📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ವಿನಯಪಿಟಕೇ

ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ (ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಂ ¶ ¶ ಬುದ್ಧಂ, ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿಮಲಂ ವರಂ;

ವನ್ದೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಞ್ಚ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ನಿರಙ್ಗಣಂ.

ಉಳಾರಪುಞ್ಞತೇಜೇನ, ಕತ್ವಾ ಸತ್ತುವಿಮದ್ದನಂ;

ಪತ್ತರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕೇನ, ಸಾಸನುಜ್ಜೋತನತ್ಥಿನಾ.

ನಿಸ್ಸಾಯ ¶ ಸೀಹಳಿನ್ದೇನ, ಯಂ ಪರಕ್ಕಮಬಾಹುನಾ;

ಕತ್ವಾ ನಿಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಂ, ಸಾಸನಂ ಸುವಿಸೋಧಿತಂ.

ಕಸ್ಸಪಂ ತಂ ಮಹಾಥೇರಂ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪರಿಣಾಯಕಂ;

ದೀಪಸ್ಮಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಮ್ಹಿ, ಸಾಸನೋದಯಕಾರಕಂ.

ಪಟಿಪತ್ತಿಪರಾಧೀನಂ, ಸದಾರಞ್ಞನಿವಾಸಿನಂ;

ಪಾಕಟಂ ಗಗನೇ ಚನ್ದ-ಮಣ್ಡಲಂ ವಿಯ ಸಾಸನೇ.

ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಿತರಂ ವನ್ದೇ, ವಿನಯೇ ಸುವಿಸಾರದಂ;

ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸನ್ತೋಹಂ, ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋಸ್ಮಿ ಸಾಸನೇ.

ಅನುಥೇರಂ ಮಹಾಪುಞ್ಞಂ, ಸುಮೇಧಂ ಸುತಿವಿಸ್ಸುತಂ;

ಅವಿಖಣ್ಡಿತಸೀಲಾದಿ-ಪರಿಸುದ್ಧಗುಣೋದಯಂ.

ಬಹುಸ್ಸುತಂ ಸತಿಮನ್ತಂ, ದನ್ತಂ ಸನ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ;

ನಮಾಮಿ ಸಿರಸಾ ಧೀರಂ, ಗರುಂ ಮೇ ಗಣವಾಚಕಂ.

ಆಗತಾಗಮತಕ್ಕೇಸು ¶ , ಸದ್ದಸತ್ಥನಯಞ್ಞುಸು;

ಯಸ್ಸನ್ತೇವಾಸಿಭಿಕ್ಖೂಸು, ಸಾಸನಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ.

ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಾಹಂ, ಲೀನಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಂ;

ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಪರಿಪುಣ್ಣಮನಾಕುಲಂ.

ಪೋರಾಣೇಹಿ ಕತಂ ಯಂ ತು, ಲೀನತ್ಥಸ್ಸ ಪಕಾಸನಂ;

ನ ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ ಸಬ್ಬಸೋ.

ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವಾಯ, ಸೀಹಳಾಯ ನಿರುತ್ತಿಯಾ;

ಗಣ್ಠಿಪದೇಸ್ವನೇಕೇಸು, ಲಿಖಿತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ಥಚಿ.

ಮಾಗಧಿಕಾಯ ¶ ಭಾಸಾಯ, ಆರಭಿತ್ವಾಪಿ ಕೇನಚಿ;

ಭಾಸನ್ತರೇಹಿ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ, ಲಿಖಿತಂ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಚ.

ಅಸಾರಗನ್ಥಭಾರೋಪಿ, ತತ್ಥೇವ ಬಹು ದಿಸ್ಸತಿ;

ಆಕುಲಞ್ಚ ಕತಂ ಯತ್ಥ, ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ.

ತತೋ ಅಪರಿಪುಣ್ಣೇನ, ತಾದಿಸೇನೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಸೋ;

ಕಥಮತ್ಥಂ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ನಾನಾದೇಸನಿವಾಸಿನೋ.

ಭಾಸನ್ತರಂ ತತೋ ಹಿತ್ವಾ, ಸಾರಮಾದಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ;

ಅನಾಕುಲಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣವಿನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಂ ನಮಸ್ಸಿತುಕಾಮೋ ತಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಗುಣಯೋಗಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯೋ ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಿಸಿಟ್ಠಗುಣಯೋಗೇನ ಹಿ ವನ್ದನಾರಹಭಾವೋ, ವನ್ದನಾರಹೇ ಚ ಕತಾ ವನ್ದನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಬಹುಧಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ. ತಥಾ ಹಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ –

‘‘ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಭವನಿಸ್ಸಯವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿವೇದನತ್ಥಂ, ತಂ ಪನ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ ಬಹುಮಾನುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ, ತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ತೇಸಂ ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿಕ್ಕಮಲದ್ಧಬ್ಬಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥಂ. ಅಥ ವಾ ಮಙ್ಗಲಭಾವತೋ ¶ , ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾಸು ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಭಾವತೋ, ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಮಾಚರಿತಭಾವತೋ, ಆಯತಿಂ ಪರೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನತೋ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ’’ತಿ.

ಮಯಂ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಮೇವ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ. ತಸ್ಮಾ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಂ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇದಮೇವ ಹಿ ಪಯೋಜನಂ ಆಚರಿಯೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ –

‘‘ಇಚ್ಚೇವಮಚ್ಚನ್ತನಮಸ್ಸನೇಯ್ಯಂ ¶ ,

ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ರತನತ್ತಯಂ ಯಂ;

ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಂ ವಿಪುಲಂ ಅಲತ್ಥಂ,

ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಹತನ್ತರಾಯೋ’’ತಿ.

ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನಂ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಭಾವತೋ, ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಞ್ಚ ರಾಗಾದಿಮಲವಿಧಮನತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾನಾಮ, ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ಮೋಹಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಉಜುಗತಮೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೧).

ತಸ್ಮಾ ರತನತ್ತಯಪೂಜನೇನ ವಿಕ್ಖಾಲಿತಮಲಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾಟವಸಿದ್ಧಿ.

ಅಥ ವಾ ರತನತ್ತಯಪೂಜನಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪದಟ್ಠಾನಸಮಾಧಿಹೇತುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಹೇತುತ್ತಂ –

‘‘ಏವಂ ಉಜುಗತಚಿತ್ತೋ ಖೋ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ, ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖಂ ವೇದಿಯತಿ, ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೧.).

ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವೋ ವುತ್ತೋಯೇವ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೯೯; ಮಿ. ಪ. ೨.೧.೧೪). ತತೋ ಏವಂ ಪಟುಭೂತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಮಹತ್ತಕತಂ ¶ ಖೇದಮಭಿಭುಯ್ಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಸಮಾಪಯಿಸ್ಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ವಾ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ಆಯುವಣ್ಣಸುಖಬಲವಡ್ಢನತೋ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ರತನತ್ತಯಪಣಾಮೇನ ಹಿ ಆಯುವಣ್ಣಸುಖಬಲಾನಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಅಭಿವಾದನಸೀಲಿಸ್ಸ ¶ , ನಿಚ್ಚಂ ವುಡ್ಢಾಪಚಾಯಿನೋ;

ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಆಯು ವಣ್ಣೋ ಸುಖಂ ಬಲ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೦೯);

ತತೋ ಆಯುವಣ್ಣಸುಖಬಲವುಡ್ಢಿಯಾ ಹೋತೇವ ಕಾರಿಯನಿಟ್ಠಾನಮಿತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ವಾ ರತನತ್ತಯಗಾರವಸ್ಸ ಪಟಿಭಾನಾಪರಿಹಾನಾವಹತ್ತಾ. ಅಪರಿಹಾನಾವಹಞ್ಹಿ ತೀಸುಪಿ ರತನೇಸು ಗಾರವಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸತ್ತಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ. ಕತಮೇ ಸತ್ತ? ಸತ್ಥುಗಾರವತಾ ಧಮ್ಮಗಾರವತಾ ಸಙ್ಘಗಾರವತಾ ಸಿಕ್ಖಾಗಾರವತಾ ಸಮಾಧಿಗಾರವತಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಸೋವಚಸ್ಸತಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೩೪).

ಹೋತೇವ ಚ ತತೋ ಪಟಿಭಾನಾಪರಿಹಾನೇನ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಪರಿಸಮಾಪನಂ.

ಅಥ ವಾ ಪಸಾದವತ್ಥೂಸು ಪೂಜಾಯ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯಭಾವತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯತ್ತಂ –

‘‘ಪೂಜಾರಹೇ ಪೂಜಯತೋ, ಬುದ್ಧೇ ಯದಿವ ಸಾವಕೇ;

ಪಪಞ್ಚಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೇ, ತಿಣ್ಣಸೋಕಪರಿದ್ದವೇ.

‘‘ತೇ ತಾದಿಸೇ ಪೂಜಯತೋ, ನಿಬ್ಬುತೇ ಅಕುತೋಭಯೇ;

ನ ಸಕ್ಕಾ ಪುಞ್ಞಂ ಸಙ್ಖಾತುಂ, ಇಮೇತ್ತಮಪಿ ಕೇನಚೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೯೫-೧೯೬; ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೦.೧-೨);

ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯೋ ಚ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಪರಿಸಮಾಪನುಪಾಯೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಏಸ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಕಾಮದದೋ ನಿಧಿ;

ಯಂ ಯದೇವಾಭಿಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತೇನ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ. (ಖು. ಪಾ. ೮.೧೦);

ಉಪಾಯೇಸು ¶ ಚ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಹೋತೇವ ಕಾರಿಯನಿಟ್ಠಾನಂ. ರತನತ್ತಯಪೂಜಾ ಹಿ ನಿರತಿಸಯಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಸಂಬುದ್ಧಿಯಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಪ್ಪಭವೋ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯೋತಿ ಬಹುವಿಧನ್ತರಾಯೇಪಿ ¶ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಅನ್ತರಾಯನಿಬನ್ಧನಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಾಯ ಪಹೋತಿ, ಭಯಾದಿಉಪದ್ದವಞ್ಚ ನಿವಾರೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸುವುತ್ತಂ ‘‘ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಂ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಪನ ಸಪ್ಪಯೋಜನಂ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ಭಗವತೋ ವನ್ದನಂ ಕಾತುಂ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸರತನಾನಂ ‘‘ಯೋ ಕಪ್ಪ…ಪೇ… ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ಸಾ ಯಸ್ಮಾ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ, ನ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ವಿಯ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ, ನಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ, ತಸ್ಮಾ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಮೇವ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಂ ಆರದ್ಧಂ. ಏಸಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಆರಮ್ಭಾನುರೂಪಥೋಮನಾ. ತೇನೇವ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ, ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ‘‘ಕರುಣಾ ವಿಯ ಸತ್ತೇಸು, ಪಞ್ಞಾ ಯಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಞ್ಚ ಥೋಮನಂ ಆರದ್ಧಂ. ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಾಧಿಮುತ್ತಿಚರಿಯಾದಿಭೇದಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸತ್ತೇಸು ಚ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ತತ್ಥ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿತೋ. ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಹಿ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಬಹುಲೋ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ತದಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ಗಮ್ಭೀರಮತ್ಥಪದಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಚ ಕೇವಲಂ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ತತ್ಥ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿತೋ.

ವಿನಯದೇಸನಾ ಪನ ಆಸಯಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಕೇವಲಂ ಕರುಣಾಯ ಪಾಕತಿಕಸತ್ತೇನಪಿ ಅಸೋತಬ್ಬಾರಹಂ ಸುಣನ್ತೋ ಅಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾರಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅವತ್ತಬ್ಬಾರಹಞ್ಚ ವದನ್ತೋ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸೀತಿ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ. ತಥಾ ಹಿ ಉಕ್ಕಂಸಪರಿಯನ್ತಗತಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೋಪಿ ಭಗವಾ ಲೋಕಿಯಸಾಧುಜನೇಹಿಪಿ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ಸಿಖರಣೀಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವಚನಾನಿ ಯಥಾಪರಾಧಞ್ಚ ಗರಹವಚನಾನಿ ವಿನಯಪಿಟಕದೇಸನಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಮಹಾಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಭಾಸಿ, ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾರಣಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವೇರಞ್ಜಾದೀಸು ಸಾರೀರಿಕಞ್ಚ ಖೇದಮನುಭೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭೂಮನ್ತರಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸಮಯನ್ತರಕಥಾನಂ ವಿಯ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪಞ್ಞಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅತಿಸಯಕಿಚ್ಚವತೀ, ಕರುಣಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ತತೋಪಿ ಅಧಿಕನ್ತಿ ¶ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ ವಿನಯದೇಸನಾ. ಕರುಣಾಬ್ಯಾಪಾರಾಧಿಕತಾಯ ಹಿ ದೇಸನಾಯ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನತಾ. ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಭಾನುರೂಪಂ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಮೇವ ಏತ್ಥ ಥೋಮನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ¶ ಚ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಪ್ಪಭಾವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ. ಮಹಾಕರುಣಾಯ ವಾ ಛಸು ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣೇಸು ಅಞ್ಞತರತ್ತಾ ತಂಸಹಚರಿತಸೇಸಾಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಸಬ್ಭಾವತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಏಸೋಯೇವ ಹಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ದಸ್ಸನುಪಾಯೋ ಯದಿದಂ ನಯಗ್ಗಾಹೋ. ಅಞ್ಞಥಾ ಕೋ ನಾಮ ಸಮತ್ಥೋ ಭಗವತೋ ಗುಣೇ ಅನುಪದಂ ನಿರವಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ,

ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ;

ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ,

ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೦೪; ೩.೧೪೧; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೨೫);

ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಪರಿಚ್ಛೇದನಂ ಪತಿಅನುಯುತ್ತೇನ ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅಪಿಚ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮನ್ವಯೋ ವಿದಿತೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೪೬) ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯೋ ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಕರುಣಾಮುಖೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಮುದಾಯತ್ಥೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಅವಯವತ್ಥೋ – ಯೋತಿ ಅನಿಯಮವಚನಂ. ತಸ್ಸ ‘‘ನಾಥೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಯಾಯ ಕರುಣಾಯ ಸೋ ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಗಣನಾಯಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲಂ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಾಯ ಅತಿದುಕ್ಕರಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕರುಣಾಯ ಬಲೇನೇವ ಹಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಹತ್ಥಗತಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಹಾಯ ಸಂಸಾರಪಙ್ಕೇ ನಿಮುಗ್ಗಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯಂ ತತೋ ಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಂ ಚಿನ್ತೇತುಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ನಯನಜೀವಿತಪುತ್ತಭರಿಯದಾನಾದಿಕಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಮಕಾಸಿ. ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲನ್ತಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಗಣನಾಯಪಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಯೋ’’ತಿ ಪಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಕಾಲಂ, ಕಪ್ಪಕೋಟಿಗಣನವಸೇನಪಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ¶ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಪ್ಪಕೋಟಿವಸೇನೇವ ಹಿ ಸೋ ಕಾಲೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ, ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯವಸೇನ ಪನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋಯೇವ. ‘‘ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪೀ’’ತಿ ಅಪಿಸದ್ದೋ ಕಪ್ಪಕೋಟಿವಸೇನಪಿ ತಾವ ಪಮೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಪಗೇವ ವಸ್ಸಗಣನಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲ’’ನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ‘‘ಮಾಸಮಧೀತೇ, ದಿವಸಂ ಚರತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಕರೋನ್ತೋ ಅತಿದುಕ್ಕರಾನೀತಿ ಪಞ್ಚಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀನಿ ಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ. ಏವಮತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ¶ ಕರೋನ್ತೋ ಕಿಂ ವಿನ್ದೀತಿ ಚೇ? ಖೇದಂ ಗತೋ, ಕಾಯಿಕಂ ಖೇದಮುಪಗತೋ, ಪರಿಸ್ಸಮಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ದುಕ್ಖಮನುಭವೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದುಕ್ಖಞ್ಹಿ ಖಿಜ್ಜತಿ ಸಹಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯನ್ತಿ ‘‘ಖೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಲೋಕಹಿತಾಯಾತಿ ‘‘ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಪೀಳಿತಂ ಸತ್ತಲೋಕಂ ತಮ್ಹಾ ದುಕ್ಖತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಭಾಗಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸ ಚ ‘‘ಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಲೋಕಹಿತಾಯ ಖೇದಂ ಗತೋತಿ ಯೋಜನಾಯಪಿ ನತ್ಥಿ ದೋಸೋ. ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇಪಿ ಹಿ ‘‘ಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಖೇದಂ ಗತೋ, ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಚೇ? ಲೋಕಹಿತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಂ ಪನ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಅಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೇನ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಲೋಕಹಿತಾಯ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಮನುಭವತಿ. ನ ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಉಪಕಾರಂ ಆವಹತೀ’’ತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಮತಿಮತ್ತಂ. ಏವಂ ಯೋಜನಾಯಪಿ ಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಂ ಲೋಕಹಿತಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ತು ದುಕ್ಖಾನುಭವನೇನೇವ ಲೋಕಹಿತಸಿದ್ಧೀತಿ. ಪಠಮಂ ವುತ್ತಯೋಜನಾಯಪಿ ಹಿ ನ ದುಕ್ಕರಕರಣಮತ್ತೇನ ಲೋಕಹಿತಸಿದ್ಧಿ. ನ ಹಿ ದುಕ್ಕರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ಮಗ್ಗಫಲಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ತಾದಿಸಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಮಗ್ಗಫಲಾದೀಸು ಸತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಂ ಸಾಧೇತಿ.

ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಭಾಜನವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಲೋಕೋ, ಹಿತಕರಣಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತಂವಿಸಯಸ್ಸೇವ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಲೋಕೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಞ್ಞಪಾಪಾನಿ ತಂವಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಸನರಾಮರಲೋಕಗರು’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮೂಹತ್ಥೋಪಿ ಲೋಕಸದ್ದೋ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ಲೋಕೀಯತಿ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತೀತಿ. ಯಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಲೋಕಞ್ಚ ಜಾತಿಲೋಕಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಹಿತಂ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತಪರಲೋಕಾನಂ ವಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಲೋಕಸಮುದಯಾನಂ ಇಧ ಜಾತಿಲೋಕೇ ಓಕಾಸಲೋಕೇ ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಙ್ಖಾತಞ್ಚ ಹಿತಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಲೋಕಸ್ಸ, ಲೋಕಾನಂ, ಲೋಕೇ ವಾ ಹಿತನ್ತಿ ಸರೂಪೇಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕಹಿತಮಿಚ್ಚೇವಾಹಾ’’ತಿ, ನ ತಂ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಙ್ಖಆತಹಿತಸ್ಸಪಿ ಸತ್ತಲೋಕವಿಸಯತ್ತಾ, ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ.

ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಕೇನಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ವಜಿರಬುದ್ಧಿಟೀಕಾಕಾರೇನಾ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಚೂಳಗಣ್ಠಿಪದೇ’’ತಿ ವಾ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸೀಹಳಗಣ್ಠಿಪದೇಸೂ’’ತಿ ¶ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಕೇವಲಂ ‘‘ಗಣ್ಠಿಪದೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮಾಗಧಭಾಸಾಯ ಲಿಖಿತೇ ಗಣ್ಠಿಪದೇ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ನಾಥೋತಿ ಲೋಕಪಟಿಸರಣೋ, ಲೋಕಸಾಮೀ ಲೋಕನಾಯಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಪಅಹಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ನಿರವಸೇಸಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರಾಯ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತುಪಕಾರಿತಾಯ ಅಪರಿಮಿತನಿರುಪಮಪ್ಪಭಾವಗುಣವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮೋ ಭಗವಾ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಏಕಪಟಿಸರಣೋ ಪತಿಟ್ಠಾ. ಅಥ ವಾ ನಾಥತೀತಿ ನಾಥೋ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಹಿತಸುಖಂ ಮೇತ್ತಾಯನವಸೇನ ಆಸೀಸತಿ ಪತ್ಥೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ನಾಥತಿ ವೇನೇಯ್ಯಗತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಉಪತಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನಾಥತೀತಿ ವಾ ಯಾಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ‘‘ಸಾಧು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೮.೭) ಸತ್ತಾನಂ ತಂ ತಂ ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಯಾಚಿತ್ವಾಪಿ ಕರುಣಾಯ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತೋ ತೇ ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇತಿ. ಪರಮೇನ ವಾ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಈಸತಿ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಪರಮಿಸ್ಸರೋ ಭಗವಾ ‘‘ನಾಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚಾಯಮತ್ಥೋ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಕರುಣಾಯ ಕಮ್ಪಿತಹದಯತ್ತಾ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಕಿರಿಯಾಯ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ತಾದಿಸಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಮನುಭವಿತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತಸ್ಸ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಕಿರತೀತಿ ¶ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಿತೇಸು ವಾ ಕಿರೀಯತಿ ಪಸಾರೀಯತೀತಿ ಕರುಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕಿಣಾತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಕಾರುಣಿಕಂ ಹಿಂಸತಿ ವಿಬಾಧೇತಿ, ವಿನಾಸೇತಿ ವಾ ಪರಸ್ಸ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಕಮ್ಪನಂ ಹದಯಖೇದಂ ಕರೋತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕಮಿತಿ ಸುಖಂ, ತಂ ರುನ್ಧತೀತಿ ಕರುಣಾ. ಏಸಾ ಹಿ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಲಕ್ಖಣಾ ಅತ್ತಸುಖನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ಕಾರುಣಿಕಾನಂ ಸುಖಂ ರುನ್ಧತಿ ವಿಬಾಧೇತೀತಿ. ಕರುಣಾಯ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಕಾರುಣಿಕೋ ಯಥಾ ‘‘ದೋವಾರಿಕೋ’’ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ದ್ವಾರಟ್ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವತ್ತಮಾನೋಪಿ ದ್ವಾರಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕೋ ಪುರಿಸೋ ದ್ವಾರಾನತಿವತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ದ್ವಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ‘‘ದೋವಾರಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಭಗವಾ ಮೇತ್ತಾದಿವಸೇನ ಕರುಣಾವಿಹಾರತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಕರುಣಾನತಿವತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಕರುಣಾಯ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ‘‘ಕಾರುಣಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಯಾವ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಮೇವ ಲೋಕನಾಥಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಮಹನ್ತೋ ಕಾರುಣಿಕೋತಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ. ಸತಿಪಿ ಭಗವತೋ ತದಞ್ಞಗುಣಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಮಹನ್ತಭಾವೇ ಕಾರುಣಿಕಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕರುಣಾವಸೇನೇತ್ಥ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸತ್ಥು ಮಹಾಕರುಣಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಕರುಣಾ ಕರುಣಾಯನಂ ಸೀಲಂ ಪಕತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಪಥವೀಫಸ್ಸಾದಯೋ ವಿಯ ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಸಭಾವಾ ಕರುಣಾಯನಸಭಾವೋ ಸಭಾವಭೂತಕರುಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ. ಅಥ ವಾ ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ ಮಹಾನುಭಾವತಾಯ ಮಹಾಬಲತಾಯ ಚ ಮಹತೀ ಕರುಣಾತಿ ಮಹಾಕರುಣಾ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಕರುಣಾ ನಿರವಸೇಸೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಪವತ್ತತಿ, ಪವತ್ತಮಾನಾ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಪವತ್ತತಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಭೇದಞ್ಚ ಮಹನ್ತಮೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖಂ ಏಕನ್ತತೋ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ಮಹಾಕರುಣಾಯ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಮಹತೀ ಪಸತ್ಥಾ ಕರುಣಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ. ಪೂಜಾವಚನೋ ಹೇತ್ಥ ಮಹನ್ತಸದ್ದೋ ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಪಸತ್ಥಾ ಚ ಭಗವತೋ ಕರುಣಾ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನಪಿ ಪವತ್ತಿತೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾತಿ.

ಏವಂ ¶ ಕರುಣಾಮುಖೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತುಂ ‘‘ಅಸಮ್ಬುಧ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಬುಧನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಥಾಸಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಅನ್ತಸದ್ದೋ ‘‘ಪಠನ್ತೋ ನಿಸೀದತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಯನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ಅನಿಯಮತೋ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ. ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ತಾವ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨) ನಿದ್ದೇಸನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಸವಾಸನಾಯ ಅಞ್ಞಾಣನಿದ್ದಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಗಮತೋ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ವಿಕಸಿತಭಾವತೋ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಬುದ್ಧೋ ಜಾಗರಣವಿಕಸನತ್ಥವಸೇನ. ಅಥ ವಾ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನವಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಞೇಯ್ಯವಿಸೇಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಹಣತೋ ಕಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅವಗಮನತ್ಥವಸೇನೇವ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಬುದ್ಧೋ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವಿತೋ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ವಿಹತವಿದ್ಧಂಸಿತನಿರವಸೇಸಕಿಲೇಸೋ ಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅಪರಿಮೇಯ್ಯಗುಣಗಣಾಧಾರೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ ಬುದ್ಧೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಯಮ್ಭೂ ಅನಾಚರಿಯಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಮಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ, ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೧). ತೇನ ಏವಂ ನಿರುಪಮಪ್ಪಭಾವೇನ ಬುದ್ಧೇನ ನಿಸೇವಿತಂ ಗೋಚರಾಸೇವನಾಭಾವನಾಸೇವನಾಹಿ ಯಥಾರಹಂ ನಿಸೇವಿತಂ ಅನುಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗೋಚರಾಸೇವನಾವಸೇನೇವ ನಿಸೇವಿತಂ, ಮಗ್ಗೋ ಪನ ಅತ್ತನಾ ಭಾವಿತೋ ಚ ಭಾವನಾಸೇವನಾವಸೇನ ಸೇವಿತೋ, ಪರೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಾನಿ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಾದಿನಾ ಯದಾ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಾನಿ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ತದಾ ಗೋಚರಾಸೇವನಾವಸೇನಪಿ ¶ ಸೇವಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿಯೇವ. ಏತ್ಥ ಚ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಪರಿಯಾಯತೋ ಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಣೇ ಸತಿ ಸೋಪಿ ದೇಸನಾಸಮ್ಮಸನಞಾಣಗೋಚರತಾಯ ಗೋಚರಾಸೇವನಾಯ ಸೇವಿತೋತಿ ಸಕ್ಕಾ ಗಹೇತುಂ. ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮನಯಸಮುದ್ದಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸಮ್ಮಸೀ’’ತಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಮಸನಪರಿಯಾಯೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಯಂ ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಅಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಅಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಸೋಪಿ ಇಧ ವುತ್ತೋ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಮ್ಪಿ ¶ ಚ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಭವಾಭವಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪರಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮವಿನಯೋ ಪನ ತದತ್ಥಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹಸ್ಸತಿ;

ಪಹಾಯ ಜಾತಿಸಂಸಾರಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೫; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೫);

ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕೇಹಿಪಿ ಗೋಚರಾಸೇವನಾದಿನಾ ಸೇವಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ‘‘ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕೇನಚಿ ಪನ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋ.

ಭವಾಭವನ್ತಿ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ, ಭವತೋ ಭವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಭವಾಭವನ್ತಿ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿವಸೇನ ಹೀನಪಣೀತವಸೇನ ಚ ಖುದ್ದಕಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಭವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುದ್ಧತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಅ-ಕಾರೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಅಭವೋತಿ ಮಹಾಭವೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಭವೋತಿ ವುದ್ಧಿ, ಅಭವೋತಿ ಹಾನಿ. ಭವೋತಿ ವಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ, ಅಭವೋತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಭವೋ ಚ ಅಭವೋ ಚ ಭವಾಭವೋ. ತಂ ಭವಾಭವಂ. ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ. ಜೀವಲೋಕೋತಿ ಸತ್ತಲೋಕೋ. ಜೀವಗ್ಗಹಣೇನ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರಭಾಜನಲೋಕಂ ನಿವತ್ತೇತಿ ತಸ್ಸ ಭವಾಭವಗಮನಾಸಮ್ಭವತೋ. ನಮೋ ಅತ್ಥೂತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸಿನೋತಿ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸನಂ. ತತ್ಥ ಅವಿನ್ದಿಯಂ ವಿನ್ದತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಪೂರೇತುಂ ಅಯುತ್ತಟ್ಠೇನ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿ ಅವಿನ್ದಿಯಂ ನಾಮ, ಅಲದ್ಧಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಬ್ಬಿಪರೀತತೋ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿ ವಿನ್ದಿಯಂ ನಾಮ, ತಂ ವಿನ್ದಿಯಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಖನ್ಧಾನಂ ರಾಸಟ್ಠಂ, ಆಯತನಾನಂ ಆಯತನಟ್ಠಂ, ಧಾತೂನಂ ಸುಞ್ಞತಟ್ಠಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠಂ, ಸಚ್ಚಾನಂ ತಥಟ್ಠಂ ಅವಿದಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಪೀಳನಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅತ್ಥಂ ಅವಿದಿತಂ ಕರೋತೀತಿಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಅನ್ತವಿರಹಿತೇ ಸಂಸಾರೇ ಸಬ್ಬಯೋನಿಗತಿಭವವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಸತ್ತೇ ಜವಾಪೇತೀತಿ ¶ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದೀಸು ಜವತಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಖನ್ಧಾದೀಸು ನ ಜವತೀತಿ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸಾ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತಣ್ಹಾದೀನಂ ತೇ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ, ತೇಯೇವ ¶ ಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಸತ್ತಾತಿ ಕಿಲೇಸಾ, ತೇಯೇವ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಜಾಲಸದಿಸಾತಿ ಜಾಲಂ, ತಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿನಾಸೇತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸೀ. ನನು ಚೇತ್ಥ ಸಪರಿಯತ್ತಿಕೋ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತತ್ಥ ಚ ಮಗ್ಗೋಯೇವ ಕಿಲೇಸೇ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ, ನೇತರೇತಿ ಚೇ? ವುಚ್ಚತೇ. ಮಗ್ಗಸ್ಸಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮಾಗಮ್ಮ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸೇ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ ನಾಮ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಕಿಚ್ಚಂ ಫಲೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನನ್ತಿ ಫಲಮ್ಪಿ ‘‘ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ‘‘ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸೀ’’ತಿ ವತ್ತುಮರಹತೀತಿ ನ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ.

ಧಮ್ಮವರಸ್ಸ ತಸ್ಸಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಿಯಮಿತಸ್ಸ ನಿಯಮವಚನಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ.

‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಂ ಗತಾಸೇ, ನ ತೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯಭೂಮಿಂ;

ಪಹಾಯ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ದೇವಕಾಯಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೨; ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭) –

ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ ವಾ ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ ಮಗ್ಗಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮತಾದಿವಸೇನ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ಅಪಾಯಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಧಾರಣಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ತಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾತಿ ಉಭಯಮೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಧಾರೇತಿ, ಅರಿಯಫಲಂ ಪನ ತಂಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನೇನ ತದನುಗುಣತಾಯ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ತದಧಿಗಮಹೇತುತಾಯಾತಿ ಉಭಯಂ ಪರಿಯಾಯತೋ ಧಾರೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಧಮ್ಮೋಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಾಭಾವೇನ ವರೋ ಪವರೋ ಅನುತ್ತರೋತಿ ಧಮ್ಮವರೋ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವರಸ್ಸ ನಮೋ ಅತ್ಥೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚೇತ್ಥ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸಾರತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಕೇನಚಿ ಪಪಞ್ಚಿತಂ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಇಧ ನ ದಸ್ಸಿತಂ, ನ ತಂ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ. ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅವತ್ವಾ ಸಾರತ್ಥಮೇವ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ. ಯತ್ಥ ಪನ ಕೇನಚಿ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರುದ್ಧಂ ಲಿಖಿತಂ, ತಮ್ಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸಿನೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ, ‘‘ಧಮ್ಮವರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವದೀಪನತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುತಿಯೇನ ಪಭಾವಸಮ್ಪದಂ.

ಏವಂ ¶ ¶ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಗುಣೇಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ಥೋಮೇತುಂ ‘‘ಗುಣೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಗುಣೇಹೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಯುತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಯುತ್ತೋ, ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೀಲಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಾದಿ ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಾಧೀತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿ. ಸಮಾಧಿಸೀಸೇನ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಯೋ ವುತ್ತಾ. ಪಞ್ಞಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ. ವಿಮುತ್ತಿ ಚ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆದಿಸದ್ದಪರಿಯಾಯೇನ ಪಭುತಿಸದ್ದೇನ ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಫಲಂ. ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ಪಭುತಿ-ಸದ್ದೇನ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಯೋ ಗುಣಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಾದಯೋ ಗುಣಾ ಲೋಕಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೀಲಾದಯೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಅನ್ತೇ ‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಸೀಲಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಲೋಕುತ್ತರಾವಾ’’ತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಮತಿಮತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಗುಣೇಹಿಪಿ ಥೋಮನಾಯ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸಪಿ ತಾವ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣೇಹಿ ಥೋಮನಾ ಹೋತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ.

ಕುಸಲತ್ಥಿಕಾನಂ ಜನಾನಂ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಯಾ ಖೇತ್ತಸದಿಸತ್ತಾ ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಖೇತ್ತಂ ಜನಾನಂ ಕುಸಲತ್ಥಿಕಾನ’’ನ್ತಿ. ಖಿತ್ತಂ ಬೀಜಂ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣೇನ ತಾಯತೀತಿ ಹಿ ಖೇತ್ತಂ, ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣವಿರುಹನಭೂಮಿ, ತಂಸದಿಸತ್ತಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋಪಿ ‘‘ಖೇತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಿನಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಅನುತ್ತರಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಯೋ’’ತಿ ಅನಿಯಮೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ನಿಯಮವಚನಂ. ಅರಿಯಸಙ್ಘನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಚ ಇರಿಯನತೋ ಅರಿಯಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ. ಅಥ ವಾ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಸರಣನ್ತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪಗತಾನಞ್ಚ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ ಅರಿಯಾ. ಅರಿಯಾನಂ ಸಙ್ಘೋ ಸಮೂಹೋತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ. ಅಥ ವಾ ಅರಿಯೋ ಚ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಙ್ಘೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತಭಾವತೋತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ, ಅಟ್ಠ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ. ತಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ. ಭಗವತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮರತನಾನಮ್ಪಿ ಸಮಧಿಗಮೋ ಸಙ್ಘರತನಾಧೀನೋತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧೇವ ‘‘ಸಿರಸಾ ನಮಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ¶ ಗಾಥಾತ್ತಯೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಗುಣಸಂಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪಯೋಜನೇ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇಚ್ಚೇವ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಏಕನ್ತೇನ ನಮಸ್ಸನೇಯ್ಯಂ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ರತನತ್ತಯಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇಹಿ ವನ್ದಮಾನೋ ಅಹಂ ವಿಪುಲಂ ಯಂ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಂ ಅಲತ್ಥನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ¶ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ರತನಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾಭೂತಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಅಮತಾಧಿಗಮಹೇತುಭೂತಂ ಅನಪ್ಪಕಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾನಾಮ, ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ಮೋಹಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಉಜುಗತಮೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಉಜುಗತಚಿತ್ತೋ ಖೋ ಪನ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೧).

ಚಿತ್ತೀಕತಾದಿಭಾವೋ ವಾ ರತನಟ್ಠೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಚಿತ್ತೀಕತಂ ಮಹಗ್ಘಞ್ಚ, ಅತುಲಂ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಂ;

ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗಂ, ರತನಂ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೩);

ಚಿತ್ತೀಕತಭಾವಾದಯೋ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಬುದ್ಧಾದೀಸುಯೇವ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ.

‘‘ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದನ್ತಿ ಪುಞ್ಞರಾಸಿಂ ಪುಞ್ಞಪ್ಪವತ್ತಂ ವಾ’’ತಿ ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ಚೂಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ‘‘ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಾಭಿನಿಸಂಸ’’ನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದನ್ತಿ ಪುಞ್ಞನದಿಂ, ಪುಞ್ಞಪ್ಪವಾಹನ್ತಿ ಏವಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಞ್ಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಅಭಿಸನ್ದನಟ್ಠೇನ ‘‘ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇವ ಸಾರತ್ಥಪಕಾಸಿನಿಯಾ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೫.೧೦೨೭) –

‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಾ ಕುಸಲಾಭಿಸನ್ದಾ ಸುಖಸ್ಸಾಹಾರಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ ‘ಇತಿಪಿ ¶ ಸೋ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’ತಿ, ಅಯಂ ಪಠಮೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದೋ ಕುಸಲಾಭಿಸನ್ದೋ ಸುಖಸ್ಸಾಹಾರೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೨೭) –

ಏವಮಾದಿಕಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಾ ಕುಸಲಾಭಿಸನ್ದಾತಿ ಪುಞ್ಞನದಿಯೋ ಕುಸಲನದಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಫಲ’’ನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ ¶ . ನ ಹಿ ರತನತ್ತಯಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪುಞ್ಞಫಲಂ ಅಲತ್ಥ, ಕಿನ್ತು ಅನಪ್ಪಕಂ ಪುಞ್ಞರಾಸಿಂ ತದಾ ಅಲಭಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಫಲಂ ಪರಲೋಕಭಾಗೀ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ತು ಅನ್ತರಾಯವಿಘಾತೋ ತಸ್ಸ ಚ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಮತ್ತಕಂ, ‘‘ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಹತನ್ತರಾಯೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ಪುಞ್ಞಫಲೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಹತನ್ತರಾಯಭಾವೋ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ನ ಚೇತಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಮಹತೋ ಪುಞ್ಞಪ್ಪವಾಹಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಹತನ್ತರಾಯೋತಿ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅಥಾಪಿ ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾಯ ಜನಿತತ್ತಾ ಪುಞ್ಞಮೇವ ಪುಞ್ಞಫಲನ್ತಿ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸೋ ಚ ಪುಞ್ಞಪ್ಪವಾಹೋ ನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ, ಅಥ ಖೋ ಮಹನ್ತೋಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿಪುಲ’’ನ್ತಿ, ಮಹನ್ತಂ ಅನಪ್ಪಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಲತ್ಥನ್ತಿ ಅಲಭಿಂ, ಪಾಪುಣಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಪ್ಪವಾಹಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಬಲೇನ. ಹತನ್ತರಾಯೋತಿ ತಂತಂಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧನವಸೇನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ವೇಮಜ್ಝೇ ಏತಿ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅನತ್ಥೋ. ಪಣಾಮಪಯೋಜನೇ ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ಹತೋ ವಿದ್ಧಸ್ತೋ ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪದ್ದವೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಹತನ್ತರಾಯೋ. ಅಸ್ಸ ‘‘ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಂ ವಿನಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಹತನ್ತರಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ವಿನಯಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತೇನ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಪ್ಪವಾಹಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಚ ಖೇತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಉಪಘಾತಕಉಪದ್ದವಾನಂ ಹನನೇ ಸಮತ್ಥತಂ ದೀಪೇತಿ.

ಏವಂ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಕರಣೇ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಸ ವಿನಯಪಿಟಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ತಾವ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ಮೂಲಪತಿಟ್ಠಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಮ್ಪಿ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಠಿತೇ’’ತಿಆದಿ. ಅಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಯಸ್ಮಿಂ ¶ ಠಿತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಪಿಟಕೇ. ಠಿತೇತಿ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅನೂನಂ ಹುತ್ವಾ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಠಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಸನನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಅಧಿಚಿತ್ತಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಾಸನಂ. ಅಟ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸಙ್ಖಾತೇ ಅನ್ತದ್ವಯೇ ಅಟ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಖ್ವಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಅನಾಯೂಹಂ ಓಘಮತರಿ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯಞ್ಚತ್ಥೋ ತೀಸುಪಿ ಸೀಹಳಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತೋಯೇವ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಅಟ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತೀತಿ ತೇಸುಯೇವ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ. ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮನವಸೇನ ¶ ಸುಸಣ್ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನೇನ ಅಸ್ಸ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಯಥಾಠಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ರೂಪಕಾಯೇನ ಸುಸಣ್ಠಿತೋ, ಕಾಯವಙ್ಕಾದಿರಹಿತತ್ತಾ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಚ ನಾಮಕಾಯೇನಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕೇನಚಿ ಪನ ‘‘ಚತುಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರವಸೇನ ಸತ್ತೇಸು ಸುಟ್ಠು ಸಮ್ಮಾ ಚ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ವಾ ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸ. ಸುಸಣ್ಠಿತತ್ತಾ ಹೇಸ ಕೇವಲಂ ಸತ್ತಾನಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಪನೇತುಕಾಮೋ ಹಿತಂ ಉಪಸಂಹರಿತುಕಾಮೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪಮುದಿತೋ ಅಪಕ್ಖಪತಿತೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ವಿನಯಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಧಿಕಾರೇ ಸಾರುಪ್ಪಾಯ ಥುತಿಯಾ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸಾ’’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾಧಿಕಾರಾನುರೂಪೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ – ಯಥಾವುತ್ತಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾದಿಅನ್ತದ್ವಯೇ ಅಟ್ಠಿತತ್ತಾಯೇವ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಠಿತತ್ತಾ ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಆರಮ್ಭಾನುರೂಪಥೋಮನಾ ಕತಾ ಹೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅನ್ತದ್ವಯಂ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಯೇವ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಕಾಸನತೋ.

ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ನಿಯಮವಚನಂ, ತಸ್ಸ ‘‘ವಿನಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧೀಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಅನಾಕುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅನುರೂಪಸ್ಸ ಕಾಲಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸದಿಸೇನಪಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವತೋ ಕೇವಲಂ ಬುದ್ಧವಿಸಯಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಅತ್ತನೋ ¶ ಬಲೇನ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಚನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವತ್ತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ‘‘ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವೋ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ, ತತೋಯೇವ ಚ ‘‘ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವೋ ಅಟ್ಠಕಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ ಅಟ್ಠಕಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಂ, ನ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಬಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಥ ‘‘ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸು ಪುನ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಕಿಂ ಪಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯ ಅನೂನಭಾವಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಾಮನ್ತಿ ಏಕನ್ತೇನ, ಯಥಿಚ್ಛಕಂ ವಾ, ಸಬ್ಬಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ಸಂವಣ್ಣಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಾಮಂ ಸಂವಣ್ಣಿತೋಯೇವ, ನೋ ನ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇಹಿ ಪನ ಸೋ ವಿನಯೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾಸಭೇಹೀ’’ತಿ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದಯೋ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾ ಏವ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಚ ಆಸಭಾ, ತೇಹಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾಸಭೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕೀದಿಸಾ ಪನೇತೇ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಣಮ್ಬೂ’’ತಿಆದಿ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಮ್ಬುನಾ ¶ ಸಲಿಲೇನ ನಿದ್ಧೋತಾನಿ ನಿಸ್ಸೇಸತೋ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನೇನ ಧೋತಾನಿ ವಿಕ್ಖಾಲಿತಾನಿ ವಿಸೋಧಿತಾನಿ ರಾಗಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಮಲಾನಿ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಯೇಹಿ ತೇ ಞಾಣಮ್ಬುನಿದ್ಧಾತಮಲಾಸವಾ, ತೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಚ ನ ಕೇವಲಂ ಏತೇಸು ಆಚರಿಯಭಾವೋಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ರಾಗಾದಿಮಲರಹಿತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ವಿಸುದ್ಧಸತ್ತಾ ಏತೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಖೀಣಾಸವಭಾವೇಪಿ ನ ಏತೇ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ, ಅಥ ಖೋ ಏವರೂಪೇಹಿಪಿ ಆನುಭಾವೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧವಿಜ್ಜಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇಹೀ’’ತಿ. ವಿಸುದ್ಧಾ ಅಚ್ಚನ್ತಪರಿಸುದ್ಧಾ ವಿಜ್ಜಾ ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಯೇಸಂ ತೇ ವಿಸುದ್ಧವಿಜ್ಜಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ತೇಹಿ. ಏಕದೇಸೇನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅರಿಯಾನಮೇವ ಅಭಾವತೋ ಏತೇಹಿ ಅಧಿಗತಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಪಟುತರಲದ್ಧಪ್ಪಭೇದಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಸುದ್ಧಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ವಿಜ್ಜಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಅಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ ವಾ. ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ. ಅಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ ಪನ –

‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಮನೋಮಯಿದ್ಧಿ ¶ ,

ಇದ್ಧಿಪ್ಪಭೇದೋಪಿ ಚ ದಿಬ್ಬಸೋತಂ;

ಪರಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಾಯಞಾಣಂ,

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಗತಞ್ಚ ಞಾಣಂ;

ದಿಬ್ಬಞ್ಚ ಚಕ್ಖಾಸವಸಙ್ಖಯೋ ಚ,

ಏತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ಇಧಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ. –

ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಮನೋಮಯಿದ್ಧೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೇವ. ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಹೇತುಫಲೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಹೇತುಹೇತುಫಲಾನುರೂಪಂ ವೋಹಾರೇಸು ಞಾಣಂ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಇದಂ ಞಾಣಂ ಇಮಮತ್ಥಂ ಜೋತಯತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಸು ತೀಸು ಞಾಣೇಸು ಪವತ್ತಞಾಣಂ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ. ಏತಾಸಂ ಪನ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ಅತಿಪಪಞ್ಚಭಾವತೋ ಇಧ ನ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಸದ್ಧಮ್ಮೇಸು ಛೇಕಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಕೋವಿದೇಹೀ’’ತಿ. ‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೇಸು ಅಭಿಯೋಗವಸೇನ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಲದ್ಧಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸು ಸಾತಿಸಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಹಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಸದ್ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಕೋವಿದೇಹೀತಿ ಪಿಟಕತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇ ಕೋವಿದೇಹಿ ಛೇಕೇಹಿ, ಕುಸಲೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಿಲೇಸಜಾಲಂ ¶ ಪರಿಕ್ಖಾರಬಾಹುಲ್ಲಂ ವಾ ಸಂಲಿಖತಿ ತನುಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ. ಇಧ ಪನ ಖೀಣಾಸವಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪರಿಕ್ಖಾರಬಾಹುಲ್ಲಸ್ಸ ಸಲ್ಲಿಖನವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ತತೋಯೇವ ಚ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ‘‘ಸಲ್ಲೇಖಿಯೇ ಪರಿಮಿತಪರಿಕ್ಖಾರವುತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಸಲ್ಲೇಖಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಲ್ಲೇಖಿಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಲ್ಲೇಖಿಯೇ, ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನೋಸುಲಭೂಪಮೇಹೀತಿ ಅಸುಲಭೂಪಮೇಹಿ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಸುಕಸದಿಸಾತಿ ತೇಸಂ ಉಪಮಾಯ ಅನುಚ್ಛವಿಕಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದುಲ್ಲಭತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಸುಲಭಾ ಉಪಮಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ನೋಸುಲಭೂಪಮಾ. ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತಅಭಯಗಿರಿಸೇಸನಿಕಾಯದ್ವಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಧಜೂಪಮೇಹೀತಿ ರಥಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಹೇತುಕಂ ರಥೇ ಬದ್ಧಧಜಂ ವಿಯ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ‘‘ಅಸುಕೇಹಿ ಚ ಅಸುಕೇಹಿ ಚ ಥೇರೇಹಿ ನಿವಾಸಿತೋ ¶ ಮಹಾವಿಹಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಹೇತುತ್ತಾ ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸ ಧಜೂಪಮೇಹಿ. ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅನೂನಂ ಕತ್ವಾ ವಣ್ಣಿತೋ. ಸಂವಣ್ಣಿತೋ ಅಯಂ ವಿನಯೋತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಚಿತ್ತೇಹಿ ನಯೇಹೀತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದನಯತ್ತಾ ವಿಚಿತ್ತೇಹಿ ನಯೇಹಿ. ಸಮ್ಬುದ್ಧವರನ್ವಯೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧವರಂ ಅನುಗತೇಹಿ, ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುಗತೇಹಿ ನಯೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಬುದ್ಧವರಂ ಅನುಗತೇಹಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾಸಭೇಹೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯ ಅನೂನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂವಣ್ಣನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾಸಭೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣವಿಸಿಟ್ಠೇಹಿ ಅಯಂ ವಿನಯೋ ಸಬ್ಬಸೋ ವಣ್ಣಿತೋ, ತಥಾಪಿ ತೇಸಂ ಏಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಸೀಹಳದೀಪವಾಸೀನಂ ಭಾಸಾಯ ಸಙ್ಖತತ್ತಾ ರಚಿತತ್ತಾ ದೀಪನ್ತರೇ ಭಿಕ್ಖುಜನಸ್ಸ ಸೀಹಳದೀಪತೋ ಅಞ್ಞದೀಪವಾಸಿನೋ ಭಿಕ್ಖುಗಣಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಪಯೋಜನಂ ಯಸ್ಮಾ ನಾಭಿಸಮ್ಭುಣಾತಿ ನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ ನ ಸಾಧೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಪಾಳಿನಯಾನುರೂಪಂ ಕತ್ವಾ ಬುದ್ಧಸಿರಿತ್ಥೇರೇನ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಇದಾನಿ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸಂವಣ್ಣಿಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತಾಯಾತಿ ಸಂವಣ್ಣನಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾ. ಸಾ ಪನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ಪಠಮಂ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನುರೂಪೇನೇವ ವಾಚನಾಮಗ್ಗಂ ಆರೋಪಿತತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹೋಯೇವ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಭೂತೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ. ಸೋಯೇವ ಚ ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೇನ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಆಭತೋ, ಪಚ್ಛಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯೇಹಿ ಮಹಾಥೇರೇಹಿ ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧೀಹಿ ಸಙ್ಕರಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಠಪಿತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಹಳದೀಪಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಸೀಹಸ್ಸ ಲಾನತೋ ಗಹಣತೋ ಸೀಹಳೋ, ಸೀಹಕುಮಾರೋ. ತಂವಂಸಜಾತತಾಯ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ತೇಸಂ ನಿವಾಸತಾಯ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಸ್ಸಪಿ ಸೀಹಳಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಭೂತತ್ತಾ ಸೀಹಳದೀಪಕೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ವಚನೇನ, ಸೀಹಳಭಾಸಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಪಾಳಿನಯಾನುರೂಪನ್ತಿ ಪಾಳಿನಯಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಕತ್ವಾ, ಮಾಗಧಭಾಸಾಯ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ . ಅಜ್ಝೇಸನನ್ತಿ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಗರುತರಂ ಪಯೋಜನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಭಿಪತ್ಥನಾ ಅಜ್ಝೇಸನಾ, ತಂ ಅಜ್ಝೇಸನಂ, ಆಯಾಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ‘‘ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಸ್ಸ ಅಜ್ಝೇಸನನ್ತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಸಿರಿವ್ಹಯಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಬುದ್ಧಸಿರೀತಿ ಅವ್ಹಯೋ ನಾಮಂ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಬುದ್ಧಸಿರಿವ್ಹಯೋ, ತಸ್ಸ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಅಜ್ಝೇಸನಂ ಸಮ್ಮಾ ಆದರೇನ ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಹದಯೇ ಠಪೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಂವಣ್ಣನಂ ತಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಞ್ಚ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಸಮಾರಭನ್ತೋ ಸಕಲಾಯಪಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಇಧ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಂ ತಸ್ಸಾ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸರೀರಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಯೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಥೇವ ಕುರುನ್ದೀನಾಮಾದೀಸು ವಿಸ್ಸುತಾಸು ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಯೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ, ತತೋಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯತೋ ಯುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ಅನ್ತೋಗಧತ್ಥೇರವಾದಂ ಕತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪದತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ಥೋ ಕಥಿಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಕಥಾ, ಸಾಯೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾ ತ್ಥಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೭; ೨.೮) ವಿಯ. ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚರೀತಿ ಉಳುಮ್ಪಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕತತ್ತಾ ತಮೇವ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ಕುರುನ್ದಿವಲ್ಲಿವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಕತತ್ತಾ ಕುರುನ್ದೀತಿ ನಾಮಂ ಜಾತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಂ ಸಙ್ಖೇಪಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ವಿಸ್ಸುತಾಸೂತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪತ್ಥಟಾಸು, ಪಾಕಟಾಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಯುತ್ತಮತ್ಥನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚೂಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯುತ್ತಮತ್ಥನ್ತಿ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಯುತ್ತಮತ್ಥಂ, ನ ಪನ ತತ್ಥ ಅಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನೇತ್ಥ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತಂ. ಕೇನಚಿ ಪನ ‘‘ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ವಿನಯಯುತ್ತಿಯಾ ವಾ ಯುತ್ತಮತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಆದೀಸುಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅಯುತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪರಿ ವಿಭಾವನತೋ. ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಂಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತತ್ಥೇರವಾದಾನಂ ಬಾಹಿರಭಾವೋ ಸಿಯಾತಿ ತೇಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ಅನ್ತೋಗಧಥೇರವಾದ’’ನ್ತಿ ಆಹ, ಥೇರವಾದೇಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಂವಣ್ಣನನ್ತಿ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ತು ‘‘ಸಂವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ತತ್ಥೇವ ‘‘ಸಮಾರಭನ್ತೋ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಮಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ರಸ್ಸಭಾವೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ¶ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೋತೂಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಂ ಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ತಂ ಮಮ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಧಮ್ಮಪದೀಪಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ¶ ಧಮ್ಮಂ ಸಾಸನಧಮ್ಮಂ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪಟಿಮಾನಯನ್ತಾ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಥಿರೇಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಥೇರಾ, ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ನವಾ, ತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವತ್ತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಪ್ಪಯೋಜನತ್ತಾ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನವಿಧಿನಾ ಪಮಾಣತ್ತಾ ಚ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಚಿತ್ತಾ ಇಸ್ಸಾಪಕತಾ ಅಹುತ್ವಾ ನಿಸಾಮೇನ್ತು ಸುಣನ್ತೂತಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಪ್ಪದೀಪಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮೋಯೇವ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೇಸು ಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿಧಮನತೋ ಪದೀಪಸದಿಸತ್ತಾ ಪದೀಪೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮಪದೀಪೋ, ಭಗವಾ. ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಪದೀಪಸ್ಸ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆಗಮವಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಮಾಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬುದ್ಧೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯಥೇವ ಬುದ್ಧೇನ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಯೇಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀಹಿ ತಥೇವ ಞಾತೋ, ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಮತಿಮಚ್ಚಜನ್ತಾ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಯಸ್ಮಾ ಪುರೇ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅಕಂಸೂತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಿನಯೋತಿ ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ. ಸಕಲಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತೋತಿ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೋ. ನ ಹಿ ಭಗವತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ನಾಮ ತನ್ತಿಪದಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಕಥಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನೇವ ತಿಣ್ಣಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋಪಿ ಭಾಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಗವತಾ ಪವತ್ತಿತಾ ಪಕಿಣ್ಣಕದೇಸನಾಯೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾ. ತಥೇವ ಞಾತೋತಿ ಯಥೇವ ಬುದ್ಧೇನ ವುತ್ತೋ, ತಥೇವ ಏಕಪದಮ್ಪಿ ಏಕಕ್ಖರಮ್ಪಿ ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಞ್ಚ ಅವಿಕೋಪೇತ್ವಾ ಞಾತೋ ವಿದಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ಮತಿಮಚ್ಚಜನ್ತಾತಿ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅಕಂಸೂತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯೋ ಅಕಂಸು. ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಮಕಂಸೂ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಸೋಯೇವತ್ಥೋ, ಮ-ಕಾರೋ ಪನ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೇನ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಾದಿಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅವಿಕೋಪೇತ್ವಾ ಪುರೇ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅಕಂಸು, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ಹೇತುಅತ್ಥಸ್ಸ ¶ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾಯೇವ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ. ಯದಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಮಾಣಂ, ಏವಂ ಸತಿ ತತ್ಥ ಪಮಾದಲೇಖಾಪಿ ಪಮಾಣಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಜ್ಜಯಿತ್ವಾನ ಪಮಾದಲೇಖ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪಮಾದಲೇಖನ್ತಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಪೋತ್ಥಕಾರುಳ್ಹಕಾಲೇ ಪಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಲಿಖನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಪಮಾದಪಾಠಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪಮಾದೇನ ಸತಿಂ ಅಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ‘‘ಸಚ್ಚೇಪಿ ಅಲಿಕೇಪಿ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತವಚನಸದಿಸಂ ಯಂ ಲಿಖಿತಂ, ತಂ ವಜ್ಜಯಿತ್ವಾ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ. ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ತತ್ಥ –

‘‘ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ಪನ ಸಚ್ಚೇಪಿ ಅಲಿಕೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪಮಾದಲಿಖಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಟ್ಠಾನೇ ದುಕ್ಕಟಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೪).

ಕೇಸಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಗಾರವಾನಂ ಇಧ ಪಣ್ಡಿತಾನ’’ನ್ತಿ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಪುನ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸ ಕೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಚೇ? ಏತ್ಥ ತಾವ ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತಂ, ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ಚೂಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪಮಾಣಂ, ತಸ್ಮಾ ನಿಸಾಮೇನ್ತು ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ’’ತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಮಾಣಮೇವಾತಿ ಪಾಠಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೋ ವದತಿ. ತತ್ಥ ಇಧಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಸಾಧಿತತ್ತಾ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಪಿ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕೇವಲಂ ವಚನಮತ್ತೇನೇವ ಭಿನ್ನಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತೋ ಚ ಭಾಸನ್ತರಮೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಪನ ಇಧ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಕಸ್ಮಾ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ವಚನಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಸಾಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಪಮಾಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತೋ ಚ ಭಾಸನ್ತರಮೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವಮಾಕುಲಂ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅನಾಕುಲವಚನೋ ಚ ಭದನ್ತಬುದ್ಧಘೋಸಾಚರಿಯೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ಏವಮಾಕುಲಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತುಮರಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಮನಾಕುಲಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯಥಾಠಿತಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನೇವ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ. ಕಥಂ? ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯದಿ ನಾಮ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ, ಅಯಂ ಪನ ¶ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಕಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಚ ಭಾಸನ್ತರಮೇವ ಹಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಯಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಪಿ ಭಾಸನ್ತರಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಮತ್ತವಿಸಿಟ್ಠಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಅಭಿನ್ನಾವ, ತತೋಯೇವ ಚ ಪಮಾಣಭೂತಾ ಹೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆದರಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಂ ಪಮಾಣಭಾವೋ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಭಾಸನ್ತರಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಮತ್ತವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ಥತೋ ತತೋ ಅಭಿನ್ನಭಾವೋತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವಹೇತೂತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಕೇವಲಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಂ ಸತಿಪಿ ಪಮಾಣಭಾವೇ ಅಯಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ ತತೋ ಭಿನ್ನಾ ಅತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞಾಯೇವ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ವತ್ತುಮರಹತಿ, ನಾಪಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ತತೋಅಭಿನ್ನಭಾವೇಪಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಂ ಅಸತಿ ಪಮಾಣಭಾವೇ ಅಯಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ¶ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತರೂಪಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವಹೇತೂತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ತತೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ. ಭಾಸನ್ತರಮೇವ ಹಿತ್ವಾತಿ ಕಞ್ಚುಕಸದಿಸಂ ಸೀಹಳಭಾಸಂ ಅಪನೇತ್ವಾ. ವಿತ್ಥಾರಮಗ್ಗಞ್ಚ ಸಮಾಸಯಿತ್ವಾತಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಮ್ಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಪಞ್ಚಿತಂ ‘‘ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಕುಪ್ಪೇನ ಠಾನಾರಹೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೫) ಏತ್ಥ ಅಪಲೋಕನಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಯ ತಾದಿಸಂ ವಿತ್ಥಾರಮಗ್ಗಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ –

‘‘ಏತ್ಥ ಚ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಏಕಮೇವ ಆಗತಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಕಥೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ, ತಾನಿ ಚ ‘ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮಂ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮ’ನ್ತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಖನ್ಧಕತೋ ಪರಿವಾರಾವಸಾನೇ ಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗತೋ ಚ ಪಾಳಿಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥಿತಾನಿ. ತಾನಿ ಮಯಂ ಪರಿವಾರಾವಸಾನೇ ಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗೇಯೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ಚ ನ ಭಾರಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಯಥಾಠಿತಾಯ ಚ ಪಾಳಿಯಾ ವಣ್ಣನಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಾನಿ ಚ ಠಾನಾನಿ ಅಸುಞ್ಞಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಪದವಣ್ಣನಮೇವ ಕರೋಮಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫ ಭಿಕ್ಖುಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ).

ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ¶ ಸಬ್ಬಮಸೇಸಯಿತ್ವಾತಿ ತಂತಂಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಅಸೇಸಯಿತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ, ಕಿಞ್ಚಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಣ್ಣಿತುಂ ಯುತ್ತರೂಪಂ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಆಗತಂ ಪಾಳಿಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನತೋ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಸು ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಣ್ಣಿತಂ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ಸಂವಣ್ಣನತೋ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ತನ್ತಿಕ್ಕಮಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಳಿಕ್ಕಮಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಮ್ಪಿ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ. ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ಭಾರೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅವುತ್ತಾನಮ್ಪಿ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡಾದೀಸು ಝಾನಕಥಾಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಆಧಿಆದೀನಂ ಸುತ್ತನ್ತವಚನಾನಮತ್ಥಂ ತಂತಂಸುತ್ತಾನುರೂಪಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿದೀಪಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಹೇಸ್ಸತೀತಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕರಿಯಿಸ್ಸತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಭಾಸನ್ತರಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಕಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೀ ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ವಣ್ಣನಾಯ ವಸೇನ ಸಮಾನಕತ್ತುಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ¶ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾವುತ್ತಭಾಸನ್ತರಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೀ ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕರಿಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಆಚರಿಯವಸೇನ ಸಮಾನಕತ್ತುಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಣ್ಣನಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಪಿಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಾಪಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚೂಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಯೋಜನವಿಸೇಸಂ ಪಮಾಣಭಾವಞ್ಚ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಪೀ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ನ ಕೇವಲಂ ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾ ಹೇಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಠಿತವಸೇನೇವ ಅಪಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾಪಿ ತತೋ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ ಪಮಾಣಭೂತಾಯೇವ ಹೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾ

ಇದಾನಿ ¶ ¶ ‘‘ತಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಂ ವಿನಯ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಸಂವರವಿನಯಪಹಾನವಿನಯಾದಿವಸೇನ ವಿನಯಸ್ಸ ಬಹುವಿಧತ್ತಾ ಇಧ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ತಾವ ವಿನಯೋ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಾಸು ಗಾಥಾಸು. ತಾವ-ಸದ್ದೋ ಪಠಮನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನ ಪಠಮಂ ವಿನಯಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬೋತಿ ನಿಯಮೇತಬ್ಬೋ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಹೇತುನಾ ಏತಂ ‘‘ವಿನಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ನಿಯಾಮಕವಚನಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿನಯಸ್ಸ. ಮಾತಿಕಾತಿ ಉದ್ದೇಸೋ. ಸೋ ಹಿ ನಿದ್ದೇಸಪದಾನಂ ಜನನೀಠಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ ಮಾತಾ ವಿಯಾತಿ ಮಾತಿಕಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಇದಾನಿ ವಣ್ಣೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಂ ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಏತಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಿದಾನವಚನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಯೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವುತ್ತಂ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ವುತ್ತಂ, ಯೇನ ಧಾರಿತಂ, ಯೇನ ಚ ಆಭತಂ, ಯೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಏತಂ ಯಥಾವುತ್ತವಿಧಾನಂ ವತ್ವಾ ತತೋ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋ ದಸ್ಸಯನ್ತೋ ವಿನಯಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ವುತ್ತಂ ಯೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಿದಾನವಚನಮತ್ತಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವತ್ತುಕಾಮೋಪಿ ವಿಸುಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ನಿದಾನೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ, ‘ಇದಮವೋಚಾ’ತಿ ನಿಗಮನೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿ ಚ ವಚನತೋ ನಿದಾನನಿಗಮನಾನಿಪಿ ಸತ್ಥುದೇಸನಾಯ ಅನುವಿಧಾನತ್ತಾ ತದನ್ತೋಗಧಾನೇವಾತಿ ನಿದಾನಸ್ಸಪಿ ವಿನಯಪಾಳಿಯಂಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ‘‘ವುತ್ತಂ ಯೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಸಮ್ಬನ್ಧಂಯೇವ ಕತ್ವಾ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇಸಿ. ಮಾತಿಕಾಯ ಹಿ ‘‘ಏತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂಯೇವ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧಮುಪಗಚ್ಛತಿ.

ಇದಾನಿ ಪನ ತಂ ವಿಸುಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಮಾತಿಕಾಪದೇಸು. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಇದನ್ತಿ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ¶ . ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಯಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತವಚನಂ ನ ಹೋತಿ, ಭಗವತಾ ವುತ್ತವಚನಂ ¶ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹಚ್ಚ ಭಾಸಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತಂ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ವುತ್ತವಚನಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಮೇವ. ಇದಾನಿ ಪಞ್ಹಕರಣಂ ವತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಯಥಾವುತ್ತಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಆಯಸ್ಮತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿಯಮೇತಿ, ‘‘ತಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾಲಂ ನಿಯಮೇತಿ. ತಞ್ಚ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ಕಾಲತೋ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ತಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ತಸ್ಸಾ ತನ್ತಿಆರುಳ್ಹಾಯ ಇಧ ವಚನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚೇಸಾ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಆಹ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚೇಸಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ತಞ್ಚ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ, ಏಸಾ ಚ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಞ್ಞಾಸತ್ಥೋ ವಾ ಚ-ಸದ್ದೋ. ಉಪಞ್ಞಾಸೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಾರಮ್ಭೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಸಾ ಹಿ ಗನ್ಥಕಾರಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಪರಂ ವತ್ತುಮಾರಭನ್ತಾನಂ ಚಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ. ಯಂ ಪನ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನ ಅಞ್ಞಾಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ. ತದೇವ ತಸ್ಸ ಗನ್ಥಕ್ಕಮೇ ಅಕೋವಿದತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಹೇತ್ಥ ಚಸದ್ದೇನ ಅತಿರೇಕತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಯದಿ ಚೇತ್ಥ ಏತದತ್ಥೋಯೇವ ಚ-ಕಾರೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಸತಿ ನ ಕತ್ತಬ್ಬೋಯೇವ ಪಠಮಸದ್ದೇನೇವ ಅಞ್ಞಾಸಂ ದುತಿಯಾದಿಸಙ್ಗೀತೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿಭಾವಸ್ಸ ದೀಪಿತತ್ತಾ. ದುತಿಯಾದಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಹಿ ಪಠಮಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ ದೀಘಾದಿಂ ಉಪಾದಾಯ ರಸ್ಸಾದಿಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ ವಿಯ. ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಚ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಯನಂ ಕಥನಂ ಸಙ್ಗೀತಿ. ಏತೇನ ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸುತ್ತಾನಞ್ಚ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಠಪಿತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರವಚನಂ ¶ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಪೂಜನೀಯತ್ತಾ ಚ ಮಹತೀ ಸಙ್ಗೀತಿ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ, ಪಠಮಾ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ. ನಿದಾನಕೋಸಲ್ಲತ್ಥನ್ತಿ ನಿದದಾತಿ ದೇಸನಂ ದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅವಿದಿತಂ ವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಂ ನಿದಾನಕೋಸಲ್ಲಂ, ತದತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಸರಣಾದಿಪಟಿಲಾಭಹೇತುಭೂತಾಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸುಪಿ ಅಞ್ಞಾಸು ಭಗವತೋ ಕಿರಿಯಾಸು ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬೋಧೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಅನುಲೋಮನತೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ ಕಿರಿಯಾ ¶ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಞ್ಹಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಧಮ್ಮೋಯೇವ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಆಣಾ, ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ತಂ ಚಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ ಚಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಚಕ್ಕಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮೇನ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಯ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೪೦).

ಕತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇತಿ ಕತಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪಿತಂ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಂ ಯೇನ, ತಸ್ಮಿಂ ಕತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇ ಭಗವತಿ ಲೋಕನಾಥೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏತೇನ ಬುದ್ಧಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅಸೇಸಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತೋಯೇವ ಹಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ. ನನು ಚ ಸಾವಕೇಹಿ ವಿನೀತಾಪಿ ವಿನೇಯ್ಯಾ ಭಗವತಾಯೇವ ವಿನೀತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಹಿ ಸಾವಕಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಬುದ್ಧವಚನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾವಕವಿನೇಯ್ಯಾ ಚ ನ ತಾವ ವಿನೀತಾತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ ತೇಸಂ ವಿನಯನೂಪಾಯಸ್ಸ ಸಾವಕೇಸು ಠಪಿತತ್ತಾ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ನ ತಾವಾಹಂ ಪಾಪಿಮ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಾವ ನ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯತ್ತಾ ವಿನೀತಾ ವಿಸಾರದಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಆಗತಾಗಮಾ ಧಮ್ಮಧರಾ ವಿನಯಧರಾ ಮಾತಿಕಾಧರಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೬೮).

‘‘ಕುಸಿನಾರಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತದೇಸಕಾಲವಿಸೇಸದಸ್ಸನಂ, ‘‘ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಲೋಕೇ ¶ ಜಾತಸಂವಡ್ಢಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ. ತಥಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಭಾವಸ್ಸ ಸುಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚರಿಮಭವೇ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹಾದೀನಿಪಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ. ಕುಸಿನಾರಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಉಪವತ್ತನೇ ಮಲ್ಲಾನಂ ಸಾಲವನೇತಿ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಉಪವತ್ತನಭೂತಂ ಮಲ್ಲರಾಜೂನಂ ಸಾಲವನುಯ್ಯಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತುಕಾಮಾ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಉಪೇಚ್ಚ ವತ್ತನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಉಪವತ್ತನನ್ತಿ ಸಾಲವನಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಥೂಪಾರಾಮೋ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯಂ, ಏವಂ ತಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಕುಸಿನಾರಾಯ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಚ ಥೂಪಾರಾಮತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸನಮಗ್ಗೋ ಪಾಚೀನಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಸಾಲಪನ್ತಿ ಪಾಚೀನಮುಖಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇತಿ ಯಮಕಸಾಲಾನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ. ತತ್ಥ ¶ ಕಿರ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞತ್ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚಸ್ಸ ಏಕಾ ಸಾಲಪನ್ತಿ ಸೀಸಭಾಗೇ ಹೋತಿ, ಏಕಾ ಪಾದಭಾಗೇ, ತತ್ರಾಪಿ ಏಕೋ ತರುಣಸಾಲೋ ಸೀಸಭಾಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಪಾದಭಾಗಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿ ಚ ‘‘ಯಮಕಸಾಲಾ ನಾಮ ಮೂಲಕ್ಖನ್ಧವಿಟಪಪತ್ತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಿಬ್ಬೇತ್ವಾ ಠಿತಸಾಲಾ’’ತಿಪಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ.

ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾತಿ ಉಪಾದೀಯತೇ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ಉಪಾದಿ, ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಂ. ಸೋ ಪನ ಉಪಾದಿ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮಾರನಿಮ್ಮಥನೇನ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಅನೋಸ್ಸಟ್ಠೋ, ಇಧ ಖನ್ಧಮಚ್ಚುಮಾರನಿಮ್ಮಥನೇನ ಓಸ್ಸಟ್ಠೋ ನಿಸೇಸಿತೋತಿ ಅಯಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು ನತ್ಥಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಉಪಾದಿಸೇಸೋತಿ ಕತ್ವಾ. ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂತಿ ಚೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬುತಿಮತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಚಾಯಂ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಟ್ಠಾನೇ, ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ವಾ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಹೇತು ಸನ್ನಿಪತಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಥೇರೋ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ. ಸೋ ಪನ ಸಙ್ಘೋ ಕಿಂಪರಿಮಾಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ. ನಿಚ್ಚಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಸಮಾಸೋ ಹೋತಿಯೇವ ಯಥಾ ‘‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಗರುಕುಲ’’ನ್ತಿ. ಸತ್ತನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಚ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಾನಂಯೇವ ಸತ್ತನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ. ತದಾ ಹಿ ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಏತ್ತಕಾ’’ತಿ ಪಮಾಣರಹಿತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವೇಳುವಗಾಮೇ ವೇದನಾವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ನ ಚಿರೇನ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತತೋ ತತೋ ಆಗತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಏಕಭಿಕ್ಖುಪಿ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಣನಂ ವೀತಿವತ್ತೋ ಸಙ್ಘೋ ಅಹೋಸಿ. ಆಯಸ್ಮಾ ¶ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ತತ್ಥ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋತಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮಹನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪೋತಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ, ಅಪಿಚ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಂ ಉಪಾದಾಯ ಅಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ‘‘ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ’’ತಿಆದಿ. ಸತ್ತ ಅಹಾನಿ ಸಮಾಹಟಾನಿ ಸತ್ತಾಹಂ, ಸತ್ತಾಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಭಗವಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ, ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತಾಹೇ ವೀತಿವತ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುಭದ್ದೇನ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಸುಭದ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ, ವುಡ್ಢಕಾಲೇ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಅಲಂ ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾವಾಯ ಕುಸಿನಾರಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೇಸು ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಸು ಭಿಕ್ಖುಸತೇಸು ಅವೀತರಾಗೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ದಿಟ್ಠಆಜೀವಕಸ್ಸ ¶ ಸನ್ತಿಕಾ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸುತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಪರಿದೇವನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಏವಮಾಹ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಏವಮಾಹ? ಭಗವತಿ ಆಘಾತೇನ. ಅಯಂ ಕಿರ ಸೋ ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೩೦೩) ಆಗತೇ ಆತುಮಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ನಹಾಪಿತಪುಬ್ಬಕೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಭಗವತಿ ಕುಸಿನಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಡ್ಢತೇಳಸೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆತುಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ‘‘ಭಗವಾ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಆಗತಕಾಲೇ ‘‘ಯಾಗುದಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೇ ದ್ವೇ ಪುತ್ತೇ ಏತದವೋಚ ‘‘ಭಗವಾ ಕಿರ ತಾತಾ ಆತುಮಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಡ್ಢತೇಳಸೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ ತಾತಾ ಖುರಭಣ್ಡಂ ಆದಾಯ ನಾಳಿಯಾವಾಪಕೇನ ಅನುಘರಕಂ ಅನುಘರಕಂ ಆಹಿಣ್ಡಥ, ಲೋಣಮ್ಪಿ ತೇಲಮ್ಪಿ ತಣ್ಡುಲಮ್ಪಿ ಖಾದನೀಯಮ್ಪಿ ಸಂಹರಥ, ಭಗವತೋ ಆಗತಸ್ಸ ಯಾಗುದಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ಅಥ ಭಗವತಿ ಆತುಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭುಸಾಗಾರಕಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಸುಭದ್ದೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಗಾಮದ್ವಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಹತ್ಥಕಮ್ಮಮತ್ತಂ ಮೇ ದೇಥಾ’’ತಿ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಭನ್ತೇ ¶ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೂಪಕರಣಾನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿಹಾರೇ ಉದ್ಧನಾನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಕಾಳಕಂ ಕಾಸಾವಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ತಾದಿಸಮೇವ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಕರೋಥ, ಇದಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭೋಜ್ಜಯಾಗುಞ್ಚ ಮಧುಗೋಳಕಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದಾಪೇಸಿ. ಭೋಜ್ಜಯಾಗು ನಾಮ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಾತಬ್ಬಯಾಗು, ತತ್ಥ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಮಚ್ಛಮಂಸಪುಪ್ಫಫಲರಸಾದಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಖಾದನೀಯಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪವಿಸತಿ, ಕೀಳಿತುಕಾಮಾನಂ ಸೀಸಮಕ್ಖನಯೋಗ್ಗಾ ಹೋತಿ ಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಾ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತುಂ ಆತುಮಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ, ತಯಾ ಕಸ್ಸ ಯಾಗು ಪಟಿಯಾದಿತಾ’’ತಿ. ಸೋ ಯಥಾನಿವತ್ಥಪಾರುತೇಹೇವ ತೇಹಿ ಕಾಳಕಕಾಸಾವೇಹಿ ಏಕೇನ ಹತ್ಥೇನ ದಬ್ಬಿಞ್ಚ ಕಟಚ್ಛುಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹತು ಮೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ ಯಾಗು’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತೋ ‘‘ಜಾನನ್ತಾಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೩೦೩) ಆಗತನಯೇನ ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಚ ಸುತ್ವಾ ಚ ತಂ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಂ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಮಾದಾಪನಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಖುರಭಣ್ಡಪರಿಹರಣಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ ಅನೇಕಕಪ್ಪಕೋಟಿಯೋ ಭೋಜನಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೇಹೇವ ವೀತಿನಾಮಿತಾ, ಇದಂ ಪನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ, ಅಧಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಭೋಜನಂ ಇಮಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನೇಕಾನಿ ಅತ್ತಭಾವಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಪಾಯೇಸ್ವೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಪೇಥ ಮಾ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಾಭಿಮುಖೋ ಅಗಮಾಸಿ, ಏಕಭಿಕ್ಖುನಾಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹಿತಂ.

ಸುಭದ್ದೋ ¶ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ‘ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾಮೀ’ತಿ ಆಹಿಣ್ಡತಿ, ಸಚೇ ನ ಗಹೇತುಕಾಮೋ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸ, ಪಕ್ಕಾಹಾರೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಚಿರಂ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಮತ್ತಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಇದಞ್ಚ ಮಮ ಯಾವಜೀವಂ ಪರಿಯತ್ತಂ ಅಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಂ ತೇನ ನಾಸಿತಂ, ಅಹಿತಕಾಮೋ ಅಯಂ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ಭಗವತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ದಸಬಲೇ ಧರಮಾನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಅಯಂ ಉಚ್ಚಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಸಚೇ ಕಿಞ್ಚಿ ವಕ್ಖಾಮಿ, ಮಮಂಯೇವ ಸನ್ತಜ್ಜೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಅಜ್ಜ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಲದ್ಧಸ್ಸಾಸೋ ¶ ವಿಯ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಏವಮಾಹ. ಥೇರೋ ಪನ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಹದಯೇ ಪಹಾರಂ ವಿಯ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿತಸುಕ್ಕಾಸನಿಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞಿ, ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ‘‘ಸತ್ತಾಹಮತ್ತಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ, ಅಜ್ಜಾಪಿಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ಧರತಿಯೇವ, ದುಕ್ಖೇನ ಭಗವತಾ ಆರಾಧಿತಸಾಸನೇ ನಾಮ ಏವಂ ಲಹುಂ ಮಹನ್ತಂ ಪಾಪಕಸಟಂ ಕಣ್ಟಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಲಂ ಖೋ ಪನೇಸ ಪಾಪೋ ವಡ್ಢಮಾನೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಏವರೂಪೇ ಸಹಾಯೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಓಸಕ್ಕಾಪೇತು’’ನ್ತಿ.

ತತೋ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಪನಾಹಂ ಇಮಂ ಮಹಲ್ಲಕಂ ಇಧೇವ ಪಿಲೋತಿಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಯ ಓಕಿರಾಪೇತ್ವಾ ನೀಹರಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಸಾವಕಾ ವಿವದನ್ತೀ’ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಧಿವಾಸೇಮಿ ತಾವ. ಭಗವತಾ ಹಿ ದೇಸಿತಧಮ್ಮೋ ಅಸಙ್ಗಹಿತಪುಪ್ಫರಾಸಿಸದಿಸೋ, ತತ್ಥ ಯಥಾ ವಾತೇನ ಪಹಟಪುಪ್ಫಾನಿ ಯತೋ ವಾ ತತೋ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಏವರೂಪಾನಂ ವಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಿನಯೇ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುತ್ತೇ ಏಕೋ ದ್ವೇ ಪಞ್ಹವಾರಾ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಭೂಮನ್ತರಾನಿ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮೂಲೇ ನಟ್ಠೇ ಪಿಸಾಚಸದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಸತಿ ದಳ್ಹಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಯ ಅಯಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ನಿಚ್ಚಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏತದತ್ಥಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ತೀಣಿ ಗಾವುತಾನಿ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಕಾಸಿ, ತೀಹಿ ಓವಾದೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅಕಾಸಿ, ಕಾಯತೋ ಚೀವರಪರಿವತ್ತನಂ ಅಕಾಸಿ, ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಚನ್ದೋಪಮಪಟಿಪದಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಮಞ್ಞೇವ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಕಲಸಾಸನರತನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸಿ, ಮಾದಿಸೇ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ತಿಟ್ಠಮಾನೇ ಅಯಂ ಪಾಪೋ ಸಾಸನೇ ವಡ್ಢಿಂ ಮಾ ಅಲತ್ಥು, ಯಾವ ಅಧಮ್ಮೋ ನ ದಿಪ್ಪತಿ, ಧಮ್ಮೋ ನ ಪಟಿಬಾಹೀಯತಿ, ಅವಿನಯೋ ನ ದಿಪ್ಪತಿ, ವಿನಯೋ ನ ಪಟಿಬಾಹೀಯತಿ, ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ನ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅವಿನಯವಾದಿನೋ ನ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ವಿನಯವಾದಿನೋ ನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾವ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಹೋನಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಥೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥಾಯಂ ಪಾಪೋ ಸಯಮೇವ ನಿಗ್ಗಹಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ, ಪುನ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಸನಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಫೀತಞ್ಚ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸೋ ‘‘ಏವಂ ನಾಮ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ¶ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಧಾತುಭಾಜನದಿವಸೇ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ…ಪೇ… ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ. ಆವುಸೋತಿ ಪರಿದೇವನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ. ಮಾ ಸೋಚಿತ್ಥಾತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಸೋಕೇನ ಮಾ ಸೋಚಿತ್ಥ. ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥಾತಿ ವಾಚಾಯ ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥ ‘‘ಪರಿದೇವನಂ ವಿಲಾಪೋ’’ತಿ ವಚನತೋ. ಇದಾನಿ ಅಸೋಚನಾದೀಸು ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಮುತ್ತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇನ ಮಹಾಸಮಣೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಕರಣವಚನಂ, ತತೋ ಮಹಾಸಮಣತೋ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತಾ ಮಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಉಪದ್ದುತಾ ಚ ಹೋಮ ತದಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಹೋಮಾತಿ ವಾ ಅತೀತತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ, ಅಹುಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಧಮ್ಮಸಭಾವಚಿನ್ತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇಸು, ಓತ್ತಪ್ಪಾಕಾರಸಣ್ಠಿತಂ;

ಞಾಣಮೋಹಿತಭಾರಾನಂ, ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಸಞ್ಞಿತ’’ನ್ತಿ.

ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಠಾನಂ, ಹೇತು. ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ, ಏತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತೇವ, ನೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಯನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅನ್ತರಧಾಪೇಯ್ಯುಂ, ತದೇತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂತಿ ಪಾಪಿಕಾಯ ಲಾಮಿಕಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಭಿಕ್ಖೂ. ಅತೀತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತೀತಸತ್ಥುಕಂ, ಪಾವಚನಂ. ಪಧಾನಂ ವಚನಂ ಪಾವಚನಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ಅಲಜ್ಜೀಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ. ನ ಚಿರಸ್ಸೇವಾತಿ ನ ಚಿರೇನೇವ. ಯಾವ ಚ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚಕೇ ನಿಪನ್ನೇನ ಭಗವತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಓವದನ್ತೇನ ಏತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚ. ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಹಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನಂ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಠಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚಾತಿ ¶ ವುತ್ತೋ. ಪಞ್ಞತ್ತೋತಿ ಚ ಠಪಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿನಯೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚ. ವಿನಯತನ್ತಿಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಾಯವಾಚಾನಂ ವಿನಯನತೋ ¶ ವಿನಯೋತಿ ಲದ್ಧಾಧಿವಚನಸ್ಸ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಯೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಮಯಾ ವೋ ಠಿತೇನೇವ ‘‘ಇದಂ ಲಹುಕಂ, ಇದಂ ಗರುಕಂ, ಇದಂ ಸತೇಕಿಚ್ಛಂ, ಇದಂ ಅತೇಕಿಚ್ಛಂ, ಇದಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಇದಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ. ಅಯಂ ಆಪತ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಅಯಂ ಗಣಸ್ಸ, ಅಯಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನೀಯತಾವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೋ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೋ ಮಹಾವಿನಯೋ ನಾಮ ದೇಸಿತೋ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ವೋ ನ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಭಾಗೇನ ಅನುಸಾಸನತೋ. ಠಿತೇನೇವ ಚ ಮಯಾ ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ತೇನ ತೇನ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪೇನ ಪಕಾರೇನ ಇಮೇ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ದೇಸಿತಂ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ ತಂತಂಚರಿಯಾನುರೂಪಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಸಾಸನತೋ. ಠಿತೇನೇವ ಚ ಮಯಾ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ, ಬಾವೀಸತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ನವ ಹೇತೂ, ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ, ಸತ್ತ ಫಸ್ಸಾ, ಸತ್ತ ವೇದನಾ, ಸತ್ತ ಸಞ್ಞಾ, ಸತ್ತ ಚೇತನಾ, ಸತ್ತ ಚಿತ್ತಾನಿ, ತತ್ರಾಪಿ ಏತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ರೂಪಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಏತ್ತಕಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಏತ್ತಕಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಏತ್ತಕಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ’’ತಿ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ದೇಸಿತಂ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ, ಖನ್ಧಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಞಾಯಮಾನಂ ಚತುಸಚ್ಚಸಮ್ಬೋಧಾವಹತ್ತಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫಾದೇಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ, ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ, ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯಾ, ನವಙ್ಗಾನಿ, ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಏವಂ ಮಹಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ¶ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಹಂ ಏಕೋವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಾಮಿ, ಅಹಞ್ಚ ಪನಿದಾನಿ ಏಕೋವ ಓವದಾಮಿ ಅನುಸಾಸಾಮಿ, ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ತುಮ್ಹೇ ಓವದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅನುಸಾಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ಓವಾದಾನುಸಾಸನೀಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದನತೋತಿ.

ಸಾಸನನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧವಸೇನ ತಿವಿಧಂ ಸಾಸನಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ. ಅದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಗಾಮೀತಿ ಅದ್ಧನಿಯಂ, ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕನ್ತಿ ¶ ಚಿರಂ ಠಿತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ, ಸಾಸನಂ, ಅಸ್ಸ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಇದಂ ಸಾಸನಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ, ತತೋಯೇವ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಸ್ಸ, ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಅತ್ತನೋ ಕತಂ ಅನುಗ್ಗಹವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಞ್ಚಾಹಂ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯಞ್ಚಾಹ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ ವಾ ಏತಂ, ತೇನ ‘‘ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಪರಾಮಸತಿ. ಧಾರೇಸ್ಸಸೀತಿಆದಿಕಂ ಪನ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಸಙ್ಘಾಟಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಂ ಚೀವರಂ ವಿಕಸಿತಪದುಮಪುಪ್ಫವಣ್ಣೇನ ಪಾಣಿನಾ ಅನ್ತರೇ ಪರಾಮಸನ್ತೋ ಆಹ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನೇವ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೇನ –

‘‘ಅಥ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಭಗವಾ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಯೇನ ಅಞ್ಞತರಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಅಥ ಖ್ವಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚಂ ‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ನಿಸೀದತು, ಯಂ ಮಮಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾ’ತಿ. ನಿಸೀದಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ, ನಿಸಜ್ಜ ಖೋ ಮಂ, ಆವುಸೋ, ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ ‘ಮುದುಕಾ ಖೋ ತ್ಯಾಯಂ ಕಸ್ಸಪ ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟೀ’ತಿ. ‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’ತಿ. ‘ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸಪ ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಸನಾನೀ’ತಿ. ‘ಧಾರೇಸ್ಸಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತೋ ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ¶ ನಿಬ್ಬಸನಾನೀ’ತಿ. ಸೋ ಖ್ವಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಭಗವತೋ ಪಾದಾಸಿಂ, ಅಹಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಸನಾನಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪).

ತತ್ಥ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧೫೪) ಮುದುಕಾ ಖೋ ತ್ಯಾಯನ್ತಿ ಮುದುಕಾ ಖೋ ತೇ ಅಯಂ. ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ? ಥೇರೇನ ಸಹ ಚೀವರಂ ಪರಿವತ್ತೇತುಕಾಮತಾಯ. ಕಸ್ಮಾ ಪರಿವತ್ತೇತುಕಾಮೋ ಜಾತೋತಿ? ಥೇರಂ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಠಪೇತುಕಾಮತಾಯ. ಕಿಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ನತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ, ಏವಂ ಪನಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಇಮೇ ನ ಚಿರಂ ಠಸ್ಸನ್ತಿ, ಕಸ್ಸಪೋ ಪನ ವೀಸವಸ್ಸಸತಾಯುಕೋ, ‘ಸೋ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ತಪಣ್ಣಿಗುಹಾಯಂ ವಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ಮಮ ಸಾಸನಂ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಂ ಕಾಲಂ ಪವತ್ತನಕಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಅತ್ತನೋ ನಂ ಠಾನೇ ಠಪೇಮಿ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸುಸ್ಸೂಸಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಥೇರೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಚೀವರಸ್ಸ ¶ ವಾ ಪತ್ತಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣೇ ಕಥಿತೇ ‘‘ಇಮಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಚಾರಿತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು ಮೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸಪಾತಿ ಕಸ್ಸಪ ತ್ವಂ ಇಮಾನಿ ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಪಾರುಪಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ ವದತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಕಾಯಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಹಂ ಇಮಂ ಚೀವರಂ ಪುಣ್ಣಂ ನಾಮ ದಾಸಿಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಆಮಕಸುಸಾನೇ ಛಡ್ಡಿತಂ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇಹಿ ಪಾಣಕೇಹಿ ಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣಂ ತೇ ಪಾಣಕೇ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸೇ ಠತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇಸಿಂ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಇಮಂ ಚೀವರಂ ಗಹಿತದಿವಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಮಹಾಪಥವೀ ಮಹಾರವಂ ವಿರವಮಾನಾ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಆಕಾಸಂ ತಟತಟಾಯಿ, ಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಂಸು ‘‘ಇಮಂ ಚೀವರಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಜಾತಿಪಂಸುಕೂಲಿಕೇನ ಜಾತಿಆರಞ್ಞಿಕೇನ ಜಾತಿಏಕಾಸನಿಕೇನ ಜಾತಿಸಪದಾನಚಾರಿಕೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತ್ವಂ ಇಮಸ್ಸ ಚೀವರಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. ಥೇರೋಪಿ ಅತ್ತನಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಹತ್ಥೀನಂ ಬಲಂ ಧಾರೇತಿ. ಸೋ ತಂ ಅತಕ್ಕಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮೇತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಸುಗತಚೀವರಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ‘‘ಧಾರೇಸ್ಸಾಮಹಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಪಟಿಪಜ್ಜಿನ್ತಿ ಪಟಿಪನ್ನೋಸಿಂ. ಏವಂ ಪನ ಚೀವರಪರಿವತ್ತನಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಪಾರುತಚೀವರಂ ಭಗವಾ ಪಾರುಪಿ, ಸತ್ಥು ಚೀವರಂ ಥೇರೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮಹಾಪಥವೀ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಉನ್ನದನ್ತೀ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ.

ಸಾಣಾನಿ ¶ ಪಂಸುಕೂಲಾನೀತಿ ಮತಕಳೇವರಂ ಪರಿವೇಠೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಾನಿ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇ ಕಿಮೀ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾನಿ ಸಾಣವಾಕಮಯಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಾನಿ. ರಥಿಕಸುಸಾನಸಙ್ಕಾರಕೂಟಾದೀನಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪಂಸೂನಂ ಉಪರಿ ಠಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ತೇಸು ಪಂಸುಕೂಲಮಿವಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಂ. ಅಥ ವಾ ಪಂಸು ವಿಯ ಕುಚ್ಛಿತಭಾವಂ ಉಲತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಂಸುಕೂಲನ್ತಿ ಪಂಸುಕೂಲಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನಿಬ್ಬಸನಾನೀತಿ ನಿಟ್ಠಿತವಸನಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಮೇವ ತಂ ಚೀವರಂ, ಅನೇಕಾವಯವತ್ತಾ ಪನ ಬಹುವಚನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಚೀವರೇ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಚ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಯೋಗೇ ಕಾಮಾಚಾರತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ತನಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ತನಾವ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ನಾಞ್ಞೇನ. ನ ಹಿ ಕೇವಲಂ ಸದ್ದತೋಯೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅತ್ಥಪಕರಣಾದಿನಾಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಯಮೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನೇತ್ಥ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚೀವರೇ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾತಿ ಇಧ ಅತ್ತನಾಸದ್ದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಚೀವರೇ ಅತ್ತನಾ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

‘‘ಯಸ್ಸ ¶ ಯೇನ ಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ದೂರಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚ ತಸ್ಸ ತಂ;

ಅತ್ಥತೋ ಹ್ಯಸಮಾನಾನಂ, ಆಸನ್ನತ್ತಮಕಾರಣ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ವಾ ಭಗವತಾ ಚೀವರೇ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನ ಭಗವತಾ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಯೋಜನೀಯಂ ಏಕಸ್ಸಪಿ ಕರಣನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಸಹಯೋಗಕತ್ತುತ್ಥಜೋತಕತ್ತಸಮ್ಭವತೋತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸುತ್ತನ್ತಟೀಕಾಕಾರೇನಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸಮಾನಂ ಧಾರಣಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಸಾಧಾರಣೋ, ಪರಿಭೋಗೋ. ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನ ಚೇವ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನ ಚ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಇದಾನಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೨) –

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ¶ ಆಕಙ್ಖತಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವಂ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರಂ ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ…ಪೇ… ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಪೀತಿಯಾ ಚ ವಿರಾಗಾ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹರಾಮಿ, ಸತೋ ಚ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇಮಿ, ಯಂ ತಂ ಅರಿಯಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಸತಿಮಾ ಸುಖವಿಹಾರೀ’ತಿ, ತತಿಯಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ಪೀತಿಯಾ ಚ ವಿರಾಗಾ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹರತಿ…ಪೇ… ತತಿಯಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ ಪುಬ್ಬೇವ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ ಪುಬ್ಬೇವ…ಪೇ… ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ‘ಅನನ್ತೋ ಆಕಾಸೋ’ತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ…ಪೇ… ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ ‘ಅನನ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣ’ನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ‘ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚೀ’ತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ…ಪೇ… ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ…ಪೇ… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಸಬ್ಬಸೋ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ…ಪೇ… ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪಚ್ಚನುಭೋಮಿ, ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋಮಿ, ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋಮಿ, ಆವಿಭಾವಂ ತಿರೋಭಾವಂ ತಿರೋಕುಟ್ಟಂ ತಿರೋಪಾಕಾರಂ ತಿರೋಪಬ್ಬತಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗಚ್ಛಾಮಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಆಕಾಸೇ, ಪಥವಿಯಾಪಿ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಿಮುಜ್ಜಂ ಕರೋಮಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉದಕೇ, ಉದಕೇಪಿ ಅಭಿಜ್ಜಮಾನೇ ಗಚ್ಛಾಮಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪಥವಿಯಂ, ಆಕಾಸೇಪಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ಕಮಾಮಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪಕ್ಖೀ ಸಕುಣೋ, ಇಮೇಪಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೇ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೇ ಪಾಣಿನಾ ಪರಿಮಸಾಮಿ ಪರಿಮಜ್ಜಾಮಿ, ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಪಿ ಕಾಯೇನ ವಸಂ ವತ್ತೇಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ…ಪೇ… ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಪಿ ಕಾಯೇನ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ.

‘‘ಅಹಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ವಿಸುದ್ಧಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಿಕಾಯ ಉಭೋ ಸದ್ದೇ ಸುಣಾಮಿ ದಿಬ್ಬೇ ಚ ಮಾನುಸೇ ಚ ಯೇ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ಚ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ…ಪೇ… ಯೇ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ಚ.

‘‘ಅಹಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ಪಜಾನಾಮಿ, ಸರಾಗಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ‘ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತ’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾಮಿ, ವೀತರಾಗಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ‘ವೀತರಾಗಂ ಚಿತ್ತ’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾಮಿ, ಸದೋಸಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ವೀತದೋಸಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಸಮೋಹಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ವೀತಮೋಹಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಸಂಖಿತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಮಹಗ್ಗತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಅಮಹಗ್ಗತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಸಉತ್ತರಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಅನುತ್ತರಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಅಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ವಿಮುತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ… ಅವಿಮುತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ‘ಅವಿಮುತ್ತಂ ಚಿತ್ತ’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ, ಸರಾಗಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ‘ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತ’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ…ಪೇ… ಅವಿಮುತ್ತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ‘ಅವಿಮುತ್ತಂ ಚಿತ್ತ’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಾಮಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಜಾತಿಯೋ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಜಾತಿಯೋ ಪಞ್ಚಪಿ ಜಾತಿಯೋ ದಸಪಿ ಜಾತಿಯೋ ವೀಸಮ್ಪಿ ಜಾತಿಯೋ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಜಾತಿಯೋ ಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಜಾತಿಯೋ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಜಾತಿಯೋ ಜಾತಿಸತಮ್ಪಿ ಜಾತಿಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅನೇಕೇಪಿ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ‘ಅಮುತ್ರಾಸಿಂ ಏವಂನಾಮೋ ಏವಂಗೋತ್ತೋ ಏವಂವಣ್ಣೋ ಏವಮಾಹಾರೋ ಏವಂಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ, ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿಂ, ತತ್ರಾಪಾಸಿಂ ಏವಂನಾಮೋ ಏವಂಗೋತ್ತೋ ಏವಂವಣ್ಣೋ ಏವಮಾಹಾರೋ ಏವಂಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ, ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇಧೂಪಪನ್ನೋ’ತಿ. ಇತಿ ಸಾಕಾರಂ ಸಉದ್ದೇಸಂ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ…ಪೇ… ಇತಿ ಸಾಕಾರಂ ಸಉದ್ದೇಸಂ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ ಹೀನೇ ¶ ಪಣೀತೇ ಸುವಣ್ಣೇ ದುಬ್ಬಣ್ಣೇ ¶ ಸುಗತೇ ದುಗ್ಗತೇ, ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ಪಜಾನಾಮಿ ‘ಇಮೇ ವತ ಭೋನ್ತೋ ಸತ್ತಾ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅರಿಯಾನಂ ಉಪವಾದಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾ, ತೇ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪನ್ನಾ. ಇಮೇ ವಾ ಪನ ಭೋನ್ತೋ ಸತ್ತಾ ಕಾಯಸುಚರಿತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಚೀಸುಚರಿತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಮನೋಸುಚರಿತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅರಿಯಾನಂ ಅನುಪವಾದಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾ, ತೇ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪನ್ನಾ’ತಿ. ಇತಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ ಹೀನೇ ಪಣೀತೇ ಸುವಣ್ಣೇ ದುಬ್ಬಣ್ಣೇ ಸುಗತೇ ದುಗ್ಗತೇ, ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ಪಜಾನಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ ಹೀನೇ ಪಣೀತೇ ಸುವಣ್ಣೇ ದುಬ್ಬಣ್ಣೇ ಸುಗತೇ ದುಗ್ಗತೇ, ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ಪಜಾನಾತಿ.

‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೨) –

ಏವಂ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನತ್ಥಾಯ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ ಆಗತಂ ಪಾಳಿಮಿಮಂ ಪೇಯ್ಯಾಲಮುಖೇನ ಆದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ.

ತತ್ಥ ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮೀತಿ ಯಾವದೇವ ಇಚ್ಛಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋಯೇವ ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚೂಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ‘‘ಯಾವದೇತಿ ಯಾವದೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮೀತಿ ¶ ಯಾವದೇವ ಇಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ಲೀನತ್ಥಪಕಾಸನಿಯಂ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವದೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಯಾವದೇತಿ ಇದಂ ಪದ’’ನ್ತಿ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಯಾವದೇವಾ’’ತಿ ಅಯಮೇವ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯಾನಿ ಪನ ಇತೋ ಪರಂ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಝಾನಾನಿ, ‘‘ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ‘‘ಸಬ್ಬಸೋ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ, ‘‘ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ¶ ಇದ್ಧಿವಿಧ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾಯ ಚೇವ ಭಾವನಾವಿಧಾನೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೬೯-೭೦) ಸಬ್ಬಸೋ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ. ಇಧಾಪಿ ಚ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಝಾನಾನಿ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ವಿಜ್ಜಾ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ತತ್ಥೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.

ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದೇತಿ ಏತ್ಥ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾ ನಾಮ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಏವಂಸಞ್ಞಿತಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಹ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋತಿ ಏವಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಾ ಸಬ್ಬಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಾನಂ ಝಾಯೀನಞ್ಚೇವ ಅರಿಯಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ. ಅಥ ವಾ ಉತ್ತರಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ, ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೋ. ಸೋ ಹಿ ವಿನಾ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೇನ ಪಕತಿಯಾವ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಾವಹತೋ ವಾ ‘‘ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಪನ ಝಾನಾದೀನಿ ‘‘ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾತಿ ಅಹಂ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಯತ್ತಕೇ ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಚ ವಳಞ್ಜೇಮಿ, ತಥಾ ಕಸ್ಸಪೋಪೀತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಪನೇನ. ಇದಞ್ಚ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾದಿಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಸಂಸಾಮತ್ತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ವಿಯ ದೇವಸಿಕಂ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಾದಿವಸೇನ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ವಳಞ್ಜೇತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಓವದ ¶ ಕಸ್ಸಪ ಭಿಕ್ಖೂ, ಕರೋಹಿ ಕಸ್ಸಪ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ, ಅಹಂ ವಾ ಕಸ್ಸಪ ಭಿಕ್ಖೂ ಓವದೇಯ್ಯಂ ತ್ವಂ ವಾ, ಅಹಂ ವಾ ಕಸ್ಸಪ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕರೇಯ್ಯಂ ತ್ವಂ ವಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೪೯).

ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತಿಯೇವ, ತಸ್ಸ ಕಿಮಞ್ಞಂ ಆಣಣ್ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ‘‘ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಸ್ಸಾ’’ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಮೇತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’ತಿ ಪಾಠೋಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ಮೇ ಆಣಣ್ಯಂ ಅಣಣಭಾವೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ನನು ಮಂ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಉಪಮಾವಸೇನ ವಿಭಾವೇತಿ. ಸಕಕವಚಇಸ್ಸರಿಯಾನುಪ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಚೀವರಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಕವಚಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಕತಂ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ¶ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಗಹಿತಂ. ಕುಲವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಕನ್ತಿ ಕುಲವಂಸಸ್ಸ ಕುಲಪ್ಪವೇಣಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪಕಂ. ‘‘ಮೇ ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಕೋ’’ತಿ ನಿಚ್ಚಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಮೇ ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾಪಕೋ ಪವತ್ತಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತವಚನಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಅನುಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಧಾತುಭಾಜನದಿವಸೇ ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಚ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಾವಾಯಾತಿ ಪಾವಾನಗರತೋ, ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕುಸಿನಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗೋತಿ ಚ ದೀಘಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ. ದೀಘಪರಿಯಾಯೋ ಹೇತ್ಥ ಅದ್ಧಾನಸದ್ದೋ. ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಗುಣಮಹತ್ತೇನಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತ್ತೇನಪಿ ಮಹತಾ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಘೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ, ಸಮಣಗಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತ್ತಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಪಮಾಣವಚನೋ ‘‘ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ಇಧ ಆನೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

‘‘ತತೋ ¶ ಪರನ್ತಿ ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಮೇವೇತ್ಥ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬನ್ತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರೋ, ಯದಿದಂ ‘‘ಹನ್ದ ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಾಮ, ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತೋ ಪರನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ಅವುತ್ತತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಪಾಳಿಕ್ಕಮೋ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ, ಏಕಮಿದಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಸಮಯಂ ಪಾವಾಯ ಕುಸಿನಾರಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ. ಅಥ ಖ್ವಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿಂ.

‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಆಜೀವಕೋ ಕುಸಿನಾರಾಯ ಮನ್ದಾರವಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾವಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಅದ್ದಸಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ತಂ ಆಜೀವಕಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ದಿಸ್ವಾನ ತಂ ಆಜೀವಕಂ ಏತದವೋಚಂ ‘ಅಪಾವುಸೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಜಾನಾಸೀ’ತಿ ¶ ? ‘ಆಮ, ಆವುಸೋ, ಜಾನಾಮಿ. ಅಜ್ಜ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ, ತತೋ ಮೇ ಇದಂ ಮನ್ದಾರವಪುಪ್ಫಂ ಗಹಿತನ್ತಿ. ತತ್ರಾವುಸೋ, ಯೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅವೀತರಾಗಾ, ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕನ್ದನ್ತಿ, ಛಿನ್ನಪಾತಂ ಪಪತನ್ತಿ ಆವಟ್ಟನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟನ್ತಿ, ‘ಅತಿಖಿಪ್ಪಂ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅತಿಖಿಪ್ಪಂ ಸುಗತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅತಿಖಿಪ್ಪಂ ಚಕ್ಖುಂ ಲೋಕೇ ಅನ್ತರಹಿತ’ನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವೀತರಾಗಾ, ತೇ ಸತಾ ಸಮ್ಪಜಾನಾ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತಿ ‘ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ತಂ ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾ’’’ತಿ.

‘‘ಅಥ ಖ್ವಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಏತದವೋಚಂ – ‘ಅಲಂ, ಆವುಸೋ, ಮಾ ಸೋಚಿತ್ಥ ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥ, ನನ್ವೇತಂ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಾ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಅಕ್ಖಾತಂ ‘ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಪಿಯೇಹಿ ಮನಾಪೇಹಿ ನಾನಾಭಾವೋ ವಿನಾಭಾವೋ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋ. ತಂ ಕುತೇತ್ಥ, ಆವುಸೋ, ಲಬ್ಭಾ, ಯಂ ತಂ ಜಾತಂ ಭೂತಂ ಸಙ್ಖತಂ ಪಲೋಕಧಮ್ಮಂ, ತಂ ವತ ಮಾ ಪಲುಜ್ಜೀ’ತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

‘‘ತೇನ ¶ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ, ಆವುಸೋ, ಸುಭದ್ದೋ ನಾಮ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ತಸ್ಸಂ ಪರಿಸಾಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆವುಸೋ ಸುಭದ್ದೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಏತದವೋಚ ‘ಅಲಂ, ಆವುಸೋ, ಮಾ ಸೋಚಿತ್ಥ ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥ, ಸುಮುತ್ತಾ ಮಯಂ ತೇನ ಮಹಾಸಮಣೇನ, ಉಪದ್ದುತಾ ಚ ಮಯಂ ಹೋಮ’ ‘ಇದಂ ವೋ ಕಪ್ಪತಿ, ಇದಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ, ‘ಇದಾನಿ ಪನ ಮಯಂ ಯಂ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಯಂ ನ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ನ ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ. ಹನ್ದ ಮಯಂ ಆವುಸೋ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಾಮ, ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತಿ, ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಬಾಹೀಯತಿ, ಅವಿನಯೋ ಪುರೇ ದಿಪ್ಪತಿ, ವಿನಯೋ ಪಟಿಬಾಹೀಯತಿ, ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪುರೇ ಅವಿನಯವಾದಿನೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ವಿನಯವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.

‘‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನತೂ’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಏಕೇನೂನಪಞ್ಚಅರಹನ್ತಸತಾನಿ ಉಚ್ಚಿನಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ಅಭಬ್ಬೋ ಛನ್ದಾ ದೋಸಾ ಮೋಹಾ ಭಯಾ ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುಂ, ಬಹು ಚಾನೇನ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ಪರಿಯತ್ತೋ. ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಮ್ಪಿ ಆನನ್ದಂ ಉಚ್ಚಿನತೂ’’’ತಿಆದಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೭).

ತಸ್ಮಾ ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡತೋ ಪರನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಯಂ ನ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ನ ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏತಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ¶ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಸೇಸಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಪಾಳಿಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹನ್ದ ಮಯಂ ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅಧಮ್ಮೋ. ಪುರೇ ದಿಪ್ಪತೀತಿ ಅಪಿ ನಾಮ ದಿಪ್ಪತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಾವ ಅಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪುರೇತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಸನ್ನೇ ಹಿ ಅನಾಗತೇ ಅಯಂ ಪುರೇಸದ್ದೋ. ದಿಪ್ಪತೀತಿ ¶ ದಿಪ್ಪಿಸ್ಸತಿ. ಪುರೇ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಹಿ ಅನಾಗತತ್ಥೇ ಅಯಂ ವತ್ತಮಾನಪಯೋಗೋ ಯಥಾ ‘‘ಪುರಾ ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ’’ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ ‘‘ಪುರೇತಿ ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತೇ ಯಥಾ ಅದ್ಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಗನ್ತಬ್ಬಮಗ್ಗೋ ‘ಪುರೇ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ಇಧ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಅವಿನಯೋತಿ ಪಹಾನವಿನಯಸಂವರವಿನಯಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅವಿನಯೋ. ‘‘ವಿನಯವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಇತಿ-ಸದ್ದೋಪಿ ಏತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ‘‘ತತೋ ಪರಂ ಆಹಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೇವ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ.

ತೇನ ಹೀತಿ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಉಚ್ಚಿನನೇ ಉಯ್ಯೋಜೇನ್ತಾ ಹಿ ತಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಂ ಏವಮಾಹಂಸು. ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನತೂತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಅನುರೂಪೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಕಲನವಙ್ಗ…ಪೇ… ಪರಿಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವಪರಿಯನ್ತಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸತಿಪಿ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಬ್ಭಾವೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಗುಣಯುತ್ತಾನಂ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಕ್ಕಂಸಗತತ್ತಾ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಪರಿಯತ್ತಿಧರೇತಿ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿ ನವಙ್ಗಂ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಕಲನವಙ್ಗಂ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ. ಅತ್ಥಕಾಮೇನ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬತೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಪುರಿಸತ್ತಪರಿಯತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಪರಿಯತ್ತಿಧರಾ, ತಾದಿಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಹೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಅವಿಹತತ್ತಾ ತಾ ಜನೇನ್ತಿ, ತಾಹಿ ವಾ ಜನಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ. ದುವಿಧಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಾತಿ. ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾದೀಸು ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾಸವನಧಾರಣಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾ. ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಾ. ತೇ ಇಧ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಸಮಥಭಾವನಾಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಸುಕ್ಖಾ ಲೂಖಾ ಅಸಿನಿದ್ಧಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ.

ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರೇತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಸಮಾಹಾರೋ ತಿಪಿಟಕಂ, ತಿಪಿಟಕಸಙ್ಖಾತಂ ನವಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಧಾ ಭಿನ್ನಂ ಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರಾ, ತಾದಿಸೇತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಅನು ಅನು ತಂಸಮಙ್ಗೀನಂ ಭಾವೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಅನುಭಾವೋ, ಅನುಭಾವೋ ¶ ಏವ ಆನುಭಾವೋ, ಪಭಾವೋ. ಮಹನ್ತೋ ಆನುಭಾವೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಮಹಾನುಭಾವಾ. ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಭೇದೇತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾಯೇವ ತೇವಿಜ್ಜಾ, ತಾ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾದೀನಂ ತೇ ತೇವಿಜ್ಜಾದಯೋ, ತೇ ಭೇದಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ಭಿನ್ನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಭೇದಾ, ಖೀಣಾಸವಾ, ತಾದಿಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತೇವಿಜ್ಜೋ, ಸೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾದೀನಂ ತೇ ತೇವಿಜ್ಜಾದಯೋ, ತೇ ಭೇದಾ ಯೇಸಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ತೇ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಭೇದಾ, ತಾದಿಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೪೩೭) ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಿಸ್ಸ ಪನಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪನ. ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ಅಥ ವಾ ಸಿಕ್ಖನಂ ಸಿಕ್ಖಾ, ಸಾಯೇವ ತಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಪರಿಯೋಸಿತಸಿಕ್ಖತ್ತಾ ಚ ತದಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಏಕನ್ತೇನ ಸಿಕ್ಖನಸೀಲೋ ನ ಅಸೇಕ್ಖೋ ವಿಯ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸಿಕ್ಖೋ ತತ್ಥ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧುಸ್ಸಾಹೋ, ನಾಪಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಿಕ್ಖೋ ಪಚುರಜನೋ ವಿಯ ತತ್ಥ ಅನಧಿಮುತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಜಾತೋ, ತತ್ಥ ವಾ ಭವೋತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ಅಥ ವಾ ಇಕ್ಖತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಇಕ್ಖಾ, ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಸಹ ಇಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಪರಿಯೋಸಿತತ್ತಾ ಸಹ ಕರಣೀಯೇನಾತಿ ಸಕರಣೀಯೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನೇನ. ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ನನು ಚ –

‘‘ದ್ವಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ;

ಚತುರಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯೇ ಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿನೋ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೧೦೨೭) –

ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಥಮೇತಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋತಿ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ. ಬಹುಕಾರತ್ತಾತಿ ಬಹುಉಪಕಾರತ್ತಾ. ಉಪಕಾರವಚನೋ ಹೇತ್ಥ ಕಾರಸದ್ದೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ.

ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ. ನನ್ತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ, ‘‘ಓವದತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನವಕಾಯ ಪರಿಸಾಯ ವಿಬ್ಭಮನೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ಥರಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಸತ್ಥುಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ¶ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಪಞ್ಚಸತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ‘‘ಆವುಸೋ, ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸನ್ತಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರೇ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಲಿಬೋಧಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹೇ ಸನ್ನಿಪತಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ¶ ಅತ್ತನಾ ರಾಜಗಹಂ ಗತೋ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಪಿ ಭಗವತೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಮಹಾಜನಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ರಾಜಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ದಕ್ಖಿಣಗಿರಿಸ್ಮಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ತಿಂಸಮತ್ತಾ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕುಮಾರಭೂತಾ ಏಕವಸ್ಸಿಕದುವಸ್ಸಿಕಭಿಕ್ಖೂ ಚೇವ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಚ ವಿಬ್ಭಮಿಂಸು. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಕಸ್ಮಾ ವಿಬ್ಭಮಿಂಸೂತಿ? ತೇಸಂ ಕಿರ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚಿನ್ತೇಸುಂ ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸತ್ಥುವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ ಅಟ್ಠ ವರೇ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹತಿ, ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಾರಕೇ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಸ್ಸಾಮ, ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಆಗತೇ ಮಯಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ಕಾರಣೇನ ನೇಸಂ ಞಾತಕಾ ತೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಸುಂ. ಸತ್ಥರಿ ಪನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತೇಸಂ ಸಾ ಪತ್ಥನಾ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಾ, ಅಥ ನೇ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಬ್ಬಾಜೇಸುಂ.

ಅಥ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ದಕ್ಖಿಣಗಿರಿಸ್ಮಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಮಾಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ –

‘‘ಅಥ ಕಿಞ್ಚರಹಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಇಮೇಹಿ ನವೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರೇಹಿ ಭೋಜನೇ ಅಮತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಜಾಗರಿಯಂ ಅನನುಯುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಸಿ, ಸಸ್ಸಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸಿ, ಕುಲೂಪಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸಿ, ಓಲುಜ್ಜತಿ ಖೋ ತೇ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಪರಿಸಾ, ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ನವಪ್ಪಾಯಾ, ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀತಿ.

‘‘ಅಪಿ ಮೇ ಭನ್ತೇ ಕಸ್ಸಪ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಪಲಿತಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ಅಥ ಚ ಪನ ಮಯಂ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಕುಮಾರಕವಾದಾ ನ ಮುಚ್ಚಾಮಾತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪನ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಇಮೇಹಿ ನವೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರೇಹಿ ಭೋಜನೇ ಅಮತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಜಾಗರಿಯಂ ಅನನುಯುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಸಿ, ಸಸ್ಸಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸಿ, ಕುಲೂಪಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸಿ, ಓಲುಜ್ಜತಿ ಖೋ ¶ ತೇ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಪರಿಸಾ, ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ನವಪ್ಪಾಯಾ, ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪).

ತತ್ಥ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧೫೪) ಸಸ್ಸಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇಚರಸೀತಿ ಸಸ್ಸಂ ಘಾತೇನ್ತೋ ವಿಯ ಆಹಿಣ್ಡಸಿ. ಕುಲೂಪಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸೀತಿ ಕುಲಾನಿ ಉಪಘಾತೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹನನ್ತೋ ವಿಯ ಆಹನನ್ತೋ ವಿಯ ಆಹಿಣ್ಡಸಿ. ಓಲುಜ್ಜತೀತಿ ಪಲುಜ್ಜತಿ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ನವಪ್ಪಾಯಾತಿ, ಆವುಸೋ, ಏವಂ ಏತೇ ತುಯ್ಹಂ ಪಾಯೇನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನವಕಾ ಏಕವಸ್ಸಿಕದುವಸ್ಸಿಕದಹರಾ ಚೇವ ಸಾಮಣೇರಾ ಚ ¶ ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ. ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀತಿ ಅಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ವತ ಜಾನಾತೀತಿ ಥೇರಂ ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ. ಕುಮಾರಕವಾದಾ ನ ಮುಚ್ಚಾಮಾತಿ ಕುಮಾರಕವಾದತೋ ನ ಮುಚ್ಚಾಮ. ತಥಾ ಹಿ ಪನ ತ್ವನ್ತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಕಾರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಇಮೇಹಿ ನವಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರರಹಿತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಚರಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಕುಮಾರಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚರನ್ತೋ ‘‘ಕುಮಾರಕೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹಸೀತಿ.

‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಪದಪೂರಣೇ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಉಪಮಾನಸಮುಚ್ಚಯಸಂಸಯವವಸ್ಸಗ್ಗಪದಪೂರಣವಿಕಪ್ಪಾದೀಸು ಬಹೂಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ವಾಪಿ ತೇನ ಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೬೩) ಉಪಮಾನೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸದಿಸಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತಂ ವಾಪಿ ಧೀರಾ ಮುನಿ ವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೨೧೩) ಸಮುಚ್ಚಯೇ. ‘‘ಕೇ ವಾ ಇಮೇ ಕಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೯೬) ಸಂಸಯೇ. ‘‘ಅಯಂ ವಾ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಬ್ಬಬಾಲೋ ಸಬ್ಬಮೂಳ್ಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೮೧) ವವಸ್ಸಗ್ಗೇ. ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೭೦; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೩) ವಿಕಪ್ಪೇತಿ. ಇಧ ಪನ ಪದಪೂರಣೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನೇವ ಚ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಾಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಂ ಕರೋನ್ತೇನ ‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಪದಪೂರಣೇ’’ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧೫೪) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀತಿ ಅಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ವತ ಜಾನಾತೀತಿ ಥೇರಂ ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ವತಾತಿ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ವಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಾತಿ ವಿಭಾಸಾ, ಅಞ್ಞಾಸಿಪಿ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ¶ . ತಂ ತಸ್ಸ ಮತಿಮತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹೇತ್ಥ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನಾಞ್ಞಾಸೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ರಾತಿ ಏವಂ ಸತಿ. ಛನ್ದಾಗಮನಂ ವಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಛನ್ದಾ ಆಗಮನಂ ವಿಯಾತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಛನ್ದೇನ ಆಗಮನಂ ಪವತ್ತನಂ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಛನ್ದೇನ ಅಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಂ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಛನ್ದಂ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನಾತಿ ಛನ್ದಾಗಮನಂ, ತಥಾ ಪವತ್ತೋ ಅಪಾಯಗಮನೀಯೋ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ. ಅಥ ವಾ ಅನನುರೂಪಂ ಗಮನಂ ಅಗಮನಂ, ಛನ್ದೇನ ಅಗಮನಂ ಛನ್ದಾಗಮನಂ, ಛನ್ದೇನ ಸಿನೇಹೇನ ಅನನುರೂಪಂ ಗಮನಂ ಪವತ್ತನಂ ಅಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಂ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಅಸೇಕ್ಖಭೂತಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಅಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ತಂ ಪತ್ತೇ, ಪಟಿಲದ್ಧಅಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನುಮತಿಯಾತಿ ಅನುಞ್ಞಾಯ, ಯಾಚನಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ಇದಂ ನ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಅಗತಿಗಮನಸಬ್ಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಸೇಕ್ಖಾನಂಯೇವ ಪನ ಉಚ್ಚಿನಿತತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಗತಿಗಮನಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ¶ ಸೇಕ್ಖೋ, ತಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಮ್ಪಿ ಆನನ್ದಂ ಉಚ್ಚಿನತೂತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ತಥಾಪಿ ಅಭಬ್ಬೋ ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ತಸ್ಸ ಅರಹಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಗುಣೇ ಕಥೇನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಛನ್ದಾತಿ ಛನ್ದೇನ, ಸಿನೇಹೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಅಗನ್ತಬ್ಬಂ ಗನ್ತುಂ, ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಾತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಾನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಅಗತಿಗಮನಾನಿ ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯೇ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯೇ ತಾವ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಭೂತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಮನಾಪೇ ಭಣ್ಡೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ತಂ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಮನಾಪಂ ದೇನ್ತೋ ಛನ್ದಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಅತ್ತನೋ ಪನ ಅಭಾರಭೂತಾನಂ ಮನಾಪೇ ಭಣ್ಡೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ತಂ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅಮನಾಪಂ ದೇನ್ತೋ ದೋಸಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಭಣ್ಡೇಸು ಭಾಜನೀಯವತ್ಥುಞ್ಚ ಠಿತಿಕಞ್ಚ ಅಜಾನನ್ತೋ ಮೋಹಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಮುಖರಾನಂ ವಾ ರಾಜಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಮೇ ಅಮನಾಪೇ ಭಣ್ಡೇ ದಿನ್ನೇ ಅನತ್ಥಂ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಭಯೇನ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಮನಾಪಂ ದೇನ್ತೋ ಭಯಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಏವಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ತುಲಾಭೂತೋ ಪಮಾಣಭೂತೋ ಮಜ್ಝತ್ತೋವ ಹುತ್ವಾ ಯಂ ಯಸ್ಸ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತದೇವ ತಸ್ಸ ದೇತಿ, ಅಯಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಅಗತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಭೂತಸ್ಸ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಂ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ಛನ್ದಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಇತರಸ್ಸ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿಂ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ದೋಸಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕಞ್ಚ ಅಜಾನನ್ತೋ ಮೋಹಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಮುಖರಸ್ಸ ವಾ ರಾಜಪೂಜಿತಸ್ಸ ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಗರುಕಂ ಕತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಗರುಕಮೇವ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಭಯಾಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಯಥಾಭೂತಮೇವ ಕಥೇಸಿ, ಅಯಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಅಗತಿಗಮನಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಥೇರೋಪಿ ತಾದಿಸೋ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಅಗತಿಗಮನಾನಂ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹೀನತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಗಾಯನವಸೇನ ಧಮ್ಮವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಯಥಾಭೂತಮೇವ ಕಥೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ…ಪೇ… ಅಗತಿಂ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ. ಪರಿಯತ್ತೋತಿ ಅಧೀತೋ, ಉಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಚ್ಚಿನಿತೇನಾತಿ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಗಹಿತೇನ. ಏತದಹೋಸೀತಿ ಏತಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕನಂ ಅಹೋಸಿ. ರಾಜಗಹಂ ಖೋ ಮಹಾಗೋಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ರಾಜಗಹನ್ತಿ ರಾಜಗಹಸಾಮನ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚೂಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ವುತ್ತಂ. ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಗೋಚರೋ, ಗೋಚರೋ ವಿಯ ಗೋಚರೋ, ಭಿಕ್ಖಾಚರಣಟ್ಠಾನಂ. ಸೋ ಮಹನ್ತೋ ಅಸ್ಸ, ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಮಹಾಗೋಚರಂ, ರಾಜಗಹಂ. ಥಾವರಕಮ್ಮನ್ತಿ ಚಿರಟ್ಠಾಯಿಕಮ್ಮಂ. ವಿಸಭಾಗಪುಗ್ಗಲೋ ಸುಭದ್ದಸದಿಸೋ. ಉಕ್ಕೋಟೇಯ್ಯಾತಿ ನಿವಾರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞತ್ತಿದುತಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸಾವೇಸೀತಿ –

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಘೋ, ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ¶ ಸಮ್ಮನ್ನೇಯ್ಯ ‘ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸನ್ತಾನಿ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿತುಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸಿತಬ್ಬ’ನ್ತಿ, ಏಸಾ ಞತ್ತಿ.

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಘೋ, ಸಙ್ಘೋ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಸಮ್ಮನ್ನತಿ ‘ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸನ್ತಾನಿ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿತುಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸಿತಬ್ಬ’ನ್ತಿ, ಯಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ಖಮತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಸಮ್ಮುತಿ ‘ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿತುಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸಿತಬ್ಬ’ನ್ತಿ, ಸೋ ತುಣ್ಹಸ್ಸ. ಯಸ್ಸ ನಕ್ಖಮತಿ, ಸೋ ಭಾಸೇಯ್ಯ.

‘‘ಸಮ್ಮತಾನಿ ಸಙ್ಘೇನ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ‘ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ವಸನ್ತಾನಿ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿತುಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ¶ ವಸಿತಬ್ಬ’ನ್ತಿ, ಖಮತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ತುಣ್ಹೀ, ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೭) –

ಏವಂ ಞತ್ತಿದುತಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸಾವೇಸಿ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಞಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಏಕವೀಸತಿಮೇ ದಿವಸೇ ಕತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ‘‘ಅಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಏಕವೀಸತಿಮೇ ದಿವಸೇ ಕತಾ. ಭಗವಾ ಹಿ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಿಂಸು. ಏವಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸಾ ನಾಮ ಅಹೇಸುಂ. ತತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಚಿತಕಾಯ ಅಗ್ಗಿನಾ ಝಾಯಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ಸತ್ತಿಪಞ್ಜರಂ ಕತ್ವಾ ಸನ್ಥಾಗಾರಸಾಲಾಯಂ ಧಾತುಪೂಜಂ ಕರಿಂಸೂತಿ ಏಕವೀಸತಿ ದಿವಸಾ ಗತಾ. ಜೇಟ್ಠಮೂಲಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಪನ ಧಾತುಯೋ ಭಾಜಯಿಂಸು. ಏತಸ್ಮಿಂ ಧಾತುಭಾಜನದಿವಸೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಸ್ಸ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಭದ್ದೇನ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಕತಂ ಅನಾಚಾರಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಅಯಂ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ಕತಾ. ಇಮಞ್ಚ ಪನ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ‘ಆವುಸೋ ಇದಾನಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಚತ್ತಾಲೀಸದಿವಸಾ ಓಕಾಸೋ, ತತೋ ಪರಂ ಅಯಂ ನಾಮ ನೋ ಪಲಿಬೋಧೋ ಅತ್ಥೀತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭಾ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಯಸ್ಸ ರೋಗಪಲಿಬೋಧೋ ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಪಲಿಬೋಧೋ ವಾ ಮಾತಾಪಿತುಪಲಿಬೋಧೋ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಪತ್ತಂ ವಾ ಪನ ಪಚಿತಬ್ಬಂ ಚೀವರಂ ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಸೋ ತಂ ಪಲಿಬೋಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕರಣೀಯಂ ಕರೋತೂ’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚಸತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹಂ ಗತೋ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಮಹಾಥೇರಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೋಕಸಲ್ಲಸಮಪ್ಪಿತಂ ¶ ಮಹಾಜನಂ ಅಸ್ಸಾಸೇತುಕಾಮಾ ತಂ ತಂ ದಿಸಂ ಪಕ್ಕನ್ತಾ. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋ ಪನ ಸತ್ತಸತಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರೋ ‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಾಗತಂ ಮಹಾಜನಂ ಅಸ್ಸಾಸೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಕುಸಿನಾರಾಯಮೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ, ಏವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ ಸಯಮೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೇನ ಸಾವತ್ಥಿ ತೇನ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಗಚ್ಛತೋ ಪನಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ¶ ತೀಸು ಸತ್ತಾಹೇಸು ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ಏಕವೀಸತಿಮೇ ದಿವಸೇ ಇಮಂ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತ್ವಾ ಥೇರೋ ರಾಜಗಹಂ ಪಕ್ಕನ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಇಧ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ (ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ೫.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ‘‘ಸತ್ತಸು ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸೇಸು ಸತ್ತಸು ಚ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸು ವೀತಿವತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ? ಸತ್ತಸು ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸು ಗಹಿತೇಸು ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಮಜ್ಝೇ ಚಿತಕಾಯ ಝಾಪನಸತ್ತಾಹಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ದಿಯಡ್ಢಮಾಸೋ ಸೇಸೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ. ಅಪ್ಪಕಞ್ಹಿ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುದಾಯೋ ಅಪ್ಪಕೇನ ಅಧಿಕೋಪಿ ಅನಧಿಕೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅಡ್ಢಮಾಸತೋ ಅಧಿಕೇಪಿ ಪಞ್ಚ ದಿವಸೇ ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವಾಸೀತಿಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅಸೀತಿಖನ್ಧಕವತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವಚನಂ ವಿಯ. ತಥಾ ಅಪ್ಪಕೇನ ಊನೋಪಿ ಚ ಸಮುದಾಯೋ ಅನೂನೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ದಿಯಡ್ಢಮಾಸತೋ ಊನೇಪಿ ಪಞ್ಚ ದಿವಸೇ ದಿಯಡ್ಢಮಾಸೋ ಸೇಸೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಹಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೩೫೬) ಛಮಾಸತೋ ಊನೇಪಿ ಅಡ್ಢಮಾಸೇ ‘‘ಛ ಮಾಸೇ ಸಜ್ಝಾಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ವಿಯ. ತತ್ಥ ಹಿ ತಚಪಞ್ಚಕಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪಞ್ಚಕೇಸು ದ್ವೀಸು ಚ ಛಕ್ಕೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಅನುಲೋಮತೋ ಪಞ್ಚಾಹಂ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಪಞ್ಚಾಹಂ, ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಪಞ್ಚಾಹಂ, ತಥಾ ಪುರಿಮಪುರಿಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಕಛಕ್ಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನುಲೋಮತೋ ಪಞ್ಚಾಹಂ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಪಞ್ಚಾಹಂ, ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಪಞ್ಚಾಹನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಸುಂ ತಿಪಞ್ಚಾಹಂ ಏಕತೋ ತಿಪಞ್ಚಾಹಞ್ಚ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕತ್ವಾ ಛಮಾಸಂ ಸಜ್ಝಾಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ವಚನಂ ವಿಯ. ತತ್ಥ ಹಿ ವಕ್ಕಪಞ್ಚಕಾದೀಸು ತೀಸು ಪಞ್ಚಕೇಸು ದ್ವೀಸು ಚ ಛಕ್ಕೇಸು ವಿಸುಂ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಹಿ ಏಕತೋ ಚ ಸಜ್ಝಾಯೇ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಞ್ಚಕಾನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚಮಾಸಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಚಪಞ್ಚಕೇ ಪನ ವಿಸುಂ ತಿಪಞ್ಚಾಹಮೇವಾತಿ ಅಡ್ಢಮಾಸೋಯೇವೇಕೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಡ್ಢಮಾಸಾಧಿಕಪಞ್ಚಮಾಸಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸತಿ ಯಥಾ ತತ್ಥ ಅಡ್ಢಮಾಸೇ ಊನೇಪಿ ಮಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನೇ ಸಜ್ಝಾಯೇ ಛ ಮಾಸಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಸಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸತ್ತಮಾಸಾದಿಮಾಸನ್ತರಗಮನನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಛಮಾಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ, ನ ಸಕಲಛಮಾಸೇ ಸಜ್ಝಾಯಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಮಾಸವಸೇನ ¶ ಕಾಲೇ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನೇ ಊನೇಪಿ ಪಞ್ಚದಿವಸೇ ದಿಯಡ್ಢಮಾಸೋ ಪರಿಚ್ಛೇದಕೋ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ¶ ಕಾಲಸ್ಸ ದ್ವಿಮಾಸಾದಿಮಾಸನ್ತರಗಮನನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ದಿಯಡ್ಢಮಾಸೋ ಸೇಸೋ’’ತಿ ದಿಯಡ್ಢಮಾಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞಥಾ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರೋಧೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಏಕಾಹಮೇವ ವಾ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ಚಿತಕಾಯ ಝಾಯೀತಿ ಖುದ್ದಕಭಾಣಕಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಸತ್ತಸು ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸೇಸು ವೀತಿವತ್ತೇಸು ಅಟ್ಠಮಿಯಂ ಚಿತಕಾಯ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಸತ್ತಸು ದಿವಸೇಸು ಧಾತುಪೂಜಂ ಅಕಂಸೂತಿ ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಗಿಮ್ಹಾನಂ ದಿಯಡ್ಢೋ ಚ ಮಾಸೋ ಸೇಸೋ ಹೋತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಚಿತಕಾಯ ಝಾಪನಸತ್ತಾಹಂ ನ ಆಗತಂ, ದ್ವೇಯೇವ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ಆಗತಾನಿ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪನ ಯಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಇತೋ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಪಕಾರೇನ ಯಥಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಕಾರಣಂ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೋ ದಿವಸೋ ನಟ್ಠೋ. ಸೋ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೋ ಕೋಲಾಹಲದಿವಸೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನ ಗಹಿತೋ’’ತಿ. ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂ ಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋಯೇವ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇನಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸತ್ತಾಹಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸತ್ತಾಹಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಜೇಟ್ಠಮೂಲಸುಕ್ಕಪಞ್ಚಮೀ ಏಕವೀಸತಿಮೋ ದಿವಸೋ ಹೋತಿ.

ಸತ್ತಸು ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಧುಕೀಳನಂ ನಾಮ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಗೀತಾನಿ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಪೂಜಾವಸೇನ ಕೀಳನತೋ ಸುನ್ದರಂ ಕೀಳನನ್ತಿ ಸಾಧುಕೀಳನಂ. ಅಥ ವಾ ಸಪರಹಿತಸಾಧನಟ್ಠೇನ ಸಾಧು, ತೇಸಂ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕೀಳನಂ ಸಾಧುಕೀಳನಂ, ಉಳಾರಪುಞ್ಞಪಸವನತೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥಾವಿರೋಧಿಕೀಳಾವಿಹಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಾಹೇ ಸಾಧುಕೀಳಾಯ ಏಕದೇಸೇನ ಕತತ್ತಾ ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸಾ ನಾಮ ತೇ ಜಾತಾ. ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸುಯೇವ ಸಾಧುಕೀಳನಂ ಅಕಂಸು. ತತೋಯೇವ ಚ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಕೋಸಿನಾರಕಾ ಮಲ್ಲಾ ಭಗವತೋ ಸರೀರಾನಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಸನ್ಥಾಗಾರೇ ಸತ್ತಿಪಞ್ಜರಂ ಕರಿತ್ವಾ ಧನುಪಾಕಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ¶ ನಚ್ಚೇಹಿ ಗೀತೇಹಿ ವಾದಿತೇಹಿ ಮಾಲೇಹಿ ಗನ್ಧೇಹಿ ಸಕ್ಕರಿಂಸು ಗರುಂ ಕರಿಂಸು ಮಾನೇಸುಂ ಪೂಜೇಸು’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೩೫).

ಏತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೩೫) ವುತ್ತಂ –

‘‘ಕಸ್ಮಾ ¶ ಪನೇತೇ ಏವಮಕಂಸೂತಿ? ಇತೋ ಪುರಿಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಸತ್ತಾಹೇಸು ತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಠಾನನಿಸಜ್ಜೋಕಾಸಂ ಕರೋನ್ತಾ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಾದೀನಿ ಸಂವಿದಹನ್ತಾ ಸಾಧುಕೀಳಿಕಾಯ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭಿಂಸು. ತತೋ ನೇಸಂ ಅಹೋಸಿ ‘ಇಮಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಸಾಧುಕೀಳಿತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮ, ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಮತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಕೋಚಿದೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ, ತೇನ ತೇ ಏವಮಕಂಸೂ’’ತಿ.

ತಸ್ಮಾ ವಿಸೇಸತೋ ಸಾಧುಕೀಳಿಕಾ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸುಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇ ಪನ ಧಾತುಪೂಜಾಯ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸಾ’’ತಿ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಸು ಚ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸೂ’’ತಿ. ಉಪಕಟ್ಠಾತಿ ಆಸನ್ನಾ. ವಸ್ಸಂ ಉಪನೇನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ. ಏಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗತೋತಿ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನಂ ಅಸ್ಸಾಸೇತುಂ ಏಕೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಗತೋ. ಏವಂ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಾದಯೋಪಿ ತೇಸು ತೇಸು ಜನಪದೇಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನಂ ಅಸ್ಸಾಸೇನ್ತಾ ಗತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯೇನ ಸಾವತ್ಥಿ, ತೇನ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಯತ್ಥ ಸಾವತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮಿ, ಯೇನ ವಾ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಸಾವತ್ಥಿ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ತೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಸಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ. ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯಾತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ. ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತಣ್ಹಾನುಸಯತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಭಿಸಙ್ಖತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಭವಯೋನಿಗತಿಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಜನೇತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಜನೋ, ಕಿಲೇಸೇ ಜನೇತಿ, ಅಜನಿ, ಜನಿಸ್ಸತೀತಿ ವಾ ಜನೋ, ಮಹನ್ತೋ ಜನೋತಿ ಮಹಾಜನೋ, ತಂ ಮಹಾಜನಂ, ಬಹುಜನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾತಿ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ. ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾತಿ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಭಾವತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ‘‘ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಿಲಾತಂ ಮಾಲಾಕಚವರಂ ಮಿಲಾತಮಾಲಾಕಚವರಂ. ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಪಠಮಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಯಥಾಠಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವತೋ ಠಿತಕಾಲೇ ಕರಣೀಯಂ ವತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮಕಾಸೀತಿ ಸೇನಾಸನೇ ಕತ್ತಬ್ಬವತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕರೋನ್ತೋ ಚ ನ್ಹಾನಕೋಟ್ಠಕೇ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಉದಕೂಪಟ್ಠಾನಾದಿಕಾಲೇಸು ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ನನು ಭಗವಾ ಅಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ನ್ಹಾನಕಾಲೋ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೋ, ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಓವಾದದಾನಕಾಲೋ, ಅಯಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪನಕಾಲೋ, ಅಯಂ ಮುಖಧೋವನಕಾಲೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪರಿದೇವಮಾನೋವ ಅಕಾಸಿ. ತಮೇನಂ ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾ ‘‘ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ಪರಿದೇವಮಾನಾ ಕಥಂ ಅಞ್ಞೇ ಅಸ್ಸಾಸಯಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಸಂವೇಜೇಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಸಾ ವಚನೇನ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯೋ ಸನ್ಥಮ್ಭಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪಭುತಿ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಬಹುಲತಾಯ ಉಸ್ಸನ್ನಧಾತುಕಂ ¶ ಕಾಯಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತುಂ ಖೀರವಿರೇಚನಂ ಪಿವಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ಥೇರೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಉಸ್ಸನ್ನಧಾತುಕನ್ತಿ ಉಪಚಿತಸೇಮ್ಹಾದಿಧಾತುಕಂ ಕಾಯಂ. ಸಮಸ್ಸಾಸೇತುನ್ತಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇತುಂ. ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ದೇವತಾಯ ಸಂವೇಜಿತದಿವಸತೋ. ‘‘ಜೇತವನವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠದಿವಸತೋ ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ವಿರಿಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿರೇಚನಂ, ಓಸಧಪರಿಭಾವಿತಂ ಖೀರಮೇವ ವಿರೇಚನನ್ತಿ ಖೀರವಿರೇಚನಂ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಭೇಸಜ್ಜಪಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಅಙ್ಗಸುಭತಾಯ ಸುಭೋತಿ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮತ್ತಾ ಸುಭೇನ ಮಾಣವೇನ. ಪಹಿತಂ ಮಾಣವಕನ್ತಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಕಿರಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ಮಹಾಜನೋ ಚ ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ವಿಹಾರಂ ಖೋ ಪನ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಜನಮಜ್ಝೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ವಾ ಕಾತುಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ವಾ ಸೋತುಂ, ಗೇಹಂ ಆಗತಂಯೇವ ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುಖೇನ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏಕಾ ಚ ಮೇ ಕಙ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ನಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸುಭೇನ ಮಾಣವೇನ ಪೇಸಿತಂ ಮಾಣವಕಂ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಅವೋಚ. ಅಕಾಲೋ ಖೋತಿ ಅಜ್ಜ ಗನ್ತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೋ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿ. ಭೇಸಜ್ಜಮತ್ತಾತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ. ಅಪ್ಪತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಮತ್ತಾಸದ್ದೋ ‘‘ಮತ್ತಾ ಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ.

ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ಖೀರವಿರೇಚನಂ ಪೀತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ. ಚೇತಕತ್ಥೇರೇನಾತಿ ಚೇತಿಯರಟ್ಠೇ ಜಾತತ್ತಾ ‘‘ಚೇತಕೋ’’ತಿ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೇನ. ಸುಭೇನ ಮಾಣವೇನ ಪುಟ್ಠೋತಿ ‘‘ಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ¶ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ತೇ ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ನಟ್ಠಾ ನು ಖೋ, ಧರನ್ತಿ, ಸಚೇ ಧರನ್ತಿ, ಆನನ್ದೋ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಯೇಸಂ ಸೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಣ್ಣವಾದೀ ಅಹೋಸಿ, ಯತ್ಥ ಚ ಇಮಂ ಜನತಂ ಸಮಾದಪೇಸಿ ನಿವೇಸೇಸಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಕತಮೇಸಾನಂ ಖೋ ಭೋ ಆನನ್ದ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ವಣ್ಣವಾದೀ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೮) ಸುಭೇನ ಮಾಣವೇನ ಪುಟ್ಠೋ. ಅಥಸ್ಸ ಥೇರೋ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ, ಮಾಣವ, ಖನ್ಧಾನಂ ಸೋ ಭಗವಾ ವಣ್ಣವಾದೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುಭಸುತ್ತಮಭಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ದೀಘನಿಕಾಯೇ ಸುಭಸುತ್ತಂ ನಾಮ ದಸಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸೀ’’ತಿ.

ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪಟಿಸಙ್ಖರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಛಿನ್ನಂ. ಫುಲ್ಲನ್ತಿ ಭಿನ್ನಂ. ತೇಸಂ ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಪುನ ಸಮ್ಮಾ ಪಾಕತಿಕಕರಣಂ, ಅಭಿನವಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ರಾಜಗಹನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ನಗರಂ. ತಞ್ಹಿ ಮನ್ಧತುಮಹಾಗೋವಿನ್ದಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ರಾಜಗಹ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಛಡ್ಡಿತಪತಿತಉಕ್ಲಾಪಾತಿ ಛಡ್ಡಿತಾ ಚ ಪತಿತಾ ಚ ಉಕ್ಲಾಪಾ ಚ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ¶ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಛಡ್ಡಿತಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ, ತತೋಯೇವ ಚ ಉಪಚಿಕಾದೀಹಿ ಖಾದಿತತ್ತಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪತಿತಾ, ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾಭಾವೇನ ಆಕಿಣ್ಣಕಚವರತ್ತಾ ಉಕ್ಲಾಪಾ ಚ ಅಹೇಸುನ್ತಿ. ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಭಗವತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವೇಣಿಯತಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಪರಿವೇಣಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ವಿಹಾರೇಸು. ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪಟಿಸಙ್ಖರಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಠಮಂ ಮಾಸನ್ತಿ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಮಾಸಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಸೇನಾಸನವತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಸೇನಾಸನಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಚ ಸೇನಾಸನಪಟಿಬದ್ಧಾನಂ ಬಹೂನಂ ವಚನತೋ ‘‘ಭಗವತಾ…ಪೇ… ವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ‘‘ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತಿತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ. ಸೋ ಚ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇ ಹಿ ಥೇರಾ ಆಸಾಳ್ಹೀಪುಣ್ಣಮಾಯ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಟಿಪದೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸುಂ. ಅಜಾತಸತ್ತು ರಾಜಾತಿ ಅಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಿತುನೋ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ ಜಾತೋತಿ ‘‘ಅಜಾತಸತ್ತೂ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೋ ರಾಜಾ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಕುಚ್ಛಿಗತೇ ದೇವಿಯಾ ಏವರೂಪೋ ದೋಹಳೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ರಞ್ಞೋ ದಕ್ಖಿಣಬಾಹುತೋ ಲೋಹಿತಂ ಪಿವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ¶ . ಅಥ ತಸ್ಸಾ ಕಥೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಿಯಾ ಕಿಸಭಾವಂ ದುಬ್ಬಣ್ಣಭಾವಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ರಾಜಾ ಸಯಮೇವ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಞತ್ವಾ ಚ ವೇಜ್ಜೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಸತ್ಥಕೇನ ಬಾಹುಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಸರಕೇನ ಲೋಹಿತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದಕೇನ ಸಮ್ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾಯೇಸಿ. ನೇಮಿತ್ತಕಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಏಸ ಗಬ್ಭೋ ರಞ್ಞೋ ಸತ್ತು ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಿನಾ ರಾಜಾ ಹಞ್ಞಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಜಾತೋಯೇವ ರಞ್ಞೋ ಸತ್ತು ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನೇಮಿತ್ತಕೇಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅಜಾತಸತ್ತು ನಾಮ ಜಾತೋ. ಕಿನ್ತಿ ಕಾರಣಪುಚ್ಛನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಕಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿವೇದೇಸುನ್ತಿ ನಿವೇದೇಸುಂ, ಜಾನಾಪೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸ್ಸತ್ಥಾತಿ ನಿರಾಸಙ್ಕಚಿತ್ತಾ. ಆಣಾಚಕ್ಕನ್ತಿ ಆಣಾಯೇವ ಅಪ್ಪಟಿಹತವುತ್ತಿಯಾ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಆಣಾಚಕ್ಕಂ. ಸನ್ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನಟ್ಠಾನಂ.

ರಾಜಭವನವಿಭೂತಿನ್ತಿ ರಾಜಭವನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಅವಹಸನ್ತಮಿವಾತಿ ಅವಹಾಸಂ ಕುರುಮಾನಂ ವಿಯ. ಸಿರಿಯಾ ನಿಕೇತಮಿವಾತಿ ಸಿರಿಯಾ ವಸನಟ್ಠಾನಮಿವ. ಏಕನಿಪಾತತಿತ್ಥಮಿವ ಚ ದೇವಮನುಸ್ಸನಯನವಿಹಙ್ಗಾನನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಾನೀಯತಿತ್ಥೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಪಕ್ಖಿನೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜನಾನಂ ಚಕ್ಖೂನಿ ಮಣ್ಡಪೇಯೇವ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ನಯನಸಙ್ಖಾತವಿಹಙ್ಗಾನಂ ಏಕನಿಪಾತತಿತ್ಥಮಿವ ಚ. ಲೋಕರಾಮಣೇಯ್ಯಕಮಿವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಏಕತ್ಥ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಂ ರಾಸಿಕತಂ ಲೋಕೇ ರಮಣೀಯಭಾವಂ ವಿಯ. ಯದಿ ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ರಮಣೀಯತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮೇವ ಆನೇತ್ವಾ ಏಕತ್ಥ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡನ್ತಿ ಫೇಗ್ಗುರಹಿತಸಾರಂ ವಿಯ ಕಸಟವಿನಿಮುತ್ತಂ ಪಸನ್ನಭೂತಂ ವಿಯ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬೇಸು ದಟ್ಠುಂ ಅರಹರೂಪೇಸು ಸಾರಭೂತಂ ಪಸನ್ನಭೂತಞ್ಚಾ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ ¶ ಸಾರಭೂತೋ ವಿಸಿಟ್ಠತರೋ ಮಣ್ಡೋ ಮಣ್ಡನಂ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡೋ, ಮಣ್ಡಪೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯುತ್ತತರಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಮಣ್ಡಂ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿ ನಿವಾರೇತೀತಿ ಮಣ್ಡಪೋ. ವಿವಿಧ…ಪೇ… ಚಾರುವಿತಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕುಸುಮದಾಮಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಓಲಮ್ಬಕಾನಿ ಚಾತಿ ಕುಸುಮದಾಮಓಲಮ್ಬಕಾನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಓಲಮ್ಬಕಕುಸುಮದಾಮಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾನಿ ವಿವಿಧಾನಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾನಿ ವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತಂ ವಮೇನ್ತಂ ನಿಕ್ಖಾಮೇನ್ತಮಿವ ಚಾರು ಸೋಭನಂ ವಿತಾನಂ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿವಿಧಕುಸುಮದಾಮಓಲಮ್ಬಕವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತಚಾರುವಿತಾನೋ, ಮಣ್ಡಪೋ, ತಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ರತನವಿಚಿತ್ರಮಣಿಕಓಟ್ಟಿಮತಲಮಿವಾತಿ ನಾನಾಪುಪ್ಫೂಪಹಾರವಿಚಿತ್ತಸುಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭೂಮಿಕಮ್ಮತ್ತಾಯೇವ ನಾನಾರತನೇಹಿ ¶ ವಿಚಿತ್ತಭೂತಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಮಿವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ರತನವಿಚಿತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ನಾನಾಪುಪ್ಫೂಪಹಾರವಿಚಿತ್ತತಾಯ ನಿದಸ್ಸನಂ, ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಗ್ಗಹಣಂ ಸುಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭೂಮಿಪರಿಕಮ್ಮತಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಣಿಯೋ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತತಲತ್ತಾ ಮಣಿಕೋಟ್ಟನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತಲನ್ತಿ ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಂ. ನನ್ತಿ ಮಣ್ಡಪಂ. ಪುಪ್ಫೂಪಹಾರೋ ಪುಪ್ಫಪೂಜಾ. ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖನ್ತಿ ಉತ್ತರದಿಸಾಭಿಮುಖಂ. ಆಸನಾರಹನ್ತಿ ನಿಸೀದನಾರಹಂ. ದನ್ತಖಚಿತನ್ತಿ ದನ್ತೇಹಿ ರಚಿತಂ, ದನ್ತೇಹಿ ಕತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಆಸನೇ. ನಿಟ್ಠಿತಂ ಭನ್ತೇ ಮಮ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಮಯಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹಂಸು ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಸ್ಸಗನ್ಧಂ ವಾಯನ್ತೋ ವಿಚರತೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಅಞ್ಞೋ ವಿಸ್ಸಗನ್ಧಂ ವಾಯನ್ತೋ ವಿಚರಣಕಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅದ್ಧಾ ಏತೇ ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಸಂವೇಗಂ ಆಪಜ್ಜಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ನಂ ಆಹಂಸುಯೇವ ‘‘ಸ್ವೇ, ಆವುಸೋ, ಸನ್ನಿಪಾತೋ’’ತಿಆದಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಆಹಂಸೂ’’ತಿಆದಿ. ತೇನಾತಿ ತಸ್ಮಾ. ಆವಜ್ಜೇಸೀತಿ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಗಹೇತ್ವಾ, ಯೇಹಿ ವಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ತೇಸಂ ಲೇಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಸವೇಹೀತಿ ಭವತೋ ಆಭವಗ್ಗಂ ಧಮ್ಮತೋ ವಾ ಆಗೋತ್ರಭುಂ ಸವನತೋ ಪವತ್ತನತೋ ಆಸವಸಞ್ಞಿತೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ. ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಚೇತಂ ಆಸವೇಹೀತಿ, ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಪನ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿಯೇವ. ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಆಸವೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುಚ್ಚೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಙ್ಕಮೇನಾತಿ ಚಙ್ಕಮನಕಿರಿಯಾಯ. ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಕತಂ ಉಪಚಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಏತೇನಾತಿ ಕತಪುಞ್ಞೋ, ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜಾತಿ ವೀರಿಯಂ ಅನುಯುಞ್ಜ, ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಾಯ ಅನುಯೋಗಂ ಕರೋಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಾದೋಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಕಥಾಯ ಅಪರಜ್ಝಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ಆರದ್ಧಂ ವೀರಿಯಂ. ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯಾತಿ ¶ ಉದ್ಧತಭಾವಾಯ. ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇಮೀತಿ ಚಙ್ಕಮನವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪಹಾನವಸೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮರಸತಾಪಾದನೇನ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇಮಿ.

ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ¶ ಥೇರೇನ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ. ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾತಿ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮೋತಿ ‘‘ಸೇಕ್ಖತಾಯ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಗಹೇತುಂ ಅಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಬಹುಸ್ಸುತತ್ತಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಥೇರಾನಂ ‘‘ಇದಾನಿ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹೋಹೀ’’ತಿ ದಿನ್ನಓವಾದಸ್ಸ ಸಫಲತಾದೀಪನತ್ಥಂ ಅತ್ತುಪನಾಯಿಕಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞಬ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ಭಗವತಾ ಸಂವಣ್ಣಿತತ್ತಾ ಚ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾವುಡ್ಢನ್ತಿ ವುಡ್ಢಪಟಿಪಾಟಿಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಏಕೇತಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾನಂಯೇವ ಏಕೇ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ವದನ್ತಿಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ದೀಘಭಾಣಕಾ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವದನ್ತಿ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅರಹಾ ಸಮಾನೋ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಕಥಂ ಅಗಮಾಸಿ? ‘ಇದಾನಿಮ್ಹಿ ಸನ್ನಿಪಾತಮಜ್ಝಂ ಪವಿಸನಾರಹೋ’ತಿ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತತಾಲಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಜಾತಿಮಣಿ ವಿಯ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ನಭೇ ಸಮುಗ್ಗತಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಬಾಲಾತಪಸಮ್ಫಸ್ಸವಿಕಸಿತರೇಣುಪಿಞ್ಜರಗಬ್ಭಂ ಪದುಮಂ ವಿಯ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಪರಿಯೋದಾತೇನ ಸಪ್ಪಭೇನ ಸಸ್ಸಿರಿಕೇನ ಮುಖವರೇನ ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಆರೋಚಯಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘ಸೋಭತಿ ವತ ಭೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೋ ಆನನ್ದೋ, ಸಚೇ ಸತ್ಥಾ ಧರೇಯ್ಯ, ಅದ್ಧಾ ಅಜ್ಜ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ಹನ್ದ ಇಮಸ್ಸಾಹಂ ಇದಾನಿ ಸತ್ಥಾರಾ ದಾತಬ್ಬಂ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಾಮೀ’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸೀ’’ತಿ.

ಆಕಾಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದೀತಿಪಿ ಏಕೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ತಥಾ ತಥಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಚನೇ ಅಞ್ಞಂ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಮಾಸಂ ಕತಾಯ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಕದಾಚಿ ಪಥವಿಯಂ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಗತತ್ತಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕೇ ವದನ್ತಿ. ಕದಾಚಿ ಆಕಾಸೇನ ಆಗತತ್ತಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕೇ ವದನ್ತೀ’’ತಿ.

ಭಿಕ್ಖೂ ¶ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪಿ ಅಭಾಸಿ ಸಮ್ಬೋಧೇಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಪನ ಞಾಪನೇಪಿ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಆಮನ್ತಯಾಮಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೮) ಪಟಿವೇದಯಾಮಿ ¶ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೭೨). ಪಕ್ಕೋಸನೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಮಮ ವಚನೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಆಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೧೧). ಆವುಸೋತಿ ಆಮನ್ತನಾಕಾರದೀಪನಂ. ಕಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಕಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ. ಕಿಂ ಆನನ್ದೋ ನಪ್ಪಹೋತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ಠಪಿತಪುಚ್ಛಾ. ನಪ್ಪಹೋತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಏಸೋ ಅಗ್ಗೋ. ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಹಿ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಯದಿದನ್ತಿ ಚ ಯೋ ಅಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯದಿದಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಮನ್ನೀತಿ ಸಮ್ಮತಂ ಅಕಾಸಿ. ಉಪಾಲಿಂ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಧಾತುಸ್ಸ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಬೀಜನೀಗಹಣಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಭಗವಾಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ವಿಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಭೂತಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಸಿಕ್ಖಾಸಂಯಮಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮುಖಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಪಠಮಂ, ಆವುಸೋ ಉಪಾಲಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಪುರಿಮಕಾಲೇ ಪಠಮಭಾವೋ ನ ಯುತ್ತೋತಿ? ನೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾನುಕ್ಕಮೇನ ಚ ಪಠಮಭಾವಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಠಿತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಸಙ್ಗೀತಾನಿ, ವಿಸೇಸತೋ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇತಿ ಚ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ.

ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛೀತಿಆದಿ ‘‘ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸಿತೇನ ಸಹ ತತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಪಾಳಿಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪನೇತಬ್ಬಂ ವಾ ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ ವಾ ಆಸಿ ನಾಸೀತಿ? ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತೇ ಅಪನೇತಬ್ಬಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ನ ಹಿ ತಥಾಗತಾ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ನಿರತ್ಥಕಂ ವದನ್ತಿ, ಸಾವಕಾನಂ ಪನ ದೇವತಾನಂ ವಾ ಭಾಸಿತೇ ಅಪನೇತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹೋತಿ, ತಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರಾ ಅಪನಯಿಂಸು, ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಯತ್ಥ ಪಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಯುತ್ತಂ, ತಂ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸುಯೇವ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ ಚೇ? ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ಇತಿ ವಾ ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏತದವೋಚಾ’’ತಿ ವಾ ಏವಮಾದಿಕಂ ಸಮ್ಬನ್ಧವಚನಮತ್ತಂ. ಏವಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪನ ಇದಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಠಪೇಸುಂ ¶ . ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇ ಸಙ್ಗಹಮಾರುಳ್ಹೇ ಪಞ್ಚ ಅರಹನ್ತಸತಾನಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪಿತನಯೇನೇವ ಗಣಸಜ್ಝಾಯಮಕಂಸು. ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಚ ನೇಸಂ ಸಜ್ಝಾಯಾರಮ್ಭಕಾಲೇಯೇವ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ವಿಯ ಮಹಾಪಥವೀ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ತೇ ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಸೇಸಪಾರಾಜಿಕಾನಿಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಏವಂ ತೇರಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾನಿ ‘‘ತೇರಸಕ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ವೀಸಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸತಾನಿ ‘‘ಮಹಾವಿಭಙ್ಗೋ’’ತಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಠಪೇಸುಂ. ಮಹಾವಿಭಙ್ಗಾವಸಾನೇಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಮಹಾಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ತತೋ ಭಿಕ್ಖುನಿವಿಭಙ್ಗೇ ಅಟ್ಠ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡಂ ¶ ನಾಮಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ತೀಣಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿವಿಭಙ್ಗೋ’’ತಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೋ ನಾಮ ಚತುಸಟ್ಠಿಭಾಣವಾರೋ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾವಸಾನೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಏತೇನೇವುಪಾಯೇನ ಅಸೀತಿಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣಂ ಖನ್ಧಕಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣಂ ಪರಿವಾರಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಠಪೇಸುಂ. ವಿನಯಪಿಟಕಾವಸಾನೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸುಂ ‘‘ಆವುಸೋ, ಇದಂ ತುಯ್ಹಂ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ವಾಚೇಹೀ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅವುತ್ತೋಪಿ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸಙ್ಗಹಮಾರೋಪೇತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು. ಇದಾನಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿನಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಮನುಕ್ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇ ದನ್ತಖಚಿತಂ ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಕತರಂ, ಆವುಸೋ, ಪಿಟಕಂ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ, ಭನ್ತೇತಿ. ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಚತಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ, ತಾಸು ಪಠಮಂ ಕತರಂ ಸಙ್ಗೀತಿನ್ತಿ? ದೀಘಸಙ್ಗೀತಿಂ, ಭನ್ತೇತಿ. ದೀಘಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಸುತ್ತಾನಿ, ತಯೋ ಚ ವಗ್ಗಾ, ತೇಸು ಪಠಮಂ ಕತರಂ ವಗ್ಗನ್ತಿ. ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗಂ, ಭನ್ತೇತಿ. ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗೇ ತೇರಸ ಸುತ್ತನ್ತಾ, ತೇಸು ಪಠಮಂ ಕತರಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ? ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಂ ನಾಮ ಭನ್ತೇ ತಿವಿಧಸೀಲಾಲಙ್ಕತಂ ನಾನಾವಿಧಮಿಚ್ಛಾಜೀವಕುಹನಲಪನಾದಿವಿದ್ಧಂಸನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಜಾಲವಿನಿವೇಠನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಪಕಮ್ಪನಂ, ತಂ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಾಮಾ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ?

ಅನ್ತರಾ ¶ ಚ ಭನ್ತೇ ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣಖಣಚಿತ್ತವೇಮಜ್ಝವಿವರಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ತದನ್ತರಂ ಕೋ ಜಾನೇಯ್ಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಥಾಗತಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೪೪; ೧೦.೭೫) ಚ, ‘‘ಜನಾ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಮಞ್ಚ ತಞ್ಚ ಕಿಮನ್ತರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೨೮) ಚ ಆದೀಸು ಕಾರಣೇ ಅನ್ತರಾಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಅದ್ದಸ ಮಂ ಭನ್ತೇ ಅಞ್ಞತರಾ ಇತ್ಥೀ ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಭಾಜನಂ ಧೋವನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೪೯) ಖಣೇ. ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೨೦) ಚಿತ್ತೇ. ‘‘ಅನ್ತರಾ ವೋಸಾನಮಾಪಾದೀ’’ತಿಆದೀಸು ವೇಮಜ್ಝೇ. ‘‘ಅಪಿ ಚಾಯಂ ತಪೋದಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾನಿರಯಾನಂ ಅನ್ತರಿಕಾಯ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೩೧) ವಿವರೇ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ವಿವರೇ ವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಚ ನಾಳನ್ದಾಯ ಚ ವಿವರೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ. ಈದಿಸೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಗಾಮಞ್ಚ ನದಿಞ್ಚ ಯಾತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಏಕಮೇವ ¶ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಂ ಪಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ದುತಿಯಪದೇನಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ ಸಾಮಿವಚನಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಯೋಗೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ಇಧ ಪನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತೋ. ರಾಜಾಗಾರಕೇತಿ ತತ್ಥ ರಞ್ಞೋ ಕೀಳನತ್ಥಂ ಪಟಿಭಾನಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ರಂ ಅಗಾರಂ ಅಕಂಸು, ತಂ ರಾಜಾಗಾರಕನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ. ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಉಯ್ಯಾನಂ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ದ್ವಾರಸಮೀಪೇ ತರುಣೋ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾತಿ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರಭವತ್ತಾ ಉಯ್ಯಾನಮ್ಪಿ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ‘‘ವರುಣಾನಗರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ.

ಸುಪ್ಪಿಯಞ್ಚ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸುಪ್ಪಿಯೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋತಿ ಸಞ್ಜಯಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸೀ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ. ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಞ್ಚ ಮಾಣವಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಮಾಣವೋತಿ ಸತ್ತೋಪಿ ಚೋರೋಪಿ ತರುಣೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಚೋದಿತಾ ದೇವದೂತೇಹಿ, ಯೇ ಪಮಜ್ಜನ್ತಿ ಮಾಣವಾ;

ತೇ ದೀಘರತ್ತಂ ಸೋಚನ್ತಿ, ಹೀನಕಾಯೂಪಗಾ ನರಾ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ೩.೨೭೧; ಅ. ನಿ. ೩.೩೬) –

ಆದೀಸು ಸತ್ತೋ ಮಾಣವೋತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಮಾಣವೇಹಿಪಿ ಸಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ ಕತಕಮ್ಮೇಹಿಪಿ ಅಕತಕಮ್ಮೇಹಿಪೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೪೯) ಚೋರೋ. ‘‘ಅಮ್ಬಟ್ಠಮಾಣವೋ ಅಙ್ಗಕೋ ಮಾಣವೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೮-೨೬೧, ೩೧೬) ತರುಣೋ ಮಾಣವೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಇಧಾಪಿ ಅಯಮೇವ ¶ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಂ ನಾಮ ತರುಣಪುರಿಸಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ. ಜೀವಕಮ್ಬವನೇತಿ ಜೀವಕಸ್ಸ ಕೋಮಾರಭಚ್ಚಸ್ಸ ಅಮ್ಬವನೇ. ಅಥ ‘‘ಕಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕೇನಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ? ನ ಏತಂ ಸುತ್ತಂ ಭಗವತಾ ಏವ ವುತ್ತಂ, ರಞ್ಞಾಪಿ ‘‘ಯಥಾ ನು ಖೋ ಇಮಾನಿ ಪುಥುಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೇನಾತಿ ಅಯಂ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಧೀತಾಯ ಪುತ್ತೋ, ನ ವಿದೇಹರಞ್ಞೋ, ‘‘ವೇದೇಹೀ’’ತಿ ಪನ ಪಣ್ಡಿತಾಧಿವಚನಮೇತಂ. ವಿದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವೇದೋ, ಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ವೇದೇನ ಈಹತಿ ಘಟತಿ ವಾಯಮತೀತಿ ವೇದೇಹೀ, ವೇದೇಹಿಯಾ ಪುತ್ತೋ ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೋ, ತೇನ.

ಏತೇನೇವುಪಾಯೇನ ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯೇ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಮನುಕ್ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತನಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಾವಸಾನೇ ಪಞ್ಚ ಅರಹನ್ತಸತಾನಿ ಸಜ್ಝಾಯಮಕಂಸು. ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಚ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ ಅಹೋಸಿ. ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಪನಾವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇನ ತೇರಸಸುತ್ತನ್ತಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ¶ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಠಪೇಸುಂ. ತದನನ್ತರಂ ಮಹಾವಗ್ಗಂ, ತದನನ್ತರಂ ಪಾಥಿಕವಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಂ ತಿವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಂ ಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತನ್ತಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಚತುಸಟ್ಠಿಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣಂ ತನ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ದೀಘನಿಕಾಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸುಂ ‘‘ಆವುಸೋ, ಇಮಂ ತುಯ್ಹಂ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ವಾಚೇಹೀ’’ತಿ. ತತೋ ಅನನ್ತರಂ ಅಸೀತಿಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸುಂ ‘‘ಇಮಂ ತುಮ್ಹೇ ಪರಿಹರಥಾ’’ತಿ. ತದನನ್ತರಂ ಭಾಣವಾರಸತಪರಿಮಾಣಂ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸುಂ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ವಾಚೇಥಾ’’ತಿ. ತದನನ್ತರಂ ವೀಸತಿಭಾಣವಾರಸತಪಅಮಾಣಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸುಂ ‘‘ಇಮಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ವಾಚೇಥಾ’’ತಿ.

ತದನನ್ತರಂ –

‘‘ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಂ ವಿಭಙ್ಗಞ್ಚ, ಕಥಾವತ್ಥುಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಂ;

ಧಾತುಯಮಕಂ ಪಟ್ಠಾನಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. –

ಏವಂ ¶ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ ಸುಖುಮಞಾಣಗೋಚರಂ ತನ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಅರಹನ್ತಸತಾನಿ ಸಜ್ಝಾಯಮಕಂಸು. ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಪರಂ ಜಾತಕಂ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೋ ಅಪದಾನಂ ಸುತ್ತನಿಪಾತೋ ಖುದ್ದಕಪಾಠೋ ಧಮ್ಮಪದಂ ಉದಾನಂ ಇತಿವುತ್ತಕಂ ವಿಮಾನವತ್ಥು ಪೇತವತ್ಥು ಥೇರಗಾಥಾ ಥೇರೀಗಾಥಾತಿ ಇಮಂ ತನ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಖುದ್ದಕಗನ್ಥೋ ನಾಮ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಚ ವತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪಯಿಂಸೂತಿ ದೀಘಭಾಣಕಾ ವದನ್ತಿ. ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನ ‘‘ಚರಿಯಾಪಿಟಕಬುದ್ಧವಂಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಖುದ್ದಕಗನ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಜಾತಕಾದಿಕೇ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸಭೂತೇ ತಾದಿಸೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಯುತ್ತಂ, ನ ಪನ ದೀಘನಿಕಾಯಾದಿಪ್ಪಕಾರೇ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ, ನಾಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿನಿದ್ದೇಸಭೂತೇ ವಿನಯಪಿಟಕೇತಿ. ದೀಘಭಾಣಕಾ ‘‘ಜಾತಕಾದೀನಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಚರಿಯಾಪಿಟಕಬುದ್ಧವಂಸಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಜಾತಕಗತಿಕತ್ತಾ. ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ದೇಸಿತಾನಂ ಜಾತಕಾದೀನಂ ಯಥಾನುಲೋಮದೇಸನಾಭಾವತೋ ತಾದಿಸೇ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಸಙ್ಗಹೋ ಯುತ್ತೋ, ನ ಪನ ಸಭಾವಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸಭೂತೇ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇತಿ ಜಾತಕಾದೀನಂ ಸುತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನತಂ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯುತ್ತಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಸ್ಸ ಸೇಸನಿಕಾಯಾನಂ ವಿಯ ಅಪಾಕಟತ್ತಾ ಸೇಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ನಿಕಾಯೇಸು. ತತ್ಥಾತಿ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ.

ಏವಂ ¶ ನಿಮಿತ್ತಪಯೋಜನಕಾಲದೇಸಕಾರಕಕರಣಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ವವತ್ಥಾಪಿತೇಸು ಧಮ್ಮವಿನಯೇಸು ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಏಕವಿಧಾದಿಭೇದೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತದೇತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನಾವರಣಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ವಾತಿ ಉದಾನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ವಿಮುತ್ತಿರಸನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸಾದಂ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ ವಾ ಅಗ್ಗಫಲನಿಪ್ಫಾದನತೋ, ವಿಮುತ್ತಿಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪಾದನತೋ.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಕಿಲೇಸವಿನಯನೇನ ವಿನಯೋ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಅಪಾಯಪತನಾದಿತೋ ಧಾರಣೇನ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಹೋತಿ ¶ , ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪನ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ನಿದ್ಧಾರೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ವಿನಯಪಿಟಕ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಸಭಾವಧಮ್ಮದೇಸನಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಆಹ ‘‘ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಯದಿಪಿ ಧಮ್ಮೋಯೇವ ವಿನಯೋ ಪರಿಯತ್ತಿಆದಿಭಾವತೋ, ತಥಾಪಿ ವಿನಯಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೋ ಅಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ಪಯುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ವಿನಯತನ್ತಿವಿಪರೀತಂ ತನ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ ಯಥಾ ‘‘ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೋ, ಗೋಬಲೀಬದ್ದ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರನ್ತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಭಗವತಾ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ಏಕೂನವೀಸತಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಭಾಸಿತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನ’’ನ್ತಿ. ಇದಂ ಕಿರ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ಅವಿಜಹಿತಉದಾನಂ. ಅಯಮಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೫೪) – ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹಸ್ಸ ಕಾರಕಂ ತಣ್ಹಾವಡ್ಢಕಿಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ತಂ ದಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಞಾಣಸ್ಸತ್ಥಾಯ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ ಅನೇಕಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಂ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸನ್ತೋ ತಂ ಞಾಣಂ ಅವಿನ್ದನ್ತೋ ಅಲಭನ್ತೋಯೇವ ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಸಂಸರಿಂ. ಯಸ್ಮಾ ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಮಿಸ್ಸತಾಯ ಜಾತಿ ನಾಮೇಸಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ದುಕ್ಖಾ, ನ ಚ ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅದಿಟ್ಠೇ ನಿವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದಿಟ್ಠೋಸೀತಿ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೇನ ದಿಟ್ಠೋ ಅಸಿ. ಪುನ ಗೇಹನ್ತಿ ಪುನ ಇಮಂ ಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಮಮ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸಿ ನ ಕರಿಸ್ಸಸಿ. ತವ ಸಬ್ಬಾ ಅನವಸೇಸಾ ಕಿಲೇಸಫಾಸುಕಾ ಮಯಾ ಭಗ್ಗಾ. ಇಮಸ್ಸ ತಯಾ ಕತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹಸ್ಸ ಕೂಟಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಂ ಕಣ್ಣಿಕಮಣ್ಡಲಂ ವಿಸಙ್ಖತಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತಂ. ವಿಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಗತಂ ಅನುಪವಿಟ್ಠಂ ಇದಾನಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ, ಅಹಞ್ಚ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ವಾ ಅಜ್ಝಗಾ ಅಧಿಗತೋ ಪತ್ತೋಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಪನ ‘‘ವಿಸಙ್ಖಾರಗತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಮೇವ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ¶ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ವಾ ಅಜ್ಝಗಾ ಅಧಿಗತೋ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಅಯಂ ಮನಸಾ ಪವತ್ತಿತಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಿ. ‘‘ಯದಾ ಹವೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಯಂ ಪನ ವಾಚಾಯ ಪವತ್ತಿತಧಮ್ಮಾನಂ ಆದೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅನ್ತೋಜಪ್ಪನವಸೇನ ಕಿರ ಭಗವಾ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಕೇಚೀತಿ ¶ ಖನ್ಧಕಭಾಣಕಾ. ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ ಪನ ಧಮ್ಮಪದಭಾಣಕಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಖನ್ಧಕಭಾಣಕಾ ವದನ್ತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಪದಭಾಣಕಾನಂ ಗಾಥಾ ಮನಸಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ತದಾ ಮಹತೋ ಜನಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾಯ ನ ಹೋತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಗಾಥಾ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ತದಾ ಸುಣನ್ತಾನಂ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನ’’ನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಪದಭಾಣಕಾ ಪನ ‘‘ದೇಸನಾಯ ಜನಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಭಾವೋ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ದೇಸಿತತ್ತಾಯೇವ ಇದಂ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿರುದ್ಧಂ ನ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನನು ಚ ಯದಿ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿ ಮನಸಾ ದೇಸಿತಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಪದಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೫೩-೧೫೪) ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರನ್ತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಉದಾನವಸೇನ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ತತ್ಥಾಪಿ ಮನಸಾ ಉದಾನೇತ್ವಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಮನಸಾವ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಗಹಣೇ ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಚೇ? ಯದಿ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತಂ ಸಿಯಾ, ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ಆರುಳ್ಹಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ಅನಾರುಳ್ಹಭಾವೋಯೇವ ವಚೀಭೇದಂ ಅಕತ್ವಾ ಮನಸಾ ದೇಸಿತಭಾವೇ ಕಾರಣನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಯದಾ ಹವೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ಆತಾಪಿನೋ ಝಾಯತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ, ಅಥಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ವಪಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾ. ಯತೋ ಪಜಾನಾತಿ ಸಹೇತುಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಆದಿಗಾಥಾತ್ತಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಉದಾನಗಾಥನ್ತಿ ಪನ ಜಾತಿಯಾ ಏಕವಚನಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಪಠಮಗಾಥಂಯೇವ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಖನ್ಧಕೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಪನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಮೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋತಿ. ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣೇನಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣೇನ. ಆಮನ್ತಯಾಮೀತಿ ನಿವೇದಯಾಮಿ, ಬೋಧೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಯಧಮ್ಮಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಮುಖೇನ ದುಕ್ಖಾನತ್ತಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ದುಕ್ಖಂ ತದನತ್ತಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೫) ವಚನತೋ. ಲಕ್ಖಣತ್ತಯವಿಭಾವನನಯೇನೇವ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಅವಿಸಯಭೂತಂ ಬುದ್ಧಾವೇಣಿಕಂ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಪರೀತಂ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ¶ . ಇದಾನಿ ¶ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ನಿಯೋಜೇತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ವಯಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಸಂವೇಜೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ನಿರವಸೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪ್ಪಮಾದಪದಞ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸಾಸನಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ. ಅನ್ತರೇತಿ ಅನ್ತರಾಳೇ, ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಕಮ್ಮಮೇವ ಕಮ್ಮನ್ತಂ, ಏವಂ ಸುತ್ತಮೇವ ಸುತ್ತನ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಸಙ್ಗೀತನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಾದಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸುಭಸುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಅಸಙ್ಗೀತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ‘‘ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಹಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೇನ ಸುಭಸ್ಸ ಮಾಣವಸ್ಸ ದೇಸಿತ’’ನ್ತಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಸುಭಸುತ್ತಂ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ – ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ ಅಚಿರಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೪) ಆಗತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನೇವ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತರೂಪಂ ನ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸಯಮೇವ ಸುಭಸುತ್ತಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವದತಿ. ಏವಂ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ ‘‘ಏಕಮಿದಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಯಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರಾಮಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸುಭಸುತ್ತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಮಾರೋಪಿತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಥ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಏವಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನೇವ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸುಭಸುತ್ತಂ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ತನ್ತಿಂ ಠಪೇತುಕಾಮೇಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಆಗತನಯೇನೇವ ‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತನ್ತಿ ಠಪಿತಾ’’ತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಅಥ ವಾ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸುಭಸುತ್ತಂ ಸಯಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾದೀಸು ಭಗವತಾ ದೇಸಿತನಯೇನೇವ ದೇಸೇಸೀತಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಲದ್ಧನಯೇ ಠತ್ವಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನಿ ಅದಹನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ಏವಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಉಭಯಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನೀತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ. ದ್ವೇ ವಿಭಙ್ಗಾನೀತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗವಸೇನೇವ ದ್ವೇ ವಿಭಙ್ಗಾನಿ. ದ್ವಾವೀಸತಿ ಖನ್ಧಕಾನೀತಿ ಮಹಾವಗ್ಗಚೂಳವಗ್ಗೇಸು ಆಗತಾನಿ ದ್ವಾವೀಸತಿ ಖನ್ಧಕಾನಿ. ಸೋಳಸಪರಿವಾರಾತಿ ಸೋಳಸಹಿ ¶ ಪರಿವಾರೇಹಿ ಉಪಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಸೋಳಸಪರಿವಾರಾತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಪರಿವಾರಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಯಂ ತೇನ ಭಗವತಾ ಜಾನತಾ ಪಸ್ಸತಾ ಅರಹತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಪಠಮಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪರಿ. ೧) ಪಞ್ಞತ್ತಿವಾರೋ, ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಕತಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪರಿ. ೧೫೭) ಕತಾಪತ್ತಿವಾರೋ, ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಚತುನ್ನಂ ವಿಪತ್ತೀನಂ ಕತಿ ವಿಪತ್ತಿಯೋ ¶ ಭಜನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಪ್ಪಭೇದೋ (ಪರಿ. ೧೮೨) ವಿಪತ್ತಿವಾರೋ, ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಕತಿಹಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿಆದಿಪ್ಪಭೇದೋ (ಪರಿ. ೧೮೩) ಸಙ್ಗಹವಾರೋ, ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಛನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಕತಿಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪರಿ. ೧೮೪) ಸಮುಟ್ಠಾನವಾರೋ, ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಕರಣಾನಂ ಕತಮಂ ಅಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪರಿ. ೧೮೫) ಅಧಿಕರಣವಾರೋ, ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಮಥಾನಂ ಕತಿಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಪ್ಪಭೇದೋ (ಪರಿ. ೧೮೬) ಸಮಥವಾರೋ, ತದನನ್ತರಂ ಸಮುಚ್ಚಯವಾರೋ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ. ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪರಿ. ೧೮೮) ನಯೇನ ಪುನ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಏಕೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಾರೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುರಿಮಸದಿಸಾ ಏವ ಕತಾಪತ್ತಿವಾರಾದಯೋ ಸತ್ತ ವಾರಾತಿ ಏವಂ ಅಪರೇಪಿ ಅಟ್ಠ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠ, ಪುರಿಮಾನಿಪಿ ಅಟ್ಠಾತಿ ಮಹಾವಿಭಙ್ಗೇ ಸೋಳಸ ವಾರಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ತತೋ ಪರಂ ತೇನೇವ ನಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನಿವಿಭಙ್ಗೇಪಿ ಸೋಳಸ ವಾರಾ ಆಗತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ಉಪಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಸೋಳಸಪರಿವಾರಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಪರಿವಾರೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ಬಹೂಸು ಪನ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ‘‘ಸೋಳಸಪರಿವಾರಾ’’ತಿ ಏವಮೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾಠೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಬಾಹಿತುನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ.

ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದಿಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಾದೀನಿ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಸುತ್ತಾನಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದಿಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ. ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ವಾ ಸುತ್ತಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದಿಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋತಿ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಿವಿಧವಿಸೇಸನಯತ್ತಾತಿ ¶ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿವಿಧಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಸಿಥಿಲಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಲೋಕವಜ್ಜೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಪ್ಪಯೋಜನಾ, ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು ಸಿಥಿಲಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಜ್ಝಾಚಾರನಿಸೇಧನತೋತಿ ಸಞ್ಞಮವೇಲಂ ಅತಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಆಚಾರೋ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ, ವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ತಸ್ಸ ನಿಸೇಧನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾತಿ ವಿವಿಧನಯತ್ತಾದಿಹೇತುನಾ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ವಿವಿಧವಿಸೇಸನಯತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾವಚನಂ. ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಿನಯಸ್ಸ. ಇತರಂ ಪನಾತಿ ಸುತ್ತಂ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋತಿಆದಿಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿಭೇದೇತಿ ಯೋ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಸಜ್ಝಾಯತಿ ಸುಣಾತಿ ವಾಚೇತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ ದೇಸೇತಿ ಚ, ಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥೋ ತಸ್ಸಪಿ ಹೋತಿ, ತೇನ ಪರಸ್ಸ ಸಾಧೇತಬ್ಬತೋ ಪರಸ್ಸಪಿ ಹೋತೀತಿ ತದುಭಯಂ ತಂ ¶ ಸುತ್ತಂ ಸೂಚೇತಿ ದೀಪೇತಿ. ತಥಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರತ್ಥೇ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಭೇದೇ ಅತ್ಥೇ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅತ್ಥಸದ್ದೋ ಚಾಯಂ ಹಿತಪರಿಯಾಯವಚನೋ, ನ ಭಾಸಿತತ್ಥವಚನೋ. ಯದಿ ಸಿಯಾ, ಸುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋಪಿ ಭಾಸಿತತ್ಥಂ ಸೂಚೇತಿ ಪರಸ್ಸಪೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ಸುತ್ತೇನ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ, ಸೋ ತಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ, ನ ತೇನ ಪರತ್ಥೋ ಸೂಚಿತೋ ಹೋತೀತಿ. ತೇನ ಸೂಚೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಪರತ್ಥಸ್ಸ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ. ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಭಾಸಿತತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಆದಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಹಿತಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸುತ್ತೇ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಸುತ್ತಾಧಾರಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ.

ಅಥ ವಾ ಸುತ್ತಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯೇ ಅತ್ತತ್ಥಾದಯೋ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದಾ ‘‘ನ ಹಞ್ಞದತ್ಥತ್ಥಿ ಪಸಂಸಲಾಭಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ. ೬೩) ವುತ್ತಾ ಅತ್ತತ್ಥೋ, ಪರತ್ಥೋ, ಉಭಯತ್ಥೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಉತ್ತಾನೋ ಅತ್ಥೋ, ಗಮ್ಭೀರೋ ಅತ್ಥೋ, ಗುಳ್ಹೋ ಅತ್ಥೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಅತ್ಥೋ, ನೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ನೀತೋ ಅತ್ಥೋ, ಅನವಜ್ಜೋ ಅತ್ಥೋ, ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಅತ್ಥೋ, ವೋದಾನೋ ಅತ್ಥೋ, ಪರಮತ್ಥೋತಿ, ತೇ ಅತ್ಥೇ ಸುತ್ತಂ ಸೂಚೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸುತ್ತನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಅತ್ತತ್ಥಾದಯೋ ವುತ್ತಾ ಸುತ್ತತ್ಥಭಾವೇನ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ತೇಸು ಪನ ಏಕೋಪಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ ಸುತ್ತೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬತಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅತ್ಥೇ ಸುತ್ತಂ ಸೂಚೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಅತ್ಥ-ಸದ್ದೋಯಂ ಭಾಸಿತತ್ಥಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಪುರಿಮಕಾ ಪಞ್ಚ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದಾ ಹಿತಪರಿಯಾಯಾ, ತತೋ ಪರೇ ಛ ಭಾಸಿತತ್ಥಭೇದಾ, ಪಚ್ಛಿಮಕಾ ಪನ ಉಭಯಸಭಾವಾ. ತತ್ಥ ದುರಧಿಗಮತಾಯ ವಿಭಾವನೇ ಅಗಾಧಭಾವೋ ಗಮ್ಭೀರೋ, ನ ವಿವಟೋ ಗುಳ್ಹೋ, ಮೂಲುದಕಾದಯೋ ವಿಯ ಪಂಸುನಾ ಅಕ್ಖರಸನ್ನಿವೇಸಾದಿನಾ ತಿರೋಹಿತೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ. ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ನೇಯ್ಯೋ, ಯಥಾರುತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ನೀತೋ. ಅನವಜ್ಜನಿಕ್ಕಿಲೇಸವೋದಾನಾ ಪರಿಯಾಯವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ. ಪರಮತ್ಥೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ ಏವ ವಾ.

ಅಥ ವಾ ಅತ್ತನಾ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತತ್ಥಂ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾಕಥಞ್ಚ ಪರೇಸಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಪರತ್ಥಂ ಸೂಚೇತಿ. ಏವಂ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೯೯) ಸುತ್ತಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸುತ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಾದೀನಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಕಾಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ತಪ್ಪಧಾನಭಾವತೋ, ನ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಮೇವ ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸುತ್ತಾಗತಂ ಸುತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೫೫) ಚ ‘‘ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಸುತ್ತಸದ್ದೋ ಉಪಚರಿತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಸುತ್ತೇಸು ¶ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವಾ ಚ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಂ ಅನುವತ್ತನ್ತಿ, ನ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯೋ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವೇ, ತಸ್ಮಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಏಕನ್ತಹಿತಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸುವುತ್ತಾ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಏಕನ್ತಹಿತಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಹಿತಸಮ್ಪಾಪನೇ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ತಪ್ಪರಭಾವಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಪ್ಪರಭಾವೋ ಚ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ¶ . ವಿನಯದೇಸನಂ ವಿಯ ಇಸ್ಸರಭಾವತೋ ಆಣಾಪತಿಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ಅದೇಸೇತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ಚರಿಯಾನುರೂಪಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ದೇಸಿತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಕಾಲನ್ತರೇ ಅಭಿನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಸ್ಸಮಿವ ಫಲ’’ನ್ತಿ. ಪಸವತೀತಿ ಫಲತಿ, ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಾಯಸಮಙ್ಗೀನಂಯೇವ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಧೇನು ವಿಯ ಖೀರ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಧೇನುತೋಪಿ ಹಿ ಉಪಾಯವನ್ತಾನಂಯೇವ ಖೀರಪಟಿಲಾಭೋ ಹೋತಿ. ಅನುಪಾಯೇನ ಹಿ ಅಕಾಲೇ ಅಜಾತವಚ್ಛಂ ಧೇನುಂ ದೋಹನ್ತೋ ಕಾಲೇಪಿ ವಾ ವಿಸಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದೋಹನ್ತೋ ನೇವ ಖೀರಂ ಪಟಿಲಭತಿ. ‘‘ಸುತ್ತಾಣಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಚ ನೇ ತಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಸುತ್ತಸಭಾಗನ್ತಿ ಸುತ್ತಸದಿಸಂ. ಸುತ್ತಸಭಾಗತಂಯೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತಚ್ಛಕಾನಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವಡ್ಢಕೀನಂ ಕಾಳಸುತ್ತಂ. ಪಮಾಣಂ ಹೋತೀತಿ ತದನುಸಾರೇನ ತಚ್ಛನತೋ. ಏವಮೇತಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞೂನನ್ತಿ ಯಥಾ ಕಾಳಸುತ್ತಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಣೇ ಕತೇ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ವಿವಾದೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಸುತ್ತೇ ಆನೀತಮತ್ತೇ ‘‘ಇದಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಕಟತ್ತಾ ವಿವಾದೋ ವೂಪಸಮ್ಮತೀತಿ ಏತಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಮಾಣಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಸುತ್ತಸಭಾಗತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಸುತ್ತಂ ವಿಯ ಪಮಾಣತ್ತಾ ಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಚ ಸುತ್ತಮಿವ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ತತ್ಥಾದಿವಿಧಾನೇ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವೋ ಅತ್ತತ್ಥಾದೀನಂಯೇವ ಚ ಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ತದತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಪಧಾನತ್ತಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ. ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಸೇಸತ್ತಞ್ಚ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಅತ್ಥವಚನಂ. ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ.

ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ. ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಕಮನಕಿರಿಯಾಯ ವುಡ್ಢಿಭಾವಂ ಅತಿರೇಕತಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿಆದೀಸು ವುಡ್ಢಿಯಂ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾತಾತಿ ಅಡ್ಢಚನ್ದಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ಸಞ್ಞಾಣೇನ ಞಾತಾ ಪಞ್ಞಾತಾ ಪಾಕಟಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಡ್ಢಚನ್ದಾದಿಭಾವೋ ಹಿ ರತ್ತಿಯಾ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಅಡ್ಢೋ ಚನ್ದೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಮೀ, ಯಸ್ಮಾ ಊನೋ, ತಸ್ಮಾ ಚಾತುದ್ದಸೀ, ಯಸ್ಮಾ ಪುಣ್ಣೋ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಪನ್ನರಸೀತಿ. ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ¶ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಸದ್ದಪರಿಯಾಯೋ ಅಭಿಞ್ಞಾತಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾತಿಆದೀಸು ಲಕ್ಖಣೇ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಾಚಕಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನೇನ ನಿಪಾತಾನಂ ತದತ್ಥಜೋತಕಮತ್ತತ್ತಾ ಲಕ್ಖಿತಸದ್ದತ್ಥಜೋತಕೋ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಲಕ್ಖಣೇ ವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತೋ. ರಾಜಾಭಿರಾಜಾತಿ ರಾಜೂಹಿ ಪೂಜೇತುಂ ಅರಹೋ ರಾಜಾ. ಪೂಜಿತೇತಿ ಪೂಜಾರಹೇ.

ಅಭಿಧಮ್ಮೇತಿ ‘‘ಸುಪಿನನ್ತೇನ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವೇಪಿ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ. ‘‘ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧಾಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಚ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಅಕುಸಲಂ, ನ ಪಾಣಸಙ್ಖಾತಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತೋ ಅತಿಪಾತೋ, ತಥಾ ಅದಿನ್ನಸ್ಸ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಆದಾನಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ, ತಂವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಥೇಯ್ಯಚೇತನಾ ಅಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಏವಮಾದಿನಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಭಿವಿನಯೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಜಾತರೂಪರಜತಂ ನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ವಿನಯೇ ವಿನೇತಿ ನಾಮ. ಏತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹತೋ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಏವಂ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಚ ಅಭಿವಿನಯೇ ವಿನೇತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಜಾತರೂಪರಜತಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಸನ್ತಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾವತ್ಥು ಪಾರಾಜಿಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ, ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸೀಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಅತ್ತತ್ಥಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಕೇವಲಂ ಲೋಲತಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಮಾಸದುಕ್ಕಟಂ, ರೂಪಿಯಛಡ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ವಿನಯೇ ಪಟಿಬಲೋ ವಿನೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕನ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕತ್ತಂ ಅಭಿಸದ್ದೋ ದೀಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಕೇ’’ತಿ.

ನನು ಚ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಕಮನಕಿರಿಯಾಯ ವುಡ್ಢಿಭಾವಂ ಅತಿರೇಕತಂ ದೀಪೇತಿ, ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಞಾಣಲಕ್ಖಣಕಿರಿಯಾನಂ ಸುಪಾಕಟತ್ತಾ ವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕನ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕತ್ತಂ ವಿಸಿಟ್ಠತಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಇದಂ ತಾವ ಯುತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಕತ್ತಾ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ, ‘‘ಅಭಿರಾಜಾ ಅಭಿವಿನಯೋ’’ತಿ ಪನ ಪೂಜಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಸು ರಾಜವಿನಯೇಸು ಅಭಿಸದ್ದೋ ವತ್ತತೀತಿ ಕಥಮೇತಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಚೇ? ಇಧಾಪಿ ನತ್ಥಿ ¶ ದೋಸೋ ಪೂಜನಪರಿಚ್ಛೇದನಕಿರಿಯಾದೀಪನತೋ, ತಾಹಿ ಚ ಕಿರಿಯಾಹಿ ರಾಜವಿನಯಾನಂ ಯುತ್ತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಅತಿಮಾಲಾದೀಸು ಅತಿಸದ್ದೋ ವಿಯ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಸಹ ಸಾಧನೇನ ಕಿರಿಯಂ ವದತೀತಿ ಅಭಿರಾಜಅಭಿವಿನಯಸದ್ದಾ ಸಿದ್ಧಾ, ಏವಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಸದ್ದೇ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಸಹ ಸಾಧನೇನ ವುಡ್ಢಿಯಾದಿಕಿರಿಯಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ. ಭಾವೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಡ್ಢನಂ ವುತ್ತಂ. ಫರಿತ್ವಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಡ್ಢನಂ ವುತ್ತಂ. ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋತಿ ಭಾವನಾಫರಣವುಡ್ಢೀಹಿ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಮ್ಮದ್ವಾರಪಟಿಪದಾದೀಹಿ. ಲಕ್ಖಣೀಯತ್ತಾತಿ ಸಞ್ಜಾನಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಏಕನ್ತತೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಪೂಜಾರಹತ್ತಾ ‘‘ಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಲೋಕುತ್ತರಾಯೇವ ಪೂಜಿತಾತಿ ದಸ್ಸಿತಾ. ಸಭಾವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾತಿ ಫುಸನಾದಿಸಭಾವೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ಅಧಿಕಾಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರೇಹಿ ಮಹನ್ತಭಾವತೋ ಮಹಗ್ಗತಾ ಧಮ್ಮಾಪಿ ಅಧಿಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಧಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ.

ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿನಯಾದೀಸು ತೀಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಿಟ್ಠೇಸು ಯಂ ಅವಿಸಿಟ್ಠಂ ಸಮಾನಂ, ತಂ ಪಿಟಕಸದ್ದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿನಯಾದಯೋ ಹಿ ತಯೋ ಸದ್ದಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾ ನಾಮ, ಪಿಟಕಸದ್ದೋ ಪನ ತೇಹಿ ತೀಹಿಪಿ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅವಿಸಿಟ್ಠೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಪಾಳಿಸಮ್ಪದಾನವಸೇನ ಮಾ ಗಣ್ಹಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕುದಾಲಞ್ಚ ಪಿಟಕಞ್ಚ ಕುದಾಲಪಿಟಕಂ. ತತ್ಥ ಕು ವುಚ್ಚತಿ ಪಥವೀ, ತಸ್ಸಾ ದಾಲನತೋ ವಿದಾಲನತೋ ಅಯೋಮಯೋ ಉಪಕರಣವಿಸೇಸೋ ಕುದಾಲಂ ನಾಮ, ತಾಲಪಣ್ಣವೇತ್ತಲತಾದೀಹಿ ಕತೋ ಭಾಜನವಿಸೇಸೋ ಪಿಟಕಂ ನಾಮ, ತಂ ಆದಾಯ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾವುತ್ತೇನಾತಿ ‘‘ಏವಂ ದುವಿಧತ್ಥೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ.

ದೇಸನಾಸಾಸನಕಥಾಭೇದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಥೇತಬ್ಬಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ದೇಸಕಾಯತ್ತೇನ ಆಣಾದಿವಿಧಿನಾ ಅಭಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ. ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಗತೇನ ಯಥಾಪರಾಧಾದಿನಾ ಸಾಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅನುಸಾಸನಂ ವಿನಯನಂ ಸಾಸನಂ ¶ . ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಂವರಾಸಂವರಾದಿನೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಥನಂ ವಚನಪಟಿಬದ್ಧತಾಕರಣಂ ಕಥಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ದೇಸಿತಾರಂ ಭಗವನ್ತಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದೇಸನಾ, ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಸಾಸನಂ, ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ದೇಸನಾದೀನಂ ನಾನಾಕರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೇಸನಾದಯೋ ದೇಸೇತಬ್ಬಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಆಣಾದಯೋ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ದೇಸಕಾದಿಅಧೀನಾತಿ ತಂತಂವಿಸೇಸಯೋಗವಸೇನ ದೇಸನಾದೀನಂ ಭೇದೋ ವುತ್ತೋ. ತಥಾ ಹಿ ಆಣಾವಿಧಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಆಣಾರಹಾಧೀನಂ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಯೋಗತೋ. ಏವಂ ವೋಹಾರಪರಮತ್ಥವಿಧಾನಾನಿ ಚ ವಿಧಾಯಕಾಧೀನಾನೀತಿ ಆಣಾದಿವಿಧಿನೋ ದೇಸಕಾಯತ್ತತಾ ವುತ್ತಾ. ಅಪರಾಧಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಮ್ಪಿ ಸಾಸನಂ ವಿಸೇಸತೋ, ತಥಾ ವಿನೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಸಾಸನಂ ವುತ್ತಂ. ಸಂವರಾಸಂವರನಾಮರೂಪಾನಂ ವಿಯ ವಿನಿವೇಠೇತಬ್ಬಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಕಥನಂ ಸತಿ ವಾಚಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ನಾಸತೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ತದಧೀನನ್ತಿ ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥಾ ವುತ್ತಾ. ಭೇದಸದ್ದೋ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ದೇಸನಾಭೇದಂ ಸಾಸನಭೇದಂ ಕಥಾಭೇದಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಪರಿದೀಪಯೇ’’ತಿ. ಭೇದನ್ತಿ ಚ ನಾನತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸು ಪಿಟಕೇಸು ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ಪಹಾನಾನಿ ಚ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ¶ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಹಾನಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ, ತಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಪರಿದೀಪಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಞ್ಚ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದನ್ತಿ ಚ ಪರಿಯಾಪುಣನಭೇದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಹಿನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಾದಿಕೇ ಪಿಟಕೇ. ಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಯಥಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಥ ವಾ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚಾಪಿ ಯಹಿಂ ಯಥಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಯೇಹಿ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತುಪರಿಯಾಪುಣನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಉಪಾರಮ್ಭನಿಸ್ಸರಣಧಮ್ಮಕೋಸಕರಕ್ಖಣಹೇತುಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ದುಪ್ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಏತೇಹಿ ಪಕಾರೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಪರಿದೀಪನಾ ವಿಭಾವನಾ ಚಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪತೋ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏಕಮೇವ. ಆಣಾರಹೇನಾತಿ ಆಣಂ ಠಪೇತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಆಣಾರಹೋ, ಭಗವಾ. ಸೋ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತಾಯ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಚ ಅವಿಪರೀತಹಿತೋಪದೇಸಕಭಾವೇನ ಪಮಾಣವಚನತ್ತಾ ಆಣಂ ಪಣೇತುಂ ಅರಹತಿ, ವೋಹಾರಪರಮತ್ಥಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ಆಹ ‘‘ಆಣಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ’’ತಿ. ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಪಠಮನ್ತಿ ¶ ವಿನಯಪಿಟಕಂ. ಪಚುರಾಪರಾಧಾ ಸೇಯ್ಯಸಕತ್ಥೇರಾದಯೋ. ತೇ ಹಿ ದೋಸಬಾಹುಲ್ಲತೋ ‘‘ಪಚುರಾಪರಾಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಪಚುರೋ ಬಹುಕೋ ಬಹುಲೋ ಅಪರಾಧೋ ದೋಸೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಪಚುರಾಪರಾಧಾ. ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಾತಿಆದೀಸು ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ. ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಞಾಣಞ್ಚ, ಪಭೇದತೋ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬಚರಿಯವಸೇನ ಆಯತಿಂ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾರಹಾ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಞಾಣಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚ ‘‘ಆಸಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಚ, ಖನ್ತಿ ಚೇವಾನುಲೋಮಿಕಾ;

ಯಥಾಭೂತಞ್ಚ ಯಂ ಞಾಣಂ, ಏತಂ ಆಸಯಸಞ್ಞಿತ’’ನ್ತಿ.

ಇದಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಆಸಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾ ನಿವಸನ್ತೀತಿ ಆಸಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನುಸಯಾ ಕಾಮರಾಗಭವರಾಗದಿಟ್ಠಿಪಟಿಘವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮಾನಾವಿಜ್ಜಾವಸೇನ ಸತ್ತ. ಮೂಸಿಕವಿಸಂ ವಿಯ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಅನಾಗತಾ ಕಿಲೇಸಾ, ಅತೀತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ತಥೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಕಾಲಭೇದೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಭೇದೋ ಅತ್ಥೀತಿ. ಚರಿಯಾತಿ ರಾಗಚರಿಯಾದಿಕಾ ಛ ಮೂಲಚರಿಯಾ, ಅನ್ತರಭೇದೇನ ಅನೇಕವಿಧಾ, ಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ಪನ ತೇಸಟ್ಠಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಚರಿಯಾತಿ ಚರಿತಂ, ತಂ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತವಸೇನ ದುವಿಧಂ. ‘‘ಅಧಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ‘ಅಜ್ಜೇವ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿಆದಿನಾ ¶ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ಪುಬ್ಬಚರಿಯವಸೇನ ಅಭಿರುಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾ ದುವಿಧಾ ಹೀನಪಣೀತಭೇದೇನ. ಯಥಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾದೀನಂ ಅನುರೂಪಂ. ಅಹಂ ಮಮಾತಿ ಸಞ್ಞಿನೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಮಾನತಣ್ಹಾವಸೇನ ಅಹಂ ಮಮಾತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ. ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ನತ್ಥೇತ್ಥ ಅತ್ತಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾ, ಕೇವಲಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇತನ್ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಾನುರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಂವರಾಸಂವರೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಂವರಣಂ ಸಂವರೋ, ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ. ಮಹನ್ತೋ ಸಂವರೋ ಅಸಂವರೋ. ವುಡ್ಢಿಅತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಅ-ಕಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಖುದ್ದಕೋ ಮಹನ್ತೋ ಚ ಸಂವರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಮೋಚನಂ. ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿಭಾಗೋ ಪರತೋ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಸಮಾಧಿದೇಸನಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ವಾ ಯೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಹಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ. ಅನುಸಯವಸೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುವತ್ತನ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾಪಿ ಸೀಲಭೇದವಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಓಕಾಸದಾನವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಚಿತ್ತೇ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪಹಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನು ಅನು ಸಯನಕಾ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಅರಹಾ ಅನುಸಯಾ. ತೇ ಪನ ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಥಾಮಗತಾ ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಸತ್ತ ಕಿಲೇಸಾ, ತೇಸಂ ಪಹಾನಂ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನಂ. ತೇ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಸಯಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ.

ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ದೀಪಾಲೋಕೇನೇವ ತಮಸ್ಸ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಗತೇನ ತೇನ ತೇನ ಕುಸಲಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ‘‘ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಧ ಪನ ತೇನ ತೇನ ಸುಸೀಲ್ಯಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ‘‘ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮಉಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಜಲತಲೇ ಸೇವಾಲಸ್ಸ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ. ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಸನ್ತಾನೇ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ. ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನನ್ತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿ ದುಟ್ಠು ಚರಿತಂ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಾ ದೂಸಿತಂ ಚರಿತನ್ತಿ ದುಚ್ಚರಿತಂ. ತದೇವ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸೇತಿ ಬಾಧಯತಿ ಉಪತಾಪೇತಿ ಚಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಸೇನ ¶ ಪವತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಸಭಾವಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನತೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ.

ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚೇತ್ಥಾತಿ ¶ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಿಟಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಪಾಳೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಕಟ್ಠಾನಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಬೋಧನತೋ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾವತೋ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಭಾಸಿತತ್ತಾ ಚ ಪಕಟ್ಠಾನಂ ವಚನಪ್ಪಬನ್ಧಾನಂ ಆಳೀತಿ ಪಾಳಿ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ. ‘‘ಧಮ್ಮೋತಿ ಪಾಳೀತಿ ಏತ್ಥ ಭಗವತಾ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಚ ದೀಪನೋ ಸದ್ದೋಯೇವ ಪಾಳಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಲಿಖಿತೇ ಸೀಹಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ಇದಂ ವುತ್ತಂ – ಸಭಾವತ್ಥಸ್ಸ ಸಭಾವವೋಹಾರಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪವಸೇನ ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾ ಪಣ್ಡತ್ತಿ ಪಾಳೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯದಿ ಸದ್ದೋಯೇವ ಪಾಳಿ ಸಿಯಾ, ಪಾಳಿಯಾ ದೇಸನಾಯ ಚ ನಾನತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ಚ ಪಾಳಿಯಾ ವಚೀಭೇದಕರಣಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದೇಸನಾಯ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥಿ. ತಥಾ ಹಿ ದೇಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ದೇಸನಾತಿ ವಚೀಭೇದಕರಣಮತ್ತಂ ವಿನಾ ಪಾಳಿಯಾ ಸಹ ದೇಸನಾಯ ಅನಞ್ಞಥಾ ವುತ್ತಾ. ತಥಾ ಚ ಉಪರಿ ‘‘ದೇಸನಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ದೇಸನಾಯ ಅನಞ್ಞಭಾವೇನ ಪಾಳಿಯಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಭಾವೋ ಕಥಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಪಿಚ ಯದಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅಞ್ಞಾಯೇವ ದೇಸನಾ ಸಿಯಾ, ‘‘ಪಾಳಿಯಾ ಚ ಪಾಳಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ದೇಸನಾಯ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಪನ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪಾಳಿಯಾ ಚ ಪಾಳಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಾಳಿಯಾ ದೇಸನಾಯ ಚ ಅನಞ್ಞಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ‘‘ದೇಸನಾ ನಾಮ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ದೇಸನಾಯ ಅನಞ್ಞಭಾವತೋ ಪಾಳಿಯಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಭಾವೋ ಕಥಿತೋವ ಹೋತೀತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸದ್ದೋಯೇವ ಪಾಳಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಸದ್ದಸಭಾವತ್ತಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೇ? ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಬೋಧಕಭಾವೇನ ಞಾತೋ ಉಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ವವತ್ಥಾಪಿತೋ ಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ, ಪಚ್ಛಾ ಪರೇಸಂ ಅವಬೋಧನತ್ಥಂ ಪವತ್ತಿತೋ ತದತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಸದ್ದೋ ದೇಸನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ದಸಮುಟ್ಠಾಪಕೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ದೇಸನಾ ‘‘ದೇಸೀಯತಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೀಯತಿ ಸದ್ದೋ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ಮುಸಾವಾದಾದಯೋ ವಿಯ. ತತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಮುಸಾವಾದಾದಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದಾದಿಸದ್ದೇನ ವೋಹರೀಯತಿ.

ತೀಸುಪಿ ಚೇತೇಸು ಏತೇ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಳಿಅತ್ಥೋ ಪಾಳಿದೇಸನಾ ಪಾಳಿಅತ್ಥಪಟಿವೇಧೋ ಚಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಪಾಳಿವಿಸಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ¶ ವಿನಯಪಿಟಕಾದೀನಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೇಸನಾಯ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಚ ಆಧಾರಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ, ಪಿಟಕಾನಿ ಪನ ಪಾಳಿಯೋಯೇವಾತಿ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವೋ ¶ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಚೇ? ಪಾಳಿಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅವಯವಪಾಳಿಯಾ ಆಧಾರಭಾವತೋ. ಅವಯವಸ್ಸ ಹಿ ಸಮುದಾಯೋ ಆಧಾರಭಾವೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಧಮ್ಮಾದೀನಂ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಭಾವತೋ ತೇಹಿ ಧಮ್ಮಾದೀಹಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ವಿನಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ವುತ್ತೋಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಾದಯೋ ಏವ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾ, ನ ವಿನಯಾದಯೋತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಮೇತಂ ಸಮ್ಮುಖೇನ ವಿಸಯವಿಸಯೀಮುಖೇನ ಚ ವಿನಯಾದೀನಂಯೇವ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಧಮ್ಮೋ ಹಿ ವಿನಯಾದಯೋ, ತೇಸಂ ವಿಸಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಧಮ್ಮತ್ಥವಿಸಯಾ ಚ ದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾತಿ. ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಧಮ್ಮತ್ಥಾನಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದೇಸನಾಯ ಚ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಪನ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ತಂವಿಸಯಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದುಕ್ಖೇನ ಓಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ. ಏಕದೇಸೇನ ಓಗಾಹನ್ತೇಹಿಪಿ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾ ಲದ್ಧುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾ ಚಾ’’ತಿ. ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಿಟಕೇ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಪಿಟಕೇಸು. ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ.

ಇದಾನಿ ಹೇತುಹೇತುಫಲಾದೀನಂ ವಸೇನಪಿ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿ. ಹೇತೂತಿ ಪಚ್ಚಯೋ. ಸೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ದಹತಿ ವಿದಹತೀತಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಧಮ್ಮಸದ್ದಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಹೇತುಪರಿಯಾಯತಾ ಕಥಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನನು ಚ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಚನೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಕಥಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಮಾಸಪದಸ್ಸ ಅವಯವಪದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಞಾಣ’’ನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹೇತುಧಮ್ಮಸದ್ದಾ ಏಕತ್ಥಾ ಞಾಣಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸದ್ದಾ ಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನ ಸಾಧಿತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ. ಹೇತುಫಲೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಏತೇನ ವಚನೇನ ಸಾಧಿತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹೇತುಫಲಭಾವೋಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಹೇತುನೋ ಫಲಂ ಹೇತುಫಲಂ. ತಞ್ಚ ಯಸ್ಮಾ ಹೇತುಅನುಸಾರೇನ ¶ ಅರೀಯತಿ ಅಧಿಗಮೀಯತಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಹೇತುಂ ಹೇತುಫಲಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಭಾವವಾಚಕೋ ಹೇಸ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ, ನ ಪರಿಯತ್ತಿಹೇತುಭಾವವಾಚಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ಯೋ ಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಸಙ್ಖಾರಾದಿಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ. ದೇಸನಾಪಿ ಹಿ ಪಟಿವೇಧೋ ವಿಯ ಅವಿಪರೀತವಿಸಯವಿಭಾವನತೋ ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಪವತ್ತತಿ, ತತೋಯೇವ ಚ ಅವಿಪರೀತಾಭಿಲಾಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಅವಿಪರೀತಾಭಿಲಾಪೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಭಿಲಪ್ಪತೀತಿ ಅಭಿಲಾಪೋತಿ ಸದ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತೇನ ‘‘ತತ್ರ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪೇ ಞಾಣಂ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೭೧೮) ಏತ್ಥ ¶ ವುತ್ತಂ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸದ್ದಸಭಾವತ್ತಾ ದೇಸನಾಯ. ತಥಾ ಹಿ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿಭಾವೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಂ (ವಿಭ. ೭೧೮ ಆದಯೋ) ವುತ್ತೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೭೧೮) ‘‘ತಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಂ ಸದ್ದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣತಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ವಾಚಕೋತಿ ವಚನವಚನತ್ಥೇ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತಂತಂವಚನತ್ಥವಿಭಾವನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಸದ್ದೋ ದೇಸನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಏತೇನ ‘‘ದೇಸನಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಏತಂ ವಚನಂ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ತತೋ ವಿನಿಮುತ್ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದೇಸೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇನಾತಿ ಹಿ ದೇಸನಾ, ಪಕಾರೇನ ಞಾಪೀಯತಿ ಏತೇನ, ಪಕಾರತೋ ಞಾಪೇತೀತಿ ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ‘‘ದೇಸನಾ ನಾಮ ಸದ್ದೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ದೇಸನಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಾದಿನೋ ಪನ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಲಪ್ಪತೀತಿ ಅಭಿಲಾಪೋತಿ ಸದ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಪಣ್ಣತ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಸದ್ದೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ತದನುರೂಪಂ ವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ವೋಹಾರೇನ ದೀಪಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜಾನನತೋ ಸದ್ದೇ ಕಥಿತೇ ತದನುರೂಪಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಪಿ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಕಥಿತಾಯೇವ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ದೇಸನಾ ನಾಮ ಸದ್ದೋ ನ ಹೋತೀತಿ ದೀಪಿತಮೇವಾತಿ.

ಇದಾನಿ ಪಟಿವೇಧಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ’’ತಿ. ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಞಾಣಂ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಪಟಿವೇಧೋ ¶ , ಅಭಿಸಮೇತೀತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಅಭಿಸಮೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಅಭಿಸಮಯೋ. ಇದಾನಿ ಅಭಿಸಮಯಪ್ಪಭೇದತೋ ಅಭಿಸಮಯಪ್ಪಕಾರತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸಭಾವತೋ ಚ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಸೋ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಿಸಯತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ಅವಬೋಧೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ವಿಸಯತೋ ಅತ್ಥಾದಿಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಅವಬೋಧೋ ನಾಮ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೋ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಅತ್ಥಾರಮ್ಮಣೋ ತದುಭಯಪಞ್ಞಾಪನಾರಮ್ಮಣೋ ಲೋಕಿಯೋ ಅವಬೋಧೋ. ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಅತ್ಥಾದಿಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಅವಬೋಧೋ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೋ ಮಗ್ಗಯುತ್ತೋ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತೀಸು ಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನೋ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಅಭಿಸಮಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಯಂ ಹೇತು, ಇದಮಸ್ಸ ಫಲಂ, ಅಯಂ ತದುಭಯಾನುರೂಪೋ ವೋಹಾರೋ’’ತಿ ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಲೋಕಿಯಞಾಣಂ ವಿಸಯತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಞಾಣಂ ಪನ ಹೇತುಹೇತುಫಲಾದೀಸು ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ಹೇತು, ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ, ಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಏವಂ ಕಾರಿಯಾನುರೂಪಂ ಕಾರಣೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಸು ತೀಸು ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಅವಿಜ್ಜಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ಇತರೇಸಂ ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಿಯಾನುರೂಪಂ ಕಾರಣೇಸು ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥೇಸೂತಿ ¶ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಣಾನುರೂಪಂ ಕಾರಿಯೇಸು ಅವಬೋಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥಾನುರೂಪಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀಸೂತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಪಣ್ಣತ್ತೀಸು ಅವಬೋಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಧಮ್ಮಾದೀಹಿ ಪಿಟಕಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಏತೇಸು ಪಿಟಕೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಧಮ್ಮಜಾತನ್ತಿ ಕಾರಣಪ್ಪಭೇದೋ ಕಾರಣಮೇವ ವಾ. ಅತ್ಥಜಾತನ್ತಿ ಕಾರಿಯಪ್ಪಭೇದೋ ಕಾರಿಯಮೇವ ವಾ. ಯಾ ಚಾಯಂ ದೇಸನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯೋ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತಾಸು ತಂತಂಪಿಟಕಗತಾಸು ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಸು ಯೋ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖೋಗಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಧಮ್ಮತ್ಥಾನಂ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ. ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದೇಸನಾಯ ಪಟಿವೇಧನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪಾದನವಿಸಯೀಕರಣಾನಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಮ್ಪೀತಿ ಪಿಸದ್ದೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರನ್ತರಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು. ವುತ್ತತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತತ್ಥಾ.

ತೀಸು ¶ ಪಿಟಕೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಏಕೇಕಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ಪಕರಣತೋ ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದೋತಿ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಪರಿಯತ್ತಿ. ಪರಿಯಾಪುಣನವಾಚಕೋ ಹೇತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ದೋ, ನ ಪಾಳಿಪರಿಯಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯಾಪುಣನಪ್ಪಕಾರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಞಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ತತೋಯೇವ ಚ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಯೋ ಪರಿಯಾಪುಣನಪ್ಪಕಾರಾ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ತೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಾ ಪಾಳಿಯೋ ಏವ ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತತೋಯೇವ ಚ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಯೋ ಪಾಳಿಕ್ಕಮಾ’’ತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಲಿಖಿತೇ ಸೀಹಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾಪರಿಯಾಪುಣನಯೋಗತೋ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ಪಾಳಿಪಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ ಪರತೋ ನಿದ್ದೇಸವಚನಮ್ಪಿ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪಾಳಿಯೇವ ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಪರಿಯಾಪುಟಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ಅಲಗದ್ದೋ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಉಪಮಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ. ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ ಗಹಣಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಲಗದ್ದಸದ್ದೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಆಪೂಪಿಕೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಪೂಪಸದ್ದೇನ ಅಪೂಪಖಾದನಂ ವಿಯ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಪರಿಯತ್ತಿ ಉಪಮೀಯತಿ, ನ ಪನ ಅಲಗದ್ದೇನ. ‘‘ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣೂಪಮಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓಟ್ಠಮುಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಅಲಗದ್ದೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಆಸೀವಿಸೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಗದೋತಿ ಹಿ ವಿಸಸ್ಸ ನಾಮಂ. ತಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಅಲಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪಂ ದಕಾರಾಗಮಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಲಗದ್ದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಲಂ ಜೀವಿತಹರಣೇ ಸಮತ್ಥೋ ಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಲಗದ್ದೋ. ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ. ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತೀತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಭಣ್ಡಾಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ವಿಯ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ಧಮ್ಮರತನಾನುಪಾಲಕೋ. ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ.

ದುಗ್ಗಹಿತಾತಿ ದುಟ್ಠು ಗಹಿತಾ. ದುಗ್ಗಹಿತಭಾವಮೇವ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ’’ತಿ, ಉಪಾರಮ್ಭಾ ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾದಿಹೇತು ಉಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಣನಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಲಗದ್ದಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೩೯) –

‘‘ಯೋ ¶ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ‘ಏವಂ ಚೀವರಾದೀನಿ ವಾ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ವಾ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಪರಿಯಾಪುಣನತೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಅಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನಂ ವರತರ’’ನ್ತಿ.

ನನು ಚ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣೂಪಮಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಸುಗ್ಗಹಿತಾಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ತತ್ಥಾಪಿ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಅಲಗದ್ದತ್ಥಿಕೋ ಅಲಗದ್ದಗವೇಸೀ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಮಾನೋ, ಸೋ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಮಹನ್ತಂ ಅಲಗದ್ದಂ, ತಮೇನಂ ಅಜಪದೇನ ದಣ್ಡೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಅಜಪದೇನ ದಣ್ಡೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗೀವಾಯ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಲಗದ್ದೋ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ ವಾ ಬಾಹಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಂ ಭೋಗೇಹಿ ಪಲಿವೇಠೇಯ್ಯ, ಅಥ ಖೋ ಸೋ ನೇವ ತತೋನಿದಾನಂ ಮರಣಂ ವಾ ನಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಮರಣತ್ತಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು, ಸುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಧೇಕಚ್ಚೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೯).

ತಸ್ಮಾ ಇಧ ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಏವ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಕುತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಯೇನ ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಇದಂ ಪನ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತೀನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ¶ ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ ದುಗ್ಗಹಣೂಪಮಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಸುಗ್ಗಹಣೂಪಮಾ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ ವಾ ಹೋತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಸುವುತ್ತಮೇತಂ ‘‘ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿದುಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯ. ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಲಗದ್ದಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ.

ಅಲಗದ್ದತ್ಥಿಕೋತಿ ಆಸೀವಿಸತ್ಥಿಕೋ. ಅಲಗದ್ದಂ ಗವೇಸತಿ ಪರಿಯೇಸತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅಲಗದ್ದಗವೇಸೀ. ಅಲಗದ್ದಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಮಾನೋತಿ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯೇಸನತ್ಥಂ ಚರಮಾನೋ. ಭೋಗೇತಿ ಸರೀರೇ. ಹತ್ಥೇ ವಾ ಬಾಹಾಯ ¶ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಣಿಬನ್ಧಕೋ ಯಾವ ಅಗ್ಗನಖಾ ‘‘ಹತ್ಥೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸದ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಬಾಹಾಯ ಅವಸೇಸಾ ‘‘ಬಾಹಾ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಕಪ್ಪರತೋ ಪಟ್ಠಾಯಪಿ ಯಾವ ಅಗ್ಗನಖಾ ಹತ್ಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇತಿ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಹತ್ಥಞ್ಚ ಬಾಹಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಸರೀರಂ ‘‘ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ತಂನಿದಾನಂ, ತಂಕಾರಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪುರಿಮಪದೇ ಹಿ ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ. ತಂ ಹತ್ಥಾದೀಸು ಡಂಸನಂ ನಿದಾನಂ ಕಾರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಂನಿದಾನನ್ತಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ತತೋನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ಪುರಿಮಪದೇ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚ ಲೋಪಂ ಅಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಹತ್ಥಾದೀಸು ಡಂಸನಂ ತಂನಿದಾನಞ್ಚ ಮರಣಾದಿಉಪಗಮನಂ, ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಚೇ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಏಕಚ್ಚೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ತುಚ್ಛಪುರಿಸಾ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಂ. ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ ಚೇವ ವಾಚುಗ್ಗತಾ ಕರೋನ್ತಾ ಧಾರೇನ್ತಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅತ್ಥನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಭಾಸಿತತ್ಥಂ ಪಯೋಜನತ್ಥಞ್ಚ. ನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನ ವಿಚಾರೇನ್ತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾ ಕಥಿತಾ, ಮಯಞ್ಚ ತಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಭಾಸಿತತ್ಥಂ ಪಯೋಜನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಸಮಾಧಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ. ಅನುಪಪರಿಕ್ಖತನ್ತಿ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಾನಂ. ನ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತೀತಿ ನಿಜ್ಝಾನಪಞ್ಞಂ ನಕ್ಖಮನ್ತಿ, ನಿಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾ ರೋಚೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಂ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಾನಂ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಂ, ಸಮಾಧಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಮಗ್ಗೋ, ಫಲಂ, ವಟ್ಟಂ, ವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.

ತೇ ಉಪಾರಮ್ಭಾನಿಸಂಸಾ ಚೇವಾತಿ ತೇ ಪರೇಸಂ ವಾದೇ ದೋಸಾರೋಪನಾನಿಸಂಸಾ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ ಚಾತಿ ಇತಿ ಏವಂ ಏತಾಯ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ, ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಪರೇಹಿ ಆರೋಪಿತವಾದಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪಮೋಕ್ಖಪ್ಪಯೋಜನಾ ಹುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪರೇಹಿ ಸಕವಾದೇ ದೋಸೇ ಆರೋಪಿತೇ ತಂ ದೋಸಂ ಏವಞ್ಚ ¶ ಏವಞ್ಚ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಸೋ ಸೋ ವಾದೋ ಇತಿವಾದೋ, ಇತಿವಾದಸ್ಸ ಪಮೋಕ್ಖೋ ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖೋ, ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖೋ ಆನಿಸಂಸೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ, ತಂತಂವಾದಪ್ಪಮೋಚನಾನಿಸಂಸಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಯಸ್ಸ ಚತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಚ ಸೀಲಾದಿಪೂರಣಸ್ಸ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತೀತಿ ತಞ್ಚ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿಪರಿಪೂರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಏತೇ ದುಗ್ಗಹಿತಗಾಹಿನೋ ನಾನುಭೋನ್ತಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ.

ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಸ ಉಪಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ಯೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ, ತೇ ಪರೇಹಿ ‘‘ಅಯಮತ್ಥೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾಯೇವ ಸೋಯೇವತ್ಥೋತಿ ಪಟಿಪಾದನಕ್ಖಮಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪರಸ್ಸ ವಾದೇ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಅತ್ತನೋ ವಾದಾ ತಂ ಮೋಚೇತುಞ್ಚ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ತಂ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಮಾನದಪ್ಪಮಕ್ಖಪಲಾಸಾದಿಹೇತುಭಾವೇನ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಾರಣೇ ಫಲವೋಹಾರೇನ ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಾನಂ ಸಜ್ಝಾಯಕಾಲೇ ವಿವಾದಸಮಯೇ ಚ ತಂಮೂಲಕಾನಂ ಉಪಾರಮ್ಭಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ಕಾರಣೇ ಫಲವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನಂ ತೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನಂ ಪರಾಮಸತಿ.

ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಪಾರಿಪೂರಿಂಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಮಾಧಿನೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾಧಿಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಸ್ಸಾಮಿ, ಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸುಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಲಗದ್ದಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ. ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸೀಲಾದೀನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲಾದೀನಿ ಪೂರೇನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪಸನ್ನೇಹಿ ಉಪನೀತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪರೇಸಂ ವಾದೇ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಆರೋಪೇನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸಕವಾದತೋ ದೋಸಂ ಹರನ್ತಾನಮ್ಪಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ¶ ನ ಕೇವಲಂ ಸುಗ್ಗಹಿತಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾದೀನೇವ, ಪರವಾದನಿಗ್ಗಹಸಕವಾದಪತಿಟ್ಠಾಪನಾನಿಪಿ ಇಜ್ಝನ್ತಿ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೬೮).

ಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ¶ ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನೇನ ಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧೋ. ಪಹೀನಕಿಲೇಸೋತಿ ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೋ. ಪಟಿವಿದ್ಧಾಕುಪ್ಪೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಅರಹತ್ತಫಲೋ. ನ ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಅಕುಪ್ಪನ್ತಿ ಹಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಸತಿಪಿ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಫಲಾನಂ ಅಕುಪ್ಪಸಭಾವೇ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಸಕಸಕನಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಉಪರೂಪರಿ ನಾಮನ್ತರಪ್ಪತ್ತಿತೋ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ‘‘ಅಕುಪ್ಪಾನೀ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅರಹಾ ಪನ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ಅರಹಾಯೇವ ನಾಮಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಫಲಂ ‘‘ಅಕುಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಅಪ್ಪಹೀನಂ ಅಭಾವಿತಂ ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೋ ತನ್ತಿಧಾರಕೋ ಪವೇಣೀಪಾಲಕೋ ವಂಸಾನುರಕ್ಖಕೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪವೇಣೀಪಾಲನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪವೇಣೀತಿ ಧಮ್ಮಸನ್ತತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಂಸಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಂಸಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ. ತಸ್ಸ ವಂಸೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪವೇಣೀಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನನು ಚ ಯದಿ ಪವೇಣೀಪಾಲನತ್ಥಾಯ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಛಾತಕಭಯಾದೀಸು ಗನ್ಥಧರೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇಸು ಸಯಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರೇನ ಅಕಿಲಮಮಾನೋ ಅತಿಮಧುರಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಮಾ ನಸ್ಸತು, ತನ್ತಿಂ ಧಾರೇಸ್ಸಾಮಿ, ವಂಸಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪವೇಣಿಂ ಪಾಲೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ಕಸ್ಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ‘‘ಪವೇಣಿಂ ಪಾಲೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಭವಕನ್ತಾರತೋ ಅನಿತ್ತಿಣ್ಣತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ನಿಸ್ಸರಣಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ ವಾ ಹೋತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ ವಾ, ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾವ, ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಖೀಣಾಸವೋ ¶ ಚ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸದಿಸತ್ತಾ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಅಲಙ್ಕಾರಭಣ್ಡಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಪಸಾಧನಕಾಲೇ ತದುಪಿಯಂ ಅಲಙ್ಕಾರಭಣ್ಡಂ ರಞ್ಞೋ ಉಪನಾಮೇತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಖೀಣಾಸವೋಪಿ ಧಮ್ಮರತನಭಣ್ಡಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಭಬ್ಬರೂಪೇ ಸಹೇತುಕೇ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಲೋಕುತ್ತರೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಅಲಙ್ಕರೋತೀತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಏವಂ ತಿಸ್ಸೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೀಸುಪಿ ಪಿಟಕೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಯೋ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿನಯೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಪಾಪುಣಾತೀತಿಆದೀಸು ¶ ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ವಿಸುಜ್ಝಮಾನಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣಬಲೇನ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಮಲತೋ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ಪಾರಿಪೂರಿಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಭಾವೇನ ಸತಿಬಲಂ ಞಾಣಬಲಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಜ್ಜತ್ತಯೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಸಭಾಗಹೇತುಸಮ್ಪದಾನತೋ. ಸತಿಬಲೇನ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸವಿಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿ, ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಸುದಿಟ್ಠಕಾರಿತಾಪರಿಚಯೇನ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಾನುಬದ್ಧಾಯ ದುತಿಯವಿಜ್ಜಾಯ ಸಿದ್ಧಿ, ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಸಬ್ಭಾವತೋ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯತಾವಸೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿ. ಪುರೇತರಸಿದ್ಧಾನಂ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ವಿನಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವೇಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೯೯; ೩.೫; ನೇತ್ತಿ. ೪೦; ಮಿ. ಪ. ೨.೧.೧೪) ವಚನತೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ಛಳಭಿಞ್ಞತಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ. ‘‘ಯೋಗಾ ವೇ ಜಾಯತಿ ಭೂರೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೮೨) ವಚನತೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗೇನ ಗರುವಾಸದೇಸಭಾಸಾಕೋಸಲ್ಲಉಗ್ಗಹಣಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀಹಿ ಚ ಪರಿಭಾವಿತಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಿವಿಜಮ್ಭನಭೂತಾ ಅನವಸೇಸಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸತಿಪಿ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಕದೇಸಭಾವೇ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗತಾ ಏವ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಗಹಿತಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏವ ತಾಸಂ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬತೋ. ಏವಂ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗತಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗತಾ ಚ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ¶ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನೇವ ತಾಸಂ ಅಧಿಗಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಧಮ್ಮಸಮಧಿಗಮಸದಿಸಾ ಹಿ ಇಮೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಇಮೇ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾತಿ.

ತಾಸಂಯೇವ ಚ ತತ್ಥ ಪಭೇದವಚನತೋತಿ ಏತ್ಥ ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಾನಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ವಿನಯೇ ಪಭೇದವಚನಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾವ ವಿಭತ್ತಾತಿ. ದುತಿಯೇ ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತಂ, ನ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ. ತಾ ಹಿ ಛಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಸುತ್ತೇ ವಿಭತ್ತಾಯೇವಾತಿ. ತಾಸಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವುತ್ತಾಯೇವ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಪನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಭೇದವಚನಾಭಾವಂ ತತ್ಥೇವ ಚ ಸಮ್ಮಾ ವಿಭತ್ತಭಾವಂ ದೀಪೇತುಕಾಮೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅವಧಾರಣಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥೇವಾ’’ತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅವಧಾರಣಂ ಠಪೇಸಿ.

ಇದಾನಿ ¶ ‘‘ವಿನಯೇ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ‘ಮುದುಕಾನಂ ಅತ್ಥರಣಾದೀನಂ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ವಿಯ ಇತ್ಥಿಸಮ್ಫಸ್ಸೋಪಿ ವಟ್ಟತೀ’ತಿ ಮೇಥುನವೀತಿಕ್ಕಮೇ ದೋಸಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿನಯೇ ಪನ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸುಖೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ, ಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾದೀನಿ. ಉಪಾದಿನ್ನಫಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಫಸ್ಸೋ, ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತನ್ತಿ ಅರಿಟ್ಠೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಹಿ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಉಪವಾದಆಣಾವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೇಸು ಅನ್ತರಾಯಿಕೇಸು ಸೇಸನ್ತರಾಯಿಕೇ ಜಾನಾತಿ, ವಿನಯೇ ಪನ ಅಕೋವಿದತ್ತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತರಾಯಿಕೇ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ರಹೋಗತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇಮೇ ಅಗಾರಿಕಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾಪಿ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಮನಾಪಿಕಾನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ… ಕಾಯವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಫುಸನ್ತಿ, ಮುದುಕಾನಿ ಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾದೀನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಇತ್ಥೀನಂಯೇವ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ಏತೇಪಿ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ಅನವಜ್ಜೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭುಞ್ಜನರಸೇನ ಸಾವಜ್ಜಕಾಮಗುಣಪರಿಭೋಗರಸಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಥೂಲವಾಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತಿಸುಖುಮಸುತ್ತಂ ಘಟೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸಾಸಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಿನೇರುನೋ ಸದಿಸತಂ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ¶ ವಿಯ ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಭಗವತಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಬನ್ಧನ್ತೇನ ವಿಯ ಮಹತಾ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ದೋಸೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝನ್ತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದೀನಿ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಜಿನಸ್ಸ ಆಣಾಚಕ್ಕೇ ಪಹಾರಮದಾಸಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾಹಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದಿ.

ತತ್ಥ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾತಿ ತಂತಂಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧನವಸೇನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ವೇಮಜ್ಝೇ ಏತಿ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅನತ್ಥೋ. ಅನತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತಾ, ಅನ್ತರಾಯಂ ವಾ ಫಲಂ ಅರಹನ್ತಿ, ಅನ್ತರಾಯಸ್ಸ ವಾ ಕರಣಸೀಲಾತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ, ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ಚ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಉಪವಾದಆಣಾವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ. ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ಪರತೋ ಅರಿಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾಚಿ. ೪೧೭) ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪದತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ಯೇ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಅನ್ತರಾಯಕರಾತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಾ ದೇಸಿತಾ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಚ, ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನ್ತರಾಯಾಯ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಣತ್ಥಂ ನಾಲಂ ಸಮತ್ಥಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನಾಹಂ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಆಜಾನಾಮೀತಿ. ತತೋ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ತತೋ ಅನವಜ್ಜಸಞ್ಞೀಭಾವಹೇತುತೋ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಚತ್ತಾರೋಮೇ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿನಾ –

‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ, ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನೋ ಪರಹಿತಾಯ, ಪರಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ, ನೇವ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ ನೋ ಪರಹಿತಾಯ, ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಚೇವ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ ಪರಹಿತಾಯ ಚಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೯೬; ಪು. ಪ. ಮಾತಿಕಾ, ಚತುಕ್ಕಉದ್ದೇಸ ೨೪) –

ಆದಿನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ ವೋಹಾರವಸೇನ, ನ ಪರಮತ್ಥತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ದುವಿಧಾ ದೇಸನಾ ¶ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಸತ್ತೋ ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದೇವೋ ಮಾರೋ’’ತಿ ಏವರೂಪಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ. ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಏವರೂಪಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ. ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಯೇ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮೋಹಂ ಪಹಾಯ ವಿಸೇಸಮಧಿಗನ್ತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ. ಯೇ ಪನ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮೋಹಂ ಪಹಾಯ ವಿಸೇಸಮಧಿಗನ್ತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಉಪಮಾ – ಯಥಾ ಹಿ ದೇಸಭಾಸಾಕುಸಲೋ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣಕೋ ಆಚರಿಯೋ ಯೇ ದಮಿಳಭಾಸಾಯ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇಸಂ ದಮಿಳಭಾಸಾಯ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಯೇ ಅನ್ಧಕಭಾಸಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಾಯ, ತೇಸಂ ತಾಯ ಭಾಸಾಯ, ಏವಂ ತೇ ಮಾಣವಾ ಛೇಕಂ ಬ್ಯತ್ತಂ ಆಚರಿಯಮಾಗಮ್ಮ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಆಚರಿಯೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ತಯೋ ವೇದಾ ವಿಯ ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇ ಠಿತಾನಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ, ದೇಸಭಾಸಾಯ ಕೋಸಲ್ಲಮಿವ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಕೋಸಲ್ಲಂ, ನಾನಾದೇಸಭಾಸಾಮಾಣವಕಾ ವಿಯ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥಾ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾ, ಆಚರಿಯಸ್ಸ ದಮಿಳಭಾಸಾದಿಆಚಿಕ್ಖನಂ ವಿಯ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥವಸೇನಪಿ ದೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಹ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ದುವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಕ್ಖಾಸಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವದತಂ ವರೋ;

ಸಮ್ಮುತಿಂ ಪರಮತ್ಥಞ್ಚ, ತತಿಯಂ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ.

‘‘ಸಙ್ಕೇತವಚನಂ ¶ ಸಚ್ಚಂ, ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣಾ;

ಪರಮತ್ಥವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಭೂತಕಾರಣಾ.

‘‘ತಸ್ಮಾ ವೋಹಾರಕುಸಲಸ್ಸ, ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ಸಮ್ಮುತಿಂ ವೋಹರನ್ತಸ್ಸ, ಮುಸಾವಾದೋ ನ ಜಾಯತೀ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೭; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦);

ಅಪಿಚ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ – ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದೀಪನತ್ಥಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರದೀಪನತ್ಥಂ ಆನನ್ತರಿಯದೀಪನತ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದೀಪನತ್ಥಂ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿದೀಪನತ್ಥಂ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಪ್ಪಹಾನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನಿ ಹಿರಿಯನ್ತಿ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಮಹಾಜನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ ¶ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಖನ್ಧಾ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನಿ ಹಿರಿಯನ್ತಿ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಇತ್ಥೀ ಹಿರಿಯತಿ ಓತ್ತಪ್ಪತಿ, ಪುರಿಸೋ ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದೇವೋ ಮಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಮಹಾಜನೋ ಜಾನಾತಿ, ನ ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ‘‘ವೇಳುವನಾದಯೋ ಮಹಾವಿಹಾರಾ ಖನ್ಧೇಹಿ ಕಾರಾಪಿತಾ, ಧಾತೂಹಿ ಆಯತನೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ಮಾತರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇನ್ತಿ, ಪಿತರಂ ಅರಹನ್ತಂ, ರುಹಿರುಪ್ಪಾದಕಮ್ಮಂ ಸಙ್ಘಭೇದಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಆನನ್ತರಿಯದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ಮೇತ್ತಾಯನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ದಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಮಹಾಜನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಖನ್ಧಾ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಪುಗ್ಗಲಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ನ ವಿಜಹನ್ತಿ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಯಾ ಲೋಕಾಭಿಲಾಪೇ ಠಿತಾಯೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಪ್ಪಹಾನತ್ಥಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಗವತೋ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ, ನ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾತಿ ಏವಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ದುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ‘‘ತಥಾಹಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮಿ, ಯಥಾ ತದೇವಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾವತಿ ಸಂಸರತಿ, ಅನಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದುಗ್ಗಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಿಪರೀತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದುಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಹಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ದುಗ್ಗಹಿತಗಾಹಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಅತ್ತನಾ ದುಗ್ಗಹಿತೇನ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ದುಗ್ಗಹಣಂ ದುಗ್ಗಹಿತಂ. ಅತ್ತನಾತಿ ಚ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ದುಗ್ಗಹಣೇನ ¶ ವಿಪರೀತಗಾಹೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಮ್ಹೇ ಚೇವ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನಂ ಕರೋತಿ. ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಖನತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಖನನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಖನತಿ ನಾಮ.

ಧಮ್ಮಚಿನ್ತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವವಿಜಾನನಂ. ಅತಿಧಾವನ್ತೋತಿ ಠಾತಬ್ಬಮರಿಯಾದಾಯಂ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ ದಾನಂ ಹೋತಿ, ಸಯಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಅತಿಧಾವನ್ತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೋ. ಚತ್ತಾರೀತಿ ಬುದ್ಧವಿಸಯಇದ್ಧಿವಿಸಯಕಮ್ಮವಿಪಾಕಲೋಕವಿಸಯಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ಯಾನಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ, ಯಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸ. ಝಾಯಿಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಝಾನವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ…ಪೇ… ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ…ಪೇ… ಲೋಕಚಿನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾ…ಪೇ… ಇಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರಿ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ಯಾನಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೭೭).

ತತ್ಥ ‘‘ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಸಭಾವನಿದಸ್ಸನಂ. ‘‘ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬತಾನಿದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಚಿನ್ತೇತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾನಿ, ಚಿನ್ತೇತುಂ ಅರಹರೂಪಾನಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯತ್ತಾ ಏವ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ಕಾಮಂ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿಪಿ ಛ ಅಸಾಧಾರಣಾದೀನಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ ತಾನಿ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಪನ ಏವಂ ನ ¶ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಫಲಭಾವತೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಾನಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ. ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಿಟಕಾನಂ.

ಏತನ್ತಿ ಏತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ. ತಿವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಾನೀತಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗಮಹಾವಗ್ಗಪಾಥಿಕವಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ತೀಹಿ ವಗ್ಗೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಿವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಾನಿ. ಚತುತ್ತಿಂಸೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾತಿ ಗಾಥಾಯ ಏವಮತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಯಸ್ಸ ¶ ನಿಕಾಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಗಣನಾತೋ ಚತುತ್ತಿಂಸೇವ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಾ ವಗ್ಗಸಙ್ಗಹವಸೇನ ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಅಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಸ್ಸಾತಿ ತಿವಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹೋ. ಏಸ ಪಠಮೋ ನಿಕಾಯೋ ದೀಘನಿಕಾಯೋತಿ ಅನುಲೋಮಿಕೋ ಅಪಚ್ಚನೀಕೋ, ಅತ್ಥಾನುಲೋಮನತೋ ಅನ್ವತ್ಥನಾಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅತ್ಥಾನುಲೋಮನತೋ ಅನುಲೋಮಿಕೋ, ಅನುಲೋಮಿಕತ್ತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪೀತಿ ಏಕಸಮೂಹಮ್ಪಿ. ಏವಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ತಂ. ಯಥಯಿದನ್ತಿ ಯಥಾ ಇಮೇ. ಪೋಣಿಕಾ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕಾ ಚ ಖತ್ತಿಯಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಪೋಣಿಕನಿಕಾಯೋ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕನಿಕಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಮಾದೀನಿ ಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಾನಿ ಸಾಸನತೋ ಚ ಲೋಕತೋ ಚಾತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಉದಾಹರಣಾನಿ ಏತ್ಥ ನಿಕಾಯಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮೂಹನಿವಾಸಾನಂ ವಾಚಕಭಾವೇ ಸಾಸನತೋ ಚ ವೋಹಾರತೋ ಚ ಸಾಧಕಾನಿ ಪಮಾಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಪಠಮಮುದಾಹರಣಂ ಸಾಸನತೋ ಸಾಧಕವಚನಂ, ದುತಿಯಂ ಲೋಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಞ್ಚದಸವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಾನೀತಿ ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚದಸಹಿ ವಗ್ಗೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚದಸವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಾನಿ. ದಿಯಡ್ಢಸತಂ ದ್ವೇ ಚ ಸುತ್ತಾನೀತಿ ಅಡ್ಢೇನ ದುತಿಯಂ ದಿಯಡ್ಢಂ, ಏಕಂ ಸತಂ ದ್ವೇ ಪಞ್ಞಾಸಸುತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಿಕಾಯೇ. ಪಞ್ಚದಸವಗ್ಗಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪಞ್ಚದಸಹಿ ವಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾತಿ ಪಾಠೇ ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಸತ್ತ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಸತಾನಿ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಸಂಯುತ್ತಸಙ್ಗಹೋತಿ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ.

ಪುಬ್ಬೇ ನಿದಸ್ಸಿತಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕನಿದ್ದೇಸೇ ನಿದಸ್ಸಿತಾ. ವುತ್ತಮೇವ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ನಿಕಾಯೇ ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕನ್ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಚತುರೋಪೇತೇ’’ತಿಆದಿ. ತದಞ್ಞನ್ತಿ ತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ನಿಕಾಯೇಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಅವಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಬ್ಬಮೇವ ¶ ೨ ಹಿದನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇವ ಇದಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ. ನವಪ್ಪಭೇದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಪನೇತಂ ನವಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ನವಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ವವತ್ಥಿತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರರಹಿತೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಅಸುತ್ತಸಭಾವಾನೇವ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದೀನಿ ¶ ಸಿಯುಂ, ಅಥ ಸುತ್ತಸಭಾವಾನೇವ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದೀನಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಮೇವ ನ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅಟ್ಠಙ್ಗಂ ಸಾಸನನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತಞ್ಚ ನಾಮ ಸಗಾಥಕಂ ವಾ ಸಿಯಾ ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ವಾತಿ ಅಙ್ಗದ್ವಯೇನೇವ ತದುಭಯಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ತದುಭಯವಿನಿಮುತ್ತಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ಉದಾನಾದಿವಿಸೇಸಸಞ್ಞಾರಹಿತಂ ನತ್ಥಿ, ಯಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ಅಥಾಪಿ ಕಥಞ್ಚಿ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ವಾ ನ ಸಿಯಾ ಗಾಥಾಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಪದಾದೀನಂ ವಿಯ, ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ವಾ ಸಿಯಾ ಸಗಾಥಕತ್ತಾ ಸಗಾಥಕವಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ, ತಥಾ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಸಗಾಥಕಪ್ಪದೇಸಾನನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ –

ಸುತ್ತನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಿ, ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ಪರೇ;

ಸನಿಮಿತ್ತಾ ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ, ಸಹತಾಞ್ಞೇನ ನಾಞ್ಞತೋ.

ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥಾವಗಾಹಣಂ;

ತಸ್ಮಾ ಅಸಙ್ಕರಂಯೇವ, ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ.

ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸುತ್ತಾಗತಂ ಸುತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಂ, ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಸುತ್ತವಿಭಙ್ಗೇ, ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯತ್ತಿವಿಸೇಸೇಸುಪಿ ಸುತ್ತವೋಹಾರೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ ನೇತ್ತಿಯಂ (ನೇತ್ತಿ. ಸಙ್ಗಹವಾರ) ಆಹ – ‘‘ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೇಟ್ಠೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಸುತ್ತಾದಿವಸೇನ ನವಙ್ಗಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿ ಪರಿಯೇಸನಾ ಅತ್ಥವಿಚಾರಣಾ ‘‘ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೇಟ್ಠೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ತದೇಕದೇಸೇಸು ಪನ ಗೇಯ್ಯಾದಯೋ ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ತೇನ ತೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಗೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸಗಾಥಕತ್ತಂ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ. ಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ಸಸಿಲೋಕಂ ಸಗಾಥಕಂ ವಾ ಚುಣ್ಣಿಯಗನ್ಥಂ ‘‘ಗೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಪನ ಸತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸಜ್ಜನಭಾವೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ. ಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಞ್ಹಿ ‘‘ಬ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬ್ಯಾಕರಣಮೇವ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸಗಾಥಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ. ಗೇಯ್ಯಾದಿಸಞ್ಞಾನಂ ಅನೋಕಾಸಭಾವತೋ ಸಓಕಾಸತೋ ಅನೋಕಾಸವಿಧಿ ಬಲವಾತಿ ‘‘ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಸತೀ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ¶ ಧಮ್ಮಪದಾದೀಸು ಕೇವಲಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು ಸಗಾಥಕತ್ತೇಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಯುತ್ತೇಸು ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಸಮ್ಬನ್ಧೇಸು ¶ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಚ ಸುತ್ತವಿಸೇಸೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಗಾಥಾಉದಾನಇತಿವುತ್ತಕಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸತಿಪಿ ಸಞ್ಞನ್ತರನಿಮಿತ್ತಯೋಗೇ ಅನೋಕಾಸಸಞ್ಞಾನಂ ಬಲವಭಾವೇನೇವ ಗಾಥಾದಿಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ತಥಾ ಸತಿಪಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧಭಾವೇ ಭಗವತೋ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ಚರಿಯಾನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸಕೇಸು ಜಾತಕಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಸತಿಪಿ ಪಞ್ಹಾವಿಸಜ್ಜನಭಾವೇ ಸಗಾಥಕತ್ತೇ ಚ ಕೇಸುಚಿ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ವೇದಸ್ಸ ಲಭಾಪನತೋ ವೇದಲ್ಲಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಏವಂ ತೇನ ತೇನ ಸಗಾಥಕತ್ತಾದಿನಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ತೇಸು ತೇಸು ಸುತ್ತವಿಸೇಸೇಸು ಗೇಯ್ಯಾದಿಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ಸುತ್ತಙ್ಗತೋ ಪರೇ ಗೇಯ್ಯಾದಯೋ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದಿನಿಮಿತ್ತರಹಿತಂ, ತಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ವಿಸೇಸಸಞ್ಞಾಪರಿಹಾರೇನ ಸಾಮಞ್ಞಸಞ್ಞಾಯ ಪವತ್ತನತೋ.

ನನು ಚ ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಚೋದನಾ ತದವತ್ಥಾ ಏವಾತಿ? ನ ತದವತ್ಥಾ. ಸೋಧಿತತ್ತಾ. ಸೋಧಿತಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಸತಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಭಾವೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ. ಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಾಥಾಭಾವತೋ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತಂ ನ, ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾತಿ. ನಿರುಳ್ಹೋ ಹಿ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ ಸುತ್ತಭಾವೋ. ನ ಹಿ ತಾನಿ ಧಮ್ಮಪದಬುದ್ಧವಂಸಾದಯೋ ವಿಯ ಗಾಥಾಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾತಾನಿ, ಅಥ ಖೋ ಸುತ್ತಭಾವೇನೇವ. ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಸುತ್ತನಾಮಕನ್ತಿ ನಾಮಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಗಾಥಕತ್ತಾ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ. ಯಸ್ಮಾ ಸಹತಾಞ್ಞೇನ. ಸಹಭಾವೋ ಹಿ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಹೋತಿ, ಸಹ ಗಾಥಾಹೀತಿ ಚ ಸಗಾಥಕಂ. ನ ಚ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀಸು ಗಾಥಾವಿನಿಮುತ್ತೋ ಕೋಚಿ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ‘‘ಸಹ ಗಾಥಾಹೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ನನು ಚ ಗಾಥಾಸಮುದಾಯೋ ಗಾಥಾಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಹ ಗಾಥಾಹೀತಿ ಸಗಾಥಕನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ? ತಂ ನ. ನ ಹಿ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥಿ. ಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಸಗಾಥಕಪ್ಪದೇಸಾನಂ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನ ಅಞ್ಞತೋ. ಅಞ್ಞಾಯೇವ ಹಿ ತಾ ಗಾಥಾ ಜಾತಕಾದಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ. ಅಥೋ ನ ತಾಹಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀನಂ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಭಾವೋತಿ ಏವಂ ಸುತ್ತಾದೀನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಸುತ್ತಾದೀನಿ ನವಙ್ಗಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗನಿದ್ದೇಸಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ನಿದ್ದೇಸೋ ನಾಮ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ –

‘‘ಕಾಮಂ ಕಾಮಯಮಾನಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಚೇತಂ ಸಮಿಜ್ಝತಿ;

ಅದ್ಧಾ ಪೀತಿಮನೋ ಹೋತಿ, ಲದ್ಧಾ ಮಚ್ಚೋ ಯದಿಚ್ಛತೀ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೭೭೨) –

ಆದಿನಾ ¶ ಆಗತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಸ್ಸ,

‘‘ಕೇನಸ್ಸು ನಿವುತೋ ಲೋಕೋ, (ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಅಜಿತೋ;)

ಕೇನಸ್ಸು ನಪ್ಪಕಾಸತಿ;

ಕಿಸ್ಸಾಭಿಲೇಪನಂ ಬ್ರೂಸಿ,

ಕಿಂಸು ತಸ್ಸ ಮಹಬ್ಭಯ’’ನ್ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೦೩೮) –

ಆದಿನಾ ಆಗತಸ್ಸ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗಸ್ಸ,

‘‘ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ,

ಅವಿಹೇಠಯಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ತೇಸಂ;

ನ ಪುತ್ತಮಿಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕುತೋ ಸಹಾಯಂ,

ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೩೫) –

ಆದಿನಾ ಆಗತಸ್ಸ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತಸ್ಸ ಚ ತದತ್ಥವಿಭಾಗವಸೇನ ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಕತೋ ನಿದ್ದೇಸೋ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೋ ಚೂಳನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಮಿಧ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಭದನ್ತಬುದ್ಧಘೋಸಾಚರಿಯೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಚ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗನಿದ್ದೇಸಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಾತಿ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಏವ ದಸ್ಸಿತೋ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನಪಿ ನೇತ್ತಿಪಕರಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಏವಮೇತಸ್ಸ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋವ ಕಥಿತೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಗಾಥಾವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗೇಸು ದ್ವೀಸು ಸಙ್ಗಹಂ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನಿದ್ದೇಸಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಉಪಸೇನತ್ಥೇರೇನ –

‘‘ತದೇತಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕನ್ತಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನಂ, ದೀಘನಿಕಾಯೋ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ ಪಞ್ಚಸು ಮಹಾನಿಕಾಯೇಸು ಖುದ್ದಕಮಹಾನಿಕಾಯೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ, ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ¶ ಗಾಥಾ ಉದಾನಂ ಇತಿವುತ್ತಕಂ ಜಾತಕಂ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ನವಸು ಸತ್ಥುಸಾಸನಙ್ಗೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಗಾಥಾವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗದ್ವಯಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ).

ಏತ್ಥ ತಾವ ಕತ್ಥಚಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಸಭಾವತೋ ನಿದ್ದೇಸೇಕದೇಸಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಯುಜ್ಜತು ನಾಮ ¶ , ಗಾಥಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಪನ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮಪದಾದೀನಂ ವಿಯ ಹಿ ಕೇವಲಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧಭಾವೋ ಗಾಥಙ್ಗಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಪದಾದೀಸು ಹಿ ಕೇವಲಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು ಗಾಥಾಸಮಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ನಿದ್ದೇಸೇ ಚ ನ ಕೋಚಿ ಕೇವಲೋ ಗಾಥಾಬನ್ಧಪ್ಪದೇಸೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಭಾಸಿತಾನಂಯೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಾದಿಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ಗಾಥಾನಂ ನಿದ್ದೇಸಮತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಕತಂ. ಅತ್ಥವಿಭಜನತ್ಥಂ ಆನೀತಾಪಿ ಹಿ ತಾ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಾದಿಸಙ್ಗಹಿತಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾ ಮೂಲಗಾಥಾಯೋ ಸುತ್ತನಿಪಾತಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಾಯೇವಾತಿ ನ ನಿದ್ದೇಸಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಆಗತಭಾವೇಪಿ ತಂ ವೋಹಾರಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಜಾತಕಾದಿಗಾಥಾಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಗಾಥಾಯೋ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣನ್ತರಮೇತ್ಥ ಗವೇಸಿತಬ್ಬಂ, ಯುತ್ತತರಂ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ನಾಲಕಸುತ್ತತುವಟ್ಟಕಸುತ್ತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ನಾಲಕಸುತ್ತಂ ನಾಮ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಂ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ಅಭಿಕಙ್ಖಮಾನೇನ ತತೋ ಪಭುತಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆಗತೇನ ಅಸಿತಸ್ಸ ಇಸಿನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೇನ ನಾಲಕತ್ಥೇರೇನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಿತದಿವಸತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ‘‘ಅಞ್ಞಾತಮೇತ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ಮೋನೇಯ್ಯಂ ತೇ ಉಪಞ್ಞಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೭೦೬) ನಾಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಾಪರಿದೀಪಕಂ ಸುತ್ತಂ. ತುವಟ್ಟಕಸುತ್ತಂ ಪನ ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ದೇವೇಸು ‘‘ಕಾ ನು ಖೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪತ್ತೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ದೇವತಾನಂ ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಪುಚ್ಛಾಮಿ ತಂ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೯೨೧; ಮಹಾನಿ. ೧೫೦ ) ನಿಮ್ಮಿತಬುದ್ಧೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಪುಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಮೂಲಂ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೯೨೨) ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ. ಏವಮಿಧಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಆಗತಾನಂ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತತ್ಥೇವ ಆಗತಾನಂ ಅಸುತ್ತನಾಮಿಕಾನಂ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾನಂ ಗಾಥಙ್ಗಸಙ್ಗಹಞ್ಚ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾರಮ್ಭೇ –

‘‘ಗಾಥಾಸತಸಮಾಕಿಣ್ಣೋ ¶ , ಗೇಯ್ಯಬ್ಯಾಕರಣಙ್ಕಿತೋ;

ಕಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತೋತಿ, ಸಙ್ಖಮೇಸ ಗತೋತಿ ಚೇ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) –

ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತಸ್ಸ ಗೇಯ್ಯವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಕಸ್ಮಾ ಚೋದಿತೋತಿ? ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಚೋದಕೇನ ಸಗಾಥಕತ್ತಂ ಕತ್ಥಚಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಮತ್ತಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೋದನಾಮತ್ತಂ ಕತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ನಿಗ್ಗಾಥಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾತಿ. ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ ಗೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಂ ನಾಮ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದೀ’’ತಿ ¶ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಗೇಯ್ಯವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗದ್ವಯಸಙ್ಗಹಂ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ‘‘ನವಸು ಸತ್ಥುಸಾಸನಙ್ಗೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಗೇಯ್ಯವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗದ್ವಯಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ.

ನೋಸುತ್ತನಾಮಿಕಾತಿ ಅಸುತ್ತನಾಮಿಕಾ. ‘‘ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾ ನಾಮ ವತ್ಥುಗಾಥಾ’’ತಿ ತೀಸು ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವತ್ಥುಗಾಥಾತಿ –

‘‘ಕೋಸಲಾನಂ ಪುರಾ ರಮ್ಮಾ, ಅಗಮಾ ದಕ್ಖಿಣಾಪಥಂ;

ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ ಪತ್ಥಯಾನೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮನ್ತಪಾರಗೂ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೯೮೨) –

ಆದಿನಾ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ಆರೋಪೇನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಾ ಛಪ್ಪಞ್ಞಾಸ ಚ ಗಾಥಾಯೋ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನೇವ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ನಾಲಕಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ಆರೋಪೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ –

‘‘ಆನನ್ದಜಾತೇ ತಿದಸಗಣೇ ಪತೀತೇ,

ಸಕ್ಕಞ್ಚ ಇನ್ದಂ ಸುಚಿವಸನೇ ಚ ದೇವೇ;

ದುಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತಿರಿವ ಥೋಮಯನ್ತೇ,

ಅಸಿತೋ ಇಸಿ ಅದ್ದಸ ದಿವಾವಿಹಾರೇ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೬೮೪) –

ಆದಿಕಾ ವೀಸತಿಮತ್ತಾ ಗಾಥಾಯೋ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ನಾಲಕಸುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಗಾಥಾಯೋ ನಾಲಕಸುತ್ತಸಙ್ಖ್ಯಂಯೇವ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೬೮೫) –

‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಪನ ಭಗವತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತಮೇವ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪುಟ್ಠೋ ¶ ಯೇನ ಯದಾ ಚ ಸಮಾದಪಿತೋ ನಾಲಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ‘ಆನನ್ದಜಾತೇ’ತಿಆದಿಕಾ ವೀಸತಿ ವತ್ಥುಗಾಥಾಯೋ ವತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ನಾಲಕಸುತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ತಸ್ಮಾ ನಾಲಕಸುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಗಾಥಾಯೋ ನಾಲಕಸುತ್ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ಪಾರಾಯನಿಕವಗ್ಗಸ್ಸ ವತ್ಥುಗಾಥಾಯೋ ಇಧ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥೇವ ಪನಸ್ಸ ಪಾರಾಯನಿಯವಗ್ಗೇ ಅಜಿತಮಾಣವಕಾದೀನಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪುಚ್ಛಾಗಾಥಾ ಭಗವತೋ ವಿಸಜ್ಜನಗಾಥಾ ಚ ಇಧ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ತಾಪಿ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸುತ್ತನಾಮೇನ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅಜಿತಮಾಣವಕಪುಚ್ಛಾ ತಿಸ್ಸಮೇತ್ತಯ್ಯಮಾಣವಕಪುಚ್ಛಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೧೦೩೮-೧೦೪೮) ಆಗತತ್ತಾ ಚುಣ್ಣಿಯಗನ್ಥೇಹಿ ಅಮಿಸ್ಸತ್ತಾ ಚ ನೋಸುತ್ತನಾಮಿಕಾ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾ ನಾಮಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಇದಾನಿ ಉದಾನಂ ಸರೂಪತೋ ವವತ್ಥಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ಕೇನಟ್ಠೇನ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ಪನೇತಂ ‘‘ಉದಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ? ಉದಾನನಟ್ಠೇನ. ಕಿಮಿದಂ ಉದಾನಂ ನಾಮ? ಪೀತಿವೇಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ ಉದಾಹಾರೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಯಂ ತೇಲಾದಿ ಮಿನಿತಬ್ಬವತ್ಥು ಮಾನಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಿಸ್ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ‘‘ಅವಸೇಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಞ್ಚ ಜಲಂ ತಳಾಕಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ‘‘ಮಹೋಘೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವ ಯಂ ಪೀತಿವೇಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಂ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಂ ಹದಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸೋ ಅಧಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಬಹಿ ವಚೀದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಉದಾಹಾರವಿಸೇಸೋ ‘‘ಉದಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಧಮ್ಮಸಂವೇಗವಸೇನಪಿ ಅಯಮಾಕಾರೋ ಲಬ್ಭತೇವ. ತಯಿದಂ ಕತ್ಥಚಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ವಾಕ್ಯವಸೇನ ಪವತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇತಿ ಸಮಾದಪೇತಿ ಸಮುತ್ತೇಜೇತಿ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಿ. ತೇಧ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ಓಹಿತಸೋತಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಾಯಂ ವೇಲಾಯಂ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ ¶ ‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಾಯತನಂ, ಯತ್ಥ ನೇವ ಪಥವೀ ನ ಆಪೋ’’’ತಿ (ಉದಾ. ೭೧-೭೨) –

ಆದೀಸು ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಸಮುಟ್ಠಿತವಾಕ್ಯವಸೇನ ಪವತ್ತಂ.

ನನು ಚ ಉದಾನಂ ನಾಮ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ ವಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಉದಾಹಾರೋ ತಥಾ ಚೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆಗತಂ, ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಉದಾನೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ? ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ. ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧ ನಿಬ್ಬಾನವಜ್ಜೋ ಸಬ್ಬೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿಕೋವ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ನ ಪಚ್ಚಯನಿರಪೇಕ್ಖೋ, ಅಯಂ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮೋ ಕಥಮಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ತೇಸಂ ¶ ಞಾಪೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಾಯತನ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ. ೭೧)-ಆದಿಮಾಹ. ನ ಏಕನ್ತತೋ ತೇ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಕತ್ವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಸಚೇ ಭಾಯಥ ದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಸಚೇ ವೋ ದುಕ್ಖಮಪ್ಪಿಯಂ;

ಮಾಕತ್ಥ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಆವಿ ವಾ ಯದಿ ವಾ ರಹೋ’’ತಿ. (ಉದಾ. ೪೪) –

ಏವಮಾದಿಕಂ ಪನ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗವಸಪ್ಪವತ್ತಂ ಉದಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಸುಖಕಾಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ, ಯೋ ದಣ್ಡೇನ ವಿಹಿಂಸತಿ;

ಅತ್ತನೋ ಸುಖಮೇಸಾನೋ, ಪೇಚ್ಚ ಸೋ ನ ಲಭತೇ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೩೧; ಉದಾ. ೧೩) –

ಇದಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗವಸಪ್ಪವತ್ತಂ ಉದಾನನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಗೋಪಾಲಕಾ ಅನ್ತರಾ ಚ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಜೇತವನಂ ಅಹಿಂ ದಣ್ಡೇಹಿ ಹನನ್ತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ತೇ ದಾರಕೇ ಅಹಿಂ ದಣ್ಡೇನ ಹನನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಕುಮಾರಕಾ ಇಮಂ ಅಹಿಂ ದಣ್ಡೇನ ಹನಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಡಂಸನಭಯೇನ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ಇಮೇ ‘ಅತ್ತನೋ ಸುಖಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಇಮಂ ಪಹರನ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಹೋ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನಿಕತಿಕೋಸಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತೇನೇವ ಚ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೇನ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ. ಏವಮೇತಂ ಕತ್ಥಚಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ವಾಕ್ಯವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗವಸೇನ ¶ ಪವತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಯಂ ಉದಾನಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಉದಾನಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಭಾಸಿತಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಞ್ಚ.

ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ಸಾವಕಭಾಸಿತನ್ತಿ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ –

‘‘ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ,

ಅವಿಹೇಠಯಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ತೇಸ’’ನ್ತಿ. –

ಆದಿನಾ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತೇ (ಸು. ನಿ. ೩೫) ಆಗತಮೇವ. ಸಾವಕಭಾಸಿತಾನಿಪಿ –

‘‘ಸಬ್ಬೋ ರಾಗೋ ¶ ಪಹೀನೋ ಮೇ, ಸಬ್ಬೋ ದೋಸೋ ಸಮೂಹತೋ;

ಸಬ್ಬೋ ಮೇ ವಿಹತೋ ಮೋಹೋ, ಸೀತಿಭೂತೋಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ. –

ಆದಿನಾ ಥೇರಗಾಥಾಸು (ಥೇರಗಾ. ೭೯),

‘‘ಕಾಯೇನ ಸಂವುತಾ ಆಸಿಂ, ವಾಚಾಯ ಉದ ಚೇತಸಾ;

ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಭುಯ್ಹ, ಸೀತಿಭೂತಾಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬುತಾ’’ತಿ. –

ಥೇರಿಗಾಥಾಸು (ಥೇರೀಗಾ. ೧೫) ಚ ಆಗತಾನಿ. ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಸಕ್ಕಾದೀಹಿ ದೇವೇಹಿ ಭಾಸಿತಾನಿ ‘‘ಅಹೋ ದಾನಂ ಪರಮದಾನಂ ಕಸ್ಸಪೇ ಸುಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ (ಉದಾ. ೨೭), ಸೋಣದಣ್ಡಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಚ ಭಾಸಿತಾನಿ ‘‘ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ತಿಆದೀನಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೧; ಮ. ನಿ. ೧.೨೯೦) ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಾನಿ ಉದಾನಾನಿ ಸನ್ತಿ ಏವ, ನ ತಾನಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ. ಯಾನಿ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಸಾಮಂ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತಾನಿ ಜಿನವಚನಭೂತಾನಿ, ತಾನೇವ ಚ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ‘‘ಉದಾನ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಂ. ಏತಾನಿಯೇವ ಚ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ನವವಿಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸನ್ತೇನ ಉದಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಾ ಪನ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾ ಭಗವತಾ ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇ ಉದಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಾ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಉದಾನಭೂತಾ ಚ, ತಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ¶ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಅನಾರೋಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಪದೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ಯಞ್ಚ ‘‘ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ ಭೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ’’ತಿ ಉದಾನವಚನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪವೇದನಸಮತ್ಥನಿಗ್ಘೋಸವಿಪ್ಫಾರಂ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ, ತದಪಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತುಕಂ ‘‘ಆರಾಧಯಿಂಸು ವತ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೫) ವಿಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಧಮ್ಮೇಕದೇಸಸ್ಸ ಯಥಾದೇಸಿತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಾವಕೇಸು ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಥೇರೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸ್ಸಮಸ್ಸ ಸಫಲಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತುಕಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜನಿತಂ ಉದಾಹಾರಮತ್ತಾಂ, ನ ‘‘ಯದಾ ಹವೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ (ಮಹಾವ. ೧-೩; ಉದಾ. ೧-೩) ವಿಯ ಪವತ್ತಿಯಾ ನಿವತ್ತಿಯಾ ವಾ ಪಕಾಸನನ್ತಿ ನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಗೀತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಉದಾನಪಾಳಿಯಞ್ಚ ಬೋಧಿವಗ್ಗಾದೀಸು ಅಟ್ಠಸು ವಗ್ಗೇಸು ದಸ ದಸ ಕತ್ವಾ ಅಸೀತಿಯೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಸಙ್ಗೀತಾ ¶ , ತತೋಯೇವ ಚ ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಅಸೀತಿ ಏವ ಸುತ್ತನ್ತಾ, ವಗ್ಗಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಸತೋ;

ಗಾಥಾ ಚ ಪಞ್ಚನವುತಿ, ಉದಾನಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತಾ.

‘‘ಅಡ್ಢೂನನವಮತ್ತಾ ಚ, ಭಾಣವಾರಾ ಪಮಾಣತೋ;

ಏಕಾಧಿಕಾ ತಥಾಸೀತಿ, ಉದಾನಸ್ಸಾನುಸನ್ಧಯೋ.

‘‘ಏಕವೀಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸತಮೇವ ವಿಚಕ್ಖಣೋ;

ಪದಾನೇತಾನುದಾನಸ್ಸ, ಗಣಿತಾನಿ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ. –

ಗಾಥಾಪಾದತೋ ಪನ –

‘‘ಅಟ್ಠಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರೇವ ಸತಾನಿ ಚ;

ಪದಾನೇತಾನುದಾನಸ್ಸ, ತೇವೀಸತಿ ಚ ನಿದ್ದಿಸೇ.

‘‘ಅಕ್ಖರಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಟ್ಠಿ ಸತ್ತ ಸತಾನಿ ಚ;

ತೀಣಿ ದ್ವಾಸೀತಿ ಚ ತಥಾ, ಉದಾನಸ್ಸ ಪವೇದಿತಾ’’ತಿ.

ಇಧ ಪನ ‘‘ದ್ವಾಸೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಸಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಸೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾ’’ತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ¶ ಭಗವತಾ – ‘‘ವುತ್ತಮರಹತಾತಿ ಮೇ ಸುತಂ. ಏಕಧಮ್ಮಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಜಹಥ, ಅಹಂ ವೋ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಅನಾಗಾಮಿತಾಯ. ಕತಮಂ ಏಕಧಮ್ಮಂ? ಲೋಭಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಧಮ್ಮಂ ಪಜಹಥ, ಅಹಂ ವೋ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಅನಾಗಾಮಿತಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಏಕಕದುಕತಿಕಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಇತಿವುತ್ತಕಪಾಳಿಯಂ (ಇತಿವು. ೧) ಸಙ್ಗಹಮಾರೋಪಿತಾನಿ ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾನಿ ಇತಿವುತ್ತಕಂ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ’’ತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ಏಕಕನಿಪಾತೇ ತಾವ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಸುತ್ತಾನಿ, ದುಕನಿಪಾತೇ ದ್ವಾವೀಸತಿ, ತಿಕನಿಪಾತೇ ¶ ಪಞ್ಞಾಸ, ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೇ ತೇರಸಾತಿ ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾನೇವ ಇತಿವುತ್ತಕಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಿ. ತತೋಯೇವ ಚ ಪಾಳಿಯಂ –

‘‘ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಚ ಮೋಹೋ ಚ,

ಕೋಧೋ ಮಕ್ಖೇನ ಪಞ್ಚಮಂ;

ಮಾನೋ ಸಬ್ಬಂ ಪುನ ಮಾನೋ,

ಲೋಭೋ ದೋಸೇನ ತೇರಸ.

‘‘ಮೋಹೋ ಕೋಧೋ ಪುನ ಮಕ್ಖೋ,

ನೀವರಣಾ ತಣ್ಹಾಯ ಪಞ್ಚಮಂ;

ದ್ವೇ ಸೇಕ್ಖಭೇದಾ ಸಾಮಗ್ಗೀ,

ಪದುಟ್ಠನಿರಯೇನ ತೇರಸ.

‘‘ಪಸನ್ನಾ ಏಕಮಾಭಾಯಿ, ಪುಗ್ಗಲಂ ಅತೀತೇನ ಪಞ್ಚಮಂ;

ಏವಞ್ಚೇ ಓಪಧಿಕಂ ಪುಞ್ಞಂ, ಸತ್ತವೀಸ ಪಕಾಸಿತಾ’’ತಿ. –

ಏವಮಾದಿನಾ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾಹಿ ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ತೇನೇವ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) –

‘‘ಸುತ್ತತೋ ಏಕಕನಿಪಾತೇ ತಾವ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಸುತ್ತಾನಿ, ದುಕನಿಪಾತೇ ದ್ವಾವೀಸತಿ, ತಿಕನಿಪಾತೇ ಪಞ್ಞಾಸ, ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೇ ತೇರಸಾತಿ ದ್ವಾದಸಾಧಿಕಸತಸುತ್ತಸಙ್ಗಹ’’ನ್ತಿ –

ವುತ್ತಂ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಕಂ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ದ್ವಾಸೀತಿ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಸೀತಿ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ವಿಯ ‘‘ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ಸಕ್ಕಾ ¶ ವತ್ತುಂ, ತಥಾಪಿ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಪಮಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಯಾಥಾವತೋವ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ.

ಜಾತಂ ಭೂತಂ ಪುರಾವುತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬಚರಿತಂ ಕಾಯತಿ ಕಥೇತಿ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಜಾತಕಂ.

‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆನನ್ದೇ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾ ಆನನ್ದಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ದಸ್ಸನೇನಪಿ ಸಾ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಚೇ ಆನನ್ದೋ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ, ಭಾಸಿತೇನಪಿ ಸಾ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋತಿ, ಅತಿತ್ತಾವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾ ಹೋತಿ, ಅಥ ಆನನ್ದೋ ತುಣ್ಹೀ ಭವತಿ. ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖುನೀಪರಿಸಾ…ಪೇ… ಉಪಾಸಕಪರಿಸಾ…ಪೇ… ಉಪಾಸಿಕಾ ಪರಿಸಾ ಆನನ್ದಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ದಸ್ಸನೇನಪಿ ಸಾ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಚೇ ಆನನ್ದೋ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ, ಭಾಸಿತೇನಪಿ ಸಾ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋತಿ, ಅತಿತ್ತಾವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪಾಸಿಕಾಪರಿಸಾ ಹೋತಿ, ಅಥ ಆನನ್ದೋ ತುಣ್ಹೀ ಭವತಿ. ಇಮೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆನನ್ದೇ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೯) ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ.

ಚೂಳವೇದಲ್ಲಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೦ ಆದಯೋ) ವಿಸಾಖೇನ ನಾಮ ಉಪಾಸಕೇನ ಪುಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಚೂಳವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೪೯ ಆದಯೋ) ಪನ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಭಾಸಿತಂ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಮ್ಪಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೮೯ ಆದಯೋ) ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪುಟ್ಠೇನ ತೇನೇವಾಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಭಾಸಿತಂ. ಏತಾನಿ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ. ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಂ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೪ ಆದಯೋ) ಪನ ಸಕ್ಕೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ಅಭಾಸಿ, ತಞ್ಚ ದೀಘನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಹಾಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತಮ್ಪಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೮೫ ಆದಯೋ) ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪನ್ನರಸೇ ಪುಣ್ಣಮಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞತರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪುಟ್ಠೇನ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ, ತಂ ಪನ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವೇದನ್ತಿ ಞಾಣಂ. ತುಟ್ಠಿನ್ತಿ ಯಥಾಭಾಸಿತಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧು ಅಯ್ಯೇ, ಸಾಧಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಬ್ಭನುಮೋದನವಸಪ್ಪವತ್ತಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ. ಲದ್ಧಾ ಲದ್ಧಾತಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ¶ ಅಙ್ಗವಸೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ಕಥಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿ ಧಮ್ಮರಾಸಿವಸೇನ. ದ್ವಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ ಗಣ್ಹಿನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಅಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಅಧಿಗಣ್ಹಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋತಿ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಂ, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಅಧಿಗಣ್ಹಿಂ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಭಾಸಿತಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತನ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಹಿ ‘‘ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಚತುರಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ¶ ತದುಭಯಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಚತುಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಅಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ. ಯೇ ಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿನೋತಿ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಮ ಪವತ್ತಿನೋ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಪಗುಣಾ ವಾಚುಗ್ಗತಾ ಜಿವ್ಹಗ್ಗೇ ಪರಿವತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯೇ ಇಮೇ’’ತಿ ಪದಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯೇ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಪವತ್ತಿನೋ, ತೇಹಿ ಪವತ್ತಿತಾ, ತೇಸ್ವಾಹಂ ದ್ವಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋತಿ ಏವಂ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವದನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸುಭಸುತ್ತಂ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೪ ಆದಯೋ) ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತಞ್ಚ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೯ ಆದಯೋ) ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಂ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತೀತಿ? ತತ್ಥ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ತಾವ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಯಂ ವುತ್ತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಭಿಕ್ಖುತೋ ಗಹಿತೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಭಗವತಾ ಪನ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ಭಾಸಿತತ್ತಾ ಸಯಂ ವುತ್ತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾನಮ್ಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತತರಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಭಗವತಾಯೇವ ಹಿ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಯಞ್ಚ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಂ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ನಾಮ ಜಾತಂ, ತತೋಯೇವ ಚ ಅತ್ತನಾ ಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಸುಭಸುತ್ತಾದಿ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಆರೋಪೇನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಪರಿದೀಪಿತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿ ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ‘‘ತ್ವಂ ಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಾಕಟೋ, ಕಿತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ತೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಭಾಸಿತಾ, ತಯಾ ಧಾರಿತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ತಸ್ಸ ಪಟಿವಚನಂ ದೇನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ¶ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಏವಂ ‘‘ದ್ವಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪರಿದೀಪಿತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ವಸೇನ. ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಸುತ್ತಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿ. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೩) ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಆರಭಿತ್ವಾ ತೇಸಂಯೇವ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕನ್ತಿ ನಾನಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಾದಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಞ್ಹಿ ನಾನಾಠಾನೇಸು ನಾನಾಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನನ್ತಿ –

‘‘ಕತಿ ಛಿನ್ದೇ ಕತಿ ಜಹೇ, ಕತಿ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇ;

ಕತಿ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಭಿಕ್ಖು, ‘ಓಘತಿಣ್ಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫) –

ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ¶ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇ ಪಞ್ಚ ಜಹೇ, ಪಞ್ಚ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇ;

ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಭಿಕ್ಖು, ‘ಓಘತಿಣ್ಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫) –

ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ವಿಸಜ್ಜನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಿಕದುಕಭಾಜನಂ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ, ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ತಿಕೇಸು ಕುಸಲತ್ತಿಕಸ್ಸ ವಿಭಜನವಸೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇ (ಧ. ಸ. ೯೮೫-೯೮೭) –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ? ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಅಲೋಭೋ ಅದೋಸೋ ಅಮೋಹೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ.

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ? ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ… ಮನೋಕಮ್ಮಂ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ.

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ? ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಾ ಕಾಮಾವಚರಾ ರೂಪಾವಚರಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ¶ …ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ, ಯೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾ ನೇವ ಕುಸಲಾ ನಾಕುಸಲಾ ನ ಚ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ರೂಪಂ ಅಸಙ್ಖತಾ ಚ ಧಾತು. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ –

ಅಯಮೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ. ಏವಂ ಸೇಸತ್ತಿಕಾನಮ್ಪಿ ಏಕೇಕಸ್ಸ ತಿಕಸ್ಸ ವಿಭಜನಂ ಏಕೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಥಾ ‘‘ಹೇತೂ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕೇಸು ದುಕೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ದುಕಸ್ಸ ವಿಭಜನವಸೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಕತಮೇ ¶ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತೂ? ತಯೋ ಕುಸಲಾ ಹೇತೂ, ತಯೋ ಅಕುಸಲಾ ಹೇತೂ, ತಯೋ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಹೇತೂ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೦೫೯) –

ಆದಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಏಕೇಕಸ್ಸ ದುಕಸ್ಸ ವಿಭಜನಂ ಏಕೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ. ಪುನ ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡೇ (ಧ. ಸ. ೧೩೮೪-೧೩೮೬) –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ? ಚತೂಸು ಭೂಮೀಸು ಕುಸಲಂ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ. ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ? ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ. ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ? ಚತೂಸು ಭೂಮೀಸು ವಿಪಾಕೋ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಂ ರೂಪಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ –

ಏವಮಾದಿನಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕಾದಿವಿಭಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೇಸು ತಿಕಭಾಜನೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ತಿಕಸ್ಸ ಭಾಜನಂ ಏಕೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ. ತಥಾ –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತೂ? ತಯೋ ಕುಸಲಾ ಹೇತೂ, ತಯೋ ಅಕುಸಲಾ ಹೇತೂ, ತಯೋ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಹೇತೂ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೪೪೧) –

ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇಸು ದುಕಭಾಜನೇಸು ಏಕಮೇಕಂ ದುಕಭಾಜನಂ ಏಕೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ತಿಕದುಕಭಾಜನವಸೇನ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏಕಮೇಕಞ್ಚ ಚಿತ್ತವಾರಭಾಜನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ…ಪೇ… ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧) –

ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇ ¶ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ ಏಕಮೇಕಂ ಚಿತ್ತವಾರಭಾಜನಂ ಏಕೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಏಕೇಕತಿಕದುಕಭಾಜನಂ ಏಕಮೇಕಂ ಚಿತ್ತವಾರಭಾಜನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏಕೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಏಕೇಕೋ’’ತಿ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಹಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥತೋ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಿ ವತ್ಥೂತಿಆದೀಸು ವತ್ಥು ನಾಮ ಸುದಿನ್ನಕಣ್ಡಾದಿ ¶ . ಮಾತಿಕಾತಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೪೪) ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ಪದಭಾಜನೀಯನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ‘‘ಯೋ ಪನಾತಿ ಯೋ ಯಾದಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ (ಪಾರಾ. ೪೫) ವಿಭಜನಂ. ಅನ್ತರಾಪತ್ತೀತಿ ‘‘ಪಟಿಲಾತಂ ಉಕ್ಖಿಪತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೫೫) ಏವಮಾದಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತರೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ. ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಉಮ್ಮತ್ತಕಸ್ಸ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೇದನಾಟ್ಟಸ್ಸ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ಕಚ್ಛೇದೋತಿ ‘‘ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ವೇಮತಿಕೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೬೮) ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯತಿಕದುಕ್ಕಟಾದಿಭೇದೋ ತಿಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ಇದಾನಿ ಏವಮೇತಂ ಅಭೇದತೋ ರಸವಸೇನ ಏಕವಿಧನ್ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ಅಯಂ ವಿನಯೋ…ಪೇ… ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾದಿಭೇದೇನ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಾಯನ್ತೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪಮುಖೇನ ವಸೀಗಣೇನ ಅನೇಕಚ್ಛರಿಯಪಾತುಭಾವಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಇಮಸ್ಸ ಪಿಟಕಸ್ಸ ವಿನಯಭಾವೋ ಮಜ್ಝಿಮಬುದ್ಧವಚನಾದಿಭಾವೋ ಚ ವವತ್ಥಾಪಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಇಮಮೇವಿಮಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗೀತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಇಮಮೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಉದ್ದಾನಸಙ್ಗಹೋ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ಆಗತಾನಂ ವಿನೀತವತ್ಥುಆದೀನಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಙ್ಗಹದಸ್ಸನವಸೇನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಕಥಿತಾ –

‘‘ಮಕ್ಕಟೀ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಾ ಚ, ಗಿಹೀ ನಗ್ಗೋ ಚ ತಿತ್ಥಿಯಾ;

ದಾರಿಕುಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಚ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿಪರೇ ದುವೇ’’ತಿ. (ಪಾರಾ. ೬೬) –

ಆದಿಕಾ ¶ ಗಾಥಾಯೋ. ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ವಗ್ಗಸಙ್ಗಹೋ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಪೇಯ್ಯಾಲನೀಲಚಕ್ಕಪೇಯ್ಯಾಲಾದಿವವತ್ಥಾಪನವಸೇನ ಪೇಯ್ಯಾಲಸಙ್ಗಹೋ. ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯಾದೀಸು ಏಕಕನಿಪಾತಾದಿಸಙ್ಗಹೋ. ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೇ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಸಂಯುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ. ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಾದೀಸು ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕಾದಿವಸೇನ ಪಣ್ಣಾಸಕಸಙ್ಗಹೋ.

ಅಸ್ಸ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಙ್ಕಮ್ಪೀತಿ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಸುಟ್ಠು ಕಮ್ಪಿ. ಸಮ್ಪಕಮ್ಪೀತಿ ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿ. ಸಮ್ಪವೇಧೀತಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಸುಟ್ಠು ಪವೇಧಿ. ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತುಂ ಯುತ್ತಾನಿ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ, ಪುಪ್ಫವಸ್ಸಚೇಲುಕ್ಖೇಪಾದೀನಿ ¶ . ಯಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸತೇಹಿ ಯೇನ ಕತಾ ಸಙ್ಗೀತಾ, ತೇನ ಪಞ್ಚಸತಾನಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಸತಾ’’ತಿ ಚ, ಥೇರೇಹೇವ ಕತತ್ತಾ ಥೇರಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಥೇರಿಕಾ’’ತಿ ಚ ಲೋಕೇ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಯಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಏವಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯದತ್ಥಂ ಸಾ ಇಧ ನಿದಸ್ಸಿತಾ, ತಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ನಿದಾನವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹೇ ಕಥಿಯಮಾನೇ ನಿದಾನವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ನನು ಚ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತವಚನಸ್ಸೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ದೇಸನಾಯ ಠಿತಿಅಸಮ್ಮೋಸಸದ್ಧಏಯ್ಯಭಾವಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ. ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾಪದೇಸೇಹಿ ಉಪನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ಹಿ ದೇಸನಾ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾ ಹೋತಿ ಅಸಮ್ಮೋಸಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಾ ಚ, ದೇಸಕಾಲಕತ್ತುಹೇತುನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಉಪನಿಬನ್ಧೋ ವಿಯ ವೋಹಾರವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ‘‘ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಆವುಸೋ, ಉಪಾಲಿ, ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದೇಸಾದಿಪುಚ್ಛಾಸು ಕತಾಸು ತಾಸಂ ವಿಸಜ್ಜನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತಂ.

ಅಪಿಚ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನಂ. ಞಾಣಕರುಣಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಬ್ಬಕಿರಿಯಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ ನಿರತ್ಥಕಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅತ್ತಹಿತತ್ಥಾ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಪರೇಸಂಯೇವತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಸಬ್ಬಕಿರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮಂ ಯಥಾಪವತ್ತಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಸಾಸನಟ್ಠೇನ ಸಾಸನಂ, ನ ಕಬ್ಬರಚನಾ. ತಯಿದಂ ಸತ್ಥುರಚಿತಂ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾಪದೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿದಾನವಚನೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಪಕಾಸೀಯತಿ.

ಅಪಿಚ ಸತ್ಥುನೋ ಪಮಾಣಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನಂ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವದಸ್ಸನಂ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಬುದ್ಧೋತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಸುಪರಿಸುದ್ಧಞಾಣಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗಪರಿದೀಪನೇನ, ಭಗವಾತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾದಿಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಮಲದುಚ್ಚರಿತಾದಿದೋಸಪ್ಪಹಾನದೀಪನೇನ, ತತೋ ಏವ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಭಾವದೀಪನೇನ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಬ್ಬಥಾ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ನಿದಾನವಚನಪ್ಪಯೋಜನಸ್ಸ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ.

ತತ್ರಾಯಂ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅಯಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಪವೇಣೀ ಪಟಿಪಾಟಿ. ಉಪಾಲಿ ದಾಸಕೋತಿಆದೀಸು ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಪಾಕಟೋಯೇವ, ದಾಸಕತ್ಥೇರಾದಯೋ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ¶ . ವೇಸಾಲಿಯಂ ಕಿರ ಏಕೋ ದಾಸಕೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾಣವೋ ತಿಣ್ಣಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸತಾನಂ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದ್ವಾದಸವಸ್ಸಿಕೋಯೇವ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪರಿವುತೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ವಾಲಿಕಾರಾಮೇ ನಿವಸನ್ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವೇದೇಸು ಸಬ್ಬಾನಿ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಏಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ನಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಏಕಧಮ್ಮೋ ಖೋ, ಮಾಣವ, ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅನುಪತತಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿ, ಮಾಣವ, ಧಮ್ಮಾ ಏಕಧಮ್ಮಸ್ಮಿಂ ಓಸರನ್ತಿ, ಕತಮೋ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಾಣವಕ, ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ. ಸೋಪಿ ಖೋ ಮಾಣವೋ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಬುದ್ಧಮನ್ತೋಯಂ ಮಾಣವಾತಿ. ಸಕ್ಕಾ ಪನಾಯಂ ಭೋ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ದಾತುನ್ತಿ. ಸಕ್ಕಾ, ಮಾಣವ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಗಹಿತಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ದಾತುನ್ತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಖೋ ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿ ಮಾಣವೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ಆಚರಿಯಞ್ಚ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ತೀಹಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ¶ ಲಭಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಪಿಟಕತ್ತಯಂ ವಾಚೇಸಿ.

ಸೋಣಕೋ ಪನ ದಾಸಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ. ಸೋ ಕಿರ ಕಾಸೀಸು ಏಕಸ್ಸ ವಾಣಿಜಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಚದಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಾಣಿಜ್ಜಾಯ ಗಿರಿಬ್ಬಜಂ ಗತೋ. ತತೋ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸದಾರಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವೇಳುವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ದಾಸಕತ್ಥೇರಂ ಸಪರಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಪಸನ್ನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜಾಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಮಾತಾಪಿತುಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತೇಸು ಅನಿಚ್ಛನ್ತೇಸು ಛಿನ್ನಭತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಾಯ ದಾರಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತಂ ಥೇರೋ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ. ಸೋಪಿ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ಬಹೂನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ವಾಚೇಸಿ.

ಸಿಗ್ಗವತ್ಥೇರೋ ಪನ ಸೋಣಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಕಿರ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಸಿಗ್ಗವೋ ನಾಮ ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇಸು ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯೇನ ಚಣ್ಡವಜ್ಜಿನಾ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಪರಿವಾರೋ ಕುಕ್ಕುಟಾರಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸೋಣಕತ್ಥೇರಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅನಾಲಪನ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನಾ ನಾಲಪನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪುನ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಚ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ‘‘ಸತ್ಥುನೋ ಚೇವ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಪಕ್ಕೋಸನಾಯ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲತೋ ಆಯುಸಙ್ಖಯಾ ¶ ಚ ವುಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಪರಿವಾರಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಚನೇನ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಪಿತಂ ಸೋಣಕತ್ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಾಲಪಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಥೇರೇನ ‘‘ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಕಂ ಕುಮಾರ ಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹೇಹಿಪಿ ತಂ ಭೋಜೇತು’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸಕ್ಕಾ, ಕುಮಾರ, ಅಮ್ಹಾದಿಸೇ ಕತ್ವಾ ಭೋಜೇತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ತಮತ್ಥಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತೇಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯೇನ ಚಣ್ಡವಜ್ಜಿನಾ ತೇಹಿ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಪುರಿಸಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋಣಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ಸಿಗ್ಗವೋ ಚ ಚಣ್ಡವಜ್ಜೀ ಚ ದ್ವೇ ¶ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಅಹೇಸುಂ.

ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಪನ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪುಬ್ಬಕಥಾ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ವಿಜಿತಾವಿನೋತಿ ವಿಜಿತಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ವಿಜಿತವನ್ತೋ. ಪರಮ್ಪರಾಯಾತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ, ಅನುಕ್ಕಮೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಜಮ್ಬುಸಿರಿವ್ಹಯೇತಿ ಜಮ್ಬುಸದಿಸನಾಮೇ, ಜಮ್ಬುನಾಮಕೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಹನ್ತೇನ ಹಿ ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖೇನ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ದೀಪೋಪಿ ‘‘ಜಮ್ಬೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ಅವಿನಸ್ಸಮಾನಂ ಕತ್ವಾ.

ವಿನಯವಂಸನ್ತಿಆದೀಹಿ ತೀಹಿ ವಿನಯಪಾಳಿಯೇವ ಕಥಿತಾ ಪರಿಯಾಯವಚನತ್ತಾ. ಪಕತಞ್ಞುತನ್ತಿ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ, ಪಟುಭಾವನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧುರಗ್ಗಾಹೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಪಧಾನಗ್ಗಾಹೀ ಅಹೋಸಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ಗಣ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮುದಾಯೋ ಸಮೂಹೋ ಭಿಕ್ಖುಸಮುದಾಯೋ, ಸಮಣಗಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

‘‘ಯದಾ ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸೂ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಜೋತಯಿತ್ವಾ ಚ ಸಬ್ಬಧೀತಿ ತಮೇವ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಕಾಸಯಿತ್ವಾ. ‘‘ಜುತಿಮನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ‘‘ಜುತೀಮನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪಞ್ಞಾಜೋತಿಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇಜವನ್ತೋತಿ ವಾ, ಮಹಾನುಭಾವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸೂತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ¶ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು. ಪಹೀನಸಬ್ಬಕಿಲೇಸತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಆಲಯೋ ತಣ್ಹಾತಿ ಅನಾಲಯಾ, ವೀತರಾಗಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ವಸ್ಸಸತಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತೀತಿ ವಸ್ಸಸತಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಸ್ಸಸತಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಭಗವಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ವಸ್ಸಸತೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವೇಸಾಲಿಕಾತಿ ವೇಸಾಲೀನಿವಾಸಿನೋ. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾತಿ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠೇ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಕುಲಾನಂ ಪುತ್ತಾ. ಕಪ್ಪತಿ ಸಿಙ್ಗೀಲೋಣಕಪ್ಪೋತಿ ಸಿಙ್ಗೇನ ಲೋಣಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಅಲೋಣಕಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪತಿ, ನ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಪ್ಪತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಂ ¶ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ಛಾಯಾಯ ವಿಕಾಲೇ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಗಾಮನ್ತರಕಪ್ಪೋತಿ ‘‘ಗಾಮನ್ತರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪವಾರಿತೇನ ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಆವಾಸಕಪ್ಪೋತಿ ಏಕಸೀಮಾಯಂ ನಾನಾಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಉಪೋಸಥಾದೀನಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಅನುಮತಿಕಪ್ಪೋತಿ ‘‘ಅನಾಗತಾನಂ ಆಗತಕಾಲೇ ಅನುಮತಿಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತೇಸು ಅನಾಗತೇಸುಯೇವ ವಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅನುಮತಿಂ ಗಹೇತುಂ ಕಪ್ಪತಿ, ವಗ್ಗಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಆಚಿಣ್ಣಕಪ್ಪೋತಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಹಿ ಆಚಿಣ್ಣೋ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನ ಏಕಚ್ಚೋ ಕಪ್ಪತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ, ಏಕಚ್ಚೋ ನ ಕಪ್ಪತಿ ಅಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಅಮಥಿತಕಪ್ಪೋತಿ ಯಂ ಖೀರಂ ಖೀರಭಾವಂ ವಿಜಹಿತಂ ದಧಿಭಾವಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಂ, ತಂ ಭುತ್ತಾವಿನಾ ಪವಾರಿತೇನ ಅನತಿರಿತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಜಲೋಗಿಂ ಪಾತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜಲೋಗೀತಿ ತರುಣಸುರಾ. ಯಂ ಮಜ್ಜಸಮ್ಭಾರಂ ಏಕತೋ ಕತಂ ಮಜ್ಜಭಾವಮಸಮ್ಪತ್ತಂ, ತಂ ಪಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಜಾತರೂಪರಜತನ್ತಿ ಸರಸತೋ ವಿಕಾರಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬದಾ ಜಾತಂ ರೂಪಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಜಾತಂ ರೂಪಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಜಾತರೂಪಂ, ಸುವಣ್ಣಂ. ಧವಲಸಭಾವತಾಯ ರಾಜತೀತಿ ರಜತಂ, ರೂಪಿಯಂ. ಸುಸುನಾಗಪುತ್ತೋತಿ ಸುಸುನಾಗಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ.

ಕಾಕಣ್ಡಕಪುತ್ತೋತಿ ಕಾಕಣ್ಡಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ. ವಜ್ಜೀಸೂತಿ ಜನಪದವಚನತ್ತಾ ಬಹುವಚನಂ ಕತಂ. ಏಕೋಪಿ ಹಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದತ್ತಾ ಬಹುವಚನೇನ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೇನ ವೇಸಾಲೀ, ತದವಸರೀತಿ ಯೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ವೇಸಾಲೀ ಅವಸರಿತಬ್ಬಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪದೇಸೇ ವೇಸಾಲೀ, ತದವಸರಿ, ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾವನಂ ನಾಮ ಸಯಂಜಾತಮರೋಪಿಮಂ ಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಮಹನ್ತಂ ವನಂ. ಕಪಿಲವತ್ಥುಸಾಮನ್ತಾ ಪನ ಮಹಾವನಂ ಹಿಮವನ್ತೇನ ಸಹ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಅಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಂ, ಇದಂ ತಾದಿಸಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಮಹನ್ತಂ ವನನ್ತಿ ಮಹಾವನಂ. ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾ ಪನ ಮಹಾವನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕತೇ ಆರಾಮೇ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ಹಂಸವಟ್ಟಕಚ್ಛನ್ನೇನ ಹಂಸಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ಕತಾ.

ತದಹುಪೋಸಥೇತಿ ¶ ಏತ್ಥ ತದಹೂತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹನಿ, ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥೋ, ಉಪವಸಿತಬ್ಬದಿವಸೋ. ಉಪವಸನ್ತೀತಿ ಚ ಸೀಲೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಹಾರಸ್ಸ ಚ ಅಭುಞ್ಜನಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನಸನೇನ ¶ ವಾ ಖೀರಪಾನಮಧುಪಾನಾದಿಮತ್ತೇನ ವಾ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನೇಸ ದಿವಸೋ ಅಟ್ಠಮೀಚಾತುದ್ದಸೀಪನ್ನರಸೀಭೇದೇನ ತಿವಿಧೋ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇಪಿ ಸೀಲೇಪಿ ಉಪವಾಸೇಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಉಪೋಸಥಸದ್ದೋ ಆಗತೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಆಯಾಮಾವುಸೋ ಕಪ್ಪಿನ, ಉಪೋಸಥಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ ಆಗತೋ. ‘‘ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೋ ವಿಸಾಖೇ ಉಪೋಸಥೋ ಉಪವುತ್ಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೪೩) ಸೀಲೇ. ‘‘ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವೇ ಸದಾ ಫೇಗ್ಗು, ಸುದ್ಧಸ್ಸುಪೋಸಥೋ ಸದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೭೯) ಉಪವಾಸೇ. ‘‘ಉಪೋಸಥೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೬; ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೮) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಞ್ಚ ಆಗತೋ. ತತ್ಥ ಉಪೇಚ್ಚ ವಸಿತಬ್ಬತೋ ಉಪೋಸಥೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ. ಉಪೇತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಹುತ್ವಾ ವಸಿತಬ್ಬತೋ ಸನ್ತಾನೇ ವಾಸೇತಬ್ಬತೋ ಉಪೋಸಥೋ ಸೀಲಂ. ಅಸನಾದಿಸಂಯಮಾದಿಂ ವಾ ಉಪೇಚ್ಚ ವಸನ್ತೀತಿ ಉಪೋಸಥೋ ಉಪವಾಸೋ. ತಥಾರೂಪೇ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸವಿಸೇಸೇ ಉಪೋಸಥೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತತೋ ಉಪೋಸಥೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಇಧ ಪನ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಹುಪೋಸಥೇ ಸಭಿಕ್ಖುಕಾ ಆವಾಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ. ೧೮೧) ವಿಯ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ತದಹುಪೋಸಥೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಂಸಪಾತಿನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ. ಕಹಾಪಣಮ್ಪೀತಿಆದೀಸು ಕಹಾಪಣಸ್ಸ ಸಮಭಾಗೋ ಅಡ್ಢೋ. ಪಾದೋ ಚತುತ್ಥಭಾಗೋ. ಮಾಸಕೋಯೇವ ಮಾಸಕರೂಪಂ. ಸಬ್ಬಂ ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಸತಿಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೪೪೬ ಆದಯೋ) ಆಗತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಾಳಿ ಇಧ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾ ಕುತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾವ ಇಮಾಯ ಪನ ವಿನಯಸಙ್ಗೀತಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಙ್ಗಾಯಿತಸದಿಸಮೇವ ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಮುಪಾದಾಯ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಸಙ್ಗೀತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತೇಸೂತಿ ತೇಸು ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಸು ಥೇರೇಸು. ವಿಸ್ಸುತಾತಿ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖತಾಯ ವಿಸ್ಸುತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಕಟಾ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ಅಟ್ಠೇವ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖಾ ಮಹಾಥೇರಾ ಅಹೇಸುಂ, ತೇಸು ಚ ವಾಸಭಗಾಮೀ ಸುಮನೋತಿ ದ್ವೇ ಥೇರಾ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ, ಅವಸೇಸಾ ಛ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ. ಏತೇ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಥೇರಾ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ. ಇದಾನಿ ತೇ ಥೇರೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಕಾಮೀ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಾಣಸಮ್ಭೂತೋತಿ ಸಾಣದೇಸವಾಸೀ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರೋ ¶ . ದುತಿಯೋ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪನ್ನಭಾರಾತಿ ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧಭಾರಾ. ‘‘ಭಾರಾ ಹವೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೨೨) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಕತಕಿಚ್ಚಾತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಅಛಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೋಳಸವಿಧಸ್ಸಪಿ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಕತಕಿಚ್ಚಾ.

ಅಬ್ಬುದನ್ತಿ ಉಪದ್ದವಂ ವದನ್ತಿ ಚೋರಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಥೇನೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಚನಸ್ಸ ದೀಪನತೋ ¶ . ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಅಬ್ಬುದಂ ಗಣ್ಡೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನನಿದಸ್ಸನಂ. ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಮುಖಾ ಸಮ್ಮುಖಾ. ಉಪರಿಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಭಾವಿತಮಗ್ಗನ್ತಿ ಉಪರಿಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಂ. ಝಾನಞ್ಹಿ ತತ್ರೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಇಧ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪಾಯೋ ಹಿ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಚನತ್ಥೋ ಪನೇತ್ಥ – ತಂ ತಂ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಮಗ್ಗತಿ ಗವೇಸತಿ ಜನೇತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ಮಗ್ಗೋತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ಥತೋ ಚಾಯಂ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ಚೇತನಾಪಿ ಹೋತಿ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ತದುಭಯಮ್ಪಿ. ‘‘ನಿರಯಞ್ಚಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಜಾನಾಮಿ ನಿರಯಗಾಮಿಞ್ಚ ಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೩) ಹಿ ಏತ್ಥ ಚೇತನಾ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ.

‘‘ಸದ್ಧಾ ಹಿರಿಯಂ ಕುಸಲಞ್ಚ ದಾನಂ,

ಧಮ್ಮಾ ಏತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನುಯಾತಾ;

ಏತಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಂ ದಿವಿಯಂ ವದನ್ತಿ,

ಏತೇನ ಹಿ ಗಚ್ಛತಿ ದೇವಲೋಕ’’ನ್ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೮.೩೨; ಕಥಾ. ೪೭೯) –

ಏತ್ಥ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ. ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಗ್ಗೋ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಾರೂಪಪತ್ತಿಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೧೬೧) ಚೇತನಾಪಿ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ.

ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸಾತಿ ಲೋಕಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಅಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಮೋಗ್ಗಲಿನಾಮಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ. ನನು ಚ ಕಥಮೇತಂ ನಾಮ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ಉಪರೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸಮಾಪತ್ತೀನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ? ಹೋತಿ. ಸಾ ಚ ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾನಂ ಚೇತೋಪಣಿಧಿವಸೇನ ಹೋತಿ, ನ ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ಮಹಗ್ಗತಸ್ಸ ಗರುಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮಂ ಕಥಮತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತೀತಿ? ಏತ್ಥ ಚ ತಾವ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಇದಂ ¶ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಕನ್ತಿಬಲೇನೇವ ಝಾನಾ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತತೋ ಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅನೀವರಣಾವತ್ಥಾಯ ನಿಕನ್ತಿಯಾ ಝಾನಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸತಿಪಿ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮುನೋ ವಿಪಾಕಪಟಿಬಾಹನಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವೇ ‘ಇಜ್ಝತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಲವತೋ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೩೭; ಅ. ನಿ. ೮.೩೫; ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೫೨) ವಚನತೋ ಕಾಮಭವೇ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮುನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ.

ಸಾಧು ¶ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಂ ಯಾಚಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋತಿ ಚಿತ್ತಪೀಣನವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ. ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋತಿ ಸರೀರವಿಕಾರುಪ್ಪಾದನಪೀತಿವಸೇನ ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋ. ಪೀತಿಮಾ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಉಗ್ಗತತ್ತಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತತ್ತಾ ‘‘ಉದಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾಧೂತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದತ್ವಾ. ತೀರೇತ್ವಾತಿ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ. ಪುನ ಪಚ್ಚಾಗಮಿಂಸೂತಿ ಪುನ ಆಗಮಿಂಸು. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಂ ಅಕಂಸು, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ನವಕಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ದಹರಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸೂತಿ ತಂ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸು ನಾಗಮಿಂಸು. ನೋ ಅಹುವತ್ಥಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇದಂ ದಣ್ಡಕಮ್ಮನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಯಾವ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆಯುಪರಿಮಾಣಂ, ತಾವ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಿಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ತೇ ಥೇರಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುತಿಯಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಅನಾಗತೇಪಿ ಸದ್ಧಮ್ಮವುಡ್ಢಿಯಾ ಹೇತುಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇದಾನಿ ‘‘ತೇಪಿ ನಾಮ ಏವಂ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಥೇರಾ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ವಸಂ ಗತಾ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಅಞ್ಞೇ’’ತಿ ಸಂವೇಜೇತ್ವಾ ಓವದನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಖೀಣಾಸವಾ’’ತಿಆದಿ. ಅನಿಚ್ಚತಾವಸನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾವಸತ್ತಂ, ಅನಿಚ್ಚತಾಯತ್ತಭಾವಂ ಅನಿಚ್ಚತಾಧೀನಭಾವನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಜಮ್ಮಿಂ ಲಾಮಕಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಂ ಅನಭಿಭವನೀಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಏವಂ ಞತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದುರಭಿಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಾಪುಣಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಂ ನಿಚ್ಚಂ ಅಮತಂ ಪದಂ, ತಂ ಪತ್ತುಂ ವಾಯಮೇ ಧೀರೋ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ¶ ವದನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ ಸಂವಣ್ಣಿತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತಾ ತೇ ದಸಸಹಸ್ಸಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಂ ದುಬ್ಬಲಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಸುಂ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಂ ಆಚರಿಯಕುಲಂ ¶ ನಾಮ ಅಕಂಸು, ತತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಾನಿ ದ್ವೇ ಆಚರಿಯಕುಲಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಗೋಕುಲಿಕಾ ಚ ಏಕಬ್ಯೋಹಾರಿಕಾ ಚ. ಗೋಕುಲಿಕನಿಕಾಯತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಾನಿ ದ್ವೇ ಆಚರಿಯಕುಲಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾದಾ ಚ ಬಾಹುಲಿಯಾ ಚ. ಬಹುಸ್ಸುತಿಕಾತಿಪಿ ತೇಸಂಯೇವ ನಾಮಂ, ತೇಸಂಯೇವ ಅನ್ತರಾ ಚೇತಿಯವಾದಾ ನಾಮ ಅಪರೇ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಏವಂ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾಚರಿಯಕುಲತೋ ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಪಞ್ಚಾಚರಿಯಕುಲಾನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ, ತಾನಿ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಛ ಹೋನ್ತಿ.

ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಥೇರವಾದತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಮಹಿಸಾಸಕಾ ಚ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಚ. ತತ್ಥ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವಾದತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮುತ್ತರಿಕಾ ಭದ್ದಯಾನಿಕಾ ಛನ್ನಾಗಾರಿಕಾ ಸಮಿತಿಕಾತಿ. ಪುನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಮಹಿಸಾಸಕವಾದತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಾ ಧಮ್ಮಗುತ್ತಿಕಾತಿ ದ್ವೇ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಪುನ ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಕುಲತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಿಕಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ಕಸ್ಸಪಿಕೇಸುಪಿ ಭಿನ್ನೇಸು ಅಪರೇ ಸಙ್ಕನ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ಸಙ್ಕನ್ತಿಕೇಸು ಭಿನ್ನೇಸು ಸುತ್ತವಾದಾ ನಾಮ ಜಾತಾತಿ ಥೇರವಾದತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಇಮೇ ಏಕಾದಸ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತೇ ಥೇರವಾದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವಾದಸ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಇಮೇ ಚ ದ್ವಾದಸ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾನಞ್ಚ ಛ ಆಚರಿಯವಾದಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ಆಚರಿಯವಾದಾ ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತೇ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಅಟ್ಠಾರಸ ನಿಕಾಯಾತಿಪಿ ಅಟ್ಠಾರಸಾಚರಿಯಕುಲಾನೀತಿಪಿ ಏತೇಸಂಯೇವ ನಾಮಂ. ಏತೇಸು ಪನ ಸತ್ತರಸ ವಾದಾ ಭಿನ್ನಕಾ, ಥೇರವಾದೋವೇಕೋ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ದೀಪವಂಸೇ –

‘‘ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತಾ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ, ಥೇರೇಹಿ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ;

ಅಞ್ಞಂ ಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾನ, ಅಧಮ್ಮವಾದೀ ಬಹೂ ಜನಾ.

‘‘ದಸಸಹಸ್ಸಾ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ, ಅಕಂಸು ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಂ;

ತಸ್ಮಾಯಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿ, ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ವಿಲೋಮಂ ಅಕಂಸು ಸಾಸನೇ;

ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮೂಲಸಙ್ಗಹಂ, ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ಸಙ್ಗಹಂ.

‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಕರಿಂಸು ತೇ;

ಅತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿಂಸು, ವಿನಯೇ ನಿಕಾಯೇಸು ಚ ಪಞ್ಚಸು.

‘‘ಪರಿಯಾಯದೇಸಿತಞ್ಚಾಪಿ ¶ , ಅಥೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸಿತಂ;

ನೀತತ್ಥಞ್ಚೇವ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ, ಅಜಾನಿತ್ವಾನ ಭಿಕ್ಖವೋ.

‘‘ಅಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಣಿತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ಠಪಯಿಂಸು ತೇ;

ಬ್ಯಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಾಯ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ಬಹುಂ ಅತ್ಥಂ ವಿನಾಸಯುಂ.

‘‘ಛಡ್ಡೇತ್ವಾನ ಏಕದೇಸಂ, ಸುತ್ತಂ ವಿನಯಗಮ್ಭಿರಂ;

ಪತಿರೂಪಂ ಸುತ್ತಂ ವಿನಯಂ, ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಕರಿಂಸು ತೇ.

‘‘ಪರಿವಾರಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ಛಪ್ಪಕರಣಂ;

ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಞ್ಚ ನಿದ್ದೇಸಂ, ಏಕದೇಸಞ್ಚ ಜಾತಕಂ;

ಏತ್ತಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾನ, ಅಞ್ಞಾನಿ ಅಕರಿಂಸು ತೇ.

‘‘ನಾಮಂ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಆಕಪ್ಪಕರಣಾನಿ ಚ;

ಪಕತಿಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ, ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ.

‘‘ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಭಿನ್ನವಾದಾ, ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾ;

ತೇಸಞ್ಚ ಅನುಕಾರೇನ, ಭಿನ್ನವಾದಾ ಬಹೂ ಅಹು.

‘‘ತತೋ ಅಪರಕಾಲಮ್ಹಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಭೇದೋ ಅಜಾಯಥ;

ಗೋಕುಲಿಕಾ ಏಕಬ್ಯೋಹಾರಿ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ.

‘‘ಗೋಕುಲಿಕಾನಂ ¶ ದ್ವೇ ಭೇದಾ, ಅಪರಕಾಲಮ್ಹಿ ಜಾಯಥ;

ಬಹುಸ್ಸುತಿಕಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ.

‘‘ಚೇತಿಯಾ ಚ ಪುನವಾದೀ, ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಭೇದಕಾ;

ಪಞ್ಚ ವಾದಾ ಇಮೇ ಸಬ್ಬೇ, ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಮೂಲಕಾ.

‘‘ಅತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿಂಸು, ಏಕದೇಸಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಂ;

ಗನ್ಥಞ್ಚ ಏಕದೇಸಞ್ಹಿ, ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ.

‘‘ನಾಮಂ ¶ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಆಕಪ್ಪಕರಣಾನಿ ಚ;

ಪಕತಿಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ, ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ.

‘‘ವಿಸುದ್ಧತ್ಥೇರವಾದಮ್ಹಿ, ಪುನ ಭೇದೋ ಅಜಾಯಥ;

ಮಹಿಸಾಸಕಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ.

‘‘ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವಾದಮ್ಹಿ, ಚತುಧಾ ಭೇದೋ ಅಜಾಯಥ;

ಧಮ್ಮತ್ತುರಿಕಾ ಭದ್ದಯಾನಿಕಾ, ಛನ್ನಾಗಾರಿಕಾ ಚ ಸಮಿತಿ.

‘‘ಮಹಿಸಾಸಕಾನಂ ದ್ವೇ ಭೇದಾ, ಅಪರಕಾಲಮ್ಹಿ ಅಜಾಯಥ;

ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಾ ಧಮ್ಮಗುತ್ತಾ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ.

‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಾನಂ ಕಸ್ಸಪಿಕಾ, ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಕಸ್ಸಪಿಕೇನ ಚ;

ಸಙ್ಕನ್ತಿಕಾನಂ ಸುತ್ತವಾದೀ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಭಿಜ್ಜಥ.

‘‘ಇಮೇ ಏಕಾದಸ ವಾದಾ, ಪಭಿನ್ನಾ ಥೇರವಾದತೋ;

ಅತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿಂಸು, ಏಕದೇಸಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಂ;

ಗನ್ಥಞ್ಚ ಏಕದೇಸಞ್ಹಿ, ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ.

‘‘ನಾಮಂ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಆಕಪ್ಪಕರಣಾನಿ ಚ;

ಪಕತಿಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ, ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ.

‘‘ಸತ್ತರಸ ಭಿನ್ನವಾದಾ, ಏಕವಾದೋ ಅಭಿನ್ನಕೋ;

ಸಬ್ಬೇವಟ್ಠಾರಸ ಹೋನ್ತಿ, ಭಿನ್ನವಾದೇನ ತೇ ಸಹ;

ನಿಗ್ರೋಧೋವ ಮಹಾರುಕ್ಖೋ, ಥೇರವಾದಾನಮುತ್ತಮೋ.

‘‘ಅನೂನಂ ಅನಧಿಕಞ್ಚ, ಕೇವಲಂ ಜಿನಸಾಸನಂ;

ಕಣ್ಟಕಾ ವಿಯ ರುಕ್ಖಮ್ಹಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ವಾದಸೇಸಕಾ.

‘‘ಪಠಮೇ ¶ ¶ ವಸ್ಸಸತೇ ನತ್ಥಿ, ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತನ್ತರೇ;

ಭಿನ್ನಾ ಸತ್ತರಸ ವಾದಾ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಜಿನಸಾಸನೇ’’ತಿ.

ಅಪರಾಪರಂ ಪನ ಹೇಮವತಾ ರಾಜಗಿರಿಕಾ ಸಿದ್ಧತ್ಥಿಕಾ ಪುಬ್ಬಸೇಲಿಯಾ ಅಪರಸೇಲಿಯಾ ವಾಜಿರಿಯಾತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಛ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಪುರಿಮಕಾನಂ ಪನ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಆಚರಿಯವಾದಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಸಾಸನೇ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಧಮ್ಮಪೂಜಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಸಙ್ಘಪೂಜಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ಸಾಸನೇ ಉಳಾರಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಪವತ್ತೇಸಿ. ತದಾ ಹತಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಸಾಸನಮಲಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿಧರಾನಂ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಹಸ್ಸಮೇಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಚ ಯಸತ್ಥೇರೋ ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು, ಏವಮೇವ ಸಙ್ಗಾಯನ್ತೋ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಂ ಅಕಾಸಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಂ ಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಖೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿಆದಿ.

ತತ್ಥ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗೇಹಸ್ಸ ಪನ ತನ್ನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಿತೇ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರವಸೇನ ‘‘ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೋ ಗಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಸತ್ತವಸ್ಸಾನೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಅತಿಚ್ಛಥಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಥ, ಇಧ ಭಿಕ್ಖಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಇತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿಆದಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ಭಿಕ್ಖಾಲಾಭಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಆಹ. ಪಟಿಯಾದಿತಭತ್ತತೋತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಠಪಿತಭತ್ತತೋ. ತದುಪಿಯನ್ತಿ ತದನುರೂಪಂ. ಉಪಸಮಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಕಾಯಚಿತ್ತವೂಪಸಮಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಿಸ್ವಾ, ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇರಿಯಾಪಥವೂಪಸಮಸನ್ದಸ್ಸನೇನ ಹಿ ತನ್ನಿಬನ್ಧಿನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋ ಪವತ್ತಿಉಪಸಮೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಪಸೀದಿತ್ವಾತಿ ¶ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಅಧಿಕತರಂ ಪಸೀದಿತ್ವಾ. ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಕರಣತ್ಥಾಯ. ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ.

ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸೋತಿ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೋ ವೋಹರಿತಬ್ಬೋತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸೋ, ಸೋಯೇವ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ. ಸೋಳಸವಸ್ಸೋತಿ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ, ಸೋಳಸವಸ್ಸಾನಿ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ, ಸೋಳಸವಸ್ಸೋತಿ ಉದ್ದೇಸೋ ವಾ ಅಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಸೋಳಸವಸ್ಸಿಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂತಿ ಇರುವೇದಯಜುವೇದಸಾಮವೇದಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಗುಣಕರಣವಸೇನ ಪಾರಂ ಗತೋತಿ ಪಾರಗೂ. ಪಾರಗೂತಿ ಚೇತ್ಥ ನಿಚ್ಚಸಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಸಮಾಸಾದಿಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಲಗ್ಗೇತ್ವಾತಿ ಓಲಮ್ಬೇತ್ವಾ. ನ ಚ ಕಾಚೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ಕಾಚಿ ಕಥಾ ನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಾಸನಂ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಥಾ’’ತಿ ಇದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಕುಪಿತೋ ಅನತ್ತಮನೋತಿ ಕೋಪೇನ ಕುಪಿತೋ, ಅನತ್ತಮನೋ ದೋಮನಸ್ಸೇನ. ದೋಮನಸ್ಸಸಮಙ್ಗೀ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪೀತಿಸುಖೇಹಿ ನ ಅತ್ತಮನೋ ನ ಅತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಅನತ್ತಮನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನ ಸಕಮನೋತಿ ವಾ ಅನತ್ತಮನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ಅಟ್ಠಿತಚಿತ್ತತ್ತಾ.

ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಭಾವೇತಿ ಚಣ್ಡಿಕೋ ವುಚ್ಚತಿ ಚಣ್ಡೋ ಥದ್ಧಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಂ, ಥದ್ಧಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಭಾವೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚಣ್ಡಿಕೋಯೇವ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತೇನ ‘‘ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಭಾವೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಥದ್ಧಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಿಞ್ಚಿ ಮನ್ತನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದಂ. ಅಞ್ಞೇ ಕೇ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನ ಕೇಚಿ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾ ಏವ ಹಿ ‘‘ಪುಚ್ಛ, ಮಾಣವ, ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಸಾವಕಾ ಪನ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಸುತ್ವಾ ವೇದಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ ವಾ ವದನ್ತಿ.

ತೀಸು ವೇದೇಸೂತಿಆದೀಸು ತಯೋ ವೇದಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ. ನಿಘಣ್ಡೂತಿ ನಾಮನಿಘಣ್ಡುರುಕ್ಖಾದೀನಂ ವೇವಚನಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಸತ್ಥಂ, ವೇವಚನಪ್ಪಕಾಸಕನ್ತಿ ಚ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದದೀಪಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏಕೇಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯವಚನವಿಭಾವಕನ್ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಏಕಸದ್ದಸ್ಸ ವಚನೀಯತಾವಿಭಾವನವಸೇನಪಿ ತಸ್ಸ ಗನ್ಥಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ವಚನೀಯವಾಚಕಭಾವೇನ ಅತ್ಥಂ ಸದ್ದಞ್ಚ ನಿಖಣ್ಡೇತಿ ಭಿನ್ದತಿ ವಿಭಜ್ಜ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿಖಣ್ಡು, ಸೋ ಏವ ಇಧ ಖ-ಕಾರಸ್ಸ ಘ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿಘಣ್ಡೂತಿ ವುತ್ತೋ. ಕೇಟುಭನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋ ಕವೀನಂ ಉಪಕಾರಸತ್ಥಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋತಿ ವಚೀಭೇದಾದಿಲಕ್ಖಣಾ ಕಿರಿಯಾ ಕಪ್ಪೀಯತಿ ವಿಕಪ್ಪೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ಪನ ವಣ್ಣಪದಬನ್ಧಪದತ್ಥಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಬಹುವಿಕಪ್ಪೋತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಞ್ಚ ಮೂಲಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಗನ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಹಿ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣೋ ನಯಾದಿಚರಿಯಾದಿಕಂ ಪಕರಣಂ. ವಚನತ್ಥತೋ ಪನ ಕಿಟತಿ ಗಮೇತಿ ಕಿರಿಯಾದಿವಿಭಾಗಂ, ತಂ ವಾ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನತೋ ಗಮೇನ್ತೋ ಪೂರೇತೀತಿ ಕೇಟುಭನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಹ ನಿಘಣ್ಡುನಾ ಕೇಟುಭೇನ ಚ ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭಾ, ತಯೋ ವೇದಾ. ತೇಸು ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭೇಸು. ಠಾನಕರಣಾದಿವಿಭಾಗತೋ ¶ ನಿಬ್ಬಚನವಿಭಾಗತೋ ಚ ಅಕ್ಖರಾ ಪಭೇದೀಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೋ, ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ನಿರುತ್ತಿ ಚ. ಸಹ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇನಾತಿ ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾ, ತೇಸು ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇಸು. ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮೇಸೂತಿ ಅಥಬ್ಬನವೇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇತಿಹ ಆಸ ಇತಿಹ ಆಸಾ’’ತಿ ಈದಿಸವಚನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಪುರಾಣಕಥಾಸಙ್ಖಾತೋ ಇತಿಹಾಸೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾ, ತಯೋ ವೇದಾ. ತೇಸು ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮೇಸು. ನೇವ ಅತ್ತನಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ನೇವ ಸಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನೇವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಚ್ಛ, ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪುಚ್ಛಾ ವೇದೇಸುಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧಾ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿಆದಿಪಞ್ಹದ್ವಯಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿನೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪಠಮಪಞ್ಹೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನಾತಿಆದಿಕೇ ಪನ ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ. ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಭಙ್ಗತೋ ಪರಭಾಗೇ ಸಯಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪಠಮೋ ಪಞ್ಹೋ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಯಮ. ೨.ಚಿತ್ತಯಮಕ.೬೩) ಏವಂ ¶ ಪುಟ್ಠೇನ ಸತಾ ಏವಮಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಇತರೇಸಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಚೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಚಾ’’ತಿ (ಯಮ. ೨.ಚಿತ್ತಯಮಕ.೬೩). ಯೇಸಞ್ಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಟ್ಟದುಕ್ಖಾನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ವತ್ತತಿ, ತೇಸಂ ತದೇವ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ. ಉಪ್ಪಾದಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಭಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ಭಙ್ಗಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ತಂ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿಖೀಣಾಸವಂ ಇತರೇಸಂ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಭಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ಭಙ್ಗಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೇವ, ಅಞ್ಞಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಚೇವ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಚ. ದುತಿಯೋ ಪನ ಪಞ್ಹೋ ಅರಹತೋ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೇನ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಭಙ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ¶ ನಾಮ, ತತೋ ಪರಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಭಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅಯಂ ಪನ ಮಾಣವೋ ಏವಮಿಮೇ ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಿಘಾತಂ ಪಾಪುಣಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾಣವೋ ಉದ್ಧಂ ವಾ ಅಧೋ ವಾ ಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಉದ್ಧಂ ವಾ ಅಧೋ ವಾ ಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಉಪರಿಮಪದೇ ವಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಪದಂ, ಹೇಟ್ಠಿಮಪದೇ ವಾ ಉಪರಿಮಪದಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತಾವ ಆಚಿಕ್ಖೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ‘‘ಮನ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಯ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲತೋ ನತ್ಥಿ ಪರಿಹಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ ದಾನಿ ಸಾಸನತೋ ನಿವತ್ತಿತು’’ನ್ತಿ. ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ. ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಭವೇಯ್ಯ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಗಹೇತುನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕತಕಿಚ್ಚಭಾವತೋತಿ ¶ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವೋಹಾರವಿಧಿಮ್ಹಿ ಛೇಕಭಾವತ್ಥಂ ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮಂ ಭನ್ತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಹಿಣೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಉದಕದನ್ತಪೋನಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ ಪರಿಭೋಗತ್ಥಾಯ ಉದಕಞ್ಚ ದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ. ದನ್ತೇ ಪುನನ್ತಿ ವಿಸೋಧೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ದನ್ತಪೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ. ಗುಣವನ್ತಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವತೋ ಥೇರೋ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಚ ಖನ್ತಿವೀರಿಯಉಪಟ್ಠಾನಾದಿಗುಣೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥಂ ವಿನಾವ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಪಕತಿಯಾ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ಪುನ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿಂ ಅಕಾಸಿ. ‘‘ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಚಿತ್ತದಮನತ್ಥಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸೀತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತುಂ ಆರಭಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ವಿನಯಪಿಟಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಾಮಣೇರಾನಂ ವಿನಯಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಚಾರಿತ್ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸೀ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಅವಸ್ಸಿಕೋವ ಸಮಾನೋತಿ ಉಪಸಮ್ಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಏಕವಸ್ಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹದಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವೋಹಾರವಸೇನ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹತ್ಥೇ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸೂತಿ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಸಕಲಸಾಸನಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾರೋಪಿತದಣ್ಡಕಮ್ಮತೋ ಮುತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು.

ಬಿನ್ದುಸಾರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏಕಸತಪುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ನಾಮ ಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಟಟೂಭಸಙ್ಗಾಮೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸಕ್ಯಪುತ್ತೇಹಿ ಮಾಪಿತೇ ಮೋರಿಯನಗರೇ ಖತ್ತಿಯಕುಲಸಮ್ಭವೋ ಚನ್ದಗುತ್ತಕುಮಾರೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ¶ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರೋ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಏಕಸತಪುತ್ತಕಾನಂ ಜನಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಏಕಸತನ್ತಿ ಏಕಞ್ಚ ಸತಞ್ಚ ಏಕಸತಂ, ಏಕೇನಾಧಿಕಂ ಸತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಾವ ಮಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕಮಾತಿಕಂ, ಅತ್ತನಾ ಸಹೋದರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ತಾವ ಏಕರಜ್ಜಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಭಿಸಿತ್ತೋವ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಏಕರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕನ್ತಿ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕಾಧಿಪಚ್ಚವಸೇನ ಕರಿಯಮಾನಂ ಅಭಿಸೇಕಂ. ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವೇನ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಾಪಿ ರಾಜಿದ್ಧಿಯೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಆಗತಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಯೋ ¶ ಅವಸೇಸವಿಸೇಸಾ ವಿಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಭೂತಾ ಅಭಿಸೇಕಾನುಭಾವೇನೇವ ಆಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಸೇಕಾನುಭಾವೇನ ಚಸ್ಸ ಇಮಾ ರಾಜಿದ್ಧಿಯೋ ಆಗತಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ರಾಜಿದ್ಧಿಯೋತಿ ರಾಜಭಾವಾನುಗತಪ್ಪಭಾವಾ. ಯತೋತಿ ಯತೋ ಸೋಳಸಘಟತೋ. ಸಾಸನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ಧೋತಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ. ಅಸನ್ಧಿಮಿತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸಾವ ನಾಮಂ. ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ಸರೀರೇ ಸನ್ಧಯೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂನಾಮಿಕಾ ಜಾತಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ದೇವತಾ ಏವ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಆಹರನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ದೇವಸಿಕನ್ತಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ. ಅಗದಾಮಲಕನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕೇನೇವ ಸರೀರಸೋಧನಾದಿಸಮತ್ಥಂ ಸಬ್ಬದೋಸಹರಣಂ ಓಸಧಾಮಲಕಂ. ಅಗದಹರೀತಕಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಮೇವ ಹರೀತಕಂ. ತೇಸು ಕಿರ ದ್ವೀಸು ಯಥಾಕಾಮಮೇಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಛದ್ದನ್ತದಹತೋತಿ ಛದ್ದನ್ತದಹಸಮೀಪೇ ಠಿತದೇವವಿಮಾನತೋ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖತೋ ವಾ. ‘‘ಛದ್ದನ್ತದಹೇ ತಾದಿಸಾ ರುಕ್ಖವಿಸೇಸಾ ಸನ್ತಿ, ತತೋ ಆಹರನ್ತೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ದಿಬ್ಬಞ್ಚ ಪಾನಕನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಫಲರಸಪಾನಕಞ್ಚ. ಅಸುತ್ತಮಯಿಕನ್ತಿ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತದಿಬ್ಬದುಸ್ಸತ್ತಾ ಸುತ್ತೇಹಿ ನ ಕತನ್ತಿ ಅಸುತ್ತಮಯಿಕಂ. ಸುಮನಪುಪ್ಫಪಟನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಖುಮಂ ಹುತ್ವಾ ಉಗ್ಗತಪುಪ್ಫಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಸುಮನಪುಪ್ಫಪಟಂ ನಾಮ ಜಾತಂ. ಉಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಾಲಿನೋತಿ ಸಯಂಜಾತಸಾಲಿನೋ. ಸಮುದಾಯಾಪೇಕ್ಖಞ್ಚೇತ್ಥ ಏಕವಚನಂ, ಸಾಲೀನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನವ ವಾಹಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಮುಟ್ಠಿಯೋ ಏಕೋ ಕುಡುವೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಕುಡುವಾ ಏಕೋ ಪತ್ಥೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಏಕೋ ಆಳ್ಹಕೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಆಳ್ಹಕಾ ಏಕಂ ದೋಣಂ, ಚತ್ತಾರೋ ದೋಣಾ ಏಕಮಾನಿಕಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಮಾನಿಕಾ ಏಕಖಾರೀ, ವೀಸತಿ ಖಾರಿಯೋ ಏಕೋ ವಾಹೋ, ತದೇವ ಏಕಂ ಸಕಟ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೮೧; ಅ. ನಿ. ೩.೧೦; ೮೯) ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ‘‘ದ್ವೇ ಸಕಟಾನಿ ಏಕೋ ವಾಹೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ನಿತ್ಥುಸಕಣೇ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಥುಸಕುಣ್ಡಕರಹಿತೇ ಕರೋನ್ತಿ. ಮಧುಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಮೀಪಟ್ಠಾನೇ ಮಧುಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಲಿಕಮ್ಮಕಾರಕಾ ರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ವಿಯ ಮಧುರಸರಂ ವಿಕೂಜನ್ತಾ ಬಲಿಂ ಕರೋನ್ತಿ. ‘‘ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇಯೇವ ಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಅಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಾಯೇವ ಬನ್ಧನಂ ಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಬನ್ಧನಂ. ಚತುನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಕಕುಸನ್ಧಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ. ಅಧಿಗತರೂಪದಸ್ಸನನ್ತಿ ಪಟಿಲದ್ಧರೂಪದಸ್ಸನಂ. ಅಯಂ ಕಿರ ಕಪ್ಪಾಯುಕತ್ತಾ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ¶ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅದ್ದಕ್ಖಿ. ಕಾಳಂ ನಾಮ ¶ ನಾಗರಾಜಾನಂ ಆನಯಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ಪನ ನಾಗರಾಜಾ ಗಙ್ಗಾಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾದೇಸು ಪತಿತಸಞ್ಞಾಯ ಆಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನನು ಚ ಅಸೋಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಯೋಜನತೋ ಉಪರಿ ಪವತ್ತತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಚ ವಿಮಾನಂ ಯೋಜನಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ಅಯಂ ನಾಗರಾಜಾ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾಯ ಆಗತೋತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಮಾನಂ ಯೋಜನಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ತಥಾಪಿ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಹ ಏಕಾಬದ್ಧತಾಯ ತಸ್ಸ ಆಣಂ ಅಕಾಸಿ. ಯಥಾ ಹಿ ರಜ್ಜಸೀಮನ್ತರವಾಸಿನೋ ಮನುಸ್ಸಾ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ರಾಜೂಹಿ ನಿಪ್ಪೀಳಿಯಮಾನಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಆಣಾಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಆಪಾಥಂ ಕರೋಹೀತಿ ಸಮ್ಮುಖಂ ಕರೋಹಿ, ಗೋಚರಂ ಕರೋಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕೀದಿಸಂ ತಂ ಬುದ್ಧರೂಪನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಲಸರೀರವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಾನಮ್ಪಿ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಂ ಭಗವತೋ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾದೀಹಿ ಸದಿಸತ್ತಾ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ತೇನ ತದಾ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಅನೇಕಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಭಗವತೋ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಂ ತಮ್ಬನಖತುಙ್ಗನಾಸಾದಿ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾದಿ. ವಿಕಸಿತ…ಪೇ… ಸಲಿಲತಲನ್ತಿ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಿಕಸಿತೇಹಿ ವಿಕಾಸಮುಪಗತೇಹಿ ಕಂ ಅಲಙ್ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಕಮಲ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇಹಿ ರತ್ತಪದುಮೇಹಿ ನೀಲುಪ್ಪಲಾದಿಭೇದೇಹಿ ಉಪ್ಪಲೇಹಿ ಚೇವ ಸೇತಪದುಮಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪುಣ್ಡರೀಕೇಹಿ ಚ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಸಮನ್ತತೋ ಸಜ್ಜಿತಂ ಜಲತಲಮಿವ. ತಾರಾಗಣ…ಪೇ… ಗಗನತಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಾರಕಗಣಸ್ಸ ರಸ್ಮಿಜಾಲವಿಸದೇಹಿ ವಿಪ್ಫುರಿತಾಯ ಭಾಸಮಾನಾಯ ಸೋಭಾಯ ಕನ್ತಿಯಾ ಸಮುಜ್ಜಲಂ ಸಮ್ಮಾ ಭಾಸಮಾನಂ ಗಗನತಲಮಿವ ಆಕಾಸತಲಮಿವ. ಸಞ್ಝಾಪ್ಪಭಾ…ಪೇ… ಕನಕಗಿರಿಸಿಖರನ್ತಿ ಸಞ್ಝಾಕಾಲಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಭಾನುರಾಗೇಹಿ ಇನ್ದಚಾಪೇಹಿ ವಿಜ್ಜುಲತಾಹಿ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿವಾರಿತಂ ಕನಕಗಿರಿಸಿಖರಮಿವ ಸುವಣ್ಣಪಬ್ಬತಕೂಟಮಿವ. ವಿಮಲಕೇತುಮಾಲಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕೇತುಮಾಲಾ ನಾಮ ಸೀಸತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಮುದ್ಧನಿ ಪುಞ್ಜೋ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸಮಾನರಸ್ಮಿರಾಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಮುದ್ಧನಿ ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೋತಿಪಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಸೋಕೋ ¶ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಹಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಯಥಾಠಿತೋವ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪಸಾದಸೋಮ್ಮೇಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ನಿರನ್ತರಂ ಬುದ್ಧರೂಪಮೇವ ಓಲೋಕೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಪೂಜಾ ಕತಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕ್ಖಿಪೂಜಂ ನಾಮ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖೂನಂ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಪನೇನ ಅಕ್ಖೀನಂ ಪೂಜಾ ಕತಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಕ್ಖಿಪೂಜಂ ನಾಮ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ.

ಇದ್ಧಿವಿಭಾವನಾಧಿಕಾರಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ¶ ಚೇತಂ ವತ್ಥು ವುತ್ತಂ, ನಾನುಕ್ಕಮೇನ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅನುಕ್ಕಮೋ – ಅಸೋಕೋ ಕಿರ ಮಹಾರಾಜಾ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸೀಹಪಞ್ಜರೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನಿಗ್ರೋಧಸಾಮಣೇರಂ ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಗರಜನನಯನಾನಿ ಆಕಡ್ಢನ್ತಂ ಯುಗಮತ್ತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪೇಮೋ ಸಬಹುಮಾನೋ ಆಮನ್ತಾಪೇತ್ವಾ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸೀಹಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ವಚನಾದಾಸೇ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಸಪರಿಸೋ ಸರಣಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಭಿವಡ್ಢಮಾನಸದ್ಧೋ ಪುಬ್ಬೇ ಭೋಜಿಯಮಾನಾನಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸುವಕಾಹತಸಾಲಿಸಮ್ಪಾದಿತಭತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದೇವತೋಪನೀತಂ ಅನೋತತ್ತಸಲಿಲಂ ನಾಗಲತಾದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚ ಉಪನಾಮೇತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಸಙ್ಘುಪಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಬನ್ಧನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾಳಂ ನಾಗರಾಜಾನಂ ಆನಯಿತ್ವಾ ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸಿರೀಸೋಭಗ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ದೀಘಪುಥುಲನಿಚ್ಚಲನಯನಪ್ಪಭಾಹಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಅಕ್ಖಿಪೂಜಮಕಾಸಿ.

ಇದಾನಿ ಪನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತಸ್ಸ ಸಾಸನಾವತಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರಾಜಾ ಕಿರ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಬಾಹಿರಕಪಾಸಣ್ಡನ್ತಿ ಬಾಹಿರಕಪ್ಪವೇದಿತಂ ಸಮಯವಾದಂ. ಬಾಹಿರಕಪ್ಪವೇದಿತಾ ಹಿ ಸಮಯವಾದಾ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಪಾಸಂ ದಿಟ್ಠಿಪಾಸಞ್ಚ ಡೇನ್ತಿ ಓಡ್ಡೇನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಾಸಣ್ಡಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೀತಿ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇಸಿ. ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭತ್ತೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಿತು ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಸಮ್ಭತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಚನ್ದಕೇನ ನಾಮ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತೋ ಚನ್ದಗುತ್ತಕುಮಾರೋ ತೇನ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕರಜ್ಜಮಕಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸಞ್ಜಾತಬಹುಮಾನವಸೇನ ಚನ್ದಗುತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ರಾಜಕುಲೇ ¶ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಿಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಪಣ್ಡರಙ್ಗಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಿಭಾವಮನುಪಗತೇ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಣ್ಡರಙ್ಗಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಯೋ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿವನ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಯಪಾಸಣ್ಡಾನ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಪಾಸಾದೀನಂ ಓಡ್ಡನತೋ ಪಣ್ಡರಙ್ಗಾದಯೋವ ‘‘ಪಾಸಣ್ಡಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಸೀಹಪಞ್ಜರೇತಿ ಮಹಾವಾತಪಾನೇ. ಉಪಸಮಪರಿಬಾಹಿರೇನಾತಿ ಉಪಸಮತೋ ಪರಿಬಾಹಿರೇನ, ಉಪಸಮರಹಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತೇಪುರಂ ಅತಿಹರಥಾತಿ ಅನ್ತೇಪುರಂ ಪವೇಸೇಥ, ಆನೇಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಮಾ ಸಹ ಭವನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚೇಸೂತಿ ಅಮಚ್ಚಾ, ರಜ್ಜಕಿಚ್ಚವೋಸಾಪನಕಾ. ದೇವಾತಿ ರಾಜಾನಂ ಆಲಪನ್ತಿ. ರಾಜಾನೋ ಹಿ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ತೇಸು ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ ವಿಜಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ವಿಜೇತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಇಸ್ಸರಿಯಠಾನಾದಿಸಕ್ಕಾರದಾನಗಹಣಂ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ, ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ ಜುತಿಯಾ ಜೋತನ್ತೀತಿ ವಾ ‘‘ದೇವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ¶ . ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಜನಂ ರಞ್ಜೇನ್ತಾ ಸಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ವಿಸೇಸೇಹಿ ರಾಜನ್ತಿ ದಿಪ್ಪನ್ತಿ ಸೋಭನ್ತೀತಿ ‘‘ರಾಜಾನೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ನಿಗಣ್ಠಾದಯೋತಿ ಏತ್ಥ ನಿಗಣ್ಠೋ ನಾಮ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಣ್ಠನಕಿಲೇಸೋ ಸಂಸಾರೇ ಪಲಿಬುದ್ಧನಕಿಚ್ಚೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸೋ ಖೇತ್ತವತ್ಥುಪುತ್ತದಾರಾದಿವಿಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ಕಿಲೇಸಗಣ್ಠಿರಹಿತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಾದಿತಾಯ ‘‘ನಿಗಣ್ಠಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ.

ಉಚ್ಚಾವಚಾನೀತಿ ಉಚ್ಚಾನಿ ಚ ಅವಚಾನಿ ಚ, ಮಹನ್ತಾನಿ ಚೇವ ಖುದ್ದಕಾನಿ ಚ, ಅಥ ವಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾನಿ ಚೇವ ಲಾಮಕಾನಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭದ್ದಪೀಠಕೇಸೂತಿ ವೇತ್ತಮಯಪೀಠೇಸು. ಸಾರೋತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಾರೋ. ರಾಜಙ್ಗಣೇನಾತಿ ರಾಜನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ವಿವಟೇನ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೇನ. ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ರಾಗೋ ಅಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ. ೯೨೪). ರಾಗಾದಯೋ ಹಿ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಾ ನಿಹೀನಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಙ್ಗಣಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಮಲಂ ವಾ ಪಙ್ಕೋ ವಾ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ರಜಸ್ಸ ವಾ ಅಙ್ಗಣಸ್ಸ ವಾ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮೪). ಅಞ್ಜತಿ ಸಮ್ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಹಿ ಅಙ್ಗಣಂ, ಮಲಾದಿ. ಕತ್ಥಚಿ ತಥಾರೂಪೋ ವಿವಟಪ್ಪದೇಸೋ ‘‘ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು. ಅಞ್ಜತಿ ತತ್ಥ ಠಿತಂ ಅತಿಸುನ್ದರತಾಯ ಅಭಿಬ್ಯಞ್ಜೇತೀತಿ ಹಿ ಅಙ್ಗಣಂ, ವಿವಟೋ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ. ಇಧಾಪಿ ಸೋಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ದನ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಕಿಲೇಸವಿಪ್ಫನ್ದರಹಿತಚಿತ್ತತಾಯ ದನ್ತಂ, ನಿಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಸತಾರಕ್ಖತಾಯ ಗುತ್ತಂ, ಚಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ¶ ಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸಮ್ಪನ್ನಇರಿಯಾಪಥಂ. ಇದಾನಿ ನಿಗ್ರೋಧಸಾಮಣೇರಂ ಸರೂಪತೋ ವಿಭಾವೇತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ಕೋ ಪನಾಯಂ ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಬಿನ್ದುಸಾರಸ್ಸ ಕಿರ ಏಕಸತಪುತ್ತೇಸು ಮೋರಿಯವಂಸಜಾಯ ಧಮ್ಮದೇವಿಯಾ ಅಸೋಕತಿಸ್ಸನಾಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುತ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಜೇಟ್ಠೋ ಅಸೋಕಕುಮಾರೋ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠಂ ಭುಞ್ಜತಿ. ಪಿತರಾ ಪೇಸಿತೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತತೋ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಮತ್ಥಕೇ ವಿಟಟೂಭಭಯಾಗತಾನಂ ಸಾಕಿಯಾನಮಾವಾಸಂ ವೇಟಿಸಂ ನಾಮ ನಗರಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ವೇಟಿಸಂ ನಾಮ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಂ ಆದಾಯ ಉಜ್ಜೇನೀರಾಜಧಾನಿಯಂ ರಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಹಿನ್ದಂ ನಾಮ ಕುಮಾರಂ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಞ್ಚ ಕುಮಾರಿಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ರಜ್ಜಸುಖಮನುಭವನ್ತೋ ಪಿತುನೋ ಗಿಲಾನಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಉಜ್ಜೇನಿಂ ಪಹಾಯ ಸೀಘಂ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪಿತು ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ರಜ್ಜಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಯುವರಾಜಾ ಸುಮನಾಭಿಧಾನೋ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮೇ ಮರಣಂ ವಾ ಹೋತು ರಜ್ಜಂ ವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠನವುತಿಭಾತಿಕಪರಿವುತೋ ಸಂವಟ್ಟಸಾಗರೇ ಜಲತರಙ್ಗಸಙ್ಘಾತೋ ವಿಯ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೋ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ತತೋ ಅಸೋಕೋ ಉಜ್ಜೇನೀರಾಜಾ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಸತ್ತುಮದ್ದನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸುಮನಂ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಘಾತೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಿನ್ದುಸಾರರಞ್ಞೋ ಕಿರ ದುಬ್ಬಲಕಾಲೇಯೇವ ಅಸೋಕಕುಮಾರೋ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಂ ಉಜ್ಜೇನೀರಜ್ಜಂ ¶ ಪಹಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬನಗರಂ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ಕತ್ವಾ ಸುಮನಂ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ.

ಪರಿಪುಣ್ಣಗಬ್ಭಾತಿ ಪರಿಪಕ್ಕಗಬ್ಭಾ. ಏಕಂ ಸಾಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪರಿಚ್ಛನ್ನಂ ಏಕಂ ಪಾಸಾದಂ. ‘‘ದೇವತಾಯ ಪನ ಆನುಭಾವೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಸಾದೇ ಮಹಾಜನೇನ ಅದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ನಿಬದ್ಧವತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಏಕಸ್ಸ ದಿವಸಸ್ಸ ಏತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ನಿಯಾಮೇತ್ವಾ ಠಪಿತವತ್ತಂ. ಹೇತುಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಪುಞ್ಞಸಮ್ಪದಂ. ಖುರಗ್ಗೇಯೇವಾತಿ ಖುರಕಮ್ಮಪರಿಯೋಸಾನೇಯೇವ, ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅನ್ತಿಮಾಯ ಕೇಸವಟ್ಟಿಯಾ ವೋರೋಪನಾಯ ಸಮಕಾಲಮೇವ ಚ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸರೀರಂ ಜಗ್ಗಿತ್ವಾತಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಖಾದನಮುಖಧೋವನಾದೀಹಿ ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ.

ಸೀಹಪಞ್ಜರೇ ಚಙ್ಕಮತೀತಿ ಸೀಹಪಞ್ಜರಸಮೀಪೇ ಅಪರಾಪರಂ ಚಙ್ಕಮತಿ. ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇಯೇವ. ಅಯಂ ಜನೋತಿ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಚರಮಾನಂ ಜನಂ ದಿಸ್ವಾ ¶ ವದತಿ. ಭನ್ತಮಿಗಪ್ಪಟಿಭಾಗೋತಿ ಅನವಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಕಾಯಚಾಪಲ್ಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಭನ್ತಮಿಗಸದಿಸೋ. ಅತಿವಿಯ ಸೋಭತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಪುರತೋಪೇಕ್ಖನಂ. ಅಭಿಮುಖೋಲೋಕನಞ್ಹಿ ‘‘ಆಲೋಕಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಲೋಕಿತನ್ತಿ ಅನುದಿಸಾಪೇಕ್ಖನಂ, ಯಂ ದಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತಿ, ತದನುಗತದಿಸಾಪೇಕ್ಖನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಿಞ್ಜನಂ ಪಬ್ಬಸಙ್ಕೋಚನಂ. ಪಸಾರಣಞ್ಚ ತೇಸಂಯೇವ ಪಸಾರಣಂ. ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋತಿ ಸೇಸಜನೇಸು ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋ ವಿಸಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ. ಪೇಮಂ ಸಣ್ಠಹೀತಿ ಪೇಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಮಧುವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸಿ.

ಅತೀತೇ ಕಿರ ತಯೋ ಭಾತರೋ ಮಧುವಾಣಿಜಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇಸು ಕನಿಟ್ಠೋ ಮಧುಂ ವಿಕ್ಕಿಣಾತಿ, ಇತರೇ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಹರನ್ತಿ. ತದಾ ಏಕೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಪಣ್ಡುಕರೋಗಾತುರೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಪರೋ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ತದತ್ಥಂ ಮಧುಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರಮಾನೋ ನಗರಂ ಪಾವಿಸಿ. ಪವಿಟ್ಠಞ್ಚ ತಂ ಏಕಾ ಕುಮ್ಭದಾಸೀ ಉದಕಹರಣತ್ಥಂ ತಿತ್ಥಂ ಗಚ್ಛಮಾನಾ ಅದ್ದಸ. ದಿಸ್ವಾ ಚ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಆಗತಕಾರಣಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಮಧುವಾಣಿಜಕಾ ವಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಮಧುಆಪಣಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸೋ ಚ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕನಿಟ್ಠೋ ಮಧುವಾಣಿಜೋ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ‘‘ಕೇನಾಗತಾತ್ಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಧುನೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ದದಮಾನೋ ಪತ್ತಪುಣ್ಣಂ ಮಧುಂ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಮುಖತೋ ವಿಸ್ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕರಜ್ಜಂ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಆಣಾ ಚ ಮೇ ಆಕಾಸೇ ಪಥವಿಯಞ್ಚ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಠಾನೇ ಫರತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಚ ‘‘ಏವಂ ಹೋತು ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾದನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಮಕಾಸಿ.

ಕನಿಟ್ಠೋ ¶ ಪನ ಮಧುವಾಣಿಜೋ ಮಧುಂ ದತ್ವಾ ಗೇಹೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಇತರೇ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಗತೇ ದಿಸ್ವಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾತರೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಥ, ಮಮಞ್ಚ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಮಧುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಈದಿಸಸ್ಸ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ’’ನ್ತಿ. ತೇಸು ಜೇಟ್ಠೋ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ಚಣ್ಡಾಲಾಪಿ ಕಾಸಾವನಿವಾಸಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ನನು ತವ ಹತ್ಥತೋ ಮಧುಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ ಚಣ್ಡಾಲೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಮಜ್ಝಿಮೋ ಪನ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ತವ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಸಮುದ್ದೇ ನಿಕ್ಖಿಪಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಪಚ್ಛಾ ಪನ ತೇಪಿ ದ್ವೇ ಭಾತರೋ ಕನಿಟ್ಠೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ¶ ದಾನಾನಿಸಂಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿಂಸುಯೇವ. ಸಾಪಿ ಚ ಕುಮ್ಭದಾಸೀ ‘‘ತಸ್ಸ ಮಧುದಾಯಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ. ತೇಸು ಕನಿಟ್ಠೋ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ಸಾ ಚ ಕುಮ್ಭದಾಸೀ ಅತಿವಿಯ ರೂಪಸೋಭಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಅಸನ್ಧಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಅಹೋಸಿ. ಪರಸಮುದ್ದವಾದೀ ಪನ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಮಹಾನುಭಾವೋ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ. ಜೇಟ್ಠೋ ಪನ ಚಣ್ಡಾಲವಾದಿತಾಯ ಚಣ್ಡಾಲಗಾಮೇ ಜಾತೋ ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮ ಸಾಮಣೇರೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಹಿ ಕಿರ ಪುಞ್ಞಕರಣಕಾಲೇ ಏಸ ರಞ್ಞೋ ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ ವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ.

ಪುಬ್ಬೇ ವ ಸನ್ನಿವಾಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧೭೪) ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿವಾಸೇನ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಅತೀತಜಾತಿಯಂ. ಸನ್ನಿವಾಸೇನಾತಿ ಸಹವಾಸೇನ. ಸಹಸದ್ದತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಸಂಸದ್ದೋ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹಿತೇನ ವಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ತಮಾನಭವೇ ಹಿತಚರಣೇನ ವಾ. ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಿನೇಹಸಙ್ಖಾತಂ ಪೇಮಂ ಜಾಯತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪೇಮಂ ನಾಮೇತಂ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಜಾಯತಿ, ಪುರಿಮಭವೇ ಮಾತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ಧೀತಾ ವಾ ಪುತ್ತೋ ವಾ ಭಾತಾ ವಾ ಭಗಿನೀ ವಾ ಪತಿ ವಾ ಭರಿಯಾ ವಾ ಸಹಾಯೋ ವಾ ಮಿತ್ತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಯೋ ಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ನಿವುತ್ಥಪುಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಸನ್ನಿವಾಸೇನ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋ ಸೋ ಸಿನೇಹೋ ನ ವಿಜಹತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಕತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಹಿತೇನ ವಾತಿ ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಂ ಪೇಮಂ ನಾಮ ಜಾಯತೀತಿ. ಕಿಂ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಲಂ ವ ಯಥೋದಕೇ’’ತಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅವುತ್ತಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಚೇತ್ಥ ವಾಸದ್ದೋ. ತೇನ ಪದುಮಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ಉಪಮಾಯಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಉಪ್ಪಲಞ್ಚ ಸೇಸಞ್ಚ ಪದುಮಾದಿ ಉದಕೇ ಜಾಯಮಾನಂ ದ್ವೇ ಕಾರಣಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯತಿ ಉದಕಞ್ಚೇವ ಕಲಲಞ್ಚ, ತಥಾ ಏತೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪೇಮಂ ಜಾಯತೀತಿ.

ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೇತಿ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೇ. ರಞ್ಞೋ ಅನುರೂಪನ್ತಿ ಏಕೂನಸತಭಾತುಕಾನಂ ಘಾತಿತತ್ತಾ ಚಣ್ಡಪಕತಿತಾಯ ರಜ್ಜೇ ಠಿತತ್ತಾ ಚ ‘‘ಪಮಾದವಿಹಾರೀ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ತದನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಪದೇ ಅಪ್ಪಮಾದವಗ್ಗಂ ದೇಸೇತುಂ ¶ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೩) ಅಪ್ಪಮಾದೋತಿ ಸತಿಯಾ ¶ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೋ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಿತಾಯ ಸತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಮತಪದನ್ತಿ ಅಮತಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಞ್ಹಿ ಅಜಾತತ್ತಾ ನ ಜೀಯತಿ ನ ಮೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಮತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಮತಸ್ಸ ಪದಂ ಅಮತಪದಂ, ಅಮತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮುಪಾಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಮಾದೋತಿ ಪಮಜ್ಜನಭಾವೋ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸತಿಯಾ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಮಚ್ಚುನೋತಿ ಮರಣಸ್ಸ. ಪದನ್ತಿ ಉಪಾಯೋ ಮಗ್ಗೋ. ಪಮತ್ತೋ ಹಿ ಜಾತಿಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ, ಜಾತೋ ಪನ ಜೀಯತಿ ಚೇವ ಮೀಯತಿ ಚಾತಿ ಪಮಾದೋ ಮಚ್ಚುನೋ ಪದಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಮರಣಂ ಉಪನೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಞ್ಞಾತಂ ತಾತ, ಪರಿಯೋಸಾಪೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಸದಾ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಹುತ್ವಾ ವತ್ತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ತಕೇನೇವ ಮಯಾ ಞಾತಂ, ತುಮ್ಹೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಥಾ’’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥನೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಭಾಸೀತಿ ಏತ್ಥ ‘ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿತಕ್ಕೇಮೀ’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಸಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಮಾದವಗ್ಗಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಅಭಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ, ರಞ್ಞಾ ಪನ ಅಡ್ಢಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾವ ‘ಅಞ್ಞಾತಂ ತಾತ, ಪರಿಯೋಸಾಪೇಹೀ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘ಉಪರಿ ನ ಕಥೇಸೀ’’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ತಂ ಪನ ಯುತ್ತಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಧುವಭತ್ತಾನೀತಿ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಾನಿ. ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಂ ದಿಸ್ವಾ ಚೋದೇತಾ ಸಾರೇತಾ ಚಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವಜ್ಜಾವಜ್ಜನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ವಜ್ಜಂ. ಚೋದೇತಾತಿ ‘‘ಇದಂ ತಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ, ಇದಂ ದುಬ್ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಚೋದೇತಾ. ಸಾರೇತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಜ್ಜಂ ಅಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಸತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ವಾ ಸಾರೇತಾ, ಪವತ್ತೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಏವಂ ತಯಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಜ್ಝಾಯಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಚಾರಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪನತೋ ಆಚರಿಯೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಕಧಮ್ಮೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಕಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸೀಲಾದಯೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ. ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚಾ’’ತಿ ಇದಂ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ ¶ . ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಮಮ ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವ. ತದಾ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತತ್ತಾ ನಿಗ್ರೋಧಸ್ಸ ಭಾವಿನಿಂ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸರಣಗಮನವಸೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಪಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭಣ್ಡುಕಮ್ಮವಸೇನಪಿ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ವಡ್ಢಾಪೇನ್ತೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ತತೋ ತತೋ ದಿಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ವಡ್ಢಾಪೇನ್ತೋ. ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೇನಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಾನುರೂಪೇನ. ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವಕಿತ್ತನಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪುನ ರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮಂ ನಾಮ ಮಹಾವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ¶ . ಚೇತಿಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಯಿತಬ್ಬಂ ಪೂಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇತಿಯಂ, ಇಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಚಿತತ್ತಾ ವಾ ಚೇತಿಯಂ, ಚೇತಿಯೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಿ ವಿಭೂಸಿತಾನೀತಿ ಚೇತಿಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಿ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನ.

ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಕತೇ ಆರಾಮೇ ಪಚ್ಛಾ ಕಾರಾಪಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ನಾಮವಸೇನ ನಿರುಳ್ಹಂ ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸೋಕಾರಾಮೇ’’ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಘರೇಯೇವ ಸಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾತಿ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪರಿಕ್ಖಾರದಾನವಸೇನ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ದೀಪವಂಸೇ –

‘‘ನಿವೇಸನಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ, ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾನ ಆಸನೇ;

ಯಾಗುಂ ನಾನಾವಿಧಂ ಖಜ್ಜಂ, ಭೋಜನಞ್ಚ ಮಹಾರಹಂ;

ಅದಾಸಿ ಪಯತಪಾಣಿ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಯದಿಚ್ಛಕಂ.

‘‘ಭುತ್ತಾವಿಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿನೋ;

ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಅದಾಸಿ ಯುಗಸಾಟಕಂ.

‘‘ಪಾದಅಬ್ಭಞ್ಜನಂ ತೇಲಂ, ಛತ್ತಞ್ಚಾಪಿ ಉಪಾಹನಂ;

ಸಬ್ಬಂ ಸಮಣಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಅದಾಸಿ ಫಾಣಿತಂ ಮಧುಂ.

‘‘ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ¶ ನಿಸೀದಿ, ಅಸೋಕಧಮ್ಮೋ ಮಹೀಪತಿ;

ನಿಸಜ್ಜ ರಾಜಾ ಪವಾರೇಸಿ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ.

‘‘ಯಾವತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಾವ ದೇಮಿ ಯದಿಚ್ಛಕಂ;

ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪರಿಕ್ಖಾರೇನ, ಪವಾರೇತ್ವಾನ ಪಚ್ಚಯೇ;

ತತೋ ಅಪುಚ್ಛಿ ಗಮ್ಭೀರಂ, ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಂ ಸುದೇಸಿತ’’ನ್ತಿ.

ಅಙ್ಗತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನವ ಅಙ್ಗಾನೀತಿಆದಿ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ನವಕಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾಯಕಂ ಅದಾಸೀತಿ ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸೇಸು ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ನವಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾಯಕಂ ವಿಧಾಯಕಂ ಕತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಏಕದಿವಸಮೇವ ಸಬ್ಬನಗರೇಹಿ ಪಣ್ಣಾನಿ ಆಗಮಿಂಸೂತಿ ಸಬ್ಬವಿಹಾರೇಸು ಕಿರ ರಾಹುನಾ ¶ ಚನ್ದಸ್ಸ ಗಹಣದಿವಸೇ ನವಕಮ್ಮಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪುನ ರಾಹುನಾ ಚನ್ದಸ್ಸ ಗಹಣದಿವಸೇಯೇವ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ಏಕದಿವಸಮೇವ ಪಣ್ಣಾನಿ ಆಗಮಿಂಸೂತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಟ್ಠ ಸೀಲಙ್ಗಾನೀತಿ ಅಟ್ಠ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಸೀಲಾನಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಅಸಮಾದಿನ್ನುಪೋಸಥಙ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಅಮರವತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾತಿ ತಾವತಿಂಸದೇವನಗರೇ. ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತನ್ತಿ ಅಲಙ್ಕತಕರಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಜ್ಜಿತಂ.

ಅಧಿಕಂ ಕಾರಂ ಅಧಿಕಾರಂ, ಅಧಿಕಂ ಕಿರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಂಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಸ್ಸ ಓಕಾಸಲೋಕಸ್ಸ ತನ್ನಿವಾಸೀಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಚ ವಿವಟಭಾವಕರಣಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ. ತಂ ಪನ ಕರೋನ್ತೋ ಇದ್ಧಿಮಾ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಾ ಆಲೋಕಂ ಕರೋತಿ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಾ ವಿವಟಂ, ಅನಾಪಾಥಂ ವಾ ಆಪಾಥಂ ಕರೋತಿ. ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋಪಿ ದೂರೇ ಠಿತೋಪಿ ಅತ್ತಾ ವಾ ಪರೋ ವಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಪರಂ ವಾ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಇದಂ ಅನ್ಧಕಾರಟ್ಠಾನಂ ಆಲೋಕಜಾತಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇದಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವಟಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇದಂ ಅನಾಪಾಥಂ ಆಪಾಥಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ವಾ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ. ಸಹ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಯಥಾಧಿಟ್ಠಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಅಪರೇ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಯಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮೋ ಪಸ್ಸತಿ ಭಗವಾ ವಿಯ ದೇವೋರೋಹಣೇ. ಭಗವಾ ಹಿ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಕಸ್ಸನಗರಂ ಓತರನ್ತೋ ಸಿನೇರುಮುದ್ಧನಿ ಠತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇಸಿ, ಅನೇಕಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಿವಟಾನಿ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಏಕಙ್ಗಣಂ ¶ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಪಕಾಸಿಂಸು. ಯಥಾ ಚ ಪುರತ್ಥಿಮೇನ, ಏವಂ ಪಚ್ಛಿಮೇನಪಿ ಉತ್ತರೇನಪಿ ದಕ್ಖಿಣೇನಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿವಟಮದ್ದಸ. ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಯಾವ ಅವೀಚಿ ಉಪರಿ ಚ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನಂ, ತಾವ ಅದ್ದಸ. ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ದೇವೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ದೇವಾಪಿ ಮನುಸ್ಸೇ. ತತ್ಥ ನೇವ ಮನುಸ್ಸಾ ಉದ್ಧಂ ಉಲ್ಲೋಕೇನ್ತಿ, ನ ದೇವಾ ಅಧೋ ಓಲೋಕೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಮುಖಸಮ್ಮುಖಾವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ.

ಅಪಿಚ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ತಳಙ್ಗರವಾಸೀ ಧಮ್ಮದಿನ್ನತ್ಥೇರೋಪಿ ಇಮಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರೇ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಮ್ಹಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ತೀಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತಂ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೬) ಕಥೇನ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಂ ಬೀಜನಿಂ ಅಕಾಸಿ, ಯಾವ ಅವೀಚಿತೋ ಏಕಙ್ಗಣಂ ಅಹೋಸಿ, ತತೋ ಉಪರಿಮುಖಂ ಅಕಾಸಿ, ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಏಕಙ್ಗಣಂ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ನಿರಯಭಯೇನ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗಸುಖೇನ ಚ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಕೇಚಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಅಹೇಸುಂ, ಕೇಚಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಹನ್ತೋತಿ ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇಪಿ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಇಮೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಥಾ ¶ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಠಿತೋ ಚತುದ್ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತಂ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಚತುರಾಸೀತಿ ಚ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಳಾರಾಯ ವಿಹಾರಮಹಪೂಜಾಯ ವಿರೋಚಮಾನಾನಿ, ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಂಸು.

ವಿಹಾರಮಹಪೂಜಾಯಾತಿ ವಿಹಾರಮಹಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪೂಜಾಯ. ವಿಭೂತಿನ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಏವರೂಪಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ಈದಿಸಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಮೂಲಕಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ. ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಮಕಾಸೀತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾನುಭಾವತ್ತಾ ‘‘ಉತ್ತರಿಪಿ ಚೇ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ಸೋಯೇವ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ರಞ್ಞಾ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸಜ್ಜನಂ ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಮಕಾಸಿ. ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋಮಿ, ನ ಹೋಮೀತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಞಾತಕೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಹೋಮಿ, ನ ಹೋಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇಸಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ನ ಸನ್ತಿ, ನ ತೇ ಸಾಸನೇ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಂ ಕತ್ವಾ ವಹನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತ್ತಾವತಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಕಥಞ್ಚರಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚರಹೀತಿ ನಿಪಾತೋ ಅಕ್ಖನ್ತಿಂ ¶ ದೀಪೇತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದಿ ಏವರೂಪಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ನಾಮ ಕತ್ವಾ ಹೋತೀತಿ.

ತಿಸ್ಸಕುಮಾರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಭುತೀತಿ ಯದಾ ಚ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಯೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಉತ್ತರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಕ್ಖಸೀತಿ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ. ಪಾಮೋಜ್ಜಜಾತೋತಿ ಸಞ್ಜಾತಪಾಮೋಜ್ಜೋ. ಪುತ್ತಾನಂ ಮನಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುತ್ತೀಪಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪುತ್ತಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಪುತ್ತೋ ಚ ಧೀತಾ ಚ ಪುತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಧೀತುಸದ್ದೇನ ಸಹ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೋ ಹಿ ಪುತ್ತಸದ್ದೋ ಏಕೋವ ಅವಸಿಸ್ಸತಿ, ಧೀತುಸದ್ದೋ ನಿವತ್ತತೀತಿ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ವದನ್ತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸೀಮಮಣ್ಡಲೇ ಸಿಕ್ಖಾಸಮ್ಮುತಿಂ ದತ್ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾವೇರಮಣಿಆದೀಸು ವಿಕಾಲಭೋಜನಾವೇರಮಣಿಪರಿಯೋಸಾನಾಸು ಛಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಮಾದಪನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ. ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾಯಪಿ ಹಿ ಸಾಮಣೇರಿಯಾ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾವೇರಮಣಿಂ ದ್ವೇ ವಸ್ಸಾನಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಸಮಾದಾನಂ ಸಮಾದಿಯಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೧೦೭೮-೧೦೭೯) ಛ ಸಿಕ್ಖಾಯೋ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಯೇವ. ನ ಹಿ ಏತಾಸು ಛಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ದ್ವೇ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಸಿಕ್ಖಿತಸಿಕ್ಖಂ ಸಾಮಣೇರಿಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಛ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಭಿಸೇಕಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾಭಿಸೇಕೋ, ಅಭಿಸೇಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಛವಸ್ಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬಂ ಥೇರವಾದನ್ತಿ ದ್ವೇ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಾ ಪಾಳಿಯೇವೇತ್ಥ ‘‘ಥೇರವಾದೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಹಿ ¶ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪಭುತೀನಂ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ವಾದತ್ತಾ ‘‘ಥೇರವಾದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೋನ್ತಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋತಿ ಏತ್ಥ ಕೋನ್ತಸಕುಣಿಯೋ ನಾಮ ಕಿನ್ನರಜಾತಿಯೋ. ‘‘ತಾಸು ಏಕಿಸ್ಸಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಸಯಿತೋ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ರಞ್ಞಾ ಪೋಸಿತೋ ಕೋನ್ತಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಮಹಾವಂಸೇಪಿ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಪುರೇ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಮ್ಹಾ, ವನೇ ವನಚರೋ ಚರಂ;

ಕೋನ್ತಕಿನ್ನರಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ, ಸಂವಾಸಂ ಕಿರ ಕಪ್ಪಯಿ.

‘‘ತೇನ ಸಂವಾಸಮನ್ವಾಯ, ಸಾ ಪುತ್ತೇ ಜನಯೀ ದುವೇ;

ತಿಸ್ಸೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಕನಿಟ್ಠೋ ತು, ಸುಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ನಾಮತೋ.

‘‘ಮಹಾವರುಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ¶ , ಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿ ಸನ್ತಿಕೇ;

ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಛಳಭಿಞ್ಞಾಗುಣಂ ಉಭೋ’’ತಿ.

ಕೇಚಿ ಪನ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕೋನ್ತಾ ನಾಮ ಕಟ್ಠವಾಹನರಞ್ಞೋ ವಂಸೇ ಜಾತಾ ಏಕಾ ರಾಜಧೀತಾ. ತಂ ಗರುಳಯನ್ತೇನ ಅರಞ್ಞಗತಂ ಏಕೋ ವನಚರಕೋ ಆನೇತ್ವಾ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಸಾ ತಸ್ಸ ಉಭೋ ಪುತ್ತೇ ವಿಜಾಯಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಮಾತುನಾಮೇನ ಕೋನ್ತಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ’’ತಿ. ಕಟ್ಠವಾಹನರಞ್ಞೋ ಕಿರ ನಗರೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಾ ನದೀಪಬ್ಬತಕೀಳಾದೀಸು ಗರುಳಸಕುಣಸದಿಸಂ ಯನ್ತಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಕಟ್ಠವಾಹನರಾಜಾ ವಿಯ ಗರುಳವಾಹನೇನ ವಿಚರನ್ತಿ.

ಬ್ಯಾಧಿಪಟಿಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇನ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ಪಸತಮತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಅಲಭಿತ್ವಾತಿ ತದಾ ಕಿರ ಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ಕೋನ್ತಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕುಚ್ಛಿವಾತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ಬಾಳ್ಹಾಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಪೀಳಿತಂ ಕನಿಟ್ಠೋ ಸುಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಮೇತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಪಸತಮತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇದನಂ ತಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಅತ್ಥಾಯ ಚರಣಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಮೇವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೇನ ತಯಾ ಯದಿ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ, ಏವಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಯಂ ಲದ್ಧಂ, ತಂ ಆಹರಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕನಿಟ್ಠೋಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇನ ಚರನ್ತೋ ಪಸತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಪ್ಪಿಂ ನಾಲತ್ಥ. ಸೋ ಪನ ಕುಚ್ಛಿವಾತೋ ಬಲವತರೋ ಸಪ್ಪಿಘಟಸತೇನಪಿ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ತೇನೇವ ಬ್ಯಾಧಿಬಲೇನ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಿಚ್ಛಿಕನಾಮಕೇನ ಕೀಟವಿಸೇನ ಡಟ್ಠೋ ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ವಿಸವೇಗೇನ ಅಧಿಮತ್ತಾಯ ¶ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಸತಮತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –

‘‘ಪಾದೇ ಕೀಟವಿಸೇನಾಸಿ, ಡಟ್ಠೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಸವೇದನೋ;

ಆಹ ಪುಟ್ಠೋ ಕನಿಟ್ಠೇನ, ಭೇಸಜ್ಜಂ ಪಸತಂ ಘತಂ.

‘‘ರಞ್ಞೋ ನಿವೇದನಂ ಥೇರೋ, ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಚ;

ಸಪ್ಪಿಅತ್ಥಞ್ಚ ಚರಣಂ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ.

‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ¶ ಚೇ ಚರಂ ಸಪ್ಪಿಂ, ಲಭಸೇ ತ್ವಂ ತಮಾಹರ;

ಇಚ್ಚಾಹ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಸೋ, ಸುಮಿತ್ತಂ ಥೇರಮುತ್ತಮಂ.

‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಾ ತೇನ, ನ ಲದ್ಧಂ ಪಸತಂ ಘತಂ;

ಸಪ್ಪಿಕುಮ್ಭಸತೇನಾಪಿ, ಬ್ಯಾಧಿ ಜಾತೋ ಅಸಾಧಿಯೋ.

‘‘ತೇನೇವ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಥೇರೋ, ಪತ್ತೋ ಆಯುಕ್ಖಯನ್ತಿಕಂ;

ಓವದಿತ್ವಪ್ಪಮಾದೇನ, ನಿಬ್ಬಾತುಂ ಮಾನಸಂ ಅಕಾ.

‘‘ಆಕಾಸಮ್ಹಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ತೇಜೋಧಾತುವಸೇನ ಸೋ;

ಯಥಾರುಚಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ, ಸರೀರಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ.

‘‘ಜಾಲಾ ಸರೀರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ನಿಮಂಸಛಾರಿಕಂ ಡಹಿ;

ಥೇರಸ್ಸ ಸಕಲಂ ಕಾಯಂ, ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ತು ನೋ ಡಹೀ’’ತಿ.

ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಾ ದುಲ್ಲಭಾ, ತುಮ್ಹೇ ಲಭಮಾನೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಪ್ಪಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ. ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನೇನ. ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ. ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ತೇಜೋಧಾತುಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ. ಥೇರಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಧಾತುಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಸ್ಸ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಚತಸ್ಸೋ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ¶ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಏಕಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಸಪ್ಪಿಸ್ಸ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಧುನೋ, ಏಕಂ ಫಾಣಿತಸ್ಸ, ಏಕಂ ಸಕ್ಕರಾಯ ಪೂರಾಪೇಸಿ. ಸೇಸದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಏವಮೇವ ಕಾರಾಪೇಸೀತಿ ವದನ್ತಿ.

ಸಭಾಯಂ ಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ನಗರಮಜ್ಝೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಸಾಲಾಯಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಇಮಿನಾ ಸಕಲನಗರತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಆಯಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಪಞ್ಚಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ರಞ್ಞೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಚ ರಟ್ಠತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ ಆಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ತತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪಞ್ಚಸತಸಹಸ್ಸತೋ. ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ದೇವಸಿಕಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸಜ್ಜೇಸೀತಿ ಕಥಂ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸಜ್ಜೇಸಿ? ರಾಜಾ ಕಿರ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಾಟಕೇ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ಚೀವರಂ ನೀತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಆಮ ನೀತ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾವ ಪರಿವತ್ತೇತಿ. ಥೇರೋಪಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಿಚೀವರಂ ಪರಿವತ್ತೇತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ತಿಚೀವರಂ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ¶ ಗನ್ಧಸಮುಗ್ಗಸತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಮಾಲಾಸಮುಗ್ಗಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾತೋವ ಆಹರೀಯಿತ್ಥ, ತಥಾ ದಿವಾ ಚೇವ ಸಾಯಞ್ಚ. ಥೇರೋಪಿ ನ ಭಣ್ಡಿಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ, ಸಮ್ಪತ್ತಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಅದಾಸಿ. ತದಾ ಕಿರ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಕಂ ಚೀವರಂ ಅಹೋಸಿ. ಏವಂ ಥೇರಸ್ಸ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸಜ್ಜೇಸಿ. ಉಳಾರೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋತಿ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ ಪಾಪುಣೀಯತೀತಿ ಲಾಭೋ, ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬೋ ದಾತಬ್ಬೋತಿ ಸಕ್ಕಾರೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾಯೇವ. ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಹಿ ಪಣೀತಪಣೀತಾ ಸುನ್ದರಸುನ್ದರಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಕತಾ ‘‘ಸಕ್ಕಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪರೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಗಾರವಕಿರಿಯಾ ಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಪೂಜಾ ವಾ ಸಕ್ಕಾರೋ.

ದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ‘‘ಗೂಥಗತಂ ಮುತ್ತಗತಂ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೧೯), ಸಙ್ಖಾರಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ. ೪೧) ವಿಯ. ಗನ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗತಮತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಣಮತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾರೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ದಿಟ್ಠಿಭೇದೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲೋಕಿಯಾ ಹಿ ವಿಧಯುತ್ತಗತಪ್ಪಕಾರಸದ್ದೇ ಸಮಾನತ್ಥೇ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಸಕ್ಕಾ ಇಮೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೇನ ವೂಪಸಮೇತುನ್ತಿ ತೇಸಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋ ತೇಸುಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಆದೇಯ್ಯವಚನೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತದಾ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಸುಖವಿಹಾರಾಭಾವತೋ ತಂ ಪಹಾಯ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಸುಖವಿಹಾರಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಫಾಸುಕವಿಹಾರೇನ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ’’ತಿ. ಅಹೋಗಙ್ಗಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ಪಬ್ಬತಂ. ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಭೂತಂ ವತ್ಥು. ವಿನಯೋತಿ ಚೋದನಾ ಸಾರಣಾ ಚ. ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ಅನುಸಾವನಸಮ್ಪದಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಭೂತೇನ ವತ್ಥುನಾ ಚೋದೇತ್ವಾ ಸಾರೇತ್ವಾ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಯ ಅನುಸಾವನಸಮ್ಪದಾಯ ಚ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಾದಿಕಮ್ಮವಸೇನ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಬ್ಬುದಂ ಥೇನನಟ್ಠೇನ, ಮಲಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವಕರಣಟ್ಠೇನ, ಕಣ್ಟಕಂ ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ. ಅಗ್ಗಿಂ ಪರಿಚರನ್ತೀತಿ ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಕಾ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಂ ಪೂಜೇನ್ತಿ ¶ . ಪಞ್ಚಾತಪೇ ತಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಅಗ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ ಸೂರಿಯಾತಪೇನ ತಪ್ಪನ್ತಿ. ಆದಿಚ್ಚಂ ಅನುಪರಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಉದಯಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಸೂರಿಯಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಯಾವತ್ಥಙ್ಗಮನಾ ಸೂರಿಯಾಭಿಮುಖಾವ ಪರಿವತ್ತನ್ತಿ. ವೋಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸೂತಿ ವಿನಾಸೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಉಸ್ಸಾಹಮಕಂಸು. ಅವಿಸಹನ್ತೋತಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ.

ಸತ್ತದಿವಸೇನ ¶ ರಜ್ಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾತಿ ಸತ್ತದಿವಸೇ ರಜ್ಜಸುಖಂ ತಾವ ಅನುಭವ. ತಮತ್ಥಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಮತ್ಥಂ ಬೋಧೇಸಿ. ಕಥಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ. ಚಿತ್ತರೂಪನ್ತಿ ಚಿತ್ತಾನುರೂಪಂ, ಯಥಾಕಾಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಸ್ಸಾತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ. ಅರೇ ತ್ವಂ ನಾಮ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮರಣನ್ತಿ ಸತ್ತಹಿ ದಿವಸೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮರಣಂ. ವಿಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ನಿರಾಸಙ್ಕಚಿತ್ತೋ, ಮರಣಸಙ್ಕಾರಹಿತೋ ನಿಬ್ಭಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಬದ್ಧಂ ಮರಣಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನಾತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ತದನ್ತರಂ ಜೀವೇಯ್ಯಂ, ಯದನ್ತರಂ ಅಸ್ಸಸಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿತ್ವಾ ವಾ ಅಸ್ಸಸಾಮಿ, ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಮನಸಿ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಬಹು ವತ ಮೇ ಕತಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಮರಣಸ್ಸತಿಯಾ ಅನುಯುಞ್ಜನತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲಪಟಿಬದ್ಧಂ ಮರಣಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನಾ. ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನನಾಸವಾತೋ. ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಸನವಾತೋ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಮಿಗವಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾತಿ ಮಿಗಮಾರಣತ್ಥಾಯ ‘‘ಅರಞ್ಞೇ ಮಿಗಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ. ತತ್ಥ ಮಿಗವನ್ತಿ ಮಿಗಾನಂ ವಾನನತೋ ಹೇಸನತೋ ಬಾಧನತೋ ‘‘ಮಿಗವ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞಂ ಮಿಗವಂ. ಯೋನಕಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರನ್ತಿ ಯೋನಕವಿಸಯೇ ಜಾತಂ ಇಧಾಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಥೇರಂ. ಹತ್ಥಿನಾಗೇನಾತಿ ಮಹಾಹತ್ಥಿನಾ. ಮಹನ್ತಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಹಿ ನಾಗಸದ್ದೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಹಿನಾಗಾದಿತೋ ವಾ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಹತ್ಥಿನಾಗೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸಾಸಯಂ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ. ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಗಿಹಿಸ್ಸಪಿ ಇಮಂ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸಾ ಹಿ ‘‘ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ನಾಗವಣ್ಣಂ ವಾ, ವಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸೇನಾಬ್ಯೂಹಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಗತಾ ಇದ್ಧಿ ಪಕತಿವಣ್ಣವಿಜಹನವಿಕಾರವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿ ನಾಮ. ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿಯಾ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ನತ್ಥಿ. ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ಖುದ್ದಕವತ್ಥುಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾಯಂ (ಚೂಳವ. ಅಟ್ಠ. ೨೫೨) ‘‘ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ಲಗ್ಗೇತ್ವಾತಿ ಆಕಾಸೇ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚೀವರಂ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ.

ಛಣವೇಸನ್ತಿ ¶ ತುಟ್ಠಿಜನನವೇಸಂ, ಉಸ್ಸವವೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಯಾದೇಸುನ್ತಿ ‘‘ಆಗತಕಾಲೇ ಚೀವರಾದೀನಂ ¶ ಪರಿಯೇಸನಂ ಭಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಮೇವ ಪತ್ತಚೀವರಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇಸುಂ. ಪಧಾನಘರನ್ತಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗವಸೇನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಂ. ಸೋಪೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅನುಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಉಳಾರವಿಭವೇನ ಖತ್ತಿಯಜನೇನ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಗನ್ತ್ವಾ. ಕುಸಲಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಮನಾಪಜ್ಝಾಸಯೋ. ದ್ವೇಳ್ಹಕಜಾತೋತಿ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಏಕಮಗ್ಗೇನ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ಸಂಸಯಮಾಪನ್ನೋ. ಏಕೇಕಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರನ್ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಏಕೇಕಸಹಸ್ಸಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರಞ್ಚ. ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಥಾತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಧಮ್ಮಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಗತಾ. ಈದಿಸೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಕಪ್ಪಿಯಸಾಸನಞ್ಹೇತಂ ನ ಗಿಹಿಕಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ. ಥೇರೋ ನಾಗಚ್ಛೀತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ರಾಜಾ ಪಕ್ಕೋಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮತ್ಥಾಯ ಆಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪನ ಪೇಸಿತೇಪಿ ನ ಆಗತೋ ಕಿರ. ಥೇರೋ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಖ್ಯಾತವಸೇನ ಸಮ್ಭಾವನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಸಮ್ಭಾವಿತಸ್ಸ ಚ ಉದ್ಧಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿತೋ ಅಸಾರುಪ್ಪವಚನಲೇಸೇನ ನ ಆಗಚ್ಛೀತಿ. ಮಹಲ್ಲಕೋ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇ ಥೇರೋತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ರಾಜಾ ಥೇರಂ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ನಾಮಂ ಪನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಏವಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ವದನ್ತಿ. ವಯ್ಹನ್ತಿ ಉಪರಿ ಮಣ್ಡಪಸದಿಸಂ ಪದರಚ್ಛನ್ನಂ, ಸಬ್ಬಪಲಿಗುಣ್ಠಿಮಂ ವಾ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕತಂ ಸಕಟವಿಸೇಸಂ ವಯ್ಹನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ನಾವಾತಿ ಪೋತೋ. ಸೋ ಹಿ ಓರತೋ ಪಾರಂ ಪತತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪೋತೋ, ಸತ್ತೇ ನೇತೀತಿ ನಾವಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಕತೋ ಸಙ್ಘಟಿತಾ ನಾವಾ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ, ತಥಾ ತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಬಹುಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಂ ಸಂವಿಧಾಯಾ’’ತಿ. ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಆಗುಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ನಾಗೋ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪೂಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೭) ವಚನತೋ ಪಾಪಕರಣಾಭಾವತೋ ಸಮಣೋ ಇಧ ನಾಗೋ ನಾಮಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ‘‘ಏಕೋ ತಂ ಮಹಾರಾಜ ಸಮಣನಾಗೋ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥೇ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು. ಅಬ್ಬಾಹಿಂಸೂತಿ ಆಕಡ್ಢಿಂಸು. ‘‘ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಲೀಳಾವಸೇನ ಕತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕಸ್ಮಾತಿಆದಿಚೋದನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಬಾಹಿರತೋತಿ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಬಾಹಿರತೋ. ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಂ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪದೇಸಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ. ಅಧಿಟ್ಠಾನೇ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸುಂ ದುಕ್ಕರತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸೀಮಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋಸೀಮಂ ಸೀಮಾಯ ¶ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತಂ. ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಯಾ ಏವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಪಥವೀಚಲನಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿ. ರಥಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಠಿತೋ ಪಾದೋವ ಚಲೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಾದೋತಿ ರಥಚಕ್ಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ರಥಸ್ಸ ಗಮನಕಿಚ್ಚಸಾಧನತೋ ಪಾದಸದಿಸತ್ತಾ ಇಧ ‘‘ಪಾದೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಕ್ಖತೀತಿ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ. ಏತಮತ್ಥನ್ತಿ ವಿನಾ ಚೇತನಾಯ ಪಾಪಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ. ಚೇತನಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚೇತನಂ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಚೇತಯಿತ್ವಾತಿ ಚೇತನಂ ಪವತ್ತಯಿತ್ವಾ. ದೀಪಕತಿತ್ತಿರೋತಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸಿನ್ನಭಾವಸ್ಸ ದೀಪನತೋ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ ¶ ತಿತ್ತಿರೋ. ಯಂ ಅರಞ್ಞಂ ನೇತ್ವಾ ಸಾಕುಣಿಕೋ ತಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ ಆಗತಾಗತೇ ತಿತ್ತಿರೇ ಗಣ್ಹಾತಿ.

ತಾಪಸಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಅತೀತೇ ಕಿರ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮೇ ಏಕೋ ಸಾಕುಣಿಕೋ ಏಕಂ ದೀಪಕತಿತ್ತಿರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ಸಿಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಜರೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗತಿ. ಸೋ ತಂ ಅರಞ್ಞಂ ನೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ ಆಗತಾಗತೇ ತಿತ್ತಿರೇ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಿತ್ತಿರೋ ‘‘ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬಹೂ ಮಮ ಞಾತಕಾ ನಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯ್ಹೇತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ನಿಸ್ಸದ್ದೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸದ್ದಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ವೇಳುಪೇಸಿಕಾಯ ತಂ ಸೀಸೇ ಪಹರತಿ. ತಿತ್ತಿರೋ ದುಕ್ಖಾತುರತಾಯ ಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಸೋ ಸಾಕುಣಿಕೋ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿತ್ತಿರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಅಥ ಸೋ ತಿತ್ತಿರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇಮೇ ಮರನ್ತೂತಿ ಮಯ್ಹಂ ಚೇತನಾ ನತ್ಥಿ, ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಮಂ ಫುಸತಿ. ಮಯಿ ಸದ್ದಂ ಅಕರೋನ್ತೇ ಹಿ ಏತೇ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಕರೋನ್ತೇಯೇವಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆಗತಾಗತೇ ಅಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇತಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಏತ್ಥ ಮಯ್ಹಂ ಪಾಪಂ, ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಸೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಮೇ ಇಮಂ ಕಙ್ಖಂ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಥಾರೂಪಂ ಪಣ್ಡಿತಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಚರತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸೋ ಸಾಕುಣಿಕೋ ಬಹುಕೇ ತಿತ್ತಿರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ‘‘ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪಞ್ಜರಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ವಾಲಿಕಾತಲೇ ನಿಪನ್ನೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿ. ತಿತ್ತಿರೋ ತಸ್ಸ ನಿದ್ದಮೋಕ್ಕನ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಕಙ್ಖಂ ಇಮಂ ತಾಪಸಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಜಾನನ್ತೋ ಮೇ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಞ್ಜರೇ ನಿಸಿನ್ನೋಯೇವ –

‘‘ಞಾತಕೋ ನೋ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ, ಬಹು ಆಗಚ್ಛತೇ ಜನೋ;

ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಸಙ್ಕತೇ ಮನೋ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೪.೭೫) –

ತಾಪಸಂ ¶ ಪುಚ್ಛಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೩.೭೫) – ಭನ್ತೇ, ಸಚಾಹಂ ಸದ್ದಂ ನ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಅಯಂ ತಿತ್ತಿರಜನೋ ನ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಮಯಿ ಪನ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೇ ‘‘ಞಾತಕೋ ನೋ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಬಹುಜನೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಆಗತಾಗತಂ ಲುದ್ದೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏತಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ ಪಟಿಲಭತಿ ವಿನ್ದತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕತೇ ಪಾಪೇ ‘‘ಮಮ ನು ಖೋ ಏತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಮೇ ಮನೋ ಸಙ್ಕತಿ ಪರಿಸಙ್ಕತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ.

ನ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತೀತಿಆದಿಕಾಯ ಪನ ತಾಪಸೇನ ವುತ್ತಗಾಥಾಯ ಅಯಮತ್ಥೋ – ಯದಿ ತವ ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಮನೋ ನ ಪದುಸ್ಸತಿ, ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಲುದ್ದೇನ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕತಮ್ಪಿ ¶ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ತಂ ನ ಫುಸತಿ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ. ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಹಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ನಿರಾಲಯಸ್ಸ ಭದ್ರಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಸತೋ ತವ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾಯ ಅಭಾವಾ ತಂ ಪಾಪಂ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ, ತವ ಚಿತ್ತಂ ನ ಅಲ್ಲೀಯತೀತಿ.

ಸಮಯಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ. ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಣಿಪಾಕಾರನ್ತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಥೇರಞ್ಚ ಯಥಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಾಣಿಪಾಕಾರೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸಾಣಿಪಾಕಾರನ್ತರೇತಿ ಸಾಣಿಪಾಕಾರಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ. ಏಕಲದ್ಧಿಕೇತಿ ಸಮಾನಲದ್ಧಿಕೇ. ಕಿಂ ವದತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಕಿಂವಾದೀ. ಅಥ ವಾ ಕೋ ಕತಮೋ ವಾದೋ ಕಿಂವಾದೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಿಂವಾದೀ. ಸಸ್ಸತಂ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ವದನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ. ಅಥ ವಾ ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಸ್ಸತೋ ವಾದೋ ಸಸ್ಸತವಾದೋ, ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ, ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ಸಸ್ಸತೋ ವಾದೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಞ್ಹಿ ಅತ್ತಾ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ವಾದೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ. ಸಸ್ಸತಸಹಚರಿತತಾಯ ಪನ ವಾದೋಪಿ ಸಸ್ಸತೋತಿ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ. ಸಸ್ಸತೋತಿ ವಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಾ ಇತಿಸದ್ದಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯೇ ರೂಪಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅತ್ತಾತಿ ಚ ಲೋಕೋತಿ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಸಸ್ಸತಂ ಅಮತಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಞ್ಚ –

‘‘ರೂಪಂ ¶ ಅತ್ತಾ ಚೇವ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತಾ ಚೇವ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ.

ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಞ್ಚವಿಧಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ. ‘‘ರೂಪವನ್ತಂ ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಯ ಪನ ಪಞ್ಚದಸವಿಧಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞೋ ಲೋಕೋತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ. ತಥಾ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಭೋಗಭೂತೋ ಲೋಕೋತಿ, ಸಸನ್ತತಿಪತಿತೇ ವಾ ಖನ್ಧೇ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞೋ ಲೋಕೋತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸತ್ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಾ ಏಕಚ್ಚಂ ಸಸ್ಸತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತೋ, ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೋ. ಸೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ, ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ. ತೇ ದುವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ ಸತ್ತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ ಸಙ್ಖಾರೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾತಿ ¶ . ತತ್ಥ ‘‘ಇಸ್ಸರೋ ನಿಚ್ಚೋ, ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದಾ ಸತ್ತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಇಸ್ಸರವಾದಾ. ‘‘ನಿಚ್ಚೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದಾಪಿ ಸತ್ತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಪರಮಾಣವೋ ನಿಚ್ಚಾ, ದ್ವಿಅಣುಕಾದಯೋ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದಾ ಸಙ್ಖಾರೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಕಣಾದವಾದಾದಯೋ. ‘‘ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಅನಿಚ್ಚಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂವಾದಿನೋಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ನನು ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಅಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾದೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತಭಾವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧೋ ಏವ, ತಯಿದಂ ಕಥಂ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನನ್ತಿ? ಕೋ ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತಭಾವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ, ಅಸಸ್ಸತೇಸುಯೇವ ಪನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಸ್ಸತಭಾವಾಭಿನಿವೇಸೋ ಇಧ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ. ತೇನ ಪನ ಏಕವಾರೇ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತಭಾವಾವಬೋಧೋ ವಿದೂಸಿತೋ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವತೋ, ವಿಸಸಂಸಟ್ಠೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೋ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ಸಕಿಚ್ಚಕರಣಾಸಮತ್ಥತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಪಕ್ಖೇ ¶ ಠಪೇತಬ್ಬತಂ ನಾರಹತೀತಿ. ಅಸಸ್ಸತಭಾವೇನ ನಿಚ್ಛಿತಾಪಿ ವಾ ಚಕ್ಖುಆದಯೋ ಸಮಾರೋಪಿತಜೀವಸಭಾವಾ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ತದವಬೋಧಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಭಾವೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಚ ಸಙ್ಖತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ವಸೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಅಸಸ್ಸತಾತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ವಿಭಜ್ಜವಾದೋಪಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂಪಕಾರಾ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾ ಹೋತಿ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮಸಭಾವಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಸಸ್ಸತವಾದೇಪಿ ಅಸಸ್ಸತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಸ್ಸತಾತಿ ಗಹಣಂ ವಿಸೇಸತೋ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ, ಸಸ್ಸತಾನಂ ಪನ ಸಸ್ಸತಾತಿ ಗಾಹೋ ನ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಯಥಾಸಭಾವಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ. ಅಸಸ್ಸತೇಸುಯೇವ ಪನ ಕೇಚಿದೇವ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿಭಾಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಇಮಸ್ಸ ವಾದಸ್ಸ ವಾದನ್ತರತಾ ವುತ್ತಾ. ನ ಚೇತ್ಥ ಸಮುದಾಯನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಸಪ್ಪದೇಸಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೋ ನಿಪ್ಪದೇಸಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ವಾದಿತಬ್ಬಿಸಯವಿಸೇಸವಸೇನ ವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಅಞ್ಞೇ ಏವ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾ, ಅಞ್ಞೇ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಏಕದೇಸಪರಿಗ್ಗಹೋ ಚ ವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಯತ್ತೋಯೇವಾತಿ.

ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಮತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥ ಸಭಾವೋ ಓಸಾನನ್ತಿ ಅನ್ತೋ, ಮರಿಯಾದಾ. ತಪ್ಪಟಿಸೇಧೇನ ಅನನ್ತೋ. ಕಸ್ಸ ಪನಾಯಂ ಅನ್ತಾನನ್ತೋತಿ? ಲೋಕೀಯತಿ ಸಂಸಾರನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ, ಲೋಕೀಯತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ತೇಹಿ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಲೋಕೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಸ್ಸ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾದಿಸಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ. ಅನ್ತೋ ಚ ಅನನ್ತೋ ಚ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ ಚ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತೋ ಚಾತಿ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸೇನ ವಾ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ¶ ವಿಯ. ಅನ್ತಾನನ್ತಸಹಚರಿತೋ ವಾದೋ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ. ಅನ್ತಾನನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ, ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದಿನೋ. ‘‘ಅನ್ತವಾ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ಅನನ್ತೋ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ಅನ್ತವಾ ಚ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಅನನ್ತೋ ಚ, ನೇವಾಯಂ ಲೋಕೋ ಅನ್ತವಾ ನ ಪನಾನನ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅನ್ತಂ ವಾ ಅನನ್ತಂ ವಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಂ ವಾ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತಂ ವಾ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತವಾದಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ¶ ಹಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದಿನೋ ಅನ್ತವಾದೀ ಅನನ್ತವಾದೀ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದೀ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತವಾದೀತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಕೋಚಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಂ ಅವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತಂ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತಸಞ್ಞೀ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಹೋತಿ. ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತಕಸಿಣೇ ಪನ ಅನನ್ತಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ. ಉದ್ಧಮಧೋ ಅವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪನ ತಿರಿಯಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಮಧೋ ಅನ್ತಸಞ್ಞೀ ತಿರಿಯಂ ಅನನ್ತಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ. ಕೋಚಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕಸಞ್ಞಿತೋ ಅತ್ತಾ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸೇಹಿ ಮಹೇಸೀಹಿ ಕದಾಚಿ ಅನನ್ತೋ ಸಕ್ಖಿದಿಟ್ಠೋ ಅನುಸುಯ್ಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೇವನ್ತವಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಹಿಯೇವ ಕದಾಚಿ ಅನ್ತವಾ ಸಕ್ಖಿದಿಟ್ಠೋ ಅನುಸುಯ್ಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಪನ ಅನನ್ತೋತಿ ಏವಂ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತಸಞ್ಞೀ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಹೋತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಯದಿ ಪನಾಯಂ ಅತ್ತಾ ಅನ್ತವಾಸಿಯಾ, ದೂರದೇಸೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನಾನುಸ್ಸರಣಾದಿಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿ ನ ಸಿಯಾ. ಅಥ ಅನನ್ತೋ ಇಧ ಠಿತಸ್ಸ ದೇವಲೋಕನಿರಯಾದೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಾನುಭವನಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ. ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತೋ ಚ, ತದುಭಯಪಟಿಸೇಧದೋಸಸಮಾಯೋಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತವಾ ಅನನ್ತೋತಿ ಚ ಅಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಅತ್ತಾತಿ ಏವಂ ತಕ್ಕನವಸೇನ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತಸಞ್ಞೀ ಹೋತೀತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಪುರಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾದೀನಂ ಅನ್ತಞ್ಚ ಅನನ್ತಞ್ಚ ಅನ್ತಾನನ್ತಞ್ಚ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪನ ತದುಭಯಪಟಿಸೇಧನವಸೇನ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಕಥಂ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತನ್ತಿ? ತದುಭಯಪಟಿಸೇಧನವಸೇನ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಏವ. ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಪಅಸೇಧವಾದೋಪಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಿಸಯೋ ಏವ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಏತದತ್ಥಮೇವ ಹಿ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಪವತ್ತವಾದಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಪಚ್ಛಿಮವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತಂ, ಅನ್ತಾನನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಉಭಯವಿಸಯತ್ತಾ ಏತೇಸಂ ವಾದಸ್ಸ, ಪುರಿಮವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಪನ ಕಥಂ ವಿಸುಂ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತನ್ತಿ? ಉಪಚಾರವುತ್ತಿಯಾ. ಸಮುದಿತೇಸು ಹಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದೇಸು ಪವತ್ತಮಾನೋ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಸದ್ದೋ ತತ್ಥ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದೀಸು ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಪರಿಯಾಯೋ, ಯಥಾ ಚ ಲೋಕೇ ಸತ್ತಿಸಯೋತಿ.

ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ನ ಮರತಿ ನ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಅಮರಾ. ಕಾ ಸಾ? ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ತಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ಅಞ್ಞಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ನೋತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ನೋ ನೋತಿಪಿ ಮೇ ¶ ನೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೬೨) ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದವಸೇನ ಪರಿಯನ್ತರಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಚೇವ ವಾಚಾ ಚ. ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವಿಧೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೋ ಖೇಪೋ ಪರವಾದೀನಂ ಖಿಪನಂ ವಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅಮರಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ¶ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ. ಅಥ ವಾ ಅಮರಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾಚಾಯ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿನೋ, ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿನೋ ಏವ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ. ಅಥ ವಾ ಅಮರಾ ನಾಮ ಮಚ್ಛಜಾತಿ, ಸಾ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನನಿಮುಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಉದಕೇ ಸನ್ಧಾವಮಾನಾ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಮೇವ ಅಯಮ್ಪಿ ವಾದೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಭಾವೇ ಅನವಟ್ಠಾನತೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸನ್ಧಾವತಿ, ಗಾಹಂ ನ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಮರಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯಾತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕೋ ‘‘ಇದಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪುಟ್ಠೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ. ‘‘ಇದಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ. ತತೋ ‘‘ಕಿಂ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಉಭಯತೋ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಞ್ಞಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ. ತತೋ ‘‘ತಿವಿಧೇನಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಲದ್ಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನೋತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ. ತತೋ ‘‘ಕಿಂ ನೋ ನೋ ತೇ ಲದ್ಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನೋ ನೋತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ. ಏವಂ ವಿಕ್ಖೇಪಮೇವ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ. ತತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಟ್ಠೋಪಿ ಏವಮೇವ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ತಿಟ್ಠತಿ. ಸೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ.

ನನು ಚಾಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕೋ ಕುಸಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಪರಲೋಕತ್ಥಿಕಾದೀನಿ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಅನವಬುಜ್ಝಮಾನೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪನಮತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಕಥಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಭಾವೋ. ನ ಹಿ ಅವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ವಿಯ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಮತ್ತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕತಾ ಯುತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ಹೇವ ಖೋ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಮತ್ತೇನ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕತಾ, ಅಥ ಖೋ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸತೋ. ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವಿಟ್ಠೋಯೇವ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧಿತಾಯ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮೇ ಪರಲೋಕತ್ಥಿಕಾದೀನಿ ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಅಸಮ್ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅತ್ತನಾ ಅವಿಞ್ಞಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಮುಸಾವಾದಾದಿಭಯೇನ ಚ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತೇವ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋ, ಸೇಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯೋ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪುಞ್ಞಪಾಪಾನಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕಾನಞ್ಚ ಅನವಬೋಧೇನ ಅಸದ್ದಹನೇನ ಚ ತಬ್ಬಿಸಯಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಂಯೇವ ಸುನ್ದರನ್ತಿ ಖನ್ತಿಂ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿಸುಂಯೇವ ಚೇಸಾ ಏಕಾ ದಿಟ್ಠಿ ಸತ್ತಭಙ್ಗದಿಟ್ಠಿ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತತೋಯೇವ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯನ್ತರಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಚೇವ ವಾಚಾ ಚಾ’’ತಿ.

ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾತಿ ¶ ¶ ಏತ್ಥ ಅಧಿಚ್ಚ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ ವಿನಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ. ಅತ್ತಲೋಕಸಞ್ಞಿತಾನಞ್ಹಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರಾರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸನಂ ತದಾಕಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ತದಾಕಾರಸಹಚರಿತತಾಯ ಚ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಘೋಸನ್ತಿ, ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಚ. ತಂ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾ.

ಸಞ್ಞೀವಾದಾತಿ ಸಞ್ಞೀ ವಾದೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಯಥಾ. ಅಥ ವಾ ಸಞ್ಞೀತಿ ಪವತ್ತೋ ವಾದೋ ಸಞ್ಞೀಸಹಚರಣನಯೇನ. ಸಞ್ಞೀ ವಾದೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ. ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಅರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ರೂಪೀ ಚ ಅರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನೇವ ರೂಪೀ ನಾರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಅನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತವಾ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನೇವನ್ತವಾ ನಾನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಪರಿತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಮಾಣಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಏಕನ್ತದುಕ್ಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಸುಖದುಕ್ಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೭೬) ಏವಂ ಸೋಳಸವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತವಾದಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಚ ಸಞ್ಞೀವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ‘‘ಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಅಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಚ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಚ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಅಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಅರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ರೂಪೀ ಚ ಅರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನೇವ ರೂಪೀ ನಾರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಅನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತವಾ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನೇವನ್ತವಾ ನಾನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಅಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಾ. ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾಪಿ ಏವಮೇವ ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೮೨) ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಉಚ್ಛೇದವಾದಾತಿ ¶ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ರೂಪೀ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೋ ಮಾತಾಪೇತ್ತಿಕಸಮ್ಭವೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ನ ಹೋತಿ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೮೫) ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಂ ¶ ಉಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಂ ಉಚ್ಛೇದೋ ಸಹಚರಣನಯೇನ. ಉಚ್ಛೇದೋ ವಾದೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ, ಉಚ್ಛೇದವಾದೋ ವಾ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ, ಉಚ್ಛೇದಂ ವದನ್ತೀತಿ ವಾ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ.

ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾತಿ ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಞಾಣೇನ ಉಪಲದ್ಧಧಮ್ಮೋ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಭಾವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ದುಕ್ಖವೂಪಸಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ವದನ್ತೀತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾ. ತೇ ಪನ ‘‘ಯತೋ ಖೋ ಭೋ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ ಪರಿಚಾರೇತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಭೋ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೯೪) ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ತೇ ಹಿ ಮನ್ಧಾತುಕಾಮಗುಣಸದಿಸೇ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮಗುಣೇ, ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವರಾಜಸ್ಸ ಕಾಮಗುಣಸದಿಸೇ ದಿಬ್ಬೇ ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಉಪಗತಾನಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಂ ವದನ್ತಿ.

ವಿಭಜ್ಜವಾದೀತಿ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ ಆಗತನಯೇನೇವ ವೇನಯಿಕಾದಿಭಾವಂ ವಿಭಜ್ಜ ವದತೀತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ.

ತತ್ಥ ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಅಹಞ್ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ವಿನಯಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ರಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಯಂ ತ್ವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವೇರಞ್ಜಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವೇನಯಿಕಾದಿಭಾವೋ ವಿಭಜ್ಜ ವುತ್ತೋತಿ. ಅಪಿಚ ಸೋಮನಸ್ಸಾದೀನಂ ಚೀವರಾದೀನಞ್ಚ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಭಾವಂ ವಿಭಜ್ಜ ವದತೀತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಾದೇ ವಾ ವಿಭಜ್ಜ ವದತೀತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಠಪನೀಯಾನಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಠಪನತೋ ರಾಗಾದಿಖಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ ರಾಗಾದಿಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಉಚ್ಛೇದಸ್ಸ ವಚನತೋ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಭೂತೇ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗ್ಗಮ್ಮ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾಭೂತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ದೇಸನತೋ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಭಗವಾ. ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಮದ್ದನ್ತೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಾದಂ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತರಧಾನಾ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಾದಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಾಗಮೇ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಯಾನಿ ಚ ತದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ, ಯಾನಿ ಚ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ¶ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯವಸೇನೇವ ತಥಾಗತೇನ ಠಪಿತಮಾತಿಕಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನಿ, ಪರವಾದೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ತದಾ ಉಪ್ಪನ್ನವಾದಸ್ಸ ಮದ್ದನತೋ ಪರಪ್ಪವಾದಮದ್ದನಂ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಾದಾನಂ ಪಟಿಸೇಧನಲಕ್ಖಣಭಾವತೋ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸೇಧಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಂ ಅಕಾಸಿ.

ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ

ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

‘‘ಕೇನಾಭತ’’ನ್ತಿ ¶ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ತಾವ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ ಯಾವ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ, ತಾವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತಿಯಸಙ್ಗಹತೋ ಪನ ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಇಮಂ ದೀಪನ್ತಿ ಇಮಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ. ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲನ್ತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ. ಪೋರಾಣಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ. ಭದ್ದನಾಮೋತಿ ಭದ್ದಸಾಲತ್ಥೇರೋ. ನಾಮಸ್ಸ ಏಕದೇಸೇನಪಿ ಹಿ ವೋಹಾರೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ದತ್ತೋ’’ತಿ ಯಥಾ. ಆಗುಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ. ವಿನಯಪಿಟಕಂ ವಾಚಯಿಂಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ನಿಕಾಯೇ ಪಞ್ಚ ವಾಚೇಸುನ್ತಿ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮವಜ್ಜೇ ದೀಘನಿಕಾಯಾದಿಕೇ ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯೇ ಚ ವಾಚೇಸುಂ. ಸತ್ತ ಚೇವ ಪಕರಣೇತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀವಿಭಙ್ಗಾದಿಕೇ ಸತ್ತ ಅಭಿಧಮ್ಮಪ್ಪಕರಣೇ ಚ ವಾಚೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸನಿ ವಿಯ ಸಿಲುಚ್ಚಯೇ ಕಿಲೇಸೇ ಮೇಧತಿ ಹಿಂಸತೀತಿ ಮೇಧಾ, ಖಿಪ್ಪಂ ಗಹಣಧಾರಣಟ್ಠೇನ ವಾ ಮೇಧಾ, ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇಧಾವೀ. ತಿಪೇಟಕೋತಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಿಪೇಟಕೋ, ತೇಪಿಟಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿಧರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾರಕಾನಂ ರಾಜಾತಿ ತಾರಕರಾಜಾ, ಚನ್ದಿಮಾ. ಅತಿರೋಚಥಾತಿ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ. ಪುಪ್ಫನಾಮೋತಿ ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೋ. ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಕೋವಿದೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮತನ್ತಿಯಾ ಕೋವಿದೋ. ಪುಪ್ಫನಾಮೋತಿ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ. ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸೀಹಳದೀಪಮ್ಹಿ ಸಾಸನೇ ಓಸಕ್ಕಮಾನೇ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಅನುರಕ್ಖನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಮಗ್ಗಕೋವಿದಾತಿ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗೇಸು ಕೋವಿದಾ.

ಭಾರಂ ¶ ಕತ್ವಾತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಾಸನಂ ಭಾರಂ ಕತ್ವಾ, ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪೇಸೇಸೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರಂ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರರಟ್ಠಂ ಪೇಸೇಸೀ’’ತಿಆದಿ. ಮಹಿಂಸಕಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಅನ್ಧಕರಟ್ಠಂ ವದನ್ತಿ. ವನವಾಸಿನ್ತಿ ವನವಾಸಿರಟ್ಠಂ. ಅತ್ತಾ ಪಞ್ಚಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅತ್ತಪಞ್ಚಮಾ, ತಂ ತಂ ದಿಸಾಭಾಗಂ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚೇವ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಗಮಂಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗತಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಕಿಚ್ಚಾನುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಕಿಚ್ಚಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರರಟ್ಠೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕರಕವಸ್ಸನ್ತಿ ಹಿಮಪಾತನಕವಸ್ಸಂ. ಹರಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉದಕೋಘೇನ ಹರಾಪೇತ್ವಾ. ಅರವಾಳದಹಪಿಟ್ಠಿಯನ್ತಿ ಅರವಾಳದಹಸ್ಸ ಉದಕಪಿಟ್ಠಿಯಂ. ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಧರೋತಿ ಸತ್ಥಕೇನ ಛಿನ್ನಂ ರಙ್ಗೇನ ಭಿನ್ನಂ ವಣ್ಣವಿಕಾರಮಾಪನ್ನಂ ಪಟಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಧರೋ. ಅಥ ವಾ ಸತ್ಥಕೇನ ಛಿನ್ನಾನಂ ಗಿಹಿವತ್ಥವಿಸಭಾಗಾನಂ ಕಾಸಾವಾನಂ ಧಾರಣತೋ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಧರೋ. ಭಣ್ಡೂತಿ ಮುಣ್ಡಕೋ. ಕಾಸಾವವಸನೋತಿ ಕಾಸಾವವತ್ಥನಿವತ್ಥೋ. ಮಕ್ಖಂ ಅಸಹಮಾನೋತಿ ಥೇರಂ ¶ ಪಟಿಚ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರೇಸಂ ಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣಂ ಮಕ್ಖಂ ಅಸಹಮಾನೋ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಅಧಿಸಹಿತುಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ. ಭಿಂಸನಕಾನೀತಿ ಭೇರವಾರಮ್ಮಣಾನಿ. ತಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತೋ ತತೋ ಭುಸಾ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಭುಸಾ ವಾತಾತಿ ರುಕ್ಖಭೇದನಪಬ್ಬತಕೂಟನಿಪಾತನಸಮತ್ಥಾ ಬಲವವಾತಾ. ಅಸನಿಯೋ ಫಲನ್ತೀತಿ ಅಸನಿಯೋ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಪತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಹರಣವುಟ್ಠಿಯೋತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ಆವುಧವುಟ್ಠಿಯೋ. ನಿದ್ಧಮಥಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಪನೇಥ. ಭಿಂಸನಕನ್ತಿ ನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಪಯೋಗಜನಿತಭಯನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಪ್ಪಕಾರಂ.

ಮೇ ಭಯಭೇರವಂ ಜನೇತುಂ ಪಟಿಬಲೋ ನ ಅಸ್ಸ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಭಯಭೇರವಂ ನಾಮ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಂ ಭಯಂ. ಅಥ ವಾ ಭಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಂ, ಪಟಿಘಭಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಭೇರವನ್ತಿ ಭಯಜನಕಮಾರಮ್ಮಣಂ. ಸಚೇಪಿ ತ್ವಂ ಮಹಿಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಚೇಪಿ ತ್ವಂ ಮಹಾನಾಗ ಸಬ್ಬಂ ಮಹಿಂ ಸಮುದ್ದೇನ ಸಹ ಸಸಮುದ್ದಂ ಪಬ್ಬತೇನ ಸಹ ಸಪಬ್ಬತಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಮೂಪರಿ ಮಯ್ಹಂ ಸೀಸೋಪರಿ ಖಿಪೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೇ ಭಯಭೇರವಂ ಜನೇತುಂ ನೇವ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಞ್ಞದತ್ಥೂತಿ ಏಕಂಸೇನ. ತವೇವಸ್ಸ ವಿಘಾತೋ ಉರಗಾಧಿಪಾತಿ ಉರಗಾನಂ ¶ ನಾಗಾನಂ ಅಧಿಪತಿ ರಾಜ ತವ ಏವ ವಿಘಾತೋ ದುಕ್ಖಂ ವಿಹಿಂಸಾ ಅಸ್ಸ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿಆದೀಸು ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚ ನಂ ಸಮುತ್ತೇಜೇತ್ವಾ ಸಉಸ್ಸಾಹಂ ಕತ್ವಾ ತಾಯ ಚ ಸಉಸ್ಸಾಹತಾಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣೇಹಿ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತ್ವಾ ತೋಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥೇರೇನ ಕತಂ ನಾಗಾನುಸಾಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ಯಥಾ ಪುರೇತಿ ಯಥಾ ತುಮ್ಹೇ ಇತೋ ಪುರೇ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನುಪ್ಪತ್ತಿವಿರಹಿತಕಾಲೇ ಪರಸ್ಸ ಕೋಧಂ ಉಪ್ಪಾದಯಿತ್ಥ, ಇದಾನಿ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉದ್ಧಂ ಅನಾಗತೇ ಕೋಧಞ್ಚ ಮಾ ಜನಯಿತ್ಥ, ವಿಜಾತಮಾತುಯಾಪಿ ಪುತ್ತೇ ಸಿನೇಹಚ್ಛೇದನಂ ಸಬ್ಬವಿನಾಸಮೂಲಕಂ ಸಸ್ಸಘಾತಕಞ್ಚ ಮಾ ಕರಿತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಖಕಾಮಾ ಹಿ ಪಾಣಿನೋತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣೋಪದೇಸೇ, ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸುಖಕಾಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಹಿತಸುಖಉಪಚ್ಛೇದಕರಂ ಸಸ್ಸಘಾತಞ್ಚ ಮಾ ಕರೋಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಯಂ ಯಂ ಅನುಸಿಟ್ಠಂ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ, ಅನುಸಿಟ್ಠಂ ಅನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವಾ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ, ಥೇರೇನ ದಿನ್ನೋವಾದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಫಲಾಧಿಗಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಕುಲಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುರಿಸಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರಾತಿ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರರಟ್ಠವಾಸಿನೋ. ಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿವತ್ಥಪಾರುತಕಾಸಾವವತ್ಥೇಹಿ ಓಭಾಸಿತಾ. ಇಸಿವಾತಪಟಿವಾತಾತಿ ¶ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನವಾತೇನ ಚೇವ ಹತ್ಥಪಾದಾನಂ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಾದಿವಾತೇನ ಚ ಸಮನ್ತತೋ ಬೀಜಿಯಮಾನಾ ಅಹೇಸುಂ. ದುಟ್ಠನ್ತಿ ಕುಪಿತಂ. ಬನ್ಧನಾತಿ ಸಂಸಾರಬನ್ಧನತೋ.

ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾಮಗ್ಗತ್ತಯೇ ಞಾಣಂ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಪಠಮಮಗ್ಗಞಾಣಮೇವ ತೇ ಪಟಿಲಭಿಂಸೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಚೋದೇತ್ವಾ ದೇವದೂತೇಹೀತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೨೬೩ ಆದಯೋ) ದೇವದೂತಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾವಸೇನ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೬೧ ಆದಯೋ) ದಹರಕುಮಾರೋ ಜರಾಜಿಣ್ಣಸತ್ತೋ ಗಿಲಾನಸತ್ತೋ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಿಕಾ ವಾ ಮತಸತ್ತೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ದೇವದೂತೇಹಿ ಚೋದೇತ್ವಾ ಓವದಿತ್ವಾ, ಸಂವೇಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಹರಕುಮಾರಾದಯೋ ¶ ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ದೇವದೂತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ದಹರಕುಮಾರೋ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ಭೋ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಿಯ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಅತ್ಥಿ, ಸಕೇ ಪನಮ್ಹಿ ಮುತ್ತಕರೀಸೇ ಪಲಿಪನ್ನೋ, ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನಹಾಯಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ‘ಅಹಂ ಕಿಲಿಟ್ಠೋ, ನಹಾಪೇಥ ಮ’ನ್ತಿ ವತ್ತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಜಾತಿತೋಮ್ಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತತಾಯ ಏದಿಸೋ ಜಾತೋ, ನ ಖೋ ಪನಾಹಮೇವ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಜಾತಿತೋ ಅಪರಿಮುತ್ತಾವ. ಯಥೇವ ಹಿ ಮಯ್ಹಂ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಸಾ ಪುರೇ ಆಗಮನಾವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇನೇಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಜರಾಜಿಣ್ಣಸತ್ತೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ಭೋ ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹೇ ವಿಯ ತರುಣೋ ಅಹೋಸಿಂ ಊರುಬಲಬಾಹುಬಲಜವಸಮ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಮೇ ತಾ ಬಲಜವಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಅನ್ತರಹಿತಾ, ಹತ್ಥಪಾದಾ ಹತ್ಥಪಾದಕಿಚ್ಚಞ್ಚ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಜರಾಯಮ್ಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತತಾಯ ಏದಿಸೋ ಜಾತೋ, ನ ಖೋ ಪನಾಹಮೇವ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಜರಾಯ ಅಪರಿಮುತ್ತಾವ. ಯಥೇವ ಹಿ ಮಯ್ಹಂ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಜರಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಸಾ ಪುರೇ ಆಗಮನಾವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇನೇಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಗಿಲಾನಸತ್ತೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ಭೋ ಅಹಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹೇ ವಿಯ ನಿರೋಗೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಸೋಮ್ಹಿ ಏತರಹಿ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಅಭಿಹತೋ ಸಕೇ ಮುತ್ತಕರೀಸೇ ಪಲಿಪನ್ನೋ, ಉಟ್ಠಾತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಮೇ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಹತ್ಥಪಾದಕಿಚ್ಚಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಬ್ಯಾಧಿತೋಮ್ಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತತಾಯ ಏದಿಸೋ ಜಾತೋ, ನ ಖೋ ಪನಾಹಮೇವ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಬ್ಯಾಧಿತೋ ಅಪರಿಮುತ್ತಾವ. ಯಥೇವ ಹಿ ಮಯ್ಹಂ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಬ್ಯಾಧಿ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇನೇಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ.

ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಿಕಾ ವಾ ಚತುತ್ಥೋ ದೇವದೂತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಕಾರಣಪಕ್ಖೇ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ತಾವ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ನಾಮ ‘‘ಮಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಾ ನ ರುಕ್ಖೇ ವಾ ಪಾಸಾಣೇ ¶ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಮ, ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಸರೀರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಮ, ಇತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇನೇತಾ ದೇವದೂತಾ ನಾಮ ಜಾತಾ. ಕಮ್ಮಕಾರಣಿಕಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ನಾಮ ‘‘ಮಯಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕರೋನ್ತಾ ನ ರುಕ್ಖಾದೀಸು ¶ ಕರೋಮ, ತುಮ್ಹಾದಿಸೇಸು ಸತ್ತೇಸುಯೇವ ಕರೋಮ, ಇತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ತುಮ್ಹೇಸು ಪುರೇ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾಕಾರಣತೋವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇನೇತೇಪಿ ದೇವದೂತಾ ನಾಮ ಜಾತಾ.

ಮತಕಸತ್ತೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ಭೋ ಮಂ ಆಮಕಸುಸಾನೇ ಛಡ್ಡಿತಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಭಾವಂ ಪತ್ತಂ, ಮರಣತೋಮ್ಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತತಾಯ ಏದಿಸೋ ಜಾತೋ, ನ ಖೋ ಪನಾಹಮೇವ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಮರಣತೋ ಅಪರಿಮುತ್ತಾವ. ಯಥೇವ ಹಿ ಮಯ್ಹಂ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಮರಣಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಸ ಪುರೇ ಆಗಮನಾವ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇನೇಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ತಸ್ಮಾ ದಹರಕುಮಾರಾದಯೋ ಏತ್ಥ ‘‘ದೇವದೂತಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅನಮತಗ್ಗಿಯನ್ತಿ ಅನಮತಗ್ಗಸಂಯುತ್ತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೪). ಧಮ್ಮಾಮತಂ ಪಾಯೇಸೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾಮತಂ ಪಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಕರಣವಸೇನ ಪಾಯೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಧಿಕಾನೀತಿ ಸಹಾಧಿಕಾನಿ. ಸಹತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಸಂಸದ್ದೋ. ಇಸೀತಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇ ಏಸಿ ಗವೇಸಿ ಪರಿಯೇಸೀತಿ ಇಸೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಞ್ಚ ರಟ್ಠಾನೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಚೀನರಟ್ಠಾನಿ. ಹಿಮವನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಯಕ್ಖಸೇನಂ ಪಸಾದಯೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತೇಸಂ ಗಮನತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಕಾಲೇ. ಲದ್ಧಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ವೇಸ್ಸವಣಸನ್ತಿಕಾ ಲದ್ಧಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ವೇಗಸಾತಿ ವೇಗೇನ. ಸಮನ್ತತೋ ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇಸೀತಿ ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಾ ಪವಿಸನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಸಮನ್ತಾ ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇಸಿ. ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಅಡ್ಢೇನ ಚತುತ್ಥಾನಿ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ, ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಸತಾನಿ ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಿಯಡ್ಢಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅಡ್ಢೇನ ದುತಿಯಂ ದಿಯಡ್ಢಂ, ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಸತಂ ಏಕಂ ಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋಣುತ್ತರಾತಿ ಸೋಣೋ ಚ ಉತ್ತರೋ ಚ ಸೋಣುತ್ತರಾ. ನಿದ್ಧಮೇತ್ವಾನಾತಿ ಪಲಾಪೇತ್ವಾನ. ಅದೇಸಿಸುನ್ತಿ ಅದೇಸಯುಂ.

ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋತಿ ಆಣತ್ತೋ. ಪುನ ದಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ದಾನೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಪುನ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ ವಾ ನ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಾಜಗಹನಗರಪರಿವತ್ತಕೇನಾತಿ ರಾಜಗಹನಗರಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ತತೋ ಬಹಿ ತಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಗತಮಗ್ಗೇನ ಗಮನೇನ ವಾ. ಇದಾನಿ ಥೇರಮಾತುಯಾ ವೇಟಿಸನಗರೇ ನಿವಾಸಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ ಜಾತಿಭೂಮಿಭಾವಂ ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸೋಕೋ ಕಿರ ಕುಮಾರಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಯಂ ¶ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಮೋರಿಯವಂಸೇ ಜಾತಸ್ಸ ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಮ್ಹಿ ನಗರೇ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ದ್ವೇ ಪುತ್ತಾ ಸಉದರಿಯಾ ಅಹೇಸುಂ, ತೇಸಂ ಏಕೂನಸತಮತ್ತಾ ವೇಮಾತಿಕಭಾತರೋ ಅಹೇಸುಂ. ರಾಜಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ ಅಸೋಕಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಪರಜ್ಜಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠಞ್ಚ ದತ್ವಾ ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತಾತ, ಉಪರಾಜ, ತವ ರಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಜ್ಜೇನೀನಗರೇ ವಸಾಹೀ’’ತಿ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಪಿತು ವಚನೇನ ತಂ ಉಜ್ಜೇನಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ವೇಟಿಸಗಿರಿನಗರೇ ವೇಟಿಸನಾಮಕಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಘರೇ ನಿವಾಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಧೀತರಂ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ಯೋಬ್ಬನಪ್ಪತ್ತಂ ವೇಟಿಸಗಿರಿಂ ನಾಮ ಕುಮಾರಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತಾಯ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ತೇಹಿ ದಿನ್ನಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಸಾ ತೇನ ಸಂವಾಸೇನ ಸಞ್ಜಾತಗಬ್ಭಾ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಉಜ್ಜೇನಿಂ ನೀತಾ ಮಹಿನ್ದಕುಮಾರಂ ಜನಯಿ. ತತೋ ವಸ್ಸದ್ವಯೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಞ್ಚ ಧೀತರಂ ಉಪಲಭಿತ್ವಾ ಉಪರಾಜೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ವಸತಿ. ಉಪರಾಜಸ್ಸ ಪನ ಪಿತಾ ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ಮರಣಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ ಪುತ್ತಂ ಅಸೋಕಕುಮಾರಂ ಸರಿತ್ವಾ ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತುಂ ಉಜ್ಜೇನಿಂ ಮನುಸ್ಸೇ ಪೇಸೇಸಿ. ತೇ ತತೋ ಉಜ್ಜೇನಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಸೋಕಸ್ಸ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತೇಸಂ ವಚನೇನ ಸೋ ಪಿತು ಸನ್ತಿಕಂ ತುರಿತಗಮನೇನಾಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ವೇಟಿಸಗಿರಿನಗರಮ್ಹಿ ಪುತ್ತದಾರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಿತು ಸನ್ತಕಂ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತನಗರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಗತಸಮನನ್ತರಮೇವ ಕಾಲಕತಸ್ಸ ಪಿತುನೋ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಏಕೂನಸತಮತ್ತೇ ವೇಮಾತಿಕಭಾತರೋ ಚ ಘಾತಾಪೇತ್ವಾ ವಿಹತಕಣ್ಟಕೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಸೇಕಂ ಗಣ್ಹಿ. ತದಾಪಿ ಥೇರಮಾತಾ ದಾರಕೇ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ತತ್ಥೇವ ವೇಟಿಸಗಿರಿನಗರೇ ವಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾ ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಞಾತಿಘರೇ ವಸೀ’’ತಿ.

ಆರೋಪೇಸೀತಿ ಪಟಿಪಾದೇಸಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇಧ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಮಾತು ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಕತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅನುಭವತು ತಾವ ಮೇ ಪಿತರಾ ಪೇಸಿತಂ ಅಭಿಸೇಕನ್ತಿಆದೀಸು ಅಭಿಸೇಕಪೇಸನಾದಿಕಥಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಉತ್ತರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಛಣತ್ಥನ್ತಿ ಛಣನಿಮಿತ್ತಂ, ಛಣಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಯಂ ಛಣಕೀಳಂ ಅಕಾತುಕಾಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತದಾ ಕಿರ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ಜೇಟ್ಠಮೂಲಮಾಸಪುಣ್ಣಮಿಯಂ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಘೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸಲಿಲಕೀಳಾಛಣಂ ¶ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಮಿಗವಂ ಕೀಳಿತುಕಾಮೋ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಪಂಸುಪಾಸಾಣಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಂ ಪಬ್ಬತಂ. ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚೋತಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚೋ, ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಕಿರ ಥೇರೇನ ಅತ್ತನೋ ಮಾತುದೇವಿಯಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ, ಸೋ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ಮಾತುದೇವಿಯಾ ಭಗಿನೀ ತಸ್ಸಾ ಧೀತಾ, ತಸ್ಸಾ ಅಯಂ ಪುತ್ತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –

‘‘ದೇವಿಯಾ ¶ ಭಗಿನೀ ಧೀತು, ಪುತ್ತೋ ಭಣ್ಡುಕನಾಮಕೋ;

ಥೇರೇನ ದೇವಿಯಾ ಧಮ್ಮಂ, ಸುತ್ವಾ ದೇಸಿತಮೇವ ತು;

ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ, ವಸಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಚ ತುಮ್ಹೇ ಬ್ಯಾಕತಾತಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಏವ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತ್ವಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನಾಗತೇ ತಸ್ಸ ದೀಪಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಮಹಿನ್ದೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಪಸಾದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತುಮ್ಹೇ ಬ್ಯಾಕತಾ. ತತ್ಥ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪನ್ತಿ ದೀಪವಾಸಿನೋ ವುತ್ತಾ. ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣಂ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಞ್ಚ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಾದಿಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ದಟ್ಠುನ್ತಿ ‘‘ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ವೋಲೋಕೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತಮತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಮಹಿನ್ದೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಪಸಾದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ.

ವೇಟಿಸಗಿರಿಮ್ಹಿ ರಾಜಗಹೇತಿ ದೇವಿಯಾ ಕತವಿಹಾರೇ. ಕಾಲೋವ ಗಮನಸ್ಸ, ಗಚ್ಛಾಮ ದೀಪಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಇದಞ್ಚ ತೇಸಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕನಿದಸ್ಸನಂ. ಪಳಿನಾತಿ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿಂಸು. ಅಮ್ಬರೇತಿ ಆಕಾಸೇ. ಏವಮಾಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಕಿಂ ತೇ ಅಕಂಸೂತಿ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ ನಿಪತಿಂಸೂತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವಮುಪ್ಪತಿತಾ ಥೇರಾ, ನಿಪತಿಂಸು ನಗುತ್ತಮೇ’’ತಿ. ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಥೇರಾನಞ್ಚ ತತ್ಥ ನಿಪತಿತಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುರತೋ ಪುರಸೇಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ. ಪುರತೋತಿ ಪಾಚೀನದಿಸಾಭಾಗೇ. ಪುರಸೇಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಅನುರಾಧಪುರಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪುರವರಸ್ಸ. ಮೇಘಸನ್ನಿಭೇತಿ ಸಮನ್ತತೋ ನೀಲವಣ್ಣತ್ತಾ ನೀಲಮಹಾಮೇಘಸದಿಸೇ. ಸೀಲಕೂಟಮ್ಹೀತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಪಬ್ಬತಕೂಟೇ. ಹಂಸಾವ ನಗಮುದ್ಧನೀತಿ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿ ಹಂಸಾ ವಿಯ.

ತತ್ಥ ¶ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಕದಾ ಪತಿಟ್ಠಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಇಟ್ಟಿಯಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನವಸ್ಸತೋ ತಂ ಅವಧಿಭೂತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಉಪರಿ ಛತ್ತಿಂಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜಾತಸತ್ತುಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಸ್ಸೇತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ದಿವಸೇ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ದಿವಸೇ ವಿಜಯಕುಮಾರೋ ಇಮಂ ದೀಪಮಾಗತೋತಿ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಲಙ್ಕಾಯಂ ವಿಜಯಸನಾಮಕೋ ಕುಮಾರೋ,

ಓತಿಣ್ಣೋ ಥಿರಮತಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ;

ಸಾಲಾನಂ ¶ ಯಮಕಗುಣಾನಮನ್ತರಸ್ಮಿಂ,

ನಿಬ್ಬಾತುಂ ಸಯಿತದಿನೇ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ.

ಸೀಹಕುಮಾರಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಲಿಙ್ಗರಾಜಧೀತು ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಸೀಹಸ್ಸ ಜಾತೋ ಕುಮಾರೋ ಸೀಹಕುಮಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಅಮನುಸ್ಸಾವಾಸತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾವಾಸಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ. ಚುದ್ದಸಮೇ ವಸ್ಸೇತಿ ಚುದ್ದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ. ಇಧ ವಿಜಯೋ ಕಾಲಮಕಾಸೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ವಿಜಯರಾಜಕುಮಾರೋ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಜಾತಸತ್ತು ರಾಜಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ, ಉದಯಭದ್ದೋ ಸೋಳಸ ವಸ್ಸಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಜಾತಸತ್ತುಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮವಸ್ಸಂ ಇಧ ವಿಜಯಸ್ಸ ಪಠಮವಸ್ಸನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಅಜಾತಸತ್ತುಸ್ಸ ಚತುವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಉದಯಭದ್ದಸ್ಸ ಚುದ್ದಸ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ವಿಜಯಸ್ಸ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಪೂರಿಂಸು. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ –

‘‘ವಿಜಯೋ ಲಙ್ಕಮಾಗಮ್ಮ, ಸತ್ಥು ನಿಬ್ಬಾನವಾಸರೇ;

ಅಟ್ಠತಿಂಸ ಸಮಾಕಾಸಿ, ರಜ್ಜಂ ಯಕ್ಖವಿಮದ್ದಕೋ’’ತಿ.

‘‘ಉದಯಭದ್ದಸ್ಸ ಪಞ್ಚದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವೋ ನಾಮ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಉದಯಭದ್ದಸ್ಸ ಚುದ್ದಸಮವಸ್ಸಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ವಿಜಯಸ್ಸ ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಸೀಹಳಂ ಅರಾಜಿಕಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಸ್ಸೇ ವಿಜಯರಾಜಸ್ಸ ಅಮಚ್ಚಾ ಉಪತಿಸ್ಸಂ ನಾಮ ಅಮಚ್ಚಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ನಾಮೇನ ಕತೇ ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮೇ ವಸನ್ತಾ ಅರಾಜಿಕಂ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಿಂಸು. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ತಸ್ಮಿಂ ¶ ಮತೇ ಅಮಚ್ಚಾ ತೇ, ಪೇಕ್ಖನ್ತಾ ಖತ್ತಿಯಾಗಮಂ;

ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮೇ ಠತ್ವಾನ, ರಟ್ಠಂ ಸಮನುಸಾಸಿಸುಂ.

‘‘ಮತೇ ವಿಜಯರಾಜಮ್ಹಿ, ಖತ್ತಿಯಾಗಮನಾ ಪುರಾ;

ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ ಅಯಂ ಲಙ್ಕಾ-ದೀಪೋ ಆಸಿ ಅರಾಜಿಕೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥಾತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ. ಇಧ ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವೋ ಕಾಲಮಕಾಸೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವೋ ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಿತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ತಥಾ ಹಿ ಉದಯಭದ್ದಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಅನುರುದ್ಧೋ ಚ ಮುಣ್ಡೋ ಚ ಅಟ್ಠ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಿಂಸು, ತದನನ್ತರಂ ನಾಗದಾಸಕೋ ಚತುವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಉದಯಭದ್ದಸ್ಸ ಪಞ್ಚದಸಮಸೋಳಸಮವಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಮುಣ್ಡಸ್ಸ ಚ ಅಟ್ಠ ವಸ್ಸಾನಿ, ನಾಗದಾಸಕಸ್ಸ ಚ ಚತುವೀಸತಿವಸ್ಸೇಸು ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಪೂರಿಂಸು. ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ –

‘‘ತತೋ ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವೋ, ರಜ್ಜಂ ತಿಂಸ ಸಮಾ ಅಕಾ’’ತಿ;

ತತ್ಥಾತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ. ಸತ್ತರಸಮೇ ವಸ್ಸೇತಿ ಸತ್ತರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ. ತಥಾ ಹಿ ನಾಗದಾಸಕಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ಸುಸುನಾಗೋ ಅಟ್ಠಾರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಗದಾಸಕಸ್ಸ ಚತುವೀಸತಿವಸ್ಸೇಸು ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸೇಹಿ ಚತೂಹಿ ವಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸುಸುನಾಗಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾರಸಸು ವಸ್ಸೇಸು ಸೋಳಸ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಇಧ ಅಭಯರಞ್ಞೋ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಪೂರಿಂಸು. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಅಭಯೋ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಲಙ್ಕಾರಜ್ಜಮಕಾರಯೀ’’ತಿ;

ದಾಮರಿಕೋತಿ ಯುದ್ಧಕಾರಕೋ ಚೋರೋ. ಪಣ್ಡುಕಾಭಯೋ ಪನ ಅಭಯಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ರಾಜಾಯೇವ, ನ ಚೋರೋ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಪನ ರಜ್ಜಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ದಾಮರಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ರಜ್ಜಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಅಭಯಸ್ಸ ಹಿ ವೀಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ನ ತಾವ ಸಬ್ಬಂ ರಜ್ಜಮಗ್ಗಹೇಸೀತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವೀಸತಿಮವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಭಯಸ್ಸ ನವ ಭಾತಿಕೇ ¶ ಅತ್ತನೋ ಮಾತುಲೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಘಾತೇನ್ತಸ್ಸ ಅನಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತ್ತರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿಂಸು, ತತೋಯೇವ ಚ ತಾನಿ ರಾಜಸುಞ್ಞಾನಿ ನಾಮ ಅಹೇಸುಂ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಪಣ್ಡುಕಾಭಯರಞ್ಞೋ ಚ, ಅಭಯಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ;

ರಾಜಸುಞ್ಞಾನಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಹೇಸುಂ ದಸ ಸತ್ತ ಚಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥಾತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ. ಪಣ್ಡುಕಸ್ಸಾತಿ ಪಣ್ಡುಕಾಭಯಸ್ಸ. ಭವತಿ ಹಿ ಏಕದೇಸೇನಪಿ ವೋಹಾರೋ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ದತ್ತೋ’’ತಿ ಯಥಾ. ಸತ್ತರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಪೂರಿಂಸೂತಿ ಅನಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಪರಿಪೂರಿಂಸು. ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಳಾಸೋಕಸ್ಸ ಸೋಳಸಮವಸ್ಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ್ನರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಸುಸುನಾಗಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಮಅಟ್ಠಾರಸಮವಸ್ಸಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಗಣಿತಬ್ಬಾನಿ. ತಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕೇನ ವಸ್ಸೇನ ಸಹ ಅಟ್ಠಾರಸ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಾನಿ ರಾಜಸುಞ್ಞಾನಿ ಸತ್ತರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಜಯಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವರಾಜೂನಮನ್ತರೇ ಅರಾಜಿಕೇನ ಏಕೇನ ವಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಾರಸ ರಾಜಸುಞ್ಞವಸ್ಸಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ¶ ಚುದ್ದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ಪಣ್ಡುಕಾಭಯೋ ಕಾಲಮಕಾಸೀತಿ ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ಚುದ್ದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಪಣ್ಡುಕಾಭಯೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಸತ್ತತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಿತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸುಸುನಾಗಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಕಾಳಾಸೋಕೋ ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ. ತತೋ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ದಸ ಭಾತುಕಾ ದ್ವೇವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸುಂ, ತೇಸಂ ಪಚ್ಛಾ ನವ ನನ್ದಾ ದ್ವೇವೀಸತಿ, ಚನ್ದಗುತ್ತೋ ಚತುವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ. ತತ್ಥ ಕಾಳಾಸೋಕಸ್ಸ ಅಟ್ಠವೀಸತಿವಸ್ಸೇಸು ಪನ್ನರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಹಿತಾನೀತಿ ತಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ತೇರಸ ವಸ್ಸಾನಿ, ದಸಭಾತುಕಾನಂ ದ್ವೇವೀಸತಿ, ತಥಾ ನವನನ್ದಾನಂ ದ್ವೇವೀಸತಿ, ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ಚುದ್ದಸಮವಸ್ಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತೇರಸ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಪಣ್ಡುಕಾಭಯಸ್ಸ ಸತ್ತತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಪೂರಿಂಸು. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಪಣ್ಡುಕಾಭಯನಾಮಸ್ಸ, ರಞ್ಞೋ ವಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತತೀ’’ತಿ;

ತತ್ಥ ಅಸೋಕಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ಮುಟಸಿವರಾಜಾ ಕಾಲಮಕಾಸೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅಸೋಕಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಇಧ ಮುಟಸಿವೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಿತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ ¶ . ತಥಾ ಹಿ ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ, ತತೋ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಅಸೋಕಧಮ್ಮರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣಿ, ತಸ್ಮಾ ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಸು ಚತುವೀಸತಿವಸ್ಸೇಸು ತೇರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ತಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ಏಕಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ, ಬಿನ್ದುಸಾರಸ್ಸ ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಸೋಕಸ್ಸ ಅನಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತರಸ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಏವಂ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಇಧ ಮುಟಸಿವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಿಂಸು. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಮುಟಸಿವೋ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಲಙ್ಕಾರಜ್ಜಮಕಾರಯೀ’’ತಿ;

ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ರಜ್ಜಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ಅಸೋಕಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾರಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಪಾಪುಣಿ. ಇದಾನಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಆದೀನಂ ವಸ್ಸಗಣನಾವಸೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಉಪರಿ ಛತ್ತಿಂಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಏಕತೋ ಗಣೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಜಾತಸತ್ತುಸ್ಸ ಚತುವೀಸತೀತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನವಸ್ಸಸಙ್ಖಾತಂ ಅಟ್ಠಮವಸ್ಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಸೋಕಸ್ಸ ಪುತ್ತಕಾ ದಸ ಭಾತುಕರಾಜಾನೋತಿ ಕಾಳಾಸೋಕಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಭದ್ದಸೇನೋ ಕೋರಣ್ಡವಣ್ಣೋ ಮಙ್ಕುರೋ ಸಬ್ಬಞ್ಜಹೋ ಜಾಲಿಕೋ ಉಭಕೋ ಸಞ್ಚಯೋ ಕೋರಬ್ಯೋ ನನ್ದಿವಡ್ಢನೋ ಪಞ್ಚಮಕೋತಿ ಇಮೇ ದಸ ಭಾತುಕರಾಜಾನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಗ್ಗಸೇನನನ್ದೋ ಪಣ್ಡುಕನನ್ದೋ ಪಣ್ಡುಗತಿನನ್ದೋ ಭೂತಪಾಲನನ್ದೋ ರಟ್ಠಪಾಲನನ್ದೋ ಗೋವಿಸಾಣಕನನ್ದೋ ಸವಿದ್ಧಕನನ್ದೋ ಕೇವಟ್ಟಕನನ್ದೋ ಧನನನ್ದೋತಿ ಇಮೇ ನವ ನನ್ದಾತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತೇನ ರಾಜವಂಸಾನುಸಾರೇನಾತಿ ಏತೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸಿರಾಜೂನಂ ವಂಸಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಮೇತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪವಾಸೀನಮ್ಪಿ ಪುನ ರಾಜೂನಂ ವಸೇನ ಏವಂ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನವಸ್ಸಂ ಇಧ ವಿಜಯಸ್ಸ ಪಠಮಂ ವಸ್ಸನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನವಸ್ಸತೋ ಉದ್ಧಂ ವಿಜಯಸ್ಸ ಸತ್ತತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ, ತತೋ ಅರಾಜಿಕಮೇಕವಸ್ಸಂ, ಪಣ್ಡುವಾಸುದೇವಸ್ಸ ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಭಯಸ್ಸ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಪಣ್ಡುಕಾಭಯಸ್ಸ ಅಭಿಸೇಕತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಸತ್ತರಸ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತತಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಮುಟಸಿವಸ್ಸ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಪಠಮಂ ವಸ್ಸನ್ತಿ ಏವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಉಪರಿ ಛತ್ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಜೇಟ್ಠಮಾಸಸ್ಸ ¶ ಪುಣ್ಣಮಿಯಂ ಜೇಟ್ಠನಕ್ಖತ್ತಂ ಮೂಲನಕ್ಖತ್ತಂ ವಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜೇಟ್ಠಮೂಲನಕ್ಖತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ನಕ್ಖತ್ತೇ ಕತ್ತಬ್ಬಛಣಮ್ಪಿ ತನ್ನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ತಮೇವ ನಾಮಂ ಲಭತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಿಗವನ್ತಿ ಮಿಗಾನಂ ವಾನನತೋ ಹೇಸನತೋ ಬಾಧನತೋ ಮಿಗವನ್ತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞಂ ಮಿಗವಂ. ರೋಹಿತಮಿಗರೂಪನ್ತಿ ಗೋಕಣ್ಣಮಿಗವೇಸಂ. ಜಿಯನ್ತಿ ಧನುಜಿಯಂ. ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋತಿ ಪದಸಾ ಅನುಧಾವನ್ತೋ. ಮಮಂಯೇವ ರಾಜಾ ಪಸ್ಸತೂತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಮ್ಹೇಸು ಬಹೂಸು ದಿಟ್ಠೇಸು ರಾಜಾ ಅತಿವಿಯ ಭಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅತ್ತಾನಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಮಂಯೇವ ಪಸ್ಸತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಚಿನ್ತೇಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚಿನ್ತನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಜಾತೋ’’ತಿಆದಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತಂ ಅಸ್ಸಾಸೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಸಮಣಾ ಮಯಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಮಹಾರಾಜ ಮಯಂ ಸಮಣಾ ನಾಮ, ತ್ವಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಮಾ ಅಕಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತವೇವ ಅನುಕಮ್ಪಾಯಾತಿ ತವ ಅನುಕಮ್ಪತ್ಥಾಯ ಏವ ಆಗತಾ, ನ ವಿಮುಖಭಾವತ್ಥಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಇಮೇ ಸಮಣಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಸಮಣಾ ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಆಹಾತಿ ಚೇ? ಅಸೋಕಧಮ್ಮರಾಜೇನ ಪೇಸಿತಸಾಸನೇನೇವ ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತಸಮಣಸಞ್ಞಂ ಸಾರೇತುಂ ಏವಮಾಹಾತಿ. ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಅದಿಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ ಸಹಾಯಕಾತಿ ಅದಿಟ್ಠಸಹಾಯಕಾ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅದಿಸ್ವಾವ ಸಹಾಯಕಭಾವಂ ಉಪಗತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಛಾತಪಬ್ಬತಪಾದೇತಿ ಛಾತವಾಹಸ್ಸ ನಾಮ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪಾದೇ. ತಂ ಕಿರ ಪಬ್ಬತಂ ಅನುರಾಧಪುರಾ ಪುಬ್ಬದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇ ಅತಿರೇಕಯೋಜನದ್ವಯಮತ್ಥಕೇ ತಿಟ್ಠತಿ. ತಮ್ಹಿ ಠಾನೇ ಪಚ್ಛಾ ಸದ್ಧಾತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಮಹಾರಾಜಾ ವಿಹಾರಂ ಕಾರಾಪೇಸಿ, ತಂ ‘‘ಛಾತವಿಹಾರ’’ನ್ತಿ ವೋಹರಿಂಸು. ‘‘ರಥಯಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ಆಯಾಮತೋ ಚ ಆವಟ್ಟತೋ ಚ ರಥಪತೋದೇನ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಾ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಮಹಾವಂಸೇಪಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಛಾತಪಬ್ಬತಪಾದಮ್ಹಿ ¶ , ತಿಸ್ಸೋ ಚ ವೇಳುಯಟ್ಠಿಯೋ;

ಜಾತಾ ರಥಪತೋದೇನ, ಸಮಾನಾ ಪರಿಮಾಣತೋ’’ತಿ.

ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ರಥಯಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ರಥಸ್ಸ ಧಜಯಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸೂತಿ ತಸ್ಸ ಅಭಿಸೇಕಸಮಕಾಲಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು. ಏವಮುತ್ತರಿಪಿ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ¶ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಂ ಪಾತುಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –

‘‘ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ಸೋ, ರಾಜಾಸಿ ಪಿತುಅಚ್ಚಯೇ;

ತಸ್ಸಾಭಿಸೇಕೇನ ಸಮಂ, ಬಹೂನಚ್ಛರಿಯಾನಹೂ’’ತಿ.

ಏಕಾ ಲತಾ ಯಟ್ಠಿ ನಾಮಾತಿ ಕಞ್ಚನಲತಾಯ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಾ ಏಕಾ ಯಟ್ಠಿ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಲತಾತಿ ತಂ ರಜತವಣ್ಣಂ ಯಟ್ಠಿಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕತಾ ವಿಯ ಉಪ್ಪನ್ನಲತಾ. ಖಾಯತೀತಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಕಿಞ್ಜಕ್ಖಾನೀತಿ ಕೇಸರಾನಿ. ಏತಾನಿ ಚ ಪುಪ್ಫಯಟ್ಠಿಯಂ ನೀಲಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಸಕುಣಯಟ್ಠಿಯಞ್ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ ತತ್ಥೇವ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕತಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೇತಾ ರಜತಯಟ್ಠೀವಾತಿ ರಜತಮಯಯಟ್ಠಿ ವಿಯ ಏಕಾ ಯಟ್ಠಿ ಸೇತವಣ್ಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲತಾತಿ ತತ್ಥೇವ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕತಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸಮಾನಲತಾ. ನೀಲಾದಿ ಯಾದಿಸಂ ಪುಪ್ಫನ್ತಿ ಯಾದಿಸಂ ಲೋಕೇ ನೀಲಾದಿಪುಪ್ಫಂ ಅತ್ಥಿ, ತಾದಿಸಂ ಪುಪ್ಫಯಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ಖಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ರತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ರತನಂ ಸಮುದ್ದತೋ ಸಯಮೇವ ತೀರಂ ಆರುಹಿತ್ವಾ ವೇಲನ್ತೇ ಊಮಿವೇಗಾಭಿಜಾತಮರಿಯಾದವಟ್ಟಿ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠ ಮುತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸೂತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಂ ಸಮುದ್ದತೋ ಸಯಮೇವ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಜಾತಿತೋ ಅಟ್ಠ ಮುತ್ತಾ ಸಮುದ್ದತೀರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಠಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –

‘‘ಲಙ್ಕಾದೀಪಮ್ಹಿ ಸಕಲೇ, ನಿಧಯೋ ರತನಾನಿ ಚ;

ಅನ್ತೋಠಿತಾನಿ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ, ಪಥವೀತಲಮಾರುಹುಂ.

‘‘ಲಙ್ಕಾದೀಪಸಮೀಪಮ್ಹಿ, ಭಿನ್ನನಾವಾಗತಾನಿ ಚ;

ತತ್ರ ಜಾತಾನಿ ಚ ಥಲಂ, ರತನಾನಿ ಸಮಾರುಹುಂ.

‘‘ಹಯಗಜಾ ¶ ರಥಾಮಲಕಾ, ವಲಯಙ್ಗುಲಿವೇಠಕಾ;

ಕಕುಧಫಲಾ ಪಾಕತಿಕಾ, ಇಚ್ಚೇತಾ ಅಟ್ಠ ಜಾತಿತೋ.

‘‘ಮುತ್ತಾ ಸಮುದ್ದಾ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ, ತೀರೇ ವಟ್ಟಿ ವಿಯ ಠಿತಾ;

ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಪುಞ್ಞವಿಜಮ್ಭಿತ’’ನ್ತಿ.

ಹಯಮುತ್ತಾತಿ ¶ ಅಸ್ಸರೂಪಸಣ್ಠಾನಮುತ್ತಾ. ಗಜಮುತ್ತಾತಿ ಹತ್ಥಿರೂಪಸಣ್ಠಾನಾ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತಂತಂಸಣ್ಠಾನವಸೇನ ಮುತ್ತಾಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಙ್ಗುಲಿವೇಠಕಮುತ್ತಾತಿ ಅಙ್ಗುಲೀಯಕಸಣ್ಠಾನಾ, ಮುದ್ದಿಕಾಸಣ್ಠಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಕುಧಫಲಮುತ್ತಾತಿ ಕಕುಧರುಕ್ಖಫಲಾಕಾರಾ ಬಹೂ ಅಸಾಮುದ್ದಿಕಾ ಮುತ್ತಾ. ರಾಜಕಕುಧಭಣ್ಡಾನೀತಿ ರಾಜಾರಹಉತ್ತಮಭಣ್ಡಾನಿ. ತಾನಿ ಸರೂಪೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಛತ್ತಂ ಚಾಮರ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಬಹುವಿಧಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಪಹಿಣೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಙ್ಖನ್ತಿ ಅಭಿಸೇಕಾಸಿಞ್ಚನಕಂ ಸಾಮುದ್ದಿಕಂ ದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟಂ ಸಙ್ಖಂ. ಅನೋತತ್ತೋದಕಮೇವ ‘‘ಗಙ್ಗೋದಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಡ್ಢಮಾನನ್ತಿ ಅಲಙ್ಕಾರಚುಣ್ಣಂ. ‘‘ನಹಾನಚುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ವಟಂಸಕನ್ತಿ ಕಣ್ಣಪಿಳನ್ಧನವಟಂಸಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ವಟಂಸಕಂ ಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಟ್ಠಾನೇ ಓಲಮ್ಬಕ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಭಿಙ್ಗಾರನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ ಮಹಾಭಿಙ್ಗಾರಂ. ‘‘ಮಕರಮುಖಸಣ್ಠಾನಾ ಬಲಿಕಮ್ಮಾದಿಕರಣತ್ಥಂ ಕತಾ ಭಾಜನವಿಕತೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟನ್ತಿ ಕಾಕಪದಸಣ್ಠಾನಾ ಮಙ್ಗಲತ್ಥಂ ಕತಾ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನವಿಕತಿ. ಕಞ್ಞನ್ತಿ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಿಂ. ಅಧೋವಿಮಂ ದುಸ್ಸಯುಗನ್ತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠೇ ಜಾತೇ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಮುಪಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅಧೋವಿಮಂ ದುಸ್ಸಯುಗಂ. ಹತ್ಥಪುಞ್ಛನನ್ತಿ ಪೀತವಣ್ಣಂ ಮಹಗ್ಘಂ ಹತ್ಥಪುಞ್ಛನಪಟಂ. ಹರಿಚನ್ದನನ್ತಿ ಹರಿವಣ್ಣಚನ್ದನಂ, ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಚನ್ದನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಹಿತಚನ್ದನಂ ವಾ, ಗೋಸಿತಚನ್ದನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಕಿರ ಉದ್ಧನೇ ಕುಥಿತತೇಲಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ತೇಲಂ ಅಗ್ಗಿಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾಪನಸಮತ್ಥಂ ಚನ್ದನಂ. ತೇನೇವ ‘‘ಗೋಸಿತಚನ್ದನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಗೋಸದ್ದೇನ ಹಿ ಜಲಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ವಿಯ ಸಿತಂ ಚನ್ದನಂ ಗೋಸಿತಚನ್ದನಂ. ನಾಗಭವನಸಮ್ಭವಂ ಅರುಣವಣ್ಣಮತ್ತಿಕಂ. ಹರೀತಕಂ ಆಮಲಕನ್ತಿ ಅಗದಹರೀತಕಂ ಅಗದಾಮಲಕಂ. ತಂ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಸರೀರಮಲಸೋಧನಾದಿಕರಣಸಮತ್ಥಂ ಹೋತಿ.

ಉಣ್ಹೀಸನ್ತಿ ಉಣ್ಹೀಸಪಟ್ಟಂ. ವೇಠನನ್ತಿ ಸೀಸವೇಠನಂ. ಸಾರಪಾಮಙ್ಗನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ರತನಪಾಮಙ್ಗಸುತ್ತಂ. ವತ್ಥಕೋಟಿಕನ್ತಿ ವತ್ಥಯುಗಮೇವ. ನಾಗಮಾಹಟನ್ತಿ ನಾಗೇಹಿ ಆಹಟಂ. ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಅಮತೋಸಧನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಾ ಗುಳಿಕಜಾತಿ, ಅಮತಸದಿಸಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಏವಂ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಕಿರ ಪರಿಪನ್ಥಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಾಧೇನ್ತೇಹಿ ಅಗದೋಸಧಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತಂ ಗುಳಿಕಂ. ತಂ ಪನ ರಾಜೂನಂ ಮುಖಸೋಧನನಹಾನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಮಹತಾ ಪರಿಹಾರೇನ ಉಪನೇನ್ತಿ. ತೇನ ತೇ ಅಙ್ಗರಾಗಂ ನಾಮ ಕರೋನ್ತಿ, ಕರೋನ್ತಾ ಚ ಯಥಾರಹಂ ದ್ವೀಹಿ ತೀಹಿ ಅಗದೋಸಧರಙ್ಗತಿಲಕಾಹಿ ನಲಾಟಕಅಂಸಕೂಟಉರಮಜ್ಝಸಙ್ಖಾತಂ ¶ ಅಙ್ಗಂ ¶ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಙ್ಗರಾಗಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಾ ಪನ ಗುಳಿಕಾ ಅಹಿವಿಚ್ಛಿಕಾದೀನಮ್ಪಿ ವಿಸಂ ಹನತಿ, ತೇನಪಿ ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಅಮತೋಸಧ’’ನ್ತಿ.

ಅಹಂ ಬುದ್ಧಞ್ಚಾತಿಆದೀಸು ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಬುಜ್ಝಿ ಪಟಿಬುಜ್ಝೀತಿ ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಞ್ಚ, ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಞ್ಚ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತತ್ತಾ ಸಙ್ಘೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ಅರಿಯಸಾವಕಸಙ್ಘಞ್ಚ ಅಹಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಪರಾಯಣನ್ತಿ ಉಪಗತೋ, ಭಜಿಂ ಸೇವಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಹಿಂಸತಿ ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುಕತಾಹಿ ವಿಹತಕಿಲೇಸೇನ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಸರಣಗತಾನಂ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ದುಕ್ಖಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ಪರಿಕಿಲೇಸಂ ಹನತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಸರಣಂ, ರತನತ್ತಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಪಿಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹಿತೇ ಪವತ್ತನೇನ ಅಹಿತಾ ಚ ನಿವತ್ತನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಧಮ್ಮೋಪಿ ಭವಕನ್ತಾರಾ ಉತ್ತಾರಣೇನ ಅಸ್ಸಾಸದಾನೇನ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಙ್ಘೋಪಿ ಅಪ್ಪಕಾನಮ್ಪಿ ಕಾರಾನಂ ವಿಪುಲಫಲಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಸರಣಭೂತಂ ರತನತ್ತಯಂ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಸರಣನ್ತಿ ಗತೋ ಅವಗತೋ, ಜಾನಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ದೇಸೇಸಿನ್ತಿ ರತನತ್ತಯಂ ಉಪಾಸತೀತಿ ಉಪಾಸಕೋತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಉಪಾಸಕಭಾವಂ ಮಯಿ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಂ ವಾಚಾಯ ಪಕಾಸೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಉಪಾಸಕೋಹಂ ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ ಪಾಣುಪೇತಂ ಸರಣಂ ಗತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ಪಟಿವೇದೇಸಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇತಿ ಸಕ್ಯಸ್ಸ ಸುದ್ಧೋದನಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸದ್ಧಾತಿ ಸದ್ಧಾಯ, ‘‘ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಯಕಾರಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಉಪೇಹೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛ.

ಅಸೋಕರಞ್ಞಾ ಪೇಸಿತೇನ ಅಭಿಸೇಕೇನಾತಿ ಅಸೋಕರಞ್ಞಾ ಪೇಸಿತೇನ ಅಭಿಸೇಕುಪಕರಣೇನ. ಯದಾ ಹಿ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ಮಹಾರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಸೋಕರಞ್ಞೋ ಇತೋ ವೇಳುಯಟ್ಠಿಯಾದಯೋ ಮಹಾರಹೇ ಪಣ್ಣಾಕಾರೇ ಪೇಸೇಸಿ. ತದಾ ಸೋಪಿ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ತುಟ್ಠೋ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಅತಿರೇಕತರಂ ಕಿಂ ನಾಮ ಮಹಗ್ಘಂ ಪಟಿಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಮೇ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ¶ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಲಙ್ಕಾದೀಪೇ ಅಭಿಸೇಕಪರಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ನ ತತ್ಥ ಈದಿಸೋ ಅಭಿಸೇಕಪರಿಹಾರೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧು ವತ ಮೇ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಅಭಿಸೇಕಪರಿಹಾರಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಾಮುದ್ದಿಕಸಙ್ಖಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಸಙ್ಖಾನಿ ಚ ಗಙ್ಗೋದಕಞ್ಚ ಅರುಣವಣ್ಣಮತ್ತಿಕಞ್ಚ ಅಟ್ಠಟ್ಠ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಞ್ಞಾಯೋ ಚ ಸುವಣ್ಣರಜತಲೋಹಮತ್ತಿಕಾಮಯಘಟೇ ಚ ಅಟ್ಠಹಿ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠ ಅಮಚ್ಚಕುಲಾನಿ ಚಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಟ್ಠಕಂ ನಾಮ ಇಧ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಮೇ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಪುನ ಅಭಿಸೇಕಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಅಭಿಸೇಕತ್ಥಾಯ ¶ ಬಹುಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಪೇಸೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸೋಕರಞ್ಞಾ ಪೇಸಿತೇನ ಅಭಿಸೇಕೇನಾ’’ತಿ. ಏಕೋ ಮಾಸೋ ಅಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕಮಾಸಾಭಿಸಿತ್ತೋ. ಕಥಂ ಪನ ತಸ್ಸ ತದಾ ಏಕಮಾಸಾಭಿಸಿತ್ತತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಹಿಸ್ಸ ಅಭಿಸೇಕಮಕಂಸೂ’’ತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾಭಿಸೇಕಸ್ಸಪಿ ಅಸೋಕರಞ್ಞಾ ಪೇಸಿತೇನ ಅನಗ್ಘೇನ ಪರಿಹಾರೇನ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಪುನ ಅಭಿಸೇಕಮಕಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –

‘‘ತೇ ಮಿಗಸಿರಮಾಸಸ್ಸ, ಆದಿಚನ್ದೋದಯಂ ದಿನೇ;

ಅಭಿಸಿತ್ತಞ್ಚ ಲಙ್ಕಿನ್ದಂ, ಅಮಚ್ಚಾ ಸಾಮಿಭತ್ತಿನೋ.

‘‘ಧಮ್ಮಾಸೋಕಸ್ಸ ವಚನಂ, ಸುತ್ವಾ ಸಾಮಿಹಿತೇ ರತಾ;

ಪುನಾಪಿ ಅಭಿಸೇಚಿಂಸು, ಲಙ್ಕಾಹಿತಸುಖೇ ರತ’’ನ್ತಿ.

ದೀಪವಂಸೇಪಿ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ವಿಸಾಖಮಾಸೇ ದ್ವಾದಸಿಯಂ, ಜಮ್ಬುದೀಪಾ ಇಧಾಗತಾ;

ಅಭಿಸೇಕಂ ಸಪರಿವಾರಂ, ಅಸೋಕಧಮ್ಮೇನ ಪೇಸಿತಂ.

‘‘ದುತಿಯಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿತ್ಥ, ರಾಜಾನಂ ದೇವಾನಂಪಿಯಂ;

ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ದುತಿಯಾಭಿಸೇಕೇನ, ವಿಸಾಖಮಾಸೇ ಉಪೋಸಥೇ.

‘‘ತತೋ ಮಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ, ಜೇಟ್ಠಮಾಸೇ ಉಪೋಸಥೇ;

ಮಹಿನ್ದೋ ಸತ್ತಮೋ ಹುತ್ವಾ, ಜಮ್ಬುದೀಪಾ ಇಧಾಗತೋ’’ತಿ.

ತದಾ ಪನ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ಅಭಿಸೇಕಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಮೇವ ಅಭಿಸೇಕಕರಣಮಾಚಿಣ್ಣಂ. ಅಭಿಸೇಕವಿಧಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಅಭಿಸೇಕಮಙ್ಗಲತ್ಥಂ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತಸ್ಸ ¶ ಮಣ್ಡಪಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಕತಸ್ಸ ಉದುಮ್ಬರಸಾಖಮಣ್ಡಪಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಉದುಮ್ಬರಭದ್ದಪೀಠಮ್ಹಿ ಅಭಿಸೇಕಾರಹಂ ಅಭಿಜಚ್ಚಂ ಖತ್ತಿಯಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ತಾವ ಮಙ್ಗಲಾಭರಣಭೂಸಿತಾ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಾ ಗಙ್ಗೋದಕಪುಣ್ಣಂ ಸಾಮುದ್ದಿಕಂ ದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟಸಙ್ಖಂ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀಸೋಪರಿ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸೇಕೋದಕಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇತಿ ‘‘ದೇವ, ತಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಖತ್ತಿಯಗಣಾ ಅತ್ತಾನಮಾರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ¶ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸೇಕಿಕಂ ಮಹಾರಾಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತ್ವಂ ರಾಜಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಹಿ, ಏತೇಸು ಖತ್ತಿಯಗಣೇಸು ತ್ವಂ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಹಿತಚಿತ್ತೋ ಹಿತಸಮಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಚ ಭವ, ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ರಕ್ಖಿತೋ ಚ ಭವಾಹೀ’’ತಿ.

ತತೋ ಪುನ ಪುರೋಹಿತೋಪಿ ಪುರೋಹಿಚ್ಚಟ್ಠಾನಾನುರೂಪಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತೋ ಗಙ್ಗೋದಕಪುಣ್ಣಂ ರಜತಮಯಸಙ್ಖಂ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸೀಸೋಪರಿ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸೇಕೋದಕಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇತಿ ‘‘ದೇವ, ತಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಣಾ ಅತ್ತಾನಮಾರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸೇಕಿಕಂ ಮಹಾರಾಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತ್ವಂ ರಾಜಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಹಿ, ಏತೇಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ತ್ವಂ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಹಿತಚಿತ್ತೋ ಹಿತಸಮಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಚ ಭವ, ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ರಕ್ಖಿತೋ ಚ ಭವಾಹೀ’’ತಿ.

ತತೋ ಪುನ ಸೇಟ್ಠಿಪಿ ಸೇಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನುರೂಪಭೂಸನಭೂಸಿತೋ ಗಙ್ಗೋದಕಪುಣ್ಣಂ ರತನಮಯಸಙ್ಖಂ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸೀಸೋಪರಿ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸೇಕೋದಕಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇತಿ ‘‘ದೇವ ತಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗಹಪತಿಗಣಾ ಅತ್ತಾನಮಾರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸೇಕಿಕಂ ಮಹಾರಾಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತ್ವಂ ರಾಜಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಹಿ, ಏತೇಸು ಗಹಪತಿಗಣೇಸು ತ್ವಂ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಹಿತಚಿತ್ತೋ ಹಿತಸಮಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಚ ಭವ, ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ರಕ್ಖಿತೋ ಚ ಭವಾಹೀ’’ತಿ.

ತೇ ಪನ ತಸ್ಸ ಏವಂ ವದನ್ತಾ ‘‘ಸಚೇ ತ್ವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಚನಾನುರೂಪೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸ್ಸಸಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ನೋ ಚೇ ಕಾರೇಸ್ಸಸಿ, ತವ ಮುದ್ಧಾ ಸತ್ತಧಾ ಫಲತೂ’’ತಿ ಏವಂ ರಞ್ಞೋ ಅಭಿಸಪನ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ದೀಪೇ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸಸ್ಸ ¶ ಮುದ್ಧನಿ ಧಮ್ಮಾಸೋಕೇನೇವ ಇಧ ಪೇಸಿತಾ ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಾಯೇವ ಅನೋತತ್ತೋದಕಪುಣ್ಣೇನ ಸಾಮುದ್ದಿಕದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟಸಙ್ಖೇನ ಅಭಿಸೇಕೋದಕಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಇದಞ್ಚ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅಭಿಸೇಕವಿಧಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಪಠಮಂ ತಾವ ಅಭಿಸೇಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಸುವಣ್ಣಮಯಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಸಙ್ಖಾನಿ ಚ ಗಙ್ಗೋದಕಞ್ಚ ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಞ್ಚ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಕಥಯಮಾನೋತಿ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಮೋದಜನನತೋ ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಯುತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಭನ್ತೇ ಖಮನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ವೋ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಥಂ ಕಥಯಮಾನೋ. ಛ ಜನೇ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತಾನಂ ‘‘ನ ಇಮೇ ಯಕ್ಖಾ, ಮನುಸ್ಸಾ ಇಮೇ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನತ್ಥಂ ಭಣ್ಡುಕಸ್ಸ ¶ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಆನೀತತ್ತಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಛ ಜನೇ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತೇವಿಜ್ಜಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಆಸವಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತಾಹಿ ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಇದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ ಪತ್ತಾ. ಚೇತೋಪರಿಯಕೋವಿದಾತಿ ಪರೇಸಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರೇ ಕುಸಲಾ. ಏವಮೇತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸರೂಪೇನ ವುತ್ತಾ, ದಿಬ್ಬಸೋತಂ ಪನ ತಾಸಂ ವಸೇನ ಆಗತಮೇವ ಹೋತಿ. ಬಹೂತಿ ಏವರೂಪಾ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಬಹೂ ಗಣನಪಥಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಂ ಕತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೀತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತೇವಿಜ್ಜಾ ಇದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಾ ಚ ಖೀಣಾಸವಾ ಚೇತೋಪರಿಯಕೋವಿದಾ ಕೇಚಿ ಖೀಣಾಸವಾತಿ ವಿಸುಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ‘ಅರಹನ್ತೋ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಂ, ಪಞ್ಞಾಯ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಸನ್ನನ್ತಿ ಆಸನ್ನೇ ಠಿತಂ. ಸಾಧು ಮಹಾರಾಜ ಪಣ್ಡಿತೋಸೀತಿ ರಾಜಾನಂ ಪಸಂಸತಿ. ಪುನ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತನ್ತಂ ಕಥೇಸೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ರಾಜಾ ‘ಇಮೇ ಸಮಣಾ ನಾಮ ಈದಿಸಾ, ಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ತೇಸಂ ಈದಿಸೀ’ತಿ ಚ ನ ಜಾನಾತಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಇಮಾಯ ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಸಮಣಭಾವೂಪಗಮನಂ ಸಮಣಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತನ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ತತ್ಥ ಹಿ –

‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ…ಪೇ… ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ ಗಹಪತಿ ¶ ವಾ ಗಹಪತಿಪುತ್ತೋ ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ವಾ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ, ಸೋ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ತಥಾಗತೇ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಸೋ ತೇನ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘ಸಮ್ಬಾಧೋ ಘರಾವಾಸೋ ರಜೋಪಥೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ನಯಿದಂ ಸುಕರಂ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಾ ಏಕನ್ತಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಏಕನ್ತಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸಙ್ಖಲಿಖಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತುಂ, ಯನ್ನೂನಾಹಂ ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ. ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಹಾಯ ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಹಾಯ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಪಹಾಯ ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಪಹಾಯ ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ.

‘‘ಸೋ ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ ನಿಹಿತದಣ್ಡೋ ನಿಹಿತಸತ್ಥೋ, ಲಜ್ಜೀ ದಯಾಪನ್ನೋ ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ ವಿಹರತಿ.

‘‘ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ¶ ಪಹಾಯ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ ದಿನ್ನಾದಾಯೀ ದಿನ್ನಪಾಟಿಕಙ್ಖೀ, ಅಥೇನೇನ ಸುಚಿಭೂತೇನ ಅತ್ತನಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯೧-೨೯೨) –

ಏವಮಾದಿನಾ ಸಾಸನೇ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭಂ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೇಹಿ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಗಮನಂ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಚ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಪಕಾಸಿತಾ.

ರಾಜಾ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಸುಣನ್ತೋಯೇವ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ‘‘ಸೋ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ, ಏಕಭತ್ತಿಕೋ ಹೋತಿ ರತ್ತುಪರತೋ ವಿರತೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ’’ತಿ ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತನ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯೩) ಆಗತತ್ತಾ ತಂ ಸುಣನ್ತೋಯೇವ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಇಧೇವ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನ ತಾವ ರತ್ತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಅನಾಗತವಚನಮಕಾಸಿ. ಆಗತಫಲೋತಿ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಸಮ್ಪತ್ತಅನಾಗಾಮಿಫಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋಯೇವ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ಅವಿಪರೀತವಿದಿತಸತ್ಥುಸಾಸನತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನೋ. ಇದಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗೇನ ಆನೀತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಏವಮಾಹ. ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋತಿ ರಞ್ಞೇ ¶ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಸಮಾಗತಾ ಸುಣನ್ತೂತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ.

ಭೂಮತ್ಥರಣಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಭೂಮತ್ಥರಣಾಕಾರೇನ. ಉಪ್ಪಾತಪಾಠಕಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಪಾಠಕಾ, ನೇಮಿತ್ತಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಹಿತಾ ದಾನಿ ಇಮೇಹಿ ಪಥವೀತಿ ಆಸನಾನಂ ಪಥವಿಯಂ ಅತ್ಥತತ್ತಾ ಏವಮಾಹಂಸು. ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತೀತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಾಸನಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅವಸ್ಸಂ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಮಿದನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಣೀತೇನಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ. ಸಹತ್ಥಾತಿ ಸಹತ್ಥೇನ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಸುಟ್ಠು ತಪ್ಪೇತ್ವಾ, ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸುಹಿತಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೇತವತ್ಥುಂ ವಿಮಾನವತ್ಥುಂ ಸಚ್ಚಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ ಕಥೇಸೀತಿ ದೇಸನಾವಿಧಿಕುಸಲೋ ಥೇರೋ ಜನಸ್ಸ ಸಂವೇಗಂ ಜನೇತುಂ ಪಠಮಂ ಪೇತವತ್ಥುಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಸಂವೇಗಜಾತಂ ಜನಂ ಅಸ್ಸಾಸೇತುಂ ಸಗ್ಗಕಥಾವಸೇನ ವಿಮಾನವತ್ಥುಞ್ಚ ಕಥೇತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸಾಸಾನಂ ‘‘ಮಾ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾದಂ ಕರೋಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿನಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಧುವಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಮಸ್ಸಾಸಕಂ ನಿಬ್ಬಾನಮಧಿಗನ್ತುಂ ವಾಯಮಥಾ’’ತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇನ್ತೋ ಅನ್ತೇ ಸಚ್ಚಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾತಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಥೇರಾನಂ ಗುಣಕಥಂ ಸುತ್ವಾ. ರಞ್ಞೋ ಸಂವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾತಿ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇದನಂ ಕತ್ವಾ, ರಾಜಾನಂ ಪಟಿವೇದಯಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಲಂ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ಪುರಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನತ್ತಾ ಸಾರುಪ್ಪಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಹ. ಮೇಘವನಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನಂ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ¶ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಭೂಮಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಅಕಾಲಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತಳಾಕಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋ ಗಿಮ್ಹಾಭಿಹತರುಕ್ಖಲತಾದೀನಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋವ ಪಾವಸ್ಸಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತಂ ಮಹಾಮೇಘವನಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನಂ ಜಾತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –

‘‘ಉಯ್ಯಾನಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣೇ, ಮಹಾಮೇಘೋ ಅಕಾಲಜೋ;

ಪಾವಸ್ಸಿ ತೇನ ಉಯ್ಯಾನಂ, ಮಹಾಮೇಘವನಂ ಅಹೂ’’ತಿ.

ಸುಖಸಯಿತಭಾವಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಧ ಸುಖಂ ಸಯಿತ್ಥ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇಧ ನಿವಾಸೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸುಖಸಯಿತಭಾವಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತತೋ ಥೇರೇನ ‘‘ಸುಖಸಯಿತಮ್ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಫಾಸುಕಮಿದಂ ಉಯ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಏವಂ ಸತಿ ¶ ಇದಂ ನೋ ಉಯ್ಯಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಕಪ್ಪತಿ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರಾಮೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಇಮಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವೇಳುವನಾರಾಮಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ವುತ್ತಮಿಮಂ ಸುತ್ತಂ. ಉದಕನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ. ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನಂ ಅದಾಸೀತಿ ‘‘ಇಮಂ ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಮಾಸಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಅದಾಸಿ. ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಪಾತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವೇಪಿ ನ ತಾವ ತತ್ಥ ವಿಹಾರಕಮ್ಮಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಞ್ಚ ಪಠಮಂ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಪುನದಿವಸೇಪೀತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖಸ್ಸ ದುತಿಯದಿವಸೇಯೇವ. ಅಡ್ಢನವಮಾನಂ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಅಡ್ಢೇನ ನವಮಾನಂ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಪಞ್ಚಸತಾಧಿಕಾನಂ ಅಟ್ಠಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜೋತಿಪಾತುಭಾವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಞಾಣಾಲೋಕಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಟ್ಠಾನಂ. ಅಪ್ಪಮಾದಸುತ್ತನ್ತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ ಮಹಾಅಪ್ಪಮಾದಸುತ್ತಂ, ರಾಜೋವಾದಸುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಮಹಚ್ಚನ್ತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ಮಹತಾ ರಾಜಾನುಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತುಮ್ಹೇ ಜಾನನತ್ಥನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅರಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಅಮಚ್ಚೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಅರಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಅಮಚ್ಚೋ. ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚತುಪಣ್ಣಾಸಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಮೇತಿ. ತೇನೇವ ಚ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಲಿಖಿತೇ ಮಹಾವಂಸೇ ‘‘ಚತುಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ದಸಭಾತಿಕಸಮಾಕುಲಂ ರಾಜಕುಲನ್ತಿ ಮುಟಸಿವಸ್ಸ ಪುತ್ತೇಹಿ ಅಭಯೋ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ಮಹಾನಾಗೋ ಉತ್ತಿಯೋ ಮತ್ತಾಭಯೋ ಸೂರತಿಸ್ಸೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ದಸಹಿ ಭಾತಿಕೇಹಿ ಸಮಾಕಿಣ್ಣಂ ರಾಜಕುಲಂ. ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ವಸ್ಸಂ ವಸಿಂಸೂತಿ ಆಸಾಳ್ಹೀಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನವಿಹಾರೇಯೇವ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ವಸ್ಸಂ ವಸಿಂಸು. ಪವಾರೇತ್ವಾತಿ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರೇತ್ವಾ. ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಯನ್ತಿ ಅಪರಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಯಂ. ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ಹಿ ಪುರಿಮಿಕಾಯಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರೇತ್ವಾ ತತೋ ಏಕಮಾಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಂ ಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಅರಿಯಗಣಪರಿವುತೋ ರಾಜಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭೋಜನಾವಸಾನೇ ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚಿರದಿಟ್ಠೋ ¶ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿವಚನಮಬ್ರ್ವಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಮಹಾವೀರೋ, ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಇಧಾ’’ತಿ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾತಿ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಪವಾರಣಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಠಮಪವಾರಣಾಯ ವಾ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮಾಸಂ ತತ್ಥೇವ ವಸಿತ್ವಾ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಿಯಂ ಅವೋಚ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘ಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ¶ ಮಹಾವೀರೋ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗಹೇತು’’ನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಪವಾರಣಾಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ನ ಹಿ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ವಸ್ಸೂಪಗತಾ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಂ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಚಿರದಿಟ್ಠೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಸತ್ಥುಸ್ಸ ಸರೀರಾವಯವೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋಯೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಅವಯವೇ ಸಮುದಾಯವೋಹಾರವಸೇನ ಏವಮಾಹಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದ್ದೋ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ.

ಥೇರೇನ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಗಮನಕಾರಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇಧ ವಾಸೇ ಪಯೋಜನಮೇವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಗಮನಂ ಪಟಿಸೇಧೇತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ಭನ್ತೇ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿಆದಿ. ಅಭಿವಾದನಾದೀಸು ಆಚರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಭಿವಾದನಕರಣಂ ಅಭಿವಾದನಂ ನಾಮ. ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಆಚರಿಯೋ ವಸತಿ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಕಪ್ಪೇನ್ತೋ, ತತೋ ಅಭಿಮುಖೋವ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಇದಂ ಅಭಿವಾದನಂ ನಾಮ. ಆಚರಿಯಂ ಪನ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಕರಣಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ. ಆಚರಿಯಂ ಪನ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸೀಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಂ ನಮಸ್ಸತಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಸೋ ವಸತಿ, ತದಭಿಮುಖೋಪಿ ತಥೇವ ನಮಸ್ಸತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಠಿತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ನಮಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ ಇದಂ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಅನುಚ್ಛವಿಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ಕರಣಂ ಸಾಮೀಚಿಕರಣಂ ನಾಮ. ಚೀವರಾದೀಸು ಹಿ ಚೀವರಂ ದೇನ್ತೋ ನ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ದೇತಿ, ಮಹಗ್ಘಂ ಸತಮೂಲಗ್ಘಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚಸತಮೂಲಗ್ಘಮ್ಪಿ ಸತಸಹಸ್ಸಮೂಲಗ್ಘಮ್ಪಿ ದೇತಿಯೇವ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇದಂ ಸಾಮೀಚಿಕರಣಂ ನಾಮ. ಸರೀರಧಾತುಯೋತಿ ಸರೀರಾವಯವಾ. ಅಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾತಂ, ವಿದಿತಂ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುತೋ ಲಚ್ಛಾಮಾತಿ ಕುತೋ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ. ಸುಮನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇಹೀತಿ ಪಠಮಮೇವ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಕಥಿತತ್ತಾ ವಾ ‘‘ಜಾನಾತಿ ಏಸ ಅಮ್ಹಾಕಮಧಿಪ್ಪಾಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜಾತಿ ಮಹಾರಾಜ ತ್ವಂ ಧಾತೂನಂ ಪಟಿಲಾಭೇ ಮಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಕರೋಹಿ, ಮಾ ತ್ವಂ ತತ್ಥ ವಾವಟೋ ಭವ, ಅಞ್ಞಂ ತಯಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದಾನಿ ತದೇವ ರಞ್ಞಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವೀಥಿಯೋ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಬ್ಬತಾಳಾವಚರೇ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಕಂಸತಾಳಾದಿತಾಳಂ ಅವಚರತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ತಾಳಾವಚರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಆತತವಿತತಾದಿ ¶ ಸಬ್ಬಂ ತೂರಿಯಭಣ್ಡಂ. ತೇನೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಚ ತಾಳಾವಚರಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ತಾಳಾವಚರನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತೂರಿಯಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ಸಹಚರಣನಯೇನ ಸಬ್ಬತೂರಿಯಭಣ್ಡಾನಂ ವಾದಕಾಪಿ ¶ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲಚ್ಛಸೀತಿ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ. ಥೇರಾ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮೇವ ಅಗಮಂಸೂತಿ ರಾಜನಿವೇಸನತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪುನ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮೇವ ಅಗಮಂಸು.

ತಾವದೇವಾತಿ ತಂ ಖಣಂಯೇವ. ಪಾಟಲಿಪುತ್ತದ್ವಾರೇತಿ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತನಗರದ್ವಾರೇ. ಕಿಂ ಭನ್ತೇ ಸುಮನ ಆಹಿಣ್ಡಸೀತಿ ಸುಮನ ತ್ವಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ವಿಚರಸೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿಯೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಛಾ ತತ್ಥ ವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ಆಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿಯೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ. ವಡ್ಢಮಾನಕಚ್ಛಾಯಾಯಾತಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಮೇವ ಹಿ ಛಾಯಾ ವಡ್ಢತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸೀತಿ ಧಾತುಚಙ್ಕೋಟಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಛತ್ತಂ ಅಪನಮತೂತಿ ಇದಂ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಸಯಮೇವ ಮೇ ಸೀಸೋಪರಿತೋ ಧಾತುಚಙ್ಕೋಟಕಾಭಿಮುಖಂ ಹುತ್ವಾ ನಮತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಯ್ಹಂ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿಟ್ಠಾತೂತಿ ಇದಂ ಧಾತುಚಙ್ಕೋಟಕಂ ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಧಾತುಯಾ ಸಹ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಾತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೋಕ್ಖರವಸ್ಸಂ ನಾಮ ಪೋಕ್ಖರಪತ್ತಪ್ಪಮಾಣಂ ವಲಾಹಕಮಜ್ಝೇ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಕಮೇನ ಫರಿತ್ವಾ ತೇಮೇತುಕಾಮೇಯೇವ ತೇಮಯಮಾನಂ ಮಹನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ವಸ್ಸತಿ. ಮಹಾವೀರೋತಿ ಮಹಾಪರಕ್ಕಮೋ. ಮಹಾವೀರಾವಯವತ್ತಾ ಚೇತ್ಥ ಸತ್ಥುವೋಹಾರೇನ ಧಾತುಯೋ ಏವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ. ಧಾತುಸರೀರೇನಾಗಮನಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ.

ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಿಮುಖೋವ ಹುತ್ವಾ ಅಪಸಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಿಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ ಓಸಕ್ಕನ್ತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಸ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಂ ನ ಓಲೋಕೇತಿ, ತಥಾಪಿ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ಗಚ್ಛತೀತಿ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಿಮುಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುರತ್ಥಿಮೇನ ದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉಜುಕೇನೇವ ನಗರಂ ಪಾವಿಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಹೇಜವತ್ಥು ನಾಮಾತಿ ಮಹೇಜನಾಮಕೇನ ಯಕ್ಖೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಏಕಂ ದೇವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ¶ . ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಭುತ್ತೂಪಕರಣಾನಿ ನಿದಹಿತ್ವಾ ಕತಂ ಚೇತಿಯಂ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಿವಿಧಞ್ಹಿ ಚೇತಿಯಂ ವದನ್ತಿ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಂ ಧಾತುಚೇತಿಯಂ ಧಮ್ಮಚೇತಿಯನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಧಾತುಚೇತಿಯಂ ಪನ ಧಾತುಯೋ ನಿದಹಿತ್ವಾ ಕತಂ. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಲಿಖಿತಪೋತ್ಥಕಂ ನಿದಹಿತ್ವಾ ಕತಂ ಪನ ಧಮ್ಮಚೇತಿಯಂ ನಾಮ. ಸಾರೀರಿಕಂ ಪರಿಭೋಗಿಕಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಕನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ಚೇತಿಯಂ ವದನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಪಭೇದೋ ಪಟಿಮಾರೂಪಸ್ಸಪಿ ಉದ್ದಿಸ್ಸಕಚೇತಿಯೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಕಥಂ ಪನ ಇದಂ ಠಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತೀತೇ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಜ್ಜರಕೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಜ್ಜರಕೋ ನಾಮ ರೋಗೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ಚ ಯಕ್ಖಾನುಭಾವೇನ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತದಾ ಕಿರ ಪುಣ್ಣಕಾಳೋ ನಾಮ ಯಕ್ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಸರೀರೇ ಪಜ್ಜರಕಂ ನಾಮ ರೋಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –

‘‘ರಕ್ಖಸೇಹಿ ಜನಸ್ಸೇತ್ಥ, ರೋಗೋ ಪಜ್ಜರಕೋ ಅಹೂ’’ತಿ;

ದೀಪವಂಸೇಪಿ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ರಕ್ಖಸಾ ಚ ಬಹೂ ತತ್ಥ, ಪಜ್ಜರಾ ಚ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ;

ಪಜ್ಜರೇನ ಬಹೂ ಸತ್ತಾ, ನಸ್ಸನ್ತಿ ದೀಪಮುತ್ತಮೇ’’ತಿ.

ಅನಯಬ್ಯಸನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನಯೋತಿ ಅವಡ್ಢಿ. ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಸುಖಂ ಬ್ಯಸತಿ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಬ್ಯಸನನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ತೇ ಸತ್ತೇ ಅನಯಬ್ಯಸನಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪಠಮಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತೇ ಸತ್ತೇ ಅನಯಬ್ಯಸನಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಆಸಯಾನುಸಯಾದಿಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಸ್ಸ ತೇ ಸತ್ತಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾತಿ ವಿಸಮವಸ್ಸಾದಿವಸೇನ ದುಟ್ಠಾ ಅಸೋಭನಾ ವುಟ್ಠಿಯೇವ ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾ, ಸಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ ಕಾಯಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಸಪ್ಪಾಯಾ ಸತ್ತುಪಕಾರಾ ಸಮ್ಮಾ ವುಟ್ಠಿ ತತ್ಥ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತೋಯೇವ ಚ ‘‘ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ ದುಸ್ಸಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಿಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವೋ ¶ , ದುಲ್ಲಭಭಾವೋ ವಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ, ಸುಲಭಾ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖಾ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಸ್ಸಾನಂ ಅಭಾವೋ, ಅಸಮ್ಪನ್ನತಾ ವಾ ದುಸ್ಸಸ್ಸಂ. ದೇವೋತಿ ಮೇಘಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಸಮ್ಮಾಧಾರಮನುಪವೇಚ್ಛೀತಿ ಉದಕಧಾರಂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುಞ್ಚಿ, ಸಮ್ಮಾ ಅನುಪವಸ್ಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಮಹಾವಿವಾದೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಕಾಲೇ ಜಯನ್ತಮಹಾರಾಜೇನ ಚ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತುಕೇನ ಸಮಿದ್ಧಕುಮಾರನಾಮಕೇನ ಉಪರಾಜೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಮಹಾಯುದ್ಧಂ ಉಪಟ್ಠಿತಂ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಮಣ್ಡದೀಪೇ ಮಹಾವಿವಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಹೋತೀತಿ ಕಿರಿಯಾ ಕಾಲಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವತ್ತಮಾನಪಯೋಗೋ, ವಿವಾದಸ್ಸ ಪನ ಅತೀತಕಾಲಿಕತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಹೇತ್ಥ ಅತೀತಕಾಲಾವಗಮೋ ಯಥಾ ‘‘ಭಾಸತೇ ವಡ್ಢತೇ ತದಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ವತ್ತಮಾನಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕಲಹವಿಗ್ಗಹಜಾತಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಲಹೋ ನಾಮ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತೋ ಕಾಯಕಲಹೋಪಿ ವಾಚಾಕಲಹೋಪಿ. ತತ್ಥ ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದಿವಸೇನ ಕಾಯೇನ ಕಾತಬ್ಬೋ ಕಲಹೋ ಕಾಯಕಲಹೋ. ಮಮ್ಮಘಟ್ಟನಾದಿವಸೇನ ವಾಚಾಯ ಕಾತಬ್ಬೋ ಕಲಹೋ ವಾಚಾಕಲಹೋ ¶ . ವಿಪಚ್ಚನೀಕಗಹಣಂ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಕಲಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರುದ್ಧಗಾಹೋ. ಅಥ ವಾ ಕಲಹೋ ನಾಮ ವಾಚಾಕಲಹೋ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದಿವಸೇನ ವಿರೂಪಂ ವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಗಹಣಂ ವಿಗ್ಗಹೋ ಕಾಯಕಲಹೋ. ಯಥಾವುತ್ತೋ ಕಲಹೋ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ ಚ ಜಾತೋ ಸಞ್ಜಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಲಹವಿಗ್ಗಹಜಾತಾ, ಸಞ್ಜಾತಕಲಹವಿಗ್ಗಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಾನಿ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನೇನ ನಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿವೇಧಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ತಿವಿಧಸ್ಸಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನ್ತರಧಾನೇನ ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಸತಿ ತಾನಿ ಚೇತಿಯಾನಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ. ತೀಣಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೧೬೧; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೦೯) ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ, ತಾನಿ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ವಸೇನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅಹೋಸಿ, ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಕುಸಿನಾರಾಯಂ. ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನಾಗತೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಾಸನಸ್ಸ ಕಿರ ಓಸಕ್ಕನಕಾಲೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಧಾತುಯೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ¶ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಹಾಚೇತಿಯತೋ ನಾಗದೀಪೇ ರಾಜಾಯತನಚೇತಿಯಂ, ತತೋ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನಾಗಭವನತೋಪಿ ದೇವಲೋಕತೋಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋಪಿ ಧಾತುಯೋ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಮೇವ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಾಸಪಮತ್ತಾಪಿ ಧಾತು ನ ಅನ್ತರಾ ನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ. ಸಬ್ಬಾ ಧಾತುಯೋ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ರಾಸಿಭೂತಾ ಸುವಣ್ಣಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಏಕಗ್ಘನಾ ಹುತ್ವಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಫರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತೋ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ದೇವತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಸತ್ಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ, ಅಜ್ಜ ಸಾಸನಂ ಓಸಕ್ಕತಿ, ಪಚ್ಛಿಮದಸ್ಸನಂ ದಾನಿ ಇದಂ ಅಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತದಿವಸತೋ ಮಹನ್ತತರಂ ಕಾರುಞ್ಞಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಠಪೇತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಖೀಣಾಸವೇ ಅವಸೇಸಾ ಸಕಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಧಾತೂಸು ತೇಜೋಧಾತು ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಉಗ್ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಸಪಮತ್ತಿಯಾಪಿ ಧಾತುಯಾ ಸತಿ ಏಕಜಾಲಾವ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಧಾತೂಸು ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗತಾಸು ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಮಹನ್ತಂ ಆನುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧಾತೂಸು ಅನ್ತರಹಿತಾಸು ಸಾಸನಂ ಅನ್ತರಹಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ದಿವಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಟ್ಠಾನೇ ಹತ್ಥಿಸಾಲಾಯಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ದಿವಾ ವತ್ಥುವಿಚಿನನಾಯ ಓಕಾಸಂ ಕುರುಮಾನೋ ತತೋ ಧಾತುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕುಮ್ಭೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಧಾತುಕೋವ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –

‘‘ರತ್ತಿಂ ನಾಗೋನುಪರಿಯಾತಿ, ತಂ ಠಾನಂ ಸೋ ಸಧಾತುಕಂ;

ಬೋಧಿಟ್ಠಾನಮ್ಹಿ ಸಾಲಾಯಂ, ದಿವಾ ಠಾತಿ ಸಧಾತುಕೋ’’ತಿ.

ಥೂಪಪತಿಟ್ಠಾನಭೂಮಿಂ ಪರಿಯಾಯತೀತಿ ಮತ್ಥಕತೋ ಧಾತುಂ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಧಾತುಕಂ ಥೂಪಪತಿಟ್ಠಾನಭೂಮಿಂ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ¶ ಪರಿಯಾಯತಿ, ಸಮನ್ತತೋ ವಿಚರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಙ್ಘಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಟ್ಠಾನಪ್ಪಮಾಣಂ. ಥೂಪಕುಚ್ಛಿತೋ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಞ್ಹಿ ಥೂಪಸ್ಸ ಜಙ್ಘಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಧಾತುಓರೋಪನತ್ಥಾಯಾತಿ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭತೋ ಧಾತುಕರಣ್ಡಕಸ್ಸ ಓರೋಪನತ್ಥಾಯ. ಸಕಲನಗರಞ್ಚ ಜನಪದೋ ಚಾತಿ ನಗರವಾಸಿನೋ ಜನಪದವಾಸಿನೋ ಚ ಅಭೇದತೋ ನಗರಜನಪದಸದ್ದೇಹಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ಸಬ್ಬೋ ಗಾಮೋ ಆಗತೋ, ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಮಹಾಜನಕಾಯೇತಿ ಮಹಾಜನಸಮೂಹೇ. ಸಮೂಹಪರಿಯಾಯೋ ಹೇತ್ಥ ಕಾಯಸದ್ದೋ. ಏಕೇಕಧಾತುಪ್ಪದೇಸತೋ ತೇಜೋದಕನಿಕ್ಖಮನಾದಿವಸೇನ ಯಮಕಯಮಕಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ¶ . ಛನ್ನಂ ವಣ್ಣಾನಂ ರಸ್ಮಿಯೋ ಚಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಛನ್ನಂ ವಣ್ಣಾನಂ ಉದಕಧಾರಾ ಚಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವದನ್ತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಪಿ ಭಗವತಿ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಏವರೂಪಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಮಹೋಸಿಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಅಚಿನ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ. ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಬುದ್ಧಗುಣಾ.

ಧರಮಾನಕಾಲೇಪಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಗಮಾಸೀತಿ ಭಗವಾ ಕಿರ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ನವಮೇ ಮಾಸೇ ಫುಸ್ಸಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಯಕ್ಖಾಧಿವಾಸಂ ಲಙ್ಕಾದೀಪಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ಲಙ್ಕಾಮಜ್ಝೇ ತಿಯೋಜನಾಯತೇ ಯೋಜನವಿತ್ಥತೇ ಮಹಾನಾಗವನುಯ್ಯಾನೇ ಮಹಾಯಕ್ಖಸಮಾಗಮೇ ಉಪರಿಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ಕಪ್ಪುಟ್ಠಾನಸಮಯೇ ಸಮುಟ್ಠಿತವುಟ್ಠಿವಾತನಿಬ್ಬಿಸೇಸವಸ್ಸವಾಯುನಾ ಚ ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯನ್ಧಕಾರಸದಿಸಘೋರನ್ಧಕಾರನಿಕಾಯೇನ ಚ ಸೀತನರಕನಿಬ್ಬಿಸೇಸಬಹಲಸೀತೇನ ಚ ಸಂವಟ್ಟಕಾಲಸಞ್ಜಾತವಾತಸಙ್ಖುಭಿತೇಹಿ ಮೇಘನಭಗಜ್ಜಿತಸದಿಸೇನ ಗಗನಮೇದನೀನಿನ್ನಾದೇನ ಚ ಯಕ್ಖಾನಂ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ಜನೇತ್ವಾ ತೇಹಿ ಯಾಚಿತಾಭಯೋ ‘‘ದೇಥ ಮೇ ಸಮಗ್ಗಾ ನಿಸೀದನಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ದೇಮ ತೇ ಸಕಲದೀಪಂ, ದೇಹಿ ನೋ, ಮಾರಿಸ, ಅಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಉಪದ್ದವಂ ಅನ್ತರಧಾಪೇತ್ವಾ ಯಕ್ಖದತ್ತಭೂಮಿಯಾ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಮನ್ತತೋ ಜಲಮಾನಂ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪುಟ್ಠಾನಗ್ಗಿಸದಿಸದಹನಾಭಿಭೂತಾನಂ ಜಲಧಿಸಲಿಲಭೀತಾನಂ ಸಮನ್ತಾ ವೇಲನ್ತೇ ಭಮನ್ತಾನಂ ಯಕ್ಖಾನಂ ಗಿರಿದೀಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೇಸು ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತೇಸು ತಂ ಯಥಾಠಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ತದಾ ಸಮಾಗತೇ ಅನೇಕದೇವತಾಸನ್ನಿಪಾತೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಅನೇಕಪಾಣಕೋಟೀನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯಂ ಕತ್ವಾ ಸುಮನಕೂಟವಾಸಿನಾ ಮಹಾಸುಮನದೇವರಾಜೇನ ಸಮಧಿಗತಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇನ ಯಾಚಿತಪೂಜನೀಯೋ ಸೀಸಂ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಮುಟ್ಠಿಮತ್ತಾ ನೀಲಾಮಲಕೇಸಧಾತುಯೋ ತಸ್ಸ ದತ್ವಾ ಜಮ್ಬುದೀಪಮಗಮಾಸಿ.

ದುತಿಯಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪಞ್ಚಮೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಚೂಳೋದರಮಹೋದರಾನಂ ಜಲಥಲನಿವಾಸೀನಂ ಮಾತುಲಭಾಗಿನೇಯ್ಯಾನಂ ನಾಗರಾಜೂನಂ ಮಣಿಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪಟ್ಠಿತಮಹಾಸಙ್ಗಾಮೇ ನಾಗಾನಂ ಮಹಾವಿನಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿತ್ತಮಾಸಕಾಳಪಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಪಾತೋವ ಸಮಿದ್ಧಸುಮನೇನ ನಾಮ ರುಕ್ಖದೇವಪುತ್ತೇನ ಛತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರಿತರಾಜಾಯತನೋ ನಾಗದೀಪಂ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಗಾಮಮಜ್ಝೇ ಆಕಾಸೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನೋ ಘೋರನ್ಧಕಾರೇನ ¶ ನಾಗೇ ಸನ್ತಾಸೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾಸೇನ್ತೋ ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಉಪಗತನಾಗಾನಂ ಸಾಮಗ್ಗಿಕರಣೀಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮಾತುಲಭಾಗಿನೇಯ್ಯೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ನಾಗರಾಜೂಹಿ ¶ ಪೂಜಿತೇ ಪಥವೀತಲಗತೇ ಮಣಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಾಗೇಹಿ ದಿಬ್ಬನ್ನಪಾನೇಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪಿತೋ ಜಲಥಲನಿವಾಸಿನೋ ಅಸೀತಿಕೋಟಿನಾಗೇ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತೇಹಿ ನಮಸ್ಸಿತುಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಞ್ಚ ರಾಜಾಯತನಪಾದಪಞ್ಚ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಜಮ್ಬುದೀಪಮಗಮಾಸಿ.

ತತಿಯಮ್ಪಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಅಟ್ಠಮೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಮಹೋದರಮಾತುಲೇನ ಮಣಿಅಕ್ಖಿಕನಾಗರಾಜೇನಾಭಿಯಾಚಿತೋ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಪಞ್ಚಭಿಕ್ಖುಸತಪರಿವುತೋ ಕಲ್ಯಾಣೀಪದೇಸೇ ಮಣಿಅಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ಭವನಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮಾಪಿತರುಚಿರರತನಮಣ್ಡಪೇ ಮನೋಹರವರಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಾಗರಾಜೇನ ದಿಬ್ಬನ್ನಪಾನೇಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಾಗಮಾಣವಿಕಗಣಪರಿವುತೇನ ದಿಬ್ಬಮಾಲಾಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜಿತೋ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಸುಮನಕೂಟೇ ಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ದೀಘವಾಪಿಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಮುಭಿಯಙ್ಗಣಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಕಲ್ಯಾಣೀಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಮಹಾಬೋಧಿಟ್ಠಾನೇ ಚ ಥೂಪಾರಾಮಟ್ಠಾನೇ ಚ ಮಹಾಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ಸಸಾವಕೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಿಲಾಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಠತ್ವಾ ದೇವನಾಗೇ ಸಮನುಸಾಸಿತ್ವಾ ಜಮ್ಬುದೀಪಮಗಮಾಸಿ. ಏವಂ ಭಗವಾ ಧರಮಾನಕಾಲೇಪಿ ಇಮಂ ದೀಪಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಗಮಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ತದೇವ ತಿಕ್ಖತ್ತುಮಾಗಮನಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಂ ಯಕ್ಖದಮನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ. ರಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಯಕ್ಖಾನಂ ಪುನ ಅಪವಿಸನತ್ಥಾಯ ರಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಆವಿಜ್ಜೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ವಿಚರಿ. ಮಾತುಲಭಾಗಿನೇಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಚೂಳೋದರಮಹೋದರಾನಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಗವಾ ಸಮಿದ್ಧಸುಮನೇನ ನಾಮ ದೇವಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತೋ, ತಥಾಪಿ ಪಚ್ಛಾಸಮಣೇನ ಏಕೇನಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ಏಕಕೋವ ಆಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತದನುರೂಪಸ್ಸ ಪರಿಪನ್ಥಸ್ಸ ವಿಹತತ್ತಾ ‘‘ಪರಿಳಾಹಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ರಞ್ಞೋ ಭಾತಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ. ಅಭಯೋತಿ ಮತ್ತಾಭಯೋ.

ಅನುಳಾ ದೇವೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಜೇಟ್ಠಭಾತುಜಾಯಾ ಅನುಳಾ ದೇವೀ. ಪುರಿಮಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಬೋಧಿ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಯದಾ ಹಿ ಸೋ ಕಕುಸನ್ಧೋ ನಾಮ ಭಗವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಪಜ್ಜರಕಾಭಿಭೂತೇ ಅನಯಬ್ಯಸನಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಕರುಣಾಯ ಸಞ್ಚೋದಿತಹದಯೋ ಇಮಂ ದೀಪಮಾಗತೋ, ತದಾ ¶ ತಂ ರೋಗಭಯಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾನಾರಹಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಮಮ ಸಿರೀಸಮಹಾಬೋಧಿತೋ ದಕ್ಖಿಣಮಹಾಸಾಖಮಾದಾಯ ರುಚನನ್ದಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಇಧಾಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ ¶ . ಸಾ ಸತ್ಥು ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಖೇಮವತೀರಾಜಧಾನಿಯಾ ಖೇಮರಾಜಾನಮಾದಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಮಹಾಸಾಖಾಯ ಮನೋಸಿಲಾಲೇಖಂ ಖೇಮರಾಜೇನ ದಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ಸಯಂ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಠಿತಂ ಬೋಧಿಸಾಖಮಾದಾಯ ಪಞ್ಚಸತಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಚೇವ ದೇವತಾಹಿ ಚ ಪರಿವಾರಿತಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಇಧಾನೇತ್ವಾ ತಥಾಗತೇನ ಪಸಾರಿತೇ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥೇ ಸಸುವಣ್ಣಕಟಾಹಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಠಪೇಸಿ. ತಂ ತಥಾಗತೋ ಅಭಯಸ್ಸ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ದತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ‘‘ಮಹಾತಿತ್ಥವನ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾತೇ ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಕೋಣಾಗಮನೋ ಚ ಭಗವಾ ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಪೀಳಿತೇ ದೀಪವಾಸಿನೋ ದಿಸ್ವಾ ಇಮಂ ದೀಪಮಾಗತೋ ತಂ ಭಯಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚತುರಾಸೀತಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಬೋಧಿಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘‘ಮಮ ಉದುಮ್ಬರಮಹಾಬೋಧಿತೋ ದಕ್ಖಿಣಮಹಾಸಾಖಮಾದಾಯ ಕರಕನತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಇಧಾಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸಾ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಸೋಭರಾಜಧಾನಿಯಾ ಸೋಭರಾಜಾನಮಾದಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಮಹಾಸಾಖಾಯ ಮನೋಸಿಲಾಲೇಖಂ ಸೋಭರಾಜೇನ ದಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ಸಯಂ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಹೇಮಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಬೋಧಿಸಾಖಮಾದಾಯ ಪಞ್ಚಸತಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸುರಗಣಪರಿವುತಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಇಧಾಹರಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಪಸಾರಿತದಕ್ಖಿಣಪಾಣಿತಲೇ ಸಹೇಮಕಟಾಹಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಠಪೇಸಿ. ತಂ ತಥಾಗತೋ ಸಮಿದ್ಧಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ದತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ‘‘ಮಹಾನಾಗವನ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೇ ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಕಸ್ಸಪೋಪಿ ಚ ಭಗವಾ ಉಪಟ್ಠಿತರಾಜೂಪರಾಜಯುದ್ಧೇನ ಪಾಣಿನೋ ವಿನಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಕರುಣಾಯ ಚೋದಿತೋ ಇಮಂ ದೀಪಮಾಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಕಲಹಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚತುರಾಸೀತಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಗ್ಗಫಲಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಮಮ ನಿಗ್ರೋಧಮಹಾಬೋಧಿತೋ ದಕ್ಖಿಣಮಹಾಸಾಖಮಾದಾಯ ಸುಧಮ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಇಧಾಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸಾ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಬಾರಾಣಸೀರಾಜಧಾನಿಯಾ ¶ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತರಾಜಾನಮಾದಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಮಹಾಸಾಖಾಯ ಮನೋಸಿಲಾಲೇಖಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇನ ದಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ಸಯಂ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕನಕಕಟಾಹೇ ಠಿತಂ ಬೋಧಿಸಾಖಮಾದಾಯ ಪಞ್ಚಸತಭಿಕ್ಖುನೀಪರಿವಾರಾ ದೇವಗಣಪರಿವುತಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಏತ್ಥ ಆನೇತ್ವಾ ಮುನಿನ್ದೇನ ಪಸಾರಿತೇ ದಕ್ಖಿಣಕರತಲೇ ಸಸುವಣ್ಣಕಟಾಹಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಠಪೇಸಿ. ತಂ ಭಗವಾ ಜಯನ್ತರಞ್ಞೋ ದತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ‘‘ಮಹಾಸಾಲವನ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೇ ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಪುರಿಮಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಬೋಧಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಮಹಾರಾಜ ದೀಪೇ ಪುರಿಮಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಬೋಧಿ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ.

ಸರಸರಂಸಿಜಾಲವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕೇನಾತಿ ¶ ಸಿನಿದ್ಧತಾಯ ರಸವನ್ತಂ ಓಜವನ್ತಂ ಅಭಿನವರಂಸಿಜಾಲಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ. ಅಥ ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಂಸರಣತೋ ಸರಸಂ ಸಜೀವಂ ಜೀವಮಾನಂ ವಿಯ ರಂಸಿಜಾಲಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ. ಅಥ ವಾ ಸರಸಕಾಲೇ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಬುದ್ಧೇನ ವಿಯ ರಂಸಿಜಾಲಂ ಮುಞ್ಚನ್ತೇನಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಅಗಮಾಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಞ್ಚಹಿ ಕಞ್ಞಾಸತೇಹೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಚಾರಿಕೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಞ್ಞಾಸತೇಹಿ. ಉಪಸ್ಸಯಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ. ಅಪ್ಪೇಸೀತಿ ಲೇಖಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಏವಞ್ಚ ಅವೋಚಾತಿ ರಾಜಸನ್ದೇಸಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಮುಖಸಾಸನಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ಏವಂ ಅವೋಚ. ಉದಿಕ್ಖತೀತಿ ಅಪೇಕ್ಖತಿ ಪತ್ಥೇತಿ.

ಛಿನ್ನಹತ್ಥಂ ವಿಯಾತಿ ಛಿನ್ನಹತ್ಥವನ್ತಂ ವಿಯ. ಛಿನ್ನಾ ಹತ್ಥಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಛಿನ್ನಹತ್ಥೋತಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪುರೇಕ್ಖಾರಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಿಮುಖಾ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಸಞ್ಜಾತಾಭಿಲಾಸಾ ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಂ ಪಟಿಮಾನೇತೀತಿ ಮಂ ಉದಿಕ್ಖತಿ. ಸತ್ಥೇನ ಘಾತಂ ನ ಅರಹತೀತಿ ಅಸತ್ಥಘಾತಾರಹಂ. ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭನ್ತಿ ಹಿಮಪುಣ್ಣವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ. ಪಾಟಿಹಾರಿಯವಸೇನ ಜಾತಂ ಹಿಮಮೇವ ‘‘ವಲಾಹಕಗಬ್ಭ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ದೋಣಮತ್ತಾತಿ ಮಗಧನಾಳಿಯಾ ಸೋಳಸನಾಳಿಪ್ಪಮಾಣಾ.

ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಸತ್ತಯೋಜನಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ. ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇತ್ವಾತಿ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ, ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದೀನಿ ಹರಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಬಹಲವಿಪುಲವಾಲುಕಂ ಓಕಿರಾಪೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಮ್ಮಾರವಣ್ಣನ್ತಿ ರಞ್ಞೋ ಪಕತಿಸುವಣ್ಣಕಾರವಣ್ಣಂ. ನವಹತ್ಥಪರಿಕ್ಖೇಪನ್ತಿ ನವಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೋ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ನವಹತ್ಥಪರಿಕ್ಖೇಪಂ, ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ¶ ನವಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಪಞ್ಚಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಿಹತ್ಥವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತಿ ತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣವಿತ್ಥಾರಂ. ಸಮುಸ್ಸಿತಧಜಪಟಾಕನ್ತಿ ಉಸ್ಸಾಪಿತನೀಲಪೀತಾದಿವಿವಿಧಧಜಪಟಾಕಂ. ನಾನಾರತನವಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರಚಿತನಾನಾರತನೇಹಿ ಸುವಿಚಿತ್ತಂ. ಅನೇಕಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಪಸನ್ನಜನಪೂಜಿತೇಹಿ ಹತ್ಥೂಪಗಾದೀಹಿ ನಾನಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಸಜ್ಜಿತಂ. ನಾನಾವಿಧಕುಸುಮಸಮಾಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ಉಪಹಾರವಸೇನ ಉಪನೀತೇಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಜಲಥಲಪುಪ್ಫೇಹಿ ಆಕಿಣ್ಣಂ. ಅನೇಕತೂರಿಯಸಙ್ಘುಟ್ಠನ್ತಿ ಆತಭವಿತತಾದಿಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕತೂರಿಯಸಙ್ಘೋಸಿತಂ. ಅವಸೇಸಂ ಅದಸ್ಸನಂ ಅಗಮಾಸೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಹನ್ದ, ಮಹಾರಾಜ, ತಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಅಯಂ ಸಾಖಾ, ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತೋ ಅಯಂ ಖನ್ಧೋ, ನ ಮಯಂ ತಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ವಿಯ ಅವಸೇಸಾ ಸಾಖಾ ಸತ್ಥು ತೇಜಸಾ ಅದಸ್ಸನಮಗಮಂಸೂತಿ ವದನ್ತಿ. ಗವಕ್ಖಜಾಲಸದಿಸನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ, ಜಾಲಕವಾಟಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೇಲುಕ್ಖೇಪಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪವತ್ತಿಂಸೂತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಜನಾನಂ ಸೀಸೋಪರಿ ಭಮನ್ತಾನಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಚೇಲಾನಂ ಉಕ್ಖೇಪಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪವತ್ತಿಂಸೂತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಮೂಲಸತೇನಾತಿ ದಸಸು ಲೇಖಾಸು ಏಕೇಕಾಯ ದಸ ದಸ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಮೂಲಸತೇನ. ದಸ ಮಹಾಮೂಲಾತಿ ಪಠಮಲೇಖಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತದಸಮಹಾಮೂಲಾನಿ.

ದೇವದುನ್ದುಭಿಯೋ ಫಲಿಂಸೂತಿ ದೇವದುನ್ದುಭಿಯೋ ಥನಿಂಸು. ದೇವದುನ್ದುಭೀತಿ ಚ ನ ಏತ್ಥ ಕಾಚಿ ಭೇರೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಅಥ ಖೋ ಉಪ್ಪಾತಭಾವೇನ ಆಕಾಸಗತೋ ನಿಗ್ಘೋಸಸದ್ದೋ. ದೇವೋತಿ ಹಿ ಮೇಘೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಅಚ್ಛಭಾವೇನ ಆಕಾಸವಣ್ಣಸ್ಸ ದೇವಸ್ಸಾಭಾವೇನ ಸುಕ್ಖಗಜ್ಜಿತಸಞ್ಞಿತೇ ಸದ್ದೇ ನಿಚ್ಛರನ್ತೇ ದೇವದುನ್ದುಭೀತಿ ಸಮಞ್ಞಾ, ತಸ್ಮಾ ದೇವದುನ್ದುಭಿಯೋ ಫಲಿಂಸೂತಿ ದೇವೋ ಸುಕ್ಖಗಜ್ಜಿತಂ ಗಜ್ಜೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಬ್ಬತಾನಂ ನಚ್ಚೇಹೀತಿ ಪಥವೀಕಮ್ಪೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಭಮನ್ತಾನಂ ಪಬ್ಬತಾನಂ ನಚ್ಚೇಹಿ. ಯಕ್ಖಾನಂ ಹಿಙ್ಕಾರೇಹೀತಿ ವಿಮ್ಹಯಜಾತಾನಂ ಯಕ್ಖಾನಂ ವಿಮ್ಹಯಪ್ಪಕಾಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೇಹಿ ಹಿಙ್ಕಾರಸದ್ದೇಹಿ. ಯಕ್ಖಾ ಹಿ ವಿಮ್ಹಯಜಾತಾ ‘‘ಹಿಂ ಹಿ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತಿ. ಥುತಿಜಪ್ಪೇಹೀತಿ ಪಸಂಸಾವಚನೇಹಿ. ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅಪ್ಫೋಟನೇಹೀತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಬಾಹಾಯಂ ಪಹರಣಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಅಪ್ಫೋಟನೇಹಿ. ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವಾಮಹತ್ಥಂ ಸಮಿಞ್ಜಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥೇನ ಬಾಹಾಯಂ ಪಹಾರಂ ದೇನ್ತಿ. ಏಕಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ ಏಕತೋ ಪವತ್ತಕೋಲಾಹಲಂ ¶ . ಏಕನಿನ್ನಾದನ್ತಿ ಏಕತೋ ಪವತ್ತನಿಗ್ಘೋಸಂ. ಫಲತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ಉಜುಕಂ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಓನಮಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಮುಖವಟ್ಟಿಂ ಆಹಚ್ಚ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ರತನಗೋಪಾನಸೀವಿನದ್ಧಂ ವಿಯ ಕುರುಮಾನಾ’’ತಿ. ತಙ್ಖಣತೋ ಚ ಪನ ಪಭುತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮೀನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ. ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಹಿಮೋದಕಪುಣ್ಣಂ ವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಪಠಮಂ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಹಿ ಬೋಧಿ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಅಚ್ಛರಿಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ, ತತೋ ಹಿಮಗಬ್ಭಸತ್ತಾಹಂ ಅಭಿಸೇಕಸತ್ತಾಹಞ್ಚ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತೋಯೇವ ಚ ಮಹಾವಂಸೇಪಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಏವಂ ಸತೇನ ಮೂಲಾನಂ, ತತ್ಥೇಸಾ ಗನ್ಧಕದ್ದಮೇ;

ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ ಮಹಾಬೋಧಿ, ಪಸಾದೇನ್ತೀ ಮಹಾಜನಂ.

‘‘ತಸ್ಸಾ ಖನ್ಧೋ ದಸಹತ್ಥೋ, ಪಞ್ಚ ಸಾಖಾ ಮನೋರಮಾ;

ಚತುಹತ್ಥಾ ಚತುಹತ್ಥಾ, ದಸಡ್ಢಫಲಮಣ್ಡಿತಾ.

‘‘ಸಹಸ್ಸನ್ತು ಪಸಾಖಾನಂ, ಸಾಖಾನಂ ತಾಸಮಾಸಿ ಚ;

ಏವಂ ಆಸಿ ಮಹಾಬೋಧಿ, ಮನೋಹರಸಿರಿನ್ಧರಾ.

‘‘ಕಟಾಹಮ್ಹಿ ¶ ಮಹಾಬೋಧಿ, ಪತಿಟ್ಠಿತಕ್ಖಣೇ ಮಹೀ;

ಅಕಮ್ಪಿ ಪಾಟಿಹೀರಾನಿ, ಅಹೇಸುಂ ವಿವಿಧಾನಿ ಚ.

‘‘ಸಯಂ ನಾದೇಹಿ ತೂರಿಯಾನಂ, ದೇವೇಸು ಮಾನುಸೇಸು ಚ;

ಸಾಧುಕಾರನಿನ್ನಾದೇಹಿ, ದೇವಬ್ರಹ್ಮಗಣಸ್ಸ ಚ.

‘‘ಮೇಘಾನಂ ಮಿಗಪಕ್ಖೀನಂ, ಯಕ್ಖಾದೀನಂ ರವೇಹಿ ಚ;

ರವೇಹಿ ಚ ಮಹೀಕಮ್ಪೇ, ಏಕಕೋಲಾಹಲಂ ಅಹು.

‘‘ಬೋಧಿಯಾ ಫಲಪತ್ತೇಹಿ, ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿಯೋ ಸುಭಾ;

ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಂ, ಸಕಲಂ ಸೋಭಯಿಂಸು ಚ.

‘‘ಸಕಟಾಹಾ ಮಹಾಬೋಧಿ, ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾನ ತತೋ ನಭಂ;

ಅಟ್ಠಾಸಿ ಹಿಮಗಬ್ಭಮ್ಹಿ, ಸತ್ತಾಹಾನಿ ಅದಸ್ಸನಾ’’ತಿ.

ತಸ್ಮಾ ¶ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಬೋಧಿ ಕಟಾಹೇನೇವ ಸದ್ಧಿ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಹೇಟ್ಠಾ ಪನ ಭಗವತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಭಗವಾ ಕಿರ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ ಲಙ್ಕಾದೀಪೇ ಮಹಾಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಾಯ ಅಸೋಕಮಹಾರಾಜಾ ಮಹಾಬೋಧಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಸಾಖಾ ಸಯಮೇವ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಾತೂತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ, ಇದಮೇಕಮಧಿಟ್ಠಾನಂ.

‘‘ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಚ ‘ಮಹಾಬೋಧಿ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೂ’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ, ಇದಂ ದುತಿಯಮಧಿಟ್ಠಾನಂ.

‘‘ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭತೋ ಓರುಯ್ಹ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಪತ್ತೇಹಿ ಚ ಫಲೇಹಿ ಚ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ಮುಞ್ಚತೂತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ, ಇದಂ ತತಿಯಮಧಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ.

ತಂ ¶ ಇಮಿನಾ ನ ಸಮೇತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪಠಮಂ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭತೋ ಓರುಯ್ಹ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಹನಞ್ಚ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ನ ಸಮೇತಿ. ಮಹಾವಂಸೇ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇಪಿ ಪಠಮಂ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಹನಂ ಪಚ್ಛಾಯೇವ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಹಿಮವಲಾಹಕಗಬ್ಭಪವಿಸನಞ್ಚ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚಮ್ಹಿ, ನಿಪನ್ನೇನ ಜಿನೇನ ಹಿ;

ಕತಂ ಮಹಾಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಪಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಚಚಕ್ಖುನಾ.

‘‘ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಮಹಾಬೋಧಿ-ಸಾಖಾಸೋಕೇನ ದಕ್ಖಿಣಾ;

ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾನ ಸಯಂಯೇವ, ಪತಿಟ್ಠಾತು ಕಟಾಹಕೇ.

‘‘ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಾ ಸಾಖಾ, ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ಸುಭಾ;

ರಾಜಯನ್ತೀ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಫಲಪತ್ತೇಹಿ ಮುಞ್ಚತು.

‘‘ಸಸುವಣ್ಣಕಟಾಹಾ ಸಾ, ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾನ ಮನೋರಮಾ;

ಅದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಸತ್ತಾಹಂ, ಹಿಮಗಬ್ಭಮ್ಹಿ ತಿಟ್ಠತೂ’’ತಿ.

ಬೋಧಿವಂಸೇಪಿ ¶ ಚ ಅಯಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾನಕ್ಕಮೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಕ್ಕಮೋ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಹಿಮಞ್ಚ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿಯೋ ಚ ಆವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಮೇವ ಪವಿಸಿಂಸೂತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಹಿಮಞ್ಚ ಬೋಧಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ಚ ಆವತ್ತಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಧಿಮೇವ ಪವಿಸಿಂಸು, ಬೋಧಿಪವಿಟ್ಠಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತರಹಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಹಿಮಞ್ಚ ರಂಸಿಯೋ ಚಾ’’ತಿ ಅಯಮೇವ ಪಾಠೋ ಸತಸೋಧಿತಸಮ್ಮತೇ ಪೋರಾಣಪೋತ್ಥಕೇ ಸೇಸೇಸು ಚ ಸಬ್ಬಪೋತ್ಥಕೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ಮಹಾವಂಸೇಪಿ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಅತೀತೇ ತಮ್ಹಿ ಸತ್ತಾಹೇ, ಸಬ್ಬೇ ಹಿಮವಲಾಹಕಾ;

ಪವಿಸಿಂಸು ಮಹಾಬೋಧಿಂ, ಸಬ್ಬಾ ತಾ ರಂಸಿಯೋಪಿ ಚಾ’’ತಿ.

ಕೇನಚಿ ಪನ ‘‘ಪಞ್ಚ ರಂಸಿಯೋ’’ತಿ ಪಾಠಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬದಿಸಾಹಿ ಪಞ್ಚ ರಸ್ಮಿಯೋ ಆವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ¶ ಪಞ್ಚಹಿ ಫಲೇಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಚ, ತಾ ಪನ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾವಾ’’ತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹವಿಜಮ್ಭಿತಮತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪರಿಪುಣ್ಣಖನ್ಧಸಾಖಾಪಸಾಖಪಞ್ಚಫಲಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಖನ್ಧಸಾಖಾಪಸಾಖಾಹಿ ಚೇವ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಫಲೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ, ಸಮನ್ತತೋ ವಿಭೂಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಸೇಕಂ ದತ್ವಾತಿ ಅನೋತತ್ತೋದಕೇನ ಅಭಿಸೇಕಂ ದತ್ವಾ. ಮಹಾಬೋಧಿಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಬೋಧಿಸಮೀಪೇಯೇವ ವಸಿ.

ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಪವಾರಣಾದಿವಸೇತಿ ಅಸ್ಸಯುಜಮಾಸಸ್ಸ ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖಪುಣ್ಣಮಿಯಂ. ಚಾತುದ್ದಸೀಉಪೋಸಥತ್ತಾ ದ್ವಿಸತ್ತಾಹೇ ಜಾತೇ ಉಪೋಸಥೋ ಸಮ್ಪತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಳಪಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ’’ತಿ, ಅಸ್ಸಯುಜಮಾಸಕಾಳಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸೀಉಪೋಸಥೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಚೀನಮಹಾಸಾಲಮೂಲೇ ಠಪೇಸೀತಿ ನಗರಸ್ಸ ಪಾಚೀನದಿಸಾಭಾಗೇ ಜಾತಸ್ಸ ಮಹಾಸಾಲರುಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಪೇಸಿ. ಸತ್ತರಸಮೇ ದಿವಸೇತಿ ಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ. ಕತ್ತಿಕಛಣಪೂಜಂ ಅದ್ದಸಾತಿ ಕತ್ತಿಕಛಣವಸೇನ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಕರಿಯಮಾನಂ ಪೂಜಂ ಸುಮನಸಾಮಣೇರೋ ಅದ್ದಸ, ದಿಸ್ವಾ ಚ ಆಗತೋ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವ ಚ ಥೇರೋ ಬೋಧಿಆಹರಣತ್ಥಂ ಪೇಸೇಸಿ.

ಅಟ್ಠಾರಸ ದೇವತಾಕುಲಾನೀತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತನಾಗಯಕ್ಖಾದಿದೇವತಾಕುಲಾನಿ ದತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಮಚ್ಚಕುಲಾನಿ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬವಿಚಾರಣತ್ಥಾಯ ¶ ಅದಾಸಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾನಿ ಲೋಕಸಮ್ಮತತ್ತಾ ಉದಕಾಸಿಞ್ಚನತ್ಥಾಯ ಅದಾಸಿ, ಕುಟುಮ್ಬಿಯಕುಲಾನಿ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬಪೂಜೋಪಕರಣಗೋಪನತ್ಥಾಯ ಅದಾಸಿ. ‘‘ಗೋಪಕಾ ರಾಜಕಮ್ಮಿನೋ ತಥಾ ತರಚ್ಛಾ’’ತಿ ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಗೋಪಕಕುಲಾನಿ ಬೋಧಿಸಿಞ್ಚನತ್ಥಂ ಖೀರಧೇನುಪಾಲನತ್ಥಾಯ ತರಚ್ಛಕುಲಾನಿ ಕಾಲಿಙ್ಗಕುಲಾನಿ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಾನಿ ಪಧಾನಮನುಸ್ಸಕುಲಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಲಿಙ್ಗಕುಲಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಉದಕಾದಿಗಾಹಕಾ ಕಾಲಿಙ್ಗಾ’’ತಿ ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಕಲಿಙ್ಗೇಸು ಜನಪದೇ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲಂ ಕಾಲಿಙ್ಗಕುಲ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ಇಮಿನಾ ಪರಿವಾರೇನಾತಿ ಸಹತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪರಿವಾರೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಞ್ಝಾಟವಿಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ರಾಜಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸೇನಙ್ಗಪರಿವುತೋ ಥಲಪಥೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಞ್ಝಾಟವಿಂ ನಾಮ ಅಟವಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ತಾಮಲಿತ್ತಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ತಾಮಲಿತ್ತಿಂ ನಾಮ ತಿತ್ಥಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ. ಇದಮಸ್ಸ ತತಿಯನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ರಜ್ಜಸಮ್ಪದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪನೇಸ ಏಕವಾರಂ ಸದ್ಧಾಯ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪರಜ್ಜೇನ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪೂಜೇಸಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುತ್ಥಮಿದಂ ರಜ್ಜಸಮ್ಪದಾನಂ. ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪನ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ರಜ್ಜೇನ ಪೂಜೇಸಿ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪರಜ್ಜತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಆಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಪೂಜಂ ಕಾರೇಸಿ.

ಮಾಗಸಿರಮಾಸಸ್ಸಾತಿ ¶ ಮಿಗಸಿರಮಾಸಸ್ಸ. ಪಠಮಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ. ತಞ್ಹಿ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದದಿವಸಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಪಠಮಪಾಟಿಪದದಿವಸ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಞ್ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಪವತ್ತಮಾನವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪನ ಪುಣ್ಣಮಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಪರಾ ಪುಣ್ಣಮೀ, ತಾವ ಏಕೋ ಮಾಸೋತಿ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ತೇನ ವೋಹಾರೇನ ‘‘ದುತಿಯಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ತತ್ಥ ಹಿ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದದಿವಸಂ ‘‘ಪಠಮಪಾಟಿಪದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಮಹಾಸಾಲಮೂಲೇ ದಿನ್ನೇಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಗಚ್ಛತಿ ವತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಅರೇತಿ ಖೇದೇ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಬೋಧಿಯಾ ಅದಸ್ಸನಂ ಅಸಹಮಾನೋ ರೋದಿತ್ವಾ ಪರಿದೇವಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸರಸರಂಸಿಜಾಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಹಾಬೋಧಿಸಮಾರುಳ್ಹಾತಿ ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ಸಮಾರುಳ್ಹಾ. ಪಸ್ಸತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಮಹಾಸಮುದ್ದತಲಂ ಪಕ್ಖನ್ತಾತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಉದಕತಲಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿ. ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಏಕೇಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಪದೇಸೇ. ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ವೀಚಿಯೋ ವೂಪಸನ್ತಾತಿ ವೀಚಿಯೋ ನ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು, ನಾಹೇಸುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪವಜ್ಜಿಂಸೂತಿ ವಿರವಿಂಸು, ನಾದಂ ಪವತ್ತಯಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ರುಕ್ಖಾದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಬ್ಬತಾದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ದೇವತಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸುಪಣ್ಣರೂಪೇನಾತಿ ಸುಪಣ್ಣಸದಿಸೇನ ರೂಪೇನ. ನಾಗಕುಲಾನಿ ಸನ್ತಾಸೇಸೀತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಆಗತಾನಿ ನಾಗಕುಲಾನಿ ಸನ್ತಾಸೇಸಿ, ತೇಸಂ ಭಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪಲಾಪೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತದಾ ಹಿ ಸಮುದ್ದವಾಸಿನೋ ನಾಗಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಗಹೇತುಂ ವಾತವಸ್ಸನ್ಧಕಾರಾದೀಹಿ ಮಹನ್ತಂ ವಿಕುಬ್ಬನಂ ಅಕಂಸು. ತತೋ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರೀ ಗರುಳವಣ್ಣಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ಗರುಳರೂಪೇನ ಆಕಾಸಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಸಿಖಾಮರೀಚಿಜಾಲೇನ ಗಗನಂ ಏಕನ್ಧಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಖಪ್ಪಹಾರವಾತೇನ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಆಲೋಳೇತ್ವಾ ಸಂವಟ್ಟಜಲಧಿನಾದಸದಿಸೇನ ರವೇನ ನಾಗಾನಂ ಹದಯಾನಿ ಭಿನ್ದನ್ತೀ ವಿಯ ತಾಸೇತ್ವಾ ನಾಗೇ ಪಲಾಪೇಸಿ. ತೇ ಚ ಉತ್ರಸ್ತರೂಪಾ ನಾಗಾ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ತೇ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ಉತ್ತಾಸಿತಾ ನಾಗಾ ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ. ತಂ ವಿಭೂತಿನ್ತಿ ತಂ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಭೂತಿಂ, ತಂ ಅಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಥೇರೀ ಯಾಚಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಯ್ಯೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಮುಚಲಿನ್ದನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಭೋಗಾವಲಿಂ ಅತ್ತನೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಂ ಅಕಾಸಿ. ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನದಿವಸೇ ನೇರಞ್ಜರಾನದೀತೀರೇ ಅತ್ತನೋ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಪತ್ತಂ ಮಹಾಕಾಳನಾಗಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಉರುವೇಲನಾಗೇನ ಮಾಪಿತಂ ವಿಸಧೂಮದಹನಂ ಅಗಣೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸರಣಸೀಲಾಭರಣಮದಾಸಿ. ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ನನ್ದೋಪನನ್ದನಾಗರಾಜಾನಂ ದಮೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಅಕಾಸಿ. ಏವಂ ಸೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಕಾರಕೋ, ತ್ವಮ್ಪಿ ನೋ ದೋಸಮಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಾಗಲೋಕಸ್ಸ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಸಮ್ಪಾದೇಹೀ’’ತಿ ಏವಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ. ಮಹಾಬೋಧಿವಿಯೋಗದುಕ್ಖಿತೋತಿ ಮಹಾಬೋಧಿವಿಯೋಗೇನ ¶ ದುಕ್ಖಿತೋ ಸಞ್ಜಾತಮಾನಸಿಕದುಕ್ಖೋ. ಕನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಮತ್ತಂ ರೋದಿತ್ವಾತಿ, ಗುಣಕಿತ್ತನವಸೇನ ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ರೋದಿತ್ವಾ, ವಿಲಾಪಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉತ್ತರದ್ವಾರತೋತಿ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಉತ್ತರದ್ವಾರತೋ. ಮಗ್ಗಂ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾತಿ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದೀನಂ ಉದ್ಧರಾಪನವಸೇನ ಮಗ್ಗಂ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ. ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾತಿ ¶ ವಾಲುಕಾದೀನಂ ಓಕಿರಾಪನಾದಿವಸೇನ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಸಮುದ್ದಸಾಲವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಮುದ್ದಾಸನ್ನಸಾಲಾಯ ವತ್ಥುಭೂತೇ ಪದೇಸೇ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಪದೇಸೇ ಠಿತೇಹಿ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ತತ್ಥ ಏಕಾ ಸಾಲಾ ಕತಾ. ಸಾ ನಾಮೇನ ‘‘ಸಮುದ್ದಾಸನ್ನಸಾಲಾ’’ತಿ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸಮುದ್ದಾಸನ್ನಸಾಲಾಯ, ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಮಹಣ್ಣವೇ;

ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ, ಮಹಾಥೇರಿದ್ಧಿಯಾದ್ದಸ.

‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕತಾ ಸಾಲಾ, ಪಕಾಸೇತುಂ ತಮಬ್ಭುತಂ;

‘ಸಮುದ್ದಾಸನ್ನಸಾಲಾ’ತಿ, ನಾಮೇನಾಸಿಧ ಪಾಕಟಾ’’ತಿ.

ತಾಯ ವಿಭೂತಿಯಾತಿ ತಾಯ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಥೇರಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಿರ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಕೂಟಾಗಾರಸದಿಸಸಣ್ಠಾನಾನಿ ಪುಪ್ಫಚೇತಿಯಾನಿ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತರನ್ತರೇ ಪುಪ್ಫಅಗ್ಘಿಯಾನಿ ಠಪೇನ್ತೋ’’ತಿ. ಆಗತೋ ವತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಅರೇತಿ ಪಸಂಸಾಯಂ, ಸಾಧು ವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋಳಸಹಿ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲೇಹೀತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಮಚ್ಚಕುಲೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇಹೀತಿ ಏವಂ ಸೋಳಸಹಿ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲೇಹಿ. ಸಮುದ್ದತೀರೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಸಮುದ್ದವೇಲಾತಲೇ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತೇ ರಮಣೀಯೇ ಮಣ್ಡಪೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ. ಏವಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ಸಕಲತಮ್ಬಪಣ್ಣಿರಜ್ಜೇನ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಕುಲಾನಂ ರಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಸಯಂ ದೋವಾರಿಕಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ತಯೋ ದಿವಸೇ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಪೂಜಂ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೀಣಿ ದಿವಸಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ರಜ್ಜಂ ವಿಚಾರೇಸೀತಿ ರಜ್ಜಂ ವಿಚಾರೇತುಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ಸೋಳಸಹಿ ವಾ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲೇಹಿ ರಜ್ಜಂ ವಿಚಾರಾಪೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುತ್ಥೇ ದಿವಸೇತಿ ಮಿಗಸಿರಮಾಸಸ್ಸ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖದಸಮಿಯಂ. ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅನುರಾಧಪುರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋತಿ ದಸಮಿಯಂ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತರಥೇ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಳಾರಪೂಜಂ ಕುರುಮಾನೋ ಪಾಚೀನಪಸ್ಸವಿಹಾರಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನಮಾನೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಾತರಾಸಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಭಾಸಿತಂ ನಾಗದೀಪೇ ದಸಬಲೇನ ಕತಂ ನಾಗದಮನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ನಿಸಜ್ಜಾದಿನಾ ಪರಿಭುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ಥೂಪಾದೀಹಿ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಣಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ತವಕ್ಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ¶ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅನುರಾಧಪುರಂ ¶ ಸಮ್ಪತ್ತೋ. ಚಾತುದ್ದಸೀದಿವಸೇತಿ ಮಿಗಸಿರಮಾಸಸ್ಸೇವ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೇ. ವಡ್ಢಮಾನಕಚ್ಛಾಯಾಯಾತಿ ಛಾಯಾಯ ವಡ್ಢಮಾನಸಮಯೇ, ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ. ತಿಲಕಭೂತೇತಿ ಅಲಙ್ಕಾರಭೂತೇ. ರಾಜವತ್ಥುದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಟ್ಠಾನೇತಿ ರಾಜುಯ್ಯಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಟ್ಠಾನೇ. ‘‘ಸಕಲರಜ್ಜಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸ್ಸ ದಿನ್ನಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಉಪಚಾರತ್ಥಂ ರಾಜಾ ದೋವಾರಿಕವೇಸಂ ಗಣ್ಹೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಅನುಪುಬ್ಬವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಾದಿಅನುಪುಬ್ಬವಿಪಸ್ಸನಂ. ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ. ಅತ್ಥಙ್ಗಮಿತೇತಿ ಅತ್ಥಙ್ಗತೇ. ‘‘ಸಹ ಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾನೇನಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಹ ಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಕತಂ. ಸತಿ ಹಿ ಸಹಯೋಗೇ ಕರಣವಚನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಮಹಾಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪೀತಿ ಚ ಇದಂ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಅನೇಕಾನಿ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ ಅಹೇಸುಂಯೇವ. ತಥಾ ಹಿ ಸಹ ಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾನೇನ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿ, ತಾನಿ ಮೂಲಾನಿ ಕಟಾಹಮುಖವಟ್ಟಿತೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಕಟಾಹಂ ವಿನನ್ಧನ್ತಾ ಪಥವೀತಲಮೋತರಿಂಸು, ಸಮನ್ತತೋ ದಿಬ್ಬಕುಸುಮಾನಿ ವಸ್ಸಿಂಸು, ಆಕಾಸೇ ದಿಬ್ಬತೂರಿಯಾನಿ ವಜ್ಜಿಂಸು, ಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿಧಾರಮಕಾಸಿ, ಆಕಾಸಪದೇಸಾ ವಿರವಿಂಸು, ವಿಜ್ಜುಲತಾ ನಿಚ್ಛರಿಂಸು. ದೇವತಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಂಸು, ಸಮಾಗತಾ ಸಕಲದೀಪವಾಸಿನೋ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಿಂಸು, ಗಹಿತಮಕರನ್ದಾ ಮನ್ದಮಾರುತಾ ವಾಯಿಂಸು, ಸಮನ್ತತೋ ಘನಸೀತಲಹಿಮವಲಾಹಕಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಛಾದಯಿಂಸು. ಏವಂ ಬೋಧಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಹಿಮಗಬ್ಭೇ ಸನ್ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಹಿಮಗಬ್ಭೇ ಸನ್ನಿಸೀದೀತಿ ಹಿಮಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ವಿಪ್ಫುರನ್ತಾತಿ ವಿಪ್ಫುರನ್ತಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಂಸರನ್ತಾ. ನಿಚ್ಛರಿಂಸೂತಿ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ದಸ್ಸಿಂಸೂತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು. ಸಬ್ಬೇ ದೀಪವಾಸಿನೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪವಾಸಿನೋ. ಉತ್ತರಸಾಖತೋ ಏಕಂ ಫಲನ್ತಿ ಉತ್ತರಸಾಖಾಯ ಠಿತಂ ಏಕಂ ಫಲಂ. ‘‘ಪಾಚೀನಸಾಖಾಯ ಏಕಂ ಫಲ’’ನ್ತಿಪಿ ಕೇಚಿ. ಮಹಾಆಸನಟ್ಠಾನೇತಿ ಪುಬ್ಬಪಸ್ಸೇ ಮಹಾಸಿಲಾಸನೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನೇ. ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಿಹಾರೇತಿ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಕಸ್ಸಪಗಿರಿವಿಹಾರೇ. ‘‘ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಿಹಾರೇ’’ತಿ ಹಿ ಪುಬ್ಬಸಙ್ಕೇತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಇದಾನಿ ಪನ ಸೋ ವಿಹಾರೋ ‘‘ಕಸ್ಸಪಗಿರೀ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾತೋ. ‘‘ಇಸ್ಸರಸಮಣಾರಾಮೇ’’ತಿಪಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ –

‘‘ತವಕ್ಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ ¶ , ಥೂಪಾರಾಮೇ ತಥೇವ ಚ;

ಇಸ್ಸರಸಮಣಾರಾಮೇ, ಪಠಮೇ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇ’’ತಿ.

ಯೋಜನಿಯಆರಾಮೇಸೂತಿ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಕತಆರಾಮೇಸು. ಸಮನ್ತಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ¶ ಮಹಾಬೋಧಿಮ್ಹೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಏವಂ ಪುತ್ತನತ್ತುಪರಮ್ಪರಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಮ್ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಹಪಾಸಾದಟ್ಠಾನಂ ಪೂಜೇಸೀತಿ ಲೋಹಪಾಸಾದಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಪೂಜೇಸಿ. ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲೋಹಪಾಸಾದಂ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋಯೇವ ಮಹಾರಾಜಾ ಕಾರೇಸ್ಸತಿ, ತಥಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಭಾವತೋ ‘ಅನಾಗತೇ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದುಟ್ಠಗಾಮಣಿಅಭಯೇನೇವ ಕಾರಿತೋ ಲೋಹಪಾಸಾದೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮೂಲಾನಿ ಪನಸ್ಸ ನ ತಾವ ಓತರನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಮತ್ತಮೇವ ಅಹೋಸಿ, ನ ತಾವ ಸುಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಸ್ಸ ಸತ್ಥುಸಾಸನಸ್ಸ ಮೂಲಾನಿ ಪನ ನ ತಾವ ಓತಿಣ್ಣಾನೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಓತರನ್ತೀತಿ ಹಿ ಅತೀತತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕದಾ ಪನ ಭನ್ತೇ ಮೂಲಾನಿ ಓತಿಣ್ಣಾನಿ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಯೋ ಅಮಚ್ಚೋ ಚತುಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಜೇಟ್ಠಕಕನಿಟ್ಠಭಾತುಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾಅರಿಟ್ಠೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. ಮೇಘವಣ್ಣಾಭಯಸ್ಸ ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿವೇಣಟ್ಠಾನೇತಿ ಮೇಘವಣ್ಣಾಭಯಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಅಮಚ್ಚೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಪರಿವೇಣಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತೇ ಠಾನೇ. ಮಣ್ಡಪಪ್ಪಕಾರನ್ತಿ ಮಣ್ಡಪಸದಿಸಂ. ಸದಿಸತ್ಥಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಕಾರಸದ್ದಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಸಾಸನಸ್ಸ ಮೂಲಾನಿ ಓತರನ್ತಾನಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಪತಿಟ್ಠಾನಾಕಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೀಪೇತಿ.

ಮೇಘವಿರಹಿತಸ್ಸ ನಿಮ್ಮಲಸ್ಸೇವ ಆಕಾಸಸ್ಸ ವಿರವಿತತ್ತಾ ‘‘ಆಕಾಸಂ ಮಹಾವಿರವಂ ರವೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಚ್ಚೇಕಗಣೀಹೀತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಗಣಾಚರಿಯೇಹಿ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ಗಣಂ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಚ್ಚೇಕಗಣಿನೋ. ಯಥಾ ವೇಜ್ಜೋ ಗಿಲಾನೇಸು ಕರುಣಾಯ ತಿಕಿಚ್ಛನಮೇವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ವಿಗತಚ್ಛನ್ದದೋಸೋ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯೇಸು ವಣೇಸು ಗುಯ್ಹಟ್ಠಾನೇಸು ಚ ಭೇಸಜ್ಜಲೇಪನಾದಿನಾ ತಿಕಿಚ್ಛನಮೇವ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಭಗವಾಪಿ ಕಿಲೇಸಬ್ಯಾಧಿಪೀಳಿತೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಕರುಣಾಯ ತೇ ಸತ್ತೇ ಕಿಲೇಸಬ್ಯಾಧಿದುಕ್ಖತೋ ಮೋಚೇತುಕಾಮೋ ಅವತ್ತಬ್ಬಾರಹಾನಿ ಗುಯ್ಹಟ್ಠಾನನಿಸ್ಸಿತಾನಿಪಿ ಅಸಪ್ಪಾಯಾನಿ ವದನ್ತೋ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಬ್ಯಾಧಿಂ ¶ ತಿಕಿಚ್ಛತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ಥು ಕರುಣಾಗುಣಪರಿದೀಪಕ’’ನ್ತಿ. ಅನುಸಿಟ್ಠಿಕರಾನನ್ತಿ ಅನುಸಾಸನೀಕರಾನಂ, ಯೇ ಭಗವತೋ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮವಿಪ್ಫನ್ದಿತವಿನಯನನ್ತಿ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ಅಜ್ಝಾಚಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸವಿಪ್ಫನ್ದಿತಸ್ಸ ವಿನಯನಕರಂ.

ರಾಜಿನೋತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ರಾಜಾನಮನುಸಾಸಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಲೋಕನ್ತಿ ಞಾಣಾಲೋಕಂ. ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು ಮಹೇಸಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ದ್ವಾದಸವಸ್ಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ, ತತ್ಥ ದ್ವೇ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿತ್ವಾ ವಿನಯಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ದ್ವಾಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ವದನ್ತಿ.

ತೇಸಂ ¶ ಥೇರಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾತಿ ತೇಸಂ ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಪ್ಪಮುಖಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ. ತಿಸ್ಸದತ್ತಾದಯೋ ಪನ ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸದತ್ತಕಾಳಸುಮನದೀಘಸುಮನಾದಯೋ ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾತಿ ಉಭಯಥಾ ವುತ್ತಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾತಿ –

‘‘ತತೋ ಮಹಿನ್ದೋ ಇಟ್ಟಿಯೋ, ಉತ್ತಿಯೋ ಸಮ್ಬಲೋ ತಥಾ;

ಭದ್ದನಾಮೋ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ.

‘‘ಏತೇ ನಾಗಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ, ಜಮ್ಬುದೀಪಾ ಇಧಾಗತಾ;

ವಿನಯಂ ತೇ ವಾಚಯಿಂಸು, ಪಿಟಕಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಾ.

‘‘ನಿಕಾಯೇ ಪಞ್ಚ ವಾಚೇಸುಂ, ಸತ್ತ ಚೇವ ಪಕರಣೇ;

ತತೋ ಅರಿಟ್ಠೋ ಮೇಧಾವೀ, ತಿಸ್ಸದತ್ತೋ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ.

‘‘ವಿಸಾರದೋ ಕಾಳಸುಮನೋ, ಥೇರೋ ಚ ದೀಘನಾಮಕೋ’’ತಿ. –

ಏವಮಾದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ.

ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಿನಯಾನಿಸಂಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಚ ‘‘ಕೇನಾಭತ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಕತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತೇಲಮಿವಾತಿ ಸೀಹತೇಲಮಿವ. ಅಧಿಮತ್ತಸತಿಗತಿಧೀತಿಮನ್ತೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಸತೀತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧಾರಣಕಸತಿ. ಗತೀತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಕಗತಿ. ಧೀತೀತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನಕಞಾಣಂ. ಗತೀತಿ ವಾ ಪಞ್ಞಾಗತಿ. ಧೀತೀತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನವೀರಿಯಂ ಸಜ್ಝಾಯನವೀರಿಯಂ ಧಾರಣವೀರಿಯಞ್ಚ. ಲಜ್ಜೀಸೂತಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಕಲಕ್ಖಣಾಯ ಲಜ್ಜಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇಸು. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೇಸೂತಿ ಅಣುಮತ್ತೇಸುಪಿ ವಜ್ಜೇಸು ದೋಸದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ¶ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕಾರೀಸು. ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೇಸೂತಿ ಅಧಿಸೀಲಅಅಚಿತ್ತಅಧಿಪಞ್ಞಾವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಕಾಮಯಮಾನೇಸು ಸಮ್ಪಿಯಾಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತೇಸು.

ಅಕತ್ತಬ್ಬತೋ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನತೋ ಮಾತಾಪಿತುಟ್ಠಾನಿಯೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಚಾರಗೋಚರಕುಸಲತಾತಿ ವೇಳುದಾನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸ್ಸ ಕಾಯಪಾಗಬ್ಭಿಯಾದೀನಞ್ಚ ಅಕರಣೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನಾಚಾರಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೧) ಏವಂ ವುತ್ತಭಿಕ್ಖುಸಾರುಪ್ಪಆಚಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವೇಸಿಯಾದಿಅಗೋಚರಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದಿಅತ್ಥಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಗೋಚರೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸಮಣಾಚಾರೇಸು ಚೇವ ಸಮಣಗೋಚರೇಸು ಚ ಕುಸಲತಾ. ಅಪಿಚ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥರಿ ಸಗಾರವೋ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ಸಗಾರವೋ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸುನಿವತ್ಥೋ ಸುಪಾರುತೋ ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇನ ಆಲೋಕಿತೇನ ವಿಲೋಕಿತೇನ ಸಮಿಞ್ಜಿತೇನ ಪಸಾರಿತೇನ ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖು ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಜಾಗರಿಯಮನುಯುತ್ತೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಪವಿವಿತ್ತೋ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕೇಸು ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರೀ ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರಬಹುಲೋ ವಿಹರತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಆಚಾರೋ.

ಗೋಚರೋ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಗೋಚರೋ ಆರಕ್ಖಗೋಚರೋ ಉಪನಿಬನ್ಧಗೋಚರೋತಿ ತಿವಿಧೋ. ತತ್ಥ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಸ್ಸುತಂ ಸುಣಾತಿ, ಸುತಂ ಪರಿಯೋದಾಪೇತಿ, ಕಙ್ಖಂ ವಿತರತಿ ¶ , ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಜುಂ ಕರೋತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತಿ, ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಅನುಸಿಕ್ಖಮಾನೋ ಸದ್ಧಾಯ ವಡ್ಢತಿ, ಸೀಲೇನ, ಸುತೇನ, ಚಾಗೇನ, ಪಞ್ಞಾಯ ವಡ್ಢತಿ, ಅಯಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಗೋಚರೋ. ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಅನ್ತರಘರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನೋ ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖು ಯುಗಮತ್ತದಸ್ಸಾವೀ ಸಂವುತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ನ ಹತ್ಥಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ, ನ ಅಸ್ಸಂ, ನ ರಥಂ, ನ ಪತ್ತಿಂ, ನ ಇತ್ಥಿಂ, ನ ಪುರಿಸಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ, ನ ಉದ್ಧಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ, ನ ಅಧೋ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ, ನ ದಿಸಾವಿದಿಸಮ್ಪಿ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಆರಕ್ಖಗೋಚರೋ. ಉಪನಿಬನ್ಧಗೋಚರೋ ಪನ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಯತ್ಥ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಉಪನಿಬನ್ಧತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಕೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಗೋಚರೋ ಸಕೋ ಪೇತ್ತಿಕೋ ವಿಸಯೋ, ಯದಿದಂ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ. ಅಯಂ ಉಪನಿಬನ್ಧಗೋಚರೋ. ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಆಚಾರೇನ ಇಮಿನಾ ಚ ಗೋಚರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಆಚಾರಗೋಚರಕುಸಲತಾ. ಏವಂ ಅನಾಚಾರಂ ಅಗೋಚರಞ್ಚ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಆಚಾರಗೋಚರೇಸು ಕುಸಲಭಾವೋ ವಿನಯಧರಾಯತ್ತೋತಿ ಅಯಮಾನಿಸಂಸೋ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ವಿನಯಪರಿಯಾಪುಣನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ. ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸುಗುತ್ತೋ ಹೋತಿ ¶ ಸುರಕ್ಖಿತೋತಿ ಕಥಮಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸುಗುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಸುರಕ್ಖಿತೋ? ಆಪತ್ತಿಞ್ಹಿ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅಲಜ್ಜಿತಾ, ಅಞ್ಞಾಣತಾ, ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತತಾ, ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾ, ಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾ, ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾತಿ. ವಿನಯಧರೋ ಪನ ಇಮೇಹಿ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ.

ಕಥಂ ಅಲಜ್ಜಿತಾಯ ನಾಪಜ್ಜತಿ? ಸೋ ಹಿ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ಭೋ, ಅಯಂ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಪರೂಪವಾದಂ ರಕ್ಖನ್ತೋಪಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ನ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಅಲಜ್ಜಿತಾಯ ನಾಪಜ್ಜತಿ. ಸಹಸಾ ಆಪನ್ನಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ತತೋ –

‘‘ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಆಪತ್ತಿಂ ನ ಪರಿಗೂಹತಿ;

ಅಗತಿಗಮನಞ್ಚ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಏದಿಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ಲಜ್ಜಿಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ. (ಪರಿ. ೩೫೯) –

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲಜ್ಜಿಭಾವೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋವ ಹೋತಿ.

ಕಥಂ ¶ ಅಞ್ಞಾಣತಾಯ ನಾಪಜ್ಜತಿ? ಸೋ ಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಪ್ಪಿಯಂಯೇವ ಕರೋತಿ, ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ನ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಅಞ್ಞಾಣತಾಯ ನಾಪಜ್ಜತಿ.

ಕಥಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತತಾಯ ನಾಪಜ್ಜತಿ? ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ಥುಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಾತಿಕಂ ಪದಭಾಜನಂ ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಂ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಚೇ ಹೋತಿ, ಕರೋತಿ, ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಚೇ, ನ ಕರೋತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಅವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾವ ‘‘ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ನ ವೀತಿಕ್ಕಮತಿ. ಏವಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತತಾಯ ನಾಪಜ್ಜತಿ.

ಕಥಂ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾದೀಹಿ ನಾಪಜ್ಜತಿ? ಸೋ ಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞೀ ನ ಹೋತಿ, ಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞೀ ನ ಹೋತಿ, ಸುಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಚಸ್ಸ ಸತಿ ಹೋತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ ಅಧಿಟ್ಠೇತಿ, ವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಂ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ. ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಆಪತ್ತಿಂ ಅನಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅಖಣ್ಡಸೀಲೋ ಹೋತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ. ಏವಮಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸುಗುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಸುರಕ್ಖಿತೋ.

ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತಾನನ್ತಿ ¶ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇನ ಅಭಿಭೂತಾನಂ. ಕಥಂ ಪನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತಾನಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಹೋತಿ? ತಿರೋರಟ್ಠೇಸು ತಿರೋಜನಪದೇಸು ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ವಿಹಾರೇ ವಿನಯಧರೋ ವಸತೀ’’ತಿ ದೂರತೋಪಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋ ತೇಹಿ ಕತಕಮ್ಮಸ್ಸ ವತ್ಥುಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಆಪತ್ತಾನಾಪತ್ತಿಂ ಗರುಕಲಹುಕಾದಿಭೇದಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿಂ ದೇಸಾಪೇತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ವುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಏವಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತಾನಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಹೋತಿ.

ವಿಸಾರದೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವೋಹರತೀತಿ ವಿಗತೋ ಸಾರದೋ ಭಯಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಾರದೋ, ಅಭೀತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿನಯಧರಸ್ಸ ಹಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಭಯಂ ಸಾರಜ್ಜಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ವಿನಯಧರಸ್ಸ ತಂ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಏವಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ದೋಸೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ನ ದೋಸೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಕಥನತೋ.

ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ¶ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಿಧಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ನಾಮ ಅತ್ತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಚ ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಚ. ತತ್ಥ ಮೇತ್ತಿಯಭುಮ್ಮಜಕಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ವಡ್ಢೋ ಚ ಲಿಚ್ಛವೀ ಅಮೂಲಕೇನ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ಚೋದೇಸುಂ, ಇಮೇ ಅತ್ತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ನಾಮ. ಯೇ ವಾ ಪನಞ್ಞೇಪಿ ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಅತ್ತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ. ವಿಪರೀತದಸ್ಸನಾ ಪನ ಅರಿಟ್ಠಭಿಕ್ಖುಕಣ್ಟಕಸಾಮಣೇರವೇಸಾಲಿಕವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾದಯೋ ಚ ಅಬುದ್ಧಸಾಸನಂ ‘‘ಬುದ್ಧಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಕತಪಗ್ಗಹಾ ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ನಾಮ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಸಹಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ ಯಥಾ ತಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ತಿವಿಧೋ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಅಧಿಗಮವಸೇನ. ತತ್ಥ ತಿಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಗುಣಾ ಚುದ್ದಸ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಮಹಾವತ್ತಾನೀತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ಚ ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಾನಿ ಚ, ಅಯಂ ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಥೇರಾ ‘‘ಯೋ ವೋ, ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬) ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಥೇರಾ ‘‘ಇಮೇ ಚ, ಸುಭದ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುಂ, ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪) ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಾವ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾವ ಸಾಸನಂ ಠಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಇತರೇ ಪನ ಥೇರಾ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಹಿತಾಯ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಹಂಸು. ಸಚೇಪಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ರಕ್ಖಣಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಸದ್ಧೇ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇ ಜನಪದೇ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ¶ ದಸವಗ್ಗಗಣಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಜನಪದೇಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ವೀಸತಿವಗ್ಗಸಙ್ಘಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋಪಿ ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರುಳ್ಹಿಂ ಗಮಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಮಯಂ ವಿನಯಧರೋ ತಿವಿಧಸ್ಸಪಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಯಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ. ಏವಮಯಂ ವಿನಯಧರೋ ಇಮೇ ಪಞ್ಚಾನಿಸಂಸೇ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಿನಯೋ ಸಂವರತ್ಥಾಯಾತಿಆದೀಸು (ಪರಿ. ಅಟ್ಠ. ೩೬೬) ವಿನಯೋತಿ ವಿನಯಸ್ಸ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ, ವಿನಯೋತಿ ವಾ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಕಲಾಪಿ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿನಯಪರಿಯಾಪುಣನಂ ¶ ವಾ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಸಂವರತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪರಿಯೋಸಾನಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋತಿ ಪಾಪಪುಞ್ಞಾನಂ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವೋ. ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ದುಬ್ಬಲಾ ತರುಣಪೀತಿ. ಪೀತೀತಿ ಬಲವಪೀತಿ. ಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ. ಸುಖನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಸುಖಂ. ತಞ್ಹಿ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಸಮಾಧೀತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ. ನಿಬ್ಬಿದಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ, ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಹಿ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ನಿಬ್ಬಿದಾತಿ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ. ವಿರಾಗೋತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ. ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ, ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಹಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇ ಅವಸ್ಸಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಬ್ಬತೋ, ನ ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಅನ್ತರಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಹೋತಿ.

ಏತದತ್ಥಾ ಕಥಾತಿ ಅಯಂ ವಿನಯಕಥಾ ನಾಮ ಏತದತ್ಥಾಯ, ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಪಿ. ಮನ್ತನಾಪಿ ವಿನಯಮನ್ತನಾಏವ, ‘‘ಏವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಿನಯಪಟಿಬದ್ಧಸಂಸನ್ದನಾ. ಏತದತ್ಥಾ ಉಪನಿಸಾತಿ ಉಪನಿಸೀದತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಉಪನಿಸಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ. ‘‘ವಿನಯೋ ಸಂವರತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಕಾರಣಪರಮ್ಪರಾ ಏತದತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತದತ್ಥಂ ಸೋತಾವಧಾನನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪರಮ್ಪರಪಚ್ಚಯಕಥಾಯ ಸೋತಾವಧಾನಂ ಇಮಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಞಾಣಂ, ತಮ್ಪಿ ಏತದತ್ಥಂ. ಯದಿದಂ ಅನುಪಾದಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ. ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನೇಸು ತಾದಿಸೋವ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಯೋ ಅಯಂ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಫಲಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಸೋಪಿ ಏತದತ್ಥಾಯ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೋ ಅಯಂ ¶ ಅನುಪಾದಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತೋ ಮಗ್ಗೋ, ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಏತದತ್ಥಮೇವಾತಿ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಇಮಿನಾ ಮಹುಸ್ಸಾಹತೋ ಸಾಧಿತಬ್ಬಂ ¶ ನಿಯತಪ್ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ವಿರಾಗೋ…ಪೇ… ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಲಬ್ಭಮಾನಾನಿಸಂಸಫಲಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಯೋಗೋತಿ ಉಗ್ಗಹಣಚಿನ್ತನಾದಿವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಭಿಯೋಗೋ.

ವಿನಯಾನಿಸಂಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ

ಬಾಹಿರನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ

೧. ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ¶ ¶ ತಂ ಕತಮಂ, ತಂ ಕಥನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ನಿಯಮೋತಿ ಅನಿಯಮೋ, ನಿದ್ದಿಸೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇನಾತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ, ವುಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಚನಂ, ನಿದ್ದೇಸೋಯೇವ ವಚನಂ ನಿದ್ದೇಸವಚನಂ, ಅನಿಯಮಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸವಚನಂ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಂ, ಪಠಮಂ ಅನಿಯಮಿತಸ್ಸ ಸಮಯಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯೇನಾತಿ ಅವತ್ವಾ ತೇನಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನಿಯಮಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠವಚನಂ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಸರೂಪೇನ ಅವುತ್ತೇನಪೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ. ಸರೂಪೇನ ಅವುತ್ತೇನಪೀತಿ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸರೂಪತೋ ಪಾಳಿಯಂ ಅವುತ್ತೇನಪಿ. ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನಾತಿ ಪರಭಾಗೇ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪರಿವಿತಕ್ಕಸಙ್ಖಾತಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ. ಪರಿವಿತಕ್ಕೇ ಹಿ ಸಿದ್ಧೇ ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದೀತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಪರಭಾಗೇ ಹಿ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಹೇತುಭೂತೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಸಿದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತೋ ತದತ್ಥಮೇವ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿ ಅತ್ಥತೋ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿ ಅಯಂ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಚ ವಿತ್ಥಾರನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಪರಭಾಗೇ ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಯಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಹೇತುಭೂತೋತಿ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋ, ಏತಸ್ಸ ಸುಗತ ಕಾಲೋ, ಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಯಥಯಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅದ್ಧನಿಯಂ ಅಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಕತಮೇಸಾನಂ ಖೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಹೋಸಿ, ಕತಮೇಸಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ. ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ. ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಯದಿದ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಯದಿದಂ ಯಂ ಇದಂ ವಿಧಾನಂ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಿನಯೇ ಯುತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ¶ ವಾ ‘‘ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಯದಿದಂ ಯಾ ಅಯಂ ಯುತ್ತಿ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಿನಯೇ ಯುತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತ್ರಿದಂ ¶ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಯಥಾವುತ್ತಯುತ್ತಿಯಾ ಪರಿದೀಪನೇ ಇದಂ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ, ಉಪಾಯಮತ್ತನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮುಖಂ ದ್ವಾರಂ ಉಪಾಯೋತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸಮಾಹ ‘‘ಯೇನ ಸುದಿನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ. ತೇನಾತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ಕರಣವಚನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋಪಿ ತಾದಿಸೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಸೇವೀ’’ತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಟಿಸೇವನಸಙ್ಖಾತಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ. ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನಾತಿ ರಞ್ಞಾ ಅದಿನ್ನಂ ದಾರೂನಂ ಆದಿಯನಸಙ್ಖಾತಪಚ್ಛಾಉಪ್ಪನ್ನಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ. ಸಮಯಸದ್ದೋತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಸಮವಾಯೇತಿ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಂ, ಕಾರಣಸಮವಾಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಣೇತಿ ಓಕಾಸೇ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮವಾಯೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಲೋ ನಾಮ ಉಪಸಙ್ಕಮನಸ್ಸ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಕಾಲೋ. ಸಮಯೋ ನಾಮ ತಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗೀ, ಅತ್ಥತೋ ತದನುರೂಪಂ ಸರೀರಬಲಞ್ಚೇವ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೋ ಚ. ಉಪಾದಾನಂ ನಾಮ ಞಾಣೇನ ತೇಸಂ ಗಹಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸ್ವೇ ಗಮನಸ್ಸ ಯುತ್ತಕಾಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಾಯೇ ಬಲಮತ್ತಾ ಚೇವ ಫರಿಸ್ಸತಿ, ಗಮನಪಚ್ಚಯಾ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಅಫಾಸುವಿಹಾರೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಥೇತಂ ಕಾಲಞ್ಚ ಗಮನಕಾರಣಸಮವಾಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಅಪಿ ಏವ ನಾಮ ಸ್ವೇ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮಾತಿ.

ಖಣೋತಿ ಓಕಾಸೋ. ತಥಾಗತುಪ್ಪಾದಾದಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಪಟಿಲಾಭಹೇತುತ್ತಾ, ಖಣೋ ಏವ ಚ ಸಮಯೋ. ಯೋ ಖಣೋತಿ ಚ ಸಮಯೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏಕೋವಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಮಹಾಸಮೂಹೋ. ಪವುದ್ಧಂ ವನಂ ಪವನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪವನಸ್ಮಿಂ, ವನಸಣ್ಡೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ ಭದ್ದಾಲಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಯೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪೂರಣಸ್ಸ ಹೇತು. ಭದ್ದಾಲೀತಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಾಮಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಭದ್ದಾಲಿ ತಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ತೇ ನ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತನ್ತಿ. ಕಿಂ ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾ ಖೋ’’ತಿಆದಿ.

ಉಗ್ಗಾಹಮಾನೋ ¶ ತಿಆದೀಸು ಮಾನೋತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಪಕತಿನಾಮಂ, ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪನ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾಯ ‘‘ಉಗ್ಗಾಹಮಾನೋ’’ತಿ ನಂ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಗ್ಗಾಹಮಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಯ ಪುತ್ತೋ ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋ. ಸೋ ಕಿರ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ. ಸಮಯಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪವದನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇ, ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪವಾದಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಠಾನೇ ಚಙ್ಕೀತಾರುಕ್ಖಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಪಭುತಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಿಗಣ್ಠಾಚೇಲಕಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಯೋ ಚ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪವದನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಆರಾಮೋ ‘‘ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸ್ವೇವ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಿಮ್ಬರುರುಕ್ಖಪನ್ತಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಿನ್ದುಕಾಚೀರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಕಾ ಸಾಲಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಏಕಸಾಲಕೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಠಮಂ ಏಕಾ ಸಾಲಾ ಕತಾ ಅಹೋಸಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮಹಾಪುಞ್ಞಂ ಪೋಟ್ಠಪಾದಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬಹೂ ಸಾಲಾ ಕತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಮೇವ ಏಕಂ ಸಾಲಮುಪಾದಾಯ ಲದ್ಧನಾಮವಸೇನ ‘‘ಏಕಸಾಲಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಪನ ಪಸೇನದಿರಞ್ಞೋ ದೇವಿಯಾ ಉಯ್ಯಾನಭೂತೋ ಸೋ ಪುಪ್ಫಫಲಸಞ್ಛನ್ನೋ ಆರಾಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೇ ಏಕಸಾಲಕೇ ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೇ. ಪಟಿವಸತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಾಸಫಾಸುತಾಯ ವಸತಿ.

ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಅತ್ಥೋತಿ ವುಡ್ಢಿ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋತಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಸೇನ ಸಮ್ಪರೇತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಪರಾಯೋ, ಪರಲೋಕೋ. ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ, ಪರಲೋಕತ್ಥೋ. ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಭಯತ್ಥಸಙ್ಖಾತಹಿತಪಟಿಲಾಭಾ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಕಾರಣಸ್ಸ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಲದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ತಮತ್ಥದ್ವಯಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ರಾತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಧೀರೋ. ಅಥ ವಾ ಧೀ ಪಞ್ಞಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಧೀರೋ.

ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಮಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಪಹಾನೇನ. ಸಮ್ಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ಮಾನಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋತಿಆದೀಸು ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪೀಳನಂ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಹಿಂಸನಂ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣಂ, ಪೀಳನಮೇವ ಅತ್ಥೋ ಪೀಳನಟ್ಠೋ, ತ್ಥಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಸಮೇಚ್ಚ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತಭಾವೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ. ಸನ್ತಾಪೋ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತಾಪನಂ ಪರಿದಹನಂ. ವಿಪರಿಣಾಮೋ ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ¶ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬತಾ. ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಅಭಿಸಮಯೋವ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ, ಪೀಳನಾದೀನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಏಕೀಭಾವಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ‘‘ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ತಾನೇವ ಪೀಳನಾದೀನಿ ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೂಪಗಮನಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕತ್ತೇನ ವುತ್ತಾನಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಉಪಸಗ್ಗಾನಂ ಜೋತಕಮತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕೋ ಸಮಯಸದ್ದೋ ಏವಾತಿ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇಪಿ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅಭಿಸಮಯಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ. ತತ್ಥ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಸನ್ನಿಜ್ಝಂ ಸಮೇತಿ ¶ ಸಮವೇತೀತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮವಾಯೋ. ಸಮೇತಿ ಸಮಾಗಚ್ಛತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏತ್ಥ ತದಾಧಾರಪುಗ್ಗಲೇಹೀತಿ ಸಮಯೋ, ಖಣೋ. ಸಮೇನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾ ಸಂಗಚ್ಛನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ವಾತಿ ಸಮಯೋ, ಕಾಲೋ. ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ಅಭೂತೋಪಿ ಹಿ ಕಾಲೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕರಣಂ ಕಾರಣಂ ವಿಯ ಚ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ರೂಪೇನ ವೋಹರೀಯತಿ. ಸಮಂ, ಸಹ ವಾ ಅವಯವಾನಂ ಅಯನಂ ಪವತ್ತಿ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮೂಹೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಾಯೋ’’ತಿ. ಅವಯವೇನ ಸಹಾವಟ್ಠಾನಮೇವ ಹಿ ಸಮೂಹೋ. ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮಾಗಮೇ ಏತಿ ಫಲಂ ಏತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪವತ್ತತಿ ಚಾತಿ ಸಮಯೋ, ಹೇತು ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಯೋ’’ತಿ. ಸಮೇತಿ ಸಂಯೋಜನಭಾವತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಏತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ ವಾ ತಂಸಂಯುತ್ತಾ ಅಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಭಿನಿವೇಸಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮಯೋ, ದಿಟ್ಠಿ. ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ಬಜ್ಝನ್ತಿ. ಸಮಿತಿ ಸಙ್ಗತಿ ಸಮೋಧಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಪಟಿಲಾಭೋ. ಸಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಯಾನಂ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಯಾನಂ ಅಪಗಮೋ ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಸಮಯೋ, ಪಹಾನಂ. ಞಾಣೇನ ಅಭಿಮುಖಂ ಸಮ್ಮಾ ಏತಬ್ಬೋ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತೋ ಸಭಾವೋ. ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಾವಬೋಧೋ. ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ನನು ಚ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಿ, ನ ಏಕೇನ ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕೇ ಅತ್ಥಾ ಅಭಿಧೀಯನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಸದ್ದವಿಸೇಸೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ. ಸದ್ದವಿಸೇಸೇ ಹಿ ಅಪೇಕ್ಖಿಯಮಾನೇ ಏಕೇನ ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕತ್ಥಾಭಿಧಾನಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ನ ಹಿ ಯೋ ಕಾಲತ್ಥೋ ಸಮಯಸದ್ದೋ, ಸೋಯೇವ ಸಮೂಹಾದಿಅತ್ಥಂ ವದತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಸಮಯಸದ್ದವಚನೀಯತಾಸಾಮಞ್ಞಮುಪಾದಾಯ ಅನೇಕತ್ಥತಾ ¶ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತಾ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಸ್ಸ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಇಧ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮವಾಯಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ ದೇಸದೇಸಕಾದೀನಂ ವಿಯ ನಿದಾನಭಾವೇನ ಕಾಲಸ್ಸ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಚ.

ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ಚ ನಿದ್ದೇಸಮಕತ್ವಾ ಇಧ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೇ ಪಯೋಜನಂ ನಿದ್ಧಾರೇತುಕಾಮೋ ಪರಮ್ಮುಖೇನ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ‘‘ಏತ್ಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಆಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥಾತಿ ಚೋದನಾಯ ಕತ್ತುಕಾಮತಂ ದೀಪೇತಿ, ನನೂತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ಇದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು. ತಥಾತಿ ಉಪಯೋಗಭುಮ್ಮವಚನೇಹಿ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿನಯೇ. ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಕರಣವಚನೇನ. ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವಾತಿ ಆರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ದೇಸನಾನಿಟ್ಠಾನಂ, ತಾವ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ, ನಿರನ್ತರಮೇವಾತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನಾತಿ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ. ತಥಾ ಹಿ ಕರುಣಾನಿದಾನತ್ತಾ ದೇಸನಾಯ ಇಧ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ‘‘ಕರುಣಾವಿಹಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಪನ ಕರುಣಾಸಮಆಪತ್ತಿವಿಹಾರೋ. ನ ಹಿ ದೇಸನಾಕಾಲೇ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸಯಸ್ಸ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಸತ್ತವಿಸಯಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ ಭಿನ್ನವಿಸಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಕರುಣಾವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಪರಹಿತಪಅಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಹಾರೋ ಇಧ ಕರುಣಾವಿಹಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥದೀಪನತ್ಥಂ ಉಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾ ‘‘ಮಾಸಂ ಅಜ್ಝೇತೀ’’ತಿ.

ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋತಿ ಆಧಾರತ್ಥೋ. ಭಾವೋ ನಾಮ ಕಿರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾಯ ಕಿರಿಯನ್ತರಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣಂ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ. ಕಥಂ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥದ್ವಯಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಕರಣಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ಕಾಲತ್ಥೋ, ಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮೂಹತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಕಾಲಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಕಾಲತ್ಥೋ, ಸಮೂಹಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಸಮೂಹತ್ಥೋ. ಕೋ ಸೋ? ಸಮಯೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಾಲತ್ಥೋ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ ತತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಆಧಾರೋತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲೇ ಪುಞ್ಜೇ ಚ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ನನು ¶ ಚಾಯಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಕಾಲೋ ಸಮೂಹೋ ಚ ವೋಹಾರಮತ್ತಕೋ, ಸೋ ಕಥಂ ಆಧಾರೋ ತತ್ಥ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಕಾಲೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಯಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ತಙ್ಖಣಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರತೋ ಚ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಜಾತೋ ಸಾಯನ್ಹೇ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು, ಸಮೂಹೋ ಚ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೋ ಅವಯವಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಪೀಯತಿ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ, ಯವರಾಸಿಮ್ಹಿ ಸಮ್ಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಧಾರತ್ಥಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಖಣೋ ನಾಮ ಅಟ್ಠಕ್ಖಣವಿನಿಮುತ್ತೋ ನವಮೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಸಙ್ಖಾತೋ ಖಣೋ, ಯಾನಿ ವಾ ಪನೇತಾನಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೧) ಏತ್ಥ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚಕ್ಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಓಕಾಸಟ್ಠೇನ ಖಣೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಾನಿ ಹಿ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಓಕಾಸಭೂತಾನಿ. ಸಮವಾಯೋ ನಾಮ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ¶ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೪; ೩.೪೨೧; ಸಂ. ನಿ. ೪.೬೦) ಏವಮಾದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಸಙ್ಖಾತಸಾಧಾರಣಫಲನಿಪ್ಫಾದಕತ್ತೇನ ಸಣ್ಠಿತಾ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದಿಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗೀ. ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀನಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಸಾಧಾರಣಫಲಂ. ಹೇತೂತಿ ಜನಕಹೇತು. ಯಥಾವುತ್ತಖಣಸಙ್ಖಆತಸ್ಸ ಸಮವಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ಸತ್ತಾಯ ತೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವೋ ಸತ್ತಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ‘‘ಗಾವೀಸು ದುಯ್ಹಮಾನಾಸು ಗತೋ, ದುದ್ಧಾಸು ಆಗತೋ’’ತಿ ದೋಹನಕಿರಿಯಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸತೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ಏವ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವೇ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸತ್ತಾವಿರಹಾಭಾವತೋತಿ ಸಮಯಸ್ಸ ಸತ್ತಾಕಿರಿಯಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾ ಫಸ್ಸಾದಿಭವನಕಿರಿಯಾ ಚ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಚ ಸತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಚ ಸತಿ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ¶ . ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಕರಣತ್ಥಸ್ಸ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥಸ್ಸ ಚ ದೀಪನತ್ಥಂ.

ಇಧ ಪನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿನಯೇ. ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ವಿಜ್ಜಾಯ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ‘‘ಫರಸುನಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಕುದಾಲೇನ ಖಣತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಕಥಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಸೋ’’ತಿಆದಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ತಂತಂವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮೋವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹೇತು ಚೇವ ಕರಣಞ್ಚ. ತಥಾ ಹಿ ಯದಾ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಮೇವ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ವಿಹರತಿ, ತದಾ ತಂ ತಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ವಸತೀತಿ ಸಿದ್ಧೋ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ಅನ್ನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತದತ್ಥಾಯ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲೇ ಪನ ತೇನೇವ ಪುಬ್ಬಸಿದ್ಧೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಾಧಕತಮತ್ತಾ ಕರಣಭಾವೋಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸೇವ ಸಿದ್ಧೋ ‘‘ಅಸಿನಾ ಛಿನ್ದತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಪನ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಕಾಲಮ್ಪಿ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ಕಾಲಸ್ಸಪಿ ಇಧ ಹೇತುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ಚ ತಂ ತಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಾಲೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸಪಿ ಕರಣಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾಲಸ್ಸಪಿ ಹೇತುಭಾವೋ ಕರಣಭಾವೋ ಚ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನಾ’’ತಿ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ವೀತಿಕ್ಕಮೋಯೇವ ಹೇತುಭೂತೋ ಕರಣಭೂತೋ ಚ. ಸೋ ಹಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಕ್ಖಣೇ ಹೇತು ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನೇ ಕರಣಮ್ಪಿ ಹೋತೀತಿ.

ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ¶ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಚ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಓತಿಣ್ಣಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಾಲೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋತಿ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭೂತಂ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಮಯಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ¶ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಹೇತುಭೂತೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ಪಠಮಂ ‘‘ಹೇತುಭೂತೇನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಇಧ ಹೇತುಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರನ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಹೇತುಭೂತಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಸಮಯಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ವಿಹಾಸೀತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಯುತ್ತಿಚಿನ್ತಾಯ, ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಇಧ ಕಮವಚನಿಚ್ಛಾ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಮೇತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಯಮೇವ ಅನುಕ್ಕಮೋ ವುತ್ತೋ. ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ‘‘ಹೇತುಭೂತೇನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಇಧ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹೇತುಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಸಮಯೇನ ವಿಹಾಸಿ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಹೇತುಭೂತೇನ ಸಮಯೇನ ವಿಹಾಸೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ಹೇತುಅತ್ಥಸ್ಸ ಕರಣತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ದೀಪನತ್ಥಂ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿನಯೇ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥಸಙ್ಗಹವಸೇನ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞತ್ರಾತಿ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು.

ಪೋರಾಣಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ. ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ವಿಸೇಸೋ. ತೇನ ಸುತ್ತವಿನಯೇಸು ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರತೋ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಪರತೋ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ವೇರಞ್ಜಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಬಲಿಕರಗ್ಗಹಣೇನ ಜನಸ್ಸ ಪೀಳಾಭಾವತೋ ನಿದ್ದೋಸತ್ತಾ ವಿಗತೋ ರಜೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ವೇರಞ್ಜಾ, ಸೇರಿವಾಣಿಜಜಾತಕೇ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ವೇರುಪ್ಪನ್ನಪದೇಸೇ ಕತತ್ತಾ ವೇರಂ ಏತ್ಥ ಜಾತನ್ತಿ ವೇರಞ್ಜಾ, ಪವಿಟ್ಠಪವಿಟ್ಠೇ ನಟಸಮಜ್ಜಾದೀಹಿ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಾಲಙ್ಕಾರಾದೀಹಿ ಚ ವಿವಿಧೇಹಿ ಉಪಕರಣೇಹಿ ರಞ್ಜನತೋ ವಿವಿಧೇಹಿ ರಞ್ಜಯತೀತಿ ವೇರಞ್ಜಾ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಕತಭಾವತೋ ವೇರಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಜಾತಾತಿ ವೇರಞ್ಜಾ, ವೇರಞ್ಜಸ್ಸ ನಾಮ ಇಸಿನೋ ಅಸ್ಸಮಟ್ಠಾನೇ ಕತತ್ತಾ ವೇರಞ್ಜಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಕೇಚಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಕಿಂ ಇಮಿನಾ, ನಾಮಮತ್ತಮೇತಂ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವೇರಞ್ಜಾತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯಂ ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ, ಕೂಪೇ ಗಗ್ಗಕುಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ¶ ¶ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತಿ. ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ. ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಸಿದ್ಧೇನ ವಿಸೇಸಪರಾಮಸನೇನ ವಿನಾ. ಅಥ ವಾ ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ನ ವಿಸೇಸೇನ, ವಿಹಾರಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇರಿಯಾಪಥ…ಪೇ… ವಿಹಾರೇಸೂತಿ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೋ ಅರಿಯವಿಹಾರೋತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ವಿಹಾರೇಸು. ತತ್ಥ ಇರಿಯನಂ ಪವತ್ತನಂ ಇರಿಯಾ, ಕಾಯಪ್ಪಯೋಗೋ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾ. ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತನುಪಾಯಭಾವತೋ ಇರಿಯಾಯ ಪಥೋತಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಿ. ನ ಹಿ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಹಿ ಅವತ್ಥಾಹಿ ವಿನಾ ಕಞ್ಚಿ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಠಾನಸಮಙ್ಗೀ ವಾ ಹಿ ಕಾಯೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೇಯ್ಯ ಗಮನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸಮಙ್ಗೀ ವಾತಿ. ವಿಹರಣಂ, ವಿಹರತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ವಿಹಾರೋ, ಇರಿಯಾಪಥೋವ ವಿಹಾರೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಿಆಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧೋವ. ದಿವಿ ಭವೋ ದಿಬ್ಬೋ, ತತ್ಥ ಬಹುಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದಿದೇವಲೋಕಭವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಯೋ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೋ ತದತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ವಾ ದಿಬ್ಬೋ, ಅಭಿಞ್ಞಾಭಿನೀಹಾರವಸೇನ ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾ ವಾ ದಿಬ್ಬೋ, ದಿಬ್ಬೋ ಚ ಸೋ ವಿಹಾರೋ ಚಾತಿ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ, ದಿಬ್ಬಭಾವಾವಹೋ ವಾ ವಿಹಾರೋ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ, ಮಹಗ್ಗತಜ್ಝಾನಾನಿ. ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋಪಿ ಹಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನೇತ್ತಿಯಂ ಪನ ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಮೇತ್ತಾಝಾನಾದೀನಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರತಾ ವಿಯ ತಾಸಂ ಭಾವನಾವಿಸೇಸಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ದಿಬ್ಬಭಾವಾವಹಸಾಮಞ್ಞತೋ ತಾಪಿ ‘‘ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾ’’ತ್ವೇವ ವುತ್ತಾ. ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಿಹಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವಾ ವಿಹಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಹಿತೂಪಸಂಹರಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾ ವಿಹಾರಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮೇತ್ತಾಝಾನಾದಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ. ಅರಿಯಾ ಉತ್ತಮಾ ವಿಹಾರಾತಿ ಅರಿಯವಿಹಾರಾ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅರಿಯಾನಂ ವಾ ವಿಹಾರಾ ಅರಿಯವಿಹಾರಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಚ ಭಗವತೋ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರಾ.

ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ¶ ಯಥಾವುತ್ತವಿಹಾರೇಸು ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಭಾವಪರಿದೀಪನಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಲೋಭದೋಸಮೋಹುಸ್ಸನ್ನಕಾಲೇ ಲೋಕೇ ತಸ್ಸ ಸಕಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿನಯನತ್ಥಂ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅಅಯವಿಹಾರೇ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಯದಾ ಸತ್ತಾ ಕಾಮೇಸು ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ದಿಬ್ಬೇನ ವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅಲೋಭಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ¶ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಾ ಕಾಮೇಸು ವಿರಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಇಸ್ಸರಿಯತ್ಥಂ ಸತ್ತೇಸು ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅದೋಸಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅದೋಸೇನ ದೋಸಂ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ವಿವದನ್ತಿ, ತದಾ ಅರಿಯವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅಮೋಹಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತತ್ಥ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಮೋಹೇನ ಮೋಹಂ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಇಮೇಹಿ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ವಿವಿಧಂ ಹಿತಸುಖಂ ಹರತಿ ಉಪಹರತಿ ಉಪನೇತಿ ಜನೇತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ಪನ ನ ಕದಾಚಿ ನ ವಿಹರತಿ ತಂ ವಿನಾ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಹರಣಾಭಾವತೋ, ತತೋಯೇವ ಚ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ಇತರವಿಹಾರಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಸ್ಸ ವಿಸೇಸವಚನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಅಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಕ್ಖೇ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಚ್ಛೇದತ್ಥಜೋತನೋ, ಹರತೀತಿ ನೇತಿ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹರತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕಸ್ಸ ಕೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ಕಥಂ ಕಸ್ಸ ಪವತ್ತನನ್ತಿ ಅನ್ತೋಲೀನಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸೋತಿ ಭಗವಾ. ಯದಿಪಿ ಭಗವಾ ಏಕೇನಪಿ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಸ್ಸ ನಾಮ ಅಯಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರಿಪತನ್ತನ್ತಿ ಅಪತನ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಸನ್ತೋ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ನಾನಾಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಕಾಲಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ವಸತೀತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ವಿವಿಧಂ ಹಿತಸುಖಂ ಹರತಿ ಉಪನೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿವಿಧಂ ಹರತೀತಿ ವಿಹರತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇತಿ ¶ ಏತ್ಥ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ನಳೇರೂತಿ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಯಕ್ಖಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಅಧಿವತ್ಥೋ ಪುಚಿಮನ್ದೋ ‘‘ನಳೇರುಸ್ಸ ಪುಚಿಮನ್ದೋ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ನಳೇ ರುಹತ್ತಾ ಜಾತತ್ತಾ ನಳೇರು. ಸುಸಿರಮೇತ್ಥ ನಳಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ರುಕ್ಖಸುಸಿರೇ ಜಾತತ್ತಾ ನಳೇರು ಚ ಸೋ ಪುಚಿಮನ್ದೋ ಚಾತಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಳವನೇ ರುಹತ್ತಾ ಜಾತತ್ತಾ ವಾ ನಳೇರು. ನಳವನೇ ಕಿರ ಸೋ ಪುಚಿಮನ್ದರುಕ್ಖೋ ಜಾತೋ. ಉರುನಳೋ ಪುಚಿಮನ್ದೋ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದೋ. ಉರುಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಮಹನ್ತಪರಿಯಾಯೋ, ನಳಸದ್ದೋ ಸುಸಿರಪರಿಯಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಹನ್ತೇನ ಸುಸಿರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಚಿಮನ್ದೋ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ಆಚರಿಯೋ ಪನ ಕಿಮೇತ್ಥ ಬಹುಭಾಸಿತೇನಾತಿ ಏಕಮೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಳೇರು ನಾಮ ಯಕ್ಖೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಮೂಲ-ಸದ್ದೋ ಏತ್ಥ ಸಮೀಪವಚನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಮೂಲಮೂಲಾದೀಸು ವತ್ತಮಾನೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮೂಲನ್ತಿ ಸಮೀಪ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಾಖಾದಿಮತೋ ಸಙ್ಘಾತಸ್ಸ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನೇ ಅವಯವವಿಸೇಸೇ ¶ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಮೂಲಸದ್ದೋ ಯಸ್ಮಾ ತಂಸದಿಸೇಸು ತನ್ನಿಸ್ಸಯೇ ಪದೇಸೇ ಚ ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮೂಲಾನಿ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಮೂಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಏಕೇನ ಮೂಲಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಮೂಲಮೂಲೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಯಥಾ ‘‘ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ, ರೂಪರೂಪ’’ನ್ತಿ ಚ. ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹೀತಿ ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣೇ. ಲೋಭೋ ಹಿ ಲೋಭಸಹಗತಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸೇವ ಹೇತುತ್ತಾ ಅಸಾಧಾರಣೋ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಮೇವ ಆವೇಣಿಕೇ ನೇಸಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನತೋ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೇ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮವಿಸೇಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಅಲೋಭಾದಯೋ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸಾಧಾರಣಾ, ಲೋಭಾದಯೋ ಪನ ತಥಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸೇವ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾತಿ ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣಂ. ಅಥ ವಾ ಆದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಲೋಭಾದೀನಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇಸುಪಿ ಹಿ ಅಲೋಭಾದಿಕುಸಲಮೂಲಂ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣಂ, ತಥಾ ಅಲೋಭಾದಿಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಮ್ಪಿ ಇತರದ್ವಯೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾತಿ. ನಿವಾತೇತಿ ವಾತರಹಿತೇ ಪದೇಸೇ, ವಾತಸ್ಸ ಅಭಾವೇ ವಾ. ಪತನ್ತೀತಿ ನಿಪತನ್ತಿ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ರಮಣೀಯೋತಿ ಮನುಞ್ಞೋ. ಪಾಸಾದಿಕೋತಿ ಪಸಾದಾವಹೋ, ಪಸಾದಜನಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಧಿಪಚ್ಚಂ ಕುರುಮಾನೋ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ತತ್ಥಾತಿ ¶ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ. ಸಿಯಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಏವಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಸಿಯಾ, ವಕ್ಖಮಾನಾಕಾರೇನ ಕದಾಚಿ ಚೋದೇಯ್ಯ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾತಿಆದೀಸು ಚೋದಕಸ್ಸಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ‘‘ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಪಾಸಾದೇ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಧಿಕರಣಾಧಿಕರಣಂ ಯದಿ ಭವೇಯ್ಯ, ತದಾ ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇ’’ತಿ ಅಧಿಕರಣದ್ವಯನಿದ್ದೇಸೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ಇಮೇಸಂ ಪನ ಭಿನ್ನದೇಸತ್ತಾ ನ ಯುತ್ತೋ ಉಭಯನಿದ್ದೇಸೋತಿ. ಅಥ ತತ್ಥ ವಿಹರತೀತಿ ಯದಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇ ವಿಹರತಿ. ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ನಾನಾಠಾನಭೂತತ್ತಾ ವೇರಞ್ಜಾನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲಾನಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದಾನಿ ಚೋದಕೋ ತಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ‘‘ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವರತಿ. ವೇರಞ್ಜಾನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲಾನಂ ಭೂಮಿಭಾಗವಸೇನ ಭಿನ್ನತ್ತಾಯೇವ ಹಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯತ್ಥ ತೇನೇವ ಸಮಯೇನ ವಿಹರಿತುಂ, ‘‘ಉಭಯತ್ಥ ತೇನೇವ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ನಾನಾಸಮಯೇ ವಿಹಾರೋ ಅವಾರಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇತರೋ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅವಿಪರೀತಮತ್ಥಂ ಅಜಾನನ್ತೇನ ತಯಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏತನ್ತಿ ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇ’’ತಿ ಏತಂ ವಚನಂ. ಏವನ್ತಿ ‘‘ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಂ ತಂ ಭವತಾ ಚೋದಿತಂ, ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ನ ಖೋ ಪನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಉಭಯತ್ಥ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ವಿಹಾರದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನಿ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ¶ ಅವಿಪರೀತಮತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಭಾವಂ ತೇನ ಚ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಗೋಯೂಥಾನೀತಿ ಗೋಮಣ್ಡಲಾನಿ. ಏವಮ್ಪಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲೇ ವಿಹರತಿಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ವೇರಞ್ಜಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮೀಪಾಧಿಕರಣತ್ಥವಸೇನ ಉಭಯಥಾ ನಿದಾನಕಿತ್ತನೇ ಕಿಂ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ನಿಧಾಯಾಹ ‘‘ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ.

ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತ್ಥ ಗೋಚರಗಾಮಕಿತ್ತನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲಕಿತ್ತನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಗ್ಗಹಕರಣಾದಿಅನೇಕಪ್ಪಯೋಜನಂ, ಏವಂ ಗೋಚರಗಾಮಕಿತ್ತನಮ್ಪಿ ಗಹಟ್ಠಾನುಗ್ಗಹಕರಣಾದಿವಿವಿಧಪ್ಪಯೋಜನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಕಿತ್ತನೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗಹಟ್ಠಾನುಗ್ಗಹಕರಣನ್ತಿ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನಪಯಿರುಪಾಸನಾದೀನಂ ಓಕಾಸದಾನೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸರಣೇಸು ¶ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ ಯಥೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಉಪರಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾವಹನೇನ ಚ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ಅನುಗ್ಗಹಕರಣಂ. ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಗ್ಗಹಕರಣನ್ತಿ ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪವಸನಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹೇನೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅನುಗ್ಗಹಕರಣಂ.

ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಸಿದ್ಧಿತೋ ಆಹ ‘‘ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ…ಪೇ… ವಿವಜ್ಜನನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇನಾತಿ ವೇರಞ್ಜಾವಚನೇನ. ಆಹಿತೋ ಅಹಂಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತಭಾವೋ. ತಸ್ಸ ಕಿಲಮಥೋ ಕಿಲನ್ತಭಾವೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥೋ, ಅತ್ತಪೀಳಾ ಅತ್ತದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅನುಯೋಗೋ ಕರಣಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ, ಉಪವಾಸಕಣ್ಟಕಾಪಸ್ಸಯಸೇಯ್ಯಾದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ವಿವಜ್ಜನಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನಂ. ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಾನಮ್ಪಿ ವಿಸಭಾಗರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣದಸ್ಸನಾದಿಸಮ್ಭವತೋ ಬಹಿಗಾಮೇ ಪತಿರೂಪಟ್ಠಾನೇ ವಸನ್ತಾನಂ ತದಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಪ್ಪಹಾನತೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮೇನಾತಿ ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲವಚನೇನ. ಕಿಲೇಸಕಾಮಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತತ್ತಾ ರೂಪಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ವತ್ಥುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವತ್ಥುಕಾಮಪ್ಪಹಾನಂ. ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನುಪಾಯದಸ್ಸನನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಯೋಗೋ ಅನುಯೋಗೋ ಅನುಭವೋ, ತಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನೇ ಉಪಾಯದಸ್ಸನಂ.

ಸಯಮೇವ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾನುರೂಪಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದಸ್ಸನತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಕಾಲೋ ಸಮ್ಪತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಭಿಯೋಗೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮೇನ ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಿಯೋಗ’’ನ್ತಿ. ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಉಸ್ಸಾಹಭಾವೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಿಯೋಗೋ. ಬಹಿಗಾಮೇ ವಿವಿತ್ತೋಕಾಸೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಆಕಿಣ್ಣವಿಹಾರಾಭಾವತೋ ಕಾಯವಿವೇಕಾದೀಸು ಅಧಿಮುತ್ತಿ ತಪ್ಪೋಣತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಿವೇಕಾಧಿಮುತ್ತಿ’’ನ್ತಿ.

ಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಿಯೋಗವಿವೇಕಾಧಿಮುತ್ತೀನಂ ¶ ಹೇತುಭೂತಾ ಏವ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಉಪಗಮನಸ್ಸ ತತೋ ಅಪಗಮನಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮೇನ ಕರುಣಾಯ ಉಪಗಮನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಯೇವ ಹಿ ಅನನ್ತರದುಕಸ್ಸ ಹೇತೂ ಹೋನ್ತಿ. ಏತೇನ ಚ ಕರುಣಾಯ ಉಪಗಮನಂ ನ ಲಾಭಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ¶ , ಪಞ್ಞಾಯ ಅಪಗಮನಂ ನ ವಿರೋಧಾದಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಉಪಗಮನಾಪಗಮನಾನಂ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಂ ವಿಭಾವಿಭನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಧಿಮುತ್ತತನ್ತಿ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವಂ. ನಿರುಪಲೇಪನನ್ತಿ ಅನುಪಲೇಪನಂ ಅನಲ್ಲೀಯನಂ.

ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಾಪರಿಚ್ಚಾಗನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಂ ನಾಮ ಅನವಜ್ಜಸುಖಂ. ತಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾಭಿಯೋಗನಿಮಿತ್ತಂ ಫಾಸುವಿಹಾರನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಗ್ಗಹಣಧಮ್ಮದೇಸನಾದಿವಸೇನ ಉಪಕಾರಬಹುಲತಂ. ದೇವತಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲತಂ ಜನವಿವಿತ್ತತಾಯ. ಪಚುರಜನವಿವಿತ್ತಞ್ಹಿ ಠಾನಂ ದೇವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಲೋಕೇ ಸಂವಡ್ಢಭಾವನ್ತಿ ಆಮಿಸೋಪಭೋಗೇನ ಸಂವಡ್ಢಿತಭಾವಂ.

ಏಕಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಏತ್ಥ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦) ಏಕೋತಿ ದುತಿಯಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥೋ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ, ನ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ದುವಿಧಾ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ ಚಾತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿತ್ಥಾರಿತೋವಾತಿ ಇಧ ನ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಕೋ ಚ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚಾತಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಕೇನಟ್ಠೇನ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ? ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಅಸಮಸಮಟ್ಠೇನ. ಸೋ ಹಿ ದಸನ್ನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆವಜ್ಜನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಬುದ್ಧಗುಣೇಹಿ ಚ ಸೇಸಮಹಾಜನೇನ ಅಸದಿಸೋತಿ ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನಪಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಯೇ ಚಸ್ಸ ತೇ ಗುಣಾ, ತೇಪಿ ಅಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಾತಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನಪಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಅಸಮಾ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯಮೇವ ಏಕೋ ರೂಪಕಾಯಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ನಾಮಕಾಯಗುಣೇಹಿ ಚ ಸಮೋತಿ ಅಸಮಸಮಟ್ಠೇನಪಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಲೋಕೇತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ.

ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಿಪ್ಪಕತವಚನಮೇವ. ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೋ ಬಹುಜನಹಿತತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಏವಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವರೂಪಞ್ಚೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತಂ ಅಞ್ಞೇನ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ. ಅಪಿಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ, ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಸ ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲತೋ ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣೋ ಬುದ್ಧಕಾರಕಧಮ್ಮೇ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಯಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಕತಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೋ ದಾನಪಾರಮಿಂ ¶ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಸೀಲಪಾರಮಿಂ…ಪೇ… ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿನ್ತಿ ಇಮಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಂ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಂ ಬುದ್ಧತ್ಥಚರಿಯಂ ಪೂರಯಮಾನೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಬುದ್ಧಕಾರಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವಂ ಪಹಾಯ ತುಸಿತಪುರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾ ಸತ್ತಪಣ್ಣಾಸ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ದೇವತಾಹಿ ಯಾಚಿತೋ ಪಞ್ಚ ಮಹಾವಿಲೋಕನಾನಿ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಾಯಾದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ, ಅನೂನಾಧಿಕೇ ದಸ ಮಾಸೇ ಗಬ್ಭವಾಸಂ ವಸನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಏಕೂನತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಹುಲಭದ್ದಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಛನ್ನಸಹಾಯೋ ಕಣ್ಡಕಂ ಅಸ್ಸವರಮಾರುಯ್ಹ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ತೀಣಿ ರಜ್ಜಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಅನೋಮನದಿತೀರೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಪರಿಪಾಕಗತೇ ಞಾಣೇ ಓಳಾರಿಕಂ ಆಹಾರಂ ಆಹರನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಪರಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇ ದ್ವಾದಸಙ್ಗಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಯ ನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಹೇವ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಕಲೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿ ಗುಣರಾಸಿ ಆಗತೋವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ಬಹುಜನಹಿತಾಯಾತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಹಿತತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಬಹುಜನಸುಖಾಯಾತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸುಖತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯಾತಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ¶ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕತರಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸಾತಿ? ಯೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ, ತಸ್ಸ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಾ ಇಸಿಪತನಂ ಆಗಮ್ಮ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫; ಮಹಾವ. ೧೩) ದೇಸಿತೇ ಆಯಸ್ಮತಾ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಾರಸಕೋಟಿಸಙ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು, ಏತಸ್ಸ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಪಞ್ಚಮದಿವಸೇ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯತ್ಥೇರಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಏತಸ್ಸಪಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ತತೋ ಯಸದಾರಕಪ್ಪಮುಖೇ ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸ ಪುರಿಸೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ತತೋ ಕಪ್ಪಾಸಿಕವನಸಣ್ಡೇ ತಿಂಸ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯೇ ತಯೋ ಮಗ್ಗೇ ಚ ಫಲಾನಿ ಚ ಸಮ್ಪಾಪೇಸಿ, ಏತಸ್ಸಪಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಗಯಾಸೀಸೇ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯಪರಿಯೋಸಾನೇ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೮; ಮಹಾವ. ೫೪) ಜಟಿಲಸಹಸ್ಸಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ತತೋ ಲಟ್ಠಿವನೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಪ್ಪಮುಖಾ ಏಕಾದಸ ನಹುತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಏಕಂ ನಹುತಂ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ತಿರೋಕುಟ್ಟಅನುಮೋದನಾವಸಾನೇ (ಖು. ಪಾ. ೭. ೧ ಆದಯೋ) ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪೀತಂ. ಸುಮನಮಾಲಾಕಾರಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ, ಧನಪಾಲಸಮಾಗಮೇ ದಸಹಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಖದಿರಙ್ಗಾರಜಾತಕಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಜಮ್ಬುಕಆಜೀವಕಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾವ, ಆನನ್ದಸೇಟ್ಠಿಸಮಾಗಮೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾವ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪೀತಂ. ಪಾಸಾಣಕಚೇತಿಯೇ ಪಾರಾಯನಸುತ್ತಕಥಾದಿವಸೇ (ಸು. ನಿ. ೯೮೨ ಆದಯೋ) ಚುದ್ದಸ ಕೋಟಿಯೋ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು. ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದಿವಸೇ ವೀಸತಿ ಪಾಣಕೋಟಿಯೋ, ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಮಾತರಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಪ್ಪಕರಣಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಅಸೀತಿ ಪಾಣಕೋಟಿಯೋ, ದೇವೋರೋಹಣೇ ತಿಂಸ ಪಾಣಕೋಟಿಯೋ, ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತನ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೪ ಆದಯೋ) ಅಸೀತಿ ದೇವಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು. ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತನ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೧ ಆದಯೋ) ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತೇ (ಖು. ಪಾ. ೫.೧ ಆದಯೋ; ಸು. ನಿ. ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತ) ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೧೬ ಆದಯೋ) ಸಮಚಿತ್ತಪಟಿಪದಾಯಾತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೩೩) ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಅಭಿಸಮಯಪ್ಪತ್ತಸತ್ತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ, ಏತಸ್ಸಪಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ. ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾ ಇತೋ ¶ ಪರಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಇಮಂ ಸಾಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಾನಂ ವಸೇನಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ನ ಕೇವಲಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂಯೇವ, ಅವಸೇಸಾನಂ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಸಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕೇ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಭಬ್ಬೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತ್ಥಾಯ ಹಿತತ್ಥಾಯ ಸುಖತ್ಥಾಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ. ಇದಾನಿ ತಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ಪುಟ್ಠಂ ಏಕಪುಗ್ಗಲಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಆಹ. ತದತ್ಥಪರಿನಿಪ್ಫಾದನನ್ತಿ ಲೋಕತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನಂ, ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪಾದನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಠಮಂ ಲುಮ್ಬಿನೀವನೇ ದುತಿಯಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇತಿ ಲುಮ್ಬಿನೀವನೇ ರೂಪಕಾಯೇನ ಜಾತೋ, ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಧಮ್ಮಕಾಯೇನ. ಏವಮಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೇರಞ್ಜಾಕಿತ್ತನತೋ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಮೂಲಕಿತ್ತನತೋ ಧಮ್ಮಕಾಯಸ್ಸ. ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಪರಾಧೀನಕಿರಿಯಾಕರಣಂ, ದುತಿಯೇನ ಅತ್ತಾಧೀನಕಿರಿಯಾಕರಣಂ. ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಂ, ಇತರೇನ ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ ¶ , ಪುರಿಮೇನ ಚಸ್ಸ ಪರಮಾಯ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಮನ್ನಾಗಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಮಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಮನ್ನಾಗಮನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಪಚ್ಛಿಮಕೋತಿ ಗುಣೇನ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಪೀತಿ ಗಣನತೋಪಿ. ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತತ್ತಾ ಸಙ್ಘೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಖಾತಸಙ್ಘಾತೇನ ಸಮಣಗಣೇನಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅರಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬, ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ, ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ, ತಥಾರೂಪೇಸು ಸೀಲೇಸು ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪; ೩೫೬; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾನಞ್ಚ ಸೀಲಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಙ್ಘತೋ ಸಙ್ಘಟಿತೋ ಸಮೇತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಖಾತಸಙ್ಘಾತೋ, ಸಮಣಗಣೋ. ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಪಾಣಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ¶ ಆದಿವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಾನಂ ನಿಯತಸಭಾವತ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತಾ, ಪಗೇವ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದಯೋ. ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಂಹತಾಯೇವ. ‘‘ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪), ತಥಾರೂಪೇಸು ಸೀಲೇಸು ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪) ವಚನತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ, ಇಧ ಪನ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘‘ಯೋ ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ, ಸೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಚನತೋ. ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹೀ’’ತಿ ಏತೇನ ವಚನೇನ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಮತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸತಸ್ಸ. ನಿರಬ್ಬುದೋತಿಆದೀನಂ ವಚನತ್ಥೋ ಪರತೋ ಏವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಸವನಮುಪಲಬ್ಭೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ ಸುಣಿ ಉಪಲಭೀ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಚಾಯಮುಪಲಬ್ಭೋ ಸವನವಸೇನೇವಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸೋತದ್ವಾರಸಮ್ಪತ್ತವಚನನಿಗ್ಘೋಸಾನುಸಾರೇನ ಅಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ. ಅವಧಾರಣಫಲತ್ತಾ ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾಕ್ಯಂ ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ. ಅವಧಾರಣತ್ಥೇತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣೇಪಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ ಇಟ್ಠತೋವಧಾರಣತ್ಥಂ ಖೋಸದ್ದಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಮೇವ ಇಟ್ಠತೋವಧಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಥ ಪದಪೂರಣತ್ಥೇನ ಖೋಸದ್ದೇನ ಕಿಂಪಯೋಜನನ್ತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಪದಪೂರಣೇನ ಪನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಸ್ಸೋಸೀ’’ತಿ ಹಿ ಪದಂ ಖೋಸದ್ದೇ ಗಹಿತೇ ತೇನ ಫುಲ್ಲಿತಮಣ್ಡಿತವಿಭೂಸಿತಂ ವಿಯ ಹೋನ್ತಂ ಪೂರಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತೇನ ಚ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಪದಾನಿ ಸಿಲಿಟ್ಠಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಅಗ್ಗಹಿತೇ, ತಸ್ಮಾ ಪದಪೂರಣೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಮತ್ತಮೇವ ಪಯೋಜನಂ. ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ, ತೇನಸ್ಸ ಅನತ್ಥನ್ತರದೀಪನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಏವ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಏಕನ್ತಿಕತಂ.

ವೇರಞ್ಜೋತಿ ಏತ್ಥ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ಜಾತೋ’’ತಿಆದಿ. ಬ್ರಹ್ಮಂ ಅಣತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮನ್ತಿ ವೇದೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಪನ ಮನ್ತಬ್ರಹ್ಮಕಪ್ಪವಸೇನ ತಿವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಮನ್ತಾ ಪಧಾನಮೂಲಭಾವತೋಯೇವ ಅಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಪವುತ್ತಾ, ಇತರೇ ಪನ ತನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಜಾತಾ, ತೇನ ¶ ಪಧಾನಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ. ಮನ್ತೇ ಸಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಇರುವೇದಾದಿಕೇ ಮನ್ತಸತ್ಥೇ ಸಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇರುವೇದಾದಯೋ ಹಿ ಗುತ್ತಭಾಸಿತಬ್ಬತಾಯ ‘‘ಮನ್ತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇದಮೇವ ಹೀತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಬ್ರಹ್ಮತೋ ಜಾತೋತಿಆದಿಕಂ ನಿರುತ್ತಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಜಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ದುವಿಧಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಜಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಿಸುದ್ಧಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚಾತಿ. ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ವಿಸುದ್ಧಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ನಿರುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ.

ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಸವಾಸನಂ ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಬಾಹಿರಕಅವೀತರಾಗಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪಾಪಸಮಣತೋ ಭಗವತೋ ಪಾಪಸಮಣಂ ವಿಸೇಸಿತಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಉದಾಹರಣೇನ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಬಾಹಿತಪಾಪೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ಸಮಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇದಂ ಭಿನ್ನಗಾಥಾಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಪದದ್ವಯಂ ಏಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ‘‘ಸಮಿತತ್ತಾ ಹಿ ಪಾಪಾನಂ, ಸಮಣೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಸಮಿತತ್ತಾ ಸಮಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಬಾಹಿತಪಾಪೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇ ವುತ್ತವಚನ’’ನ್ತಿ. ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ನಿಪಾತಾನಂ ಇಧ ಅನುಸ್ಸವನತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಲೂತಿ ಅನುಸ್ಸವನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ. ಜಾತಿಸಮುದಾಗತನ್ತಿ ಜಾತಿಯಾ ಆಗತಂ, ಜಾತಿಸಿದ್ಧನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಲಪನಮತ್ತನ್ತಿ ಪಿಯಾಲಾಪವಚನಮತ್ತಂ. ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರಾ ಹೇತೇ ಭೋತಿ ವಾ ಆವುಸೋತಿ ವಾ ದೇವಾನಮ್ಪಿಯಾತಿ ವಾ. ಭೋವಾದೀ ನಾಮ ಸೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋ ಆಮನ್ತನಾದೀಸು ‘‘ಭೋ ಭೋ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ವಿಚರತಿ, ಸೋ ಭೋವಾದೀ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಕಿಞ್ಚನೋತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಕಿಞ್ಚನೇಹಿ ಸಕಿಞ್ಚನೋ. ರಾಗಾದಯೋ ಹಿ ಸತ್ತೇ ಕಿಞ್ಚೇನ್ತಿ ಮದ್ದನ್ತಿ ಪಲಿಬುನ್ಧನ್ತೀತಿ ‘‘ಕಿಞ್ಚನಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಕಿರ ಗೋಣೇಹಿ ಖಲಂ ಮದ್ದಾಪೇನ್ತಾ ‘‘ಕಿಞ್ಚೇಹಿ ಕಪಿಲ, ಕಿಞ್ಚೇಹಿ ಕಾಳಕಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮದ್ದನಟ್ಠೋ ಕಿಞ್ಚನಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಗೋತ್ತವಸೇನಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಗಂ ತಾಯತೀತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಗೋಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಧಾನಂ ಬುದ್ಧಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಗೋತಮೋತಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅಭಿಧಾನಂ ಬುದ್ಧಿಞ್ಚ ಏಕಂಸಿಕವಿಸಯತಾಯ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇನ ಅತ್ಥೇನ ವಿನಾ ನ ವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಅಭಿಧಾನಂ ¶ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಭೂತೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಗೋತ್ತಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ತಾನಿ ಬುದ್ಧಿಅಭಿಧಾನಾನಿ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ಪನ ಅಞ್ಞಕುಲಪರಮ್ಪರಾಯ ಅಸಾಧಾರಣಂ ತಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಆದಿಪುರಿಸಸಮುದಾಗತಂ ತಂಕುಲಪರಿಯಾಪನ್ನಸಾಧಾರಣಂ ಸಾಮಞ್ಞರೂಪನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಣೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸರಿಕ್ಖಕಜನೇಹಿ ಭಗವತೋ ಬಹುಮತಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಸಮಿತಪಾಪತಾಕಿತ್ತನತೋ, ಗೋತಮೋತಿ ಇಮಿನಾ ಲೋಕಿಯಜನೇಹಿ ಉಳಾರಕುಲಸಮ್ಭೂತತಾದೀಪನತೋ. ಸಕ್ಯಸ್ಸ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋ. ಇಮಿನಾ ಚ ಉದಿತೋದಿತವಿಪುಲಖತ್ತಿಯಕುಲವಿಭಾವನತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಉಚ್ಚಾಕುಲಪಅದೀಪನ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಖತ್ತಿಯಾನಞ್ಹಿ ಆದಿಭೂತಮಹಾಸಮ್ಮತಮಹಾರಾಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ಉಳಾರತಮಂ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲಂ. ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ಅನಭಿಭೂತೋತಿ ಞಾತಿಪಾರಿಜುಞ್ಞಭೋಗಪಾರಿಜುಞ್ಞಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ಪರಿಹಾನಿಯಾ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ. ತಥಾ ಹಿ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಅಭಿಜಾತಿಯಂ ತಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ, ಅಥ ಖೋ ವಡ್ಢಿಯೇವ. ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನೇ ಚ ತತೋ ಸಮಿದ್ಧತಮಭಾವೋ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋ. ತೇನ ‘‘ಸಕ್ಯಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಭಗವತೋ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ. ತತೋ ಪರನ್ತಿ ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿ.

ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಇತ್ಥಂ ಇಮಂ ಪಕಾರಂ ಭೂತೋ ಆಪನ್ನೋತಿ ಇತ್ತಮ್ಭೂತೋ, ತಸ್ಸ ಆಖ್ಯಾನಂ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನಂ, ಸೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಇತ್ಥಂ ಏವಂ ಪಕಾರೋ ಭೂತೋ ಜಾತೋತಿ ಏವಂ ಕಥನತ್ಥೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥಜೋತಕೋ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಮನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ದೀಪನತೋ. ತೇನ ಯೋಗತೋ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇಪಿ ಸಮಾನಂ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನದೀಪನತೋ ‘‘ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ‘‘ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಸದ್ದಯೋಗತೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಅಭಿ ಏವಂ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಉಗ್ಗತೋತಿ ಅಭಿಸದ್ದಯೋಗತೋ ¶ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ. ‘‘ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭಿ ಮಾತರಿ ವಿಸಯೇ ಮಾತುಯಾ ವಾ ಸಾಧೂ’’ತಿ ಏವಂ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ವಾ ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ವಾ ಸಾಮಿವಚನಸ್ಸ ವಾ ಪಸಙ್ಗೇ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥಜೋತಕೇನ ಅಭಿಸದ್ದೇನ ಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತು ವಿಸಯೇ ಮಾತುಸಮ್ಬನ್ಧೀ ವಾ ಸಾಧುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ¶ , ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಮನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ದೇವದತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ಇಧ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ, ತಥಾ ತತ್ಥ ‘‘ಮಾತರ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ವಿಯ ಇಧ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ, ತತ್ಥ ಸಾಧುಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ಇಧ ಉಗ್ಗತಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕಲ್ಯಾಣೋತಿ ಭದ್ದಕೋ. ಕಲ್ಯಾಣಭಾವೋ ಚಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣವಿಸಯತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ, ಕಲ್ಯಾಣೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಂವಿಸಯತಾಯ ಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂವಿಸಯತಾ ಹೇತ್ಥ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣವಿಸಯತಾಯ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸೇಟ್ಠಗುಣವಿಸಯತಾಯ ಏವ ಹಿ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠತಾ ‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ‘‘ಭಗವಾ ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಗುಣಾನಂ ಸಂಕಿತ್�