📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ವಿನಯಪಿಟಕೇ

ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಪಞ್ಞಾವಿಸುದ್ಧಾಯ ದಯಾಯ ಸಬ್ಬೇ;

ವಿಮೋಚಿತಾ ಯೇನ ವಿನೇಯ್ಯಸತ್ತಾ;

ತಂ ಚಕ್ಖುಭೂತಂ ಸಿರಸಾ ನಮಿತ್ವಾ;

ಲೋಕಸ್ಸ ಲೋಕನ್ತಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ.

ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಯುತ್ತ-

ಮಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇಸು ಪದೇಸು ಸಾರಂ;

ಸಙ್ಖೇಪಕಾಮೇನ ಮಮಾಸಯೇನ;

ಸಞ್ಚೋದಿತೋ ಭಿಕ್ಖುಹಿತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ.

ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಸಞ್ಞಿತಾಯ;

ಸಮ್ಬುದ್ಧಘೋಸಾಚರಿಯೋದಿತಾಯ;

ಸಮಾಸತೋ ಲೀನಪದೇ ಲಿಖಿಸ್ಸಂ;

ಸಮಾಸತೋ ಲೀನಪದೇ ಲಿಖೀತಂ.

ಸಞ್ಞಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ತಾ ಚ, ಪರಿಮಾಣಂ ಪಯೋಜನಂ;

ಸಬ್ಬಾಗಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇವ, ವತ್ತಬ್ಬಂ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛತಾತಿ. –

ವಚನತೋ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕೇತಿ ಸಞ್ಞಾ. ದೀಪನ್ತರೇ ಭಿಕ್ಖುಜನಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾಭಿಸಮ್ಭುಣಾತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ. ಬುದ್ಧಘೋಸೋತಿ ಗರೂಹಿ ಗಹಿತನಾಮಧೇಯ್ಯೇನಾತಿ ಕತ್ತಾ. ಸಮಧಿಕಸತ್ತವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತೇನ ತಸ್ಸ ಗನ್ಥೇನಾತಿ ಪರಿಮಾಣಂ. ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಪಯೋಜನಂ.

ತತ್ರಾಹ – ‘‘ವತ್ತಬ್ಬಂ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛತಾತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಕಥಂವಿಧೋ ವತ್ತಾ’’ತಿ? ಉಚ್ಚತೇ –

ಪಾಠತ್ಥವಿದೂಸಂಹೀರೋ, ವತ್ತಾ ಸುಚಿ ಅಮಚ್ಛರೋ;

ಚತುಕ್ಕಮಪರಿಚ್ಚಾಗೀ, ದೇಸಕಸ್ಸ ಹಿತುಸ್ಸುಕೋತಿ. (ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ);

ತತ್ರ ಪಠೀಯತೇತಿ ಪಾಠೋ. ಸೋ ಹಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೋ ಅತ್ಥಾನುರೂಪೋ ಅತ್ಥಾನನುರೂಪೋ ಚೇತಿ. ಕಥಂ? ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಭಾಸಿತೋ ಸಾವಸೇಸಪಾಠೋ ನಿರವಸೇಸಪಾಠೋ ನೀತೋ ನೇಯ್ಯೋತಿ. ತತ್ರ ಅನೇಕತ್ಥವತ್ತಾ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತೋ ನಾಮ ‘‘ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ಹನ್ತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ (ಧ. ಪ. ೨೯೪). ಏಕತ್ಥವತ್ತಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಭಾಸಿತೋ ನಾಮ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತ್ಯಾದಿ (ಧ. ಪ. ೧, ೨; ನೇತ್ತಿ. ೯೦, ೯೨; ಪೇಟಕೋ. ೧೪). ಸಾವಸೇಸೋ ನಾಮ ‘‘ಸಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆದಿತ್ತ’’ಮಿತ್ಯಾದಿ (ಮಹಾವ. ೫೪; ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೮). ವಿಪರೀತೋ ನಿರವಸೇಸೋ ನಾಮ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತ್ಯಾದಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೫೬; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೫). ಯಥಾ ವಚನಂ, ತಥಾ ಅವಗನ್ತಬ್ಬೋ ನೀತೋ ನಾಮ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ’’ತ್ಯಾದಿ. ಯುತ್ತಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬೋ ನೇಯ್ಯೋ ನಾಮ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತ್ಯಾದಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೭೦).

ಅತ್ಥೋಪಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೋ ಪಾಠತ್ಥೋ ಸಭಾವತ್ಥೋ ಞೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಪಾಠಾನುರೂಪೋ ಪಾಠಾನನುರೂಪೋ ಸಾವಸೇಸತ್ಥೋ ನಿರವಸೇಸತ್ಥೋ ನೀತತ್ಥೋ ನೇಯ್ಯತ್ಥೋತ್ಯಾದಿ. ತತ್ಥ ಯೋ ತಂತಂಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಮುಚ್ಚಾರೀಯತೇ ಪಾಠೋ, ಸ ಪಾಠತ್ಥೋ ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ಮಿತ್ಯಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧; ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೦) ವಿಯ. ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಲಕ್ಖಣರಸಾದಿ ಸಭಾವತ್ಥೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಭಾವೇತೀ’’ತ್ಯಾದೀಸು (ವಿಭ. ೪೮೯; ಸಂ. ನಿ. ೫.೩) ವಿಯ. ಯೋ ಞಾಯಮಾನೋ ಹಿತಾಯ ಭವತಿ, ಸ ಞಾತುಮರಹತ್ತಾ ಞೇಯ್ಯತ್ಥೋ ‘‘ಅತ್ಥವಾದೀ ಧಮ್ಮವಾದೀ’’ತ್ಯೇವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೯, ೧೯೪; ೩.೨೩೮; ಮ. ನಿ. ೧.೪೧೧) ವಿಯ. ಯಥಾಪಾಠಂ ಭಾಸಿತೋ ಪಾಠಾನುರೂಪೋ ‘‘ಚಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಾಣಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೪೬) ಭಗವತಾ ವುತ್ತಮತೋ ಚಕ್ಖುಮಪಿ ಕಮ್ಮನ್ತಿ. ಬ್ಯಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಬಾಹಯಮಾನೇನ ವುತ್ತೋ ಪಾಠಾನನುರೂಪೋ. ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಪರಿಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ ಸಾವಸೇಸತ್ಥೋ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೬೦; ಮಹಾನಿ. ೧೦೭) ಚ, ‘‘ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ’’ತ್ಯಾದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೨೯) ವಿಯ. ವಿಪರೀತೋ ನಿರವಸೇಸತ್ಥೋ ‘‘ಸನ್ಧಾವಿತಂ ಸಂಸರಿತಂ ಮಮಞ್ಚೇವ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೫೫; ಮಹಾ. ೨೮೭; ನೇತ್ತಿ. ೧೧೪). ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋ ಮನ್ತಾ ಕೋ ಸದ್ಧಾತಾ…ಪೇ… ಅಞ್ಞತ್ರ ದಿಟ್ಠಪದೇಹೀ’’ತ್ಯಾದಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೬೬). ಸದ್ದವಸೇನೇವ ವೇದನೀಯೋ ನೀತತ್ಥೋ ‘‘ರೂಪಾ ಸದ್ದಾ ರಸಾ ಗನ್ಧಾ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ ಚ ಮನೋರಮಾ’’ತ್ಯಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫೧, ೧೬೫; ಮಹಾವ. ೩೩) ವಿಯ. ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ನೇಯ್ಯತ್ಥೋ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಲಾಹಕೂಪಮಾಪುಗ್ಗಲಾ’’ತ್ಯಾದೀಸು ವಿಯ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೧; ಪು. ಪ. ೧೫೭). ಆಹ ಚ –

‘‘ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಸದ್ದತೋ ಞೇಯ್ಯೋ, ನೀತತ್ಥಂ ಇತಿ ತಂ ವಿದೂ;

ಅತ್ಥಸ್ಸೇವಾಭಿಸಾಮಗ್ಗೀ, ನೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಇತಿ ಕಥ್ಯತೇ’’ತಿ.

ಏವಂ ಪಭೇದಗತೇ ಪಾಠತ್ಥೇ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಪಾಠತ್ಥವಿದೂ. ನ ಸಂಹೀರತೇ ಪರಪವಾದೀಹಿ ದೀಘರತ್ತಂ ತಿತ್ಥವಾಸೇನೇತ್ಯಸಂಹೀರೋ. ಭಾವನಾಯಾಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ವತ್ತಾ, ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ಹೇತುದಾಹರಣಾದೀಹಿ ಅವಬೋಧಯಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತ್ಯತ್ಥೋ. ಸೋಚಯತ್ಯತ್ತಾನಂ ಪರೇ ಚೇತಿ ಸುಚಿ, ದುಸ್ಸೀಲ್ಯದುದ್ದಿಟ್ಠಿಮಲವಿರಹಿತೋತ್ಯತ್ಥೋ. ದುಸ್ಸೀಲೋ ಹಿ ಅತ್ತಾನಮುಪಹನ್ತುನಾದೇಯ್ಯವಾಚೋ ಚ ಭವತ್ಯಪತ್ತಾಹಾರಾಚಾರೋ ಇವ ನಿಚ್ಚಾತುರೋ ವೇಜ್ಜೋ. ದುದ್ದಿಟ್ಠಿ ಪರಂ ಉಪಹನ್ತಿ, ನಾವಸ್ಸಂ ನಿಸ್ಸಯೋ ಚ ಭವತ್ಯಹಿವಾಳಗಹಾಕುಲೋ ಇವ ಕಮಲಸಣ್ಡೋ. ಉಭಯವಿಪನ್ನೋ ಸಬ್ಬಥಾಪ್ಯನುಪಾಸನೀಯೋ ಭವತಿ ಗೂಥಗತಮಿವ ಛವಾಲಾತಂ ಗೂಥಗತೋ ವಿಯ ಚ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೋ. ಉಭಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪನ ಸುಚಿ ಸಬ್ಬಥಾಪ್ಯುಪಾಸನೀಯೋ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ ಚ ವಿಞ್ಞೂಹಿ, ನಿರುಪದ್ದವೋ ಇವ ರತನಾಕರೋ. ನಾಸ್ಸ ಮಚ್ಛರೋತ್ಯಮಚ್ಛರೋ, ಅಹೀನಾಚರಿಯಮುಟ್ಠೀತ್ಯತ್ಥೋ. ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮಾಚರಿಯವಾದಅತ್ತನೋಮತಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚತುಕ್ಕಸ್ಸಾಪರಿಚ್ಚಾಗೀ, ತದತ್ಥಸ್ಸೇವ ಬ್ಯಾಖ್ಯಾತೇತ್ಯತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನುಮಾನಸದ್ದತ್ಥಾಪತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಪಮಾಣಚತುಕ್ಕಸ್ಸಾಪರಿಚ್ಚಾಗೀ.

‘‘ಏಕಂಸವಚನಂ ಏಕಂ, ವಿಭಜ್ಜವಚನಾಪರಂ;

ತತಿಯಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಚತುತ್ಥಂ ಪನ ಠಾಪಯೇ’’ತಿ. –

ಏವಂ ವುತ್ತಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ವಾ ಅಪರಿಚ್ಚಾಗೀ; ಹಿತುಸ್ಸುಕೋ ಇತಿ ಸೋತೂನಂ ಹಿತಾಯೋಸ್ಸುಕೋ, ತೇಸಮವಬೋಧನಂ ಪತಿ ಪತ್ಥೇತೀ ತ್ಯತ್ಥೋ; ಸೋ ಏಸೋ ಸುಚಿತ್ತಾ ಪಿಯೋ; ಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ಅಪರಿಚ್ಚಾಗಿತ್ತಾ ಗರು; ಅಸಂಹೀರತ್ತಾ ಭಾವನೀಯೋ; ದೇಸಕತ್ತಾ ವತ್ತಾ; ಹಿತುಸ್ಸುಕತ್ತಾ ವಚನಕ್ಖಮೋ; ಪಾಠತ್ಥವಿದುತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಕಥಂ ಕತ್ತಾ; ಅಮಚ್ಛರತ್ತಾ ನೋ ಚಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಕೋತಿ;

‘‘ಪಿಯೋ ಗರು ಭಾವನೀಯೋ, ವತ್ತಾ ಚ ವಚನಕ್ಖಮೋ;

ಗಮ್ಭೀರಞ್ಚ ಕಥಂ ಕತ್ತಾ, ನೋ ಚಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಕೋ’’. (ಅ. ನಿ. ೭.೩೭; ನೇತ್ತಿ. ೧೧೩) –

ಇತಿಅಭಿಹಿತೋ ದೇಸಕೋ;

ಸೋತಾ ಇದಾನಿ ಅಭಿಧೀಯತೇ –

ಧಮ್ಮಾಚರಿಯಗರು ಸದ್ಧಾ-ಪಞ್ಞಾದಿಗುಣಮಣ್ಡಿತೋ;

ಅಸಠಾಮಾಯೋ ಸೋತಾಸ್ಸ, ಸುಮೇಧೋ ಅಮತಾಮುಖೋ.

ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಗರುತ್ತಾ ಕಥಂ ನ ಪರಿಭವತಿ, ಆಚರಿಯಗರುತ್ತಾ ಕಥಿಕಂ ನ ಪರಿಭವತಿ, ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದಿಗುಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಪರಿಭವತಿ, ಅಸಠಾಮಾಯತ್ತಾ ಅಮತಾಭಿಮುಖತ್ತಾ ಚ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಭವತಿ, ಸುಮೇಧತ್ತಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೀತ್ಯತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಪಞ್ಚಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಭಬ್ಬೋ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತಂ. ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ? ನ ಕಥಂ ಪರಿಭೋತಿ, ನ ಕಥಿಕಂ ಪರಿಭೋತಿ, ನ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಭೋತಿ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ, ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೫೧).

ತಂಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ ಭಾವನಾ ಭವತಿ ಸವನಸ್ಸೇತ್ಯುತ್ತೋ ಸೋತಾ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ಅಸ್ಸಾರಮ್ಭೋ – ತತ್ಥ ಯೋತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ, ತೇನ ವಿಸುದ್ಧಜಾತಿಕುಲಗೋತ್ತಾದೀನಂ ಕಿಲೇಸಮಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ, ಪೂಜಾರಹತಾಯ ವಾ ಅಕಾರಣತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯೋ ಕೋಚಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ಆದಿಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಲೋಕನಾಥತ್ತಹೇತುಂ ಯಥಾವುತ್ತಹೇತುಮೂಲೇನ ಥಿರತರಂ ಅಚಲಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಹೇತುಕಾಲಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪೂರೇನ್ತೋ ಅವಸಾನೇ ಯಥಾವುತ್ತಹೇತುಫಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಹೇತುಫಲಪ್ಪಯೋಜನಂ ಸಾಧೇತಿ, ಸೋವ ಪರಮಪೂಜಾರಹೋತಿ ನಿಯಮೇತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ –

ಭಯಸಮ್ಮೋಹದುದ್ದಿಟ್ಠಿ-ಪಣಾಮೋ ನೇಸ ಸಬ್ಬಥಾ;

ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಏಸೋ, ಪಣಾಮೋತಿ ನಿದಸ್ಸಿತೋ.

ತತ್ರ ಹೇತೂತಿ ಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ತಿಂಸಪಾರಮಿತಾಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ವಚನಪಥಾತೀತಾನುಭಾವೇನ ಮಹತಾ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಕರೀಯನ್ತೀತಿ ಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ನಾಮ. ಅತಿದುಕ್ಕರತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ತೇಸಂ ಅತಿದುಲ್ಲಭಂ ಲೋಕೇ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ನಾಥತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲಂ ಫಲನ್ತಿ, ತಂ ತತ್ಥ ಹೇತುಫಲಂ; ಹೇತುಮೂಲಂ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಹೇತುನೋ ನಿಪ್ಫಾದನಸಮತ್ಥಾ ಮಹಾಕರುಣಾ, ಸಾ ಆದಿಪಣಿಧಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯಾವ ಹೇತುಫಲಪ್ಪಯೋಜನಾ, ತಾವ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪವತ್ತತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಸಕಾನನಾ ಸಗ್ರಿವರಾ ಸಸಾಗರಾ,

ಗತಾ ವಿನಾಸಂ ಬಹುಸೋ ವಸುನ್ಧರಾ;

ಯುಗನ್ತಕಾಲೇ ಸಲಿಲಾನಲಾನಿಲೇ,

ನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಹಾತಪಾ ಕುತೋ’’ತಿ.

ಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ನಮೋ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ಹೇತುಕಾಲಂ ನಾಮ ಚತುಅಟ್ಠಸೋಳಸಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾದಿಪ್ಪಭೇದೋ ಕಾಲೋ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಮಾಸಂ ಅಧೀತೇ, ದಿವಸಂ ಚರತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಕಾಮಞ್ಚ ಸೋ ಕಾಲೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯವಸೇನ ಪಮೇಯ್ಯೋ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತಥಾಪಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿವಸೇನ ಅವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಕಾಲಯತೀತಿ ಕಾಲೋ, ಖಿಪತಿ ವಿದ್ಧಂಸಯತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಮಿತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಲ ವಿಕ್ಖೇಪೇ. ತತ್ಥ ಕಪ್ಪೀಯತಿ ಸಂಕಪ್ಪೀಯತಿ ಸಾಸಪಪಬ್ಬತಾದೀಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ಕೇವಲಂ ಸಂಕಪ್ಪೀಯತಿ, ನ ಮನುಸ್ಸದಿವಸಮಾಸಸಂವಚ್ಛರಾದಿಗಣನಾಯ ಗಣೀಯತೀತಿ ಕಪ್ಪೋ. ಏಕನ್ತಿಆದಿಗಣನಪಥಸ್ಸ ಕೋಟಿಭೂತತ್ತಾ ಕೋಟಿ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಕೋಟಿಯೋ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಯೋ. ತಾಹಿಪಿ ನ ಪಮೀಯತೀತಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ, ತಂ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ. ಕರೋನ್ತೋತಿ ನಾನತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ ದಾನಂ ದೇನ್ತೋ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖನ್ತೋ, ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ, ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಾದಿಭೇದಂ ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಜಾನನ್ತೋ, ವಿವಿಧೇನ ವಾಯಾಮೇನ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ, ತಂ ತಂ ಸತ್ತಾಪರಾಧಂ ಖಮನ್ತೋ, ಪಟಿಞ್ಞಾಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಾನಿ ಸಚ್ಚಾಯನ್ತೋ, ತಂ ತಂ ಸತ್ತಹಿತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋ, ಸಕಲಲೋಕಂ ಮೇತ್ತಾಯನ್ತೋ, ಮಿತ್ತಾಮಿತ್ತಾದಿಭೇದಂ ಪಕ್ಖಪಾತಂ ಪಹಾಯ ತಂ ತಂ ಸತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನ್ತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೇದಂ ಗತೋತಿ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ಮಹನ್ತಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನಟ್ಠೇನ ಗತೋ, ಸಮ್ಪತ್ತೋತ್ಯತ್ಥೋ. ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಞ್ಹಿ ಸಾರೀರಿಕಂ ಮಾನಸಿಕಞ್ಚ ಸುಖಂ ಖೇದಯತಿ ಪಾತಯತೀತಿ ‘‘ಖೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಲೋಕಹಿತಾಯಾತಿ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತಹೇತುಫಲಪ್ಪಯೋಜನನಿದಸ್ಸನಂ, ‘‘ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಾನುಭವನಕಾರಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿಪಿ ಏಕೇ –

‘‘‘ಜಾತಿಸಂಸಾರದುಕ್ಖಾನಂ, ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋಪಿ ನಿಬ್ಬುತಿಂ;

ಚಿರಲ್ಲಿಟ್ಠೋಪಿ ಸಂಸಾರೇ, ಕರುಣಾಯೇವ ಕೇವಲ’ನ್ತಿ. –

ಚ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ತಮಯುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಲೋಕಹಿತಾಯ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಮನುಭವತಿ. ನ ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಉಪಕಾರಂ ಆವಹತಿ. ಏವಂ ಪನೇತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ತಿಂಸಪಾರಮಿತಾಪಭೇದಂ ಹೇತುಂ, ಪಾರಮಿತಾಫಲಭೂತಂ ನಾಥತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲಞ್ಚ. ಯಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಮಮಞ್ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತಾ ಜಾತಿಯಾ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೯; ೫.೨). ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಯಥಾವುತ್ತಹೇತೂಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ವಿನೇಯ್ಯಭಾವನಿಪ್ಫಾದನಪಞ್ಞಾಬೀಜಾನಿ ವಪಿ, ಹೇತುಫಲೇನ ಪರಿಪಕ್ಕಿನ್ದ್ರಿಯಭಾವೇನ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನವಿನೇಯ್ಯಭಾವೇ ಸತ್ತೇ ವಿನಯಿ, ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಮೋಚಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಏವಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಉಪಕಾರಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಕರೋನ್ತೋ ಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ಲೋಕಹಿತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಯೋಜನಾಯ ಸಬ್ಬಪಠಮಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ನಾಥತ್ತಸಙ್ಖಾತಪಾರಮಿತಾಹೇತುಫಲಾಧಿಗಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೋ ನಾಥೋತಿ ಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇಮಸ್ಸ ಪನತ್ಥಸ್ಸ –

‘‘ಯದೇವ ಪಠಮಂ ಚಿತ್ತ-ಮುಪ್ಪನ್ನಂ ತವ ಬೋಧಯೇ;

ತ್ವಂ ತದೇವಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಪೂಜಿಕೇ ಪರಿವಸಿತ್ಥ’’. –

ಇತಿ ವಚನಂ ಸಾಧಕಂ. ಪಠಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಾರಮಿತಾಭಾವೋ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಙ್ಕುರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಖೇದಂ ಗತೋತಿ ವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ, ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಗುಣಸಾಧನಾಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ? ನ, ಅನ್ತರಾ ಅನಿವತ್ತನಕಭಾವದೀಪನತೋ. ದುಕ್ಕರಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಖೇದಂ ಗತೋ ಏವ, ನ ಅನ್ತರಾ ಖೇದಂ ಅಸಹನ್ತೋ ನಿವತ್ತತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ಲೋಕದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮಸ್ಸ ವಾ ಭಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಸಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವರದೋಸ್ಸಂ, ಯಾವಾಹಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತದುಕ್ಖಾನಿ;

ಸಬ್ಬಾನಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಯುಗಂ, ಪದ್ಮಸ್ಸೇವ ಬುಜ್ಝನ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ. –

ಏವಂಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತಮತ್ತದುಕ್ಖಾನುಭವನಸಮತ್ಥತಾಯ ಕಾಯೇವ ಕಥಾತಿ ಅತಿಸಯಂ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಖೇದಂ ಗತೋತಿ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಪರಿಚಯಂ ಗತೋತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ಕಮ್ಮಾದೀಸು ಸಬ್ಯಾಪಾರಂ ಪುರಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಸನ್ತಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ವತ್ತಾರೋ ‘‘ಖಿನ್ನೋಯಂ ಕಮ್ಮೇ, ಖಿನ್ನೋಯಂ ಸತ್ತೇ’’ತಿಆದಿ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಯೋಜನಾಯ ನಾಥೋತಿ ಇಮಿನಾ ಬುದ್ಧತ್ತಾಧಿಗಮಸಿದ್ಧಂ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ನಾಥಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಠಿತಕಾಲೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕೇಚಿ ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾತಿ ವದನ್ತೋ ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ ವಿಯ, ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇಪಿ ತಬ್ಬೋಹಾರಸಬ್ಭಾವತೋ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ದುಕ್ಕರಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಅವಸಾನೇ ದುಕ್ಕರಪಾರಮಿತಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ತಾಸಂ ಫಲಭೂತಂ ನಾಥಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಲೋಕಹಿತಾಯ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಗತೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ನಿದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ‘‘ಬೋಧಿಂ ಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಸುಬ್ಯತ್ತಂ ಹೇತುಫಲಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಬುದ್ಧಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಚ ನಾಥಸ್ಸ ನಮೋ ಕತೋ ಹೋತಿ ವಿಸೇಸವಚನಸಬ್ಭಾವತೋ, ನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ವಿನಯಾಧಿಕಾರೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವಮರಣಕಾಲಾ ಹೋತಿ. ತಂ ಅತಿವಿಯ ಪರಿತ್ತಂ ಕಾಲಂ ಲಜ್ಜಿನೋ ಅತಿಸುಕರಂ ಸೀಲಮತ್ತಂ ಏಕಕಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಾಯ ಅತ್ತಮತ್ತದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಕೋ ನಾಮ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಾತಿಕ್ಕಮಸುಖಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ನನು ಭಗವಾ ಸಕಲಲೋಕದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅತಿದುಕ್ಕರನಿರಸ್ಸಾದಂ ಖೇದಂ ಗತೋತಿ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಗುಣಂ ವಣ್ಣೇತಿ ಆಚರಿಯೋ.

ಲೋಕಹಿತಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಲೋಕಿಯತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಲೋಕೋ, ಲುಯತೇ ವಾ ಜಾತಿಜರಾಮರಣದುಕ್ಖೇಹೀತಿ ಲೋಕೋ, ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಜಾತಿಲೋಕಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಹಿತಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಪರಲೋಕಾನಂ ವಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಲೋಕಸಮುದಯಾನಂ ಲೋಕಾನಂ, ಇಧ ಜಾತಿಲೋಕೇ ಓಕಾಸಲೋಕೇ ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಙ್ಖಾತಞ್ಚ ಹಿತಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಲೋಕಸ್ಸ, ಲೋಕಾನಂ, ಲೋಕೇ ವಾ ಹಿತನ್ತಿ ಸರೂಪೇಕದೇಸೇಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಲೋಕಹಿತ’’ಮಿಚ್ಚೇವಾಹ. ನಾಥೋತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಚರಿಯಾಧಿಮುತ್ತಿಭೇದಾನುರೂಪಧಮ್ಮದೇಸನಸಮತ್ಥತಾಯ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ…ಪೇ… ತಂ ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೨೦) ಏವಂ ಯಾಚನಟ್ಠೇನಾಪಿ ನಾಥತೇತಿ ನಾಥೋ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಾನುರೂಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾಯ ಚ ಕರುಣಾಯ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಪತಿ, ಸುತ್ತನ್ತವಸೇನ ವಾ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅನುಸಯಿತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಕರುಣಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಪತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ತೇ ತೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲೇಸೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪೇಚ್ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಪತೀತಿ ತಪನಟ್ಠೇನಾಪಿ ನಾಥತೇತಿ ನಾಥೋ. ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲತ್ತಾ ಕೇನಚಿ ಅಪ್ಪಟಿಹತಧಮ್ಮದೇಸನತ್ತಾ ಪರಮಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಚ ಇಸ್ಸರಿಯಟ್ಠೇನಾಪಿ ನಾಥತೇತಿ ನಾಥೋ. ‘‘ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇಸಿ ಸಮಾದಪೇಸಿ ಸಮುತ್ತೇಜೇಸಿ ಸಮ್ಪಹಂಸೇಸೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೯೦) ವಚನತೋ ಸಮ್ಪಹಂಸನಸಙ್ಖಾತೇನ ಆಸೀಸಟ್ಠೇನ, ಪಣಿಧಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಕಥಂ ನಾಮಾಹಂ ಮುತ್ತೋ ಮೋಚಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆಸೀಸಟ್ಠೇನ ವಾ ನಾಥತೇತಿ ನಾಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ಚತೂಹಿಪಿ ನಾಥಙ್ಗೇಹಿ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಅತಿವಿತ್ಥಾರಿಕಭಯಾ ಪನ ನ ಯೋಜಿತಾ.

ನಮೋತಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಬುದ್ಧಗುಣಬಹುಮಾನಪಬ್ಭಾರಾ ಚಿತ್ತನತಿ, ಚಿತ್ತನತಿಪ್ಪಭವಾ ಚ ವಚೀಕಾಯನತಿ. ಅತ್ಥು ಮೇತಿ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಸತ್ತವಿಸಯತ್ತಾ ಮಹುಸ್ಸಾಹಪ್ಪಭವತ್ತಾ ಚ ಮಹತೀ ಕರುಣಾ ಮಹಾಕರುಣಾ. ತತ್ಥ ಪಣಿಧಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಪುರಪ್ಪವೇಸಾ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ, ಭಗವಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಹೇತುಮೂಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಿಕ್ಕರುಣೋ ಹಿ ಪರದುಕ್ಖೇಸು ಉದಾಸಿನೋ ಬುದ್ಧತ್ಥಾಯ ಪಣಿಧಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಭಾರಿಯನ್ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಂ ಹೇತುಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ನಾಥತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಹೇತುಫಲಪ್ಪಯೋಜನಭೂತಂ ಲೋಕಹಿತಂ ಕಥಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಗುಣಮೂಲಭೂತತ್ತಾ ಮಹಾಕರುಣಾಗುಣಮೇವ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ‘‘ನಮೋ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏತ್ತಾವತಾ ಹೇತುಅನುರೂಪಂ ಫಲಂ, ಫಲಾನುರೂಪೋ ಹೇತು, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅನುರೂಪಂ ಮೂಲಂ, ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಅನುರೂಪಂ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಅಚ್ಛರಿಯಪುರಿಸೋ, ನಾಥೋ ನಾಥಗುಣೇ ಠಿತೋ;

ನಮೋರಹೋ ಅನಾಥಸ್ಸ, ನಾಥಮಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಂ.

ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ ‘‘ಅನೇಕೇಸು ಭಗವತೋ ಗುಣೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಕಸ್ಮಾ ‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾ’ತಿ ಏಕಮೇವ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ? ಉಚ್ಚತೇ –

ದೋಸಹೀನಸ್ಸ ಸತ್ಥಸ್ಸ, ಚೋದನಾ ತು ನ ವಿಜ್ಜತೇ;

ದೋಸಯುತ್ತಮಸತ್ಥಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ಚೋದನಾ ಅಪತ್ತಕಾತಿ.

ನ ಮಯಾ ಚೋದನಾ ಕತಾ, ಕಿನ್ತು ಪುಚ್ಛಾ ಏವ ಕತಾ. ಅಪಿಚ –

‘‘ಫಲಂ ಸತಿಪಿ ರುಕ್ಖೇಡ್ಢೇ, ನ ಪತತ್ಯವಿಕಮ್ಪಿತೇ;

ಚೋದನಾ ಯಾ’ತ್ಥು ಸತ್ಥಾನಂ, ಪುಚ್ಛನಾತ್ಯತ್ಥಫಲಂ ಮಹತಾ.

‘‘ನಭೋತ್ತುಂ ಕುರುತೇ ಸಮ್ಮಾ, ಗಹಿತುಂ ನಾಡ್ಢತೇ ಘಟಂ;

ಅಕ್ಖೇಪೇ ಹಿ ಕತೇ ತದಿ-ಚ್ಛಿಸ್ಸಾಣಾಬುದ್ಧಿಬನ್ಧನಂ.

‘‘ಯಥಾ ಹಿಮಪದೋ ಪದ್ಧೋ, ಪಬುದ್ಧೋ ಗನ್ಧಲಿಮ್ಪಿಯಾ;

ಭಿನ್ನತ್ಥವಿರಮಸ್ಸೇವಂ, ಸತ್ಥಕತಾತ್ಥಲಿಮ್ಪಿಯಾ’’ತಿ. –

ಏವಂ ಚೇಕಂ –

ಸಮ್ಮಾಪಿ ಚೋದನಾ ತಂ ಖಲು, ಗುರವೋ ವಿವಾಕ್ಯಾ ವಿವದ್ಧ;

ಯತಿಸಿಸ್ಸಾ ಆಘಟ್ಟಿತಾತಿ-ವಾಕ್ಯೇನಾಭ್ಯಧಿಕಂ ಗೋಪಯ.

ಸರವತೀ ಆಚೇರಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಾ, ತದಿಚ್ಛಿಸ್ಸಜಿತಾತ್ತಾನಂ;

ಜಯತ್ಯತ್ತಾನಮಾಚೇರೋ, ಸದಸ್ಸಸ್ಸೇವ ಸಾರಥೀತಿ. –

ಅತ್ರೋಚ್ಚತೇ –

ಯಸ್ಸ ಹಿ ವಾಕ್ಯಸಹಸ್ಸಂ, ವಾಕ್ಯೇ ವಾಕ್ಯೇ ಸತಞ್ಚ ಜಿವ್ಹಾ;

ನಾಮಂ ದಸಬಲಗುಣಪದೇಸಂ, ವತ್ತುಂ ಕಪ್ಪೇನಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ.

ಯಥಾ –

ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ,

ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ;

ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ,

ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೦೪; ೩.೧೪೧; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೨೫; ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೫೩; ಚರಿಯಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ) –

ಚೋತ್ತತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಭಗವತಂ ಗುಣಾನಮವಸೇಸಾಭಿಧಾತುಂ.

ಅಪಿಚ –

ಯಥಾ ತ್ವಂ ಸತ್ತಾನಂ, ದಸಬಲ ತಥಾ ಞಾಣಕರುಣಾ;

ಗುಣದ್ವನ್ದಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ತವ ಗುಣಗಣಾ ನಾಮ ತಿಗುಣಾತಿ. –

ಸಬ್ಬಗುಣಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ಮೂಲತ್ತಾ ಚ ಏಕಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಛಸು ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣೇಸು ಅಞ್ಞತರತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನ ಸೇಸಾಪಿ ಗಹಿತಾವ ಸಹಚರಣಲಕ್ಖಣೇನಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ವಿಸೇಸತೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕೇವಲಂ ಪಞ್ಞಾವಿಸಯತ್ತಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾರಮ್ಭೇ ಆಚರಿಯೇನ ‘‘ಕರುಣಾ ವಿಯ ಸತ್ತೇಸು, ಪಞ್ಞಾ ಯಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಗುಣೋ ವಣ್ಣಿತೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಚಅಯಾಧಿಮುತ್ತಿಭೇದಾನುರೂಪಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಪಞ್ಞಾಯ, ಸತ್ತೇಸು ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಚ ಅಧಿಕಾರತ್ತಾ. ಸುತ್ತನ್ತಟ್ಠಕಥಾರಮ್ಭೇ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ, ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ ಭಗವತೋ ಉಭೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಕರುಣಾಗುಣಾ ವಣ್ಣಿತಾ. ಇಧ ಪನ ವಿನಯೇ ಆಸಯಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಕೇವಲಂ ಕರುಣಾಯ ಪಾಕತಿಕಸತ್ತೇನಾಪಿ ಅಸೋತಬ್ಬಾರಹಂ ಸುಣನ್ತೋ, ಅಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾರಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ಅವತ್ತಬ್ಬಾರಹಞ್ಚ ವದನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸೀತಿ ಕರುಣಾಗುಣೋಯೇವೇಕೋ ವಣ್ಣಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಪಞ್ಞಾದಯಾ ಅತ್ತಪರತ್ಥಹೇತೂ,

ತದನ್ವಯಾ ಸಬ್ಬಗುಣಾ ಜಿನಸ್ಸ;

ಉಭೋ ಗುಣಾ ತೇ ಗುಣಸಾಗರಸ್ಸ,

ವುತ್ತಾ ಇಧಾಚರಿಯವರೇನ ತಸ್ಮಾ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾದಿಗಾಥಾ,

ಸಮಾಸತೋ ವುತ್ತಪದತ್ಥಸೋಭಾ;

ಅಯಮ್ಪಿ ವಿತ್ಥಾರನಯೋತಿ ಚಾಹಂ,

ಉದ್ಧಂ ಇತೋ ತೇ ಪಟಿಸಂಖಿಪಾಮಿ.

ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಅಸಮ್ಬುಧನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಅಬುಜ್ಝನ್ತೋ. ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಹಿ ಗೋಚರಭಾವನಾಸೇವನಾಹಿ ಯಥಾರಹಂ ನಿಸೇವಿತಂ. ಭವಾ ಭವನ್ತಿ ವತ್ತಮಾನಭವತೋ ಅಞ್ಞಂ ಭವಂ ಗಚ್ಛತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಭವೋತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ. ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಅಭವೋತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ. ಭವೋತಿ ವಾ ವುದ್ಧಿ. ಅಭವೋತಿ ಹಾನಿ. ಭವೋತಿ ವಾ ದುಗ್ಗತಿ. ಅಭವೋತಿ ಸುಗತಿ. ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೩, ೧೧) ವಿಯ ಹಿ ವುದ್ಧಿಅತ್ಥತ್ತಾ ಅಕಾರಸ್ಸ. ಭಾವಯತೀತಿ ಭವೋ, ಜಾತಿ. ಭವತೀತಿ ವಾ ಭವೋ. ಸವಿಕಾರಾ ಬಹುವಿಧಖನ್ಧುಪ್ಪತ್ತಿ ದೀಪಿತಾ. ಅಭವೋತಿ ವಿನಾಸೋ, ಜಾತಿಭಾವಂ ಮರಣಭಾವಞ್ಚ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಮರಣಮ್ಪಿ ಖಣಿಕವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಭವೇಸು ಅಭವೋ ಭವಾಭವೋ, ತಂ ಭವಾಭವಂ, ಭವೇಸು ಅಭಾವಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜೀವಲೋಕೋತಿ ಸತ್ತಲೋಕೋ, ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಓಕಾಸಲೋಕಾನಂ ಭವಾಭವಗಮನಾಸಮ್ಭವತೋ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಜೀವಲೋಕೋತಿ ವಿಸೇಸೇತಿ. ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸಿನೋತಿ ಏತ್ಥ ನವಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಪಚಯಗಾಮಿತಾ ಹಿ ಚತುಮಗ್ಗಧಮ್ಮಸ್ಸ ಓಧಿಸೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸೋ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಹಾಯಭಾವೂಪಗಮನೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಾಪಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಯೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ರಾಗಕ್ಖಯೋ…ಪೇ… ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ. ಅರಹತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ತಥಾ ರಾಗಾದಿಕ್ಖಯವಚನಸಬ್ಭಾವತೋ. ಫಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಫಲಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ನವವಿಧೋಪೇಸ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಹಚರಣಲಕ್ಖಣಕಆರಣತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಗೋಚರಗ್ಗಹಣತಾ. ಅನಭಿಹಿತೋಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ತತ್ರಾಭಿಹಿತೋವ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಇತಿ ವಚನತೋ ಕಾರಣಗೋಚರಗ್ಗಹಣೇನ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಫಲಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ. ನರಕಾದೀಸು ಅಪತಮಾನಂ ಧಾರೇತಿ ಸುಗತಿಯಂ ಉಪ್ಪಾದನೇನಾತಿ ಧಮ್ಮೋ. ಪುನ ಸುಗತಿಮ್ಹಿ ಅಜನನಕಾರೀ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಪೋಸೇತಿ ಪವತ್ತೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ. ಸೋ ಪನ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಭೇದತೋ ತಿವಿಧೋ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಾವಹನತೋ, ತತೋಪಿ ಉತ್ತಮತ್ತಾ ಧಮ್ಮವರೋ.

ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಚತುನ್ನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಅನನುಬೋಧಾ ಅಪ್ಪಟಿವೇಧಾ ಏವಮಿದಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ಸನ್ಧಾವಿತಂ ಸಂಸರಿತ’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೫೫; ಮಹಾವ. ೨೮೭) ವಚನತೋ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಭವಾ ಭವಂ ಗಚ್ಛತಿ ಜೀವಲೋಕೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸೇವ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅನ್ತೇ ತಂನಿದ್ದೇಸೇನ ನಿಯಮನತೋ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸೀ ಧಮ್ಮವರೋತಿ ಚಾಪಜ್ಜತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ನಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸಿನೋ ಧಮ್ಮವರಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ತಂನಿದ್ದೇಸೇನ ಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಕರಣಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗನಿಯಮನತೋ, ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸಿನೋ ಧಮ್ಮವರಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನಂ ವಿಸೇಸನವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಚ್ಚಾನಂ ತಬ್ಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ನತ್ಥೀತಿ ಚೇ? ನ, ತಂನಿದ್ದೇಸೇನ ಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಅವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ. ಅಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನಿರೋಧಸಚ್ಚೇಸು ಫಲಾನಂ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ವಚನವಿರೋಧೋ, ಫಲಾನಂ ಅಸಙ್ಗಹೇ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ ನ ಕೇವಲಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಅಪಿ ಚ ಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ರಾಗವಿರಾಗಮನೇಜಮಸೋಕಂ…ಪೇ… ಧಮ್ಮಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ (ವಿ. ವ. ೮೮೭) ವಚನವಿರೋಧೋ ಚಾತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರುದ್ಧಾ ಏಸಾ ಗಾಥಾ ಸಾಸನವಿರುದ್ಧಾ ಚಾ’’ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸಬ್ಬಮೇತಮಯುತ್ತಂ ವುತ್ತಗಾಥತ್ಥಾಜಾನನತೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಆಚರಿಯೇನ ಪವತ್ತಿಪವತ್ತಿಹೇತುವಿಸಯವಿಭಾಗೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋ. ಕಥಂ? ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಬುಧನ್ತಿ ಅಸಮ್ಬೋಧೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಚ ತಣ್ಹುಪಾದಾನಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ, ತಯೋಪಿ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಭವಾಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತಂ. ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿಪ್ಪಭೇದೋ ಹಿ ಭವೋ ಅತ್ಥತೋ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಏವಮೇತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧) ವಚನತೋ ದುಕ್ಖಪ್ಪವತ್ತಿ ಪವತ್ತಿ ನಾಮ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ಪವತ್ತಿಹೇತು ನಾಮ, ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಿಹೇತುಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ನಿರೋಧಮಗ್ಗಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ವಿಸಯೋ ನಾಮ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾ? ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ…ಪೇ… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೨೨೬).

ಏತ್ಥ ಚ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಬುದ್ಧೇನ ಗೋಚರಾಸೇವನಾಯ ಆಸೇವಿತಂ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಭಾವನಾಸೇವನಾಯ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತಂ ಯನ್ತಿ ಉಪಯೋಗಪ್ಪತ್ತೋ ಯೋ ವಿಸಯೋ ನಿರೋಧೋ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಚ, ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಾವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲತ್ತಯವಿದ್ಧಂಸಿನೋ ನಮೋ ಧಮ್ಮವರಸ್ಸಾತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಸ್ಸ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಸೀಲತಾಯ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಸಮ್ಭವತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ರಾಗವಿರಾಗಾತಿ ಗಾಥತ್ಥೋ, ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಸುತ್ತತ್ಥೋ ಚ ಅಸೇಸತೋ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕೇವಲಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋವ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೦; ಪಾರಾ. ೧), ತಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಬುದ್ಧೇಹೇವ ನಿಸೇವಿತಂ ಗೋಚರಾಸೇವನಾಯ ಅನಞ್ಞನಿಸೇವಿತಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ ಭಗವಂನೇತ್ತಿಕಾ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ…ಪೇ… ಭಗವತೋ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಾರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೪೬).

ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಸೀಲಾದಯೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಅನ್ತೇ ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಸೀಲಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಲೋಕುತ್ತರಾವ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣಪ್ಪಭುತೀಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸರೂಪೇಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣಪ್ಪಭುತೀಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಫಲಧಮ್ಮಾವ ಸುತ್ತೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ. ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ. ಫಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೧೦) ವಚನತೋ ಮಗ್ಗಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಖಯೋತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ‘‘ಖಯೇ ಞಾಣಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ದುಕಮಾತಿಕಾ ೧೪೨; ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೪) ಏತ್ಥ ಖಯೋ ನಾಮ ಮಗ್ಗೋ, ರಾಗಕ್ಖಯೋ ದೋಸಕ್ಖಯೋತಿ ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಮೇವ. ಪಹೀನಕಿಲೇಸಾನಂ ಖಯೋ ಪಾಕತಿಕೋ ಖಯೋ ಏವ. ಪಭುತಿ-ಸದ್ದೇನ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಗುಣಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ಸಮನ್ನಾಗಮಟ್ಠೇನ ಅಪರಿಹೀನಟ್ಠೇನ ಚ ಯುತ್ತೋ. ಖೇತ್ತಂ ಜನಾನಂ ಕುಸಲತ್ಥಿಕಾನನ್ತಿ ‘‘ಅನುತ್ತರಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸುತ್ತತೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನತ್ತಾ, ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಚ ಕಾಮಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ಖೇತ್ತಂ ಹೋತಿ ಸಙ್ಘೋ, ನ ಕುಸಲತ್ಥಿಕಾನಂ ಜನಾನಂ. ತಸ್ಮಾ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಸುತ್ತತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ಸುತ್ತೇ ‘‘ಅನುತ್ತರಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೪೧) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ? ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕಸ್ಸ ಖೇತ್ತಂ ಸಙ್ಘೋ, ಪುಞ್ಞುಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಹೋತಿ ಸಙ್ಘೋ, ಕುಸಲತ್ಥಿಕಾನನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಖೇತ್ತಂ ಯಞ್ಞದತ್ತಸ್ಸ ಖೇತ್ತಂ ಸಾಲಿಯವುಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ಸಾಲಿಖೇತ್ತಂ ಯವಖೇತ್ತನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಅರಿಯಸಙ್ಘನ್ತಿ ವಿಗತಕಿಲೇಸತ್ತಾ ಅರಿಯಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅರಿಯಾನಂ, ಅರಿಯಭಾವಂ ವಾ ಪತ್ತಂ ಸೀಲದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಙ್ಘತತ್ತಾ ಸಙ್ಘಂ. ‘‘ಅರಿಯ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘಂ ನಿವಾರೇತೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣಗುಣಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ. ಸಿರಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಮಂ ಕಾಯನತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಥಾಪಿ ಉತ್ತಮಸಙ್ಘೇ ಗುಣಗಾರವೇನ ಉತ್ತಮಙ್ಗಮೇವ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ‘‘ಸಿರಸಾ ನಮಾಮೀ’’ತ್ಯಾಹ. ಸಿರಸ್ಸ ಪನ ಉತ್ತಮತಾ ಉತ್ತಮಾನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಉತ್ತಮತಾ ಚ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಸವನಾನುತ್ತರಿಯಹೇತುತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥಾಹ – ಅನುಸನ್ಧಿಕುಸಲೋ

‘‘ಉಪೋಗ್ಘಾತೋ ಪದಞ್ಚೇವ, ಪದತ್ಥೋ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ;

ಚೋದನಾಪ್ರತ್ಯವಜ್ಜಾನಂ, ಬ್ಯಾಖ್ಯಾ ತನ್ತಸ್ಸ ಛಬ್ಬಿಧಾ’’ತಿ. –

ಏವಮವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಂ ಪಠಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸತಾಚಾರತ್ತಾ. ಆಚಾರೋ ಕಿರೇಸ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ, ಯದಿದಂ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾವಿಧಾನಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸತಾಚಾರತೋ ಭಟ್ಠಾ ಮಾ ಮಯಂ ಹೋಮಾ’’ತಿ ಕರೀಯತಿ, ಚತುಗಮ್ಭೀರಭಾವಯುತ್ತಞ್ಚ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಕಾಮಸ್ಸ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಓಗಾಹನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾಪಿ ಮಹನ್ತಂ ಭಯಂ ಹೋತಿ, ಭಯಕ್ಖಯಾವಹಞ್ಚೇತಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಾನುಸ್ಸರಣಜನಿತಂ ಪಣಾಮಪೂಜಾವಿಧಾನಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಏವಂ ಬುದ್ಧಂ ಸರನ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯). ಅಪಿಚಾಚರಿಯೋ ಸತ್ಥುಪೂಜಾವಿಧಾನೇನ ಅಸತ್ಥರಿ ಸತ್ಥಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತಂ ಸತ್ಥರಿ ಏವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಸತ್ಥುಸಮ್ಭಾವನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಅಸತ್ಥರಿ ಸತ್ಥುಸಮ್ಭಾವನಂ ಪರಿಚ್ಚಜಾಪೇತಿ, ‘‘ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಅತ್ತನೋ ದಹತೀ’’ತಿ ವುತ್ತದೋಸಂ ಪರಿಹರತಿ. ಅನ್ತರಾಯಬಹುಲತ್ತಾ ಖನ್ಧಸನ್ತತಿಯಾ ವಿಪ್ಪಕತಾಯ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅತ್ತನೋ ಆಯುವಣ್ಣಸುಖಬಲಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಸಮ್ಭವಾಸಙ್ಕಾಯ ‘‘ಅಭಿವಾದನಸೀಲಿಸ್ಸ…ಪೇ… ಆಯು ವಣ್ಣೋ ಸುಖಂ ಬಲ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೦೯) ವುತ್ತಾನಿಸಂಸೇ ಯಾವ ಸಂವಣ್ಣನಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ಪತ್ಥೇತಿ. ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಣಾಮಪೂಜಾವಿಧಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಾಧಿಗಮತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಯಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಸ್ಸ, ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸೇವ ವಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪೂಜಾವಿಧಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭಾವಾಧಿಗಮತ್ಥಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಯಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ಸದ್ಧಮ್ಮಪಟಿವೇಧಮತ್ತಾಭಿಲಾಸಿನೋ ಹಿ ತೇ. ಪರಮತ್ಥಸಙ್ಘಪೂಜಾವಿಧಾನಂ ಪರಮತ್ಥಸಙ್ಘಭಾವಾಧಿಗಮತ್ಥಂ ಸಾವಕಯಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ, ಮಙ್ಗಲಾದೀನಿ ವಾ ಸಾತ್ಥಾನಿ ಅನನ್ತರಾಯಾನಿ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾನಿ ಬಹುಮತಾನಿ ಚ ಭವನ್ತೀತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕಾನಂ ಚಿತ್ತಪರಿತೋಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪೂಜಾ ಚ ಪೂಜನೇಯ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ ಭಗವತಾ ಪಸತ್ಥಮಙ್ಗಲಂ ಕರೋತಿ. ವುಚ್ಚತೇ ಚ –

‘‘ಮಙ್ಗಲಂ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧೋ, ಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಘೋ ಚ ಮಙ್ಗಲಂ;

ಮಙ್ಗಲಾದೀನಿ ಸಾತ್ಥಾನಿ, ಸೀಘಂ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ.

‘‘ಸತ್ಥು ಪೂಜಾವಿಧಾನೇನ, ಏವಮಾದೀ ಬಹೂ ಗುಣೇ;

ಲಭತೀತಿ ವಿಜಾನನ್ತೋ, ಸತ್ಥುಪೂಜಾಪರೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸತ್ಥುಪಧಾನತ್ತಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾನಂ ಪೂಜಾವಿಧಾನಂ ಸತ್ಥುಪೂಜಾವಿಧಾನಮಿಚ್ಚೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಸಾಸನತೋ ಲೋಕತೋ ಚ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮೋ ಸುಗತೇನ ವುತ್ತೋ;

ನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ಯಮತೋ ಸ ಸತ್ಥಾ;

ಸುವತ್ಥಿಗಾಥಾಸು ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ;

ಸಙ್ಘೋ ಚ ವುತ್ತೋ ಯಮತೋ ಸ ಸತ್ಥಾ.

ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ –

ಧಮ್ಮಕಾಯೋ ಯತೋ ಸತ್ಥಾ, ಧಮ್ಮೋ ಸತ್ಥಾ ತತೋ ಮತೋ;

ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತೋ ಸೋ ಸಙ್ಘೋ ಚ, ಸತ್ಥುಸಙ್ಖ್ಯಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ.

ಸನ್ತಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ವತ್ತಾರೋ ಕೋಸಗತಂ ಅಸಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಪುರಿಸಂ ವಿಸುಂ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಅಸಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಏಸೋ’’ತಿ. ತೇನೇವಾಹ ಚಾರಿಯಮಾತ್ರಚ್ಚೇವಾ –

‘‘ನಮತ್ಥು ಬುದ್ಧರತ್ನಾಯ, ಧಮ್ಮರತ್ನಾಯ ತೇ ನಮೋ;

ನಮತ್ಥು ಸಙ್ಘರತ್ನಾಯ, ತಿರತ್ನಸಮವಾನಯೀ’’ತಿ.

ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣನಿಮಿತ್ತಾನುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖಪಾತುಭಾವಾಭಿಸಙ್ಖಾತಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಮುಪಾದಾಯ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಯದಿ ಪಞ್ಞಾಪಿಯತಿ, ಧಮ್ಮೋ ಪಣಾಮಾರಹೋತಿ ಕಾ ಏವ ಕಥಾ, ಸಙ್ಘೋ ಚ ‘‘ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮಿ ದೇಹಿ, ಸಙ್ಘೇ ತೇ ದಿನ್ನೇ ಅಹಞ್ಚೇವ ಪೂಜಿತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಙ್ಘೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಾಜನನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿತೋ ಧಮ್ಮೋ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತತೇಲಮಿವ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ಆಭತತ್ತಾ ಏವ ಮಾದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಸೋತದ್ವಾರಮನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆಚರಿಯೋ ಅತೀವ ಆದರೇನ ಪಣಾಮಂ ಕರೋತಿ ‘‘ಸಿರಸಾ ನಮಾಮೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಅನೇಕವಿಧಂ ಪಣಾಮಪ್ಪಯೋಜನಂ ವದನ್ತಿ, ಆಚರಿಯೇನ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಪ್ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ತನಾ ಏವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಚ್ಚೇವಮಚ್ಚನ್ತನಮಸ್ಸನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ. ಇಚ್ಚೇವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾವಿಧಾನಪರಿಸಮತ್ತತ್ಥೋ. ಯದಿ ಏವಂ ಯಥಾವಿಹಿತಮತ್ತಮೇವ ಪೂಜಾವಿಧಾನಂ ಅರಹತಿ ರತನತ್ತಯಂ, ನ ತತೋ ಉದ್ಧನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ಏವಮಚ್ಚನ್ತನಮಸ್ಸನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ, ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ತಾದಿಸೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಮುಹುತ್ತಮಪಿ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ನಿರನ್ತರಂ ನಿಯಮೇನ ನಮಸ್ಸನಾರಹಂ ನಮಸ್ಸಮಾನಸ್ಸ ಹಿತಮಹಪ್ಫಲಕರಣತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂವಿಧಂ ದುಲ್ಲಭಟ್ಠೇನ ಮಹಪ್ಫಲಟ್ಠೇನ ಚ ಸಿದ್ಧಂ ರತನಭಾವಂ ರತನತ್ತಯಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಯಂ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಂ ಅಲತ್ಥಂ ಅಲಭಿಂ. ಅಕುಸಲಮಲಂ ತದಙ್ಗಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಪುನಾತೀತಿ ಪುಞ್ಞಂ. ಕಿಲೇಸದರಥಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸೀತಲತ್ತಾ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿಸನ್ದೇತೀತಿ ಅಭಿಸನ್ದೋ. ಪುಞ್ಞಞ್ಚ ತಂ ಅಭಿಸನ್ದೋ ಚಾತಿ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದೋ, ತಂ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಂ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಪುಞ್ಞಮಹತ್ತಂ’’ನ್ತಿ ಭಣನ್ತಿ, ‘‘ವಿಪುಲ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ. ಅಥ ವಾ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಅಭಿಸನ್ದೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದೋ, ತಂ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಂ. ಸನ್ದ ಸವನೇತಿ ಧಾತು. ತಸ್ಮಾ ಪುಞ್ಞಸೋತಂ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಂ ಪನ ವಿಪುಲಂ, ನ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ವಿಪುಲ-ಸದ್ದೇನ.

ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅನೂನಂ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಠಿತೇ ಸಕಲಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಾಸನಂ ತೇಸ್ವೇವ ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಸ ಸಾಸನನ್ತಿ ಚೇ? ಅಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಭಗವತೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ಠಿತಿಹೇತುಭೂತಾಯ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ಅಟ್ಠಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹಿ ಪರಲೋಕೇ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಕೇವಲಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಪರಲೋಕಹಿತಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ತುಂ ಬ್ಯಾವಟೋ ಹೋತಿ, ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಕೋ ತಾನಿ ಕತ್ತುಂ ಆಯೂಹತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ತಥಾ ಅತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಅನಾಯೂಹನ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಸಯಞ್ಚ ಓಘಂ ತರಿ, ಪರೇ ಚ ತಾರೇಸಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಖ್ವಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಅನಾಯೂಹಂ ಓಘಮತರಿ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧). ಚತುಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರವಸೇನ ಸತ್ತೇಸು ಸುಟ್ಠು ಸಮ್ಮಾ ಚ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ವಾ ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸ. ಸುಸಣ್ಠಿತತ್ತಾ ಹೇಸ ಕೇವಲಂ ಸತ್ತಾನಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಪನೇತುಕಾಮೋ ಹಿತಂ ಉಪಸಂಹರಿತುಕಾಮೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪಮೋದಿತೋ ಅಪಕ್ಖಪತಿತೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ವಿನಯಂ ದೇಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಧಿಕಾರೇ ಸಾರುಪ್ಪಾಯ ಥುತಿಯಾ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಮನಾಪಿಯೇ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೫; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೮೬) ಸುತ್ತಸ್ಸ, ‘‘ಸುಸಣ್ಠಾನಾ ಸುರೂಪತಾ’’ತಿ (ಖು. ಪಾ. ೮.೧೧) ಸುತ್ತಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾಧಿಕಾರಾನುರೂಪೋ ನ ಹೋತಿ. ಅಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಕಿಂ ವಿನಯಂ ಅಮಿಸ್ಸಂ, ಉದಾಹು ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವನ್ತಿ? ನೋಭಯಮ್ಪಿ. ಅಮಿಸ್ಸಾ ಏವ ಹಿ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾ. ತಸ್ಮಾ ಭಾವನಪುಂಸಕವಸೇನ ಅಮಿಸ್ಸಂ ತಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪುರೇ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅಕಂಸೂ’’ತಿ ವಚನತೋ ತೇಸಂ ಆನುಭಾವೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪುಬ್ಬಂ ದಿಸ್ವಾ ಸನ್ತಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ವತ್ತಾರೋ ‘‘ಕಸ್ಸೇಸ ಆನುಭಾವೋ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ತಂತಂಪಾಠೇ ಅತ್ಥಂ ಭಾವಯತಿ ವಿಭಾವಯತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಭಾವನಾ ವಿಭಾವನಾತಿ ಆನುಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾ.

ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವೇ ಸತಿ ಕಿಂ ಪುನ ತಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆರಮ್ಭೇನಾತಿ ತತೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಟ್ಠಮನವಮಗಾಥಾಯೋ. ತತ್ಥ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಮ್ಬುನಾ ನಿದ್ಧೋತಮಲತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧವಿಜ್ಜೇಹಿ, ತೇನೇವ ನಿದ್ಧೋತಾಸವತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇಹಿ, ವಿಸುದ್ಧಪಟಿಸಮ್ಭಿದತ್ತಾ ಚ ಸದ್ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಕೋವಿದೇಹೀತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕೇಚಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ ವುತ್ತೇ ಲೋಕಾಚರಿಯಾಪಿ, ಸಾಸನೇ ರಾಹುಲಾಚರಿಯಾದಯೋಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತೇ ಅಪನೇತುಂ ಕಾಮಞ್ಚಾತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ತಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಟ್ಠಕಥಾಯ ಊನಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಚೇ? ನ, ಚಿತ್ತೇಹಿ ನಯೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಮಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ಕೋವಿದೇಹಿ, ತಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ವಾ ಕೋವಿದೇಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಕೋವಿದೇಹಿ.

ಸಲ್ಲೇಖಿಯೇತಿ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಬಾಹುಲ್ಲಂ ವಾ ಸಲ್ಲಿಖತಿ ತನುಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ, ಸಲ್ಲೇಖಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಲ್ಲೇಖಿಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಲ್ಲೇಖಿಯೇ. ನೋಸುಲಭೂಪಮೇಹೀತಿ ಅಸುಲಭೂಪಮೇಹಿ. ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾವಿಹಾರವಂಸಸ್ಸ. ಪಞ್ಞಾಯ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಧಜೋ ಉಪಮಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಧಜೂಪಮಾ, ತೇಹಿ ಧಜೂಪಮೇಹಿ. ಸಮ್ಬುದ್ಧವರಂ ಅನುಅಯೇಹಿ ಅನುಗತೇಹಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧವರನ್ವಯೇಹಿ, ಬುದ್ಧಾಧಿಪ್ಪಾಯಾನುಗೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇಧ ವರ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಸಾಮಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅಪನೇತುಂ ವುತ್ತೋ.

ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಊನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಕರಣವಿಸೇಸಂ ತಸ್ಸ ಪಯೋಜನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂವಣ್ಣನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿಸಮ್ಭುಣಾತೀತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಜನಂ ಫಲಂ ಹಿತಂ ನ ಸಾಧೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ನ ತಂ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಅನುಭೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೫೩೮) ವಿಯ. ಅಜ್ಝೇಸನಂ ಬುದ್ಧಸಿರಿವ್ಹಯಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ ಭಗವತಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝೇಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿನಯೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಆಚರಿಯೋ ತಂ ಆಚರಿಯವತ್ತಂ ಪೂಜೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಬುದ್ಧಸಿರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಯಾಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಕಾಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತೋತಿ ತಸ್ಸಾಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ ಆದರಞ್ಚ.

ತತೋ ಪರಂ ದ್ವೇ ಗಾಥಾಯೋ ಕತ್ತಬ್ಬವಿಧಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ. ತೇನ ತಾಸು ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಪಚ್ಚಯವಿಮತಿಂ ವಿನೋದೇತಿ, ಏಕಟ್ಠಕಥಾಯ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಾ ‘‘ಅಯಂ ನಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಂ ನಿವಾರೇತಿ, ಅಯುತ್ತತ್ಥಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ತತ್ಥ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾನಂ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಜಾಪೇತಿ, ಥೇರವಾದದಸ್ಸನೇನ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಪತಿ ವಿನಯಧರಾನಂ ಕಾರಣೋಪಪತ್ತಿತೋ ಉಹಾಪೋಹಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಯುತ್ತತ್ಥೇರವಾದಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಮಾಣತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಇಮೇ ಚಾನಿಸಂಸಾ ಕತ್ತಬ್ಬವಿಧಿದಸ್ಸನೇನ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸಂವಣ್ಣನಂ ತಞ್ಚ ಸಮಾರಭನ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಂ ಸರೀರಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸಂ, ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಮ್ಪಿ ಯೋ ವುತ್ತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ತಥೇವ ಕುರುನ್ದೀನಾಮಾದೀಸು ಲೋಕೇ ವಿಸ್ಸುತಾಸು ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ಯೋ ವುತ್ತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ತತೋಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯತೋ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ, ವಿನಯಯುತ್ತಿಯಾ ವಾ ಯುತ್ತಮತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಂ ವಿಯ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸಂ. ಕಿಂ ಸಂವಣ್ಣನಮೇವ, ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುನ ಸಂವಣ್ಣನಾಗ್ಗಹಣಂ. ಅಥ ವಾ ಅನ್ತೋಗಧತ್ಥೇರವಾದಂ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಥೇರವಾದಾ ಹಿ ಬಹಿಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಚರನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚೂಳಪಚ್ಚರಿಅನ್ಧಕಅರಿಯಟ್ಠಕಥಾಪನ್ನವಾರಾದಯೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚರೀ ನಾಮ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಉಳುಮ್ಪಂ ಕಿರ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕತತ್ತಾ ತಮೇವ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ಕುರುನ್ದೀವಲ್ಲಿವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಕತತ್ತಾ ಕುರುನ್ದೀ ನಾಮ ಜಾತಾ.

ಸಮ್ಮ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸನ್ತಿ ಕತ್ತಬ್ಬವಿಧಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಹಂ ಠಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಮೇ ನಿಸಾಮೇನ್ತೂತಿ ಗಾಥಾಯ ತಂ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಮೇ ಮಮ, ಮಯಾ ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ನಿಸಾಮೇನ್ತು ಪಸ್ಸನ್ತು ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಸುಣನ್ತು ವಾ ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಪೂಜಯನ್ತಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮಂ. ಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ? ಧಮ್ಮಪ್ಪದೀಪಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ. ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಪದೀಪಟ್ಠಾನಿಯೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಹಿತಾಹಿತಪ್ಪಕಾಸನತೋ, ಪದೀಪಧರಟ್ಠಾನಿಯೋ ಧಮ್ಮಧರೋ ತಥಾಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಥಾಗತೇ ತತ್ಥ ಸೋಕಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಮಾನಯನ್ತಾ ನಿಸಾಮೇನ್ತೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಕಾಯಾ ತಥಾಗತಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೧೮) ವಚನತೋ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಸೋ ಪದೀಪೋ ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪದೀಪೋ, ಭಗವಾ.

ಯೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ತಥೇವ ಬುದ್ಧಪುತ್ತೇಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಞಾತೋ ಅವಬುದ್ಧೋ, ಯೇಹಿ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಮತಿಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಚ್ಚಜನ್ತಾ ನಿರವಸೇಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾ. ಪುರೇತಿ ಪುರಾ, ಪೋರಾಣತ್ಥೇರಾ ವಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯೋ, ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಂ.

ಯಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಮಾದಲೇಖಕಾನಂ ಪಮಾದಲೇಖಮತ್ತಂ ವಜ್ಜಯಿತ್ವಾ. ಕಿಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪಮಾಣಂ? ನ, ಕಿನ್ತು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಗಾರವಾನಂ ಇಧ ವಿನಯಮ್ಹಿ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ, ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಸಚ್ಚೇಪಿ ಅಲಿಕೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪಮಾದಲೇಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಮಾದಲೇಖಂ ವಜ್ಜಯಿತ್ವಾ ಪಮಾಣಂ ಹೇಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ತತೋ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಅತ್ಥಜಾತತೋ ತನ್ತಿಕ್ಕಮಂ ಪಾಳಿಕ್ಕಮಂ. ಸುತ್ತನ್ತಾ ಸುತ್ತಾವಯವಾ. ಅನ್ತೋತಿ ಹಿದಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಾವಯವಸಮ್ಭಾವನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಭವಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾ, ತೇಸಂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ, ಸುತ್ತನ್ತಗನ್ಥೇಸು ಆಗತವಚನಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಅಮೀಯತೀತಿ ಅನ್ತೋ, ಸಾಧೀಯತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕೇನ ಸಾಧೀಯತಿ? ಸುತ್ತೇನ, ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಸುತ್ತನ್ತೋ, ಕೋ ಸೋ? ಸೋ ಸೋ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತನ್ತೇ ನಿಯುತ್ತಾನಿ ವಚನಾನಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಿ. ತೇಸಂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಆಗಮಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮವಿನಯಸುತ್ತಸ್ಸ ಚಾನುರೂಪಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೀ, ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಸಮಾಸತೋ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ – ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದೀನಂ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೪೧; ೫.೪೭೯; ಅ. ನಿ. ೬.೧೦; ಪಾರಾ. ೧) ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ ಆಗಮಸುತ್ತನ್ತಾನುರೂಪಂ. ‘‘ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಸಿಯಾ ಕುಸಲಂ ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಂ ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೨೦) ಏವಮಾದೀನಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಸುತ್ತನ್ತಾನುರೂಪನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ. ಹೇಸ್ಸತೀತಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕರೀಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಣ್ಣನಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಸೋ ತಸ್ಮಾತಿ ಪದೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ? ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಪಮಾಣತ್ತಾಪಿ ವಿತ್ಥಾರಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಮಾಸಿತತ್ತಾಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಅಸೇಸಿತತ್ತಾಪಿ ತನ್ತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅವೋಕ್ಕಮಿತತ್ತಾಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕವಚನಾನಂ ಸುತ್ತನ್ತಟ್ಠಕಥಾನುರೂಪಂ ದೀಪನತೋಪಿ ತಸ್ಮಾಪಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ತನ್ತಿಕ್ಕಮಂ ಅವೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡಾದೀಸು ‘ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ಭಾರೋ’ತಿ ಗತಾ, ಮಯಂ ಪನ ವತ್ವಾವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಿರ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ತದಙ್ಗವಿನಯಾದಿಭೇದೇನ ವಿನಯಸ್ಸಬಹುತ್ತಾ ವಿನಯೋ ತಾವ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಬುದ್ಧೇನ ಧಮ್ಮೋ ವಿನಯೋ ಚ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಾನಿ ‘‘ವುತ್ತಂ ಯೇನಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ತಸ್ಸ ಏವಮಾದಿವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಧಾರಿತಂ ಯೇನ ಚಾಭತಂ. ಯತ್ಥಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಞ್ಚೇತನ್ತಿ ವಚನಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹಚ್ಚ ಭಾಸಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಅತೀತಾದೀಸು ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಿ. ಯದಿ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತಿ, ಪದಸೋಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಂ ನ ಜನೇಯ್ಯಾತಿ ಚೇ? ನ, ಸಾವಕಭಾಸಿತಸ್ಸಪಿ ಪದಸೋಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಜನನತೋ. ನಿಯಮಾಭಾವಾ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋತಿ ಚೇ? ನ, ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಂ ಆರುಳ್ಹೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ. ತಥಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಆರುಳ್ಹತ್ತಾ ‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿ…ಪೇ… ಸಂಸಾರೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೨೨೬ ಸಙ್ಖಾರಪದನಿದ್ದೇಸ) ಏವಮಾದಿವಚನಂ, ಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗೀತಿಆರುಳ್ಹಕ್ಕಮಾನುಗತಂ, ತಂ ಪದಸೋಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಂ ಜನೇತೀತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪತಿಸ್ಸೋ.

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನ ಅಞ್ಞಾಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ತಮ್ಪಿ ಸಾಲವನಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜೇ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ನಿವತ್ತನತೋ ಉಪವತ್ತನನ್ತಿ ಪಾಕಟಂ ಜಾತಂ ಕಿರ. ಯಮಕಸಾಲಾನನ್ತಿ ಏಕಾ ಕಿರ ಸಾಲಪನ್ತಿ ಸೀಸಭಾಗೇ, ಏಕಾ ಪಾದಭಾಗೇ. ತತ್ರಾಪಿ ಏಕೋ ತರುಣಸಾಲೋ ಸೀಸಭಾಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನೇ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಪಾದಭಾಗಸ್ಸ, ಮೂಲಖನ್ಧವಿಟಪಪತ್ತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಠಿತಸಾಲಾನನ್ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ. ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಕರಣವಚನಂ ‘‘ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಪೀತಿಜ ಹಾಸ ಚೇತೋ ಅವೇರಮುಖೇನಾಭತಕುಣ್ಡಲೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಹೇತು, ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಾ ಮಾ ಸೋಚಿತ್ಥ ಚಿತ್ತೇನ, ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥ ವಾಚಾಯ ‘‘ಪರಿದೇವನಂ ವಿಲಾಪ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ. ಮಹಾಸಮಣೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ಸೂರಿಯಂ’ಸೂಭಿ ಪಟುಕರಾ’ಭಾ’ರಿಣಸ್ಸ ತಾಣಾ ಇತ್ಯತ್ರೇವ. ಯಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಅನುಗ್ಗಹಂ, ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಸ್ಸಾತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಏಕಚ್ಚೇ ಪನ ‘‘ಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ನಿಬ್ಬಸನಾನೀತಿ ನಿಟ್ಠಿತವಸನಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಮಯಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪನೀತಾನಿ. ಯದಿ ಸುಯುತ್ತಾನಿ ಧಾರೇಸ್ಸಸೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ, ಕವಚಸದಿಸಾನಿ ಸಾಣಾನಿ. ಇಸ್ಸರಿಯಸದಿಸಾ ನವ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾದಯೋ. ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಚ ಪಟಿಲಾಭಕ್ಕಮೇನ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ.

ಅನಾಗತೇ ಸನ್ನಿಕಟ್ಠೇ, ತಥಾತೀತೇ ಚಿರನ್ತನೇ;

ಕಾಲದ್ವಯೇಪಿ ಕವೀಹಿ, ಪುರಾಸದ್ದೋ ಪಯುಜ್ಜತೇ.

ಸತ್ಥುಸಾಸನಮೇವ ಪರಿಯತ್ತಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನಪರಿಯತ್ತಿ, ಸಾ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ನವಙ್ಗಾ. ತಿಪಿಟಕಮೇವ ಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರಾ. ‘‘ವಿನಾ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ ತೇಹಿ ಸಮ್ಮುಖಾಪಿ ಅಸಮ್ಮುಖಾಪಿ ಸುತಂ, ಥೇರೇನ ಪನ ಅಸಮ್ಮುಖಾಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ. ನ ವಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಾತಿ ವಿಭಾಸಾ, ಅಞ್ಞಾಸಿಪಿ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ರ ಉಚ್ಚಿನನೇ. ಬಹುಸದ್ದೋ ವಿಪುಲ್ಲತ್ಥೋ ‘‘ಅನನ್ತಪಾರಂ ಬಹು ವೇದಿತಬ್ಬಮಿತ್ಯ’’ತ್ರೇವ. ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪಅಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಬಹು ಚಾನೇನ…ಪೇ… ಪರಿಯತ್ತೋ’’ತಿ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತಿಪಿಟಕಸ್ಸ ಅನನ್ತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹೇ ಉಪಾದಾಯ ತೇನ ಬಹು ಪರಿಯತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇತರಥಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ತೇಹಿ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತೋತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ‘‘ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಚನವಿರೋಧೋ ಚ. ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೋ ದಿವಸೋ ನಟ್ಠೋ, ಸೋ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೋ, ಕೋಲಾಹಲದಿವಸೋ ನಾಮ ಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನ ಗಹಿತೋ. ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕೀಳನತೋ ಸಾಧುಕೀಳನಂ ನಾಮ. ಸ್ವೇಪೀತಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅಪೇಕ್ಖಾಮನ್ತಾನುಞ್ಞಾಯ. ಸುಭಸುತ್ತಂ ‘‘ಅಚಿರಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೪) ವುತ್ತತ್ತಾ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಲದ್ಧನಯತ್ತಾ ಕಥಾವತ್ಥು ವಿಯ. ಛಡ್ಡಿತಾ ಪತಿತಾ ಉಕ್ಲಾಪಾ ಛಡ್ಡಿತಪತಿತಉಕ್ಲಾಪಾ. ಆಣಾ ಏವ ಅಪ್ಪಟಿಹತಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಆಣಾಚಕ್ಕಂ. ಏಕತೋ ಏತ್ಥ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ಏಕನಿಪಾತನಂ. ಆಕಾಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದೀತಿ ಏಕೇತಿ ಏತಂ ದುತಿಯವಾರೇ ಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪತಿಸ್ಸೋ. ಪಠಮಂ ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಂ ಪತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಪನ್ತಿಂ ಅಪೀಳೇನ್ತೋ ಪಥವಿಯಂ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಸನೇ ಏವ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಉಭಯಥಾ ಚ ಆಪಾಥಂ ಗತೋ, ತೇನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ದ್ವೀಸು ಏಕಂ ಅಭೂತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿಂ ಪುಚ್ಛಿ…ಪೇ… ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ ಇದಂ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಪಠಮಂ ಆವುಸೋ ಉಪಾಲೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ. ೪೩೯) ವುತ್ತಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ದಸ್ಸಿತವಚನನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ. ತಥಾ ಹೋತು, ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ನಿದಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಅವತ್ವಾ ‘‘ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ನಿದಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ ಕತೋತಿ? ‘‘ವತ್ಥುಮೂಲಕತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ ಏಕೇ. ಏತ್ಥ ಪನ ವಿಚಾರಣಾ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕರೀಯತಿ. ರಾಜಾಗಾರಕೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಉಯ್ಯಾನೇ. ಅಭಿರಮನಾರಹಂ ಕಿರ ರಾಜಾಗಾರಮ್ಪಿ. ತತ್ಥ, ಯಸ್ಸ ವಸೇನೇತಂ ಏವಂ ನಾಮಂ ಲಭತಿ. ಅಥ ಖೋ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮೇವ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೋ ವಸೀಗಣೋ. ಯದಿ ಏವಂ ಯಥಾ ನಿದಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಏತ್ಥ ಪುಚ್ಛಾಕ್ಕಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಥಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕ್ಕಮೋಪಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಚೇ? ಇಮಿನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸಙ್ಗಹಂ ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯಾ ಅನಾರುಳ್ಹಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಕಥಂ ಪನ ಆರುಳ್ಹಾತಿ? ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಪುಚ್ಛಿ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಪುಚ್ಛಿತಮ್ಪಿ ಅಪುಚ್ಛಿತಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಭಾವಂ ಅನ್ತರಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವತ್ಥುಂ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸಕ್ಕಮಂ ಮಾತಿಕಾವಿಭಙ್ಗಕ್ಕಮನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಸಬ್ಬಂ ಅನುರೂಪವಚನಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯಂ ರಾಜಾಗಾರಕೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ರಾಜಾಗಾರಕೇ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯ’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿವಚನೇನಪಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯಂ ವಿಹರತಿ ರಾಜಾಗಾರಕೇ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ.

ಗಹಕಾರನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹಸ್ಸ ಕಾರಕಂ ತಣ್ಹಾವಡ್ಢಕಿಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ಸಕ್ಕಾ ಸೋ ದಟ್ಠುಂ, ತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ ತಂ ಞಾಣಂ ಅವಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಚರಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಾ ಜಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನನ್ತಿ ಇದಂ ಗಹಕಾರಕಗವೇಸನಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ. ಸಬ್ಬಾ ತೇ ಫಾಸುಕಾತಿ ತವ ಸಬ್ಬಾ ಅನವಸೇಸಕಿಲೇಸಫಾಸುಕಾ ಮಯಾ ಭಗ್ಗಾ. ಗಹಕೂಟಂ ನಾಮ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಞಾಣಂ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಂ. ನ ಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಂ ಞಾಣಂ ಖನ್ಧಸಭಾವಭೇದತೋ. ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಸಿಥಿಲಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ಯೇಭುಯ್ಯತಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ವಿನಯೇ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕಪ್ಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಅಕುಸಲಂ, ನ ಪಾಣಸಙ್ಖಾತಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಕಸಙ್ಖಾತೋ ಅತಿಪಾತೋ. ತಥಾ ಅದಿನ್ನಸ್ಸ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಆದಾನಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ, ತಬ್ಬಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಥೇಯ್ಯಚೇತನಾ ಅಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೨೭) ಏವಮಾದಿನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಬಲೋ ವಿನೇತುಂ. ಜಾತರೂಪರಜತಂ ಪರಸನ್ತಕಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾವತ್ಥುಂ ಪಾರಾಜಿಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ, ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸೀಸೇನ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಅತ್ತತ್ಥಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಕೇವಲಂ ಲೋಲತಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಮಾಸದುಕ್ಕಟಂ, ರೂಪಿಯಛಡ್ಡಕಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ವಿನಯೇಪಿ ಪಟಿಬಲೋ ವಿನೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಾವೇತೀತಿ ವಡ್ಢೇತಿ, ಏತೇನ ಫಲವಸೇನ ಜವನವಸೇನ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಅವಿಸಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ, ಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನೇತ್ಥ, ದೇಸನಾ ಪಿಟಕತ್ತಯಂ;

ಸಾಸಿತಬ್ಬವಸೇನೇತಂ, ಸಾಸನನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ, ವಸೇನಾಪಿ ಕಥಾತಿ ಚ;

ದೇಸನಾ ಸಾಸನಾ ಕಥಾ, ಭೇದಮ್ಪೇವಂ ಪಕಾಸಯೇ.

ಸಾಸನಸ್ಸ ನಪುಂಸಕತ್ತಾ ‘‘ಯಥಾ…ಪೇ… ಧಮ್ಮಸಾಸನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಂ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ಚೇತನಾ, ತಥಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ವಾ. ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಸಯತೋ ಲೋಕಿಯಾ’ಭಿಸಮಯೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಲೋಕುತ್ತರೋ, ಲೋಕುತ್ತರೋ ಏವ ವಾ ಅಭಿಸಮಯೋ ವಿಸಯತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ, ಇತರಸ್ಸ ಮಗ್ಗಾದಿಕಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋತಿಪಿ ಏಕೇ. ಏತ್ಥ ‘‘ಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಞಾಣಂ, ತಂ ಕಥಂ ಗಮ್ಭೀರನ್ತಿ ಚೇ? ಗಮ್ಭೀರಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ಪಮಾಣಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ದೀಘೇನ ಪಮಾಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇದಾನೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ. ಯಸ್ಸ ಚತ್ಥಾಯ ಮಗ್ಗಫಲತ್ಥಾಯ. ತಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತಿ ನಾಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಇತಿವಾದಪಮೋಕ್ಖಞ್ಚ. ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಅಧಿಗತಫಲತ್ತಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾಕುಪ್ಪೋ. ಪುನ ಖೀಣಾಸವಗ್ಗಹಣೇನ ಅರಹನ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಸೇಕ್ಖಂ. ಸೋ ಹಿ ಯಥಾ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ರಞ್ಞೋ ಕಟಕಮಕುಟಾದಿಂ ಗೋಪೇತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಉಪನೇತಿ, ಏವಂ ಸಹೇತುಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತಾಸಂಯೇವ ತತ್ಥ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಪಭೇದತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ, ವಾಯಮಿತ್ವಾ ತಾ ಏವ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಕಿಮತ್ಥಂ ತಿಸ್ಸೋವ ವಿಜ್ಜಾ ತತ್ಥ ವಿಭತ್ತಾತಿ? ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏತಪರಮುಪನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ. ‘‘ಅಪರೇಹಿಪಿ ಸತ್ತಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿನಯಧರೋ ಹೋತಿ. ಆಪತ್ತಿಂ ಜಾನಾತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿಂ, ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ, ಗರುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ, ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ…ಪೇ… ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ… ಆಸವಾನಞ್ಚ ಖಯಾ…ಪೇ… ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೭) ಸುತ್ತಮೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ. ವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಸಹೇವ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ. ವಿಸುಂ ಏತೇಸಂ ಪರಿಕಮ್ಮಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ ಏಕೇ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ತಿಸ್ಸೋವಿಜ್ಜಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾದಯೋ ಗುಣವಿಸೇಸಾ ವಿಭತ್ತಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿಭತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ವಿಸೇಸತೋ ಪಞ್ಞಾಜಾತಿಕತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಾಸಂ ತತ್ಥೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ. ಅತ್ತನಾ ದುಗ್ಗಹಿತೇನ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಕತ್ತರಿ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ, ಹೇತುತ್ಥೇ ಚ, ಅತ್ತನಾ ದುಗ್ಗಹಿತಹೇತೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಾತಿ ‘‘ಅನುಲೋಮಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ.

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ.

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪನ್ನಭಾರಾತಿ ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧಭಾರಾ. ‘‘ಭಾರಾ ಹವೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೨೨) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ ನ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ತಾರೋ. ತೇಸು ದಹರಾ ಕಿರ. ಜಮ್ಮಿನ್ತಿ ಲಾಮಕಂ.

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ.

ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಾನಿ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಇಮೇಯೇವ ನಿಯತಾ, ನ ಮಹಗ್ಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಣಿಧಿವಸೇನ ಹೇಟ್ಠುಪಪತ್ತಿಪಿ ಹೋತಿ. ಅತಿಚ್ಛಥಾತಿ ಅತಿಚ್ಚ ಇಚ್ಛಥ, ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕೇಟುಭಂ ನಾಮ ಕಬ್ಯಕರಣವಿಧಿಯುತ್ತಂ ಸತ್ಥಂ. ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಂ ಇತ್ಯೇಕೇ, ಕತ್ತಾಖ್ಯಾದಿಲಕ್ಖಣಯುತ್ತಸತ್ಥಂ. ಅಸನ್ಧಿಮಿತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ನಾಮಂ. ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ಸರೀರೇ ಸನ್ಧಯೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಮಧುಸಿತ್ಥಕೇನ ಕತಂ ವಿಯ ಸರೀರಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏವಂನಾಮಿಕಾ ಜಾತಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಮಾಗಧಕೇನ ಪತ್ಥೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಆಳ್ಹಕಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಆಳ್ಹಕಾನಿ ದೋಣಂ, ಚತುದೋಣಾ ಮಾನಿಕಾ, ಚತುಮಾನಿಕಾ ಖಾರಿಕಾ, ವೀಸತಿಖಾರಿಕೋ ವಾಹೋತಿ. ಕೇಥುಮಾಲಾತಿ ‘‘ಸೀಸತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಓಭಾಸಪುಞ್ಜೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ರಾಜಿದ್ಧಿಅಧಿಕಾರಪ್ಪಸಙ್ಗೇನೇತಂ ವತ್ಥು ವುತ್ತಂ, ನಾನುಕ್ಕಮೇನ. ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪನ ಬುದ್ಧಸಾಸನಾವಹಾರಂ ವತ್ಥುಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ರಾಜಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಿಲೇಸದಮನೇನ ದನ್ತಂ. ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಗುತ್ತಂ. ‘‘ಪಾಚೀನಮುಖೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕತ್ತಾ ತೇನೇವ ಪರಿಚಯೇನ ಪತ್ತಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಭಾಸೀತಿ ‘‘ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕೇಸಿ. ಅಪರೇ ‘‘ಅಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಣೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಮತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಾಯ ನಿವತ್ತಿಯಾ ಸಗುಣಾಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಪದಂ ಮಗ್ಗೋ. ಮಚ್ಚೂತಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸದೋಸಾಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಸಾ ಪಮಾದೋ ಪದಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ಏವಂ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸನ್ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಸಙ್ಘಸರಣಗತತ್ತಾ ಸಙ್ಘನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಭಣ್ಡುಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ತದಾಯತ್ತತ್ತಾ. ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸಾನುಭಾವಕಿತ್ತನಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪುನ ರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮಂ ನಾಮ ಮಹಾವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಿ…ಪೇ… ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕಾರಾಪೇಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಸ್ಸ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸೇಕ್ಖಾವ ಪರಮತ್ಥತೋ ದಾಯಾದಾ, ತಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಮಹಿನ್ದಕುಮಾರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜತ್ಥಂ ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಲೋಕಧಮ್ಮಸಿದ್ಧೇನ ಏವಮಾಹ ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ ಮಹಾರಾಜ…ಪೇ… ಓರಸಂ ಪುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ವೇದೇ –

‘‘ಅಙ್ಗಾ ಅಙ್ಗಾ ಸಮ್ಭವಸಿ, ಹದಯಾ ಅಧಿಜಾಯಸೇ;

ಅತ್ತಾ ವೇ ಪುತ್ತೋ ನಾಮಾಸಿ, ಸ ಜೀವ ಸರದೋಸತ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಓರಸೋ ಪುತ್ತೋ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಚೇ, ಅತ್ಥತೋ ತೇ ಸಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ಕಸ್ಮಾ ನಾರೋಚೇನ್ತಿ? ರಾಜಾ ‘‘ಥೇರಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಪೇಸೇಸಿ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ಥೇರಸ್ಸ ಆಗಮನಕಾಲೇ ಪರಿವಾರತ್ಥಾಯ ಪೇಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ. ಅಪಿಚ ತೇನ ವುತ್ತವಿಧಿನಾವ ವದನ್ತಿ ಚಣ್ಡತ್ತಾ, ಚಣ್ಡಭಾವೋ ಚಸ್ಸ ‘‘ಅಮ್ಬಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವೇಳುಯಾ ವತಿಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಅಮಚ್ಚವತ್ಥುನಾ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ರಾಜಾಣಾಪನಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ? ‘‘ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ದೀಪಕತಿತ್ತಿರೋತಿ ಕೂಟತಿತ್ತಿರೋ. ಅಯಂ ಪನ ಕೂಟತಿತ್ತಿರಕಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋಪಿ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಾಪಸಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾಣಿಪಾಕಾರನ್ತಿ ಸಾಣಿಪಾಕಾರೇನ. ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವದತೀತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಖ್ವೇಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪರಿಯಾಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೫). ಅಪಿಚ ಸಸ್ಸತವಾದೀ ಚ ಭಗವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಜಾತಂ ಅಭೂತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಇತಿವು. ೪೩)-ವಚನತೋ. ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕೋ ಚ ‘‘ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ದುಕಮಾತಿಕಾ ೭) ವಚನತೋ. ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕೋ ಚ –

‘‘ಗಮನೇನ ನ ಪತ್ತಬ್ಬೋ, ಲೋಕಸ್ಸನ್ತೋ ಕುದಾಚನಂ;

ನ ಚ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಲೋಕನ್ತಂ, ದುಕ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ ಪಮೋಚನಂ’’. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೦೭; ಅ. ನಿ. ೪.೪೫);

‘‘ಅನಮತಗ್ಗೋಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಂಸಾರೋ ಪುಬ್ಬಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೪; ಚೂಳನಿ. ಕಪ್ಪಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೬೧) ವಚನತೋ. ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಪಕ್ಖಮ್ಪಿ ಈಸಕಂ ಭಜತಿ ಭಗವಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಮೇತಂ ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಅಬ್ಯಾಕತವತ್ಥುದೀಪನತೋ ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚದೀಪನತೋ ಚ. ತಞ್ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾದಿವಸೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣನ್ತಿಪೀ’’ತಿಆದಿ (ಧ. ಸ. ೧೪೩೭). ತಥಾ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಪಕ್ಖಮ್ಪಿ ಭಜತಿ ‘‘ಲದ್ಧಾ ಮುಧಾ ನಿಬ್ಬುತಿಂ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ’’ತಿ (ಖು. ಪಾ. ೬.೭; ಸು. ನಿ. ೨೩೦) ವಚನತೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಮುಧಾತಿ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನವೇವಚನಂ. ಸಞ್ಞೀವಾದಾದಿಕೋ ಚ ಭಗವಾ ಸಞ್ಞೀಭವಅಸಞ್ಞೀಭವನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀಭವವಸೇನ. ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ ಚ ‘‘ಅಹಞ್ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಉಚ್ಛೇದಂ ವದಾಮಿ ರಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬) ವಚನತೋ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದೀ ಚ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತಿ, ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೩; ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೫; ಸಂ. ನಿ. ೩.೩೫) ವಚನತೋ, ‘‘ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೬) ವಚನತೋ, ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿದೀಪನತೋ ಚ. ಏವಂ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ತಥಾ ತಥಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವದತೀತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ ಭಗವಾತಿ.

ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ.

ಪುಪ್ಫನಾಮೋ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ. ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೋತಿ ಏಕೇ. ಮಹಿಂಸಕಮಣ್ಡಲಂ ಅನ್ಧರಟ್ಠನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ನಾಮ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗನ್ತಿ ಚ ಏಕೇ. ಪಞ್ಚಪಿ ರಟ್ಠಾನಿ ಪಞ್ಚ ಚೀನರಟ್ಠಾನಿ ನಾಮ. ರಾಜಗಹೇತಿ ದೇವಿಯಾ ಕತವಿಹಾರೇ. ಸಿಲಕೂಟಮ್ಹೀತಿ ಪಬ್ಬತಕೂಟೇ. ವಡ್ಢಮಾನನ್ತಿ ಅಲಙ್ಕರಣಚುಣ್ಣಂ. ಅರಿಯದೇಸೇ ಅತೀವ ಸಮ್ಮತಂ ಕಿರ. ಏಕರಸೇನ ನಾಥಕರಣಾ ಇತಿ ದಮಿಳಾ. ಸಾರಪಾಮಙ್ಗನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಪಾಮಙ್ಗಂ. ಪೇತವತ್ಥುಆದಿನಾ ಸಂವೇಜೇತ್ವಾ ಅಭಿಸಮಯತ್ಥಂ ಸಚ್ಚಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ. ಮೇಘವನುಯ್ಯಾನಂ ನಾಮ ಮಹಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ. ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ಲೇಣೇಸೂ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ದಸಭಾತಿಕನ್ತಿ ಅಭಯಕುಮಾರಾದಯೋ ದಸ, ತೇ ಇಧ ನ ವುತ್ತಾ. ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾತಿ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಪವಾರಣಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಠಮಪವಾರಣಾಯ ವಾ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮಾಸಂ ತತ್ಥೇವ ವಸಿತ್ವಾ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಂ ಅವೋಚ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಮಹಾವೀರೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗಹೇತುಂ. ಮಹಾವೀರೋತಿ ಬುದ್ಧೋಪಚಾರೇನ ಧಾತುಯೋ ವದತಿ. ಜಙ್ಘಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ‘‘ಥೂಪಸ್ಸ ಜಙ್ಘಪ್ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮಾತುಲಭಾಗಿನೇಯ್ಯಾ ಚೂಳೋದರಮಹೋದರಾ. ಧರಮಾನಸ್ಸ ವಿಯ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ರಸ್ಮಿ ಸರಸರಸ್ಮಿ, ರಞ್ಞೋ ಲೇಖಾಸಾಸನಂ ಅಪ್ಪೇಸಿ, ಏವಞ್ಚ ಮುಖಸಾಸನಮವೋಚ. ದೋಣಮತ್ತಾ ಮಗಧನಾಳಿಯಾ ದ್ವಾದಸನಾಳಿಮತ್ತಾ ಕಿರ. ‘‘ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ಸಬ್ಬದಿಸಾಹಿ ಪಞ್ಚ ರಸ್ಮಿಯೋ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಫಲೇಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಚ, ತಾ ಪನ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾವ. ಕತ್ತಿಕಜುಣ್ಹಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಬೋಧಿಟ್ಠಾನೇ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತನಾಗಯಕ್ಖಾದಿದೇವತಾಕುಲಾನಿ. ಗೋಪಕಾ ನಾಮ ರಾಜಪರಿಕಮ್ಮಿನೋ ತಥಾಭಾವಕಿಚ್ಚಾ. ತೇಸಂ ಕುಲಾನಂ ನಾಮನ್ತಿಪಿ ಕೇಚಿ. ಉದಕಾದಿವಾಹಾ ಕಾಲಿಙ್ಗಾ. ಕಾಲಿಙ್ಗೇಸು ಜನಪದೇಸು ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕುಲಂ ಕಾಲಿಙ್ಗಕುಲನ್ತಿ ಕೇಚಿ.

ಪಠಮಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ದುತಿಯಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಠಿತೇಹಿ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ತಂ ಠಾನಂ ಸಮುದ್ದಸಾಲವತ್ಥು. ಸೋಳಸ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲಾನಿ ಅಟ್ಠ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಮಚ್ಚಕುಲಾನಿ. ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರೋ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿವೇಣಟ್ಠಾನೇತಿ ಸಮ್ಪತಿಕಾಲವಸೇನಾಹ. ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೋ ದ್ವಾದಸವಸ್ಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ, ತತ್ಥ ದ್ವೇ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿತ್ವಾ ವಿನಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ದ್ವಾಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ವಿನಯೋ ಸಂವರತ್ಥಾಯಾತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ, ತಸ್ಸ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ವಾ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಮಗ್ಗಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇ ಅಸತಿ ಅನ್ತರಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಮರಣಂ ವಾ, ಸತಿಯೇವ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪನಿಸಾತಿ ‘‘ವಿನಯೋ ಸಂವರತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಕಾರಣಪರಮ್ಪರಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅತ್ತಹಿತನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪರಹಿತನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತದತ್ಥಂ ಸೋತಾವಧಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅತ್ತನೋ ವಿನಯಕಥನಂ ವಿನಯಮನ್ತನಞ್ಚ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಪರೇಸಂ ಸೋತಸ್ಸ ಓದಹನಂ ಸೋತಾವಧಾನಂ. ತತೋ ಉಗ್ಗಹಿತವಿನಯಕಥಾಮನ್ತನಾನಂ ತೇಸಂ ಉಪನಿಸಾ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣಪರಮ್ಪರಾ ಸಿದ್ಧಾಯೇವಾತಿ ನ ಪುನ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಞ್ಞಥಾ ಏತದತ್ಥಾ ಉಪನಿಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನೇವ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಉದ್ಧಂ ಸೋತಾವಧಾನಾಸಮ್ಭವತೋ ಏತದತ್ಥಂ ಸೋತಾವಧಾನನ್ತಿ ಅನ್ತೇ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ನಿರತ್ಥಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಚ ನಿರತ್ಥಕಂ ಪರಹಿತನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಮೂಲಕಾರಣದಸ್ಸನತ್ಥತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಯಥಾ ಯಥಾ ಯಂ ಯಂ, ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯ ಪದಂ ಇಧ;

ತಂ ತಂ ತಥಾ ತಥಾ ಸಬ್ಬಂ, ಪಯೋಜೇಯ್ಯ ವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ.

ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೋ

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ

‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯಂ. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಕಲನ್ದಗಾಮೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿನಯನಿದಾನೇ ಆರಭಿತಬ್ಬೇ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡಸ್ಸ ಆರಮ್ಭೋ ಕಿಮತ್ಥೋತಿ ಚೇ? ವುಚ್ಚತೇ – ಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ವಿನಯನಿದಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಪಠಮಂ ಆವುಸೋ ಉಪಾಲಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ, ವೇಸಾಲಿಯ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ನಿದಾನಪುಚ್ಛಾ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಕಿಂನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಸಾಧಾರಣಮಹಾನಿದಾನವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಅಯುತ್ತಂ ವಿಯಾತಿ? ನಾಯುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ನಿದಾನಸ್ಸ ಪುಟ್ಠತ್ತಾ ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಮಹಾನಿದಾನಂ ಪಠಮಮಾಹ. ಏಕನ್ತೇನ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕ್ಕಮೇನ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪಿತಾನಿ. ಕಥಂ ಆರೋಪಿತಾನೀತಿ ಚೇ? ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಿನಯೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ, ಪುಟ್ಠೇನ ಚ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ನಿರನ್ತರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಮೇವ. ಅಪುಚ್ಛಿತಾನಿಪಿ ವಿನೀತವತ್ಥುಆದೀನಿ ಯುಜ್ಜಮಾನಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕ್ಕಮೇನೇವ ಗಣಸಜ್ಝಾಯಮಕಂಸೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸೇವ ನಿದಾನನ್ತಿ ವಾ ಅನಧಿಕಾರಿಕಂ ವಾ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ ವಾ ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದನಿದಾನಪುಚ್ಛಾನನ್ತರಂ ತದೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ವಿನಯನಿದಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ.

ಇದಾನಿ ನಿದಾನಭಣನೇ ಪಯೋಜನಂ ವಕ್ಖಾಮ – ವಿನಯಸ್ಸಆಣಾದೇಸನತ್ತಾ ಭಗವತೋ ತಾವ ಆಣಾರಹಭಾವದೀಪನಂ, ಆಣಾಭೂತಸ್ಸ ಚ ವಿನಯಸ್ಸ ಅನಞ್ಞವಿಸಯಭಾವದೀಪನಂ, ಆಣಾಯ ಠಿತಾನಂ ಸಾವಕಾನಂ ಮಹಾನುಭಾವದೀಪನಞ್ಚಾತಿ ತಿವಿಧಮಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ. ಕಥಂ? ಆಣಾಸಾಸನಾರಹೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಪಹೀನಕಿಲೇಸತ್ತಾ, ಅಧಿಗತಗುಣವಿಸೇಸತ್ತಾ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠತ್ತಾ, ತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ ಚ, ಅರಸರೂಪತಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕಮ್ಪನತೋ ಭಗವತೋ ತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂನಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭವಪರಿಯಾಯದೀಪನಪಾಳಿಯಾ ಪಹೀನಕಿಲೇಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಅಧಿಗಮಪರಿದೀಪನೇನ ಅಧಿಗತಗುಣವಿಸೇಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ನಾಹಂ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಸದೇವಕೇ…ಪೇ… ಮುದ್ಧಾಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಪತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಜೇಟ್ಠೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚ ವಚನೇನ ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಇದಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಆಣಾರಹಭಾವದೀಪನಪ್ಪಯೋಜನಂ. ‘‘ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತೋವ ತತ್ಥ ಕಾಲಂ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಅನಞ್ಞವಿಸಯಭಾವದೀಪನಂ. ‘‘ಸಾಧಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಥವಿಂ ಪರಿವತ್ತೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಏಕಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಾಣಿಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಉತ್ತರಕುರುಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ಇಮೇಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ತೀಹಿ ಸೀಹನಾದೇಹಿ ಆಣಾಯ ಠಿತಾನಂ ಸಾವಕಾನಂ ಮಹಾನುಭಾವತಾದೀಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಾವತ್ಥಿಯಾದೀಸು ಅವಿಹರಿತ್ವಾ ಕಿಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಮೇವ ತದಾ ವಿಹಾಸೀತಿ ಚೇ? ನಳೇರುಯಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀತಿಸಞ್ಜನನತ್ಥಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾವಸೇನ ಅಕಿಲಮನತ್ಥಂ, ವೇರಞ್ಜಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪಸಾದಸಞ್ಜನನತ್ಥಂ, ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವದೀಪನಟ್ಠಾನಭೂತತ್ತಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಹೇತುಭೂತಪರಿವಿತಕ್ಕನಟ್ಠಾನಭೂತತ್ತಾ ಚ. ತೇಸು ಪಚ್ಛಿಮಂ ಬಲವಕಾರಣಂ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಕಾಲೇನ ಆಯಸ್ಮತೋ…ಪೇ… ತೇನ ಕಾಲೇನಾ’’ತಿ. ಪುರಿಮೇಸು ಚತೂಸು ಅಸಙ್ಗಹಕಾರಣೇಸು ಪಠಮೇನ ಭಗವಾ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾದಿನಾ ಅಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚಿತ್ತಸಂರಕ್ಖಣೇನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆದರಂ ಜನೇತಿ. ದುತಿಯೇನ ಪರಿಸಾವಚರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಏವಂ ಪರಿಸಾ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೇನ ಚ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತಿಯೇನ ಪಚ್ಚಯೇ ನಿರಪೇಕ್ಖೇನ ಕುಲಾನುಗ್ಗಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ. ಚತುತ್ಥೇನ ಏವಂ ಮಹಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಂ ನ ಲೋಲುಪ್ಪಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಕೇವಲಂ ಪರದತ್ತುಪಜೀವಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ತೇನಾತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ…ಪೇ… ವಿನಯಸ್ಸತ್ಥವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಅಞ್ಞೋ ತೇನಾತಿಆದಿಪಾಠೋ, ಅಞ್ಞೋ ವಿನಯೋ ಆಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ತೇನಾತಿಆದಿಪಾಠಮ್ಹಾ, ಕೋ ಅಞ್ಞೋ ವಿನಯೋ ಇಧ;

ತಸ್ಸತ್ಥಂ ದಸ್ಸಯನ್ತೋವ, ಕರೇ ವಿನಯವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ. –

ಚೇ? ನನು ವುತ್ತಂ ಪುಬ್ಬೇವ ‘‘ಇದಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ತೇನಾತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ದಸ್ಸಯನ್ತೋ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿನಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏವಮಾದಿವಚನಪಟಿಮಣ್ಡಿತನಿದಾನಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಕೇನ ಧಾರಿತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿವಚನಸ್ಸ ವಿನಯಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವದೀಪನತೋತಿ ಚೇ? ನ, ಅಞ್ಞತ್ಥೇಪಿ ತಬ್ಬೋಹಾರಸಿದ್ಧಿತೋ ‘‘ನಾನಾವಿಧಭಿತ್ತಿಕಮ್ಮಪಟಿಮಣ್ಡಿತವಸನೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ವಿನಯಸ್ಸಾದಿಭಾವೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ವಿನಯಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ. ಏತ್ಥಾಹ – ಯಥಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಚ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಅನಿಯಮತೋ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಅವತ್ವಾ ಇಧ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ಪಠಮಂ ತಂನಿದ್ದೇಸೋವ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯಸ್ಸ, ಯಸ್ಸ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಸಮಯಸ್ಸ ಹೇತು ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಅತೀತಸ್ಸ ತೇಸಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾನಂ ವಸೀನಂ ಸುವಿದಿತತ್ತಾ. ಕಥಂ? ‘‘ಯೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ತೇ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ, ‘‘ಅಥ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸು’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿದಾನೇ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ತದನು…ಪೇ… ದಸ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಚ ಖನ್ಧಕೇಸು ಚ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜ’’ನ್ತಿಆದಿವಿನಯಕ್ಕಮಸ್ಸ ವಚನತೋ ಯೋ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿನಯಕ್ಕಮಸ್ಸ ಸೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಚ ಸುವಿದಿತೋ ತೇಸಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಧಮ್ಮಧರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ನಾಯಂ ನಯೋ ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಭವತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸುವಿದಿತತ್ತಾ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ವಿಹರತೀತಿ ವಿಹರತಿಪದೇನ ಏಕಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತಾ ಚ ಪಠಮಂ ಯಂನಿದ್ದೇಸಾದಿನೋ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಚ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ತಂನಿದ್ದೇಸೋವ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ. ಕಥಂ? ಏತ್ಥ ‘‘ಯೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಕಲನ್ದಗಾಮೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಯೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲೀ…ಪೇ… ಹೋತೀ’’ತಿ ವಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಯಂನಿದ್ದೇಸೇನ ಅವತ್ವಾ ತಂನಿದ್ದೇಸಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ…ಪೇ… ಕಲನ್ದಗಾಮೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ, ಕೇವಲಂ ಸುವಿದಿತತ್ತಾ ವಾ. ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಮೇವೇತಂ ತಂನಿದ್ದೇಸತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಸಮ್ಪತಿಕಾಲವಸೇನ ತದಿತರೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅವಿದಿತತ್ತಾ ‘‘ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಿನಯೇ ಯುತ್ತೀ’’ತಿ, ತಂ ತಬ್ಬಹುಲೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯದಿ ಸಬ್ಬಂ ತೇನಾತಿ ಪದಂ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇದಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸಿದ್ಧತ್ಥಂ ತೇನಾತಿ ಪದಂ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಂ ಭವೇಯ್ಯ. ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತಂ ತೇನಾತಿ ಪದಞ್ಚ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಂ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೇಸಂ ತೇನ ತಂನಿದ್ದೇಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ಥೋ ಅವಿದಿತೋ, ತೇಸಂ ವಸೇನಾಹ ‘‘ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ತತೋ ಪಠಮಂ ತದತ್ಥಾದಸ್ಸನತೋ ಪಚ್ಛಾಪಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಯಂನಿದ್ದೇಸದಸ್ಸನತೋ ಚ ‘‘ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದೀಸು ಅಯಂ ನಾಮಾತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ಕಾಲಪರಿದೀಪನಸ್ಸ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಉಪಪದಭಾವೇನಪಿ ಏವಂ ವತ್ತುಮರಹತಿ ‘‘ಯದಿದಂ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತೇನ ಘಟೇನ ಪಟೇನಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ ನಿಯಮಂ ಕರೋತಿ ‘‘ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ. ಕೇನ ಪನ ಸಮಯೇನ? ಪರಭಾಗೇ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಪರಿವಿತಕ್ಕಸಮಯೇನ. ಏತ್ಥಾಹ – ವಿತಕ್ಕಸಮಯೋ ಚೇ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ‘‘ಪರತೋ ಇಧ ಪನ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಚಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ? ನ, ಬಾಹುಲ್ಲೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ಅವತ್ವಾ ಇಧ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಕರಣವಚನೇನ ಕಸ್ಮಾ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಹಿ ಚೋದನಾ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಬಾಹುಲ್ಲೇನ ಕರಣವಚನಪ್ಪಯೋಜನಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಆಚರಿಯೋ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ’’ತಿಆದಿ. ನ ಸಮ್ಪತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸೇವ ಕರಣವಚನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಹೇತುಅತ್ಥೋವ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಕರಣತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಅಪರಭಾಗೇ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಮಯಞ್ಚಾತಿ ಆಗಮನಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯಂ ತದನುರೂಪಕಾಲಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಞ್ಚ ಆಗಮನಕಾಲಞ್ಚ ಲಭಿತ್ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಯಥಾ ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಸಮಯೋ ಚಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಖಣಸಮಯಾನಂ ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ, ತಥಾ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಕಾಲಸಮಯಾನಂ ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ಸಿಯಾ, ಅಪಿಚ ಆಗಮನಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೋ ಚೇತ್ಥ ಸಮಯೋ ಕಾಲಸ್ಸಾಪಿ ಆಗಮನಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಸಮಯಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸೋ ಗಹಿತೋತಿ ವಿಸುಂ ಕಾಲೋ ಕಿಮತ್ಥಂ ಗಹಿತೋತಿ ಚ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪೀತಿ ಕಾಲಸ್ಸ ಪಠಮಂ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ ನ ಸಮಯೋ ಕಾಲತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಸ್ವೇತಿ ನಿಯಮಿತಕಾಲೇ ಇತರೇಸಂ ಆಗಮನಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮವಾಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಯಥಾನಿಯಮಿತಕಾಲೇಪಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಿಪ್ಪಭೇದಂ ಯಥಾವುತ್ತಸಮವಾಯಾನುರೂಪಂ ಕಾಲಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಸ್ವೇತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನದಿವಸೇ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಿಕಾಲನಿಯತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಲಸಮಯಾನಂ ನ ಏಕತ್ಥತ್ತಾ ಕಾಲಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಗಹಣಮ್ಪಿ ಸಾತ್ಥಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ಖಣೇ ಖಣೇ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಜಾಯಸಿ ಚ ಜೀಯಸಿ ಚ ಮೀಯಸಿ ಚೇತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೯೮) ಚ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಾಸತಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ ಚ ಖಣಸದ್ದೋ ಅನೇಕತ್ಥೋ, ತಥಾ ಸಮಯಸದ್ದೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಮೇಕೇನ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ಖಣಸಮಯಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಏಕತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ ಖಣೋ ಓಕಾಸಲಾಭೋ, ಅಟ್ಠಕ್ಖಣವಜ್ಜಿತೋ ನವಮೋ ಖಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಉಚ್ಛೇದಾದಯೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಸಙ್ಖಾತೇ ಸಮಯೇ ಏತ್ಥ ಪವದನ್ತೀತಿ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೋ. ಸ್ವೇವ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಿಮ್ಬರುರುಕ್ಖಪನ್ತಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರಂ. ಏಕಸಾಲಕೇತಿ ಏಕೋ ಸಾಲರುಕ್ಖೋ. ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಪಟಿಲಾಭಾ. ಧೀರೋತಿ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ ವುಚ್ಚತಿ, ನಾಞ್ಞೋ. ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಮಾನಸ್ಸ ಪಹಾನೇನ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಮಾನಪ್ಪಹಾನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋತಿಆದೀಸು ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿಆದೀಸು ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾಕಾರತಾಯಟ್ಠೋ. ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಕಾರಣುಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೋ, ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ. ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ. ಪೀಳನಟ್ಠಾದಿಕೋವ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಸಮಯೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಪಥವೀಕಮ್ಪನಆಲೋಕಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಪಾಕಟೋ. ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯೋಪಿ ಕಾಳೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ನ ಕಾಳೋತಿಆದಿನಾ ಪಾಕಟೋ. ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ ಚ ಅಞ್ಞಾನಿ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ.

ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಆರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪತ್ತಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಾ, ತಾವ ಅಚ್ಚನ್ತಸಮ್ಪಯೋಗೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ. ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸೀತಿ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚವಿಹಾರೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವಿಹಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಸಮಯಞ್ಹಿ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯಂ. ಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ದ್ವೇ ಭಗವತೋ ಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ, ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾವಲೋಕನಂ ಕತ್ವಾ ತದನುರೂಪಕರಣಂ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಂ. ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವಯಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೩; ಉದಾ. ೧೨, ೨೮) ಹಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಭಗವಾಪಿ ಕರೋತಿಯೇವ. ಅಥ ವಾ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆದಿಸಮಾಯೋಗಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಂ ವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ ಕಾಲತ್ಥೋತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಕಾರೋ ಕಾರಣತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಕಾಲಸಮೂಹಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಸಮಯಟ್ಠೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕಾಲಸಮೂಹಟ್ಠೋ ಸಮಯೋ ಕಥಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಹೋತಿ? ಅಧಿಕರಣಮುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಜಾತೋತಿ ಯಥಾ, ಏವಂ ಕಾಲಟ್ಠೋ ಸಮಯಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕಥಂ ರಾಸಟ್ಠೋ? ಯವರಾಸಿಮ್ಹಿ ಜಾತೋತಿ ಯಥಾ. ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಧಿಕರಣಞ್ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಕಾಲಟ್ಠೋ ಸಮೂಹಟ್ಠೋ ಚ ಹೋತಿ, ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇದಾನಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತಾನಂ ಭಾವೋ ನಾಮ ಕಿನ್ತಿ? ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ, ಸಾ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ, ಸಾ ಪನ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಖಣೋ ನಾಮ ಅಟ್ಠಕ್ಖಣವಿನಿಮುತ್ತೋ ನವಮೋ ಖಣೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸಮವಾಯೋ ನಾಮ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದಿಕಾರಣಸಾಮಗ್ಗೀ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಹೇತು ನಾಮ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣಕಾರಣಸಮವಾಯಹೇತುಮ್ಹಿ ಸತಿ ತೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಭಾವೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥದ್ವಯಮೇಕಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಇಧ ವಿನಯೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಕತ್ತುಕರಣತ್ಥೇ ತತಿಯಾ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಚ ಇತ್ಯುತ್ತತ್ತಾ. ಸೋ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ‘‘ತಥಾಗತೋವ ತತ್ಥ ಕಾಲಂ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಸಮಯಸ್ಸ ಕಾರಣಾ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ ವಿಜ್ಜಾಯ ವಸತೀ’’ತಿ ಯಥಾ, ಅನ್ನಂ ವಾ ವಿಜ್ಜಂ ವಾ ಲಭಾಮೀತಿ ತದತ್ಥಂ ವಸತೀತ್ಯತ್ಥೋ. ಏವಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ತತಿಯಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಮಯಞ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕಮಞ್ಚ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ‘‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅದ್ಧಮಾಸಂ, ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತು’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೬೨) ಏವಮಾದೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯಾ ಕಾಲದ್ಧಾನೇ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇತಿ ದುತಿಯಾತ್ರ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಮಾಸಮಧೀತೇ ದಿವಸಮಧೀತೇ’’ತಿ ಯಥಾ. ಇಧ ಪನ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಕರಣವಚನಸ್ಸ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ. ಯಸ್ಸ ಕರಣತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಸಮಯೇನ ಸಮ್ಪತ್ತೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಸುದಿನ್ನಾದೀನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮೋವ ಕಾರಣಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ನಿಯಮಭೂತೋ ಕಾಲೋ ಪನ ಕರಣಮೇವ ತಂ ಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನಿದ್ದೋಸಂ. ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಂ ಕರಣಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗತ್ತಾ ಪಠಮಂ ವತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ತಂ ದುವುತ್ತಂ. ಹೇತುಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಯಥಾ ಪಚ್ಛಾ ಕರಣತ್ಥೋ ಯೋಜಿಯಮಾನೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಯೋಗಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಚ ಯೋಜಿತೋ. ಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೋ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತಂ ಇದಂ ಕರಣತ್ಥಂ ಪಠಮಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಂ ಹೇತುಅತ್ಥಂ ಪಚ್ಛಾ ಯೋಜೇಸಿ, ತಂ ಯೋಜನಾಸುಖತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಲಿಖಿತಂ. ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ‘‘ಆಚರಿಯೇನ ಲಿಖಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ’’ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಚರಿಯೋ ನಾಮ ಆನನ್ದಾಚರಿಯೋ ಕಲಸಪುರವಾಸೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥಾಹ – ಯಥಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಥ ಸವೇವಚನಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಥೇರೋ, ತಥಾಗತೋ ಸುಗತೋತಿಆದೀನಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ಅಥ ಇಮಸ್ಸೇವ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಕೇಸಞ್ಚಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಕ್ಕಮಂ ಅಜಾನತಂ ‘‘ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಅಭಿವಿಞ್ಞಾಪೇಸೀ’’ತಿಆದಿಕಂ (ಪಾರಾ. ೩೬) ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸುದಿನ್ನಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛೀ’’ತಿಆದಿಕಞ್ಚ (ಪಾರಾ. ೩೯) ‘‘ಸಾದಿಯಿ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿ. ನಾಹಂ ಭಗವಾ ಸಾದಿಯಿ’’ನ್ತಿಆದಿಕಞ್ಚ (ಪಾರಾ. ೭೨) ತಥಾ ಪುರಾಣವೋಹಾರಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಪಞ್ಞಾಪನಞ್ಚ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನುಜಾನನಞ್ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಙ್ಕಾ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ತಥಾ ಕಿಂ ಪನ ತುಯ್ಹಂ ಛವಸ್ಸ ಖೇಳಾಸಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೩೬) ಏವಮಾದಿಕಂ ಫರುಸವಚನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಖೀಣಾಸವತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಙ್ಕಾ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯ, ತದುಭಯಸಙ್ಕಾವಿನೋದನತ್ಥಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ಇದಮೇವ ಪದದ್ವಯಗ್ಗಹಣಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇತಂ ದೀಪೇತಿ – ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋಯೇವ, ಭಗ್ಗಸಬ್ಬದೋಸತ್ತಾ ಭಗವಾವ, ಸೋ ಸತ್ಥಾತಿ. ಪರತೋಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜಾನನ್ತಾಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ…ಪೇ… ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೇ ಸೇತುಘಾತೋ ತಥಾಗತಾನ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೬). ಸುತ್ತನ್ತೇ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಣ್ಹೇನಪಿ ಕೇಸಿ ವಿನೇಮಿ ಫರುಸೇನಪೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೧೧).

ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಕದಾಚಿ ಮೂಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಕುಸಲಾನಂ, ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಿ ನ ಕದಾಚಿ ಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಕುಸಲಾ ಹೇತೂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೦೧ ಆದಯೋ), ತಸ್ಮಾ ಕುಸಲಾನಿ ಕುಸಲಾನಂಯೇವಾತಿಆದಿನಯೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಪುಚಿ ವುಚ್ಚತೇ ಕುಟ್ಠಾ, ತೇ ಮನ್ದಯತಿ ನಾಸಯತೀತಿ ಪುಚಿಮನ್ದೋ. ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನಾಧಿಮುತ್ತತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಸತ್ತೇ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಬಹುಜನಹಿತಾಯಾತಿ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಹಿತತ್ಥಾಯ. ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಹಿತೂಪದೇಸಕೋ ಹಿ ಭಗವಾ. ಸುಖಾಯಾತಿ ಸುಖತ್ಥಾಯ. ಚಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಕಾರಕಸುಖಸಮ್ಪದಾಯಕೋ ಹಿ ಏಸ. ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಿಯ. ಲೋಕಸ್ಸ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತಾ ಹಿ ಏಸ. ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತೇಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಮಗ್ಗಫಲಾಧಿಗಮಾಯ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಪರಮತ್ಥತ್ಥಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ, ‘‘ಹಿತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಂಸಮ್ಪಾಪಕಮಗ್ಗತ್ಥಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗತೋ ಉತ್ತರಿ ಹಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ. ಸುಖಾಯಾತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖತ್ಥಾಯ ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಸುಖಾಭಾವತೋ. ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಾಧಿಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಮತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಸಬ್ಬಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಸಾಮಞ್ಞತ್ತಾ. ಕೋಸಮ್ಬಕಸುತ್ತೇಪಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨) ‘‘ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತಿ, ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪಞ್ಞಾಪಿ ಗಹಿತಾತಿ ಚೇ? ನ, ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರಿಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣಾನಮ್ಪಿ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞಾದಿಟ್ಠೀನಂ ಅವತ್ಥನ್ತರಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ ಧಿತಿಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀನಂ ವಿಯ. ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಞಾತಾ, ಅತ್ಥಾ ಸುತಾತಿ ಹಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ಸುತಮೇತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಪಾಪಕಾ ಸಮಾಚಾರಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇವ ಸುಯ್ಯನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಖೋ, ಉಪಾಲಿ, ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೫೪) ವಿಯ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ವಾ. ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ಭವೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ. ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಸ್ಸ ಏವಂ ಭೂತಸ್ಸ. ಕಥಂ ಭೂತಸ್ಸ? ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಕ್ಯಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ, ಏವಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಅಭಿಸದ್ದೇನ ಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಾಮುಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಮುಪಾದಾನಹೇತು ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕಾಮಭವೇ ಏವ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿವಾದೀನಂ ವಾದೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ವದನ್ತಿ, ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪಣೀತಾ ಕಾಮಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ, ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ‘‘ತತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ತದುಪಗಂ ಕರೋತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಪಿ ಕಾಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ, ‘‘ತದಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಕಾಮುಪಾದಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಜನಕಕಾರಣಂ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಂ ತಣ್ಹಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮೂಲಕಾರಣಂ ಹೋತಿ ಜನಕಂ. ರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ, ‘‘ಯಮ್ಪಿಚ್ಛಂ ನ ಲಭತಿ, ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೮೭; ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೧; ವಿಭ. ೧೯೦) ವಚನತೋ ಚ. ತಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಭಾವೇನ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾತಿ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಆಸವಸಮುದಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೩) ವಚನತೋ ತಸ್ಸ ಏವ ಕಾರಣನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ರೂಪಾದಿ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪ್ಪಹಾನಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ರೂಪಾದಿ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಕತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೦; ವಿಭ. ೨೦೩) ಚ ‘‘ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಪಹೀಯಮಾನಾ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೧; ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೪) ಚ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಣ್ಹಾಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಇಧ ರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಸಙ್ಕರಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯದಿ ತಣ್ಹಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ರೂಪುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೋ ..ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೨೦೨) ಏತ್ಥ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ಸಙ್ಖಾರುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಚ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ತಣ್ಹಾತಿ ಚೇ? ನ, ಹೇತುಫಲಸಙ್ಕರದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ನ ಸಙ್ಕರದೋಸೋತಿ ಚೇ? ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ.

ಕಥಂ? ತಣ್ಹಾತಿ ಏಕೋ ವಾರೋ, ತಣ್ಹಾ ಚ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾತಿ ದುತಿಯೋ, ತಣ್ಹಾ ಚ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ತತಿಯೋ, ತಣ್ಹಾ ಚ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ತೀಣಿ ಚ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಾಸವಾನೀತಿ ಚತುತ್ಥೋ, ತಣ್ಹಾ ಚ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ತೀಣಿ ಚ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಾಸವಾನಿ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಸಾಸವಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪಞ್ಚಮೋ ವಾರೋತಿ. ಆಮ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ತಥಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನಿಯೇಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ, ಸೋ ಚ ನಯೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ’’ಚ್ಚೇವಾಹ, ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನಿಯಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕೇಸು ವಿಯ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನಿಯೋವ ಪಮಾಣಂ ತತ್ಥ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾ ಪೋನೋಭವಿಕಾ…ಪೇ… ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಕಾಮತಣ್ಹಾ’’ತಿಆದಿ (ವಿಭ. ೨೦೩). ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೫) ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಮಾಣಮೇವ. ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೮೬ ಆದಯೋ) ವಚನತೋ ‘‘ಕಸಿಣಾನೀ’’ತಿ ಝಾನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಕೇಚಿ ‘‘ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ‘‘ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಾಪಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಟಿಕೂಲಾತಿ ಸತಿ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸತಿಗೋಚರಾ ರೂಪಾದಯೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸದ್ಧಾಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಬಾಹುಸಚ್ಚವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋಪಟ್ಠಿತಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞತಾತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ. ಸಭಾವತೋತಿ ದುಕ್ಖತೋ. ನ ಚವತೀತಿ ದೇವೇ ಸನ್ಧಾಯ. ಞಾತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ. ದಟ್ಠೇಯ್ಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಪನ ‘‘ನಾಹಂ ಗಮನೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಞಾತೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಕನ್ತಿ ಖನ್ಧಲೋಕಂ. ಗಮನೇನ ನ ಪತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಸರೀರಗಮನೇನ, ಅಗತಿಗಮನೇನ ವಾ ನ ಪತ್ತಬ್ಬೋ, ಅರಿಯಗಮನೇನ ಲೋಕನ್ತಂ ಪತ್ವಾವ ದುಕ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ ಪಮೋಚನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಿತಾವೀತಿ ಸಮಿತಕಿಲೇಸೋ. ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತಿಕಾ. ಯೇ ಕೇಚಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತಿಕಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಏಕೋ ಲೋಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಙ್ಖಾರಾ ಹಿ ಸಕಸಕಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತತಾಯ ಸತ್ತಾ ವಿಸತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ನಾಮ. ಪರಿಹರನ್ತಿ ಪರಿಚರನ್ತಿ. ದಿಸಾತಿ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಂ. ಭನ್ತಿ ಪಟಿಭನ್ತಿ. ಕೇ ತೇ? ತೇಯೇವ ವಿರೋಚಮಾನಾ ಪಭಸ್ಸರಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ. ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾವ. ‘‘ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಯುಗನ್ಧರಾದಯೋ ಸಿನೇರುಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ಠಿತಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ಲೋಕಧಾತು ಅಯಂ. ‘‘ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಲಕ್ಖಣಾದಿಭೇದತೋ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಂ, ಆಸಯಾನುಸಯಭೇದತೋ ಸತ್ತಲೋಕಂ, ಚಕ್ಕವಾಳಾದಿಪರಿಮಾಣತೋ ಓಕಾಸಲೋಕಞ್ಚ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ವಿದಿತತ್ತಾ ಲೋಕವಿದೂ.

ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಕಾಮಾವಚರಂ ಪರಿತ್ತಂ ಲೋಕಿಯಂ, ತೇನ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಂ ಕಥಂ ಅಭಿವತಿ? ಅಸದಿಸಾನುಭಾವತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ. ತಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಗತಿಕಂ, ಲಹುತರಪ್ಪವತ್ತಿ ಚ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತದ್ವಯಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ. ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಏವಂಲಹುತರಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಪಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಕಿರೇಸ ಚಿತ್ತವಾರೋ ಪಞ್ಚದಸಭವಙ್ಗಾನನ್ತರನ್ತಿ. ಅಗ್ಗಿಸಿಖಧೂಮಸಿಖಾ ಚ ನಾಗಾ ಕಿರ ಸೀಹಳದೀಪೇ. ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕಂ ಪದಂ ಅತ್ಥಪದಂ. ಏಕತ್ಥದೀಪಕಂ ಪದಂ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ವಾಕ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಟ್ಠ ದಿಸಾ ನಾಮ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖಾ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವಾ. ಸತ್ಥವಾಹೋ ಸತ್ಥಾತಿ ನಿಪಾತಿತೋ ಯಥಾ ಪಿಸಿತಾಸೋ ಪಿಸಾಚೋ. ಉದಕೇ ಮಣ್ಡೂಕೋ ಅಹಂ ಆಸಿಂ, ನ ಥಲೇ ಮಣ್ಡೂಕೋ, ವಾರಿಮತ್ತಮೇವ ಗೋಚರೋ, ತಸ್ಸ ಮೇ ತವ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಸೀಸಂ ದಣ್ಡೇನ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭಿತ್ವಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಅನಾದರತ್ಥೇ ವಾ ಸಾಮಿವಚನಂ. ‘‘ಏತ್ತಕೇನಪಿ ಏವರೂಪಾ ಇದ್ಧಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ. ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ, ತದನನ್ತರಿಕಂ ಞಾಣಂ ನಾಮ ಫಲಞಾಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಬುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಬುದ್ಧತ್ತಾತಿ ಕತ್ತರಿ. ಬೋಧೇತಾತಿ ಹೇತುಕತ್ತರಿ. ಸೇಟ್ಠತ್ಥದೀಪಕಂ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ ನಾಮ, ತಥಾ ಉತ್ತಮಂ. ಸಚ್ಛಿಕಾಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರಣವಸೇನ ಸಯಮ್ಭುತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಅತ್ತನಾ ಏವ ವಾ ಞಾತಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾತಿಪಿ ಸಚ್ಛಿಕಾಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಭಗೀ ಭಗವಾ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀನಂ. ಭಜೀ ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನಿ ಪನ್ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ. ಭಾಗೀ ಅತ್ಥಧಮ್ಮವಿಮುತ್ತಿರಸಸ್ಸ. ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಗಣಭಗ್ಗಮಕಾಸಿ. ಭಾವಿತತ್ತನೋ ಭಾವಿತಕಾಯೋ. ಭವಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ತಂ ಗತೋತಿ ಭವನ್ತಗೋ.

‘‘ಲೋಭಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಜಹಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಇತಿವು. ೧) ನಯೇನ ಏಕಕಾದಿವಸೇನಾಗತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ. ಸಂಕಿಲೇಸತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಮನತ್ತಾಸುಭೇಸು ನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿವಿಪರಿಯೇಸಾ. ಚೀವರಹೇತು ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಿಣ್ಡಪಾತ ಸೇನಾಸನಇತಿಭವಾಭವಹೇತು ವಾ (ಅ. ನಿ. ೪.೯). ಚೇತೋಖಿಲಾ ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತಿ, ಧಮ್ಮೇ, ಸಙ್ಘೇ, ಸಿಕ್ಖಾಯ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ಕುಪಿತೋತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೧೯; ವಿಭ. ೯೪೧) ಆಗತಾ ಪಞ್ಚ. ಕಾಮೇ ಅವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಕಾಯೇ, ರೂಪೇ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತೀತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೦; ವಿಭ. ೯೪೧) ಆಗತಾ ಪಞ್ಚ ವಿನಿಬನ್ಧಾ. ವಿವಾದಮೂಲಾನಿ ಕೋಧೋ ಉಪನಾಹೋ ಮಕ್ಖೋ ಪಳಾಸೋ ಇಸ್ಸಾ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಮಾಯಾ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ ಥಮ್ಭೋ ಸಾರಮ್ಭೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಿತಾ ಆಧಾನಗ್ಗಾಹೀ ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಿತಾ (ಅ. ನಿ. ೬.೩೬; ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೫). ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಕೋಧೋ ಮಕ್ಖೋ ಇಸ್ಸಾ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಿತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೪೪) ಆಗತಂ. ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಪರಿಯೇಸನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಲಾಭೋ, ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಏವಂ ಛನ್ದರಾಗೋ, ಅಜ್ಝೋಸಾನಂ, ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ಆರಕ್ಖೋ, ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣಂ, ದಣ್ಡಾದಾನಸತ್ಥಾದಾನ…ಪೇ… ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೦೪; ೩.೩೫೯; ಅ. ನಿ. ೯.೨೩; ವಿಭ. ೯೬೩) ವುತ್ತಾನಂ. ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಮ್ಮತಣ್ಹಾತಿ ಛ, ತಾ ಕಾಮಭವವಿಭವತಣ್ಹಾವಸೇನೇವ ಅಟ್ಠಾರಸ, ತಾ ಏವ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸುಪಾದಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸ, ಬಾಹಿರಸ್ಸುಪಾದಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ತಾ ಅತೀತೇ ಛತ್ತಿಂಸ, ಅನಾಗತೇ ಛತ್ತಿಂಸ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಛತ್ತಿಂಸಾತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀತಿ. ಮಾರೇತೀತಿ ಮಾರೋ, ಪಮಾದೋ ‘‘ಪಮಾದೋ ಮಚ್ಚುನೋ ಪದ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೧) ವಚನತೋ. ಸಮ್ಮಾಆಜೀವವಿನಾಸನತೋ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ಮಾರೋ’’ತಿ, ವಧಕೂಪಮತ್ತಾ ಖನ್ಧಾವ ಮಾರಾ. ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾತಿದುಕ್ಖಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನತೋ, ಜಾತಸ್ಸ ಜರಾದಿಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಮಾರಾ. ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಜೀವಿತಮಾರಣತೋ ಮಚ್ಚು ಮಾರೋ. ಅಣಿಮತಾ ನಾಮ ಪರಮಾಣು ವಿಯ ಅದಸ್ಸನೂಪಗಮನಂ. ಲಘಿಮತಾ ಸರೀರೇನ, ಚಿತ್ತೇನ ವಾ ಸೀಘಗಮನಂ. ಮಹಿಮತಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾದೀನಮ್ಪಿಪಾಣಿನಾ ಪರಾಮಸನಾದಿ. ಪತ್ತಿ ನಾಮ ಯಥಿಚ್ಛಿತದೇಸಪ್ಪತ್ತಿ. ಪಕಾಸನತಾ, ಲಾಭಕಸ್ಸತ್ಥಸಾಧನಂ ವಾ ಪಾಕಮ್ಮಂ. ಈಸತ್ತಂ ನಾಮ ಸಯಂವಸಿತಾ. ವಸಿತ್ತಂ ನಾಮ ಅಪರವಸಿತಾ. ಯತ್ಥಕಾಮಾವಸಾಯಿತಂ ನಾಮ ಯತ್ಥಿಚ್ಛತಿ ಯದಿಚ್ಛತಿ ಯಾವದಿಚ್ಛತಿ, ತತ್ಥ ತಾವ ತದತ್ಥಸಾಧನಂ. ಪೀಳನಸಙ್ಖತಸನ್ತಾಪವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೇನ ವಾ ದುಕ್ಖಮರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಇದಂ ಚೋದನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅತ್ಥವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ – ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋ ಅತ್ಥಾ ಅತ್ಥಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರೋ ಏವ ವುತ್ತಾತಿ ಚೇ? ಅಞ್ಞಸಚ್ಚದಸ್ಸನವಸೇನ ಆವಿಭಾವತೋ.

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖೇಞಾಣಂ, ದುಕ್ಖಂ ಆರಬ್ಭ ಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ (ವಿಭ. ೭೯೪) ನಯೇನ ಏಕೇಕಸಚ್ಚಾರಮ್ಮಣವಸೇನಾಪಿ ಸಚ್ಚಞಾಣಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೧೦೦) ನಯೇನ ಏಕಂ ಸಚ್ಚಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಸೇಸೇಸು ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನಾಪಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯದಾ ಏಕೇಕಂ ಸಚ್ಚಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ತದಾ ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನ ತಾವ ಸಭಾವತೋ ಪೀಳನಲಕ್ಖಣಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಆಯೂಹನಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮುದಯೇನ ಆಯೂಹಿತಂ ಸಙ್ಖತಂ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮಗ್ಗೋ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಹರೋ ಸುಸೀತಲೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಮಗ್ಗದಸ್ಸನೇನ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ ನನ್ದಸ್ಸ ಅಚ್ಛರಾದಸ್ಸನೇನ ಸುನ್ದರಿಯಾ ಅನಭಿರೂಪಭಾವೋ ವಿಯ. ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ನಿರೋಧಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ತಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಸಭಾವತೋ ಆಯೂಹನಲಕ್ಖಣಸ್ಸಪಿ ಸಮುದಯಸ್ಸ ದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇನ ನಿದಾನಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ ಅಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಬ್ಯಾಧಿದಸ್ಸನೇನ ಭೋಜನಸ್ಸ ಬ್ಯಾಧಿನಿದಾನಭಾವೋ ವಿಯ. ವಿಸಂಯೋಗಭೂತಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಸಂಯೋಗಟ್ಠೋ. ನಿಯ್ಯಾನಭೂತಸ್ಸ ಚ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೋತಿ. ತಥಾ ನಿಸ್ಸರಣಸ್ಸಾಪಿ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅವಿವೇಕಭೂತಸ್ಸ ಸಮುದಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ವಿವೇಕಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ. ಮಗ್ಗದಸ್ಸನೇನ ಅಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ. ಇಮಿನಾ ಹಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಮಗ್ಗೋ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ಸೋಪಿ ಚ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಸಙ್ಖತೋ ಏವಾತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಭಾವೋ ಅತಿವಿಯ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇನ ಪನಸ್ಸ ಅಮತಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ. ದುಕ್ಖಞ್ಹಿ ವಿಸಂ, ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ. ತಥಾ ನಿಯ್ಯಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸಾಪಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನ ‘‘ನಾಯಂ ಹೇತು ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ, ಅಯಂ ಹೇತೂ’’ತಿ ಹೇತ್ವತ್ಥೋ ಆವಿ ಭವತಿ. ನಿರೋಧದಸ್ಸನೇನ ದಸ್ಸನಟ್ಠೋ ಪರಮಸುಖುಮರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೋ ‘‘ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ವತ ಮೇ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಭಾವೋ ವಿಯ. ದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇನ ಅಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೋ ಅನೇಕರೋಗಾತುರಕಪಣಜನದಸ್ಸನೇನ ಇಸ್ಸರಜನಸ್ಸ ಉಳಾರಭಾವೋ ವಿಯಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣವಸೇನ, ಏಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸಚ್ಚದಸ್ಸನವಸೇನ ಚ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಆವಿಭಾವತೋ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಅತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ. ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾ.

ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅತ್ಥಯನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ. ಪತಿ ವಿರುದ್ಧಾ ಅಮಿತ್ತಾ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾ. ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇತೀತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ದೀಪೇತಿ. ತೇನ ಞಾಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕರುಣಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಥ ವಾ ಕಿಂ ಸೋ ಪವೇದೇಸೀತಿ? ಞಾಣಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ತಿಲೋಕಹಿತಭೂತಮೇವ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸೀತಿ ಕೀದಿಸಂ? ‘‘ಆದಿಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅನೇನ ವಚನೇನ ವತ್ತುಂ ಅರಹಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಸಾಸನಧಮ್ಮೋತಿ ಓವಾದಪರಿಯತ್ತಿ. ಕಿಚ್ಚಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚಸುದ್ಧಿಯಾ. ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಂ, ನವಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನೀತಿಆದಿಕಂ ವಾ. ಮಗ್ಗಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ತಸ್ಸ ಪಕಾಸಕಂ ಪಿಟಕತ್ತಯಂ ಇಧ ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ನಾಮ. ಛಸು ಅತ್ಥಪದೇಸು ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಕಾಸನಂ ಸಙ್ಕಾಸನಂ. ಆದಿತೋ ಕಾಸನಂ ಪಕಾಸನಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದೇಸನಂ ವಿವರಣಂ. ಪುನ ವಿಭಾಗಕರಣಂ ವಿಭಜನಂ. ಓಪಮ್ಮಾದಿನಾ ಪಾಕಟಕರಣಂ ಉತ್ತಾನೀಕರಣಂ. ಸೋತೂನಂ ಚಿತ್ತಪರಿತೋಸಜನನೇನ, ಚಿತ್ತನಿಸಾನೇನ ಚ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಸು ಅಕ್ಖರಣತೋ ಅಕ್ಖರಂ, ‘‘ಏಕಕ್ಖರಪದಮಕ್ಖರ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ. ವಿಭತ್ತಿಅನ್ತಂ ಪದಂ. ಬ್ಯಞ್ಜಯತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ವಾಕ್ಯಂ. ಪದಸಮುದಾಯೋ ವಾ ವಾಕ್ಯಂ. ವಿಭಾಗಪಕಾಸೋ ಆಕಾರೋ ನಾಮ. ಫುಸತೀತಿ ಫಸ್ಸೋತಿಆದಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ನಿರುತ್ತಿ, ನಿರುತ್ತಿಯಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಪದೇಸೋ ನಿದ್ದೇಸೋ ನಾಮ. ಫುಸತೀತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಸೋ ತಿವಿಧೋ – ಸುಖವೇದನೀಯೋ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯೋ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನೀಯೋತಿ. ಏತೇಸು ಅಯಂ ಯೋಜನಾ – ಅಕ್ಖರೇಹಿ ಸಙ್ಕಾಸಯತಿ, ಪದೇಹಿ ಪಕಾಸಯತಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ವಿವರತಿ, ಆಕಾರೇಹಿ ವಿಭಜತಿ, ನಿರುತ್ತೀಹಿ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರೋತಿ, ನಿದ್ದೇಸೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ಅಕ್ಖರೇಹಿ ವಾ ಸಙ್ಕಾಸಯಿತ್ವಾ ಪದೇಹಿ ಪಕಾಸೇತಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ವಿವರಿತ್ವಾ ಆಕಾರೇಹಿ ವಿಭಜತಿ, ನಿರುತ್ತೀಹಿ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ಅಕ್ಖರೇಹಿ ವಾ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಪದೇಹಿ ವಿನೇತಿ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ವಿವರಿತ್ವಾ ಆಕಾರೇಹಿ ವಿನೇತಿ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞುಂ, ನಿರುತ್ತೀಹಿ ನೇತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೇಹಿ ವಿನೇತಿ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥೋತಿ ಭಾಸಿತತ್ಥೋ. ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಸಕೋ ಸಕೋ ಭಾವೋ ಪಟಿವೇಧೋ ನಾಮ. ತಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರತಾಹಿ ಸಾತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ದೇಸನಾತಿ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ. ನಿದ್ದೋಸಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಮಗ್ಗೋ ಚ, ಉಭಯಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಹೇತು. ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿತೋತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಧೀಯಮಾನಾ ಖನ್ಧಾದಯೋ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ. ದುರುತ್ತಸತ್ಥಾನಿ ಅಧೀಯಮಾನಾನಿ ಸಮ್ಮೋಹಮೇವಾವಾಹನ್ತಿ.

೨-೩. ಕಚ್ಚಿ ಖಮನೀಯಂ ಸೀತುಣ್ಹಾದಿ. ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ ಯಥಾಲದ್ಧೇಹಿ ಜೀವಿತಸಾಧನೇಹಿ ಜೀವಿತಂ. ಅಪ್ಪಾಬಾಧನ್ತಿ ಅಪ್ಪೋಪಸಗ್ಗಂ, ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕನ್ತಿ ಅಪ್ಪರೋಗಂ. ಕಚ್ಚಿ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಸರೀರಕಿಚ್ಚೇ. ಕಚ್ಚಿ ಬಲಂ ಸಮಣಕಿಚ್ಚೇ. ಕಚ್ಚಿ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಅಪ್ಪಾಬಾಧತಾಯ, ಅನುಕ್ಕಣ್ಠನಾದಿವಸೇನ ವಾ. ಸತ್ತಸಟ್ಠಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಛಿಮವಯೋ, ಉತ್ತರಾಮುಖೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲೋಕವಿವರಣೇ ಜಾತೇ ಇಧ ಕಿಂ ಓಲೋಕೇಸಿ, ನತ್ಥೇತ್ಥ ತಯಾ ಸದಿಸೋಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ತ್ವಂ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗೋ’’ತಿಆದಿ. ಆಸಭಿಂ ಉತ್ತಮಂ. ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನ ದೇವಾ. ರೂಪಾನಂ ಪರಿಭೋಗವಸೇನ, ಪತ್ಥನಾವಸೇನ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ರಾಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾನುರೂಪತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಹದಯತಪ್ಪನತೋ ಅಮ್ಬರಸಾದಯೋ ವಿಯ ‘‘ರೂಪರಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಾತಿ ಅಧಿಕಾರವಸೇನಾಹ. ತಥಾಗತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ತೇ ಪಹೀನಾತಿ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಕತಾ. ಕಥಂ? ರೂಪರಸಾದಿವಚನೇನ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ, ತೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಮತ್ಥಕಸದಿಸಾನಂ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾನಂ ಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಆಯತಿಂ ತಾಲಪನ್ತಿಸದಿಸೇ ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ಜಾತಾ. ತಸ್ಮಾ ತಾಲಾವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾ. ‘‘ಕುಸಲಸೋಮನಸ್ಸಾಪಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಾ ಕಮ್ಮಪಥಟ್ಠಾನಿಯಾ, ದುತಿಯೇನ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ತತಿಯೇನ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ ಕಾಮರಾಗಟ್ಠಾನಿಯಾ. ಚತುತ್ಥೇನ ಅನಭಾವಂಕತಾ ರೂಪರಾಗಾರೂಪರಾಗಟ್ಠಾನಿಯಾ. ಅಪರಿಹಾನಧಮ್ಮತಂ ಪನ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ವಾ ಪಹೀನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ, ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಕ್ಖಣೇ ವಾ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇನ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ ಝಾನಕ್ಖಣೇ. ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೧) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಧಿಗಮಕ್ಖಣೇ. ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾ ಪನ ತೇ ರೂಪರಸಾದಯೋ ಅನಭಾವಂಕತಾ ಆಯತಿಮನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾತಿ ಏಕಮೇವಿದಂ ಅತ್ಥಪದಂ. ಪಠಮಾಯ ವಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾಯ ಪಹೀನಾ, ದುತಿಯಾಯ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ, ತತಿಯಾಯ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ. ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾ ಯಸ್ಮಾ ಅನಭಾವಂಕತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಯತಿಂಅನಉಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಥ ವಾ ದುಕ್ಖಞಾಣೇನ ಪಹೀನಾ, ಸಮುದಯಞಾಣೇನ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ, ನಿರೋಧಞಾಣೇನ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ, ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅನಭಾವಂಕತಾ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೇನ ವಾ ಪಹೀನಾ, ದಸ್ಸನಮಗ್ಗೇನ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ, ತಿವಿಧೇನ ಭಾವನಾಮಗ್ಗೇನ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾತಿಆದಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಧಮ್ಮರಸಾ ನ ಉದ್ಧಟಾ.

೧೧. ಧಮ್ಮಧಾತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಧಾತು ನಾಮ. ಅನುಕಮ್ಪವಚನಾನುರೂಪಂ ‘‘ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸೂರಿಯವಚನಂ ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ’’ತಿವಚನಾನುರೂಪಂ, ಪಥವೀಸಮಚಿತ್ತತಾಯ ಕಾರಣಂ ‘‘ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬೇ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ‘‘ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ ವರಪುಥುಲಞಾಣೋ, ಭೂರೀತಿ ವಾ ಭೂಮಿ, ಭೂಮಿ ವಿಯ ಪತ್ಥಟವರಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಬುಜ್ಝಿ ಏತ್ಥಾತಿಪಿ ಅಧಿಕರಣೇನ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ. ಸಯಂ ಬುಜ್ಝತಿ, ಬುಜ್ಝನ್ತಿ ವಾ ತೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಬೋಧಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ. ಬುಜ್ಝೀಯತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಬೋಧಿ. ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯವತೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏಕಗ್ಗತಾವಸೇನ ತಿಕ್ಖಭಾವೋ. ತಿಕ್ಖೋಪಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಸರೋ ಲಕ್ಖಂ ಪತ್ವಾ ಕುಣ್ಠೋ ಹೋತಿ, ನ ತಥಾ ಇದಂ. ಸತಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನಸ್ಸ ಖರಭಾವೋ, ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಭಾವೋ, ಅನ್ತರಾ ಅನೋಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಸುಟ್ಠು ಅಭಿಭವನತೋ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನಸ್ಸ ಸೂರಭಾವೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಗ್ಗವಿಜಾಯನತ್ಥಂ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾನನ್ತರಮನುಲೋಮತ್ತಾ.

ಛನ್ದೋತಿ ಚ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ಚ ಅವತ್ಥನ್ತರಭೇದಭಿನ್ನೋ ರಾಗೋವ –

‘‘ಸೇನಹಾತ್ಥ್ಯಙ್ಗಮುಪೇತಿ,

ರತ್ತಹದಯೋ ರಾಗೇನ;

ಸಮ್ಮಗತೇ ರತ್ತಕಾಮಮುಪೇತಿ,

ಕಾಮಪತಿತಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಮಾತ್ರಾಲಮತೀ’’ತಿ –

ಆದೀಸು ವಿಯ –

ವಿಭಙ್ಗೇಯೇವ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಂ ಆನೇತ್ವಾ ಇಧ ವುತ್ತೋಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪಕಾರಾಯ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನೇವ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಇತೋತಿ ಕಾಮೇಹಿ. ಕಾಯವಿವೇಕಾದೀಸು ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ತತಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ತತಿಯಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಙ್ಗಾದೀಸು ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತಯೋ ಏವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಏವಂ ಸತಿ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾ ಏಕತ್ಥಾ ಏವಾತಿ ವಿಸೇಸೋ ನ ಸಿಯಾತಿ ಚೇ? ಅಪ್ಪನಾವಾರತ್ತಾ ನ ಪನೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಾಯವಿವೇಕಗ್ಗಹಣೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಗ್ಗಹಣಂ ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋತಿ ತದಙ್ಗವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಅಪ್ಪನಾಕಾಲೇತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ. ಅಥ ವಾ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೇನ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾ ಗಹಿತಾ, ಇತರೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ಏವಾತಿಪಿ ಯುತ್ತಂ, ಕಿಲೇಸಕಾಮತ್ತಾ ವಾ ದ್ವೀಸು ಕಮ್ಮೇಸು ಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ. ಯಥಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಲೋಕೇ ‘‘ಸಫಲೋ ರುಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥೇವ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಸಾಸನೇ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ ಝಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ವೂಪಸಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಕೇಸಂ ವೂಪಸಮಾತಿ, ಕಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾನಂ, ಉದಾಹು ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾನನ್ತಿ? ಏತ್ಥ ಯದಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾನಂ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ. ನ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರರಹಿತಂ ಅತ್ಥಿ. ಯದಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾನಂ, ನತ್ಥೇವ ವೂಪಸಮೋ ತತ್ಥ ತದಭಾವಾತಿ ಚೇ? ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ’’ತಿ, ಸಮತಿಕ್ಕಮೋಪಿ ನ ತೇಸಂಯೇವ. ಕಿನ್ತು ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಧಮ್ಮರಾಸಿಸ್ಸಾತಿ ಚೇ? ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಪನ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಧಮ್ಮಾ ಓಳಾರಿಕಾವ ದುತಿಯಜ್ಝಾನತೋ, ನ ಕೇವಲಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರದ್ವಯಮೇವಾತಿ ಚೇ? ನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಯೇವ ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಓಳಾರಿಕಭಾವತೋತಿ ತೇಸ್ವೇವ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅಪಾತುಭಾವಾ’’ತಿ, ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ, ಯೋಗೇನ ವಾ ಇದಂ ಝಾನಂ ‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸದ್ಧಾಸಮಾಧಯೋ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತಾ. ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾಚಿ. ೨೫೭ ಆದಯೋ) ಸಪ್ಪಿಆದಯೋ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತೇ ಅಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಸಮಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಂ ಪಹಾಯ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಛಳಾರಮ್ಮಣಾಪಾಥೇ ಪರಿಸುದ್ಧಪಕತಿಭಾವಾವಿಜಹನಾಕಾರಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ. ನೀವರಣಾದಿಪಟಿಸಙ್ಖಾಸನ್ತಿಟ್ಠನಾಗಹಣೇ ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ. ವಿಚಿನನೇ ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಾ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾವ, ಅವತ್ಥಾಭೇದೇನ ಭೇದೋ ನೇಸಂ. ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಏಕತಾ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ, ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪನ ದುವಿಧತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ರೂಪಾವಚರಾತಿಆದಿನಾ ಭೂಮಿವಸೇನ. ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ. ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಸೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ. ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಛಳಾರಮ್ಮಣಾ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾವಾತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ. ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಇತರಾ ನವ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇನಾತಿ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹವಸೇನ. ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಬೋಜ್ಝಙ್ಗಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಏಕಾವ ಸಿಯಾ, ನ ಇತರಾ, ತಥಾ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾಪಿ. ವೇದನಾವೀರಿಯುಪೇಕ್ಖಾನಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ. ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ, ತಥಾ ಸೇಸಾ. ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಾಪಿ. ಏವಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕವಸೇನ. ದಸಪೇತಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಚತ್ತಾರೋವ ಧಮ್ಮಾ ವೀರಿಯವೇದನಾತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತಞಾಣವಸೇನ. ‘‘ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಹಾನಕ್ಕಮೇನ ಅವತ್ವಾ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಚೇ? ಸುತ್ತಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ. ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪರೀತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪರೀತಾಕಾರೇನ ಅನುಭವತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಏಕಂಯೇವ ಕಸಿಣಂ ಆರಬ್ಭ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪವತ್ತಿತೋ. ತತಿಯಜ್ಝಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಆಗತಾತಿ ಸತಿಸೀಸೇನ ದೇಸನಾ ಕತಾ, ವಿಗತವಲಾಹಕಾದಿನಾ ಸೋಮ್ಮತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ವಲಾಹಕಾದಿನಾ ಕಾಲುಸ್ಸಿಯೇ ಸತಿಪಿ ದಿವಾ ವಿಯ ಅನುಪಕಾರಿಕಾ ನ ಹೋತಿ ರತ್ತಿಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕತ್ತೇನ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸೂರಿಯಪ್ಪಭಾಭಿಭವಾ, ರತ್ತಿಯಾ ಅಲಾಭಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಹೇತೂ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಕಾರಣಂ. ಸೋಮ್ಮಭಾವೇನ, ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕತ್ತೇನ ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಸಭಾಗತಾಯ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಜಾತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣವಚನನ್ತಿ ಏಕೇ.

ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೨. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸಭಾಗತ್ತಾ ಝಾನಾನಂ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತತ್ಥಾನೀ’’ತಿ ಆಹ. ಕುಸಲಾನಂ ಭವೋಕ್ಕಮನಸಭಾಗತ್ತಾ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚಿ ಭವೋಕ್ಕಮನತ್ಥಾನೀ’’ತಿ. ಅಸಭಾಗತ್ತಾ ಸೇಸಟ್ಠಾನೇಸು ‘‘ಪಾದಕತ್ಥಾನೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪಾದಕಾನೀ’’ತಿ ಆಹ. ತೇನ ಪಾದಕಭೂತಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಭವೋಕ್ಕಮನತಾವಹತಂ, ಇತರೇಸಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪಾದಕತಾವಹತಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ. ಅಸಭಾಗತ್ತಾ ಜವನವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ಸಮಾನಾನಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿಪಿ ದೀಪೇತಿ, ತಥಾ ಪಾದಕಾಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಚತುತ್ಥಮೇವ ಪಾದಕಂ, ನ ಇತರಾನಿ. ತೇಸು ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ತತಿಯಂ ಪಾದಕಂ, ತತಿಯಸ್ಸ ದುತಿಯಂ, ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀ’’ತಿ ಯಥಾಲಾಭತೋ ವುತ್ತಂ.

ವಿನಯನಿದಾನನಿಮಿತ್ತಂ, ವೇರಞ್ಜನಿವಾಸಕಪ್ಪನಂ;

ಸತ್ಥು ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ, ವಿಜ್ಜತ್ತಯಮಾಹ ವೇರಞ್ಜೇ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ವಿನಯೇ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ). ಸೀಲವತೋ ಹಿ ಸೀಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತ್ಥಂ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಠಾನೇಸು ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅತೀತಕಿರಿಯಾನುಸ್ಸರಣಬಹುಲತಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿವಿಜ್ಜಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. ತಥಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪರಿಗ್ಗಹಣಸೀಲತಾಯ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತಿ, ಉದಕಾದೀಸು ಸುಖುಮತ್ತ ದಸ್ಸನಸೀಲತಾಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ತವಿಧಮೇಥುನಸಂಯೋಗಪರಿವಜ್ಜನೇನ, ಕಾಮಾಸವಾದಿಪರಿವಜ್ಜನೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿನಯನಿದಾನೇ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಗುಣಾನಂ ದಾಯಕಂ ಅಹೋಸಿ, ತೇಸಂ ಏಕದೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಪಟಿಲಾಭಮತ್ತಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾತಿ.

ಸೋ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಪುರಿಮಜ್ಝಾನತ್ತಿಕಮೇವ, ತಥಾಪಿ ಕೇವಲಂ ಪುರಿಮಜ್ಝಾನತ್ತಿಕಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನಮೇತಂ, ಇಮಿನಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಾದಿನಾ ಕಮೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ, ತಂ ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಸಮ್ಭಾರಭೂಮಿತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೮೧) ‘‘ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಝಾನಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಪೀತಿಫರಣೇನ ಚ ಸುಖಫರಣೇನ ಚ ಸುಖಸಞ್ಞಞ್ಚ ಲಹುಸಞ್ಞಞ್ಚ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಲಹುಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಕಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಇದ್ಧಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತನತೋ ಸಮ್ಭಾರಭೂಮಿಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಪನ ಇದ್ಧಿಲಾಭಾಯ ಪಕತಿಭೂಮಿ ಏವಾ’’ತಿ. ಇದಮೇವ ವಾ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನೀ’’ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಏವನ್ತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ನ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಪಕತಿಭೂಮೀತಿ ಚೇ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ಪರಸ್ಸ ಸಮಾಹಿತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇ ಪಕತಿಭೂಮಿಭಾವಪ್ಪತ್ತೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕೇ ಜಾತೇ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಾಯ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ. ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಾಭಿಮುಖಂ ಪೇಸೇಸಿ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀನಂ ನೀಹರಣತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಪಕಪ್ಪಿತೋ.

ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಏವಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ, ನೀವರಣದೂರೀಭಾವೇನ ವಿತಕ್ಕಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಚಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ. ಅಯಂ ಯೋಜನಾ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೇತಿಆದೀಸು ಪನಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನಿವಾರಣತೋ. ತೇನೇವ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಚ್ಛಾವಚರಾನನ್ತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಆಪತ್ತಿಞ್ಚೇವ ಆಪನ್ನೋ ಅಸ್ಸಂ, ನ ಚ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೦) ನಯೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಕೋಪಅಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನಙ್ಗಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಇಚ್ಛಾಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೋ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೪) ವುತ್ತತ್ತಾ, ಪಗೇವ ಇಚ್ಛಾವಚರಾ ಕೋಪಅಪಚ್ಚಯಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಝಾನಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಝಾನಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನ’’ನ್ತಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪಮಾದಲೇಖೋ, ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸತ್ಥಾ ಮಮಞ್ಞೇವ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಯೋ ತದತ್ಥೋ ಲಿಖಿತೋ, ಸೋ ದುಲ್ಲಿಖಿತೋ. ನ ಹಿ ಝಾನಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾ ಕೋಪಾದಯೋ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೭ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಾ, ‘‘ನ ಚ ಯುತ್ತಿತೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಝಾನಲಾಭಿನೋ ತದಭಾವಾ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ ವದತಿ, ತಂ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಸ್ಸ ಉತ್ತರುತ್ತರವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗನಿದಸ್ಸನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಉತ್ತರುತ್ತರವಿಸೇಸಾ ಚೇಭಾಸಂ ಅತ್ತದುಕ್ಖಪರದುಕ್ಖದಸ್ಸನತದುಪಸಮತ್ತದೀಪನತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಭಗವಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ, ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣೇನ ಪರಸ್ಸ ಚ ಲೋಕಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ತದುಭಯವೂಪಸಮತ್ತಞ್ಚ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತಂ ದೇಸೇತಿ, ಪಠಮೇನ ವಾ ಅತ್ತದುಕ್ಖದಸ್ಸನತೋ ಅತ್ತಸಿನೇಹಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ದೀಪೇತಿ. ದುತಿಯೇನ ಪರದುಕ್ಖದಸ್ಸನತೋ ಪರೇಸು ಕೋಪಪರಿಚ್ಚಾಗಂ, ತತಿಯೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗದಸ್ಸನತೋ ಮೋಹಪರಿಚ್ಚಾಗಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ. ಏವಂ ನಾನಾಗುಣವಿಸೇಸದೀಪನತೋ ಇಮಸ್ಸೇವ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾದ್ವಯಸ್ಸ ಇಧ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಅತೀತಜಾತಿ ಏವ ನಿವಾಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅತೀತಜಾತೀಸೂ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಜಾತಿಯಾ ಏಕದೇಸೇಪಿ ನಿವಾಸವೋಹಾರಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ಸಕಲಜಾತಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರಣಮೇವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತದೇಕದೇಸಾನುಸ್ಸರಣಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಕತಂ ಓಕಾಸಾದಿಸಙ್ಗಹತ್ಥಞ್ಚ. ‘‘ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣಾದೀಸೂ’’ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನಿವುತ್ಥಲೋಕಧಾತುದೀಪರಟ್ಠನಗರಗಾಮಾದಿಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ತೇಸಂ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಾದೀನಿ ನ ಭಗವತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇ ವಿಞ್ಞಾತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿತೋ ಲೋಕಿಯಾನಿ ವಿಞ್ಞಾತಾನೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಉಪವಾದಕಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಸಮೇನ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ನ ಹಿ ಅರಿಯೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ. ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಸ್ಸತಿ ವುತ್ತಾ, ನನು ಏಸ ವಿಜ್ಜಾಧಿಕಾರೋತಿ ಚೇ? ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ, ಅತೀತಧಮ್ಮಾನಂ ಸತಿಯಾ ವಿಸೇಸಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಚ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಅನುಸ್ಸರಾಮೀ’’ತಿ.

‘‘ವತ್ತಮಾನೇಸು ವಿಜ್ಜಾನ-ಮತೀತೇಸ್ವಸ್ಸ ಸರತಿ;

ಅನಾಗತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು, ಸರತಿ ವಿಜ್ಜಾನ ಪಣಿಧೀ’’ತಿ.

ಆಚರಿಯಕುಮಾರಿತೇನ ಸಿಲೋಕೋಪಿ ವುತ್ತೋ.

ತತ್ಥ ರಾಗೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ. ದೋಸೇ ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ. ಮೋಹೇ ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋ. ಕೇಚಿ ‘‘ದೋಸೇ ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ, ರಾಗೇ ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ, ಮೋಹೇ ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಅಮುತ್ರಾತಿ ಚಿತ್ತಂ, ವಚನಂ ವಾ ಭವಾದಿನಿಯಮೇನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭವೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂನಾಮೋ ಏವಂಗೋತ್ತೋತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಮೂಲಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಗೋಚರನಿವಾಸಂ ದೀಪೇತಿ. ಪವತ್ತಫಲಭೋಜನೋ ಸಯಂಪತಿತಫಲಾಹಾರೋ. ಚತುರಾಸೀತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಪರಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ ವಾತಿ ಪಣಿಧಾನತೋ ಪುಬ್ಬೇ. ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ನ ಹೋತಿ. ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಲಾಭೀನಂ ಪನೇತಂ ಆನುಭಾವಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಅಮುತ್ರಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಯೋಜನಾಯಂ ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತವಸೇನ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅನುಲೋಮವಸೇನ. ‘‘ಪಟಿಲೋಮವಸೇನಾ’’ತಿಪಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನೇಕಾಸು ಕಪ್ಪಕೋಟೀಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ತನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾಧಾರಣೇನ ಫಲಸಾಧಾರಣತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಆದರಂ ಜನೇತಿ, ಅತ್ತಾನಮೇವೇಕಂ ಉಕ್ಕಂಸೇತೀತಿ ವಚನಂ ನಿವಾರೇತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಖೋ ಪನ ತಥಾರೂಪಾನಂ ಅರಹತಂ ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತೇ ಏವ ನಿಯೋಜೇತಿ. ಪಠಮಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾತಿ ವಚನೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಸ್ಸ ಬಹುಪಟಲಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನ ಅಟ್ಠಗುಣಿಸ್ಸರಿಯಾದಿನಾ ಅನಭಿನಿಬ್ಭಿದಂ ದೀಪೇತಿ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೩. ‘‘ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ವುತ್ತಂ. ಇದಞ್ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಪರಿತ್ತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ನ ಚುತಿಂ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ಪಜಾನಾಮೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೩) ವಚನಂ ವಿಯ ಫಲೂಪಚಾರೇನೇವ ವುತ್ತಮಿದನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಕಾರಣೋಪಚಾರೇನ ದಿಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಕೇಚಿ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಚಕ್ಖೂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇ ಪಟಿಸೇಧಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಮಹಾಜುತಿಕತ್ತಾ ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾತಿ ಏತೇಸು ‘‘ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ಏವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಭಾವೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ರೂಪಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನು ಖೋ ಕಿ’’ನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉದಪಾದಿ, ಸೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೩೬ ಆದಯೋ) ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಧಿಕರಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಚವಿ, ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಚುತೇ ಓಭಾಸೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ರೂಪಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ. ತತೋ ‘‘ರೂಪಾನಿ ಮೇ ಪಸ್ಸತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇದಾನಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯತೋ ಅಮನಸಿಕಾರೋ, ತತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಉದಪಾದಿ, ತತೋ ತಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಂ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೋ ಹಿಮವನ್ತಾದೀಸು ದಾನವರಕ್ಖಸಾದಯೋ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ, ತತೋ ತಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಂ ‘‘ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಭಯಂ ಪಕತಿಯಾ ಓಲೋಕಿಯಮಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಅದಿಟ್ಠೇ ಕಿಂ ನಾಮ ಭಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತಯತೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಉಪ್ಪಿಲಂ ದಿಬ್ಬರೂಪದಸ್ಸೇನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ತಂ ದುವುತ್ತಂ ಪರತೋ ಅಭಿಜಪ್ಪಾವಚನೇನ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ ವದತಿ. ತತೋ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ‘‘ಮಯಾ ವೀರಿಯಂ ದಳ್ಹಂ ಪಗ್ಗಹಿತಂ, ತೇನ ಮೇ ಇದಂ ಉಪ್ಪಿಲಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವೀರಿಯಂ ಸಿಥಿಲಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ಕಾಯದರಥೋ ಕಾಯಾಲಸಿಯಂ ಉದಪಾದಿ, ತತೋ ತಂ ಚಜನ್ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯಂ ಉದಪಾದಿ, ತತ್ಥ ದೋಸಂ ಪಸ್ಸತೋ ಅತಿಲೀನವೀರಿಯಂ ಉಪದಾದಿ, ತತೋ ತಂ ಪಹಾಯ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇನ ವೀರಿಯೇನ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಭಯಾ ಹಿಮವನ್ತಾದಿಟ್ಠಾನಂ ಪಹಾಯ ದೇವಲೋಕಾಭಿಮುಖಂ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದೇವಸಙ್ಘಂ ಪಸ್ಸತೋ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಾ ಅಭಿಜಪ್ಪಾ ಉದಪಾದಿ, ತತೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಏಕಜಾತಿಕರೂಪಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಜಪ್ಪಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ ದಾನಿ ನಾನಾವಿಧಂ ರೂಪಂ ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಲೇನ ದೇವಲೋಕಾಭಿಮುಖಂ, ಕಾಲೇನ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಾಭಿಮುಖಂ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ ಉದಪಾದಿ, ತತೋ ‘‘ನಾನಾವಿಧರೂಪಾನಿ ಮೇ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ ಉದಪಾದಿ, ತಸ್ಮಾ ದಾನಿ ಅಭಿಜಪ್ಪಾದಿಭಯಾ ಇಟ್ಠಾದಿನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಂ ಪಹಾಯ ಏಕಜಾತಿಕಮೇವ ರೂಪಂ ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಥಾ ಕರೋತೋ ಅಭಿನಿಜ್ಝಾಯಿತತ್ತಂ ರೂಪಾನಂ ಉದಪಾದಿ ಏವಂ ಪಹೀನಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಸ್ಸಾಪಿ ಅನಧಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ. ಓಭಾಸಞ್ಹಿ ಖೋ ಜಾನಾಮಿ, ನ ಚ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿಆದಿ ಜಾತಂ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯದಾ ಪರಿಕಮ್ಮೋಭಾಸಮೇವ ಮನಸಿ ಕರೋಮಿ, ತದಾ ಓಭಾಸಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮಿ, ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಾನಿ ನ ಚ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ರೂಪದಸ್ಸನಕಾಲೇ ಚ ಓಭಾಸಂ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ. ಕಿಮತ್ಥಮಿದಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಹಿ ಏತಂ ಉಪಕ್ಕಿಸೇಸಗತನ್ತಿ? ನ ಕೇವಲಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಪ್ಪಜಹನಮೇವೇತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಯೇನ ಇದಂ ವಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ತದುತ್ತರಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋತಿಆದೀಸು ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾತಿ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಪಜಹಿಂ, ನ ಮಯ್ಹಂ ತದಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ. ಮಾನುಸಕಂ ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಭಾವಾತಿಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ವಿಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯತ್ತಿಗ್ಗಹಣಂ, ವಣ್ಣಮತ್ತಾರಮ್ಮಣತಞ್ಚ ಉಪಮೇತಿ. ವಣ್ಣಮತ್ತೇ ಹೇತ್ಥ ಸತ್ತ-ಸದ್ದೋ, ನ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೨೭) ಏತ್ಥ ವಿಯ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತೇಸು, ಹೀನಜಾತಿಆದಯೋ ಮೋಹಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೋ ವಿಪಾಕೋ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಭವೇ ಅಹೇಸುಂ, ಸಮ್ಪತಿ ನಿರಯಂ ಉಪಪನ್ನಾತಿ ಏವಂ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಞ್ಹಿ ಏಕನ್ತಮತೀತಾರಮ್ಮಣಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಮಹಲ್ಲಕೋತಿ ಸಮಣಾನಂ ಸಾರುಪ್ಪಮಸಾರುಪ್ಪಂ, ಲೋಕಾಚಾರಂ ವಾ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಗುಣಪರಿಧಂಸನೇನ ಗರಹತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೪೧; ೫.೯೯೮, ೧೦೦೪) ವುತ್ತೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ ಮಗ್ಗಾವರಣಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಫರುಸವಚನಂ ಯದಿ ಕಥೇಯ್ಯ, ಅಪಾಯಗಮನೀಯಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯ, ತೇನ ಸೋ ಅಪಾಯುಪಗೋಪಿ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏಕೇ. ‘‘ವಾಯಾಮಂ ಮಾ ಅಕಾಸೀತಿ ಥೇರೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಾವರಣಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಪುಬ್ಬೇವ ಸೋತಾಪನ್ನೇನ ಅಪಾಯದ್ವಾರೋ ಪಿಹಿತೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸಗ್ಗಾವರಣಂ ನತ್ಥಿ. ‘‘ಪಾಕತಿಕನ್ತಿ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ವುದ್ಧಿ ಹೇಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ, ಯೋ ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೦; ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೧) ವಚನತೋ ಪಾಕತಿಕಂ ಅಹೋಸೀತಿ ಏಕೇ. ಸಚೇ ಸೋ ನ ಖಮತೀತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ಖನ್ತಿಗುಣಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ ವಾ ಆಯತಿಂ ತಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಸಂವರತ್ಥಾಯ ವಾ ಅಕ್ಖಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸುಖಾನಂ ವಾ ಆಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾದಿನೋ ಅಭಾವಾ ಕಾಲಕಞ್ಚಿಕಾ ಅಸುರಾ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಇತೋ ಭೋ ಸುಗತಿಂ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೮೩) ವಚನತೋ ಮನುಸ್ಸಗತಿಪಿ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಜ್ಜಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಮೇವ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಞಾಣಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿನ್ದನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇತಿ ಕಿಂ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂಯೇವ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಯತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪುರಿಮವಿಜ್ಜಾದ್ವಯಂ ಅಧಿಗತಂ, ತದೇವ ಪುನ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಅಭಿನವಂ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಕತನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇತಿ ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥಾಹ – ಯದಿ ತದೇವ ಪುನ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಅಭಿನವಂ ಕತಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ನಿರೋಧಪಾದಕಂ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣದಾಯಕಂ ಇಧ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನನು ಇಧ ತಥಾವಚನಟ್ಠಾನಮೇವ ತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಗುಣನಿಪ್ಫಾದನತೋ, ನ ಪಠಮವಿಜ್ಜಾದ್ವಯಮತ್ತನಿಪ್ಫಾದನತೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಝಾನಙ್ಗಪಟಿಪದಾವಿಮೋಕ್ಖವಿಸೇಸನಿಯಮೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ನಿಯಮೇನ ಅಹೋಸೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಮಿಧ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ, ನ ತದಾರಮ್ಮಣಮತ್ತೇನ. ಪರಿಯಾಯತೋತಿ ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಪಕಾರೇನ. ‘‘ಇಮೇ ಆಸವಾ’’ತಿ ಅಯಂ ವಾರೋ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆರದ್ಧೋ? ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರಾನುಲೋಮನತ್ಥಂ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಏಕತ್ತನಯೇನ ವುತ್ತಂ. ಯಞ್ಹಿ ವಿಮುಚ್ಚಮಾನಂ, ತದೇವ ಅಪರಭಾಗೇ ವಿಮುತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಂ, ತದೇವ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಿಮುಚ್ಚಮಾನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಭುಞ್ಜಮಾನೋ ಏವ ಹಿ ಭೋಜನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಭುತ್ತಾವೀ ನಾಮ. ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಪಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಫಲಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಅಯಮುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ವುತ್ತೋ. ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಪನೇತ್ಥ ಸರೂಪತೋ ಅತ್ಥತೋತಿ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತೋ. ತತ್ಥ ‘‘ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಸರೂಪತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನಂ. ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದಿ ಅತ್ಥತೋ. ತೇನೇವ ಅನ್ತೇ ‘‘ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ’’ನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ದೇಸನಂ ಅಕಾಸಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ತಥಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ. ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ. ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಂಸಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಚ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಉಪಾಸಕತ್ತಪಟಿವೇದನಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೫. ಕಣ್ಣಸುಖತೋ ಹದಯಙ್ಗಮತೋತಿ ವಚನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋತಿಆದಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ, ಕಣ್ಣಸುಖತೋತಿ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಆಪಾಥಾರಮಣೀಯತೋತಿ ಞಾಣಾಪಾಥಾರಮಣೀಯತೋ. ಸಯಮೇವ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಂ ವಾ, ಮಗ್ಗೋ ಪನ ಅಸೋಕೋ ಹೋತಿ. ತದಾ ಹಿ ಸೋಕೋ ಪಹೀಯಮಾನೋ. ಚರಿಯಾದಿಅನುಕೂಲತೋ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ. ‘‘ಮಧುರಮಿಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಧಮ್ಮಮಿಮ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಅಧಿಕಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ರಾಗವಿರಾಗಮಿಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮಿಮಂ ಉಪೇಹೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ‘‘ಧಮ್ಮಮೇವ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ ಕಿರಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ಸರಣಗತಾನಂ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ಪರಿಕ್ಕಿಲೇಸಂ ದುಕ್ಖಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ರತನತ್ತಯಂ ಸರಣಂ ನಾಮ. ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾದೀಹಿ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ ತಪ್ಪರಾಯನತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸರಣಗಮನಂ. ತಂಸಮಙ್ಗೀಸತ್ತೋ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಪಭೇದೇನ ಪನ ದುವಿಧಂ ಸರಣಗಮನಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಲೋಕಿಯನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರಂ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾನಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತಿ. ಲೋಕಿಯಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಇಜ್ಝತಿ. ತಂ ಅತ್ಥತೋ ರತನತ್ತಯೇ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ವಿಪಾಕಫಲಂ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ. ‘‘ಯೋ ಚ ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ…ಪೇ… ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೯೦-೧೯೨) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಭವಭೋಗಸಮ್ಪದಾ. ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾಸೇ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೨; ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಞ್ಞಾಣಸಂಸಯಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಾದೀಹಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ, ನ ಮಹಾಜುತಿಕಂ ಹೋತಿ, ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರಂ. ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ. ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಸಾವಜ್ಜೋ ಅನವಜ್ಜೋತಿ ದುವಿಧೋ ಭೇದೋ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಸತ್ಥಾರಾದೀಸು ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀಹಿ ಸಾವಜ್ಜೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅನಿಟ್ಠಫಲೋ. ಅನವಜ್ಜೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ, ಸೋ ಅವಿಪಾಕತ್ತಾ ಅಫಲೋ. ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ನೇವತ್ಥಿ ಭೇದೋ. ಭವನ್ತರೇಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನ ಉದ್ದಿಸತಿ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಸರಣಗತೋ ಗಹಟ್ಠೋ ಉಪಾಸಕೋ. ರತನತ್ತಯಉಪಾಸನತೋ ಉಪಾಸಕೋ. ಪಞ್ಚ ವೇರಮಣಿಯೋ ಸೀಲಂ. ಸತ್ಥಸತ್ತಮಂಸಮಜ್ಜವಿಸವಾಣಿಜ್ಜಾರಹಿತಂ ಧಮ್ಮೇನ ಜೀವಿಕಂ ಆಜೀವೋ. ವುತ್ತಸೀಲಾಜೀವವಿಪತ್ತಿ ವಿಪತ್ತಿ ನಾಮ. ವಿಪರೀತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ.

೧೬. ಲಚ್ಛಾಮ ನು ಖೋತಿ ದುಗ್ಗತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ ನುಖೋ ನೋತಿ ಸಮಿದ್ಧೇ ಸನ್ಧಾಯ. ತತ್ಥ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ. ಪಗ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ಪತ್ತಂ ಪಗ್ಗಹೋ, ತೇನ ಪಗ್ಗಹೇನ ಪತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಾದಾಯೇವಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಂ. ನ ಚ ವಟ್ಟತೀತಿ ಪುನ ಪಾಕಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ತಥಾಪಿ ನ ಸುಟ್ಠು ಪಕ್ಕತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಉತ್ತಣ್ಡುಲಭತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ಪಿಧೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ. ‘‘ಸಾವಕಾನಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಚ್ಛಾ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋಪಿ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಭಗವತಾ ಬಹೂನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಅತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋ’’ತಿ ವಚನಂ ನ ಸಮೇತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಥೇರೋ ಪನ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಪ್ಪಹೋನಕಾನಿ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಭಗವಾಪಿ ‘‘ನ ತಾವ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿ ಭದ್ದಾಲಿಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೪; ಆದಯೋ) ವಿಯ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತೇಸುಪಿ ತತೋ ಪರಂ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಾನಿ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಇಧೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಾಮಮ್ಪಿ ಪಚನಂ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಂ ನ ಹೋತಿ ನ ಚ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವಚನಞ್ಚ, ತಥಾ ‘‘ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ವಾ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋ ವಾ’’ತಿಆದಿವಚನಾನಿ ಚ ಅತ್ಥಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಪುಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಇಧೇವೇದಂ ಪಾಳಿಠಪನಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಾರಿತಂ, ತಂ ಸುನ್ದರಂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಸಮ್ಭವತೋ. ಕಿನ್ತು ಇಧ ಪಾಳಿಠಪನವಿರೋಧವಿಚಾರಣಾ ಪನ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಾ ವಿಯ ಮಮ ದಿಸ್ಸತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಪಾಠತ್ತಾ. ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಸತ್ತಾಹಕಿಚ್ಚಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ವಾ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋ ವಾ ಏಕಭಿಕ್ಖುನಾಪಿ ನ ಕತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಿರ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ತಸ್ಮಾ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ಸತ್ತಾಹಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏಕೇ. ವಿನಯಧರಾ ಪನ ನಿಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬೋ, ಇಮಾಯ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಪಟಿಪದಾಯ ಪಸನ್ನಾ. ಸಾಲೀನಂ ವಿಕತಿ ಸಾಲಿವಿಕತಿ.

೧೭-೮. ಉಪಪನ್ನಫಲೋತಿ ಬಹುಫಲೋ. ‘‘ಖುದ್ದಂ ಮಧು’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ. ಥೇರಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಾಪೇತುಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಇಮಿನಾ ಆಚರಿಯೋ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಆಣಾಯ ಠಿತಾನಂ ಸಾವಕಾನಂ ಮಹಾನುಭಾವತಾದಸ್ಸನಂ ‘‘ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ನಿವಾಸಪ್ಪಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ರಾಜಗಹೇ ವೇರಞ್ಜಾಯಞ್ಚಾತಿ ಉಭಯತ್ಥ ವಿತಕ್ಕುಪ್ಪಾದೇ ಏಕತೋ ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ಚಿರಂ, ಠಿತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಚಿರಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಕಾಮಂ ಹಿನೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಸಹಾಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕತ್ತರಿ ಹೇತು, ತಥಾಪಿ ಇಧ ತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ತಸ್ಸ ಫಲಂ ಹಿನೋತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಹೇತು. ತಥಾ ಘಟನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಘಟೋ. ಕಿಲಾಸುನೋತಿ ಪಯೋಜನಾಭಾವೇನ ಅವಾವಟಾ. ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾನಿ ವಿಸಭಾಗೇಹಿ. ಆಗಾಮಿನಿಯಾ ಅನಾಗತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮೇಸಂಯೇವ ನೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಾವಸಾಸನಪರಿಯನ್ತಾತಿ ಯಾವ ಬುದ್ಧಾ ಧರನ್ತಿ, ತಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾವ ಉಚ್ಚಾ, ತತ್ಥಾಪಿ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಚ್ಚನೀಚಉಳಾರುಳಾರಭೋಗಾ’’ತಿ. ‘‘ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಉಪಸಮ್ಪಾದ್ಯಉಪಸಮ್ಪಾದ್ಯಇಚ್ಚೇತಂ ದ್ವಯಂ ಮಾಗಧೇ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ಆಸವೇಹೀತಿ ಕತ್ತರಿ ತತಿಯಾವಿಭತ್ತಿ. ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಂ. ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಕಮ್ಮಕಾರಕೇ. ವಿಮೋಚಿತಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಆಚರಿಯೋ. ಆಸವೇಹೀತಿ ಪದಞ್ಚ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಕರಣವಚನಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ. ಯದಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ನಿರುದ್ಧಾನಂ ಆಸವಾನಂ ವಸೇನ ಅನಾಸವತಾ, ಲೋಕೇ ಚಿತ್ತಾನಿಪಿ ಅನಾಸವಾ ಸಿಯುಂ. ನ ಹಿ ನಿರುದ್ಧಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ತಾನಿ ಅನಿರುದ್ಧಾಸವವಸೇನ ಸಾಸವಾನೀತಿ ಚೇ. ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾಸವವಸೇನ ಸಾಸವಂ, ಅವಸಿಟ್ಠಾಸವಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಾನುಭಾವತ್ತಾ ಫಲಾನಿ ಸಾಸವಾನಿ ಸಿಯುನ್ತಿ? ನ, ಆಸವಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಾನುಭಾವಾಗತಫಲತ್ತಾ. ಭಿಂಸನಸ್ಸ ಕರಣಂ ಭಿಂಸನಕತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿಂ, ಭಿಂಸನಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಕತ್ವಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ, ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ ವಾ ಕತ್ವಾ. ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇತಿ ಏತ್ಥ –

‘‘ಚಮ್ಮನಿ ದೀಪಿನಂ ಹನ್ತಿ, ದನ್ತೇಸು ಹನ್ತಿ ಕುಞ್ಜರಂ;

ವಾಲೇಸು ಚಾಮರಿಂ ಹನ್ತಿ, ಸಿಙ್ಗೇಸು ಸರಭೋ ಹತೋ’’ತಿ. –

ಅಧಿಕರಣಂ.

೨೦-೨೧. ನಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಕಾರಣೇ ಕಥಿತೇ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಕಾರಣಂ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಿದ್ಧಂ, ತಥಾಪಿ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಾಯ ಓಕಾಸಕಾರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನೋಕಾಸಂ ಪಾಪೇತುಂ ಪುನ ಭಗವನ್ತಂ ‘‘ಕೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಹೇತೂ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾಪಿ ಯಾಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತುಕಾಮೋ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ‘‘ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಸಙ್ಘೇ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಆದರತ್ಥವಸೇನೇವೇತ್ಥ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಪುಬ್ಬೇ ರಾಜಗಹೇ, ಸಮ್ಪತಿ ವೇರಞ್ಜಾಯನ್ತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಕಾಚಿ, ತಸ್ಮಾ ಆದರೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚಯಮಾನಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆದರೇನೇವ ‘‘ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇನೇತಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ಮಾ ತ್ವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚಾಹಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾವ ಮಯಾ ತೇ ಯಾಚನಾ, ಪುಬ್ಬೇನನು ತವಯಾಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಾವ ಮಯಾ ಏತ್ತಕೇ ಕಾಲೇ ಏತ್ತಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ, ನ ತಾವ ಮೇ ಸಾವಕಾನಂ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾನುಜಾನನಕಾಲೋ ಸಮ್ಪತ್ತೋ, ತಕ್ಕಾನುಮಾನವಸೇನ ತಯಾ ‘ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋ’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನೋಪಿ ನೇಸ ಸೋ ಕಾಲೋ, ಕಿನ್ತು ತಥಾಗತೋವ ತತ್ಥ ಕಾಲಂ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಉದ್ದಿಸಿಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಪ್ಪಹೋನಕಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ‘‘ತತ್ಥಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಾಪೇಕ್ಖಂ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿ ಏಕಮೇವ ಪದಂ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸಾ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ಇತರಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿತೋ. ‘‘ಸಾವಕಾನಂ ವಿಸಯಭಾವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರವಾದೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸುನ್ದರಂ ವಿಯ. ಸಮ್ಮುಖೇ ಗರಹಾ. ಪರಮ್ಮುಖೇ ಉಪವಾದೋ. ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಊನದಸವಸ್ಸೇನ…ಪೇ… ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೫) ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧತ್ತೇನ ದಸವಸ್ಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ ಊನದಸವಸ್ಸಿಕಸ್ಸ ತಸ್ಸ ತಥಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ನ ತದಾ ಅತಿರೇಕದಸವಸ್ಸಿಕೋವ ದಸವಸ್ಸಿಕಾನಂ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಸ್ಸಾವಾಸತೋ ಪುಬ್ಬೇ ರಾಜಗಹೇ ಏವ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಿದ್ಧೇ ಸಿದ್ಧಮೇವ ‘‘ಯಾವ ನ ಸಙ್ಘೋ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ವಚನಂ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪಠಮಯಾಚನಾಯಪಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಕಾಲೇ ‘‘ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀ’’ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದವಚನಂ ಪಠಮಯಾಚನಾಯ ವುತ್ತವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಕಾಲೇ ದ್ವೇ ಏವ, ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಅಯಮಾದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ – ಅಯಂ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರತೋ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ಏಕಗಾಥಾಮತ್ತಕಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ನಯಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ ವಿವೇಚೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣೇ ಠಿತೋ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಹಾನುಭಾವೋಯಂ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ಯೋ ವಿನಾಪಿ ಧಮ್ಮಸಾಮಿನಾ ಪರಮ್ಮುಖತೋ ಸುತಮತ್ತೇಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಮಹನ್ತಂ ಗುಣವಿಸೇಸಂ ಜನೇಸಿ, ಸಾಧು ವತಾಯಂ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಚಿರಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಕತಮೇಸಾನಂ ನು ಖೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ…ಪೇ… ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕ’’ನ್ತಿ ತಮತ್ಥಂ, ಕಾರಣಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿಆದಿಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನೋಕಾಸಕರಣತ್ಥಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತತೋ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನೋಕಾಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋ, ಏತಸ್ಸ ಸುಗತ ಕಾಲೋ’’ತಿ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಯಾಚಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ತಸ್ಸಾ ಯಾಚನಾಯ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಭಾವಂ, ‘‘ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತಕಾಲಸ್ಸ ಅಕಾಲತಂ, ಕಾಲಸ್ಸ ಚ ಅನಞ್ಞವಿಸಯತಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ, ತತೋ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಯಾಚನಂ, ಸತ್ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನುಪಜ್ಝಾಯಕಾ ಅನಾಚರಿಯಕಾ ಅನೋವದಿಯಮಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೬೪) ನಯೇನ ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಉಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಾದೀನಿ ವಿನಯಕಮ್ಮಾನಿ, ತದನುರೂಪಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಚ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ. ತತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದ್ವಾದಸಮವಸ್ಸಂ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಸಿ. ತದಾ ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಚಿರಟ್ಠಿತಿಹೇತೂಸು ಜಾತೇಸು ‘‘ನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಮಹತ್ತತಾ ಚ ಸಮ್ಪತಿ ಜಾತಾ, ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ಬಹುತರಾ ಜಾತಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಏವೇಕೋ ನ ತಾವ ಸಾವಕಾನಂ ಅನುಞ್ಞಾತೋ, ಸೋ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಕರೀಯತಿ. ಸಙ್ಘೋಪಿ ಏತರಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಪಚ್ಛಿಮಕಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತುಕಾಮೋ ಯತ್ತಕೇಹಿ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಅನುಜಾನೀಯತಿ, ತತ್ತಕಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಯಾಚನ್ತೋ ಪುಬ್ಬುಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕಸೂಚನಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕ್ಕಮವಸೇನ ಯಾಚನೋಕಾಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ‘‘ಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಪ್ಪಹೋನಕಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಅಯಮತ್ಥೋ ಭದ್ದಾಲಿಸುತ್ತೇನ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೪ ಆದಯೋ) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಬಹೂಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು, ಪಞ್ಞಪಿಯಮಾನೇಸು ಚ ‘‘ನ ತಾವ ಭದ್ದಾಲಿ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೪೫) ವುತ್ತಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಮ್ಪತಿ ಸಾವಕಾನಂ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ನಾನುಜಾನಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿರಬ್ಬುದೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ನ ಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಸಙ್ಘೇ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅನುದ್ದೇಸಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾನುಜಾನನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ. ತಥಾ ಚ ಸೋ ತತೋ ಅಟ್ಠನ್ನಂವಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಅನುಞ್ಞಾತೋ. ಯಥಾಹ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಠಪನಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೩೮೬) ‘‘ನ ದಾನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇತೋ ಪರಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ…ಪೇ… ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ. ಯಂ ಪನ ಉಪಸಮ್ಪದಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೧೨೯) ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಞ್ಞತರಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಏಕಕಂ ಓಹಾಯ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು…ಪೇ… ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ಚಿರೇನ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿ ವತ್ಥು ಆಗತಂ, ತಂ ಸುದಿನ್ನವತ್ಥುತೋ ಪರತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಯಥಾಧಿಕಾರಂ ಸಮೋಧಾನೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ತತ್ಥೇವ ‘‘ಉಭಯಾನಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಸ್ವಾಗತಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೧೪೭; ಅ. ನಿ. ೮.೫೨; ೧೦.೩೩) ಅಙ್ಗಾನಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ನ ಹಿ ಆದಿತೋ ಏವ ಉಭತೋಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ ಸಿದ್ಧಾನೀತಿ. ಅಪಿಚ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಯಮನುಕ್ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ರಾಹುಲಕುಮಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಕರಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಏವ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೦೭ ಆದಯೋ) ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಭಗವನ್ತಂ ಚೀವರಕಣ್ಣೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ದಾಯಜ್ಜಂ ಮೇ ಸಮಣ ದೇಹಿ, ದಾಯಜ್ಜಂ ಮೇ ಸಮಣ ದೇಹೀ’ತಿ ದಾಯಜ್ಜಂ ಯಾಚಮಾನೋ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾದೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜಿತೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಸಾಮಣೇರಪಬ್ಬಜ್ಜ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೦೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾ ಪಠಮವಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಏವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮವಸೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಅಪಿಚ ರಾಹುಲವತ್ಥುಮ್ಹಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನನುಞ್ಞಾತೋ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಪುತ್ತೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೦೫) ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ.

ಸುತ್ವಾ ಚ ಯೋ ಹೇತುನಿರೋಧಮಗ್ಗಂ,

ನಿರೋಧುಪಾಯಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ ಖಿಪ್ಪಂ;

ಜಾತೋವಪೇಕ್ಖೇನ ಅಸೇಸಮೇತಂ,

ಲೋಕಂ ವಿಪಸ್ಸೀ ಸುಗತಗ್ಗಸಿಸ್ಸೋ.

ಸೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಅಗ್ಗಸಿಸ್ಸೋ,

ಸದ್ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ;

ಸಯಂ ಮುನಿನ್ದೇನ ಯಸಸ್ಸ ಪತ್ತೋ,

ಅನೇಕಸೋ ಸೋಳಸಧಾ ಪಸತ್ಥೋ.

ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಬನ್ಧಕಾಲೋ,

ಞಾತುಮ್ಪಿ ಲೋಕೇ ಅತಿಭಾರಿಯೋವ;

ಪಗೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಭಾವಭೇದೋ,

ಪಗೇವ ಅಞ್ಞೋ ಉಭಯತ್ಥ ತತ್ಥ.

ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಅಪಿ ತಂ ದ್ವಯನ್ತು,

ಞಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾವ ಪಗೇವ ನೇತುಂ;

ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ತತ್ಥ ತಥಾಗತೋವ,

ಜಾನಿಸ್ಸತಿಚ್ಚಾಹ ತಥಾಗತೋತಿ.

ಇಚ್ಚೇತಮತ್ಥಂ ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಞತ್ವಾ,

ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಕಮಭಾವಭೇದಂ;

ಞಾತುಂ ಸಯಂ ನೋ ನ ಪರೇ ಚ ನೇತುಂ,

ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ ಇಧ ಯುತ್ತಿಮಗ್ಗೋ.

ತತ್ಥ ಕಮಭೇದೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಭಾವಭೇದೋ ತಾವ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಾನುವತ್ತನಪಚ್ಚಯಾ ಭಿಕ್ಖು ಅನಾಪತ್ತಿಕೋ, ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪನ ಸಮನುಭಟ್ಠಾ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಹೋತಿ. ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಪಟಿಚ್ಛಾದನೇ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ಆರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ, ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ, ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ. ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀಹಿ ಅಭಾವಭೇದಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಇಧ ಭಾವಭೇದೇನ ಯುತ್ತಿಪರಿಯೇಸನಂ ಸಾಧಯಮಾನೋಪಿ ಸಿಯಾ ಅನುಮ್ಮಾದವಿಘಾತಭಾಗೀತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಯಾಚನಕಾಲಕಾಲಞ್ಞೂಕಾರಣಫಲಪಯೋಜನೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ನಿದಾನಮಾಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ನಿದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಥೇರಸ್ಸ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಹೇತುಭೂತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸೇವ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಾಲೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಾ ಯಾಚನಾ ನಾಮ. ರತ್ತಞ್ಞೂವೇಪುಲ್ಲಲಾಭಗ್ಗಬಾಹುಸಚ್ಚಮಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ ಕಾಲೋ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಏವ ಕಾಲಞ್ಞೂ ನಾಮ. ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾತುಭಾವೋ ಕಾರಣಂ ನಾಮ. ‘‘ತೇಸಂಯೇವ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಧಮ್ಮಪಟಿಘಾತೋ ಫಲಂ ನಾಮ. ‘‘ಯಥಯಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅದ್ಧನಿಯಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ವಿತಕ್ಕೋ ಯಾಚನಾ ಕಾಲೋ, ಕಾಲಞ್ಞೂ ಕಾರಣಂ ಫಲಂ;

ಪಯೋಜನನ್ತಿ ಸತ್ತಙ್ಗಂ, ನಿದಾನಂ ವಿನಯಸ್ಸಿಧಾ’’ತಿ.

೨೨. ಅನ್ತಿಮಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಮಣ್ಡಲಂ. ತಞ್ಹಿ ಇತರೇಸಂ ಅನ್ತೋ ಹೋತಿ, ಖುದ್ದಕಮಣ್ಡಲಂ ವಾ. ಅನುಮತಿದಾನವಸೇನ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದತ್ವಾ. ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಚಾರಿಕಾಯ ವಿನೇತಬ್ಬಾ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾ. ಓಚಿನನ್ತಾ ವಿಯಾತಿ ಬಹುಪುಪ್ಫಂ ಗಚ್ಛಂ ಮಾಲಾಕಾರಾ ಚಿರಂ ಓಚಿನನ್ತಿ, ಏವಂ ಬಹುವೇನೇಯ್ಯೇಸು ಗಾಮಾದೀಸು ಚಿರಂ ವಸನ್ತಾ ವೇನೇಯ್ಯಪುಞ್ಞಂ ಪರಿಹರನ್ತಾ ಚರನ್ತಿ. ಸನ್ತಂ ಸುಖಂ, ನ ವೇದನಾಸುಖಂ ವಿಯ ಸಪರಿಪ್ಫನ್ದಂ. ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇತಿ ದೇವಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಮನುಸ್ಸಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಬೋಧನೇಯ್ಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಧುವಂ ಸತ್ತಸಮವಲೋಕನಂ. ಓತಿಣ್ಣೇತಿ ಪರಿಸಮಜ್ಝಂ ಆಗತೇ, ಆರೋಚಿತೇ ವಾ. ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದದೇಯ್ಯಾಮ, ತಂ ಕುತೋ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ. ಬಹುಕಿಚ್ಚಾ ಹಿ ಘರಾವಾಸಾತಿ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ತನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ. ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ತಂ ಕುತೋ ಲದ್ಧಾ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಠಮಂ ಕಿರಿಯಂ ಪೇಕ್ಖತಿ, ದುತಿಯಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಆಚರಿಯೋ ಪನ ‘‘ಪಠಮಯೋಜನಾಯ ಯಂ ದಾನಪುಞ್ಞಂ, ತಂ ಕುತೋ ಲಬ್ಭಾ. ಪುಞ್ಞನ್ತರಾಯಬಹುಲಾ ಹಿ ಘರಾವಾಸಾತಿ. ದುತಿಯಯೋಜನಾಯ ತೇಮಾಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಯಮಹಂ ದದೇಯ್ಯಂ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲತ್ತಾ ತಮಹಂ ಸಮ್ಪತಿ ಕುತೋ ದದೇಯ್ಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಸೀಲಾದಿಕುಸಲಧಮ್ಮಸನ್ದಸ್ಸನಾದಿಧಮ್ಮರತನವಸ್ಸಂ.

೨೩. ಪತ್ತುಣ್ಣದೇಸೇ ಪತ್ತುಣ್ಣಂ ಪಟವರಂ. ಮಹಾಯಾಗನ್ತಿ ಮಹಾದಾನಂ. ಪರಿಪುಣ್ಣಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ ತೇಮಾಸಂ ಸೋತಬ್ಬಂ ಅಜ್ಜ ಸುಣಿನ್ತಿ.

ತತ್ರಿದನ್ತಿ ಇದಂ ಕಾರಣಂ.

ಉಪಾಲಿ ದಾಸಕೋತಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರತೋ. ಬಾಹಿರಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಂ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಆವೇಣಿಕನಿದಾನಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನಿದಾನಸ್ಸ ಪಭೇದದೀಪನತೋ’’ತಿ. ಥೇರವಾದಾದಿ ವತ್ಥುಪ್ಪಭೇದೋ. ಸಕಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಮೇತ್ತಿಯಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ನಾಸೇಥಾತಿಆದಿ ಪರಸಮಯವಿವಜ್ಜನತೋತಿಆದಿ. ವಿಭಙ್ಗನಯಭೇದದಸ್ಸನತೋತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಯೋ ಭೂಮಟ್ಠಂ ಥಲಟ್ಠನ್ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥಾಹ – ಕಿಂ ಭಗವತೋ ಮಾರಾವಟ್ಟನಪಟಿಘಾತಾಯ ಸತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಉಪಗುತ್ತಕಾಲೇ ಪಸಾದಹೇತುತ್ತಾ ಅಧಿವಾಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ಉಪಗುತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣನ್ತಿ ದಿಜದಸ್ಸನೇನ ಕಿಂಪಯೋಜನನ್ತಿ ಚೇ? ಮಾರಾವಟ್ಟನಹೇತು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುಞ್ಞನ್ತರಾಯೋತಿ ಪಯೋಜನಂ.

ದಿಜೋಪಿ ಸೋ ಮಾರಮನೋರಥಸ್ಸ,

ಭಙ್ಗಂ ಕರೋನ್ತೋ ಜಿನಪುಙ್ಗವಸ್ಸ;

ಸಸ್ಸಿಸ್ಸಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಾಸಿ ದಾನಂ,

ಅಸೇಸಕಂ ಕಪ್ಪಿಯಭಣ್ಡಭೇದಂ.

ಕಿಂ ಭಗವಾ ಸಸಿಸ್ಸೋ ತಾವ ಮಹನ್ತಂ ಕಪ್ಪಿಯಭಣ್ಡಂ ಉಬ್ಭಣ್ಡಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಗಮಾಸೀತಿ? ನ ಅಗಮಾಸಿ, ತೇಮಾಸಿಭಾಗಿಯಂ ಪನ ಪುಞ್ಞರಾಸಿಕಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಾಯತೋ ಸತ್ಥಾ ಅದಾಸಿ.

ತದಞ್ಞಥಾ ಮಾರಮನೋರಥೋವ,

ಪೂರೋ ಸಿಯಾ ನೇವ ದಿಜಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋ;

ಪಾಪಂ ಮಹನ್ತಂ ಅಪಿ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ,

ಮಿಚ್ಛಾಭಿಮಾನೇನ ತಥಾಗತೇ ಸೋ.

ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅಸ್ಸಾದಿಯನ್ತೋ ತಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಉಪಾಯೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಬುದ್ಧಿಂ ಕತ್ವಾ, ಮಾರಸ್ಸ ಚ ಮನೋರಥವಿಘಾತಂ ಕತ್ವಾ ಅಗಮಾಸೀತಿ, ‘‘ಅಯಂ ನಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಂ ವಿನಾಪಿ ಪಾಳಿನಯಾನುಲೋಮತೋ ಸಿದ್ಧೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಥಂ? –

‘‘ಸತ್ಥಾ ಸಸಿಸ್ಸೋ ಯದಿ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ,

ದಿಜಸ್ಸ ತಂ ಚೀವರಮಾದಿತೋವ;

ನಾಥಸ್ಸ ನೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಕಾಲೇ,

ವಿರುಜ್ಝತೇ ಜೀವಕಯಾಚನಾಪಿ;

ತಥಾಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಿಚಾರಯಿತ್ವಾ,

ಯುತ್ತಂ ನಯಂ ಚಿನ್ತಯಿತುಂವ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಾಧಾರಣನಿದಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ನಿದಾನಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಭಾಗಾಪತ್ತಿಭೇದನ್ತರಾಪತ್ತಿಆದಿಕಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ವಿಧಿಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ವಿಹರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ. ಇಧ ಠತ್ವಾ –

ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನ ಸಬ್ಬೇಸಂ, ಕಮಭೇದಂ ಪಕಾಸಯೇ;

ತಸ್ಮಿಂ ಸಿದ್ಧೇ ನಿದಾನಾನಂ, ಕಮಸಿದ್ಧಿ ಯತೋ ಭವೇ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ ಪಹಾನಕ್ಕಮೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಕಮೋ ಲಬ್ಭತಿ. ತತ್ಥ ಭಗವತಾ ರಾಜಗಹೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನನ್ತೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಯೋ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ, ತಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮಮನುಲೋಮೇನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಪಠಮಂ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತದನನ್ತರಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸುದ್ದೇಸಂ, ತತೋ ಅನಿಯತುದ್ದೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರುದ್ದೇಸಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗಞ್ಚ ತೇನೇವ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪುಚ್ಛಿ, ನಿದಾನುದ್ದೇಸನ್ತೋಗಧಾನಞ್ಚ ಸರೂಪೇನ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಂ ಖನ್ಧಕೇಪಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಏತೇನ ಚ ಖನ್ಧಕೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪುಚ್ಛಿತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಪತ್ತಿಭೇದಾದಿಕಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಬ್ಭಾಸಿತಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿದೀಪಕಂ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ದೇಸೇಸಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ. ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಖನ್ಧಕತೋ ಪನ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ತದಾ ಪರಿವಾರಪಾಳಿ ವಿಸುಂ ಕತಾ. ಇಮಮೇವ ನಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೇಪಿ ಆರೋಪೇಸು’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ). ಅಪಿಚ ಪಾಳಿಯಾ ‘‘ಏತೇನೇವುಪಾಯೇನ ಉಭತೋವಿನಯೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಪುಟ್ಠೋ ಪುಟ್ಠೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇ ಏವ ಪುಚ್ಛಿ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಪನ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ ನಿವರಸೇಸಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೇ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ದೇಸೇಸಿ. ತದಾ ಚ ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಪಾಳಿ ವಿಸುಂ ಕತಾತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ. ಯದಿ ಏವಂ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ ಪಠಮಂ ದೇಸೇತಬ್ಬೋತಿ ಚೇ? ನ, ತದಸಮ್ಭವತೋ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೧೩೪) ನಯೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಪಠಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಗಹಿತಾಸು ಆಪತ್ತೀಸು ಅದಸ್ಸಿತಾಸು ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ಯಾನಿ ಮಯಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ, ತಾನಿ ನೇಸಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೇವ ಪಠಮಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಕ್ಕಮೋ ಸಮ್ಭವತಿ.

ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾದಿಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ಆಪತ್ತಿಅಕುಸಲಾನಂ ಯಥೋಳಾರಿಕಕ್ಕಮೇನ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಹಾನಕ್ಕಮೋಪೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ. ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಮನನ್ತರಂ ‘‘ತಾವದೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಅಕರಣೀಯಾನಿ ಆಚಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೯) ವಚನತೋ ‘‘ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೩) ವಚನತೋ ಚ ಯಥಾ ಗರುಕಂ ಆಚಿಕ್ಖಣಂ ಸಿಕ್ಖನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋಪೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ, ಏವಮಿಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಕಮೇಹಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಾನಮ್ಪೇತೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಯಂ ಯಂ ಸಾಧಾರಣಂ, ತಂ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಏವ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಛನ್ದಸೋ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಸಿಯಾ. ತತೋ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞತ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೨೪೭) ಪರಿವಾರೇ ಏತಂ ವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಪುರಿಮೇನ ಕಮತ್ತಯೇನ ಪಠಮಂ ದೇಸೇತಬ್ಬತಂ ಪತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸೇ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ‘‘ತತ್ರ ಸುದಂ ಭಗವಾ ವೇಸಾಲಿಯ’’ನ್ತಿ ವೇಸಾಲಿಮೇವ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮನುಸ್ಸಮಂಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೮೦) ಏವಮಾದೀನಂ ದೇಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಸತಿ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇಯ್ಯಾತಿ.

ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡೋ

೧. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ

ಸುದಿನ್ನಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ

ಪಠಮಸ್ಸೇತ್ಥ ನಿದಾನೇ, ಠತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ;

ಚೋದನಾಪರಿಹಾರನಯೋ, ಪುಗ್ಗಲವತ್ಥುಪ್ಪಕಾಸನೇಯೇವ.

ತತ್ಥ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಕತ್ತಿಕಜುಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಏವ ವೇಸಾಲಿಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಯಾವ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ, ತಾವ ಅಟ್ಠ ವಸ್ಸಾನಿ ವೇಸಾಲಿಯಂಯೇವ ವಿಹರನ್ತೋ ವಿಯ ಪಾಳಿಕ್ಕಮೇನ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಚ ಭಗವಾ ತಾವತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ತತ್ಥೇವ ವಿಹಾಸಿ. ಸೋ ಹಿ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಸಾವಕಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ಯಥಾಭಿರನ್ತಂ ತತ್ಥ ವಿಹರಿತ್ವಾ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಭೇಸಕಳಾವನಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ತೇರಸಮಂ ವಸ್ಸಂ ವಸಿ, ತೇನೇವ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪತ್ವಾ ಚುದ್ದಸಮಂ ವಸ್ಸಂ ವಸಿ, ಪನ್ನರಸಮಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುಮ್ಹಿ, ಸೋಳಸಮಂ ಆಳವಿಯಂ, ತತೋ ವುತ್ಥವಸ್ಸೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ರಾಜಗಹಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತರಸಮಂ ವಸಿ, ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅಪರಾನಿಪಿ ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ ತತ್ಥೇವ ವಸಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಭಗವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ರಾಜಗಹತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವೇಸಾಲಿಂ ಪಾಪುಣಿ, ತತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಿಕೋ ಸುದಿನ್ನೋ ವೇಸಾಲಿಯಂಯೇವ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿವಿಞ್ಞಾಪೇಸಿ, ತತೋ ಭಗವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಇತೋ ಪಠಮತರಂ ತತ್ಥ ವೇಸಾಲಿಯಞ್ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಅದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ, ವಿನಯನಿದಾನಾನನ್ತರಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಮಾ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಪಠಮಂ ನಿವಾಸಂ, ಪಚ್ಛಾ ಇಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲೇ ನಿವಾಸಞ್ಚ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ರ ಸುದಂ ಭಗವಾ ವೇಸಾಲಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಠಮಸ್ಸೇತ್ಥ ನಿದಾನೇ, ಠತ್ವಾ …ಪೇ… ಪಕಾಸನೇಯೇವಾ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ನಿದಾನೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಕಲನ್ದಗಾಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಅಞ್ಞತರಂ ವಜ್ಜಿಗಾಮಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಕಾಸನೇ, ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವಜ್ಜೀ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ ಹೋತಿ…ಪೇ… ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿವಿಞ್ಞಾಪೇಸೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೦) ಇಮಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಪ್ಪಕಾಸನೇ ಚ ಚೋದನಾನಯೋ, ಪರಿಹಾರನಯೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಪಕಾಸನಾ – ಕಿಮತ್ಥಂ ಥೇರೇನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪುಗ್ಗಲವತ್ಥೂನಿ ವಿಯ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅವತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಚ ಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಯಥಾ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಪಸನ್ನೋ, ಯಥಾ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಯಥಾ ಚ ಇಮಂ ವತ್ಥುಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲವತ್ಥೂನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಚೇ? ವುಚ್ಚತೇ –

ಏವಂ ಸದ್ಧಾಯ ಕಿಚ್ಛೇನ, ಮಹನ್ತೇ ಭೋಗಞಾತಕೇ;

ಹಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ, ಪೇಸಲಾನಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಸೋ.

ಸಬ್ಬಲಾಮಕಧಮ್ಮಾಯಂ, ಮೇಥುನೋ ಯದಿ ಸಮ್ಭವೇ;

ನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯೇವ, ಸಿದ್ಧಾ ವಿರತಿ ಸಬ್ಬಸೋ.

ತಸ್ಮಾ ನವಙ್ಗಸದ್ಧಮ್ಮೇ, ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತೇಪಿ ಚ;

ವಿನಯೋ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬೋ, ತತೋ ಧಮ್ಮವಿಸುದ್ಧಿಹಿ.

ವಿನಯಾಭಾವತೋ ಏವಂ, ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ತಸ್ಮಾ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಪೇಸಲಸ್ಸಪಿ.

ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವೀ, ಯಸ್ಮಾ ಯಂ ಪಾಪಮಾಚರಿ;

ವಿನಯೋಯೇವ ಸದ್ಧಾನಂ, ಆದೀನವವಿಭಾವಿನೋ.

ತಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀನಂ, ವಿನಯೋ ಸಾತ್ಥಕೋವ ಯಂ;

ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀನಂ, ತತೋ ಉಭಯದೇಸನಾ.

ಅಪಿ ಚ ಯದಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಅಯಸೋ ಪತ್ಥಟೋ, ಪಗೇವಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವದೀಪನಂ. ಕಥಂ? –

ಅಭಬ್ಬೋ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ, ಸುದಿನ್ನೋ ಪುತ್ತಮಾತರೋ;

ಭಬ್ಬಾನುಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತದತ್ಥಂ ನ ಕತಾ ಅಯಂ.

ನನು ಮಾಗಣ್ಡಿಕಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಮಸ್ಸಾ ಹಿತತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಬೀಜಕಬೀಜಕಮಾತೂನಂ ಅರಹತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ಥೇರೇನ ದೀಪಿತಾ. ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಕಲನ್ದಗಾಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಸುದಿನ್ನೋ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಸೀ’’ತಿ ವಾ ವಚನಂ ಇಧ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಇಧ ಪನ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಞ್ಹಿ ಇಧ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಚಿರನಿವಿಟ್ಠೋ ಹಿ ಸೋ ಗಾಮೋ, ನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮಯೇತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಚಿರನಿವಿಟ್ಠೋಪಿ ಚ ಗಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ನಿವಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಕಾಲಮತ್ಥೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಕಲನ್ದಗಾಮೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೫-೬. ಅನುಞ್ಞಾತೋಸಿ ಪನ ತ್ವನ್ತಿ ಸಮಣವತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛತಿ. ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಅನನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜನಕೇಹೇವ ಅನನುಞ್ಞಾತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಖೋ ಸುದಿನ್ನ ತಥಾಗತಾತಿ ‘‘ಪಬ್ಬಾಜೇತು ಮಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ಯಾಚನಾವಸೇನ ಪನೇವಮಾಹ, ನ ಭಗವಾ ಸಯಂ ಸರಣಾನಿ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಲಭಾಗಮ್ಪೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ವಿಕಪ್ಪದ್ವಯೇಪೀತಿ ದುತಿಯತತಿಯವಿಕಪ್ಪೇಸು. ಪುರಿಮಪದಸ್ಸಾತಿ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಪದಸ್ಸ. ಉತ್ತರಪದೇನಾತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಪದೇನ. ಸಮಾನವಿಭತ್ತೀತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ‘‘ಕಸ್ಸಚಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಕಾಮಕಾ ವಿನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅಮರಿತ್ವಾ ಅಕಾಮಾ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮ. ಸಚೇಪಿ ನ ಮರಾಮ, ಅಕಾಮಕಾವ ತಯಾ ವಿಯೋಗಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮ, ತಯಿ ಜೀವಮಾನೇ ಏವ ನೋ ಮರಣಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಮರಣೇನಪಿ ನೋ ತಯಾ ವಿಯೋಗಂ ಮಯಂ ಅಕಾಮಕಾವ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮ.

೩೦. ಕತಿಪಾಹಂ ಬಲಂ ಗಾಹೇತ್ವಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ತಥಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ತಿಬ್ಬಚ್ಛನ್ದೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಸಮಾನೋ ಕತಿಪಾಹಂ ಘರೇಯೇವ ವಿಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಕಾಯಬಲಞ್ಚ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ? ಅನುಮತಿದಾನೇನ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಸಹಾಯಕೇಸು ಚ ತುಟ್ಠೋ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತತುಟ್ಠತ್ಥಂ. ಕೇಸುಚಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಪೋತ್ಥಕೇಸು ಕೇಚಿ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಅಯಂ ಸುದಿನ್ನೋ ಜೀವಕವತ್ಥುತೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಧುತಙ್ಗವಸೇನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ಗಹಪತಿಚೀವರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಧುತಙ್ಗವಸೇನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ‘‘ಅಚಿರೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ‘‘ತಥಾ ಸುದಿನ್ನೋ ಹಿ ಭಗವತೋ ದ್ವಾದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ವೀಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಞಾತಿಕುಲಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ಸಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ, ‘‘ಭಗವತೋ ಹಿ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಇದಂ ವತ್ಥಂ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ನ ಕೋಚಿ ಗಹಪತಿಚೀವರಂ ಸಾದಿಯಿ, ಸಬ್ಬೇ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಾವ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಿಕೋ, ನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ. ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಪನ ಜೀವಕವತ್ಥುತೋ (ಮಹಾವ. ೩೨೬) ಪಚ್ಛಾ ಅಲತ್ಥ, ತಸ್ಮಾ ಅವಸ್ಸಿಕೋ ಞಾತಿಕುಲಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ಸಿಯಾತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಅಲತ್ಥ ಖೋ ಸುದಿನ್ನೋ ಕಲನ್ದಪುತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಅಲತ್ಥ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ ಏಕತೋ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನನ್ತರಮೇವ ಹಿ ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ತೇರಸಧುತಙ್ಗಗುಣೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನ್ತೋ ಅಟ್ಠ ವಸ್ಸಾನಿ ವಜ್ಜಿಗಾಮೇ ವಿಹರಿತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಯಮುತ್ತತ್ತಾ ಸಯಂವಸೀ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏತರಹಿ ಖೋ ವಜ್ಜೀ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿತಕ್ಕವಸೇನ ಯೇನ ವೇಸಾಲೀ ತದವಸರಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಂಸುಕೂಲಿಕಧುತಙ್ಗವಸೇನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕೋಯೇವ ಪಾಠೋ ಯೇಸು ಪೋತ್ಥಕೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋವ ಪಮಾಣತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚ ಸೇನಾಸನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗಞ್ಚ ವಿಹಾರಸಭಾಗತ್ತಾ, ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ, ‘‘ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದ್ವೇ ಚೀವರಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ. ಞಾತಿಘರೂಪಗಮನಕಾರಣದೀಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಸಪದಾನಚಾರಿಕಙ್ಗಂ ವಿಸುಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಮಾ ಅತಿಹರಾಪೇಸು’’ನ್ತಿ ಕಾಲಬ್ಯತ್ತಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಸ್ಸನ್ತರಾಯಕರತರತ್ತಾ ‘‘ಇಮಂ ನಯ’’ನ್ತಿ ಅನಯೋಯೇವ.

ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ, ವಿನಾಸೇ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ;

ಅನಯೋ ನಯರೂಪೇನ, ಬುದ್ಧಿಮಾಗಮ್ಮ ತಿಟ್ಠತಿ.

೩೬. ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಧಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ. ಕಥಂ? ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಉದ್ದೇಸಾನುದ್ದೇಸಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸರೂಪತೋ ಆಗತಾ ಪಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಉದ್ದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ. ಸಾಪಿ ದುವಿಧಾ ಸಪುಗ್ಗಲಾಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಹ, ವಿನಾ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಸಾ ಸಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾ. ಇತರಾ ಅಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾಪಿ ದುವಿಧಾ ದಸ್ಸಿತಾದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ಅದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಅಟ್ಠ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ. ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋವ ತತ್ಥ ದಸ್ಸಿತೋ, ನಾಪತ್ತಿ. ದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ‘‘ಸತ್ತರಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸ’’ನ್ತಿ ಹಿ ತತ್ಥ ಆಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇನ, ತಥಾ ಅಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾಪಿ ದಸ್ಸಿತಾದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿತೋವ ದುವಿಧಾ. ತತ್ಥ ಅದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಸೇಖಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ. ಸೇಸಾ ದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾಪಿ ದುವಿಧಾ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕಾ ನಾಮ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ಮುಸಾವಾದ ಓಮಸವಾದ ಪೇಸುಞ್ಞ ಭೂತಗಾಮ ಅಞ್ಞವಾದಕ ಉಜ್ಝಾಪನಕ ಗಣಭೋಜನ ಪರಮ್ಪರಭೋಜನ ಸುರಾಮೇರಯ ಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಕ ಹಸಧಮ್ಮ ಅನಾದರಿಯ ತಲಘಾತಕಜತುಮಟ್ಠಕ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚದಸವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸೇಸಾನಂ ಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾನಂ ವಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅನುದ್ದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಪಿ ಪದಭಾಜನನ್ತರಾಪತ್ತಿವಿನೀತವತ್ಥುಪಟಿಕ್ಖೇಪಪಞ್ಞತ್ತಿಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಿವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಾಯಿತಂ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೧) ಏವಮಾದಿಕಾ ಪದಭಾಜನಿಯೇ ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನಾಪತ್ತಿ ಪದಭಾಜನಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ‘‘ನ ತ್ವೇವ ನಗ್ಗೇನ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಪಾರಾ. ೫೧೭) ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯನ್ತೇನ ದ್ವಾರಂ ಸಂವರಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತು’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೭೫) ಏವಮಾದಿಕಾ ವಿನೀತವತ್ಥುಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ‘‘ಲೋಹಿತುಪ್ಪಾದಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೧೪) ಏವಮಾದಿಕಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ಖನ್ಧಕೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ನಚ್ಚಂ ವಾ ಗೀತಂ ವಾ ವಾದಿತಂ ವಾ ದಸ್ಸನಾಯ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೮೩೪) ಇಮಿನಾ ವುತ್ತೇನ ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ನಚ್ಚೇಯ್ಯ ವಾ ಗಾಯೇಯ್ಯ ವಾ ವಾದೇಯ್ಯ ವಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಆಪತ್ತಿಜಾತಂ, ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ವಾ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ಛಬ್ಬಿಧಮ್ಪೇತಂ ಛಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಉದ್ದೇಸಾರಹಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅನುದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಞ್ಚಹಿ ಉದ್ದೇಸೇಹಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವಿಸಭಾಗತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಬ್ಭಾಸಿತಾನಂ, ಸಭಾಗವತ್ಥುಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದ್ವಯಂ ಅಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ, ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ನಾನಾವತ್ಥುಕಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ, ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ವಿನೀತವತ್ಥುಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಞ್ಚ ಅದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ, ಅದಸ್ಸಿತವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಭೇದಾನುವತ್ತಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ, ಅದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಿಸಿಕ್ಖಾಪದಾನನ್ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ದುವಿಧಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ ಉದ್ದೇಸಾನುದ್ದೇಸಭೇದತೋ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಮಾಸತೋ ಪಕಾಸಿತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇತಿ ಸಉದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏಕಚ್ಚೇ ಆಚರಿಯಾ ಏವಂ ಕಿರ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಕತಿವಸ್ಸಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ತೇಸು ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೋ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಹೇಮನ್ತಾನಂ ಪಠಮೇ ಮಾಸೇ ದುತಿಯೇ ಪಕ್ಖೇ ದಸಮೇ ದಿವಸೇ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಪೋರಿಸಾಯ ಛಾಯಾಯ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೇನ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಅಡ್ಢತೇರಸಾನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಸುದಿನ್ನಂ ಕಲನ್ದಪುತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪಞ್ಞತ್ತೋ’’ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಕಸ್ಮಾ? –

ಯಸ್ಮಾ ದ್ವಾದಸಮಂ ವಸ್ಸಂ, ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಸಿ ಜಿನೋ;

ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸುದ್ಧೋ ಸಙ್ಘೋತಿ, ನೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ ತದಾ.

ಥೇರಸ್ಸ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ, ಸಿಕ್ಖಾಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಾ;

ತಸ್ಮಿಂ ಸಿದ್ಧಾತಿ ಸಿದ್ಧಾವ, ಗರುಕಾಪತ್ತಿ ನೋ ತದಾ.

ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖಞ್ಚ, ಕಿಂ ಸತ್ಥಾ ಚತುವಸ್ಸಿಕೋ;

ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ ಕಿಮಾಣಞ್ಚ, ಸಮತ್ತಂ ಅನುಜಾನಿ ಸೋ.

ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ಸಙ್ಘಭೇದಮಕಾಸಿ ಯಂ;

ದೇವದತ್ತೋ ತತೋ ಸಙ್ಘ-ಭೇದೋ ಪಚ್ಛಿಮಬೋಧಿಯಂ.

ಆರಾಧಯಿಂಸು ಮಂ ಪುಬ್ಬೇ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಮುನಿಭಾಸಿತಂ;

ಸುತ್ತಮೇವ ಪಮಾಣಂ ನೋ, ಸೋವ ಕಾಲೋ ಅನಪ್ಪಕೋತಿ.

ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಥ ಭಗವಾ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ವಾ ನ ಪಞ್ಞಪೇಸೀ’’ತಿ, ತಂ ಸಕಲಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ನ ಕೇವಲಂ ಸಉದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಮತ್ತಂ, ತೇನ ಸಉದ್ದೇಸಾನುದ್ದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದಂ ಸಕಲಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಾಭಿಪರಾಮಸನಮ್ಪಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ, ತಥಾಪಿ ಏತಂ ವಿಸೇಸನಿಯಮನತೋ, ಅಚ್ಛನ್ದರಾಗಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಚ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಂ. ಛನ್ದರಾಗರತ್ತಸ್ಸೇವ ಹಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅಸುಚಿಪಾನೇ ಪನ ಹತ್ಥಿನಿಯಾ ತಾಪಸಪಸ್ಸಾವಪಾನೇನ ವಾಲಕಾಬ್ಯೋ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಾಲಕಾಬ್ಯಸ್ಸ ವತ್ಥು ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಮಣ್ಡಬ್ಯಸ್ಸ ನಾಭಿಯಾ ಪರಾಮಸನೇನೇವ ಕಿರ. ರೂಪದಸ್ಸನೇ ಪನ ವೇಜ್ಜಕಾ ಆಹು –

‘‘ಥೀನಂ ಸನ್ದಸ್ಸನಾ ಸುಕ್ಕಂ, ಕದಾಚಿ ಚಲಿತೋವರೇ;

ತಂ ಗಾಮಧಮ್ಮಕರಣಂ, ದ್ವಯಸಮಂ ಸಙ್ಗಮಿಯ;

ಗಬ್ಭಾದೀತಿ ಅಯಂ ನಯೋ, ಥೀನಂ ಪುರಿಸದಸ್ಸನಾಸೀತ್ಯೂಪನೇಯ್ಯ’’.

ತಥಾಪ್ಯಾಹು –

‘‘ಪುಪ್ಫಿಕೇ ಏಧಿಯ್ಯ ಸುದ್ಧೇ, ಪಸ್ಸಂ ನರಞ್ಚ ಇತ್ಥಿ ತಂ;

ಗಬ್ಭಞ್ಚ ನಯೇತ್ಯುತ್ತ-ಮಿತಿ ತಸ್ಮಾ ಕಾಸೋ ಇತೀ’’ತಿ.

ರಾಜೋರೋಧೋ ವಿಯಾತಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ತಥಾ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಿರ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛಿ, ನ ತಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಸಯೋ ಅಹೋಸಿ ತೇಸಂ ರೂಪಂ ವಿಯ. ತೇನೇವ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನೋ ತ್ವಂ ಆವುಸೋ ಸುದಿನ್ನ ಅನಭಿರತೋ’’ತಿ.

೩೯. ಕಲೀತಿ ಕೋಧೋ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಕಲಿಸಾಸನಂ, ಕಲಹೋ. ಗಾಮಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜನಪದಧಮ್ಮಂ ಜನಪದವಾಸೀನಂ ಸಿದ್ಧಿಂ. ಅತ್ತಾತಿ ಚಿತ್ತಂ, ಸರೀರಞ್ಚ. ಅಸುತ್ತನ್ತವಿನಿಬದ್ಧನ್ತಿ ವಿನಯಸುತ್ತೇ ಅನಾಗತಂ, ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಅನಾಗತಂ, ಪಾಳಿವಿನಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಸುಮಮಾಲನ್ತಿ ನಾನಾಗುಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ರತನದಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಭದ್ದಾಲಿ ವಿಯ. ಪದನಿರುತ್ತಿಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ನಾಮವೇವಚನಾನೇವ ‘‘ನಾಮಂ ನಾಮಕಮ್ಮಂ ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ನಿರುತ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೩೧೫) ವಿಯ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ವಿರತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ನಾಮ ಚೇತನಾ. ಕುಸಲಪಕ್ಖೇಪಿ ಚೇತನಾಪರಿಯಾಯತೋ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಲೋಕವಜ್ಜಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನೇ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾ ಹೋತಿ ಪಾಕಟಾದೀನವತೋ. ಪಞ್ಞತ್ತಿವಜ್ಜಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನೇ ಸಙ್ಘಫಾಸುತಾ ಹೋತಿ ಪಾಕಟಾನಿಸಂಸತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ನಿಗ್ಗಹೋ, ದುತಿಯೇನ ಪೇಸಲಾನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ಪಠಮೇನ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತೋ, ದುತಿಯೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ. ತಥಾ ಪಠಮೇನ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಂ ಪಸಾದೋ, ದುತಿಯೇನ ಪಸನ್ನಾನಂ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವೋ. ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಕತಪುಞ್ಞತಾಯ ಚೋದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಭಬ್ಬಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸುದಿನ್ನೋ ತಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ, ತೇನೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಪಠಮೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿ, ದುತಿಯೇನ ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪಿಚೇತ್ಥ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಯತ್ಥ ಏಕನ್ತಾಕುಸಲಭಾವೇನ, ತಂ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುಭಾವಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಲೋಕವಜ್ಜತೋ, ಯತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತಿಜಾನನೇ ಏವ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞದಾ, ತಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ ವಾಪಿ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದಬುದ್ಧಿಯಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ, ಇತರಞ್ಚ ಸೇಖಿಯಂ, ಇದಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ ನಾಮ. ವತ್ಥುನೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಚೇತನಾಯಾಭಾವೇಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಕರಣೇ, ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕರಣೇ ವಾ ಸತಿ ಯತ್ಥ ಆಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸುರಾಪಾನಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ, ಆವಾಸಿಕ, ಗಮಿಕ, ಅನುಮೋದನ, ಭತ್ತಗ್ಗ, ಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕ, ಆರಞ್ಞಕ, ಸೇನಾಸನ, ಜನ್ತಾಘರ, ವಚ್ಚಕುಟಿ, ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕ, ಉಪಜ್ಝಾಯ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕ, ಆಚರಿಯವತ್ತನ್ತಿ ಏತಾನಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣನಯೇನ ಗಣಿಯಮಾನಾನಿ ಚುದ್ದಸ, ಏತಾನಿ ಪನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಮಹಾವತ್ತಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಸತ್ತಹಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಂವರೋ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿನಯೋ ಸಮಥವಿನಯತ್ಥಾಯ ಸಮಥವಿನಯೋ ಸಂವರವಿನಯತ್ಥಾಯ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಹಾನವಿನಯತ್ಥಾಯಾತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಂ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠು, ತಂ ಸಙ್ಘಫಾಸೂತಿ ಏಕಮಿವ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾಯ ಸತಿ ಸಙ್ಘಫಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದೀಪನತ್ಥಂ. ಪಕರೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತೇ ತೇ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಾ ಅತ್ಥವಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸಂ ‘‘ಪಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ದಸಸು ಪದೇಸು ಏಕೇಕಂ ಮೂಲಂ ಕತ್ವಾ ದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಯೋಜನಾಯ ಪದಸತಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥಸತಂ ಪುರಿಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಧಮ್ಮಸತಂ ಅತ್ಥಜೋತಿಕಾನಂ ನಿರುತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ನಿರುತ್ತಿಸತಂ, ಧಮ್ಮಭೂತಾನಂ ನಿರುತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ನಿರುತ್ತಿಸತನ್ತಿ ದ್ವೇ ನಿರುತ್ತಿಸತಾನಿ, ಅತ್ಥಸತೇ ಞಾಣಸತಂ, ಧಮ್ಮಸತೇ ಞಾಣಸತಂ ದ್ವೀಸು ನಿರುತ್ತಿಸತೇಸು ದ್ವೇ ಞಾಣಸತಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಸತಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಏತ್ಥ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠುತಾತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅತ್ಥಪದಾನೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾ. ಧಮ್ಮಪದಾನೀತಿ ಪಾಳೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಿರ.

ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಂ ಬಹುಲನಯೇನ ಲದ್ಧನಾಮಕಂ ಸಕಸಮ್ಪಯೋಗೇನ, ಪರಸಮ್ಪಯೋಗೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸಕಮಗ್ಗೇ ವಾ ಪರಮಗ್ಗೇ ವಾ ಪರನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸಕಮಗ್ಗೇ ಏವ ಪವೇಸಪವಿಟ್ಠಠಿತುದ್ಧರಣೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಂ ಪಟಿಸಾದಿಯನವಸೇನ ಸೇವೇಯ್ಯ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪವೇಸಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ತೀಣಿ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಏಕಂ ವಾ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘ಸೋ ಚೇ ಪವೇಸನಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಪವಿಟ್ಠಂ, ಠಿತಂ, ಉದ್ಧರಣಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’ತಿಆದೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೯) ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ಚತೂಸುಪಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತೇಯೇವ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆಪಜ್ಜತು ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಾ ತಬ್ಭಾಗಿಯಾ’’ತಿ, ‘‘ಅತ್ತನೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಂ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಗಹಟ್ಠಕಾಲೇ ಮೇಥುನಾದಿಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಂ ಏಕಮನೇಕಂ ವಾ ಪಟಿಕರಿತ್ವಾವ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಸ್ಮಾ ನಿರಾಪತ್ತಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಗಹಟ್ಠಕಾಲೇ ಸಾಪತ್ತಿಕೋವಾತಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥೇವ ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಂ. ವುಟ್ಠಾನದೇಸನಾಹಿ ಪನ ಅಸುಜ್ಝನತೋ ‘ಪಯೋಗೇ ಪಯೋಗೇ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ ಗಣನಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಪದಭಾಜನೇ ‘ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’ತಿ ವಚನೇನಾಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ’’ತಿ ಯುತ್ತಿಞ್ಚ ವದನ್ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಮಾತಿಕಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಅನವಸೇಸವಚನಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಭಿಕ್ಖುಗಣನಞ್ಚ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅನವಸೇಸವಚನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪವೇಸೇವ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಪವಿಟ್ಠಾದೀಸು, ತಮೇವೇಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೇ ವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ಮಾತಿಕಾಯಂ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸವಚನಂ ತೇನ ಸರೀರಬನ್ಧನೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಅಭಬ್ಬಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ. ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಭಾಜನೇ ವಚನಂ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಅಸಂವಾಸಸ್ಸ ಸತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ. ನ ಹಿ ಸೋ ಸಂವಾಸಂ ಸಾದಿಯನ್ತೋಪಿ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ತಞ್ಚೇ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ಅನೋಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅಕ್ಕೋಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಓಮಸವಾದೇನ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೯). ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ತದಭಾವತೋ ಸಿದ್ಧೋ ಸೋ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ತೇನ ಪದಸೋಧಮ್ಮಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಞ್ಚ ನ ಜನೇತಿ, ಭಿಕ್ಖುಪೇಸುಞ್ಞಾದಿಞ್ಚ ಜನೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇಸು ಪನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸತೋ ವುಟ್ಠಾನವಿಧಿವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ…ಪೇ… ಆಪನ್ನಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೭೯) ಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಪಾರಾಜಿಕತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೭೯) ಆಪತ್ತಿನಾಮಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೇ ದಸ್ಸಿತಾದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿದುಕಂ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ ಹೋತಿ. ಅಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೇಸು ಸೇಖಿಯೇಸು ಆಪತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸನಕಾರಣಂ ಸೇಖಿಯಾನಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ವುತ್ತಂ. ತದಭಾವತೋ ಇತರೇಸು ಆಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ ಕತಂ. ಅಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೇಸುಪಿ ದಸ್ಸಿತಾದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿದುಕಞ್ಚ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ ಹೋತೀತಿ.

ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸುದಿನ್ನಭಾಣವಾರಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಮಕ್ಕಟೀವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೪೦-೧. ದುತಿಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ‘‘ಇಧ ಮಲ್ಲಾ ಯುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ ಪಚುರಪಟಿಸೇವನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ, ನೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಾ’’ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣತ್ಥಮ್ಪಿ ಪಠಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಅತ್ತನೋ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೇನ ವಾ ಲೇಸಓಡ್ಡನತ್ಥಾಯ ವಾ ಏವಮಾಹ. ಪರಿಪುಣ್ಣತ್ಥತಂಯೇವ ನಿಯಮೇತುಂ ‘‘ನನು ಆವುಸೋ ತಥೇವ ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವ ಮಕ್ಕಟೀವತ್ಥು ವಿನೀತವತ್ಥೂಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅವಿಸೇಸತ್ತಾ, ತಥಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥು. ವಿಚಾರಣಾ ಪನೇತ್ಥ ತತಿಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ನನು, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ನ ಕೇವಲಂ ಸಉದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದೇನೇವ ಸಿದ್ಧಂ, ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾದೀಸುಪಿ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಅನುದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದೇನಪಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಯದಿ ಸಉದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಾವಸೇಸನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ, ಇಮಿನಾ ಅನುದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದೇನಾಪಿ ಕಿಂ ನ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತದೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ ಲೇಸತ್ಥಿಕಾನಂ ಅಲೇಸೋಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಆಮೇಡಿತತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಅಞ್ಞವಾದಕೇ ವಿಹೇಸಕೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೧೦೧) ವಿಯ ವತ್ಥುದ್ವಯೇನ ಆಪತ್ತಿದ್ವಯಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚಾಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ ಅಞ್ಞೇನಾಪಿ ವಚನೇನ ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತೋ, ಸುಪರಿಬ್ಯತ್ತಕರಣತ್ಥೇನ ದಳ್ಹತರೋ ಕತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತಿಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಏವಂ ವಿಸುದ್ಧೋ.

ಯಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ಗಣ್ಠಿಪದನಯೋ ತಾವ ಪಠಮಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ಸುರಾಪಾನಾದಿಅಚಿತ್ತಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸಚಿತ್ತಕೇಸು ಪನ ಯಂ ಏಕನ್ತಮಕುಸಲೇನೇವ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಞ್ಚ. ಉಭಯಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ ನಾಮ. ಸುರಾಪಾನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ‘‘ಸುರಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನೇ ಅಕುಸಲಮೇವ, ತಥಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಗನ್ಧವಣ್ಣಕತ್ಥಾಯ ಲೇಪನೇ, ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಲೇಪನೇ ಅದೋಸತ್ತಾ ‘‘ಅವಿಚಾರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ‘‘ಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಸ್ಸಾಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಇಮಂ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ಪರಿಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧ ಸಚಿತ್ತಕನ್ತಿ ಚ ಅಚಿತ್ತಕನ್ತಿ ಚ ವಿಚಾರಣಾ ವತ್ಥುವಿಜಾನನೇಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಜಾನನೇ. ಯದಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಜಾನನೇ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಲೋಕವಜ್ಜಾನೇವ ಸಿಯುಂ, ನ ಚ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಲೋಕವಜ್ಜಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ವತ್ಥುವಿಜಾನನೇಯೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಇದಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಸೇಖಿಯೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿಜಾನನಮೇವ ಪಮಾಣಂ, ನ ವತ್ಥುಮತ್ತಜಾನನನ್ತಿ, ಯಂ ಪನ ತತ್ಥೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಸುತ್ತಸ್ಸ ಮುಖೇ ಕೋಚಿ ಸುರಂ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಅನ್ತೋ ಚೇ ಪವಿಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ, ತತ್ಥ ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಅಧಕ್ಖಕಂ ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಪರಸ್ಸ ಆಮಸನಾದಿಕಾಲೇ ಕಾಯಂ ಅಚಾಲೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಸಾದಿಯನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ ‘ಕಿರಿಯಾವ ಹೋತೀ’ತಿ ವುತ್ತಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕಿರಿಯಸಮ್ಭವತೋ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪಿ ತದಾ ಕಿರಿಯಾವ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸುವಿಚಾರಿತಂ ಅನೇಕನ್ತಾಕುಸಲಭಾವಸಾಧನತೋ. ಸುರಾಪಾನಾಪತ್ತಿಯಾ ಏಕನ್ತಾಕುಸಲತಾ ಪನ ಮಜ್ಜಸಞ್ಞಿನೋಪಿ ಸಕಿಂ ಪಯೋಗೇನ ಪಿವತೋ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಸೇನ ಆಪತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ತಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ. ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ಚ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸುರಾಪಾನಾದಿ ಲೋಕವಜ್ಜನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ತಂ ಲೋಕವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ಹಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಅಚಿತ್ತಕಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ನ ಹಿ ಏಕಂಸತೋ ಸಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ವಿಸೇಸನೇ ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ಥಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ, ವತ್ಥುಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಿಯಾ ಕುಸಲಂ ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಂ ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ‘‘ಸೇಸಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಧಿಮಾನೇ ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವಾ, ಸುಪಿನನ್ತೇ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಾ ಸುಪಿನನ್ತೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಛಾಯಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಂ ಪನ ವಚನಂ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಸಿಥಿಲಕರಣಪ್ಪಯೋಜನತ್ತಾ ಚ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಸಿಥಿಲಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ಯೇಭುಯ್ಯತಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ, ತಂ ಸುವುತ್ತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಮಕ್ಕಟೀವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೪೩-೪. ವಜ್ಜೀಸು ಜನಪದೇಸು ವಸನ್ತಾ ವಜ್ಜಿನೋ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಪುತ್ತಾ. ಯಾವದತ್ಥನ್ತಿ ಯಾವತಾ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ, ತಂ ಕಾಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನೇ, ತದೇಕಟ್ಠೇ ಚ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕರಣೇ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸತಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ. ತಥಾಪಿ ಇದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ, ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತಿರೇಕಚೀವರಂ ಧಾರೇಸ್ಸನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೫೯), ಆಳವಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕುಟಿಯೋ ಕಾರಾಪೇನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಿಕಾಯೋ (ಪಾರಾ. ೩೪೨), ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ದ್ವೇ ವಸ್ಸಾನಿ ಛಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸಿಕ್ಖಿತಸಿಕ್ಖಂ ಸಿಕ್ಖಮಾನಂ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೦೭೭), ಸಙ್ಘೇನ ಅಸಮ್ಮತಂ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ. ೧೦೮೪) ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಕಪ್ಪನಂ ವಾ ಅನುಞ್ಞಾತಂ. ಯದಭಾವಾ ಅತಿರೇಕಚೀವರನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯ, ಪಮಾಣಂ ವಾ ನ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಯದಭಾವಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಿಕಾಯೋತಿ ವದೇಯ್ಯ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಉಲ್ಲುಮ್ಪತು ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೧, ೧೨೬) ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಮನನ್ತರಮೇವ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಮೇಥುನೋ ಧಮ್ಮೋ ನ ಪಟಿಸೇವಿತಬ್ಬೋ, ಅಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೯) ಚ ಪಞ್ಞತ್ತೇನ ಅಸ್ಸಮಣಾದಿಭಾವಂ ಉಪಗನ್ತುಕಾಮೇನ ನನು ಪಠಮಂ ಅಜ್ಝುಪಗತಾ ಸಿಕ್ಖಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಬ್ಬಾ, ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ವಾ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತೇ ಪನ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿಂಸೂ’’ತಿ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಓಕಾಸಕರಣತ್ಥಂ ವಾ ತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸೋ ಆಗತೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತ್ಥೇವ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಇತರೇಸುಪಿ ಪಾರಾಜಿಕೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಯೋ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಂ ಅದಿನ್ನಂ ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತಂ ಆದಿಯತಿ, ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಂ ವಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ವಾ ಉಲ್ಲಪತಿ, ಸೋ ಆಗತೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ. ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹಿ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಸಿಥಿಲಕಮ್ಮಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಾ. ಸಾ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞಾ ವಾ ಆಪತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ನಿಯಮದಸ್ಸನಪ್ಪಯೋಜನಾತಿಲಕ್ಖಣಾನುಪಞ್ಞತ್ತಿಕತ್ತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಅನ್ತೇ ಅವತ್ವಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೧) ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಯ. ಪರಿಪುಣ್ಣೇ ಪನೇತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ –

‘‘ನಿದಾನಾ ಮಾತಿಕಾಭೇದೋ, ವಿಭಙ್ಗೋ ತಂನಿಯಾಮಕೋ;

ತತೋ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭೇದೋ, ಅನಾಪತ್ತಿ ತದಞ್ಞಥಾ’’ತಿ. –

ಅಯಂ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಸುದಿನ್ನವತ್ಥು ಮಕ್ಕಟಿವತ್ಥು ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥು ಚಾತಿ ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ವತ್ಥು ಇಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ನಾಮ, ತತೋ ನಿದಾನಾ ‘‘ಯೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ…ಪೇ… ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಮಾತಿಕಾಯ ಭೇದೋ ಜಾತೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಚನೇನ ‘‘ಸಚ್ಚಂ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಇತ್ಥಿಯಾ ನೋ ಪುರಿಸೇ ನೋ ಪಣ್ಡಕೇ ನೋ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೇ ಚಾ’’ತಿ ಮಕ್ಕಟಿಪಾರಾಜಿಕೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಲೇಸಂ ಓಡ್ಡೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅಲೇಸೋಕಾಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಕ್ಕಟಿವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತಾ ನಿದಾನಾ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪೀ’’ತಿ ಮಾತಿಕಾವಚನಭೇದೋ ನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಏವ ಮೇಥುನಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ ಕತೋ, ತಸ್ಮಾ ವಿಭಙ್ಗೋ ತಂನಿಯಾಮಕೋ ತಸ್ಸಾ ಮಾತಿಕಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥನಿಯಾಮಕೋ ವಿಭಙ್ಗೋ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಹಿ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಯೋ. ತಯೋ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ. ತಯೋ ಪಣ್ಡಕಾ. ತಯೋ ಪುರಿಸಾ. ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗೇ…ಪೇ… ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪುರಿಸಸ್ಸ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೫೬) ನಯೇನ ಸಬ್ಬಲೇಸೋಕಾಸಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ನಿಯಮೋ ಕತೋ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಯದಿ ಏವಂ ಸಾಧಾರಣಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ವಾ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ತದವಚನೇನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠಿತಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ನಾಹಂ ಉಪಸಮ್ಪದಕಾಲೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಸಿಕ್ಖಾಪಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇನ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಹೋಮೀ’’ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತಥಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಞ್ಚಾನಿಟ್ಠಂ. ಇದಂ ಅಪರಂ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗೋತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಾಧಾರಣಾನೇವ, ನಾಸಾಧಾರಣಾನೀ’’ತಿ. ಅಪಿಚಾಯಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಂಯೇವ ಉಪಜ್ಝ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೬೯) ವುತ್ತಂ, ಅಪಿಚ ಯೋ ತಥಾ ಲೇಸಂ ಓಡ್ಡೇತ್ವಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ವಿಯ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ. ತೇ ಹಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಚನಾಭಾವೇ ಸತಿ ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಪನ್ನಾ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕೇಚಿ ಭಿಕ್ಖುಲಿಙ್ಗೇ ಠಿತಾ, ‘‘ಇದಾನಿ ಚೇಪಿ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ಲಭೇಯ್ಯಾಮ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಲಭೇಯ್ಯಾಮ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕೇಚಿ ವಿಬ್ಭನ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತೋ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭೇದೋತಿ ತತೋ ವಿಭಙ್ಗತೋ ‘‘ಅಕ್ಖಾಯಿತೇ ಸರೀರೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಾಯಿತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭೇದೋ ಹೋತಿ. ಅನಾಪತ್ತಿ ತದಞ್ಞಥಾತಿ ತತೋ ಏವ ವಿಭಙ್ಗತೋ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಆಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ತತೋ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ಅನಾಪತ್ತಿಭೇದೋವ ಹೋತಿ. ‘‘ಸಾದಿಯತಿ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ, ನ ಸಾದಿಯತಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ಅಸತಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸಮಾಸತೋ ಗಾಥಾತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪನ –

‘‘ನಿದಾನಮಾತಿಕಾಭೇದೋ, ವಿಭಙ್ಗಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ;

ಅನಾಪತ್ತಿಪಕಾರೋ ಚ, ಪಠಮೋ ನಿಪ್ಪಯೋಜನೋ’’ತಿ. –

ಇಮಂ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ? ಭಗವತಾ ಪನ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಯಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಾಪಿತಂ, ತಸ್ಸ ಆಕಾರಸ್ಸ ಸಮತ್ಥಂ ವಾ ಅಸಮತ್ಥಂ ವಾತಿ ದುವಿಧಂ ನಿದಾನಂ, ಅಯಂ ನಿದಾನಭೇದೋ. ಮಾತಿಕಾಪಿ ನಿದಾನಾಪೇಕ್ಖಾ ನಿದಾನಾನಪೇಕ್ಖಾತಿ ದುವಿಧಾ. ತತ್ಥ ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕಾದಿಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ನಿದಾನಾಪೇಕ್ಖಾನಿ. ನ ಹಿ ವಗ್ಗುಮುದಾತೀರಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅಸನ್ತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಮುಸಾವಾದಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಭಾಸಿಂಸು. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಹಿ ತೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಿಹೀನಂ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿಂಸು, ನ ಚ ತಾವತಾ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ತೇನ ಲೇಸೇನ ಭಗವಾ ತಂ ವತ್ಥುಂ ನಿದಾನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿದಾನಾಪೇಕ್ಖ’’ನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ನಿದಾನಾಪೇಕ್ಖಾನಿ ಞತ್ವಾ ತಬ್ಬಿಪರೀತಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ನಿದಾನಾನಪೇಕ್ಖಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ, ಅಯಂ ಮಾತಿಕಾಭೇದೋ.

ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಮೂಲಾಪತ್ತಿಪ್ಪಹೋನಕವತ್ಥುಪಯೋಗಚಿತ್ತನಿಯಾಮದಸ್ಸನವಸೇನ ಮಾತಿಕಾಯ ವಿಭಜನಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪಹೋನಕತಾಯ ವಾ ತದಞ್ಞತರವೇಕಲ್ಲತಾಯ ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಆಪತ್ತಿಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಅಸತಿ ಅನಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತಯೋ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಾತಿಕಾಯ ವಿಭಜನಂ ವಿಭಙ್ಗೋ ಆರಭೀಯತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಭಿಕ್ಖಕೋತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿನ್ನಪಟಧರೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಕೇವಲಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥದೀಪನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ವಾ, ‘‘ಸಮಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಸಮ್ಭವಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾಪಿ ಕೇವಲಂ ಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನದೀಪನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ವಾ, ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾನನ್ತರೇನಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಸಿದ್ಧಿದೀಪನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ವಾ, ‘‘ಭದ್ರೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸಾರೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೇಕ್ಖೋ ಭಿಕ್ಖು, ಅಸೇಕ್ಖೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಕರಣೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಭಿಕ್ಖುದೀಪನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ವಾ ವಿಭಙ್ಗೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತೋ ಸಬ್ಬಸಾಮಞ್ಞಪದತ್ತಾ, ತಥಾ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ಸದ್ವಾರವಸೇನ, ಅಧಿಕರಣದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಚ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತೋ ಇತರತ್ಥ ತದಭಾವತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಯೋತಿಆದಿ ವತ್ಥುನಿಯಮದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ, ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾತಿಆದಿ ಪಯೋಗನಿಯಮದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಿತೇತಿಆದಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ, ಸಾದಿಯತಿ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ, ನ ಸಾದಿಯತಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿಆದಿ ವತ್ಥುಪಯೋಗನಿಯಮೇ ಸತಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮಭಾವಾಭಾವವಸೇನ ಆಪತ್ತಾನಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪವತ್ತೋ, ಮತಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಾಯಿತಂ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾತಿಆದಿ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೋನಕತಾಯ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಆಪತ್ತಿಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪವತ್ತೋ, ನ ಸಾದಿಯತಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮವೇಕಲ್ಯೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವಾ ಅನಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪವತ್ತೋತಿ. ಏವಂ ಇತರೇಸುಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವನಯೋ ಅಯನ್ತಿ ಪಯೋಜನೋ ವಿಭಙ್ಗೋ.

ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೋ ಪನ ಮೂಲಾಪತ್ತಿತೋ, ತದಞ್ಞೇಕದೇಸತೋ, ಸಬ್ಬಾಪತ್ತಿತೋ ಚ ಅನಾಪತ್ತಿದೀಪನವಸೇನ ತಿವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಯೋ ಪಠಮೋ, ಸೋ ವಿಭಙ್ಗೋ ವಿಯ ತಯೋ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಪವತ್ತೋ. ಕತಮೇ ತಯೋ? ಮಾತಿಕಾಪದಾನಂ ಸಾತ್ಥಕನಿರತ್ಥಕಾನಂ ತದಞ್ಞಥಾ ಉದ್ಧರಣಾನುದ್ಧರಣವಸೇನ ಸಪ್ಪಯೋಜನನಿಪ್ಪಯೋಜನಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ, ತದಞ್ಞಥಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಆಪತ್ತಿಪ್ಪಹೋನಕಟ್ಠಾನೇಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ. ಕಥಂ? ಏಳಕಲೋಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪನೇವ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಏಳಕಲೋಮಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೭೨) ಏತಾನಿ ಕೇವಲಂ ವತ್ಥುಮತ್ತದೀಪನಪದಾನೀತಿ ನಿರತ್ಥಕಾನಿ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಅನಾಪತ್ತಿ. ‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ ಅಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಏಳಕಲೋಮೇ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತದಞ್ಞಥಾ ಅನುದ್ಧರಣೇನ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ, ಯದಿದಂ ಮಾತಿಕಾಯಂ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ಇದಂ ಸಾತ್ಥಕಂ. ತಸ್ಸ ಸಪ್ಪಯೋಜನಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಜಾನನಸಾದಿಯನಭಾವೇನ ಆಪತ್ತಿ, ಅಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ಮಾತಿಕಾಯಂ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಞ್ಞಿತಾ ಗರುಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ಅವಹರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪೇತತಿರಚ್ಛಾನಗತಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ಆಪತ್ತಿಪ್ಪಹೋನಕಟ್ಠಾನೇಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಂ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಪೇತಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ’’ತಿಆದಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ. ಅನಾಪತ್ತಿ ಇಮಂ ಜಾನ, ಇಮಂ ದೇಹಿ, ಇಮಂ ಆಹರ, ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರೋಹೀತಿ ಭಣತೀತಿಆದಿ ಪನ ತದಞ್ಞಥಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ನಿದಾನಮಾತಿಕಾಭೇದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ.

ಏತ್ಥ ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ತಾವ ಪಠಮಬೋಧಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ, ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಚ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ದುತಿಯಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಸೋ ಹಾಯಸ್ಮಾ ಮಕ್ಕಟಿಪಾರಾಜಿಕೋ ಯಥಾ ಮಾತುಗಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಥಾ ಇಧಾಪೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ಸಚ್ಚಂ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ, ನೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತಿಯಾನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಲಾಭಗ್ಗಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತೇ ಹಿ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಲಾಭಗ್ಗಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ವರಸಯನೇಸು ಸಯಿತ್ವಾ ತತಿಯಾನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವತ್ಥುಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸುಂ, ತೇ ಚ ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಸಯಞ್ಚ ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾತಿ ‘‘ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಮ್ಪೇತ್ಥ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಂ ಉಪಾದಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ತಂ ಕಾಲಂ ಪತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಯೋ ಪನಾತಿ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಪದಂ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ತಸ್ಸ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗನಿಯಮಪದಂ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನವಚನಂ. ನ ಹಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾಮಕೋ ಯಾ ಭಗವತಾ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಭಿಕ್ಖೂನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾ ವಿಹಿತಾ, ‘‘ಏತ್ಥ ಸಹ ಜೀವನ್ತೀ’’ತಿ ಯೋ ಚ ಆಜೀವೋ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಉಭಯಂ ಸಮಾಪನ್ನೋವ ಹೋತಿ. ಕದಾ ಪನ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ? ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಮನನ್ತರಮೇವ ತದುಭಯಂ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ತದಜ್ಝುಪಗತತ್ತಾ ಸಮಾಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಹ ಜೀವನ್ತೀತಿ ಯಾವ ಸಿಕ್ಖಂ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಭಾವಞ್ಚ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಾಜೀವಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಬಹುಲೋ ವಾ ಏಕಚ್ಚಂ ಸಾವಸೇಸಂ ಸಾಜೀವಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಪನ ಚತುಕ್ಕಂ ಲಬ್ಭತಿ ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ಸೀಲಾನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ನ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಅಚಿತ್ತಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ, ಅತ್ಥಿ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಬಹುಲೋ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ನಿರಾಪತ್ತಿಕೋ, ಅತ್ಥಿ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ನ ಚ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಅನವಸೇಸಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಅತ್ಥಿ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ಚ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಚ ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ, ಅಯಮೇವ ಚತುತ್ಥೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಸಿಯಾ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಅನುಕ್ಕಟ್ಠಂ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತೋತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ತತ್ರ ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿವಚನವಿರೋಧತೋ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಗ್ಗಹಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಸತಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಮಾಪನ್ನೋ ಹಿ ಸಬ್ಬುಕ್ಕಟ್ಠೋತಿ.

‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪರತೋ ವಚನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾವ ವುತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಬ್ಬತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತುಂ ಭಬ್ಬೋ, ತಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಏವ ಹಿ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತೋ ಸಾಜೀವೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಮೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನೇತರಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಂ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಂ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತತ್ರ ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಙ್ಗಾಹಕೋ ಸಾಜೀವೋ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಇತಿ ಸಾಜೀವವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ಸಿಕ್ಖಾಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಮೇವ ವಿಭಙ್ಗೇ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಏಕಮೇವಿದಂ ಅತ್ಥಪದನ್ತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ. ತಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪದೂಪಗಮನನ್ತರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಿಕ್ಖನಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೋ ಏವಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ, ತಾದಿಸಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಾಜೀವಸಙ್ಖಾತಮೇವ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕಿನ್ತು ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಚ ನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾರಹೋತಿ ತೇನ ತದನುಸಾರೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ.

ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ದಾನಿ ವುಚ್ಚತಿ – ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಇದಮೇವ ಭಿಕ್ಖುಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಧಾರಣಂ, ಯದಿದಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ. ಖೀಣಾಸವೋಪಿ ಸಾವಕೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅಚಿತ್ತಕಂ, ತಥಾ ಸೇಕ್ಖೋ. ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪನ ಸಚಿತ್ತಕಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಾಮಞ್ಞಮಿದಂ ಭಿಕ್ಖುಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ, ಕೇವಲಂ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಚ ಉಭಯಸಮಾಪನ್ನೋ ಚಾತಿ ಸರೂಪೇಕದೇಸೇಕಸೇಸನಯೇನ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಆಪನ್ನೋ’’ತ್ವೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಗ್ಗಹಣೇನ ಅನುಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಗಹಣಸಿದ್ಧಿತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋವ ವುತ್ತೋ. ತಮೇವ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಅವಚನೇ ಪರಿಹಾರಂ ವತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಅಸಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋತಿಪಿ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಚ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ತಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಯಞ್ಚ ಸಾಜೀವಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಏವ ಗಹಣಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತ್ತಾ, ಸೀಲಾಧಿಕಾರತೋ ಚ ವಿನಯಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತೋ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತೋ ಸೀಲಸಙ್ಖಾತಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತೀತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಸೇವಿತಮೇಥುನಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ನ ಸಮೂಹನತಿ ನಾಮ. ನ ಹಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಹುತ್ವಾ ಪಟಿಸೇವಿ, ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸಮಾಸತೋ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವುತ್ತಂ.

ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸವಚನೇನ ಪಯೋಜನಂ, ನನು ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ…ಪೇ… ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಯೋ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಾದಿಕೋ ಕೇವಲೇನ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತೇನ, ಪಟಿಞ್ಞಾಮತ್ತೇನ ವಾ ಭಿಕ್ಖು, ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಅತ್ಥಿ. ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಚ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ. ಯೋ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ತಸ್ಸ ಚ, ಯೋ ವಾ ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕತ್ತಾ ಪಣ್ಡಕಭಾವೂಪಗಮನೇನ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ತಸ್ಸ ಚ ತದುಭಯಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಪಣ್ಡಕಭಾವಪಕ್ಖೇ ಚ ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ನ ವತ್ಥೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ವತ್ಥೂತಿ ಸಿದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಣ್ಡಕಭಾವಪಕ್ಖೇ ಪಣ್ಡಕತ್ತಾ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ಸೋ ಪರಿಚ್ಚಜಿತಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವೇನ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಮುಖೇನ ಪರಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತಗ್ಗಹಣಾದಯೋ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಕುತೋ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಯಂ ನಯೋ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖಂ ಅಲಭಮಾನಸ್ಸೇವ ಪರತೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ಲಭನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಅರೂಪಸತ್ತಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಭವಙ್ಗವಿಚ್ಛೇದೇ ಸತಿಪಿ ಅಮರಣಂ ವಿಯ ಪಣ್ಡಕಭಾವಪಕ್ಖೇಪಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ. ಸಂವಾಸಂ ವಾ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ನ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸ ವಿಯ. ನ ಚ ಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಕಂ ಜನೇತಿ. ಗಣಪೂರಕೋ ಪನ ನ ಹೋತಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ವಿಯ, ನ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ಇತರಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಕ್ಖೇ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ತತೋ ವಿಸೇಸೋ. ಕಿಮಯಂ ಸಹೇತುಕೋ, ಉದಾಹು ಅಹೇತುಕೋತಿ? ನ ಅಹೇತುಕೋ. ಯತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ತಸ್ಸ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಸಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ. ಪಣ್ಡಕಭಾವಪಕ್ಖೇಪಿ ಕಿಸ್ಸ ನಾನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಚೇ? ಪಣ್ಡಕಭೂತತ್ತಾ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ವಿಯ.

ಅಪಿಚ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ತಂ ಸಮಾದಿನ್ನಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ತತ್ಥ ಚ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ತಥಾ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾ ಅದಿನ್ನಂ ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತಂ ಆದಿಯೇಯ್ಯ (ಪಾರಾ. ೮೯), ಸುಗತಚೀವರಪ್ಪಮಾಣಂ ಚೀವರಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯ ಅತಿರೇಕಂ ವಾ, ಛೇದನಕಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೫೪೮) ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪೀತಿ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ‘‘ಪಗೇವ ಪಣ್ಡಕೇ ಪುರಿಸೇ ವಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಅಯಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಮಾತಿಕಾಯ ತಾವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ.

ಚತುಬ್ಬಿಧವಿನಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೪೫. ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಸನತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪಞ್ಚಹುಪಾಲಿ, ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ? ಸುತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೪೨) ಏವಮಾದಿತೋ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನತೋ ಸುತ್ತಂ, ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಞ್ಚ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಕಾಸೇಸುಂ. ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಉಗ್ಗಹೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾತಿ ಭಣತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನತೋ ಆಚರಿಯವಾದಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಕಾಸೇಸುಂ. ಭಾರುಕಚ್ಛಕವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ ಏವಮಾಹ – ಅನಾಪತ್ತಿ, ಆವುಸೋ, ಸುಪಿನನ್ತೇನಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೭೮) ಏವಮಾದಿತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನತೋ ಏವ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಕಾಸೇಸುಂ. ತಾಯ ಹಿ ಅತ್ತನೋಮತಿಯಾ ಥೇರೋ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಲಭಿ. ಅಪಿ ಚ ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಪಞ್ಞತ್ತೇನ ವಾ ಅಪಞ್ಞತ್ತೇನ ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ…ಪೇ… ಅನಾದರಿಯಂ ಕರೋತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೪೩). ತತ್ಥ ಹಿ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನಾಮ ಸುತ್ತಂ. ಸೇಸತ್ತಯಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ನಾಮ. ತೇನಾಯಂ ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧಞ್ಹಿ ವಿನಯಂ, ಮಹಾಥೇರಾ’’ತಿ ಗಾಥಾ ಸುವುತ್ತಾ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ. ಆಹಚ್ಚಪದೇನಾತಿ ಅಟ್ಠ ವಣ್ಣಟ್ಠಾನಾನಿ ಆಹಚ್ಚ ವುತ್ತೇನ ಪದನಿಕಾಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಉದಾಹಟೇನ ಕಣ್ಠೋಕ್ಕನ್ತೇನ ಪದಸಮೂಹೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ರಸೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತಸ್ಸ ರಸೇನ, ತತೋ ಉದ್ಧಟೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುತ್ತಚ್ಛಾಯಾ ವಿಯ ಹಿ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ. ಆಚರಿಯವಾದೋ ‘‘ಆಚರಿಯವಂಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಭತೋವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಕಾರಣೋಪಪತ್ತಿಸಿದ್ಧೋ ಉಹಾಪೋಹನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾದಿಪಮಾಣಪತಿರೂಪಕೋ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅತ್ತನೋಮತೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ.

ಪರಿವಾರಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ಇಧ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ನಾಮ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಮಹಾಪದೇಸನಯಸಿದ್ಧಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅನುಞ್ಞಾತಾನನುಞ್ಞಾತಂ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಠಾನಂ ಓಕಾಸೋ ಪದೇಸೋತಿ ಕಾರಣವೇವಚನಾನಿ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಆನನ್ದ, ಅನವಕಾಸೋ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೪೩) ಸಾಸನತೋ, ‘‘ನಿಗ್ಗಹಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಸನ್ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಸನ್ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಪನ ಪದೇಸೋ’’ತಿ ಚ ಲೋಕತೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಹಾಪದೇಸಾತಿ ಮಹಾಕಾರಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾರಣಂ ನಾಮ ಞಾಪಕೋ ಹೇತು ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಪನ ತೇಸಂ ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ವಿಯ. ತೇ ದುವಿಧಾ ವಿನಯಮಹಾಪದೇಸಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಮಹಾಪದೇಸಾ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ವಿನಯಮಹಾಪದೇಸಾ ವಿನಯೇ ಪಯೋಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಇತರೇ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ, ತೇನೇವ ಪರಿವಾರೇ ಅನುಯೋಗವತ್ತೇ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೪೨) ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಅವಸೇಸಪಿಟಕದ್ವಯಂ. ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸೇ. ತತ್ಥ ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮಞ್ಚೇವ ಜಾನಾತಿ, ನ ವಿನಯಂ ವಿನಯಾನುಲೋಮಞ್ಚ, ಸೋ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ರಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವಿನಯಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಕರೋತಿ, ಇತರೋ ‘‘ವಿನಯಂ ರಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಂ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಉಭಯಂ ಜಾನನ್ತೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ.

ತತ್ರಿದಂ ಮುಖಮತ್ತಂ – ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ‘‘ಸೋ ಚೇ ಪವೇಸನಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಪವಿಟ್ಠಂ, ಠಿತಂ, ಉದ್ಧರಣಂ ಸಾದಿಯತಿ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಸಾದಿಯತಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ. ಸೋ ಹಾಯಸ್ಮಾ ಸುಖವೇದನೀಯಸ್ಸ ಉಪಾದಿನ್ನಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸ್ಸ, ಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಚ ಸಮಾಯೋಗೇ ಸತಿ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೋ ಕಾಯಿಕಸುಖವೇದನುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತೇನ ಸಾದಿಯತಿ ನಾಮಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಪಿ ಆಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ಕರೋತಿ, ತಥಾ ಯಸ್ಸ ಸನ್ಥತತ್ತಾ ವಾ ಯೋನಿದೋಸವಸೇನ ವಾ ದುಕ್ಖಾ ಅಸಾತಾ ವೇದನಾ, ವಾತೋಪಹಟಗತ್ತತಾಯ ವಾ ನೇವ ಕಾಯಿಕವೇದನಾ, ತಸ್ಸ ಜಾನತೋ ಅಜಾನತೋಪಿ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೭೬) ಸುತ್ತನ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ಕರೋತಿ, ತಥಾ ಯದಿ ಮೋಚನರಾಗೇನ ಉಪಕ್ಕಮತೋ ಮುತ್ತೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ, ಪಗೇವ ಮೇಥುನರಾಗೇನಾತಿ ದುಕ್ಕಟಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಟ್ಠಾನಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ವಿನಯಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ಇತರೋ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಜಾನತೋ ಜಾನನೇನೇವ ಸುಖವೇದನಾ ಹೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ ಸಾದಿಯನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಪಿ ಜಾನತೋ ಅನಾಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಆಪತ್ತಿಂ ಕರೋತಿ, ಅನವಜ್ಜಂ ಸಾವಜ್ಜಂ ಕರೋತೀತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಂ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ಉಭಯಂ ಪನ ಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಿತೇತಿ (ಪಾರಾ. ೫೭) ವಚನತೋ ಸೇವನಚಿತ್ತಮೇವೇತ್ಥ ಪಮಾಣಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೇನ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ, ಅಭಾವೇನ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಭಯಮ್ಪಿ ರಕ್ಖತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಸಪ್ಪಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.

ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತಪಾಳಿತೋ ವಿನಿಮುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತತ್ತಾ ಪಾಳಿವಿನಿಮುತ್ತಾ ಅತ್ಥತೋ, ನಯತೋ, ಅನುಲೋಮತೋ ಚ ಪಾಳಿಓಕ್ಕನ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಅನುಪವಿಟ್ಠವಿನಿಚ್ಛಯವಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ನ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಭಗವಾ ಕೇವಲಂ ‘‘ತೇಸಂ ಮತಂ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಮಮ ವಚನಂ ವಿಯ ಪಮಾಣಂ ಕರೋತೂ’’ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ಏವಮಾಹ ‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನತೂ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬), ತೇನೇತಂ ಸಿದ್ಧಂ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮೂಹನಿತುಂ ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಭಗವತಾ, ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಅತಿರೇಕತ್ಥದೀಪನಂ, ಪಗೇವಾನುಞ್ಞಾತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಊನಾತಿರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಆಚರಿಯಕುಲೇಸು ವಿವಾದೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ. ಕಸ್ಮಾ ಸಙ್ಘೋ ನ ಸಮೂಹನೀತಿ? ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿವಾದಪ್ಪಸಙ್ಗದಸ್ಸನತೋ. ಭಗವತಾ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಸಮಗ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಮೋದಮಾನೇಹಿ ಅವಿವದಮಾನೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚ ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾ ಏವಮಾಹಂಸೂತಿ ಚ ಅಞ್ಞವಾದದಸ್ಸನತೋ ವಿವದಮಾನೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಜಾತಂ, ತದಭಾವತ್ತಮ್ಪಿ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತ್ವಾ ಅವಿವದಮಾನೇಹೇವ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಅಕಾಸಿ.

ಅಪಿಚಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಮತಿಯಾ ಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ಆರಮ್ಭೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಸೂ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪಿಟಕತ್ತಯಸ್ಸಪಿ ಸಾಧಾರಣಾ ಏಸಾ ಕಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ‘‘ಅಥ ಪನಾಯಂ ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವಿನಯಸ್ಸೇವ. ಕಾರಕಸಙ್ಘಸದಿಸನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಸಙ್ಘಸದಿಸಂ. ‘‘ಸುತ್ತಾದಿಚತುಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ತೇನ ಅವಿರುದ್ಧಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕಸಙ್ಘಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಯುತ್ತಂ, ‘‘ಸುತ್ತಮೇವ ಬಲವತರಂ. ಸುತ್ತಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯಂ ಕಾರಕಸಙ್ಘಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಯುತ್ತತ್ತಾ. ಪಾಕತಿಕೇ ಪನ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ‘‘ತಮತ್ಥಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಕಸಙ್ಘಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರವಾದೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮಯವಿಜಾನನಕೋ ಅಞ್ಞನಿಕಾಯಿಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರವಾದೀ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಕಥಂ? ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಉದಕದನ್ತಪೋನಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೬೬) ಸುತ್ತಂ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ತದನುಲೋಮತೋ ನಾಳಿಕೇರಫಲಸ್ಸ ಉದಕಮ್ಪಿ ಉದಕಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಪರವಾದೀ ಚ.

‘‘ನಾಳಿಕೇರಸ್ಸ ಯಂ ತೋಯಂ, ಪುರಾಣಂ ಪಿತ್ತಬನ್ಧನಂ;

ತಮೇವ ತರುಣಂ ತೋಯಂ, ಪಿತ್ತಘಂ ಬಲಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ. –

ಏವಂ ಪರವಾದಿನಾ ವುತ್ತೇ ಸಕವಾದೀ ಧಞ್ಞಫಲಸ್ಸ ಗತಿಕತ್ತಾ, ಆಹಾರತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಫರಣತೋ ‘‘ಯಾವಕಾಲಿಕಮೇವ ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಪರೋ ಆಚರಿಯವಾದನ್ತಿ ‘‘ಸುಙ್ಕಂ ಪರಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪರಿಹರತಿ, ಅವಹಾರೋ ಏವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ‘‘ತಥಾ ಕರೋನ್ತೋ ಪಾರಾಜಿಕಮಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಪರವಾದಿನಾ ವುತ್ತೇ ಸಕವಾದೀ ‘‘ಸುಙ್ಕಂ ಪರಿಹರತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ತತ್ಥೇವ ಆಗತಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ, ತಥಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ. ಪರೋ ಅತ್ತನೋಮತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪರಸನ್ತಕಂ ಅವಹರಾತಿ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪುರೇಭತ್ತಪಯೋಗೋವ ಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಮೂಲಟ್ಠೋ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಥೇರವಾದತ್ತಾ ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’’ತಿ ಪರವಾದಿನಾ ವುತ್ತೇ ಸಕವಾದೀ ‘‘ತಂ ಸಙ್ಕೇತಂ ಪುರೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರತಿ, ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೧೯) ಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ.

ಪರೋ ಸುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅನಿಯತಹೇತುಧಮ್ಮೋ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತಹೇತುಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ಪಟ್ಠಾನೇ ಲಿಖಿತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ನ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಪರವಾದಿನಾ ವುತ್ತೇ ಸಕವಾದೀ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತ್ತಿಕಾದಿಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ನ ಓತರತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಓತರನ್ತಂಯೇವ ಹಿ ಸುತ್ತಂ ನಾಮ, ನೇತರಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಆಗತಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಏತ್ತಕೇನಪಿ ಸಿದ್ಧೇ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಪಾಳಿಆಗತಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ. ತಾದಿಸಞ್ಹಿ ಪಮಾದಲೇಖನ್ತಿ ಆಚರಿಯೋ. ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅಮತಂ ಪದಂ, ಪಮಾದೋ ಮಚ್ಚುನೋ ಪದ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೧; ನೇತ್ತಿ. ೨೬) ವಚನತೋ ದಿನ್ನಭೋಜನೇ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸತಿಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ ನಿಚ್ಚೋ ಹೋತೀತಿ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ಆರುಳ್ಹಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ನೋ ಚೇ ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ‘‘ನೋ ಚೇ ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ಓತರತಿ ನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಬಾಹಿರಕಸುತ್ತಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಸುತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇನ ಅಸಮೇನ್ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪರೋ ಆಚರಿಯವಾದನ್ತಿಆದೀಸು ದ್ವೀಸು ನಯೇಸು ಪಮಾದಲೇಖವಸೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಥೇರವಾದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಥ ಪನಾಯಂ ಆಚರಿಯವಾದಂ. ಪರೋ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಪರವಾದಿನಾ ‘‘ಮೂಲಬೀಜಂ ನಾಮ ಹಲಿದ್ದಿ ಸಿಙ್ಗಿವೇರಂ ವಚಾ…ಪೇ… ಬೀಜೇ ಬೀಜಸಞ್ಞೀ ಛಿನ್ದತಿ ವಾ ಛೇದಾಪೇತಿ ವಾ ಭಿನ್ದತಿ ವಾ…ಪೇ… ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾತಿ (ಪಾಚಿ. ೯೧) ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಠತ್ತಾ ಹಲಿದ್ದಿಗಣ್ಠಿಂ ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಕವಾದೀ ‘‘ಯಾನಿ ವಾ ಪನಞ್ಞಾನಿ ಅತ್ಥಿ ಮೂಲೇ ಸಞ್ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಆಚರಿಯವಾದೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ನ ಹಿ ಗಣ್ಠಿಮ್ಹಿ ಗಣ್ಠಿ ಜಾಯತೀತಿ. ಪರೋ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಪರವಾದಿನಾ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಉಗ್ಗಹೋತಿ ವಚನಸ್ಸಾನುಲೋಮತೋ ‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪೋರಾಣಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಪಾಸಾದೇ ಗಬ್ಭಂ ಥಕೇತ್ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸಯಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಆಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಟ್ಟತೀ’ತಿ ತುಮ್ಹೇಸು ಏವ ಏಕಚ್ಚೇಸು ವದನ್ತೇಸು ತುಮ್ಹಾಕಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಕವಾದೀ ‘‘ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಞ್ಚ ಉಗ್ಗಹಿತಕಾನಂಯೇವ ಆಚರಿಯಾನಂ ಉಗ್ಗಹೋ ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ. ಪರೋ ಅತ್ತನೋಮತಿನ್ತಿ ‘‘ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಸಯಿತೇಸು ಕೇ ಮುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ ಯೋ ಚ ಯಕ್ಖಗಹಿತಕೋ, ಯೋ ಚ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪಿತೋತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಥೇರವಾದತ್ತಾ ಅಞ್ಞೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ನಿಪನ್ನಾದಯೋಪಿ ಮುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ.

ಅಥ ಪನಾಯಂ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ. ಪರೋ ಸುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಪರವಾದಿನಾ ಗುತ್ತೇ ಸಕವಾದೀ ‘‘ದಿವಾ ಕಿಲನ್ತರೂಪೋ ಮಞ್ಚೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಾದೇ ಭೂಮಿತೋ ಅಮೋಚೇತ್ವಾವ ನಿದ್ದಾವಸೇನ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿಆದಿಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭೭) ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏಕಭಙ್ಗೇನ ನಿಪನ್ನಾದಯೋಪಿ ಮುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ. ಅಥಾಯಂ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ. ಪರೋ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮನ್ತಿ ‘‘ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಾಹಂ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ದುವಿಧೇನ ವದಾಮಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪೀತಿಆದಿವಚನೇಹಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೬೦) ಸಂಸನ್ದನತೋ ಸದಾರಪೋಸೇ ದೋಸೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ನತ್ಥಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ’’’ತಿ (ಖು. ಪಾ. ೫.೬; ಸು. ನಿ. ೨೬೫) ಪರವಾದಿನಾ ವುತ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಕವಾದೀ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ರಾಗಸಹಿತೇನೇವ ಅಕುಸಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಅನುರೂಪತೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಾದಯೋ ಆಹು. ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ಏತ್ಥ ಪರೋತಿ ವುತ್ತೋ ಅಞ್ಞನಿಕಾಯಿಕೋ, ಸೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಸುತ್ತಾದೀನಿಯೇವ ಆಹರತಿ. ತಾನಿ ಸಕವಾದೀ ಅತ್ತನೋ ಸುತ್ತಾದಿಮ್ಹಿ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಸಮೇತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನೋ ಚೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ ವದತಿ.

ಚತುಬ್ಬಿಧವಿನಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಯೋ ಪನಾತಿ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಪದಂ, ತಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತಾ ತದನುರೂಪಾನೇವಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗಪದಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಭಿಕ್ಖುನಿಬ್ಬಚನಪದಾನಿ ತೀಣಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಭಿಕ್ಖುಭಾವಸ್ಸ, ಅಭಿಕ್ಖುಭಾವಸ್ಸ ಚಾತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಾನಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಅಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ತಞ್ಚೇ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ಅನೋಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಚಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಸುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಚನತ್ಥಯುತ್ತೋವ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೯) ಏತ್ಥ ವತ್ಥು, ನ ಇತರೋ ಗಿಹಿಭೂತೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಂ ಭಿಕ್ಖುಲಕ್ಖಣಂ ವತ್ಥುಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಆರಭಿ. ಯೋ ಪನ ಸುದ್ಧೋ ಏವ ಸಮಾನೋ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗೇ ಠಿತೋ, ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಸಭಿಕ್ಖುಭಾವತ್ತಾ ಏವ ವತ್ಥು ಹೋತಿ, ಅಸುದ್ಧೋಪಿ ಭಿಕ್ಖುಲಿಙ್ಗೇ ಠಿತತ್ತಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಸುದ್ಧೋಪಿ ಞಾತಕೇಹಿ, ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ವಾ ರಾಜಭಯಾದಿಕಾರಣೇನ ವಾ ಕಾಸಾವೇಸು ಸಉಸ್ಸಾಹೋವ ಅಪನೀತಕಾಸಾವೋ ವತ್ಥು ಏವ ಪುನ ಕಾಸಾವಗ್ಗಹಣೇನ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕಭಾವಾನುಪಗಮನತೋ, ಭಿಕ್ಖುನಿಬ್ಬಚನತ್ಥೇ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಲಿಙ್ಗತ್ಥೇನಕೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಬ್ಬಚನತ್ಥಂ ಸಯಞ್ಚ ಅಜ್ಝುಪಗತೋ, ಸಂವಾಸಂ ಥೇನೇನ್ತೋ, ತಞ್ಚೇ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ಅನೋಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಚಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ.

‘‘ಸಮಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವಚನದ್ವಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ಉಪಬ್ರೂಹೇತಿ, ಅನ್ತರಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ನಿಯತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಕುಸಲಮೂಲೋ ಕೇವಲಾಯ ಸಮಞ್ಞಾಯ, ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಪರಮತ್ಥತೋತಿ ಇಮಂ ಅತಿರೇಕತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾವಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತಂ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಾರುಳ್ಹಂ ಸುತ್ತಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾನೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೩೧೦) ವುತ್ತಂ. ಪಞ್ಚ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾನಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾನಿ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತರಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತೇಸಞ್ಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಬಲವಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕಮೇವ ಹೋತಿ, ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಭವತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಕರಣಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸುದ್ಧೋವಾಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾ ದ್ವೇ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ‘‘ಅಸುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತುಂ. ಏಸ ಹಿ ಉಭೋಪಿ ಪಕ್ಖೇ ನ ಭಜತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಞ್ಞಾಯ, ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಚ ಭಿಕ್ಖು, ನ ಪರಮತ್ಥತೋ’’ತಿ.

ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನೇವಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾಯ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಭಗವಾ ನ ಪಞ್ಞಪೇಸೀತಿ? ದುಬ್ಬಿಜಾನತ್ತಾ. ಪಕತಿಯಾಪೇಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ‘‘ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾ’’ತಿ ವಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ಪಗೇವ ‘‘ನಿಯತಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅನಿಯತಾ’’ತಿ ವಾತಿ. ತತ್ಥ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಮದಿಟ್ಠಿಕಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಉಪೋಸಥಾದೀನಿ ಅಕತ್ವಾ ಅಚಿರೇನೇವ ಸಾಸನಂ ವಿನಾಸೇಯ್ಯುಂ, ಸಯಞ್ಚ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವೇಯ್ಯುಂ ಸುದ್ಧೇಸುಪಿ ಭಿಕ್ಖೂಸು ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ. ತಸ್ಮಾ ಉಪಾಯಕುಸಲತಾಯ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಂ, ಸಮ್ಮಾವತ್ತಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ಸಙ್ಘೇನ ಅಸಮ್ಭೋಗಂ, ಅಸಂವಾಸಞ್ಚ ಅಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ಚೇ ಏಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ಅನಿಯತಾ, ಸಮ್ಮಾವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಓಸಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಕತತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ನಿಯತಾ ಚೇ, ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಸೋ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಸಮ್ಮಾವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಓಸಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಕತತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಕೇವಲಂ ‘‘ಸಮಞ್ಞಾಯಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಞ್ಞಾಯಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ನಾಮಮತ್ತಧಾರಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅರಿಟ್ಠೋ ವಿಯ ಸಂಸಾರಖಾಣುಕೋವ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಂ ನಯಂ ಅದ್ದಸ.

ಅಟ್ಠಸು ಉಪಸಮ್ಪದಾಸು ತಿಸ್ಸೋವೇತ್ಥ ವುತ್ತಾ, ನ ಇತರಾ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಸನ್ತಕತ್ತಾ ಚ. ತತ್ಥ ಹಿ ಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಥೇರಾನಂ ಏವ, ಸೇಸಾ ತಿಸ್ಸೋ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಸನ್ತಕಾತಿ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ‘‘ಭದ್ರೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ. ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ವಾ ಸರಣಗಮನಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹಿ ಭದ್ರೋ ಚ ಸಾರೋ ಚ ಸೇಕ್ಖೋ ಚ ಅಸೇಕ್ಖೋ ಚ ಹೋತಿ, ಉಪಸಮ್ಪದವಚನಂ ಪನ ನೇಸಂ ಸಾವಕಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ. ಇಮೇ ಏವ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ.

ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಭಬ್ಬಾ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನೇವ ಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ. ನ ಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಸರಣಗಮನಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಾಹಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಭಬ್ಬಾ, ತೇನೇತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಅನ್ತಿಮೋವ ವುತ್ತೋತಿ ಕಿರ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ, ತಂ ಅಯುತ್ತಂ. ‘‘ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಭಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೨) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಆದಯೋಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ‘‘ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಭಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಚಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ, ಅಪಿಚ ಆಪತ್ತಿಭಯಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತೋ ಚ. ಕಥಂ? ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಆವಸಥಪಿಣ್ಡಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯನ್ತೋ ನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ, ಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಭಯಾ ಚ ಸಬ್ಬಂ ತಿಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನದಿಂ ತರನ್ತೋ ಮನಂ ವುಳ್ಹೋ ಅಹೋಸಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ. ಕಿಞ್ಚ ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಆರಬ್ಭ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕವತ್ತಾದೀನಿ ಅಸಮ್ಮಾವತ್ತನ್ತಾನಂ ನೇಸಂ ದುಕ್ಕಟಾನಿ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಬ್ಬಿಚಾರಿತಮೇತಂ. ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾಯ ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತಪ್ಪಸಙ್ಗಭಯಾತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ, ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವುತ್ತೇ ಪುಬ್ಬೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾಪಿ ಸಾ ಪುನ ಏವಂ ವದನ್ತೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೀ ನಾಮ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೬೧) ಇಮಿನಾ ಸಮೇತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಸಾಕಿಯಾದೀನಂ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧಭಯಾ ವುತ್ತಂ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ – ಭಿಕ್ಖು-ಪದನಿದ್ದೇಸತ್ತಾ ಯತ್ತಕಾನಿ ತೇನ ಪದೇನ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಯಂ ಆಪತ್ತಾಪಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ವಾ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾರೋಚನಪಟಿಚ್ಛಾದನಾದೀಸು ಪರೇಸಂ ಆಪತ್ತಿಕರಣಟ್ಠೇನ ವಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯದಿದಂ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖು-ಪದಸ್ಸ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ಪರಪದಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. ಸೋ ಏವ ಹಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾನನ್ತರಮೇವ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಉದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ, ತಸ್ಸೇವ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ನೇತರಸ್ಸ. ತಸ್ಸೇವ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಉಲ್ಲುಮ್ಪತು ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೧, ೧೨೬) ವತ್ವಾ ಸಮಾದಿನ್ನತ್ತಾ, ತಸ್ಸೇವ ಚ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಮನನ್ತರಮೇವ ಅಕರಣೀಯನಿಸ್ಸಯಾಚಿಕ್ಖನದಸ್ಸನತೋ, ವಿನಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದೇಸಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀತಿಆದಿಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಪಾರಿಪೂರಿತೋ ಚಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸೋ ಏವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ತತೋ ತತೋ ಆಪತ್ತಿತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಇತರಸ್ಸ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಸಾವಜ್ಜಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಅನವಜ್ಜಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತದಜ್ಝಾಚಾರತ್ಥೇನಾಯಮೇವ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’ತಿ ಅತ್ಥೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ. ಕಥಂ ಹೋತಿ? ವಿರೋಧದೋಸೋಪಿ ಪರಿಹತೋ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ಸಚೇ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಏವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚ, ತೇನ ನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮಾತಿ ಕತ್ವಾ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ನಾಮ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದಯೋ ಇತರೇಸಂ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಸಹಸೇಯ್ಯಪದಸೋಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಂ ಜನೇಯ್ಯುಂ, ಓಮಸನಾದಿಕಾಲೇ ಚ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಜನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕೋ ವಿರೋಧದೋಸೋ ಪರಿಹತೋ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಆಚರಿಯೋ ವದತಿ. ಮಙ್ಗುರಚ್ಛವಿ ನಾಮ ಸಾಮೋ.

ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಅತಿಮಹನ್ತೋ ಜಾತಿಮದೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸಾತಸಹಗತಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸುಖಸಹಗತಾ ಅಸುಭೇ ಚ ಆನಾಪಾನೇ ಚಾ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಕನಿಮಿತ್ತೇ ಪಟಿಲದ್ಧಪಠಮಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾ. ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾ. ಸೋ ತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ ‘‘ಅವಿಭೂತಾ, ಭನ್ತೇ, ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾ ಅವಡ್ಢಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಸುಭಾನಂ, ವಿಭೂತಾ, ಭನ್ತೇ, ರೂಪಸಞ್ಞಾ ವಡ್ಢಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಸಿಣಾನ’’ನ್ತಿ. ಪಞ್ಚಉಪಸಮ್ಪದಕ್ಕಮೋ ಮಹಾವಗ್ಗಾ ಗಹಿತೋ. ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಞತ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಪನ ಅನುಸ್ಸಾವನಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭೇದಾಭಾವತೋ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭಿನ್ನಾ ಞತ್ತಿತಾಸಂ ಚತುತ್ಥಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬ್ಯಞ್ಜನಾನುರೂಪಮೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ‘‘ತೀಹಿ ಅನುಸ್ಸಾವನಾಹಿ ಏಕಾಯ ಚ ಞತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥಪವತ್ತಿಕ್ಕಮೇನ ಪದೇನ ಪನ ‘‘ಏಕಾಯ ಞತ್ತಿಯಾ ತೀಹಿ ಅನುಸ್ಸಾವನಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮಾನಿ (ಮಹಾವ. ೩೮೪), ಛ ಇಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮಾನಿ ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಂ ವಗ್ಗಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೮೭) ವಚನತೋ ಕುಪ್ಪಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಕುಪ್ಪೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಅಕುಪ್ಪಮ್ಪಿ ಏಕಚ್ಚಂ ನ ಠಾನಾರಹಂ, ಯೇನ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಓಸಾರಣಂ ‘‘ಸೋಸಾರಿತೋ’’ತಿ ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೩೯೫ ಆದಯೋ) ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಠಾನಾರಹೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಠಾನಾರಹೇನಾ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಪದಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಪುಬ್ಬಪದಂ ಇಮಿನಾ ಅಕುಪ್ಪಸಿದ್ಧಿತೋತಿ ಚೇ? ತಂ ನ, ಅಟ್ಠಾನಾರಹೇನ ಅಕುಪ್ಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅನಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ದ್ವೀಹಿ ಪನೇತೇಹಿ ಏಕತೋ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ಕೇವಲಂ ತೇನ ಅಕುಪ್ಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಯಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ, ಠಾನಾರಹೇನ ಚ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಯಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ, ಕುಪ್ಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋ’’ತಿ. ತೇನಾಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಾಧಿತೋ ಹೋತಿ ‘‘ಯೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖು, ಜಾನಂ ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೪೦೩) ವಚನತೋ ಯಾವ ನ ಞಾಯತಿ, ತಾವ ಸಮಞ್ಞಾಯಭಿಕ್ಖುಪಟಿಞ್ಞಾಯಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಉಪಗತೋಪಿ ನ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಸಮಞ್ಞಾಯಭಿಕ್ಖುಪಟಿಞ್ಞಾಯಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಓಮಸನಪಾಚಿತ್ತಿಯಾದಿವತ್ಥು ಹೋತಿ, ಕೇವಲಂ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀ ಪದಸೋ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ. ೪೭) ಆಪತ್ತಿವತ್ಥುಮೇವ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಕುಪ್ಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪನ ಪಚ್ಛಾ ಪಾರಾಜಿಕೋಪಿ ಜಾತಿತೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ‘‘ಪಣ್ಡಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೧೦೯) ನಯೇನ ವುತ್ತೇಸು ಪನ ವಜ್ಜನೀಯಪುಗ್ಗಲೇಸು ಕೋಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನೋಪಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕೋಚಿ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಪನ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಕುಪ್ಪಂ ಠಾನಾರಹಂ, ಅತ್ಥಿ ಠಾನಾರಹಂ ನಾಕುಪ್ಪಂ, ಅತ್ಥಿ ಅಕುಪ್ಪಞ್ಚೇವ ನ ಠಾನಾರಹಞ್ಚ, ಅತ್ಥಿ ನಾಕುಪ್ಪಂ ನ ಚ ಠಾನಾರಹನ್ತಿ ಇದಂ ಚತುಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ತಾವ ವುತ್ತಂ, ತತಿಯಚತುತ್ಥಾನಿ ಪಾಕಟಾನಿ. ದುತಿಯಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘತೋ ಏಕತೋಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾಯ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇ ಸತಿ ಲಬ್ಭತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಸಿಕ್ಖಮಾನಕಾಲೇ ಲದ್ಧಂ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಕುಪ್ಪಞ್ಚೇವ ಠಾನಾರಹಞ್ಚ, ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗೇ ಪನ ಪಾತುಭೂತೇ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಂಯೇವ ಉಪಜ್ಝಂ ತಮೇವ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೯) ಏತ್ಥ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಕೇವಲಂ ಸಾಮಣೇರಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ ಕಮ್ಮಂ ದಾನಿ ಕುಪ್ಪಂ ಜಾತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇನ ಚೀವರಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಜಹನಂ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇನ ಕತಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ವಿಜಹನಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅಥ ವಾ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇ ಅಸತಿಪಿತಂ ಏಕತೋಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮಂ ಕುಪ್ಪತಿ, ಯಥಾಠಾನೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ. ತಸ್ಮಾ ನ ತಾವ ಸಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮತಾಯ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಸಾದಿಯನ್ತಿಯಾ ಪುನಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಕುಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಕಮ್ಮದೋಸಾಭಾವತೋ ಪನ ‘‘ಠಾನಾರಹ’’ನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪನ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಸಾದಿಯನ್ತಿಕಾಲೇ ನ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇ ಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಸಾಧಕಂ ಕಾರಣಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಚೇ, ಲಭತೀತಿ ಏಕೇ, ತಂ ಪನಾಯುತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖನಾಭಾವತೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ. ‘‘ಯಥಾ ‘ಕತ್ತಬ್ಬ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಅಕತೇ ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕರಣಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ‘‘ಗಣ್ಠಿಪದೇ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಣ್ಠಿಪದೇ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಸಾಜೀವಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

‘‘ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ನಿಯತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ. ಯತ್ಥ ‘‘ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ’’ತಿ, ತತ್ಥ ‘‘ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀತಿ ವಾ ತೀಸು ಬೋಧೀಸು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಸತ್ತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ನಾಮ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಬಹುಕತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖುಸೀಲತ್ತಾ, ಕಿಲೇಸಪಿದಹನವಸೇನ ವತ್ತನತೋ, ಉತ್ತಮೇನ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಚ ಅಧಿಕಂ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಪವತ್ತನತೋ ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಣ್ಠಿಪದೇ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾಪಿ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾವ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ನಿಯಮಿತಂ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಂ, ತಂ ಪನ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಂ. ನ ಹಿ ತಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ. ಸಮನ್ತಭದ್ರಕಂ ಕಾರಣವಚನಂ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸಾಧಾರಣಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ಚ ಏಕಚ್ಚಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸಾಧಿತಮೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನ ಹಿ ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಅಸಮತ್ಥಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀತಿ? ನಾಸಮತ್ಥಂ, ಸಮತ್ಥಮೇವ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಸಾಸಾ ವಿಚಾರಣಾ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ. ತಥಾ ಹಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ತಿಮಣ್ಡಲಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅನ್ತರವಾಸಕಂ ಅನುಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉತ್ತರನ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುನಿವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತತ್ತಾ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಏವರೂಪೇಸು. ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಚೇ ತಂ? ಪಾಳಿಕ್ಕಮಾನುವತ್ತನೇನ ಪಾಳಿಕ್ಕಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತತ್ರಿದಂ ಸಮಾಸತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯದೀಪನಂ – ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ತಿಕಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀ, ಅನಾಪತ್ತಿ, ಅಕಟಾನುಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೇ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ತಥಾ ಸಹಸೇಯ್ಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇತಿ ಏವಮಾದಿ. ಅತ್ಥೋ ಪನೇತ್ಥ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಯಂ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಮೇವ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ ಚ, ‘‘ತತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಾವ ಅಧಿಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಪನ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಾ. ನ ಹಿ ತಂಸಮಾಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿ. ‘‘ತತ್ರ ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಪಾಳಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾವ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಇತರಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ತಾಸಮ್ಪಿ ತಿಣ್ಣಂ ಲೋಕಿಯಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತಂ ದೀಪೇತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಲೋಕಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಕಾಲೇನಾಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾಲಾಭೀ ಭಿಕ್ಖು ತಥಾರೂಪಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತತೋ ತತೋ ಅಧಿಚಿತ್ತತೋ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾತೋ ಚ ಆವತ್ತಿತ್ವಾ ಸೀಲಭೇದಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾಲಾಭೀ, ಅಯಂ ನಯೋ ಇತರೇಸುಪಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸು ಸಚಿತ್ತಕೇಸು ಲಬ್ಭತಿ, ಅಚಿತ್ತಕೇಸು ಪನ ಇತರೋಪಿ. ತಥಾಪಿ ಕೇವಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಸ್ಸ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಉತ್ತರಪದೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಾರಹಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾವ ಲೋಕಿಯಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತತ್ರ ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತತೋ ವಿರತೀ ಚ ಚೇತನಾ ಚ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಚೇತನಾಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಸಉದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಏಕಚ್ಚಂ ಅನುದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚ ಲಬ್ಭತಿ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸೀಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಪಿ ಹಿ ಸೀಲಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಸುಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾದಿಚಾರಿತ್ತೇಸು ವಿರತಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨) ವುತ್ತಮರಿಯಾದಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಪನ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾತಿ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಿಕ್ಖನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ. ಸಾಜೀವನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ತದತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮೇಥುನಸಂವರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಗುಣಸಮ್ಮತಾಯ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಲೋಕಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ತತ್ಥ ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ಪತ್ಥನೀಯಾ ಹಿ ಸಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಞ್ಚ ಸಾಜೀವಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಣಾಯ ಹಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪತಿಸ್ಸೋ.

ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಏತ್ಥ ಯಾಮೀತಿ ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ತಿತ್ಥಾಯತನೇ, ಘರಾದಿಮ್ಹಿ ವಾ. ಭಾವವಿಕಪ್ಪಾಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಅಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ಯಂ ಯಂ ಭವಿತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಭಾವಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪಾಕಾರೇನ, ಭಿಕ್ಖುಭಾವತೋ ಅಞ್ಞಭಾವವಿಕಪ್ಪಾಕಾರೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೪೬. ಹನ್ದಾತಿ ವಚಸಾಯೇವ. ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋತಿಆದಿಪದೇಹಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಕೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನಾತಿ.

೫೧. ಬುದ್ಧಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿಆದಿಪದೇಹಿ ಖೇತ್ತನಿಯಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಆದಿತೋ ಚುದ್ದಸಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಭಾವಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ಪಚ್ಛಿಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಭಾವನ್ತರಾದಾನಞ್ಚ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮಿ ಧಾರೇಹೀತಿ ಏತೇಹಿ ಕಾಲನಿಯಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವದತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಪಯೋಗನಿಯಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಜಾನನನಿಯಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಉಮ್ಮತ್ತಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತೀತಿಆದೀಹಿ ಪುಗ್ಗಲನಿಯಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅರಿಯಕೇನ ಮಿಲಕ್ಖಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತೀತಿಆದೀಹಿ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾದಿನಿಯಮೇಪಿ ಸತಿ ವಿಜಾನನನಿಯಮಾಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯಾಯ ಮಿಲಕ್ಖಭಾಸಾಯ ಕಾಲನಿಯಮೋ ನತ್ಥಿ, ತಾಯಪಿ ಭಾಸಾಯ ಕಾಲನಿಯಮತ್ಥದೀಪನೇ ಸತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ರುಹತೀತಿ ನೋ ಮತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ. ದವಾಯಾತಿಆದೀಹಿ ಖೇತ್ತಾದಿನಿಯಮೇ ಸತಿಪಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮಾಭಾವೇನ ನ ರುಹತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾವೇತುಕಾಮೋ ನ ಸಾವೇತೀತಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮೇಪಿ ಸತಿ ಪಯೋಗನಿಯಮಾಭಾವೇನ ನ ರುಹತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅವಿಞ್ಞುಸ್ಸಸಾವೇತಿ, ವಿಞ್ಞುಸ್ಸ ನ ಸಾವೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಖೇತ್ತಕಾಲಪಯೋಗಪುಗ್ಗಲವಿಜಾನನನಿಯಮೇಪಿ ಸತಿ ಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಾವೇತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಸವನೇ ನ ರುಹತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯದಿ ಅಯಮೇವ ಜಾನಾತೂತಿ ಏಕಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಿ, ತಞ್ಚೇ ಸೋ ಏವ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಅಥ ಸೋ ನ ಜಾನಾತಿ…ಪೇ… ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಸೋ ವಾ ಪನ ನ ಸಾವೇತಿ, ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಚಿತ್ತಾದಿನಿಯಮೇನೇವ ಸಿಕ್ಖಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾ…ಪೇ… ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪದಭಾಜನಂ ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಅಮಿಸ್ಸಾ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ಏಕೋ ಮಿಸ್ಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇನೇವ ವಚೀಭೇದೇನಾತಿ ತದತ್ಥದೀಪನಮತ್ತಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾವ ತೇನೇವ ವಚೀಭೇದೇನ ಜಾನಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ. ಸಮಯಞ್ಞೂ ನಾಮ ತದಧಿಪ್ಪಾಯಜಾನನಮತ್ತೇನ ಹೋತಿ.

೫೩. ವಣ್ಣಪಟ್ಠಾನಂ ಬುದ್ಧಗುಣದೀಪಕಂ ಸುತ್ತಂ. ಉಪಾಲಿಗಹಪತಿನಾ ವುತ್ತಾ ಕಿರ ಉಪಾಲಿಗಾಥಾ. ಪಞ್ಞಾಣಂ ಸಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಪಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಬೋಧಿಸಞ್ಞಾಣಂ, ಬೋಧಿಬೀಜನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದ್ವೀಸುಪಿ ಜಾನನ್ತೇಸು ಏವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತೇ ತೇಸು ಏಕೋ ಚೇ ಜಾನಾತಿ, ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತಿ. ‘‘ಗಿಹೀ ಹೋಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಗಿಹಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ವಾ ವುತ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಧಾರೇಹೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಾಭಾವಾ ಚ ‘‘ಧಾರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಚ ಪರಸ್ಸುಪರಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಹೋತಿ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಧಮ್ಮವಚನಂ ವುತ್ತಂ ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ವಿಜಿತವಿಜಯಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ತಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಬುದ್ಧಸದ್ದೋಪಿ ಅವಸಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಆಚರಿಯವೇವಚನೇಸು ಪನ ಯೋ ಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸೀತಿಆದಿ ಉಪಜ್ಝಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಪರಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಓಕಲ್ಲಕೋತಿ ಕಪಣಾಧಿವಚನಂ. ಮೋಳಿಬದ್ಧೋತಿ ಸಿಖಾಬದ್ಧೋ, ಓಮುಕ್ಕಮಕುಟೋ ವಾ. ಚೇಲ್ಲಕೋ ಅಥೇರೋ. ಚೇಟಕೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ. ಮೋಳಿಗಲ್ಲೋ ಮಹಾಸಾಮಣೇರೋ. ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹನಾಗಾದೀನಂ ನಾಗರೂಪಾದೀನಂ ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ, ಭಾಸಾಜಾನನಕಿನ್ನರಾದೀನಂ ವಾ. ‘‘ದೇವತಾ ನಾಮ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಕಿರ ಪಾಠೋ. ದವಾಯಾತಿ ಸಹಸಾ. ರವಾಭಞ್ಞೇನಾತಿ ಖಲಿತಭಞ್ಞೇನ. ಅಕ್ಖರಸಮಯಾನಞ್ಹಿ ನಾಭಿಞ್ಞಾತಾಯ ವಾ ಕರಣಾನಂ ಅವಿಸದತಾಯ ವಾ ಹೋತಿ ರವಾಭಞ್ಞಂ. ಅವಿಧೇಯ್ಯಿನ್ದ್ರಿಯತಾಯ ‘‘ಪೋತ್ಥಕರೂಪಸದಿಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಗರುಮೇಧಸ್ಸ ಮನ್ದಪಞ್ಞಸ್ಸ. ಕಿತ್ತಾವತಾ ಪನ ಗರುಮೇಧೋ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ಸಮಯೇ ಅಕೋವಿದತಾಯ.

ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಮೂಲಪಞ್ಞತ್ತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೫. ‘‘ಪಟಿಸೇವತಿನಾಮಾ’’ತಿ ಪದಂ ಮಾತಿಕಾಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಏಸೋ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಪಾಳಿಪೋತ್ಥಕೇಸು, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಏಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಉದ್ಧಟಾ. ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಅತ್ತನೋ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇತಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಅತ್ತನೋ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ನ ದಸ್ಸಿತಂ. ಚತ್ತಾರಿ ಠಾನಾನಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಬ್ಭನ್ತರತಲಂ ಛುಪನ್ತಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಚ್ಛುಪನ್ತಂ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಮಜ್ಝನ್ತಿ ಅಗ್ಗಪ್ಪದೇಸಂ. ಉಪರಿಭಾಗಮಜ್ಝನ್ತಿ ಉಪರಿಭಾಗಸ್ಸ ಅಗ್ಗಪ್ಪದೇಸಂ. ನಟ್ಠಕಾಯಪ್ಪಸಾದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಹತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ಇಧಾಪಿ ಆಪತ್ತೀತಿ ಚೇ? ನೇತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮತಚಮ್ಮಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಮತಚಮ್ಮಞ್ಹಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ, ಉಪಾದಿನ್ನೇ ಏವ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ. ಅಪಿಧಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ. ಯಥಾ ದನ್ತಾ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಥಾ ಪಿಧಾಯೇವ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಗೋನಸೋತಿ ಗೋಣಪಿಟ್ಠಿಕೋ ಮಣ್ಡಲಸಪ್ಪೋ, ಯಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠೇ ಲೋಹಿತಕಾನಿ ಮಣ್ಡಲಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕಲಲಪರಿಚಯವಾರಿಚಾರಮಚ್ಛಗ್ಗಹಣೇನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಮುದ್ದೇ ಮಹಾಮುಖಾ ಹತ್ಥಿಸರೀರಮ್ಪಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಗಿಲಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ತತೋ ಮಹನ್ತತರಾ ಚ ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮುಖಾದೀಸು ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ತತ್ಥ ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥೀತಿ ಏಕೇ, ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏತಮೇವ ಹೀತಿ ಅನನ್ತರಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜನಾಯ ಅಕ್ಖರಯೋಜನಾಯ. ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸಮಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಬ್ಬಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಪರಿವಾರೇ ಪನ –

‘‘ನ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೋ ನ ಚ ಪನ ಪಾರಿವಾಸಿಕೋ,

ನ ಸಙ್ಘಭಿನ್ನೋ ನ ಚ ಪನ ಪಕ್ಖಸಙ್ಕನ್ತೋ;

ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಭೂಮಿಯಾ ಠಿತೋ,

ಕಥಂ ನು ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಸಾಧಾರಣೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ. (ಪರಿ. ೪೭೯) –

ವುತ್ತಂ. ತದಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ‘‘ಅಯಂ ಪಞ್ಹಾ ನಹಾಪಿತಪುಬ್ಬಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಖುರಭಣ್ಡಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಲಭನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಸಾಧಾರಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಯಥಾ ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ, ತಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಭಿಕ್ಖುನೀನಂಯೇವ ಸಾಧಾರಣಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಿಕ್ಖತಿ, ಏವಮಞ್ಞೋಪಿ ಅನ್ಹಾಪಿತಪುಬ್ಬಕೋ ಭಿಕ್ಖು ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಿಕ್ಖತಿ ಏವ ತದತ್ಥಕೋಸಲ್ಲತ್ಥನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ ನಾಮಾತಿ. ಯಂ ತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಯೋ’’ತಿಆದಿವಿಭಙ್ಗೋತಂನಿಯಾಮಕೋತಿಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ವತ್ಥುನಿಯಮನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಕತೇ ಸುವಣ್ಣರಜತಾದಿಮಯೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೇ ಚ ‘‘ತಯೋ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಭಙ್ಗೋ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪಠಮಚತುಕ್ಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೭. ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಅಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ಅಕುಸಲಾ ಆಪತ್ತಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸೀಲಸಮ್ಭವಂ ಅಭಿಭವತಿ, ರಾಗಾಭಿಭವೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾರಾಜಿಕಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಆಪನ್ನಾ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದಯೋ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವೇಕಾ ಅಸ್ಸ. ವತ್ಥುನಾ ಸಭಾಗಾಹಿ ವಾ ಅಸಭಾಗಾಹಿ ವಾ ಅಞ್ಞಾಹಿ ಪಾರಾಜಿಕತ್ತೇನ ಸಮಾನಜಾತಿಕಾಹಿ ಆಪತ್ತೀಹಿ ಸಯಂ ನಾಭಿಭವೀಯತೀತಿ ಏಕೇ. ತಂ ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಚಾರಿತಮೇವ. ಯದಾ ಪನ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯೋ ಏಕತೋ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ತಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಅಭಿಭವನ್ತಿ, ಅಭಿಕ್ಖುಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಮಞ್ಞಾಯಪಿ ಭಿಕ್ಖು ನ ಹೋತಿ. ಓಮಸವಾದಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ಏಕೇ. ದುತಿಯೇನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇನ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಆಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿವಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ, ಯುಜ್ಜತಿ ಚೇಸಾ ಪರಸಾಪೇಕ್ಖಾ. ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ನಾಮ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ತಸ್ಸ ಖಣಭಙ್ಗೇನ ಅನಾಪತ್ತಿಕೋ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಹೋತೀತಿ. ಕದಾ ಪನ ಹೋತೀತಿ? ಯದಾ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಯದಾ ಚ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಸಾಮಣೇರಾದಿಭೂಮಿಯಂ ತಿಟ್ಠತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾಯ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ಉಭಯಂ ತಸ್ಸ ಏಕತೋ ಅತ್ಥಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾದಿಆಪತ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನೇನ ಕಿಂ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ, ಪುನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ದೇಸಾಪೇತಬ್ಬಾ. ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಂ ಜಾತಂ, ಅಭಿಕ್ಖು ಆಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಗಹಟ್ಠೋ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಸಾಮಣೇರೋ ವುಟ್ಠಾತಿ, ತತೋ ವಿನಯವಿರೋಧಾ ನ ವುಟ್ಠಾತಿ. ಹಞ್ಚಿ ಪನ ವುಟ್ಠಾತಿ ಗಹಟ್ಠೋ, ಸಾಮಣೇರೋ ವಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋವ ಝಾನಲಾಭೀ ಅಸ್ಸ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸ್ಸ ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸ ವಾ ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸ, ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ಅರಹಾ ಅಸ್ಸ. ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೋ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಪರಿವಾಸಾರಹೋ ಮಾನತ್ತಾರಹೋ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಝಾನಲಾಭೀ ಅಸ್ಸ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸ್ಸ, ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸ ವಾ ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸ, ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ಸನ್ತರಾಯಿಕೋ ಅರಹಾ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ಪುನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪರಿವಾಸಂ, ಮಾನತ್ತಂ ವಾ ದತ್ವಾ ಅಬ್ಭೇತಬ್ಬೋ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೋ ಓಸಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಸಮಾನೋ ಅಯಂ ಉಪಲಬ್ಭೋತಿ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಆಪನ್ನೋ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಸಾದಿಯತಿ ಸಂವಾಸಂ, ಸನ್ತರಾಯಿಕತ್ತಾ ಉಪೋಸಥದಿವಸಾದೀಸು ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಯ ಸಯಮೇವ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಪಿ ನ ಸೀಲಸಮಾದಾನಂ ರುಹತಿ, ಪಗೇವ ಝಾನಾದೀನಿ. ಸೋ ಚೇ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ ನ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಸಂವಾಸಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಕೇವಲಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆವಿಕತ್ವಾ ರಾಜವೇರಿಚೋರಾದಿಭಯೇನ ಕಾಸಾವಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋವ ಹೋತಿ ಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಂ ಜನೇತಿ, ಸೀಲಸ್ಸ ಚ ಝಾನಾದೀನಞ್ಚ ಭಾಗೀ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಆಪನ್ನೇನ ವಿಸುದ್ಧಾಪೇಕ್ಖೇನ ಸನ್ತೀ ಆಪತ್ತಿ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಾ, ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೪-೧೩೫).

ತತ್ಥ ಸನ್ತೀ ಆಪತ್ತೀತಿ ಸಾವಸೇಸಾನವಸೇಸಪ್ಪಭೇದಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಆಪತ್ತಿ ಆಪನ್ನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪಗೇವ ಗಹಟ್ಠಾದಿಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೋ ಝಾನಾದೀನಂ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಠಿತತ್ತಾ, ಯೋ ಪನ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೋ ಅನೋಸಾರಿತೋ, ಗರುಧಮ್ಮಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅವುಟ್ಠಿತೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಗಹಟ್ಠಾದಿಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೋ, ನ ಸೋ ಝಾನಾದೀನಂ ಭಾಗೀಯೇವ ಭವತಿ ನ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಠಿತತ್ತಾ, ಸಕರಣೀಯತ್ತಾ ಚ, ತೇನೇವ ಭಗವತಾ ‘‘ಸೋ ಪುನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಓಸಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತೇ ಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇ ಆಪನ್ನಾ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಂ ಜನಯಿತ್ವಾ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಾನಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವಂ ನಿವಾರೇನ್ತಿ, ನೋ ಸಕಾಸಾವೇಸುಯೇವ. ನೋ ಚೇ ನಿವಾರೇನ್ತಿ, ಸಮ್ಭವತಿ. ಗರುಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆವಿಕತ್ವಾ ಚೇ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಪಕತತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಕತ್ವಾ ಝಾನಾದೀನಂ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಪಗೇವ ಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇ, ನ ತ್ವೇವ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೋ ಸಕರಣೀಯತ್ತಾತಿ ಏಕೇ. ತದನುವತ್ತನಕೋ ಪನ ತಂ ಲದ್ಧಿಂ ಪಹಾಯ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸ. ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಗಹಟ್ಠಾಯ ಪರಿಸಾಯ (ಮಹಾವ. ೧೫೪) ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕಸ್ಸ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಕಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಪರಿಸಾಯಾತಿ (ಮಹಾವ. ೧೮೩) ಏತ್ಥ ಗಹಟ್ಠೋ ನಾಮ ಪಕತಿಯಾ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗೇ ಠಿತೋ. ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಭಿಕ್ಖುಲಿಙ್ಗೇ ಠಿತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ. ಸೋ ಸಕಾಸಾವೇಸು ಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಸಾಮಣೇರಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ತೇನೇವ ಲಿಙ್ಗೇನ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಸಾಮಣೇರೋ ಹೋತಿ. ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ಸಂವಾಸಂ ಸಾದಿಯನ್ತೋಪಿ ಪಚ್ಛಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಕ್ಕಮೇನ ಅಸಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ವಿಯ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಸಾಮಣೇರೋ ಹೋತಿ, ನ ಪುನ ಕಾಸಾವಂ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಾಪೇತಬ್ಬೋ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಠಮಂ ದಿನ್ನಲಿಙ್ಗೇಯೇವ ಠಿತತ್ತಾ. ಯೋ ಪನ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಪರಾಜಿತ್ವಾ ‘‘ಹನ್ದ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಮಣೇರೋ ಭವಾಮಿ, ಸರಣಾನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ವದತಿ, ‘‘ಸಾಧು ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಇದಂ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ತನೋ ಮತಿಯಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಚರಿಯೋ ವದತಿ. ಪವೇಸನಂ ನಾಮ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ ಸಮ್ಫುಸನಂ. ಪವಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಯಾವ ಮೂಲಾ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಕತಕಾಲೇ ವಾಯಾಮಕಾಲೋ. ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಮಯೇ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಠಿತಂ ನಾಮ. ಉದ್ಧರಣಂ ನಾಮ ನೀಹರಣಕಾಲೋ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ವಾಯಾಮತೋ ಓರಮಿತ್ವಾ ಠಾನಂ ಠಿತಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಪವೇಸನಪವಿಟ್ಠಉದ್ಧರಣಕಾಲೇಸುಪಿ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ಹೋತಿಯೇವ.

ಪಠಮಚತುಕ್ಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏಕೂನಸತ್ತತಿದ್ವಿಸತಚತುಕ್ಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೯-೬೦. ‘‘ಮತಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಅಮತಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಾಯಿತಮ್ಪಿ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಬ್ಬಸೋ ಖಾಯಿತಂ, ಉಪ್ಪಾಟಿತಂ ವಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥುಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಥಾ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಾಯಿತ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಮತಂ ಸಬ್ಬಖಾಯಿತಂ, ಉಪ್ಪಾಟಿತಂ ವಾ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಚ ಸಾವಸೇಸಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಇದಞ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ. ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತತ್ಥ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ. ಅಥ ವಾ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಅನವಸೇಸಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಪಾರಾಜಿಕಖೇತ್ತೇ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತೇ ತತೋ ಪರಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಖೇತ್ತಮ್ಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಖೇತ್ತಂ ವಿಯ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಯತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಂ ಖಾಯಿತಂ, ತಂ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥಾಹ – ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ ಕಿಂ ಸಾವಸೇಸಮೇವ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ? ನ. ಏಕಂಸತೋ ಪನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮ, ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನ ಭಗವಾ ಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನ ಪಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ ಅಯಂ ತಾವ ಅಪುಚ್ಛಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯತ್ತಾ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ. ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕಂ ‘‘ಉಪಡ್ಢಭಾವಸ್ಸ ದುಬ್ಬಿನಿಚ್ಛಯತ್ತಾ’’ತಿ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಾಯಿತಂ ನಾಮ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಮುಖಾನಂ ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಯಾವ ತತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಯೋಸಾನಾ ಖಾದಿತಂ, ತತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಯಾವ ಚತುತ್ಥಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಯೋಸಾನಾ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥು.

ಯದಿಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಖಾಯಿತನ್ತಿ ‘‘ಜೀವಮಾನಕಸರೀರಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಲ್ಲಸರೀರೇತಿ ಅಭಿನವೇ, ಅಕುಥಿತೇ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಜೀವಮಾನಸರೀರೇ ಅಕ್ಖಿನಾಸಾದೀಸು ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮೇವ. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀನಂ ನಾಸಾಯ ವತ್ಥಿಕೋಸೇ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ‘‘ಅಮಗ್ಗೇನ ಅಮಗ್ಗಂ ಪವೇಸೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೇನೇತ್ಥ ವುತ್ತಂ. ಉಪಕಚ್ಛಕಾದೀಸು ದುಕ್ಕಟಂ, ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಅಕ್ಖಿಕಣ್ಣವಣೇಸು ದುಕ್ಕಟಂ, ಅವಸೇಸಸರೀರೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಇದಂ ವಿನೀತವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಏಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಲಂ ಭಗಿನಿ ನೇತಂ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೭೯) ಇಮಿನಾ ತಾವ ಮೇಥುನರಾಗಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ‘‘ಏಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಊರುನ್ತರಿಕಾಯ ಘಟ್ಟೇಹಿ…ಪೇ… ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಥಾ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ಮೋಚನಸ್ಸಾದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇನೇವಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ಯೋ ಪನ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಊರುನ್ತರಿಕಾಯ ಘಟ್ಟೇತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ.

ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಕ್ಖಿಕಣ್ಣವಣಾದಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥು, ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಪಾಳಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಛುಪಿತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಛುಪೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ರತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಅಕ್ಖಿಕಣ್ಣವಣಂ ಛುಪನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಅಯಂ ಚಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಪಾಳಿಲೇಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಜೀವಮಾನಕಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಸದ್ದೋ ಮತೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನಾತಿ ಇದಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಕತ್ವಾ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸೇಸಅಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಮುಖೇನಾ’’ತಿ ವಚನಾಭಾವತೋ ತತ್ಥೇವ ಭಾವತೋ ತಂ ವಚನಂ ಪಾಳಿವಚನೇನ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪವೇಸೇನ್ತೋ ಛುಪತಿ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಮುಖೇನಾ’’ತಿಪಿ ಕತ್ಥಚಿ, ಪಾಳಿಯಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಛುಪಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುರಿಮಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿ…ಪೇ… ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿಆದಿಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇಹಿ ಸಂಸನ್ದನತೋ. ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ…ಪೇ… ಪುರಿಮಂ ಪಸಂಸನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಗೀತಿತೋ ಪಚ್ಛಾ ಸೀಹಳದೀಪಕೇಹಿ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಪಾಳಿಯಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತವಚನಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಇತರಥಾ ಹೀತಿ ಪಕತಿಮುಖೇನ. ಕಸ್ಮಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಚೇ? ‘‘ಅಙ್ಗುಲಿಬೀಜಾದೀನಿ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯುತ್ತಂ. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅವಸೇಸನಿಮಿತ್ತೇ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಮೇಥುನರಾಗೇನ. ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಚ ಖನ್ಧಕೇ ಪಸ್ಸಾವನಿಮಿತ್ತವಸೇನೇವಾಗತತ್ತಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಏಕೂನಸತ್ತತಿದ್ವಿಸತಚತುಕ್ಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸನ್ಥತಚತುಕ್ಕಭೇದಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೬೧-೨. ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ ಖಾಣುಂ ಕತ್ವಾತಿ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಖಾಣುಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಸಮತಲಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ಅತಿರಿತ್ತಂ ವಾ ಖಾಣುಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ಪವೇಸಾಭಾವಾ. ಈಸಕಂ ಅನ್ತೋ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಖಾಣುಮೇವ ಚೇ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ ಛುಪತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ. ‘‘ಉಪ್ಪಲಗನ್ಧಾ ಉಪ್ಪಲಭಾವಾ’’ತಿಪಿ ದೀಪವಾಸಿನೋ ಪಠನ್ತಿ ಕಿರ. ಸುತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹೀತಿ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಿತೇತಿ (ಪಾರಾ. ೫೭) ಏತ್ಥ ವಿಯ. ‘‘ಸುತ್ತಭಿಕ್ಖುಮ್ಹೀ’’ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ, ತಂ ಉಜುಕಮೇವ.

ಸನ್ಥತಚತುಕ್ಕಭೇದಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಕಿಣ್ಣಕೇ ಯಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಕಿರಿಯಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಕಾಯೋ, ವಾಚಾ ಚ ಸಹ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಕಿರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ವಿನಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಚಿತ್ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಭೂತಾರೋಚನಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಕಿರಿಯತ್ತಾ, ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ಚ. ತತ್ಥ ಕಿರಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕಮ್ಪಿ ಏಕಚ್ಚಂ ಬಾಹುಲ್ಲನಯೇನ ‘‘ಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಥಯಿದಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇಪಿ ‘‘ಸೋ ಚೇ ಸಾದಿಯತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಸಾದಿಯತಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಚ. ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಪಿ ಕಿರಿಯಾ ವಿನಾ ಸೇವನಚಿತ್ತೇನ ನ ಹೋತಿ ಚಿತ್ತಜತ್ತಾ, ವಿಕಾರರೂಪತ್ತಾ, ಚಿತ್ತಾನುಪರಿವತ್ತಿಕತ್ತಾ ಚ. ತಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತಮಿದಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿರೂಪಂ ಇತರಂ ಚಿತ್ತಜರೂಪಂ ವಿಯ ಜನಕಚಿತ್ತೇನ ವಿನಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಇತರಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾಯ ಸತಿ ಏಕನ್ತತೋ ತಜ್ಜನಕಂ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಅತ್ಥಿಯೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಸಾದಿಯತಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಾಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾದಿಯತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇ, ನ ಸಾದಿಯತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ, ತೇನೇವ ಭಗವಾ ‘‘ಕಿಂಚಿತ್ತೋ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಆಪತ್ತಿಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ನ ಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಛ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ, ತಾನಿ ಏವ ಆಪತ್ತಿಕರಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮಾತಿ ಚ, ಚತೂಹಾಕಾರೇಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚ ಏತಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ಅವಿರೋಧಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಿರೋಧಿತಾನಿ. ಕಥಂ? ಯಞ್ಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ತತ್ಥ ಕಾಯಾದಯೋತಿ ಆಪನ್ನಂ, ತತೋ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಆಪತ್ತಿಕರಾ ಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತಾತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅಥ ತತ್ಥಾಪಿ ಕಾಯಾದಯೋ ಏಕತೋ ವಾ ನಾನಾತೋ ವಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ‘‘ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ‘‘ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ ಏವಂ ವಿರೋಧಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಕಥಂ ಅವಿರೋಧಿತಾನೀತಿ? ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಾವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಭೇದಭಿನ್ನತ್ತಾ ಕಾಯಾದೀನಂ. ಯಾ ಕಿರಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ತಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಕಾಯೇನ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕೇನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏಕಚ್ಚಂ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವಾಚಾಯ, ಏಕಚ್ಚಂ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಾಹಿ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯಾ ಪನ ಅಕಿರಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ತಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅವಸಿಟ್ಠಾಹಿ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಾಹಿ ಕಾಯವಾಚಾಹಿಯೇವ, ನ ವಿನಾ ‘‘ನೋ ಚೇ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ಕಮ್ಮವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೧೪, ೪೨೧) ವಚನತೋ. ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಏಕಚ್ಚಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಕಾಯೇನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏಕಚ್ಚಂ ವಾಚಾಯ, ಏಕಚ್ಚಂ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ, ತಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಕೇವಲಾಹಿ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏಕಚ್ಚಂ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಏವಂ ಅವಿರೋಧಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಸಮಾಸತೋ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ – ಕಾಯೇನ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಕಾಯೇನ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕೇನ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಚ್ಚಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಕೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಅಕತ್ವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಅಕತಮ್ಪಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಕತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಮಯಾ, ಯಂ ಮಯಾ ಪುಞ್ಞಂ ನ ಕತ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು, ಸಾಸನೇ ಚ ‘‘ಇದಂ ತೇ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ದುಕ್ಕಟಂ, ಯಂ ತ್ವಂ ಭಗವನ್ತಂ ನ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೪೪೩), ಏವಮಿಧ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇ ಕಾಯೇನ ಅಕರಣೀಯಮ್ಪಿ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಯಮೇವ ನಯೋ ವಾಚಾಯ ಆಪಜ್ಜತೀತಿಆದೀಸು. ತತ್ಥ ಸಮುಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣಂ ಕತ್ತಬ್ಬತೋ ವಾ ಅಕತ್ತಬ್ಬತೋ ವಾ ಕಾಯಾದಿಭೇದಾಪೇಕ್ಖಮೇವ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಕಿರಿಯಾಗ್ಗಹಣಂ ಕಾಯಾದೀನಂ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಾವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಸಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಗಾನಙ್ಗಚಿತ್ತವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ತೇನ ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾಲಕ್ಖಣೇ, ಅಕಿರಿಯಾಲಕ್ಖಣೇ ವಾ ಸನ್ನಿಹಿತಂ, ಯತೋ ವಾ ಕಿರಿಯಾ ವಾ ಅಕಿರಿಯಾ ವಾ ಹೋತಿ, ನ ತಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಗಂ ವಾ ಅನಙ್ಗಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಕಿನ್ತು ಯಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಙ್ಗಂ, ಇತರಂ ಅನಙ್ಗನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಇದಾನಿ ಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಚಿತ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ಯದಭಾವಾ ಅಚಿತ್ತಕಂ, ತೇನ ತಸ್ಸ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಾವಜ್ಜತ್ತಾ ಲೋಕವಜ್ಜಭಾವೋವ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿನ್ತು ಸಾವಜ್ಜಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಲೋಕವಜ್ಜಗ್ಗಹಣಂ. ಚಿತ್ತಮೇವ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಲೋಕವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮನೋಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಕಮ್ಮಗ್ಗಹಣಂ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಕಿರಿಯಾಲಕ್ಖಣಂ ಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕವಿನಿಮುತ್ತಂ ಸಿಯಾತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಗ್ಗಹಣಂ. ಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಆಪತ್ತಿ, ತಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಅವೇದನಮ್ಪಿ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾತ್ತಿಕಂ ಏತ್ಥ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ ವೇದನಾತ್ತಿಕಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಹಿ ಸಚಿತ್ತಕಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ‘‘ತಿಚಿತ್ತಂ ತಿವೇದನ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಅಚಿತ್ತಕೇನಾಪನ್ನಮ್ಪಿ ‘‘ತಿಚಿತ್ತಂ ತಿವೇದನ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ರಿದಂ ಸುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿ ಅಚಿತ್ತಕೋ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅಚಿತ್ತಕೋ ವುಟ್ಠಾತಿ (ಪರಿ. ೩೨೪). ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೋ ವುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿಆದಿ (ಪರಿ. ೪೭೦). ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಸದಾ ಅನಾಪತ್ತಿಮೇವ ಕರೋತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಆಪತ್ತಿಮೇವ, ಅಚಿತ್ತಕಂ ನಾಮ ವತ್ಥುಅವಿಜಾನನಂ, ನೋಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಜಾನನಂ, ಇದಮೇತೇಸಂ ನಾನತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸಙ್ಗಹವಸೇನ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಚೀವರದಾನಾದಿ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯತೋ. ಜಾತರೂಪರಜತಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿ ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯತೋ. ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಸಿಯಾ ಅಕಿರಿಯತೋ. ದೇಸಿತವತ್ಥುಕಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಕುಟಿಕರಣೇ ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯತೋ, ಅದೇಸಿತವತ್ಥುಕಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಕರಣೇ ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯತೋ. ಯಂ ಚಿತ್ತಙ್ಗಂ ಲಭತಿಯೇವಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಂ ವಾಚಾಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ. ವಿನಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿನಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯೋ ಸೋ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕೋ, ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಕೋ ಚ ವುತ್ತೋ ಕಾಯೋ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ತಥಾ ವಚೀಕಮ್ಮಂ. ತತ್ಥ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕೋ ಕಾಯೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಂ ಸಾಧೇತಿ, ಇತರೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ತಥಾ ವಾಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ‘‘ಯೋ ತತ್ಥ ನಾಮಕಾಯೋ ಪದಕಾಯೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಹಸಿತುಪ್ಪಾದವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾನಿಪಿ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾನಿ. ಇದಮ್ಪಿ ನ ಮಯಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ಹಸಮಾನೋ ಪಸ್ಸತಿ ಯದಾ, ತದಾ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ ಜವನಗತಿಕ’’ನ್ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಾದಿಕಾಲೇ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ…ಪೇ… ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ, ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ. ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥೂಸು ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ. ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಸೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ ನಾಮ. ನ ಹಿ ಅಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಪತ್ತಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ಅನಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಆಗತೋ ಕಿಂ ಅಸಂವಾಸೋ ಹೋತಿ ನ ಹೋತೀತಿ? ಹೋತಿ, ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ ತೇನ ಸರೀರಬನ್ಧನೇನಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೫; ಮಹಾವ. ೧೨೯) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖೂನಂ…ಪೇ… ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೪) ವುತ್ತತ್ತಾ ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಸೋ ಏವ ಅಭಬ್ಬೋ. ನಾಯಂ ಅಪಾರಾಜಿಕತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಸಙ್ಘೋ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೮೬) ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಯಥಾ ಅಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸಾವಿತಾಯಪಿ ಕಮ್ಮಂ ರುಹತಿ ಕಮ್ಮವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತತ್ರಿದಂ ಯುತ್ತಿ – ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ ಏವ ಚೇ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತಿ, ಸಙ್ಘೋ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀ, ಏವಞ್ಚೇ ಕಮ್ಮಂ ರುಹತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ನೋ ಖನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ. ಗಹಟ್ಠೋ ವಾ ತಿತ್ಥಿಯೋ ವಾ ಪಣ್ಡಕೋ ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತಿ, ಸಙ್ಘೇನ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ನ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ, ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಸಙ್ಘೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೭) ಹಿ ವಚನತೋ ಸಙ್ಘೇನ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ವತ್ತಬ್ಬಾಯ ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನೇನ, ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನಸಞ್ಞಿತೇನ ವಾ ಏಕೇನ ವುತ್ತಾ ಸಙ್ಘೇನ ವುತ್ತಾವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅಯಮೇವ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮೇಸು ಯುತ್ತಿ. ತಥಾ ಅತ್ಥಿ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಕೋಚಿ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖುನೀದೂಸಕೋ, ಅಯಂ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏವ, ಸೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋವ, ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿಆದಿಂ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಸ ಓಮಸನೇ ಚ ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತಿ. ಅಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ನ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ…ಪೇ… ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ತೇನೇವ ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ನ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಾದಿಂ ಜನೇತಿ, ಕೇವಲಂ ಅಸಂವಾಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ಗಣಪೂರಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಏಕಕಮ್ಮಂ ಏಕುದ್ದೇಸೋಪಿ ಹಿ ಸಂವಾಸೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಸಮಸಿಕ್ಖತಾಪಿ ಸಂವಾಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ಸೋ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನತ್ಥೀತಿ ಪದಸೋಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಂ ಪನ ಜನೇತೀತಿ ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಏಕಕಮ್ಮಾದಿನೋ ಸಂವಾಸಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಅಸಂವಾಸಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ತಥಾ ಭಿಕ್ಖು ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ, ಪದಸೋಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಂ ಪನ ಜನೇತಿ. ತಥಾ ‘‘ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋಪಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಯೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅವುತ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಾ ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾ ಗಹಣಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ.

ಅಪಿ ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಸುತ್ತಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ಸಾದಿಯತಿ, ಉಭೋ ನಾಸೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೬) ಚ, ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮೇತ್ತಿಯಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ನಾಸೇಥಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೪) ಚ ವಚನತೋ ಯೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನುವಿಜ್ಜಕೇನ ಅನುವಿಜ್ಜಿಯಮಾನೋ ಪರಾಜಾಪಿತೋ, ಸೋಪಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋವ, ನ ಓಮಸವಾದಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಜನೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀ ಖುಂಸೇತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಪಾಳಿ ನತ್ಥಿ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ ‘‘ಯಂ ಅಕ್ಕೋಸತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನತಾ, ಅನಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನಂ, ‘ಮಂ ಅಕ್ಕೋಸತೀ’ತಿ ಜಾನನಾ, ಅತ್ಥಪುರೇಕ್ಖಾರತಾದೀನಂ ಅಭಾವೋತಿ ಇಮಾನೇತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿ ಅಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಓಮಸವಾದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಅಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ತಞ್ಚೇ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ಓಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅಕ್ಕೋಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಓಮಸವಾದಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೯) ವಚನತೋ ಅಸುದ್ಧೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾಯ ಏವ ಓಮಸನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಅಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ. ‘‘ಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅನಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ತಞ್ಚೇ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ಓಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅಕ್ಕೋಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಓಮಸವಾದಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೯) ವಚನತೋ ಪನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನತಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಿತಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ ಅನೇಕಂಸಿಕತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕಚತುಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ಅತ್ಥಿ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ, ಅತ್ಥಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ಚೇವ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಚ, ಅತ್ಥಿ ನೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ. ತತ್ಥ ತತಿಯೋ ಭಿಕ್ಖುನೀಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಾ ಹಿ ಯಾವ ನ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಕಾಸಾವೇ ಸಉಸ್ಸಾಹಾವ ಸಮಾನಾ ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮಾ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತೀಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏವ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನಾವ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೪). ಕದಾ ಚ ಪನ ಸಾ ಅಭಿಕ್ಖುನೀ ಹೋತೀತಿ? ಯದಾ ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮಾ ಗಿಹಿನಿವಾಸನಂ ನಿವಾಸೇತಿ, ಸಾ ‘‘ವಿಬ್ಭನ್ತಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಯದೇವ ಸಾ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ, ತದೇವ ಅಭಿಕ್ಖುನೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೪). ಕಿತ್ತಾವತಾ ಪನ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ ಹೋತೀತಿ? ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮಾ ಕಾಸಾವೇಸು ಅನಾಲಯಾ ಕಾಸಾವಂ ವಾ ಅಪನೇತಿ, ನಗ್ಗಾ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿನಾ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಾಸಾವಂಯೇವ ವಾ ಗಿಹಿನಿವಾಸನಾಕಾರೇನ ನಿವಾಸೇತಿ, ಓದಾತಂ ವಾ ವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತಿ, ಸಲಿಙ್ಗೇನೇವ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕೇಸಲುಞ್ಚನಾದಿವತಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ತಿತ್ಥಿಯಲಿಙ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾದಿಯತಿ, ತದಾ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಲಿಙ್ಗೇ ಠಿತಾವ ತಿತ್ಥಿಯವತಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಸಾ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ, ಸೇಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮೇವೇಕಂ ಲಭನ್ತಿ, ನ ಉಪಸಮ್ಪದಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಯಾ ಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೀ ಸಕಾಸಾವಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ಸಙ್ಕನ್ತಾ, ಸಾ ಆಗತಾ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಯಾ ಪಠಮಂ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ಸಙ್ಕನ್ತಾ, ಸಾ ಆಗತಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾತಿ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸಙ್ಗೀತಿಆಚರಿಯೇಹಿ ಪನ ‘‘ಚತುವೀಸತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಪುನ ಸಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ನಾನುಞ್ಞಾತಂ ಭಗವತಾ. ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅಜ್ಝಾಪನ್ನಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏವ. ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೀಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏವ. ಕಿನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾ.

ವಿನೀತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೬೭. ವಿನೀತಾನಿ ವಿನಿಚ್ಛಿತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ವಿನೀತವತ್ಥೂನಿ. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದೀನಂ ವತ್ಥೂನಂ ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ನಾಮಗಣನಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಊನಾಧಿಕದೋಸಸೋಧನಟ್ಠೇನ ಉದ್ದಾನಾ ಚ ತಾ ಮತ್ರಾದಿಸಿದ್ಧಿಗಾಥಾಹಿ ಛನ್ದೋವಿಚಿತಿಲಕ್ಖಣೇನ ಗಾಥಾ ಚಾತಿ ‘‘ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ದೇ, ಸೋಧನೇ ಇತಿ ಧಾತುಸ್ಸ ರೂಪಂ ಉದ್ದಾನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಾ ಪನ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಠಪಿತಾ, ಕತ್ಥಾತಿ ಚೇ? ಪದಭಾಜನೀಯಾವಸಾನೇ. ‘‘ವತ್ಥುಗಾಥಾ ನಾಮ ‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿಆದೀನಂ ಇಮೇಸಂ ವಿನೀತವತ್ಥೂನಂ ನಿದಾನಾನೀ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿನೀತವತ್ಥೂನಿ ಏವ ‘‘ವತ್ಥುಗಾಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇದಮೇತ್ಥ ಸಮಾಸತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯನಿದಸ್ಸನಂ – ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಆಪನ್ನೋ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಮೂಲಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವಾ, ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖು, ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ, ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸ, ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಪತ್ತಿಭೇದದಸ್ಸನವಸೇನ ವಾ, ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖು, ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅನಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವಾ ಯಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ವಿನೀತಾನಿ ವಿನಿಚ್ಛಿತಾನಿ, ತಾನಿ ವಿನೀತವತ್ಥೂನಿ ನಾಮ. ತೇಸಂ ವಿನೀತವತ್ಥೂನಂ ನಿದಾನವತ್ಥುದೀಪಿಕಾ ತನ್ತಿ ವತ್ಥುಗಾಥಾ ನಾಮ. ಉದ್ದಾನಗಾಥಾವ ‘‘ವತ್ಥುಗಾಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಏಕೇ. ತೇಸಂ ‘‘ಇಮಿನಾ ಲಕ್ಖಣೇನ ಆಯತಿಂ ವಿನಯಧರಾ ವಿನಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ನ ಹಿ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾಯಂ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಲಕ್ಖಣಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಉದ್ದಾನಗಾಥಾನಂ ವಿಸುಂ ಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುಖಂ ವಿನಯಧರಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಯೋಜನನಾನತ್ತತೋಪೇತಂ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥಾಯಂ ವಿಗ್ಗಹೋ – ವತ್ಥೂನಿ ಏವ ಗಾಥಾ ವತ್ಥುಗಾಥಾ. ವಿನೀತವತ್ಥುತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಮೇತ್ಥ ಗಾಥಾಗ್ಗಹಣಂ. ಉದ್ದಾನಗಾಥಾತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ವತ್ಥುಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಗಾಥಾನಂ ವತ್ಥೂನೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವತ್ಥುಗಾಥಾತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮಕ್ಕಟಿವತ್ಥುಂ ಅಞ್ಞೇ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ ಆರೋಚೇಸುಂ, ಇಧ ಸಯಮೇವ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಸ್ಸ ‘‘ಭಗವತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಏವ. ‘‘ತತ್ಥ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ, ಇಧ ತೇ ಏವಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ.

೬೭-೮. ಞತ್ವಾತಿ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಞತ್ವಾ. ಪೋಕ್ಖರನ್ತಿ ಸರೀರಂ ಭೇರಿಪೋಕ್ಖರಂ ವಿಯ. ಲೋಕಿಯಾ ಅವಿಕಲಂ ‘‘ಸುನ್ದರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯಾತಿ ಪಠಮೇನತ್ಥೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಕಾಯಚ್ಛವಿತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ದುತಿಯೇನ ವಣ್ಣಸುನ್ದರತಾಯಾತಿ. ‘‘ಉಪ್ಪಲಗಬ್ಭವಣ್ಣತ್ತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭೀ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ನೀಲುಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಕಾಯಚ್ಛವೀತಿ ವಚನಂ ಪನ ಸಾಮಚ್ಛವಿಂ ದೀಪೇತಿ. ಲೋಕೇ ಪನ ‘‘ಉಪ್ಪಲಸಮಾ ಪಸತ್ಥಸಾಮಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ‘‘ಯಾ ಸಾಮಾ ಸಾಮವಣ್ಣಾ ಸಾಮತನುಮಜ್ಝಾ, ಸಾ ಪಾರಿಚರಿಯಾ ಸಗ್ಗೇ ಮಮ ವಾಸೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಾಮಚ್ಛವಿಕಾ ಇತ್ಥೀನಂ ಪಸತ್ಥಾ. ‘‘ಯಾವಸ್ಸಾ ನಂ ಅನ್ಧಕಾರ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಯೋ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ.

೬೯. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಪಾತುಭೂತನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಸಣ್ಠಾನಂ ಪಾತುಭೂತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅನ್ತರಧಾನೇನ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವೇನ. ಏವಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಪಾತುಭಾವೇಪಿ. ಏತೇನ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕೇವಲಂ ಪುರಿಸಸಣ್ಠಾನಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯಥಾ ಚ ಕಸ್ಸಚಿ ಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ವಿನಾಪಿ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಪುರಿಸಸಣ್ಠಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ತಥಾ ತೇಸನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಪನ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಾ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತಂ ಮರನ್ತಾನಂ ವಿಯ ಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮೇನ ಸತ್ತರಸಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಇನ್ದ್ರಿಯೇ ನಿರುದ್ಧೇ ಇತರಂ ವಿಸಭಾಗಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಾತುಭವತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಮಹಾನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕನ್ತಸ್ಸೇವ ಕಿರಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಾತುಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ರತ್ತಿಭಾಗೇ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಂಯೇವ ಉಪಜ್ಝಂ ತಮೇವ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಪವತ್ತಿನೀಯೇವ ಉಪಜ್ಝಾಯಾ, ಉಪಸಮ್ಪದಾಚರಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನೀಯೇವ ಆಚರಿಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ತಾಸಂ ಉಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಂ, ಆಚರಿಯವತ್ತಞ್ಚ ಇಮಿನಾ ಭಿಕ್ಖುನಾಸದಾಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಾಹಿ ಚ ಇಮಸ್ಸ ವಿಹಾರಂ ಆಗಮ್ಮ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕವತ್ತಾದಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ನು ಖೋತಿ ಚೇ? ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸಙ್ಗಮಿತು’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ವಿನಾಭಾವದೀಪನತೋ ಕೇವಲಂ ನ ಪುನ ಉಪಜ್ಝಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ನ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಂಯೇವ ಉಪಜ್ಝ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸಙ್ಗಮಿತುನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಏವ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಙ್ಗೀ ಭವಿತುಂ ಅನುಜಾನಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪಾಳಿಲೇಸೇನ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಏವ ಗಾಮನ್ತರಾದೀಹಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಗಮಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಯಞ್ಚ ಭಗವತಾ ಗಮನಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕುತೋ ಗಾಮನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ಆಪತ್ತಿ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಆಪತ್ತಿಯಂ ನಿಯೋಜೇತೀತಿ ಯುತ್ತಮೇವ ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಯಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾ, ತಾಹಿ ಆಪತ್ತೀಹಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿವಚನತೋ ನ ಗಾಮನ್ತರಾದೀಹಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಸಾಧಾರಣತಾ ಆಪತ್ತಿಯೇವ ‘‘ಯಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾ, ಯಾ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸಙ್ಗಮನ್ತಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರನದೀಪಾರರತ್ತಿವಿಪ್ಪವಾಸಗಣಓಹೀಯನಾಪತ್ತಿಯೋ, ತಾಹಿ ಆಪತ್ತೀಹಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ನ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ ವುತ್ತಂ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಕನ್ತಾಯಪಿ ತಸ್ಸಾ ತಾ ಪಹಾಯ ಅಞ್ಞಾಹಿ ಸಙ್ಗಮನ್ತಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರಾದೀಹಿ ಅನಾಪತ್ತಿ ಏವ ಸಬ್ಬಕಾಲನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ತಥಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತಾದಿವತ್ಥುಂ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಜ್ಝಾಚರನ್ತೀಪಿ ಸಾ ಲಿಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನ ಕಾರಣೇನ ಅನಾಪಜ್ಜನತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಅನಾಪಜ್ಜನಟ್ಠೇನೇವ ವುಟ್ಠಾತಿ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಯೋಗೀ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಏವ ಕಿಲೇಸೇ ನಿರೋಧೇತಿ. ಅಬನ್ಧನೋಪಿ ಪತ್ತೋ ‘‘ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಬ್ಬಸೋ ವಾ ಪನ ನ ಸಾವೇತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ, ಏವಮಿಧ ಅನಾಪನ್ನಾಪಿ ಆಪತ್ತಿ ವುಟ್ಠಿತಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾ ಪುರಿಸೇನ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿಂ ಅನಾಪಜ್ಜನ್ತೀಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸಙ್ಗಮಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪರಿವಾರೇ ‘‘ಅಪರೇಹಿಪಿ ಚತೂಹಾಕಾರೇಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಗಣಮಜ್ಝೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಲಿಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೪). ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ಪರಿವಾರೇ ‘‘ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ ವುಟ್ಠಹನ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೪), ತಸ್ಸ ಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅಸಾಧಾರಣಾಪತ್ತೀಹಿ ವುಟ್ಠಾತಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ದೂರೇ ವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ, ವಿಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂವಿದಹನಂ ಪರಿಮೋಚೇತ್ವಾತಿ ಅದ್ಧಾನಗಮನಸಂವಿದಹನಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾ ಕೋಪೇತ್ವಾತಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣವಸ್ಸಸಾಮಣೇರೇನಾಪೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅಪರಿಪುಣ್ಣವಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯಗ್ಗಹಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತೋತಿ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋ. ಅವಿಕಪ್ಪಿತಾನಂ ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಪನ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೨೧) ವಚನತೋ ವುತ್ತಂ. ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನಾತಿ ವತ್ಥುಂ ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಪಕ್ಖಮಾನತ್ತಕಾಲೇ ಪುನದೇವ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿವತ್ತತಿ ಛಾರತ್ತಂ ಮಾನತ್ತಮೇವ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ, ನೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯಾತಿ ನೋ ಲದ್ಧೀತಿ ಆಚರಿಯೋ.

ಪರಿವಾಸದಾನಂ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಛಾದನಾಸಮ್ಭವತೋ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಭಿಕ್ಖೂಸು ಉಪಸಮ್ಪದಂ ನ ಲಭತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಲಭತಿ, ಅನುಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠಿತೋ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿಂ ನ ಜನೇತಿ. ವಿಬ್ಭನ್ತಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗೇ ಪಾತುಭೂತೇ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಉಪಸಮ್ಪದಂ ನ ಲಭತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಅವಿಬ್ಭನ್ತಮಾನಸ್ಸ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಭಿಕ್ಖುನೀದೂಸಕಸ್ಸ ಸಚೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಪಾತುಭವತಿ, ನೇವ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭತಿ, ನ ಪುನ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇ ಜಾತೇ ಭಿಕ್ಖೂಸು ವಾತಿ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇ ಸತಿ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ಸೋ ಚೇ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯ, ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಪಟಿಲಭತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಪಾರಾಜಿಕಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ. ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪರಿಪುಣ್ಣದ್ವಾದಸವಸ್ಸಾ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವ. ಪುನ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಆಗತೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ ಅಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸತ್ತಾ. ಪುನ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇ ಸತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭತಿ. ಏವಂ ಚೇ ಕತದ್ವಾದಸಸಙ್ಗಹಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇ ಸತಿ ಗಿಹಿಗತಾ ಇತ್ಥೀ ಹೋತಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣದ್ವಾದಸವಸ್ಸಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ ಕಿರ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನ್ತರಧಾನೇನ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ವಾ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗನ್ತರಧಾನೇನ ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕಭಾವೋ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಸಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ನಾಸೇತಬ್ಬಾ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪುನ ಪಕತಿಭಾವಾಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಾ. ಪಕತಿಪಣ್ಡಕಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಣ್ಡಕೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋ ಹಿ ಸಂವಾಸನಾಸನಾಯ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ, ಇತರೋ ಉಭಯನಾಸನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿ ತೇಸಂ ಪುನ ಪಕತಿಭಾವೋ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಂಯೇವ ಉಪಜ್ಝಂ ತಮೇವ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ತಾನಿಯೇವ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸಙ್ಗಮಿತು’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಧಿ ಸಮ್ಭವತಿ. ಸಚೇ ನೇಸಂ ಲಿಙ್ಗನ್ತರಂ ಪಾತುಭವೇಯ್ಯ, ಸೋ ಚ ವಿಧಿ, ಯಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸಾಧಾರಣಾ, ತಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠಾತುಂ ಅಸಾಧಾರಣಾಹಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ವಿಧಿ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯಂ ವುತ್ತಂ ಪರಿವಾರೇ ‘‘ಸಹ ಪಟಿಲಾಭೇನ ಪುರಿಮಂ ಜಹತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತಿ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಸಹ ಪಟಿಲಾಭೇನ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಜಹತಿ, ಪುರಿಮೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ’’ತಿಆದಿ, ತಂ ಯಥಾವುತ್ತವಿಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ ವಾ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತಂ ಕಿಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸರೀರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಉದಾಹು ಸಯಮೇವ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ತಾವ ಸಕಲಂ ಸರೀರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚುತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚುತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಪುನ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೋ ಓಪಪಾತಿಕೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಅಥ ಸಯಮೇವ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಸೋಪಿ ಭಾವೋ ತಸ್ಸ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ಹಿ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸರೀರಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾನೀತಿ ಖಣನಿರೋಧೋ ವಿಯ ತೇಸಂ ಅನ್ತರಧಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಟ್ಠಪ್ಪಭಾನಂ ದೀಪಾನಂ ಏಕಪ್ಪಭಾನಿರೋಧೇಪಿ ಇತರಿಸ್ಸಾ ಠಾನಂ ವಿಯ ಸೇಸಸರೀರಟ್ಠಾನಂ ತತ್ಥ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೭೧-೨. ಮುಚ್ಚತು ವಾ ಮಾ ವಾ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಮೋಚನರಾಗಾಭಾವತೋ. ಅವಿಸಯೋತಿ ಅಸಾದಿಯನಂ ನಾಮ ಏವರೂಪೇ ಠಾನೇ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಉಭಿನ್ನಂ ವಾಯಾಮೇನ ನಿಪಜ್ಜತಿ ‘‘ತಸ್ಸ ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಮಾ ವಾಯಾಮ, ಏವಂ ತೇ ಅನಾಪತ್ತಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಿರಿಯಞ್ಹೇತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಆಪನ್ನೋ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಅಕಿರಿಯಮ್ಪೇತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ‘‘ಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ.

೭೩-೪. ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಭಯೇನ ಆಕಾಸಗತಮೇವ ಕತ್ವಾ ಪವೇಸನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಹಸಾ ತಾಲುಕಂ ವಾ ಪಸ್ಸಂ ವಾ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಛುಪತಿ ಚೇ, ದುಕ್ಕಟಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ನ ಮೇಥುನರಾಗತ್ತಾತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ದನ್ತಾನಂ ಬಾಹಿರಭಾವೋ ಓಟ್ಠಾನಂ ಬಾಹಿರಭಾವೋ ವಿಯ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥು ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತದನ್ತೇ ಜಿವ್ಹಾಯ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಿಸಞ್ಞಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ವಚನೇನ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ವಿಸಞ್ಞೀಕತೋ, ಸೋ ಚೇ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಜಾತಸ್ಸ ಧಾತುಘಟ್ಟನಚರಿಣಿಜ್ಝಿಣಿಕಾದಿಸಞ್ಞಾಯ ಸಾದಿಯತಿ, ಮೇಥುನಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ವಿಸಞ್ಞೀಪಕ್ಖಮೇವ ಭಜತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿಚ್ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಮೇಥುನಮೇತಂ ಮಞ್ಞೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಮನುಸ್ಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಏವ. ಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ಮೇಥುನಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೇ ವಾ ಮುಖೇ ವಾ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅವೇದಯನ್ತಸ್ಸಪಿ ಸೇವನಚಿತ್ತವಸೇನ ಆಪತ್ತಿ ಸನ್ಥತೇನೇವ ಸೇವನೇ ವಿಯ.

ಉಪಹತಿನ್ದ್ರಿಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ, ಸೋ ಆರೋಚೇಸೀ’’ತಿ ದುವಿಧೋ ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಆರೋಚೇಸು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಪಾಠೋ ‘‘ವೇದಿಯಿ ವಾ ಸೋ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸುನ್ದರಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ‘‘ವೇದಿಯಾ ವಾ’’ತಿ ದೀಪವಾಸಿನೋ ಪಠನ್ತಿ ಕಿರ, ಮೇಥುನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗಾ ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹಾದಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಕ್ಕಟಮೇವಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುರಿಮಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದುಕ್ಕಟಮೇವಸ್ಸ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಾವ ಸೀಸಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಾವ ದುಕ್ಕಟೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೀಸಂ ನಾಮ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾದನಂ. ‘‘ಸೀಸಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನ ಹೋತಿ ತಾವ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗದುಕ್ಕಟೇ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ. ಉಚ್ಚಾಲಿಙ್ಗಪಾಣಕದಟ್ಠೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಭಾವನಿಟ್ಠಾಪಚ್ಚಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದಟ್ಠೇನ ದಂಸೇನ ಖಾದನೇನಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ.

೭೬-೭. ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ಯುದ್ಧಮುಖೇ ಯೋಧಪುರಿಸೋ ವಿಯಾಯಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ‘‘ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸಯೋಧೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ರುಕ್ಖಸೂಚಿದ್ವಾರಂ ಉಪಿಲವಾಯ, ಏಕೇನ ವಾ ಬಹೂಹಿ ವಾ ಕಣ್ಟಕೇಹಿ ಥಕಿತಬ್ಬಂ ಕಣ್ಟಕದ್ವಾರಂ. ದುಸ್ಸದ್ವಾರಂ ಸಾಣಿದ್ವಾರಞ್ಚ ದುಸ್ಸಸಾಣಿದ್ವಾರಂ. ‘‘ಕಿಲಞ್ಜಸಾಣೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಸ್ಸಸಾಣಿಯಮೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಏಕಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಕಾಸತಲೇತಿ ಹಮ್ಮಿಯತಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೋನ್ತಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನಿಪನ್ನಾನಂ ಆಪುಚ್ಛನಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ ಚ ನ ಉಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅನಾದರಿಯದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಏವ ತತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ‘‘ರತ್ತಿಂ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಅನಾದರಿಯದುಕ್ಕಟಾಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ, ತೇನ ಇತರಸ್ಮಾ ದುಕ್ಕಟಾ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ ಚ ನ ಉಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ನ ಅನಾದರಿಯದುಕ್ಕಟಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣತ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪುನ ‘‘ಸುಪತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಿಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ನಿಪಜ್ಜನ್ತೋತಿ ನಿಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬದುಕ್ಕಟಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಉಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ದ್ವೇ ದುಕ್ಕಟಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ. ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯದಿ ರತ್ತಿಂ ದ್ವಾರಂ ಅಸಂವರಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ‘ದಿವಾ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಅನಾದರಿಯೇ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ನಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅರುಣೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ಉಟ್ಠಾಹೀ’’ತಿ ನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಅನಾದರಿಯದುಕ್ಕಟಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಅನಿಪನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಚೇ ಪನ ರತ್ತಿಂ ಸಂವರಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನೋ, ಅರುಣುಟ್ಠಾನಸಮಯೇ ಕೋಚಿ ವಿವರತಿ, ದ್ವಾರಜಗ್ಗನಾದೀನಿ ಅಕತ್ವಾ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೇವ. ಕಸ್ಮಾ? ಆಪತ್ತಿಖೇತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಯಕ್ಖಗಹಿತಕೋಪಿ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತೋ ವಿಯ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಪಗೇವ ಅಞ್ಞತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಕ್ಖಗಹಿತಕೋ ವಿಯ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಯಂ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ದಿವಾ ನಿಪನ್ನೋ ಪಚ್ಛಾ ಯಕ್ಖಗಹಿತಕೋಪಿ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತಿ ನಿಪಜ್ಜನಪಯೋಗಕ್ಖಣೇ ಏವ ಆಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ. ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪಿತೋವ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ನ ಯಕ್ಖಗಹಿತಕಾದೀಸ್ವೇವ, ಸೋಪಿ ಯಾವ ಸಯಮೇವ ಸಯನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಾವ ಮುಚ್ಚತಿ. ಯದಾ ಕಿಲನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯಿತುಕಾಮತಾಯ ಸಯನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಸಂವರಾಪೇತ್ವಾ, ಜಗ್ಗಾಪೇತ್ವಾ ವಾ ಆಭೋಗಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಆಪತ್ತಿ. ಸಭಾಗೋ ಚೇ ನತ್ಥಿ, ನ ಪಸ್ಸತಿ ವಾ, ನ ಗನ್ತುಂ ವಾ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಚಿರಮ್ಪಿ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವೇದನಾಟ್ಟೋ ಹುತ್ವಾ ಅನಾಭೋಗೇನೇವ ಸಯತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ವೇದನಾಟ್ಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ವಿಸಞ್ಞೀಭಾವೇನೇವ ಸುಪನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ಆಚರಿಯಾ ಪನ ಏವಂ ನ ಕಥಯನ್ತೀತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ‘‘ನ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನ ಕಥಯನ್ತಿ, ಯದಿ ಸಞ್ಞಂ ಅಪ್ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಸಯತಿ, ಅವಸವತ್ತತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾಪಿ ಕಿಲನ್ತಕಾಯತ್ತಾ ಸಯನಂ ಸಾದಿಯನ್ತೋ ಸುಪತಿ, ತಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಅವಸವತ್ತತ್ತಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಪತ್ತಿ ಏವಾತಿ ಕಥಯನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರವಾದೇ ಯಕ್ಖಗಹಿತಕೋ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಕೋ ಮುಚ್ಚತಿ. ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪಿತೋ ಅಸಯನಾಧಿಪ್ಪಾಯತ್ತಾ, ವೇದನಾಟ್ಟತ್ತಾ ಚ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪಾಳಿಅಟ್ಠಕಥಾ, ಥೇರವಾದೋ ಚ ಸಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಾನಂ ಅಯಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ನೋ ಖನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ, ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ಯಕ್ಖಗಹಿತಕೋಪಿ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತಿ ನಾಮ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಭಬ್ಬೋ ಸೋ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಸಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪಿತೋ ವಾ’’ತಿ ಕುರುನ್ದೀವಚನೇನ ಏಕಭಙ್ಗೇನ ನಿಪನ್ನೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಚೇ? ಮುಚ್ಚತಿಯೇವ. ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥತೋ ಅನಿಪನ್ನತ್ತಾ. ಕುರುನ್ದೀವಾದೇನ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾವಾದೋ ಸಮೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅವಸವತ್ತಸಾಮಞ್ಞತೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಮೇತಿ, ಆಚರಿಯಾ ಪನ ಏವಂ ನ ಕಥಯನ್ತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ತೇಯೇವ, ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೋಪೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರವಾದೇ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಭಬ್ಬೋ ಯಕ್ಖಗಹಿತಕೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಆಚರಿಯಾ ಪನ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸಚೇ ಓಕ್ಕನ್ತನಿದ್ದೋ ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ಪಾದೇ ಮಞ್ಚಕಂ ಆರೋಪೇತಿ, ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯೋ ಪನ ಪತಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಸಯತಿ ನ ವುಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಜಾನನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತವಚನಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಧ ಕೋ ಮುಚ್ಚತಿ ಕೋ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಕ್ಖಗಹಿತಕೋ ವಾ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತೋ ವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಭಬ್ಬೋ ಏವ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ‘‘ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪಿತೋವ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ತಸ್ಸಪಿ ಅವಸವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ನ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ನ ಕಥಯನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಉಮ್ಮತ್ತಕಖಿತ್ತಚಿತ್ತವೇದನಾಟ್ಟೇಸು ಅಞ್ಞತರೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಪತ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಕಥಯನ್ತಿ. ಇದಂ ಕಿರ ಸಬ್ಬಂ ನ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಆರುಳ್ಹಂ. ‘‘ಪವೇಸನಂ ಸಾದಿಯತೀತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಕಿರಿಯಾಪಿ ಹೋತೀತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಯದಾ ಪನ ಸಾದಿಯತಿ, ತದಾ ಸುಖುಮಾಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತಿ ಏವಾತಿ ಇಧ ಕಿರಿಯಾ ಏವಾ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ.

ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ

ಧನಿಯವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೮೪. ದುತಿಯೇ ರಾಜೂಹಿ ಏವ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ರಾಜಗಹ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಕೇ ಸಮೀಪತ್ಥೇನ, ಅಧಿಕರಣತ್ಥೇನ ಚ ಪಟಿಲದ್ಧಭುಮ್ಮವಿಭತ್ತಿಕೇ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ ಚತೂಹಿ ವಿಹಾರೇಹಿ ವಿಹರನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಸ್ಸ ‘‘ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛಿಂಸೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಯೋ ಏವ ಹಿ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಣಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ತತೋ ಊನಾ ಅಧಿಕಾ ವಾ ಅಕಿರಿಯತ್ತಾ. ತತ್ಥ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಸಙ್ಘಗಣಪುಗ್ಗಲಕಮ್ಮಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಇದಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಅತ್ಥಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಸಙ್ಘೋ ಏವ ಕರೋತಿ, ನ ಗಣೋ ನ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಂ ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೇಕದೇಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇತರಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಸಙ್ಘೋ ಚ ಕರೋತಿ, ಗಣೋ ಚ ಕರೋತಿ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಚ ಕರೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾತಿ? ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಠಪಿತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪರಿವಾರಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜನಾ ವಸನ್ತಿ, ತೇಹಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕತಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘೇನ ಕತಸದಿಸಮೇವ. ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಿಹಾರೇ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಪುಬ್ಬಕರಣಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಕತಮ್ಪಿ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಸಙ್ಘೇನ ಕತಸದಿಸಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ಅಟ್ಠ. ೪೯೫-೪೯೬). ಪುನಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಭಿಕ್ಖುಕೇ ಪನ ವಿಹಾರೇ ಏಕೇನ ಸಾವಿತೇಪಿ ಪುರಿಮಕತಿಕಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ ಏವಾ’’ತಿ. ಅತ್ಥಿ ಗಣಕಮ್ಮಂ ಸಙ್ಘೋ ಕರೋತಿ, ಗಣೋ ಕರೋತಿ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಕರೋತಿ, ತಂ ತಯೋ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಕರೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥಿ ಗಣಕಮ್ಮಂ ಗಣೋವ ಕರೋತಿ, ನ ಸಙ್ಘೋ ನ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆರೋಚನವಸೇನ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲಕಮ್ಮಂ ಪುಗ್ಗಲೋವ ಕರೋತಿ, ನ ಸಙ್ಘೋ ನ ಗಣೋ, ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪೋಸಥವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥಿ ಗಣಕಮ್ಮಂ ಏಕಚ್ಚೋವ ಗಣೋ ಕರೋತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ನ ಕರೋತಿ, ತತ್ಥ ಅಞತ್ತಿಕಂ ದ್ವೇ ಏವ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ತಯೋ. ಸಞತ್ತಿಕಂ ತಯೋವ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ತತೋ ಊನಾ ಅಧಿಕಾ ವಾ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಯೋ ಏವ ಹಿ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಣಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ತತೋ ಊನಾ ಅಧಿಕಾ ವಾ ಅಕಿರಿಯತ್ತಾ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಯೋವ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮ್ಪಹುಲಾ, ನ ತತೋ ಉದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಂ ತಯೋವ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ತೇಹಿ ಕತಂ ಸಙ್ಘೇನ ಕತಸದಿಸನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ತಯೋ ಜನಾ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ, ಲಾಭಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕೋಪಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋಪಿ ‘‘ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ ಕಿರ. ಪವಾರಣಾದಿವಸಸ್ಸ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಸಮನನ್ತರಮೇವ ‘‘ವುತ್ಥಗಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಉಕ್ಕಂಸನಯೇನ ‘‘ಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವ ‘‘ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ಅನ್ತರಾಯೇನ ಅಪವಾರಿತಾ ‘‘ವುತ್ಥವಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಥಮ್ಭಾದಿ ಕಟ್ಠಕಮ್ಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕೇಚಿ ತನುಕಂ ದಾರುತ್ಥಮ್ಭಂ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಮಯಂ ಥಮ್ಭಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ಪನ ತಥಾ ನ ಅಕಾಸಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಂ ಕುಟಿಕಂ ಕರಿತ್ವಾ’’ತಿ. ತೇಲಮಿಸ್ಸಾಯ ತಮ್ಬಮತ್ತಿಕಾಯ.

೮೫. ‘‘ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಪಾಣೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಂ ಆಪಜ್ಜೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನುದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಯತ್ಥ ಇಟ್ಠಕಪಚನ ಪತ್ತಪಚನ ಕುಟಿಕರಣ ವಿಹಾರಕಾರಾಪನ ನವಕಮ್ಮಕರಣ ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪಟಿಸಙ್ಖರಣ ವಿಹಾರಸಮ್ಮಜ್ಜನ ಪಟಗ್ಗಿದಾನ ಕೂಪಪೋಕ್ಖರಣೀಖಣಾಪನಾದೀಸು ಪಾತಬ್ಯತಂ ಜಾನನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಪ್ಪಿಯವಚನಮ್ಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನೇವ ಪರಿಯಾಯಂ ಅವತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇಸು ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಸತಿಯಾ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿಪಿ ಏತಸ್ಸ ನಾಮಮೇವ. ‘‘ಗಚ್ಛಥೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಟಿಕಂ ಭಿನ್ದಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಸನ್ತಾನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಚ ಸಿದ್ಧಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಭಗವಾ ನ ಭಿನ್ದಾಪೇಯ್ಯ. ಏಸ ನಯೋ ಭೇದನಕಂ ಛೇದನಕಂ ಉದ್ದಾಲನಕನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ, ಆಪತ್ತಿಭೇದಾವ. ತತೋ ಏವ ಹಿ ಭೇದನಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ವಿಯ ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಕತಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಕರೋತಿ, ಚೇತಿಯಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಕರೋತಿ, ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಚ ಸಿದ್ಧಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕುಟಿಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ವಿಯ ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯ ವಾಸಾಗಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ನಯಮೇವ ವದೇಯ್ಯ, ನ ಭಿನ್ದಾಪೇಯ್ಯ. ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಭಾವಂ ಪನ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಕಟ್ಠಪಾಸಾಣಾದಿಮಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಛೇದನಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ಭಗವತಾ ನಯೋ ದಿನ್ನೋ ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಕತಂ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಯಕಮ್ಮಮ್ಪೀತಿ ಏತೇನ ಮೂಲಂ ದತ್ವಾ ಕಾರಾಪಿತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತೇನ ತಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕತಮ್ಪಿ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಸಮ್ಭಾರೇ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಯಕಮ್ಮಸಮ್ಭವತೋ. ಕಿಂ ವಾ ಪಾಳಿಲೇಸೇ ಸತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಲೇಸನಯೋ. ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕತಾ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಕತಿಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಚಿನಿತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾವಸಥೋ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥೋ ನಾಮ. ಸಾ ಹಿ ‘‘ಮತ್ತಿಕಾಮಯಾ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಇಟ್ಠಕಕುಟಿಕಾ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಥುಸಗೋಮಯತಿಣಪಲಾಲಮಿಸ್ಸಾ ಮತ್ತಿಕಾಮಯಾಪಿ ಅಪಕ್ಕಿಟ್ಠಕಮಯಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಾ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ನೋ ಖನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ, ಭಸ್ಮಾದಯೋ ಹಿ ಮತ್ತಿಕಾಯ ದಳ್ಹಿಭಾವತ್ಥಮೇವ ಆದೀಯನ್ತಿ, ಅಪಕ್ಕಿಟ್ಠಕಮಯಾಪಿ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ನ ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಧನಿಯೋ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ವಿಯ ಕುಮ್ಭಂ ತಂ ಕುಟಿಕಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪನ ಸುಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ಸುಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡೇಹಿ ಚಿನಿತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಅಪಕ್ಕಿಟ್ಠಕಮಯಾ ಕುಟಿ ವಿಯ ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಾ ಕುಟಿ ಏಕಾಬದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ನ ತಥಾ ಪಕ್ಕಿಟ್ಠಕಮಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಏಕೇ. ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಾಯ ಕುಟಿಯಾ ಬಹಿ ಚೇ ತಿಣಕುಟಿಕಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ವಸತಿ, ದುಕ್ಕಟಮೇವ. ಸಚೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಛಿದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಕರೋತಿ, ವಟ್ಟತಿ. ಅನ್ತೋ ಚೇ ತಿಣಕುಟಿಕಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ವಸತಿ, ವಟ್ಟತಿ. ಕಾರಕೋ ಏವ ಚೇ ವಸತಿ, ಕರಣಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ವಸನಪಚ್ಚಯಾ. ಸಚೇ ಅನ್ತೋ ವಾ ಬಹಿ ವಾ ಉಭಯತ್ಥ ವಾ ಸುಧಾಯ ಲಿಮ್ಪತಿ, ವಟ್ಟತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಾ ಕುಟಿ ಸುಕರಾ ಭಿನ್ದಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಠಪಿತಂ ಪತ್ತಚೀವರಾದಿ ಅಗುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಚೋರಾದೀಹಿ ಅವಹರಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪತ್ತಚೀವರಗುತ್ತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ.

ಪಾಳಿಮುತ್ತಕವಿನಿಚ್ಛಯವಣ್ಣನಾ

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಾವಚೇ ಪತ್ತೇ ಧಾರೇನ್ತಿ, ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಪತ್ತಮಣ್ಡಲಾನಿ ಧಾರೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಚುಳವ. ೨೫೩) ಏವಮಾದೀನಿ ವತ್ಥೂನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಚ್ಚಾವಚಾ ಪತ್ತಾ ಧಾರೇತಬ್ಬಾ, ಯೋ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಕಪ್ಪಿಯಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ಚ ದುಕ್ಕಟಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ತದನುಲೋಮತ್ತಾ. ಯತ್ಥಾಪಿ ನ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತತ್ಥ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಛತ್ತಾನಿ ಧಾರೇತಬ್ಬಾನಿ, ಯೋ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ. ೨೬೯-೨೭೦) ನಯೇನ ದುಕ್ಕಟಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತತ್ರಾಯಂ ಪಾಳಿಮುತ್ತಕೋ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ವಣ್ಣಮಟ್ಠಂ, ಸವಿಕಾರಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೇನ ‘‘ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪಹರಣಿಂ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಹಭಣ್ಡಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಆಸನ್ದಿಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ದಾರುಪತ್ತಂ ದಾರುಪಾದುಕಂ ಸಬ್ಬಂ ದಾರುಭಣ್ಡಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಕತಕಞ್ಚ ಕುಮ್ಭಕಾರಿಕಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಮತ್ತಿಕಾಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೯೩) ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಥಾಠಪಿತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಇತರಂ ಸಬ್ಬಂ ವಣ್ಣಮಟ್ಠಮ್ಪಿ ಸವಿಕಾರಮ್ಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವಟ್ಟತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಯಥಾದಸ್ಸಿತಪಾಳಿವಿರೋಧತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಪಹರಣಿ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾತಿವಸೇನ ಅಯಂ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾ, ಯಥಾದಸ್ಸಿತಾ ಪಾಳಿ ವಣ್ಣಮಟ್ಠಾದಿವಿಕಾರಪಟಿಸೇಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ. ಆರಗ್ಗೇನ ನಿಖಾದನಗ್ಗೇನ, ‘‘ಆರಗ್ಗೇರಿವ ಸಾಸಪೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೪೫೮; ಧ. ಪ. ೪೦೧; ಸು. ನಿ. ೬೩೦) ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯತೋ ಆರಗ್ಗೇನ.

ಪಟ್ಟಮುಖೇ ವಾತಿ ಪಟ್ಟಕೋಟಿಯಂ. ಪರಿಯನ್ತೇತಿ ಚೀವರಪರಿಯನ್ತೇ. ವೇಣಿಉಹುಮುನಿಯುಪೇಞ್ಞಾಮ. ಅಗ್ಘಿಯನ್ತಿ ಚೇತಿಯಂ. ಗಯಮುಗ್ಗರನ್ತಿ ತುಲಾದಣ್ಡಸಣ್ಠಾನಂ, ಗಯಾ ಸೀಸೇ ಸೂಚಿಕಾ ಹೋತಿ, ಮುಖಪತ್ತಾ ಲದ್ರಾ. ಉಕ್ಕಿರನ್ತಿ ನೀಹರನ್ತಿ ಕರೋನ್ತಿ ಠಪೇನ್ತಿ. ಕೋಣಸುತ್ತಪಿಳಕಾ ನಾಮ ಗಣ್ಠಿಕಪಟ್ಟಾದಿಕೋಣೇಸು ಸುತ್ತಮಯಪಿಳಕಾ. ಯಂ ಏತ್ಥ ಚೀವರಂ ವಾ ಪತ್ತೋ ವಾ ‘‘ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತತ್ಥ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ರುಹತಿ, ವಿಕಪ್ಪನಾಪಿ ರುಹತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ದೇಡ್ಡುಭೋತಿ ಉದಕಸಪ್ಪೋ. ಅಚ್ಛೀತಿ ಕುಞ್ಜರಕ್ಖಿ. ಗೋಮುತ್ತಕನ್ತಿ ಗೋಮುತ್ತಸಣ್ಠಾನಾ ರಾಜಿಯೋ. ಕುಞ್ಚಿಕಾಯ ಸೇನಾಸನಪರಿಕ್ಖಾರತ್ತಾ ಸುವಣ್ಣರೂಪಿಯಮಯಾಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಕುಞ್ಚಿಕಾಯ ವಣ್ಣಮಟ್ಠಕಮ್ಮಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅಞ್ಞೇ ಕಪ್ಪಿಯಲೋಹಾದಿಮಯಾವ ಕುಞ್ಚಿಕಾ ಕಪ್ಪನ್ತಿ ಪರಿಹರಣೀಯಪರಿಕ್ಖಾರತ್ತಾ. ಆರಕಣ್ಟಕೋ ಪೋತ್ಥಕಾದಿಕರಣಸತ್ಥಕಜಾತಿ. ‘‘ಆಮಣ್ಡಕಸಾರಕೋ ಆಮಲಕಫಲಮಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಾಲಪಣ್ಣಬೀಜನೀಆದೀಸು ‘‘ವಣ್ಣಮಟ್ಠಕಮ್ಮಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಾನಿ ಕುಞ್ಚಿಕಾ ವಿಯ ಪರಿಹರಣೀಯಾನಿ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ನ ಧಾರೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತಾನಿ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಧೂಪನಞ್ಚ ತಾಲವಣ್ಟಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ. ೨೬೯) ವುತ್ತಾನಿ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ತೇಲಭಾಜನೇಸು ವಣ್ಣಮಟ್ಠಕಮ್ಮಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸೇನಾಸನಪರಿಕ್ಖಾರತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ರಾಜವಲ್ಲಭಾತಿ ರಾಜಕುಲೂಪಕಾ. ಸೀಮಾತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ ಭೂಮಿ, ಬದ್ಧಸೀಮಾ ಚ. ‘‘ಯೇಸಂ ಸನ್ತಕಾ ತೇಸಂ ಸೀಮಾ, ತತ್ಥ ಪರೇಹಿ ನ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಭೂಮಿ ಚ ಸೀಮಾ ಚ ಯೇಸಂ ಸನ್ತಕಾ, ತೇಹಿ ಏವ ವಾರೇತಬ್ಬಾ. ಯೇಸಂ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಭೂಮಿಯಂ ಸೀಮಾ ಕತಾ, ತೇ ವಾರೇತುಂ ನ ಇಸ್ಸರಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಸಙ್ಘಭೇದಾದೀನಂ ಕಾರಣತ್ತಾ ‘ಮಾ ಕರೋಥಾ’ತಿ ಪಟಿಸೇಧೇತಬ್ಬಾ ಏವಾ’’ತಿ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ಕಿರ.

೮೬-೭. ದಾರುಕುಟಿಕಂ ಕಾತುಂ, ಕತ್ತುನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥಿ. ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕನ್ತಿ ಫಲಾಫಲಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಆಣಾಪೇಹೀತಿ ವಚನಂ ಅನಿಟ್ಠೇ ಏವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧಂ ಆಣಾಪೇಸಿ. ಇಸ್ಸರಿಯಮತ್ತಾಯಾತಿ ಸಮಿದ್ಧಿಯಂ ಮತ್ತಾಸದ್ದೋತಿ ಞಾಪೇತಿ.

೮೮. ‘‘ಏವರೂಪಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ಪಾಠೋ. ಲೋಮೇನ ತ್ವಂ ಮುತ್ತೋ, ಮಾ ಪುನಪಿ ಏವರೂಪಮಕಾಸೀತಿ ಇದಂ ಕಿಂ ಬ್ಯಾಪಾದದೀಪಕಂ, ದಾರೂಸುಪಿ ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧದೀಪಕಂ ವಚನಂ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸತೋ ತಸ್ಸ ರಾಜಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ. ನನು ನಾಮ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ ಸುಕತಂ ಭನ್ತೇ, ವದೇಯ್ಯಾಥ ಪುನಪಿ ಯೇನತ್ಥೋ’’ತಿ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಅತೀವ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ ತೇನ ಸಿಯಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಸೋತಾಪನ್ನತ್ತಾ ಅತೀವ ಬುದ್ಧಮಾಮಕೋ ಧಮ್ಮಮಾಮಕೋ ಸಙ್ಘಮಾಮಕೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಅಸಹನ್ತೋ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಚ ಓಕಾಸಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ಸುಪಯುತ್ತಾನಿ ಮೇ ದಾರೂನೀ’’ತಿ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋಪಿ ಏವಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮೇಹಿ ನಾಮ ಏವರೂಪೇ ಠಾನೇ. ‘‘ಆಗತಪದಾನುರೂಪೇನಾತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಾ ಪದೇಹಿ, ಇತೋ ಥೋಕತರೇಹಿ ವಾ ಆಗತಕಾಲೇ ತದನುರೂಪಾ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ, ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತಪದಾನುರೂಪೇನ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಉಜ್ಝಾಯನತ್ಥೋ ಅದಿನ್ನಸ್ಸಾದಿನ್ನತ್ತಾವ, ತೇ ಉಜ್ಝಾಯಿಂಸು.

ರುದ್ರದಾಮಕೋ ನಾಮ ರುದ್ರದಾಮಕಾದೀಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತೋ. ಬಾರಾಣಸಿನಗರಾದೀಸು ತೇಹಿ ತೇಹಿ ರಾಜೂಹಿ ಪೋರಾಣಸತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ ನೀಲಕಹಾಪಣಾ. ತೇಸಂ ಕಿರ ತಿಭಾಗಂ ಅಗ್ಘತಿ ರುದ್ರದಾಮಕೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪಾದೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥು ಹೋತಿ. ಮಾಸಕೋ ಪನ ಇಧ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ಕಹಾಪಣೋ ಕಿಞ್ಚಿಕಾಲೇ ಊನವೀಸತಿಮಾಸಕೋ ಹೋತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿಮಾಸಕೋ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಕಹಾಪಣಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗೋ ಪಞ್ಚಮಾಸಕೋ ವಿಯ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕೋ ವಾ ಊನಪಞ್ಚಮಾಸಕೋ ವಾ ಪಾದೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥಂ ‘‘ತದಾ ರಾಜಗಹೇ ವೀಸತಿಮಾಸಕೋ ಕಹಾಪಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ರಜತಮಯೋ ಸುವಣ್ಣಮಯೋ ತಮ್ಬಮಯೋ ಚ ಕಹಾಪಣೋ ಹೋತಿ. ಸುವಣ್ಣಭೂಮಿಯಂ ವಿಯ ಪಾದೋಪಿ ಯತ್ಥ ತಮ್ಬಮಯೋವ ಕತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಸೋವ ಪಾದೋತಿ ಆಚರಿಯೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪಾದೋ ಏಕನೀಲಕಹಾಪಣಗ್ಘನಕೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪಾದಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗೋವ ಸಿಯಾ ಪಾದೋತಿ ಏಕೇ. ಇದಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಯೋ ಚ ತತ್ಥ ಪಾದಾರಹೋ ಭಣ್ಡೋ, ತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗಸ್ಸೇವ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಯದಿ ಪಾದಾರಹಂ ಭಣ್ಡಂ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು, ಸಿದ್ಧಂ ‘‘ಸೋವ ಪಾದೋ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥೂ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನೀಲಕಹಾಪಣಗ್ಘೇನ ಅಗ್ಘಾಪೇನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಕಹಾಪಣಗ್ಘೇನ ಅಗ್ಘಾಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಜನಪದಸ್ಸ ಪಾದೋವ ಪಾದೋತಿ ತದಗ್ಘನಕಮೇವ ಪಾದಗ್ಘನಕನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ, ‘‘ಸೋ ಚ ಖೋ ಪೋರಾಣಸ್ಸ ನೀಲಕಹಾಪಣಸ್ಸ ವಸೇನ, ನ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಯತ್ಥ ಪನ ನೀಲಕಹಾಪಣಾ ವಳಞ್ಜಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತತ್ಥೇವಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

೯೨. ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾತಿ ಲಕ್ಖಣಾನುಪಞ್ಞತ್ತಿಕತ್ತಾ ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತಾ. ಯತೋ ವಾ ಅಪಕ್ಕನ್ತಾ, ಸೋ ಅಮನುಸ್ಸೋ ನಾಮ. ‘‘ಅಮನುಸ್ಸಗಾಮಂ ಅಪಾರುಪಿತ್ವಾ, ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಞ್ಚ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಪವಿಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯತೋ ಗಾಮತೋ ಆಗನ್ತುಕಾಮಾ ಏವ ಅಪಕ್ಕನ್ತಾ, ತಂ ಗಾಮಂ ಏವಂ ಪವಿಸಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ಏಕೇ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಭೂತೋಪಿ ಆಪಣಾದೀಸು ದಿಸ್ಸಮಾನೇಸು ಏವ ‘ಗಾಮೋ’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇಸು ಪವೇಸನೇ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಗಾಮೋ ಏವ ಉಪಚಾರೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮಧಾರಯವಸೇನ ಗಹಿತೇ ಕುರುನ್ದಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸುವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ತಸ್ಸ ಘರೂಪಚಾರೋ ಗಾಮೋತಿ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ‘‘ಗಾಮಸ್ಸುಪಚಾರೋ ಚ ಗಾಮೋ ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಚಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ನ. ‘‘ಇಮೇಸಂ ಲಾಭಾದೀಸು ಲಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘ಘರಂ ಘರೂಪಚಾರೋ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಮಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಮಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಕತಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ಚಾತಿ ಘರಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ತತ್ತಕೋ ಉಪಚಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ. ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಯೋ ಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾವಾದೋ ವಾ ಥೇರವಾದೋ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇತೋ ಅನಾಗತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನಾತೀತಂ. ಯದಿ ಅತೀತಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಮಹಾಪದುಮಥೇರವಾದೋವ ಪಮಾಣಂ ಜಾತನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಗತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ ಕಥಯನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಮ್ಪೀತಿ ಗಾಮೂಪಚಾರಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋತಿ ತಸ್ಸ ಗಾಮೂಪಚಾರಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಅಯಂ ನಯೋ. ವಿಕಾಲೇಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಞ್ಹಿ ಬಹಿ ಏವ ಆಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಗಾಮಸಙ್ಖಾತೂಪಚಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಗಹಿತೇ ಸಮೇತೀತಿ ಮಮ ತಕ್ಕೋ. ‘‘ಆದಿ-ಸದ್ದತೋ ಘರೇ ಠಿತಾನಂ ದಿನ್ನಲಾಭಭಾಜನಾದೀನೀ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೇ ಠಿತಾನಂ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಲಾಭಂ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಅದೇನ್ತಾನಂ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕುರುನ್ದಿಆದೀಸು ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತವಚನಾನುಲೋಮವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಮಾದಲೇಖಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಙ್ಗೀತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಗತೋ. ‘‘ಯಞ್ಚೇತಂ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯನಯೋ’’ತಿ ಚ. ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋತಿ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಂ, ನ ಉಪಚಾರಂ. ಸೋ ಹಿ ತತೋ ಅಪರೇನ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇನ ಪರಚ್ಛಿನ್ನೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಿಕ್ಖಾಪದೇತಿ ನಿಯಮೇನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ವಾ ನಿಯಮೇನ ಯಥಾರುತವಸೇನಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ಇಧ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನಾತಿಆದಿನಾ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಸಿದ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಮ್ಹಿ ಅಕತೇ ‘ಇದಂ ಮಮ ಸನ್ತಕ’ನ್ತಿ ಅವಿದಿತಮ್ಪಿ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಪುತ್ತಕಾನಂ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಸನ್ತಕಂ ವಿಯ, ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಥೇನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಥೇಯ್ಯಂ, ಥೇನೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಭೂತಂ ಭಣ್ಡಂ. ಥೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಥೇಯ್ಯಂ ಯಸ್ಸ ಥೇನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಅವಹರಣಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಅವಹರಣಚಿತ್ತೋ’’ತಿ ಪದಭಾಜನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪೋರಾಣಾನಂ ಯುಜ್ಜತೇವ, ತಥಾಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಯಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ‘ಅವಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಯಞ್ಚ ಗಮನಾದಿಸಾಧಕಂ, ಪರಾಮಸನಾದಿಸಾಧಕಂ ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಪವತ್ತಂ, ಯಞ್ಚ ಠಾನಾಚಾವನಪಯೋಗಸಾಧಕಂ, ತೇಸು ಅಯಮೇವೇಕೋ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘ಥೇನೋ’ತಿ ಅಪರೇ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಊನಮಾಸಕಮಾಸಪಾದಾದೀಸು ‘‘ಅವಹರಣಚಿತ್ತೇಸು ಏಕಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪಞ್ಚವೀಸತಿಅವಹಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಅವಹಾರಾ ನಾಮ ವಚನಭೇದೇನೇವ ಭಿನ್ನಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಅಭಿನ್ನಾ. ಆಕುಲಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯವಿನಿಚ್ಛಯಾತಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮುಖೇ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಅಗ್ಗಹಿತವಿನಿಚ್ಛಯಾನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ. ದುಕತಿಕಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೫.೧.೧ ಆದಯೋ, ದುಕತಿಕಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿ) ವಿಯ ಆಕುಲಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯವಿನಿಚ್ಛಯಾ, ಕೇವಲಂ ತಂ ಆಚರಿಯಾ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧಮಕತ್ವಾ ಸಙ್ಗೀತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಗತನಯಮವಿನಾಸೇತ್ವಾ ವಣ್ಣಯನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿಮಿವಾತಿ ಅಪರೇ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಾ. ಪೋರಾಣಾತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಆಚರಿಯಾ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾಮೀಚಿ ಏವ, ಸಚೇ ನ ದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ಪಾರಾಜಿಕಭಯಾ ಪನ ಯಥಾ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ದೇತಿ, ಏವಂ ದಾತಬ್ಬಮೇವ. ಯಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ಥೂನಿ, ತಾನಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಸಙ್ಘಾದೀನಮನುಮತಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ, ‘‘ಅನಾಗತೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಹಿತತ್ಥಾಯ ಪೋತ್ಥಕಾರುಳ್ಹಕಾಲತೋ ಪಚ್ಛಾಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಣತ್ತಿಕಂ ಆಣತ್ತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಕಾಲನ್ತರೇನಾಪಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋ, ಕಾಲನ್ತರಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಇದಮೇತೇಸಂ ನಾನತ್ತಂ. ಭಟ್ಠೇತಿ ಅಪಗತೇ. ಅನ್ತರಸಮುದ್ದೇ ಅತುರುಮುಹುದೇ. ಫರತಿ ಸಾಧೇತಿ. ನವಧೋತೋತಿ ನವಕತೋ. ಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರನ್ತಿ ಪಾಸಾಣಞ್ಚ ಸಕ್ಖರಞ್ಚ.

ಭೂಮಟ್ಠಕಥಾದಿವಣ್ಣನಾ

೯೪. ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಸಚ್ಚೇಪಿ ಅಲಿಕೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪಮಾದಲಿಖಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥೇತರಹಿ ಯುತ್ತಿಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಚತುವಗ್ಗೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಪವಾರಣಅಬ್ಭಾನಾದಿಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪದಪವಾರಣಕಥಿನಬ್ಭಾನಾದೀನೀ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಂ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಪಮಾದಲೇಖಾ’’ತ್ವೇವ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಮಾದಲಿಖಿತ’’ನ್ತಿ. ಯಂ ಯಂ ವಚನಂ ಮುಸಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ ವಚನೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವಾ ‘‘ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ. ಪಮಾದಲಿಖಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹಿತೇ ಸಮೇತಿ ವಿಯ. ಆಚರಿಯಾ ಪನ ‘‘ಪಾಚಿತ್ತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ದುಕ್ಕಟೇ ವಿಸುಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸಚ್ಚಾಲಿಕೇ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಮಾದಲೇಖಾ’’ತಿ ವದನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ. ‘‘ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಗಮನೇ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ದಾನಞ್ಚ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ ವಿಯ.

ಪಾಚಿತ್ತಿಯಟ್ಠಾನೇ ದುಕ್ಕಟಾ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದುಕ್ಕಟಮಾಪಜ್ಜತಿ. ಬಹುಕಾಪಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತೂತಿ ಖಣನಬ್ಯೂಹನುದ್ಧರಣೇಸು ದಸ ದಸ ಕತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಆಪನ್ನೋ, ತೇಸು ಉದ್ಧರಣೇ ದಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯೋ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತಿ, ಜಾತಿವಸೇನ ‘‘ಏಕಮೇವ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಕುರುನ್ದಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮೇನ ಸಮೇತಿ. ‘‘ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಪಯೋಗೇ ‘‘ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಮಾನಪಯೋಗಾ ಬಹುದುಕ್ಕಟತ್ತಂ ಞಾಪೇತಿ. ಖಣನೇ ಬಹುಕಾನೀತಿ ಸಮಾನಪಯೋಗತ್ತಾ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಪ್ಪಮಾಣೇನಾತಿ ಯಥಾ ಪನೇತ್ಥ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪಾನಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಆಗತವಚನಾನಿ ಸಙ್ಗೀತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇಧ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕೇ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ನ ಅಞ್ಞೇಸೂ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ ಕಿರಾಹ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಪುರಿಮಖಣನಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪತ್ವಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ತೇನೇವ ಏಕಮೇವ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ವಿಸಭಾಗಕಿರಿಯಂ ವಾ ಪತ್ವಾ ಪುರಿಮಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾಯ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ಠಾನಾಚಾವನಞ್ಚೇತ್ಥ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕುಮ್ಭಿಯಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಉದ್ಧಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಭೂಮಿತೋ ಮೋಚೇತಿ, ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ಬುನ್ದೇನ ಮೋಚಿತೇ ‘‘ಠಾನಾಚಾವನಞ್ಚೇತ್ಥ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮೇತಿ, ತಥಾ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಭೂಮಿತೋ ಮುತ್ತೇ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಭೂಮಿತೋ ಮೋಚಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ವದನ್ತಿ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಏಕಚ್ಚೇ ಏವಂ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಖಣನ್ತೇನ ಅವಸೇಸಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಯೋಜಿತಾನಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ. ಸಙ್ಖೇಪಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಾದೀಸು ವುತ್ತವಚನಸ್ಸ ಪಮಾದಲೇಖಭಾವೋ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನಗತಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಮುಟ್ಠಿಂ ವಾ ಛಿನ್ದತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ದೀಪಿತೋ.

ಯಂ ಪನ ‘‘ಪೀತಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯಥೇತರಹಿ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ಉಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಕಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಕಾಹಿ ಅನಾಗತಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ‘‘ಅಸಮ್ಭಿನ್ನವತ್ಥುಕಾ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣಾ ಪುರೇಜಾತವತ್ಥುಕಾ ಪುರೇಜಾತಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ವಚನಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಪರಿವತ್ತೇತಿ, ತಥಾ ತಾದಿಸೇಹಿ ಪರಿವತ್ತ’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರುದ್ಧಂ ವದನ್ತಿ. ಯಂ ಪನ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಇದಂ ಪಮಾದಲಿಖಿತ’’ನ್ತಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಚನಕಾಲೇ ವಾಚೇನ್ತಿ, ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ತಮೇವ ಚ ಇಮಿನಾಪಿ ಆಚರಿಯೇನ ‘‘ಪಮಾದಲಿಖಿತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ಯಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ತಮೇವ ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂ ಪನ ತತ್ಥೇವಾ’’ತಿಆದಿ.

ಅನಾಪತ್ತಿಮತ್ತಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ನೇವ ಅವಹಾರೋ ನ ಗೀವಾ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋವ ಭೇದೋ, ನ ಅತ್ಥತೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತಂ ಪಮಾದಲಿಖಿತಂ ಕತರೇಹೀತಿ ಚೇ? ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಹಿ, ಲೇಖಕೇಹಿ ವಾ, ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ‘‘ನ ಹಿ ತದೇವ ಬಹೂಸು ಠಾನೇಸು ಯುತ್ತತೋ ಪಾರಾಜಿಕಮಹುತ್ವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ದುಟ್ಠಪಿತಂ ವಾ ಠಪೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ತತೋ ಪಗ್ಘರಿಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕತತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ತಂ ಪನ ಗಣ್ಹತು ವಾ ಮಾ ವಾ ತತ್ಥೇವ ‘‘ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ತತ್ಥೇವಾತಿ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಅಕರೋನ್ತೋವ ಠಾನಾ ಅಚಾವೇತುಕಾಮೋವ ಕೇವಲಂ ‘ಭಿನ್ದತೀ’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ಚ ಞಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ‘‘ಪಗ್ಘರಿತೇಹಿ ತಿನ್ತಪಂಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಚಿತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಗಹಣಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಪರೇ. ‘‘ರಿತ್ತಕುಮ್ಭಿಯಾ ಉಪರಿ ಕರೋತಿ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಆಣತ್ತಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ‘‘ಯದಾ ಸಕ್ಕೋಸಿ, ತದಾ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋ ಆಣತ್ತಿಕಾಲೇ ಏವ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಅಪಿಚ ಆವಾಟಕಾದೀನಿ ಥಾವರಪಯೋಗಾನಿ ಚ ಏತ್ಥ ಸಾಧಕಾನಿ. ನತ್ಥಿ ಕಾಲಕತಪಯೋಗಾನಿ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥೂನೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏಕೇ. ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ‘‘ಅಪರೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏಕೇ’’ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸುಟ್ಠು ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯುತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಂ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಂ. ವದನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ. ನ, ಅಞ್ಞಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥತೋತಿ ಪಾಳಿಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಏವಮೇಕೇ ವದನ್ತೀತಿ ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಪಸ್ಸಾವಂ ವಾ ಛಡ್ಡೇತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಪರಿಭೋಗಂ ವಾ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ತಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ‘‘ಮುಗ್ಗರೇನ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾಪಿ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಾರೋತಿಆದಿಕಥಾಯ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಚನ’’ನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ ಆಹ. ಸಙ್ಗಹಾಚರಿಯಾನಂ ವಾದೋತಿ ಏಕೇ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾಪಿ ತೇ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ವೋಹಾರವಸೇನಾತಿ ಅಛಡ್ಡೇತುಕಾಮಮ್ಪಿ ತಥಾ ಕರೋನ್ತಂ ‘‘ಛಡ್ಡೇತೀ’’ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ. ಏವಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಠಾನಾಚಾವನಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ಅತಿವಿಯ ಸಮೇತಿ, ತತ್ಥ ಠಾನಾಚಾವನಚಿತ್ತಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ಠಾನಾ ಚುತಮ್ಪಿ ನ ‘‘ಠಾನಾ ಚುತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಇತರಥಾಪೀತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಾಭಾವಾ ಠಾನಾ ಚಾವೇತುಕಾಮಸ್ಸಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಯುಜ್ಜತಿ.

೯೬. ಸಯಮೇವ ಪತಿತಮೋರಸ್ಸೇವ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಕರೋತೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ. ಆಕಾಸಟ್ಠವಿನಿಚ್ಛಯೇ ತಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ತಸ್ಮಿಂ ವೇಹಾಸಾದಿಗತೇಪಿ ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಏವಮಞ್ಞತ್ರಾಪಿ ಸಾಮಿಸೇ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಠಾನಾಚಾವನಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಚಾಲೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಠಾನಾಚಾವನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕೇಚಿ ಅಫನ್ದಾಪೇತ್ವಾ ಠಾನಾಚಾವನಾಚಾವನೇಹಿಪಿ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯೇ ವದನ್ತಿ. ‘‘ತೇ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಅಕರೋನ್ತೋತಿ ಇಮಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಸೇಧೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ.

೯೭. ಛೇದನಮೋಚನಾದಿ ಉಪರಿಭಾಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅವಸ್ಸಂ ಠಾನತೋ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ಏಕಕೋಟಿಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೇ ವಂಸೇ ಠಿತಸ್ಸ ಆಕಾಸಕರಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ. ತೇ ಪನ ಅಥ ‘‘ಮೂಲಂ ಅಚ್ಛೇತ್ವಾ ವಲಯಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಾರೇತಿ, ರಕ್ಖತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಮೂಲತೋ ಅನೀಹರಿತ್ವಾಪಿ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋತಿ, ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಸೇಧೇತಬ್ಬಾ. ಭಿತ್ತಿನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಭಿತ್ತಿಯಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ. ಭಿತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಠಪಿತನ್ತಿ ನಾಗದನ್ತಾದೀಸು ಠಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಛಿನ್ನಮತ್ತೇತಿ ಉಪರಿ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

೯೮. ಉಪರಿ ಠಿತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಧೋ ಓಸಾರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಹೇಟ್ಠಾ ಓಸಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ಠಿತೋಕಾಸಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಉದ್ಧಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ ಉದಕತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ. ‘‘ಏವಂ ಗಹಿತೇ ಭೂಮಟ್ಠೇ ವುತ್ತೇನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮತಮಚ್ಛಾನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಠಾನಂ ಕಿರ. ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಮಾರೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೋ ಊನಪಾದಗ್ಘನಕೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಸಹಪಯೋಗತ್ತಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ನತ್ಥೀತಿ ಏಕೇ. ಮದನಫಲವಸಾದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಹಳಭಾಸಾ ಕಿರ ವಸ ಇತಿ ವಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಗರುಳಾಕಾರೇನ ಕತುಪ್ಪೇಯಿತಂ ವಾ.

೯೯. ಪುಬ್ಬೇ ಪಾಸೇ ಬದ್ಧಸೂಕರಉಪಮಾಯ ವುತ್ತಾ ಏವ. ‘‘ಥಲೇ ಠಪಿತಾಯ ನಾವಾಯ ನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ‘‘ವಾತೋ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ವಚನತೋ ವಾತಸ್ಸ ನತ್ಥಿಕಾಲೇ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿಕಾಲೇ ಚೇ ಕತೋ, ಅವಹಾರೋವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಪನ ಕೇಸನ್ತಿ ಚೇ? ಯೇಸಂ ಹತ್ಥೇ ಕಹಾಪಣಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ, ತೇಸಂ ವಾ, ನಾವಾಸಾಮಿನಾ ನಾವಾಯ ಅಗ್ಗಹಿತಾಯ ನಾವಾಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ.

೧೦೪. ನಿರಮ್ಬಿತ್ವಾ ಉಪರಿ. ಅಕತಂ ವಾ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅಪುಬ್ಬಂ ವಾ ಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೦೬. ಗಾಮಟ್ಠೇ ವಾ ‘‘ಗಾಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ ಪಠಮಂ ಗಾಮಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ವುತ್ತತ್ತಾ.

೧೦೭. ಅರಞ್ಞಟ್ಠೇ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮಾತಿ ಪುನ ನ ಕೇವಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಕಿನ್ತು ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಚೇತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವ ಅತ್ಥೇಪಿ ಅರಞ್ಞಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ಅಗ್ಗೇಪಿ ಮೂಲೇಪಿ ಛಿನ್ನಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ನ ವೇಠೇತ್ವಾ ಠಿತಾ, ಛಿನ್ನಮತ್ತೇ ಪತನಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋತಿ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕೇಹಿ ಪರೇಹಿ ಲದ್ಧೇಹಿ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋ. ಅದ್ಧಗತೋಪೀತಿ ಚಿರಕಾಲಿಕೋಪಿ. ‘‘ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕೇಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತೇನಪೀ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಛಲ್ಲಿಯಾ ಪರಿಯೋನದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮಿಕಾನಂ ನಿರಪೇಕ್ಖತಂ ದೀಪೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಯದಿ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಸಾಪೇಕ್ಖತಾ ಅತ್ಥಿ, ನ ವಟ್ಟತಿ.

೧೦೮. ತತ್ಥ ‘‘ಭಾಜನೇಸು ಪೋಕ್ಖರಣೀತಳಾಕೇಸು ಚ ಗಾವೋ ಪಕ್ಕೋಸತೀತಿ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಯೋ ದಸ ವಾರಾ ಆದಿಮೇವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಂಖಿತ್ತಾ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ನಿಬ್ಬಹನಉದಕಂ ನಾಮ ತಳಾಕರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯ ಅಧಿಕೋದಕನಿಕ್ಖಮನದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮನಉದಕಂ. ‘‘ಗಹೇತುಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಉದಕೇತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ಸುಕ್ಖಮಾತಿಕಾಪಯೋಗತ್ತಾ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಳಾಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಖೇತ್ತಸ್ಸ ಕತತ್ತಾತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ ತಳಾಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಠಮಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯಸ್ಮಾ ತಳಾಕಗತಂ ಉದಕಂ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಮ್ಪಿ ಮಾತಿಕಾಯ ಸತಿ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕುರುನ್ದಿಯಾದೀಸು ಅವಹಾರೋತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಪರೇ ಆಹೂತಿ. ಇಮಿನಾ ಲಕ್ಖಣೇನ ನ ಸಮೇತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣದೇಸೋ ನಾಮ ತಞ್ಚ ತಳಾಕಂ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ, ಕತಿಕಾಭಾವಾ ಚ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಆಹಾಚರಿಯೋ.

೧೦೯. ‘‘ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಥೇಯ್ಯಾಯಪಿ ಗಣ್ಹತೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಮುಣ್ಡಮಹಾಜೇತಬ್ಬತ್ತಾ, ಅರಕ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಚ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಸನ್ತಕಂ ಇದಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ.

೧೧೦. ಉಜುಕಮೇವ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಮೀಪೇ ರುಕ್ಖಸಾಖಾದೀಹಿ ಸನ್ಧಾರಿತತ್ತಾ ಈಸಕಂ ಖಲಿತ್ವಾ ಉಜುಕಮೇವ ತಿಟ್ಠತಿ ಚೇ, ಅವಹಾರೋ. ಛಿನ್ನವೇಣು ವಿಯ ತಿಟ್ಠತಿ ಚೇ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸುವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯೇ ‘‘ಸಚೇ ತಾನಿ ರಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಚೇ ವಾತೇ ವಾತಮುಖಸೋಧನಂ ಕರೋತಿ, ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೧೧. ಅಞ್ಞೇಸು ಪನ ವಿಚಾರಣಾ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ತೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತತ್ತಾ ಅಯಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಏತೇನ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಚೋರೇಹಿ ಆಹಟಂ ಚೋದೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೋ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೧೧೨. ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಉದ್ಧಾರೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಕಸ್ಮಾ? ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪತ್ತೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಪದವಾರೇನಾತಿ ಚೋರೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತೋ. ಗಾಮದ್ವಾರನ್ತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಮೇವ, ಗಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಆಣತ್ತಿಯಾ ದಟ್ಠಬ್ಬತ್ತಾ, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಉದ್ಧಾರೇ ಏವ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ವಚನೇನ ಯಾವ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರತೋ ಉಪಚಾರೋ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಆಣತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ‘‘ಠತ್ವಾ ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವಾ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ವೂಪಸಮಿತ್ವಾ ಗಮನತ್ಥಞ್ಚೇ ಭಣ್ಡಂ ನ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಯಥಾಗಹಿತಮೇವ, ಪದವಾರೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ, ನಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚೇ, ಉದ್ಧಾರೇನಾ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ. ಕೇವಲಂ ‘‘ಲಿಖಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋತಿ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಅಕತ್ವಾ ನಿವತ್ಥಪಾರುತನೀಹಾರೇನ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವೇದಂ ಮಯಾ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ. ‘‘ನಟ್ಠೇ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಕಿರಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಅಞ್ಞೋ ವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಯೇನ ಠಪಿತಂ, ತೇನ ದಿನ್ನೇ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ ಗೋಪಕಸ್ಸ ದಾನೇ ವಿಯ, ‘‘ಕೇವಲಂ ಇಧ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಪರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಞ್ಞೋ ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಯೇನ ಠಪಿತಂ. ಸೋ ವಾತಿಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಯಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪಿತಂ, ಸೋ ವಾ ದೇತಿ ರಾಜಗಹೇ ಗಣಕೋ ವಿಯ ಧನಿಯಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ.

ತವ ಥೂಲಸಾಟಕೋ ಲದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಕ್ಖಣೇ ಮುಸಾವಾದೇ ದುಕ್ಕಟಂ. ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಲಿಖಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತೇನ ‘ಗಹೇತ್ವಾ ಠಪೇಯ್ಯಾಸೀ’ತಿ ಆಣತ್ತತ್ತಾ ನಾಮಲೇಖನಕಾಲೇ ಅನಾಪತ್ತಿ ಕುಸಸಙ್ಕಮನಸದಿಸಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ನ ಸುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಚೇ ಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಜಾನನ್ತೇನ ಪನ ರಕ್ಖಿತುಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಮೇವ ಏತನ್ತಿ ವತ್ತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ಉಮ್ಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಪುರಾಪಾಣಂ ಖಣಿತ್ವಾ ಕತಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನಿಸ್ಸಿತವಾರಿಕಸ್ಸ ಪನ ಸಭಾಗಾ ಭತ್ತಂ ದೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ವಿಹಾರೇ ಪನ್ತಿ, ತಥೇವ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತವಾರಂ ಅಗ್ಗಹೇತುಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ‘‘ತಸ್ಸ ವಾ ಸಭಾಗಾ ಅದಾತುಂ ನ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತದುತಿಯಸ್ಸಾತಿ ನ ಹಿ ಏಕೇನಾನೀತಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಹೋತಿ, ಸಚೇ ಪಹೋತಿ ಪಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಪರಿಪುಚ್ಛಂ ದೇತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭಾರಂ ನಾಮ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮವಾಚನಾ ಏವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ನವಕಮ್ಮಿಕೋಪಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಇತೋ ಭಣ್ಡತೋ ವಟ್ಟನ್ತಂ ಪುನ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸತೀತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಪದಸ್ಸ ಕುರುನ್ದೀಸಙ್ಖೇಪಟ್ಠಕಥಾಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವಿವರಿತೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

೧೧೩. ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಯಾನೇ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಬಹಿ ಠಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವದತಿ ಕಿರ. ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಯಾನೇ ವಾತಿಆದಿ ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಬ್ಭನ್ತರೇ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಬಹಿ ಠಿತಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಅನ್ತೋ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚೇತಿ ಯುತ್ತಂ – ಯಾನಾದೀಸು ಠಪಿತೇ ತಸ್ಸ ಪಯೋಗಂ ವಿನಾಯೇವ ಗತೇಸು ಪಾರಾಜಿಕೋ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ನ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚೇ? ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಬಹಿ ಠಿತತ್ತಾ. ಅರಞ್ಞಟ್ಠೇ ‘‘ಅಸ್ಸತಿಯಾ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಪಿ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಮೇವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦೭) ವುತ್ತಂ ತೇಸಂ ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಅತ್ರ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ನ ಬಹಿ ಠಿತಸ್ಸ, ತಂ ಕಿರ ಸುಙ್ಕಸಙ್ಕೇತಂ. ಅಞ್ಞಂ ಹರಾಪೇತೀತಿ ತತ್ಥ ‘‘ಸಹತ್ಥಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ. ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿಹರಣೇ ಸಾದೀನವತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟಂ.

ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನೇ ಸುಙ್ಕಂ ದತ್ವಾವ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಇದಂ ದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಂ ಮಾತಿಕಾತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ. ‘‘ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸುಙ್ಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತೇಸು ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರಸ್ಸ ಪುರತೋ ಮಗ್ಗೋ ಥೂಪಾರಾಮತೋ ಆನನ್ದಚೇತಿಯಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಜೇತವನವಿಹಾರಸ್ಸನ್ತರಪಾಕಾರಸ್ಸಾಸನ್ನೇ ನಿವಿಟ್ಠೋ, ಯೋ ನ ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತಿ. ಥೂಪಾರಾಮತೋ ಚ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ರಾಜವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಓಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ಕಿರ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತಂ. ಏತ್ಥ ಚಾತಿ ಸುಙ್ಕಘಾತೇ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇಹೀತಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ದ್ವೀಹಿ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇಹೀತಿ ಸುಙ್ಕಘಾತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಅಟ್ಠಪಿತೇ ಯುಜ್ಜತಿ, ಠಪಿತೇ ಪನ ಅತಿರೇಕಯೋಜನಮ್ಪಿ ಸುಙ್ಕಘಾತಂ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ಪರಂ ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಾ ಉಪಚಾರೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಪನೇತ್ಥಾಪಿ ದುವಿಧೋ ಬಾಹಿರಬ್ಭನ್ತರಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ದುತಿಯಲೇಡ್ಡುಪಾತಸಙ್ಖಾತಂ ಬಾಹಿರೋಪಚಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಾಳಿಯಂ, ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತಂ. ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕುರುನ್ದಿಯನ್ತಿ ನೋ ಖನ್ತಿ. ‘‘ಅತ್ರ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸುಙ್ಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತೂತಿ ಹಿ ನಿಯಮಿತಟ್ಠಾನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಪಾರಾಜಿಕಖೇತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಏಕೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ದುಕ್ಕಟಖೇತ್ತಂ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚೇ, ದುತಿಯೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋತಿ ನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ ವದತಿ.

೧೧೪. ಧನಂ ಪನ ಗತಟ್ಠಾನೇ ವಡ್ಢತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವಡ್ಢಿಯಾ ಸಹ ಅವಹಾರಕಸ್ಸ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ತಂ ವಡ್ಢಿಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ವಡ್ಢತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಕೇವಲಂ ಆಠಪಿತಖೇತ್ತಸ್ಸ ನ ವಡ್ಢತಿ. ‘‘ಯಂ ಧನಂ ವಡ್ಢಿ, ತಂ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಅವಹಾರಕಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಯಾ ಅದಾನೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ನಾಮೇನಾತಿ ಸಪ್ಪನಾಮೇನ ವಾ ಸಾಮಿಕೇನ ಕತೇನ ವಾ.

೧೧೬. ರಾಜಘರಸ್ಸ ಅನ್ತೋವತ್ಥುಮ್ಹಿ, ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತರಾಜಙ್ಗಣಂ ವಾ ಅನ್ತೋವತ್ಥು. ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಠಿತಸ್ಸ ಸಕಲನಗರಂ ಠಾನಂ. ಗೋಣಸ್ಸ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಮೇವ ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಖಣ್ಡದ್ವಾರನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಖಣ್ಡಿತಚ್ಛಿದ್ದಂ. ತತ್ಥೇವ ಘಾತೇತೀತಿ ‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ವಧಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅದಿನ್ನಾದಾನಪಯೋಗತ್ತಾ. ತಮ್ಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂವ ಹೋತಿ. ಇಧ ತದುಭಯಂ ಲಭತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಪರಭಾಗೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೧೧೮. ತಸ್ಸುದ್ಧಾರೇ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಯದಿ ಯೋ ಆಣತ್ತೋ ಅವಸ್ಸಂ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಹರತಿ, ಆಣತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ‘‘ಇಧ ತಿಣ್ಣಂ ಕಸ್ಮಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ನನು ‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ತಯೋ ಹರಥಾ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಇತರೇಸಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಏಕೇಕಸ್ಸಾಣತ್ತತ್ತಾ ಏಕೇಕೇನ ಚ ದುಕ್ಕಟೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಕಥಂ, ಏಕೋ ಕಿರ ಮಾಸಗ್ಘನಕಂ ಪರಿಸ್ಸಾವನಂ ಥೇನೇತ್ವಾ ದೇಸೇತ್ವಾ ನಿರುಸ್ಸಾಹೋ ಏವ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಪುನ ಮಾಸಗ್ಘನಕಂ ಸೂಚಿಂ ತಥೇವ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಮಾಸಗ್ಘನಕನ್ತಿ ಏವಂ ಸಿಯಾತಿ? ನ ಏವಂ, ತಂ ಯಥಾ ಉಪ್ಪಲಥೇನಕೋ ಯೇನ ವತ್ಥು ಪೂರತಿ ತಾವ ಸಉಸ್ಸಾಹತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಆಸಿ, ಏವಮಿಮೇ ಸಉಸ್ಸಾಹಾವ ನ ದೇಸಯಿಂಸು ವಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ, ಪಾಳಿಯಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಗತೇಸು ಏಕಸ್ಸುದ್ಧಾರೇ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವಿನಾ ವಿಯ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ತಸ್ಸಾಯಂ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯೇಸು ಚ ಏಕಭಣ್ಡಏಕಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಚ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಏಕಂ ಆಣಾಪೇನ್ತೀತಿ ಆಣತ್ತಿಮೇವ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಣತ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ವಿಯ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ‘‘‘ಏಕಭಣ್ಡಂ ಏಕಟ್ಠಾನ’ನ್ತಿ ಚ ಪಾಠೋ ‘ಏಕಕುಲಸ್ಸ ಭಣ್ಡ’ನ್ತಿ ವಚನತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

೧೧೯-೧೨೦. ಓಚರಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಅವಸ್ಸಂಹಾರಿಯೇ ಭಣ್ಡೇ. ತಂ ಸಙ್ಕೇತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಕೇತಸ್ಸ. ಅಥ ವಾ ತಂ ಸಙ್ಕೇತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ. ಅಪತ್ವಾ ಪುರೇ ವಾ. ಏಸ ನಯೋ ತಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಅಕ್ಖಿನಿಖಣನಾದಿಕಮ್ಮಂ ಲಹುಕಂ ಇತ್ತರಕಾಲಂ, ತಙ್ಖಣೇ ಏವ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಕಿಞ್ಚಿ ಭಣ್ಡಂ ದೂರಂ ಹೋತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಭಾರಿಯಂ, ತಂ ಗಹೇತುಂ ಯಾವ ಗಚ್ಛತಿ ಯಾವ ಉಕ್ಖಿಪತಿ, ತಾವ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಅಧಿಗತಂ ವಿಯ ಆಸನ್ನಂ, ಲಹುಕಞ್ಚ, ಸಕ್ಕಾ ನಿಮಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಅವಹರಿತುಂ, ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಕಿನ್ತಿ? ನ, ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ‘‘ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇನೇವ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಅವಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಆರದ್ಧತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಪುರೇಭತ್ತಪಯೋಗೋ ಏಸೋ’’ತಿ ವಾರೋ ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ, ನ ಚ ತಂ ಪಮಾಣಂ ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರವಾದಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತತ್ತಾ, ನ ಸಙ್ಕೇತಕಮ್ಮಂ ವಿಯ ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅತ್ಥಿ, ಇಧ ನತ್ಥಿ, ಇದಮೇವ ತೇಸಂ ನಾನತ್ತಂ.

೧೨೧. ತಞ್ಚ ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥನ್ತಿ ಏಕೋ ‘‘ಪುರೇಭತ್ತಾದೀಸು ವಾ, ಅಕ್ಖಿನಿಖಣನಾದೀನಿ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ, ಏಕೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಭಣ್ಡನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪುರೇಭತ್ತಂ ಏವಂ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಂ ಭಣ್ಡಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ವದತಿ, ಏವಂವಿಧೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ಏವಂವಿಧಂ ಸಙ್ಕೇತಂ ನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಚ, ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ದುತಿಯೋ ತತಿಯಸ್ಸ ತತಿಯೋ ಚತುತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚೇ ವದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಚೇ ದುತಿಯೋ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ವದೇತಿ, ನ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಚ. ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮತ್ತೇತಿ ಅವಸ್ಸಂ ಚೇ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪುಬ್ಬೇವ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಕಾನಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಸಬ್ಬತ್ಥೋಕಾಸಾಭಾವತೋ ನ ವುತ್ತಂ. ಪಾರಾಜಿಕಾಪಜ್ಜನೇನೇತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ ಕಿರ. ಅತ್ಥಸಾಧಕಾಣತ್ತಿಚೇತನಾಖಣೇ ಏವ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಂ ಕತರಂ, ಕತರಂ ಫಲಟ್ಠಾನಿಯನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾ ನಾಮ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಫಲಸದಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಫಲಟ್ಠಾನಿಯಾ ಚೇತನಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಆಣತ್ತಿ ಚೇ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾ ಸಿಯಾ, ಚೇತನಾಸಹಜತ್ತಾ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂಹಾರಿತಾ ಚ ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ಆಣತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಹಿ ತಂ ಅವಸ್ಸಂಹಾರಿತಂ ಜಾತನ್ತಿ ಅವಹಾರಕಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಞ್ಚೇ, ತಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಅನಾಗತತ್ತಾ. ಚೇತನಾ ಚೇ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾ ಹೋತಿ, ಆಣತ್ತಿಆದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ, ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂಹಾರಿತಾ ಏವ ವಾ ಫಲಟ್ಠಾನಿಯಾ ಚೇ, ಅತ್ಥೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಏವ ಹಿ ಫಲಟ್ಠಾನಿಯಾ ಭವಿತುಮರಹತಿ, ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಏವಂ ತಾವ ಇಧ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ಸಮ್ಭವತಿ ಚೇತನಾ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಭಾವೋ ಫಲಟ್ಠಾನಿಯೋ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ‘‘ಸದ್ಧಾಯ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ. ಸದ್ಧಾಯ ಸದ್ದತ್ಥೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞೋ ಸದ್ಧೋ, ಅಞ್ಞೋ ಸದ್ಧಾಯ ಸದ್ದತ್ಥೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ, ಯಥಾ ಚ ‘‘ಏಕೋ ಅಮೋಹಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪತಿಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಇನ್ದ್ರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಮೋಹೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಞ್ಞೋ, ಅಞ್ಞೇ ತಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಾದಯೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಯಥಾ ಚ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಯಾನಿ ಛ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ, ಏವಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ‘‘ಸತ್ತ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಾ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನತಾ, ಅಞ್ಞೋ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಭಾವೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಇಮಿನಾ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧನಯೇನ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಸ್ಸ ಕತಿ ಠಾನಾನೀತಿ? ಸತ್ತ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಠಾನಾನೀತಿ. ಕತಿ ವತ್ಥೂನೀತಿ? ಸತ್ತ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥೂನೀತಿ. ಕತಿ ಭೂಮಿಯೋತಿ? ಸತ್ತ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಭೂಮಿಯೋತಿ ಏವಮಾದಯೋಪಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಏವಂ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾಯ ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿತಾ ಅನತ್ಥನ್ತರಭೂತಾ ಆಕಾರವಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಾ ಫಲಟ್ಠಾನಿಯಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾ ನಾಮ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಫಲಸದಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಕೇವಲಂ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮತ್ತಂಯೇವ ಉಪಮತ್ತೇನ ಆಚರಿಯೇನ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ನ ತತ್ಥ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಕೇವಲಂ ತಕ್ಕವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಚರಿಯೋ.

ಭೂಮಟ್ಠಕಥಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಪತ್ತಿಭೇದವಣ್ಣನಾ

೧೨೨. ‘‘ವಿಭಙ್ಗನಯದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ‘‘ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಅಙ್ಗವತ್ಥುಭೇದೇನ ಚಾತಿ ಅವಹಾರಙ್ಗಜಾನನಭೇದೇನ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಹರಿತಬ್ಬಭಣ್ಡಸ್ಸ ಗರುಕಲಹುಕಭಾವಭೇದೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಅಙ್ಗಞ್ಚ ವತ್ಥುಭೇದೇನ ಆಪತ್ತಿಭೇದಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತಿರೇಕಮಾಸಕೋ ಊನಪಞ್ಚಮಾಸಕೋತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ನ ವುತ್ತೋ, ತೀಹಿಪಿ ಏಕೋ ಏವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವುತ್ತೋತಿ. ಅನಜ್ಝಾವುಟ್ಠಕಂ ನಾಮ ಅರಞ್ಞಪಾಲಕಾದಿನಾ ನ ಕೇನಚಿ ಮಮಾಯಿತಂ. ಛಡ್ಡಿತಂ ನಾಮ ಅನತ್ಥಿಕಭಾವೇನ ಅತಿರೇಕಮತ್ತಾದಿನಾ ಸಾಮಿಕೇನ ಛಡ್ಡಿತಂ. ನಟ್ಠಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಛಿನ್ನಾಲಯತ್ತಾ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಂ. ಅಸ್ಸಾಮಿಕವತ್ಥೂತಿ ಅಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಕಮ್ಪಿ ಯಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೋ ಕೋಚಿ ನೋ ಹೋತಿ, ನಿರಪೇಕ್ಖಾ ವಾ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ, ಯಂ ವಾ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ದೇವತಾದೀನಂ, ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸಾಮಿಕವತ್ಥು ನಾಮ. ದೇವತಾದೀನಂ ವಾ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಪರೇಹಿ ಚೇ ಆರಕ್ಖಕೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ. ತಥಾರೂಪೇ ಹಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ರಾಜಾನೋ ಚೋರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹನನಾದಿಕಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ, ಅನಾರಕ್ಖಕೇ ಪನ ಆವಾಸೇ, ಅಭಿಕ್ಖುಕೇ ಅನಾರಾಮಿಕಾದಿಕೇ ಚ ಯಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ, ತಂ ‘‘ಆಗತಾಗತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಗೋಪೇತಬ್ಬಂ ಮಮಾಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಅಭಿಕ್ಖುಕಾವಾಸಸಙ್ಘಸನ್ತಕಂ ವಿಯ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಙ್ಖ್ಯಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ. ಇಸ್ಸರೋ ಹಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ತಾದಿಸೇ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಚೋರೇಹಿಪಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ವಾರೇತುಂ ಪಟಿಬಲೋ ಚೇ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತುನ್ತಿ. ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ಪರಸನ್ತಕಸಞ್ಞಿಸ್ಸ ಛಸು ಆಕಾರೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಯಂ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಞ್ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಙ್ಗಭಾವೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪರಸನ್ತಕೇ ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಚೋರೇಹಿ ಹಟಂ, ಚೋರಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರೋ ಚೇತಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಗಣ್ಹತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಸಾಮಿಕೋ ಏವ ಚೇ ಗಣ್ಹತಿ, ನ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚೋದೇತ್ವಾ, ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಚ ಸೋ ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ಗಹೇತುಂ ಲಭತಿ. ಪಠಮಂ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚೇ ಪಚ್ಛಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಗಣ್ಹತಿ, ಏಸ ನಯೋ. ಸಾಮಿಕೇನ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಾಲೇ ಸೋ ಚೇ ಚೋರೋ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹತಿ, ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ. ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಾಲೇ ಏವ ಚೇ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಮೂಲಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಕಭಾವೇ ಠಿತತ್ತಾ. ಚೋರಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಮತೇ ‘‘ಮತಕಪರಿಕ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಘೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಚೇ ತಂ ಗಣ್ಹತಿ, ಮೂಲಸಾಮಿಕೋ ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಕಮಿದ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತುಂ ಲಭತಿ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಭೂಮಟ್ಠಾದಿನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ಏವ ಅವಹಾರಭೇದಾ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸನ್ತೀತಿ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಯದಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸನ್ತಿ, ತೇಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಾವಸೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ನೋ ಚೇ ಸನ್ತಿ, ಯೇ ಇಮೇ ತುಲಾಕೂಟಕಂಸಕೂಟಮಾನಕೂಟಉಕ್ಕೋಟನವಞ್ಚನನಿಕತಿಸಾಚಿಯೋಗವಿಪರಾಮೋಸಆಲೋಪಸಾಹಸಾಕಾರಾ ಚ ಸುತ್ತಙ್ಗೇಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನಾ, ತೇ ಇಧ ಆಗತೇಸು ಏತ್ಥ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚ ಲಕ್ಖಣತೋ ವಾ ತೇಸಂ ಸಮೋಧಾನಗತಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಲಕ್ಖಣತೋ ಸಿದ್ಧೋವ. ಕಥಂ? ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಆಕಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಙ್ಗವತ್ಥುಭೇದೇನ. ಆಪತ್ತಿಭೇದೋ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ. ೧೨೮-೧೩೦) ವುತ್ತೋ ಏವ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ‘‘ಕೂಟಮಾನಕೂಟಕಹಾಪಣಾದೀಹಿ ವಾ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಗಣ್ಹತೋ ಅವಹಾರೋ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೩೮; ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ಆಗತತ್ತಾ ತುಲಾಕೂಟಗಹಣಾದಯೋ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗತಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ವಿಪರಾಮೋಸಆಲೋಪಸಾಹಸಾಕಾರಾ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಾಗತೇ ಪಸಯ್ಹಾವಹಾರೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಇಮಂಯೇವ ವಾ ಪಸಯ್ಹಾವಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗಾಮಟ್ಠಂ ಅರಞ್ಞಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಮಾತಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಗಾಮಟ್ಠಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಾಗೋ ವುತ್ತೋ. ತೇನೇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಗಹಣಾಕಾರಭೇದಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ಕತಂ. ನ ಹಿ ಭೂಮಿತಲಾದೀಹಿ ಗಾಮಾರಞ್ಞಟ್ಠಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ. ತತ್ಥ ಯಂ ತುಲಾಕೂಟಂ, ತಂ ರೂಪಕೂಟಙ್ಗಗಹಣಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕೂಟವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ವೇಹಾಸಟ್ಠೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಹದಯಭೇದಸಿಖಾಭೇದರಜ್ಜುಭೇದವಸೇನ ತಿವಿಧೇ ಮಾನಕೂಟೇ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ಹದಯಭೇದೋ ಮರಿಯಾದಂ ಛಿನ್ದತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಹದಯಭೇದೋ ಹಿ ಸಪ್ಪಿತೇಲಾದಿಮಿನನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತಿ. ‘‘ಫನ್ದಾಪೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನಗತಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಖಾಭೇದೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಸೋ ‘‘ತಿಲತಣ್ಡುಲಾದಿಮಿನನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಖೇತ್ತಮಿನನಕಾಲೇ ರಜ್ಜುಭೇದೋ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಚರನ್ತೋ ಸಾಮಿಕಂ ಪರಾಜೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಉಕ್ಕೋಟನಂ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತೇ ಚ ತಥಾ ವಞ್ಚನನಿಕತಿಯೋಪಿ.

ಆಪತ್ತಿಭೇದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅನಾಪತ್ತಿಭೇದವಣ್ಣನಾ

೧೩೧. ನ ಚ ಗಹಿತೇ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ವಿಸ್ಸಾಸಗಾಹೇನ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಪುನ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಹಾಯಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕೋ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ…ಪೇ… ಅನಾಪತ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖು, ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೇ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೪೬) ಇಮಿನಾ ಅಸಮೇನ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸೋ ಜಾನಿತ್ವಾ ತಂ ಚೋದೇಸಿ ಅಸ್ಸಮಣೋಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅನತ್ತಮನತಾ ದೀಪಿತಾ. ಪುನ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖು, ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೇ’’ತಿ ವಚನೇನ ಅತ್ತಮನತಾಯಪಿ ಸತಿ ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೋ ರುಹತೀತಿ ದೀಪಿತನ್ತಿ ಚೇ? ತಂ ನ, ಅಞ್ಞಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥತೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿ ವಿಸ್ಸಾಸಸಞ್ಞಾಯ ಗಾಹೇ ಸತಿ, ಸೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಹಾಯಕತ್ತಾ ನ ಕುದ್ಧೋ ಚೋದೇಸಿ, ಪಿಯೋ ಏವ ಸಮಾನೋ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಅಸ್ಸಮಣೋಸಿ ತ್ವಂ, ಗಚ್ಛ, ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಕತ್ವಾ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ತಿಟ್ಠಾಹೀ’’ತಿ ಚೋದೇಸಿ. ಸಚೇಪಿ ಸೋ ಕುದ್ಧೋ ಏವ ಚೋದೇಯ್ಯ, ‘‘ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಕೇವಲಂ ಪಾರಾಜಿಕಾಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ, ನ ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹಸಿದ್ಧಂ. ಯೋ ಪನ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಲಜ್ಜಾಯ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪುನವತ್ತುಕಾಮತಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಪನ ಸೋಪಿ ಪಚ್ಚಾಹರಾಪೇತುಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ಚೋರೋ ಪಸಯ್ಹ ಗಹೇತುಕಾಮೋಪಿ ‘‘ಅಧಿವಾಸೇಥ, ಭನ್ತೇ, ಇಧ ಮೇ ಚೀವರಾನೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಚೀವರಾನಿ ಥೇರೇನ ದಿನ್ನಾನಿ, ಅದಿನ್ನಾನಿ ವಾ ಸಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಥೇರೋ ಪುನ ಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಚೋದೇತುಂ ಲಭತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಅಧಿವಾಸನಾ ಅಧಿವಾಸನಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ಭಯೇನ ತುಣ್ಹೀಭೂತತ್ತಾ, ‘‘ಯಂ ಚೀವರಂ ಇಧ ಸಾಮಿಕೋ ಪಚ್ಚಾಹರಾಪೇತುಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಪಾಕತಿಕಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ‘‘ಇದಂ ಕಿರ ವತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಕೇನಚಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಗಹಿತಂ, ತಸ್ಸ ತೇನ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಉಪಕಾರಿತಾ ಅತ್ಥಿ, ಗಹಿತಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸೋ ತೇನ ಯಥಾಗಹಿತಂ ಪಾಕತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಅನಣೋ ಹೋತಿ, ಗಿಲಾನಾದೀನಮ್ಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಾಹತ್ಥಿಕಾಣತ್ತಿಕನ್ತಿ ಏಕಭಣ್ಡಂ ಏವ. ‘‘ಭಾರಿಯಞ್ಹಿದಂ ತ್ವಮ್ಪಿ ಏಕಪಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹ, ಅಹಮ್ಪಿ ಏಕಪಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಉಭಯೇಸಂ ಪಯೋಗೇನ ಠಾನಾಚಾವನೇ ಕತೇ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇಹಿ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘ಸಾಹತ್ಥಿಕಂ ವಾ ಆಣತ್ತಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ, ಆಣತ್ತಿಕಂ ವಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಸ್ಸಾ’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಭಾರಿಯೇ ಏವ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಪಞ್ಚಮಾಸಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ದ್ವೇ ಚೇ ಜನಾ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಾಟೇಕ್ಕಂ, ಸಾಹತ್ಥಿಕಂ ನಾಮ ತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಯೋಗತ್ತಾ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಭಣ್ಡೇ, ತಸ್ಮಾ ‘ಸಾಹತ್ಥಿಕಂ ಆಣತ್ತಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತೀ’ತಿ ವಚನಮಿಮಂ ನಯಂ ನ ಪಟಿಬಾಹತಿ. ‘ಸಾಹತ್ಥಿಕವತ್ಥುಅಙ್ಗನ್ತಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತೀ’ತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ಪಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯುಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹ ಕಿರ, ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ವಚನಾಭಾವಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾಣತ್ತಿಕೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನ ವಾಯಮಾಪತ್ತಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ತಥಾಪಿ ತುರಿತತುರಿತಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಲೋಪನಾದೀಸು ಗಹಣಗಾಹಾಪನವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಕಾಲೇನ ಅತ್ತನೋ ಕಾಲೇನ ಪರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಆರಬ್ಭ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೨೧) ವುತ್ತಾ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥಪಿ ಯೇ ಅನುತ್ತರಾದಯೋ ಏಕನ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಾದಯೋ ಏಕನ್ತಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ, ಇತರೇ ಅನಿಯತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಭಯಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ. ಅಯಂ ಪನ ಆಪತ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾ ಆಣತ್ತಿಕಾಪಿ ಹೋತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿದಸ್ಸನಮೇತನ್ತಿ ಅಯುತ್ತಂ. ‘‘ಯಥಾ ಅನಿಯತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ‘ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಅನಿಯತಪಯೋಗತ್ತಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಆಪತ್ತಿ ‘ಸಾಹತ್ಥಿಕಾಣತ್ತಿಕಾ’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮೇವೇತ’’ನ್ತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಆಚರಿಯಾ ಆಹು. ‘‘ಇಮೇ ಪನಾಚರಿಯಾ ಉಭಿನ್ನಂ ಏಕತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಂ ನತ್ಥಿ. ಅತ್ಥಿ ಚೇ, ‘ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ. ೨.೨೧.೧ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತಿಕ) ಪಟ್ಠಾನಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಆಹಂಸು, ತೇಸಂ ಮತೇನ ‘ಸಿಯಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ’ತಿ ವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ನಿರತ್ಥಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥೇವ ಏಕತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣೋ ಧಮ್ಮೋ. ಪುನ ‘ಅಯಂ ಸೋ’ತಿ ನಿಯಮೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ನ ಉದ್ಧಟೋ ಸಿಯಾ. ತತ್ಥ ಅನುದ್ಧಟತ್ತಾ ಏವ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಧಮ್ಮವಸೇನ ‘ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘ಕಾಲೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾ ಪವತ್ತಿಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತನಯೋವ ಸಾರೋತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಅವಚನಂ ಪನಸ್ಸ ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಯೋಗತ್ತಾ ಏಕಪಯೋಗಸ್ಸ ಅನೇಕಕಮ್ಮತ್ತಾವ, ಯದಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಮನೋಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಯಥಾ ತತ್ಥ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಜಾತಂ, ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾಣತ್ತಿಕೇ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪನ ಕೇವಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಜಾತಂ, ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಮೇವ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಯೋಗತ್ತಾ’’ತಿ, ‘‘ಅಙ್ಗಭಾವಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಸಾಹತ್ಥಿಕಾಣತ್ತಿಕ’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ’’ತಿ ಚ, ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಕಾಯವಾಚಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಯಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಿಯುಂ;

ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ನ ತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಕಮ್ಮಂ ನಸ್ಸತಿ ಖೀಯತಿ.

ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಾದಿಕಂ ಯಞ್ಚ, ಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮಾದಿಕಂ ಭವೇ;

ನ ಯುತ್ತಂ ತಂ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ, ಕಮ್ಮಮೇಕಂವ ಯುಜ್ಜತಿ.

ವಿನೀತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೧೩೨. ಅನಾಪತ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖು, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾಪತ್ತೀಹಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥಾಹ – ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಸಾದಿಯನಾದೀಸು, ಸಬ್ಬೇಸು ಚ ಅಕಿರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ನ ಕಾಯಙ್ಗಚೋಪನಂ ವಾ ವಾಚಙ್ಗಚೋಪನಂ ವಾ, ಅಪಿಚಾಪತ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅನಾಪತ್ತಿ, ನ ಸಬ್ಬಾಪತ್ತೀಹೀತಿ? ನ, ಕಸ್ಮಾ.

ಕತ್ತಬ್ಬಾ ಸಾಧಿಕಂ ಸಿಕ್ಖಾ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಕಾಯವಾಚಿಕಂ;

ಅಕತ್ವಾ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ, ಅವಿಞ್ಞತ್ತೀಹಿ ತಂ ಫುಸೇ.

ನ ಲೇಸಭಾವತ್ತಾ. ಸಪ್ಪಾಯೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಸುಟ್ಠು ಧಾವತೀತಿ ಸನ್ಧಾವತಿ. ತತೋ ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಸಹಗತಂ, ಬ್ಯಾಪಾದಸಹಗತಂ ವಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಸೇಸತೋ ಧಾವತೀತಿ ವಿಧಾವತಿ.

೧೩೭. ವಣಂ ಕತ್ವಾ ಗಹೇತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇಮಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಇತ್ಥಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಆಮಸನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ‘‘ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಗ್ಗಹಣಂ ಯುತ್ತಂ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವಟ್ಟತೀತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಉಭಯಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಕುಸಸಙ್ಕಾಮನವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೩೮. ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಾದೀಸು ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪದುದ್ಧಾರೇನೇವ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ, ತಂ ಸುವುತ್ತಂ. ಕಿನ್ತು ತಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರಕಮತ್ತಂ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇದಂ ವುತ್ತಂ. ಉದ್ಧಾರೇ ವಾಯಂ ಆಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ದಿಸ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಪದುದ್ಧಾರೇನೇವ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಇದಂ ತತ್ಥ ದುವುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಸಾಟಕತ್ಥಿಕೋ ಸಾಟಕಪಸಿಬ್ಬಕಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಾಟಕಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘ಪಚ್ಛಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹತಿ, ನ ಉದ್ಧಾರೇ ಏವಾಪಜ್ಜತಿ. ಯದಾ ಬಹಿ ಠತ್ವಾ ‘ಸಾಟಕೋ ಅಯ’ನ್ತಿ ದಿಸ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತದಾ ಪದುದ್ಧಾರೇನೇವ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಮೇತಂ, ಕಿನ್ತು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪರಿಕಪ್ಪೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅವಹಾರಕ್ಖಣೇ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ಸೋ ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರೋ, ಅಯಮತ್ಥೋ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಞಾಯಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಮ್ಮನ್ತಸಾಲಾ ನಾಮ ಕಸ್ಸಕಾನಂ ವನಚ್ಛೇದಕಾನಂ ಗೇಹಾನಿ. ಅಯಂ ತಾವಾತಿ ಸಚೇ ಉಪಚಾರಸೀಮನ್ತಿಆದಿ ಯಾವ ಥೇರವಾದೋ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ, ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಪನಾತಿಆದಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಥೇರವಾದತ್ತಾ ಯುತ್ತಿಅಭಾವತೋ, ನ ಹಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕೇ ಏವಂವಿಧಾ ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾ ಹೋತಿ. ಆಣತ್ತಿಕೇ ಏವ ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾ. ‘‘ಸೇಸಂ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಕುಸಸಙ್ಕಾಮನಕರಣೇ ಸಚೇ ಪರೋ ‘‘ನಾಯಂ ಮಮ ಸನ್ತಕೋ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ, ಇತರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಖೀಲಸಙ್ಕಾಮನೇ ವಿಯ. ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಸಚೇ ಜಾನಾತಿ, ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪಞ್ಚಕಾನಿ ಸಙ್ಕರಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ.

೧೪೦. ಪರಾನುದ್ದಯತಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪರಾನುದ್ದಯತಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಪೇತಪರಿಗ್ಗಹೇ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪರಿಗ್ಗಹೇ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೩೧) ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಪರಾನುದ್ದಯತಾಯ ಏವ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಆದಾನೇ ರಾಜಾನೋ ಚೋರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನ ಹನನಾದೀನಿ ಕರೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಾಮ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅಭಿಕ್ಖುಂ ಕರೋತೀತಿ ಮಹಾಜನೋ ಭಗವತಿ ಪಸಾದಞ್ಞಥತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪಾಯುಪಗೋ ಹೋತಿ. ಅಪೇತಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ರುಕ್ಖಾದೀ ಚ ದುಲ್ಲಭಾ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ರುಕ್ಖಾದೀಹಿ ಪಾಪಭೀರುಕೋ ಉಪಾಸಕಜನೋ ಪಟಿಮಾಘರಚೇತಿಯಬೋಧಿಘರವಿಹಾರಾದೀನಿ ಅಕತ್ವಾ ಮಹತೋ ಪುಞ್ಞಕ್ಖನ್ಧತೋ ಪರಿಹಾಯೇಯ್ಯ. ‘‘ರುಕ್ಖಮೂಲಸೇನಾಸನಂ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೮) ವುತ್ತನಿಸ್ಸಯಾ ಚ ಅನಿಸ್ಸಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಞ್ಞಿನೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ರುಕ್ಖಮೂಲಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ನ ಸಾದಿಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ನ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಸಪ್ಪದಟ್ಠಕಾಲೇ ಛಾರಿಕತ್ಥಾಯ ರುಕ್ಖಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಮರಣಂ ವಾ ನಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಾದಿಕಾಲೇ ಸಾಖಾಭಙ್ಗಾದಿಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ತಿತ್ಥಿಯಲದ್ಧಿಮೇವ ಸುಲದ್ಧಿ ವಿಯ ದೀಪೇನ್ತಾ ವಿಚರೇಯ್ಯುಂ, ತತೋ ತಿತ್ಥಿಯೇಸ್ವೇವ ಲೋಕೋ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಂ ಪತ್ವಾ ಸಂಸಾರಖಾಣುಕೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪರಾನುದ್ದಯತಾಯ ಏವ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಪೇತಪರಿಗ್ಗಹೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೪೧. ಅಪರಮ್ಪಿ ಭಾಗಂ ದೇಹೀತಿ ‘‘ಗಹಿತಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸದಿಸತ್ತಾ ನೇವ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ನ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ, ಇದಂ ಪಕತಿಜನೇ ಯುಜ್ಜತಿ. ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಸಾಮಿಕೋ ವಾ ತೇನ ಆಣತ್ತೋ ವಾ ‘ಅಪರಸ್ಸ ಸಹಾಯಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಭಾಗಂ ಏಸ ಗಣ್ಹಾತಿ ಯಾಚತಿ ವಾ’ತಿ ಯಂ ಅಪರಭಾಗಂ ದೇತಿ, ತಂ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

೧೪೮-೯. ಖಾದನ್ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚೋರಸ್ಸ ವಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ಸುದಿನ್ನಮೇವ ಕಿರ. ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ‘‘ಉಸ್ಸಾಹಗತಾನಂ ವಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಹಿ ಕತಿಪಯಾನಂ ಅನುಸ್ಸಾಹತಾಯ ಸಙ್ಘಿಕಮಸಙ್ಘಿಕಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯದಿ ಸಉಸ್ಸಾಹಾವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜತೋ ಅವಹಾರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದುಭಯಮೇಕಂ. ಛಡ್ಡಿತವಿಹಾರೇ ಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ ಪಮಾಣಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ ಬಹಿ ಠತ್ವಾ ಘಣ್ಟಿಪಹರಣಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ಖಾದತಿ, ತೇನ ಏವಂ ಖಾದಿತಂ ಸುಖಾದಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇತರವಿಹಾರೇ ತತ್ಥ ದಿತ್ತವಿಧಿನಾವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸುಖಾದಿತಂ ಅನ್ತೋವಿಹಾರತ್ತಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ, ಆಗತಾನಾಗತಾನಂ ಸನ್ತಕತ್ತಾತಿ ‘‘ಚಾತುದ್ದಿಸಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಮೀ’’ತಿ ದಿನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಮೀ’’ತಿ ದಿನ್ನಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಮೇವ. ತಥಾ ಹಿ ಬಹಿ ಠಿತೋ ಲಾಭಂ ನ ಲಭತಿ ಭಗವತೋ ವಚನೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೫೩. ‘‘ಮತಸೂಕರೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ತಮೇವ ಜೀವನ್ತಂ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ದಾತುಂ ನ ಲಭತಿ. ವಜ್ಝಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ. ಮದ್ದನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿತ್ತಕಂ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಸೂಕರಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಗತಾ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಜಾನಿತುನ್ತಿ? ಯತ್ತಕೇ ಸಾಮಿಕಾನಂ ದಿನ್ನೇ ತೇ ‘‘ದಿನ್ನಂ ಮಮ ಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ತುಸ್ಸನ್ತಿ, ತತ್ತಕಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ನೋ ಚೇ ತುಸ್ಸನ್ತಿ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸೂಕರಮೂಲಂ ದತ್ವಾ ಕಿಂ ಓಪಾತೋ ಖಣಿತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬೋತಿ? ನ ದಾತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಕಿಂ ಚೋದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಉಭಿನ್ನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ, ಕೇವಲಂ ಕಪ್ಪಿಯಪರಿಕ್ಖಾರಂ ದತ್ವಾ ತೋಸೇತಬ್ಬೋವ ಸಾಮಿಕೋ, ಏಸೇವ ನಯೋ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸೂತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ. ‘‘ತದಹೇವ ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ವಾ ಮದ್ದನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಗುಮ್ಬೇ ಖಿಪತಿ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ಅವಸ್ಸಂ ಪವಿಸನಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಪರಚಕ್ಕಾದಿಭಯಂ ಆಗತಂ. ಮೂಲವತ್ಥುಚ್ಛೇದನ್ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಸೇನಾಸನಂ ಏತೇ ಇಸ್ಸರಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಇತರೇ ಅನಿಸ್ಸರಾತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ.

೧೫೬. ಆರಾಮರಕ್ಖಕಾತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಸ ದಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ, ಭಾಗಂ ವಾ ಸಾಮಿಕಾ ನ ರಕ್ಖನ್ತಿ ನ ದಣ್ಡೇನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ದಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಇಧ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ. ತಮ್ಪಿ ‘‘ನ ವಟ್ಟತಿ ಸಙ್ಘಿಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯಮೇವ ಭಿಕ್ಖು ಇಸ್ಸರೋತಿ ಯತ್ಥ ಸೋ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ಥ ಅತ್ತಞಾತಹೇತುಂ ಲಭತಿ ಕಿರ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ‘‘ದಹರೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸವತ್ಥುಕನ್ತಿ ಸಹ ಭೂಮಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಗರುಭಣ್ಡಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಿಣಮತ್ತಂ ಪನ ನ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಿನ್ತು ಗರುಭಣ್ಡನ್ತಿ ಚೇ, ಅರಕ್ಖಿಯಅಗೋಪಿಯಟ್ಠಾನೇ, ವಿನಸ್ಸನಕಭಾವೇ ಚ ಠಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕಪ್ಪಿಯೇಪಿ ಚಾತಿ ವತ್ವಾ, ಅವತ್ವಾ ವಾ ಗಹಣಯುತ್ತೇ ಮಾತಾದಿಸನ್ತಕೇಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ. ಇದಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ‘‘ರಾಜಾಪಿಮೇಸಂ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೮೬) ವಚನತೋ ಲಾಭಗ್ಗಮಹತ್ತಂ, ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಞ್ಚ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ.

ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ

ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿನಿದಾನವಣ್ಣನಾ

೧೬೨. ತೀಹಿ ಸುದ್ಧೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ತೀಹೀತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಕರಣವಚನಂ ವಾ. ನಿಸ್ಸಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಕಾಯವಚೀಮನೋದ್ವಾರೇಹಿ ಸುದ್ಧೇನ. ತಥಾ ದುಚ್ಚರಿತಮಲೇಹಿ ವಿಸಮೇಹಿ ಪಪಞ್ಚೇಹೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸತ್ತಿಕೇಹಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಏವ ಸುದ್ಧೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಕರಣಪಕ್ಖೇ ತೀಹೀತಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋದ್ವಾರೇಹಿ ಸುದ್ಧೇನ. ತಥಾ ತೀಹಿ ಸುಚರಿತೇಹಿ, ತೀಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇಹಿ, ತೀಹಿ ಭಾವನಾಹಿ, ತೀಹಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಹಿ ಸುದ್ಧೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಗುಣತ್ತಿಕೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ದೇಸನಾಯ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ, ವಿಭೂತಂ ವಾ ಕತಂ ವಿಹಿತಂ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ವಾ ಹೋತಿ. ಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ.

ನ ಕೇವಲಂ ರಾಜಗಹಮೇವ, ಇದಮ್ಪಿ ನಗರಂ. ಸಪರಿಚ್ಛೇದನ್ತಿ ಸಪರಿಯನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಪರಿಕ್ಖೇಪನ್ತಿ ಏಕೇ. ‘‘ಹಂಸವಟ್ಟಕಚ್ಛದನೇನಾತಿ ಹಂಸಪರಿಕ್ಖೇಪಸಣ್ಠಾನೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಕಾಯವಿಚ್ಛಿನ್ದನಿಯಕಥನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವೇ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಕರಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದನಕರಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ಅಸುಭಾ ಚೇವ ಸುಭಾಕಾರವಿರಹಿತತ್ತಾ. ಅಸುಚಿನೋ ಚ ದೋಸನಿಸ್ಸನ್ದನಪಭವತ್ತಾ. ಪಟಿಕೂಲಾ ಚ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದೀಸು ಆಸಯತೋ. ಅಸುಭಾಯ ವಣ್ಣನ್ತಿ ಅಸುಭಾಕಾರಸ್ಸ, ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಾ ವಿತ್ಥಾರಂ ಭಾಸತಿ. ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಹೇತಂ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ. ಅಸುಭನ್ತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಿಭಾವಾಯ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾಯ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾಸಙ್ಖಾತಂ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಭೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂಯೇವ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ದಸಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕಿಲೇಸಚೋರೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತ್ತಾ ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಮಞ್ಜೂಸಂ ನಾಮ.

ತತ್ರಿಮಾನೀತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಜವನವಾರಂ ಅನುಲೋಮಪರಿಕಮ್ಮಉಪಚಾರಗೋತ್ರಭುಅಪ್ಪನಾಪ್ಪಭೇದಂ ಏಕತ್ತನಯೇನ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಪಟಿಪಾದಿಕಾಯ ಖಿಪ್ಪಾದಿಭೇದಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಗತಾಯ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಆಗಮನವಸೇನ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ಆದೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ಮಜ್ಝೇತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪರಿಯೋದಾಪಕಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಆದಿಚಿತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಪ್ಪಾದಠಿತಿಕ್ಖಣೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ, ಠಿತಿಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇಸು ಸಮ್ಪಹಂಸನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಕ್ಖನ್ದನೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ತಿವಿಧೇನ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನೇನ ಮಜ್ಝಂ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಚತುಬ್ಬಿಧಾಯ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಸ ಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ.

ಪಾರಿಬನ್ಧಕತೋತಿ ನೀವರಣಸಙ್ಖಾತಪಾರಿಬನ್ಧಕತೋ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಗೋತ್ರಭುಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಜವನಚಿತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ ತದತ್ಥಾಯ ಉಪಗಚ್ಛಮಾನಂ ಏಕಸನ್ತತಿವಸೇನ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತೇ ಪಕ್ಖನ್ದನಂ ತಬ್ಭಾವೂಪಗಮನಂ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಪಕ್ಖನ್ದನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನುಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಏವ ಆಗಮನವಸೇನ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ವಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪುನ ವಿಸೋಧನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಾಭಾವಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಹೋತಿ. ಸಮಥಪ್ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಪುನ ಸಮಾಧಾನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಾಭಾವಾ ಚ ಸಮಥಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಹೋತಿ. ಕಿಲೇಸಸಂಸಗ್ಗಂ ಪಹಾಯ ಏಕನ್ತೇನ ಉಪಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಪುನ ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಾಸಮ್ಭವತೋ ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಜಾತಾನನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಜಾತಾನಂ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ಯುಗನದ್ಧಭಾವೇನ ಅನತಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ನಾನಾಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ. ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಿಮುತ್ತಿರಸೇನೇಕರಸಟ್ಠೇನ ಅನತಿವತ್ತನೇಕಸಭಾವಾನಂ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಉಪಗತಂ ತಜ್ಜಂ ತಸ್ಸಾರುಪ್ಪಂ ತದನುರೂಪಂ ವೀರಿಯಂ ತಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಯೋಗೀ ವಾಹೇತಿ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತದುಪಗವೀರಿಯವಾಹನಟ್ಠೇನ ಚ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಭಾವತ್ತಾ ಆಸೇವನಟ್ಠೇನ ಚ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ‘‘ಅನನ್ತರಾತೀತಂ ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಂ ಏಕಸನ್ತತಿವಸೇನ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತಾನಿ ವಚನಾನಿ ಅತೀತಸ್ಸ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಯಞ್ಚ ತದನನ್ತರಂ ಲಿಖಿತಂ ‘‘ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಚಿತ್ತಂ ಉಪಗಚ್ಛಮಾನಂ ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಂ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಇಮಿನಾಪಿ ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಅತೀತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಂ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖನ್ದತೀ’’ತಿ ವಚನಮೇವ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ. ‘‘ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಮ್ಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಂ ಆಸೇವತಿ ಭಾವೇತಿ ಬಹುಲೀಕರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಸ್ಸಾಪಿ ಝಾನಸ್ಸ ಏತಾನಿ ದಸ ಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಸೇವನಾ ಭಾವನಾ ಏವಾ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಹಗತ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಞ್ಚ ‘‘ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಕತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತಿವಿಧಕಲ್ಯಾಣಕತಞ್ಚ. ಏವಂ ತಿವಿಧಚಿತ್ತಂ ತದಧಿಗಮಮೂಲಕಾನಂ ಗುಣಾನಂ, ಉಪರಿಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ವಾ ಪದಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾತಿ.

ಅದ್ಧಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆಚರಿಯಾ ಏವಮಾಹು ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಧದಸ್ಸನಸವನಸಮ್ಭವೇ ಸತ್ಥುನೋ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಉಪದ್ದವಸ್ಸ ಅಭಾವೇ ಉಪಾಯಾಜಾನನತೋ ‘ಅಯಂ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’ತಿ ಹೇತುಪತಿರೂಪಕಮಹೇತುಂ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಸ್ಸಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಮ್ಮೇಸ್ವನಿಸ್ಸರಿಯಂ ಅಸಮ್ಬುಜ್ಝಮಾನಾ ಅಸಬ್ಬದಸ್ಸಿತಮಧಿಚ್ಚಮೋಹಾ ಬಹುಜನಾ ಅವೀಚಿಪರಾಯನಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಭಗವಾ ಪಗೇವ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಧಮಾನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತದಭಾವೋಪಾಯಾಭಾವಂ ಪನ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸುಗತಿಲಾಭಹೇತುಮೇವೇಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಸುಭದೇಸನಾಯ ವಾ ರೂಪಸದ್ದದಸ್ಸನಸವನೇಹಿ ನಿಪ್ಪಯೋಜನೇಹಿ ವಿರಮಿತ್ವಾ ಪಗೇವ ತತೋ ವಿರಮಣತೋ, ಸುಗತಿಲಾಭಹೇತುಕರಣತೋ, ಅವಸ್ಸಂ ಪಞ್ಞಾಪಿತಬ್ಬಾಯ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವತ್ಥಾಗಮದಸ್ಸನತೋ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಿತಂ ಪರಿಕ್ಖಕಾನಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ತಮದ್ಧಮಾಸಂ ವೇನೇಯ್ಯಹಿತನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅವಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅದ್ಧಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತು’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾ’’ತಿ. ಆಚರಿಯಾ ನಾಮ ಬುದ್ಧಮಿತ್ತತ್ಥೇರಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಾದಯೋ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ಸನ್ತಿಕೇ ಸುತಪುಬ್ಬಾ. ತತೋ ಅಞ್ಞೇ ಏಕೇತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಸಕೇನ ಕಾಯೇನ ಅಟ್ಟೀಯನ್ತಿ…ಪೇ… ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪರತೋ ‘‘ಯೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅವೀತರಾಗಾ, ತೇಸಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹೋತಿ ಏವ ಭಯಂ, ಹೋತಿ ಲೋಮಹಂಸೋ, ಹೋತಿ ಛಮ್ಭಿತತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಇದಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಅಸುಭಕಥಾರಮ್ಮಣಪ್ಪಯೋಜನೇನ ನ ಸಮೇತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತದತ್ಥಾಜಾನನತೋ. ಸಕೇನ ಕಾಯೇನ ಅಟ್ಟೀಯನ್ತಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಪ್ಪಹೀನಸಿನೇಹತ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಿಯ ಮರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಭಯಂ ನ ಹೋತಿ, ಭಯಞ್ಚ ಪನ ಅಸುಭಭಾವನಾನುಯೋಗಾನುಭಾವೇನ ಮನ್ದೀಭೂತಂ ಅನಟ್ಟೀಯನ್ತಾನಂ ವಿಯ ನ ಮಹನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಮೋಹೇಸಿ. ಅಪಾಯುಪಗೇ ತೇ ಸತ್ತೇ ನಾಕಾಸೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಇದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ, ಯಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹೋತಿ ಏವ ಭಯಂ, ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ, ಲೋಮಹಂಸೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಅಸುಭಕಥಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ.

ಅಥ ವಾ ಸಕೇನ ಕಾಯೇನ ಅಟ್ಟೀಯನ್ತಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಹೋತಿ ಏವ ಭಯಂ, ಮಹಾನುಭಾವಾ ವೀತರಾಗಾತಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಮಹನ್ತಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅತಿದುಪ್ಪಸಹೇಯ್ಯಮಿದಂ ಮರಣಭಯಂ, ಯತೋ ಏವಂವಿಧಾನಮ್ಪಿ ಅವೀತರಾಗತ್ತಾ ಭಯಂ ಹೋತೀತಿಪಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತದಞ್ಞೇ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಅಞ್ಞತರಾ. ತೇನೇದಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ತಂ ತಥಾ ಆಗತಂ ಅಸಿಹತ್ಥಂ ವಧಕಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತದಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಏವ ಭಯಂ, ಪಗೇವ ತೇಸನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಭಗವಾ ಪಠಮಮೇವ ತೇಸಂ ಅಸುಭಕಥಂ ಕಥೇಸಿ, ಪರತೋ ತೇಸಂ ನಾಹೋಸಿ. ಏವಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಾ ನೇಸಂ ಅಸುಭಕಥಾ ಆಸೀ’’ತಿ. ಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮೋ ನಯೋ, ಸೋ ‘‘ತೇಸು ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಕೇನಚಿಪಿ ಕಾಯವಿಕಾರೋ ವಾ ವಚೀವಿಕಾರೋ ವಾ ನ ಕತೋ, ಸಬ್ಬೇ ಸತಾ ಸಮ್ಪಜಾನಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ನಿಪಜ್ಜಿಂಸೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ಸಮೇತಿ.

ಅಪರೇ ಪನಾಹೂತಿ ಕುಲದ್ಧಿಪಟಿಸೇಧನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಯಂ ಕಿರ ಲದ್ಧೀ’’ತಿ ವಚನಂ ‘‘ಮಾರಧೇಯ್ಯಂನಾತಿಕ್ಕಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಕಥಂ? ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಘಾತೇನ್ತೋ ಮಾರವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿಸ್ಸತಿ ಅಕುಸಲಕರಣತೋ ಚ. ಘಾತೇನ್ತೋ ಪನ ಮಾರಧೇಯ್ಯಂ ನಾತಿಕ್ಕಮಿಸ್ಸತಿ ಬಲವತ್ತಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಸಯಂ ಮಾರಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪನ ‘‘ಯೇ ನ ಮತಾ, ತೇ ಸಂಸಾರತೋ ನ ಮುತ್ತಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಲದ್ಧಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತತ್ಥ ಉಭಯೇಸಂ ಮಗ್ಗೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೀ ಏವಮಾಹ, ತೇನೇವ ‘‘ಮಾರಪಕ್ಖಿಕಾ ಮಾರೇನ ಸಮಾನಲದ್ಧಿಕಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಮಾರಸ್ಸಾ ನುವತ್ತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಮಾರಸ್ಸ ಅನುವತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿವಸೇನ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಲಿಖನ್ತಿ. ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಏಕತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಉದ್ದೇಸಾದಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೬೫. ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಯೇಸಂ ಏವಮಸ್ಸ ‘‘ಭಗವತಾ ಆಚಿಕ್ಖಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಪಚ್ಚಯಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ಆಸೀ’’ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಂ ನಿಸೇಧೇತಿ. ಕೇವಲಂ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾವ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ಆಸಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅನಾಗಾಮಿಸಕದಾಗಾಮಿಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಾಯ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಅತ್ತಸಿನೇಹಪಅಯಾದಾನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹುತ್ವಾ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸುಗತಿಯಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಸಾತ್ಥಿಕಾವ ಮೇ ಅಸುಭಕಥಾ, ಕಿನ್ತು ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಅಞ್ಞಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಆಚಿಕ್ಖತೂ’’ತಿ ಆನನ್ದೇನ ಯಾಚಿತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಆಚಿಕ್ಖಾಮಿ, ಯಥಾ ವೋ ಪುಬ್ಬೇ ಆಚಿಕ್ಖಿತಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಾ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾ ಹಿ ತಂ ಅಸ್ಸಾಸಂ, ಪಸ್ಸಾಸಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ, ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಪಭವನಿಮಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಚ ತಥಾ ವುತ್ತಾ.

ಅಸುಭೇ ಪವತ್ತಂ ಅಸುಭನ್ತಿ ವಾ ಪವತ್ತಂ ಭಾವನಾಕಮ್ಮಂ ಅಸುಭಕಮ್ಮಂ, ತದೇವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಠಾನತ್ತಾ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಆರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಅಸುಭಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಠಾನನ್ತಿ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇಧ ಅಸುಭಜ್ಝಾನಂ, ತೇನೇವ ‘‘ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ವಿತಕ್ಕಾದಿಅಙ್ಗಪಟಿಲಾಭವಸೇನ. ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯಾತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸನ್ತಕಾಲಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಕಾಯದರಥಪ್ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬುತೋ. ಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಾತಿ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಿರ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯೋಸಾನಂ. ತದಾ ಹಿ ನಿರಸ್ಸಾದತ್ತಾ ಅಸನ್ತಂ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಞ್ಚ. ಯಥಾ ಉಪಚಾರೇ ನೀವರಣವಿಗಮೇನ, ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನ ಚ ಸನ್ತತಾ ಹೋತಿ, ನ ತಥಾ ಇಧ, ಇದಂ ಪನ ‘‘ಆದಿಸಮನ್ನಾಹಾರತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಅಸೇಚನಕೋತಿ ಅತಿತ್ತಿಕರೋ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓಜವನ್ತೋ’’ತಿ. ಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಝಾನಕ್ಖಣೇಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ‘‘ಉಭೋಪಿ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮಥೇನ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೇ. ಇತರಥಾ ಪಾಪಕಾನಂ ಝಾನೇನ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ. ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕತ್ತಾ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ, ವಿಸೇಸೇನ ಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವಾ. ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀತಿಆದಿಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಸೇಸಾನಮೇತಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋ ಚಾತಿ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಸ್ಸ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ನತ್ಥಿತಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಪಠಮಾನಂ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನ ಲೋಕಿಯಜ್ಝಾನಮೇವ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಲೋಕುತ್ತರಪದಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ ಏವ. ‘‘ಫಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಫಲೇ ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉತುತ್ತಯಾನುಕೂಲನ್ತಿ ಗಿಮ್ಹೇ ಅರಞ್ಞೇ, ಹೇಮನ್ತೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ, ವಸನ್ತಕಾಲೇ ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ ಗತೋ. ಸೇಮ್ಹಧಾತುಕಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಂ, ಪಿತ್ತಧಾತುಕಸ್ಸ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ, ವಾತಧಾತುಕಸ್ಸ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಅನುಕೂಲಂ. ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಂ ಅನುಕೂಲಂ ಮಹಾಅರಞ್ಞೇ ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಙ್ಕುಟತಿ, ದೋಸಚರಿತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ, ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ. ಠಾನಚಙ್ಕಮಾನಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಿ, ಸಯನಂ ಲೀನಪಕ್ಖಿಕಂ, ಪಲ್ಲಙ್ಕಾಭುಜನೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ದಳ್ಹಭಾವಂ, ಉಜುಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾನೇನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಪವತ್ತನಸುಖಂ ‘‘ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೂಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಾರೀತಿ ಕರಣಸೀಲೋ. ಏತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಅಸ್ಸಸತಿ ಪಸ್ಸಸತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸತೋ ಕಾರೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಸ್ಸಸತಿ ಪಸ್ಸಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪಠಮಚತುಕ್ಕಂ ಏವ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಸೇಸಾನೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ದೀಘಂಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿ ಅಲೋಪಸಮಾಸಂ ಕತ್ವಾ’’ಇತಿ ಚ ‘‘ಏಕತ್ಥತಾಯ ಅವಿಕ್ಖೇಪ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಸಮ್ಭೋಗವಸೇನ ಪಜಾನತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ತೇನ ಞಾಣೇನಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಜಾನತೋತಿ ವುತ್ತಞಾಣೇನಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸತೋಕಾರೀತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾಹಿಕಾರೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ಅಸ್ಸಾಸಾವ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸಿಅಸ್ಸಾಸಾ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ. ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಗತಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತೇವ, ತೇನ ಠಾನೇನ ಪಟಿಸಿದ್ಧಂ. ತಾಲುಂ ಆಹಚ್ಚ ನಿಬ್ಬಾಯನತೋ ಕಿರ ಪೋತಕೋ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಖಿಪಿತಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ, ಛನ್ದಪಾಮೋಜ್ಜವಸೇನ ಛ ಪುರಿಮಾ ತಯೋತಿ ನವ. ಏಕೇನಾಕಾರೇನಾತಿ ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ ವಾ ಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ವಾ ಏವಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಂ ಭಾವಯತೋ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ.

ಕಾಯೋತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ. ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತಿ. ದೀಘನ್ತಿ ಸೀಘಂ ಗತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಂ. ಅದ್ಧಾನಸಙ್ಖಾತೇತಿ ಕಾಲಸಙ್ಖಾತೇ ವಿಯ ಕಾಲಕೋಟ್ಠಾಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ದೀಘಕಾಲೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕೋ ಹಿ ಅಸ್ಸಾಸಮೇವೂಪಲಕ್ಖೇತಿ, ಏಕೋ ಪಸ್ಸಾಸಂ, ಏಕೋ ಉಭಯಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ’’ತಿ ವಾ ವುತ್ತಂ, ಛನ್ದೋತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾಸತೋ, ಪಸ್ಸಾಸತೋ ಚ ಅಸ್ಸಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತತೋ ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯವಿಸಯತ್ತಾ ಚಿತ್ತಂ ವಿವತ್ತತಿ, ಗಣನಂ ಪಹಾಯ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಮೇವ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕೇವಲಂ ಉಪೇಕ್ಖಾವ ಸಣ್ಠಾತಿ. ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾತಿ ‘‘ಪತ್ತಸ್ಸ ತಯೋ ವಣ್ಣಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಚತ್ತಾರೋ ಸಣ್ಠಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಥಾಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಂ ಭಾವಯತೋ. ಸಂವರೋತಿ ಸತಿಸಂವರೋ. ಅಥ ವಾ ಪಠಮೇನ ಝಾನೇನ ನೀವರಣಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ, ತತಿಯೇನ ಪೀತಿಯಾ, ಚತುತ್ಥೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾಯ, ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯ, ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ವಾ ಪಹಾನಂ. ‘‘ಸೀಲನ್ತಿ ವೇರಮಣಿ ಸೀಲಂ, ಚೇತನಾ ಸೀಲಂ, ಸಂವರೋ ಸೀಲಂ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೩೯ ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ) ವುತ್ತವಿಧಿನಾಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಅತ್ಥತೋ ತಥಾ ತಥಾ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಾ ಉಪಧಾರಣಸಮಾಧಾನಸಙ್ಖಾತೇನ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲನ್ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಚೇತನಾಸೀಲಮೇವ, ಕತ್ಥಚಿ ವಿರತಿಸೀಲಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞಥಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸುಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ವಿರತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಅಹೋಸಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿರತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಆನಾಪಾನಾರಮ್ಮಣೇ. ತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಸತಿಯಾ. ‘‘ತೇನ ಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಆವಜ್ಜನೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಏತೇನ ನಾನಾವಜ್ಜನಪ್ಪವತ್ತಿದೀಪನತೋ ನಾನಾಜವನವಾರೇಹಿಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ ನಾಮಾತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ, ಯೇನ ಪನ ಮನಸಿಕಾರೇನ ವಾ. ಞಾಣುಪ್ಪಾದನಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆನಾಪಾನಾರಮ್ಮಣೇ. ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬನಯೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತತ್ರಾತಿ ತೇಸಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವಾ. ತಞ್ಹಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮೇತಿ. ‘‘ಪಠಮವಾದೋ ದೀಘಭಾಣಕಾನಂ. ತೇ ಹಿ ‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಾನಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ದುತಿಯತ್ಥಾಯ ವಾಯಾಮತೋ ಉಪಚಾರೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವಸೇನ ಓಳಾರಿಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಪವತ್ತಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಓಳಾರಿಕಾ’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಝಾನಲಾಭಿಸ್ಸ ಸಮಾಪಜ್ಜನಕಾಲೇ, ಏಕಾಸನಪಟಿಲಾಭೇ ಚ ಉಪರೂಪರಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸನ್ತಭಾವತೋ ಪಠಮತೋ ದುತಿಯಸ್ಸುಪಚಾರೇ ಸುಖುಮತಂ ವದನ್ತೀ’’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ವಿಪಸ್ಸನಾಯಂ ಪನಾತಿ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಮುಖೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಯಂ ಕಮೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ, ನ ಇತೋ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ದಸ್ಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಕಲರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ರೂಪಾರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ಏತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನತೋ ಪಭುತಿ ಬಲವತೀ ವಿಪಸ್ಸನಾ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಪನ ಮತೇನ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇತಿಆದಿನಾ. ಸೋಧನಾ ನಾಮ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ.

ಪುರತೋ ನಮನಾ ಆನಮನಾ. ತಿರಿಯಂ ನಮನಾ ವಿನಮನಾ. ಸುಟ್ಠು ನಮನಾ ಸನ್ನಮನಾ. ಪಚ್ಛಾ ನಮನಾ ಪಣಮನಾ. ಜಾಣುಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಾನಂ ವಿಯ ಇಞ್ಜನಾತಿ ಆನಮನಾದೀನಂ ಆವಿಭಾವತ್ಥಮುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾರೂಪೇಹಿ ಆನಮನಾದಿ ವಾ ಕಮ್ಪನಾದಿ ವಾ ಹೋತಿ, ತಥಾರೂಪೇ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇತಿ ಕಿರಾತಿ ಇತಿ ಚೇ. ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಸನ್ತಸುಖುಮಮ್ಪಿ ಚೇ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ. ಪಭಾವನಾತಿ ಉಪ್ಪಾದನಂ. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವೂಪಸನ್ತತ್ತಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಭಾವನಾ ನ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ತಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ನ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ. ಇತಿ ಕಿರಾತಿ ಏವಮೇತಂ ತಾವ ವಚನನ್ತಿ ತದೇತಂ. ಸದ್ದೋವ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಂ, ‘‘ಸತೋ ಅಸ್ಸಸತಿ ಸತೋ ಪಸ್ಸಸತೀ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಪದಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚತುಕ್ಕಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಅಪ್ಪಟಿಪೀಳನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಾದೀನಿಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೪) ವಚನತೋ. ತಥಾಪಿ ‘‘ನ ತಾವ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ ಉದ್ದಿಸತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಯಾವ ನ ಇಧೇಕಚ್ಚೇ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಘೇ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಆಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಿಯಂ ನ ಹೋತಿ, ತಂ ಅಮಿಸ್ಸಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಥಾವುತ್ತೇನಾತಿ ಯೋಗಾನುಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ. ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿ ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಿಕೋ. ಪಞ್ಚಸನ್ಧಿಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಝಾನಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ತದತ್ಥಜೋತಿಕಾಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ಇಧ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ. ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನತಾದಿ ಸೇನಾಸನಂ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚೀವರಧೋವನಾದಯೋ ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧಾ. ‘‘ಅನ್ತರಾ ಪತಿತಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ವಿಕಮ್ಪತಿ.

ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಿಕ್ಖೇಪಗತೇನಾತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತೇ ವಿಕ್ಖೇಪಗತೇನ. ಸಾರದ್ಧಾ ಅಸಮಾಹಿತತ್ತಾ. ಉಪನಿಬನ್ಧನಥಮ್ಭಮೂಲಂ ನಾಮ ನಾಸಿಕಗ್ಗಂ, ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ನಾಸಿಕಗ್ಗಾದಿನಿಮಿತ್ತೇ. ‘‘ದೋಲಾಫಲಕಸ್ಸ ಏಕಪಸ್ಸೇ ಏವ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಮಜ್ಝಞ್ಚ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಇಧ ಪನಾತಿ ಕಕಚೂಪಮೇ. ದೇಸತೋತಿ ಫುಸನಕಟ್ಠಾನತೋ. ‘‘ನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತೇ ಸತಿ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಗರೂಹಿ ಭಾವೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಗರುಕಭಾವನಂ. ಏಕಚ್ಚೇ ಆಹೂತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಝಾಯಿನೋ ಆಹು.

‘‘ಸಞ್ಞಾನಾನತಾಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಏಕಚ್ಚೇಹಿ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಮಾಣಮೇವ, ಸಙ್ಗೀತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅನಾಗತತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಮಯ್ಹಂ ತಾರಕರೂಪಂ ನು ಖೋ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿಆದಿಪರಿಕಪ್ಪೇ ಅಸತಿಪಿ ಧಾತುನಾನತ್ತೇನ ಏತಾಸಂ ಧಾತೂನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಯ ಕೇವಲಂ ಭಾವಯತೋ ತಥಾ ತಥಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ‘‘ನ ನಿಮಿತ್ತ’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇಧ ವುತ್ತಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಮೇವ.

ನಿಮಿತ್ತೇ ಪಟಿಭಾಗೇ. ನಾನಾಕಾರನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾ ವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಾನಾವಿಧತಂ. ವಿಭಾವಯನ್ತಿ ಜಾನಂ ಪಕಾಸಯಂ. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇತಿ ತತೋ ಸಮ್ಭೂತೇ ನಿಮಿತ್ತೇ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ವಾ ನಾನಾಕಾರಂ. ನಿಮಿತ್ತೇ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇನ್ತೋವ ನಾನಾಕಾರತಞ್ಚ ವಿಭಾವೇತಿ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ವಾ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿಬನ್ಧತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಾರಕರೂಪಾದಿವಣ್ಣತೋ. ಕಕ್ಖಳತ್ತಾದಿಲಕ್ಖಣತೋ.

ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಆಸನ್ನಭವಙ್ಗತ್ತಾತಿ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಸು ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಛಟ್ಠೇ, ಸತ್ತಮೇ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಯ ಸತಿ ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಫಲಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಇಧ ಹೋತೂತಿ ಚೇ? ನ, ಲೋಕಿಯಪ್ಪನಾಪಿ ಹಿ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಮ್ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರೇನ ಸಮಾನಗತಿಕಾವಾತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿಸೀದಿತುಕಾಮೋ ಚತುತ್ಥೇ, ಪಞ್ಚಮೇ ವಾ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ, ನ ಛಟ್ಠೇ, ಸತ್ತಮೇ ವಾ. ತತ್ಥ ಹಿ ಅಪ್ಪನಾ. ತತೋ ಪರಂ ಅಪ್ಪನಾಯ ಆಧಾರಭಾವಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ಆಸನ್ನಭವಙ್ಗತ್ತಾ ಚತುತ್ಥಂ, ಪಞ್ಚಮಂ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಥಲೇ ಠಿತಘಟೋ ವಿಯ ಜವನಾನಮನ್ತರೇ ಠಿತತ್ತಾತಿ ಕಿರ ಆಚರಿಯೋ.

ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಅನಾವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಝಾನಙ್ಗಾನೇವ ಆವಜ್ಜನಂ ಆವಜ್ಜನವಸೀ ನಾಮ. ತತೋ ಪರಂ ಚತುನ್ನಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಚಿತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಂ, ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೀ ನಾಮ. ತೇನೇವ ‘‘ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೀ ಪನ ಆವಜ್ಜನವಸಿಯಾ ಏವ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀ ನಾಮ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಇಚ್ಛತಿ ತತ್ತಕಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ತಂ ಪನ ಇಚ್ಛಿತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾತಿ. ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನವಸಿನೋ ಅಯಂ ನಾನತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾನುಭಾವೇನ ಜವನಂ ಜವತಿ, ವುಟ್ಠಾನಾನುಭಾವೇನ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತೋ ಅಧಿಕಂ ಜವತೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಜವನಞ್ಚ ಜವಿತ್ವಾ ಪುನ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಞ್ಚಮಂ ಝಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಕಿರ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಭಗವತೋ ಪನ ಆವಜ್ಜನಸಮನನ್ತರಮೇವ ಝಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ.

‘‘ವತ್ಥುನ್ತಿ ಹದಯವತ್ಥುಂ. ದ್ವಾರನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದಿ. ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ರೂಪಾದೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಪಸ್ಸತಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತರೂಪವತ್ಥುದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತರೂಪೇಸು ವತ್ಥುದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಯಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತರೂಪವತ್ಥುದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಂ ತಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಏಕಸ್ಸ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಚ ಮಮ ತಕ್ಕೋ ವಿಚಾರೇತ್ವಾವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ತತೋ ಪರಂ ತೀಸು ಚತುಕ್ಕೇಸು ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಏಕಮೇಕಂ ಕತ್ವಾ ಗಣೇತಬ್ಬಂ. ಸಮಥೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪೀತಿಪಟಿಸಂವೇದನಮೇತ್ಥ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ದುಕ್ಖಮೇತಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ತತೋ ವುತ್ತನಯತೋ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಯೇನ ಮೋಹೇನ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಸ ವಿಹತತ್ತಾ ವಾ ಏವಂ ಪವತ್ತೇ ಞಾಣೇ ಯಥಾರುಚಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತುಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕಾಲೇ ಸಮತ್ಥಭಾವತೋ ವಾ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ತೀಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಞಾಣಂ ವುತ್ತಂ. ನಿರೋಧೇ ಆರಮ್ಮಣತೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪೀತಿಪಟಿಸಂವೇದನಾ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಮೋಹಪ್ಪಹಾನಾಭಾವಾ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿವಿರೋಧತೋ ಚ. ತತ್ಥ ‘‘ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ತಾಯ ಸತಿಯಾ ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಾ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವಿದಿತತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಆವಜ್ಜತೋ’’ತಿಆದಿ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪೀತಿಪಟಿಸಂವೇದನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಜಾನತೋ, ಪಸ್ಸತೋ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಚ. ತದಧಿಮುತ್ತತಾವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಹತೋ, ಅಧಿಮುಚ್ಚತೋ, ತಥಾ ವೀರಿಯಾದಿಂ ಸಮಾದಹತೋ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿನಾ.

ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ. ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ. ಸಬ್ಬಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ. ತತ್ರ ಚಾಯಂ ಪೀತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿಆದಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಙ್ಖಾತವಿಪಸ್ಸನಾಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ವುತ್ತೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾಭೂಮಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಸಮಥೇ ಕಾಯಿಕಸುಖಾಭಾವಾ ವುತ್ತಂ. ದ್ವೀಸು ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪದೇಸೂತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪಟಿಸಂವೇದೀ…ಪೇ… ಸಿಕ್ಖತಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪಟಿಸಂವೇದೀ…ಪೇ… ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಏತೇಸು. ಮೋದನಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ಪೀತಿವೇವಚನಂ. ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದಿ ಕಿಲೇಸೇ, ತಮ್ಮೂಲಕೇ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ. ಏವಂ ಭಾವಿತೋತಿ ನ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಭಾವಿತೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಭಾವಿತೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಕಾಲೇಸುಪಿ ಪವತ್ತಅಸ್ಸಾಸಮುಖೇನೇವ ಸಬ್ಬಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಉಪಾಯಕುಸಲೇನ ಭಗವತಾ.

೧೬೮. ಕಸ್ಮಾ ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಮ್ಹೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

೧೭೨. ಉಸ್ಸುಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ಪಾಕಟಸದ್ದಸಞ್ಞಾ ಕಿರ, ಸಮಾನಕಪದನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಸುತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವೋರೋಪೇತುಕಾಮಸ್ಸ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಪದಂ ವೋರೋಪನಪದಸ್ಸ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ, ಸಞ್ಚೇತನಾ ಚ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪನಞ್ಚ ಏಕಸ್ಸೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಚೇತಸಿಕಮತ್ತೇನೇವ ಹೋತಿ, ಪಯೋಗೋಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಕಿರ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ. ‘‘ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ಚೇಚ್ಚ ಅಭಿವಿತರಿತ್ವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಜಾನನ್ತೋ…ಪೇ… ವೀತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವೋರೋಪನಮ್ಪಿ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಆದರಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಾ ಹಿ ಪುರಿಮಚೇತನಾ ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಸುಖುಮಅತ್ತಭಾವನ್ತಿ ರೂಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಅರೂಪಂ. ಅತ್ತಸಙ್ಖಾತಾನಞ್ಹಿ ಅರೂಪಾನಂ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೧ ಆದಯೋ) ವಿಯ ಇಧ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯೇಭುಯ್ಯವಚನಂ, ಓಪಪಾತಿಕಮನುಸ್ಸೇಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ, ಅರೂಪಕಾಯೇ ಉಪಕ್ಕಮಾಭಾವಾ ತಗ್ಗಹಣಂ ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಸ್ಸೇವ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸಮ್ಭವತೋ. ತೇನ ಸಜೀವಕೋವ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೋಪಿ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಏತ್ಥ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಮಾತುಯಾ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಮಾತುಯಾ ವಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಪರಿವಾರೇ (ಪರಿ. ೪೮೦) –

‘‘ಇತ್ಥಿಂ ಹನೇ ಚ ಮಾತರಂ, ಪುರಿಸಞ್ಚ ಪಿತರಂ ಹನೇ;

ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ಹನ್ತ್ವಾ, ನ ತೇನಾನನ್ತರಂ ಫುಸೇ;

ಪಞ್ಹಾ ಮೇಸಾ ಕುಸಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತಾ’’ತಿ.

ಪಠಮನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಮೇವ. ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ಹಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತತಿಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಪಠಮಚಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ನಾಮ. ಅಞ್ಞಥಾ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಪಠಮಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ವಿನಾ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ಭಾವೇ ವಾ ನವಸತ್ತಪಾತುಭಾವದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗೋ. ಅಯಂ ಸಬ್ಬಪಠಮೋ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೋತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇಮಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಯಾವ ಮರಣಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೇಸು ಅಪರಿಮಾಣೇಸು ‘‘ಸಬ್ಬಪಠಮೋ’’ತಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯದಾ ಪನ ಯೋ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೋ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯವಸೇನ ಸನ್ತತಿಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಸನ್ತತಿಂ ವಿಕೋಪೇನ್ತೋ ಹಿ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ ನಾಮ. ಏತ್ಥ ಚ ನಾನತ್ತನಯೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಸತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಪಠಮೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಪನ ಏಕತ್ತನಯೇ ಸನ್ತತಿಯಾ ಏಕತ್ತಾ. ಏಕತ್ತನಯೋ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘‘ಸನ್ತತಿಂ ವಿಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬಪಠಮೋ’’ತಿ ವಚನಂ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಬಹುತ್ತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸನ್ತತಿ ನಾಮ ಅನೇಕೇಸಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯುಪ್ಪತ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಬ್ಬಪಠಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಏವಮೇತ್ಥ ದ್ವೇಪಿ ನಯಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಸನ್ತತಿಂ ವಿಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸನ್ತತಿಂ ವಿಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ವಿಕೋಪಿತೇ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಕೋಪಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಪನ ವಿಕೋಪಿತೇ ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಕೋಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವೋರೋಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತದೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಸನ್ತತಿಂ ವಿಕೋಪೇತೀ’ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ‘‘ಸನ್ತತಿಂ ವಿಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪಕತಿಯಾ ಆಯುಪರಿಯನ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಮರಣಕಸತ್ತೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಅನಾಪತ್ತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಪಚ್ಚಯಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಅಕೋಪಿತತ್ತಾ. ವೀತಿಕ್ಕಮಪಚ್ಚಯಾ ಚೇ ಆಯುಪರಿಯನ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾವ ಮರಣಕಸತ್ತೇ ವೀತಿಕ್ಕಮಪಚ್ಚಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಕಮ್ಮಬದ್ಧೋ ಚಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ. ‘‘ಮರಣವಣ್ಣಂ ವಾ ಸಂವಣ್ಣೇಯ್ಯ, ಮರಣಾಯ ವಾ ಸಮಾದಪೇಯ್ಯ, ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ವಾ ಚೇತನಾಕ್ಖಣೇ ಏವ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಏಕನ್ತಾಕುಸಲತ್ತಾ, ದುಕ್ಖವೇದನತ್ತಾ, ಕಾಯಕಮ್ಮತ್ತಾ, ವಚೀಕಮ್ಮತ್ತಾ, ಕಿರಿಯತ್ತಾ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸತ್ತಟ್ಠಜವನವಾರಮತ್ತನ್ತಿ ಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವ ‘‘ಸಭಾಗಸನ್ತತಿವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸಮನನ್ತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ಹೋನ್ತಂ ಯಥಾ ಪುರೇ ವಿಯ ಅಹುತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ. ತನ್ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕೋಪನಂ.

ಈತಿನ್ತಿ ಸತ್ತವಿಧವಿಚ್ಛಿಕಾದೀನಿ ಯುದ್ಧೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ಮಾರಣತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಪಜ್ಜರಕನ್ತಿ ಸರೀರಡಾಹಂ. ಸೂಚಿಕನ್ತಿ ಸೂಲಂ. ವಿಸೂಚಿಕನ್ತಿ ಸುಕ್ಖಮಾತಿಸಾರಂವಸಯಂ. ಪಕ್ಖನ್ದಿಯನ್ತಿ ರತ್ತಾತಿಸಾರಂ. ದ್ವತ್ತಿಬ್ಯಾಮಸತಪ್ಪಮಾಣೇ ಮಹಾಕಾಯೇ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಠಿತನಾಗುದ್ಧರಣಂ, ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಓಲೋಕಿತೇ ಪರೇಸಂ ಕಾಯೇ ವಿಸಮರಣಂ ವಾ ಡಾಹುಪ್ಪಾದನಂ ವಾ ಪಯೋಗೋ ನಾಮ.

ಕೇಚೀತಿ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾ. ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ. ಕುಲುಮ್ಬಸ್ಸಾತಿ ಗಬ್ಭಸ್ಸ. ಕಥಂ ಸಾ ಇತರಸ್ಸಾತಿ ಚೇ? ತಸ್ಸ ದುಟ್ಠೇನ ಮನಸಾನುಪಕ್ಖಿತೇ ಸೋ ಚ ಗಬ್ಭೋ ಸಾ ಚ ಇದ್ಧೀತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಹೇವ ನಸ್ಸತಿ, ಘಟಗ್ಗೀನಂ ಭೇದನಿಬ್ಬಾಯನಂ ವಿಯ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಹೋತಿ. ‘‘ತೇಸಂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕೇಸು ಓಚರಿಯಮಾನಂ ನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ, ‘‘ತೇಸಂ ಮತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಥಾವರೀನಮ್ಪಿ ಅಯಂ ಯುಜ್ಜತೀ’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಿಕವಸೇನ ಪಟಿಸೇಧಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಪರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾಹತ್ಥಿಕನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪಯೋಗೇಸು ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಯ ಸತ್ತಮಾಯ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಣತ್ತಿಕೇ ಪನ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಚೇತನಾಹಿ ಸಹ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ಸತ್ತಸತ್ತ ಸದ್ದಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕೇಕಕ್ಖರಭಾವಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯತ್ತಕೇಹಿ ಅಕ್ಖರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ತದವಸಾನಕ್ಖರಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾಯ ಸತ್ತಮಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಆಣತ್ತಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ವಿಜ್ಜಾಮಯಪಯೋಗೇ. ಕಾಯೇನಾಣತ್ತಿಯಂ ಪನ ಸಾಹತ್ಥಿಕೇ ವುತ್ತನಯೋವ. ಥಾವರಪಯೋಗೇ ಯಾವತಾ ಪರಸ್ಸ ಮರಣಂ ಹೋತಿ, ತಾವತಾ ಕಮ್ಮಬದ್ಧೋ, ಆಪತ್ತಿ ಚ. ತತೋ ಪರಂ ಅತಿಸಞ್ಚರಣೇ ಕಮ್ಮಬದ್ಧಾತಿಬಹುತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಸತಿ ಪರಂ ಮರಣೇ. ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ಏಕಾ. ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಚ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕೇ ಚ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ –

‘‘ಭೂತಧಮ್ಮನಿಯಾಮಾ ಯೇ, ತೇ ಧಮ್ಮಾ ನಿಯತಾ ಮತಾ;

ಭಾವಿಧಮ್ಮನಿಯಾಮಾ ಯೇ, ತೇವ ಅನಿಯತಾ ಇಧ.

‘‘ಭೂತಧಮ್ಮನಿಯಾಮಾನಂ, ಠಿತಾವ ಸಾ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತಿ;

ಭಾವಿಧಮ್ಮನಿಯಾಮಾನಂ, ಸಾಪೇಕ್ಖಾ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತಿ.

‘‘ತೇನಞ್ಞಾ ಹೇತುಯಾ ಅತ್ಥಿ, ಸಾಪಿ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮತಾ;

ತಸ್ಸಾ ಫಲಂ ಅನಿಯತಂ, ಫಲಾಪೇಕ್ಖಾ ನಿಯಾಮತಾ.

‘‘ಏವಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ, ಠಿತಾ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮತಾ;

ಲದ್ಧಧಮ್ಮನಿಯಾಮಾ ಯಾ, ಸಾತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾ.

‘‘ಚೇತನಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಪಚ್ಛಾ ತಸ್ಸಾತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ;

ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ, ಛಬ್ಬಿಧಾ ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾ.

‘‘ಆಣತ್ತಿಯಂ ಯತೋ ಸಕ್ಕಾ, ವಿಭಾವೇತುಂ ವಿಭಾಗತೋ;

ತಸ್ಮಾ ಆಣತ್ತಿಯಂಯೇವ, ವುತ್ತಾ ಸಾ ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾ.

‘‘ಮಿಚ್ಛತ್ತೇ ವಾಪಿ ಸಮ್ಮತ್ತೇ, ನಿಯತಾನಿಯತಾ ಮತಾ;

ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಸಾ ನಿಯತಾ ಸಿಯಾ.

‘‘ಯಾ ಥೇಯ್ಯಚೇತನಾ ಸಬ್ಬಾ, ಸಹತ್ಥಾಣತ್ತಿಕಾಪಿ ವಾ;

ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನಾಯಂ, ಏಕನ್ತನಿಯತಾ ಸಿಯಾ.

‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ಸಹತ್ಥಾಣತ್ತಿಕಾದಿಕಾ;

ಅಭಿಧಮ್ಮವಸೇನೇಸಾ, ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಂ ದುಕಂ ಭಜೇ.

‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದೋ, ಚೇತನಾ ಚೇತಿ ತಂ ದ್ವಯಂ;

ನ ಸಾಹತ್ಥಿಕಕಮ್ಮೇನ, ಪಗೇವಾಣತ್ತಿಕಾಸಮಂ.

‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದೋ, ಚೇತನಾ ಚೇತಿ ತಂ ದ್ವಯಂ;

ನ ಸಾಹತ್ಥಿಕಕಮ್ಮೇನ, ಪಗೇವಾಣತ್ತಿಕಾಸಮಂ.

‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕ್ಖಣೇ ವಧಕಚೇತನಾ;

ಚಿರಾಠಿತಾತಿ ಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ನಿಯಾಮೇತಿ ಆಪತ್ತಿಕಂ.

‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕ್ಖಣೇ ಚೇ ವಧಕೋ ಸಿಯಾ;

ಮತೋ ಸುತ್ತೋ ಪಬುದ್ಧೋ ವಾ, ಕುಸಲೋ ವಧಕೋ ಸಿಯಾ.

‘‘ಕುಸಲತ್ತಿಕಭೇದೋ ಚ, ವೇದನಾತ್ತಿಕಭೇದೋಪಿ;

ಸಿಯಾ ತಥಾ ಗತೋ ಸಿದ್ಧೋ, ಸಹತ್ಥಾ ವಧಕಚೇತನಾ’’ತಿ.

ಯಾನಿ ಪನ ಬೀಜಉತುಕಮ್ಮಧಮ್ಮಚಿತ್ತನಿಯಾಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಆನೇತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸಿತಾನಿ, ತೇಸು ಅಯಮತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾ ಯೋಗಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಮಞ್ಞೇ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾನಿಯಮೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಚೇತನಾನಂ ಮಿಚ್ಛತ್ತಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತಾನಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಭಜಾಪಿಯಮಾನಾ ಯೇನ, ತೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಕಮ್ಮಚಿತ್ತನಿಯಾಮೇ ಭಜನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಜೀವಿತೇ ಆದೀನವೋ ಮರಣವಣ್ಣದಸ್ಸನೇ ನ ವಿಭತ್ತೋವ, ಇಧ ಪನ ಸಙ್ಕಪ್ಪಪದೇ ಅತ್ಥತೋ ‘‘ಮರಣಸಞ್ಞೀ ಮರಣಚೇತನೋ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅವಿಭೂತತ್ತಾ ವಿಭತ್ತೋ, ಅಪಾಕಟತ್ತಾ, ಅನೋಳಾರಿಕತ್ತಾ ವಾ ಅವಿಭಾಗಾ ಕಾರಿತಾ ವಾ. ನಯಿದಂ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ನಾಮನ್ತಿ ನ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ, ಕಿನ್ತು ಸಞ್ಞಾಚೇತನಾನಮ್ಪಿ ನಾಮನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಮ್ಪಿ ಏವಮೇವ ವುತ್ತಂ.

೧೭೪. ಕಾಯತೋತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸತ್ತಿಞಸೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತ್ಥಂ ‘‘ಉಸುಸತ್ತಿಆದಿನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನುದ್ದೇಸಿಕೇ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾರಮ್ಮಣಂ ಸೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞೋ ವಾ. ಉಭಯೇಹೀತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಪ್ಪಹಾರೋ ನ ಸಯಮೇವ ಸಕ್ಕೋತಿ, ದುತಿಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಜೀವಿತವಿನಾಸನಹೇತು ಅಹೋಸಿ, ತದತ್ಥಮೇವ ಹಿ ವಧಕೇನ ಸೋ ದಿನ್ನೋ, ದುತಿಯೋ ಪನ ಅಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತೇನ ದಿನ್ನೋ, ತೇನ ಸುಟ್ಠು ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಠಮಪ್ಪಹಾರೇನೇವಾ’’ತಿ, ‘‘ಚೇತನಾ ನಾಮ ದಾರುಣಾತಿ ಗರುಂ ವತ್ಥುಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಪುಬ್ಬಭಾಗಚೇತನಾ ಪಕತಿಸಭಾವವಧಕಚೇತನಾ, ನೋ ದಾರುಣಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಚೇತನಾ ಪರಿವಾರಾ, ವಧಕಚೇತನಾವ ದಾರುಣಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಉಭೋಪಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಸಾಹತ್ಥಿಕೋಪಿ ಸಙ್ಕೇತತ್ತಾ ನ ಮುಚ್ಚತಿ ಕಿರ.

ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅನಾಗತೋ. ‘‘ಏವಂ ವಿಜ್ಝ, ಏವಂ ಪಹರ, ಏವಂ ಘಾಹೇಹೀ’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮೇತೀತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಗಹಿತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಪುರತೋ ಪಹರಿತ್ವಾತಿಆದಿ ವತ್ಥುವಿಸಙ್ಕೇತಮೇವ ಕಿರ. ಏತಂ ಗಾಮೇ ಠಿತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲೋವ ನಿಯಮಿತೋ. ಯೋ ಪನ ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ‘‘ದೀಘಂ…ಪೇ… ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಆಣಾಪೇತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ. ಯದಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ವದತಿ, ‘‘ಏತಂ ದೀಘ’’ನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಅಪರೇ. ಆಚರಿಯಾ ಪನ ‘‘ದೀಘನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ನಿಯಮಿತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವದತಿ, ನ ಪನ ಆಣಾಪಕೋ ದೀಘಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಮಾರೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ಕಿರ. ‘‘ಅತ್ಥೋ ಪನ ಚಿತ್ತೇನ ಏಕಂ ಸನ್ಧಾಯಪಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ಆಣಾಪೇತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಇತರೋ ಅಞ್ಞಂ ತಾದಿಸಂ ಮಾರೇತಿ, ಆಣಾಪಕೋ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ನ ಗತತ್ತಾ. ‘‘ಏವಂ ದೀಘಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅನಿಯಮಿತಸ್ಸೇವಾತಿ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ, ಸುಟ್ಠು ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಓಕಾಸಸ್ಸ ನಿಯಮಿತತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಓಕಾಸನಿಯಮಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಮಾರೇತುಕಾಮೋವ ಹೋತಿ, ಸಯಂ ಪನ ತದಾ ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಓಕಾಸೇನ ಸಹ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋತಿ, ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಮಾರಾಪಿತೋ ಪರೋ ಏವ ಮಾರಾಪಿತೋ. ಕಥಂ? ಸಯಂ ರಸ್ಸೋ ಚ ತನುಕೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಆಣತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ‘‘ದೀಘಂ ರಸ್ಸಂ ಥೂಲಂ ಬಲವನ್ತಂ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಆಣಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ತನಿ ತಸ್ಸಾಕಾರಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ತೇನ ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಕಮ್ಮಬದ್ಧೋ. ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ದೂತಪರಮ್ಪರಾನಿದ್ದೇಸೇ ಆಣಾಪೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ. ಇತರಸ್ಸ ಆರೋಚೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾತಿ ಆಚರಿಯನ್ತೇವಾಸೀನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಆರೋಚನೇ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನೇ ದುಕ್ಕಟಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ವಧಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಪನ ಓಕಾಸಾಭಾವತೋ ನ ವುತ್ತಂ. ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ತೇನಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಂ. ವಧಕೋ ಚೇ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಮೂಲಟ್ಠೋ ಆಚರಿಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ಆಪನ್ನದುಕ್ಕಟೇನ ಸಹ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಮಹಾಜನೋ ಹಿ ತೇನ ಪಾಪೇ ನಿಯೋಜಿತೋತಿ. ಇದಂ ಪನ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವಧಕೋ ಚೇ ತಮತ್ಥಂ ನ ಸಾವೇತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯದಿ ಸಾವೇತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾಪಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾಯ ಅಭಾವಾ. ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹತಿ, ತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಠೇ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ವಧಕೋ ಪನ ‘ಸಾಧು ಕರೋಮೀ’ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತಂ ನ ಕರೋತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ನಿಯಮೇ ‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಕಿಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಕಿಮಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತೀ’ತಿ ಸಞ್ಜಾತಕಙ್ಖಾನಂ ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಂ ‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವಧಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ, ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಚ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ನ ಸಿಲಿಸ್ಸತಿ, ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ವಧಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ.

ವಿಸಕ್ಕಿಯದೂತಪದನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ವತ್ತುಕಾಮತಾಯ ಚ ಕಿಚ್ಛೇನೇತ್ಥ ವತ್ವಾ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಭಗವತಾ ನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸೇವ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ವಿಚಾರಣಾ – ಆಚರಿಯೇನ ಆಣತ್ತೇನ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೇನ ತದತ್ಥೇ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಸ್ಸೇವ ಆರೋಚಿತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಯೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಥ ಖೋ ಆಚರಿಯಸ್ಸೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ವಿಸಙ್ಕೇತತ್ತಾ, ನ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಸ್ಸ, ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾಯ ಆಪನ್ನತ್ತಾ. ತೇನೇವ ‘‘ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ಚ ವಧಕಸ್ಸ ಚ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬದುಕ್ಕಟಂ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋಕಾಸತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಂ.

ಅವಿಸಙ್ಕೇತೇ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿಸಙ್ಕೇತೇ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ವಧಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ದುಕ್ಕಟಂ ವಧಕಸ್ಸೇವ. ಸೋ ಹಿ ಪಠಮಂ ಆಣಾಪಕಂ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಂ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತ್ವಾ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸೋ ತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ಚ ವಧಕಸ್ಸ ಚ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ತಂ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಮೇವ, ‘‘ಯತೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಚ ತಂ ನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸೋ ತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಆಚರಿಯನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ವುತ್ತದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಠಮಮೇವ ಅನಾಪನ್ನಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಪನ್ನತ್ತಾ. ತಥಾಪಿ ವಧಕಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಜಾತೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏಕತೋ ವುತ್ತಂ, ನ ತಥಾ ‘‘ಆಣಾಪಕಸ್ಸ, ವಧಕಸ್ಸ ಚ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ. ಕಸ್ಮಾ? ವಧಕಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಪನ್ನತ್ತಾ. ಸೋ ಹಿ ಪಠಮಂ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯದಿ ಪನ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಕೇವಲಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಗರುಕತಾಯ ಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ ಸಯಂ ಅಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಸಮಾನಾ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಅಕಪ್ಪಿಯಸಾಸನಹರಣಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ಏವ, ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಪದವತ್ಥೂಹಿ ಮಿಗಲುದ್ದಕಸ್ಸ ಭರಿಯಾಯ ಸೋತಾಪನ್ನಾಯ ಧನುಉಸುಸೂಲಾದಿದಾನಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ವದನ್ತಿ ಏಕೇ. ತಂ ತಿತ್ತಿರಜಾತಕೇನ (ಜಾ. ೧.೪.೭೩ ಆದಯೋ) ಸಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ. ಇಧ ಪನ ದೂತಪರಮ್ಪರಾಯ ಚ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಪಾವದ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಪಾವದತೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಆರೋಚೇತು, ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ವಾ, ಪಣ್ಣೇನ ವಾ, ದೂತೇನ ವಾ ಆರೋಚೇತು, ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನತ್ಥಿ. ಸಚೇ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಮೂಲಟ್ಠೋ, ಅನ್ತರಾದೂತೋ ವಾ ವದತಿ, ತದತಿಕ್ಕಮೇ ವಿಸಙ್ಕೇತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಧಿಕಾರದ್ವಯೇ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತನಯೋ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ವಧಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಧಕಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಸ್ಸ. ಯದಿ ಪನ ಸೋ ವಜ್ಝಮರಣಾಮರಣೇಸು ಅವಸ್ಸಮಞ್ಞತರಂ ಕರೋತಿ, ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಸ್ಸಾಣತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಪಾರಾಜಿಕದುಕ್ಕಟೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸಿಯಾ. ‘‘ಇತಿ ಚಿತ್ತಮನೋ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ‘‘ವಧಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಸರೂಪೇನ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ತತೋ ಚುತ್ತರಿ ನಯದಾನತ್ಥಂ. ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ನ ಞಾಯತಿ. ‘‘ವಧಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಹಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತೇ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯೇಸಂ ವಸೇನ ದುಕ್ಕಟೇ ಯೋಜೇತುಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ಅಧಿಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತೇ ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸೇವ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ನೇವ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಕೇವಲನ್ತು ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಅನಿಯಮಿತತ್ತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪಾರಾಜಿಕದುಕ್ಕಟೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ಸುವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಉಭಯೇಸಂ ವಸೇನ ಯೋಜೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಆಚರಿಯೇಹಿ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮೂಲಟ್ಠೋ ನೇವ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನಾಭಾವತೋ, ನ ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನಪಚ್ಚಯಾ ವಧಕಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ಸಿಯಾತಿ ನಯಂ ದಾತುಂ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಸುವುತ್ತಂ. ತತ್ರ ಹಿ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ವುತ್ತನಯೇನ ಪನ ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಅನಿಯತಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅನುತ್ತಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನಪಚ್ಚಯಾ ವಧಕಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ಅವತ್ವಾ ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಅನಿಟ್ಠನಿವಾರಣತ್ಥಂ. ‘‘ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತೇ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನಪಚ್ಚಯಾ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಅನನ್ತರನಯೇನ ಸರೂಪೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ತಂ ಏವಂ ಆಪನ್ನಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಉತ್ತಾನನ್ತಿ ತಂ ಅವತ್ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತಂ. ಅನುತ್ತಾನತ್ತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯನ್ತಿ ಇಮಂ ಅನಿಟ್ಠಗ್ಗಹಣಂ ನಿವಾರೇತುಂ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಚರಿಯೇನ ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಮ್ಪಿ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಉತ್ತಾನಞ್ಚ ಕಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಪಟಿಪತ್ತಿದೀಪನತ್ಥಂ. ‘‘ಪಿಟಕತ್ತಯಾದೀಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಬುದ್ಧಿಯೋಪಿ ಆಚರಿಯಾ ಸರೂಪೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಏವರೂಪೇಸು ನಾಮ ಠಾನೇಸು ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಮಾದಿಸೋತಿ ಸುಹದಯಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಅನಾಗತೇ ವುತ್ತನಯಮನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಙ್ಕರದೋಸಂ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಣ್ಣನಾವೇಲಞ್ಚ ಅನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಅಪರೇಹಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಏವರೂಪೇಸು ನಾಮ ಪಾಠೋ ಆಚರಿಯೇನ ಪಚ್ಛಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಕೇಸುಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಲಿಖಿಸ್ಸಾಮ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಆಪತ್ತಿಯೇವ ನ ಸಿಯಾ, ಸಞ್ಚರಿತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಮರಣಾಭಿನನ್ದನೇಸುಪಿ ಚ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಮಾರಣಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಕಥಂ ನ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟಂ, ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಪುರಿಮನಯೇಪಿ ಚೇತಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ವೇದಿತಬ್ಬಮೇವ, ಓಕಾಸಾಭಾವೇನ ಪನ ನ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಯೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇಪೀತಿ.

೧೭೫. ಅರಹೋ ರಹೋಸಞ್ಞೀನಿದ್ದೇಸಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಸುತ್ವಾ ಮರತೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಉಲ್ಲಪನ್ತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಮರಣೇನ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ, ಅಸತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಮರಣೇನ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ. ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಸುತ್ವಾ ಮೇ ವಜ್ಝಸ್ಸ ಆರೋಚೇತೂ’’ತಿ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಉಲ್ಲಪನ್ತಸ್ಸ ವಿಸಙ್ಕೇತತಾ ದೂತಪರಮ್ಪರಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ ಸುತ್ವಾ ವದತೂ’’ತಿ ಉಲ್ಲಪತಿ, ವಜ್ಝೋ ಸಯಮೇವ ಸುತ್ವಾ ಮರತಿ, ವಿಸಙ್ಕೇತತ್ತಾ ನ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಸುತ್ವಾ ವದತಿ, ಸೋ ಚೇ ಮರತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ. ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ ಮಮ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತಂ ಮಾರೇತೂ’’ತಿ ಉಲ್ಲಪತಿ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಸುತ್ವಾ ಮಾರೇತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಸಯಮೇವ ಸುತ್ವಾ ಮಾರೇತಿ, ವಿಸಙ್ಕೇತತ್ತಾ ನ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಏವಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೭೬. ಮೂಲಂ ದತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಚವಿತ್ವಾ, ಚುಣ್ಣೇತ್ವಾ, ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಾ ಪಗೇವ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಯೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಮೂಲಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಞಾತಕಪರಿವಾರಿತಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮೂಲಂ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಗಹಿತಂ, ಪೋತ್ಥಕಸಾಮಿಕಹತ್ಥತೋ ಪುಬ್ಬೇ ದಿನ್ನಮೂಲಂ ಪುನ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಞಾತಕಾದೀನಂ ದತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಪೋತ್ಥಕಸಾಮಿಕಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಕಂ ಜಾತಂ ಹೋತಿ. ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಸಚೇಪಿ ಸೋ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಹುತ್ವಾ ಸೀಘಂ ತೇಸಂ ಮೂಲಂ ದತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯೇನ ಧನೇನ ಪೋತ್ಥಕೋ ಕೀತೋ, ತಞ್ಚ ಧನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಪೋತ್ಥಕಸಾಮಿಕಹತ್ಥತೋ ಧನೇ ಗಹಿತೇ ಪೋತ್ಥಕೇ ಅದಿನ್ನೇಪಿ ಮುಚ್ಚನತೋ. ಸಚೇ ಅಞ್ಞಂ ಧನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಯುತ್ತಂ ಪೋತ್ಥಕಸ್ಸ ಅತ್ತನಿಯಭಾವತೋ ಅಮೋಚಿತತ್ತಾ. ಸಚೇ ಪೋತ್ಥಕಂ ಸಾಮಿಕಾನಂ ದತ್ವಾ ಮೂಲಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಮುಚ್ಚತಿ ಅತ್ತನಿಯಭಾವತೋ ಅಮೋಚಿತತ್ತಾ. ಸಚೇ ಪೋತ್ಥಕಂ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ‘‘ತವೇವ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಮುಚ್ಚತಿ ಅತ್ತನಿಯಭಾವತೋ ಮೋಚಿತತ್ತಾ. ಏತ್ಥಾಯಂ ವಿಚಾರಣಾ – ಯಥಾ ಚೇತಿಯಂ ವಾ ಪಟಿಮಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಸೇತುಂ ವಾ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಕಾರಕಸ್ಸೇವೇತಂ ಪುಞ್ಞಂ, ನ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಗಹಿತಸ್ಸ, ತಥಾ ಪಾಪಮ್ಪಿ ಯೇನ ಪೋತ್ಥಕೋ ಲಿಖಿತೋ, ತಸ್ಸೇವ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸಾತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಸತ್ಥಹಾರಕಂ ವಾಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ. ಪರೇನ ಹಿ ಕತಸತ್ಥಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಏವಂ ಪರೇನ ಲಿಖಿತಮ್ಪಿ ಪೋತ್ಥಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಯಥಾ ವಜ್ಝೋ ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಮರತಿ, ತಥಾ ಉಪನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ. ಚೇತಿಯಾದೀತಿ ಏತಮನಿದಸ್ಸನಂ ಕರಣಪಚ್ಚಯಂ ಹಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಇದಂಮರಣಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಏವಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಾರಿತಂ. ಮಮ ಪನ ಚೇತಿಯಾದಿನಿದಸ್ಸನೇನೇವ ಸೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಾಧೇತಬ್ಬೋ ವಿಯ ಪಟಿಭಾತಿ.

ತತ್ತಕಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾತಿ ‘‘ಏಕಾಪಿ ಚೇತನಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ‘ತತ್ತಕಾ’ತಿ ವುತ್ತಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಂ ಚತುಕ್ಕತಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಪಮಾಣೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಪ್ಪಮಾಣೇ. ‘‘ಕತಂ ಮಯಾ ಏವರೂಪೇ ಆವಾಟೇ ಖಣಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪತಿತ್ವಾ ಮರತೂ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವಧಕೋ ಆವಾಟಪ್ಪಮಾಣಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಖಣಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಆವಾಟೇ’’ತಿ. ಇದಾನಿ ಖಣಿತಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏತ್ತಕಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ ಅನಿಯಮಿತತ್ತಾ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಕುದಾಲಪ್ಪಹಾರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಸುತ್ತನ್ತಿಕತ್ಥೇರೇಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪಠತಂ, ತಥಾಪಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ಉಭಯತ್ಥ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಬಹೂನಂ ಮರಣೇ ಆರಮ್ಮಣನಿಯಮೇ ಕಥನ್ತಿ ಚೇ? ವಜ್ಝೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಆಲಮ್ಬಿತೇ ಸಬ್ಬೇಸಮಾಲಮ್ಬಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಏಕಸ್ಸ ಮರಣೇಪಿ ನ ತಸ್ಸ ಸಕಲಂ ಜೀವಿತಂ ಸಕ್ಕಾ ಆಲಮ್ಬಿತುಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ನಿರುಜ್ಝಮಾನಂ, ಅತ್ಥಿತಾಯಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾ, ಪುರೇಜಾತಾರಮ್ಮಣಾ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿಯಾ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಪುರೇಜಾತಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಂ ತಂ ಜೀವಿತಮಾಲಮ್ಬಣಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಮಜವನಪರಿಯಾಪನ್ನಚೇತನಾಯ ಓಪಕ್ಕಮೇ ಕತೇ ಅತ್ಥತೋ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಮಾಲಮ್ಬಿತಂ, ವೋರೋಪಿತಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಇತೋ ಪನಞ್ಞಥಾ ನ ಸಕ್ಕಾ; ಏವಮೇವ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ‘‘ಬಹೂಪಿಸತ್ತೇ ಮಾರೇಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ವಿಸಪಕ್ಖಿಪನಾದೀಸು ಏಕಂ ಪಯೋಗಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಚೇತನಾ ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಆಲಮ್ಬಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪನೇಕಾಯ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಮಾರಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ತಾಯ ಏವ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮರಣಸಿದ್ಧಿತೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ವೋರೋಪೇತುಂ, ಆಲಮ್ಬಿತುಂ ವಾ. ತತ್ಥ ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಬಹೂನಂ ಮರಣೇ ಅಕುಸಲರಾಸಿ ಕಥನ್ತಿ ಚೇ? ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಮರಣೇ ಪವತ್ತಚೇತನಾನಂ ಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ. ಕಥಂ? ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸು ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಇತರಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ‘‘ತತೋ ಬಲವತರಕುಸಲಪಟಿಬಾಹಿತಾ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಭಜನ್ತಿ, ಪುನಪಿ ವಿಪಾಕಂ ಜನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಾಪಿ ವಿಯ ತಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಕುಸಲಚೇತನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದೇತಿ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಚೇತನಾ ಅನನ್ತರಭವೇ ಏವ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾನಾದಿವಸೇನ ತಾಸಂ ಕಿಚ್ಚಲೇಸಕರಣತೋ ಏಕಾಪಿ ಸಮಾನಾ ‘‘ರಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ತಾಯ ಪನ ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಅತಿತಿಕ್ಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಹೋತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋತಿಆದಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪಪಞ್ಚಿತಂ.

ಅಮರಿತುಕಾಮಾ ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಮರಣೇಪಿ ಆಪತ್ತಿ. ‘‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪತನಂ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಚೇ? ಓಪಪಾತಿಕತ್ತಂ, ಪತನಞ್ಚ ಏಕಮೇವಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅನುದ್ದಿಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಏತ್ಥ ಮರತೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಉತ್ತರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಮರತಿ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’’ತಿ ಸುವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ‘‘ಪತಿತ್ವಾ ಮರತೂ’’ತಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಖಣಿತೋ ಹೋತಿ, ಓಪಪಾತಿಕಮನುಸ್ಸೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಠಿತನಿಯಮೇನೇವ ‘‘ಉತ್ತರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮರತೀತಿ ಪಾರಾಜಿಕಚ್ಛಾಯಾ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉತ್ತರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ’’ತಿ. ಸೋ ಹಿ ಉತ್ತರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪತಿತ್ವಾ ಮರತಿ, ತೇನ ಪಾತೋಪಿ ತಸ್ಸ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯೋ ಪನ ‘‘ಉತ್ತರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಮರತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಓಪಾತಖಣನಕ್ಖಣೇ ಅರೂಪಲೋಕೇ ಜೀವತಿ. ವಧಕಚೇತನಾ ಚ ‘‘ಅನಿಯತೋ ಧಮ್ಮೋ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಮಾತುಘಾತಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಿತುಘಾತಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅರಹನ್ತಘಾತಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ರುಹಿರುಪ್ಪಾದಕಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೨.೧೫.೩೮ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತತ್ತಿಕ) ವಚನತೋ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ನ ಚ ತಂ ಅರೂಪಾವಚರಸತ್ತಸ್ಸತ್ಥಿ, ನ ಚ ಸಾ ಚೇತನಾ ‘‘ಅನಿಯತೋ ಧಮ್ಮೋ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಆರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತಂ ವತ್ಥುಪುರೇಜಾತಂ ಆರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತಂ. ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಮಾತುಘಾತಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೨.೧೫.೪೮ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತತ್ತಿಕ) ವಚನತೋ ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೋ ಇಧ ಪತಿತ್ವಾ ಮರಣಕಸತ್ತೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ವಧಕಚೇತನಾಯ ಕಿಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಇಧ ಜೀವನಕಸತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ನ ಮರತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಹೋತಿ ಏವ. ಯಥಾ ಕಿಂ ‘‘ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಠಿತೇ ಸತ್ತ ಜನೇ ಏಕೇನ ಕಣ್ಡೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮಾರೇಮೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಜೀವಿತಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಣ್ಡಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಕಣ್ಡೋ ತಂ ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಇತರೇ ಛ ಜನೇ ಮಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅಯಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಏವ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಯೋ ಕೋಚೀ’’ತಿ ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಧಕಚೇತನಾ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಜೀವಿತಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಮತೇಪಿ ಇತರಸ್ಸ ವಸೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ. ಸಚೇ ಅರಹಾ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಅರಹನ್ತಘಾತಕೋವ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏವರೂಪೇಸು. ಅಯಮೇವ ಹೇತ್ಥ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಗತಾ ಯುತ್ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪತನರೂಪಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಮಾತುಯಾ ಪತಿತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತಲಿಙ್ಗಾಯ ಮತಾಯ ಸೋ ಮಾತುಘಾತಕೋ ಹೋತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಪುರಿಸಘಾತಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಪತನಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಆಪತ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪತನರೂಪಮರಣರೂಪಾನಂ ಏಕಸನ್ತಾನತ್ತಾ, ತದೇವ ಹಿಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ತಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿವತ್ತನಂ ನತ್ಥಿ, ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನೇವ ಪವತ್ತಿಯಂ ನಿರುಜ್ಝನುಪ್ಪಜ್ಜನಕಾನಿ, ಇತ್ಥಿಪುರಿಸೋತಿ ಚ ತತ್ಥ ವೋಹಾರಮತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಮಾತುಘಾತಕೋವ, ನ ಪುರಿಸಘಾತಕೋತಿ, ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಪತನರೂಪವಸೇನಾಪತ್ತಿ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ಪತನರೂಪವಸೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಏಕಸನ್ತಾನತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಪಠಮಥೇರವಾದೇ ಯುತ್ತಿ. ದುತಿಯೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪೇತೋ ಪತಿತೋ, ಯಕ್ಖೋ ಚ, ಅಥ ಖೋ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ‘‘ವಾಮೇನ ಸೂಕರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೯೬; ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧೬೬) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಯಕ್ಖಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ವಿಯ ಸಬ್ಬರೂಪಾನಂ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕತ್ತಾ ಚ ತಿರಚ್ಛಾನರೂಪೇನ ಮತೇ ಮರಣರೂಪವಸೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ವತ್ಥುವಸೇನ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನಾ ಹೋತಿ ಏವ ತತ್ಥಜಾತಕರುಕ್ಖಾದಿಛೇದನಪಾಚಿತ್ತಿಯಪರಿವತ್ತನಂ ವಿಯ. ಅಯಮೇವ ಯುತ್ತತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತೋ. ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಪನ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ಪತಿತ್ವಾ ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ಮರತು, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ ಗರುಕತ್ತಾ. ಗರುಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ವಿಪರಿವತ್ತನಾ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ.

ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ತಿರಚ್ಛಾನೇ, ಮತೇ ಭೇದಸ್ಸ ಕಾರಣಂ;

ಸರೂಪಮರಣಂ ತಿಸ್ಸೋ, ಫುಸ್ಸೋ ಮಞ್ಞೇತಿ ಅಞ್ಞಥಾ.

ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ದುತಿಯವಾದೇ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪತಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಮರನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ದೇವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ’’ತಿ. ‘‘ಸಕಸಕರೂಪೇನೇವ ಮರಣಂ ಭವತಿ ನಾಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ಯಕ್ಖಪೇತರೂಪೇನ ಮತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಮರಣೇ ವಿಯಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಪಹಾರಂ ಲದ್ಧಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಮಾರಣತ್ಥಾಯ ಕತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ.

೧೭೭. ಸಾಧು ಸುಟ್ಠು ಮರತೂತಿ ವಚೀಭೇದಂ ಕರೋತಿ. ವಿಸಭಾಗರೋಗೋತಿ ಸರೀರಟ್ಠೋ ಗಣ್ಡಪೀಳಕಾದಿ.

೧೭೮. ಕಾಳಾನುಸಾರೀತಿ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲತಾಯ ಮೂಲಂ ಕಿರ. ಮಹಾಕಚ್ಛಪೇನ ಕತಪುಪ್ಫಂ ವಾ. ಹಂಸಪುಪ್ಫನ್ತಿ ಹಂಸಾನಂ ಪಕ್ಖಪತ್ತಂ. ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾಣತ್ತಿಕನಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಾನವಿಧಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಿನೀತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೧೮೦. ಮರಣತ್ಥಿಕಾವ ಹುತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದೇನ ಸಗ್ಗಪಾಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯತ್ತಾ ಅತ್ಥತೋ ಮರಣತ್ಥಿಕಾವ ಹುತ್ವಾ ಏವಂಅಧಿಪ್ಪಾಯಿನೋ ಮರಣತ್ಥಿಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಮರಣತ್ಥಿಕಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಆಪನ್ನಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ನ ಹಿ ತೇ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನ ಜಾನನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ವೋಹಾರವಸೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗವೋಹಾರವಸೇನ. ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೇ ಪನೇತಂ ನತ್ಥಿ. ಪಾಸೇ ಬದ್ಧಸೂಕರಮೋಚನೇ ವಿಯ ನ ಹೋತಿ. ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾತಿ ಅನ್ತರಾ ಅಮರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಟಿವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ. ಹೇಟ್ಠಿಮಭಾಗೇ ಹಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ವಲಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ದಸ್ಸಿತೇತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೇ. ಪಟಿಬನ್ಧನ್ತಿ ತಯಾ ಪಟಿಬನ್ಧಂ, ಪರಿಭೋಗನ್ತರಾಯಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಾ ಅಕಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೮೧-೨. ಯಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಠಮಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಪಿಣ್ಡಪಾತತೋ ಪಣೀತಪಣೀತಂ ದೇನ್ತೋ ತತ್ಥಪಿ ಅತ್ತಕಾರಿಯಂ ಅದಾಸಿ. ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞಂ ಆಕಡ್ಢನ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪತನೇ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಿಸನ್ಧಿ ನತ್ಥಿ. ನ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಘೋ ಚ ಪಯೋಗೋ ಚ ಅತ್ಥಿ, ವಧಕಚೇತನಾ ನತ್ಥಿ. ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವತ್ಥುಅಜಾನನವಸೇನ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ, ಇದಂ ಕಿರ ತೇಸಂ ನಾನತ್ತಂ. ‘ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚೋ ಅಹ’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಥಾರೂಪಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ನೋ ಚೇ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಚೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದುಕ್ಕಟಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಮುಗ್ಗರಾ ನಾಮ ಖಾದನದಣ್ಡಕಾ. ವೇಮಾ ನಾಮ ತೇಸಂ ಖಾದನದಣ್ಡಕಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಚ ಉಪರಿ ಚ ತಿರಿಯಂ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬದಣ್ಡಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಹೇಟ್ಠಾವ ದುವಿಧಾಪಿ ಪಠನ್ತಿ. ಹತ್ಥಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಮಾ ಹೋತೂ’’ತಿ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ. ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ತಪ್ಪಭವಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಲಜ್ಜೀಯನ್ತೋ ಆಹಾರಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ ಸಭಾಗಾನಂ ಬ್ಯಾಕತತ್ತಾ. ತೇ ಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಖೇತ್ತಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ.

೧೮೬. ಅಕತವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾತಿ ನ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ. ಸಾ ಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಕತಾಪಿ ಅಕತಾ ವಿಯಾತಿ ಅಕತವಿಞ್ಞತ್ತಿ. ‘‘‘ವದೇಯ್ಯಾಥ, ಭನ್ತೇ ಯೇನತ್ಥೋ’ತಿ ಏವಂ ಅಕತಟ್ಠಾನೇ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅಕತವಿಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತಿತ್ಥಿಯಭೂತಾನಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸಹತ್ಥಾ ದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ. ಪಿತುಚ್ಛಾ ನಾಮ ಪಿತುಭಗಿನೀ. ಸಚೇಪಿ ನ ಯಾಚನ್ತಿ ‘‘ಯಾಚಿತುಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ, ಸಯಂ ವಾ ಏವಂ ವತ್ತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತಾ. ‘‘ಯದಾ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ವಾ. ‘‘‘ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ವಾ ನ ಹೋತೀ’ತಿ ವಚನತೋ ಯಾವ ಸತ್ತಮೋ ಕುಲಪರಿವಟ್ಟೋ, ತಾವ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ಮಹಾಮಾತುಯಾಚೂಳಮಾತುಯಾತಿಆದೀನಂ.

ವುತ್ತನಯೇನ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಾಮಣೇರೇಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ‘‘ನ ಅಕತವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ ಸಚೇ, ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಪ್ಪಿಯವಸೇನಾತಿ ಪುಪ್ಫಂ ಆನೇಥಾತಿಆದಿನಾ. ‘‘ಪೂಜಂ ಅಕಾಸೀ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಯಂ ಗಹೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

‘‘ಭಣಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮಞ್ಹಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ನೋ ಚೇ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಪಾದಾ ಅಪನೇತಬ್ಬಾ. ಅವಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಹಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ.

ಚೋರನಾಗಸ್ಸ ಹಿ ಆಮಟ್ಠಂ ದಿನ್ನೇ ಕುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಮಟ್ಠಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅಙ್ಗುಲನ್ತರೇ ಥೋಕಂ ಭತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪತ್ತೇ ಭತ್ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅದಾಸಿ, ಸೋ ತೇನ ತುಸ್ಸಿ. ವರಪೋತ್ಥಕಚಿತ್ತತ್ಥರಣನ್ತಿ ಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬತ್ಥರಣವಿಕತಿ. ಪಿತುರಾಜಾ ದಮಿಳಸ್ಸ ಪರಾಜಿತೋ ರೋಹಣೇ ಸೋಳಸವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿತ್ವಾ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಪರಿವುತೋ ‘‘ರಜ್ಜಂ ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಸ್ಸ ಕಾರಣಾ ಏಕಂ ಅಮಚ್ಚಂ ಘಾತಾಪೇಸಿ. ಸೇಸಾ ಭಯೇನ ಪಲಾಯನ್ತಾ ಅರಞ್ಞೇ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಚೋರೇಹಿ ವಿಲುತ್ತಾ ಹಮ್ಬುಗಲ್ಲಕವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚಾತುನಿಕಾಯಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಆನೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಸಿ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ರಜ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಾ ಹಮ್ಬುಗಲ್ಲಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಭಯಗಿರಿವಿಹಾರಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೇಸಾಪಿ ಏಕೇಕವಿಹಾರಂ ಕಾರಾಪೇಸುಂ ಕಿರ.

೧೮೭. ಚೋರಸಮೀಪಂ ಪೇಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಾಳಯಕ್ಖವಿಹಾರಂ ಪೇಸೇತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದಿಸೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯತ್ತಾ. ತಳಾಕಾದೀಸು ಮಚ್ಛಾದಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಕೇವಟ್ಟಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ‘‘ತಳಾಕತೀರಂ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ಪಹಿಣನ್ತಸ್ಸ ಪಾಣಾತಿಪಾತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ವಾಳಯಕ್ಖವಿಹಾರಂ ಪಾಹೇಸೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸದಿಸೋ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯತ್ತಾ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸಾನುಲೋಮತೋ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಏವಂ ವಾಳಯಕ್ಖಮ್ಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ.

೧೮೯. ತಂ ತತ್ರಟ್ಠಿತಂ ಛಿನ್ದನ್ತನ್ತಿ ತಂ-ಸದ್ದೋ ಏಕಚ್ಚೇಸು ನತ್ಥಿ. ಇತರೇಸು ಪಾರಾಜಿಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಆಪನ್ನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇಮಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸೀಘಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನಪಿ ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ಅನನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ. ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಟ್ಟತಿ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ.

೧೯೦. ಕಥಂ? ಕುಟಿರಕ್ಖಣತ್ಥಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ಪಟಗ್ಗಿದಾನಾದಿ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ಕುಟಿ ನಾಮೇಸಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅತ್ಥಾಯ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ವಟ್ಟತೀ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇತ್ಥ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಸ್ಸ ನಗ್ಗಭಾವಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ಭೂತಗಾಮಪಾತಬ್ಯತಾ ಭಗವತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ಜೀವಿತರಕ್ಖಣತ್ಥಞ್ಚ ಸಪ್ಪದಟ್ಠಕಾಲೇ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಪಿ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ರುಕ್ಖೋ ವಾ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೋ ಏವೇತ್ಥ ಪಮಾಣಂ. ಏತ್ಥ ಪನಾಯಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ – ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇಸುಪಿ ಸತ್ತಾ ನಗ್ಗಿಯಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಸಾದಂ ಕತ್ವಾ ನಿರಯೂಪಗಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಪ್ಪಾ ಚ ಡಂಸಿತ್ವಾ, ತೇಸಂ ಪಾಪವಿಮೋಚನತ್ಥಂ ಭೂತಗಾಮಪಾತಬ್ಯತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ. ದಾನಪತೀನಂ ಚಿತ್ತರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಪಟಗ್ಗಿದಾನಾದಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಞನ್ತರಾಯೋ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಲಾಭನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ. ವಧಕಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತಹಿತಕರಣಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಪನ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಂ, ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಜನಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ವಾ ‘‘ಅಹೋ ದುಕ್ಕರಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಪಸಾದಮೇವ ಲಭೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಟ್ಟತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸಿದ್ಧಿಯಾತಿ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಜೀವಿತತ್ಥಾಯ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತಸಿನೇಹವಸೇನ ಛಿನ್ದನತೋ ಅಕುಸಲತ್ತಾ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಅನೇಕೇಸು ರುಕ್ಖೇನ ಓತ್ಥತೇಸು, ಓಪಾತೇ ವಾ ಪತಿತೇಸು ಅಞ್ಞೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯ ರುಕ್ಖಛೇದನಾದಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ಪರಪರಿತ್ತಾಣಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋತಿ. ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ರಕ್ಖಣಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮನ್ತಾ ಭೂಮಿತಚ್ಛನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೧೯೧. ತೀಹಿ ಮಾರಿತೇ ಪನ ವಿಸಙ್ಕೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತೀಸು ಏಕೇನ ಮಾರಿತೇಪಿ ‘‘ಖೇತ್ತಮೇವ ಓತಿಣ್ಣತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಯೋಪಿ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾರೇನ್ತಿ ಚೇ, ಆಪಜ್ಜತಿ, ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಚ್ಛೇದಬ್ಭನ್ತರೇ ವಾ ಅವಿಸಙ್ಕೇತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಪರಿಚ್ಛೇದಾತಿಕ್ಕಮೇ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಸಙ್ಕೇತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತಿಯೋ ಚೇ ಮಾರೇತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ದ್ವೇ ಮಾರೇನ್ತೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಏಕೇನ ವಾ ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಮಾರಿತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಹಾರಾನಂ ಮರಣೇ ಸತಿ ದ್ವೇ ಮಾರಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸತಿ ಏಕೋವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕಂ

ವಗ್ಗುಮುದಾತೀರಿಯಭಿಕ್ಖುವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೧೯೩. ಚತುತ್ಥೇ ವಗ್ಗು ಚ ಸಾ ಮೋದಯತಿ ಚ ಸತ್ತೇತಿ ವಗ್ಗುಮುದಾ. ‘‘ವಗ್ಗುಮದಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ವಗ್ಗು ಚ ಸಾ ಪಸನ್ನಸುದ್ಧತರಙ್ಗಸಮಿದ್ಧತ್ತಾ ಸುಖುಮಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಜೀವಿತವಗ್ಗುತ್ಥನಿತಾ ಜೀವಿತತ್ಥನ್ತಿ ನೀಲುಪ್ಪಲನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಮದಸ್ಸಾತಿ ಚ ಬಹುಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಪಾನಾದಿಸಮಿದ್ಧಾ ನದೀ ಛಣದಿವಸೇಸೂತಿ ನಿರುತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಗ್ಗು ಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ಲೋಕೇನ ಸಮ್ಮತಾತಿ ಕಿರ ಅತ್ಥೋ. ಭಾಸಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ.

೧೯೪-೫. ವಣ್ಣವಾ ವಣ್ಣವನ್ತೋ ವಣ್ಣವನ್ತಾನೀತಿಪಿ ಸಿಜ್ಝತಿ ಕಿರ ಬಹುವಚನೇನ. ಯಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಊನತ್ತಂ, ಪೂರತ್ತಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋಕಾಸಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋಕಾಸೋ ಹದಯವತ್ಥು. ಚತುಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕೇ ಪಾಕತಿನ್ದ್ರಿಯೇ. ಅತ್ತನೋ ದಹತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ದಹತಿ, ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಪವೇದೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸನ್ತನ್ತಿ ವತ್ತಮಾನಂ. ಗೋತ್ರಭುನೋತಿ ಗೋತ್ತಮತ್ತಂ ಅನುಭವತ್ತಾ ನಾಮಮತ್ತಕಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸವಿಭಙ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೧೯೭. ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನೀತಿ ಚೇ? ನ, ತತ್ಥೇವ ‘‘ಯಂ ಞಾಣಂ, ತಂ ದಸ್ಸನಂ, ಯಂ ದಸ್ಸನಂ, ತಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನಪದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ವಿಜ್ಜಾಸೀಸೇನ ಪದಭಾಜನಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧುರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪುರಿಮಂ ಕತ್ವಾ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

೧೯೯. ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕರಾಗಾದೀನಂ ಕಾರಣತ್ತಾ ರಾಗಾದಯೋವ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ. ತಿಸ್ಸನ್ನಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ವಿಜ್ಜಾನಂ ಲಾಭೀಮ್ಹೀ’’ತಿ ಭಣತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ, ನ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಕಿಲೇಸನಹಾನಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಂಖಣತ್ತಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚದೀಪನತೋ. ತೇನೇವ ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ವಿನಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಗತನೀವರಣತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯಾವಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಾ ಅನಾಗತಾ, ತಾವ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಲಾಭೀಮ್ಹೀ’ತಿ ವದನ್ತೋ ಯದಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ, ಸೋಪಿ ಚ ತಥಾ ಜಾನಾತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸಪಿ ತಂನಾಮತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಅವಿಸೇಸೇನಾಪಿ ವದತೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತೋ ‘ಪಾರಾಜಿಕ’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ ‘ವಿಜ್ಜಾನಂ ಲಾಭೀಮ್ಹೀ’ತಿ ಭಣನ್ತೋಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವೇಪಿ ತಾಸಂ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ. ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಞ್ಞಂ ಪಮಾಣಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಮಾರೋಚೇತುಕಾಮೋ ಲೋಕಿಯೇನ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಂ ವದತೋ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಪಮಾಣಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಇತರಥಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಪರೇಹಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ತಂ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರುದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜಾನಿದಸ್ಸನಂ ಇಧ ಅನಿದಸ್ಸನಂ ಸಾಸನೇ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ವಿಜ್ಜಾವಿಧಾನಾಭಾವಾ. ಭಗವತಾ ವಿಭತ್ತಖೇತ್ತಪದೇ ವಾ ತೇಸಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಾನಂ ಅನಾಮಟ್ಠತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಞ್ಞಂ ಪಮಾಣಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಲಾಭೀಮ್ಹೀ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸಂಸನ್ದನತೋ ಪರಿಯಾಯವಚನತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’ತಿ ವಾ ‘ಲಾಭೀಮ್ಹಾಹಂ ತಸ್ಸಾ’ತಿ ವಾ ವದತೋಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಮ್ಪಿ ‘‘ಸಚೇ ಪನಸ್ಸೇವಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿವಚನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ, ಸೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸೇಸಂ ಆರೋಚೇತುಮೇವ ವದತಿ. ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತೀ’ತಿಆದೀಸು ಅಹಂ-ವಚನಾಭಾವಾ ಪರಿಯಾಯೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ಇಧ ಪನ ‘ಲಾಭೀಮ್ಹಾಹಂ ತಸ್ಸಾ’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಯುತ್ತಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಾದಿವಚನಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇಸು ಏಕೋಪಿ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಸುಟ್ಠು ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ-ಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏವ ಪಾಠೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಪಿ ಏಕೇಕಮ್ಪಿ ಏಕೇಕಫಲವಸೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ರಾಗಸ್ಸ ಪಹಾನನ್ತಿಆದಿತ್ತಿಕೇ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೇನ ವಿನಾ ನತ್ಥಿ. ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಹಿ ರಾಗದೋಸಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಚತುತ್ಥೇನ ಮೋಹಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ರಾಗೋ ಮೇ ಪಹೀನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವದತೋಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ರಾಗಾ ಚಿತ್ತಂ ವಿನೀವರಣತಾತಿಆದಿತ್ತಿಕೇ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ರಾಗಾ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ವಿನೀವರಣ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವದತೋ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾತಿ. ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ ಕೇಚಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ. ಕಸ್ಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಇತಿ ಜಾನಾಮಿ, ಇತಿ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನವಚನೇನೇವ ಮಾತಿಕಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಸಮಾಪಜ್ಜಿಂ, ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅತೀತತ್ತಭಾವೇ ಸೋತಾಪನ್ನೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವದತೋಪಿ ಹೋತೂತಿ ಚೇ? ನ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ಕಥಂ? ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ವತ್ತಮಾನತಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಅತೀತತ್ತಭಾವಂ. ಅತೀತತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ.

೨೦೦. ‘‘ಸಚೇಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಾನಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಕಿರ. ‘‘ಇತಿ ವಾಚಾ ತಿವಙ್ಗಿಕಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ನತ್ಥೇತನ್ತಿ ಪುರಿಮೇ ಸತಿ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸಾಭಾವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಂ, ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಲವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ವಚನವಿಸೇಸೋ ಪನ ಅತ್ಥಿ ಏವ.

೨೦೭. ಉಕ್ಖೇಟಿತೋತಿ ಉತ್ತಾಸಿತೋ. ಖಿಟ ಉತ್ರಾಸನೇ.

ಸುದ್ಧಿಕವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವತ್ತುಕಾಮವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಥೇತಿ ವಿಜಾನನಟ್ಠಾನೇ, ತೇನ ‘‘ವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಥಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ಸುತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ, ನ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಝಾನಂ ಕಿರ ಸಮಾಪಜ್ಜಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ಚೇ ‘‘ಏಸ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ತನೋ ಗುಣದೀಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ. ಅಞ್ಞಥಾ ಜಾನಾತೀತಿ ಚೇ? ಪಾರಾಜಿಕಚ್ಛಾಯಾ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ.

ವತ್ತುಕಾಮವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅನಾಪತ್ತಿಭೇದಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅನುಲ್ಲಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಯದಿ ಉಲ್ಲಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಭವೇಯ್ಯ, ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಅಪರೇ. ‘‘ತಂ ಪರತೋ ‘ನಾವುಸೋ, ಸಕ್ಕಾ ಪುಥುಜ್ಜನೇನ ಅಧಿವಾಸೇತು’ನ್ತಿ ವತ್ಥುನಾ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಿನೀತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೨೨೫-೬. ದುಕ್ಕರ ಆಗಾರ ಆವಟಕಾಮ ಅಭಿರತಿವತ್ಥೂಸು ‘‘ಯದಿ ಉಲ್ಲಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಕಾರಣಂ ಪನ ದುದ್ದಸಂ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಂ ವಿಯ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಯಾನೇನ ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಪದಸಾ ಗಮನವಸೇನೇವ ಕತಿಕಾಯ ಕತಾಯ ಯುಜ್ಜತಿ. ‘‘ಅಪುಬ್ಬಂಅಚರಿಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಟ್ಠೇಥ ಏಥ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ಏವಂ ಸಹಗಮನೇ ಪುಬ್ಬಾಪರಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ. ವಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ವಸನ್ತೋ ಚೇ ಉಪಾಸಕೇನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ. ‘‘ರತ್ತಿಂ ವಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನಾನಾವೇರಜ್ಜಕಾತಿ ನಾನಾಜನಪದವಾಸಿನೋ. ಸಙ್ಘಲಾಭೋತಿ ಯಥಾವುಡ್ಢಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪುಣನಕೋಟ್ಠಾಸೋ.

೨೨೮. ಇಧಾತಿ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇ ಪಞ್ಹಾಕಮ್ಮೇ. ಧಮ್ಮಧಾತು ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ.

೨೩೨. ನ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ನ ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತವಸೇನ ಅನುಸ್ಸರಿ. ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತರಾಭವಭೂತಾ ಏಕಾ ಏವ ಜಾತೀತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನಿಗಮನವಣ್ಣನಾ

೨೩೩. ಚತುವೀಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಮಾತುಘಾತಕಪಿತುಘಾತಕಅರಹನ್ತಘಾತಕಾ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಾ. ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ, ಲಮ್ಬಿಆದಯೋ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಾ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಕುತೋ ಚತುವೀಸತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾಜಾನನತೋ. ಮಾತುಘಾತಕಾದಯೋ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಇಧಾನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಲಮ್ಬಿಆದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಟಿಸೇವಿನೋ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಏಕಕಮ್ಮಂ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಸಂವಾಸಸ್ಸ ಅಭಬ್ಬತಾಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಥಾ ಪುರೇ ತಥಾ ಪಚ್ಛಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ನೇಸಂ ಸಮಞ್ಞಾಯಪಟಿಞ್ಞಾಯಭಿಕ್ಖುಭಾವೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ.

ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಕಣ್ಡೋ

೧. ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೨೩೫. ‘‘ಓಕ್ಕಮನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ. ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಕಾರಕೋ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ? ಅಭಿ-ನಿದ್ದೇಸೇನ ಇಮಸ್ಸ ಸಾಪೇಕ್ಖಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಕಥಂ? ಕಣ್ಡುವನಾದಿಅಧಿಪ್ಪಾಯಚೇತನಾವಸೇನ ಚೇತೇನ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಡುವನಾದಿಉಪಕ್ಕಮೇನ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ, ಮೇಥುನರಾಗವಸೇನ ಊರುಆದೀಸು ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂಸು, ವಣಾದೀಸು ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥೂಸು ಚ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ಸತಿಪಿ ನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ. ಮೋಚನಸ್ಸಾದಸಙ್ಖಾತಾಧಿಪ್ಪಾಯಾಪೇಕ್ಖಾವ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ಸತಿ ಉಪಕ್ಕಮೇ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ನ ಮೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಧ ಕಾರಕೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸಞ್ಚೇತನಿಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಕಾರಕೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ‘‘ಚೇತೇತಿ ನ ಉಪಕ್ಕಮತಿ ಮುಚ್ಚತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನವಿರೋಧೋ. ‘‘ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾಯ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ’’ತಿ ಭುಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಪಿ ಸೋವ ವಿರೋಧೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯವಚನಕ್ಕಮಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಾಭಾವತೋ ಹೇತುತ್ಥನಿಯಮೋ ನ ಕತೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಅಕತೇ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿ, ಉಪಕ್ಕಮೇ ಅಸತಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೨೩೬-೭. ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮವಿಗ್ಗಹೇನ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ದುತಿಯೇನ ಇಕಪಚ್ಚಯಸ್ಸ. ವಾತಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹರುಹಿರಾದಿಆಸಯಭೇದತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಾತೂತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಥವೀಧಾತುಆದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ, ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದಯೋ ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸಾ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ. ವತ್ಥಿಸೀಸನ್ತಿ ವತ್ಥಿಪುಟಸ್ಸ ಸೀಸಂ. ‘‘ಅಙ್ಗಜಾತಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಅಗ್ಗಸೀಸ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಥೇವಾತಿ ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮತೋ’’ತಿಆದಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾತಿ ‘‘ನ ಸಕಲಕಾಯತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪನ ಠಾನಾ ಚುತಮತ್ತೇ ಹೋತೂ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ದಕಸೋತಂ ಓತಿಣ್ಣಮತ್ತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಸಮೇತೀತಿ ಚೇ? ತತೋ ದಕಸೋತೋರೋಹಣಞ್ಚೇತ್ಥಾತಿಆದಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮಂ ಕತ್ವಾ ಸುಕ್ಕಂ ಠಾನಾ ಚಾವೇತ್ವಾ ಪುನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಸೇನ ದಕಸೋತೋರೋಹಣಂ ನಿವಾರೇತುಂ ಅಧಿವಾಸೇಮೀತಿ. ತತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಥಾಪಿ ಅಧಿವಾಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ದಕಸೋತತೋ ಉದ್ಧಂ ನಿವಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ‘‘ಅನಿಕ್ಖನ್ತೇ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಠಾನಾ ಚುತಞ್ಹಿ ಅವಸ್ಸಂ ದಕಸೋತಂ ಓತರತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಗಣ್ಠಿಪದಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸಮೇತಿ. ತತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಸಕಟ್ಠಾನತೋ. ಸಕಸರೀರತೋ ಹಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತತೋ ‘‘ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ವಾ ಅನಿಕ್ಖನ್ತೇ ವಾ’’ತಿ ವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸರೀರಪದೇಸಾ ಚುತಂ ಅವಸ್ಸಂ ದಕಸೋತಂ ಓತರತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಕಸೋತಂ ಓತಿಣ್ಣಮತ್ತೇ’’ತಿ, ಇಮಿನಾ ಚ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಕಟಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಮೋಚನಸ್ಸಾದೇನ ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮತೋ ಸುಕ್ಕಂ ಬಹುತರಮ್ಪಿ ಸರೀರಪದೇಸಾ ಚುತಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗಾವಸೇಸಂ ಯತ್ತಕಂ ಏಕಾ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾ ಪಿವೇಯ್ಯ, ತತ್ತಕೇ ದಕಸೋತಂ ಓತಿಣ್ಣಮತ್ತೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ‘‘ದಕಸೋತಂ ಅನೋತಿಣ್ಣೇಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ತಕಸ್ಸ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ‘‘ಚೇತೇತಿ ಉಪಕ್ಕಮತಿ ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ಪಸ್ಸಾವಮ್ಪಿ ವಣ್ಣತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ವತ್ಥಿಕೋಸಗತಸ್ಸ ಪಿಚ್ಛಿಲತಾಯ ವಾ ಞತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸತೋ ವುಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ತತಿಯತ್ಥೇರವಾದೇ ಯುತ್ತಿ. ಸಬ್ಬಾಚರಿಯಾ ಇಮೇ ಏವ ತಯೋ ಥೇರಾ, ತೇಸಮ್ಪಿ ದಕಸೋತೋರೋಹಣಂ ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಾಧಾರಣತೋ ಏತ್ಥ, ಏವಂ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವದತಿ ಕಿರ.

ಠಾನಾ ಚುತಞ್ಹಿ ಅವಸ್ಸಂ ದಕಸೋತಂ ಓತರತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವನಮತ್ತೇನೇವೇತ್ಥ ಆಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದಕಸೋತಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ಏವ ಆಪತ್ತಿ. ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಹಿ ಸಕಲಂ ಸರೀರಂ ಠಾನಂ, ಅನೋತಿಣ್ಣೇ ಠಾನಾ ಚುತಂ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕತ್ತಾ ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ನಾಮ ರಾಗಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಕಥಾ. ಅಟ್ಠ. ೩೦೭) ಕಥಾವತ್ಥುಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಭವೋ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನೋ, ‘‘ತಂ ಅಸುಚಿಂ ಏಕದೇಸಂ ಮುಖೇನ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ಏಕದೇಸಂ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಪಕ್ಖಿಪೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೦೩) ವಚನತೋ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಅವೀತರಾಗಸ್ಸೇವ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ ಯಂ ಅರಹತೋ ಅಸುಚಿ ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೫೩; ಕಥಾ. ೩೧೩) ವಚನತೋ. ಪರೂಪಾಹಾರಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ಆಸಯೋತಿ ತಸ್ಸ ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಾನಂ ವಿಯ ಪತಿಟ್ಠಾನೋಕಾಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ (ಕಥಾ. ಅಟ್ಠ. ೩೦೯) ಚನತೋ ತಸ್ಸ ಆಸಯೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಪಾಕತಿಕಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ವಿಯ ಅಸಂಸಟ್ಠತ್ತಾ, ನಿಕ್ಖಮನತೋ ಚ ‘‘ವತ್ಥಿಸೀಸಂ, ಕಟಿ, ಕಾಯೋ’’ತಿ ತಿಧಾ ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಠಾನಂ ಪಕಪ್ಪೇನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಸಪ್ಪವಿಸಂ ವಿಯ ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಚ ವಿಸಸ್ಸ ಠಾನನಿಯಮೋ, ಕೋಧವಸೇನ ಫುಸನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ನ ಚ ಠಾನನಿಯಮೋ, ರಾಗವಸೇನ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ತಕ್ಕೋ.

ಖೋಭಕರಣಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ಭೇಸಜ್ಜಸೇನಾಸನಾಹಾರಾದಿಪಚ್ಚಯೋ. ಸಂಸಗ್ಗಭೇದತೋಪೀತಿ ಏತೇಸು ದ್ವೀಹಿಪಿ ತೀಹಿಪಿ. ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುಪಿನನ್ತೇನ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಂ ಅಭೂತಮೇವಾತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತತೋ ‘‘ಯಂ ಪನ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ. ತಂ ಏಕನ್ತಸಚ್ಚಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವಿಸಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಹಿ ಸಚ್ಚೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಅಲಿಕೋ ವಾತಿ ಕತ್ವಾ ತಞ್ಚೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾ ಸಚ್ಚಮೇವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ನಾಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಕಿನ್ತು ದಸ್ಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಅಭೂತಂ, ಅಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಹಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಯ ಅಸುಣನ್ತೋಪಿ ಸುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಅಮುನನ್ತೋಪಿ ಮುನನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಸಚ್ಚಮ್ಪಿ ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ. ತಂ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಆಗನ್ತುಕಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಗತಿನಿಮಿತ್ತಭೂತಾನಿ ಹಿ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದೀನಿ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಏವ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಮತೀತಮೇವ, ಗತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಥೋಕಂ ಕಾಲಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಸಿಯಾ.

ಈದಿಸಾನೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬಪರಿಕಪ್ಪಿತಾಗನ್ತುಕಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಿ, ರಾಗಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ನಿದ್ದಾ ಲಹುಪರಿವತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಸೋ ಹಿ ರುಕ್ಖಸಾಖತೋ ಪತನಭಯಾ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಉಮ್ಮೀಲತಿ ಚ ಸುಪತಿ ಚ. ಮನುಸ್ಸಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಮ್ಮೀಲನ್ತಿ ಸುಬ್ಯತ್ತತರಂ ಪಟಿಬುದ್ಧಾ ವಿಯ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪಟಿಬುದ್ಧಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವಙ್ಗೋತರಣಂ ವಿಯ ಸುಪಿನಕಾಲೇಪಿ ತೇಸಂ ಭವಙ್ಗೋತರಣಂ ಹೋತಿ, ಯೇನ ‘‘ಸುಪತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇನ ಹಿ ಸುಪತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಭವಙ್ಗೋತರಣಂ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವೂಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ‘‘ನಿದ್ದಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇನ ಸುಪಿನದಸ್ಸನಕಾಲೇ ಭವಙ್ಗತೋ ಉತ್ತರಣೇ ಸತಿಪಿ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಯತೋ ಸತ್ತಾ ‘‘ಪಟಿಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಸಭಾವಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಚ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಹದಯವತ್ಥು ನ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾಪಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ಅಸುಪ್ಪಸನ್ನವಟ್ಟಿನಿಸ್ಸಿತದೀಪಪ್ಪಭಾ ವಿಯ. ತೇನೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಚೇತನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ಸುಪಿನೇ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ದುಬ್ಬಲ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತಂ ಅನೇಕತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ಚ ದುಬ್ಬಲಾರಮ್ಮಣವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಚೇತನಾ, ತಾಯ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ದುಬ್ಬಲಾ ಅತೀತಾನಾಗತಾರಮ್ಮಣಾಯ, ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಾಯ ವಾ ಅದುಬ್ಬಲತ್ತಾ, ಅವತ್ಥುಕಾಯ ದುಬ್ಬಲಭಾವೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಚೇತನಾಯ ಅವತ್ಥುಕಾಯ ಭಾವನಾಪಭಾವಾಯಾತಿರೇಕಬಲಸಬ್ಭಾವತೋ. ಭಾವನಾಬಲಸಮಪ್ಪಿತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಅರೂಪಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅತಿಭಾರಿಯಮ್ಪಿ ಕರಜಕಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇತಿ. ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಅನಪ್ಪಿತಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಂ ಕರಜಕಾಯಂ ಆಕಾಸೇ ಲಙ್ಘನಸಮತ್ಥಂ ಕರೋತಿ, ಪಗೇವೇತರಂ. ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ತಂ ಅನುಮಾನಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಆನುಭಾವೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ ಚಿತ್ತಾನುಭಾವೇನ ವಾ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾದಿಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಿಬ್ಬತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ, ತಸ್ಮಾ ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ದುಬ್ಬಲಹದಯವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ. ಅತ್ತನೋ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಾಕಾರೇನ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಭಾವನಿಪ್ಫಾದನಸಮತ್ಥಞ್ಚೇ, ಹದಯವತ್ಥು ಚಕ್ಖುಸೋತಾದಿವತ್ಥು ವಿಯ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಚೇತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ. ಯತೋ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇ ಉಪಾದಾಯರೂಪಪಾಳಿಯಂ ಉದ್ದೇಸಾರಹಂ ನ ಜಾತಂ. ಅನಿನ್ದ್ರಿಯತ್ತಾ ಹಿ ತಂ ಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ, ವತ್ಥುರೂಪತ್ತಾ ಚ ಅವತ್ಥುರೂಪಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅನನ್ತರಮ್ಪಿ ನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಅಸುಪ್ಪಸನ್ನತ್ತಾ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಚ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ಅಸುಪ್ಪಸನ್ನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಂ ನ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಚೇ? ಸಿದ್ಧಮೇವ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಾನಮ್ಪಿ ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಉತುಆಹಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮಾಯೋಗತೋ, ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿಕಾರದಸ್ಸನತೋ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತ್ತಾ ಚ. ಯಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಟಿಬುದ್ಧೋಪಿ ಪಟಿಬುದ್ಧಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ಮಞ್ಞತೀತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವಾಕಾರವಿಸೇಸೋ ನಿದ್ದಾ ನಾಮ. ಸಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭವಙ್ಗೋತರಣಾಕಾರವಿಸೇಸೇನ ಹೋತಿ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸತ್ತೋ ಭವಙ್ಗತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ‘‘ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಸುತ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾಧಿತೋ ಹೋತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಭವಙ್ಗವಾರನಿರನ್ತರತಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಸುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯದಿ ತಾವ ಸುತ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮವಿರೋಧೋ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನಿದ್ದಾಕ್ಖಣೇ ನ ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಥ ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ಪಸ್ಸತಿ, ವಿನಯವಿರೋಧೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಖೀಣನಿದ್ದೋ, ಅನೋತಿಣ್ಣಭವಙ್ಗೋ ಚ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ಅಯಂ ನೇವ ಸುತ್ತೋ ನ ಪಟಿಬುದ್ಧೋ, ಅತ್ತನಾ ತಂ ನಿದ್ದಂ ಅನೋಕ್ಕನ್ತೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ, ವಿನಯೋ, ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರವಚನಂ ಯುತ್ತಿ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಸನ್ದಿತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋತಿ ಭವಙ್ಗತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣನಿದ್ದಾಪರೇತೋ. ಸಾ ಹಿ ಇಧ ಕಪಿಮಿದ್ಧಂ ನಾಮ. ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಮಿದ್ಧಂ? ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ…ಪೇ… ಸುಪನಂ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧೬೩) ಏವಮಾಗತಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಅರೂಪಂ, ಇಮಸ್ಸ ಫಲಭೂತೋ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ’ಪಚಲಾಯಿಕಾಸುಪಿ ನಿದ್ದಾವಿಸೇಸೋ ಕಾರಣೋಪಚಾರೇನ ‘‘ಕಪಿಮಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ. ಯಞ್ಚೇವ ‘‘ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮಿ. ಪ. ೫.೩.೫ ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ) ವುತ್ತನ್ತಿ.

ಯಂ ತಂ ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೇನ ವಿನಯಕಮ್ಮೇನ ತತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಇಧ ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ. ಅವಯವೇ ಸಮೂಹವೋಹಾರೇನ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಖಚ್ಛೇದಕೋ ರುಕ್ಖಚ್ಛೇದಕೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿಆದಿ ನಿದಸ್ಸನಂ, ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದಿ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ. ನ ಚ ಮಯಾತಿ ವೀಮಂಸನಪದಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಮೋಚನೇ ಚ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮುಚ್ಚನಪಕತಿಯಾ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೪೦. ಗೇಹನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾ. ವನಭಙ್ಗಿಯನ್ತಿ ಪಾಭತಿಕಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸುಖವೇದನಾಮುಖೇನ ರಾಗೋವ ‘‘ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಸುಪನ್ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇದಂ ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋ ವಿಯ ಭವಙ್ಗಸನ್ತತಿಂ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸುಪನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಜಗ್ಗನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸೋಧನತ್ಥಾಯ.

೨೬೬. ‘‘ದಾರುಧೀತಲಿಕಲೇಪಚಿತ್ತಾನಂ ಅಙ್ಗಜಾತಪಟಿನಿಜ್ಝಾನೇಪಿ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪರಿಳಾಹೇ ಮೋಚನರಾಗಜೋ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ. ವಾಲಿಕಾಯ ವಾ ‘‘ಹತ್ಥಿಕಾಮಂ ನಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಠೋ. ‘‘ಏಹಿ ಮೇ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ಸಾಮಣೇರ, ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ‘‘ವಚೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅಞ್ಞಂ ‘‘ಏವಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಆಣತ್ತಿಯಾಪಿ ಆಪತ್ತಿ ಸಿಯಾತಿ ಸಙ್ಕರಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಕೇಚಿ.

೨೬೭. ‘‘ಪುಪ್ಫಾವಲಿಯಂ ಸಾಸವಳಿಯ’’ನ್ತಿ ದುವಿಧೋ ಕಿರ.

ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೨೭೦. ‘‘ಓತಿಣ್ಣೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ‘‘ವಿಪರಿಣತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ವಾಯಾಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ‘‘ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಪದಂ ಸಂಯೋಗಂ ದೀಪೇತಿ, ಸೋ ಚ ಪಯೋಗೋ ಸಮಾಗಮೋ ಅಲ್ಲೀಯನಂ. ಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ? ವಿಪರಿಣತೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ನ ಪತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಾದಿನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ವಾಯಮತೋ ಫಸ್ಸಪಟಿವಿಜಾನನಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ. ವಾಯಮಿತ್ವಾ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೋ ಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಏವಮಸ್ಸ ತಿವಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಓತಿಣ್ಣೋ. ಕೇನ? ವಿಪರಿಣತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಯಕ್ಖಾದಿನಾ ಸತ್ತೋ ವಿಯ. ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಕರಣವಚನಂ. ಓತಿಣ್ಣೋ ವಿಪರಿಣತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕೂಪಾದಿಂ ವಿಯ ಸತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ರಾಗತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಉಪಗತೋ, ತತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ವಿಪರಿಣತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ತಮೇವ ರಾಗಂ ಓತಿಣ್ಣೋ. ಮಾತುಗಾಮೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪಂ ಆಗತೇನ, ಅತ್ತನಾ ಉಪಗತೇನ ವಾ. ಏತೇನ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಸಾರತ್ತತಾ ವಾ ಹೋತು ವಿರತ್ತತಾ ವಾ, ಸಾ ಇಧ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ, ನ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇ ವಿಯ ಉಭಿನ್ನಂ ಸಾರತ್ತತಾಯ ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ಥಿ.

ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗನ್ತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಕಾಯಾನಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ. ಪದಭಾಜನೇ ಪನ ‘‘ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಸನ್ಧಾಯ, ನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ. ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸ್ಸ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾ ಹಿ ‘‘ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಯೋ ಸೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪರತೋ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ನ ಚ ಕಾಯೇನ ವಾಯಮತಿ, ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೭೯) ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ. ಫಸ್ಸಪಟಿವಿಜಾನನಾಯ ಹಿ ಸಂಸಗ್ಗೋ ದೀಪಿತೋ. ಸೋ ಚೇ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ ಹೋತಿ, ಕಥಂ ಅನಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ. ಸುವುತ್ತಮೇತಂ, ಕಿನ್ತು ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞಭಾಜನೀಯತ್ತಾ, ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾಭಾವೇ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾಭಾವೇನ ‘‘ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ.

‘‘ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹಂ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹತ್ಥೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕೋ ಕಾಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ನ ಭಿನ್ನಸನ್ತಾನೋ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೋ ಹತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾದಿ. ವೇಣಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೋ ಅಭಿನ್ನಸನ್ತಾನೋ ಕೇಸಲೋಮನಖದನ್ತಾದಿಕೋ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೇನಪಿ ಕೇನಚಿ ಕೇಸಾದಿನಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ವಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಂ ವಾ ಫುಸನ್ತೋಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪಜ್ಜತಿಯೇವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೭೪). ತೇನ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾನಮ್ಪಿ ಕೇಸಲೋಮಾದೀನಂ ಅಙ್ಗಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ‘‘ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ತಿವಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ. ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನತೋ ದುವಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾಳಿಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತದತ್ಥಜಾನನತೋ. ಫುಟ್ಠಭಾವಞ್ಹಿ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೋಪಿ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ, ಅಯಮೇಕೋ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಕೇಸಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಫುಟ್ಠಭಾವಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ತಂ ಸಾದಿಯನಂ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ, ನ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ. ಅನೇಕನ್ತಿಕಞ್ಹೇತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಾದಿನ್ನಕೇನ ಕಾಯೇನ, ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೇನ ವಾ ಕಾಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಪಾದಿನ್ನಕಕಾಯೇ ಫುಟ್ಠೇ ಪಸನ್ನಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಚೇ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನೇವ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ ಸೋ ಹೋತಿ. ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಕಾಯೋ, ಲೋಲುಪ್ಪೋ ಅಪ್ಪಸನ್ನಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯೋ ವಾ ಹೋತಿ, ತಿಮಿರವಾತೇನ ಉಪಹತಕಾಯೋ ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನ ಚ ತೇನ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ, ಕೇವಲಂ ಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವಾಯಮಿತ್ವಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ವಾಯಮತೋ ಫಸ್ಸಪಟಿವಿಜಾನನಾ ದಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ. ಅಪರೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧೇನ ವಾ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ವಾ ಫುಟ್ಠೋ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೇನ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನೇಕನ್ತಿಕಞ್ಹೇತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ. ಅಪರೋ ವತ್ಥಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತಂ ಮಾತುಗಾಮಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ವತ್ಥಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇ ಸಣಿಕಂ ಫುಸನ್ತೋ ವತ್ಥನ್ತರೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತಲೋಮಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೋಪಿ ಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಕಾಯೇನ ವಾಯಮಿತ್ವಾ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ನೀಲಂ ಘಟ್ಟೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕಾಯಂ ಘಟ್ಟೇತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ, ಏವಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಚ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಫಸ್ಸಪಟಿವಿಜಾನನಂ ಅಙ್ಗನ್ತ್ವೇವ ನ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವುತ್ತೇ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ನಖೇನ ಲೋಮೇನ ಸಂಸಗ್ಗೋ ದಿಟ್ಠೋ, ನ ಚ ಮೇ ಲೋಮಘಟ್ಟನೇನ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಿಮಿರವಾತಥದ್ಧಗತ್ತೋ ಚಾಹಂ ನ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾಮೀತಿ ಅನಾಪನ್ನಸಞ್ಞೀ ಸಿಯಾತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅಪಿಚ ‘‘ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ, ನ ಚ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಚ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ನ ತದತ್ಥಜಾನನತೋತಿ ಕಾರಣಂ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ ಹೋತಿ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

೨೭೧. ‘‘ರತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ವಿಪರಿಣತ’’ನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಂ, ವಿನೀತವತ್ಥೂಸು ‘‘ಮಾತುಯಾ ಮಾತುಪೇಮೇನ ಆಮಸತಿ…ಪೇ… ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನೇವ ರತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅವಿನಟ್ಠಿನ್ದ್ರಿಯಾವ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ ‘‘ಮತಿತ್ಥಿಯಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ…ಪೇ… ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಸಿದ್ಧೇ ‘‘ನ ಯಕ್ಖೀ ನ ಪೇತೀ ನ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಅವಿನಟ್ಠಿನ್ದ್ರಿಯಾಪಿ ನ ಸಬ್ಬಾ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಾ ಇತ್ಥೀ ಇಧ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ ನಾಮ. ಯಕ್ಖಿಆದಯೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಸಿದ್ಧೇನ ಇದ್ಧಿವಿಸೇಸೇನ ಇಜ್ಝನ್ತಿಯೋ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತಾಸು ಯಕ್ಖೀ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥು ಹೋತಿ ವಿನೀತವತ್ಥೂಸು ಯಕ್ಖಿಯಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತದನುಲೋಮತ್ತಾ ಪೇತಿತ್ಥೀ, ದೇವಿತ್ಥೀ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥು. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥು. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಿತ್ಥೀ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥುಮೇವಾತಿ ಏಕೇ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ಯಕ್ಖಿಸಞ್ಞೀ’’ತಿಆದಿವಚನೇ ಸತಿ ಯಕ್ಖಿಆದೀನಂ ಅನಿತ್ಥಿತಾಪಸಙ್ಗತೋ, ‘‘ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞೀ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಯಕ್ಖಿಆದೀನಂ ಅನ್ತೋಕರಣೇ ಸತಿ ತಾಸಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವತ್ಥುಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಚ ಯಕ್ಖಿಆದಯೋ ನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏಕೇ ಪನ ‘‘ವಿನೀತವತ್ಥುಮ್ಹಿ ‘ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾ ಕಾಯ…ಪೇ… ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಾ ಪಾಕತಿಕತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತಂ. ‘ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸಞ್ಞೀತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ ಚ ಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞೀ’ತಿಆದಿವಾರೇಸುಪಿ ಪಾಕತಿಕತಿರಚ್ಛಾನಗತೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಸೋ ಚ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪುರಿಸೋವ. ತೇನೇವ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಅತ್ತಕಆಮಪಾರಿಚರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತವಾರಾ ವಿಯ ತಿರಚ್ಛಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತವಾರಾಪಿ ನಾಗತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಥಾ ಪಣ್ಡಕೋತಿ ಇಧ ಮನುಸ್ಸಪಣ್ಡಕೋವ, ಪುರಿಸೋತಿ ಚ ಇಧ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸೋವ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ ಅಮನುಸ್ಸಪಣ್ಡಕೋ ಅಮನುಸ್ಸಪುರಿಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪಣ್ಡಕೋ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸತಿರಚ್ಛಾನಗತಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠ ಜನಾ ಇಧ ನಾಗತಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ವತ್ಥುಸಞ್ಞಾವಿಮತಿಭೇದವಸೇನ ಆಪತ್ತಿಭೇದಾಭೇದವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಅನಾಗತವಾರಗಣನಾ ಚ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ತೇಸಂ ದುಕಮಿಸ್ಸಕಾದಿವಾರಾ, ಆಪತ್ತಿಅನಾಪತ್ತಿಭೇದವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚ. ‘‘ತತ್ಥ ಅಮನುಸ್ಸಪಣ್ಡಕಅಮನುಸ್ಸಪುರಿಸತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿತಿರಚ್ಛಾನಗತಪಣ್ಡಕಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಕಾ, ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಮನುಸ್ಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥುಕಾ, ಅಮನುಸ್ಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಕಾ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಅಮನುಸ್ಸಪಣ್ಡಕಾ, ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ ಪುರಿಸಾ ಚ ನಾಗತಾ. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಪಣ್ಡಕಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪುರಿಸೇನ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ನಾಗತಾ, ಮನುಸ್ಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಮನುಸ್ಸಪಣ್ಡಕೇನ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ಅನಾಗತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೮೧) ಪನ ‘‘ನಾಗಮಾಣವಿಕಾಯಪಿ ಸುಪಣ್ಣಮಾಣವಿಕಾಯಪಿ ಕಿನ್ನರಿಯಾಪಿ ಗಾವಿಯಾಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದೇವ ಪಮಾಣತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ತತ್ರಾಯಂ ವಿಚಾರಣಾ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಪರಿಸಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೮೩) ಏತ್ಥ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋತಿ ಯಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೋ ಪಾಕತಿಕತಿರಚ್ಛಾನಗತತೋ ವಿಸಿಟ್ಠೋ, ತಥಾ ಯಕ್ಖಪೇತತಿರಚ್ಛಾನಗತಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಾನಂ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಅಪಿಚ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ‘‘ಪತನರೂಪಂ ಪಮಾಣಂ, ನ ಮರಣರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆಪತ್ತಿವಿಸೇಸವಚನತೋ ಚ ‘‘ಉಭತೋ ಅವಸ್ಸುತೇ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಪೇತಸ್ಸ ವಾ ಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ವಾ ಅಧಕ್ಖಕಂ ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಕಾಯೇನ ಕಾಯಂ ಆಮಸತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೬೧) ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವಚನತೋ ಚ ಸೋ ವಿಸಿಟ್ಠೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ವಿಸಿಟ್ಠತ್ತಾ ಚ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಿತ್ಥಿಯಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಆಪತ್ತಿವಿಸೇಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಿತ್ಥೀಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ರೂಪಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಞ್ಞಾವಿರಾಗತ್ತಾಸಮ್ಭವತೋ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸುಪಿ ಸಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಸಾ ಚಾನಾಗತಾ. ಸರೂಪೇನ ಸಂಖಿತ್ತವಾರತ್ತಾ ನಾಗತಾತಿ ಚೇ? ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ ಚ ಉಭಿನ್ನಂ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞೀತಿ ಇಧ ಆಗತತ್ತಾ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪುರಿಸೋ ಚ ಇಧ ಆಗತೋ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಿತ್ಥಿಯಾ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾಯಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಇತ್ಥೀನಂ, ಪುರಿಸಾನಞ್ಚ ಏಕತೋ ವಚನೇ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಸಬ್ಭಾವತೋ. ಇಧ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪುರಿಸಪಣ್ಡಕಿತ್ಥಿಯೋ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಏಕತೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಚ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಾಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೇಸು ಇತ್ಥಿಪಣ್ಡಕಪುರಿಸಸಞ್ಞಿತಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾದಿಸಿಕ್ಖಾಪದದ್ವಯೇ ವಾರಾನಂ ಸಂಖಿತ್ತತ್ತಾ ಪುರಿಸತಿರಚ್ಛಾನಗತಾದಯೋ ನಾಗತಾ. ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಆಪತ್ತಿ, ತಥಾ ತತ್ಥಾಪಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಪುರಿಸಂ ಓಭಾಸನ್ತಸ್ಸ ಚ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಪಣ್ಡಕಂ ಓಭಾಸನ್ತಸ್ಸ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ವಾರಾ ಸಂಖಿತ್ತಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ. ವಿಸೇಸೋ ಚ ಪಣ್ಡಕೇ, ಪುರಿಸೇ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇ ಚ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞಿಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಮೇತೇಸಂ ವಾದಾನಂ ಯತ್ಥ ಯುತ್ತಿ ವಾ ಕಾರಣಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆರಿಚಯೋ. ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಸುಟ್ಠು ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತವಾರಗಣನಾ ತಾವ ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಇತ್ಥಿಮೂಲಕಾ ಪಞ್ಚ ವಾರಾ ಪಣ್ಡಕಪುರಿಸತಿರಚ್ಛಾನಗತಮೂಲಕಾ ಚ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚಾತಿ ವೀಸತಿ ವಾರಾ ಏಕಮೂಲಕಾ, ತಥಾ ದುಮೂಲಕಾ ವೀಸತಿ, ಮಿಸ್ಸಕಮೂಲಕಾ ವೀಸತೀತಿ ಸಟ್ಠಿ ವಾರಾ, ತಾನಿ ತೀಣಿ ವೀಸತಿಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ವೀಸತಿಕೇ ಏಕೇಕಮೂಲವಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಯೇನ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧವಾರಾ ತಯೋ ವುತ್ತಾ. ಸೇಸಾ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ವಾರಾ ಸಂಖಿತ್ತಾ, ತಥಾ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧೇನ ಕಾಯವಾರಾ ತಯೋ ವುತ್ತಾ, ಸೇಸಾ ಸಂಖಿತ್ತಾ, ಏವಂ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧೇನ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧವಾರೇಪಿ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ಕಾಯವಾರೇಪಿ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧವಾರೇಪಿ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವಾರೇಪಿ ತಯೋ ತಯೋ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ, ಸೇಸಾ ಸಂಖಿತ್ತಾ. ಏವಂ ಛನ್ನಂ ತಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಾರಸ ವಾರಾ ಆಗತಾತಿ ಸರೂಪತೋ ವುತ್ತಾ, ಸೇಸಾ ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಾನಿ ತೀಣಿ ವಾರಸತಾನಿ ಸಂಖಿತ್ತಾನಿ. ತತೋ ಪರಂ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಸಾರತ್ತಪಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಕಾಯನ್ತಿ ಏಕಮೇಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ವಾರಾ ಆಗತಾತಿ ಏಕವೀಸತಿ ವಾರಾ ಸರೂಪೇನ ಆಗತಾ, ನವನವುತಾಧಿಕಾನಿ ತೀಣಿ ವಾರಸತಾನಿ ಸಂಖಿತ್ತಾನಿ. ತತೋ ಪರಂ ಆಪತ್ತಾನಾಪತ್ತಿದೀಪಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯಮೂಲಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯಮೂಲಕಾತಿ ದ್ವೇ ಚತುಕ್ಕಾ ಆಗತಾ.

ತತ್ಥಾಯಂ ವಿಸೇಸೋ – ಯದಿದಂ ಮಾತಿಕಾಯ ಪರಾಮಸನಪದಂ, ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಆಮಸನಾದೀನಿ ಛುಪನಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ದ್ವಾದಸಪಿ ಪದಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಆಮಸನಾ ಪರಾಮಸನಂ ಛುಪನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಪರಾಮಸನಂ ನಾಮ ಆಮಸನಾ. ‘‘ಛುಪನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಪರಾಮಸನಮ್ಪಿ ವಿಸುಂ ಏಕತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞೀ ಚಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಠಮವಾರೇ ಏವ ದ್ವಾದಸಪಿ ಆಮಸನಾದೀನಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ತತೋ ಪರಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ದ್ವೇ ಪದಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ ಆಗತಾನಿ, ಇತರಾನಿ ಸಂಖಿತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ಕಾಯವಾರಾದೀಸು ಪನ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಅಲಾಭತೋ ಆಮಸನಮೇವೇಕಂ ಆಗತಂ, ನೇತರಾನಿ. ‘‘ಸಞ್ಚೋಪೇತಿ ಹರತೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ, ಸಞ್ಚೋಪೇತಿ ಚ. ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಪನ ‘‘ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ರಜ್ಜುವತ್ಥಾದೀಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪನೇ’’ತಿ ಚ ಪಚ್ಛಾ ‘‘ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ಸಮ್ಮಸನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ವೇಣಿಗ್ಗಾಹೇ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಲೋಮಫುಸನೇಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಉಪಾದಿನ್ನಕೇನ ಹೀತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ.

ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ನಿದ್ದೇಸೇ. ‘‘ಸದಿಸಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಾದಿಸಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಗರುಕಂ ತತ್ಥ ಕಾರಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗವಿಭಙ್ಗೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತರೋಪಿ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಛುಪನಕೋ. ಗಹಣೇ ಚಾತಿ ಗಹಣಂ ವಾ. ವಿರಾಗಿತೇತಿ ವಿರದ್ಧೇ. ಸಾರತ್ತನ್ತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ರತ್ತಂ, ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಮಾತುಭಗಿನಿಆದಿವಿರತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿರತ್ತಂ ಞಾತಿಪೇಮವಸೇನ ಗಣ್ಹಿ, ಏತ್ಥ ದುಕ್ಕಟಂ ಯುತ್ತಂ. ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗಂ ವಾ ಸಾರತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿರತ್ತಂ ಮಾತರಂ ಗಣ್ಹಿ, ಅನಧಿಪ್ಪೇತಂ ಗಣ್ಹಿ. ಏತ್ಥ ಮಹಾಸುಮತ್ಥೇರವಾದೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ‘‘ಕಾಯಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಲದ್ಧಿಕತ್ತಾ. ‘‘ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞೀ ಸಾರತ್ತೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ನಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಾಯೇನ ಕಾಯಂ ಆಮಸತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೭೩) ವಚನತೋ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋಪಿ ಖಾಯತಿ. ‘‘ವಿರತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಾರತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏತ್ಥಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವ ಖಾಯತಿ ‘‘ನೀಲಂ ಘಟ್ಟೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಕಾಯಂ ಘಟ್ಟೇತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ವಚನತೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗತ್ತಾ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಗರುಕಾಪತ್ತಿಭಯೇನ ‘ನೀಲಮೇವ ಘಟ್ಟೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವಾಯಾಮನ್ತೋ ಕಾಯಂ ಘಟ್ಟೇತಿ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತಸ್ಸ ‘ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಂ ಘಟ್ಟೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ ‘‘ಏವರೂಪೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ವದತಿ ಕಿರ. ‘‘ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಇತ್ಥಿಯಾ ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಪುರಿಸೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಆಪತ್ತಿಭೇದೋ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕಾಲೇಪಿ ಇತ್ಥಿವಸೇನೇವ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ವಿನೀತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೨೮೧. ತಿಣಣ್ಡುಪಕನ್ತಿ ಹಿರಿವೇರಾದಿಮೂಲಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ. ತಾಲಪಣ್ಣಮುದ್ದಿಕನ್ತಿ ತಾಲಪಣ್ಣಮಯಂ ಅಙ್ಗುಲಿಮುದ್ದಿಕಂ, ತೇನ ತಾಲಪಣ್ಣಮಯಂ ಕಟಂ, ಕಟಿಸುತ್ತಕಂ, ಕಣ್ಣಪಿಳನ್ಧನಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿವಾಸಿನೋ ಇತ್ಥಿರೂಪಂ ಲಿಖಿತಂ, ಕಟಿಕಪಟಞ್ಚ ನ ಛುಪನ್ತಿ ಕಿರ. ಆಕರತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೋ. ರತನಮಿಸ್ಸೋತಿ ಅಲಙ್ಕಾರತ್ಥಂ ಕತೋ ಕಞ್ಚನಲತಾದಿವಿನದ್ಧೋ. ಸುವಣ್ಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಚಿತ್ವಾತಿ ಸುವಣ್ಣರಸಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಚಿತ್ವಾ. ಬೀಜತೋ ಧಾತುಪಾಸಾಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಥೇರೋ ನ ಕಪ್ಪತೀತಿ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪೇಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಪೂಜಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ವಟ್ಟತಿ ಕಿರ. ಬುಬ್ಬುಳಕಂ ತಾರಕಂ. ಆರಕೂಟಲೋಹಮ್ಪಿ ಜಾತರೂಪಗತಿಕಮೇವ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ಆರಕೂಟಲೋಹಂ ಸುವಣ್ಣಸದಿಸಮೇವ, ಸುವಣ್ಣಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಅನಾಮಾಸ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಪನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇಕದೇಸೋಪಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಹೋತೀತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ.

ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೨೮೩. ತತಿಯೇ ತಯೋ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವಾರಾ ತಯೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವಾರಾ ತಯೋ ದುಕ್ಕಟವಾರಾ ತಯೋ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧವಾರಾತಿ ದ್ವಾದಸ ವಾರಾ ಸರೂಪೇನ ಆಗತಾ. ತತ್ಥ ತಯೋ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವಾರಾ ದುತಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ವೀಸತಿಕಾನಂ ಏಕೇಕಮೂಲಾ ವಾರಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ವಿಸೇಸಾತಿ ಪಣ್ಣಾಸ ವಾರಾ ಸಂಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ವೇಮತಿಕೋ ಸಾರತ್ತೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ನಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಂ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಂ ಆದಿಸ್ಸ ವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಭಣತಿ…ಪೇ… ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ. ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಕಪುರಿಸಸಞ್ಞೀ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸಞ್ಞೀ ಸಾರತ್ತೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ನಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಂ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಂ ಆದಿಸ್ಸ ವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಭಣತಿ ಅಕ್ಕೋಸತಿಪಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ. ಪಣ್ಡಕೋ ಚ ಹೋತಿ ಪಣ್ಡಕಸಞ್ಞೀ ಸಾರತ್ತೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ನಂ ಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಂ ಆದಿಸ್ಸ ವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಭಣತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಆಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಾನಂ ಅನಾಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನ ಚಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಣ್ಡಕೇ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞಿಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಚ ಪಣ್ಡಕೋ ಚ ಉಭಿನ್ನಂ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞೀ ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಣ್ಡಕೇ ಪಣ್ಡಕಸಞ್ಞಿಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಂಖಿತ್ತವಾರೇಸು ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ದುಕ್ಕಟಟ್ಠಾನೇ ದುಕ್ಕಟಮ್ಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ವೇಮತಿಕೋ ಸಾರತ್ತೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ನಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಂ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಧಕ್ಖಕಂ ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಆದಿಸ್ಸ ವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಭಣತಿ…ಪೇ… ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಖೇತ್ತೇಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಚ ಹೋತಿ ವೇಮತಿಕೋ ಸಾರತ್ತೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ನಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಂ ಆದಿಸ್ಸ ವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಭಣತಿ…ಪೇ… ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧವಾರಾಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ. ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವಾರತ್ತಿಕಂ ವಿಯ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವಾರತ್ತಿಕಂ ಲಬ್ಭಮಾನಮ್ಪಿ ಆಪತ್ತಿವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ನ ಉದ್ಧಟಂ. ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವಾರತ್ತಿಕೇ ಪನ ದಿನ್ನನಯತ್ತಾ ತಮ್ಪಿ ತದನುಲೋಮಾ ವಾರಾ ಚ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ನ-ವಿಞ್ಞೂ ತರುಣದಾರಿಕಾ, ಮಹಲ್ಲಿಕಾ ಉಮ್ಮತ್ತಿಕಾದಿಕಾ ಚ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಪಗೇವ ಪಾಕತಿಕಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀನಂ, ತಥಾ ಪಣ್ಡಕಾದಯೋಪೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ದುತಿಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

೨೮೫. ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇ ಇತ್ಥಿಲಕ್ಖಣೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಇತ್ಥಿಲಕ್ಖಣೇನಾ’’ತಿ ಕಿರ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠೋ. ಸೀಸಂ ನ ಏತೀತಿ ಅಕ್ಕೋಸನಂ ನ ಹೋತಿ, ಘಟಿತೇ ಪನ ಹೋತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ವಿಸೇಸೋ – ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಘಟಿತೇ ಏವ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಾನಂ ನಿಯತವಚನತ್ತಾ, ಅಚ್ಚೋಳಾರಿಕತ್ತಾ ವಾ, ನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅನಿಮಿತ್ತಾಸೀತಿಆದೀಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ. ತತ್ಥ ಅಲೋಹಿತಾಸಿ, ಧುವಲೋಹಿತಾಸಿ, ಧುವಚೋಳಾಸಿ, ಪಗ್ಘರಣೀಸಿ, ಇತ್ಥಿಪಣ್ಡಕಾಸಿ, ವೇಪುರಿಸಿಕಾಸೀತಿ ಏತಾನಿ ಛ ಮಗ್ಗಾನಂ ಅನಿಯತವಚನಾನಿ, ಅನಿಮಿತ್ತಾಸಿ, ನಿಮಿತ್ತಮತ್ತಾಸೀತಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಅನಚ್ಚೋಳಾರಿಕಾನಿ ಚ, ಯತೋ ಅಟ್ಠಪದಾನಿ ‘‘ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ನ ಜನೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥೂನಿ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವಿಯ ಅಕ್ಕೋಸಮತ್ತತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂನೀತಿ ಏಕೇ. ಇತ್ಥಿಪಣ್ಡಕಾಸಿ, ವೇಪುರಿಸಿಕಾಸೀತಿ ಏತಾನೇವ ಪದಾನಿ ಸಕಲಸರೀರಸಣ್ಠಾನಭೇದದೀಪಕಾನಿ ಸುದ್ಧಾನಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ನ ಜನೇನ್ತಿ ಸಕಲಸರೀರಸಾಮಞ್ಞತ್ತಾ, ಇತರಾನಿ ಜನೇನ್ತಿ ಅಸಾಮಞ್ಞತ್ತಾ. ತಾನಿ ಹಿ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಮೇವ ದೀಪೇನ್ತಿ ಸಿಖರಣೀ-ಪದಂ ವಿಯ. ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಾಸೀತಿ ವಚನಂ ಪನ ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತೇನ ಅಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವತ್ಥುನಾ ಮಿಸ್ಸವಚನಂ. ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಚ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಯದಿ ತಮ್ಪಿ ಜನೇತಿ, ಕಥಂ ಅನಿಮಿತ್ತಾಸೀತಿಆದಿಪದಾನಿ ನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಜನೇನ್ತೀತಿ ಏಕೇ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ಪುರಿಸಸ್ಸಪಿ ನಿಮಿತ್ತಾಧಿವಚನತೋ, ‘‘ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತಾಹಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಮಾತಿಕಾಯ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತಾಹಿಪಿ ಓಭಾಸನೇ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಿಯಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಇತರೇಹಿ ಓಭಾಸನೇ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಿಯಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಏಕೇ, ಸಬ್ಬಂ ಸುಟ್ಠು ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೨೮೭. ಹಸನ್ತೋತಿ ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಭಣತಿ, ಸಾ ಚೇ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ.

ವಿನೀತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೨೮೯. ‘‘ಪಟಿವುತ್ತಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ನೋ-ಸದ್ದೋ ಅಧಿಕೋ. ‘‘ಅಕ್ಖರಲಿಖನೇನಪಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಆವಜ್ಜನಸಮನನ್ತರವಿಧಿನಾ ಸಮೇತಿ ಚೇ, ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೨೯೦. ಚತುತ್ಥೇ ತಯೋ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವಾರಾ ಆಗತಾ, ಸೇಸಾ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ವಾರಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಕಾಯ ಸಂಖಿತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತತೋ ಅಞ್ಞತರೋ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಇಧ ನ ಉದ್ಧಟೋ. ಸೇಸಯೋಜನಕ್ಕಮೋ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಗರಪರಿಕ್ಖಾರೇಹೀತಿ ಪಾಕಾರಪರಿಖಾದೀಹಿ ನಗರಪರಿವಾರೇಹಿ. ಸೇತಪರಿಕ್ಖಾರೋತಿ ಸೇತಾಲಙ್ಕಾರೋ, ಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೫.೪). ಚಕ್ಕವೀರಿಯೋತಿ ವೀರಿಯಚಕ್ಕೋ. ವಸಲಂ ದುಗ್ಗನ್ಧನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ತದೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಪಾಪಕಂ, ಕಿಂ ಮೇ ದುಗ್ಗನ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೯೧. ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಯತ್ಥ ಠಿತೋ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ. ‘‘ಪಠಮವಿಗ್ಗಹೇ ಸಚೇ ಪಾಳಿವಸೇನ ಯೋಜೇತೀತಿ ಕಾಮಹೇತುಪಾರಿಚರಿಯಾಅತ್ಥೋ. ಸೇಸನ್ತಿ ‘ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’ತಿ ಪದಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅತ್ಥಾಭಾವತೋ. ದುತಿಯೇ ಪಾಳಿವಸೇನ ಕಾಮಹೇತು-ಪದಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಾಭಾವತೋ. ಏವಂ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಗ್ಗಹಾನಂ ವಸೇನ ಯೋಜಿತಾನೀತಿ ಅಪರೇ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೯೫. ಏತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಮೇಥುನರಾಗೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಂ ಭನ್ತೇ ಅಗ್ಗದಾನನ್ತಿ. ಮೇಥುನಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಕೇವಲಂ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ತದತ್ಥಿಯಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಪರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ವಣ್ಣಭಣನೇ ದುಕ್ಕಟಂ. ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತಿ, ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗದಾನಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನೇನಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ. ‘‘ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯ. ಯಾ ಮಾದಿಸಂ ಸೀಲವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಏಕೇ. ಪಞ್ಚಸು ಅಙ್ಗೇಸು ಸಬ್ಭಾವಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವಾತಿ ಏಕೇ. ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದದ್ವಯೇ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇ ವಿಯ ಯಕ್ಖಿಪೇತೀಸು ದುಟ್ಠುಲ್ಲತ್ತಕಾಮವಚನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ನಾಗತ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಪನ ಪಣ್ಡಕಗತಿಕೋವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೨೯೭. ಅಹಮ್ಹಿ ದುಗ್ಗತಾತಿ ಅಹಂ ಅಮ್ಹಿ ದುಗ್ಗತಾ. ಅಹಂ ಖ್ವಯ್ಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯ್ಯೋತಿ ಬಹುವಚನಂ ಹೋತಿ.

೨೯೮. ಓಯಾಚನ್ತೀತಿ ನೀಚಂ ಕತ್ವಾ ದೇವೇ ಯಾಚನ್ತಿ. ಆಯಾಚನ್ತೀತಿ ಉಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಆದರೇನ ಯಾಚನ್ತಿ. ಅಲಙ್ಕಾರಾದೀಹಿ ಮಣ್ಡಿತೋ ಕೇಸಸಂವಿಧಾನಾದೀಹಿ ಪಸಾಧಿತೋ. ‘‘ಮಣ್ಡಿತಕರಣೇ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

೩೦೩. ಸಹ ಪರಿದಣ್ಡೇನ ವತ್ತಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛನ್ದವಾಸಿನೀ ನಾಮ ‘‘ಪಿಯಾ ಪಿಯಂ ವಸೇತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿ, ಪುರಿಸಂ ವಾಸೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಪಿಯೋ ಪಿಯಂ ವಾಸೇತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾ.

ತಂ ಕಿರಿಯಂ ಸಮ್ಪಾದೇಸ್ಸತೀತಿ ಅವಸ್ಸಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿಯಾ ಚೇ ಆರೋಚೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಚೇ ಆರೋಚೇತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋತಿ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ‘‘ವತ್ಥು ಓಲೋಕೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಚ ‘‘ಉದಾಯಿತ್ಥೇರೋ ಗಣಿಕಾಯ ಆರೋಚೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ‘‘ಮಾತಾದೀನಮ್ಪಿ ವದತೋ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ. ತಂ ಪನೇತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಚನಂ. ಮಾತುರಕ್ಖಿತಂ ಬ್ರೂಹೀತಿ ಪೇಸಿತಸ್ಸ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತುರಕ್ಖಿತಂ ವದತೋ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಭಾವೇಪಿ ಸತಿ ವಿಸಙ್ಕೇತಮೇವ, ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಪಿತುರಕ್ಖಿತಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ವದನ್ತಸ್ಸ ವಿಸಙ್ಕೇತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇತರಥಾ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ನಿರತ್ಥಕೋ ಸಿಯಾ. ಏಕಂ ದಸಕಂ ಇತರೇನ ದಸಕೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾಯ ಮಾತಾ ಅತ್ತನೋ ಧೀತುಸನ್ತಿಕಂ ಪಹಿಣತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೩೩೮. ಅನಭಿನನ್ದಿತ್ವಾತಿ ವಚನಮತ್ತಮೇವ, ಯದಿಪಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ಯಾವ ಸಾಸನಂ ನಾರೋಚೇತಿ, ತಾವ ‘‘ವೀಮಂಸಿತೋ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾಸನಾರೋಚನಕಾಲೇತಿ ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ಸಾಸನವಚನಕ್ಖಣೇ. ತತಿಯಪದೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಏಕಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವತ್ಥುಗಣನಾಯ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋತಿ ಉಭಯವತ್ಥುಗಣನಾಯ ಕಿರ.

೩೩೯. ಚತುತ್ಥೇ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ನ ವೀಮಂಸತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಸಂವಾದೇತೀ’ತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಪಾಳಿಯಾಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇಸು ಪೋತ್ಥಕೇಸು ‘‘ಅತ್ಥೀ’’ತಿಪಿ.

ವಿನೀತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೩೪೧. ಅಲಂವಚನೀಯಾತಿ ನ ವಚನೀಯಾ, ನಿವಾರಣೇ ಅಲಂ-ಸದ್ದೋ. ಥೇರಪಿತಾ ವದತೀತಿ ಜಿಣ್ಣಪಿತಾ ವದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಇತ್ಥೀ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ ನ ಯಕ್ಖೀ ನ ಪೇತೀ ನ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ, ಪುರಿಸೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸೋ ನ ಯಕ್ಖೋ’’ತಿಆದಿ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾದೀಸು ‘‘ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ’’ತಿ ಇತ್ಥೀವವತ್ಥಾನಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ ಏವಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಮೇಥುನಪುಬ್ಬಭಾಗತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥುಕೋವ ಹೋತಿ, ಸೇಸಾ ಮನುಸ್ಸಪಣ್ಡಕಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕತಿರಚ್ಛಾನಗತಪುರಿಸಾದಯೋ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಕಾವ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರಸಾಸನಙ್ಗಸಮ್ಭವತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪನ ವಾರಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ. ಪಞ್ಞತ್ತಿಅಜಾನನೇ ವಿಯ ಅಲಂವಚನೀಯಭಾವಾಜಾನನೇಪಿ ಅಚಿತ್ತಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾದೀಸುಪೀತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ‘‘ಲೇಖಂ ನೇತ್ವಾ ಪಟಿಲೇಖಂ ಆರೋಚಿತಸ್ಸಾಪಿ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಂ ನತ್ಥಿ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಭಾವಮಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಕುಟಿಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೩೪೨. ಯಾಚನಾತಿ ‘‘ದೇಥ ದೇಥಾ’’ತಿ ಚೋದನಾ. ವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನೋ ಅತ್ಥೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನಾ. ‘‘ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಯಾಚಿತೋ ಉಪಕರಣಂ, ಮೂಲಂ ವಾ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಯಾಚತಿ, ನ ವಟ್ಟತೀತಿ. ವಟ್ಟತಿ ಸೇನಾಸನೇ ಓಭಾಸಪರಿಕಥಾದೀನಂ ಲದ್ಧತ್ತಾತಿ ಏಕೇ. ಅನಜ್ಝಾವುತ್ಥಕನ್ತಿ ಅಸ್ಸಾಮಿಕಂ. ನ ಆಹಟಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತಿದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಗರುಭಣ್ಡಪ್ಪಹೋನಕೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಯಂ ವತ್ಥುವಸೇನ ಅಪ್ಪಂ ಹುತ್ವಾ ಅಗ್ಘವಸೇನ ಮಹಾ ಹರಿತಾಲಹಿಙ್ಗುಲಿಕಾದಿ, ತಂ ಯಾಚಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

೩೪೪. ಸೋ ಕಿರಾತಿ ಇಸಿ. ತದಾ ಅಜ್ಝಗಮಾ ತದಜ್ಝಗಮಾ.

೩೪೮-೯. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಚನಾಯ ಕಾತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಯಂ ಯಾಚಿತಕೇಹಿ ಉಪಕರಣೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಮೇತಿ, ನ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಇಧ ಉಭಯೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನ. ‘‘ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಕರೋನ್ತೇನಾಪಿ, ‘‘ಪರೇಹಿ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಕಾರಾಪೇನ್ತೇನಾಪಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಉಭೋಪೇತೇ ಕಾರಕಕಾರಾಪಕಾ. ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ವಿಲೋಮಿತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಕಾರಯಮಾನೇನಾ’’ತಿ ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ‘‘ಕರೋನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ವಿಲೋಮಿತಂ ಹೋತಿ ಅತದತ್ಥತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಕಾರಾಪೇನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ದೇಸಿತವತ್ಥುಕಪಮಾಣಿಕನಯೇನ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘ಕರೋನ್ತೇನ ವಾ ಕಾರಾಪೇನ್ತೇನ ವಾ’ತಿ ವಚನತೋ ಕರೋನ್ತೇನಾಪಿ ಪರೇಹಿ ವಿಪ್ಪಕತಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ, ತದತ್ಥವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಂ ‘ಯದಿ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹಾ’’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾಯ ಕುಟಿಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ ವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಆಯಾಮತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥಸ್ಸ ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಏಕತೋಭಾಗೇಪಿ ವಡ್ಢಿತೇ ಆಪತ್ತಿ ಏವ. ಪಮಾಣಯುತ್ತಮಞ್ಚೋ ಕಿರ ನವವಿದತ್ಥಿ. ‘‘‘ಚತುಹತ್ಥವಿತ್ಥಾರಾ’ತಿ ವಚನೇನ ‘ತಿರಿಯಂ ತಿಹತ್ಥಾ ವಾ’ತಿ ವಚನಮ್ಪಿ ಸಮೇತಿ ‘ಯತ್ಥ ಪಮಾಣಯುತ್ತೋ’ತಿಆದಿಸನ್ನಿಟ್ಠಾನವಚನಾಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಮಾಣತೋ ಊನತರಮ್ಪೀತಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚತುಪಞ್ಚಹತ್ಥಮ್ಪಿ ದೀಘತೋ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವುತ್ತಪಮಾಣಮೇವ ದೇಸಿತವತ್ಥು. ಅದೇಸಿತವತ್ಥುಞ್ಹಿ ಕರೋತೋ ಆಪತ್ತಿ. ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಕುಟಿ ಏವ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಕುಟಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಥಮ್ಭತುಲಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ಅನುಸ್ಸಾವನಾನಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದಮಿಳಭಾಸಾಯಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

೩೫೩. ಚಾರಭೂಮಿ ಗೋಚರಭೂಮಿ. ನ ಗಹಿತಾತಿ ನ ವಾರಿತಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕಾರಣಾಯ ಗುತ್ತಿಬನ್ಧನಾಗಾರಂ, ಅಕರಣಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಧಮ್ಮಗನ್ಧಿಕಾ ಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛಿನ್ದನಕಾ ಗನ್ಧಿಕಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ದ್ವೀಹಿ ಬಲಿಬದ್ದೇಹೀತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಕಿರ ವುತ್ತತೋ ಆವಿಜ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಛಿನ್ನಾವಟತ್ತಾ, ನಿಗಮನಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಾಚಿನನ್ತಿ ವತ್ಥು ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ. ತದತ್ಥಾಯಾತಿ ತಚ್ಛನತ್ಥಾಯ. ಪಣ್ಣಸಾಲಮ್ಪೀತಿ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾವಲಿತ್ತಕುಟಿಮೇವ ಪಣ್ಣಚ್ಛದನಂ. ತೇನೇವ ‘‘ಸಭಿತ್ತಿಚ್ಛದನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಲಿತ್ತಂ ಕಿರ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಥೋಕಂ ಠಪಿತಂ ಪುನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ. ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ದ್ವಾರಬನ್ಧನೇ ವಾ ವಾತಪಾನೇ ವಾ ಠಪಿತೇ. ಪಠಮಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಏವಾತಿ ಕಿರ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ. ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಠಪಿತಕಾಲೇವಾತಿ ಕಿರ. ಪುರಿಮೇನ ಲೇಪಸ್ಸ ಅಘಟಿತತ್ತಾ ದುತಿಯೇನ ವತ್ತಸೀಸೇನ ಕತತ್ತಾ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಸಚೇ ಆಣತ್ತೇನ ಕತಂ, ‘‘ಕರೋತಿ ವಾ ಕಾರಾಪೇತಿ ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಆಪತ್ತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಸತಿ ಅತ್ತುದ್ದೇಸಿಕತಾಯ, ಅಸತಿ ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸೇವ. ಹೇಟ್ಠಿಮಪ್ಪಮಾಣಸಮ್ಭವೇ ಸತಿ ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಂ ಕುಟಿಂ ಕರೋತೋ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟೇನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ.

೩೫೪. ಛತ್ತಿಂಸ ಚತುಕ್ಕಾನಿ ನಾಮ ಅದೇಸಿತವತ್ಥುಕಚತುಕ್ಕಂ ದೇಸಿತವತ್ಥುಕಚತುಕ್ಕಂ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಚತುಕ್ಕಂ ಪಮಾಣಿಕಚತುಕ್ಕಂ ಅದೇಸಿತವತ್ಥುಕಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಚತುಕ್ಕಂ ದೇಸಿತವತ್ಥುಕಪಮಾಣಿಕಚತುಕ್ಕನ್ತಿ ಛ ಚತುಕ್ಕಾನಿ, ಏವಂ ಸಮಾದಿಸತಿವಾರಾದೀಸುಪಿ ಪಞ್ಚಸೂತಿ ಛತ್ತಿಂಸ. ಆಪತ್ತಿಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾರಮ್ಭೇ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖು, ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಪರಿಕ್ಕಮನೇ…ಪೇ… ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಮಾತಿಕಾಯಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಾರಮ್ಭಅಪರಿಕ್ಕಮನೇಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹವಿವಜ್ಜನತ್ಥಂ ಆಪತ್ತಿಭೇದೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಕಿಮತ್ಥಂ ಮಾತಿಕಾಯಂ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥು ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಭಿಕ್ಖೂ ಅಭಿನೇತಬ್ಬಾ ವತ್ಥುದೇಸನಾಯ, ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವತ್ಥು ದೇಸೇತಬ್ಬಂ. ಕೀದಿಸಂ? ಅನಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ನೇತರಂ, ಇತರಸ್ಮಿಂ ‘‘ಸಾರಮ್ಭೇ ಚೇ ಭಿಕ್ಖು ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಪರಿಕ್ಕಮನೇ’’ತಿ ಏವಂ ಆನಿಸಂಸವಸೇನ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ವತ್ಥು ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ಸಾರಮ್ಭಂ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾರಮ್ಭಂ, ಅತ್ಥಿ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಅತ್ಥಿ ಅಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಅತ್ಥಿ ಸಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಅತ್ಥಿ ಸಾರಮ್ಭಂ ಅಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾರಮ್ಭಂ ಅಪರಿಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಬಹುವಿಧತ್ತಾ ವತ್ಥು ದೇಸೇತಬ್ಬಂ ಅನಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ನೇತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಮತ್ಥಿಕಾ ಪನೇಸಾ ದೇಸನಾತಿ ಚೇ? ಗರುಕಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞಾಪನಹೇತುಪರಿವಜ್ಜನುಪಾಯತ್ಥಾ. ವತ್ಥುದೇಸನಾಯ ಹಿ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞಾಪನಹೇತುತ್ತಾ ಅಕತವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಗಿಹೀನಂ ಪೀಳಾಜನನೇನ ಅತ್ತದುಕ್ಖಪರದುಕ್ಖಹೇತುಭೂತೋ ಚ ಸಾರಮ್ಭಭಾವೋತಿ ಏತೇ ವತ್ಥುದೇಸನಾಪದೇಸೇನ ಉಪಾಯೇನ ಪರಿವಜ್ಜಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಅಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಕರಣತ್ಥಂ ಗಿಹೀನಂ ವಾ ಪೀಳಾನಿಮಿತ್ತಂ ಸಾರಮ್ಭವತ್ಥು. ಕುಟಿಕರಣತ್ಥಂ ವಾ ವತ್ಥುಂ ದೇಸೇನ್ತೀತಿ ಪಠಮಮೇವ ಸಾಧಿತಮೇತಂ. ವೋಮಿಸ್ಸಕಾಪತ್ತಿಯೋತಿ ದುಕ್ಕಟಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಮಿಸ್ಸಕಾಪತ್ತಿಯೋ.

೩೫೫. ತತ್ಥ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ ವಿಭತ್ತಿಬ್ಯತ್ತಯೇನ, ವಚನಬ್ಯತ್ತಯೇನ ಚ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಆಪತ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

೩೬೪. ನ ಘಟಯತಿ ಛದನಲೇಪಾಭಾವತೋ, ಅನಾಪತ್ತಿ, ತಂ ಪರತೋ ಸಾಧಿಯತಿ. ಛದನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾವಲಿತ್ತತಾ ವುತ್ತಾತಿ. ‘‘ಕುಕ್ಕುಟಚ್ಛಿಕಗೇಹಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಛದನಂ ದಣ್ಡಕೇಹೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇಹಿ ತಿಣಪಣ್ಣಚ್ಛದನಾಕುಟಿಕಾವ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಛದನಂ ದಣ್ಡಕೇಹಿ ದೀಘತೋ ತಿರಿಯಞ್ಚ ಜಾಲಂ ವಿಯ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ತಿಣೇಹಿ ವಾ ಪಣ್ಣೇಹಿ ವಾ ಛಾದೇತುಂ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾದಿಭಾವೋ ಛದನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ಯುತ್ತಮಿದಂ. ತಸ್ಮಾ ಮತ್ತಿಕಾಮಯಂ ಭಿತ್ತಿಂ ವಡ್ಢಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಉಲ್ಲಿತ್ತಂ ವಾ ಅವಲಿತ್ತಂ ವಾ ಉಭಯಂ ವಾ ಭಿತ್ತಿಯಾ ಘಟಿತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಏವ ವಿನಾಪಿ ಭಿತ್ತಿಲೇಪೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘‘ಸೋ ಚ ಛದನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾ’ತಿ ಪಧಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ತಿಣಕುಟಿಕಾಯ. ಯಥಾಸಮಾದಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಕಾರುಕಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ದುಕ್ಕಟಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಸೋ ಸುಣಾತಿಛಕ್ಕಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಉಭಯತ್ಥ ಸಮಾದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಆಣತ್ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಸಮಾದಿಟ್ಠಂ ಆಣಾಪಕೇನ, ತಥಾ ಅಕರಣಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ. ಸಚೇ ‘‘ಅಹಮ್ಪೇತ್ಥ ವಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತುದ್ದೇಸಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವ. ‘‘ಕುಟಿಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪನ ಆಣಾಪಕಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ.

ಅಹಞ್ಚ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಪರಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಆಪತ್ತಿ ಏವ ‘‘ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ, ಅನಾಪತ್ತಿ ಅವಿಭತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಇಧ ಪಞ್ಞತ್ತಿಜಾನನಮತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ. ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ಅಹಞ್ಚ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ವಾಸಾಗಾರಞ್ಚ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸಾಪತ್ತಿ. ಯೋ ಪನ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಭಯಂ ಸಮೇತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಚ ‘‘ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಆಗತೇ ಗರುಕೇ ಠಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿವಾದತೋ ಇತರೋ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಚೇ? ನ, ಬಲವತ್ತಾ. ‘‘ವಾಸಾಗಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ, ಭೋಜನಸಾಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯ ಇಮಿನಾ ಕತತ್ತಾ ಸಙ್ಕರಾ ಜಾತಾ. ಯಥಾ – ದ್ವೇ ತಯೋ ‘‘ಏಕತೋ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಕರೋನ್ತಿ, ರಕ್ಖತಿ ತಾವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ. ‘‘ಇದಂ ಠಾನಂ ವಾಸಾಗಾರಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇದಂ ಉಪೋಸಥಾಗಾರ’’ನ್ತಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಕತೇಪಿ ಆಪತ್ತಿ ಏವ. ದ್ವೀಸು ಮಹಾಪಚ್ಚರಿವಾದೋ ಬಲವಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತೀವ ಪಪಞ್ಚಿತಂ. ಕಿಂ ತೇನ. ‘‘ಅತ್ತನಾ ವಿಪ್ಪಕತಂ ಅತ್ತನಾ ಚ ಪರೇಹಿ ಚ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಪರಾನಿಪಿ ಚತುಕ್ಕಾನಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ, ಲೇಣಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಅಕತವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಆಪತ್ತಿ ಏವ.

ಕುಟಿಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ವಿಹಾರಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೩೬೬. ಸತ್ತಮೇ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಿಹಾರಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಪಠಮದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

೩೮೦. ಸಾವಕೇನ ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಕತಿಸಾವಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಅಗ್ಗಸಾವಕಂ. ಯಥೂಪನಿಸ್ಸಯಯಥಾಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕೇನಚಿ ಸಾವಕೇನ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಕೇನಚಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಕೇನಚಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಕೇನಚಿ ಕೇವಲೋ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋತಿ ಏವಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೩೮೨. ‘‘ಯೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಧರಮಾನೇಪಿ ಭಗವತಿ ಪಿಟಕತ್ತಯಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾತಿ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಾ ರತಿಯಾ ಅಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀತಿಆದಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ದಬ್ಬಸ್ಸ ನೇಸಂ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾಯ ರತಿನಿಯೋಜನಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ತಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾದಿಸಂಸಗ್ಗತೋ ತೇಸಂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾದೀನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರನ್ತರಾಯಂ, ತೇಸಮ್ಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾರತಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ಅನಭಿರತಿವಾಸಂ, ತತೋ ನೇಸಂ ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚಾವನಞ್ಚ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ನಿಮ್ಮಿತಾನಂ ಧಮ್ಮತಾತಿ ಸಾವಕೇಹಿ ನಿಮ್ಮಿತಾನಂಯೇವ, ನ ಬುದ್ಧೇಹೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಸಾಧಕತಮಂ ಕರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕರಣತ್ಥೇಯೇವ ತತಿಯಾವಿಭತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೮೩-೪. ಯನ್ತಿ ಯೇನ. ‘‘ಕತ್ತಾತಿ ಕತ್ತಾ, ನ ಕತ್ತಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಭರಿಯಂ ವಿಯ ಮಂ ಅಜ್ಝಾಚರತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿಯಾ ಬಲವತೀ ಚೋದನಾ. ತೇನ ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಛುಪನಮತ್ತೇ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗಸಮ್ಭವಾ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಏವ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ, ತಥೇವ ಪುಬ್ಬೇವಸ್ಸಾ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ತಾವ ಭೂತಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ನಾಸಿತಾ, ಥೇರೋ ಕಾರಕೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ಅಭೂತಾಯ, ಭಗವತಾ ‘‘ನಾಸೇಥಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ವುತ್ತಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯದಿ ತಾವ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ನಾಸಿತಾ, ಥೇರೋ ಕಾರಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಅಥ ಅಪ್ಪಟಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಅಯ್ಯೇನಮ್ಹಿ ದೂಸಿತಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ವಿನಾ ಏವ ತಸ್ಸಾ ಪಕತಿದುಸ್ಸೀಲಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ನಾಸಿತಾ, ಥೇರೋ ಅಕಾರಕೋ ಹೋತಿ. ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸುತ್ತಂ ವತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾದೇ ಥೇರೋ ಕಾರಕೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ದುಕ್ಕಟಂ ಮುಸಾವಾದಪಚ್ಚಯಾ ಲಿಙ್ಗನಾಸನಾಯ ಅನಾಸೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸೇವ ಹಿ ಲಿಙ್ಗನಾಸನಾಯ ನಾಸೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ನಾಸೇಥಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕಾವ ಜಾತಾ, ಸಾ ಕಿಂ ಸನ್ಧಾಯ, ತತೋ ಥೇರೋ ಕಾರಕೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಸಕಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ನಾಸೇಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಅಪಾರಾಜಿಕಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಚನೇನ ನಾಸೇತಬ್ಬಾ ಜಾತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸಿನೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸುತ್ತಂ ವತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾದೇ ಥೇರೋ ಕಾರಕೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಸಕಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ನಾಸೇಥಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಭೂತತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ ‘‘ನಾಸೇಥಾ’’ತಿ ವಚನತೋ. ಭೂತಾಯೇವ ಹಿ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ನಾಸೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ನಾಭೂತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪುರಿಮನಯೇತಿ ದುಕ್ಕಟವಾದೇ. ಪುರಿಮೋ ಯುತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ಪಾಳಿವಚನವಸೇನ ಪವತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩೮೫-೬. ಪೀತಿಸುಖೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸುಖೇನಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಪೀತಿಗ್ಗಹಣಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ, ಕಾಯಿಕಞ್ಚ ಅಪನೇತುಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪೀತಿಯಾ ವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ಚುದಿತಕವಸೇನ ಕತಂ ಅಮೂಲಕಂ ನಾಮ, ‘‘ಅನಜ್ಝಾಪನ್ನಂ ಅಕತ’’ನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯ, ಇಮೇ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಾದಿಸಂ ದಿಟ್ಠಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಚೋದೇತೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ‘‘ಏತೇನ ನಯೇನ ಸುತಮುತಪರಿಸಙ್ಕಿತಾನಿಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಅಞ್ಞತರೇನಾ’’ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ ಏವ ಆಗತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಇತರೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೇನಾಪಿ ಅನುದ್ಧಂಸೇನ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ. ಭಿಕ್ಖುಭಾವಾ ಹಿ ಚಾವನಸಮತ್ಥತೋ. ‘‘ಸಮೀಪೇ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ, ಚೋದಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಸೀಸಂ ನ ಏತಿ. ದಿಟ್ಠಞ್ಚೇ ಸುತೇನ ಪರಿಸಙ್ಕಿತೇನ ಚೋದೇತಿ ಚೋದಾಪೇತಿ, ಸುತಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ ವಾ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಚೋದಿತೇ ವಾ ಚೋದಾಪಿತೇ ವಾ ಸೀಸಂ ಏತಿ ಏವ ಅಮೂಲಕೇನ ಚೋದಿತತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಹೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜನ್ತೋ, ತಞ್ಚೇ ಚೋದೇತಿ ‘ಸುತೋ ಮಯಾ…ಪೇ… ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೭). ‘‘ಅಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ತಞ್ಚೇ ಅಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ಅನೋಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಚಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ. ಓಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಚಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೯) ಇಮಿನಾ ನ-ಸಮೇನ್ತಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಕಥಂ? ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಹೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ನಾಮ ಅಸುದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಅಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ತಞ್ಚೇ ಚೋದೇತಿ ‘ಸುತೋ ಮಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋಸೀ’ತಿ, ಆಪತ್ತಿ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪುರಿಮನಯೇನಾಪತ್ತಿ. ‘‘ಚಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪಚ್ಛಿಮನಯೇನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ಆಪತ್ತೀತಿ ದ್ವೇ ಪಾಳಿನಯಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿರುದ್ಧಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಚ ವಿರುದ್ಧಂ ಬುದ್ಧಾ ಕಥಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಯುತ್ತಿ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ತಾವಾಹು ‘‘ಸಮೂಲಕೇನ ವಾ ಸಞ್ಞಾಸಮೂಲಕೇನ ವಾ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಅಮೂಲಕೇನ ವಾ ಪನ ಸಞ್ಞಾಅಮೂಲಕೇನ ವಾ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ದಸ್ಸನಸವನಪರಿಸಙ್ಕನಮೂಲೇನ ಸಮೂಲಕೇನ ವಾ ತದಭಾವೇನ ಅಮೂಲಕೇನಾಪಿ ಸಞ್ಞಾಸಮೂಲಕೇನ ವಾ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಅನಾ