ಮೂಲ > ಸುತ್ತಪಿಟಕ > ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ

೨. ತಂ ಯಥಾನುಸೂಯತೇ – ಅತ್ಥಿ ಯೋನಕಾನಂ ನಾನಾಪುಟಭೇದನಂ ಸಾಗಲಂ ನಾಮ ನಗರಂ ನದೀಪಬ್ಬತಸೋಭಿತಂ ರಮಣೀಯಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸಭಾಗಂ ಆರಾಮುಯ್ಯಾನೋಪವನತಳಾಕಪೋಕ್ಖರಣಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ನದೀಪಬ್ಬತವನರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ಸುತವನ್ತನಿಮ್ಮಿತಂ ನಿಹತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ [ನಿಪ್ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ (ಕ.)] ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾನುಪಪೀಳಿತಂ ವಿವಿಧವಿಚಿತ್ರದಳ್ಹಮಟ್ಟಾಲಕೋಟ್ಠಕಂ ವರಪವರಗೋಪುರ [ಪವರಪಚುರಗೋಪುರ (ಸೀ.)] ತೋರಣಂ ಗಮ್ಭೀರಪರಿಖಾಪಣ್ಡರಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತೇಪುರಂ. ಸುವಿಭತ್ತವೀಥಿಚಚ್ಚರಚತುಕ್ಕಸಿಙ್ಘಾಟಕಂ ¶ ಸುಪ್ಪಸಾರಿತಾನೇಕವಿಧವರಭಣ್ಡಪರಿಪೂರಿತನ್ತರಾಪಣಂ ¶ ವಿವಿಧದಾನಗ್ಗಸತಸಮುಪಸೋಭಿತಂ [ಸತಸಮುಪಸೋಭಿತಂ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಹಿಮಗಿರಿಸಿಖರಸಙ್ಕಾಸವರಭವನಸತಸಹಸ್ಸಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಗಜಹಯರಥಪತ್ತಿಸಮಾಕುಲಂ ಅಭಿರೂಪನರನಾರಿಗಣಾನುಚರಿತಂ ಆಕಿಣ್ಣಜನಮನುಸ್ಸಂ ಪುಥುಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣವೇಸ್ಸಸುದ್ದಂ ವಿವಿಧಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಭಾಜನ [ಸಭಾಜನ (ಸೀ. ಪೀ.), ಸಮ್ಮಾಭಾಜನ (ಕ.)] ಸಙ್ಘಟಿತಂ ಬಹುವಿಧವಿಜ್ಜಾವನ್ತ [ವಿಜ್ಜಾಧರ (ಕ.)] ನರಚಿರ [ನರವಿರ (ಸೀ. ಪೀ.)] ನಿಸೇವಿತಂ ಕಾಸಿಕಕೋಟುಮ್ಬರಿಕಾದಿನಾನಾವಿಧವತ್ಥಾಪಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸುಪ್ಪಸಾರಿತರುಚಿರಬಹುವಿಧಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾಪಣಂ ಗನ್ಧಗನ್ಧಿತಂ ಆಸೀಸನೀಯಬಹುರತನಪರಿಪೂರಿತಂ ದಿಸಾಮುಖಸುಪ್ಪಸಾರಿತಾಪಣಂ ಸಿಙ್ಗಾರವಾಣಿಜಗಣಾನುಚರಿತಂ ಕಹಾಪಣರಜತಸುವಣ್ಣಕಂಸಪತ್ಥರಪರಿಪೂರಂ ಪಜ್ಜೋತಮಾನನಿಧಿನಿಕೇತಂ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞವಿತ್ತೂಪಕರಣಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಕೋಸಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ ಬಹ್ವನ್ನಪಾನಂ ಬಹುವಿಧಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಲೇಯ್ಯಪೇಯ್ಯಸಾಯನೀಯಂ ಉತ್ತರಕುರುಸಙ್ಕಾಸಂ ಸಮ್ಪನ್ನಸಸ್ಸಂ ಆಳಕಮನ್ದಾ ವಿಯ ದೇವಪುರಂ.

ಏತ್ಥ ಠತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ, ಕಥೇನ್ತೇನ ಚ ಛಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥೀದಂ – ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹಂ ಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹಂ ಮೇಣ್ಡಕಪಞ್ಹಂ ಅನುಮಾನಪಞ್ಹಂ ಓಪಮ್ಮಕಥಾಪಞ್ಹನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೋ ಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ, ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಪಞ್ಹೋತಿ ದುವಿಧೋ. ಮೇಣ್ಡಕಪಞ್ಹೋಪಿ ಮಹಾವಗ್ಗೋ, ಯೋಗಿಕಥಾಪಞ್ಹೋತಿ ದುವಿಧೋ.

ಪುಬ್ಬಯೋಗೋತಿ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ.

೩. ಅತೀತೇ ¶ ¶ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಗಙ್ಗಾಯ ಸಮೀಪೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸೇ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಪಟಿವಸತಿ, ತತ್ಥ ವತ್ತಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಯಟ್ಠಿಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಯೋ [ಯಟ್ಠಿಸಮ್ಮುಞ್ಜನಿಯೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಆದಾಯ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಾ ಅಙ್ಗಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕಚವರಬ್ಯೂಹಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಥೇಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಂ ಸಾಮಣೇರಂ ‘‘ಏಹಿ ಸಾಮಣೇರ, ಇಮಂ ಕಚವರಂ ಛಡ್ಡೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ, ಸೋ ಅಸುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ದುತಿಯಮ್ಪಿ…ಪೇ… ತತಿಯಮ್ಪಿ ಆಮನ್ತಿಯಮಾನೋ ಅಸುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಗಚ್ಛತೇವ. ತತೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ದುಬ್ಬಚೋ ವತಾಯಂ ಸಾಮಣೇರೋ’’ತಿ ಕುದ್ಧೋ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿದಣ್ಡೇನ ¶ ಪಹಾರಂ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಸೋ ರೋದನ್ತೋ ಭಯೇನ ಕಚವರಂ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿನಾ ಕಚವರಛಡ್ಡನಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಯಾವಾಹಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾಮಿ [ನ ಪಾಪುಣಾಮಿ (ಸ್ಯಾ.)], ಏತ್ಥನ್ತರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸೂರಿಯೋ [ಸುರಿಯೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ವಿಯ ಮಹೇಸಕ್ಖೋ ಮಹಾತೇಜೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಕಚವರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ನಹಾನತ್ಥಾಯ ಗಙ್ಗಾತಿತ್ಥಂ ಗತೋ ಗಙ್ಗಾಯ ಊಮಿವೇಗಂ ಗಗ್ಗರಾಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯಾವಾಹಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾಮಿ [ನ ಪಾಪುಣಾಮಿ (ಸ್ಯಾ.)], ಏತ್ಥನ್ತರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅಯಂ ಊಮಿವೇಗೋ ವಿಯ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪಟಿಭಾನೋ ಭವೇಯ್ಯಂ ಅಕ್ಖಯಪಟಿಭಾನೋ’’ತಿ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ.

ಸೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಸಾಲಾಯ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಹಾನತ್ಥಾಯ ಗಙ್ಗಾತಿತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಪತ್ಥನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಏಸ ಮಯಾ ಪಯೋಜಿತೋಪಿ ತಾವ ಏವಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಕಿಂ ನ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಯಾವಾಹಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾಮಿ [ನ ಪಾಪುಣಾಮಿ (ಸ್ಯಾ.)], ಏತ್ಥನ್ತರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅಯಂ ಗಙ್ಗಾಊಮಿವೇಗೋ ವಿಯ ಅಕ್ಖಯಪಟಿಭಾನೋ ಭವೇಯ್ಯಂ, ಇಮಿನಾ ಪುಚ್ಛಿತಪುಚ್ಛಿತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನಂ ವಿಜಟೇತುಂ ನಿಬ್ಬೇಠೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ.

ತೇ ಉಭೋಪಿ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರನ್ತಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಖೇಪೇಸುಂ. ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಾಪಿ ಯಥಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮಮ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸತೇ ¶ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಏತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯಂ ಮಯಾ ಸುಖುಮಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ, ತಂ ಏತೇ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಓಪಮ್ಮಯುತ್ತಿವಸೇನ ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ.

೪. ತೇಸು ¶ ಸಾಮಣೇರೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಸಾಗಲನಗರೇ ಮಿಲಿನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಮೇಧಾವೀ ಪಟಿಬಲೋ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಮನ್ತಯೋಗವಿಧಾನಕಿರಿಯಾನಂ [ಸಮನ್ತಯೋಗ … (ಸೀ. ಪೀ.)], ಕರಣಕಾಲೇ ನಿಸಮ್ಮಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಬಹೂನಿ ಚಸ್ಸ ಸತ್ಥಾನಿ ಉಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಸುತಿ ಸಮ್ಮುತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಯೋಗಾ ನೀತಿ ವಿಸೇಸಿಕಾ ಗಣಿಕಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ತಿಕಿಚ್ಛಾ ಧನುಬ್ಬೇದಾ [ಚತುಬ್ಬೇದಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಪುರಾಣಾ ಇತಿಹಾಸಾ ಜೋತಿಸಾ ಮಾಯಾ ಕೇತು [ಹೇತು (ಸೀ. ಪೀ.)] ಮನ್ತನಾ ಯುದ್ಧಾ ಛನ್ದಸಾ ಬುದ್ಧವಚನೇನ ¶ [ಛನ್ದಸಾಮುದ್ದವಚನೇನ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಏಕೂನವೀಸತಿ, ವಿತಣ್ಡವಾದೀ [ವಾದೀ (ಸೀ. ಪೀ.)] ದುರಾಸದೋ ದುಪ್ಪಸಹೋ ಪುಥುತಿತ್ಥಕರಾನಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಸಮೋ ಕೋಚಿ ನಾಹೋಸಿ ಯದಿದಂ ಥಾಮೇನ ಜವೇನ ಸೂರೇನ ಪಞ್ಞಾಯ, ಅಡ್ಢೋ ಮಹದ್ಧನೋ ಮಹಾಭೋಗೋ ಅನನ್ತಬಲವಾಹನೋ.

೫. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಅನನ್ತಬಲವಾಹನಂ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಂ ಬಲಗ್ಗಸೇನಾಬ್ಯೂಹಂ ದಸ್ಸನಕಮ್ಯತಾಯ ನಗರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿನಗರೇ ಸೇನಙ್ಗದಸ್ಸನಂ ಕತ್ವಾ [ಸೇನಾಗಣನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಸಾರೇತ್ವಾ ಸೋ ರಾಜಾ ಭಸ್ಸಪ್ಪವಾದಕೋ ಲೋಕಾಯತವಿತಣ್ಡ [ಪವತ್ತ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಜನಸಲ್ಲಾಪಪ್ಲವ ಚಿತ್ತಕೋತೂಹಲೋ ವಿಸಾರದೋ ವಿಜಮ್ಭಕೋ ಸೂರಿಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ ‘‘ಬಹು ಭಣೇ ತಾವ ದಿವಸಾವಸೇಸೋ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಇದಾನೇವ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಸಙ್ಘೀ ಗಣೀ ಗಣಾಚರಿಯೋ ಅಪಿ ಅರಹನ್ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಟಿಜಾನಮಾನೋ, ಯೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತುಂ, ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನಯಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಯೋನಕಾ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಛ ಸತ್ಥಾರೋ ಪೂರಣೋ ಕಸ್ಸಪೋ ಮಕ್ಖಲಿಗೋಸಾಲೋ ನಿಗಣ್ಠೋ ನಾಟಪುತ್ತೋ [ನಾಥಪುತ್ತೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಸಞ್ಜಯೋ ಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತೋ ಅಜಿತೋ ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ ಪಕುಧೋ ಕಚ್ಚಾಯನೋ, ತೇ ಸಙ್ಘಿನೋ ಗಣಿನೋ ಗಣಾಚರಿಯಕಾ ಞಾತಾ ಯಸಸ್ಸಿನೋ ತಿತ್ಥಕರಾ ಸಾಧುಸಮ್ಮತಾ ಬಹುಜನಸ್ಸ, ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ತೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಸ್ಸು, ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನಯಸ್ಸೂ’’ತಿ.

೬. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಯೋನಕಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಭದ್ರವಾಹನಂ ರಥವರಮಾರುಯ್ಹ ಯೇನ ಪೂರಣೋ ಕಸ್ಸಪೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಪೂರಣೇನ ಕಸ್ಸಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ, ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಪೂರಣಂ ಕಸ್ಸಪಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಕೋ, ಭನ್ತೇ ಕಸ್ಸಪ, ಲೋಕಂ ಪಾಲೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಥವೀ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಲೋಕಂ ಪಾಲೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ಕಸ್ಸಪ, ಪಥವೀ [ಪಠವೀ (ಸೀ. ಸ್ಯಾ. ಪೀ.)] ಲೋಕಂ ಪಾಲೇತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅವೀಚಿನಿರಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಪಥವಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ? ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಪೂರಣೋ ಕಸ್ಸಪೋ ನೇವ ಸಕ್ಖಿ ಓಗಿಲಿತುಂ, ನೋ ಸಕ್ಖಿ ಉಗ್ಗಿಲಿತುಂ, ಅಧೋಮುಖೋ ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧೋ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ಪಜ್ಝಾಯನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ.

೭. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಮಕ್ಖಲಿಂ ಗೋಸಾಲಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ ಗೋಸಾಲ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ, ಅತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ, ನತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ. ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧ ಲೋಕೇ ಖತ್ತಿಯಾ, ತೇ ಪರಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಖತ್ತಿಯಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯೇ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇಸ್ಸಾ ಸುದ್ದಾ ಚಣ್ಡಾಲಾ ಪುಕ್ಕುಸಾ, ತೇ ಪರಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇಸ್ಸಾ ಸುದ್ದಾ ಚಣ್ಡಾಲಾ ಪುಕ್ಕುಸಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕಿಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ಗೋಸಾಲ, ಇಧ ಲೋಕೇ ಖತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇಸ್ಸಾ ಸುದ್ದಾ ಚಣ್ಡಾಲಾ ಪುಕ್ಕುಸಾ, ತೇ ಪರಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಖತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇಸ್ಸಾ ಸುದ್ದಾ ಚಣ್ಡಾಲಾ ಪುಕ್ಕುಸಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನತ್ಥಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹಿ ಕರಣೀಯಂ. ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ಗೋಸಾಲ, ಯೇ ತೇ ಇಧ ಲೋಕೇ ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತೇ ಪರಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯೇ ಪಾದಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತೇ ಪಾದಚ್ಛಿನ್ನಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯೇ ಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತೇ ಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛಿನ್ನಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯೇ ಕಣ್ಣಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತೇ ಕಣ್ಣಚ್ಛಿನ್ನಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯೇ ನಾಸಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತೇ ನಾಸಚ್ಛಿನ್ನಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯೇ ಕಣ್ಣನಾಸಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತೇ ಕಣ್ಣನಾಸಚ್ಛಿನ್ನಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಗೋಸಾಲೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ತುಚ್ಛೋ ವತ ಭೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಪಲಾಪೋ ವತ ಭೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ನತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ, ಯೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತು’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ¶ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ ‘‘ರಮಣೀಯಾ ವತ ಭೋ ದೋಸಿನಾ ರತ್ತಿ, ಕಂ ನು ಖ್ವಜ್ಜ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ, ಕೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತು’’ನ್ತಿ? ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಮಚ್ಚಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾ ರಞ್ಞೋ ಮುಖಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಅಟ್ಠಂಸು.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಸಾಗಲನಗರಂ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಸುಞ್ಞಂ ಅಹೋಸಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಪಣ್ಡಿತೇಹಿ, ಯತ್ಥ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಪಣ್ಡಿತಾ ಪಟಿವಸನ್ತೀತಿ ಸುಣಾತಿ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ¶ ರಾಜಾ ತೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ತೇ ¶ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಹವಿಸಜ್ಜನೇನ ರಾಜಾನಂ ಆರಾಧೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಯೇ ಅಞ್ಞಂ ದಿಸಂ ನ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾ ಅಚ್ಛನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿಮವನ್ತಮೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

೮. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಕೋಟಿಸತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಹಿಮವನ್ತೇ ಪಬ್ಬತೇ ರಕ್ಖಿತತಲೇ ಪಟಿವಸನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಯುಗನ್ಧರಮತ್ಥಕೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಅತ್ಥಾವುಸೋ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಬಲೋ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತು’’ನ್ತಿ?

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕೋಟಿಸತಾ ಅರಹನ್ತೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ. ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಪುಟ್ಠಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅತ್ಥಾವುಸೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ವೇಜಯನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚೀನತೋ ಕೇತುಮತೀ ನಾಮ ವಿಮಾನಂ, ತತ್ಥ ಮಹಾಸೇನೋ ನಾಮ ದೇವಪುತ್ತೋ ಪಟಿವಸತಿ, ಸೋ ಪಟಿಬಲೋ ತೇನ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತು’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಕೋಟಿಸತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಯುಗನ್ಧರಪಬ್ಬತೇ ಅನ್ತರಹಿತಾ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪಾತುರಹೇಸುಂ. ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ, ದಿಸ್ವಾನ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಖೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಮಹಾ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಅಹಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರಾಮಿಕೋ, ಕೇನತ್ಥೋ, ಕಿಂ ಮಯಾ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ?

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಸಕ್ಕಂ ದೇವಾನಮಿನ್ದಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅಯಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಸಾಗಲನಗರೇ ಮಿಲಿನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ದುರಾಸದೋ ¶ ದುಪ್ಪಸಹೋ ಪುಥುತಿತ್ಥಕರಾನಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿವಾದೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಠೇತೀ’’ತಿ.

ಅಥ ¶ ಖೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅಯಂ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಇತೋ ಚುತೋ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಏಸೋ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಕೇತುಮತಿವಿಮಾನೇ ಮಹಾಸೇನೋ ನಾಮ ದೇವಪುತ್ತೋ ಪಟಿವಸತಿ, ಸೋ ಪಟಿಬಲೋ ತೇನ ¶ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತುಂ, ತಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಯಾಚಿಸ್ಸಾಮ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಕೇತುಮತಿವಿಮಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಹಾಸೇನಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಆಲಿಙ್ಗಿತ್ವಾ ಏತದವೋಚ ‘‘ಯಾಚತಿ ತಂ, ಮಾರಿಸ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇನತ್ಥೋ ಕಮ್ಮಬಹುಲೇನ, ತಿಬ್ಬೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ, ಇಧೇವಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ದೇವಲೋಕೇ ಉಪರೂಪರೂಪಪತ್ತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ದುತಿಯಮ್ಪಿ…ಪೇ… ತತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ಯಾಚಿತೋ ಮಹಾಸೇನೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ನ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇನತ್ಥೋ ಕಮ್ಮಬಹುಲೇನ, ತಿಬ್ಬೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ, ಇಧೇವಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ದೇವಲೋಕೇ ಉಪರೂಪರೂಪಪತ್ತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಮಹಾಸೇನಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಇಧ ಮಯಂ, ಮಾರಿಸ, ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅನುವಿಲೋಕಯಮಾನಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಯಾ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ವಾದಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಚಿ ನ ಪಸ್ಸಾಮ, ಯಾಚತಿ ತಂ, ಮಾರಿಸ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ಸಾಧು ಸಪ್ಪುರಿಸ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಮಹಾಸೇನೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ‘‘ಅಹಂ ಕಿರ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ವಾದಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ.

೯. ಅಥ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದೇವಲೋಕೇ ತಂ ಕರಣೀಯಂ ತೀರೇತ್ವಾ ದೇವೇಸು ತಾವತಿಂಸೇಸು ಅನ್ತರಹಿತಾ ಹಿಮವನ್ತೇ ಪಬ್ಬತೇ ರಕ್ಖಿತತಲೇ ಪಾತುರಹೇಸುಂ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅತ್ಥಾವುಸೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಅನಾಗತೋ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ ¶ , ಆಯಸ್ಮಾ ರೋಹಣೋ ಇತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಹಿಮವನ್ತಂ ¶ ಪಬ್ಬತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೂತಂ ಪಾಹೇಥಾ’’ತಿ. ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ರೋಹಣೋ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಮಂ ಪಟಿಮಾನೇತೀ’’ತಿ ಹಿಮವನ್ತೇ ಪಬ್ಬತೇ ಅನ್ತರಹಿತೋ ರಕ್ಖಿತತಲೇ ಕೋಟಿಸತಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರೋಹಣಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ರೋಹಣ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಭಿಜ್ಜನ್ತೇ [ಪಲುಜ್ಜನ್ತೇ (ಸೀ. ಪೀ.)] ನ ಪಸ್ಸಸಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕರಣೀಯಾನೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಮನಸಿಕಾರೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಹೋಸೀ’’ತಿ.

‘‘ತೇನ ¶ , ಹಾವುಸೋ ರೋಹಣ, ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕರೋಮೀ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಾವುಸೋ ರೋಹಣ, ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತಪಸ್ಸೇ ಗಜಙ್ಗಲಂ [ಕಜಙ್ಗಲಂ (ಸೀ. ಪೀ.)] ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋ, ತತ್ಥ ಸೋಣುತ್ತರೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಟಿವಸತಿ, ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ನಾಗಸೇನೋತಿ ನಾಮ ದಾರಕೋ, ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ರೋಹಣ, ದಸಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ತಂ ಕುಲಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಾಗಸೇನಂ ದಾರಕಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಹಿ, ಪಬ್ಬಜಿತೇವ ತಸ್ಮಿಂ ದಣ್ಡಕಮ್ಮತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಖೋ ರೋಹಣೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ.

೧೦. ಮಹಾಸೇನೋಪಿ ಖೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಸೋಣುತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭರಿಯಾಯ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ಸಹ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಾ ತಯೋ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಾತುರಹೇಸುಂ, ಆವುಧಭಣ್ಡಾನಿ ಪಜ್ಜಲಿಂಸು, ಅಗ್ಗಸಸ್ಸಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫನ್ನಂ, ಮಹಾಮೇಘೋ ಅಭಿಪ್ಪವಸ್ಸಿ. ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಖೋ ರೋಹಣೋ ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ತಂ ಕುಲಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ಭತ್ತಂ ವಾ ಉಳುಙ್ಕಮತ್ತಂ ಯಾಗುಂ ವಾ ಅಭಿವಾದನಂ ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಂ ವಾ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ವಾ ನಾಲತ್ಥ, ಅಥ ಖೋ ಅಕ್ಕೋಸಞ್ಞೇವ ಪರಿಭಾಸಞ್ಞೇವ ಪಟಿಲಭತಿ ‘‘ಅತಿಚ್ಛಥ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತಮ್ಪಿ ವತ್ತಾ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ, ದಸಮಾಸಾಧಿಕಾನಂ ಪನ ಸತ್ತನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಏಕದಿವಸಂ ‘‘ಅತಿಚ್ಛಥ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತಂ ಅಲತ್ಥ. ತಂ ದಿವಸಮೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಬಹಿ ಕಮ್ಮನ್ತಾ ¶ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಪಥೇ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹಂ ಅಗಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಆಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಗಮಮ್ಹಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಭಿತ್ಥಾ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಲಭಿಮ್ಹಾ’’ತಿ. ಸೋ ಅನತ್ತಮನೋ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ತಸ್ಸ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದತ್ಥಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದಮ್ಹಾ’’ತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಘರದ್ವಾರೇ ಯೇವ ನಿಸೀದಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಮುಸಾವಾದೇನ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾವ ಏವಮಾಹ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಹಿಯ್ಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲಭಿತ್ವಾವ ‘‘ಲಭಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಅವೋಚುತ್ಥ, ವಟ್ಟತಿ ನು ಖೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮುಸಾವಾದೋ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಮಯಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹೇ ( ) [(ಪವಿಸನ್ತಾ) (ಕ.)] ದಸಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ‘ಅತಿಚ್ಛಥಾ’ತಿ ವಚನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಹಿಯ್ಯೋ ‘ಅತಿಚ್ಛಥಾ’ತಿ ವಚನಮತ್ತಂ ಲಭಿಮ್ಹಾ, ಅಥೇತಂ ವಾಚಾಪಟಿಸನ್ಧಾರಂ [ಪಟಿಸನ್ತಾರಂ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಉಪಾದಾಯ ಏವಮವೋಚುಮ್ಹಾ’’ತಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇಮೇ ವಾಚಾಪಟಿಸನ್ಧಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಜನಮಜ್ಝೇ ‘ಲಭಿಮ್ಹಾ’ತಿ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ಭೋಜನೀಯಂ ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ನಪ್ಪಸಂಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಪಟಿಯಾದಿತಭತ್ತತೋ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಂ, ತದುಪಿಯಞ್ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ದಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ತುಮ್ಹೇ ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಸೋ ಪುನದಿವಸತೋ ಪಭುತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಸಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಅತ್ತನೋ ಘರೇ ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗಕರಣತ್ಥಾಯ ಯಾಚಿ. ಥೇರೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಸಾಪಿ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ದಸಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ, ‘‘ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಮಕಂಸು, ಸೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢನ್ತೋ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ ಜಾತೋ.

೧೧. ಅಥ ಖೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಪಿತಾ ನಾಗಸೇನಂ ದಾರಕಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋ ¶ , ತಾತ ನಾಗಸೇನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಸಿಕ್ಖಾನಿ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಕತಮಾನಿ, ತಾತ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಸಿಕ್ಖಾನಿ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ತಯೋ ಖೋ, ತಾತ ನಾಗಸೇನ, ವೇದಾ ಸಿಕ್ಖಾನಿ ನಾಮ, ಅವಸೇಸಾನಿ ಸಿಪ್ಪಾನಿ ಸಿಪ್ಪಂ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತಾತ, ಸಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಸೋಣುತ್ತರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಚರಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಆಚರಿಯಭಾಗಂ ಸಹಸ್ಸಂ ದತ್ವಾ ಅನ್ತೋಪಾಸಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭೇ ಏಕತೋ ಮಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಸಜ್ಝಾಪೇಹಿ ಖೋ, ತ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಇಮಂ ¶ ದಾರಕಂ ಮನ್ತಾನೀತಿ. ತೇನ ಹಿ ‘ತಾತ ದಾರಕ’ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಹಿ ಮನ್ತಾನೀ’’ತಿ. ಆಚರಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಜ್ಝಾಯತಿ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಏಕೇನೇವ ಉದ್ದೇಸೇನ ತಯೋ ವೇದಾ ಹದಯಙ್ಗತಾ ವಾಚುಗ್ಗತಾ ಸೂಪಧಾರಿತಾ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಾ ಸುಮನಸಿಕತಾ ಅಹೇಸುಂ, ಸಕಿಮೇವ ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ ತೀಸು ವೇದೇಸು ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭೇಸು [ಸನಿಘಣ್ಟುಕೇಟುಭೇಸು (ಕ.)] ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇಸು ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮೇಸು ಪದಕೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ ಲೋಕಾಯತಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಸು ಅನವಯೋ ಅಹೋಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ ದಾರಕೋ ಪಿತರಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ತಾತ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಇತೋ ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನಿ, ಉದಾಹು ಏತ್ತಕಾನೇವಾ’’ತಿ. ‘‘ನತ್ಥಿ, ತಾತ ನಾಗಸೇನ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ಇತೋ ಉತ್ತರಿಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನಿ, ಏತ್ತಕಾನೇವ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ ದಾರಕೋ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅನುಯೋಗಂ ದತ್ವಾ ಪಾಸಾದಾ ಓರುಯ್ಹ ಪುಬ್ಬವಾಸನಾಯ ಚೋದಿತಹದಯೋ ರಹೋಗತೋ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಿಪ್ಪಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ವಾ ಮಜ್ಝೇ ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಸಾರಂ ಅದಿಸ್ವಾ ‘‘ತುಚ್ಛಾ ವತ ¶ ಭೋ ಇಮೇ ವೇದಾ, ಪಲಾಪಾ ವತ ಭೋ ಇಮೇ ವೇದಾ ಅಸಾರಾ ನಿಸ್ಸಾರಾ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಅನತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ.

೧೨. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ರೋಹಣೋ ವತ್ತನಿಯೇ ಸೇನಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ವತ್ತನಿಯೇ ಸೇನಾಸನೇ ಅನ್ತರಹಿತೋ ಗಜಙ್ಗಲಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ ದಾರಕೋ ಅತ್ತನೋ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಠಿತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರೋಹಣಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ದಿಸ್ವಾನ ಅತ್ತಮನೋ ಉದಗ್ಗೋ ಪಮುದಿತೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮಾಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಕಞ್ಚಿ ಸಾರಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ರೋಹಣೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ¶ ರೋಹಣಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ತ್ವಂ ಮಾರಿಸ, ಏದಿಸೋ ಭಣ್ಡುಕಾಸಾವವಸನೋ’’ತಿ. ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೋ [ಪಾಪಕಾನಂ ಮಲಾನಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ನಾಮಾಹಂ ದಾರಕಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ, ತ್ವಂ ಮಾರಿಸ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಾಪಕಾನಿ ಮಲಾನಿ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ, ತಸ್ಮಾಹಂ, ದಾರಕ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂಕಾರಣಾ, ಮಾರಿಸ, ಕೇಸಾ ತೇ ನ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸ’’ನ್ತಿ ¶ ? ‘‘ಸೋಳಸಿಮೇ, ದಾರಕ, ಪಲಿಬೋಧೇ ದಿಸ್ವಾ ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ‘‘ಕತಮೇ ಸೋಳಸ’’? ‘‘ಅಲಙ್ಕಾರಪಲಿಬೋಧೋ ಮಣ್ಡನಪಲಿಬೋಧೋ ತೇಲಮಕ್ಖನಪಲಿಬೋಧೋ ಧೋವನಪಲಿಬೋಧೋ ಮಾಲಾಪಲಿಬೋಧೋ ಗನ್ಧಪಲಿಬೋಧೋ ವಾಸನಪಲಿಬೋಧೋ ಹರೀಟಕಪಲಿಬೋಧೋ ಆಮಲಕಪಲಿಬೋಧೋ ರಙ್ಗಪಲಿಬೋಧೋ ಬನ್ಧನಪಲಿಬೋಧೋ ಕೋಚ್ಛಪಲಿಬೋಧೋ ಕಪ್ಪಕಪಲಿಬೋಧೋ ವಿಜಟನಪಲಿಬೋಧೋ ಊಕಾಪಲಿಬೋಧೋ, ಕೇಸೇಸು ವಿಲೂನೇಸು ಸೋಚನ್ತಿ ಕಿಲಮನ್ತಿ ಪರಿದೇವನ್ತಿ ಉರತ್ತಾಳಿಂ ಕನ್ದನ್ತಿ ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಇಮೇಸು ಖೋ, ದಾರಕ, ಸೋಳಸಸು ಪಲಿಬೋಧೇಸು ಪಲಿಗುಣ್ಠಿತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅತಿಸುಖುಮಾನಿ ಸಿಪ್ಪಾನಿ ನಾಸೇನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂಕಾರಣಾ, ಮಾರಿಸ, ವತ್ಥಾನಿಪಿ ತೇ ನ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಕಾಮನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಖೋ, ದಾರಕ, ವತ್ಥಾನಿ, ಕಾಮನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಭಣ್ಡಾನಿ [ಕಮನೀಯಾನಿ ಗಿಹಿಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ (ಸೀ. ಪೀ.)], ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಖೋ ಭಯಾನಿ ವತ್ಥತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಕಾಸಾವವಸನಸ್ಸ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವತ್ಥಾನಿಪಿ ಮೇ ನ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಜಾನಾಸಿ ಖೋ, ತ್ವಂ ಮಾರಿಸ, ಸಿಪ್ಪಾನಿ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ದಾರಕ, ಜಾನಾಮಹಂ ಸಿಪ್ಪಾನಿ, ಯಂ ಲೋಕೇ ಉತ್ತಮಂ ಮನ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ತಂ, ಮಾರಿಸ, ದಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ದಾರಕ, ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ಮೇ ದೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ, ದಾರಕ, ಅನ್ತರಘರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಮ್ಹಾ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ ದಾರಕೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ರೋಹಣಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಘರಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಪಣೀತೇನ ಖಾದನೀಯೇನ ಭೋಜನೀಯೇನ ಸಹತ್ಥಾ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರೋಹಣಂ ಭುತ್ತಾವಿಂ ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ದೇಹಿ ಮೇ ದಾನಿ, ಮಾರಿಸ, ಮನ್ತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಯದಾ ಖೋ ತ್ವಂ, ದಾರಕ, ನಿಪ್ಪಲಿಬೋಧೋ ¶ ಹುತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಮಯಾ ಗಹಿತಂ ಪಬ್ಬಜಿತವೇಸಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಸಿ, ತದಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಅಥ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ ¶ ದಾರಕೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಅಮ್ಮತಾತಾ, ಅಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ‘ಯಂ ಲೋಕೇ ಉತ್ತಮಂ ಮನ್ತಂ, ತಂ ಜಾನಾಮೀ’ತಿ ವದತಿ, ನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ದೇತಿ, ಅಹಂ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಂ ಉತ್ತಮಂ ಮನ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ನೋ ಪುತ್ತೋ ಮನ್ತಂ ಗಣ್ಹತು, ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ‘‘ಗಣ್ಹ ಪುತ್ತಾ’’ತಿ ಅನುಜಾನಿಂಸು.

೧೩. ಅಥ ¶ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ರೋಹಣೋ ನಾಗಸೇನಂ ದಾರಕಂ ಆದಾಯ ಯೇನ ವತ್ತನಿಯಂ ಸೇನಾಸನಂ, ಯೇನ ವಿಜಮ್ಭವತ್ಥು ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಜಮ್ಭವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸೇನಾಸನೇ ಏಕರತ್ತಂ ವಸಿತ್ವಾ ಯೇನ ರಕ್ಖಿತತಲಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕೋಟಿಸತಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಾಗಸೇನಂ ದಾರಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಚ ಪನಾಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರೋಹಣಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಗಹಿತೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ತವ ವೇಸೋ, ದೇಥ ಮೇ ದಾನಿ ಮನ್ತ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ರೋಹಣೋ ‘‘ಕಿಮ್ಹಿ ನು ಖೋಹಂ ನಾಗಸೇನಂ ವಿನೇಯ್ಯಂ ಪಠಮಂ ವಿನಯೇ ವಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಖೋ ಅಯಂ ನಾಗಸೇನೋ, ಸಕ್ಕೋತಿ ಸುಖೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತು’’ನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿನೇಸಿ.

ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ನಾಗಸೇನೋ ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತಿಕದುಕಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಕರಣಂ, ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗಾದಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ವಿಭಙ್ಗಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣಂ, ‘‘ಸಙ್ಗಹೋ ಅಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ಆದಿನಾ ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಂ ಧಾತುಕಥಾಪಕರಣಂ, ‘‘ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿ ಆಯತನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಆದಿನಾ ಛಬ್ಬಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ, ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚಸುತ್ತಸತಾನಿ ಪರವಾದೇ ಪಞ್ಚಸುತ್ತಸತಾನೀತಿ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ವಿಭತ್ತಂ ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಂ, ‘‘ಮೂಲಯಮಕಂ ಖನ್ಧಯಮಕ’’ನ್ತಿ ಆದಿನಾ ದಸವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಂ ಯಮಕಪ್ಪಕರಣಂ, ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಆದಿನಾ ಚತುವೀಸತಿವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಂ ಪಟ್ಠಾನಪ್ಪಕರಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ಏಕೇನೇವ ಸಜ್ಝಾಯೇನ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಿಟ್ಠಥ ¶ ಭನ್ತೇ, ನ ಪುನ ಓಸಾರೇಥ, ಏತ್ತಕೇನೇವಾಹಂ ಸಜ್ಝಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ.

೧೪. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಯೇನ ಕೋಟಿಸತಾ ಅರಹನ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕೋಟಿಸತೇ ಅರಹನ್ತೇ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಭನ್ತೇ ‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ¶ , ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ’ತಿ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಪದೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಓಸಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ನಾಗಸೇನ, ಓಸಾರೇಹೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಸತ್ತ ಮಾಸಾನಿ ಸತ್ತ ಪಕರಣಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಓಸಾರೇಸಿ, ಪಥವೀ ಉನ್ನದಿ, ದೇವತಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಂಸು, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಅಪ್ಫೋಟೇಸುಂ, ದಿಬ್ಬಾನಿ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಾನಿ ದಿಬ್ಬಾನಿ ಚ ಮನ್ದಾರವಪುಪ್ಫಾನಿ ಅಭಿಪ್ಪವಸ್ಸಿಂಸು.

೧೫. ಅಥ ¶ ಖೋ ಕೋಟಿಸತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸಂ ರಕ್ಖಿತತಲೇ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸುಂ. ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚ ಪನಾಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತೋ ಏವರೂಪಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ ‘‘ತುಚ್ಛೋ ವತ ಮೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಬಾಲೋ ವತ ಮೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪಠಮಂ ಮಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿನೇಸೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ರೋಹಣೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ಖೋ ನಾಗಸೇನ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇಸಿ, ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ನಾಗಸೇನ ತವಾನುಚ್ಛವಿಕ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ವತ ಭೋ, ಅಬ್ಭುತಂ ವತ ಭೋ, ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಮೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಪಣ್ಡಿತೋ ವತ ಮೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಖಮಾಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರೋಹಣಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಖಮಥ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ನ ಪುನ ಏವರೂಪಂ ವಿತಕ್ಕೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ರೋಹಣೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ¶ ‘‘ನ ಖೋ ತ್ಯಾಹಂ ನಾಗಸೇನ ಏತ್ತಾವತಾ ಖಮಾಮಿ, ಅತ್ಥಿ ಖೋ ನಾಗಸೇನ ಸಾಗಲಂ ನಾಮ ನಗರಂ, ತತ್ಥ ಮಿಲಿನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ, ಸೋ ದಿಟ್ಠಿವಾದೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಠೇತಿ, ಸಚೇ ತ್ವಂ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ರಾಜಾನಂ ದಮೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಸಾದೇಸ್ಸಸಿ, ಏವಾಹಂ ತಂ ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

‘‘ತಿಟ್ಠತು, ಭನ್ತೇ, ಏಕೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ; ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಸಬ್ಬೇ ರಾಜಾನೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವಿಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪದಾಲೇಸ್ಸಾಮಿ, ‘ಖಮಥ ಮೇ ಭನ್ತೇ’ತಿ ವತ್ವಾ, ‘ನ ಖಮಾಮೀ’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಆಹ’’ ¶ . ಅಯಂ ಖೋ, ನಾಗಸೇನ, ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ವತ್ತನಿಯೇ ಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರತಿ, ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ, ನಾಗಸೇನ, ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಮ ವಚನೇನ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಸ್ಸ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದ, ಏವಞ್ಚ ನಂ ವದೇಹಿ ‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದತಿ, ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿತುಂ ಮಂ ಪಹಿಣೀ’ತಿ ¶ , ‘ಕೋನಾಮೋ ತೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘ರೋಹಣತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಸಿ, ‘ಅಹಂ ಕೋನಾಮೋ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಮಮ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಾಮಂ ಜಾನಾತೀ’’’ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರೋಹಣಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಯೇನ ವತ್ತನಿಯಂ ಸೇನಾಸನಂ, ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇತಿ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿತುಂ ಮಂ ಪಹಿಣೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ತ್ವಂ ¶ ಕಿನ್ನಾಮೋಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ನಾಗಸೇನೋ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೋನಾಮೋ ತೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ’’ತಿ? ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ರೋಹಣೋ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಹಂ ಕೋನಾಮೋ’’ತಿ. ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಾಮಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ.

‘‘ಸಾಧು, ನಾಗಸೇನ, ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಸಾಮೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಪರಿವೇಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಖೋದಕಂ ದನ್ತಪೋಣಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿಸಮ್ಮಜ್ಜಿ, ತಂ ಉದಕಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಉದಕಂ ಆಹರಿ, ತಞ್ಚ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಗಣ್ಹಿ, ನ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ ಅಕಾಸಿ, ಏವಂ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಪುನ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪುನ ತೇನ ತಥೇವ ವುತ್ತೇ ವಸ್ಸವಾಸಂ ಅನುಜಾನಿ.

೧೬. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಏಕಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ತಿಂಸಮತ್ತಾನಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ಖೋ ಸಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ತೇಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ತಾತ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಞ್ಞೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾಉಪಾಸಿಕೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ನಾಗಸೇನೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ¶ . ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತಾತ ಅಸ್ಸಗುತ್ತ, ಅಧಿವಾಸೇಹಿ ನಾಗಸೇನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ.

ಅಥ ¶ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಆಯಸ್ಮತಾ ನಾಗಸೇನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಛಾಸಮಣೇನ ಯೇನ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾಯ ನಿವೇಸನಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ಖೋ ಸಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಞ್ಚ ನಾಗಸೇನಂ ಪಣೀತೇನ ಖಾದನೀಯೇನ ಭೋಜನೀಯೇನ ಸಹತ್ಥಾ ಸನ್ತಪ್ಪೇಸಿ ಸಮ್ಪವಾರೇಸಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಭುತ್ತಾವಿಂ ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ತ್ವಂ, ನಾಗಸೇನ, ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾಯ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಇದಂ ವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಅಥ ¶ ಖೋ ಸಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಮಹಲ್ಲಿಕಾ ಖೋಹಂ, ತಾತ ನಾಗಸೇನ, ಗಮ್ಭೀರಾಯ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಮಯ್ಹಂ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತಸ್ಸಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾಯ ಗಮ್ಭೀರಾಯ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಸುಞ್ಞತಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಅನುಮೋದನಂ ಅಕಾಸಿ. ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಸಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾಯ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇ ವಿರಜಂ ವೀತಮಲಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ. ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ ತಸ್ಸಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾಯ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಂ ಞತ್ವಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಪವತ್ತೇಸಿ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು ನಾಗಸೇನ, ಏಕೇನ ಕಣ್ಡಪ್ಪಹಾರೇನ ದ್ವೇ ಮಹಾಕಾಯಾ ಪದಾಲಿತಾ’’ತಿ, ಅನೇಕಾನಿ ಚ ದೇವತಾಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಾಧುಕಾರಂ ಪವತ್ತೇಸುಂ.

೧೭. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಗುತ್ತೋ ಏತದವೋಚ ‘‘ಗಚ್ಛ, ತ್ವಂ ನಾಗಸೇನ, ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ, ಪಾಟಲಿಪುತ್ತನಗರೇ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ ಪಟಿವಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣಾಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಕೀವ ದೂರೋ, ಭನ್ತೇ, ಇತೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತನಗರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಯೋಜನಸತಾನಿ ಖೋ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ದೂರೋ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಮಗ್ಗೋ ¶ . ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಭಿಕ್ಖಾ ದುಲ್ಲಭಾ, ಕಥಾಹಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ? ‘‘ಗಚ್ಛ, ತ್ವಂ ನಾಗಸೇನ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ ಸಾಲೀನಂ ಓದನಂ ವಿಗತಕಾಳಕಂ ¶ ಅನೇಕಸೂಪಂ ಅನೇಕಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಸ್ಸಗುತ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಯೇನ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ತೇನ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

೧೮. ತೇನ ¶ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ದಿಸ್ವಾನ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಗಚ್ಛಸಿ ತಾತಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಗಹಪತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು ತಾತ, ಮಯಮ್ಪಿ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಗಚ್ಛಾಮ. ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸುಖಂ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಪಣೀತೇನ ಖಾದನೀಯೇನ ಭೋಜನೀಯೇನ ಸಹತ್ಥಾ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಭುತ್ತಾವಿಂ ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿಂ ಅಞ್ಞತರಂ ನೀಚಂ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಕಿನ್ನಾಮೋಸಿ ತ್ವಂ ತಾತಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಹಂ, ಗಹಪತಿ, ನಾಗಸೇನೋ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಜಾನಾಸಿ ಖೋ, ತ್ವಂ ತಾತ, ಬುದ್ಧವಚನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಜಾನಾಮಿ ಖೋಹಂ, ಗಹಪತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪದಾನೀ’’ತಿ. ‘‘ಲಾಭಾ ನೋ ತಾತ, ಸುಲದ್ಧಂ ನೋ ತಾತ, ಅಹಮ್ಪಿ ಖೋ, ತಾತ, ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕೋ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕೋ, ಭಣ, ತಾತ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪದಾನೀ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ದೇಸೇನ್ತೇ ಯೇವ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ವಿರಜಂ ವೀತಮಲಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ ಸಕಟಸತಾನಿ ಪುರತೋ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ದ್ವೇಧಾಪಥೇ ಠತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅಯಂ ಖೋ, ತಾತ ನಾಗಸೇನ, ಅಸೋಕಾರಾಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ, ಇದಂ ಖೋ, ತಾತ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಮ್ಬಲರತನಂ ಸೋಳಸಹತ್ಥಂ ಆಯಾಮೇನ, ಅಟ್ಠಹತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಹಿ ಖೋ, ತಾತ, ಇದಂ ¶ ಕಮ್ಬಲರತನಂ ¶ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ. ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತಂ ಕಮ್ಬಲರತನಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ. ಅಥ ಖೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಅತ್ತಮನೋ ಉದಗ್ಗೋ ಪಮುದಿತೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

೧೯. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಯೇನ ಅಸೋಕಾರಾಮೋ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ ¶ , ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಕಾರಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಏಕೇನೇವ ಉದ್ದೇಸೇನ ತೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಪುನ ತೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಅತ್ಥಸೋ ಮನಸಾಕಾಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ನಾಗಸೇನ, ಗೋಪಾಲಕೋ ಗಾವೋ ರಕ್ಖತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಗೋರಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ತ್ವಂ ನಾಗಸೇನ, ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಾರೇನ್ತೋಪಿ ನ ಭಾಗೀ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ಹೋತು, ಭನ್ತೇ, ಅಲಂ ಏತ್ತಕೇನಾ’’ತಿ. ತೇನೇವ ದಿವಸಭಾಗೇನ ತೇನ ರತ್ತಿಭಾಗೇನ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ, ಸಹ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಂಸು, ಪಥವೀ ಉನ್ನದಿ, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಅಪ್ಫೋಟೇಸುಂ, ದಿಬ್ಬಾನಿ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಾನಿ ದಿಬ್ಬಾನಿ ಚ ಮನ್ದಾರವಪುಪ್ಫಾನಿ ಅಭಿಪ್ಪವಸ್ಸಿಂಸು.

೨೦. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಕೋಟಿಸತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಹಿಮವನ್ತೇ ಪಬ್ಬತೇ ರಕ್ಖಿತತಲೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೂತಂ ಪಾಹೇಸುಂ ‘‘ಆಗಚ್ಛತು ನಾಗಸೇನೋ, ದಸ್ಸನಕಾಮಾ ಮಯಂ ನಾಗಸೇನ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ದೂತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಅನ್ತರಹಿತೋ ಹಿಮವನ್ತೇ ಪಬ್ಬತೇ ರಕ್ಖಿತತಲೇ ಕೋಟಿಸತಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಕೋಟಿಸತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ಏಸೋ ಖೋ, ನಾಗಸೇನ, ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಠೇತಿ ವಾದಪ್ಪಟಿವಾದೇನ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಾಯ. ಸಾಧು, ನಾಗಸೇನ, ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ರಾಜಾನಂ ¶ ದಮೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಿಟ್ಠತು, ಭನ್ತೇ, ಏಕೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ; ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ರಾಜಾನೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವಿಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪದಾಲೇಸ್ಸಾಮಿ, ಗಚ್ಛಥ ¶ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಚ್ಛಮ್ಭಿತಾ ಸಾಗಲನಗರ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಾಗಲನಗರಂ ಕಾಸಾವಪ್ಪಜ್ಜೋತಂ ಇಸಿವಾತಪಟಿವಾತಂ ಅಕಂಸು.

೨೧. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆಯುಪಾಲೋ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪರಿವೇಣೇ ಪಟಿವಸತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಏತದವೋಚ ‘‘ರಮಣೀಯಾ ವತ ಭೋ ದೋಸಿನಾ ರತ್ತಿ, ಕನ್ನು ಖ್ವಜ್ಜ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಸಾಕಚ್ಛಾಯ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಾಯ, ಕೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಉಸ್ಸಹತಿ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತು’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಯೋನಕಾ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಯುಪಾಲೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ತೇಪಿಟಕೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಆಗತಾಗಮೋ, ಸೋ ಏತರಹಿ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪರಿವೇಣೇ ಪಟಿವಸತಿ; ಗಚ್ಛ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆಯುಪಾಲಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಸ್ಸೂ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಣೇ, ಭದನ್ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿ.

ಅಥ ¶ ಖೋ ನೇಮಿತ್ತಿಕೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆಯುಪಾಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೂತಂ ಪಾಹೇಸಿ ‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಿಲಿನ್ದೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆಯುಪಾಲಂ ದಸ್ಸನಕಾಮೋ’’ತಿ. ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಖೋ ಆಯುಪಾಲೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಯೋನಕಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ರಥವರಮಾರುಯ್ಹ ಯೇನ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪರಿವೇಣಂ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಆಯುಪಾಲೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆಯುಪಾಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ, ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆಯುಪಾಲಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಿಯಾ, ಭನ್ತೇ ಆಯುಪಾಲ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಕೋ ಚ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಮತ್ಥೋ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮಚರಿಯಸಮಚರಿಯತ್ಥಾ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಖೋ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪರಮತ್ಥೋ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಕೋಚಿ ಗಿಹೀಪಿ ಧಮ್ಮಚಾರೀ ಸಮಚಾರೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಗಿಹೀಪಿ ಧಮ್ಮಚಾರೀ ಸಮಚಾರೀ, ಭಗವತಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ¶ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೇ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ, ದೇವತಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತೋ, ಸಬ್ಬೇತೇ ಗಿಹಿಭೂತಾ, ನ ಪಬ್ಬಜಿತಾ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಖೋ ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ, ಮಹಾಮಙ್ಗಲಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ, ಸಮಚಿತ್ತಪರಿಯಾಯಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ, ರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ, ಪರಾಭವಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಸಬ್ಬೇತೇ ¶ ಗಿಹಿಭೂತಾ, ನ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ಆಯುಪಾಲ, ನಿರತ್ಥಿಕಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಚ ಪರಿಹರನ್ತಿ. ಯೇ ಖೋ ತೇ, ಭನ್ತೇ ಆಯುಪಾಲ, ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಾಸನಿಕಾ, ನೂನ ತೇ ಪುಬ್ಬೇ ಪರೇಸಂ ಭೋಗಹಾರಕಾ ಚೋರಾ, ತೇ ಪರೇಸಂ ಭೋಗೇ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಏತರಹಿ ಏಕಾಸನಿಕಾ ಭವನ್ತಿ, ನ ಲಭನ್ತಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಸೀಲಂ, ನತ್ಥಿ ತಪೋ, ನತ್ಥಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಯೇ ಖೋ ಪನ ತೇ, ಭನ್ತೇ ಆಯುಪಾಲ, ಭಿಕ್ಖೂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕಾ, ನೂನ ತೇ ಪುಬ್ಬೇ ಗಾಮಘಾತಕಾ ಚೋರಾ, ತೇ ಪರೇಸಂ ಗೇಹಾನಿ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಏತರಹಿ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕಾ ಭವನ್ತಿ, ನ ಲಭನ್ತಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಸೀಲಂ, ನತ್ಥಿ ತಪೋ, ನತ್ಥಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಯೇ ಖೋ ಪನ ತೇ, ಭನ್ತೇ ಆಯುಪಾಲ, ಭಿಕ್ಖೂ ನೇಸಜ್ಜಿಕಾ, ನೂನ ತೇ ಪುಬ್ಬೇ ಪನ್ಥದೂಸಕಾ ಚೋರಾ, ತೇ ಪರೇಸಂ ಪಥಿಕೇ ಜನೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಏತರಹಿ ನೇಸಜ್ಜಿಕಾ ಭವನ್ತಿ, ನ ಲಭನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತುಂ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಸೀಲಂ, ನತ್ಥಿ ತಪೋ, ನತ್ಥಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಆಯುಪಾಲೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಭಾಸಿ. ಅಥ ಖೋ ಪಞ್ಚಸತಾ ¶ ಯೋನಕಾ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರೋ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಅವಿಸಾರದೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಭಾಸತೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆಯುಪಾಲಂ ತುಣ್ಹೀಭೂತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಯೋನಕೇ ಏತದವೋಚ ‘‘ತುಚ್ಛೋ ವತ ಭೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಪಲಾಪೋ ವತ ಭೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ನತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ, ಯೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಉಸ್ಸಹತಿ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತು’’ನ್ತಿ.

೨೨. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪರಿಸಂ ಅನುವಿಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಅಭೀತೇ ಅಮಙ್ಕುಭೂತೇ ಯೋನಕೇ ದಿಸ್ವಾ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಅತ್ಥಿ ಮಞ್ಞೇ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಯೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಉಸ್ಸಹತಿ, ಯೇನಿಮೇ ಯೋನಕಾ ನ ಮಙ್ಕುಭೂತಾ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಯೋನಕೇ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಣೇ, ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಯೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಉಸ್ಸಹತಿ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತು’’ನ್ತಿ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಸಮಣಗಣಪರಿವುತೋ ಸಙ್ಘೀ ಗಣೀ ಗಣಾಚರಿಯೋ ಞಾತೋ ಯಸಸ್ಸೀ ಸಾಧುಸಮ್ಮತೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ ¶ ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಮೇಧಾವೀ ನಿಪುಣೋ ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವೀ ವಿನೀತೋ ವಿಸಾರದೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ತೇಪಿಟಕೋ ವೇದಗೂ ಪಭಿನ್ನಬುದ್ಧಿಮಾ ಆಗತಾಗಮೋ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೋ ನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಪರಿಯತ್ತಿಧರೋ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ ಜಿನವಚನೇ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಕುಸಲೋ ಅಕ್ಖಯವಿಚಿತ್ರಪಟಿಭಾನೋ ಚಿತ್ರಕಥೀ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣೋ ದುರಾಸದೋ ದುಪ್ಪಸಹೋ ದುರುತ್ತರೋ ದುರಾವರಣೋ ದುನ್ನಿವಾರಯೋ, ಸಾಗರೋ ವಿಯ ಅಕ್ಖೋಭೋ, ಗಿರಿರಾಜಾ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲೋ, ರಣಞ್ಜಹೋ ತಮೋನುದೋ ಪಭಙ್ಕರೋ ಮಹಾಕಥೀ ಪರಗಣಿಗಣಮಥನೋ ಪರತಿತ್ಥಿಯಮದ್ದನೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಉಪಾಸಕಾನಂ ಉಪಾಸಿಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ಸಕ್ಕತೋ ಗರುಕತೋ ಮಾನಿತೋ ಪೂಜಿತೋ ಅಪಚಿತೋ ಲಾಭೀ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ವುದ್ಧಾನಂ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಸೋತಾವಧಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ಸನ್ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನವಙ್ಗಂ ಜಿನಸಾಸನರತನಂ, ಉಪದಿಸನ್ತೋ ಧಮ್ಮಮಗ್ಗಂ, ಧಾರೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಂ, ಉಸ್ಸಾಪೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಯೂಪಂ, ಯಜನ್ತೋ ಧಮ್ಮಯಾಗಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಧಮ್ಮದ್ಧಜಂ, ಉಸ್ಸಾಪೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಕೇತುಂ, ಧಮೇನ್ತೋ [ಉಪ್ಪಳಾಸೇನ್ತೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಂ, ಆಹನನ್ತೋ ಧಮ್ಮಭೇರಿಂ, ನದನ್ತೋ ಸೀಹನಾದಂ ¶ , ಗಜ್ಜನ್ತೋ ಇನ್ದಗಜ್ಜಿತಂ, ಮಧುರಗಿರಗಜ್ಜಿತೇನ ಞಾಣವರವಿಜ್ಜುಜಾಲಪರಿವೇಠಿತೇನ ಕರುಣಾಜಲಭರಿತೇನ ಮಹತಾ ಧಮ್ಮಾಮತಮೇಘೇನ ಸಕಲಲೋಕಮಭಿತಪ್ಪಯನ್ತೋ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾಗಲನಗರಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ. ತತ್ರ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಅಸೀತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪರಿವೇಣೇ ಪಟಿವಸತಿ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಬಹುಸ್ಸುತೋ ¶ ಚಿತ್ರಕಥೀ, ನಿಪುಣೋ ಚ ವಿಸಾರದೋ;

ಸಾಮಯಿಕೋ ಚ ಕುಸಲೋ, ಪಟಿಭಾನೇ ಚ ಕೋವಿದೋ.

‘‘ತೇ ಚ ತೇಪಿಟಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಪಞ್ಚನೇಕಾಯಿಕಾಪಿ ಚ;

ಚತುನೇಕಾಯಿಕಾ ಚೇವ, ನಾಗಸೇನಂ ಪುರಕ್ಖರುಂ.

‘‘ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞೋ ಮೇಧಾವೀ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ;

ಉತ್ತಮತ್ಥಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ನಾಗಸೇನೋ ವಿಸಾರದೋ.

‘‘ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪರಿವುತೋ, ನಿಪುಣೇಹಿ ಸಚ್ಚವಾದಿಭಿ;

ಚರನ್ತೋ ಗಾಮನಿಗಮಂ, ಸಾಗಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

‘‘ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪರಿವೇಣಸ್ಮಿಂ ¶ , ನಾಗಸೇನೋ ತದಾ ವಸಿ;

ಕಥೇತಿ ಸೋ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ, ಪಬ್ಬತೇ ಕೇಸರೀ ಯಥಾ’’ತಿ.

೨೩. ಅಥ ಖೋ ದೇವಮನ್ತಿಯೋ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಆಗಮೇಹಿ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ; ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾಗಸೇನೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಮೇಧಾವೀ ವಿನೀತೋ ವಿಸಾರದೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಚಿತ್ರಕಥೀ ಕಲ್ಯಾಣಪಟಿಭಾನೋ ಅತ್ಥಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸು ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ಏತರಹಿ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪರಿವೇಣೇ ಪಟಿವಸತಿ, ಗಚ್ಛ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಸ್ಸು, ಉಸ್ಸಹತಿ ಸೋ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೇತು’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸಹಸಾ ‘‘ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವ ಅಹುದೇವ ಭಯಂ, ಅಹುದೇವ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ, ಅಹುದೇವ ಲೋಮಹಂಸೋ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ದೇವಮನ್ತಿಯಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಉಸ್ಸಹತಿ ಭೋ ನಾಗಸೇನೋ ಭಿಕ್ಖು ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಉಸ್ಸಹತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪಿ ಇನ್ದಯಮವರುಣಕುವೇರಪಜಾಪತಿ ಸುಯಾಮ ¶ ಸನ್ತುಸಿತಲೋಕಪಾಲೇಹಿಪಿ ಪಿತುಪಿತಾಮಹೇನ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನಾ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ದೇವಮನ್ತಿಯಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತ್ವಂ ದೇವಮನ್ತಿಯ, ಭದನ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೂತಂ ಪೇಸೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಂ ದೇವಾ’’ತಿ ಖೋ ದೇವಮನ್ತಿಯೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೂತಂ ಪಾಹೇಸಿ ‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಿಲಿನ್ದೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ದಸ್ಸನಕಾಮೋ’’ತಿ. ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ.

ಅಥ ¶ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಯೋನಕಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ರಥವರಮಾರುಯ್ಹ ಮಹತಾ ಬಲಕಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೇನ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪರಿವೇಣಂ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಅಸೀತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಪರಿಸಂ ದೂರತೋವ, ದಿಸ್ವಾನ ದೇವಮನ್ತಿಯಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಕಸ್ಸೇಸಾ, ದೇವಮನ್ತಿಯ, ಮಹತೀ ಪರಿಸಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಪರಿಸಾ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಪರಿಸಂ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಅಹುದೇವ ಭಯಂ, ಅಹುದೇವ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ, ಅಹುದೇವ ಲೋಮಹಂಸೋ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಖಗ್ಗಪರಿವಾರಿತೋ ವಿಯ ಗಜೋ, ಗರುಳಪರಿವಾರಿತೋ ¶ ವಿಯ ನಾಗೋ, ಅಜಗರಪರಿವಾರಿತೋ ವಿಯ ಕೋತ್ಥುಕೋ [ಕೋತ್ಥುಕೋ (ಸೀ. ಪೀ.)], ಮಹಿಂಸಪರಿವುತೋ ವಿಯ ಅಚ್ಛೋ, ನಾಗಾನುಬದ್ಧೋ ವಿಯ ಮಣ್ಡೂಕೋ, ಸದ್ದೂಲಾನುಬದ್ಧೋ ವಿಯ ಮಿಗೋ, ಅಹಿತುಣ್ಡಿಕಸಮಾಗತೋ [ಅಭಿಗುಣ್ಠಿಕಸಮಾಗತೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ವಿಯ ಪನ್ನಗೋ, ಮಜ್ಜಾರಸಮಾಗತೋ ವಿಯ ಉನ್ದೂರೋ, ಭೂತವೇಜ್ಜಸಮಾಗತೋ ವಿಯ ಪಿಸಾಚೋ, ರಾಹುಮಖಗತೋ ವಿಯ ಚನ್ದೋ, ಪನ್ನಗೋ ವಿಯ ಪೇಳನ್ತರಗತೋ, ಸಕುಣೋ ವಿಯ ಪಞ್ಜರನ್ತರಗತೋ, ಮಚ್ಛೋ ವಿಯ ಜಾಲನ್ತರಗತೋ, ವಾಳವನಮನುಪ್ಪವಿಟ್ಠೋ ವಿಯ ಪುರಿಸೋ, ವೇಸ್ಸವಣಾಪರಾಧಿಕೋ ವಿಯ ಯಕ್ಖೋ, ಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯುಕೋ ವಿಯ ದೇವಪುತ್ತೋ ಭೀತೋ ಉಬ್ಬಿಗ್ಗೋ ಉತ್ರಸ್ತೋ ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಲೋಮಹಟ್ಠಜಾತೋ ವಿಮನೋ ದುಮ್ಮನೋ ಭನ್ತಚಿತ್ತೋ ವಿಪರಿಣತಮಾನಸೋ ‘‘ಮಾ ಮಂ ಅಯಂ ಪರಿಜನೋ ಪರಿಭವೀ’’ತಿ ಸತಿಂ [ಧೀತಿಂ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದೇವಮನ್ತಿಯಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಮಾ ಖೋ, ತ್ವಂ ದೇವಮನ್ತಿಯ ¶ , ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಮಯ್ಹಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ಅನಕ್ಖಾತಞ್ಞೇವಾಹಂ ನಾಗಸೇನಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಮಹಾರಾಜ, ತ್ವಞ್ಞೇವ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾಯ ಪುರತೋ ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಂ ನವಕತರೋ ಹೋತಿ ಪಚ್ಛತೋ ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಂ ವುಡ್ಢತರೋ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುರತೋ ಚ ಪಚ್ಛತೋ ಚ ಮಜ್ಝತೋ ಚ ಅನುವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ದೂರತೋವ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಕೇಸರಸೀಹಂ ವಿಯ ವಿಗತಭಯಭೇರವಂ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸಂ ವಿಗತಭಯಸಾರಜ್ಜಂ, ದಿಸ್ವಾನ ಆಕಾರೇನೇವ ಅಞ್ಞಾಸಿ ‘‘ಏಸೋ ಖೋ ಏತ್ಥ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ದೇವಮನ್ತಿಯಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಏಸೋ ಖೋ, ದೇವಮನ್ತಿಯ, ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಸೋ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ, ಸುಟ್ಠು ಖೋ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ನಾಗಸೇನಂ ಅಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ ¶ . ತತೋ ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಅನಕ್ಖಾತೋವ ಮಯಾ ನಾಗಸೇನೋ ಅಞ್ಞಾತೋ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ದಿಸ್ವಾವ ಅಹುದೇವ ಭಯಂ, ಅಹುದೇವ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ, ಅಹುದೇವ ಲೋಮಹಂಸೋ.

‘‘ಚರಣೇನ ¶ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಸುದನ್ತಂ ಉತ್ತಮೇ ದಮೇ;

ದಿಸ್ವಾ ರಾಜಾ ನಾಗಸೇನಂ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿ.

‘‘ಕಥಿತಾ [ಕಥಿಕಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಮಯಾ ಬಹೂ ದಿಟ್ಠಾ, ಸಾಕಚ್ಛಾ ಓಸಟಾ ಬಹೂ;

ನ ತಾದಿಸಂ ಭಯಂ ಆಸಿ, ಅಜ್ಜ ತಾಸೋ ಯಥಾ ಮಮ.

‘‘ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಪರಾಜಯೋ, ಮಮ ಅಜ್ಜ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಜಯೋ ಚ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ, ಯಥಾ ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಣ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ.

೧. ಅಥ ¶ ¶ ¶ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ನಾಗಸೇನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ, ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಖೋ ನಾಗಸೇನೋ ಪಟಿಸಮ್ಮೋದನೀಯೇನೇವ [ಪಟಿಸಮ್ಮೋದಿ, ತೇನೇವ (ಸೀ.)] ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇಸಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಕಥಂ ಭದನ್ತೋ ಞಾಯತಿ, ಕಿನ್ನಾಮೋಸಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ ಖೋ ಅಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಞಾಯಾಮಿ, ‘‘ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ ಖೋ ಮಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ಅಪಿ ಚ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಾಮಂ ಕರೋನ್ತಿ ‘‘ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸೂರಸೇನೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ವೀರಸೇನೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸೀಹಸೇನೋ’’ತಿ ವಾ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ನಾಮಮತ್ತಂ ಯದಿದಂ ನಾಗಸೇನೋತಿ, ನ ಹೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಭೋನ್ತೋ ಪಞ್ಚಸತಾ ಯೋನಕಾ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ, ಅಯಂ ನಾಗಸೇನೋ ಏವಮಾಹ ‘ನ ಹೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’ತಿ, ಕಲ್ಲಂ ನು ಖೋ ತದಭಿನನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪುಗ್ಗಲೋ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ, ಕೋ ಚರಹಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಂ ದೇತಿ, ಕೋ ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಕೋ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖತಿ, ಕೋ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜತಿ, ಕೋ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಕೋ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ಕೋ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತಿ, ಕೋ ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಂ ಚರತಿ, ಕೋ ಮುಸಾ ಭಣತಿ, ಕೋ ಮಜ್ಜಂ ಪಿವತಿ, ಕೋ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ ¶ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಕುಸಲಂ, ನತ್ಥಿ ಅಕುಸಲಂ, ನತ್ಥಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಕತ್ತಾ ವಾ ಕಾರೇತಾ ವಾ, ನತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ, ಸಚೇ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ತುಮ್ಹೇ ಮಾರೇತಿ, ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನತ್ಥಿ ಆಚರಿಯೋ, ನತ್ಥಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ನತ್ಥಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ. ‘ನಾಗಸೇನೋತಿ ಮಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’ತಿ ಯಂ ವದೇಸಿ, ‘ಕತಮೋ ಏತ್ಥ ನಾಗಸೇನೋ ¶ ? ಕಿನ್ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಕೇಸಾ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಲೋಮಾ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ನಖಾ…ಪೇ… ದನ್ತಾ…ಪೇ… ತಚೋ…ಪೇ… ಮಂಸಂ…ಪೇ… ನ್ಹಾರು…ಪೇ… ಅಟ್ಠಿ…ಪೇ… ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಂ…ಪೇ… ವಕ್ಕಂ…ಪೇ… ಹದಯಂ…ಪೇ… ಯಕನಂ…ಪೇ… ಕಿಲೋಮಕಂ…ಪೇ… ಪಿಹಕಂ…ಪೇ… ಪಪ್ಫಾಸಂ…ಪೇ… ಅನ್ತಂ…ಪೇ… ಅನ್ತಗುಣಂ…ಪೇ… ಉದರಿಯಂ…ಪೇ… ಕರೀಸಂ…ಪೇ… ಪಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಸೇಮ್ಹಂ…ಪೇ… ಪುಬ್ಬೋ…ಪೇ… ಲೋಹಿತಂ…ಪೇ… ಸೇದೋ…ಪೇ… ಮೇದೋ…ಪೇ… ಅಸ್ಸು…ಪೇ… ವಸಾ…ಪೇ… ಖೇಳೋ…ಪೇ… ಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾ…ಪೇ… ಲಸಿಕಾ…ಪೇ… ಮುತ್ತಂ…ಪೇ… ಮತ್ಥಕೇ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ರೂಪಂ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ವೇದನಾ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ?‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಞ್ಞಾ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ರೂಪವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞತ್ರ ರೂಪವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ತಮಹಂ ಭನ್ತೇ, ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ ನಾಗಸೇನಂ. ನಾಗಸೇನಸದ್ದೋ ಯೇವ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ನಾಗಸೇನೋ, ಅಲಿಕಂ ತ್ವಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಾಸಸಿ ಮುಸಾವಾದಂ, ನತ್ಥಿ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಮಿಲಿನ್ದಂ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ತ್ವಂ ಖೋಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಖತ್ತಿಯಸುಖುಮಾಲೋ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಾಲೋ, ತಸ್ಸ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯಂ ತತ್ತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಉಣ್ಹಾಯ ವಾಲಿಕಾಯ ಖರಾಯ ಸಕ್ಖರಕಥಲಿಕಾಯ [ಖರಾ ಸಕ್ಖರಕಠಲವಾಲಿಕಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಪಾದೇನಾಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಾದಾ ರುಜ್ಜನ್ತಿ, ಕಾಯೋ ಕಿಲಮತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಉಪಹಞ್ಞತಿ, ದುಕ್ಖಸಹಗತಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ತ್ವಂ ಪಾದೇನಾಗತೋಸಿ, ಉದಾಹು ವಾಹನೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಾದೇನಾಗಚ್ಛಾಮಿ, ರಥೇನಾಹಂ ¶ ಆಗತೋಸ್ಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಚೇ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ರಥೇನಾಗತೋಸಿ, ರಥಂ ಮೇ ಆರೋಚೇಹಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಈಸಾ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅಕ್ಖೋ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಚಕ್ಕಾನಿ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ರಥಪಞ್ಜರಂ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ರಥದಣ್ಡಕೋ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯುಗಂ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ರಸ್ಮಿಯೋ ¶ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಪತೋದಲಟ್ಠಿ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಈಸಾಅಕ್ಖಚಕ್ಕರಥಪಞ್ಜರರಥದಣ್ಡಯುಗರಸ್ಮಿಪತೋದಾ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಅಞ್ಞತ್ರ ಈಸಾಅಕ್ಖಚಕ್ಕರಥಪಞ್ಜರರಥದಣ್ಡಯುಗರಸ್ಮಿಪತೋದಾ ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತಮಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ ರಥಂ. ರಥಸದ್ದೋಯೇವ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ರಥೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ರಥೋ, ಅಲಿಕಂ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಭಾಸಸಿ ಮುಸಾವಾದಂ, ನತ್ಥಿ ರಥೋ, ತ್ವಂಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅಗ್ಗರಾಜಾ, ಕಸ್ಸ ಪನ ತ್ವಂ ಭಾಯಿತ್ವಾ ಮುಸಾವಾದಂ ಭಾಸಸಿ, ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಭೋನ್ತೋ ಪಞ್ಚಸತಾ ಯೋನಕಾ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ, ಅಯಂ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಏವಮಾಹ ‘ರಥೇನಾಹಂ ಆಗತೋಸ್ಮೀ’ತಿ, ಸಚೇ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ರಥೇನಾಗತೋ‘ಸಿ, ರಥಂ ಮೇ ಆರೋಚೇಹೀ’ತಿ ವುತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ರಥಂ ನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ಕಲ್ಲಂ ನು ಖೋ ತದಭಿನನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಯೋನಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಮಿಲಿನ್ದಂ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ಇದಾನಿ ಖೋ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಭಾಸಸ್ಸೂ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಮುಸಾ ಭಣಾಮಿ, ಈಸಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಕ್ಖಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಕ್ಕಾನಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರಥಪಞ್ಜರಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರಥದಣ್ಡಕಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ‘ರಥೋ’ತಿ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ನಾಮಮತ್ತಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ.

‘‘ಸಾಧು ಖೋ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ರಥಂ ಜಾನಾಸಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಕೇಸೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಲೋಮೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ…ಪೇ… ಮತ್ಥಕೇ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಞ್ಚ ¶ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ವೇದನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಞ್ಞಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಙ್ಖಾರೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ‘ನಾಗಸೇನೋ’ತಿ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ನಾಮಮತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಜಿರಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ –

‘‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಅಙ್ಗಸಮ್ಭಾರಾ, ಹೋತಿ ಸದ್ದೋ ರಥೋ ಇತಿ;

ಏವಂ ಖನ್ಧೇಸು ಸನ್ತೇಸು, ಹೋತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಸಮ್ಮುತೀ’’’ತಿ [ಪಸ್ಸ ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೧].

‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಚಿತ್ರಾನಿ ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನಾನಿ ವಿಸಜ್ಜಿತಾನಿ, ಯದಿ ಬುದ್ಧೋ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ಸಾಧು ಸಾಧು ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಚಿತ್ರಾನಿ ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನಾನಿ ವಿಸಜ್ಜಿತಾನೀ’’ತಿ.

೨. ‘‘ಕತಿವಸ್ಸೋಸಿ ¶ ¶ ತ್ವಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಸತ್ತವಸ್ಸೋಹಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೇ ತೇ, ಭನ್ತೇ, ಸತ್ತ, ತ್ವಂ ವಾ ಸತ್ತ, ಗಣನಾ ವಾ ಸತ್ತಾ’’ತಿ?

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಾಭರಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಸ್ಸ ಪಥವಿಯಂ ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಉದಕಮಣಿಕೇ ಚ ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಮಿಲಿನ್ದಂ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅಯಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಛಾಯಾ ಪಥವಿಯಂ ಉದಕಮಣಿಕೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತ್ವಂ ವಾ ರಾಜಾ, ಛಾಯಾ ವಾ ರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ರಾಜಾ, ನಾಯಂ ಛಾಯಾ ರಾಜಾ, ಮಂ ಪನ ನಿಸ್ಸಾಯ ಛಾಯಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಸ್ಸಾನಂ ಗಣನಾ ಸತ್ತ, ನ ಪನಾಹಂ ಸತ್ತ, ಮಂ ಪನ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತ್ತ ಪವತ್ತತಿ, ಛಾಯೂಪಮಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಚಿತ್ರಾನಿ ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನಾನಿ ವಿಸಜ್ಜಿತಾನೀ’’ತಿ.

೩. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಲ್ಲಪಿಸ್ಸಸಿ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಚೇ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಪಣ್ಡಿತವಾದಂ [ಪಣ್ಡಿತವಾದಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಸಲ್ಲಪಿಸ್ಸಸಿ ಸಲ್ಲಪಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಚೇ ಪನ ರಾಜವಾದಂ ಸಲ್ಲಪಿಸ್ಸಸಿ ನ ಸಲ್ಲಪಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಲ್ಲಪನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಲ್ಲಾಪೇ ಆವೇಠನಮ್ಪಿ ಕಯಿರತಿ, ನಿಬ್ಬೇಠನಮ್ಪಿ ಕಯಿರತಿ, ನಿಗ್ಗಹೋಪಿ ಕಯಿರತಿ, ಪಟಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ¶ ಕಯಿರತಿ, ವಿಸ್ಸಾಸೋಪಿ [ವಿಸೇಸೋಪಿ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಕಯಿರತಿ, ಪಟಿವಿಸ್ಸಾಸೋಪಿ ಕಯಿರತಿ, ನ ಚ ತೇನ ಪಣ್ಡಿತಾ ಕುಪ್ಪನ್ತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಲ್ಲಪನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ರಾಜಾನೋ ಸಲ್ಲಪನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ರಾಜಾನೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಲ್ಲಾಪೇ ಏಕಂ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ, ಯೋ ತಂ ವತ್ಥುಂ ವಿಲೋಮೇತಿ, ತಸ್ಸ ದಣ್ಡಂ ಆಣಾಪೇನ್ತಿ ‘ಇಮಸ್ಸ ದಣ್ಡಂ ಪಣೇಥಾ’ತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ರಾಜಾನೋ ಸಲ್ಲಪನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಪಣ್ಡಿತವಾದಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಲ್ಲಪಿಸ್ಸಾಮಿ, ನೋ ರಾಜವಾದಂ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ಭದನ್ತೋ ಸಲ್ಲಪತು ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವಾ ಸಾಮಣೇರೇನ ವಾ ಉಪಾಸಕೇನ ವಾ ಆರಾಮಿಕೇನ ¶ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪತಿ ¶ , ಏವಂ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ಭದನ್ತೋ ಸಲ್ಲಪತು ಮಾ ಭಾಯತೂ’’ತಿ. ‘‘ಸುಟ್ಠು ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಥೇರೋ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದಿ.

ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಪುಚ್ಛ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಪುಚ್ಛಿತೋಸಿ ಮೇ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ವಿಸಜ್ಜಿತಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ತಯಾ ವಿಸಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಯಾ ಪುಚ್ಛಿತ’’ನ್ತಿ.

೪. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಖೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಬಲೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ, ಬಹುಕಾನಿ ಚ ಮೇ ಠಾನಾನಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯಾವ ಅಪುಚ್ಛಿತಾನಿ ಯೇವ ತಾನಿ ಠಾನಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಸ್ವೇ ಅನ್ತೇಪುರೇ ಸಲ್ಲಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ದೇವಮನ್ತಿಯಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತ್ವಂ ದೇವಮನ್ತಿಯ, ಭದನ್ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಸ್ವೇ ಅನ್ತೇಪುರೇ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಾಪೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ. ಇದಂ ವತ್ವಾ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಥೇರಂ ನಾಗಸೇನಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ರಥಂ ಅಭಿರೂಹಿತ್ವಾ ‘‘ನಾಗಸೇನೋ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಅಥ ಖೋ ದೇವಮನ್ತಿಯೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಿಲಿನ್ದೋ ಏವಮಾಹ ‘ಸ್ವೇ ಅನ್ತೇಪುರೇ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಾಪೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ. ‘‘ಸುಟ್ಠೂ’’ತಿ ಥೇರೋ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದಿ. ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ದೇವಮನ್ತಿಯೋ ಚ ಅನನ್ತಕಾಯೋ ಚ ಮಙ್ಕುರೋ ಚ ಸಬ್ಬದಿನ್ನೋ ಚ ಯೇನ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ಆಗಚ್ಛತು, ಮಹಾರಾಜ, ಭದನ್ತೋ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ ¶ ? ‘‘ಆಮ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ. ‘‘ಕಿತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ? ‘‘ಯತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬದಿನ್ನೋ ಆಹ ‘‘ಆಗಚ್ಛತು, ಮಹಾರಾಜ, ದಸಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ, ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋ ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಯತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ¶ . ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಸಬ್ಬದಿನ್ನೋ ಆಹ ‘‘ಆಗಚ್ಛತು, ಮಹಾರಾಜ, ದಸಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋ ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಯತ್ತಕೇ ¶ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಸಬ್ಬದಿನ್ನೋ ಆಹ ‘‘ಆಗಚ್ಛತು, ಮಹಾರಾಜ, ದಸಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬೋ ಪನಾಯಂ ಸಕ್ಕಾರೋ ಪಟಿಯಾದಿತೋ, ಅಹಂ ಭಣಾಮಿ ‘ಯತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’ತಿ. ಅಯಂ, ಭಣೇ ಸಬ್ಬದಿನ್ನೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭಣತಿ, ಕಿಂ ನು ಮಯಂ ನಪ್ಪಟಿಬಲಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭೋಜನಂ ದಾತು’’ನ್ತಿ? ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಸಬ್ಬದಿನ್ನೋ ಮಙ್ಕು ಅಹೋಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ದೇವಮನ್ತಿಯೋ ಚ ಅನನ್ತಕಾಯೋ ಚ ಮಙ್ಕುರೋ ಚ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಿಲಿನ್ದೋ ಏವಮಾಹ ‘ಯತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಸೀತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಗಲಂ ಪಾವಿಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಅನನ್ತಕಾಯೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ನಾಗಸೇನೋ’ತಿ, ಕತಮೋ ಏತ್ಥ, ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ‘ನಾಗಸೇನೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ವಾತೋ ಜೀವೋ ಪವಿಸತಿ ಚ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಚ, ಸೋ ‘ನಾಗಸೇನೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ ಪನೇಸೋ ವಾತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ನಪ್ಪವಿಸೇಯ್ಯ, ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯ, ಜೀವೇಯ್ಯ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ¶ . ‘‘ಯೇ ಪನಿಮೇ ಸಙ್ಖಧಮಕಾ ಸಙ್ಖಂ ಧಮೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಾತೋ ಪುನ ಪವಿಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯೇ ಪನಿಮೇ ವಂಸಧಮಕಾ ವಂಸಂ ಧಮೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಾತೋ ಪುನ ಪವಿಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯೇ ಪನಿಮೇ ಸಿಙ್ಗಧಮಕಾ ಸಿಙ್ಗಂ ಧಮೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಾತೋ ಪುನ ಪವಿಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತೇನ ನ ಮರನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ನಾಹಂ ಪಟಿಬಲೋ ತಯಾ ವಾದಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ, ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥಂ ಜಪ್ಪೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ನೇಸೋ ಜೀವೋ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ನಾಮೇತೇ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಥೇರೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಅಥ ಅನನ್ತಕಾಯೋ ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ಪಟಿವೇದೇಸೀತಿ.

೫. ಅಥ ¶ ¶ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಯೇನ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇಸನಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಸಪರಿಸಂ ಪಣೀತೇನ ಖಾದನೀಯೇನ ಭೋಜನೀಯೇನ ಸಹತ್ಥಾ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮೇಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏಕಮೇಕೇನ ದುಸ್ಸಯುಗೇನ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ತಿಚೀವರೇನ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ ದಸಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಇಧ ನಿಸೀದಥ, ಅವಸೇಸಾ ಗಚ್ಛನ್ತೂ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಭುತ್ತಾವಿಂ ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ನೀಚಂ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಮ್ಹಿ ಹೋತಿ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೋ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥೇನ ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿಕಾ, ಅತ್ಥೇ ಹೋತು ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೋ’’ತಿ.

ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಿಯಾ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಕೋ ಚ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಮತ್ಥೋ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕಿನ್ತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ. ಏತದತ್ಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಅನುಪಾದಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಖೋ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪರಮತ್ಥೋ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬೇ ಏತದತ್ಥಾಯ ¶ ಪಬ್ಬಜನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೇಚಿ ಏತದತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ರಾಜಾಭಿನೀತಾ [ರಾಜಭೀತಿತಾ (ಸೀ.)] ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಚೋರಾಭಿನೀತಾ [ಚೋರಭೀತಿತಾ (ಸೀ.)] ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಇಣಟ್ಟಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಆಜೀವಿಕತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ಯೇ ಪನ ಸಮ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ತೇ ಏತದತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ತ್ವಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಏತದತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದಹರಕೋ ಸನ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ನ ಜಾನಾಮಿ ಇಮಸ್ಸ ನಾಮತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಾಮೀತಿ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಮೇ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ ‘ಪಣ್ಡಿತಾ ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ, ತೇ ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ, ಸ್ವಾಹಂ ತೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಿತೋ ಜಾನಾಮಿ ಚ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಚ ‘ಇಮಸ್ಸ ನಾಮತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’’ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

೬. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಮತೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕೋಚಿ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ಕೋಚಿ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ಕೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ? ‘‘ಸಕಿಲೇಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ. ‘‘ತ್ವಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಸಚೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಉಪಾದಾನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಚೇ ಅನುಪಾದಾನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ನನು ಸೋ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮಹಾರಾಜ, ಮನಸಿಕಾರೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಯೇವ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾ, ಇಮೇಸಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಜೇಳಕಗೋಣಮಹಿಂಸಓಟ್ಠಗದ್ರಭಾನಮ್ಪಿ ಮನಸಿಕಾರೋ ಅತ್ಥಿ, ಪಞ್ಞಾ ಪನ ತೇಸಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ.

೮. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಮನಸಿಕಾರೋ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ? ‘‘ಊಹನಲಕ್ಖಣೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನಸಿಕಾರೋ, ಛೇದನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಊಹನಲಕ್ಖಣೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಕಥಂ ಛೇದನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ, ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಜಾನಾಸಿ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಯವಲಾವಕೇ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ ¶ , ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ¶ . ‘‘ಕಥಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಯವಲಾವಕಾ ಯವಂ ಲುನನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ವಾಮೇನ, ಭನ್ತೇ, ಹತ್ಥೇನ ಯವಕಲಾಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥೇನ ದಾತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾತ್ತೇನ ಛಿನ್ದನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯವಲಾವಕೋ ವಾಮೇನ ಹತ್ಥೇನ ಯವಕಲಾಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥೇನ ದಾತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯವಂ ಛಿನ್ದತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಮಾನಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಊಹನಲಕ್ಖಣೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಏವಂ ಛೇದನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ.

೯. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’ತಿ, ಕತಮೇ ತೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಸೀಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ಧಾ ವೀರಿಯಂ ಸತಿ ಸಮಾಧಿ, ಇಮೇ ತೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂಲಕ್ಖಣಂ, ಭನ್ತೇ, ಸೀಲ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೀಲಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಇದ್ಧಿಪಾದಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸ- ಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸೀಲಂ ಪತಿಟ್ಠಂ, ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಯೇ ಕೇಚಿ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಾ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಥವಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಬಲಕರಣೀಯಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾ ಕಯಿರನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಥವಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಕಯಿರನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ¶ ಭಾವೇತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ¶ .

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಗರವಡ್ಢಕೀ ನಗರಂ ಮಾಪೇತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂ ನಗರಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಂ ಅಪಕಡ್ಢಾಪೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಂ ಸಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ವೀಥಿಚತುಕ್ಕಸಿಙ್ಘಾಟಕಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಗರಂ ಮಾಪೇತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಲಙ್ಘಕೋ ಸಿಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಪಥವಿಂ ಖಣಾಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ ಅಪಕಡ್ಢಾಪೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಂ ಸಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಮುದುಕಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಸಿಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ –

‘‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನರೋ ಸಪಞ್ಞೋ, ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯಂ;

ಆತಾಪೀ ನಿಪಕೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟ’ನ್ತಿ [ಪಸ್ಸ ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩].

‘‘‘ಅಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಧರಣೀವ ಪಾಣಿನಂ, ಇದಞ್ಚ ಮೂಲಂ ಕುಸಲಾಭಿವುಡ್ಢಿಯಾ;

ಮುಖಞ್ಚಿದಂ ಸಬ್ಬಜಿನಾನುಸಾಸನೇ, ಯೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ವರಪಾತಿಮೋಕ್ಖಿಯೋ’’’ತಿ.

೧೦. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ಧಾ, ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ? ‘‘ಸದ್ಧಾ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ನೀವರಣೇ ¶ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ವಿನೀವರಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ಅಚ್ಛಂ ¶ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅನಾವಿಲಂ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪರಿತ್ತಂ ಉದಕಂ ತರೇಯ್ಯ, ತಂ ಉದಕಂ ಹತ್ಥೀಹಿ ಚ ಅಸ್ಸೇಹಿ ಚ ರಥೇಹಿ ಚ ಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಖುಭಿತಂ ಭವೇಯ್ಯ ಆವಿಲಂ ಲುಳಿತಂ ಕಲಲೀಭೂತಂ. ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ ಚ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಣಾಪೇಯ್ಯ ‘ಪಾನೀಯಂ, ಭಣೇ, ಆಹರಥ, ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ರಞ್ಞೋ ಚ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕೋ ಮಣಿ ಭವೇಯ್ಯ. ‘ಏವಂ ದೇವಾ’ತಿ ಖೋ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ ತಂ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕಂ ಮಣಿಂ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇ ಸಙ್ಖಸೇವಾಲಪಣಕಂ ವಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕದ್ದಮೋ ಚ ಸನ್ನಿಸೀದೇಯ್ಯ, ಅಚ್ಛಂ ಭವೇಯ್ಯ ಉದಕಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅನಾವಿಲಂ. ತತೋ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪಾನೀಯಂ ಉಪನಾಮೇಯ್ಯುಂ ‘ಪಿವತು, ದೇವ, ಪಾನೀಯ’ನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉದಕಂ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ, ಏವಂ ಯೋಗಾವಚರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಯಥಾ ಸಙ್ಖಸೇವಾಲಪಣಕಂ ಕದ್ದಮೋ ಚ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕೋ ಮಣಿ, ಏವಂ ಸದ್ಧಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಯಥಾ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕೇ ಮಣಿಮ್ಹಿ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇ ಸಙ್ಖಸೇವಾಲಪಣಕಂ ವಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕದ್ದಮೋ ಚ ಸನ್ನಿಸೀದೇಯ್ಯ, ಅಚ್ಛಂ ಭವೇಯ್ಯ ಉದಕಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅನಾವಿಲಂ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ನೀವರಣೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ವಿನೀವರಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ಅಚ್ಛಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅನಾವಿಲಂ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ.

ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಸದ್ಧಾಪಞ್ಹೋ ದಸಮೋ.

೧೧. ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಸದ್ಧಾಪಞ್ಹೋ

೧೧. ‘‘ಕಥಂ ¶ , ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ,? ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ವಾ ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದತಿ ಯೋಗಂ ಕರೋತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅಸಚ್ಛಿಕತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ¶ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪರಿಪಬ್ಬತೇ ಮಹಾಮೇಘೋ ¶ ಅಭಿಪ್ಪವಸ್ಸೇಯ್ಯ, ತಂ ಉದಕಂ ಯಥಾನಿನ್ನಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪಬ್ಬತಕನ್ದರಪದರಸಾಖಾ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ನದಿಂ ಪರಿಪೂರೇಯ್ಯ, ಸಾ ಉಭತೋ ಕೂಲಾನಿ ಸಂವಿಸ್ಸನ್ದನ್ತೀ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅಥ ಮಹಾಜನಕಾಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ನದಿಯಾ ಉತ್ತಾನತಂ ವಾ ಗಮ್ಭೀರತಂ ವಾ ಅಜಾನನ್ತೋ ಭೀತೋ ವಿತ್ಥತೋ ತೀರೇ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಅಥಞ್ಞತರೋ ಪುರಿಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಞ್ಚ ಬಲಞ್ಚ ಸಮ್ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಗಾಳ್ಹಂ ಕಚ್ಛಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ತರೇಯ್ಯ, ತಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನಕಾಯೋಪಿ ತರೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ವಾ ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದತಿ ಯೋಗಂ ಕರೋತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅಸಚ್ಛಿಕತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯವರೇ –

‘‘‘ಸದ್ಧಾಯ ತರತೀ ಓಘಂ, ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಅಣ್ಣವಂ;

ವೀರಿಯೇನ ದುಕ್ಖಮಚ್ಚೇತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಸುಜ್ಝತೀ’’’ತಿ [ಪಸ್ಸ ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬].

ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಸದ್ಧಾಪಞ್ಹೋ ಏಕಾದಸಮೋ.

೧೨. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವೀರಿಯಂ, ವೀರಿಯೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತಾ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಗೇಹೇ ಪತನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇನ ದಾರುನಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇಯ್ಯ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ ಸನ್ತಂ ಏವಂ ತಂ ಗೇಹಂ ನ ಪತೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯಂ, ವೀರಿಯೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತಾ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿತ್ತಕಂ ಸೇನಂ ಮಹತೀ ಸೇನಾ ಭಞ್ಜೇಯ್ಯ, ತತೋ ರಾಜಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನುಸ್ಸಾರೇಯ್ಯ ಅನುಪೇಸೇಯ್ಯ ಅತ್ತನೋ ¶ ಪರಿತ್ತಕಾಯ ಸೇನಾಯ ಬಲಂ ಅನುಪದಂ ದದೇಯ್ಯ, ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿತ್ತಕಾ ಸೇನಾ ಮಹತಿಂ ಸೇನಂ ಭಞ್ಜೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯಂ, ವೀರಿಯೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತಾ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ವೀರಿಯವಾ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಹತಿ, ಕುಸಲಂ ಭಾವೇತಿ. ಸಾವಜ್ಜಂ ಪಜಹತಿ, ಅನವಜ್ಜಂ ಭಾವೇತಿ. ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತೀ’’’ತಿ.

೧೩. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ, ಉಪಗ್ಗಣ್ಹನಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಸತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಹೀನಪ್ಪಣೀತಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮೇ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ ‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಇಮೇ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅಯಂ ಅರಿಯೋ ¶ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ಸಮಥೋ, ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಅಯಂ ವಿಜ್ಜಾ, ಅಯಂ ವಿಮುತ್ತೀ’ತಿ. ತತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೇವಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸೇವತಿ, ಅಸೇವಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ನ ಸೇವತಿ. ಭಜಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಭಜತಿ ಅಭಜಿತ್ತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ನ ಭಜತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ರಾಜಾನಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಂ ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಯಸಂ ಸರಾಪೇತಿ ‘ಏತ್ತಕಾ, ದೇವ, ತೇ ಹತ್ಥೀ, ಏತ್ತಕಾ ಅಸ್ಸಾ, ಏತ್ತಕಾ ರಥಾ, ಏತ್ತಕಾ ಪತ್ತೀ, ಏತ್ತಕಂ ಹಿರಞ್ಞಂ, ಏತ್ತಕಂ ಸುವಣ್ಣಂ, ಏತ್ತಕಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ, ತಂ ದೇವೋ ಸರತೂ’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಹೀನಪ್ಪಣೀತಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮೇ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ ‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಇಮೇ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅಯಂ ಅರಿಯೋ ¶ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ಸಮಥೋ, ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಅಯಂ ವಿಜ್ಜಾ, ಅಯಂ ವಿಮುತ್ತೀ’ತಿ. ತತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೇವಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸೇವತಿ, ಅಸೇವಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ನ ಸೇವತಿ. ಭಜಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಭಜತಿ, ಅಭಜಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ನ ಭಜತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಗ್ಗಣ್ಹನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಸತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ವೇತಿ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಹಿತಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ¶ ಅಹಿತಾ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪಕಾರಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನುಪಕಾರಾ’ತಿ. ತತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಅಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅನುಪಕಾರೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಉಪಕಾರೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಗ್ಗಣ್ಹನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ರಞ್ಞೋ ಹಿತಾಹಿತೇ ಜಾನಾತಿ ‘ಇಮೇ ರಞ್ಞೋ ಹಿತಾ, ಇಮೇ ಅಹಿತಾ. ಇಮೇ ಉಪಕಾರಾ, ಇಮೇ ಅನುಪಕಾರಾ’ತಿ. ತತೋ ಅಹಿತೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಹಿತೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅನುಪಕಾರೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಉಪಕಾರೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ವೇತಿ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಹಿತಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹಿತಾ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪಕಾರಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನುಪಕಾರಾ’ತಿ. ತತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಅಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾ’ತಿ. ಅನುಪಕಾರೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಉಪಕಾರೇ ದಮ್ಮೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಗ್ಗಣ್ಹನಲಕ್ಖಣಾ ಸತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’’ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

೧೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಮುಖಲಕ್ಖಣೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮಾಧಿ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಸಮಾಧಿಪಮುಖಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಾಧಿನಿನ್ನಾ ಸಮಾಧಿಪೋಣಾ ಸಮಾಧಿಪಬ್ಭಾರಾ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ¶ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೂಟಾಗಾರಸ್ಸ ಯಾ ಯಾಚಿ ಗೋಪಾನಸಿಯೋ, ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಕೂಟಙ್ಗಮಾ ಹೋನ್ತಿ ಕೂಟನಿನ್ನಾ ಕೂಟಸಮೋಸರಣಾ, ಕೂಟಂ ತಾಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಸಮಾಧಿಪಮುಖಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಾಧಿನಿನ್ನಾ ಸಮಾಧಿಪೋಣಾ ಸಮಾಧಿಪಬ್ಭಾರಾತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ರಾಜಾ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಓತರೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬಾವ ಸೇನಾ ಹತ್ಥೀ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ರಥಾ ಚ ಪತ್ತೀ ಚ ತಪ್ಪಮುಖಾ [ತಮ್ಪಮುಖಾ (ಸ್ಯಾ. ಕ.)] ಭವೇಯ್ಯುಂ ತನ್ನಿನ್ನಾ ತಪ್ಪೋಣಾ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರಾ ತಂ ಯೇವ ಅನುಪರಿಯಾಯೇಯ್ಯುಂ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಸಮಾಧಿಪಮುಖಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಾಧಿನಿನ್ನಾ ಸಮಾಧಿಪೋಣಾ ¶ ಸಮಾಧಿಪಬ್ಭಾರಾ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಮುಖಲಕ್ಖಣೋ ಸಮಾಧಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘‘ಸಮಾಧಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವೇಥ, ಸಮಾಹಿತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ.

೧೫. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ? ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯಾ ವುತ್ತಂ ‘ಛೇದನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’ತಿ, ಅಪಿ ಚ ಓಭಾಸನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಓಭಾಸನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ? ‘‘ಪಞ್ಞಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇತಿ, ವಿಜ್ಜೋಭಾಸಂ ಜನೇತಿ, ಞಾಣಾಲೋಕಂ ವಿದಂಸೇತಿ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಕರೋತಿ. ತತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಗೇಹೇ ಪದೀಪಂ ಪವೇಸೇಯ್ಯ, ಪವಿಟ್ಠೋ ಪದೀಪೋ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇತಿ, ಓಭಾಸಂ ಜನೇತಿ, ಆಲೋಕಂ ವಿದಂಸೇತಿ, ರೂಪಾನಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಕರೋತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಞಾ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇತಿ, ವಿಜ್ಜೋಭಾಸಂ ಜನೇತಿ, ಞಾಣಾಲೋಕಂ ವಿದಂಸೇತಿ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಕರೋತಿ. ತತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಓಭಾಸನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ.

೧೬. ನಾನಾಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಕಿಚ್ಚಅಭಿನಿಪ್ಫಾದನಪಞ್ಹೋ

೧೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಏಕಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಏಕಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ಹನನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಏಕಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ಹನನ್ತಿ? ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೇನಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಹತ್ಥೀ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ರಥಾ ಚ ಪತ್ತೀ ¶ ಚ ಏಕಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ಸಙ್ಗಾಮೇ ಪರಸೇನಂ ಅಭಿವಿಜಿನನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಏಕಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ಹನನ್ತೀ’’ತಿ.

ನಾನಾಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಕಿಚ್ಚಅಭಿನಿಪ್ಫಾದನಪಞ್ಹೋ ಸೋಳಸಮೋ.

೧. ರಾಜಾ ¶ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಏವ ಸೋ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೋ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ನ ಚ ಸೋ, ನ ಚ ಅಞ್ಞೋ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ದಹರೋ ತರುಣೋ ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಯೇವ ತ್ವಂ ಏತರಹಿ ಮಹನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ದಹರೋ ತರುಣೋ ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಞ್ಞೋ ಅಹಂ ಏತರಹಿ ಮಹನ್ತೋ’’ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾತಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಿತಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಆಚರಿಯೋತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಿಪ್ಪವಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೀಲವಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಞ್ಞವಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞಾ ಏವ ಕಲಲಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಅಬ್ಬುದಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಪೇಸಿಯಾ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಘನಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಖುದ್ದಕಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞೋ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಸಿಕ್ಖಿತೋ ಭವತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ. ತ್ವಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕಿಂ ವದೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಞ್ಞೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದಹರೋ ಅಹೋಸಿಂ ತರುಣೋ ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ, ಅಹಞ್ಞೇವ ಏತರಹಿ ಮಹನ್ತೋ, ಇಮಮೇವ ಕಾಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಏಕಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಪದೀಪಂ ಪದೀಪೇಯ್ಯ, ಕಿಂ ಸೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಪದೀಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಪದೀಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ಪುರಿಮೇ ಯಾಮೇ ಅಚ್ಚಿ, ಸಾ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಯಾಮೇ ಅಚ್ಚೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯಾ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಯಾಮೇ ಅಚ್ಚಿ, ಸಾ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಯಾಮೇ ಅಚ್ಚೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಪುರಿಮೇ ಯಾಮೇ ಪದೀಪೋ, ಅಞ್ಞೋ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಯಾಮೇ ಪದೀಪೋ, ಅಞ್ಞೋ ¶ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಯಾಮೇ ಪದೀಪೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ, ತಂ ಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಪದೀಪಿತೋ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಮ್ಮಸನ್ತತಿ ಸನ್ದಹತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞೋ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ವಿಯ ಸನ್ದಹತಿ, ತೇನ ನ ಚ ಸೋ, ನ ಚ ಅಞ್ಞೋ, ಪುರಿಮವಿಞ್ಞಾಣೇ ಪಚ್ಛಿಮವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ¶ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಖೀರಂ ¶ ದುಯ್ಹಮಾನಂ ಕಾಲನ್ತರೇನ ದಧಿ ಪರಿವತ್ತೇಯ್ಯ, ದಧಿತೋ ನವನೀತಂ, ನವನೀತತೋ ಘತಂ ಪರಿವತ್ತೇಯ್ಯ, ಯೋ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಯಂ ಯೇವ ಖೀರಂ ತಂ ಯೇವ ದಧಿ, ಯಂ ಯೇವ ದಧಿ ತಂ ಯೇವ ನವನೀತಂ, ಯಂ ಯೇವ ನವನೀತಂ ತಂ ಯೇವ ಘತ’ನ್ತಿ, ಸಮ್ಮಾ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ, ತಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮ್ಭೂತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಮ್ಮಸನ್ತತಿ ಸನ್ದಹತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞೋ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ವಿಯ ಸನ್ದಹತಿ, ತೇನ ನ ಚ ಸೋ, ನ ಚ ಅಞ್ಞೋ, ಪುರಿಮವಿಞ್ಞಾಣೇ ಪಚ್ಛಿಮವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ.

೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಹೇತು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸನ್ದಹನಾಯ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪರಮಾ ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಕೋ ಗಹಪತಿಕೋ ಕಸಿತ್ವಾ ಚ ವಪಿತ್ವಾ ಚ ಧಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪರಿಪೂರೇಯ್ಯ. ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ನೇವ ಕಸ್ಸೇಯ್ಯ ನ ವಪ್ಪೇಯ್ಯ, ಯಥಾಸಮ್ಭತಞ್ಚ ಧಞ್ಞಂ ಪರಿಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ ವಿಸಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯಂ ವಾ ಕರೇಯ್ಯ, ಜಾನೇಯ್ಯ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಕೋ ಗಹಪತಿಕೋ ‘ನ ಮೇ ಧಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸತೀ’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ ¶ ಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಹೇತು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಧಞ್ಞಾಗಾರಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಣಾಯ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪರಮಾ ಜಾನಾತಿ ‘ನ ಮೇ ಧಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸತೀ’’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಹೇತು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಪಟಿಸನ್ದಹನಾಯ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪರಮಾ ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ.

೩. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಯಞ್ಞೇವ ¶ ಞಾಣಂ ಸಾ ಯೇವ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಞ್ಞೇವ ಞಾಣಂ ಸಾ ಯೇವ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ. ‘‘ಯಸ್ಸ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ತಞ್ಞೇವ ಞಾಣಂ ಸಾ ಯೇವ ಪಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಕಿಂ ಸಮ್ಮುಯ್ಹೇಯ್ಯ ಸೋ, ಉದಾಹು ನ ಸಮ್ಮುಯ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಕತ್ಥಚಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಮುಯ್ಹೇಯ್ಯ, ಕತ್ಥಚಿ ನ ಸಮ್ಮುಯ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಕುಹಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಮುಯ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಞ್ಞಾತಪುಬ್ಬೇಸು ವಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಿಪ್ಪಟ್ಠಾನೇಸು, ಅಗತಪುಬ್ಬಾಯ ವಾ ದಿಸಾಯ, ಅಸ್ಸುತಪುಬ್ಬಾಯ ವಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮುಯ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಕುಹಿಂ ನ ಸಮ್ಮುಯ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಯಂ ಖೋ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಂ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ, ತಹಿಂ ನ ಸಮ್ಮುಯ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಮೋಹೋ ಪನಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಕುಹಿಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ಮೋಹೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಞಾಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಅನ್ಧಕಾರಗೇಹೇ ಪದೀಪಂ ಆರೋಪೇಯ್ಯ, ತತೋ ಅನ್ಧಕಾರೋ ನಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಆಲೋಕೋ ಪಾತುಭವೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಞಾಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ ಮೋಹೋ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

‘‘ಪಞ್ಞಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಕುಹಿಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಿಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಯಂ ಪನ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಂ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ, ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಪಞ್ಞಾ ಸಕಿಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಯಂ ಪನ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಂ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ, ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’ತಿ, ತಸ್ಸ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ರತ್ತಿಂ ಲೇಖಂ ಪೇಸೇತುಕಾಮೋ ಲೇಖಕಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಪದೀಪಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಲೇಖಂ ಲಿಖಾಪೇಯ್ಯ, ಲಿಖಿತೇ ಪನ ಲೇಖೇ ಪದೀಪಂ ವಿಜ್ಝಾಪೇಯ್ಯ, ವಿಜ್ಝಾಪಿತೇಪಿ ಪದೀಪೇ ಲೇಖಂ ನ ವಿನಸ್ಸೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಞಾ ಸಕಿಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಯಂ ಪನ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಂ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ, ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ¶ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರತ್ಥಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ¶ ಮನುಸ್ಸಾ ಅನುಘರಂ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಉದಕಘಟಕಾನಿ ಠಪೇನ್ತಿ ಆಲಿಮ್ಪನಂ ವಿಜ್ಝಾಪೇತುಂ, ಘರೇ ಪದಿತ್ತೇ ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಉದಕಘಟಕಾನಿ ಘರಸ್ಸೂಪರಿ ಖಿಪನ್ತಿ, ತತೋ ಅಗ್ಗಿ ವಿಜ್ಝಾಯತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಪುನ ತೇಹಿ ಘಟೇಹಿ ಘಟಕಿಚ್ಚಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಲಂ ತೇಹಿ ಘಟೇಹಿ, ಕಿಂ ತೇಹಿ ಘಟೇಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಚ ಉದಕಘಟಕಾನಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಯಥಾ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ, ಏವಂ ಯೋಗಾವಚರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಅಗ್ಗಿ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಉದಕಘಟಕೇಹಿ ಅಗ್ಗಿ ವಿಜ್ಝಾಪೀಯತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ವಿಜ್ಝಾಪಿಯನ್ತಿ, ವಿಜ್ಝಾಪಿತಾಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ನ ಪುನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಞಾ ಸಕಿಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಯಂ ಪನ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಂ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ, ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಜ್ಜೋ ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಿಲಾನಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಾನಿ ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಪಿಸಿತ್ವಾ [ಪಿಂಸಿತ್ವಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಗಿಲಾನಕಂ ಪಾಯೇಯ್ಯ, ತೇಹಿ ಚ ದೋಸಾ ನಿದ್ಧಮೇಯ್ಯುಂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಸ ವೇಜ್ಜಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಪುನ ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಭೇಸಜ್ಜಕಿಚ್ಚಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಲಂ ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ, ಕಿಂ ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜೇಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಯಥಾ ವೇಜ್ಜೋ, ಏವಂ ಯೋಗಾವಚರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಬ್ಯಾಧಿ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ಬ್ಯಾಧಿತೋ ಪುರಿಸೋ, ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಗಿಲಾನಸ್ಸ ದೋಸಾ ನಿದ್ಧನ್ತಾ, ದೋಸೇ ನಿದ್ಧನ್ತೇ ಗಿಲಾನೋ ಅರೋಗೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ನಿದ್ಧಮೀಯನ್ತಿ, ನಿದ್ಧಮಿತಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ನ ಪುನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಞಾ ಸಕಿಚ್ಚಯಂ ¶ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಯಂ ಪನ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಂ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ¶ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ, ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ ಯೋಧೋ ಪಞ್ಚ ಕಣ್ಡಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಓತರೇಯ್ಯ ಪರಸೇನಂ ವಿಜೇತುಂ, ಸೋ ಸಙ್ಗಾಮಗತೋ ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕಣ್ಡಾನಿ ಖಿಪೇಯ್ಯ, ತೇಹಿ ಚ ಪರಸೇನಾ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯ ¶ , ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರಸ್ಸ ಯೋಧಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಪುನ ತೇಹಿ ಕಣ್ಡೇಹಿ ಕಣ್ಡಕಿಚ್ಚಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಲಂ ತೇಹಿ ಕಣ್ಡೇಹಿ, ಕಿಂ ತೇಹಿ ಕಣ್ಡೇಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಚ ಕಣ್ಡಾನಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ ಯೋಧೋ, ಏವಂ ಯೋಗಾವಚರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಪರಸೇನಾ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಣ್ಡೇಹಿ ಪರಸೇನಾ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಭಗ್ಗಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ನ ಪುನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಞಾ ಸಕಿಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಯಂ ಪನ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಂ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ, ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

೪. ಪಟಿಸನ್ದಹನಪುಗ್ಗಲವೇದಿಯನಪಞ್ಹೋ

೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ವೇದೇತಿ ಸೋ ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನ’’ನ್ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದೇತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ನ ವೇದೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ವೇದೇತಿ, ಕಿಂ ನ ವೇದೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ಕಾಯಿಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಚೇತಸಿಕಂ ವೇದನಂ ನ ವೇದೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಾಯಿಕಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಕಥಂ ಚೇತಸಿಕಂ ವೇದನಂ ನ ವೇದೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಹೇತು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಕಾಯಿಕಾಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅನುಪರಮಾ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಯೋ ಹೇತು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಚೇತಸಿಕಾಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪರಮಾ ಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ನ ವೇದೇತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಸೋ ಏಕಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ ಕಾಯಿಕಂ ನ ಚೇತಸಿಕ’’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಸೋ ನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅರಹತೋ ಅನುನಯೋ ವಾ ಪಟಿಘೋ ವಾ, ನ ಚ ಅರಹನ್ತೋ ಅಪಕ್ಕಂ ಪಾತೇನ್ತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮೇನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ –

‘‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ¶ ಮರಣಂ, ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತಂ;

ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಭತಕೋ ಯಥಾ.

‘‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಮರಣಂ, ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತಂ;

ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ’’’ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ [ಪಸ್ಸ ಥೇರಗಾ. ೬೫೪].

ಪಟಿಸನ್ದಹನಪುಗ್ಗಲವೇದಿಯನಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುಖಾ ವೇದನಾ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಿಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಸಲಾ, ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಾ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಾ ನ ದುಕ್ಖಾ, ಯದಿ ದುಕ್ಖಾ ನ ಕುಸಲಾ, ಕುಸಲಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ತತ್ತಂ ಅಯೋಗುಳಂ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ದುತಿಯೇ ಹತ್ಥೇ ಸೀತಂ ಹಿಮಪಿಣ್ಡಂ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಭೋಪಿ ತೇ ದಹೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಉಭೋಪಿ ತೇ ದಹೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ತೇ ಮಹಾರಾಜ, ಉಭೋಪಿ ಉಣ್ಹಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಭೋಪಿ ಸೀತಲಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹಂ ಯದಿ ತತ್ತಂ ದಹತಿ, ನ ಚ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಉಣ್ಹಾ, ತೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯದಿ ಸೀತಲಂ ದಹತಿ, ನ ಚ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಸೀತಲಾ, ತೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಭೋಪಿ ದಹನ್ತಿ, ನ ಚ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಉಣ್ಹಾ, ನ ಚ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಸೀತಲಾ? ಏಕಂ ಉಣ್ಹಂ, ಏಕಂ ಸೀತಲಂ, ಉಭೋಪಿ ತೇ ದಹನ್ತಿ, ತೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ‘‘ನಾಹಂ ಪಟಿಬಲೋ ತಯಾ ವಾದಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ, ಸಾಧು ಅತ್ಥಂ ಜಪ್ಪೇಹೀ’’ತಿ. ತತೋ ಥೇರೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಸಂಯುತ್ತಾಯ ಕಥಾಯ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ –

‘‘ಛಯಿಮಾನಿ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಸೋಮನಸ್ಸಾನಿ, ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಸೋಮನಸ್ಸಾನಿ, ಛ ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ದೋಮನಸ್ಸಾನಿ, ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ದೋಮನಸ್ಸಾನಿ, ಛ ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ, ಇಮಾನಿ ಛ ¶ ಛಕ್ಕಾನಿ, ಅತೀತಾಪಿ ಛತ್ತಿಂಸವಿಧಾ ವೇದನಾ, ಅನಾಗತಾಪಿ ¶ ಛತ್ತಿಂಸವಿಧಾ ವೇದನಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ಛತ್ತಿಂಸವಿಧಾ ವೇದನಾ, ತದೇಕಜ್ಝಂ ಅಭಿಸಞ್ಞುಹಿತ್ವಾ ಅಭಿಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಸತಂ ವೇದನಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.

೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೋ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ನಾಮರೂಪಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಇಮಂ ಯೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಂ ಯೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ಇಮಿನಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ ಸೋಭನಂ ವಾ ಪಾಪಕಂ ವಾ, ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ, ನ ಇಮಂ ಯೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ನನು ಸೋ ಮುತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹೇಯ್ಯ, ಮುತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಮ್ಬಂ ಅವಹರೇಯ್ಯ, ತಮೇನಂ ಅಮ್ಬಸಾಮಿಕೋ ಗಹೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ ‘ಇಮಿನಾ ದೇವ ಪುರಿಸೇನ ಮಯ್ಹಂ ಅಮ್ಬಾ ಅವಹಟಾ’ತಿ, ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನಾಹಂ, ದೇವ, ಇಮಸ್ಸ ಅಮ್ಬೇ ಅವಹರಾಮಿ, ಅಞ್ಞೇ ತೇ ಅಮ್ಬಾ, ಯೇ ಇಮಿನಾ ರೋಪಿತಾ, ಅಞ್ಞೇ ತೇ ಅಮ್ಬಾ, ಯೇ ಮಯಾ ಅವಹಟಾ, ನಾಹಂ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ’ತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ಪುರಿಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಬಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಮ್ಬೇನ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಿನಾ ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ ಸೋಭನಂ ವಾ ಪಾಪಕಂ ವಾ, ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ¶ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಾಲಿಂ ಅವಹರೇಯ್ಯ…ಪೇ… ಉಚ್ಛುಂ ಅವಹರೇಯ್ಯ…ಪೇ… ¶ ಯಥಾ ಮಹಾರಾಜ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಹೇಮನ್ತಕಾಲೇ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ವಿಸಿಬ್ಬೇತ್ವಾ ¶ [ವಿಸೀವೇತ್ವಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಅವಿಜ್ಝಾಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ, ಅಥ ಖೋ ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಖೇತ್ತಂ ಡಹೇಯ್ಯ [ಉಪಡಹೇಯ್ಯ (ಕ.)], ತಮೇನಂ ಖೇತ್ತಸಾಮಿಕೋ ಗಹೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ ‘ಇಮಿನಾ, ದೇವ, ಪುರಿಸೇನ ಮಯ್ಹಂ ಖೇತ್ತಂ ದಡ್ಢ’ನ್ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನಾಹಂ, ದೇವ, ಇಮಸ್ಸ ಖೇತ್ತಂ ಝಾಪೇಮಿ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ಅಗ್ಗಿ, ಯೋ ಮಯಾ ಅವಿಜ್ಝಾಪಿತೋ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ಅಗ್ಗಿ, ಯೇನಿಮಸ್ಸ ಖೇತ್ತಂ ದಡ್ಢಂ, ನಾಹಂ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ’ತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ಪುರಿಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಗ್ಗಿಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಗ್ಗಿನಾ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಿನಾ ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ ಸೋಭನಂ ವಾ ಪಾಪಕಂ ವಾ, ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಪದೀಪಂ ಆದಾಯ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರೂಹಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಪದೀಪೋ ಝಾಯಮಾನೋ ತಿಣಂ ಝಾಪೇಯ್ಯ, ತಿಣಂ ಝಾಯಮಾನಂ ಘರಂ ಝಾಪೇಯ್ಯ, ಘರಂ ಝಾಯಮಾನಂ ಗಾಮಂ ಝಾಪೇಯ್ಯ, ಗಾಮಜನೋ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಕಿಸ್ಸ ತ್ವಂ, ಭೋ ಪುರಿಸ, ಗಾಮಂ ಝಾಪೇಸೀ’ತಿ, ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನಾಹಂ, ಭೋ, ಗಾಮಂ ಝಾಪೇಮಿ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ಪದೀಪಗ್ಗಿ, ಯಸ್ಸಾಹಂ ಆಲೋಕೇನ ಭುಞ್ಜಿಂ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ಅಗ್ಗಿ, ಯೇನ ಗಾಮೋ ಝಾಪಿತೋ’ತಿ, ತೇ ವಿವದಮಾನಾ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಕಸ್ಸ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಟಂ [ಅತ್ಥಂ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಧಾರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಗಾಮಜನಸ್ಸ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ಚ ತತೋ ಏವ ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಮಾರಣನ್ತಿಕಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಅಪಿ ಚ ತತೋ ಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ದಹರಿಂ ದಾರಿಕಂ ವಾರೇತ್ವಾ ಸುಙ್ಕಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ. ಸಾ ಅಪರೇನ ¶ ಸಮಯೇನ ಮಹತೀ ಅಸ್ಸ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ, ತತೋ ಅಞ್ಞೋ ಪುರಿಸೋ ಸುಙ್ಕಂ ದತ್ವಾ ವಿವಾಹಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಇತರೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಕಿಸ್ಸ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ, ಅಮ್ಭೋ ಪುರಿಸ, ಭರಿಯಂ ನೇಸೀ’ತಿ? ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನಾಹಂ ತವ ಭರಿಯಂ ನೇಮಿ, ಅಞ್ಞಾ ಸಾ ದಾರಿಕಾ ದಹರೀ ತರುಣೀ, ಯಾ ¶ ತಯಾ ವಾರಿತಾ ಚ ದಿನ್ನಸುಙ್ಕಾ ಚ, ಅಞ್ಞಾಯಂ ದಾರಿಕಾ ಮಹತೀ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಮಯಾ ವಾರಿತಾ ಚ ದಿನ್ನಸುಙ್ಕಾ ಚಾ’ತಿ, ತೇ ವಿವದಮಾನಾ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ. ಕಸ್ಸ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಟಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಪುರಿಮಸ್ಸ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ¶ ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ಚ ತತೋ ಯೇವ ಸಾ ಮಹತೀ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಮಾರಣನ್ತಿಕಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಅಪಿ ಚ ತತೋ ಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನಪರಿಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಖೀರಘಟಂ ಕಿಣಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಹತ್ಥೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ ‘ಸ್ವೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ತಂ ಅಪರಜ್ಜು ದಧಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ದೇಹಿ ಮೇ ಖೀರಘಟ’ನ್ತಿ. ಸೋ ದಧಿಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ. ಇತರೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನಾಹಂ ತವ ಹತ್ಥತೋ ದಧಿಂ ಕಿಣಾಮಿ, ದೇಹಿ ಮೇ ಖೀರಘಟ’ನ್ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಅಜಾನತೋ ತೇ ಖೀರಂ ದಧಿಭೂತ’ನ್ತಿ ತೇ ವಿವದಮಾನಾ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಕಸ್ಸ ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಟಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ಚ ತತೋ ಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಮಾರಣನ್ತಿಕಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಅಪಿ ಚ ತತೋ ಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಪರಿಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ.

ನಾಮರೂಪಏಕತ್ತನಾನತ್ತಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ.

೭. ಥೇರಪಟಿಸನ್ದಹನಾಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ

೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತ್ವಂ ಪನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಂ ತೇ ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇನ, ನನು ಮಯಾ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಅಕ್ಖಾತಂ ‘ಸಚೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಉಪಾದಾನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ¶ , ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಚೇ ಅನುಪಾದಾನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಕಾರಂ ಕರೇಯ್ಯ. ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಅಧಿಕಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ಸೋ ತೇನ ಅಧಿಕಾರೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚರೇಯ್ಯ, ಸೋ ¶ ಚೇ ಜನಸ್ಸ ಆರೋಚೇಯ್ಯ ‘ನ ಮೇ ರಾಜಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಕರೋತೀ’ ತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಯುತ್ತಕಾರೀ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಕಿಂ ತೇ ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇನ, ನನು ಮಯಾ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಅಕ್ಖಾತಂ ‘ಸಚೇ ಸಉಪಾದಾನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಚೇ ಅನುಪಾದಾನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ.

ಥೇರಪಟಿಸನ್ದಹನಾಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ.

೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ನಾಮರೂಪ’ನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನಾಮಂ, ಕತಮಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಯಂ ತತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜ, ಓಳಾರಿಕಂ, ಏತಂ ರೂಪಂ, ಯೇ ತತ್ಥ ಸುಖುಮಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ಏತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ನಾಮಂ ಯೇವ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ರೂಪಂ ಯೇವ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಿತಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕತೋವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಕಲಲಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಣ್ಡಮ್ಪಿ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಯಞ್ಚ ತತ್ಥ ಕಲಲಂ, ಯಞ್ಚ ಅಣ್ಡಂ, ಉಭೋಪೇತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಿತಾ, ಏಕತೋವ ನೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಿ ತತ್ಥ ನಾಮಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ರೂಪಮ್ಪಿ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಯಞ್ಚೇವ ತತ್ಥ ನಾಮಂ, ಯಞ್ಚೇವ ರೂಪಂ, ಉಭೋಪೇತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಿತಾ, ಏಕತೋವ ನೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ. ಏವಮೇತಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ಸನ್ಧಾವಿತ’’ನ್ತಿ.

ನಾಮರೂಪಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ.

೯. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ದೀಘಮದ್ಧಾನ’ನ್ತಿ, ಕಿಮೇತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ¶ ? ‘‘ಅತೀತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದ್ಧಾ, ಅನಾಗತೋ ಅದ್ಧಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬೇ ಅದ್ಧಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಕೋಚಿ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಅದ್ಧಾ ಅತ್ಥಿ, ಕೋಚಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ‘‘ಕತಮೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥಿ, ಕತಮೋ ¶ ನತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಅತೀತಾ ವಿಗತಾ ನಿರುದ್ಧಾ ವಿಪರಿಣತಾ, ಸೋ ಅದ್ಧಾ ನತ್ಥಿ, ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿಪಾಕಾ, ಯೇ ಚ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ, ಯೇ ಚ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಅದ್ಧಾ ಅತ್ಥಿ. ಯೇ ಸತ್ತಾ ಕಾಲಙ್ಕತಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಸೋ ಚ ಅದ್ಧಾ ಅತ್ಥಿ. ಯೇ ಸತ್ತಾ ಕಾಲಙ್ಕತಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ, ಸೋ ಅದ್ಧಾ ನತ್ಥಿ. ಯೇ ಚ ಸತ್ತಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ, ಸೋ ಚ ಅದ್ಧಾ ನತ್ಥಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ’’ತಿ.

೧. ರಾಜಾ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತೀತಸ್ಸ ಅದ್ಧಾನಸ್ಸ ಕಿಂ ಮೂಲಂ, ಅನಾಗತಸ್ಸ ಅದ್ಧಾನಸ್ಸ ಕಿಂ ಮೂಲಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅದ್ಧಾನಸ್ಸ ಕಿಂ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅತೀತಸ್ಸ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದ್ಧಾನಸ್ಸ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಚ ಅದ್ಧಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚ ಅದ್ಧಾನಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾ ಮೂಲಂ. ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಂ, ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನಂ, ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ, ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನಂ, ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ, ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ, ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣಂ ಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ಏವಮೇತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಅದ್ಧಾನಸ್ಸ [ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಅದ್ಧಾನಸ್ಸ (ಸೀ.)] ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ.

೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’ತಿ, ತಸ್ಸ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ [ಪರಿಪಕ್ಕಂ (ಕ.)] ಬೀಜಂ ಪಥವಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ತತೋ ಅಙ್ಕುರೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಫಲಂ ದದೇಯ್ಯ. ತತೋ ಬೀಜಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನ ರೋಪೇಯ್ಯ, ತತೋಪಿ ಅಙ್ಕುರೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ಫಲಂ ದದೇಯ್ಯ. ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದ್ಧಾನಸ್ಸಾಪಿ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಅಣ್ಡಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಣ್ಡತೋ ಕುಕ್ಕುಟೀ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಅಣ್ಡನ್ತಿ. ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದ್ಧಾನಸ್ಸಾಪಿ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ¶ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಪಥವಿಯಾ ಚಕ್ಕಂ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಮಿಲಿನ್ದಂ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಸ್ಸ ಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಾನಿ ಚಕ್ಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಭಗವತಾ ‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ, ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನಂ, ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮಂ, ಕಮ್ಮತೋ ಪುನ ಚಕ್ಖುಂ ಜಾಯತೀ’ತಿ. ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ.

‘‘‘ಸೋತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದೇ ಚ…ಪೇ… ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ, ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನಂ, ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮಂ, ಕಮ್ಮತೋ ಪುನ ಮನೋ ಜಾಯತೀ’ತಿ. ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದ್ಧಾನಸ್ಸಾಪಿ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ.

೩. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’ತಿ, ಕತಮಾ ಚ ಸಾ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ, ಏಸಾ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟೀ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’ತಿ, ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ ¶ , ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ? ‘‘ಕಾಚಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಕಾಚಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕತಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಕತಮಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ? ‘‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸೀತಿ ಏಸಾ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಂ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭೋತಿ, ಹುತ್ವಾ ಪಟಿವಿಗಚ್ಛತಿ, ಏಸಪ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ¶ .

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭೋತಿ, ಹುತ್ವಾ ಪಟಿವಿಗಚ್ಛತಿ, ನನು ತಂ ಉಭತೋ ಛಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಭತೋ ಛಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಉಭತೋ ¶ ಛಿನ್ನಾ ಸಕ್ಕಾ ವಡ್ಢೇತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಸಾಪಿ ಸಕ್ಕಾ ವಡ್ಢೇತು’’ನ್ತಿ.’’ನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏತಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ ಕೋಟಿತೋ ಸಕ್ಕಾ ವಡ್ಢೇತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ ಸಕ್ಕಾ ವಡ್ಢೇತು’’ನ್ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖೂಪಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಖನ್ಧಾ ಚ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಬೀಜಾನೀ’’ತಿ.

೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕತಮೇ ತೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ ರೂಪೇಸು ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೇ ಸತಿ ವೇದನಾ ಹೋತಿ, ವೇದನಾಯ ಸತಿ ತಣ್ಹಾ ಹೋತಿ, ತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ಉಪಾದಾನಂ ಹೋತಿ, ಉಪಾದಾನೇ ಸತಿ ಭವೋ ಹೋತಿ, ಭವೇ ಸತಿ ಜಾತಿ ಹೋತಿ, ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಏವಮೇತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತಿ. ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಸತಿ ರೂಪೇಸು ಚ ಅಸತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅಸತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೇ ಅಸತಿ ವೇದನಾ ನ ಹೋತಿ, ವೇದನಾಯ ಅಸತಿ ತಣ್ಹಾ ನ ಹೋತಿ, ತಣ್ಹಾಯ ಅಸತಿ ಉಪಾದಾನಂ ನ ಹೋತಿ, ಉಪಾದಾನೇ ಅಸತಿ ¶ ಭವೋ ನ ಹೋತಿ, ಭವೇ ಅಸತಿ ಜಾತಿ ನ ಹೋತಿ, ಜಾತಿಯಾ ಅಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

೫. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇದಂ ಗೇಹಂ ಅಭವನ್ತಂ ಜಾತಂ, ಯತ್ಥ ತ್ವಂ ¶ ನಿಸಿನ್ನೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಧ ಅಭವನ್ತಂ ಜಾತಂ, ಭವನ್ತಂ ಯೇವ ಜಾತಂ, ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ದಾರೂನಿ ವನೇ ಅಹೇಸುಂ, ಅಯಞ್ಚ ಮತ್ತಿಕಾ ಪಥವಿಯಂ ಅಹೋಸಿ, ಇತ್ಥೀನಞ್ಚ ಪುರಿಸಾನಞ್ಚ ತಜ್ಜೇನ ವಾಯಾಮೇನ ಏವಮಿದಂ ಗೇಹಂ ನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಾ ಪಥವಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಚ ಫಲಾನಿ ಚ ದದೇಯ್ಯುಂ, ನ ತೇ ರುಕ್ಖಾ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾತಾ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ತೇ ರುಕ್ಖಾ ಜಾತಾ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ಪಥವಿಯಾ ಮತ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ನಾನಾಭಾಜನಾನಿ ಕರೋತಿ, ನ ತಾನಿ ಭಾಜನಾನಿ ಅಭವನ್ತಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ಭವನ್ತಾನಿ ಯೇವ ಜಾತಾನಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ¶ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವೀಣಾಯ ಪತ್ತಂ ನ ಸಿಯಾ, ಚಮ್ಮಂ ನ ಸಿಯಾ, ದೋಣಿ ನ ಸಿಯಾ, ದಣ್ಡೋ ನ ಸಿಯಾ, ಉಪವೀಣೋ ನ ಸಿಯಾ, ತನ್ತಿಯೋ ನ ಸಿಯುಂ, ಕೋಣೋ ನ ಸಿಯಾ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ತಜ್ಜೋ ವಾಯಾಮೋ ನ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಸದ್ದೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೀಣಾಯ ಪತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ಚಮ್ಮಂ ಸಿಯಾ, ದೋಣಿ ಸಿಯಾ, ದಣ್ಡೋ ಸಿಯಾ, ಉಪವೀಣೋ ಸಿಯಾ, ತನ್ತಿಯೋ ಸಿಯುಂ, ಕೋಣೋ ಸಿಯಾ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ತಜ್ಜೋ ವಾಯಾಮೋ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಸದ್ದೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಖೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಅರಣಿ ನ ಸಿಯಾ, ಅರಣಿಪೋತಕೋ ನ ಸಿಯಾ, ಅರಣಿಯೋತ್ತಕಂ ನ ಸಿಯಾ, ಉತ್ತರಾರಣಿ ನ ¶ ಸಿಯಾ, ಚೋಳಕಂ ನ ಸಿಯಾ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ತಜ್ಜೋ ವಾಯಾಮೋ ನ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಸೋ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅರಣಿ ಸಿಯಾ, ಅರಣಿಪೋತಕೋ ಸಿಯಾ, ಅರಣಿಯೋತ್ತಕಂ ಸಿಯಾ, ಉತ್ತರಾರಣಿ ಸಿಯಾ, ಚೋಳಕಂ ಸಿಯಾ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ತಜ್ಜೋ ವಾಯಾಮೋ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಸೋ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ ¶ , ಜಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಖೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಣಿ ನ ಸಿಯಾ, ಆತಪೋ ನ ಸಿಯಾ, ಗೋಮಯಂ ನ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಸೋ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಣಿ ಸಿಯಾ, ಆತಪೋ ಸಿಯಾ, ಗೋಮಯಂ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಸೋ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಖೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಆದಾಸೋ ನ ಸಿಯಾ, ಆಭಾ ನ ಸಿಯಾ, ಮುಖಂ ನ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಅತ್ತಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಆದಾಸೋ ಸಿಯಾ, ಆಭಾ ಸಿಯಾ, ಮುಖಂ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಅತ್ತಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಖೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

ಭವನ್ತಸಙ್ಖಾರಜಾಯಮಾನಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ವೇದಗೂ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ? ‘‘ಕೋ ಪನೇಸ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದಗೂ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋತೇನ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ, ಘಾನೇನ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯತಿ, ಜಿವ್ಹಾಯ ರಸಂ ಸಾಯತಿ, ಕಾಯೇನ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಫುಸತಿ, ಮನಸಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಜಾನಾತಿ, ಯಥಾ ಮಯಂ ಇಧ ಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಯೇನ ಯೇನ ವಾತಪಾನೇನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ತೇನ ತೇನ ವಾತಪಾನೇನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಪುರತ್ಥಿಮೇನಪಿ ವಾತಪಾನೇನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಪಚ್ಛಿಮೇನಪಿ ¶ ವಾತಪಾನೇನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಉತ್ತರೇನಪಿ ವಾತಪಾನೇನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ದಕ್ಖಿಣೇನಪಿ ವಾತಪಾನೇನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಯಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋ ಯೇನ ಯೇನ ದ್ವಾರೇನ ಇಚ್ಛತಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ತೇನ ತೇನ ದ್ವಾರೇನ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚದ್ವಾರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಣಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಸುಣೋಹಿ, ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿಕರೋಹಿ, ಯದಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಯಥಾ ಮಯಂ ಇಧ ಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಯೇನ ಯೇನ ವಾತಪಾನೇನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ತೇನ ತೇನ ವಾತಪಾನೇನ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಪುರತ್ಥಿಮೇನಪಿ ವಾತಪಾನೇನ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಪಚ್ಛಿಮೇನಪಿ ¶ ವಾತಪಾನೇನ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಉತ್ತರೇನಪಿ ವಾತಪಾನೇನ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ದಕ್ಖಿಣೇನಪಿ ವಾತಪಾನೇನ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಏವಮೇತೇನ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೇನ ಸೋತೇನಪಿ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ, ಘಾನೇನಪಿ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ, ಜಿವ್ಹಾಯಪಿ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ, ಕಾಯೇನಪಿ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ, ಮನಸಾಪಿ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ; ಚಕ್ಖುನಾಪಿ ಸದ್ದೋ ಯೇವ ಸೋತಬ್ಬೋ, ಘಾನೇನಪಿ ಸದ್ದೋ ಯೇವ ಸೋತಬ್ಬೋ, ಜಿವ್ಹಾಯಪಿ ಸದ್ದೋ ಯೇವ ಸೋತಬ್ಬೋ, ಕಾಯೇನಪಿ ಸದ್ದೋ ಯೇವ ಸೋತಬ್ಬೋ, ಮನಸಾಪಿ ಸದ್ದೋ ಯೇವ ಸೋತಬ್ಬೋ; ಚಕ್ಖುನಾಪಿ ಗನ್ಧೋ ಯೇವ ಘಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಸೋತೇನಪಿ ಗನ್ಧೋ ಯೇವ ಘಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಜಿವ್ಹಾಯಪಿ ಗನ್ಧೋ ಯೇವ ಘಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಕಾಯೇನಪಿ ಗನ್ಧೋ ಯೇವ ಘಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಮನಸಾಪಿ ಗನ್ಧೋ ಯೇವ ಘಾಯಿತಬ್ಬೋ; ಚಕ್ಖುನಾಪಿ ರಸೋ ಯೇವ ಸಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಸೋತೇನಪಿ ರಸೋ ಯೇವ ಸಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಘಾನೇನಪಿ ರಸೋ ಯೇವ ಸಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಕಾಯೇನಪಿ ರಸೋ ಯೇವ ಸಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಮನಸಾಪಿ ರಸೋ ಯೇವ ಸಾಯಿತಬ್ಬೋ; ಚಕ್ಖುನಾಪಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯೇವ ಫುಸಿತಬ್ಬಂ, ಸೋತೇನಪಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯೇವ ಫುಸಿತಬ್ಬಂ, ಘಾನೇನಪಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯೇವ ಫುಸಿತಬ್ಬಂ, ಜಿವ್ಹಾಯಪಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯೇವ ¶ ಫುಸಿತಬ್ಬಂ, ಮನಸಾಪಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯೇವ ಫುಸಿತಬ್ಬಂ; ಚಕ್ಖುನಾಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಯೇವ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಸೋತೇನಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಯೇವ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಘಾನೇನಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಯೇವ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಜಿವ್ಹಾಯಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಯೇವ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಕಾಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಯೇವ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ.

‘‘ನ ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಯುಜ್ಜತಿ ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಾ ಪುರಿಮಂ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯಂ ಇಧ ಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಇಮೇಸು ಜಾಲವಾತಪಾನೇಸು ಉಗ್ಘಾಟಿತೇಸು ಮಹನ್ತೇನ ಆಕಾಸೇನ ಬಹಿಮುಖಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸಾಮ, ಏವಮೇತೇನ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೇನಾಪಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇಸು ಉಗ್ಘಾಟಿತೇಸು ಮಹನ್ತೇನ ಆಕಾಸೇನ ಸುಟ್ಠುತರಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ, ಸೋತೇಸು ಉಗ್ಘಾಟಿತೇಸು…ಪೇ… ಘಾನೇ ¶ ಉಗ್ಘಾಟಿತೇ…ಪೇ… ಜಿವ್ಹಾಯ ಉಗ್ಘಾಟಿತಾಯ…ಪೇ… ಕಾಯೇ ಉಗ್ಘಾಟಿತೇ ಮಹನ್ತೇನ ಆಕಾಸೇನ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಸದ್ದೋ ಸೋತಬ್ಬೋ, ಗನ್ಧೋ ಘಾಯಿತಬ್ಬೋ, ರಸೋ ಸಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೋ ಫುಸಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ¶ .

‘‘ನ ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಯುಜ್ಜತಿ ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಾ ಪುರಿಮಂ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ದಿನ್ನೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಜಾನಾಸಿ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಅಯಂ ದಿನ್ನೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಠಿತೋ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ದಿನ್ನೋ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತವ ಪುರತೋ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಜಾನಾಸಿ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಅಯಂ ದಿನ್ನೋ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಮ ಪುರತೋ ಠಿತೋ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸೋ ಜೀವೋ ಜಿವ್ಹಾಯ ರಸೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಜಾನೇಯ್ಯ ಅಮ್ಬಿಲತ್ತಂ ವಾ ಲವಣತ್ತಂ ವಾ ತಿತ್ತಕತ್ತಂ ವಾ ಕಟುಕತ್ತಂ ವಾ ಕಸಾಯತ್ತಂ ವಾ ಮಧುರತ್ತಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇ ರಸೇ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠೇ ಜಾನೇಯ್ಯ ಅಮ್ಬಿಲತ್ತಂ ವಾ ಲವಣತ್ತಂ ವಾ ತಿತ್ತಕತ್ತಂ ವಾ ಕಟುಕತ್ತಂ ವಾ ಕಸಾಯತ್ತಂ ವಾ ಮಧುರತ್ತಂ ವಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ.

‘‘ನ ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಯುಜ್ಜತಿ ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಾ ಪುರಿಮಂ, ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಮಧುಘಟಸತಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಮಧುದೋಣಿಂ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮುಖಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ [ಪಿದಹಿತ್ವಾವ (ಕ.)] ಮಧುದೋಣಿಯಾ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಜಾನೇಯ್ಯ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮಧುಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಾ ನ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ ತಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಮುಖೇ ಮಧು ಪವಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ.

‘‘ನ ¶ ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಯುಜ್ಜತಿ ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಾ ಪುರಿಮ’’ನ್ತಿ. ‘‘ನಾಹಂ ಪಟಿಬಲೋ ತಯಾ ವಾದಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ; ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥಂ ಜಪ್ಪೇಹೀ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಸಂಯುತ್ತಾಯ ಕಥಾಯ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ – ‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂಸಹಜಾತಾ ಫಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಚೇತನಾ ಏಕಗ್ಗತಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಏವಮೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯತೋ ಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಹೇತ್ಥ ವೇದಗೂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಸೋತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದೇ ಚ…ಪೇ… ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂಸಹಜಾತಾ ಫಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಚೇತನಾ ಏಕಗ್ಗತಾ ¶ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ¶ ಏವಮೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯತೋ ಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಹೇತ್ಥ ವೇದಗೂ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ.

೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಠಮಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಉದಾಹು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಪಠಮಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥಾಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಹೀ’ತಿ, ಉದಾಹು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥ ತ್ವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ನಿನ್ನತ್ತಾ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವಾರತ್ತಾ ಚ ಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಚ ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನಿನ್ನತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಕತಮೇನ ಉದಕಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೇನ, ಭನ್ತೇ, ನಿನ್ನಂ, ತೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ದೇವೋ ವಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಕತಮೇನ ತಂ ಉದಕಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಯೇನ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಮಂ ಉದಕಂ ಗತಂ, ತಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ನುಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಮಂ ಉದಕಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಉದಕಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನಾಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಾಹೀ’ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಾ ಉದಕಂ ಪುರಿಮಂ ಉದಕಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನ ತ್ವಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನಾಲಾಪೋ ¶ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ನಿನ್ನತ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿನ್ನತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ¶ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥಾಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಹೀ’ತಿ, ನಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥ ತ್ವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ನಿನ್ನತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ದ್ವಾರತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಅಪೇಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಂ ನಗರಂ ಅಸ್ಸ ದಳ್ಹಪಾಕಾರತೋರಣಂ ಏಕದ್ವಾರಂ, ತತೋ ಪುರಿಸೋ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಕತಮೇನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ದ್ವಾರೇನ, ಭನ್ತೇ, ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಥಾಪರೋ ಪುರಿಸೋ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಕತಮೇನ ಸೋ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೇನ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಮೋ ಪುರಿಸೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಸೋಪಿ ತೇನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಮೋ ಪುರಿಸೋ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪುರಿಸಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನಾಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಾಹೀ’ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ವಾ ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಸಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನ ತ್ವಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ದ್ವಾರತ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವಾರತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥಾಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ ¶ , ತ್ವಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಹೀ’ತಿ, ನಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥ ತ್ವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ದ್ವಾರತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ?ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಠಮಂ ಏಕಂ ಸಕಟಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅಥ ದುತಿಯಂ ಸಕಟಂ ಕತಮೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೇನ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಮಂ ಸಕಟಂ ಗತಂ, ತಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಮಂ ಸಕಟಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಸಕಟಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನಾಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಾಹೀ’ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಾ ¶ ಸಕಟಂ ಪುರಿಮಂ ಸಕಟಂ ¶ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನ ತ್ವಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥಾಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಹೀ’ತಿ, ನಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥ ತ್ವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮುದ್ದಾಗಣನಾಸಙ್ಖ್ಯಾಲೇಖಾಸಿಪ್ಪಟ್ಠಾನೇಸು ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ದನ್ಧಾಯನಾ ಭವತಿ, ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ನಿಸಮ್ಮಕಿರಿಯಾಯ ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಅದನ್ಧಾಯನಾ ಭವತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥಾಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಹೀ’ತಿ, ನಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥ ತ್ವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯತ್ಥ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ…ಪೇ… ಯತ್ಥ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ…ಪೇ… ಯತ್ಥ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ¶ …ಪೇ… ಯತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಠಮಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಉದಾಹು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ,…ಪೇ… ಅನಾಲಾಪೋ ¶ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ.

೮. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಫಸ್ಸೋಪಿ ವೇದನಾಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಫಸ್ಸೋಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವೇದನಾಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಞ್ಞಾಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚೇತನಾಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಿತಕ್ಕೋಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಿಚಾರೋಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಫಸ್ಸಪ್ಪಮುಖಾ ಧಮ್ಮಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ? ‘‘ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಮೇಣ್ಡಾ ಯುಜ್ಝೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸು ಯಥಾ ಏಕೋ ಮೇಣ್ಡೋ, ಏವಂ ಚಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯಥಾ ದುತಿಯೋ ಮೇಣ್ಡೋ, ಏವಂ ರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ಫಸ್ಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಪಾಣೀ ವಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸು ಯಥಾ ಏಕೋ ¶ ಪಾಣಿ, ಏವಂ ಚಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ದುತಿಯೋ ಪಾಣಿ, ಏವಂ ರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ಫಸ್ಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾ ವಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸು ಯಥಾ ಏಕೋ ಸಮ್ಮೋ, ಏವಂ ಚಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ದುತಿಯೋ ಸಮ್ಮೋ, ಏವಂ ರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ಫಸ್ಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ.

೯. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ವೇದನಾ’’ತಿ? ‘‘ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದನಾ ಅನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಕಾರಂ ಕರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಅಧಿಕಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ಸೋ ತೇನ ಅಧಿಕಾರೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಏವಮಸ್ಸ ‘ಮಯಾ ಖೋ ಪುಬ್ಬೇ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಕತೋ, ತಸ್ಸ ಮೇ ರಾಜಾ ¶ ತುಟ್ಠೋ ಅಧಿಕಾರಂ ಅದಾಸಿ, ಸ್ವಾಹಂ ತತೋನಿದಾನಂ ಇಮಂ ಏವರೂಪಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ¶ ಪುರಿಸೋ ಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸೋ ಚ ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಏವಮಸ್ಸ ‘ಸ್ವಾಹಂ ಖೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿಂ, ಸೋಹಂ ತತೋನಿದಾನಂ ಇಮಂ ಏವರೂಪಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀ’ತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಾ ವೇದನಾ ಅನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

೧೦. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಞ್ಞಾ. ಕಿಂ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ? ನೀಲಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಪೀತಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಲೋಹಿತಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಓದಾತಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಮ್ಪಿ [ಮಞ್ಜೇಟ್ಠಮ್ಪಿ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತಮಞ್ಜಿಟ್ಠಾನಿ [ಮಞ್ಜೇಟ್ಠಾನಿ (ಸೀ. ಪೀ.)] ರಾಜಭೋಗಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ.

೧೧. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಚೇತನಾ’’ತಿ? ‘‘ಚೇತಯಿತಲಕ್ಖಣಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಚೇತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ¶ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ವಿಸಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಚ ಪಿವೇಯ್ಯ, ಪರೇ ಚ ಪಾಯೇಯ್ಯ, ಸೋ ಅತ್ತನಾಪಿ ದುಕ್ಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಪರೇಪಿ ದುಕ್ಖಿತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಚೇತನಾಯ ಚೇತಯಿತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಯೇಪಿ ತಸ್ಸ ಅನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ ¶ , ತೇಪಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಸಪ್ಪಿನವನೀತತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಚ ಪಿವೇಯ್ಯ, ಪರೇ ಚ ಪಾಯೇಯ್ಯ, ಸೋ ಅತ್ತನಾ ಸುಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಪರೇಪಿ ಸುಖಿತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಏವಮೇವ ¶ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಚೇತನಾಯ ಚೇತಯಿತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ. ಯೇಪಿ ತಸ್ಸ ಅನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚೇತಯಿತಲಕ್ಖಣಾ ಚೇತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ.

೧೨. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಗರಗುತ್ತಿಕೋ ಮಜ್ಝೇ ನಗರಸಿಙ್ಘಾಟಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸತೋ ಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ದಕ್ಖಿಣದಿಸತೋ ಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸತೋ ಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಉತ್ತರದಿಸತೋ ಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಞ್ಚ ಪುರಿಸೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಾತಿ. ಯಞ್ಚ ಸೋತೇನ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಾತಿ. ಯಞ್ಚ ಘಾನೇನ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಾತಿ. ಯಞ್ಚ ಜಿವ್ಹಾಯ ರಸಂ ಸಾಯತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ¶ ವಿಜಾನಾತಿ. ಯಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಫುಸತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಾತಿ, ಯಞ್ಚ ಮನಸಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಜಾನಾತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಾತಿ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

೧೩. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಪ್ಪನಾಲಕ್ಖಣೋ ಮಹಾರಾಜ, ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವಡ್ಢಕೀ ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಂ ದಾರುಂ ಸನ್ಧಿಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪ್ಪನಾಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ.

೧೪. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ವಿಚಾರೋ’’ತಿ? ‘‘ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಚಾರೋ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಂಸಥಾಲಂ ಆಕೋಟಿತಂ ಪಚ್ಛಾ ಅನುರವತಿ ¶ ಅನುಸನ್ದಹತಿ [ಅನುಸದ್ದಾಯತಿ (ಕ.)], ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಕೋಟನಾ, ಏವಂ ವಿತಕ್ಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಅನುರವನಾ [ಅನುಮಜ್ಜನಾ (ಕ.)], ಏವಂ ವಿಚಾರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

೧. ರಾಜಾ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಕ್ಕಾ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕತೋಭಾವಗತಾನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ‘ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ, ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾ, ಅಯಂ ಚೇತನಾ, ಇದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ, ಅಯಂ ವಿಚಾರೋ’ತಿ’’? ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕತೋಭಾವಗತಾನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ‘ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ, ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾ, ಅಯಂ ಚೇತನಾ, ಇದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ, ಅಯಂ ವಿಚಾರೋ’’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಸೂದೋ ಅರಸಂ ವಾ ರಸಂ ವಾ [ಯೂಸಂ ವಾ ರಸಂ ವಾ (ಸೀ. ಸ್ಯಾ. ಪೀ.)] ಕರೇಯ್ಯ, ಸೋ ತತ್ಥ ದಧಿಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಲೋಣಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸಿಙ್ಗಿವೇರಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಜೀರಕಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಮರಿಚಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಪಕಾರಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ತಮೇನಂ ರಾಜಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ‘ದಧಿಸ್ಸ ಮೇ ರಸಂ ಆಹರ, ಲೋಣಸ್ಸ ಮೇ ರಸಂ ಆಹರ, ಸಿಙ್ಗಿವೇರಸ್ಸ ಮೇ ರಸಂ ಆಹರ, ಜೀರಕಸ್ಸ ಮೇ ರಸಂ ಆಹರ, ಮರಿಚಸ್ಸ ಮೇ ರಸಂ ಆಹರ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ರಸಂ ಆಹರಾ’ತಿ. ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಸಂ ರಸಾನಂ ಏಕತೋಭಾವಗತಾನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ರಸಂ ಆಹರಿತುಂ ಅಮ್ಬಿಲತ್ತಂ ವಾ ಲವಣತ್ತಂ ವಾ ತಿತ್ತಕತ್ತಂ ವಾ ಕಟುಕತ್ತಂ ವಾ ಕಸಾಯತ್ತಂ ವಾ ಮಧುರತ್ತಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಕ್ಕಾ ತೇಸಂ ರಸಾನಂ ಏಕತೋಭಾವಗತಾನಂ ¶ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ರಸಂ ಆಹರಿತುಂ ಅಮ್ಬಿಲತ್ತಂ ವಾ ಲವಣತ್ತಂ ವಾ ತಿತ್ತಕತ್ತಂ ವಾ ಕಟುಕತ್ತಂ ವಾ ಕಸಾಯತ್ತಂ ವಾ ಮಧುರತ್ತಂ ವಾ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಪನ ಸಕೇನ ಸಕೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕತೋಭಾವಗತಾನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ‘ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ, ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾ, ಅಯಂ ಚೇತನಾ, ಇದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ, ಅಯಂ ವಿಚಾರೋ’ತಿ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಪನ ಸಕೇನ ಸಕೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

ಫಸ್ಸಾದಿವಿನಿಬ್ಭುಜನಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ.

೨. ಥೇರೋ ¶ ಆಹ ‘‘ಲೋಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸುಟ್ಠು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬಂ ಲೋಣಂ ಜಿವ್ಹಾಯ ವಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಂ ಲೋಣಂ ಜಿವ್ಹಾಯ ವಿಜಾನಾತಿ’’.

‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬಂ ಲೋಣಂ ಜಿವ್ಹಾಯ ವಿಜಾನಾತಿ, ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತಂ ಸಕಟೇಹಿ ಬಲೀಬದ್ದಾ [ಬಲಿಬದ್ದಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಆಹರನ್ತಿ, ನನು ಲೋಣಮೇವ ಆಹರಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಣಮೇವ ಆಹರಿತುಂ ಏಕತೋಭಾವಗತಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಗೋಚರನಾನತ್ತಗತಾ ಲೋಣಂ ಗರುಭಾವೋ ಚಾತಿ. ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಣಂ ತುಲಾಯ ತುಲಯಿತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಣಂ ತುಲಾಯ ತುಲಯಿತುಂ, ಗರುಭಾವೋ ತುಲಾಯ ತುಲಿಯತೀ’’ತಿ.

೩. ಪಞ್ಚಾಯತನಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಪಞ್ಹೋ

೩. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಾನಿಮಾನಿ ಪಞ್ಚಾಯತನಾನಿ, ಕಿಂ ನು ತಾನಿ ನಾನಾಕಮ್ಮೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ, ಉದಾಹು ಏಕೇನ ಕಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ನಾನಾಕಮ್ಮೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ, ನ ಏಕೇನ ಕಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖೇತ್ತೇ ನಾನಾಬೀಜಾನಿ ವಪ್ಪೇಯ್ಯುಂ ¶ , ತೇಸಂ ನಾನಾಬೀಜಾನಂ ನಾನಾಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾನಿ ಯಾನಿ ಪಞ್ಚಾಯತನಾನಿ, ತಾನಿ ತಾನಿ ನಾನಾಕಮ್ಮೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ, ನ ಏಕೇನ ಕಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ.

ಪಞ್ಚಾಯತನಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ.

೪. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ನ ಸಬ್ಬೇ ಸಮಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಾಯುಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ದೀಘಾಯುಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಬಹ್ವಾಬಾಧಾ ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಾ, ಅಞ್ಞೇ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ, ಅಞ್ಞೇ ವಣ್ಣವನ್ತೋ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಭೋಗಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹಾಭೋಗಾ, ಅಞ್ಞೇ ನೀಚಕುಲೀನಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹಾಕುಲೀನಾ, ಅಞ್ಞೇ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ, ಅಞ್ಞೇ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ’’ತಿ?

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ರುಕ್ಖಾ ನ ಸಬ್ಬೇ ಸಮಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಮ್ಬಿಲಾ, ಅಞ್ಞೇ ಲವಣಾ, ಅಞ್ಞೇ ತಿತ್ತಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಕಟುಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಕಸಾವಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಧುರಾ’’ತಿ? ‘‘ಮಞ್ಞಾಮಿ, ಭನ್ತೇ, ಬೀಜಾನಂ ನಾನಾಕರಣೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮಾನಂ ನಾನಾಕರಣೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ನ ಸಬ್ಬೇ ಸಮಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಾಯುಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ದೀಘಾಯುಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಬಹ್ವಾಬಾಧಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಾ, ಅಞ್ಞೇ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ, ಅಞ್ಞೇ ವಣ್ಣವನ್ತೋ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಭೋಗಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹಾಭೋಗಾ, ಅಞ್ಞೇ ನೀಚಕುಲೀನಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹಾಕುಲೀನಾ, ಅಞ್ಞೇ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ, ಅಞ್ಞೇ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಗವತಾ – ‘ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ, ಮಾಣವ, ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಕಮ್ಮಯೋನೀ ಕಮ್ಮಬನ್ಧೂ ಕಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸರಣಾ, ಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತೇ ವಿಭಜತಿ ಯದಿದಂ ಹೀನಪ್ಪಣೀತತಾಯಾ’’’ತಿ.

೫. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಕಿನ್ತಿ ಇಮಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’ತಿ ¶ . ಏತದತ್ಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವಾಯಮಿತೇನ, ನನು ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಾಯಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ, ಮಹಾರಾಜ, ವಾಯಾಮೋ ಅಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತಿ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವಾಯಾಮೋ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ಪಿಪಾಸಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಉದಪಾನಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ತಳಾಕಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ¶ ವಾಯಾಮೋ ಅಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತಿ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವಾಯಾಮೋ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ಬುಭುಕ್ಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಖೇತ್ತಂ ಕಸಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಸಾಲಿಂ ರೋಪಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಧಞ್ಞಂ ಅತಿಹರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಾಯಾಮೋ ಅಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತಿ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವಾಯಾಮೋ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತೀತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತೇ ಸಙ್ಗಾಮೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತದಾ ತ್ವಂ ಪರಿಖಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪಾಕಾರಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಗೋಪುರಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಅಟ್ಟಾಲಕಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಧಞ್ಞಂ ಅತಿಹರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಹತ್ಥಿಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ಅಸ್ಸಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ರಥಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ಧನುಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ಥರುಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಾಯಾಮೋ ಅಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತಿ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವಾಯಾಮೋ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ತಂ ಕಯಿರಾ, ಯಂ ಜಞ್ಞಾ ಹಿತಮತ್ತನೋ;

ನ ಸಾಕಟಿಕಚಿನ್ತಾಯ, ಮನ್ತಾ ಧೀರೋ ಪರಕ್ಕಮೇ.

‘‘‘ಯಥಾ ¶ ಸಾಕಟಿಕೋ ಮಟ್ಠಂ [ನಾಮ (ಸೀ. ಪೀ. ಕ.) ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೦೩], ಸಮಂ ಹಿತ್ವಾ ಮಹಾಪಥಂ;

ವಿಸಮಂ ಮಗ್ಗಮಾರುಯ್ಹ, ಅಕ್ಖಚ್ಛಿನ್ನೋವ ಝಾಯತಿ.

‘‘‘ಏವಂ ¶ ಧಮ್ಮಾ ಅಪಕ್ಕಮ್ಮ, ಅಧಮ್ಮಮನುವತ್ತಿಯ;

ಮನ್ದೋ ಮಚ್ಚು ಮುಖಂ ಪತ್ತೋ, ಅಕ್ಖಚ್ಛಿನ್ನೋವ ಝಾಯತೀ’’’ತಿ [ಸೋಚತೀತಿ (ಸಬ್ಬತ್ಥ)].

೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಪಾಕತಿಕಅಗ್ಗಿತೋ ನೇರಯಿಕೋ ಅಗ್ಗಿ ಮಹಾಭಿತಾಪತರೋ ಹೋತಿ, ಖುದ್ದಕೋಪಿ ಪಾಸಾಣೋ ¶ ಪಾಕತಿಕೇ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಮಾನೋ [ಧಮಮಾನೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಕೂಟಾಗಾರಮತ್ತೋಪಿ ಪಾಸಾಣೋ ನೇರಯಿಕಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಖಣೇನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’ತಿ, ಏತಂ ವಚನಂ ನ ಸದ್ದಹಾಮಿ, ಏವಞ್ಚ ಪನ ವದೇಥ ‘ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸತ್ತಾ, ತೇ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಮಾನಾ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ನ ಸದ್ದಹಾಮೀ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ತಾ ಸನ್ತಿ ಮಕರಿನಿಯೋಪಿ ಸುಸುಮಾರಿನಿಯೋಪಿ ಕಚ್ಛಪಿನಿಯೋಪಿ ಮೋರಿನಿಯೋಪಿ ಕಪೋತಿನಿಯೋಪಿ, ಕಿಂನು ತಾ ಕಕ್ಖಳಾನಿ ಪಾಸಾಣಾನಿ ಸಕ್ಖರಾಯೋ ಚ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಾನಿ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಕೋಟ್ಠಬ್ಭನ್ತರಗತಾನಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯೋ ಪನ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಗಬ್ಭೋ, ಸೋಪಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಮಞ್ಞಾಮಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಮ್ಮಾಧಿಕತೇನ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮಾಧಿಕತೇನ ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಮಾನಾ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಸೋ ನ ತಾವ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಯಾವ ನ ತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಬ್ಯನ್ತೀಹೋತೀ’’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ¶ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ತಾ ಸನ್ತಿ ಸೀಹಿನಿಯೋಪಿ ಬ್ಯಗ್ಘಿನಿಯೋಪಿ ದೀಪಿನಿಯೋಪಿ ಕುಕ್ಕುರಿನಿಯೋಪಿ, ಕಿಂನು ತಾ ಕಕ್ಖಳಾನಿ ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ಮಂಸಾನಿ ಖಾದನ್ತೀತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಾನಿ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ¶ ಕೋಟ್ಠಬ್ಭನ್ತರಗತಾನಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯೋ ಪನ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಗಬ್ಭೋ, ಸೋಪಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಮಞ್ಞಾಮಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಮ್ಮಾಧಿಕತೇನ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮಾಧಿಕತೇನ ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಮಾನಾ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ತಾ ಸನ್ತಿ ಯೋನಕಸುಖುಮಾಲಿನಿಯೋಪಿ ಖತ್ತಿಯಸುಖುಮಾಲಿನಿಯೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುಖುಮಾಲಿನಿಯೋಪಿ ಗಹಪತಿಸುಖುಮಾಲಿನಿಯೋಪಿ, ಕಿಂನು ತಾ ಕಕ್ಖಳಾನಿ ಖಜ್ಜಕಾನಿ ಮಂಸಾನಿ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಾನಿ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಕೋಟ್ಠಬ್ಭನ್ತರಗತಾನಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯೋ ¶ ಪನ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಗಬ್ಭೋ ಸೋಪಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಮಞ್ಞಾಮಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಮ್ಮಾಧಿಕತೇನ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮಾಧಿಕತೇನ ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಮಾನಾ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘‘ಸೋ ನ ತಾವ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಯಾವ ನ ತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಬ್ಯನ್ತೀಹೋತೀ’’ತಿ.

ನೇರಯಿಕಗ್ಗಿಉಣ್ಹಭಾವಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ.

೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಅಯಂ ಮಹಾ ಪಥವೀ ಉದಕೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಉದಕಂ ವಾತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ವಾತೋ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’ತಿ, ಏತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ನ ಸದ್ದಹಾಮೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಕರಕೇನ [ಧಮ್ಮಕರಣೇನ (ಕ.)] ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಂ ಉದಕಂ ವಾತೇನ ಆಧಾರಿತಂ, ಏವಂ ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ವಾತೇನ ಆಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ¶ , ನಾಗಸೇನ, ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇ ಆಯತನೇ ಅಭಿನನ್ದನ್ತಿ ಅಭಿವದನ್ತಿ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತೇ ತೇನ ಸೋತೇನ ವುಯ್ಹನ್ತಿ, ನ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ಸೋಕೇನ ಪರಿದೇವೇನ ದುಕ್ಖೇಹಿ ದೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಾಯಾಸೇಹಿ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾತಿ ವದಾಮಿ. ಸುತವಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇ ಆಯತನೇ ¶ ನಾಭಿನನ್ದತಿ ನಾಭಿವದತಿ ನಾಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಅನಭಿನನ್ದತೋ ಅನಭಿವದತೋ ಅನಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೋ ತಣ್ಹಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಣ್ಹಾನಿರೋಧಾ ಉಪಾದಾನನಿರೋಧೋ, ಉಪಾದಾನನಿರೋಧಾ ಭವನಿರೋಧೋ, ಭವನಿರೋಧಾ ಜಾತಿನಿರೋಧೋ, ಜಾತಿನಿರೋಧಾ ಜರಾಮರಣಂ ಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಏವಮೇತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ.

೯. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬೇವ ಲಭನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬೇವ ಲಭನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹತಿ, ಭಾವೇತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತಿ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಸೋ ಲಭತಿ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

೧೦. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ನ ಲಭತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ನ ಲಭತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಲಭನ್ತೋ ಜಾನಾತಿ ‘ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’’ನ್ತಿ? ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇಸಂ ನಚ್ಛಿನ್ನಾ ಹತ್ಥಪಾದಾ ¶ , ಜಾನೇಯ್ಯುಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ದುಕ್ಖಂ ಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛೇದನ’’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಥಂ ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಂ, ಭನ್ತೇ, ಛಿನ್ನಹತ್ಥಪಾದಾನಂ ಪರಿದೇವಿತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಜಾನನ್ತಿ ‘ದುಕ್ಖಂ ಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛೇದನ’’’ನ್ತಿ ¶ . ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇಸಂ ದಿಟ್ಠಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತೇಸಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ ‘ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’’ನ್ತಿ.

೧. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಿನತ್ಥಿಭಾವಪಞ್ಹೋ

೧. ರಾಜಾ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ತಯಾ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ತೇ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಬುದ್ಧೋ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನತ್ಥಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಹಿಮವತಿ ಊಹಾ ನದೀ ತಯಾ ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ತೇ ಪಿತರಾ ಊಹಾ ನದೀ ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಊಹಾ ನದೀ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಯಾ ಊಹಾ ನದೀ ನ ದಿಟ್ಠಾ, ಪಿತರಾಪಿ ಮೇ ಊಹಾ ನದೀ ನ ದಿಟ್ಠಾ, ಅಪಿ ಚ ಅತ್ಥಿ ಊಹಾ ನದೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಯಾ ಭಗವಾ ನ ದಿಟ್ಠೋ, ಆಚರಿಯೇಹಿಪಿ ಮೇ ಭಗವಾ ನ ದಿಟ್ಠೋ, ಅಪಿ ಚ ಅತ್ಥಿ ಭಗವಾ’’ತಿ.

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಿನತ್ಥಿಭಾವಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ.

೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಅನುತ್ತರೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅನುತ್ತರೋ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ಜಾನಾಸಿ ‘ಬುದ್ಧೋ ಅನುತ್ತರೋ’’’ತಿ? ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇಹಿ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ, ಜಾನೇಯ್ಯುಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹನ್ತೋ ಖೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ, ಯತ್ಥಿಮಾ ಪಞ್ಚ ಮಹಾನದಿಯೋ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಅಪ್ಪೇನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಗಙ್ಗಾ ಯಮುನಾ ಅಚಿರವತೀ ಸರಭೂ ಮಹೀ, ನೇವ ತಸ್ಸ ಊನತ್ತಂ ವಾ ಪೂರತ್ತಂ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ¶ ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾವಕೇ ಮಹನ್ತೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ¶ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಜಾನಾಮಿ ‘ಭಗವಾ ಅನುತ್ತರೋ’’’ತಿ.

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಭಾವಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಭಾವಜಾನನಪಞ್ಹೋ

೩. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುಂ ‘ಬುದ್ಧೋ ಅನುತ್ತರೋ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುಂ ‘ಭಗವಾ ಅನುತ್ತರೋ’’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುಂ ‘ಬುದ್ಧೋ ಅನುತ್ತರೋ’’’ತಿ. ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಲೇಖಾಚರಿಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಬಹೂನಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಬ್ಭತೀತಾನಿ ಕಾಲಙ್ಕತಸ್ಸ ಕಥಂ ಸೋ ಞಾಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ಲೇಖೇನ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಧಮ್ಮೋ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ದೇಸಿತೋ’’ತಿ.

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಭಾವಜಾನನಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ.

೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಧಮ್ಮೋ ತಯಾ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ. ‘‘ಬುದ್ಧನೇತ್ತಿಯಾ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬುದ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಯಾವಜೀವಂ ಸಾವಕೇಹಿ ವತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

೫. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನ ಚ ಸಙ್ಕಮತಿ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ ಚಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಚ ಸಙ್ಕಮತಿ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನ ಚ ಸಙ್ಕಮತಿ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ ಚ, ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಪದೀಪತೋ ಪದೀಪಂ ಪದೀಪೇಯ್ಯ, ಕಿಂನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪದೀಪೋ ಪದೀಪಮ್ಹಾ ಸಙ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಚ ಸಙ್ಕಮತಿ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ ಚಾ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ನು, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ದಹರಕೋ ಸನ್ತೋ ಸಿಲೋಕಾಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಲೋಕಂ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ¶ . ‘‘ಕಿಂನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಸಿಲೋಕೋ ಆಚರಿಯಮ್ಹಾ ಸಙ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಚ ಸಙ್ಕಮತಿ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ ಚಾತಿ.

ಅಸಙ್ಕಮನಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ವೇದಗೂ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಪರಮತ್ಥೇನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದಗೂ ನುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ.

೭. ರಾಜಾ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ಯೋ ಇಮಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಂ ಸಙ್ಕಮತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಮಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಂ ಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ನತ್ಥಿ, ನನು ಮುತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಿ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹೇಯ್ಯ, ಮುತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಪರಿಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಮ್ಬಂ ಅವಹರೇಯ್ಯ, ಕಿಂ ಸೋ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾನಿ ಅಮ್ಬಾನಿ ಅವಹರಿ, ಯಾನಿ ತೇನ ರೋಪಿತಾನಿ, ಕಸ್ಮಾ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ತಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಬಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಿನಾ ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ ಸೋಭನಂ ವಾ ಅಸೋಭನಂ ¶ ವಾ, ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಪರಿಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ.

೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಮಿನಾ ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಕುಸಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಂ ವಾ, ಕುಹಿಂ ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅನುಬನ್ಧೇಯ್ಯುಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಛಾಯಾವ ಅನಪಾಯಿನೀ’’ತಿ [ಅನುಪಾಯಿನೀತಿ (ಕ.)]. ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ವಾ ಇಧ ವಾ ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ವಾ ಇಧ ವಾ ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ¶ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾನಿಮಾನಿ ರುಕ್ಖಾನಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಫಲಾನಿ, ಸಕ್ಕಾ ತೇಸಂ ಫಲಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ವಾ ಇಧ ವಾ ತಾನಿ ಫಲಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’’ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಸನ್ತತಿಯಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ವಾ ಇಧ ವಾ ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’ತಿ.

೯. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ. ‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಕೋ ಗಹಪತಿಕೋ ಬೀಜಾನಿ ಪಥವಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಜಾನಾತಿ ‘ಧಞ್ಞಂ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ.

೧೦. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧವಾ ಇಧವಾ’’ತಿ? ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಭಗವಾ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ವಾ ಇಧ ವಾ’’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ¶ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಜಲಮಾನಸ್ಸ ಯಾ ಅಚ್ಚಿ ಅತ್ಥಙ್ಗತಾ, ಸಕ್ಕಾ ಸಾ ಅಚ್ಚಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ವಾ ಇಧ ವಾ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ನಿರುದ್ಧಾ ಸಾ ಅಚ್ಚಿ ಅಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಗತಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಅತ್ಥಙ್ಗತೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಭಗವಾ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ವಾ ಇಧ ವಾ’ ತಿ, ಧಮ್ಮಕಾಯೇನ ಪನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕ್ಕಾ ಭಗವಾ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ. ಧಮ್ಮೋ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ದೇಸಿತೋ’’ತಿ.

೧. ರಾಜಾ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಿಯೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಕಾಯೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಿಯೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಕಾಯೋ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಕಿಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಕೇಲಾಯಥ ಮಮಾಯಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಸಙ್ಗಾಮಗತಸ್ಸ ಕಣ್ಡಪ್ಪಹಾರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂನು ಖೋ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ವಣೋ ಆಲೇಪೇನ ಚ ಆಲಿಮ್ಪೀಯತಿ ತೇಲೇನ ಚ ಮಕ್ಖೀಯತಿ ಸುಖುಮೇನ ಚ ಚೋಳಪಟ್ಟೇನ ಪಲಿವೇಠೀಯತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಆಲೇಪೇನ ಚ ಆಲಿಮ್ಪೀಯತಿ ತೇಲೇನ ಚ ಮಕ್ಖೀಯತಿ ಸುಖುಮೇನ ಚ ಚೋಳಪಟ್ಟೇನ ಪಲಿವೇಠೀಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಿಯೋ ತೇ ವಣೋ, ತೇನ ಆಲೇಪೇನ ಚ ಆಲಿಮ್ಪೀಯತಿ ತೇಲೇನ ಚ ಮಕ್ಖೀಯತಿ ಸುಖುಮೇನ ಚ ಚೋಳಪಟ್ಟೇನ ಪಲಿವೇಠೀಯತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಪಿಯೋ ವಣೋ, ಅಪಿ ಚ ಮಂಸಸ್ಸ ರುಹನತ್ಥಾಯ ಆಲೇಪೇನ ಚ ಆಲಿಮ್ಪೀಯತಿ ತೇಲೇನ ಚ ಮಕ್ಖೀಯತಿ ಸುಖುಮೇನ ಚ ಚೋಳಪಟ್ಟೇನ ಪಲಿವೇಠೀಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪ್ಪಿಯೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಕಾಯೋ, ಅಥ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಅನಜ್ಝೋಸಿತಾ ಕಾಯಂ ಪರಿಹರನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯ. ಅಪಿ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಣೂಪಮೋ ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ, ತೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಣಮಿವ ಕಾಯಂ ಪರಿಹರನ್ತಿ ಅನಜ್ಝೋಸಿತಾ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ಅಲ್ಲಚಮ್ಮಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ, ನವದ್ವಾರೋ ಮಹಾವಣೋ;

ಸಮನ್ತತೋ ಪಗ್ಘರತಿ, ಅಸುಚಿಪೂತಿಗನ್ಧಿಯೋ’’’ತಿ.

೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ¶ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಕಿಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಾವಕಾನಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ ¶ ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ವೇಜ್ಜೋ, ಯೋ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಪಥವಿಯಂ ಸಬ್ಬಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ವೇಜ್ಜೋ ಗಿಲಾನಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಪಾಯೇತಿ, ಉದಾಹು ಅಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ’’ತಿ? ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ, ಭನ್ತೇ, ಗಿಲಾನಕಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಪಾಯೇತಿ, ನೋ ಅಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ’’ತಿ? ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವೀ ನ ಅಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ ಯಾವಜೀವಂ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯ’’ನ್ತಿ.

೩. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭೋ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ಪನಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಮಾತಾಪಿತರೋಪಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚಾ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಚಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾತಾಪಿತರೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚಾ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ’’ತಿ.

‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬುದ್ಧೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭೋತಿ, ಅಪಿ ಚ ಮಾತುಸದಿಸೋ ವಾ ಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಮಾತುಪಕ್ಖೋ ವಾ, ಪಿತುಸದಿಸೋ ವಾ ಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಪಿತುಪಕ್ಖೋ ವಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಞ್ಚಿ ಪದುಮಂ ಸತಪತ್ತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ‘‘ತಸ್ಸ ಪನ ಕುಹಿಂ ಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ? ‘‘ಕದ್ದಮೇ ಜಾಯತಿ ಉದಕೇ ಆಸೀಯತೀ’’ತಿ ¶ . ‘‘ಕಿಂನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪದುಮಂ ಕದ್ದಮೇನ ಸದಿಸಂ ವಣ್ಣೇನ ವಾ ಗನ್ಧೇನ ವಾ ರಸೇನ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಉದಕೇನ ವಾ ¶ ಗನ್ಧೇನ ವಾ ರಸೇನ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭೋ, ನೋ ಚಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚಾ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ’’ತಿ.

೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸಿಸ್ಸೋ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಹತ್ಥಿಪಾಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ ¶ , ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಹತ್ಥೀ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಕೋಞ್ಚನಾದಂ ನದತೀತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ನದತೀ’’ತಿ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಹತ್ಥೀ ಕೋಞ್ಚಸಕುಣಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಬುದ್ಧಿಕೋ ಅಬುದ್ಧಿಕೋ’’ತಿ? ‘‘ಸಬುದ್ಧಿಕೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಸಿಸ್ಸೋ’’ತಿ.

ಭಗವತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಸುನ್ದರಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಸುನ್ದರಾ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ, ಉದಾಹು ನತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಭಗವಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಸಹ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣೇನ, ನತ್ಥಿ ಭಗವತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ದಿನ್ನಾ, ಯಥಾ ಸಾವಕಾನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ ಯಾವಜೀವಂ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯ’’ನ್ತಿ.

೬. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಚ ಮಾತರಿ ಮತಾಯ ರೋದತಿ, ಯೋ ಚ ಧಮ್ಮಪೇಮೇನ ರೋದತಿ, ಉಭಿನ್ನಂ ತೇಸಂ ರೋದನ್ತಾನಂ ಕಸ್ಸ ಅಸ್ಸು ಭೇಸಜ್ಜಂ, ಕಸ್ಸ ನ ಭೇಸಜ್ಜ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಏಕಸ್ಸ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಸ್ಸು ರಾಗದೋಸಮೋಹೇಹಿ ಸಮಲಂ ಉಣ್ಹಂ, ಏಕಸ್ಸ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇನ ವಿಮಲಂ ಸೀತಲಂ. ಯಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೀತಲಂ, ತಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ, ಯಂ ಉಣ್ಹಂ, ತಂ ನ ಭೇಸಜ್ಜ’’ನ್ತಿ.

ಅಸ್ಸುಭೇಸಜ್ಜಾಭೇಸಜ್ಜಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ.

೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣಂ ಸರಾಗಸ್ಸ ಚ ವೀತರಾಗಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ? ‘‘ಏಕೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಜ್ಝೋಸಿತೋ, ಏಕೋ ಅನಜ್ಝೋಸಿತೋ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಏತಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಜ್ಝೋಸಿತೋ ಅನಜ್ಝೋಸಿತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಏಕೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿಕೋ, ಏಕೋ ಅನತ್ಥಿಕೋ’’ತಿ. ‘‘ಪಸ್ಸಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏವರೂಪಂ ಯೋ ಚ ಸರಾಗೋ, ಯೋ ಚ ವೀತರಾಗೋ, ಸಬ್ಬೋಪೇಸೋ ಸೋಭನಂ ಯೇವ ಇಚ್ಛತಿ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ಭೋಜನೀಯಂ ವಾ, ನ ಕೋಚಿ ಪಾಪಕಂ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅವೀತರಾಗೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ರಸಪಟಿಸಂವೇದೀ ಚ ರಸರಾಗಪಟಿಸಂವೇದೀ ಚ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ವೀತರಾಗೋ ಪನ ರಸಪಟಿಸಂವೇದೀ ¶ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ರಸರಾಗಪಟಿಸಂವೇದೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

ಸರಾಗವೀತರಾಗನಾನಾಕರಣಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ.

೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಞಾ ಕುಹಿಂ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಕತ್ಥಚಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನತ್ಥಿ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ. ‘‘ವಾತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಹಿಂ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಕತ್ಥಚಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ವಾತೋ’’ತಿ.

೯. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಸಂಸಾರೋ’ತಿ, ಕತಮೋ ಸೋ ಸಂಸಾರೋ’’ತಿ? ‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಜಾತೋ ಇಧೇವ ಮರತಿ, ಇಧ ಮತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಹಿಂ ಜಾತೋ ತಹಿಂ ಯೇವ ಮರತಿ, ತಹಿಂ ಮತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಂಸಾರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಪಕ್ಕಂ ಅಮ್ಬಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಿಂ ರೋಪೇಯ್ಯ, ತತೋ ಮಹನ್ತೋ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಫಲಾನಿ ದದೇಯ್ಯ, ಅಥ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತತೋಪಿ ಪಕ್ಕಂ ಅಮ್ಬಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಿಂ ರೋಪೇಯ್ಯ, ತತೋಪಿ ಮಹನ್ತೋ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಫಲಾನಿ ದದೇಯ್ಯ, ಏವಮೇತೇಸಂ ರುಕ್ಖಾನಂ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧ ಜಾತೋ ಇಧೇವ ಮರತಿ, ಇಧ ಮತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಹಿಂ ಜಾತೋ ತಹಿಂ ಯೇವ ಮರತಿ, ತಹಿಂ ಮತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಂಸಾರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

೧೦. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೇನ ಅತೀತಂ ಚಿರಕತಂ ಸರತೀ’’ತಿ? ‘‘ಸತಿಯಾ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಚಿತ್ತೇನ ಸರತಿ ನೋ ಸತಿಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ನು, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಕರಣೀಯಂ ಕತ್ವಾ ಪಮುಟ್ಠ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಚಿತ್ತಕೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ನಾಹೋಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಮಾ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಏವಮಾಹ ‘ಚಿತ್ತೇನ ಸರತಿ, ನೋ ಸತಿಯಾ’’’ತಿ?

೧೧. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಸತಿ ಅಭಿಜಾನನ್ತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ¶ , ಉದಾಹು ಕಟುಮಿಕಾವ ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಭಿಜಾನನ್ತೀಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಟುಮಿಕಾಪಿ ಸತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಞ್ಹಿ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಸತಿ ಅಭಿಜಾನನ್ತೀ, ನತ್ಥಿ ಕಟುಮಿಕಾ ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯದಿ ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಟುಮಿಕಾ ಸತಿ, ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಿಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾಯತನೇಹಿ ವಾ ಸಿಪ್ಪಾಯತನೇಹಿ ವಾ ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನೇಹಿ ವಾ ಕರಣೀಯಂ, ನಿರತ್ಥಕಾ ಆಚರಿಯಾ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಕಟುಮಿಕಾ ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಾಯತನೇಹಿ ವಾ ಸಿಪ್ಪಾಯತನೇಹಿ ವಾ ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನೇಹಿ ವಾ ಕರಣೀಯಂ, ಅತ್ಥೋ ಚ ಆಚರಿಯೇಹೀ’’ತಿ.

೧. ರಾಜಾ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕತಿಹಾಕಾರೇಹಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ಸತ್ತರಸಹಾಕಾರೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕತಮೇಹಿ ಸತ್ತರಸಹಾಕಾರೇಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಭಿಜಾನತೋಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಟುಮಿಕಾಯಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಓಳಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಹಿತವಿಞ್ಞಾಣತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಹಿತವಿಞ್ಞಾಣತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಭಾಗನಿಮಿತ್ತತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಿಸಭಾಗನಿಮಿತ್ತತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಥಾಭಿಞ್ಞಾಣತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಲಕ್ಖಣತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಾರಣತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮುದ್ದಾತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಗಣನಾತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಧಾರಣತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಭಾವನತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪೋತ್ಥಕನಿಬನ್ಧನತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪನಿಕ್ಖೇಪತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅನುಭೂತತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಅಭಿಜಾನತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಆನನ್ದೋ ಖುಜ್ಜುತ್ತರಾ ಚ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಯೇ ವಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಪಿ ¶ ಕೇಚಿ ಜಾತಿಸ್ಸರಾ ಜಾತಿಂ ಸರನ್ತಿ, ಏವಂ ಅಭಿಜಾನತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಕಟುಮಿಕಾಯ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಕೋ, ಪರೇ ಚ ತಂ ಸರಾಪನತ್ಥಂ ನಿಬನ್ಧನ್ತಿ, ಏವಂ ಕಟುಮಿಕಾಯ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಓಳಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯದಾ ರಜ್ಜೇ ವಾ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ವಾ ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಓಳಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ¶ ಹಿತವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯಮ್ಹಿ ಸುಖಾಪಿತೋ, ‘ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ಏವಂ ಸುಖಾಪಿತೋ’ತಿ ಸರತಿ, ಏವಂ ಹಿತವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಅಹಿತವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯಮ್ಹಿ ದುಕ್ಖಾಪಿತೋ, ‘ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ಏವಂ ದುಕ್ಖಾಪಿತೋ’ತಿ ಸರತಿ, ಏವಂ ಅಹಿತವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಸಭಾಗನಿಮಿತ್ತತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಸದಿಸಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಾತರಂ ವಾ ಪಿತರಂ ವಾ ಭಾತರಂ ವಾ ಭಗಿನಿಂ ವಾ ಸರತಿ, ಓಟ್ಠಂ ವಾ ಗೋಣಂ ವಾ ಗದ್ರಭಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ತಾದಿಸಂ ಓಟ್ಠಂ ವಾ ಗೋಣಂ ವಾ ಗದ್ರಭಂ ವಾ ಸರತಿ, ಏವಂ ಸಭಾಗನಿಮಿತ್ತತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ¶ ವಿಸಭಾಗನಿಮತ್ತತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಅಸುಕಸ್ಸ ನಾಮ ವಣ್ಣೋ ಏದಿಸೋ, ಸದ್ದೋ ಏದಿಸೋ, ಗನ್ಧೋ ಏದಿಸೋ, ರಸೋ ಏದಿಸೋ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೋ ಏದಿಸೋತಿ ಸರತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ವಿಸಭಾಗನಿಮಿತ್ತತೋಪಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಕಥಾಭಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಪರೇ ಸರಾಪೇನ್ತಿ, ತೇನ ಸೋ ಸರತಿ, ಏವಂ ಕಥಾಭಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಬಲೀಬದ್ದಾನಂ ಅಙ್ಗೇನ ಜಾನಾತಿ, ಲಕ್ಖಣೇನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಸಾರಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಕೋ ಹೋತಿ, ಯೋ ತಂ ‘ಸರಾಹಿ ಭೋ, ಸರಾಹಿ ಭೋ’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸರಾಪೇತಿ, ಏವಂ ಸಾರಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಮುದ್ದಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಲಿಪಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಜಾನಾತಿ ‘ಇಮಸ್ಸ ಅಕ್ಖರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಇಮಂ ಅಕ್ಖರಂ ಕಾತಬ್ಬ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಮುದ್ದಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಗಣನಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಗಣನಾಯ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಗಣಕಾ ಬಹುಮ್ಪಿ ಗಣೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಣನಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ¶ ಧಾರಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಧಾರಣಾಯ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಧಾರಣಕಾ ಬಹುಮ್ಪಿ ಧಾರೇನ್ತಿ ¶ , ಏವಂ ಧಾರಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಭಾವನಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಸೇಯ್ಯಥೀದಂ, ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ…ಪೇ… ಇತಿ ಸಾಕಾರಂ ಸಉದ್ದೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಏವಂ ಭಾವನಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಪೋತ್ಥಕನಿಬನ್ಧನತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ರಾಜಾನೋ ಅನುಸಾಸನಿಯಂ ಅಸ್ಸರನ್ತಾ [ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾ (ಸಬ್ಬತ್ಥ)] ಏತಂ ಪೋತ್ಥಕಂ ಆಹರಥಾತಿ, ತೇನ ಪೋತ್ಥಕೇನ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಏವಂ ಪೋತ್ಥಕನಿಬನ್ಧನತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಉಪನಿಕ್ಖೇಪತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಭಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ಸರತಿ, ಏವಂ ಉಪನಿಕ್ಖೇಪತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಅನುಭೂತತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ರೂಪಂ ಸರತಿ, ಸುತತ್ತಾ ಸದ್ದಂ ಸರತಿ, ಘಾಯಿತತ್ತಾ ಗನ್ಧಂ ಸರತಿ, ಸಾಯಿತತ್ತಾ ರಸಂ ಸರತಿ, ಫುಟ್ಠತ್ತಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ¶ ಸರತಿ, ವಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಸರತಿ, ಏವಂ ಅನುಭೂತತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ತರಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಏತಂ ಭಣಥ ‘ಯೋ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಕುಸಲಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಮರಣಕಾಲೇ ಚ ಏಕಂ ಬುದ್ಧಗುಣಂ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯ, ಸೋ ದೇವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಏತಂ ನ ಸದ್ದಹಾಮಿ, ಏವಞ್ಚ ಪನ ವದೇಥ ‘ಏತೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತೇನ ನಿರಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಏತಮ್ಪಿ ನ ಸದ್ದಹಾಮೀ’’ತಿ.

‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಖುದ್ದಕೋಪಿ ಪಾಸಾಣೋ ವಿನಾ ನಾವಾಯ ಉದಕೇ ಉಪ್ಪಿಲವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ¶ . ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಾಹಸತಮ್ಪಿ ಪಾಸಾಣಾನಂ ನಾವಾಯ ಆರೋಪಿತಂ ಉದಕೇ ಉಪ್ಪಿಲವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾವಾ, ಏವಂ ಕುಸಲಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ.

ಬುದ್ಧಗುಣಸತಿಪಟಿಲಾಭಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಅತೀತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಅನಾಗತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ¶ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ ತುಮ್ಹೇ ನ ಅತೀತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥ, ನ ಅನಾಗತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥ, ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಾಯ ವಾಯಮಥಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ ‘ಕಿನ್ತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇದಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಏತದತ್ಥಾಯ ವಾಯಮಾಮಾ’’ತಿ.

‘‘ಅತ್ಥಿ ¶ ಪನ ತೇ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅನಾಗತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ [ಕಥಾ. ೮೨೮, ೮೨೯ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ], ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಪಣ್ಡಿತಾ, ಯೇ ತುಮ್ಹೇ ಅಸನ್ತಾನಂ ಅನಾಗತಾನಂ ದುಕ್ಖಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೇಚಿ ಪಟಿರಾಜಾನೋ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತದಾ ತುಮ್ಹೇ ಪರಿಖಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಥ, ಪಾಕಾರಂ ಚಿನಾಪೇಯ್ಯಾಥ ಗೋಪುರಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾಥ, ಅಟ್ಟಾಲಕಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾಥ, ಧಞ್ಞಂ ಅತಿಹರಾಪೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ತಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ, ಮಹಾರಾಜ, ತದಾ ಹತ್ಥಿಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಥ, ಅಸ್ಸಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಥ, ರಥಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಥ, ಧನುಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಥ, ಥರುಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ತಂ ಸಿಕ್ಖಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಾಗತಾನಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಯಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾಗತಂ ಭಯ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ¶ . ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತಿಪಣ್ಡಿತಾ, ಯೇ ತುಮ್ಹೇ ಅಸನ್ತಾನಂ ಅನಾಗತಾನಂ ಭಯಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಯಾದೇಥಾ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ಪಿಪಾಸಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಉದಪಾನಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ತಳಾಕಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ತಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಾಗತಾನಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಿಪಾಸಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಾಗತಾ ಪಿಪಾಸಾ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತಿಪಣ್ಡಿತಾ ¶ , ಯೇ ತುಮ್ಹೇ ಅಸನ್ತಾನಂ ಅನಾಗತಾನಂ ಪಿಪಾಸಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯ ತಂ ಪಟಿಯಾದೇಥಾ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ಬುಭುಕ್ಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಖೇತ್ತಂ ಕಸಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಸಾಲಿಂ ವಪಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ತಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಅನಾಗತಾನಂ, ಭನ್ತೇ, ಬುಭುಕ್ಖಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಾಗತಾ ಬುಭುಕ್ಖಾ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತುಮ್ಹೇ ¶ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತಿಪಣ್ಡಿತಾ, ಯೇ ತುಮ್ಹೇ ಅಸನ್ತಾನಂ ಅನಾಗತಾನಂ ಬುಭುಕ್ಖಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಯಾದೇಥಾ’’ತಿ.

೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೀವದೂರೋ ಇತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ’’ತಿ? ‘‘ದೂರೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಕೂಟಾಗಾರಮತ್ತಾ ಸಿಲಾ ತಮ್ಹಾ ಪತಿತಾ ಅಹೋರತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಸ್ಸಮಾನಾ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ಭಣಥ ‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮಿಞ್ಜಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಪಸಾರೇಯ್ಯ ¶ , ಪಸಾರಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಸಮಿಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಇದ್ಧಿಮಾ ಭಿಕ್ಖು ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅನ್ತರಹಿತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪಾತುಭವೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಏತಂ ವಚನಂ ನ ಸದ್ದಹಾಮಿ, ಏವಂ ಅತಿಸೀಘಂ ತಾವ ಬಹೂನಿ ಯೋಜನಸತಾನಿ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕುಹಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತವ ಜಾತಭೂಮೀ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಲಸನ್ದೋ ನಾಮ ದೀಪೋ, ತತ್ಥಾಹಂ ಜಾತೋ’’ತಿ. ‘‘ಕೀವ ದೂರೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತೋ ಅಲಸನ್ದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ದ್ವಿಮತ್ತಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಯೋಜನಸತಾನೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ನು ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಕರಣೀಯಂ ಕರಿತ್ವಾ ಸರಿತಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸರಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಲಹುಂ ಖೋ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಗತೋಸಿ ದ್ವಿಮತ್ತಾನಿ ಯೋಜನಸತಾನೀ’’ತಿ.

೫. ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೋಕುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಮಕಭಾವಪಞ್ಹೋ

೫. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಇಧ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಯೋ ಚ ಇಧ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಕಸ್ಮೀರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಕೋ ಚಿರತರಂ ಕೋ ಸೀಘತರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಮಕಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ¶ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಕುಹಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತವ ¶ ಜಾತನಗರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಲಸಿಗಾಮೋ ನಾಮ, ತತ್ಥಾಹಂ ಜಾತೋ’’ತಿ. ‘‘ಕೀವ ದೂರೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತೋ ಕಲಸಿಗಾಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ದ್ವಿಮತ್ತಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಯೋಜನಸತಾನೀ’’ತಿ. ‘‘ಕೀವ ದೂರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತೋ ಕಸ್ಮೀರಂ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ದ್ವಾದಸ, ಭನ್ತೇ, ಯೋಜನಾನೀ’’ತಿ. ‘‘ಇಙ್ಘ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಕಲಸಿಗಾಮಂ ಚಿನ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಚಿನ್ತಿತೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಇಙ್ಘ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಮೀರಂ ಚಿನ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಚಿನ್ತಿತಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕತಮಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಿರೇನ ಚಿನ್ತಿತಂ, ಕತಮಂ ಸೀಘತರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಮಕಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಇಧ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಯೋ ಚ ಇಧ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಕಸ್ಮೀರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಮಕಂ ಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಕುಣಾ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ ¶ , ತೇಸು ಏಕೋ ಉಚ್ಚೇ ರುಕ್ಖೇ ನಿಸೀದೇಯ್ಯ, ಏಕೋ ನೀಚೇ ರುಕ್ಖೇ ನಿಸೀದೇಯ್ಯ, ತೇಸಂ ಸಮಕಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಾನಂ ಕತಮಸ್ಸ ಛಾಯಾ ಪಠಮತರಂ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯ, ಕತಮಸ್ಸ ಛಾಯಾ ಚಿರೇನ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಮಕಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಇಧ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಯೋ ಚ ಇಧ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಕಸ್ಮೀರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಮಕಂ ಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೋಕುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಮಕಭಾವಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ? ‘‘ಸತ್ತ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ. ‘‘ಕತಿಹಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಹಿ ಬುಜ್ಝತೀ’’ತಿ? ‘‘ಏಕೇನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇನ ಬುಜ್ಝತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಕಿಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ವುಚ್ಚನ್ತಿ ‘ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’’ತಿ? ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಸಿ ಕೋಸಿಯಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅಗ್ಗಹಿತೋ ಹತ್ಥೇನ ಉಸ್ಸಹತಿ ಛೇಜ್ಜಂ ಛಿನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇನ ವಿನಾ ಛಹಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಹಿ ನ ಬುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

೭. ಪಾಪಪುಞ್ಞಾನಂ ಅಪ್ಪಾನಪ್ಪಭಾವಪಞ್ಹೋ

೭. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕತರಂ ನು ಖೋ ಬಹುತರಂ ಪುಞ್ಞಂ ವಾ ಅಪುಞ್ಞಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಪುಞ್ಞಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಬಹುತರಂ, ಅಪುಞ್ಞಂ ಥೋಕ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಪುಞ್ಞಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕರೋನ್ತೋ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹೋತಿ ‘ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಮಯಾ ಕತ’ನ್ತಿ, ತೇನ ಪಾಪಂ ನ ¶ ವಡ್ಢತಿ. ಪುಞ್ಞಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕರೋನ್ತೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹೋತಿ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜಾಯತಿ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ, ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖಂ ವೇದೇತಿ, ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಪುಞ್ಞಂ ವಡ್ಢತಿ. ಪುರಿಸೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಛಿನ್ನಹತ್ಥಪಾದೋ ಭಗವತೋ ಏಕಂ ಉಪ್ಪಲಹತ್ಥಂ ದತ್ವಾ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪಾನಿ ವಿನಿಪಾತಂ ನ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇನ ಭಣಾಮಿ ‘ಪುಞ್ಞಂ ಬಹುತರಂ, ಅಪುಞ್ಞಂ ಥೋಕ’’’ನ್ತಿ.

ಪಾಪಪುಞ್ಞಾನಂ ಅಪ್ಪಾನಪ್ಪಭಾವಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ.

೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಯೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಕಸ್ಸ ಬಹುತರಂ ಅಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಬಹುತರಂ ಅಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಪುತ್ತೋ ವಾ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತೋ ವಾ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಮಯಂ ದಿಗುಣಂ ದಣ್ಡೇಮಾ’’ತಿ? ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತತ್ತಂ ಅಯೋಗುಳಂ ಆದಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಸಜೋತಿಭೂತಂ ಏಕೋ ಜಾನನ್ತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಏಕೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಕತಮೋ [ಕಸ್ಸ (ಕ.)] ಬಲವತರಂ ಡಯ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಯೋ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಜಾನನ್ತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಸೋ [ತಸ್ಸ (ಪೀ. ಕ.)] ಬಲವತರಂ ಡಯ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಬಹುತರಂ ಅಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ.

ಜಾನನ್ತಾಜಾನನ್ತಪಾಪಕರಣಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ.

೯. ರಾಜಾ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ, ಯೋ ಇಮಿನಾ ಸರೀರೇನ ಉತ್ತರಕುರುಂ ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ವಾ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ದೀಪ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಇಮಿನಾ ಚಾತುಮ್ಮಹಾಭೂತಿಕೇನ ಕಾಯೇನ ಉತ್ತರಕುರುಂ ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ವಾ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ದೀಪ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಮಿನಾ ಚಾತುಮ್ಮಹಾಭೂತಿಕೇನ ಕಾಯೇನ ಉತ್ತರಕುರುಂ ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ವಾ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ¶ ದೀಪ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ನು, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಥವಿಯಾ ವಿದತ್ಥಿಂ ವಾ ರತನಂ ವಾ ಲಙ್ಘಿತಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಟ್ಠಪಿ ರತನಿಯೋ ಲಙ್ಘೇಮೀ’’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಠಪಿ ರತನಿಯೋ ಲಙ್ಘೇಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಞ್ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಮಿ ‘ಏತ್ಥ ನಿಪತಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಸಹ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಕಾಯೋ ಮೇ ಲಹುಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇದ್ಧಿಮಾ ಭಿಕ್ಖು ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತೋ ಕಾಯಂ ಚಿತ್ತೇ ಸಮಾರೋಪೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತವಸೇನ ವೇಹಾಸಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ.

೧೦. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ಭಣಥ ‘ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ದೀಘಾನಿ ಯೋಜನಸತಿಕಾನಿಪೀ’ತಿ, ರುಕ್ಖೋಪಿ ತಾವ ನತ್ಥಿ ಯೋಜನಸತಿಕೋ, ಕುತೋ ಪನ ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ದೀಘಾನಿ ಯೋಜನಸತಿಕಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ?

‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುತಂ ತೇ ‘ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಾಪಿ ಮಚ್ಛಾ ಅತ್ಥೀ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ನನು ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಸ್ಸ ಮಚ್ಛಸ್ಸ ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ದೀಘಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೋಜನಸತಿಕಾನಿಪೀ’’ತಿ?

‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ.

೧೧. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ಭಣಥ ‘ಸಕ್ಕಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿರೋಧೇತು’’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕ್ಕಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿರೋಧೇತು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಕ್ಕಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿರೋಧೇತು’’ನ್ತಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುತಪುಬ್ಬೋ ತೇ ಕೋಚಿ ಕಾಕಚ್ಛಮಾನೋ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುತಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಸದ್ದೋ ಕಾಯೇ ನಮಿತೇ ವಿರಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ವಿರಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಸೋ ಹಿ ನಾಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ದೋ ಅಭಾವಿತಕಾಯಸ್ಸ ಅಭಾವಿತಸೀಲಸ್ಸ ಅಭಾವಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಿತಪಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾಯೇ ನಮಿತೇ ವಿರಮಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ಪನ ಭಾವಿತಕಾಯಸ್ಸ ಭಾವಿತಸೀಲಸ್ಸ ಭಾವಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವಿತಪಞ್ಞಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ.

ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿರೋಧಪಞ್ಹೋ ಏಕಾದಸಮೋ.

೧೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ‘ಸಮುದ್ದೋ ಸಮುದ್ದೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಉದಕಂ ‘ಸಮುದ್ದೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ¶ ಆಹ ‘‘ಯತ್ತಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಉದಕಂ, ತತ್ತಕಂ ಲೋಣಂ. ಯತ್ತಕಂ ಲೋಣಂ, ತತ್ತಕಂ ಉದಕಂ. ತಸ್ಮಾ ‘ಸಮುದ್ದೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

೧೩. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಮುದ್ದೋ ಏಕರಸೋ ಲೋಣರಸೋ’’ತಿ? ‘‘ಚಿರಸಣ್ಠಿತತ್ತಾ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉದಕಸ್ಸ ಸಮುದ್ದೋ ಏಕರಸೋ ಲೋಣರಸೋ’’ತಿ.

೧೪. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಕ್ಕಾ ಸಬ್ಬಂ ಸುಖುಮಂ ಛಿನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕ್ಕಾ ಸಬ್ಬಂ ಸುಖುಮಂ ಛಿನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬಂ ಸುಖುಮ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಸುಖುಮೋ, ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇ ಸುಖುಮಾ, ‘ಸುಖುಮ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಥೂಲ’ನ್ತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಾನಮೇತಮಧಿವಚನಂ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಛಿನ್ದತಿ, ನತ್ಥಿ ದುತಿಯಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಛೇದನ’’ನ್ತಿ.

೧೫. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ‘ವಿಞ್ಞಾಣ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಪಞ್ಞಾ’ತಿ ವಾ ‘ಭೂತಸ್ಮಿಂ ಜೀವೋ’ತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನತ್ಥಾ ಚೇವ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಚ, ಉದಾಹು ಏಕತ್ಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ ¶ ? ‘‘ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ, ಭೂತಸ್ಮಿಂ ಜೀವೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ ಜೀವೋ ನುಪಲಬ್ಭತಿ, ಅಥ ಕೋ ಚರಹಿ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋತೇನ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ, ಘಾನೇನ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯತಿ, ಜಿವ್ಹಾಯ ರಸಂ ಸಾಯತಿ, ಕಾಯೇನ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಫುಸತಿ, ಮನಸಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ಜೀವೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ… ಮನಸಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಜೀವೋ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇಸು ಉಪ್ಪಾಟಿತೇಸು ಮಹನ್ತೇನ ಆಕಾಸೇನ ಬಹಿಮುಖೋ ಸುಟ್ಠುತರಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಸೋತೇಸು ಉಪ್ಪಾಟಿತೇಸು, ಘಾನೇ ಉಪ್ಪಾಟಿತೇ, ಜಿವ್ಹಾಯ ಉಪ್ಪಾಟಿತಾಯ, ಕಾಯೇ ಉಪ್ಪಾಟಿತೇ ಮಹನ್ತೇನ ಆಕಾಸೇನ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣೇಯ್ಯ, ಗನ್ಧಂ ಘಾಯೇಯ್ಯ, ರಸಂ ಸಾಯೇಯ್ಯ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಫುಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ¶ , ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭೂತಸ್ಮಿಂ ಜೀವೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ.

ವಿಞ್ಞಾಣನಾನತ್ಥಪಞ್ಹೋ ಪನ್ನರಸಮೋ.

೧೬. ಅರೂಪಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನದುಕ್ಕರಪಞ್ಹೋ

೧೬. ರಾಜಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ದುಕ್ಕರಂ ನು ಖೋ ಭಗವತಾ ಕತ’’ನ್ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ದುಕ್ಕರಂ ಕತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕತಂ ಇಮೇಸಂ ಅರೂಪೀನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ವತ್ತಮಾನಾನಂ ವವತ್ಥಾನಂ ಅಕ್ಖಾತಂ ‘ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ, ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾ, ಅಯಂ ಚೇತನಾ, ಇದಂ ಚಿತ್ತ’’’ನ್ತಿ.

‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ನಾವಾಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಪುಟೇನ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಿವ್ಹಾಯ ಸಾಯಿತ್ವಾ ಜಾನೇಯ್ಯ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಇದಂ ಗಙ್ಗಾಯ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಯಮುನಾಯ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಅಚಿರವತಿಯಾ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಸರಭುಯಾ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಮಹಿಯಾ ಉದಕ’’’ನ್ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಇತೋ ದುಕ್ಕರತರಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕತಂ ಇಮೇಸಂ ಅರೂಪೀನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ವತ್ತಮಾನಾನಂ ವವತ್ಥಾನಂ ¶ ಅಕ್ಖಾತಂ ‘ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ, ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾ, ಅಯಂ ಚೇತನಾ, ಇದಂ ಚಿತ್ತ’’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ರಾಜಾ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದೀತಿ.

ಅರೂಪಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನದುಕ್ಕರಪಞ್ಹೋ ಸೋಳಸಮೋ.

ಅರೂಪಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನವಗ್ಗೋ ಸತ್ತಮೋ.

ಥೇರೋ ¶ ¶ ಆಹ ‘‘ಜಾನಾಸಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪತಿ ಕಾ ವೇಲಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾಮಿ ‘ಸಮ್ಪತಿ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಮಜ್ಝಿಮೋ ಯಾಮೋ ಪವತ್ತತಿ, ಉಕ್ಕಾ ಪದೀಪೀಯನ್ತಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಪಟಾಕಾನಿ ಆಣತ್ತಾನಿ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಭಣ್ಡತೋ ರಾಜದೇಯ್ಯಾನೀ’’’ತಿ.

ಯೋನಕಾ ಏವಮಾಹಂಸು ‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಥೇರೋ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಭಣೇ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಥೇರೋ, ಏದಿಸೋ ಆಚರಿಯೋ ಭವೇಯ್ಯ ಮಾದಿಸೋ ಚ ¶ ಅನ್ತೇವಾಸೀ, ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಪಣ್ಡಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಆಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನ ತುಟ್ಠೋ ರಾಜಾ ಥೇರಂ ನಾಗಸೇನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕೇನ ಕಮ್ಬಲೇನ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ ತೇ ಅಟ್ಠಸತಂ ಭತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನ್ತೇಪುರೇ ಕಪ್ಪಿಯಂ, ತೇನ ಚ ಪವಾರೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಲಂ ಮಹಾರಾಜ ಜೀವಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಜಾನಾಮಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಜೀವಸಿ, ಅಪಿ ಚ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ರಕ್ಖ, ಮಮಞ್ಚ ರಕ್ಖಾಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಥಂ ಅತ್ತಾನಂ ರಕ್ಖಸಿ, ‘ನಾಗಸೇನೋ ಮಿಲಿನ್ದಂ ರಾಜಾನಂ ಪಸಾದೇತಿ, ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲಭೀ’ತಿ ಪರಾಪವಾದೋ [ಪರಪ್ಪವಾದೋ (ಕ.)] ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ರಕ್ಖ. ಕಥಂ ಮಮಂ ರಕ್ಖಸಿ, ‘ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಪಸನ್ನೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ನ ಕರೋತೀ’ತಿ ಪರಾಪವಾದೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ, ಏವಂ ಮಮಂ ರಕ್ಖಾಹೀ’’ತಿ. ‘‘ತಥಾ ಹೋತು, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ಸುವಣ್ಣಪಞ್ಜರೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋಪಿ ಬಹಿಮುಖೋ ಯೇವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಾಮಿ ಬಹಿಮುಖೋ ಯೇವ ಪನ ಅಚ್ಛಾಮಿ. ಸಚೇ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಾಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯಂ, ನ ಚಿರಂ ಜೀವೇಯ್ಯಂ, ಬಹೂ ಮೇ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇ ಚ ಆಯಸ್ಮನ್ತೇ ನಾಗಸೇನೇ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಕಿಂ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಕಿಂ ಭದನ್ತೇನ ನಾಗಸೇನೇನ ವಿಸಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ? ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಮಯಾ ಸುಪುಚ್ಛಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಭದನ್ತೇನ ನಾಗಸೇನೇನ ಸುವಿಸಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ. ಆಯಸ್ಮತೋಪಿ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾರಾಮಗತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಕಿಂ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ¶ ರಞ್ಞಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಕಿಂ ಮಯಾ ¶ ವಿಸಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಸುಪುಚ್ಛಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಮಯಾ ಸುವಿಸಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಯೇನ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇಸನಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ¶ ನಿಸೀದಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ –

‘‘ಮಾ ಖೋ ಭದನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ ‘ನಾಗಸೇನೋ ಮಯಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ’ತಿ ತೇನೇವ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ತಂ ರತ್ತಾವಸೇಸಂ ವೀತಿನಾಮೇಸೀತಿ ನ ತೇ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತಂ ರತ್ತಾವಸೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ ‘ಕಿಂ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಕಿಂ ಭದನ್ತೇನ ವಿಸಜ್ಜಿತ’ನ್ತಿ, ‘ಸಬ್ಬಂ ಮಯಾ ಸುಪುಚ್ಛಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಭದನ್ತೇನ ಸುವಿಸಜ್ಜಿತ’’’ನ್ತಿ.

ಥೇರೋಪಿ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಮಾ ಖೋ ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ ‘ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಮಯಾ ಪಞ್ಹೋ ವಿಸಜ್ಜಿತೋ’ತಿ ತೇನೇವ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ತಂ ರತ್ತಾವಸೇಸಂ ವೀತಿನಾಮೇಸೀತಿ ನ ತೇ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಂ ರತ್ತಾವಸೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ ‘ಕಿಂ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಕಿಂ ಮಯಾ ವಿಸಜ್ಜಿತ’ನ್ತಿ, ‘ಸಬ್ಬಂ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಸುಪುಚ್ಛಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಮಯಾ ಸುವಿಸಜ್ಜಿತ’’’ನ್ತಿ ಇತಿಹ ತೇ ಮಹಾನಾಗಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸುಭಾಸಿತಂ ಸಮನುಮೋದಿಂಸೂತಿ.

ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭಸ್ಸಪ್ಪವಾದೋ ¶ ¶ ¶ [ಭಸ್ಸಪ್ಪವೇದೀ (ಸೀ. ಪೀ.)] ವೇತಣ್ಡೀ, ಅತಿಬುದ್ಧಿ ವಿಚಕ್ಖಣೋ;

ಮಿಲಿನ್ದೋ ಞಾಣಭೇದಾಯ, ನಾಗಸೇನಮುಪಾಗಮಿ.

ವಸನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಛಾಯಾಯ, ಪರಿಪುಚ್ಛಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ;

ಪಭಿನ್ನಬುದ್ಧಿ ಹುತ್ವಾನ, ಸೋಪಿ ಆಸಿ ತಿಪೇಟಕೋ.

ನವಙ್ಗಂ ಅನುಮಜ್ಜನ್ತೋ, ರತ್ತಿಭಾಗೇ ರಹೋಗತೋ;

ಅದ್ದಕ್ಖಿ ಮೇಣ್ಡಕೇ ಪಞ್ಹೇ, ದುನ್ನಿವೇಠೇ ಸನಿಗ್ಗಹೇ.

‘‘ಪರಿಯಾಯಭಾಸಿತಂ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತಂ;

ಸಭಾವಭಾಸಿತಂ ಅತ್ಥಿ, ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾಸನೇ.

‘‘ತೇಸಮತ್ಥಂ ಅವಿಞ್ಞಾಯ, ಮೇಣ್ಡಕೇ ಜಿನಭಾಸಿತೇ;

ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ವಿಗ್ಗಹೋ ತತ್ಥ ಹೇಸ್ಸತಿ.

‘‘ಹನ್ದ ಕಥಿಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಛೇಜ್ಜಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ ಮೇಣ್ಡಕೇ;

ತಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಮಗ್ಗೇನ, ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸನ್ತ್ಯನಾಗತೇ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಪಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಉದ್ಧಸ್ತೇ [ಉಟ್ಠಿತೇ (ಸ್ಯಾ.), ಉಗ್ಗತೇ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಅರುಣೇ ಸೀಸಂ ನ್ಹತ್ವಾ ಸಿರಸಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ವತ್ತಪದಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿ ‘‘ಇತೋ ಮೇ ಅನಾಗತಾನಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಅಟ್ಠ ಗುಣೇ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ತಪೋ ಚರಿತಬ್ಬೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ¶ , ಸೋಹಂ ಚಿಣ್ಣತಪೋ ಸಮಾನೋ ಆಚರಿಯಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಮೇಣ್ಡಕೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಪಕತಿದುಸ್ಸಯುಗಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಆಭರಣಾನಿ ಚ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಕಾಸಾವಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಮುಣ್ಡಕಪಟಿಸೀಸಕಂ ಸೀಸೇ ಪಟಿಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಮುನಿಭಾವಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಗುಣೇ ಸಮಾದಿಯಿ ‘‘ಇಮಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಯಾ ನ ರಾಜತ್ಥೋ ಅನುಸಾಸಿತಬ್ಬೋ, ನ ರಾಗೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ, ನ ದೋಸೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ, ನ ಮೋಹೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ, ದಾಸಕಮ್ಮಕರಪೋರಿಸೇ ಜನೇಪಿ ನಿವಾತವುತ್ತಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಕಾಯಿಕಂ ¶ ವಾಚಸಿಕಂ ¶ ಅನುರಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ಛಪಿ ಆಯತನಾನಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ಅನುರಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನಿ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಮಾನಸಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಗುಣೇ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ತೇಸ್ವೇವ ಅಟ್ಠಸು ಗುಣೇಸು ಮಾನಸಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಬಹಿ ಅನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ದಿವಸೇ ಪಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಪಗೇವ ಪಾತರಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖು ಮಿತಭಾಣೀ ಸುಸಣ್ಠಿತೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಹಟ್ಠೇನ ಉದಗ್ಗೇನ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಥೇರಂ ನಾಗಸೇನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಇದಮವೋಚ –

‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಿತಬ್ಬೋ, ನ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ತತಿಯೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಸುಞ್ಞೇ ಓಕಾಸೇ ಪವಿವಿತ್ತೇ ಅರಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪಾಗತೇ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪೇ. ತತ್ಥ ಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಮೇ ಗುಯ್ಹಂ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ ನ ರಹಸ್ಸಕಂ, ಅರಹಾಮಹಂ ರಹಸ್ಸಕಂ ಸುಣಿತುಂ ಸುಮನ್ತನೇ ಉಪಗತೇ, ಉಪಮಾಯಪಿ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ, ಯಥಾ ಕಿಂ ವಿಯ, ಯಥಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಮಹಾಪಥವೀ ನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅರಹತಿ ನಿಕ್ಖೇಪೇ ಉಪಗತೇ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅರಹಾಮಹಂ ರಹಸ್ಸಕಂ ಸುಣಿತುಂ ಸುಮನ್ತನೇ ಉಪಗತೇ’’ತಿ. ಗರುನಾ ಸಹ ಪವಿವಿತ್ತಪವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಇದಮವೋಚ – ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಧ ಪುರಿಸೇನ ಮನ್ತಯಿತುಕಾಮೇನ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜಯಿತಬ್ಬಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ನ ತೇಸು ಠಾನೇಸು ವಿಞ್ಞೂ ಪುರಿಸೋ ಅತ್ಥಂ ಮನ್ತೇತಿ, ಮನ್ತಿತೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಪರಿಪತತಿ ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ಕತಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ? ವಿಸಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ಸಭಯಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ಅತಿವಾತಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ದೇವಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ಪನ್ಥೋ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯೋ, ಸಙ್ಗಾಮೋ [ಸಙ್ಕಮೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಪರಿವಜ್ಜನೀಯೋ, ಉದಕತಿತ್ಥಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ. ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಾನೀ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕೋ ದೋಸೋ ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇ, ಸಭಯೇ, ಅತಿವಾತೇ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ, ದೇವಟ್ಠಾನೇ, ಪನ್ಥೇ, ಸಙ್ಗಾಮೇ, ಉದಕತಿತ್ಥೇ’’ತಿ? ‘‘ವಿಸಮೇ, ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಮನ್ತಿತೋ ಅತ್ಥೋ ವಿಕಿರತಿ ವಿಧಮತಿ ಪಗ್ಘರತಿ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸಭಯೇ ಮನೋ ಸನ್ತಸ್ಸತಿ, ಸನ್ತಸ್ಸಿತೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಅತ್ಥಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಅತಿವಾತೇ ಸದ್ದೋ ಅವಿಭೂತೋ ಹೋತಿ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಉಪಸ್ಸುತಿಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ದೇವಟ್ಠಾನೇ ¶ ಮನ್ತಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಗರುಕಂ ¶ ಪರಿಣಮತಿ, ಪನ್ಥೇ ಮನ್ತಿತೋ ಅತ್ಥೋ ತುಚ್ಛೋ ಭವತಿ, ಸಙ್ಗಾಮೇ ಚಞ್ಚಲೋ ಭವತಿ, ಉದಕತಿತ್ಥೇ ಪಾಕಟೋ ಭವತಿ. ಭವತೀಹ –

‘‘‘ವಿಸಮಂ ಸಭಯಂ ಅತಿವಾತೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ದೇವನಿಸ್ಸಿತಂ;

ಪನ್ಥೋ ಚ ಸಙ್ಗಾಮೋ ತಿತ್ಥಂ, ಅಟ್ಠೇತೇ ಪರಿವಜ್ಜಿಯಾ’’’ತಿ.

ಅಟ್ಠ ಮನ್ತನಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಟ್ಠಾನಾನಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಟ್ಠಿಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಮನ್ತಿಯಮಾನಾ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ್ತಿ. ಕತಮೇ ಅಟ್ಠ? ರಾಗಚರಿತೋ ದೋಸಚರಿತೋ ಮೋಹಚರಿತೋ ಮಾನಚರಿತೋ ಲುದ್ಧೋ ಅಲಸೋ ಏಕಚಿನ್ತೀ ಬಾಲೋತಿ. ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪುಗ್ಗಲಾ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ಕೋ ದೋಸೋ’’ತಿ? ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ರಾಗವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ದೋಸಚರಿತೋ ದೋಸವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಮೋಹಚರಿತೋ ಮೋಹವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಮಾನಚರಿತೋ ಮಾನವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಲುದ್ಧೋ ಲೋಭವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಅಲಸೋ ಅಲಸತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಏಕಚಿನ್ತೀ ಏಕಚಿನ್ತಿತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಬಾಲೋ ಬಾಲತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ. ಭವತೀಹ –

‘‘‘ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಚ ಮೂಳ್ಹೋ ಚ, ಮಾನೀ ಲುದ್ಧೋ ತಥಾಲಸೋ;

ಏಕಚಿನ್ತೀ ಚ ಬಾಲೋ ಚ, ಏತೇ ಅತ್ಥವಿನಾಸಕಾ’’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನವಿಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರನ್ತಿ ನ ಧಾರೇನ್ತಿ. ಕತಮೇ ನವ? ರಾಗಚರಿತೋ ¶ ದೋಸಚರಿತೋ ಮೋಹಚರಿತೋ ಭೀರುಕೋ ಆಮಿಸಗರುಕೋ ಇತ್ಥೀ ಸೋಣ್ಡೋ ಪಣ್ಡಕೋ ದಾರಕೋ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ಕೋ ದೋಸೋ’’ತಿ? ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ರಾಗವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ದೋಸಚರಿತೋ, ಭನ್ತೇ ¶ , ದೋಸವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ¶ ಧಾರೇತಿ, ಭೀರುಕೋ ಭಯವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ಆಮಿಸಗರುಕೋ ಆಮಿಸಹೇತು ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ಇತ್ಥೀ ಪಞ್ಞಾಯ ಇತ್ತರತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ಸೋಣ್ಡಿಕೋ ಸುರಾಲೋಲತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ಪಣ್ಡಕೋ ಅನೇಕಂಸಿಕತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ದಾರಕೋ ಚಪಲತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ. ಭವತೀಹ –

‘‘‘ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಚ ಮೂಳ್ಹೋ ಚ, ಭೀರು ಆಮಿಸಗರುಕೋ [ಆಮಿಸಚಕ್ಖುಕೋ (ಸೀ. ಪೀ.)];

ಇತ್ಥೀ ಸೋಣ್ಡೋ ಪಣ್ಡಕೋ ಚ, ನವಮೋ ಭವತಿ ದಾರಕೋ.

‘‘ನವೇತೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಲೋಕೇ, ಇತ್ತರಾ ಚಲಿತಾ ಚಲಾ;

ಏತೇಹಿ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ, ಖಿಪ್ಪಂ ಭವತಿ ಪಾಕಟ’’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಕತಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ? ವಯಪರಿಣಾಮೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯಸಪರಿಣಾಮೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿತ್ಥಸಂವಾಸೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಾಕಚ್ಛಾಯ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸ್ನೇಹೂಪಸೇವನೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಭವತೀಹ –

‘‘‘ವಯೇನ ¶ ಯಸಪುಚ್ಛಾಹಿ, ತಿತ್ಥವಾಸೇನ ಯೋನಿಸೋ;

ಸಾಕಚ್ಛಾ ಸ್ನೇಹಸಂಸೇವಾ, ಪತಿರೂಪವಸೇನ ಚ.

‘‘ಏತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ, ಬುದ್ಧಿವಿಸದಕಾರಣಾ;

ಯೇಸಂ ಏತಾನಿ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಿ ಪಭಿಜ್ಜತೀ’’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಅಯಂ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ಅಟ್ಠ ಮನ್ತದೋಸವಿವಜ್ಜಿತೋ, ಅಹಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಪರಮೋ ಮನ್ತಿಸಹಾಯೋ [ಮನ್ತಸಹಾಯೋ (ಸೀ.)], ಗುಯ್ಹಮನುರಕ್ಖೀ ಚಾಹಂ ಯಾವಾಹಂ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮಿ ತಾವ ಗುಯ್ಹಮನುರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಟ್ಠಹಿ ಚ ಮೇ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಾಮಂ ಗತಾ, ದುಲ್ಲಭೋ ಏತರಹಿ ಮಾದಿಸೋ ಅನ್ತೇವಾಸೀ, ಸಮ್ಮಾ ¶ ಪಟಿಪನ್ನೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಯೇ ಆಚರಿಯಾನಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಆಚರಿಯಗುಣಾ, ತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಆಚರಿಯೇನ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಕತಮೇ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಗುಣಾ?

‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಆಚರಿಯೇನ ಅನ್ತೇವಾಸಿಮ್ಹಿ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಆರಕ್ಖಾ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಾ, ಅಸೇವನಸೇವನಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ಪಮತ್ತಾಪ್ಪಮತ್ತಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ಸೇಯ್ಯವಕಾಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಗೇಲಞ್ಞಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಭೋಜನಸ್ಸ [ಭೋಜನೀಯಂ (ಸ್ಯಾ.)] ಲದ್ಧಾಲದ್ಧಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ವಿಸೇಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಪತ್ತಗತಂ ಸಂವಿಭಜಿತಬ್ಬಂ, ಅಸ್ಸಾಸಿತಬ್ಬೋ ‘ಮಾ ಭಾಯಿ, ಅತ್ಥೋ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮತೀ’ತಿ, ‘ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಪಟಿಚರತೀ’ತಿ [ಪಟಿಚರಾಹೀತಿ (ಕ.)] ಪಟಿಚಾರೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಗಾಮೇ ಪಟಿಚಾರೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ವಿಹಾರೇ ಪಟಿಚಾರೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ನ ತೇನ ಹಾಸೋ ದವೋ ಕಾತಬ್ಬೋ [ನ ತೇನ ಸಹ ಸಲ್ಲಾಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ (ಸೀ. ಪೀ.)], ತೇನ ಸಹ ಆಲಾಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಛಿದ್ದಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಧಿವಾಸೇತಬ್ಬಂ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಖಣ್ಡಕಾರಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅರಹಸ್ಸಕಾರಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನಿರವಸೇಸಕಾರಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ‘ಜನೇಮಿಮಂ [ಜಾನೇಮಿಮಂ (ಸ್ಯಾ.)] ಸಿಪ್ಪೇಸೂ’ತಿ ಜನಕಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ, ‘ಕಥಂ ಅಯಂ ನ ಪರಿಹಾಯೇಯ್ಯಾ’ತಿ ವಡ್ಢಿಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ, ‘ಬಲವಂ ಇಮಂ ಕರೋಮಿ ಸಿಕ್ಖಾಬಲೇನಾ’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ, ಆಪದಾಸು ನ ವಿಜಹಿತಬ್ಬಂ, ಕರಣೀಯೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಖಲಿತೇ ಧಮ್ಮೇನ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ. ಇಮೇ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಆಚರಿಯಗುಣಾ, ತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಮಯಿ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಸ್ಸು, ಸಂಸಯೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅತ್ಥಿ ಮೇಣ್ಡಕಪಞ್ಹಾ ಜಿನಭಾಸಿತಾ ¶ , ಅನಾಗತೇ ಅದ್ಧಾನೇ ತತ್ಥ ವಿಗ್ಗಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತೇ ಚ ಅದ್ಧಾನೇ ದುಲ್ಲಭಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾ ಬುದ್ಧಿಮನ್ತೋ, ತೇಸು ಮೇ ಪಞ್ಹೇಸು ಚಕ್ಖುಂ ದೇಹಿ ಪರವಾದಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ದಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಗುಣೇ ಪರಿದೀಪೇಸಿ. ‘‘ದಸ ಇಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಗುಣಾ. ಕತಮೇ ದಸ ¶ , ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಾಸಕೋ ಸಙ್ಘೇನ ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖೋ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ, ಯಥಾಬಲಂ ಸಂವಿಭಾಗರತೋ ಹೋತಿ, ಜಿನಸಾಸನಪರಿಹಾನಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಭಿವಡ್ಢಿಯಾ ವಾಯಮತಿ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ಅಪಗತಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ನ ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉದ್ದಿಸತಿ, ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಞ್ಚಸ್ಸ ರಕ್ಖಿತಂ ಹೋತಿ, ಸಮಗ್ಗಾರಾಮೋ ಹೋತಿ ಸಮಗ್ಗರತೋ, ಅನುಸೂಯಕೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಕುಹನವಸೇನ ¶ ಸಾಸನೇ ಚರತಿ, ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತಿ. ಇಮೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಗುಣಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಗುಣಾ ತಯಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ತೇ ಯುತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪತಿರೂಪಂ ಯಂ ತ್ವಂ ಜಿನಸಾಸನಪರಿಹಾನಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಭಿವಡ್ಢಿಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ಕರೋಮಿ ತೇ ಓಕಾಸಂ, ಪುಚ್ಛ ಮಂ ತ್ವಂ ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ.

ಮೇಣ್ಡಕಪಞ್ಹಾರಮ್ಭಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧. ಅಥ ¶ ¶ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಕತಾವಕಾಸೋ ನಿಪಚ್ಚ ಗರುನೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಕತ್ವಾ ಏತದವೋಚ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಮೇ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಏವಂ ಭಣನ್ತಿ [ವಞ್ಚೋ ಭವತಿ ಅಫಲೋ (ಸೀ. ಪೀ. ಕ.)] ‘ಯದಿ ಬುದ್ಧೋ ಪೂಜಂ ಸಾದಿಯತಿ, ನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಬುದ್ಧೋ ಸಂಯುತ್ತೋ ಲೋಕೇನ ಅನ್ತೋಭವಿಕೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸಾಧಾರಣೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋ. ಯದಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ಲೋಕೇನ ನಿಸ್ಸಟೋ ಸಬ್ಬಭವೇಹಿ, ತಸ್ಸ ಪೂಜಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಾದಿಯತಿ, ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಅಫಲೋ’ತಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಏಸೋ ಪಞ್ಹೋ, ನೇಸೋ ವಿಸಯೋ ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸಾನಂ, ಮಹನ್ತಾನಂ ಯೇವೇಸೋ ವಿಸಯೋ, ಭಿನ್ದೇತಂ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ ಏಕಂಸೇ ಠಪಯ, ತವೇಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಅನಾಗತಾನಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುಂ ದೇಹಿ ಪರವಾದನಿಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ, ನ ಚ ಭಗವಾ ಪೂಜಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಯೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಾದಿಯನಾ ಪಹೀನಾ, ಕಿಂ ಪನ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ –

‘‘‘ಪೂಜಿಯನ್ತಾ [ಪೂಜಿತಾ (ಸ್ಯಾ.)] ಅಸಮಸಮಾ, ಸದೇವಮಾನುಸೇಹಿ ತೇ;

ನ ಸಾದಿಯನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾರಂ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಏಸ ಧಮ್ಮತಾ’’’ತಿ.

ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪುತ್ತೋ ವಾ ಪಿತುನೋ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ, ಪಿತಾ ವಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ¶ ಭಾಸತಿ, ನ ಚೇತಂ ಕಾರಣಂ ಪರವಾದಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯ, ಪಸಾದಪ್ಪಕಾಸನಂ ನಾಮೇತಂ, ಇಙ್ಘ ಮೇ ತ್ವಂ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಸಮ್ಮಾ ಬ್ರೂಹಿ ಸಕವಾದಸ್ಸ ¶ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಾಯ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲವಿನಿವೇಠನಾಯಾ’’ತಿ.

ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ, ನ ಚ ಭಗವಾ ಪೂಜಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಧಾತುರತನಂ ವತ್ಥುಂ ಕರಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಞಾಣರತನಾರಮ್ಮಣೇನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಸೇವನ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಜ್ಜಲಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾಯೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಾದಿಯತಿ ತಿಣಕಟ್ಠುಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಜಲಮಾನೋಪಿ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ತಿಣಕಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಕಿಂ ಪನ ನಿಬ್ಬುತೋ ಉಪಸನ್ತೋ ಅಚೇತನೋ ಸಾದಿಯತಿ? ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಉಪರತೇ ಉಪಸನ್ತೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಿ ಸುಞ್ಞೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಟ್ಠಂ ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ ವತ್ಥು ಹೋತಿ ಉಪಾದಾನಂ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಗ್ಗಿಕಾಮಾ, ತೇ ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಬಲವೀರಿಯೇನ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇನ ಕಟ್ಠಂ ಮನ್ಥಯಿತ್ವಾ [ಮದ್ದಿತ್ವಾ (ಕ.)] ಅಗ್ಗಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತೇನ ಅಗ್ಗಿನಾ ಅಗ್ಗಿಕರಣೀಯಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವತಿ ‘ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಅಫಲೋ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಜ್ಜಲಿ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಾ [ದಸಸಹಸ್ಸಿಮ್ಹಿ (ಸೀ. ಪೀ. ಕ.)] ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ಪಜ್ಜಲಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಜ್ಜಲಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬುತೋ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ಪಜ್ಜಲಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿಬ್ಬುತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ತಿಣಕಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ ಲೋಕಹಿತಸ್ಸ ಸಾದಿಯನಾ ಪಹೀನಾ ಉಪಸನ್ತಾ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನುಸ್ಸಾ ನಿಬ್ಬುತೇ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನುಪಾದಾನೇ ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಬಲವೀರಿಯೇನ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇನ ಕಟ್ಠಂ ಮನ್ಥಯಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತೇನ ಅಗ್ಗಿನಾ ಅಗ್ಗಿಕರಣೀಯಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಧಾತುರತನಂ ವತ್ಥುಂ ಕರಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಞಾಣರತನಾರಮ್ಮಣೇನ ¶ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಸೇವನ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ, ಇಮಿನಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ¶ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿಮಹಾವಾತೋ ವಾಯಿತ್ವಾ ಉಪರಮೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪರತೋ ವಾತೋ ಸಾದಿಯತಿ ಪುನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಉಪರತಸ್ಸ ವಾತಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ವಾ ¶ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಾ ಪುನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನಾಯ’’. ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಂ’’? ‘‘ಅಚೇತನಾ ಸಾ ವಾಯೋಧಾತೂ’’ತಿ. ‘‘ಅಪಿ ನು ತಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪರತಸ್ಸ ವಾತಸ್ಸ ವಾತೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಪಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ತಾಲವಣ್ಟವಿಧೂಪನಾನಿ ವಾತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಉಣ್ಹಾಭಿತತ್ತಾ ಪರಿಳಾಹಪರಿಪೀಳಿತಾ, ತೇ ತಾಲವಣ್ಟೇನ ವಾ ವಿಧೂಪನೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಬಲವೀರಿಯೇನ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇನ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತೇನ ವಾತೇನ ಉಣ್ಹಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತಿ ಪರಿಳಾಹಂ ವೂಪಸಮೇನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವತಿ ‘ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಅಫಲೋ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿಮಹಾವಾತೋ ವಾಯಿ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಸೀತಲಮಧುರಸನ್ತಸುಖುಮಮೇತ್ತಾವಾತೇನ ಉಪವಾಯಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿಮಹಾವಾತೋ ವಾಯಿತ್ವಾ ಉಪರತೋ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಸೀತಲಮಧುರಸನ್ತಸುಖುಮಮೇತ್ತಾವಾತೇನ ಉಪವಾಯಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪರತೋ ವಾತೋ ಪುನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಏವಮೇವ ಲೋಕಹಿತಸ್ಸ ಸಾದಿಯನಾ ಪಹೀನಾ ಉಪಸನ್ತಾ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಉಣ್ಹಾಭಿತತ್ತಾ ಪರಿಳಾಹಪರಿಪೀಳಿತಾ, ಏವಮೇವ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ತಿವಿಧಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪಪರಿಳಾಹಪರಿಪೀಳಿತಾ. ಯಥಾ ತಾಲವಣ್ಟವಿಧೂಪನಾನಿ ವಾತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಾತು ಚ ಞಾಣರತನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ¶ ಪಟಿಲಾಭಾಯ. ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಉಣ್ಹಾಭಿತತ್ತಾ ಪರಿಳಾಹಪರಿಪೀಳಿತಾ ತಾಲವಣ್ಟೇನ ವಾ ವಿಧೂಪನೇನ ವಾ ವಾತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಉಣ್ಹಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತಿ ಪರಿಳಾಹಂ ವೂಪಸಮೇನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಧಾತುಞ್ಚ ಞಾಣರತನಞ್ಚ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಕುಸಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತೇನ ಕುಸಲೇನ ತಿವಿಧಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪಪರಿಳಾಹಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತಿ ವೂಪಸಮೇನ್ತಿ. ಇಮಿನಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋತಿ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ ಪರವಾದಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಭೇರಿಂ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಸದ್ದಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ, ಯೋ ಸೋ ಭೇರಿಸದ್ದೋ ಪುರಿಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ, ಸೋ ಸದ್ದೋ ಅನ್ತರಧಾಯೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ದೋ ಸಾದಿಯತಿ ಪುನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನ್ತರಹಿತೋ ಸೋ ಸದ್ದೋ, ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ಪುನ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಆಭೋಗೋ ¶ ವಾ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಾ, ಸಕಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಭೇರಿಸದ್ದೇ ಅನ್ತರಹಿತೇ ಸೋ ಭೇರಿಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಭೇರೀ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಪಚ್ಚಯೋ ¶ ಹೋತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ, ಅಥ ಪುರಿಸೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಅತ್ತಜೇನ ವಾಯಾಮೇನ ಭೇರಿಂ ಅಕೋಟೇತ್ವಾ ಸದ್ದಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಪರಿಭಾವಿತಂ ಧಾತುರತನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಅನುಸಿಟ್ಠಞ್ಚ [ಅನುಸತ್ಥಿಞ್ಚ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಸತ್ಥಾರಂ ಠಪಯಿತ್ವಾ ಸಯಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ನ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಲಾಭೋ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಭವದುಕ್ಖಪಟಿಪೀಳಿತಾ ಸತ್ತಾ ಧಾತುರತನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಅನುಸಿಟ್ಠಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಂ ಕರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾಮಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ, ಇಮಿನಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋತಿ.

‘‘ದಿಟ್ಠಞ್ಚೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ. ಕಥಿತಞ್ಚ ಭಣಿತಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖಿತಞ್ಚ ‘ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನಾನನ್ದ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏವಮಸ್ಸ ಅತೀತಸತ್ಥುಕಂ ¶ ಪಾವಚನಂ ನತ್ಥಿ ನೋ ಸತ್ಥಾತಿ, ನ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಆನನ್ದ, ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯೋ ವೋ, ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’ತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಅಫಲೋತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಅಭೂತಂ ವಿತಥಂ ಅಲಿಕಂ ವಿರುದ್ಧಂ ವಿಪರೀತಂ ದುಕ್ಖದಾಯಕಂ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಂ ಅಪಾಯಗಮನೀಯನ್ತಿ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋ. ಸಾದಿಯತಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ‘ಸಬ್ಬಬೀಜಾನಿ ಮಯಿ ಸಂವಿರುಹನ್ತೂ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೀಜಾನಿ ಅಸಾದಿಯನ್ತಿಯಾ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಸಂವಿರುಹಿತ್ವಾ ದಳ್ಹಮೂಲಜಟಾಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಖನ್ಧಸಾರಸಾಖಾಪರಿವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ ಪುಪ್ಫಫಲಧರಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಸಾದಿಯನ್ತೀಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಮಹಾಪಥವೀ ತೇಸಂ ಬೀಜಾನಂ ವತ್ಥುಂ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚಯಂ ದೇತಿ ವಿರುಹನಾಯ, ತಾನಿ ಬೀಜಾನಿ ತಂ ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಂವಿರುಹಿತ್ವಾ ದಳ್ಹಮೂಲಜಟಾಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಖನ್ಧಸಾರಸಾಖಾಪರಿವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ ಪುಪ್ಫಫಲಧರಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ¶ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಿತ್ಥಿಯಾ ಸಕೇ ವಾದೇ ನಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ ಹತಾ ವಿರುದ್ಧಾ, ಸಚೇ ತೇ ಭಣನ್ತಿ ‘ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಅಫಲೋ’ ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಪಥವೀ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಪಥವೀ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಾದಿಯತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಾದಿಯತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾನಿ ಬೀಜಾನಿ ಪಥವಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಂವಿರುಹಿತ್ವಾ ದಳ್ಹಮೂಲಜಟಾಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಖನ್ಧಸಾರಸಾಖಾಪರಿವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ ಪುಪ್ಫಫಲಧರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಧಾತುಞ್ಚ ಞಾಣರತನಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ದಳ್ಹಕುಸಲಮೂಲಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಸಾರಸೀಲಸಾಖಾಪರಿವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ ¶ ವಿಮುತ್ತಿಪುಪ್ಫಸಾಮಞ್ಞಫಲಧರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇಮಿನಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋತಿ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋ. ಸಾದಿಯನ್ತಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮೇ ಓಟ್ಠಾ ಗೋಣಾ ಗದ್ರಭಾ ಅಜಾ ಪಸೂ ಮನುಸ್ಸಾ ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಕಿಮಿಕುಲಾನಂ ಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಮಯೋ ತೇಸಂ ಅಸಾದಿಯನ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಭವಿತ್ವಾ ಬಹುಪುತ್ತನತ್ತಾ ವೇಪುಲ್ಲತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಾಪಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಅಸಾದಿಯನ್ತಾನಂ ಯೇವ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಕಿಮಯೋ ಸಮ್ಭವಿತ್ವಾ ಬಹುಪುತ್ತನತ್ತಾ ವೇಪುಲ್ಲತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಧಾತುಸ್ಸ ಚ ಞಾಣಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚ ಬಲವತಾಯ ತಥಾಗತೇ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋತಿ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋ. ಸಾದಿಯನ್ತಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಇಮೇ ಅಟ್ಠನವುತಿ ರೋಗಾ ಕಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೂ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ರೋಗಾ ಅಸಾದಿಯನ್ತಾನಂ ಕಾಯೇ ನಿಪತನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಕತೇನ, ಭನ್ತೇ, ದುಚ್ಚರಿತೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ ಅಕುಸಲಂ ಇಧ ¶ ವೇದನೀಯಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಮ್ಪಿ ಇಧ ಕತಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಅವಞ್ಝಂ ಭವತಿ ಸಫಲನ್ತಿ. ಇಮಿನಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋತಿ.

‘‘ಸುತಪುಬ್ಬಂ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನನ್ದಕೋ ನಾಮ ಯಕ್ಖೋ ಥೇರಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಆಸಾದಯಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯತಿ, ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ ಏಸೋ’’ತಿ. ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಸಾದಿಯಿ ನನ್ದಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಮಹಾಪಥವಿಗಿಲನ’’ನ್ತಿ ¶ [ಪವತ್ತಮಾನೇಪಿ (ಸ್ಯಾ.)]. ‘‘ಉಬ್ಬತ್ತಿಯನ್ತೇಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಪತಮಾನೇಪಿ ಛಮಾಯಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇ ವಿಕಿರನ್ತೇಪಿ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತರಾಜೇ ಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನ ಪರಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಸಾದಿಯೇಯ್ಯ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಕುಜ್ಝೇಯ್ಯ ವಾ ದುಸ್ಸೇಯ್ಯ ವಾ, ಸೋ ಹೇತು ಥೇರಸ್ಸ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಮೂಹತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಹೇತುನೋ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತತ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಜೀವಿತಹಾರಕೇಪಿ ಕೋಪಂ ನ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನನ್ದಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಪಥವಿಗಿಲನಂ ನ ಸಾದಿಯಿ, ಕಿಸ್ಸ ಪನ ನನ್ದಕೋ ಯಕ್ಖೋ ಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಕುಸಲಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲವತಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ನನ್ದಕೋ ಯಕ್ಖೋ ಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋ, ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕತೋ ಅಪರಾಧೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋ. ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಕುಸಲಸ್ಸಪಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋತಿ. ಇಮಿನಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋತಿ.

‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನುಸ್ಸಾ, ಯೇ ಏತರಹಿ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠಾ, ಅತ್ಥಿ ತೇ ತತ್ಥ ಸವಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ಇಙ್ಘ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾವೇಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಚಿಞ್ಚಮಾಣವಿಕಾ, ಭನ್ತೇ, ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧೋ ಚ ಸಕ್ಕೋ, ದೇವದತ್ತೋ ಚ ಥೇರೋ, ನನ್ದಕೋ ಚ ಯಕ್ಖೋ, ನನ್ದೋ ಚ ಮಾಣವಕೋತಿ. ಸುತಮೇತಂ, ಭನ್ತೇ, ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಜನಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪರದ್ಧಾ’’ತಿ? ‘‘ಭಗವತಿ ಚ, ಭನ್ತೇ, ಸಾವಕೇಸು ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಭಗವಾ ವಾ ಸಾವಕಾ ವಾ ಸಾದಿಯಿಂಸು ಇಮೇಸಂ ಮಹಾಪಥವಿಪವಿಸನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಕತೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಅವಞ್ಝೋ ಭವತಿ ಸಫಲೋ’’ತಿ. ‘‘ಸುವಿಞ್ಞಾಪಿತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಹೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಉತ್ತಾನೀಕತೋ, ಗುಯ್ಹಂ ವಿದಂಸಿತಂ ¶ , ಗಣ್ಠಿ ಭಿನ್ನೋ, ಗಹನಂ ಅಗಹನಂ ಕತಂ, ನಟ್ಠಾ ಪರವಾದಾ, ಭಗ್ಗಾ ಕುದಿಟ್ಠೀ, ನಿಪ್ಪಭಾ ಜಾತಾ ಕುತಿತ್ಥಿಯಾ, ತ್ವಂ ಗಣೀವರಪವರಮಾಸಜ್ಜಾ’’ತಿ.

೨. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ನ ಚ ಭಗವತೋ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ, ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಂ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ, ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ. ಯದಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ವಾಹಸತಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೀಹೀನಂ ಅಡ್ಢಚೂಳಞ್ಚ ವಾಹಾ ವೀಹಿಸತ್ತಮ್ಬಣಾನಿ ದ್ವೇ ಚ ತುಮ್ಬಾ ಏಕಚ್ಛರಾಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏತ್ತಕಾ ವೀಹೀ ಲಕ್ಖಂ ಠಪೀಯಮಾನಾ [ಠಪೀಯಮಾನೇ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ?

‘‘ತತ್ರಿಮೇ ¶ ಸತ್ತವಿಧಾ ಚಿತ್ತಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸರಾಗಾ ಸದೋಸಾ ಸಮೋಹಾ ಸಕಿಲೇಸಾ ಅಭಾವಿತಕಾಯಾ ಅಭಾವಿತಸೀಲಾ ಅಭಾವಿತಚಿತ್ತಾ ಅಭಾವಿತಪಞ್ಞಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವಂಸನಾಳಸ್ಸ ವಿತತಸ್ಸ ವಿಸಾಲಸ್ಸ ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಸ್ಸ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತವಿಸಿಬ್ಬಿತಸ್ಸ ಸಾಖಾಜಟಾಜಟಿತಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢಿಯನ್ತಸ್ಸ ಗರುಕಂ ಹೋತಿ ಆಗಮನಂ ದನ್ಧಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸಂಸಿಬ್ಬಿತವಿಸಿಬ್ಬಿತತ್ತಾ ಸಾಖಾನಂ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಸರಾಗಾ ಸದೋಸಾ ಸಮೋಹಾ ಸಕಿಲೇಸಾ ಅಭಾವಿತಕಾಯಾ ಅಭಾವಿತಸೀಲಾ ಅಭಾವಿತಚಿತ್ತಾ ಅಭಾವಿತಪಞ್ಞಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸಂಸಿಬ್ಬಿತವಿಸಿಬ್ಬಿತತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಇದಂ ಪಠಮಂ ಚಿತ್ತಂ.

‘‘ತತ್ರಿದಂ ದುತಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಭತ್ತಮಾಪಜ್ಜತಿ – ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಪಿಹಿತಾಪಾಯಾ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾತಸತ್ಥುಸಾಸನಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ತೀಸು ¶ ಠಾನೇಸು ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ¶ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ. ಉಪರಿಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವಂಸನಾಳಸ್ಸ ತಿಪಬ್ಬಗಣ್ಠಿಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸಾಖಾಜಟಾಜಟಿತಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢಿಯನ್ತಸ್ಸ ಯಾವ ತಿಪಬ್ಬಂ ತಾವ ಲಹುಕಂ ಏತಿ, ತತೋ ಉಪರಿ ಥದ್ಧಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಹೇಟ್ಠಾ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಸಾಖಾಜಟಾಜಟಿತತ್ತಾ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಪಿಹಿತಾಪಾಯಾ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾತಸತ್ಥುಸಾಸನಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ, ಇದಂ ದುತಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ.

‘‘ತತ್ರಿದಂ ತತಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಭತ್ತಮಾಪಜ್ಜತಿ – ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ಯೇಸಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾ ತನುಭೂತಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವಂಸನಾಳಸ್ಸ ಪಞ್ಚಪಬ್ಬಗಣ್ಠಿಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸಾಖಾಜಟಾಜಟಿತಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢಿಯನ್ತಸ್ಸ ಯಾವ ಪಞ್ಚಪಬ್ಬಂ ತಾವ ಲಹುಕಂ ಏತಿ, ತತೋ ಉಪರಿ ಥದ್ಧಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಹೇಟ್ಠಾ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಸಾಖಾಜಟಾಜಟಿತತ್ತಾ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ಯೇಸಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾ ತನುಭೂತಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ, ಇದಂ ತತಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ.

‘‘ತತ್ರಿದಂ ¶ ಚತುತ್ಥಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಭತ್ತಮಾಪಜ್ಜತಿ – ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ಯೇಸಂ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಞ್ಞೋಜನಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ದಸಸು ಠಾನೇಸು ಲಹುಕಂ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ದಸಸು ಠಾನೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವಂಸನಾಳಸ್ಸ ದಸಪಬ್ಬಗಣ್ಠಿಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸಾಖಾಜಟಾಜಟಿತಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢಿಯನ್ತಸ್ಸ ಯಾವ ದಸಪಬ್ಬಂ ತಾವ ಲಹುಕಂ ಏತಿ, ತತೋ ಉಪರಿ ಥದ್ಧಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಹೇಟ್ಠಾ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಸಾಖಾಜಟಾಜಟಿತತ್ತಾ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ಯೇಸಂ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಞ್ಞೋಜನಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ, ತೇಸಂ ತಂ ¶ ಚಿತ್ತಂ ದಸಸು ಠಾನೇಸು ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ದಸಸು ಠಾನೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಉಪರಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ, ಇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಚಿತ್ತಂ.

‘‘ತತ್ರಿದಂ ಪಞ್ಚಮಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಭತ್ತಮಾಪಜ್ಜತಿ – ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅರಹನ್ತೋ ಖೀಣಾಸವಾ ಧೋತಮಲಾ ವನ್ತಕಿಲೇಸಾ ವುಸಿತವನ್ತೋ ಕತಕರಣೀಯಾ ಓಹಿತಭಾರಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಸದತ್ಥಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಞ್ಞೋಜನಾ ಪತ್ತಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಸಾವಕಭೂಮೀಸು ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಾವಕವಿಸಯೇ ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಸಾವಕವಿಸಯೇ, ಅಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧವಿಸಯೇ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವಂಸನಾಳಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪಬ್ಬಗಣ್ಠಿಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢಿಯನ್ತಸ್ಸ ಲಹುಕಂ ಹೋತಿ ಆಗಮನಂ ಅದನ್ಧಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸಬ್ಬಪಬ್ಬಗಣ್ಠಿಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಅಗಹನತ್ತಾ ವಂಸಸ್ಸ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಅರಹನ್ತೋ ಖೀಣಾಸವಾ ಧೋತಮಲಾ ವನ್ತಕಿಲೇಸಾ ವುಸಿತವನ್ತೋ ಕತಕರಣೀಯಾ ಓಹಿತಭಾರಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಸದತ್ಥಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಞ್ಞೋಜನಾ ಪತ್ತಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಸಾವಕಭೂಮೀಸು ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಾವಕವಿಸಯೇ ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಸಾವಕವಿಸಯೇ, ಅಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧವಿಸಯೇ, ಇದಂ ಪಞ್ಚಮಂ ಚಿತ್ತಂ.

‘‘ತತ್ರಿದಂ ¶ ಛಟ್ಠಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಭತ್ತಮಾಪಜ್ಜತಿ – ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಸಯಮ್ಭುನೋ ಅನಾಚರಿಯಕಾ ಏಕಚಾರಿನೋ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪಾ ಸಕವಿಸಯೇ ಪರಿಸುದ್ಧವಿಮಲಚಿತ್ತಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಕವಿಸಯೇ ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಸಕವಿಸಯೇ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧವಿಸಯಸ್ಸ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಸಕವಿಸಯಂ ಪರಿತ್ತಂ ನದಿಂ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ದಿವಾಪಿ ಯದಿಚ್ಛಕ ಅಚ್ಛಮ್ಭಿತೋ ಓತರೇಯ್ಯ, ಅಥ ಪರತೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ವಿತ್ಥತಂ ಅಗಾಧಮಪಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಾಯೇಯ್ಯ, ದನ್ಧಾಯೇಯ್ಯ ನ ವಿಸಹೇಯ್ಯ ¶ ಓತರಿತುಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ತಿಣ್ಣತ್ತಾ [ಚಿಣ್ಣತ್ತಾ (ಸೀ. ಸ್ಯಾ. ಪೀ.)] ಸಕವಿಸಯಸ್ಸ, ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಚ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಸಯಮ್ಭುನೋ ಅನಾಚರಿಯಕಾ ಏಕಚಾರಿನೋ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪಾ ಸಕವಿಸಯೇ ಪರಿಸುದ್ಧವಿಮಲಚಿತ್ತಾ, ತೇಸಂ ¶ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಕವಿಸಯೇ ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಭೂಮೀಸು ಗರುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದನ್ಧಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಸಕವಿಸಯೇ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧವಿಸಯಸ್ಸ, ಇದಂ ಛಟ್ಠಂ ಚಿತ್ತಂ.

‘‘ತತ್ರಿದಂ ಸತ್ತಮಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಭತ್ತಮಾಪಜ್ಜತಿ – ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ದಸಬಲಧರಾ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅನನ್ತಜಿನಾ ಅನಾವರಣಞಾಣಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ. ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾರಾಚಸ್ಸ ಸುಧೋತಸ್ಸ ವಿಮಲಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಣ್ಠಿಸ್ಸ ಸುಖುಮಧಾರಸ್ಸ ಅಜಿಮ್ಹಸ್ಸ ಅವಙ್ಕಸ್ಸ ಅಕುಟಿಲಸ್ಸ ದಳ್ಹಚಾಪಸಮಾರೂಳ್ಹಸ್ಸ ಖೋಮಸುಖುಮೇ ವಾ ಕಪ್ಪಾಸಸುಖುಮೇ ವಾ ಕಮ್ಬಲಸುಖುಮೇ ವಾ ಬಲವನಿಪಾತಿತಸ್ಸ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ ವಾ ಲಗ್ಗನಂ ವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’? ‘‘ಸುಖುಮತ್ತಾ ವತ್ಥಾನಂ ಸುಧೋತತ್ತಾ ನಾರಾಚಸ್ಸ ನಿಪಾತಸ್ಸ ಚ ಬಲವತ್ತಾ’’ತಿ ¶ , ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ದಸಬಲಧರಾ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅನನ್ತಜಿನಾ ಅನಾವರಣಞಾಣಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಹುಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಲಹುಕಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ, ಇದಂ ಸತ್ತಮಂ ಚಿತ್ತಂ.

‘‘ತತ್ರ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಿದಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಾನಂ ಗಣನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇನ ಗುಣೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಞ್ಚ ಲಹುಕಞ್ಚ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸುದ್ಧಞ್ಚ ಲಹುಕಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹೀರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಮಕಪಾಟಿಹೀರೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಞಾತಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತನ್ತಿ, ನ ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಾ ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ವತ್ತುಂ, ತೇಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಾಟಿಹೀರಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಗಣನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖಮ್ಪಿ ಕಲಮ್ಪಿ ಕಲಭಾಗಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ, ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಜಾನಾತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥೇ ಠಪಿತಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದುತಿಯೇ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇಯ್ಯ ವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಯ್ಯ, ಮುಖಗತಂ ಭೋಜನಂ ಗಿಲೇಯ್ಯ, ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ವಾ ನಿಮೀಲೇಯ್ಯ, ನಿಮೀಲೇತ್ವಾ ವಾ ಉಮ್ಮೀಲೇಯ್ಯ, ಸಮಿಞ್ಜಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಪಸಾರೇಯ್ಯ, ಪಸಾರಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಸಮಿಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಚಿರತರಂ ಏತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಲಹುತರಂ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ, ಲಹುತರಂ ಆವಜ್ಜನಂ, ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಜಾನಾತಿ ¶ , ಆವಜ್ಜನವಿಕಲಮತ್ತಕೇನ ನ ತಾವತಾ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಆವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಇಙ್ಘ ಮಂ ತತ್ಥ ಕಾರಣೇನ ಸಞ್ಞಾಪೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಡ್ಢಸ್ಸ ಮಹದ್ಧನಸ್ಸ ಮಹಾಭೋಗಸ್ಸ ಪಹೂತಜಾತರೂಪರಜತಸ್ಸ ಪಹೂತವಿತ್ತೂಪಕರಣಸ್ಸ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞಸ್ಸ ಸಾಲಿವೀಹಿಯವತಣ್ಡುಲತಿಲಮುಗ್ಗಮಾಸಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣಸಪ್ಪಿತೇಲನವನೀತಖೀರದಧಿಮಧುಗುಳಫಾಣಿತಾ ¶ ಚ ಖಳೋಪಿಕುಮ್ಭಿಪೀಠರಕೋಟ್ಠಭಾಜನಗತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಾಹುನಕೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಭತ್ತಾರಹೋ ಭತ್ತಾಭಿಕಙ್ಖೀ, ತಸ್ಸ ಚ ಗೇಹೇ ಯಂ ರನ್ಧಂ ಭೋಜನಂ, ತಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಕುಮ್ಭಿತೋ ತಣ್ಡುಲೇ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಭೋಜನಂ ರನ್ಧೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾವತಕೇನ ಭೋಜನವೇಕಲ್ಲಮತ್ತಕೇನ ಅಧನೋ ನಾಮ ಕಪಣೋ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಘರೇಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಕಾಲೇ ಭೋಜನವೇಕಲ್ಲಂ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ಪನ ಗಹಪತಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ? ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನವಿಕಲಮತ್ತಕಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಜಾನಾತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ರುಕ್ಖೋ ಅಸ್ಸ ಫಲಿತೋ ಓಣತವಿನತೋ ಪಿಣ್ಡಿಭಾರಭರಿತೋ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ತತ್ಥ ಪತಿತಂ ಫಲಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ರುಕ್ಖೋ ತಾವತಕೇನ ಪತಿತಫಲವೇಕಲ್ಲಮತ್ತಕೇನ ಅಫಲೋ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪತನಪಟಿಬದ್ಧಾನಿ ತಾನಿ ರುಕ್ಖಫಲಾನಿ, ಪತಿತೇ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಲಭತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಯದಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಸರತಿ ‘ಉಪೇತು ಮೇ ಚಕ್ಕರತನ’ನ್ತಿ, ಸರಿತೇ ಚಕ್ಕರತನಂ ಉಪೇತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ‘‘ದಳ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಾರಣಂ, ಬುದ್ಧೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿ.

ಬುದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ದೇವದತ್ತೋ ಕೇನ ಪಬ್ಬಾಜಿತೋ’’ತಿ? ‘‘ಛ ಯಿಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಾ ಭದ್ದಿಯೋ ಚ ಅನುರುದ್ಧೋ ಚ ಆನನ್ದೋ ಚ ಭಗು ಚ ಕಿಮಿಲೋ ¶ [ಕಿಮ್ಬಿಲೋ (ಸೀ. ಪೀ.) ಮ. ನಿ. ೨.೧೬೬ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ] ಚ ದೇವದತ್ತೋ ¶ ಚ ಉಪಾಲಿಕಪ್ಪಕೋ ಸತ್ತಮೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಸತ್ಥರಿ ಸಕ್ಯಕುಲಾನನ್ದಜನನೇ ಭಗವನ್ತಂ ಅನುಪಬ್ಬಜನ್ತಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು, ತೇ ಭಗವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸೀ’’ತಿ. ‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ, ದೇವದತ್ತೇನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘೋ ಭಿನ್ನೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವದತ್ತೇನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘೋ ಭಿನ್ನೋ, ನ ಗಿಹೀ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದತಿ, ನ ಭಿಕ್ಖುನೀ, ನ ಸಿಕ್ಖಮಾನಾ, ನ ಸಾಮಣೇರೋ, ನ ಸಾಮಣೇರೀ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದತಿ, ಭಿಕ್ಖು ಪಕತತ್ತೋ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕೋ ಸಮಾನಸೀಮಾಯಂ ಠಿತೋ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದತೀತಿ. ಸಙ್ಘಭೇದಕೋ, ಭನ್ತೇ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಜಾನಾತಿ ‘ದೇವದತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಂ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಜಾನಾತಿ ‘ದೇವದತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಂ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಜಾನಾತಿ ‘ದೇವದತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಂ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಕಾರುಣಿಕೋ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಹಿತೇಸೀ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಹಿತಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಹಿತಮುಪದಹತೀತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ, ತೇನ ಹಿ ಬುದ್ಧೋ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ವಿಜಟೇಹಿ ಏತಂ ಮಹಾಜಟಂ, ಭಿನ್ದ ಪರಾಪವಾದಂ, ಅನಾಗತೇ ಅದ್ಧಾನೇ ತಯಾ ಸದಿಸಾ ಬುದ್ಧಿಮನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ದುಲ್ಲಭಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ತವ ಬಲಂ ಪಕಾಸೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಾರುಣಿಕೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಚ, ಕಾರುಞ್ಞೇನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣೇನ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಗತಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ದೇವದತ್ತಂ ಆಪಾಯಿಕಂ ಕಮ್ಮಂ [ಅಪರಾಪರಿಯಕಮ್ಮಂ (ಸೀ. ಸ್ಯಾ. ಪೀ.)] ಆಯೂಹಿತ್ವಾ ಅನೇಕಾನಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಿರಯೇನ ನಿರಯಂ ವಿನಿಪಾತೇನ ವಿನಿಪಾತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ತಂ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸ ಅಪರಿಯನ್ತಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪುರಿಮಂ ¶ ಉಪಾದಾಯ ಪರಿಯನ್ತಕತಂ ದುಕ್ಖಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ಅಯಂ ಮೋಘಪುರಿಸೋ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿಯಮೇವ ಕಮ್ಮಂ ಆಯೂಹಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸೀ’’ತಿ.

‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ವಧಿತ್ವಾ ತೇಲೇನ ಮಕ್ಖೇತಿ, ಪಪಾತೇ ಪಾತೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ದೇತಿ, ಮಾರೇತ್ವಾ ¶ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಯೇಸತಿ, ಯಂ ಸೋ ಪಠಮಂ ದುಕ್ಖಂ ¶ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸುಖಂ ಉಪದಹತೀ’’ತಿ? ‘‘ವಧೇತಿಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತವಸೇನ, ಪಾತೇತಿಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತವಸೇನ, ಮಾರೇತಿಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತವಸೇನ, ವಧಿತ್ವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಮೇವ ಉಪದಹತಿ, ಪಾತೇತ್ವಾಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಮೇವ ಉಪದಹತಿ, ಮಾರೇತ್ವಾಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಮೇವ ಉಪದಹತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಾಮ ವಧಿತ್ವಾಪಿ ಪಾತಯಿತ್ವಾಪಿ ಪುತ್ತಾನಂ ಹಿತಮೇವ ಉಪದಹನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ವಧೇತಿಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತವಸೇನ, ಪಾತೇತಿಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತವಸೇನ, ಮಾರೇತಿಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತವಸೇನ, ವಧಿತ್ವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಮೇವ ಉಪದಹತಿ, ಪಾತೇತ್ವಾಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಮೇವ ಉಪದಹತಿ, ಮಾರೇತ್ವಾಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಮೇವ ಉಪದಹತಿ, ಯೇನ ಯೇನ ಯೋಗೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗುಣವುಡ್ಢಿ ಹೋತಿ, ತೇನ ತೇನ ಯೋಗೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಮೇವ ಉಪದಹತಿ. ಸಚೇ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವದತ್ತೋ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯ, ಗಿಹಿಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಕಂ ಬಹುಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅನೇಕಾನಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಿರಯೇನ ನಿರಯಂ ವಿನಿಪಾತೇನ ವಿನಿಪಾತಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಬಹುಂ ದುಕ್ಖಂ ವೇದಯಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಭಗವಾ ಜಾನಮಾನೋ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ, ‘ಮಮ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಯನ್ತಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ಗರುಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಲಹುಕಂ ಅಕಾಸಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಧನಯಸಸಿರಿಞಾತಿಬಲೇನ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಅತ್ತನೋ ಞಾತಿಂ ವಾ ಮಿತ್ತಂ ವಾ ರಞ್ಞಾ ಗರುಕಂ ದಣ್ಡಂ ಧಾರೇನ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಬಹುವಿಸ್ಸತ್ಥಭಾವೇನ ಸಮತ್ಥತಾಯ ಗರುಕಂ ದಣ್ಡಂ ಲಹುಕಂ ಅಕಾಸಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಬಹೂನಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಖಂ ವೇದಯಮಾನಂ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ¶ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಬಲಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಗರುಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಲಹುಕಂ ಅಕಾಸಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಸಲೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ಗರುಕಂ ರೋಗಂ ಬಲವೋಸಧಬಲೇನ ಲಹುಕಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಹೂನಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಖಂ ವೇದಯಮಾನಂ ದೇವದತ್ತಂ ಭಗವಾ ರೋಗಞ್ಞುತಾಯ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಕಾರುಞ್ಞಬಲೋ ಪತ್ಥದ್ಧಧಮ್ಮೋಸಧಬಲೇನ ಗರುಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಲಹುಕಂ ಅಕಾಸಿ. ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಬಹುವೇದನೀಯಂ ದೇವದತ್ತಂ ಅಪ್ಪವೇದನೀಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಅನ್ತಮಸೋ ಗದ್ದೂಹನಮತ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ. ‘‘ಇಮಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಚೋರಂ ಆಗುಚಾರಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಯ್ಯುಂ, ‘ಅಯಂ ಖೋ, ದೇವ, ಚೋರೋ ಆಗುಚಾರೀ, ಇಮಸ್ಸ ಯಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ತಂ ದಣ್ಡಂ ಪಣೇಹೀ’ತಿ. ತಮೇನಂ ರಾಜಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ತೇನ ಹಿ ¶ , ಭಣೇ, ಇಮಂ ಚೋರಂ ಬಹಿನಗರಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಆಘಾತನೇ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದಥಾ’’ತಿ, ‘ಏವಂ ದೇವಾ’ತಿ ಖೋ ತೇ ರಞ್ಞೋ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ ತಂ ಬಹಿನಗರಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಆಘಾತನಂ ನಯೇಯ್ಯುಂ. ತಮೇನಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಾ ಲದ್ಧವರೋ ಲದ್ಧಯಸಧನಭೋಗೋ ಆದೇಯ್ಯವಚನೋ ಬಲವಿಚ್ಛಿತಕಾರೀ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಾರುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ತೇ ಪುರಿಸೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಅಲಂ, ಭೋ, ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇಮಸ್ಸ ಸೀಸಚ್ಛೇದನೇನ, ತೇನ ಹಿ ಭೋ ಇಮಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ ವಾ ಪಾದಂ ವಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖಥ, ಅಹಮೇತಸ್ಸ ಕಾರಣಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಟಿವಚನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಬಲವತೋ ವಚನೇನ ತಸ್ಸ ಚೋರಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ ವಾ ಪಾದಂ ವಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯುಂ. ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಏವಂ ಕಾರೀ ತಸ್ಸ ಚೋರಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ? ‘‘ಜೀವಿತದಾಯಕೋ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಸೋ ತಸ್ಸ ಚೋರಸ್ಸ, ಜೀವಿತೇ ದಿನ್ನೇ ಕಿಂ ತಸ್ಸ ಅಕತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಯಾ ಪನ ಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛೇದನೇ ¶ ವೇದನಾ, ಸೋ ತಾಯ ವೇದನಾಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕತೇನ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಚೋರೋ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ವೇದಯತಿ, ಜೀವಿತದಾಯಕೋ ಪನ ಪುರಿಸೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ ‘ಮಮ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಯನ್ತಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಪರಿಯನ್ತಕತಞ್ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ, ದೇವದತ್ತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮರಣಕಾಲೇ –

‘‘‘ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠೀಹಿ ತಮಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಂ, ದೇವಾತಿದೇವಂ ನರದಮ್ಮಸಾರಥಿಂ;

ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುಂ ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ, ಪಾಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಉಪೇಮೀ’ತಿ.

‘‘ಪಾಣುಪೇತಂ ಸರಣಮಗಮಾಸಿ. ದೇವದತ್ತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತೇ ಕಪ್ಪೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಠಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿ, ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ತತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಿಸ್ಸರೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಏವಂ ಕಾರೀ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಬ್ಬದದೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ¶ ದೇವದತ್ತಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಪಾಪೇಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ತಥಾಗತೇನ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಅಕತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಯಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವದತ್ತೋ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿರಯೇ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ವೇದಯತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಭಗವಾ ತತೋನಿದಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ತನಾ ಕತೇನ, ಭನ್ತೇ, ದೇವದತ್ತೋ ಕಪ್ಪಂ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚತಿ, ದುಕ್ಖಪರಿಯನ್ತಕಾರಕೋ ಸತ್ಥಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ‘‘ಇಮಮ್ಪಿ ಖೋ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ ¶ . ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಸಲೋ ¶ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ವಾತಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಸನ್ನಿಪಾತಉತುಪರಿಣಾಮವಿಸಮಪರಿಹಾರಓಪಕ್ಕಮಿಕೋಪಕ್ಕನ್ತಂ ಪೂತಿಕುಣಪದುಗ್ಗನ್ಧಾಭಿಸಞ್ಛನ್ನಂ ಅನ್ತೋಸಲ್ಲಂ ಸುಸಿರಗತಂ ಪುಬ್ಬರುಹಿರಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ ವಣಂ ವೂಪಸಮೇನ್ತೋ ವಣಮುಖಂ ಕಕ್ಖಳತಿಖಿಣಖಾರಕಟುಕೇನ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಅನುಲಿಮ್ಪತಿ ಪರಿಪಚ್ಚನಾಯ, ಪರಿಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಮುದುಭಾವಮುಪಗತಂ ಸತ್ಥೇನ ವಿಕನ್ತಯಿತ್ವಾ ಡಹತಿ ಸಲಾಕಾಯ, ದಡ್ಢೇ ಖಾರಲವಣಂ ದೇತಿ, ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಅನುಲಿಮ್ಪತಿ ವಣರುಹನಾಯ ಬ್ಯಾಧಿತಸ್ಸ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಮನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ಅಹಿತಚಿತ್ತೋ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಅನುಲಿಮ್ಪತಿ, ಸತ್ಥೇನ ವಿಕನ್ತೇತಿ, ಡಹತಿ ಸಲಾಕಾಯ, ಖಾರಲವಣಂ ದೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಹಿತಚಿತ್ತೋ ಸೋತ್ಥಿಕಾಮೋ ತಾನಿ ಕಿರಿಯಾನಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಯಾ ಪನಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾ, ತತೋನಿದಾನಂ ಸೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಹಿತಚಿತ್ತೋ, ಭನ್ತೇ, ಸೋತ್ಥಿಕಾಮೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ತಾನಿ ಕಿರಿಯಾನಿ ಕರೋತಿ, ಕಿಂ ಸೋ ತತೋನಿದಾನಂ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಗ್ಗಗಾಮೀ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರುಞ್ಞೇನ ಭಗವಾ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ ದುಕ್ಖಪರಿಮುತ್ತಿಯಾ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಕಣ್ಟಕೇನ ವಿದ್ಧೋ ಅಸ್ಸ, ಅಥಞ್ಞತರೋ ಪುರಿಸೋ ತಸ್ಸ ಹಿತಕಾಮೋ ಸೋತ್ಥಿಕಾಮೋ ತಿಣ್ಹೇನ ಕಣ್ಟಕೇನವಾ ಸತ್ಥಮುಖೇನ ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಗ್ಘರನ್ತೇನ ಲೋಹಿತೇನ ತಂ ಕಣ್ಟಕಂ ನೀಹರೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಅಹಿತಕಾಮೋ ತಂ ಕಣ್ಟಕಂ ನೀಹರತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಹಿತಕಾಮೋ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಸೋ ಸೋತ್ಥಿಕಾಮೋ ತಂ ಕಣ್ಟಕಂ ನೀಹರತಿ. ಸಚೇ ¶ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ತಂ ಕಣ್ಟಕಂ ನ ನೀಹರೇಯ್ಯ, ಮರಣಂ ವಾ ಸೋ ತೇನ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ ಮರಣಮತ್ತಂ ವಾ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ ದುಕ್ಖಪರಿಮುತ್ತಿಯಾ. ಸಚೇ ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ದೇವದತ್ತಂ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯ, ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ¶ ದೇವದತ್ತೋ ಭವಪರಮ್ಪರಾಯ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಅನುಸೋತಗಾಮಿಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ದೇವದತ್ತಂ ತಥಾಗತೋ ಪಟಿಸೋತಂ ಪಾಪೇಸಿ, ವಿಪನ್ಥಪಟಿಪನ್ನಂ ದೇವದತ್ತಂ ಪನ್ಥೇ ಪಟಿಪಾದೇಸಿ, ಪಪಾತೇ ಪತಿತಸ್ಸ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಂ ಅದಾಸಿ, ವಿಸಮಗತಂ ದೇವದತ್ತಂ ತಥಾಗತೋ ಸಮಂ ಆರೋಪೇಸಿ, ಇಮೇ ಚ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಹೇತೂ ಇಮಾನಿ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಞ್ಞೇನ ಸನ್ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ತವಾದಿಸೇನ ಬುದ್ಧಿಮತಾ’’ತಿ.

೪. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘ಅಟ್ಠಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ [ಅಟ್ಠಿಮೇ ಆನನ್ದ (ಅ. ನಿ. ೮.೭೦)], ಹೇತೂ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚಯಾ ಮಹತೋ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾಯಾ’ತಿ. ಅಸೇಸವಚನಂ ಇದಂ, ನಿಸ್ಸೇಸವಚನಂ ಇದಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ಇದಂ, ನತ್ಥಞ್ಞೋ ನವಮೋ ಹೇತು ಮಹತೋ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾಯ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಞ್ಞೋ ನವಮೋ ಹೇತು ಭವೇಯ್ಯ ಮಹತೋ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾಯ, ತಮ್ಪಿ ಹೇತುಂ ಭಗವಾ ಕಥೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನತ್ಥಞ್ಞೋ ನವಮೋ ಹೇತು ಮಹತೋ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಚಿಕ್ಖಿತೋ ಭಗವತಾ, ಅಯಞ್ಚ ನವಮೋ ಹೇತು ದಿಸ್ಸತಿ ಮಹತೋ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾಯ, ಯಂ ವೇಸ್ಸನ್ತರೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಟ್ಠೇವ ಹೇತೂ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚಯಾ ಮಹತೋ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾಯ, ತೇನ ಹಿ ವೇಸ್ಸನ್ತರೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ವೇಸ್ಸನ್ತರೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ, ತೇನ ಹಿ ಅಟ್ಠೇವ ಹೇತೂ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚಯಾ ಮಹತೋ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾಯಾತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಸುಖುಮೋ ದುನ್ನಿವೇಠಿಯೋ ¶ ಅನ್ಧಕರಣೋ ಚೇವ ಗಮ್ಭೀರೋ ಚ, ಸೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ನೇಸೋ ¶ ಅಞ್ಞೇನ ಇತ್ತರಪಞ್ಞೇನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಸಜ್ಜೇತುಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ತವಾದಿಸೇನ ಬುದ್ಧಿಮತಾ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಅಟ್ಠಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹೇತೂ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚಯಾ ಮಹತೋ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾಯಾ’ತಿ. ಯಂ ವೇಸ್ಸನ್ತರೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ, ತಞ್ಚ ಪನ ಅಕಾಲಿಕಂ ಕದಾಚುಪ್ಪತ್ತಿಕಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಹೇತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಗಣಿತಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಹೇತೂಹಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಕೇ ತಯೋ ಯೇವ ಮೇಘಾ ಗಣೀಯನ್ತಿ ವಸ್ಸಿಕೋ ಹೇಮನ್ತಿಕೋ ಪಾವುಸಕೋತಿ. ಯದಿ ತೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಮೇಘೋ ಪವಸ್ಸತಿ, ನ ಸೋ ಮೇಘೋ ಗಣೀಯತಿ ಸಮ್ಮತೇಹಿ ಮೇಘೇಹಿ, ಅಕಾಲಮೇಘೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಸ್ಸನ್ತರೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಯಂ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ, ಅಕಾಲಿಕಂ ಏತಂ ಕದಾಚುಪ್ಪತ್ತಿಕಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಹೇತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ, ನ ತಂ ಗಣೀಯತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಹೇತೂಹಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಹಿಮವನ್ತಾ ಪಬ್ಬತಾ ಪಞ್ಚ ನದಿಸತಾನಿ ಸನ್ದನ್ತಿ, ತೇಸಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ನದಿಸತಾನಂ ದಸೇವ ನದಿಯೋ ನದಿಗಣನಾಯ ಗಣೀಯನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥೀದಂ, ಗಙ್ಗಾ ಯಮುನಾ ಅಚಿರವತೀ ¶ ಸರಭೂ ಮಹೀ ಸಿನ್ಧು ಸರಸ್ಸತೀ ವೇತ್ರವತೀ ವೀತಂಸಾ ಚನ್ದಭಾಗಾತಿ, ಅವಸೇಸಾ ನದಿಯೋ ನದಿಗಣನಾಯ ಅಗಣಿತಾ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ನ ತಾ ನದಿಯೋ ಧುವಸಲಿಲಾ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಸ್ಸನ್ತರೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಯಂ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ, ಅಕಾಲಿಕಂ ಏತಂ ಕದಾಚುಪ್ಪತ್ತಿಕಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಹೇತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ, ನ ತಂ ಗಣೀಯತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಹೇತೂಹಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಸತಮ್ಪಿ ದ್ವಿಸತಮ್ಪಿ ತಿಸತಮ್ಪಿ ಅಮಚ್ಚಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಛ ಯೇವ ಜನಾ ಅಮಚ್ಚಗಣನಾಯ ಗಣೀಯನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥೀದಂ, ಸೇನಾಪತಿ ಪುರೋಹಿತೋ ಅಕ್ಖದಸ್ಸೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಛತ್ತಗ್ಗಾಹಕೋ ಖಗ್ಗಗ್ಗಾಹಕೋ. ಏತೇ ಯೇವ ಅಮಚ್ಚಗಣನಾಯ ಗಣೀಯನ್ತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಯುತ್ತತ್ತಾ ರಾಜಗುಣೇಹಿ, ಅವಸೇಸಾ ಅಗಣಿತಾ, ಸಬ್ಬೇ ಅಮಚ್ಚಾತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ¶ . ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಸ್ಸನ್ತರೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಯಂ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ, ಅಕಾಲಿಕಂ ಏತಂ ಕದಾಚುಪ್ಪತ್ತಿಕಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಹೇತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ, ನ ತಂ ಗಣೀಯತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಹೇತೂಹಿ.

‘‘ಸುಯ್ಯತಿ ¶ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತರಹಿ ಜಿನಸಾಸನೇ ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ, ಕಿತ್ತಿ ಚ ಯೇಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸೂ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯತಿ ಏತರಹಿ ಜಿನಸಾಸನೇ ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ, ಕಿತ್ತಿ ಚ ಯೇಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸತ್ತ ಜನಾತಿ’’. ‘‘ಕೇ ಚ ತೇ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಸುಮನೋ ಚ, ಭನ್ತೇ, ಮಾಲಾಕಾರೋ, ಏಕಸಾಟಕೋ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಪುಣ್ಣೋ ಚ ಭತಕೋ, ಮಲ್ಲಿಕಾ ಚ ದೇವೀ, ಗೋಪಾಲಮಾತಾ ಚ ದೇವೀ, ಸುಪ್ಪಿಯಾ ಚ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಪುಣ್ಣಾ ಚ ದಾಸೀತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವೇದನೀಯಾ ಸತ್ತಾ, ಕಿತ್ತಿ ಚ ಇಮೇಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸೂ’’ತಿ.

‘‘ಅಪರೇಪಿ ಸುಯ್ಯನ್ತಿ ನು ಖೋ ಅತೀತೇ ಮಾನುಸಕೇನೇವ ಸರೀರದೇಹೇನ ತಿದಸಭವನಂ ಗತಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕೇ ಚ ತೇ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಗುತ್ತಿಲೋ ಚ ಗನ್ಧಬ್ಬೋ, ಸಾಧೀನೋ ಚ ರಾಜಾ, ನಿಮಿ ಚ ರಾಜಾ, ಮನ್ಧಾತಾ ಚ ರಾಜಾತಿ ಇಮೇ ಚತುರೋ ಜನಾ ಸುಯ್ಯನ್ತಿ, ತೇನೇವ ಮಾನುಸಕೇನ ಸರೀರದೇಹೇನ ತಿದಸಭವನಂ ಗತಾ’’ತಿ. ‘‘ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕತಂ ಸುಯ್ಯತಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟನ್ತಿ? ಸುತಪುಬ್ಬಂ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತೀತೇ ವಾ ಅದ್ಧಾನೇ ವತ್ತಮಾನೇ ವಾ ಅದ್ಧಾನೇ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಸಕಿಂ ವಾ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಗಮೋ ಅಧಿಗಮೋ ಪರಿಯತ್ತಿ ಸವನಂ ಸಿಕ್ಖಾಬಲಂ ಸುಸ್ಸೂಸಾ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ ಆಚರಿಯುಪಾಸನಂ, ಮಯಾಪಿ ನ ಸುತಪುಬ್ಬಂ ‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಸಕಿಂ ವಾ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ’ತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ರಾಜವಸಭಸ್ಸ ದಾನವರಂ ¶ . ಭಗವತೋ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ, ಭಗವತೋ ಚ ಸಕ್ಯಮುನಿನೋತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಗಣನಪಥಂ ¶ ವೀತಿವತ್ತಾ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ, ತತ್ಥಪಿ ಮೇ ಸವನಂ ನತ್ಥಿ ‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಸಕಿಂ ವಾ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ’ತಿ. ನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾವತಕೇನ ವೀರಿಯೇನ ತಾವತಕೇನ ಪರಕ್ಕಮೇನ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪತಿ, ಗುಣಭಾರಭರಿತಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಸೋಚೇಯ್ಯಕಿರಿಯಗುಣಭಾರಭರಿತಾ ಧಾರೇತುಂ ನ ವಿಸಹನ್ತೀ ಮಹಾಪಥವೀ ಚಲತಿ ಕಮ್ಪತಿ ಪವೇಧತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಟಸ್ಸ ಅತಿಭಾರಭರಿತಸ್ಸ ನಾಭಿಯೋ ಚ ನೇಮಿಯೋ ಚ ಫಲನ್ತಿ ಅಕ್ಖೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಸೋಚೇಯ್ಯಕಿರಿಯಗುಣಭಾರಭರಿತಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಧಾರೇತುಂ ನ ವಿಸಹನ್ತೀ ಚಲತಿ ಕಮ್ಪತಿ ಪವೇಧತಿ.

‘‘ಯಥಾ ¶ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಗಗನಂ ಅನಿಲಜಲವೇಗಸಞ್ಛಾದಿತಂ ಉಸ್ಸನ್ನಜಲಭಾರಭರಿತಂ ಅತಿವಾತೇನ ಫುಟಿತತ್ತಾ ನದತಿ ರವತಿ ಗಳಗಳಾಯತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಪಥವೀ ರಞ್ಞೋ ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ದಾನಬಲವಿಪುಲಉಸ್ಸನ್ನಭಾರಭರಿತಾ ಧಾರೇತುಂ ನ ವಿಸಹನ್ತೀ ಚಲತಿ ಕಮ್ಪತಿ ಪವೇಧತಿ. ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ರಾಗವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ದೋಸವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಮೋಹವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಮಾನವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಅರತಿವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಅಥ ಖೋ ದಾನವಸೇನ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತತಿ ‘ಕಿನ್ತಿ ಅನಾಗತಾ ಯಾಚಕಾ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಆಗತಾ ಚ ಯಾಚಕಾ ಯಥಾಕಾಮಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅತ್ತಮನಾ ಭವೇಯ್ಯು’ನ್ತಿ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ದಾನಂ ಪತಿ ಮಾನಸಂ ಠಪಿತಂ ಹೋತಿ. ರಞ್ಞೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ದಸಸು ಠಾನೇಸು ಮಾನಸಂ ಠಪಿತಂ ಹೋತಿ ದಮೇ ಸಮೇ ಖನ್ತಿಯಂ ಸಂವರೇ ಯಮೇ ನಿಯಮೇ ಅಕ್ಕೋಧೇ ಅವಿಹಿಂಸಾಯಂ ಸಚ್ಚೇ ಸೋಚೇಯ್ಯೇ. ರಞ್ಞೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ಕಾಮೇಸನಾ ಪಹೀನಾ, ಭವೇಸನಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾಯ ಯೇವ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪನ್ನೋ, ರಞ್ಞೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ಅತ್ತರಕ್ಖಾ [ಪರರಕ್ಖಾಯ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಪಹೀನಾ, ಸಬ್ಬಸತ್ತರಕ್ಖಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪನ್ನೋ ‘ಕಿನ್ತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಅಸ್ಸು ಅರೋಗಾ ಸಧನಾ ದೀಘಾಯುಕಾ’ತಿ ¶ ಬಹುಲಂ ಯೇವ ಮಾನಸಂ ಪವತ್ತತಿ. ದದಮಾನೋ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ ರಾಜಾ ತಂ ದಾನಂ ನ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಧನಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಪಟಿದಾನಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಉಪಲಾಪನಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಆಯುಹೇತು ದೇತಿ, ನ ವಣ್ಣಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಸುಖಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಬಲಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಯಸಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಪುತ್ತಹೇತು ದೇತಿ, ನ ಧೀತುಹೇತು ದೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಹೇತು ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣರತನಸ್ಸ ಕಾರಣಾ ಏವರೂಪೇ ಅತುಲವಿಪುಲಾನುತ್ತರೇ ದಾನವರೇ ಅದಾಸಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಚ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –

‘‘‘ಜಾಲಿಂ ¶ ಕಣ್ಹಾಜಿನಂ ಧೀತಂ, ಮದ್ದಿದೇವಿಂ ಪತಿಬ್ಬತಂ;

ಚಜಮಾನೋ ನ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ, ಬೋಧಿಯಾ ಯೇವ ಕಾರಣಾ’ತಿ.

‘‘ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ, ಮಹಾರಾಜ, ರಾಜಾ ಅಕ್ಕೋಧೇನ ಕೋಧಂ ಜಿನಾತಿ, ಅಸಾಧುಂ ಸಾಧುನಾ ಜಿನಾತಿ, ಕದರಿಯಂ ದಾನೇನ ಜಿನಾತಿ, ಅಲಿಕವಾದಿನಂ ಸಚ್ಚೇನ ಜಿನಾತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲಂ ಕುಸಲೇನ ಜಿನಾತಿ. ತಸ್ಸ ಏವಂ ದದಮಾನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾನುಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸೀಸಕಸ್ಸ [ಧಮ್ಮಾಸೀಸಕಸ್ಸ (ಕ.)] ದಾನನಿಸ್ಸನ್ದಬಲವ [ದಾನನಿಸ್ಸನ್ದಬಲ (ಸೀ. ಪೀ.)] ವೀರಿಯವಿಪುಲವಿಪ್ಫಾರೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಮಹಾವಾತಾ ಸಞ್ಚಲನ್ತಿ ¶ ಸಣಿಕಂ ಸಣಿಕಂ ಸಕಿಂ ಸಕಿಂ ಆಕುಲಾಕುಲಾ ವಾಯನ್ತಿ ಓನಮನ್ತಿ ಉನ್ನಮನ್ತಿ ವಿನಮನ್ತಿ, ಛಿನ್ನಪತ್ತಪಾದಪಾ [ಸೀನ್ನಪ್ಪತ್ತಪಾದಪಾ (ಸೀ.)] ಪಪತನ್ತಿ, ಗುಮ್ಬಂ ಗುಮ್ಬಂ ವಲಾಹಕಾ ಗಗನೇ ಸನ್ಧಾವನ್ತಿ, ರಜೋಸಞ್ಚಿತಾ ವಾತಾ ದಾರುಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗಗನಂ ಉಪ್ಪೀಳಿತಾ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ಸಹಸಾ ಧಮಧಮಾಯನ್ತಿ, ಮಹಾಭೀಮೋ ಸದ್ದೋ ನಿಚ್ಛರತಿ, ತೇಸು ವಾತೇಸು ಕುಪಿತೇಸು ಉದಕಂ ಸಣಿಕಂ ಸಣಿಕಂ ಚಲತಿ, ಉದಕೇ ಚಲಿತೇ ಖುಬ್ಭನ್ತಿ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾ, ಯಮಕಯಮಕಾ ಊಮಿಯೋ ಜಾಯನ್ತಿ, ಜಲಚರಾ ಸತ್ತಾ ತಸನ್ತಿ, ಜಲವೀಚಿ ಯುಗನದ್ಧೋ ವತ್ತತಿ, ವೀಚಿನಾದೋ ಪವತ್ತತಿ, ಘೋರಾ ಬುಬ್ಬುಳಾ [ಪುಬ್ಬುಳಾ (ಕ.)] ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಫೇಣಮಾಲಾ ಭವನ್ತಿ, ಉತ್ತರತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ, ದಿಸಾವಿದಿಸಂ ಧಾವತಿ ಉದಕಂ, ಉದ್ಧಂಸೋತಪಟಿಸೋತಮುಖಾ ಸನ್ದನ್ತಿ ಸಲಿಲಧಾರಾ, ತಸನ್ತಿ ಅಸುರಾ ಗರುಳಾ ನಾಗಾ ಯಕ್ಖಾ, ಉಬ್ಬಿಜ್ಜನ್ತಿ ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ, ಸಾಗರೋ ವಿಪರಿವತ್ತತೀ’ತಿ, ಗಮನಪಥಮೇಸನ್ತಿ ಭೀತಚಿತ್ತಾ, ಖುಭಿತೇ ಲುಳಿತೇ ಜಲಧಾರೇ ಪಕಮ್ಪತಿ ಮಹಾಪಥವೀ ಸನಗಾ ಸಸಾಗರಾ ¶ , ಪರಿವತ್ತತಿ ಸಿನೇರುಗಿರಿ ಕೂಟಸೇಲಸಿಖರೋ ವಿನಮಮಾನೋ ಹೋತಿ, ವಿಮನಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಹಿನಕುಲಬಿಳಾರಕೋಟ್ಠುಕಸೂಕರಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ, ರುದನ್ತಿ ಯಕ್ಖಾ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾ, ಹಸನ್ತಿ ಯಕ್ಖಾ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ಕಮ್ಪಮಾನಾಯ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿ ಮಹಾಪರಿಯೋಗೇ ಉದ್ಧನಗತೇ ಉದಕಸಮ್ಪುಣ್ಣೇ ಆಕಿಣ್ಣತಣ್ಡುಲೇ ಹೇಟ್ಠತೋ ಅಗ್ಗಿ ಜಲಮಾನೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ಪರಿಯೋಗಂ ಸನ್ತಾಪೇತಿ, ಪರಿಯೋಗೋ ಸನ್ತತ್ತೋ ಉದಕಂ ಸನ್ತಾಪೇತಿ, ಉದಕಂ ಸನ್ತತ್ತಂ ತಣ್ಡುಲಂ ಸನ್ತಾಪೇತಿ, ತಣ್ಡುಲಂ ಸನ್ತತ್ತಂ ಉಮ್ಮುಜ್ಜತಿ ನಿಮುಜ್ಜತಿ, ಬುಬ್ಬುಳಕಜಾತಂ ಹೋತಿ, ಫೇಣಮಾಲಾ ಉತ್ತರತಿ; ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ ರಾಜಾ ಯಂ ಲೋಕೇ ದುಚ್ಚಜಂ, ತಂ ಚಜಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ದುಚ್ಚಜಂ ಚಜನ್ತಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಸಭಾವನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಮಹಾವಾತಾ ಧಾರೇತುಂ ನ ವಿಸಹನ್ತಾ ಪರಿಕುಪ್ಪಿಂಸು [ಪರಿಕಮ್ಪಿಂಸು (ಕ.)], ಮಹಾವಾತೇಸು ಪರಿಕುಪಿತೇಸು [ಪರಿಖುಬ್ಭಿತೇಸು (ಸ್ಯಾ.)] ಉದಕಂ ಕಮ್ಪಿ, ಉದಕೇ ಕಮ್ಪಿತೇ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿ, ಇತಿ ತದಾ ಮಹಾವಾತಾ ಚ ಉದಕಞ್ಚ ಮಹಾಪಥವೀ ಚಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಏಕಮನಾ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ ಮಹಾದಾನನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ವಿಪುಲಬಲವೀರಿಯೇನ ನತ್ಥೇದಿಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಾನಾನುಭಾವೋ, ಯಥಾ ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾದಾನಾನುಭಾವೋ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಿಯಾ ಬಹುವಿಧಾ ಮಣಯೋ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥೀದಂ, ಇನ್ದನೀಲೋ ಮಹಾನೀಲೋ ಜೋತಿರಸೋ ವೇಳುರಿಯೋ ಉಮ್ಮಾಪುಪ್ಫೋ ಸಿರೀಸಪುಪ್ಫೋ ¶ ಮನೋಹರೋ ಸೂರಿಯಕನ್ತೋ ಚನ್ದಕನ್ತೋ ವಜಿರೋ ಖಜ್ಜೋಪನಕೋ ಫುಸ್ಸರಾಗೋ ¶ ಲೋಹಿತಙ್ಗೋ ಮಸಾರಗಲ್ಲೋತಿ, ಏತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಮಣಿ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಮಣಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಂ ಓಭಾಸೇತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಹಿಯಾ ದಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ ಅಪಿ ಅಸದಿಸದಾನಂ ಪರಮಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾದಾನಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ, ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಮಹಾದಾನೇ ದೀಯಮಾನೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತಾ’’ತಿ.

‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧಾನಂ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧಾನಂ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ¶ ಅಸಮೋ ಲೋಕೇನ ಏವಂಖನ್ತಿ ಏವಂಚಿತ್ತೋ ಏವಂಅಧಿಮುತ್ತಿ ಏವಂಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪರಕ್ಕಮೋ ದಕ್ಖಾಪಿತೋ, ಪಾರಮೀ ಚ ಜಿನಾನಂ ಭಿಯ್ಯೋ ಓಭಾಸಿತಾ, ಚರಿಯಂ ಚರತೋಪಿ ತಾವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಸೇಟ್ಠಭಾವೋ ಅನುದಸ್ಸಿತೋ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಥೋಮಿತಂ ಜಿನಸಾಸನಂ, ಜೋತಿತಾ ಜಿನಪಾರಮೀ, ಛಿನ್ನೋ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಾದಗಣ್ಠಿ, ಭಿನ್ನೋ ಪರಾಪವಾದಕುಮ್ಭೋ [ಗುಮ್ಬೋ ತಯಾ ವಿದ್ಧಂಸಿತೋ (ಸ್ಯಾ.)], ಪಞ್ಹೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಉತ್ತಾನೀಕತೋ, ಗಹನಂ ಅಗಹನಂ ಕತಂ, ಸಮ್ಮಾ ಲದ್ಧಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ನಿಬ್ಬಾಹನಂ [ನಿಬ್ಬಾಯನಂ (ಕ.)], ಏವಮೇತಂ ಗಣಿವರಪವರ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ.

೫. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ಭಣಥ ‘ಸಿವಿರಾಜೇನ ಯಾಚಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖೂನಿ ದಿನ್ನಾನಿ, ಅನ್ಧಸ್ಸ ಸತೋ ಪುನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನೀ’ತಿ, ಏತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಸಕಸಟಂ ಸನಿಗ್ಗಹಂ ಸದೋಸಂ ‘ಹೇತುಸಮುಗ್ಘಾತೇ ಅಹೇತುಸ್ಮಿಂ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ’ತಿ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ, ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಿವಿರಾಜೇನ ಯಾಚಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖೂನಿ ದಿನ್ನಾನಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಪುನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ; ಯದಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಸಿವಿರಾಜೇನ ಯಾಚಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖೂನಿ ದಿನ್ನಾನೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಮ್ಪಿ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಗಣ್ಠಿತೋಪಿ ಗಣ್ಠಿತರೋ ವೇಠತೋಪಿ ವೇಠತರೋ ಗಹನತೋಪಿ ಗಹನತರೋ, ಸೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ತತ್ಥ ಛನ್ದಮಭಿಜನೇಹಿ ನಿಬ್ಬಾಹನಾಯ ಪರವಾದಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ.

‘‘ದಿನ್ನಾನಿ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಸಿವಿರಾಜೇನ ಯಾಚಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖೂನಿ, ತತ್ಥ ಮಾ ವಿಮತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಹಿ, ಪುನ ¶ ದಿಬ್ಬಾನಿ ಚ ಚಕ್ಖೂನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಮಾ ವಿಮತಿಂ ಜನೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಹೇತುಸಮುಗ್ಘಾತೇ ಅಹೇತುಸ್ಮಿಂ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಏತ್ಥ ¶ ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಹೇತುಸಮುಗ್ಘಾತೇ ಅಹೇತುಸ್ಮಿಂ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇಙ್ಘ ತಾವ ಕಾರಣೇನ ಮಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಹೀ’’ತಿ?

‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ಸಚ್ಚಂ ನಾಮ, ಯೇನ ಸಚ್ಚವಾದಿನೋ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ಸಚ್ಚಂ ನಾಮ, ಸಚ್ಚೇನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಚ್ಚವಾದಿನೋ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಂ ವಸ್ಸಾಪೇನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಿಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತಿ, ವಿಸಂ ಪಟಿಹನನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಿವಿಧಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯುಜ್ಜತಿ ಸಮೇತಿ ಸಿವಿರಾಜಸ್ಸ ಸಚ್ಚಬಲೇನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನೀತಿ, ಸಚ್ಚಬಲೇನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಚ್ಚಂ ಯೇವ ತತ್ಥ ವತ್ಥು ಭವತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಸತ್ತಾ ಸಚ್ಚಮನುಗಾಯನ್ತಿ ‘ಮಹಾಮೇಘೋ ಪವಸ್ಸತೂ’ತಿ, ತೇಸಂ ಸಹ ಸಚ್ಚಮನುಗೀತೇನ ಮಹಾಮೇಘೋ ಪವಸ್ಸತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಆಕಾಸೇ ವಸ್ಸಹೇತು ಸನ್ನಿಚಿತೋ ‘ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಮಹಾಮೇಘೋ ಪವಸ್ಸತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಚ್ಚಂ ಯೇವ ತತ್ಥ ಹೇತು ಭವತಿ ಮಹತೋ ಮೇಘಸ್ಸ ಪವಸ್ಸನಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ಪಕತಿಹೇತು, ಸಚ್ಚಂ ಯೇವೇತ್ಥ ವತ್ಥು ಭವತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಸತ್ತಾ ಸಚ್ಚಮನುಗಾಯನ್ತಿ ‘ಜಲಿತಪಜ್ಜಲಿತಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಟಿನಿವತ್ತತೂ’ತಿ, ತೇಸಂ ಸಹ ಸಚ್ಚಮನುಗೀತೇನ ಜಲಿತಪಜ್ಜಲಿತಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಖಣೇನ ಪಟಿನಿವತ್ತತಿ. ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ತಸ್ಮಿಂ ಜಲಿತಪಜ್ಜಲಿತೇ ಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಹೇತು ಸನ್ನಿಚಿತೋ ‘ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಜಲಿತಪಜ್ಜಲಿತಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಖಣೇನ ಪಟಿನಿವತ್ತತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಚ್ಚಂ ಯೇವ ತತ್ಥ ವತ್ಥು ಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಜಲಿತಪಜ್ಜಲಿತಸ್ಸ ಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಖಣೇನ ಪಟಿನಿವತ್ತನಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ಪಕತಿಹೇತು, ಸಚ್ಚಂ ಯೇವೇತ್ಥ ವತ್ಥು ಭವತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಸತ್ತಾ ಸಚ್ಚಮನುಗಾಯನ್ತಿ ¶ ‘ವಿಸಂ ಹಲಾಹಲಂ ಅಗದಂ ಭವತೂ’ತಿ. ತೇಸಂ ಸಹ ಸಚ್ಚಮನುಗೀತೇನ ವಿಸಂ ಹಲಾಹಲಂ ಖಣೇನ ¶ ಅಗದಂ ಭವತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ತಸ್ಮಿಂ ಹಲಾಹಲವಿಸೇ ಹೇತು ಸನ್ನಿಚಿತೋ ‘ಯೇನ ಹೇತುನಾ ವಿಸಂ ಹಲಾಹಲಂ ಖಣೇನ ಅಗದಂ ಭವತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಚ್ಚಂ ಯೇವ ತತ್ಥ ಹೇತು ಭವತಿ ವಿಸಸ್ಸ ಹಲಾಹಲಸ್ಸ ಖಣೇನ ¶ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿನಾ ಪಕತಿಹೇತುಂ ಸಚ್ಚಂ ಯೇವೇತ್ಥ ವತ್ಥು ಭವತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ.

‘‘ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವೇಧಾಯ ನತ್ಥಞ್ಞಂ ವತ್ಥು, ಸಚ್ಚಂ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ. ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಚೀನವಿಸಯೇ ಚೀನರಾಜಾ, ಸೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಕೀಳಿತುಕಾಮೋ [ಬಲಿಂ ಕಾತುಕಾಮೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಚತುಮಾಸೇ ಚತುಮಾಸೇ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಸಹ ರಥೇನ ಅನ್ತೋಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಯೋಜನಂ ಪವಿಸತಿ, ತಸ್ಸ ರಥಸೀಸಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಮಹಾವಾರಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಪುನ ಓತ್ಥರತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಸದೇವಮನುಸ್ಸೇನಪಿ ಲೋಕೇನ ಪಕತಿಕಾಯಬಲೇನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಕ್ಕಮಾಪೇತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅತಿಪರಿತ್ತಕೇಪಿ, ಭನ್ತೇ, ತಳಾಕೇ ಉದಕಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸದೇವಮನುಸ್ಸೇನಪಿ ಲೋಕೇನ ಪಕತಿಕಾಯಬಲೇನ ಪಟಿಕ್ಕಮಾಪೇತುಂ, ಕಿಂ ಪನ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಇಮಿನಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇನ ಸಚ್ಚಬಲಂ ಞಾತಬ್ಬಂ ‘ನತ್ಥಿ ತಂ ಠಾನಂ, ಯಂ ಸಚ್ಚೇನ ನ ಪತ್ತಬ್ಬ’ನ್ತಿ.

‘‘ನಗರೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಸನೇಗಮಜಾನಪದಅಮಚ್ಚಭಟಬಲಮಹಾಮತ್ತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಗಙ್ಗಂ ನದಿಂ [ಗಙ್ಗಾನದಿಂ (ಸೀ.)] ನವಸಲಿಲಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ ಸಮತಿತ್ಥಿಕಂ ಸಮ್ಭರಿತಂ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಾಯಾಮಂ ಯೋಜನಪುಥುಲಂ ಸನ್ದಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಏವಮಾಹ ‘ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ, ಭಣೇ, ಸಮತ್ಥೋ, ಯೋ ಇಮಂ ಮಹಾಗಙ್ಗಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಸನ್ದಾಪೇತು’ನ್ತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ಆಹಂಸು ‘ದುಕ್ಕರಂ ದೇವಾ’ತಿ.

‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಗಙ್ಗಾಕೂಲೇ ಠಿತಾ ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ ಗಣಿಕಾ ಅಸ್ಸೋಸಿ ರಞ್ಞಾ ಕಿರ ಏವಂ ¶ ವುತ್ತಂ ‘ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಮಹಾಗಙ್ಗಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಸನ್ದಾಪೇತು’ನ್ತಿ, ಸಾ ಏವಮಾಹ ‘ಅಹಞ್ಹಿ ನಗರೇ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಗಣಿಕಾ ರೂಪೂಪಜೀವಿನೀ ಅನ್ತಿಮಜೀವಿಕಾ, ಮಮ ತಾವ ರಾಜಾ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಪಸ್ಸತೂ’ತಿ. ಅಥ ಸಾ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ, ಸಹ ತಸ್ಸಾ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಖಣೇನ ಸಾ ಮಹಾಗಙ್ಗಾ ಗಳಗಳಾಯನ್ತೀ ಪಟಿಸೋತಂ ಸನ್ದಿತ್ಥ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ.

‘‘ಅಥ ರಾಜಾ ಗಙ್ಗಾಯ ಆವಟ್ಟಊಮಿವೇಗಜನಿತಂ ಹಲಾಹಲಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ವಿಮ್ಹಿತೋ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಜಾತೋ ಅಮಚ್ಚೇ ಏವಮಾಹ ‘ಕಿಸ್ಸಾಯಂ, ಭಣೇ, ಮಹಾಗಙ್ಗಾ ಪಟಿಸೋತಂ ಸನ್ದತೀ’ತಿ? ‘ಬನ್ಧುಮತೀ, ಮಹಾರಾಜ, ಗಣಿಕಾ ತವ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ¶ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ, ತಸ್ಸಾ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಮಹಾಗಙ್ಗಾ ಉದ್ಧಂಮುಖಾ ಸನ್ದತೀ’ತಿ.

‘‘ಅಥ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯೋ ರಾಜಾ ತುರಿತತುರಿತೋ ಸಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಗಣಿಕಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘ಸಚ್ಚಂ ಕಿರ, ಜೇ ¶ , ತಯಾ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಅಯಂ ಗಙ್ಗಾ ಪಟಿಸೋತಂ ಸನ್ದಾಪಿತಾ’ತಿ? ‘ಆಮ ದೇವಾ’ತಿ. ರಾಜಾ ಆಹ ‘ಕಿಂ ತೇ ತತ್ಥ ಬಲಂ ಅತ್ಥಿ, ಕೋ ವಾ ತೇ ವಚನಂ ಆದಿಯತಿ ಅನುಮ್ಮತ್ತೋ, ಕೇನ ತ್ವಂ ಬಲೇನ ಇಮಂ ಮಹಾಗಙ್ಗಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಸನ್ದಾಪೇಸೀ’ತಿ? ಸಾ ಆಹ ‘ಸಚ್ಚಬಲೇನಾಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಂ ಮಹಾಗಙ್ಗಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಸನ್ದಾಪೇಸಿ’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಆಹ ‘ಕಿಂ ತೇ ಸಚ್ಚಬಲಂ ಅತ್ಥಿ ಚೋರಿಯಾ ಧುತ್ತಿಯಾ ಅಸತಿಯಾ ಛಿನ್ನಿಕಾಯ ಪಾಪಿಯಾ ಭಿನ್ನಸೀಲಾಯ [ಪಾಪಿಕಾಯ ಭಿನ್ನಸೀಮಾಯ (ಸೀ.)] ಹಿರಿಅತಿಕ್ಕನ್ತಿಕಾಯ ಅನ್ಧಜನಪಲೋಭಿಕಾಯಾ’ತಿ. ‘ಸಚ್ಚಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾದಿಸಿಕಾ ಅಹಂ, ತಾದಿಸಿಕಾಯಪಿ ಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾ ಅತ್ಥಿ, ಯಾಯಾಹಂ ಇಚ್ಛಮಾನಾ ಸದೇವಕಮ್ಪಿ ಲೋಕಂ ಪರಿವತ್ತೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಆಹ ‘ಕತಮಾ ಪನ ಸಾ ಹೋತಿ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾ, ಇಙ್ಘ ಮಂ ಸಾವೇಹೀ’ತಿ. ‘ಯೋ ಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಧನಂ ದೇತಿ ಖತ್ತಿಯೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ವೇಸ್ಸೋ ವಾ ಸುದ್ದೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ, ತೇಸಂ ಸಮಕಂ ಯೇವ ಉಪಟ್ಠಹಾಮಿ, ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಸುದ್ದೋ’’ತಿ ಅತಿಮಞ್ಞನಾ [ಅತಿಮಞ್ಞಮಾನೋ (ಕ.)] ನತ್ಥಿ, ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘವಿಪ್ಪಮುತ್ತಾ ಧನಸ್ಸಾಮಿಕಂ ಪರಿಚರಾಮಿ, ಏಸಾ ಮೇ ದೇವ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾ, ಯಾಯಾಹಂ ಇಮಂ ಮಹಾಗಙ್ಗಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಸನ್ದಾಪೇಸಿ’ನ್ತಿ.

‘‘ಇತಿಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಚ್ಚೇ ಠಿತಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ. ದಿನ್ನಾನಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಿವಿರಾಜೇನ ಯಾಚಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖೂನಿ ¶ , ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂನಿ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ, ತಞ್ಚ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ. ಯಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ ‘ಮಂಸಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ನಟ್ಠೇ ಅಹೇತುಸ್ಮಿಂ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ’ತಿ. ತಂ ಭಾವನಾಮಯಂ ಚಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಏವಮೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಾರೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುನಿಬ್ಬೇಠಿತೋ ಪಞ್ಹೋ, ಸುನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ನಿಗ್ಗಹೋ, ಸುಮದ್ದಿತಾ ಪರವಾದಾ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

ಸಿವಿರಾಜಚಕ್ಖುದಾನಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

೬. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ [ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೮)] ಹೋತಿ, ಇಧ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ¶ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾತಾ ಚ ಉತುನೀ ಹೋತಿ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ಇಮೇಸಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’ತಿ, ಅಸೇಸವಚನಮೇತಂ, ನಿಸ್ಸೇಸವಚನಮೇತಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯವಚನಮೇತಂ, ಅರಹಸ್ಸವಚನಮೇತಂ, ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಣಿತಂ, ಅಯಞ್ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ದುಕೂಲೇನ ತಾಪಸೇನ ಪಾರಿಕಾಯ ತಾಪಸಿಯಾ ಉತುನಿಕಾಲೇ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ¶ ನಾಭಿ ಪರಾಮಟ್ಠಾ, ತಸ್ಸ ತೇನ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ಸಾಮಕುಮಾರೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಮಾತಙ್ಗೇನಾಪಿ ಇಸಿನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕಞ್ಞಾಯ ಉತುನಿಕಾಲೇ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ನಾಭಿ ಪರಾಮಟ್ಠಾ, ತಸ್ಸ ತೇನ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ಮಣ್ಡಬ್ಯೋ ನಾಮ ಮಾಣವಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’ತಿ. ತೇನ ಹಿ ಸಾಮೋ ಚ ಕುಮಾರೋ ಮಣ್ಡಬ್ಯೋ ಚ ಮಾಣವಕೋ ಉಭೋಪಿ ತೇ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ, ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಸಾಮೋ ಚ ಕುಮಾರೋ ಮಣ್ಡಬ್ಯೋ ಚ ಮಾಣವಕೋ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸನ್ನಿಪಾತಾ ¶ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಮ್ಪಿ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಸುಗಮ್ಭೀರೋ ಸುನಿಪುಣೋ ವಿಸಯೋ ಬುದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ, ಸೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಛಿನ್ದ ವಿಮತಿಪಥಂ, ಧಾರೇಹಿ ಞಾಣವರಪ್ಪಜ್ಜೋತ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ, ಇಧ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾತಾ ಚ ಉತುನೀ ಹೋತಿ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’ತಿ. ಭಣಿತಞ್ಚ ‘ಸಾಮೋ ಚ ಕುಮಾರೋ ಮಣ್ಡಬ್ಯೋ ಚ ಮಾಣವಕೋ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಪಞ್ಹೋ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಸುತಪುಬ್ಬಂ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಂಕಿಚ್ಚೋ ಚ ಕುಮಾರೋ ಇಸಿಸಿಙ್ಗೋ ಚ ತಾಪಸೋ ಥೇರೋ ಚ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ ‘ಇಮಿನಾ ನಾಮ ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯತಿ, ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಾ ತೇಸಂ ಜಾತಿ, ದ್ವೇ ಮಿಗಧೇನುಯೋ ತಾವ ಉತುನಿಕಾಲೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ತಾಪಸಾನಂ ಪಸ್ಸಾವಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಸಮ್ಭವಂ ಪಸ್ಸಾವಂ ಪಿವಿಂಸು, ತೇನ ಪಸ್ಸಾವಸಮ್ಭವೇನ ಸಂಕಿಚ್ಚೋ ಚ ಕುಮಾರೋ ಇಸಿಸಿಙ್ಗೋ ಚ ತಾಪಸೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಥೇರಸ್ಸ ಉದಾಯಿಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯಂ ಉಪಗತಸ್ಸ ¶ ರತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ ಕಾಸಾವೇ ಮುಚ್ಚಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಉದಾಯಿ ತಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ಏತದವೋಚ ‘ಗಚ್ಛ ಭಗಿನಿ, ಉದಕಂ ಆಹರ ಅನ್ತರವಾಸಕಂ ಧೋವಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ‘ಆಹರಯ್ಯ ಅಹಮೇವ ಧೋವಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ತತೋ ಸಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಉತುನಿಸಮಯೇ ತಂ ಸಮ್ಭವಂ ಏಕದೇಸಂ ಮುಖೇನ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ಏಕದೇಸಂ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿ, ತೇನ ಥೇರೋ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಏತಂ ಜನೋ ಆಹಾ’’ತಿ.

‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ದಹಸಿ ತಂ ವಚನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ, ಬಲವಂ ತತ್ಥ ಮಯಂ ಕಾರಣಂ ಉಪಲಭಾಮ, ಯೇನ ಮಯಂ ಕಾರಣೇನ ಸದ್ದಹಾಮ ‘ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತೇ ¶ , ಭನ್ತೇ, ಕಲಲೇ ಬೀಜಂ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಖಿಪ್ಪಂ ಸಂವಿರುಹತೀ’’ತಿ ¶ . ‘‘ಆಮ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಉತುನೀ ಸಮಾನಾ ಸಣ್ಠಿತೇ ಕಲಲೇ ರುಹಿರೇ ಪಚ್ಛಿನ್ನವೇಗೇ ಠಿತಾಯ ಧಾತುಯಾ ತಂ ಸಮ್ಭವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕಲಲೇ ಪಕ್ಖಿಪಿ, ತೇನ ತಸ್ಸಾ ಗಬ್ಭೋ ಸಣ್ಠಾಸಿ, ಏವಂ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಚೇಮ ತೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮಿ, ಯೋನಿಪ್ಪವೇಸೇನ ಗಬ್ಭೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಸಿ ಪನ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರಸ್ಸ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಮಹಾರಾಜ, ಪಚ್ಚಾಗತೋಸಿ ಮಮ ವಿಸಯಂ, ಏಕವಿಧೇನಪಿ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿಂ ಕಥಯನ್ತೋ ಮಮಾನುಬಲಂ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಅಥ ಯಾ ಪನ ತಾ ದ್ವೇ ಮಿಗಧೇನುಯೋ ಪಸ್ಸಾವಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಗಬ್ಭಂ ಪಟಿಲಭಿಂಸು, ತಾಸಂ ತ್ವಂ ಸದ್ದಹಸಿ ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭುತ್ತಂ ಪೀತಂ ಖಾಯಿತಂ ಲೇಹಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಕಲಲಂ ಓಸರತಿ, ಠಾನಗತಂ ವುಡ್ಢಿಮಾಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಾ ಕಾಚಿ ಸರಿತಾ ನಾಮ, ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಓಸರನ್ತಿ, ಠಾನಗತಾ ವುಡ್ಢಿಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭುತ್ತಂ ಪೀತಂ ಖಾಯಿತಂ ಲೇಹಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಕಲಲಂ ಓಸರತಿ, ಠಾನಗತಂ ವುಡ್ಢಿಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತೇನಾಹಂ ಕಾರಣೇನ ಸದ್ದಹಾಮಿ ಮುಖಗತೇನಪಿ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಮಹಾರಾಜ, ಗಾಳ್ಹತರಂ ಉಪಗತೋಸಿ ಮಮ ವಿಸಯಂ, ಮುಖಪಾನೇನಪಿ ದ್ವಯಸನ್ನಿಪಾತೋ ಭವತಿ. ಸಂಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮಾರಸ್ಸ ಇಸಿಸಿಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ತಾಪಸಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕಮನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಓಸರತೀ’’ತಿ.

‘‘ಸಾಮೋಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮಾರೋ ಮಣ್ಡಬ್ಯೋಪಿ ಮಾಣವಕೋ ತೀಸು ಸನ್ನಿಪಾತೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಾ, ಏಕರಸಾ ಯೇವ ಪುರಿಮೇನ, ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವಕ್ಖಾಮಿ. ದುಕೂಲೋ ¶ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾಪಸೋ ಪಾರಿಕಾ ಚ ತಾಪಸೀ ಉಭೋಪಿ ತೇ ಅರಞ್ಞವಾಸಾ ಅಹೇಸುಂ ಪವಿವೇಕಾಧಿಮುತ್ತಾ ಉತ್ತಮತ್ಥಗವೇಸಕಾ, ತಪತೇಜೇನ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಸನ್ತಾಪೇಸುಂ ¶ . ತೇಸಂ ತದಾ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ಗರುಕತಮೇತ್ತತಾಯ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನೇ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಚಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರಧಾನಂ, ದಿಸ್ವಾ ತೇ ಏವಮಾಹ ‘ಏಕಂ ಮೇ, ಭೋನ್ತೋ, ವಚನಂ ಕರೋಥ, ಸಾಧು ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಜನೇಯ್ಯಾಥ, ಸೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಆಲಮ್ಬನೋ ಚಾ’ತಿ. ‘ಅಲಂ, ಕೋಸಿಯ, ಮಾ ಏವಂ ಭಣೀ’ತಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ತಂ ವಚನಂ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ದುತಿಯಮ್ಪಿ…ಪೇ… ತತಿಯಮ್ಪಿ ತೇ ಏವಮಾಹ ‘ಏಕಂ ಮೇ, ಭೋನ್ತೋ, ವಚನಂ ಕರೋಥ, ಸಾಧು ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಜನೇಯ್ಯಾಥ, ಸೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಆಲಮ್ಬನೋ ಚಾ’ತಿ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ತೇ ಆಹಂಸು ‘ಅಲಂ, ಕೋಸಿಯ, ಮಾ ತ್ವಂ ಖೋ ಅಮ್ಹೇ ಅನತ್ಥೇ ನಿಯೋಜೇಹಿ, ಕದಾಯಂ ಕಾಯೋ ನ ಭಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಭಿಜ್ಜತು ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಭೇದನಧಮ್ಮೋ, ಭಿಜ್ಜನ್ತಿಯಾಪಿ ಧರಣಿಯಾ ಪತನ್ತೇಪಿ ಸೇಲಸಿಖರೇ ಫಲನ್ತೇಪಿ ಆಕಾಸೇ ಪತನ್ತೇಪಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇ ¶ ನೇವ ಮಯಂ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಮಿಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ, ಮಾ ತ್ವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮ್ಮುಖಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛ, ಉಪಗತಸ್ಸ ತೇ ಏಸೋ ವಿಸ್ಸಾಸೋ, ಅನತ್ಥಚರೋ ತ್ವಂ ಮಞ್ಞೇ’ತಿ.

ತತೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ತೇಸಂ ಮನಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಗರುಕತೋ ಪಞ್ಜಲಿಕೋ ಪುನ ಯಾಚಿ ‘ಯದಿ ಮೇ ವಚನಂ ನ ಉಸ್ಸಹಥ ಕಾತುಂ, ಯದಾ ತಾಪಸೀ ಉತುನೀ ಹೋತಿ ಪುಪ್ಫವತೀ, ತದಾ ತ್ವಂ, ಭನ್ತೇ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ನಾಭಿಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯಾಸಿ, ತೇನ ಸಾ ಗಬ್ಭಂ ಲಚ್ಛತಿ, ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಯೇವೇಸ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿಯಾ’ತಿ. ‘ಸಕ್ಕೋಮಹಂ, ಕೋಸಿಯ, ತಂ ವಚನಂ ಕಾತುಂ, ನ ತಾವತಕೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ತಪೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಹೋತೂ’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ತಾಯ ಚ ಪನ ವೇಲಾಯ ದೇವಭವನೇ ಅತ್ಥಿ ದೇವಪುತ್ತೋ ಉಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲೋ ಖೀಣಾಯುಕೋ ಆಯುಕ್ಖಯಪ್ಪತ್ತೋ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಸಮತ್ಥೋ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಪಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕುಲೇಪಿ. ಅಥ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ತಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ ‘ಏಹಿ ಖೋ, ಮಾರಿಸ, ಸುಪಭಾತೋ ತೇ ದಿವಸೋ, ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಉಪಗತಾ, ಯಮಹಂ ತೇ ಉಪಟ್ಠಾನಮಾಗಮಿಂ, ರಮಣೀಯೇ ತೇ ಓಕಾಸೇ ವಾಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪತಿರೂಪೇ ¶ ಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸುನ್ದರೇಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬೋ, ಏಹಿ ಮೇ ವಚನಂ ಕರೋಹೀ’ತಿ ಯಾಚಿ. ದುತಿಯಮ್ಪಿ…ಪೇ… ತತಿಯಮ್ಪಿ ಯಾಚಿ ಸಿರಸಿ ಪಞ್ಜಲಿಕತೋ.

ತತೋ ¶ ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಏವಮಾಹ ‘ಕತಮಂ ತಂ, ಮಾರಿಸ, ಕುಲಂ, ಯಂ ತ್ವಂ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಕಿತ್ತಯಸಿ ಪುನಪ್ಪುನ’ನ್ತಿ. ‘ದುಕೂಲೋ ಚ ತಾಪಸೋ ಪಾರಿಕಾ ಚ ತಾಪಸೀ’ತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತುಟ್ಠೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ ‘ಸಾಧು, ಮಾರಿಸ, ಯೋ ತವ ಛನ್ದೋ, ಸೋ ಹೋತು, ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಅಹಂ, ಮಾರಿಸ, ಪತ್ಥಿತೇ ಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಂ, ಕಿಮ್ಹಿ ಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ ಅಣ್ಡಜೇ ವಾ ಜಲಾಬುಜೇ ವಾ ಸಂಸೇದಜೇ ವಾ ಓಪಪಾತಿಕೇ ವಾ’ತಿ? ‘ಜಲಾಬುಜಾಯ, ಮಾರಿಸ, ಯೋನಿಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಹೀ’ತಿ. ಅಥ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಿವಸಂ ವಿಗಣೇತ್ವಾ ದುಕೂಲಸ್ಸ ತಾಪಸಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ ‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ದಿವಸೇ ತಾಪಸೀ ಉತುನೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪುಪ್ಫವತೀ, ತದಾ ತ್ವಂ, ಭನ್ತೇ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ನಾಭಿಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯಾಸೀ’ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜ, ದಿವಸೇ ತಾಪಸೀ ಚ ಉತುನೀ ಪುಪ್ಫವತೀ ಅಹೋಸಿ, ದೇವಪುತ್ತೋ ಚ ತತ್ಥೂಪಗೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಅಹೋಸಿ, ತಾಪಸೋ ಚ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ತಾಪಸಿಯಾ ನಾಭಿಂ ಪರಾಮಸಿ, ಇತಿ ತೇ ತಯೋ ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಅಹೇಸುಂ, ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ತಾಪಸಿಯಾ ರಾಗೋ ಉದಪಾದಿ, ಸೋ ಪನಸ್ಸಾ ರಾಗೋ ನಾಭಿಪರಾಮಸನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಾ ತ್ವಂ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಮೇವ ಮಞ್ಞಿ, ಊಹಸನಮ್ಪಿ [ಹಸನಮ್ಪಿ (ಕ.)] ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಉಲ್ಲಪನಮ್ಪಿ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಮ್ಪಿ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವತೋ ರಾಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಆಮಸನೇನ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಜಾಯತಿ, ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಓಕ್ಕಮನಂ ಹೋತೀತಿ.

‘‘ಅನಜ್ಝಾಚಾರೇಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಾಮಸನೇನ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಗ್ಗಿ ¶ ಜಲಮಾನೋ ಅಪರಾಮಸನೋಪಿ ಉಪಗತಸ್ಸ ಸೀತಂ ಬ್ಯಪಹನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಜ್ಝಾಚಾರೇಪಿ ಪರಾಮಸನೇನ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ.

‘‘ಚತುನ್ನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮವಸೇನ ಯೋನಿವಸೇನ ಕುಲವಸೇನ ಆಯಾಚನವಸೇನ, ಅಪಿ ಚ ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮಸಮ್ಭವಾ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾ ¶ .

‘‘ಕಥಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ? ಉಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ತಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ವಾ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ವಾ ದೇವೇಸು ವಾ ಅಣ್ಡಜಾಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ಜಲಾಬುಜಾಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ಸಂಸೇದಜಾಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ಓಪಪಾತಿಕಾಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಅಡ್ಢೋ ¶ ಮಹದ್ಧನೋ ಮಹಾಭೋಗೋ ಪಹೂತಜಾತರೂಪರಜತೋ ಪಹೂತವಿತ್ತೂಪಕರಣೋ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞೋ ಪಹೂತಞಾತಿಪಕ್ಖೋ ದಾಸಿಂ ವಾ ದಾಸಂ ವಾ ಖೇತ್ತಂ ವಾ ವತ್ಥುಂ ವಾ ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಜನಪದಂ ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಸಾ ಅಭಿಪತ್ಥಿತಂ, ಯದಿಚ್ಛಕಂ ದ್ವಿಗುಣತಿಗುಣಮ್ಪಿ ಧನಂ ದತ್ವಾ ಕಿಣಾತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲಾ ಸತ್ತಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ವಾ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ವಾ ದೇವೇಸು ವಾ ಅಣ್ಡಜಾಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ಜಲಾಬುಜಾಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ಸಂಸೇದಜಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ಓಪಪಾತಿಕಾಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ. ಏವಂ ಕಮ್ಮವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಯೋನಿವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ? ಕುಕ್ಕುಟಾನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಾತೇನ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ. ಬಲಾಕಾನಂ ಮೇಘಸದ್ದೇನ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ದೇವಾ ಅಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾ ಸತ್ತಾ ಯೇವ, ತೇಸಂ ನಾನಾವಣ್ಣೇನ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನುಸ್ಸಾ ನಾನಾವಣ್ಣೇನ ಮಹಿಯಾ ಚರನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಪುರತೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಪಚ್ಛತೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ನಗ್ಗಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಭಣ್ಡೂ ಹೋನ್ತಿ ಸೇತಪಟಧರಾ, ಕೇಚಿ ಮೋಳಿಬದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಭಣ್ಡೂ ಕಾಸಾವವಸನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಕಾಸಾವವಸನಾ ಮೋಳಿಬದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಜಟಿನೋ ವಾಕಚೀರಧರಾ [ವಾಕಚೀರಾ (ಕ.)] ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಚಮ್ಮವಸನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ರಸ್ಮಿಯೋ ನಿವಾಸೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ನಾನಾವಣ್ಣೇನ ಮಹಿಯಾ ಚರನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ತಾ ಯೇವ ತೇ ಸಬ್ಬೇ, ತೇಸಂ ನಾನಾವಣ್ಣೇನ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಯೋನಿವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಕುಲವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ? ಕುಲಂ ನಾಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಚತ್ತಾರಿ ಕುಲಾನಿ ಅಣ್ಡಜಂ ಜಲಾಬುಜಂ ಸಂಸೇದಜಂ ¶ ಓಪಪಾತಿಕಂ. ಯದಿ ತತ್ಥ ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ¶ ಅಣ್ಡಜೇ ಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಣ್ಡಜೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಜಲಾಬುಜೇ ಕುಲೇ…ಪೇ… ಸಂಸೇದಜೇ ಕುಲೇ…ಪೇ… ಓಪಪಾತಿಕೇ ಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತತ್ಥ ಓಪಪಾತಿಕೋ ಹೋತಿ. ತೇಸು ತೇಸು ಕುಲೇಸು ತಾದಿಸಾ ಯೇವ ಸತ್ತಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಹಿಮವತಿ ನೇರುಪಬ್ಬತಂ ಯೇ ಕೇಚಿ ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ ಉಪೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ¶ ಸಕವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಣ್ಡಜಂ ಯೋನಿಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸಭಾವವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಅಣ್ಡಜೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಜಲಾಬುಜಂ…ಪೇ… ಸಂಸೇದಜಂ…ಪೇ… ಓಪಪಾತಿಕಂ ಯೋನಿಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸಭಾವವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಓಪಪಾತಿಕೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕುಲವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ.

‘‘ಕಥಂ ಆಯಾಚನವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ? ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಲಂ ಹೋತಿ ಅಪುತ್ತಕಂ ಬಹುಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಸದ್ಧಂ ಪಸನ್ನಂ ಸೀಲವನ್ತಂ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಂ ತಪನಿಸ್ಸಿತಂ, ದೇವಪುತ್ತೋ ಚ ಉಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲೋ ಚವನಧಮ್ಮೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ತಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ತಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಆಯಾಚತಿ ‘ಪಣಿಧೇಹಿ, ಮಾರಿಸ, ಅಸುಕಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿ’ನ್ತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಆಯಾಚನಹೇತು ತಂ ಕುಲಂ ಪಣಿಧೇತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನುಸ್ಸಾ ಪುಞ್ಞಕಾಮಾ ಸಮಣಂ ಮನೋಭಾವನೀಯಂ ಆಯಾಚಿತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಉಪನೇನ್ತಿ, ಅಯಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಸುಖಾವಹೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ತಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಆಯಾಚಿತ್ವಾ ತಂ ಕುಲಂ ಉಪನೇತಿ. ಏವಂ ಆಯಾಚನವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ.

‘‘ಸಾಮೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮಾರೋ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ಆಯಾಚಿತೋ ಪಾರಿಕಾಯ ತಾಪಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕನ್ತೋ. ಸಾಮೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮಾರೋ ಕತಪುಞ್ಞೋ, ಮಾತಾಪಿತರೋ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ, ಆಯಾಚಕೋ ಸಕ್ಕೋ, ತಿಣ್ಣಂ ಚೇತೋಪಣಿಧಿಯಾ ಸಾಮೋ ಕುಮಾರೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ನಯಕುಸಲೋ ಪುರಿಸೋ ಸುಕಟ್ಠೇ ಅನೂಪಖೇತ್ತೇ ಬೀಜಂ ರೋಪೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ತಸ್ಸ ಬೀಜಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಂ ವಿವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ವುಡ್ಢಿಯಾ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ¶ ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ನಿರುಪಘಾತಂ ಬೀಜಂ ಖಿಪ್ಪಂ ಸಂವಿರುಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾಮೋ ಕುಮಾರೋ ಮುತ್ತೋ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತರಾಯೇಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ಚೇತೋಪಣಿಧಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ.

‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುತಪುಬ್ಬಂ ತಯಾ ಇಸೀನಂ ಮನೋಪದೋಸೇನ ಇದ್ಧೋ ಫೀತೋ ಮಹಾಜನಪದೋ ಸಜನೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯತಿ. ಮಹಿಯಾ ದಣ್ಡಕಾರಞ್ಞಂ [ದಣ್ಡಕೀರಞ್ಞಂ (ಮ. ನಿ. ೨.೬೫)] ಮಜ್ಝಾರಞ್ಞಂ ಕಾಲಿಙ್ಗಾರಞ್ಞಂ ಮಾತಙ್ಗಾರಞ್ಞಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅರಞ್ಞಂ ಅರಞ್ಞಭೂತಂ, ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಜನಪದಾ ಇಸೀನಂ ಮನೋಪದೋಸೇನ ಖಯಂ ಗತಾ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ತೇಸಂ ಮನೋಪದೋಸೇನ ಸುಸಮಿದ್ಧಾ ಜನಪದಾ ¶ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ತೇಸಂ ಮನೋಪಸಾದೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾಮೋ ಕುಮಾರೋ ತಿಣ್ಣಂ ಬಲವನ್ತಾನಂ ಚೇತೋಪಸಾದೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಇಸಿನಿಮ್ಮಿತೋ ದೇವನಿಮ್ಮಿತೋ ಪುಞ್ಞನಿಮ್ಮಿತೋತಿ. ಏವಮೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಾರೇಹಿ.

‘‘ತಯೋಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವಪುತ್ತಾ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ಆಯಾಚಿತಾ ಕುಲಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಕತಮೇ ತಯೋ? ಸಾಮೋ ಕುಮಾರೋ ಮಹಾಪನಾದೋ ಕುಸರಾಜಾ, ತಯೋಪೇತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ’’ತಿ. ‘‘ಸುನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ, ಸುಕಥಿತಂ ಕಾರಣಂ, ಅನ್ಧಕಾರೋ ಆಲೋಕೋ ಕತೋ, ಜಟಾ ವಿಜಟಿತಾ, ನಿಚ್ಛುದ್ಧಾ ಪರವಾದಾ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೭. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಪಞ್ಚೇವ ದಾನಿ, ಆನನ್ದ, ವಸ್ಸಸತಾನಿ [ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ (ಸೀ.) ಪಸ್ಸ ಅ. ನಿ. ೮.೫೧] ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೇ ಸುಭದ್ದೇನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಇಮೇ ಚ, ಸುಭದ್ದ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ], ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ, ಅಸೇಸವಚನಮೇತಂ, ನಿಸ್ಸೇಸವಚನಮೇತಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯವಚನಮೇತಂ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಪಞ್ಚೇವ ದಾನಿ, ಆನನ್ದ, ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ ¶ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಪಞ್ಚೇವ ದಾನಿ, ಆನನ್ದ, ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತೀ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಗಹನತೋಪಿ ಗಹನತರೋ ಬಲವತೋಪಿ ಬಲವತರೋ ಗಣ್ಠಿತೋಪಿ ಗಣ್ಠಿತರೋ, ಸೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ತತ್ಥ ತೇ ಞಾಣಬಲವಿಪ್ಫಾರಂ ದಸ್ಸೇಹಿ ಮಕರೋ ವಿಯ ಸಾಗರಬ್ಭನ್ತರಗತೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಪಞ್ಚೇವ ದಾನಿ, ಆನನ್ದ, ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೇ ಚ ಸುಭದ್ದಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಭಣಿತಂ ¶ ‘ಇಮೇ ಚ, ಸುಭದ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ. ತಞ್ಚ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ವಚನಂ ನಾನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ, ಅಯಂ ಸಾಸನಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಅಯಂ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಪರಿದೀಪನಾತಿ ದೂರಂ ವಿವಜ್ಜಿತಾ ತೇ ಉಭೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಭಂ ಪಥವಿತೋ ದೂರಂ ವಿವಜ್ಜಿತಂ ¶ , ನಿರಯಂ ಸಗ್ಗತೋ ದೂರಂ ವಿವಜ್ಜಿತಂ, ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲತೋ ದೂರಂ ವಿವಜ್ಜಿತಂ, ಸುಖಂ ದುಕ್ಖತೋ ದೂರಂ ವಿವಜ್ಜಿತಂ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇ ಉಭೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದೂರಂ ವಿವಜ್ಜಿತಾ.

‘‘ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾ ತೇ ಪುಚ್ಛಾ ಮೋಘಾ ಅಸ್ಸ [ಅಸ್ಸು (ಸೀ. ಸ್ಯಾ.)], ರಸತೋ ತೇ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮಿ ‘ಪಞ್ಚೇವ ದಾನಿ, ಆನನ್ದ, ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತೀ’ತಿ ಯಂ ಭಗವಾ ಆಹ, ತಂ ಖಯಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೋ ಸೇಸಕಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿ, ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಂ, ಆನನ್ದ, ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯುಂ. ಪಞ್ಚೇವ ದಾನಿ, ಆನನ್ದ, ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತೀತಿ. ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಧಾನಂ ವಾ ವದೇತಿ ಅಭಿಸಮಯಂ ವಾ ಪಟಿಕ್ಕೋಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ನಟ್ಠಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿಕಿತ್ತಯನ್ತೋ ಸೇಸಕಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ನಟ್ಠಾಯಿಕೋ ಸಬ್ಬಸೇಸಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜನಸ್ಸ ಪರಿದೀಪೇಯ್ಯ ‘ಏತ್ತಕಂ ಮೇ ಭಣ್ಡಂ ನಟ್ಠಂ, ಇದಂ ಸೇಸಕ’ನ್ತಿ ¶ . ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ನಟ್ಠಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೋ ಸೇಸಕಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕಥೇಸಿ ‘ಪಞ್ಚೇವ ದಾನಿ, ಆನನ್ದ, ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಯಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಪಞ್ಚೇವ ದಾನಿ, ಆನನ್ದ, ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಠಸ್ಸತೀ’ತಿ, ಸಾಸನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಏಸೋ.

‘‘ಯಂ ಪನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೇ ಸುಭದ್ದಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಸಮಣೇ ಪರಿಕಿತ್ತಯನ್ತೋ ಆಹ ‘ಇಮೇ ಚ, ಸುಭದ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ, ಪಟಿಪತ್ತಿಪರಿದೀಪನಾ ಏಸಾ, ತ್ವಂ ಪನ ತಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ಪರಿದೀಪನಞ್ಚ ಏಕರಸಂ ಕರೋಸಿ. ಯದಿ ಪನ ತೇ ಛನ್ದೋ, ಏಕರಸಂ ಕತ್ವಾ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಾಧುಕಂ ಸುಣೋಹಿ ಮನಸಿಕರೋಹಿ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಮಾನಸೋ [ಅವಿಚಲಮಾನಸೋ (ಸೀ.) ಅವಿಮಾನಸೋ (ಪೀ. ಕ.)].

‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ತಳಾಕೋ ಭವೇಯ್ಯ ನವಸಲಿಲಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ ಸಮ್ಮುಖಮುತ್ತರಿಯಮಾನೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಪರಿವಟುಮಕತೋ, ಅಪರಿಯಾದಿಣ್ಣೇ ಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ¶ ತಳಾಕೇ ಉದಕೂಪರಿ ಮಹಾಮೇಘೋ ಅಪರಾಪರಂ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಅಭಿವಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಮಿಂ ತಳಾಕೇ ಉದಕಂ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಮೇಘಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧತಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಜಿನಸಾಸನವರಸದ್ಧಮ್ಮತಳಾಕೋ ಆಚಾರಸೀಲಗುಣವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿವಿಮಲನವಸಲಿಲಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ ಉತ್ತರಿಯಮಾನೋ ಭವಗ್ಗಮಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಯದಿ ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾ ಆಚಾರಸೀಲಗುಣವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಮೇಘವಸ್ಸಂ ಅಪರಾಪರಂ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧಾಪೇಯ್ಯುಂ ಅಭಿವಸ್ಸಾಪೇಯ್ಯುಂ. ಏವಮಿದಂ ಜಿನಸಾಸನವರಸದ್ಧಮ್ಮತಳಾಕೋ ಚಿರಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಲೋಕೋ ಅಸುಞ್ಞೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಇಮಮತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಂ ‘ಇಮೇ ಚ, ಸುಭದ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ.

‘‘ಇಧ ¶ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿ ಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಜಲಮಾನೇ ಅಪರಾಪರಂ ಸುಕ್ಖತಿಣಕಟ್ಠಗೋಮಯಾನಿ ಉಪಸಂಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ನಿಬ್ಬಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ¶ ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಸೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಜಲೇಯ್ಯ, ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಭಾಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಾ [ದಸಸಹಸ್ಸಿಮ್ಹಿ (ಬಹೂಸು)] ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಜಿನಸಾಸನವರಮ್ಪಿ ಆಚಾರಸೀಲಗುಣವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಜಲತಿ ಪಭಾಸತಿ. ಯದಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತದುತ್ತರಿಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಧಾನಿಯಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸತತಮಪ್ಪಮತ್ತಾ ಪದಹೇಯ್ಯುಂ, ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಛನ್ದಜಾತಾ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯುಂ, ಚಾರಿತ್ತಞ್ಚ ಸೀಲಂ ಸಮತ್ತಂ ಪರಿಪೂರೇಯ್ಯುಂ, ಏವಮಿದಂ ಜಿನಸಾಸನವರಂ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಚಿರಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಂ ‘ಇಮೇ ಚ, ಸುಭದ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ.

‘‘ಇಧ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಿನಿದ್ಧಸಮಸುಮಜ್ಜಿತಸಪ್ಪಭಾಸವಿಮಲಾದಾಸಂ [ಸಪ್ಪಭಂ ಸುವಿಮಲಾದಾಸಂ (ಸೀ.)] ಸಣ್ಹಸುಖುಮಗೇರುಕಚುಣ್ಣೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಮಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಮಿಂ ಆದಾಸೇ ಮಲಕದ್ದಮರಜೋಜಲ್ಲಂ ಜಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ವಿಮಲತರಂ ಯೇವ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಜಿನಸಾಸನವರಂ ಪಕತಿನಿಮ್ಮಲಂ ಬ್ಯಪಗತಕಿಲೇಸಮಲರಜೋಜಲ್ಲಂ, ಯದಿ ತಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾ ಆಚಾರಸೀಲಗುಣವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಸಲ್ಲೇಖಧುತಗುಣೇನ ಜಿನಸಾಸನವರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಯ್ಯುಂ [ಸಲ್ಲಿಕ್ಖೇಯ್ಯುಂ (ಸೀ. ಪೀ.)], ಏವಮಿದಂ ಜಿನಸಾಸನವರಂ ಚಿರಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಚ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ¶ ಇಮಮತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಂ ‘ಇಮೇ ಚ, ಸುಭದ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ. ಪಟಿಪತ್ತಿಮೂಲಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಹಿತಾಯ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ‘ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತರಧಾನ’ನ್ತಿ ಯಂ ವದೇಸಿ, ಕತಮಂ ತಂ ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತರಧಾನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾಸನನ್ತರಧಾನಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ತೀಣಿ? ಅಧಿಗಮನ್ತರಧಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತನ್ತರಧಾನಂ ಲಿಙ್ಗನ್ತರಧಾನಂ ¶ , ಅಧಿಗಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನ್ತರಹಿತೇ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಹಿತಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಲಿಙ್ಗಂಯೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಲಿಙ್ಗೇ ಅನ್ತರಹಿತೇ ಪವೇಣುಪಚ್ಛೇದೋ ಹೋತಿ, ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೀಣಿ ಅನ್ತರಧಾನಾನೀ’’ತಿ.

‘‘ಸುವಿಞ್ಞಾಪಿತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಹೋ, ಗಮ್ಭೀರೋ ಉತ್ತಾನೀಕತೋ, ಗಣ್ಠಿ ಭಿನ್ನೋ, ನಟ್ಠಾ ಪರವಾದಾ ಭಗ್ಗಾ ನಿಪ್ಪಭಾ ಕತಾ, ತ್ವಂ ಗಣಿವರವಸಭಮಾಸಜ್ಜಾತಿ.

೮. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ಉದಾಹು ಸಾವಸೇಸೇ ಅಕುಸಲೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ಸಬ್ಬಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಕುಸಲಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ನತ್ಥಿ ಭಗವತೋ ಸೇಸೇಕಂ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ರಾಜಗಹೇ ಭಗವತೋ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ [ಸಕ್ಖಲಿಕಾಯ (ಸ್ಯಾ. ಕ.)] ಖತೋ, ಲೋಹಿತಪಕ್ಖನ್ದಿಕಾಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಕಾಯೇ ಅಭಿಸನ್ನೇ ಜೀವಕೇನ ವಿರೇಕೋ ಕಾರಿತೋ, ವಾತಾಬಾಧೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪಟ್ಠಾಕೇನ ಥೇರೇನ ಉಣ್ಹೋದಕಂ ಪರಿಯಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಯದಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ತೇನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ ಖತೋ, ಲೋಹಿತಪಕ್ಖನ್ದಿಕಾ ಚ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ ಖತೋ, ಲೋಹಿತಪಕ್ಖನ್ದಿಕಾ ಚ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತೇನ ಹಿ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ವಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ವೇದಯಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವೇದಯಿತಂ ಕಮ್ಮಮೂಲಕಂ, ತಂ ಕಮ್ಮೇನೇವ ವೇದಯತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ [ನಿಬ್ಬಾಯಿತಬ್ಬೋತಿ (ಕ.)].

‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವೇದಯಿತಂ ಕಮ್ಮಮೂಲಕಂ. ಅಟ್ಠಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇಹಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಯೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥೂ ಸತ್ತಾ ವೇದನಾ ವೇದಿಯನ್ತಿ. ಕತಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ? ವಾತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ…ಪೇ… ಸೇಮ್ಹಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ…ಪೇ… ಸನ್ನಿಪಾತಿಕಾನಿಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ…ಪೇ… ಉತುಪರಿಣಾಮಜಾನಿಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ…ಪೇ… ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಾನಿಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ…ಪೇ… ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾನಿಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ…ಪೇ… ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾನಿಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥೂ ಸತ್ತಾ ವೇದನಾ ವೇದಯನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯೇ ತೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ‘ಸತ್ತೇ ಕಮ್ಮಂ ವಿಬಾಧತೀ’ತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ, ತೇ ಇಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸತ್ತಕಾರಣಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ. ತೇಸಂ ತಂ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಞ್ಚ ವಾತಿಕಂ ಯಞ್ಚ ಪಿತ್ತಿಕಂ ಯಞ್ಚ ಸೇಮ್ಹಿಕಂ ಯಞ್ಚ ಸನ್ನಿಪಾತಿಕಂ ಯಞ್ಚ ಉತುಪರಿಣಾಮಜಂ ಯಞ್ಚ ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಂ ¶ ಯಞ್ಚ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಂ, ಸಬ್ಬೇತೇ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಯೇವ, ಕಮ್ಮೇನೇವ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾವ ಆಬಾಧಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನ ತೇಸಂ ಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ವಾತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಪ್ಪಮಾನೋ ದಸವಿಧೇನ ಕುಪ್ಪತಿ ಸೀತೇನ ಉಣ್ಹೇನ ಜಿಘಚ್ಛಾಯ ವಿಪಾಸಾಯ ಅತಿಭುತ್ತೇನ ಠಾನೇನ ಪಧಾನೇನ ಆಧಾವನೇನ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ. ತತ್ರ ಯೇ ತೇ ನವ ವಿಧಾ, ನ ತೇ ಅತೀತೇ, ನ ಅನಾಗತೇ, ವತ್ತಮಾನಕೇ ಭವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ‘ಕಮ್ಮಸಮ್ಭವಾ ಸಬ್ಬಾ ವೇದನಾ’ತಿ. ಪಿತ್ತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಪ್ಪಮಾನಂ ತಿವಿಧೇನ ಕುಪ್ಪತಿ ಸೀತೇನ ಉಣ್ಹೇನ ವಿಸಮಭೋಜನೇನ. ಸೇಮ್ಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಪ್ಪಮಾನಂ ತಿವಿಧೇನ ಕುಪ್ಪತಿ ಸೀತೇನ ಉಣ್ಹೇನ ಅನ್ನಪಾನೇನ. ಯೋ ¶ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ವಾತೋ ಯಞ್ಚ ಪಿತ್ತಂ ಯಞ್ಚ ಸೇಮ್ಹಂ, ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಕೋಪೇಹಿ ಕುಪ್ಪಿತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸೀ ಹುತ್ವಾ ಸಕಂ ಸಕಂ ವೇದನಂ ಆಕಡ್ಢತಿ. ಉತುಪರಿಣಾಮಜಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದನಾ ಉತುಪರಿಯಾಮೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಾ ವೇದನಾ ವಿಸಮಪರಿಹಾರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದನಾ ಅತ್ಥಿ ಕಿರಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ವೇದನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಕತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪ್ಪಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಂ, ಬಹುತರಂ ಅವಸೇಸಂ. ತತ್ಥ ಬಾಲಾ ‘ಸಬ್ಬಂ ¶ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಂ ಯೇವಾ’ತಿ ಅತಿಧಾವನ್ತಿ. ತಂ ಕಮ್ಮಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿನಾ ಬುದ್ಧಞಾಣೇನ ವವತ್ಥಾನಂ ಕಾತುಂ.

‘‘ಯಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ ಖತೋ, ತಂ ವೇದಯಿತಂ ನೇವ ವಾತಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ನ ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ನ ಸೇಮ್ಹಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ನ ಸನ್ನಿಪಾತಿಕಂ, ನ ಉತುಪರಿಣಾಮಜಂ, ನ ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಂ, ನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಂ, ಓಪಕ್ಕಮಿಕಂ ಯೇವ. ದೇವದತ್ತೋ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಹೂನಿ ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ತಥಾಗತೇ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿ, ಸೋ ತೇನ ಆಘಾತೇನ ಮಹತಿಂ ಗರುಂ ಸಿಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಮತ್ಥಕೇ ಪಾತೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಮುಞ್ಚಿ, ಅಥಞ್ಞೇ ದ್ವೇ ಸೇಲಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಸಿಲಂ ತಥಾಗತಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಂ ಯೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು, ತಾಸಂ ಪಹಾರೇನ ಪಪಟಿಕಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತ್ವಾ ರುಹಿರಂ [ನಿಪತಿತ್ವಾ ರುಧಿರಂ (ಸ್ಯಾ.)] ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕತೋ ವಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಏಸಾ ವೇದನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಕಿರಿಯತೋ ವಾ, ತತುದ್ಧಂ ನತ್ಥಞ್ಞಾ ವೇದನಾ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಖೇತ್ತದುಟ್ಠತಾಯ ವಾ ಬೀಜಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಬೀಜದುಟ್ಠತಾಯ ವಾ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕತೋ ವಾ ಭಗವತೋ ಏಸಾ ವೇದನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಕಿರಿಯತೋ ವಾ, ತತುದ್ಧಂ ನತ್ಥಞ್ಞಾ ವೇದನಾ.

‘‘ಯಥಾ ¶ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಟ್ಠದುಟ್ಠತಾಯ ವಾ ಭೋಜನಂ ವಿಸಮಂ ಪರಿಣಮತಿ ಆಹಾರದುಟ್ಠತಾಯ ವಾ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕತೋ ವಾ ಭಗವತೋ ಏಸಾ ವೇದನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಕಿರಿಯತೋ ವಾ, ತತುದ್ಧಂ ನತ್ಥಞ್ಞಾ ವೇದನಾ. ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಭಗವತೋ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ವೇದನಾ, ನತ್ಥಿ ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಾ ವೇದನಾ, ಅವಸೇಸೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಭಗವತೋ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾಯ ಚ ಪನ ವೇದನಾಯ ನ ಸಕ್ಕಾ ಭಗವನ್ತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತುಂ.

‘‘ನಿಪತನ್ತಿ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೇ [ಚಾತುಮ್ಮಹಾಭೂತಿಕೇ (ಸೀ.)] ಕಾಯೇ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾ ಸುಭಾಸುಭವೇದನಾ. ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಕಾಸೇ ಖಿತ್ತೋ ಲೇಡ್ಡು ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ನಿಪತತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೇಡ್ಡು ಪುಬ್ಬೇ ಕತೇನ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ನಿಪತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ನತ್ಥಿ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಹೇತು ಮಹಾಪಥವಿಯಾ, ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಯ್ಯ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ¶ , ಭನ್ತೇ, ಅಕಮ್ಮಕೇನ ಹೇತುನಾ ಸೋ ಲೇಡ್ಡು ಮಹಾಪಥವಿಯಂ ನಿಪತತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಪಥವೀ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಲೇಡ್ಡು ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತೇನ ಮಹಾಪಥವಿಯಂ ನಿಪತತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತೇನ ಸಾ ಸಕಲಿಕಾಪಾದೇ ನಿಪತಿತಾ.

‘‘ಇಧ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನುಸ್ಸಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದನ್ತಿ ಚ ಖಣನ್ತಿ ಚ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ಕತೇನ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದನ್ತಿ ಚ ಖಣನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ಸಾ ಸಕಲಿಕಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ನಿಪತಿತಾ, ನ ಸಾ ಸಕಲಿಕಾ ಪುಬ್ಬೇ ಕತೇನ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ನಿಪತಿತಾ. ಯೋಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಲೋಹಿತಪಕ್ಖನ್ದಿಕಾಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸೋಪಿ ಆಬಾಧೋ ನ ಪುಬ್ಬೇ ಕತೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸನ್ನಿಪಾತಿಕೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಯೇ ಕೇಚಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಕಾಯಿಕಾ ಆಬಾಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ನ ತೇ ಕಮ್ಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ಛನ್ನಂ ಏತೇಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಅಞ್ಞತರತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ದೇವಾತಿದೇವೇನ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯವರಲಞ್ಛಕೇ ಮೋಳಿಯಸೀವಕೇ [ಮೋಲಿಯಸಿವಕೇ (ಸ್ಯಾ. ಕ.) ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೬೯ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ] ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇ –

‘‘‘ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ಖೋ, ಸೀವಕ, ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಸಾಮಮ್ಪಿ ಖೋ ಏತಂ, ಸೀವಕ, ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಲೋಕಸ್ಸಪಿ ಖೋ ಏತಂ, ಸೀವಕ, ಸಚ್ಚಸಮ್ಮತಂ, ಯಥಾ ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತತ್ರ, ಸೀವಕ, ಯೇ ತೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಏವಂವಾದಿನೋ ಏವಂದಿಟ್ಠಿನೋ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಯಂ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಹೇತೂ’’ತಿ ¶ . ಯಞ್ಚ ಸಾಮಂ ಞಾತಂ, ತಞ್ಚ ಅತಿಧಾವನ್ತಿ, ಯಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಸಚ್ಚಸಮ್ಮತಂ, ತಞ್ಚ ಅತಿಧಾವನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ವದಾಮಿ.

‘‘‘ಸೇಮ್ಹಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ¶ ಖೋ, ಸೀವಕ, ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ವಾತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ಖೋ, ಸೀವಕ…ಪೇ… ಸನ್ನಿಪಾತಿಕಾನಿಪಿ ಖೋ, ಸೀವಕ…ಪೇ… ಉತುಪರಿಣಾಮಜಾನಿಪಿ ಖೋ, ಸೀವಕ…ಪೇ… ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜಾನಿಪಿ ಖೋ ¶ , ಸೀವಕ…ಪೇ… ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾನಿಪಿ ಖೋ, ಸೀವಕ…ಪೇ… ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾನಿಪಿ ಖೋ, ಸೀವಕ, ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಸಾಮಮ್ಪಿ ಖೋ ಏತಂ, ಸೀವಕ, ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾನಿಪಿ ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಲೋಕಸ್ಸಪಿ ಖೋ ಏತಂ, ಸೀವಕ, ಸಚ್ಚಸಮ್ಮತಂ, ಯಥಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾನಿಪಿ ಇಧೇಕಚ್ಚಾನಿ ವೇದಯಿತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತತ್ರ, ಸೀವಕ, ಯೇ ತೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಏವಂವಾದಿನೋ ಏವಂದಿಟ್ಠಿನೋ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಯಂ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಹೇತೂ’’ತಿ. ಯಞ್ಚ ಸಾಮಂ ಞಾತಂ, ತಞ್ಚ ಅತಿಧಾವನ್ತಿ, ಯಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಸಚ್ಚಸಮ್ಮತಂ, ತಞ್ಚ ಅತಿಧಾವನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ವದಾಮೀ’’’ತಿ.

‘‘ಇತಿಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಸಬ್ಬಾ ವೇದನಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ, ಸಬ್ಬಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಕುಸಲಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋತಿ ಏವಮೇತಂ ಧಾರೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೯. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಣೀಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಯಾ ಯೇವ ಮೂಲೇ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಂ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಂ ಕರಣೀಯಂ, ಕತಸ್ಸ ವಾ ಪತಿಚಯೋ’ತಿ, ಇದಞ್ಚ ತೇಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಣೀಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಯಾ ಯೇವ ಮೂಲೇ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಂ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಂ ಕರಣೀಯಂ, ಕತಸ್ಸ ವಾ ಪತಿಚಯೋ, ತೇನ ಹಿ ‘ತೇಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತೇಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ, ತೇನ ಹಿ ‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಣೀಯಂ, ತಥಾಗತಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಯಾ ಯೇವ ಮೂಲೇ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ¶ ಮಿಚ್ಛಾ ¶ . ನತ್ಥಿ ಕತಕರಣೀಯಸ್ಸ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ, ಸಕರಣೀಯಸ್ಸೇವ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ¶ ಯಥಾ ನಾಮ ಬ್ಯಾಧಿತಸ್ಸೇವ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಕರಣೀಯಂ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಯಾಧಿತಸ್ಸ ಕಿಂ ಭೇಸಜ್ಜೇನ. ಛಾತಸ್ಸೇವ ಭೋಜನೇನ ಕರಣೀಯಂ ಹೋತಿ, ಅಛಾತಸ್ಸ ಕಿಂ ಭೋಜನೇನ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನತ್ಥಿ ಕತಕರಣೀಯಸ್ಸ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ, ಸಕರಣೀಯಸ್ಸೇವ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕರಣೀಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಯಾ ಯೇವ ಮೂಲೇ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಂ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಂ ಕರಣೀಯಂ, ಕತಸ್ಸ ವಾ ಪತಿಚಯೋ, ಭಗವಾ ಚ ತೇಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ, ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಹುಗುಣಂ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಾ, ತಂ ತೇ ಸುಕತಗುಣಮನುಸ್ಸರನ್ತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಾ ಲದ್ಧವರೋ ಪಟಿಲದ್ಧಭೋಗೋ ತಂ ಸುಕತಗುಣಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ರಞ್ಞೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಏತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಾ, ತಂ ತೇ ಸುಕತಗುಣಮನುಸ್ಸರನ್ತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಆತುರೋ ದುಕ್ಖಿತೋ ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನೋ ಭಿಸಕ್ಕಮುಪಸೇವಿತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿಮನುಪ್ಪತ್ತೋ ತಂ ಸುಕತಗುಣಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಭಿಸಕ್ಕಮುಪಸೇವತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಾ, ತಂ ತೇ ಸುಕತಗುಣಮನುಸ್ಸರನ್ತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ.

‘‘ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ಖೋ ಪನಿಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಗುಣಾ, ಯೇ ಗುಣೇ ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತಾ [ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ. ಕತಮೇ ಅಟ್ಠವೀಸತಿ? ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಮಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ರಕ್ಖತಿ, ಆಯುಂ ವಡ್ಢೇತಿ, ಬಲಂ ದೇತಿ, ವಜ್ಜಂ ಪಿದಹತಿ, ಅಯಸಮಪನೇತಿ, ಯಸಮುಪನೇತಿ, ಅರತಿಂ ವಿನೋದೇತಿ, ರತಿಮುಪದಹತಿ, ಭಯಮಪನೇತಿ, ವೇಸಾರಜ್ಜಂ ಕರೋತಿ, ಕೋಸಜ್ಜಮಪನೇತಿ, ವೀರಿಯಮಭಿಜನೇತಿ, ರಾಗಮಪನೇತಿ, ದೋಸಮಪನೇತಿ, ಮೋಹಮಪನೇತಿ, ಮಾನಂ ನಿಹನ್ತಿ, ವಿತಕ್ಕಂ ಭಞ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಕರೋತಿ, ಮಾನಸಂ ಸ್ನೇಹಯತಿ [ಸೋಭಯತಿ (ಸೀ.)], ಹಾಸಂ ¶ ಜನೇತಿ, ಗರುಕಂ ಕರೋತಿ, ಲಾಭಮುಪ್ಪಾದಯತಿ, ನಮಸ್ಸಿಯಂ ಕರೋತಿ ¶ , ಪೀತಿಂ ಪಾಪೇತಿ, ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಕರೋತಿ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸಭಾವಂ ದಸ್ಸಯತಿ, ಭವಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ, ಸಬ್ಬಸಾಮಞ್ಞಂ ದೇತಿ. ಇಮೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಗುಣಾ, ಯೇ ಗುಣೇ ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತಾ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ.

‘‘ಅಪಿ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಾ ಸನ್ತಂ ಸುಖಂ ಸಮಾಪತ್ತಿರತಿಂ ಅನುಭವಿತುಕಾಮಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ¶ ಸೇವನ್ತಿ ಪರಿಯೋಸಿತಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ಚತೂಹಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ. ಕತಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ? ವಿಹಾರಫಾಸುತಾಯಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ, ಅನವಜ್ಜಗುಣಬಹುಲತಾಯಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ, ಅಸೇಸಅರಿಯವೀಥಿತೋಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಥುತಥೋಮಿತವಣ್ಣಿತಪಸತ್ಥತೋಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ. ಇತಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತಿ ನ ಸಕರಣೀಯತಾಯ, ನ ಕತಸ್ಸ ವಾ ಪತಿಚಯಾಯ, ಅಥ ಖೋ ಗುಣವಿಸೇಸದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ತಥಾಗತಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಸೇವನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧೦. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಯಾನೀಕತಾ ವತ್ಥುಕತಾ ಅನುಟ್ಠಿತಾ ಪರಿಚಿತಾ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ, ಸೋ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತೋ ಕಪ್ಪಂ ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಇತೋ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ತಥಾಗತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಭಾವಿತಾ…ಪೇ… ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ತೇಮಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ, ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಇತೋ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ತಥಾಗತೋ ¶ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಭಾವಿತಾ…ಪೇ… ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ’ತಿ ¶ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಾನಂ ಅಟ್ಠಾನೇ ಗಜ್ಜಿತಂ. ಅಮೋಘವಚನಾ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ತಥವಚನಾ ಅದ್ವೇಜ್ಝವಚನಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಸುನಿಪುಣೋ ದುನ್ನಿಜ್ಝಾಪಯೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಭಿನ್ದೇತಂ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ, ಏಕಂಸೇ ಠಪಯ, ಭಿನ್ದ ಪರವಾದ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಭಾವಿತಾ…ಪೇ… ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ’ತಿ, ತೇಮಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಚ ಭಣಿತೋ, ಸೋ ಚ ಪನ ಕಪ್ಪೋ ಆಯುಕಪ್ಪೋ ವುಚ್ಚತಿ. ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಬಲಂ ಕಿತ್ತಯಮಾನೋ ಏವಮಾಹ, ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪನ ¶ ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಪರಿಕಿತ್ತಯಮಾನೋ ಏವಮಾಹ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಭಾವಿತಾ…ಪೇ… ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ಭವೇಯ್ಯ ಸೀಘಗತಿ ಅನಿಲಜವೋ, ತಸ್ಸ ರಾಜಾ ಜವಬಲಂ ಪರಿಕಿತ್ತಯನ್ತೋ ಸನೇಗಮಜಾನಪದಭಟಬಲಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಅಮಚ್ಚಜನಮಜ್ಝೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಮೇ, ಭೋ, ಅಯಂ ಹಯವರೋ ಸಾಗರಜಲಪರಿಯನ್ತಂ ಮಹಿಂ ಅನುವಿಚರಿತ್ವಾ ಖಣೇನ ಇಧಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’ತಿ, ನ ಚ ತಂ ಜವಗತಿಂ ತಸ್ಸಂ ಪರಿಸಾಯಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ, ವಿಜ್ಜತಿ ಚ ಸೋ ಜವೋ ತಸ್ಸ, ಸಮತ್ಥೋ ಚ ಸೋ ಖಣೇನ ಸಾಗರಜಲಪರಿಯನ್ತಂ ಮಹಿಂ ಅನುವಿಚರಿತುಂ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪರಿಕಿತ್ತಯಮಾನೋ ಏವಮಾಹ, ತಮ್ಪಿ ತೇವಿಜ್ಜಾನಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ವಿಮಲಖೀಣಾಸವಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಣಿತಂ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಯಾನೀಕತಾ ವತ್ಥುಕತಾ ಅನುಟ್ಠಿತಾ ಪರಿಚಿತಾ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ, ಸೋ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತೋ ಕಪ್ಪಂ ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ’ತಿ. ವಿಜ್ಜತಿ ಚ ತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಭಗವತೋ, ಸಮತ್ಥೋ ಚ ಭಗವಾ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಕಪ್ಪಂ ವಾ ಠಾತುಂ ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ, ನ ಚ ಭಗವಾ ತಂ ¶ ಇದ್ಧಿಬಲಂ ತಸ್ಸಂ ಪರಿಸಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅನತ್ಥಿಕೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಭವೇಹಿ, ಗರಹಿತಾ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಭವಾ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋಪಿ ಗೂಥೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ಹೋತಿ ¶ . ಏವಮೇವ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಭವಂ ನ ವಣ್ಣೇಮಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪೀ’ತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಭವಗತಿಯೋನಿಯೋ ಗೂಥಸಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಇದ್ಧಿಬಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪರಿಕಿತ್ತಯಮಾನೋ ಏವರೂಪಂ ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಮಭಿನದೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ನೋ ಅನಭಿಞ್ಞಾಯಾ’ತಿ. ಪುನ ಚ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಏವಂ ಭಣಿತಂ ‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನತೂ’ತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ, ಉದಾಹು ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ, ಯಂ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಚ್ಚಯೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನಾಪೇತಿ? ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ನೋ ಅನಭಿಞ್ಞಾಯಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನತೂ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ¶ ಏವಂ ಭಣಿತಂ ‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನತೂ’ತಿ ತೇನ ಹಿ ‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ನೋ ಅನಭಿಞ್ಞಾಯಾ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಸುಖುಮೋ ನಿಪುಣೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಸುಗಮ್ಭೀರೋ ದುನ್ನಿಜ್ಝಾಪಯೋ, ಸೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ತತ್ಥ ತೇ ಞಾಣಬಲವಿಪ್ಫಾರಂ ದಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ನೋ ಅನಭಿಞ್ಞಾಯಾ’ತಿ, ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಪಿ ಏವಂ ಭಣಿತಂ ‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನತೂ’ತಿ, ತಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ಆಹ ‘ಉಕ್ಕಲೇಸ್ಸನ್ತಿ [ಉಕ್ಕಡ್ಢಿಸ್ಸನ್ತಿ (ಸೀ.), ಉಸ್ಸಕ್ಕಿಸ್ಸನ್ತಿ (ಸ್ಯಾ.)] ನು ಖೋ ಮಮ ಸಾವಕಾ ಮಯಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೀಯಮಾನಾ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ, ಉದಾಹು ಆದಿಯಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಪುತ್ತೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಅಯಂ ಖೋ, ತಾತಾ, ಮಹಾಜನಪದೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತೋ, ದುಕ್ಕರೋ, ತಾತಾ, ತಾವತಕೇನ ಬಲೇನ ಧಾರೇತುಂ, ಏಥ ತುಮ್ಹೇ, ತಾತಾ, ಮಮಚ್ಚಯೇನ ¶ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ದೇಸೇ ಪಜಹಥಾ’ತಿ. ಅಪಿ ನು ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮಾರಾ ಪಿತುಅಚ್ಚಯೇನ ¶ ಹತ್ಥಗತೇ ಜನಪದೇ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ದೇಸೇ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ, ರಾಜತೋ [ರಾಜಾನೋ (ಸೀ. ಪೀ.)], ಭನ್ತೇ, ಲುದ್ಧತರಾ [ಲದ್ಧತರಾ (ಕ.)] ಕುಮಾರಾ ರಜ್ಜಲೋಭೇನ ತದುತ್ತರಿಂ ದಿಗುಣತಿಗುಣಂ ಜನಪದಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ [ಪರಿಕಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ (ಸೀ. ಪೀ.)], ಕಿಂ ಪನ ತೇ ಹತ್ಥಗತಂ ಜನಪದಂ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ಏವಮಾಹ ‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನತೂ’ತಿ. ದುಕ್ಖಪರಿಮುತ್ತಿಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಲೋಭೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಉತ್ತರಿಂ ದಿಯಡ್ಢಸಿಕ್ಖಾಪದಸತಂ ಗೋಪೇಯ್ಯುಂ, ಕಿಂ ಪನ ಪಕತಿಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ?

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಭಗವಾ ಆಹ ‘ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ¶ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀ’ತಿ, ಏತ್ಥಾಯಂ ಜನೋ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ವಿಮತಿಜಾತೋ ಅಧಿಕತೋ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದೋ. ಕತಮಾನಿ ತಾನಿ ಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ, ಕತಮಾನಿ ಅನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ? ದುಕ್ಕಟಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಖುದ್ದಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ ಅನುಖುದ್ದಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ, ಪುಬ್ಬಕೇಹಿಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಥೇರೇಹಿ ಏತ್ಥ ವಿಮತಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ, ತೇಹಿಪಿ ಏಕಜ್ಝಂ ನ ಕತೋ ಧಮ್ಮಸಣ್ಠಿತಿಪರಿಯಾಯೇ ಭಗವತಾ ಏಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಉಪದಿಟ್ಠೋತಿ. ಚಿರನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಜಿನರಹಸ್ಸಂ ಅಜ್ಜೇತರಹಿ ಲೋಕೇ ವಿವಟಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ’’ನ್ತಿ.

೨. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ನತ್ಥಾನನ್ದ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠೀ’ತಿ, ಪುನ ಚ ಥೇರೇನ ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತೇನ [ಮಾಲುಙ್ಕ್ಯಪುತ್ತೇನ (ಸೀ. ಸ್ಯಾ. ಪೀ.) ಸಂ. ನಿ. ೪.೯೫; ಅ. ನಿ. ೧.೪.೨೫೭ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ] ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ನ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಏಸೋ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಹೋ ದ್ವಯನ್ತೋ [ದ್ವಯತೋ (ಸೀ.)] ಏಕನ್ತನಿಸ್ಸಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಜಾನನೇನ ವಾ ಗುಯ್ಹಕರಣೇನ ವಾ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ನತ್ಥಾನನ್ದ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಜಾನನ್ತೇನ ನ ¶ ಬ್ಯಾಕತಂ. ಯದಿ ಜಾನನ್ತೇನ ನ ಬ್ಯಾಕತಂ, ತೇನ ಹಿ ಅತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ನತ್ಥಾನನ್ದ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠೀ’ತಿ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ¶ ಚ ಥೇರೇನ ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಪಞ್ಹೋ, ತಞ್ಚ ಪನ ನ ಅಜಾನನ್ತೇನ ನ ಗುಯ್ಹಕರಣೇನ. ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ ಠಪನೀಯೋ ಪಞ್ಹೋತಿ.

‘‘ಕತಮೋ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ? ‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ¶ ಪಞ್ಹೋ, ‘ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ಸಞ್ಞಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ಅಯಂ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ.

‘‘ಕತಮೋ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ? ‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಪನ ರೂಪ’ನ್ತಿ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ‘ಅನಿಚ್ಚಾ ಪನ ವೇದನಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ಅನಿಚ್ಚಾ ಪನ ಸಞ್ಞಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ಅನಿಚ್ಚಾ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾ’ತಿ…ಪೇ… ‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣ’ನ್ತಿ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ಅಯಂ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ.

‘‘ಕತಮೋ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ? ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಚಕ್ಖುನಾ ಸಬ್ಬಂ ವಿಜಾನಾತೀ’ತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ.

‘‘ಕತಮೋ ಠಪನೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ? ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ಠಪನೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ‘ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ. ‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿ. ‘ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿ. ‘ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತವಾ ಚ ಲೋಕೋ’ತಿ. ‘ನೇವನ್ತವಾ ನಾನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿ. ‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿ. ‘ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿ. ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ. ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ. ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ. ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ಠಪನೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ಅಯಂ ಠಪನೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ.

‘‘ಭಗವಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರಸ್ಸ ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ತಂ ಠಪನೀಯಂ ಪಞ್ಹಂ ನ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಸೋ ಪನ ಪಞ್ಹೋ ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಠಪನೀಯೋ? ನ ತಸ್ಸ ದೀಪನಾಯ ಹೇತು ¶ ವಾ ಕಾರಣಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಠಪನೀಯೋ. ನತ್ಥಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಅಕಾರಣಮಹೇತುಕಂ ಗಿರಮುದೀರಣ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೩. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ’ತಿ, ಪುನ ಭಣಿತಂ ‘ಅರಹಾ ಸಬ್ಬಭಯಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ’ತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅರಹಾ ದಣ್ಡಭಯಾ ತಸತಿ ¶ , ನಿರಯೇ ವಾ ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಜಲಿತಾ ಕುಥಿತಾ ತತ್ತಾ ಸನ್ತತ್ತಾ ತಮ್ಹಾ ಜಲಿತಗ್ಗಿಜಾಲಕಾ ಮಹಾನಿರಯಾ ಚವಮಾನಾ ಮಚ್ಚುನೋ ಭಾಯನ್ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅರಹಾ ಸಬ್ಬಭಯಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅರಹಾ ಸಬ್ಬಭಯಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಂ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ನೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಚನಂ ಭಗವತಾ ಅರಹನ್ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಭಣಿತಂ ‘ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ’ತಿ. ಠಪಿತೋ ಅರಹಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ಸಮೂಹತೋ ಭಯಹೇತು ಅರಹತೋ. ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ತಾ ಸಕಿಲೇಸಾ, ಯೇಸಞ್ಚ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿ, ಯೇ ಚ ಸುಖದುಕ್ಖೇಸು ಉನ್ನತಾವನತಾ, ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ’ತಿ. ಅರಹತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಗತಿ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಾ, ಯೋನಿ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಉಪಹತಾ, ಭಗ್ಗಾ ಫಾಸುಕಾ, ಸಮೂಹತಾ ಸಬ್ಬಭವಾಲಯಾ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾ, ಹತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ, ವಿಹತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಅಬೀಜಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕತಂ, ದಡ್ಢಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾ, ಅತಿವತ್ತಾ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಅರಹಾ ನ ತಸತಿ ಸಬ್ಬಭಯೇಹಿ.

‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಮತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ ಅನುರಕ್ಖಾ ಲದ್ಧಯಸಾ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಾ ಠಪಿತಾ ಮಹತಿ ಇಸ್ಸರಿಯೇ ಠಾನೇ. ಅಥ ರಾಜಾ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ¶ ದೇವ ಕರಣೀಯೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ ಯಾವತಾ ಸಕವಿಜಿತೇ ಸಬ್ಬಜನಸ್ಸ ಆಣಾಪೇಯ್ಯ ‘ಸಬ್ಬೇವ ಮೇ ಬಲಿಂ ಕರೋನ್ತು, ಸಾಧೇಥ ತುಮ್ಹೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಮತ್ತಾ ತಂ ಕರಣೀಯ’ನ್ತಿ. ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ಬಲಿಭಯಾ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಠಪಿತಾ ತೇ, ಭನ್ತೇ, ರಞ್ಞಾ ಉತ್ತಮಟ್ಠಾನೇ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಬಲಿ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಬಲಿನೋ ತೇ, ಅವಸೇಸೇ ಉಪಾದಾಯ ರಞ್ಞಾ ಆಣಾಪಿತಂ ¶ ‘ಸಬ್ಬೇವ ಮೇ ಬಲಿಂ ಕರೋನ್ತೂ’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇತಂ ವಚನಂ ಭಗವತಾ ಅರಹನ್ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಭಣಿತಂ, ಠಪಿತೋ ಅರಹಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ಸಮೂಹತೋ ಭಯಹೇತು ಅರಹತೋ, ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ತಾ ಸಕಿಲೇಸಾ, ಯೇಸಞ್ಚ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿ, ಯೇ ಚ ಸುಖದುಕ್ಖೇಸು ಉನ್ನತಾವನತಾ ¶ , ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅರಹಾ ನ ತಸತಿ ಸಬ್ಬಭಯೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ನೇತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ವಚನಂ ಸಾವಸೇಸಂ, ನಿರವಸೇಸವಚನಮೇತಂ ‘ಸಬ್ಬೇ’ತಿ. ತತ್ಥ ಮೇ ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಬ್ರೂಹಿ ತಂ ವಚನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತು’’ನ್ತಿ.

‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಗಾಮೇ ಗಾಮಸ್ಸಾಮಿಕೋ ಆಣಾಪಕಂ ಆಣಾಪೇಯ್ಯ ‘ಏಹಿ, ಭೋ ಆಣಾಪಕ, ಯಾವತಾ ಗಾಮೇ ಗಾಮಿಕಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಸೀಘಂ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇಹೀ’ತಿ. ಸೋ ‘ಸಾಧು ಸಾಮೀ’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗಾಮಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಯ್ಯ ‘ಯಾವತಾ ಗಾಮೇ ಗಾಮಿಕಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಸೀಘಸೀಘಂ ಸಾಮಿನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತೂ’ತಿ. ತತೋ ತೇ ಗಾಮಿಕಾ ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ವಚನೇನ ತುರಿತತುರಿತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಗಾಮಸ್ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಆರೋಚೇನ್ತಿ ‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾ, ಸಾಮಿ, ಸಬ್ಬೇ ಗಾಮಿಕಾ, ಯಂ ತೇ ಕರಣೀಯಂ ತಂ ಕರೋಹೀ’ತಿ. ಇತಿ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಗಾಮಸ್ಸಾಮಿಕೋ ಕುಟಿಪುರಿಸೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬೇ ಗಾಮಿಕೇ ಆಣಾಪೇತಿ, ತೇ ಚ ಆಣತ್ತಾ ನ ಸಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ, ಕುಟಿಪುರಿಸಾ ಯೇವ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ, ‘ಏತ್ತಕಾ ಯೇವ ಮೇ ಗಾಮಿಕಾ’ತಿ ಗಾಮಸ್ಸಾಮಿಕೋ ಚ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಬಹುತರಾ ಅನಾಗತಾ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾ ದಾಸಿದಾಸಾ ಭತಕಾ ಕಮ್ಮಕರಾ ಗಾಮಿಕಾ ಗಿಲಾನಾ ಗೋಮಹಿಂಸಾ ಅಜೇಳಕಾ ಸುವಾನಾ, ಯೇ ಅನಾಗತಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಅಗಣಿತಾ, ಕುಟಿಪುರಿಸೇ ಯೇವ ಉಪಾದಾಯ ಆಣಾಪಿತತ್ತಾ ‘ಸಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತೂ’ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇತಂ ವಚನಂ ಭಗವತಾ ಅರಹನ್ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಭಣಿತಂ, ಠಪಿತೋ ಅರಹಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ಸಮೂಹತೋ ಭಯಹೇತು ಅರಹತೋ, ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ತಾ ಸಕಿಲೇಸಾ, ಯೇಸಞ್ಚ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿ, ಯೇ ¶ ಚ ಸುಖದುಕ್ಖೇಸು ಉನ್ನತಾವನತಾ, ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ’ತಿ ¶ . ತಸ್ಮಾ ಅರಹಾ ನ ತಸತಿ ಸಬ್ಬಭಯೇಹಿ.

‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾವಸೇಸಂ ವಚನಂ ಸಾವಸೇಸೋ ಅತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಿ ಸಾವಸೇಸಂ ವಚನಂ ನಿರವಸೇಸೋ ಅತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಿ ನಿರವಸೇಸಂ ವಚನಂ ಸಾವಸೇಸೋ ಅತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಿ ನಿರವಸೇಸಂ ವಚನಂ ನಿರವಸೇಸೋ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ತೇನ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ಪಞ್ಚವಿಧೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇಹಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಆಹಚ್ಚಪದೇನ ರಸೇನ ಆಚರಿಯವಂಸೇನ [ಆಚರಿಯವಂಸತಾಯ (ಪೀ. ಕ.)] ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಕಾರಣುತ್ತರಿಯತಾಯ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಆಹಚ್ಚಪದನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ರಸೋತಿ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ. ಆಚರಿಯವಂಸೋತಿ ಆಚರಿಯವಾದೋ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಮತಿ. ಕಾರಣುತ್ತರಿಯತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ¶ ಚತೂಹಿ ಸಮೇನ್ತಂ [ಸಮೇತಂ (ಸೀ.)] ಕಾರಣಂ. ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ಏವಮೇಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

‘‘ಹೋತು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾ ತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮಿ. ಠಪಿತೋ ಹೋತು ಅರಹಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ತಸನ್ತು ಅವಸೇಸಾ ಸತ್ತಾ, ನಿರಯೇ ಪನ ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾ ತಿಬ್ಬಾ ಕಟುಕಾ ವೇದನಾ ವೇದಯಮಾನಾ ಜಲಿತಪಜ್ಜಲಿತಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾ ರುಣ್ಣಕಾರುಞ್ಞಕನ್ದಿತಪರಿದೇವಿತಲಾಲಪ್ಪಿತಮುಖಾ ಅಸಯ್ಹತಿಬ್ಬದುಕ್ಖಾಭಿಭೂತಾ ಅತಾಣಾ ಅಸರಣಾ ಅಸರಣೀಭೂತಾ ಅನಪ್ಪಸೋಕಾತುರಾ ಅನ್ತಿಮಪಚ್ಛಿಮಗತಿಕಾ ಏಕನ್ತಸೋಕಪರಾಯಣಾ ಉಣ್ಹತಿಖಿಣಚಣ್ಡಖರತಪನತೇಜವನ್ತೋ ಭೀಮಭಯಜನಕನಿನಾದಮಹಾಸದ್ದಾ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಛಬ್ಬಿಧಜಾಲಾಮಾಲಾಕುಲಾ ಸಮನ್ತಾ ಸತಯೋಜನಾನುಫರಣಚ್ಚಿವೇಗಾ ಕದರಿಯಾ ತಪನಾ ಮಹಾನಿರಯಾ ಚವಮಾನಾ ಮಚ್ಚುನೋ ಭಾಯನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ.

‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನಿರಯೋ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖವೇದನೀಯೋ, ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತೇ ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖವೇದನೀಯಾ ನಿರಯಾ ಚವಮಾನಾ ಮಚ್ಚುನೋ ಭಾಯನ್ತಿ, ಕಿಸ್ಸ ನಿರಯೇ ರಮನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ನಿರಯೇ ರಮನ್ತಿ, ಮುಞ್ಚಿತುಕಾಮಾವ ತೇ ನಿರಯಾ. ಮರಣಸ್ಸೇವ ಸೋ [ಮರಣಸ್ಸೇಸೋ (ಸೀ. ಪೀ.)], ಮಹಾರಾಜ, ಆನುಭಾವೋ, ಯೇನ ತೇಸಂ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏತಂ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನ ಸದ್ದಹಾಮಿ, ಯಂ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾನಂ ಚುತಿಯಾ ¶ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ, ಹಾಸನೀಯಂ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಂ ಠಾನಂ, ಯಂ ತೇ ಪತ್ಥಿತಂ ಲಭನ್ತಿ, ಕಾರಣೇನ ಮಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಹೀ’’ತಿ.

‘‘ಮರಣನ್ತಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತಂ ಅದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾನಂ ತಾಸನೀಯಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ಥಾಯಂ ಜನೋ ತಸತಿ ಚ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜತಿ ಚ. ಯೋ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಣ್ಹಸಪ್ಪಸ್ಸ ಭಾಯತಿ, ಸೋ ಮರಣಸ್ಸ ಭಾಯನ್ತೋ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪಸ್ಸ ಭಾಯತಿ. ಯೋ ಚ ಹತ್ಥಿಸ್ಸ ಭಾಯತಿ…ಪೇ… ಸೀಹಸ್ಸ…ಪೇ… ಬ್ಯಗ್ಘಸ್ಸ…ಪೇ… ದೀಪಿಸ್ಸ…ಪೇ… ಅಚ್ಛಸ್ಸ…ಪೇ… ತರಚ್ಛಸ್ಸ…ಪೇ… ಮಹಿಂಸಸ್ಸ…ಪೇ… ಗವಯಸ್ಸ…ಪೇ… ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ…ಪೇ… ಉದಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಖಾಣುಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಕಣ್ಟಕಸ್ಸ ಭಾಯತಿ. ಯೋ ಚ ಸತ್ತಿಯಾ ಭಾಯತಿ, ಸೋ ಮರಣಸ್ಸ ಭಾಯನ್ತೋ ಸತ್ತಿಯಾ ಭಾಯತಿ. ಮರಣಸ್ಸೇವ ಸೋ [ಮರಣಸ್ಸೇಸೋ (ಸೀ. ಪೀ.)], ಮಹಾರಾಜ, ಸರಸಸಭಾವತೇಜೋ [ಸರಸಭಾವತೇಜೋ (ಸೀ. ಪೀ.)], ತಸ್ಸ ಸರಸಸಭಾವತೇಜೇನ ಸಕಿಲೇಸಾ ಸತ್ತಾ ಮರಣಸ್ಸ ತಸನ್ತಿ ಭಾಯನ್ತಿ, ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಮರಣಸ್ಸ ತಸನ್ತಿ ಭಾಯನ್ತಿ.

‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಮೇದೋ ಗಣ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸೋ ತೇನ ರೋಗೇನ ದುಕ್ಖಿತೋ ಉಪದ್ದವಾ ಪರಿಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮೋ ಭಿಸಕ್ಕಂ ಸಲ್ಲಕತ್ತಂ ಆಮನ್ತಾಪೇಯ್ಯ. ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ರೋಗಸ್ಸ ಉದ್ಧರಣಾಯ ಉಪಕರಣಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ, ಸತ್ಥಕಂ ತಿಖಿಣಂ ಕರೇಯ್ಯ ¶ , ಯಮಕಸಲಾಕಾ [ದಹನಸಲಾಕಂ (ಕ.)] ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಖಾರಲವಣಂ ನಿಸದಾಯ ಪಿಸಾಪೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಸ ಆತುರಸ್ಸ ತಿಖಿಣಸತ್ಥಕಚ್ಛೇದನೇನ ಯಮಕಸಲಾಕಾದಹನೇನ ಖಾರಲೋಣಪ್ಪವೇಸನೇನ ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಇತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಸ ಆತುರಸ್ಸ ರೋಗಾ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಸ್ಸಾಪಿ ವೇದನಾಭಯಾ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿರಯಾ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾನಮ್ಪಿ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಮರಣಭಯಾ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಇಸ್ಸರಾಪರಾಧಿಕೋ ಬದ್ಧೋ ಸಙ್ಖಲಿಕಬನ್ಧನೇನ ಗಬ್ಭೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಪರಿಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ತಮೇನಂ ಸೋ ಇಸ್ಸರೋ ಮೋಚೇತುಕಾಮೋ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇಯ್ಯ. ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಸ ಇಸ್ಸರಾಪರಾಧಿಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ‘ಕತದೋಸೋ ¶ ಅಹ’ನ್ತಿ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಇಸ್ಸರದಸ್ಸನೇನ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಇತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಸ ಇಸ್ಸರಾಪರಾಧಿಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪರಿಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾಸ್ಸಾಪಿ ಇಸ್ಸರಭಯಾ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿರಯಾ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾನಮ್ಪಿ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಮರಣಭಯಾ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ ¶ , ಭನ್ತೇ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಬ್ರೂಹಿ, ಯೇನಾಹಂ ಕಾರಣೇನ ಓಕಪ್ಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ದಟ್ಠವಿಸೇನ ಆಸೀವಿಸೇನ ದಟ್ಠೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸೋ ತೇನ ವಿಸವಿಕಾರೇನ ಪತೇಯ್ಯ ಉಪ್ಪತೇಯ್ಯ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ ಪವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ಅಥಞ್ಞತರೋ ಪುರಿಸೋ ಬಲವನ್ತೇನ ಮನ್ತಪದೇನ ತಂ ದಟ್ಠವಿಸಂ ಆಸೀವಿಸಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಂ ದಟ್ಠವಿಸಂ ಪಚ್ಚಾಚಮಾಪೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಸ ವಿಸಗತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ದಟ್ಠವಿಸೇ ಸಪ್ಪೇ ಸೋತ್ಥಿಹೇತು ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೇ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಇತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾರೂಪೇ ಅಹಿಮ್ಹಿ ಸೋತ್ಥಿಹೇತುಪಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೇ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿರಯಾ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾನಮ್ಪಿ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಸನ್ತಾನಂ ಮರಣಭಯಾ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅನಿಟ್ಠಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಮರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ನಿರಯಾ ಪರಿಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾಪಿ ಮಚ್ಚುನೋ ಭಾಯನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೪. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ನ ¶ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ನ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇ, ನ ಪಬ್ಬತಾನಂ ವಿವರಂ ಪವಿಸ್ಸ;

ನ ವಿಜ್ಜತೀ ಸೋ ಜಗತಿಪ್ಪದೇಸೋ, ಯತ್ಥಟ್ಠಿತೋ ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯ ಮಚ್ಚುಪಾಸಾ’ತಿ.

‘‘ಪುನ ಭಗವತಾ ಪರಿತ್ತಾ ಚ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ರತನಸುತ್ತಂ ಮೇತ್ತಸುತ್ತಂ ಖನ್ಧಪರಿತ್ತಂ ಮೋರಪರಿತ್ತಂ ಧಜಗ್ಗಪರಿತ್ತಂ ¶ ಆಟಾನಾಟಿಯಪರಿತ್ತಂ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಪರಿತ್ತಂ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಆಕಾಸಗತೋಪಿ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝಗತೋಪಿ ಪಾಸಾದಕುಟಿಲೇಣಗುಹಾಪಬ್ಭಾರದರಿಬಿಲಗಿರಿ ವಿವರಪಬ್ಬತನ್ತರಗತೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತಿ ಮಚ್ಚುಪಾಸಾ, ತೇನ ಹಿ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಪರಿತ್ತಕರಣೇನ ಮಚ್ಚುಪಾಸಾ ಪರಿಮುತ್ತಿ ಭವತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ನ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ…ಪೇ… ಮಚ್ಚುಪಾಸಾ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಗಣ್ಠಿತೋಪಿ ಗಣ್ಠಿತರೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ನ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ…ಪೇ… ಮಚ್ಚುಪಾಸಾ’ತಿ, ಪರಿತ್ತಾ ಚ ಭಗವತಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತಞ್ಚ ಪನ ಸಾವಸೇಸಾಯುಕಸ್ಸ ವಯಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅಪೇತಕಮ್ಮಾವರಣಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಖೀಣಾಯುಕಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಕಿರಿಯಾ ವಾ ಉಪಕ್ಕಮೋ ವಾ.

‘‘ಯಥಾ ಮಹಾರಾಜ ಮತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸುಕ್ಖಸ್ಸ ಕೋಳಾಪಸ್ಸ ನಿಸ್ನೇಹಸ್ಸ ಉಪರುದ್ಧಜೀವಿತಸ್ಸ ಗತಾಯುಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಕುಮ್ಭಸಹಸ್ಸೇನಪಿ ಉದಕೇ ಆಕಿರನ್ತೇ ಅಲ್ಲತ್ತಂ ವಾ ಪಲ್ಲವಿತಹರಿತಭಾವೋ ವಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭೇಸಜ್ಜಪರಿತ್ತಕಮ್ಮೇನ ನತ್ಥಿ ಖೀಣಾಯುಕಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಕಿರಿಯಾ ವಾ ಉಪಕ್ಕಮೋ ವಾ, ಯಾನಿ ತಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಿಯಾ ಓಸಧಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ, ತಾನಿಪಿ ಖೀಣಾಯುಕಸ್ಸ ಅಕಿಚ್ಚಕರಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಸಾವಸೇಸಾಯುಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅಪೇತಕಮ್ಮಾವರಣಂ ಪರಿತ್ತಂ ರಕ್ಖತಿ ಗೋಪೇತಿ, ತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಭಗವತಾ ಪರಿತ್ತಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಕೋ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಧಞ್ಞೇ ಮತೇ ಸಸ್ಸನಾಳೇ ಉದಕಪ್ಪವೇಸನಂ ವಾರೇಯ್ಯ, ಯಂ ಪನ ಸಸ್ಸಂ ತರುಣಂ ಮೇಘಸನ್ನಿಭಂ ವಯಸಮ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ಉದಕವಡ್ಢಿಯಾ ವಡ್ಢತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಖೀಣಾಯುಕಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಪರಿತ್ತಕಿರಿಯಾ ಠಪಿತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ¶ , ಯೇ ಪನ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಾವಸೇಸಾಯುಕಾ ವಯಸಮ್ಪನ್ನಾ, ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪರಿತ್ತಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಭಣಿತಾನಿ, ತೇ ಪರಿತ್ತಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಖೀಣಾಯುಕೋ ಮರತಿ, ಸಾವಸೇಸಾಯುಕೋ ಜೀವತಿ, ತೇನ ಹಿ ಪರಿತ್ತಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ನಿರತ್ಥಕಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ರೋಗೋ ಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅನೇಕಸತಾನಿ ದಿಟ್ಠಾನೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಪರಿತ್ತಭೇಸಜ್ಜಕಿರಿಯಾ ನಿರತ್ಥಕಾ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವತೀ’’ತಿ.

‘‘ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ವೇಜ್ಜಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮಾ ಭೇಸಜ್ಜಪಾನಾನುಲೇಪಾ, ತೇನ ತೇಸಂ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ರೋಗೋ ಪಟಿನಿವತ್ತತೀ’’ತಿ. ‘‘ಪರಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪವತ್ತೀಯಮಾನಾನಂ ಸದ್ದೋ ಸುಯ್ಯತಿ, ಜಿವ್ಹಾ ಸುಕ್ಖತಿ, ಹದಯಂ ಬ್ಯಾವಟ್ಟತಿ, ಕಣ್ಠೋ ಆತುರತಿ. ತೇನ ತೇಸಂ ಪವತ್ತೇನ ಸಬ್ಬೇ ಬ್ಯಾಧಯೋ ವೂಪಸಮನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾ ಈತಿಯೋ ಅಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ.

‘‘ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಅಹಿನಾ ದಟ್ಠೋ ಮನ್ತಪದೇನ ವಿಸಂ ಪಾತೀಯಮಾನೋ ವಿಸಂ ಚಿಕ್ಖಸ್ಸನ್ತೋ ಉದ್ಧಮಧೋ ಆಚಮಯಮಾನೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ ¶ , ಅಜ್ಜೇತರಹಿಪಿ ತಂ ಲೋಕೇ ವತ್ತತೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಪರಿತ್ತಭೇಸಜ್ಜಕಿರಿಯಾ ನಿರತ್ಥಕಾ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವತಿ. ಕತಪರಿತ್ತಞ್ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸಂ ಡಂಸಿತುಕಾಮೋ ಅಹಿ ನ ಡಂಸತಿ, ವಿವಟಂ ಮುಖಂ ಪಿದಹತಿ, ಚೋರಾನಂ ಉಕ್ಖಿತ್ತಲಗುಳಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತೇ ಲಗುಳಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪೇಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಕುಪಿತೋಪಿ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಉಪರಮತಿ, ಪಜ್ಜಲಿತಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ವಿಸಂ ಹಲಾಹಲಮ್ಪಿ ಖಾಯಿತಂ ಅಗದಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಆಹಾರತ್ಥಂ ವಾ ಫರತಿ, ವಧಕಾ ಹನ್ತುಕಾಮಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ದಾಸಭೂತಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಕ್ಕನ್ತೋಪಿ ಪಾಸೋ ನ ಸಂವರತಿ [ನ ಸಂಚರತಿ (ಸೀ.)].

‘‘ಸುತಪುಬ್ಬಂ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಮೋರಸ್ಸ ಕತಪರಿತ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತವಸ್ಸಸತಾನಿ ಲುದ್ದಕೋ ನಾಸಕ್ಖಿ ಪಾಸಂ ಉಪನೇತುಂ, ಅಕತಪರಿತ್ತಸ್ಸ ತಂ ಯೇವ ದಿವಸಂ ಪಾಸಂ ಉಪನೇಸೀ’’ತಿ ¶ ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯತಿ, ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಸೋ ಸದ್ದೋ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ ‘ಪರಿತ್ತಭೇಸಜ್ಜಕಿರಿಯಾ ನಿರತ್ಥಕಾ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವತಿ.

‘‘ಸುತಪುಬ್ಬಂ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ದಾನವೋ ಭರಿಯಂ ಪರಿರಕ್ಖನ್ತೋ ಸಮುಗ್ಗೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿನಾ ಪರಿಹರತಿ, ಅಥೇಕೋ ವಿಜ್ಜಾಧರೋ ತಸ್ಸ ದಾನವಸ್ಸ ಮುಖೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿರಮತಿ, ಯದಾ ಸೋ ದಾನವೋ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಅಥ ಸಮುಗ್ಗಂ ವಮಿತ್ವಾ ವಿವರಿ, ಸಹ ಸಮುಗ್ಗೇ ವಿವಟೇ ವಿಜ್ಜಾಧರೋ ಯಥಾಕಾಮಂ [ಯೇನ ಕಾಮಂ (ಕ.)] ಪಕ್ಕಾಮೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯತಿ, ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಸೋಪಿ ಸದ್ದೋ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ’’ತಿ. ‘‘ನನು ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಜ್ಜಾಧರೋ ಪರಿತ್ತಬಲೇನ [ಮನ್ತಬಲೇನ (?)] ಗಹಣಾ ಮುತ್ತೋ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಪರಿತ್ತಬಲಂ.

‘‘ಸುತಪುಬ್ಬಂ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಅಪರೋಪಿ ವಿಜ್ಜಾಧರೋ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಅನ್ತೇಪುರೇ ಮಹೇಸಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪದುಟ್ಠೋ [ಸಂಸಟ್ಠೋ (ಸೀ.)] ಗಹಣಪ್ಪತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಖಣೇನ ಅದಸ್ಸನಂ ಗತೋ ಮನ್ತಬಲೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ನನು ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಜ್ಜಾಧರೋ ಪರಿತ್ತಬಲೇನ ಗಹಣಾ ಮುತ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಪರಿತ್ತಬಲ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ‘ಕಿಂ ಸಬ್ಬೇ ಯೇವ ಪರಿತ್ತಂ ರಕ್ಖತೀ’ತಿ? ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ, ಮಹಾರಾಜ, ರಕ್ಖತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ನ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪರಿತ್ತಂ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭೋಜನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ? ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ, ಭನ್ತೇ ¶ , ರಕ್ಖತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ನ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ. ‘‘ಯತೋ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಚ್ಚೇ ತಂ ಯೇವ ಭೋಜನಂ ಅತಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಸೂಚಿಕಾಯ ಮರನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭೋಜನಂ ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ? ‘‘ದ್ವೀಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಾರಣೇಹಿ ಭೋಜನಂ ಜೀವಿತಂ ಹರತಿ ಅತಿಭುತ್ತೇನ ವಾ ಉಸ್ಮಾದುಬ್ಬಲತಾಯ ವಾ, ಆಯುದದಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭೋಜನಂ ದುರುಪಚಾರೇನ ಜೀವಿತಂ ಹರತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿತ್ತಂ ಏಕಚ್ಚೇ ರಕ್ಖತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ನ ರಕ್ಖತಿ.

‘‘ತೀಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇಹಿ ಪರಿತ್ತಂ ನ ರಕ್ಖತಿ ¶ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನ, ಕಿಲೇಸಾವರಣೇನ, ಅಸದ್ದಹನತಾಯ. ಸತ್ತಾನುರಕ್ಖಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿತ್ತಂ ಅತ್ತನಾ ಕತೇನ ಆರಕ್ಖಂ ಜಹತಿ, ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾತಾ ಪುತ್ತಂ ಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಪೋಸೇತಿ, ಹಿತೇನ ಉಪಚಾರೇನ ಜನೇತಿ, ಜನಯಿತ್ವಾ ಅಸುಚಿಮಲಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಮಪನೇತ್ವಾ ಉತ್ತಮವರಸುಗನ್ಧಂ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ, ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಪರೇಸಂ ಪುತ್ತೇ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತೇ ವಾ ಪಹರನ್ತೇ ವಾ ಪಹಾರಂ ದೇತಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪರಿಸಾಯ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಮಿನೋ ಉಪನೇನ್ತಿ, ಯದಿ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಪುತ್ತೋ ಅಪರದ್ಧೋ ಹೋತಿ ವೇಲಾತಿವತ್ತೋ. ಅಥ ನಂ ಸಾಮಿನೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಆಕಡ್ಢಯಮಾನಾ ದಣ್ಡಮುಗ್ಗರಜಾಣುಮುಟ್ಠೀಹಿ ತಾಳೇನ್ತಿ ಪೋಥೇನ್ತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಲಭತಿ ಆಕಡ್ಢನಪರಿಕಡ್ಢನಂ ಗಾಹಂ ಸಾಮಿನೋ ಉಪನಯನಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ತನೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಪರಾಧೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ತಾನಂ ಆರಕ್ಖಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಾಧೇನ ವಞ್ಝಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ [ಕಾರೇತೀತಿ (ಸೀ.)]. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತೋ ಪಞ್ಹೋ, ಗಹನಂ ಅಗಹನಂ ಕತಂ, ಅನ್ಧಕಾರೋ ಆಲೋಕೋ ಕತೋ, ವಿನಿವೇಠಿತಂ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ, ತ್ವಂ ಗಣಿವರಪವರಮಾಸಜ್ಜಾ’’ತಿ.

ಮಚ್ಚುಪಾಸಮುತ್ತಿಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಲಾಭೀ ತಥಾಗತೋ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’ನ್ತಿ. ಪುನ ಚ ತಥಾಗತೋ ಪಞ್ಚಸಾಲಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಯಥಾಧೋತೇನ ¶ ಪತ್ತೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ¶ ಲಾಭೀ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ, ತೇನ ಹಿ ಪಞ್ಚಸಾಲಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಯಥಾಧೋತೇನ ಪತ್ತೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಪಞ್ಚಸಾಲಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಯಥಾಧೋತೇನ ಪತ್ತೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ತೇನ ಹಿ ಲಾಭೀ ತಥಾಗತೋ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನನ್ತಿ ¶ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಸುಮಹನ್ತೋ ದುನ್ನಿಬ್ಬೇಠೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಲಾಭೀ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ, ಪಞ್ಚಸಾಲಞ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಯಥಾಧೋತೇನ ಪತ್ತೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ತಞ್ಚ ಪನ ಮಾರಸ್ಸ ಪಾಪಿಮತೋ ಕಾರಣಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತೋ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಕಪ್ಪೇ [ಗಣನಪಥವೀತಿವತ್ತೇ ಕಪ್ಪೇ (ಸೀ.)] ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಕುಸಲಂ ಕಿನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಿತಂ, ಅಧುನುಟ್ಠಿತೇನ ಮಾರೇನ ಪಾಪಿಮತಾ ತಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಬಲವೇಗಂ [ತಂ ಕುಸಲಬಲವೇಗವಿಪ್ಫಾರಂ (ಸೀ.)] ಕಿನ್ತಿ ಪಿಹಿತಂ, ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಉಪವಾದೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಕುಸಲತೋಪಿ ಅಕುಸಲಂ ಬಲವತರಂ ಹೋತಿ, ಬುದ್ಧಬಲತೋಪಿ ಮಾರಬಲಂ ಬಲವತರಂ ಹೋತೀತಿ, ತೇನ ಹಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲತೋಪಿ ಅಗ್ಗಂ ಭಾರತರಂ ಹೋತಿ, ಗುಣಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣತೋಪಿ ಪಾಪಿಯಂ ಬಲವತರಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾವತಕೇನ ಕುಸಲತೋಪಿ ಅಕುಸಲಂ ಬಲವತರಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಬುದ್ಧಬಲತೋಪಿ ಮಾರಬಲಂ ಬಲವತರಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಮಧುಂ ವಾ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಉಪಾಯನಂ ಅಭಿಹರೇಯ್ಯ, ತಮೇನಂ ರಞ್ಞೋ ದ್ವಾರಪಾಲೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಅಕಾಲೋ, ಭೋ, ಅಯಂ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸನಾಯ, ತೇನ ಹಿ, ಭೋ, ತವ ಉಪಾಯನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀಘಸೀಘಂ ಪಟಿನಿವತ್ತ, ಪುರೇ ತವ ರಾಜಾ ದಣ್ಡಂ ಧಾರೇಸ್ಸತೀ’ತಿ [ಮಾ ತೇ ರಾಜಾ ದಣ್ಡಂ ಪಾಪೇಯ್ಯಾತಿ (ಸೀ.)]. ತತೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಭಯಾ ತಸಿತೋ ಉಬ್ಬಿಗ್ಗೋ ತಂ ಉಪಾಯನಂ ಆದಾಯ ಸೀಘಸೀಘಂ ಪಟಿನಿವತ್ತೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ತಾವತಕೇನ ಉಪಾಯನವಿಕಲಮತ್ತಕೇನ ದ್ವಾರಪಾಲತೋ ದುಬ್ಬಲತರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ¶ , ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಾಯನಂ ನ ಲಭೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಸ್ಸಾಪಕತೋ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ದ್ವಾರಪಾಲೋ ಉಪಾಯನಂ ನಿವಾರೇಸಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಪನ ದ್ವಾರೇನ ಸತಸಹಸ್ಸಗುಣಮ್ಪಿ ರಞ್ಞೋ ಉಪಾಯನಂ ಉಪೇತೀ’’ತಿ ¶ . ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಸ್ಸಾಪಕತೋ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಪಞ್ಚಸಾಲಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಅನ್ವಾವಿಸಿ, ಅಞ್ಞಾನಿ ಪನ ಅನೇಕಾನಿ ದೇವತಾಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಮತಂ ದಿಬ್ಬಂ ಓಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಗತಾನಿ ‘ಭಗವತೋ ಕಾಯೇ ಓಜಂ ಓದಹಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ನಮಸ್ಸಮಾನಾನಿ ಪಞ್ಜಲಿಕಾನಿ ಠಿತಾನೀ’’ತಿ.

‘‘ಹೋತು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುಲಭಾ ಭಗವತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಲೋಕೇ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಸ್ಸ, ಯಾಚಿತೋವ ¶ ಭಗವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೋಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಪನ ಮಾರಸ್ಸ ಯೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಸೋ ತಾವತಕೇನ ಸಿದ್ಧೋ, ಯಂ ಸೋ ಭಗವತೋ ಭೋಜನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಮಕಾಸಿ. ಏತ್ಥ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಕಙ್ಖಾ ನ ಛಿಜ್ಜತಿ, ವಿಮತಿಜಾತೋಹಂ ತತ್ಥ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದೋ. ನ ಮೇ ತತ್ಥ ಮಾನಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲವರಸ್ಸ ಕುಸಲವರಪುಞ್ಞಸಮ್ಭವಸ್ಸ ಅಸಮಸಮಸ್ಸ ಅನುಪಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಸ್ಸ ಛವಕಂ ಲಾಮಕಂ ಪರಿತ್ತಂ ಪಾಪಂ ಅನರಿಯಂ ವಿಪನ್ನಂ ಮಾರೋ ಲಾಭನ್ತರಾಯಮಕಾಸೀ’’ತಿ.

‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನ್ತರಾಯಾ ಅದಿಟ್ಠನ್ತರಾಯೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತನ್ತರಾಯೋ ಉಪಕ್ಖಟನ್ತರಾಯೋ ಪರಿಭೋಗನ್ತರಾಯೋತಿ. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅದಿಟ್ಠನ್ತರಾಯೋ? ಅನೋದಿಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನೇನ ಅನಭಿಸಙ್ಖತಂ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ ‘ಕಿಂ ಪರಸ್ಸ ದಿನ್ನೇನಾ’ತಿ, ಅಯಂ ಅದಿಟ್ಠನ್ತರಾಯೋ ನಾಮ.

‘‘ಕತಮೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತನ್ತರಾಯೋ? ಇಧೇಕಚ್ಚಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉಪದಿಸಿತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಭೋಜನಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತನ್ತರಾಯೋ ನಾಮ.

‘‘ಕತಮೋ ಉಪಕ್ಖಟನ್ತರಾಯೋ? ಇಧ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಕ್ಖಟಂ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತತ್ಥ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಉಪಕ್ಖಟನ್ತರಾಯೋ ನಾಮ.

‘‘ಕತಮೋ ಪರಿಭೋಗನ್ತರಾಯೋ? ಇಧ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪರಿಭೋಗಂ, ತತ್ಥ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಪರಿಭೋಗನ್ತರಾಯೋ ನಾಮ. ಇಮೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚತ್ತಾರೋ ಅನ್ತರಾಯಾ.

‘‘ಯಂ ಪನ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಪಞ್ಚಸಾಲಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಅನ್ವಾವಿಸಿ, ತಂ ನೇವ ಭಗವತೋ ಪರಿಭೋಗಂ ನ ಉಪಕ್ಖಟಂ ನ ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತಂ, ಅನಾಗತಂ ¶ ಅಸಮ್ಪತ್ತಂ ಅದಸ್ಸನೇನ ¶ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕತಂ, ತಂ ಪನ ನೇಕಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಯೇ ತೇ ತೇನ ಸಮಯೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಅಬ್ಭಾಗತಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ತಂ ದಿವಸಂ ಭೋಜನಂ ನ ಲಭಿಂಸು, ನಾಹಂ ತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಸ್ಸಾಮಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಸಮಾರಕೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಕೇ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪಜಾಯ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ, ಯೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತಂ ಉಪಕ್ಖಟಂ ಪರಿಭೋಗಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಸಚೇ ಕೋಚಿ ಇಸ್ಸಾಯ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತಂ ಉಪಕ್ಖಟಂ ಪರಿಭೋಗಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಫಲೇಯ್ಯ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧಾ ಸತಧಾ ವಾ ಸಹಸ್ಸಧಾ ವಾ.

‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಅನಾವರಣೀಯಾ ಗುಣಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಲಾಭೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತೋ ಉಪಕ್ಖಟೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ; ಸರೀರಾನುಗತಾ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ; ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಞಾಣರತನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ; ಜೀವಿತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ. ಇಮೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚತ್ತಾರೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಅನಾವರಣೀಯಾ ಗುಣಾ, ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣಾ ಏಕರಸಾ ಅರೋಗಾ ಅಕುಪ್ಪಾ ಅಪರೂಪಕ್ಕಮಾ ಅಫುಸಾನಿ ಕಿರಿಯಾನಿ. ಅದಸ್ಸನೇನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸಾಲಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಅನ್ವಾವಿಸಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ದೇಸೇ ವಿಸಮೇ ಅದಸ್ಸನೇನ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಚೋರಾ ಪನ್ಥಂ ದೂಸೇನ್ತಿ. ಯದಿ ಪನ ರಾಜಾ ತೇ ಚೋರೇ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ತೇ ಚೋರಾ ಸೋತ್ಥಿಂ ಲಭೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಫರಸುನಾ ಫಾಲಾಪೇಯ್ಯ ಸತಧಾ ವಾ ಸಹಸ್ಸಧಾ ವಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದಸ್ಸನೇನ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸಾಲಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಅನ್ವಾವಿಸಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತ್ಥೀ ಸಪತಿಕಾ ಅದಸ್ಸನೇನ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಪರಪುರಿಸಂ ಸೇವತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದಸ್ಸನೇನ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸಾಲಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಅನ್ವಾವಿಸಿ. ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ¶ ಇತ್ಥೀ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಪರಪುರಿಸಂ ಸೇವತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸಾ ಇತ್ಥೀ ಸೋತ್ಥಿಂ ಲಭೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಹನೇಯ್ಯಾಪಿ ತಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಮಿಕೋ ವಧೇಯ್ಯಾಪಿ ಬನ್ಧೇಯ್ಯಾಪಿ ದಾಸಿತ್ತಂ ವಾ ಉಪನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದಸ್ಸನೇನ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸಾಲಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಅನ್ವಾವಿಸಿ. ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಭಗವತೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತಂ ಉಪಕ್ಖಟಂ ಪರಿಭೋಗಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ¶ ಕರೇಯ್ಯ, ಫಲೇಯ್ಯ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧಾ ಸತಧಾ ವಾ ಸಹಸ್ಸಧಾ ವಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಚೋರಿಕಾಯ ಕತಂ ಮಾರೇನ ಪಾಪಿಮತಾ, ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಪಞ್ಚಸಾಲಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಅನ್ವಾವಿಸಿ. ಸಚೇ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಭಗವತೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತಂ ಉಪಕ್ಖಟಂ ಪರಿಭೋಗಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಮುದ್ಧಾ ವಾಸ್ಸ ಫಲೇಯ್ಯ ಸತಧಾ ವಾ ಸಹಸ್ಸಧಾ ವಾ, ಕಾಯೋ ವಾಸ್ಸ ಭುಸಮುಟ್ಠಿ ವಿಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ, ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೬. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಯೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಬಲವತರಂ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಗವತಾ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಬಲವತರಂ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಬಲವತರಂ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತೀ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ದುರುತ್ತರೋ ದುರತಿಕ್ಕಮೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಯೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಬಲವತರಂ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’ತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ಅತ್ಥಿ. ಕತಮಂ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ¶ ? ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಪತ್ತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಪತ್ತಿ ನೋಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಾ. ಯಾಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಪತ್ತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಾ, ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆರಬ್ಭ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೭. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ನ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಮಮುದ್ದೇಸಿಕೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವಾ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಭಾವಗುಣಂ ಪರಿದೀಪಯಮಾನೇನ ಭಗವತಾ ಏವಂ ಭಣಿತಂ ‘‘ಸೋ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಅಹಂ ಏತರಹಿ ಅನೇಕಸತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಾಮೀ’’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ನ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಮಮುದ್ದೇಸಿಕೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ಅನೇಕಸತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಾಮೀತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಸೋ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಂ ¶ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಅಹಂ ಏತರಹಿ ಅನೇಕಸತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಾಮೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ನ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವಾ, ‘ಮಮುದ್ದೇಸಿಕೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’ತಿ ವಾತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ನ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಮಮುದ್ದೇಸಿಕೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವಾ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಸ್ಸಾಪಿ ಭಗವತೋ ಸಭಾವಗುಣಂ ಪರಿದೀಪಯಮಾನೇನ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಸೋ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಅಹಂ ಏತರಹಿ ಅನೇಕಸತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಾಮೀ’ತಿ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಹೇ ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ಸಾವಸೇಸೋ, ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ನಿರವಸೇಸೋ. ನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಪರಿಸಾಯ ಅನುಗಾಮಿಕೋ, ಪರಿಸಾ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅನುಗಾಮಿಕಾ ¶ . ಸಮ್ಮುತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಸಾ ‘ಅಹ’ನ್ತಿ ‘ಮಮಾ’ತಿ, ನ ಪರಮತ್ಥೋ ಏಸೋ, ವಿಗತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪೇಮಂ, ವಿಗತೋ ಸಿನೇಹೋ, ‘ಮಯ್ಹ’ನ್ತಿಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನತ್ಥಿ, ಉಪಾದಾಯ ಪನ ಅವಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಥವೀ ಭೂಮಟ್ಠಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ ಉಪಸ್ಸಯಂ, ಪಥವಿಟ್ಠಾ ಚೇತೇ ಸತ್ತಾ, ನ ಚ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ‘ಮಯ್ಹೇತೇ’ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಾ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ ¶ ಉಪಸ್ಸಯಂ, ತಥಾಗತಟ್ಠಾ [ತಥಾಗತಪತಿಟ್ಠಾ ಏವ (ಸೀ.)] ಚೇತೇ ಸತ್ತಾ, ನ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ‘ಮಯ್ಹೇತೇ’ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹತಿಮಹಾಮೇಘೋ ಅಭಿವಸ್ಸನ್ತೋ ತಿಣರುಕ್ಖಪಸುಮನುಸ್ಸಾನಂ ವುಡ್ಢಿಂ ದೇತಿ ಸನ್ತತಿಂ ಅನುಪಾಲೇತಿ. ವುಟ್ಠೂಪಜೀವಿನೋ ಚೇತೇ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ, ನ ಚ ಮಹಾಮೇಘಸ್ಸ ‘ಮಯ್ಹೇತೇ’ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಾ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಜನೇತಿ ಅನುಪಾಲೇತಿ, ಸತ್ಥೂಪಜೀವಿನೋ ಚೇತೇ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ, ನ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ‘ಮಯ್ಹೇತೇ’ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಾ ಹೋತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಹೀನತ್ತಾ’’ತಿ.

‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುನಿಬ್ಬೇಠಿತೋ ಪಞ್ಹೋ ಬಹುವಿಧೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ, ಗಮ್ಭೀರೋ ಉತ್ತಾನೀಕತೋ, ಗಣ್ಠಿ ಭಿನ್ನೋ, ಗಹನಂ ಅಗಹನಂ ಕತಂ, ಅನ್ಧಕಾರೋ ಆಲೋಕೋ ಕತೋ, ಭಗ್ಗಾ ಪರವಾದಾ, ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುಂ ಉಪ್ಪಾದಿತ’’ನ್ತಿ.

ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿಹರಣಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ.

೮. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ತಥಾಗತೋ ಅಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ’ತಿ, ಪುನ ಚ ಭಣಥ ‘ದೇವದತ್ತೇನ ಏಕಪ್ಪಹಾರಂ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಭಿನ್ನಾನೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ಅಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ, ತೇನ ಹಿ ದೇವದತ್ತೇನ ಏಕಪ್ಪಹಾರಂ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಭಿನ್ನಾನೀತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ದೇವದತ್ತೇನ ಏಕಪ್ಪಹಾರಂ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ¶ ಭಿನ್ನಾನಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ತಥಾಗತೋ ಅಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಗಮ್ಭೀರೋ ದುನ್ನಿವೇಠಿಯೋ, ಗಣ್ಠಿತೋಪಿ ಗಣ್ಠಿತರೋ, ಏತ್ಥಾಯಂ ಜನೋ ಆವಟೋ ನಿವುತೋ ಓವುತೋ ಪಿಹಿತೋ ಪರಿಯೋನದ್ಧೋ, ಏತ್ಥ ತವ ಞಾಣಬಲಂ ದಸ್ಸೇಹಿ ಪರವಾದೇಸೂ’’ತಿ.

‘‘ಅಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ, ದೇವದತ್ತೇನ ಚ ಏಕಪ್ಪಹಾರಂ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಭಿನ್ನಾನಿ, ತಞ್ಚ ಪನ ಭೇದಕಸ್ಸ ಬಲೇನ, ಭೇದಕೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಭೇಜ್ಜಂ ನಾಮ. ಭೇದಕೇ ಸತಿ ಮಾತಾಪಿ ಪುತ್ತೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪುತ್ತೋಪಿ ಮಾತರಾ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪಿತಾಪಿ ಪುತ್ತೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪುತ್ತೋಪಿ ಪಿತರಾ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಭಾತಾಪಿ ಭಗಿನಿಯಾ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಭಗಿನೀಪಿ ಭಾತರಾ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಸಹಾಯೋಪಿ ¶ ಸಹಾಯೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ನಾವಾಪಿ ನಾನಾದಾರುಸಙ್ಘಟಿತಾ ಊಮಿವೇಗಸಮ್ಪಹಾರೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ರುಕ್ಖೋಪಿ ಮಧುಕಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಫಲೋ ಅನಿಲಬಲವೇಗಾಭಿಹತೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಸುವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಜಾತಿಮನ್ತಂ [ಜಾತರೂಪಮ್ಪಿ (ಸೀ.)] ಲೋಹೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇಸೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವಿಞ್ಞೂನಂ, ನೇಸಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತಿ, ನೇಸೋ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಛನ್ದೋ ‘ತಥಾಗತೋ ಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ’ತಿ. ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ಅಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ’ತಿ. ಕತಮಂ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ? ತಥಾಗತಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜ, ಕತೇನ ಅದಾನೇನ ವಾ ಅಪ್ಪಿಯವಚನೇನ ವಾ ಅನತ್ಥಚರಿಯಾಯ ವಾ ಅಸಮಾನತ್ತತಾಯ ವಾ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಸ್ಸಪಿ ಪರಿಸಾ ಭಿನ್ನಾತಿ ನ ಸುತಪುಬ್ಬಂ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ಅಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ’ತಿ. ತಯಾಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಞಾತಬ್ಬಂ ‘ಅತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನವಙ್ಗೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಸುತ್ತಾಗತಂ, ಇಮಿನಾ ನಾಮ ಕಾರಣೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಕತೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿಸಾ ಭಿನ್ನಾ’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಭನ್ತೇ, ನೋ ಚೇತಂ ಲೋಕೇ ದಿಸ್ಸತಿ ನೋಪಿ ಸುಯ್ಯತಿ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ¶ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಧಮ್ಮೋ ಹಿ, ವಾಸೇಟ್ಠ, ಸೇಟ್ಠೋ ಜನೇತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚಾ’ತಿ. ಪುನ ಚ ‘ಉಪಾಸಕೋ ಗಿಹೀ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಪಿಹಿತಾಪಾಯೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ವಾ ಸಾಮಣೇರಂ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತಿ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇತೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಧಮ್ಮೋ ಹಿ, ವಾಸೇಟ್ಠ, ಸೇಟ್ಠೋ ಜನೇತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಉಪಾಸಕೋ ಗಿಹೀ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಪಿಹಿತಾಪಾಯೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ವಾ ಸಾಮಣೇರಂ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತಿ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇತೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ‘ಉಪಾಸಕೋ ಗಿಹೀ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಪಿಹಿತಾಪಾಯೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ವಾ ಸಾಮಣೇರಂ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತಿ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇತಿ’, ತೇನ ಹಿ ‘ಧಮ್ಮೋ ಹಿ, ವಾಸೇಟ್ಠ, ಸೇಟ್ಠೋ ಜನೇತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚಾತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಧಮ್ಮೋ ಹಿ, ವಾಸೇಟ್ಠ, ಸೇಟ್ಠೋ ಜನೇತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚಾ’ತಿ, ‘ಉಪಾಸಕೋ ಚ ಗಿಹೀ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಪಿಹಿತಾಪಾಯೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ವಾ ಸಾಮಣೇರಂ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತಿ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇತಿ’. ತತ್ಥ ಪನ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ. ಕತಮಂ ತಂ ಕಾರಣಂ?

‘‘ವೀಸತಿ ಖೋ ಪನಿಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮಣಸ್ಸ ಸಮಣಕರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ದ್ವೇ ಚ ಲಿಙ್ಗಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮಣೋ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಸಮಾನನಪೂಜನಾರಹೋ ಹೋತಿ. ಕತಮೇ ವೀಸತಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಸಮಣಕರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ದ್ವೇ ಚ ಲಿಙ್ಗಾನಿ? ಸೇಟ್ಠೋ [ಸೇಟ್ಠಭೂಮಿಸಯೋ (ಸೀ. ಸ್ಯಾ.), ಸೇಟ್ಠೋ ಯಮೋ (ಪೀ.)] ಧಮ್ಮಾರಾಮೋ, ಅಗ್ಗೋ ನಿಯಮೋ, ಚಾರೋ ವಿಹಾರೋ ಸಂಯಮೋ ಸಂವರೋ ಖನ್ತಿ ಸೋರಚ್ಚಂ ಏಕತ್ತಚರಿಯಾ ಏಕತ್ತಾಭಿರತಿ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಂ ವೀರಿಯಂ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ [ಸಿಕ್ಖಾಪಧಾನಂ (ಸೀ. ಸ್ಯಾ.), ಸುಕ್ಕಾವದಾನಂ (ಕ.)] ಉದ್ದೇಸೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ ಸೀಲಾದಿಅಭಿರತಿ ನಿರಾಲಯತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಾರಿಪೂರಿತಾ, ಕಾಸಾವಧಾರಣಂ ¶ , ಭಣ್ಡುಭಾವೋ ¶ . ಇಮೇ ಖೋ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ವೀಸತಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಸಮಣಕರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ದ್ವೇ ಚ ಲಿಙ್ಗಾನಿ. ಏತೇ ಗುಣೇ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ, ಸೋ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನೂನತ್ತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ಅರಹನ್ತಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಸೇಟ್ಠಂ ಭೂಮನ್ತರಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಅರಹತ್ತಾಸನ್ನಗತೋತಿ ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘‘ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ಸೋ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಉಪಗತೋ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಸೋ ಸಮಯೋ’ತಿ [ತಂ ಸಾಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (?)] ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘‘ಅಗ್ಗಪರಿಸಂ ಸೋ ಉಪಗತೋ, ನಾಹಂ ತಂ ಠಾನಂ ಉಪಗತೋ’ತಿ ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘‘ಲಭತಿ ಸೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಸೋತುಂ, ನಾಹಂ ತಂ ಲಭಾಮಿ ಸೋತು’ನ್ತಿ ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘‘ಸೋ ಅಞ್ಞೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಿ ಜಿನಸಾಸನಂ ವಡ್ಢೇತಿ, ಅಹಮೇತಂ ನ ಲಭಾಮಿ ಕಾತು’ನ್ತಿ ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣೇಸು ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಮತ್ತಕಾರೀ, ನಾಹಂ ತೇಸು ವತ್ತಾಮೀ’ತಿ ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘‘ಉಪಗತೋ ಸೋ ಸಮಣಲಿಙ್ಗಂ, ಬುದ್ಧಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಠಿತೋ, ತೇನಾಹಂ ಲಿಙ್ಗೇನ ದೂರಮಪಗತೋ’ತಿ ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘‘ಪರೂಳ್ಹಕಚ್ಛಲೋಮೋ ಸೋ ಅನಞ್ಜಿತಅಮಣ್ಡಿತೋ ಅನುಲಿತ್ತಸೀಲಗನ್ಧೋ, ಅಹಂ ಪನ ಮಣ್ಡನವಿಭೂಸನಾಭಿರತೋ’ತಿ ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಯೇ ತೇ ವೀಸತಿ ಸಮಣಕರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ದ್ವೇ ಚ ಲಿಙ್ಗಾನಿ, ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಯೇವ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಧಾರೇತಿ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತಿ, ಸೋ ಮೇ ಆಗಮೋ ¶ ಸಿಕ್ಖಾಪನಞ್ಚ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಅರಹತಿ ¶ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ ¶ .

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಾಜಕುಮಾರೋ ಪುರೋಹಿತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿಜ್ಜಂ ಅಧೀಯತಿ, ಖತ್ತಿಯಧಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಆಚರಿಯಂ ಅಭಿವಾದೇತಿ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇತಿ ‘ಸಿಕ್ಖಾಪಕೋ ಮೇ ಅಯ’ನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಭಿಕ್ಖು ಸಿಕ್ಖಾಪಕೋ ವಂಸಧರೋ’ತಿ ಅರಹತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಅಭಿವಾದೇತುಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತುಂ.

‘‘ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಿನಾಪೇತಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ಜಾನಾಹಿ ಭಿಕ್ಖುಭೂಮಿಯಾ ಮಹನ್ತತಂ ಅಸಮವಿಪುಲಭಾವಂ. ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ದ್ವೇವ ತಸ್ಸ ಗತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ ಅನಞ್ಞಾ ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ದಿವಸೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೇಯ್ಯ ವಾ, ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ವಾ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಅಚಲಾ ಹಿ ಸಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಮಹತೀ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಾ, ಯದಿದಂ ಭಿಕ್ಖುಭೂಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಞಾಣಗತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಹೋ ಸುನಿಬ್ಬೇಠಿತೋ ಬಲವತಾ ಅತಿಬುದ್ಧಿನಾ ತಯಾ, ನ ಯಿಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಞ್ಞೋ ಏವಂ ವಿನಿವೇಠೇತುಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ತವಾದಿಸೇನ ಬುದ್ಧಿಮತಾ’’ತಿ.

೨. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಹಿತಮಪನೇತ್ವಾ ಹಿತಮುಪದಹತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಥ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮೇ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ‘ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗತ’ನ್ತಿ. ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ದೇಸೇನ್ತೇನ ತಥಾಗತೇನ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಹಿತಮಪನೇತ್ವಾ ಅಹಿತಮುಪದಹಿತಂ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಹಿತಮಪನೇತ್ವಾ ಹಿತಮುಪದಹತಿ, ತೇನ ಹಿ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮೇ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗತನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮೇ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗತಂ, ತೇನ ¶ ಹಿ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಹಿತಮಪನೇತ್ವಾ ಹಿತಮುಪದಹತೀತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ತಥಾಗತೋ ¶ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಹಿತಮಪನೇತ್ವಾ ಹಿತಮುಪದಹತಿ, ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮೇ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗತಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕತೇನ, ತೇಸಂ ಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಕತೇನಾ’’ತಿ.

‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ನ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ತೇಸಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ, ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ತೇಸಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ಸುತ್ವಾ ಪರಿಳಾಹೋ ಕಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ತೇನ ತೇಸಂ ಪರಿಳಾಹೇನ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಕತೇನ ತೇಸಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗತಂ, ತಥಾಗತೋ ಯೇವ ತತ್ಥ ಅಧಿಕಾರೋ ತೇಸಂ ನಾಸನಾಯ, ಯಥಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಹಿ ವಮ್ಮಿಕಂ ಪವಿಸೇಯ್ಯ, ಅಥಞ್ಞತರೋ ಪಂಸುಕಾಮೋ ಪುರಿಸೋ ವಮ್ಮಿಕಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಂಸುಂ ಹರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಪಂಸುಹರಣೇನ ವಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸುಸಿರಂ ಪಿದಹೇಯ್ಯ, ಅಥ ತತ್ಥೇವ ಸೋ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಮರೇಯ್ಯ, ನನು ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಹಿ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕತೇನ ಮರಣಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ಯೇವ ತತ್ಥ ಅಧಿಕಾರೋ ತೇಸಂ ನಾಸನಾಯಾ’’ತಿ.

‘‘ತಥಾಗತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಮಾನೋ ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘಂ ನ ಕರೋತಿ, ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಏವಂ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೀಯಮಾನೇ ಯೇ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಪತನ್ತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಮ್ಬಂ ವಾ ಜಮ್ಬುಂ ವಾ ಮಧುಕಂ ವಾ ಚಾಲಯಮಾನಸ್ಸ ಯಾನಿ ತತ್ಥ ಫಲಾನಿ ಸಾರಾನಿ ದಳ್ಹಬನ್ಧನಾನಿ, ತಾನಿ ತತ್ಥೇವ ಅಚ್ಚುತಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಯಾನಿ ತತ್ಥ ಫಲಾನಿ ಪೂತಿವಣ್ಟಮೂಲಾನಿ ದುಬ್ಬಲಬನ್ಧನಾನಿ, ತಾನಿ ¶ ಪತನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಮಾನೋ ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘಂ ನ ಕರೋತಿ, ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಏವಂ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೀಯಮಾನೇ ಯೇ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಪತನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಕೋ ಧಞ್ಞಂ ರೋಪೇತುಕಾಮೋ ಖೇತ್ತಂ ಕಸತಿ, ತಸ್ಸ ಕಸನ್ತಸ್ಸ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಮರನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಪರಿಪಕ್ಕಮಾನಸೇ ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇನ್ತೋ [ಬೋಧೇತುಂ (ಸೀ.)] ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ¶ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಏವಂ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೀಯಮಾನೇ ಯೇ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ತಿಣಾನಿ ವಿಯ ಮರನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನುಸ್ಸಾ ರಸಹೇತು ಯನ್ತೇನ ಉಚ್ಛುಂ ಪೀಳಯನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಉಚ್ಛುಂ ಪೀಳಯಮಾನಾನಂ ಯೇ ತತ್ಥ ಯನ್ತಮುಖಗತಾ ಕಿಮಯೋ, ತೇ ಪೀಳಿಯನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ¶ ಪರಿಪಕ್ಕಮಾನಸೇ ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಯನ್ತಮಭಿಪೀಳಯತಿ [ಧಮ್ಮಯನ್ತಮತಿಪೀಳಯತಿ (ಕ.)], ಯೇ ತತ್ಥ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಕಿಮೀ ವಿಯ ಮರನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪತಿತಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಚ್ಛಕೋ ರುಕ್ಖಂ ತಚ್ಛನ್ತೋ [ರಕ್ಖನ್ತೋ (ಸೀ. ಪೀ.] ಉಜುಕಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ವಜ್ಜನೀಯಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ತಚ್ಛಕೋ ರುಕ್ಖಂ ಉಜುಕಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಪರಿಸಂ ರಕ್ಖನ್ತೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಬೋಧನೇಯ್ಯೇ [ಅಬೋಧನೀಯೇ (ಸ್ಯಾ.)] ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇತುಂ, ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೇ ಪನ ಸತ್ತೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಬೋಧನೇಯ್ಯೇ ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇತಿ, ಅತ್ತಕತೇನ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾ ಪತನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕದಲೀ ವೇಳು ಅಸ್ಸತರೀ ಅತ್ತಜೇನ [ಅತ್ತಜೇನ ಫಲೇನ (ಸೀ.)] ಹಞ್ಞತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಅತ್ತಕತೇನ ಹಞ್ಞನ್ತಿ ಪತನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಚೋರಾ ಅತ್ತಕತೇನ ಚಕ್ಖುಪ್ಪಾಟನಂ ಸೂಲಾರೋಪನಂ ಸೀಸಚ್ಛೇದನಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಅತ್ತಕತೇನ ಹಞ್ಞನ್ತಿ ಪತನ್ತಿ ¶ [ಜಿನಸಾಸನಾ ಪತನ್ತಿ (ಸೀ. ಪೀ.)]. ಯೇಸಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗತಂ, ತೇಸಂ ತಂ ನೇವ ಭಗವತೋ ಕತೇನ, ನ ಪರೇಸಂ ಕತೇನ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಯೇವ ಕತೇನ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಸಬ್ಬಜನಸ್ಸ ಅಮತಂ ದದೇಯ್ಯ, ತೇ ತಂ ಅಮತಂ ಅಸಿತ್ವಾ ಅರೋಗಾ ದೀಘಾಯುಕಾ ಸಬ್ಬೀತಿತೋ [ಸಬ್ಬೀತಿಯಾ (ಸೀ.)] ಪರಿಮುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ, ಅಥಞ್ಞತರೋ ಪುರಿಸೋ ದುರುಪಚಾರೇನ ತಂ ಅಸಿತ್ವಾ ಮರಣಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮತದಾಯಕೋ ಪುರಿಸೋ ತತೋನಿದಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಮತಂ ಧಮ್ಮದಾನಂ ¶ ದೇತಿ, ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಭಬ್ಬಾ, ತೇ ಧಮ್ಮಾಮತೇನ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ತೇ ಸತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಾ, ತೇ ಧಮ್ಮಾಮತೇನ ಹಞ್ಞನ್ತಿ ಪತನ್ತಿ. ಭೋಜನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖತಿ, ತಮೇಕಚ್ಚೇ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಸೂಚಿಕಾಯ ಮರನ್ತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭೋಜನದಾಯಕೋ ಪುರಿಸೋ ತತೋನಿದಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಮತಂ ಧಮ್ಮದಾನಂ ದೇತಿ, ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಭಬ್ಬಾ, ತೇ ಧಮ್ಮಾಮತೇನ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ತೇ ಸತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಾ, ತೇ ಧಮ್ಮಾಮತೇನ ಹಞ್ಞನ್ತಿ ಪತನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೩. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ತಥಾಗತೇನ –

‘‘‘ಕಾಯೇನ ಸಂವರೋ ಸಾಧು [ಧ. ಪ. ೩೬೧], ಸಾಧು ವಾಚಾಯ ಸಂವರೋ;

ಮನಸಾ ಸಂವರೋ ಸಾಧು, ಸಾಧು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಂವರೋ’ತಿ.

‘‘ಪುನ ಚ ತಥಾಗತೋ ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸೇಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕೋಸೋಹಿತಂ ವತ್ಥಗುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ¶ ಭಣಿತಂ ‘ಕಾಯೇನ ಸಂವರೋ ಸಾಧೂ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ಸೇಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕೋಸೋಹಿತಂ ವತ್ಥಗುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಸೇಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕೋಸೋಹಿತಂ ವತ್ಥಗುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಕಾಯೇನ ಸಂವರೋ ಸಾಧೂ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಕಾಯೇನ ಸಂವರೋ ಸಾಧೂ’ತಿ, ಸೇಲಸ್ಸ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಕೋಸೋಹಿತಂ ವತ್ಥಗುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಯಸ್ಸ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೇ ಕಙ್ಖಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಸ್ಸ ಬೋಧನತ್ಥಾಯ ಭಗವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಕಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸೋ ಯೇವ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕೋ ¶ ಪನೇತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸದ್ದಹಿಸ್ಸತಿ, ಯಂ ಪರಿಸಗತೋ ಏಕೋ ಯೇವ ತಂ ಗುಯ್ಹಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅವಸೇಸಾ ತತ್ಥೇವ ವಸನ್ತಾ ನ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಇಙ್ಘ ಮೇ ತ್ವಂ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಉಪದಿಸ, ಕಾರಣೇನ ಮಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಪನ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಬ್ಯಾಧಿತೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಿಕಿಣ್ಣೋ ಞಾತಿಮಿತ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿಸಾ ಪಸ್ಸತೇತಂ ವೇದನಂ, ಯಾಯ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ವೇದನಾಯ ವೇದಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ, ಅತ್ತನಾ ಯೇವ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಸೋ ವೇದಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತೇ ಕಙ್ಖಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತೋ ಬೋಧನತ್ಥಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಕಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸೋ ಯೇವ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಪಸ್ಸತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಞ್ಚಿದೇವ ಪುರಿಸಂ ಭೂತೋ ಆವಿಸೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿಸಾ ಪಸ್ಸತಿ ತಂ ಭೂತಾಗಮನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸೋ ಯೇವ ಆತುರೋ ತಸ್ಸ ಭೂತಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತೇ ಕಙ್ಖಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಸ್ಸೇವ ¶ ತಥಾಗತೋ ಬೋಧನತ್ಥಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಕಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸೋ ಯೇವ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಕತಂ, ಯಂ ಏಕಸ್ಸಪಿ ಅದಸ್ಸನೀಯಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಗುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸೇಸಿ ¶ , ಇದ್ಧಿಯಾ ಪನ ಛಾಯಂ ದಸ್ಸೇಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಛಾಯಾಯಪಿ, ಭನ್ತೇ, ದಿಟ್ಠಾಯ ದಿಟ್ಠಂ ಯೇವ ಹೋತಿ ಗುಯ್ಹಂ, ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ’’ತಿ. ‘‘ದುಕ್ಕರಞ್ಚಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಕರೋತಿ ಬೋಧನೇಯ್ಯೇ ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇತುಂ. ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಕಿರಿಯಂ ಹಾಪೇಯ್ಯ, ಬೋಧನೇಯ್ಯಾ ಸತ್ತಾ ನ ಬುಜ್ಝೇಯ್ಯುಂ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಞ್ಞೂ ತಥಾಗತೋ ಬೋಧನೇಯ್ಯೇ ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇತುಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ಯೇನ ಯೇನ ಯೋಗೇನ ಬೋಧನೇಯ್ಯಾ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇನ ತೇನ ಯೋಗೇನ ಬೋಧನೇಯ್ಯೇ ಬೋಧೇತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ಯೇನ ಯೇನ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಆತುರೋ ಅರೋಗೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ತೇನ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಆತುರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ವಮನೀಯಂ ವಮೇತಿ, ವಿರೇಚನೀಯಂ ವಿರೇಚೇತಿ, ಅನುಲೇಪನೀಯಂ ಅನುಲಿಮ್ಪೇತಿ, ಅನುವಾಸನೀಯಂ ಅನುವಾಸೇತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಯೇನ ಯೇನ ಯೋಗೇನ ಬೋಧನೇಯ್ಯಾ ಸತ್ತಾ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇನ ತೇನ ಯೋಗೇನ ಬೋಧೇತಿ.

‘‘ಯಥಾ ¶ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತ್ಥೀ ಮೂಳ್ಹಗಬ್ಭಾ ಭಿಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನೀಯಂ ಗುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಬೋಧನೇಯ್ಯೇ ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇತುಂ ಅದಸ್ಸನೀಯಂ ಗುಯ್ಹಂ ಇದ್ಧಿಯಾ ಛಾಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದಸ್ಸನೀಯೋ ನಾಮ ಓಕಾಸೋ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉಪಾದಾಯ. ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಭಗವತೋ ಹದಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಬುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸಪಿ ಭಗವಾ ಯೋಗೇನ ಹದಯಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಯೋಗಞ್ಞೂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ.

‘‘ನನು, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಥೇರಸ್ಸ ನನ್ದಸ್ಸ ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ತಂ ದೇವಭವನಂ ನೇತ್ವಾ ದೇವಕಞ್ಞಾಯೋ ದಸ್ಸೇಸಿ ‘ಇಮಿನಾಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ತೇನ ಚ ಸೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಬುಜ್ಝಿ. ಇತಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಹೀಳೇನ್ತೋ ಗರಹನ್ತೋ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಬೋಧನಹೇತು ಕಕುಟಪಾದಿನಿಯೋ ಅಚ್ಛರಾಯೋ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಏವಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ಯೋಗಞ್ಞೂ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಚೂಳಪನ್ಥಕಸ್ಸ ಭಾತರಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಿತಸ್ಸ ದುಮ್ಮನಸ್ಸ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸುಖುಮಂ ಚೋಳಖಣ್ಡಂ ಅದಾಸಿ ‘ಇಮಿನಾಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ¶ , ಸೋ ¶ ಚ ಕುಲಪುತ್ತೋ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಜಿನಸಾಸನೇ ವಸೀಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿ. ಏವಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಯೋಗಞ್ಞೂ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಮೋಘರಾಜಸ್ಸ ಯಾವ ತತಿಯಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ನ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ ‘ಏವಮಿಮಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾನೋ ಉಪಸಮಿಸ್ಸತಿ, ಮಾನೂಪಸಮಾ ಅಭಿಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ತೇನ ಚ ತಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾನೋ ಉಪಸಮಿ, ಮಾನೂಪಸಮಾ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಛಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ವಸೀಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿ. ಏವಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಯೋಗಞ್ಞೂ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ’’ತಿ.

‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುನಿಬ್ಬೇಠಿತೋ ಪಞ್ಹೋ ಬಹುವಿಧೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ, ಗಹನಂ ಅಗಹನಂ ಕತಂ, ಅನ್ಧಕಾರೋ ಆಲೋಕೋ ಕತೋ, ಗಣ್ಠಿ ಭಿನ್ನೋ, ಭಗ್ಗಾ ಪರವಾದಾ, ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುಂ ತಯಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ, ನಿಪ್ಪಟಿಭಾನಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ತ್ವಂ ಗಣಿವರಪವರಮಾಸಜ್ಜಾ’’ತಿ.

ವತ್ಥಗುಯ್ಹನಿದಸ್ಸನಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ.

೪. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಥೇರೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ‘ಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರೋ ಆವುಸೋ ತಥಾಗತೋ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ ‘ಮಾ ಮೇ ಇದಂ ಪರೋ ಅಞ್ಞಾಸೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ತಥಾಗತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಪರಾಧೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ಫರುಸಾಹಿ ವಾಚಾಹಿ ಮೋಘಪುರಿಸವಾದೇನ ಸಮುದಾಚರಿ, ತೇನ ಚ ಸೋ ಥೇರೋ ಮೋಘಪುರಿಸವಾದೇನ ಮಙ್ಕುಚಿತ್ತವಸೇನ ರುನ್ಧಿತತ್ತಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ನಾಸಕ್ಖಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರೋ ತಥಾಗತೋ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ, ತೇನ ಹಿ ತಥಾಗತೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಪರಾಧೇ ಮೋಘಪುರಿಸವಾದೇನ ಸಮುದಾಚಿಣ್ಣನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಭಗವತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಪರಾಧೇ ಮೋಘಪುರಿಸವಾದೇನ ¶ ಸಮುದಾಚಿಣ್ಣಂ, ತೇನ ಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರೋ ತಥಾಗತೋ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ‘ಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರೋ ಆವುಸೋ ¶ ತಥಾಗತೋ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ ‘ಮಾ ಮೇ ಇದಂ ಪರೋ ಅಞ್ಞಾಸೀ’ತಿ. ಆಯಸ್ಮತೋ ಚ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಪರಾಧೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಮೋಘಪುರಿಸವಾದೇನ ಸಮುದಾಚಿಣ್ಣಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ಅದುಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ ಅಸಾರಮ್ಭೇನ ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣೇನ. ಕಿಞ್ಚ ತತ್ಥ ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಂ, ಯಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಚತುಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪುರಿಸತ್ತನಂ ಮೋಘಂ ಅಞ್ಞಂ ಕಯಿರಮಾನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘ಮೋಘಪುರಿಸೋ’ತಿ. ಇತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಸತಾವವಚನೇನ ಸಮುದಾಚಿಣ್ಣಂ, ನೋ ಅಭೂತವಾದೇನಾ’’ತಿ.

‘‘ಸಭಾವಮ್ಪಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತೋ ಭಣತಿ, ತಸ್ಸ ಮಯಂ ಕಹಾಪಣಂ ದಣ್ಡಂ ಧಾರೇಮ, ಅಪರಾಧೋ ಯೇವ ಸೋ ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಸುಂ ವೋಹಾರಂ ಆಚರನ್ತೋ ಅಕ್ಕೋಸತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುತಪುಬ್ಬಂ ¶ ತಯಾ ಖಲಿತಸ್ಸ ಅಭಿವಾದನಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ವಾ ಉಪಾಯನಾನುಪ್ಪದಾನಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಖಲಿತೋ, ಸೋ ಪರಿಭಾಸನಾರಹೋ ಹೋತಿ ತಜ್ಜನಾರಹೋ, ಉತ್ತಮಙ್ಗಮ್ಪಿಸ್ಸ ಛಿನ್ದನ್ತಿ ಹನನ್ತಿಪಿ ಬನ್ಧನ್ತಿಪಿ ಘಾತೇನ್ತಿಪಿ ಝಾಪೇನ್ತಿಪೀ’’ತಿ [ಜಾಪೇನ್ತಿಪೀತಿ (ಸೀ. ಪೀ.)]. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕಿರಿಯಾ ಯೇವ ಕತಾ, ನೋ ಅಕಿರಿಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಿರಿಯಮ್ಪಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕುರುಮಾನೇನ ಪತಿರೂಪೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇನ, ಸವನೇನಪಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ ಓತ್ತಪ್ಪತಿ ಹಿರಿಯತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ದಸ್ಸನೇನ ತತುತ್ತರಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇನ ಪಯಿರುಪಾಸನೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಪಿ ¶ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಿಕಿಚ್ಛಕೋ ಅಭಿಸನ್ನೇ ಕಾಯೇ ಕುಪಿತೇ ದೋಸೇ ಸಿನೇಹನೀಯಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ದೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ತಿಣ್ಹಾನಿ ಲೇಖನೀಯಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ದೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಬ್ಯಾಧಿವೂಪಸಮಾಯ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಂ ದೇತಿ, ಫರುಸಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಾಚಾ ಸತ್ತೇ ಸಿನೇಹಯತಿ, ಮುದುಕೇ ಕರೋತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಣ್ಹಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿನೇಹನೀಯಂ ಸಿನೇಹಯತಿ, ಮುದುಕಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಫರುಸಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಾಚಾ ಅತ್ಥವತೀ ಹೋತಿ ಕರುಣಾಸಹಗತಾ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಿತುವಚನಂ ಪುತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥವನ್ತಂ ಹೋತಿ ಕರುಣಾಸಹಗತಂ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಫರುಸಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಾಚಾ ಅತ್ಥವತೀ ಹೋತಿ ಕರುಣಾಸಹಗತಾ. ಫರುಸಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಾಚಾ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಾ [ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಾಯ (ಸೀ.)] ಹೋತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದುಗ್ಗನ್ಧಮ್ಪಿ ಗೋಮುತ್ತಂ ಪೀತಂ ವಿರಸಮ್ಪಿ ಅಗದಂ ಖಾಯಿತಂ ಸತ್ತಾನಂ ಬ್ಯಾಧಿಂ ಹನತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಫರುಸಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಾಚಾ ಅತ್ಥವತೀ ಕರುಣಾಸಹಗತಾ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹನ್ತೋಪಿ ತೂಲಪುಞ್ಜೋ [ತೂಲಪಿಚು (ಸೀ. ಸ್ಯಾ.)] ಪರಸ್ಸ ಕಾಯೇ ನಿಪತಿತ್ವಾ ರುಜಂ ನ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಫರುಸಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ¶ ವಾಚಾ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಹೋ ಬಹೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ, ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೫. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ತಥಾಗತೇನ –

‘‘‘ಅಚೇತನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಅಸ್ಸುಣನ್ತಂ, ಜಾನೋ ಅಜಾನನ್ತಮಿಮಂ ಪಲಾಸಂ;

ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಧುವಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ, ಸುಖಸೇಯ್ಯಂ ಪುಚ್ಛಸಿ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂ’ತಿ [ಜಾ. ೧.೪.೨೫].

‘‘‘ಇತಿ ಫನ್ದನರುಕ್ಖೋಪಿ, ತಾವದೇ ಅಜ್ಝಭಾಸಥ;

ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಅತ್ಥಿ, ಭಾರದ್ವಾಜ ಸುಣೋಹಿ ಮೇ’ತಿ [ಜಾ. ೧.೧೩.೨೦].

‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ರುಕ್ಖೋ ಅಚೇತನೋ, ತೇನ ಹಿ ಫನ್ದನೇನ ರುಕ್ಖೇನ ಭಾರದ್ವಾಜೇನ ಸಹ ಸಲ್ಲಪಿತನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಫನ್ದನೇನ ರುಕ್ಖೇನ ಭಾರದ್ವಾಜೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತಂ, ತೇನ ಹಿ ರುಕ್ಖೋ ಅಚೇತನೋತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ರುಕ್ಖೋ ಅಚೇತನೋ’ತಿ, ಫನ್ದನೇನ ಚ ರುಕ್ಖೇನ ಭಾರದ್ವಾಜೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ವಚನಂ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಭಣಿತಂ. ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಚೇತನಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಲ್ಲಾಪೋ ನಾಮ, ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾಯ ದೇವತಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ರುಕ್ಖೋತಿ, ರುಕ್ಖೋ ಸಲ್ಲಪತೀತಿ ಚೇಸಾ ಲೋಕಪಣ್ಣತ್ತಿ, ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಟಂ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಿತಂ ಧಞ್ಞಸಕಟನ್ತಿ ಜನೋ ವೋಹರತಿ, ನ ಚ ತಂ ಧಞ್ಞಮಯಂ ಸಕಟಂ, ರುಕ್ಖಮಯಂ ಸಕಟಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಕಟೇ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಪನ ಆಕಿರಿತತ್ತಾ ಧಞ್ಞಸಕಟನ್ತಿ ಜನೋ ವೋಹರತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ರುಕ್ಖೋ ಸಲ್ಲಪತಿ, ರುಕ್ಖೋ ಅಚೇತನೋ, ಯಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ, ತಸ್ಸಾ ಯೇವ ತಂ ಅಧಿವಚನಂ ರುಕ್ಖೋತಿ, ರುಕ್ಖೋ ಸಲ್ಲಪತೀತಿ ಚೇಸಾ ಲೋಕಪಣ್ಣತ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ¶ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ದಧಿಂ ಮನ್ಥಯಮಾನೋ ತಕ್ಕಂ ಮನ್ಥೇಮೀತಿ ವೋಹರತಿ, ನ ತಂ ತಕ್ಕಂ, ಯಂ ಸೋ ಮನ್ಥೇತಿ, ದಧಿಂ ಯೇವ ಸೋ ಮನ್ಥೇನ್ತೋ ತಕ್ಕಂ ಮನ್ಥೇಮೀತಿ ವೋಹರತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ರುಕ್ಖೋ ಸಲ್ಲಪತಿ, ರುಕ್ಖೋ ಅಚೇತನೋ ¶ . ಯಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ, ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಂ ಅಧಿವಚನಂ ರುಕ್ಖೋತಿ, ರುಕ್ಖೋ ಸಲ್ಲಪತೀತಿ ಚೇಸಾ ಲೋಕಪಣ್ಣತ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಸನ್ತಂ ಸಾಧೇತುಕಾಮೋ ಸನ್ತಂ ಸಾಧೇಮೀತಿ ವೋಹರತಿ ¶ , ಅಸಿದ್ಧಂ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ವೋಹರತಿ, ಏವಮೇಸಾ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ರುಕ್ಖೋ ಸಲ್ಲಪತಿ, ರುಕ್ಖೋ ಅಚೇತನೋ. ಯಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ, ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಂ ಅಧಿವಚನಂ ರುಕ್ಖೋತಿ, ರುಕ್ಖೋ ಸಲ್ಲಪತೀತಿ ಚೇಸಾ ಲೋಕಪಣ್ಣತ್ತಿ, ಯಾಯ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಜನೋ ವೋಹರತಿ, ತಥಾಗತೋಪಿ ತಾಯೇವ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೬. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ಥೇರೇಹಿ –

‘‘‘ಚುನ್ದಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಕಮ್ಮಾರಸ್ಸಾತಿ ಮೇ ಸುತಂ;

ಆಬಾಧಂ ಸಮ್ಫುಸೀ ಧೀರೋ, ಪಬಾಳ್ಹಂ ಮಾರಣನ್ತಿಕ’ನ್ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೯೦].

‘‘ಪುನ ಚ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ದ್ವೇಮೇ, ಆನನ್ದ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ಯಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ, ಯಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ. ಇಮೇ ದ್ವೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ, ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚಾ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತೋ ಚುನ್ದಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಭುತ್ತಾವಿಸ್ಸ [ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ (ಸೀ.)] ಖರೋ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಪಬಾಳ್ಹಾ ಚ ವೇದನಾ ಪವತ್ತಾ ಮಾರಣನ್ತಿಕಾ, ತೇನ ಹಿ ‘ದ್ವೇಮೇ, ಆನನ್ದ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚಾ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ದ್ವೇಮೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ¶ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ¶ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚ, ತೇನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಚುನ್ದಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಭುತ್ತಾವಿಸ್ಸ [ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ (ಸೀ.)] ಖರೋ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಪಬಾಳ್ಹಾ ಚ ವೇದನಾ ಪವತ್ತಾ ಮಾರಣನ್ತಿಕಾತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಕಿಂನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ವಿಸಗತತಾಯ ಮಹಪ್ಫಲೋ, ರೋಗುಪ್ಪಾದಕತಾಯ ಮಹಪ್ಫಲೋ ¶ , ಆಯುವಿನಾಸಕತಾಯ ಮಹಪ್ಫಲೋ, ಭಗವತೋ ಜೀವಿತಹರಣತಾಯ ಮಹಪ್ಫಲೋ? ತತ್ಥ ಮೇ ಕಾರಣಂ ಬ್ರೂಹಿ ಪರವಾದಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯ, ಏತ್ಥಾಯಂ ಜನೋ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಲೋಭವಸೇನ ಅತಿಬಹುಂ ಖಾಯಿತೇನ ಲೋಹಿತಪಕ್ಖನ್ದಿಕಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ಥೇರೇಹಿ –

‘‘‘ಚುನ್ದಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಕಮ್ಮಾರಸ್ಸಾತಿ ಮೇ ಸುತಂ;

ಆಬಾಧಂ ಸಮ್ಫುಸೀ ಧೀರೋ, ಪಬಾಳ್ಹಂ ಮಾರಣನ್ತಿಕ’ನ್ತಿ.

‘‘ಭಗವತಾ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ದ್ವೇಮೇ, ಆನನ್ದ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ಯಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ, ಯಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ [ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ (ಸೀ.)], ಇಮೇ ದ್ವೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ, ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚಾ’ತಿ.

‘‘ಸೋ ಪನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಬಹುಗುಣೋ ಅನೇಕಾನಿಸಂಸೋ. ದೇವತಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಹಟ್ಠಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸಾ ‘ಅಯಂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ’ತಿ ದಿಬ್ಬಂ ಓಜಂ ಸೂಕರಮದ್ದವೇ ಆಕಿರಿಂಸು. ತಞ್ಚ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಾಕಂ ಲಹುಪಾಕಂ [ಬಹುಪಾಕಂ (ಸೀ.)] ಮನುಞ್ಞಂ ಬಹುರಸಂ ಜಟ್ಠರಗ್ಗಿತೇಜಸ್ಸ ಹಿತಂ. ನ, ಮಹಾರಾಜ, ತತೋನಿದಾನಂ ಭಗವತೋ ಕೋಚಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ರೋಗೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲೇ ಸರೀರೇ ಖೀಣೇ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರೋಗೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಅಭಿವಡ್ಢಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಕತಿಯಾ ಜಲಮಾನೋ ಅಗ್ಗಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಉಪಾದಾನೇ ದಿನ್ನೇ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಜ್ಜಲತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲೇ ಸರೀರೇ ಖೀಣೇ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರೋಗೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಅಭಿವಡ್ಢಿ.

‘‘ಯಥಾ ¶ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋತೋ ¶ ಪಕತಿಯಾ ಸನ್ದಮಾನೋ ಅಭಿವುಟ್ಠೇ ಮಹಾಮೇಘೇ ಭಿಯ್ಯೋ ಮಹೋಘೋ ¶ ಉದಕವಾಹಕೋ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲೇ ಸರೀರೇ ಖೀಣೇ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರೋಗೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಅಭಿವಡ್ಢಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಕತಿಯಾ ಅಭಿಸನ್ನಧಾತು ಕುಚ್ಛಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಜ್ಝೋಹರಿತೇ ಭಿಯ್ಯೋ ಆಯಮೇಯ್ಯ [ಆಮಯೇಯ್ಯ (ಸೀ.)], ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲೇ ಸರೀರೇ ಖೀಣೇ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರೋಗೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಅಭಿವಡ್ಢಿ, ನತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ದೋಸೋ, ನ ಚ ತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇತು’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ತೇ ದ್ವೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚಾ’’ತಿ? ‘‘ಧಮ್ಮಾನುಮಜ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇ ದ್ವೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚಾ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕತಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಮಜ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ತೇ ದ್ವೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚಾ’’ತಿ? ‘‘ನವನ್ನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಅನುಲೋಮಪ್ಪಟಿಲೋಮಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ತೇ ದ್ವೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮವಿಪಾಕಾ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲತರಾ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಾ ಚಾ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ದ್ವೀಸು ಯೇವ ದಿವಸೇಸು ಅಧಿಮತ್ತಂ ತಥಾಗತೋ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಅನುಲೋಮಪ್ಪಟಿಲೋಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಬ್ಭುತಂ ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ. ಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತೇ ಅಸದಿಸಂ ಪರಮದಾನಂ, ತಮ್ಪಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹಿ ಅಗಣಿತಂ. ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ. ಯಾವ ಮಹನ್ತಾ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ¶ ದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಞ್ಚ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೭. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ತಥಾಗತೇನ ‘ಅಬ್ಯಾವಟಾ ತುಮ್ಹೇ, ಆನನ್ದ, ಹೋಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಪೂಜಾಯಾ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ –

‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಅಬ್ಯಾವಟಾ ತುಮ್ಹೇ, ಆನನ್ದ, ಹೋಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಪೂಜಾಯಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಪೂಜೇಥ ನಂ ಪೂಜನಿಯಸ್ಸ ಧಾತುಂ, ಏವಂ ಕರಾ ಸಗ್ಗಮಿತೋ ಗಮಿಸ್ಸಥಾ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಪೂಜೇಥ ನಂ ಪೂಜನಿಯಸ್ಸ ಧಾತುಂ, ಏವಂ ಕರಾ ಸಗ್ಗಮಿತೋ ಗಮಿಸ್ಸಥಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅಬ್ಯಾವಟಾ ತುಮ್ಹೇ ಆನನ್ದ, ಹೋಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಪೂಜಾಯಾ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಅಬ್ಯಾವಟಾ ತುಮ್ಹೇ, ಆನನ್ದ, ಹೋಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಪೂಜಾಯಾ’ತಿ, ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಪೂಜೇಥ ನಂ ಪೂಜನಿಯಸ್ಸ ಧಾತುಂ, ಏವಂ ಕರಾ ಸಗ್ಗಮಿತೋ ಗಮಿಸ್ಸಥಾ’ತಿ, ತಞ್ಚ ಪನ ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಯೇವ ಆರಬ್ಭ ಭಣಿತಂ ‘ಅಬ್ಯಾವಟಾ ತುಮ್ಹೇ, ಆನನ್ದ, ಹೋಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಪೂಜಾಯಾ’ತಿ. ಅಕಮ್ಮಂ ಹೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ¶ ಯದಿದಂ ಪೂಜಾ, ಸಮ್ಮಸನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಆರಮ್ಮಣಸಾರಗ್ಗಾಹೋ, ಕಿಲೇಸಯುದ್ಧಂ, ಸದತ್ಥಮನುಯುಞ್ಜನಾ, ಏತಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಕರಣೀಯಂ, ಅವಸೇಸಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪೂಜಾ ಕರಣೀಯಾ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಿಯಾ ರಾಜಪುತ್ತಾನಂ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಧನುಥರುಲೇಖಮುದ್ದಾಸಿಕ್ಖಾಖಗ್ಗಮನ್ತಸುತಿ- ಸಮ್ಮುತಿಯುದ್ಧಯುಜ್ಝಾಪನಕಿರಿಯಾ ಕರಣೀಯಾ, ಅವಸೇಸಾನಂ ಪುಥುವೇಸ್ಸಸುದ್ದಾನಂ ಕಸಿ ವಣಿಜ್ಜಾ ಗೋರಕ್ಖಾ ಕರಣೀಯಾ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಕಮ್ಮಂ ಹೇತಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಪೂಜಾ, ಸಮ್ಮಸನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಆರಮ್ಮಣಸಾರಗ್ಗಾಹೋ, ಕಿಲೇಸಯುದ್ಧಂ, ಸದತ್ಥಮನುಯುಞ್ಜನಾ, ಏತಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಕರಣೀಯಂ, ಅವಸೇಸಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪೂಜಾ ಕರಣೀಯಾ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾಣವಕಾನಂ ಇರುವೇದಂ ಯಜುವೇದಂ ಸಾಮವೇದಂ ಅಥಬ್ಬಣವೇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ ¶ ಇತಿಹಾಸಂ ಪುರಾಣಂ ನಿಘಣ್ಡು ಕೇಟುಭಂ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಂ ಪದಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಭಾಸಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾತಂ ಸುಪಿನಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಛಳಙ್ಗಂ ಚನ್ದಗ್ಗಾಹಂ ¶ ಸೂರಿಯಗ್ಗಾಹಂ ಸುಕ್ಕರಾಹುಚರಿತಂ ಉಳುಗ್ಗಹಯುದ್ಧಂ [ಓಳುಗ್ಗಹಯುದ್ಧಂ (ಕ.)] ದೇವದುನ್ದುಭಿಸ್ಸರಂ ಓಕ್ಕನ್ತಿ ಉಕ್ಕಾಪಾತಂ ಭೂಮಿಕಮ್ಮಂ [ಭೂಮಿಕಮ್ಪಂ (ಸೀ. ಪೀ.)] ದಿಸಾದಾಹಂ ಭುಮ್ಮನ್ತಲಿಕ್ಖಂ ಜೋತಿಸಂ ಲೋಕಾಯತಿಕಂ ಸಾಚಕ್ಕಂ ಮಿಗಚಕ್ಕಂ ಅನ್ತರಚಕ್ಕಂ ಮಿಸ್ಸಕುಪ್ಪಾದಂ ಸಕುಣರುತರವಿತಂ [ಸಕುಣರುತಂ (ಸೀ.)] ಸಿಕ್ಖಾ ಕರಣೀಯಾ, ಅವಸೇಸಾನಂ ಪುಥುವೇಸ್ಸಸುದ್ದಾನಂ ಕಸಿ ವಣಿಜ್ಜಾ ಗೋರಕ್ಖಾ ಕರಣೀಯಾ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಕಮ್ಮಂ ಹೇತಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಪೂಜಾ, ಸಮ್ಮಸನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಆರಮ್ಮಣಸಾರಗ್ಗಾಹೋ, ಕಿಲೇಸಯುದ್ಧಂ, ಸದತ್ಥಮನುಯುಞ್ಜನಾ, ಏತಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಕರಣೀಯಂ, ಅವಸೇಸಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪೂಜಾ ಕರಣೀಯಾ, ತಸ್ಮಾ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ‘ಮಾ ಇಮೇ ಅಕಮ್ಮೇ ಯುಞ್ಜನ್ತು, ಕಮ್ಮೇ ಇಮೇ ¶ ಯುಞ್ಜನ್ತೂ’ತಿ ಆಹ ‘ಅಬ್ಯಾವಟಾ ತುಮ್ಹೇ, ಆನನ್ದ, ಹೋಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಪೂಜಾಯಾ’ತಿ. ಯದೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ನ ಭಣೇಯ್ಯ, ಪತ್ತಚೀವರಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಬುದ್ಧಪೂಜಂ ಯೇವ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೮. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಭಗವತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಅಚೇತನಾ ಮಹಾಪಥವೀ ನಿನ್ನಂ ಉನ್ನಮತಿ, ಉನ್ನತಂ ಓನಮತೀ’ತಿ, ಪುನ ಚ ಭಣಥ ‘ಭಗವತೋ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ ಖತೋ’ತಿ. ಯಾ ಸಾ ಸಕಲಿಕಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ, ಕಿಸ್ಸ ಪನ ಸಾ ಸಕಲಿಕಾ ಭಗವತೋ ಪಾದಾ ನ ನಿವತ್ತಾ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಅಚೇತನಾ ಮಹಾಪಥವೀ ನಿನ್ನಂ ಉನ್ನಮತಿ, ಉನ್ನತಂ ಓನಮತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಭಗವತೋ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ ಖತೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಭಗವತೋ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ ಖತೋ, ತೇನ ಹಿ ‘ಭಗವತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಅಚೇತನಾ ಮಹಾಪಥವೀ ನಿನ್ನಂ ಉನ್ನಮತಿ ಉನ್ನತಂ ಓನಮತೀ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಸಚ್ಚಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥೇತಂ ಭಗವತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಅಚೇತನಾ ಮಹಾಪಥವೀ ನಿನ್ನಂ ಉನ್ನಮತಿ ಉನ್ನತಂ ಓನಮತಿ, ಭಗವತೋ ಚ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ ಖತೋ, ನ ಚ ಪನ ಸಾ ಸಕಲಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಪತಿತಾ, ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಪತಿತಾ. ದೇವದತ್ತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಹೂನಿ ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಗವತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿ, ಸೋ ತೇನ ಆಘಾತೇನ ‘ಮಹನ್ತಂ ಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಂ ಪಾಸಾಣಂ ¶ ಭಗವತೋ ಉಪರಿ ಪಾತೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಮುಞ್ಚಿ. ಅಥ ದ್ವೇ ಸೇಲಾ ಪಥವಿತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಂ ಪಾಸಾಣಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು, ಅಥ ನೇಸಂ ಸಮ್ಪಹಾರೇನ ಪಾಸಾಣತೋ ಪಪಟಿಕಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ¶ ಪತನ್ತೀ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ’’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ಚ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ದ್ವೇ ಸೇಲಾ ಪಾಸಾಣಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು, ತಥೇವ ಪಪಟಿಕಾಪಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚಂ ಪಗ್ಘರತಿ ಪಸವತಿ ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛತಿ, ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉದಕಂ ಪಾಣಿನಾ ಗಹಿತಂ ಅಙ್ಗುಲನ್ತರಿಕಾಹಿ ಪಗ್ಘರತಿ ಪಸವತಿ ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛತಿ, ಖೀರಂ ತಕ್ಕಂ ಮಧುಂ ಸಪ್ಪಿ ತೇಸಂ ಮಚ್ಛರಸಂ ಮಂಸರಸಂ ಪಾಣಿನಾ ಗಹಿತಂ ಅಙ್ಗುಲನ್ತರಿಕಾಹಿ ಪಗ್ಘರತಿ ಪಸವತಿ ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥಂ ಉಪಗತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇಲಾನಂ ಸಮ್ಪಹಾರೇನ ಪಾಸಾಣತೋ ಪಪಟಿಕಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪತನ್ತೀ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಣ್ಹಸುಖುಮಅಣುರಜಸಮಂ ಪುಳಿನಂ ಮುಟ್ಠಿನಾ ಗಹಿತಂ ಅಙ್ಗುಲನ್ತರಿಕಾಹಿ ಪಗ್ಘರತಿ ಪಸವತಿ ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥಂ ಉಪಗತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇಲಾನಂ ಸಮ್ಪಹಾರೇನ ಪಾಸಾಣತೋ ಪಪಟಿಕಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪತನ್ತೀ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಬಳೋ ಮುಖೇನ ಗಹಿತೋ ಇಧೇಕಚ್ಚಸ್ಸ ಮುಖತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪಗ್ಘರತಿ ಪಸವತಿ ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥಂ ಉಪಗತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇಲಾನಂ ಸಮ್ಪಹಾರೇನ ಪಾಸಾಣತೋ ಪಪಟಿಕಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪತನ್ತೀ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ’’ತಿ.

‘‘ಹೋತು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸೇಲೇಹಿ ಪಾಸಾಣೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತೋ, ಅಥ ಪಪಟಿಕಾಯಪಿ ಅಪಚಿತಿ ಕಾತಬ್ಬಾ ಯಥೇವ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ’’ತಿ? ‘‘ದ್ವಾದಸಿಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪಚಿತಿಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಕತಮೇ ದ್ವಾದಸ? ರತ್ತೋ ರಾಗವಸೇನ ಅಪಚಿತಿಂ ನ ಕರೋತಿ, ದುಟ್ಠೋ ದೋಸವಸೇನ, ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹವಸೇನ, ಉನ್ನತೋ ¶ ಮಾನವಸೇನ, ನಿಗ್ಗುಣೋ ಅವಿಸೇಸತಾಯ, ಅತಿಥದ್ಧೋ ಅನಿಸೇಧನತಾಯ, ಹೀನೋ ಹೀನಸಭಾವತಾಯ, ವಚನಕರೋ ಅನಿಸ್ಸರತಾಯ, ಪಾಪೋ ಕದರಿಯತಾಯ, ದುಕ್ಖಾಪಿತೋ ಪಟಿದುಕ್ಖಾಪನತಾಯ, ಲುದ್ಧೋ ¶ ಲೋಭಾಭಿಭೂತತಾಯ, ಆಯೂಹಿತೋ ಅತ್ಥಸಾಧನತಾಯ [ಅತ್ಥಸಾಧನೇನ (ಸ್ಯಾ. ಪೀ. ಕ.)] ಅಪಚಿತಿಂ ನ ಕರೋತಿ. ಇಮೇ ಖೋ ಮಹಾರಾಜ ದ್ವಾದಸ ಅಪಚಿತಿಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಸಾ ಚ ಪನ ಪಪಟಿಕಾ ಪಾಸಾಣಸಮ್ಪಹಾರೇನ ¶ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನಿಮಿತ್ತಕತದಿಸಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪತಮಾನಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಣ್ಹಸುಖುಮಅಣುರಜೋ ಅನಿಲಬಲಸಮಾಹತೋ ಅನಿಮಿತ್ತಕತದಿಸೋ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಅಭಿಕಿರತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾ ಪಪಟಿಕಾ ಪಾಸಾಣಸಮ್ಪಹಾರೇನ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನಿಮಿತ್ತಕತದಿಸಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪತಮಾನಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ. ಯದಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾ ಪಪಟಿಕಾ ಪಾಸಾಣತೋ ವಿಸುಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ತೇ ಸೇಲಾ ಪಾಸಾಣಪಪಟಿಕಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ. ಏಸಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಪಟಿಕಾ ನ ಭೂಮಟ್ಠಾ ನ ಆಕಾಸಟ್ಠಾ, ಪಾಸಾಣಸಮ್ಪಹಾರವೇಗೇನ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನಿಮಿತ್ತಕತದಿಸಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪತಮಾನಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ವಾತಮಣ್ಡಲಿಕಾಯ ಉಕ್ಖಿತ್ತಂ ಪುರಾಣಪಣ್ಣಂ ಅನಿಮಿತ್ತಕತದಿಸಂ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪತತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಸಾ ಪಪಟಿಕಾ ಪಾಸಾಣಸಮ್ಪಹಾರವೇಗೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಕತದಿಸಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪತಮಾನಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ. ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಕತಞ್ಞುಸ್ಸ ಕದರಿಯಸ್ಸ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಾಯ ಪಪಟಿಕಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಪತಿತಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೯. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ –

‘‘‘ಚತುಬ್ಭಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಂ, ತಂ ವೇ ನರಂ ಸಮಣಂ ಆಹು ಲೋಕೇ’ತಿ.

ತತ್ರಿಮೇ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಖನ್ತಿ ಅಪ್ಪಾಹಾರತಾ ರತಿವಿಪ್ಪಹಾನಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಪನೇತಾನಿ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ¶ ಸಕಿಲೇಸಸ್ಸೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಚತುಬ್ಭಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಂ, ತಂ ವೇ ನರಂ ಸಮಣಂ ಆಹು ಲೋಕೇ’ತಿ ¶ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಚತುಬ್ಭಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಚತುಬ್ಭಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಂ, ತಂ ವೇ ನರಂ ಸಮಣಂ ಆಹು ಲೋಕೇ’ತಿ. ತದಿದಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಚನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಗುಣವಸೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಚತುಬ್ಭಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಂ, ತಂ ವೇ ನರಂ ಸಮಣಂ ಆಹು ಲೋಕೇ’ತಿ, ಇದಂ ಪನ ನಿರವಸೇಸವಚನಂ ‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀ’ತಿ.

‘‘ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕಿಲೇಸೂಪಸಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಸಮಣೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಜಲಜಥಲಜಪುಪ್ಫಾನಿ, ವಸ್ಸಿಕಂ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ, ಅವಸೇಸಾನಿ ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ವಿವಿಧಾನಿ ಪುಪ್ಫಜಾತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಯೇವ, ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಪನ ವಸ್ಸಿಕಂ ಯೇವ ಪುಪ್ಫಂ ಜನಸ್ಸ ಪತ್ಥಿತಂ ಪಿಹಯಿತಂ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕಿಲೇಸೂಪಸಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಸಮಣೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಧಞ್ಞಾನಂ ಸಾಲಿ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ, ಯಾ ಕಾಚಿ ಅವಸೇಸಾ ವಿವಿಧಾ ಧಞ್ಞಜಾತಿಯೋ, ತಾ ಸಬ್ಬಾ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ¶ ಭೋಜನಾನಿ ಸರೀರಯಾಪನಾಯ, ಸಾಲಿ ಯೇವ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕಿಲೇಸೂಪಸಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಸಮಣೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧೦. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಮಮಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರೇ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇಹಿ ನ ಆನನ್ದೋ, ನ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ನ ¶ ಚೇತಸೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತತ್ತಂ ಕರಣೀಯ’ನ್ತಿ ಪುನ ಚ ತಥಾಗತೋ ಸೇಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚೇ ವಣ್ಣೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಆನನ್ದಿತೋ ಸುಮನೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಉತ್ತರಿಂ ಸಕಗುಣಂ ಪಕಿತ್ತೇಸಿ –

‘‘‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾತಿ, ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅನುತ್ತರೋ;

ಧಮ್ಮೇನ ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತೇಮಿ, ಚಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯ’ನ್ತಿ [ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೯].

‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಮಮಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರೇ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇಹಿ ನ ಆನನ್ದೋ, ನ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ನ ಚೇತಸೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತತ್ತಂ ಕರಣೀಯ’ನ್ತಿ, ತೇನ ಹಿ ಸೇಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚೇ ವಣ್ಣೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಆನನ್ದಿತೋ ಸುಮನೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಉತ್ತರಿಂ ಸಕಗುಣಂ ಪಕಿತ್ತೇಸೀತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಸೇಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚೇ ವಣ್ಣೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಆನನ್ದಿತೋ ಸುಮನೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಉತ್ತರಿಂ ಸಕಗುಣಂ ಪಕಿತ್ತೇಸಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಮಮಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರೇ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇಹಿ ನ ಆನನ್ದೋ, ನ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ನ ಚೇತಸೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತತ್ತಂ ಕರಣೀಯ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಮಮಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರೇ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇಹಿ ನ ಆನನ್ದೋ, ನ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ನ ಚೇತಸೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತತ್ತಂ ಕರಣೀಯ’ನ್ತಿ. ಸೇಲಸ್ಸ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚೇ ವಣ್ಣೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಭಿಯ್ಯೋ ಉತ್ತರಿಂ ಸಕಗುಣಂ ಪಕಿತ್ತಿತಂ –

‘‘‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾತಿ, ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅನುತ್ತರೋ;

ಧಮ್ಮೇನ ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತೇಮಿ, ಚಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯ’ನ್ತಿ.

‘‘ಪಠಮಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಭಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ಸಭಾವಂ ಅವಿತಥಂ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ತಥತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪಯಮಾನೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಮಮಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರೇ ¶ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇಹಿ ನ ಆನನ್ದೋ, ನ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ನ ಚೇತಸೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತತ್ತಂ ಕರಣೀಯ’ನ್ತಿ. ಯಂ ಪನ ಭಗವತಾ ಸೇಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚೇ ವಣ್ಣೇ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ಭಿಯ್ಯೋ ಉತ್ತರಿಂ ಸಕಗುಣಂ ಪಕಿತ್ತಿತಂ ‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾತಿ, ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅನುತ್ತರೋ’ತಿ ತಂ ನ ಲಾಭಹೇತು, ನ ಯಸಹೇತು, ನ ಅತ್ತಹೇತು, ನ ಪಕ್ಖಹೇತು, ನ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಮ್ಯತಾಯ, ಅಥ ಖೋ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ¶ ಹಿತವಸೇನ ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಮಾಣವಕಸತಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಭಿಯ್ಯೋ ಉತ್ತರಿಂ ಸಕಗುಣಂ ಭಣಿತಂ ‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾತಿ, ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅನುತ್ತರೋ’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧೧. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಅಹಿಂಸಯಂ ಪರಂ ಲೋಕೇ, ಪಿಯೋ ಹೋಹಿಸಿ ಮಾಮಕೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಹಾರಹಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹೇ ಪಗ್ಗಹಾರಹ’ನ್ತಿ. ನಿಗ್ಗಹೋ ¶ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಹತ್ಥಚ್ಛೇದೋ ಪಾದಚ್ಛೇದೋ ವಧೋ ಬನ್ಧನಂ ಕಾರಣಾ ಮಾರಣಂ ಸನ್ತತಿವಿಕೋಪನಂ, ನ ಏತಂ ವಚನಂ ಭಗವತೋ ಯುತ್ತಂ, ನ ಚ ಭಗವಾ ಅರಹತಿ ಏತಂ ವಚನಂ ವತ್ತುಂ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅಹಿಂಸಯಂ ಪರಂ ಲೋಕೇ, ಪಿಯೋ ಹೋಹಿಸಿ ಮಾಮಕೋ’’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘‘ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಹಾರಹಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹೇ ಪಗ್ಗಹಾರಹ’’ನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘‘ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಹಾರಹಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹೇ ಪಗ್ಗಹಾರಹ’’ನ್ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘‘ಅಹಿಂಸಯಂ ಪರಂ ಲೋಕೇ, ಪಿಯೋ ಹೋಹಿಸಿ ಮಾಮಕೋ’’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಅಹಿಂಸಯಂ ಪರಂ ಲೋಕೇ, ಪಿಯೋ ಹೋಹಿಸಿ ಮಾಮಕೋ’ತಿ, ಭಣಿತಞ್ಚ ‘ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಹಾರಹಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹೇ ಪಗ್ಗಹಾರಹ’ನ್ತಿ ¶ . ‘ಅಹಿಂಸಯಂ ಪರಂ ಲೋಕೇ, ಪಿಯೋ ಹೋಹಿಸಿ ಮಾಮಕೋ’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಾನಂ ಅನುಮತಂ ಏತಂ, ಏಸಾ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ, ಏಸಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಧಮ್ಮೋ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಹಿಂಸಾಲಕ್ಖಣೋ, ಸಭಾವವಚನಂ ಏತಂ. ಯಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಆಹ ‘ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಹಾರಹಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹೇ ಪಗ್ಗಹಾರಹ’ನ್ತಿ, ಭಾಸಾ ಏಸಾ, ಉದ್ಧತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಿತ್ತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋ ¶ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅನರಿಯೋ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಅರಿಯೋ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಚೋರೋ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಅಚೋರೋ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಹೋತು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇದಾನಿ ತ್ವಂ ಪಚ್ಚಾಗತೋಸಿ ಮಮ ವಿಸಯಂ, ಯಮಹಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ, ಸೋ ಮೇ ¶ ಅತ್ಥೋ ಉಪಗತೋ. ಚೋರೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ಕಥಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ? ‘‘ಚೋರೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ಏವಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಪರಿಭಾಸನೀಯೋ ಪರಿಭಾಸಿತಬ್ಬೋ, ದಣ್ಡನೀಯೋ ದಣ್ಡೇತಬ್ಬೋ, ಪಬ್ಬಾಜನೀಯೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ, ಬನ್ಧನೀಯೋ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ, ಘಾತನೀಯೋ ಘಾತೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ‘‘ಯಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಚೋರಾನಂ ಘಾತನಂ, ತಂ ತಥಾಗತಾನಂ ಅನುಮತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಪನ ಚೋರೋ ಅನುಸಾಸನೀಯೋ ಅನುಮತೋ ತಥಾಗತಾನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಘಾತೀಯತಿ, ನ ಸೋ ತಥಾಗತಾನಂ ಅನುಮತಿಯಾ ಘಾತೀಯತಿ, ಸಯಂಕತೇನ ಸೋ ಘಾತೀಯತಿ, ಅಪಿ ಚ ಧಮ್ಮಾನುಸಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಸಾಸೀಯತಿ, ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಯಾ ಪುರಿಸಂ ಅಕಾರಕಂ ಅನಪರಾಧಂ ವೀಥಿಯಂ ಚರನ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಘಾತಯಿತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಕಾರಕತ್ತಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಚೋರೋ ತಥಾಗತಾನಂ ಅನುಮತಿಯಾ ಹಞ್ಞತಿ, ಸಯಂಕತೇನ ಸೋ ಹಞ್ಞತಿ, ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಸಾಸಕೋ ಕಿಞ್ಚಿ ದೋಸಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಾನಂ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ಸಮ್ಮಾನುಸಿಟ್ಠಿ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧೨. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಅಕ್ಕೋಧನೋ ವಿಗತಖಿಲೋಹಮಸ್ಮೀ’ತಿ, ಪುನ ಚ ತಥಾಗತೋ ಥೇರೇ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ಸಪರಿಸೇ ಪಣಾಮೇಸಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ¶ ಕುಪಿತೋ ಪರಿಸಂ ಪಣಾಮೇಸಿ, ಉದಾಹು ತುಟ್ಠೋ ಪಣಾಮೇಸಿ, ಏತಂ ತಾವ ಜಾನಾಹಿ ಇಮಂ ನಾಮಾತಿ? ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕುಪಿತೋ ಪರಿಸಂ ಪಣಾಮೇಸಿ, ತೇನ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕೋಧೋ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿತೋ, ಯದಿ ತುಟ್ಠೋ ಪಣಾಮೇಸಿ, ತೇನ ಹಿ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಜಾನನ್ತೇನ ಪಣಾಮಿತಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಅಕ್ಕೋಧನೋ ವಿಗತಖಿಲೋಹಮಸ್ಮೀ’ತಿ, ಪಣಾಮಿತಾ ಚ ಥೇರಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ಸಪರಿಸಾ, ತಞ್ಚ ಪನ ನ ಕೋಪೇನ, ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಮೂಲೇ ವಾ ಖಾಣುಕೇ ವಾ ಪಾಸಾಣೇ ವಾ ಕಠಲೇ ವಾ ವಿಸಮೇ ವಾ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಖಲಿತ್ವಾ ಪತತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಪಥವೀ ಕುಪಿತಾ ತಂ ಪಾತೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ನತ್ಥಿ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಕೋಪೋ ವಾ ಪಸಾದೋ ವಾ, ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘವಿಪ್ಪಮುತ್ತಾ ಮಹಾಪಥವೀ, ಸಯಮೇವ ಸೋ ಅಲಸೋ ಖಲಿತ್ವಾ ¶ ಪತಿತೋತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಾನಂ ಕೋಪೋ ವಾ ಪಸಾದೋ ವಾ, ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘವಿಪ್ಪಮುತ್ತಾ ತಥಾಗತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಯಂ ಕತೇನೇವ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಾಧೇನ ಪಣಾಮಿತಾ.

‘‘ಇಧ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ನ ಮತೇನ ಕುಣಪೇನ ಸಂವಸತಿ, ಯಂ ಹೋತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಮತಂ ಕುಣಪಂ, ತಂ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ನಿಚ್ಛುಭತಿ ಥಲಂ ಉಸ್ಸಾರೇತಿ. ಅಪಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಕುಪಿತೋ ತಂ ಕುಣಪಂ ನಿಚ್ಛುಭತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ನತ್ಥಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಕೋಪೋ ವಾ ಪಸಾದೋ ವಾ, ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಾನಂ ಕೋಪೋ ವಾ ಪಸಾದೋ ವಾ, ಅನುನಯಪ್ಪಟಿಘವಿಪ್ಪಮುತ್ತಾ ತಥಾಗತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಯಂ ಕತೇನೇವ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಾಧೇನ ಪಣಾಮಿತಾ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಥವಿಯಾ ಖಲಿತೋ ಪತೀಯತಿ, ಏವಂ ಜಿನಸಾಸನವರೇ ಖಲಿತೋ ಪಣಾಮೀಯತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮುದ್ದೇ ಮತಂ ಕುಣಪಂ ¶ ನಿಚ್ಛುಭೀಯತಿ ¶ , ಏವಂ ಜಿನಸಾಸನವರೇ ಖಲಿತೋ ಪಣಾಮೀಯತಿ. ಯಂ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಪಣಾಮೇಸಿ, ತೇಸಂ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಹಿತಕಾಮೋ ಸುಖಕಾಮೋ ವಿಸುದ್ಧಿಕಾಮೋ ‘ಏವಂ ಇಮೇ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣೇಹಿ ಪರಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ ಪಣಾಮೇಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಕಿರ ಸೋ ಲಗುಳೇಹಿ ಪರಿಪೋಥಿತೋ ಭಿನ್ನಸೀಸೋ ಸಞ್ಚುಣ್ಣಿತಟ್ಠಿಮಂಸಧಮನಿಛಿನ್ನಪರಿಗತ್ತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ [ಧಮನಿಮಜ್ಜಪರಿಕತ್ತೋ (ಸೀ. ಪೀ.), ಧಮ್ಮನಿಮಿಞ್ಜಪರಿಗತ್ತೋ (ಸ್ಯಾ.)]. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಥೇರೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಇದ್ಧಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಗತೋ, ತೇನ ಹಿ ಲಗುಳೇಹಿ ಪೋಥಿತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಲಗುಳೇಹಿ ಪರಿಪೋಥಿತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತೇನ ಹಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಗತೋತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಕಿಂ ನ ಸಮತ್ಥೋ ಇದ್ಧಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಘಾತಂ ಅಪನಯಿತುಂ, ಸದೇವಕಸ್ಸಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಟಿಸರಣಂ ಭವಿತುಂ ಅರಹೋತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ’ತಿ. ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಲಗುಳಹತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತಞ್ಚ ಪನ ಕಮ್ಮಾಧಿಗ್ಗಹಿತೇನಾ’’ತಿ.

‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇದ್ಧಿಮತೋ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋಪಿ ¶ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋಪಿ ದ್ವೇ ಅಚಿನ್ತಿಯಾ, ಅಚಿನ್ತಿಯೇನ ಅಚಿನ್ತಿಯಂ ಅಪನಯಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಕೇಚಿ ಫಲಕಾಮಾ ಕಪಿತ್ಥೇನ ಕಪಿತ್ಥಂ ಪೋಥೇನ್ತಿ, ಅಮ್ಬೇನ ಅಮ್ಬಂ ಪೋಥೇನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಚಿನ್ತಿಯೇನ ಅಚಿನ್ತಿಯಂ ಪೋಥಯಿತ್ವಾ ಅಪನೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅಚಿನ್ತಿಯಾನಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಬಲವತರಂ, ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಿಯಾ ರಾಜಾನೋ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಜಚ್ಚಾ, ಸಮಜಚ್ಚಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಏಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಆಣಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಸಂ ಅಚಿನ್ತಿಯಾನಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ ಯೇವ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಬಲವತರಂ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ ಯೇವ ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಭವಿಯ ಆಣಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ಕಮ್ಮಾಧಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಅವಸೇಸಾ ಕಿರಿಯಾ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭನ್ತಿ.

‘‘ಇಧ ¶ ¶ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಪಕರಣೇ ಅಪರಜ್ಝತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ಭಗಿನೀ ವಾ ಭಾತರೋ ವಾ ಸಖೀ ವಾ ಸಹಾಯಕಾ ವಾ [ಭಗಿನಿಭಾತರೋ ವಾ ಸಖಿಸಹಾಯಕಾ ವಾ (ಸೀ. ಪೀ. ಕ.)] ತಾಯನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ಯೇವ ತತ್ಥ ಅಭಿಭವಿಯ ಆಣಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ಕಿಂ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ? ಅಪರಾಧಿಕತಾ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಸಂ ಅಚಿನ್ತಿಯಾನಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ ಯೇವ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಬಲವತರಂ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ ಯೇವ ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಭವಿಯ ಆಣಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ಕಮ್ಮಾಧಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಅವಸೇಸಾ ಕಿರಿಯಾ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಿಯಾ ದವಡಾಹೇ ಸಮುಟ್ಠಿತೇ ಘಟಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಗ್ಗಿ ಯೇವ ತತ್ಥ ಅಭಿಭವಿಯ ಆಣಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ಕಿಂ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ? ಬಲವತಾ ತೇಜಸ್ಸ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಸಂ ಅಚಿನ್ತಿಯಾನಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ ಯೇವ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಬಲವತರಂ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ ಯೇವ ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಭವಿಯ ಆಣಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ಕಮ್ಮಾಧಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಅವಸೇಸಾ ಕಿರಿಯಾ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಧಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಲಗುಳೇಹಿ ಪೋಥಿಯಮಾನಸ್ಸ ಇದ್ಧಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ನಾಹೋಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೨. ಧಮ್ಮವಿನಯಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪಞ್ಹೋ

೨. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ವಿವಟೋ ವಿರೋಚತಿ ನೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಕೇವಲಞ್ಚ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಜಿನಸಾಸನೇ ಯುತ್ತಂ ವಾ ಪತ್ತಂ ವಾ ಸಮಯಂ ಲಭೇಥ, ವಿನಯಪಣ್ಣತ್ತಿ ವಿವಟಾ ಸೋಭೇಯ್ಯ. ಕೇನ ಕಾರಣೇನ? ಕೇವಲಂ ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಂಯಮೋ ನಿಯಮೋ ಸೀಲಗುಣಆಚಾರಪಣ್ಣತ್ತಿ ಅತ್ಥರಸೋ ಧಮ್ಮರಸೋ ವಿಮುತ್ತಿರಸೋ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ವಿವಟೋ ವಿರೋಚತಿ ನೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಕೇವಲಞ್ಚ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನ’ನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಕೇವಲಞ್ಚ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ತೇನ ಹಿ ‘ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೋ, ¶ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ವಿವಟೋ ವಿರೋಚತಿ ನೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ವಿವಟೋ ವಿರೋಚತಿ ನೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಕೇವಲಞ್ಚ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ, ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತಂ.

‘‘ತಿವಿಧೇನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ, ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ತಥಾಗತಾನಂ ವಂಸವಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗರುಕತ್ತಾ ಪಿಹಿತೋ, ಭಿಕ್ಖುಭೂಮಿಯಾ ಗರುಕತ್ತಾ ಪಿಹಿತೋ.

‘‘ಕಥಂ ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ತಥಾಗತಾನಂ ವಂಸವಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ, ಏಸೋ ವಂಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ತಥಾಗತಾನಂ ಯದಿದಂ ಭಿಕ್ಖುಮಜ್ಝೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಅವಸೇಸಾನಂ ಪಿಹಿತೋ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಖತ್ತಿಯಮಾಯಾ ಖತ್ತಿಯೇಸು ಯೇವ ಚರತಿ, ಏವಮೇತಂ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಪವೇಣೀ ಅವಸೇಸಾನಂ ಪಿಹಿತಾ. ಏವಮೇವ ¶ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಸೋ ವಂಸೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ತಥಾಗತಾನಂ ಯದಿದಂ ಭಿಕ್ಖುಮಜ್ಝೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಅವಸೇಸಾನಂ ಪಿಹಿತೋ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಿಯಾ ಗಣಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಮಲ್ಲಾ ಅತೋಣಾ ಪಬ್ಬತಾ ಧಮ್ಮಗಿರಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಗಿರಿಯಾ ನಟಕಾ ನಚ್ಚಕಾ ಲಙ್ಘಕಾ ಪಿಸಾಚಾ ಮಣಿಭದ್ದಾ ಪುಣ್ಣಬದ್ಧಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಸಿರಿದೇವತಾ ಕಾಲಿದೇವತಾ, ಸಿವಾ ವಸುದೇವಾ ಘನಿಕಾ ಅಸಿಪಾಸಾ ಭದ್ದಿಪುತ್ತಾತಿ, ತೇಸಂ ತೇಸಂ ರಹಸ್ಸಂ ತೇಸು ತೇಸು ಗಣೇಸು ಯೇವ ಚರತಿ, ಅವಸೇಸಾನಂ ಪಿಹಿತಂ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಸೋ ವಂಸೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ತಥಾಗತಾನಂ ಯದಿದಂ ಭಿಕ್ಖುಮಜ್ಝೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಅವಸೇಸಾನಂ ಪಿಹಿತೋ. ಏವಂ ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ತಥಾಗತಾನಂ ವಂಸವಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ.

‘‘ಕಥಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗರುಕತ್ತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ? ಧಮ್ಮೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಗರುಕೋ ಭಾರಿಯೋ, ತತ್ಥ ಸಮ್ಮತ್ತಕಾರೀ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ತಂ ತತ್ಥ ಪರಮ್ಪರಾಸಮ್ಮತ್ತಕಾರಿತಾಯ ಪಾಪುಣಾತಿ, ನ ತಂ ತತ್ಥ ಪರಮ್ಪರಾಸಮ್ಮತ್ತಕಾರಿತಾಯ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಮಾ ಚಾಯಂ ಸಾರಧಮ್ಮೋ ವರಧಮ್ಮೋ ¶ ಅಸಮ್ಮತ್ತಕಾರೀನಂ ಹತ್ಥಗತೋ ಓಞ್ಞಾತೋ ಅವಞ್ಞಾತೋ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಭವತು, ಮಾ ಚಾಯಂ ಸಾರಧಮ್ಮೋ ವರಧಮ್ಮೋ ದುಜ್ಜನಗತೋ ಓಞ್ಞಾತೋ ಅವಞ್ಞಾತೋ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಭವತೂತಿ. ಏವಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗರುಕತ್ತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾರವರಪವರಅಭಿಜಾತಜಾತಿಮನ್ತರತ್ತಲೋಹಿತಚನ್ದನಂ ನಾಮ ಸವರಪುರಮನುಗತಂ ಓಞ್ಞಾತಂ ಅವಞ್ಞಾತಂ ಹೀಳಿತಂ ಖೀಳಿತಂ ಗರಹಿತಂ ಭವತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾ ಚಾಯಂ ಸಾರಧಮ್ಮೋ ¶ ವರಧಮ್ಮೋ ಪರಮ್ಪರಾಅಸಮ್ಮತ್ತಕಾರೀನಂ ಹತ್ಥಗತೋ ಓಞ್ಞಾತೋ ಅವಞ್ಞಾತೋ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಭವತು, ಮಾ ಚಾಯಂ ಸಾರಧಮ್ಮೋ ವರಧಮ್ಮೋ ದುಜ್ಜನಗತೋ ಓಞ್ಞಾತೋ ಅವಞ್ಞಾತೋ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಭವತೂತಿ. ಏವಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗರುಕತ್ತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ ¶ .

‘‘ಕಥಂ ಭಿಕ್ಖುಭೂಮಿಯಾ ಗರುಕತ್ತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ, ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಕೇ ಅತುಲಿಯೋ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಅನಗ್ಘಿಯೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅಗ್ಘಾಪೇತುಂ ತುಲೇತುಂ ಪರಿಮೇತುಂ, ಮಾಯಂ ಏವರೂಪೇ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠಿತೋ ಲೋಕೇನ ಸಮಸಮೋ ಭವತೂತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯೇವ ಅನ್ತರೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಚರತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಕೇ ವರಪವರಭಣ್ಡಂ ವತ್ಥಂ ವಾ ಅತ್ಥರಣಂ ವಾ ಗಜತುರಙ್ಗರಥಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಮುತ್ತಾಇತ್ಥಿರತನಾದೀನಿ ವಾ ವಿಜಿತಕಮ್ಮಸೂರಾ ವಾ [ನಿಜ್ಜಿತಕಮ್ಮಸೂರಾ ವಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಸಬ್ಬೇ ತೇ ರಾಜಾನಮುಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾವತಾ ಲೋಕೇ [ಲೋಕೇ ಸಿಕ್ಖಾ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಸುಗತಾಗಮಪರಿಯತ್ತಿಆಚಾರಸಂಯಮಸೀಲಸಂವರಗುಣಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮುಪಗತಾ ಭವನ್ತಿ. ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುಭೂಮಿಯಾ ಗರುಕತ್ತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಹಿತೋ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಿಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

ಧಮ್ಮವಿನಯಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ¶ ಆಪಜ್ಜತಿ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೇಸನಾವತ್ಥುಕ’ನ್ತಿ. ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ, ಕಿಂ ಕಾರಣಂ, ಯಞ್ಚೇಕೇನ ಮುಸಾವಾದೇನ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಯಞ್ಚೇಕೇನ ಮುಸಾವಾದೇನ ಸತೇಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ? ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೇಸನಾವತ್ಥುಕ’ನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೇಸನಾವತ್ಥುಕ’ನ್ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’ತಿ. ಭಣಿತಞ್ಚ ¶ ‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೇಸನಾವತ್ಥುಕ’ನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ಪನ ವತ್ಥುವಸೇನ ಗರುಕಲಹುಕಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಪರಸ್ಸ ಪಾಣಿನಾ ಪಹಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ಕಿಂ ದಣ್ಡಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಯದಿ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಆಹ ‘ನಕ್ಖಮಾಮೀ’ತಿ, ತಸ್ಸ ಮಯಂ ಅಕ್ಖಮಮಾನೇ ಕಹಾಪಣಂ ಹರಾಪೇಮಾ’’ತಿ ‘‘ಇಧ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಯೇವ ಪುರಿಸೋ ತವ ಪಾಣಿನಾ ಪಹಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಪನ ಕೋ ದಣ್ಡೋ’’ತಿ? ‘‘ಹತ್ಥಮ್ಪಿಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಛೇದಾಪೇಯ್ಯಾಮ, ಪಾದಮ್ಪಿ ಛೇದಾಪೇಯ್ಯಾಮ, ಯಾವ ಸೀಸಂ ಕಳೀರಚ್ಛೇಜ್ಜಂ ಛೇದಾಪೇಯ್ಯಾಮ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಗೇಹಂ ವಿಲುಮ್ಪಾಪೇಯ್ಯಾಮ, ಉಭತೋಪಕ್ಖೇ [ಉಭತೋಪಸ್ಸೇ (ಸೀ. ಪೀ. ಕ.)] ಯಾವ ಸತ್ತಮಂ ಕುಲಂ ಸಮುಗ್ಘಾತಾಪೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ಪನೇತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಸೇಸೋ, ಕಿಂ ಕಾರಣಂ, ಯಂ ಏಕಸ್ಸ ಪಾಣಿಪ್ಪಹಾರೇ ಸುಖುಮೋ ಕಹಾಪಣೋ ದಣ್ಡೋ, ಯಂ ತವ ಪಾಣಿಪ್ಪಹಾರೇ ಹತ್ಥಚ್ಛೇಜ್ಜಂ ಪಾದಚ್ಛೇಜ್ಜಂ ಯಾವ ಕಳೀರಚ್ಛೇಜ್ಜಂ ಸಬ್ಬಗೇಹಾದಾನಂ ಉಭತೋಪಕ್ಖೇ ಯಾವ ಸತ್ತಮಕುಲಾ ಸಮುಗ್ಘಾತೋ’’ತಿ? ‘‘ಮನುಸ್ಸನ್ತರೇನ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೋ ವತ್ಥುವಸೇನ ಗರುಕಲಹುಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

ಮುಸಾವಾದಗರುಲಹುಭಾವಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ.

೪. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮತಾಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇ ‘ಪುಬ್ಬೇವ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಿಯತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಬೋಧಿ ನಿಯತಾ ಹೋತಿ, ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ನಿಯತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪುತ್ತೋ ನಿಯತೋ ಹೋತಿ, ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ನಿಯತೋ ಹೋತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ತುಸಿತೇ ಕಾಯೇ ಠಿತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಅಟ್ಠ ಮಹಾವಿಲೋಕನಾನಿ ವಿಲೋಕೇತಿ, ಕಾಲಂ ವಿಲೋಕೇತಿ, ದೀಪಂ ವಿಲೋಕೇತಿ, ದೇಸಂ ವಿಲೋಕೇತಿ, ಕುಲಂ ವಿಲೋಕೇತಿ, ಜನೇತ್ತಿಂ ವಿಲೋಕೇತಿ, ಆಯುಂ ವಿಲೋಕೇತಿ, ಮಾಸಂ ವಿಲೋಕೇತಿ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ವಿಲೋಕೇತೀ’ತಿ. ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಅಪರಿಪಕ್ಕೇ ಞಾಣೇ ಬುಜ್ಝನಂ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಞಾಣೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿಮೇಸನ್ತರಮ್ಪಿ ಆಗಮೇತುಂ, ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯಂ ಪರಿಪಕ್ಕಮಾನಸಂ. ಕಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಾಲಂ ವಿಲೋಕೇಹಿ ‘ಕಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮೀ’ತಿ. ಅಪರಿಪಕ್ಕೇ ಞಾಣೇ ಬುಜ್ಝನಂ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಞಾಣೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿಮೇಸನ್ತರಮ್ಪಿ ಆಗಮೇತುಂ, ಕಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕುಲಂ ವಿಲೋಕೇತಿ ‘ಕುಮ್ಹಿ ಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪುಬ್ಬೇವ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಿಯತಾ, ತೇನ ಹಿ ‘ಕುಲಂ ವಿಲೋಕೇತೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಕುಲಂ ವಿಲೋಕೇತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಪುಬ್ಬೇವ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಿಯತಾ’ತಿ ¶ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ನಿಯತಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಬ್ಬೇವ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ಕುಲಞ್ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ವಿಲೋಕೇತಿ. ಕಿನ್ತಿ ಪನ ಕುಲಂ ವಿಲೋಕೇತಿ ‘ಯೇ ಮೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ತೇ ಖತ್ತಿಯಾ ಉದಾಹು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’ತಿ. ಏವಂ ಕುಲಂ ವಿಲೋಕೇತಿ.

‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಬ್ಬೇವ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಕತಮೇಸಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ? ವಾಣಿಜಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಬ್ಬೇವ ವಿಕ್ಕಯಭಣ್ಡಂ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಹತ್ಥಿನಾಗಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇವ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಅನಾಗತೋ ಮಗ್ಗೋ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಸಾಕಟಿಕಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇವ ಅನಾಗತಂ ತಿತ್ಥಂ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ನಿಯಾಮಕಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇವ ಅನಾಗತಂ ತೀರಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ನಾವಾ ಪೇಸೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ಭಿಸಕ್ಕಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇವ ಆಯುಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಆತುರೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಉತ್ತರಸೇತುಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇವ ಥಿರಾಥಿರಭಾವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಅಭಿರುಹಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇವ ಅನಾಗತಂ ಕಾಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪುಬ್ಬೇವ ಕುಲಂ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ ¶ ‘ಖತ್ತಿಯಕುಲಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಂ ವಾ’ತಿ. ಇಮೇಸಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪುಬ್ಬೇವ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

ಬೋಧಿಸತ್ತಧಮ್ಮತಾಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾನಂ ಪಾತೇತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಯಥಾಧಮ್ಮೋ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಭಗವಾ ಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಮಾನೋ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಯ ಬ್ಯಾಧಿನೋ ಮರಣಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮತಿ, ತಂ ಪರಮಾಯ ಪಸಂಸಾಯ ಪಸಂಸತೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾನಂ ಪಾತೇತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಯಥಾಧಮ್ಮೋ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಯ ಬ್ಯಾಧಿನೋ ಮರಣಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಯ ಬ್ಯಾಧಿನೋ ಮರಣಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾನಂ ಪಾತೇತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಯಥಾಧಮ್ಮೋ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ತಮ್ಪಿ ¶ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾನಂ ಪಾತೇತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಯಥಾಧಮ್ಮೋ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’ತಿ. ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಭಗವತಾ ಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಾಮಾನೇನ ಚ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಯ ಬ್ಯಾಧಿನೋ ಮರಣಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ತತ್ಥ ಪನ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನ ಭಗವಾ ಕಾರಣೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ ಸಮಾದಪೇಸಿ ಚಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಭಗವಾ ಕಾರಣೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ ಸಮಾದಪೇಸಿ ಚಾ’’ತಿ? ‘‘ಸೀಲವಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಗದಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸವಿಸವಿನಾಸನೇ, ಓಸಧಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಬ್ಯಾಧಿವೂಪಸಮೇ, ಉದಕಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸರಜೋಜಲ್ಲಾಪಹರಣೇ, ಮಣಿರತನಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿದಾನೇ, ನಾವಾಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಚತುರೋಘಪಾರಗಮನೇ, ಸತ್ಥವಾಹಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತಿಕನ್ತಾರತಾರಣೇ, ವಾತಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ¶ ತಿವಿಧಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪನಿಬ್ಬಾಪನೇ, ಮಹಾಮೇಘಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಮಾನಸಪರಿಪೂರಣೇ, ಆಚರಿಯಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಕುಸಲಸಿಕ್ಖಾಪನೇ, ಸುದೇಸಕಸಮೋ ಸತ್ತಾನಂ ಖೇಮಪಥಮಾಚಿಕ್ಖಣೇ. ಏವರೂಪೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಹುಗುಣೋ ಅನೇಕಗುಣೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಗುಣೋ ಗುಣರಾಸಿ ¶ ಗುಣಪುಞ್ಜೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಡ್ಢಿಕರೋ ಸೀಲವಾ ‘ಮಾ ವಿನಸ್ಸೀ’ತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ ‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾನಂ ಪಾತೇತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಯಥಾಧಮ್ಮೋ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’ತಿ. ಇದಮೇತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರೇನ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೇನ ವಿಚಿತ್ರಕಥಿಕೇನ ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಲೋಕಂ ದೀಪಯಮಾನೇನ ‘ಯಥಾ ಯಥಾ ಖೋ ರಾಜಞ್ಞ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ ಚಿರಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವನ್ತಿ, ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಚ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ ಬಹುಜನಸುಖಾಯ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’ನ್ತಿ.

‘‘ಕೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಸಮಾದಪೇಸಿ? ಜಾತಿಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದುಕ್ಖಾ, ಜರಾಪಿ ದುಕ್ಖಾ, ಬ್ಯಾಧಿಪಿ ದುಕ್ಖೋ, ಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಸೋಕೋಪಿ ದುಕ್ಖೋ, ಪರಿದೇವೋಪಿ ದುಕ್ಖೋ, ದುಕ್ಖಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ದೋಮನಸ್ಸಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಉಪಾಯಾಸೋಪಿ ದುಕ್ಖೋ, ಅಪ್ಪಿಯೇಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗೋಪಿ ದುಕ್ಖೋ, ಪಿಯೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋಪಿ ದುಕ್ಖೋ, ಮಾತುಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಪಿತುಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಭಾತುಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಭಗಿನಿಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಪುತ್ತಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ದಾರಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ದಾಸಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ [ಇದಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸೀ. ಪೀ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ನತ್ಥಿ], ಞಾತಿಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಞಾತಿಬ್ಯಸನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ರೋಗಬ್ಯಸನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಭೋಗಬ್ಯಸನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಸೀಲಬ್ಯಸನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ದಿಟ್ಠಿಬ್ಯಸನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ರಾಜಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಚೋರಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ವೇರಿಭಯಮ್ಪಿ ¶ ದುಕ್ಖಂ, ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಅಗ್ಗಿಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಉದಕಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಊಮಿಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಆವಟ್ಟಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಕುಮ್ಭೀಲಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಸುಸುಕಾಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಅತ್ತಾನುವಾದಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಪರಾನುವಾದಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ದಣ್ಡಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ದುಗ್ಗತಿಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಪರಿಸಾಸಾರಜ್ಜಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಆಜೀವಕಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಮರಣಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ವೇತ್ತೇಹಿ ತಾಳನಮ್ಪಿ ¶ ದುಕ್ಖಂ, ಕಸಾಹಿ ತಾಳನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಅದ್ಧದಣ್ಡಕೇಹಿ ತಾಳನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಹತ್ಥಚ್ಛೇದನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಪಾದಚ್ಛೇದನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛೇದನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಕಣ್ಣಚ್ಛೇದನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ನಾಸಚ್ಛೇದನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಕಣ್ಣನಾಸಚ್ಛೇದನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಬಿಲಙ್ಗಥಾಲಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಸಙ್ಖಮುಣ್ಡಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ರಾಹುಮುಖಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಜೋತಿಮಾಲಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಹತ್ಥಪಜ್ಜೋತಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಏರಕವತ್ತಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಚೀರಕವಾಸಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಏಣೇಯ್ಯಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ¶ , ಬಳಿಸಮಂಸಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಕಹಾಪಣಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಖಾರಾಪತಚ್ಛಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಪಲಿಘಪರಿವತ್ತಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಪಲಾಲಪೀಠಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ತತ್ತೇನ ತೇಲೇನ ಓಸಿಞ್ಚನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಸುನಖೇಹಿ ಖಾದಾಪನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಜೀವಸೂಲಾರೋಪನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಅಸಿನಾ ಸೀಸಚ್ಛೇದನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ಏವರೂಪಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಹುವಿಧಾನಿ ಅನೇಕವಿಧಾನಿ ದುಕ್ಖಾನಿ ಸಂಸಾರಗತೋ ಅನುಭವತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತೇ ಅಭಿವುಟ್ಠಂ ಉದಕಂ ಗಙ್ಗಾಯ ನದಿಯಾ ಪಾಸಾಣ ಸಕ್ಖರ ಖರ ಮರುಮ್ಬ ಆವಟ್ಟ ಗಗ್ಗಲಕ ಊಮಿಕವಙ್ಕಚದಿಕ ಆವರಣನೀವರಣಮೂಲಕಸಾಖಾಸು ಪರಿಯೋತ್ಥರತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏವರೂಪಾನಿ ಬಹುವಿಧಾನಿ ಅನೇಕವಿಧಾನಿ ದುಕ್ಖಾನಿ ಸಂಸಾರಗತೋ ಅನುಭವತಿ. ಪವತ್ತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ದುಕ್ಖಂ, ಅಪ್ಪವತ್ತಂ ಸುಖಂ. ಅಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಪವತ್ತಸ್ಸ [ಪವತ್ತೇ (ಸೀ. ಪೀ. ಕ.)] ಚ ಭಯಂ ದೀಪಯಮಾನೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯ ಸಮಾದಪೇಸಿ, ಇದಮೇತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಸಮಾದಪೇಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುನಿಬ್ಬೇಠಿತೋ ಪಞ್ಹೋ, ಸುಕಥಿತಂ ಕಾರಣಂ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೬. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಮೇತ್ತಾಯ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಆಸೇವಿತಾಯ ಭಾವಿತಾಯ ಬಹುಲೀಕತಾಯ ಯಾನೀಕತಾಯ ವತ್ಥುಕತಾಯ ಅನುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಚಿತಾಯ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾಯ ಏಕಾದಸಾನಿಸಂಸಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ. ಕತಮೇ ಏಕಾದಸ? ಸುಖಂ ಸುಪತಿ, ಸುಖಂ ಪಟಿಬುಜ್ಝತಿ ¶ , ನ ಪಾಪಕಂ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ಅಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ದೇವತಾ ರಕ್ಖನ್ತಿ, ನಾಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿ ವಾ ವಿಸಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಕಮತಿ [ಸತ್ಥಂ ಕಮತಿ (ಸ್ಯಾ.) ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೫ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ], ತುವಟಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಮುಖವಣ್ಣೋ ವಿಪ್ಪಸೀದತಿ, ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಉತ್ತರಿಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಗೋ ಹೋತೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಸಾಮೋ ಕುಮಾರೋ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ಮಿಗಸಙ್ಘೇನ ಪರಿವುತೋ ಪವನೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಪೀಳಿಯಕ್ಖೇನ ರಞ್ಞಾ ವಿದ್ಧೋ ವಿಸಪೀತೇನ ಸಲ್ಲೇನ ತತ್ಥೇವ ಮುಚ್ಛಿತೋ ಪತಿತೋ’ತಿ.

‘‘ಯದಿ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಮೇತ್ತಾಯ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಗೋ ಹೋತೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘‘ಸಾಮೋ ಕುಮಾರೋ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ಮಿಗಸಙ್ಘೇನ ಪರಿವುತೋ ಪವನೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಪೀಳಿಯಕ್ಖೇನ ರಞ್ಞಾ ವಿದ್ಧೋ ವಿಸಪೀತೇನ ಸಲ್ಲೇನ ತತ್ಥೇವ ಮುಚ್ಛಿತೋ ಪತಿತೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಸಾಮೋ ಕುಮಾರೋ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ಮಿಗಸಙ್ಘೇನ ಪರಿವುತೋ ಪವನೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಪೀಳಿಯಕ್ಖೇನ ರಞ್ಞಾ ವಿದ್ಧೋ ವಿಸಪೀತೇನ ಸಲ್ಲೇನ ತತ್ಥೇವ ಮುಚ್ಛಿತೋ ಪತಿತೋ, ತೇನ ಹಿ ‘ಮೇತ್ತಾಯ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಸತ್ಥಂ ವಾ ಕಮತೀ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಸುನಿಪುಣೋ ಪರಿಸಣ್ಹೋ ಸುಖುಮೋ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಅಪಿ ಸುನಿಪುಣಾನಂ ಮನುಜಾನಂ ಗತ್ತೇ ಸೇದಂ ಮೋಚೇಯ್ಯ, ಸೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ವಿಜಟೇಹಿ ತಂ ಮಹಾಜಟಾಜಟಿತಂ, ಅನಾಗತಾನಂ ಜಿನಪುತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುಂ ದೇಹಿ ನಿಬ್ಬಾಹನಾಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಮೇತ್ತಾಯ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ... ಸತ್ಥಂ ವಾ ಕಮತೀ’ತಿ. ಸಾಮೋ ಚ ಕುಮಾರೋ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ಮಿಗಸಙ್ಘೇನ ಪರಿವುತೋ ಪವನೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಪೀಳಿಯಕ್ಖೇನ ರಞ್ಞಾ ವಿದ್ಧೋ ವಿಸಪೀತೇನ ಸಲ್ಲೇನ ತತ್ಥೇವ ಮುಚ್ಛಿತೋ ಪತಿತೋ, ತತ್ಥ ಪನ, ¶ ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ. ಕತಮಂ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ? ನೇತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯೇತೇ ಗುಣಾ, ಸಾಮೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮಾರೋ ಘಟಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಪಮತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಖಣೇ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮೇತ್ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅಗ್ಗಿ ವಾ ವಿಸಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಕಮತಿ. ತಸ್ಸ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಹಿತಕಾಮಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸಂ ಲಭನ್ತಿ. ನೇತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯೇತೇ ಗುಣಾ. ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಸಙ್ಗಾಮಸೂರೋ ಅಭೇಜ್ಜಕವಚಜಾಲಿಕಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಓತರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಸರಾ ಖಿತ್ತಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪತನ್ತಿ ವಿಕಿರನ್ತಿ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸಂ ಲಭನ್ತಿ, ನೇಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣೋ ಸಙ್ಗಾಮಸೂರಸ್ಸ, ಅಭೇಜ್ಜಕವಚಜಾಲಿಕಾಯೇಸೋ ಗುಣೋ, ಯಸ್ಸ ಸರಾ ಖಿತ್ತಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪತನ್ತಿ ವಿಕಿರನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇತೇ ಗುಣಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯೇತೇ ಗುಣಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಖಣೇ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮೇತ್ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅಗ್ಗಿ ವಾ ವಿಸಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಕಮತಿ. ತಸ್ಸ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಹಿತಕಾಮಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ನೇತೇ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯೇತೇ ಗುಣಾ. ಇಧ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ದಿಬ್ಬಂ ಅನ್ತರಧಾನಂ ಮೂಲಂ ಹತ್ಥೇ ಕರೇಯ್ಯ, ಯಾವ ತಂ ಮೂಲಂ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಗತಂ ಹೋತಿ, ತಾವ ನ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಪಕತಿಮನುಸ್ಸೋ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ. ನೇಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ, ಮೂಲಸ್ಸೇಸೋ ಗುಣೋ ಅನ್ತರಧಾನಸ್ಸ, ಯಂ ಸೋ ಪಕತಿಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚಕ್ಖುಪಥೇ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇತೇ ಗುಣಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯೇತೇ ಗುಣಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಖಣೇ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮೇತ್ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅಗ್ಗಿ ವಾ ವಿಸಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಕಮತಿ. ತಸ್ಸ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಹಿತಕಾಮಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸಂ ಲಭನ್ತಿ. ನೇತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯೇತೇ ಗುಣಾ. ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸಂ ¶ ಸುಕತಂ ಮಹಾಲೇಣಮನುಪ್ಪವಿಟ್ಠಂ ಮಹತಿಮಹಾಮೇಘೋ ಅಭಿವಸ್ಸನ್ತೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ತೇಮಯಿತುಂ, ನೇಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ, ಮಹಾಲೇಣಸ್ಸೇಸೋ ಗುಣೋ, ಯಂ ಮಹಾಮೇಘೋ ಅಭಿವಸ್ಸಮಾನೋ ನ ತಂ ತೇಮೇತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನೇತೇ ಗುಣಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯೇತೇ ಗುಣಾ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಖಣೇ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮೇತ್ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅಗ್ಗಿ ವಾ ವಿಸಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಕಮತಿ. ತಸ್ಸ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಹಿತಕಾಮಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಅಹಿತಂ ಕಾತುಂ ನೇತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಗುಣಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯೇತೇ ಗುಣಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಬ್ಭುತಂ ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬಪಾಪನಿವಾರಣಾ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಕುಸಲಗುಣಾವಹಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ ಹಿತಾನಮ್ಪಿ ಅಹಿತಾನಮ್ಪಿ, ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಬದ್ಧಾ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಾ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ ಸಂವಿಭಜಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ.

ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾನಿಸಂಸಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ.

೭. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ ‘ಕುಸಲಕಾರಿಸ್ಸಪಿ ಅಕುಸಲಕಾರಿಸ್ಸಪಿ ವಿಪಾಕೋ ಸಮಸಮೋ, ಉದಾಹು ಕೋಚಿ ¶ ವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥೀ’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಸಲಸ್ಸ ¶ ಚ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸೋ, ಕುಸಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುಖವಿಪಾಕಂ ಸಗ್ಗಸಂವತ್ತನಿಕಂ, ಅಕುಸಲಂ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಂ ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಕ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ದೇವದತ್ತೋ ಏಕನ್ತಕಣ್ಹೋ, ಏಕನ್ತಕಣ್ಹೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಏಕನ್ತಸುಕ್ಕೋ, ಏಕನ್ತಸುಕ್ಕೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ದೇವದತ್ತೋ ಭವೇ ಭವೇ ಯಸೇನ ಚ ಪಕ್ಖೇನ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸಮಸಮೋ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಅಧಿಕತರೋ ವಾ. ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ನಗರೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಛವಕಚಣ್ಡಾಲೋ ಅಹೋಸಿ ವಿಜ್ಜಾಧರೋ, ವಿಜ್ಜಂ ಪರಿಜಪ್ಪಿತ್ವಾ ಅಕಾಲೇ ಅಮ್ಬಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ, ಏತ್ಥ ತಾವ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ದೇವದತ್ತತೋ ಜಾತಿಯಾ ನಿಹೀನೋ ಯಸೇನ ¶ ಚ ನಿಹೀನೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಮಹಾ ಮಹೀಪತಿ ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಙ್ಗೀ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಸ್ಸೂಪಭೋಗೋ ಅಹೋಸಿ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಸಬ್ಬಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಚಾರುಗತಿವಿಲಾಸಂ ಅಸಹಮಾನೋ ರಾಜಾ ವಧಮಿಚ್ಛನ್ತೋ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಂ ಏವಮವೋಚ ‘ಅಸಿಕ್ಖಿತೋ ತೇ, ಆಚರಿಯ, ಹತ್ಥಿನಾಗೋ, ತಸ್ಸ ಆಕಾಸಗಮನಂ ನಾಮ ಕಾರಣಂ ಕರೋಹೀ’ತಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ದೇವದತ್ತತೋ ಜಾತಿಯಾ ನಿಹೀನೋ ಲಾಮಕೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಪವನೇ ನಟ್ಠಾಯಿಕೋ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಮಹಾಪಥವೀ ನಾಮ ಮಕ್ಕಟೋ ಅಹೋಸಿ, ಏತ್ಥಪಿ ತಾವ ದಿಸ್ಸತಿ ವಿಸೇಸೋ ಮನುಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸ್ಸ ಚ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ದೇವದತ್ತತೋ ಜಾತಿಯಾ ನಿಹೀನೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಸೋಣುತ್ತರೋ ನಾಮ ನೇಸಾದೋ ಬಲವಾ ಬಲವತರೋ ನಾಗಬಲೋ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಛದ್ದನ್ತೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ. ತದಾ ಸೋ ಲುದ್ದಕೋ ತಂ ಹತ್ಥಿನಾಗಂ ಘಾತೇಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋವ ಅಧಿಕತರೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ ವನಚರಕೋ ಅನಿಕೇತವಾಸೀ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಕುಣೋ ಅಹೋಸಿ ತಿತ್ತಿರೋ ಮನ್ತಜ್ಝಾಯೀ, ತದಾಪಿ ಸೋ ವನಚರಕೋ ತಂ ಸಕುಣಂ ಘಾತೇಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋವ ಜಾತಿಯಾ ಅಧಿಕತರೋ.

‘‘ಪುನ ¶ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಕಲಾಬು ನಾಮ ಕಾಸಿರಾಜಾ [ಕಾಸಿಕರಾಜಾ (ಕ.)] ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಾಪಸೋ ¶ ಅಹೋಸಿ ಖನ್ತಿವಾದೀ. ತದಾ ಸೋ ರಾಜಾ ತಸ್ಸ ತಾಪಸಸ್ಸ ಕುದ್ಧೋ ಹತ್ಥಪಾದೇ ವಂಸಕಳೀರೇ ವಿಯ ಛೇದಾಪೇಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಅಧಿಕತರೋ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಯಸೇನ ಚ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ ವನಚರೋ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ನನ್ದಿಯೋ ನಾಮ ವಾನರಿನ್ದೋ ಅಹೋಸಿ, ತದಾಪಿ ಸೋ ವನಚರೋ ತಂ ವಾನರಿನ್ದಂ ಘಾತೇಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾತರಾ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕೇನ ಚ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಅಧಿಕತರೋ ಜಾತಿಯಾ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಅಚೇಲಕೋ ಕಾರಮ್ಭಿಯೋ ನಾಮ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪಣ್ಡರಕೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ¶ ಯೇವ ಅಧಿಕತರೋ ಜಾತಿಯಾ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಪವನೇ ಜಟಿಲಕೋ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಚ್ಛಕೋ ನಾಮ ಮಹಾಸೂಕರೋ ಅಹೋಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಜಾತಿಯಾ ಅಧಿಕತರೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಚೇತೀಸು ಸೂರಪರಿಚರೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಉಪರಿ ಪುರಿಸಮತ್ತೇ ಗಗನೇ ವೇಹಾಸಙ್ಗಮೋ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಪಿಲೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಹೋಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಅಧಿಕತರೋ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಯಸೇನ ಚ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಸಾಮೋ ನಾಮ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ರುರು ನಾಮ ಮಿಗರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಜಾತಿಯಾ ಅಧಿಕತರೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಲುದ್ದಕೋ ಪವನಚರೋ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಲುದ್ದಕೋ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನಾಗಸ್ಸ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ದನ್ತೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹರಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಯೋನಿಯಾ ಅಧಿಕತರೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಸಿಙ್ಗಾಲೋ ಅಹೋಸಿ ಖತ್ತಿಯಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಯಾವತಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪದೇಸರಾಜಾನೋ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅನುಯುತ್ತೇ ಅಕಾಸಿ, ತದಾ ¶ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ವಿಧುರೋ ನಾಮ ಪಣ್ಡಿತೋ ಅಹೋಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಯಸೇನ ಅಧಿಕತರೋ.

‘‘ಪುನ ¶ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಹುತ್ವಾ ಲಟುಕಿಕಾಯ ಸಕುಣಿಕಾಯ ಪುತ್ತಕೇ ಘಾತೇಸಿ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಅಹೋಸಿ ಯೂಥಪತಿ, ತತ್ಥ ತಾವ ಉಭೋಪಿ ತೇ ಸಮಸಮಾ ಅಹೇಸುಂ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಯಕ್ಖೋ ಅಹೋಸಿ ಅಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಯಕ್ಖೋ ಅಹೋಸಿ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ಉಭೋಪಿ ಸಮಸಮಾ ಅಹೇಸುಂ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ನಾವಿಕೋ ಅಹೋಸಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕುಲಸತಾನಂ ಇಸ್ಸರೋ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ನಾವಿಕೋ ಅಹೋಸಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕುಲಸತಾನಂ ಇಸ್ಸರೋ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ಉಭೋಪಿ ಸಮಸಮಾ ಅಹೇಸುಂ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಸತ್ಥವಾಹೋ ಅಹೋಸಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಕಟಸತಾನಂ ಇಸ್ಸರೋ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಸತ್ಥವಾಹೋ ಅಹೋಸಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಕಟಸತಾನಂ ಇಸ್ಸರೋ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ಉಭೋಪಿ ಸಮಸಮಾ ಅಹೇಸುಂ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ¶ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಸಾಖೋ ನಾಮ ಮಿಗರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮ ಮಿಗರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ಉಭೋಪಿ ಸಮಸಮಾ ಅಹೇಸುಂ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಸಾಖೋ ನಾಮ ಸೇನಾಪತಿ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ಉಭೋಪಿ ಸಮಸಮಾ ಅಹೇಸುಂ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಖಣ್ಡಹಾಲೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಚನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರೋ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಸೋ ಖಣ್ಡಹಾಲೋ ಯೇವ ಅಧಿಕತರೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪದುಮೋ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಸೋ ರಾಜಾ ಸಕಪುತ್ತಂ ಚೋರಪಪಾತೇ ಖಿಪಾಪೇಸಿ, ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಪಿತಾವ ಪುತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕತರೋ ಹೋತಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋತಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಅಧಿಕತರೋ.

‘‘ಪುನ ¶ ಚಪರಂ ಯದಾ ದೇವದತ್ತೋ ಮಹಾಪತಾಪೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ¶ ಧಮ್ಮಪಾಲೋ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ಸೋ ರಾಜಾ ಸಕಪುತ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಸೀಸಞ್ಚ ಛೇದಾಪೇಸಿ, ತತ್ಥಪಿ ತಾವ ದೇವದತ್ತೋ ಯೇವ ಉತ್ತರೋ ಅಧಿಕತರೋ.

ಅಜ್ಜೇತರಹಿ ಉಭೋಪಿ ಸಕ್ಯಕುಲೇ ಜಾಯಿಂಸು. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ, ದೇವದತ್ತೋ ತಸ್ಸ ದೇವಾತಿದೇವಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾಲಯಂ ಅಕಾಸಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಮಯಾ ಭಣಿತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ತಥಂ ಉದಾಹು ವಿತಥ’’ನ್ತಿ?

‘‘ಯಂ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಹುವಿಧಂ ಕಾರಣಂ ಓಸಾರೇಸಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥೇವ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ. ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಣ್ಹೋಪಿ ಸುಕ್ಕೋಪಿ ಸಮಸಮಗತಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ಹಿ ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ ಸಮಸಮವಿಪಾಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ ಸಮಸಮವಿಪಾಕಂ ಹೋತಿ, ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವದತ್ತೋ ಸಬ್ಬಜನೇಹಿ ಪಟಿವಿರುದ್ಧೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತೇನೇವ ಪಟಿವಿರುದ್ಧೋ. ಯೋ ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಪಟಿವಿರುದ್ಧೋ, ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಭವೇ ಪಚ್ಚತಿ ಫಲಂ ದೇತಿ. ದೇವದತ್ತೋಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಸ್ಸರಿಯೇ ¶ ಠಿತೋ ಜನಪದೇಸು ಆರಕ್ಖಂ ದೇತಿ, ಸೇತುಂ ಸಭಂ ಪುಞ್ಞಸಾಲಂ ಕಾರೇತಿ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಕಪಣದ್ಧಿಕವಣಿಬ್ಬಕಾನಂ ನಾಥಾನಾಥಾನಂ ಯಥಾಪಣಿಹಿತಂ ದಾನಂ ದೇತಿ. ತಸ್ಸ ಸೋ ವಿಪಾಕೇನ ಭವೇ ಭವೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಟಿಲಭತಿ. ಕಸ್ಸೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ವಿನಾ ದಾನೇನ ದಮೇನ ಸಂಯಮೇನ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸತೀತಿ?

‘‘ಯಂ ಪನ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಏವಂ ವದೇಸಿ ‘ದೇವದತ್ತೋ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಚ ಏಕತೋ ಅನುಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’ತಿ, ಸೋ ನ ಜಾತಿಸತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ಸಮಾಗಮೋ ಅಹೋಸಿ, ನ ಜಾತಿಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ, ನ ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ, ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಬಹೂನಂ ಅಹೋರತ್ತಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಸಮಾಗಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಯಂ ಪನೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕಾಣಕಚ್ಛಪೋಪಮಂ ಉಪದಸ್ಸಿತಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಪ್ಪಟಿಲಾಭಾಯ, ತಥೂಪಮಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮೇಸಂ ಸಮಾಗಮಂ ಧಾರೇಹಿ.

‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ದೇವದತ್ತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾಗಮೋ ಅಹೋಸಿ, ಥೇರೋಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅನೇಕೇಸು ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪಿತಾ ಅಹೋಸಿ, ಮಹಾಪಿತಾ ಅಹೋಸಿ, ಚೂಳಪಿತಾ ಅಹೋಸಿ ¶ , ಭಾತಾ ಅಹೋಸಿ, ಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಮಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ.

‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನೇಕೇಸು ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಥೇರಸ್ಸ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಿತಾ ಅಹೋಸಿ, ಮಹಾಪಿತಾ ಅಹೋಸಿ, ಚೂಳಪಿತಾ ಅಹೋಸಿ, ಭಾತಾ ಅಹೋಸಿ, ಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಅಹೋಸಿ ¶ , ಮಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತ್ತನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಸಂಸಾರಸೋತಮನುಗತಾ ಸಂಸಾರಸೋತೇನ ವುಯ್ಹನ್ತಾ ಅಪ್ಪಿಯೇಹಿಪಿ ಪಿಯೇಹಿಪಿ ಸಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉದಕಂ ಸೋತೇನ ವುಯ್ಹಮಾನಂ ಸುಚಿಅಸುಚಿಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕೇನ ಸಮಾಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಸಂಸಾರಸೋತಮನುಗತಾ ಸಂಸಾರಸೋತೇನ ವುಯ್ಹನ್ತಾ ಅಪ್ಪಿಯೇಹಿಪಿ ಪಿಯೇಹಿಪಿ ಸಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ. ದೇವದತ್ತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಕ್ಖೋ ಸಮಾನೋ ಅತ್ತನಾ ಅಧಮ್ಮೋ ಪರೇ ಅಧಮ್ಮೇ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಹಾನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿ ¶ , ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಕ್ಖೋ ಸಮಾನೋ ಅತ್ತನಾ ಧಮ್ಮೋ ಪರೇ ಧಮ್ಮೇ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಗ್ಗೇ ಮೋದಿ ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಙ್ಗೀ, ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವದತ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಬುದ್ಧಂ ಅನಾಸಾದನೀಯಮಾಸಾದಯಿತ್ವಾ ಸಮಗ್ಗಞ್ಚ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಪಾವಿಸಿ, ತಥಾಗತೋ ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಉಪಧಿಸಙ್ಖಯೇ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಮವಿಸಮಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ.

೮. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ಸಚೇ ಲಭೇಥ ಖಣಂ ವಾ ರಹೋ ವಾ, ನಿಮನ್ತಕಂ [ನಿವಾತಕಂ (ಕುಣಾಲಜಾತಕೇ)] ವಾಪಿ ಲಭೇಥ ತಾದಿಸಂ;

ಸಬ್ಬಾವ [ಸಬ್ಬಾಪಿ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಇತ್ಥೀ ಕಯಿರುಂ [ಕರೇಯ್ಯುಂ (ಸೀ. ಪೀ. ಕ.)] ನು ಪಾಪಂ, ಅಞ್ಞಂ ಅಲದ್ಧಾ ಪೀಠಸಪ್ಪಿನಾ ಸದ್ಧಿ’ನ್ತಿ.

‘‘ಪುನ ಚ ಕಥೀಯತಿ ‘ಮಹೋಸಧಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಅಮರಾ ನಾಮ ಇತ್ಥೀ ಗಾಮಕೇ ಠಪಿತಾ ಪವುತ್ಥಪತಿಕಾ ರಹೋ ನಿಸಿನ್ನಾ ವಿವಿತ್ತಾ ರಾಜಪ್ಪಟಿಸಮಂ ಸಾಮಿಕಂ ಕರಿತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸೇನ ¶ ನಿಮನ್ತೀಯಮಾನಾ ಪಾಪಂ ನಾಕಾಸೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಸಚೇ…ಪೇ… ಸದ್ಧಿ’ನ್ತಿ ತೇನ ಹಿ ‘ಮಹೋಸಧಸ್ಸ ಭರಿಯಾ…ಪೇ… ನಾಕಾಸೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಮಹೋಸಧಸ್ಸ ಭರಿಯಾ…ಪೇ… ¶ ನಾಕಾಸಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಸಚೇ…ಪೇ… ಸದ್ಧಿ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಸಚೇ…ಪೇ… ಸದ್ಧಿ’ನ್ತಿ. ಕಥೀಯತಿ ಚ ‘ಮಹೋಸಧಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ¶ …ಪೇ… ನಾಕಾಸೀ’ತಿ. ಕರೇಯ್ಯ ಸಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತ್ಥೀ ಸಹಸ್ಸಂ ಲಭಮಾನಾ ತಾದಿಸೇನ ಪುರಿಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ, ನ ಸಾ ಕರೇಯ್ಯ ಸಚೇ ಖಣಂ ವಾ ರಹೋ ವಾ ನಿಮನ್ತಕಂ ವಾಪಿ ತಾದಿಸಂ ಲಭೇಯ್ಯ, ವಿಚಿನನ್ತೀ ಸಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮರಾ ಇತ್ಥೀ ನ ಅದ್ದಸ ಖಣಂ ವಾ ರಹೋ ವಾ ನಿಮನ್ತಕಂ ವಾಪಿ ತಾದಿಸಂ.

‘‘ಇಧ ಲೋಕೇ ಗರಹಭಯಾ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ, ಪರಲೋಕೇ ನಿರಯಭಯಾ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ, ಕಟುಕವಿಪಾಕಂ ಪಾಪನ್ತಿ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ, ಪಿಯಂ ಅಮುಞ್ಚಿತುಕಾಮಾ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ, ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಗರುಕತಾಯ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ, ಧಮ್ಮಂ ಅಪಚಾಯನ್ತೀ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ, ಅನರಿಯಂ ಗರಹನ್ತೀ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ, ಕಿರಿಯಂ ಅಭಿನ್ದಿತುಕಾಮಾ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ. ಏವರೂಪೇಹಿ ಬಹೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಖಣಂ ನ ಪಸ್ಸಿ.

‘‘ರಹೋಪಿ ಸಾ ಲೋಕೇ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತೀ ಪಾಪಂ ನಾಕಾಸಿ. ಸಚೇ ಸಾ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ¶ ರಹೋ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅಥ ಅಮನುಸ್ಸೇಹಿ ರಹೋ ನ ಲಭೇಯ್ಯ. ಸಚೇ ಅಮನುಸ್ಸೇಹಿ ರಹೋ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅಥ ಪರಚಿತ್ತವಿದೂಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ರಹೋ ನ ಲಭೇಯ್ಯ. ಸಚೇ ಪರಚಿತ್ತವಿದೂಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ರಹೋ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅಥ ಪರಚಿತ್ತವಿದೂನೀಹಿ ದೇವತಾಹಿ ರಹೋ ನ ಲಭೇಯ್ಯ. ಸಚೇ ಪರಚಿತ್ತವಿದೂನೀಹಿ ದೇವತಾಹಿ ರಹೋ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅತ್ತನಾವ ಪಾಪೇಹಿ ರಹೋ ನ ಲಭೇಯ್ಯ. ಸಚೇ ಅತ್ತನಾವ ಪಾಪೇಹಿ ರಹೋ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅಥ ಅಧಮ್ಮೇನ ರಹೋ ನ ಲಭೇಯ್ಯ. ಏವರೂಪೇಹಿ ಬಹುವಿಧೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ರಹೋ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪಾಪಂ ನಾಕಾಸಿ.

‘‘ನಿಮನ್ತಕಮ್ಪಿ ಸಾ ಲೋಕೇ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ತಾದಿಸಂ ಅಲಭನ್ತೀ ಪಾಪಂ ನಾಕಾಸಿ. ಮಹೋಸಧೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಕತಮೇಹಿ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ? ಮಹೋಸಧೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೂರೋ ಹಿರಿಮಾ ಓತ್ತಪ್ಪೀ ಸಪಕ್ಖೋ ಮಿತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಖಮೋ ಸೀಲವಾ ಸಚ್ಚವಾದೀ ಸೋಚೇಯ್ಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಕ್ಕೋಧನೋ ಅನತಿಮಾನೀ ಅನುಸೂಯಕೋ ವೀರಿಯವಾ ಆಯೂಹಕೋ ಸಙ್ಗಾಹಕೋ ಸಂವಿಭಾಗೀ ಸಖಿಲೋ ನಿವಾತವುತ್ತಿ ಸಣ್ಹೋ ಅಸಠೋ ಅಮಾಯಾವೀ ಅತಿಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕಿತ್ತಿಮಾ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹಿತೇಸೀ ಉಪನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ¶ ಪತ್ಥಿತೋ ಸಬ್ಬಜನಸ್ಸ ಧನವಾ ಯಸವಾ. ಮಹೋಸಧೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸಾ ಅಞ್ಞಂ ತಾದಿಸಂ ನಿಮನ್ತಕಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪಾಪಂ ನಾಕಾಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೯. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ವಿಗತಭಯಸನ್ತಾಸಾ ಅರಹನ್ತೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ನಗರೇ ರಾಜಗಹೇ ಧನಪಾಲಕಂ ಹತ್ಥಿಂ ಭಗವತಿ ಓಪತನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಖೀಣಾಸವಸತಾನಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಜಿನವರಂ ಪಕ್ಕನ್ತಾನಿ ದಿಸಾವಿದಿಸಂ ಏಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಆನನ್ದಂ. ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತೇ ಅರಹನ್ತೋ ಭಯಾ ಪಕ್ಕನ್ತಾ, ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತಿ ಸಕೇನ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ದಸಬಲಂ ಪಾತೇತುಕಾಮಾ ಪಕ್ಕನ್ತಾ ¶ , ಉದಾಹು ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅತುಲಂ ವಿಪುಲಮಸಮಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಾ ಪಕ್ಕನ್ತಾ? ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ವಿಗತಭಯಸನ್ತಾಸಾ ಅರಹನ್ತೋ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ನಗರೇ…ಪೇ… ಆನನ್ದ’ನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ನಗರೇ ರಾಜಗಹೇ ಧನಪಾಲಕಂ ಹತ್ಥಿಂ ಭಗವತಿ ಓಪತನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಖೀಣಾಸವಸತಾನಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಜಿನವರಂ ಪಕ್ಕನ್ತಾನಿ ದಿಸಾವಿದಿಸಂ ಏಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಆನನ್ದಂ, ತೇನ ಹಿ ‘ವಿಗತಭಯಸನ್ತಾಸಾ ಅರಹನ್ತೋ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ವಿಗತಭಯಸನ್ತಾಸಾ ಅರಹನ್ತೋ’ತಿ, ನಗರೇ ರಾಜಗಹೇ ಧನಪಾಲಕಂ ಹತ್ಥಿಂ ಭಗವತಿ ಓಪತನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಖೀಣಾಸವಸತಾನಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಜಿನವರಂ ಪಕ್ಕನ್ತಾನಿ ದಿಸಾವಿದಿಸಂ ಏಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಆನನ್ದಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ನ ಭಯಾ, ನಾಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪಾತೇತುಕಾಮತಾಯ.

‘‘ಯೇನ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಹೇತುನಾ ಅರಹನ್ತೋ ಭಾಯೇಯ್ಯುಂ ವಾ ತಾಸೇಯ್ಯುಂ ವಾ, ಸೋ ಹೇತು ಅರಹನ್ತಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ವಿಗತಭಯಸನ್ತಾಸಾ ಅರಹನ್ತೋ, ಭಾಯತಿ ನು, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಪಥವೀ ಖಣನ್ತೇಪಿ ಭಿನ್ದನ್ತೇಪಿ ಧಾರೇನ್ತೇಪಿ ಸಮುದ್ದಪಬ್ಬತಗಿರಿಸಿಖರೇತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಸೋ ಹೇತು, ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಮಹಾಪಥವೀ ¶ ಭಾಯೇಯ್ಯ ವಾ ತಾಸೇಯ್ಯ ವಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಸೋ ಹೇತು, ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಅರಹನ್ತೋ ಭಾಯೇಯ್ಯುಂ ವಾ ತಾಸೇಯ್ಯುಂ ವಾ.

‘‘ಭಾಯತಿ ನು, ಮಹಾರಾಜ, ಗಿರಿಸಿಖರಂ ಛಿನ್ದನ್ತೇ ವಾ ಭಿನ್ದನ್ತೇ ವಾ ಪತನ್ತೇ ವಾ ಅಗ್ಗಿನಾ ದಹನ್ತೇ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಗಿರಿಸಿಖರಸ್ಸ ¶ ಸೋ ಹೇತು, ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಗಿರಿಸಿಖರಂ ಭಾಯೇಯ್ಯ ವಾ ತಾಸೇಯ್ಯ ವಾ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಸೋ ಹೇತು, ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಅರಹನ್ತೋ ಭಾಯೇಯ್ಯುಂ ವಾ ತಾಸೇಯ್ಯುಂ ವಾ.

‘‘ಯದಿಪಿ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಕಧಾತುಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಯೇ ಕೇಚಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಸತ್ತಿಹತ್ಥಾ ಏಕಂ ಅರಹನ್ತಂ ಉಪಧಾವಿತ್ವಾ ತಾಸೇಯ್ಯುಂ, ನ ಭವೇಯ್ಯ ಅರಹತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಅಟ್ಠಾನಮನವಕಾಸತಾಯ.

‘‘ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇಸಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಏವಂ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಅಹೋಸಿ ‘ಅಜ್ಜ ನರವರಪವರೇ ಜಿನವರವಸಭೇ ನಗರವರಮನುಪ್ಪವಿಟ್ಠೇ ವೀಥಿಯಾ ಧನಪಾಲಕೋ ಹತ್ಥೀ ಆಪತಿಸ್ಸತಿ, ಅಸಂಸಯಮತಿದೇವದೇವಂ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ನ ಪರಿಚ್ಚಜಿಸ್ಸತಿ, ಯದಿ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜಿಸ್ಸಾಮ, ಆನನ್ದಸ್ಸ ಗುಣೋ ಪಾಕಟೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನ ಹೇವ ಚ ತಥಾಗತಂ ಸಮುಪಗಮಿಸ್ಸತಿ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ, ಹನ್ದ ಮಯಂ ಅಪಗಚ್ಛಾಮ, ಏವಮಿದಂ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನಮೋಕ್ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಆನನ್ದಸ್ಸ ಚ ಗುಣೋ ಪಾಕಟೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಏವಂ ತೇ ಅರಹನ್ತೋ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ದಿಸಾವಿದಿಸಂ ಪಕ್ಕನ್ತಾ’’ತಿ. ‘‘ಸುವಿಭತ್ತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಹೋ, ಏವಮೇತಂ ನತ್ಥಿ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಭಯಂ ವಾ ಸನ್ತಾಸೋ ವಾ, ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಅರಹನ್ತೋ ಪಕ್ಕನ್ತಾ ದಿಸಾವಿದಿಸ’’ನ್ತಿ.

೧೦. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಥ ‘ತಥಾಗತೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಪ್ಪಮುಖೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಪಣಾಮಿತೇ ¶ ಚಾತುಮೇಯ್ಯಕಾ ಚ ಸಕ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಸಹಮ್ಪತಿ ಬೀಜೂಪಮಞ್ಚ ವಚ್ಛತರುಣೂಪಮಞ್ಚ ಉಪದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸಾದೇಸುಂ ಖಮಾಪೇಸುಂ ನಿಜ್ಝತ್ತಂ ಅಕಂಸೂ’ತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಞ್ಞಾತಾ ತಾ ಉಪಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ, ಯಾಹಿ ತಥಾಗತೋ ಉಪಮಾಹಿ ¶ ಓರತೋ ಖಮಿತೋ ಉಪಸನ್ತೋ ನಿಜ್ಝತ್ತಂ ಗತೋ? ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಾ ಉಪಮಾ ಅಞ್ಞಾತಾ, ತೇನ ಹಿ ಬುದ್ಧೋ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಯದಿ ಞಾತಾ, ತೇನ ಹಿ ಓಕಸ್ಸ ಪಸಯ್ಹ ವೀಮಂಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಪಣಾಮೇಸಿ, ತೇನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಅಕಾರುಞ್ಞತಾ ಸಮ್ಭವತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ, ತಾಹಿ ಚ ಉಪಮಾಹಿ ಭಗವಾ ಪಸನ್ನೋ ಓರತೋ ಖಮಿತೋ ಉಪಸನ್ತೋ ¶ ನಿಜ್ಝತ್ತಂ ಗತೋ. ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೇಹೇವ ತೇ ಓಪಮ್ಮೇಹಿ ತಥಾಗತಂ ಆರಾಧೇಸುಂ ತೋಸೇಸುಂ ಪಸಾದೇಸುಂ, ತೇಸಞ್ಚ ತಥಾಗತೋ ಪಸನ್ನೋ ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತ್ಥೀ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತಕೇನೇವ ಧನೇನ ಸಾಮಿಕಂ ಆರಾಧೇತಿ ತೋಸೇತಿ ಪಸಾದೇತಿ, ತಞ್ಚ ಸಾಮಿಕೋ ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಾತುಮೇಯ್ಯಕಾ ಚ ಸಕ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಸಹಮ್ಪತಿ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೇಹೇವ ಓಪಮ್ಮೇಹಿ ತಥಾಗತಂ ಆರಾಧೇಸುಂ ತೋಸೇಸುಂ ಪಸಾದೇಸುಂ, ತೇಸಞ್ಚ ತಥಾಗತೋ ಪಸನ್ನೋ ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಪ್ಪಕೋ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಕೇನೇವ ಸುವಣ್ಣಫಣಕೇನ ರಞ್ಞೋ ಉತ್ತಮಙ್ಗಂ ಪಸಾಧಯಮಾನೋ ರಾಜಾನಂ ಆರಾಧೇತಿ ತೋಸೇತಿ ಪಸಾದೇತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ರಾಜಾ ಪಸನ್ನೋ ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದತಿ, ಯಥಿಚ್ಛಿತಮನುಪ್ಪದೇತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಾತುಮೇಯ್ಯಕಾ ಚ ಸಕ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಸಹಮ್ಪತಿ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೇಹೇವ ಓಪಮ್ಮೇಹಿ ತಥಾಗತಂ ಆರಾಧೇಸುಂ ತೋಸೇಸುಂ ಪಸಾದೇಸುಂ, ತೇಸಞ್ಚ ತಥಾಗತೋ ಪಸನ್ನೋ ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಾಭತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಉಪನಾಮೇನ್ತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಆರಾಧೇತಿ ತೋಸೇತಿ ಪಸಾದೇತಿ, ತಞ್ಚ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಪಸನ್ನೋ ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದತಿ, ಏವಮೇವ ¶ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಾತುಮೇಯ್ಯಕಾ ಚ ಸಕ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಸಹಮ್ಪತಿ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೇಹೇವ ಓಪಮ್ಮೇಹಿ ತಥಾಗತಂ ಆರಾಧೇಸುಂ ತೋಸೇಸುಂ ಪಸಾದೇಸುಂ, ತೇಸಞ್ಚ ¶ ತಥಾಗತೋ ಪಸನ್ನೋ ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಪರಿಮುತ್ತಿಯಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀತಿ.

೧. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ಸನ್ಥವತೋ ಭಯಂ ಜಾತಂ, ನಿಕೇತಾ ಜಾಯತೇ ರಜೋ;

ಅನಿಕೇತಮಸನ್ಥವಂ, ಏತಂ ವೇ ಮುನಿದಸ್ಸನ’ನ್ತಿ.

‘‘ಪುನ ಚ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ವಿಹಾರೇ ಕಾರಯೇ ರಮ್ಮೇ, ವಾಸಯೇತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೇ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಸನ್ಥವತೋ ಭಯಂ ಜಾತಂ, ನಿಕೇತಾ ಜಾಯತೇ ರಜೋ. ಅನಿಕೇತಮಸನ್ಥವಂ, ಏತಂ ವೇ ಮುನಿದಸ್ಸನ’ನ್ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ವಿಹಾರೇ ಕಾರಯೇ ರಮ್ಮೇ, ವಾಸಯೇತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೇ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ವಿಹಾರೇ ಕಾರಯೇ ರಮ್ಮೇ, ವಾಸಯೇತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೇ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಸನ್ಥವತೋ ಭಯಂ ಜಾತಂ, ನಿಕೇತಾ ಜಾಯತೇ ರಜೋ. ಅನಿಕೇತಮಸನ್ಥವಂ, ಏತಂ ವೇ ಮುನಿದಸ್ಸನ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಸನ್ಥವತೋ ಭಯಂ ಜಾತಂ, ನಿಕೇತಾ ಜಾಯತೇ ರಜೋ. ಅನಿಕೇತಮಸನ್ಥವಂ, ಏತಂ ವೇ ಮುನಿದಸ್ಸನ’ನ್ತಿ. ಭಣಿತಞ್ಚ ‘ವಿಹಾರೇ ಕಾರಯೇ ರಮ್ಮೇ, ವಾಸಯೇತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೇ’ತಿ. ಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಸನ್ಥವತೋ ಭಯಂ ಜಾತಂ, ನಿಕೇತಾ ಜಾಯತೇ ರಜೋ. ಅನಿಕೇತಮಸನ್ಥವಂ, ಏತಂ ವೇ ಮುನಿದಸ್ಸನ’ನ್ತಿ, ತಂ ಸಭಾವವಚನಂ ಅಸೇಸವಚನಂ ನಿಸ್ಸೇಸವಚನಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ಸಮಣಾನುಚ್ಛವಂ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಂ ಸಮಣಪ್ಪತಿರೂಪಂ ಸಮಣಾರಹಂ ಸಮಣಗೋಚರಂ ಸಮಣಪ್ಪಟಿಪದಾ ಸಮಣಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಆರಞ್ಞಕೋ ಮಿಗೋ ಅರಞ್ಞೇ ಪವನೇ ಚರಮಾನೋ ನಿರಾಲಯೋ ಅನಿಕೇತೋ ಯಥಿಚ್ಛಕಂ ಸಯತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘ಸನ್ಥವತೋ ಭಯಂ ಜಾತಂ, ನಿಕೇತಾ ಜಾಯತೇ ರಜೋ. ಅನಿಕೇತಮಸನ್ಥವಂ, ಏತಂ ವೇ ಮುನಿದಸ್ಸನ’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಂ.

‘‘ಯಂ ¶ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ವಿಹಾರೇ ಕಾರಯೇ ರಮ್ಮೇ, ವಾಸಯೇತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೇ’ತಿ, ತಂ ದ್ವೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೇನ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ವಿಹಾರದಾನಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ವಣ್ಣಿತಂ ಅನುಮತಂ ಥೋಮಿತಂ ¶ ಪಸತ್ಥಂ, ತಂ ತೇ ವಿಹಾರದಾನಂ ದತ್ವಾ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾ ಪರಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಪಠಮೋ ಆನಿಸಂಸೋ ವಿಹಾರದಾನೇ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ವಿಹಾರೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಬ್ಯತ್ತಸಙ್ಕೇತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುಲಭಂ ದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನಕಾಮಾನಂ, ಅನಿಕೇತೇ ದುದ್ದಸ್ಸನಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಆನಿಸಂಸೋ ವಿಹಾರದಾನೇ. ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೇನ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ವಿಹಾರೇ ¶ ಕಾರಯೇ ರಮ್ಮೇ, ವಾಸಯೇತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೇ’ತಿ, ನ ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಪುತ್ತೇನ ಆಲಯೋ ಕರಣೀಯೋ ನಿಕೇತೇ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೨. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಉದರೇ ಸಂಯತೋ ಸಿಯಾ’ತಿ.

‘‘ಪುನ ಚ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅಹಂ ಖೋ ಪನುದಾಯಿ, ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಇಮಿನಾ ಪತ್ತೇನ ಸಮತಿತ್ತಿಕಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಉದರೇ ಸಂಯತೋ ಸಿಯಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅಹಂ ಖೋ ಪನುದಾಯಿ, ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಇಮಿನಾ ಪತ್ತೇನ ಸಮತಿತ್ಥಿಕಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಅಹಂ ಖೋ ಪನುದಾಯಿ, ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಇಮಿನಾ ಪತ್ತೇನ ಸಮತಿತ್ಥಿಕಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಉದರೇ ಸಂಯತೋ ಸಿಯಾ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಉದರೇ ಸಂಯತೋ ಸಿಯಾ’ತಿ, ಭಣಿತಞ್ಚ ‘ಅಹಂ ಖೋ ಪನುದಾಯಿ, ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಇಮಿನಾ ಪತ್ತೇನ ಸಮತಿತ್ತಿಕಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮೀ’ತಿ ¶ . ಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಉದರೇ ಸಂಯತೋ ಸಿಯಾ’ತಿ, ತಂ ¶ ಸಭಾವವಚನಂ ಅಸೇಸವಚನಂ ನಿಸ್ಸೇಸವಚನಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ಭೂತವಚನಂ ತಚ್ಛವಚನಂ ಯಾಥಾವವಚನಂ ಅವಿಪರೀತವಚನಂ ಇಸಿವಚನಂ ಮುನಿವಚನಂ ಭಗವನ್ತವಚನಂ ಅರಹನ್ತವಚನಂ ¶ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧವಚನಂ ಜಿನವಚನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುವಚನಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಚನಂ.

‘‘ಉದರೇ ಅಸಂಯತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಾಣಮ್ಪಿ ಹನತಿ, ಅದಿನ್ನಮ್ಪಿ ಆದಿಯತಿ, ಪರದಾರಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಮುಸಾಪಿ ಭಣತಿ, ಮಜ್ಜಮ್ಪಿ ಪಿವತಿ, ಮಾತರಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಪಿತರಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಅರಹನ್ತಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಸಙ್ಘಮ್ಪಿ ಭಿನ್ದತಿ, ದುಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಲೋಹಿತಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ನನು, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವದತ್ತೋ ಉದರೇ ಅಸಂಯತೋ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಆಯೂಹಿ [ಆಯೂಹತಿ (ಕ.)]. ಏವರೂಪಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಬಹುವಿಧಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಉದರೇ ಸಂಯತೋ ಸಿಯಾ’ತಿ.

‘‘ಉದರೇ ಸಂಯತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಚತುಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಂ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಚತೂಸು ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸು ಅಟ್ಠಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಛಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ವಸೀಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಕೇವಲಞ್ಚ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಪೂರೇತಿ. ನನು, ಮಹಾರಾಜ, ಸುಕಪೋತಕೋ ಉದರೇ ಸಂಯತೋ ಹುತ್ವಾ ಯಾವ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಕಮ್ಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಂ ದೇವಾನಮಿನ್ದಂ ಉಪಟ್ಠಾನಮುಪನೇಸಿ, ಏವರೂಪಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಬಹುವಿಧಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಉದರೇ ಸಂಯತೋ ಸಿಯಾ’ತಿ.

‘‘ಯಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅಹಂ ಖೋ ಪನುದಾಯಿ ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಇಮಿನಾ ಪತ್ತೇನ ಸಮತಿತ್ತಿಕಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಭುಞ್ಜಾಮೀ’ತಿ, ತಂ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ನಿಟ್ಠಿತಕಿರಿಯೇನ ಸಿದ್ಧತ್ಥೇನ ವುಸಿತವೋಸಾನೇನ ನಿರಾವರಣೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನಾ ಸಯಮ್ಭುನಾ ತಥಾಗತೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಭಣಿತಂ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವನ್ತಸ್ಸ ವಿರಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುವಾಸಿತಸ್ಸ ಆತುರಸ್ಸ ¶ ಸಪ್ಪಾಯಕಿರಿಯಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಸ್ಸ ಉದರೇ ಸಂಯಮೋ ಕರಣೀಯೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಣಿರತನಸ್ಸ ಸಪ್ಪಭಾಸಸ್ಸ ಜಾತಿಮನ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಜಾತಿಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಮಜ್ಜನನಿಘಂಸನಪರಿಸೋಧನೇನ ಕರಣೀಯಂ ನ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪಾರಮಿಂ ಗತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಕರಣೇಸು ಆವರಣಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೩. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಾಚಯೋಗೋ ಸದಾ ಪಯತಪಾಣಿ ಅನ್ತಿಮದೇಹಧರೋ ಅನುತ್ತರೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ಭಗವತಾ ‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಾನಂ ಯದಿದಂ ಬಾಕುಲೋ’ತಿ. ಭಗವತೋ ಚ ಸರೀರೇ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರೋ, ತೇನ ಹಿ ‘ಏತದಗ್ಗಂ…ಪೇ… ಬಾಕುಲೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಥೇರೋ ಬಾಕುಲೋ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಾನಂ ಅಗ್ಗೋ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ…ಪೇ… ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ…ಪೇ… ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ’ತಿ, ಭಣಿತಞ್ಚ ‘ಏತದಗ್ಗಂ…ಪೇ… ಬಾಕುಲೋ’ತಿ, ತಞ್ಚ ಪನ ಬಾಹಿರಾನಂ ಆಗಮಾನಂ ಅಧಿಗಮಾನಂ ಪರಿಯತ್ತೀನಂ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ¶ ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಂ.

‘‘ಸನ್ತಿ ಖೋ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾ ಠಾನಚಙ್ಕಮಿಕಾ, ತೇ ಠಾನೇನ ಚಙ್ಕಮೇನ ದಿವಾರತ್ತಿಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತಿ, ಭಗವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಠಾನೇನ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಸಯನೇನ ದಿವಾರತ್ತಿಂ ವೀತಿನಾಮೇತಿ, ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಕ್ಖೂ ಠಾನಚಙ್ಕಮಿಕಾ, ತೇ ತೇನ ಅಙ್ಗೇನ ಅತಿರೇಕಾ.

‘‘ಸನ್ತಿ ಖೋ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾ ಏಕಾಸನಿಕಾ, ತೇ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ದುತಿಯಂ ಭೋಜನಂ ನ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಭಗವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಯಾವ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಾಸನಿಕಾ, ತೇ ತೇನ ಅಙ್ಗೇನ ಅತಿರೇಕಾ, ಅನೇಕವಿಧಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ತಂ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಣಿತಾನಿ. ಭಗವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನುತ್ತರೋ ಸೀಲೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ದಸಹಿ ಚ ಬಲೇಹಿ ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜೇಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ ಛಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೇಹಿ ಞಾಣೇಹಿ, ಕೇವಲೇ ಚ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಣಿತಂ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ…ಪೇ… ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ’ತಿ.

‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನುಸ್ಸೇಸು ಏಕೋ ಜಾತಿಮಾ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಧನವಾ, ಏಕೋ ವಿಜ್ಜವಾ, ಏಕೋ ಸಿಪ್ಪವಾ, ಏಕೋ ಸೂರೋ, ಏಕೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ, ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಅಭಿಭವಿಯ ರಾಜಾ ಯೇವ ತೇಸಂ ಉತ್ತಮೋ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಸೇಟ್ಠೋ.

‘‘ಯಂ ¶ ¶ ಪನ ಆಯಸ್ಮಾ ಬಾಕುಲೋ ಅಪ್ಪಾಬಾಧೋ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ಅಭಿನೀಹಾರವಸೇನ, ಸೋ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನೋಮದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉದರವಾತಾಬಾಧೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ತಿಣಪುಪ್ಫಕರೋಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸಯಂ ತಾಪಸೋ ಸಮಾನೋ ನಾನಾಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ತಂ ಬ್ಯಾಧಿಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪಾಬಾಧತಂ ಪತ್ತೋ, ಭಣಿತೋ ಚ ‘ಏತದಗ್ಗಂ…ಪೇ… ಬಾಕುಲೋ’ತಿ.

‘‘ಭಗವತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ಯಾಧಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇಪಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇಪಿ ಧುತಙ್ಗಂ ಆದಿಯನ್ತೇಪಿ ಅನಾದಿಯನ್ತೇಪಿ ನತ್ಥಿ ¶ ಭಗವತಾ ಸದಿಸೋ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಗವತಾ ದೇವಾತಿದೇವೇನ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯವರಲಞ್ಛಕೇ –

‘‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ ದ್ವಿಪದಾ ವಾ ಚತುಪ್ಪದಾ ವಾ ಬಹುಪ್ಪದಾ ವಾ ರೂಪಿನೋ ವಾ ಅರೂಪಿನೋ ವಾ ಸಞ್ಞಿನೋ ವಾ ಅಸಞ್ಞಿನೋ ವಾ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞಿನೋ ವಾ, ತಥಾಗತೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’ತಿ. ‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’’ತಿ.

೪. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ತಥಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಅದ್ದಸಂ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಾಣಂ ಮಗ್ಗಂ ಪುರಾಣಂ ಅಞ್ಜಸಂ ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಅನುಯಾತ’ನ್ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅದ್ದಸಂ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಾಣಂ ಮಗ್ಗಂ ಪುರಾಣಂ ಅಞ್ಜಸಂ ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಅನುಯಾತ’ನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಅದ್ದಸಂ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಾಣಂ ಮಗ್ಗಂ ಪುರಾಣಂ ಅಞ್ಜಸಂ ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಅನುಯಾತ’ನ್ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ತಥಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ತಥಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’ತಿ. ಭಣಿತಞ್ಚ ‘ಅದ್ದಸಂ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಾಣಂ ಮಗ್ಗಂ ಪುರಾಣಂ ¶ ಅಞ್ಜಸಂ ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಅನುಯಾತ’ನ್ತಿ, ತಂ ದ್ವಯಮ್ಪಿ ಸಭಾವವಚನಮೇವ, ಪುಬ್ಬಕಾನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಾನಂ ಅನ್ತರಧಾನೇನ ಅಸತಿ ಅನುಸಾಸಕೇ ಮಗ್ಗೋ ಅನ್ತರಧಾಯಿ, ತಂ [ಸೋ ತಂ (ಸೀ. ಪೀ. ಕ.)] ತಥಾಗತೋ ಮಗ್ಗಂ ಲುಗ್ಗಂ ಪಲುಗ್ಗಂ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಅಸಞ್ಚರಣಂ ¶ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ [ಸಮ್ಮಸಮಾನೋ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಅದ್ದಸ ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಅನುಯಾತಂ, ತಂಕಾರಣಾ ಆಹ ‘ಅದ್ದಸಂ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಾಣಂ ಮಗ್ಗಂ ಪುರಾಣಂ ಅಞ್ಜಸಂ ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಅನುಯಾತ’ನ್ತಿ.

‘‘ಪುಬ್ಬಕಾನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಾನಂ ಅನ್ತರಧಾನೇನ ಅಸತಿ ಅನುಸಾಸಕೇ ಲುಗ್ಗಂ ಪಲುಗ್ಗಂ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಅಸಞ್ಚರಣಂ ಮಗ್ಗಂ ಯಂ ದಾನಿ ತಥಾಗತೋ ಸಞ್ಚರಣಂ ಅಕಾಸಿ, ತಂಕಾರಣಾ ಆಹ ‘ತಥಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’ತಿ.

‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಅನ್ತರಧಾನೇನ ಮಣಿರತನಂ ಗಿರಿಸಿಖನ್ತರೇ ನಿಲೀಯತಿ, ಅಪರಸ್ಸ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಣಿರತನಂ ತಸ್ಸ ಪಕತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಾಕತಿಕಂ ಯೇವ ತಂ ಮಣಿರತನಂ, ತೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ [ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ (ಸೀ. ಪೀ.)]. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಾಕತಿಕಂ ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ತಥಾಗತೇಹಿ ಅನುಚಿಣ್ಣಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಸಿವಂ ಮಗ್ಗಂ ಅಸತಿ ಅನುಸಾಸಕೇ ಲುಗ್ಗಂ ಪಲುಗ್ಗಂ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಅಸಞ್ಚರಣಂ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಸಞ್ಚರಣಂ ಅಕಾಸಿ, ತಂಕಾರಣಾ ಆಹ ‘ತಥಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಸನ್ತಂ ಯೇವ ಪುತ್ತಂ ಯೋನಿಯಾ ಜನಯಿತ್ವಾ ಮಾತಾ ‘ಜನಿಕಾ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸನ್ತಂ ಯೇವ ಮಗ್ಗಂ ಲುಗ್ಗಂ ಪಲುಗ್ಗಂ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಅಸಞ್ಚರಣಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಸಞ್ಚರಣಂ ಅಕಾಸಿ, ತಂಕಾರಣಾ ಆಹ ‘ತಥಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನಟ್ಠಂ ಪಸ್ಸತಿ, ‘ತೇನ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ’ನ್ತಿ ಜನೋ ವೋಹರತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸನ್ತಂ ಯೇವ ಮಗ್ಗಂ ಲುಗ್ಗಂ ಪಲುಗ್ಗಂ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಅಸಞ್ಚರಣಂ ¶ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಸಞ್ಚರಣಂ ¶ ಅಕಾಸಿ, ತಂಕಾರಣಾ ಆಹ ‘ತಥಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ವನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಂ ನೀಹರತಿ, ‘ತಸ್ಸ ಸಾ ಭೂಮೀ’ತಿ ¶ ಜನೋ ವೋಹರತಿ, ನ ಚೇಸಾ ಭೂಮಿ ತೇನ ಪವತ್ತಿತಾ, ತಂ ಭೂಮಿಂ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಭೂಮಿಸಾಮಿಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಸನ್ತಂ ಯೇವ ಮಗ್ಗಂ ಲುಗ್ಗಂ ಪಲುಗ್ಗಂ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಿಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಅಸಞ್ಚರಣಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಸಞ್ಚರಣಂ ಅಕಾಸಿ, ತಂಕಾರಣಾ ಆಹ ‘ತಥಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೫. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಪುಬ್ಬೇ ವಾಹಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಹೇಠಕಜಾತಿಕೋ ಅಹೋಸಿ’ನ್ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಲೋಮಸಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಇಸಿ ಸಮಾನೋ ಅನೇಕಸತೇ ಪಾಣೇ ಘಾತಯಿತ್ವಾ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಯಜೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಪುಬ್ಬೇ ವಾಹಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಹೇಠಕಜಾತಿಕೋ ಅಹೋಸಿ’ನ್ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಲೋಮಸಕಸ್ಸಪೇನ ಇಸಿನಾ ಅನೇಕಸತೇ ಪಾಣೇ ಘಾತಯಿತ್ವಾ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಯಜಿತ’ನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ‘ಲೋಮಸಕಸ್ಸಪೇನ ಇಸಿನಾ ಅನೇಕಸತೇ ಪಾಣೇ ಘಾತಯಿತ್ವಾ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಯಜಿತಂ’, ತೇನ ಹಿ ‘ಪುಬ್ಬೇ ವಾಹಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಹೇಠಕಜಾತಿಕೋ ಅಹೋಸಿ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಪುಬ್ಬೇ ವಾಹಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಹೇಠಕಜಾತಿಕೋ ಅಹೋಸಿ’ನ್ತಿ, ‘ಲೋಮಸಕಸ್ಸಪೇನ ಇಸಿನಾ ಅನೇಕಸತೇ ಪಾಣೇ ಘಾತಯಿತ್ವಾ ¶ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಯಜಿತಂ’, ತಞ್ಚ ಪನ ರಾಗವಸೇನ ವಿಸಞ್ಞಿನಾ, ನೋ ಸಚೇತನೇನಾ’’ತಿ.

‘‘ಅಟ್ಠಿಮೇ ¶ , ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪುಗ್ಗಲಾ ಪಾಣಂ ಹನನ್ತಿ. ಕತಮೇ ಅಟ್ಠ? ರತ್ತೋ ರಾಗವಸೇನ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ದುಟ್ಠೋ ದೋಸವಸೇನ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹವಸೇನ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ಮಾನೀ ಮಾನವಸೇನ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ಲುದ್ಧೋ ಲೋಭವಸೇನ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ಅಕಿಞ್ಚನೋ ಜೀವಿಕತ್ಥಾಯ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ಬಾಲೋ ಹಸ್ಸವಸೇನ [ಅಞ್ಞಾಣವಸೇನ (ಕ. ಸೀ.)] ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ರಾಜಾ ವಿನಯನವಸೇನ ಪಾಣಂ ಹನತಿ. ಇಮೇ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಟ್ಠ ಪುಗ್ಗಲಾ ಪಾಣಂ ಹನನ್ತಿ. ಪಾಕತಿಕಂ ಯೇವ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಕತ’’ನ್ತಿ ¶ . ‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಾಕತಿಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಕತಂ, ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪಕತಿಭಾವೇನ ಓನಮೇಯ್ಯ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಯಜಿತುಂ, ನ ಯಿಮಂ ಗಾಥಂ ಭಣೇಯ್ಯ –

‘‘‘ಸಸಮುದ್ದಪರಿಯಾಯಂ, ಮಹಿಂ ಸಾಗರಕುಣ್ಡಲಂ;

ನ ಇಚ್ಛೇ ಸಹ ನಿನ್ದಾಯ, ಏವಂ ಸೇಯ್ಹ [ಸಯ್ಹ (ಸೀ. ಪೀ.)] ವಿಜಾನಹೀ’ತಿ.

‘‘ಏವಂವಾದೀ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಹ ದಸ್ಸನೇನ ಚನ್ದವತಿಯಾ ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ವಿಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸಿ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ರತ್ತೋ ವಿಸಞ್ಞಿಭೂತೋ ಆಕುಲಾಕುಲೋ ತುರಿತತುರಿತೋ ತೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಭನ್ತಲುಳಿತಚಿತ್ತೇನ ಮಹತಿಮಹಾಪಸುಘಾತಗಲರುಹಿರಸಞ್ಚಯಂ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಯಜಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಜಲಿತಮ್ಪಿ ಜಾತವೇದಂ ಅಕ್ಕಮತಿ, ಕುಪಿತಮ್ಪಿ ಆಸೀವಿಸಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಮತ್ತಮ್ಪಿ ಹತ್ಥಿಂ ಉಪೇತಿ, ಸಮುದ್ದಮ್ಪಿ ಅತೀರದಸ್ಸಿಂ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ಚನ್ದನಿಕಮ್ಪಿ ಓಳಿಗಲ್ಲಮ್ಪಿ ಓಮದ್ದತಿ, ಕಣ್ಟಕಾಧಾನಮ್ಪಿ ಅಭಿರುಹತಿ, ಪಪಾತೇಪಿ ಪತತಿ, ಅಸುಚಿಮ್ಪಿ ಭಕ್ಖೇತಿ, ನಗ್ಗೋಪಿ ರಥಿಯಾ ಚರತಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಬಹುವಿಧಂ ಅಕಿರಿಯಂ ಕರೋತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಹ ದಸ್ಸನೇನ ಚನ್ದವತಿಯಾ ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ವಿಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸಿ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ರತ್ತೋ ವಿಸಞ್ಞಿಭೂತೋ ಆಕುಲಾಕುಲೋ ತುರಿತತುರಿತೋ, ತೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಭನ್ತಲುಳಿತಚಿತ್ತೇನ ಮಹತಿಮಹಾಪಸುಘಾತಗಲರುಹಿರಸಞ್ಚಯಂ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ¶ ಯಜಿ.

‘‘ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೇನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕತಂ ಪಾಪಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇಪಿ ನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಪರಾಯೇ ವಿಪಾಕೇನಪಿ ನೋ ತಥಾ. ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಜ್ಝಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ಕಿಂ ದಣ್ಡಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಕೋ, ಭನ್ತೇ, ಉಮ್ಮತ್ತಕಸ್ಸ ದಣ್ಡೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಮಯಂ ಪೋಥಾಪೇತ್ವಾ ನೀಹರಾಪೇಮ, ಏಸೋವ ತಸ್ಸ ದಣ್ಡೋ’’ತಿ. ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಮ್ಮತ್ತಕಸ್ಸ ಅಪರಾಧೇ ದಣ್ಡೋಪಿ ನ ಭವತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಉಮ್ಮತ್ತಕಸ್ಸ ಕತೇಪಿ ನ ದೋಸೋ ಭವತಿ ಸತೇಕಿಚ್ಛೋ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಮಸಕಸ್ಸಪೋ ಇಸಿ ಸಹ ದಸ್ಸನೇನ ಚನ್ದವತಿಯಾ ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ವಿಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸಿ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ರತ್ತೋ ವಿಸಞ್ಞಿಭೂತೋ ವಿಸಟಪಯಾತೋ ಆಕುಲಾಕುಲೋ ತುರಿತತುರಿತೋ, ತೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಭನ್ತಲುಳಿತಚಿತ್ತೇನ ಮಹತಿಮಹಾಪಸುಘಾತಗಲರುಹಿರಸಞ್ಚಯಂ ವಾಜಪೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಯಞ್ಞಂ ಯಜಿ. ಯದಾ ಚ ಪನ ಪಕತಿಚಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಪುನದೇವ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಗೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೬. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ಛದ್ದನ್ತೋ ನಾಗರಾಜಾ –

‘‘‘ವಧಿಸ್ಸಮೇತನ್ತಿ ಪರಾಮಸನ್ತೋ, ಕಾಸಾವಮದ್ದಕ್ಖಿ ಧಜಂ ಇಸೀನಂ;

ದುಕ್ಖೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸುದಪಾದಿ ಸಞ್ಞಾ, ಅರಹದ್ಧಜೋ ಸಬ್ಭಿ ಅವಜ್ಝರೂಪೋ’ತಿ.

‘‘ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಜೋತಿಪಾಲಮಾಣವೋ ಸಮಾನೋ ಕಸ್ಸಪಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅರಹನ್ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಮುಣ್ಡಕವಾದೇನ ಸಮಣಕವಾದೇನ ಅಸಬ್ಭಾಹಿ ಫರುಸಾಹಿ ವಾಚಾಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಿ ಪರಿಭಾಸೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ ಸಮಾನೋ ಕಾಸಾವಂ ಅಭಿಪೂಜಯಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಜೋತಿಪಾಲೇನ ಮಾಣವೇನ ¶ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಮುಣ್ಡಕವಾದೇನ ಸಮಣಕವಾದೇನ ಅಸಬ್ಭಾಹಿ ಫರುಸಾಹಿ ವಾಚಾಹಿ ಅಕ್ಕುಟ್ಠೋ ಪರಿಭಾಸಿತೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಜೋತಿಪಾಲೇನ ಮಾಣವೇನ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಮುಣ್ಡಕವಾದೇನ ಸಮಣಕವಾದೇನ ಅಸಬ್ಭಾಹಿ ಫರುಸಾಹಿ ವಾಚಾಹಿ ಅಕ್ಕುಟ್ಠೋ ಪರಿಭಾಸಿತೋ, ತೇನ ಹಿ ‘ಛದ್ದನ್ತೇನ ನಾಗರಾಜೇನ ಕಾಸಾವಂ ಪೂಜಿತ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಕಕ್ಖಳಖರಕಟುಕವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೇನ ಲುದ್ದಕೇನ ನಿವತ್ಥಂ ಕಾಸಾವಂ ಪೂಜಿತಂ, ಕಿಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣೋ ಪರಿಪಕ್ಕಾಯ ಬೋಧಿಯಾ ಕಸ್ಸಪಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅರಹನ್ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ದಸಬಲಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ ಉದಿತೋದಿತಂ ¶ ಜಲಿತಬ್ಯಾಮೋಭಾಸಂ ಪವರುತ್ತಮಂ ಪವರರುಚಿರಕಾಸಿಕಕಾಸಾವಮಭಿಪಾರುತಂ ದಿಸ್ವಾ ನ ಪೂಜಯಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಛದ್ದನ್ತೋ ನಾಗರಾಜಾ ‘ವಧಿಸ್ಸಮೇತನ್ತಿ…ಪೇ… ಅವಜ್ಝರೂಪೋ’ತಿ. ಜೋತಿಪಾಲೇನ ಚ ಮಾಣವೇನ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಮುಣ್ಡಕವಾದೇನ ಸಮಣಕವಾದೇನ ಅಸಬ್ಭಾಹಿ ಫರುಸಾಹಿ ವಾಚಾಹಿ ಅಕ್ಕುಟ್ಠೋ ಪರಿಭಾಸಿತೋ, ತಞ್ಚ ಪನ ಜಾತಿವಸೇನ ಕುಲವಸೇನ. ಜೋತಿಪಾಲೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾಣವೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೇ ಅಪ್ಪಸನ್ನೇ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ, ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಭಗಿನಿಭಾತರೋ ದಾಸಿದಾಸಚೇಟಕಪರಿವಾರಕಮನುಸ್ಸಾ ಬ್ರಹ್ಮದೇವತಾ ಬ್ರಹ್ಮಗರುಕಾ, ತೇ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಏವ ಉತ್ತಮಾ ಪವರಾ’ತಿ ಅವಸೇಸೇ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಗರಹನ್ತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಜೋತಿಪಾಲೋ ಮಾಣವೋ ಘಟಿಕಾರೇನ ಕುಮ್ಭಕಾರೇನ ಸತ್ಥಾರಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಪಕ್ಕೋಸಿತೋ ಏವಮಾಹ ‘ಕಿಂ ಪನ ತೇನ ಮುಣ್ಡಕೇನ ಸಮಣಕೇನ ದಿಟ್ಠೇನಾ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ¶ , ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಅಮತಂ ವಿಸಮಾಸಜ್ಜ ತಿತ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಚ ಸೀತೋದಕಂ ಅಗ್ಗಿಮಾಸಜ್ಜ ಉಣ್ಹಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಜೋತಿಪಾಲೋ ಮಾಣವೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೇ ಅಪ್ಪಸನ್ನೇ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ, ಸೋ ಕುಲವಸೇನ ಅನ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ [ಸೋ ಕುಲಜಾತಿವಸೇನ ಅನ್ಧೋ ಭವಿತ್ವಾ (ಸ್ಯಾ.)] ತಥಾಗತಂ ಅಕ್ಕೋಸಿ ಪರಿಭಾಸಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಜಲಿತಪಜ್ಜಲಿತೋ ಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಪ್ಪಭಾಸೋ ಉದಕಮಾಸಜ್ಜ ಉಪಹತಪ್ಪಭಾತೇಜೋ ಸೀತಲೋ ಕಾಳಕೋ ಭವತಿ ಪರಿಪಕ್ಕನಿಗ್ಗುಣ್ಡಿಫಲಸದಿಸೋ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಜೋತಿಪಾಲೋ ಮಾಣವೋ ಪುಞ್ಞವಾ ಸದ್ಧೋ ಞಾಣವಿಪುಲಸಪ್ಪಭಾಸೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೇ ಅಪ್ಪಸನ್ನೇ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ, ಸೋ ಕುಲವಸೇನ ಅನ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಅಕ್ಕೋಸಿ ಪರಿಭಾಸಿ, ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಚ ಬುದ್ಧಗುಣಮಞ್ಞಾಯ ಚೇಟಕಭೂತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ಜಿನಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಗೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

ಛದ್ದನ್ತಜೋತಿಪಾಲಾರಬ್ಭಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ.

೭. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಘಟಿಕಾರಸ್ಸ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ಆವೇಸನಂ ಸಬ್ಬಂ ತೇಮಾಸಂ ಆಕಾಸಚ್ಛದನಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ನ ದೇವೋತಿವಸ್ಸೀ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ [ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೮೯)] ಕುಟಿ ಓವಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಕಿಸ್ಸ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಮುಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲಸ್ಸ [ಏವರೂಪಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲಸ್ಸ (ಕ.)] ಕುಟಿ ಓವಸ್ಸತಿ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ನಾಮ ಸೋ ಆನುಭಾವೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ? ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಘಟಿಕಾರಸ್ಸ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ಆವೇಸನಂ ಅನೋವಸ್ಸಂ ಆಕಾಸಚ್ಛದನಂ ಅಹೋಸಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕುಟಿ ಓವಸ್ಸತೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕುಟಿ ಓವಸ್ಸತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಘಟಿಕಾರಸ್ಸ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ಆವೇಸನಂ ಅನೋವಸ್ಸಕಂ ಅಹೋಸಿ ಆಕಾಸಚ್ಛದನ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಘಟಿಕಾರಸ್ಸ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ಆವೇಸನಂ ಸಬ್ಬಂ ತೇಮಾಸಂ ಆಕಾಸಚ್ಛದನಂ ¶ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ನ ದೇವೋತಿವಸ್ಸೀ’ತಿ. ಭಣಿತಞ್ಚ ‘ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕುಟಿ ಓವಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಘಟಿಕಾರೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ಸೀಲವಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ ಉಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲೋ ಅನ್ಧೇ ¶ ಜಿಣ್ಣೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪೋಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಅನಾಪುಚ್ಛಾಯೇವಸ್ಸ ಘರೇ ತಿಣಂ ಹರಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಕುಟಿಂ ಛಾದೇಸುಂ, ಸೋ ತೇನ ತಿಣಹರಣೇನ ಅಕಮ್ಪಿತಂ ಅಸಞ್ಚಲಿತಂ ಸುಸಣ್ಠಿತಂ ವಿಪುಲಮಸಮಂ ಪೀತಿಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಭಿಯ್ಯೋ ಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ಅತುಲಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ ‘ಅಹೋ ವತ ಮೇ ಭಗವಾ ಲೋಕುತ್ತಮೋ ಸುವಿಸ್ಸತ್ಥೋ’ತಿ, ತೇನ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ವಿಪಾಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ತಾವತಕೇನ ವಿಕಾರೇನ ಚಲತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಿನೇರು ಗಿರಿರಾಜಾ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸವಾತಸಮ್ಪಹಾರೇನಪಿ ನ ಕಮ್ಪತಿ ನ ಚಲತಿ, ಮಹೋದಧಿ ವರಪ್ಪವರಸಾಗರೋ ಅನೇಕಸತನಹುತಮಹಾಗಙ್ಗಾಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿಪಿ ನ ಪೂರತಿ ನ ವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ನ ತಾವತಕೇನ ವಿಕಾರೇನ ಚಲತಿ.

‘‘ಯಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕುಟಿ ಓವಸ್ಸತಿ, ತಂ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ. ದ್ವೇಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥವಸೇ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ತಥಾಗತಾ ¶ ಸಯಂ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ನಪ್ಪಟಿಸೇವನ್ತಿ, ‘ಅಯಂ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಸತ್ಥಾ’ತಿ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಯಂ ದತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬದುಗ್ಗತಿತೋ ಪರಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ, ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಿಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೀತಿ ‘ಮಾ ಅಞ್ಞೇ ಉಪವದೇಯ್ಯು’ನ್ತಿ. ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ತಥಾಗತಾ ಸಯಂ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ನಪ್ಪಟಿಸೇವನ್ತಿ. ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕ್ಕೋ ವಾ ತಂ ಕುಟಿಂ ಅನೋವಸ್ಸಂ ಕರೇಯ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಸಯಂ ವಾ, ಸಾವಜ್ಜಂ ಭವೇಯ್ಯ ತಂ ಯೇವ ಕರಣಂ [ಕಾರಣಂ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಸದೋಸಂ ಸನಿಗ್ಗಹಂ, ಇಮೇ ವಿಭೂತಂ [ವಿಭೂಸಂ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಕತ್ವಾ ಲೋಕಂ ಸಮ್ಮೋಹೇನ್ತಿ ಅಧಿಕತಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಕರಣಂ ವಜ್ಜನೀಯಂ. ನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಾ ವತ್ಥುಂ ಯಾಚನ್ತಿ, ತಾಯ ಅವತ್ಥುಯಾಚನಾಯ ಅಪರಿಭಾಸಿಯಾ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೮. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ತಥಾಗತೇನ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಾಚಯೋಗೋ’ತಿ. ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ , ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಾಚಯೋಗೋ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಾಚಯೋಗೋ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಖತ್ತಿಯೋ ವಾ ಹಿ ಭವೇಯ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ, ನತ್ಥಿ ಏಕಾಯ ಜಾತಿಯಾ ದ್ವೇ ವಣ್ಣಾ ನಾಮ, ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಾಚಯೋಗೋ’ತಿ, ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾ’ತಿ, ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚ ರಾಜಾ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚ ರಾಜಾ ಚ ಹೋತಿ’’? ‘‘ಸಬ್ಬೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಾಪಕಾ ¶ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬಾಹಿತಾ ಪಹೀನಾ ಅಪಗತಾ ಬ್ಯಪಗತಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಾ ಖೀಣಾ ಖಯಂ ಪತ್ತಾ ನಿಬ್ಬುತಾ ಉಪಸನ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಾಮ ಸಂಸಯಮನೇಕಂಸಂ ವಿಮತಿಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತೋ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಂಸಯಮನೇಕಂಸಂ ವಿಮತಿಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತೋ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಭವಗತಿಯೋನಿನಿಸ್ಸಟೋ ಮಲರಜಗತವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಅಸಹಾಯೋ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಭವಗತಿಯೋನಿನಿಸ್ಸಟೋ ಮಲರಜಗತವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಅಸಹಾಯೋ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ಅಗ್ಗಸೇಟ್ಠವರಪವರದಿಬ್ಬವಿಹಾರಬಹುಲೋ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಗ್ಗಸೇಟ್ಠವರಪವರದಿಬ್ಬವಿಹಾರಬಹುಲೋ, ತೇನಾಪಿ ಕಪರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಾಮ ಅಜ್ಝಯನ ಅಜ್ಝಾಪನ ದಾನಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣ ದಮ ಸಂಯಮನಿಯಮಪುಬ್ಬಮನುಸಿಟ್ಠಿ ಪವೇಣಿ ವಂಸ ಧರಣೋ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಜ್ಝಯನ ಅಜ್ಝಾಪನ ದಾನಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣ ದಮ ಸಂಯಮ ನಿಯಮ ಪುಬ್ಬಜಿನಾಚಿಣ್ಣ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ¶ ಪವೇಣಿ ವಂಸ ಧರಣೋ ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಾಮ ಬ್ರಹಾಸುಖವಿಹಾರಜ್ಝಾನಝಾಯೀ; ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ರಹಾಸುಖವಿಹಾರಜ್ಝಾನಝಾಯೀ, ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ¶ ನಾಮ ಸಬ್ಬಭವಾಭವಗತೀಸು ಅಭಿಜಾತಿವತ್ತಿತಮನುಚರಿತಂ ಜಾನಾತಿ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಭವಾಭವಗತೀಸು ಅಭಿಜಾತಿವತ್ತಿತಮನುಚರಿತಂ ಜಾನಾತಿ, ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತೋ ನೇತಂ ನಾಮಂ ಮಾತರಾ ಕತಂ, ನ ಪಿತರಾ ಕತಂ, ನ ಭಾತರಾ ಕತಂ, ನ ಭಗಿನಿಯಾ ಕತಂ, ನ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚೇಹಿ ಕತಂ, ನ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೇಹಿ ಕತಂ, ನ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಕತಂ, ನ ದೇವತಾಹಿ ಕತಂ, ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಮೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ನಾಮಂ ಬೋಧಿಯಾ ಯೇವ ಮೂಲೇ ಮಾರಸೇನಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ¶ ಧಮ್ಮೇ ಬಾಹೇತ್ವಾ ಸಹ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾ ಪಟಿಲದ್ಧಪಾತುಭೂತಸಮುಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ ಸಚ್ಛಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಯದಿದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’’ತಿ.

‘‘ಕೇನ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ರಾಜಾ’’’ತಿ? ‘‘ರಾಜಾ ನಾಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಕೋಚಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ ಲೋಕಮನುಸಾಸತಿ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಧಮ್ಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ, ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಸಮಾರಕಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಂ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಪಜಂ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಂ ಅನುಸಾಸತಿ, ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ರಾಜಾ’ತಿ.

‘‘ರಾಜಾ ನಾಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಜನಮನುಸ್ಸೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ನನ್ದಯನ್ತೋ ಞಾತಿಸಙ್ಘಂ, ಸೋಚಯನ್ತೋ ಅಮಿತ್ತಸಙ್ಘಂ, ಮಹತಿಮಹಾಯಸಸಿರಿಹರಂ ಥಿರಸಾರದಣ್ಡಂ ಅನೂನಸತಸಲಾಕಾಲಙ್ಕತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತಿ ಪಣ್ಡರವಿಮಲಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋಚಯನ್ತೋ ಮಾರಸೇನಂ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಂ, ನನ್ದಯನ್ತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಾ ¶ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಮಹತಿಮಹಾಯಸಸಿರಿಹರಂ ಖನ್ತಿಥಿರಸಾರದಣ್ಡಂ ಞಾಣವರಸತಸಲಾಕಾಲಙ್ಕತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತಿ ಅಗ್ಗವರವಿಮುತ್ತಿಪಣ್ಡರವಿಮಲಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ, ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ರಾಜಾ’ತಿ.

‘‘ರಾಜಾ ನಾಮ ಉಪಗತಸಮ್ಪತ್ತಜನಾನಂ ಬಹೂನಮಭಿವನ್ದನೀಯೋ ಭವತಿ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಗತಸಮ್ಪತ್ತದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಬಹೂನಮಭಿವನ್ದನೀಯೋ, ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ರಾಜಾ’ತಿ.

‘‘ರಾಜಾ ನಾಮ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರಾಧಕಸ್ಸ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ವರಿತಂ ವರಂ ದತ್ವಾ ಕಾಮೇನ ತಪ್ಪಯತಿ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಮನಸಾ ಆರಾಧಕಸ್ಸ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ವರಿತಂ ವರಮನುತ್ತರಂ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಪರಿಮುತ್ತಿಂ ದತ್ವಾ ಅಸೇಸಕಾಮವರೇನ ಚ ತಪ್ಪಯತಿ, ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ರಾಜಾ’ತಿ.

‘‘ರಾಜಾ ¶ ನಾಮ ಆಣಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಂ ವಿಗರಹತಿ ಝಾಪೇತಿ [ಜಾಪೇತಿ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಧಂಸೇತಿ, ಭಗವತೋಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾಸನವರೇ ಆಣಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಅಲಜ್ಜೀ ಮಙ್ಕುಭಾವೇನ ಓಞ್ಞಾತೋ ಹೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಭವಿತ್ವಾ ವಜ್ಜತಿ ಜಿನಸಾಸನವರಮ್ಹಾ, ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ರಾಜಾ’ತಿ.

‘‘ರಾಜಾ ¶ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಪವೇಣಿಮನುಸಿಟ್ಠಿಯಾ ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮಮನುದೀಪಯಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರಯಮಾನೋ ಪಿಹಯಿತೋ ಪಿಯೋ ಪತ್ಥಿತೋ ಭವತಿ ಜನಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಚಿರಂ ರಾಜಕುಲವಂಸಂ ಠಪಯತಿ ಧಮ್ಮಗುಣಬಲೇನ, ಭಗವಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಬ್ಬಕಾನಂ ಸಯಮ್ಭೂನಂ ಪವೇಣಿಮನುಸಿಟ್ಠಿಯಾ ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮಮನುದೀಪಯಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ಲೋಕಮನುಸಾಸಮಾನೋ ಪಿಹಯಿತೋ ಪಿಯೋ ಪತ್ಥಿತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚಿರಂ ಸಾಸನಂ ಪವತ್ತೇತಿ ಧಮ್ಮಗುಣಬಲೇನ, ತೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘ರಾಜಾ’ತಿ. ಏವಮನೇಕವಿಧಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಭವೇಯ್ಯ ರಾಜಾಪಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಸುನಿಪುಣೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ನೋ ನಂ ಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಕಿಂ ಅತಿಬಹುಂ ಭಣಿತೇನ, ಸಂಖಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೯. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯಂ [ಅಭೋಜನೀಯಂ (ಕ.) ಸು. ನಿ. ೮೧ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ], ಸಮ್ಪಸ್ಸತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ನೇಸ ಧಮ್ಮಾ;

ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಪನುದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ, ಧಮ್ಮೇ ಸತೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವುತ್ತಿರೇಸಾ’ತಿ.

‘‘ಪುನ ಚ ಭಗವಾ ಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಕಥೇನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಂ ಪಠಮಂ ತಾವ ದಾನಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಸೀಲಕಥಂ, ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಉಯ್ಯೋಜಿತಂ ದಾನಂ ಸಾವಕಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಗವತಾ ಭಣಿತಂ ‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಭಗವಾ ದಾನಕಥಂ ಪಠಮಂ ಕಥೇತೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ದಾನಕಥಂ ಪಠಮಂ ಕಥೇತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಯೋ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಗಿಹೀನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತದಾನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಕಥೇತಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಅಪರಾಪರಂ ¶ ದಾನಂ ¶ ದೇನ್ತಿ, ಯೇ ತಂ ದಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ನಿಪುಣೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ತಪಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯಂ, ಸಮ್ಪಸ್ಸತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ನೇಸ ಧಮ್ಮೋ. ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಪನುದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ, ಧಮ್ಮೇ ಸತೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವುತ್ತಿರೇಸಾ’ತಿ, ಕಥೇತಿ ಚ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ದಾನಕಥಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ಕಿರಿಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ತಥಾಗತಾನಂ ಪಠಮಂ ದಾನಕಥಾಯ, ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿರಮಾಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸೀಲೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮನುಸ್ಸಾ ತರುಣದಾರಕಾನಂ ಪಠಮಂ ತಾವ ¶ ಕೀಳಾಭಣ್ಡಕಾನಿ ದೇನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ವಙ್ಕಕಂ ಘಟಿಕಂ ಚಿಙ್ಗುಲಕಂ ಪತ್ತಾಳ್ಹಕಂ ರಥಕಂ ಧನುಕಂ, ಪಚ್ಛಾ ತೇ ಸಕೇ ಸಕೇ ಕಮ್ಮೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಪಠಮಂ ದಾನಕಥಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿರಮಾಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸೀಲೇ ನಿಯೋಜೇತಿ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಸಕ್ಕೋ ನಾಮ ಆತುರಾನಂ ಪಠಮಂ ತಾವ ಚತೂಹಪಞ್ಚಾಹಂ ತೇಲಂ ಪಾಯೇತಿ ಬಲಕರಣಾಯ ಸಿನೇಹನಾಯ, ಪಚ್ಛಾ ವಿರೇಚೇತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ದಾನಕಥಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿರಮಾಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸೀಲೇ ನಿಯೋಜೇತಿ. ದಾಯಕಾನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ದಾನಪತೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಮುದುಕಂ ಹೋತಿ ಮದ್ದವಂ ಸಿನಿದ್ಧಂ, ತೇನ ತೇ ದಾನಸೇತುಸಙ್ಕಮೇನ ದಾನನಾವಾಯ ಸಂಸಾರಸಾಗರಪಾರಮನುಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಪಠಮಂ ಕಮ್ಮಭೂಮಿಮನುಸಾಸತಿ, ನ ಚ ಕೇನಚಿ [ತೇನ (ಸೀ. ಪೀ.)] ವಿಞ್ಞತ್ತಿಮಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ‘ವಿಞ್ಞತ್ತಿ’ನ್ತಿ ಯಂ ವದೇಸಿ, ಕತಿ ಪನ ತಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ’’ತಿ? ‘‘ದ್ವೇಮಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ, ಅತ್ಥಿ ಅನವಜ್ಜಾ. ಅತ್ಥಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ, ಅತ್ಥಿ ಅನವಜ್ಜಾ.

‘‘ಕತಮಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಕುಲಾನಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಅನೋಕಾಸೇ ಠಿತೋ ಠಾನಂ ಭಞ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ. ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಯೇ ಓಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಪರಿಭೂತೋ ಅಚಿತ್ತೀಕತೋ, ಭಿನ್ನಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

‘‘ಪುನ ¶ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಕುಲಾನಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಅನೋಕಾಸೇ ಠಿತೋ ಗಲಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಮೋರಪೇಕ್ಖಿತಂ ಪೇಕ್ಖತಿ ‘ಏವಂ ಇಮೇ ಪಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ, ತೇನ ಚ ತೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ. ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ¶ ಸಮಯೇ ಓಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಪರಿಭೂತೋ ಅಚಿತ್ತೀಕತೋ, ಭಿನ್ನಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಹನುಕಾಯ ವಾ ¶ ಭಮುಕಾಯ ವಾ ಅಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಯೇ ಓಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಪರಿಭೂತೋ ಅಚಿತ್ತೀಕತೋ, ಭಿನ್ನಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

‘‘ಕತಮಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಾ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಕುಲಾನಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸತೋ ಸಮಾಹಿತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಠಾನೇಪಿ ಅಟ್ಠಾನೇಪಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ದಾತುಕಾಮೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ, ಅದಾತುಕಾಮೇಸು ಪಕ್ಕಮತಿ. ಅಯಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಯೇ ವಣ್ಣಿತೋ ಹೋತಿ ಥುತೋ ಪಸತ್ಥೋ ಸಲ್ಲೇಖಿತಾಚಾರೋ, ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ದೇವಾತಿದೇವೇನ –

‘ನ ವೇ ಯಾಚನ್ತಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ, ಧೀರೋ ಚ ವೇದಿತುಮರಹತಿ [ಅರಿಯಾ ಗರಹನ್ತಿ ಯಾಚನಂ (ಸೀ. ಪೀ.)];

ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅರಿಯಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏಸಾ ಅರಿಯಾನ ಯಾಚನಾ’ತಿ.

‘‘ಕತಮಾ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ? ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಕ್ಖು ವಾಚಾಯ ಬಹುವಿಧಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಅಯಂ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಯೇ ಓಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಪರಿಭೂತೋ ಅಚಿತ್ತೀಕತೋ, ಭಿನ್ನಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಪರೇಸಂ ಸಾವೇನ್ತೋ ಏವಂ ಭಣತಿ ‘ಇಮಿನಾ ಮೇ ಅತ್ಥೋ’ತಿ, ತಾಯ ಚ ವಾಚಾಯ ಪರೇಸಂ ಸಾವಿತಾಯ ತಸ್ಸ ಲಾಭೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ¶ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಯೇ ಓಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಪರಿಭೂತೋ ಅಚಿತ್ತೀಕತೋ, ಭಿನ್ನಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ವಚೀವಿಪ್ಫಾರೇನ ಪರಿಸಾಯ ಸಾವೇತಿ ‘ಏವಞ್ಚ ಏವಞ್ಚ ¶ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಾತಬ್ಬ’ನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ತೇ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಪರಿಕಿತ್ತಿತಂ ಅಭಿಹರನ್ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಯೇ ಓಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ¶ ಗರಹಿತೋ ಪರಿಭೂತೋ ಅಚಿತ್ತೀಕತೋ, ಭಿನ್ನಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

‘‘ನನು, ಮಹಾರಾಜ, ಥೇರೋಪಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅತ್ಥಙ್ಗತೇ ಸೂರಿಯೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಗಿಲಾನೋ ಸಮಾನೋ ಥೇರೇನ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಪುಚ್ಛೀಯಮಾನೋ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದಿ, ತಸ್ಸ ತೇನ ವಚೀಭೇದೇನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಅಥ ಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ‘ವಚೀಭೇದೇನ ಮೇ ಇಮಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಮಾ ಮೇ ಆಜೀವೋ ಭಿಜ್ಜೀ’ತಿ ಆಜೀವಭೇದಭಯಾ ತಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಪಜಹಿ ನ ಉಪಜೀವಿ. ಏವಮ್ಪಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ. ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಯೇ ಓಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಹೀಳಿತೋ ಖೀಳಿತೋ ಗರಹಿತೋ ಪರಿಭೂತೋ ಅಚಿತ್ತೀಕತೋ, ಭಿನ್ನಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ.

‘‘ಕತಮಾ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಾ? ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಕ್ಖು ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ ಞಾತಿಪವಾರಿತೇಸು ಕುಲೇಸು, ಅಯಂ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪಿತಂ ಅರಿಯಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮಯೇ ವಣ್ಣಿತೋ ಹೋತಿ ಥೋಮಿತೋ ಪಸತ್ಥೋ, ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅನುಮತೋ ತಥಾಗತೇಹಿ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ.

‘‘ಯಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಕಸಿಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭೋಜನಂ ಪಜಹಿ [ಪಜಹತಿ (ಕ.)], ತಂ ಆವೇಠನವಿನಿವೇಠನಕಡ್ಢನನಿಗ್ಗಹಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ ನ ಉಪಜೀವೀ’’ತಿ.

‘‘ಸಬ್ಬಕಾಲಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇ ಭುಞ್ಜಮಾನೇ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬಂ ಓಜಂ ಪತ್ತೇ ಆಕಿರನ್ತಿ, ಉದಾಹು ‘ಸೂಕರಮದ್ದವೇ ಚ ಮಧುಪಾಯಾಸೇ ಚಾ’ತಿ ದ್ವೀಸು ಯೇವ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇಸು ಆಕಿರಿಂಸೂ’’ತಿ? ‘‘ಸಬ್ಬಕಾಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೇ ಭುಞ್ಜಮಾನೇ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬಂ ಓಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪತಿಟ್ಠಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಟುದ್ಧಟೇ ಆಲೋಪೇ ಆಕಿರನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಸೂದೋ ರಞ್ಞೋ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸೂಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪತಿಟ್ಠಿತ್ವಾ ಕಬಳೇ ಕಬಳೇ ಸೂಪಂ ಆಕಿರತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ತಥಾಗತೇ ಭುಞ್ಜಮಾನೇ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬಂ ಓಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪತಿಟ್ಠಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಟುದ್ಧಟೇ ಆಲೋಪೇ ದಿಬ್ಬಂ ಓಜಂ ಆಕಿರನ್ತಿ. ವೇರಞ್ಜಾಯಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ ¶ ¶ , ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸುಕ್ಖಯವಪುಲಕೇ [ಸುಕ್ಖಯವಮೂಲಕೇ (ಕ.)] ಭುಞ್ಜಮಾನಸ್ಸ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬೇನ ಓಜೇನ ತೇಮಯಿತ್ವಾ ತೇಮಯಿತ್ವಾ ಉಪಸಂಹರಿಂಸು, ತೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಉಪಚಿತೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಲಾಭಾ ವತ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ, ಯಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗನೇ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧೦. ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಪಞ್ಹೋ

೧೦. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ತಥಾಗತೇನ ಚತೂಹಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಚ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಚಿತಂ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದ್ಧರಣಾಯಾ’ತಿ. ಪುನ ಚ ‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾ’ತಿ.

‘‘ಯಥಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಸ್ಸಾಸೋ ವಾ ಇಸ್ಸಾಸನ್ತೇವಾಸೀ ವಾ ಬಹುಕೇ ದಿವಸೇ ಸಙ್ಗಾಮತ್ಥಾಯ ಉಪಾಸನಂ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಮಹಾಯುದ್ಧೇ ಓಸಕ್ಕೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇನ ಚತೂಹಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಚ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಚೇತ್ವಾ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದ್ಧರಣಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಓಸಕ್ಕಿತಂ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಮಲ್ಲೋ ವಾ ಮಲ್ಲನ್ತೇವಾಸೀ ವಾ ಬಹುಕೇ ದಿವಸೇ ನಿಬ್ಬುದ್ಧಂ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಮಲ್ಲಯುದ್ಧೇ ಓಸಕ್ಕೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇನ ಚತೂಹಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಚ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಚೇತ್ವಾ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದ್ಧರಣಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಓಸಕ್ಕಿತಂ.

‘‘ಕಿಂ ನು ¶ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇನ ಭಯಾ ಓಸಕ್ಕಿತಂ, ಉದಾಹು ಅಪಾಕಟತಾಯ ಓಸಕ್ಕಿತಂ, ಉದಾಹು ದುಬ್ಬಲತಾಯ ಓಸಕ್ಕಿತಂ, ಉದಾಹು ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ¶ ಓಸಕ್ಕಿತಂ, ಕಿಂ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ಇಙ್ಘ ಮೇ ತ್ವಂ ಕಾರಣಂ ಬ್ರೂಹಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಾಯ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇನ ಚತೂಹಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಚ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಚಿತಂ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದ್ಧರಣಾಯ, ತೇನ ಹಿ ‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ ¶ ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ, ತೇನ ಹಿ ‘ತಥಾಗತೇನ ಚತೂಹಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇತಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಚ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಚಿತಂ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದ್ಧರಣಾಯಾ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ದುನ್ನಿಬ್ಬೇಠೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಪರಿಪಾಚಿತಞ್ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೇನ ಚತೂಹಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಚ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಮಹತೋ ಜನಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದ್ಧರಣಾಯ, ಪತ್ತಸಬ್ಬಞ್ಞುತಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ. ತಞ್ಚ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರನಿಪುಣದುದ್ದಸದುರನುಬೋಧಸುಖುಮದುಪ್ಪಟಿವೇಧತಂ ಸತ್ತಾನಞ್ಚ ಆಲಯಾರಾಮತಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಳ್ಹಸುಗ್ಗಹಿತತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ’ತಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ, ಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿವೇಧಚಿನ್ತನಮಾನಸಂ ಯೇವೇತಂ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಸಕ್ಕೋ ಸಲ್ಲಕತ್ತೋ ಅನೇಕಬ್ಯಾಧಿಪರಿಪೀಳಿತಂ ನರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತಯತಿ ‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಕತಮೇನ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಇಮಸ್ಸ ಬ್ಯಾಧಿ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯಾ’ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಬ್ಯಾಧಿಪರಿಪೀಳಿತಂ ಜನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಗಮ್ಭೀರನಿಪುಣದುದ್ದಸದುರನುಬೋಧಸುಖುಮದುಪ್ಪಟಿವೇಧತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ’ತಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ, ಸತ್ತಾನಂ ¶ ಪಟಿವೇಧಚಿನ್ತನಮಾನಸಂ ಯೇವೇತಂ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ಮುದ್ಧಾವಸಿತ್ತಸ್ಸ ದೋವಾರಿಕಅನೀಕಟ್ಠಪಾರಿಸಜ್ಜನೇಗಮಭಟಬಲ [ಬಲತ್ಥ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಅಮಚ್ಚರಾಜಞ್ಞರಾಜೂಪಜೀವಿನೇ ಜನೇ ದಿಸ್ವಾ ಏವಂ ಚಿತ್ತಮುಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ¶ ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಇಮೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರನಿಪುಣದುದ್ದಸದುರನುಬೋಧಸುಖುಮದುಪ್ಪಟಿವೇಧತಂ ಸತ್ತಾನಞ್ಚ ಆಲಯಾರಾಮತಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಳ್ಹಸುಗ್ಗಹಿತತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ’ತಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ, ಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿವೇಧಚಿನ್ತನಮಾನಸಂ ಯೇವೇತಂ.

‘‘ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ತಥಾಗತಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾ, ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಆಯಾಚಿತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪನ ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಯೇ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ತಾಪಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಸಬ್ಬೇತೇ ಬ್ರಹ್ಮದೇವತಾ ಹೋನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಗರುಕಾ ಬ್ರಹ್ಮಪರಾಯಣಾ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಬಲವತೋ ಯಸವತೋ ಞಾತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾತಸ್ಸ ಉತ್ತರಸ್ಸ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಸ್ಸ ಓನಮನೇನ ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ ಓನಮಿಸ್ಸತಿ ಓಕಪ್ಪೇಸ್ಸತಿ ¶ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಆಯಾಚಿತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ರಾಜಾ ವಾ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತೋ ವಾ ಯಸ್ಸ ಓನಮತಿ ಅಪಚಿತಿಂ ಕರೋತಿ, ಬಲವತರಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಓನಮನೇನ ಅವಸೇಸಾ ಜನತಾ ಓನಮತಿ ಅಪಚಿತಿಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ರಹ್ಮೇ ಓನಮಿತೇ ತಥಾಗತಾನಂ ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ ಓನಮಿಸ್ಸತಿ, ಪೂಜಿತಪೂಜಕೋ ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ತಥಾಗತಾನಂ ಆಯಾಚತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ, ತೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ತಥಾಗತಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಆಯಾಚಿತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುನಿಬ್ಬೇಠಿತೋ ಪಞ್ಹೋ, ಅತಿಭದ್ರಕಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಪಞ್ಹೋ ದಸಮೋ.

೧೧. ‘‘ಭನ್ತೇ, ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ;

ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ’ತಿ [ಮಹಾವ. ೧೧].

‘‘ಪುನ ಚ ಭಣಿತಂ ‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಳಾರೋ ಕಾಲಾಮೋ ಆಚರಿಯೋ ಮೇ ಸಮಾನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಂ ಮಂ ಸಮಾನಂ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಂ ಠಪೇಸಿ, ಉಳಾರಾಯ ¶ ಚ ಮಂ ಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇಸೀ’ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಳಾರೋ ಕಾಲಾಮೋ ಆಚರಿಯೋ ಮೇ ಸಮಾನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಂ ಮಂ ಸಮಾನಂ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಂ ಠಪೇಸೀ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಯದಿ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಳಾರೋ ಕಾಲಾಮೋ ಆಚರಿಯೋ ಮೇ ಸಮಾನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಂ ಮಂ ಸಮಾನಂ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಂ ಠಪೇಸೀ’ತಿ, ತೇನ ಹಿ ‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಉಭತೋ ಕೋಟಿಕೋ ಪಞ್ಹೋ ತವಾನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಯಾ ನಿಬ್ಬಾಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೇನ ‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ’ತಿ, ಭಣಿತಞ್ಚ ‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಳಾರೋ ಕಾಲಾಮೋ ಆಚರಿಯೋ ಮೇ ಸಮಾನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಂ ಮಂ ಸಮಾನಂ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಂ ಠಪೇಸಿ, ಉಳಾರಾಯ ಚ ಮಂ ಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇಸೀ’ತಿ.

‘‘ತಞ್ಚ ಪನ ವಚನಂ ಪುಬ್ಬೇವ ಸಮ್ಬೋಧಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಆಚರಿಯಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಂ.

‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಬ್ಬೇವ ಸಮ್ಬೋಧಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸತೋ ಆಚರಿಯಾ, ಯೇಹಿ ಅನುಸಿಟ್ಠೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದಿವಸಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ. ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ? ಯೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಠ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಜಾತಮತ್ತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ¶ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಸೇಯ್ಯಥೀದಂ, ರಾಮೋ ಧಜೋ ಲಕ್ಖಣೋ ಮನ್ತೀ ಯಞ್ಞೋ ಸುಯಾಮೋ ಸುಭೋಜೋ ಸುದತ್ತೋತಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಸೋತ್ಥಿಂ ಪವೇದಯಿತ್ವಾ ರಕ್ಖಾಕಮ್ಮಂ ಅಕಂಸು, ತೇ ಚ ಪಠಮಂ ಆಚರಿಯಾ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪಿತಾ ಸುದ್ಧೋದನೋ ರಾಜಾ ಯಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಅಭಿಜಾತಂ ಉದಿಚ್ಚಜಾತಿಮನ್ತಂ ಪದಕಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಛಳಙ್ಗವನ್ತಂ ಸಬ್ಬಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ಸೋವಣ್ಣೇನ ಭಿಙ್ಗಾರೇನ [ಭಿಙ್ಕಾರೇನ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಉದಕಂ ಓಣೋಜೇತ್ವಾ ‘ಇಮಂ ಕುಮಾರಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಹೀ’ತಿ ಅದಾಸಿ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಆಚರಿಯೋ.

‘‘ಪುನ ¶ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ಸಾ ದೇವತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಸಂವೇಜೇಸೀ, ಯಸ್ಸಾ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಉಬ್ಬಿಗ್ಗೋ ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಖಣೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ, ಅಯಂ ತತಿಯೋ ಆಚರಿಯೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಳಾರೋ ಕಾಲಾಮೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ, ಅಯಂ ಚತುತ್ಥೋ ಆಚರಿಯೋ.

‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಉದಕೋ ರಾಮಪುತ್ತೋ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ [ಆಚಿಕ್ಖತಿ (ಕ.)], ಅಯಂ ಪಞ್ಚಮೋ ಆಚರಿಯೋ. ಇಮೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುಬ್ಬೇವ ಸಮ್ಬೋಧಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸತೋ ಪಞ್ಚ ಆಚರಿಯಾ. ತೇ ಚ ಪನ ಆಚರಿಯಾ ಲೋಕಿಯೇ ಧಮ್ಮೇ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಕುತ್ತರೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಪ್ಪಟಿವೇಧಾಯ ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅನುತ್ತರೋ ಅನುಸಾಸಕೋ, ಸಯಮ್ಭೂ ¶ , ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಅನಾಚರಿಯಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ತಥಾಗತೇನ ಭಣಿತಂ ‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ.

೧. ದ್ವಿನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಹೋ

೧. ‘‘ಭನ್ತೇ ¶ ¶ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವೇ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’ತಿ. ದೇಸೇನ್ತಾ ಚ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾಗತಾ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇನ್ತಿ, ಕಥಯಮಾನಾ ಚ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಕಥೇನ್ತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಾ ಚ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ಅನುಸಾಸಮಾನಾ ಚ ಅಪ್ಪಮಾದಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅನುಸಾಸನ್ತಿ. ಯದಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತಥಾಗತಾನಂ ಏಕಾ ದೇಸನಾ ಏಕಾ ಕಥಾ ಏಕಾ ಸಿಕ್ಖಾ ಏಕಾ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ದ್ವೇ ತಥಾಗತಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ? ಏಕೇನಪಿ ತಾವ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇನ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಓಭಾಸಜಾತೋ, ಯದಿ ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧೋ ಭವೇಯ್ಯ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಭಾಯ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಓಭಾಸಜಾತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಓವದಮಾನಾ ಚ ದ್ವೇ ತಥಾಗತಾ ಸುಖಂ ಓವದೇಯ್ಯುಂ, ಅನುಸಾಸಮಾನಾ ಚ ಸುಖಂ ಅನುಸಾಸೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ಥ ಮೇ ಕಾರಣಂ ಬ್ರೂಹಿ, ಯಥಾಹಂ ನಿಸ್ಸಂಸಯೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಅಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಏಕಬುದ್ಧಧಾರಣೀ, ಏಕಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಧಾರೇತಿ, ಯದಿ ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನಾಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಧಾರೇಯ್ಯ, ಚಲೇಯ್ಯ ಕಮ್ಪೇಯ್ಯ ನಮೇಯ್ಯ ಓನಮೇಯ್ಯ ವಿನಮೇಯ್ಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ ವಿಧಮೇಯ್ಯ ವಿದ್ಧಂಸೇಯ್ಯ, ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ.

‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾವಾ ಏಕಪುರಿಸಸನ್ಧಾರಣೀ [ಏಕಪುರಿಸಸನ್ತಾರಣೀ (ಸೀ. ಪೀ.)] ಭವೇಯ್ಯ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಸೇ ಅಭಿರೂಳ್ಹೇ ಸಾ ನಾವಾ ಸಮುಪಾದಿಕಾ [ಸಮುದಕಾ (ಕ.)] ಭವೇಯ್ಯ. ಅಥ ದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ತಾದಿಸೋ ಆಯುನಾ ವಣ್ಣೇನ ವಯೇನ ಪಮಾಣೇನ ಕಿಸಥೂಲೇನ ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇನ, ಸೋ ತಂ ನಾವಂ ಅಭಿರೂಹೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಸಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾವಾ ¶ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಧಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಚಲೇಯ್ಯ ಕಮ್ಪೇಯ್ಯ ನಮೇಯ್ಯ ಓನಮೇಯ್ಯ ವಿನಮೇಯ್ಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ ವಿಧಮೇಯ್ಯ ವಿದ್ಧಂಸೇಯ್ಯ, ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಓಸೀದೇಯ್ಯ ಉದಕೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ¶ ಏಕಬುದ್ಧಧಾರಣೀ, ಏಕಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಧಾರೇತಿ, ಯದಿ ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನಾಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಧಾರೇಯ್ಯ, ಚಲೇಯ್ಯ ಕಮ್ಪೇಯ್ಯ ನಮೇಯ್ಯ ಓನಮೇಯ್ಯ ವಿನಮೇಯ್ಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ ವಿಧಮೇಯ್ಯ ವಿದ್ಧಂಸೇಯ್ಯ, ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ.

‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ¶ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ ಛಾದೇನ್ತಂ ಯಾವ ಕಣ್ಠಮಭಿಪೂರಯಿತ್ವಾ, ಸೋ ಧಾತೋ ಪೀಣಿತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ನಿರನ್ತರೋ ತನ್ದಿಕತೋ ಅನೋನಮಿತದಣ್ಡಜಾತೋ ಪುನದೇವ ತತ್ತಕಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಸುಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಕಿಂ ಭುತ್ತೋವ ಮರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ [ಭುತ್ತೋ ವಮೇಯ್ಯಾತಿ (ಕ.)]. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಏಕಬುದ್ಧಧಾರಣೀ, ಏಕಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಧಾರೇತಿ, ಯದಿ ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನಾಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಧಾರೇಯ್ಯ, ಚಲೇಯ್ಯ ಕಮ್ಪೇಯ್ಯ ನಮೇಯ್ಯ ಓನಮೇಯ್ಯ ವಿನಮೇಯ್ಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ ವಿಧಮೇಯ್ಯ ವಿದ್ಧಂಸೇಯ್ಯ, ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಧಮ್ಮಭಾರೇನ ಪಥವೀ ಚಲತೀ’’ತಿ? ‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಕಟಾ ರತನಪರಿಪೂರಿತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ ಯಾವ ಮುಖಸಮಾ, ಏಕಸ್ಮಾ ಸಕಟತೋ ರತನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಕಟೇ ಆಕಿರೇಯ್ಯುಂ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಟಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಕಟಾನಂ ರತನಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ನಾಭಿಪಿ ತಸ್ಸ ಫಲೇಯ್ಯ, ಅರಾಪಿ ತಸ್ಸ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನೇಮಿಪಿ ತಸ್ಸ ಓಪತೇಯ್ಯ, ಅಕ್ಖೋಪಿ ತಸ್ಸ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತಿರತನಭಾರೇನ ಸಕಟಂ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತಿಧಮ್ಮಭಾರೇನ ಪಥವೀ ಚಲತಿ.

‘‘ಅಪಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ಬುದ್ಧಬಲಪರಿದೀಪನಾಯ ಓಸಾರಿತಂ. ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಅಭಿರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸಂ ಪರಿಸಾಯ ವಿವಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ಉಭತೋ ಪಕ್ಖಜಾತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಲವಾಮಚ್ಚಾನಂ ಪರಿಸಾಯ ವಿವಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಮಚ್ಚೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಮಚ್ಚೋ’ತಿ, ಉಭತೋ ಪಕ್ಖಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಿ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸಂ ಪರಿಸಾಯ ವಿವಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಬುದ್ಧೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ಉಭತೋ ಪಕ್ಖಜಾತಾ ¶ ಭವೇಯ್ಯುಂ ¶ . ಇದಂ ತಾವ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಂ ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ‘ಅಗ್ಗೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವೇಯ್ಯ, ‘ಜೇಟ್ಠೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವೇಯ್ಯ, ‘ಸೇಟ್ಠೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ಉತ್ತಮೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ಪವರೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ಅಸಮೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ಅಸಮಸಮೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ಅಪ್ಪಟಿಮೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವೇಯ್ಯ. ಇದಮ್ಪಿ ಖೋ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ.

‘‘ಅಪಿ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಸಭಾವಪಕತಿ ಏಸಾಯಂ, ಏಕೋ ಯೇವ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಮಹನ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ. ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಂ ಲೋಕೇ ಮಹನ್ತಂ, ತಂ ಏಕಂ ಯೇವ ಹೋತಿ. ಪಥವೀ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹನ್ತೀ, ಸಾ ಏಕಾ ಯೇವ. ಸಾಗರೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋ ಯೇವ. ಸಿನೇರು ಗಿರಿರಾಜಾ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋ ಯೇವ. ಆಕಾಸೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋ ಯೇವ. ಸಕ್ಕೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋ ಯೇವ. ಮಾರೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋ ಯೇವ. ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋ ಯೇವ. ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋ ಯೇವ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ. ಯತ್ಥ ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಏಕೋ ಯೇವ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

‘‘ಸುಕಥಿತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಹೋ ಓಪಮ್�