇ ತಂ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಕುಚ್ಛಿಪದೇಸೋಪಿ ಝಾಯಿ, ಅಙ್ಗಾರಮತ್ಥಕೇ ಪನ ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಸದಿಸೋ ದಾರಕೋ ಪದುಮಗಬ್ಭೇ ನಿಪನ್ನೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಸತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಿನೇರುನಾ ಓತ್ಥರಿಯಮಾನಸ್ಸಪಿ ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಪುನದಿವಸೇ ಆಳಾಹನಟ್ಠಾನಂ ಗತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತಥಾನಿಪನ್ನಂ ದಾರಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತಾ ದಾರಕಂ ಆದಾಯ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನೇಮಿತ್ತಕೇ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ನೇಮಿತ್ತಕಾ ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ದಾರಕೋ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸತಿ, ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಕುಲಪರಿವಟ್ಟಾ ದುಗ್ಗತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಸಚೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ, ಪಞ್ಚಹಿ ಸಮಣಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ವಿಚರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಞಾತಕಾ ‘‘ಹೋತು, ವಡ್ಢಿತಕಾಲೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಙ್ಕುನಾ ಛಿನ್ನಕ್ಖಿಕೋಟಿತಾಯ ಸಂಕಿಚ್ಚೋತಿ ವದನ್ತಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಂಕಿಚ್ಚೋತಿ ವೋಹರಿಂಸು. ಸೋ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಗಬ್ಭಗತಸ್ಸೇವ ಮಾತು ಮರಣಂ, ಗಬ್ಭೇ ಚ ಅತ್ತನೋ ¶ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಞಾತಕಾ ‘‘ಸಾಧು, ತಾತಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ನೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾ’’ತಿ ಅದಂಸು. ಥೇರೋ ತಂ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸೋ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತಿಂಸಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಚೇ ಚೋರಹತ್ಥತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತೇ ಚೋರೇ ದಮೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಬಹೂಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹರನ್ತೋ ¶ ತೇ ವಿವಾದಪಸುತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಪುಚ್ಛಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಧಮ್ಮಪದವತ್ಥುಮ್ಹಿ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಸಙ್ಕಿಚ್ಚಸಾಮಣೇರವತ್ಥು) ¶ ಆಗತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಉಪಾಸಕೋ ಉಪಟ್ಠಾತುಕಾಮೋ ಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ವಾಸಂ ಯಾಚನ್ತೋ –

೫೯೭.

‘‘ಕಿಂ ತವತ್ಥೋ ವನೇ ತಾತ, ಉಜ್ಜುಹಾನೋವ ಪಾವುಸೇ;

ವೇರಮ್ಭಾ ರಮಣೀಯಾ ತೇ, ಪವಿವೇಕೋ ಹಿ ಝಾಯಿನ’’ನ್ತಿ. –

ಪಠಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ –

೫೯೮.

‘‘ಯಥಾ ಅಬ್ಭಾನಿ ವೇರಮ್ಭೋ, ವಾತೋ ನುದತಿ ಪಾವುಸೇ;

ಸಞ್ಞಾ ಮೇ ಅಭಿಕಿರನ್ತಿ, ವಿವೇಕಪಟಿಸಞ್ಞುತಾ.

೫೯೯.

‘‘ಅಪಣ್ಡರೋ ಅಣ್ಡಸಮ್ಭವೋ, ಸೀವಥಿಕಾಯ ನಿಕೇತಚಾರಿಕೋ;

ಉಪ್ಪಾದಯತೇವ ಮೇ ಸತಿಂ, ಸನ್ದೇಹಸ್ಮಿಂ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತಂ.

೬೦೦.

‘‘ಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇ ನ ರಕ್ಖನ್ತಿ, ಯೋ ಚ ಅಞ್ಞೇ ನ ರಕ್ಖತಿ;

ಸ ವೇ ಭಿಕ್ಖು ಸುಖಂ ಸೇತಿ, ಕಾಮೇಸು ಅನಪೇಕ್ಖವಾ.

೬೦೧.

‘‘ಅಚ್ಛೋದಿಕಾ ಪುಥುಸಿಲಾ, ಗೋನಙ್ಗಲಮಿಗಾಯುತಾ;

ಅಮ್ಬುಸೇವಾಲಸಞ್ಛನ್ನಾ, ತೇ ಸೇಲಾ ರಮಯನ್ತಿ ಮಂ.

೬೦೨.

‘‘ವಸಿತಂ ಮೇ ಅರಞ್ಞೇಸು, ಕನ್ದರಾಸು ಗುಹಾಸು ಚ;

ಸೇನಾಸನೇಸು ಪನ್ತೇಸು, ವಾಳಮಿಗನಿಸೇವಿತೇ.

೬೦೩.

‘‘‘ಇಮೇ ಹಞ್ಞನ್ತು ವಜ್ಝನ್ತು, ದುಕ್ಖಂ ಪಪ್ಪೋನ್ತು ಪಾಣಿನೋ’;

ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಅನರಿಯಂ ದೋಸಸಂಹಿತಂ.

೬೦೪.

‘‘ಪರಿಚಿಣ್ಣೋ ಮಯಾ ಸತ್ಥಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ;

ಓಹಿತೋ ಗರುಕೋ ಭಾರೋ, ಭವನೇತ್ತಿ ಸಮೂಹತಾ.

೬೦೫.

‘‘ಯಸ್ಸ ಚತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯಂ;

ಸೋ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಕ್ಖಯೋ.

೬೦೬.

‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ¶ ಮರಣಂ, ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತಂ;

ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಭತಕೋ ಯಥಾ.

೬೦೭.

‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಮರಣಂ, ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತಂ.

ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಕಿಂ ತವತ್ಥೋ ವನೇತಿ ಕಿನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ. ವನೇ ಕೋ ತವತ್ಥೋ, ಕಿಂ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾತಾತಿ ದಹರಸಾಮಣೇರತಾಯ ನಂ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಲಪತಿ. ಉಜ್ಜುಹಾನೋವ ಪಾವುಸೇತಿ ¶ ಉಜ್ಜುಹಾನೋ ಕಿರ ನಾಮ ಏಕೋ ಪಬ್ಬತೋ, ಸೋ ಪನ ಗಹನಸಞ್ಛನ್ನೋ ಬಹುಸೋಣ್ಡಿಕನ್ದರೋ, ತಹಂ ತಹಂ ಸನ್ದಮಾನಸಲಿಲೋ ¶ , ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಅಸಪ್ಪಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಉಜ್ಜುಹಾನೋ ವಾ ಪಬ್ಬತೋ ಏತರಹಿ ಪಾವುಸಕಾಲೇ ತವ ಕಿಮತ್ಥಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಉಜ್ಜುಹಾನೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಸಕುಣೋ ಸೀತಂ ನ ಸಹತಿ, ವಸ್ಸಕಾಲೇ ವನಗುಮ್ಬೇ ನಿಲೀನೋ ಅಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಮತೇನ ಉಜ್ಜುಹಾನಸ್ಸ ವಿಯ ಸಕುಣಸ್ಸ ಪಾವುಸಕಾಲೇ ಕೋ ತವ ಅತ್ಥೋ ವನೇತಿ? ವೇರಮ್ಭಾ ರಮಣೀಯಾ ತೇತಿ ವೇರಮ್ಭವಾತಾ ವಾಯನ್ತಾ ಕಿಂ ತೇ ರಮಣೀಯಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಕೇಚಿ ‘‘ವೇರಮ್ಭಾ ನಾಮ ಏಕಾ ಪಬ್ಬತಗುಹಾ, ಪಬ್ಭಾರೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ತಞ್ಚ ಠಾನಂ ಗಮನಾಗಮನಯುತ್ತಂ ಜನಸಮ್ಬಾಧರಹಿತಂ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ವೇರಮ್ಭಾ ರಮಣೀಯಾ, ವನೇ ವಸಿತುಂ ಯುತ್ತರೂಪಾ. ಕಸ್ಮಾ? ಪವಿವೇಕೋ ಹಿ ಝಾಯಿನಂ ಯಸ್ಮಾ ತಾದಿಸಾನಂ ಝಾಯೀನಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪವಿವೇಕೋಯೇವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದೂರಂ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ವೇರಮ್ಭಾಯಂ ವಸ, ತಾತಾ’’ತಿ ವದತಿ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಝಾಯೀನಂ ಪವಿವೇಕಕ್ಖಮೇ ನಿವಾಸಫಾಸುಕೇ ಸೇನಾಸನೇ ಲದ್ಧೇಯೇವ ಝಾನಾದಯೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಅಲದ್ಧೇ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏವರೂಪೇ ಸೀತಕಾಲೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವನೇ ವಸಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಗುಹಾಪಬ್ಭಾರಾದೀಸು ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ.

ಏವಂ ಉಪಾಸಕೇನ ವುತ್ತೇ ಥೇರೋ ವನಾದಯೋ ಏವ ಮಂ ರಮೇನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಅಬ್ಭಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಪಾವುಸೇ ಕಾಲೇ ಅಬ್ಭಾನಿ ವಲಾಹಕಾನಿ ವೇರಮ್ಭವಾತೋ ನುದತಿ ಖಿಪತಿ ನೀಹರತಿ, ಏವಮೇವ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ವಿವೇಕಪಟಿಸಞ್ಞುತಾ ಸಞ್ಞಾ ಅಭಿಕಿರನ್ತಿ ವಿವೇಕಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಆಕಡ್ಢನ್ತಿ.

ಕಿಞ್ಚ ¶ ? ಅಪಣ್ಡರೋ ಕಾಳವಣ್ಣೋ, ಅಣ್ಡಸಮ್ಭವೋ ಅಣ್ಡಜೋ ಕಾಕೋ, ಸೀವಥಿಕಾಯ ಸುಸಾನಟ್ಠಾನೇ, ನಿಕೇತಚಾರಿಕೋ ತಮೇವ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಚರಣಕೋ ಉಪ್ಪಾದಯತೇವ ಮೇ ಸತಿಂ, ಸನ್ದೇಹಸ್ಮಿಂ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ, ಕಾಯಸ್ಮಿಂ ವಿರಾಗೂಪಸಂಹಿತಂ ಕಾಯಗತಾಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮಯ್ಹಂ ಉಪ್ಪಾದಯತಿಯೇವ. ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ಥೇರೋ ಕಾಕೇನ ಖಜ್ಜಮಾನಂ ಮನುಸ್ಸಕುಣಪಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಅಸುಭಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ. ತೇನ ಕಾಯೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ವನೇಯೇವ ವಸಿತುಕಾಮೋಮ್ಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಞ್ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಮಮ ಅರಞ್ಞವಾಸಕಾರಣಂ ಸುಣಾಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿತಾಯ ಅಲೋಭನಿಯಪರಿಕ್ಖಾರತಾಯ ಚ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಞ್ಞೇ ಸೇವಕಾದಯೋ ನ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ಯೋ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅಞ್ಞೇ ಕೇನಚಿ ಕಿಞ್ಚನಪಲಿಬೋಧಭೂತೇ ನ ರಕ್ಖತಿ ತಾದಿಸಾನಂಯೇವ ಅಭಾವತೋ. ಸ ವೇ ಭಿಕ್ಖು ಸುಖಂ ಸೇತೀತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕಿಲೇಸಕಾಮತಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಅನಪೇಕ್ಖವಾ ಅಪೇಕ್ಖಾರಹಿತೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ¶ ಸುಖಂ ಸೇತಿ. ತಸ್ಸ ಅನುಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತಾಭಾವತೋ ಅರಞ್ಞಮ್ಹಿ ಗಾಮಮ್ಹಿ ಸದಿಸಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಪಬ್ಬತವನಾದೀನಂ ರಮಣೀಯತಂ ವಸಿತಪುಬ್ಬತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಚ್ಛೋದಿಕಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಸಿತಂ ಮೇತಿ, ವುಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ಮಯಾ. ವಾಳಮಿಗನಿಸೇವಿತೇತಿ, ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀಹಿ ವಾಳಮಿಗೇಹಿ ಉಪಸೇವಿತೇ ವನೇ.

ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮೀತಿ, ಇಮೇ ಯೇ ಕೇಚಿ ಪಾಣಿನೋ ಸತ್ತಾ ಉಸುಸತ್ತಿಆದೀಹಿ ಪಹರಣೇಹಿ ಹಞ್ಞನ್ತು ಮಾರಿಯನ್ತು ಮುಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾರಾದೀಹಿ ವಜ್ಝನ್ತು ಬಾಧೀಯನ್ತು, ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ದುಕ್ಖಂ ಪಪ್ಪೋನ್ತು ಪಾಪುಣನ್ತೂತಿ; ಏವಂ ದೋಸಸಂಹಿತಂ ಪಟಿಘಸಂಯುತ್ತಂ ತತೋ ಏವ ಅನರಿಯಂ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾದಿಪ್ಪಭೇದಂ ಪಾಪಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೋ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬೋತಿ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಪರಿಚಿಣ್ಣೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಕತಕಿಚ್ಚತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಚಿಣ್ಣೋತಿ ಉಪಾಸಿತೋ ಓವಾದಾನುಸಾಸನೀಕರಣವಸೇನ. ಓಹಿತೋತಿ ಓರೋಹಿತೋ. ಗರುಕೋ ಭಾರೋತಿ ಗರುತರೋ ಖನ್ಧಭಾರೋ.

ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ¶ ಮರಣನ್ತಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಮರಣಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಮರಣಂ ನ ಇಚ್ಛಾಮಿ. ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತನ್ತಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಚಿರಂ ಜೀವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ನ ಇಚ್ಛಾಮಿ. ಏತೇನ ಮರಣೇ ಜೀವಿತೇ ಚ ಸಮಾನಚಿತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮೀತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲಂವ ಆಗಮೇಮಿ. ನಿಬ್ಬಿಸನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಿಸನ್ತೋ, ಭತಿಯಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಭತಕೋ ಯಥಾತಿ ಯಥಾ ಭತಕೋ ಪರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಮ್ಮಸಿದ್ಧಿಂ ಅನಭಿನನ್ದನ್ತೋಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋವ ದಿವಸಕ್ಖಯಂ ಉದಿಕ್ಖತಿ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಂ ಅನಭಿನನ್ದನ್ತೋಪಿ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಯಾಪನೇನ ಮರಣಂ ಅನಭಿನನ್ದನ್ತೋಪಿ ಪರಿಯೋಸಾನಕಾಲಂ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮೀತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಸಂಕಿಚ್ಚತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏಕಾದಸನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨. ದ್ವಾದಸಕನಿಪಾತೋ

೧. ಸೀಲವತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ದ್ವಾದಸಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ಸೀಲಮೇವಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೀಲವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸೀಲವಾತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ವಯಪ್ಪತ್ತಂ ರಾಜಾ ಅಜಾತಸತ್ತು ಮಾರೇತುಕಾಮೋ ಚಣ್ಡಂ ಮತ್ತಹತ್ಥಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ನಾನಾವಿಧೇಹಿ ಉಪಾಯೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ಮಾರೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಾಭಾವತೋ. ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ¶ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಸೀಲವಕುಮಾರಂ ಆನೇಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಹತ್ಥಿನಾ ತಂ ಆನೇಸಿ. ಕುಮಾರೋ ಹತ್ಥಿತೋ ಓರುಯ್ಹ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ವಸತಿ. ಅಥ ನಂ ಅಜಾತಸತ್ತು ‘‘ಮಾರೇಥಾ’’ತಿ ಪುರಿಸೇ ಆಣಾಪೇಸಿ. ತೇ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಾ ಥೇರೇನ ಕಥಿತಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಥೇರೋ ತೇಸಂ –

೬೦೮.

‘‘ಸೀಲಮೇವಿಧ ಸಿಕ್ಖೇಥ, ಅಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಂ.

ಸೀಲಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಉಪನಾಮೇತಿ ಸೇವಿತಂ.

೬೦೯.

‘‘ಸೀಲಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ ಮೇಧಾವೀ, ಪತ್ಥಯಾನೋ ತಯೋ ಸುಖೇ;

ಪಸಂಸಂ ವಿತ್ತಿಲಾಭಞ್ಚ, ಪೇಚ್ಚ ಸಗ್ಗೇ ಪಮೋದನಂ.

೬೧೦.

‘‘ಸೀಲವಾ ಹಿ ಬಹೂ ಮಿತ್ತೇ, ಸಞ್ಞಮೇನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ;

ದುಸ್ಸೀಲೋ ಪನ ಮಿತ್ತೇಹಿ, ಧಂಸತೇ ಪಾಪಮಾಚರಂ.

೬೧೧.

‘‘ಅವಣ್ಣಞ್ಚ ಅಕಿತ್ತಿಞ್ಚ, ದುಸ್ಸೀಲೋ ಲಭತೇ ನರೋ;

ವಣ್ಣಂ ಕಿತ್ತಿಂ ಪಸಂಸಞ್ಚ, ಸದಾ ಲಭತಿ ಸೀಲವಾ.

೬೧೨.

‘‘ಆದಿ ¶ ¶ ಸೀಲಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಚ, ಕಲ್ಯಾಣಾನಞ್ಚ ಮಾತುಕಂ;

ಪಮುಖಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ವಿಸೋಧಯೇ.

೬೧೩.

‘‘ವೇಲಾ ಚ ಸಂವರಂ ಸೀಲಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಹಾಸನಂ;

ತಿತ್ಥಞ್ಚ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ವಿಸೋಧಯೇ.

೬೧೪.

‘‘ಸೀಲಂ ಬಲಂ ಅಪ್ಪಟಿಮಂ, ಸೀಲಂ ಆವುಧಮುತ್ತಮಂ;

ಸೀಲಮಾಭರಣಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಸೀಲಂ ಕವಚಮಬ್ಭುತಂ.

೬೧೫.

‘‘ಸೀಲಂ ಸೇತು ಮಹೇಸಕ್ಖೋ, ಸೀಲಂ ಗನ್ಧೋ ಅನುತ್ತರೋ;

ಸೀಲಂ ವಿಲೇಪನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಯೇನ ವಾತಿ ದಿಸೋದಿಸಂ.

೬೧೬.

‘‘ಸೀಲಂ ಸಮ್ಬಲಮೇವಗ್ಗಂ, ಸೀಲಂ ಪಾಥೇಯ್ಯಮುತ್ತಮಂ;

ಸೀಲಂ ಸೇಟ್ಠೋ ಅತಿವಾಹೋ, ಯೇನ ಯಾತಿ ದಿಸೋದಿಸಂ.

೬೧೭.

‘‘ಇಧೇವ ನಿನ್ದಂ ಲಭತಿ, ಪೇಚ್ಚಾಪಾಯೇ ಚ ದುಮ್ಮನೋ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ದುಮ್ಮನೋ ಬಾಲೋ, ಸೀಲೇಸು ಅಸಮಾಹಿತೋ.

೬೧೮.

‘‘ಇಧೇವ ಕಿತ್ತಿಂ ಲಭತಿ, ಪೇಚ್ಚ ಸಗ್ಗೇ ಚ ಸುಮ್ಮನೋ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಮನೋ ಧೀರೋ, ಸೀಲೇಸು ಸುಸಮಾಹಿತೋ.

೬೧೯.

‘‘ಸೀಲಮೇವ ಇಧ ಅಗ್ಗಂ, ಪಞ್ಞವಾ ಪನ ಉತ್ತಮೋ;

ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ದೇವೇಸು, ಸೀಲಪಞ್ಞಾಣತೋ ಜಯ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ.

ತತ್ಥ ಸೀಲಮೇವಿಧ ಸಿಕ್ಖೇಥ, ಅಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇತಿ ಇಧಾತಿ, ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೇ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಾದಿಭೇದಂ ಆದಿತೋ ಸೀಲಮೇವ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಸಿಕ್ಖನ್ತೋ ಚ ನಂ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಂ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಿಕ್ಖಿತಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ. ಅಸ್ಮಿಂ ¶ ಲೋಕೇತಿ ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೇ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಸೀಲಂ ಆದಿತೋ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ. ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಸೀಲಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಹೀತಿ ಕಾರಣವಚನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ಸೇವಿತಂ ಪರಿಚಿತಂ ರಕ್ಖಿತಂ ¶ ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿ, ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಏತಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಾಮೇತಿ ಆವಹತಿ.

ಸೀಲಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಉಪನಾಮೇತೀತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೀಲಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ರಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಗೋಪೇಯ್ಯ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿತೋ ಹಿ ವಿರಮನ್ತೋ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಞ್ಚ ಪೂರೇನ್ತೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಿಭವನತೋ ತಂ ರಕ್ಖತಿ ನಾಮ. ಮೇಧಾವೀತಿ ಪಞ್ಞವಾ, ಇದಂ ತಸ್ಸ ರಕ್ಖನುಪಾಯದಸ್ಸನಂ ಞಾಣಬಲೇನ ಹಿಸ್ಸ ಸಮಾದಾನಂ ಅವಿಕೋಪನಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಪತ್ಥಯಾನೋತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೋ. ತಯೋ ಸುಖೇತಿ ¶ ತೀಣಿ ಸುಖಾನಿ. ಸುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಪಸಂಸನ್ತಿ ಕಿತ್ತಿಂ, ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಾ ಪಸಂಸನಂ. ವಿತ್ತಿಲಾಭನ್ತಿ ತುಟ್ಠಿಲಾಭಂ. ‘‘ವಿತ್ತಲಾಭ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ, ಧನಲಾಭನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲವಾ ಹಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತತಾಯ ಮಹನ್ತಂ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ. ಪೇಚ್ಚಾತಿ ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ. ಸಗ್ಗೇ ಪಮೋದನನ್ತಿ ದೇವಲೋಕೇ ಇಟ್ಠೇಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ, ಮೋದನಞ್ಚ ಪತ್ಥಯಮಾನೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇಧಲೋಕೇ ಪಸಂಸಂ ವಿತ್ತಿಲಾಭಂ ಪರಲೋಕೇ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮೋದನಞ್ಚ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜನಾ.

ಸಞ್ಞಮೇನಾತಿ ಕಾಯಾದೀನಂ ಸಂಯಮೇನ. ಸಂಯತೋ ಹಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿ ಕಞ್ಚಿ ಅವಿಹೇಠೇನ್ತೋ ಅಭಯದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಪಿಯಮನಾಪತಾಯ ಮಿತ್ತಾನಿ ಗನ್ಥತಿ. ಧಂಸತೇತಿ ಅಪೇತಿ. ಪಾಪಮಾಚರನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ. ದುಸ್ಸೀಲಞ್ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಸತ್ತಾ ನ ಭಜನ್ತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತಿ.

ಅವಣ್ಣನ್ತಿ ಅಗುಣಂ, ಸಮ್ಮುಖಾ ಗರಹಂ ವಾ. ಅಕಿತ್ತಿನ್ತಿ, ಅಯಸಂ ಅಸಿಲೋಕಂ. ವಣ್ಣನ್ತಿ ಗುಣಂ. ಕಿತ್ತಿನ್ತಿ ಸಿಲೋಕಂ ಪತ್ಥಟಯಸತಂ. ಪಸಂಸನ್ತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಥೋಮನಂ.

ಆದೀತಿ ಮೂಲಂ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಆದಿಮೇವ ವಿಸೋಧೇಹಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು. ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ? ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೬೯). ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩; ೧೯೨; ಪೇಟಕೋ. ೨೨; ಮಿ. ಪ. ೨.೧.೯). ಕಲ್ಯಾಣಾನಞ್ಚ ಮಾತುಕನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾನಂ ಮಾತುಭೂತಂ ¶ , ಜನಕನ್ತಿ, ಅತ್ಥೋ. ಪಮುಖಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದೀನಂ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಪಮುಖಂ ಮುಖಭೂತಂ, ಪವತ್ತಿದ್ವಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಆದಿಭಾವಾದಿತೋ. ವಿಸೋಧಯೇತಿ ಅಕ್ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ.

ವೇಲಾತಿ ದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯಟ್ಠೇನ ವೇಲಾ, ಸೀಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ವೇಲಾಯತಿ ವಾ ದುಸ್ಸಿಲ್ಯಂ ಚಲಯತಿ ವಿದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ವೇಲಾ. ಸಂವರಂ ಸೀಲಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಸ್ಸ ಪಿದಹನತೋ. ಅಭಿಹಾಸನನ್ತಿ ತೋಸನಂ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಹೇತುತಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾಭಿಪ್ಪಮೋದನತೋ. ತಿತ್ಥಞ್ಚ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಸಾವಕಬುದ್ಧಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಿಲೇಸಮಲಪ್ಪವಾಹನೇ ನಿಬ್ಬಾನಮಹಾಸಮುದ್ದಾವಗಾಹಣೇ ಚ ತಿತ್ಥಭೂತಞ್ಚ.

ಸೀಲಂ ಬಲಂ ಅಪ್ಪಟಿಮನ್ತಿ ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನೇ ಅಸದಿಸಂ ಬಲಂ ಸೇನಾಥಾಮೋ ಚ. ಆವುಧಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ¶ ಛೇದನೇ ಉತ್ತಮಂ ಪಹರಣಂ. ಗುಣಸರೀರೋಪಸೋಭನಟ್ಠೇನ ಆಭರಣಂ. ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಉತ್ತಮಂ ದಬ್ಬಞ್ಚ. ಸಪಾಣಪರಿತ್ತಾನತೋ ಕವಚಮಬ್ಭುತಂ. ‘‘ಅಬ್ಭಿದ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ, ಅಭೇಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಪಾಯಮಹೋಘಾತಿಕ್ಕಮನೇ ಸಂಸಾರಮಹೋಘಾತಿಕ್ಕಮನೇ ಚ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಸಂಸೀದನಟ್ಠೇನ ಸೇತು. ಮಹೇಸಕ್ಖೋತಿ ಮಹಬ್ಬಲೋ. ಗನ್ಧೋ ಅನುತ್ತರೋತಿ ಪಟಿವಾತಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ವಾಯನತೋ ಅನುತ್ತರೋ ಗನ್ಧೋ ಸಬ್ಬಜನಮನೋಹರತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನ ವಾತಿ ದಿಸೋದಿಸ’’ನ್ತಿ ಯೇನ ಸೀಲಗನ್ಧೇನ ತಂಸಮಙ್ಗೀ ದಿಸೋದಿಸಂ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ವಾಯತಿ. ‘‘ದಿಸೋದಿಸಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ದಸ ದಿಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಮ್ಬಲಮೇವಗ್ಗನ್ತಿ ಸಮ್ಬಲಂ ನಾಮ ಪುಟಭತ್ತಂ. ಯಥಾ ಪುಟಭತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಕ್ಖೇನ ನ ಕಿಲಮತಿ, ಏವಂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋಪಿ ಸುದ್ಧಂ ಸೀಲಸಮ್ಬಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಂಸಾರಕನ್ತಾರಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ನ ಕಿಲಮತೀತಿ ಸೀಲಂ ಅಗ್ಗಂ ಸಮ್ಬಲಂ ನಾಮ. ತಥಾ ಸೀಲಂ ಪಾಥೇಯ್ಯಮುತ್ತಮಂ ಚೋರಾದೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಚ. ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತೋ ತಂ ತಂ ಠಾನಂ ಯಥಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ವಾ ವಾಹೇತಿ ಸಮ್ಪಾಪೇತೀತಿ ಅತಿವಾಹೋ, ಯಾನಂ. ಕೇನಚಿ ಅನುಪದ್ದುತಂ ಹುತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ¶ ಸೀಲಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಅತಿವಾಹೋ. ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಅತಿವಾಹೇನ ಯಾತಿ ದಿಸೋದಿಸನ್ತಿ ಅಗತಿಂ ಗತಿಞ್ಚಾಪಿ ತಂ ತಂ ದಿಸಂ ಸುಖೇನೇವ ಗಚ್ಛತಿ.

ಇಧೇವ ನಿನ್ದಂ ಲಭತೀತಿ ಇಧಲೋಕೇಪಿ ದುಮ್ಮನೋ ರಾಗಾದೀಹಿ ದೂಸಿತಚಿತ್ತೋ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲೋ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ನಿನ್ದಂ ಗರಹಂ ಲಭತಿ. ಪೇಚ್ಚ ಪರಲೋಕೇಪಿ ಅಪಾಯೇ ‘‘ಪುರಿಸತ್ತಕಲಿ ಅವಜಾತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಮಪುರಿಸಾದೀಹಿ ಚ ನಿನ್ದಂ ಲಭತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ನಿನ್ದಮೇವ ಲಭತಿ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ದುಮ್ಮನೋ ಬಾಲೋ ಇಧಲೋಕೇ ದುಚ್ಚರಿತಚರಣೇನ ದೂಸಿತಚಿತ್ತೋ ಪರಲೋಕೇ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಿವಸೇನ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಾಲೋ ದುಮ್ಮನೋ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ಸೀಲೇಸು ಅಸಮಾಹಿತೋ ಸಮ್ಮಾ ಸೀಲೇಸು ನ ಠಪಿತಚಿತ್ತೋ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ.

ಇಧೇವ ಕಿತ್ತಿಂ ಲಭತೀತಿ ಇಧಲೋಕೇಪಿ ಸುಮನೋ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಸೀಲವಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಕಿತ್ತಿಂ ಲಭತಿ. ಪೇಚ್ಚ ಪರಲೋಕೇಪಿ ಸಗ್ಗೇ ‘‘ಅಯಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಸೀಲವಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ. ತಥಾ ಹಿ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿತ್ತಿಂ ಲಭತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಕಿತ್ತಿಮೇವ ಲಭತಿ, ಅಥ ಖೋ ¶ ಧೀರೋ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸೀಲೇಸು ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತೋ ಅಪ್ಪಿತಚಿತ್ತೋ ಸುಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಧಲೋಕೇ ಸುಚರಿತಚರಣೇನ, ಪರಲೋಕೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭೇನ ಸುಮನೋ ಸೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಸೀಲಮೇವ ಇಧ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಸೀಲಂ ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಂ ತಾವ ಕಾಮಲೋಕೇ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾದೀಸು, ದೇವಲೋಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಚ ಉಪಪತ್ತಿವಿಸೇಸಂ ಆವಹತಿ, ಲಾಭೀಭಾವಾದಿಕಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣಂ ¶ ಹೋತಿ. ಲೋಕುತ್ತರಂ ಪನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತೀತಿ ಸೀಲಂ ಅಗ್ಗಮೇವ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಹೀನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ, ಖತ್ತಿಯೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ;

ಮಜ್ಝಿಮೇನ ಚ ದೇವತ್ತಂ, ಉತ್ತಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೮.೭೫);

ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು – ‘‘ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸಂ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೫), ‘‘ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೫), ‘‘ಇಜ್ಝತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಲವತೋ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೩೫; ದೀ. ನಿ. ೩.೩೩೭) ಚ.

ಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಸ್ಸ ¶ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಸತ್ತಮಭವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ವಿನಿವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಪಞ್ಞವಾ ಪನ ಉತ್ತಮೋತಿ ‘‘ಪಞ್ಞವಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉತ್ತಮೋ ಪರಮೋ ಸೇಟ್ಠೋಯೇವಾ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ವದತಿ. ಇದಾನಿ ಸೀಲಪಞ್ಞಾನಂ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೀಲಪಞ್ಞಾಣತೋ ಜಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಜಯನ್ತಿ ಚ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅಹೂತಿ ವಾ ವಚನಸೇಸೋ. ತತ್ಥ ಪಜಾನನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾಣಂ, ಸೀಲತೋ ಪಞ್ಞಾಣತೋ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಜಯೋ. ನ ಹಿ ಸೀಲೇನ ವಿನಾ ಪಞ್ಞಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ವಿನಾ ಸೀಲಂ ಕಿಚ್ಚಕರಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋಪಕಾರಕಞ್ಚೇತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಸೀಲಪರಿಧೋತಾ ಪಞ್ಞಾ, ಪಞ್ಞಾಪರಿಧೋತಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೩೧೭) ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ದೇವೇಸೂತಿ ಇದಂ ನೇಸಂ ಠಾನವಿಸೇಸದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ತಾನಿ ಸವಿಸೇಸಾನಿ ವತ್ತನ್ತಿ, ಸಮಾಧಿ ಪನೇತ್ಥ ಸೀಲಪಕ್ಖಿಕೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಪಞ್ಞಾಪಕ್ಖಿಕೋ ವಾ ಭಾವೇತಬ್ಬತೋ ಸೀಲಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ ಚ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೀಲಮುಖೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲಾದಿಗುಣತಾದೀಪನೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸೀಲವತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸುನೀತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ನೀಚೇ ¶ ಕುಲಮ್ಹೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುನೀತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ¶ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸುಞ್ಞಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬಾಲಜನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕೀಳಾಪಸುತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ಏಕಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ತುಯ್ಹಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಣಿತಸರೀರಸ್ಸ ವಿಯ ಸಕಲಂ ಕಾಯಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚರಣೇನ, ನನು ನಾಮ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದೀಹಿ ಜೀವಿಕಾ ಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಾ? ತಾನಿ ಚೇ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಸಿ, ಘರೇ ಘರೇ ಮುತ್ತಕರೀಸಾದೀನಿ ನೀಹರನ್ತೋ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ಥುಸೋಧನೇನ ಜೀವಾಹೀ’’ತಿ ಅಕ್ಕೋಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾವಸೇಸೇನ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಪಿ ಬಹೂನಿ ಜಾತಿಸತಾನಿ ¶ ಪುಪ್ಫಛಡ್ಡಕಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತಥಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪುಪ್ಫಛಡ್ಡಕಕುಲೇ ಏವ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಉಕ್ಕಾರಸೋಧನಕಮ್ಮೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತೋ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಂ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಸುನೀತಸ್ಸ ಹದಯಬ್ಭನ್ತರೇ ಘಟೇ ಪದೀಪಂ ವಿಯ ಪಜ್ಜಲನ್ತಂ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಯಸ್ಸಂ ವೀಥಿಯಂ ಸುನೀತೋ ಉಕ್ಕಾರಸೋಧನಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ವೀಥಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ಸುನೀತೋಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಘಾಸುಚ್ಚಾರಸಙ್ಕಾರಾದಿಕಂ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಟಕೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಾಜೇನಾದಾಯ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಾರಜ್ಜಮಾನೋ ಸಮ್ಭಮಾಕುಲಹದಯೋ ಗಮನಮಗ್ಗಂ ನಿಲೀಯನೋಕಾಸಞ್ಚ ಅಲಭನ್ತೋ ಕಾಜಂ ಭಿತ್ತಿಪಸ್ಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಅನುಪವಿಸನ್ತೋ ವಿಯ ಭಿತ್ತಿಂ ಅಲ್ಲೀನೋ ಪಞ್ಜಲಿಕೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ‘‘ಭಿತ್ತಿಛಿದ್ದೇನ ಅಪಕ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಸಮೀಪಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತನೋ ಕುಸಲಮೂಲಸಞ್ಚೋದಿತಂ ಉಪಗತಂ ಮಂ ಸಾರಜ್ಜಮಾನೋ ಜಾತಿಯಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ನಿಹೀನತಾಯ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಮ್ಪಿ ಲಜ್ಜತಿ, ಹನ್ದಸ್ಸ ವೇಸಾರಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕರವೀಕರುತಮಞ್ಜುನಾ ಸಕಲನಗರನಿನ್ನಾದವರ-ಗಮ್ಭೀರೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನ ‘‘ಸುನೀತಾ’’ತಿ ಆಲಪಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಾಯ ದುಕ್ಖಜೀವಿಕಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸುನೀತೋ ತೇನ ಸತ್ಥು ವಚನೇನ ಅಮತೇನ ವಿಯ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ‘‘ಭಗವಾ, ಸಚೇ ಮಾದಿಸಾಪಿ ಇಧ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಲಭನ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾಹಂ ನ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಬ್ಬಾಜೇಥ ಮಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ ¶ . ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಾವದೇವ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಲಭಿತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರೋ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಭಗವಾ ತಂ ವಿಹಾರಂ ನೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋ ಪಠಮಂ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಸಕ್ಕಾದಯೋ ದೇವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಮಸ್ಸಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ –

‘‘ತಾ ¶ ¶ ದೇವತಾ ಸತ್ತಸತಾ ಉಳಾರಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಇನ್ದೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ;

ಆಜಾನೀಯಂ ಜಾತಿಜರಾಭಿಭೂತಂ, ಸುನೀತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ.

ಭಗವಾ ತಂಯೇವ ದೇವಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ತಪೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಾಪೇತುಕಾಮಾ, ‘‘ಆವುಸೋ ಸುನೀತ, ಕಸ್ಮಾ ಕುಲಾ ತ್ವಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕಥಂ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕಥಞ್ಚ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಸೋ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೬೨೦.

‘‘ನೀಚೇ ಕುಲಮ್ಹಿ ಜಾತೋಹಂ, ದಲಿದ್ದೋ ಅಪ್ಪಭೋಜನೋ;

ಹೀನಕಮ್ಮಂ ಮಮಂ ಆಸಿ, ಅಹೋಸಿಂ ಪುಪ್ಫಛಡ್ಡಕೋ.

೬೨೧.

‘‘ಜಿಗುಚ್ಛಿತೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಪರಿಭೂತೋ ಚ ವಮ್ಭಿತೋ;

ನೀಚಂ ಮನಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ವನ್ದಿಸ್ಸಂ ಬಹುಕಂ ಜನಂ.

೬೨೨.

‘‘ಅಥದ್ದಸಾಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ;

ಪವಿಸನ್ತಂ ಮಹಾವೀರಂ, ಮಗಧಾನಂ ಪುರುತ್ತಮಂ.

೬೨೩.

‘‘ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾನ ಬ್ಯಾಭಙ್ಗಿಂ, ವನ್ದಿತುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂ;

ಮಮೇವ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ, ಅಟ್ಠಾಸಿ ಪುರಿಸುತ್ತಮೋ.

೬೨೪.

‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸತ್ಥುನೋ ಪಾದೇ, ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ತದಾ;

ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಹಮಾಯಾಚಿಂ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಮುತ್ತಮಂ.

೬೨೫.

‘‘ತತೋ ¶ ಕಾರುಣಿಕೋ ಸತ್ಥಾ, ಸಬ್ಬಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಕೋ;

‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ ಮಂ ಆಹ, ಸಾ ಮೇ ಆಸೂಪಸಮ್ಪದಾ.

೬೨೬. ‘‘ಸೋಹಂ ಏಕೋ ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿಂ, ವಿಹರನ್ತೋ ಅತನ್ದಿತೋ.

ಅಕಾಸಿಂ ಸತ್ಥು ವಚನಂ, ಯಥಾ ಮಂ ಓವದೀ ಜಿನೋ.

೬೨೭.

‘‘ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಂ ಯಾಮಂ, ಪುಬ್ಬಜಾತಿಮನುಸ್ಸರಿಂ;

ರತ್ತಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಯಾಮಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧಯಿಂ;

ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಯಾಮೇ, ತಮೋಖನ್ಧಂ ಪದಾಲಯಿಂ.

೬೨೮.

‘‘ತತೋ ¶ ರತ್ಯಾವಿವಸಾನೇ, ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನಂ ಪತಿ; (ಜಾ. ೧.೧೧.೭೯);

ಇನ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ಮಂ ನಮಸ್ಸಿಂಸು ಪಞ್ಜಲೀ.

೬೨೯.

‘‘ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞ, ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸುತ್ತಮ;

ಯಸ್ಸ ತೇ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋಸಿ ಮಾರಿಸ.

೬೩೦.

‘‘ತತೋ ¶ ದಿಸ್ವಾನ ಮಂ ಸತ್ಥಾ, ದೇವಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ;

ಸಿತಂ ಪಾತುಕರಿತ್ವಾನ, ಇಮಮತ್ಥಂ ಅಭಾಸಥ.

೬೩೧.

‘‘ತಪೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ, ಸಂಯಮೇನ ದಮೇನ ಚ;

ಏತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ, ಏತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿ.

ತತ್ಥ ನೀಚೇತಿ ಲಾಮಕೇ ಸಬ್ಬನಿಹೀನೇ. ಉಚ್ಚನೀಚಭಾವೋ ಹಿ ನಾಮ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ, ಅಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬನಿಹೀನೇ ಪುಕ್ಕುಸಕುಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನೀಚೇ ಕುಲಮ್ಹಿ ಜಾತೋ’’ತಿ ಆಹ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನೀಚೇತಿ ಲಾಮಕೇ ಸಬ್ಬನಿಹೀನೇ’’ತಿ. ದಲಿದ್ದೋತಿ ದುಗ್ಗತೋ, ದಲಿದ್ದಾಪಿ ಕೇಚಿ ಕದಾಚಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಸ್ಸ ಲಾಭಿನೋ, ಅಕಸಿರವುತ್ತಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಅಹಂ ಪನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಕಸಿರವುತ್ತಿತಾಯ ಹೀನೋ ಉದ್ಧನಂ ಉಪಟ್ಠಪಿತಉಕ್ಖಲಿಕೋ ದಸ್ಸನಯುತ್ತಂ ಥೇವಕಮ್ಪಿ ಅಪಸ್ಸಿಂ ಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪ್ಪಭೋಜನೋ’’ತಿ ಆಹ. ನೀಚಕುಲಿಕಾ ದಲಿದ್ದಾಪಿ ಕೇಚಿ ಅನೀಚಕಮ್ಮಾಜೀವಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ನ ತಥಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಹೀನಕಮ್ಮಂ ಮಮಂ ಆಸೀ’’ತಿ. ಕೀದಿಸನ್ತಿ ಚೇ? ಅಹೋಸಿಂ ಪುಪ್ಫಛಡ್ಡಕೋ, ಹತ್ಥವಿಕಲಸ್ಸ ಹತ್ಥವಾತಿ ವಿಯ ಉಪಚಾರವಸೇನಾಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ ಯದಿದಂ ‘‘ಪುಪ್ಫಛಡ್ಡಕೋ’’ತಿ. ಮಿಲಾತಪುಪ್ಫಸನ್ಥರವಣ್ಣತಾಯ ವಾ ಉಕ್ಕಾರಭೂಮಿಯಾ ಏವಂ ವುತ್ತೋ.

ಜಿಗುಚ್ಛಿತೋತಿ ಜಾತಿಯಾ ಚೇವ ಕಮ್ಮುನಾ ಚ ಹೀಳಿತೋ. ಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ. ಪರಿಭೂತೋತಿ ಅವಞ್ಞಾತೋ. ವಮ್ಭಿತೋತಿ ಖುಂಸಿತೋ. ನೀಚಂ ಮನಂ ಕರಿತ್ವಾನಾತಿ ಅಞ್ಞೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಸಿನೇರುಂ ವಿಯ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪಾದಪಂಸುತೋಪಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಹೀನಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ನೀಚಂ ನಿಹೀನಂ ಮನಂ ಕತ್ವಾ. ವನ್ದಿಸ್ಸಂ ¶ ಬಹುಕಂ ಜನನ್ತಿ ಪುಥುಮಹಾಜನಂ ದಿಟ್ಠದಿಟ್ಠಕಾಲೇ ವನ್ದಿಂ ಸಿರಸಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಣಾಮಿಂ.

ಅಥಾತಿ ಅಧಿಕಾರನ್ತರದೀಪನೇ ನಿಪಾತೋ. ಅದ್ದಸಾಸಿನ್ತಿ ಅದ್ದಕ್ಖಿಂ. ಮಗಧಾನನ್ತಿ ಮಗಧಾ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹಿಯಾ ‘‘ಮಗಧಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಮಗಧಜನಪದಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರುತ್ತಮನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ನಗರಂ.

ಬ್ಯಾಭಙ್ಗಿನ್ತಿ ಕಾಜಂ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಹಮಾಯಾಚಿನ್ತಿ, ‘‘ಸುನೀತ, ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಓಕಾಸೇ ಕತೇ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಯಾಚಿಂ. ಆಸೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ ‘‘ಏಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಸತ್ಥು ವಚನಮತ್ತೇನ ಆಸಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಯಥಾ ಮಂ ಓವದೀತಿ ‘‘ಏವಂ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇಹೀ’’ತಿ ಯಥಾ ಮಂ ಓವದಿ, ತಥಾ ಸತ್ಥುನೋ ವಚನಂ ಅಕಾಸಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂ. ರತ್ತಿಯಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ರಸದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ¶ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಞ್ಚ ಬಹುಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಯಾಮಂ ¶ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಯಾಮ’’ನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ನ ತಥಾ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಏಕಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋತಿ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಯಾಮೇ’’ತಿ ಭುಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇನ್ದೋತಿ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ. ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ. ಇನ್ದಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕಾಮದೇವಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮೂನಞ್ಚ ಆಗಮನಂ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೋ ಹೇಸ ಯಥಾ ‘‘ರಾಜಾ ಆಗತೋ’’ತಿ. ನಮಸ್ಸಿಂಸೂತಿ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಚ ನಮಕ್ಕಾರಂ ಅಕಂಸು.

ತತ್ಥ ಕಾಯೇನ ಕತಂ ನಮಕ್ಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಜಲೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವಾಚಾಯ ಕತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಮೋ ತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದೇವಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತನ್ತಿ ದೇವಗ್ಗಹಣೇನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಭಾವತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋಪಿ ಗಹಿತಾ. ಸಿತಂ ಪಾತುಕರಿತ್ವಾನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಓವಾದಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲತಂ ದೇವಬ್ರಹ್ಮೂನಞ್ಚ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತ್ಥಾ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ. ಪಾತುಕರೋನ್ತೋ ಚ ನ ಅಞ್ಞೇ ವಿಯ ದನ್ತೇ ವಿದಂಸೇತಿ, ಮುಖಾಧಾನಂ ಪನ ಥೋಕಂ ವಿವರತಿ, ತತ್ತಕೇನ ಚ ಅಭಿಭೂತದಿಬ್ಬಫಲಿಕಮುತ್ತರಸ್ಮಿಯೋ ಅವಹಸಿತತಾರಕಾಸಸಿಮರೀಚಿಯೋ ಸುಸುಕ್ಕದಾಠಸಮ್ಭವಾ ಘನರಸ್ಮಿಯೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸತ್ಥು ಮುಖಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ಸತ್ಥಾ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸೀತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ.

ತಪೇನಾತಿ ¶ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇನ, ‘‘ಧುತಧಮ್ಮಸಮಾದಾನೇನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ. ಸಂಯಮೇನಾತಿ ಸೀಲೇನ. ದಮೇನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನಾತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಸೇಟ್ಠಚರಿಯಾಯ. ಏತೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ತಪಾದಿನಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ ಬಾಹಿತಪಾಪಭಾವತೋ. ಏತನ್ತಿ ತಪಾದಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ವಾ ಉತ್ತಮಂ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ, ಅಹೂತಿ ವಚನಸೇಸೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ್ತಿ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಮಾಹ, ಏವಂ ಉತ್ತಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಂ, ನ ಜಚ್ಚಾದೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಹಿ ಜಾತಿಕುಲಪದೇಸಗೋತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಯೋ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಯೋ ಏವ ಪನ ಕಾರಣಂ. ತೇನಾಹ –

‘‘ಯಥಾ ಸಙ್ಕಾರಠಾನಸ್ಮಿಂ, ಉಜ್ಝಿತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಪಥೇ;

ಪದುಮಂ ತತ್ಥ ಜಾಯೇಥ, ಸುಚಿಗನ್ಧಂ ಮನೋರಮಂ.

‘‘ಏವಂ ಸಙ್ಕಾರಭೂತೇಸು, ಅನ್ಧಭೂತೇ ಪುಥುಜ್ಜನೇ;

ಅತಿರೋಚತಿ ಪಞ್ಞಾಯ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೫೮-೫೯);

ಏವಂ ಥೇರೋ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಸೀಹನಾದಂ ನದೀತಿ.

ಸುನೀತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದ್ವಾದಸಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೩. ತೇರಸನಿಪಾತೋ

೧. ಸೋಣಕೋಳಿವಿಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ತೇರಸನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ¶ ಯಾಹು ರಟ್ಠೇತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೋಣಸ್ಸ ಕೋಳಿವಿಸಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿ. ಅಯಂ ಕಿರ ಅನೋಮದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಹಾವಿಭವೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಹುತ್ವಾ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸತ್ಥು ಚಙ್ಕಮನಟ್ಠಾನೇ ಸುಧಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ನಾನಾವಣ್ಣೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ನಾನಾವಿರಾಗವತ್ಥೇಹಿ ವಿತಾನಂ ಬನ್ಧಾಪೇಸಿ, ತಥಾ ಸತ್ಥು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ದೀಘಸಾಲಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾದೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸಿರಿವಡ್ಢೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಣಿಧಾನಮಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾಪಿ ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಸೋಪಿ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಿ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕರಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ತೇಮಾಸಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಹಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಗನ್ಧಮಾದನಮೇವ ಗತೋ. ಸೋಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯಾವಜೀವಂ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಚಮ್ಪಾನಗರೇ ಉಸಭಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಮಹಾಭೋಗಕ್ಖನ್ಧೋ ಅಭಿವಡ್ಢಿ. ತಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಸಕಲನಗರೇ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕರತ್ತಕಮ್ಬಲಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಸುಖುಮಾಲತರೋ ಚ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅಹೋಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ಸೋಣೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ ವಡ್ಢತಿ ¶ , ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದತಲಾನಿ ಬನ್ಧುಜೀವಕಪುಪ್ಫವಣ್ಣಾನಿ ಅಹೇಸುಂ, ಸತವಿಹತಕಪ್ಪಾಸಸ್ಸ ವಿಯ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಪಾದತಲೇಸು ಮಣಿಕುಣ್ಡಲಾವಟ್ಟವಣ್ಣಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ¶ ಜಾಯಿಂಸು. ವಯಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇ ತಯೋ ಪಾಸಾದೇ ಕಾರೇತ್ವಾ ನಾಟಕಾನಿ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸುಂ. ಸೋ ತತ್ಥ ಮಹತಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ದೇವಕುಮಾರೋ ವಿಯ ಪಟಿವಸತಿ.

ಅಥ ¶ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥರಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞಾ ಪಕ್ಕೋಸಾಪಿತೋ ಅಸೀತಿಯಾ ಗಾಮಿಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಜಗಹಂ ಆಗತೋ, ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಜನಸಂಸಗ್ಗಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಸೀತವನೇ ವಸನ್ತೋ ‘‘ಮಮ ಸರೀರಂ ಸುಖುಮಾಲಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನೇವ ಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ, ಕಾಯಂ ಕಿಲಮೇತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ, ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಾದತಲೇಸು ಫೋಟೇಸು ಉಟ್ಠಹಿತೇಸುಪಿ ವೇದನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದಳ್ಹಂ ವೀರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ, ‘‘ಏವಂ ವಾಯಮನ್ತೋಪಿ ಅಹಂ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಕಿಂ ಮೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ, ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿತ್ವಾ ಭೋಗೇ ಚ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪುಞ್ಞಾನಿ ಚ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವೀಣೂಪಮೋವಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಂ ಗತೋ. ಸೋಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಓವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೫.೨೫-೫೩) –

‘‘ಅನೋಮದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮುನಿನೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಸುಧಾಯ ಲೇಪನಂ ಕತ್ವಾ, ಚಙ್ಕಮಂ ಕಾರಯಿಂ ಅಹಂ.

‘‘ನಾನಾವಣ್ಣೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ, ಚಙ್ಕಮಂ ಸನ್ಥರಿಂ ಅಹಂ;

ಆಕಾಸೇ ವಿತಾನಂ ಕತ್ವಾ, ಭೋಜಯಿಂ ಬುದ್ಧಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ, ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾನ ಸುಬ್ಬತಂ;

ದೀಘಸಾಲಂ ಭಗವತೋ, ನಿಯ್ಯಾದೇಸಿಮಹಂ ತದಾ.

‘‘ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಅನುತ್ತರೋ;

ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಭಗವಾ, ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಚಕ್ಖುಮಾ.

‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ ¶ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಸದೇವಕೇ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಯೋ ಸೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ದೀಘಸಾಲಂ ಅದಾಸಿ ಮೇ;

ತಮಹಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಣಾಥ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ಇಮಸ್ಸ ¶ ಮಚ್ಚುಕಾಲಮ್ಹಿ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿನೋ;

ಸಹಸ್ಸಯುತ್ತಸ್ಸರಥೋ, ಉಪಟ್ಠಿಸ್ಸತಿ ತಾವದೇ.

‘‘ತೇನ ಯಾನೇನಯಂ ಪೋಸೋ, ದೇವಲೋಕಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ;

ಅನುಮೋದಿಸ್ಸರೇ ದೇವಾ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕುಲಸಮ್ಭವೇ.

‘‘ಮಹಾರಹಂ ಬ್ಯಮ್ಹಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ರತನಮತ್ತಿಕಲೇಪನಂ;

ಕೂಟಾಗಾರವರೂಪೇತಂ, ಬ್ಯಮ್ಹಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ, ದೇವಲೋಕೇ ರಮಿಸ್ಸತಿ;

ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಕಪ್ಪಾನಿ, ದೇವರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸತ್ತಸತ್ತತಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಯಸೋಧರಸನಾಮಾ ತೇ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏಕನಾಮಕಾ.

‘‘ದ್ವೇ ಸಮ್ಪತ್ತೀ ಅನುಭೋತ್ವಾ, ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಸಞ್ಚಯಂ;

ಅಟ್ಠವೀಸತಿಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತತ್ರಾಪಿ ಬ್ಯಮ್ಹಂ ಪವರಂ, ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮೇನ ಮಾಪಿತಂ;

ದಸಸದ್ದಾವಿವಿತ್ತಂ ತಂ, ಪುರಮಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಅಪರಿಮೇಯ್ಯೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಭೂಮಿಪಾಲೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ;

ಓಕ್ಕಾಕೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ರಾಜಾ ರಟ್ಠೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸೋಳಸಿತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಾಸಂ ಪವರಾ ಚ ಸಾ;

ಅಭಿಜಾತಾ ಖತ್ತಿಯಾನೀ, ನವ ಪುತ್ತೇ ಜನೇಸ್ಸತಿ.

‘‘ನವ ಪುತ್ತೇ ಜನೇತ್ವಾನ, ಖತ್ತಿಯಾನೀ ಮರಿಸ್ಸತಿ;

ತರುಣೀ ಚ ಪಿಯಾ ಕಞ್ಞಾ, ಮಹೇಸಿತ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಓಕ್ಕಾಕಂ ತೋಸಯಿತ್ವಾನ, ವರಂ ಕಞ್ಞಾ ಲಭಿಸ್ಸತಿ;

ವರಂ ಲದ್ಧಾನ ಸಾ ಕಞ್ಞಾ, ಪುತ್ತೇ ಪಬ್ಬಾಜಯಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಪಬ್ಬಾಜಿತಾ ¶ ಚ ತೇ ಸಬ್ಬೇ, ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ನಗುತ್ತಮಂ;

ಜಾತಿಭೇದಭಯಾ ಸಬ್ಬೇ, ಭಗಿನೀಹಿ ವಸಿಸ್ಸರೇ.

‘‘ಏಕಾ ಚ ಕಞ್ಞಾ ಬ್ಯಾಧೀಹಿ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪರಿಕ್ಖತಾ;

ಮಾ ನೋ ಜಾತಿ ಪಭಿಜ್ಜೀತಿ, ನಿಖಣಿಸ್ಸನ್ತಿ ಖತ್ತಿಯಾ.

‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ನೀಹರಿತ್ವಾನ, ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವಸಿಸ್ಸತಿ;

ಭವಿಸ್ಸತಿ ತದಾ ಭೇದೋ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ.

‘‘ತೇಸಂ ಪಜಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕೋಳಿಯಾ ನಾಮ ಜಾತಿಯಾ;

ತತ್ಥ ಮಾನುಸಕಂ ಭೋಗಂ, ಅನುಭೋಸ್ಸತಿನಪ್ಪಕಂ.

‘‘ತಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ದೇವಲೋಕಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ;

ತತ್ರಾಪಿ ಪವರಂ ಬ್ಯಮ್ಹಂ, ಲಭಿಸ್ಸತಿ ಮನೋರಮಂ.

‘‘ದೇವಲೋಕಾ ¶ ಚವಿತ್ವಾನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ, ಸೋಣೋ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಪಹಿತತ್ತೋ, ಪದಹಂ ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿನಾಸವೋ.

‘‘ಅನನ್ತದಸ್ಸೀ ಭಗವಾ, ಗೋತಮೋ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ;

ವಿಸೇಸಞ್ಞೂ ಮಹಾವೀರೋ, ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸ್ಸತಿ.

‘‘ವುಟ್ಠಮ್ಹಿ ದೇವೇ ಚತುರಙ್ಗುಲಮ್ಹಿ, ತಿಣೇ ಅನಿಲೇರಿತಅಙ್ಗಣಮ್ಹಿ;

ಠತ್ವಾನ ಯೋಗಸ್ಸ ಪಯುತ್ತತಾದಿನೋ, ತತೋತ್ತರಿಂ ಪಾರಮತಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ.

‘‘ಉತ್ತಮೇ ದಮಥೇ ದನ್ತೋ, ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಪಣೀಹಿತಂ;

ಭಾರೋ ಮೇ ಓಹಿತೋ ಸಬ್ಬೋ, ನಿಬ್ಬುತೋಮ್ಹಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಅಙ್ಗೀರಸೋ ಮಹಾನಾಗೋ, ಅಭಿಜಾತೋವ ಕೇಸರೀ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉದಾನವಸೇನ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣವಸೇನ ಚ –

೬೩೨.

‘‘ಯಾಹು ರಟ್ಠೇ ಸಮುಕ್ಕಟ್ಠೋ, ರಞ್ಞೋ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಪದ್ಧಗೂ;

ಸ್ವಾಜ್ಜ ಧಮ್ಮೇಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ, ಸೋಣೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಗೂ.

೬೩೩.

‘‘ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇ ಪಞ್ಚ ಜಹೇ, ಪಞ್ಚ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇ;

ಪಞ್ಚಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಭಿಕ್ಖು, ಓಘತಿಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೬೩೪.

‘‘ಉನ್ನಳಸ್ಸ ಪಮತ್ತಸ್ಸ, ಬಾಹಿರಾಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;

ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾ ಚ, ಪಾರಿಪೂರಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ.

೬೩೫.

‘‘ಯಞ್ಹಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಪವಿದ್ಧಂ, ಅಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ಕರೀಯತಿ;

ಉನ್ನಳಾನಂ ಪಮತ್ತಾನಂ, ತೇಸಂ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಆಸವಾ.

೬೩೬.

‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ, ನಿಚ್ಚಂ ಕಾಯಗತಾ ಸತಿ;

ಅಕಿಚ್ಚಂ ತೇ ನ ಸೇವನ್ತಿ, ಕಿಚ್ಚೇ ಸಾತಚ್ಚಕಾರಿನೋ;

ಸತಾನಂ ಸಮ್ಪಜಾನಾನಂ, ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಆಸವಾ.

೬೩೭.

‘‘ಉಜುಮಗ್ಗಮ್ಹಿ ¶ ¶ ಅಕ್ಖಾತೇ, ಗಚ್ಛಥ ಮಾ ನಿವತ್ತಥ;

ಅತ್ತನಾ ಚೋದಯತ್ತಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಮಭಿಹಾರಯೇ.

೬೩೮.

‘‘ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಮ್ಹಿ ¶ ವೀರಿಯಮ್ಹಿ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಅನುತ್ತರೋ;

ವೀಣೋಪಮಂ ಕರಿತ್ವಾ ಮೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ;

ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ವಿಹಾಸಿಂ ಸಾಸನೇ ರತೋ.

೬೩೯.

‘‘ಸಮಥಂ ಪಟಿಪಾದೇಸಿಂ, ಉತ್ತಮತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ;

ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ.

೬೪೦.

‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಪವಿವೇಕಞ್ಚ ಚೇತಸೋ;

ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಾಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖಯಸ್ಸ ಚ.

೬೪೧.

‘‘ತಣ್ಹಕ್ಖಯಾಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಅಸಮ್ಮೋಹಞ್ಚ ಚೇತಸೋ;

ದಿಸ್ವಾ ಆಯತನುಪ್ಪಾದಂ, ಸಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ.

೬೪೨.

‘‘ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;

ಕತಸ್ಸ ಪತಿಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ಕರಣೀಯಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ.

೬೪೩.

‘‘ಸೇಲೋ ¶ ಯಥಾ ಏಕಘನೋ, ವಾತೇನ ನ ಸಮೀರತಿ;

ಏವಂ ರೂಪಾ ರಸಾ ಸದ್ದಾ, ಗನ್ಧಾ ಫಸ್ಸಾ ಚ ಕೇವಲಾ.

೬೪೪.

‘‘ಇಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನಿಟ್ಠಾ ಚ, ನಪ್ಪವೇಧೇನ್ತಿ ತಾದಿನೋ;

ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸಞ್ಞುತ್ತಂ, ವಯಞ್ಚಸ್ಸಾನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಯಾಹು ರಟ್ಠೇ ಸಮುಕ್ಕಟ್ಠೋತಿ ಯೋ ಅಹು ಅಹೋಸಿ ಅಙ್ಗರಟ್ಠೇ ಅಸೀತಿಯಾ ಗಾಮಿಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಅತಿವಿಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ ಸೇಟ್ಠೋ. ರಞ್ಞೋ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಪದ್ಧಗೂತಿ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಪರಿಸಾಯ ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಞ್ಞೋ ಅಙ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತೋ ಗಹಪತಿವಿಸೇಸೋ ತಸ್ಸ ರಟ್ಠೇ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಅಹೂತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸ್ವಾಜ್ಜ ಧಮ್ಮೇಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠೋತಿ ಸೋ ಸೋಣೋ ಅಜ್ಜೇತರಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ ಜಾತೋ, ಗಿಹಿಕಾಲೇಪಿ ಕೇಹಿಚಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲೇಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಪರಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇತಿ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಗೂತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗತೋ, ಏತೇನ ಧಮ್ಮೇಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠೋತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಭಾವಂ ವಿಸೇಸೇತಿ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮದೀಪನತೋ.

ಇದಾನಿ ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಖಪಾರಗೂ ಜಾತೋ, ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಪಾಯಕಾಮಸುಗತಿಸಮ್ಪಾಪಕಾನಿ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪುರಿಸೋ ಸತ್ಥೇನ ಪಾದೇ ಬದ್ಧರಜ್ಜುಕಂ ವಿಯ ಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ಮಗ್ಗತ್ತಯೇನ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ರೂಪಾರೂಪಭವಸಮ್ಪಾಪಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪುರಿಸೋ ಗೀವಾಯ ಬದ್ಧರಜ್ಜುಕಂ ವಿಯ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಜಹೇಯ್ಯ, ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ತೇಸಂ ಪನ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ಪಞ್ಚ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ¶ ಉತ್ತರಿ ಭಾವಯೇ ¶ ಭಾವೇಯ್ಯ. ಏವಂಭೂತೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ರಾಗಸಙ್ಗೋ ದೋಸಮೋಹಮಾನದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗೋತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಙ್ಗಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮನೇನ ಪಞ್ಚಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಹುತ್ವಾ, ಕಾಮೋಘೋ, ಭವೋಘೋ, ದಿಟ್ಠೋಘೋ, ಅವಿಜ್ಜೋಘೋತಿ ಚತುನ್ನಂ ಓಘಾನಂ ತಿಣ್ಣತ್ತಾ ಓಘತಿಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅಯಞ್ಚ ಓಘತರಣಪಟಿಪತ್ತಿಸೀಲಾದೀನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾವ ಹೋತಿ, ಸೀಲಾದಯೋ ಚ ಮಾನಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉನ್ನಳಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉನ್ನಳಸ್ಸಾತಿ ಉಗ್ಗತತುಚ್ಛಮಾನಸ್ಸ. ಮಾನೋ ¶ ಹಿ ಉನ್ನಮನಾಕಾರವುತ್ತಿಯಾ ತುಚ್ಛಭಾವೇನ ನಳೋ ವಿಯಾತಿ ‘‘ನಳೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಮತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಪಮಾದಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ. ಬಾಹಿರಾಸಸ್ಸಾತಿ ಬಾಹಿರೇಸು ಆಯತನೇಸು ಆಸಾವತೋ, ಕಾಮೇಸು ಅವೀತರಾಗಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾ ಚ, ಪಾರಿಪೂರಿಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಸ್ಸ ಸೀಲಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಸೇವಿನೋ ಲೋಕಿಯೋಪಿ ತಾವ ಸೀಲಾದಿಗುಣೋ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಗೇವ ಲೋಕುತ್ತರೋ.

ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಯಞ್ಹಿ ಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ಭಿಕ್ಖುನೋ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಿಮಾಣಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಗೋಪನಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ಧುತಙ್ಗಪರಿಹರಣಂ ಭಾವನಾರಾಮತಾತಿ ಏವಮಾದಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ. ಯೇಹಿ ಪನ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ, ತಂ ಅಪವಿದ್ಧಂ ಅಕರಣೇನ ಛಡ್ಡಿತಂ. ಅಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಪತ್ತಮಣ್ಡನಂ ಚೀವರಕಾಯಬನ್ಧನಅಂಸಬದ್ಧಛತ್ತುಪಾಹನತಾಲವಣ್ಟಧಮ್ಮಕರಣಮಣ್ಡನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಮಣ್ಡನಂ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲಿಯನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ, ತಂ ಕಯಿರತಿ, ತೇಸಂ ಮಾನನಳಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚರಣೇನ ಉನ್ನಳಾನಂ ಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಪಮತ್ತಾನಂ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಆಸವಾ ವಡ್ಢನ್ತಿ.

ಯೇಸಂ ಪನ ಪಞ್ಞಾದಿಗುಣೋ ವಡ್ಢತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಗ್ಗಹಿತಾ. ಕಾಯಗತಾ ಸತೀತಿ, ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ. ಅಕಿಚ್ಚಂ ತೇತಿ ತೇ ಏತಂ ಪತ್ತಮಣ್ಡನಾದಿಅಕಿಚ್ಚಂ. ನ ಸೇವನ್ತೀತಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಕಿಚ್ಚೇತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ಅಪರಿಮಾಣಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಗೋಪನಾದಿಕೇ. ಸಾತಚ್ಚಕಾರಿನೋತಿ ಸತತಕಾರಿನೋ ತೇಸಂ ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಸತಾನಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಚತೂಹಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇಹಿ ಸಮ್ಪಜಾನಾನಂ, ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಆಸವಾ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಅಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಠಿತಭಿಕ್ಖೂನಂ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ ‘‘ಉಜುಮಗ್ಗಮ್ಹೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉಜುಮಗ್ಗಮ್ಹಿ ಅಕ್ಖಾತೇತಿ ಅನ್ತದ್ವಯಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಕಾಯವಙ್ಕಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಉಜುಕೇ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾಭೂತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಭಾಸಿತೇ. ಗಚ್ಛಥಾತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಥ. ಮಾ ನಿವತ್ತಥಾತಿ ಅನ್ತರಾ ¶ ವೋಸಾನಂ ಮಾಪಜ್ಜಥ. ಅತ್ತನಾ ಚೋದಯತ್ತಾನನ್ತಿ ಇಧ ¶ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅಪಾಯಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಿನಾ ¶ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಚೋದೇನ್ತೋ. ನಿಬ್ಬಾನಮಭಿಹಾರಯೇತಿ, ಅತ್ತಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಭಿಹರೇಯ್ಯ ಉಪನೇಯ್ಯ, ಯಥಾ ನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಮಯಾಪಿ ಏವಮೇವ ಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಮ್ಹಿ ವೀರಿಯಮ್ಹೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇನ್ತೇನ ಮಯಾ ಸಮಾಧಿನಾ ವೀರಿಯಂ ಸಮರಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ವೀರಿಯೇ ಪಗ್ಗಹಿತೇ. ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾ ಚಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಯೇವ. ವೀಣೋಪಮಂ ಕರಿತ್ವಾ ಮೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೋಣಸ್ಸ ‘‘ಯೇ ಖೋ ಕೇಚಿ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಅಹಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ಅಥ ಚ ಪನ ಮೇ ನಾನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾಹಂ ವಿಬ್ಭಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸತ್ಥಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೇ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ, ಸೋಣ, ‘ವಿಬ್ಭಮಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಕುಸಲೋ ತ್ವಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಗಾರಿಯಭೂತೋ ವೀಣಾಯ ತನ್ತಿಸ್ಸರೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಸೋಣ? ಯದಾ ತೇ ವೀಣಾಯ ತನ್ತಿಯೋ ಅಚ್ಚಾಯತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪಿ ನು ತೇ ವೀಣಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸರವತೀ ವಾ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಞಾ ವಾತಿ? ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ! ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಸೋಣ, ಯದಾ ತೇ ವೀಣಾಯ ತನ್ತಿಯೋ ಅತಿಸಿಥಿಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪಿ ನು ತೇ ವೀಣಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸರವತೀ ವಾ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಞಾ ವಾತಿ? ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ. ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಸೋಣ, ಯದಾ ಪನ ತೇ ವೀಣಾಯ ತನ್ತಿಯೋ ನೇವ ಅಚ್ಚಾಯತಾ ಹೋನ್ತಿ, ನಾತಿಸಿಥಿಲಾ ಸಮೇ ಗುಣೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಅಪಿ ನು ತೇ ವೀಣಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸರವತೀ ವಾ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಞಾ ವಾತಿ? ಏವಂ, ಭನ್ತೇ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಸೋಣ, ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಅತಿಲೀನವೀರಿಯಂ ಕೋಸಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ, ಸೋಣ, ವೀರಿಯಸಮತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಮತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಾ’’ತಿ ಏವಂ ವೀಣಂ ಉಪಮಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತೇನ ವೀಣೋಪಮೋವಾದೇನ ಮಯ್ಹಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ವೀಣೋಪಮೋವಾದಂ ಸುತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಬ್ಭಮಿತುಕಾಮತಂ ಪಹಾಯ ಸತ್ಥು ಸಾಸನೇ ರತೋ ಅಭಿರತೋ ವಿಹರಿಂ.

ವಿಹರನ್ತೋ ಚ ಸಮಥಂ ಪಟಿಪಾದೇಸಿಂ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇನ್ತೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ವಿಯ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಸಮರಸತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಝಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಾಧಿಂ ¶ ಸಮ್ಪಾದೇಸಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇಸಿಂ. ತತ್ಥ ಪಯೋಜನಂ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಮತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ. ಉತ್ತಮತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿಂಸು, ತಂ ¶ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿಕೇ ಕಾಮನಿಸ್ಸರಣೇ. ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ತತ್ಥ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವೇನ ¶ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ, ಪಠಮಂ ತಾವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಿಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ ಕಾಮೇ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚ ಸೀಲವಿಸೋಧನಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ಧುತಙ್ಗಪರಿಹರಣಂ ಭಾವನಾಭಿಯೋಗೋತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇಸು ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪವಿವೇಕಞ್ಚ ಚೇತಸೋತಿ ಚೇತಸೋ ಪವಿವೇಕಞ್ಚ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸತೋ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ವಿವೇಕೇ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಪಯುತ್ತಸ್ಸ. ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಾಧಿಮುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝೇ ನಿದುಕ್ಖತಾಯ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಸಮಥಸುಖೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ. ಉಪಾದಾನಕ್ಖಯಸ್ಸ ಚಾತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಖಯನ್ತೇ ಅರಹತ್ತೇ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಹಿ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ತಂ ಯಥಾಧಿಗತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಣ್ಹಕ್ಖಯಾಧಿಮುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ತಣ್ಹಾ ಖೀಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ತಣ್ಹಕ್ಖಯೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಉಪಾದಿಂ ಭಯತೋ, ಅನುಪಾದಿಞ್ಚ ಖೇಮತೋ ದಸ್ಸನೇನ ನಿರೋಧೇ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಸ್ಸ. ಅಸಮ್ಮೋಹಞ್ಚ ಚೇತಸೋತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹಪವತ್ತಿಂ ಸಮ್ಮೋಹಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹಭೂತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ. ದಿಸ್ವಾ ಆಯತನುಪ್ಪಾದನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಆಯತನಾನಂ ಯಥಾಸಕಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಖಣೇ ಖಣೇ ಉಪ್ಪಾದಂ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿರೋಧಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾ ದಸ್ಸನಹೇತು ಸಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ಞಾಯೇನ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಬ್ಬಾಸವತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ.

‘‘ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ತಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸತೋ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ತತೋ ಏವ ಅಚ್ಚನ್ತುಪಸಮೇನ ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖುನೋ ಕತಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಾ ಉಪಚಯೋ ನತ್ಥಿ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತತ್ತಾ, ಪರಿಞ್ಞಾದಿಭೇದಂ ಕರಣೀಯಂ ¶ ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಕತಕಿಚ್ಚತ್ತಾ. ಏವಂ ಭೂತಸ್ಸ ಯಥಾ ಏಕಘನೋ ಸೇಲೋ ಪಬ್ಬತೋ ಪಕತಿವಾತೇನ ನ ಸಮೀರತಿ ನ ಸಂಕಮ್ಪತಿ, ಏವಂ ಇಟ್ಠಾ ಚ ಅನಿಟ್ಠಾ ಚ ರೂಪಾದಯೋ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ ತಾದಿನೋ ತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಂ ಅನೇಜಂ ಪಹೀನಸಬ್ಬಸೋಕತಾಯ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ನಪ್ಪವೇಧನ್ತಿ ನ ಚಾಲೇನ್ತಿ. ಅಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಯಂ ನಿರೋಧಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವಂ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಸೋಣಕೋಳಿವಿಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತೇರಸನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೪. ಚುದ್ದಸಕನಿಪಾತೋ

೧. ಖದಿರವನಿಯರೇವತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಚುದ್ದಸಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ¶ ಯದಾ ಅಹನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಖದಿರವನಿಯರೇವತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಕಾಮಞ್ಚಿಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕಕನಿಪಾತೇ (ಥೇರಗಾ. ಅಟ್ಠ. ೧. ಖದಿರವನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ಆಗತಾ. ತತ್ಥ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೇಸು ಸತಿಜನನಮತ್ತಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಏಕಕನಿಪಾತೇ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ. ಇಮಾ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಕಾಸಿತಾ ಗಾಥಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚುದ್ದಸಕನಿಪಾತೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪಿತಾ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಯೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಥೇರೋ ಕಿರ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಪ್ಪಭೂತೀನಂ ಮಹಾಥೇರಾನಞ್ಚ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕತಿಪಾಹಮೇವ ತತ್ಥ ವಸಿತ್ವಾ ಖದಿರವನಮೇವ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇಹಿ ಚ ವೀತಿನಾಮೇತಿ. ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಜಿಣ್ಣೋ ವುಡ್ಢೋ ವಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಅರಞ್ಞೇ ವಸಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಚೋರಾ ನಗರೇ ಕತಕಮ್ಮಾ ಆರಕ್ಖಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅನುಬನ್ಧಾ ಪಲಾಯನ್ತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಗಹಿತಭಣ್ಡಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಲಾಯಿಂಸು. ಮನುಸ್ಸಾ ಅನುಧಾವನ್ತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಭಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ‘‘ಚೋರೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಸುಂ, ‘‘ಅಯಂ, ದೇವ, ಚೋರೋ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಥೇರಂ ಮುಞ್ಚಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಇದಂ ಚೋರಿಕಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ವಾ, ನೋ ವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಜಾತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನಾ ತಾದಿಸಂ ನ ಕತಪುಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಬ್ಬಜಿತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಅಕತಭಾವಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಕರಣೇ ಅಭಬ್ಬತಾಯ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ರಞ್ಞೋ ಚ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ –

೬೪೫.

‘‘ಯದಾ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯಂ;

ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ, ಅನರಿಯಂ ದೋಸಸಂಹಿತಂ.

೬೪೬.

‘‘‘ಇಮೇ ಹಞ್ಞನ್ತು ವಜ್ಝನ್ತು, ದುಕ್ಖಂ ಪಪ್ಪೋನ್ತು ಪಾಣಿನೋ’;

ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಘಮನ್ತರೇ.

೬೪೭.

‘‘ಮೇತ್ತಞ್ಚ ¶ ¶ ಅಭಿಜಾನಾಮಿ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಸುಭಾವಿತಂ;

ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಪರಿಚಿತಂ, ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಂ.

೬೪೮.

‘‘ಸಬ್ಬಮಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸಖೋ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನುಕಮ್ಪಕೋ;

ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಮಿ, ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜರತೋ ಸದಾ.

೬೪೯.

‘‘ಅಸಂಹೀರಂ ಅಸಂಕುಪ್ಪಂ, ಚಿತ್ತಂ ಆಮೋದಯಾಮಹಂ;

ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಂ ಭಾವೇಮಿ, ಅಕಾಪುರಿಸಸೇವಿತಂ.

೬೫೦.

‘‘ಅವಿತಕ್ಕಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ;

ಅರಿಯೇನ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ, ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ತಾವದೇ.

೬೫೧.

‘‘ಯಥಾಪಿ ¶ ಪಬ್ಬತೋ ಸೇಲೋ, ಅಚಲೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋ;

ಏವಂ ಮೋಹಕ್ಖಯಾ ಭಿಕ್ಖು, ಪಬ್ಬತೋವ ನ ವೇಧತಿ.

೬೫೨.

‘‘ಅನಙ್ಗಣಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ಸುಚಿಗವೇಸಿನೋ;

ವಾಲಗ್ಗಮತ್ತಂ ಪಾಪಸ್ಸ, ಅಬ್ಭಮತ್ತಂವ ಖಾಯತಿ.

೬೫೩.

‘‘ನಗರಂ ಯಥಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ, ಗುತ್ತಂ ಸನ್ತರಬಾಹಿರಂ;

ಏವಂ ಗೋಪೇಥ ಅತ್ತಾನಂ, ಖಣೋ ವೋ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾ.

೬೫೪.

‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಮರಣಂ, ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತಂ;

ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಭತಕೋ ಯಥಾ.

೬೫೫.

‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಮರಣಂ, ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತಂ;

ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ.

೬೫೬.

‘‘ಪರಿಚಿಣ್ಣೋ ಮಯಾ ಸತ್ಥಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ;

ಓಹಿತೋ ಗರುಕೋ ಭಾರೋ, ಭವನೇತ್ತಿ ಸಮೂಹತಾ.

೬೫೭.

‘‘ಯಸ್ಸ ಚತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯಂ;

ಸೋ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಕ್ಖಯೋ.

೬೫೮.

‘‘ಸಮ್ಪಾದೇಥಪ್ಪಮಾದೇನ, ಏಸಾ ಮೇ ಅನುಸಾಸನೀ;

ಹನ್ದಾಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಿಸ್ಸಂ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋಮ್ಹಿ ಸಬ್ಬಧೀ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥಾಯಂ ¶ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಘಮನ್ತರೇತಿ, ಯದಾ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಯಞ್ಚ ಮೇ ಚರಿಮಕಾಲೋ, ಏತಸ್ಮಿಂ ದೀಘಮನ್ತರೇ ಕಾಲೇ ‘‘ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾವಸೇನ ವಾ, ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಹಞ್ಞನ್ತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಬ್ಯಾಪಾದವಸೇನ ವಾ ಅನರಿಯಂ ದೋಸಸಂಹಿತಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಮೇತ್ತಞ್ಚ ¶ ಅಭಿಜಾನಾಮೀತಿ, ಮಿಜ್ಜತಿ ಸಿನಿಯ್ಹತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ. ಮೇತ್ತಾ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ ಮೇತ್ತಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೋ, ತಂ ಮೇತ್ತಂ. ಚ-ಸದ್ದೇನ ಕರುಣಂ ಮುದಿತಂ ಉಪೇಕ್ಖಞ್ಚಾತಿ ಇತರಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಭಿಜಾನಾಮೀತಿ, ಅಭಿಮುಖತೋ ಜಾನಾಮಿ. ಅಧಿಗತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಂ ಹೋತಿ. ಕೀದಿಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತಞ್ಹಿ ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ, ತಥಾ ಅನೋದಿಸ್ಸಕಫರಣವಸೇನ ಅಪರಿಮಾಣಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ಪಗುಣಬಲವಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸುಟ್ಠು ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸುಭಾವಿತಂ. ಪಠಮಂ ಮೇತ್ತಾ, ತತೋ ಕರುಣಾ, ತತೋ ಮುದಿತಾ, ಪಚ್ಛಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಏವಂ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಚಿತಂ ಆಸೇವಿತಂ, ಬಹುಲೀಕತಂ ಅಭಿಜಾನಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಮಿತ್ತೋ, ಸಬ್ಬೇ ವಾ ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಮಿತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬಮಿತ್ತೋ. ಮೇತ್ತಞ್ಹಿ ¶ ಭಾವೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಸಖೋತಿ, ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಬ್ಬಭೂತಾನುಕಮ್ಪಕೋತಿ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನಕೋ. ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಮೀತಿ, ಮೇತ್ತಾಯ ಸಹಿತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸೇಸತೋ ಭಾವೇಮಿ, ವಡ್ಢೇಮಿ, ಪಕಾಸೇಮಿ ವಾ ಅಕಥೇನ್ತೇಪಿ ಭಾವನಾಯ ಉಕ್ಕಂಸಗತಭಾವತೋ. ‘‘ಮೇತ್ತಂ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಮೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೋವ. ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜರತೋತಿ, ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೇ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರೇ ಅಭಿರತೋ. ಸದಾತಿ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ, ತೇನ ತತ್ಥ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅಸಂಹೀರನ್ತಿ ನ ಸಂಹೀರಂ, ಆಸನ್ನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ರಾಗೇನ ಅನಾಕಡ್ಢನಿಯಂ. ಅಸಂಕುಪ್ಪನ್ತಿ ನ ಕುಪ್ಪಂ, ದೂರಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಅಕೋಪಿಯಂ, ಏವಂಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಮಮ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಆಮೋದಯಾಮಿ ಅಭಿಪ್ಪಮೋದಯಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಂ ಭಾವೇಮಿ. ಅಕಾಪುರಿಸಸೇವಿತನ್ತಿ, ಕಾಪುರಿಸೇಹಿ ನೀಚಜನೇಹಿ ಅಸೇವಿತಂ, ಅಕಾಪುರಿಸೇಹಿ ವಾ ಅರಿಯೇಹಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಸೇವಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ನಿದ್ದೋಸಂ ಮೇತ್ತಾದಿವಿಹಾರಂ ಭಾವೇಮಿ ವಡ್ಢೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ¶ ಅತ್ತುದ್ದೇಸವಸೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ, ವಿತಕ್ಕವಿರಹಿತಂ ದುತಿಯಾದಿಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ಏತೇನ ಥೇರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾಯ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತನಾ ದುತಿಯಾದಿಝಾನಾಧಿಗಮಮಾಹ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಥೇರೋ ತಮೇವ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಏಕಾಸನೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ. ಅರಿಯೇನ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ, ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ತಾವದೇ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾಭಾವತೋ ಅವಿತಕ್ಕಾವಿಚಾರಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ‘‘ಅರಿಯೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವಯಂ ಕರಣೀಯಂ ಧಮ್ಮೀ ವಾ ಕಥಾ ಅರಿಯೋ ¶ ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೩) ಪನ ವಚನತೋ ಯಾ ಕಾಚಿ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಅರಿಯೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ನಾಮ. ಇಧ ಪನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಾ ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಾಧಿಗತತ್ತಾ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯತಂ ಉಪಮಾಯ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾಪಿ ಪಬ್ಬತೋ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಥಾಪಿ ಪಬ್ಬತೋ ಸೇಲೋತಿ, ಯಥಾ ಸಿಲಾಮಯೋ ಏಕಘನಸೇಲೋ ಪಬ್ಬತೋ, ನ ಪಂಸುಪಬ್ಬತೋ ನ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚಲೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ, ಸುಟ್ಠು ಪತಿಟ್ಠಿತಮೂಲೋ ಪಕತಿವಾತೇಹಿ ಅಚಲೋ ಅಕಮ್ಪನೀಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಏವಂ ಮೋಹಕ್ಖಯಾ ಭಿಕ್ಖು, ಪಬ್ಬತೋವ ನ ವೇಧತೀತಿ ಮೋಹಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಪ್ಪಹಾನಾ, ಮೋಹಮೂಲಕತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾನಂ ಪಹೀನಸಬ್ಬಾಕುಸಲೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾ ಸೋ ಪಬ್ಬತೋ ಪಕತಿವಾತೇಹಿ, ಏವಂ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ನ ವೇಧತಿ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ಮೋಹಕ್ಖಯೋತಿ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ವುಚ್ಚತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಮೋಹಕ್ಖಯಾತಿ ಮೋಹಕ್ಖಯಸ್ಸ ಹೇತು ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಅಸಮಾಪನ್ನಕಾಲೇಪಿ ಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ನ ವೇಧತಿ, ಪಗೇವ ಸಮಾಪನ್ನಕಾಲೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ಪಾಪಂ ನಾಮೇತಂ ಅಸುಚಿಸೀಲೋ ಏವ ಸಮಾಚರತಿ, ನ ಚ ಸುಚಿಸೀಲೋ, ಸುಚಿಸೀಲಸ್ಸ ಪನ ತಂ ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ಭಾರಿಯಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಙ್ಗಣಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ ¶ . ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣಾಭಾವತೋ ಅನಙ್ಗಣಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸುಚಿಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇ ಏವ ಗವೇಸನ್ತಸ್ಸ ಸಪ್ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಾಲಗ್ಗಮತ್ತಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಂ ಪಾಪಸ್ಸ ಲೇಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಕಲಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಫರಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಅಬ್ಭಮತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏವರೂಪೇ ಕಮ್ಮೇ ಮಾದಿಸಾ ಆಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಯಸ್ಮಾ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೇಸುಪಿ ಅನ್ಧಬಾಲಾ ಏವರೂಪೇ ಅಪವಾದೇ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಕಾಮೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬೋತಿ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ ‘‘ನಗರಂ ಯಥಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಪನ ಪಚ್ಚನ್ತನಗರವಾಸೀಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ನಗರಂ ದ್ವಾರಪಾಕಾರಾದೀನಿ ಥಿರಾನಿ ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಸಅನ್ತರಂ, ಉದ್ದಾಪಪರಿಖಾದೀನಿ ಥಿರಾನಿ ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಸಬಾಹಿರನ್ತಿ ಸನ್ತರಬಾಹಿರಂ ಗುತ್ತಂ ಕರೀಯತಿ, ಏವಂ ತುಮ್ಹೇಹಿಪಿ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಛ ದ್ವಾರಾನಿ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ದ್ವಾರರಕ್ಖಿತಂ ಸತಿಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಗಯ್ಹಮಾನಾನಿ ಬಾಹಿರಾನಿ ಛ ಆಯತನಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಉಪಘಾತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ತಾನಿಪಿ ಥಿರಾನಿ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವೇಸಾಯ ದ್ವಾರರಕ್ಖಿತಂ ಸತಿಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ವಿಚರನ್ತಾ ಅತ್ತಾನಂ ಗೋಪೇಥ. ಕಸ್ಮಾ? ಖಣೋ ವೋ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾ. ಯೋ ಹಿ ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಗೋಪೇತಿ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಕ್ಖಣೋ, ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೋ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಟಿಲದ್ಧಕ್ಖಣೋ, ಛನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ಅವೇಕಲ್ಲಕ್ಖಣೋತಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಯಂ ಖಣೋ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸೋ ಖಣೋ ತುಮ್ಹೇ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮತೂತಿ.

ಏವಂ ¶ ಥೇರೋ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸರಾಜಿಕಂ ಪರಿಸಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಓವದಿತ್ವಾ ಪುನ ಮರಣೇ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸಮಚಿತ್ತತಂ ಕತಕಿಚ್ಚತಞ್ಚ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಮರಣ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ (ಥೇರಗಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೬೦೭).

ಏವಂ ಪನ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲಂ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ನೇಸಂ ಓವಾದಂ ದತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಾದೇಥಪ್ಪಮಾದೇನಾತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ ದಾನಸೀಲಾದಿಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪಭೇದೇ ಗಹಟ್ಠವತ್ತೇ ಸೀಲಾನುರಕ್ಖಣೇ ಸಮಥಅನುಯೋಗೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ಚ ¶ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥ. ಏಸಾ ಮೇ ಅನುಸಾಸನೀತಿ ದಾನಸೀಲಾದೀಸು ನ ಪಮಜ್ಜಥಾತಿ ಏಸಾ ಮಮ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ಓವಾದೋ.

ಏವಂ ¶ ಸಿಖಾಪತ್ತಂ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಮತ್ಥಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಿಸ್ಸಂ, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋಮ್ಹಿ ಸಬ್ಬಧೀ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋಮ್ಹಿ ಸಬ್ಬಧೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಭವೇಹಿ ಚ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಅಮ್ಹಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಂಸೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ.

ಏವಂ ಪನ ವತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನೋ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಜ್ಜಲನ್ತೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ.

ಖದಿರವನಿಯರೇವತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಗೋದತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಯಥಾಪಿ ಭದ್ದೋತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗೋದತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸತ್ಥವಾಹಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಗೋದತ್ತೋತಿ ನಾಮೇನ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಪಿತರಿ ಕಾಲಙ್ಕತೇ ಕುಟುಮ್ಬಂ ಸಣ್ಠಪೇನ್ತೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ಭಣ್ಡಂ ಆದಾಯ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರಿತ್ವಾ ವಾಣಿಜ್ಜೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ ಯಥಾವಿಭವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿಪಿ ಕರೋತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಧುರೇ ಯುತ್ತಗೋಣೇ ವಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಪತಿತೇ ಮನುಸ್ಸೇಸು ತಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇಸು ಸಯಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠೇ ಗಾಳ್ಹಂ ವಿಜ್ಝಿ. ಗೋಣೋ ‘‘ಅಯಂ ಅಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಮಮ ಬಲಾಬಲಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಗಾಳ್ಹಂ ವಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಕುದ್ಧೋ ಮನುಸ್ಸವಾಚಾಯ, ‘‘ಭೋ ಗೋದತ್ತ, ಅಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅತ್ತನೋ ಬಲಂ ಅನಿಗುಹನ್ತೋ ತುಯ್ಹಂ ¶ ಭಾರಂ ವಹಿಂ, ಅಜ್ಜ ಪನ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಪತಿತಂ ಮಂ ಅತಿವಿಯ ಬಾಧಸಿ, ಹೋತು, ಇತೋ ಚವಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ತಂ ಬಾಧೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಪಟಿಸತ್ತು ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಾನುರೂಪೇನ ಅಕ್ಕೋಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಗೋದತ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ನಾಮ ಸತ್ತೇ ಬಾಧೇತ್ವಾ ಕಿಂ ಇಮಾಯ ಜೀವಿಕಾಯಾ’’ತಿ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭವಂ ಪಹಾಯ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತಾನಂ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅರಿಯಗಣಾನಂ ಲೋಕಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ –

೬೫೯.

‘‘ಯಥಾಪಿ ¶ ಭದ್ದೋ ಆಜಞ್ಞೋ, ಧುರೇ ಯುತ್ತೋ ಧುರಸ್ಸಹೋ;

ಮಥಿತೋ ಅತಿಭಾರೇನ, ಸಂಯುಗಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ.

೬೬೦.

‘‘ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಯೇ ತಿತ್ತಾ, ಸಮುದ್ದೋ ವಾರಿನಾ ಯಥಾ;

ನ ಪರೇ ಅತಿಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಅರಿಯಧಮ್ಮೋವ ಪಾಣಿನಂ.

೬೬೧.

‘‘ಕಾಲೇ ¶ ಕಾಲವಸಂ ಪತ್ತಾ, ಭವಾಭವವಸಂ ಗತಾ;

ನರಾ ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಧ ಸೋಚನ್ತಿ ಮಾಣವಾ.

೬೬೨.

‘‘ಉನ್ನತಾ ಸುಖಧಮ್ಮೇನ, ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇನ ಚೋನತಾ;

ದ್ವಯೇನ ಬಾಲಾ ಹಞ್ಞನ್ತಿ, ಯಥಾಭೂತಂ ಅದಸ್ಸಿನೋ.

೬೬೩.

‘‘ಯೇ ಚ ದುಕ್ಖೇ ಸುಖಸ್ಮಿಞ್ಚ, ಮಜ್ಝೇ ಸಿಬ್ಬಿನಿಮಚ್ಚಗೂ;

ಠಿತಾ ತೇ ಇನ್ದಖೀಲೋವ, ನ ತೇ ಉನ್ನತಓನತಾ.

೬೬೪.

‘‘ನ ಹೇವ ಲಾಭೇ ನಾಲಾಭೇ, ನ ಯಸೇ ನ ಚ ಕಿತ್ತಿಯಾ;

ನ ನಿನ್ದಾಯಂ ಪಸಂಸಾಯ, ನ ತೇ ದುಕ್ಖೇ ಸುಖಮ್ಹಿ ಚ.

೬೬೫.

‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೇ ನ ಲಿಮ್ಪನ್ತಿ, ಉದಬಿನ್ದುವ ಪೋಕ್ಖರೇ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಖಿತಾ ಧೀರಾ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪರಾಜಿತಾ.

೬೬೬.

‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಚ ಅಲಾಭೋ ಯೋ, ಯೋ ಚ ಲಾಭೋ ಅಧಮ್ಮಿಕೋ;

ಅಲಾಭೋ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಞ್ಚೇ ಲಾಭೋ ಅಧಮ್ಮಿಕೋ.

೬೬೭.

‘‘ಯಸೋ ಚ ಅಪ್ಪಬುದ್ಧೀನಂ, ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅಯಸೋ ಚ ಯೋ;

ಅಯಸೋವ ಸೇಯ್ಯೋ ವಿಞ್ಞೂನಂ, ನ ಯಸೋ ಅಪ್ಪಬುದ್ಧಿನಂ.

೬೬೮.

‘‘ದುಮ್ಮೇಧೇಹಿ ಪಸಂಸಾ ಚ, ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಾ ಚ ಯಾ;

ಗರಹಾವ ಸೇಯ್ಯೋ ವಿಞ್ಞೂಹಿ, ಯಞ್ಚೇ ಬಾಲಪ್ಪಸಂಸನಾ.

೬೬೯.

‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಮಮಯಿಕಂ, ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪವಿವೇಕಿಯಂ;

ಪವಿವೇಕದುಕ್ಖಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಞ್ಚೇ ಕಾಮಮಯಂ ಸುಖಂ.

೬೭೦.

‘‘ಜೀವಿತಞ್ಚ ¶ ಅಧಮ್ಮೇನ, ಧಮ್ಮೇನ ಮರಣಞ್ಚ ಯಂ;

ಮರಣಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಞ್ಚೇ ಜೀವೇ ಅಧಮ್ಮಿಕಂ.

೬೭೧.

‘‘ಕಾಮಕೋಪಪ್ಪಹೀನಾ ¶ ಯೇ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾ ಭವಾಭವೇ;

ಚರನ್ತಿ ಲೋಕೇ ಅಸಿತಾ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಪಿಯಾಪಿಯಂ.

೬೭೨.

‘‘ಭಾವಯಿತ್ವಾನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಬಲಾನಿ ಚ;

ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬನ್ತಿನಾಸವಾ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಆಜಞ್ಞೋತಿ, ಉಸಭಾಜಾನೀಯೋ. ಧುರೇ ಯುತ್ತೋತಿ, ಸಕಟಧುರೇ ಯೋಜಿತೋ. ಧುರಸ್ಸಹೋತಿ, ಧುರವಾಹೋ. ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಚೇತ್ಥ ದ್ವಿಸಕಾರತೋ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಸಕಟಭಾರಂ ವಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಥಿತೋ ಅತಿಭಾರೇನಾತಿ, ಅತಿಭಾರೇನ ಗರುಭಾರೇನ ಪೀಳಿತೋ. ‘‘ಮದ್ದಿತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ಸಂಯುಗನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧೇ ಠಪಿತಂ ಯುಗಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ ನ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಯೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಧುರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಸೋ ಧೋರಯ್ಹೋ ಅತ್ತನೋ ಭದ್ರಾಜಾನೀಯತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಧೀರವೀರತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಏವಂ ಯೇ ವಾರಿನಾ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ತಿತ್ತಾ ಧಾತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ, ತೇ ಪರೇ ನಿಹೀನಪಞ್ಞೇ ನ ಅತಿಮಞ್ಞನ್ತಿ, ನ ಪರಿಭವನ್ತಿ. ತತ್ಥ ¶ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಅರಿಯಧಮ್ಮೋವ ಪಾಣಿನ’’ನ್ತಿ, ಪಾಣಿನಂ ಸತ್ತೇಸು ಅಯಂ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ ಯದಿದಂ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗತತ್ತಾ ಲಾಭಾದಿನಾ ಅತ್ತಾನುಕ್ಕಂಸನಂ ವಿಯ ಅಲಾಭಾದಿನಾ ಪರೇಸಂ ಅವಮ್ಭನಂ.

ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅರಿಯಾನಂ ಸುಖವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತದಭಾವತೋ ಅನರಿಯಾನಂ ದುಕ್ಖವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಾಲೇತಿ ಲಾಭಾಲಾಭಾದಿನಾ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಕಾಲೇ. ಕಾಲವಸಂ ಪತ್ತಾತಿ ಲಾಭಾದಿಕಾಲಸ್ಸ ಚ ವಸಂ ಉಪಗತಾ, ಲಾಭಾದಿನಾ ಸೋಮನಸ್ಸಿತಾ ಅಲಾಭಾದಿನಾ ಚ ದೋಮನಸ್ಸಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭವಾಭವವಸಂ ಗತಾತಿ ಭವಸ್ಸ ಅಭವಸ್ಸ ಚ ವಸಂ ಉಪಗತಾ ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ ಅನುವತ್ತನ್ತಾ ತೇ. ನರಾ ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಧ ಸೋಚನ್ತಿ ಮಾಣವಾತಿ ತೇ ನರಾ ‘‘ಮಾಣವಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ಸತ್ತಾ ಲಾಭಾಲಾಭಾದಿವಸೇನ ವುದ್ಧಿಹಾನಿವಸೇನ ಅನುರೋಧಪಟಿವಿರೋಧಂ ಆಪನ್ನಾ ಇಧಲೋಕೇ ಸೋಚನ್ತಿ, ಪರಲೋಕೇ ಚ ನಿರಯಾದಿದುಕ್ಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಉನ್ನತಾ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ¶ ಲೋಕಧಮ್ಮವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಅನತ್ಥಪ್ಪತ್ತಿಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಉನ್ನತಾ ಸುಖಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸುಖಹೇತುನಾ ಸುಖಪಚ್ಚಯೇನ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿನಾ ಉನ್ನತಿಂ ಗತಾ, ಭೋಗಮದಾದಿನಾ ಮತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇನ ಚೋನತಾತಿ ದುಕ್ಖಹೇತುನಾ ದುಕ್ಖಪಚ್ಚಯೇನ ಭೋಗವಿಪತ್ತಿಆದಿನಾ ನಿಹೀನತಂ ಗತಾ ದಾಲಿದ್ದಿಯಾದಿನಾ ಕಾಪಞ್ಞತಂ ಪತ್ತಾ. ದ್ವಯೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಉನ್ನತಿಓನತಿದ್ವಯೇನ ಲಾಭಾಲಾಭಾದಿದ್ವಯೇನ ¶ ವಾ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾ ಹಞ್ಞನ್ತಿ, ಅನುರೋಧಪಟಿವಿರೋಧವಸೇನ ವಿಬಾಧೀಯನ್ತಿ ಪೀಳಿಯನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಥಾಭೂತಂ ಅದಸ್ಸಿನೋ ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಯಾಥಾವತೋ ನಬ್ಭಞ್ಞಂಸು, ಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧಾ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಾ ಚ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಅದಸ್ಸನಾ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ಅದಸ್ಸನಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಚ ದುಕ್ಖೇ ಸುಖಸ್ಮಿಞ್ಚ, ಮಜ್ಝೇ ಸಿಬ್ಬಿನಿಮಚ್ಚಗೂತಿ ಯೇ ಪನ ಅರಿಯಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಸುಖವೇದನಾಯ ಮಜ್ಝತ್ತತಾವೇದನಾಯ ಚ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಛನ್ದರಾಗಭೂತಂ ಸಿಬ್ಬಿನಿಂ ತಣ್ಹಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅಚ್ಚಗೂ ಅತಿಕ್ಕಮಿಂಸು, ತೇ ಇನ್ದಖೀಲೋ ವಿಯ ವಾತೇಹಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿಯಾ ಠಿತಾ, ನ ತೇ ಉನ್ನತಓನತಾ, ಕದಾಚಿಪಿ ಉನ್ನತಾ ವಾ ಓನತಾ ವಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನುನಯಪಟಿಘಾಭಾವತೋ.

ಏವಂ ವೇದನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತೋ ಅನುಪಲೇಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವಸ್ಸ ಅನುಪಲೇಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಹೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಲಾಭೇತಿ ಚೀವರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಟಿಲಾಭೇ. ಅಲಾಭೇತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭೇ ಅಪಗಮೇ. ನ ಯಸೇತಿ ಪರಿವಾರಹಾನಿಯಂ ಅಕಿತ್ತಿಯಞ್ಚ. ಕಿತ್ತಿಯಾತಿ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಕಿತ್ತನೇ ಪತ್ಥಟಯಸತಾಯಂ. ನಿನ್ದಾಯನ್ತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಗರಹಾಯಂ. ಪಸಂಸಾಯನ್ತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಗುಣಾಭಿತ್ಥವನೇ. ದುಕ್ಖೇತಿ ದುಕ್ಖೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ. ಸುಖೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ¶ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಅಟ್ಠವಿಧೇಪಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ ರೂಪಾದಿಕೇ ವಿಸಯೇ ತೇ ಖೀಣಾಸವಾ ನ ಲಿಮ್ಪನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಕಿಲೇಸತ್ತಾ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಉದಬಿನ್ದುವ ಪೋಕ್ಖರೇ ಯಥಾ ಕಮಲದಲೇ ಜಲಬಿನ್ದು ಅಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ಠಿತಮ್ಪಿ ತೇನ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ, ಜಲಬಿನ್ದುನಾ ಚ ಕಮಲದಲಂ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ವಿಸಂಸಟ್ಠಮೇವ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಲಾಭಾದಿಕೇ, ಆಪಾಥಗತೇ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ವಿಸಂಸಟ್ಠಾ ಏವಂ. ತತೋ ಏವ ಧೀರಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಾಭಾದೀಸು ಞಾಣಮುಖೇನ ಪಿಯನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸೋಕಾದೀನಞ್ಚ ಅಭಾವತೋ ಸುಖಿತಾ ¶ ಲಾಭಾದೀಹಿ ಚ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪರಾಜಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಲಾಭಾಲಾಭಾದೀಸು ಸೇಯ್ಯಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಧಮ್ಮೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೇನ ಚ ಅಲಾಭೋ ಯೋತಿ ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ರಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ಅಲಾಭೋ ಲಾಭಾಭಾವೋ, ಲಾಭಹಾನಿ. ಯೋ ಚ ಲಾಭೋ ಅಧಮ್ಮಿಕೋ ಅಧಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಾಯೇನ ಬುದ್ಧಪಟಿಕುಟ್ಠೇನ ವಿಧಿನಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಅಲಾಭೋ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಧಮ್ಮಾವಹೋ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಾದಿಸಂ ಲಾಭಂ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತಿ, ತಾದಿಸೋ ಅಲಾಭೋ ಪಾಸಂಸತರೋ ಅತ್ಥಾವಹೋ. ಯಞ್ಚೇ ಲಾಭೋ ಅಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ಯೋ ಲಾಭೋ ಅಧಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸೋ ನ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಯಸೋ ¶ ಚ ಅಪ್ಪಬುದ್ಧೀನಂ, ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅಯಸೋ ಚ ಯೋತಿ ಯೋ ಅಪ್ಪಬುದ್ಧೀನಂ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಯಸೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಯೋ ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಸೇನ ಅಯಸೋ ಯಸಹಾನಿ. ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಅಯಸೋವ ಸೇಯ್ಯೋ ವಿಞ್ಞೂನಂ. ತೇ ಹಿಸ್ಸ ಯಥಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತಿ, ಏವಂ ಯಸಹಾನಿಂ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ತಥಾ ಚ ಭಬ್ಬಜಾತಿಕೋ ತಂ ಅಗುಣಂ ಪಹಾಯ ಗುಣೇ ಪತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ನ ಯಸೋ ಅಪ್ಪಬುದ್ಧೀನನ್ತಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ಯಸೋ ಸೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಹಿ ಅಭೂತಗುಣಾಭಿಬ್ಯಾಹಾರವಸೇನಾಪಿ ನಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯುಂ, ಸೋ ಚಸ್ಸ ಇಧ ಚೇವ ವಿಞ್ಞೂಗರಹಾದಿನಾ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ದುಗ್ಗತಿಯಂ ದುಕ್ಖಪರಿಕ್ಕಿಲೇಸಾದಿನಾ ಅನತ್ಥಾವಹೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಲಾಭೋ ಸಿಲೋಕೋ ಸಕ್ಕಾರೋ, ಮಿಚ್ಛಾಲದ್ಧೋ ಚ ಯೋ ಯಸೋ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೪೪೦) ‘‘ಸಕ್ಕಾರೋ ಕಾಪುರಿಸಂ ಹನ್ತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೩೫; ಅ. ನಿ. ೪.೬೮) ಚ.

ದುಮ್ಮೇಧೇಹೀತಿ, ನಿಪ್ಪಞ್ಞೇಹಿ. ಯಞ್ಚೇ ಬಾಲಪ್ಪಸಂಸನಾತಿ ಬಾಲೇಹಿ ಅವಿದ್ದಸೂಹಿ ಯಾ ನಾಮ ಪಸಂಸನಾ.

ಕಾಮಮಯಿಕನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಮಯಂ, ಕಾಮಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪವಿವೇಕಿಯನ್ತಿ ಪವಿವೇಕತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಕಾಯಕಿಲಮಥವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ವಿಸಮಾಸನುಪತಾಪಾದಿಹೇತುಕಂ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ತಂ ಪನ ನಿರಾಮಿಸವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಸಂಸಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪವಿವೇಕದುಕ್ಖಂ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ.

ಜೀವಿತಞ್ಚ ¶ ¶ ಅಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಧಮ್ಮೇನ ಜೀವಿಕಕಪ್ಪನಂ ಜೀವಿತಹೇತು ಅಧಮ್ಮಚರಣಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಮರಣಂ ನಾಮ ‘‘ಇಮಂ ನಾಮ ಪಾಪಂ ಅಕರೋನ್ತಂ ತಂ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತೇ ಮಾರೇನ್ತೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಅವಿಕೋಪೇನ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಹೇತುಮರಣಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ತಾದಿಸಂ ಮರಣಂ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪಾಪನತೋ ನಿಬ್ಬಾನುಪನಿಸ್ಸಯತೋ ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಸಂಸತರಂ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಚಜೇ ಧನಂ ಅಙ್ಗವರಸ್ಸ ಹೇತು, ಅಙ್ಗಂ ಚಜೇ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖಮಾನೋ;

ಅಙ್ಗಂ ಧನಂ ಜೀವಿತಞ್ಚಾಪಿ ಸಬ್ಬಂ, ಚಜೇ ನರೋ ಧಮ್ಮಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೨೧.೪೭೦);

ಯಞ್ಚೇ ಜೀವೇ ಅಧಮ್ಮಿಕನ್ತಿ ಪುರಿಸೋ ಯಂ ಧಮ್ಮತೋ ಅಪೇತಂ ಜೀವಿಕಂ ಜೀವೇಯ್ಯ, ತಂ ನ ಸೇವೇಯ್ಯ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತತ್ತಾ ಅಪಾಯಸಮ್ಪಾಪನತೋ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಅನುಪಲೇಪಂ ಕಾರಣತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಕೋಪಪಹೀನಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಕಾಮಕೋಪಪಹೀನಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋವ ಪಹೀನಾ ಅನುರೋಧಪಟಿವಿರೋಧಾ. ಸನ್ತಚಿತ್ತಾ ಭವಾಭವೇತಿ ಖುದ್ದಕೇ ಚೇವ ಮಹನ್ತೇ ಚ ಭವೇ ಅನವಸೇಸಪಹೀನಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹತಾಯ ವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತಾ. ಲೋಕೇತಿ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕೇ. ಅಸಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಅನಿಸ್ಸಿತಾ. ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಪಿಯಾಪಿಯನ್ತಿ ತೇಸಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲಾಭಾದಿಕೇ ರೂಪಾದಿವಿಸಯೇ ಚ ಪಿಯಂ ವಾ ಅಪಿಯಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಂನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ.

ಇದಾನಿ ಯಾಯ ಭಾವನಾಯ ತೇ ಏವರೂಪಾ ಜಾತಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ದೇಸನಾಯ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಭಾವಯಿತ್ವಾನಾ’’ತಿ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಪ್ಪುಯ್ಯಾತಿ, ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ. ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇಮಾ ಏವ ಚ ಗಾಥಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಾಪಿ ಅಹೇಸುಂ.

ಗೋದತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚುದ್ದಸಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೫. ಸೋಳಸಕನಿಪಾತೋ

೧. ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸೋಳಸಕನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ¶ ಏಸ ಭಿಯ್ಯೋತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಪಠಮಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮರತ್ತಞ್ಞೂನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಣಿಧಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾಪಿಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾಯತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಾವಿನಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಸೋ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಚೇತಿಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿಯಮಾನೇ ಅನ್ತೋಚೇತಿಯೇ ರತನಘರಂ ಕಾರೇಸಿ, ಚೇತಿಯಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸರತನಗ್ಘಿಯಾನಿ ಚ ಕಾರೇಸಿ.

ಸೋ ಏವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ, ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ, ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಹಾಕಾಲೋ ನಾಮ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕರೀಸಮತ್ತೇ ಖೇತ್ತೇ ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ, ಗಹಿತಸಾಲಿತಣ್ಡುಲೇಹಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಖೀರಪಾಯಾಸಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಮಧುಸಪ್ಪಿಸಕ್ಕರಾದಯೋ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಾಸಿ. ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಗಹಿತಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಪುನ ಪೂರತಿ, ಪುಥುಕಕಾಲೇ ಪುಥುಕಗ್ಗಂ ನಾಮ ಅದಾಸಿ. ಲಾಯನೇ ಲಾಯನಗ್ಗಂ, ವೇಣಿಕರಣೇ ವೇಣಗ್ಗಂ, ಕಲಾಪಾದಿಕರಣೇ ಕಲಾಪಗ್ಗಂ, ಖಲಗ್ಗಂ, ಭಣ್ಡಗ್ಗಂ, ಮಿನಗ್ಗಂ, ಕೋಟ್ಠಗ್ಗನ್ತಿ; ಏವಂ ಏಕಸಸ್ಸೇ ನವ ವಾರೇ ಅಗ್ಗದಾನಂ ನಾಮ ಅದಾಸಿ. ತಮ್ಪಿ ಸಸ್ಸಂ ಅತಿರೇಕತರಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅಹೋಸಿ.

ಏವಂ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ, ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ¶ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ದೋಣವತ್ಥುನಾಮಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಗೋತ್ತತೋ ಆಗತಂ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಮನ್ತೇಸು ಚ ಪಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ¶ ತುಸಿತಪುರತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಪುರೇ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ¶ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಅಟ್ಠುತ್ತರಸತೇಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಉಪನೀತೇಸು ಯೇ ಅಟ್ಠ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಮಹಾತಲಂ ಉಪನೀತಾ. ಸೋ ತೇಸು ಸಬ್ಬನವಕೋ ಹುತ್ವಾ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಏಕಂಸೇನ ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಉದಿಕ್ಖನ್ತೋ ವಿಚರತಿ.

ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಖೋ ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ ವಡ್ಢಮಾನೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕೂನತಿಂಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉರುವೇಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಧಾನಂ ಪದಹಿ. ತದಾ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಮಾಣವೋ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ, ಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪುತ್ತೇಹಿ ವಪ್ಪಮಾಣವಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತಪಞ್ಚಮೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ತಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಾಹಾರಪರಿಭೋಗೇನ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಇಸಿಪತನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥ ಖೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಓಳಾರಿಕಾಹಾರಪರಿಭೋಗೇನ ಲದ್ಧಕಾಯಬಲೋ ವೇಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ, ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ, ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇಯೇವ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ, ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಞತ್ವಾ, ಆಸಾಳ್ಹೀಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಇಸಿಪತನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಂ (ಮಹಾವ. ೧೩ ಆದಯೋ; ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧) ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ (ಮಹಾವ. ೨೦; ಸಂ. ನಿ. ೩.೫೯) ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೫೯೬-೬೧೨) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ವಿನಾಯಕಂ;

ಬುದ್ಧಭೂಮಿಮನುಪ್ಪತ್ತಂ, ಪಠಮಂ ಅದ್ದಸಂ ಅಹಂ.

‘‘ಯಾವತಾ ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇ, ಯಕ್ಖಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮಾಗತಾ;

ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ, ವನ್ದನ್ತಿ ಪಞ್ಜಲೀಕತಾ.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾ ತುಟ್ಠಮನಾ, ಆಕಾಸೇ ಸಞ್ಚರನ್ತಿ ತೇ;

ಬುದ್ಧೋ ಅಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಅನ್ಧಕಾರತಮೋನುದೋ.

‘‘ತೇಸಂ ¶ ಹಾಸಪರೇತಾನಂ, ಮಹಾನಾದೋ ಅವತ್ತಥ;

ಕಿಲೇಸೇ ಝಾಪಯಿಸ್ಸಾಮ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ದೇವಾನಂ ಗಿರಮಞ್ಞಾಯ, ವಾಚಾಸಭಿಮುದೀರಿಹಂ;

ಹಟ್ಠೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಆದಿಭಿಕ್ಖಮದಾಸಹಂ.

‘‘ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಅನುತ್ತರೋ;

ದೇವಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಸತ್ತಾಹಂ ¶ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಬೋಧಿಂ ಅಜ್ಝಗಮಂ ಅಹಂ;

ಇದಂ ಮೇ ಪಠಮಂ ಭತ್ತಂ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಸ್ಸ ಯಾಪನಂ.

‘‘ತುಸಿತಾ ಹಿ ಇಧಾಗನ್ತ್ವಾ, ಯೋ ಮೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಉಪಾನಯಿ;

ತಮಹಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಣೋಥ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ;

ಸಬ್ಬೇ ದೇವೇ ಅಭಿಭೋತ್ವಾ, ತಿದಿವಂ ಆವಸಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ;

ಸಹಸ್ಸಧಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ತತ್ಥ ರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತಿದಸಾ ಸೋ ಚವಿತ್ವಾನ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ;

ಅಗಾರಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ, ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ವಸಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ತತೋ ಸತ್ತಮಕೇ ವಸ್ಸೇ, ಬುದ್ಧೋ ಸಚ್ಚಂ ಕಥೇಸ್ಸತಿ;

ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಪಠಮಂ ಸಚ್ಛಿಕಾಹಿತಿ.

‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೇನಾನುಪಬ್ಬಜಿಂ, ಪಧಾನಂ ಸುಕತಂ ಮಯಾ;

ಕಿಲೇಸೇ ಝಾಪನತ್ಥಾಯ, ಪಬ್ಬಜಿಂ, ಅನಗಾರಿಯಂ.

‘‘ಅಭಿಗನ್ತ್ವಾನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಸದೇವಕೇ;

ಇಸಿನಾಮೇ ಮಿಗಾರಞ್ಞೇ, ಅಮತಭೇರಿಮಾಹನಿ.

‘‘ಸೋ ದಾನಿ ಪತ್ತೋ ಅಮತಂ, ಸನ್ತಿಪದಮನುತ್ತರಂ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ¶ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಠಮಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ, ¶ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ರತ್ತಞ್ಞೂನಂ ಯದಿದಂ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೮೮) ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ದ್ವೀಹಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇಹಿ ಅತ್ತನಿ ಕರೀಯಮಾನಂ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನೇ ಆಕಿಣ್ಣವಿಹಾರಞ್ಚ ಪರಿಹರಿತುಕಾಮೋ, ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಯಾ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತಾನಂ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಕರಣಮ್ಪಿ ಪಪಞ್ಚಂ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಛದ್ದನ್ತೇಹಿ ನಾಗೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಿಯಮಾನೋ ಛದ್ದನ್ತದಹತೀರೇ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿ. ಏವಂ ತತ್ಥ ವಸನ್ತಂ ಥೇರಂ ಏಕದಿವಸಂ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ¶ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಚತುಸಚ್ಚಗಬ್ಭಂ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತಂ ಸುಞ್ಞತಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತಂ ಅಮತೋಗಧಂ ಬುದ್ಧಲೀಲಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಕ್ಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ –

೬೭೩.

‘‘ಏಸ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸೀದಾಮಿ, ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಮಹಾರಸಂ;

ವಿರಾಗೋ ದೇಸಿತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅನುಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ’’ತಿ. – ಪಠಮಂ ಗಾಥಮಾಹ;

ತತ್ಥ ಏಸ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸೀದಾಮಿ, ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಮಹಾರಸನ್ತಿ ಯದಿಪಿ ಅನೇಕವಾರಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ. ಇದಾನಿ ಪನ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಥಿತಂ ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತತಾಯ ಅಸೇಚನಕತಾಯ ಚ ಮಹಾರಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಏಸೋ ಅಹಂ ತತೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸೀದಾಮಿ. ವಿರಾಗೋ ದೇಸಿತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅನುಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸತೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರತೋ ಚ ವಿರಜ್ಜನತೋ ವಿರಾಗಜನನತೋ ವಿರಾಗೋ. ತತೋ ಏವ ರೂಪಾದೀಸು ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನುಪಾದಾಯ ದೇಸಿತೋ.

ಏವಂ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಥೇರಸ್ಸ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತೋ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಥೇರೋ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನಾನಂ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಞ್ಚಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಮಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ ತತೋ ವಿನಿವತ್ತಿತಮಾನಸತಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ದೀಪೇತ್ವಾ –

೬೭೪.

‘‘ಬಹೂನಿ ¶ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ರಾನಿ, ಅಸ್ಮಿಂ ಪಥವಿಮಣ್ಡಲೇ;

ಮಥೇನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ, ಸುಭಂ ರಾಗೂಪಸಂಹಿತಂ.

೬೭೫.

‘‘ರಜಮುಹತಞ್ಚ ¶ ವಾತೇನ, ಯಥಾ ಮೇಘೋಪಸಮ್ಮಯೇ;

ಏವಂ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ. – ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಬಹೂನಿ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ರಾನೀತಿ ರೂಪಾದಿವಸೇನ ತತ್ಥಾಪಿ ನೀಲಪೀತಾದಿವಸೇನ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಾನಿ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಜಾತಾನಿ. ಅಸ್ಮಿಂ ಪಥವಿಮಣ್ಡಲೇತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಮಥೇನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ ತಜ್ಜಂ ಪುರಿಸವಾಯಾಮಸಹಿತಂ ಅರಣಿಸಹಿತಂ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಭಿಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾನಿ ಮಥೇನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಮಥೇನ್ತಾನಿ ವಿಯ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಕೀದಿಸಂ? ಸುಭಂ ರಾಗೂಪಸಂಹಿತಂ, ಕಾಮವಿತಕ್ಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಹಿ ಸುಭಾಕಾರಗ್ಗಹಣೇನ ‘‘ಸುಭೋ’’ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ.

ರಜಮುಹತಞ್ಚ ¶ ವಾತೇನಾತಿ ಚ-ಇತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಯಥಾ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ವಾತೇನ ಊಹತಂ ಉಟ್ಠಿತಂ ರಜಂ ಮಹಾಮೇಘೋ ವಸ್ಸನ್ತೋ ಉಪಸಮ್ಮಯೇ, ವೂಪಸಮೇಯ್ಯ. ಏವಂ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯದಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಾನಿ ಲೋಕಚಿತ್ರಾನಿ ಸಮುದಯತೋ, ಅಸ್ಸಾದತೋ, ಆದೀನವತೋ, ನಿಸ್ಸರಣತೋ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಯಥಾ ತಂ ರಜಂ ಉಹತಂ ಮೇಘೇನ, ಏವಂ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ನ ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭನ್ತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

೬೭೬.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ, ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ;

ಅಥ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ದುಕ್ಖೇ, ಏಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ.

೬೭೭.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ದುಕ್ಖಾತಿ…ಪೇ… ಏಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ.

೬೭೮.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾತಿ, ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ;

ಅಥ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ದುಕ್ಖೇ, ಏಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ. –

ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಛಳಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಗಹಾ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ. ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ‘‘ಆದಿಮಜ್ಝಅನ್ತವನ್ತತೋ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಕತೋ, ತಾವಕಾಲಿಕತೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಿಜ್ಜನತೋ ನ ನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಯದಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಥ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ದುಕ್ಖೇತಿ ಅಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನಾದಿವಿಧಿನಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ಏಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಏಸ ಯಥಾವುತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಧಿ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಯಾ, ಅಚ್ಚನ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಗಮುಪಾಯೋ.

ದುಕ್ಖಾತಿ ¶ ಸಪ್ಪಟಿಭಯತೋ, ಉದಯಬ್ಬಯಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನತೋ, ದುಕ್ಖಮತೋ, ಸುಖಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಚ ದುಕ್ಖಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚತುಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ. ಇಧ ಪನ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ತೇ ಹಿ ಅಸಾರತೋ, ಅವಸವತ್ತನತೋ, ಸುಞ್ಞತೋ, ಅತ್ತಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಚ ಅನತ್ತಾತಿ ವಿಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ.

ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೇನ ವಿಧಿನಾ ಕತಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

೬೭೯.

‘‘ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೋ ¶ ಯೋ ಥೇರೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ತಿಬ್ಬನಿಕ್ಕಮೋ;

ಪಹೀನಜಾತಿಮರಣೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಕೇವಲೀ.

೬೮೦.

‘‘ಓಘಪಾಸೋ ದಳ್ಹಖಿಲೋ, ಪಬ್ಬತೋ ದುಪ್ಪದಾಲಯೋ;

ಛೇತ್ವಾ ಖಿಲಞ್ಚ ಪಾಸಞ್ಚ, ಸೇಲಂ ಭೇತ್ವಾನ ದುಬ್ಭಿದಂ;

ತಿಣ್ಣೋ ಪಾರಙ್ಗತೋ ಝಾಯೀ, ಮುತ್ತೋ ಸೋ ಮಾರಬನ್ಧನಾ’’ತಿ. –

ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೋತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಬುದ್ಧೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಬುಜ್ಝಿತಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ತೇಸಂ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥಿರೇಹಿ ಅಸೇಕ್ಖೇಹಿ ಸೀಲಸಾರಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ, ಥೇರೋ. ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಗೋತ್ತಕಿತ್ತನಂ. ತಿಬ್ಬನಿಕ್ಕಮೋತಿ ದಳ್ಹವೀರಿಯೋ, ಥಿರಪರಕ್ಕಮೋ. ಜಾತಿಮರಣಾನಂ ಪಹೀನಕಾರಣತ್ತಾ ಪಹೀನಜಾತಿಮರಣೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಕೇವಲೀತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಂ, ಅನವಸೇಸತೋ ವಾ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರಕೋ, ಅಥ ವಾ ಕೇವಲೀ ನಾಮ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಫಲಞಾಣಞ್ಚ, ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಅತ್ಥೀತಿ ಕೇವಲೀ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಹೋತಿ ನ ಅಞ್ಞಥಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಕೇವಲೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಓಘಪಾಸೋತಿ ‘‘ಕಾಮೋಘೋ, ಭವೋಘೋ, ದಿಟ್ಠೋಘೋ, ಅವಿಜ್ಜೋಘೋ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧೫೬; ವಿಭ. ೯೩೮) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಓಘಾ – ‘‘ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರೋ ಪಾಸೋ, ಯ್ವಾಯಂ ಚರತಿ ಮಾನಸೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೩; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫೧) ಏವಂ ವುತ್ತೋ ರಾಗಪಾಸೋ ಚ. ದಳ್ಹಖಿಲೋತಿ ‘‘ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತಿ, ಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖತಿ, ಸಙ್ಘೇ ಕಙ್ಖತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖತಿ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ಕುಪಿತೋ ಹೋತಿ ಅನತ್ತಮನೋ ಆಹತಚಿತ್ತೋ ಖಿಲಜಾತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮೫; ಅ. ನಿ. ೫.೨೦೫) ಏವಂ ವುತ್ತೋ ದಳ್ಹೋ ಥಿರೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಚೇತೋಖಿಲೋ ಚ. ಪಚುರಜನೇಹಿ ಪದಾಲೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ದುಪ್ಪದಾಲಯೋ. ತತೋ ಏವ ಪಬ್ಬತಸದಿಸತಾಯ ಪಬ್ಬತೋತಿ ಚ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ. ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೨೨೬; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨) ವಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೋ ಅಞ್ಞಾಣಪ್ಪಭೇದೋ ಚ. ಇತಿ ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಛೇತ್ವಾ ಖಿಲಞ್ಚ ಪಾಸಞ್ಚಾತಿ ಏತೇಸು ಚತುಬ್ಬಿಧೇಸು ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇಸು ಯೋ ಖಿಲಞ್ಚ ಪಾಸಞ್ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಾಸಿನಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಸೇಲಂ ಭೇತ್ವಾನ ದುಬ್ಭಿದನ್ತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಞಾಣೇನ ಛಿನ್ದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಅಞ್ಞಾಣಸೇಲಂ ವಜಿರೂಪಮಞಾಣೇನ ¶ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಓಘೇ ತರಿತ್ವಾ, ತೇಸಂ ಪರತೀರೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ ತಿಣ್ಣೋ ಪಾರಙ್ಗತೋ. ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣೇನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ದುವಿಧೇನಪಿ ಝಾಯೀ; ಮುತ್ತೋ ಸೋ ಮಾರಬನ್ಧನಾತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಸಬ್ಬಸ್ಮಾಪಿ ಕಿಲೇಸಮಾರಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೋ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ. ಅತ್ತಾನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಥೇರೋ ವದತಿ.

ಅಥೇಕದಿವಸಂ ¶ ಥೇರೋ, ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸಂಸಗ್ಗೇನ ಕುಸೀತಂ ಹೀನವೀರಿಯಂ ಉದ್ಧತಂ ಉನ್ನಳಂ ವಿಹರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಇದ್ಧಿಯಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ, ತಂ ‘‘ಮಾ, ಆವುಸೋ, ಏವಂ ಕರಿ, ಅಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಪಹಾಯ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಓವದಿ. ಸೋ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ನಾದಿಯಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಅನಾದಿಯನೇನ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಕಥಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಗರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ವಿವೇಕವಾಸಞ್ಚ ಪಸಂಸನ್ತೋ –

೬೮೧.

‘‘ಉದ್ಧತೋ ಚಪಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ಮಿತ್ತೇ ಆಗಮ್ಮ ಪಾಪಕೇ;

ಸಂಸೀದತಿ ಮಹೋಘಸ್ಮಿಂ, ಊಮಿಯಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತೋ.

೬೮೨.

‘‘ಅನುದ್ಧತೋ ¶ ಅಚಪಲೋ, ನಿಪಕೋ ಸಂವುತಿನ್ದ್ರಿಯೋ;

ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಮೇಧಾವೀ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋ ಸಿಯಾ.

೬೮೩.

‘‘ಕಾಲಪಬ್ಬಙ್ಗಸಙ್ಕಾಸೋ, ಕಿಸೋ ಧಮನಿಸನ್ಥತೋ;

ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಅನ್ನಪಾನಸ್ಮಿಂ, ಅದೀನಮನಸೋ ನರೋ.

೬೮೪.

‘‘ಫುಟ್ಠೋ ಡಂಸೇಹಿ ಮಕಸೇಹಿ, ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಹಾವನೇ;

ನಾಗೋ ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇವ, ಸತೋ ತತ್ರಾಧಿವಾಸಯೇ.

೬೮೫-೬.

‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಮರಣಂ…ಪೇ… ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ.

೬೮೭.

‘‘ಪರಿಚಿಣ್ಣೋ ಮಯಾ ಸತ್ಥಾ…ಪೇ… ಭವನೇತ್ತಿ ಸಮೂಹತಾ.

೬೮೮.

‘‘ಯಸ್ಸ ಚತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯಂ;

ಸೋ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಕಿಂ ಮೇ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿನಾ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಉದ್ಧತೋತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಯುತ್ತೋ ಅಸಮಾಹಿತೋ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ. ಚಪಲೋತಿ ಪತ್ತಚೀವರಮಣ್ಡನಾದಿನಾ ಚಾಪಲ್ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಲೋಲಪಕತಿಕೋ. ಮಿತ್ತೇ ಆಗಮ್ಮ ಪಾಪಕೇತಿ ಅಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕರೋನ್ತೋ. ಸಂಸೀದತಿ ಮಹೋಘಸ್ಮಿಂ, ಊಮಿಯಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತೋತಿ ಯಥಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಪತಿತಪುರಿಸೋ ಸಮುದ್ದವೀಚೀಹಿ ಓತ್ಥಟೋ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಲಭನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ಸಂಸೀದತಿ, ಏವಂ ಸಂಸಾರಮಹೋಘಸ್ಮಿಂ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತೋ ಕೋಧುಪಾಯಾಸಊಮಿಯಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತೋ ಓತ್ಥಟೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಲಭನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ಸಂಸೀದತಿ.

ನಿಪಕೋತಿ ¶ ನಿಪುಣೋ, ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥೇಸು ಕುಸಲೋ. ಸಂವುತಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಂವರಣೇನ ಪಿಹಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣೇಹಿ ಮಿತ್ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಮೇಧಾವೀತಿ ಧಮ್ಮೋಜಪಞ್ಞಾಯ ¶ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋ ಸಿಯಾತಿ ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಸಕಲಸ್ಸಾಪಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕರೋ ಭವೇಯ್ಯ.

ಕಾಲಪಬ್ಬಙ್ಗಸಙ್ಕಾಸೋತಿಆದಿ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಕಿತ್ತನಂ. ನಾಭಿನನ್ದಾಮೀತಿಆದಿ ಪನ ಕತಕಿಚ್ಚಭಾವದಸ್ಸನಂ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ (ಥೇರಗಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೬೦೭) ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಓಸಾನೇ ಪನ ¶ ಕಿಂ ಮೇ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಏದಿಸೇನ ದುಬ್ಬಚೇನ ಅನಾದರೇನ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿನಾ ಕಿಂ ಮೇ ಪಯೋಜನಂ ಏಕವಿಹಾರೋಯೇವ ಮಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಪನ ವತ್ವಾ ಛದ್ದನ್ತದಹಮೇವ ಗತೋ. ತತ್ಥ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿತ್ವಾ ಉಪಕಟ್ಠೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ.

ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಉದಾಯಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಮನುಸ್ಸಭೂತನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉದಾಯಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಉದಾಯೀತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ, ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಯೋ ಹಿ ಇಮೇ ಉದಾಯಿತ್ಥೇರಾ ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಆಗತೋ ಕಾಳುದಾಯೀ, ಕೋವರಿಯಪುತ್ತೋ ಲಾಲುದಾಯೀ, ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪುತ್ತೋ ಮಹಾಉದಾಯೀತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಸೇತವಾರಣಂ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಮಹಾಜನೇನ ಪಸಂಸಿಯಮಾನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ನಾಗೋಪಮಸುತ್ತನ್ತೇ (ಅ. ನಿ. ೬.೪೩) ದೇಸಿತೇ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಂ ಸತ್ಥು ಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸೋ ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಜನೋ ಇಮಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಂ ನಾಗಂ ಪಸಂಸತಿ, ನ ಬುದ್ಧಮಹಾನಾಗಂ. ಹನ್ದಾಹಂ ಬುದ್ಧಮಹಾಗನ್ಧಹತ್ಥಿನೋ ಗುಣೇ ಪಾಕಟೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ –

೬೮೯.

‘‘ಮನುಸ್ಸಭೂತಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಅತ್ತದನ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ;

ಇರಿಯಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಪಥೇ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೂಪಸಮೇ ರತಂ.

೬೯೦.

‘‘ಯಂ ¶ ¶ ಮನುಸ್ಸಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗುಂ;

ದೇವಾಪಿ ತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತಿ ಮೇ ಅರಹತೋ ಸುತಂ.

೬೯೧.

‘‘ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಾತೀತಂ ¶ , ವನಾ ನಿಬ್ಬನಮಾಗತಂ;

ಕಾಮೇಹಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮರತಂ, ಮುತ್ತಂ ಸೇಲಾವ ಕಞ್ಚನಂ.

೬೯೨.

‘‘ಸ ವೇ ಅಚ್ಚರುಚಿ ನಾಗೋ, ಹಿಮವಾವಞ್ಞೇ ಸಿಲುಚ್ಚಯೇ;

ಸಬ್ಬೇಸಂ ನಾಗನಾಮಾನಂ, ಸಚ್ಚನಾಮೋ ಅನುತ್ತರೋ.

೬೯೩.

‘‘ನಾಗಂ ವೋ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಹಿ ಆಗುಂ ಕರೋತಿ ಸೋ;

ಸೋರಚ್ಚಂ ಅವಿಹಿಂಸಾ ಚ, ಪಾದಾ ನಾಗಸ್ಸ ತೇ ದುವೇ.

೬೯೪.

‘‘ಸತಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ, ಚರಣಾ ನಾಗಸ್ಸ ತೇಪರೇ;

ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೋ ಮಹಾನಾಗೋ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸೇತದನ್ತವಾ.

೬೯೫.

‘‘ಸತಿ ಗೀವಾ ಸಿರೋ ಪಞ್ಞಾ, ವೀಮಂಸಾ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತನಾ;

ಧಮ್ಮಕುಚ್ಛಿಸಮಾವಾಸೋ, ವಿವೇಕೋ ತಸ್ಸ ವಾಲಧಿ.

೬೯೬.

‘‘ಸೋ ಝಾಯೀ ಅಸ್ಸಾಸರತೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತೋ;

ಗಚ್ಛಂ ಸಮಾಹಿತೋ ನಾಗೋ, ಠಿತೋ ನಾಗೋ ಸಮಾಹಿತೋ.

೬೯೭.

‘‘ಸಯಂ ಸಮಾಹಿತೋ ನಾಗೋ, ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಸಮಾಹಿತೋ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಂವುತೋ ನಾಗೋ, ಏಸಾ ನಾಗಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾ.

೬೯೮.

‘‘ಭುಞ್ಜತಿ ಅನವಜ್ಜಾನಿ, ಸಾವಜ್ಜಾನಿ ನ ಭುಞ್ಜತಿ;

ಘಾಸಮಚ್ಛಾದನಂ ಲದ್ಧಾ, ಸನ್ನಿಧಿಂ ಪರಿವಜ್ಜಯಂ.

೬೯೯.

‘‘ಸಂಯೋಜನಂ ಅಣುಂ ಥೂಲಂ, ಸಬ್ಬಂ ಛೇತ್ವಾನ ಬನ್ಧನಂ;

ಯೇನ ಯೇನೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ಅನಪೇಕ್ಖೋವ ಗಚ್ಛತಿ.

೭೦೦.

‘‘ಯಥಾಪಿ ಉದಕೇ ಜಾತಂ, ಪುಣ್ಡರೀಕಂ ಪವಡ್ಢತಿ;

ನೋಪಲಿಪ್ಪತಿ ತೋಯೇನ, ಸುಚಿಗನ್ಧಂ ಮನೋರಮಂ.

೭೦೧.

‘‘ತಥೇವ ಚ ಲೋಕೇ ಜಾತೋ, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿಹರತಿ;

ನೋಪಲಿಪ್ಪತಿ ಲೋಕೇನ, ತೋಯೇನ ಪದುಮಂ ಯಥಾ.

೭೦೨.

‘‘ಮಹಾಗಿನಿ ಪಜ್ಜಲಿತೋ, ಅನಾಹಾರೋಪಸಮ್ಮತಿ;

ಅಙ್ಗಾರೇಸು ಚ ಸನ್ತೇಸು, ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ.

೭೦೩.

‘‘ಅತ್ಥಸ್ಸಾಯಂ ವಿಞ್ಞಾಪನೀ, ಉಪಮಾ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ದೇಸಿತಾ;

ವಿಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮಹಾನಾಗಾ, ನಾಗಂ ನಾಗೇನ ದೇಸಿತಂ.

೭೦೪.

‘‘ವೀತರಾಗೋ ¶ ವೀತದೋಸೋ, ವೀತಮೋಹೋ ಅನಾಸವೋ;

ಸರೀರಂ ವಿಜಹಂ ನಾಗೋ, ಪರಿನಿಬ್ಬಿಸ್ಸತ್ಯನಾಸವೋ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಮನುಸ್ಸಭೂತನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಭೂತಂ, ನಿಬ್ಬತ್ತಂ; ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಂ ವಾ ಪತ್ತಂ. ಸತ್ಥಾ ಹಿ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಾಧಿಗಮೇನ ಸಬ್ಬಗತಿವಿಮುತ್ತೋಪಿ ಚರಿಮತ್ತಭಾವೇ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ‘‘ಮನುಸ್ಸೋ’’ತ್ವೇವ ವೋಹರೀಯತೀತಿ. ಗುಣವಸೇನ ಪನ ದೇವಾನಂ ಅತಿದೇವೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಾ. ಸಮ್ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಸಯಮೇವ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಬುದ್ಧವನ್ತಂ. ಅತ್ತದನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತನಾಯೇವ ದನ್ತಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಅತ್ತನಾಯೇವ ಉಪ್ಪಾದಿತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಚಕ್ಖುತೋಪಿ…ಪೇ… ಮನತೋಪಿ ಉತ್ತಮೇನ ದಮಥೇನ ದನ್ತೋ. ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಚ ಸಮಾಹಿತಂ. ಇರಿಯಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಪಥೇತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಪಥೇ, ಬ್ರಹ್ಮೇ ವಾ ಸೇಟ್ಠೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಪಥೇ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಗವಾ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಪಥೇ ಇರಿಯತಿ, ತತ್ಥ ಇರಿಯಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ಪನ ತನ್ನಿನ್ನತಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಇರಿಯಮಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಚಿತ್ತಸ್ಸೂಪಸಮೇ ರತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಸಮಹೇತುಭೂತೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೇ, ನಿಬ್ಬಾನೇ, ಅಭಿರತಂ. ಯಂ ಮನುಸ್ಸಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗುನ್ತಿ ಯಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ, ಪರಿಞ್ಞಾಪಾರಗೂ, ಪಹಾನಪಾರಗೂ, ಭಾವನಾಪಾರಗೂ, ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಪಾರಗೂ, ಸಮಾಪತ್ತಿಪಾರಗೂತಿ ಛಧಾ ಪಾರಗುಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದಯೋ ಮನುಸ್ಸಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಮನಸಾ ಚ ತನ್ನಿನ್ನಾ ತಪ್ಪೋಣಾ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ. ದೇವಾಪಿ ತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಮನುಸ್ಸಾ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ದೇವಾಪಿ ತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ. ಇತಿ ಮೇ ಅರಹತೋ ಸುತನ್ತಿ ಏವಂ ಮಯಾ ಆರಕತ್ತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅರಹತೋ, ಭಗವತೋ, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀನಞ್ಚ ‘‘ಸತ್ಥಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ವದನ್ತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಏವಂ ಸುತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಾತೀತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ದಸಪಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ. ವನಾ ನಿಬ್ಬನಮಾಗತನ್ತಿ ಕಿಲೇಸವನತೋ ತಬ್ಬಿರಹಿತಂ ನಿಬ್ಬನಂ ಉಪಗತಂ. ಕಾಮೇಹಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮರತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಮೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾದಿಭೇದೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಅಭಿರತಂ. ಮುತ್ತಂ ಸೇಲಾವ ಕಞ್ಚನನ್ತಿ ಅಸಾರತೋ ನಿಸ್ಸಟಸಾರಸಭಾವತ್ತಾ ಸೇಲತೋ ನಿಸ್ಸಟಕಞ್ಚನಸದಿಸಂ ದೇವಾಪಿ ತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಸ ¶ ವೇ ಅಚ್ಚರುಚಿ ನಾಗೋತಿ ಸೋ ಏಕಂಸತೋ ಆಗುಂ ನ ಕರೋತಿ, ಪುನಬ್ಭವಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ; ನಾಗೋ ವಿಯ ಬಲವಾತಿ. ‘‘ನಾಗೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಅಚ್ಚರುಚೀತಿ ¶ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯರುಚಿಯಾ ಞಾಣರುಚಿಯಾ ಚ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರುಚಿ, ಸೋಭಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಹಿಮವಾವಞ್ಞೇ ಸಿಲುಚ್ಚಯೇ, ಯಥಾ ಹಿ ಹಿಮವಾ ಪಬ್ಬತರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಥಿರಗರುಮಹಾಸಾರಭಾವಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಪಬ್ಬತೇ ಅತಿರೋಚತಿ, ಏವಂ ಅತಿರೋಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ನಾಗನಾಮಾನನ್ತಿ ಅಹಿನಾಗಹತ್ಥಿನಾಗಪುರಿಸನಾಗಾನಂ ¶ , ಸೇಖಾಸೇಖಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧನಾಗಾನಂ ವಾ. ಸಚ್ಚನಾಮೋತಿ ಸಚ್ಚೇನೇವ ನಾಗನಾಮೋ. ತಂ ಪನ ಸಚ್ಚನಾಮತಂ ‘‘ನ ಹಿ ಆಗುಂ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ.

ಇದಾನಿ ಬುದ್ಧನಾಗಂ ಅವಯವತೋ ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಾಮತೋ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹಿ ಆಗುಂ ಕರೋತಿ ಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಯಸ್ಮಾ ಆಗುಂ, ಪಾಪಂ, ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋರಚ್ಚನ್ತಿ ಸೀಲಂ. ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಕರುಣಾ. ತದುಭಯಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಗುಣರಾಸಿಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮನ್ತಿ, ಕತ್ವಾ ಬುದ್ಧನಾಗಸ್ಸ ಪುರಿಮಪಾದಭಾವೋ ತಸ್ಸ ಯುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾದಾ ನಾಗಸ್ಸ ತೇ ದುವೇ’’ತಿ.

ಅಪರಪಾದಭಾವೇನ ವದನ್ತೋ ‘‘ಸತಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ, ಚರಣಾ ನಾಗಸ್ಸ ತೇಪರೇ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ತ್ಯಾಪರೇ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ತೇ ಅಪರೇತ್ವೇವ ಪದವಿಭಾಗೋ. ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಾನೇ ಸದ್ಧಾ ಹತ್ಥೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ, ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೋ. ಸುಪರಿಸುದ್ಧವೇದನಾ ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಸೇತದನ್ತಾ ತೇ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸೇತದನ್ತವಾ.

ಉತ್ತಮಙ್ಗಂ ಪಞ್ಞಾ, ತಸ್ಸಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿ ಗೀವಾ ಸಿರೋ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ. ವೀಮಂಸಾ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತನಾತಿ ಯಥಾ ಖಾದಿತಬ್ಬಾಖಾದಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಪರಾಮಸನಂ ಘಾಯನಞ್ಚ ಹತ್ಥಿನಾಗಸ್ಸ ವೀಮಂಸಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಬುದ್ಧನಾಗಸ್ಸ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಚಿನ್ತನಾ ವೀಮಂಸಾ. ಸಮಾ ವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ, ಸಮಾವಾಸೋ, ಭಾಜನಂ ಕುಚ್ಛಿ ಏವ ಸಮಾವಾಸೋ, ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಥಾನಂ ಆಧಾನಭಾವತೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಚ್ಛಿಸಮಾವಾಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮಕುಚ್ಛಿಸಮಾವಾಸೋ. ವಿವೇಕೋತಿ ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧನಾಗಸ್ಸ. ವಾಲಧಿ, ಪರಿಯೋಸಾನಙ್ಗಭಾವತೋ.

ಝಾಯೀತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚ ಝಾಯನಸೀಲೋ. ಅಸ್ಸಾಸರತೋತಿ ಪರಮಸ್ಸಾಸಭೂತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ರತೋ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಸಮಾಹಿತೋತಿ ವಿಸಯಜ್ಝತ್ತೇ ¶ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತೋ ತದಿದಂ ಸಮಾಧಾನಂ ಸುಟ್ಠು ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗಚ್ಛಂ ಸಮಾಹಿತೋ ನಾಗೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಸವಾಸನಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ ನಿಚ್ಚಂ ಸಮಾಹಿತೋವ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಯಂ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ತಂ ತಂ ಸಮಾಹಿತೋವ ಕಪ್ಪೇಸೀತಿ.

ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಗೋಚರೇ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಞ್ಚ ದ್ವಾರೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಿಹಿತವುತ್ತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ¶ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ (ನೇತ್ತಿ. ೧೫). ಏಸಾ ನಾಗಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾತಿ ಏಸಾ ‘‘ನ ಹಿ ಆಗುಂ ಕರೋತಿ ಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಸಮ್ಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಏವ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಾ ವಕ್ಖಮಾನಾ ಚ ಬುದ್ಧಗನ್ಧಹತ್ಥಿನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಗುಣಪರಿಪುಣ್ಣಾ.

ಭುಞ್ಜತಿ ¶ ಅನವಜ್ಜಾನೀತಿ ಸಮ್ಮಾಜೀವಸ್ಸ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭುಞ್ಜತಿ ಅಗರಹಿತಬ್ಬಾನಿ, ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಸವಾಸನಾನಞ್ಚ ಪಹೀನತ್ತಾ ಸಾವಜ್ಜಾನಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಾನಿ ನ ಭುಞ್ಜತಿ ಅನವಜ್ಜಾನಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಚ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಪರಿವಜ್ಜಯಂ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ತಾನಂ ಸಂಯೋಜನತೋ ವಟ್ಟೇ ಓಸೀದಾಪನಸಮತ್ಥಂ ದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಸಂಯೋಜನಂ. ಅಣುಂ ಥೂಲನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಞ್ಚೇವ ಮಹನ್ತಞ್ಚ. ಸಬ್ಬಂ ಛೇತ್ವಾನ ಬನ್ಧನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅನವಸೇಸಂ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಯೇನ ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಯೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ.

ಯಥಾ ಹಿ ಉದಕೇ ಜಾತಂ ಪುಣ್ಡರೀಕಂ ಉದಕೇ ಪವಡ್ಢತಿ ನೋಪಲಿಪ್ಪತಿ ತೋಯೇನ, ಅನುಪಲೇಪಸಭಾವತ್ತಾ, ತಥೇವ ಲೋಕೇ ಜಾತೋ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿಹರತಿ, ನೋಪಲಿಪ್ಪತಿ ಲೋಕೇನ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಾನಲೇಪಾಭಾವತೋತಿ ಯೋಜನಾ.

ಗಿನೀತಿ ಅಗ್ಗಿ. ಅನಾಹಾರೋತಿ ಅನಿನ್ಧನೋ.

ಅತ್ಥಸ್ಸಾಯಂ ವಿಞ್ಞಾಪನೀತಿ ಸತ್ಥು ಗುಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಪನೀ, ಪಕಾಸನೀ ಅಯಂ ನಾಗೂಪಮಾ. ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ಸತ್ಥು ಪಟಿವಿದ್ಧಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೇಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ವಿಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತೀತಿಆದಿ ಕಾರಣವಚನಂ, ಯಸ್ಮಾ ನಾಗೇನ ಮಯಾ ದೇಸಿತಂ ನಾಗಂ ತಥಾಗತಗನ್ಧಹತ್ಥಿಂ ಮಹಾನಾಗಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ವಿಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಅಯಂ ಉಪಮಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಭಾಸಿತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸರೀರಂ ¶ ವಿಜಹಂ ನಾಗೋ, ಪರಿನಿಬ್ಬಿಸ್ಸತ್ಯನಾಸವೋತಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಅನಾಸವೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧನಾಗೋ, ಇದಾನಿ ಸರೀರಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ವಿಜಹನ್ತೋ ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಏವಂ ಚುದ್ದಸಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ಮಣ್ಡೇತ್ವಾ, ಸೋಳಸಹಿ ಗಾಥಾಹಿ, ಚತುಸಟ್ಠಿಯಾ ಪಾದೇಹಿ ಸತ್ಥು ಗುಣೇ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಉದಾಯಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸೋಳಸಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೬. ವೀಸತಿನಿಪಾತೋ

೧. ಅಧಿಮುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ವೀಸತಿನಿಪಾತೇ ¶ ¶ ¶ ಯಞ್ಞತ್ಥಂ ವಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಪರಸ್ಸ ಅಧಿಮುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥರಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಮಹಾದಾನಾನಿ ಪವತ್ತೇಸಿ. ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಂಕಿಚ್ಚತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಗಿನಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಮಾತುಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂಯೇವ ಠಿತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪.೮೪-೮೮) –

‘‘ನಿಬ್ಬುತೇ ಲೋಕನಾಥಮ್ಹಿ, ಅತ್ಥದಸ್ಸೀನರುತ್ತಮೇ;

ಉಪಟ್ಠಹಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ.

‘‘ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ, ಉಜುಭೂತಂ ಸಮಾಹಿತಂ;

ಉಚ್ಛುನಾ ಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾ, ಭೋಜೇಸಿಂ ಸಙ್ಘಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಯಂ ಯಂ ಯೋನುಪಪಜ್ಜಾಮಿ, ದೇವತ್ತಂ ಅಥಮಾನುಸಂ;

ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಅಭಿಭೋಮಿ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಯಂ ದಾನಮದದಿಂ ತದಾ;

ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಉಚ್ಛುದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತುಕಾಮೋ ‘‘ಮಾತರಂ ಆಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ದೇವತಾಯ ಬಲಿಕಮ್ಮಕರಣತ್ಥಂ ಮಂಸಪರಿಯೇಸನಂ ಚರನ್ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಸತೇಹಿ ಚೋರೇಹಿ ಸಮಾಗಚ್ಛಿ. ಚೋರಾ ಚ ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ ‘‘ದೇವತಾಯ ಬಲಿ ¶ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಚೋರೇಹಿ ಗಹಿತೋಪಿ ಅಭೀತೋ ಅಚ್ಛಮ್ಭೀ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಮುಖೋವ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಚೋರಗಾಮಣಿಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತೋ ಪಸಂಸನ್ತೋ –

೭೦೫.

‘‘ಯಞ್ಞತ್ಥಂ ¶ ವಾ ಧನತ್ಥಂ ವಾ, ಯೇ ಹನಾಮ ಮಯಂ ಪುರೇ;

ಅವಸೇಸಂ ಭಯಂ ಹೋತಿ, ವೇಧನ್ತಿ ವಿಲಪನ್ತಿ ಚ.

೭೦೬.

‘‘ತಸ್ಸ ತೇ ನತ್ಥಿ ಭೀತತ್ತಂ, ಭಿಯ್ಯೋ ವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತಿ;

ಕಸ್ಮಾ ನ ಪರಿದೇವೇಸಿ, ಏವರೂಪೇ ಮಹಬ್ಭಯೇ’’ತಿ. – ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಯಞ್ಞತ್ಥನ್ತಿ ಯಜನತ್ಥಂ ದೇವತಾನಂ ಬಲಿಕಮ್ಮಕರಣತ್ಥಂ ವಾ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ. ಧನತ್ಥನ್ತಿ ಸಾಪತೇಯ್ಯಹರಣತ್ಥಂ. ಯೇ ಹನಾಮ ಮಯಂ ಪುರೇತಿ ಯೇ ಸತ್ತೇ ಮಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಹನಿಮ್ಹ. ಅತೀತತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ. ಅವಸೇತಿ ಅವಸೇ ಅಸೇರಿಕೇ ಕತ್ವಾ. ತನ್ತಿ ತೇಸಂ. ‘‘ಅವಸೇಸನ್ತಿ’’ಪಿ ಪಠನ್ತಿ. ಅಮ್ಹೇಹಿ ಗಹಿತೇಸು ತಂ ಏಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾನಂ; ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ಭಯಂ ಹೋತೀತಿ ಮರಣಭಯಂ ಹೋತಿ. ಯೇನ ತೇ ವೇಧನ್ತಿ ವಿಲಪನ್ತಿ,ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೇನ ವೇಧನ್ತಿ ¶ , ‘‘ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ದಸ್ಸಾಮ, ದಾಸಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ವದನ್ತಾ ವಿಲಪನ್ತಿ.

ತಸ್ಸ ತೇತಿ ಯೋ ತ್ವಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ದೇವತಾಯ ಬಲಿಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತುಕಾಮೇಹಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾಸಿಕೇಹಿ ಸನ್ತಜ್ಜಿತೋ, ತಸ್ಸ ತೇ. ಭೀತತ್ತನ್ತಿ ಭೀತಭಾವೋ, ಭಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಯ್ಯೋ ವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತೀತಿ ಪಕತಿವಣ್ಣತೋ ಉಪರಿಪಿ ತೇ ಮುಖವಣ್ಣೋ ವಿಪ್ಪಸೀದತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ತದಾ ‘‘ಸಚೇ ಇಮೇ ಮಾರೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಇದಾನೇವಾಹಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ದುಕ್ಖಭಾರೋ ವಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಏವರೂಪೇ ಮಹಬ್ಭಯೇತಿ ಏದಿಸೇ ಮಹತಿ ಮರಣಭಯೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ. ಹೇತುಅತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ.

ಇದಾನಿ ಥೇರೋ ಚೋರಗಾಮಣಿಸ್ಸ ಪಟಿವಚನದಾನಮುಖೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ –

೭೦೭.

‘‘ನತ್ಥಿ ಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಗಾಮಣಿ;

ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಭಯಾ ಸಬ್ಬೇ, ಖೀಣಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ವೇ.

೭೦೮.

‘‘ಖೀಣಾಯ ಭವನೇತ್ತಿಯಾ, ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಯಥಾತಥೇ;

ನ ಭಯಂ ಮರಣೇ ಹೋತಿ, ಭಾರನಿಕ್ಖೇಪನೇ ಯಥಾ.

೭೦೯.

‘‘ಸುಚಿಣ್ಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮೇ, ಮಗ್ಗೋ ಚಾಪಿ ಸುಭಾವಿತೋ;

ಮರಣೇ ಮೇ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ, ರೋಗಾನಮಿವ ಸಙ್ಖಯೇ.

೭೧೦.

‘‘ಸುಚಿಣ್ಣಂ ¶ ¶ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮೇ, ಮಗ್ಗೋ ಚಾಪಿ ಸುಭಾವಿತೋ;

ನಿರಸ್ಸಾದಾ ಭವಾ ದಿಟ್ಠಾ, ವಿಸಂ ಪಿತ್ವಾವ ಛಡ್ಡಿತಂ.

೭೧೧.

‘‘ಪಾರಗೂ ಅನುಪಾದಾನೋ, ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಅನಾಸವೋ;

ತುಟ್ಠೋ ಆಯುಕ್ಖಯಾ ಹೋತಿ, ಮುತ್ತೋ ಆಘಾತನಾ ಯಥಾ.

೭೧೨.

‘‘ಉತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮತಂ ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಅನತ್ಥಿಕೋ;

ಆದಿತ್ತಾವ ಘರಾ ಮುತ್ತೋ, ಮರಣಸ್ಮಿಂ ನ ಸೋಚತಿ.

೭೧೩.

‘‘ಯದತ್ಥಿ ಸಙ್ಗತಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ಭವೋ ವಾ ಯತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ;

ಸಬ್ಬಂ ಅನಿಸ್ಸರಂ ಏತಂ, ಇತಿ ವುತ್ತಂ ಮಹೇಸಿನಾ.

೭೧೪.

‘‘ಯೋ ತಂ ತಥಾ ಪಜಾನಾತಿ, ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಂ;

ನ ಗಣ್ಹಾತಿ ಭವಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ಸುತತ್ತಂವ ಅಯೋಗುಳಂ.

೭೧೫.

‘‘ನ ಮೇ ಹೋತಿ ‘ಅಹೋಸಿ’ನ್ತಿ, ‘ಭವಿಸ್ಸ’ನ್ತಿ ನ ಹೋತಿ ಮೇ;

ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಾ ಪರಿದೇವನಾ.

೭೧೬.

‘‘ಸುದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪಾದಂ, ಸುದ್ಧಂ ಸಙ್ಖಾರಸನ್ತತಿಂ;

ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತಂ, ನ ಭಯಂ ಹೋತಿ ಗಾಮಣಿ.

೭೧೭.

‘‘ತಿಣಕಟ್ಠಸಮಂ ಲೋಕಂ, ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ;

ಮಮತ್ತಂ ಸೋ ಅಸಂವಿನ್ದಂ, ‘ನತ್ಥಿ ಮೇ’ತಿ ನ ಸೋಚತಿ.

೭೧೮.

‘‘ಉಕ್ಕಣ್ಠಾಮಿ ಸರೀರೇನ, ಭವೇನಮ್ಹಿ ಅನತ್ಥಿಕೋ;

ಸೋಯಂ ಭಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಕಾಯೋ, ಅಞ್ಞೋ ಚ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

೭೧೯.

‘‘ಯಂ ¶ ವೋ ಕಿಚ್ಚಂ ಸರೀರೇನ, ತಂ ಕರೋಥ ಯದಿಚ್ಛಥ;

ನ ಮೇ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ತತ್ಥ, ದೋಸೋ ಪೇಮಞ್ಚ ಹೇಹಿತೀ’’ತಿ. –

ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

೭೨೦.

‘‘ತಸ್ಸ ತಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಅಬ್ಭುತಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ;

ಸತ್ಥಾನಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾನ, ಮಾಣವಾ ಏತದಬ್ರವು’’ನ್ತಿ. –

ಅಯಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ವುತ್ತಗಾಥಾ. ಇತೋ ಅಪರಾ ತಿಸ್ಸೋ ಚೋರಾನಂ, ಥೇರಸ್ಸ ಚ ವಚನಪಟಿವಚನಗಾಥಾ –

೭೨೧.

‘‘ಕಿಂ ¶ ಭದನ್ತೇ ಕರಿತ್ವಾನ, ಕೋ ವಾ ಆಚರಿಯೋ ತವ;

ಕಸ್ಸ ಸಾಸನಮಾಗಮ್ಮ, ಲಬ್ಭತೇ ತಂ ಅಸೋಕತಾ.

೭೨೨.

‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವೀ, ಜಿನೋ ಆಚರಿಯೋ ಮಮ;

ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ ಸತ್ಥಾ, ಸಬ್ಬಲೋಕತಿಕಿಚ್ಛಕೋ.

೭೨೩.

‘‘ತೇನಾಯಂ ¶ ದೇಸಿತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಖಯಗಾಮೀ ಅನುತ್ತರೋ;

ತಸ್ಸ ಸಾಸನಮಾಗಮ್ಮ, ಲಬ್ಭತೇ ತಂ ಅಸೋಕತಾ.

೭೨೪.

‘‘ಸುತ್ವಾನ ಚೋರಾ ಇಸಿನೋ ಸುಭಾಸಿತಂ, ನಿಕ್ಖಿಪ್ಪ ಸತ್ಥಾನಿ ಚ ಆವುಧಾನಿ ಚ;

ತಮ್ಹಾ ಚ ಕಮ್ಮಾ ವಿರಮಿಂಸು ಏಕೇ, ಏಕೇ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮರೋಚಯಿಂಸು.

೭೨೫.

‘‘ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸುಗತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ, ಭಾವೇತ್ವ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಬಲಾನಿ ಪಣ್ಡಿತಾ;

ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಸುಮನಾ ಕತಿನ್ದ್ರಿಯಾ, ಫುಸಿಂಸು ನಿಬ್ಬಾನಪದಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ. –

ಇಮಾಪಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ವುತ್ತಗಾಥಾ.

ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ ಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನಪೇಕ್ಖಸ್ಸ, ಗಾಮಣೀತಿ ಗಾಮಣಿ, ಅಪೇಕ್ಖಾಯ, ತಣ್ಹಾಯ, ಅಭಾವೇನ ಅನಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಮಾದಿಸಸ್ಸ, ಲೋಹಿತಸಭಾವೋ ಪುಬ್ಬೋ ವಿಯ, ಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ನತ್ಥಿ, ದೋಮನಸ್ಸಾಭಾವಾಪದೇಸೇನ ಭಯಾಭಾವಂ ವದತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಭಯಾ ಸಬ್ಬೇ’’ತಿ. ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಭಯಾ ಸಬ್ಬೇತಿ ಖೀಣಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಮಹಾಭಯಾ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಯಾ ಏಕಂಸೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಅತೀತಾ, ಅಪಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಯಥಾತಥೇತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಭಾವನಾವಸೇನ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಯಥಾಭೂತಂ ದಿಟ್ಠೇ. ಮರಣೇತಿ ಮರಣಹೇತು. ಭಾರನಿಕ್ಖೇಪನೇ ಯಥಾತಿ ಯಥಾ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಸೀಸೇ ಠಿತೇನ ಮಹತಾ ಗರುಭಾರೇನ ಸಂಸೀದನ್ತೋ ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪನೇ, ಅಪನಯನೇ ನ ಭಾಯತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಭಾರಾ ¶ ¶ ಹವೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ಭಾರಹಾರೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ;

ಭಾರಾದಾನಂ ದುಖಂ ಲೋಕೇ, ಭಾರನಿಕ್ಖೇಪನಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೩.೨೨);

ಸುಚಿಣ್ಣನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಚರಿತಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ, ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ತತೋ ಏವ ಮಗ್ಗೋ ಚಾಪಿ ಸುಭಾವಿತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಭಾವಿತೋ. ರೋಗಾನಮಿವ ಸಙ್ಖಯೇತಿ ಯಥಾ ಬಹೂಹಿ ರೋಗೇಹಿ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ಆತುರಸ್ಸ ರೋಗಾನಂ ಸಙ್ಖಯೇ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಖನ್ಧರೋಗಸಙ್ಖಯೇ ಮರಣೇ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ.

ನಿರಸ್ಸಾದಾ ಭವಾ ದಿಟ್ಠಾತಿ ತೀಹಿ ದುಕ್ಖತಾಹಿ ಅಭಿಭೂತಾ, ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ಆದಿತ್ತಾ, ತಯೋ ಭವಾ ನಿರಸ್ಸಾದಾ, ಅಸ್ಸಾದರಹಿತಾ, ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಾ. ವಿಸಂ ಪಿತ್ವಾವ ಛಡ್ಡಿತನ್ತಿ ಪಮಾದವಸೇನ ವಿಸಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ತಾದಿಸೇನ ಪಯೋಗೇನ ಛಡ್ಡಿತಂ ವಿಯ ಮರಣೇ ಮೇ ಭಯಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮುತ್ತೋ ¶ ಆಘಾತನಾ ಯಥಾತಿ ಯಥಾ ಚೋರೇಹಿ ಮಾರಣತ್ಥಂ ಆಘಾತನಂ ನೀತೋ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ತತೋ ಮುತ್ತೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸಂಸಾರಪಾರಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಗತತ್ತಾ ಪಾರಗೂ, ಚತೂಹಿಪಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅನುಪಾದಾನೋ, ಪರಿಞ್ಞಾದೀನಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ಕತತ್ತಾ ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಕಾಮಾಸವಾದೀಹಿ ಅನಾಸವೋ, ಆಯುಕ್ಖಯಾ ಆಯುಕ್ಖಯಹೇತು ತುಟ್ಠೋ ಸೋಮನಸ್ಸಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ. ಧಮ್ಮತನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ. ಅರಹತ್ತೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸಿಜ್ಝನಹೇತು ಇಟ್ಠಾದೀಸು ತಾದಿಭಾವಂ. ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ, ದೀಘಾಯುಕಸುಖಬಹುಲತಾದಿವಸೇನ ಸಂಯುತ್ತೇಪಿ ಲೋಕೇ. ಅನತ್ಥಿಕೋತಿ, ಅನಪೇಕ್ಖೋ. ಆದಿತ್ತಾವ ಘರಾ ಮುತ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಸಮನ್ತತೋ ಆದಿತ್ತತೋ ಪಜ್ಜಲಿತತೋ ಗೇಹತೋ ನಿಸ್ಸಟೋ, ತತೋ ನಿಸ್ಸರಣನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಸೋಚತಿ, ಏವಂ ಖೀಣಾಸವೋ ಮರಣನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಸೋಚತಿ.

ಯದತ್ಥಿ ಸಙ್ಗತಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅತ್ಥಿ, ವಿಜ್ಜತಿ, ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಙ್ಗತಂ, ಸತ್ತೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ವಾ ಸಮಾಗಮೋ, ಸಮೋಧಾನಂ. ‘‘ಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಚ್ಚ ಸಮ್ಭುಯ್ಯ ಕತಂ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭವೋ ವಾ ಯತ್ಥ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಯೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಬ್ಬಂ ಅನಿಸ್ಸರಂ ಏತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಇಸ್ಸರರಹಿತಂ, ನ ಏತ್ಥ ಕೇನಚಿ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಇತಿ ವುತ್ತಂ ಮಹೇಸಿನಾತಿ ¶ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಮಹೇಸಿನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನಿಸ್ಸರಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ಪಜಾನನ್ತೋ ಮರಣಸ್ಮಿಂ ನ ಸೋಚತೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ನ ¶ ಗಣ್ಹಾತಿ ಭವಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಯೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೨೭೭) ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ, ತಥಾ ತಂ ಭವತ್ತಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಯಥಾ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಸುಖಕಾಮೋ ದಿವಸಂ ಸನ್ತತ್ತಂ ಅಯೋಗುಳಂ ಹತ್ಥೇನ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಖುದ್ದಕಂ ವಾ ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಭವಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ತತ್ಥ ತಣ್ಹಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನ ಮೇ ಹೋತಿ ‘‘ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ‘‘ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ ಅಹಂ ಈದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ನ ಮೇ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಗ್ಘಾಟಿತತ್ತಾ, ಧಮ್ಮಸಭಾವಸ್ಸ ಚ ಸುದಿಟ್ಠತ್ತಾ. ‘‘ಭವಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ನ ಹೋತಿ ಮೇತಿ ತತೋ ಏವ ‘‘ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ ಅಹಂ ಏದಿಸೋ ಕಥಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಂ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಮೇ ನ ಹೋತಿ. ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಪನ ಹೋತಿ ‘‘ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸಙ್ಖಾರಾವ, ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ಅತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾ, ತೇ ಚ ಖೋ ವಿಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ¶ , ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾ ಪರಿದೇವನಾತಿ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಗತೇ ಕಾ ನಾಮ ಪರಿದೇವನಾ.

ಸುದ್ಧನ್ತಿ ಕೇವಲಂ, ಅತ್ತಸಾರೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ. ಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪಾದನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಧಮ್ಮಮತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ. ಸಙ್ಖಾರಸನ್ತತಿನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕಪ್ಪಭೇದಸಙ್ಖಾರಪಬನ್ಧಂ. ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ.

ತಿಣಕಟ್ಠಸಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಯಥಾ ಅರಞ್ಞೇ ಅಪರಿಗ್ಗಹೇ ತಿಣಕಟ್ಠೇ ಕೇನಚಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಅಪರಸ್ಸ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕಂ ಅಯಂ ಗಣ್ಹತೀ’’ತಿ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸೋ ಅಸಾಮಿಕತಾಯ ತಿಣಕಟ್ಠಸಮಂ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಂ ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತತ್ಥ ಮಮತ್ತಂ ಅಸಂವಿನ್ದಂ ಅಸಂವಿನ್ದನ್ತೋ ಅಲಭನ್ತೋ ಅಕರೋನ್ತೋ. ನತ್ಥಿ ಮೇತಿ ‘‘ಅಹು ವತ ಸೋಹಂ, ತಂ ಮೇ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ನ ಸೋಚತಿ.

ಉಕ್ಕಣ್ಠಾಮಿ ಸರೀರೇನಾತಿ ಅಸಾರಕೇನ ಅಭಿನುದೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಅಕತಞ್ಞುನಾ ಅಸುಚಿದುಗ್ಗನ್ಧಜೇಗುಚ್ಛಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಭಾವೇನ ಇಮಿನಾ ಕಾಯೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾಮಿ ಇಮಂ ಕಾಯಂ ¶ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ಏವಂ ತಿಟ್ಠಾಮಿ. ಭವೇನಮ್ಹಿ ಅನತ್ಥಿಕೋತಿ ಸಬ್ಬೇನಪಿ ಭವೇನ ಅನತ್ಥಿಕೋ ಅಮ್ಹಿ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಭವಂ ಪತ್ಥೇಮಿ. ಸೋಯಂ ಭಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಕಾಯೋತಿ ಅಯಂ ಮಮ ಕಾಯೋ ಇದಾನಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಯೋಗೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಭಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಅಞ್ಞೋ ಚ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಞ್ಞೋ ಕಾಯೋ ಮಯ್ಹಂ ಆಯತಿಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪುನಬ್ಭವಾಭಾವತೋ.

ಯಂ ವೋ ಕಿಚ್ಚಂ ಸರೀರೇನಾತಿ ಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇಮಿನಾ ಸರೀರೇನ ಪಯೋಜನಂ, ತಂ ಕರೋಥ ಯದಿಚ್ಛಥ, ಇಚ್ಛಥ ಚೇ. ನ ಮೇ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾತಿ, ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ¶ ಇಮಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಯಥಿಚ್ಛಿತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕರಣಹೇತು. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಕರೋನ್ತೇಸು ಚ ಅಕರೋನ್ತೇಸು ಚ. ದೋಸೋ ಪೇಮಞ್ಚ ಹೇಹಿತೀತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪಟಿಘೋ ಅನುನಯೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತನೋ ಭವೇ ಅಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ಪಟಿಘಾನುನಯೇಸು ಅಸನ್ತೇಸುಪಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಯಥಾಧಿಗತವಸೇನ ವುತ್ತಂ.

ತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಮುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ. ತಂ ವಚನನ್ತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಮರಣೇ ಭಯಾಭಾವಾದಿದೀಪಕಂ, ತತೋ ಏವ ಅಬ್ಭುತಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ. ಮಾಣವಾತಿ ಚೋರಾ. ಚೋರಾ ಹಿ ‘‘ಮಾಣವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ಮಾಣವೇಹಿ ಸಹ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಕತಕಮ್ಮೇಹಿ ಅಕತಕಮ್ಮೇಹಿಪೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೪೯) ವಿಯ.

ಕಿಂ ¶ ಭದನ್ತೇ ಕರಿತ್ವಾನಾತಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ನಾಮ ತಪೋಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ. ಕೋ ವಾ ತವ ಆಚರಿಯೋ ಕಸ್ಸ ಸಾಸನಂ, ಓವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಯಂ ಅಸೋಕತಾ ಮರಣಕಾಲೇ ಸೋಕಾಭಾವೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಏತಂ ಅತ್ಥಂ ಅಬ್ರವುಂ, ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಕಥೇಸುಂ, ಭಾಸಿಂಸು.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಪಟಿವಚನಂ ದೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ಪರೋಪದೇಸೇನ ವಿನಾ ಸಬ್ಬಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಆಕಙ್ಖಾಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿನೋ ಅನಾವರಣಞಾಣಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೇನ ಅತೀತಾದಿಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತೀತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ. ತೇನೇವ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವೀ. ಯಮ್ಹಿ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ, ತದೇವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ನತ್ಥೇವ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಪಾಳಿಯಾ ವಿರೋಧೋ ವಿಸಯುಪ್ಪತ್ತಿಮುಖೇನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏಕಸ್ಸೇವ ಞಾಣಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಇತಿವುತ್ತಕವಣ್ಣನಾಯಂ (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೩೮) ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಮಾರಾನಂ ವಿಜಯತೋ ಜಿನೋ, ಹೀನಾದಿವಿಭಾಗಭಿನ್ನೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಅಧಿಮುತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಮಹತಿಯಾ ಕರುಣಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅನುಸಾಸನತೋ ಸತ್ಥಾ, ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸರೋಗತಿಕಿಚ್ಛನತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕತಿಕಿಚ್ಛಕೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಆಚರಿಯೋ ಮಮಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಖಯಗಾಮೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮೀ.

ಏವಂ ಥೇರೇನ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ಗುಣೇ ಪಕಾಸಿತೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಚೋರಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ಏಕಚ್ಚೇ ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ಪವೇದೇಸುಂ. ತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾ ‘‘ಸುತ್ವಾನ ಚೋರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿಂಸು. ತತ್ಥ ¶ ಇಸಿನೋತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ಏಸನಟ್ಠೇನ ಇಸಿನೋ, ಅಧಿಮುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ. ನಿಕ್ಖಿಪ್ಪಾತಿ ಪಹಾಯ. ಸತ್ಥಾನಿ ಚ ಆವುಧಾನಿ ಚಾತಿ ಅಸಿಆದಿಸತ್ಥಾನಿ ಚೇವ ಧನುಕಲಾಪಾದಿಆವುಧಾನಿ ಚ. ತಮ್ಹಾ ಚ ಕಮ್ಮಾತಿ ತತೋ ಚೋರಕಮ್ಮತೋ.

ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸುಗತಸ್ಸ ಸಾಸನೇತಿ ತೇ ಚೋರಾ ಸೋಭನಗಮನತಾದೀಹಿ ಸುಗತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ. ಭಾವನಾವಿಸೇಸಾಧಿಗತಾಯ ಓದಗ್ಯಲಕ್ಖಣಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಾ. ಸುಮನಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತಾ. ಕತಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಭಾವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ಫುಸಿಂಸೂತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂಸು. ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಕಿರ ಚೋರೇ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನೇ ಕತ್ವಾ, ತೇ ತತ್ಥೇವ ಠಪೇತ್ವಾ, ಮಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಮಾತರಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅಕಾಸಿ. ಅಥ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ ¶ , ತೇ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ…ಪೇ… ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ.

ಅಧಿಮುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಪಾರಾಪರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಮಣಸ್ಸ ಅಹು ಚಿನ್ತಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪಾರಾಪರಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ವಯಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಪಾರಾಪರಿಯೋತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಜೇತವನವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ನಿಸೀದಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವನಾಸುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೫೩) ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ. ತಂ ಸುತ್ತಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತದತ್ಥಮನುಚಿನ್ತೇಸಿ. ಯಥಾ ಪನ ಅನುಚಿನ್ತೇಸಿ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಗಾಥಾಸು ಏವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಅನುವಿಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಆಯತನಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಅಪರಭಾಗೇ ಅತ್ತನಾ ಚಿನ್ತಿತಾಕಾರಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –

೭೨೬.

‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ಅಹು ಚಿನ್ತಾ, ಪಾರಾಪರಿಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;

ಏಕಕಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ, ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ಝಾಯಿನೋ.

೭೨೭.

‘‘ಕಿಮಾನುಪುಬ್ಬಂ ¶ ಪುರಿಸೋ, ಕಿಂ ವತಂ ಕಿಂ ಸಮಾಚಾರಂ;

ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀಸ್ಸ, ನ ಚ ಕಞ್ಚಿ ವಿಹೇಠಯೇ.

೭೨೮.

‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಹಿತಾಯ ಅಹಿತಾಯ ಚ;

ಅರಕ್ಖಿತಾನಿ ಅಹಿತಾಯ, ರಕ್ಖಿತಾನಿ ಹಿತಾಯ ಚ.

೭೨೯.

‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೇವ ಸಾರಕ್ಖಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ಗೋಪಯಂ;

ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀಸ್ಸ, ನ ಚ ಕಞ್ಚಿ ವಿಹೇಠಯೇ.

೭೩೦.

‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚೇ ರೂಪೇಸು, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿವಾರಯಂ;

ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವೀ, ಸೋ ದುಕ್ಖಾ ನ ಹಿ ಮುಚ್ಚತಿ.

೭೩೧.

‘‘ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ¶ ಚೇ ಸದ್ದೇಸು, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿವಾರಯಂ;

ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವೀ, ಸೋ ದುಕ್ಖಾ ನ ಹಿ ಮುಚ್ಚತಿ.

೭೩೨.

‘‘ಅನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ, ಗನ್ಧೇ ಚೇ ಪಟಿಸೇವತಿ;

ನ ಸೋ ಮುಚ್ಚತಿ ದುಕ್ಖಮ್ಹಾ, ಗನ್ಧೇಸು ಅಧಿಮುಚ್ಛಿತೋ.

೭೩೩.

‘‘ಅಮ್ಬಿಲಂ ಮಧುರಗ್ಗಞ್ಚ, ತಿತ್ತಕಗ್ಗಮನುಸ್ಸರಂ;

ರಸತಣ್ಹಾಯ ಗಧಿತೋ, ಹದಯಂ ನಾವಬುಜ್ಝತಿ.

೭೩೪.

‘‘ಸುಭಾನ್ಯಪ್ಪಟಿಕೂಲಾನಿ ¶ , ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಅನುಸ್ಸರಂ;

ರತ್ತೋ ರಾಗಾಧಿಕರಣಂ, ವಿವಿಧಂ ವಿನ್ದತೇ ದುಖಂ.

೭೩೫.

‘‘ಮನಂ ಚೇತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ, ಯೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ರಕ್ಖಿತುಂ;

ತತೋ ನಂ ದುಕ್ಖಮನ್ವೇತಿ, ಸಬ್ಬೇಹೇತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ.

೭೩೬.

‘‘ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ, ಬಹುಸ್ಸ ಕುಣಪಸ್ಸ ಚ;

ನರವೀರಕತಂ ವಗ್ಗುಂ, ಸಮುಗ್ಗಮಿವ ಚಿತ್ತಿತಂ.

೭೩೭.

‘‘ಕಟುಕಂ ಮಧುರಸ್ಸಾದಂ, ಪಿಯನಿಬನ್ಧನಂ ದುಖಂ;

ಖುರಂವ ಮಧುನಾ ಲಿತ್ತಂ, ಉಲ್ಲಿಹಂ ನಾವಬುಜ್ಝತಿ.

೭೩೮.

‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ ಇತ್ಥಿಸರೇ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಪಿ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ;

ಇತ್ಥಿಗನ್ಧೇಸು ಸಾರತ್ತೋ, ವಿವಿಧಂ ವಿನ್ದತೇ ದುಖಂ.

೭೩೯.

‘‘ಇತ್ಥಿಸೋತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ, ಸನ್ದನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚಸು;

ತೇಸಮಾವರಣಂ ಕಾತುಂ, ಯೋ ಸಕ್ಕೋತಿ ವೀರಿಯವಾ.

೭೪೦.

‘‘ಸೋ ಅತ್ಥವಾ ಸೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ, ಸೋ ದಕ್ಖೋ ಸೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ;

ಕರೇಯ್ಯ ರಮಮಾನೋಪಿ, ಕಿಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮತ್ಥಸಂಹಿತಂ.

೭೪೧.

‘‘ಅಥೋ ಸೀದತಿ ಸಞ್ಞುತ್ತಂ, ವಜ್ಜೇ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿರತ್ಥಕಂ;

ನ ತಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ.

೭೪೨.

‘‘ಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೇನ ಸಞ್ಞುತ್ತಂ, ಯಾ ಚ ಧಮ್ಮಗತಾ ರತಿ;

ತಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಥ, ಸಾ ಹಿ ವೇ ಉತ್ತಮಾ ರತಿ.

೭೪೩.

‘‘ಉಚ್ಚಾವಚೇಹುಪಾಯೇಹಿ, ಪರೇಸಮಭಿಜಿಗೀಸತಿ;

ಹನ್ತ್ವಾ ವಧಿತ್ವಾ ಅಥ ಸೋಚಯಿತ್ವಾ, ಆಲೋಪತಿ ಸಾಹಸಾ ಯೋ ಪರೇಸಂ.

೭೪೪.

‘‘ತಚ್ಛನ್ತೋ ¶ ಆಣಿಯಾ ಆಣಿಂ, ನಿಹನ್ತಿ ಬಲವಾ ಯಥಾ;

ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿನ್ದ್ರಿಯೇಹೇವ, ನಿಹನ್ತಿ ಕುಸಲೋ ತಥಾ.

೭೪೫.

‘‘ಸದ್ಧಂ ¶ ವೀರಿಯಂ ಸಮಾಧಿಞ್ಚ, ಸತಿಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯಂ;

ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಹನ್ತ್ವಾನ, ಅನೀಘೋ ಯಾತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ.

೭೪೬.

‘‘ಸೋ ¶ ಅತ್ಥವಾ ಸೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ, ಕತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾನುಸಾಸನಿಂ;

ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಸೋ ನರೋ ಸುಖಮೇಧತೀ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಸಮಣಸ್ಸಾತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ. ಅಹೂತಿ ಅಹೋಸಿ. ಚಿನ್ತಾತಿ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತಾ ಧಮ್ಮವಿಚಾರಣಾ. ಪಾರಾಪರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಪಾರಾಪರಗೋತ್ತಸ್ಸ. ‘‘ಪಾರಾಚರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಸಂಸಾರೇ ಭಯಂ ಇಕ್ಖನಸೀಲಸ್ಸ. ಏಕಕಸ್ಸಾತಿ ಅಸಹಾಯಸ್ಸ, ಏತೇನ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪವಿವೇಕಹೇತುನಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ವಿವೇಕಂ ಆರದ್ಧಸ್ಸ, ಏತೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಝಾಯಿನೋ’’ತಿ. ಝಾಯಿನೋತಿ ಝಾಯನಸೀಲಸ್ಸ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇಸು ಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವದತಿ.

‘‘ಕಿಮಾನುಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಚಿನ್ತನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯಂ ತಾವ ಕಿಮಾನುಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ, ಅನುಪುಬ್ಬಮೇವ ವಕ್ಖಮಾನೇಸು ವತಸಮಾಚಾರೇಸು ಕೋ ಅನುಕ್ಕಮೋ, ಕೇನ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರಿಸೋ ಕಿಂ ವತಂ ಕಿಂ ಸಮಾಚಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಪುರಿಸೋ ಸಮಾದಿಯಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ‘‘ವತ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ, ಕೀದಿಸಂ ಸೀಲಂ ಸಮಾಚಾರಂ, ಸಮಾಚರನ್ತೋ, ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಕತ್ತಬ್ಬಕಾರೀ ಅಸ್ಸ, ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ನ ಚ ವಿಹೇಠಯೇ, ನ ಬಾಧೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ, ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಪರವಿಹೇಠನಾಯ ಲೇಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ ತಾಯ ಸತಿ ಸಮಣಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ.

ಯಥಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ, ನ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೮೪). ಏತ್ಥ ಚ ವತಗ್ಗಹಣೇನ ವಾರಿತ್ತಸೀಲಂ ಗಹಿತಂ, ಸಮಾಚಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಸಮಾಚರಿತಬ್ಬತೋ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾದಿ, ತಸ್ಮಾ ವಾರಿತ್ತಸೀಲಂ ಪಧಾನಂ. ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸಬ್ಬಂ ಸೀಲಂ ಸುರಕ್ಖಿತಂ, ಸುಗೋಪಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅರಕ್ಖಣೇ ರಕ್ಖಣೇ ಚ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸೇ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ¶ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಛ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ರಕ್ಖಣಯೋಗ್ಯಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ. ಹಿತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಾಯ. ಅಹಿತಾಯಾತಿ ಅನತ್ಥಾಯ. ಹೋನ್ತೀತಿ ¶ ವಚನಸೇಸೋ. ಕಥಂ ಪನ ತಾನಿಯೇವ ಹಿತಾಯ ಚ ಅಹಿತಾಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರಕ್ಖಿತಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸತಿಕವಾಟೇನ ಅಪಿಹಿತಾನಿ, ತಸ್ಸ ರೂಪಾದೀಸು ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮಪವತ್ತಿಯಾ ದ್ವಾರಭಾವತೋ ಅನತ್ಥಾಯ ಪಿಹಿತಾನಿ, ತದಭಾವತೋ ಅತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ.

ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೇವ ¶ ಸಾರಕ್ಖನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾರಕ್ಖಾ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾವ ಮೂಲನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೇವ ಸಾರಕ್ಖ’’ನ್ತಿ. ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಆರಕ್ಖೇನ ಸಂರಕ್ಖನ್ತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಏವ ತಾವ ಸಮ್ಮದೇವ ರಕ್ಖನ್ತೋ, ಯಥಾ ಅಕುಸಲಚೋರಾ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಕುಸಲಂ ಭಣ್ಡಂ ನ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ, ತಥಾ ತಾನಿ ಪಿದಹನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾರಕ್ಖನ್ತಿ ಚ ಸಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಸಾರಾಗೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ‘‘ಸಂರಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಾಠೋ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ಗೋಪಯನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ಪರಿಯಾಯವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ನೇತ್ತಿಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ನ ಚ ಕಞ್ಚಿ ವಿಹೇಠಯೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ, ಉಭಯೇನಾಪಿ ವಾ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ ಪರಾವಿಹೇಠನಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ. ಅಥ ವಾ ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ.

ಏವಂ ರಕ್ಖಿತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಹಿತಾಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೋದಾನಪಕ್ಖಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಅರಕ್ಖಿತಾನಿ ಅಹಿತಾಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ಪನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚೇ ರೂಪೇಸು, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿವಾರಯಂ. ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವೀತಿ ಯೋ ನೀಲಪೀತಾದಿಭೇದೇಸು ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ರೂಪಾಯತನೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತನ್ತಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಅನಿವಾರಯಂ, ಅನಿವಾರಯನ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ ತಥಾಪವತ್ತಿಯಂ ಆದೀನವದಸ್ಸಾವೀ ನ ಹೋತಿ ಚೇ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಚ ಆದೀನವಂ ದೋಸಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ ಚೇ ¶ . ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನಿವಾರಯೇ ಅನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಚ ಪಾಠೋ. ತತ್ಥ ಯೋ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೯೫) ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇಯೇವ ಠತ್ವಾ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ರೂಪಾಯತನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ ನಾಮ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೋ ದುಕ್ಖಾ ನ ಹಿ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನ ಮುಚ್ಚತೇವ. ಏತ್ಥ ಚ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅನಿವಾರಣಂ ¶ ನಾಮ ಯಥಾ ತೇನ ದ್ವಾರೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಅನ್ವಾಸ್ಸವೇಯ್ಯುಂ, ತಥಾ ಪವತ್ತನಂ, ತಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ಅನುಟ್ಠಾಪನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಧಿಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ಅಧಿಮುತ್ತತಣ್ಹಾಯ ಮುಚ್ಛಂ ಆಪನ್ನೋ. ಅಮ್ಬಿಲನ್ತಿ ಅಮ್ಬಿಲರಸಂ. ಮಧುರಗ್ಗನ್ತಿ ಮಧುರರಸಕೋಟ್ಠಾಸಂ. ತಥಾ ತಿತ್ತಕಗ್ಗಂ. ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ತಂ ತಂ ರಸಂ ಅನುವಿಚಿನ್ತೇನ್ತೋ. ಗನ್ಥಿತೋತಿ ರಸತಣ್ಹಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ರಸೇ ಗನ್ಥಿತೋ ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಗಧಿತೋ’’ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ, ಗೇಧಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹದಯಂ ನಾವಬುಜ್ಝತೀತಿ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ ¶ , ಸಾಸನಸ್ಸ ಹದಯಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಮದ್ದನರಸತಣ್ಹಾಯ ಗಧಿತೋ ನಾವಬುಜ್ಝತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುಭಾನೀತಿ ಸುನ್ದರಾನಿ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾನೀತಿ ಮನೋರಮಾನಿ, ಇಟ್ಠಾನಿ. ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನೀತಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಾನುಪಾದಿಣ್ಣಪ್ಪಭೇದೇ ಫಸ್ಸೇ. ರತ್ತೋತಿ ರಜ್ಜನಸಭಾವೇನ ರಾಗೇನ ರತ್ತೋ. ರಾಗಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ರಾಗಹೇತು. ವಿವಿಧಂ ವಿನ್ದತೇ ದುಖನ್ತಿ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದಿವಸೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚ ನಿರಯಸನ್ತಾಪಾದಿವಸೇನ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಞ್ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತಿ.

ಮನಂ ಚೇತೇಹೀತಿ ಮನಞ್ಚ ಏತೇಹಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಪ್ಪಭೇದೇಹಿ ಚ. ನನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಂ. ಸಬ್ಬೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿಪಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮನಂ, ಮನೋದ್ವಾರಂ, ಏತೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ರೂಪಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಪ್ಪಭೇದತೋ ಚ. ತತ್ಥ ಪವತ್ತನಕಪಾಪಕಮ್ಮನಿವಾರಣೇನ ರಕ್ಖಿತುಂ, ಗೋಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತತೋ ತಸ್ಸ ಅರಕ್ಖಣತೋ ನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನ್ವೇತಿ, ಅನುಗಚ್ಛತಿ, ಅನುಗಚ್ಛನ್ತಞ್ಚ ಏತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿಪಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಛಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಪ್ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಹಿ ಅನುಗಚ್ಛತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ ಅಸಮ್ಪತ್ತಗ್ಗಾಹಿಭಾವತೋ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಂ ¶ ಅನಿವಾರಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಇತರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಗ್ಗಾಹೀತಿ ‘‘ಗನ್ಧೇ ಚೇ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ರಸತಣ್ಹಾ ಚ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬತಣ್ಹಾ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಬಲವತೀತಿ ‘‘ರಸತಣ್ಹಾಯ ಗಧಿತೋ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋತಿ’’ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಅಗುತ್ತದ್ವಾರಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಛಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಛಸುಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅಸಂವರನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕದುಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸ್ವಾಯಮಸಂವರೋ ಯಸ್ಮಾ ಸರೀರಸಭಾವಾನವಬೋಧೇನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸರೀರಸಭಾವಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಸಮ್ಪುಣ್ಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ¶ – ಸರೀರಂ ನಾಮೇತಂ ಪುಬ್ಬೇನ ಲೋಹಿತೇನ ಚ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ ಭರಿತಂ ಅಞ್ಞೇನ ಚ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದಿನಾ ಬಹುನಾ ಕುಣಪೇನ, ತಯಿದಂ ನರವೀರೇನ ನರೇಸು ಛೇಕೇನ ಸಿಪ್ಪಾಚರಿಯೇನ ಕತಂ ವಗ್ಗು ಮಟ್ಠಂ ಲಾಖಾಪರಿಕಮ್ಮಾದಿನಾ ಚಿತ್ತಿತಂ, ಅನ್ತೋ ಪನ ಗೂಥಾದಿಅಸುಚಿಭರಿತಂ ಸಮುಗ್ಗಂ ವಿಯ ಛವಿಮತ್ತಮನೋಹರಂ ಬಾಲಜನಸಮ್ಮೋಹಂ ದುಕ್ಖಸಭಾವತಾಯ ನಿರಯಾದಿದುಕ್ಖತಾಪನತೋ ಚ ಕಟುಕಂ, ಪರಿಕಪ್ಪಸಮ್ಭವೇನ ಅಮೂಲಕೇನ ಅಸ್ಸಾದಮತ್ತೇನ ಮಧುರತಾಯ ಮಧುರಸ್ಸಾದಂ, ತತೋ ಏವ ಪಿಯಭಾವನಿಬನ್ಧನೇನ ಪಿಯನಿಬನ್ಧನಂ, ದುಸ್ಸಹತಾಯ ಅಪ್ಪತೀತತಾಯ ಚ ದುಖಂ, ಈದಿಸೇ ಸರೀರೇ ಅಸ್ಸಾದಲೋಭೇನ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚನುಭುಯ್ಯಮಾನಂ ಅನವಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಲೋಕೋ ಮಧುರಗಿದ್ಧೋ ಖುರಧಾರಾಲೇಹಕಪುರಿಸೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ.

ಇದಾನಿ ¶ ಏತೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಗೋಚರಭೂತಾ ರೂಪಾದಯೋ ವುತ್ತಾ, ತೇ ವಿಸೇಸತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಪಟಿಬದ್ಧಾ ಕಮನೀಯಾತಿ ತತ್ಥ ಸಂವರೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿರೂಪೇತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಾಯತನಸಙ್ಖಾತೇ ವಣ್ಣೇ. ಅಪಿ ಚ ಯೋ ಕೋಚಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿವತ್ಥಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ವಾ ಗನ್ಧವಣ್ಣಕಾದೀನಂ ವಾ ಪಿಳನ್ಧನಮಾಲಾನಂ ವಾ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧೋ ವಣ್ಣೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಾಯ ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪ’’ನ್ತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತ್ಥಿಸರೇತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಗೀತಲಪಿತಹಸಿತರುದಿತಸದ್ದೇ. ಅಪಿ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿವತ್ಥವತ್ಥಸ್ಸಪಿ ಅಲಙ್ಕತಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸಪಿ ಇತ್ಥಿಪಯೋಗನಿಪ್ಫಾದಿತಾ ವೇಣುವೀಣಾಸಙ್ಖಪಣವಾದೀನಮ್ಪಿ ಸದ್ದಾ ಇಧ ಇತ್ಥಿಸರಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬೋಪೇಸೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಆಕಡ್ಢತೀತಿ. ‘‘ಇತ್ಥಿರಸೇ’’ತಿ ಪನ ಪಾಳಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರಸಾಯತನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಿಂಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವಿತಾದಿವಸೇನ ಅಸ್ಸವರಸೋ ಚೇವ ಪರಿಭೋಗರಸೋ ¶ ಚ ಇತ್ಥಿರಸೋತಿ ಏಕೇ. ಯೋ ಪನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಓಟ್ಠಮಂಸಸಮ್ಮಕ್ಖಿತಖೇಳಾದಿರಸೋ, ಯೋ ಚ ತಾಯ ಪುರಿಸಸ್ಸ ದಿನ್ನಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಂ ರಸೋ, ಸಬ್ಬೋಪೇಸೋ ‘‘ಇತ್ಥಿರಸೋ’’ತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಪಿ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸೋ, ಇತ್ಥಿಸರೀರಾರೂಳ್ಹಾನಂ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಮಾಲಾದೀನಂ ಫಸ್ಸೋ ‘‘ಇತ್ಥಿಫೋಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಯೇಸಂ ಇತ್ಥಿರೂಪೇ ಇತ್ಥಿಸರೇತಿ ಪಾಳಿ, ತೇಸಂ ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಇತ್ಥಿರಸಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇತ್ಥಿಗನ್ಧೇಸೂತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಗನ್ಧಾಯತನೇಸು. ಇತ್ಥಿಯಾ ಸರೀರಗನ್ಧೋ ನಾಮ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ. ಏಕಚ್ಚಾ ಹಿ ಇತ್ಥೀ ಅಸ್ಸಗನ್ಧಿನೀ ಹೋತಿ, ಏಕಚ್ಚಾ ಮೇಣ್ಡಗನ್ಧಿನೀ, ಏಕಚ್ಚಾ ಸೇದಗನ್ಧಿನೀ, ಏಕಚ್ಚಾ ಸೋಣಿತಗನ್ಧಿನೀ, ತಥಾಪಿ ತಾಸು ಅನ್ಧಬಾಲೋ ರಜ್ಜತೇವ. ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಪನ ಇತ್ಥಿರತನಸ್ಸ ಕಾಯತೋ ಚನ್ದನಗನ್ಧೋ ವಾಯತಿ, ಮುಖತೋ ¶ ಉಪ್ಪಲಗನ್ಧೋ, ಅಯಂ ನ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಹೋತೀತಿ, ಇತ್ಥಿಯಾ ಸರೀರೇ ಆರೂಳ್ಹೋ ಆಗನ್ತುಕೋ ಅನುಲಿಮ್ಪನಾದಿಗನ್ಧೋ ‘‘ಇತ್ಥಿಗನ್ಧೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಾರತ್ತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ರತ್ತೋ ಗಧಿತೋ ಮುಚ್ಛಿತೋ, ಇದಂ ಪನ ಪದಂ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ವಿವಿಧಂ ವಿನ್ದತೇ ದುಖನ್ತಿ ಇತ್ಥಿರೂಪಾದೀಸು ಸರಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ವಧಬನ್ಧನಾದಿವಸೇನ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಾದಿವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತಿ.

ಇತ್ಥಿಸೋತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನೀತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅನವಸೇಸಾನಿ ಪಞ್ಚ ತಣ್ಹಾಸೋತಾನಿ ಸನ್ದನ್ತಿ. ಪಞ್ಚಸೂತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸು ದ್ವಾರೇಸು. ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸೋತಾನಂ. ಆವರಣನ್ತಿ ಸಂವರಣಂ, ಯಥಾ ಅಸಂವರೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಂವರಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಯೋ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸೋ ವೀರಿಯವಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ರೂಪಾದಿಗೋಚರೇ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಅತ್ಥವಾ’’ತಿಆದಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸೋ ಅತ್ಥವಾ ಸೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ, ಸೋ ದಕ್ಖೋ ಸೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅತ್ಥವಾ, ಬುದ್ಧಿಮಾ, ಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋ, ಧಮ್ಮೇ ದಕ್ಖೋ, ಧಮ್ಮೇ ಛೇಕೋ, ಅನಲಸೋ ವಾ ವಿಚಕ್ಖಣೋ ಇತಿ ಕತ್ತಬ್ಬತಾಸು ಕುಸಲೋ ನಾಮ. ಕರೇಯ್ಯ ರಮಮಾನೋಪಿ, ಕಿಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ಗೇಹರತಿಯಾ ರಮಮಾನೋಪಿ ಧಮ್ಮತ್ಥಸಂಹಿತಂ ಧಮ್ಮತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅನಪೇತಮೇವ ತಂ ತಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ. ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಭೋಗಾನಂ ಉಪ್ಪಾದನಂ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪರಿಪಾಲನಂ, ಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ಕರೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ, ಅವಿರೋಧೇನ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ, ಅಬಾಧನೇನ, ತಿವಗ್ಗತ್ಥಂ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಯೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಅವಿರೋಧೇನ ತಿವಗ್ಗತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ವತ್ತತಿ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಮಹಾರಾಜಾದೀನಂ ವಿಯ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ. ನ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಥೋ ಸೀದತಿ ಸಞ್ಞುತ್ತನ್ತಿ ಯದಿ ಇಧಲೋಕೇ ಸುಪಸಂಹಿತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಂ. ವಜ್ಜೇ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿರತ್ಥಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥರಹಿತಂ ಅನತ್ಥುಪಸಂಹಿತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಚೇಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ ಪರಿಚ್ಚಜೇಯ್ಯ. ನ ತಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಚಾರಣಪಞ್ಞಾಸಮ್ಭವೇನ ವಿಚಕ್ಖಣೋ ಅನತ್ಥುಪಸಂಹಿತಂ, ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಮಯಾ ನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ ವಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ.

ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪನ ಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೇನ ಸಞ್ಞುತ್ತಂ, ಯಾ ಚ ಧಮ್ಮಗತಾ ರತಿ. ತಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಥಾತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪ್ಪಭೇದೇನ ಅತ್ಥೇನ ¶ ಹಿತೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ ತದುಭಯಹಿತಾವಹಂ, ಯಾ ಚ ಅಧಿಕುಸಲಧಮ್ಮಗತಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಹಿತಾ ರತಿ, ತದುಭಯಂ ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತೇಯ್ಯ. ‘‘ಸಬ್ಬಂ ರತಿಂ ಧಮ್ಮರತಿ ಜಿನಾತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೩೫೪) ವಚನತೋ ಸಾ ಹಿ ಏಕಂಸೇನ ಉತ್ತಮತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಪನತೋ ಉತ್ತಮಾ ರತಿ ನಾಮ.

ಯಂ ಪನ ಕಾಮರತಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿರತ್ಥಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸಾ ಅನತ್ಥುಪಸಂಹಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಚ್ಚಾವಚೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಉಚ್ಚಾವಚೇಹೀತಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಚೇವ ಖುದ್ದಕೇಹಿ ಚ. ಉಪಾಯೇಹೀತಿ ನಯೇಹಿ. ಪರೇಸಮಭಿಜಿಗೀಸತೀತಿ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಆಹರಿತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಪರೇ ವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಹಾಪೇತಿ, ಜಿನಾಪೇತಿ ಪರಂ ಹನ್ತ್ವಾ, ವಧಿತ್ವಾ ಅಥ ಸೋಚಯಿತ್ವಾ, ಆಲೋಪತಿ ಸಾಹಸಾ ಯೋ ಪರೇಸಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಮಹೇತು ಪರೇ ಹನನ್ತೋ, ಘಾತೇನ್ತೋ, ಸೋಚೇನ್ತೋ ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದಸನ್ಧಿರುಹನಪಸಯ್ಹಾವಹಾರಾದೀಹಿ ನಾನುಪಾಯೇಹಿ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಹರಿತುಂ ವಾಯಮನ್ತೋ ಸಾಹಸಾಕಾರಂ ಕರೋತಿ, ಆಲೋಪತಿ, ಜಿಗೀಸತಿ ಸಾಪತೇಯ್ಯವಸೇನ ಪರೇ ಹಾಪೇತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕಾಮರತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಅನತ್ಥುಪಸಂಹಿತಂ ಏಕನ್ತನಿಹೀನನ್ತಿ. ಏತೇನ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಧಮ್ಮಗತಾಯ ರತಿಯಾ ಏಕಂಸತೋ ಉತ್ತಮಭಾವಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯಂ ‘‘ತೇಸಮಾವರಣಂ ಕಾತುಂ ಯೋ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಆವರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಉಪಾಯೇನ ಸಹ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ತಚ್ಛನ್ತೋ ಆಣಿಯಾ ಆಣಿಂ ¶ , ನಿಹನ್ತಿ ಬಲವಾ ಯಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಯಥಾ ಬಲವಾ ಕಾಯಬಲೇನ, ಞಾಣಬಲೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಚ್ಛಕೋ ರುಕ್ಖದಣ್ಡಗತಂ ಆಣಿಂ ನೀಹರಿತುಕಾಮೋ ತತೋ ಬಲವತಿಂ ಆಣಿಂ ಕೋಟೇನ್ತೋ ತತೋ ನೀಹರತಿ, ತಥಾ ಕುಸಲೋ ಭಿಕ್ಖು ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಬಲೇನ ನಿಹನ್ತುಕಾಮೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಏವ ನಿಹನ್ತಿ.

ಕತಮೇಹಿ ಪನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಸದ್ಧಂ, ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ ಸಮಾಧಿಂ, ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ ಸತಿಂ, ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ ಪಞ್ಞನ್ತಿ ಇಮಾನಿಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇನ್ತೋ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಏತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅನುನಯಪಟಿಘಾದಿಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದ್ವಾರಭಾವವಿಹನೇನ ಹನ್ತ್ವಾ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ತದುಪನಿಸ್ಸಯೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ತತೋ ಏವ ಅನೀಘೋ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಯಾತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ.

ಸೋ ಅತ್ಥವಾತಿ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಉತ್ತಮತ್ಥೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅತ್ಥವಾ, ತಂ ಸಮ್ಪಾಪಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ. ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅನವಸೇಸೇನ ವಿಧಿನಾ ಅನವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಾಕ್ಯಭೂತಂ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ತತೋ ಏವ ಸೋ ನರೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಞ್ಚ ಏಧತಿ, ಬ್ರೂಹೇತಿ, ವಡ್ಢೇತೀತಿ.

ಏವಂ ¶ ಥೇರೇನ ಅತ್ತನೋ ಚಿನ್ತಿತಾಕಾರವಿಭಾವನಾವಸೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಇದಮೇವ ಚಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪಾರಾಪರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ತೇಲಕಾನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಚಿರರತ್ತಂ ವತಾತಾಪೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ತೇಲಕಾನಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸತ್ಥು ಅಭಿಜಾತಿತೋ ಪುರೇತರಂಯೇವ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತೇಲಕಾನೀತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಕಾಮೇ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯೋ ‘‘ಕೋ ಸೋ ಪಾರಙ್ಗತೋ ಲೋಕೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಮೋಕ್ಖಪರಿಯೇಸನಂ ¶ ಚರಮಾನೋ ತೇ ತೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ತೇ ನ ಸಮ್ಪಾಯನ್ತಿ. ಸೋ ತೇನ ಅನಾರಾಧಿತಚಿತ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಿ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಲೋಕಹಿತಂ ಕರೋನ್ತೇ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತದನುಸಾರೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ –

೭೪೭.

‘‘ಚಿರರತ್ತಂ ವತಾತಾಪೀ, ಧಮ್ಮಂ ಅನುವಿಚಿನ್ತಯಂ;

ಸಮಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಾಲತ್ಥಂ, ಪುಚ್ಛಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ.

೭೪೮.

‘‘ಕೋ ಸೋ ಪಾರಙ್ಗತೋ ಲೋಕೇ, ಕೋ ಪತ್ತೋ ಅಮತೋಗಧಂ;

ಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಮಿ, ಪರಮತ್ಥವಿಜಾನನಂ.

೭೪೯.

‘‘ಅನ್ತೋವಙ್ಕಗತೋ ಆಸಿ, ಮಚ್ಛೋವ ಘಸಮಾಮಿಸಂ;

ಬದ್ಧೋ ಮಹಿನ್ದಪಾಸೇನ, ವೇಪಚಿತ್ಯಸುರೋ ಯಥಾ.

೭೫೦.

‘‘ಅಞ್ಛಾಮಿ ನಂ ನ ಮುಞ್ಚಾಮಿ, ಅಸ್ಮಾ ಸೋಕಪರಿದ್ದವಾ;

ಕೋ ಮೇ ಬನ್ಧಂ ಮುಞ್ಚಂ ಲೋಕೇ, ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ವೇದಯಿಸ್ಸತಿ.

೭೫೧.

‘‘ಸಮಣಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ಕಂ, ಆದಿಸನ್ತಂ ಪಭಙ್ಗುನಂ;

ಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಮಿ, ಜರಾಮಚ್ಚುಪವಾಹನಂ.

೭೫೨.

‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಕಙ್ಖಾಗನ್ಥಿತಂ, ಸಾರಮ್ಭಬಲಸಞ್ಞುತಂ;

ಕೋಧಪ್ಪತ್ತಮನತ್ಥದ್ಧಂ, ಅಭಿಜಪ್ಪಪ್ಪದಾರಣಂ.

೭೫೩.

‘‘ತಣ್ಹಾಧನುಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ದ್ವೇ ಚ ಪನ್ನರಸಾಯುತಂ;

ಪಸ್ಸ ಓರಸಿಕಂ ಬಾಳ್ಹಂ, ಭೇತ್ವಾನ ಯದಿ ತಿಟ್ಠತಿ.

೭೫೪.

‘‘ಅನುದಿಟ್ಠೀನಂ ¶ ಅಪ್ಪಹಾನಂ, ಸಙ್ಕಪ್ಪಪರತೇಜಿತಂ;

ತೇನ ವಿದ್ಧೋ ಪವೇಧಾಮಿ, ಪತ್ತಂವ ಮಾಲುತೇರಿತಂ.

೭೫೫.

‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಮೇ ಸಮುಟ್ಠಾಯ, ಖಿಪ್ಪಂ ಪಚ್ಚತಿ ಮಾಮಕಂ;

ಛಫಸ್ಸಾಯತನೀ ಕಾಯೋ, ಯತ್ಥ ಸರತಿ ಸಬ್ಬದಾ.

೭೫೬.

‘‘ತಂ ¶ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ ತೇಕಿಚ್ಛಂ, ಯೋ ಮೇತಂ ಸಲ್ಲಮುದ್ಧರೇ;

ನಾನಾರಜ್ಜೇನ ಸತ್ಥೇನ, ನಾಞ್ಞೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಿತಂ.

೭೫೭.

‘‘ಕೋ ಮೇ ಅಸತ್ಥೋ ಅವಣೋ, ಸಲ್ಲಮಬ್ಭನ್ತರಪಸ್ಸಯಂ;

ಅಹಿಂಸಂ ಸಬ್ಬಗತ್ತಾನಿ, ಸಲ್ಲಂ ಮೇ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತಿ.

೭೫೮.

‘‘ಧಮ್ಮಪ್ಪತಿ ¶ ಹಿ ಸೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ವಿಸದೋಸಪ್ಪವಾಹಕೋ;

ಗಮ್ಭೀರೇ ಪತಿತಸ್ಸ ಮೇ, ಥಲಂ ಪಾಣಿಞ್ಚ ದಸ್ಸಯೇ.

೭೫೯.

‘‘ರಹದೇಹಮಸ್ಮಿ ಓಗಾಳ್ಹೋ, ಅಹಾರಿಯರಜಮತ್ತಿಕೇ;

ಮಾಯಾಉಸೂಯಸಾರಮ್ಭ, ಥಿನಮಿದ್ಧಮಪತ್ಥಟೇ.

೭೬೦.

‘‘ಉದ್ಧಚ್ಚಮೇಘಥನಿತಂ, ಸಂಯೋಜನವಲಾಹಕಂ;

ವಾಹಾ ವಹನ್ತಿ ಕುದ್ದಿಟ್ಠಿಂ, ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ರಾಗನಿಸ್ಸಿತಾ.

೭೬೧.

‘‘ಸವನ್ತಿ ಸಬ್ಬಧಿ ಸೋತಾ, ಲತಾ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜ ತಿಟ್ಠತಿ;

ತೇ ಸೋತೇ ಕೋ ನಿವಾರೇಯ್ಯ, ತಂ ಲತಂ ಕೋ ಹಿ ಛೇಚ್ಛತಿ.

೭೬೨.

‘‘ವೇಲಂ ಕರೋಥ ಭದ್ದನ್ತೇ, ಸೋತಾನಂ ಸನ್ನಿವಾರಣಂ;

ಮಾ ತೇ ಮನೋಮಯೋ ಸೋತಾ, ರುಕ್ಖಂವ ಸಹಸಾ ಲುವೇ.

೭೬೩.

‘‘ಏವಂ ಮೇ ಭಯಜಾತಸ್ಸ, ಅಪಾರಾ ಪಾರಮೇಸತೋ;

ತಾಣೋ ಪಞ್ಞಾವುಧೋ ಸತ್ಥಾ, ಇಸಿಸಙ್ಘನಿಸೇವಿತೋ.

೭೬೪.

‘‘ಸೋಪಾನಂ ಸುಗತಂ ಸುದ್ಧಂ, ಧಮ್ಮಸಾರಮಯಂ ದಳ್ಹಂ;

ಪಾದಾಸಿ ವುಯ್ಹಮಾನಸ್ಸ, ಮಾ ಭಾಯೀತಿ ಚ ಮಬ್ರವಿ.

೭೬೫.

‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನಪಾಸಾದಂ, ಆರುಯ್ಹ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿಸಂ;

ಯಂ ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಮಞ್ಞಿಸ್ಸಂ, ಸಕ್ಕಾಯಾಭಿರತಂ ಪಜಂ.

೭೬೬.

‘‘ಯದಾ ಚ ಮಗ್ಗಮದ್ದಕ್ಖಿಂ, ನಾವಾಯ ಅಭಿರೂಹನಂ;

ಅನಧಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತಾನಂ, ತಿತ್ಥಮದ್ದಕ್ಖಿಮುತ್ತಮಂ.

೭೬೭.

‘‘ಸಲ್ಲಂ ಅತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಭವನೇತ್ತಿಪ್ಪಭಾವಿತಂ;

ಏತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಾಯ, ದೇಸೇಸಿ ಮಗ್ಗಮುತ್ತಮಂ.

೭೬೮.

‘‘ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತಂ ¶ , ಚಿರರತ್ತಮಧಿಟ್ಠಿತಂ;

ಬುದ್ಧೋ ಮೇಪಾನುದೀ ಗನ್ಥಂ, ವಿಸದೋಸಪ್ಪವಾಹನೋ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ¶ ಚಿರರತ್ತಂ ವತಾತಿ ಚಿರಕಾಲಂ ವತ. ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯವಾ ವಿಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಪರಿಯೇಸನೇ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ. ಧಮ್ಮಂ ಅನುವಿಚಿನ್ತಯನ್ತಿ ‘‘ಕೀದಿಸೋ ನು ಖೋ ವಿಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮೋ, ಕಥಂ ವಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಅನುವಿಚಿನನ್ತೋ ಗವೇಸನ್ತೋ. ಸಮಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಾಲತ್ಥಂ, ಪುಚ್ಛಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇತಿ ತೇ ತೇ ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ವಿಮುತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಕತಿಯಾ ಅನುಪಸನ್ತಸಭಾವಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಂ ವೂಪಸಮಭೂತಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖವಿಸ್ಸರಣಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಂ ನಾಲತ್ಥಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕೋ ¶ ಸೋ ಪಾರಙ್ಗತೋತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಿತಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಕೋ ಸೋ ಪಾರಙ್ಗತೋ ಲೋಕೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ತಿತ್ಥಕಾರಪಟಿಞ್ಞೇಸು ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಕೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಪಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉಪಗತೋ. ಕೋ ಪತ್ತೋ ಅಮತೋಗಧನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪತಿಟ್ಠಂ ವಿಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಕೋ ಪತ್ತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀತಿ ಕಸ್ಸ ಸಮಣಸ್ಸ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ ಓವಾದಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಮಿ. ಪರಮತ್ಥವಿಜಾನನನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಸ್ಸ ವಿಜಾನನಂ, ಅವಿಪರೀತಪ್ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿಯೋ ಪವೇದೇನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನ್ತೋವಙ್ಕಗತೋ ಆಸೀತಿ ವಙ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಮನೋವಙ್ಕಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ, ಅನ್ತೋತಿ ಪನ ಹದಯವಙ್ಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ, ಹದಯಬ್ಭನ್ತರಗತಕಿಲೇಸವಙ್ಕೋ ವಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಚ್ಛೋವ ಘಸಮಾಮಿಸನ್ತಿ ಆಮಿಸಂ ಘಸನ್ತೋ ಖಾದನ್ತೋ ಮಚ್ಛೋ ವಿಯ, ಗಿಲಬಳಿಸೋ ಮಚ್ಛೋ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬದ್ಧೋ ಮಹಿನ್ದಪಾಸೇನ, ವೇಪಚಿತ್ಯಸುರೋ ಯಥಾತಿ ಮಹಿನ್ದಸ್ಸ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಪಾಸೇನ ಬದ್ಧೋ ಯಥಾ ವೇಪಚಿತ್ತಿ ಅಸುರಿನ್ದೋ ಅಸೇರಿವಿಹಾರೀ ಮಹಾದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತೋ, ಏವಮಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸಪಾಸೇನ ಬದ್ಧೋ ಆಸಿಂ, ಅಸೇರಿವಿಹಾರೀ ಮಹಾದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಞ್ಛಾಮೀತಿ ಆಕಡ್ಢಾಮಿ. ನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಪಾಸಂ. ನ ಮುಞ್ಚಾಮೀತಿ ನ ಮೋಚೇಮಿ. ಅಸ್ಮಾ ಸೋಕಪರಿದ್ದವಾತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಸೋಕಪರಿದೇವವಟ್ಟತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾಪಾಸೇನ ಬದ್ಧೋ ಮಿಗೋ ಸೂಕರೋ ವಾ ಮೋಚನುಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪರಿಪ್ಫನ್ದಮಾನೋ ತಂ ಆವಿಞ್ಛನ್ತೋ ಬನ್ಧನಂ ದಳ್ಹಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ¶ ಕಿಲೇಸಪಾಸೇನ ಪಟಿಮುಕ್ಕೋ ಮೋಚನುಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಪ್ಫನ್ದಮಾನೋ ತಂ ನ ಮೋಚೇಸಿಂ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ತಂ ದಳ್ಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸೋಕಾದಿನಾ ಪರಂ ಕಿಲೇಸಂ ಏವ ಪಾಪುಣಿನ್ತಿ. ಕೋ ಮೇ ಬನ್ಧಂ ಮುಞ್ಚಂ ಲೋಕೇ, ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ವೇದಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಏತಂ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನೇನ ಬನ್ಧಂ ಮುಞ್ಚನ್ತೋ ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ವಿಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಕೋ ಮೇ ವೇದಯಿಸ್ಸತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಬನ್ಧಮುಞ್ಚ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ಬನ್ಧಾ, ಬನ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಮೋಚಕಂ ಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ.

ಆದಿಸನ್ತನ್ತಿ ದೇಸೇನ್ತಂ. ಪಭಙ್ಗುನನ್ತಿ ಪಭಞ್ಜನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸನಂ ¶ , ಪಭಙ್ಗುನಂ ವಾ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಆದಿಸನ್ತಂ ಕಥೇನ್ತಂ ಜರಾಯ ಮಚ್ಚುನೋ ಚ ಪವಾಹನಂ ಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಮಿ. ‘‘ಪಟಿಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಕಙ್ಖಾಗನ್ಥಿತನ್ತಿ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦) ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಆಸಪ್ಪನಪರಿಸಪ್ಪನಾಕಾರವುತ್ತಿಯಾ ಕಙ್ಖಾಯ ಚ ಗನ್ಥಿತಂ. ಸಾರಮ್ಭಬಲಸಞ್ಞುತನ್ತಿ ಕರಣುತ್ತರಿಯಕರಣಲಕ್ಖಣೇನ ಬಲಪ್ಪತ್ತೇನ ಸಾರಮ್ಭೇನ ಯುತ್ತಂ. ಕೋಧಪ್ಪತ್ತಮನತ್ಥದ್ಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕೋಧೇನ ಯುತ್ತಮನಸಾ ¶ ಥದ್ಧಭಾವಂ ಗತಂ ಅಭಿಜಪ್ಪಪ್ಪದಾರಣಂ. ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭಾದಿವಸೇನ ಹಿ ತಣ್ಹಾ ಸತ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಪದಾಲೇನ್ತೀ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ. ದೂರೇ ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಜ್ಝನುಪಾಯತಾಯ ತಣ್ಹಾವ ಧನು ಸಮುಪತಿಟ್ಠತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ತಣ್ಹಾಧನುಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ದಿಟ್ಠಿಸಲ್ಲಂ. ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ, ದಸವತ್ಥುಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ತಿಂಸಪ್ಪಭೇದಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇ ಚ ಪನ್ನರಸಾಯುತ’’ನ್ತಿ, ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪನ್ನರಸಭೇದವನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಸ್ಸ ಓರಸಿಕಂ ಬಾಳ್ಹಂ, ಭೇತ್ವಾನ ಯದಿ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯಂ ಉರಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯತಾಯ ಓರಸಿಕಂ ಬಾಳ್ಹಂ ಬಲವತರಂ ಭೇತ್ವಾನ ಹದಯಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಹದಯೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಂ ಪಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಆಲಪತಿ.

ಅನುದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಅನುದಿಟ್ಠಿಭೂತಾನಂ ಸೇಸದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಪ್ಪಹಾನಕಾರಣಂ. ಯಾವ ಹಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ಸನ್ತಾನತೋ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಅಪ್ಪಹಾನಮೇವಾತಿ. ಸಙ್ಕಪ್ಪಪರತೇಜಿತನ್ತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇನ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇನ ಪರೇ ಪರಜನೇ ನಿಸ್ಸಯಲಕ್ಖಣಂ ಪತಿಪತಿತೇ ತೇಜಿತಂ ಉಸ್ಸಾಹಿತಂ. ತೇನ ವಿದ್ಧೋ ಪವೇಧಾಮೀತಿ ತೇನ ದಿಟ್ಠಿಸಲ್ಲೇನ ಯಥಾ ಹದಯಂ ಆಹಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ವಿದ್ಧೋ ಪವೇಧಾಮಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾಮಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಾದಿವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿವಟ್ಟಾಮಿ. ಪತ್ತಂವ ¶ ಮಾಲುತೇರಿತನ್ತಿ ಮಾಲುತೇನ ವಾಯುನಾ ಏರಿತಂ ವಣ್ಟತೋ ಮುತ್ತಂ ದುಮಪತ್ತಂ ವಿಯ.

ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಮೇ ಸಮುಟ್ಠಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಸಲ್ಲಂ ನಾಮ ಬಾಹಿರತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನಿಮ್ಮಥೇತ್ವಾ ಬಾಧತಿ, ನ ಏವಮಿದಂ. ಇದಂ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಮೇ ಮಮ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಸೋ ಅತ್ತಭಾವಸಞ್ಞಿತೋ ಛಫಸ್ಸಾಯತನಕಾಯೋ ಯಥಾ ಖಿಪ್ಪಂ ಸೀಘಂ ಪಚ್ಚತಿ, ಡಯ್ಹತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಸನಿಸ್ಸಯಡಾಹಕೋ ತಂಯೇವ ಮಾಮಕಂ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಡಹನ್ತೋ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತತ್ಥೇವ ಸರತಿ ಪವತ್ತತಿ.

ತಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ ತೇಕಿಚ್ಛನ್ತಿ ತಾದಿಸಾಯ ತಿಕಿಚ್ಛಾಯ ನಿಯುತ್ತತಾಯ ತೇಕಿಚ್ಛಂ ¶ ಸಲ್ಲಕತ್ತಂ ಭಿಸಕ್ಕಂ ತಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ. ಯೋ ಮೇತಂ ಸಲ್ಲಮುದ್ಧರೇತಿ ಯೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಏತಂ ದಿಟ್ಠಿಸಲ್ಲಂ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲಞ್ಚ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ, ಉದ್ಧರನ್ತೋ ಚ ನಾನಾರಜ್ಜೇನ ರಜ್ಜುಸದಿಸಸಙ್ಖಾತಾಯ ಏಸನಿಸಲಾಕಾಯ ಪವೇಸೇತ್ವಾನ ಸತ್ಥೇನ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ನಾಞ್ಞೇನ ಮನ್ತಾಗದಪ್ಪಯೋಗೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಿತಂ ಸಲ್ಲಂ ತಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಿತನ್ತಿ, ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ. ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಸತ್ಥೋತಿ ಸತ್ಥರಹಿತೋ. ಅವಣೋತಿ ವಣೇನ ವಿನಾ. ಅಬ್ಭನ್ತರಪಸ್ಸಯನ್ತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಸಙ್ಖಾತಂ ಹದಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಠಿತಂ. ಅಹಿಂಸನ್ತಿ ಅಪೀಳೇನ್ತೋ. ‘‘ಅಹಿಂಸಾ’’ತಿ ಚ ಪಾಠೋ, ಅಹಿಂಸಾಯ ಅಪೀಳನೇನಾತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಕೋ ನು ಖೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಸತ್ಥಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಣಞ್ಚ ಅಕರೋನ್ತೋ ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಗತ್ತಾನಿ ಅಬಾಧೇನ್ತೋ ಮಮ ಹದಯಬ್ಭನ್ತರಗತಂ ಪೀಳಾಜನನತೋ ಅನ್ತೋ ತುದನತೋ ಅನ್ತೋ ರುದ್ಧನತೋ ಚ ಪರಮತ್ಥೇನೇವ ಸಲ್ಲಭೂತಂ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲಂ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಏವಂ ದಸಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನಾ ಚಿನ್ತಿತಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನಪಿ ತಂ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಪ್ಪತಿ ಹಿ ಸೋ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಪ್ಪತೀತಿ ಧಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ಧಮ್ಮಹೇತು. ಹೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಸೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉತ್ತಮೋ. ವಿಸದೋಸಪ್ಪವಾಹಕೋತಿ ಯೋ ಮಯ್ಹಂ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪವಾಹಕೋ ಉಚ್ಛಿನ್ನಕೋ. ಗಮ್ಭೀರೇ ಪತಿತಸ್ಸ ಮೇ, ಥಲಂ ಪಾಣಿಞ್ಚ ದಸ್ಸಯೇತಿ ಕೋ ನು ಖೋ ಅತಿಗಮ್ಭೀರೇ ಸಂಸಾರಮಹೋಘೇ ಪತಿತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ‘‘ಮಾ ಭಾಯೀ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾಸೇನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಥಲಂ ತಂಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಹತ್ಥಞ್ಚ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ.

ರಹದೇಹಮಸ್ಮಿ ¶ ಓಗಾಳ್ಹೋತಿ ಮಹತಿ ಸಂಸಾರರಹದೇ ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸಸೀಸಂ ನಿಮುಜ್ಜನವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣೋ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ. ಅಹಾರಿಯರಜಮತ್ತಿಕೇತಿ ಅಪನೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ರಾಗಾದಿರಜೋ ಮತ್ತಿಕಾ ಕದ್ದಮೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಹಾರಿಯರಜಮತ್ತಿಕೋ, ರಹದೋ. ತಸ್ಮಿಂ ರಹದಸ್ಮಿಂ. ‘‘ಅಹಾರಿಯರಜಮನ್ತಿಕೇ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಅನ್ತಿಕೇ ಠಿತರಾಗಾದೀಸು ದುನ್ನೀಹರಣೀಯರಾಗಾದಿರಜೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ತದೋಸಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಮಾಯಾ, ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಅಸಹನಲಕ್ಖಣಾ ಉಸೂಯಾ, ಕರಣುತ್ತರಿಯಕರಣಲಕ್ಖಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ, ಚಿತ್ತಾಲಸಿಯಲಕ್ಖಣಂ ಥಿನಂ, ಕಾಯಾಲಸಿಯಲಕ್ಖಣಂ ಮಿದ್ಧನ್ತಿ ಇಮೇ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಪತ್ಥಟಾ ಯಂ ರಹದಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಾಯಾಉಸೂಯಸಾರಮ್ಭಥಿನಮಿದ್ಧಮಪತ್ಥಟೇ, ಮಕಾರೋ ಚೇತ್ಥ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ ವುತ್ತೋ. ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ ಪತ್ಥಟೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉದ್ಧಚ್ಚಮೇಘಥನಿತಂ, ಸಂಯೋಜನವಲಾಹಕನ್ತಿ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಭನ್ತಸಭಾವಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಮೇಘಥನಿತಂ ಮೇಘಗಜ್ಜಿತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಮೇಘಥನಿತಾ. ದಸವಿಧಾ ಸಂಯೋಜನಾ ¶ ಏವ ವಲಾಹಕಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಂಯೋಜನವಲಾಹಕಾ. ವಾಹಾ ಮಹಾಉದಕವಾಹಸದಿಸಾ ರಾಗನಿಸ್ಸಿತಾ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಅಸುಭಾದೀಸು ಠಿತಾ ಕುದ್ದಿಟ್ಠಿಂ ಮಂ ವಹನ್ತಿ ಅಪಾಯಸಮುದ್ದಮೇವ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸವನ್ತಿ ಸಬ್ಬಧಿ ಸೋತಾತಿ ತಣ್ಹಾಸೋತೋ, ದಿಟ್ಠಿಸೋತೋ, ಮಾನಸೋತೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಸೋತೋ, ಕಿಲೇಸಸೋತೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚಪಿಸೋತಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀನಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸವನತೋ ‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾ…ಪೇ… ಧಮ್ಮತಣ್ಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೨೦೪, ೨೩೨) ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ವಾ ಸವನತೋ ಸಬ್ಬಧಿ ಸವನ್ತಿ. ಲತಾತಿ ಪಲಿವೇಠನಟ್ಠೇನ ಸಂಸಿಬ್ಬನಟ್ಠೇನ ಲತಾ ವಿಯಾತಿ ಲತಾ, ತಣ್ಹಾ. ಉಬ್ಭಿಜ್ಜ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಛಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ. ತೇ ಸೋತೇತಿ ತಣ್ಹಾದಿಕೇ ¶ ಸೋತೇ ಮಮ ಸನ್ತಾನೇ ಸನ್ದನ್ತೇ ಮಗ್ಗಸೇತುಬನ್ಧನೇನ ಕೋ ಪುರಿಸವಿಸೇಸೋ ನಿವಾರೇಯ್ಯ, ತಂ ಲತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಲತಂ, ಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಕೋ ಛೇಚ್ಛತಿ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸತಿ.

ವೇಲಂ ಕರೋಥಾತಿ ತೇಸಂ ಸೋತಾನಂ ವೇಲಂ ಸೇತುಂ ಕರೋಥ ಸನ್ನಿವಾರಣಂ. ಭದ್ದನ್ತೇತಿ ಆಲಪನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಮಾ ತೇ ಮನೋಮಯೋ ಸೋತೋತಿ ಉದಕಸೋತೋ ಓಳಾರಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಬಾಲಮಹಾಜನೇನಪಿ ಸೇತುಂ ¶ ಕತ್ವಾ ನಿವಾರಣಂ ಸಕ್ಕಾ. ಅಯಂ ಪನ ಮನೋಮಯೋ ಸೋತೋ ಸುಖುಮೋ ದುನ್ನಿವಾರಣೋ. ಸೋ ಯಥಾ ಉದಕಸೋತೋ ವಡ್ಢನ್ತೋ ಕೂಲೇ ಠಿತಂ ರುಕ್ಖಂ ಪಾತೇತ್ವಾವ ನಾಸೇತಿ, ಏವಂ ತುಮ್ಹೇ ಅಪಾಯತೀರೇ ಠಿತೇ ತತ್ಥ ಸಹಸಾ ಪಾತೇತ್ವಾ ಅಪಾಯಸಮುದ್ದಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಮಾ ಲುವೇ ಮಾ ವಿನಾಸೇಯ್ಯ ಮಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಪುರಿಮತ್ತಭಾವೇ ಪರಿಮದ್ದಿತಸಙ್ಖಾರತ್ತಾ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಯಥಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿಕೇ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿ, ತಮಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಕಿಂಕುಸಲಗವೇಸೀ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ ಯಂ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಭಯಜಾತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಭಯಜಾತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಂಸಾರೇ ಜಾತಭಯಸ್ಸ ಅಪಾರಾ ಓರಿಮತೀರತೋ ಸಪ್ಪಟಿಭಯತೋ ಸಂಸಾರವಟ್ಟತೋ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏಸತೋ ಗವೇಸತೋ, ತಾಣೋ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ತಾಣಭೂತೋ ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದನೀ ಪಞ್ಞಾ ಆವುಧೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾವುಧೋ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಅನುಸಾಸನತೋ ಸತ್ಥಾ, ಇಸಿಸಙ್ಘೇನ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾದಿಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೇನ ನಿಸೇವಿತೋ ಪಯಿರುಪಾಸಿತೋ ಇಸಿಸಙ್ಘನಿಸೇವಿತೋ, ಸೋಪಾನನ್ತಿ ದೇಸನಾಞಾಣೇನ ಸುಟ್ಠು ಕತತ್ತಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ ಸುಕತಂ, ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿರಹಿತತೋ ಸುದ್ಧಂ, ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದಿಸಾರಭೂತಂ ಧಮ್ಮಸಾರಮಯಂ ¶ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಚಲನೀಯತೋ ದಳ್ಹಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತಂ ಸೋಪಾನಂ ಮಹೋಘೇನ ವುಯ್ಹಮಾನಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ಥಾ ಪಾದಾಸಿ, ದದನ್ತೋ ಚ ‘‘ಇಮಿನಾ ತೇ ಸೋತ್ಥಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಮಸ್ಸಾಸೇನ್ತೋ ಮಾ ಭಾಯೀತಿ ಚ ಅಬ್ರವಿ, ಕಥೇಸಿ.

ಸತಿಪಟ್ಠಾನಪಾಸಾದನ್ತಿ ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸೋಪಾನೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿನಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಚತುಬ್ಬಿಧಸಾಮಞ್ಞಫಲವಿಸೇಸೇನ ಚತುಭೂಮಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಪಾಸಾದಂ ಆರುಹಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿಸಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಪತಿಅವೇಕ್ಖಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂ. ಯಂ ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಮಞ್ಞಿಸ್ಸಂ, ಸಕ್ಕಾಯಾಭಿರತಂ ಪಜನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚೋ ಯಂ ಸಕ್ಕಾಯೇ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಅಭಿರತಂ ಪಜಂ ತಿತ್ಥಿಯಜನಂ ತೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಪುಬ್ಬೇ ಸಾರತೋ ಅಮಞ್ಞಿಸ್ಸಂ. ಯದಾ ಚ ಮಗ್ಗಮದ್ದಕ್ಖಿಂ, ನಾವಾಯ ಅಭಿರೂಹನನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗನಾವಾಯ ಅಭಿರುಹನೂಪಾಯಭೂತಂ ಯದಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಂ ಯಾಥಾವತೋ ಅದ್ದಕ್ಖಿಂ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ತಿತ್ಥಿಯಜನಂ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಅನಧಿಟ್ಠಾಯ ಚಿತ್ತೇ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತಿತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಮತಮಹಾಪಾರಸ್ಸ ¶ ¶ ತಿತ್ಥಭೂತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗದಸ್ಸನಂ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ ಅದ್ದಕ್ಖಿಂ, ಯಾಥಾವತೋ ಅಪಸ್ಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಅನುತ್ತರಂ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ದೇಸಕಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ‘‘ಸಲ್ಲಂ ಅತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಲ್ಲನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾದಿಕಿಲೇಸಸಲ್ಲಂ. ಅತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ಮಾನಟ್ಠಾನತಾಯ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸಮ್ಭೂತಂ. ಭವನೇತ್ತಿಪ್ಪಭಾವಿತನ್ತಿ ಭವತಣ್ಹಾಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಭವತಣ್ಹಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ. ಸಾ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವೋ. ಏತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಾಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ. ದೇಸೇಸಿ ಮಗ್ಗಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ, ತದುಪಾಯಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಂ ಕಥೇಸಿ.

ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತನ್ತಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಚಿರಕಾಲಂ ಸನ್ತಾನೇ ಅನು ಅನು ಸಯಿತಂ ಕಾರಣಲಾಭೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಭಾವೇನ ಥಾಮಗತಂ, ತತೋ ಚ ಚಿರರತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾರುಯ್ಹ ಠಿತಂ. ಗನ್ಥನ್ತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಾದಿಂ ಮಮ ಸನ್ತಾನೇ ಗನ್ಥಭೂತಂ ಕಿಲೇಸವಿಸದೋಸಂ ಪವಾಹನೋ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾನುಭಾವೇನ ಅಪಾನುದೀ ಪರಿಜಹಾಪೇಸಿ, ಗನ್ಥೇಸು ಹಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಹೀನೇಸು ಅಪ್ಪಹೀನೋ ನಾಮ ಕಿಲೇಸೋ ನತ್ಥೀತಿ.

ತೇಲಕಾನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಸ್ಸ ¶ ಚಿತ್ತಕತನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ. ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಘರಾವಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ರತನಕೋಟ್ಠಾಗಾರಕಮ್ಮಿಕೇನ ದಸ್ಸಿತಂ ಅಪರಿಮಾಣಂ ಕುಲವಂಸಾನುಗತಂ ಧನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಏತ್ತಕಂ ಧನರಾಸಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಪಿತುಅಯ್ಯಕಪಯ್ಯಕಾದಯೋ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು, ಮಯಾ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕಪಣದ್ಧಿಕಾದೀನಂ ಮಹಾದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಾಭಿಂ ಏಕಂ ತಾಪಸಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ತೇನ ದೇವಲೋಕಾಧಿಪಚ್ಚೇ ನಿಯೋಜಿತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ¶ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಭಿನ್ನಂ ರಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಏಕಪುತ್ತಕೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ತೇನ ¶ ಚ ಸಮಯೇನ ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಮಹಾನಗರಸಙ್ಖಾತಂ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಂ ಸಮ್ಪಾಪೇಸಿ. ಅಥ ಸೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ನಿಸೀದಿ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಸತ್ಥಾ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸೋ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ತದತ್ಥಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಪರಿವುತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಮಹತಾ ಸಕ್ಕಾರೇನ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಣಿಧಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಇಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮಸ್ಸ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ದ್ವೇನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸತ್ಥು ವೇಮಾತಿಕಭಾತಿಕೇಸು ತೀಸು ರಾಜಪುತ್ತೇಸು ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇಸು ತೇಸಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಕಾಸಿ.

ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ತಂ ತಂ ಬಹುಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕುರುರಟ್ಠೇ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿಕನಿಗಮೇ ರಟ್ಠಪಾಲಸೇಟ್ಠಿನೋ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಭಿನ್ನಂ ರಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ರಟ್ಠಪಾಲೋತಿ ¶ ವಂಸಾನುಗತಮೇವ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಮಹತಾ ಪರಿವಾರೇನ ವಡ್ಢನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಯೋಬ್ಬನಪತ್ತೋ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಪತಿರೂಪೇನ ದಾರೇನ ಸಂಯೋಜಿತೋ ಮಹನ್ತೇ ಚ ಯಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತೋ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಕುರುರಟ್ಠೇ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿಕಂ ಅನುಪಾಪುಣಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಟ್ಠಪಾಲೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಭತ್ತಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಆಣತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೯೭-೧೧೧) –

‘‘ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ¶ ಭಗವತೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ವರನಾಗೋ ಮಯಾ ದಿನ್ನೋ, ಈಸಾದನ್ತೋ ಉರೂಳ್ಹವಾ.

‘‘ಸೇತಚ್ಛತ್ತೋ ಪಸೋಭಿತೋ, ಸಕಪ್ಪನೋ ಸಹತ್ಥಿಪೋ;

ಅಗ್ಘಾಪೇತ್ವಾನ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಅಕಾರಯಿಂ.

‘‘ಚತುಪಞ್ಞಾಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪಾಸಾದೇ ಕಾರಯಿಂ ಅಹಂ;

ಮಹೋಘದಾನಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ನಿಯ್ಯಾದೇಸಿಂ ಮಹೇಸಿನೋ.

‘‘ಅನುಮೋದಿ ¶ ಮಹಾವೀರೋ, ಸಯಮ್ಭೂ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ;

ಸಬ್ಬೇ ಜನೇ ಹಾಸಯನ್ತೋ, ದೇಸೇಸಿ ಅಮತಂ ಪದಂ.

‘‘ತಂ ಮೇ ಬುದ್ಧೋ ವಿಯಾಕಾಸಿ, ಜಲಜುತ್ತರನಾಮಕೋ;

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಥ.

‘‘ಚತುಪಞ್ಞಾಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪಾಸಾದೇ ಕಾರಯೀ ಅಯಂ;

ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿಪಾಕಂ, ಸುಣೋಥ ಮಮ ಭಾಸತೋ.

‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಕೂಟಾಗಾರಾ ಭವಿಸ್ಸರೇ;

ಬ್ಯಮ್ಹುತ್ತಮಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಸೋಣ್ಣಮಯಾ ಚ ತೇ.

‘‘ಪಞ್ಞಾಸಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ;

ಅಟ್ಠಪಞ್ಞಾಸಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ;

ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಅಡ್ಢೇ ಕುಲೇ ಮಹಾಭೋಗೇ, ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ ತಾವದೇ.

‘‘ಸೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ, ಸುಕ್ಕಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ರಟ್ಠಪಾಲೋತಿ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ.

‘‘ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತೋ ಸೋ, ಉಪಸನ್ತೋ ನಿರೂಪಧಿ;

ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿನಾಸವೋ.

‘‘ಉಟ್ಠಾಯ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಜಹಿತಾ ಭೋಗಸಮ್ಪದಾ;

ಖೇಳಪಿಣ್ಡೇವ ಭೋಗಮ್ಹಿ, ಪೇಮಂ ಮಯ್ಹಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ.

‘‘ವೀರಿಯಂ ¶ ಮೇ ಧುರಧೋರಯ್ಹಂ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾಧಿವಾಹನಂ;

ಧಾರೇಮಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ.

‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ;

ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.

ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಸಪದಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ಪಿತು ನಿವೇಸನೇ ಆಭಿದೋಸಿಕಂ ಕುಮ್ಮಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತಂ ಅಮತಂ ವಿಯ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ, ಪಿತರಾ ನಿಮನ್ತಿತೋ ಸ್ವಾತನಾಯ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ, ದುತಿಯದಿವಸೇ ಪಿತು ನಿವೇಸನೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇ ಇತ್ಥಾಗಾರಜನೇ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕೀದಿಸಾ ನಾಮ ತಾ, ಅಯ್ಯಪುತ್ತ, ಅಚ್ಛರಾಯೋ, ಯಾಸಂ ತ್ವಂ ಹೇತು ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೦೧) ವತ್ವಾ, ಪಲೋಭನಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಆರದ್ಧೇ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ –

೭೬೯.

‘‘ಪಸ್ಸ ¶ ಚಿತ್ತಕತಂ ಬಿಮ್ಬಂ, ಅರುಕಾಯಂ ಸಮುಸ್ಸಿತಂ;

ಆತುರಂ ಬಹುಸಙ್ಕಪ್ಪಂ, ಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಧುವಂ ಠಿತಿ.

೭೭೦.

‘‘ಪಸ್ಸ ಚಿತ್ತಕತಂ ರೂಪಂ, ಮಣಿನಾ ಕುಣ್ಡಲೇನ ಚ;

ಅಟ್ಠಿಂ ತಚೇನ ಓನದ್ಧಂ, ಸಹ ವತ್ಥೇಹಿ ಸೋಭತಿ.

೭೭೧.

‘‘ಅಲತ್ತಕಕತಾ ಪಾದಾ, ಮುಖಂ ಚುಣ್ಣಕಮಕ್ಖಿತಂ;

ಅಲಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೋಹಾಯ, ನೋ ಚ ಪಾರಗವೇಸಿನೋ.

೭೭೨.

‘‘ಅಟ್ಠಾಪದಕತಾ ಕೇಸಾ, ನೇತ್ತಾ ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಾ;

ಅಲಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೋಹಾಯ, ನೋ ಚ ಪಾರಗವೇಸಿನೋ.

೭೭೩.

‘‘ಅಞ್ಜನೀವ ನವಾ ಚಿತ್ತಾ, ಪೂತಿಕಾಯೋ ಅಲಙ್ಕತೋ;

ಅಲಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೋಹಾಯ, ನೋ ಚ ಪಾರಗವೇಸಿನೋ.

೭೭೪.

‘‘ಓದಹಿ ¶ ಮಿಗವೋ ಪಾಸಂ, ನಾಸದಾ ವಾಗುರಂ ಮಿಗೋ;

ಭುತ್ವಾ ನಿವಾಪಂ ಗಚ್ಛಾಮ, ಕನ್ದನ್ತೇ ಮಿಗಬನ್ಧಕೇ.

೭೭೫.

‘‘ಛಿನ್ನೋ ¶ ಪಾಸೋ ಮಿಗವಸ್ಸ, ನಾಸದಾ ವಾಗುರಂ ಮಿಗೋ;

ಭುತ್ವಾ ನಿವಾಪಂ ಗಚ್ಛಾಮ, ಸೋಚನ್ತೇ ಮಿಗಲುದ್ದಕೇ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ;

ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಕತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಕತಂ ಚಿತ್ತಕತಂ, ವತ್ಥಾಭರಣಮಾಲಾದೀಹಿ ವಿಚಿತ್ತಂ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಿಮ್ಬನ್ತಿ ದೀಘಾದಿಭಾವೇನ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ದೀಘಾದೀಹಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇಹಿ ಮಣ್ಡಿತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ. ಅರುಕಾಯನ್ತಿ ನವನ್ನಂ ವಣಮುಖಾನಂ ಲೋಮಕೂಪಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಅಸುಚಿಂ, ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಅರುಭೂತಂ ವಣಭೂತಂ ಅರೂನಂ ವಾ ಕಾಯಂ. ಸಮುಸ್ಸಿತನ್ತಿ ತೀಹಿ ಅಟ್ಠಿಸತೇಹಿ ಸಮುಸ್ಸಿತಂ. ಆತುರನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಇರಿಯಾಪಥನ್ತರಾದೀಹಿ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತಾಯ ನಿಚ್ಚಂ ಗಿಲಾನಂ. ಬಹುಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ ಬಾಲಜನೇನ ಅಭೂತಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪಿತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಧುವಂ ಠಿತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಧುವಭಾವೋ ಠಿತಿಸಭಾವೋ ನತ್ಥಿ, ಏಕಂಸತೋ ಭೇದನವಿಕಿರಣವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮೋಯೇವ. ತಂ ಪಸ್ಸಾತಿ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಂ ಜನಂ, ಅತ್ತಾನಮೇವ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ.

ರೂಪನ್ತಿ ಸರೀರಂ. ಸರೀರಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ಅಟ್ಠಿಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ನ್ಹಾರುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ಮಂಸಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ಚಮ್ಮಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ, ಆಕಾಸೋ ಪರಿವಾರಿತೋ ‘ರೂಪನ್ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦೬) ರೂಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಣಿನಾ ಕುಣ್ಡಲೇನ ಚಾತಿ ಸೀಸೂಪಗಾದಿಆಭರಣಗತೇನ ಮಣಿನಾ ಕುಣ್ಡಲೇನ ಚಿತ್ತಕತಂ. ಅಟ್ಠಿಂ ತಚೇನ ಓನದ್ಧನ್ತಿ ಅಲ್ಲಚಮ್ಮೇನ ಪರಿಯೋನದ್ಧಂ ಅತಿರೇಕತಿಸತಪಭೇದಂ ಅಟ್ಠಿಂ ಪಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಕುಣ್ಡಲೇನ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸೇಸಾಭರಣಾಲಙ್ಕಾರೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಹ ವತ್ಥೇಹಿ ಸೋಭತೀತಿ ತಯಿದಂ ರೂಪಂ ಮಣಿನಾ ಚಿತ್ತಕತಮ್ಪಿ ವತ್ಥೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಮೇವ ಸೋಭತಿ, ನ ಅಪಟಿಚ್ಛಾದಿತನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಪನ ‘‘ಅಟ್ಠಿತಚೇನಾ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಟ್ಠಿತಚೇನಂ ಓನದ್ಧಂ ಸೋಭತಿ, ಓನದ್ಧತ್ತಾ ಅಟ್ಠಿತಚೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಲತ್ತಕಕತಾತಿ ಅಲತ್ತಕೇನ ಕತರಞ್ಜನಾ ಲಾಖಾಯ ಸಂರಞ್ಜಿತಾ. ಪಾದಾತಿ ಚರಣಾ. ಮುಖಂ ಚುಣ್ಣಕಮಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಮುಖಂ ಚುಣ್ಣಕೇನ ಮಕ್ಖಿತಂ, ಯಂ ಮಣ್ಡನಮನುಯುತ್ತಾ ಸಾಸಪಕಕ್ಕೇನ ಮುಖಪೀಳಕಾದೀನಿ ಹರಿತ್ವಾ ಲೋಣಮತ್ತಿಕಾಯ ದುಟ್ಠಲೋಹಿತಂ ಹರಿತ್ವಾ ಮುಖಚುಣ್ಣಕವಿಲೇಪನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಲನ್ತಿ ಬಾಲಸ್ಸ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ನೋ ¶ ಚ ಪಾರಗವೇಸಿನೋ ವಟ್ಟಾಭಿರತಸ್ಸ ಮೋಹಾಯ ಸಮ್ಮೋಹನಾಯ ಸಮತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಮೋಹೇತುಂ ಪರಿಯತ್ತಂ, ಪಾರಗವೇಸಿನೋ ಪನ ವಿವಟ್ಟಾಭಿರತಸ್ಸ ನೋ ಅಲಂ ನ ಪರಿಯತ್ತಂ.

ಅಟ್ಠಾಪದಕತಾತಿ ¶ ಅಟ್ಠಪದಾಕಾರೇನ ಕತಾ ಸಞ್ಚಿತಾ ಪುರಿಮಭಾಗೇ ಕೇಸೇ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಲಾಟಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ಕತಾ ಕೇಸರಚನಾ ಅಟ್ಠಪದಂ ನಾಮ, ಯಂ ‘‘ಅಲಕ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನೇತ್ತಾ ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಾತಿ ಉಭೋಪಿ ನಯನಾನಿ ಅನ್ತೋ ದ್ವೀಸು ಅನ್ತೇಸು ಚ ಯಥಾ ಅಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಜಿತಞ್ಜನಾನಿ.

ಅಞ್ಜನೀವ ನವಾ ಚಿತ್ತಾ, ಪೂತಿಕಾಯೋ ಅಲಙ್ಕತೋತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಜನೀ ಅಞ್ಜನನಾಳಿಕಾ ನವಾ ಅಭಿನವಾ ಮಾಲಾಕಮ್ಮಮಕರದನ್ತಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಾ ಬಹಿ ಮಟ್ಠಾ ಉಜ್ಜಲಾ ದಸ್ಸನೀಯಾ, ಅನ್ತೋ ಪನ ನ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ತಾಸಂ ಕಾಯೋ ನ್ಹಾನಬ್ಭಞ್ಜನವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತೋ ಬಹಿ ಉಜ್ಜಲೋ, ಅನ್ತೋ ಪನ ಪೂತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಅಸುಚೀಹಿ ಭರಿತೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಓದಹೀತಿ ಓಡ್ಡೇಸಿ. ಮಿಗವೋತಿ, ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ. ಪಾಸನ್ತಿ, ದಣ್ಡವಾಗುರಂ. ನಾಸದಾತಿ ನ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇಸಿ. ವಾಗುರನ್ತಿ ಪಾಸಂ. ನಿವಾಪನ್ತಿ ಮಿಗಾನಂ ಖಾದನತ್ಥಾಯ ಖಿತ್ತಂ ತಿಣಾದಿಘಾಸಂ. ಉಪಮಾ ಖೋ ಅಯಂ ಥೇರೇನ ಕತಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಪನಾಯ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಮಿಗಾನಂ ಮಾರಣತ್ಥಾಯ ದಣ್ಡವಾಗುರಂ ಓಡ್ಡೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿವಾಪಂ ವಿಕಿರಿಯ ಮಿಗಲುದ್ದಕೇ ನಿಲೀನೇ ಠಿತೇ ತತ್ಥೇಕೋ ಜವಪರಕ್ಕಮಸಮ್ಪನ್ನೋ ಛೇಕೋ ಮಿಗೋ ಪಾಸಂ ಅಫುಸನ್ತೋ ಏವ ಯಥಾಸುಖಂ ನಿವಾಪಂ ಖಾದಿತ್ವಾ, ‘‘ವಞ್ಚೇಸಿ ವತ ಮಿಗೋ’’ತಿ ಮಿಗಲುದ್ದಕೇ ವಿರವನ್ತೇ ಏವ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಪರೋ ಮಿಗೋ ಬಲವಾ ಛೇಕೋ ಜವಸಮ್ಪನ್ನೋವ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವಾಪಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾಸಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ವಞ್ಚೇಸಿ ವತ ಮಿಗೋ, ಪಾಸೋ ಛಿನ್ನೋ’’ತಿ ಮಿಗಲುದ್ದಕೇ ಸೋಚನ್ತೇ ಏವ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಮಯಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಆಸಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ನಿಯ್ಯಾದಿತೇ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ. ಇದಾನಿ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ¶ ಛಿನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಅಪಾಸಾ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾ, ತೇಹಿ ದಿನ್ನಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತೇಸು ಸೋಚನ್ತೇಸು ಏವ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ಮಿಗಲುದ್ದಕಂ ವಿಯ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ಇತ್ಥಾಗಾರಞ್ಚ ವಾಗುರಜಾಲಂ ವಿಯ, ಅತ್ತನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಭುತ್ತಭೋಗೇ ಚ ಇದಾನಿ ಭುತ್ತಭೋಜನಞ್ಚ ನಿವಾಪತಿಣಂ ವಿಯ, ಅತ್ತಾನಂ ಮಹಾಮಿಗಂ ವಿಯ ಚ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಾ ಗಾಥಾ ವತ್ವಾ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಕೋರಬ್ಯಸ್ಸ ಮಿಗಾಜಿನಉಯ್ಯಾನೇ ಮಙ್ಗಲಸಿಲಾಪಟ್ಟೇ ನಿಸೀದಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ಪಿತಾ ಸತ್ತಸು ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇಸು ಅಗ್ಗಳಂ ದಾಪೇತ್ವಾ ¶ ಮಲ್ಲೇ ಆಣಾಪೇಸಿ ‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಮಾ ದೇಥ, ಕಾಸಾಯಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸೇತಕಾನಿ ನಿವಾಸೇಥಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಆಕಾಸೇನ ¶ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ಕೋರಬ್ಯೋ ಥೇರಸ್ಸ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಇಧ, ಭೋ ರಟ್ಠಪಾಲ, ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಬ್ಯಾಧಿಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ ವಾ ಜರಾಭೋಗಞಾತಿಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ ವಾ ಪತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜತಿ. ತ್ವಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ ಅನುಪಗತೋ ಏವ ಕಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ಥೇರೋ, ‘‘ಉಪನಿಯ್ಯತಿ ಲೋಕೋ ಅದ್ಧುವೋ, ಅತಾಣೋ ಲೋಕೋ ಅನಭಿಸ್ಸರೋ, ಅಸ್ಸಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬಂ ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯಂ, ಊನೋ ಲೋಕೋ ಅತಿತ್ತೋ ತಣ್ಹಾದಾಸೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೦೫) ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ವಿವಿತ್ತಭಾವಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಅನುಗೀತಿಂ ಕಥೇನ್ತೋ –

೭೭೬.

‘‘ಪಸ್ಸಾಮಿ ಲೋಕೇ ಸಧನೇ ಮನುಸ್ಸೇ, ಲದ್ಧಾನ ವಿತ್ತಂ ನ ದದನ್ತಿ ಮೋಹಾ;

ಲುದ್ಧಾ ಧನಂ ಸನ್ನಿಚಯಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಭಿಯ್ಯೋವ ಕಾಮೇ ಅಭಿಪತ್ಥಯನ್ತಿ.

೭೭೭.

‘‘ರಾಜಾ ಪಸಯ್ಹಪ್ಪಥವಿಂ ವಿಜೇತ್ವಾ, ಸಸಾಗರನ್ತಂ ಮಹಿಮಾವಸನ್ತೋ;

ಓರಂ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಅತಿತ್ತರೂಪೋ, ಪಾರಂ ಸಮುದ್ದಸ್ಸಪಿ ಪತ್ಥಯೇಥ.

೭೭೮.

‘‘ರಾಜಾ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ, ಅವೀತತಣ್ಹಾ ಮರಣಂ ಉಪೇನ್ತಿ;

ಊನಾವ ಹುತ್ವಾನ ಜಹನ್ತಿ ದೇಹಂ, ಕಾಮೇಹಿ ಲೋಕಮ್ಹಿ ನ ಹತ್ಥಿ ತಿತ್ತಿ.

೭೭೯.

‘‘ಕನ್ದನ್ತಿ ನಂ ಞಾತೀ ಪಕಿರಿಯ ಕೇಸೇ, ‘ಅಹೋ ವತಾ ನೋ ಅಮರಾ’ತಿ ಚಾಹು;

ವತ್ಥೇನ ನಂ ಪಾರುತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ, ಚಿತಂ ಸಮೋಧಾಯ ತತೋ ಡಹನ್ತಿ.

೭೮೦.

‘‘ಸೋ ¶ ಡಯ್ಹತಿ ಸೂಲೇಹಿ ತುಜ್ಜಮಾನೋ, ಏಕೇನ ವತ್ಥೇನ ಪಹಾಯ ಭೋಗೇ;

ನ ಮೀಯಮಾನಸ್ಸ ಭವನ್ತಿ ತಾಣಾ, ಞಾತೀ ಚ ಮಿತ್ತಾ ಅಥ ವಾ ಸಹಾಯಾ.

೭೮೧.

‘‘ದಾಯಾದಕಾ ತಸ್ಸ ಧನಂ ಹರನ್ತಿ, ಸತ್ತೋ ಪನ ಗಚ್ಛತಿ ಯೇನಕಮ್ಮಂ;

ನ ಮೀಯಮಾನಂ ಧನಮನ್ವೇತಿ ಕಿಞ್ಚಿ, ಪುತ್ತಾ ಚ ದಾರಾ ಚ ಧನಞ್ಚ ರಟ್ಠಂ.

೭೮೨.

‘‘ನ ¶ ದೀಘಮಾಯುಂ ಲಭತೇ ಧನೇನ, ನ ಚಾಪಿ ವಿತ್ತೇನ ಜರಂ ವಿಹನ್ತಿ;

ಅಪ್ಪಂ ಹಿದಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಧೀರಾ, ಅಸಸ್ಸತಂ ವಿಪ್ಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ.

೭೮೩.

‘‘ಅಡ್ಢಾ ¶ ದಲಿದ್ದಾ ಚ ಫುಸನ್ತಿ ಫಸ್ಸಂ, ಬಾಲೋ ಚ ಧೀರೋ ಚ ತಥೇವ ಫುಟ್ಠೋ;

ಬಾಲೋ ಹಿ ಬಾಲ್ಯಾ ವಧಿತೋವ ಸೇತಿ, ಧೀರೋ ಚ ನೋ ವೇಧತಿ ಫಸ್ಸಫುಟ್ಠೋ.

೭೮೪.

‘‘ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾವ ಧನೇನ ಸೇಯ್ಯಾ, ಯಾಯ ವೋಸಾನಮಿಧಾಧಿಗಚ್ಛತಿ;

ಅಬ್ಯೋಸಿತತ್ತಾ ಹಿ ಭವಾಭವೇಸು, ಪಾಪಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋತಿ ಮೋಹಾ.

೭೮೫.

‘‘ಉಪೇತಿ ಗಬ್ಭಞ್ಚ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ, ಸಂಸಾರಮಾಪಜ್ಜ ಪರಮ್ಪರಾಯ;

ತಸ್ಸಪ್ಪಪಞ್ಞೋ ಅಭಿಸದ್ದಹನ್ತೋ, ಉಪೇತಿ ಗಬ್ಭಞ್ಚ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ.

೭೮೬.

‘‘ಚೋರೋ ಯಥಾ ಸನ್ಧಿಮುಖೇ ಗಹೀತೋ, ಸಕಮ್ಮುನಾ ಹಞ್ಞತಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ;

ಏವಂ ಪಜಾ ಪೇಚ್ಚ ಪರಮ್ಹಿ ಲೋಕೇ, ಸಕಮ್ಮುನಾ ಹಞ್ಞತಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ.

೭೮೭.

‘‘ಕಾಮಾ ¶ ಹಿ ಚಿತ್ರಾ ಮಧುರಾ ಮನೋರಮಾ, ವಿರೂಪರೂಪೇನ ಮಥೇನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ;

ಆದೀನವಂ ಕಾಮಗುಣೇಸು ದಿಸ್ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ರಾಜ.

೭೮೮.

‘‘ದುಮಪ್ಫಲಾನೀವ ಪತನ್ತಿ ಮಾಣವಾ, ದಹರಾ ಚ ವುಡ್ಢಾ ಚ ಸರೀರಭೇದಾ;

ಏತಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ರಾಜ, ಅಪಣ್ಣಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ಸೇಯ್ಯೋ.

೭೮೯.

‘‘ಸದ್ಧಾಯಾಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಉಪೇತೋ ಜಿನಸಾಸನೇ;

ಅವಞ್ಝಾ ಮಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಅನಣೋ ಭುಞ್ಜಾಮಿ ಭೋಜನಂ.

೭೯೦.

‘‘ಕಾಮೇ ಆದಿತ್ತತೋ ದಿಸ್ವಾ, ಜಾತರೂಪಾನಿ ಸತ್ಥತೋ;

ಗಬ್ಭವೋಕ್ಕನ್ತಿತೋ ದುಕ್ಖಂ, ನಿರಯೇಸು ಮಹಬ್ಭಯಂ.

೭೯೧.

‘‘ಏತಮಾದೀನವಂ ¶ ಞತ್ವಾ, ಸಂವೇಗಂ ಅಲಭಿಂ ತದಾ;

ಸೋಹಂ ವಿದ್ಧೋ ತದಾ ಸನ್ತೋ, ಸಮ್ಪತ್ತೋ ಆಸವಕ್ಖಯಂ.

೭೯೨.

‘‘ಪರಿಚಿಣ್ಣೋ ಮಯಾ ಸತ್ಥಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ;

ಓಹಿತೋ ಗರುಕೋ ಭಾರೋ, ಭವನೇತ್ತಿ ಸಮೂಹತಾ.

೭೯೩.

‘‘ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯಂ;

ಸೋ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಕ್ಖಯೋ’’ತಿ. – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅವೋಚ;

ತತ್ಥ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಲೋಕೇತಿ ಅಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಸಧನೇ ಧನಸಮ್ಪನ್ನೇ ಅಡ್ಢೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ತೇ ಪನ ಲದ್ಧಾನ ವಿತ್ತಂ ಧನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀಸು ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ನ ದದನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಮೋಹಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ. ಲುದ್ಧಾ ಲೋಭಾಭಿಭೂತಾ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಧನಂ ಸನ್ನಿಚಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿಚೇತಬ್ಬಂ ನಿಧೇತಬ್ಬಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಭಿಯ್ಯೋವ ಯಥಾಧಿಗತಕಾಮತೋ ಉಪರಿ ಕಾಮೇ ಕಾಮಗುಣೇ ‘‘ತಥಾಹಂ ಏದಿಸೇ ಚ ಭೋಗೇ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅಭಿಪತ್ಥಯನ್ತಿ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತಿ ತಜ್ಜಞ್ಚ ವಾಯಾಮಂ ಕರೋನ್ತಿ.

ಭಿಯ್ಯೋ ¶ ¶ ಕಾಮಪತ್ಥನಾಯ ಉದಾಹರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಸಯ್ಹಪ್ಪಥವಿಂ ವಿಜೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಂಸಾನುಗತಂ ಪಥವಿಂ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಅಭಿವಿಜಿಯ. ಆವಸನ್ತೋತಿ ಪಸಾಸೇನ್ತೋ. ಓರಂ ಸಮುದ್ದಸ್ಸಾತಿ ಅನವಸೇಸಂ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಓರಭಾಗಂ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ತೇನ ಅತಿತ್ತರೂಪೋ ಪಾರಂ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ದೀಪನ್ತರಮ್ಪಿ ಪತ್ಥಯೇಯ್ಯ.

ಅವೀತತಣ್ಹಾತಿ ಅವಿಗತತಣ್ಹಾ. ಊನಾವಾತಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಮನೋರಥಾವ. ಕಾಮೇಹಿ ಲೋಕಮ್ಹಿ ನ ಹತ್ಥಿ ತಿತ್ತೀತಿ ತಣ್ಹಾವಿಪನ್ನಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ ತಿತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಕನ್ದನ್ತಿ ನನ್ತಿ ಮತಪುರಿಸಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಗುಣೇ ಕಿತ್ತೇನ್ತಾ ಕನ್ದನಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಹೋ ವತಾ ನೋ ಅಮರಾತಿ ಚಾಹೂತಿ ಅಹೋ ವತ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತೀ ಅಮರಾ ಸಿಯುನ್ತಿ ಚ ಕಥೇನ್ತಿ, ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಹೇತ್ಥ ವತಾ-ಇತಿ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ.

ಸೋ ಡಯ್ಹತಿ ಸೂಲೇಹಿ ತುಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಸೋ ಮತಸತ್ತೋ ಛವಡಾಹಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಝಾಪೇತುಂ ಸೂಲೇಹಿ ತುಜ್ಜಮಾನೋ. ತಾಣಾತಿ ಪರಿತ್ತಾಣಕರಾ.

ಯೇನಕಮ್ಮನ್ತಿ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ. ಧನನ್ತಿ ಧನಾಯಿತಬ್ಬಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥು. ಪುನ ಧನನ್ತಿ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ.

‘‘ನ ದೀಘಮಾಯು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಾಮಗುಣಸ್ಸ ಜರಾಯ ಚ ಪಟಿಕಾರಾಭಾವಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಫುಸನ್ತೀತಿ ¶ ಅನಿಟ್ಠಫಸ್ಸಂ ಫುಸನ್ತಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಅಡ್ಢದಲಿದ್ದತಾ ಅಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಫಸ್ಸಂ ಬಾಲೋ ಚ ಧೀರೋ ಚ ತಥೇವ ಫುಟ್ಠೋತಿ ಯಥಾ ಬಾಲೋ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಫುಟ್ಠೋ, ತಥೇವ ಧೀರೋ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಫಸ್ಸಂ ಫುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ನ ಏತ್ಥ ಬಾಲಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ, ಬಾಲೋ ಹಿ ಬಾಲ್ಯಾ ವಧಿತೋವ ಸೇತೀತಿ ಬಾಲಪುಗ್ಗಲೋ ಕೇನಚಿ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಸೋಚನ್ತೋ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಉರತ್ತಾಳಿಂ ಕನ್ದನ್ತೋ ಬಾಲಭಾವೇನ ವಧಿತೋ ಪೀಳಿತೋವ ಹುತ್ವಾ ಸೇತಿ ಸಯತಿ. ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಆವಟ್ಟನ್ತೋ ವಿವಟ್ಟನ್ತೋ ವಿರೋಧೇನ್ತೋ ವೇಧತಿ ಫಸ್ಸಫುಟ್ಠೋತಿ ಧೀರೋ ಪನ ಪಣ್ಡಿತೋ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಸಮ್ಫುಟ್ಠೋ ನ ವೇಧತಿ ಕಮ್ಪನಮತ್ತಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ.

ತಸ್ಮಾತಿ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಬಾಲಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಲೋಕಧಮ್ಮೇ ಏದಿಸೀ ಪವತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾವ ಧನೇನ ಸೇಯ್ಯಾ, ಯಾಯ ವೋಸಾನಮಿಧಾಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಞ್ಞಾವ ಧನತೋ ಪಾಸಂಸತರಾ, ಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವೋಸಾನಂ ಭವಸ್ಸ ¶ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ. ಅಬ್ಯೋಸಿತತ್ತಾ ಹೀತಿ ಅನಧಿಗತನಿಟ್ಠತ್ತಾ. ಭವಾಭವೇಸೂತಿ ಮಹನ್ತಾಮಹನ್ತೇಸು ಭವೇಸು.

ಉಪೇತಿ ಗಬ್ಭಞ್ಚ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ, ಸಂಸಾರಮಾಪಜ್ಜ ಪರಮ್ಪರಾಯಾತಿ ಯೋ ಪಾಪಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಸಂಸರಣಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪೇತಿ ಗಬ್ಭಞ್ಚ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾಯ ಪರಲೋಕುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಕಾರಿನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಕಿರಿಯಂ ಅಭಿಸದ್ದಹನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ತಾ ಚ ಮೇ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪತ್ತಿಯಾಯನ್ತೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಅಪ್ಪಪಞ್ಞೋ ಬಾಲೋ ಯಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪೇತಿ ಗಬ್ಭಞ್ಚ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ, ನ ತತೋ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ.