📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ವಿನಯಪಿಟಕೇ

ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ-ಅಟ್ಠಕಥಾ (ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಯೋ ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ;

ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ;

ಖೇದಂ ಗತೋ ಲೋಕಹಿತಾಯ ನಾಥೋ;

ನಮೋ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ತಸ್ಸ.

ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತಂ ಯಂ;

ಭವಾಭವಂ ಗಚ್ಛತಿ ಜೀವಲೋಕೋ;

ನಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲ-

ವಿದ್ಧಂಸಿನೋ ಧಮ್ಮವರಸ್ಸ ತಸ್ಸ.

ಗುಣೇಹಿ ಯೋ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ-

ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣಪ್ಪಭುತೀಹಿ ಯುತ್ತೋ;

ಖೇತ್ತಂ ಜನಾನಂ ಕುಸಲತ್ಥಿಕಾನಂ;

ತಮರಿಯಸಙ್ಘಂ ಸಿರಸಾ ನಮಾಮಿ.

ಇಚ್ಚೇವಮಚ್ಚನ್ತನಮಸ್ಸನೇಯ್ಯಂ;

ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ರತನತ್ತಯಂ ಯಂ;

ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಂ ವಿಪುಲಂ ಅಲತ್ಥಂ;

ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಹತನ್ತರಾಯೋ.

ಯಸ್ಮಿಂ ಠಿತೇ ಸಾಸನಮಟ್ಠಿತಸ್ಸ;

ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸ;

ತಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಂ ವಿನಯಂ ಅಮಿಸ್ಸಂ;

ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವಂ.

ಕಾಮಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾಸಭೇಹಿ;

ಞಾಣಮ್ಬುನಿದ್ಧೋತಮಲಾಸವೇಹಿ;

ವಿಸುದ್ಧವಿಜ್ಜಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇಹಿ;

ಸದ್ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಕೋವಿದೇಹಿ.

ಸಲ್ಲೇಖಿಯೇ ನೋಸುಲಭೂಪಮೇಹಿ;

ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸ ಧಜೂಪಮೇಹಿ;

ಸಂವಣ್ಣಿತೋಯಂ ವಿನಯೋ ನಯೇಹಿ;

ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧವರನ್ವಯೇಹಿ.

ಸಂವಣ್ಣನಾ ಸೀಹಳದೀಪಕೇನ;

ವಾಕ್ಯೇನ ಏಸಾ ಪನ ಸಙ್ಖತತ್ತಾ;

ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿಸಮ್ಭುಣಾತಿ;

ದೀಪನ್ತರೇ ಭಿಕ್ಖುಜನಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ.

ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಪಾಳಿನಯಾನುರೂಪಂ;

ಸಂವಣ್ಣನಂ ದಾನಿ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸಂ;

ಅಜ್ಝೇಸನಂ ಬುದ್ಧಸಿರಿವ್ಹಯಸ್ಸ;

ಥೇರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ.

ಸಂವಣ್ಣನಂ ತಞ್ಚ ಸಮಾರಭನ್ತೋ;

ತಸ್ಸಾ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಂ ಸರೀರಂ;

ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ತಥೇವ;

ಕುರುನ್ದಿನಾಮಾದಿಸು ವಿಸ್ಸುತಾಸು.

ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತೋ;

ಯೋ ಯುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ;

ತತೋಪಿ ಅನ್ತೋಗಧಥೇರವಾದಂ;

ಸಂವಣ್ಣನಂ ಸಮ್ಮ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸಂ.

ತಂ ಮೇ ನಿಸಾಮೇನ್ತು ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ;

ಥೇರಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ನವಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ;

ಧಮ್ಮಪ್ಪದೀಪಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ;

ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಪತಿಮಾನಯನ್ತಾ.

ಬುದ್ಧೇನ ಧಮ್ಮೋ ವಿನಯೋ ಚ ವುತ್ತೋ;

ಯೋ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೇಹಿ ತಥೇವ ಞಾತೋ;

ಸೋ ಯೇಹಿ ತೇಸಂ ಮತಿಮಚ್ಚಜನ್ತಾ;

ಯಸ್ಮಾ ಪುರೇ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅಕಂಸು.

ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ;

ತಂ ವಜ್ಜಯಿತ್ವಾನ ಪಮಾದಲೇಖಂ;

ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಗಾರವಾನಂ;

ಯಸ್ಮಾ ಪಮಾಣಂ ಇಧ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ.

ತತೋ ಚ ಭಾಸನ್ತರಮೇವ ಹಿತ್ವಾ;

ವಿತ್ಥಾರಮಗ್ಗಞ್ಚ ಸಮಾಸಯಿತ್ವಾ;

ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಸಬ್ಬಮಸೇಸಯಿತ್ವಾ;

ತನ್ತಿಕ್ಕಮಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾ.

ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ;

ಸುತ್ತಾನುರೂಪಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೀ;

ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಹೇಸ್ಸತಿ ವಣ್ಣನಾಪಿ;

ಸಕ್ಕಚ್ಚ ತಸ್ಮಾ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ.

ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾ

ತತ್ಥ ತಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಂ ವಿನಯನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿನಯೋ ತಾವ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬೋ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ವಿನಯೋ ನಾಮ ಇಧ ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ. ಸಂವಣ್ಣನತ್ಥಂ ಪನಸ್ಸ ಅಯಂ ಮಾತಿಕಾ –

ವುತ್ತಂ ಯೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ, ಧಾರಿತಂ ಯೇನ ಚಾಭತಂ;

ಯತ್ಥಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಚೇತಮೇತಂ ವತ್ವಾ ವಿಧಿಂ ತತೋ.

ತೇನಾತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ, ಅತ್ಥಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ;

ದಸ್ಸಯನ್ತೋ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ವಿನಯಸ್ಸತ್ಥವಣ್ಣನನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಯೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾತಿ ಇದಂ ತಾವ ವಚನಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವತ್ತಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ಇದಂ ವಚನಂ ಕೇನ ವುತ್ತಂ, ಕದಾ ವುತ್ತಂ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ? ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ.

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚೇಸಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಞ್ಚಸತಿಕಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಾ, ನಿದಾನಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಪನ ಇಧಾಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಞ್ಹಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಸುಭದ್ದಪರಿಬ್ಬಾಜಕವಿನಯನಾ ಕತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇ ಕುಸಿನಾರಾಯಂ ಉಪವತ್ತನೇ ಮಲ್ಲಾನಂ ಸಾಲವನೇ ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಲೋಕನಾಥೇ, ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ, ಸುಭದ್ದೇನ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೇನ ‘‘ಅಲಂ, ಆವುಸೋ, ಮಾ ಸೋಚಿತ್ಥ, ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥ, ಸುಮುತ್ತಾ ಮಯಂ ತೇನ ಮಹಾಸಮಣೇನ; ಉಪದ್ದುತಾ ಚ ಹೋಮ – ‘ಇದಂ ವೋ ಕಪ್ಪತಿ, ಇದಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ! ಇದಾನಿ ಪನ ಮಯಂ ಯಂ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಯಂ ನ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ ನ ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೭; ದೀ. ನಿ. ೨.೨೩೨) ವುತ್ತವಚನಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ ‘‘ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ ಯಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ಅತೀತಸತ್ಥುಕಂ ಪಾವಚನನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಅನ್ತರಧಾಪೇಯ್ಯುಂ, ಯಾವ ಚ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತಿಟ್ಠತಿ ತಾವ ಅನತೀತಸತ್ಥುಕಮೇವ ಪಾವಚನಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘ಯೋ ವೋ, ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬).

‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಂ, ಯಥಯಿದಂ ಸಾಸನಂ ಅದ್ಧನಿಯಂ ಅಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ.

ಯಂ ಚಾಹಂ ಭಗವತಾ –

‘ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಸನಾನೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ಚೀವರೇ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನ ಚೇವ,

‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ; ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’ತಿ –

ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನ ಚ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ, ತಸ್ಸ ಕಿಮಞ್ಞಂ ಆಣಣ್ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ; ನನು ಮಂ ಭಗವಾ ರಾಜಾ ವಿಯ ಸಕಕವಚಇಸ್ಸರಿಯಾನುಪ್ಪದಾನೇನ ಅತ್ತನೋ ಕುಲವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಕಂ ಪುತ್ತಂ ‘ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಕೋ ಮೇ ಅಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಅಸಾಧಾರಣೇನ ಅನುಗ್ಗಹೇನ ಅನುಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘ಏಕಮಿದಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಸಮಯಂ ಪಾವಾಯ ಕುಸಿನಾರಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೩೧) ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತೋ ಪರಂ ಆಹ –

‘‘ಹನ್ದ ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಾಮ. ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತಿ, ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಬಾಹಿಯ್ಯತಿ; ಅವಿನಯೋ ದಿಪ್ಪತಿ, ವಿನಯೋ ಪಟಿಬಾಹಿಯ್ಯತಿ. ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ; ಅವಿನಯವಾದಿನೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ವಿನಯವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೭).

ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು – ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನತೂ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಪರಿಯತ್ತಿಧರೇ ಪುಥುಜ್ಜನ-ಸೋತಾಪನ್ನ-ಸಕದಾಗಾಮಿ-ಅನಾಗಾಮಿ-ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂ ಅನೇಕಸತೇ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸೇ ಚ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇ ಮಹಾನುಭಾವೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭಗವತಾ ಏತದಗ್ಗಂ ಆರೋಪಿತೇ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಭೇದೇ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಏಕೂನಪಞ್ಚಸತೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇಸಿ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಏಕೇನೂನಾಪಞ್ಚಅರಹನ್ತಸತಾನಿ ಉಚ್ಚಿನೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೭).

ಕಿಸ್ಸ ಪನ ಥೇರೋ ಏಕೇನೂನಮಕಾಸೀತಿ? ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಓಕಾಸಕರಣತ್ಥಂ. ತೇನ ಹಾಯಸ್ಮತಾ ಸಹಾಪಿ ವಿನಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿ ಕಾತುಂ, ಸೋ ಹಾಯಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖೋ ಸಕರಣೀಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಹಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ; ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ದಸಬಲದೇಸಿತಂ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿಕಂ ಭಗವತೋ ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಸೇಕ್ಖೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಬಹುಕಾರತ್ತಾ ಥೇರೇನ ಉಚ್ಚಿನಿತಬ್ಬೋ ಅಸ್ಸ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ನ ಉಚ್ಚಿನಿತೋತಿ? ಪರೂಪವಾದವಿವಜ್ಜನತೋ. ಥೇರೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮನ್ತೇ ಆನನ್ದೇ ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ, ತಥಾ ಹಿ ನಂ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಪಲಿತೇಸು ಜಾತೇಸುಪಿ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಕುಮಾರಕವಾದೇನ ಓವದತಿ. ಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ಚಾಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾತಾ ಚೂಳಪಿತುಪುತ್ತೋ. ತತ್ರ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಛನ್ದಾಗಮನಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ‘‘ಬಹೂ ಅಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಠಪೇತ್ವಾ ಆನನ್ದಂ ಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಂ ಥೇರೋ ಉಚ್ಚಿನೀ’’ತಿ ಉಪವದೇಯ್ಯುಂ, ತಂ ಪರೂಪವಾದಂ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಆನನ್ದಂ ವಿನಾ ಸಙ್ಗೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ಭಿಕ್ಖೂನಂಯೇವ ಅನುಮತಿಯಾ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನ ಉಚ್ಚಿನಿ.

ಅಥ ಸಯಮೇವ ಭಿಕ್ಖೂ ಆನನ್ದಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಥೇರಂ ಯಾಚಿಂಸು. ಯಥಾಹ –

‘‘ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಂ ಏತದವೋಚುಂ – ‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ ಅಭಬ್ಬೋ ಛನ್ದಾ ದೋಸಾ ಮೋಹಾ ಭಯಾ ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುಂ, ಬಹು ಚಾನೇನ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ಪರಿಯತ್ತೋ; ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಮ್ಪಿ ಆನನ್ದಂ ಉಚ್ಚಿನತೂ’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಮ್ಪಿ ಆನನ್ದಂ ಉಚ್ಚಿನೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೭).

ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುಮತಿಯಾ ಉಚ್ಚಿನಿತೇನ ತೇನಾಯಸ್ಮತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚ ಥೇರಸತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಥ ಖೋ ಥೇರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಕತ್ಥ ನು ಖೋ ಮಯಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಥೇರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ರಾಜಗಹಂ ಖೋ ಮಹಾಗೋಚರಂ ಪಹೂತಸೇನಾಸನಂ, ಯಂನೂನ ಮಯಂ ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸನ್ತಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಾಮ, ನ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ನೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ? ಇದಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಥಾವರಕಮ್ಮಂ, ಕೋಚಿ ವಿಸಭಾಗಪುಗ್ಗಲೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕೋಟೇಯ್ಯಾತಿ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಞತ್ತಿದುತಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸಾವೇಸಿ, ತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಞಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಸತ್ತಸು ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸೇಸು ಸತ್ತಸು ಚ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸು ವೀತಿವತ್ತೇಸು ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಇದಾನಿ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ದಿಯಡ್ಢೋ ಮಾಸೋ ಸೇಸೋ, ಉಪಕಟ್ಠಾ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ’’ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ‘‘ರಾಜಗಹಂ, ಆವುಸೋ, ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಉಪಡ್ಢಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗತೋ. ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋಪಿ ಉಪಡ್ಢಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗತೋ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ಭಗವತೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಯೇನ ಸಾವತ್ಥಿ ತೇನ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಪರಿದೇವೋ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ಕುಹಿಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ. ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇ ಥೇರೇ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇ ವಿಯ ಮಹಾಪರಿದೇವೋ ಅಹೋಸಿ.

ತತ್ರ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ತಂ ಮಹಾಜನಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಜೇತವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಸಬಲೇನ ವಸಿತಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮಿಲಾತಮಾಲಾಕಚವರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಅತಿಹರಿತ್ವಾ ಪುನ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಠಿತಕಾಲೇ ಕರಣೀಯಂ ವತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮಕಾಸಿ. ಅಥ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪಭುತಿ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಬಹುಲತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನಧಾತುಕಂ ಕಾಯಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತುಂ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಖೀರವಿರೇಚನಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ವಿಹಾರೇಯೇವ ನಿಸೀದಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸುಭೇನ ಮಾಣವೇನ ಪಹಿತಂ ಮಾಣವಕಂ ಏತದವೋಚ –

‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ, ಮಾಣವಕ, ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅಜ್ಜ ಭೇಸಜ್ಜಮತ್ತಾ ಪೀತಾ, ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೭).

ದುತಿಯದಿವಸೇ ಚೇತಕತ್ಥೇರೇನ ಪಚ್ಛಾಸಮಣೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಭೇನ ಮಾಣವೇನ ಪುಟ್ಠೋ ದೀಘನಿಕಾಯೇ ಸುಭಸುತ್ತಂನಾಮ ದಸಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ.

ಅಥ ಥೇರೋ ಜೇತವನವಿಹಾರೇ ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ರಾಜಗಹಂ ಗತೋ. ತಥಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಚ ಸಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಗಹಮೇವ ಗತೋ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ರಾಜಗಹೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮಹಾವಿಹಾರಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಛಡ್ಡಿತಪತಿತಉಕ್ಲಾಪಾ ಅಹೇಸುಂ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹಾರೇ ಚ ಪರಿವೇಣೇ ಚ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಗಮಂಸು. ತತ್ಥ ಥೇರಾ ಭಗವತೋ ವಚನಪೂಜನತ್ಥಂ ತಿತ್ಥಿಯವಾದಪರಿಮೋಚನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಪಠಮಂ ಮಾಸಂ ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸುಂ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ – ‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸತ್ಥರಿ ಠಿತೇಯೇವ ವಿಹಾರೇ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಂಸು, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಛಡ್ಡೇಸು’’ನ್ತಿ. ತೇಸಂ ವಾದಪರಿಮೋಚನತ್ಥಞ್ಚ ಚಿನ್ತೇಸುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಥೇರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘ಭಗವತಾ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ವಣ್ಣಿತಂ. ಹನ್ದ ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ಪಠಮಂ ಮಾಸಂ ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಕರೋಮ, ಮಜ್ಝಿಮಂ ಮಾಸಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೮).

ತೇ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಂಸು. ಅಜಾತಸತ್ತು ರಾಜಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮಹಾವಿಹಾರಪಟಿಸಙ್ಖರಣತ್ಥಾಯ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಪಟಿವೇದೇಸುಂ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ರಾಜಾ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಕಾರಕೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಅದಾಸಿ. ಥೇರಾ ಪಠಮಂ ಮಾಸಂ ಸಬ್ಬವಿಹಾರೇ ಪಟಿಸಙ್ಖರಾಪೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಹಾರಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ. ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ವಿಸ್ಸತ್ಥಾ ಕರೋಥ. ಮಯ್ಹಂ ಆಣಾಚಕ್ಕಂ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಹೋತು. ಆಣಾಪೇಥ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ? ‘‘ಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕತ್ಥ ಕರೋಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ವೇಭಾರಪಬ್ಬತಪಸ್ಸೇ ಸತ್ತಪಣ್ಣಿಗುಹಾದ್ವಾರೇ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ರಾಜಾ ಅಜಾತಸತ್ತು ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮುನಾ ನಿಮ್ಮಿತಸದಿಸಂ ಸುವಿಭತ್ತಭಿತ್ತಿತ್ಥಮ್ಭಸೋಪಾನಂ ನಾನಾವಿಧಮಾಲಾಕಮ್ಮಲತಆಕಮ್ಮವಿಚಿತ್ತಂ ಅಭಿಭವನ್ತಮಿವ ರಾಜಭವನವಿಭೂತಿಂ ಅವಹಸನ್ತಮಿವ ದೇವವಿಮಾನಸಿರಿಂ ಸಿರಿಯಾ ನಿಕೇತಮಿವ ಏಕನಿಪಾತತಿತ್ಥಮಿವ ಚ ದೇವಮನುಸ್ಸನಯನವಿಹಙ್ಗಾನಂ ಲೋಕರಾಮಣೇಯ್ಯಕಮಿವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡಂ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ವಿವಿಧಕುಸುಮದಾಮ-ಓಲಮ್ಬಕ-ವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತಚಾರುವಿತಾನಂ ರತನವಿಚಿತ್ತಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಮಿವ ಚ ನಂ ನಾನಾಪುಪ್ಫೂಪಹಾರವಿಚಿತ್ತಸುಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭೂಮಿಕಮ್ಮಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಮಾನಸದಿಸಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಮಣ್ಡಪೇ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನಗ್ಘಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕಪ್ಪಿಯಪಚ್ಚತ್ಥರಣಸತಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಭಾಗಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಂ ಥೇರಾಸನಂ ಮಣ್ಡಪಮಜ್ಝೇ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಆಸನಾರಹಂ ಧಮ್ಮಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ದನ್ತಖಚಿತಂ ಬೀಜನಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ – ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಂ, ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಸ್ಸಗನ್ಧಂ ವಾಯನ್ತೋ ವಿಚರತೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಅಞ್ಞೋ ವಿಸ್ಸಗನ್ಧಂ ವಾಯನ್ತೋ ವಿಚರಣಕಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅದ್ಧಾ ಏತೇ ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಸಂವೇಗಂ ಆಪಜ್ಜಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಸ್ವೇ, ಆವುಸೋ, ಸನ್ನಿಪಾತೋ ತ್ವಞ್ಚ ಸೇಕ್ಖೋ ಸಕರಣೀಯೋ, ತೇನ ತೇ ನ ಯುತ್ತಂ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಗನ್ತುಂ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹೋಹೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ – ‘‘ಸ್ವೇ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ನ ಖೋ ಪನ ಮೇತಂ ಪತಿರೂಪಂ ಯ್ವಾಹಂ ಸೇಕ್ಖೋ ಸಮಾನೋ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿಂ ಕಾಯಗತಾಯಸತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯಂ ಚಙ್ಕಮಾ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಯಂ ಆವಜ್ಜೇಸಿ. ದ್ವೇ ಪಾದಾ ಭೂಮಿತೋ ಮುತ್ತಾ, ಅಪ್ಪತ್ತಞ್ಚ ಸೀಸಂ ಬಿಮ್ಬೋಹನಂ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಚಙ್ಕಮೇನ ಬಹಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನನು ಮಂ ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ – ‘ಕತಪುಞ್ಞೋಸಿ ತ್ವಂ, ಆನನ್ದ, ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜ; ಖಿಪ್ಪಂ ಹೋಹಿಸಿ ಅನಾಸವೋ’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೦೭). ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಕಥಾದೋಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಮಮ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಂ ವೀರಿಯಂ ತೇನ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ಹನ್ದಾಹಂ ವೀರಿಯಸಮಥಂ ಯೋಜೇಮೀ’’ತಿ ಚಙ್ಕಮಾ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ಪಾದಧೋವನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಞ್ಚಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಥೋಕಂ ವಿಸ್ಸಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಯಂ ಮಞ್ಚಕೇ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ದ್ವೇ ಪಾದಾ ಭೂಮಿತೋ ಮುತ್ತಾ, ಸೀಸಞ್ಚ ಬಿಮ್ಬೋಹನಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಂ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ಚತುಇರಿಯಾಪಥವಿರಹಿತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಅನಿಪನ್ನೋ ಅನಿಸಿನ್ನೋ ಅಟ್ಠಿತೋ ಅಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ‘‘ಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮೋ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಗತೋ. ಭಿಕ್ಖೂ ಯಥಾವುಡ್ಢಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದನ್ತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆಸನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ. ತತ್ಥ ಕೇಹಿಚಿ ‘‘ಏತಮಾಸನಂ ಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ಆನನ್ದೋ ಪನ ಕುಹಿಂ ಗತೋ’’ತಿ? ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಗಮನಕಾಲೋ’’ತಿ. ತತೋ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಥವಿಯಂ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆಸನೇಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದೀತಿಪಿ ಏಕೇ.

ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ತಸ್ಮಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೇ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಕಿಂ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಾಮ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ವಿನಯಂ ವಾ’’ತಿ? ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ ಮಹಾಕಸ್ಸಪ, ವಿನಯೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಸಾಸನಸ್ಸ ಆಯು, ವಿನಯೇ ಠಿತೇ ಸಾಸನಂ ಠಿತಂ ಹೋತಿ; ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಂ ವಿನಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಾಮಾ’’ತಿ,. ‘‘ಕಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಆನನ್ದೋ ನಪ್ಪಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ನಪ್ಪಹೋತಿ; ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಧರಮಾನೋಯೇವ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿನಯಧರಾನಂ ಯದಿದಂ ಉಪಾಲೀ’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೯, ೨೨೮). ತಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿನಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಾಮಾ’’ತಿ. ತತೋ ಥೇರೋ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿ. ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಮನ್ನಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಪಾಳಿ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಸಙ್ಘಂ ಞಾಪೇಸಿ –

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಘೋ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಉಪಾಲಿಂ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ.

‘‘ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಉಪಾಲಿ ಸಙ್ಘಂ ಞಾಪೇಸಿ –

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ವಿನಯಂ ಪುಟ್ಠೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ, ದನ್ತಖಚಿತಂ ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ತತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಥೇರಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿಂ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಪಠಮಂ, ಆವುಸೋ ಉಪಾಲಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ವೇಸಾಲಿಯಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ? ‘‘ಸುದಿನ್ನಂ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇ’’ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿಂ ಪಠಮಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ನಿದಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಆಪತ್ತಿಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಅನಾಪತ್ತಿಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ; ಯಥಾ ಚ ಪಠಮಸ್ಸ ತಥಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ತಥಾ ತತಿಯಸ್ಸ ತಥಾ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ…ಪೇ… ಅನಾಪತ್ತಿಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಪುಟ್ಠೋ ಪುಟ್ಠೋ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ತತೋ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡಂ ನಾಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಠಪೇಸುಂ. ತೇರಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾನಿ ‘‘ತೇರಸಕ’’ನ್ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಅನಿಯತಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ತಿಂಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ದ್ವೇನವುತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಚತ್ತಾರಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಪಾಟಿದೇಸನೀಯಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಪಞ್ಚಸತ್ತತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಸೇಖಿಯಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಸತ್ತ ಧಮ್ಮೇ ‘‘ಅಧಿಕರಣಸಮಥಾ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ.

ಏವಂ ಮಹಾವಿಭಙ್ಗಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗೇ ಅಟ್ಠ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡಂ ನಾಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಸತ್ತರಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಸತ್ತರಸಕ’’ನ್ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ತಿಂಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಛಸಟ್ಠಿಸತಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಅಟ್ಠ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಪಾಟಿದೇಸನೀಯಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಪಞ್ಚಸತ್ತತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಸೇಖಿಯಾನೀ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಸತ್ತ ಧಮ್ಮೇ ‘‘ಅಧಿಕರಣಸಮಥಾ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೇಪಿ ಆರೋಪೇಸುಂ. ಏವಮೇತಂ ಸಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸಙ್ಗಹಮಾರೂಳ್ಹಂ ಸಬ್ಬಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಪುಚ್ಛಿ, ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಞ್ಚ ಅರಹನ್ತಸತಾನಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪಿತನಯೇನೇವ ಗಣಸಜ್ಝಾಯಮಕಂಸು. ವಿನಯಸಙ್ಗಹಾವಸಾನೇ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ದನ್ತಖಚಿತಂ ಬೀಜನಿಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಸನಾ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ವುಡ್ಢೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ.

ವಿನಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತುಕಾಮೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಸಙ್ಗಾಯನ್ತೇಹಿ ಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಗಾಯಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ? ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಸಙ್ಘಂ ಞಾಪೇಸಿ –

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಘೋ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಆನನ್ದಂ ಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಸಙ್ಘಂ ಞಾಪೇಸಿ –

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಅಹಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ಧಮ್ಮಂ ಪುಟ್ಠೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ ದನ್ತಖಚಿತಂ ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಅಥ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ, ಭನ್ತೇ, ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದಂ ರಾಜಾಗಾರಕೇ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ? ‘‘ಸುಪ್ಪಿಯಞ್ಚ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ, ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಞ್ಚ ಮಾಣವ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ? ‘‘ವಣ್ಣಾವಣ್ಣೇ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸ್ಸ ನಿದಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಪನಾವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ? ‘ರಾಜಗಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಜೀವಕಮ್ಬವನೇ’’ತಿ. ‘‘ಕೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸ್ಸ ನಿದಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯೇ ಪುಚ್ಛಿ.

ಪಞ್ಚನಿಕಾಯಾ ನಾಮ – ದೀಘನಿಕಾಯೋ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ, ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ, ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ, ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ. ತತ್ಥ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋ ನಾಮ – ಚತ್ತಾರೋ ನಿಕಾಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ, ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ. ತತ್ಥ ವಿನಯೋ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ, ಸೇಸಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ನಿಕಾಯಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ. ತದೇತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ರಸವಸೇನ ಏಕವಿಧಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯವಸೇನ ದುವಿಧಂ, ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮವಸೇನ ತಿವಿಧಂ; ತಥಾ ಪಿಟಕವಸೇನ, ನಿಕಾಯವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ, ಅಙ್ಗವಸೇನ ನವವಿಧಂ, ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸವಿಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕಥಂ ರಸವಸೇನ ಏಕವಿಧಂ? ಯಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಯಾವ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಾನಿ ದೇವಮನುಸ್ಸನಾಗಯಕ್ಖಾದಯೋ ಅನುಸಾಸನ್ತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಏಕರಸಂ ವಿಮುತ್ತಿರಸಮೇವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ರಸವಸೇನ ಏಕವಿಧಂ.

ಕಥಂ ಧಮ್ಮವಿನಯವಸೇನ ದುವಿಧಂ? ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತಂ ಧಮ್ಮೋ ಚೇವ ವಿನಯೋ ಚಾತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ವಿನಯೋ, ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಮ್ಮೋ; ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಯಂನೂನ ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಹಂ ಉಪಾಲಿಂ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಆನನ್ದಂ ಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಂ ಧಮ್ಮವಿನಯವಸೇನ ದುವಿಧಂ.

ಕಥಂ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮವಸೇನ ತಿವಿಧಂ? ಸಬ್ಬಮೇವ ಹಿದಂ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನಂ, ಮಜ್ಝಿಮಬುದ್ಧವಚನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಬುದ್ಧವಚನನ್ತಿ ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ –

‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ, ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ;

ಗಹಕಾರಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ದುಕ್ಖಾ ಜಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ.

‘‘ಗಹಕಾರಕ ದಿಟ್ಠೋಸಿ, ಪುನ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸಿ;

ಸಬ್ಬಾ ತೇ ಫಾಸುಕಾ ಭಗ್ಗಾ, ಗಹಕೂಟಂ ವಿಸಙ್ಖತಂ;

ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೫೩-೧೫೪);

ಇದಂ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನಂ.

ಕೇಚಿ ‘‘ಯದಾ ಹವೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಖನ್ಧಕೇ ಉದಾನಗಾಥಂ ಆಹು. ಏಸಾ ಪನ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣೇನ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಉದಾನಗಾಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಯಂ ಪನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ಅಭಾಸಿ – ‘‘ಹನ್ದ ದಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಮನ್ತಯಾಮಿ ವೋ, ವಯಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೮) ಇದಂ ಪಚ್ಛಿಮಬುದ್ಧವಚನಂ.

ಉಭಿನ್ನಮನ್ತರೇ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಏತಂ ಮಜ್ಝಿಮಬುದ್ಧವಚನನ್ತಿ. ಏವಂ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮವಸೇನ ತಿವಿಧಂ.

ಕಥಂ ಪಿಟಕವಸೇನ ತಿವಿಧಂ? ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕನ್ತಿ ತಿಪ್ಪಭೇದಮೇವ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಸಙ್ಗೀತಞ್ಚ ಅಸಙ್ಗೀತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಉಭಯಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ, ದ್ವೇ ವಿಭಙ್ಗಾನಿ, ದ್ವಾವೀಸತಿ ಖನ್ಧಕಾನಿ, ಸೋಳಸಪರಿವಾರಾತಿ ಇದಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ನಾಮ.

ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದಿ ಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ ದೀಘನಿಕಾಯೋ, ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಾದಿ ದಿಯಡ್ಢಸತದ್ವೇಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ, ಓಘತರಣಸುತ್ತಾದಿ ಸತ್ತಸುತ್ತಸಹಸ್ಸ ಸತ್ತಸತ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ, ಚಿತ್ತಪರಿಯಾದಾನಸುತ್ತಾದಿ ನವಸುತ್ತಸಹಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸತ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ, ಖುದ್ದಕಪಾಠ-ಧಮ್ಮಪದ-ಉದಾನ-ಇತಿವುತ್ತಕ-ಸುತ್ತನಿಪಾತ-ವಿಮಾನವತ್ಥು-ಪೇತವತ್ಥು-ಥೇರಗಾಥಾ-ಥೇರೀಗಾಥಾ-ಜಾತಕನಿದ್ದೇಸ-ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ-ಅಪದಾನ-ಬುದ್ಧವಂಸ-ಚರಿಯಾಪಿಟಕವಸೇನ ಪನ್ನರಸಪ್ಪಭೇದೋ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ನಾಮ.

ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೋ, ವಿಭಙ್ಗೋ, ಧಾತುಕಥಾ, ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಕಥಾವತ್ಥು, ಯಮಕಂ, ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ನಾಮ. ತತ್ಥ –

ವಿವಿಧವಿಸೇಸನಯತ್ತಾ, ವಿನಯನತೋ ಚೇವ ಕಾಯವಾಚಾನಂ;

ವಿನಯತ್ಥವಿದೂಹಿ ಅಯಂ, ವಿನಯೋ ವಿನಯೋತಿ ಅಕ್ಖಾತೋ.

ವಿವಿಧಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚವಿಧ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿ ಸತ್ತಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಮಾತಿಕಾ ವಿಭಙ್ಗಾದಿಪ್ಪಭೇದಾ ನಯಾ, ವಿಸೇಸಭೂತಾ ಚ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಸಿಥಿಲಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿನಯಾ, ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಅಜ್ಝಾಚಾರನಿಸೇಧನತೋ ಚೇಸ ಕಾಯಂ ವಾಚಞ್ಚ ವಿನೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿವಿಧನಯತ್ತಾ ವಿಸೇಸನಯತ್ತಾ ಕಾಯವಾಚಾನಞ್ಚ ವಿನಯನತೋ ‘‘ವಿನಯೋ’’ತಿ ಅಕ್ಖಾತೋ. ತೇನೇತಮೇತಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ವಿವಿಧವಿಸೇಸನಯತ್ತಾ, ವಿನಯನತೋ ಚೇವ ಕಾಯವಾಚಾನಂ;

ವಿನಯತ್ಥವಿದೂಹಿ ಅಯಂ, ವಿನಯೋ ವಿನಯೋತಿ ಅಕ್ಖಾತೋ’’ತಿ.

ಇತರಂ ಪನ –

ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋ, ಸುವುತ್ತತೋ ಸವನತೋಥ ಸೂದನತೋ;

ಸುತ್ತಾಣಾ ಸುತ್ತಸಭಾಗತೋ ಚ, ಸುತ್ತನ್ತಿ ಅಕ್ಖಾತಂ.

ತಞ್ಹಿ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿಭೇದೇ ಅತ್ಥೇ ಸೂಚೇತಿ, ಸುವುತ್ತಾ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಸವತಿ ಚೇತಂ ಅತ್ಥೇ ಸಸ್ಸಮಿವ ಫಲಂ ಪಸವತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೂದತಿ ಚೇತಂ ಧೇನುವಿಯ ಖೀರಂ, ಪಗ್ಘರತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುಟ್ಠು ಚ ನೇ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುತ್ತಸಭಾಗಞ್ಚೇತಂ, ಯಥಾ ಹಿ ತಚ್ಛಕಾನಂ ಸುತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ; ಏವಮೇತಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ. ಯಥಾ ಚ ಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ನ ವಿಕಿರಿಯನ್ತಿ ನ ವಿದ್ಧಂಸಿಯನ್ತಿ; ಏವಮೇತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಅತ್ಥಾ. ತೇನೇತಮೇತಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋ, ಸುವುತ್ತತೋ ಸವನತೋಥ ಸೂದನತೋ;

ಸುತ್ತಾಣಾ ಸುತ್ತಸಭಾಗತೋ ಚ, ಸುತ್ತನ್ತಿ ಅಕ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ.

ಇತರೋ ಪನ –

ಯಂ ಏತ್ಥ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋ, ಸಲಕ್ಖಣಾ ಪೂಜಿತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ;

ವುತ್ತಾಧಿಕಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ತೇನ ಅಕ್ಖಾತೋ.

ಅಯಞ್ಹಿ ಅಭಿಸದ್ದೋ ವುಡ್ಢಿಲಕ್ಖಣಪೂಜಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಧಿಕೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾಹೇಸ – ‘‘ಬಾಳ್ಹಾ ಮೇ ಆವುಸೋ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತಿ ನೋ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೩೮೯; ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೯೫) ವುಡ್ಢಿಯಂ ಆಗತೋ. ‘‘ಯಾ ತಾ ರತ್ತಿಯೋ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೯) ಲಕ್ಖಣೇ. ‘‘ರಾಜಾಭಿರಾಜಾ ಮನುಜಿನ್ದೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೯; ಸು. ನಿ. ೫೫೮) ಪೂಜಿತೇ. ‘‘ಪಟಿಬಲೋ ವಿನೇತುಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಭಿವಿನಯೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ. ೮೫) ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ವಿನಯೇ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿ. ವ. ೭೫) ಅಧಿಕೇ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೬೦ ಆದಯೋ) ನಯೇನ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ. ‘‘ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಲಕ್ಖಣೀಯತ್ತಾ ಸಲಕ್ಖಣಾಪಿ. ‘‘ಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ, ಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪೂಜಿತಾಪಿ ಪೂಜಾರಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ ವೇದನಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಭಾವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಪಿ. ‘‘ಮಹಗ್ಗತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅನುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಧಿಕಾಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ. ತೇನೇತಮೇತಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಯಂ ಏತ್ಥ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋ, ಸಲಕ್ಖಣಾ ಪೂಜಿತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ;

ವುತ್ತಾಧಿಕಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ತೇನ ಅಕ್ಖಾತೋ’’ತಿ.

ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅವಿಸಿಟ್ಠಂ, ತಂ –

ಪಿಟಕಂ ಪಿಟಕತ್ಥವಿದೂ, ಪರಿಯತ್ತಿಬ್ಭಾಜನತ್ಥತೋ ಆಹು;

ತೇನ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ, ತಯೋಪಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಞೇಯ್ಯಾ.

ಪರಿಯತ್ತಿಪಿ ಹಿ ‘‘ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಪಿಟಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಅಥ ಪುರಿಸೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕುದಾಲಪಿಟಕಂ ಆದಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೮; ಅ. ನಿ. ೩.೭೦) ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಾಜನಮ್ಪಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಿಟಕಂ ಪಿಟಕತ್ಥವಿದೂ, ಪರಿಯತ್ತಿಬ್ಭಾಜನತ್ಥತೋ ಆಹು.

ಇದಾನಿ ತೇನ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ತಯೋಪಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಞೇಯ್ಯಾತಿ. ತೇನ ಏವಂ ದುವಿಧತ್ಥೇನ ಪಿಟಕಸದ್ದೇನ ಸಹ ಸಮಾಸಂ ಕತ್ವಾ ವಿನಯೋ ಚ ಸೋ ಪಿಟಕಞ್ಚ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಭಾಜನತೋ ಚಾತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ, ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ಸುತ್ತನ್ತಞ್ಚ ತಂ ಪಿಟಕಞ್ಚಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ಚ ಸೋ ಪಿಟಕಞ್ಚಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕನ್ತಿ ಏವಮೇತೇ ತಯೋಪಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಞೇಯ್ಯಾ.

ಏವಂ ಞತ್ವಾ ಚ ಪುನಪಿ ತೇಸ್ವೇವ ಪಿಟಕೇಸು ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ –

ದೇಸನಾಸಾಸನಕಥಾ, ಭೇದಂ ತೇಸು ಯಥಾರಹಂ;

ಸಿಕ್ಖಾಪಹಾನಗಮ್ಭೀರ, ಭಾವಞ್ಚ ಪರಿದೀಪಯೇ.

ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ವಿಪತ್ತಿಂ ಚಾಪಿ ಯಂ ಯಹಿಂ;

ಪಾಪುಣಾತಿ ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖು, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇ.

ತತ್ರಾಯಂ ಪರಿದೀಪನಾ ವಿಭಾವನಾ ಚ, ಏತಾನಿ ಹಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆಣಾ ವೋಹಾರ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ ಯಥಾಪರಾಧ-ಯಥಾನುಲೋಮ-ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನಾನಿ, ಸಂವರಾಸಂವರದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಆಣಾರಹೇನ ಭಗವತಾ ಆಣಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಆಣಾದೇಸನಾ, ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ವೋಹಾರಕುಸಲೇನ ಭಗವತಾ ವೋಹಾರಬಾಹುಲ್ಲತೋ ದೇಸಿತತ್ತಾ ವೋಹಾರದೇಸನಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ಪರಮತ್ಥಕುಸಲೇನ ಭಗವತಾ ಪರಮತ್ಥಬಾಹುಲ್ಲತೋ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತಥಾ ಪಠಮಂ ಯೇ ತೇ ಪಚುರಾಪರಾಧಾ ಸತ್ತಾ ತೇ ಯಥಾಪರಾಧಂ ಏತ್ಥ ಸಾಸಿತಾತಿ ಯಥಾಪರಾಧಸಾಸನಂ, ದುತಿಯಂ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಾನುಸಯಚರಿಯಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಯಥಾನುಲೋಮಂ ಏತ್ಥ ಸಾಸಿತಾತಿ ಯಥಾನುಲೋಮಸಾಸನಂ, ತತಿಯಂ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜಮತ್ತೇ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಿನೋ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಏತ್ಥ ಸಾಸಿತಾತಿ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತಥಾ ಪಠಮಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಸಂವರಾಸಂವರೋ ಏತ್ಥ ಕಥಿತೋತಿ ಸಂವರಾಸಂವರಕಥಾ, ದುತಿಯಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಾ ಏತ್ಥ ಕಥಿತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಕಥಾ, ತತಿಯಂ ರಾಗಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಏತ್ಥ ಕಥಿತೋತಿ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತೀಸುಪಿ ಚ ಚೇತೇಸು ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ, ತೀಣಿ ಪಹಾನಾನಿ, ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಚ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ – ವಿನಯಪಿಟಕೇ ವಿಸೇಸೇನ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ, ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ.

ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಚ ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ. ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಂ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ. ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನಂ ಅನುಸಯಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯ.

ಪಠಮೇ ಚ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಇತರೇಸು ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಾನಿ. ಪಠಮೇ ಚ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಇತರೇಸು ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ.

ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಪಾಳಿ. ಅತ್ಥೋತಿ ತಸ್ಸಾಯೇವತ್ಥೋ. ದೇಸನಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಮನಸಾವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ದೇಸನಾ. ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಪಾಳಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ. ತೀಸುಪಿ ಚೇತೇಸು ಏತೇ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಸಾದೀಹಿ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ. ಏವಂ ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ಏತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಧಮ್ಮೋತಿ ಹೇತು. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ – ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ. ಅತ್ಥೋತಿ ಹೇತುಫಲಂ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ – ‘‘ಹೇತುಫಲೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ. ದೇಸನಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಸೋ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ ವಿಸಯತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮೇಸು, ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥೇಸು, ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥಾನುರೂಪಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀಸು ಅವಬೋಧೋ.

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಏತೇಸು ಪಿಟಕೇಸು ಯಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ವಾ ಅತ್ಥಜಾತಂ ವಾ, ಯಾ ಚಾಯಂ ಯಥಾ ಯಥಾ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ ಸೋತೂನಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ತದತ್ಥಜೋತಿಕಾ ದೇಸನಾ, ಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅವಿಪರೀತಾವಬೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ಪಟಿವೇಧೋ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅನುಪಚಿತಕುಸಲಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೇಹಿ ಸಸಾದೀಹಿ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಂ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ಏತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ –

‘‘ದೇಸನಾ-ಸಾಸನಕಥಾ, ಭೇದಂ ತೇಸು ಯಥಾರಹಂ;

ಸಿಕ್ಖಾಪಹಾನಗಮ್ಭೀರಭಾವಞ್ಚ ಪರಿದೀಪಯೇ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಹೋತಿ.

‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚಾಪಿ ಯಂ ಯಹಿಂ;

ಪಾಪುಣಾತಿ ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖು, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ತಿವಿಧೋ ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಿಸ್ಸೋ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಯೋ – ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ, ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ, ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತೀತಿ.

ತತ್ಥ ಯಾ ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ, ಅಯಂ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಅಲಗದ್ದತ್ಥಿಕೋ ಅಲಗದ್ದಗವೇಸೀ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಮಾನೋ, ಸೋ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಮಹನ್ತಂ ಅಲಗದ್ದಂ. ತಮೇನಂ ಭೋಗೇ ವಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠೇ ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ತಸ್ಸ ಸೋ ಅಲಗದ್ದೋ ಪಟಿಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ವಾ ಬಾಹಾಯ ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇ ಡಂಸೇಯ್ಯ. ಸೋ ತತೋನಿದಾನಂ ಮರಣಂ ವಾ ನಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಮರಣಮತ್ತಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಧೇಕಚ್ಚೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ…ಪೇ… ವೇದಲ್ಲಂ. ತೇ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಂ ನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಿ. ತೇಸಂ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಂ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖತಂ ನ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತಿ. ತೇ ಉಪಾರಮ್ಭಾನಿಸಂಸಾ ಚೇವ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ ಚ. ಯಸ್ಸ ಚತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತಿ. ತೇಸಂ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ದುಗ್ಗಹಿತಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೮).

ಯಾ ಪನ ಸುಗ್ಗಹಿತಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಪಾರಿಪೂರಿಂಯೇವ ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನ ಪರಿಯಾಪುಟಾ ನ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿ ಹೇತು, ಅಯಂ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತೇಸಂ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸುಗ್ಗಹಿತಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಸುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೯).

ಯಂ ಪನ ಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೋ ಭಾವಿತಮಗ್ಗೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಾಕುಪ್ಪೋ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಕೇವಲಂ ಪವೇಣೀಪಾಲನತ್ಥಾಯ ವಂಸಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪಅಯತ್ತೀತಿ.

ವಿನಯೇ ಪನ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾಸಂಯೇವ ಚ ತತ್ಥ ಪಭೇದವಚನತೋ. ಸುತ್ತೇ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾಸಂಯೇವ ಚ ತತ್ಥ ಪಭೇದವಚನತೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾಸಞ್ಚ ತತ್ಥೇವ ಪಭೇದವಚನತೋ. ಏವಮೇತೇಸು ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಇಮಂ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಭೇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ವಿನಯೇ ಪನ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅನುಞ್ಞಾತಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾದಿಫಸ್ಸಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಸು ಉಪಾದಿನ್ನಫಸ್ಸಾದೀಸು ಅನವಜ್ಜಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ – ‘‘ತಥಾಹಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮಿ, ಯಥಾ ಯೇಮೇ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ, ತೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ನಾಲಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೪೧೭; ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೪) ತತೋ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸುತ್ತೇ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೫) ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ದುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅತ್ತನಾ ದುಗ್ಗಹಿತೇನ ಅಮ್ಹೇ ಚೇವ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖತಿ, ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಖನತಿ, ಬಹುಞ್ಚ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೪೧೭; ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೬) ತತೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತಂ ಅತಿಧಾವನ್ತೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿಪಿ ಚಿನ್ತೇತಿ, ತತೋ ಚಿತ್ತಕ್ಖೇಪಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ – ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ಯಾನಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೭೭). ಏವಮೇತೇಸು ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಇಮಂ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿತಾ ಚಿತ್ತಕ್ಖೇಪಭೇದಂ ವಿಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ –

‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ವಿಪತ್ತಿಂ ಚಾಪಿ ಯಂ ಯಹಿಂ;

ಪಾಪುಣಾತಿ ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖು, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇ’’ತಿ.

ಅಯಮ್ಪಿ ಗಾಥಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಹೋತಿ. ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಪಿಟಕಾನಿ ಞತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಸೇನೇತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ತಿವಿಧನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ.

ಕಥಂ ನಿಕಾಯವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ? ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತಂ ದೀಘನಿಕಾಯೋ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ, ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ, ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ, ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ ಪಞ್ಚಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ದೀಘನಿಕಾಯೋ? ತಿವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದೀನಿ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಸುತ್ತಾನಿ.

ಚತುತ್ತಿಂಸೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾ, ತಿವಗ್ಗೋ ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ;

ಏಸ ದೀಘನಿಕಾಯೋತಿ, ಪಠಮೋ ಅನುಲೋಮಿಕೋ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ದೀಘನಿಕಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ? ದೀಘಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಸುತ್ತಾನಂ ಸಮೂಹತೋ ನಿವಾಸತೋ ಚ, ಸಮೂಹನಿವಾಸಾ ಹಿ ನಿಕಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ; ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ ಪಾಣಾ; ಪೋಣಿಕನಿಕಾಯೋ, ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕನಿಕಾಯೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೦೦) ಏವಮಾದೀನಿ ಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಾನಿ ಸಾಸನತೋ ಚ ಲೋಕತೋ ಚ. ಏವಂ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ನಿಕಾಯಭಾವೇ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕತಮೋ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ? ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಪಞ್ಚದಸವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಾನಿ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಾದೀನಿ ದಿಯಡ್ಢಸತಂ ದ್ವೇ ಚ ಸುತ್ತಾನಿ.

ದಿಯಡ್ಢಸತಂ ಸುತ್ತನ್ತಾ, ದ್ವೇ ಚ ಸುತ್ತಾನಿ ಯತ್ಥ ಸೋ;

ನಿಕಾಯೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಪಞ್ಚ-ದಸವಗ್ಗಪರಿಗ್ಗಹೋ.

ಕತಮೋ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ? ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಠಿತಾನಿ ಓಘತರಣಾದೀನಿ ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಚ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಚ ಸುತ್ತಾನಿ.

ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚ;

ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಚೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾ, ಏಸೋ ಸಂಯುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ.

ಕತಮೋ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ? ಏಕೇಕಅಙ್ಗಾತಿರೇಕವಸೇನ ಠಿತಾನಿ ಚಿತ್ತಪರಿಯಾದಾನಾದೀನಿ ನವ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಸುತ್ತಾನಿ.

ನವ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚ;

ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ಸುತ್ತಾನಿ, ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರೇ ಅಯಂ.

ಕತಮೋ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋ? ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ಖುದ್ದಕಪಾಠಾದಯೋ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ನಿದಸ್ಸಿತಾ ಪನ್ನರಸಭೇದಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ನಿಕಾಯೇ ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನನ್ತಿ.

ಠಪೇತ್ವಾ ಚತುರೋಪೇತೇ, ನಿಕಾಯೇ ದೀಘಆದಿಕೇ;

ತದಞ್ಞಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ನಿಕಾಯೋ ಖುದ್ದಕೋ ಮತೋತಿ.

ಏವಂ ನಿಕಾಯವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ.

ಕಥಂ ಅಙ್ಗವಸೇನ ನವವಿಧಂ? ಸಬ್ಬಮೇವ ಹಿದಂ ಸುತ್ತಂ, ಗೇಯ್ಯಂ, ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ, ಗಾಥಾ, ಉದಾನಂ, ಇತಿವುತ್ತಕಂ, ಜಾತಕಂ, ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ, ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ನವಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗನಿದ್ದೇಸಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತ-ರತನಸುತ್ತ-ನಾಲಕಸುತ್ತ-ತುವಟ್ಟಕಸುತ್ತಾನಿ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಚ ಸುತ್ತನಾಮಕಂ ತಥಾಗತವಚನಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಸೇಸೇನ ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸಕಲೋಪಿ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ, ಸಕಲಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ, ಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮಪದಂ, ಥೇರಗಾಥಾ, ಥೇರೀಗಾಥಾ, ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ನೋಸುತ್ತನಾಮಿಕಾ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾ ಚ ಗಾಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ದ್ವಾಸೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಉದಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ ಇತಿವುತ್ತಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಪಣ್ಣಕಜಾತಕಾದೀನಿ ಪಞ್ಞಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ಜಾತಕಸತಾನಿ ಜಾತಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆನನ್ದೇ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೦೯) -ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಚೂಳವೇದಲ್ಲ-ಮಹಾವೇದಲ್ಲ-ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ-ಸಕ್ಕಪಞ್ಹ-ಸಙ್ಖಾರಭಾಜನಿಯ-ಮಹಾಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವೇದಞ್ಚ ತುಟ್ಠಿಞ್ಚ ಲದ್ಧಾ ಲದ್ಧಾ ಪುಚ್ಛಿತಸುತ್ತನ್ತಾ ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಅಙ್ಗವಸೇನ ನವವಿಧಂ.

ಕಥಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸವಿಧಂ? ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ –

‘‘ದ್ವಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ;

ಚತುರಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯೇ ಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿನೋ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೧೦೨೭);

ಏವಂ ಪರಿದೀಪಿತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಸುತ್ತಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ. ಯಂ ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ತತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಗಣನಾ. ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛನಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಏಕೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಏಕಮೇಕಂ ತಿಕ-ದುಕ-ಭಾಜನಂ, ಏಕಮೇಕಞ್ಚ ಚಿತ್ತವಾರಭಾಜನಂ, ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ. ವಿನಯೇ ಅತ್ಥಿ ವತ್ಥು, ಅತ್ಥಿ ಮಾತಿಕಾ, ಅತ್ಥಿ ಪದಭಾಜನೀಯಂ, ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿ, ಅತ್ಥಿ ಆಪತ್ತಿ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಅತ್ಥಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ; ತತ್ಥ ಏಕಮೇಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ, ಏಕಮೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸವಿಧಂ.

ಏವಮೇತಂ ಅಭೇದತೋ ರಸವಸೇನ ಏಕವಿಧಂ, ಭೇದತೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಾದಿವಸೇನ ದುವಿಧಾದಿಭೇದಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಙ್ಗಾಯನ್ತೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪ್ಪಮುಖೇನ ವಸೀಗಣೇನ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ಅಯಂ ವಿನಯೋ; ಇದಂ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನಂ, ಇದಂ ಮಜ್ಝಿಮಬುದ್ಧವಚನಂ, ಇದಂ ಪಚ್ಛಿಮಬುದ್ಧವಚನಂ; ಇದಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ, ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ, ಇದಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ; ಅಯಂ ದೀಘನಿಕಾಯೋ…ಪೇ… ಅಯಂ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋ; ಇಮಾನಿ ಸುತ್ತಾದೀನಿ ನವಙ್ಗಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಪಭೇದಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾವ ಸಙ್ಗೀತಂ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತ್ತಕಮೇವ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಉದ್ದಾನಸಙ್ಗಹ-ವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಪೇಯ್ಯಾಲಸಙ್ಗಹ-ಏಕಕನಿಪಾತ-ದುಕನಿಪಾತಾದಿನಿಪಾತಸಙ್ಗಹ-ಸಂಯುತ್ತಸಙ್ಗಹ-ಪಣ್ಣಾಸಸಙ್ಗಹಾದಿಅನೇಕವಿಧಂ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹಪ್ಪಭೇದಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾಏವ ಸತ್ತಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಂ. ಸಙ್ಗೀತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚಸ್ಸ – ‘‘ಇದಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಂ ಕಾಲಂ ಪವತ್ತನಸಮತ್ಥಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಮೋದಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ವಿಯ ದದಮಾನಾ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಕಮ್ಪಿ ಸಙ್ಕಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪವೇಧಿ, ಅನೇಕಾನಿ ಚ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ ಪಾತುರಹೇಸುನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿನಾಮ. ಯಾ ಲೋಕೇ –

ಸತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕತಾ, ತೇನ ಪಞ್ಚಸತಾತಿ ಚ;

ಥೇರೇಹೇವ ಕತತ್ತಾ ಚ, ಥೇರಿಕಾತಿ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ‘‘ಪಠಮಂ, ಆವುಸೋ ಉಪಾಲಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿವಚನಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘‘ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ನಿದಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನಿದಾನೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ ತಂ ನಿದಾನಂ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಯೇನ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಕಥೇತುಕಾಮೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏವಮಿದಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ‘‘ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ‘‘ಇದಂ ವಚನಂ ಕೇನ ವುತ್ತಂ, ಕದಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುಚ್ಚತೇ, ಯಸ್ಮಾ ಅಯಮಾಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ನಿದಾನಂ ಪುಟ್ಠೋ ತಸ್ಮಾನೇನ ತಂ ನಿದಾನಂ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ವಿತ್ಥಾರೇತುಂ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಏವಮಿದಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವದನ್ತೇನಾಪಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ವುತ್ತಂ ಯೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಮಾತಿಕಾಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಧಾರಿತಂ ಯೇನ ಚಾಭತಂ, ಯತ್ಥಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಚೇತಮೇತಂ ವತ್ವಾ ವಿಧಿಂ ತತೋತಿ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಪನೇತಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿವಚನಪಟಿಮಣ್ಡಿತನಿದಾನಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಕೇನ ಧಾರಿತಂ, ಕೇನಾಭತಂ, ಕತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಆದಿತೋ ತಾವ ಇದಂ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ಧಾರಿತಂ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖತೋ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಥಾಗತೇ ಛಳಭಿಞ್ಞಾದಿಭೇದೇಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಥಾಗತೇ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪ್ಪಮುಖೇಹಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ. ಕೇನಾಭತನ್ತಿ? ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ತಾವ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಯಾವ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ ತಾವ ಆಭತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ –

ಉಪಾಲಿ ದಾಸಕೋ ಚೇವ, ಸೋಣಕೋ ಸಿಗ್ಗವೋ ತಥಾ;

ತಿಸ್ಸೋ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತೋ ಚ, ಪಞ್ಚೇತೇ ವಿಜಿತಾವಿನೋ.

ಪರಮ್ಪರಾಯ ವಿನಯಂ, ದೀಪೇ ಜಮ್ಬುಸಿರಿವ್ಹಯೇ;

ಅಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಮಾನೇಸುಂ, ತತಿಯೋ ಯಾವ ಸಙ್ಗಹೋ.

ಆಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಉಪಾಲಿ ಇಮಂ ವಿನಯವಂಸಂ ವಿನಯತನ್ತಿಂ ವಿನಯಪವೇಣಿಂ ಭಗವತೋ

ಸಮ್ಮುಖಾ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹೂನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಹದಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಹಾಯಸ್ಮತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿನಯವಂಸಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪುಥುಜ್ಜನ-ಸೋತಾಪನ್ನ-ಸಕದಾಗಾಮಿ-ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾ, ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಸಹಸ್ಸಮೇಕಂ ಅಹೋಸಿ. ದಾಸಕತ್ಥೇರೋಪಿ ತಸ್ಸೇವ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತಥೇವ ವಿನಯಂ ವಾಚೇಸಿ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾದಯೋ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾ, ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಸಹಸ್ಸಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ಸೋಣಕತ್ಥೇರೋಪಿ ದಾಸಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ದಾಸಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತಥೇವ ವಿನಯಂ ವಾಚೇಸಿ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾದಯೋ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾ, ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಸಹಸ್ಸಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ಸಿಗ್ಗವತ್ಥೇರೋಪಿ ಸೋಣಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸೋಣಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿನಯಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಹನ್ತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಧುರಗ್ಗಾಹೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಪನಾಯಸ್ಮತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಾ ಪುಥುಜ್ಜನ-ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿ-ಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಖೀಣಾಸವಾಪಿ ಏತ್ತಕಾನಿ ಸತಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಅಹೇಸುಂ. ತದಾ ಕಿರ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅತಿಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಮುದಾಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಆನುಭಾವೋ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಪಾಕಟೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏವಮಿದಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ತಾವ ಇಮಾಯ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಯಾವ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ ತಾವ ಆಭತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿವಿಜಾನನತ್ಥಂ ಪನ ಅಯಮನುಕ್ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯದಾ ಹಿ –

ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾನ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಜೋತಯಿತ್ವಾ ಚ ಸಬ್ಬಧಿ;

ಯಾವ ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಂ, ಠತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ತೇ.

ಖೀಣಾಸವಾ ಜುತೀಮನ್ತೋ, ಥೇರಾ ಕಸ್ಸಪಆದಯೋ;

ಖೀಣಸ್ನೇಹಪದೀಪಾವ, ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು ಅನಾಲಯಾ.

ಅಥಾನುಕ್ಕಮೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ರತ್ತಿನ್ದಿವೇಸು ವಸ್ಸಸತಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ವೇಸಾಲಿಕಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವೇಸಾಲಿಯಂ ‘‘ಕಪ್ಪತಿ ಸಿಙ್ಗೀಲೋಣಕಪ್ಪೋ, ಕಪ್ಪತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋ, ಕಪ್ಪತಿ ಗಾಮನ್ತರಕಪ್ಪೋ, ಕಪ್ಪತಿ ಆವಾಸಕಪ್ಪೋ, ಕಪ್ಪತಿ ಅನುಮತಿಕಪ್ಪೋ, ಕಪ್ಪತಿ ಆಚಿಣ್ಣಕಪ್ಪೋ, ಕಪ್ಪತಿ ಅಮಥಿತಕಪ್ಪೋ, ಕಪ್ಪತಿ ಜಳೋಗಿಂ ಪಾತುಂ, ಕಪ್ಪತಿ ಅದಸಕಂ ನಿಸೀದನಂ, ಕಪ್ಪತಿ ಜಾತರೂಪರಜತ’’ನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ದಸ ವತ್ಥೂನಿ ದೀಪೇಸುಂ. ತೇಸಂ ಸುಸುನಾಗಪುತ್ತೋ ಕಾಳಾಸೋಕೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಕ್ಖೋ ಅಹೋಸಿ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಯಸೋ ಕಾಕಣ್ಡಕಪುತ್ತೋ ವಜ್ಜೀಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ‘‘ವೇಸಾಲಿಕಾ ಕಿರ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವೇಸಾಲಿಯಂ ದಸ ವತ್ಥೂನಿ ದೀಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಪತಿರೂಪಂ ಯ್ವಾಹಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನವಿಪತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಹನ್ದಾಹಂ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೀಪೇಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಯೇನ ವೇಸಾಲೀ ತದವಸರಿ. ತತ್ರ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಯಸೋ ಕಾಕಣ್ಡಕಪುತ್ತೋ ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯಂ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಕಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತದಹುಪೋಸಥೇ ಕಂಸಪಾತಿಂ ಉದಕೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗತಾಗತೇ ವೇಸಾಲಿಕೇ ಉಪಾಸಕೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ‘‘ದೇಥಾವುಸೋ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕಹಾಪಣಮ್ಪಿ ಅಡ್ಢಮ್ಪಿ ಪಾದಮ್ಪಿ ಮಾಸಕರೂಪಮ್ಪಿ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರೇನ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಯಾವ ‘‘ಇಮಾಯ ಪನ ವಿನಯಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಸತ್ತ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಅನೂನಾನಿ ಅನಧಿಕಾನಿ ಅಹೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ ಸತ್ತಸತಿಕಾತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ದ್ವಾದಸ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು ಆಯಸ್ಮತಾ ಯಸೇನ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಾ. ತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಆಯಸ್ಮತಾ ರೇವತೇನ ಪುಟ್ಠೇನ ಸಬ್ಬಕಾಮಿತ್ಥೇರೇನ ವಿನಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ ತಾನಿ ದಸ ವತ್ಥೂನಿ ವಿನಿಚ್ಛಿತಾನಿ, ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮಿತಂ. ಅಥ ಥೇರಾ ‘‘ಪುನ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತಿಪಿಟಕಧರೇ ಪತ್ತಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇ ಸತ್ತಸತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಾಲಿಕಾರಾಮೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಸಙ್ಗಾಯಿತಸದಿಸಮೇವ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಸನಮಲಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಿಟಕವಸೇನ ನಿಕಾಯವಸೇನ ಅಙ್ಗವಸೇನ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಚ ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು. ಅಯಂ ಸಙ್ಗೀತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ನಿಟ್ಠಿತಾ. ಯಾ ಲೋಕೇ –

ಸತೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಕತಾ, ತೇನ ಸತ್ತಸತಾತಿ ಚ;

ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ ಉಪಾದಾಯ, ದುತಿಯಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಸಾ ಪನಾಯಂ –

ಯೇಹಿ ಥೇರೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಾ, ಸಙ್ಗೀತಿ ತೇಸು ವಿಸ್ಸುತಾ;

ಸಬ್ಬಕಾಮೀ ಚ ಸಾಳ್ಹೋ ಚ, ರೇವತೋ ಖುಜ್ಜಸೋಭಿತೋ.

ಯಸೋ ಚ ಸಾಣಸಮ್ಭೂತೋ, ಏತೇ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ;

ಥೇರಾ ಆನನ್ದಥೇರಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ ತಥಾಗತಂ.

ಸುಮನೋ ವಾಸಭಗಾಮೀ ಚ, ಞೇಯ್ಯಾ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ;

ದ್ವೇ ಇಮೇ ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ ತಥಾಗತಂ.

ದುತಿಯೋ ಪನ ಸಙ್ಗೀತೋ, ಯೇಹಿ ಥೇರೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೋ;

ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪನ್ನಭಾರಾ ತೇ, ಕತಕಿಚ್ಚಾ ಅನಾಸವಾತಿ.

ಅಯಂ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ.

ಏವಮಿಮಂ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ಥೇರಾ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಅನಾಗತೇಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ಅಬ್ಬುದ’’ನ್ತಿ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಇಮಂ ಅದ್ದಸಂಸು – ‘‘ಇತೋ ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಾರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಧಮ್ಮಾಸೋಕೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಪವತ್ತಯಿಸ್ಸತಿ. ತತೋ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಕಂ ಸಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪರಿದೀಪೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಾಸನೇ ಮಹನ್ತಂ ಅಬ್ಬುದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಮಯಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಬ್ಬುದೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸಮ್ಮುಖಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ನ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಅಥ ತೇ ಸಬ್ಬೇವ ತದಾ ಅತ್ತನೋ ಅಸಮ್ಮುಖಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಕಲಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕಞ್ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ನ ಕಞ್ಚಿ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ತಿಸ್ಸಂ ನಾಮ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅದ್ದಸಂಸು ಪರಿತ್ತಾಯುಕಂ ಉಪರಿಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಭಾವಿತಮಗ್ಗಂ. ದಿಸ್ವಾನ ನೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಮಯಂ ಏತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮ, ಅದ್ಧಾ ಏಸ ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇಸ್ಸತಿ. ತತೋ ಚ ಮನ್ತೇಹಿ ಪಲೋಭಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಗತಪಟಿಸಮ್ಭಿದೋ ಹುತ್ವಾ ತಿತ್ಥಿಯೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವಿನಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಸ್ಸಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಇತೋ ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಾರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಾಸನೇ ಮಹನ್ತಂ ಅಬ್ಬುದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಮಯಞ್ಚ ಸಕಲಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕಞ್ಚ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಕಞ್ಚಿ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ವಿಚಿನನ್ತಾ ಭವನ್ತಮೇವ ಅದ್ದಸಾಮ. ಸಾಧು, ಸಪ್ಪುರಿಸ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದೇಹೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ, ‘‘ಅಹಂ ಕಿರ ಸಾಸನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಬ್ಬುದಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ. ಥೇರಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ತಂ ಕರಣೀಯಂ ತೀರೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಗಮಿಂಸು.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಸಿಗ್ಗವತ್ಥೇರೋ ಚ ಚಣ್ಡವಜ್ಜಿತ್ಥೇರೋ ಚ ದ್ವೇಪಿ ನವಕಾ ಹೋನ್ತಿ ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ತಿಪಿಟಕಧರಾ ಪತ್ತಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಖೀಣಾಸವಾ, ತೇ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಥೇರಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಆವುಸೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕರಣೇ ನೋ ಸಹಾಯಕಾ ಅಹುವತ್ಥ, ತೇನ ವೋ ಇದಂ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಹೋತು – ‘ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏಕೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತು, ಏಕೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತೂ’’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ –

ಸಬ್ಬಕಾಮಿಪ್ಪಭುತಯೋ, ತೇಪಿ ಥೇರಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ;

ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾವ ಲೋಕಮ್ಹಿ, ಜಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ.

ದುತಿಯಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ, ವಿಸೋಧೇತ್ವಾನ ಸಾಸನಂ;

ಅನಾಗತೇಪಿ ಕತ್ವಾನ, ಹೇತುಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಸುದ್ಧಿಯಾ.

ಖೀಣಾಸವಾ ವಸಿಪ್ಪತ್ಥಾ, ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ;

ಅನಿಚ್ಚತಾವಸಂ ಥೇರಾ, ತೇಪಿ ನಾಮ ಉಪಾಗತಾ.

ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಜಮ್ಮಿಂ, ಞತ್ವಾ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಂ;

ತಂ ಪತ್ತುಂ ವಾಯಮೇ ಧೀರೋ, ಯಂ ನಿಚ್ಚಂ ಅಮತಂ ಪದನ್ತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ.

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ

ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ

ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಖೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸಿಗ್ಗವತ್ಥೇರೋಪಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಭುತಿ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ. ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಉಳುಙ್ಕಮತ್ತಂ ವಾ ಯಾಗುಂ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ವಾ ಭತ್ತಂ ನಾಲತ್ಥ. ಸತ್ತನ್ನಂ ಪನ ವಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಏಕದಿವಸಂ ‘‘ಅತಿಚ್ಛಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತಂ ಅಲತ್ಥ. ತಂದಿವಸಮೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಣೀಯಂ ಕತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಪಥೇ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹಂ ಅಗಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಆಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಗಮಿಮ್ಹಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಭಿತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಲಭಿಮ್ಹಾ’’ತಿ. ಸೋ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದಮ್ಹಾ’’ತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಘರದ್ವಾರೇಯೇವ ನಿಸೀದಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಮುಸಾವಾದೇನ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾವ ಏವಮಾಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಹಿಯ್ಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾಯೇವ ‘ಲಭಿಮ್ಹಾ’ತಿ ಅವೋಚುತ್ಥ. ವಟ್ಟತಿ ನು ಖೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮುಸಾವಾದೋ’’ತಿ! ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಮಯಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹೇ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ‘ಅತಿಚ್ಛಥಾ’ತಿ ವಚನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಹಿಯ್ಯೋ ‘ಅತಿಚ್ಛಥಾ’ತಿ ವಚನಮತ್ತಂ ಲಭಿಮ್ಹ; ಅಥೇತಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಏವಮವೋಚುಮ್ಹಾ’’ತಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲಭಿತ್ವಾ ‘ಲಭಿಮ್ಹಾ’ತಿ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಪಸಂಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಪಟಿಯಾದಿತಭತ್ತತೋ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖಂ ತದುಪಿಯಞ್ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ದಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ತುಮ್ಹೇ ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಪುನದಿವಸತೋ ಪಭುತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಸಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಅತ್ತನೋ ಘರೇ ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗಕರಣತ್ಥಾಯ ಯಾಚಿ. ಥೇರೋ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಸೋಪಿ ಖೋ ಮಾಣವಕೋ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋಯೇವ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಅಹೋಸಿ. ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಆಗತಸುದ್ಧಸತ್ತಸ್ಸ ಆಸನೇ ವಾ ಸಯನೇ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ನಿಸಜ್ಜಿತಾ ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿತಾ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಸೋ ಯದಾ ಆಚರಿಯಘರಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತದಾಸ್ಸ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಸೇತೇನ ವತ್ಥೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ. ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಮಯೋ ದಾನಿ ಮಾಣವಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ, ಚಿರಞ್ಚ ಮೇ ಇಧಾಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ನ ಚ ಕಾಚಿ ಮಾಣವಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಹನ್ದ ದಾನಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಾಣವಕಸ್ಸ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಅಞ್ಞಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಸನಂ ದಿಸ್ಸತಿ ತಥಾ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹಜನೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಸನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮಾಣವಕಸ್ಸ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅದಾಸಿ. ನಿಸೀದಿ ಥೇರೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ. ಮಾಣವಕೋಪಿ ಖೋ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಆಚರಿಯಘರಾ ಆಗಮ್ಮ ಥೇರಂ ಅತ್ತನೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಕುಪಿತೋ ಅನತ್ತಮನೋ ‘‘ಕೋ ಮಮ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಪಞ್ಞಪೇಸೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಥೇರೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ವೂಪಸನ್ತೇ ಮಾಣವಕಸ್ಸ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಭಾವೇ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತ್ವಂ, ಮಾಣವಕ, ಕಿಞ್ಚಿ ಮನ್ತಂ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ? ಮಾಣವಕೋ ‘‘ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತ, ಮಯಿ ದಾನಿ ಮನ್ತೇ ಅಜಾನನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇ ಕೇ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಮನ್ತಂ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಪುಚ್ಛ, ಮಾಣವಕ, ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಾಣವಕೋ ತೀಸು ವೇದೇಸು ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭೇಸು ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇಸು ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮೇಸು ಯಾನಿ ಯಾನಿ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಿ, ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ನಯಂ ನೇವ ಅತ್ತನಾ ಪಸ್ಸತಿ ನಾಪಿಸ್ಸ ಆಚರಿಯೋ ಅದ್ದಸ, ತೇಸು ತೇಸು ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಪಕತಿಯಾಪಿ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ, ಇದಾನಿ ಪನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೋ, ತೇನಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಭಾರೋ’’ತಿ ತಾವದೇವ ತೇ ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಮಾಣವಕಂ ಆಹ – ‘‘ಮಾಣವಕ, ಅಹಂ ತಯಾ ಬಹುಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ; ಅಹಮ್ಪಿ ದಾನಿ ತಂ ಏಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ, ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಸಿ ಮೇ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತ, ಪುಚ್ಛ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಚಿತ್ತಯಮಕೇ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ –

‘‘ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ; ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ?

ಮಾಣವೋ ಉದ್ಧಂ ವಾ ಅಧೋ ವಾ ಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ನಾಮ, ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತ, ಇದ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ‘‘ಬುದ್ಧಮನ್ತೋ ನಾಮಾಯಂ, ಮಾಣವಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನಾಯಂ, ಭೋ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ದಾತು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಮಾಣವ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಗಹಿತಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ದಾತು’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಮಾಣವೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಅಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಬುದ್ಧಮನ್ತಂ ನಾಮ ಜಾನಾತಿ, ನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ದೇತಿ, ಅಹಂ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮನ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ನೋ ಪುತ್ತೋ ಮನ್ತೇ ಗಣ್ಹತು, ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನಾಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ‘‘ಉಗ್ಗಣ್ಹ, ಪುತ್ತಾ’’ತಿ ಅನುಜಾನಿಂಸು. ಥೇರೋ ದಾರಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತಾವ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ತತೋ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಾಮಣೇರೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಅಭಬ್ಬೋ ದಾನಿ ಸಾಸನತೋ ನಿವತ್ತಿತುಂ. ಸಚೇ ಪನಸ್ಸಾಹಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಕಥೇಯ್ಯಂ, ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ, ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಭವೇಯ್ಯ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಗಹೇತುಂ, ಸಮಯೋ ದಾನಿ ನಂ ಚಣ್ಡವಜ್ಜಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇತು’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಆಹ – ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಸಾಮಣೇರ, ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹ. ಮಮ ವಚನೇನ ತಞ್ಚ ಆರೋಗ್ಯಂ ಪುಚ್ಛ; ಏವಞ್ಚ ವದೇಹಿ – ‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಹಿಣೀ’ತಿ. ‘ಕೋ ನಾಮ ತೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘ಸಿಗ್ಗವತ್ಥೇರೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ’ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಸಿ. ‘ಅಹಂ ಕೋ ನಾಮಾ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯಾಸಿ – ‘ಮಮ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಾಮಂ ಜಾನಾತೀ’’’ತಿ.

‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ತಿಸ್ಸೋ ಸಾಮಣೇರೋ ಥೇರಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಣ್ಡವಜ್ಜಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ ಸಾಮಣೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕುತೋ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಹಿಣೀ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ನಾಮ ತೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ’’ತಿ? ‘‘ಸಿಗ್ಗವತ್ಥೇರೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅಹಂ ಕೋ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಮಮ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಾಮಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ‘‘ಪತ್ತಚೀವರಂ ದಾನಿ ಪಟಿಸಾಮೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಸಾಮಣೇರೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಪರಿವೇಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉದಕದನ್ತಪೋನಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಟ್ಠಾನಂ ಪುನ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿ. ತಂ ಉದಕಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಉದಕಂ ಆಹರಿ. ತಞ್ಚ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಗಣ್ಹಿ. ಏವಂ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಪುನ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾಮಣೇರೋ ಪುನಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕಥಿತಸದಿಸಮೇವ ಕಥೇಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಸೋ ವತಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಂ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹತ್ಥಾಯ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಉಗ್ಗಣ್ಹ ದಾನಿ, ಸಾಮಣೇರಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ದಿವಸತೋ ಪಭುತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ತಿಸ್ಸೋ ಸಾಮಣೇರೋವ ಹುತ್ವಾ, ಠಪೇತ್ವಾ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ. ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಪನ ಅವಸ್ಸಿಕೋವ ಸಮಾನೋ ತಿಪಿಟಕಧರೋ ಅಹೋಸಿ. ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು. ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋಪಿ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೋ ಬಹೂನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ವಾಚೇಸಿ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಬಿನ್ದುಸಾರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏಕಸತಪುತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅಸೋಕೋ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಾತಿಕಂ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಘಾತೇಸಿ. ಘಾತೇನ್ತೋ ಚ ಚತ್ತಾರಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅನಭಿಸಿತ್ತೋವ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಚತುನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಾರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅಭಿಸೇಕಾನುಭಾವೇನ ಚಸ್ಸ ಇಮಾ ರಾಜಿದ್ಧಿಯೋ ಆಗತಾ – ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಆಣಾ ಪವತ್ತತಿ; ತಥಾ ಉಪರಿ ಆಕಾಸೇ ಅನೋತತ್ತದಹತೋ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾಜೇಹಿ ಸೋಳಸ ಪಾನೀಯಘಟೇ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ದೇವತಾ ಆಹರನ್ತಿ, ಯತೋ ಸಾಸನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಘಟೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಾಸಿ, ದ್ವೇ ಘಟೇ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ತಿಪಿಟಕಧರಭಿಕ್ಖೂನಂ, ದ್ವೇ ಘಟೇ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಅಸನ್ಧಿಮಿತ್ತಾಯ, ಚತ್ತಾರೋ ಘಟೇ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ; ದೇವತಾಏವ ಹಿಮವನ್ತೇ ನಾಗಲತಾದನ್ತಕಟ್ಠಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ಸಿನಿದ್ಧಂ ಮುದುಕಂ ರಸವನ್ತಂ ತಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಆಹರನ್ತಿ, ಯೇನ ರಞ್ಞೋ ಚ ಮಹೇಸಿಯಾ ಚ ಸೋಳಸನ್ನಞ್ಚ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಂ ದೇವಸಿಕಂ ದನ್ತಪೋನಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ದೇವಸಿಕಮೇವ ಚಸ್ಸ ದೇವತಾ ಅಗದಾಮಲಕಂ ಅಗದಹರೀತಕಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಞ್ಚ ಗನ್ಧರಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಆಹರನ್ತಿ. ತಥಾ ಛದ್ದನ್ತದಹತೋ ಪಞ್ಚವಣ್ಣನಿವಾಸನಪಾವುರಣಂ ಪೀತಕವಣ್ಣಹತ್ಥಪುಚ್ಛನಪಟಕಂ ದಿಬ್ಬಞ್ಚ ಪಾನಕಂ ಆಹರನ್ತಿ. ದೇವಸಿಕಮೇವ ಪನಸ್ಸ ನ್ಹಾನಗನ್ಧಂ ಅನುವಿಲೇಪನಗನ್ಧಂ ಪಾರುಪನತ್ಥಾಯ ಅಸುತ್ತಮಯಿಕಂ ಸುಮನಪುಪ್ಫಪಟಂ ಮಹಾರಹಞ್ಚ ಅಞ್ಜನಂ ನಾಗಭವನತೋ ನಾಗರಾಜಾನೋ ಆಹರನ್ತಿ. ಛದ್ದನ್ತದಹೇವ ಉಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಾಲಿನೋ ನವ ವಾಹಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸುಕಾ ಆಹರನ್ತಿ. ಮೂಸಿಕಾ ನಿತ್ಥುಸಕಣೇ ಕರೋನ್ತಿ, ಏಕೋಪಿ ಖಣ್ಡತಣ್ಡುಲೋ ನ ಹೋತಿ, ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು ಅಯಮೇವ ತಣ್ಡುಲೋ ಪರಿಭೋಗಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಮಧುಮಕ್ಖಿಕಾ ಮಧುಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಕಮ್ಮಾರಸಾಲಾಸು ಅಚ್ಛಾ ಕೂಟಂ ಪಹರನ್ತಿ. ಕರವೀಕಸಕುಣಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಧುರಸ್ಸರಂ ವಿಕೂಜನ್ತಾ ರಞ್ಞೋ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ.

ಇಮಾಹಿ ಇದ್ಧೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ರಾಜಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಬನ್ಧನಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಧಿಗತರೂಪದಸ್ಸನಂ ಕಪ್ಪಾಯುಕಂ ಕಾಳಂ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾನಂ ಆನಯಿತ್ವಾ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಮಹಾರಹೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಅನೇಕಸತವಣ್ಣೇಹಿ ಜಲಜ ಥಲಜಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸುವಣ್ಣಪುಪ್ಫೇಹಿ ಚ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅನನ್ತಞಾಣಸ್ಸ ತಾವ ಮೇ ಸದ್ಧಮ್ಮವರಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ರೂಪಂ ಇಮೇಸಂ ಅಕ್ಖೀನಂ ಆಪಾಥಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಸಕಲಸರೀರವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಾಸೀತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಸಸ್ಸಿರೀಕತಾಯ ವಿಕಸಿತಕಮಲುಪ್ಪಲಪುಣ್ಡರೀಕಪಟಿಮಣ್ಡಿತಮಿವ ಸಲಿಲತಲಂ ತಾರಾಗಣರಸ್ಮಿಜಾಲವಿಸದವಿಪ್ಫುರಿತಸೋಭಾಸಮುಜ್ಜಲಿತಮಿವ ಗಗನತಲಂ ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತಾದಿಭೇದವಿಚಿತ್ರವಣ್ಣರಂಸಿವಿನದ್ಧಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖೇಪವಿಲಾಸಿತಾಯ ಸಞ್ಚಾಪ್ಪಭಾನುರಾಗಇನ್ದಧನುವಿಜ್ಜುಲತಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಮಿವ ಕನಕಗಿರಿಸಿಖರಂ ನಾನಾವಿರಾಗವಿಮಲಕೇತುಮಾಲಾಸಮುಜ್ಜಲಿತಚಾರುಮತ್ಥಕಸೋಭಂ ನಯನರಸಾಯತನಮಿವ ಬ್ರಹ್ಮದೇವಮನುಜನಾಗಯಕ್ಖಗಣಾನಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಅಕ್ಖಿಪೂಜಂ ನಾಮ ಅಕಾಸಿ.

ರಾಜಾ ಕಿರ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ತೀಣಿಯೇವ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ಬಾಹಿರಕಪಾಸಣ್ಡಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿ. ಚತುತ್ಥೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಸೀದಿ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಪಿತಾ ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಯಪಾಸಣ್ಡಾನಞ್ಚ ಪಣ್ಡರಙ್ಗಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದೀನಂ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾನಂ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಅಸೋಕೋಪಿ ಪಿತರಾ ಪವತ್ತಿತಂ ದಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇಪುರೇ ತಥೇವ ದದಮಾನೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸೀಹಪಞ್ಜರೇ ಠಿತೋ ತೇ ಉಪಸಮಪರಿಬಾಹಿರೇನ ಆಚಾರೇನ ಭುಞ್ಜಮಾನೇ ಅಸಂಯತಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಅವಿನೀತಇರಿಯಾಪಥೇ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಈದಿಸಂ ದಾನಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಹ – ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಣೇ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಾಧುಸಮ್ಮತೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಅನ್ತೇಪುರಂ ಅತಿಹರಥ, ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ಸಾಧು, ದೇವಾ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ತೇ ತೇ ಪಣ್ಡರಙ್ಗಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾಜೀವಕನಿಗಣ್ಠಾದಯೋ ಆನೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು.

ಅಥ ರಾಜಾ ಅನ್ತೇಪುರೇ ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ‘‘ಆಗಚ್ಛನ್ತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಗತಾಗತೇ ಆಹ – ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತಿರೂಪೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಥಾ’’ತಿ. ತೇಸು ಏಕಚ್ಚೇ ಭದ್ದಪೀಠಕೇಸು, ಏಕಚ್ಚೇ ಫಲಕಪೀಠಕೇಸು ನಿಸೀದಿಂಸು. ತೇ ದಿಸ್ವಾ ರಾಜಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ನೇಸಂ ಅನ್ತೋ ಸಾರೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅನುರೂಪಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ದತ್ವಾ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ.

ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಏಕದಿವಸಂ ರಾಜಾ ಸೀಹಪಞ್ಜರೇ ಠಿತೋ ಅದ್ದಸ ನಿಗ್ರೋಧಸಾಮಣೇರಂ ರಾಜಙ್ಗಣೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದನ್ತಂ ಗುತ್ತಂ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನಂ. ಕೋ ಪನಾಯಂ ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮ? ಬಿನ್ದುಸಾರರಞ್ಞೋ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಸ್ಸ ಸುಮನರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ.

ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ –

ಬಿನ್ದುಸಾರರಞ್ಞೋ ಕಿರ ದುಬ್ಬಲಕಾಲೇಯೇವ ಅಸೋಕಕುಮಾರೋ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಂ ಉಜ್ಜೇನೀರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬನಗರಂ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ಕತ್ವಾ ಸುಮನರಾಜಕುಮಾರಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತಂದಿವಸಮೇವ ಸುಮನಸ್ಸ ರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ಸುಮನಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಪರಿಪುಣ್ಣಗಬ್ಭಾ ಅಹೋಸಿ. ಸಾ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಚಣ್ಡಾಲಗಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಜೇಟ್ಠಕಚಣ್ಡಾಲಸ್ಸ ಗೇಹತೋ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾಯ ದೇವತಾಯ ‘‘ಇತೋ ಏಹಿ, ಸುಮನೇ’’ತಿ ವದನ್ತಿಯಾ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಸಮೀಪಂ ಗತಾ. ದೇವತಾ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಏಕಂ ಸಾಲಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ವಸಾಹೀ’’ತಿ ಅದಾಸಿ. ಸಾ ತಂ ಸಾಲಂ ಪಾವಿಸಿ. ಗತದಿವಸೇಯೇವ ಚ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ. ಸಾ ತಸ್ಸ ನಿಗ್ರೋಧದೇವತಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ನಿಗ್ರೋಧೋ’’ ತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಜೇಟ್ಠಕಚಣ್ಡಾಲೋ ದಿಟ್ಠದಿವಸತೋ ಪಭುತಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸಾಮಿಧೀತರಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ನಿಬದ್ಧವತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ರಾಜಧೀತಾ ತತ್ಥ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿ. ನಿಗ್ರೋಧಕುಮಾರೋಪಿ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ ಜಾತೋ. ತದಾ ಮಹಾವರುಣತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಅರಹಾ ದಾರಕಸ್ಸ ಹೇತುಸಮ್ಪದಂ ದಿಸ್ವಾ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಿಹರಮಾನೋ ‘‘ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ ದಾನಿ ದಾರಕೋ, ಕಾಲೋ ನಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ರಾಜಧೀತಾಯ ಆರೋಚಾಪೇತ್ವಾ ನಿಗ್ರೋಧಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಕುಮಾರೋ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪಾತೋವ ಸರೀರಂ ಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ‘‘ಮಾತುಉಪಾಸಿಕಾಯ ಗೇಹದ್ವಾರಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಮಾತುನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಞ್ಚಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಗರಮಜ್ಝೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಪಾಚೀನದಿಸಾಭಿಮುಖೋ ಸೀಹಪಞ್ಜರೇ ಚಙ್ಕಮತಿ. ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ನಿಗ್ರೋಧೋ ರಾಜಙ್ಗಣಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸನ್ತಮಾನಸೋ ಯುಗಮತ್ತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕದಿವಸಂ ರಾಜಾ ಸೀಹಪಞ್ಜರೇ ಠಿತೋ ಅದ್ದಸ ನಿಗ್ರೋಧಸಾಮಣೇರಂ ರಾಜಙ್ಗಣೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದನ್ತಂ ಗುತ್ತಂ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ. ದಿಸ್ವಾ ಪನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಜನೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಭನ್ತಮಿಗಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ. ಅಯಂ ಪನ ದಾರಕೋ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಅತಿವಿಯ ಚಸ್ಸ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಂ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಞ್ಚ ಸೋಭತಿ. ಅದ್ಧಾ ಏತಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಸಹ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಸಾಮಣೇರೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದಿ, ಪೇಮಂ ಸಣ್ಠಹಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪುಬ್ಬೇ ಹಿ ಕಿರ ಪುಞ್ಞಕರಣಕಾಲೇ ಏಸ ರಞ್ಞೋ ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ ವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ –

‘‘ಪುಬ್ಬೇ ವ ಸನ್ನಿವಾಸೇನ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹಿತೇನ ವಾ;

ಏವಂ ತಂ ಜಾಯತೇ ಪೇಮಂ, ಉಪ್ಪಲಂ ವ ಯಥೋದಕೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೨.೧೭೪);

ಅಥ ರಾಜಾ ಸಞ್ಜಾತಪೇಮೋ ಸಬಹುಮಾನೋ ‘‘ಏತಂ ಸಾಮಣೇರಂ ಪಕ್ಕೋಸಥಾ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಪೇಸೇಸಿ. ‘‘ತೇ ಅತಿಚಿರಾಯನ್ತೀ’’ತಿ ಪುನ ದ್ವೇ ತಯೋ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ತುರಿತಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ. ಸಾಮಣೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಯಾ ಏವ ಅಗಮಾಸಿ. ರಾಜಾ ಪತಿರೂಪಮಾಸನಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ನಿಸೀದಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಸಮುಸ್ಸಿತಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ರಾಜಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪತ್ತಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ ರಞ್ಞೋ ಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸಮೀಪಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಂಯೇವ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ದಾನಿ ಅಯಂ ಸಾಮಣೇರೋ ಇಮಸ್ಸ ಗೇಹಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಾಮಣೇರೋ ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೇ ಪತ್ತಂ ದತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಪಾದಿತಂ ಸಬ್ಬಂ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಭತ್ತವಿಕತಿಂ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಸಾಮಣೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಯಾಪನೀಯಮತ್ತಕಮೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ರಾಜಾ ಆಹ – ‘‘ಸತ್ಥಾರಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಿನ್ನೋವಾದಂ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಜಾನಾಮಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕದೇಸೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ತಾತ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ನಂ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಪದೇ ಅಪ್ಪಮಾದವಗ್ಗಂ ಅನುಮೋದನತ್ಥಾಯ ಅಭಾಸಿ.

ರಾಜಾ ಪನ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅಮತಪದಂ, ಪಮಾದೋ ಮಚ್ಚುನೋ ಪದ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾವ ‘‘ಅಞ್ಞಾತಂ, ತಾತ, ಪರಿಯೋಸಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅನುಮೋದನಾವಸಾನೇ ಚ ‘‘ಅಟ್ಠ ತೇ, ತಾತ, ಧುವಭತ್ತಾನಿ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾಮಣೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಏತಾನಿ ಅಹಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ದಮ್ಮಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ಅಯಂ, ತಾತ, ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಂ ದಿಸ್ವಾ ಚೋದೇತಾ ಸಾರೇತಾ ಚ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ತೇ, ತಾತ, ಅಟ್ಠ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಏತಾನಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ದಮ್ಮಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ಅಯಂ, ತಾತ, ಆಚರಿಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಕಧಮ್ಮೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಾ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ತಾತ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ತೇ ಅಟ್ಠ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಏತಾನಿಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಮ್ಮಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕೋ ಅಯಂ, ತಾತ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಞ್ಚ ಮಮ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ತೇ, ತಾತ, ಅಟ್ಠ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ. ಸಾಮಣೇರೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜನ್ತೇಪುರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಮಕಾಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಅಞ್ಞೇಪಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಭಿಕ್ಖೂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸ್ವೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹನ್ತೂ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ವಡ್ಢಾಪೇನ್ತೋ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದೀನಂ ಭತ್ತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನೇ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರೇ ಗತೇನೇವ ಪಸಾದೇನ. ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರೋಪಿ ರಾಜಾನಂ ಸಪರಿಸಂ ತೀಸು ಸರಣೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೇನ ಪಸಾದೇನ ಅಚಲಪ್ಪಸಾದಂ ಕತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಪುನ ರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮಂ ನಾಮ ಮಹಾವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ನಗರಸಹಸ್ಸೇಸು ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕಾರಾಪೇಸಿ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಚೇತಿಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಿ ಧಮ್ಮೇನೇವ, ನೋ ಅಧಮ್ಮೇನ.

ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸಜ್ಜ ಸಙ್ಘಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಕಿತ್ತಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಙ್ಗತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನವಙ್ಗಾನಿ, ಖನ್ಧತೋ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಧಮ್ಮೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಏಕೇಕಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಂ ಏಕೇಕವಿಹಾರೇನ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕದಿವಸಮೇವ ಛನ್ನವುತಿಕೋಟಿಧನಂ ವಿಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಏಥ, ಭಣೇ, ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಏಕಮೇಕಂ ವಿಹಾರಂ ಕಾರಾಪೇನ್ತಾ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ನಗರಸಹಸ್ಸೇಸು ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕಾರಾಪೇಥಾ’’ತಿ. ಸಯಞ್ಚ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಅಸೋಕಮಹಾವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಸಙ್ಘೋ ಇನ್ದಗುತ್ತತ್ಥೇರಂ ನಾಮ ಮಹಿದ್ಧಿಕಂ ಮಹಾನುಭಾವಂ ಖೀಣಾಸವಂ ನವಕಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾಯಕಂ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೋ ಯಂ ಯಂ ನ ನಿಟ್ಠಾತಿ ತಂ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಏವಮ್ಪಿ ತೀಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇಹಿ ವಿಹಾರಕಮ್ಮಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಏಕದಿವಸಮೇವ ಸಬ್ಬನಗರೇಹಿ ಪಣ್ಣಾನಿ ಆಗಮಿಂಸು.

ಅಮಚ್ಚಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಾನಿ, ದೇವ, ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ನಗರೇ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸಿ – ‘‘ಇತೋ ಸತ್ತನ್ನಂ ದಿವಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ವಿಹಾರಮಹೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠ ಸೀಲಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋನಗರೇ ಚ ಬಹಿನಗರೇ ಚ ವಿಹಾರಮಹಂ ಪಟಿಯಾದೇನ್ತೂ’’ತಿ. ತತೋ ಸತ್ತನ್ನಂ ದಿವಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಾಯ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾಯ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಪರಿವುತೋ ದೇವಲೋಕೇ ಅಮರವತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ಸಿರಿತೋ ಅಧಿಕತರಸಸ್ಸಿರೀಕಂ ವಿಯ ನಗರಂ ಕಾತುಕಾಮೇನ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ನಗರಂ ಅನುವಿಚರನ್ತೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖಣೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಅಸೀತಿ ಭಿಕ್ಖುಕೋಟಿಯೋ ಅಹೇಸುಂ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಞ್ಚ ಛನ್ನವುತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ. ತತ್ಥ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಕಾರಂ ಅನವಸೇಸಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಅತಿವಿಯ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಸೀದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ತತೋ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಂಸು. ರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಠಿತೋವ ಚತುದ್ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತಂ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಪಸ್ಸತಿ ಚತುರಾಸೀತಿಞ್ಚ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಳಾರಾಯ ವಿಹಾರಮಹಪೂಜಾಯ ವಿರೋಚಮಾನಾನಿ. ಸೋ ತಂ ವಿಭೂತಿಂ ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಉಳಾರೇನ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಏವರೂಪಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಕೋ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿ. ಕಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಮಹನ್ತೋತಿ? ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಂ ಅಕಾಸಿ. ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೋ ನಾಮ ತಯಾ ಸದಿಸೋ ಧರಮಾನೇಪಿ ತಥಾಗತೇ ನ ಕೋಚಿ ಅಹೋಸಿ, ತವೇವ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಮಹಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಉಳಾರೇನ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ನಿರನ್ತರಂ ಫುಟ್ಠಸರೀರೋ ಹುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಿರ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೋ, ಮಯ್ಹಂ ಕಿರ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಮಹಾ, ಅಹಂ ಕಿರ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇನ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಕಿಂ ಪನಾಹಂ ಏವಂ ಸತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋಮಿ, ನ ಹೋಮೀ’’ತಿ. ತತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭವಾಮಿ ನು ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ’’ತಿ?

ತತೋ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ರಞ್ಞೋ ಇದಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಹಿನ್ದಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ಕುಮಾರೋ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ವುಡ್ಢಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತ್ತಾವತಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋತಿ; ಅಪಿಚ ಖೋ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೋತಿ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕೋತಿ ವಾ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಯೋಪಿ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಥವಿತೋ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪರಿಮಾಣಂ ಪಚ್ಚಯರಾಸಿಂ ದದೇಯ್ಯ ಸೋಪಿ ‘ಸಾಸನೇ ದಾಯಾದೋ’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಥ ಕಥಂ ಚರಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಡ್ಢೋ ವಾ ದಲಿದ್ದೋ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಓರಸಂ ಪುತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದಾಯಾದೋ ಸಾಸನಸ್ಸಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಸೋಕೋ ರಾಜಾ ‘‘ಅಹಂ ಕಿರ ಏವರೂಪಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕತ್ವಾಪಿ ನೇವ ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದಭಾವಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಸಾಸನೇ ದಾಯಾದಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಅದ್ದಸ ಮಹಿನ್ದಕುಮಾರಂ ಅವಿದೂರೇ ಠಿತಂ. ದಿಸ್ವಾನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಹಂ ಇಮಂ ಕುಮಾರಂ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಓಪರಜ್ಜೇ ಠಪೇತುಕಾಮೋ, ಅಥ ಖೋ ಓಪರಜ್ಜತೋಪಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವ ಉತ್ತಮಾ’’ತಿ. ತತೋ ಕುಮಾರಂ ಆಹ – ‘‘ಸಕ್ಖಸಿ ತ್ವಂ, ತಾತ, ಪಬ್ಬಜಿತು’’ನ್ತಿ? ಕುಮಾರೋ ಪಕತಿಯಾಪಿ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋವ ರಞ್ಞೋ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಪಾಮೋಜ್ಜಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಪಬ್ಬಜಾಮಿ, ದೇವ, ಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ತುಮ್ಹೇ ಸಾಸನದಾಯಾದಾ ಹೋಥಾ’’ತಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ರಾಜಧೀತಾ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಠಿತಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸಾ ಚ ಸಾಮಿಕೋ ಅಗ್ಗಿಬ್ರಹ್ಮಾ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಯುವರಾಜೇನ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಹೋತಿ. ರಾಜಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ, ಅಮ್ಮ, ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಸಕ್ಖಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಸಾಧು, ತಾತ, ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಪುತ್ತಾನಂ ಮನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಹಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮೇ ದಾರಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಮಂ ಸಾಸನೇ ದಾಯಾದಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ಸಙ್ಘೋ ರಞ್ಞೋ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕುಮಾರಂ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಮಹಾದೇವತ್ಥೇರೇನ ಚ ಆಚರಿಯೇನ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರೇನ ಆಚರಿಯೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ತದಾ ಕಿರ ಕುಮಾರೋ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸೋವ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಉಪಸಮ್ಪದಸೀಮಮಣ್ಡಲೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಾಯಪಿ ರಾಜಧೀತಾಯ ಆಚರಿಯಾ ಆಯುಪಾಲಿತ್ಥೇರೀ ನಾಮ, ಉಪಜ್ಝಾಯಾ ಪನ ಧಮ್ಮಪಾಲಿತ್ಥೇರೀ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ತದಾ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಾ ಅಟ್ಠಾರಸವಸ್ಸಾ ಹೋತಿ. ತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಮತ್ತಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸೀಮಮಣ್ಡಲೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ. ಉಭಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲೇ ರಾಜಾ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾಭಿಸೇಕೋ ಹೋತಿ.

ಅಥ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೋ ದ್ವೇಪಿ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರೂಳ್ಹಂ ತಿಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಾಟ್ಠಕಥಂ ಸಬ್ಬಂ ಥೇರವಾದಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಅಹೋಸಿ. ತದಾ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ನವವಸ್ಸಾಭಿಸೇಕೋ ಹೋತಿ. ರಞ್ಞೋ ಪನ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಾಭಿಸೇಕಕಾಲೇಯೇವ ಕೋನ್ತಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಬ್ಯಾಧಿಪಟಿಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇನ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ಪಸತಮತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಬ್ಯಾಧಿಬಲೇನ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಯಿ ನಾಮ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ದುಲ್ಲಭಾ’’ತಿ ನಗರಸ್ಸ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಸ್ಸ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ದಾಪೇಸಿ.

ತೇನ ಕಿರ ಸಮಯೇನ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಚತ್ತಾರಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಭಾಯಂ ಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಪಞ್ಚಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ರಞ್ಞೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ದೇವಸಿಕಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸಜ್ಜೇಸಿ. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚೇತಿಯೇ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜನತ್ಥಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ತಂ ಧಮ್ಮಧರಾನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಚತುಪಚ್ಚಯತ್ಥಾಯ ಉಪನೀಯತಿ. ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಏವಂ ಸಾಸನೇ ಉಳಾರೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಹೀನಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತಾ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಕಾನಿ ಸಕಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ಅಯಂ ವಿನಯೋ’’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಲಭಮಾನಾಪಿ ಸಯಮೇವ ಮುಣ್ಡೇತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ವಿಹಾರೇಸು ವಿಚರನ್ತಾ ಉಪೋಸಥಮ್ಪಿ ಪವಾರಣಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಗಣಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ತದಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದಾನಿ ಇದಂ ಅಧಿಕರಣಂ, ತಂ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಕಕ್ಖಳಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಸಕ್ಕಾ ಇಮೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೇನ ವೂಪಸಮೇತು’’ನ್ತಿ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಣಂ ನೀಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಫಾಸುವಿಹಾರೇನ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಗಙ್ಗಪಬ್ಬತಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇಪಿ ಖೋ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನಾಪಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನುಲೋಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಣ್ಠಹನ್ತಾ ಅನೇಕರೂಪಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅಬ್ಬುದಞ್ಚ ಮಲಞ್ಚ ಕಣ್ಟಕಞ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸುಂ. ಕೇಚಿ ಅಗ್ಗಿಂ ಪರಿಚರನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಪಞ್ಚಾತಪೇನ ತಾಪೇನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಆದಿಚ್ಚಂ ಅನುಪರಿವತ್ತನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ‘‘ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ವೋಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು. ತದಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ನ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ವಾ ಪವಾರಣಂ ವಾ ಅಕಾಸಿ. ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಸತ್ತವಸ್ಸಾನಿ ಉಪೋಸಥೋ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜಿ. ರಞ್ಞೋಪಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ರಾಜಾ ಏಕಂ ಅಮಚ್ಚಂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾರಾಪೇಹೀ’’ತಿ. ಅಮಚ್ಚೋ ರಾಜಾನಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತೋ ಅಞ್ಞೇ ಅಮಚ್ಚೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ರಾಜಾ ಮಂ ‘ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾರಾಪೇಹೀ’ತಿ ಪಹಿಣಿ. ಕಥಂ ನು ಖೋ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿ? ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ಮಯಂ ಏವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಮ – ‘ಯಥಾ ನಾಮ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ವೂಪಸಮೇನ್ತಾ ಚೋರೇ ಘಾತೇನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಯೇ ಉಪೋಸಥಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ಮಾರೇತುಕಾಮೋ ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ. ಅಥ ಸೋ ಅಮಚ್ಚೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ ರಞ್ಞಾ ‘ಉಪೋಸಥಂ ಕಾರಾಪೇಹೀ’ತಿ ಪೇಸಿತೋ. ಕರೋಥ ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಉಪೋಸಥ’’ನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ನ ಮಯಂ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಅಥ ಅಮಚ್ಚೋ ಥೇರಾಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಾನಿ ಪಾತೇತುಂ ಆರದ್ಧೋ.

ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತಂ ಅಮಚ್ಚಂ ತಥಾ ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ. ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ನ ಯೋ ವಾ ಸೋ ವಾ, ರಞ್ಞೋ ಏಕಮಾತಿಕೋ ಭಾತಾ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರೋ ನಾಮ, ತಂ ಕಿರ ರಾಜಾ ಪತ್ತಾಭಿಸೇಕೋ ಓಪರಜ್ಜೇ ಠಪೇಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ವನಚಾರಂ ಗತೋ ಅದ್ದಸ ಮಹನ್ತಂ ಮಿಗಸಙ್ಘಂ ಚಿತ್ತಕೀಳಾಯ ಕೀಳನ್ತಂ. ದಿಸ್ವಾನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ತಾವ ತಿಣಭಕ್ಖಾ ಮಿಗಾ ಏವಂ ಕೀಳನ್ತಿ, ಇಮೇ ಪನ ಸಮಣಾ ರಾಜಕುಲೇ ಪಣೀತಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮುದುಕಾಸು ಸೇಯ್ಯಾಸು ಸಯಮಾನಾ ಕಿಂ ನಾಮ ಕೀಳಿತಂ ನ ಕೀಳಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ! ಸೋ ತತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಇಮಂ ಅತ್ತನೋ ವಿತಕ್ಕಂ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಅಟ್ಠಾನೇ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಂ ಕುಮಾರೇನ! ಹನ್ದ, ನಂ ಏವಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕದಿವಸಂ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಕುದ್ಧೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ ಸತ್ತದಿವಸೇನ ರಜ್ಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛ, ತತೋ ತಂ ಘಾತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮರಣಭಯೇನ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಕಿರ ಕುಮಾರೋ ‘‘ಸತ್ತಮೇ ಮಂ ದಿವಸೇ ಮಾರೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನ ಚಿತ್ತರೂಪಂ ನ್ಹಾಯಿ, ನ ಭುಞ್ಜಿ, ನ ಸುಪಿ, ಅತಿವಿಯ ಲೂಖಸರೀರೋ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ನಂ ರಾಜಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಿಸ್ಸ ತ್ವಂ ಏವರೂಪೋ ಜಾತೋ’’ತಿ? ‘‘ಮರಣಭಯೇನ, ದೇವಾ’’ತಿ. ‘‘ಅರೇ, ತ್ವಂ ನಾಮ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮರಣಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ನ ಕೀಳಸಿ? ಭಿಕ್ಖೂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಬದ್ಧಂ ಮರಣಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನಾ ಕಥಂ ಕೀಳಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ! ತತೋ ಪಭುತಿ ಕುಮಾರೋ ಸಾಸನೇ ಪಸೀದಿ.

ಸೋ ಪುನ ಏಕದಿವಸಂ ಮಿಗವಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಅನುವಿಚರಮಾನೋ ಅದ್ದಸ ಯೋನಕಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಹತ್ಥಿನಾಗೇನ ಸಾಲಸಾಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬೀಜಿಯಮಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಂ. ದಿಸ್ವಾ ಪಾಮೋಜ್ಜಜಾತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ಅಹಮ್ಪಿ ಅಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ವಿಯ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯಂ! ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಸೋ ದಿವಸೋ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಉದಕತಲೇ ಠತ್ವಾ ಚೀವರಞ್ಚ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಞ್ಚ ಆಕಾಸೇ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ನ್ಹಾಯಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ.

ಕುಮಾರೋ ಥೇರಸ್ಸಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಪಸನ್ನೋ ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಹಂ, ದೇವಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಯಾಚಿತ್ವಾಪಿ ತಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಸೋಕಾರಾಮಗಮನೀಯಮಗ್ಗಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಕುಮಾರಂ ಛಣವೇಸಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕತಾಯ ಸೇನಾಯ ಪರಿವಾರಾಪೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ನೇಸಿ. ‘‘ಯುವರಾಜಾ ಕಿರ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಬಹೂ ಭಿಕ್ಖೂ ಪತ್ತಚೀವರಾನಿ ಪಟಿಯಾದೇಸುಂ. ಕುಮಾರೋ ಪಧಾನಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪುರಿಸಸತಸಹಸ್ಸೇನ. ಕುಮಾರಸ್ಸ ಪನ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ. ಕುಮಾರೋ ರಞ್ಞೋ ಚತುವಸ್ಸಾಭಿಸೇಕಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಅಥಞ್ಞೋಪಿ ರಞ್ಞೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಾಯ ಸಾಮಿಕೋ ಅಗ್ಗಿಬ್ರಹ್ಮಾ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಅತ್ಥಿ. ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಾ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕಮೇವ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ. ಸೋಪಿ ‘‘ಯುವರಾಜಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ – ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ, ದೇವ, ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಯಾಚಿ. ‘‘ಪಬ್ಬಜ, ತಾತಾ’’ತಿ ಚ ರಞ್ಞಾ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ತಂದಿವಸಮೇವ ಪಬ್ಬಜಿ.

ಏವಂ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಉಳಾರವಿಭವೇನ ಖತ್ತಿಯಜನೇನ;

ರಞ್ಞೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ, ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ.

ಸೋ ತಂ ಅಮಚ್ಚಂ ತಥಾ ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನ ರಾಜಾ ಥೇರೇ ಮಾರಾಪೇತುಂ ಪಹಿಣೇಯ್ಯ; ಅದ್ಧಾ ಇಮಸ್ಸೇವೇತಂ ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ದುಗ್ಗಹಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಯಂ ತಸ್ಸ ಆಸನ್ನೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಸೋ ಥೇರಂ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಂ ನಿಪಾತೇತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ, ದೇವ, ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಏತ್ತಕಾನಂ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೀಸಾನಿ ಪಾತೇಸಿಂ; ಅಥ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಪಾಟಿ ಸಮ್ಪತ್ತಾ, ಕಿನ್ತಿ ಕರೋಮೀ’’ತಿ? ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾವ – ‘‘ಅರೇ! ಕಿಂ ಪನ, ತ್ವಂ, ಮಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಘಾತೇತುಂ ಪೇಸಿತೋ’’ತಿ ತಾವದೇವ ಸರೀರೇ ಉಪ್ಪನ್ನದಾಹೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಮಚ್ಚೋ ಮಯಾ ಅನಾಣತ್ತೋವ ಏವಂ ಅಕಾಸಿ, ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಇಮಿನಾ ಪಾಪೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾ, ‘‘ಅಯಂ ತವ ವಚನೇನ ಅಕಾಸಿ, ತುಯ್ಹೇತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ವೋ ಏತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ಏಕಚ್ಚೇ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಚಿತ್ತಂ ‘ಅಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಘಾತೇತೂ’’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಅಹಂ ಪೇಸೇಸಿಂ – ‘ಸಮಗ್ಗೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋತೂ’’’ತಿ. ‘‘ಸಚೇ ತ್ವಂ ಕುಸಲಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ನತ್ಥಿ ತುಯ್ಹಂ ಪಾಪಂ, ಅಮಚ್ಚಸ್ಸೇವೇತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ದ್ವೇಳ್ಹಕಜಾತೋ ಆಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಮಮೇತಂ ದ್ವೇಳ್ಹಕಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ನಾಮ, ಸೋ ತೇ ಇಮಂ ದ್ವೇಳ್ಹಕಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ. ರಾಜಾ ತದಹೇವ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೇ ಏಕೇಕಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅಮಚ್ಚೇ ಏಕೇಕಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇ ‘‘ಥೇರಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ರಾಜಾ ಪಕ್ಕೋಸತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಥೇರೋ ನಾಗಚ್ಛಿ. ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋ ರಾಜಾ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೇ, ಅಟ್ಠ ಚ ಅಮಚ್ಚೇ ಸಹಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇಯೇವ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಕ್ಕೋಸತೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾವ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ. ತೇ ತಥೇವ ಆಹಂಸು. ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಥೇರೋ ನಾಗಚ್ಛಿ. ರಾಜಾ ಥೇರೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಹಿಣಿಂ; ಕಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ನಾಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘‘ರಾಜಾ ಪಕ್ಕೋಸತೀ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾಗಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಪನ ವುತ್ತೇ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ‘ಸಾಸನಂ, ಭನ್ತೇ, ಓಸೀದತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಸಹಾಯಕಾ ಹೋಥಾ’’’ತಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ತಥಾ ವತ್ವಾ ಸೋಳಸ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೇ, ಸೋಳಸ ಚ ಅಮಚ್ಚೇ ಸಹಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇ ಪೇಸೇಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಮಹಲ್ಲಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ದಹರೋ ನು ಖೋ’’ತಿ? ‘‘ಮಹಲ್ಲಕೋ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ವಯ್ಹಂ ವಾ ಸಿವಿಕಂ ವಾ ಅಭಿರುಹಿಸ್ಸತಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ನಾಭಿರುಹಿಸ್ಸತಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಕುಹಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಉಪರಿ ಗಙ್ಗಾಯ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಆಹ – ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಣೇ, ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಥೇರಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ದ್ವೀಸುಪಿ ತೀರೇಸು ಆರಕ್ಖಂ ಸಂವಿಧಾಯ ಥೇರಂ ಆನೇಥಾ’’ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಅಮಚ್ಚಾ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇಸುಂ.

ಥೇರೋ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಖೋ ಅಹಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ. ಅಯಂ ದಾನಿ ಮೇ ಸೋ ಕಾಲೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾವ ಉಟ್ಠಹಿ. ಅಥ ‘‘ಥೇರೋ ಸ್ವೇ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ರಾಜಾ ಸುಪಿನಂ ಅದ್ದಸ. ಏವರೂಪೋ ಸುಪಿನೋ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಸಬ್ಬಸೇತೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಸೀಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥೇ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ. ಪುನದಿವಸೇ ರಾಜಾ ಸುಪಿನಜ್ಝಾಯಕೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಮಯಾ ಏವರೂಪೋ ಸುಪಿನೋ ದಿಟ್ಠೋ, ಕಿಂ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ? ಏಕೋ ತಂ, ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಸಮಣನಾಗೋ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥೇ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ತಾವದೇವ ‘‘ಥೇರೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನದಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಜಾಣುಮತ್ತೇ ಉದಕೇ ಥೇರಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ನಾವಾತೋ ಓತರನ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೋ ರಾಜಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥೇ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಸಿಗ್ಗಾಹಾ ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ಸೀಸಂ ಪಾತೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಕೋಸತೋ ಅಸಿಂ ಅಬ್ಬಾಹಿಂಸು. ಕಸ್ಮಾ? ಏತಂ ಕಿರ ಚಾರಿತ್ತಂ ರಾಜಕುಲೇಸು – ‘‘ಯೋ ರಾಜಾನಂ ಹತ್ಥೇ ಗಣ್ಹತಿ ತಸ್ಸ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಂ ಪಾತೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಛಾಯಂಯೇವ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖೂಸು ವಿರದ್ಧಕಾರಣಾ ಅಸ್ಸಾದಂ ನ ವಿನ್ದಾಮಿ, ಮಾ ಖೋ ಥೇರೇ ವಿರಜ್ಝಿತ್ಥಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಪನ ಕಸ್ಮಾ ರಾಜಾನಂ ಹತ್ಥೇ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ? ಯಸ್ಮಾ ರಞ್ಞಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯ ಪಕ್ಕೋಸಾಪಿತೋ ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಮೇ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ.

ರಾಜಾ ಥೇರಂ ಅತ್ತನೋ ಉಯ್ಯಾನಂ ನೇತ್ವಾ ಬಾಹಿರತೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪರಿವಾರಾಪೇತ್ವಾ ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ತೇಲೇನ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಬಲೋ ನು ಖೋ ಥೇರೋ ಮಮ ಕಙ್ಖಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತು’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸನತ್ಥಾಯ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಕತರಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋಸಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಸಕಲಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪದೇಸಪಥವೀಕಮ್ಪನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಕತರಂ ಪನೇತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಂಸಪಾತಿಯಾ ಉದಕಪುಣ್ಣಾಯ ಸಬ್ಬಂ ಉದಕಂ ಕಮ್ಪೇತುಂ ದುಕ್ಕರಂ; ಉದಾಹು ಉಪಡ್ಢ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಉಪಡ್ಢಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪದೇಸಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪದೇಸಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮನ್ತತೋ ಯೋಜನೇ ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಏಕೇನ ಚಕ್ಕೇನ ಸೀಮಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರಥೋ ತಿಟ್ಠತು; ದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ ದ್ವೀಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಸೀಮಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಸ್ಸೋ ತಿಟ್ಠತು; ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಏಕೇನ ಪಾದೇನ ಸೀಮಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುರಿಸೋ ತಿಟ್ಠತು; ಉತ್ತರಾಯ ದಿಸಾಯ ಉಪಡ್ಢಭಾಗೇನ ಸೀಮಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏಕಾ ಉದಕಪಾತಿ ತಿಟ್ಠತೂ’’ತಿ. ರಾಜಾ ತಥಾ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ರಾಜಾ ಪಸ್ಸತೂ’’ತಿ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಪಥವೀಚಲನಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿ. ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ರಥಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಠಿತೋ ಪಾದೋವ ಚಲಿ, ಇತರೋ ನ ಚಲಿ. ಏವಂ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಸು ಅಸ್ಸಪುರಿಸಾನಂ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಠಿತಪಾದಾಯೇವ ಚಲಿಂಸು, ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢಂ ಸರೀರಞ್ಚ. ಉತ್ತರದಿಸಾಯ ಉದಕಪಾತಿಯಾಪಿ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಠಿತಂ ಉಪಡ್ಢಭಾಗಗತಮೇವ ಉದಕಂ ಚಲಿ, ಅವಸೇಸಂ ನಿಚ್ಚಲಮಹೋಸೀತಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಕ್ಖತಿ ದಾನಿ ಥೇರೋ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತು’’ನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಂ ಅಮಚ್ಚಂ ‘ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾರಾಪೇಹೀ’ತಿ ಪಹಿಣಿಂ, ಸೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸಿ, ಏತಂ ಪಾಪಂ ಕಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ?

‘‘ಕಿಂ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಚಿತ್ತಂ ‘ಅಯಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಘಾತೇತೂ’’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಸಚೇ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಏವರೂಪಂ ಚಿತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ತುಯ್ಹಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಥೇರೋ ರಾಜಾನಂ ಏತಮತ್ಥಂ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ – ‘‘ಚೇತನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮಂ ವದಾಮಿ. ಚೇತಯಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ – ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಮನಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೬೩).

ತಮೇವತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪೇತುಂ ತಿತ್ತಿರಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೪.೭೫) ಆಹರಿ – ‘‘ಅತೀತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ದೀಪಕತಿತ್ತಿರೋ ತಾಪಸಂ ಪುಚ್ಛಿ –

‘ಞಾತಕೋ ನೋ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ, ಬಹು ಆಗಚ್ಛತೀ ಜನೋ;

ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಸಙ್ಕತೇ ಮನೋ’ತಿ.

ತಾಪಸೋ ಆಹ – ‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ ಚಿತ್ತಂ ಮಮ ಸದ್ದೇನ ಚ ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಚ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏತೇ ಪಕ್ಖಿನೋ ಬಜ್ಝನ್ತು ವಾ ಹಞ್ಞನ್ತು ವಾ’ತಿ? ‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’ತಿ ತಿತ್ತಿರೋ ಆಹ. ತತೋ ನಂ ತಾಪಸೋ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ – ‘ಸಚೇ ತೇ ನತ್ಥಿ ಚಿತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಪಾಪಂ; ಚೇತಯನ್ತಮೇವ ಹಿ ಪಾಪಂ ಫುಸತಿ, ನಾಚೇತಯನ್ತಂ.

‘ನ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ, ಮನೋ ಚೇ ನಪ್ಪದುಸ್ಸತಿ;

ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಭದ್ರಸ್ಸ, ನ ಪಾಪಮುಪಲಿಮ್ಪತೀ’’’ತಿ.

ಏವಂ ಥೇರೋ ರಾಜಾನಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ರಾಜುಯ್ಯಾನೇ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ವಸನ್ತೋ ರಾಜಾನಂ ಸಮಯಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ. ರಾಜಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಣಿಪಾಕಾರನ್ತರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏಕಲದ್ಧಿಕೇ ಏಕಲದ್ಧಿಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕತೋ ಏಕತೋ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಮೇಕಂ ಭಿಕ್ಖುಸಮೂಹಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಿಂವಾದೀ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ? ತತೋಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ ‘‘ಸಸ್ಸತವಾದೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ…ಪೇ… ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ… ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ… ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾ… ಸಞ್ಞೀವಾದಾ… ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ… ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ … ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ… ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ಪಠಮಮೇವ ಸಮಯಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ನಯಿಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಇಮೇ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸೇತಕಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ದತ್ವಾ ಉಪ್ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಥಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಿಂವಾದೀ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ? ‘‘ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ರಾಜಾ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ ‘‘ಸುದ್ಧಂ ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಸನಂ; ಕರೋತು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥ’’ನ್ತಿ ಆರಕ್ಖಂ ದತ್ವಾ ನಗರಂ ಪಾವಿಸಿ.

ಸಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಘೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಮದ್ದಮಾನೋ ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಂ ಅಭಾಸಿ. ತತೋ ಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿಧರಾನಂ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಭೇದಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಹಸ್ಸಮೇಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಚ ಕಾಕಣ್ಡಕಪುತ್ತೋ ಯಸತ್ಥೇರೋ ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು; ಏವಮೇವ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಸನಮಲಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಂ ಅಕಾಸಿ. ಸಙ್ಗೀತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಅಯಂ ಸಙ್ಗೀತಿ ನವಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ನಿಟ್ಠಿತಾ. ಯಾ ಲೋಕೇ –

ಕತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸಹಸ್ಸಿಕಾತಿ ಚ;

ಪುರಿಮಾ ದ್ವೇ ಉಪಾದಾಯ, ತತಿಯಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಅಯಂ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ‘‘ಕೇನಾಭತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಂ ಯಂ ಅವೋಚುಮ್ಹ – ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ತಾವ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಯಾವ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ ತಾವ ಆಭತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ –

‘‘ಉಪಾಲಿ ದಾಸಕೋ ಚೇವ, ಸೋಣಕೋ ಸಿಗ್ಗವೋ ತಥಾ;

ತಿಸ್ಸೋ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತೋ ಚ, ಪಞ್ಚೇತೇ ವಿಜಿತಾವಿನೋ.

‘‘ಪರಮ್ಪರಾಯ ವಿನಯಂ, ದೀಪೇ ಜಮ್ಬುಸಿರಿವ್ಹಯೇ;

ಅಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಮಾನೇಸುಂ, ತತಿಯೋ ಯಾವ ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋವ ಹೋತಿ.

ತತಿಯಸಙ್ಗಹತೋ ಪನ ಉದ್ಧಂ ಇಮಂ ದೀಪಂ ಮಹಿನ್ದಾದೀಹಿ ಆಭತಂ. ಮಹಿನ್ದತೋ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಆಭತಂ. ತತೋ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ತೇಸಂಯೇವ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪರಮ್ಪರಭೂತಾಯ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಭತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ತತೋ ಮಹಿನ್ದೋ ಇಟ್ಟಿಯೋ, ಉತ್ತಿಯೋ ಸಮ್ಬಲೋ ತಥಾ;

ಭದ್ದನಾಮೋ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ.

‘‘ಏತೇ ನಾಗಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ, ಜಮ್ಬುದೀಪಾ ಇಧಾಗತಾ;

ವಿನಯಂ ತೇ ವಾಚಯಿಂಸು, ಪಿಟಕಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಾ.

‘‘ನಿಕಾಯೇ ಪಞ್ಚ ವಾಚೇಸುಂ, ಸತ್ತ ಚೇವ ಪಕರಣೇ;

ತತೋ ಅರಿಟ್ಠೋ ಮೇಧಾವೀ, ತಿಸ್ಸದತ್ತೋ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ.

‘‘ವಿಸಾರದೋ ಕಾಳಸುಮನೋ, ಥೇರೋ ಚ ದೀಘನಾಮಕೋ;

ದೀಘಸುಮನೋ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ.

‘‘ಪುನದೇವ ಕಾಳಸುಮನೋ, ನಾಗತ್ಥೇರೋ ಚ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋ;

ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಚ ಮೇಧಾವೀ, ದೇವತ್ಥೇರೋ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ.

‘‘ಪುನದೇವ ಸುಮನೋ ಮೇಧಾವೀ, ವಿನಯೇ ಚ ವಿಸಾರದೋ;

ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಚೂಳನಾಗೋ, ಗಜೋವ ದುಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ.

‘‘ಧಮ್ಮಪಾಲಿತನಾಮೋ ಚ, ರೋಹಣೇ ಸಾಧುಪೂಜಿತೋ;

ತಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಖೇಮನಾಮೋ ತಿಪೇಟಕೋ.

‘‘ದೀಪೇ ತಾರಕರಾಜಾವ, ಪಞ್ಞಾಯ ಅತಿರೋಚಥ;

ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಚ ಮೇಧಾವೀ, ಫುಸ್ಸದೇವೋ ಮಹಾಕಥೀ.

‘‘ಪುನದೇವ ಸುಮನೋ ಮೇಧಾವೀ, ಪುಪ್ಫನಾಮೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ;

ಮಹಾಕಥೀ ಮಹಾಸಿವೋ, ಪಿಟಕೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕೋವಿದೋ.

‘‘ಪುನದೇವ ಉಪಾಲಿ ಮೇಧಾವೀ, ವಿನಯೇ ಚ ವಿಸಾರದೋ;

ಮಹಾನಾಗೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಕೋವಿದೋ.

‘‘ಪುನದೇವ ಅಭಯೋ ಮೇಧಾವೀ, ಪಿಟಕೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕೋವಿದೋ;

ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಚ ಮೇಧಾವೀ, ವಿನಯೇ ಚ ವಿಸಾರದೋ.

‘‘ತಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಪುಪ್ಫನಾಮೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ;

ಸಾಸನಂ ಅನುರಕ್ಖನ್ತೋ, ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ.

‘‘ಚೂಳಾಭಯೋ ಚ ಮೇಧಾವೀ, ವಿನಯೇ ಚ ವಿಸಾರದೋ;

ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಚ ಮೇಧಾವೀ, ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಕೋವಿದೋ.

‘‘ಚೂಳದೇವೋ ಚ ಮೇಧಾವೀ, ವಿನಯೇ ಚ ವಿಸಾರದೋ;

ಸಿವತ್ಥೇರೋ ಚ ಮೇಧಾವೀ, ವಿನಯೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕೋವಿದೋ.

‘‘ಏತೇ ನಾಗಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ, ವಿನಯಞ್ಞೂ ಮಗ್ಗಕೋವಿದಾ;

ವಿನಯಂ ದೀಪೇ ಪಕಾಸೇಸುಂ, ಪಿಟಕಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಾ’’ತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಇಮಂ ತತಿಯಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಂ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕತ್ಥ ನು ಖೋ ಅನಾಗತೇ ಸಾಸನಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ಉಪಪರಿಕ್ಖತೋ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇಸು ಖೋ ಜನಪದೇಸು ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಾರಂ ಕತ್ವಾ ತೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪೇಸೇಸಿ. ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರಂ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರರಟ್ಠಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ತ್ವಂ ಏತಂ ರಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಹೀ’’ತಿ. ಮಹಾದೇವತ್ಥೇರಂ ತಥೇವ ವತ್ವಾ ಮಹಿಂಸಕಮಣ್ಡಲಂ ಪೇಸೇಸಿ. ರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಂ ವನವಾಸಿಂ. ಯೋನಕಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಂ ಅಪರನ್ತಕಂ. ಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಂ ಮಹಾರಟ್ಠಂ. ಮಹಾರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಂ ಯೋನಕಲೋಕಂ. ಮಜ್ಝಿಮತ್ಥೇರಂ ಹಿಮವನ್ತದೇಸಭಾಗಂ. ಸೋಣತ್ಥೇರಞ್ಚ ಉತ್ತರತ್ಥೇರಞ್ಚ ಸುವಣ್ಣಭೂಮಿಂ. ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಂ ಇಟ್ಟಿಯತ್ಥೇರೇನ ಉತ್ತಿಯತ್ಥೇರೇನ ಸಮ್ಬಲತ್ಥೇರೇನ ಭದ್ದಸಾಲತ್ಥೇರೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಥಾ’’ತಿ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಂ ತಂ ದಿಸಾಭಾಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಅತ್ತಪಞ್ಚಮಾ ಅಗಮಂಸು ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ಪಞ್ಚವಗ್ಗೋ ಗಣೋ ಅಲಂ ಉಪಸಮ್ಪದಕಮ್ಮಾಯಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರರಟ್ಠೇ ಸಸ್ಸಪಾಕಸಮಯೇ ಅರವಾಳೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ ಕರಕವಸ್ಸಂ ನಾಮ ವಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಸ್ಸಂ ಹರಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪಾಪೇತಿ. ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರೋ ಪನ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತತೋ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಹಿಮವತಿ ಅರವಾಳದಹಸ್ಸ ಉಪರಿ ಓತರಿತ್ವಾ ಅರವಾಳದಹಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಚಙ್ಕಮತಿಪಿ ತಿಟ್ಠತಿಪಿ ನಿಸೀದತಿಪಿ ಸೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪೇತಿ. ನಾಗಮಾಣವಕಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅರವಾಳಸ್ಸ ನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಏಕೋ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಧರೋ ಭಣ್ಡು ಕಾಸಾವವಸನೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉದಕಂ ದೂಸೇತೀ’’ತಿ. ನಾಗರಾಜಾ ತಾವದೇವ ಕೋಧಾಭಿಭೂತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಕ್ಖಂ ಅಸಹಮಾನೋ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಅನೇಕಾನಿ ಭಿಂಸನಕಾನಿ ನಿಮ್ಮಿನಿ. ತತೋ ತತೋ ಭುಸಾ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ರುಕ್ಖಾ ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಬ್ಬತಕೂಟಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಮೇಘಾ ಗಜ್ಜನ್ತಿ, ವಿಜ್ಜುಲತಾ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿ, ಅಸನಿಯೋ ಫಲನ್ತಿ, ಭಿನ್ನಂ ವಿಯ ಗಗನತಲಂ ಉದಕಂ ಪಗ್ಘರತಿ. ಭಯಾನಕರೂಪಾ ನಾಗಕುಮಾರಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ಸಯಮ್ಪಿ ಧೂಮಾಯತಿ, ಪಜ್ಜಲತಿ, ಪಹರಣವುಟ್ಠಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ‘‘ಕೋ ಅಯಂ ಮುಣ್ಡಕೋ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಧರೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಫರುಸವಚನೇಹಿ ಥೇರಂ ಸನ್ತಜ್ಜೇಸಿ. ‘‘ಏಥ ಗಣ್ಹಥ ಹನಥ ನಿದ್ಧಮಥ ಇಮಂ ಸಮಣ’’ನ್ತಿ ನಾಗಬಲಂ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಭಿಂಸನಕಂ ಅತ್ತನೋ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ನಾಗರಾಜಾನಂ ಆಹ –

‘‘ಸದೇವಕೋಪಿ ಚೇ ಲೋಕೋ, ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಾಸಯೇಯ್ಯ ಮಂ;

ನ ಮೇ ಪಟಿಬಲೋ ಅಸ್ಸ, ಜನೇತುಂ ಭಯಭೇರವಂ.

‘‘ಸಚೇಪಿ ತ್ವಂ ಮಹಿಂ ಸಬ್ಬಂ, ಸಸಮುದ್ದಂ ಸಪಬ್ಬತಂ;

ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಹಾನಾಗ, ಖಿಪೇಯ್ಯಾಸಿ ಮಮೂಪರಿ.

‘‘ನೇವ ಮೇ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾಸಿ, ಜನೇತುಂ ಭಯಭೇರವಂ;

ಅಞ್ಞದತ್ಥು ತವೇವಸ್ಸ, ವಿಘಾತೋ ಉರಗಾಧಿಪಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನಾಗರಾಜಾ ವಿಹತಾನುಭಾವೋ ನಿಪ್ಫಲವಾಯಾಮೋ ದುಕ್ಖೀ ದುಮ್ಮನೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಥೇರೋ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಾಯ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಸಮುತ್ತೇಜೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತ್ವಾ ತೀಸು ಸರಣೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ನಾಗಸಹಸ್ಸೇಹಿ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಹಿಮವನ್ತವಾಸಿನೋ ಯಕ್ಖಾ ಚ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ಚ ಕುಮ್ಭಣ್ಡಾ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ಪಞ್ಚಕೋಪಿ ಯಕ್ಖೋ ಸದ್ಧಿಂ ಭರಿಯಾಯ ಯಕ್ಖಿನಿಯಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಪುತ್ತಸತೇಹಿ ಪಠಮೇ ಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ನಾಗಯಕ್ಖರಕ್ಖಸೇ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ –

‘‘ಮಾ ದಾನಿ ಕೋಧಂ ಜನಯಿತ್ಥ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ಯಥಾ ಪುರೇ;

ಸಸ್ಸಘಾತಞ್ಚ ಮಾ ಕತ್ಥ, ಸುಖಕಾಮಾ ಹಿ ಪಾಣಿನೋ;

ಕರೋಥ ಮೇತ್ತಂ ಸತ್ತೇಸು, ವಸನ್ತು ಮನುಜಾ ಸುಖ’’ನ್ತಿ.

ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ‘‘ಸಾಧು ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂಸು. ತಂದಿವಸಮೇವ ಚ ನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಪೂಜಾಸಮಯೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ನಾಗರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ರತನಮಯಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ. ನಿಸೀದಿ ಥೇರೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ. ನಾಗರಾಜಾಪಿ ಥೇರಂ ಬೀಜಯಮಾನೋ ಸಮೀಪೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಾಗರಾಜತೋಪಿ ಥೇರೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕತರೋ’’ತಿ ಥೇರಮೇವ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ. ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಆಸೀವಿಸೋಪಮಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಕುಲಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪಬ್ಬಜಿ. ತತೋ ಪಭುತಿ ಚ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರಾ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಾ ಇಸಿವಾತಪಟಿವಾತಾ ಏವ.

ಗನ್ತ್ವಾ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರಂ, ಇಸಿ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕೋ ತದಾ;

ದುಟ್ಠಂ ನಾಗಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಮೋಚೇಸಿ ಬನ್ಧನಾ ಬಹೂತಿ.

ಮಹಾದೇವತ್ಥೇರೋಪಿ ಮಹಿಂಸಕಮಣ್ಡಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದೇವದೂತಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಪಟಿಲಭಿಂಸು, ಚತ್ತಾಲೀಸಂಯೇವ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು.

ಗನ್ತ್ವಾನ ರಟ್ಠಂ ಮಹಿಂಸಂ, ಮಹಾದೇವೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ;

ಚೋದೇತ್ವಾ ದೇವದೂತೇಹಿ, ಮೋಚೇಸಿ ಬನ್ಧನಾ ಬಹೂತಿ.

ರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ ಪನ ವನವಾಸಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ಅನಮತಗ್ಗಪರಿಯಾಯಕಥಾಯ ವನವಾಸಿಕೇ ಪಸಾದೇಸಿ. ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನಸ್ಸ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ಪಞ್ಚವಿಹಾರಸತಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ಏವಂ ಸೋ ತತ್ಥ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಗನ್ತ್ವಾನ ರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ, ವನವಾಸಿಂ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ;

ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಠಿತೋ ತತ್ಥ, ದೇಸೇಸಿ ಅನಮತಗ್ಗಿಯನ್ತಿ.

ಯೋನಕಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋಪಿ ಅಪರನ್ತಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಸುತ್ತನ್ತಕಥಾಯ ಅಪರನ್ತಕೇ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸತ್ತತಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಧಮ್ಮಾಮತಂ ಪಾಯೇಸಿ. ಖತ್ತಿಯಕುಲತೋ ಏವ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ಸಮಧಿಕಾನಿ ಚ ಛ ಇತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಿ. ಏವಂ ಸೋ ತತ್ಥ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಅಪರನ್ತಂ ವಿಗಾಹಿತ್ವಾ, ಯೋನಕೋ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ;

ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮೇನೇತ್ಥ, ಪಸಾದೇಸಿ ಜನೇ ಬಹೂತಿ.

ಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ ಪನ ಮಹಾರಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾನಾರದಕಸ್ಸಪಜಾತಕಕಥಾಯ ಮಹಾರಟ್ಠಕೇ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ತೇರಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಏವಂ ಸೋ ತತ್ಥ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಮಹಾರಟ್ಠಂ ಇಸಿ ಗನ್ತ್ವಾ, ಸೋ ಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ;

ಜಾತಕಂ ಕಥಯಿತ್ವಾನ, ಪಸಾದೇಸಿ ಮಹಾಜನನ್ತಿ.

ಮಹಾರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋಪಿ ಯೋನಕರಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಳಕಾರಾಮಸುತ್ತನ್ತಕಥಾಯ ಯೋನಕಲೋಕಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಸ್ಸ ಪಾಣಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಮಗ್ಗಫಲಾಲಙ್ಕಾರಂ ಅದಾಸಿ. ಸನ್ತಿಕೇ ಚಸ್ಸ ದಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಏವಂ ಸೋಪಿ ತತ್ಥ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಯೋನರಟ್ಠಂ ತದಾ ಗನ್ತ್ವಾ, ಸೋ ಮಹಾರಕ್ಖಿತೋ ಇಸಿ;

ಕಾಳಕಾರಾಮಸುತ್ತೇನ ತೇ ಪಸಾದೇಸಿ ಯೋನಕೇತಿ.

ಮಜ್ಝಿಮತ್ಥೇರೋ ಪನ ಕಸ್ಸಪಗೋತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಅಳಕದೇವತ್ಥೇರೇನ ದುನ್ದುಭಿಸ್ಸರತ್ಥೇರೇನ ಮಹಾದೇವತ್ಥೇರೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಹಿಮವನ್ತದೇಸಭಾಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಕಥಾಯ ತಂ ದೇಸಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಅಸೀತಿಪಾಣಕೋಟಿಯೋ ಮಗ್ಗಫಲರತನಾನಿ ಪಟಿಲಾಭೇಸಿ. ಪಞ್ಚಪಿ ಚ ಥೇರಾ ಪಞ್ಚ ರಟ್ಠಾನಿ ಪಸಾದೇಸುಂ. ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಏವಂ ತೇ ತತ್ಥ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ.

ಗನ್ತ್ವಾನ ಮಜ್ಝಿಮತ್ಥೇರೋ, ಹಿಮವನ್ತಂ ಪಸಾದಯಿ;

ಯಕ್ಖಸೇನಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನನ್ತಿ.

ಸೋಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉತ್ತರತ್ಥೇರೇನ ಸುವಣ್ಣಭೂಮಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ತತ್ಥ ಏಕಾ ರಕ್ಖಸೀ ಸಮುದ್ದತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ರಾಜಕುಲೇ ಜಾತೇ ಜಾತೇ ದಾರಕೇ ಖಾದತಿ. ತಂದಿವಸಮೇವ ಚ ರಾಜಕುಲೇ ಏಕೋ ದಾರಕೋ ಜಾತೋ ಹೋತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ರಕ್ಖಸಾನಂ ಸಹಾಯಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಆವುಧಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪಹರಿತುಕಾಮಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಆವುಧಹತ್ಥಾ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ರಾಜಕುಲೇ ಜಾತೇ ಜಾತೇ ದಾರಕೇ ರಕ್ಖಸಾ ಖಾದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತುಮ್ಹೇ ಸಹಾಯಕಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ನ ಮಯಂ ರಕ್ಖಸಾನಂ ಸಹಾಯಕಾ, ಸಮಣಾ ನಾಮ ಮಯಂ ವಿರತಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ…ಪೇ… ವಿರತಾ ಮಜ್ಜಪಾನಾ ಏಕಭತ್ತಿಕಾ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ಖಣೇ ಸಾ ರಕ್ಖಸೀ ಸಪರಿವಾರಾ ಸಮುದ್ದತೋ ನಿಕ್ಖಮಿ ‘‘ರಾಜಕುಲೇ ದಾರಕೋ ಜಾತೋ ತಂ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏಸಾ, ಭನ್ತೇ, ರಕ್ಖಸೀ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಭೀತಾ ವಿರವಿಂಸು. ಥೇರೋ ರಕ್ಖಸೇಹಿ ದಿಗುಣೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಅತ್ತಭಾವೇಹಿ ತಂ ರಕ್ಖಸಿಂ ಸಪರಿಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಕತ್ವಾ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಪರಿಕ್ಖಿಪಿ. ತಸ್ಸಾ ಸಪರಿಸಾಯ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮೇಹಿ ಇದಂ ಠಾನಂ ಲದ್ಧಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಮಯಂ ಪನ ಇಮೇಸಂ ಭಕ್ಖಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಸಬ್ಬೇ ರಕ್ಖಸಾ ಭೀತಾ ವೇಗಸಾ ಪಲಾಯಿಂಸು. ಥೇರೋಪಿ ತೇ ಯಾವ ಅದಸ್ಸನಂ ತಾವ ಪಲಾಪೇತ್ವಾ ದೀಪಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ರಕ್ಖಂ ಠಪೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಂ ಮಹಾಜನಕಾಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತನ್ತಕಥಾಯ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಪನೇತ್ಥ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಕುಲದಾರಕಾನಂ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ಕುಲಧೀತಾನಂ ದಿಯಡ್ಢಸಹಸ್ಸಂ. ಏವಂ ಸೋ ತತ್ಥ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ತತೋ ಪಭುತಿ ರಾಜಕುಲೇ ಜಾತದಾರಕಾನಂ ಸೋಣುತ್ತರನಾಮಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ.

ಸುವಣ್ಣಭೂಮಿಂ ಗನ್ತ್ವಾನ, ಸೋಣುತ್ತರಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ;

ಪಿಸಾಚೇ ನಿದ್ಧಮೇತ್ವಾನ, ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ ಅದೇಸಿಸುನ್ತಿ.

ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಚ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಾಲೋ ನು ಖೋ ಮೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಗನ್ತುಂ ನೋ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ವೀಮಂಸತೋ ‘‘ನ ತಾವ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಅಹೋಸಿ. ಕಿಂ ಪನಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಏತದಹೋಸಿ? ಮುಟಸಿವರಞ್ಞೋ ಮಹಲ್ಲಕಭಾವಂ. ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ರಾಜಾ ಮಹಲ್ಲಕೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತುಂ. ಇದಾನಿ ಪನಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸ್ಸತಿ. ತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತುಂ. ಹನ್ದ ಯಾವ ಸೋ ಸಮಯೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಞಾತಕೇ ಓಲೋಕೇಮ. ಪುನ ದಾನಿ ಮಯಂ ಇಮಂ ಜನಪದಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ ವಾ ನ ವಾ’’ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಸೋಕಾರಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ತೇಹಿ ಇಟ್ಟಿಯಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಥೇರೇಹಿ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಾಯ ಪುತ್ತೇನ ಸುಮನಸಾಮಣೇರೇನ ಭಣ್ಡುಕೇನ ಚ ಉಪಾಸಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಜಗಹನಗರಪರಿವತ್ತಕೇನ ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರಿಜನಪದೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಞಾತಕೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಛ ಮಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇಸಿ. ಅಥಾನುಪುಬ್ಬೇನ ಮಾತು ನಿವೇಸನಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿಸನಗರಂ ನಾಮ ಸಮ್ಪತ್ತೋ. ಅಸೋಕೋ ಕಿರ ಕುಮಾರಕಾಲೇ ಜನಪದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಜ್ಜೇನಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವೇದಿಸನಗರಂ ಪತ್ವಾ ವೇದಿಸಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಧೀತರಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸಾ ತಂದಿವಸಮೇವ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಉಜ್ಜೇನಿಯಂ ಮಹಿನ್ದಕುಮಾರಂ ವಿಜಾಯಿ. ಕುಮಾರಸ್ಸ ಚುದ್ದಸವಸ್ಸಕಾಲೇ ರಾಜಾ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸಾ ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಞಾತಿಘರೇ ವಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥಾನುಪುಬ್ಬೇನ ಮಾತು ನಿವೇಸನಟ್ಠಾನಂ ವೇಟಿಸನಗರಂ ನಾಮ ಸಮ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ.

ಸಮ್ಪತ್ತಞ್ಚ ಪನ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರಮಾತಾ ದೇವೀ ಪಾದೇಸು ಸಿರಸಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ದತ್ವಾ ಥೇರಂ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ವೇದಿಸಗಿರಿಮಹಾವಿಹಾರಂ ನಾಮ ಆರೋಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇಧ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ, ಸಮಯೋ ನು ಖೋ ಇದಾನಿ ಲಙ್ಕಾದೀಪಂ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅನುಭವತು ತಾವ ಮೇ ಪಿತರಾ ಪೇಸಿತಂ ಅಭಿಸೇಕಂ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ, ರತನತ್ತಯಗುಣಞ್ಚ ಸುಣಾತು, ಛಣತ್ಥಞ್ಚ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಹತು, ತದಾ ತಂ ತತ್ಥ ದಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಅಥಾಪರಂ ಏಕಮಾಸಂ ತತ್ಥೇವ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಮಾಸಾತಿಕ್ಕಮೇನ ಚ ಜೇಟ್ಠಮೂಲಮಾಸಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ – ‘‘ಕಾಲೋ ನು ಖೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಗಮನಾಯ, ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ ಮನ್ತಯಿಂಸು. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಮಹಿನ್ದೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ತದಾ ಅಹು;

ಇಟ್ಟಿಯೋ ಉತ್ತಿಯೋ ಥೇರೋ, ಭದ್ದಸಾಲೋ ಚ ಸಮ್ಬಲೋ.

‘‘ಸಾಮಣೇರೋ ಚ ಸುಮನೋ, ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ;

ಭಣ್ಡುಕೋ ಸತ್ತಮೋ ತೇಸಂ, ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚೋ ಉಪಾಸಕೋ;

ಇತಿ ಹೇತೇ ಮಹಾನಾಗಾ, ಮನ್ತಯಿಂಸು ರಹೋಗತಾ’’ತಿ.

ತದಾ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಾಲಙ್ಕತೋ, ಭನ್ತೇ, ಮುಟಸಿವರಾಜಾ; ಇದಾನಿ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಚ ತುಮ್ಹೇ ಬ್ಯಾಕತಾ – ‘ಅನಾಗತೇ ಮಹಿನ್ದೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಪಸಾದೇಸ್ಸತೀ’ತಿ. ತಸ್ಮಾತಿಹ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ಕಾಲೋ ದೀಪವರಂ ಗಮನಾಯ; ಅಹಮ್ಪಿ ವೋ ಸಹಾಯೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸಕ್ಕೋ ಏವಮಾಹ? ಭಗವಾ ಕಿರಸ್ಸ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಅನಾಗತೇ ಇಮಸ್ಸ ದೀಪಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ತದಾ ತ್ವಮ್ಪಿ ಸಹಾಯೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಚ ಆಣಾಪೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅತ್ತಸತ್ತಮೋ ವೇಟಿಸಕಪಬ್ಬತಾ ವೇಹಾಸಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಯ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ಯಂ ಪನೇತರಹಿ ‘‘ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೋ’’ತಿಪಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ವೇಟಿಸಗಿರಿಮ್ಹಿ ರಾಜಗಹೇ, ವಸಿತ್ವಾ ತಿಂಸರತ್ತಿಯೋ;

ಕಾಲೋವ ಗಮನಸ್ಸಾತಿ, ಗಚ್ಛಾಮ ದೀಪಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಪಳೀನಾ ಜಮ್ಬುದೀಪಾ ತೇ, ಹಂಸರಾಜಾವ ಅಮ್ಬರೇ;

ಏವಮುಪ್ಪತಿತಾ ಥೇರಾ, ನಿಪತಿಂಸು ನಗುತ್ತಮೇ.

‘‘ಪುರತೋ ಪುರಸೇಟ್ಠಸ್ಸ, ಪಬ್ಬತೇ ಮೇಘಸನ್ನಿಭೇ;

ಪತಿಂಸು ಸೀಲಕೂಟಮ್ಹಿ, ಹಂಸಾವ ನಗಮುದ್ಧನೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಇಟ್ಟಿಯಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಉಪರಿ ಛತ್ತಿಂಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಪತಿಟ್ಠಹೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಜಾತಸತ್ತುಸ್ಸ ಹಿ ಅಟ್ಠಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಸ್ಸೇ ಸೀಹಕುಮಾರಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಸ್ಸ ಆದಿರಾಜಾ ವಿಜಯಕುಮಾರೋ ಇಮಂ ದೀಪಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾವಾಸಂ ಅಕಾಸಿ. ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಉದಯಭದ್ದಸ್ಸ ಚುದ್ದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ವಿಜಯೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಉದಯಭದ್ದಸ್ಸ ಪಞ್ಚದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವೋ ನಾಮ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣಿ. ತತ್ಥ ನಾಗದಾಸಕರಞ್ಞೋ ವೀಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ವಸ್ಸೇ ಅಭಯೋ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣಿ. ತತ್ಥ ಸುಸುನಾಗರಞ್ಞೋ ಸತ್ತರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ಅಭಯರಞ್ಞೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಪೂರಿಂಸು. ಅಥ ಅಭಯಸ್ಸ ವೀಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಪಣ್ಡುಕಾಭಯೋ ನಾಮ ದಾಮರಿಕೋ ರಜ್ಜಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತತ್ಥ ಕಾಳಾಸೋಕಸ್ಸ ಸೋಳಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ಪಣ್ಡುಕಸ್ಸ ಸತ್ತರಸವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಪೂರಿಂಸು. ತಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕೇನ ವಸ್ಸೇನ ಸಹ ಅಟ್ಠಾರಸ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ಚುದ್ದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ಪಣ್ಡುಕಾಭಯೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಮುಟಸಿವರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣಿ. ತತ್ಥ ಅಸೋಕಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ಮುಟಸಿವರಾಜಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ದೇವಾನಮ್ಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಅಜಾತಸತ್ತು ಚತುವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ. ಉದಯಭದ್ದೋ ಸೋಳಸ, ಅನುರುದ್ಧೋ ಚ ಮುಣ್ಡೋ ಚ ಅಟ್ಠ, ನಾಗದಾಸಕೋ ಚತುವೀಸತಿ, ಸುಸುನಾಗೋ ಅಟ್ಠಾರಸ, ತಸ್ಸೇವ ಪುತ್ತೋ ಕಾಳಾಸೋಕೋ ಅಟ್ಠವೀಸತಿ, ತತೋ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತಕಾ ದಸ ಭಾತುಕರಾಜಾನೋ ದ್ವೇವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸುಂ. ತೇಸಂ ಪಚ್ಛತೋ ನವ ನನ್ದಾ ದ್ವೇವೀಸತಿಮೇವ, ಚನ್ದಗುತ್ತೋ ಚತುವೀಸತಿ, ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ಅಟ್ಠವೀಸತಿ. ತಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಅಸೋಕೋ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಅಭಿಸೇಕಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅಭಿಸೇಕತೋ ಅಟ್ಠಾರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಏವಮೇತೇನ ರಾಜವಂಸಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಮೇತಂ – ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಉಪರಿ ಛತ್ತಿಂಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಪತಿಟ್ಠಹೀ’’ತಿ.

ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ದಿವಸೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಜೇಟ್ಠಮೂಲನಕ್ಖತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ರಾಜಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಘೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಛಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಚ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ನಗರಮ್ಹಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಯೇನ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತೋ ತೇನ ಪಾಯಾಸಿ ಮಿಗವಂ ಕೀಳಿತುಕಾಮೋ. ಅಥ ತಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬತೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ಏಕಾ ದೇವತಾ ‘‘ರಞ್ಞೋ ಥೇರೇ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರೋಹಿತಮಿಗರೂಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ತಿಣಪಣ್ಣಾನಿ ಖಾದಮಾನಾ ವಿಯ ಚರತಿ. ರಾಜಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯುತ್ತಂ ದಾನಿ ಪಮತ್ತಂ ವಿಜ್ಝಿತು’’ನ್ತಿ ಜಿಯಂ ಫೋಟೇಸಿ. ಮಿಗೋ ಅಮ್ಬತ್ಥಲಮಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಲಾಯಿತುಂ ಆರಭಿ. ರಾಜಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋ ಅಮ್ಬತ್ಥಲಮೇವ ಅಭಿರುಹಿ. ಮಿಗೋಪಿ ಥೇರಾನಂ ಅವಿದೂರೇ ಅನ್ತರಧಾಯಿ. ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ರಾಜಾನಂ ಅವಿದೂರೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಮಂಯೇವ ರಾಜಾ ಪಸ್ಸತು, ಮಾ ಇತರೇ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ತಿಸ್ಸ, ತಿಸ್ಸ, ಇತೋ ಏಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಜಾತೋ ಮಂ ‘ತಿಸ್ಸಾ’ತಿ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಲಪಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಯಂ ಪನ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಧರೋ ಭಣ್ಡು ಕಾಸಾವವಸನೋ ಮಂ ನಾಮೇನ ಆಲಪತಿ, ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ ಅಮನುಸ್ಸೋ ವಾ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ –

‘‘ಸಮಣಾ ಮಯಂ ಮಹಾರಾಜ, ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾವಕಾ;

ತವೇವ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ, ಜಮ್ಬುದೀಪಾ ಇಧಾಗತಾ’’ತಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ದೇವಾನಮ್ಪಿಯತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜಾ ಚ ಅಸೋಕಧಮ್ಮರಾಜಾ ಚ ಅದಿಟ್ಠಸಹಾಯಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ದೇವಾನಮ್ಪಿಯತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಚ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಛಾತಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಏಕಮ್ಹಿ ವೇಳುಗುಮ್ಬೇ ತಿಸ್ಸೋ ವೇಳುಯಟ್ಠಿಯೋ ರಥಯಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು – ಏಕಾ ಲತಾಯಟ್ಠಿ ನಾಮ, ಏಕಾ ಪುಪ್ಫಯಟ್ಠಿ ನಾಮ, ಏಕಾ ಸಕುಣಯಟ್ಠಿ ನಾಮ. ತಾಸು ಲತಾಯಟ್ಠಿ ರಜತವಣ್ಣಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಲತಾ ಕಞ್ಚನವಣ್ಣಾ ಖಾಯತಿ. ಪುಪ್ಫಯಟ್ಠಿಯಂ ಪನ ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತಕಾಳವಣ್ಣಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಸುವಿಭತ್ತವಣ್ಟಪತ್ತಕಿಞ್ಜಕ್ಖಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಖಾಯನ್ತಿ. ಸಕುಣಯಟ್ಠಿಯಂ ಹಂಸಕುಕ್ಕುಟಜೀವಜೀವಕಾದಯೋ ಸಕುಣಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಚ ಚತುಪ್ಪದಾನಿ ಸಜೀವಾನಿ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ದೀಪವಂಸೇ –

‘‘ಛಾತಪಬ್ಬತಪಾದಮ್ಹಿ, ವೇಳುಯಟ್ಠೀ ತಯೋ ಅಹು;

ಸೇತಾ ರಜತಯಟ್ಠೀವ, ಲತಾ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭಾ.

‘‘ನೀಲಾದಿ ಯಾದಿಸಂ ಪುಪ್ಫಂ, ಪುಪ್ಫಯಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ತಾದಿಸಂ;

ಸಕುಣಾ ಸಕುಣಯಟ್ಠಿಮ್ಹಿ, ಸರೂಪೇನೇವ ಸಣ್ಠಿತಾ’’ತಿ.

ಸಮುದ್ದತೋಪಿಸ್ಸ ಮುತ್ತಾಮಣಿವೇಳುರಿಯಾದಿ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ರತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠ ಮುತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು – ಹಯಮುತ್ತಾ, ಗಜಮುತ್ತಾ, ರಥಮುತ್ತಾ, ಆಮಲಕಮುತ್ತಾ, ವಲಯಮುತ್ತಾ, ಅಙ್ಗುಲಿವೇಠಕಮುತ್ತಾ, ಕಕುಧಫಲಮುತ್ತಾ, ಪಾಕತಿಕಮುತ್ತಾತಿ. ಸೋ ತಾ ಚ ಯಟ್ಠಿಯೋ ತಾ ಚ ಮುತ್ತಾ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಬಹುಂ ರತನಂ ಅಸೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಞ್ಞೋ ಪಣ್ಣಾಕಾರತ್ಥಾಯ ಪೇಸೇಸಿ. ಅಸೋಕೋ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ರಾಜಕಕುಧಭಣ್ಡಾನಿ ಪಹಿಣಿ – ಛತ್ತಂ, ಚಾಮರಂ, ಖಗ್ಗಂ, ಮೋಳಿಂ, ರತನಪಾದುಕಂ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಅಭಿಸೇಕತ್ಥಾಯ ಬಹುವಿಧಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ; ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸಙ್ಖಂ, ಗಙ್ಗೋದಕಂ, ವಡ್ಢಮಾನಂ, ವಟಂಸಕಂ, ಭಿಙ್ಗಾರಂ, ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟಂ, ಸಿವಿಕಂ, ಕಞ್ಞಂ, ಕಟಚ್ಛುಂ, ಅಧೋವಿಮಂ ದುಸ್ಸಯುಗಂ, ಹತ್ಥಪುಞ್ಛನಂ, ಹರಿಚನ್ದನಂ, ಅರುಣವಣ್ಣಮತ್ತಿಕಂ, ಅಞ್ಜನಂ, ಹರೀತಕಂ, ಆಮಲಕನ್ತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ದೀಪವಂಸೇ –

‘‘ವಾಲಬೀಜನಿಮುಣ್ಹೀಸಂ, ಛತ್ತಂ ಖಗ್ಗಞ್ಚ ಪಾದುಕಂ;

ವೇಠನಂ ಸಾರಪಾಮಙ್ಗಂ, ಭಿಙ್ಗಾರಂ ನನ್ದಿವಟ್ಟಕಂ.

‘‘ಸಿವಿಕಂ ಸಙ್ಖಂ ವಟಂಸಞ್ಚ, ಅಧೋವಿಮಂ ವತ್ಥಕೋಟಿಕಂ;

ಸೋವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಕಟಚ್ಛುಂ, ಮಹಗ್ಘಂ ಹತ್ಥಪುಞ್ಛನಂ.

‘‘ಅನೋತತ್ತೋದಕಂ ಕಞ್ಞಂ, ಉತ್ತಮಂ ಹರಿಚನ್ದನಂ;

ಅರುಣವಣ್ಣಮತ್ತಿಕಂ, ಅಞ್ಜನಂ ನಾಗಮಾಹಟಂ.

‘‘ಹರೀತಕಂ ಆಮಲಕಂ, ಮಹಗ್ಘಂ ಅಮತೋಸಧಂ;

ಸಟ್ಠಿವಾಹಸತಂ ಸಾಲಿಂ, ಸುಗನ್ಧಂ ಸುವಕಾಹಟಂ;

ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಪಾಹೇಸಿ ಅಸೋಕವ್ಹಯೋ’’ತಿ.

ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇತಂ ಆಮಿಸಪಣ್ಣಾಕಾರಂ, ಇಮಂ ಕಿರ ಧಮ್ಮಪಣ್ಣಾಕಾರಮ್ಪಿ ಪೇಸೇಸಿ –

‘‘ಅಹಂ ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ, ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಸರಣಂ ಗತೋ;

ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ದೇಸೇಸಿಂ, ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ.

‘‘ಇಮೇಸು ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು, ಉತ್ತಮೇ ಜಿನಸಾಸನೇ;

ತ್ವಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಹಿ, ಸದ್ಧಾ ಸರಣಮುಪೇಹೀ’’ತಿ.

ಸ್ವಾಯಂ ರಾಜಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಅಸೋಕರಞ್ಞಾ ಪೇಸಿತೇನ ಅಭಿಸೇಕೇನ ಏಕಮಾಸಾಭಿಸಿತ್ತೋ ಹೋತಿ.

ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಹಿಸ್ಸ ಅಭಿಸೇಕಮಕಂಸು. ಸೋ ಅಚಿರಸ್ಸುತಂ – ತಂ ಸಾಸನಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಅನುಸ್ಸರಮಾನೋ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಸಮಣಾ ಮಯಂ ಮಹಾರಾಜ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾವಕಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಯ್ಯಾ ನು ಖೋ ಆಗತಾ’’ತಿ ತಾವದೇವ ಆವುಧಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಕಥಯಮಾನೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಆವುಧಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾನ, ಏಕಮನ್ತಂ ಉಪಾವಿಸಿ;

ನಿಸಜ್ಜ ರಾಜಾ ಸಮ್ಮೋದಿ, ಬಹುಂ ಅತ್ಥೂಪಸಞ್ಹಿತ’’ನ್ತಿ.

ಸಮ್ಮೋದನೀಯಕಥಞ್ಚ ಕುರುಮಾನೇಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ತಾನಿಪಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇಸುಂ. ತದಾ ಥೇರೋ ಇತರೇಪಿ ಛ ಜನೇ ದಸ್ಸೇಸಿ. ರಾಜಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಕದಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಇದಾನಿ ಪನ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಏವರೂಪಾ ಸಮಣಾ ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಸನ್ತಿ, ಮಹಾರಾಜ; ಏತರಹಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತೋ ಇಸಿವಾತಪಟಿವಾತೋ. ತಸ್ಮಿಂ –

‘‘ತೇವಿಜ್ಜಾ ಇದ್ಧಿಪತ್ತಾ ಚ, ಚೇತೋಪರಿಯಾಯಕೋವಿದಾ;

ಖೀಣಾಸವಾ ಅರಹನ್ತೋ, ಬಹೂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕಾತಿ.

‘‘ಭನ್ತೇ, ಕೇನ ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನೇವ, ಮಹಾರಾಜ, ಉದಕೇನ ನ ಥಲೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ರಾಜಾ ಆಕಾಸೇನ ಆಗತಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ರಞ್ಞೋ ಪಞ್ಞಾವೇಯತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸನತ್ಥಾಯ ಆಸನ್ನಂ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಂ ಆರಬ್ಭ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೋ ಅಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ರುಕ್ಖೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಇಮಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಬಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಅಮ್ಬೋ ಅತ್ಥಿ, ನತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಾ’’ತಿ. ‘‘ಇಮಞ್ಚ ಅಮ್ಬಂ ತೇ ಚ ಅಮ್ಬೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞೇ ರುಕ್ಖಾ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ತೇ ಪನ ನ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಞ್ಞೇ ಅಮ್ಬೇ ಚ ಅನಮ್ಬೇ ಚ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಿ ಪನ ಅಞ್ಞೋ ರುಕ್ಖೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಯಮೇವ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೋ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಮಹಾರಾಜ, ಪಣ್ಡಿತೋಸಿ. ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಞಾತಕಾ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಬಹೂ ಜನಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಕೇಚಿ ಅಞ್ಞಾತಕಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಞ್ಞಾತಕಾ, ಭನ್ತೇ, ಞಾತಕೇಹಿ ಬಹುತರಾ’’ತಿ. ‘‘ತವ ಞಾತಕೇ ಚ ಅಞ್ಞಾತಕೇ ಚ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಮೇವ, ಅಞ್ಞಾತಕೋ’’ತಿ. ಅಥ ಥೇರೋ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ರಾಜಾ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಾತು’’ನ್ತಿ ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ರಾಜಾ ತೀಸು ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ.

ತಂ ಖಣಞ್ಞೇವ ಚ ರಞ್ಞೋ ಭತ್ತಂ ಆಹರಿಯಿತ್ಥ. ರಾಜಾ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಸುಣನ್ತೋ ಏವ ಅಞ್ಞಾಸಿ – ‘‘ನ ಇಮೇಸಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಭೋಜನಂ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪನ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಅಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಭೋಜನಂ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಭನ್ತೇ, ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯಾ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛಾಮ, ಭನ್ತೇ, ನಗರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧೇವ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ವಸಥ, ಅಯಂ ದಾರಕೋ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ. ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ದಾರಕೋ ಆಗತಫಲೋ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖೋ ಇದಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸ್ವೇ ರಥಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ; ತಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಥೇರೋ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸುಮನಸಾಮಣೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಸುಮನ, ಧಮ್ಮಸವನಸ್ಸ ಕಾಲಂ ಘೋಸೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕಿತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಸಾವೇನ್ತೋ ಘೋಸೇಮೀ’’ತಿ? ‘‘ಸಕಲಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಸಾಮಣೇರೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮಾಹಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಕಲಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಸಾವೇನ್ತೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಧಮ್ಮಸವನಸ್ಸ ಕಾಲಂ ಘೋಸೇಸಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಉಪದ್ದವೋ’’ತಿ. ‘‘ನತ್ಥಮ್ಹಾಕಂ ಕೋಚಿ ಉಪದ್ದವೋ, ಧಮ್ಮಸವನಸ್ಸ ಕಾಲಂ ಘೋಸಾಪಯಿಮ್ಹ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಕಥೇತುಕಾಮಮ್ಹಾ’’ತಿ. ತಞ್ಚ ಪನ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಭುಮ್ಮಾ ದೇವತಾ ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಸುಂ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛಿ. ತೇನ ಸದ್ದೇನ ಮಹಾ ದೇವತಾಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ಮಹನ್ತಂ ದೇವತಾಸನ್ನಿಪಾತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಮಚಿತ್ತಸುತ್ತನ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಬಹೂ ನಾಗಾ ಚ ಸುಪಣ್ಣಾ ಚ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ಯಾದಿಸೋವ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಇಮಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಕಥಯತೋ ದೇವತಾಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ, ತಾದಿಸೋ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ಜಾತೋ. ಅಥ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ರಾಜಾ ಥೇರಾನಂ ರಥಂ ಪೇಸೇಸಿ. ಸಾರಥೀ ರಥಂ ಏಕಮನ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಥೇರಾನಂ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಆಗತೋ, ಭನ್ತೇ, ರಥೋ; ಅಭಿರುಹಥ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಥೇರಾ ‘‘ನ ಮಯಂ ರಥಂ ಅಭಿರುಹಾಮ; ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ, ಪಚ್ಛಾ ಮಯಂ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಯಂ ಪಠಮಕಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಓತರಿಂಸು. ತಞ್ಹಿ ಚೇತಿಯಂ ಥೇರೇಹಿ ಪಠಮಂ ಓತಿಣ್ಣಟ್ಠಾನೇ ಕತತ್ತಾಯೇವ ‘‘ಪಠಮಕಚೇತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ರಾಜಾಪಿ ಸಾರಥಿಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ತೋನಿವೇಸನೇ ಮಣ್ಡಪಂ ಪಟಿಯಾದೇಥಾ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಣಾಪೇಸಿ. ತಾವದೇವ ಸಬ್ಬೇ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ಅತಿವಿಯ ಪಾಸಾದಿಕಂ ಮಣ್ಡಪಂ ಪಟಿಯಾದೇಸುಂ. ಪುನ ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಹಿಯ್ಯೋ ಥೇರೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ ಕಥಯಮಾನೋ ‘ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಂ ನ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ ಆಹ; ‘ನಿಸೀದಿಸ್ಸನ್ತಿ ನು ಖೋ ಅಯ್ಯಾ ಆಸನೇಸು, ನ ನಿಸೀದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’’ತಿ? ತಸ್ಸೇವಂ ಚಿನ್ತಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಸೋ ಸಾರಥಿ ನಗರದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ. ತತೋ ಅದ್ದಸ ಥೇರೇ ಪಠಮತರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪನ್ತೇ. ದಿಸ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಆಗತಾ, ದೇವ, ಥೇರಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ರಥಂ ಆರೂಳ್ಹಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ನ ಆರೂಳ್ಹಾ, ದೇವ, ಅಪಿ ಚ ಮಮ ಪಚ್ಛತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಠಮತರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇ ಠಿತಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ರಥಮ್ಪಿ ನಾಭಿರೂಹಿಂಸೂ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ದಾನಿ ಅಯ್ಯಾ ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಂ ಸಾದಿಯಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಣೇ, ಥೇರಾನಂ ಭೂಮತ್ಥರಣಸಙ್ಖೇಪೇನ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪಥಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ಪಥವಿಯಂ ತಟ್ಟಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಕೋಜವಕಾದೀನಿ ಚಿತ್ತತ್ಥರಣಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇಸುಂ. ಉಪ್ಪಾತಪಾಠಕಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಗಹಿತಾ ದಾನಿ ಇಮೇಹಿ ಪಥವೀ, ಇಮೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಸ್ಸ ಸಾಮಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು. ರಾಜಾಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹತಿಯಾ ಪೂಜಾಯ ಚ ಸಕ್ಕಾರೇನ ಚ ಥೇರೇ ನಗರಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನಂ ಪವೇಸೇಸಿ. ಥೇರೋ ಆಸನಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನಂ ಸಕಲಲಙ್ಕಾದೀಪೇ ಪಥವೀ ವಿಯ ಪತ್ಥಟಂ ನಿಚ್ಚಲಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ರಾಜಾ ಥೇರೇ ಪಣೀತೇನ ಖಾದನೀಯೇನ ಭೋಜನೀಯೇನ ಸಹತ್ಥಾ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಅನುಳಾದೇವೀಪಮುಖಾನಿ ಪಞ್ಚ ಇತ್ಥಿಸತಾನಿ ಥೇರಾನಂ ಅಭಿವಾದನಂ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಞ್ಚ ಕರೋನ್ತೂ’’ತಿ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಥೇರೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ರಞ್ಞೋ ಸಪರಿಜನಸ್ಸ ಧಮ್ಮರತನವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪೇತವತ್ಥುಂ ವಿಮಾನವತ್ಥುಂ ಸಚ್ಚಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ ಕಥೇಸಿ. ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ತಾನಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಇತ್ಥಿಸತಾನಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಸಚ್ಛಾಕಂಸು.

ಯೇಪಿ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಪುರಿಮದಿವಸೇ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತೇ ಥೇರೇ ಅದ್ದಸಂಸು, ತೇ ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಥೇರಾನಂ ಗುಣೇ ಕಥೇನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾ ಮಹಾಜನಕಾಯೋ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಅಕಾಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಿಂ ಏಸೋ ಸದ್ದೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ನಾಗರಾ, ದೇವ, ‘ಥೇರೇ ದಟ್ಠುಂ ನ ಲಭಾಮಾ’ತಿ ವಿರವನ್ತೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಸಚೇ ಇಧ ಪವಿಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಓಕಾಸೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಣೇ, ಹತ್ಥಿಸಾಲಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ವಾಲುಕಂ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ಚೇಲವಿತಾನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥಿಟ್ಠಾನೇ ಥೇರಾನಂ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಮಚ್ಚಾ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ಥೇರೋ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ದೇವದೂತಸುತ್ತನ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ತತೋ ‘‘ಹತ್ಥಿಸಾಲಾ ಅತಿಸಮ್ಬಾಧಾ’’ತಿ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇ ನನ್ದನವನುಯ್ಯಾನೇ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇಸುಂ. ಥೇರೋ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಆಸೀವಿಸೋಪಮಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ತಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪಟಿಲಭಿ.

ಏವಂ ಆಗತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರಸ್ಸ ನನ್ದನವನೇ ಆಗತಾಗತಾಹಿ ಕುಲಿತ್ಥೀಹಿ ಕುಲಸುಣ್ಹಾಹಿ ಕುಲಕುಮಾರೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಸ್ಸೇವ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೋ ಜಾತೋ. ಥೇರೋ ಕಾಲಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮ ದಾನಿ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತ’’ನ್ತಿ ಉಟ್ಠಹಿ. ಅಮಚ್ಚಾ – ‘‘ಕತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ತೇ ರಞ್ಞೋ ಸಂವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾ ರಾಜಾನುಮತೇನ ಆಹಂಸು – ‘‘ಅಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇ, ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಂ; ಇದಮೇವ ನನ್ದನವನುಯ್ಯಾನಂ ಅಯ್ಯಾನಂ ಆವಾಸಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ. ‘‘ಅಲಂ, ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ. ಪುನ ರಞ್ಞೋ ವಚನೇನಾಹಂಸು – ‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ಆಹ – ‘ಏತಂ ಮೇಘವನಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನಂ ಮಮ ಪಿತು ಸನ್ತಕಂ ನಗರತೋ ನಾತಿದೂರಂ ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಏತ್ಥ ಥೇರಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೂ’’’ತಿ. ವಸಿಂಸು ಥೇರಾ ಮೇಘವನೇ ಉಯ್ಯಾನೇ.

ರಾಜಾಪಿ ಖೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಖಸಯಿತಭಾವಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಕಪ್ಪತಿ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರಾಮೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಕಪ್ಪತಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿ – ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆರಾಮ’’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಗಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಉದಕಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಸಹ ಉದಕಪಾತೇನ ಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿ. ಅಯಂ ಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪಠಮೋ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ ಅಹೋಸಿ. ರಾಜಾ ಭೀತೋ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಥವೀ ಕಮ್ಪತೀ’’ತಿ? ‘‘ಮಾ ಭಾಯಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ; ಇದಞ್ಚ ಪಠಮಂ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪಸೀದಿ. ಥೇರೋ ಪುನದಿವಸೇಪಿ ರಾಜಗೇಹೇಯೇವ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನನ್ದನವನೇ ಅನಮತಗ್ಗಿಯಾನಿ ಕಥೇಸಿ. ಪುನದಿವಸೇ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ಏತೇನೇವುಪಾಯೇನ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಕಥೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅಡ್ಢನವಮಾನಂ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚ ನನ್ದನವನಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ಜೋತಿಪಾತುಭಾವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಜೋತಿವನ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ. ಸತ್ತಮೇ ಪನ ದಿವಸೇ ಥೇರಾ ಅನ್ತೇಪುರೇ ರಞ್ಞೋ ಅಪ್ಪಮಾದಸುತ್ತಂ ಕಥಯಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮೇವ ಅಗಮಂಸು.

ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಥೇರೋ, ಅಮ್ಹೇ ಗಾಳ್ಹೇನ ಓವಾದೇನ ಓವದತಿ; ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ನು ಖೋ’’ತಿ? ಅಮಚ್ಚಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ, ದೇವ, ಥೇರೋ ಅಯಾಚಿತೋ ಸಯಮೇವ ಆಗತೋ; ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅನಾಪುಚ್ಛಾವ ಗಮನಮ್ಪಿ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತತೋ ರಾಜಾ ರಥಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಚ ದೇವಿಯೋ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಗಿರಿಂ ಅಗಮಾಸಿ ಮಹಞ್ಚರಾಜಾನುಭಾವೇನ. ಗನ್ತ್ವಾ ದೇವಿಯೋ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಪಕ್ಕಮಾಪೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಥೇರಾನಂ ಸಮೀಪಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಅತಿವಿಯ ಕಿಲನ್ತರೂಪೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ತತೋ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಏವಂ ಕಿಲಮಮಾನೋ ಆಗತೋ’’ತಿ? ‘‘‘ತುಮ್ಹೇ ಮಮ ಗಾಳ್ಹಂ ಓವಾದಂ ದತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಗನ್ತುಕಾಮಾ ನು ಖೋ’ತಿ ಜಾನನತ್ಥಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ನ ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಗನ್ತುಕಾಮಾ; ಅಪಿಚ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಕಾಲೋ ನಾಮಾಯಂ ಮಹಾರಾಜ, ತತ್ರ ಸಮಣೇನ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಟ್ಠಾನಂ ಞಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ತಂದಿವಸಮೇವ ಅರಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಅಮಚ್ಚೋ ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಜೇಟ್ಠಕನಿಟ್ಠಭಾತುಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ರಞ್ಞೋ ಸಮೀಪೇ ಠಿತೋ ಆಹ – ‘‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ದೇವ, ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತು’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭಣೇ, ಪಬ್ಬಜಸ್ಸೂ’’ತಿ ರಾಜಾ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ತದಹೇವ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಸಬ್ಬೇ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.

ರಾಜಾಪಿ ಖೋ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಕಣ್ಟಕೇನ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ಲೇಣೇಸು ಕಮ್ಮಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಗರಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇಪಿ ಥೇರಾ ದಸಭಾತಿಕಸಮಾಕುಲಂ ರಾಜಕುಲಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಂ ಓವದಮಾನಾ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ವಸ್ಸಂ ವಸಿಂಸು. ತದಾಪಿ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ಪಠಮಂ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಅರಹನ್ತೋ ಅಹೇಸುಂ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮಹಿನ್ದೋ ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚಿರದಿಟ್ಠೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಅನಾಥವಾಸಂ ವಸಿಮ್ಹ, ಇಚ್ಛಾಮ ಮಯಂ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಾಮಿ, ಅಯಞ್ಚ ಮಹಾಜನೋ ತುಮ್ಹೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ತೀಸು ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಕಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಚಿರದಿಟ್ಠೋ ನೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಕರಣಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತೇನಮ್ಹ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ’’ತಿ. ‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಅವೋಚುತ್ಥ – ‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’’ತಿ. ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ; ಅಥ ಖ್ವಸ್ಸ ಸರೀರಧಾತುಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಞ್ಞಾತಂ, ಭನ್ತೇ, ಥೂಪಪತಿಟ್ಠಾನಂ ತುಮ್ಹೇ ಆಕಙ್ಖಥಾತಿ. ಕರೋಮಿ, ಭನ್ತೇ, ಥೂಪಂ, ಭೂಮಿಭಾಗಂ ದಾನಿ ವಿಚಿನಾಥ; ಅಪಿಚ, ಭನ್ತೇ, ಧಾತುಯೋ ಕುತೋ ಲಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಸುಮನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ.

‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ರಾಜಾ ಸುಮನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕುತೋ ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಧಾತುಯೋ ಲಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ? ಸುಮನೋ ಆಹ – ‘‘ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವೀಥಿಯೋ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ ಧಜಪಟಾಕಪುಣ್ಣಘಟಾದೀಹಿ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಸಪರಿಜನೋ ಉಪೋಸಥಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತಾಳಾವಚರೇ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥಿಂ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಚಸ್ಸ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಮಹಾನಾಗವನುಯ್ಯಾನಾಭಿಮುಖೋ ಯಾಹಿ. ಅದ್ಧಾ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಧಾತುಯೋ ಲಚ್ಛಸೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಥೇರಾ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮೇವ ಅಗಮಂಸು. ತತ್ರಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸುಮನಸಾಮಣೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ, ಸಾಮಣೇರ, ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ತವ ಅಯ್ಯಕಂ ಅಸೋಕಂ ಧಮ್ಮರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಮ ವಚನೇನ ಏವಂ ವದೇಹಿ – ‘ಸಹಾಯೋ ವೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವಾನಮ್ಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಸನ್ನೋ ಥೂಪಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಕಾಮೋ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಿರ ಹತ್ಥೇ ಧಾತು ಅತ್ಥಿ ತಂ ಮೇ ದೇಥಾ’ತಿ. ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಂ ವದೇಹಿ – ‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಿರ, ಮಹಾರಾಜ, ಹತ್ಥೇ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಅತ್ಥಿ – ದಕ್ಖಿಣದಾಠಾ ಚ ದಕ್ಖಿಣಕ್ಖಕಞ್ಚ; ತತೋ ತುಮ್ಹೇ ದಕ್ಖಿಣದಾಠಂ ಪೂಜೇಥ, ದಕ್ಖಿಣಕ್ಖಕಂ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ದೇಥಾ’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ನಂ ವದೇಹಿ – ‘ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಪಹಿಣಿತ್ವಾ ಪಮಜ್ಜಸೀ’’’ತಿ?

‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ಸುಮನೋ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಾವದೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತದ್ವಾರೇ ಓರುಯ್ಹ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ಧೇಹಿ ಉಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾ ವರಮುತ್ತಸದಿಸಾನಂ ಧಾತೂನಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಸಾಮಣೇರಂ ದಿಸ್ವಾವ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ ಸುಮನ, ಆಹಿಣ್ಡಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ಪಮಜ್ಜಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನಪ್ಪಮಜ್ಜಾಮಿ, ಭನ್ತೇ, ವದೇಹಿ – ‘ಕಿಂ ಕರೋಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಿರ ಹತ್ಥೇ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಅತ್ಥಿ – ದಕ್ಖಿಣದಾಠಾ ಚ ದಕ್ಖಿಣಕ್ಖಕಞ್ಚ; ತತೋ ತುಮ್ಹೇ ದಕ್ಖಿಣದಾಠಂ ಪೂಜೇಥ, ದಕ್ಖಿಣಕ್ಖಕಂ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ದೇಥಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಮಣಿಥೂಪಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಕ್ಖಕಧಾತುಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸುಮನಸ್ಸ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿಯೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಮಹಿನ್ದಪಮುಖಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಮಹಾನಾಗಾ ಅಸೋಕಧಮ್ಮರಾಜೇನ ದಿನ್ನಧಾತುಯೋ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿಯೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಕ್ಖಕಂ ಆದಾಯ ವಡ್ಢಮಾನಕಚ್ಛಾಯಾಯ ಮಹಾನಾಗವನುಯ್ಯಾನಮಗಮಂಸು. ರಾಜಾಪಿ ಖೋ ಸುಮನೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧವರಗತೋ ಸಯಂ ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥಿಮತ್ಥಕೇ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಧಾರಯಮಾನೋ ಮಹಾನಾಗವನಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಧಾತು, ಛತ್ತಂ ಅಪನಮತು, ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥೀ ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹತು, ಧಾತುಚಙ್ಕೋಟಕಂ ಮಯ್ಹಂ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿಟ್ಠಾತೂ’’ತಿ. ಸಹ ರಞ್ಞೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಛತ್ತಂ ಅಪನಮಿ, ಹತ್ಥೀ ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿ, ಧಾತುಚಙ್ಕೋಟಕಂ ರಞ್ಞೋ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ರಾಜಾ ಅಮತೇನೇವ ಅಭಿಸಿತ್ತಗತ್ತೋ ವಿಯ ಪರಮೇನ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಧಾತುಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಮ್ಹಿಯೇವ ತಾವ, ಮಹಾರಾಜ, ಠಪೇಹೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಧಾತುಚಙ್ಕೋಟಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭೇ ಠಪೇಸಿ. ಪಮುದಿತೋ ನಾಗೋ ಕೋಞ್ಚನಾದಂ ನದಿ. ಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪೋಕ್ಖರವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸಿ. ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲೋ ಅಹೋಸಿ. ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತೇಪಿ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಧಾತು ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಪಮೋದಿಂಸು. ಏವಂ ಇದ್ಧಾನುಭಾವಸಿರಿಯಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪೀತಿಂ ಜನಯನ್ತೋ –

ಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಮಹಾವೀರೋ, ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಇಧ;

ಆಗನ್ತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಮ್ಹಾ, ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಸೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಅನೇಕತಾಳಾವಚರಪರಿವಾರಿತೋ ಅತಿವಿಯ ಉಳಾರೇನ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರೇನ ಸಕ್ಕರಿಯಮಾನೋ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಿಮುಖೋವ ಹುತ್ವಾ, ಅಪಸಕ್ಕನ್ತೋ ಯಾವ ನಗರಸ್ಸ ಪುರತ್ಥಿಮದ್ವಾರಂ ತಾವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮೇನ ದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಕಲನಾಗರೇನ ಉಳಾರಾಯ ಪೂಜಾಯ ಕರೀಯಮಾನಾಯ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಥೂಪಾರಾಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಮಹೇಜವತ್ಥು ನಾಮ ಕಿರ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ಥೂಪಾರಾಮಾಭಿಮುಖೋಯೇವ ಪಟಿನಿವತ್ತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಥೂಪಾರಾಮೇ ಪುರಿಮಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ.

ಅತೀತೇ ಕಿರ ಅಯಂ ದೀಪೋ ಓಜದೀಪೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ, ರಾಜಾ ಅಭಯೋ ನಾಮ, ನಗರಂ ಅಭಯಪುರಂ ನಾಮ, ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೋ ದೇವಕೂಟಪಬ್ಬತೋ ನಾಮ, ಥೂಪಾರಾಮೋ ಪಟಿಯಾರಾಮೋ ನಾಮ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಕಕುಸನ್ಧೋ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಸಾವಕೋ ಮಹಾದೇವೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದೇವಕೂಟೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಓಜದೀಪೇ ಸತ್ತಾ ಪಜ್ಜರಕೇನ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಕಕುಸನ್ಧೋ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತೇ ಸತ್ತೇ ಅನಯಬ್ಯಸನಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇ. ದಿಸ್ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಅಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ತಾವದೇವ ಪಜ್ಜರಕೋ ವೂಪಸನ್ತೋ. ರೋಗೇ ವೂಪಸನ್ತೇ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಭಗವಾ ಧಮಕರಣಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತಂ ಅನ್ತೋ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಟಿಯಾರಾಮೇ ಚೇತಿಯಂ ಅಕಂಸು. ಮಹಾದೇವೋ ದೀಪಂ ಅನುಸಾಸನ್ತೋ ವಿಹಾಸಿ.

ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅಯಂ ದೀಪೋ ವರದೀಪೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ, ರಾಜಾ ಸಮೇಣ್ಡೀ ನಾಮ, ನಗರಂ ವಡ್ಢಮಾನಂ ನಾಮ, ಪಬ್ಬತೋ ಸುವಣ್ಣಕೂಟೋ ನಾಮ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವರದೀಪೇ ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾ ಹೋತಿ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ ದುಸ್ಸಸ್ಸಂ. ಸತ್ತಾ ಛಾತಕರೋಗೇನ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಕೋಣಾಗಮನೋ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತೇ ಸತ್ತೇ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೇ. ದಿಸ್ವಾ ತಿಂಸಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವುತೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ದೇವೋ ಸಮ್ಮಾಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛಿ. ಸುಭಿಕ್ಖಂ ಅಹೋಸಿ. ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಂ ಮಹಾಸುಮನಂ ನಾಮ ಥೇರಂ ದೀಪೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತಂ ಅನ್ತೋ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಅಕಂಸು.

ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅಯಂ ದೀಪೋ ಮಣ್ಡದೀಪೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ, ರಾಜಾ ಜಯನ್ತೋ ನಾಮ, ನಗರಂ ವಿಸಾಲಂ ನಾಮ, ಪಬ್ಬತೋ ಸುಭಕೂಟೋ ನಾಮ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಮಣ್ಡದೀಪೇ ಮಹಾವಿವಾದೋ ಹೋತಿ. ಬಹೂ ಸತ್ತಾ ಕಲಹವಿಗ್ಗಹಜಾತಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತೇ ಸತ್ತೇ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೇ. ದಿಸ್ವಾ ವೀಸತಿಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವುತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಿವಾದಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಂ ಸಬ್ಬನನ್ದಂ ನಾಮ ಥೇರಂ ದೀಪೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಉದಕಸಾಟಕಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತಂ ಅನ್ತೋ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಅಕಂಸು. ಏವಂ ಥೂಪಾರಾಮೇ ಪುರಿಮಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಚೇತಿಯಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ತಾನಿ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನೇನ ನಸ್ಸನ್ತಿ, ಠಾನಮತ್ತಂ ಅವಸಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಥೂಪಾರಾಮೇ ಪುರಿಮಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತದೇತಂ ವಿನಟ್ಠೇಸು ಚೇತಿಯೇಸು ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಕಣ್ಟಕಸಮಾಕಿಣ್ಣಸಾಖೇಹಿ ನಾನಾಗಚ್ಛೇಹಿ ಪರಿವುತಂ ತಿಟ್ಠತಿ – ‘‘ಮಾ ನಂ ಕೋಚಿ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಾಸುಚಿಮಲಕಚವರೇಹಿ ಪದೂಸೇಸೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಖ್ವಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನೋ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಪುರಿಸಾ ಸಬ್ಬಗಚ್ಛೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ತಂ ಹತ್ಥತಲಸದಿಸಂ ಅಕಂಸು. ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಠಾನಂ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಮತ್ಥಕತೋ ಧಾತುಂ ಓರೋಪೇತುಂ ಆರಭಿಂಸು. ನಾಗೋ ಓರೋಪೇತುಂ ನ ದೇತಿ. ರಾಜಾ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ನಾಗೋ ಧಾತುಂ ಓರೋಪೇತುಂ ನ ದೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆರೂಳ್ಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಓರೋಪೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಲೇ ಅಭಯವಾಪಿಯಾ ಉದಕಂ ಛಿನ್ನಂ ಹೋತಿ. ಸಮನ್ತಾ ಭೂಮಿ ಫಲಿತಾ ಹೋತಿ, ಸುಉದ್ಧರಾ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಾ. ತತೋ ಮಹಾಜನೋ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಮತ್ತಿಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಪ್ಪಮಾಣಂ ವತ್ಥುಮಕಾಸಿ. ತಾವದೇವ ಚ ಥೂಪಕರಣತ್ಥಂ ಇಟ್ಠಕಾ ಕಾತುಂ ಆರಭಿಂಸು. ನ ಯಾವ ಇಟ್ಠಕಾ ಪರಿನಿಟ್ಠನ್ತಿ ತಾವ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಕತಿಪಾಹಂ ದಿವಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಟ್ಠಾನೇ ಹತ್ಥಿಸಾಲಾಯಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ರತ್ತಿಂ ಥೂಪಪತಿಟ್ಠಾನಭೂಮಿಂ ಪರಿಯಾಯತಿ. ಅಥ ವತ್ಥುಂ ಚಿನಾಪೇತ್ವಾ ರಾಜಾ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕೀದಿಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಥೂಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ? ‘‘ವೀಹಿರಾಸಿಸದಿಸೋ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ.

‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ರಾಜಾ ಜಙ್ಘಪ್ಪಮಾಣಂ ಥೂಪಂ ಚಿನಾಪೇತ್ವಾ ಧಾತುಓರೋಪನತ್ಥಾಯ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾರೇಸಿ. ಸಕಲನಗರಞ್ಚ ಜನಪದೋ ಚ ಧಾತುಮಹದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿ. ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಚ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಜನಕಾಯೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಾತು ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭತೋ ಸತ್ತತಾಲಪ್ಪಮಾಣಂ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಧಾತುಪ್ಪದೇಸೇಹಿ ಛನ್ನಂ ವಣ್ಣಾನಂ ಉದಕಧಾರಾ ಚ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಚ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಣ್ಡಮ್ಬಮೂಲೇ ಭಗವತಾ ದಸ್ಸಿತಪಾಟಿಹಾರಿಯಸದಿಸಮೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಹೋಸಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ನೇವ ಥೇರಾನುಭಾವೇನ, ನ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ; ಅಪಿಚ ಖೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನೇವ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಧರಮಾನೋವ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ – ‘‘ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇ ಪುರಿಮಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಮಮ ದಕ್ಖಿಣಕ್ಖಕಧಾತು ಪತಿಟ್ಠಾನದಿವಸೇ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಹೋತೂ’’ತಿ.

‘‘ಏವಂ ಅಚಿನ್ತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾ, ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಅಚಿನ್ತಿಯಾ;

ಅಚಿನ್ತಿಯೇ ಪಸನ್ನಾನಂ, ವಿಪಾಕೋ ಹೋತಿ ಅಚಿನ್ತಿಯೋ’’ತಿ. (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೮೨);

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಕಿರ ಇಮಂ ದೀಪಂ ಧರಮಾನಕಾಲೇಪಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಗಮಾಸಿ. ಪಠಮಂ – ಯಕ್ಖದಮನತ್ಥಂ ಏಕಕೋವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಯಕ್ಖೇ ದಮೇತ್ವಾ ‘‘ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ರಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದೀಪಂ ಆವಿಜ್ಜಿ. ದುತಿಯಂ – ಮಾತುಲಭಾಗಿನೇಯ್ಯಾನಂ ನಾಗರಾಜೂನಂ ದಮನತ್ಥಾಯ ಏಕಕೋವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತೇ ದಮೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ತತಿಯಂ – ಪಞ್ಚಭಿಕ್ಖುಸತಪರಿವಾರೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಥೂಪಾರಾಮಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಮಹಾಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಚ ಮಹಿಯಙ್ಗಣಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಮುತಿಯಙ್ಗಣಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ದೀಘವಾಪಿಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಕಲ್ಯಾಣಿಯಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಇದಮಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಂ ಧಾತುಸರೀರೇನ ಆಗಮನಂ.

ಧಾತುಸರೀರತೋ ಚ ಪನಸ್ಸ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕಫುಸಿತೇಹಿ ಸಕಲತಮ್ಬಪಣ್ಣಿತಲೇ ನ ಕೋಚಿ ಅಫುಟ್ಠೋಕಾಸೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಏವಮಸ್ಸ ತಂ ಧಾತುಸರೀರಂ ಉದಕಫುಸಿತೇಹಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿತಲಸ್ಸ ಪರಿಳಾಹಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಓತರಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ರಾಜಾ ಸಫಲಂ ಮನುಸ್ಸಪಟಿಲಾಭಂ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರಿತ್ವಾ ಧಾತುಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಸಹ ಧಾತುಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ ಧಾತುಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಭಾತಾ ಅಭಯೋ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರೋ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿ. ಚೇತರಟ್ಠಗಾಮತೋ ಪಞ್ಚ ದಾರಕಸತಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ತಥಾ ದ್ವಾರಮಣ್ಡಲಾದೀಹಿ ಗಾಮಕೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಚ ದಾರಕಸತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಅನ್ತೋನಗರತೋ ಚ ಬಹಿನಗರತೋ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಿ ತಿಂಸಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ನಿಟ್ಠಿತೇ ಪನ ಥೂಪಸ್ಮಿಂ ರಾಜಾ ಚ ರಾಜಭಾತಿಕಾ ಚ ದೇವಿಯೋ ಚ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ವಿಮ್ಹಯಕರಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪೂಜಂ ಅಕಂಸು. ನಿಟ್ಠಿತಾಯ ಪನ ಧಾತುಪೂಜಾಯ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಧಾತುವರೇ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಮೇಘವನುಯ್ಯಾನಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಅನುಳಾ ದೇವೀ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ತಸ್ಸಾ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಅನುಳಾ, ಭನ್ತೇ, ದೇವೀ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮಾ, ಪಬ್ಬಾಜೇಥ ನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಾತುಗಾಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ ಕಪ್ಪತಿ. ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಭಗಿನೀ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರೀ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇಹಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ದೀಪೇ ಪುರಿಮಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಬೋಧಿ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಸರಸರಂಸಿಜಾಲವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕೇನ ಬೋಧಿನಾ ಇಧ ಪತಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ಸಾಸನಂ ಪಹಿಣೇಯ್ಯಾಸಿ ಯಥಾ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಾ ಬೋಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ರಾಜಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇನ್ತೋ ಅರಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಆಹ – ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ತ್ವಂ, ತಾತ, ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯ್ಯಂ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರಿಂ ಆನೇತು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ದೇವ, ಸಚೇ ಮೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛ, ತಾತ, ಥೇರಿಂ ಆನೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಾಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ರಞ್ಞೋ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಸಾಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಜಮ್ಬುಕೋಲಪಟ್ಟನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಾವಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಸಮುದ್ದಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಅನುಳಾಪಿ ಖೋ ದೇವೀ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಞ್ಞಾಸತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಅನ್ತೇಪುರಿಕಾಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ನಗರಸ್ಸ ಏಕದೇಸೇ ಉಪಸ್ಸಯಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ನಿವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಅರಿಟ್ಠೋಪಿ ತಂದಿವಸಮೇವ ರಞ್ಞೋ ಸಾಸನಂ ಅಪ್ಪೇಸಿ, ಏವಞ್ಚ ಅವೋಚ – ‘‘ಪುತ್ತೋ ತೇ, ದೇವ, ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ – ‘ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಕಿರ ತೇ ದೇವಾನಮ್ಪಿಯತಿಸ್ಸಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಭಾತು ಜಾಯಾ ಅನುಳಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮಾ, ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ ಅಯ್ಯಂ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರಿಂ ಪಹಿಣಥ, ಅಯ್ಯಾಯೇವ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಮಹಾಬೋಧಿ’’’ನ್ತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಯ್ಯೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾತಾ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಮಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ, ದೇವಾನಮ್ಪಿಯತಿಸ್ಸಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಭಾತು ಜಾಯಾ ಅನುಳಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಞ್ಞಾಸತೇಹಿ, ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಅನ್ತೇಪುರಿಕಾಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮಾ, ತಂ ಕಿರ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾ’’ತಿ. ಸಾ ತಾವದೇವ ತುರಿತತುರಿತಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಮಯ್ಹಂ ಭಾತಾ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಏವಂ ಪಹಿಣಿ, ‘ರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಭಾತು ಜಾಯಾ ಅನುಳಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಞ್ಞಾಸತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಅನ್ತೇಪುರಿಕಾಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಆಗಮನಂ ಉದಿಕ್ಖತಿ’. ಗಚ್ಛಾಮಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪ’’ನ್ತಿ.

ರಾಜಾ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ಪುತ್ತೋಪಿ ಮೇ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ನತ್ತಾ ಚ ಮೇ ಸುಮನಸಾಮಣೇರೋ ಮಂ ಛಿನ್ನಹತ್ಥಂ ವಿಯ ಕರೋನ್ತಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಗತಾ. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ತೇಪಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಸೋಕೋ ತವ ಮುಖಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ! ಅಲಂ, ಅಮ್ಮ, ಮಾ ತ್ವಂ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಭಾರಿಯಂ ಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಾತು ವಚನಂ; ಅನುಳಾಪಿ ಖತ್ತಿಯಾ ಇತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಪರಿವುತಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪುರೇಕ್ಖಾರಾ ಮಂ ಪಟಿಮಾನೇತಿ; ಗಚ್ಛಾಮಹಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಅಮ್ಮ, ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ. ಕುತೋ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಬೋಧಿ? ರಾಜಾ ಕಿರ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವ ಧಾತುಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಅನಾಗತೇ ಸುಮನೇ ಲಙ್ಕಾದೀಪಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪೇಸೇತುಕಾಮೋ, ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಅಸತ್ಥಘಾತಾರಹಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪಾಯಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮಹಾದೇವಂ ನಾಮ ಅಮಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಸನ್ತಿ, ದೇವ, ಬಹೂ ಪಣ್ಡಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಗನ್ತಬ್ಬಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತೋ ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ಲಙ್ಕಾದೀಪಂ ನೋ’’ತಿ? ಸಙ್ಘೋ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಂ ಅಕಾಸಿ.

ಥೇರೋ ‘‘ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ಲಙ್ಕಾದೀಪ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಅಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಕಥೇಸಿ. ಕತಮಾನಿ ಪಞ್ಚ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ ಲಙ್ಕಾದೀಪೇ ಮಹಾಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಾಯ ‘‘ಅಸೋಕಮಹಾರಾಜಾ ಮಹಾಬೋಧಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಸಾಖಾ ಸಯಮೇವ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಾತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ – ಇದಮೇಕಮಧಿಟ್ಠಾನಂ.

ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಚ ‘‘ಮಹಾಬೋಧಿ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ – ಇದಂ ದುತಿಯಮಧಿಟ್ಠಾನಂ.

‘‘ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭತೋ ಓರುಯ್ಹ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಪತ್ತೇಹಿ ಚ ಫಲೇಹಿ ಚ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿಯೋ ಮುಞ್ಚತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ – ಇದಂ ತತಿಯಮಧಿಟ್ಠಾನಂ.

‘‘ಥೂಪಾರಾಮೇ ದಕ್ಖಿಣಕ್ಖಕಧಾತು ಚೇತಿಯಮ್ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾನದಿವಸೇ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ – ಇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ.

ಲಙ್ಕಾದೀಪಮ್ಹಿಯೇವ ಮೇ ದೋಣಮತ್ತಾ ಧಾತುಯೋ ಮಹಾಚೇತಿಯಮ್ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಬುದ್ಧವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ – ಇದಂ ಪಞ್ಚಮಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ.

ರಾಜಾ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಅಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತತೋ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿ ತಾವ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹತ್ಥಾಯ ಬಹುಂ ಸುವಣ್ಣಂ ನೀಹರಾಪೇಸಿ. ತಾವದೇವ ಚ ರಞ್ಞೋ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮದೇವಪುತ್ತೋ ಕಮ್ಮಾರವಣ್ಣಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ರಾಜಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತಾತ, ಇಮಂ ಸುವಣ್ಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಟಾಹಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಪಮಾಣಂ, ದೇವ, ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ? ‘‘ತ್ವಮೇವ, ತಾತ, ಞತ್ವಾ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ದೇವ, ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸುವಣ್ಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಹತ್ಥೇನ ಪರಿಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹಂ ನಿಮ್ಮಿನಿ ನವಹತ್ಥಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಞ್ಚಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ ತಿಹತ್ಥವಿಕ್ಖಮ್ಭಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಬಹಲಂ ಹತ್ಥಿಸೋಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣಮುಖವಟ್ಟಿಂ. ಅಥ ರಾಜಾ ಸತ್ತಯೋಜನಾಯಾಮಾಯ ತಿಯೋಜನವಿತ್ಥಾರಾಯ ಮಹತಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘಮಾದಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಸಮೀಪಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೇನಾ ಸಮುಸ್ಸಿತಧಜಪಟಾಕಂ ನಾನಾರತನವಿಚಿತ್ತಂ ಅನೇಕಾಲಙ್ಕಾರಪಅಮಣ್ಡಿತಂ ನಾನಾವಿಧಕುಸುಮಸಮಾಕಿಣ್ಣಂ ಅನೇಕತೂರಿಯಸಙ್ಘುಟ್ಠಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿ. ರಾಜಾ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತೇ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖೇ ಮಹಾಥೇರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪತ್ತಾಭಿಸೇಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಸಹಸ್ಸೇನ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಮಹಾಬೋಧಿಞ್ಚ ಪರಿವಾರಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಮೂಲೇ ಠತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಉಲ್ಲೋಕೇಸಿ. ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ಖನ್ಧಞ್ಚ ದಕ್ಖಿಣಮಹಾಸಾಖಾಯ ಚತುಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಪ್ಪದೇಸಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಅದಸ್ಸನಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ರಾಜಾ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೋ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ತುಟ್ಠೋ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪರಜ್ಜೇನ ಪೂಜೇಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ವತ್ವಾ ಅಭಿಸೇಕಂ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಠತ್ವಾ ಸಚ್ಚವಚನಕಿರಿಯಾಯ ಬೋಧಿಂ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮೋ ಭೂಮಿತೋ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಸಾಖಾ ತಾವ ಉಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತಸ್ಸ ಸಬ್ಬರತನಮಯಪೀಠಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹಂ ಠಪಾಪೇತ್ವಾ ರತನಪೀಠಂ ಆರುಯ್ಹ ಸುವಣ್ಣತುಲಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮನೋಸಿಲಾಯ ಲೇಖಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯದಿ ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ಲಙ್ಕಾದೀಪೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ, ಯದಿ ಚಾಹಂ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಭವೇಯ್ಯಂ, ಮಹಾಬೋಧಿ ಸಯಮೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಓರುಯ್ಹ ಪತಿಟ್ಠಾತೂ’’ತಿ ಸಚ್ಚವಚನಕಿರಿಯಮಕಾಸಿ. ಸಹ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಬೋಧಿಸಾಖಾ ಮನೋಸಿಲಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಕಲಲಪೂರಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹಸ್ಸ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ದಸಹತ್ಥೋ ಖನ್ಧೋ ಹೋತಿ ಚತುಹತ್ಥಾ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಸಾಖಾ ಪಞ್ಚಹಿಯೇವ ಫಲೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ, ಖುದ್ದಕಸಾಖಾನಂ ಪನ ಸಹಸ್ಸಂ. ಅಥ ರಾಜಾ ಮೂಲಲೇಖಾಯ ಉಪರಿ ತಿವಙ್ಗುಲಪ್ಪದೇಸೇ ಅಞ್ಞಂ ಲೇಖಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿ. ತತೋ ತಾವದೇವ ಪುಪ್ಫುಳಕಾ ಹುತ್ವಾ ದಸ ಮಹಾಮೂಲಾನಿ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಪುನ ಉಪರೂಪರಿ ತಿವಙ್ಗುಲೇ ತಿವಙ್ಗುಲೇ ಅಞ್ಞಾ ನವ ಲೇಖಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿ. ತಾಹಿಪಿ ದಸ ದಸ ಪುಪ್ಫುಳಕಾ ಹುತ್ವಾ ನವುತಿ ಮೂಲಾನಿ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಪಠಮಕಾ ದಸ ಮಹಾಮೂಲಾ ಚತುರಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ. ಇತರೇಪಿ ಗವಕ್ಖಜಾಲಸದಿಸಂ ಅನುಸಿಬ್ಬನ್ತಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ. ಏತ್ತಕಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ರಾಜಾ ರತನಪೀಠಮತ್ಥಕೇ ಠಿತೋಯೇವ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಮಹಾನಾದಂ ನದಿ. ಅನೇಕಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಾಧುಕಾರಮಕಂಸು. ಸಕಲರಾಜಸೇನಾ ಉನ್ನಾದಿನೀ ಅಹೋಸಿ. ಚೇಲುಕ್ಖೇಪಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪವತ್ತಯಿಂಸು. ಭೂಮಟ್ಠಕದೇವೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ ದೇವಾ ತಾವ ಸಾಧುಕಾರಂ ಪವತ್ತಯಿಂಸು. ರಞ್ಞೋ ಇಮಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಪೀತಿಯಾ ನಿರನ್ತರಂ ಫುಟಸರೀರಸ್ಸ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಮಹಾಬೋಧಿ ಮೂಲಸತೇನ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ದಸ ಮಹಾಮೂಲಾನಿ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹತಲಂ ಆಹಚ್ಚ ಅಟ್ಠಂಸು. ಅವಸೇಸಾನಿ ನವುತಿ ಖುದ್ದಕಮೂಲಾನಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವಡ್ಢನಕಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಗನ್ಧಕಲಲೇ ಓರುಯ್ಹ ಠಿತಾನಿ.

ಏವಂ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಮತ್ತೇ ಮಹಾಬೋಧಿಮ್ಹಿ ಮಹಾಪಥವೀ ಚಲಿ. ಆಕಾಸೇ ದೇವದುನ್ದುಭಿಯೋ ಫಲಿಂಸು. ಪಬ್ಬತಾನಂ ನಚ್ಚೇಹಿ ದೇವಾನಂ ಸಾಧುಕಾರೇಹಿ ಯಕ್ಖಾನಂ ಹಿಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಸುರಾನಂ ಥುತಿಜಪ್ಪೇಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅಪ್ಫೋಟನೇಹಿ ಮೇಘಾನಂ ಗಜ್ಜಿತೇಹಿ ಚತುಪ್ಪದಾನಂ ರವೇಹಿ ಪಕ್ಖೀನಂ ರುತೇಹಿ ಸಬ್ಬತಾಳಾವಚರಾನಂ ಸಕಸಕಪಟಿಭಾನೇಹಿ ಪಥವೀತಲತೋ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ತಾವ ಏಕಕೋಲಾಹಲಂ ಏಕನಿನ್ನಾದಂ ಅಹೋಸಿ. ಪಞ್ಚಸು ಸಾಖಾಸು ಫಲತೋ ಫಲತೋ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿಯೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ರತನಗೋಪಾನಸೀವಿನದ್ಧಂ ವಿಯ ಕುರುಮಾನಾ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛಿಂಸು. ತಂ ಖಣತೋ ಚ ಪನ ಪಭುತಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಮಹಾಬೋಧಿ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ನ ಕೋಚಿ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪಸ್ಸತಿ. ರಾಜಾ ರತನಪೀಠತೋ ಓರುಯ್ಹ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಮಹಾಬೋಧಿಪೂಜಂ ಕಾರೇಸಿ. ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಸಬ್ಬದಿಸಾಹಿ ಹಿಮಾ ಚ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿಯೋ ಚ ಆವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಮೇವ ಪವಿಸಿಂಸು. ವಿಗತಹಿಮವಲಾಹಕೇ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇ ಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭೇ ಮಹಾಬೋಧಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಖನ್ಧಸಾಖಾಪಸಾಖೋ ಪಞ್ಚಫಲಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ರಾಜಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತೇಹಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೋ ‘‘ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪರಜ್ಜೇನ ತರುಣಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಭಿಸೇಕಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಮಹಾಬೋಧಿಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ಮಹಾಬೋಧಿ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಪಠಮಂ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ತತೋ ಹಿಮಗಬ್ಭಸತ್ತಾಹಂ ಅಭಿಸೇಕಸತ್ತಾಹಞ್ಚ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಕಾಳಪಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ರಾಜಾ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕತ್ತಿಕಜುಣ್ಹಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪಾಚೀನಮಹಾಸಾಲಮೂಲೇ ಠಪೇಸಿ. ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತದಿವಸತೋ ಸತ್ತರಸಮೇ ದಿವಸೇ ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ಅಭಿನವಙ್ಕುರಾ ಪಾತುರಹೇಸುಂ. ತೇ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಪಸನ್ನೋ ರಾಜಾ ಪುನ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ರಜ್ಜೇನ ಪೂಜೇನ್ತೋ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಾಭಿಸೇಕಮದಾಸಿ. ತದಾ ಸುಮನಸಾಮಣೇರೋ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಧಾತುಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಗತೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ಕತ್ತಿಕಛಣಪೂಜಂ ಅದ್ದಸ. ಏವಂ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಆನೇತ್ವಾ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಠಪಿತಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಆಹ – ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಅಮ್ಮ, ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ. ಸಾ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ.

ರಾಜಾ ಮಹಾಬೋಧಿರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸ ದೇವತಾಕುಲಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಅಮಚ್ಚಕುಲಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಕುಲಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಗೋಪಕಕುಲಾನಿ, ಅಟ್ಠ ತರಚ್ಛಕುಲಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಚ ಕಾಲಿಙ್ಗಕುಲಾನಿ ದತ್ವಾ ಉದಕಸಿಞ್ಚನತ್ಥಾಯ ಚ ಅಟ್ಠ ಸುವಣ್ಣಘಟೇ, ಅಟ್ಠ ಚ ರಜತಘಟೇ ದತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿವಾರೇನ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಗಙ್ಗಾಯ ನಾವಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಿಜ್ಝಾಟವಿಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸತ್ತಹಿ ದಿವಸೇಹಿ ತಾಮಲಿತ್ತಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ದೇವನಾಗಮನುಸ್ಸಾ ಉಳಾರಂ ಮಹಾಬೋಧಿಪೂಜಂ ಅಕಂಸು. ರಾಜಾಪಿ ಸಮುದ್ದತೀರೇ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಮಹಾರಜ್ಜಂ ಅದಾಸಿ. ಇದಮಸ್ಸ ತತಿಯಂ ಜಮ್ಬುದೀಪರಜ್ಜಸಮ್ಪದಾನಂ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಮಹಾರಜ್ಜೇನ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಮಾಗಸಿರಮಾಸಸ್ಸ ಪಠಮಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಲಪ್ಪಮಾಣಂ ಉದಕಂ ಓರುಯ್ಹ ನಾವಾಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರಿಮ್ಪಿ ಸಪರಿವಾರಂ ನಾವಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅರಿಟ್ಠಂ ಅಮಚ್ಚಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಅಹಂ, ತಾತ, ಮಹಾಬೋಧಿಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪರಜ್ಜೇನ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಗಲಪ್ಪಮಾಣಂ ಉದಕಂ ಓರುಯ್ಹ ಮಮ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಪೇಸೇಸಿಂ, ಸೋಪಿ ಏವಮೇವ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪೂಜೇತೂ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛತಿ ವತರೇ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಸರಸರಂಸಿಜಾಲಂ ವಿಮುಞ್ಚನ್ತೋ ಮಹಾಬೋಧಿರುಕ್ಖೋ’’ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸೂನಿ ಪವತ್ತಯಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸಾಪಿ ಖೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸಮಾರೂಳ್ಹಾ ನಾವಾ ಪಸ್ಸತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಮಹಾಸಮುದ್ದತಲಂ ಪಕ್ಖನ್ತಾ. ಮಹಾಸಮುದ್ದೇಪಿ ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಂ ವೀಚಿಯೋ ವೂಪಸನ್ತಾ; ಪಞ್ಚ ವಣ್ಣಾನಿ ಪದುಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಿತಾನಿ; ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ದಿಬ್ಬಾನಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಪವಜ್ಜಿಂಸು; ಆಕಾಸೇ ಜಲಜಥಲಜರುಕ್ಖಾದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಪವತ್ತಿತಾ ಅತಿವಿಯ ಉಳಾರಾ ಪೂಜಾ ಅಹೋಸಿ. ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರೀಪಿ ಸುಪಣ್ಣರೂಪೇನ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ನಾಗಕುಲಾನಿ ಸನ್ತಾಸೇಸಿ. ತೇ ಚ ಉತ್ರಸ್ತರೂಪಾ ನಾಗಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ವಿಭೂತಿಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಥೇರಿಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ನಾಗಭವನಂ ಅತಿಹರಿತ್ವಾ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ನಾಗರಜ್ಜೇನ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪುನ ನಾವಾಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ. ತಂದಿವಸಮೇವ ನಾವಾ ಜಮ್ಬುಕೋಲಪಟ್ಟನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಸೋಕಮಹಾರಾಜಾಪಿ ಮಹಾಬೋಧಿವಿಯೋಗದುಕ್ಖಿತೋ ಕನ್ದಿತ್ವಾ ರೋದಿತ್ವಾ ಯಾವ ದಸ್ಸನವಿಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಟಿನಿವತ್ತಿ.

ದೇವಾನಮ್ಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ಮಹಾರಾಜಾಪಿ ಖೋ ಸುಮನಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ವಚನೇನ ಮಾಗಸಿರಮಾಸಸ್ಸ ಪಠಮಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋ ಪಭುತಿ ಉತ್ತರದ್ವಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಜಮ್ಬುಕೋಲಪಟ್ಟನಂ ತಾವ ಮಗ್ಗಂ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ಉತ್ತರದ್ವಾರಸಮೀಪೇ ಸಮುದ್ದಸಾಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಠಿತೋಯೇವ ತಾಯ ವಿಭೂತಿಯಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂಯೇವ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ದಿಸ್ವಾ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಞ್ಚವಣ್ಣೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಓಕಿರಾಪೇನ್ತೋ ಅನ್ತರನ್ತರೇ ಪುಪ್ಫಅಗ್ಘಿಯಾನಿ ಠಪೇನ್ತೋ ಏಕಾಹೇನೇವ ಜಮ್ಬುಕೋಲಪಟ್ಟನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬತಾಳಾವಚರಪರಿವುತೋ ಪುಪ್ಫಧೂಮಗನ್ಧವಾಸಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನೋ ಗಲಪ್ಪಮಾಣಂ ಉದಕಂ ಓರುಯ್ಹ ‘‘ಆಗತೋ ವತರೇ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಸರಸರಂಸಿಜಾಲವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕೋ ಮಹಾಬೋಧಿರುಕ್ಖೋ’’ತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉತ್ತಮಙ್ಗೇ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಆಗತೇಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುದ್ದತೋ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಸಮುದ್ದತೀರೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ದಿವಸಾನಿ ಸಕಲತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪರಜ್ಜೇನ ಪೂಜೇಸಿ, ಸೋಳಸನ್ನಂ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲಾನಂ ರಜ್ಜಂ ವಿಚಾರೇಸಿ. ಅಥ ಚತುತ್ಥೇ ದಿವಸೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಆದಾಯ ಉಳಾರಂ ಪೂಜಂ ಕುರುಮಾನೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅನುರಾಧಪುರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ. ಅನುರಾಧಪುರೇಪಿ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಚಾತುದ್ದಸೀದಿವಸೇ ವಡ್ಢಮಾನಕಚ್ಛಾಯಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಉತ್ತರದ್ವಾರೇನ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ನಗರಮಜ್ಝೇನ ಅತಿಹರನ್ತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರತೋ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕೇ ಠಾನೇ ಯತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ, ಪುರಿಮಕಾ ಚ ತಯೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು, ಯತ್ಥ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಮಹಾಸಿರೀಸಬೋಧಿ, ಕೋನಾಗಮನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉದುಮ್ಬರಬೋಧಿ, ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚ ನಿಗ್ರೋಧಬೋಧಿ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನಸ್ಸ ತಿಲಕಭೂತೇ ಸುಮನಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ವಚನೇನ ಪಠಮಮೇವ ಕತಭೂಮಿಪರಿಕಮ್ಮೇ ರಾಜವತ್ಥುದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಕಥಂ? ತಾನಿ ಕಿರ ಬೋಧಿಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಆಗತಾನಿ ಸೋಳಸ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲಾನಿ ರಾಜವೇಸಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ರಾಜಾ ದೋವಾರಿಕವೇಸಂ ಗಣ್ಹಿ. ಸೋಳಸ ಕುಲಾನಿ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಓರೋಪಯಿಂಸು. ಮಹಾಬೋಧಿ ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಸಮನನ್ತರಮೇವ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಂ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿಯೋ ಮುಞ್ಚಿ. ರಂಸಿಯೋ ಸಕಲದೀಪಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಆಹಚ್ಚ ಅಟ್ಠಂಸು. ಮಹಾಬೋಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದಾನಿ ದಸಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಯಾವ ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮಾ ಮಹಾಬೋಧಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅತ್ಥಙ್ಗಮಿತೇ ಪನ ಸೂರಿಯೇ ರೋಹಿಣಿನಕ್ಖತ್ತೇನ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸಹ ಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾನಾ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿ. ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಚ ಪನ ಮಹಾಬೋಧಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಹಿಮಗಬ್ಭೇ ಸನ್ನಿಸೀದಿ. ಲೋಕಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ವಿಗತವಲಾಹಕಂ ನಭಂ ಅಹೋಸಿ. ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿಯೋ ಜಲನ್ತಾ ವಿಪ್ಫುರನ್ತಾ ನಿಚ್ಛರಿಂಸು. ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ಖನ್ಧೋ ಚ ಸಾಖಾಯೋ ಚ ಪತ್ತಾನಿ ಚ ಪಞ್ಚ ಫಲಾನಿ ಚ ದಸ್ಸಿಂಸು. ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಚ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರೀ ಚ ರಾಜಾ ಚ ಸಪರಿವಾರಾ ಮಹಾಬೋಧಿಟ್ಠಾನಮೇವ ಅಗಮಂಸು. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ಸಬ್ಬೇ ದೀಪವಾಸಿನೋ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ತೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂಯೇವ ಉತ್ತರಸಾಖತೋ ಏಕಂ ಫಲಂ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಸಾಖತೋ ಮುಚ್ಚಿ. ಥೇರೋ ಹತ್ಥಂ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಫಲಂ ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ಥೇರೋ ‘‘ರೋಪಯ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಅದಾಸಿ. ರಾಜಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಮಧುರಪಂಸುಂ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಕಲಲಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ರೋಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂಯೇವ ಚತುಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಾ ಅಟ್ಠ ತರುಣಬೋಧಿರುಕ್ಖಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ರಾಜಾ ತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಟ್ಠ ತರುಣಬೋಧಿರುಕ್ಖೇ ಸೇತಚ್ಛತ್ತೇನ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಅಭಿಸೇಕಂ ಅದಾಸಿ. ತತೋ ಏಕಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಂ ಆಗಮನಕಾಲೇ ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ಪಠಮಪತಿಟ್ಠಿತೋಕಾಸೇ ಜಮ್ಬುಕೋಲಪಟ್ಟನೇ ರೋಪಯಿಂಸು, ಏಕಂ ತವಕ್ಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗಾಮದ್ವಾರೇ, ಏಕಂ ಥೂಪಾರಾಮೇ, ಏಕಂ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಿಹಾರೇ, ಏಕಂ ಪಠಮಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ, ಏಕಂ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ, ಏಕಂ ರೋಹಣಜನಪದಮ್ಹಿ ಕಾಜರಗಾಮೇ, ಏಕಂ ರೋಹಣಜನಪದಮ್ಹಿಯೇವ ಚನ್ದನಗಾಮೇ. ಇತರೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಫಲಾನಂ ಬೀಜೇಹಿ ಜಾತೇ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಬೋಧಿತರುಣೇ ಯೋಜನಿಯಆರಾಮೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ.

ಏವಂ ಪುತ್ತನತ್ತುಪರಮ್ಪರಾಯ ಸಮನ್ತಾ ದೀಪವಾಸೀನಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಧಜಭೂತೇ ಮಹಾಬೋಧಿಮ್ಹಿ ಅನುಳಾ ದೇವೀ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಞ್ಞಾಸತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಅನ್ತೇಪುರಿಕಾಸತೇಹೀತಿ ಮಾತುಗಾಮಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರಿಯಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಪರಿವಾರಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಅರಿಟ್ಠೋಪಿ ಖೋ ರಞ್ಞೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಪುರಿಸಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಪರಿವಾರೋ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ.

ಅಥೇಕದಿವಸಂ ರಾಜಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಥೂಪಾರಾಮಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಸ ಲೋಹಪಾಸಾದಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಅಭಿಹರಿಂಸು. ರಾಜಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೋ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಲೋಹಪಾಸಾದಟ್ಠಾನಂ ಪೂಜೇಸಿ. ಪುಪ್ಫೇಸು ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿತಮತ್ತೇಸು ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲೋ ಅಹೋಸಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಭೂಮಿ ಚಲಿತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಇಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಓಕಾಸೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ರಾಜಾ ಪುನ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಮ್ಬಙ್ಗಣಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ. ತತ್ಥಸ್ಸ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅತಿಮಧುರರಸಂ ಏಕಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಆಹರೀಯಿತ್ಥ. ರಾಜಾ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗತ್ಥಾಯ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೋ ತತ್ಥೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಏತ್ಥೇವ ರೋಪೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ತಂ ಅಮ್ಬಟ್ಠಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ರೋಪೇತ್ವಾ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚಿ. ಸಹ ಅಮ್ಬಬೀಜರೋಪನೇನ ಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಓಕಾಸೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ‘ಅಮ್ಬಙ್ಗಣಂ’ ನಾಮ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ರಾಜಾ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಯೋ ಓಕಿರಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪುನ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮಹಾಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ. ತತ್ಥಸ್ಸ ಪುರಿಸಾ ಚಮ್ಪಕಪುಪ್ಫಾನಿ ಅಭಿಹರಿಂಸು. ತಾನಿ ರಾಜಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೋ ಮಹಾಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ವನ್ದಿ. ತಾವದೇವ ಮಹಾಪಥವೀ ಸಙ್ಕಮ್ಪಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಓಕಾಸೇ ಅನಾಗತೇ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಸದಿಸೋ ಮಹಾಥೂಪೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಅಹಮೇವ ಕರೋಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಅಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಞ್ಞಂ ಬಹುಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ನತ್ತಾ ದುಟ್ಠಗಾಮಣೀ ಅಭಯೋ ನಾಮ ಕಾರೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ‘‘ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ನತ್ತಾ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಕತಂಯೇವ ಮಯಾ’’ತಿ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಂ ಪಾಸಾಣತ್ಥಮ್ಭಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ದೇವಾನಮ್ಪಿಯತಿಸ್ಸಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ನತ್ತಾ ದುಟ್ಠಗಾಮಣೀ ಅಭಯೋ ನಾಮ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಥೂಪಂ ಕರೋತೂ’’ತಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಲಿಖಾಪೇತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾಸನಂ; ಮೂಲಾನಿ ಪನಸ್ಸ ನ ತಾವ ಓತರನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಕದಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ ಮೂಲಾನಿ ಓತಿಣ್ಣಾನಿ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯದಾ, ಮಹಾರಾಜ, ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಕಾನಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಜಾತೋ ದಾರಕೋ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಮ್ಹಿಯೇವ ವಿನಯಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ವಾಚೇಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಮೂಲಾನಿ ಓತಿಣ್ಣಾನಿ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಏದಿಸೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಅರಿಟ್ಠೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಬಲೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇ’’ತಿ. ‘‘ಮಯಾ ಏತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಮಣ್ಡಪಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ರಾಜಾ ಮೇಘವಣ್ಣಾಭಯಸ್ಸ ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿವೇಣಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಅಜಾತಸತ್ತುಮಹಾರಾಜೇನ ಕತಮಣ್ಡಪಪ್ಪಕಾರಂ ರಾಜಾನುಭಾವೇನ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತಾಳಾವಚರೇ ಸಕಸಕಸಿಪ್ಪೇಸು ಪಯೋಜೇತ್ವಾ ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸ ಮೂಲಾನಿ ಓತರನ್ತಾನಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನೇಕಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವುತೋ ಥೂಪಾರಾಮಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಥೂಪಾರಾಮೇ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆಸನಂ ದಕ್ಖಿಣಾಭಿಮುಖಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಸನಂ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ಖೋ ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರೋ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪೇನ ಪತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಪಮುಖಾ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ಮಹಾಥೇರಾ ಧಮ್ಮಾಸನಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ರಞ್ಞೋಪಿ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಮತ್ತಾಭಯತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ‘‘ಧುರಗ್ಗಾಹೋ ಹುತ್ವಾ ವಿನಯಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಸನಮೇವ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಅವಸೇಸಾಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಸರಾಜಿಕಾ ಚ ಪರಿಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿಂಸು.

ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರೋ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇತಿ ವಿನಯನಿದಾನಂ ಅಭಾಸಿ. ಭಾಸಿತೇ ಚ ಪನಾಯಸ್ಮತಾ ಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರೇನ ವಿನಯನಿದಾನೇ ಆಕಾಸಂ ಮಹಾವಿರವಂ ರವಿ. ಅಕಾಲವಿಜ್ಜುಲತಾ ನಿಚ್ಛರಿಂಸು. ದೇವತಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಂಸು. ಮಹಾಪಥವೀ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಕಮ್ಪಿ. ಏವಂ ಅನೇಕೇಸು ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಸು ವತ್ತಮಾನೇಸು ಆಯಸ್ಮಾ ಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರೋ ಮಹಾಮಹಿನ್ದಪಮುಖೇಹಿ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚೇಕಗಣೀಹಿ ಖೀಣಾಸವಮಹಾಥೇರೇಹಿ ತದಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಪಠಮಕತ್ತಿಕಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಥೂಪಾರಾಮವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಸತ್ಥು ಕರುಣಾಗುಣದೀಪಕಂ ಭಗವತೋ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಕರಾನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮವಿಪ್ಫನ್ದಿತವಿನಯನಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಪಕಾಸೇಸಿ. ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಚ ಯಾವತಾಯುಕಂ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಬಹೂನಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ಬಹೂನಂ ಹದಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ತೇಪಿ ಖೋ ಮಹಾಮಹಿನ್ದಪ್ಪಮುಖಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ –

‘‘ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ಮಹಾಥೇರಾ, ಧುರಗ್ಗಾಹಾ ಸಮಾಗತಾ;

ಪಚ್ಚೇಕಗಣಿನೋ ಸಬ್ಬೇ, ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾವಕಾ.

‘‘ಖೀಣಾಸವಾ ವಸಿಪ್ಪತ್ತಾ, ತೇವಿಜ್ಜಾ ಇದ್ಧಿಕೋವಿದಾ;

ಉತ್ತಮತ್ಥಮಭಿಞ್ಞಾಯ, ಅನುಸಾಸಿಂಸು ರಾಜಿನೋ.

‘‘ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾನ, ಓಭಾಸೇತ್ವಾ ಮಹಿಂ ಇಮಂ;

ಜಲಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾವ, ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು ಮಹೇಸಯೋ’’.

ತೇಸಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ತಿಸ್ಸದತ್ತಕಾಳಸುಮನ-ದೀಘಸುಮನಾದಯೋ ಚ ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ ಇಮಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ಆನೇಸುಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ –

‘‘ತತಿಯಸಙ್ಗಹತೋ ಪನ ಉದ್ಧಂ ಇಮಂ ದೀಪಂ ಮಹಿನ್ದಾದೀಹಿ ಆಭತಂ, ಮಹಿನ್ದತೋ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಆಭತಂ, ತತೋ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ತೇಸಂಯೇವ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪರಮ್ಪರಭೂತಾಯ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಭತ’’ನ್ತಿ.

ಕತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ? ಯೇಸಂ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅನೂನಂ ವತ್ತತಿ, ಮಣಿಘಟೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತತೇಲಮಿವ ಈಸಕಮ್ಪಿ ನ ಪಗ್ಘರತಿ, ಏವರೂಪೇಸು ಅಧಿಮತ್ತಸತಿ-ಗತಿ-ಧಿತಿ-ಮನ್ತೇಸು ಲಜ್ಜೀಸು ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ವಿನಯಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಆನಿಸಂಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವಿನಯೋ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ರಾಯಂ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಆನಿಸಂಸೋ – ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಕುಸಲೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಮಾತಾಪಿತುಟ್ಠಾನಿಯೋ ಹೋತಿ, ತದಾಯತ್ತಾ ಹಿ ನೇಸಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ವತ್ತಾನುವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿ ಆಚಾರಗೋಚರಕುಸಲತಾ. ಅಪಿ ಚಸ್ಸ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸುಗುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಸುರಕ್ಖಿತೋ; ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಹೋತಿ; ವಿಸಾರದೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವೋಹರತಿ; ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ; ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆನಿಸಂಸಾ ವಿನಯಧರೇ ಪುಗ್ಗಲೇ; ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸುಗುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಸುರಕ್ಖಿತೋ…ಪೇ… ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೫).

ಯೇ ಚಾಪಿ ಸಂವರಮೂಲಕಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ, ವಿನಯಧರೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತೇಸಂ ದಾಯಾದೋ; ವಿನಯಮೂಲಕತ್ತಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ವಿನಯೋ ಸಂವರತ್ಥಾಯ, ಸಂವರೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾಯ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಪಾಮೋಜ್ಜತ್ಥಾಯ, ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಪೀತತ್ಥಾಯ, ಪೀತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ಥಾಯ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಸುಖತ್ಥಾಯ, ಸುಖಂ ಸಮಾಧತ್ಥಾಯ, ಸಮಾಧಿ ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಿಬ್ಬಿದತ್ಥಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾ ವಿರಾಗತ್ಥಾಯ, ವಿರಾಗೋ ವಿಮುತ್ತತ್ಥಾಯ, ವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ. ಏತದತ್ಥಾ ಕಥಾ, ಏತದತ್ಥಾ ಮನ್ತನಾ, ಏತದತ್ಥಾ ಉಪನಿಸಾ, ಏತದತ್ಥಂ ಸೋತಾವಧಾನಂ – ಯದಿದಂ ಅನುಪಾದಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೬೬). ತಸ್ಮಾ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಆಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯಾ ಸಾ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನತ್ಥಂ ಮಾತಿಕಾ ಠಪಿತಾ ತತ್ಥ –

‘‘ವುತ್ತಂ ಯೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ, ಧಾರಿತಂ ಯೇನ ಚಾಭತಂ;

ಯತ್ಥಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಚೇತಮೇತಂ, ವತ್ವಾ ವಿಧಿಂ ತತೋ’’ತಿ.

ಇಮಿಸ್ಸಾ ತಾವ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ ವಿನಯಸ್ಸ ಚ ಬಾಹಿರನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ ಹೋತೀತಿ.

ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ

೧. ಇದಾನಿ

‘‘ತೇನಾತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ, ಅತ್ಥಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ;

ದಸ್ಸಯನ್ತೋ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ವಿನಯಸ್ಸತ್ಥವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ.

ವುತ್ತತ್ತಾ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ತೇನಾತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಂ. ತಸ್ಸ ಸರೂಪೇನ ಅವುತ್ತೇನಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ ಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಅಪರಭಾಗೇ ಹಿ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಹೇತುಭೂತೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಸಿದ್ಧೋ. ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಿನಯೇ ಯುತ್ತಿ, ಯದಿದಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ.

ತತ್ರಿದಂ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ – ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಯೇನ ಸುದಿನ್ನೋ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿ; ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಸೇವಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ ಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರತಿ, ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಧನಿಯೋ ಕುಮ್ಭಕಾರಪುತ್ತೋ ರಞ್ಞೋ ದಾರೂನಿ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯೀತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ ಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತೋ ತೇನಾತಿ ವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮಯಸದ್ದೋ ತಾವ –

ಸಮವಾಯೇ ಖಣೇ ಕಾಲೇ, ಸಮೂಹೇ ಹೇತು-ದಿಟ್ಠಿಸು;

ಪಟಿಲಾಭೇ ಪಹಾನೇ ಚ, ಪಟಿವೇಧೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ.

ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ – ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೭) ಏವಮಾದೀಸು ಸಮವಾಯೋ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೨೯) ಏವಮಾದೀಸು ಖಣೋ. ‘‘ಉಣ್ಹಸಮಯೋ ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೫೮) ಏವಮಾದೀಸು ಕಾಲೋ. ‘‘ಮಹಾಸಮಯೋ ಪವನಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಸಮೂಹೋ. ‘‘ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ – ‘ಭಗವಾ ಖೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ಭಗವಾಪಿ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ – ಭದ್ದಾಲಿ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಪರಿಪೂರಕಾರೀ’ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಸಮಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೫) ಏವಮಾದೀಸು ಹೇತು. ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಉಗ್ಗಹಮಾನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೇ ಏಕಸಾಲಕೇ ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೇ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೬೦) ಏವಮಾದೀಸು ದಿಟ್ಠಿ.

‘‘ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ಚತ್ಥೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ;

ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ ಧೀರೋ, ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೯);

ಏವಮಾದೀಸು ಪಟಿಲಾಭೋ. ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮) ಏವಮಾದೀಸು ಪಹಾನಂ. ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೮) ಏವಮಾದೀಸು ಪಟಿವೇಧೋ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಕಾಲೇನ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಹೇತುಭೂತೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ, ತೇನ ಕಾಲೇನಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ‘ಏಕಂ ಸಮಯ’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರ’ನ್ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ, ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ಇಧ ‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’ತಿ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ’’ತಿ? ತತ್ಥ ತಥಾ, ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ಕಥಂ? ಸುತ್ತನ್ತೇ ತಾವ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದೀನಿ ಸುತ್ತನ್ತಾನಿ ದೇಸೇಸಿ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮಯಂ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸಿ; ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಉಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ ಕಾಲತ್ಥೋ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ, ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖಿಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ. ಇಧ ಪನ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ; ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಇಧ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಉಪಯೋಗೇನ ಭುಮ್ಮೇನ, ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿಯ;

ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ, ಕರಣೇನೇವ ಸೋ ಇಧಾ’’ತಿ.

ಪೋರಾಣಾ ಪನ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ‘ಏಕಂ ಸಮಯ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’ತಿ ವಾ ‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’ತಿ ವಾ ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋ ಏಸ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭುಮ್ಮಮೇವ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಲದ್ಧಿಯಾ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಪದಾನಂ ಪರತೋ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವೇರಞ್ಜಾತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಸಂ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ; ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ವಿಹರತೀತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಇರಿಯಾಪಥದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಸು ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನಮೇತಂ, ಇಧ ಪನ ಠಾನಗಮನನಿಸಜ್ಜಾಸಯನಪ್ಪಭೇದೇಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಞ್ಞತರಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ, ತೇನ ಠಿತೋಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಸಯಾನೋಪಿ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇತಿ ಏತ್ಥ ನಳೇರು ನಾಮ ಯಕ್ಖೋ, ಪುಚಿಮನ್ದೋತಿ ನಿಮ್ಬರುಕ್ಖೋ, ಮೂಲನ್ತಿ ಸಮೀಪಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮೂಲಸದ್ದೋ ‘‘ಮೂಲಾನಿ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ ಅನ್ತಮಸೋ ಉಸೀರನಾಳಿಮತ್ತಾನಿಪೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೯೫) -ಆದೀಸು ಮೂಲಮೂಲೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಲೋಭೋ ಅಕುಸಲಮೂಲ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫) -ಆದೀಸು ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹಿ. ‘‘ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ ಛಾಯಾ ಫರತಿ, ನಿವಾತೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮೀಪೇ. ಇಧ ಪನ ಸಮೀಪೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ನಳೇರುಯಕ್ಖೇನ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಪುಚಿಮನ್ದಸ್ಸ ಸಮೀಪೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೋ ಕಿರ ಪುಚಿಮನ್ದೋ ರಮಣೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಅನೇಕೇಸಂ ರುಕ್ಖಾನಂ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ ವಿಯ ಕುರುಮಾನೋ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನೇ ಠಾನೇ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪತಿರೂಪೇ ಠಾನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇ ವಿಹಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತಿ, ‘‘ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಥ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಯ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯತ್ಥ ತೇನೇವ ಸಮಯೇನ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ವಿಹರಿತುನ್ತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾದೀನಂ ಸಮೀಪೇ ಗೋಯೂಥಾನಿ ಚರನ್ತಾನಿ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯ ಚರನ್ತಿ, ಯಮುನಾಯ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ; ಏವಮಿಧಾಪಿ ಯದಿದಂ ವೇರಞ್ಜಾಯ ಸಮೀಪೇ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲಂ ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇ’’ತಿ. ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಹಿಸ್ಸ ವೇರಞ್ಜಾವಚನಂ. ಪಬ್ಬಜಿತಾನುರೂಪನಿವಾಸನಟ್ಠಾನನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲವಚನಂ.

ತತ್ಥ ವೇರಞ್ಜಾಕಿತ್ತನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಗಹಟ್ಠಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲಕಿತ್ತನೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ, ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣತೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಪ್ಪಹಾನತೋ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನುಪಾಯದಸ್ಸನಂ; ಪುರಿಮೇನ ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಿಯೋಗಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಿವೇಕಾಧಿಮುತ್ತಿಂ; ಪುರಿಮೇನ ಕರುಣಾಯ ಉಪಗಮನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಪಗಮನಂ; ಪುರಿಮೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನಾಧಿಮುತ್ತತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಹಿತಸುಖಕರಣೇ ನಿರುಪಲೇಪನಂ; ಪುರಿಮೇನ ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಾಪರಿಚ್ಚಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನುಯೋಗನಿಮಿತ್ತಂ; ಪುರಿಮೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ದೇವತಾನಂ; ಪುರಿಮೇನ ಲೋಕೇ ಜಾತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಸಂವಡ್ಢಭಾವಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಲೋಕೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತತಂ; ಪುರಿಮೇನ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಬಹುಜನಸುಖಾಯ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ. ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ? ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೭೦) ವಚನತೋ ಯದತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ತದತ್ಥಪರಿನಿಪ್ಫಾದನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ತದನುರೂಪವಿಹಾರಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಪಠಮಂ ಲುಮ್ಬಿನೀವನೇ, ದುತಿಯಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವನೇಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತೇನಸ್ಸ ವನೇಯೇವ ವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮಹತಾತಿ ಗುಣಮಹತ್ತೇನಪಿ ಮಹತಾ; ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತ್ತೇನಪಿ, ಸೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಗುಣೇಹಿಪಿ ಮಹಾ ಅಹೋಸಿ, ಯಸ್ಮಾ ಯೋ ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಸೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ; ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಪಿ ಮಹಾ ಪಞ್ಚಸತಸಙ್ಖ್ಯತ್ತಾ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಘೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ; ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಖಾತಸಙ್ಘಾತೇನ ಸಮಣಗಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಏಕತೋ. ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹೀತಿ ಪಞ್ಚ ಮತ್ತಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ. ಮತ್ತಾತಿ ಪಮಾಣಂ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಮಾಣಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ; ಏವಮಿಧಾಪಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಪಞ್ಚ ಮತ್ತಾ ಪಞ್ಚಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ, ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ. ಏತೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ತಸ್ಸ ಮಹತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತ್ತಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಪರತೋ ಪನಸ್ಸ ‘‘ನಿರಬ್ಬುದೋ ಹಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ನಿರಾದೀನವೋ ಅಪಗತಕಾಳಕೋ ಸುದ್ಧೋ ಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಯೋ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಸೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ಗುಣಮಹತ್ತಂ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ ಸುಣಿ ಉಪಲಭಿ, ಸೋತದ್ವಾರಸಮ್ಪತ್ತವಚನನಿಗ್ಘೋಸಾನುಸಾರೇನ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ವಾ ನಿಪಾತೋ. ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನ ಅಸ್ಸೋಸಿ ಏವ, ನಾಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಸವನನ್ತರಾಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪದಪೂರಣೇನ ಪನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಮತ್ತಮೇವ. ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ಜಾತೋ, ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ಭವೋ, ವೇರಞ್ಜಾ ವಾ ಅಸ್ಸ ನಿವಾಸೋತಿ ವೇರಞ್ಜೋ. ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಕತನಾಮವಸೇನ ಪನಾಯಂ ‘‘ಉದಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಂ ಅಣತೀತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಮನ್ತೇ ಸಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಮೇವ ಹಿ ಜಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ನಿರುತ್ತಿವಚನಂ. ಅರಿಯಾ ಪನ ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಮತ್ಥಂ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಸಮಣೋ ಖಲು ಭೋ ಗೋತಮೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ಸಮಣೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ – ‘‘ಬಾಹಿತಪಾಪೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ (ಧ. ಪ. ೩೮೮), ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ಸಮಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೬೫). ಭಗವಾ ಚ ಅನುತ್ತರೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮಿತಪಾಪೋ, ತೇನಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚಗುಣಾಧಿಗತಮೇತಂ ನಾಮಂ ಯದಿದಂ ಸಮಣೋತಿ. ಖಲೂತಿ ಅನುಸ್ಸವನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಭೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಕಾನಂ ಜಾತಿಸಮುದಾಗತಂ ಆಲಪನಮತ್ತಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ –

‘‘ಭೋವಾದೀ ನಾಮಸೋ ಹೋತಿ, ಸಚೇ ಹೋತಿ ಸಕಿಞ್ಚನೋ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೯೬; ಸು. ನಿ. ೬೨೫). ಗೋತಮೋತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಪರಿಕಿತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಣೋ ಖಲು ಭೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಣೋ ಕಿರ ಭೋ ಗೋತಮಗೋತ್ತೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಉಚ್ಚಾಕುಲಪರಿದೀಪನಂ. ಸಕ್ಯಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಪರಿದೀಪನಂ, ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಂಯೇವ, ತಂ ಕುಲಂ ಪಹಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ಪರಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ತಂ ಖೋ ಪನಾತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಲ್ಯಾಣೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ; ಸೇಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಿತ್ತಿ ಏವ, ಥುತಿಘೋಸೋ ವಾ.

ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಯಂ ತಾವ ಯೋಜನಾ – ಸೋ ಭಗವಾ ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ, ಇತಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ…ಪೇ… ಇತಿಪಿ ಭಗವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ವಿನಯಧರಾನಂ ಸುತ್ತನ್ತನಯಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ಬುದ್ಧಗುಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಹಂಸನತ್ಥಞ್ಚ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೋ ಭಗವಾ ಇತಿಪಿ ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದಿ; ತತ್ಥ ಆರಕತ್ತಾ, ಅರೀನಂ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ಕಾರಣೇಹಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಅರಹನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆರಕಾ ಹಿ ಸೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸುವಿದೂರವಿದೂರೇ ಠಿತೋ, ಮಗ್ಗೇನ ಸವಾಸನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಹಂ; ತೇ ಚಾನೇನ ಕಿಲೇಸಾರಯೋ ಮಗ್ಗೇನ ಹತಾತಿ ಅರೀನಂ ಹತತ್ತಾಪಿ ಅರಹಂ. ಯಞ್ಚೇತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾಮಯನಾಭಿಪುಞ್ಞಾದಿಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾರಂ ಜರಾಮರಣನೇಮಿ ಆಸವಸಮುದಯಮಯೇನ ಅಕ್ಖೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ತಿಭವರಥೇ ಸಮಾಯೋಜಿತಂ ಅನಾದಿಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಂ, ತಸ್ಸಾನೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವೀರಿಯಪಾದೇಹಿ ಸೀಲಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಂ ಞಾಣಫರಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಅರಾ ಹತಾತಿ ಅರಾನಂ ಹತತ್ತಾಪಿ ಅರಹಂ.

ಅಥ ವಾ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕನ್ತಿ ಅನಮತಗ್ಗಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಭಿ, ಮೂಲತ್ತಾ; ಜರಾಮರಣಂ ನೇಮಿ, ಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ; ಸೇಸಾ ದಸ ಧಮ್ಮಾ ಅರಾ, ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕತ್ತಾ ಜರಾಮರಣಪರಿಯನ್ತತ್ತಾ ಚ. ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಕಾಮಭವೇ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಾಮಭವೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ರೂಪಭವೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ರೂಪಭವೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಅರೂಪಭವೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ಅರೂಪಭವೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಕಾಮಭವೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಕಾಮಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸು. ಕಾಮಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಾಮಭವೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ರೂಪಭವೇ. ಅರೂಪಭವೇ ನಾಮಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಕಾಮಭವೇ ನಾಮರೂಪಂ ಕಾಮಭವೇ ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ರೂಪಭವೇ ನಾಮರೂಪಂ ರೂಪಭವೇ ತಿಣ್ಣಂ ಆಯತನಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಅರೂಪಭವೇ ನಾಮಂ ಅರೂಪಭವೇ ಏಕಸ್ಸಾಯತನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಕಾಮಭವೇ ಸಳಾಯತನಂ ಕಾಮಭವೇ ಛಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ರೂಪಭವೇ ತೀಣಿ ಆಯತನಾನಿ ರೂಪಭವೇ ತಿಣ್ಣಂ ಫಸ್ಸಾನಂ; ಅರೂಪಭವೇ ಏಕಮಾಯತನಂ ಅರೂಪಭವೇ ಏಕಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಕಾಮಭವೇ ಛ ಫಸ್ಸಾ ಕಾಮಭವೇ ಛನ್ನಂ ವೇದನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ರೂಪಭವೇ ತಯೋ ತತ್ಥೇವ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ; ಅರೂಪಭವೇ ಏಕೋ ತತ್ಥೇವ ಏಕಿಸ್ಸಾ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಕಾಮಭವೇ ಛ ವೇದನಾ ಕಾಮಭವೇ ಛನ್ನಂ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ರೂಪಭವೇ ತಿಸ್ಸೋ ತತ್ಥೇವ ತಿಣ್ಣಂ; ಅರೂಪಭವೇ ಏಕಾ ವೇದನಾ ಅರೂಪಭವೇ ಏಕಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಕಾಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಾ ಸಾ ತಣ್ಹಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ; ಉಪಾದಾನಾದಯೋ ಭವಾದೀನಂ.

ಕಥಂ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ‘‘ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತಿ, ವಾಚಾಯ ಮನಸಾ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತಿ; ದುಚ್ಚರಿತಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅಪಾಯೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಭವೋ, ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ, ಖನ್ಧಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಜಾತಿ, ಪರಿಪಾಕೋ ಜರಾ, ಭೇದೋ ಮರಣಂ.

ಅಪರೋ ‘‘ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಥೇವ ಸುಚರಿತಂ ಚರತಿ; ಸುಚರಿತಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಗ್ಗೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಭವೋತಿ ಸೋ ಏವ ನಯೋ.

ಅಪರೋ ಪನ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇತಿ, ಕರುಣಂ… ಮುದಿತಂ… ಉಪೇಕ್ಖಂ ಭಾವೇತಿ, ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ತತ್ಥಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಭವೋತಿ ಸೋಯೇವ ನಯೋ.

ಅಪರೋ ‘‘ಅರೂಪವಭಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಥೇವ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾದಿಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಭಾವೇತಿ, ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ತತ್ಥಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಭವೋ, ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ, ಖನ್ಧಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಜಾತಿ, ಪರಿಪಾಕೋ ಜರಾ, ಭೇದೋ ಮರಣನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸುಪಾದಾನಮೂಲಿಕಾಸುಪಿ ಯೋಜನಾಸು.

ಏವಂ ‘‘ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಹೇತು, ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ, ಉಭೋಪೇತೇ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ; ಅತೀತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ, ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ; ಅವಿಜ್ಜಾ ಹೇತು, ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ, ಉಭೋಪೇತೇ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಏಕೋ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿಞ್ಞಾಣ-ನಾಮರೂಪ-ಸಳಾಯತನ-ಫಸ್ಸ-ವೇದನಾ ಏಕೋ, ತಣ್ಹುಪಾದಾನಭವಾ ಏಕೋ, ಜಾತಿ-ಜರಾ-ಮರಣಂ ಏಕೋ. ಪುರಿಮಸಙ್ಖೇಪೋ ಚೇತ್ಥ ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ, ದ್ವೇ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ, ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ ಅನಾಗತೋ. ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತಣ್ಹುಪಾದಾನಭವಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಅತೀತೇ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ; ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಏತರಹಿ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಂ. ತಣ್ಹುಪಾದಾನಭವಗ್ಗಹಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಏತರಹಿ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ; ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾಪದೇಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಆಯತಿಂ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಂ. ತೇ ಆಕಾರತೋ ವೀಸತಿವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ಅನ್ತರಾ ಏಕೋ ಸನ್ಧಿ, ವೇದನಾತಣ್ಹಾನಮನ್ತರಾ ಏಕೋ, ಭವಜಾತೀನಮನ್ತರಾ ಏಕೋ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಏವಂ ಚತುಸಙ್ಖೇಪಂ, ತಿಯದ್ಧಂ, ವೀಸತಾಕಾರಂ, ತಿಸನ್ಧಿಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಅಞ್ಞಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ತಂ ಞಾತಟ್ಠೇನ ಞಾಣಂ, ಪಜಾನನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣೇನ ಭಗವಾ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಞತ್ವಾ ತೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ವಿರಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅರೇ ಹನಿ ವಿಹನಿ ವಿದ್ಧಂಸೇಸಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅರಾನಂ ಹತತ್ತಾ ಅರಹಂ.

ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯೇ ಅರಹತಿ ಪೂಜಾವಿಸೇಸಞ್ಚ; ತೇನೇವ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಥಾಗತೇ ಯೇ ಕೇಚಿ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ನ ತೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪೂಜಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ ಸಿನೇರುಮತ್ತೇನ ರತನದಾಮೇನ ತಥಾಗತಂ ಪೂಜೇಸಿ, ಯಥಾಬಲಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಪಿ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಕೋಸಲರಾಜಾದಯೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತಮ್ಪಿ ಚ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಛನ್ನವುತಿಕೋಟಿಧನಂ ವಿಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಸೋಕಮಹಾರಾಜಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪೂಜಾವಿಸೇಸಾನನ್ತಿ! ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾಪಿ ಅರಹಂ. ಯಥಾ ಚ ಲೋಕೇ ಕೇಚಿ ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿನೋ ಬಾಲಾ ಅಸಿಲೋಕಭಯೇನ ರಹೋ ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತಿ; ಏವಮೇಸ ನ ಕದಾಚಿ ಕರೋತೀತಿ ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವತೋಪಿ ಅರಹಂ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಆರಕತ್ತಾ ಹತತ್ತಾ ಚ, ಕಿಲೇಸಾರೀನ ಸೋ ಮುನಿ;

ಹತಸಂಸಾರಚಕ್ಕಾರೋ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನ ಚಾರಹೋ;

ನ ರಹೋ ಕರೋತಿ ಪಾಪಾನಿ, ಅರಹಂ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬುದ್ಧೋ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯತೋ ಬುದ್ಧೋ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತೋ, ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಹಾತಬ್ಬತೋ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬತೋ, ಭಾವೇತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತಬ್ಬತೋ. ತೇನೇವ ಚಾಹ –

‘‘ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾತಂ, ಭಾವೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಭಾವಿತಂ;

ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಪಹೀನಂ ಮೇ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೯; ಸು. ನಿ. ೫೬೩);

ಅಪಿಚ ಚಕ್ಖು ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಭಾವೇನ ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಮಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪ್ಪಜಾನನಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಪದುದ್ಧಾರೇನಾಪಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬುದ್ಧೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೋತ-ಘಾನ-ಜಿವ್ಹಾ-ಕಾಯಮನೇಸುಪಿ. ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ರೂಪಾದೀನಿ ಛ ಆಯತನಾನಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಛ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಾ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಛ ಫಸ್ಸಾ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಯೋ ಛ ವೇದನಾ, ರೂಪಸಞ್ಞಾದಯೋ ಛ ಸಞ್ಞಾ, ರೂಪಸಞ್ಚೇತನಾದಯೋ ಛ ಚೇತನಾ, ರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋ ಛ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ, ರೂಪವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಛ ವಿತಕ್ಕಾ, ರೂಪವಿಚಾರಾದಯೋ ಛ ವಿಚಾರಾ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ದಸ ಕಸಿಣಾನಿ, ದಸ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ, ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ದಸ ಸಞ್ಞಾ, ಕೇಸಾದಯೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಾ, ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ, ಕಾಮಭವಾದಯೋ ನವ ಭವಾ, ಪಠಮಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಜರಾಮರಣಾದೀನಿ, ಅನುಲೋಮತೋ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗಾನಿ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಏಕಪದಯೋಜನಾ – ‘‘ಜರಾಮರಣಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ಜಾತಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪ್ಪಜಾನನಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಏಕೇಕಪದುದ್ಧಾರೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬುದ್ಧೋ ಅನುಬುದ್ಧೋ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ.

ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಪನ ಚರಣೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ; ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ವಿಜ್ಜಾ, ಅಟ್ಠಪಿ ವಿಜ್ಜಾ. ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೪ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೭೮ ಆದಯೋ). ತತ್ರ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿಯಾ ಚ ಸಹ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ ವುತ್ತಾ. ಚರಣನ್ತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ, ಸತ್ತ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನೀತಿ ಇಮೇ ಪನ್ನರಸ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಮೇಯೇವ ಹಿ ಪನ್ನರಸ ಧಮ್ಮಾ, ಯಸ್ಮಾ ಏತೇಹಿ ಚರತಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಗಚ್ಛತಿ ಅಮತಂ ದಿಸಂ ತಸ್ಮಾ, ಚರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೪) ವಿತ್ಥಾರೋ. ಭಗವಾ ಇಮಾಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಚರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ. ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪದಾ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತಾ, ಚರಣಸಮ್ಪದಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಂ. ಸೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಞತ್ವಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಅನತ್ಥಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೇ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಯಥಾ ತಂ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ. ತೇನಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ ನೋ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ, ವಿಜ್ಜಾಚರಣವಿಪನ್ನಾನಞ್ಹಿ ಸಾವಕಾ ಅತ್ತನ್ತಪಾದಯೋ ವಿಯ.

ಸೋಭನಗಮನತ್ತಾ, ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾ, ಸಮ್ಮಾಗತತ್ತಾ, ಸಮ್ಮಾ ಚ ಗದತ್ತಾ ಸುಗತೋ. ಗಮನಮ್ಪಿ ಹಿ ಗತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಸೋಭನಂ ಪರಿಸುದ್ಧಮನವಜ್ಜಂ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ತೇನ ಹೇಸ ಗಮನೇನ ಖೇಮಂ ದಿಸಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗತೋತಿ ಸೋಭನಗಮನತ್ತಾ ಸುಗತೋ. ಸುನ್ದರಂ ಚೇಸ ಠಾನಂ ಗತೋ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋ. ಸಮ್ಮಾ ಚ ಗತೋ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪುನ ಅಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛನ್ತೋ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ – ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಸುಗತೋ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಸುಗತೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೩೮). ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಆಗತೋ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೋ ತಾವ ಸಮತಿಂಸಪಾರಮಿಪೂರಿತಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಮೇವ ಕರೋನ್ತೋ ಸಸ್ಸತಂ ಉಚ್ಛೇದಂ ಕಾಮಸುಖಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥನ್ತಿ ಇಮೇ ಚ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೋ ಆಗತೋತಿ ಸಮ್ಮಾಗತತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋ. ಸಮ್ಮಾ ಚೇಸ ಗದತಿ, ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಯುತ್ತಮೇವ ವಾಚಂ ಭಾಸತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಗದತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋ.

ತತ್ರಿದಂ ಸಾಧಕಸುತ್ತಂ – ‘‘ಯಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ, ನ ತಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ. ಯಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ, ತಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ನ ಭಾಸತಿ. ಯಞ್ಚ ಖೋ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ, ತತ್ರ ಕಾಲಞ್ಞೂ ತಥಾಗತೋ ಹೋತಿ ತಸ್ಸಾ ವಾಚಾಯ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾಯ. ಯಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾ, ನ ತಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ. ಯಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾ, ತಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ನ ಭಾಸತಿ. ಯಞ್ಚ ಖೋ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾ, ತತ್ರ ಕಾಲಞ್ಞೂ ತಥಾಗತೋ ಹೋತಿ ತಸ್ಸಾ ವಾಚಾಯ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೮೬). ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ಗದತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತಲೋಕತ್ತಾ ಪನ ಲೋಕವಿದೂ. ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಭಾವತೋ ಸಮುದಯತೋ ನಿರೋಧತೋ ನಿರೋಧೂಪಾಯತೋತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಲೋಕಂ ಅವೇದಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಯತ್ಥ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನ ಜಾಯತಿ ನ ಜೀಯತಿ ನ ಮೀಯತಿ ನ ಚವತಿ ನ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ನಾಹಂ ತಂ ಗಮನೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಞಾತೇಯ್ಯಂ ದಟ್ಠೇಯ್ಯಂ ಪತ್ತೇಯ್ಯನ್ತಿ ವದಾಮಿ; ನ ಚಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಂ ವದಾಮಿ. ಅಪಿ ಚಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇ ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹಿ ಸಮನಕೇ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ ಲೋಕಸಮುದಯಞ್ಚ ಲೋಕನಿರೋಧಞ್ಚ ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಪಟಿಪದಂ.

‘‘ಗಮನೇನ ನ ಪತ್ತಬ್ಬೋ, ಲೋಕಸ್ಸನ್ತೋ ಕುದಾಚನಂ;

ನ ಚ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಲೋಕನ್ತಂ, ದುಕ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ ಪಮೋಚನಂ.

‘‘ತಸ್ಮಾ ಹವೇ ಲೋಕವಿದೂ ಸುಮೇಧೋ;

ಲೋಕನ್ತಗೂ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ;

ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಸಮಿತಾವಿ ಞತ್ವಾ;

ನಾಸೀಸತೀ ಲೋಕಮಿಮಂ ಪರಞ್ಚಾ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೪.೪೫; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೦೭);

ಅಪಿಚ ತಯೋ ಲೋಕಾ – ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ, ಸತ್ತಲೋಕೋ, ಓಕಾಸಲೋಕೋತಿ; ತತ್ಥ ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ – ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೨) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೨೧) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸತ್ತಲೋಕೋ.

‘‘ಯಾವತಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ, ಪರಿಹರನ್ತಿ ದಿಸಾ ಭನ್ತಿ ವಿರೋಚನಾ;

ತಾವ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೋ, ಏತ್ಥ ತೇ ವತ್ತತೀ ವಸೋ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ೧.೫೦೩) –

ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಓಕಾಸಲೋಕೋ, ತಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವೇದಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ – ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ – ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ. ದ್ವೇ ಲೋಕಾ – ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ. ತಯೋ ಲೋಕಾ – ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ. ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕಾ – ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ. ಪಞ್ಚ ಲೋಕಾ – ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ಛ ಲೋಕಾ – ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಆಯತನಾನಿ. ಸತ್ತ ಲೋಕಾ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ. ಅಟ್ಠ ಲೋಕಾ – ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ. ನವ ಲೋಕಾ – ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ. ದಸ ಲೋಕಾ – ದಸಾಯತನಾನಿ. ದ್ವಾದಸ ಲೋಕಾ – ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ. ಅಟ್ಠಾರಸ ಲೋಕಾ – ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೨). ಅಯಂ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಂ ಜಾನಾತಿ, ಅನುಸಯಂ ಜಾನಾತಿ, ಚರಿತಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇ ಮಹಾರಜಕ್ಖೇ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಸ್ವಾಕಾರೇ ದ್ವಾಕಾರೇ ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯೇ ದುವಿಞ್ಞಾಪಯೇ ಭಬ್ಬೇ ಅಭಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸತ್ತಲೋಕೋಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತೋ. ಯಥಾ ಚ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಏವಂ ಓಕಾಸಲೋಕೋಪಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ಏಕಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಆಯಾಮತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಯೋಜನಾನಂ ದ್ವಾದಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಾನಿ ಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಯೋಜನಾನಿ. ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ –

ಸಬ್ಬಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಛತ್ತಿಂಸ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ;

ದಸಞ್ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಸತಾನಿ ಚ.

ತತ್ಥ –

ದುವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ನಹುತಾನಿ ಚ;

ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಸಙ್ಖಾತಾಯಂ ವಸುನ್ಧರಾ.

ತಸ್ಸಾ ಏವ ಸನ್ಧಾರಕಂ –

ಚತ್ತಾರಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಟ್ಠೇವ ನಹುತಾನಿ ಚ;

ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಜಲಂ ವಾತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ.

ತಸ್ಸಾಪಿ ಸನ್ಧಾರಕೋ –

ನವಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಮಾಲುತೋ ನಭಮುಗ್ಗತೋ;

ಸಟ್ಠಿ ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಏಸಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಿತಿ.

ಏವಂ ಸಣ್ಠಿತೇ ಚೇತ್ಥ ಯೋಜನಾನಂ –

ಚತುರಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ ಮಹಣ್ಣವೇ;

ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ತಾವದೇವ, ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತುತ್ತಮೋ.

ತತೋ ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢೇನ, ಪಮಾಣೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ;

ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹುಗ್ಗತಾ ದಿಬ್ಬಾ, ನಾನಾರತನಚಿತ್ತಿತಾ.

ಯುಗನ್ಧರೋ ಈಸಧರೋ, ಕರವೀಕೋ ಸುದಸ್ಸನೋ;

ನೇಮಿನ್ಧರೋ ವಿನತಕೋ, ಅಸ್ಸಕಣ್ಣೋ ಗಿರೀ ಬ್ರಹಾ.

ಏತೇ ಸತ್ತ ಮಹಾಸೇಲಾ, ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ;

ಮಹಾರಾಜಾನಮಾವಾಸಾ, ದೇವಯಕ್ಖನಿಸೇವಿತಾ.

ಯೋಜನಾನಂ ಸತಾನುಚ್ಚೋ, ಹಿಮವಾ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬತೋ;

ಯೋಜನಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೀಣಿ ಆಯತವಿತ್ಥತೋ;

ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಕೂಟೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ.

ತಿಪಞ್ಚಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧ, ಪರಿಕ್ಖೇಪಾ ನಗವ್ಹಯಾ;

ಪಞ್ಞಾಸ ಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧ, ಸಾಖಾಯಾಮಾ ಸಮನ್ತತೋ.

ಸತಯೋಜನವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ, ತಾವದೇವ ಚ ಉಗ್ಗತಾ;

ಜಮ್ಬೂ ಯಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ, ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಪಕಾಸಿತೋ.

ದ್ವೇ ಅಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ ಮಹಣ್ಣವೇ;

ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ತಾವದೇವ, ಚಕ್ಕವಾಳಸಿಲುಚ್ಚಯೋ;

ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಲೋಕಧಾತುಮಯಂ ಠಿತೋ.

ತತ್ಥ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ, ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ, ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಂ; ತಥಾ ಅಸುರಭವನಂ, ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೋ, ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಚ. ಅಪರಗೋಯಾನಂ ಸತ್ತಸಹಸ್ಸಯೋಜನಂ; ತಥಾ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹೋ. ಉತ್ತರಕುರು ಅಟ್ಠಸಹಸ್ಸಯೋಜನೋ, ಏಕಮೇಕೋ ಚೇತ್ಥ ಮಹಾದೀಪೋ ಪಞ್ಚಸತಪಞ್ಚಸತಪರಿತ್ತದೀಪಪರಿವಾರೋ; ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಏಕಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ, ಏಕಾ ಲೋಕಧಾತು, ತದನ್ತರೇಸು ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯಾ. ಏವಂ ಅನನ್ತಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಅನನ್ತಾ ಲೋಕಧಾತುಯೋ ಭಗವಾ ಅನನ್ತೇನ ಬುದ್ಧಞಾಣೇನ ಅವೇದಿ, ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಓಕಾಸಲೋಕೋಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತೋ. ಏವಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತಲೋಕತ್ತಾ ಲೋಕವಿದೂ.

ಅತ್ತನೋ ಪನ ಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠತರಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವಾ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉತ್ತರೋತಿ ಅನುತ್ತರೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ಸೀಲಗುಣೇನಾಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಮಭಿಭವತಿ, ಸಮಾಧಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಞಾ… ವಿಮುತ್ತಿ… ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಗುಣೇನಾಪಿ, ಸೀಲಗುಣೇನಾಪಿ ಅಸಮೋ ಅಸಮಸಮೋ ಅಪ್ಪಟಿಮೋ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ…ಪೇ… ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಗುಣೇನಾಪಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ನ ಖೋ ಪನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಸಮಾರಕೇ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತರ’’ನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ.

ಏವಂ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಸುತ್ತಾದೀನಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦) ‘‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾಯೋ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೫; ಮಹಾವ. ೧೧) ಚ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ.

ಪುರಿಸದಮ್ಮೇ ಸಾರೇತೀತಿ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥಿ, ದಮೇತಿ ವಿನೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪುರಿಸದಮ್ಮಾತಿ ಅದನ್ತಾ ದಮೇತುಂ ಯುತ್ತಾ ತಿರಚ್ಛಾನಪುರಿಸಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಾಪಿ ಅಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಾಪಿ. ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತಾ ತಿರಚ್ಛಾನಪುರಿಸಾಪಿ ಅಪಲಾಳೋ ನಾಗರಾಜಾ, ಚೂಳೋದರೋ, ಮಹೋದರೋ, ಅಗ್ಗಿಸಿಖೋ, ಧೂಮಸಿಖೋ, ಧನಪಾಲಕೋ ಹತ್ಥೀತಿ ಏವಮಾದಯೋ ದಮಿತಾ, ನಿಬ್ಬಿಸಾ ಕತಾ, ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಾ. ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಾಪಿ ಸಚ್ಚಕನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತ-ಅಮ್ಬಟ್ಠಮಾಣವ-ಪೋಕ್ಖರಸಾತಿ-ಸೋಣದಣ್ಡಕೂಟದನ್ತಾದಯೋ. ಅಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಾಪಿ ಆಳವಕ-ಸೂಚಿಲೋಮ-ಖರಲೋಮ-ಯಕ್ಖ-ಸಕ್ಕದೇವರಾಜಾದಯೋ ದಮಿತಾ ವಿನೀತಾ ವಿಚಿತ್ರೇಹಿ ವಿನಯನೂಪಾಯೇಹಿ. ‘‘ಅಹಂ ಖೋ, ಕೇಸಿ, ಪುರಿಸದಮ್ಮಂ ಸಣ್ಹೇನಪಿ ವಿನೇಮಿ, ಫರುಸೇನಪಿ ವಿನೇಮಿ, ಸಣ್ಹಫರುಸೇನಪಿ ವಿನೇಮೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೧೧) ಇದಞ್ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ವಿಸುದ್ಧಸೀಲಾದೀನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಞ್ಚ ಉತ್ತರಿಮಗ್ಗಪಟಿಪದಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ದನ್ತೇಪಿ ದಮೇತಿಯೇವ.

ಅಥ ವಾ ಅನುತ್ತರೋ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥೀತಿ ಏಕಮೇವಿದಂ ಅತ್ಥಪದಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ತಥಾ ಪುರಿಸದಮ್ಮೇ ಸಾರೇತಿ, ಯಥಾ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನೇವ ನಿಸಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ದಿಸಾ ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ ಧಾವನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುತ್ತರೋ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಹತ್ಥಿದಮಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹತ್ಥಿದಮ್ಮೋ ಸಾರಿತೋ ಏಕಂಯೇವ ದಿಸಂ ಧಾವತೀ’’ತಿ ಇದಞ್ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೧೨) ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ.

ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಅನುಸಾಸತೀತಿ ಸತ್ಥಾ. ಅಪಿಚ ಸತ್ಥಾ ವಿಯಾತಿ ಸತ್ಥಾ, ಭಗವಾ ಸತ್ಥವಾಹೋ. ‘‘ಯಥಾ ಸತ್ಥವಾಹೋ ಸತ್ಥೇ ಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತಿ, ಚೋರಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತಿ, ವಾಳಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತಿ, ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತಿ, ನಿರುದಕಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತಿ, ಉತ್ತಾರೇತಿ ನಿತ್ತಾರೇತಿ ಪತಾರೇತಿ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಂ ಸಮ್ಪಾಪೇತಿ; ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ ಸತ್ಥವಾಹೋ ಸತ್ತೇ ಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತಿ ಜಾತಿಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೦) ನಿದ್ದೇಸನಯೇನಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ದಏವಾನಞ್ಚ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ, ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚ. ಭಗವಾ ಪನ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಮ್ಪಿ ಅನುಸಾಸನಿಪ್ಪದಾನೇನ ಸತ್ಥಾಯೇವ. ತೇಪಿ ಹಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸವನೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ತಾಯ ಏವ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದುತಿಯೇ ತತಿಯೇ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಗ್ಗಫಲಭಾಗಿನೋ ಹೋನ್ತಿ. ಮಣ್ಡೂಕದೇವಪುತ್ತಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಭಗವತಿ ಕಿರ ಗಗ್ಗರಾಯ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ತೀರೇ ಚಮ್ಪಾನಗರವಾಸೀನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಮಾನೇ ಏಕೋ ಮಣ್ಡೂಕೋ ಭಗವತೋ ಸರೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತಂ ಏಕೋ ವಚ್ಛಪಾಲಕೋ ದಣ್ಡಮೋಲುಬ್ಭ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಸೀಸೇ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ತಾವದೇವ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕೇ ಕನಕವಿಮಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸುತ್ತಪ್ಪಬುದ್ಧೋ ವಿಯ ಚ ತತ್ಥ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅರೇ, ಅಹಮ್ಪಿ ನಾಮ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಸ್ಮಿ! ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ನಾಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದ್ದಸ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಭಗವತೋ ಸರೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಾ. ಸೋ ತಆವದೇವ ಸಹ ವಿಮಾನೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದಿ. ಭಗವಾ ಜಾನನ್ತೋವ ಪುಚ್ಛಿ –

‘‘ಕೋ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ.

‘‘ಮಣ್ಡೂಕೋಹಂ ಪುರೇ ಆಸಿಂ, ಉದಕೇ ವಾರಿಗೋಚರೋ;

ತವ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ, ಅವಧಿ ವಚ್ಛಪಾಲಕೋ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೫೭-೮೫೮);

ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ. ದೇವಪುತ್ತೋಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ.

ಯಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಿ ಞೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಞಾಣವಸೇನ ಬುದ್ಧೋ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ಬುಜ್ಝಿ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇಸಿ; ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾದೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧೋ. ಇಮಸ್ಸ ಚತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ನಿದ್ದೇಸನಯೋ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨) ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೋ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೨) ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬೋ.

ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ಪನಸ್ಸ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಗರುಗಾರವಾಧಿವಚನಂ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮಂ;

ಗರು ಗಾರವಯುತ್ತೋ ಸೋ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಚತುಬ್ಬಿಧಞ್ಹಿ ನಾಮಂ – ಆವತ್ಥಿಕಂ, ಲಿಙ್ಗಿಕಂ, ನೇಮಿತ್ತಿಕಂ, ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ. ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಲೋಕಿಯವೋಹಾರೇನ ‘‘ಯದಿಚ್ಛಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ವಚ್ಛೋ ದಮ್ಮೋ ಬಲಿಬದ್ದೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಆವತ್ಥಿಕಂ. ‘‘ದಣ್ಡೀ ಛತ್ತೀ ಸಿಖೀ ಕರೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಲಿಙ್ಗಿಕಂ. ‘‘ತೇವಿಜ್ಜೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ನೇಮಿತ್ತಿಕಂ. ‘‘ಸಿರಿವಡ್ಢಕೋ ಧನವಡ್ಢಕೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ವಚನತ್ಥಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ. ಇದಂ ಪನ ಭಗವಾತಿ ನಾಮಂ ನೇಮಿತ್ತಿಕಂ, ನ ಮಹಾಮಾಯಾಯ ನ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜೇನ ನ ಅಸೀತಿಯಾ ಞಾತಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಕತಂ, ನ ಸಕ್ಕಸನ್ತುಸಿತಾದೀಹಿ ದೇವತಾವಿಸೇಸೇಹಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ – ‘‘ಭಗವಾತಿ ನೇತಂ ನಾಮಂ ಮಾತರಾ ಕತಂ…ಪೇ… ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಮೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇ ಸಹ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾ ಸಚ್ಛಿಕಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಯದಿದಂ ಭಗವಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೮೪).

ಯಂಗುಣನೇಮಿತ್ತಿಕಞ್ಚೇತಂ ನಾಮಂ, ತೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವದನ್ತಿ –

‘‘ಭಗೀ ಭಜೀ ಭಾಗೀ ವಿಭತ್ತವಾ ಇತಿ;

ಅಕಾಸಿ ಭಗ್ಗನ್ತಿ ಗರೂತಿ ಭಾಗ್ಯವಾ;

ಬಹೂಹಿ ಞಾಯೇಹಿ ಸುಭಾವಿತತ್ತನೋ;

ಭವನ್ತಗೋ ಸೋ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪದಾನಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಅಪರೋ ನಯೋ –

‘‘ಭಾಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾ ಯುತ್ತೋ, ಭಗೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತವಾ;

ಭತ್ತವಾ ವನ್ತಗಮನೋ, ಭವೇಸು ಭಗವಾ ತತೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ವಣ್ಣಾಗಮೋ ವಣ್ಣವಿಪರಿಯಯೋತಿ ಏತಂ ನಿರುತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸದ್ದನಯೇನ ವಾ ಪಿಸೋದರಾದಿಪಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸುಖಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ದಾನಸೀಲಾದಿಪಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಭಾಗ್ಯಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಾಗ್ಯವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಲೋಭ-ದೋಸ-ಮೋಹ-ವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರ-ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪ-ಕೋಧೂಪನಾಹ-ಮಕ್ಖ-ಪಳಾಸಇಸ್ಸಾ-ಮಚ್ಛರಿಯ-ಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯ-ಥಮ್ಭ-ಸಾರಮ್ಭ-ಮಾನಾತಿಮಾನ-ಮದ-ಪಮಾದ-ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾ ತಿವಿಧಾಕುಸಲಮೂಲ-ದುಚ್ಚರಿತ-ಸಂಕಿಲೇಸ-ಮಲ-ವಿಸಮಸಞ್ಞಾ-ವಿತಕ್ಕ-ಪಪಞ್ಚ-ಚತುಬ್ಬಿಧವಿಪರಿಯೇಸಆಸವ-ಗನ್ಥ-ಓಘ-ಯೋಗಾಗತಿ-ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದುಪಾದಾನ-ಪಞ್ಚಚೇತೋಖೀಲ-ವಿನಿಬನ್ಧ-ನೀವರಣಾಭಿನನ್ದನಛವಿವಾದಮೂಲ-ತಣ್ಹಾಕಾಯ-ಸತ್ತಾನುಸಯ-ಅಟ್ಠಮಿಚ್ಛತ್ತ-ನವತಣ್ಹಾಮೂಲಕ-ದಸಾಕುಸಲಕಮ ದಿಟ್ಠಿಗತ-ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಪ್ಪಭೇದ-ಸಬ್ಬದರಥ-ಪರಿಳಾಹ-ಕಿಲೇಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಾ ಪಞ್ಚ ಕಿಲೇಸ-ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಖನ್ಧಮಚ್ಚು-ದೇವಪುತ್ತ-ಮಾರೇ ಅಭಞ್ಜಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಗ್ಗತ್ತಾ ಏತೇಸಂ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಭಗ್ಗವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಹ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಭಗ್ಗರಾಗೋ ಭಗ್ಗದೋಸೋ, ಭಗ್ಗಮೋಹೋ ಅನಾಸವೋ;

ಭಗ್ಗಾಸ್ಸ ಪಾಪಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಭಾಗ್ಯವನ್ತತಾಯ ಚಸ್ಸ ಸತಪುಞ್ಞಜಲಕ್ಖಣಧರಸ್ಸ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿದೀಪಿತಾ ಹೋತಿ, ಭಗ್ಗದೋಸತಾಯ ಧಮ್ಮಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿ. ತಥಾ ಲೋಕಿಯಪರಿಕ್ಖಕಾನಂ ಬಹುಮತಭಾವೋ, ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಅಭಿಗಮನೀಯತಾ, ಅಭಿಗತಾನಞ್ಚ ನೇಸಂ ಕಾಯಚಿತ್ತದುಕ್ಖಾಪನಯನೇ ಪಟಿಬಲಭಾವೋ, ಆಮಿಸದಾನಧಮ್ಮದಾನೇಹಿ ಉಪಕಾರಿತಾ, ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸುಖೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಪಯೋಜನಸಮತ್ಥತಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಚ ಲೋಕೇ ಇಸ್ಸರಿಯ-ಧಮ್ಮ-ಯಸ-ಸಿರೀ-ಕಾಮ-ಪಯತ್ತೇಸು ಛಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಭಗಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ, ಪರಮಞ್ಚಸ್ಸ ಸಕಚಿತ್ತೇ ಇಸ್ಸರಿಯಂ, ಅಣಿಮಾ ಲಘಿಮಾದಿಕಂ ವಾ ಲೋಕಿಯಸಮ್ಮತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಂ ಅತ್ಥಿ ತಥಾ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಧಮ್ಮೋ ಲೋಕತ್ತಯಬ್ಯಾಪಕೋ ಯಥಾಭುಚ್ಚಗುಣಾಧಿಗತೋ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಯಸೋ, ರೂಪಕಾಯದಸ್ಸನಬ್ಯಾವಟಜನನಯನಪ್ಪಸಾದಜನನಸಮತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಾ ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಿರೀ, ಯಂ ಯಂ ಏತೇನ ಇಚ್ಛಿತಂ ಪತ್ಥಿತಂ ಅತ್ತಹಿತಂ ಪರಹಿತಂ ವಾ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ತಥೇವ ಅಭಿನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿ, ತತ್ಥ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಸಞ್ಞಿತೋ ಕಾಮೋ, ಸಬ್ಬಲೋಕಗರುಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸಙ್ಖಾತೋ ಪಯತ್ತೋ ಚ ಅತ್ಥಿ; ತಸ್ಮಾ ಇಮೇಹಿ ಭಗೇಹಿ ಯುತ್ತತ್ತಾಪಿ ಭಗಾ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕುಸಲಾದೀಹಿ ಭೇದೇಹಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ, ಖನ್ಧಾಯತನ-ಧಾತುಸಚ್ಚ-ಇನ್ದ್ರಿಯಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ವಾ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮೇ, ಪೀಳನ-ಸಙ್ಖತ-ಸನ್ತಾಪವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೇನ ವಾ ದುಕ್ಖಮರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಆಯೂಹನ-ನಿದಾನ-ಸಂಯೋಗ-ಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೇನ ಸಮುದಯಂ, ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕಾಸಙ್ಖತ-ಅಮತಟ್ಠೇನ ನಿರೋಧಂ, ನಿಯ್ಯಾನ-ಹೇತು-ದಸ್ಸನಾಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗಂ ವಿಭತ್ತವಾ, ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿವರಿತ್ವಾ ದೇಸಿತವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಿಭತ್ತವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏಸ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇ ಕಾಯಚಿತ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕೇ ಸುಞ್ಞತಪ್ಪಣಿಹಿತಾನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಭಜಿ ಸೇವಿ ಬಹುಲಮಕಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಭತ್ತವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೀಸು ಭವೇಸು ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಂ ಗಮನಮನೇನ ವನ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಭವೇಸು ವನ್ತಗಮನೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭವಸದ್ದತೋ ಭಕಾರಂ, ಗಮನಸದ್ದತೋ ಗಕಾರಂ, ವನ್ತಸದ್ದತೋ ವಕಾರಞ್ಚ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ಆದಾಯ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಲೋಕೇ ‘‘ಮೇಹನಸ್ಸ ಖಸ್ಸ ಮಾಲಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಮೇಖಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸೋ ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಲೋಕಂ. ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಸದೇವಕನ್ತಿ ಸಹ ದೇವೇಹಿ ಸದೇವಕಂ; ಏವಂ ಸಹ ಮಾರೇನ ಸಮಾರಕಂ; ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಂ; ಸಹ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ; ಪಜಾತತ್ತಾ ಪಜಾ, ತಂ ಪಜಂ; ಸಹ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಂ. ತತ್ಥ ಸದೇವಕವಚನೇನ ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಸಮಾರಕವಚನೇನ ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ, ಸಬ್ರಹ್ಮಕವಚನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣಂ, ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀವಚನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ, ಸಮಿತಪಾಪ-ಬಾಹಿತಪಾಪ-ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಞ್ಚ, ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣಂ, ಸದೇವಮನುಸ್ಸವಚನೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಓಕಾಸಲೋಕೋ, ದ್ವೀಹಿ ಪಜಾವಸೇನ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸದೇವಕಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಾವಚರದೇವಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ, ಸಮಾರಕಗ್ಗಹಣೇನ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕಾ, ಸಬ್ರಹ್ಮಕಗ್ಗಹಣೇನ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ, ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚತುಪರಿಸವಸೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ, ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ವಾ.

ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಸದೇವಕವಚನೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತಭಾವಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ. ತತೋ ಯೇಸಂ ಸಿಯಾ – ‘‘ಮಾರೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಛಕಾಮಾವಚರಿಸ್ಸರೋ ವಸವತ್ತೀ; ಕಿಂ ಸೋಪಿ ಏತೇನ ಸಚ್ಛಿಕತೋ’’ತಿ? ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮನ್ತೋ ಸಮಾರಕನ್ತಿ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ. ಯೇಸಂ ಪನ ಸಿಯಾ – ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಏಕಙ್ಗುಲಿಯಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ, ದ್ವೀಹಿ…ಪೇ… ದಸಹಿ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ, ಅನುತ್ತರಞ್ಚ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಕಿಂ ಸೋಪಿ ಸಚ್ಛಿಕತೋ’’ತಿ? ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮನ್ತೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಕನ್ತಿ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ. ತತೋ ಯೇಸಂ ಸಿಯಾ – ‘‘ಪುಥೂಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ, ಕಿಂ ತೇಪಿ ಸಚ್ಛಿಕತಾ’’ತಿ? ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮನ್ತೋ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಪಜನ್ತಿ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ. ಏವಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠುಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಅಥ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇ ಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸೇ ಚ ಉಪಾದಾಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸೇಸಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಸದೇವಮನುಸ್ಸನ್ತಿ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ. ಅಯಮೇತ್ಥಾನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮೋ.

ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಯನ್ತಿ ಸಾಮಂ, ಅಪರನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ; ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ, ಏತೇನ ಅನುಮಾನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ ಹೋತಿ. ಪವೇದೇತೀತಿ ಬೋಧೇತಿ ಞಾಪೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ…ಪೇ… ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಸತ್ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹಿತ್ವಾಪಿ ಅನುತ್ತರಂ ವಿವೇಕಸುಖಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಪ್ಪಕಾರಮೇವ ದೇಸೇತಿ.

ಕಥಂ? ಏಕಗಾಥಾಪಿ ಹಿ ಸಮನ್ತಭದ್ರಕತ್ತಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಠಮಪಾದೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾ, ದುತಿಯತತಿಯಪಾದೇಹಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಾ, ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ. ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದಾನೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ, ನಿಗಮನೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ, ಸೇಸೇನ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ. ನಾನಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಸುತ್ತಂ ಪಠಮಾನುಸನ್ಧಿನಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ, ಸೇಸೇಹಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ. ಸಕಲೋಪಿ ಸಾಸನಧಮ್ಮೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಭೂತೇನ ಸೀಲೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ಸೀಲಸಮಾಧೀಹಿ ವಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇಹಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿತಾಯ ವಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾಯ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ತಥತ್ತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಾಯ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ಸುಯ್ಯಮಾನೋ ಚೇಸ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಸವನೇನಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಮೇವ ಆವಹತೀತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಪಟಿಪಜ್ಜಿಯಮಾನೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖಾವಹನತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಮೇವ ಆವಹತೀತಿ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಫಲೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ತಾದಿಭಾವಾವಹನತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಫಲೇನಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಮೇವ ಆವಹತೀತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ನಾಥಪ್ಪಭವತ್ತಾ ಚ ಪಭವಸುದ್ಧಿಯಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣೋ, ಅತ್ಥಸುದ್ಧಿಯಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋ, ಕಿಚ್ಚಸುದ್ಧಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ. ತಸ್ಮಾ ಏಸೋ ಭಗವಾ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಪ್ಪಕಾರಮೇವ ದೇಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ಪಕಾಸೇತಿ, ನಾನಾನಯೇಹಿ ದೀಪೇತಿ; ತಞ್ಚ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನ-ವಿವರಣ-ವಿಭಜನ-ಉತ್ತಾನೀಕರಣ-ಪಞ್ಞತ್ತಿ-ಅತ್ಥಪದಸಮಾಯೋಗತೋ ಸಾತ್ಥಂ, ಅಕ್ಖರಪದ-ಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾ-ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರತಾಹಿ ಸಾತ್ಥಂ, ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರತಾಹಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯತೋ ಸಾತ್ಥಂ, ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯತೋ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯತೋ ಪರಿಕ್ಖಕಜನಪ್ಪಸಾದಕನ್ತಿ ಸಾತ್ಥಂ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯತೋ ಲೋಕಿಯಜನಪ್ಪಸಾದಕನ್ತಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಗಮ್ಭೀರಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಸಾತ್ಥಂ, ಉತ್ತಾನಪದತೋ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಉಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸಕಲಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೇನ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ; ಅಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ನಿದ್ದೋಸಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ; ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೇಹಿ ಸೇಟ್ಠೇಹಿ ಚರಿತಬ್ಬತೋ ತೇಸಞ್ಚ ಚರಿಯಭಾವತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅಪಿಚ ಯಸ್ಮಾ ಸನಿದಾನಂ ಸಉಪ್ಪತ್ತಿಕಞ್ಚ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ ದೇಸೇತಿ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅನುರೂಪತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅವಿಪರೀತತಾಯ ಚ ಹೇತುದಾಹರಣಯುತ್ತತೋ ಚ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ, ಸೋತೂನಂ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೇನ ನಿಗಮನೇನ ಚ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ ದೇಸೇತಿ. ಏವಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ತಞ್ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿತೋ ಸಾತ್ಥಂ, ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿತೋ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಸೀಲಾದಿಪಞ್ಚಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಯುತ್ತತೋ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತೋ ನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಲೋಕಾಮಿಸನಿರಪೇಕ್ಖತೋ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾನಂ ಬುದ್ಧ-ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧ-ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಚರಿಯತೋ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾಪಿ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸಾಧು ಖೋ ಪನಾತಿ ಸುನ್ದರಂ ಖೋ ಪನ ಅತ್ಥಾವಹಂ ಸುಖಾವಹನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾರೂಪಾನಂ ಅರಹತನ್ತಿ ಯಥಾರೂಪೋ ಸೋ ಭವ ಗೋತಮೋ, ಏವರೂಪಾನಂ ಯಥಾಭುಚ್ಚಗುಣಾಧಿಗಮೇನ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋತಿ ಲದ್ಧಸದ್ದಾನಂ ಅರಹತಂ. ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀತಿ ಪಸಾದಸೋಮ್ಮಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲಿತ್ವಾ ‘‘ದಸ್ಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಧು ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಅಥ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ.

೨. ಯೇನಾತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ? ನಾನಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ದಿಜಗಣೇಹಿ ನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೋ ವಿಯ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಚ ಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನಂ. ಅಥ ವಾ ಏವಂ ಗತೋ ತತೋ ಆಸನ್ನತರಂ ಠಾನಂ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪಸಙ್ಖಾತಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದೀತಿ ಯಥಾ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಭಗವಾ ತೇನ, ಏವಂ ಸೋಪಿ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೀತೋದಕಂ ವಿಯ ಉಣ್ಹೋದಕೇನ ಸಮ್ಮೋದಿತಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಯಾಯ ಚ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭೋ, ಗೋತಮ, ಖಮನೀಯಂ; ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ, ಚ ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಕಥಾಯ ಸಮ್ಮೋದಿ, ತಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮೋದಂ ಜನನತೋ ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಯುತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರತಾಯ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಸಾರೇತುಂ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಅರಹರೂಪತೋ ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚ ಸಾರಣೀಯಂ, ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ ವಾ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅನುಸ್ಸರಿಯಮಾನಸುಖತೋ ಸಾರಣೀಯಂ. ತಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಾರಣೀಯನ್ತಿ. ಏವಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಸಾರಣೀಯಂ ಕಥಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಯೇನತ್ಥೇನ ಆಗತೋ ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೭೦) ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ ತಥಾ ನಿಸೀದೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ನಿಸೀದೀತಿ ಉಪಾವಿಸಿ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ಪುರಿಸಾ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಸನಕುಸಲತಾಯ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಕಥಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪನ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ? ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅತಿದೂರಂ, ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಂ, ಉಪರಿವಾತಂ, ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸಂ, ಅತಿಸಮ್ಮುಖಂ, ಅತಿಪಚ್ಛಾತಿ. ಅತಿದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹಿ ಸಚೇ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ಕರೋತಿ. ಉಪರಿವಾತೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ ಬಾಧತಿ. ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಗಾರವಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ಅತಿಸಮ್ಮುಖಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಂ ಆಹಚ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅತಿಪಚ್ಛಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ ಗೀವಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಏತೇ ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ.

ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಅವೋಚಾತಿ ಅಭಾಸಿ. ಸುತಂ ಮೇತನ್ತಿ ಸುತಂ ಮೇ ಏತಂ, ಏತಂ ಮಯಾ ಸುತನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಗೋತ್ತೇನ ಆಲಪತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಂ ತೇನ ಸುತಂ – ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋತಿ ಏವಮಾದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ – ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇತಿ ಜಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ. ಜಿಣ್ಣೇತಿ ಜಜ್ಜರೀಭೂತೇ ಜರಾಯ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಭಾವಂ ಆಪಾದಿತೇ. ವುಡ್ಢೇತಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ವುಡ್ಢಿಮರಿಯಾದಪ್ಪತ್ತೇ. ಮಹಲ್ಲಕೇತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇ, ಚಿರಕಾಲಪ್ಪಸುತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅದ್ಧಗತೇತಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಗತೇ, ದ್ವೇ ತಯೋ ರಾಜಪರಿವಟ್ಟೇ ಅತೀತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತೇ, ಪಚ್ಛಿಮವಯೋ ನಾಮ ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮೋ ತತಿಯಭಾಗೋ.

ಅಪಿಚ – ಜಿಣ್ಣೇತಿ ಪೋರಾಣೇ, ಚಿರಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಕುಲನ್ವಯೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವುಡ್ಢೇತಿ ಸೀಲಾಚಾರಾದಿಗುಣವುಡ್ಢಿಯುತ್ತೇ. ಮಹಲ್ಲಕೇತಿ ವಿಭವಮಹತ್ತತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇ ಮಹದ್ಧನೇ ಮಹಾಭೋಗೇ. ಅದ್ಧಗತೇತಿ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವತಚರಿಯಾದಿಮರಿಯಾದಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಚರಮಾನೇ. ವಯೋಅನುಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಜಾತಿವುಡ್ಢಭಾವಂ ಅನ್ತಿಮವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ಅಭಿವಾದೇತೀತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ‘‘ನ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಕಾರೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏವಮತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ – ‘‘ನ ವನ್ದತಿ ವಾ, ನಾಸನಾ ವುಟ್ಠಹತಿ ವಾ, ನಾಪಿ ‘ಇಧ ಭೋನ್ತೋ ನಿಸೀದನ್ತೂ’ತಿ ಏವಂ ಆಸನೇನ ವಾ ಉಪನಿಮನ್ತೇತೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ವಾ ಸದ್ದೋ ವಿಭಾವನೇ ನಾಮ ಅತ್ಥೇ, ‘‘ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಏವಂ ವತ್ವಾ ಅಥ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ಅಕರೋನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ತಯಿದಂ ಭೋ ಗೋತಮ ತಥೇವಾ’’ತಿ. ಯಂ ತಂ ಮಯಾ ಸುತಂ – ತಂ ತಥೇವ, ತಂ ಸವನಞ್ಚ ಮೇ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ, ಅತ್ಥತೋ ಏಕೀಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ. ‘‘ನ ಹಿ ಭವಂ ಗೋತಮೋ…ಪೇ… ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನಾ ಸುತಂ ದಿಟ್ಠೇನ ನಿಗಮೇತ್ವಾ ನಿನ್ದನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ತಯಿದಂ ಭೋ ಗೋತಮ ನ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇವಾ’’ತಿ ತಂ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಂ ಅಕರಣಂ ನ ಯುತ್ತಮೇವ.

ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಪರವಮ್ಭನದೋಸಂ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯೇನ ತಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಯುತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಆಹ – ‘‘ನಾಹಂ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ …ಪೇ… ಮುದ್ಧಾಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಪತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ‘‘ಅಹಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಪ್ಪಟಿಹತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸದೇವಕಾದಿಭೇದೇ ಲೋಕೇ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಮಹಂ ಅಭಿವಾದೇಯ್ಯಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇಯ್ಯಂ ವಾ ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇಯ್ಯಂ. ಅನಚ್ಛರಿಯಂ ವಾ ಏತಂ, ಯ್ವಾಹಂ ಅಜ್ಜ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏವರೂಪಂ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಾರಹಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ. ಅಪಿಚ ಖೋ ಯದಾಪಾಹಂ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಕಲಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇಸಿಂ; ತದಾಪಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸದೇವಕಾದಿಭೇದೇ ಲೋಕೇ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಮಹಂ ಅಭಿವಾದೇಯ್ಯಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಟ್ಠೇಯ್ಯಂ ವಾ ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇಯ್ಯಂ. ಅಥ ಖೋ ಮಂ ಸೋಳಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕೋ ಖೀಣಾಸವಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಲೋಕೇ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ತ್ವಂ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗೋ ಚ ಜೇಟ್ಠೋ ಚ ಸೇಟ್ಠೋ ಚ, ನತ್ಥಿ ತಯಾ ಉತ್ತರಿತರೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸೋ ಪತಿನಾಮೇಸಿ; ತದಾಪಿ ಚಾಹಂ ಅತ್ತನಾ ಉತ್ತರಿತರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಸಭಿಂ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿಂ – ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಸ್ಸಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿರಹೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನತ್ಥಿ, ಸ್ವಾಹಂ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಕಂ ಅಭಿವಾದೇಯ್ಯಂ ವಾ…ಪೇ… ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇಯ್ಯಂ. ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಮಾ ತಥಾಗತೇ ಏವರೂಪಂ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಪತ್ಥಯಿತ್ಥ. ಯಞ್ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತಥಾಗತೋ ಅಭಿವಾದೇಯ್ಯ ವಾ…ಪೇ… ಆಸನೇನ ವಾ ನಿಮನ್ತೇಯ್ಯ, ಮುದ್ಧಾಪಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪರಿಪಾಕಸಿಥಿಲಬನ್ಧನಂ ವಣ್ಟಾ ಪವುತ್ತತಾಲಫಲಮಿವ ಗೀವತೋ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಹಸಾವ ಭೂಮಿಯಂ ವಿಪತೇಯ್ಯಾತಿ.

೩. ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞತಾಯ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಜೇಟ್ಠಭಾವಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಕೇವಲಂ ತಂ ವಚನಂ ಅಸಹಮಾನೋ ಆಹ – ‘‘ಅರಸರೂಪೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ’’ತಿ. ಅಯಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಂ ಲೋಕೇ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ‘‘ಸಾಮಗ್ಗಿರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಸರೂಪೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ, ಅರಸಜಾತಿಕೋ ಅರಸಸಭಾವೋತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಚಿತ್ತಮುದುಭಾವಜನನತ್ಥಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸತ್ಥಂ ಅತ್ತನಿ ಸನ್ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಖ್ವೇಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪರಿಯಾಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಯೋತಿ ಕಾರಣಂ; ಅಯಞ್ಹಿ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದೋ ದೇಸನಾ-ವಾರ-ಕಾರಣೇಸು ವತ್ತತಿ. ‘‘ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಪರಿಯಾಯೋತ್ವೇವ ನಂ ಧಾರೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೫) ಹಿ ಏಸ ದೇಸನಾಯಂ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಅಜ್ಜ ಪರಿಯಾಯೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೮) ವಾರೇ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಅಞ್ಞಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಆಚಿಕ್ಖತು, ಯಥಾಯಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಅಞ್ಞಾಯ ಸಣ್ಠಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೬೪) ಕಾರಣೇ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಕಾರಣೇ ವತ್ತತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ಅತ್ಥಿ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏತಂ ಕಾರಣಂ; ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಂ ‘‘ಅರಸರೂಪೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮ್ಮಾ ವದೇಯ್ಯ, ಅವಿತಥವಾದೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಕತಮೋ ಪನ ಸೋತಿ? ಯೇ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ರೂಪರಸಾ…ಪೇ… ಫೋಟ್ಠಬ್ಬರಸಾ ತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಾತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೇ ತೇ ಜಾತಿವಸೇನ ವಾ ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನ ವಾ ಸೇಟ್ಠಸಮ್ಮತಾನಮ್ಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಾನಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತಾನಂ ರಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಕಾಮಸುಖಸ್ಸಾದಸಙ್ಖಾತಾ ರೂಪರಸಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬರಸಾ, ಯೇ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಗೀವಾಯ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಯ ಆವಿಞ್ಛನ್ತಿ, ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾದಿಸಾಮಗ್ಗಿಯಞ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಾತಿ. ಮಯ್ಹಂ ಪಹೀನಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ಮಮಾಕಾರೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ವಾ ಏಸ ಭಗವತೋ.

ತತ್ಥ ಪಹೀನಾತಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ವಿಗತಾ ಜಹಿತಾ ವಾ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಕರಣೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಉಚ್ಛಿನ್ನಂ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾಮಯಂ ಮೂಲಮೇತೇಸನ್ತಿ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ. ತಾಲವತ್ಥು ವಿಯ ನೇಸಂ ವತ್ಥು ಕತನ್ತಿ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ. ಯಥಾ ಹಿ ತಾಲರುಕ್ಖಂ ಸಮೂಲಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಮತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಕತೇ ನ ಪುನ ತಸ್ಸ ತಾಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ; ಏವಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಸಮೂಲೇ ರೂಪಾದಿರಸೇ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಭಾವೇನ ವತ್ಥುಮತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಕತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ‘‘ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅವಿರೂಳ್ಹಿಧಮ್ಮತ್ತಾ ವಾ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಕತಾತಿ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ ಅನಭಾವಂಕತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯಥಾ ನೇಸಂ ಪಚ್ಛಾಭಾವೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕತಾ ಹೋನ್ತಿ; ತಸ್ಮಾ ಆಹ – ‘‘ಅನಭಾವಂಕತಾ’’ತಿ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಪದಚ್ಛೇದೋ – ಅನುಅಭಾವಂ ಕತಾ ಅನಭಾವಂಕತಾತಿ. ‘‘ಅನಭಾವಂ ಗತಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಅನುಅಭಾವಂ ಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಪದಚ್ಛೇದೋ ಅನುಅಭಾವಂ ಗತಾ ಅನಭಾವಂ ಗತಾತಿ, ಯಥಾ ಅನುಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅನಚ್ಛರಿಯಾತಿ. ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾತಿ ಅನಾಗತೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಭಾವಾ. ಯೇ ಹಿ ಅಭಾವಂ ಗತಾ, ತೇ ಪುನ ಕಥಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ? ತೇನಾಹ – ‘‘ಅನಭಾವಂ ಗತಾ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪರಿಯಾಯೋತಿ ಇದಂ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಕಾರಣಂ ಯೇನ ಮಂ ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಅರಸರೂಪೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ. ನೋ ಚ ಖೋ ಯಂ ತ್ವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸೀತಿ ಯಞ್ಚ ಖೋ ತ್ವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸಿ, ಸೋ ಪರಿಯಾಯೋ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹ? ನನು ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವುತ್ತೋ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸೋ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಹೋತೀತಿ. ವುಚ್ಚತೇ, ನ ಹೋತಿ. ಯೋ ಹಿ ತಂ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಂ ಕಾತುಂ ಭಬ್ಬೋ ಹುತ್ವಾ ನ ಕರೋತಿ, ಸೋ ತದಭಾವೇನ ಅರಸರೂಪೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಭಗವಾ ಪನ ಅಭಬ್ಬೋವ ಏತಂ ಕಾತುಂ, ತೇನಸ್ಸ ಕರಣೇ ಅಭಬ್ಬತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಯಂ ತ್ವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸೀ’’ತಿ. ಯಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ತ್ವಂ ಮಂ ‘‘ಅರಸರೂಪೋ’’ತಿ ವದೇಸಿ, ಸೋ ಅಮ್ಹೇಸು ನೇವ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ.

೪. ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅರಸರೂಪತಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಥಾಪರಂ ನಿಬ್ಭೋಗೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಬ್ಬಪರಿಯಾಯೇಸು ಚೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋಜನಕ್ಕಮಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಮತ್ತಂ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಮೇವ ವಯೋವುಡ್ಢಾನಂ ಅಭಿವಾದನಕಮ್ಮಾದಿಂ ಲೋಕೇ ಸಾಮಗ್ಗಿಪರಿಭೋಗೋತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ತದಭಾವೇನ ಭಗವನ್ತಂ ನಿಬ್ಭೋಗೋತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಪನ ಯ್ವಾಯಂ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತಾನಂ ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗೋ ತದಭಾವಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯಂ ಅನುಜಾನಾತಿ.

೫. ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಂ ಲೋಕೇ ವಯೋವುಡ್ಢಾನಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕುಲಸಮುದಾಚಾರಕಮ್ಮಂ ಲೋಕಿಯಾ ಕರೋನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅಕಿರಿಯವಾದೋತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಪನ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಅಕಿರಿಯಂ ವದತಿ ತಸ್ಮಾ, ತಂ ಅಕಿರಿಯವಾದಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯಂ ಅನುಜಾನಾತಿ. ತತ್ಥ ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತ-ಅದಿನ್ನಾದಾನ-ಮಿಚ್ಛಾಚಾರಚೇತನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಚೀದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಮುಸಾವಾದ-ಪಿಸುಣವಾಚಾ-ಫರುಸವಾಚಾ-ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಚೇತನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಮನೋದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಠಪೇತ್ವಾ ತೇ ಧಮ್ಮೇ, ಅವಸೇಸಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ಅನೇಕವಿಹಿತಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೬. ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಮೇವ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ಭಗವತಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಇಮಂ ‘‘ಆಗಮ್ಮ ಅಯಂ ಲೋಕತನ್ತಿ ಲೋಕಪವೇಣೀ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಚ್ಛೇದವಾದೋತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸ ದ್ವೀಸು ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಕದೋಸಸ್ಸ ಚ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದತಿ. ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸಮ್ಭವಸ್ಸ ಪನ ನಿರವಸೇಸಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದತಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ತೇ ತಯೋ, ಅವಸೇಸಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದತಿ; ತಸ್ಮಾ ತಂ ಉಚ್ಛೇದವಾದಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯಂ ಅನುಜಾನಾತಿ.

೭. ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಮಞ್ಞೇ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಇದಂ ವಯೋವುಡ್ಢಾನಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕುಲಸಮುದಾಚಾರಕಮ್ಮಂ, ತೇನ ತಂ ನ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಜೇಗುಚ್ಛೀತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿ; ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಞ್ಚ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ, ಯಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ, ಯಞ್ಚ ತಿವಿಧಂ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ, ಯಾ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ತಾನಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಅವಸೇಸಾನಂ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಗೂಥಂ ವಿಯ ಮಣ್ಡನಕಜಾತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಹಿರೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಜೇಗುಚ್ಛಿತಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯಂ ಅನುಜಾನಾತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನಾ’’ತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೮. ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಮೇವ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ಭಗವತಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಂ ಲೋಕಜೇಟ್ಠಕಕಮ್ಮಂ ವಿನೇತಿ ವಿನಾಸೇತಿ, ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ವಿನೇತಬ್ಬೋ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ವೇನಯಿಕೋತಿ ಆಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಪದತ್ಥೋ – ವಿನಯತೀತಿ ವಿನಯೋ, ವಿನಾಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿನಯೋ ಏವ ವೇನಯಿಕೋ, ವಿನಯಂ ವಾ ಅರಹತೀತಿ ವೇನಯಿಕೋ, ನಿಗ್ಗಹಂ ಅರಹತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಪನ, ಯಸ್ಮಾ ರಾಗಾದೀನಂ ವಿನಯಾಯ ವೂಪಸಮಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವೇನಯಿಕೋ ಹೋತಿ. ಅಯಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಪದತ್ಥೋ – ವಿನಯಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ವೇನಯಿಕೋ. ವಿಚಿತ್ರಾ ಹಿ ತದ್ಧಿತವುತ್ತಿ! ಸ್ವಾಯಂ ತಂ ವೇನಯಿಕಭಾವಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯಂ ಅನುಜಾನಾತಿ.

೯. ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಸ್ಮಾ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ವಯೋವುಡ್ಢೇ ತೋಸೇನ್ತಿ ಹಾಸೇನ್ತಿ, ಅಕರೋನ್ತಾ ಪನ ತಾಪೇನ್ತಿ ವಿಹೇಸೇನ್ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ನೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಭಗವಾ ಚ ತಾನಿ ನ ಕರೋತಿ; ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಯಂ ವಯೋವುಡ್ಢೇ ತಪತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾಚಾರವಿರಹಿತತ್ತಾ ವಾ ‘‘ಕಪಣಪುರಿಸೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ತಪಸ್ಸೀತಿ ಆಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಪದತ್ಥೋ – ತಪತೀತಿ ತಪೋ, ರೋಸೇತಿ ವಿಹೇಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಾಕರಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ತಪೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಪಸ್ಸೀ. ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಕಪಣಪುರಿಸೋ ‘‘ತಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಯೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ತಪನತೋ ತಪನೀಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಯಸ್ಮಾ ತಪಸ್ಸೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಪಸ್ಸಿತಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯಂ ಅನುಜಾನಾತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಪದತ್ಥೋ – ತಪನ್ತೀತಿ ತಪಾ, ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ – ‘‘ಇಧ ತಪ್ಪತಿ ಪೇಚ್ಚ ತಪ್ಪತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ತೇ ತಪೇ ಅಸ್ಸಿ ನಿರಸ್ಸಿ ಪಹಾಸಿ ವಿದ್ಧಂಸೇಸೀತಿ ತಪಸ್ಸೀ.

೧೦. ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ದೇವಲೋಕಗಬ್ಭಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೇವಲೋಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಗವತಿ ಚಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಪಗಬ್ಭೋತಿ ಆಹ. ಕೋಧವಸೇನ ವಾ ಭಗವತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋಪಿ ಏವಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಪದತ್ಥೋ – ಗಬ್ಭತೋ ಅಪಗತೋತಿ ಅಪಗಬ್ಭೋ, ಅಭಬ್ಬೋ ದೇವಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಹೀನೋ ವಾ ಗಬ್ಭೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಪಗಬ್ಭೋ, ದೇವಲೋಕಗಬ್ಭಪರಿಬಾಹಿರತ್ತಾ ಆಯತಿಂ ಹೀನಗಬ್ಭಪಟಿಲಾಭಭಾಗೀತಿ, ಹೀನೋ ವಾಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಗಬ್ಭವಾಸೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಭಗವತೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಆಯತಿಂ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ ಅಪಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತಂ ಅಪಗಬ್ಭತಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯಂ ಅನುಜಾನಾತಿ. ತತ್ರ ಚ ಯಸ್ಸ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಆಯತಿಂ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪಹೀನಾತಿ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ, ಪುನಬ್ಭವೇ ಚ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅನುತ್ತರೇನ ಮಗ್ಗೇನ ವಿಹತಕಾರಣತ್ತಾ ಪಹೀನಾತಿ. ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಜಲಾಬುಜಯೋನಿ ಗಹಿತಾ. ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಇತರಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ.

ಅಪಿಚ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯಾ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ, ಪುನಬ್ಭವೋ ಏವ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ನ ವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಾ ಠಿತಿ ಅತ್ಥಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ನ ಗಬ್ಭತೋ ಅಞ್ಞಾ ಸೇಯ್ಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಚ ನಾಮ ಯಸ್ಮಾ ಪುನಬ್ಭವಭೂತಾಪಿ ಅಪುನಬ್ಭವಭೂತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಇಧ ಚ ಪುನಬ್ಭವಭೂತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪುನಬ್ಭವೋ ಏವ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ.

೧೧. ಏವಂ ಆಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅರಸರೂಪತಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಮ್ಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ತಥಾಗತೋ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಸೀತಲೇನೇವ ಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಯಂ ಧಮ್ಮಧಾತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಸಮಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸರದಕಾಲೇ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಹದಯನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮನ್ತೋ ತಾನಿಯೇವ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂನಿ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಪುನಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರಂ ಅಟ್ಠಹಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಭಾವೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಂ, ತಾದಿಗುಣಲಕ್ಖಣಂ ಪಥವೀಸಮಚಿತ್ತತಂ ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಞ್ಚ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಕೇವಲಂ ಪಲಿತಸಿರಖಣ್ಡದನ್ತವಲಿತ್ತಚತಾದೀಹಿ ಅತ್ತನೋ ವುಡ್ಢಭಾವಂ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಜಾನಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಜಾತಿಯಾ ಅನುಗತಂ ಜರಾಯ ಅನುಸಟಂ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಅಭಿಭೂತಂ ಮರಣೇನ ಅಬ್ಭಾಹತಂ ವಟ್ಟಖಾಣುಭೂತಂ ಅಜ್ಜ ಮರಿತ್ವಾ ಪುನ ಸ್ವೇವ ಉತ್ತಾನಸಯನದಾರಕಭಾವಗಮನೀಯಂ. ಮಹನ್ತೇನ ಖೋ ಪನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೋ, ತದಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಸಾತ್ಥಕಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಂ ಪುರೇಜಾತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇಸಿ.

ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ; ಪೀತಿ ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೇ; ಉಭಯೇನಾಪಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಅಣ್ಡಾನಿ ಅಟ್ಠ ವಾ ದಸ ವಾ ದ್ವಾದಸ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತೋ ಊನಾಧಿಕಾನಿಪಿ ಅಣ್ಡಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಿಲಿಟ್ಠವಚನಂ ಹೋತಿ. ತಾನಸ್ಸೂತಿ ತಾನಿ ಅಸ್ಸು, ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಸಮ್ಮಾ ಅಧಿಸಯಿತಾನೀತಿ ತಾಯ ಜನೇತ್ತಿಯಾ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಪಕ್ಖೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪರಿ ಸಯನ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮಾ ಅಧಿಸಯಿತಾನಿ. ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಸೇದಿತಾನೀತಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉತುಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮನ್ತತೋ ಸೇದಿತಾನಿ, ಉಸ್ಮೀಕತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಭಾವಿತಾನೀತಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸುಟ್ಠು ಸಮನ್ತತೋ ಭಾವಿತಾನಿ, ಕುಕ್ಕುಟಗನ್ಧಂ ಗಾಹಾಪಿತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತಾಯ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಏವಂ ತೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ತಾನಿ ಅಣ್ಡಾನಿ ಪರಿಪಾಲಿಯಮಾನಾನಿ ನ ಪೂತೀನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯೋಪಿ ನೇಸಂ ಅಲ್ಲಸಿನೇಹೋ ಸೋ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಕಪಾಲಂ ತನುಕಂ ಹೋತಿ, ಪಾದನಖಸಿಖಾ ಚ ಮುಖತುಣ್ಡಕಞ್ಚ ಖರಂ ಹೋತಿ, ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಕಪಾಲಸ್ಸ ತನುಕತ್ತಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಅಥ ತೇ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾ ‘‘ಚಿರಂ ವತ ಮಯಂ ಸಙ್ಕುಟಿತಹತ್ಥಪಾದಾ ಸಮ್ಬಾಧೇ ಸಯಿಮ್ಹ, ಅಯಞ್ಚ ಬಹಿ ಆಲೋಕೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ಥ ದಾನಿ ನೋ ಸುಖವಿಹಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಕಪಾಲಂ ಪಾದೇನ ಪಹರನ್ತಿ, ಗೀವಂ ಪಸಾರೇನ್ತಿ. ತತೋ ತಂ ಕಪಾಲಂ ದ್ವೇಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾ ಪಕ್ಖೇ ವಿಧುನನ್ತಾ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಂ ವಿರವನ್ತಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ. ಏವಂ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾನಞ್ಚ ನೇಸಂ ಯೋ ಪಠಮತರಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಸೋ ‘ಜೇಟ್ಠೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತಾಯ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ತನೋ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವಂ ಸಾಧೇತುಕಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಯೋ ನು ಖೋ ತೇಸಂ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಾನಂ…ಪೇ… ಕಿನ್ತಿ ಸ್ವಸ್ಸ ವಚನೀಯೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಾನನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾನಂ. ಕಿನ್ತಿ ಸ್ವಸ್ಸ ವಚನೀಯೋತಿ ಸೋ ಕಿನ್ತಿ ವಚನೀಯೋ ಅಸ್ಸ, ಕಿನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯ ಜೇಟ್ಠೋ ವಾ ಕನಿಟ್ಠೋ ವಾತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ತತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಹ – ‘‘ಜೇಟ್ಠೋತಿಸ್ಸ ಭೋ ಗೋತಮ ವಚನೀಯೋ’’ತಿ. ಭೋ, ಗೋತಮ, ಸೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಇತಿ ಅಸ್ಸ ವಚನೀಯೋ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಸೋ ಹಿ ನೇಸಂ ಜೇಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ನೇಸಂ ವುಡ್ಢತರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಓಪಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿ. ಯಥಾ ಸೋ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕೋ ಜೇಟ್ಠೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ; ಏವಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಗತಾಯ ಪಜಾಯ. ಅವಿಜ್ಜಾಗತಾಯಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ತತ್ಥ ಗತಾಯ. ಪಜಾಯಾತಿ ಸತ್ತಾಧಿವಚನಮೇತಂ. ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠೇಸು ಸತ್ತೇಸೂತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಣ್ಡಭೂತಾಯಾತಿ ಅಣ್ಡೇ ಭೂತಾಯ ಜಾತಾಯ ಸಞ್ಜಾತಾಯ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಣ್ಡೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಸತ್ತಾ ಅಣ್ಡಭೂತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ; ಏವಮಯಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಜಾ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಅಣ್ಡಭೂತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿಯೋನದ್ಧಾಯಾತಿ ತೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಓನದ್ಧಾಯ ಬದ್ಧಾಯ ವೇಠಿತಾಯ. ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾತಿ ತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಮಯಂ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಏಕೋವ ಲೋಕೇತಿ ಸಕಲೇಪಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಅಹಮೇವ ಏಕೋ ಅದುತಿಯೋ. ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಉತ್ತರವಿರಹಿತಂ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ; ಅಥ ವಾ ಪಸತ್ಥಂ ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ; ಬೋಧೀತಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧; ಉದಾ. ೧) ಚ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೧; ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೫) ಚ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು ಹಿ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ. ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗೋ. ‘‘ಪಪ್ಪೋತಿ ಬೋಧಿಂ ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೧೭) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ‘‘ಪತ್ವಾನ ಬೋಧಿಂ ಅಮತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಇಧ ಪನ ಭಗವತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಕತ್ತಾ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ದೇತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಮೇವ ದೇತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೇತಿ, ಅಭಿಸೇಕೋ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಸ್ಸರಿಯಭಾವಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ. ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂ; ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಯದೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನಂ, ತಂ ಏವಮತ್ಥೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಅಣ್ಡೇಸು ಅಧಿಸಯನಾದಿತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣಂ; ಏವಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಕರಣಂ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ಅಣ್ಡಾನಂ ಅಪೂತಿಭಾವೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಹಾನಿ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಅಣ್ಡಾನಂ ಅಲ್ಲಸಿನೇಹಪರಿಯಾದಾನಂ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ಭವತ್ತಯಾನುಗತನಿಕನ್ತಿಸಿನೇಹಪರಿಯಾದಾನಂ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಅಣ್ಡಕಪಾಲಾನಂ ತನುಭಾವೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಸ್ಸ ತನುಭಾವೋ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸ ಪಾದನಖಸಿಖಾತುಣ್ಡಕಾನಂ ಥದ್ಧಖರಭಾವೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಖರವಿಪ್ಪಸನ್ನಸೂರಭಾವೋ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಕಾಲೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಕಾಲೋ ವಡ್ಢಿತಕಾಲೋ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತೋ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸ ಪಾದನಖಸಿಖಾಯ ವಾ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾಕಾಲೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬಾಧಿಗತೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಕ್ಖೇ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣಸಚ್ಛಿಕತಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ಸ್ವಾಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಜೇಟ್ಠೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ಸೋ ಅಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಯಥಾ ತೇಸಂ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾನಂ ಪಠಮತರಂ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದೋ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಹೋತಿ; ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಗತಾಯ ಪಜಾಯ ತಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಪಠಮತರಂ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತತ್ತಾ ಜೇಟ್ಠೋ ವುಡ್ಢತರೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ. ಸಬ್ಬಗುಣೇಹಿ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಸಮತ್ತಾ ಸೇಟ್ಠೋತಿ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಅನುತ್ತರಂ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ತಂ ಅಧಿಗತೋ ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಭುತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಂ ವಾ ಭಗವತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚಿತ್ತಮೇವಮುಪ್ಪನ್ನಂ – ‘‘ಕಾಯ ನು ಖೋ ಪಟಿಪದಾಯ ಇಮಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಮಞ್ಞಾಯ ‘‘ಇಮಾಯಾಹಂ ಪಟಿಪದಾಯ ಇಮಂ ಅನುತ್ತರಂ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವೀರಿಯಂ ಅಹೋಸೀತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ನ ಮಯಾ ಅಯಂ ಅನುತ್ತರೋ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವೋ ಕುಸೀತೇನ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿನಾ ಸಾರದ್ಧಕಾಯೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಅಧಿಗತೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ತದಧಿಗಮಾಯ ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ವೀರಿಯಂ ಅಹೋಸಿ, ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಮಯಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧಂ ಅಹೋಸಿ, ಪಗ್ಗಹಿತಂ ಅಸಿಥಿಲಪ್ಪವತ್ತಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆರದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಚ ಮೇ ತಂ ಅಸಲ್ಲೀನಂ ಅಹೋಸಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ವೀರಿಯಮೇವ, ಸತಿಪಿ ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖೀಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಅಹೋಸಿ. ಉಪಟ್ಠಿತತ್ತಾಯೇವ ಚ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ. ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋ ಅಸಾರದ್ಧೋತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಕಾಯೋಪಿ ಮೇ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನಾಮಕಾಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧೇ ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಮಕಾಯೋ ರೂಪಕಾಯೋತಿ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾವ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸಾರದ್ಧೋತಿ ಸೋ ಚ ಖೋ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಅಸಾರದ್ಧೋ, ವಿಗತದರಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗನ್ತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಆಹಿತಂ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತಂ ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ; ಸಮಾಹಿತತ್ತಾ ಏವ ಚ ಏಕಗ್ಗಂ ಅಚಲಂ ನಿಪ್ಫನ್ದನನ್ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ.

ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾ

ಇದಾನಿ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಧಿಗತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿಆದೀನಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಕಾಮಾ? ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮೋ; ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಕಾಮೋ – ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಾಮಾ. ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ? ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ…ಪೇ… ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ – ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ. ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಚ ಕಾಮೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿವಿತ್ತೋ ಹೋತಿ ಪವಿವಿತ್ತೋ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೬೪) ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇಯೇವ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ತಥಾಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯಂ ವಿನಾ ನ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನೇವ ನಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮ.

ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚಿತ್ವಾ ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪಸಕ್ಕೇತ್ವಾ. ಯೋ ಪನಾಯಮೇತ್ಥ ಏವಕಾರೋ, ಸೋ ನಿಯಮತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ನಿಯಮತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಣಸಮಯೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವಂ ಕಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಂ ದೀಪೇತಿ. ಕಥಂ? ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಏವಞ್ಹಿ ನಿಯಮೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಇದಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ನೂನಿಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಕಾಮಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ, ಯೇಸು ಸತಿ ಇದಂ ನ ಪವತ್ತತಿ, ಅನ್ಧಕಾರೇ ಸತಿ ಪದೀಪೋ ವಿಯ, ತೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ, ಓರಿಮತೀರಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಪಾರಿಮತೀರಸ್ಸೇವ, ತಸ್ಮಾ ನಿಯಮಂ ಕರೋತೀತಿ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಪುಬ್ಬಪದೇಯೇವ ವುತ್ತೋ ನ ಉತ್ತರಪದೇ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿವಿಚ್ಚಾಪಿ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತನ್ನಿಸ್ಸರಣತೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬಪದೇಏವ ಏಸ ವುತ್ತೋ. ಕಾಮಧಾತುಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ಇದಂ ಝಾನಂ ಕಾಮಾನಮೇವ ನಿಸ್ಸರಣಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಾಮಾನಮೇತಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ಯದಿದಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು. ೭೨). ಉತ್ತರಪದೇಪಿ ಪನ ಯಥಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮೋ ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೯) ಏತ್ಥ ಏವಕಾರೋ ಆನೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ನೀವರಣಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿವಿಚ್ಚ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿತುಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಧಾರಣವಚನೇನ ತದಙ್ಗವಿವೇಕಾದಯೋ ಕಾಯವಿವೇಕಾದಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿವೇಕಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಥಾಪಿ ಕಾಯವಿವೇಕೋ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋತಿ ತಯೋ ಏವ ಇಧ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ‘‘ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನ ಯೇ ಚ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಕತಮೇ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಮನಾಪಿಯಾ ರೂಪಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧; ವಿಭ. ೯೬೪) ನಯೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ, ಯೇ ಚ ತತ್ಥೇವ ವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ‘‘ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧) ನಯೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಇಚ್ಚೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿಪಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ತೇನ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ.

ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ವಾ ವಿವಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ತೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಪುರಿಮೇನ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋಯೇವ ಕಾಮಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ದುತಿಯೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಪರಿಗ್ಗಹೋ ವಿಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮವಿವೇಕವಚನತೋಯೇವ ಚ ಏತೇಸಂ ಪಠಮೇನ ಸಂಕಿಲೇಸವತ್ಥುಪ್ಪಹಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ; ಪಠಮೇನ ಲೋಲಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ದುತಿಯೇನ ಬಾಲಭಾವಸ್ಸ; ಪಠಮೇನ ಚ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ, ದುತಿಯೇನ ಆಸಯಪೋಸನಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ. ಏಸ ತಾವ ನಯೋ ‘‘ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಕಾಮೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮಪಕ್ಖೇ.

ಕಿಲೇಸಕಾಮಪಕ್ಖೇ ಪನ ಛನ್ದೋತಿ ಚ ರಾಗೋತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕಭೇದೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋಯೇವ ಕಾಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋ ಚ ಅಕುಸಲಪರಿಯಾಪನ್ನೋಪಿ ಸಮಾನೋ, ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಕಾಮಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ ಝಾನಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಸುಂ ವುತ್ತೋ. ಕಿಲೇಸಕಾಮತ್ತಾ ವಾ ಪುರಿಮಪದೇ ವುತ್ತೋ, ಅಕುಸಲಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ದುತಿಯಪದೇ. ಅನೇಕಭೇದತೋ ಚಸ್ಸ ಕಾಮತೋತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಾಮೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಕುಸಲಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೫೬೪) ಉಪರಿಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತೋ ನೀವರಣಾನೇವ ವುತ್ತಾನಿ. ನೀವರಣಾನಿ ಹಿ ಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಾನಿ, ತೇಸಂ ಝಾನಙ್ಗಾನೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಿ, ವಿದ್ಧಂಸಕಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಮಾಧಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಪೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ, ವಿತಕ್ಕೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ, ಸುಖಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ, ವಿಚಾರೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯಾ’’ತಿ ಪೇಟಕೇ ವುತ್ತಂ.

ಏವಮೇತ್ಥ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ‘‘ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ನೀವರಣಾನಂ. ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಪಠಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ, ದುತಿಯೇನ ಸೇಸನೀವರಣಾನಂ. ತಥಾ ಪಠಮೇನ ತೀಸು ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಭೇದವಿಸಯಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ, ದುತಿಯೇನ ಆಘಾತವತ್ಥುಭೇದಾದಿವಿಸಯಾನಂ ದೋಸಮೋಹಾನಂ. ಓಘಾದೀಸು ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಪಠಮೇನ ಕಾಮೋಘ-ಕಾಮಯೋಗ-ಕಾಮಾಸವ-ಕಾಮುಪಾದಾನ-ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥ-ಕಾಮರಾಗ-ಸಂಯೋಜನಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಅವಸೇಸಓಘ-ಯೋಗಾಸವ-ಉಪಾದಾನ-ಗನ್ಥ-ಸಂಯೋಜನಾನಂ. ಪಠಮೇನ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ, ದುತಿಯೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ. ಅಪಿಚ ಪಠಮೇನ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಟ್ಠಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಸೇಸಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ತಾವ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕನಂ ವಿತಕ್ಕೋ, ಊಹನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ, ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನರಸೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ತೇನ ಯೋಗಾವಚರೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿತಕ್ಕಾಹತಂ ವಿತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆನಯನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ವಿಚರಣಂ ವಿಚಾರೋ, ಅನುಸಞ್ಚರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣಾನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ, ತತ್ಥ ಸಹಜಾತಾನುಯೋಜನರಸೋ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಸನ್ತೇಪಿ ಚ ನೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಓಳಾರಿಕಟ್ಠೇನ ಘಣ್ಟಾಭಿಘಾತಸದ್ದೋ ವಿಯ ಚೇತಸೋ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ಸುಖುಮಟ್ಠೇನ ಅನುರವೋ ವಿಯ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೋ ವಿಚಾರೋ. ವಿಪ್ಫಾರವಾ ಚೇತ್ಥ ವಿತಕ್ಕೋ ಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭಾವೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿನೋ ಪಕ್ಖವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯ ಪದುಮಾಭಿಮುಖಪಾತೋ ವಿಯ ಚ ಗನ್ಧಾನುಬನ್ಧಚೇತಸೋ ಭಮರಸ್ಸ. ಸನ್ತವುತ್ತಿ ವಿಚಾರೋ ನಾತಿಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭಾವೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿನೋ ಪಕ್ಖಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ ಪರಿಬ್ಭಮನಂ ವಿಯ ಚ ಪದುಮಾಭಿಮುಖಪತಿತಸ್ಸ ಭಮರಸ್ಸ ಪದುಮಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇ. ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ ಪಠಮ-ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಸು ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೇನ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿಚಾರೇನ ಸಹ ವತ್ತತಿ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಪುಪ್ಫೇನ ಚ ಫಲೇನ ಚಾತಿ ಇದಂ ಝಾನಂ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೇನ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿಚಾರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೬೫) ನಯೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ. ಅತ್ಥೋ ಪನ ತತ್ರಾಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ವಿವೇಕಜನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿವಿತ್ತಿ ವಿವೇಕೋ, ನೀವರಣವಿಗಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿವಿತ್ತೋತಿ ವಾ ವಿವೇಕೋ, ನೀವರಣವಿವಿತ್ತೋ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ವಿವೇಕಾ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿವೇಕೇ ಜಾತನ್ತಿ ವಿವೇಕಜಂ. ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಿನಯತೀತಿ ಪೀತಿ, ಸಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯನಲಕ್ಖಣಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಪೀನನರಸಾ, ಫರಣರಸಾ ವಾ, ಓದಗ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಸುಖನಂ ಸುಖಂ, ಸುಟ್ಠು ವಾ ಖಾದತಿ ಖನತಿ ಚ ಕಾಯಚಿತ್ತಾಬಾಧನ್ತಿ ಸುಖಂ, ತಂ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಉಪಬ್ರೂಹನರಸಂ, ಅನುಗ್ಗಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ. ಸತಿಪಿ ಚ ನೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಪಟಿಲಾಭತುಟ್ಠಿ ಪೀತಿ, ಪಟಿಲದ್ಧರಸಾನುಭವನಂ ಸುಖಂ. ಯತ್ಥ ಪೀತಿ ತತ್ಥ ಸುಖಂ, ಯತ್ಥ ಸುಖಂ ತತ್ಥ ನ ನಿಯಮತೋ ಪೀತಿ. ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತಾ ಪೀತಿ, ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸುಖಂ. ಕನ್ತಾರಖಿನ್ನಸ್ಸ ವನನ್ತೋದಕದಸ್ಸನಸವನೇಸು ವಿಯ ಪೀತಿ, ವನಚ್ಛಾಯಪ್ಪವೇಸನಉದಕಪರಿಭೋಗೇಸು ವಿಯ ಸುಖಂ. ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಚೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಞ್ಚ ಪೀತಿ, ಇದಞ್ಚ ಸುಖಂ, ಅಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ಝಾನಂ ‘‘ಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅಥ ವಾ ಪೀತಿ ಚ ಸುಖಞ್ಚ ಪೀತಿಸುಖಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯಾದಯೋ ವಿಯ. ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ವಿವೇಕಜಂಪೀತಿಸುಖಂ. ಯಥೇವ ಹಿ ಝಾನಂ, ಏವಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ಪೇತ್ಥ ವಿವೇಕಜಮೇವ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಏಕಪದೇನೇವ ‘‘ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಇದಂ ಸುಖಂ ಇಮಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಸಹಗತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೬೭) ನಯೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥೋ ಪನ ತತ್ರಾಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಪಠಮನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ಪಠಮಂ, ಇದಂ ಪಠಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿಪಿ ಪಠಮಂ. ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ಝಾಪೇತೀತಿ ಝಾನಂ, ಇಮಿನಾ ಯೋಗಿನೋ ಝಾಯನ್ತೀತಿಪಿ ಝಾನಂ, ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ಡಹನ್ತಿ ಗೋಚರಂ ವಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಯಂ ವಾ ತಂ ಝಾಯತಿ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಝಾನಂ, ತೇನೇವ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತದೇತಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ, ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಸಹ ಉಪಚಾರೇನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಕಸಿಣಾದಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾಯನತೋ. ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾಯನತೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ಮಗ್ಗೇನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಫಲಂ ಪನ ನಿರೋಧಸ್ಸ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಮೇವ ಝಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ.

ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಕತಮಂ ಪನ ತಂ ಝಾನಂ ನಾಮ, ಯಂ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ…ಪೇ… ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಏವಂ ಅಪದೇಸಂ ಅರಹತೀ’’ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯಥಾ ಸಧನೋ ಸಪರಿಜನೋತಿಆದೀಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಧನಞ್ಚ ಪರಿಜನಞ್ಚ ಅಞ್ಞೋ ಅಪದೇಸಾರಹೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕಾದಿಧಮ್ಮೇ ಅಞ್ಞಂ ಅಪದೇಸಾರಹಂ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಪನ ಸರಥಾ ಸಪತ್ತಿ ಸೇನಾತಿ ವುತ್ತೇ ಸೇನಙ್ಗೇಸುಯೇವ ಸೇನಾಸಮ್ಮುತಿ, ಏವಮಿಧ ಪಞ್ಚಸು ಅಙ್ಗೇಸುಯೇವ ಝಾನಸಮ್ಮುತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕತಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು? ವಿತಕ್ಕೋ, ವಿಚಾರೋ, ಪೀತಿ, ಸುಖಂ, ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾತಿ ಏತೇಸು. ಏತಾನೇವ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಏಕಗ್ಗತಾ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಚೇ ತಞ್ಚ ನ. ಕಸ್ಮಾ? ವುತ್ತತ್ತಾ ಏವ. ಸಾಪಿ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಝಾನನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಚಾರೋ ಪೀತಿ ಸುಖಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾಯೇವ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತನ್ತಿ ಇಧ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಇಮಿನಾ ವಿಭಙ್ಗವಚನೇನ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಪಿ ಅಙ್ಗಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯೇನ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಗವತಾ ಉದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಸೋ ಏವ ತೇನ ವಿಭಙ್ಗೇಪಿ ಪಕಾಸಿತೋತಿ.

ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ, ಪಾಪುಣಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಸಮ್ಪಾದಯಿತ್ವಾ ವಾ, ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೋ ಪಟಿಲಾಭೋ ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಫುಸನಾ ಸಮ್ಫುಸನಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಏವಮೇವತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ನಿಸಜ್ಜಸಙ್ಖಾತೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ಇತಿವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಇರಿಯಂ ವುತ್ತಿಂ ಪಾಲನಂ ಯಪನಂ ಯಾಪನಂ ಚಾರಂ ವಿಹಾರಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ವಿಭಙ್ಗೇ – ‘‘ವಿಹರತೀತಿ ಇರಿಯತಿ ವತ್ತತಿ ಪಾಲೇತಿ ಯಪೇತಿ ಯಾಪೇತಿ ಚರತಿ ವಿಹರತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೨).

ಕಿಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾಸೀತಿ? ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ. ಕತರಂ? ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ. ಅಞ್ಞೇನ ತದತ್ಥಿಕೇನ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ? ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಏತಂ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ. ತೇಸಂ ಭಾವನಾನಯೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೫೫) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಧ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅತಿಭಾರಿಯಂ ವಿನಯನಿದಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಮತ್ತಮೇವ ಕರೋಮಾತಿ.

ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾ

ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾತಿ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಚ ವಿಚಾರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವೂಪಸಮಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ; ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅಪಾತುಭಾವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಧಮ್ಮಾ ನ ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇಯೇವ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಫಸ್ಸಾದಯೋ, ಅಞ್ಞೇ ಇಧ; ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಪನ ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ಪರೇಸಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತೀತಿ ದೀಪನತ್ಥಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಮಧಿಪ್ಪೇತಂ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೫೭೩) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನಿ ಜಾತಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ಸಮ್ಪಸಾದನನ್ತಿ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸದ್ಧಾ. ಸಮ್ಪಸಾದನಯೋಗತೋ ಝಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ, ನೀಲವಣ್ಣಯೋಗತೋ ನೀಲವತ್ಥಂ ವಿಯ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತಂ ಝಾನಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭವೂಪಸಮನೇನ ಚೇತೋ ಸಮ್ಪಸಾದಯತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಸಮ್ಪಸಾದನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ಚೇತಸೋತಿ ಏವಂ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಚೇತಸೋತಿ ಏತಂ ಏಕೋದಿಭಾವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ಏಕೋ ಉದೇತೀತಿ ಏಕೋದಿ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಹಿ ಅನಜ್ಝಾರೂಳ್ಹತ್ತಾ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ಉದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಟ್ಠೋಪಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ಏಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವಿರಹತೋ ವಾ ಏಕೋ ಅಸಹಾಯೋ ಹುತ್ವಾತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಉದಾಯತೀತಿ ಉದಿ, ಉಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಏಕೋ ಚ ಸೋ ಉದಿ ಚಾತಿ ಏಕೋದಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಇತಿ ಇಮಂ ಏಕೋದಿಂ ಭಾವೇತಿ ವಡ್ಢಯತೀತಿ ಇದಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಏಕೋದಿಭಾವಂ. ಸೋ ಪನಾಯಂ ಏಕೋದಿ ಯಸ್ಮಾ ಚೇತಸೋ, ನ ಸತ್ತಸ್ಸ ನ ಜೀವಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ನನು ಚಾಯಂ ಸದ್ಧಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಞ್ಚ ಏಕೋದಿನಾಮಕೋ ಸಮಾಧಿ; ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ‘‘ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅದುಞ್ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭೇನ ವೀಚಿತರಙ್ಗಸಮಾಕುಲಮಿವ ಜಲಂ ನ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿಯಾಪಿ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮ್ಪಸಾದನನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ನ ಸುಪ್ಪಸನ್ನತ್ತಾಯೇವ ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಪಿ ನ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೋದಿಭಾವನ್ತಿಪಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಝಾನೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪಲಿಬೋಧಾಭಾವೇನ ಲದ್ಧೋಕಾಸಾ ಬಲವತೀ ಸದ್ಧಾ, ಬಲವಸದ್ಧಾಸಹಾಯಪ್ಪಟಿಲಾಭೇನೇವ ಚ ಸಮಾಧಿಪಿ ಪಾಕಟೋ; ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನನ್ತಿ ಯಾ ಸದ್ಧಾ ಸದ್ದಹನಾ ಓಕಪ್ಪನಾ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದೋ, ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವನ್ತಿ ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಪನೇತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಯಥಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಚೇವ ಸಮೇತಿ ಚ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರನ್ತಿ ಭಾವನಾಯ ಪಹೀನತ್ತಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಏತಸ್ಸ ವಾ ವಿತಕ್ಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ. ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅವಿಚಾರಂ. ವಿಭಙ್ಗೇಪಿ (ವಿಭ. ೫೭೬) ವುತ್ತಂ ‘‘ಇತಿ ಅಯಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೋ ಸನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಿತಾ ವೂಪಸನ್ತಾ ಅತ್ಥಙ್ಗತಾ ಅಬ್ಭತ್ಥಙ್ಗತಾ ಅಪ್ಪಿತಾ ಬ್ಯಪ್ಪಿತಾ ಸೋಸಿತಾ ವಿಸೋಸಿತಾ ಬ್ಯನ್ತೀಕತಾ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ.

ಏತ್ಥಾಹ – ನನು ಚ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ವುತ್ತಂ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಏವಮೇತಂ ಸಿದ್ಧೋ ವಾಯಮತ್ಥೋ, ನ ಪನೇತಂ ತದತ್ಥದೀಪಕಂ; ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ – ‘‘ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಪನ ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ಪರೇಸಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತೀತಿ ದೀಪನತ್ಥಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ ಇದಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ, ನ ಕಿಲೇಸಕಾಲುಸಿಯಸ್ಸ. ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾ ಏಕೋದಿಭಾವಂ ನ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಮಿವ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಾ, ನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಮಿವ ಚ ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವಾತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಏಕೋದಿಭಾವಾನಂ ಹೇತುಪರಿದೀಪಕಮಿದಂ ವಚನಂ. ತಥಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ ಇದಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಂ, ನ ತತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನಿ ವಿಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ವಿಯ ಚ ಅಭಾವಾತಿ ಏವಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಪರಿದೀಪಕಞ್ಚ, ನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಭಾವಮತ್ತಪರಿದೀಪಕಂ. ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಭಾವಮತ್ತಪರಿದೀಪಕಮೇವ ಪನ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮಂ ವತ್ವಾಪಿ ಪುನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ.

ಸಮಾಧಿಜನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮಾಧಿತೋ ವಾ ಜಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮಾಧಿತೋ ಜಾತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಯಮೇವ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭವಿರಹೇನ ಅತಿವಿಯ ಅಚಲತ್ತಾ ಸುಪ್ಪಸನ್ನತ್ತಾ ಚ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ಇದಮೇವ ‘‘ಸಮಾಧಿಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ದುತಿಯನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತೋ ದುತಿಯಂ, ಇದಂ ದುತಿಯಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿಪಿ ದುತಿಯಂ. ಝಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಥಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಹೋತಿ, ಏವಮಿದಂ ಸಮ್ಪಸಾದಾದೀಹಿ ‘‘ಚತುರಙ್ಗಿಕ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಝಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಪಸಾದೋ, ಪೀತಿ, ಸುಖಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೮೦). ಪರಿಯಾಯೋಯೇವ ಚೇಸೋ. ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ತಿವಙ್ಗಿಕಮೇವೇತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕತಮಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತಿವಙ್ಗಿಕಂ ಝಾನಂ ಹೋತಿ? ಪೀತಿ, ಸುಖಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೬೧). ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾ

ಪೀತಿಯಾ ಚ ವಿರಾಗಾತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತತ್ಥಾಯೇವ ಪೀತಿ. ವಿರಾಗೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಜಿಗುಚ್ಛನಂ ವಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ವಾ. ಉಭಿನ್ನಮನ್ತರಾ ‘‘ಚ’’ ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಸೋ ಹಿ ವೂಪಸಮಂ ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮಂ ವಾ. ತತ್ಥ ಯದಾ ವೂಪಸಮಮೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ತದಾ ಪೀತಿಯಾ ವಿರಾಗಾ ಚ, ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ವೂಪಸಮಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಯೋಜನಾಯಂ ವಿರಾಗೋ ಜಿಗುಚ್ಛನತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪೀತಿಯಾ ಜಿಗುಚ್ಛನಾ ಚ ವೂಪಸಮಾ ಚಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯದಾ ಪನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ತದಾ ಪೀತಿಯಾ ಚ ವಿರಾಗಾ, ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಯೋಜನಾಯಂ ವಿರಾಗೋ ಸಮತಿಕ್ಕಮನತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪೀತಿಯಾ ಚ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಕಾಮಞ್ಚೇತೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಯೇವ ವೂಪಸನ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಝಾನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಞ್ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಇದಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ – ‘‘ನೂನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮೋ ಮಗ್ಗೋ ಇಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಚ ತತಿಯೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಅಪ್ಪಹೀನಾನಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಾದೀನಂ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪಹಾನಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೨) ಏವಂ ಪಹಾನಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ವಣ್ಣಭಣನಂ ಹೋತಿ ತದಧಿಗಮಾಯ ಉಸ್ಸುಕಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನಕಂ; ಏವಮೇವಂ ಇಧ ಅವೂಪಸನ್ತಾನಮ್ಪಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ವಣ್ಣಭಣನಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ – ‘‘ಪೀತಿಯಾ ಚ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ.

ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಸಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಪಕ್ಖಪತಿತಾವ ಹುತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾಯ ವಿಸದಾಯ ವಿಪುಲಾಯ ಥಾಮಗತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ದಸವಿಧಾ ಹೋತಿ – ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ, ವೀರಿಯುಪೇಕ್ಖಾ, ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ, ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ, ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ, ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ, ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ, ಪಾರಿಸುದ್ಧುಪೇಕ್ಖಾತಿ. ಏವಮಯಂ ದಸವಿಧಾಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತನಯತೋ ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ, ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹ-ಏಕಕ್ಖಣಕುಸಲತ್ತಿಕಸಙ್ಖೇಪವಸೇನ ಚ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಧ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ವಿನಯನಿದಾನಂ ಅತಿಭಾರಿಯಂ ಕರೋತೀತಿ ನ ವುತ್ತಾ. ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಪನ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತುಪೇಕ್ಖಾ ಮಜ್ಝತ್ತಲಕ್ಖಣಾ, ಅನಾಭೋಗರಸಾ, ಅಬ್ಯಾಪಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಪೀತಿವಿರಾಗಪದಟ್ಠಾನಾತಿ.

ಏತ್ಥಾಹ – ನನು ಚಾಯಂ ಅತ್ಥತೋ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾವ ಹೋತಿ, ಸಾ ಚ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ರಾಪಿ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹಾಸಿ’’ನ್ತಿ ಏವಮಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ, ಸಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ? ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತಕಿಚ್ಚತೋ. ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ಕಿಚ್ಚಂ, ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತೀಹಿ ಅನಭಿಭೂತತ್ತಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಸಿರಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಕಿಚ್ಚಾ ಜಾತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ.

ನಿಟ್ಠಿತಾ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹಾಸಿ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.

ಇದಾನಿ ಸತೋ ಚ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಸರತೀತಿ ಸತೋ, ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ. ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸತಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸರಣಲಕ್ಖಣಾ ಸತಿ, ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನರಸಾ, ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ; ಅಸಮ್ಮೋಹಲಕ್ಖಣಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತೀರಣರಸಂ, ಪವಿಚಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇದಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಪುರಿಮಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಸ್ಸ ಹಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಗೇವ ಅಪ್ಪನಾ; ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಪನ ತೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಭೂಮಿಯಂ ವಿಯ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗತಿ ಸುಖಾ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಯತ್ತಂ ತತ್ಥ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಿಚ್ಚಂ. ಓಳಾರಿಕಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪನ ಸುಖುಮತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಖುರಧಾರಾಯಂ ವಿಯ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಿಚ್ಚಪರಿಗ್ಗಹಿತಾಯೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಇಧೇವ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ? ಯಥಾಪಿ ಧೇನುಪಗೋ ವಚ್ಛೋ ಧೇನುತೋ ಅಪನೀತೋ ಅರಕ್ಖಿಯಮಾನೋ ಪುನದೇವ ಧೇನುಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ; ಏವಮಿದಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ ಪೀತಿತೋ ಅಪನೀತಮ್ಪಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾರಕ್ಖೇನ ಅರಕ್ಖಿಯಮಾನಂ ಪುನದೇವ ಪೀತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸಿಯಾ. ಸುಖೇ ವಾಪಿ ಸತ್ತಾ ರಜ್ಜನ್ತಿ, ಇದಞ್ಚ ಅತಿಮಧುರಂ ಸುಖಂ, ತತೋ ಪರಂ ಸುಖಾಭಾವಾ. ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಪನೇತ್ಥ ಸುಖೇ ಅಸಾರಜ್ಜನಾ ಹೋತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ಇಧೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇಸಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗಿನೋ ಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನಾಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ, ಯಂ ವಾ ತಂ ನಾಮಕಾಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಅತಿಪಣೀತೇನ ರೂಪೇನ ರೂಪಕಾಯೋ ಫುಟೋ, ಯಸ್ಸ ಫುಟತ್ತಾ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋಪಿ ಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇಸಿ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಇದಾನಿ ಯಂ ತಂ ಅರಿಯಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಸತಿಮಾ ಸುಖವಿಹಾರೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಂಝಾನಹೇತು ಯಂಝಾನಕಾರಣಾ ತಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಂ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ದೇಸೇನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ ವಿವರನ್ತಿ ವಿಭಜನ್ತಿ ಉತ್ತಾನೀಕರೋನ್ತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಿನ್ತಿ? ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಸತಿಮಾ ಸುಖವಿಹಾರೀ’’ತಿ. ತಂ ತತಿಯಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ತೇ ಏವಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ? ಪಸಂಸಾರಹತೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತಿಮಧುರಸುಖೇ ಸುಖಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೇಪಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ, ನ ತತ್ಥ ಸುಖಾಭಿಸಙ್ಗೇನ ಆಕಡ್ಢೀಯತಿ, ಯಥಾ ಚ ಪೀತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ; ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾಯ ಸತಿಮಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅರಿಯಕನ್ತಂ ಅರಿಯಜನಸೇವಿತಮೇವ ಚ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಸುಖಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಸಂಸಾರಹೋ. ಇತಿ ಪಸಂಸಾರಹತೋ ನಂ ಅರಿಯಾ ತೇ ಏವಂ ಪಸಂಸಾಹೇತುಭೂತೇ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇನ್ತಾ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಸತಿಮಾ ಸುಖವಿಹಾರೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತಿಯನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತೋ ತತಿಯಂ. ಇದಂ ತತಿಯಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿಪಿ ತತಿಯಂ. ಝಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ದುತಿಯಂ ಸಮ್ಪಸಾದಾದೀಹಿ ಚತುರಙ್ಗಿಕಂ; ಏವಮಿದಂ ಉಪೇಕ್ಖಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಝಾನನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಸತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸುಖಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೯೧). ಪರಿಯಾಯೋಯೇವ ಚೇಸೋ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಿ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ದುವಙ್ಗಿಕಮೇವೇತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕತಮಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಝಾನಂ ಹೋತಿ? ಸುಖಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೬೩). ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕಥಾ

ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾತಿ ಕಾಯಿಕಸುಖಸ್ಸ ಚ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ. ಪುಬ್ಬೇವಾತಿ ತಞ್ಚ ಖೋ ಪುಬ್ಬೇವ, ನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ. ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾತಿ ಚೇತಸಿಕಸುಖಸ್ಸ ಚ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಬ್ಬೇವ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ಪಹಾನಾ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕದಾ ಪನ ನೇಸಂ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ? ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ. ಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಹಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಹೀಯತಿ, ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಸುಖಾನಿ ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಾನಂ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇಸು. ಏವಮೇತೇಸಂ ಪಹಾನಕ್ಕಮೇನ ಅವುತ್ತಾನಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನೇವ ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖಸೋಮನಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಪಹಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯದಿ ಪನೇತಾನಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸುಪಚಾರಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಕತ್ಥ ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ, ಏತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ಕತ್ಥ ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ… ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ… ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ…ಪೇ… ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ, ಏತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೫೧೦) ಏವಂ ಝಾನೇಸ್ವೇವ ನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋತಿ? ಅತಿಸಯನಿರೋಧತ್ತಾ. ಅತಿಸಯನಿರೋಧೋ ಹಿ ನೇಸಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು, ನ ನಿರೋಧೋಯೇವ; ನಿರೋಧೋಯೇವ ಪನ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ, ನಾತಿಸಯನಿರೋಧೋ. ತಥಾ ಹಿ ನಾನಾವಜ್ಜನೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ನಿರುದ್ಧಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಡಂಸಮಕಸಾದಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಾ ವಿಸಮಾಸನುಪತಾಪೇನ ವಾ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ. ಉಪಚಾರೇ ವಾ ನಿರುದ್ಧಮ್ಪೇತಂ ನ ಸುಟ್ಠು ನಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ; ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅವಿಹತತ್ತಾ. ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ಪನ ಪೀತಿಫರಣೇನ ಸಬ್ಬೋ ಕಾಯೋ ಸುಖೋಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತಿ. ಸುಖೋಕ್ಕನ್ತಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಸುಟ್ಠು ನಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ; ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ವಿಹತತ್ತಾ. ನಾನಾವಜ್ಜನೇ ಏವ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಪಹೀನಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪ್ಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಕಾಯಕಿಲಮಥೇ ಚಿತ್ತುಪಘಾತೇ ಚ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಭಾವೇ ನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯತ್ಥ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಭಾವೇ. ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಏವ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾತಿ ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ; ಅಪ್ಪಹೀನಪಚ್ಚಯತ್ತಾ. ನ ತ್ವೇವ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ; ಪಹೀನಪಚ್ಚಯತ್ತಾ. ತಥಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಪಹೀನಸ್ಸಾಪಿ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪಫುಟಕಾಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ. ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಹಿ ಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಪೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರುದ್ಧಾತಿ. ತಥಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಪಹೀನಸ್ಸಾಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಆಸನ್ನತ್ತಾ, ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಚ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ಚ ‘‘ಏತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಪರಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ.

ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಅಥೇವಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸೂಪಚಾರೇ ಪಹೀನಾಪಿ ಏತಾ ವೇದನಾ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಸಮಾಹರೀ’’ತಿ? ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ. ಯಾ ಹಿ ಅಯಂ ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಸುಖುಮಾ ಅತಿದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಗಹೇತುಂ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನಾಮ ದುಟ್ಠಸ್ಸ ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ಗೋಣಸ್ಸ ಗಹಣತ್ಥಂ ಗೋಪೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಜೇ ಸಬ್ಬೇ ಗಾವೋ ಸಮಾಹರತಿ, ಅಥೇಕೇಕಂ ನೀಹರನ್ತೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಗತಂ ‘‘ಅಯಂ ಸೋ, ಗಣ್ಹಥ ನ’’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ಗಾಹಾಪಯತಿ; ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಾ ಏತಾ ಸಮಾಹರಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಮಾಹಟಾ ಏತಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ನೇವ ಸುಖಂ ನ ದುಕ್ಖಂ ನ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ನ ದೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಏಸಾ ಗಾಹಯಿತುಂ.

ಅಪಿಚ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚಾಪಿ ಏತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸುಖಪ್ಪಹಾನಾದಯೋ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚಯಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ. ಇಧಾವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ…ಪೇ… ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ. ಇಮೇ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೫೮). ಯಥಾ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಹೀನಾಪಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ತತಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಪಹೀನಾತಿ ವುತ್ತಾ; ಏವಂ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಮ್ಪೇತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸೇತಾ ಇಧ ವುತ್ತಾತಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಚ್ಚಯಘಾತೇನ ವಾ ಏತ್ಥ ರಾಗದೋಸಾನಂ ಅತಿದೂರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪೇತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತಾಸು ಹಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ಸೋಮನಸ್ಸಂ ರಾಗಸ್ಸ, ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ, ದೋಮನಸ್ಸಂ ದೋಸಸ್ಸ. ಸುಖಾದಿಘಾತೇನ ಚ ತೇ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ರಾಗದೋಸಾ ಹತಾತಿ ಅತಿದೂರೇ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾಭಾವೇನ ಅದುಕ್ಖಂ, ಸುಖಾಭಾವೇನ ಅಸುಖಂ. ಏತೇನೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಸುಖಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ತತಿಯವೇದನಂ ದೀಪೇತಿ, ನ ದುಕ್ಖಸುಖಾಭಾವಮತ್ತಂ. ತತಿಯವೇದನಾ ನಾಮ – ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪರೀತಾನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ, ಮಜ್ಝತ್ತರಸಾ, ಅವಿಭೂತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಸುಖನಿರೋಧಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಜನಿತಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಝಾನೇ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾ ಸತಿ. ಯಾ ಚ ತಸ್ಸಾ ಸತಿಯಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ಸಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಕತಾ ನ ಅಞ್ಞೇನ; ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಭಙ್ಗೇಪಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಯಂ ಸತಿ ಇಮಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ವಿಸದಾ ಹೋತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾ ಪರಿಯೋದಾತಾ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿ’’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೫೯೭). ಯಾಯ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಏತ್ಥ ಸತಿಯಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ತಾಯ ಸತಿಯೇವ ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ; ಸತಿಸೀಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ವುತ್ತಾ.

ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ತೀಸು ಝಾನೇಸು ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಥಾ ಪನ ದಿವಾ ಸೂರಿಯಪ್ಪಭಾಭಿಭವಾ ಸೋಮ್ಮಭಾವೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕತ್ತೇನ ವಾ ಸಭಾಗಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಅಲಾಭಾ ದಿವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಚನ್ದಲೇಖಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತಿ ಅಪರಿಯೋದಾತಾ; ಏವಮಯಮ್ಪಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಚನ್ದಲೇಖಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮತೇಜಾಭಿಭವಾ ಸಭಾಗಾಯ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾರತ್ತಿಯಾ ಅಲಾಭಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಪಠಮಾದಿಜ್ಝಾನಭೇದೇಸು ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸಾ ಚ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ದಿವಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಚನ್ದಲೇಖಾಯ ಪಭಾ ವಿಯ ಸಹಜಾತಾಪಿ ಸತಿಆದಯೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾವ ಹೋನ್ತಿ; ತಸ್ಮಾ ತೇಸು ಏಕಮ್ಪಿ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮತೇಜಾಭಿಭವಾಭಾವಾ ಸಭಾಗಾಯ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾರತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಲಾಭಾ ಅಯಂ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಚನ್ದಲೇಖಾ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ತಸ್ಸಾ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಚನ್ದಲೇಖಾಯ ಪಭಾ ವಿಯ ಸಹಜಾತಾಪಿ ಸತಿಆದಯೋ ಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿಯೋದಾತಾ, ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಚತುತ್ಥನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತೋ ಚತುತ್ಥಂ. ಇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿಪಿ ಚತುತ್ಥಂ. ಝಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ತತಿಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ; ಏವಮಿದಂ ಉಪೇಕ್ಖಾದೀಹಿ ತಿವಙ್ಗಿಕಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಝಾನನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಸತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ. ಪರಿಯಾಯೋ ಏವ ಚೇಸೋ. ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಸತಿಂ ಉಪೇಕ್ಖೇಕಗ್ಗತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ದುವಙ್ಗಿಕಮೇವೇತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕತಮಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಝಾನಂ ಹೋತಿ? ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೬೫). ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾ

೧೨. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ನಿರೋಧಪಾದಕಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಭವೋಕ್ಕಮನತ್ಥಾನಿ. ತತ್ಥ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಸುಖಂ ದಿವಸಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಇಚ್ಚೇವಂ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ. ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಮಾಹಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಯಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಪತ್ಥೇನ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಅಚಿತ್ತಕಾ ಹುತ್ವಾ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾ ಸುಖಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ನಿರೋಧಪಾದಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಾ ಹುತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಭವೋಕ್ಕಮನತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ಭಗವತಾ ಪನಿದಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ತಂ ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಞ್ಚೇವ ಅಹೋಸಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಞ್ಚ ನಿರೋಧಪಾದಕಞ್ಚ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಞ್ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣದಾಯಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೇಸಞ್ಚ ಗುಣಾನಂ ದಾಯಕಂ ಅಹೋಸಿ, ತೇಸಂ ಏಕದೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸೋತಿ ಸೋ ಅಹಂ. ಏವನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನಮೇತಂ. ಇಮಿನಾ ಕಮೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾಹಿತೇತಿ ಇಮಿನಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತೇ. ಪರಿಸುದ್ಧೇತಿಆದೀಸು ಪನ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧೇ. ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಪರಿಯೋದಾತೇ, ಪಭಸ್ಸರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುಖಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಘಾತೇನ ವಿಹತರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣತ್ತಾ ಅನಙ್ಗಣೇ. ಅನಙ್ಗಣತ್ತಾಯೇವ ಚ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ; ಅಙ್ಗಣೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ. ಸುಭಾವಿತತ್ತಾ ಮುದುಭೂತೇ, ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಸೇ ವತ್ತಮಾನಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಮುದೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮುದುತ್ತಾಯೇವ ಚ ಕಮ್ಮನಿಯೇ, ಕಮ್ಮಕ್ಖಮೇ ಕಮ್ಮಯೋಗ್ಗೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮುದು ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಕಮ್ಮನಿಯಂ ಹೋತಿ ಸುಧನ್ತಮಿವ ಸುವಣ್ಣಂ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಚ ಸುಭಾವಿತತ್ತಾ ಏವ. ಯಥಾಹ – ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಭಾವಿತಂ ಬಹುಲೀಕತಂ ಮುದು ಚ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮನಿಯಞ್ಚ, ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೨).

ಏತೇಸು ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾದೀಸು ಠಿತತ್ತಾ ಠಿತೇ. ಠಿತತ್ತಾಯೇವ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇ, ಅಚಲೇ ನಿರಿಞ್ಜನೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ಠಿತತ್ತಾ ಠಿತೇ, ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇ. ಸದ್ಧಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ವೀರಿಯಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕೋಸಜ್ಜೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಸತಿಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪಮಾದೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಸಮಾಧಿಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಓಭಾಸಗತಂ ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ. ಇಮೇಹಿ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಹೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತೇ. ನೀವರಣದೂರೀಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧೇ. ವಿತಕ್ಕಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಯೋದಾತೇ. ಝಾನಪ್ಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನಙ್ಗಣೇ. ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಚಿತ್ತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಗಮೇನ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅನಙ್ಗಣವತ್ಥಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೭ ಆದಯೋ) ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಸಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮುದುಭೂತೇ. ಇದ್ಧಿಪಾದಭಾವೂಪಗಮೇನ ಕಮ್ಮನಿಯೇ. ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪಣೀತಭಾವೂಪಗಮೇನ ಠಿತೇ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇ. ಯಥಾ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ; ಏವಂ ಠಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಹೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ, ಪಾದಕಂ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಾಯಾತಿ ಏವಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕೇ ಜಾತೇ ಏತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಮ್ಹಿ ಯಂ ಞಾಣಂ ತದತ್ಥಾಯ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಜಾತೀಸು ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಾ. ನಿವುತ್ಥಾತಿ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಾ ಅನುಭೂತಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಾ ನಿವುತ್ಥಧಮ್ಮಾ ವಾ ನಿವುತ್ಥಾ, ಗೋಚರನಿವಾಸೇನ ನಿವುತ್ಥಾ, ಅತ್ತನೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಞ್ಞಾತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ, ಪರವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞಾತಾಪಿ ವಾ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣಾದೀಸು. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತೀತಿ ಯಾಯ ಸತಿಯಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಸಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿ. ಞಾಣನ್ತಿ ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣಂ. ಏವಮಿಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಾಯ ಏತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಪತ್ತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿನ್ತಿ ಅಭಿನೀಹರಿಂ.

ಸೋತಿ ಸೋ ಅಹಂ. ಅನೇಕವಿಹಿತನ್ತಿ ಅನೇಕವಿಧಂ, ಅನೇಕೇಹಿ ವಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಪವತ್ತಿತಂ ಸಂವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸನ್ತಿ ಸಮನನ್ತರಾತೀತಂ ಭವಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿವುತ್ಥಸನ್ತಾನಂ. ಅನುಸ್ಸರಾಮೀತಿ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಜಾತಿಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಸರಾಮಿ, ಅನುದೇವ ವಾ ಸರಾಮಿ, ಚಿತ್ತೇ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮಿತಮತ್ತೇ ಏವ ಸರಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪೂರಿತಪಾರಮೀನಞ್ಹಿ ಮಹಾಪುರಿಸಾನಂ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣಂ ನತ್ಥಿ, ತೇನ ತೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇತ್ವಾವ ಸರನ್ತಿ. ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಕುಲಪುತ್ತಾ ಪನ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾವ ಸರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ತಂ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅತಿಭಾರಿಯಂ ವಿನಯನಿದಾನಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನ ವದಾಮ. ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೪೦೨ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಇಧ ಪನ ಪಾಳಿಮೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.

ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ಆರದ್ಧಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತೇನೇವ ಯ್ವಾಯಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ ಆರದ್ಧೋ, ತಸ್ಸ ಪಕಾರಪ್ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿನ್ತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಮೂಲಂ ಚುತಿಪರಿಯೋಸಾನಂ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ. ಏಸ ನಯೋ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋತಿಆದೀಸು. ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇತಿಆದೀಸು ಪನ ಪರಿಹಾಯಮಾನೋ ಕಪ್ಪೋ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೋ, ವಡ್ಢಮಾನೋ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಚ ಸಂವಟ್ಟೇನ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ. ವಿವಟ್ಟೇನ ಚ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಯಾನಿ ತಾನಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಸಂವಟ್ಟೋ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ, ವಿವಟ್ಟೋ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ತಯೋ ಸಂವಟ್ಟಾ – ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ, ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ, ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋತಿ. ತಿಸ್ಸೋ ಸಂವಟ್ಟಸೀಮಾ – ಆಭಸ್ಸರಾ, ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ, ವೇಹಪ್ಫಲಾತಿ. ಯದಾ ಕಪ್ಪೋ ತೇಜೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ಆಭಸ್ಸರತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಿನಾ ಡಯ್ಹತಿ. ಯದಾ ಉದಕೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ಸುಭಕಿಣ್ಹತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದಕೇನ ವಿಲೀಯತಿ. ಯದಾ ವಾತೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ವೇಹಪ್ಫಲತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವಾತೇನ ವಿದ್ಧಂಸಿಯತಿ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಸದಾಪಿ ಏಕಂ ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತಂ ವಿನಸ್ಸತಿ.

ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ – ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ, ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತಂ, ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಂ ಹೋತಿ, ಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆದೀಸು ಕಮ್ಪತಿ. ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತಂ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯತ್ಥ ರತನಪರಿತ್ತಂ, ಖನ್ಧಪರಿತ್ತಂ, ಧಜಗ್ಗಪರಿತ್ತಂ, ಆಟಾನಾಟಿಯಪರಿತ್ತಂ, ಮೋರಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಪರಿತ್ತಾನಂ ಆನುಭಾವೋ ಪವತ್ತತಿ. ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತಂ ಪನ ಅನನ್ತಂ ಅಪರಿಮಾಣಂ, ‘‘ಯಂ ಯಾವತಾ ವಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೮೧) ವುತ್ತಂ ಯತ್ಥ ಯಂ ಯಂ ಆಕಙ್ಖತಿ ತಂ ತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ. ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತೇಸು ಏಕಂ ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತಂ ವಿನಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಿನಸ್ಸನ್ತೇ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಮ್ಪಿ ವಿನಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ; ವಿನಸ್ಸನ್ತಞ್ಚ ಏಕತೋವ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಸಣ್ಠಹನ್ತಮ್ಪಿ ಏಕತೋವ ಸಣ್ಠಹತಿ. ತಸ್ಸ ವಿನಾಸೋ ಚ ಸಣ್ಠಹನಞ್ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೪೦೪) ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಯೇ ಪನೇತೇ ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಾ ವುತ್ತಾ, ಏತೇಸು ಭಗವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅನೇಕೇಪಿ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಸರಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಅಮುತ್ರಾಸಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ. ತತ್ಥ ಅಮುತ್ರಾಸಿನ್ತಿ ಅಮುಮ್ಹಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅಹಂ ಅಮುಮ್ಹಿ ಭವೇ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ವಾ ಗತಿಯಾ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ವಾ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ವಾ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಾ ಅಹೋಸಿಂ. ಏವಂನಾಮೋತಿ ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ ವಾ ಜೋತಿಪಾಲೋ ವಾ. ಏವಂಗೋತ್ತೋತಿ ಭಗ್ಗವೋ ವಾ ಗೋತಮೋ ವಾ. ಏವಂವಣ್ಣೋತಿ ಓದಾತೋ ವಾ ಸಾಮೋ ವಾ. ಏವಮಾಹಾರೋತಿ ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಾಹಾರೋ ವಾ ಪವತ್ತಫಲಭೋಜನೋ ವಾ. ಏವಂಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೇನ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಾಮಿಸನಿರಾಮಿಸಾದಿಪ್ಪಭೇದಾನಂ ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಟಿಸಂವೇದೀ. ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಏವಂ ವಸ್ಸಸತಪರಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಪರಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ ವಾ.

ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿನ್ತಿ ಸೋ ಅಹಂ ತತೋ ಭವತೋ ಯೋನಿತೋ ಗತಿತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿತೋ ಸತ್ತಾವಾಸತೋ ಸತ್ತನಿಕಾಯತೋ ವಾ ಚುತೋ, ಪುನ ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಭವೇ ಯೋನಿಯಾ ಗತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಾ ಉದಪಾದಿಂ. ತತ್ರಾಪಾಸಿನ್ತಿ ಅಥ ತತ್ರಾಪಿ ಭವೇ ಯೋನಿಯಾ ಗತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಾ ಪುನ ಅಹೋಸಿಂ. ಏವಂನಾಮೋತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಅಮುತ್ರಾಸಿನ್ತಿ ಇದಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಆರೋಹನ್ತಸ್ಸ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ಸರಣಂ. ಸೋ ತತೋ ಚುತೋತಿ ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಇಧೂಪಪನ್ನೋತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಇಧೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಂ ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿನ್ತಿ ತುಸಿತಭವನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ರಾಪಾಸಿಂ ಏವಂನಾಮೋತಿ ತತ್ರಾಪಿ ತುಸಿತಭವನೇ ಸೇತಕೇತು ನಾಮ ದೇವಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿಂ. ಏವಂಗೋತ್ತೋತಿ ತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಗೋತ್ತೋ. ಏವಂವಣ್ಣೋತಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ. ಏವಮಾಹಾರೋತಿ ದಿಬ್ಬಸುಧಾಹಾರೋ. ಏವಂಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಏವಂ ದಿಬ್ಬಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ. ದುಕ್ಖಂ ಪನ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಮತ್ತಮೇವ. ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಕೋಟಿಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ. ಸೋ ತತೋ ಚುತೋತಿ ಸೋ ಅಹಂ ತತೋ ತುಸಿತಭವನತೋ ಚುತೋ. ಇಧೂಪಪನ್ನೋತಿ ಇಧ ಮಹಾಮಾಯಾಯ ದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ.

ಇತೀತಿ ಏವಂ. ಸಾಕಾರಂ ಸಉದ್ದೇಸನ್ತಿ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಸಉದ್ದೇಸಂ, ವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಸಾಕಾರಂ. ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಹಿ ಸತ್ತೋ ‘‘ದತ್ತೋ, ತಿಸ್ಸೋ, ಗೋತಮೋ’’ತಿ ಉದ್ದಿಸೀಯತಿ; ವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಓದಾತೋ, ಸಾಮೋತಿ ನಾನತ್ತತೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ; ತಸ್ಮಾ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಉದ್ದೇಸೋ, ಇತರೇ ಆಕಾರಾ. ಕಿಂ ಪನ ಬುದ್ಧಾಯೇವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಸರನ್ತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ಬುದ್ಧಾಯೇವ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧ-ಬುದ್ಧಸಾವಕ-ತಿತ್ಥಿಯಾಪಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅವಿಸೇಸೇನ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಂಯೇವ ಕಪ್ಪೇ ಸರನ್ತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ. ಕಸ್ಮಾ? ದುಬ್ಬಲಪಞ್ಞತ್ತಾ. ತೇಸಞ್ಹಿ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದವಿರಹತೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಪಞ್ಞಾ ಹೋತಿ. ಸಾವಕೇಸು ಪನ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಸರನ್ತಿ; ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಏಕಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ. ಏತ್ತಕೋ ಹಿ ತೇಸಂ ಅಭಿನೀಹಾರೋ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ, ಯಾವ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ತಾವ ಸರನ್ತಿ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ಚ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಮೇವ ಸರನ್ತಿ. ಪಟಿಪಾಟಿಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಅನ್ಧಾನಂ ವಿಯ ಇಚ್ಛಿತಪ್ಪದೇಸೋಕ್ಕಮನಂ ನತ್ಥಿ. ಸಾವಕಾ ಉಭಯಥಾಪಿ ಸರನ್ತಿ; ತಥಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ. ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಯಾಪಿ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನಪಿ ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತವಸೇನಪಿ ಅನೇಕಾಸು ಕಪ್ಪಕೋಟೀಸು ಹೇಟ್ಠಾ ವಾ ಉಪರಿ ವಾ ಯಂ ಯಂ ಠಾನಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸರನ್ತಿಯೇವ.

ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದೀಸು ಮೇತಿ ಮಯಾ. ವಿಜ್ಜಾತಿ ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ. ಕಿಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋತಿ? ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಸ್ಸ ಅವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತಮೋತಿ ಸ್ವೇವ ಮೋಹೋ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಟ್ಠೇನ ‘‘ತಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಲೋಕೋತಿ ಸಾಯೇವವಿಜ್ಜಾ ಓಭಾಸಕರಣಟ್ಠೇನ ‘‘ಆಲೋಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಜ್ಜಾ ಅಧಿಗತಾತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ, ಸೇಸಂ ಪಸಂಸಾವಚನಂ. ಯೋಜನಾ ಪನೇತ್ಥ – ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ವಿಜ್ಜಾ ಅಧಿಗತಾ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಅಧಿಗತವಿಜ್ಜಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾ, ವಿನಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪದದ್ವಯೇ.

ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ. ತನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ. ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ. ವೀರಿಯಾತಾಪೇನ ಆತಾಪಿನೋ. ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ, ಪೇಸಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಆತಾಪಿನೋ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಮೋ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ; ಏವಮೇವ ಮಮ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಮೋ ವಿಹತೋ ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಏತಸ್ಸ ಮೇ ಪಧಾನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಅನುರೂಪಮೇವ ಫಲಂ ಲದ್ಧನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪಠಮಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ಅಹೋಸಿ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸೇವ ಅಣ್ಡಕೋಸಮ್ಹಾತಿ ಅಯಂ ಖೋ ಮಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಪಠಮಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ಪಠಮಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಪಠಮಾ ಅರಿಯಾಜಾತಿ ಅಹೋಸಿ, ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸೇವ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಾ ಪಾದನಖಸಿಖಾಯ ವಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತಮ್ಹಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಮ್ಹಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಟನಿಕಾಯೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೀತಿ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾ

೧೩. ಸೋ ಏವಂ…ಪೇ… ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಾಯಾತಿ ಚುತಿಯಾ ಚ ಉಪಪಾತೇ ಚ ಞಾಣಾಯ; ಯೇನ ಞಾಣೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿ ಚ ಉಪಪಾತೋ ಚ ಞಾಯತಿ, ತದತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿನ್ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಂ ನೀಹರಿಂ. ಸೋ ದಿಬ್ಬೇನ…ಪೇ… ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪೂರಿತಪಾರಮೀನಂ ಮಹಾಸತ್ತಾನಂ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣಂ ನತ್ಥಿ. ತೇ ಹಿ ಚಿತ್ತೇ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮಿತಮತ್ತೇ ಏವ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಕುಲಪುತ್ತಾ ಪನ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ತಂ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅತಿಭಾರಿಯಂ ವಿನಯನಿದಾನಂ ಕರೋತಿ; ತಸ್ಮಾ ತಂ ನ ವದಾಮ. ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೪೧೧) ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಇಧ ಪನ ಪಾಳಿಮೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.

ಸೋತಿ ಸೋ ಅಹಂ. ದಿಬ್ಬೇನಾತಿಆದೀಸು ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಂ. ದೇವತಾನಞ್ಹಿ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹರುಹಿರಾದೀಹಿ ಅಪಲಿಬುದ್ಧಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿನಿಮುತ್ತತಾಯ ದೂರೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮತ್ಥಂ ದಿಬ್ಬಂ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ಹೋತಿ. ಇದಞ್ಚಾಪಿ ವೀರಿಯಭಾವನಾಬಲನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಞಾಣಚಕ್ಖು ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಂ, ದಿಬ್ಬವಿಹಾರವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾ ಅತ್ತನಾ ಚ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಂ, ಆಲೋಕಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಮಹಾಜುತಿಕತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಂ, ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದಿಗತರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಂ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖು. ಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಚಕ್ಖುಮಿವಾತಿಪಿ ಚಕ್ಖು. ಚುತೂಪಪಾತದಸ್ಸನೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತುತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಂ. ಯೋ ಹಿ ಚುತಿಮತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ ನ ಉಪಪಾತಂ, ಸೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯೋ ಉಪಪಾತಮತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ ನ ಚುತಿಂ, ಸೋ ನವಸತ್ತಪಾತುಭಾವದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯೋ ಪನ ತದುಭಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಅತಿವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತು ಹೋತಿ. ತದುಭಯಞ್ಚ ಭಗವಾ ಅದ್ದಸ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಚುತೂಪಪಾತದಸ್ಸನೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತುತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ.

ಏಕಾದಸಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿರಹತೋ ವಾ ವಿಸುದ್ಧಂ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಏಕಾದಸಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿರಹಿತಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಅನುರುದ್ಧ, ‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ಪಜಹಿಂ. ಅಮನಸಿಕಾರೋ…ಪೇ… ಥಿನಮಿದ್ಧಂ… ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ… ಉಪ್ಪಿಲಂ… ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ… ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯಂ… ಅತಿಲೀನವೀರಿಯಂ… ಅಭಿಜಪ್ಪಾ… ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ… ‘ಅತಿನಿಜ್ಝಾಯಿತತ್ತಂ ರೂಪಾನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ಅತಿನಿಜ್ಝಾಯಿತತ್ತಂ ರೂಪಾನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ಪಜಹಿಂ. ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಅನುರುದ್ಧ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಆತಾಪೀ ಪಹಿತತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಓಭಾಸಞ್ಹಿ ಖೋ ಸಞ್ಜಾನಾಮಿ, ನ ಚ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸಾಮಿ. ರೂಪಾನಿ ಹಿ ಖೋ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಚ ಓಭಾಸಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೪೨-೨೪೩) ಏವಮಾದಿ. ತದೇವಂ ಏಕಾದಸುಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿರಹತೋ ವಿಸುದ್ಧಂ.

ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕಂ; ಮಾನುಸಕಂ ವಾ ಮಂಸಚಕ್ಖುಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ.

ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮನುಸ್ಸಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ವಿಯ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸಾಮಿ ದಕ್ಖಾಮಿ ಓಲೋಕೇಮಿ. ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇತಿ ಏತ್ಥ ಚುತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಯೇ ಪನ ಆಸನ್ನಚುತಿಕಾ ಇದಾನಿ ಚವಿಸ್ಸನ್ತಿ ತೇ ಚವಮಾನಾ. ಯೇ ಚ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ಸಮ್ಪತಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ ವಾ, ತೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇ ಏವರೂಪೇ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಹೀನೇತಿ ಮೋಹನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಹೀನಾನಂ ಜಾತಿಕುಲಭೋಗಾದೀನಂ ವಸೇನ ಹೀಳಿತೇ ಓಹೀಳಿತೇ ಉಞ್ಞಾತೇ ಅವಞ್ಞಾತೇ. ಪಣೀತೇತಿ ಅಮೋಹನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ. ಸುವಣ್ಣೇತಿ ಅದೋಸನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಇಟ್ಠಕನ್ತಮನಾಪವಣ್ಣಯುತ್ತೇ. ದುಬ್ಬಣ್ಣೇತಿ ದೋಸನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಅನಿಟ್ಠಾಕನ್ತಅಮನಾಪವಣ್ಣಯುತ್ತೇ; ಅಭಿರೂಪೇ ವಿರೂಪೇತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಗತೇತಿ ಸುಗತಿಗತೇ, ಅಲೋಭನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಅಡ್ಢೇ ಮಹದ್ಧನೇ. ದುಗ್ಗತೇತಿ ದುಗ್ಗತಿಗತೇ, ಲೋಭನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ವಾ ದಲಿದ್ದೇ ಅಪ್ಪನ್ನಪಾನೇ. ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇತಿ ಯಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪಚಿತಂ ತೇನ ತೇನ ಉಪಗತೇ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇಹಿ ‘‘ಚವಮಾನೇ’’ತಿಆದೀಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಂ ವುತ್ತಂ; ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ.

ತಸ್ಸ ಚ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಯಮುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ – ಸೋ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿರಯಾಭಿಮುಖಂ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನೇರಯಿಕಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ಮಹನ್ತಂ ದುಕ್ಖಮನುಭವಮಾನೇ, ತಂ ದಸ್ಸನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಮೇವ. ಸೋ ಏವಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ – ‘‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಏತಂ ದುಕ್ಖಮನುಭವನ್ತೀ’’ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ತಂ ಕಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಥಾ ಉಪರಿ ದೇವಲೋಕಾಭಿಮುಖಂ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನನ್ದನವನ-ಮಿಸ್ಸಕವನ-ಫಾರುಸಕವನಾದೀಸು ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೇ. ತಮ್ಪಿ ದಸ್ಸನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಮೇವ. ಸೋ ಏವಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ – ‘‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಏತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೀ’’ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ತಂಕಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇದಂ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಂ ನಾಮ. ಇಮಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಚಿಮಸ್ಸ, ಏವಂ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸಪಿ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಾದಕಾನೇವ ಹಿ ಇಮಾನಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ.

ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನಾತಿಆದೀಸು ದುಟ್ಠು ಚರಿತಂ ದುಟ್ಠಂ ವಾ ಚರಿತಂ ಕಿಲೇಸಪೂತಿಕತ್ತಾತಿ ದುಚ್ಚರಿತಂ; ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ, ಕಾಯತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ. ಏವಂ ವಚೀಮನೋದುಚ್ಚರಿತಾನಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾ. ಅರಿಯಾನಂ ಉಪವಾದಕಾತಿ ಬುದ್ಧ-ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧ-ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಗಿಹಿಸೋತಾಪನ್ನಾನಮ್ಪಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ವಾ ಗುಣಪರಿಧಂಸನೇನ ವಾ ಉಪವಾದಕಾ; ಅಕ್ಕೋಸಕಾ, ಗರಹಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ನತ್ಥಿ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ, ಅಸ್ಸಮಣಾ ಏತೇ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ಉಪವದತಿ. ‘‘ನತ್ಥಿ ಇಮೇಸಂ ಝಾನಂ ವಾ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ವಾ ಮಗ್ಗೋ ವಾ ಫಲಂ ವಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಗುಣಪರಿಧಂಸನೇನ ಉಪವದತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಚ ಜಾನಂ ವಾ ಉಪವದೇಯ್ಯ ಅಜಾನಂ ವಾ, ಉಭಯಥಾಪಿ ಅರಿಯೂಪವಾದೋವ ಹೋತಿ. ಭಾರಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಸಗ್ಗಾವರಣಂ ಮಗ್ಗಾವರಣಞ್ಚ, ಸತೇಕಿಚ್ಛಂ ಪನ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಚ ಆವಿಭಾವತ್ಥಂ ಇದಂ ವತ್ಥುಮುದಾಹರನ್ತಿ –

‘‘ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಗಾಮೇ ಏಕೋ ಥೇರೋ ಚ ದಹರಭಿಕ್ಖು ಚ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಿ. ತೇ ಪಠಮಘರೇಯೇವ ಉಳುಙ್ಕಮತ್ತಂ ಉಣ್ಹಯಾಗುಂ ಲಭಿಂಸು. ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಕುಚ್ಛಿವಾತೋ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘ಅಯಂ ಯಾಗು ಮಯ್ಹಂ ಸಪ್ಪಾಯಾ, ಯಾವ ನ ಸೀತಲಾ ಹೋತಿ ತಾವ ನಂ ಪಿವಾಮೀ’ತಿ. ಸೋ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಮ್ಮಾರತ್ಥಾಯ ಆಹಟೇ ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಂ ಪಿವಿ. ಇತರೋ ತಂ ಜಿಗುಚ್ಛಿ – ‘ಅತಿಚ್ಛಾತೋ ವತಾಯಂ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಲಜ್ಜಿತಬ್ಬಕಂ ಅಕಾಸೀ’ತಿ. ಥೇರೋ ಗಾಮೇ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಹರಭಿಕ್ಖುಂ ಆಹ – ‘ಅತ್ಥಿ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾ’ತಿ? ‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅಹ’ನ್ತಿ. ‘ತೇನ ಹಾವುಸೋ, ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ವಾಯಾಮಂ ಮಾ ಅಕಾಸಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ತಯಾ ಉಪವದಿತೋ’ತಿ. ಸೋ ತಂ ಖಮಾಪೇಸಿ. ತೇನಸ್ಸ ತಂ ಪಾಕತಿಕಂ ಅಹೋಸಿ’’. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಅರಿಯಂ ಉಪವದತಿ, ತೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಚೇ ಅತ್ತನಾ ವುಡ್ಢತರೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಹಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಅವಚಂ, ತಂ ಮೇ ಖಮಾಹೀ’’ತಿ ಖಮಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ನವಕತರೋ ಹೋತಿ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಭನ್ತೇ ತುಮ್ಹೇ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಅವಚಂ, ತಂ ಮೇ ಖಮಥಾ’’ತಿ ಖಮಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಸೋ ನಕ್ಖಮತಿ ದಿಸಾಪಕ್ಕನ್ತೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಯೇ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಚೇ ಅತ್ತನಾ ವುಡ್ಢತರೋ ಹೋತಿ ಠಿತಕೇನೇವ, ಸಚೇ ನವಕತರೋ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಅವಚಂ, ಖಮತು ಮೇ ಸೋ ಆಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ವದನ್ತೇನ ಖಮಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಸೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಹೋತಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತಮಞ್ಚಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಾವ ಸಿವಥಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಖಮಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಕತೇ ಸಗ್ಗಾವರಣಞ್ಚ ಮಗ್ಗಾವರಣಞ್ಚ ನ ಹೋತಿ, ಪಾಕತಿಕಮೇವ ಹೋತಿ.

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ವಿಪರೀತದಸ್ಸನಾ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮಾದಿನ್ನನಾನಾವಿಧಕಮ್ಮಾ, ಯೇ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಮೂಲಕೇಸು ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಸು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ. ತತ್ಥ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಅರಿಯೂಪವಾದೇ, ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾಯಪಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುನ ವಚನಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ ಹಿ ಅರಿಯೂಪವಾದೋ ಆನನ್ತರಿಯಸದಿಸೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇಯ್ಯ; ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವದಾಮಿ ತಂ ವಾಚಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ಏವಂ ನಿರಯೇ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೪೯).

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿತೋ ಚ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತರಂ ನಾಮ ಅಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತರಂ, ಯಥಯಿದಂ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೩೧೦).

ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಚ್ಚಾಗಾ. ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ತದನನ್ತರಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣೇ. ಅಥವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸುಪಚ್ಛೇದಾ. ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತತೋ ಉದ್ಧಂ. ಅಪಾಯನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿರಯವೇವಚನಂ. ನಿರಯೋ ಹಿ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಹೇತುಭೂತಾ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾ ಅಯಾ ಅಪೇತತ್ತಾ, ಸುಖಾನಂ ವಾ ಆಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅಪಾಯೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿ; ದೋಸಬಹುಲತಾಯ ವಾ ದುಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಗತೀತಿ ದುಗ್ಗತಿ. ವಿವಸಾ ನಿಪತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಕಟಕಾರಿನೋತಿ ವಿನಿಪಾತೋ; ವಿನಸ್ಸನ್ತಾ ವಾ ಏತ್ಥ ನಿಪತನ್ತಿ ಸಮ್ಭಿಜ್ಜಮಾನಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾತಿ ವಿನಿಪಾತೋ. ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಿತೋ ಅಯೋತಿ ನಿರಯೋ.

ಅಥ ವಾ ಅಪಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ದೀಪೇತಿ. ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ಹಿ ಅಪಾಯೋ, ಸುಗತಿಯಾ ಅಪೇತತ್ತಾ; ನ ದುಗ್ಗತಿ, ಮಹೇಸಕ್ಖಾನಂ ನಾಗರಾಜಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವತೋ. ದುಗ್ಗತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಂ ದೀಪೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ಅಪಾಯೋ ಚೇವ ದುಗ್ಗತಿ ಚ ಸುಗತಿತೋ ಅಪೇತತ್ತಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಗತಿಭೂತತ್ತಾ; ನ ತು ವಿನಿಪಾತೋ ಅಸುರಸದಿಸಂ ಅವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ. ಪೇತಮಹಿದ್ಧಿಕಾನಞ್ಹಿ ವಿಮಾನಾನಿಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ವಿನಿಪಾತಗ್ಗಹಣೇನ ಅಸುರಕಾಯಂ ದೀಪೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಅಪಾಯೋ ಚೇವ ದುಗ್ಗತಿ ಚ ಸಬ್ಬಸಮುಸ್ಸಯೇಹಿ ಚ ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿರಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅವೀಚಿ-ಆದಿಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ನಿರಯಮೇವ ದೀಪೇತಿ. ಉಪಪನ್ನಾತಿ ಉಪಗತಾ, ತತ್ಥ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಏತ್ಥ ಸುಗತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಮನುಸ್ಸಗತಿಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ. ಸಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ದೇವಗತಿಯೇವ. ತತ್ಥ ಸುನ್ದರಾ ಗತೀತಿ ಸುಗತಿ. ರೂಪಾದಿವಿಸಯೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಗ್ಗೋ. ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ ಅಯಂ ವಚನತ್ಥೋ. ವಿಜ್ಜಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಜ್ಜಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಯಮೇವ ಹೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ – ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾಯಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಪಅಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ; ಏವಮಿಧ ‘‘ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಚುತೂಪಪಾತಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾ

೧೪. ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇತಿ ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣತ್ಥಾಯ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಆಸವವಿನಾಸನತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ರ ಚೇತಂ ಞಾಣಂ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾತಿ. ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರಿಂ. ಸೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ ಜಾನಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂ. ತಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಂ ತಣ್ಹಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ’’ತಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ ತಂ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ ಜಾನಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಸರೂಪತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ ಆಸವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸ ಮೇ ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋತಿ ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಕಥೇತಿ. ಕಾಮಾಸವಾತಿ ಕಾಮಾಸವತೋ. ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಫಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಭೂಮಿಂ. ತೇನ ಹಿ ಞಾಣೇನ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ. ಕತಮಾ ಪನ ಭಗವತೋ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಕಥಞ್ಚ ನಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ; ನ ಅನಾಗತಾ, ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ; ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ, ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಾ ಜಾತಿ, ಸಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಖೀಣಾ; ತಂ ಸೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ.

ವುಸಿತನ್ತಿ ವುತ್ಥಂ ಪರಿವುತ್ಥಂ, ಕತಂ ಚರಿತಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವಸನ್ತಿ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವೋ ವುತ್ಥವಾಸೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ. ಕತಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಾದಯೋ ಹಿ ಏತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ಕತಕರಣೀಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಕರಣೀಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಕತಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ. ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಪುನ ಇತ್ಥಭಾವಾಯ ಏವಂ ಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಕಿಚ್ಚಂ ಮೇ ನತ್ಥೀತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ.

ಇದಾನಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ತಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಧಿಗಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣವಿಜ್ಜಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ತತಿಯಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಖೋ ಮಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತತಿಯಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ತತಿಯಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ತತಿಯಾ ಅರಿಯಜಾತಿ ಅಹೋಸಿ, ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕಸ್ಸೇವ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಾ ಪಾದನಖಸಿಖಾಯ ವಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತಮ್ಹಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಮ್ಹಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಟನಿಕಾಯೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೀತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ? ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಾಪಕೋ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ

ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಸಕಿಮೇವ ಜಾಯತಿ, ಅಹಂ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ-ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಠಮಂ ತಾವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣವಿಜ್ಜಾಯ ಜಾತೋ, ತತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ದುತಿಯಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಜ್ಜಾಯ ಜಾತೋ, ಪುನ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ತತಿಯಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣವಿಜ್ಜಾಯ ಜಾತೋ; ಏವಂ ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಜಾತೋ. ಸಾ ಚ ಮೇ ಜಾತಿ ಅರಿಯಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ಇದಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಏವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಅತೀತಂಸಞಾಣಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಂಸಞಾಣಂ, ಆಸವಕ್ಖಯೇನ ಸಕಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣನ್ತಿ ಏವಂ ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದೇಸನಾನುಮೋದನಕಥಾ

೧೫. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಕೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೇನ ವಿನಿಗೂಹಿತಬ್ಬೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವೇ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಪಕಾಸಿಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ವುತ್ತೇ ಪೀತಿವಿಪ್ಫಾರಪರಿಪುಣ್ಣಗತ್ತಚಿತ್ತೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಭಗವತೋ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ವಿದಿತ್ವಾ ‘‘ಈದಿಸಂ ನಾಮಾಹಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಂ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ‘ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಭಿವಾದನಾದಿಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತೀ’ತಿ ಅವಚಂ – ‘ಧೀರತ್ಥು ವತರೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಗರಹಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ದಾನಿ ಲೋಕೇ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಪುರೇಜಾತಟ್ಠೇನ ಜೇಟ್ಠೋ, ಸಬ್ಬಗುಣೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಜೇಟ್ಠೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅಬ್ಭನುಮೋದಮಾನೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥಾಯಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಖಯಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಅಬ್ಭನುಮೋದನೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ರತ್ತಿ; ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ, ಚಿರನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೨೦) ಹಿ ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಪುಗ್ಗಲೋ ಖಮತಿ, ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋ ಚ ಪಣೀತತರೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೦) ಸುನ್ದರೇ.

‘‘ಕೋ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ. –

ಆದೀಸು (ವಿ. ವ. ೮೫೭) ಅಭಿರೂಪೇ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೦) ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ. ಇಧಾಪಿ ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇಯೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಭಯೇ ಕೋಧೇ ಪಸಂಸಾಯಂ, ತುರಿತೇ ಕೋತೂಹಲಚ್ಛರೇ;

ಹಾಸೇ ಸೋಕೇ ಪಸಾದೇ ಚ, ಕರೇ ಆಮೇಡಿತಂ ಬುಧೋ’’ತಿ.

ಇಮಿನಾ ಚ ಲಕ್ಖಣೇನ ಇಧ ಪಸಾದವಸೇನ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ಚಾಯಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಥ ವಾ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಅತಿಇಟ್ಠಂ ಅತಿಮನಾಪಂ ಅತಿಸುನ್ದರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಏಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೇನ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತಿ, ಏಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಯದಿದಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಯದಿದಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಗಮ್ಮ ಮಮ ಪಸಾದೋ’’ತಿ. ಭಗವತೋಯೇವ ವಾ ವಚನಂ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ ಸನ್ಧಾಯ ಥೋಮೇತಿ – ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ದೋಸನಾಸನತೋ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋ, ತಥಾ ಸದ್ಧಾಜನನತೋ ಪಞ್ಞಾಜನನತೋ, ಸಾತ್ಥತೋ ಸಬ್ಯಞ್ಜನತೋ, ಉತ್ತಾನಪದತೋ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತೋ, ಕಣ್ಣಸುಖತೋ ಹದಯಙ್ಗಮತೋ, ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋ ಅಪರವಮ್ಭನತೋ, ಕರುಣಾಸೀತಲತೋ ಪಞ್ಞಾವದಾತತೋ, ಅಪಾಥರಮಣೀಯತೋ ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತೋ, ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ ವೀಮಂಸಿಯಮಾನಹಿತತೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ದೇಸನಂಯೇವ ಥೋಮೇತಿ. ತತ್ಥ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅಧೋಮುಖಠಪಿತಂ, ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಂ ವಾ. ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪರಿಮುಖಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಂ. ವಿವರೇಯ್ಯಾತಿ ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯ. ಮೂಳ್ಹಸ್ಸಾತಿ ದಿಸಾಮೂಳ್ಹಸ್ಸ. ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಸ ಮಗ್ಗೋತಿ ವದೇಯ್ಯ. ಅನ್ಧಕಾರೇತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀ ಅಡ್ಢರತ್ತ-ಘನವನಸಣ್ಡ-ಮೇಘಪಟಲೇಹಿ ಚತುರಙ್ಗೇ ತಮಸಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಅನುತ್ತಾನಪದತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ – ಯಥಾ ಕೋಚಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಮಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ; ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನಾ ಪಭುತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಸಾಸನಂ ವಿವರನ್ತೇನ; ಯಥಾ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕುಮ್ಮಗ್ಗಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಮೇ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೇನ; ಯಥಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಮೋಹನ್ಧಕಾರೇ ನಿಮುಗ್ಗಸ್ಸ ಮೇ ಬುದ್ಧಾದಿರತನತ್ತಯರೂಪಾನಿ ಅಪಸ್ಸತೋ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸಕದೇಸನಾಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇನ್ತೇನ, ಮಯ್ಹಂ ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನ ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ.

ದೇಸನಾನುಮೋದನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಸನ್ನಾಕಾರಕಥಾ

ಏವಂ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಏಸಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏಸಾಹನ್ತಿ ಏಸೋ ಅಹಂ. ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ; ಭವಂ ಮೇ ಗೋತಮೋ ಸರಣಂ, ಪರಾಯಣಂ, ಅಘಸ್ಸ ತಾತಾ, ಹಿತಸ್ಸ ಚ ವಿಧಾತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ ಭಜಾಮಿ ಸೇವಾಮಿ ಪಯಿರುಪಾಸಾಮಿ, ಏವಂ ವಾ ಜಾನಾಮಿ ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ. ಯೇಸಞ್ಹಿ ಧಾತೂನಂ ಗತಿಅತ್ಥೋ, ಬುದ್ಧಿಪಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ; ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಜಾನಾಮಿ ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ; ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ – ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ವಿತ್ಥಾರೋ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಅರಿಯಫಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನೇ –

‘‘ರಾಗವಿರಾಗಮನೇಜಮಸೋಕಂ, ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತಮಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ;

ಮಧುರಮಿಮಂ ಪಗುಣಂ ಸುವಿಭತ್ತಂ, ಧಮ್ಮಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೮೭);

ಏತ್ಥ ಹಿ ರಾಗವಿರಾಗೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಅನೇಜಮಸೋಕನ್ತಿ ಫಲಂ. ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ ಮಧುರಮಿಮಂ ಪಗುಣಂ ಸುವಿಭತ್ತನ್ತಿ ಪಿಟಕತ್ತಯೇನ ವಿಭತ್ತಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾತಿ. ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನ ಸಂಹತೋತಿ ಸಙ್ಘೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಟ್ಠಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಮಾನೇ –

‘‘ಯತ್ಥ ಚ ದಿನ್ನಮಹಪ್ಫಲಮಾಹು, ಚತೂಸು ಸುಚೀಸು ಪುರಿಸಯುಗೇಸು;

ಅಟ್ಠ ಚ ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮದಸಾ ತೇ, ಸಙ್ಘಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೮೮);

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಘೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೀಣಿ ಸರಣಗಮನಾನಿ ಪಟಿವೇದೇಸಿ.

ಪಸನ್ನಾಕಾರಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸರಣಗಮನಕಥಾ

ಇದಾನಿ ತೇಸ್ವೇವ ತೀಸು ಸರಣಗಮನೇಸು ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಸರಣಂ, ಸರಣಗಮನಂ, ಯೋ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ,

ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋ, ಸರಣಗಮನಫಲಂ, ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಭೇದೋತಿ ಅಯಂ ವಿಧಿ ವೇದಿ ತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಪನ ಇಧ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅತಿಭಾರಿಯಂ ವಿನಯನಿದಾನಂ ಕರೋತೀತಿ ನ ವುತ್ತೋ. ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪನ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತವಣ್ಣನತೋ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೬) ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಂ ವಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೫೦) ಸರಣವಣ್ಣನತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ.

ಸರಣಗಮನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಉಪಾಸಕತ್ತಪಟಿವೇದನಾಕಥಾ

ಉಪಾಸಕಂ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಾರೇತೂತಿ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ‘‘ಉಪಾಸಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಧಾರೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಾಸಕವಿಧಿಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಕೋ ಉಪಾಸಕೋ, ಕಸ್ಮಾ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ಕೋ ಆಜೀವೋ, ಕಾ ವಿಪತ್ತಿ, ಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಂ ಅತಿಭಾರಿಯಕರಣತೋ ಇಧ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪನ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೬) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅಗ್ಗಸದ್ದೋ ಆದಿಕೋಟಿಕೋಟ್ಠಾಸಸೇಟ್ಠೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ, ಸಮ್ಮ ದೋವಾರಿಕ, ಆವರಾಮಿ ದ್ವಾರಂ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ನಿಗಣ್ಠೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೭೦) ಹಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ತೇನೇವ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇನ ತಂ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯ (ಕಥಾ. ೪೪೧), ಉಚ್ಛಗ್ಗಂ ವೇಳಗ್ಗ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಟಿಯಂ. ‘‘ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗಂ ವಾ ಮಧುರಗ್ಗಂ ವಾ ತಿತ್ತಕಗ್ಗಂ ವಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೪) ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹಾರಗ್ಗೇನ ವಾ ಪರಿವೇಣಗ್ಗೇನ ವಾ ಭಾಜೇತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೧೮) ಕೋಟ್ಠಾಸೇ. ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ ದ್ವಿಪದಾ ವಾ…ಪೇ… ತಥಾಗತೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ಸೇಟ್ಠೇ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಅಜ್ಜತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಜ್ಜತನ್ತಿ ಅಜ್ಜಭಾವನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಜ್ಜದಗ್ಗೇ ಇಚ್ಚೇವ ವಾ ಪಾಠೋ, ದಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅಜ್ಜ ಅಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಾಣುಪೇತನ್ತಿ ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತಂ, ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ಉಪೇತಂ ಅನಞ್ಞಸತ್ಥುಕಂ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಸರಣಗತಂ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಾರೇತು ಜಾನಾತು, ಅಹಞ್ಹಿ ಸಚೇಪಿ ಮೇ ತಿಖಿಣೇನ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯುಂ, ನೇವ ಬುದ್ಧಂ ‘‘ನ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಾ, ಧಮ್ಮಂ ‘‘ನ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವಾ, ಸಙ್ಘಂ ‘‘ನ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಾಣುಪೇತಂ ಸರಣಗತನ್ತಿ ಪುನ ಸರಣಗಮನಂ ವದನ್ತೋ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಸಪರಿಸಂ ಉಪಟ್ಠಾತುಕಾಮೋ ಆಹ – ‘‘ಅಧಿವಾಸೇತು ಚ ಮೇ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಉಪಾಸಕಞ್ಚ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಾರೇತು, ಅಧಿವಾಸೇತು ಚ ಮೇ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ, ತಯೋ ಮಾಸೇ ವೇರಞ್ಜಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಮಮ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ವಾಸಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತೂತಿ. ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾತಿ ಅಥಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವಾ ಕಾಯಙ್ಗಂ ವಾ ವಾಚಙ್ಗಂ ವಾ ಅಚೋಪೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇಯೇವ ಖನ್ತಿಂ ಚಾರೇತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ; ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ಮನಸಾವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಥ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವತೋ ಅಧಿವಾಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಅಥ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಚೇ ಮೇ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ನಾಧಿವಾಸೇಯ್ಯ, ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಖನ್ತಿಂ ಧಾರೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಮೇ ಮನಸಾವ ಅಧಿವಾಸೇಸೀತಿ ಏವಂ ಆಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕುಸಲತಾಯ ಭಗವತೋ ಅಧಿವಾಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಭಗವನ್ತಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ನ ಕರೋತೀತಿ ವಿಗರಹಿತ್ವಾಪಿ ಇದಾನಿ ವಿಞ್ಞಾತಬುದ್ಧಗುಣೋ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಮನಸಾ ಚ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ವನ್ದನ್ತೋಪಿ ಅತಿತ್ತೋಯೇವ ಹುತ್ವಾ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಯಾವ ದಸ್ಸನವಿಸಯೋ ತಾವ ಪಟಿಮುಖೋಯೇವ ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನವಿಸಯಂ ವಿಜಹನಟ್ಠಾನೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಉಪಾಸಕತ್ತಪಟಿವೇದನಾಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕಥಾ

೧೬. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇರಞ್ಜಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ ಹೋತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವೇರಞ್ಜೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಯಾಚಿತೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ವೇರಞ್ಜಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ ಹೋತಿ. ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾತಿ ದುಲ್ಲಭಭಿಕ್ಖಾ; ಸಾ ಪನ ದುಲ್ಲಭಭಿಕ್ಖತಾ ಯತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ, ತತ್ಥ ಸುಸಸ್ಸಕಾಲೇಪಿ ಅತಿಸಮಗ್ಘೇಪಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣೇ ಹೋತಿ. ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ನ ತಥಾ ಅಹೋಸಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ದುಸಸ್ಸತಾಯ ಛಾತಕದೋಸೇನ ಅಹೋಸಿ ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದ್ವೀಹಿತಿಕಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಿತಿಕಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಪವತ್ತಈಹಿತಿಕಾ. ಈಹಿತಂ ನಾಮ ಇರಿಯಾ ದ್ವಿಧಾ ಪವತ್ತಾ – ಚಿತ್ತಇರಿಯಾ, ಚಿತ್ತಈಹಾ. ‘‘ಏತ್ಥ ಲಚ್ಛಾಮ ನು ಖೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಿಕ್ಖಮಾನಾ ನ ಲಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ, ‘‘ಜೀವಿತುಂ ವಾ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ ನು ಖೋ ನೋ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಥ ವಾ ದ್ವೀಹಿತಿಕಾತಿ ದುಜ್ಜೀವಿಕಾ, ಈಹಿತಂ ಈಹಾ ಇರಿಯನಂ ಪವತ್ತನಂ ಜೀವಿತನ್ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ಏಕತ್ಥಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖೇನ ಈಹಿತಂ ಏತ್ಥ ಪವತ್ತತೀತಿ ದ್ವೀಹಿತಿಕಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪದತ್ಥೋ. ಸೇತಟ್ಠಿಕಾತಿ ಸೇತಕಾನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸೇತಟ್ಠಿಕಾ. ದಿವಸಮ್ಪಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ಮತಾನಂ ಕಪಣಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಕವಣ್ಣೇಹಿ ಅಟ್ಠೀಹಿ ತತ್ರ ತತ್ರ ಪರಿಕಿಣ್ಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇತಟ್ಟಿಕಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸೇತಾ ಅಟ್ಟಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸೇತಟ್ಟಿಕಾ. ಅಟ್ಟೀತಿ ಆತುರತಾ ಬ್ಯಾಧಿ ರೋಗೋ. ತತ್ಥ ಚ ಸಸ್ಸಾನಂ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಸೇತಕರೋಗೇನ ಉಪಹತಮೇವ ಪಚ್ಛಿನ್ನಖೀರಂ ಅಗ್ಗಹಿತತಣ್ಡುಲಂ ಪಣ್ಡರಪಣ್ಡರಂ ಸಾಲಿಸೀಸಂ ವಾ ಯವಗೋಧೂಮಸೀಸಂ ವಾ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸೇತಟ್ಟಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ವಪ್ಪಕಾಲೇ ಸುಟ್ಠು ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾಪಿ ವುತ್ತಸಸ್ಸಂ ತತ್ಥ ಸಲಾಕಾ ಏವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಲಾಕಾವುತ್ತಾ; ಸಲಾಕಾಯ ವಾ ತತ್ಥ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಸಲಾಕಾವುತ್ತಾ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ತತ್ಥ ಕಿರ ಧಞ್ಞವಿಕ್ಕಯಕಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಕಯಕೇಸು ಗತೇಸು ದುಬ್ಬಲಮನುಸ್ಸೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಬಲವಮನುಸ್ಸಾವ ಧಞ್ಞಂ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ದುಬ್ಬಲಮನುಸ್ಸಾ ಅಲಭಮಾನಾ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಧಞ್ಞವಿಕ್ಕಯಕಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಧಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನೇ ಧಞ್ಞಮಾಪಕಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಪಸ್ಸೇ ವಣ್ಣಜ್ಝಕ್ಖಂ ನಿಸೀದಾಪೇಸುಂ. ಧಞ್ಞತ್ಥಿಕಾ ವಣ್ಣಜ್ಝಕ್ಖಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋ ಆಗತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಮೂಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಏತ್ತಕಂ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಸಲಾಕಂ ಲಿಖಿತ್ವಾ ದೇತಿ, ತೇ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಞ್ಞಮಾಪಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿನ್ನಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಧಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಲಾಕಾಯ ತತ್ಥ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಸಲಾಕಾವುತ್ತಾ.

ನ ಸುಕರಾ ಉಞ್ಛೇನ ಪಗ್ಗಹೇನ ಯಾಪೇತುನ್ತಿ ಪಗ್ಗಹೇನ ಯೋ ಉಞ್ಛೋ, ತೇನ ಯಾಪೇತುಂ ನ ಸುಕರಾ. ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಂ ಅರಿಯಾ ಉಞ್ಛಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಿ, ತೇನ ಉಞ್ಛೇನ ಯಾಪೇತುಂ ನ ಸುಕರಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತದಾ ಕಿರ ತತ್ಥ ಸತ್ತಟ್ಠಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ನ ಲಭನ್ತಿ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಉತ್ತರಾಪಥಕಾ ಅಸ್ಸವಾಣಿಜಾ…ಪೇ… ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ ಭಗವಾ ಉದುಕ್ಖಲಸದ್ದನ್ತಿ – ತೇನಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಉಪಗತೋ ತೇನ ಸಮಯೇನ. ಉತ್ತರಾಪಥವಾಸಿಕಾ ಉತ್ತರಾಪಥತೋ ವಾ ಆಗತತ್ತಾ ಏವಂ ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ ಅಸ್ಸವಾಣಿಜಾ ಉತ್ತರಾಪಥೇ ಅಸ್ಸಾನಂ ಉಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನೇ ಪಞ್ಚ ಅಸ್ಸಸತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ದಿಗುಣಂ ತಿಗುಣಂ ಲಾಭಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ದೇಸನ್ತರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ತೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಕ್ಕಾಯಿಕಭಣ್ಡಭೂತೇಹಿ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಸತೇಹಿ ವೇರಞ್ಜಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಉಪಗತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ವಸ್ಸಿಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ. ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚ ಬಹಿನಗರೇ ಉದಕೇನ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥರಣೀಯೇ ಠಾನೇ ಅತ್ತನೋ ಚ ವಾಸಾಗಾರಾನಿ ಅಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಮನ್ದಿರಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ವತಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ತಾನಿ ತೇಸಂ ವಸನಟ್ಠಾನಾನಿ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣ್ಡಲಿಕಾಯೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು. ತೇನಾಹ – ‘‘ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಮಣ್ಡಲಿಕಾಸು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕನ್ತಿ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪಮಾಣಂ ಪುಲಕಂ. ಪತ್ಥೋ ನಾಮ ನಾಳಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಲಂ ಯಾಪನಾಯ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ – ‘‘ಪತ್ಥೋದನೋ ನಾಲಮಯಂ ದುವಿನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಜಾ. ೨.೨೧.೧೯೨). ಪುಲಕಂ ನಾಮ ನಿತ್ಥುಸಂ ಕತ್ವಾ ಉಸ್ಸೇದೇತ್ವಾ ಗಹಿತಯವತಣ್ಡುಲಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯದಿ ಹಿ ಸಥುಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಾಣಕಾ ವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ವಾಣಿಜಾ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ ಕತ್ವಾ ಯವತಣ್ಡುಲಮಾದಾಯ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ ‘‘ಯತ್ಥ ಅಸ್ಸಾನಂ ಖಾದನೀಯಂ ತಿಣಂ ದುಲ್ಲಭಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥೇತಂ ಅಸ್ಸಭತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಹಿ ತಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ‘‘ನ ಹಿ ತೇ ದಕ್ಖಿಣಾಪಥಮನುಸ್ಸಾ ವಿಯ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ, ತೇ ಪನ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ ಬುದ್ಧಮಾಮಕಾ, ಧಮ್ಮಮಾಮಕಾ, ಸಙ್ಘಮಾಮಕಾ; ತೇ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ದ್ವೇ ತಯೋ ದಿವಸೇ ಅದ್ದಸಂಸು ಸತ್ತಟ್ಠ ಭಿಕ್ಖೂ ಸುನಿವತ್ಥೇ ಸುಪಾರುತೇ ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನೇ ಸಕಲಮ್ಪಿ ನಗರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲಭಮಾನೇ. ದಿಸ್ವಾನ ನೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಯ್ಯಾ ಇಮಂ ನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತಾ; ಛಾತಕಞ್ಚ ವತ್ತತಿ, ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಭನ್ತಿ, ಅತಿವಿಯ ಕಿಲಮನ್ತಿ. ಮಯಞ್ಚಮ್ಹ ಆಗನ್ತುಕಾ, ನ ಸಕ್ಕೋಮ ನೇಸಂ ದೇವಸಿಕಂ ಯಾಗುಞ್ಚ ಭತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದೇತುಂ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಅಸ್ಸಾ ಸಾಯಞ್ಚ ಪಾತೋ ಚ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಭತ್ತಂ ಲಭನ್ತಿ. ಯಂನೂನ ಮಯಂ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಅಸ್ಸಸ್ಸ ಪಾತರಾಸಭತ್ತತೋ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಂ ದದೇಯ್ಯಾಮ. ಏವಂ ಅಯ್ಯಾ ಚ ನ ಕಿಲಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಸ್ಸಾ ಚ ಯಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ದೇವಸಿಕಂ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಸುಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಮಣ್ಡಲಿಕಾಸು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಸಙ್ಖೇಪೇನ ಠಪಿತಂ. ಇದಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿಆದೀಸು ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಮಯಂ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ವಾ ಸಮಯಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಏಕಂ ಖಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಲಬ್ಭತಿ. ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ, ವಿಹಾರನಿವಾಸನಪರಿವತ್ತನವಸೇನೇತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ತೇ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಿವತ್ಥಾ ಅಹೇಸುಂ. ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯಾತಿ ಪತ್ತಂ ಹತ್ಥೇಹಿ ಚೀವರಂ ಕಾಯೇನ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ, ಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಹಿ ಪಕಾರೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಆದಾಯಇಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಯಥಾ ‘‘ಸಮಾದಾಯೇವ ಪಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧). ಪಿಣ್ಡಂ ಅಲಭಮಾನಾತಿ ಸಕಲಮ್ಪಿ ವೇರಞ್ಜಂ ಚರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತು ಪಿಣ್ಡೋ, ಅನ್ತಮಸೋ ‘‘ಅತಿಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ವಾಚಮ್ಪಿ ಅಲಭಮಾನಾ.

ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಂ ಆರಾಮಂ ಆಹರಿತ್ವಾತಿ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಲದ್ಧಂ ಏಕಮೇಕಂ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆರಾಮಂ ನೇತ್ವಾ. ಉದುಕ್ಖಲೇ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಥೇರಾನಂ ಕೋಚಿ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕೋ ನತ್ಥಿ, ಯೋ ನೇಸಂ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ವಾ ಭತ್ತಂ ವಾ ಪಚೇಯ್ಯ. ಸಾಮಮ್ಪಿ ಪಚನಂ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಂ ನ ಹೋತಿ ನ ಚ ವಟ್ಟತಿ. ತೇ ಏವಂ ನೋ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿತಾ ಚ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಮಪಾಕಪರಿಮೋಚನಞ್ಚಾತಿ ಅಟ್ಠ ಅಟ್ಠ ಜನಾ ವಾ ದಸ ದಸ ಜನಾ ವಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಉದುಕ್ಖಲೇ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸಕಂ ಸಕಂ ಪಟಿವೀಸಂ ಉದಕೇನ ತೇಮೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ. ಏವಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಭಗವತೋ ಪನ ತೇ ಅಸ್ಸವಾಣಿಜಾ ಪತ್ಥಪುಲಕಞ್ಚ ದೇನ್ತಿ, ತದುಪಿಯಞ್ಚ ಸಪ್ಪಿಮಧುಸಕ್ಕರಂ. ತಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಿಲಾಯಂ ಪಿಸತಿ. ಪುಞ್ಞವತಾ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೇನ ಕತಂ ಮನಾಪಮೇವ ಹೋತಿ. ಅಥ ನಂ ಪಿಸಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಆದೀಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಅಥೇತ್ಥ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬೋಜಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ. ತಂ ಭಗವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಕಾಲಂ ಅತಿನಾಮೇತಿ. ನ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಿ.

ಕಿಂ ಪನಾನನ್ದತ್ಥೇರೋ ತದಾ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಹೋತೀತಿ? ಹೋತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಂ ಲದ್ಧಾ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿವಸ್ಸನ್ತರೇ ನಿಬದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಕದಾಚಿ ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ, ಕದಾಚಿ ನಾಗಿತತ್ಥೇರೋ, ಕದಾಚಿ ಮೇಘಿಯತ್ಥೇರೋ, ಕದಾಚಿ ಉಪವಾಣತ್ಥೇರೋ, ಕದಾಚಿ ಸಾಗತತ್ಥೇರೋ, ಕದಾಚಿ ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ಲಿಚ್ಛವಿಪುತ್ತೋ. ತೇ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಯದಾ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ತದಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ತೇಸು ತೇಸು ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇಸು ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಹೋತಿ, ಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ಸಯಮೇವ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕರೋತಿ. ಭಗವಾಪಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮೇ ಞಾತಿಸೇಟ್ಠೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಂ ನ ತಾವ ಲಭತಿ, ಅಥ ಖೋ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಅಯಮೇವ ಪತಿರೂಪೋತಿ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಪನಾನನ್ದೋ ಪತ್ಥಪುಲಕಂ ಸಿಲಾಯಂ ಪಿಸಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಉಪನಾಮೇಸಿ, ತಂ ಭಗವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ.

ನನು ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕಾಲೇ ಅತಿವಿಯ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಅತ್ತನಾ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ತೇ ತದಾ ಕಸ್ಮಾ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಅದಂಸು? ಅಯಞ್ಚ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮಹತಾ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಭಗವನ್ತಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಯಾಚಿ, ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಅತ್ಥಿಭಾವಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಮಾರಾವಟ್ಟನಾಯ. ವೇರಞ್ಜಞ್ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಾ ಪಕ್ಕನ್ತಮತ್ತಮೇವ ಸಕಲಞ್ಚ ನಗರಂ ಸಮನ್ತಾ ಚ ಯೋಜನಮತ್ತಂ ಯತ್ಥ ಸಕ್ಕಾ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತುಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಮಾರೋ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಮೋಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತಸ್ಮಾ ನ ಕೋಚಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿತ್ಥ.

ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾಪಿ ಮಾರಾವಟ್ಟನಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾವ ತತ್ಥ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತೋತಿ? ನೋ ಅಜಾನಿತ್ವಾ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಚಮ್ಪಾ-ಸಾವತ್ಥಿ-ರಾಜಗಹಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ನ ಉಪಗತೋತಿ? ತಿಟ್ಠನ್ತು ಚಮ್ಪಾ-ಸಾವತ್ಥಿ-ರಾಜಗಹಾದೀನಿ, ಸಚೇಪಿ ಭಗವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉತ್ತರಕುರುಂ ವಾ ತಿದಸಪುರಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ಮಾರೋ ಆವಟ್ಟೇಯ್ಯ. ಸೋ ಕಿರ ತಂ ಸಂವಚ್ಛರಂ ಅತಿವಿಯ ಆಘಾತೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಇಧ ಪನ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಅತಿರೇಕಕಾರಣಂ ಅದ್ದಸ – ‘‘ಅಸ್ಸವಾಣಿಜಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಮೇವ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ.

ಕಿಂ ಪನ ಮಾರೋ ವಾಣಿಜಕೇ ಆವಟ್ಟೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ? ನೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತೇ ಪನ ಆವಟ್ಟಿತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಆಗಮಿಂಸು. ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಆವಟ್ಟೇತೀತಿ? ಅವಿಸಹತಾಯ. ನ ಹಿ ಸೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಭಿಹಟಭಿಕ್ಖಾಯ ನಿಬದ್ಧದಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪಿತವತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ ವಿಸಹತಿ. ಚತುನ್ನಞ್ಹಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕಾತುಂ. ಕತಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ? ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಭಿಹಟಭಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖೇಪೇನ ವಾ ನಿಬದ್ಧದಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪಿತವತ್ತಸಙ್ಖೇಪೇನ ವಾ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕಾತುಂ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಜೀವಿತಸ್ಸ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕಾತುಂ. ಅಸೀತಿಯಾ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಯ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕಾತುಂ. ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಭಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪ್ಪದೇಸಂ ಪತ್ವಾ ವಿಹತಾನುಭಾವಾ ಹೋನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕಾತುನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕಾತುಂ. ತಸ್ಮಾ ಮಾರೇನ ಅಕತನ್ತರಾಯಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಭಗವಾ ಸಸಾವಕಸಙ್ಘೋ ತದಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಚ ಏಕದಿವಸಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ ಭಗವಾ ಉದುಕ್ಖಲಸದ್ದನ್ತಿ ಭಗವಾ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಂ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮುಸಲಸಙ್ಘಟ್ಟಜನಿತಂ ಉದುಕ್ಖಲಸದ್ದಂ ಸುಣಿ. ತತೋ ಪರಂ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ತಥಾಗತಾತಿ ಏವಮಾದಿ ಯಂ ಪರತೋ ‘‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಸೋ, ಆನನ್ದ, ಉದುಕ್ಖಲಸದ್ದೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿಹಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ – ತಥಾಗತಾ ನಾಮ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ಸಚೇ ತಾದಿಸಂ ಪುಚ್ಛಾಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಸಚೇ ಪನ ತಾದಿಸಂ ಪುಚ್ಛಾಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ, ಜಾನನ್ತಾಪಿ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಜಾನನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಜಾನನ್ತಾಪೀತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಕಾಲಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸಚೇ ತಸ್ಸಾ ಪುಚ್ಛಾಯ ಸೋ ಕಾಲೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಂ ಕಾಲಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ; ಸಚೇ ನ ಹೋತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ವಿದಿತ್ವಾವ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಏವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ಚ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ ತಥಾಗತಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಯಂ ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ ಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತಂ, ತದೇವ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ನೋ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೇ ಸೇತುಘಾತೋ ತಥಾಗತಾನಂ. ಸೇತು ವುಚ್ಚತಿ ಮಗ್ಗೋ, ಮಗ್ಗೇನೇವ ತಾದಿಸಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಘಾತೋ, ಸಮುಚ್ಛೇದೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಅತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಚನಂ ತಥಾಗತಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಧಮ್ಮಂ ವಾ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಂ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಪುಬ್ಬಚರಿತಕಾರಣಯುತ್ತಂ ಜಾತಕಂ ವಾ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮ. ಸಾವಕಾನಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಾವಕಾನಂ ವಾ ತಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಗರುಕಂ ವಾ ಲಹುಕಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮ ಆಣಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸೀತಿ ಏತ್ಥ ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮೇವ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪತ್ಥಪತ್ಥಪುಲಕಪಟಿಲಾಭಂ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿತಂ ಸಾಮಪಾಕಪರಿಮೋಚನಞ್ಚ ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಆನನ್ದಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ಸಾಧುಕಾರಂ ಪನ ದತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ಆಕಾರೇಸು ಏಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ, ಆನನ್ದ, ಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ವಿಜಿತಂ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಂ ಅತಿಮಞ್ಞಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ತುಮ್ಹೇಹಿ, ಆನನ್ದ, ಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ಏವಂ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖೇ ದುಲ್ಲಭಪಿಣ್ಡೇ ಇಮಾಯ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿತಾಯ ಇಮಿನಾ ಚ ಸಲ್ಲೇಖೇನ ವಿಜಿತಂ. ಕಿಂ ವಿಜಿತನ್ತಿ? ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ ವಿಜಿತಂ, ಲೋಭೋ ವಿಜಿತೋ, ಇಚ್ಛಾಚಾರೋ ವಿಜಿತೋ. ಕಥಂ? ‘‘ಅಯಂ ವೇರಞ್ಜಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ, ಸಮನ್ತತೋ ಪನ ಅನನ್ತರಾ ಗಾಮನಿಗಮಾ ಫಲಭಾರನಮಿತಸಸ್ಸಾ ಸುಭಿಕ್ಖಾ ಸುಲಭಪಿಣ್ಡಾ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಭಗವಾ ಇಧೇವ ಅಮ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಸತೀ’’ತಿ ಏಕಭಿಕ್ಖುಸ್ಸಪಿ ಚಿನ್ತಾ ವಾ ವಿಘಾತೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಏವಂ ತಾವ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ ವಿಜಿತಂ ಅಭಿಭೂತಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತಿತಂ.

ಕಥಂ ಲೋಭೋ ವಿಜಿತೋ? ‘‘ಅಯಂ ವೇರಞ್ಜಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ, ಸಮನ್ತತೋ ಪನ ಅನನ್ತರಾ ಗಾಮನಿಗಮಾ ಫಲಭಾರನಮಿತಸಸ್ಸಾ ಸುಭಿಕ್ಖಾ ಸುಲಭಪಿಣ್ಡಾ. ಹನ್ದ ಮಯಂ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಲೋಭವಸೇನ ಏಕಭಿಕ್ಖುನಾಪಿ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ವಾ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ತತ್ಥ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋ ವಾ ನ ಕತೋ. ಏವಂ ಲೋಭೋ ವಿಜಿತೋ.

ಕಥಂ ಇಚ್ಛಾಚಾರೋ ವಿಜಿತೋ? ಅಯಂ ವೇರಞ್ಜಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ, ಇಮೇ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಮ್ಹೇ ದ್ವೇ ತಯೋ ಮಾಸೇ ವಸನ್ತೇಪಿ ನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಯಂನೂನ ಮಯಂ ಗುಣವಾಣಿಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೀ…ಪೇ… ಅಸುಕೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋತಿ ಏವಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸೀಲಂ ಅಧಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಏಕಭಿಕ್ಖುನಾಪಿ ಏವರೂಪಾ ಇಚ್ಛಾ ನ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ. ಏವಂ ಇಚ್ಛಾಚಾರೋ ವಿಜಿತೋ ಅಭಿಭೂತೋ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತಿತೋತಿ.

ಅನಾಗತೇ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ವಿಹಾರೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ಕಿಂ ಇದಂ ಉತ್ತಣ್ಡುಲಂ ಅತಿಕಿಲಿನ್ನಂ ಅಲೋಣಂ ಅತಿಲೋಣಂ ಅನಮ್ಬಿಲಂ ಅಚ್ಚಮ್ಬಿಲಂ, ಕೋ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಂ ಅತಿಮಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ, ಓಞ್ಞಾತಂ ಅವಞ್ಞಾತಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ಅಥ ವಾ ಜನಪದೋ ನಾಮ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖೋ ಹೋತಿ. ಏಕದಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖೋ ಹೋತಿ, ಏಕದಾ ಸುಭಿಕ್ಖೋ ಹೋತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಯದಾ ಸುಭಿಕ್ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಸನ್ನಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಾದಿಪ್ಪಭೇದೇನ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಸಾಲಿವಿಕತಿಂ ಮಂಸೋದನಞ್ಚ ದಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಂ ತುಮ್ಹೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸಙ್ಖಾತಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನ್ತರೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅನುಭವಮಾನಾವ ಅತಿಮಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಮಾನಞ್ಚ ಓಮಾನಞ್ಚ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ಕಥಂ? ಕಸ್ಮಾ ಏತ್ತಕಂ ಪಕ್ಕಂ, ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾಜನಾನಿ ನತ್ಥಿ, ಯತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಪೇಯ್ಯಾಥಾತಿ.

ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸಸೀಹನಾದಕಥಾ

೧೭. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋತಿಆದೀಸು ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತಂ, ಗರುಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸಾಧಿವಚನಮೇತಂ. ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋತಿ ಮಹಾ ಚ ಸೋ ಗುಣಮಹನ್ತತಾಯ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಚ ಗೋತ್ತೇನಾತಿ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ಅವೋಚ. ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಏತರಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಅವೋಚ? ಥೇರೋ ಕಿರ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ಸತ್ಥಾರಾಪಿ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾಯ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ. ಸೋ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ವೇರಞ್ಜಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ, ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಕಿಲಮನ್ತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಪಥವಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಪ್ಪಟಕೋಜಂ ಭೋಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಪನಾಹಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅಯಾಚಿತ್ವಾ ಏವಂ ಕರೇಯ್ಯಂ, ನ ಮೇತಂ ಅಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ; ಯುಗಗ್ಗಾಹೋ ವಿಯ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಾಚಿತುಕಾಮೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ.

ಹೇಟ್ಠಿಮತಲಂ ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಥವಿಯಾ ಕಿರ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇ ಪಥವಿಮಣ್ಡೋ ಪಥವೋಜೋ ಪಥವಿ-ಪಪ್ಪಟಕೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಮಧುರಂ, ಸಾದುರಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥೇವ ಹಿ ‘‘ತತ್ರಸ್ಸ ರುಕ್ಖೋ ಸಮ್ಪನ್ನಫಲೋ ಚ ಉಪಪನ್ನಫಲೋ ಚಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೪೮) ಏತ್ಥ ಮಧುರಫಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ; ಏವಮಿಧಾಪಿ ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಮಧುರಂ ಸಾದುರಸನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಖುದ್ದಮಧುಂ ಅನೀಳಕನ್ತಿ ಇದಂ ಪನಸ್ಸ ಮಧುರತಾಯ ಓಪಮ್ಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಖುದ್ದಮಧುನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಕತಮಧು. ಅನೀಳಕನ್ತಿ ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕಂ ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕಣ್ಡಕಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಏತಂ ಕಿರ ಮಧು ಸಬ್ಬಮಧೂಹಿ ಅಗ್ಗಞ್ಚ ಸೇಟ್ಠಞ್ಚ ಸುರಸಞ್ಚ ಓಜವನ್ತಞ್ಚ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಖುದ್ದಮಧುಂ ಅನೀಳಕಂ ಏವಮಸ್ಸಾದ’’ನ್ತಿ.

ಸಾಧಾಹಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಸಾಧು ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ. ಏತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನವಚನಮೇತಂ. ಪಥವಿಪರಿವತ್ತನಂ ಆಯಾಚನ್ತೋ ಹಿ ಥೇರೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏವಮಾಹ. ಪರಿವತ್ತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಂ, ಹೇಟ್ಠಿಮತಲಂ ಉಪರಿಮಂ ಕರೇಯ್ಯಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಏವಞ್ಹಿ ಕತೇ ಸುಖೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಪ್ಪಟಕೋಜಂ ಪಥವಿಮಣ್ಡಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಅನನುಞ್ಞಾತುಕಾಮೋಪಿ ಥೇರಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಾಪೇತುಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಯೇ ಪನ ತೇ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಪಥವಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ತೇ ಕಥಂ ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ಯೇ ಪಥವಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಗಾಮನಿಗಮಾದೀಸು ಪಾಣಾ, ತೇ ಪಥವಿಯಾ ಪರಿವತ್ತಿಯಮಾನಾಯ ಆಕಾಸೇ ಸಣ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಕಥಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಕತ್ಥ ಠಪೇಸ್ಸಸೀತಿ? ಅಥ ಥೇರೋ ಭಗವತಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತಭಾವಾನುರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ ಇದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಾಹಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಏಕಂ ಅಹಂ ಭನ್ತೇ ಹತ್ಥಂ ಯಥಾ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಏವಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಥವಿಸದಿಸಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಏವಂ ಕತ್ವಾ ಯೇ ಪಥವಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಹತ್ಥತಲೇ ಠಿತೇ ಪಾಣೇ ತತೋ ದುತಿಯಹತ್ಥತಲೇ ಸಙ್ಕಾಮೇನ್ತೋ ವಿಯ ತತ್ಥ ಸಙ್ಕಾಮೇಸ್ಸಾಮೀತಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಆಯಾಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಅಲಂ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ. ವಿಪಲ್ಲಾಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯುನ್ತಿ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾ ಸಮ್ಪಾಪುಣೇಯ್ಯುಂ. ಕಥಂ? ಅಯಂ ನು ಖೋ ಪಥವೀ, ಉದಾಹು ನ ಅಯನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಗಾಮೋ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಸ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ನಿಗಮಜನಪದಖೇತ್ತಾರಾಮಾದೀಸು. ನ ವಾ ಏಸ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಹಿ ಇದ್ಧಿಮತೋ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋ. ಏವಂ ಪನ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯುಂ – ಇದಂ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ ನಾಮ ನ ಇದಾನಿಯೇವ ಹೋತಿ, ಅನಾಗತೇಪಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತದಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಾದಿಸಂ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಂ ಕುತೋ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತಿ? ತೇ ಸೋತಾಪನ್ನ-ಸಕದಾಗಾಮಿ-ಅನಾಗಾಮಿ-ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕ-ಝಾನಲಾಭಿ-ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಖೀಣಾಸವಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಇದ್ಧಿಬಲಾಭಾವಾ ಪರಕುಲಾನಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತ್ರ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ – ‘‘ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಿಕ್ಖಾಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಗುಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕಾಲೇ ಪಥವಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಪ್ಪಟಕೋಜಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಂಸು. ಇದಾನಿ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ ನತ್ಥಿ. ಯದಿ ಸಿಯುಂ, ತಥೇವ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಕ್ಕಂ ವಾ ಆಮಂ ವಾ ಖಾದಿತುಂ ದದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ತೇಸುಯೇವ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇಸು ‘‘ನತ್ಥಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ’’ತಿ ಇಮಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯುಂ. ವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಚ ಅರಿಯೇ ಗರಹನ್ತಾ ಉಪವದನ್ತಾ ಅಪಾಯುಪಗಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ತಸ್ಮಾ ಮಾ ತೇ ರುಚ್ಚಿ ಪಥವಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತುನ್ತಿ.

ಅಥ ಥೇರೋ ಇಮಂ ಯಾಚನಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಅಞ್ಞಂ ಯಾಚನ್ತೋ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಮ್ಪಿಸ್ಸ ಭಗವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಅಲಂ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಪಲ್ಲಾಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ; ಅತ್ಥೋಪಿ ಚಸ್ಸ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯದಿ ಪನ ಭಗವಾ ಅನುಜಾನೇಯ್ಯ, ಥೇರೋ ಕಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ? ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಏಕೇನ ಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ ಮಾತಿಕಾಮತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದತೋ ಉತ್ತರಕುರುಅಭಿಮುಖಂ ಮಗ್ಗಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಕುರುಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನೇ ಠಾನೇ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ವಿಯ ಯಥಾಸುಖಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯುನ್ತಿ.

ನಿಟ್ಠಿತಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ ಸೀಹನಾದಕಥಾ.

ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೮. ಇದಾನಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ನಿದಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕುಪ್ಪಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ರಹೋಗತಸ್ಸಾತಿ ರಹಸಿ ಗತಸ್ಸ. ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸಾತಿ ಸಲ್ಲೀನಸ್ಸ ಏಕೀಭಾವಂ ಗತಸ್ಸ. ಕತಮೇಸಾನನ್ತಿ ಅತೀತೇಸು ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀಸು ಬುದ್ಧೇಸು ಕತಮೇಸಂ. ಚಿರಂ ಅಸ್ಸ ಠಿತಿ, ಚಿರಾ ವಾ ಅಸ್ಸ ಠಿತೀತಿ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಪದತ್ಥಮೇವ.

ಕಿಂ ಪನ ಥೇರೋ ಇಮಂ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸಕ್ಕೋತಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಚ. ಅಯಞ್ಹಿ ಇಮೇಸಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಹೋಸಿ, ಇಮೇಸಂ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕನ್ತಿ ಏತ್ತಕಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಕಾರಣೇನ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಹೋಸಿ, ಇಮಿನಾ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕನ್ತಿ ಏತಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಸೋಳಸವಿಧಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ನ ಭಾರಿಯಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಕರಣಂ ತುಲಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ತುಲನಸದಿಸಂ ಹೋತೀತಿ ಭಗವನ್ತಂಯೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಭಗವತೋ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೧೯. ಪುನ ಥೇರೋ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಹೇತೂತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕೋ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇತಿ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ, ತಸ್ಸ ಕತಮೋ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹೇತು ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಉಭಯಮೇತಂ ಕಾರಣಾಧಿವಚನಂ; ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇನ ತಸ್ಸ ಫಲಂ ಹಿನೋತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹೇತೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಏತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮ್ಪಿ ವೋಹಾರವಸೇನ ಚ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಚ ತತ್ರ ತತ್ರ ಏತಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಇದಾನಿ ತಂ ಹೇತುಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತ ವಿಪಸ್ಸೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಿಲಾಸುನೋ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ನ ಆಲಸಿಯಕಿಲಾಸುನೋ, ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಲಸಿಯಂ ವಾ ಓಸನ್ನವೀರಿಯತಾ ವಾ ಅತ್ಥಿ. ಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಏಕಸ್ಸ ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಾ ಸಮಕೇನೇವ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ, ನ ಪರಿಸಾಯ ಅಪ್ಪಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಓಸನ್ನವೀರಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ನಾಪಿ ಮಹನ್ತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಸ್ಸನ್ನವೀರಿಯಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ದಿವಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ಖುದ್ದಕೇ ವಾ ಮಹನ್ತೇ ವಾ ಪಾಣೇ ಏಕಸದಿಸೇನೇವ ವೇಗೇನ ಧಾವತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ‘‘ಮಾ ಮೇ ಜವೋ ಪರಿಹಾಯೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಬುದ್ಧಾ ಅಪ್ಪಕಾಯ ವಾ ಮಹತಿಯಾ ವಾ ಪರಿಸಾಯ ಸಮಕೇನೇವ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ‘‘ಮಾ ನೋ ಧಮ್ಮಗರುತಾ ಪರಿಹಾಯೀ’’ತಿ. ಧಮ್ಮಗರುನೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಧಮ್ಮಗಾರವಾತಿ.

ಯಥಾ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ವಿಯ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ಏವಂ ತೇ ನ ದೇಸೇಸುಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಸತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖತಾಯ. ತೇಸಂ ಕಿರ ಕಾಲೇ ದೀಘಾಯುಕಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಏಕಗಾಥಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಸಮೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸುಂ. ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಅಪ್ಪಕಞ್ಚ ನೇಸಂ ಅಹೋಸಿ ಸುತ್ತಂ…ಪೇ… ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸುತ್ತಾದೀನಂ ನಾನತ್ತಂ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ.

ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಸಾವಕಾನಂ ನಿದ್ದೋಸತಾಯ ದೋಸಾನುರೂಪತೋ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಂ ಸತ್ತಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಆಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಅನುದ್ದಿಟ್ಠಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಂ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠಂ ಅಹೋಸಿ. ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ತೇ ಉದ್ದಿಸಿಂಸು; ತಮ್ಪಿ ಚ ನೋ ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಛನ್ನಂ ಛನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಸಕಿಂ ಸಕಿಂ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ; ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಾಮಂಯೇವ. ಸಾವಕಾ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇಸು ನ ಉದ್ದಿಸಿಂಸು. ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಅಕಾಸಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಙ್ಘುಪೋಸಥಮೇವ; ನ ಗಣುಪೋಸಥಂ, ನ ಪುಗ್ಗಲುಪೋಸಥಂ, ನ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥಂ, ನ ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪೋಸಥಂ.

ತದಾ ಕಿರ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾನಿ ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಸನ್ತಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ವಸನ್ತಿ. ಉಪೋಸಥಾರೋಚಿಕಾ ದೇವತಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಿ – ‘‘ಮಾರಿಸಾ, ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ, ಇದಂ ಛಟ್ಠಂ ವಸ್ಸಂ, ಆಗಾಮಿನಿಯಾ ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಾ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಞ್ಚ ಗನ್ತಬ್ಬಂ! ಸಮ್ಪತ್ತೋ ವೋ ಸನ್ನಿಪಾತಕಾಲೋ’’ತಿ. ತತೋ ಸಾನುಭಾವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಇತರೇ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ. ಕಥಂ? ತೇ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಾಚೀನಸಮುದ್ದನ್ತೇ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಉತ್ತರದಕ್ಖಿಣಸಮುದ್ದನ್ತೇ ವಾ ಠಿತಾ ಗಮಿಯವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ; ಸಹ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಂ ಗತಾವ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ಭಗವಾಪಿ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಇಮಂ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸತಿ.

‘‘ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋ ತಿತಿಕ್ಖಾ;

ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ;

ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ;

ನ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ.

‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ;

ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನಂ.

‘‘ಅನುಪವಾದೋ ಅನುಪಘಾತೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಸಂವರೋ;

ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಚ ಭತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನಂ;

ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೯೦; ಧ. ಪ. ೧೮೩-೧೮೫);

ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋವ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖಗಾಥಾಯೋ ಹೋನ್ತಿ. ತಾ ದೀಘಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಂ ಯಾವ ಸಾಸನಪರಿಯನ್ತಾ ಉದ್ದೇಸಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ; ಅಪ್ಪಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂಯೇವ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲತೋ ಪನ ಪಭುತಿ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಉದ್ದಿಸೀಯತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಬುದ್ಧಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿವಸ್ಸಮತ್ತಮೇವ ಇದಂ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನ ದಾನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇತೋ ಪರಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇವ ದಾನಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಇತೋ ಪರಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಥ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥ. ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ ಯಂ ತಥಾಗತೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೮೬). ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ. ಇದಂ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ತೇಸಂ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠಂ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನುದ್ದಿಟ್ಠಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ.

ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ. ಅನ್ತರಧಾನೇನಾತಿ ಖನ್ಧನ್ತರಧಾನೇನ; ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಯೇ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಬುದ್ಧಾ ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾ ತೇಸಞ್ಚ ಖನ್ಧನ್ತರಧಾನೇನ. ಯೇ ತೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಸಾವಕಾತಿ ಯೇ ತೇಸಂ ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಸಾವಕಾ. ನಾನಾನಾಮಾತಿ ‘‘ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋ, ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ’’ತಿಆದಿ ನಾಮವಸೇನ ವಿವಿಧನಾಮಾ. ನಾನಾಗೋತ್ತಾತಿ ‘‘ಗೋತಮೋ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ’’ತಿಆದಿ ಗೋತ್ತವಸೇನ ವಿವಿಧಗೋತ್ತಾ. ನಾನಾಜಚ್ಚಾತಿ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದಿಜಾತಿವಸೇನ ನಾನಾಜಚ್ಚಾ. ನಾನಾಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾದಿವಸೇ ನೇವ ಉಚ್ಚನೀಚಉಳಾರುಳಾರಭೋಗಾದಿಕುಲವಸೇನ ವಾ ವಿವಿಧಕುಲಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿತಾ.

ತೇ ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ತೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಸಾವಕಾ ಯಸ್ಮಾ ಏಕನಾಮಾ ಏಕಗೋತ್ತಾ ಏಕಜಾತಿಕಾ ಏಕಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನಂ ತನ್ತಿ ಪವೇಣೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಂ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ರಕ್ಖನ್ತಿ, ಚಿರಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಪರಿಹರನ್ತಿ. ಇಮೇ ಚ ತಾದಿಸಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಹೇಠೇನ್ತಾ ವಿಲೋಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ‘‘ಅಸುಕೋ ಥೇರೋ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಅಸುಕೋ ಥೇರೋ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಿಥಿಲಂ ಕರೋನ್ತಾ ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಖಿಪ್ಪಞ್ಞೇವ ಅನ್ತರಧಾಪೇಸುಂ, ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ನ ರಕ್ಖಿಂಸು. ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಓಪಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ. ವಿಕಿರತೀತಿ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ. ವಿಧಮತೀತಿ ಠಾನನ್ತರಂ ನೇತಿ. ವಿದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಪನೇತಿ. ಯಥಾ ತಂ ಸುತ್ತೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಯಥಾ ಸುತ್ತೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಗನ್ಥಿತತ್ತಾ ಅಬದ್ಧತ್ತಾ ಏವಂ ವಿಕಿರತಿ ಯಥಾ ಸುತ್ತೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ವಿಕಿರಿಯನ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಕಿರತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನಂ. ಅನ್ತರಧಾಪೇಸುನ್ತಿ ವಗ್ಗಸಙ್ಗಹ-ಪಣ್ಣಾಸಸಙ್ಗಹಾದೀಹಿ ಅಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಯಂ ಯಂ ಅತ್ತನೋ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ತದೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೇಸಂ ವಿನಾಸೇಸುಂ ಅದಸ್ಸನಂ ನಯಿಂಸು.

ಅಕಿಲಾಸುನೋ ಚ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಹೇಸುಂ ಸಾವಕೇ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ಓವದಿತುನ್ತಿ ಅಪಿಚ ಸಾರಿಪುತ್ತ ತೇ ಬುದ್ಧಾ ಅತ್ತನೋ ಚೇತಸಾ ಸಾವಕಾನಂ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಓವದಿತುಂ ಅಕಿಲಾಸುನೋ ಅಹೇಸುಂ, ಪರಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಅನುಸಾಸನಿಂ ನ ಭಾರಿಯತೋ ನ ಪಪಞ್ಚತೋ ಅದ್ದಸಂಸು. ಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿಆದಿ ತೇಸಂ ಅಕಿಲಾಸುಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಭಿಂಸನಕೇತಿ ಭಯಾನಕೇ ಭಯಜನನಕೇ. ಏವಂ ವಿತಕ್ಕೇಥಾತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ತಯೋ ವಿತಕ್ಕೇ ವಿತಕ್ಕೇಥ. ಮಾ ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಯಿತ್ಥಾತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ತಯೋ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇ ಮಾ ವಿತಕ್ಕಯಿತ್ಥ. ಏವಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ ಅಸುಭ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕರೋಥ. ಮಾ ಏವಂ ಮನಸಾ ಕತ್ಥಾತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಸುಖಂ ಅತ್ತಾ ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಮಾ ಮನಸಿ ಅಕರಿತ್ಥ. ಇದಂ ಪಜಹಥಾತಿ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಹಥ. ಇದಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಥಾತಿ ಕುಸಲಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ ವಿಹರಥ.

ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸು. ತೇಸಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಯೇಹಿ ಆಸವೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸು, ನ ತೇ ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸು. ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇನ ಪನ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂ’’ತಿ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫುಟ್ಠಮಿವ ಪದುಮವನಂ ವಿಕಸಿತಚಿತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ. ತತ್ರ ಸುದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಭಿಂಸನಕಸ್ಸ ವನಸಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿಂ ಹೋತೀತಿ ತತ್ರಾತಿ ಪುರಿಮವಚನಾಪೇಕ್ಖಂ; ಸುದನ್ತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ನಿಪಾತೋ; ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ ಆಲಪನಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ತತ್ರಾತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಭಿಂಸನಕೇ ವನಸಣ್ಡೇ’’ತಿ, ತತ್ರ ಯೋ ಸೋ ಭಿಂಸನಕೋತಿ ವನಸಣ್ಡೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಿಂಸನಕಸ್ಸ ವನಸಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿಂ ಹೋತಿ, ಭಿಂಸನಕಿರಿಯಾಯ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಹೋತಿ? ಇದಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಕೋಚಿ ಅವೀತರಾಗೋ…ಪೇ… ಲೋಮಾನಿ ಹಂಸನ್ತೀತಿ.

ಅಥ ವಾ ತತ್ರಾತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಸುಇತಿ ನಿಪಾತೋ; ‘‘ಕಿಂ ಸು ನಾಮ ತೇ ಭೋನ್ತೋ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೯) ವಿಯ. ಇದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸನವಚನಂ. ಸುಇದನ್ತಿ ಸುದಂ, ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಇಕಾರಲೋಪೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ (ವಿಭ. ೨೧೯), ‘‘ಕಿಂ ಸೂಧ ವಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೩, ೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೮೩) ವಿಯ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ತಸ್ಸ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಭಿಂಸನಕಸ್ಸ ವನಸಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿಂ ಇದಂಸು ಹೋತಿ. ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಭಿಂಸನಕಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಸ್ಸ ತಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭಿಂಸನಕತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿಯೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ‘‘ಭಿಂಸನಕತಾಯ’’ ಇತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ. ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಭಿಂಸನಕಭಾವೇ ಇದಂಸು ಹೋತಿ, ಭಿಂಸನಕಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ ಭಿಂಸನಕಭಾವಹೇತು ಭಿಂಸನಕಭಾವಪಚ್ಚಯಾ ಇದಂಸು ಹೋತಿ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಅವೀತರಾಗೋ ತಂ ವನಸಣ್ಡಂ ಪವಿಸತಿ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಲೋಮಾನಿ ಹಂಸನ್ತೀತಿ ಬಹುತರಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ಹಂಸನ್ತಿ ಉದ್ಧಂ ಮುಖಾನಿ ಸೂಚಿಸದಿಸಾನಿ ಕಣ್ಟಕಸದಿಸಾನಿ ಚ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಾನಿ ನ ಹಂಸನ್ತಿ. ಬಹುತರಾನಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಹಂಸನ್ತಿ. ಅಪ್ಪಕಾನಂ ಅತಿಸೂರಪುರಿಸಾನಂ ನ ಹಂಸನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಅಯಂ ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಹೇತೂತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ. ಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಕ್ಕಮೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಹೋಸೀತಿ, ತಂ ಪುರಿಸಯುಗವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಸ್ಸಗಣನಾಯ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು, ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾನಮ್ಪಿಸ್ಸ ತತ್ತಕಮೇವ. ಏವಮಸ್ಸ ಯ್ವಾಯಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಸಾವಕೋ, ತೇನ ಸಹ ಘಟೇತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಿ ಚ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಪುರಿಸಯುಗವಸೇನ ಪನ ಯುಗಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವೇಯೇವ ಪುರಿಸಯುಗಾನಿ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಿಖಿಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಸತ್ತತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು. ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾನಮ್ಪಿಸ್ಸ ತತ್ತಕಮೇವ. ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು. ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾನಮ್ಪಿಸ್ಸ ತತ್ತಕಮೇವ. ಏವಂ ತೇಸಮ್ಪಿ ಯೇ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಕಾ ಸಾವಕಾ ತೇಹಿ ಸಹ ಘಟೇತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸತೋ ಉದ್ಧಂ ಚತ್ತಾಲೀಸಮತ್ತಾನಿ ವೀಸತಿಮತ್ತಾನಿ ಚ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಪುರಿಸಯುಗವಸೇನ ಪನ ಯುಗಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವೇ ದ್ವೇಯೇವ ಪುರಿಸಯುಗಾನಿ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೦. ಏವಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾರಣಂ ಸುತ್ವಾ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾರಣಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ಪುನ ಭಗವನ್ತಂ ‘‘ಕೋ ಪನ ಭನ್ತೇ ಹೇತೂ’’ತಿ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾಪಿಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಭಾವೇಪಿ ಚೇತ್ಥ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಯುಪರಿಮಾಣತೋಪಿ ಪುರಿಸಯುಗತೋಪಿ ಉಭಯಥಾ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು, ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಿಂಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ; ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ತತ್ತಕಮೇವ. ಬಹೂನಿ ಚ ನೇಸಂ ಸಾವಕಯುಗಾನಿ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪವತ್ತೇಸುಂ. ಏವಂ ತೇಸಂ ಆಯುಪರಿಮಾಣತೋಪಿ ಸಾವಕಯುಗತೋಪಿ ಉಭಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಹೋಸಿ.

ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉಪಡ್ಢಾಯುಕಪ್ಪಮಾಣೇ ದಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ತಂ ಅಸಮ್ಭುಣನ್ತೇನ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಕಾಲೇ, ಏಕವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಕಾಲೇ, ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸತಾಯುಕಕಾಲೇಪಿ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಬುದ್ಧತ್ತಕಾರಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಏಸನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸನ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಸ್ಸಸತಾಯುಕಕಾಲೇ ಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಕಮಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಅತಿಪರಿತ್ತಾಯುಕಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ತೇನಸ್ಸ ಸಾವಕಪರಮ್ಪರಾವಸೇನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಆಯುಪರಿಮಾಣವಸೇನ ವಸ್ಸಗಣನಾಯ ನಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಮೇವಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

೨೧. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ? ಏವಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾರಣಂ ಸುತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಭಾವಹೇತೂತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಭಾವಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಯಾಚಿ. ತಸ್ಸಾ ಯಾಚನವಿಧಿದಸ್ಸನತ್ಥಮೇತಂ ವುತ್ತಂ – ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ …ಪೇ… ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ; ದೀಘಕಾಲಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ‘‘ನ ತಾವಾಯಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲೋ’’ತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವನ್ತಿ ತಿಟ್ಠ ತಾವ ತ್ವಂ; ಅಧಿವಾಸೇಹಿ ತಾವ ತ್ವನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆದರತ್ಥವಸೇನೇವೇತ್ಥ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಸಯಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧವಿಸಯೋವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ‘‘ತಥಾಗತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಚ ತತ್ಥಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಾಪೇಕ್ಖಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ತಥಾಗತೋಯೇವ ಕಾಲಂ ಜಾನಿಸ್ಸತೀತಿ. ಏವಂ ವತ್ವಾ ಅಕಾಲಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ತಾವ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಆಸವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತೇಸೂತಿ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ. ಯೇಸು ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ ದುಕ್ಖಾಸವಾ ಕಿಲೇಸಾಸವಾ ಚ ಪರೂಪವಾದವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಧಬನ್ಧನಾದಯೋ ಚೇವ ಅಪಾಯದುಕ್ಖವಿಸೇಸಭೂತಾ ಚ ಆಸವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಯೇವ, ಯಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ತೇ ಕಾರಣಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಧಮ್ಮಾ ಯಾವ ನ ಸಙ್ಘೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ನ ತಾವ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ. ಯದಿ ಹಿ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ಪರೂಪವಾದಾ ಪರೂಪಾರಮ್ಭಾ ಗರಹದೋಸಾ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚೇಯ್ಯ.

ಕಥಂ? ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೇನ ಹಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಅದಿಸ್ವಾವ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸಂ ಇಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಪರೇ ಏವಂ ಉಪವಾದಞ್ಚ ಉಪಾರಮ್ಭಞ್ಚ ಗರಹಞ್ಚ ಪವತ್ತೇಯ್ಯುಂ – ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಮೇ ಅನ್ವಾಯಿಕೋ ವಚನಕರೋತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಹಿ ಪಲಿವೇಠೇಸ್ಸತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸತಿ? ನನು ಇಮೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಮಹನ್ತಂ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಹತ್ಥಗತಾನಿ ಚ ರಜ್ಜಾನಿಪಿ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮತಾಯ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ, ಸಿಕ್ಖಾಯ ತಿಬ್ಬಗಾರವಾ, ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ನಿರಪೇಕ್ಖಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ತೇಸು ನಾಮ ಕೋ ಲೋಕಾಮಿಸಭೂತಂ ಮೇಥುನಂ ವಾ ಪಟಿಸೇವಿಸ್ಸತಿ, ಪರಭಣ್ಡಂ ವಾ ಹರಿಸ್ಸತಿ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಇಟ್ಠಂ ಕನ್ತಂ ಅತಿಮಧುರಂ ಜೀವಿತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಅಭೂತಗುಣಕಥಾಯ ವಾ ಜೀವಿತಂ ಕಪ್ಪೇಸ್ಸತಿ! ನನು ಪಾರಾಜಿಕೇ ಅಪಞ್ಞತ್ತೇಪಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಙ್ಖೇಪೇನೇವೇತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ’’ನ್ತಿ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚ ಥಾಮಞ್ಚ ಬಲಞ್ಚ ಸತ್ತಾ ನ ಜಾನೇಯ್ಯುಂ. ಪಞ್ಞತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಕುಪ್ಪೇಯ್ಯ, ನ ಯಥಾಠಾನೇ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಅಕುಸಲೋ ವೇಜ್ಜೋ ಕಞ್ಚಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಗಣ್ಡಂ ಪುರಿಸಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ ಭೋ ಪುರಿಸ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ತೇ ಸರೀರಪ್ಪದೇಸೇ ಮಹಾಗಣ್ಡೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ನಂ ತಿಕಿಚ್ಛಾಪೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧಾಚರಿಯ, ತ್ವಂಯೇವ ನಂ ತಿಕಿಚ್ಛಸ್ಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ತಸ್ಸ ಅರೋಗಂ ಸರೀರಪ್ಪದೇಸಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಲೋಹಿತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಆಲೇಪನಬನ್ಧನಧೋವನಾದೀಹಿ ತಂ ಪದೇಸಂ ಸಞ್ಛವಿಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಪುರಿಸಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಮಹಾರೋಗೋ ತೇ ಮಯಾ ತಿಕಿಚ್ಛಿತೋ, ದೇಹಿ ಮೇ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ತಂ ‘‘ಕಿಮಯಂ ಬಾಲವೇಜ್ಜೋ ವದತಿ? ಕತರೋ ಕಿರ ಮೇ ಇಮಿನಾ ರೋಗೋ ತಿಕಿಚ್ಛಿತೋ? ನನು ಮೇ ಅಯಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಜನೇತಿ, ಲೋಹಿತಕ್ಖಯಞ್ಚ ಮಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪವದೇಯ್ಯ ಚೇವ ಉಪಾರಮ್ಭೇಯ್ಯ ಚ ಗರಹೇಯ್ಯ ಚ, ನ ಚಸ್ಸ ಗುಣಂ ಜಾನೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಯದಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸೇ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ಪರೂಪವಾದಾದೀಹಿ ಚ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ನ ಚಸ್ಸ ಥಾಮಂ ವಾ ಬಲಂ ವಾ ಸತ್ತಾ ಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ಪಞ್ಞತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಕುಪ್ಪೇಯ್ಯ, ನ ಯಥಾಠಾನೇ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನ ತಾವ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ…ಪೇ… ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಅಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯತೋತಿ ಯದಾ; ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ವಾ ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ‘‘ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಾ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸಾ ಸಙ್ಘೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ತದಾ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ಉದ್ದಿಸತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಕಸ್ಮಾ? ತೇಸಂಯೇವ ‘‘ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯ. ಏವಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ಯಥಾ ನಾಮ ಕುಸಲೋ ವೇಜ್ಜೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಗಣ್ಡಂ ಫಾಲನಲೇಪನಬನ್ಧನಧೋವನಾದೀಹಿ ತಿಕಿಚ್ಛನ್ತೋ ರೋಗಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಸಞ್ಛವಿಂ ಕತ್ವಾ ನ ತ್ವೇವ ಉಪವಾದಾದಿರಹೋ ಹೋತಿ, ಸಕೇ ಚ ಆಚರಿಯಕೇ ವಿದಿತಾನುಭಾವೋ ಹುತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ಪಾಪುಣಾತಿ; ಏವಂ ನ ಚ ಉಪವಾದಾದಿರಹೋ ಹೋತಿ, ಸಕೇ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುವಿಸಯೇ ವಿದಿತಾನುಭಾವೋ ಹುತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಕುಪ್ಪಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ.

ಏವಂ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಕಾಲಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಕಾಲನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಞ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ತಾವ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಇಧೇಕಚ್ಚೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿ ಪದಾನಿ ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ – ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನನ್ತೀತಿ ರತ್ತಞ್ಞೂ, ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬಹುಕಾ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನನ್ತಿ, ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ರತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಮಹತ್ತಂ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಂ; ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಮಹನ್ತಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ರ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಉಪಸೇನಂ ವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೋ ಹಾಯಸ್ಮಾ ಊನದಸವಸ್ಸೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಏಕವಸ್ಸೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಊನದಸವಸ್ಸೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ. ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೫). ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಪುನ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ದಸವಸ್ಸಾಮ್ಹ ದಸವಸ್ಸಾಮ್ಹಾ’’ತಿ ಬಾಲಾ ಅಬ್ಯತ್ತಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಅಪರಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಲೇನ ಅಬ್ಯತ್ತೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ. ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ. ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ದಸವಸ್ಸೇನ ವಾ ಅತಿರೇಕದಸವಸ್ಸೇನ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೬) ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ.

ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತನ್ತಿ ವಿಪುಲಭಾವೇನ ಮಹತ್ತಂ. ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಯಾವ ನ ಥೇರನವಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ವಸೇನ ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಾವ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಪಹೋನ್ತಿ. ಸಾಸನೇ ಏಕಚ್ಚೇ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ತೇ ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ತತ್ಥ ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಉತ್ತರಿ ದಿರತ್ತತಿರತ್ತಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ’’ (ಪಾಚಿ. ೫೧); ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಅನುವಸ್ಸಂ ವುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ’’ (ಪಾಚಿ. ೧೧೭೧); ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ ದ್ವೇ ವುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೧೭೫) ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಲಾಭಗ್ಗಮಹತ್ತನ್ತಿ ಲಾಭಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹತ್ತಂ; ಯೋ ಲಾಭಸ್ಸ ಅಗ್ಗೋ ಉತ್ತಮೋ ಮಹನ್ತಭಾವೋ, ತಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲಾಭೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಮಹತ್ತಮ್ಪಿ, ಲಾಭೇನ ಸೇಟ್ಠತ್ತಞ್ಚ ಮಹನ್ತತ್ತಞ್ಚ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಯಾವ ನ ಲಾಭಗ್ಗಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಾವ ನ ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಪತ್ತೇ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ – ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಅಚೇಲಕಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ವಾ ಸಹತ್ಥಾ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ಭೋಜನೀಯಂ ವಾ ದದೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೭೦). ಇದಞ್ಹಿ ಲಾಭಗ್ಗಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ.

ಬಾಹುಸಚ್ಚಮಹತ್ತನ್ತಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವಂ. ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಯಾವ ನ ಬಾಹುಸಚ್ಚಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಾವ ನ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಬಾಹುಸಚ್ಚಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಮ್ಪಿ ನಿಕಾಯಂ, ದ್ವೇಪಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಮಾನಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ರಸೇನ ರಸಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ದೀಪೇನ್ತಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ತಥಾಹಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮಿ…ಪೇ… ಸಮಣುದ್ದೇಸೋಪಿ ಚೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೪೧೮) ನಯೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಞ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಬ್ಬಸೋಪಿ ತೇಸಂ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿರಬ್ಬುದೋ ಹಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನಿರಬ್ಬುದೋತಿ ಅಬ್ಬುದವಿರಹಿತೋ; ಅಬ್ಬುದಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಚೋರಾ, ನಿಚ್ಚೋರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೋರಾತಿ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ದುಸ್ಸೀಲಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇ ಹಿ ಅಸ್ಸಮಣಾವ ಹುತ್ವಾ ಸಮಣಪಟಿಞ್ಞತಾಯ ಪರೇಸಂ ಪಚ್ಚಯೇ ಚೋರೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ನಿರಬ್ಬುದೋತಿ ನಿಚ್ಚೋರೋ, ನಿದ್ದುಸ್ಸೀಲೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿರಾದೀನವೋತಿ ನಿರುಪದ್ದವೋ ನಿರುಪಸಗ್ಗೋ; ದುಸ್ಸೀಲಾದೀನವರಹಿತೋಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಪಗತಕಾಳಕೋತಿ ಕಾಳಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ದುಸ್ಸೀಲಾಯೇವ; ತೇ ಹಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಕಾಳಕಧಮ್ಮಯೋಗಾ ಕಾಳಕಾತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇಸಂ ಅಭಾವಾ ಅಪಗತಕಾಳಕೋ. ಅಪಹತಕಾಳಕೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಸುದ್ಧೋತಿ ಅಪಗತಕಾಳಕತ್ತಾಯೇವ ಸುದ್ಧೋ ಪರಿಯೋದಾತೋ ಪಭಸ್ಸರೋ. ಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಸಾರೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಸೀಲ-ಸಮಾಧಿ-ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ-ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಗುಣಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ.

ಏವಂ ಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಸೋ ಚಸ್ಸ ಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ ಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ – ಯಾನಿಮಾನಿ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಉಪಗತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ, ಇಮೇಸಂ ಯೋ ಗುಣವಸೇನ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಸಬ್ಬಪರಿತ್ತಗುಣೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಸೋತಂ ಆಪನ್ನೋ; ಸೋತೋತಿ ಚ ಮಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಸೋತೋ ಸೋತೋತಿ ಹಿದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವುಚ್ಚತಿ; ಕತಮೋ ನು ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸೋತೋತಿ? ಅಯಮೇವ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ. ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಹಿದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವುಚ್ಚತಿ; ಕತಮೋ ನು ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಿನಾ ಅರಿಯೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ – ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ಸೋಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಏವಂನಾಮೋ ಏವಂಗೋತ್ತೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೦೧). ಇಧ ಪನ ಮಗ್ಗೇನ ಫಲಸ್ಸ ನಾಮಂ ದಿನ್ನಂ. ತಸ್ಮಾ ಫಲಟ್ಠೋ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋತಿ ವಿನಿಪಾತೇತೀತಿ ವಿನಿಪಾತೋ; ನಾಸ್ಸ ವಿನಿಪಾತೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ, ನ ಅತ್ತಾನಂ ಅಪಾಯೇಸು ವಿನಿಪಾತನಸಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ, ತೇಸಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ. ವಿನಿಪತನಂ ವಾ ವಿನಿಪಾತೋ, ನಾಸ್ಸ ವಿನಿಪಾತೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ, ಅಪಾಯೇಸು ವಿನಿಪಾತನಸಭಾವೋ ಅಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೇನ ಮಗ್ಗೇನ ನಿಯತತ್ತಾ ನಿಯತೋ. ಸಮ್ಬೋಧಿ ಪರಂ ಅಯನಂ ಪರಾ ಗತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ. ಉಪರಿ ಮಗ್ಗತ್ತಯಂ ಅವಸ್ಸಂ ಸಮ್ಪಾಪಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಟಿಲದ್ಧಪಠಮಮಗ್ಗತ್ತಾತಿ.

ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಕಥಾ

೨೨. ಏವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ತಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ. ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಆಲಪಿ ಅಭಾಸಿ ಸಮ್ಬೋಧೇಸಿ. ಕಿನ್ತಿ? ಆಚಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ. ಆಚಿಣ್ಣನ್ತಿ ಚರಿತಂ ವತ್ತಂ ಅನುಧಮ್ಮತಾ. ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ – ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಂ, ಸಾವಕಾಚಿಣ್ಣನ್ತಿ. ಕತಮಂ ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಂ? ಇದಂ ತಾವ ಏಕಂ – ಯೇಹಿ ನಿಮನ್ತಿತಾ ವಸ್ಸಂ ವಸನ್ತಿ, ನ ತೇ ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಅನಾಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಸಾವಕಾ ಪನ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ವಾ ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾ ವಾ ಯಥಾಸುಖಂ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಂ – ವುತ್ಥವಸ್ಸಾ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿಯೇವ. ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾ ಚ ಮಹಾಮಣ್ಡಲಂ ಮಜ್ಝಿಮಮಣ್ಡಲಂ ಅನ್ತಿಮಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಣ್ಡಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಮಣ್ಡಲೇ ಚರನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಮಹಾಮಣ್ಡಲಂ ನವಯೋಜನಸತಿಕಂ, ಮಜ್ಝಿಮಮಣ್ಡಲಂ ಛಯೋಜನಸತಿಕಂ, ಅನ್ತಿಮಮಣ್ಡಲಂ ತಿಯೋಜನಸತಿಕಂ. ಯದಾ ಮಹಾಮಣ್ಡಲೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮಾದೀಸು ಮಹಾಜನಂ ಆಮಿಸಪಟಿಗ್ಗಹೇನ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಧಮ್ಮದಾನೇನ ಚಸ್ಸ ವಿವಟ್ಟುಪನಿಸ್ಸಿತಂ ಕುಸಲಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಾ ನವಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇನ್ತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ತರುಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಅಪ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ಪವಾರಣಾಸಙ್ಗಹಂ ದತ್ವಾ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಮಾಗಸಿರಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಮಜ್ಝಿಮಮಣ್ಡಲೇ ಅಟ್ಠಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಚಾರಿಕಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇನ್ತಿ. ಸಚೇ ಪನ ನೇಸಂ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾನಂ ಅಪರಿಪಾಕಿನ್ದ್ರಿಯಾ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮೇನ್ತಾ ಮಾಗಸಿರಮಾಸಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ವಸಿತ್ವಾ ಫುಸ್ಸಮಾಸಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅನ್ತಿಮಮಣ್ಡಲೇ ಸತ್ತಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಚಾರಿಕಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇನ್ತಿ. ತೇಸು ಚ ಮಣ್ಡಲೇಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಚರನ್ತಾಪಿ ತೇ ತೇ ಸತ್ತೇ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಯೋಜೇನ್ತಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಹಿ ಪಯೋಜೇನ್ತಾ ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನೇವ ನಾನಾವಣ್ಣಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಓಚಿನನ್ತಾ ವಿಯ ಚರನ್ತಿ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ – ದೇವಸಿಕಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಸನ್ತಂ ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದೇವಸಿಕಂ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ತತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಬೋಧನೇಯ್ಯಸತ್ತಸಮವಲೋಕನಂ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ – ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಠಮತರಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಕರಣಂ, ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಓತಿಣ್ಣೇ ದೋಸೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನನ್ತಿ ಇದಂ ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಂ.

ಕತಮಂ ಸಾವಕಾಚಿಣ್ಣಂ? ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಪುರೇ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ, ವುತ್ಥವಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಅಧಿಗತಗುಣಾರೋಚನತ್ಥಂ ಉಪರಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣತ್ಥಞ್ಚ. ಇದಂ ಸಾವಕಾಚಿಣ್ಣಂ. ಇಧ ಪನ ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಆಚಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತಾನ’’ನ್ತಿ.

ಆಯಾಮಾತಿ ಆಗಚ್ಛ ಯಾಮ. ಅಪಲೋಕೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಚಾರಿಕಂ ಚರಣತ್ಥಾಯ ಆಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ. ಏವನ್ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಭನ್ತೇತಿ ಗಾರವಾಧಿವಚನಮೇತಂ; ಸತ್ಥುನೋ ಪಟಿವಚನದಾನನ್ತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸೀತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಪಟಿಅಸ್ಸೋಸಿ, ಅಭಿಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ ಸುಣಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಇಧ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ವಾ ನ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಭಗವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಪಚ್ಛಾಸಮಣಂ ಕತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಗರವೀಥಿಯೋ ಸುವಣ್ಣರಸಪಿಞ್ಜರಾಹಿ ರಂಸೀಹಿ ಸಮುಜ್ಜೋತಯಮಾನೋ ಯೇನ ವೇರಞ್ಜಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಘರದ್ವಾರೇ ಠಿತಮತ್ತಮೇವ ಚಸ್ಸ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪರಿಜನೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಸಹಸಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಮಹಾರಹಂ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ‘‘ಇತೋ, ಭಗವಾ, ಉಪಸಙ್ಕಮತೂ’’ತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪನಿಸೀದಿತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನಾ ಠಿತಪದೇಸತೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಇತೋ ಪರಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

ಯಂ ಪನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಹ – ‘‘ಅಪಿಚ ಯೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ನ ದಿನ್ನೋ’’ತಿ. ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಮಯಾ ನಿಮನ್ತಿತಾನಂ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ತೇಮಾಸಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಪಾತೋ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಂ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಂ, ಸಾಯನ್ಹೇ ಅನೇಕವಿಧ ಪಾನವಿಕತಿ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರೋತಿ ಏವಮಾದಿಕೋ ಯೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ದಾತಬ್ಬೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ನ ದಿನ್ನೋತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ನೋ ಅಸನ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಚ ಖೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನೋ ಅಸನ್ತೋತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯಂ ದಾನವತ್ಥುಂ ಮಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದದೇಯ್ಯಾಮ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನೋ ಅಸನ್ತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನೋಪಿ ಅದಾತುಕಮ್ಯತಾತಿ ಅದಾತುಕಾಮತಾಪಿ ನೋ ನತ್ಥಿ, ಯಥಾ ಪಹೂತವಿತ್ತೂಪಕರಣಾನಂ ಮಚ್ಛರೀನಂ. ತಂ ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾ ಬಹುಕಿಚ್ಚಾ ಘರಾವಾಸಾತಿ ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಯಸ್ಮಾ ಬಹುಕಿಚ್ಚಾ ಘರಾವಾಸಾ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೇಪಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ದಾತುಕಮ್ಯತಾಯ ಚ ತಂ ಕುತೋ ಲಬ್ಭಾ ಕುತೋ ತಂ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ, ಯಂ ಮಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದದೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಘರಾವಾಸಂ ಗರಹನ್ತೋ ಆಹ. ಸೋ ಕಿರ ಮಾರೇನ ಆವಟ್ಟಿತಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಘರಾವಾಸಪಲಿಬೋಧೇನ ಮೇ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಅಪಿಚ – ತಂ ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತೇಮಾಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಯಮಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದದೇಯ್ಯಂ, ತಂ ಕುತೋ ಲಬ್ಭಾ? ಬಹುಕಿಚ್ಚಾ ಹಿ ಘರಾವಾಸಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಯಂ ಮೇ ತೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ದಾತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ದದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಧಿವಾಸೇತು ಮೇ ಭವಂ ಗೋತಮೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸ್ವಾತನಾಯಾತಿ ಯಂ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋತೋ ಸ್ವೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪುಞ್ಞಞ್ಚೇವ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಞ್ಚ, ತದತ್ಥಾಯ. ಅಥ ತಥಾಗತೋ ‘‘ಸಚೇ ಅಹಂ ನಾಧಿವಾಸೇಯ್ಯಂ, ‘ಅಯಂ ತೇಮಾಸಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ಕುಪಿತೋ ಮಞ್ಞೇ, ತೇನ ಮೇ ಯಾಚಿಯಮಾನೋ ಏಕಭತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ, ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಅಯ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚ ವೇರಞ್ಜಾವಾಸಿನೋ ಚ ಗರಹಿತ್ವಾ ಬಹುಂ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವೇಯ್ಯುಂ, ತಂ ತೇಸಂ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ.

ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಚ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ‘‘ಅಲಂ ಘರಾವಾಸಪಲಿಬೋಧಚಿನ್ತಾಯಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಾಯ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚ ನಂ ಸಮುತ್ತೇಜೇತ್ವಾ ಸಉಸ್ಸಾಹಂ ಕತ್ವಾ ತಾಯ ಸಉಸ್ಸಾಹತಾಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣೇಹಿ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮರತನವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಚ ಪನ ಭಗವತಿ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪುತ್ತದಾರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಂ, ಭಣೇ, ಭಗವನ್ತಂ ತೇಮಾಸಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಏಕಭತ್ತಮ್ಪಿ ನಾದಮ್ಹ. ಹನ್ದ, ದಾನಿ ತಥಾ ದಾನಂ ಪಟಿಯಾದೇಥ ಯಥಾ ತೇಮಾಸಿಕೋಪಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಸ್ವೇ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಪಣೀತಂ ದಾನಂ ಪಟಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ಯಂ ದಿವಸಂ ಭಗವಾ ನಿಮನ್ತಿತೋ, ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಆಸನಟ್ಠಾನಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾರಹಾನಿ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಧೂಮವಾಸಕುಸುಮವಿಚಿತ್ರಂ ಮಹಾಪೂಜಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಕಾಲಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ…ಪೇ… ನಿಟ್ಠಿತಂ ಭತ್ತ’’ನ್ತಿ.

೨೩. ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ…ಪೇ… ನಿಸೀದಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘನ್ತಿ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖನ್ತಿ ಬುದ್ಧಪರಿಣಾಯಕಂ; ಬುದ್ಧಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಣೀತೇನಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ. ಸಹತ್ಥಾತಿ ಸಹತ್ಥೇನ. ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಸುಟ್ಠು ತಪ್ಪೇತ್ವಾ, ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸುಹಿತಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ. ಸಮ್ಪವಾರೇತ್ವಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಪವಾರೇತ್ವಾ ‘ಅಲ’ನ್ತಿ ಹತ್ಥಸಞ್ಞಾಯ ಮುಖಸಞ್ಞಾಯ ವಚೀಭೇದೇನ ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ. ಭುತ್ತಾವಿನ್ತಿ ಭುತ್ತವನ್ತಂ. ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿನ್ತಿ ಪತ್ತತೋ ಓನೀತಪಾಣಿಂ; ಅಪನೀತಹತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಿಚೀವರೇನ ಅಚ್ಛಾದೇಸೀತಿ ತಿಚೀವರಂ ಭಗವತೋ ಅದಾಸಿ. ಇದಂ ಪನ ವೋಹಾರವಚನಮತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ತಿಚೀವರೇನ ಅಚ್ಛಾದೇಸೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ತಿಚೀವರೇ ಏಕಮೇಕೋ ಸಾಟಕೋ ಸಹಸ್ಸಂ ಅಗ್ಘತಿ. ಇತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವತೋ ತಿಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ತಿಚೀವರಮದಾಸಿ ಉತ್ತಮಂ ಕಾಸಿಕವತ್ಥಸದಿಸಂ. ಏಕಮೇಕಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏಕಮೇಕೇನ ದುಸ್ಸಯುಗೇನಾತಿ ಏಕಮೇಕೇನ ದುಸ್ಸಯುಗಳೇನ. ತತ್ರ ಏಕಸಾಟಕೋ ಪಞ್ಚಸತಾನಿ ಅಗ್ಘತಿ. ಏವಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಪಞ್ಚಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಾನಿ ದುಸ್ಸಾನಿ ಅದಾಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ದತ್ವಾ ಅತುಟ್ಠೋ ಪುನ ಸತ್ತಟ್ಠಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕೇ ಅನೇಕರತ್ತಕಮ್ಬಲೇ ಚ ಪಟ್ಟುಣ್ಣಪತ್ತಪಟೇ ಚ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಆಯೋಗಅಂಸಬದ್ಧಕಕಾಯಬನ್ಧನಪರಿಸ್ಸಾವನಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಅದಾಸಿ. ಸತಪಾಕಸಹಸ್ಸಪಾಕಾನಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜತೇಲಾನಂ ತುಮ್ಬಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಬ್ಭಞ್ಜನತ್ಥಾಯ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ತೇಲಮದಾಸಿ. ಕಿಂ ಬಹುನಾ, ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ನ ಕೋಚಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಸಮಣಪರಿಭೋಗೋ ಅದಿನ್ನೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಚೀವರಮತ್ತಮೇವ ವುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಮಹಾಯಾಗಂ ಯಜಿತ್ವಾ ಸಪುತ್ತದಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಂ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ತೇಮಾಸಂ ಮಾರಾವಟ್ಟನೇನ ಧಮ್ಮಸವನಾಮತರಸಪರಿಭೋಗಪರಿಹೀನಂ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಧಮ್ಮಾಮತವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುರಿಪುಣ್ಣಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಕುರುಮಾನೋ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇತ್ವಾ…ಪೇ… ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಸಪುತ್ತದಾರೋ ಭಗವನ್ತಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಪುನಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅಸ್ಸೂನಿ ಪವತ್ತಯಮಾನೋ ನಿವತ್ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ವಿಹರಿತ್ವಾತಿ ಯಥಾಜ್ಝಾಸಯಂ ಯಥಾರುಚಿತಂ ವಾಸಂ ವಸಿತ್ವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಹಾಮಣ್ಡಲೇ ಚಾರಿಕಾಯ ಚರಣಕಾಲೇ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವೀಥಿ ಪಹಾಯ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖದೋಸೇನ ಕಿಲನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಉಜುನಾವ ಮಗ್ಗೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಸೋರೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಪಯಾಗಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗಙ್ಗಂ ನದಿಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಯೇನ ಬಾರಾಣಸೀ ತದವಸರಿ. ತೇನ ಅವಸರಿ ತದವಸರಿ. ತತ್ರಾಪಿ ಯಥಾಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿಹರಿತ್ವಾ ವೇಸಾಲಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನುಪಗಮ್ಮ ಸೋರೇಯ್ಯಂ…ಪೇ… ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯ’’ನ್ತಿ.

ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಯ

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತತ್ರಿದಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕತ್ತಸ್ಮಿಂ –

ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರತೋ, ನಿದಾನವತ್ಥುಪ್ಪಭೇದದೀಪನತೋ;

ಪರಸಮಯವಿವಜ್ಜನತೋ, ಸಕಸಮಯವಿಸುದ್ಧಿತೋ ಚೇವ.

ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಸೋಧನತೋ, ಪದತ್ಥತೋ ಪಾಳಿಯೋಜನಕ್ಕಮತೋ;

ಸಿಕ್ಖಾಪದನಿಚ್ಛಯತೋ, ವಿಭಙ್ಗನಯಭೇದದಸ್ಸನತೋ.

ಸಮ್ಪಸ್ಸತಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪಾಸಾದಿಕಂ ಯತೋ ಏತ್ಥ;

ವಿಞ್ಞೂನಮಯಂ ತಸ್ಮಾ, ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾತ್ವೇವ.

ಸಂವಣ್ಣನಾ ಪವತ್ತಾ, ವಿನಯಸ್ಸ ವಿನೇಯ್ಯದಮನಕುಸಲೇನ;

ವುತ್ತಸ್ಸ ಲೋಕನಾಥೇನ, ಲೋಕಮನುಕಮ್ಪಮಾನೇನಾತಿ.

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡಂ

೧. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ

ಸುದಿನ್ನಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಇತೋ ಪರಂ ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅವಿದೂರೇತಿಆದಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಉತ್ತಾನತ್ಥಂ. ತಸ್ಮಾ ಅನುಪದವಣ್ಣನಂ ಪಹಾಯ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ತದೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಕಲನ್ದಗಾಮೋತಿ ಕಲನ್ದಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಾಳಕಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಗಾಮೋ. ಕಲನ್ದಪುತ್ತೋತಿ ಗಾಮವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ ರಾಜಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಚತ್ತಾಲೀಸಕೋಟಿವಿಭವಸ್ಸ ಕಲನ್ದಸೇಟ್ಠಿನೋ ಪುತ್ತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಕಲನ್ದನಾಮಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಲನ್ದಪುತ್ತೋತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮ್ಬಹುಲೇಹೀತಿ ಬಹುಕೇಹಿ. ಸಹಾಯಕೇಹೀತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ಸಹ ಆಯನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸಹಾಯಾ, ಸಹಾಯಾ ಏವ ಸಹಾಯಕಾ, ತೇಹಿ ಸಹಾಯಕೇಹಿ. ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಏಕತೋ. ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನಾತಿ ಕೇನಚಿದೇವ ಭಣ್ಡಪ್ಪಯೋಜನಉದ್ಧಾರಸಾರಣಾದಿನಾ ಕಿಚ್ಚೇನ; ಕತ್ತಿಕನಕ್ಖತ್ತಕೀಳಾಕಿಚ್ಚೇನಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ಕತ್ತಿಕಜುಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವೇಸಾಲಿಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ. ಕತ್ತಿಕನಕ್ಖತ್ತಕೀಳಾ ಚೇತ್ಥ ಉಳಾರಾ ಹೋತಿ. ತದತ್ಥಂ ಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅದ್ದಸ ಖೋತಿ ಕಥಂ ಅದ್ದಸ? ಸೋ ಕಿರ ನಗರತೋ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸಂ ಸುದ್ಧುತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಹತ್ಥಂ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಸವನತ್ಥಞ್ಚ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ಮಹಾಜನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕ್ವ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಬುದ್ಧದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಸವನತ್ಥಞ್ಚಾ’’ತಿ. ತೇನ ಹಿ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಪರಿವುತಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅದ್ದಸ ಖೋ…ಪೇ… ದೇಸೇನ್ತ’’ನ್ತಿ. ದಿಸ್ವಾನಸ್ಸಾತಿ ದಿಸ್ವಾನ ಅಸ್ಸ. ಏತದಹೋಸೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಪುಞ್ಞತಾಯ ಚೋದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಭಬ್ಬಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಏತಂ ಅಹೋಸಿ. ಕಿಂ ಅಹೋಸಿ? ಯಂನೂನಾಹಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣೇಯ್ಯನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯನ್ನೂನಾತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕದಸ್ಸನಮೇತಂ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ‘‘ಯಮಯಂ ಪರಿಸಾ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ, ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ತಂ ಸುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಸುದಿನ್ನೋ ಕಲನ್ದಪುತ್ತೋ ಯೇನ ಸಾ ಪರಿಸಾತಿ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಯೇನ ಭಗವಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಯೇನ ಸಾ ಪರಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ. ಭಗವನ್ತಞ್ಹಿ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಉಳಾರುಳಾರಜನಾ ಮಹತೀ ಪರಿಸಾ ನಿಸಿನ್ನಾ, ತತ್ರ ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಛಾ ಆಗತೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ. ಪರಿಸಾಯ ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸಕ್ಕಾತಿ ಸೋ ತಂ ಪರಿಸಂಯೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸುದಿನ್ನೋ ಕಲನ್ದಪುತ್ತೋ ಯೇನ ಸಾ ಪರಿಸಾ’’ತಿ. ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಖೋ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸೀತಿ ನ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಅಹೋಸಿ, ಅಥ ಖೋ ಭಗವತೋ ಸಿತ್ತಯೂಪಸಂಹಿತಂ ಥೋಕಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ; ತಂ ಪನಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸೇವ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಖೋ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ಅಹೋಸೀತಿ? ಯಥಾ ಯಥಾ ಖೋತಿಆದಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾ – ಅಹಂ ಖೋ ಯೇನ ಯೇನ ಆಕಾರೇನ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮಿ, ತೇನ ತೇನ ಮೇ ಉಪಪರಿಕ್ಖತೋ ಏವಂ ಹೋತಿ ಯದೇತಂ ಸಿತ್ತಯಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏಕಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಚರಿಮಕಚಿತ್ತಂ ಪಾಪೇತಬ್ಬತಾಯ ಏಕನ್ತಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಚರಿತಬ್ಬಂ, ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಚ ಕಿಲೇಸಮಲೇನ ಅಮಲೀನಂ ಕತ್ವಾ ಚರಿಮಕಚಿತ್ತಂ ಪಾಪೇತಬ್ಬತಾಯ ಏಕನ್ತಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಸಙ್ಖಲಿಖಿತಂ ಲಿಖಿತಸಙ್ಖಸದಿಸಂ ಧೋತಸಙ್ಖಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಚರಿತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ನ ಸುಕರಂ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಾ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೇನ ಏಕನ್ತಪರಿಪುಣ್ಣಂ…ಪೇ… ಚರಿತುಂ. ಯಂನೂನಾಹಂ ಕೇಸೇ ಚ ಮಸ್ಸುಞ್ಚ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಕಸಾಯರಸಪೀತತಾಯ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತಂ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಕಮ್ಮಂ ಅಗಾರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಞ್ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ನತ್ಥಿ; ತಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ‘‘ಅನಗಾರಿಯಾ’’ತಿ ಞಾತಬ್ಬಾ. ತಂ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ. ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯಂ.

೨೫. ಅಚಿರವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಸುದಿನ್ನೋ ಅವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ನ ಭಗವನ್ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತತ್ರಸ್ಸ ಬಹೂ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಾ ಸನ್ತಿ, ತೇ ‘‘‘ತ್ವಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಏಕಪುತ್ತಕೋ, ನ ಲಬ್ಭಾ ತಯಾ ಪಬ್ಬಜಿತು’ನ್ತಿ ಬಾಹಾಯಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ತತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅನ್ತರಾಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಹೇವ ಪರಿಸಾಯ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ಕೇನಚಿ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಲೇಸೇನ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸುದಿನ್ನೋ ಕಲನ್ದಪುತ್ತೋ ಅಚಿರವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ…ಪೇ… ಪಬ್ಬಾಜೇತು ಮಂ ಭಗವಾ’’ತಿ.

ಭಗವಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲಕುಮಾರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತತೋ ಪಭುತಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಅನನುಞ್ಞಾತಂ ಪುತ್ತಂ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅನುಞ್ಞಾತೋಸಿ ಪನ ತ್ವಂ ಸುದಿನ್ನ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ…ಪೇ… ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿ.

೨೬. ಇತೋ ಪರಂ ಪಾಠಾನುಸಾರೇನೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಕರಣೀಯಂ ತೀರೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ತಂ ಕರಣೀಯಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ; ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ತಿಬ್ಬಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಭಣ್ಡಪ್ಪಯೋಜನಉದ್ಧಾರಸಾರಣಾದೀಸು ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಕೀಳಾಯಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ನಮತಿ. ಅಮ್ಮ ತಾತಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಮ್ಮಾತಿ ಮಾತರಂ ಆಲಪತಿ; ತಾತಾತಿ ಪಿತರಂ. ತ್ವಂ ಖೋಸೀತಿ ತ್ವಂ ಖೋ ಅಸಿ. ಏಕಪುತ್ತಕೋತಿ ಏಕೋವ ಪುತ್ತಕೋ; ಅಞ್ಞೋ ತೇ ಜೇಟ್ಠೋ ವಾ ಕನಿಟ್ಠೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಏಕಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅನುಕಮ್ಪಾವಸೇನ ‘‘ಏಕಪುತ್ತಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಿಯೋತಿ ಪೀತಿಜನನಕೋ. ಮನಾಪೋತಿ ಮನವಡ್ಢನಕೋ. ಸುಖೇಧಿತೋತಿ ಸುಖೇನ ಏಧಿತೋ; ಸುಖಸಂವಡ್ಢಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಖಪರಿಹತೋತಿ ಸುಖೇನ ಪರಿಹತೋ; ಜಾತಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಧಾತೀಹಿ ಅಙ್ಕತೋ ಅಙ್ಕಂ ಹರಿತ್ವಾ ಧಾರಿಯಮಾನೋ ಅಸ್ಸಕರಥಕಾದೀಹಿ ಬಾಲಕೀಳನಕೇಹಿ ಕೀಳಮಾನೋ ಸಾದುರಸಭೋಜನಂ ಭೋಜಿಯಮಾನೋ ಸುಖೇನ ಪರಿಹತೋ.

ನ ತ್ವಂ, ತಾತ ಸುದಿನ್ನ, ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಜಾನಾಸೀತಿ ತ್ವಂ ತಾತ ಸುದಿನ್ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಕಲಭಾಗಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನ ಜಾನಾಸಿ; ಅಥ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖೇನ ನಾನುಭೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಅನುಭವನತ್ಥೇ ಚ ಜಾನನಾ; ಅಥ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖಂ ನಸ್ಸರಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಸರಣತ್ಥೇ ಚ ಜಾನನಾ. ವಿಕಪ್ಪದ್ವಯೇಪಿ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ಉತ್ತರಪದೇನ ಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ಞಾತಬ್ಬಂ. ಮರಣೇನಪಿ ಮಯಂ ತೇ ಅಕಾಮಕಾ ವಿನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಚೇಪಿ ತವ ಅಮ್ಹೇಸು ಜೀವಮಾನೇಸು ಮರಣಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತೇನ ತೇ ಮರಣೇನಪಿ ಮಯಂ ಅಕಾಮಕಾ ಅನಿಚ್ಛಕಾ ನ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ, ವಿನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ; ತಯಾ ವಿಯೋಗಂ ವಾ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ಮಯಂ ತನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಿಂ ಪನ ಕಿಂ ನಾಮ ತಂ ಕಾರಣಂ ಯೇನ ಮಯಂ ತಂ ಜೀವನ್ತಂ ಅನುಜಾನಿಸ್ಸಾಮ; ಅಥ ವಾ ಕಿಂ ಪನ ಮಯಂ ತನ್ತಿ ಕೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನ ಮಯಂ ತಂ ಜೀವನ್ತಂ ಅನುಜಾನಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೨೭. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಯತ್ಥ ನಂ ಠಿತಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಾನುಜಾನಿಂಸು, ತತ್ಥೇವ ಠಾನೇ. ಅನನ್ತರಹಿತಾಯಾತಿ ಕೇನಚಿ ಅತ್ಥರಣೇನ ಅನತ್ಥತಾಯ.

೨೮. ಪರಿಚಾರೇಹೀತಿ ಗನ್ಧಬ್ಬನಟನಾಟಕಾದೀನಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಹಾಯಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯಥಾಸುಖಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚಾರೇಹಿ ಸಞ್ಚಾರೇಹಿ; ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಉಪನೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಪರಿಚಾರೇಹೀತಿ ಗನ್ಧಬ್ಬನಟನಾಟಕಾದೀನಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಹಾಯಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಲಳ, ಉಪಲಳ, ರಮ, ಕೀಳಸ್ಸೂತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತದಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ. ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಆರಬ್ಭ ದಾನಪ್ಪದಾನಾದೀನಿ ಸುಗತಿಮಗ್ಗಸೋಧಕಾನಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ. ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀತಿ ಕಥಾನುಪ್ಪಬನ್ಧವಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ನಿರಾಲಾಪಸಲ್ಲಾಪೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ವಾ ಪಟಿವಚನಮ್ಪಿ ಅಲಭಮಾನಾ ಸಹಾಯಕೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಏಸ ವೋ ಸಹಾಯಕೋ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ, ನಿವಾರೇಥ ನ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇಪಿ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅವೋಚುಂ, ತೇಸಮ್ಪಿ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಕಾ…ಪೇ… ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ.

೨೯. ಅಥಸ್ಸ ಸಹಾಯಕಾನಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಮರಿಸ್ಸತಿ ನ ಕೋಚಿ ಗುಣೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಪನ ನಂ ಮಾತಾಪಿತರೋಪಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಮಯಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪಿ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಭಾರಿಯಾ, ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತಬ್ಬಂ. ಏಕಸೇಯ್ಯಂ ಏಕಭತ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಂ. ಅಯಞ್ಚ ಸುಖುಮಾಲೋ ನಾಗರಿಕಜಾತಿಯೋ, ಸೋ ತಂ ಚರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪುನ ಇಧೇವ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಹನ್ದಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ಮಾತಾಪಿತರೋಪಿ ನಂ ಅನುಜಾನಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಕಾ ಯೇನ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ…ಪೇ… ಅನುಞ್ಞಾತೋಸಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿ.

೩೦. ಹಟ್ಠೋತಿ ತುಟ್ಠೋ. ಉದಗ್ಗೋತಿ ಪೀತಿವಸೇನ ಅಬ್ಭುನ್ನತಕಾಯಚಿತ್ತೋ. ಕತಿಪಾಹನ್ತಿ ಕತಿಪಯಾನಿ ದಿವಸಾನಿ. ಬಲಂ ಗಾಹೇತ್ವಾತಿ ಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ, ಉಚ್ಛಾದನನ್ಹಾಪನಾದೀಹಿ ಚ ಕಾಯಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ, ಕಾಯಬಲಂ ಜನೇತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಸ್ಸುಮುಖಂ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಪಹಾಯ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ…ಪೇ… ಪಬ್ಬಾಜೇತು ಮಂ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾತಿ. ಭಗವಾ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಸುದಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹಿ ಚೇವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಹಿ ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಸುದಿನ್ನಂ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಂ ಜಿನದತ್ತಿಯಂ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಲದ್ಧಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ ಚೇವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ ಚ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಲತ್ಥ ಖೋ ಸುದಿನ್ನೋ ಕಲನ್ದಪುತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಅಲತ್ಥ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಕಥಿತಾ. ಮಯಂ ಪನ ಯಥಾಠಿತಪಾಳಿವಸೇನೇವ ಖನ್ಧಕೇ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇತಂ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಯಂ ಖನ್ಧಕೇ ವಾ ಪರಿವಾರೇ ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇಕಥಿತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮ. ಏವಞ್ಹಿ ಕಥಿಯಮಾನೇ ಪಾಳಿಕ್ಕಮೇನೇವ ವಣ್ಣನಾ ಕತಾ ಹೋತಿ. ತತೋ ತೇನ ತೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯೇನ ಅತ್ಥಿಕಾನಂ ಪಾಳಿಕ್ಕಮೇನೇವ ಇಮಂ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸೋ ಸೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಅಚಿರೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಚಿರಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ; ಉಪಸಮ್ಪದತೋ ನಚಿರಕಾಲೇಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವರೂಪೇತಿ ಏವಂವಿಧೇ ಏವಂಜಾತಿಕೇ. ಧುತಗುಣೇತಿ ಕಿಲೇಸನಿದ್ಧುನನಕೇ ಗುಣೇ. ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತೀತಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವತ್ತತಿ ಚರತಿ ವಿಹರತಿ. ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಿಕಧುತಙ್ಗವಸೇನ ಅರಞ್ಞವಾಸಿಕೋ ಹೋತಿ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋತಿ ಅತಿರೇಕಲಾಭಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಚುದ್ದಸ ಭತ್ತಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಧುತಙ್ಗವಸೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ ಹೋತಿ. ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋತಿ ಗಹಪತಿಚೀವರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಧುತಙ್ಗವಸೇನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಹೋತಿ. ಸಪದಾನಚಾರಿಕೋತಿ ಲೋಲುಪ್ಪಚಾರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಪದಾನಚಾರಿಕಧುತಙ್ಗವಸೇನ ಸಪದಾನಚಾರಿಕೋ ಹೋತಿ; ಘರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಪವಿಸತಿ. ವಜ್ಜಿಗಾಮನ್ತಿ ವಜ್ಜೀನಂ ಗಾಮಂ ವಜ್ಜೀಸು ವಾ ಗಾಮಂ.

ಅಡ್ಢಾ ಮಹದ್ಧನಾತಿಆದೀಸು ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗೂಪಕರಣಮಹನ್ತತಾಯ ಅಡ್ಢಾ; ಯೇ ಹಿ ತೇಸಂ ಉಪಭೋಗಾ ಯಾನಿ ಚ ಉಪಭೋಗೂಪಕರಣಾನಿ, ತಾನಿ ಮಹನ್ತಾನಿ ಬಹುಲಾನಿ ಸಾರಕಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಧೇತ್ವಾ ಠಪಿತಧನಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹದ್ಧನಾ. ಮಹಾಭೋಗಾತಿ ದಿವಸಪರಿಬ್ಬಯಸಙ್ಖಾತಭೋಗಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಭೋಗಾ. ಅಞ್ಞೇಹಿ ಉಪಭೋಗೇಹಿ ಜಾತರೂಪರಜತಸ್ಸೇವ ಪಹೂತತಾಯ ಪಹೂತಜಾತರೂಪರಜತಾ. ಅಲಙ್ಕಾರಭೂತಸ್ಸ ವಿತ್ತೂಪಕರಣಸ್ಸ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಕರಣಸ್ಸ ಪಹೂತತಾಯ ಪಹೂತವಿತ್ತೂಪಕರಣಾ. ವೋಹಾರವಸೇನ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಧನಧಞ್ಞಸ್ಸ ಪಹೂತತಾಯ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸೇನಾಸನಂ ಸಂಸಾಮೇತ್ವಾತಿ ಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ; ಯಥಾ ನ ವಿನಸ್ಸತಿ ತಥಾ ನಂ ಸುಟ್ಠು ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಟ್ಠಿಮತ್ತೇ ಥಾಲಿಪಾಕೇತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಸಟ್ಠಿಥಾಲಿಪಾಕೇ. ಏಕಮೇಕೋ ಚೇತ್ಥ ಥಾಲಿಪಾಕೋ ದಸನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಛನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಭತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭತ್ತಾಭಿಹಾರಂ ಅಭಿಹರಿಂಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಹರೀಯತೀತಿ ಅಭಿಹಾರೋ. ಕಿಂ ಅಭಿಹರೀಯತಿ? ಭತ್ತಂ. ಭತ್ತಮೇವ ಅಭಿಹಾರೋ ಭತ್ತಾಭಿಹಾರೋ, ತಂ ಭತ್ತಾಭಿಹಾರಂ. ಅಭಿಹರಿಂಸೂತಿ ಅಭಿಮುಖಾ ಹರಿಂಸು. ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಮಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಸ್ಸ ಕಿಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ? ಸಟ್ಠಿ ಥಾಲಿಪಾಕಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಟ್ಠಿಮತ್ತೇ ಥಾಲಿಪಾಕೇ ಭತ್ತಾಭಿಹಾರಂ ಅಭಿಹರಿಂಸೂ’’ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಸಯಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತ್ತಾ ಸಪದಾನಚಾರಂ ಚರಿತುಕಾಮೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪರಿಭೋಗತ್ಥಾಯ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ದತ್ವಾ. ಅಯಂ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಲಾಭಂ ಲಚ್ಛನ್ತಿ ಅಹಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಕೇನ ನ ಕಿಲಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತದತ್ಥಮೇವ ಆಗತೋ. ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಆಗಮನಾನುರೂಪಂ ಕರೋನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ.

೩೧. ಞಾತಿದಾಸೀತಿ ಞಾತಕಾನಂ ದಾಸೀ. ಆಭಿದೋಸಿಕನ್ತಿ ಪಾರಿವಾಸಿಕಂ ಏಕರತ್ತಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಪೂತಿಭೂತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಪದತ್ಥೋ – ಪೂತಿಭಾವದೋಸೇನ ಅಭಿಭೂತೋತಿ ಅಭಿದೋಸೋ, ಅಭಿದೋಸೋವ ಆಭಿದೋಸಿಕೋ, ಏಕರತ್ತಾತಿಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ವಾ ನಾಮಸಞ್ಞಾ ಏಸಾ, ಯದಿದಂ ಆಭಿದೋಸಿಕೋತಿ, ತಂ ಆಭಿದೋಸಿಕಂ. ಕುಮ್ಮಾಸನ್ತಿ ಯವಕುಮ್ಮಾಸಂ. ಛಡ್ಡೇತುಕಾಮಾ ಹೋತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ತಮಸೋ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಾನಮ್ಪಿ ಗೋರೂಪಾನಮ್ಪಿ ಅಪರಿಭೋಗಾರಹೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಕಚವರಂ ವಿಯ ಬಹಿ ಛಡ್ಡೇತುಕಾಮಾ ಹೋತಿ. ಸಚೇತನ್ತಿ ಸಚೇ ಏತಂ. ಭಗಿನೀತಿ ಅರಿಯವೋಹಾರೇನ ಞಾತಿದಾಸಿಂ ಆಲಪತಿ. ಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಸಭಾವಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಭಗಿನಿ, ಏತಂ ಸಚೇ ಬಹಿ ಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮಂ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಪರಿಗ್ಗಹಂ, ತಂ ಇಧ ಮೇ ಪತ್ತೇ ಆಕಿರಾ’’ತಿ.

ಕಿಂ ಪನ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ಲಬ್ಭತಿ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಾ ಪಯುತ್ತವಾಚಾ ವಾ ನ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ನಿಸ್ಸಟ್ಠಪರಿಗ್ಗಹತ್ತಾ. ಯಞ್ಹಿ ಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮಂ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಪರಿಗ್ಗಹಂ, ಯತ್ಥ ಸಾಮಿಕಾ ಅನಾಲಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ‘‘ದೇಥ ಆಹರಥ ಇಧ ಆಕಿರಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಗ್ಗಅರಿಯವಂಸಿಕೋ ಆಯಸ್ಮಾ ರಟ್ಠಪಾಲೋಪಿ ‘‘ಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮಂ ಕುಮ್ಮಾಸಂ ಇಧ ಮೇ ಪತ್ತೇ ಆಕಿರಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೯೯) ಅವಚ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಏವರೂಪಂ ಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ವನಮೂಲಫಲಭೇಸಜ್ಜಾದಿಕಂ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಯಥಾಸುಖಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬಂ. ಹತ್ಥಾನನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖಾಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪತ್ತಂ ಉಪನಾಮಯತೋ ಮಣಿಬನ್ಧತೋ ಪಭುತಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಹತ್ಥಾನಂ. ಪಾದಾನನ್ತಿ ನಿವಾಸನನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಾದಾನಂ. ಸರಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸಚೇತಂ ಭಗಿನೀ’’ತಿ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರಯತೋ ಸರಸ್ಸ ಚ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಪುಬ್ಬಂ ಆಕಾರಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ ಸಞ್ಜಾನಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ. ಸುದಿನ್ನೋ ಹಿ ಭಗವತೋ ದ್ವಾದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವೀಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಞಾತಿಕುಲಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ಸಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ; ತೇನ ನಂ ಸಾ ಞಾತಿದಾಸೀ ದಿಸ್ವಾವ ನ ಸಞ್ಜಾನಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಪನ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ.

ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಮಾತರಂ ಏತದವೋಚಾತಿ ಅತಿಗರುನಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತೇನ ಸಾಮಿಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ತ್ವಂ ನು ಖೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಸುದಿನ್ನೋ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ವತ್ತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತೀ ವೇಗೇನ ಘರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಮಾತರಂ ಏತಂ ಅವೋಚ. ಯಗ್ಘೇತಿ ಆರೋಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಸಚೇ ಜೇ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜೇತಿ ಆಲಪನೇ ನಿಪಾತೋ. ಏವಞ್ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ದಾಸಿಜನಂ ಆಲಪನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತ್ವಂ, ಭೋತಿ ದಾಸಿ, ಸಚೇ ಸಚ್ಚಂ ಭಣಸೀ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೩೨. ಅಞ್ಞತರಂ ಕುಟ್ಟಮೂಲನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ದೇಸೇ ದಾನಪತೀನಂ ಘರೇಸು ಸಾಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಆಸನಾನಿ ಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಉಪಟ್ಠಾಪಿತಂ ಉದಕಕಞ್ಜಿಯಂ; ತತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ. ಸಚೇ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ದಾನಪತೀನಮ್ಪಿ ಸನ್ತಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಈದಿಸಾಯ ಸಾಲಾಯ ಅಞ್ಞತರಂ ಕುಟ್ಟಮೂಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಕಪಣಮನುಸ್ಸಾ ವಿಯ ಅಸಾರುಪ್ಪೇ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ.

ಅತ್ಥಿ ನಾಮ ತಾತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥೇ; ನಾಮಾತಿ ಪುಚ್ಛನತ್ಥೇ ಮಞ್ಞನತ್ಥೇ ಚ ನಿಪಾತೋ. ಇದಞ್ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ತಾತ ಸುದಿನ್ನ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧನಂ, ನ ಮಯಂ ನಿದ್ಧನಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಯೇಸಂ ನೋ ತ್ವಂ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಆಭಿದೋಸಿಕಂ ಕುಮ್ಮಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಸಿ’’; ತಥಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ತಾತ ಸುದಿನ್ನ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜೀವಿತಂ, ನ ಮಯಂ ಮತಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಯೇಸಂ ನೋ ತ್ವಂ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಆಭಿದೋಸಿಕಂ ಕುಮ್ಮಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಸಿ’’; ತಥಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮಞ್ಞೇ, ತಾತ ಸುದಿನ್ನ, ತವ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸಾಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಲದ್ಧೋ ಸಮಣಗುಣೋ, ಯಂ ತ್ವಂ ಸುಭೋಜನರಸಸಂವಡ್ಢಿತೋಪಿ ಇಮಂ ಜಿಗುಚ್ಛನೇಯ್ಯಂ ಆಭಿದೋಸಿಕಂ ಕುಮ್ಮಾಸಂ ಅಮತಮಿವ ನಿಬ್ಬಿಕಾರೋ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ.

ಸೋ ಪನ ಗಹಪತಿ ದುಕ್ಖಾಭಿತುನ್ನತಾಯ ಏತಮತ್ಥಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನಾಮ, ತಾತ ಸುದಿನ್ನ, ಆಭಿದೋಸಿಕಂ ಕುಮ್ಮಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಅವೋಚ. ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಇಮಂ ಲಕ್ಖಣಂ ವದನ್ತಿ – ಅನೋಕಪ್ಪನಾಮರಿಸನತ್ಥವಸೇನ ಏತಂ ಅತ್ಥಿನಾಮಸದ್ದೇ ಉಪಪದೇ ‘‘ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಅನಾಗತವಚನಂ ಕತಂ. ತಸ್ಸಾಯಮತ್ಥೋ – ಅತ್ಥಿ ನಾಮ…ಪೇ… ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಇದಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮ್ಪಿ ಅಹಂ ನ ಸದ್ದಹಾಮಿ ನ ಮರಿಸಯಾಮೀತಿ. ತತಾಯಂ ಆಭಿದೋಸಿಕೋತಿ ತತೋ ತವ ಗೇಹತೋ ಅಯಂ ಆಭಿದೋಸಿಕೋ ಕುಮ್ಮಾಸೋ ಲದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋಯನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತದಾಯನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ಯೇನ ಸಕಪಿತು ನಿವೇಸನನ್ತಿ ಯೇನ ಸಕಸ್ಸ ಪಿತು ಅತ್ತನೋ ಪಿತು ನಿವೇಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ; ಥೇರೋ ಪಿತರಿ ಪೇಮೇನೇವ ಸುಬ್ಬಚೋ ಹುತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಧಿವಾಸೇಸೀತಿ ಥೇರೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋಪಿ ಸಮಾನೋ ‘‘ಸಚೇ ಏಕಭತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಗಹೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅತಿವಿಯ ನೇಸಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞಾತೀನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ.

೩೩. ಓಪುಞ್ಜಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉಪಲಿಮ್ಪಾಪೇತ್ವಾ. ಏಕಂ ಹಿರಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಹಿರಞ್ಞನ್ತಿ ಕಹಾಪಣೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪುರಿಸೋತಿ ನಾತಿದೀಘೋ ನಾತಿರಸ್ಸೋ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪಮಾಣೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಿರೋಕರಣೀಯನ್ತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ; ಸಾಣಿಪಾಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ತಿರೋ ಕರೋನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ತಿರೋಕರಣೀಯಂ, ತಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ; ಸಮನ್ತತೋ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಹೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಜ್ಜ ಸುದಿನ್ನೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ. ಹಿ ಇತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ನಿಪಾತೋ. ತೇನಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ವಾ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋಯೇವ.

೩೪. ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ಕಾಲಾರೋಚನಂ ನ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಆರೋಚಿತೇಯೇವ ಕಾಲೇ ಅಗಮಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದಂ ತೇ ತಾತಾತಿ ದ್ವೇ ಪುಞ್ಜೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ಮಾತೂತಿ ಜನೇತ್ತಿಯಾ. ಮತ್ತಿಕನ್ತಿ ಮಾತಿತೋ ಆಗತಂ; ಇದಂ ತೇ ಮಾತಾಮಹಿಯಾ ಮಾತು ಇಮಂ ಗೇಹಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ದಿನ್ನಧನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತ್ಥಿಕಾಯ ಇತ್ಥಿಧನನ್ತಿ ಹೀಳೇನ್ತೋ ಆಹ. ಇತ್ಥಿಕಾಯ ನಾಮ ಇತ್ಥಿಪರಿಭೋಗಾನಂಯೇವ ನ್ಹಾನಚುಣ್ಣಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಲದ್ಧಂ ಧನಂ ಕಿತ್ತಕಂ ಭವೇಯ್ಯ. ತಸ್ಸಾಪಿ ತಾವ ಪರಿಮಾಣಂ ಪಸ್ಸ. ಅಥ ವಾ ಇದಂ ತೇ ತಾತ ಸುದಿನ್ನ ಮಾತು ಧನಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಮತ್ತಿಕಂ, ನ ಮಯಾ ದಿನ್ನಂ, ತವ ಮಾತುಯೇವ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಪನೇತಂ ನ ಕಸಿಯಾ ನ ವಣಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಭೂತಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಇತ್ಥಿಕಾಯ ಇತ್ಥಿಧನಂ. ಯಂ ಇತ್ಥಿಕಾಯ ಞಾತಿಕುಲತೋ ಸಾಮಿಕಕುಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ನ್ಹಾನಚುಣ್ಣಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಇತ್ಥಿಧನಂ, ತಂ ತಾವ ಏತ್ತಕನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಞ್ಞಂ ಪೇತ್ತಿಕಂ ಅಞ್ಞಂ ಪಿತಾಮಹನ್ತಿ ಯಂ ಪನ ತೇ ಪಿತು ಚ ಪಿತಾಮಹಾನಞ್ಚ ಸನ್ತಕಂ, ತಂ ಅಞ್ಞಂಯೇವ. ನಿಹಿತಞ್ಚ ಪಯುತ್ತಞ್ಚ ಅತಿವಿಯ ಬಹು; ಏತ್ಥ ಚ ಪಿತಾಮಹನ್ತಿ ತದ್ಧಿತಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪೇತಾಮಹನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ಲಬ್ಭಾ ತಾತ ಸುದಿನ್ನ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ತಾತ, ಸುದಿನ್ನ, ಉತ್ತಮಂ ಅರಿಯದ್ಧಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತಲಿಙ್ಗಂ ಪಹಾಯ ಹೀನಾಯ ಗಿಹಿಭಾವಾಯ ಆವತ್ತಿತ್ವಾ ಲಬ್ಭಾ ಭೋಗಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ, ನಾಲಬ್ಭಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ, ನ ತ್ವಂ ರಾಜಭೀತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ನ ಇಣಾಯಿಕೇಹಿ ಪಲಿಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾತಿ. ತಾತ ನ ಉಸ್ಸಹಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ತಾತಾತಿ ವಚನಂ ಗೇಹಸಿತಪೇಮೇನ ಆಹ, ನ ಸಮಣತೇಜೇನ. ನ ಉಸ್ಸಹಾಮೀತಿ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ. ನ ವಿಸಹಾಮೀತಿ ನಪ್ಪಹೋಮಿ, ನ ಸಮತ್ಥೋಮ್ಹಿ.

‘‘ವದೇಯ್ಯಾಮ ಖೋ ತಂ ಗಹಪತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ವಚನಂ ಸಮಣತೇಜೇನಾಹ. ನಾತಿಕಡ್ಢೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಯಂ ತೇ ಮಯಿ ಪೇಮಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ತಂ ಕೋಧವಸೇನ ನ ಅತಿಕಡ್ಢೇಯ್ಯಾಸಿ; ಸಚೇ ನ ಕುಜ್ಝೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ಸೇಟ್ಠಿ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಮೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಮಞ್ಞೇ ಕತ್ತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ವದೇಹಿ ತಾತ ಸುದಿನ್ನಾ’’ತಿ. ತೇನಹೀತಿ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥೇ ವಿಭತ್ತಿಪತಿರೂಪಕೋ ನಿಪಾತೋ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ತಂನಿದಾನಂ ತಂಹೇತುಕನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ತೋ-ಆದೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ; ಸಮಾಸೇ ಚಸ್ಸ ಲೋಪಾಭಾವೋ. ಭಯಂ ವಾತಿ ‘‘ಕಿನ್ತಿ ಮೇ ಭೋಗೇ ನೇವ ರಾಜಾನೋ ಹರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ರಾಜಾದಿಭಯಂ; ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛಮ್ಭಿತತ್ತನ್ತಿ ರಾಜೂಹಿ ವಾ ಚೋರೇಹಿ ವಾ ‘‘ಧನಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ಕಾರಿಯಮಾನಸ್ಸ ಕಾಯಿಞ್ಜನಂ ಕಾಯಕಮ್ಪೋ ಹದಯಮಂಸಚಲನಂ. ಲೋಮಹಂಸೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಭಯೇ ಲೋಮಾನಂ ಹಂಸನಂ ಉದ್ಧಗ್ಗಭಾವೋ. ಆರಕ್ಖೋತಿ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ರತ್ತಿಞ್ಚ ದಿವಾ ಚ ಆರಕ್ಖಣಂ.

೩೫. ತೇನ ಹಿ ವಧೂತಿ ಸೇಟ್ಠಿ ಗಹಪತಿ ಧನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುತ್ತಂ ಅತ್ತನಾ ಗಿಹಿಭಾವತ್ಥಾಯ ಪಲೋಭೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಮಾತುಗಾಮಸದಿಸಂ ದಾನಿ ಪುರಿಸಾನಂ ಬನ್ಧನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತೇನ ಹಿ ವಧೂ’’ತಿ. ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕನ್ತಿ ಪುರಾಣಂ ದುತಿಯಿಕಂ ಪುಬ್ಬೇ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ದುತಿಯಿಕಂ, ಗೇಹಸಿತಸುಖುಪಭೋಗಸಹಾಯಿಕಂ ಭೂತಪುಬ್ಬಭರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಹೀತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಾತುಗಾಮಸದಿಸಂ ಬನ್ಧನಂ ನತ್ಥಿ. ಪಾದೇಸು ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪಾದೇ ಗಹೇತ್ವಾ; ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ಪಾದೇಸು ವಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ‘‘ಕೀದಿಸಾ ನಾಮ ತಾ ಅಯ್ಯಪುತ್ತ ಅಚ್ಛರಾಯೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ? ತದಾ ಕಿರ ಸಮ್ಬಹುಲೇ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಮಾರೇಪಿ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೇಪಿ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಗುಣಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏತೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತೀ’’ತಿ. ಅಥಞ್ಞೇ ವದನ್ತಿ – ‘‘ದೇವಚ್ಛರಾನಂ ದೇವನಾಟಕಾನಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ. ಸಾ ಕಥಾ ವಿತ್ಥಾರಿಕಾ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಂ ಏವಮಾಹಾತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ನ ಖೋ ಅಹಂ ಭಗಿನೀತಿ ಆಹ. ಸಮುದಾಚರತೀತಿ ವೋಹರತಿ ವದೇತಿ. ತತ್ಥೇವ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಪಪತಾತಿ ನಂ ಭಗಿನಿವಾದೇನ ಸಮುದಾಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅನತ್ಥಿಕೋ ದಾನಿ ಮಯಾ ಅಯಂ ಯೋ ಮಂ ಪಜಾಪತಿಂ ಸಮಾನಂ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಾ ಸಯಿತದಾರಿಕಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಬಲವಸೋಕಾ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪದೇಸೇ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಪಪತಾ; ಪತಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮಾ ನೋ ವಿಹೇಠಯಿತ್ಥಾತಿ ಮಾ ಅಮ್ಹೇ ಧನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮಾತುಗಾಮಞ್ಚ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಿಹೇಠಯಿತ್ಥ; ವಿಹೇಸಾ ಹೇಸಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನನ್ತಿ. ತೇನ ಹಿ ತಾತ ಸುದಿನ್ನ ಬೀಜಕಮ್ಪಿ ದೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ತೇನ ಹೀತಿ ಅಭಿರತಿಯಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತಿ. ಸಚೇ ತ್ವಂ ಅಭಿರತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಸಿ, ಚರಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಾ ಹೋಹಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಕುಲವಂಸಬೀಜಕಂ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ದೇಹಿ. ಮಾ ನೋ ಅಪುತ್ತಕಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಲಿಚ್ಛವಯೋ ಅತಿಹರಾಪೇಸುನ್ತಿ ಮಯಞ್ಹಿ ಲಿಚ್ಛವೀನಂ ಗಣರಾಜೂನಂ ರಜ್ಜೇ ವಸಾಮ, ತೇ ತೇ ಪಿತುನೋ ಅಚ್ಚಯೇನ ಇಮಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಏವಂ ಮಹನ್ತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಿಭವಂ ಅಪುತ್ತಕಂ ಕುಲಧನರಕ್ಖಕೇನ ಪುತ್ತೇನ ವಿರಹಿತಂ ಅತ್ತನೋ ರಾಜನ್ತೇಪುರಂ ಅತಿಹರಾಪೇಯ್ಯುನ್ತಿ, ತಂ ತೇ ಮಾ ಅತಿಹರಾಪೇಸುಂ, ಮಾ ಅತಿಹರಾಪೇನ್ತೂತಿ.

ಏತಂ ಖೋ ಮೇ, ಅಮ್ಮ, ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ? ಸೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏತೇಸಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅಹಮೇವ ಸಾಮೀ, ಅಞ್ಞೋ ನತ್ಥಿ. ತೇ ಮಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯ ನಿಚ್ಚಂ ಅನುಬನ್ಧಿಸ್ಸನ್ತಿ; ತೇನಾಹಂ ನ ಲಚ್ಛಾಮಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ, ಪುತ್ತಕಂ ಪನ ಲಭಿತ್ವಾ ಓರಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತತೋ ಅಹಂ ಯಥಾಸುಖಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಂ ನಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವಮಾಹಾತಿ.

೩೬. ಪುಪ್ಫನ್ತಿ ಉತುಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಲೋಹಿತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಹಿ ಉತುಕಾಲೇ ಗಬ್ಭಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನೇ ಲೋಹಿತವಣ್ಣಾ ಪಿಳಕಾ ಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತತೋ ಲೋಹಿತಂ ಪಗ್ಘರತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ ‘‘ಪುಪ್ಫ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಪನ ಯಾವ ಬಲವಂ ಹೋತಿ ಬಹು ಪಗ್ಘರತಿ, ತಾವ ದಿನ್ನಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ದೋಸೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಪಗ್ಘರತಿ; ದೋಸೇ ಪನ ಪಗ್ಘರಿತೇ ಸುದ್ಧೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ದಿನ್ನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಖಿಪ್ಪಂ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ಪುಪ್ಫಂಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಪುಪ್ಫಂ ಅಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ; ಅಕಾರಲೋಪೇನ ಸನ್ಧಿ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯ ಬಾಹಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯ ಯಾ ಬಾಹಾ, ತತ್ರ ನಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇತಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅಟ್ಠಪಿತೇ. ಭಗವತೋ ಕಿರ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧಯಿಂಸು, ನ ಏವರೂಪಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಮಕಂಸು. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವ ಇದಂ ಸುತ್ತಮಾಹ – ‘‘ಆರಾಧಯಿಂಸು ವತ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೫). ಅಥ ಭಗವಾ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ವಾ ನ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅವಸೇಸೇ ಪಞ್ಚ ಖುದ್ದಕಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಏವ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ’’ತಿ.

ಅನಾದೀನವದಸ್ಸೋತಿ ಯಂ ಭಗವಾ ಇದಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ, ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅನವಜ್ಜಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ. ಸಚೇ ಹಿ ‘‘ಅಯಂ ಇದಂ ನ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ವಾ ಮೂಲಚ್ಛೇಜ್ಜಾಯ ವಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ತತೋನಿದಾನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋಪಿ ನ ಕರೇಯ್ಯ. ಏತ್ಥ ಪನ ಆದೀನವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿದ್ದೋಸಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನಾದೀನವದಸ್ಸೋ’’ತಿ. ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಅಭಿವಿಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ ಪವತ್ತೇಸಿ; ಪವತ್ತನಾಪಿ ಹಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಚೋಪನತೋ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಪನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಭಿವಿಞ್ಞಾಪನಞ್ಚೇಸ ಗಬ್ಭಸಣ್ಠಾನಸನ್ನಿಟ್ಠಾನತ್ಥಮಕಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಾ ತೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹೀತಿ ಸಾ ಚ ತೇನೇವ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ. ಕಿಂ ಪನ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತೀತಿ? ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇನ, ಚೋಳಗ್ಗಹಣೇನ, ಅಸುಚಿಪಾನೇನ, ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ, ರೂಪದಸ್ಸನೇನ, ಸದ್ದೇನ, ಗನ್ಧೇನ. ಇತ್ಥಿಯೋ ಹಿ ಏಕಚ್ಚಾ ಉತುಸಮಯೇ ಛನ್ದರಾಗರತ್ತಾ ಪುರಿಸಾನಂ ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹ-ವೇಣಿಗ್ಗಾಹ-ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಪರಾಮಸನಂ ಸಾದಿಯನ್ತಿಯೋಪಿ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಏವಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇನ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ.

ಉದಾಯಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ತಂ ಅಸುಚಿಂ ಏಕದೇಸಂ ಮುಖೇನ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ಏಕದೇಸಂ ಚೋಳಕೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿ. ಸಾ ತೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿ. ಏವಂ ಚೋಳಗ್ಗಹಣೇನ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ.

ಮಿಗಸಿಙ್ಗತಾಪಸಸ್ಸ ಮಾತಾ ಮಿಗೀ ಉತುಸಮಯೇ ತಾಪಸಸ್ಸ ಪಸ್ಸಾವಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಸಮ್ಭವಂ ಪಸ್ಸಾವಂ ಪಿವಿ. ಸಾ ತೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಮಿಗಸಿಙ್ಗಂ ವಿಜಾಯಿ. ಏವಂ ಅಸುಚಿಪಾನೇನ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ.

ಸಾಮಸ್ಸ ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಚಕ್ಖುಪರಿಹಾನಿಂ ಞತ್ವಾ ಸಕ್ಕೋ ಪುತ್ತಂ ದಾತುಕಾಮೋ ದುಕೂಲಪಣ್ಡಿತಂ ಆಹ – ‘‘ವಟ್ಟತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ? ‘‘ಅನತ್ಥಿಕಾ ಮಯಂ ಏತೇನ, ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾಮ್ಹಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಉತುಸಮಯೇ ಅಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ನಾಭಿಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಸಾ ತೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಾಮಂ ತಾಪಸದಾರಕಂ ವಿಜಾಯಿ. ಏವಂ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ. ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಮಣ್ಡಬ್ಯಸ್ಸ ಚ ಚಣ್ಡಪಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಚ ವತ್ಥು ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕಥಂ ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಹೋತಿ? ಇಧೇಕಚ್ಚಾ ಇತ್ಥೀ ಉತುಸಮಯೇ ಪುರಿಸಸಂಸಗ್ಗಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಛನ್ದರಾಗವಸೇನ ಅನ್ತೋಗೇಹಗತಾವ ಪುರಿಸಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತಿ ರಾಜೋರೋಧಾ ವಿಯ, ಸಾ ತೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ.

ಬಲಾಕಾಸು ಪನ ಪುರಿಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಾ ಉತುಸಮಯೇ ಮೇಘಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯೋಪಿ ಕದಾಚಿ ಏಕಸ್ಸ ಕುಕ್ಕುಟಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಬಹುಕಾಪಿ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತಥಾ ಗಾವೀ ಉಸಭಸ್ಸ. ಏವಂ ಸದ್ದೇನ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ.

ಗಾವೀ ಏವ ಚ ಕದಾಚಿ ಉಸಭಗನ್ಧೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಏವಂ ಗನ್ಧೇನ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ.

ಇಧ ಪನಾಯಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾತಾ ಚ ಉತುನೀ ಹೋತಿ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೮).

ಭುಮ್ಮಾ ದೇವಾ ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಸುನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ರಹೋ ನಾಮ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಪಕುಬ್ಬತೋ. ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಹಿಸ್ಸ ತಂ ಪಾಪಂ ಅತ್ತನಾ ಜಾನಾತಿ, ತತೋ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ, ಅಥಞ್ಞಾಪಿ ಪರಚಿತ್ತವಿದುನಿಯೋ ದೇವತಾ. ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಪರಚಿತ್ತವಿದೂ ಸಕಲವನಸಣ್ಡನಿಸ್ಸಿತಾ ಭುಮ್ಮಾ ದೇವಾ ತಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಸದ್ದಂ ಅನುಸ್ಸಾವೇಸುಂ. ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ದೇವಾ ಸುಣನ್ತಿ, ತಥಾ ನಿಚ್ಛಾರೇಸುಂ. ಕಿನ್ತಿ? ನಿರಬ್ಬುದೋ ವತ, ಭೋ…ಪೇ… ಆದೀನವೋ ಉಪ್ಪಾದಿತೋತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಭುಮ್ಮಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಭುಮ್ಮಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸದ್ದಂ ಆಕಾಸಟ್ಠದೇವತಾ ಅಸ್ಸೋಸುಂ; ಆಕಾಸಟ್ಠಾನಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾತಿ ಅಯಮನುಕ್ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾತಿ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇ ಚ ಅರೂಪಾವಚರೇ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಅಸ್ಸೋಸುಂ; ಸುತ್ವಾ ಚ ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಸುನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇತಿಹ ತೇನ ಖಣೇನಾತಿ ಏವಂ ತೇನ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಚಾರಕ್ಖಣೇನ. ತೇನ ಮುಹುತ್ತೇನಾತಿ ಅಜ್ಝಾಚಾರಮುಹುತ್ತೇನೇವ. ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾತಿ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ. ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛೀತಿ ಅಭಿಉಗ್ಗಚ್ಛಿ ಅಬ್ಭುಟ್ಠಾಸಿ ಏಕಕೋಲಾಹಲಮಹೋಸೀತಿ.

ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯೀತಿ ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಸದಿಸಂ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಸತ್ತಂ ಜನೇಸಿ. ಬೀಜಕೋತಿ ನಾಮಮಕಂಸೂತಿ ನ ಅಞ್ಞಂ ನಾಮಂ ಕಾತುಮದಂಸು, ‘‘ಬೀಜಕಮ್ಪಿ ದೇಹೀ’’ತಿ ಮಾತಾಮಹಿಯಾ ವುತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ‘‘ಬೀಜಕೋ ತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ‘‘ಬೀಜಕೋ’’ತಿ ನಾಮಮಕಂಸು. ಪುತ್ತಸ್ಸ ಪನ ನಾಮವಸೇನೇವ ಚ ಮಾತಾಪಿತೂನಮ್ಪಿಸ್ಸ ನಾಮಮಕಂಸು. ತೇ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಬೀಜಕಞ್ಚ ಬೀಜಕಮಾತರಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಬೀಜಕಸ್ಸ ಕಿರ ಸತ್ತಟ್ಠವಸ್ಸಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಸೋ ಚ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಭೋ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಂಸೂ’’ತಿ.

೩೭. ಏವಂ ಮಾತಾಪುತ್ತಾನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಸಫಲಾ ಅಹೋಸಿ. ಪಿತಾ ಪನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಿಭೂತೋ ವಿಹಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸಅಹುದೇವ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಹುದೇವಾತಿ ಅಹು ಏವ, ದಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಅಹೋಸಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಚಾರಹೇತುಕೋ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪೋ. ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ. ಸೋ ಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಕುಚ್ಛಿತಕಿರಿಯಭಾವತೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ. ಕತಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿರೂಪಂ ಸರಣಭಾವತೋ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಲಾಭಾ ವತ ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ ವತ ಅಲಾಭಾ; ಯೇ ಝಾನಾದೀನಂ ಗುಣಾನಂ ಅಲಾಭಾ ನಾಮ, ತೇ ಮಯ್ಹಂ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ವತ ಮೇ ಲಾಭಾತಿ ಯೇಪಿ ಮೇ ಪಟಿಲದ್ಧಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಸರಣಗಮನಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಗುಣಾ, ತೇಪಿ ನೇವ ಮಯ್ಹಂ ಲಾಭಾ ಅಜ್ಝಾಚಾರಮಲೀನತ್ತಾ. ದುಲ್ಲದ್ಧಂ ವತ ಮೇತಿ ಇದಂ ಸಾಸನಂ ಲದ್ಧಮ್ಪಿ ಮೇ ದುಲ್ಲದ್ಧಂ. ನ ವತ ಮೇ ಸುಲದ್ಧನ್ತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ, ಏವಂ ನ ವತ ಮೇ ಸುಲದ್ಧಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಮಹಂ ಏವಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೇ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತುನ್ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಕಿಸೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಖಾದಿತುಂ ವಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತನುಕೋ ಅಹೋಸಿ ಅಪ್ಪಮಂಸಲೋಹಿತೋ. ಉಪ್ಪಣ್ಡುಪ್ಪಣ್ಡುಕಜಾತೋತಿ ಸಞ್ಜಾತುಪ್ಪಣ್ಡುಪ್ಪಣ್ಡುಕಭಾವೋ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ. ಧಮನಿಸನ್ಥತಗತ್ತೋತಿ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಮಂಸಲೋಹಿತತ್ತಾ ಸಿರಾಜಾಲೇನೇವ ಸನ್ಥರಿತಗತ್ತೋ. ಅನ್ತೋಮನೋತಿ ಅನುಸೋಚನವಸೇನ ಅಬ್ಭನ್ತರೇಯೇವ ಠಿತಚಿತ್ತೋ. ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನವಸೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅನ್ತೋಮನಾಯೇವ. ಲೀನಮನೋತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಅಧಿಸೀಲೇ ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಯ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣೇ ಚ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಕೋಸಜ್ಜವಸೇನೇವ ಲೀನೋ ಸಙ್ಕುಚಿತೋ ಮನೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಲೀನಮನೋ. ದುಕ್ಖೀತಿ ಚೇತೋದುಕ್ಖೇನ ದುಕ್ಖೀ. ದುಮ್ಮನೋತಿ ದೋಸೇನ ದುಟ್ಠಮನೋ, ವಿರೂಪಮನೋ ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಾಭಿಭೂತತಾಯ. ಪಜ್ಝಾಯೀತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಸೇನ ವಹಚ್ಛಿನ್ನೋ ವಿಯ ಗದ್ರಭೋ ತಂ ತಂ ಚಿನ್ತಯಿ.

೩೮. ಸಹಾಯಕಾ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ತಂ ಏವಂಭೂತಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಪಪಞ್ಚೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಯಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಾ ಕಥಾಫಾಸುಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇ ನಂ ಏತದವೋಚುಂ. ಪೀಣಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ಪಸಾದಪತಿಟ್ಠಾನೋಕಾಸಸ್ಸ ಸಮ್ಪುಣ್ಣತ್ತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಚಕ್ಖುಆದಿಇನ್ದ್ರಿಯೋ. ಸೋ ದಾನಿ ತ್ವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದಾನೀತಿ ನಿಪಾತೋ, ಸೋ ಪನ ತ್ವನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಚ್ಚಿನೋ ತ್ವನ್ತಿ ಕಚ್ಚಿ ನು ತ್ವಂ. ಅನಭಿರತೋತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ; ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ತಮೇವ ಅನಭಿರತಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ನ ಖೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ಅನಭಿರತೋ’’ತಿ. ಅಧಿಕುಸಲಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಅಭಿರತೋವ ಅಹನ್ತಿ. ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕತನ್ತಿ ಮಯಾ ಕತಂ ಏಕಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ, ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಅಭಿಮುಖಂ ವಿಯ ಮೇ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಥ ನಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಲಞ್ಹಿ ತೇ, ಆವುಸೋ ಸುದಿನ್ನ, ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಾತಿ ಆವುಸೋ ಸುದಿನ್ನ, ತುಯ್ಹೇತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅಲಂ ಸಮತ್ಥಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯ; ಪಟಿಬಲಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಂ ತ್ವನ್ತಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ಯೇನ ಪಾಪೇನ ತ್ವಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತುಂ, ತಂ ತೇ ಪಾಪಂ ಅಲಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಾತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ನಂ ಅನುಸಾಸನ್ತಾ ‘‘ನನು ಆವುಸೋ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ತತ್ಥ ನನೂತಿ ಅನುಮತಿಗ್ಗಹಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಅನೇಕಕಾರಣೇನ. ವಿರಾಗಾಯಾತಿ ವಿರಾಗತ್ಥಾಯ. ನೋ ಸರಾಗಾಯಾತಿ ನೋ ರಾಗೇನ ರಜ್ಜನತ್ಥಾಯ. ಭಗವತಾ ಹಿ ‘‘ಇಮಂ ಮೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬಭವಭೋಗೇಸು ವಿರಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನೋ ರಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ ಏತದತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪದೇಸು. ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಯಾಯವಚನಮತ್ತಂ. ವಿಸಂಯೋಗಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಸಂಯುಜ್ಜನತ್ಥಾಯ. ನೋ ಸಂಯೋಗಾಯಾತಿ ನ ಸಂಯುಜ್ಜನತ್ಥಾಯ. ಅನುಪಾದಾನಾಯಾತಿ ಅಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ. ನೋ ಸಉಪಾದಾನಾಯಾತಿ ನ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ.

ತತ್ಥ ನಾಮ ತ್ವನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ತ್ವಂ. ಸರಾಗಾಯ ಚೇತೇಸ್ಸಸೀತಿ ಸಹ ರಾಗೇನ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಾಯ ಚೇತೇಸ್ಸಸಿ ಕಪ್ಪೇಸ್ಸಸಿ ಪಕಪ್ಪೇಸ್ಸಸಿ; ಏತದತ್ಥಂ ವಾಯಮಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಪುನ ರಾಗವಿರಾಗಾದೀನಿ ನವ ಪದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ರಾಗವಿರಾಗಾಯಾತಿ ವಾ ಮದನಿಮ್ಮದನಾಯಾತಿ ವಾ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಆರಬ್ಭ ಪಟಿಚ್ಚ ರಾಗೋ ವಿರಜ್ಜತಿ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ರಾಗವಿರಾಗೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಮಾನಮದ-ಪುರಿಸಮದಾದಯೋ ಮದಾ ನಿಮ್ಮದಾ ಅಮದಾ ಹೋನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮದನಿಮ್ಮದನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕಾಮಪಿಪಾಸಾ ವಿನಯಂ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಯಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಿಪಾಸವಿನಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾಲಯಾ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಲಯಸಮುಗ್ಘಾತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಟ್ಟುಪಚ್ಛೇದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾ ಖಯಂ ಗಚ್ಛತಿ ವಿರಜ್ಜತಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಕ್ಖಯೋ ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಚತಸ್ಸೋ ಯೋನಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ಗತಿಯೋ, ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ, ನವ ಚ ಸತ್ತಾವಾಸೇ, ಅಪರಾಪರಭಾವಾಯ ವಿನನತೋ ಆಬನ್ಧನತೋ ಸಂಸಿಬ್ಬನತೋ ವಾನನ್ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ನಿಸ್ಸಟಂ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಕಾಮಾನಂ ಪಹಾನಂ ಅಕ್ಖಾತನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಾನಂ, ಕಿಲೇಸಕಾಮಾನಞ್ಚ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಕಾಮಸಞ್ಞಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಿ ಸಬ್ಬಾಸಮ್ಪಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾನಂ ಞಾತತೀರಣಪಹಾನವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾ ಅಕ್ಖಾತಾ. ಕಾಮಪಿಪಾಸಾನನ್ತಿ ಕಾಮೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಾನಂ ಕಾಮೇ ವಾ ಪಾತುಮಿಚ್ಛಾನಂ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾನನ್ತಿ ಕಾಮುಪಸಞ್ಹಿತಾನಂವಿತಕ್ಕಾನಂ. ಕಾಮಪರಿಳಾಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಳಾಹಾನಂ ಅನ್ತೋದಾಹಾನಂ. ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಕರೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋವ ಕಥಿತೋ. ಸಬ್ಬಪಠಮೇಸು ಪನ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನೇತಂ ಆವುಸೋತಿ ನ ಏತಂ ಆವುಸೋ, ತವ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಞ್ಚ ಪಸಾದಾಯ ಏವರೂಪಾನಂ ಪಸಾದತ್ಥಾಯ ನ ಹೋತಿ. ಅಥ ಖ್ವೇತನ್ತಿ ಅಥ ಖೋ ಏತಂ. ಅಥ ಖೋ ತನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಅಞ್ಞಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪಸಾದಞ್ಞಥಾಭಾವಾಯ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಯ ಹೋತಿ. ಯೇ ಮಗ್ಗೇನ ಅನಾಗತಸದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಂ ಕರೋತಿ – ‘‘ಈದಿಸೇಪಿ ನಾಮ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಮಯಂ ಪಸನ್ನಾ, ಯತ್ಥೇವಂ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. ಯೇ ಪನ ಮಗ್ಗೇನಾಗತಸದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ಸಿನೇರು ವಿಯ ವಾತೇಹಿ ಅಚಲೋ ಪಸಾದೋ ಈದಿಸೇಹಿ ವತ್ಥೂಹಿ ಇತೋ ವಾ ದಾರುಣತರೇಹಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಅಞ್ಞಥತ್ತಾಯಾ’’ತಿ.

೩೯. ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುನ್ತಿ ಭಗವತೋ ಏತಂ ಅತ್ಥಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಂಸು ಪಟಿವೇದಯಿಂಸು. ಆರೋಚಯಮಾನಾ ಚ ನೇವ ಪಿಯಕಮ್ಯತಾಯ ನ ಭೇದಪುರೇಕ್ಖಾರತಾಯ, ನ ತಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ಅವಣ್ಣಪಕಾಸನತ್ಥಾಯ, ನ ಕಲಿಸಾಸನಾರೋಪನತ್ಥಾಯ, ನಾಪಿ ‘‘ಇದಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವಾ ಇಮಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಂ ನ ದಸ್ಸತಿ, ನಿಕ್ಕಡ್ಢಾಪೇಸ್ಸತಿ ನ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಅಥ ಖೋ ‘‘ಇಮಂ ಸಾಸನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಬ್ಬುದಂ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸತಿ, ವೇಲಂ ಮರಿಯಾದಂ ಆಣಂ ಠಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸುಂ.

ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿದಾನೇ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇತಿ ಏತ್ಥ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಚಾರವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣತ್ತಾ ನಿದಾನಞ್ಚೇವ ಪಕರಣಞ್ಚಾತಿ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ನಿದೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ‘‘ಗಣ್ಹಾಥ ನ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಪಕರೋತಿ ಚ ನಂ ಕತ್ತುಂ ಆರಭತಿ, ಕರೋತಿಯೇವ ವಾ; ತಸ್ಮಾ ನಿದಾನಞ್ಚೇವ ಪಕರಣಞ್ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಗರಹಿ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾತಿ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವಿಗರಹಿ ನಿನ್ದಿ; ಯಥಾ ತಂ ವಣ್ಣಾವಣ್ಣಾರಹಾನಂ ವಣ್ಣಞ್ಚ ಅವಣ್ಣಞ್ಚ ಭಣನ್ತೇಸು ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ. ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಸೀಲವೀತಿಕ್ಕಮಕರಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಜಾತಿಯಾ ವಾ ಗೋತ್ತೇನ ವಾ ಕೋಲಪುತ್ತಿಯೇನ ವಾ ಗನ್ಥೇನ ವಾ ಧುತಙ್ಗೇನ ವಾ ಞಾತೋ ಯಸಸ್ಸೀ ಈದಿಸಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನಾಪಿ ಪೇಸಲಂ ಗುಣವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತುಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಥ ಖೋ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ ಗರಹತಿ ಏವ, ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಪಸಂಸತಿ ಏವ, ಅಯಞ್ಚ ಗರಹಿತಬ್ಬೋ; ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಾದಿಲಕ್ಖಣೇ ಠಿತೋ ಅವಿಕಮ್ಪಮಾನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಗರಹಿ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ‘‘ಅನನುಚ್ಛವಿಕ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ವಚನೇಹಿ.

ತತ್ಥಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಯದಿದಂ ತಯಾ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ತುಚ್ಛಮನುಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಂ ಸಮಣಕರಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಾಸನಾನಂ ವಾ ನ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ, ತೇಸಂ ಛವಿಂ ಛಾಯಂ ಸುನ್ದರಭಾವಂ ನ ಅನ್ವೇತಿ ನಾನುಗಚ್ಛತಿ, ಅಥ ಖೋ ಆರಕಾವ ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ. ಅನನುಚ್ಛವಿಕತ್ತಾ ಏವ ಚ ಅನನುಲೋಮಿಕಂ, ತೇಸಂ ನ ಅನುಲೋಮೇತಿ; ಅಥ ಖೋ ವಿಲೋಮಂ ಪಚ್ಚನೀಕಭಾವೇ ಠಿತಂ. ಅನನುಲೋಮಿಕತ್ತಾ ಏವ ಚ ಅಪ್ಪತಿರೂಪಂ, ಪತಿರೂಪಂ ಸದಿಸಂ ಪಟಿಭಾಗಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅಸದಿಸಂ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಮೇವ. ಅಪ್ಪತಿರೂಪತ್ತಾ ಏವ ಚ ಅಸ್ಸಾಮಣಕಂ, ಸಮಣಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತಿ. ಅಸ್ಸಾಮಣಕತ್ತಾ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ. ಯಞ್ಹಿ ಸಮಣಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ನ ಕಪ್ಪತಿ. ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ತಾ ಅಕರಣೀಯಂ. ನ ಹಿ ಸಮಣಾ ಯಂ ನ ಕಪ್ಪತಿ, ತಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಞ್ಚೇತಂ ತಯಾ ಕತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ತೇ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ಕತಂ…ಪೇ… ಅಕರಣೀಯನ್ತಿ. ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಕೇನ ನಾಮ ಕಾರಣೇನ, ಕಿಂ ನಾಮ ಕಾರಣಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ಕಾರಣಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪರತೋ ‘‘ನನು ಮಯಾ ಮೋಘಪುರಿಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ.

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಯಂ ತೇನ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಂ ವಿಪಚ್ಚಮಾನಂ ಅತಿವಿಯ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ತಂ ವಿಪಾಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕತಾಪರಾಧಂ ವಿಯ ಪುತ್ತಂ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ದಯಾಲುಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸುದಿನ್ನಂ ಪರಿಭಾಸನ್ತೋ ‘‘ವರಂ ತೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆಸು ಸೀಘಂ ಏತಸ್ಸ ವಿಸಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಸೀವಿಸೋ. ಘೋರಂ ಚಣ್ಡಮಸ್ಸ ವಿಸನ್ತಿ ಘೋರವಿಸೋ, ತಸ್ಸ ಆಸೀವಿಸಸ್ಸ ಘೋರವಿಸಸ್ಸ. ‘‘ಪಕ್ಖಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ವರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಈದಿಸಸ್ಸ ಆಸೀವಿಸಸ್ಸ ಘೋರವಿಸಸ್ಸ ಮುಖೇ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ವರಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ; ಸಚೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ವರಂ ಸಿಯಾ; ಸುನ್ದರಂ ಸಾಧು ಸುಟ್ಠು ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ತ್ವೇವಾತಿ ನ ತು ಏವ ವರಂ ನ ಸುನ್ದರಮೇವ ನ ಸಾಧುಮೇವ ನ ಸುಟ್ಠುಮೇವ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಕಣ್ಹಸಪ್ಪಸ್ಸಾತಿ ಕಾಳಸಪ್ಪಸ್ಸ. ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರಪುಣ್ಣಕೂಪೇ, ಅಙ್ಗಾರರಾಸಿಮ್ಹಿ ವಾ. ಆದಿತ್ತಾಯಾತಿ ಪದಿತ್ತಾಯ ಗಹಿತಅಗ್ಗಿವಣ್ಣಾಯ. ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಾಯಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪಜ್ಜಲಿತಾಯ ಅಚ್ಚಿಯೋ ಮುಚ್ಚನ್ತಿಯಾ. ಸಜೋತಿಭೂತಾಯಾತಿ ಸಪ್ಪಭಾಯ. ಸಮನ್ತತೋ ಉಟ್ಠಿತಾಹಿ ಜಾಲಾಹಿ ಏಕಪ್ಪಭಾಸಮುದಯಭೂತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಯಂ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವರ’’ನ್ತಿ ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು, ಕತರೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಚೇ? ಮರಣಂ ವಾ ನಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋ ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸೋ ಮರಣಂ ವಾ ನಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಮರಣಮತ್ತಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ. ಇತೋನಿದಾನಞ್ಚ ಖೋ…ಪೇ… ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಯಂ ಇದಂ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಅಙ್ಗಜಾತಪಕ್ಖಿಪನಂ, ಇತೋನಿದಾನಂ ತಸ್ಸ ಕಾರಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ; ಏವಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತಂ ಗರಹಿ, ನ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾಗಮಂ ಇಚ್ಛಮಾನೋ. ತತ್ಥ ನಾಮ ತ್ವನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಏವರೂಪೇ ಕಮ್ಮೇ ಏವಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೇ ಸಮಾನೇಪಿ ತ್ವಂ. ಯಂ ತ್ವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಹೀಳನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತ್ವನ್ತಿ ತಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವೇವಚನಂ; ದ್ವೀಹಿಪಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಹೀಳಿತಮವಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಸತಂ ನೀಚಜನಾನಂ ಧಮ್ಮಂ; ತೇಹಿ ಸೇವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಾಮಧಮ್ಮನ್ತಿ ಗಾಮಾನಂ ಧಮ್ಮಂ; ಗಾಮವಾಸಿಕಮನುಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಸಲಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ವಸನ್ತಿ ಪಗ್ಘರನ್ತೀತಿ ವಸಲಾ, ತೇಸಂ ವಸಲಾನಂ ಹೀನಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮಂ, ವಸಲಂ ವಾ ಕಿಲೇಸಪಗ್ಘರಣಕಂ ಧಮ್ಮಂ. ದುಟ್ಠುಲ್ಲನ್ತಿ ದುಟ್ಠು ಚ ಕಿಲೇಸದೂಸಿತಂ ಥೂಲಞ್ಚ ಅಸುಖುಮಂ, ಅನಿಪುಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಓದಕನ್ತಿಕನ್ತಿ ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಅನ್ತಿಕಂ ಅವಸಾನಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಓದಕನ್ತಿಕೋ, ತಂ ಓದಕನ್ತಿಕಂ. ರಹಸ್ಸನ್ತಿ ರಹೋಭವಂ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಓಕಾಸೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಆವಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಸ್ಸನವಿಸಯೇ ಕಾತುಂ, ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ರಹಸ್ಸ’’ನ್ತಿ. ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ದ್ವಯಂ ದ್ವಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ದಯಂ ದಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸೀತಿ ಏತಂ ‘‘ತತ್ಥ ನಾಮ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಾಮಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ ನಾಮಾ’’ತಿ.

ಬಹೂನಂ ಖೋ…ಪೇ… ಆದಿಕತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ ಸಾಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ತ್ವಂ ಬಹೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಿಕತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಕರಣತೋ; ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಏತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ; ದ್ವಾರಂದದೋ, ಉಪಾಯದಸ್ಸಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಞ್ಹಿ ಲೇಸಂ ಲದ್ಧಾ ತವ ಅನುಸಿಕ್ಖಮಾನಾ ಬಹೂ ಪುಗ್ಗಲಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೇ ಮಕ್ಕಟಿಯಾ ಮೇಥುನಪಟಿಸೇವನಾದಿಕೇ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಇಮೇಹಿ ‘‘ಅನನುಚ್ಛವಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೇಹಿ, ಬಹೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ದುಬ್ಭರತಾಯ…ಪೇ… ಕೋಸಜ್ಜಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿತ್ವಾತಿ ದುಬ್ಭರತಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಅಸಂವರಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ನಿನ್ದಂ ಗರಹಂ ಭಾಸಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಅಸಂವರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ದುಬ್ಭರತಞ್ಚೇವ ದುಪ್ಪೋಸತಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಂವರೋ ‘‘ದುಬ್ಭರತಾ, ದುಪ್ಪೋಸತಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಸಂವರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಮಹಿಚ್ಛತಂ ಸಿನೇರುಪ್ಪಮಾಣೇಪಿ ಚ ಪಚ್ಚಯೇ ಲದ್ಧಾ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಂವರೋ ‘‘ಮಹಿಚ್ಛತಾ, ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಸಂವರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಚೇವ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಚ ಸಂವತ್ತತಿ, ಕೋಸಜ್ಜಾನುಗತೋ ಚ ಹೋತಿ ಅಟ್ಠಕುಸೀತವತ್ಥುಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಂವರೋ ‘‘ಸಙ್ಗಣಿಕಾ, ಚೇವ ಕೋಸಜ್ಜಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸುಭರತಾಯ…ಪೇ… ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿತ್ವಾತಿ ಸುಭರತಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಸಂವರಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಅಸಂವರಂ ಪಹಾಯ ಸಂವರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಸುಭರೋ ಹೋತಿ ಸುಪೋಸೋ, ಚತೂಸು ಚ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಂ ನಿತ್ತಣ್ಹಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಲಾಭ-ಯಥಾಬಲ-ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪವಸೇನ ತಿಪ್ಪಭೇದಾಯ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಂವರೋ ‘‘ಸುಭರತಾ ಚೇವ ಸುಪೋಸತಾ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಚ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಸಂವರಂ ಪಹಾಯ ಸಂವರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲೇಖನತಾಯ ಚೇವ ನಿದ್ಧುನನತಾಯ ಚ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಂವರೋ ‘‘ಸಲ್ಲೇಖೋ ಚ ಧುತೋ ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಸಂವರಂ ಪಹಾಯ ಸಂವರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಕಾಯವಾಚಾನಂ ಅಪ್ಪಾಸಾದಿಕಂ ಅಪ್ಪಸಾದನೀಯಂ ಅಸನ್ತಂ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಾಸಾದಿಕಂ ಅಪ್ಪಸಾದನೀಯಂ ಅಸನ್ತಂ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕತ್ತಯಞ್ಚ ಅನುಪಗಮ್ಮ ತಬ್ಬಿಪರೀತಸ್ಸ ಕಾಯವಚೀಸುಚರಿತಸ್ಸ ಚೇವ ಕುಸಲವಿತಕ್ಕತ್ತಯಸ್ಸ ಚ ಪಾಸಾದಿಕಸ್ಸ ಪಸಾದನೀಯಸ್ಸ ಸನ್ತಸ್ಸ ಸಾರುಪ್ಪಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಂವರೋ ‘‘ಪಾಸಾದಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಸಂವರಂ ಪಹಾಯ ಸಂವರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾಪಚಯಭೂತಾಯ, ವಿವಟ್ಟಾಯ, ಅಟ್ಠವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥುಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಚ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಂವರೋ ‘‘ಅಪಚಯೋ ಚೇವ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ತದನುಲೋಮಿಕನ್ತಿ ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯಂ ಇದಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಞ್ಚೇವ ಅನುಲೋಮಿಕಞ್ಚ. ಯೋ ವಾ ಅಯಂ ಸುಭರತಾದೀಹಿ ಸಂವರೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಞ್ಚೇವ ಅನುಲೋಮಿಕಞ್ಚ ಸಂವರಪ್ಪಹಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಅಸುತ್ತನ್ತವಿನಿಬದ್ಧಂ ಪಾಳಿವಿನಿಮುತ್ತಂ ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಪಞ್ಚವಣ್ಣಕುಸುಮಮಾಲಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ, ರತನದಾಮಂ ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಚ ಯೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಅಸಂವರಾಭಿರತಾ ತೇ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇನ ವಟ್ಟಭಯೇನ ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಯೇ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ ಸಂವರೇ ಠಿತಾ ತೇ ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇ ಅನಾಗಾಮಿ-ಸಕದಾಗಾಮಿ-ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇಸು ಉಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತೇಪಿ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ದೀಘನಿಕಾಯಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕರೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ತದನುಲೋಮಿಕಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ.

ತೇನ ಹೀತಿ ತೇನ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ. ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾ, ಪಜ್ಜತೇ ಇಮಿನಾತಿ ಪದಂ, ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ; ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಧಿಗಮುಪಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಮೂಲಂ ನಿಸ್ಸಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮೇಥುನವಿರತಿಯಾ ಮೇಥುನಸಂವರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಮೇಥುನಸಂವರೋ ಹಿ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸೀಲವಿಪಸ್ಸನಾಝಾನಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ವುತ್ತತ್ಥವಸೇನ ಪದತ್ತಾ ಇಧ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪಿಚ ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕಂ ವಚನಮ್ಪಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಯೋ ತತ್ಥ ನಾಮಕಾಯೋ ಪದಕಾಯೋ ನಿರುತ್ತಿಕಾಯೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಯೋ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಧಮ್ಮಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಏಕೋ ಪದೇಸೋತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದಸ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ದಸ ಕಾರಣವಸೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತು ಅಧಿಗಮನೀಯೇ ಹಿತವಿಸೇಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಗಮ್ಮ ಆರಬ್ಭ, ದಸನ್ನಂ ಹಿತವಿಸೇಸಾನಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಾನಿ ತೇ ದಸ ಅತ್ಥವಸೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾ ನಾಮ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುಭಾವೋ, ‘‘ಸುಟ್ಠು ದೇವಾ’’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಯ ‘‘ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಭಾವೋ. ಯೋ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ‘‘ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಮಮ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ಆದೀನವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ನ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯಾ’’ತಿ. ಸಙ್ಘಫಾಸುತಾಯಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಫಾಸುಭಾವಾಯ; ಸಹಜೀವಿತಾಯ ಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂ ನಾಮ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲಾ; ಯೇ ಮಙ್ಕುತಂ ಆಪಾದಿಯಮಾನಾಪಿ ದುಕ್ಖೇನ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ವಾ ಕತ್ವಾ ವಾ ನ ಲಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸಂ ನಿಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ; ತೇ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅಸತಿ ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ, ಕಿಂ ಸುತಂ – ಕಿಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ; ಕತರಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಕತಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಠೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಪನ ಸತಿ ತೇ ಸಙ್ಘೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ.

ಪೇಸಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯಾತಿ ಪೇಸಲಾನಂ ಪಿಯಸೀಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಾಯ. ಪಿಯಸೀಲಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ವೇಲಂ ಮರಿಯಾದಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಘಟಮಾನಾ ಕಿಲಮನ್ತಿ, ಸನ್ದಿಟ್ಠಮಾನಾ ಉಬ್ಬಾಳ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಂ ಪನ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ವೇಲಂ ಮರಿಯಾದಂ ಞತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಘಟಮಾನಾ ನ ಕಿಲಮನ್ತಿ, ಸನ್ದಿಟ್ಠಮಾನಾ ನ ಉಬ್ಬಾಳ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ನೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಾ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ಯೋ ವಾ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹೋ, ಸ್ವೇವ ಏತೇಸಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಉಪೋಸಥೋ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪವಾರಣಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಸಾಮಗ್ಗೀ ನ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ಅನೇಕಗ್ಗಾ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಅನುಯುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ದುಸ್ಸೀಲೇಸು ಪನ ನಿಗ್ಗಹಿತೇಸು ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಯಂ ಉಪದ್ದವೋ ನ ಹೋತಿ. ತತೋ ಪೇಸಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಫಾಸು ವಿಹರನ್ತಿ. ಏವಂ ‘‘ಪೇಸಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸು ವಿಹಾರಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಿಧಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ಆಸವಾ ನಾಮ ಅಸಂವರೇ ಠಿತೇನ ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪತ್ತಬ್ಬಾ ಪಾಣಿಪ್ಪಹಾರ-ದಣ್ಡಪ್ಪಹಾರ-ಹತ್ಥಚ್ಛೇದ-ಪಾದಚ್ಛೇದ-ಅಕಿತ್ತಿ-ಅಯಸವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಯೋ ದುಕ್ಖವಿಸೇಸಾ. ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಪಿಧಾನಾಯ ಆಗಮನಮಗ್ಗಥಕನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ ಆಸವಾ ನಾಮ ಅಸಂವರೇ ಠಿತೇನ ಕತಪಾಪಕಮ್ಮಮೂಲಕಾ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ನರಕಾದೀಸು ಪತ್ತಬ್ಬಾ ದುಕ್ಖವಿಸೇಸಾ, ತೇಸಂ ಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನತ್ಥಾಯ ವೂಪಸಮತ್ಥಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಂ ಪಸಾದಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಸತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ವಾ ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಯೇಪಿ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ, ತೇ ‘‘ಯಾನಿ ವತ ಲೋಕೇ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ರಜ್ಜನ-ದುಸ್ಸನ-ಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಾನಿ, ತೇಹಿ ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಆರಕಾ ವಿರತಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ದುಕ್ಕರಂ ವತ ಕರೋನ್ತಿ, ಭಾರಿಯಂ ವತ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಪಸಾದಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಪೋತ್ಥಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕ-ತಿವೇದೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಂ ಪಸಾದಾಯಾ’’ತಿ.

ಪಸನ್ನಾನಂ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾತಿ ಯೇಪಿ ಸಾಸನೇ ಪಸನ್ನಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಅಯ್ಯಾ ದುಕ್ಕರಕಾರಿನೋ, ಯೇ ಯಾವಜೀವಂ ಏಕಭತ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವಿನಯಸಂವರಂ ಅನುಪಾಲೇನ್ತೀ’’ತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸೀದನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಸನ್ನಾನಂ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾ’’ತಿ.

ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾತಿ ತಿವಿಧೋ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ – ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಮ್ಮೋತಿ. ತತ್ಥ ಪಿಟಕತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ’’ ನಾಮ. ತೇರಸ ಧುತಗುಣಾ, ಚುದ್ದಸ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ, ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಮಹಾವತ್ತಾನಿ, ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಅಯಂ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ’’ ನಾಮ. ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾತಿ ಅಯಂ ‘‘ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಮ್ಮೋ’’ ನಾಮ. ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚ ತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗಞ್ಚ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ’’ತಿ.

ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಸತಿ ಸಂವರವಿನಯೋ ಚ ಪಹಾನವಿನಯೋ ಚ ಸಮಥವಿನಯೋ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿನಯೋ ಚಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ವಿನಯೋ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತೋ ಸೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ.

ಸಬ್ಬಾನೇವ ಚೇತಾನಿ ಪದಾನಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಪಠಮಪಚ್ಛಿಮಪದಯೋಜನಾ – ‘‘ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಯಂ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠು ತಂ ಸಙ್ಘಫಾಸು, ಯಂ ಸಙ್ಘಫಾಸು ತಂ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖಲಿಕನಯಂ; ಯಂ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠು ತಂ ಸಙ್ಘಫಾಸು, ಯಂ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠು ತಂ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಿಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಏವಞ್ಚ ಏಕೇಕಪದಮೂಲಿಕಂ ದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಪರಿವಾರೇ (ಪರಿ. ೩೩೪) –

‘‘ಅತ್ಥಸತಂ ಧಮ್ಮಸತಂ, ದ್ವೇ ಚ ನಿರುತ್ತಿಸತಾನಿ;

ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಸತಾನಿ, ಅತ್ಥವಸೇ ಪಕರಣೇ’’ತಿ.

ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಂ ಪನೇತಂ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿವಾರೇಯೇವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನ ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಂ ಪನ ಮಯಾ ಇತಿ ಸನ್ದಸ್ಸಿತಾನಿಸಂಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಏವಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥ ಚ ಪರಿಯಾಪುಣೇಯ್ಯಾಥ ಚ ಧಾರೇಯ್ಯಾಥ ಚ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ವಾಚೇಯ್ಯಾಥಾತಿ. ಅತಿರೇಕಾನಯನತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಚ ಸದ್ದೋ, ತೇನಾಯಮತ್ಥೋ ಆನೀತೋ ಹೋತೀತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಮೂಲಚ್ಛೇಜ್ಜವಸೇನ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಅಪರಮ್ಪಿ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥಾಯ ಮಕ್ಕಟೀವತ್ಥು ಉದಪಾದಿ. ತಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿದೀಪನತ್ಥಮೇತಂ ವುತ್ತಂ – ಏವಞ್ಚಿದಂ ಭಗವತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಭಗವತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ ಚ, ಇದಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ವತ್ಥು ಉದಪಾದೀತಿ.

ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸುದಿನ್ನಭಾಣವಾರಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಮಕ್ಕಟೀವತ್ಥುಕಥಾ

೪೦. ಇದಾನಿ ಯಂ ತಂ ಅಞ್ಞಂ ವತ್ಥು ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ – ಮಕ್ಕಟಿಂ ಆಮಿಸೇನಾತಿ ಮಹಾವನೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಖನ್ತಿಮೇತ್ತಾದಿಗುಣಾನುಭಾವೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕಚಿತ್ತಾ ಬಹೂ ಮಿಗಮೋರಕುಕ್ಕುಟಮಕ್ಕಟಾದಯೋ ತಿರಚ್ಛಾನಾ ಪಧಾನಾಗಾರಟ್ಠಾನೇಸು ವಿಚರನ್ತಿ. ತತ್ರ ಏಕಂ ಮಕ್ಕಟಿಂ ಆಮಿಸೇನ ಯಾಗುಭತ್ತಖಜ್ಜಕಾದಿನಾ ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾ, ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ಪಚುರಪಟಿಸೇವನೋ ಹೋತಿ; ಪಚುರತ್ಥೇ ಹಿ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸೋ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಟಿಸೇವನಕೋ ಭಿಕ್ಖು. ಸೇನಾಸನಚಾರಿಕಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಾತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಗನ್ತುಕಾ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಾ ಪಾತೋವ ಆಗನ್ತುಕಭತ್ತಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ವಿಚರಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೇನಾಸನಚಾರಿಕಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಾ’’ತಿ. ಯೇನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ ನಾಮ ಏಕಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ತಾದಿಸಞ್ಞೇವ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಮಕ್ಕಟೀ ಯೇನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚ ಅತ್ತನೋ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಭಿಕ್ಖುಸ್ಸೇವ ತೇಸಮ್ಪಿ ತಂ ವಿಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ಛೇಪ್ಪನ್ತಿ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ. ಓಡ್ಡೀತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಠಪೇಸಿ. ನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಅಕಾಸೀತಿ ಯೇನ ನಿಯಾಮೇನ ಯಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಮೇಥುನಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ತೇ ಜಾನನ್ತಿ ತಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯಸ್ಸಾಯಂ ವಿಹಾರೋ. ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಲೀಯಿಂಸೂತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಅಚ್ಛಿಂಸು.

೪೧. ಸಚ್ಚಂ, ಆವುಸೋತಿ ಸಹೋಡ್ಢಗ್ಗಹಿತೋ ಚೋರೋ ವಿಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಚೋದಿತತ್ತಾ ‘‘ಕಿಂ ವಾ ಮಯಾ ಕತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಸಚ್ಚಂ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ನನು, ಆವುಸೋ, ತಥೇವ ತಂ ಹೋತೀತಿ ಆವುಸೋ ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ, ನನು ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾಪಿ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ. ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾಪಿ ಹಿ ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಗಹಣಮ್ಪಿ ಆಮಸನಮ್ಪಿ ಫುಸನಮ್ಪಿ ಘಟ್ಟನಮ್ಪಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಮೇವ. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾಪಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಮೇವ. ಕೋ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ? ಅಲೇಸಟ್ಠಾನೇ ತ್ವಂ ಲೇಸಂ ಓಡ್ಡೇಸೀತಿ.

೪೨. ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪಿ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಯೇವ ಹೋತೀತಿ ದಳ್ಹತರಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಮಕಾಸಿ. ದುವಿಧಞ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ – ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ತಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ ನಾಮ. ಸೇಸಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ. ತತ್ಥ ಲೋಕವಜ್ಜೇ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ರುನ್ಧನ್ತೀ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹನ್ತೀ ಸೋತಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಮಾನಾ ಗಾಳ್ಹತರಂ ಕರೋನ್ತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಧಿಮಾನಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಪನ ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಾ ಚ ವುತ್ತಾ. ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇ ಅಕತೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಿಥಿಲಂ ಕರೋನ್ತೀ ಮೋಚೇನ್ತೀ ದ್ವಾರಂ ದದಮಾನಾ ಅಪರಾಪರಮ್ಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ಕುರುಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಗಣಭೋಜನಪರಮ್ಪರಭೋಜನಾದೀಸು ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ವಿಯ. ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಙ್ಖಣಿಕಾಯಪೀ’’ತಿ ಏವರೂಪಾ ಪನ ಕತೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಗತಿಕಾವ ಹೋತಿ. ಇದಂ ಪನ ಪಠಮಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ; ತಸ್ಮಾ ಅಯಮನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ರುನ್ಧನ್ತೀ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹನ್ತೀ ಸೋತಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಮಾನಾ ಗಾಳ್ಹತರಂ ಕರೋನ್ತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ.

ಏವಂ ದ್ವೇಪಿ ವತ್ಥೂನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಮೂಲಚ್ಛೇಜ್ಜವಸೇನ ದಳ್ಹತರಂ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಅಪರಮ್ಪಿ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥಾಯ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥು ಉದಪಾದಿ. ತಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಮೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏವಞ್ಚಿದಂ ಭಗವತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಭಗವತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ ಚ ಇದಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವತ್ಥು ಉದಪಾದೀತಿ.

ಮಕ್ಕಟೀವತ್ಥುಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸನ್ಥತಭಾಣವಾರೋ

ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೪೩-೪೪. ಇದಾನಿ ಯಂ ತಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವತ್ಥು ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಪಿ ಅಯಮನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ – ವೇಸಾಲಿಕಾತಿ ವೇಸಾಲಿವಾಸಿನೋ. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾತಿ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠೇ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಕುಲಾನಂ ಪುತ್ತಾ. ಸಾಸನೇ ಕಿರ ಯೋ ಯೋ ಉಪದ್ದವೋ ಆದೀನವೋ ಅಬ್ಬುದಮುಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ. ತಥಾ ಹಿ ದೇವದತ್ತೋಪಿ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೇ ಪಕ್ಖೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿ. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಏವ ಚ ವಸ್ಸಸತಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ದೀಪೇಸುಂ. ಇಮೇಪಿ ತೇಸಂ ಯೇವ ಏಕಚ್ಚೇ ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿಂಸು…ಪೇ… ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿಂಸೂತಿ.

ಞಾತಿಬ್ಯಸನೇನಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಸನಂ ಬ್ಯಸನಂ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿದ್ಧಂಸನಂ ವಿನಾಸೋತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಏಕತ್ಥಂ. ಞಾತೀನಂ ಬ್ಯಸನಂ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಂ, ತೇನ ಞಾತಿಬ್ಯಸನೇನ, ರಾಜದಣ್ಡಬ್ಯಾಧಿಮರಣವಿಪ್ಪವಾಸನಿಮಿತ್ತೇನ ಞಾತಿವಿನಾಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ದುತಿಯಪದೇಪಿ. ತತಿಯಪದೇ ಪನ ಆರೋಗ್ಯವಿನಾಸಕೋ ರೋಗೋ ಏವ ರೋಗಬ್ಯಸನಂ. ಸೋ ಹಿ ಆರೋಗ್ಯಂ ಬ್ಯಸತಿ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಬ್ಯಸನಂ. ರೋಗೋವ ಬ್ಯಸನಂ ರೋಗಬ್ಯಸನಂ, ತೇನ ರೋಗಬ್ಯಸನೇನ. ಫುಟ್ಠಾತಿ ಅಧಿಪನ್ನಾ ಅಭಿಭೂತಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ಬುದ್ಧಗರಹಿನೋತಿ ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ಮಯಂ ನ ಬುದ್ಧಂ ಗರಹಾಮ, ನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದೋಸಂ ದೇಮ. ನ ಧಮ್ಮಗರಹಿನೋ, ನ ಸಙ್ಘಗರಹಿನೋ. ಅತ್ತಗರಹಿನೋ ಮಯನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಮಯಂ ಗರಹಾಮ, ಅತ್ತನೋ ದೋಸಂ ದೇಮ. ಅಲಕ್ಖಿಕಾತಿ ನಿಸ್ಸಿರಿಕಾ. ಅಪ್ಪಪುಞ್ಞಾತಿ ಪರಿತ್ತಪುಞ್ಞಾ. ವಿಪಸ್ಸಕಾ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಯೇ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣೇಸು ವಿಭತ್ತಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸಕಾ; ತತೋ ತತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ತೇವ ಧಮ್ಮೇ ವಿಪಸ್ಸಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತನ್ತಿ ರತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬರತ್ತಂ, ರತ್ತಿಯಾ ಅಪರಂ ಅಪರರತ್ತಂ, ಪಠಮಯಾಮಞ್ಚ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಞ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಕಾನನ್ತಿ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇ ಭವಾನಂ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಾವನಾನುಯೋಗನ್ತಿ ವಡ್ಢನಾನುಯೋಗಂ. ಅನುಯುತ್ತಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಗಿಹಿಪಲಿಬೋಧಂ ಆವಾಸಪಲಿಬೋಧಞ್ಚ ಪಹಾಯ ವಿವಿತ್ತೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಾ ಅನಞ್ಞಕಿಚ್ಚಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾಮ.

ಏವಮಾವುಸೋತಿ ಥೇರೋ ಏತೇಸಂ ಆಸಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಇದಂ ನೇಸಂ ಮಹಾಗಜ್ಜಿತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಇಮೇ ಈದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಾಧೂ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ‘‘ಏವಮಾವುಸೋ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಕಾರಣಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ. ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿಭಾವೇನ ಫಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚಸ್ಸ ತಂ ಓಕಾಸೋ ಹೋತಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿಭಾವೇನ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಠಾನಞ್ಚ ಅವಕಾಸೋ ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಆನನ್ದ, ಅನವಕಾಸೋ’’ತಿ. ಏತಂ ಠಾನಂ ವಾ ಓಕಾಸೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಯಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಯೇನ ತಥಾಗತೋ ವಜ್ಜೀನಂ ವಾ…ಪೇ… ಸಮೂಹನೇಯ್ಯ, ತಂ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿ ಹಿ ಭಗವಾ ಏತೇಸಂ ‘‘ಲಭೇಯ್ಯಾಮ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ ಯಾಚನ್ತಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ದದೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಮೂಹನೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ನ ಸಮೂಹನತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಸೋ ಆಗತೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ಯದಿ ಹಿ ಏವಂ ಆಗತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭೇಯ್ಯ, ಸಾಸನೇ ಅಗಾರವೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಪನ ಠಿತೋ ಸಗಾರವೋ ಚ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತತ್ಥಞ್ಚ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಸೋ ಆಗತೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಸೋ ಆಗತೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ಏವಂ ಆಗತೋ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಅವಿಪನ್ನಸೀಲತಾಯ ಸಾಸನೇ ಸಗಾರವೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಸತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಉತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀತಿ ಞತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ.

ಏವಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ಆಗತೇಸು ಅನುಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೀಣಿಪಿ ವತ್ಥೂನಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು…ಪೇ… ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ.

ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುಬ್ಬಿಧವಿನಯಕಥಾ

೪೫. ಇದಾನಿಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಪನಾತಿ, ಯೋ ಯಾದಿಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ಸಕಲೇ ಚ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಕೋಸಲ್ಲಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ವಿನಯೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ –

ಚತುಬ್ಬಿಧಞ್ಹಿ ವಿನಯಂ, ಮಹಾಥೇರಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ;

ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಕಾಸೇಸುಂ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾ ಪುರಾ.

ಕತಮಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ? ಸುತ್ತಂ, ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ, ಆಚರಿಯವಾದಂ, ಅತ್ತನೋಮತಿನ್ತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಆಹಚ್ಚಪದೇನ ರಸೇನ ಆಚರಿಯವಂಸೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾ’’ತಿ, ಏತ್ಥ ಹಿ ಆಹಚ್ಚಪದನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ರಸೋತಿ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ, ಆಚರಿಯವಂಸೋತಿ ಆಚರಿಯವಾದೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಅತ್ತನೋಮತಿ.

ತತ್ಥ ಸುತ್ತಂನಾಮ ಸಕಲೇ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಪಾಳಿ.

ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ನಾಮ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ; ಯೇ ಭಗವತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಾ – ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ‘ಇದಂ ನ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಂ ಚೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ; ಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ, ತಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತಿ. ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ‘ಇದಂ ನ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಂ ಚೇ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ; ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ, ತಂ ವೋ ಕಪ್ಪತಿ. ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ‘ಇದಂ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ ಅನನುಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ಚೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ; ತಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತಿ. ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ‘ಇದಂ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ ಅನನುಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ಚೇ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ; ತಂ ವೋ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೦೫).

ಆಚರಿಯವಾದೋ ನಾಮ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಅರಹನ್ತಸತೇಹಿ ಠಪಿತಾ ಪಾಳಿವಿನಿಮುತ್ತಾ ಓಕ್ಕನ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾತನ್ತಿ.

ಅತ್ತನೋಮತಿ ನಾಮ ಸುತ್ತ-ಸುತ್ತಾನುಲೋಮ-ಆಚರಿಯವಾದೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅನುಮಾನೇನ ಅತ್ತನೋ ಅನುಬುದ್ಧಿಯಾ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾಕಾರಕಥನಂ.

ಅಪಿಚ ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಸು ಆಗತೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಥೇರವಾದೋ ‘‘ಅತ್ತನೋಮತಿ’’ ನಾಮ. ತಂ ಪನ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೇನ ನ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೋಹರಿತಬ್ಬಂ. ಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೇನ ಪಾಳಿಂ, ಪಾಳಿಯಾ ಚ ಅತ್ಥಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಅತ್ತನೋಮತಿ ಆಚರಿಯವಾದೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ತತ್ಥ ಓತರತಿ ಚೇವ ಸಮೇತಿ ಚ, ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ನೇವ ಓತರತಿ ನ ಸಮೇತಿ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋಮತಿ ನಾಮ ಸಬ್ಬದುಬ್ಬಲಾ. ಅತ್ತನೋಮತಿತೋ ಆಚರಿಯವಾದೋ ಬಲವತರೋ.

ಆಚರಿಯವಾದೋಪಿ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಓತರನ್ತೋ ಸಮೇನ್ತೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಇತರೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಆಚರಿಯವಾದತೋ ಹಿ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಬಲವತರಂ.

ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಓತರನ್ತಂ ಸಮೇನ್ತಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮತೋ ಹಿ ಸುತ್ತಮೇವ ಬಲವತರಂ. ಸುತ್ತಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯಂ ಕಾರಕಸಙ್ಘಸದಿಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಠಿತಕಾಲಸದಿಸಂ. ತಸ್ಮಾ ಯದಾ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಾಕಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಕವಾದೀ ಸುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರವಾದೀ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ. ತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಖೇಪಂ ವಾ ಗರಹಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನೋ ಚೇ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ; ಸುತ್ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅಥಾಯಂ ಸುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಆಚರಿಯವಾದಂ. ತೇಹಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಖೇಪಂ ವಾ ಗರಹಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ಆಚರಿಯವಾದೋ ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅನೋತರನ್ತೋ ಅಸಮೇನ್ತೋ ಚ ಗಾರಯ್ಹಾಚರಿಯವಾದೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ; ಸುತ್ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ಸುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ. ತೇಹಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಖೇಪಂ ವಾ ಗರಹಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋಮತಿ ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ನೋ ಚೇ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಸುತ್ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥ ಪನಾಯಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಸುತ್ತಂ. ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರೂಳ್ಹಂ ಪಾಳಿಆಗತಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನೋ ಚೇ ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ನ ಓತರತಿ ನ ಸಮೇತಿ, ಬಾಹಿರಕಸುತ್ತಂ ವಾ ಹೋತಿ ಸಿಲೋಕೋ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಗಾರಯ್ಹಸುತ್ತಂ ಗುಳ್ಹವೇಸ್ಸನ್ತರಗುಳ್ಹವಿನಯವೇದಲ್ಲಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರತೋ ಆಗತಂ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಆಚರಿಯವಾದಂ. ಆಚರಿಯವಾದೋ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ನೋ ಚೇ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ. ಅತ್ತನೋಮತಿ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ನೋ ಚೇ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥ ಪನಾಯಂ ಆಚರಿಯವಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಸುತ್ತಂ. ಸುತ್ತಂ ಆಚರಿಯವಾದೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಇತರಂ ಗಾರಯ್ಹಸುತ್ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಆಚರಿಯವಾದೇಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ಆಚರಿಯವಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಆಚರಿಯವಾದೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಓತರನ್ತಂ ಸಮೇನ್ತಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಆಚರಿಯವಾದೇಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ಆಚರಿಯವಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ. ಅತ್ತನೋಮತಿ ಆಚರಿಯವಾದೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ನೋ ಚೇ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಆಚರಿಯವಾದೇಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥ ಪನಾಯಂ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಸುತ್ತಂ. ಸುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋಮತಿಯಂ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಇತರಂ ಗಾರಯ್ಹಸುತ್ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅತ್ತನೋಮತಿಯಮೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಅತ್ತನೋಮತಿಯಂ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಓತರನ್ತಂ ಸಮೇನ್ತಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅತ್ತನೋಮತಿಯಮೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ಆಚರಿಯವಾದಂ. ಆಚರಿಯವಾದೋ ಅತ್ತನೋಮತಿಯಂ ಓತಾರೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಓತರತಿ ಸಮೇತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬೋ; ಇತರೋ ಗಾರಯ್ಹಾಚರಿಯವಾದೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅತ್ತನೋಮತಿಯಮೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅತ್ತನೋ ಗಹಣಮೇವ ಬಲಿಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು ಚ ಖೇಪೋ ವಾ ಗರಹಾ ವಾ ನ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ.

ಅಥ ಪನಾಯಂ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ. ಸುತ್ತೇ ಚ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಚ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ, ಕಪ್ಪಿಯೇ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ, ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯಭಾವಸಾಧಕಂ ಸುತ್ತತೋ ಬಹುಂ ಕಾರಣಞ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪರೋ ಕಾರಣಂ ನ ವಿನ್ದತಿ. ಕಪ್ಪಿಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅಥ ಪರೋ ತಸ್ಸ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವಸಾಧಕಂ ಸುತ್ತತೋ ಬಹುಂ ಕಾರಣಞ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅನೇನ ಅತ್ತನೋ ಗಹಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ದಳ್ಹಂ ಆದಾಯ ನ ಠಾತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಕಪ್ಪಿಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅಥ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಭಾವೋಯೇವ ಸಾಧು, ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಠಾತಬ್ಬಂ. ವಿನಯಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯವಿಚಾರಣಮಾಗಮ್ಮ ರುನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ಗಾಳ್ಹಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಸೋತಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ಗರುಕಭಾವೇಯೇವ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥ ಪನಾಯಂ ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರೋ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ. ಸುತ್ತೇ ಚ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಚ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ, ಕಪ್ಪಿಯೇ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ, ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಠಾತಬ್ಬಂ.

ಅಥಾಯಂ ಬಹೂಹಿ ಸುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಕಾರಣೇಹಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪರೋ ಕಾರಣಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅಥ ಪರೋ ಬಹೂಹಿ ಸುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಕಾರಣೇಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಯಂ ಕಾರಣಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ಕಪ್ಪಿಯೇ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅಥ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತನೋ ಗಹಣಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚಾಯಂ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಕಪ್ಪಿಯೇ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ; ಏವಂ ಅನಾಪತ್ತಿಆಪತ್ತಿವಾದೇ ಆಪತ್ತಾನಾಪತ್ತಿವಾದೇ ಚ, ಲಹುಕಗರುಕಾಪತ್ತಿವಾದೇ ಗರುಕಲಹುಕಾಪತ್ತಿವಾದೇ ಚಾಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಾಮಮತ್ತಂಯೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ನಾನಂ, ಯೋಜನಾನಯೇ ನಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ.

ಏವಂ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಾದಿವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಯೋ ಸುತ್ತ-ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಆಚರಿಯವಾದಅತ್ತನೋಮತೀಸು ಅತಿರೇಕಕಾರಣಂ ಲಭತಿ, ತಸ್ಸ ವಾದೇ ಠಾತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಸೋ ಪನ ಕಾರಣಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಅಲಭನ್ತೇನ ಸುತ್ತಂ ನ ಜಹಿತಬ್ಬಂ, ಸುತ್ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ. ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ಸಕಲೇ ಚ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಕೋಸಲ್ಲಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಅಯಂ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ವಿನಯೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ.

ಇಮಞ್ಚ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಿನಯಂ ಞತ್ವಾಪಿ ವಿನಯಧರೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ತೀಣಿ ಹಿ ವಿನಯಧರಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ತೀಣಿ? ‘‘ಸುತ್ತಞ್ಚಸ್ಸ ಸ್ವಾಗತಂ ಹೋತಿ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತಂ ಸುತ್ತತೋ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನತೋ’’ತಿ ಇದಮೇಕಂ ಲಕ್ಖಣಂ. ‘‘ವಿನಯೇ ಖೋ ಪನ ಠಿತೋ ಹೋತಿ ಅಸಂಹೀರೋ’’ತಿ ಇದಂ ದುತಿಯಂ. ‘‘ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಸುಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ ಸುಮನಸಿಕತಾ ಸೂಪಧಾರಿತಾ’’ತಿ ಇದಂ ತತಿಯಂ.

ತತ್ಥ ಸುತ್ತಂ ನಾಮ ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಸ್ವಾಗತಂ ಹೋತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಆಗತಂ. ಸುಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಪವತ್ತಂ ಪಗುಣಂ ವಾಚುಗ್ಗತಂ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತಂ. ಸುತ್ತತೋ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನತೋತಿ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಪರಿಪುಚ್ಛತೋ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಚ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತಂ ಹೋತಿ, ಕಙ್ಖಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಿತಂ.

ವಿನಯೇ ಖೋ ಪನ ಠಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿನಯೇ ಲಜ್ಜೀಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಲಜ್ಜೀ ಹಿ ಬಹುಸ್ಸುತೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಲಾಭಗರುತಾಯ ತನ್ತಿಂ ವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಮಹನ್ತಂ ಉಪದ್ದವಂ ಕರೋತಿ. ಸಙ್ಘಭೇದಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘರಾಜಿಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಲಜ್ಜೀ ಪನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ತನ್ತಿಂ ಅವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮೇವ ವಿನಯಮೇವ ಚ ದೀಪೇತಿ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಮಹಾಥೇರಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸುಂ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಲಜ್ಜೀ ರಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಲಜ್ಜೀ ರಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಲಜ್ಜೀ ರಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಯೋ ಲಜ್ಜೀ, ಸೋ ವಿನಯಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಅವೋಕ್ಕಮನ್ತೋ ಲಜ್ಜೀಭಾವೇನ ವಿನಯೇ ಠಿತೋ ಹೋತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ. ಅಸಂಹೀರೋತಿ ಸಂಹೀರೋ ನಾಮ ಯೋ ಪಾಳಿಯಂ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಾ ಹೇಟ್ಠತೋ ವಾ ಉಪರಿತೋ ವಾ ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಾ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ವಿತ್ಥುನತಿ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ; ಯಂ ಯಂ ಪರೇನ ವುಚ್ಚತಿ ತಂ ತಂ ಅನುಜಾನಾತಿ; ಸಕವಾದಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪರವಾದಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯೋ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯೇನ ವಾ ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಾ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ನ ವಿತ್ಥುನತಿ ನ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ, ಏಕೇಕಲೋಮಂ ಸಣ್ಡಾಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ಏವಂ ಮಯಂ ವದಾಮ; ಏವಂ ನೋ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ; ಯಮ್ಹಿ ಪಾಳಿ ಚ ಪಾಳಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಾ ವಿಯ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಅಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಅಸಂಹೀರೋ’’ತಿ.

ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಸುಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಥೇರಪರಮ್ಪರಾ ವಂಸಪರಮ್ಪರಾ ಚಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ. ಸುಮನಸಿಕತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಮನಸಿಕತಾ; ಆವಜ್ಜಿತಮತ್ತೇ ಉಜ್ಜಲಿತಪದೀಪೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಸೂಪಧಾರಿತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಉಪಧಾರಿತಾ ಪುಬ್ಬಾಪರಾನುಸನ್ಧಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಕಾರಣತೋ ಚ ಉಪಧಾರಿತಾ; ಅತ್ತನೋ ಮತಿಂ ಪಹಾಯ ಆಚರಿಯಸುದ್ಧಿಯಾ ವತ್ತಾ ಹೋತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಆಚರಿಯೋ ಅಸುಕಾಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿ, ಸೋ ಅಸುಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಂ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಂ ಥೇರವಾದಙ್ಗಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಯಾವ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹೀತಿ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇತಿ. ತತೋಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿ, ದಾಸಕತ್ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ, ಸೋಣಕತ್ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ದಾಸಕತ್ಥೇರಸ್ಸ, ಸಿಗ್ಗವತ್ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸೋಣಕತ್ಥೇರಸ್ಸ, ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸಿಗ್ಗವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚಣ್ಡವಜ್ಜಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚಾತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಂ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಂ ಥೇರವಾದಙ್ಗಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇತಿ. ಏವಂ ಉಗ್ಗಹಿತಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ ಸುಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಪನ ಅವಸ್ಸಂ ದ್ವೇ ತಯೋ ಪರಿವಟ್ಟಾ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೇನ ಹಿ ನಯೇನ ಯಥಾ ಆಚರಿಯೋ ಚ ಆಚರಿಯಾಚರಿಯೋ ಚ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಪರಿಪುಚ್ಛಞ್ಚ ವದನ್ತಿ, ತಥಾ ಞಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಇಮೇಹಿ ಚ ಪನ ತೀಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ವಿನಯಧರೇನ ವತ್ಥುವಿನಿಚ್ಛಯತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಸಙ್ಘೇ ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಚೋದಕೇನ ಚ ಚುದಿತಕೇನ ಚ ವುತ್ತೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸಹಸಾ ಅವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾವ ಛ ಠಾನಾನಿ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಛ? ವತ್ಥು ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ, ಮಾತಿಕಾ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಾ, ಪದಭಾಜನೀಯಂ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ, ತಿಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ, ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಾ, ಅನಾಪತ್ತಿ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಾತಿ.

ವತ್ಥುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ಹಿ ‘‘ತಿಣೇನ ವಾ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ, ನ ತ್ವೇವ ನಗ್ಗೇನ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ; ಯೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೧೭) ಏವಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಸೋ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇಸ್ಸತಿ.

ಮಾತಿಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೨) ನಯೇನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಆಪತ್ತೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇಸ್ಸತಿ.

ಪದಭಾಜನೀಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ಅಕ್ಖಯಿತೇ ಸರೀರೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಯಿತೇ ಸರೀರೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೫೯ ಆದಯೋ, ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ) ನಯೇನ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪದಭಾಜನೀಯತೋ ಸುತ್ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇಸ್ಸತಿ.

ತಿಕಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ತಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ವಾ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವಾ ತಿಕದುಕ್ಕಟಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ತಿಕಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತತೋ ಸುತ್ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇಸ್ಸತಿ.

ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ಪಟಿಲಾತಂ ಉಕ್ಖಿಪತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೫೫) ಏವಂ ಯಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತರೇಸು ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇಸ್ಸತಿ.

ಅನಾಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಭಿಕ್ಖು ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ, ಅಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸ್ಸ, ನ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ, ಅನುಲ್ಲಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ, ನ ಮೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ, ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ, ಅಸ್ಸತಿಯಾ, ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೭೨ ಆದಯೋ) ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇಸ್ಸತಿ.

ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಚತುಬ್ಬಿಧವಿನಯಕೋವಿದೋ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇಮಾನಿ ಛ ಠಾನಾನಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯೋ, ಬುದ್ಧೇನ ಸಯಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಿತಸದಿಸೋ ಹೋತಿ. ತಂ ಚೇವಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಕುಸಲಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಕೋಚಿ ಕತಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ; ತೇನ ಸಾಧುಕಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಅನಾಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ‘‘ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಪನ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ‘‘ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸಾ ದೇಸನಾಗಾಮಿನೀ ಚೇ, ‘‘ದೇಸನಾಗಾಮಿನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ಚೇ, ‘‘ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಥಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಚ್ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ನ ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಮೇಥುನಧಮ್ಮವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಹಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಚ ಓಳಾರಿಕೋ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹವೀತಿಕ್ಕಮಾ ಪನ ಸುಖುಮಾ ಚಿತ್ತಲಹುಕಾ. ತೇ ಸುಖುಮೇನೇವ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಸುಖುಮೇನ ರಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸೇಸೇನ ತಂವತ್ಥುಕಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ‘‘ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಚಸ್ಸ ಆಚರಿಯೋ ಧರತಿ, ತತೋ ತೇನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಂ ಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ಪೇಸೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಸೋ ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಸುತ್ತತೋ ನಯತೋ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘ಸತೇಕಿಚ್ಛೋ’ತಿ ಮಂ ಆಹಾ’’ತಿ ವದತಿ, ತತೋ ಅನೇನ ಸೋ ‘‘ಸಾಧು ಸುಟ್ಠು ಯಂ ಆಚರಿಯೋ ಭಣತಿ ತಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಪನಸ್ಸ ಆಚರಿಯೋ ನತ್ಥಿ, ಸದ್ಧಿಂ ಉಗ್ಗಹಿತತ್ಥೇರೋ ಪನ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇತಬ್ಬೋ – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸಹ ಉಗ್ಗಹಿತತ್ಥೇರೋ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖೋ, ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ. ತೇನಾಪಿ ‘‘ಸತೇಕಿಚ್ಛೋ’’ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿತೇ ‘‘ಸಾಧು ಸುಟ್ಠು ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಸದ್ಧಿಂ ಉಗ್ಗಹಿತತ್ಥೇರೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇತಬ್ಬೋ – ‘‘ಅಸುಕದಹರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ. ತೇನಾಪಿ ‘‘ಸತೇಕಿಚ್ಛೋ’’ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿತೇ ‘‘ಸಾಧು ಸುಟ್ಠು ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಅಥ ದಹರಸ್ಸಾಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಚ್ಛಾಯಾವ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತೇನಾಪಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋಸೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ದುಲ್ಲಭೋ ಹಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ, ತತೋ ದುಲ್ಲಭತರಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ. ಏವಂ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ವಿವಿತ್ತಂ ಓಕಾಸಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸೀಲಾನಿ ಸೋಧೇತ್ವಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಂ ತಾವ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಸಚೇ ತಸ್ಸ ಅರೋಗಂ ಸೀಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಘಟಯತಿ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ದಿವಸಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ದಿವಸಾತಿಕ್ಕಮೇ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗತೋ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಕೀದಿಸಾ ತೇ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತೀ’’ತಿ. ಆರೋಚಿತಾಯ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನಾಮ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧತ್ಥಾಯ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ.

ಯಸ್ಸ ಪನ ಸೀಲಂ ಭಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಘಟಯತಿ, ಪತೋದಾಭಿತುನ್ನಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕಮ್ಪತಿ, ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಗ್ಗಿನಾ ಡಯ್ಹತಿ, ತತ್ತಪಾಸಾಣೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಯ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ವುಟ್ಠಾತಿ. ಸೋ ಆಗತೋ ‘‘ಕಾ ತೇ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ಆರೋಚಿತಾಯ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ರಹೋ ನಾಮ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಪಕುಬ್ಬತೋ. ಸಬ್ಬಪಠಮಞ್ಹಿ ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅತ್ತನಾ ಜಾನಾತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಪರಚಿತ್ತವಿದೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅಞ್ಞಾ ಚ ದೇವತಾ ಜಾನನ್ತಿ, ತ್ವಂಯೇವ ದಾನಿ ತವ ಸೋತ್ಥಿಂ ಪರಿಯೇಸಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ.

ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚತುಬ್ಬಿಧವಿನಯಕಥಾ

ವಿನಯಧರಸ್ಸ ಚ ಲಕ್ಖಣಾದಿಕಥಾ.

ಭಿಕ್ಖುಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಯಂ ವುತ್ತಂ ಯೋ ಪನಾತಿ ಯೋ ಯಾದಿಸೋತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಯೋ ಪನಾತಿ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಪದಂ; ಯೋ ಯಾದಿಸೋತಿಆದೀನಿ ತಸ್ಸ ವಿಭಜನಪದಾನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಪನಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ; ಯೋತಿ ಅತ್ಥಪದಂ; ತಞ್ಚ ಅನಿಯಮೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ದೀಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನಿಯಮೇನ ಪುಗ್ಗಲದೀಪಕಂ ಯೋ ಸದ್ದಮೇವ ಆಹ. ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಯೋ ಪನಾತಿ ಯೋ ಯೋಕೋಚೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯೋ ಯೋಕೋಚಿ ನಾಮ, ಸೋ ಅವಸ್ಸಂ ಲಿಙ್ಗ-ಯುತ್ತ-ಜಾತಿ-ನಾಮ-ಗೋತ್ತ-ಸೀಲ-ವಿಹಾರ-ಗೋಚರವಯೇಸು ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಥಾ ಞಾಪೇತುಂ ತಂ ಪಭೇದಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಾದಿಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಾದಿಸೋತಿ ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಯಾದಿಸೋ ವಾ ತಾದಿಸೋ ವಾ ಹೋತು; ದೀಘೋ ವಾ ರಸ್ಸೋ ವಾ ಕಾಳೋ ವಾ ಓದಾತೋ ವಾ ಮಙ್ಗುರಚ್ಛವಿ ವಾ ಕಿಸೋ ವಾ ಥೂಲೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಯುತ್ತೋತಿ ಯೋಗವಸೇನ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಯುತ್ತೋ ಹೋತು; ನವಕಮ್ಮಯುತ್ತೋ ವಾ ಉದ್ದೇಸಯುತ್ತೋ ವಾ ವಾಸಧುರಯುತ್ತೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಜಚ್ಚೋತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ಯಂಜಚ್ಚೋ ವಾ ತಂಜಚ್ಚೋ ವಾ ಹೋತು; ಖತ್ತಿಯೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ವೇಸ್ಸೋ ವಾ ಸುದ್ದೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾನಾಮೋತಿ ನಾಮವಸೇನ ಯಥಾನಾಮೋ ವಾ ತಥಾನಾಮೋ ವಾ ಹೋತು; ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋ ವಾ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ ವಾ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಗೋತ್ತೋತಿ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಯಥಾಗೋತ್ತೋ ವಾ ತಥಾಗೋತ್ತೋ ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಗೋತ್ತೇನ ಹೋತು; ಕಚ್ಚಾಯನೋ ವಾ ವಾಸಿಟ್ಠೋ ವಾ ಕೋಸಿಯೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಸೀಲೋತಿ ಸೀಲೇಸು ಯಥಾಸೀಲೋ ವಾ ತಥಾಸೀಲೋ ವಾ ಹೋತು; ನವಕಮ್ಮಸೀಲೋ ವಾ ಉದ್ದೇಸಸೀಲೋ ವಾ ವಾಸಧುರಸೀಲೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾವಿಹಾರೀತಿ ವಿಹಾರೇಸುಪಿ ಯಥಾವಿಹಾರೀ ವಾ ತಥಾವಿಹಾರೀ ವಾ ಹೋತು; ನವಕಮ್ಮವಿಹಾರೀ ವಾ ಉದ್ದೇಸವಿಹಾರೀ ವಾ ವಾಸಧುರವಿಹಾರೀ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಗೋಚರೋತಿ ಗೋಚರೇಸುಪಿ ಯಥಾಗೋಚರೋ ವಾ ತಥಾಗೋಚರೋ ವಾ ಹೋತು; ನವಕಮ್ಮಗೋಚರೋ ವಾ ಉದ್ದೇಸಗೋಚರೋ ವಾ ವಾಸಧುರಗೋಚರೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥೇರೋ ವಾತಿ ಆದೀಸು ವಯೋವುಡ್ಢಾದೀಸು ಯೋ ವಾ ಸೋ ವಾ ಹೋತು; ಪರಿಪುಣ್ಣದಸವಸ್ಸತಾಯ ಥೇರೋ ವಾ ಊನಪಞ್ಚವಸ್ಸತಾಯ ನವೋ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚವಸ್ಸತಾಯ ಮಜ್ಝಿಮೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬೋವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಏಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಯೋ ಪನಾ’’ತಿ.

ಭಿಕ್ಖುನಿದ್ದೇಸೇ ಭಿಕ್ಖತೀತಿ ಭಿಕ್ಖಕೋ; ಲಭನ್ತೋ ವಾ ಅಲಭನ್ತೋ ವಾ ಅರಿಯಾಯ ಯಾಚನಾಯ ಯಾಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಅಜ್ಝುಪಗತಂ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋ ನಾಮ. ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಹಾಯ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸೋ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದೀಹಿ ಜೀವಿಕಕಪ್ಪನಂ ಹಿತ್ವಾ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನೇವ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖು. ಪರಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕತ್ತಾ ವಾ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಕಾಜಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಮಾನೋಪಿ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖು; ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತತ್ತಾ ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖು. ಅಗ್ಘಫಸ್ಸವಣ್ಣಭೇದೇನ ಭಿನ್ನಂ ಪಟಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಭಿನ್ನಪಟಧರೋ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥಕಚ್ಛೇದನೇನ ಅಗ್ಘಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕೋಪಿ ಹಿ ಪಟೋ ಸತ್ಥಕೇನ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕಂ ಛಿನ್ನೋ ಭಿನ್ನಗ್ಘೋ ಹೋತಿ. ಪುರಿಮಗ್ಘತೋ ಉಪಡ್ಢಮ್ಪಿ ನ ಅಗ್ಘತಿ. ಸುತ್ತಸಂಸಿಬ್ಬನೇನ ಫಸ್ಸಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋಪಿ ಹಿ ಪಟೋ ಸುತ್ತೇಹಿ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತೋ ಭಿನ್ನಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ. ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸೂಚಿಮಲಾದೀಹಿ ವಣ್ಣಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋಪಿ ಹಿ ಪಟೋ ಸೂಚಿಕಮ್ಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೂಚಿಮಲೇನ, ಹತ್ಥಸೇದಮಲಜಲ್ಲಿಕಾಹಿ, ಅವಸಾನೇ ರಜನಕಪ್ಪಕರಣೇಹಿ ಚ ಭಿನ್ನವಣ್ಣೋ ಹೋತಿ; ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹತಿ. ಏವಂ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಭಿನ್ನಪಟಧಾರಣತೋ ಭಿನ್ನಪಟಧರೋತಿ ಭಿಕ್ಖು. ಗಿಹಿವತ್ಥವಿಸಭಾಗಾನಂ ವಾ ಕಾಸಾವಾನಂ ಧಾರಣಮತ್ತೇನೇವ ಭಿನ್ನಪಟಧರೋತಿ ಭಿಕ್ಖು.

ಸಮಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವೋಹಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಞ್ಞಾಯ ಏವ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಥಾ ಹಿ ನಿಮನ್ತನಾದಿಮ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಗಣಿಯಮಾನೇಸು ಸಾಮಣೇರೇಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಹಸ್ಸಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಪಟಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಜಾನನೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾಯಪಿ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಸ್ಸ ‘‘ಕೋ ಏತ್ಥಾತಿ? ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೯೬) ಏವಮಾದೀಸು ಸಮ್ಭವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ. ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಪನ ದುಸ್ಸೀಲಾಪಿ ಪಟಿಪಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ‘‘ಕೋ ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಧಮ್ಮಿಕಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಅಭೂತಾಯ ‘‘ಮಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ಭಗವತೋ ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಂ ಪತ್ತೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ರತ್ತಪಂಸುಕೂಲನ್ತರತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಘೋಸಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಏಹಿ, ಭಿಕ್ಖು, ಚರ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ ವದತಿ. ತಸ್ಸ ಸಹೇವ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ರುಹತಿ. ಭಣ್ಡು ಕಾಸಾಯವಸನೋ ಹೋತಿ. ಏಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಅಂಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವಾಮಂಸಕೂಟೇ ಆಸತ್ತನೀಲುಪ್ಪಲವಣ್ಣಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತೋ –

‘‘ತಿಚೀವರಞ್ಚ ಪತ್ತೋ ಚ, ವಾಸಿ ಸೂಚಿ ಚ ಬನ್ಧನಂ;

ಪರಿಸ್ಸಾವನೇನ ಅಟ್ಠೇತೇ, ಯುತ್ತಯೋಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ಸರೀರೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕೇಹಿಯೇವ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಿಕತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನೋ ಬುದ್ಧಾಚರಿಯಕೋ ಬುದ್ಧುಪಜ್ಝಾಯಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ವನ್ದಮಾನೋಯೇವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಏವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಏವಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಚ ಸಹಸ್ಸುಪರಿ ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸುತ್ತರಾನಿ ತೀಣಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ; ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯತ್ಥೇರಾ, ಯಸೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾ ಚತುಪಣ್ಣಾಸ ಸಹಾಯಕಾ, ತಿಂಸ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯಾ, ಸಹಸ್ಸಪುರಾಣಜಟಿಲಾ, ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವೀಹಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇಹಿ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸತಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ, ಏಕೋ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲತ್ಥೇರೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ತೀಣಿ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಪುನಾಪರೇ;

ಏಕೋ ಚ ಥೇರೋ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಕಾ’’ತಿ.

ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತೇ ಏವ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಸನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ತಿಸತಪರಿವಾರೋ ಸೇಲೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನೋ, ದಸಸಹಸ್ಸಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿನೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ, ಸೋಳಸಸಹಸ್ಸಾ ಪಾರಾಯನಿಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ತೇ ಪನ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಪಾಳಿಯಂ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಾ. ಇಮೇ ತತ್ಥ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಾತಿ.

‘‘ಸತ್ತವೀಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೀಣಿಯೇವ ಸತಾನಿ ಚ;

ಏತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾತಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಕಾ’’ತಿ.

ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಅಟ್ಠವಿಧಾ – ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಗರುಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾ, ದೂತೇನೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಅಟ್ಠವಾಚಿಕೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ. ತತ್ಥ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ವುತ್ತಾ ಏವ.

ಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ‘ತಿಬ್ಬಂ ಮೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೇಸು ನವೇಸು ಮಜ್ಝಿಮೇಸು ಚಾ’ತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಿ ಕುಸಲೂಪಸಂಹಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ಓಹಿತಸೋತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸೋಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ಏವಂ ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ‘ಸಾತಸಹಗತಾ ಚ ಮೇ ಕಾಯಗತಾಸತಿ ನ ವಿಜಹಿಸ್ಸತೀ’ತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಇಮಿನಾ ಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಸೋಪಾಕಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಅನುಚಙ್ಕಮನ್ತಂ ಸೋಪಾಕಸಾಮಣೇರಂ ‘‘‘ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾ’ತಿ ವಾ, ಸೋಪಾಕ, ‘ರೂಪಸಞ್ಞಾ’ತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನತ್ಥಾ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ, ಉದಾಹು ಏಕತ್ಥಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ ದಸ ಅಸುಭನಿಸ್ಸಿತೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ತೇ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಕತಿವಸ್ಸೋಸಿ ತ್ವಂ, ಸೋಪಾಕಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಸತ್ತವಸ್ಸೋಹಂ, ಭಗವಾ’’ತಿ. ‘‘ಸೋಪಾಕ, ತ್ವಂ ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹೇ ಬ್ಯಾಕಾಸೀ’’ತಿ ಆರದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅನುಜಾನಿ. ಅಯಂ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ.

ಗರುಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ದೂತೇನೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಅಡ್ಢಕಾಸಿಯಾ ಗಣಿಕಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ಅಟ್ಠವಾಚಿಕೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘತೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘತೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಮ್ಮೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತರಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಇಮಾಸು ಅಟ್ಠಸು ಉಪಸಮ್ಪದಾಸು ‘‘ಯಾ ಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ತಂ ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಮಿ. ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೬೯) ಏವಂ ಅನುಞ್ಞಾತಾಯ ಇಮಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಭದ್ರೋತಿ ಅಪಾಪಕೋ. ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಾದಯೋ ಹಿ ಯಾವ ಅರಹಾ, ತಾವ ಭದ್ರೇನ ಸೀಲೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ಭದ್ರೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸಾರೋತಿ ತೇಹಿಯೇವ ಸೀಲಸಾರಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ನೀಲಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ನೀಲೋ ಪಟೋ ವಿಯ ‘‘ಸಾರೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವಿಗತಕಿಲೇಸಫೇಗ್ಗುಭಾವತೋ ವಾ ಖೀಣಾಸವೋವ ‘‘ಸಾರೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಖೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತ ಅರಿಯಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಸೇಖಾ. ತೇಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ‘‘ಸೇಖೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಅಸೇಖೋ. ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಠಿತೋ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ‘‘ಅಸೇಖೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನಾತಿ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಕರಣೀಯೇ ಕಮ್ಮೇ ಯಾವತಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಆಗತತ್ತಾ ಛನ್ದಾರಹಾನಂ ಛನ್ದಸ್ಸ ಆಹಟತ್ತಾ, ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾನಞ್ಚ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸನತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇ ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ ಉಪಗತೇನ. ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನಾತಿ ತೀಹಿ ಅನುಸ್ಸಾವನಾಹಿ ಏಕಾಯ ಚ ಞತ್ತಿಯಾ ಕಾತಬ್ಬೇನ. ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಿಕೇನ ವಿನಯಕಮ್ಮೇನ. ಅಕುಪ್ಪೇನಾತಿ ವತ್ಥು-ಞತ್ತಿ-ಅನುಸ್ಸಾವನ-ಸೀಮಾ-ಪರಿಸಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅಕೋಪೇತಬ್ಬತಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬತಞ್ಚ ಉಪಗತೇನ. ಠಾನಾರಹೇನಾತಿ ಕಾರಣಾರಹೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನಾರಹೇನ. ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಉಪರಿಭಾವಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಹಿ ಉಪರಿಭಾವೋ, ತಞ್ಚೇಸ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸಮಾಪನ್ನತ್ತಾ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಏಕಮೇವ ಆಗತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಕಥೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ. ತಾನಿ ಚ ‘‘ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಖನ್ಧಕತೋ ಪರಿವಾರಾವಸಾನೇ ಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗತೋ ಚ ಪಾಳಿಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥಿತಾನಿ. ತಾನಿ ಮಯಂ ಪರಿವಾರಾವಸಾನೇ ಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗೇಯೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ಚ ನ ಭಾರಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ; ಯಥಾಠಿತಾಯ ಚ ಪಾಳಿಯಾ ವಣ್ಣನಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತಾನಿ ಚ ಠಾನಾನಿ ಅಸುಞ್ಞಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ; ತಸ್ಮಾ ಅನುಪದವಣ್ಣನಮೇವ ಕರೋಮ.

ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ‘‘ಭಿಕ್ಖಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು. ಯ್ವಾಯಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು. ಸಮಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ…ಪೇ… ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಟ್ಠಸು ಉಪಸಮ್ಪದಾಸು ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನೇವ ಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇತರೇ ಪನ ‘‘ಭಿಕ್ಖಕೋ’’ತಿ ಆದಯೋ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ವುತ್ತಾ. ತೇಸು ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖಕೋ’’ತಿ ಆದಯೋ ನಿರುತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಸಮಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖು, ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅಭಿಲಾಪವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಬುದ್ಧೇನ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಉಪಸಮ್ಪದಾವಸೇನ ವುತ್ತೋ. ಸರಣಗಮನಭಿಕ್ಖು ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ‘‘ಭದ್ರೋ’’ತಿಆದಯೋ ಗುಣವಸೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಭಿಕ್ಖುಪದಭಾಜನೀಯಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ವಿಸೇಸತ್ಥಾಭಾವತೋ ಅವಿಭಜಿತ್ವಾವ ಯಂ ಸಿಕ್ಖಞ್ಚ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಸಮಾಪನ್ನತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ತಿಸ್ಸೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾತಿ ಅಧಿಕಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಂ; ಅಧಿಸೀಲಞ್ಚ ತಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ. ಏಸ ನಯೋ ಅಧಿಚಿತ್ತ-ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾಸು.

ಕತಮಂ ಪನೇತ್ಥ ಸೀಲಂ, ಕತಮಂ ಅಧಿಸೀಲಂ, ಕತಮಂ ಚಿತ್ತಂ, ಕತಮಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ, ಕತಮಾ ಪಞ್ಞಾ, ಕತಮಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಪಞ್ಚಙ್ಗದಸಙ್ಗಸೀಲಂ ತಾವ ಸೀಲಮೇವ. ತಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಲೋಕೇ ಪವತ್ತತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಬುದ್ಧಾಪಿ ಸಾವಕಾಪಿ ಮಹಾಜನಂ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಕಮ್ಮವಾದಿನೋ ಚ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ. ಸಾಮಮ್ಪಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಮಾದಿಯನ್ತಿ. ತೇ ತಂ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭೋನ್ತಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಪನ ‘‘ಅಧಿಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಞ್ಹಿ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಪಜ್ಜೋತಾನಂ ಸಿನೇರು ವಿಯ ಪಬ್ಬತಾನಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಸೀಲಾನಂ ಅಧಿಕಞ್ಚೇವ ಉತ್ತಮಞ್ಚ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಚ ಪವತ್ತತಿ, ನ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ. ನ ಹಿ ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ಠಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಬುದ್ಧಾಯೇವ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಅಜ್ಝಾಚಾರಸೋತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ತಂ ಸೀಲಸಂವರಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಂ, ತಂ ಪನ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಂ. ನ ಹಿ ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತಿ.

ಕಾಮಾವಚರಾನಿ ಪನ ಅಟ್ಠ ಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ, ಲೋಕಿಯಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾನುಪ್ಪಾದೇ ಚಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ, ಸಮಾದಪನಂ ಸಮಾದಾನಞ್ಚ ಸೀಲೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ಪನ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಞ್ಹಿ ಅಧಿಸೀಲಂ ವಿಯ ಸೀಲಾನಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಚಿತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಞ್ಚೇವ ಉತ್ತಮಞ್ಚ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಚ ಹೋತಿ, ನ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ. ತತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಮೇವ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಂ. ನ ಹಿ ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತಿ.

‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ಅತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೭೧; ವಿಭ. ೭೯೩; ಮ. ನಿ. ೩.೯೨) -ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಪನ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಹಿ ಬುದ್ಧೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಲೋಕೇ ಪವತ್ತತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಬುದ್ಧಾಪಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾಪಿ ಮಹಾಜನಂ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಕಮ್ಮವಾದಿನೋ ಚ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ. ಸಾಮಮ್ಪಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸತ್ತಾ ಸಮಾದಿಯನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಙ್ಕುರೋ ದಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಹಾದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ವೇಲಾಮೋ, ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಬಹೂ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ ಮಹಾದಾನಾನಿ ಅದಂಸು. ತೇ ತಂ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಂಸು. ತಿಲಕ್ಖಣಾಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದಕಂ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ‘‘ಅಧಿಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾ ಹಿ ಅಧಿಸೀಲ-ಅಧಿಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಯ ಸೀಲಚಿತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾನಂ ಅಧಿಕಾ ಚೇವ ಉತ್ತಮಾ ಚ, ನ ಚ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ ಲೋಕೇ ಪವತ್ತತಿ. ತತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಾವ ಅಧಿಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಪನ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಾ. ನ ಹಿ ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ.

ತತ್ರಾತಿ ತಾಸು ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು. ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ. ಏತಂ ಸಾಜೀವಂ ನಾಮಾತಿ ಏತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಭಗವತಾ ವಿನಯೇ ಠಪಿತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ನಾನಾದೇಸಜಾತಿಗೋತ್ತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಹ ಜೀವನ್ತಿ ಏಕಜೀವಿಕಾ ಸಭಾಗಜೀವಿಕಾ ಸಭಾಗವುತ್ತಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾಜೀವ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನು ಖೋ ಸಿಕ್ಖಾಮಿ ನ ಸಿಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚಾಯಮೇತಸ್ಮಿಂ ಸಾಜೀವಸಙ್ಖಾತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಯೇವ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಯಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ‘‘ಏತಂ ಸಾಜೀವಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ತಸ್ಸಾ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಸಾಜೀವಪದಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋತಿಪಿ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಪದಭಾಜನಮ್ಪಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ.

ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಪದಭಾಜನೀಯಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ

ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾತಿ ಸಿಕ್ಖಞ್ಚ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲಭಾವಞ್ಚ ಅಪ್ಪಕಾಸೇತ್ವಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ದುಬ್ಬಲ್ಯೇ ಆವಿಕತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಆವಿಕತಮೇವ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ನ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಯಥಾ ಪನ ‘‘ದಿರತ್ತತಿರತ್ತಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ದಿರತ್ತವಚನೇನ ನ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಕೇವಲಂ ಲೋಕವೋಹಾರವಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಮುಖಾರೂಳ್ಹತಾಯ ಏತಂ ವುತ್ತಂ. ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ವೋಹಾರವಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಮುಖಾರೂಳ್ಹತಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಭಗವಾ ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಪರಿವಾರಕಪದವಿರಹಿತಞ್ಹಿ ಏಕಮೇವ ಅತ್ಥಪದಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಪರಿವಾರವಿರಹಿತೋ ರಾಜಾ ವಿಯ, ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರವಿರಹಿತೋ ವಿಯ ಚ ಪುರಿಸೋ ನ ಸೋಭತಿ; ಪರಿವಾರಕೇನ ಪನ ಅತ್ಥಾನುಲೋಮೇನ ಸಹಾಯಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಂ ಸೋಭತೀತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಬ್ಬಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಪಠಮಂ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿಯಮನತ್ಥಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ನ; ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಾನುಕ್ಕಮಾಭಾವತೋ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ. ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಪಠಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾಪಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ? ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ತಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಯಞ್ಚ ಸಾಜೀವಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾತಿ.

ಇದಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸಾವಿಸೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದೀನಿ ದ್ವೇ ಮಾತಿಕಾಪದಾನಿ; ತಾನಿ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ – ಕಥನ್ತಿ ಕೇನ ಆಕಾರೇನ. ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಸ್ಸ ಆವಿಕಮ್ಮಞ್ಚ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋತಿ ಅನಭಿರತಿಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕಿಚ್ಛಜೀವಿಕಪ್ಪತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ಅಜ್ಜ ಯಾಮಿ, ಸ್ವೇ ಯಾಮಿ, ಇತೋ ಯಾಮಿ, ಏತ್ಥ ಯಾಮೀತಿ ಉದ್ಧಂ ಕಣ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಮಾನೋ, ವಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅನೇಕಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನಭಿರತೋತಿ ಸಾಸನೇ ಅಭಿರತಿವಿರಹಿತೋ.

ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮೋತಿ ಸಮಣಭಾವತೋ ಅಪಗನ್ತುಕಾಮೋ. ಭಿಕ್ಖುಭಾವನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ. ಕರಣತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ‘‘ಕಣ್ಠೇ ಆಸತ್ತೇನ ಅಟ್ಟೀಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೬೨) ಪನ ಯಥಾಲಕ್ಖಣಂ ಕರಣವಚನೇನೇವ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಟೀಯಮಾನೋತಿ ಅಟ್ಟಂ ಪೀಳಿತಂ ದುಕ್ಖಿತಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ಆಚರಮಾನೋ; ತೇನ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಅಟ್ಟೋ ಕರಿಯಮಾನೋ ಪೀಳಿಯಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹರಾಯಮಾನೋತಿ ಲಜ್ಜಮಾನೋ. ಜಿಗುಚ್ಛಮಾನೋತಿ ಅಸುಚಿಂ ವಿಯ ತಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ. ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋತಿಆದೀನಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನಿಯೇವ. ಯಂನೂನಾಹಂ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂನೂನಾತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕದಸ್ಸನೇ ನಿಪಾತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯಂ, ಸಾಧು ವತ ಮೇ ಸಿಯಾ’’ತಿ. ವದತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಏತೇಹಿ ವಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ ಚೇವ, ಯಸ್ಸ ಚ ವದತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ ಜಾನಾಪೇತಿ. ಏವಮ್ಪೀತಿ ಉಪರಿಮತ್ಥಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ತೋ ಪಿಕಾರೋ. ಏವಮ್ಪಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ, ಅಞ್ಞಥಾಪಿ.

ಇದಾನಿ ತಂ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥತೋ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಪದತೋ ಪನೇತ್ಥ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯಂ, ಧಮ್ಮಂ, ಸಙ್ಘಂ, ಸಿಕ್ಖಂ, ವಿನಯಂ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಉದ್ದೇಸಂ, ಉಪಜ್ಝಾಯಂ, ಆಚರಿಯಂ, ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಂ, ಸಮಾನುಪಜ್ಝಾಯಕಂ, ಸಮಾನಾಚರಿಯಕಂ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚುದ್ದಸ ಪದಾನಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಾಕಾರೇನ ವುತ್ತಾನಿ.

ಗಿಹೀ ಅಸ್ಸನ್ತಿಆದೀನಿ ‘‘ಗಿಹೀ, ಉಪಾಸಕೋ, ಆರಾಮಿಕೋ, ಸಾಮಣೇರೋ, ತಿತ್ಥಿಯೋ, ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕೋ, ಅಸ್ಸಮಣೋ, ಅಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋ ಅಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಪದಾನಿ ‘‘ಅಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭಾವವಿಕಪ್ಪಾಕಾರೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಏವಂ ‘‘ಯಂನೂನಾಹ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ದ್ವಾವೀಸತಿ ಪದಾನಿ.

೪೬. ಯಥಾ ಚ ಏತಾನಿ, ಏವಂ ‘‘ಯದಿ ಪನಾಹಂ, ಅಪಾಹಂ, ಹನ್ದಾಹಂ, ಹೋತಿ ಮೇ’’ತಿ ಇಮೇಸು ಏಕಮೇಕೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ದ್ವಾವೀಸತೀತಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸತಞ್ಚ ದಸ ಚ ಪದಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

೪೭. ತತೋ ಪರಂ ಸರಿತಬ್ಬವತ್ಥುದಸ್ಸನನಯೇನ ಪವತ್ತಾನಿ ‘‘ಮಾತರಂ ಸರಾಮೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಸತ್ತರಸ ಪದಾನಿ. ತತ್ಥ ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಸಾಲಿಖೇತ್ತಾದಿಂ. ವತ್ಥುನ್ತಿ ತಿಣಪಣ್ಣಸಾಕಫಲಾಫಲಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಂ. ಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ಕುಮ್ಭಕಾರಪೇಸಕಾರಸಿಪ್ಪಾದಿಕಂ.

೪೮. ತತೋ ಪರಂ ಸಕಿಞ್ಚನಸಪಲಿಬೋಧಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ ‘‘ಮಾತಾ ಮೇ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಮಯಾ ಪೋಸೇತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದೀನಿ ನವ ಪದಾನಿ.

೪೯. ತತೋ ಪರಂ ಸನಿಸ್ಸಯಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ ‘‘ಮಾತಾ ಮೇ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಮಂ ಪೋಸೇಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಸೋಳಸ ಪದಾನಿ.

೫೦. ತತೋ ಪರಂ ಏಕಭತ್ತಏಕಸೇಯ್ಯಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನಂ ದುಕ್ಕರಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ ‘‘ದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಅಟ್ಠ ಪದಾನಿ.

ತತ್ಥ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಏಕಭತ್ತಾದೀನಂ ಕರಣೇ ದುಕ್ಕರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಸುಕರನ್ತಿ ಸುಕರಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಏವಂ ದುಚ್ಚರಂ ನ ಸುಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥ. ನ ಉಸ್ಸಹಾಮೀತಿ ತತ್ಥ ಉಸ್ಸಾಹಾಭಾವಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ವಿಸಹಾಮೀತಿ ಅಸಯ್ಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ರಮಾಮೀತಿ ರತಿಯಾ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಾಭಿರಮಾಮೀತಿ ಅಭಿರತಿಯಾ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂ ಇಮಾನಿ ಚ ಪಞ್ಞಾಸ, ಪುರಿಮಾನಿ ಚ ದಸುತ್ತರಸತನ್ತಿ ಸಟ್ಠಿಸತಂ ಪದಾನಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮವಾರೇ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

೫೧. ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನವಾರೇಪಿ ‘‘ಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥತೋ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಪದತೋ ಪನೇತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮಿ, ಧಮ್ಮಂ, ಸಙ್ಘಂ, ಸಿಕ್ಖಂ, ವಿನಯಂ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಉದ್ದೇಸಂ, ಉಪಜ್ಝಾಯಂ, ಆಚರಿಯಂ, ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಂ, ಸಮಾನುಪಜ್ಝಾಯಕಂ, ಸಮಾನಾಚರಿಯಕಂ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಚುದ್ದಸ ಪದಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನವಚನಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಪವತ್ತಾನಿ. ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಚ ‘‘ವದತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸ ಅಯಮತ್ಥೋ – ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ, ಯಸ್ಸ ಚ ವದತಿ ತಂ ತೇನೇವ ವಚೀಭೇದೇನ ‘‘ಅಯಂ ಸಾಸನಂ ಜಹಿತುಕಾಮೋ ಸಾಸನತೋ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮೋ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಚಜಿತುಕಾಮೋ ಇಮಂ ವಾಕ್ಯಭೇದಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ ಸಾವೇತಿ ಜಾನಾಪೇತಿ.

ಸಚೇ ಪನಾಯಂ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಪದಪಚ್ಚಾಭಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮಿ ಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯ. ಮಿಲಕ್ಖಭಾಸಾಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಭಾಸಾಯ ತಮತ್ಥಂ ವದೇಯ್ಯ. ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ದುತಿಯಂ ಝಾನ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ಸಚೇ ಯಸ್ಸ ವದತಿ ಸೋ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಚಜಿತುಕಾಮೋ ಏತಮತ್ಥಂ ವದತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ, ವಿರದ್ಧಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ; ಖೇತ್ತಮೇವ ಓತಿಣ್ಣಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಸಕ್ಕತ್ತಾ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಾ ವಾ ಚುತಸತ್ತೋ ವಿಯ ಚುತೋವ ಹೋತಿ ಸಾಸನಾ.

ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಿ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಅತೀತಾನಾಗತಪರಿಕಪ್ಪವಚನೇಹಿ ವದತಿ, ದೂತಂ ವಾ ಪಹಿಣಾತಿ, ಸಾಸನಂ ವಾ ಪೇಸೇತಿ, ಅಕ್ಖರಂ ವಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತಿ, ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾರೋಚನಂ ಪನ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯಪಿ ಸೀಸಂ ಏತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಸತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವಚೀಭೇದಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವ ಸೀಸಂ ಏತಿ. ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಚ ಯದಿ ‘‘ಅಯಮೇವ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಏಕಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಿ, ತಞ್ಚ ಸೋಯೇವ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಅಥ ಸೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಸಮೀಪೇ ಠಿತೋ ಜಾನಾತಿ, ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಅಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ‘‘ಏತೇಸಂ ಆರೋಚೇಮೀ’’ತಿ ವದತಿ, ತೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಜಾನನ್ತೇಪಿ ದ್ವ