📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ವಿನಯಪಿಟಕೇ

ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ (ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಕರುಣಾಪುಣ್ಣಹದಯಂ ¶ ¶ , ಸುಗತಂ ಹಿತದಾಯಕಂ;

ನತ್ವಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿಮಲಂ, ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಗುಣಸಮ್ಪದಂ.

ವಣ್ಣನಾ ನಿಪುಣಾಹೇಸುಂ, ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಯಾ;

ಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ಕತಾ ನೇಕಾ, ನಾನಾನಯಸಮಾಕುಲಾ.

ತತ್ಥ ¶ ಕಾಚಿ ಸುವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ, ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ ಚ ಗನ್ಥತೋ;

ವಿರದ್ಧಾ ಅತ್ಥತೋ ಚಾಪಿ, ಸದ್ದತೋ ಚಾಪಿ ಕತ್ಥಚಿ.

ಕಾಚಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅಪುಣ್ಣಾ, ಕಾಚಿ ಸಮ್ಮೋಹಕಾರಿನೀ;

ತಸ್ಮಾ ತಾಹಿ ಸಮಾದಾಯ, ಸಾರಂ ಸಙ್ಖೇಪರೂಪತೋ.

ಲೀನತ್ಥಞ್ಚ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ, ವಿರದ್ಧಞ್ಚ ವಿಸೋಧಯಂ;

ಉಪಟ್ಠಿತನಯಞ್ಚಾಪಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಕಾಸಯಂ.

ವಿನಯೇ ವಿಮತಿಂ ಛೇತುಂ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲಹುವುತ್ತಿನಂ;

ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಲಿಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಸ್ಸಾ ಲೀನತ್ಥವಣ್ಣನಂ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಂ ನಮಸ್ಸಿತುಕಾಮೋ ತಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಗುಣಯೋಗಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಯೋ ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ವಿಸಿಟ್ಠಗುಣಯೋಗೇನ ಹಿ ವನ್ದನಾರಹಭಾವೋ, ವನ್ದನಾರಹೇ ಚ ಕತಾ ವನ್ದನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ ¶ . ಏತ್ಥ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಬಹುಧಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ, ಮಯಂ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಮೇವ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ. ತಸ್ಮಾ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಂ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಹತನ್ತರಾಯೋ’’ತಿ. ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣೇನ ಹಿ ರಾಗಾದಿದೋಸವಿಗಮತೋ ಪಞ್ಞಾದಿಗುಣಪಾಟವತೋ ಆಯುಆದಿವಡ್ಢನತೋ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯಭಾವಾದಿತೋ ಚ ಹೋತೇವ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನಂ.

ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ತಾವ ಭಗವತೋ ವನ್ದನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ಯೋ ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪಿ…ಪೇ… ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ವಿನಯದೇಸನಾಯ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಞಾಣಸಮುಟ್ಠಿತತಾಯ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಮೇವ ಥೋಮನಂ ಆರದ್ಧಂ. ಏಸಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಆರಮ್ಭಾನುರೂಪಥೋಮನಾ. ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಪ್ಪಭಾವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ನಯತೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ. ತತ್ಥ ಯೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅನಿಯಮವಚನಸ್ಸ ನಾಥೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲನ್ತಿ ¶ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಗಣನಾವಸೇನಪಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಯೋ’’ತಿ ಪಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಕಾಲಂ. ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಗೇವ ವಸ್ಸಗಣನಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಕಾಲನ್ತಿ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತೇನ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಗಣನಾವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಮಪಿ, ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯವಸೇನ ಪನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬತೋ ಸಲಕ್ಖಂ ಚತುರಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಕಾಲಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ನಿರನ್ತರಂ ಪಞ್ಚಮಹಾಪಅಚ್ಚಾಗಾದಿಅತಿದುಕ್ಕರಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಖೇದಂ ಕಾಯಿಕಂ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಲೋಕಹಿತಾಯಾತಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಾಯ. ನಾಥತೀತಿ ನಾಥೋ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಹಿತಸುಖಂ ಆಸೀಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ನಾಥತಿ ವೇನೇಯ್ಯಗತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಉಪತಾಪೇತಿ, ನಾಥತಿ ವಾ ಯಾಚತಿ ವೇನೇಯ್ಯೇ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಕರಣೇ ಯಾಚಿತ್ವಾಪಿ ನಿಯೋಜೇತೀತಿ ನಾಥೋ, ಲೋಕಪಟಿಸರಣೋ ಲೋಕಸಾಮೀ ಲೋಕನಾಯಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಕರುಣಾಯ ಕಮ್ಪಿತಹದಯತ್ತಾ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಕಿರಿಯಾಯ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ತಾದಿಸಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತಸ್ಸ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಕಿರತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಿತೇಸು ವಾ ಕಿರಿಯತಿ ಪಸಾರಿಯತೀತಿ ಕರುಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕಿಣಾತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಕಾರುಣಿಕಂ ¶ ಹಿಂಸತಿ ವಿಬಾಧೇತಿ, ವಿನಾಸೇತಿ ವಾ ಪರಸ್ಸ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಕಮ್ಪನಂ ಹದಯಖೇದಂ ಕರೋತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕಮಿತಿ ಸುಖಂ, ತಂ ರುನ್ಧತೀತಿ ಕರುಣಾ. ಏಸಾ ಹಿ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಲಕ್ಖಣಾ ಅತ್ತಸುಖನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ಕಾರುಣಿಕಾನಂ ಸುಖಂ ರುನ್ಧತಿ ವಿಬಾಧೇತಿ. ಕರುಣಾಯ ನಿಯುತ್ತೋ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಮಹನ್ತೋ ಕಾರುಣಿಕೋ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ, ತಸ್ಸ ನಮೋ ಅತ್ಥೂತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ.

ಏವಂ ಕರುಣಾಮುಖೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತುಂ ಅಸಮ್ಬುಧನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತಂ ಯಂ ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಜೀವಲೋಕೋ ಭವಾ ಭವಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವರಸ್ಸ ನಮೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಬುಧನ್ತಿ ಅಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೋ, ಯಥಾಸಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಅನ್ತಪಚ್ಚಯೋ. ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಸಪರಿಯತ್ತಿಕೋ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಕಮ್ಮಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವಿಸೇಸನಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಬುದ್ಧೇಹಿಪಿ ವಾ ಗೋಚರಾಸೇವನಭಾವನಾಸೇವನಾಹಿ ಯಥಾರಹಂ ನಿಸೇವಿತಂ, ಅಜಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತಿಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಗೋಚರಾಸೇವನವಸೇನೇವ ನಿಸೇವಿತಾನಿ, ಮಗ್ಗೋ ಪನ ಭಾವನಾಸೇವನವಸೇನಾಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾದಿವಸೇನ ಗೋಚರಾಸೇವನವಸೇನಾಪಿ ನಿಸೇವಿತೋ. ಭವಾಭವನ್ತಿ ಭವತೋ ಭವಂ. ಅಥ ವಾ ಹೀನಪಣೀತಾದಿವಸೇನ ಖುದ್ದಕಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಭವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುಡ್ಢತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಅ-ಕಾರೋ ದಿಸ್ಸತಿ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೧) ವಿಯ. ಅಥ ವಾ ಭವೋತಿ ವುಡ್ಢಿ, ಅಭವೋತಿ ಹಾನಿ. ಭವೋತಿ ವಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ, ಅಭವೋತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ¶ . ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಭವೋ ಚ ಅಭವೋ ಚ ಭವಾಭವೋ, ತಂ ಭವಾಭವಂ. ಗಚ್ಛತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಜೀವಲೋಕೋತಿ ಸತ್ತಲೋಕೋ. ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸಿನೋತಿ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸನಂ. ತತ್ಥ ನ ವಿದತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಂ ನ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಅಞ್ಞಾಣಂ. ಸಾ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತಣ್ಹಾದೀನಂ, ತೇಯೇವ ಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಸತ್ತಾತಿ ಕಿಲೇಸಾ, ತೇಯೇವ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಬಾಧನಟ್ಠೇನ ಜಾಲಸದಿಸಾತಿ ಜಾಲಂ, ತಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿನಾಸೇತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲವಿದ್ಧಂಸೀ, ತಸ್ಸ.

ನನು ಚೇತ್ಥ ಸಪರಿಯತ್ತಿಕೋ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತತ್ಥ ಚ ಮಗ್ಗೋಯೇವ ಕಿಲೇಸೇ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ, ನೇತರೇತಿ ಚೇ? ವುಚ್ಚತೇ – ಮಗ್ಗಸ್ಸಾಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮಾಗಮ್ಮ ¶ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸೇ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ ನಾಮ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಕಿಚ್ಚಂ ಫಲೇನ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಫಲಮ್ಪಿ ‘‘ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ‘‘ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಅರಹತೀತಿ ನ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ. ಧಮ್ಮವರಸ್ಸ ತಸ್ಸಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಿಯಮಿತಸ್ಸ ನಿಯಾಮಕವಚನಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ ಚ ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಧಮ್ಮೋ ಏವ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಾಭಾವೇನ ವರೋ ಪವರೋ ಅನುತ್ತರೋತಿ ಧಮ್ಮವರೋ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವರಸ್ಸ ನಮೋ ಅತ್ಥೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಗುಣೇಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ಥೋಮೇತುಂ ಗುಣೇಹೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗುಣೇಹಿ ಯೋ ಯುತ್ತೋ, ತಮರಿಯಸಙ್ಘಂ ನಮಾಮೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸೀಲಾದಯೋ ಗುಣಾ ಚೇತ್ಥ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ‘‘ವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಆದಿಸದ್ದಪರಿಯಾಯೇನ ಪಭುತಿಸದ್ದೇನ ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಫಲಂ. ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ಪಭುತಿ-ಸದ್ದೇನ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಯೋ ಗುಣಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಕುಸಲತ್ಥಿಕಾನಂ ಜನಾನಂ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯವುಡ್ಢಿಯಾ ಖೇತ್ತಸದಿಸತ್ತಾ ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಖೇತ್ತಂ ಜನಾನಂ ಕುಸಲತ್ಥಿಕಾನ’’ನ್ತಿ. ಖಿತ್ತಂ ಬೀಜಂ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣೇನ ತಾಯತೀತಿ ಹಿ ಖೇತ್ತಂ. ಅರಿಯಸಙ್ಘನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಚ ಇರಿಯನತೋ, ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ, ಉಪಗತಾನಞ್ಚ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ ಅರಿಯಾ, ಅಟ್ಠ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ, ಅರಿಯಾನಂ ಸಙ್ಘೋ ಸಮೂಹೋತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ, ತಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ.

ಇದಾನಿ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಜನಿತಂ ಕುಸಲಾಭಿಸನ್ದಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪಯೋಜನೇ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸಂವಣ್ಣಿಯಮಾನಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಸಕಲಸಾಸನಮೂಲಭಾವದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾಕರಣಸ್ಸಾಪಿ ಸಾಸನಮೂಲತಂ ¶ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಚ್ಚೇವಮಿಚ್ಚಾದಿಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದನ್ತಿ ಪುಞ್ಞೋಘಂ, ಪುಞ್ಞಪ್ಪವಾಹಂ ಪುಞ್ಞರಾಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಪ್ಪವಾಹಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಬಲೇನ ಹತನ್ತರಾಯೋ ವಿನಯಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಅಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಿತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಪಿಟಕೇ. ಠಿತೇತಿ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅನೂನಂ ಹುತ್ವಾ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಠಿತೇ. ಸಾಸನನ್ತಿ ¶ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಾಸನಂ. ಅಟ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸಙ್ಖಾತೇ ಅನ್ತದ್ವಯೇ ಅಟ್ಠಿತಸ್ಸ, ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಸುಸಣ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅನ್ತದ್ವಯವಿರಹಿತಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಸುಟ್ಠು ಠಿತಸ್ಸ. ಅಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧೀಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಅನಾಕುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ ಅಟ್ಠಕಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ನ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಥ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸು ಪುನ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾ ಕಿಂಪಯೋಜನಾತಿ? ಆಹ ಕಾಮಞ್ಚಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮನ್ತಿ ಏಕನ್ತೇನ, ಯಥಿಚ್ಛಕಂ ವಾ, ಸಬ್ಬಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣಿತೋಯಂ ವಿನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾಸಭೇಹೀತಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದಯೋ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾ ಏವ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಚ ಆಸಭಾ, ತೇಹಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯವರೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕೀದಿಸಾ ಪನ ತೇ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ? ಆಹ ಞಾಣಮ್ಬೂತಿಆದಿ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಮ್ಬುನಾ ಸಲಿಲೇನ ನಿದ್ಧೋತಾನಿ ನಿಸ್ಸೇಸತೋ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನೇನ ಧೋತಾನಿ ವಿಸೋಧಿತಾನಿ ರಾಗಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಮಲಾನಿ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಯೇಹಿ ತೇ ಞಾಣಮ್ಬುನಿದ್ಧೋತಮಲಾಸವಾ, ತೇಹಿ ಖೀಣಾಸವೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೀಣಾಸವಭಾವೇಪಿ ನ ಏತೇ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧವಿಜ್ಜಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇಹೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಅಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ ವಾ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇಸುಪಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀನಂ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಗಹಿತತಾಯ ತೇಸಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ಸಾತಿಸಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಕೋವಿದೇಹೀ’’ತಿ.

ಕಿಲೇಸಜಾತಂ, ಪರಿಕ್ಖಾರಬಾಹುಲ್ಲಂ ವಾ ಸಲ್ಲಿಖತಿ ತನುಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಗುಣಸಮೂಹೋ, ಇಧ ಪನ ಖೀಣಾಸವಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪರಿಕ್ಖಾರಬಾಹುಲ್ಲಸ್ಸ ಸಲ್ಲಿಖನವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸಲ್ಲೇಖೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಸಲ್ಲೇಖಿಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಲ್ಲೇಖಿಯೇ, ಧುತಙ್ಗಪರಿಹರಣಾದಿಸಲ್ಲೇಖಪಅಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನೋಸುಲಭೂಪಮೇಹೀತಿ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಅಸುಕಸದಿಸಾ’’ತಿ ನತ್ಥಿ ಸುಲಭಾ ಉಪಮಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ನೋಸುಲಭೂಪಮಾ, ತೇಹಿ. ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಕಾಯನ್ತರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ ¶ . ವಿಹಾರಸೀಸೇನ ಹೇತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿವಾಸೀನಞ್ಚೇವ ತೇಹಿ ಸಮಲದ್ಧಿಕಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಪಭವತ್ತೇನ ಸಞ್ಞಾಣಭೂತತ್ತಾ ¶ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದಯೋ ‘‘ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸ ಧಜೂಪಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತೇಹಿ ಅಯಂ ವಿನಯೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ ಸಮ್ಮಾ ಅನೂನಂ ಕತ್ವಾ ವಣ್ಣಿತೋ. ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತೇಹಿ ನಯೇಹೀ’’ತಿ. ವಿಚಿತ್ತೇಹಿ ನಯೇಹಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧವರನ್ವಯೇಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧವರಂ ಅನುಗತೇಹಿ, ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುಗತೇಹಿ ನಯೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯ ಅನೂನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸಂ ಅಜ್ಝೇಸಕಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಂವಣ್ಣನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖತತ್ತಾತಿ ರಚಿತತ್ತಾ. ನ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿಸಮ್ಭುಣಾತೀತಿ ನ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ.

ಸಂವಣ್ಣನಂ ತಞ್ಚಾತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ತಞ್ಚ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಸಮಾರಭನ್ತೋ ಸಕಲಾಯಪಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಇಧ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಂ ತಸ್ಸಾ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸರೀರಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಯೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಥೇವ ಕುರುನ್ದೀನಾಮಾದೀಸು ವಿಸ್ಸುತಾಸು ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಯೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ, ತತೋಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯತೋ ಯುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ಅನ್ತೋಗಧತ್ಥೇರವಾದಂ ಕತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾರಭಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪದತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ಥೋ ಕಥೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯನ್ತಿ ಮಹಾಪಚ್ಚರೀನಾಮಿಕಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಚ್ಚರೀತಿ ಉಳುಮ್ಪಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕತತ್ತಾ ತಮೇವ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ‘‘ಕುರುನ್ದೀವಲ್ಲಿವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಕತತ್ತಾ ‘ಕುರುನ್ದೀ’ತಿ ನಾಮಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಂ ಸಙ್ಖೇಪಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಯುತ್ತಮತ್ಥನ್ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ, ಚತುಬ್ಬಿಧವಿನಯಯುತ್ತಿಯಾ ವಾ ಯುತ್ತಮತ್ಥಂ. ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಂಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತತ್ಥೇರವಾದಾನಂ ಬಾಹಿರಭಾವೋ ಸಿಯಾತಿ ತೇಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ಅನ್ತೋಗಧಥೇರವಾದ’’ನ್ತಿ ಆಹ, ಥೇರವಾದೇಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತಂ ಮೇತಿ ಗಾಥಾಯ ಸೋತೂಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಪ್ಪದೀಪಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮೋ ಏವ ಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸನತೋ ಪದೀಪಸದಿಸತ್ತಾ ಪದೀಪೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪದೀಪೋ, ಭಗವಾ, ತಸ್ಸ. ಪತಿಮಾನಯನ್ತಾತಿ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಮನಸಾ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತಾ ನಿಸಾಮೇನ್ತು ಸುಣನ್ತು.

ಬುದ್ಧೇನಾತಿಆದಿನಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆಗಮನಸುದ್ಧಿದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪಮಾಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತಂ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಯಥೇವ ಬುದ್ಧೇನ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ವಿನಯೋ ಚ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಯೇಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ತಥೇವ ಞಾತೋ, ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಮತಿಮಚ್ಚಜನ್ತಾ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಯಸ್ಮಾ ಪುರೇ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅಕಂಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ವಿನಯೋತಿ ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ. ವುತ್ತೋತಿ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೋ. ನ ಹಿ ಭಗವತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ನಾಮ ತನ್ತಿಪದಂ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಗವತಾ ಪವತ್ತಿತಪಕಿಣ್ಣಕದೇಸನಾಯೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾ. ತಥೇವ ಞಾತೋತಿ ಯಥೇವ ಬುದ್ಧೇನ ವುತ್ತೋ, ತಥೇವ ಏಕಪದಮ್ಪಿ ಏಕಕ್ಖರಮ್ಪಿ ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಞ್ಚ ಅವಿಕೋಪೇತ್ವಾ ಞಾತೋ ವಿದಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ಮತಿಮಚ್ಚಜನ್ತಾತಿ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಮತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಥೇರಪರಮ್ಪರಾಯ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆಭತಂ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಚೇವ ಪಾಳಿಮುತ್ತಕವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅಕಂಸೂತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಮಹಾಪಚ್ಚರಿಆದಿಕಾ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಯೋ ಅಕಂಸು. ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಮಕಂಸೂ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತತ್ಥಾಪಿ ಸೋಯೇವತ್ಥೋ.

ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅವಿಕೋಪೇತ್ವಾ ಪುರೇ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅಕಂಸು, ತಸ್ಮಾ. ಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಹೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ಹೇತುಅತ್ಥಸ್ಸ ತಸ್ಮಾತಿ ಇಮಿನಾಯೇವ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ, ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ವಾ, ಪಮಾಣಮೇವಾತಿ. ಯದಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಮಾಣಂ, ಏವಂ ಸತಿ ತತ್ಥ ಪಮಾದಲೇಖಾಪಿ ಪಮಾಣಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಜ್ಜಯಿತ್ವಾನ ಪಮಾದಲೇಖ’’ನ್ತಿ, ಅಪರಾಪರಂ ಲಿಖನ್ತೇಹಿ ಪಮಾದೇನ ಸತಿಂ ಅಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಲಿಖಿತಬ್ಬಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಲಿಖನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಾ ಪಮಾದಲೇಖಾ ನಾಮ, ಸಾ ಚ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಯಮೇವ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ಪುನ ಯಸ್ಮಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನವಸೇನ ಅಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಗಾರವಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಪಮಾಣಮೇವ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾಪಿ ಭಾಸನ್ತರಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಮತ್ತವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನಾ, ತತೋ ಏವ ಪಮಾಣಭೂತಾವ ಹೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ.

ತತೋತಿ ತಾಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಹಿ. ಭಾಸನ್ತರಮೇವ ಹಿತ್ವಾತಿ ಸೀಹಳಭಾಸಂಯೇವ ಅಪನೇತ್ವಾ. ವಿತ್ಥಾರಮಗ್ಗಞ್ಚ ಸಮಾಸಯಿತ್ವಾತಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ಯಥಾಠಾನೇ ¶ ವತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪದತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯಾದಿಕಂ ಅತಿವಿತ್ಥಿಣ್ಣೇನ ವಚನಕ್ಕಮೇನ ಚೇವ ವುತ್ತಮೇವ ಅತ್ಥನಯಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕವಿಸೇಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥನೇನ ಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಪಞ್ಚಿತಂ ತಾದಿಸಂ ವಿತ್ಥಾರಮಗ್ಗಂ ಪಹಾಯ ಸಲ್ಲಹುಕೇನ ಅತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪಕೇನ ಪದಕ್ಕಮೇನ ಚೇವ ವುತ್ತನಯಸದಿಸಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾ ಚ ಸಙ್ಖೇಪನಯೇನೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ಪನ ವಿನಯಟೀಕಾಯಂ ‘‘ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಮ್ಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಪಞ್ಚಿತಂ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ…ಪೇ… ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏತ್ಥ ಅಪಲೋಕನಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ¶ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಯ ತಾದಿಸಂ ವಿತ್ಥಾರಮಗ್ಗಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತನ್ತಿಕ್ಕಮಂ ಕಞ್ಚಿ ಅವೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥೇವ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಾಳಿಯಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕಥನಞ್ಹಿ ತನ್ತಿಕ್ಕಮಂ ವೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕಥನಂ ನಾಮ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಥೇವ ವಣ್ಣಿತುಂ ಯುತ್ತರೂಪಂ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಆಗತಂ ಪಾಳಿಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನತೋ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಸು ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಣ್ಣಿತಂ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ವಣ್ಣನತೋ ಚ ವುತ್ತಂ ‘ತನ್ತಿಕ್ಕಮಂ ಕಞ್ಚಿ ಅವೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ ಪನ ವಿತ್ಥಾರಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಙ್ಖಿಪನೇ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನ ಹೀಯತೀತಿ? ಆಹ ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಸಬ್ಬಮಸೇಸಯಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಸಙ್ಖಿಪನ್ತೋಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಚನಾದಿಮೇವ ಸಙ್ಖಿಪನ್ತೋ, ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಸಬ್ಬಾಸುಪಿ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಸೇಸಯಿತ್ವಾ, ಕಿಞ್ಚಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತನ್ತಿಕ್ಕಮಂ ಕಞ್ಚಿ ಅವೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಕಞ್ಚಿ ಪಾಳಿಕ್ಕಮಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಪಾಳಿಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥನ್ತಿ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡಾದೀಸು ಆಗತಾನಂ ಝಾನಕಥಾದೀನಂ ಸುತ್ತನ್ತವಚನಾನಂ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ಭಾರೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅವಣ್ಣಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಂ ತಂತಂಸುತ್ತಾನುರೂಪಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿದೀಪಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಹೇಸ್ಸತೀತಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕರೀಯಿಸ್ಸತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ‘‘ಭಾಸನ್ತರಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಕಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೀ ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಸಮಾನಕತ್ತುಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಭಾಸನ್ತರಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ವಚನಾನಮತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೀ ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕರೀಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಚರಿಯವಸೇನ ಸಮಾನಕತ್ತುಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾ

ಇದಾನಿ ¶ ಸಂವರವಿನಯಪಹಾನವಿನಯಾದೀಸು ಬಹೂಸು ವಿನಯೇಸು ಅತ್ತನಾ ‘‘ತಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಂ ವಿನಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ವಿನಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ತತ್ಥಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಸು ಗಾಥಾಸು. ತಾವ-ಸದ್ದೋ ಪಠಮನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತೇನ ಪಠಮಂ ವಿನಯಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ¶ ಪಚ್ಛಾ ತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬೋತಿ ನಿಯಮೇತಬ್ಬೋ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಹೇತುನಾ ಏತಂ ವಿನಯೋ ನಾಮಾತಿಆದಿಕಂ ನಿಯಾಮಕವಚನಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿನಯಸ್ಸ. ಮಾತಿಕಾತಿ ಉದ್ದೇಸೋ. ಸೋ ಹಿ ನಿದ್ದೇಸಪದಾನಂ ಜನನೀಠಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ ಮಾತಾ ವಿಯಾತಿ ‘‘ಮಾತಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಇದಾನಿ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಮಾತಿಕಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ವುತ್ತಂ ಯೇನಾತಿಆದಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಏತಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿಆದಿನಿದಾನವಚನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಯೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವುತ್ತಂ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ವುತ್ತಂ, ಯೇನ ಧಾರಿತಂ, ಯೇನ ಚ ಆಭತಂ, ಯೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಏತಂ ಯಥಾವುತ್ತವಿಧಾನಂ ವತ್ವಾ ತತೋ ತೇನ ಸಮಯೇನಾತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿನಯಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ವುತ್ತಂ ಯೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾತಿಆದಿನಿದಾನವಚನಮತ್ತಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವತ್ತುಕಾಮೋಪಿ ವಿಸುಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ನಿದಾನೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ, ಇದಮವೋಚಾತಿ ನಿಗಮನೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ನಿದಾನನಿಗಮನಾನಿಪಿ ಸತ್ಥುದೇಸನಾಯ ಅನುವಿಧಾನತ್ತಾ ತದನ್ತೋಗಧಾನೇವಾತಿ ನಿದಾನಸ್ಸಾಪಿ ವಿನಯಪಾಳಿಯಂಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ಯೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಸಮ್ಬನ್ಧಂಯೇವ ಕತ್ವಾ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತಿ. ಮಾತಿಕಾಯ ಹಿ ಏತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂಯೇವ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧಮುಪಗಚ್ಛತಿ.

ಇದಾನಿ ಪನ ತಂ ವಿಸುಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಯೇನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಮಾತಿಕಾಪದೇಸು. ಇದನ್ತಿ ತೇನ ಸಮಯೇನಾತಿಆದಿನಿದಾನವಚನಂ. ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಯಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತವಚನಂ ನ ಹೋತಿ. ಅಥ ¶ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾಲೇ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ವುತ್ತವಚನಂ ನ ಹೋತಿ. ತದುಭಯೇನಾಪಿ ಭಗವತೋ ವುತ್ತವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚೇಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತಬ್ಬಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಉಪಞ್ಞಾಸತ್ಥೋ ವಾ, ಉಪಞ್ಞಾಸೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಾರಮ್ಭೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಸಾ ಹಿ ಗನ್ಥಕಾರಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಅಪರಂ ವತ್ತುಮಾರಭನ್ತಾನಂ ಚ-ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ. ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇಸಿತತ್ತಾ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ¶ ಸಭಾಗತ್ಥವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಯನಂ ಕಥನಂ ಸಙ್ಗೀತಿ, ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಪೂಜನೀಯತ್ತಾ ಚ ಮಹತೀ ಸಙ್ಗೀತಿ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ. ದುತಿಯಾದಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಚೇಸಾ ‘‘ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ನಿದದಾತಿ ದೇಸನಂ ದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅವಿದಿತಂ ವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ.

ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾವ ಕಿರಿಯಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಞ್ಹಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಧಮ್ಮೋ ಏವ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಚಕ್ಕನ್ತಿ ವಾ ಆಣಾ, ತಂ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಕತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇತಿ ನಿಟ್ಠಿತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇ ಭಗವತಿ ಲೋಕನಾಥೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕುಸಿನಾರಾಯನ್ತಿ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಏತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಉಪವತ್ತನೇ ಮಲ್ಲಾನಂ ಸಾಲವನೇತಿ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಉಪವತ್ತನಭೂತಂ ಮಲ್ಲರಾಜೂನಂ ಸಾಲವನುಯ್ಯಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಉಪೇಚ್ಚ ವತ್ತನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಚ ನಗರಸ್ಸ ಚ ಮಜ್ಝೇ ಸಾಲವನಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಕುಸಿನಾರಾಯ ಹಿ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯ ತಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಸಾಲವನರಾಜಿವಿರಾಜಿತೋ ಮಗ್ಗೋ ಪಾಚೀನಾಭಿಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ನಗರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರಾಭಿಮುಖೋ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತೋ, ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ಕಿರ ಉಪವತ್ತನೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಸಟ್ಠವಿಟಪಾನಂ ಸಮ್ಪನ್ನಛಾಯಾನಂ ಸಾಲಪನ್ತೀನಮನ್ತರೇ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ’’ತಿ. ಉಪಾದೀಯತಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ಉಪಾದಿ, ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಂ. ತದೇವ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಹೀನತಾಯ ಸೇಸೋ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಉಪಾದಿಸೇಸೋತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ, ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು, ತಾಯ. ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ¶ ಚಾಯಂ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಹೇತು ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಥೇರೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಙ್ಘಸದ್ದಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸದ್ದಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತೇಪಿ ಗಮಕತ್ತಾ ಥೇರಸದ್ದೇನ ಸಮಾಸೋ ಯಥಾ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಗರುಕುಲನ್ತಿ. ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ತಥಾ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನನಸ್ಸ ಕಾರಣಮಾಹ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇತಿಆದಿ. ಸತ್ತ ಅಹಾನಿ ಸಮಾಹಟಾನಿ ಸತ್ತಾಹಂ, ಸತ್ತಾಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸುಭದ್ದೇನ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೇನ ವುತ್ತವಚನಮನುಸ್ಸರನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಲಂ, ಆವುಸೋತಿಆದಿನಾ ತೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ. ತೇನ ಮಹಾಸಮಣೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಕರಣವಚನಂ, ತತೋ ಮಹಾಸಮಣತೋ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತಾ ಮಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಉಪದ್ದುತಾ ಚ ಹೋಮ ತದಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಹೋಮಾತಿ ವಾ ಅತೀತತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ, ಅಹುಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ¶ ಠಾನಂ, ಹೇತು. ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ, ಏತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತೇವ, ನೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ? ಆಹ ಯಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಯನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅನ್ತರಧಾಪೇಯ್ಯುಂ, ತದೇತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತೀತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತೀತಸತ್ಥುಕಂ, ಪಾವಚನಂ. ಪಧಾನಂ ವಚನಂ ಪಾವಚನಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ಅಲಜ್ಜೀಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ. ನ ಚಿರಸ್ಸೇವಾತಿ ನ ಚಿರೇನೇವ. ಯಾವ ಚ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೇನ ಭಗವತಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋತಿ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚೇವ ವಿನಯಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಚ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ. ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ. ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ. ಸಾಸನನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧವಸೇನ ತಿವಿಧಂ ಸಾಸನಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಸತ್ತತ್ತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ. ಅದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ, ತದೇವ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಸ್ಸ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಅತ್ತನೋ ಕತಂ ಅನುಗ್ಗಹವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ಯಞ್ಚಾಹಂ ಭಗವತಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಯಞ್ಚಾಹನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ ವಾ ಏತಂ, ತೇನ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಗ್ಗಹಣಂ ಪರಾಮಸತಿ. ಧಾರೇಸ್ಸಸೀತಿಆದಿಕಂ ಭಗವತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚೀವರಪರಿವತ್ತನಂ ಕಾತುಕಾಮೇನ ವುತ್ತವಚನಂ. ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸಪಾತಿ ‘‘ಕಸ್ಸಪ, ತ್ವಂ ಇಮಾನಿ ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಪಾರುಪಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವದತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಕಾಯಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ. ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನೀತಿ ಮತಕಳೇವರಂ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಾನಿ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇ ಕಿಮಯೋ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾನಿ ಸಾಣವಾಕಮಯಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಾನಿ. ರಥಿಕಾದೀನಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪಂಸೂನಂ ಉಪರಿ ಠಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ತೇಸು ಕೂಲಮಿವಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಂ. ಅಥ ವಾ ಪಂಸು ವಿಯ ಕುಚ್ಛಿತಭಾವಂ ಉಲತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಂಸುಕೂಲನ್ತಿ ಪಂಸುಕೂಲಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನಿಬ್ಬಸನಾನೀತಿ ನಿಟ್ಠಿತವಸನಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಮೇವ ತಂ ಚೀವರಂ ಅನೇಕಾವಯವತ್ತಾ ಬಹುವಚನಂ ಕತಂ. ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾನಪರಿಭೋಗೇನ, ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನ ಚ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನ ಚ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನತ್ಥಾಯ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೨) ಆಗತಂ ಪಾಳಿಂ ಪೇಯ್ಯಾಲಮುಖೇನ ಆದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮೀತಿ ಯಾವದೇವ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಇಚ್ಛಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಯಾವದೇವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದೇತಿ ಏತ್ಥ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಏವಂಸಞ್ಞಿತಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಹ ಅಟ್ಠ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ. ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಯತ್ತಕೇ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಚ ವಳಞ್ಜೇಮಿ, ತಥಾ ಕಸ್ಸಪೋಪೀ’’ತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಪನೇನ, ಇದಞ್ಚ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಸಾಮಞ್ಞೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಪಸಂಸಾಮತ್ತೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ¶ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮತಾಯ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಗುಣವಿಸೇಸಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಾವಕಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಕಲಮ್ಪಿ ಕಲಭಾಗಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಕಿಮಞ್ಞಂ ಆಣಣ್ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಮೇತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಹಿ ಕೇಸುಚಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಆಣಣ್ಯಂ ಅಣಣಭಾವೋ. ಸಕಕವಚಇಸ್ಸರಿಯಾನುಪ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಚೀವರಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಕವಚಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಕತಂ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಗಹಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ಯಥಾಹಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾವಾಯಾತಿ ಪಾವಾನಗರತೋ. ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ದೀಘಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ. ದೀಘಪರಿಯಾಯೋ ಹೇತ್ಥ ಅದ್ಧಾನಸದ್ದೋ. ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸತಿಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ಇಧ ಆನೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ.

ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡತೋ ಪರಂ. ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಯಂ ನ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ನ ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏತಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಸೇಸಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಪಾಳಿಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಹನ್ದ ಮಯಂ ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಸಙ್ಗತ್ತಾ ಪನ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಅಸಙ್ಗಾಯನಹೇತುದೋಸಗಣೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸೋ ಏವ ಏತ್ಥ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಪಟಿಬಾಹೀಯತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಪಿ ಚ ‘‘ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಯೇನ ಅಧಮ್ಮೇನ ತೇ ಸುಭದ್ದವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾದಯೋ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ, ಯೇನ ಚ ಧಮ್ಮೇನ ಇತರೇ ಧಮ್ಮವಾದಿನೋವ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಯೇವ ಇಧ ‘‘ಅಧಮ್ಮೋ’’ ¶ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ತಸ್ಮಾ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಆದಿಹೇತುಕೋ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾದಿದೋಸಗಣೋ ಅಧಮ್ಮೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದಿಹೇತುಕೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಗುಣಸಮೂಹೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪುರೇ ದಿಪ್ಪತೀತಿ ಅಪಿ ನಾಮ ದಿಪ್ಪತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಾವ ಅಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪುರೇತರಮೇವಾತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ದಿಪ್ಪತೀತಿ ದಿಪ್ಪಿಸ್ಸತಿ. ಪುರೇಸದ್ದಯೋಗೇನ ಹಿ ಅನಾಗತತ್ಥೇ ಅಯಂ ವತ್ತಮಾನಪ್ಪಯೋಗೋ, ಯಥಾ ಪುರಾ ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋತಿ. ಅವಿನಯೋತಿ ಪಹಾನವಿನಯಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅವಿನಯೋ.

ತೇನ ಹೀತಿ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಪರಿಯತ್ತಿಧರೇತಿ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿನವಙ್ಗಂ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಕಲನವಙ್ಗಂ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ. ಅತ್ಥಕಾಮೇನ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬತೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಪುರಿಸತ್ಥಪರಿಯತ್ತಿಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಪರಿಯತ್ತೀ’’ತಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಪಅಯತ್ತಿಧರಾ, ತಾದಿಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಥಭಾವನಾಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಸುಕ್ಖಾ ಲೂಖಾ ಅಸಿನಿದ್ಧಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ. ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರೇತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಸಮಾಹಾರೋ ತಿಪಿಟಕಂ, ತದೇವ ನವಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರಾ.

ಕಿಸ್ಸ ಪನಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪನ. ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ತಮೇವಾಹ ‘‘ಸಕರಣೀಯೋ’’ತಿ. ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಪರಿಯೋಸಿತತ್ತಾ ಸಕಿಚ್ಚೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನೇನ. ಬಹುಕಾರತ್ತಾತಿ ಬಹುಪಕಾರತ್ತಾ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ. ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ. ನನ್ತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಓವದತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಅಸಞ್ಞತಾಯ ನವಕಾಯ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಪರಿಸಾಯ ಜನಪದಚಾರಿಕಾಚರಣಂ, ತೇಸಞ್ಚ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾನಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜ್ಜನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಪದಪೂರಣೋ, ಅಯಂ ಕುಮಾರೋ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಥೇರಂ ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ. ತತ್ರಾತಿ ಏವಂ ಸತಿ.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ಇದಂ ನ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಅಗತಿಗಮನಸಬ್ಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಸೇಕ್ಖಾನಞ್ಞೇವ ಪನ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ತಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಮ್ಪಿ ಆನನ್ದಂ ಉಚ್ಚಿನತೂ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ತಥಾಪಿ ಅಭಬ್ಬೋ ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಭಬ್ಬೋತಿಆದಿ ಪನಸ್ಸ ಸಭಾವಕಥನಂ. ತತ್ಥ ¶ ಛನ್ದಾತಿ ಛನ್ದೇನ ಸಿನೇಹೇನ. ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಾತುಂ. ಪರಿಯತ್ತೋತಿ ಅಧೀತೋ ಉಗ್ಗಹಿತೋ.

ರಾಜಗಹಂ ¶ ಖೋ ಮಹಾಗೋಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಗೋಚರೋ, ಗುನ್ನಂ ಗೋಚರಟ್ಠಾನಂ. ಗೋಚರೋ ವಿಯಾತಿ ಗೋಚರೋ, ಭಿಕ್ಖಾಚರಣಟ್ಠಾನಂ. ಸೋ ಮಹನ್ತೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಗೋಚರಂ, ರಾಜಗಹಂ. ಉಕ್ಕೋಟೇಯ್ಯಾತಿ ನಿವಾರೇಯ್ಯ.

ಸತ್ತಸು ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಸಾಧುಕಂ ಏವ ಪೂಜಾವಸೇನ ಕೀಳನತೋ ಸಾಧುಕೀಳನಂ. ಉಪಕಟ್ಠಾತಿ ಆಸನ್ನಾ. ವಸ್ಸಂ ಉಪನೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ.

ತತ್ರ ಸುದನ್ತಿ ತಸ್ಸಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ, ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಉಸ್ಸನ್ನಧಾತುಕನ್ತಿ ಉಪಚಿತಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದಿಧಾತುಕಂ. ಸಮಸ್ಸಾಸೇತುನ್ತಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇತುಂ. ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ಜೇತವನವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ವದನ್ತಿ. ವಿರಿಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿರೇಚನಂ. ಓಸಧಪರಿಭಾವಿತಂ ಖೀರಮೇವ ವಿರೇಚನನ್ತಿ ಖೀರವಿರೇಚನಂ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಭೇಸಜ್ಜಪಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಭೇಸಜ್ಜಮತ್ತಾತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ. ಅಪ್ಪತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಮತ್ತಾ-ಸದ್ದೋ ಮತ್ತಾ ಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗಾತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೨೯೦) ವಿಯ.

ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಛಿನ್ನಂ, ಫುಲ್ಲನ್ತಿ ಭಿನ್ನಂ, ತೇಸಂ ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಅಭಿನವಕರಣಂ.

ಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವೇದಿಯತಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಪರಿವೇಣಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ವಿಹಾರೇಸು ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಠಮಂ ಮಾಸನ್ತಿ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಮಾಸಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಸೇನಾಸನವತ್ತಾನಂ ಬಹೂನಂ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ, ಸೇನಾಸನಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೨೯೪ ಆದಯೋ) ಸೇನಾಸನಪಟಿಬದ್ಧಾನಂ ಬಹೂನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಭಗವತಾ…ಪೇ… ವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ‘‘ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತಿತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ. ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸೇಯೇವ ತೇ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸುಂ. ಸಿರಿಯಾ ನಿಕೇತನಮಿವಾತಿ ಸಿರಿಯಾ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಾನೀಯತಿತ್ಥೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಪಕ್ಖಿನೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜನಾನಂ ಚಕ್ಖೂನಿ ಮಣ್ಡಪೇಯೇವ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘ಏಕನಿಪಾತತಿತ್ಥಮಿವ ಚ ದೇವಮನುಸ್ಸನಯನವಿಹಙ್ಗಾನ’’ನ್ತಿ. ಲೋಕರಾಮಣೇಯ್ಯಕನ್ತಿ ಲೋಕೇ ರಮಣೀಯಭಾವಂ, ರಮಣಂ ಅರಹತೀತಿ ವಾ ಲೋಕರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ¶ . ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೇಸು ಸಾರಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಂ, ತತೋ ವಿಪ್ಪಸನ್ನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡಂ. ಅಥ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಸಾರಭೂತೋ ವಿಸಿಟ್ಠತರೋ ಮಣ್ಡೋ ¶ ಮಣ್ಡನಂ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡೋ, ಮಣ್ಡಪೋ. ಮಣ್ಡಂ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿ ನಿವಾರೇತೀತಿ ಮಣ್ಡಪೋ. ವಿವಿಧಾನಿ ಕುಸುಮದಾಮಾನಿ ಚೇವ ಮುತ್ತೋಲಮ್ಬಕಾನಿ ಚ ವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತಂ ವಮೇನ್ತಂ ನಿಕ್ಖಾಮೇನ್ತಮಿವ ಚಾರು ಸೋಭನಂ ವಿತಾನಂ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿವಿಧಕುಸುಮದಾಮೋಲಮ್ಬಕವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತಚಾರುವಿತಾನೋ. ನಾನಾಪುಪ್ಫೂಪಹಾರವಿಚಿತ್ತಸುಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭೂಮಿಕಮ್ಮತ್ತಾ ಏವ ‘‘ರತನವಿಚಿತ್ತಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಮಿವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಮಣಿಯೋ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತತಲಂ ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಂ ನಾಮ, ತಮಿವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಸನಾರಹನ್ತಿ ನಿಸೀದನಾರಹಂ. ದನ್ತಖಚಿತನ್ತಿ ದನ್ತೇಹಿ ಖಚಿತಂ.

ಆವಜ್ಜೇಸೀತಿ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ಕಥಾದೋಸೋತಿ ಕಥಾಯ ಅಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಯಥಾವುಡ್ಢನ್ತಿ ವುಡ್ಢಪಟಿಪಾಟಿಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಏಕೇತಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾನಂಯೇವ ಏಕೇ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ವದನ್ತಿಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ದೀಘಭಾಣಕಾ ಪನ ‘‘ಪದಸಾವ ಥೇರೋ ಸನ್ನಿಪಾತಮಾಗತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸು ಕೇಚಿ ‘‘ಆಕಾಸೇನಾ’’ತಿ, ‘‘ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾ ತಥಾ ಆಗತದಿವಸಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಏಕಮೇಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾ ತಥಾ ವದಿಂಸೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಕಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಕಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ. ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಬೀಜನೀಗಹಣಂ ಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿನೋದನಮುಖವಿಕಾರಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಆಚಿಣ್ಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವ ಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಞ್ಞತಪ್ಪತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾಪಿ ಸಾವಕಾಪಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಪಠಮಂ, ಆವುಸೋ ಉಪಾಲಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಠಮಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ? ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾನುಕ್ಕಮಾದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಠಮಭಾವಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇಯೇವ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಜ್ಝಾಯಿತಾನಿ, ತೇನೇವ ಕಮೇನ ಪಚ್ಛಾಪಿ ಸಙ್ಗೀತಾನಿ ವಿಸೇಸತೋ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಅನ್ತರಾ ಚ, ಭನ್ತೇ, ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದನ್ತಿ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಚ ನಾಳನ್ದಾಯ ಚ ಅನ್ತರಾ, ವಿವರೇ ಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ¶ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ. ರಾಜಾಗಾರಕೇತಿ ರಞ್ಞೋ ಕೀಳನತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಅಗಾರಕೇ. ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯನ್ತಿ ರಞ್ಞೋ ಏವಂನಾಮಕಂ ಉಯ್ಯಾನಂ. ಕೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ನ ಭಗವತಾ ಏವ ವುತ್ತಂ, ರಞ್ಞಾಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಮಾರಬ್ಭಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೇನಾತಿ ಅಯಂ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಧೀತಾಯ ಪುತ್ತೋ, ನ ವಿದೇಹರಞ್ಞೋ ಧೀತಾಯ. ಯಸ್ಮಾ ಮಾತಾ ಪನಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ವೇದೇನ ಞಾಣೇನ ಈಹತಿ ಘಟತಿ ವಾಯಮತೀತಿ ‘‘ವೇದೇಹೀ’’ತಿ ಪಾಕಟನಾಮಾ ಜಾತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏವಂ ¶ ನಿಮಿತ್ತಪಯೋಜನಕಾಲದೇಸದೇಸಕಕಾರಕಕರಣಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ವವತ್ಥಾಪಿತೇಸು ಧಮ್ಮವಿನಯೇಸು ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಏಕವಿಧಾದಿಭೇದೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ತದೇತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನಾವರಣಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ವಾತಿ ಉದಾನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ವಿಮುತ್ತಿರಸನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸಾದಂ, ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ ವಾ ಅಗ್ಗಫಲನಿಪ್ಫಾದನತೋ, ವಿಮುತ್ತಿಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪಾದನತೋ. ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಏವ ವಿನಯೋಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾದಿಭಾವತೋ, ತಥಾಪಿ ವಿನಯಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ಪಯುತ್ತೋ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ವಿನಯತನ್ತಿವಿರಹಿತಂ ತನ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ, ಯಥಾ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೋ ಗೋಬಲಿಬದ್ದನ್ತಿಆದಿ.

ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹಸ್ಸ ಕಾರಕಂ ತಣ್ಹಾವಡ್ಢಕಿಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ತಂ ದಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಂ ಬೋಧಿಞಾಣಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಏವ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಭುತಿ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅನೇಕಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಂ ಇಮಂ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಸಂಸರಿಂ, ಯಸ್ಮಾ ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಮಿಸ್ಸತಾಯ ಜಾತಿ ನಾಮೇಸಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ದುಕ್ಖಾ, ನ ಚ ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅದಿಟ್ಠೇ ನಿವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠೋಸೀತಿ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೇನ ದಿಟ್ಠೋ ಅಸಿ. ಪುನ ಗೇಹನ್ತಿ ಪುನ ಇಮಂ ಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಮಮ ಗೇಹಂ. ನ ಕಾಹಸೀತಿ ನ ಕರಿಸ್ಸಸಿ. ಕಾರಣಮಾಹ ಸಬ್ಬಾ ತೇತಿಆದಿ. ತವ ಸಬ್ಬಾ ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಫಾಸುಕಾ ಮಯಾ ಭಗ್ಗಾ. ಇಮಸ್ಸ ತಯಾ ಕತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಂ ಕೂಟಂ ಕಣ್ಣಿಕಮಣ್ಡಲಂ ¶ ವಿಸಙ್ಖತಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತಂ. ವಿಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಗತಂ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ. ಅಹಞ್ಚ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಫಲಂ ಅಜ್ಝಗಾ ಪತ್ತೋಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಚಿತ್ತಮೇವ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಂ ಅಜ್ಝಗಾ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ.

ಕೇಚೀತಿ ಖನ್ಧಕಭಾಣಕಾ. ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತೇನ. ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣೇನಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣೇನ. ಆಮನ್ತಯಾಮೀತಿ ನಿವೇದಯಾಮಿ, ಬೋಧೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತರೇತಿ ಅನ್ತರಾಳೇ, ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕನ್ತಿ ಯಥಾ ಕಮ್ಮಮೇವ ಕಮ್ಮನ್ತಂ, ಏವಂ ಸುತ್ತಮೇವ ಸುತ್ತನ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಸಙ್ಗೀತನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕ (ಚೂಳವ. ೪೩೭ ಆದಯೋ) ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಾದಿಕಂ. ಸೋಳಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ¶ ಉಪಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ‘‘ಸೋಳಸ ಪರಿವಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಪರಿವಾರಪಾಳಿಯಂ (ಪರಿ. ೧ ಆದಯೋ) ಪಠಮಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ. ಪಞ್ಞತ್ತಿವಾರೋ ಕಥಾಪತ್ತಿವಾರೋ ವಿಪತ್ತಿವಾರೋ ಸಙ್ಗಹವಾರೋ ಸಮುಟ್ಠಾನವಾರೋ ಅಧಿಕರಣವಾರೋ ಸಮಥವಾರೋ ಸಮುಚ್ಚಯವಾರೋತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ವಾರಾ, ತದನನ್ತರಂ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಪರಿ. ೧೮೮) ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಮತ್ತವಿಸೇಸೇನ ಪುನ ವುತ್ತಾ ತೇಯೇವ ಅಟ್ಠ ವಾರಾ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಭಿಕ್ಖುವಿಭಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಸೋಳಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ಉಪಲಕ್ಖಿತೋ ಪರಿವಾರೋ ‘‘ಸೋಳಸಪರಿವಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಸಿಥಿಲಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ಇದಂ ಲೋಕವಜ್ಜಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಞ್ಞಮವೇಲಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಆಚಾರೋ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ, ವೀತಿಕ್ಕಮೋ. ತೇನಾತಿ ವಿವಿಧನಯತ್ತಾದಿಹೇತುನಾ. ಏತನ್ತಿ ವಿವಿಧವಿಸೇಸನಯತ್ತಾತಿಆದಿಗಾಥಾವಚನಂ. ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಿನಯಸ್ಸ.

ಇತರಂ ಪನಾತಿ ಸುತ್ತಂ. ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿಭೇದೇತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾದಿಅತ್ಥೇ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ವೇನೇಯಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ವಿನಯಂ ವಿಯ ಇಸ್ಸರಭಾವತೋ ಆಣಾಪತಿಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ಅದೇಸೇತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ಚರಿತಾನುರೂಪಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಅದೇಸೇತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ¶ ಕಾಲನ್ತರೇ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಸ್ಸಮಿವ ಫಲ’’ನ್ತಿ. ಉಪಾಯಸಮಙ್ಗೀನಂಯೇವ ನಿಪ್ಪಜ್ಜನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಧೇನು ವಿಯ ಖೀರ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ನ ಹಿ ಧೇನುಂ ವಿಸಾಣಾದೀಸು, ಅಕಾಲೇ ವಾ ಅವಿಜಾತಂ ವಾ ದೋಹನ್ತೋ ಖೀರಂ ಪಟಿಲಭತಿ.

ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇತಿ ಸುಪಿನನ್ತೇನ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವೇಪಿ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿನಾ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ, ‘‘ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧಾಭಾವತೋ ಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಮ್ಮದ್ವಾರಪಟಿಪದಾದೀಹಿ. ಲಕ್ಖಣೀಯತ್ತಾತಿ ಸಞ್ಜಾನಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿನಯಪಿಟಕನ್ತಿಆದೀಸು ತೀಸು ಸದ್ದೇಸು ಯಂ ಅವಿಸಿಟ್ಠಂ ಸಮಾನಂ, ತಂ ಪಿಟಕಸದ್ದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಪಾಳಿಸಮ್ಪದಾನವಸೇನ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾವುತ್ತೇನಾತಿ ಏವಂ ದುವಿಧತ್ಥೇನಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ.

ದೇಸನಾಸಾಸನಕಥಾಭೇದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದೇಸನಾಭೇದಂ ಸಾಸನಭೇದಂ ಕಥಾಭೇದನ್ತಿ ಭೇದಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಭೇದನ್ತಿ ಚ ನಾನತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸೂತಿ ಪಿಟಕೇಸು. ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ಪಹಾನಾನಿ ಚ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ¶ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಹಾನಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ, ತಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಪರಿದೀಪಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದನ್ತಿ ಪರಿಯಾಪುಣನಭೇದಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಹಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಾದಿಕೇ ಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಯಥಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಥ ವಾ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಯಹಿಂ ಯಥಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಪರಿದೀಪನಾ ವಿಭಾವನಾ ಚಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಾಥಾಸು ವುತ್ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪತೋ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏಕಮೇವ.

ಆಣಾರಹೇನಾತಿ ಆಣಂ ಪಣೇತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಆಣಾರಹೋ, ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ. ಸೋ ಹಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಚ ಅವಿಪರೀತತೋ ದೇಸಕಭಾವೇನ ಪಮಾಣವಚನತ್ತಾ ಚ ಆಣಂ ಪಣೇತುಂ ಅರಹತಿ. ವೋಹಾರಪರಮತ್ಥಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ಆಹ ‘‘ಆಣಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ’’ತಿ. ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಠಮನ್ತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ. ಪಚುರಾಪರಾಧಾ ಸೇಯ್ಯಸಕತ್ಥೇರಾದಯೋ. ತೇ ಹಿ ದೋಸಬಾಹುಲ್ಲತೋ ‘‘ಪಚುರಾಪರಾಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ¶ . ಪಚುರೋ ಬಹುಕೋ ಬಹುಲೋ ಅಪರಾಧೋ ದೋಸೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಯೇಸನ್ತೇ ಪಚುರಾಪರಾಧಾ. ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಾತಿಆದೀಸು ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಞಾಣಞ್ಚ. ಚರಿಯಾತಿ ರಾಗಚರಿಯಾದಿಕಾ ಛ ಮೂಲಚರಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ಚರಿಯಾತಿ ಚರಿತಂ, ತಂ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತವಸೇನ ದುವಿಧಂ. ಅಧಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ಸತ್ತಾನಂ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯವಸೇನ ಅಭಿರುಚಿ, ಸಾ ದುವಿಧಾ ಹೀನಪಣೀತಭೇದೇನ. ಯಥಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾದೀನಂ ಅನುರೂಪಂ. ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಾನುರೂಪಂ.

ಸಂವರಾಸಂವರೋತಿ ಏತ್ಥ ಖುದ್ದಕೋ ಮಹನ್ತೋ ಚ ಸಂವರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುಡ್ಢಿಅತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಅ-ಕಾರೋ. ದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಮೋಚನಂ. ಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೨೬; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೨) ಸಮಾಧಿದೇಸನಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ, ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ವಾ ಯೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಹಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ. ಅನುಸಯವಸೇನ ಸನ್ತಾನಮನುವತ್ತನ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾಪಿ ಸೀಲಭೇದವಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಓಕಾಸದಾನವಸೇನ ಚಿತ್ತೇ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಮುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಠಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ. ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಥಾಮಗತಾ ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಸತ್ತ ಕಿಲೇಸಾ ಸನ್ತಾನೇ ಅನು ಅನು ಸಯನತೋ ಅನುಸಯಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಪಹಾನಂ.

ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ತೇನ ತೇನ ದಾನಸೀಲಾದಿಕುಸಲಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ. ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನನ್ತಿ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಮೇವ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ¶ ಕಿಲೇಸೇತಿ ಉಪತಾಪೇತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಸ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹಾನಂ. ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತಾದಿಸುಞ್ಞಸಭಾವಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನತೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ.

ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಿಟಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಪಾಳೀತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿವಿಸಿಟ್ಠತ್ಥಯೋಗತೋ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾವತೋ ಚ ಪಕಟ್ಠಾನಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ವಚನಪ್ಪಬನ್ಧಾನಂ ¶ ಆಳಿ ಪನ್ತೀತಿ ಪಾಳಿ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ. ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಭೇದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನುರೂಪವಾಚಕಭಾವೇನ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದೇಸು ಏಕನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತೋ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಪಾಳಿಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ದೇಸನಾಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೇ? ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಬೋಧನಭಾವೇನ ಅತಿಸಜ್ಜನಾ ವಾಚಾಯ ಪಕಾಸನಾ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ದೇಸನಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ದೇಸನಾ’’ತಿ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸದ್ದೋ ಏವ ಪರಮತ್ಥವಿನಿಮುತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಭಾವಾ. ಇಮಮೇವ ನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕೇಚಿ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಚ ದೇಸನಾ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸದ್ದೋ ಏವಾ’’ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಅನುಪವಜ್ಜಾಯೇವ. ಯಥಾ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕಾ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪರಮತ್ಥವಿಸಯಾಯೇವಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಪುಬ್ಬಕಾನಂ ರಾಗಾದಿಅಕುಸಲಾನಂ ಮೇತ್ತಾದಿಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಮೂಲಕತ್ತಾ ಪನಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥವಿಸಯತಾ ಸಕ್ಕಾ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೀಸುಪಿ ಚೇತೇಸು ಏತೇ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾ ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಿಟಕಾವಯವಾನಂ ಧಮ್ಮಾದೀನಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ತಂಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಪಿಟಕಸ್ಸಾಪಿ ವುತ್ತೋ ಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ದುಕ್ಖೇನ ಓಗಯ್ಹನ್ತಿ, ದುಕ್ಖೋ ವಾ ಓಗಾಹೋ ಓಗಾಹನಂ ಅನ್ತೋಪವಿಸನಮೇತೇಸೂತಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಪಿಟಕೇಸು, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ.

ಹೇತುನೋ ಫಲಂ ಹೇತುಫಲಂ. ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಅವಿಪರೀತಾಭಿಲಾಪೋ. ವಿಸಯತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅವಬೋಧಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸನಂ, ಏತಸ್ಸ ಅವಬೋಧೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಲೋಕಿಯೋ ಹಿ ಧಮ್ಮತ್ಥಾದಿಂ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾವ ಪವತ್ತನತೋ ವಿಸಯತೋ ಅವಬೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಲೋಕುತ್ತರೋ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಾಯ ತಂ ಅನಾಲಮ್ಬಮಾನೋಪಿ ತಬ್ಬಿಸಯಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನೇನ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಪವತ್ತನತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಅವಬೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಕಾರಿಯಾನುರೂಪಂ ಕಾರಣೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥಾನುರೂಪಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀಸೂತಿ ಛಬ್ಬಿಧನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಥೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥೋ, ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಧಮ್ಮಜಾತನ್ತಿ ¶ ¶ ಕಾರಣಪ್ಪಭೇದೋ ಕಾರಣಮೇವ ವಾ. ಅತ್ಥಜಾತನ್ತಿ ಕಾರಿಯಪ್ಪಭೇದೋ, ಕಾರಿಯಮೇವ ವಾ. ಯಾ ಚಾಯಂ ದೇಸನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯೋ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತಾಸು ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಸು ಯೋ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು.

ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಲಗದ್ದಸದ್ದೇನ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ವುಚ್ಚತಿ ವೀಣಾವಾದನಂ ವೀಣಾತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಥಾ ಡಂಸತಿ, ತಥಾ ದುಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಇತರಗ್ಗಹಣೇ ವಿರೋಧಾಭಾವಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಉಪಮಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ. ಅಲಗದ್ದೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಆಸಿವಿಸೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ಹಿ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತೋ, ಜೀವಿತಹರಣಸಮತ್ಥೋ ವಾ ವಿಸಸಙ್ಖಾತೋ ಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಲಂಗದೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಲಗದ್ದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ವಟ್ಟತೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ. ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ವಿಯಾತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ಧಮ್ಮರತನಾನುಪಾಲಕೋ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿರಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ. ದುಗ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ದುಟ್ಠು ಗಹಿತಾನಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಉಪಾರಮ್ಭೋ ನಾಮ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರವಮ್ಭನಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿದುಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯ. ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೮) ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತೀತಿ ತಞ್ಚ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸೀಲಪರಿಪೂರಣಾದಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಏತೇ ದುಗ್ಗಹಿತಗಾಹಿನೋ ನಾನುಭೋನ್ತಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ. ಪಟಿವಿದ್ಧಾಕುಪ್ಪೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಅರಹತ್ತಫಲೋ.

ಇದಾನಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಯೋ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ವಿನಯೇ ಪನಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ವಿನಯೇ ಪಭೇದವಚನಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ (ಪಾರಾ. ೧೨) ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾವ ವಿಭತ್ತಾ. ದುತಿಯೇ ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಛಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ. ತಾಸಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚ ವುತ್ತಾ ಏವ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ತತ್ಥೇವ ಸಮ್ಮಾ ವಿಭತ್ತಭಾವಂ ದೀಪೇತುಂ ತತ್ಥೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಕತಂ. ಉಪಾದಿನ್ನಫಸ್ಸೋತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾದನಫಸ್ಸೋ. ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಿಟಕಾನಂ. ಏತನ್ತಿ ಏತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ.

ಚತುತ್ತಿಂಸೇವ ¶ ಸುತ್ತನ್ತಾತಿ ಗಾಥಾಯ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ – ಯಸ್ಸ ನಿಕಾಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಗಣನತೋ ಚತುತ್ತಿಂಸೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾ ವಗ್ಗಸಙ್ಗಹವಸೇನ ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಸ್ಸಾತಿ ತಿವಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹೋ, ಏಸ ಪಠಮೋ ನಿಕಾಯೋ ಇಧ ದೀಘನಿಕಾಯೋತಿ. ಅನುಲೋಮಿಕೋತಿ ಅಪಚ್ಚನೀಕೋ, ಅತ್ಥಾನುಲೋಮನತೋ ಅನ್ವತ್ಥನಾಮೋತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪೀತಿ ಏಕಸಮೂಹಮ್ಪಿ. ಏವಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ತಂ. ಯಥಯಿದನ್ತಿ ಯಥಾ ಇಮೇ. ಪೋಣಿಕಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕಾ ಖತ್ತಿಯಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ‘‘ಪೋಣಿಕನಿಕಾಯೋ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕನಿಕಾಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಞ್ಚದಸವಗ್ಗಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪಞ್ಚದಸಹಿ ವಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ. ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾತಿ ಪಾಠೇ ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಸತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ಪುಬ್ಬೇ ನಿದಸ್ಸಿತಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕನಿದ್ದೇಸೇ ನಿದಸ್ಸಿತಾ.

ವೇದನ್ತಿ ಞಾಣಂ. ತುಟ್ಠಿನ್ತಿ ಪೀತಿಂ. ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿ ಧಮ್ಮರಾಸಿವಸೇನ. ದ್ವಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ತೇಹಿಯೇವ ದೇಸಿತಾನಿ ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗಣ್ಹಿಂ. ಮೇತಿ ಮಮ ಹದಯೇ, ಇತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಮ ಹದಯೇ ಪವತ್ತಿನೋ, ತೇ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಇದಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಉಗ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಪನ ಭಗವತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ದೇಸಿತಾನಂ ಸುಭಸುತ್ತ(ದಈ. ನಿ. ೧.೪೪೪ ಆದಯೋ) ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತಾನಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೯ ಆದಯೋ), ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ಕಥಿತಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸತೋಪಿ ಅಧಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೨ ಆದಯೋ; ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೫ ಆದಯೋ). ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕನ್ತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಾದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೩೪ ಆದಯೋ). ತಞ್ಹಿ ನಾನಾಠಾನೇಸು ನಾನಾಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತಂ. ತಿಕದುಕಭಾಜನಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡ(ಧ. ಸ. ೯೮೫ ಆದಯೋ) ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡವಸೇನ (ಧ. ಸ. ೧೩೮೪ ಆದಯೋ) ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಚಿತ್ತವಾರಭಾಜನನ್ತಿ ಇದಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡವಸೇನ (ಧ. ಸ. ೧ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಿ ವತ್ಥೂತಿಆದೀಸು ವತ್ಥು ನಾಮ ಸುದಿನ್ನಕಣ್ಡಾದಿ (ಪಾರಾ. ೨೪ ಆದಯೋ). ಮಾತಿಕಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ಅನ್ತರಾಪತ್ತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತರೇಸು ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ. ತಿಕಚ್ಛೇದೋತಿ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯಾದಿತಿಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ ¶ . ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ. ಸಙ್ಗೀತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತುಂ ಯುತ್ತಾನಿ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ, ಪುಪ್ಫವಸ್ಸಚೇಲುಕ್ಖೇಪಾದೀನಿ. ಯಾ ‘‘ಪಞ್ಚಸತಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಥೇರಿಕಾ’’ತಿ ಚ ಪವುಚ್ಚತಿ, ಅಯಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಮತಿವಿನೋದನಿಯಂ

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ¶ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯದತ್ಥಂ ಸಾ ಇಧ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅಯಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಪವೇಣೀ ಪಟಿಪಾಟಿ. ವಿಜಿತಾವಿನೋತಿ ವಿಜಿತಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ವಿಜಿತವನ್ತೋ. ಜಮ್ಬುಸಿರಿವ್ಹಯೇತಿ ಜಮ್ಬುಸದಿಸೋ ಸಿರಿಮನ್ತೋ ಅವ್ಹಯೋ ನಾಮಂ ಯಸ್ಸ ದೀಪಸ್ಸ, ತಸ್ಮಿಂ ಜಮ್ಬುದೀಪೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಹನ್ತೇನ ಹಿ ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖೇನ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ದೀಪೋಪಿ ‘‘ಜಮ್ಬೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ಅವಿನಸ್ಸಮಾನಂ ಕತ್ವಾ. ವಿನಯವಂಸನ್ತಿಆದೀಹಿ ತೀಹಿ ವಿನಯಪಾಳಿಯೇವ ಕಥಿತಾ ಪರಿಯಾಯವಚನತ್ತಾ ತೇಸಂ. ಪಕತಞ್ಞುತನ್ತಿ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ, ಪಟುಭಾವನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧುರಗ್ಗಾಹೋತಿ ಪಧಾನಗ್ಗಾಹೀ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ಗಣ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮುದಾಯೋ ಸಮೂಹೋ ಭಿಕ್ಖುಸಮುದಾಯೋ.

ಯದಾತಿ ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಜೋತಯಿತ್ವಾ ಚ ಸಬ್ಬಧೀತಿ ತಮೇವ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಕಾಸಯಿತ್ವಾ. ಜುತಿಮನ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಜುತಿಯಾ ಯುತ್ತಾ, ತೇಜವನ್ತೋ ವಾ, ಮಹಾನುಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸೂತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು. ಅನಾಲಯಾತಿ ಅಸಙ್ಗಾ.

ಅಥಾತಿ ಪಚ್ಛಾ, ಯದಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು, ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಸಿಙ್ಗೀಲೋಣಕಪ್ಪೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ, ತೇನ ಸಿಙ್ಗೀಲೋಣವಿಕಪ್ಪೋಪಿ ಕಪ್ಪತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖನ್ತರಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ತತ್ಥ ಸಿಙ್ಗೇನ ಲೋಣಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಅಲೋಣಕಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪತಿ ¶ , ಸನ್ನಿಧಿಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಪ್ಪತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ಛಾಯಾಯ ವಿಕಾಲೇ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಗಾಮನ್ತರಕಪ್ಪೋತಿ ‘‘ಗಾಮನ್ತರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪವಾರಿತೇನ ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಆವಾಸಕಪ್ಪೋತಿ ಏಕಸೀಮಾಯ ನಾನಾಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಉಪೋಸಥಾದೀನಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಅನುಮತಿಕಪ್ಪೋತಿ ‘‘ಅನಾಗತಾನಂ ಆಗತಕಾಲೇ ಅನುಮತಿಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತೇಸು ಅನಾಗತೇಸುಯೇವ ವಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅನುಮತಿಂ ಗಹೇತುಂ ಕಪ್ಪತಿ, ವಗ್ಗಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಆಚಿಣ್ಣಕಪ್ಪೋತಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಹಿ ಆಚಿಣ್ಣೋ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನ ಏಕಚ್ಚೋ ಕಪ್ಪತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ, ಏಕಚ್ಚೋ ನ ಕಪ್ಪತಿ ಅಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಅಮಥಿತಕಪ್ಪೋತಿ ಯಂ ಖೀರಂ ಖೀರಭಾವಂ ವಿಜಹಿತಂ ದಧಿಭಾವಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಂ, ತಂ ಭುತ್ತಾವಿನಾ ಪವಾರಿತೇನ ಅನತಿರಿತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಪ್ಪತಿ ಜಳೋಗಿಂ ಪಾತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜಳೋಗೀತಿ ತರುಣಸುರಾ, ಯಂ ಮಜ್ಜಸಮ್ಭಾರಂ ಏಕತೋ ಕತಂ ಮಜ್ಜಭಾವಮಸಮ್ಪತ್ತಂ, ತಂ ಪಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಜಾತರೂಪರಜತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸರಸತೋ ವಿಕಾರಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬದಾ ಜಾತರೂಪಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಜಾತಂ ರೂಪಂ ¶ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಜಾತರೂಪಂ, ಸುವಣ್ಣಂ. ಧವಲಸಭಾವತಾಯ ರಾಜತೀತಿ ರಜತಂ, ರೂಪಿಯಂ. ಸುಸುನಾಗಪುತ್ತೋತಿ ಸುಸುನಾಗಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ. ಕಾಕಣ್ಡಕಪುತ್ತೋತಿ ಕಾಕಣ್ಡಕಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ. ವಜ್ಜೀಸೂತಿ ಜನಪದನಾಮತ್ತಾ ಬಹುವಚನಂ ಕತಂ.

ತದಹುಪೋಸಥೇತಿ ಏತ್ಥ ತದಹೂತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹನಿ. ಉಪವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥೋ, ಉಪವಸನ್ತೀತಿ ಚ ಸೀಲಸಮಾದಾನೇನ ವಾ ಅನಸನಾದಿನಾ ವಾ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಂಸಪಾತಿನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ. ಮಾಸಕರೂಪನ್ತಿ ಮಾಸಕೋ ಏವ. ಸಬ್ಬಂ ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಸತಿಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೪೪೬ ಆದಯೋ) ಆಗತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಾಳಿ ಇಧ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಙ್ಗಾಯಿತಸದಿಸಮೇವ ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಸಾ ಪನಾಯಂ ಸಙ್ಗೀತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತೇಸೂತಿ ತೇಸು ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಸು ಥೇರೇಸು. ವಿಸ್ಸುತಾ ಏತೇ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಾಣಸಮ್ಭೂತೋತಿ ಸಾಣದೇಸವಾಸೀ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರೋ. ದುತಿಯೋ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಪನ್ನಭಾರಾತಿ ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧಭಾರಾ.

ಅಬ್ಬುದನ್ತಿ ¶ ಉಪದ್ದವಂ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಥೇನೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಚನಸ್ಸ ದೀಪನತೋ ಅಬ್ಬುದನ್ತಿ ಚೋರಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ. ಇದನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನನಿದಸ್ಸನಂ. ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಮುಖಾ ಸಮ್ಮುಖಾ. ಭಾವಿತಮಗ್ಗನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಂ. ಸಾಧು ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಂ ಯಾಚಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ. ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋತಿ ಸರೀರವಿಕಾರುಪ್ಪಾದನಪೀತಿವಸೇನ ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋ, ಪೀತಿಮಾ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಉಗ್ಗತತ್ತಾ ‘‘ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುತಿಯಂ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಅಕರಿಂಸು, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸೂತಿ ತಂ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸು ನಾಗಮಿಂಸು. ನೋ ಅಹುವತ್ಥಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಿಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ಥೇರಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ? ಆಹ ದುತಿಯಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾತಿಆದಿ. ಅನಿಚ್ಚತಾವಸನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾಧೀನತಂ. ಜಮ್ಮಿನ್ತಿ ಲಾಮಕಂ. ದುರಭಿಸಮ್ಭವಂ ಅನಭಿಭವನೀಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಏವಂ ಞತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸತ್ತ ¶ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಅತಿಚ್ಛಥಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಥ, ಇತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಭತ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋಹರಣಕಿಚ್ಚತ್ಥಾಯ, ಭುಞ್ಜನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸೋಳಸವಸ್ಸೋ’’ತಿ ಉದ್ದೇಸೋ ಕಥನಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ, ‘‘ಸೋಳಸವಸ್ಸಿಕೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತೀಸು ವೇದೇಸೂತಿಆದೀಸು ಇರುವೇದಯಜುವೇದಸಾಮವೇದಸಙ್ಖಾತೇಸು ತೀಸು ವೇದೇಸು. ತಯೋ ಏವ ಕಿರ ವೇದಾ ಅಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮಿಕೇಹಿ ಇಸೀಹಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಕತಾ. ತೇನೇವ ಹಿ ತೇ ತೇಹಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಆಥಬ್ಬಣವೇದೋ ಪನ ಪಚ್ಛಾ ಅಧಮ್ಮಿಕೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಪಾಣವಧಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಕತೋ. ಪುರಿಮೇಸು ಚ ತೀಸು ವೇದೇಸು ತೇಹೇವ ಧಮ್ಮಿಕಸಾಖಾಯೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಯಾಗವಧಾದಿದೀಪಿಕಾ ಅಧಮ್ಮಿಕಸಾಖಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನಿಘಣ್ಡೂತಿ ರುಕ್ಖಾದೀನಂ ವೇವಚನಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಪರಿಯಾಯನಾಮಾನುರೂಪಂ ಸತ್ಥಂ. ತಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ನಿಘಣ್ಡೂ’’ತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೇಟುಭನ್ತಿ ಕಿಟತಿ ಗಮೇತಿ ಕಿರಿಯಾದಿವಿಭಾಗನ್ತಿ ಕೇಟುಭಂ, ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋ ಕವೀನಂ ಉಪಕಾರಸತ್ಥಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋತಿ ವಚೀಭೇದಾದಿಲಕ್ಖಣಾ ಕಿರಿಯಾ ಕಪ್ಪೀಯತಿ ವಿಕಪ್ಪೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ಪನ ವಣ್ಣಪದಬನ್ಧಪದತ್ಥಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಬಹುವಿಕಪ್ಪೋತಿ ‘‘ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಞ್ಚ ಮೂಲಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಗನ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸಹ ನಿಘಣ್ಡುನಾ ಕೇಟುಭೇನ ಚ ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭಾ, ತಯೋ ವೇದಾ, ತೇಸು ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭೇಸು. ಠಾನಕರಣಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಚ ನಿಬ್ಬಚನವಿಭಾಗತೋ ಚ ಅಕ್ಖರಾ ಪಭೇದೀಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೋ, ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ನಿರುತ್ತಿ ಚ. ಸಹ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇನಾತಿ ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾ, ತೇಸು ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇಸು. ಆಥಬ್ಬಣವೇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇತಿಹ ಆಸ ಇತಿಹ ಆಸಾ’’ತಿ ಈದಿಸವಚನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಪೋರಾಣಕಥಾಸಙ್ಖಾತೋ ಇತಿಹಾಸೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾ, ತಯೋ ವೇದಾ, ತೇಸು ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮೇಸು.

ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿಆದಿ ಪಞ್ಹದ್ವಯಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪಠಮಪಞ್ಹೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಿಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ, ತಸ್ಸಾ ಚ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯತಾಯ ಏವಮೇತ್ಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅರಹತೋ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಆಯತಿಞ್ಚ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಅವಸ್ಸಮೇವ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ಅಞ್ಞಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಇತರೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿಚಿತ್ತಂ ¶ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಭಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಭಙ್ಗಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೇವ, ಅಞ್ಞಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಚೇವ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ. ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನಾತಿಆದಿ ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ಪನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತಾಯ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ, ತಸ್ಸಾ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯತಾಯ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಉದ್ಧಂ ವಾ ಅಧೋ ವಾ ಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಉಪರಿಮಪದೇ ವಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಪದಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಪದೇ ವಾ ಉಪರಿಮಪದಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತುಂ ಘಟೇತುಂ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ¶ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಯ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲತೋ ನತ್ಥಿ ಪರಿಹಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ ದಾನಿ ಸಾಸನತೋ ನಿವತ್ತಿತು’’ನ್ತಿ. ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ. ದನ್ತೇ ಪುನನ್ತಿ ವಿಸೋಧೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ದನ್ತಪೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ. ಅಭಿನವಾನಂ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಲಜ್ಜೀಸಭಾವಂ ಖನ್ತಿಮೇತ್ತಾದಿಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಞ್ಚ ಕತಿಪಾಹಂ ಸುಟ್ಠು ವೀಮಂಸಿತ್ವಾವ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಾದಿಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ಸಙ್ಗಹಕರಣಞ್ಚ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಚೇವ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಭಬ್ಬರೂಪತಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಞತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿಂ ಅಕಾಸಿ. ‘‘ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತದಮನತ್ಥ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸೀತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತುಂ ಆರಭಿ. ಸಕಲವಿನಯಾಚಾರಪಟಿಪತ್ತಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಮೇವ ವಿಹಿತಾತಿ ತಪ್ಪರಿಯಾಪುಣನಮಪಿ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಅನುರೂಪನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ವಿನಯಪಿಟಕ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇ ಠಪಿತಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಙ್ಗೋಪನತ್ಥಾಯ ನಿಯ್ಯಾತಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏಕರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕನ್ತಿ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕಾಧಿಪಚ್ಚವಸೇನ ಕರಿಯಮಾನಂ ಅಭಿಸೇಕಂ. ರಾಜಿದ್ಧಿಯೋತಿ ರಾಜಾನುಭಾವಾನುಗತಪ್ಪಭಾವಾ. ಯತೋತಿ ಯತೋ ಸೋಳಸಘಟತೋ. ದೇವತಾ ಏವ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಆಹರನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ದೇವಸಿಕನ್ತಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ. ಅಗದಾಮಲಕನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕೇನೇವ ಸರೀರಸೋಧನಾದಿಸಮತ್ಥಂ ಸಬ್ಬದೋಸಹರಂ ಓಸಧಾಮಲಕಂ. ಛದ್ದನ್ತದಹತೋತಿ ಛದ್ದನ್ತದಹಸಮೀಪೇ ಠಿತದೇವವಿಮಾನತೋ, ಕಪ್ಪರುಕ್ಖತೋ ವಾ, ತತ್ಥ ತಾದಿಸಾ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖವಿಸೇಸಾ ಸನ್ತಿ, ತತೋ ವಾ ಆಹರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸುತ್ತಮಯಿಕನ್ತಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ಅಬದ್ಧಂ ದಿಬ್ಬಸುಮನಪುಪ್ಫೇಹೇವ ಕತಂ ಸುಮನಪುಪ್ಫಪಟಂ. ಉಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಾಲಿನೋತಿ ಸಯಂಜಾತಸಾಲಿನೋ, ಸಮುದಾಯಾಪೇಕ್ಖಞ್ಚೇತ್ಥ ಏಕವಚನಂ, ಸಾಲೀನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನವ ವಾಹಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋ ಮುಟ್ಠಿಯೋ ಏಕೋ ಕುಡುವೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಕುಡುವಾ ಏಕೋ ಪತ್ಥೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಏಕೋ ಆಳ್ಹಕೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಆಳ್ಹಕಾ ಏಕಂ ದೋಣಂ, ಚತ್ತಾರಿ ದೋಣಾನಿ ಏಕಾ ಮಾನಿಕಾ ¶ , ಚತಸ್ಸೋ ಮಾನಿಕಾ ಏಕಾ ಖಾರೀ, ವೀಸತಿ ಖಾರಿಕಾ ಏಕೋ ವಾಹೋ, ತದೇವ ‘‘ಏಕಂ ಸಕಟ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ. ನಿತ್ಥುಸಕಣೇ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಥುಸಕುಣ್ಡಕರಹಿತೇ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ನಾಗರಾಜನಿಮ್ಮಿತಾನಂ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತೇಹಿ ಸದಿಸತಾಯ ಕತಂ. ವಿಮಲಕೇತುಮಾಲಾತಿ ಏತ್ಥ ಕೇತುಮಾಲಾ ನಾಮ ಸೀಸತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಉಪರಿಮುದ್ಧನಿ ಪುಞ್ಜೋ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸಮಾನರಸ್ಮಿರಾಸೀತಿ ವದನ್ತಿ.

ಬಾಹಿರಕಪಾಸಣ್ಡನ್ತಿ ¶ ಬಾಹಿರಕಪ್ಪವೇದಿತಂ ಸಮಯವಾದಂ. ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೀತಿ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇಸಿ. ಭದ್ದಪೀಠಕೇಸೂತಿ ವೇತ್ತಮಯಪೀಠೇಸು. ಸಾರೋತಿ ಗುಣಸಾರೋ. ಸೀಹಪಞ್ಜರೇತಿ ಮಹಾವಾತಪಾನಸಮೀಪೇ. ಕಿಲೇಸವಿಪ್ಫನ್ದರಹಿತಚಿತ್ತತಾಯ ದನ್ತಂ. ನಿಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಸತಾರಕ್ಖತಾಯ ಗುತ್ತಂ. ಖುರಗ್ಗೇಯೇವಾತಿ ಕೇಸೋರೋಪನಾವಸಾನೇ. ಅತಿವಿಯ ಸೋಭತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಮಧುವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸಿ.

ಪುಬ್ಬೇ ವ ಸನ್ನಿವಾಸೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪುಬ್ಬಜಾತಿಯಂ ವಾ ಸಹವಾಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹಿತೇನ ವಾತಿ ವತ್ತಮಾನಭವೇ ಹಿತಚರಣೇನ ವಾ. ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಂ ಸಿನೇಹಸಙ್ಖಾತಂ ಪೇಮಂ ಜಾಯತೇ. ಕಿಂ ವಿಯಾತಿ? ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಲಂ ವ ಯಥೋದಕೇ’’ತಿ. ಉಪ್ಪಲಂ ವಾತಿ ರಸ್ಸಕತೋ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ಉಪಮಾಯಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಉಪ್ಪಲಞ್ಚ ಸೇಸಞ್ಚ ಪದುಮಾದಿ ಉದಕೇ ಜಾಯಮಾನಂ ದ್ವೇ ಕಾರಣಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯತಿ ಉದಕಞ್ಚೇವ ಕಲಲಞ್ಚ, ಏವಂ ಪೇಮಮ್ಪೀತಿ (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧೭೪).

ಧುವಭತ್ತಾನೀತಿ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಾನಿ. ವಜ್ಜಾವಜ್ಜನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ವಜ್ಜಂ. ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಮಕಾಸೀತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾನುಭಾವತಂ, ತದಾ ಸಾಸನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಾಯಕಭಾವೇನ ಸಙ್ಘಪರಿಣಾಯಕತಞ್ಚ ರಞ್ಞೋ ಞಾಪೇತುಂ ಸಙ್ಘೋ ತಸ್ಸ ಭಾರಮಕಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಜಾನನತಾಯ. ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಞಾತಕೋ ಹೋಮಿ ನ ಹೋಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ, ತೇ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಸಾಲೋಹಿತಞಾತಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಸಕಲಸಾಸನಧಾರಣೇ ಸಮತ್ಥಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಓರಸಪುತ್ತಾನಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾ ನ ಪಚ್ಚಯಮತ್ತದಾಯಕಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಥೇರೋ ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತ್ತಾವತಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಕಥಞ್ಚರಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಚರಹೀತಿ ನಿಪಾತೋ ಅಕ್ಖನ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ. ತಿಸ್ಸಕುಮಾರಸ್ಸಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಏಕಮಾತುಕಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ. ಸಕ್ಖಸೀತಿ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ. ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿಆದೀಸು ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ ವೇರಮಣಿಪರಿಯೋಸಾನಾಸು ಛಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿಂ ದ್ವೇ ¶ ವಸ್ಸಾನಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಸಮಾದಾನಂ ಸಮಾದಿಯಾಮೀತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೧೦೭೯) ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಸಮ್ಮುತಿದಾನಾನನ್ತರಂ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ. ಛ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಭಿಸೇಕಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಛವಸ್ಸಾಭಿಸೇಕೋ.

ಸಬ್ಬಂ ¶ ಥೇರವಾದನ್ತಿ ದ್ವೇ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಾ ಪಾಳಿ. ಸಾ ಹಿ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾದಿಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕಾಹಿ ವಿವೇಚೇತುಂ ‘‘ಥೇರವಾದೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ರಕ್ಖಿತೋ ಆನೀತೋ ಚಾತಿ ‘‘ಥೇರವಾದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಸಥೇರವಾದ’’ನ್ತಿಪಿ ಲಿಖನ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಆಗತಥೇರವಾದಸಹಿತಂ ಸಾಟ್ಠಕಥಂ ತಿಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನ’’ನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ತೇಜೋಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ.

ಸಭಾಯನ್ತಿ ನಗರಮಜ್ಝೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಸಾಲಾಯಂ. ದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋವ. ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಸಕ್ಕಾ ಇಮೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೇನ ವೂಪಸಮೇತುನ್ತಿ ತೇಸಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋ ತೇಸುಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಆದೇಯ್ಯವಚನೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಅಹೋಗಙ್ಗಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ಪಬ್ಬತಂ. ‘‘ಅಧೋಗಙ್ಗಾಪಬ್ಬತ’’ನ್ತಿಪಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ಪಞ್ಚಾತಪೇನ ತಪ್ಪೇನ್ತೀತಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಉಲ್ಲೋಕೇನ್ತಾ ಸೂರಿಯಾತಪೇನ ತಪ್ಪೇನ್ತಿ. ಆದಿಚ್ಚಂ ಅನುಪರಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಉದಯಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಸೂರಿಯಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಯಾವ ಅತ್ಥಙ್ಗಮನಾ ಸೂರಿಯಾಭಿಮುಖಾವ ಪರಿವತ್ತನ್ತಿ. ವೋಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸೂತಿ ವಿನಾಸೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಉಸ್ಸಾಹಮಕಂಸು.

ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋತಿ ಮರಣಸಙ್ಕಾರಹಿತೋ, ನಿಬ್ಭಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಿಗವಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾತಿ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಮಿಗಮಾರಣಕೀಳಾ ಮಿಗವಂ, ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಿಗವಧತ್ಥಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಹಿನಾಗಾದಿತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಹತ್ಥಿನಾಗೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಗಿಹಿಸ್ಸಾಪಿ ಇಮಂ ಇದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇಸಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ. ಪಕತಿವಣ್ಣಞ್ಹಿ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ನಾಗವಣ್ಣಾದಿದಸ್ಸನಂ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿ. ಛಣವೇಸನ್ತಿ ಉಸ್ಸವವೇಸಂ. ಪಧಾನಘರನ್ತಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗವಸೇನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಂ. ಸೋಪೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

ಕುಸಲಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಮನಾಪಜ್ಝಾಸಯೋ. ದ್ವೇಳ್ಹಕಜಾತೋತಿ ಸಂಸಯಮಾಪನ್ನೋ. ಏಕೇಕಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಆಣಾಕಾರೇನ ವುತ್ತೇಪಿ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಾಸನಹಿತತ್ತಾ ಗತಾ. ಕಪ್ಪಿಯಸಾಸನಞ್ಹೇತಂ, ನ ಗಿಹೀನಂ ಗಿಹಿಕಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ. ಥೇರೋ ನಾಗಚ್ಛೀತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ¶ ‘‘ರಾಜಾ ¶ ಪಕ್ಕೋಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮತ್ಥಾಯ ಆಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪನ ಪೇಸಿತೇಪಿ ‘‘ಅನನುರೂಪಾ ಯಾಚನಾ’’ತಿ ನಾಗತೋ, ‘‘ಮಹಾನುಭಾವೋ ಥೇರೋ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಕೋ ಪಮಾಣಭೂತೋ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಚೇವ ಉಭಯಪಕ್ಖಿಕಾನಞ್ಚ ಅತ್ತನಿ ಬಹುಮಾನುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಉದ್ಧಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮಸಿದ್ಧಿಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತೋ ಅಸಾರುಪ್ಪವಚನಲೇಸೇನ ನಾಗಚ್ಛಿ. ಏಕತೋ ಸಙ್ಘಟಿತಾ ನಾವಾ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ. ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಬಹುಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಂ ಸಂವಿಧಾಯಾ’’ತಿ. ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ. ಅಬ್ಬಾಹಿಂಸೂತಿ ಆಕಡ್ಢಿಂಸು. ಬಾಹಿರತೋತಿ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಬಾಹಿರತೋ. ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪದೇಸಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅಧಿಟ್ಠಾನೇ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸುಂ ದುಕ್ಕರತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ದೀಪಕತಿತ್ತಿರೋತಿ ಸಾಕುಣಿಕೇಹಿ ಸಮಜಾತಿಕಾನಂ ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಪೋಸೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪಾಸಟ್ಠಾನೇ ಠಪನಕತಿತ್ತಿರೋ. ನ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತೀತಿ ಗಾಥಾಯ ಯದಿ ತವ ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಮನೋ ನಪ್ಪದುಸ್ಸತಿ, ಲುದ್ದೇನ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕತಮ್ಪಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ತಂ ನ ಫುಸತಿ. ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಹಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ನಿರಾಲಯಸ್ಸ ಭದ್ರಸ್ಸ ಸತೋ ತವ ತಂ ಪಾಪಂ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ, ತವ ಚಿತ್ತಂ ನ ಅಲ್ಲೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಿಂ ವದತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಕಿಂವಾದೀ. ಅಥ ವಾ ಕೋ ಕತಮೋ ವಾದೋ ಕಿಂವಾದೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಿಂವಾದೀ. ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಸಸ್ಸತೋತಿ ವಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ. ಸತ್ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಾ ಏಕಚ್ಚಂ ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಪವತ್ತೋ ವಾದೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಯುತ್ತಾ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ. ‘‘ಅನ್ತೋ, ಅನನ್ತೋ, ಅನ್ತಾನನ್ತೋ, ನೇವನ್ತೋ ನಾನನ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅನ್ತಾನನ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾದಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಾ, ತೇಸು ನಿಯುತ್ತಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ. ನ ಮರತಿ ನ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಅಮರಾ, ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ತಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೬೨) ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಚೇವ ವಾಚಾ ಚ, ತಸ್ಸಾ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ. ಅಥ ವಾ ಅಮರಾ ನಾಮ ಮಚ್ಛಜಾತಿ ದುಗ್ಗಹಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅಮರಾಯ ವಿಯ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ. ಅಧಿಚ್ಚ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ವಾದೇ ನಿಯುತ್ತಾ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾ. ಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾತಿ ವಾದೋ ಯೇಸನ್ತೇ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ. ಏವಂ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಸತ್ತೋ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೮೫-೮೬) ಏವಂ ¶ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದನ್ತೀತಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಯಥಾಸಕಂ ಅತ್ತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಯಥಾಕಾಮಂ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಪರಿಭೋಗೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದುಕ್ಖೂಪಸಮಂ ವದನ್ತೀತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾ. ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಾದೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಭಗವಾ. ಸಬ್ಬಂ ಏಕರೂಪೇನ ಅವತ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗುಮ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ದಿಟ್ಠಿಸನ್ದೇಹಾದಯೋ ವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಾ ¶ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಅಸಙ್ಕರಾ ಪಟಿಭನ್ತಿ, ಏವಂ ಏಕನ್ತವಿಭಜನಸೀಲೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಮದ್ದಮಾನೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಪರವಾದಂ ಕಥಾವತ್ಥುಮಾತಿಕಾವಿವರಣಮುಖೇನ ನಿಮ್ಮದ್ದನಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕೇನಾಭತನ್ತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ತಾವ ಯಾವ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿ, ತಾವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತಿಯಸಙ್ಗಹತೋ ಪನ ಉದ್ಧನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಇಮಂ ದೀಪನ್ತಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ. ತಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಇಮಂ ದೀಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೋರಾಣಾತಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಕಾರಕಾ. ಭದ್ದನಾಮೋತಿ ಭದ್ದಸಾಲತ್ಥೇರೋ. ಆಗುಂ ಪಾಪಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ. ವಿನಯಪಿಟಕಂ ವಾಚಯಿಂಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ನಿಕಾಯೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಾ ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಪಕರಣೇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಕರಣೇ ವಾಚೇಸುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸ್ವಾಗತಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ತೇಪಿಟಕೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ತಿಪೇಟಕೋ’’ತಿ ಛನ್ದಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತಾರಕರಾಜಾತಿ ಚನ್ದಿಮಾ. ಪುಪ್ಫನಾಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೋ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ಚ ಞಾತಬ್ಬೋತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ‘‘ಪುಪ್ಫನಾಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ವನವಾಸಿನ್ತಿ ವನವಾಸೀರಟ್ಠಂ. ಕರಕವಸ್ಸನ್ತಿ ಹಿಮಪಾತನಕವಸ್ಸಂ, ಕರಕಧಾರಾಸದಿಸಂ ವಾ ವಸ್ಸಂ. ಹರಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉದಕೋಘೇನ ಹರಾಪೇತ್ವಾ. ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಧರೋತಿ ಸತ್ಥಕೇನ ಛಿನ್ನಂ ರಙ್ಗೇನ ಭಿನ್ನಂ ಪಟಂ ಧಾರಣಕೋ. ಭಣ್ಡೂತಿ ಮುಣ್ಡಕೋ. ಮಕ್ಖಂ ಅಸಹಮಾನೋತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅತ್ತನೋ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರೇಸಂ ಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣಂ ಮಕ್ಖಂ ತಥಾ ಪವತ್ತಂ ಕೋಧಂ ಅಸಹಮಾನೋ. ಅಸನಿಯೋ ಫಲನ್ತೀತಿ ಗಜ್ಜನ್ತಾ ಪತನ್ತಿ. ಮೇ ಮಮ ಭಯಭೇರವಂ ಜನೇತುಂ ಪಟಿಬಲೋ ನ ಅಸ್ಸ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಅಞ್ಞದತ್ಥೂತಿ ಏಕಂಸೇನ. ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರಾತಿ ಕಸ್ಮೀರಗನ್ಧಾರರಟ್ಠವಾಸಿನೋ. ಇಸಿವಾತಪಟಿವಾತಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚೀವರಚಲನಕಾಯಚಲನೇಹಿ ಸಞ್ಜನಿತವಾತೇಹಿ ಪರಿತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಬೀಜಯಮಾನಾ ಅಹೇಸುಂ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾಮಗ್ಗತ್ತಯೇ ಞಾಣಂ. ಅನಮತಗ್ಗಿಯನ್ತಿ ಅನಮತಗ್ಗಸಂಯುತ್ತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೪ ಆದಯೋ). ಸಮಧಿಕಾನೀತಿ ಸಾಧಿಕಾನಿ. ಪಞ್ಚ ರಟ್ಠಾನೀತಿ ಪಞ್ಚ ಚಿನರಟ್ಠಾನಿ. ವೇಗಸಾತಿ ವೇಗೇನ. ಸಮನ್ತತೋ ರಕ್ಖಂ ಠಪೇಸೀತಿ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವೇಸನತ್ಥಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ರಕ್ಖಂ ಠಪೇಸಿ. ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಅಡ್ಢೇನ ಚತುತ್ಥಾನಿ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ, ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಸತಾನಿ ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಯಡ್ಢಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ¶ ಅಡ್ಢೇನ ದುತಿಯಂ ದಿಯಡ್ಢಂ, ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಸತಿಕಂ ಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿದ್ಧಮೇತ್ವಾನಾತಿ ಪಲಾಪೇತ್ವಾ.

ರಾಜಗಹನಗರಪರಿವತ್ತಕೇನಾತಿ ರಾಜಗಹನಗರಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ತತೋ ಬಹಿ ತಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಗತಮಗ್ಗೇನ, ಗಮನೇನ ವಾ. ಆರೋಪೇಸೀತಿ ಪಟಿಪಾದೇಸಿ. ಪಳಿನಾತಿ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿಂಸು. ನಗುತ್ತಮೇತಿ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮಾಹ. ಪುರತೋತಿ ಪಾಚೀನದಿಸಾಭಾಗೇ. ಪುರಸೇಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ. ಸಿಲಕೂಟಮ್ಹೀತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಪಬ್ಬತಕೂಟೇ. ಸೀಹಕುಮಾರಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಲಿಙ್ಗರಾಜಧೀತು ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಸೀಹಸ್ಸ ಜಾತೋ ಸೀಹಕುಮಾರೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಜೇಟ್ಠಮಾಸಸ್ಸ ಪುಣ್ಣಮಿಯಂ ಜೇಟ್ಠನಕ್ಖತ್ತಂ ವಾ ಮೂಲನಕ್ಖತ್ತಂ ವಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜೇಟ್ಠಮೂಲನಕ್ಖತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಮಿಗಾನಂ ವಾನತೋ ಹಿಂಸನತೋ ಬಾಧನತೋ ಮಿಗವಂ, ಮಿಗವಿಜ್ಝನಕೀಳಾ. ರೋಹಿತಮಿಗರೂಪನ್ತಿ ಗೋಕಣ್ಣಮಿಗವೇಸಂ. ರಥಯಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ರಥಪತೋದಪ್ಪಮಾಣಾ. ಏಕಾ ಲತಾಯಟ್ಠಿ ನಾಮಾತಿ ಏಕಾ ರಜತಮಯಾ ಕಞ್ಚನಲತಾಯ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮಾ. ಪುಪ್ಫಯಟ್ಠಿಯಂ ನೀಲಾದೀನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಸಕುಣಯಟ್ಠಿಯಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ ವಿಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕತಾ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ರಾಜಕಕುಧಭಣ್ಡಾನೀತಿ ರಾಜಾರಹಉತ್ತಮಭಣ್ಡಾನಿ. ಸಙ್ಖನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟಂ ಅಭಿಸೇಕಸಙ್ಖಂ. ವಡ್ಢಮಾನನ್ತಿ ಅಲಙ್ಕಾರಚುಣ್ಣಂ, ‘‘ನಹಾನಚುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ವಟಂಸಕನ್ತಿ ಕಣ್ಣಪಿಳನ್ಧನಂ ವಟಂಸಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟನ್ತಿ ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟಪುಪ್ಫಾಕಾರೇನ ಮಙ್ಗಲತ್ಥಂ ಸುವಣ್ಣೇನ ಕತಂ. ಕಞ್ಞನ್ತಿ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಿಂ. ಹತ್ಥಪುಞ್ಛನನ್ತಿ ಪೀತವಣ್ಣಂ ಮಹಗ್ಘಹತ್ಥಪುಞ್ಛನವತ್ಥಂ. ಅರುಣವಣ್ಣಮತ್ತಿಕನ್ತಿ ನಾಗಭವನಸಮ್ಭವಂ. ವತ್ಥಕೋಟಿಕನ್ತಿ ವತ್ಥಯುಗಮೇವ. ನಾಗಮಾಹಟನ್ತಿ ನಾಗೇಹಿ ¶ ಆಹಟಂ. ಅಮತೋಸಧನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಾ ಗುಳಿಕಜಾತಿ. ಅಮತಸದಿಸಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಏವಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಭೂಮತ್ಥರಣಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಭೂಮತ್ಥರಣಾಕಾರೇನ. ಉಪ್ಪಾತಪಾಠಕಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಪಾಠಕಾ. ಅಲಂ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ‘‘ಪುರಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನತ್ತಾ ಸಾರುಪ್ಪಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಹ. ಅಡ್ಢನವಮಾನಂ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೫೩) ಪಞ್ಚಸತಾಧಿಕಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ. ಅಪ್ಪಮಾದಸುತ್ತನ್ತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ ಮಹಾಅಪ್ಪಮಾದಸುತ್ತಂ, ರಾಜೋವಾದಸುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಮಹಚ್ಚಾತಿ ಮಹತಾ. ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಕಿಲನ್ತರೂಪೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತುಮ್ಹೇ ಜಾನನತ್ಥನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚತುಪಞ್ಞಾಸಾಯಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಅರಹನ್ತೋತಿ ವಚನಂ ಸಮೇತೀ’’ತಿ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ. ದಸಭಾತಿಕಸಮಾಕುಲನ್ತಿ ಮುಟಸಿವಸ್ಸ ಪುತ್ತೇಹಿ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸಾದೀಹಿ ದಸಹಿ ಭಾತಿಕೇಹಿ ಸಮಾಕಿಣ್ಣಂ. ಚಿರದಿಟ್ಠೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಧಾತುಯೋ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಸಬ್ಬತಾಳಾವಚರೇತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ತುರಿಯಭಣ್ಡಾನಿ, ತಂಸಹಚರಿತೇ ವಾ ವಾದಕೇ. ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉಪಹಾರಕಾರಾಪನವಸೇನ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ. ವಡ್ಢಮಾನಕಚ್ಛಾಯಾಯಾತಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ. ಪೋಕ್ಖರವಸ್ಸನ್ತಿ ಪೋಕ್ಖರಪತ್ತೇ ¶ ವಿಯ ಅತೇಮಿತುಕಾಮಾನಂ ಉಪರಿ ಅತೇಮೇತ್ವಾ ಪವತ್ತನಕವಸ್ಸಂ. ಮಹಾವೀರೋತಿ ಸತ್ಥುವೋಹಾರೇನ ಧಾತು ಏವ ವುತ್ತಾ. ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಿಮುಖೋವ ಹುತ್ವಾ ಅಪಸಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ಠಿತೋವ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅಪಸಕ್ಕನೇನ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಾದಿಸೋಪಸಙ್ಕಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಿಮುಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಮಹೇಜವತ್ಥು ನಾಮ ಏವಂನಾಮಕಂ ದೇವಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಪಜ್ಜರಕೇನಾತಿ ಅಮನುಸ್ಸಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೇನ ಪಜ್ಜರಕರೋಗೇನ. ದೇವೋತಿ ಮೇಘೋ. ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛೀತಿ ವಿಮುಚ್ಚಿ. ವಿವಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಿರಿಯಾಕಾಲಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವತ್ತಮಾನಪ್ಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಈದಿಸೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ. ತದೇತನ್ತಿ ಠಾನಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಛನ್ನಂ ವಣ್ಣಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಭೂತಾನಂ ರಂಸಿಯೋ ಚಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಛನ್ನಂ ವಣ್ಣಾನಂ ಉದಕಧಾರಾ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವದನ್ತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಪಿ ಭಗವತಿ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಏವರೂಪಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಹೋಸಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಂ ಅಚಿನ್ತಿಯಾತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ. ರಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪಾಯೇನ ಪಲಾಪಿತಾನಂ ಯಕ್ಖಾನಂ ಪುನ ಅಪ್ಪವಿಸನತ್ಥಾಯ ಪರಿತ್ತಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಆವಿಜ್ಜೀತಿ ಪರಿಯಾಯಿ.

ರಞ್ಞೋ ¶ ಭಾತಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ. ಅನುಳಾದೇವೀ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಜೇಟ್ಠಭಾತು ಜಾಯಾ. ಸರಸರಂಸಿಜಾಲವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕೇನಾತಿ ಸಿನಿದ್ಧತಾಯ ರಸವನ್ತಂ ಓಜವನ್ತಂ ರಂಸಿಜಾಲಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ. ಏಕದಿವಸೇನ ಅಗಮಾಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಪ್ಪೇಸೀತಿ ಲೇಖಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಉದಿಕ್ಖತೀತಿ ಅಪೇಕ್ಖತಿ ಪತ್ಥೇತಿ. ಭಾರಿಯನ್ತಿ ಗರುಕಂ, ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಂ ಪಟಿಮಾನೇತೀತಿ ಮಂ ಉದಿಕ್ಖತಿ. ಕಮ್ಮಾರವಣ್ಣನ್ತಿ ರಞ್ಞೋ ಪಕತಿಸುವಣ್ಣಕಾರವಣ್ಣಂ. ತಿಹತ್ಥವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತಿ ತಿಹತ್ಥವಿತ್ಥಾರಂ. ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪರಜ್ಜೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ರಞ್ಞೋ ಇದನ್ತಿ ರಜ್ಜಂ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಆಯೋ ಚೇವ ಆಣಾದಯೋ ಚ, ತೇನ ಪೂಜೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಸಕಲಪಥವೀಪಾಸಾದಾದಿವತ್ಥುನಾ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಂ ದೇಮೀತಿಆದಿನಾ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ದಾತುಂ ಅಯುತ್ತತ್ತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ದೇನ್ತೋ ತಾವಕಾಲಿಕಂ ದೇತಿ ನಾಮ ವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ದಾನಸ್ಸ, ಪಥವಾದಿವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಚ ಪುನ ಗಹಣಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತ್ತಾ. ನಿಯಮಿತಕಾಲೇ ಪನ ಆಯಾದಯೋ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ಏವಾತಿ ತತೋ ಪರಂ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇತ್ಥ ಇತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಆಯಾದಿದಾನವಸೇನೇವ ರಜ್ಜದಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪುಪ್ಫುಳಕಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಕೇತಕೀಪಾರೋಹಙ್ಕುರಾ ವಿಯ ಉದಕಪುಪ್ಫುಳಕಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ. ಗವಕ್ಖಜಾಲಸದಿಸನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ, ವಾತಪಾನೇಸು ಜಾಲಾಕಾರೇನ ಠಪಿತದಾರುಪಟಸದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಗವಕ್ಖೇನ ಚ ಸುತ್ತಾದಿಮಯಜಾಲೇನ ಚ ಸದಿಸನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ.

ದೇವದುನ್ದುಭಿಯೋತಿ ಏತ್ಥ ದೇವೋತಿ ಮೇಘೋ, ತಸ್ಸ ಅಚ್ಛಸುಕ್ಖತಾಯ ಆಕಾಸಮಿವ ಖಾಯಮಾನಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತಗಜ್ಜಿತಂ ದೇವದುನ್ದುಭಿ ನಾಮ, ಯಂ ‘‘ಆಕಾಸದುನ್ದುಭೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಫಲಿಂಸೂತಿ ಥನಿಂಸು. ಪಬ್ಬತಾನಂ ¶ ನಚ್ಚೇಹೀತಿ ಪಥವೀಕಮ್ಪೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಭಮನ್ತಾನಂ ಪಬ್ಬತಾನಂ ನಚ್ಚೇಹಿ. ವಿಮ್ಹಯಜಾತಾ ಯಕ್ಖಾ ‘‘ಹಿ’’ನ್ತಿಸದ್ದಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಕ್ಖಾನಂ ಹಿಙ್ಕಾರೇಹೀ’’ತಿ. ಸಕಸಕಪಟಿಭಾನೇಹೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಿಪ್ಪಕೋಸಲ್ಲೇಹಿ. ಅಭಿಸೇಕಂ ದತ್ವಾತಿ ಅನೋತತ್ತದಹೋದಕೇನ ಅಭಿಸೇಕಂ ದತ್ವಾ.

ದೇವತಾಕುಲಾನೀತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತನಾಗಯಕ್ಖಾದಿದೇವತಾಕುಲಾನಿ ದತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಗೋಪಕರಾಜಕಮ್ಮಿನೋ ತಥಾ ‘‘ತರಚ್ಛಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ಪರಿವಾರೇನಾತಿ ಸಹತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ಇಮಿನಾ ಪರಿವಾರೇನ ಸಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾಮಲಿತ್ತಿನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ಸಮುದ್ದತೀರೇ ಪಟ್ಟನಂ. ಇದಮಸ್ಸ ತತಿಯನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸಾಖಾಬೋಧಿಯಾ ರಜ್ಜಸಮ್ಪದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತತೋ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ಏಕವಾರಂ ರಜ್ಜಸಮ್ಪದಾನಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಸಾಖಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ಏವ ಕತಂ, ತೇನ ¶ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ರಾಜಾ ರಜ್ಜೇನ ಪೂಜೇಸಿ. ರಜ್ಜೇನ ಪೂಜಿತದಿವಸೇಸು ಕಿರ ಸಕಲದೀಪತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಆಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಮೇವ ಪೂಜೇಸಿ.

ಪಠಮಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ. ತಞ್ಹಿ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದದಿವಸಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಪಠಮಪಾಟಿಪದದಿವಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಞ್ಚ ತಸ್ಮಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ಪುಣ್ಣಮಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಪರಾ ಪುಣ್ಣಮೀ, ತಾವ ಏಕೋ ಮಾಸೋತಿ ವೋಹಾರೋ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ವೋಹಾರೇನ ‘‘ದುತಿಯಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದಸ್ಸ ಇಧ ಪಠಮಪಾಟಿಪದತ್ತಾ. ಗಚ್ಛತಿ ವತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಅರೇತಿ ಖೇದೇ. ಸಮನ್ತಾಯೋಜನನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಪದೇಸೇ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಪಣ್ಣರೂಪೇನಾತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ನಾಗಭವನಂ ನೇತುಕಾಮಾನಿ ನಾಗರಾಜಕುಲಾನಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಗಹಿತೇನ ಗರುಳರೂಪೇನ ಸನ್ತಾಸೇತಿ. ತಂ ವಿಭೂತಿಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ದೇವತಾದೀಹಿ ಕರೀಯಮಾನಂ ಪೂಜಾಮಹತ್ತಂ, ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ಚ ಆನುಭಾವಮಹತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪೂಜೇತುಕಾಮಾ ಥೇರಿಂ ಯಾಚಿತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಸಮುದ್ದಸಾಲವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಠತ್ವಾ ರಾಜಾ ಸಮುದ್ದೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಬೋಧಿಂ ಥೇರಾನುಭಾವೇನ ಅದ್ದಸ, ಯತ್ಥ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಕಾಸೇತುಂ ಸಮುದ್ದಸಾಲಂ ನಾಮ ಸಾಲಂ ಅಕಂಸು, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮುದ್ದಸಾಲಾಯ ವತ್ಥುಭೂತೇ ಪದೇಸೇ. ಥೇರಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ. ಪುಪ್ಫಅಗ್ಘಿಯಾನೀತಿ ಕೂಟಾಗಾರಸದಿಸಾನಿ ಪುಪ್ಫಚೇತಿಯಾನಿ. ಆಗತೋ ವತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಅರೇತಿ ಪಮೋದೇ. ಅಟ್ಠಹಿ ಅಮಚ್ಚಕುಲೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇಹಿ ಚಾತಿ ಸೋಳಸಹಿ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಕುಲೇಹಿ. ರಜ್ಜಂ ವಿಚಾರೇಸೀತಿ ರಜ್ಜಂ ವಿಚಾರೇತುಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ರಾಜವತ್ಥುದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಟ್ಠಾನೇತಿ ರಾಜುಯ್ಯಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಟ್ಠಾನೇ. ಅನುಪುಬ್ಬವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಾದಿಅನುಪುಬ್ಬವಿಪಸ್ಸನಂ. ‘‘ಸಹ ಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾನೇನಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನೇನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಿಭತ್ತಿಪರಿಣಾಮೇನ ‘‘ಸಹ ಬೋಧಿಪತಿಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಕತಂ. ಸತಿ ಹಿ ಸಹಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೇ ಕರಣವಚನೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ದಸ್ಸಿಂಸೂತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು. ಮಹಾಆಸನಟ್ಠಾನೇತಿ ಪುಬ್ಬಪಸ್ಸೇ ಮಹಾಸಿಲಾಸನೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನೇ. ಪೂಜೇತ್ವಾ ವನ್ದೀತಿ ಆಗಾಮಿನಂ ¶ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿ. ಪುರಿಮೇ ಪನ ಮಹಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನೇ ಪೂಜಾಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಕತತ್ತಾ ಅನಾಗತೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸಪಿ ನವಕತಾ ಅವನ್ದಿತಬ್ಬತಾ ಚ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅನಾಗತೇ ಪನ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಾದಿಬುದ್ಧಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಭಾವಕ್ಖಣಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವನ್ದಿತಬ್ಬಾವ ಸಭಾವೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಪುಗ್ಗಲತ್ತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಮಹಾಅರಿಟ್ಠೋತಿ ¶ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಭಾತುಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಮೇಘವಣ್ಣಾಭಯಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿವೇಣಟ್ಠಾನೇತಿ ಮೇಘವಣ್ಣಅಭಯಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಅಮಚ್ಚೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಪರಿವೇಣಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತೇ ಠಾನೇ. ಮಙ್ಗಲನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಆಕಾಸೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಮನೋಹರಸದ್ದೋ ಆಕಾಸಸ್ಸ ರವೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಕಾಸಂ ಮಹಾವಿರವಂ ರವೀ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಆಕಾಸೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ಸದ್ದಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ, ಆಕಾಸಗತಉತುವಿಸೇಸಸಮುಟ್ಠಿತೋವ ಸೋ ಸದ್ದೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಪಠಮಕತ್ತಿಕಪವಾರಣದಿವಸೇ…ಪೇ… ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಪಕಾಸೇಸೀತಿ ಇದಂ ವಿನಯಂ ವಾಚೇತುಂ ಆರದ್ಧದಿವಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅನುಸಿಟ್ಠಿಕರಾನನ್ತಿ ಅನುಸಾಸನೀಕರಾನಂ. ರಾಜಿನೋತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸರಾಜಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞೇಪೀತಿ ಮಹಿನ್ದಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಮಹಾಥೇರೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ, ತೇಸಂ ಸರೂಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ತೇಸಂ ಥೇರಾನನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾತಿ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಾದೀನಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಮಹಾಥೇರಾನಂ ಅರಿಟ್ಠಾದಯೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಚ ಮಹಾಅರಿಟ್ಠತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ತಿಸ್ಸದತ್ತಕಾಳಸುಮನಾದಯೋ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾತಿ ಉಭಯತ್ಥ ವುತ್ತಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪರಮ್ಪರಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾತಿ ಮಹಿನ್ದೋ ಇಟ್ಟಿಯೋ ಉತ್ತಿಯೋತಿಆದಿಗಾಥಾಹಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ಪಕಾಸಿತಾ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ.

ನ ಪಗ್ಘರತೀತಿ ನ ಗಳತಿ, ನ ಪಮುಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತಿಗತಿಧಿತಿಮನ್ತೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಸತೀತಿ ಉಗ್ಗಹಧಾರಣೇ ಸತಿ. ಗತೀತಿ ಸದ್ದತ್ಥವಿಭಾಗಗ್ಗಹಣೇ ಞಾಣಂ. ಧಿತೀತಿ ಉಗ್ಗಹಪರಿಹರಣಾದೀಸು ವೀರಿಯಂ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೇಸೂತಿ ‘‘ಕಪ್ಪತಿ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕಾರೀಸು. ಮಾತಾಪಿತುಟ್ಠಾನಿಯೋತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ಆಹ ತದಾಯತ್ತಾಹೀತಿಆದಿ. ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಪರಿಯಾಪುಣನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ. ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸುಗುತ್ತೋತಿ ಲಜ್ಜಿನೋ ವಿನಯಧಾರಣಸ್ಸ ಅಲಜ್ಜಿಅಞ್ಞಾಣತಾದೀಹಿ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಪಜ್ಜನತೋ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಖಣ್ಡಾದಿದೋಸವಿರಹಿತೋ ಸುಗುತ್ತೋ ಸುರಕ್ಖಿತೋ ಹೋತಿ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಕತಾನನ್ತಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇನ ಪಕತಾನಂ ಉಪದ್ದುತಾನಂ ಅಭಿಭೂತಾನಂ ಯಥಾವಿನಯಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ ಪಟಿಸರಣಂ ಹೋತಿ. ವಿಗತೋ ಸಾರದೋ ಭಯಮೇತಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಾರದೋ. ‘‘ಏವಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ದೋಸೋ ಏವಂ ನ ದೋಸೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾವ ಕಥನತೋ ನಿಬ್ಭಯೋವ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವೋಹರತಿ ¶ . ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇತಿ ಅತ್ತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ಚೇವ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾದಿಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ಚ. ಸಹಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯಥಾ ತೇ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾತಿ ¶ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ತಿವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ, ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿನಯೋ ಸಂವರತ್ಥಾಯಾತಿಆದೀಸು ವಿನಯಪರಿಯಾಪುಣನಂ ವಿನಯೋ, ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಾ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಸಂವರತ್ಥಾಯ. ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋತಿ ಕತಾಕತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವೋ ಸನ್ತಾಪಾಭಾವೋ. ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ತರುಣಪೀತಿ. ಪೀತಿ ನಾಮ ಬಲವಪೀತಿ. ಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ. ನಿಬ್ಬಿದಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ. ವಿರಾಗೋತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅಗ್ಗಫಲಂ. ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ಅನುಪಾದಾತಿ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಅನ್ತರಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಭಾವೇನ ತಂಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚಯತ್ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯತ್ತಾ. ಏತದತ್ಥಾ ಕಥಾತಿ ಅಯಂ ವಿನಯಕಥಾ ನಾಮ ಏತಸ್ಸ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನ್ತನಾತಿ ವಿನಯಮನ್ತನಾಯೇವ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ‘‘ಏವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಿನಯಪಟಿಬದ್ಧಮನ್ತನಾ. ಉಪನಿಸಾತಿ ಉಪನಿಸೀದತಿ ಏತ್ಥ ಫಲನ್ತಿ ಉಪನಿಸಾ, ಕಾರಣಂ. ವಿನಯೋ ಸಂವರತ್ಥಾಯಾತಿಆದಿಕಾರಣಪರಮ್ಪರಾಪಿ ಏತದತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋತಾವಧಾನನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪರಮ್ಪರಪಚ್ಚಯಕಥಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನತ್ಥಾಯ ಸೋತಾವಧಾನಂ, ತಮ್ಪಿ ಏತಮತ್ಥಂ. ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ. ಯೋ ಅಯಂ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೋ, ತಪ್ಫಲಸಙ್ಖಾತೋ ವಾ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಸೋಪಿ ಏತದತ್ಥಾಯ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ. ಅಥ ವಾ ಯೋ ಅಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಪಾದಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ವಿಮುಚ್ಚನಂ ವಿಗಮೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಏತದತ್ಥಾ ಕಥಾತಿ ಏವಂ ಉಪಸಂಹರಣವಸೇನ ಯೋಜೇತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಮಗ್ಗಫಲವಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಆಯೋಗೋತಿ ಉಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಭಿಯೋಗೋ.

ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಮತಿವಿನೋದನಿಯಂ

ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ

ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ¶ ¶ ತಂ ಕತಮಂ, ತಂ ಕಥನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಂ ಸರೂಪೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಸತೀತಿ ನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ, ನ ನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ. ಸೋವ ವುಚ್ಚತೇ ಅನೇನಾತಿ ವಚನನ್ತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸವಚನಂ. ತಸ್ಸಾತಿ ತೇನಾತಿಪದಸ್ಸ. ಪರಿವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಕತಮೇಸಾನಂ ಖೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೧೮) ಪವತ್ತೋ. ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾತಿ ತೇನಾತಿಪದತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪಾಠೇ ವಾ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಪಾಠೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧೇನಾತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಸಿದ್ಧೇನ. ತತ್ರಿದಂ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಯಥಾವುತ್ತಯುತ್ತಿಯಾ ಪರಿದೀಪನೇ ಇದಂ ಉಪಾಯಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ. ಮುಖಂ ದ್ವಾರಂ ಉಪಾಯೋತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ.

ಸಮಯಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮವಾಯೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಲೋ ನಾಮ ಉಪಸಙ್ಕಮನಸ್ಸ ಯುತ್ತಕಾಲೋ, ಸಮಯೋ ನಾಮ ಸರೀರಬಲಾದಿಕಾರಣಸಮವಾಯೋ, ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಣೋತಿ ಓಕಾಸೋ. ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾದಯೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ. ಸೋ ಏವ ಸಮಯೋ. ತೇನೇವ ‘‘ಏಕೋವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಮಹಾಸಮೂಹೋ. ಪವನಸ್ಮಿನ್ತಿ ವನಸಣ್ಡೇ. ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ ಭದ್ದಾಲೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಯೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾವಿಲಙ್ಘನಸ್ಸ ಹೇತು, ಕೋ ಸೋ? ಅತ್ತನೋ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಗವತೋ ಜಾನನಂ, ಸೋ ಸಮಯಸಙ್ಖಾತೋ ಹೇತು ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಉಗ್ಗಹಮಾನೋತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾಯ ಉಗ್ಗಹಮಾನೋ, ಸುಮನಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸೇವೇತಂ ನಾಮಂ. ಸಮಯಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪವದನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೋ, ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೋ. ಸ್ವೇವ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಿಮ್ಬರುರುಕ್ಖಪನ್ತಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಿನ್ದುಕಾಚೀರ’’ನ್ತಿ ಚ, ಏಕಾವ ನಿವಾಸಾ ಸಾಲಾ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಏಕಸಾಲಕೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹಿತಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭತೋ. ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಮಾನಪ್ಪಹಾನಾ. ಪೀಳನಟ್ಠೋತಿ ಪೀಳನಂ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಹಿಂಸನಂ, ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣಂ, ಪೀಳನಮೇವ ಅತ್ಥೋ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ¶ . ಸನ್ತಾಪೋತಿ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತಾಪನಂ. ವಿಪರಿಣಾಮೋತಿ ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ¶ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬತಾ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಸೋವ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ, ಪೀಳನಾದೀನಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಉಪಸಗ್ಗಾನಂ ಜೋತಕಮತ್ತತ್ತಾ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇಪಿ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅಭಿಸಮಯಸದ್ದೋ ಉದ್ಧಟೋ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಗಮವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಫಲುಪ್ಪಾದನಂ ಪಟಿ ಅಯನಂ ಏಕತೋ ಪವತ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮವಾಯೋ. ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಸಙ್ಗಮೇ ಸತಿ ಏನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಮಯೋ, ಖಣೋ. ಸಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೋ, ಸಯಂ ವಾ ಏತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ ವಿಗಚ್ಛತಿ ಚಾತಿ ಸಮಯೋ, ಕಾಲೋ. ಸಮೇನ್ತಿ ಅವಯವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ, ಸಯಂ ವಾ ತೇಸೂತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮೂಹೋ. ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಙ್ಗಮೇ ಏತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಫಲನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಹೇತು. ಸಞ್ಞಾವಸೇನ ವಿಪಲ್ಲಾಸತೋ ಧಮ್ಮೇಸು ಏತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತೀತಿ ಸಮಯೋ, ದಿಟ್ಠಿ. ಸಮೀಪಂ ಅಯನಂ ಉಪಗಮನಂ ಸಮಯೋ, ಪಟಿಲಾಭೋ. ಸಮ್ಮದೇವ ಸಹಿತಾನಂ ವಾಚಾನಂ ಅಯನಂ ವಿಗಮೋತಿ ಸಮಯೋ, ಪಹಾನಂ. ಸಮ್ಮದೇವ, ಸಹಿತಾನಂ ವಾ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಯನಂ ಜಾನನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಪಟಿವೇಧೋ. ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅನೇಕತ್ಥತಾ ವುತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೇ ವತ್ತಮಾನೋ ಸದ್ದೋ ತದಞ್ಞೇಪಿ ವತ್ತತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಾ ವಿಯ ತಂತಂವಾಚಕಾ ಸಮಯಸದ್ದಾಪಿ ಭಿನ್ನಾ ಏವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇಸು.

ತತ್ಥ ತಥಾತಿ ತೇಸು ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ಉಪಯೋಗಭುಮ್ಮವಚನೇಹಿ. ಇಧಾತಿ ವಿನಯೇ, ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಕರಣವಚನೇನ. ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವಾತಿ ನಿರನ್ತರಮೇವ. ಭಾವೋ ನಾಮ ಕಿರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾಯ ಕಿರಿಯನ್ತರೂಪಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣಂ, ಯಥಾ ಉದಯೇ ಸತಿ ಚನ್ದೇ ಜಾತೋ ರಾಜಪುತ್ತೋತಿ. ಅಧಿಕರಣಞ್ಹೀತಿಆದಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಸಮಯಸದ್ದೋ ಕಾಲಸಮೂಹಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಅತ್ಥೇಸು ವತ್ತತಿ, ನ ವಿನಯೇ ವಿಯ ಕಾಲೇ ಏವ, ತೇಸು ಚ ಕಾಲಸಮೂಹತ್ಥಾ ದ್ವೇ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಕರಣಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ಯುತ್ತಾ. ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಅತ್ಥಾ ಪನ ತಯೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾವೇನ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಭಾವಸ್ಸ ಉಪಲಕ್ಖಣಭಾವೇನ ¶ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ಯುತ್ತಾತಿ ವಿಭಾವನಮುಖೇನ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕಾಲೇ, ಧಮ್ಮಸಮೂಹೇ ವಾ ಸಮಯೇ ಅಧಿಕರಣಭೂತೇ ಕುಸಲಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಕಾಲೇ, ಧಮ್ಮಸಮೂಹೇ ವಾ ಸಮಯೇ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅಧಿಕರಣತ್ಥಯೋಜನಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಖಣೇ, ಸಮವಾಯೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ವಾ ಸಮಯೇ ಸತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಕುಸಲಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಖಣಾದಿಮ್ಹಿ ಸಮಯೇಪಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥಯೋಜನಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಹೋತಿ ¶ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥವಿಸಯೇ ಸಙ್ಗಹಗಾಥಾ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞತ್ರಾತಿ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು. ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋತಿ ದೇಸನಾವಿಲಾಸತೋ ಸದ್ದಮತ್ತೇನೇವ ಭೇದೋ, ನ ಅತ್ಥತೋ.

ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ. ಇರಿಯಾಪಥೋತಿಆದೀಸು ಇರಿಯಾಯ ಸಬ್ಬದ್ವಾರಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಪಥೋ ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನಂ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವಾತಿ ಠಾನಾದಯೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಸೋವ ವಿಹಾರೋ. ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾ ಪರಹಿತಚಿತ್ತಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಮೇತ್ತಾದಯೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೋ ನಾಮ. ತದವಸೇಸಾ ಪನ ಮಹಗ್ಗತಾ ಸಬ್ಬನೀವರಣವಿಗಮನಾದಿಸಿದ್ಧೇನ ಜೋತನಾದಿಅತ್ಥೇನ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ ನಾಮ. ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವೇನ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಮೇತ್ತಾದಯೋ ಇಧ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ. ಅರಿಯಾನಮೇವ ವಿಹಾರೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಅರಿಯವಿಹಾರೋ ನಾಮ.

ರುಕ್ಖಾದಿಮೂಲೇಯೇವ ಮೂಲಸದ್ದಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಪರೇನ ಮೂಲಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಮೂಲಮೂಲೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖನ್ತಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೧೯೦). ಲೋಭಾದೀನಂ ದೋಸಮೂಲಾದಿಚಿತ್ತಾಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ‘‘ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾತಿ ತತ್ಥ ವೇರಞ್ಜಾಯನ್ತಿಆದೀಸು ಪದೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ಚೋದನಾ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭಯಥಾ ನಿದಾನಕಿತ್ತನಸ್ಸ ಪನ ಕಿಂ ಪಯೋಜನನ್ತಿ? ಆಹ ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ.

ಕಿಲಮೋವ ಕಿಲಮಥೋ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಕಿಲಮಥೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥೋ, ತಸ್ಸ ಅನು ಅನು ಯೋಗೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವತ್ತನಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ. ವತ್ಥುಕಾಮಾರಮ್ಮಣೇ ಸುಖೇ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಲೀನಾ ಯುತ್ತಾ, ಕಾಮತಣ್ಹಾ ¶ , ತಂಸಹಚರಿತೇ ಕಾಮೇ ಸುಖೇ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇ ಅಲ್ಲೀನಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾ ತಣ್ಹಾ, ತಸ್ಸಾ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾಯ ಅನು ಅನು ಯೋಗೋ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ. ಲೋಕೇ ಸಂವಡ್ಢಭಾವನ್ತಿ ಆಮಿಸೋಪಭೋಗೇನ ಸಂವಡ್ಢಿತಭಾವಂ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಬಹುಜನಹಿತಾದಿಅತ್ಥಾಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತತ್ತಾ ಸಙ್ಘೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ದಿಟ್ಠೀತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅರಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಅ. ನಿ. ೬.೧೨; ಪರಿ. ೨೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ. ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ…ಪೇ… ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ, ತಥಾರೂಪೇಸು ಸೀಲೇಸು ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ¶ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಅ. ನಿ. ೬.೧೨; ಪರಿ. ೨೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾನಞ್ಚ ಸೀಲಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಙ್ಘಾತೋ ಸಙ್ಘಟಿತೋ ಸಮಣಗಣೋ, ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಘಾತಸಙ್ಘಾತೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೇನೇತ್ಥ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಭೂತೇನ ಸಂಹನನೇನ ಸಙ್ಘಾತೋ ಸಮಣಗಣೋ, ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಪಾಠೇ ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತತರೋ ಹೋತಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ.

ಬ್ರಹ್ಮಂ ಅಣತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ವೇದೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಮನ್ತಬ್ರಹ್ಮಕಪ್ಪವಸೇನ ತಿವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಇರುವೇದಾದಯೋ ತಯೋ ವೇದಾ ಮನ್ತಾ, ತೇ ಚ ಪಧಾನಾ, ಇತರೇ ಪನ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ, ತೇನ ಪಧಾನಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ. ಮನ್ತೇ ಸಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಇರುವೇದಾದಿಕೇ ಮನ್ತಸತ್ಥೇ ಸಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇರುವೇದಾದಯೋ ಹಿ ಗುತ್ತಭಾಸಿತಬ್ಬತಾಯ ‘‘ಮನ್ತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ಸಮಣೋ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥದ್ವಯಂ ಉದಾಹರಣದ್ವಯೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ವುತ್ತಞ್ಹೇತನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಮಿತತ್ತಾ ಹಿ ಪಾಪಾನಂ ‘ಸಮಣೋ’ತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ‘ಸಮಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಬಾಹಿತಪಾಪೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇ ವುತ್ತವಚನಂ. ಯಥಾಭುಚ್ಚಗುಣಾಧಿಗತನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಗುಣಾಧಿಗತಂ. ಸಕಿಞ್ಚನೋತಿ ಸದೋಸೋ.

ಗೋತ್ತವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಗಂ ತಾಯತೀತಿ ಗೋತ್ತಂ, ಗೋ-ಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಧಾನಂ ಬುದ್ಧಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನಾತಿ ಞಾತಿಪಾರಿಜುಞ್ಞಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ¶ , ಪರಿಹಾನಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋ ಪರನ್ತಿ ವೇರಞ್ಜಾಯನ್ತಿಆದಿವಚನಂ. ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಇತ್ಥಂ ಇಮಂ ಪಕಾರಂ ಭೂತೋ ಆಪನ್ನೋತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತೋ, ತಸ್ಸ ಆಖ್ಯಾನಂ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನಂ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಇತ್ಥಂ ಏವಂಪಕಾರೋ ಭೂತೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಕಥನತ್ಥೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥಜೋತಕೋ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಮನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ದೀಪನತೋ, ತೇನ ಯೋಗತೋ ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮನ್ತಿ ಇದಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇಪಿ ಸಮಾನೇ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನದೀಪನತೋ ‘‘ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಸದ್ದಯೋಗತೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಅಭಿ ಏವಂ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಉಗ್ಗತೋತಿ ಅಭಿಸದ್ದಯೋಗತೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ. ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭೀತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭಿ ಮಾತರಿ ವಿಸಯೇ ಮಾತುಯಾ ವಾ ಸಾಧೂ’’ತಿ ಏವಂ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೇ ವಾ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ವಾ ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ಸಾಮಿವಚನಸ್ಸ ವಾ ಪಸಙ್ಗೇ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥಜೋತಕೇನ ¶ ಅಭಿಸದ್ದೇನ ಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ, ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತುವಿಸಯೇ ಮಾತುಸಮ್ಬನ್ಧೀ ವಾ ಸೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಮನಪಕಾರಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ದೇವದತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ಇಧ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ, ತತ್ಥ ಮಾತರನ್ತಿ ವಚನಂ ವಿಯ ಇಧ ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮನ್ತಿ ವಚನಂ, ತತ್ಥ ಸಾಧುಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ಇಧ ಉಗ್ಗತಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಿತ್ತಿಭೂತೋ ಸದ್ದೋ, ನ ಕೇವಲೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸೇಸಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿತ್ತಿ ಏವಾ’’ತಿ. ತತೋ ಕಿತ್ತೀತಿ ಥುತಿ, ತಸ್ಸಾ ಪಕಾಸಕೋ ಸದ್ದೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಥುತಿಘೋಸೋ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸೋತಿ ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ, ಯೋ ಸೋ ಸಮತ್ತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಕಮ್ಪೇನ್ತೋ ಅನುತ್ತರಂ ¶ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸೋ ಲೋಕೇ ಅತಿಪಾಕಟೋತಿ ‘‘ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಗವಾತಿ ಚ ಇದಂ ಸತ್ಥು ನಾಮಕಿತ್ತನಂ, ನ ಗುಣಕಿತ್ತನಂ. ಪರತೋ ಪನ ಭಗವಾತಿ ಗುಣಕಿತ್ತನಮೇವ. ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚಾತಿ ಏತೇನ ಅರಹನ್ತಿಆದಿಪದಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅನೇಕಗುಣಗಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸುವಿದೂರವಿದೂರೇತಿ ದ್ವೀಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಅತಿವಿಯ ದೂರೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸುವಿದೂರತಾ ಏವ ಹಿ ವಿದೂರತಾ. ಸವಾಸನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಭಗವತೋ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ತೇಸಂ ವಾಸನಾಯ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ, ವಾಸನಾ ಚ ನಾಮ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಸ್ಸಾಪಿ ಸಕಲಞೇಯ್ಯಾನವಬೋಧಾದಿದ್ವಾರತ್ತಯಪ್ಪಯೋಗವಿಗುಣತಾಹೇತುಭೂತೋ ಕಿಲೇಸನಿಹಿತೋ ಆಕಾರೋ ಚಿರನಿಗಳಿತಪಾದಾನಂ ನಿಗಳಮೋಕ್ಖೇಪಿ ಸಙ್ಕುಚಿತತಾಗಮನಹೇತುಕೋ ನಿಗಳನಿಹಿತೋ ಆಕಾರೋ ವಿಯ. ಯಾಯ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛಾದೀನಂ ವಸಲವೋಹಾರಾದಿವಿಗುಣತಾ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವಾಸನಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಆರಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ ಹ-ಕಾರಂ ಸಾನುಸ್ಸರಂ ಕತ್ವಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಉಪರಿಪಿ ಯಥಾರಹಂ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಞ್ಚೇತಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಞ್ಞಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಆಸವಾ ಏವ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಕಾರಣತ್ತಾ ಸಮುದಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸವಸಮುದಯಮಯೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಆಸವಸಮುದಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೩) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಪಾಕಕಟತ್ತಾರೂಪಪ್ಪಭೇದೋ ತಿಭವೋ ಏವ ರಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ ತಿಭವರಥೇ. ಸಂಸಾರಚಕ್ಕನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕಸಮುದಯೋ.

‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ¶ ಪಟಿಪಾಟಿ, ಧಾತುಆಯತನಾನ ಚ;

ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನಾ, ‘ಸಂಸಾರೋ’ತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೬೧೮; ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೯೫ ಅಪಸಾದನಾವಣ್ಣನಾ; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೬೦; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪.೧೯೯; ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೨೨೬ ಸಙ್ಖಾರಪದನಿದ್ದೇಸ; ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೫೨೩; ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೩೯; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೧೪, ೫೮; ಥೇರಗಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೬೭, ೯೯; ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೫೮; ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧.೧೧೭; ಚೂಳನಿ. ಅಟ್ಠ. ೬) –

ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಸಂಸಾರೋವ ಚಕ್ಕಂ ವಿಯ ಪರಿಬ್ಭಮನತೋ ಚಕ್ಕಂ, ತಸ್ಸ ಚಕ್ಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇ ಅರಾ ಹತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅನೇನಾತಿ ಭಗವತಾ. ಬೋಧೀತಿ ಞಾಣಂ, ತಂ ¶ ಏತ್ಥ ಮಣ್ಡಂ ಪಸನ್ನಂ ಜಾತನ್ತಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೋ. ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಂ ಞಾಣಫರಸುನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಕಮ್ಮಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರವಿಸೇಸನವಿಸಿಟ್ಠಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಕತಿಪಯಙ್ಗೇಹಿ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಂ ತದವಸೇಸಙ್ಗೇಹಿ ಫಲಭೂತನಾಮರೂಪಧಮ್ಮೇಹಿ ತಿಭವರಥಞ್ಚ ತಸ್ಮಿಂ ರಥೇ ಯೋಜಿತಸಂಸಾರಚಕ್ಕಾರಾನಂ ಹನನಪ್ಪಕಾರಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ದ್ವಾದಸಹಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗೇಹಿ ರಥವಿರಹಿತಮೇವ ಕೇವಲಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಂ, ತಸ್ಸ ಅರಘಾತನಪ್ಪಕಾರಭೇದಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅನಮತಗ್ಗನ್ತಿ ಅನು ಅನು ಅಮತಗ್ಗಂ, ಸಬ್ಬಥಾ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿಪಿ ಅವಿಞ್ಞಾತಕೋಟಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕತ್ತಾ ಜರಾಮರಣಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ದಸನ್ನಂ ಅರಭಾವೇನ ಏಕತ್ತಂ ಸಮಾರೋಪೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕತಾ ಜರಾಮರಣಪರಿಯೋಸಾನತಾ ಚ ಅತ್ಥಿ ತಥಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಪಾಳಿಯಂ ಅವುತ್ತತ್ತಾ. ಅಥ ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕತ್ತಂ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಭೂತಖಣಿಕಜರಾಮರಣವಸೇನ ತಪ್ಪರಿಯೋಸಾನತಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಚ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅರಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಮೇವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ಇಮಸ್ಸ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅರಾನಂ ಛೇದೋ ಭಗವತೋ ಸಿದ್ಧೋ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಸ್ಸ ‘‘ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೪; ೧.೪೫) ಮಾತಿಕಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭವಚಕ್ಕಾವಯವೇಸು ಅವಿಜ್ಜಾದೀಸು ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರತೋ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನವಸೇನ ವುತ್ತೇನ ಏವಮಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾಹೇತೂತಿಆದಿಕೇನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಸಹಿತೇನ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೪೫) ಪಾಠೇನ ¶ ಸರೂಪತೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ, ತಸ್ಸ ಚ ತೇಸುಯೇವ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಸು ಚತುಸಙ್ಖೇಪಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಇತಿ ಭಗವಾತಿಆದಿಪಾಠೇನ ಭಗವತೋ ತೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣೇನಾತಿಆದಿನಾ ಭಗವತೋ ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಾರಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ಆಯತನಾನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಮನಾಯತನಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ. ಏಸ ನಯೋ ತಿಣ್ಣಂ ಫಸ್ಸಾನನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ. ರೂಪತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಛ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ¶ ಕಾಮಸುಗತೀಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ತಥೇವಾತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಏವ. ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮವಿಸಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ರಾಗಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಕಾಮಭಾವತೋ ಭವರಾಗೋಪಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಮುಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾಯೇವ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ. ಸೇಸುಪಾದಾನಮೂಲಿಕಾಸುಪೀತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಮೂಲಿಕಾಸುಪಿ ಯೋಜನಾಸು. ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾನಯೋ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ಪರಲೋಕೋ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ಅತ್ತಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೮೫-೮೬ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ) ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತೀತಿಆದಿನಾ, ಅಪರೋ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಅತ್ತಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಭವೂಪಪತ್ತಿಯಾ ತಂ ತಂ ಕುಸಲಂ ಕರೋತೀತಿಆದಿನಾ ಚ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಮೂಲಿಕಾ ಯೋಜನಾ, ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಮೂಲಿಕಾ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಪರೋ ‘‘ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಂ ‘‘ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪರಾಮಸನ್ತೋ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರತೀತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಭವೇಸು ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಮೂಲಿಕಾ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಸ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಾರಾನಂ ಘಾತನಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯಪಅಗ್ಗಹಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಾಮಭವೇ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಾಮಭವೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಮೇವ ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಸು ಪವತ್ತಿಆಕಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿಂ ಆನೇತ್ವಾ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಯನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಟೀಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ಇದಾನಿ ಯ್ವಾಯಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಕಾಮಭವೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಾಮಭವೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಮೇವ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿಂ ಆನೇತ್ವಾ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಯನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ವಿನಯಟೀಕಾಯಪಿ ಅಯಮೇವ ಪಾಠೋ ಲಿಖಿತೋ. ತತ್ಥ ಚ ಕಾಮಭವೇ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾತಿಆದಿನಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ವುತ್ತೋ ನ ಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಭಿ, ಮೂಲತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇವ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಉಪರಿ ಚಕ್ಕರೂಪತೋ ¶ ಪಯೋಗತ್ತೇನ ಉಪಸಂಹಾರಾಭಾವಾ ಚ. ‘‘ಅಪಿ ಚ ತಮೇವ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ, ನ ಚೇತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ನಿಗಮನವಸೇನ ಪಧಾನತ್ತೇನ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅಥ ಖೋ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹವಸಪ್ಪವತ್ತಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಮೇವ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಾಕಾರಸ್ಸ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏವಮಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಹೇತು, ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ, ಉಭೋಪೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ. ಅತೀತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ. ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಹೇತು…ಪೇ… ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೪೬) ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಮೇವ ಪಧಾನತ್ತೇನ ದಸ್ಸಿತಂ. ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಹೇತು, ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿ ಪನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ಮಾತಿಕಾ ೪; ೧.೪೫) ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಾಕಾರಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ ವಿಸಯತ್ತೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಧಾನತ್ತೇನ.

ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಏವನ್ತಿ ಅನನ್ತರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಹೇತು, ಸಙ್ಖಾರಾ ಚ ತೇನ ಹೇತುನಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ. ಉಭೋಪೇತೇತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪರಪರಿಕಪ್ಪಿತಪಕತಿಇಸ್ಸರಾದಿ ವಿಯ ಅಹೇತುಕಾ ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಆಸವಸಮುದಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೩) ವಚನತೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಸಹೇತುಕಾ ಸಙ್ಖತಾ ಅನಿಚ್ಚಾಯೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಭೋಪೇತೇ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾಯೇವ. ಇತೀತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇ ಯಾ ಪಞ್ಞಾ, ತಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾರಣೇ ಯಾಥಾವತೋ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ.

ಏತ್ಥ ಹಿ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯವಿಭಾವನವಸೇನೇವ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾದಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಪಧಾನತ್ತೇನ, ಞಾಣಮೇವ ಪನೇತ್ಥ ಪಧಾನತೋ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಾಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಕಾಮಭವೇ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾತಿಆದಿನಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾದಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಇಧಾಪಿ ನಿಗಮನವಸೇನ ಉಪಸಂಹಟೋ, ನ ಭವಚಕ್ಕದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಮತಿ.

ತತ್ಥ ಚ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇಸು ಅದಿಟ್ಠೇಸು ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ದಟ್ಠುನ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೪೫) ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತೇನ ನಯೇನಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತು, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ಜಾತಿಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಪದಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಏವಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿಯಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಸು ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ತೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ¶ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ಥಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗೇಸು. ಸಙ್ಖಿಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಹೇತುಸಾಮಞ್ಞೇನ ಫಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ¶ ವಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಸಙ್ಗಹೋ, ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನ ಜಾತಿತೋ ದುವಿಧೋಪಿ ಕಾಲಭೇದವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಜಾತೋ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾತಿ ಅನುವತ್ತತಿ. ತಣ್ಹುಪಾದಾನಭವಾ ಗಹಿತಾ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮಸಾಮಞ್ಞತೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಚ. ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸವಟ್ಟಮ್ಪಿ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮತಾಸರಿಕ್ಖತಾಯ ಇಧ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಮೇವಾತಿ ಆಹ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾತಿಆದಿ. ವಿಪಾಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿಆದೀಸು ಕಮ್ಮಜಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಮೇವ ವಿಪಾಕಸದ್ದವಚನೀಯತ್ತೇಪಿ ನಾಮರೂಪಾದಿಪದೇಸು ರೂಪಮಿಸ್ಸಮ್ಪಿ ಫಲಪಞ್ಚಕಂ ಅರೂಪಪ್ಪಧಾನತಾಯ ಚ ತಬ್ಬಹುಲತಾಯ ಚ ‘‘ವಿಪಾಕವಟ್ಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಪಾಕಪ್ಪಧಾನಂ ವಟ್ಟಂ, ವಿಪಾಕಬಹುಲಂ ವಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಮ್ಮಜಪರಿಯಾಯೋ ವಾ ಏತ್ಥ ವಿಪಾಕ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾಪದೇಸೇನಾತಿ ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮವಿನಿಮುತ್ತಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ತದಪದೇಸೇನ ತೇಸಂ ಕಥನೇನ ತಂಮುಖೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಕಿರೀಯನ್ತಿ ಪಕಾಸೀಯನ್ತೀತಿ ಆಕಾರಾ, ಅವಿಜ್ಜಾದಿಸರೂಪಾ, ತತೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕೋ ಸನ್ಧೀತಿ ಅವಿಚ್ಛೇದಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಭೂತೋ ಹೇತುಫಲಸನ್ಧಿ, ದುತಿಯೋ ಫಲಹೇತುಸನ್ಧಿ, ತತಿಯೋ ಹೇತುಫಲಸನ್ಧೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಸು ಅನೇಕೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಹಿ, ಅವುತ್ತೇಹಿ ಚ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಭಗವತೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಞಾಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿನಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಉಪಸಂಹಾರವಸೇನ ಇತಿ ಭಗವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಇತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪರಾಮಸನಂ, ತೇನಾಹ ಚತುಸಙ್ಖೇಪನ್ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋತಿ ಇಧ ಕಾಮಭವೇ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಾಮಭವೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿಆದಿನಾ ಇಧ ವುತ್ತೇಹಿ ಚ ಅವುತ್ತೇಹಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು (ವಿಭ. ೨೨೫ ಆದಯೋ) ಆಗತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ತನ್ತಿ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ಭಗವಾ ಏವಂ ಜಾನಾತಿ, ತಂ ಞಾಣಂ. ಞಾತಟ್ಠೇನಾತಿ ಜಾನನಟ್ಠೇನ. ಪಜಾನನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ.

ಇದಾನಿ ಯಮಿದಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಾಕಾರಭೇದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಪಞ್ಚತೋ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅರಘಾತೇ ಏತಸ್ಸ ಉಪಯೋಗಿತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣೇನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣೇನ ಅರೇ ಹನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಥನ್ತಿ? ಆಹ ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿಆದಿ. ತೇ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಾವುಧೇನ ¶ ತೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಞತ್ವಾ ತೇನ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾವುಧೇನ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾವುಧೇನ ವಿರಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಅರೇ ಹನೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಾದಿಬೋಧತೋ ‘‘ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಏಕೇಕಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಂ ಏಕೇಕವಿಹಾರೇನ ಪೂಜೇಮೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾಪಿ ವಿಹಾರಕರಣಪೂಜಾ ಭಗವತಿ ಪೇಮೇನೇವ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಸಧಾತುಕಾದಿಚೇತಿಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಚ ಭಗವತೋವ ಪೂಜಾತಿ ¶ ಆಹ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾತಿಆದಿ. ಕಿಲೇಸಾರೀನ ಸೋ ಮುನೀತಿ ಏತ್ಥ ನಿಗ್ಗಹೀತಲೋಪೋ, ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ ಹತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚಯಾದೀನ ಚಾರಹೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನಿಗ್ಗಹೀತಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಂ-ಸದ್ದೋ ಸಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಮ’’ನ್ತಿ, ಅಪರನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸಯವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಿದ್ಧಂ. ಪದೇಸಗ್ಗಹಣೇ ಹಿ ಅಸತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿಪ್ಪದೇಸತಾವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಥಾ ದಿಕ್ಖಿತೋ ನ ದದಾತೀತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾನಪೇಕ್ಖಾ ಕತ್ತರಿಯೇವ ಬುದ್ಧ-ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಕಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವತೋ. ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಹಿ ಇಧ ಸದ್ದತೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಹಿ ಬುಜ್ಝನಕಿರಿಯಾ ಅವಿಸಯಾ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇತಿ ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಚ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬೇ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ. ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಮಾಹ. ಪಹಾತಬ್ಬೇತಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ. ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ. ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಸೋಪಾದಿಸೇಸಾದಿಕಂ ಪರಿಯಾಯಸಿದ್ಧಂ ಭೇದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತೋ.

ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಗಾಥಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವೇತಬ್ಬಾನಂ ಸಮುದಯಮಗ್ಗಸಚ್ಚಾನಂ ಹೇತುಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಣೇನೇವ ತಪ್ಫಲಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿರೋಧಸಚ್ಚಾನಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧಿತೋ ಪರಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಞ್ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಞ್ಚ ಸಚ್ಛಿಕತನ್ತಿ ಇದಮ್ಪೇತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮೀ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಮಯಾ ಬುದ್ಧಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಞೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮಿ, ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಚಿತ್ತವಿಸಯಪತ್ಥನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ತಣ್ಹಾ ದುಕ್ಖವಿಚಿತ್ತತಾಯ ಪಧಾನಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮೂಲಕಾರಣಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ತಂಸಮುದಯಸ್ಸ ಚ. ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ, ನ ಅಭಾವಮತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಅವತ್ಥುತ್ತಾ ¶ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯತ್ತಾದಿಅನೇಕಭೇದಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಹಿತಾ. ನಿರೋಧಪ್ಪಜಾನನಾತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಾ. ಏಕೇಕಪದುದ್ಧಾರೇನಾಪೀತಿ ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖುಸಮುದಯೋತಿಆದಿನಾ ಏಕೇಕಕೋಟ್ಠಾಸನಿದ್ಧಾರಣೇನಾಪಿ, ನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಾದಿಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಣ್ಹಾಯಪಿ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಛ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಭಾವೇನ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮಭವಸಿದ್ಧಾ ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಕಸಿಣಾನೀತಿ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಝಾನಾನಿ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಾತಿ ಕೇಸಾದಯೋ ತದಾರಮ್ಮಣಜ್ಝಾನಾನಿ ಚ. ನವ ಭವಾತಿ ಕಾಮಭವಾದಯೋ ತಯೋ ಸಞ್ಞೀಭವಾದಯೋ ತಯೋ ಏಕವೋಕಾರಭವಾದಯೋ ತಯೋ ಚಾತಿ ನವ ಭವಾ. ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀತಿ ಆರಮ್ಮಣವಿಸೇಸಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ¶ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ತಣ್ಹಾಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಕಿರಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಾ ತಣ್ಹಾ. ಅನುಲೋಮತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಆಸವಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಙ್ಖಾರಾದೀಸು ಪನ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋವ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಭಾವೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ತೇನಾತಿ ತಸ್ಮಾ.

ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ವಿಜ್ಜಾ. ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ, ಸಮ್ಪುಣ್ಣತ್ತಾ ವಾ. ತತ್ರಾತಿ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತೇ. ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಾತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೩೬) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸರೀರಬ್ಭನ್ತರಝಾನಮನೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿ ನಾಮ, ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯೇವ. ಸತ್ತ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಸದ್ಧಾ ಹಿರೀ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ ವೀರಿಯಂ ಸತಿ ಪಞ್ಞಾ ಚ. ಗಚ್ಛತಿ ಅಮತಂ ದಿಸನ್ತಿ ದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ದಟ್ಠಬ್ಬತೋ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ದಿಸಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಇಮಿನಾ ಚ ಚರಣಾನಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಅರಿಯಮಗ್ಗಭಾವತೋ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಏಕಂಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದಾನಿಸ್ಸಾ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪದಾಯ ಸಾವಕಾದಿಅಸಾಧಾರಣತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪದಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಆಸವಕ್ಖಯವಿಜ್ಜಾವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಚರಣಧಮ್ಮಭೂತೇಸು ಝಾನೇಸು ¶ ಅನ್ತೋಗಧಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಸೇನ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಜ್ಜಾ…ಪೇ… ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಯಥಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಬುದ್ಧೋ ನಿಯೋಜೇತಿ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾತಿ ಅನತ್ಥಪರಿವಜ್ಜನಅತ್ಥನಿಯೋಜನೇನ. ಅತ್ತನ್ತಪಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪರನ್ತಪಉಭಯನ್ತಪಾ ಗಹಿತಾ. ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಭವೇಸು ಅಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಪಹೀನಾನಂ ಪುನಾನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ನ ಪುನ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೋ.

ತತ್ರಾತಿ ಯುತ್ತವಾಚಾಭಾಸನೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ. ಅಭೂತನ್ತಿ ಅಭೂತತ್ಥಂ. ಅತಚ್ಛನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಅನತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ಪಿಸುಣಾದಿದೋಸಯುತ್ತಂ. ಸಮ್ಮಾಗದತ್ತಾತಿ ಸುನ್ದರವಚನತ್ತಾ, ಗದನಂ ಗದೋ, ಕಥನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುನ್ದರೋ ಗದೋ ವಚನಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸುಗದೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಸಭಾವತೋತಿ ದುಕ್ಖಸಭಾವತೋ. ಲೋಕನ್ತಿ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕಂ. ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸುತ್ತತೋ ಆಹ ಯತ್ಥಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಲೋಕನ್ತಸಙ್ಖಾತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ. ತನ್ತಿ ಲೋಕಸ್ಸನ್ತಂ, ಓಕಾಸಲೋಕೇ ಕಾಯಗಮನೇನ ಞಾತಬ್ಬಂ ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ನಾಹಂ ವದಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಇದಞ್ಚ ರೋಹಿತದೇವಪುತ್ತೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಕಾಯಗತಿವಸೇನ ಅನ್ತಗಮನಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಲೋಕಸ್ಸನ್ತನ್ತಿ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

ಕಿನ್ತೇ ¶ ಪದಸಾ ಓಕಾಸಲೋಕಪರಿಬ್ಭಮನೇನ, ಪರಿಮಿತಟ್ಠಾನೇ ಏವ ತಂ ಞಾಣಗಮನೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಮೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಪಿ ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇತಿ ಸರೀರೇ. ತೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹೀತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧೇ. ಸಮನಕೇತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಂ. ಲೋಕನ್ತಿ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕಂ, ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಕನಿರೋಧನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ನಿರುಜ್ಝನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ. ಅದೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಯೇಸಂ ನಿರೋಧಾಯ ಹೋತಿ, ಉಪಚಾರತೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇ ಲೋಕನಿರೋಧಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಪೇಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಚಕ್ಖು ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ, ಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೧; ವಿಭ. ೨೦೪) ವಿಯ. ಕುದಾಚನನ್ತಿ ಕದಾಚಿಪಿ. ಅಪ್ಪತ್ವಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಅನಧಿಗನ್ತ್ವಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಗಮನೇನ ಪತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ. ಹವೇತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಏಕಂಸತ್ಥೇ ವಾ ¶ . ಲೋಕವಿದೂತಿ ಸಭಾವಾದಿತೋ ಖನ್ಧಾದಿಜಾನನಕೋ. ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಸಮಿತತ್ತಾ ಸಮಿತಾವೀ, ಸಮಿತಕಿಲೇಸೋತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ನಾಸೀಸತಿ ನ ಪತ್ಥೇತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ.

ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಪಿ ಚ ತಯೋ ಲೋಕಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಮೂಹಸನ್ತಾನಭೂತೋ ಸತ್ತಲೋಕೋ. ಸೋ ಹಿ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾಯ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಚ, ಲೋಕಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾ ತಬ್ಬಿಪಾಕಾ ಚಾತಿ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾನಂ ಉತುಜರೂಪಾನಂ ಸಮೂಹಸನ್ತಾನಭೂತೋ ಓಕಾಸಲೋಕೋ. ಸೋ ಹಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಆಧಾರತೋ ‘‘ಓಕಾಸೋ’’ತಿ ಚ, ಲೋಕಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಸ್ಸಾಧಾರಾ ಚ ಆಧೇಯ್ಯಭೂತಾತಿ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ಪವುಚ್ಚತಿ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇವ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೇನ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಚ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಹರತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲನ್ತಿ ಆಹಾರೋ, ಪಚ್ಚಯೋ. ತೇನ ತಿಟ್ಠನಸೀಲಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಾವ ಭಙ್ಗಾ ಪವತ್ತನಸೀಲಾತಿ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ, ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ. ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾತಿ ಚ ಇಮಿನಾಪಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನುರೂಪತೋ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ದೇಸನಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾವ ಗಹಿತಾ.

ಯಾವತಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿಹರನ್ತೀತಿ ಯತ್ತಕೇ ಠಾನೇ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ವಿರೋಚನಾತಿ ತೇಸಂ ವಿರೋಚನಹೇತು ಓಭಾಸನಹೇತೂತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ. ದಿಸಾ ಭನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಯಾವತಾ ವಿಗತನ್ಧಕಾರಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ದಿಸಾತಿ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ವಿರೋಚಮಾನಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಯತ್ತಕಾ ದಿಸಾ ಭನ್ತಿ ಓಭಾಸೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾವ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೋತಿ ತತ್ತಕೇನ ಪಮಾಣೇನ ಸಹಸ್ಸಪ್ಪಕಾರೋ ಓಕಾಸಲೋಕೋ, ಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥಾತಿ ಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ. ವಸೋತಿ ಇದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತೋ ವಸೋ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಮ್ಪೀತಿ ¶ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಲೋಕಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನೇನ ಭಗವತಾ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏಕೋ ಲೋಕೋತಿ ಯ್ವಾಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತೋ ತೇನ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ಏಕೋ ಏಕವಿಧೋ, ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಾವ ಲೋಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾಭಾವಾ. ಉಪಾದಾನಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋತಿ ¶ ತಥಾ ತಥಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಪಜಾಯೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ, ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ, ಏಕತ್ತಕಾಯಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ, ಏಕತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ, ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಚ ತಯೋ ಆರುಪ್ಪಾತಿ ಇಮಾ ಸತ್ತವಿಧಾ ಪಜಾಯೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ನಾನತ್ತಂ ಕಾಯೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ. ನಾನತ್ತಂ ಸಞ್ಞಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ. ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನೇತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ಗಹಿತಂ, ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಛ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾ ಚ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ ನಾಮ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸದಿಸತಾಯ ನಾನಾ ಕಾಯೋ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾ ಚ ನವವಿಧತಾಯ ನಾನಾ. ತೀಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ ಚೇವ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಸತ್ತಾ ಚ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ ನಾಮ. ತೇಸು ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸರೀರಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸದಿಸಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾ ಪನ ಪಠಮಜ್ಝಾನವಿಪಾಕವಸೇನ ಏಕಾವ, ತಥಾ ಆಪಾಯಿಕಾನಮ್ಪಿ, ತೇಸಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾಹೇತುಕಾವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾ. ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿಕಾ ಚ ಪರಿತ್ತಾಭ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭ ಆಭಸ್ಸರಾ ಏಕತ್ತಕಾಯಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ ನಾಮ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏಕಪ್ಪಮಾಣೋವ ಕಾಯೋ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾ ಪನ ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನವಿಪಾಕವಸೇನ ನಾನಾ ಹೋತಿ. ತತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಪರಿತ್ತಸುಭಾದಯೋ ತಯೋ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತವಜ್ಜಿತಾ ವೇಹಪ್ಫಲಾ, ಪಞ್ಚ ಚ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾತಿ ನವಸು ಭೂಮೀಸು ಸತ್ತಾ ಏಕತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ ನಾಮ. ಆಭಾನಾನತ್ತೇನ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾಯನಾನತ್ತಂ ನ ಗಯ್ಹತಿ, ಸಣ್ಠಾನನಾನತ್ತೇನೇವ ಗಯ್ಹತೀತಿ. ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಾಭಾವೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನೇವಸಞ್ಞಾ ನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪನ ಯಥಾ ಸಞ್ಞಾಯ, ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾಪಿ ಸುಖುಮತ್ತಾ ನೇವವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚವನ್ತೇಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ನ ಗಯ್ಹತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೇಸಾನಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾದೀನಿ ತೀಣಿಯೇವ ಗಹಿತಾನಿ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಇಮಾ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾತಿ ಲಾಭೋ ಅಲಾಭೋ ಯಸೋ ಅಯಸೋ ನಿನ್ದಾ ಪಸಂಸಾ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಭಾವತ್ತಾ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ. ಲಾಭಾಲಾಭಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಅನುರೋಧವಿರೋಧಾ ವಾ ಲಾಭಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ ¶ ಏವ ¶ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸತ್ತಾ ಆವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸತ್ತಾವಾಸಾ, ಸತ್ತನಿಕಾಯೋ, ಅತ್ಥತೋ ತಥಾ ಪವತ್ತಾ ಪಜಾ ಏವ ಇಧ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಭಾವೇನ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದಸಾಯತನಾನೀತಿ ಧಮ್ಮಾಯತನಮನಾಯತನವಜ್ಜಿತಾನಿ ದಸ.

ಏತ್ಥ ಚ ತೀಸು ಭವೇಸು ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾವ ಲೋಕಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋವ ಆಹಾರಾ. ಅತ್ತಗ್ಗಾಹನಿಮಿತ್ತದಸ್ಸನವಸೇನ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನೇವ ಆಯತನಾನಿ. ಥೂಲಸಞ್ಞೀಭವದಸ್ಸನವಸೇನ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋವ, ಅನುರೋಧವಿರೋಧದಸ್ಸನವಸೇನ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ ವಾ, ಥೂಲಾಯತನದಸ್ಸನವಸೇನ ದಸಾಯತನಾನೇವ ಲೋಕಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ತೇಸಂ ಗಹಣೇನೇವ ತನ್ನಿಸ್ಸಯತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಾ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥತೋ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ. ಸೇಸೇಹಿ ಪನ ಏಕವಿಧಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಸರೂಪೇನೇವ ತೇ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಆಸಯಂ ಜಾನಾತೀತಿಆದೀಸು ಆಹಚ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ಏತ್ಥ ಸೇತೀತಿ ಆಸಯೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತಿತ್ವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಯತ್ಥ ಸರಸೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸೋ ವಟ್ಟಾಸಯೋ ವಿವಟ್ಟಾಸಯೋತಿ ದುವಿಧೋ. ತತ್ಥ ವಟ್ಟಾಸಯೋಪಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ದುವಿಧೋ. ವಿವಟ್ಟಾಸಯೋ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತಾ ಅನುಲೋಮಿಕಾ ಖನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಚ, ಖನ್ತಿ ಚೇವಾನುಲೋಮಿಕಂ;

ಯಥಾಭೂತಞ್ಚ ಯಂ ಞಾಣಂ, ಏತಂ ಆಸಯಸದ್ದಿತ’’ನ್ತಿ. (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ);

ಏತಂ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಆಸಯಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಜಾನಾತಿ. ಅನುಸಯನ್ತಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಾದಿವಸೇನ ಸತ್ತವಿಧಂ ಅನುಸಯಂ. ಚರಿತನ್ತಿ ‘‘ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತ’’ನ್ತಿ ನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಚರಿತನ್ತಿ ಚರಿಯಾ, ತೇ ರಾಗಾದಯೋ ಛ ಮೂಲಚರಿಯಾ, ಸಂಸಗ್ಗಸನ್ನಿಪಾತವಸೇನ ಅನೇಕವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಧಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತುಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿರುಚಿವಸೇನ ನಿನ್ನತಾ, ಸಾ ದುವಿಧಾ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿ ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತೀತಿ. ಯಾಯ ದುಸ್ಸೀಲಾದಿಕೇ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕೇ ¶ ಸೇವನ್ತಿ, ಸಾ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿ. ಯಾಯ ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿಕೇ ಸೇವನ್ತಿ, ಸಾ ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿ. ತಂ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ. ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ, ಅನುಸ್ಸದರಾಗಾದಿದೋಸಾ. ಉಸ್ಸದರಾಗಾದಿದೋಸಾ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ. ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತೇಹಿ ತಿಕ್ಖೇಹಿ ಸದ್ಧಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಮುದುಕೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಚ. ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಹಿ ಆಸಯಾದೀಹಿ ಸುನ್ದರೇಹಿ ಅಸುನ್ದರೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸ್ವಾಕಾರಾ ದ್ವಾಕಾರಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಂ ¶ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಸುಕರಾ ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯಾ, ವಿಪರೀತಾ ದುವಿಞ್ಞಾಪಯಾ. ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿವೇಧಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾ ಭಬ್ಬಾ, ವಿಪರೀತಾ ಅಭಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತಧಮ್ಮವಿಸೇಸಜಾನನೇನೇವ ಸತ್ತಲೋಕೋಪಿ ವಿದಿತೋ ಧಮ್ಮವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏಕಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ…ಪೇ… ಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಯೋಜನಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿ ಸೇಸೋ. ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಪಮಾಣಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸೇಸೋ. ಚಕ್ಕವಾಳಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ಛತ್ತಿಂಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ…ಪೇ… ಸತಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥಾತಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇ, ದ್ವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ನಹುತಾನಿ ಚ ಯೋಜನಾನಿ ಯಾನಿ ಏತ್ತಕಂ ಏತ್ತಕಪ್ಪಮಾಣಂ ಬಹಲತ್ತೇನ ಅಯಂ ವಸುನ್ಧರಾ ಸಙ್ಖಾತಾತಿ ಯೋಜನಾ. ತತ್ಥ ಏತ್ತಕನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸನ್ಧಾರಕಂ ಜಲಂ ಏತ್ತಕಂ ಏತ್ತಕಪ್ಪಮಾಣಂ ಹುತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇ. ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹುಗ್ಗತಾತಿ ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹಾ ಚ ಉಗ್ಗತಾ ಚ. ಬ್ರಹಾತಿ ಮಹನ್ತಾ. ಯೋಜನಾನಂ ಸತಾನುಚ್ಚೋ, ಹಿಮವಾ ಪಞ್ಚಾತಿ ಯೋಜನಾನಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಿ ಉಚ್ಚೋ ಉಬ್ಬೇಧೋ. ತಿಪಞ್ಚಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಕ್ಖೇಪಾತಿ ಪನ್ನರಸಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಕ್ಖನ್ಧಪರಿಣಾಹಾ. ನಗವ್ಹಯಾತಿ ರುಕ್ಖಾಭಿಧಾನಾ ಜಮ್ಬೂತಿ ಯೋಜನಾ. ಸಮನ್ತತೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋಭಾಗೇನ, ಆಯಾಮತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಸತಯೋಜನವಿತ್ಥಾರಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಸಾನುಭಾವೇನಾತಿ ಯಸ್ಸಾ ಮಹನ್ತತಾಕಪ್ಪಟ್ಠಾಯಿಕಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಭಾವೇನ. ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಲೋಕಧಾತುಮಯಂ ಠಿತೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಸಿಲುಚ್ಚಯೋ ಠಿತೋ, ಅಯಂ ಏಕಾ ಲೋಕಧಾತು ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಯಂ ಚಕ್ಕವಾಳಸಿಲುಚ್ಚಯೋ ಠಿತೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥಾತಿ ¶ ತಸ್ಸಂ ಲೋಕಧಾತುಯಂ. ತಾವತಿಂಸಭವನನ್ತಿ ತಿದಸಪುರಂ. ಅಸುರಭವನನ್ತಿ ಅಸುರಪುರಂ. ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೋ ಚ ತಥಾ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನೋ, ಸೋ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ಲೋಹಭಿತ್ತೀನಮನ್ತರಾ ಯೋಜನಸತಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರೋಪಿ ಸಮನ್ತಾ ಸೋಳಸಹಿ ಉಸ್ಸದನಿರಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತದನನ್ತರೇಸೂತಿ ತೇಸಂ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಂ ಅನ್ತರೇಸು. ಲೋಕಾನಂ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಂ ಅನ್ತರೇ ವಿವರೇ ಭವತ್ತಾ ಲೋಕನ್ತರಿಕಾ. ತಿಣ್ಣಞ್ಹಿ ಸಕಟಚಕ್ಕಾನಂ ಪತ್ತಾನಂ ವಾ ಆಸನ್ನಟ್ಠಪಿತಾನಂ ಅನ್ತರಸದಿಸೇ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಂ ಅನ್ತರೇಸು ಏಕೇಕೋ ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯೋ ಅಟ್ಠಯೋಜನಸಹಸ್ಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಸೀತನರಕೋ ಸತ್ತಾನಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಅನನ್ತಾನೀತಿ ತಿರಿಯಂ ಅಟ್ಠಸು ದಿಸಾಸು ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಆಕಾಸೋ ವಿಯ ಅನನ್ತಾನಿ. ಉದ್ಧಂ ಪನ ಅಧೋ ಚ ಅನ್ತಾನೇವ. ಅನನ್ತೇನ ಬುದ್ಧಞಾಣೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅನನ್ತಞೇಯ್ಯಪಟಿವೇಧಸಾಮತ್ಥಿಯಯೋಗತೋವ ಞಾಣಂ ‘‘ಅನನ್ತ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅತ್ತನೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಾಮಿವಚನಮೇತಂ, ಅತ್ತತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗುಣೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಿಟ್ಠತರಸ್ಸಾತಿ ¶ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತರಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಅನುತ್ತರೋತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಕತಂ, ನ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ. ಸದೇವಕೇ ಹಿ ಲೋಕೇ ಸದಿಸಕಪ್ಪೋಪಿ ನಾಮ ಕೋಚಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಸದಿಸೋ, ತೇನಾಹ ಸೀಲಗುಣೇನಾಪಿ ಅಸಮೋತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಸಮೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸಮೋ ಅಸಮಸಮೋ. ನತ್ಥಿ ಪಟಿಮಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಮೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ತತ್ಥ ಉಪಮಾಮತ್ತಂ ಪಟಿಮಾ, ಸದಿಸೂಪಮಾ ಪಟಿಭಾಗೋ. ಯುಗಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಠಿತೋ ಪಟಿಮೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ತನಾತಿ ಅತ್ತತೋ. ಪುರಿಸದಮ್ಮೇತಿಆದೀಸು ದಮಿತಬ್ಬಾ ದಮ್ಮಾ, ‘‘ದಮ್ಮಪುರಿಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪುರಿಸದಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪುರಿಸಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠವಸೇನ ಇತ್ಥೀನಮ್ಪಿ ದಮೇತಬ್ಬತೋ. ನಿಬ್ಬಿಸಾ ಕತಾ ದೋಸವಿಸಸ್ಸ ವಿನೋದನೇನ. ಅತ್ಥಪದನ್ತಿ ಅತ್ಥಾಭಿಬ್ಯಞ್ಜನಕಂ ಪದಂ, ವಾಕ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಪದಭಾವೇನ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ ಸತ್ಥು ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥಿಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಹೀತಿಆದಿ. ಅಟ್ಠ ದಿಸಾತಿ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಅಸಜ್ಜಮಾನಾತಿ ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಾ.

ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ, ಇಧಲೋಕತ್ಥೋ. ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಸೇನ ಸಮ್ಪರೇತಬ್ಬತೋ ಸಮಾಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಪರಾಯೋ ¶ , ಪರಲೋಕೋ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ, ಪರಲೋಕತ್ಥೋ. ಪರಮೋ ಉತ್ತಮೋ ಅತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಸಹ ಅತ್ಥೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸತ್ಥೋ, ಭಣ್ಡಮೂಲೇನ ವಾಣಿಜ್ಜಾಯ ದೇಸನ್ತರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಜನಸಮೂಹೋ. ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸತ್ಥಾ, ಸತ್ಥವಾಹೋತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ. ಸೋ ವಿಯ ಭಗವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಭಗವಾ ಸತ್ಥವಾಹೋ’’ತಿ. ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿನಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಥಾ ಸತ್ಥವಾಹೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥೇತಿ ಸತ್ಥಿಕೇ ಜನೇ. ಕಂ ಉದಕಂ ತಾರೇನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಕನ್ತಾರೋ, ನಿರುದಕೋ ಅರಞ್ಞಪ್ಪದೇಸೋ. ಚೋರಾದೀಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಿತಅರಞ್ಞಪ್ಪದೇಸಾಪಿ ದುಗ್ಗಮನಟ್ಠೇನ ತಂಸದಿಸತಾಯ ಕನ್ತಾರಾತ್ವೇವ ನಿರುಳ್ಹಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ‘‘ಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿವರನ್ತೋ ಚೋರಕನ್ತಾರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಭಗವತೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಭಗವನ್ತತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯತೋ ಅಜ್ಝೇತೀ’’ತಿ, ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಸರೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಸು ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪರಿಚಯೇನ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಏಸೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಸರೇ ಆಕಾರಂ ಗಣ್ಹಿ. ಪುಬ್ಬಾಭಿಯೋಗವಸೇನೇವ ಹಿ ಈದಿಸಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದೀಸು ಪಸಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವಗ್ಗುಲಿಆದೀನಂ ವಿಯ. ಇತರಥಾ ಸಬ್ಬತಿರಚ್ಛಾನಾನಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪಸಾದುಪ್ಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಯದಿ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಭಗವಾ ಅನನ್ತಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಧಮ್ಮಂ ಸಾವೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇವ ವಿಮುತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ. ಯೇ ಪನ ದೇವಮನುಸ್ಸನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದಯೋ ಪಕತಿಯಾವ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣಾದಿಯುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಯೇವ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯಾಪಿ ¶ ಭಗವತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿನಾ ಪಠಮಂ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪಸಾದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ನ ಇತರೇತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅರೇ ಅಹಮ್ಪಿ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕುತೋಹಂ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಣ್ಡೂಕಭಾವತೋತಿ ಞತ್ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅರೇ ಅಹಮ್ಪಿ ನಾಮಾತಿ ವಿಮ್ಹಯವಚನೇನೇವ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಅವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಜಲನ್ತಿ ಜಲನ್ತೋ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನೋ. ಮಣ್ಡೂಕೋಹನ್ತಿ ಗಾಥಾಯ ಉದಕೇತಿ ಸಞ್ಜಾತಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಂ, ತೇನ ಥಲಮಣ್ಡೂಕತಾ ನಿವತ್ತನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ. ಉದಕೇ ಜಾತಾನಮ್ಪಿ ಕಚ್ಛಪಾದೀನಂ ಥಲಗೋಚರತಾಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ತಂ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ವಾರಿಗೋಚರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಉದಕಸಞ್ಚಾರೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಞಾಣವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ, ಅಗ್ಗಫಲಂ, ತತ್ಥ ಭವಂ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ. ಇದಾನಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪದತೋ ಬುದ್ಧಪದಸ್ಸ ¶ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಸ್ಮಾ ವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪದೇನ ಹಿ ಸತ್ಥು ಪಟಿವೇಧಞಾಣಾನುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಇಮಿನಾ ಪನ ಬುದ್ಧಪದೇನ ದೇಸನಾಞಾಣಾನುಭಾವೋಪಿ, ತೇನಾಹ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸತ್ತೇ ಬೋಧೇಸೀತಿಆದಿ.

ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಗರುಗಾರವಾಧಿವಚನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಉತ್ತಮಸ್ಸ ಗರುನೋ ಗಾರವವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನವಚನಮಿದಂ ಭಗವಾತಿ. ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠವಾಚಕಂ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ. ಅಥ ವಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವಚನಂ, ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಗರುಗಾರವಯುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಗರುಭಾವೋ ಗಾರವಂ, ಗರುಗುಣಯೋಗತೋ ಗರುಕರಣಂ ವಾ ಗಾರವಂ, ತೇನ ಸಾವಕಾದೀನಂ ಅಸಾಧಾರಣತಾಯ ಗರುಭೂತೇನ ಮಹನ್ತೇನ ಗಾರವೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಗರುಗಾರವಯುತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ಗರು ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಕತ್ತಾ ತೇನೇವ ಗಾರವಯುತ್ತೋ ಚಾತಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಅವತ್ಥಾಯ ವಿದಿತಂ ಆವತ್ಥಿಕಂ. ಏವಂ ಲಿಙ್ಗಿಕಂ. ನಿಮಿತ್ತತೋ ಆಗತಂ ನೇಮಿತ್ತಿಕಂ. ಅಧಿಚ್ಚ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಧಿವಚನವಸೇನ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ವಚನತ್ಥಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಯದಿಚ್ಛಾಯ ಆಗತಂ ಯಾದಿಚ್ಛಕಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಬಾಹಿರಂ ದಣ್ಡಾದಿ ಲಿಙ್ಗಂ, ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿ ನಿಮಿತ್ತಂ. ಪಚುರಜನವಿಸಯಂ ವಾ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಲಿಙ್ಗಂ, ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಚ್ಛಿಕಾಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾನಿಮಿತ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕಾಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಿದ್ಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಯಂಗುಣನಿಮಿತ್ತಾ ಹಿ ಸಾ, ತೇ ಗುಣಾ ಸತ್ಥು ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಾತಿ ಗುಣಾ ವಿಯ ಸಾಪಿ ಸಚ್ಛಿಕತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಪರೇಸಂ, ವೋಹಾರಮತ್ತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಂಗುಣನೇಮಿತ್ತಿಕನ್ತಿ ಯೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇಹಿ ಏತಂ ನಾಮಂ ನೇಮಿತ್ತಿಕಞ್ಚ ಜಾತಂ. ವದನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಗರುಭಾವತೋ ಬಹುವಚನೇನಾಹ, ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ವಾ ಕತಮನುವಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ.

ಇಸ್ಸರಿಯಾದಿಭೇದೋ ¶ ಭಗೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಭಗೀ. ಮಗ್ಗಫಲಾದಿಅರಿಯಗುಣಂ ಅರಞ್ಞಾದಿವಿವೇಕಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಭಜಿ ಸೇವಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಭಜೀ. ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅತ್ಥರಸಾದೀನಞ್ಚ ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಞ್ಚ ಭಾಗೀ, ದಾಯಾದೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಭಜಿ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಧಮ್ಮರತನಂ ಪವಿಭಜೀತಿ ವಿಭತ್ತವಾ. ರಾಗಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮಂ ಭಗ್ಗಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಗರುಪಿ ಲೋಕೇ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗರೂ’’ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಗರು, ತಸ್ಮಾಪಿ ಭಗವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾರಮಿತಾಸಙ್ಖಾತಂ ¶ ಭಗ್ಯಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಭಗ್ಯವಾ. ಬಹೂಹಿ ಞಾಯೇಹೀತಿ ಕಾಯಭಾವನಾದಿಕೇಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಭಾವನಾಕ್ಕಮೇಹಿ. ಸುಭಾವಿತತ್ತನೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ, ತೇನ ಸುಭಾವಿತಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭವಾನಂ ಅನ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋತಿ ಭವನ್ತಗೋ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಗವಾತಿ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ಭಗೀ ಭಜೀತಿ ನಿದ್ದೇಸಗಾಥಾಯ ನವಹಿ ಪದೇಹಿ ದಸ್ಸಿತಮತ್ಥಂ ಭಗ್ಯವಾತಿ ಗಾಥಾಯ ಛಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪದಸಿದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾನಯಭೇದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಂ ಪನ ಅಪರೋ ನಯೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಣ್ಣವಿಪರಿಯಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ತೇನೇವ ವಣ್ಣವಿಕಾರೋ ವಣ್ಣಲೋಪೋ ಧಾತುಅತ್ಥೇನ ನಿಯೋಜನಞ್ಚಾತಿ ಇಮಂ ತಿವಿಧಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸದ್ದನಯೇನಾತಿ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣನಯೇನ. ಪಿಸೋದರಾದೀನಂ ಸದ್ದಾನಂ ಆಕತಿಗಣಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಿಸೋದರಾದಿಪಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಪಕ್ಖಿಪನಮೇವ ಲಕ್ಖಣಂ. ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಕರಣಞ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪನಂ. ಭಗ್ಯನ್ತಿ ಕುಸಲಂ.

ಲೋಭಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ದೋಸಾ ಏಕಕವಸೇನ ಗಹಿತಾ. ಅಹಿರಿಕಾದಯೋ ದುಕವಸೇನ. ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿಮನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೩-೪) ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕುಜ್ಝನವಸೇನ ಚಿತ್ತಪರಿಯೋನನ್ಧನೋ ಕೋಧೋವ ಉಪನಾಹೋ. ಪರೇಸಂ ಪುಬ್ಬಕಾರಿತಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಗುಣಸ್ಸ ನಿಪುಞ್ಛನೋ ಮಕ್ಖೋ ನಾಮ. ಬಹುಸ್ಸುತಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಗಗ್ಗಾಹೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಕರಣಂ ಪಲಾಸೋ. ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನದೋಸಪಟಿಚ್ಛಾದನಾ ಮಾಯಾ. ಅವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ. ಗರೂಸುಪಿ ಥದ್ಧತಾ ಅನೋನತತಾ ಥಮ್ಭೋ. ತದುತ್ತರಿಕರಣಲಕ್ಖಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ. ಜಾತಿಆದಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಮಾನೋ. ಅಬ್ಭುನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಅತಿಮಾನೋ. ಜಾತಿಆದಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಜ್ಜನಾಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ ಮಾನೋವ ಮದೋ ನಾಮ. ಸೋ ಸತ್ತವೀಸತಿವಿಧೋ. ಕಾಮಗುಣೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಪಮಾದೋ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಿ ತಿವಿಧದುಚ್ಚರಿತಾನಿ. ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತವಸೇನ ತಿವಿಧಸಂಕಿಲೇಸಾ. ರಾಗದೋಸಮೋಹಾವ ಮಲಾನಿ. ತೇಯೇವ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಯೋ ಚ ತಿವಿಧವಿಸಮಾನಿ. ಕಾಮಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾಸಞ್ಞಾ ತಿವಿಧಸಞ್ಞಾ ನಾಮ. ತೇಯೇವ ವಿತಕ್ಕಾ. ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಾನಾ ಪಪಞ್ಚಾ. ಸುಭಸುಖನಿಚ್ಚಅತ್ತವಿಪರಿಯೇಸಾ ಚತುಬ್ಬಿಧವಿಪರಿಯೇಸಾ. ಛನ್ದಾದಯೋ ಅಗತಿ. ಚೀವರಾದೀಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಲೋಭಾ ಚತ್ತಾರೋ ತಣ್ಹುಪಾದಾ. ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಸಿಕ್ಖಾಸು ಕಙ್ಖಾ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ಕೋಪೋ ಚ ¶ ಪಞ್ಚ ಚೇತೋಖೀಲಾ. ಕಾಮೇ ಕಾಯೇ ರೂಪೇ ಚ ಅವೀತರಾಗತಾ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಾದಿಅನುಯೋಗೋ, ಅಞ್ಞತರಂ ¶ ದೇವನಿಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಚರಣಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಚೇತೋವಿನಿಬನ್ಧಾ. ರೂಪಾಭಿನನ್ದನಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಅಭಿನನ್ದನಾ. ಕೋಧಮಕ್ಖಇಸ್ಸಾಸಾಠೇಯ್ಯಪಾಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಾ ಛ ವಿವಾದಮೂಲಾನಿ. ರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋ ಛ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಅಟ್ಠಮಗ್ಗಙ್ಗಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಮಿಚ್ಛತ್ತಾ. ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಪರಿಯೇಸನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಲಾಭೋ, ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಛನ್ದರಾಗೋ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಜ್ಝೋಸಾನಂ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆರಕ್ಖಾ, ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣಂ ದಣ್ಡಾದಾನಾದಿಅನೇಕಾಕುಸಲರಾಸೀತಿ ನವ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ. ಚತ್ತಾರೋ ಸಸ್ಸತವಾದಾ ತಥಾ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ ದ್ವೇ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾ ಸೋಳಸ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಅಟ್ಠ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಅಟ್ಠ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಸತ್ತ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ ಪಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾತಿ ಏತಾನಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ. ರೂಪತಣ್ಹಾದಿಛತಣ್ಹಾ ಏವ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾಭವತಣ್ಹಾವಿಭವತಣ್ಹಾವಸೇನ ಅಟ್ಠಾರಸ ಹೋನ್ತಿ, ತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧರೂಪಾದೀಸು ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಛತ್ತಿಂಸ, ಪುನ ಕಾಲತ್ತಯವಸೇನ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪಭೇದ-ಸದ್ದಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಲೋಭಪ್ಪಭೇದೋತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬದರಥಪರಿಳಾಹಕಿಲೇಸಸತಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸತ್ತಾನಂ ದರಥಸಙ್ಖಾತಪರಿಳಾಹಕರಾನಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನೇಕಾನಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಭಾಗತೋ ಚ ನೇಸಂ ಏವಂ ಪಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಞ್ಚ ಮಾರೇ ಅಭಞ್ಜೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪರಿಸ್ಸಯಾನನ್ತಿ ಉಪದ್ದವಾನಂ.

ಏವಂ ಭಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಗಹಿತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಭಗ್ಯವನ್ತತಾಯ ಚಸ್ಸಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸತಪುಞ್ಞಜಲಕ್ಖಣಧರಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕಸತಪುಞ್ಞನಿಬ್ಬತ್ತಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಧರಸ್ಸ ಭಗವತೋ. ಸಕಚಿತ್ತೇ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ನಾಮ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾದೀಸು ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞಿತಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಚೇತೋಸಮಾಧಿವಸೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೀಭಾವಾಪಾದನಮೇವ. ಅಣಿಮಾ ಲಘಿಮಾದಿಕನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಹಿಮಾ ಪತ್ತಿ ಪಾಕಮ್ಮಂ ಈಸಿತಾ ವಸಿತಾ ಯತ್ಥಕಾಮಾವಸಾಯಿತಾತಿ ಇಮೇ ಛಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ತತ್ಥ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಣುಭಾವಕರಣಂ ಅಣಿಮಾ. ಆಕಾಸೇ ಪದಸಾ ¶ ಗಮನಾದಿಅರಹಭಾವೇನ ಲಹುಭಾವೋ ಲಘಿಮಾ. ಕಾಯಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಪಾದನಂ ಮಹಿಮಾ. ಇಟ್ಠದೇಸಸ್ಸ ಪಾಪುಣನಂ ಪತ್ತಿ. ಅಧಿಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನಂ ಪಾಕಮ್ಮಂ. ಸಯಂವಸಿತಾ ಇಸ್ಸರಭಾವೋ ಈಸಿತಾ. ಇದ್ಧಿವಿಧೇ ವಸೀಭಾವೋ ವಸಿತಾ. ಆಕಾಸೇನ ವಾ ಗಚ್ಛತೋ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೋತೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವೋಸಾನಪ್ಪತ್ತಿ ಯತ್ಥಕಾಮಾವಸಾಯಿತಾ, ‘‘ಕುಮಾರಕರೂಪಾದಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಿರೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಸೋಭಾ. ಅತ್ಥೀತಿ ಅನುವತ್ತತಿ. ಲಹುಸಾಧನಂ ತಂ ತಂ ಕಾಲಿಕಂ ಇಚ್ಛಿತಂ, ಗರುಸಾಧನಂ ಚಿರಕಾಲಿಕಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾದಿಪತ್ಥಿತಂ ¶ . ಭಗಾ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ಸದ್ದಸತ್ಥನಯೇನ ಸಿದ್ಧಂ, ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪೀಳನಸಙ್ಖತಸನ್ತಾಪವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೇನಾತಿಆದೀಸು ಪೀಳನಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ಪೀಳನಲಕ್ಖಣಂ ದುಕ್ಖಂ. ತಸ್ಸ ಯೋ ಪೀಳನಮೇವ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಪೀಳನಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಸಭಾವೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂಸಮುದಯೇನ ಸಙ್ಖತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನ ಆವಿಭೂತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಹರತ್ತಾ ಸುಸೀತಲೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಮಗ್ಗದಸ್ಸನೇನ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ಆವಿಭೂತೋ ತಪ್ಪಟಿಯೋಗತ್ತಾ. ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ನಿರೋಧಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಆವಿಭೂತೋತಿ. ಏಕಸ್ಸೇವ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಕಭಾವತೋ ಇತರಸಚ್ಚತ್ತಯನಿವತ್ತಿತೋ ಚ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ. ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪನ ರಾಸಿಕರಣತೋ ಆಯೂಹನಟ್ಠೋ ಸಭಾವೋ, ತಸ್ಸೇವ ದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇನ ನಿದಾನಟ್ಠೋ ಆವಿಭೂತೋ. ವಿಸಂಯೋಗಭೂತಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಸಂಯೋಗಟ್ಠೋ. ನಿಯ್ಯಾನಭೂತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೋ ಆವಿಭೂತೋ.

ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪನ ನಿಸ್ಸರಣಟ್ಠೋ ಸಭಾವೋ, ತಸ್ಸೇವ ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನ ವಿವೇಕಟ್ಠೋ ಆವಿಭೂತೋ. ಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಅಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ, ವಿಸಯಭೂತಸ್ಸ ಮರಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಅಮತಟ್ಠೋ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪನ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ ಸಭಾವೋ, ತಸ್ಸೇವ ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸೇವಾಯಂ ಹೇತು, ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ಅಯಮೇವ ಹೇತೂತಿ ಹೇತ್ವಟ್ಠೋ, ಅತಿಸುಖುಮನಿರೋಧದಸ್ಸನೇನ ಇಧಮೇವ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಸ್ಸನಟ್ಠೋ, ಅಧಿಕಪಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಅಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೋ ಆವಿಭೂತೋ. ಏತೇ ಏವ ಚ ಪೀಳನಾದಯೋ ಸೋಳಸ ಆಕಾರಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಕಾಮೇಹಿ ¶ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯತಾ ಕಾಯವಿವೇಕೋ. ನೀವರಣಾದೀಹಿ ವಿವಿತ್ತಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ. ಉಪಧೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾಸಕಂ ಫಲಾನೀತಿ ಉಪಧಯೋ, ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತಕಾಮಖನ್ಧಕಿಲೇಸಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ವಿವಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ನಾಮ.

ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪಟಿಲದ್ಧೋ ದುಕ್ಖಾನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಚ ಪಟಿಲದ್ಧೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಆಗಮನವಸೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಹಿ ಏಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ.

ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಏಕೇಕಪದತೋ ಏಕೇಕಮಕ್ಖರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಮೇಖಲಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೇಹನಸ್ಸಾತಿ ಗುಯ್ಹಪ್ಪದೇಸಸ್ಸ. ಖಸ್ಸಾತಿ ಓಕಾಸಸ್ಸ.

ಸಹ ¶ ದೇವೇಹೀತಿಆದೀಸು ಸಹ ದೇವೇಹಿ ವತ್ತತೀತಿ ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ. ತಂ ಸದೇವಕನ್ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸದೇವಕವಚನೇನಾತಿ ಸದೇವಕ-ಸದ್ದೇ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ಠಿತದೇವವಚನೇನ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಸದೇವಕಪದೇ ಅನ್ತೋಭೂತತ್ತಾ ಅವಯವೇ ಸಮುದಾಯೋಪಚಾರವಸೇನ ವೋಹಾರೋ ಕತೋ. ಇತರಥಾ ತೇನ ದೇವವಿಸಿಟ್ಠಲೋಕಸ್ಸೇವ ಗಹಣತೋ ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ನ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಉಪರಿಪಿ. ಸಮಾರಕವಚನೇನ ಮಾರಸದ್ದೇನ ತೇನ ಸಹಚರಿತಾ ಸಬ್ಬೇ ವಸವತ್ತಿದೇವಾ ಚ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ ನಾಮ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಕಾ. ತೇ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಆರುಪ್ಪಪರಿಯನ್ತಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ತೇಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಗಹಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣಂ. ಲೋಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಓಕಾಸಲೋಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಸತ್ತಲೋಕಾವೇಣಿಕಮೇವ ಪಜಾಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ. ಸದೇವಕಾದಿವಚನೇನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾನಂ, ಸಸ್ಸಮಣವಚನೇನ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಞ್ಚ ಗಹಿತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಸದೇವಮನುಸ್ಸವಚನೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ರಾಜಾನೋ, ಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಅವಸಿಟ್ಠಾ. ಸತ್ತಲೋಕಾವೇಣಿಕಸ್ಸ ಪಜಾಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಲೋಕಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಓಕಾಸಲೋಕಮೇವ ನಿಯಮೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಓಕಾಸಲೋಕೋ’’ತಿ. ಇದಞ್ಚ ಸದೇವಕಾದಿಪದತ್ತಯವಚನೀಯಸ್ಸ ಪಧಾನತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಓಕಾಸಲೋಕವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪನೇತ್ಥ ದೇವಮಾರಾದಿಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ¶ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ತಾ ಸಪುತ್ತೋ ಆಗತೋತಿಆದೀಸು ಪುತ್ತಾದೀನಂ ವಿಯ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ನಯೇ ಸದೇವಕಂ ಸಮಾರಕಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಂ ಓಕಾಸಲೋಕಂ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಂ ಪಜಞ್ಚಾತಿ ಚ-ಕಾರಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಓಕಾಸಸತ್ತಲೋಕಾನಂ ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತದುಭಯಸಮ್ಮುತಿನಿಮಿತ್ತಭೂತೋ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋಪಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಗಹಿತೋ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಸದೇವಕನ್ತಿಆದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ ಸತ್ತಲೋಕೋವ ಅತ್ತನೋ ಅವಯವಭೂತದೇವಾದಿವಿಸೇಸನೇಹಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಗಹಿತೋ, ತಗ್ಗಹಣೇನ ತದಾಧಾರೋ ಓಕಾಸಲೋಕೋ, ತದುಭಯಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಸಯೋ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ಚ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಞ್ಚ ಪಜನ್ತಿ ಇದಂ ಲೋಕಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ ಕತ್ವಾ ಸದೇವಕಂ ಪಜಂ ಲೋಕಂ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಂ ಪಜಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಅರೂಪಾವಚರಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ಇತರೇಸಂ ಪದನ್ತರೇಹಿ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಮಾರಗ್ಗಹಣೇನ ತಪ್ಪಧಾನಾ ತಂಸದಿಸಾ ಚ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೋ’’ತಿ. ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಸಮಣಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತಾವತಿಂಸಮಾರಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಾತಿ ಇಮಾಸು ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಸದೇವಕಾದಿಪದೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಇಧ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಣಪರಿಸಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಸಾ ಚ, ಸದೇವಮನುಸ್ಸನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾ ಗಹಪತಿಪರಿಸಾ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಪರಿಸವಸೇನಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ಗಹಿತೋತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋತಿ ಮನುಸ್ಸಸಮೂಹೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ವಾ’’ತಿ.

ವಿಕಪ್ಪನ್ತರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ’’ತಿ. ದೇವಪದೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಮನುಸ್ಸಪದೇಹಿ ಸೇಸಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಗಹಿತಾತಿ ಏವಂ ವಿಕಪ್ಪದ್ವಯೇಪಿ ಮನುಸ್ಸಂ ಪಜಂ ಮನುಸ್ಸಿಂ ಪಜನ್ತಿ ಪಜಾ-ಸದ್ದಂ ಮನುಸ್ಸ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ತಂ ಪುನ ಸಹ ದೇವೇಹಿ ವತ್ತತೀತಿ ಸದೇವಾ, ಪಜಾ. ಸದೇವಾ ಚ ಸಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಚಾತಿ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾ, ತಂ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಂ ಪಜಂ. ಪುನ ಕಿಂ ಭೂತಂ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿನ್ತಿ ಏವಂ ಯಥಾ ಪಜಾಸದ್ದೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಞೇವ ಗಹಣಂ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಇತರಥಾ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಞೇವ ಗಹಣಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ ಸಬ್ಬಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಭೂತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಮನುಸ್ಸಸ್ಸ ಅಭಾವಾ. ಇದಾನಿ ಪಜನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ¶ ಅವಸೇಸನಾಗಾದಿಸತ್ತೇಪಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ವಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಚತುಪರಿಸವಸೇನ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಭಾಗಸೋ ಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಏಕೇಕಪದೇನ ಅಭಾಗಸೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಾನಂ ಗಹಣಪಕ್ಖೇಪಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಸಪ್ಫಲತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಪಿ ಚೇತ್ಥಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ದೇವಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಸೇನ ಜಾನನವಸೇನ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಸಯಂ ಅತ್ತನೋ ಅವಯವಭೂತೇನ ಸದೇವಕವಚನೇನ ತಂ ಸುಣನ್ತಾನಂ ಸಾವೇನ್ತೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಯೋಜನಾ. ಅನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮೋತಿ ಅತ್ಥಾನಞ್ಚೇವ ಪದಾನಞ್ಚ ಅನುಸನ್ಧಾನಕ್ಕಮೋ, ಜಾನನಕ್ಕಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಯ-ಕಾರಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ. ಸಮನ್ತಭದ್ರಕತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಸುನ್ದರತ್ತಾ. ಸಾಸನಧಮ್ಮೋತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸಾಸನಸ್ಸ ಪಕಾಸಕೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ. ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿತತಾಯಾತಿ ಇದಂ ತಿಕಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಸರೂಪಫಲವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ನಾಥಪಭವತ್ತಿಕಮ್ಪಿ. ಮಜ್ಝೇ ತಿಕದ್ವಯಂ ಫಲವಸೇನೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಚ್ಚಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಯಥಾಸುತವಸೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಕಿಚ್ಚಸುದ್ಧಿಯಾ.

ಇದಾನಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಪ್ಪಕಾರಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಸೋತೂನಂ ಯಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ಪಕಾಸೇತಿ, ತಪ್ಪಕಾಸಕಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪದಸ್ಸ ಸಾತ್ಥನ್ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಧಮ್ಮಪದಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸನಮುಖೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಅತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಕಾಮೋ ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಕಲೋ ಚ ತನ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ¶ ನಾಮ. ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಸೀಲಾದಿಕೇ ವಿಯ ತಪ್ಪಕಾಸಕಂ ತನ್ತಿಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಪಕಾಸೇತಿ ಏವ ಸದ್ದತ್ಥಸಮುದಾಯತ್ತಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ. ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ಯಥಾರಹಂ. ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಞ್ಹಿ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ಥತಾಯ, ಉಪರೂಪರಿ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬವಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಹ ಅತ್ಥೇನ ಪಯೋಜನೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸಾತ್ಥಮೇವ, ನ ತು ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ತನ್ತಿಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ. ಕಿರಾತಾದಿಮಿಲಕ್ಖವಚನಾನಮ್ಪಿ ಸಾತ್ಥಸಬ್ಯಞ್ಜನತ್ತೇ ಸಮಾನೇಪಿ ವಿಸಿಟ್ಠತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸಹತ್ಥೋ ¶ ದೇವದತ್ತೋ ಸವಿತ್ತೋತಿಆದಿ ವಿಯ ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಂ ಅತ್ಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ತಾದಿಸಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಸಮ್ಪನ್ನತ್ಥತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ಸಿಥಿಲಧನಿತಾದಿಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಮಾಗಧಿಕಾಯ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಯಾ ಗಮ್ಭೀರಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ಉತ್ತಾನಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥತಾ ಸಮ್ಪನ್ನಬ್ಯಞ್ಜನತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣನಯೇನಾಪಿ (ನೇತ್ತಿ ೪ ದ್ವಾದಸಪದ) ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಙ್ಕಾಸನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಕಾಸೀಯತಿ ದೀಪೀಯತೀತಿ ಸಙ್ಕಾಸನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಪಠಮಂ ಕಾಸನಂ ಪಕಾಸನಂ. ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಉದ್ದೇಸತ್ಥವಚನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರವಚನಂ. ಸಕಿಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪುನ ವಚನಞ್ಚ ವಿವರಣವಿಭಜನಾನಿ. ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ನಿದ್ದೇಸತ್ಥವಚನಂ. ವಿವಟಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತರಾಭಿಧಾನಂ ವಿಭತ್ತಸ್ಸ ಚ ಪಕಾರೇಹಿ ಞಾಪನಂ ಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ. ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸತ್ಥವಚನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರವಚನಂ. ಅತ್ಥಪದಸಮಾಯೋಗತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ಏವ ಛ ಪದಾನಿ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥವಿಭಾಗತ್ತಾ ಅತ್ಥಪದಾನಿ, ತೇಹಿ ಸಹಿತತಾಯ ಅತ್ಥಕೋಟ್ಠಾಸಯುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪರಿಯೋಸಿತೇ ಪದೇ ಆದಿಮಜ್ಝಗತವಣ್ಣೋ ಅಕ್ಖರಂ, ಏಕಕ್ಖರಂ, ಪದಂ ವಾ ಅಕ್ಖರಂ. ವಿಭತ್ತಿಯನ್ತಂ ಪದಂ. ಪದಾಭಿಹಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜೇತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ವಾಕ್ಯಂ. ಕಥಿತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಅನೇಕವಿಧೇನ ವಿಭಾಗಕರಣಂ ಆಕಾರೋ ನಾಮ. ಆಕಾರಾಭಿಹಿತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಚನಂ ನಿರುತ್ತಿ. ನಿಬ್ಬಚನತ್ಥವಿತ್ಥಾರೋ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅಕ್ಖರೇಹಿ ಸಙ್ಕಾಸೇತಿ, ಪದೇಹಿ ಪಕಾಸೇತಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ವಿವರತಿ, ಆಕಾರೇಹಿ ವಿಭಜತಿ, ನಿರುತ್ತೀಹಿ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರೋತಿ, ನಿದ್ದೇಸೇಹಿ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನಸಙ್ಖಆತಉದ್ದೇಸತ್ಥವಾಚಕಾನಿ ವಚನಾನಿ ಅಕ್ಖರಪದಾನಿ ನಾಮ. ವಿವರಣವಿಭಜನಸಙ್ಖಾತನಿದ್ದೇಸತ್ಥವಾಚಕಾನಿ ವಚನಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರಾ ನಾಮ. ಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಪಟಿನಿದ್ದೇಸತ್ಥವಾಚಕಾನಿ ವಚನಾನಿ ನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾತಿಆದೀಸು ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ತನ್ತಿಅತ್ಥೋ, ಹೇತುಫಲಂ ವಾ. ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ತನ್ತಿ, ಹೇತು ವಾ. ದೇಸನಾ ನಾಮ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋ. ಪಟಿವೇಧೋ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥಾದೀನಂ ಅವಿಪರೀತಾವಬೋಧೋ. ತೇ ¶ ಪನೇತೇ ಅತ್ಥಾದಯೋ ಯಸ್ಮಾ ಸಸಾದೀಹಿ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ. ತೇಸು ಪಟಿವೇಧಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ¶ ಅತ್ಥಸಭಾಗತ್ತಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರತಾಹಿ ಸಾತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ಅತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತೇಪಿ ಸಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜನರೂಪತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರತಾಹಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥಾದೀಸು ಪಭೇದಗತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಯೋ. ತತ್ಥ ನಿರುತ್ತೀತಿ ತನ್ತಿಪದಾನಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವಚನಂ, ನಿಬ್ಬಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೀಸು ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸು ಞಾಣಂ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ. ಲೋಕಿಯಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವಚನಮುಖೇನೇವ ಅತ್ಥೇಸು ಪಸೀದನ್ತಿ, ನ ಅತ್ಥಮುಖೇನಾತಿ ಆಹ ಸದ್ಧೇಯ್ಯತೋತಿಆದಿ. ಕೇವಲಸದ್ದೋ ಸಕಲಾಧಿವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಲಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಆಹ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾತಿಆದಿ.

ಯಥಾವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಅಪರೇನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಪಿ ಚಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸನಿದಾನನ್ತಿ ದೇಸಕಾಲಾದಿದೀಪಕೇನ ನಿದಾನವಚನೇನ ಸನಿದಾನಂ. ಸಉಪ್ಪತ್ತಿಕನ್ತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಆದಿಯುತ್ತಿಯುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಪಾಳಿಯೋಜನಾಕ್ಕಮೋ – ‘‘ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಮಣೋ ಖಲು ಭೋ…ಪೇ… ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ‘ಇತಿಪಿ ಸೋ…ಪೇ… ಪವೇದೇತೀ’ತಿ ಏವಂ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ…ಪೇ… ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ, ದೇಸೇನ್ತೋ ಚ ಸಾತ್ಥಸಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಗುಣಸಂಯುತ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಾಧು ಖೋ ಪನ ತಥಾರೂಪಾನಂ ಅರಹತಂ ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ಸುತ್ವಾ ಚ ಅಥ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ.

ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ದಸ್ಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಧು ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಅಥ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ…ಪೇ… ಉಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಾಧು ಖೋ ಪನಾತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿವಿತಕ್ಕನಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಪದಾನನ್ತರಮೇವ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ ಪದಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಸಾಧು ಖೋ ಪನ ತಥಾರೂಪಾನಂ ಅರಹತಂ ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ ಚ ಅಥ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋತಿಆದಿನಾ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತರದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪಾಳಿಯಾ ಪಕಾರನ್ತರೇ ಪವತ್ತಿತೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತವಸೇನೇವ ‘‘ಸಾಧು ಖೋ ಪನ ತಥಾರೂಪಾನಂ ಅರಹತಂ ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನಾನನ್ತರಮೇವ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನಂ ಯುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇನ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ಸುತವಸೇನೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ¶ ಉಪಸಙ್ಕಮನಹೇತುದಸ್ಸನಮುಖೇನ ದಸ್ಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಧು ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕತ್ವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೨. ಸೀತೋದಕಂ ¶ ವಿಯ ಉಣ್ಹೋದಕೇನಾತಿ ಇದಂ ಉಕ್ಕಮೇನ ಮುಖಾರುಳ್ಹವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅನುಪಸನ್ತಸಭಾವತಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸೇವ ಉಣ್ಹೋದಕಂ ವಿಯ ಸೀತೋದಕೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಞಾಣತೇಜಯುತ್ತತಾಯ ವಾ ಭಗವಾ ಉಣ್ಹೋದಕೋಪಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ತಬ್ಬಿರಹಿತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಸೀತೋದಕಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏಕೀಭಾವನ್ತಿ ಸಮ್ಮೋದನಕಿರಿಯಾಯ ಏಕರೂಪತಂ. ಯಾಯಾತಿಆದೀಸು ಯಾಯ ಕಥಾಯ ಸಮ್ಮೋದಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ತಂ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ತತ್ಥ ಖಮನೀಯನ್ತಿ ದುಕ್ಖಬಹುಲಂ ಇದಂ ಸರೀರಂ, ಕಚ್ಚಿ ಖಮಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ. ಯಾಪನೀಯನ್ತಿ ಚಿರಪ್ಪಬನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾಯ ಯಾಪನಾಯ ಯಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ. ರೋಗಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ. ದುಕ್ಖಜೀವಿತಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ. ತಂತಂಕಿಚ್ಚಕರಣತ್ಥಾಯ ಲಹುಂ ಅಕಿಚ್ಛೇನ ಉಟ್ಠಾತುಂ ಯೋಗ್ಗತಾಯ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ. ಬಲನ್ತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕ್ಖಮಂ ಬಲಂ ಕಚ್ಚಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಫಾಸುವಿಹಾರೋತಿ ಸುಖವಿಹಾರೋ. ಸರಣೀಯಮೇವ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚ ಸಾರಣೀಯ’’ನ್ತಿ. ಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಕಾರಣೇಹಿ.

ಭಾವೋತಿ ಕಿರಿಯಾ, ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ತಮಾನೋ ನಪುಂಸಕ-ಸದ್ದೋ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ನಾಮ, ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಸದ್ದೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಮನ್ತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೇ ಯುತ್ತಪ್ಪದೇಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಭಾವನ್ತಿ ಖಣ್ಡಿತದನ್ತಪಲಿತಕೇಸಾದಿಭಾವಂ. ರಾಜಪರಿವಟ್ಟೇತಿ ರಾಜೂನಂ ಪರಿವತ್ತನಂ, ಪಟಿಪಾಟಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರಾತನುಚ್ಚಕುಲಪ್ಪಸುತತಾಯ ಜಿಣ್ಣತಾ, ನ ವಯಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿರಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಕುಲನ್ವಯೇ’’ತಿ. ವಿಭವಾನಂ ಮಹನ್ತತ್ತಂ ಲಾತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಲ್ಲಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಭವಮಹತ್ತತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇ’’ತಿ. ವಿಭಾವನೇ ನಾಮ ಅತ್ಥೇತಿ ಪಕತಿವಿಭಾವನಸಙ್ಖಾತೇ ಅತ್ಥೇ. ನ ಅಭಿವಾದೇತಿ ವಾತಿ ಅಭಿವಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ಏವಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಪಕತಿಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನಿಚ್ಚಪಕತಿಕಂ ಅನಿಚ್ಚಪಕತಿಕಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ.

ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋತಿ ಮುಹುತ್ತಜಾತೋ, ಜಾತಸಮನನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗನ್ತ್ವಾ…ಪೇ… ಓಲೋಕೇಸೀತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಗಮನತೋ ಪುರೇ ಕತಮ್ಪಿ ಓಲೋಕನಂ ಪಚ್ಛಾ ಕತಂ ¶ ವಿಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಓಲೋಕೇಸಿನ್ತಿ ಚ ಲೋಕವಿವರಣಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ಜಾತೇ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ವೋಲೋಕೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಪಸತ್ಥತರೋ. ಪತಿಮಾನೇಸೀತಿ ಪೂಜೇಸಿ. ಆಸಭಿನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ.

೩. ತಂ ವಚನನ್ತಿ ನಾಹಂ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿವಚನಂ. ಅಞ್ಞಾಯ ಸಣ್ಠಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯ. ಜಾತಿವಸೇನಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾದಿಜಾತಿವಸೇನ. ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ದೇವೇಸು ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನ. ಆವಿಞ್ಛನ್ತೀತಿ ¶ ಆಕಡ್ಢನ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಅಭಿವಾದಾದಿಕರಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಸ್ಸ ಭಗವತಿ ಅಭಾವಂ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಅರಸರೂಪೋ’’ತಿ ಆಹ, ತಬ್ಬಿಧುರಸ್ಸ ರೂಪತಣ್ಹಾದಿಕಸ್ಸೇವ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಭಗವಾ ‘‘ಅರಸರೂಪೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪರಸಾದೀಸು ವತ್ತನಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾದೀತಿಆದಿ.

ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾತಿ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾನಂ ತಾಲಾನಂ ವತ್ಥು ವಿಯ ನೇಸಂ ರೂಪರಸಾದೀನಂ ವತ್ಥು ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಕತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪಂ ದೀಘಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ತಾಲವತ್ಥು ವಿಯಾತಿಆದಿ. ತಾಲವತ್ಥು ವಿಯ ಯೇಸಂ ವತ್ಥು ಕತಂ ತೇ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾತಿ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಕತತಾಲವತ್ಥುಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋಯೇವ ಪತ್ತಫಲಾದೀನಂ ಅಕಾರಣತಾಯ ಅವತ್ಥೂತಿ ತಾಲಾವತ್ಥು, ತಂ ವಿಯ ಯೇಸಂ ವತ್ಥು ಕತಂ ತೇ ರೂಪರಸಾದಯೋ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ, ಅಯಂ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥವಸೇನ ಅತ್ಥಗ್ಗಾಹೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸುಗಮೋತಿ ವಿಸೇಸಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಕತಾ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಮತ್ಥಕಸದಿಸೇಸು ರೂಪರಸಾದೀಸು ರಾಗೇಸು ಛಿನ್ನೇಸುಪಿ ತಬ್ಬತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ತಾಲಾವತ್ಥುಸದಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಟ್ಠಾನಂ ಉಪಪನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ. ಯಥಾರುತತೋ ಪನ ವಿಸೇಸನಸಮಾಸವಸೇನ ಅತ್ಥೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ರೂಪರಸಾದೀನಂ ತಾಲಾವತ್ಥುಸದಿಸತಾಯ ಠಾನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯಂ ಪನ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೩) ಏತಂ ದೋಸಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ರೂಪರಸಾದೀನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಾತಿಆದಿಪಾಳಿಯಾ, ಕಾಮಸುಖಸ್ಸಾದಸಙ್ಖಾತಾ ರೂಪರಸಾತಿಆದಿಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ನ ಸಮೇತಿ, ಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ತೇಸಂ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲಸದಿಸತಾಪಿ ನ ಯುತ್ತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲಸ್ಸ ಠಿತಂ ಅಟ್ಠಿತಞ್ಚ ಅಮನಸಿಕತ್ವಾ ಪುನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಸದಿಸಮತ್ತಂ ಉಪಮೇತ್ವಾ ತಾಲಾವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾತಿ ವಿಸೇಸನಸಮಾಸವಸೇನ ¶ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣೇಪಿ ನ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ. ಅನು-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಛಾತಿ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ಪಚ್ಛಾಭಾವೋ ನ ಹೋತೀತಿಆದಿ. ಅನು ಅಭಾವಂ ಗತಾತಿ ಪಚ್ಛಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಅಭಾವಂ ಗತಾ. ಅನಚ್ಛರಿಯಾತಿ ಅನು ಅನು ಉಪರೂಪರಿ ವಿಮ್ಹಯಕತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಞ್ಚ ಖೋ ತ್ವಂ ವದೇಸೀತಿ ಯಂ ವನ್ದನಾದಿಸಾಮಗ್ಗೀರಸಾಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾರಣಂ ಅರಸರೂಪತಾಯ ವದೇಸಿ, ತಂ ಕಾರಣಂ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೪. ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಮತ್ಥನ್ತಿ ಯಂ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಿಬ್ಭೋಗೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋತಿಆದಿಮಾಹ, ಭಗವಾ ಚ ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ನಿಬ್ಭೋಗತಾದಿಂ ಅತ್ತನಿ ಅನುಜಾನಾತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಮತ್ಥಂ.

೫. ಕುಲಸಮುದಾಚಾರಕಮ್ಮನ್ತಿ ¶ ಕುಲಾಚಾರಕಮ್ಮಂ. ಕಾಯತೋ ಕಾಯದ್ವಾರತೋ ಪವತ್ತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ. ಅನೇಕವಿಹಿತಾತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ.

೬. ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಅತಿವಿಯ ಸಙ್ಗವಸೇನ ನಿಯುತ್ತಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ, ಏತೇನ ಅನಾಗಾಮೀನಂ ವತ್ಥಾಭರಣಾದೀಸು ಸಙ್ಗನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗತಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ತಸ್ಸ ರೂಪರಾಗಾದೀಸು ಸಙ್ಗಹತೋ. ಅವಸೇಸಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಂ ಪಠಮೇನ ಮಗ್ಗೇನ, ಸೇಸಾನಂ ಚತೂಹಿಪಿ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾನುರೂಪ’’ನ್ತಿ.

೭. ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಮಞ್ಞೇತಿ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ವಿಯ, ‘‘ಜಿಗುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಮಿ. ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಞ್ಞಾಣಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ.

೮-೧೦. ತತ್ರಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇಸು. ಪಟಿಸನ್ಧಿಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಇಧ ಗಬ್ಭಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ದೇವಲೋಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯಾ’’ತಿ. ಅಪುನಬ್ಭವಭೂತಾತಿ ಖಣೇ ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

೧೧. ಧಮ್ಮಧಾತುನ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ತಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಧಾರೇತಿ ಉಪಧಾರೇತೀತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಧಾತೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಅಭಿರುಚಿವಸೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದೇಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ, ತಂ ಪತ್ತೋ. ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಫರಣಂ. ತಾದಿಗುಣಲಕ್ಖಣಮೇವ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಥವೀಸಮಚಿತ್ತತ’’ನ್ತಿ. ತತೋಯೇವ ¶ ಅಕುಜ್ಝನಸಭಾವತೋ ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಾ. ಜಾತಿಯಾ ಅನುಗತನ್ತಿ ಜಾತಿಯಾ ಅನುಬದ್ಧಂ. ಜರಾಯ ಅನುಸಟನ್ತಿ ಜರಾಯ ಪಲಿವೇಠಿತಂ. ವಟ್ಟಖಾಣುಭೂತನ್ತಿ ವಟ್ಟತೋ ಉದ್ಧರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ವಟ್ಟೇ ನಿಚ್ಚಲಭಾವೇನ ಠಿತಂ ಖಾಣು ವಿಯ ಭೂತಂ. ಜಾತಾನಂ ಮಚ್ಚಾನಂ ನಿಚ್ಚಂ ಮರಣತೋ ಭಯನ್ತಿ ಆಹ ಅಜ್ಜ ಮರಿತ್ವಾತಿಆದಿ. ಅಪ್ಪಟಿಸಮಂ ಪುರೇಜಾತಭಾವನ್ತಿ ಅಸದಿಸಂ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಪಠಮಜಾತಭಾವಂ, ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಅಪೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥಿ ನಿಪಾತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಅಧಿಸಯಿತಾನೀತಿ ಪಾದಾದೀಹಿ ಉಪಘಾತಂ ಅಕರೋನ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪರಿ ಸಯಿತಾನಿ, ಅಕಮ್ಮಕಸ್ಸಾಪಿ ಸಯತಿಧಾತುನೋ ಅಧಿಪುಬ್ಬತಾಯ ಸಕಮ್ಮಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ನಖಸಿಖಾತಿ ನಖಗ್ಗಾನಿ. ಸಕುಣಾನಂ ¶ ಪಕ್ಖಾ ಹತ್ಥಪಾದಟ್ಠಾನಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಕುಟಿತಹತ್ಥಪಾದಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಆಲೋಕಟ್ಠಾನೇ. ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾನನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇಸು, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಹೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅಣ್ಡಕೋಸನ್ತಿ ಅಣ್ಡಕಪಾಲಂ.

ಲೋಕೋಯೇವ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ. ಅಬುಜ್ಝಿ ಏತ್ಥಾತಿ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ, ಸಯಂ ಬುಜ್ಝತಿ, ಬುಜ್ಝನ್ತಿ ವಾ ತೇನಾತಿ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಬೋಧಿ. ಬುಜ್ಝೀಯತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಬೋಧಿ. ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿನ್ತಿ ದುತಿಯಮುದಾಹರಣಂ ವಿನಾಪಿ ರುಕ್ಖ-ಸದ್ದೇನ ಬೋಧಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರುಕ್ಖಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋತಿ ಮಹಾಪಥವೀ ವಿಯ ಪತ್ಥಟಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅತ್ತನಾ ಸಹ ವತ್ತಮಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಞ್ಚೇವ ಇತರಾ ದ್ವೇ ಮಹಗ್ಗತವಿಜ್ಜಾ ಚ ತಬ್ಬಿನಿಬನ್ಧಕಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದನತೋ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣನ್ತಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇಹಿ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಮೇವ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಞಾಣಂ. ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನನ್ತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಮೇಯ್ಯೇನ ಸಮಂ ಪಟಿಪಾದನಂ. ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥೇನ. ತಿಕ್ಖಖರವಿಪ್ಪಸನ್ನಸೂರಭಾವೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಪತ್ತತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಿಣಾಮಕಾಲೋತಿ ಇಮಿನಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಭಾವಾಪತ್ತಿಂ. ತದಾ ಚ ಸಾ ಮಗ್ಗಞಾಣಗಬ್ಭಂ ಧಾರೇನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ’’ತಿ. ಅನುಪುಬ್ಬಾಧಿಗತೇನಾತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಾದಿಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಧಿಗತೇನ. ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚ ಅಟ್ಠಿ ಚ ಅವಸಿಸ್ಸತು ¶ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮೪; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೨; ಅ. ನಿ. ೨.೫; ಮಹಾನಿ. ೧೯೬), ಸರೀರೇ ಉಪಸುಸ್ಸತು ಮಂಸಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಂ.

ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋತಿಆದೀಸು ಪತ್ಥನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ದುಬ್ಬಲೋ ಲೋಭೋ ಇಚ್ಛನಟ್ಠೇನ ಛನ್ದೋ. ತತೋ ಬಲವಾ ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ. ತತೋಪಿ ಬಲವತರೋ ಛನ್ದರಾಗೋ. ನಿಮಿತ್ತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ. ತತೋಪಿ ಬಲವಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೇನೇವ ಪವತ್ತೋ ರಾಗೋ. ತತೋಪಿ ಬಲವತರೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ. ಸ್ವಾಯಂ ಪಭೇದೋ ಏಕಸ್ಸೇವ ಲೋಭಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ಅವತ್ಥಾಭೇದೇನ ಚ ವುತ್ತೋ.

ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ತಂ ಕಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಪದೇಯೇವ ಅವಧಾರಣಕರಣಂ, ಏತಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ ವಾ. ತನ್ನಿಸ್ಸರಣತೋತಿ ತೇಸಂ ಕಾಮಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣತ್ತಾ. ಏಸಾತಿ ಏವ-ಕಾರೋ. ಕಾಮಧಾತು ನಾಮ ಕಾಮಭವೋ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ. ಏಸಾತಿ ನಿಯಮೋ. ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕಾ ¶ ತದಙ್ಗವಿವೇಕಾದಯೋ. ಕಾಯಚಿತ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕಾ ಕಾಯವಿವೇಕಾದಯೋ, ತಯೋ ಏವ ಇಧ ಝಾನಕಥಾಯ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕಾದೀನಂ ಅಸಮ್ಭವಾ. ನಿದ್ದೇಸೇತಿ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ ಏವ. ವಿಭಙ್ಗೇತಿ ಝಾನವಿಭಙ್ಗೇ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತೀತಿ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇ ಸತಿ.

ಪುರಿಮೇನಾತಿ ಕಾಯವಿವೇಕೇನ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯಚಿತ್ತವಿವೇಕದ್ವಯೇ. ದುತಿಯೇನಾತಿ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೇನ. ಏತೇಸನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮವಿವೇಕದ್ವಯಸ್ಸ ವಾಚಕಭೂತಾನಂ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಪದಾನಂ, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಬಾಲಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ ಅನುವತ್ತತಿ. ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಬಾಲಭಾವಸ್ಸ ಹೇತು. ಆಸಯಪೋಸನನ್ತಿ ಆಸಯಸ್ಸ ವಿಸೋಧನಂ ವಡ್ಢನಞ್ಚ. ವಿಭಙ್ಗೇ ನೀವರಣಾನೇವ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಉಪರಿಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಉಪರಿ ಸವಿತಕ್ಕನ್ತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಿ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ, ತೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪರಿಝಾನಙ್ಗಾನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಝಾನಙ್ಗಾನಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ ‘‘ನೀವರಣಾನಂ ತಾನೇವ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿಪಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ ¶ . ಪೇಟಕೇತಿ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನತ್ಥೇರೇನ ಕತಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣನಯಾನುಸಾರಿಪಕರಣಂ, ತಂ ಪನ ಪಿಟಕಾನಂ ವಣ್ಣನಾಭೂತತ್ತಾ ‘‘ಪೇಟಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿತಕ್ಕನಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಕಪ್ಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಊಹನ’’ನ್ತಿ. ರೂಪಂ ರೂಪನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಸಯೇ ಆಕೋಟೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಆಹನನಂ ಉಪರಿ ಆಹನನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆನಯನಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಕರಣಂ. ಅನುಸಞ್ಚರಣನ್ತಿ ಅನುಪರಿಬ್ಭಮನಂ, ತಞ್ಚ ಖಣನ್ತರಸ್ಸ ತಥಾಕಾರೇನ ಉಪ್ಪಾದನಮೇವ, ನ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸಞ್ಚರಣಮತ್ಥಿ, ಏವಮಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಈದಿಸೇಸು. ಅನುಮಜ್ಜನನ್ತಿ ಪರಿಮಜ್ಜನಂ. ತತ್ಥಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಸಹಜಾತಾನುಯೋಜನಂ ಸಕಿಚ್ಚಾನುವತ್ತಿತಾಕರಣೇನ. ಕತ್ಥಚೀತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನವಿರಹಿತೇಸು ಸವಿಚಾರಚಿತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಚಾರೇನ ಸಹ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ವಿತಕ್ಕೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನಿರೋಪನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ವಿಪ್ಫಾರವಾತಿ ಅವೂಪಸನ್ತಸಭಾವತಾಯ ವೇಗವಾ, ತೇನೇವೇಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ಜಾತಂ. ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಸೂತಿ ಪಞ್ಚಕನಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ವಿವೇಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಭಾವಸಾಧನಪಕ್ಖೇ ‘‘ತಸ್ಮಾ ವಿವೇಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇತರಪಕ್ಖೇ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ವಿವೇಕೇ’’ತಿ. ಪಿನಯತೀತಿ ತಪ್ಪೇತಿ, ವಡ್ಢೇತಿ ವಾ. ಫರಣರಸಾತಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯೇ ಬ್ಯಾಪನರಸಾ. ಸಾತಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ¶ ಇಟ್ಠಸಭಾವಂ, ಮಧುರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪೀಳನಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಅಕತ್ವಾ ಅನು ಅನು ಗಣ್ಹನಂ ಉಪಕಾರಿತಾ ವಾ ಅನುಗ್ಗಹೋ. ವನಮೇವ ವನನ್ತಂ. ಉದಕಮೇವ ಉದಕನ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಾಕಟಭಾವತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾದಿಪಟಿಲಾಭಸಮಯೇಪಿ ಸುಖಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಅಪಾಕಟಂ, ಪೀತಿಯೇವ ತತ್ಥ ಪಾಕಟಾ, ಪಟಿಲದ್ಧರಸಾನುಭವನಸಮಯೇ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಪೀತಿತೋಪಿ ಸುಖಮೇವ ಪಾಕಟತರನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಚೇತಸಿಕಸುಖವಸೇನೇವ ಪಟಿಲದ್ಧರಸಾನುಭವನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಕಾಯಿಕಸುಖವಸೇನ ತಸ್ಸ ಪೀತಿಸಮ್ಪಯೋಗಸ್ಸೇವ ಅಭಾವೇನ ಇಧಾನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಚ ಪೀತೀತಿಆದಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಆಸದಸ್ಸನಂ, ಅಸ್ಸತ್ಥಿಪಕ್ಖೇ ತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನಂ ವಾ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇನ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸವಸೇನೇವ ‘‘ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಏಕಂ ಪದನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಚ ಅಲೋಪಂ.

ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾತಿ ¶ ದೇಸನಾಕ್ಕಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಪಠಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಚಿಣ್ಣವಸೀನಂ ಪನ ಯೋಗೀನಂ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾಪಿ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವ. ಝಾಪೇತೀತಿ ದಹತಿ. ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣವಿಸಯಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಂ ಕಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಾಲಮ್ಬನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಮಗ್ಗೇನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾಯಕೇನ ಸಹ ಮಗ್ಗೇನೇವ ತಂ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಅಥ ವಾ ಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚೇನ, ವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಞ್ಞೋತಿ ಸತ್ತೋ. ಅವುತ್ತತ್ತಾತಿ ‘‘ಸಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತ’’ನ್ತಿ ಝಾನಪಾಳಿಯಂ (ವಿಭ. ೫೦೮ ಆದಯೋ) ಅವುತ್ತತ್ತಾ. ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಝಾನಪಾಳಿಯಾ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತತ್ತಾ.

ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಝಾನವಿಸೇಸನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಮಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ. ಝಾನಞ್ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಜ್ಝತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ ಛಳಿನ್ದ್ರಿಯಾನಮೇವ ತಬ್ಭಾವತೋ. ಖುದ್ದಕಾ ಊಮಿಯೋ ವೀಚಿಯೋ. ಮಹತಿಯೋ ತರಙ್ಗಾ. ಸನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಿತಾತಿಆದೀನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಾನಿ, ಝಾನಬಲೇನ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಪ್ಪಿತಾತಿ ಗಮಿತಾ ವಿನಾಸಂ ಪಾಪಿತಾ. ಪರಿಯಾಯೋತಿ ಝಾನಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಝಾನವೋಹಾರತ್ತಾ ಅಪರಮತ್ಥತೋ.

ತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ತದಧಿಗಮಾಯಾತಿ ತತಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ. ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಹಚರಣಪರಿಚಯೇನ ಯಥಾ ¶ ಸಮವಾಹಿಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯುತ್ತಿತೋ ಪಸ್ಸತಿ. ವಿಪುಲಾಯಾತಿ ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ. ಥಾಮಗತಾಯಾತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತಿವಿಗಮೇನ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತೀಹಿ ಅನಭಿಭೂತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೧ ತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾ). ಉಪೇಕ್ಖಾಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾವ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಛಳಾರಮ್ಮಣಾಪಾಥೇ ಪರಿಸುದ್ಧಪಕತಿಭಾವಾವಿಜಹನಾಕಾರೇನ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತೋ ‘‘ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚ, ಸತ್ತೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚ, ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಭೂತಾ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚ, ಕೇವಲಾ ‘‘ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ¶ ಚ, ತತಿಯಜ್ಝಾನಸಹಗತಾ ಅಗ್ಗಸುಖೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪಕ್ಖಪಾತಭೂತಾ ‘‘ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಹಗತಾ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚನೀಕಪರಿಸುದ್ಧಿತಾಯ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚ ತೇನ ತೇನ ಅವತ್ಥಾಭೇದೇನ ಛಧಾ ವುತ್ತಾ.

ವೀರಿಯಮೇವ ಪನ ಅನಚ್ಚಾರದ್ಧಅನತಿಸಿಥಿಲೇಸು ಸಹಜಾತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉಪೇಕ್ಖನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ‘‘ವೀರಿಯುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠನ್ನಂ ರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಏವ ನೀವರಣವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದೀನಂ ಪಹಾನಾಭಿಮುಖೀಭೂತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಪಹಾನೇಪಿ ಅಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಞಾ ಚೇವ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಭೂತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಚತಸ್ಸೋ ಚತುನ್ನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಸುಞ್ಞತಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ದ್ವೇತಿ ದಸ ಪಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ. ಯಥಾವುತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾವ ಲಕ್ಖಣವಿಚಿನನೇಪಿ ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ. ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಾ ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ. ಇಮಾಸಂ ಪನ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಾನಂ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತನಯತೋ ವಿಭಾಗೋ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಏವಮಯಂ ದಸವಿಧಾಪೀತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತನಯತೋತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ತಾಸಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಸ್ಸ ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಾದಿಪದಂ ವಿಯ ವಿಸುಂ ಮಾತಿಕಾಪದವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಾದಿವಸೇನ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನಪರಾಮಸನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೧ ತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾ) ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಾಸಂ ಪನ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಾನಂ ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಾದಿವಸೇನ ವಿಭಾಗೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಏವಮಯಂ ದಸವಿಧಾತಿಆದೀ’’ತಿ, ತಂ ಅಮನಸಿಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತನಯತೋತಿ ‘‘ಇಧ (ಖೀಣಾಸವೋ) ಭಿಕ್ಖು ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ನೇವ ಸುಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ದುಮ್ಮನೋ, ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೪೮; ಅ. ನಿ. ೬.೧) ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಆಗತಾ, ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇನ ¶ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೮; ಮ. ನಿ. ೧.೭೭; ೨.೩೦೯; ೩.೨೩೦) ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಆಗತಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ¶ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತಪದೇಸೇಸು ಆಗತನಯದಸ್ಸನತೋ ಚ ಅಯಂ ದಸವಿಧಾಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಭೂಮೀತಿಆದೀಸು ಪನ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ರೂಪಾವಚರಾತಿಆದಿನಾ ಭೂಮಿತೋ ಚ, ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಅಸೇಕ್ಖಾನಮೇವ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಗ್ಗಲತೋ ಚ, ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಸೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತತೋ ಚ, ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಛಳಾರಮ್ಮಣಾತಿಆದಿನಾ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ, ‘‘ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಇತರಾ ನವ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇನಾ’’ತಿ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹವಸೇನ ಚ, ‘‘ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಬೋಜ್ಝಙ್ಗಝಾನ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಾ. ತಸ್ಮಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚ ತಾಸು ಏಕಾಯ ಸತಿ ಇತರಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವೇದನಾವೀರಿಯುಪೇಕ್ಖಾನಮೇಕಕ್ಖಣೇ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏಕಕ್ಖಣವಸೇನ ಚ, ‘‘ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ, ತಥಾ ಸೇಸಾ. ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಾಪೀ’’ತಿ ಏವಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕವಸೇನ ಚ, ‘‘ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ವೀರಿಯವೇದನಾತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಞಾಣವಸೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪವಸೇನ ಚ ಅಯಂ ದಸವಿಧಾಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಯೋಜನಾ.

ಏತ್ಥ ಚೇತಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಾದಿವಸೇನ ಸರೂಪತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ನ ವುತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಹೇವ ತಾಸಂ ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಾದಿವಿಭಾಗೋ ನಯತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ತತ್ಥ ಸರೂಪತೋ ವುತ್ತಞ್ಚ ಅವುತ್ತಞ್ಚ ಏಕತೋ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತನಯತೋತಿಆದೀಹಿ ನವಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಅತಿದೇಸೋ ಕತೋ, ತೇನೇವ ‘‘ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ವುತ್ತನಯೇನೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾಹಿ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತೇ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣತಾಯ ಭೂಮಿತೋ ಕಾಮಾವಚರಾ ಚ ಪುಗ್ಗಲತೋ ಅಸೇಕ್ಖಾನಮೇವ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತತೋ ಸೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಛಳಾರಮ್ಮಣಾ, ಕುಸಲತ್ತಿಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಚಾತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಕ್ಕಾ ¶ ಞಾತುಂ, ತಥಾ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಪಾರಿಸುದ್ಧುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಾತಿಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತೇ ಪನಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾದೀಹಿ ಸಹ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಆದಯೋ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುಂ, ಯಥಾ ಚ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ, ಏವಂ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ವುತ್ತನಯತೋ ಭೂಮಿಆದಿವಿಭಾಗುದ್ಧಾರನಯೋ ¶ ಞಾತಬ್ಬೋ. ಅನಾಭೋಗರಸಾತಿ ಪಣೀತಸುಖೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅವನತಿಪಟಿಪಕ್ಖಕಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪುಗ್ಗಲೇನಾತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ. ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಆರಕ್ಖಾ. ತೀರಣಂ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾರಗಮನಂ. ಪವಿಚಯೋ ವೀಮಂಸಾ. ಇದನ್ತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ತಸ್ಮಾ ಏತಮತ್ಥನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಝಾನಸಮಙ್ಗಿನೋ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನಾತಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತನಾಮಕಾಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಾರಣಂ ಯಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ತೇನ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ರೂಪೇನ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಯೋಗಿನೋ. ಯಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ. ಫುಟತ್ತಾತಿ ಅತಿಪಣೀತೇನ ರೂಪೇನ ಫುಟತ್ತಾ. ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಕಾಯಿಕಸುಖಹೇತುಭೂತರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕನಾಮಕಾಯಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯಮಾನೋ ಏವ ಝಾನಸಮಙ್ಗಿತಾಕರಣೇ ಕಾರಿಯೋಪಚಾರತೋ ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯನ್ತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂಝಾನಹೇತೂ’’ತಿ. ಸುಖಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಸುಖಸ್ಸ ಉಕ್ಕಂಸಪರಿಯನ್ತಂ ಪತ್ತೇ. ಏವಮೇತೇಸಂ ಪಹಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಝಾನೇಸ್ವೇವ ನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕತ್ಥ ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕತ್ಥಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಭುಮ್ಮಂ, ಕಸ್ಮಿಂ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾನಾವಜ್ಜನೇತಿ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಆವಜ್ಜನತೋ ನಾನಾ ಭಿನ್ನಂ ಪುರಿಮವೀಥೀಸು ಆವಜ್ಜನಂ ಯಸ್ಸ ಉಪಚಾರಸ್ಸ, ತಸ್ಮಿಂ ನಾನಾವಜ್ಜನೇ. ವಿಸಮನಿಸಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲಮಥೋ ವಿಸಮಾಸನುಪತಾಪೋ. ಉಪಚಾರೇ ವಾತಿಆದಿ ಪಕ್ಖನ್ತರದಸ್ಸನಂ ಏಕಾವಜ್ಜನೂಪಚಾರೇಪಿ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೀತಿಫರಣೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಯಾ ವಿಯ ಏಕವೀಥಿಯಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಪೀತಿಯಾ ಫರಣಮತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏತನ್ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪ್ಪಚ್ಚಯೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ. ಸೋ ‘‘ಪಹೀನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪದಾನನ್ತರಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ¶ ‘‘ಪಹೀನಸ್ಸಾಪಿ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ. ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಭಾವೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಭಾವಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ತಸ್ಮಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪಚ್ಚಯೇ…ಪೇ… ನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯತ್ಥ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಭಾವೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನಾಯೇವ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ಥಾತಿ ¶ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ. ಅಸ್ಸಾತಿ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ. ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಇದಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಮತ್ತದಸ್ಸನೇನ ಸಮ್ಭಾವನಮತ್ತತೋ ವುತ್ತಂ. ದೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭಾವನಾಪಿ ಹಿ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇಯೇವ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತಾ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರರಹಿತೇ ಪನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭಾವನಾಪಿ ನ ಯುತ್ತಾ ಕಾತುನ್ತಿ. ಇತರಥಾ ಕುಸಲಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಅಕುಸಲದೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಸಮೀಪತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಭುಮ್ಮಂ, ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾನನ್ತರವೀಥೀಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅನನ್ತರವೀಥೀಸುಪಿ ನ ತ್ವೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಂ ಉಪರಿ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯೇಪಿ. ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಹೀನಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ದುಕ್ಖಾಭಾವೇನಾತಿ ದುಕ್ಖತಾಭಾವೇನ. ಏವಂ ಸುಖಾಭಾವೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಏತೇನಾತಿ ದುಕ್ಖಸುಖಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನೇನ. ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪರೀತಾನುಭವನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅತಿಇಟ್ಠಅತಿಅನಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಪರೀತಸ್ಸ ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ, ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಏವ ಪವಿಟ್ಠಂ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಾ.

ಝಾನಚತುಕ್ಕಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೨. ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಸಮತಾಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಆಹ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನೀತಿಆದಿ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೨). ತೇಸು ಚ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮೇವ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ನಿರೋಧಪಾದಕಂ ¶ ಹೋತಿ, ನ ಇತರಾನಿ. ದೂರಕಾರಣತಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀ’’ತಿ ನೇಸಮ್ಪಿ ಏಕತೋ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತತ್ಥಾನೀತಿ ಇದಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ಖೀಣಾಸವಾನನ್ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಾಧಕನ್ತಿ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದಿಸಬ್ಬಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಂ. ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣದಾಯಕನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ತಾದಿಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣದಾಯಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಯಿದನ್ತಿ ಯಥಾ ಇದಂ. ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮನ್ತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಅತ್ಥಂ ತದಭಿಮುಖಂ ನೀಹರಣಯೋಗ್ಗಂ.

ಝಾನಪ್ಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಝಾನಪ್ಪಟಿಲಾಭಹೇತುಕಾನಂ ಝಾನಪ್ಪಟಿಲಾಭಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾನಂ. ಪಾಪಕಾನನ್ತಿ ಲಾಮಕಾನಂ. ಇಚ್ಛಾವಚರಾನನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾಯ ವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣಾನಂ ನೀವರಣಭಾವಂ ತದೇಕಟ್ಠತಞ್ಚ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಅಹೋ ವತ ಮಮೇವ ಸತ್ಥಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏವರೂಪಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಾತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಮಾನಾದೀನಂ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ‘‘ಝಾನಪ್ಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚನೀಕಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ¶ ಪಾಠಂ ಲಿಖನ್ತಿ, ಸೋ ಪಮಾದಪಾಠೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಝಾನಪ್ಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ನೀವರಣಾನಂ ಅಭಾವಸ್ಸ ನೀವರಣದೂರೀಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಸುದ್ಧಪದೇಯೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೨) ಪನ ‘‘ಇಚ್ಛಾವಚರಾನನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾಯ ಅವಚರಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣಾನಂ ಪವತ್ತಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕೋಪಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾಠೋ ಅಯುತ್ತೋ ಏವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತತೋ ಏವ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಅಯಂ ಪಾಠೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನ ದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕೋಪಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಏವಂ ನೀವರಣಭಾವಪ್ಪತ್ತದೋಸಾನಂ ಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ ಅಯಂ ಪಾಠೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾ-ಸದ್ದೇನ ಚ ಅನೀವರಣಸಭಾವಸ್ಸೇವ ಲೋಭಸ್ಸ ಮಾನಾದೀನಞ್ಚ ಗಹಣಂ ಝಾನಪ್ಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಅನುವತ್ತಮಾನತ್ತಾ. ಉಭಯಮ್ಪೀತಿ ಅನಙ್ಗಣತ್ತಂ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಏತಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತವತ್ಥಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇಸು ಚ ಸುತ್ತೇಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನೀವರಣಸಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಥೂಲದೋಸಾಪಿ ವುತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಅಧಿಗತಚತಉತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧ ಸುಖುಮಾ ಏವ ತೇ ಗಹಿತಾ. ಅಙ್ಗಣುಪಕ್ಕಿಲೇಸಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪನೇತ್ಥ ಸುತ್ತಾನಂ ಅಪದಿಸನಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸುತ್ತವಸೇನಾತಿ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಯಂ ¶ ಞಾಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಮ್ಹೀತಿಆದಿ. ಇದಾನಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಂ ತತ್ಥ ಞಾಣಞ್ಚ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ಥಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ ಅತೀತಭವವಿಸಯೋ, ನಿವಾಸ-ಸದ್ದೋ ಚ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಜಾತೀಸು ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ. ನಿವುತ್ಥತಾ ಚೇತ್ಥ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತತಾ, ತೇನಾಹ ಅನುಭೂತಾತಿಆದಿ. ಇದಾನಿ ಸಪರಸನ್ತಾನಸಾಧನವಸೇನ ನಿವಾಸ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿವುತ್ಥಧಮ್ಮಾ ವಾ ನಿವುತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿವರಿತುಂ ಗೋಚರನಿವಾಸೇನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಗೋಚರಭೂತಾಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಞಾಣೇನ ನಿವುತ್ಥಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಪನ ಸಪರವಿಞ್ಞಾಣಗೋಚರತಾಯ ದುವಿಧಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅತ್ತನೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪರವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞಾತಾಪಿ ವಾ ನಿವುತ್ಥಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇಧಾಪಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಅನಮತಗ್ಗೇಪಿ ಹಿ ಸಂಸಾರೇ ಅತ್ತನಾ ಅವಿಞ್ಞಾತಪುಬ್ಬಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಖನ್ಧಾ ಪರೇಹೇವ ಕೇಹಿಚಿ ವಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಪರವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞಾತಾ ನಾಮ ವುತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಪುರಿಮತೋ ದುಕ್ಕರಂ ಯೇಹಿ ಪರೇಹಿ ವಿಞ್ಞಾತತಾಯ ತೇ ಪರವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞಾತಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ತೇಸಂ ವತ್ತಮಾನಸನ್ತಾನಾನುಸಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬತೋ. ತೇ ಚ ಪರವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞಾತಾ ದುವಿಧಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತಾತಿ. ತೇಸು ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾನುಸ್ಸರಣಂ ದುಕ್ಕರಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಸುಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಸನ್ತಾನತ್ತಾ. ತಂ ಪನ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಪರವಿಞ್ಞಾತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣಾದೀಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾ ಅತೀತೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಛಿನ್ನಸಂಸಾರಮಗ್ಗತ್ತಾ ¶ . ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತಾನಂ ಪರವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞಾತಾನಮ್ಪಿ ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತಿಕವಸಏನ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಗಹಿತಂ. ಯಾಯ ಸತಿಯಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಸಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ.

ವಿಹಿತ-ಸದ್ದೋ ವಿಧ-ಸದ್ದಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕವಿಧ’’ನ್ತಿ, ಭವಯೋನಿಆದಿವಸೇನ ಬಹುವಿಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಹಿತನ್ತಿ ವಾ ಪಯುತ್ತಂ ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅನೇಕೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ವಿಹಿತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕೇಹಿ…ಪೇ… ಸಂವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿ. ಪಕಾರೇಹೀತಿ ನಾಮಗೋತ್ತಾದಿಪಕಾರೇಹಿ. ಸಂವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಕಥಿತಂ. ಅನು-ಸದ್ದೋ ಅನನ್ತರತ್ಥದೀಪಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿನಿನ್ನಾಮಿತಮತ್ತೇ ಏವಾ’’ತಿ, ಏತೇನ ಚ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಆರದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪೂರಿತಪಾರಮೀನಞ್ಹೀತಿಆದಿನಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಿನಾಪಿ ಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಆರದ್ಧಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥೇತಿ ¶ ಅನುಸ್ಸರಿತುಂ ಆರದ್ಧಾನಂ ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ದಸ್ಸನತ್ಥೇ. ಜಾಯತೀತಿ ಜಾತಿ, ಭವೋ. ಸೋ ಏಕಕಮ್ಮಮೂಲಕೋ ಆದಾನನಿಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಖನ್ಧಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಇಧ ‘‘ಜಾತೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ಏಕಮ್ಪೀತಿಆದಿ. ಕಪ್ಪೋತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಲೋ ತಥಾಪವತ್ತಧಮ್ಮಮುಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ತೇಸಂ ವಸೇನಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿ ಚ ವಡ್ಢಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಂವಟ್ಟೋ ಸಂವಟ್ಟನಂ ವಿನಾಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಂವಟ್ಟೋ, ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪೋ. ಸಂವಟ್ಟೇನ ವಿನಾಸೇನ ಸಹ ತಿಟ್ಠತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ. ಏವಂ ವಿವಟ್ಟೋತಿಆದೀಸುಪಿ. ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟನಂ ವಿವಟ್ಟೋ, ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ವಡ್ಢಿ ವಾ. ತೇಜೇನ ವಿನಾಸೋ ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನಾತಿ ಪುಥುಲತೋ ಪನ ಸಂವಟ್ಟಸೀಮಾಭೇದೋ ನತ್ಥಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸದಾಪೀ’’ತಿ. ಏಕನಗರಿಯಾ ವಿಯ ಅಸ್ಸ ಜಾತಕ್ಖಣೇ ವಿಕಾರಾಪಜ್ಜನತೋ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತವೋಹಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಆದೀಸು ಕಮ್ಪತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆನುಭಾವೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ತದನ್ತೋಗಧಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ರೋಗಾದಿಉಪದ್ದವೋ ವೂಪಸಮ್ಮತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಂ ಯಾವತಾ ವಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ವಿಸಯಕ್ಖೇತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಏವ ಖಣೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸರೇನ ಅಭಿವಿಞ್ಞಾಪನಂ, ಅತ್ತನೋ ರೂಪಕಾಯದಸ್ಸನಞ್ಚ ಪಟಿಜಾನನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ಯಾವತಾ ವಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏತೇಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಪವತ್ತಫಲಭೋಜನೋತಿ ಸಯಂಪತಿತಫಲಾಹಾರೋ, ಇದಞ್ಚ ತಾಪಸಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಇಧೂಪಪತ್ತಿಯಾತಿ ಇಧ ಚರಿಮಭವೇ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ. ಏಕಗೋತ್ತೋತಿ ತುಸಿತಗೋತ್ತೇನ ಏಕಗೋತ್ತೋ. ಇತರೇತಿ ವಣ್ಣಾದಯೋ. ತಿತ್ಥಿಯಾತಿ ಕಮ್ಮಫಲವಾದಿನೋ. ಅಭಿನೀಹಾರೋತಿ ಅಭಿನೀಹಾರೋಪಲಕ್ಖಿತೋ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭರಣಕಾಲೋ ವುತ್ತೋ. ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಚುತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಏವ ಗಹಣವಸೇನ ಏವಂ ಜಾನನಂ ಇಚ್ಛಿತಪ್ಪದೇಸೋಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಆಹ ತೇಸಞ್ಹೀತಿಆದಿ. ಉಭಯಥಾಪೀತಿ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಯಾಪಿ ¶ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನಪಿ. ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತವಸೇನಪೀತಿ ಸೀಹನಿಪಾತವಸೇನಪಿ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆತಾಪನಪರಿತಾಪನಟ್ಠೇನ ವೀರಿಯಂ ಆತಾಪೋತಿ ಆಹ ‘‘ವೀರಿಯಾತಾಪೇನಾ’’ತಿ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೩. ದಿವಿ ¶ ಭವತ್ತಾ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ದೇವಾನಂ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ’’ತಿ. ದೂರೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುಖುಮಸ್ಸಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಗಹಣಂ. ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವಸೇನ ಇಜ್ಝನತೋ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಭಾವನಾ, ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸಮನ್ನಾಗತೋ ವಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಭಾವನಾವಿಸೇಸತೋ ವೀರಿಯಭಾವನಾತಿ ಆಹ ‘‘ವೀರಿಯಭಾವನಾಬಲನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ. ದಿಬ್ಬವಿಹಾರವಸೇನಾತಿ ಕಸಿಣಾದಿಜ್ಝಾನಚತಉಕ್ಕವಸೇನ. ಇಮಿನಾ ದೂರಕಾರಣತ್ಥೇ ಅಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಭಾವಮಾಹ. ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಆಸನ್ನಕಾರಣಭೂತಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಪಅಯಾಪನ್ನಂ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿವುಧಾತುಸ್ಸ ಜುತಿಗತಿಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ಆಲೋಕಪಅಗ್ಗಹೇನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಆಲೋಕಪರಿಗ್ಗಹೇನಾತಿ ಕಸಿಣಾಲೋಕಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನ. ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ರೂಪದಸ್ಸನಭಾವೇನ, ಇಮಿನಾ ‘‘ಚಕ್ಖತಿ ರೂಪಂ ವಿಭಾವೇತೀ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಚನತೋ ಚಕ್ಖುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಕರಣೇನಾತಿ ಇದಂ ಚಕ್ಖುಮಿವ ಚಕ್ಖೂತಿ ಉಪಮಾಯ ಸದಿಸನಿಮಿತ್ತದಸ್ಸನಂ, ಸಮವಿಸಮಾದಿದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕರಣತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯಥಾಹಾತಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೪೨) ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿಆದೀಸು ಭಗವತೋ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸೇವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ನು ಖೋ ಕಿಂ, ಇದಂ ನು ಖೋ ಕಿ’’ನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತತೋ ಪನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಅಮನಸಿಕರೋತೋ ಅಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತತೋ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಪುನ ಸಬ್ಬರೂಪಾನಿ ಮನಸಿಕರೋತೋ ರಕ್ಖಸಾದೀಸು ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ‘‘ಕಿಮೇತ್ಥ ಭಾಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಭಯವಿನೋದನವಸೇನ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅತ್ತನೋ ಮನಸಿಕಾರಕೋಸಲ್ಲಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಿಲಸಙ್ಖಾತಾ ಸಮಾಧಿದೂಸಿಕಾ ಗೇಹಸಿತಪೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತನ್ನಿಸೇಧಾಯ ಮನಸಿಕಾರವೀರಿಯಂ ಸಿಥಿಲಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಾಲಸಿಯಸಙ್ಖಾತಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ, ತನ್ನಿಸೇಧಾಯ ಪುನ ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹತೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯಂ, ಪುನ ತನ್ನಿಸೇಧಾಯ ವೀರಿಯಂ ಸಿಥಿಲಯತೋ ಅತಿಲೀನವೀರಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತನ್ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೋ ಅಭಿಜಪ್ಪಾಸಙ್ಖಾತಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತನ್ನಿಸೇಧಾಯ ಹೀನಾದಿನಾನಾರೂಪಾನಿ ಮನಸಿಕರೋತೋ ನಾನಾರಮ್ಮಣವಿಕ್ಖೇಪಸಙ್ಖಾತಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಪುನ ತಂ ವಿಹಾಯ ಏಕಮೇವ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅತಿನಿಜ್ಝಾಯಿತತ್ತಂ ರೂಪಾನಂ ಅತಿವಿಯ ¶ ಚಿನ್ತನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ಓಭಾಸನ್ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಓಭಾಸಂ ¶ . ನ ಚ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ‘‘ಪರಿಕಮ್ಮೋಭಾಸಮನಸಿಕಾರಪಸುತತಾಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಾನಿ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮಸಹಿತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇದನ್ತಿ ಮಾನುಸಕಂ ಮಾನುಸಕಚಕ್ಖುಗೋಚರಂ ಥೂಲರೂಪಂ ವುಚ್ಚತಿ. ತದೇವ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ. ರೂಪದಸ್ಸನೇನಾತಿ ದೂರಸುಖುಮಾದಿರೂಪದಸ್ಸನೇನ.

ಯಸ್ಮಾ ನಿಯಮೇನ ಪುರೇಜಾತಟ್ಠಿತರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮೇಹಿ ವಿನಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಭಿಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ, ಚುತಿಚಿತ್ತಞ್ಚ ಕಮ್ಮಜರೂಪಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಞ್ಚ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ಚುತಿಕ್ಖಣೇತಿಆದಿ. ರೂಪದಸ್ಸನಮೇವೇತ್ಥ ಸತ್ತದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚವಮಾನೇತಿಆದಿನಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿರೂಪೇ ವಿರೂಪೇತಿಪೀತಿ ಇದಂ ವಣ್ಣ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನವಾಚಕತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೮) ವಿಯ. ಸುನ್ದರಂ ಗತಿಂ ಗತಾ ಸುಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಗತಿಗತೇ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನಾತಿ ಯಥಾಕಮ್ಮುಪಗೇತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ.

ನೇರಯಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಸತ್ಥನಿಪಾತಾದೀಹಿ ವಿಭಿನ್ನಸರೀರವಣ್ಣಂ ದಿಸ್ವಾ ತದನನ್ತರೇಹಿ ಕಾಮಾವಚರಜವನೇಹೇವ ಞಾತಂ ತೇಸಂ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಮ್ಪಿ ದಸ್ಸನಫಲಾಯತ್ತತಾಯ ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಮನಸಿಕರೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಞಾತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಕಿನ್ನು ಖೋತಿಆದಿನಾ ಮನಸಿಕರೋತಿ. ಅಥಸ್ಸ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಉಪರಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಯಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇದಂ ಯಥಾಕಮ್ಮುಪಗಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಯೋಜನಾ. ದೇವಾನಂ ದಸ್ಸನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದೀನಂ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಿನಾ ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮೇಹಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಕಿನ್ನು ಖೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿಆದಿಮನಸಿಕಾರಾನನ್ತರಮೇವ ಕಮ್ಮಂ. ಕಮ್ಮಸೀಸೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮನಾಗತಂಸಞಾಣೇಪಿ, ತೇನೇವ ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ…ಪೇ… ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವಸೀಭೂತಾನಮ್ಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಿನಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ. ಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದಿಮತ್ತೇನ ಚ ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾವ ಏತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ¶ ಸಿದ್ಧಾನೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸಾಪೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ಪವತ್ತಿಂ ಞಾತುಕಾಮತಾಯ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದೀನಮನನ್ತರಂ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಂ ಅನಾಗತೇಸು ಅನೇಕಕಪ್ಪೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ¶ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇ ತದಾರಮ್ಮಣೇ ಚ ಸಬ್ಬೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮುತಿಞ್ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅನಾಗತಂಸಞಆಣಸ್ಸಾಪಿ ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಯಂ ವಿಯ ನಾಮಗೋತ್ತಾದಿಗಹಣಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವ, ತಞ್ಚ ನ ಅಭಿಞ್ಞಾಕ್ಖಣೇ, ಅಥ ಖೋ ತದನನ್ತರೇಸು ಕಾಮಾವಚರಜವನಕ್ಖಣೇಸು ಏವ ಹೋತಿ ನಾಮಪರಿಕಪ್ಪಕಾಲೇ ಇತರಪರಿಕಪ್ಪಾಸಮ್ಭವಾ ಕಮ್ಮೇನುಪ್ಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಪರಿಯನ್ತಾಭಾವಾ. ಸಬ್ಬಪರಿಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತೇಸು ಪನ ಧಮ್ಮೇಸು ಅತ್ಥೇಸುಪಿ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ದಿಟ್ಠೇಸು ಯಥಾರುಚಿವಸೇನ ಪಚ್ಛಾ ಏವಂನಾಮೋತಿಆದಿನಾ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇನ ವಿಕಪ್ಪೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠೇಸು ಬಹೂಸು ರೂಪೇಸು ಥಮ್ಭಕುಮ್ಭಾದಿವಿಕಪ್ಪೋ ವಿಯ. ಯಞ್ಚ ಕತ್ಥ ಅವಿಕಪ್ಪಿತಂ, ತಮ್ಪಿ ವಿಕಪ್ಪನಾರಹನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ನಾಮಗೋತ್ತಾದಿತೋ ವಿಕಪ್ಪಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಯಮ್ಪಿ ಪರಿಕಪ್ಪಾರಹತಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ಪಾಳಿಯಂ ಏವಂನಾಮೋತಿಆದಿನಾ ಅಪದೇಸಸಹಿತಮೇವ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ‘‘ನಾಮಗೋತ್ತಾದಿಕಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಭಿರುಚಿತಂ ಪನ ವಚಸಾ ವೋಹರನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪುರಿಮೇಹಿ ಸದಿಸಾ ಏವ, ಪುಬ್ಬೇ ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪುನ ವೋಹಾರಕಾಲೇಪಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬತೋ ಪರಿಕಪ್ಪಾರಹಧಮ್ಮದಸ್ಸನಮೇವ ತೇಹಿಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಗತಂ. ಏಕೇ ಪನ ‘‘ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ ಕಮೇನೇವ ಅತೀತಾನಾಗತಧಮ್ಮಜಾನನೇನ ನಾಮಗೋತ್ತಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಹಣಂ ಸುಕರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಯುತ್ತಮೇವ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಞಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಹಾನಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಇಮೇ ವತ ಭೋನ್ತೋತಿಆದಿ ಯಥಾಕಮ್ಮುಪಗಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಕಾಯವಾಚಾದಿ ಚೇತ್ಥ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ.

ಭಾರಿಯನ್ತಿ ಆನನ್ತರಿಯಸದಿಸತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಖಮಾಪನೇ ಹಿ ಅಸತಿ ಆನನ್ತರಿಯಮೇವ. ತಸ್ಸಾತಿ ಭಾರಿಯಸಭಾವಸ್ಸ ಉಪವಾದಸ್ಸ. ಮಹಲ್ಲಕೋತಿ ಕೇವಲಂ ವಯಸಾವ ಮಹಲ್ಲಕೋ, ನ ಞಾಣೇನ, ‘‘ನಾಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕವೋಹಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಪರಿಸದೂಸಕೋ ಏವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಲಜ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಕರಣತೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಹೀಳೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಗುಣಪರಿಧಂಸನೇನ ಉಪವದತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆವುಸೋತಿಆದಿನಾ ¶ ಥೇರೋ ಉಪರಿಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಮಸ್ಸ ಆಕಙ್ಖನ್ತೋ ಕರುಣಾಯ ಅತ್ತಾನಮಾವಿಕಾಸಿ. ಪಾಕತಿಕಂ ಅಹೋಸೀತಿ ಮಗ್ಗಾವರಣಂ ನಾಹೋಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅತ್ತನಾ ವುಡ್ಢತರೋತಿ ಸಯಮ್ಪಿ ವುಡ್ಢೋ. ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಂ. ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಹಾ ಚ ಆಯತಿಂ ಸಂವರತ್ಥಾಯ ನ ಖಮೇಯ್ಯುಂ, ಸೇಸಾ ದೋಸೇನಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚೇ ಸೋ ನ ಖಮತೀ’’ತಿ.

ಯೇ ಚ…ಪೇ… ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿಆದೀಸು ¶ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ತಸ್ಸೇವ ಅಞ್ಞಾರಾಧನಾ ನಿಯಮತೋ, ಸೇಸಾಪಿ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಾ ಸೀಲಾದೀಸು ಠಿತಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿನಿಯಮತೋ. ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ. ಏವಂ ಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಂ. ಯಥಾ ತಂ ಅವಿರಜ್ಝನಕನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಂ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಏತಸ್ಸ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದ’’ನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಂ ವಾಚನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ವಾಚನ್ತಿ ಅರಿಯೂಪವಾದಂ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅರಿಯೂಪವಾದಕಚಿತ್ತಂ. ದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಅರಿಯೂಪವಾದೇ ದೋಸಾಭಾವದಸ್ಸನದಿಟ್ಠಿಂ. ‘‘ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪಜಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಖಮಾಪನವಸೇನ ಅಪ್ಪಹಾಯ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ. ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏವಂ ನಿರಯೇತಿ ಯಥಾ ನಿರಯಪಾಲೇಹಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ನಿರಯೇ ಠಪಿತೋ, ಏವಂ ನಿರಯೇ ಠಪಿತೋ ಏವ, ಅರಿಯೂಪವಾದೇನೇವಸ್ಸ ಇದಂ ನಿಯಮೇನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ಯಥಾ ಮಗ್ಗೇನ ಫಲಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜನಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಬ್ಬಪಾಪಮೂಲತ್ತಾ ಪರಮಾ ಪಧಾನಾ ಯೇಸಂ ವಜ್ಜಾನಂ ತಾನಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾನಿ ವಜ್ಜಾನಿ, ಸಬ್ಬವಜ್ಜೇಹಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಪರಮಂ ವಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವೀತರಾಗಸ್ಸ ಮರಣತೋ ಪರಂ ನಾಮ ಭವನ್ತರುಪಾದಾನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ತದನನ್ತರಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣೇ’’ತಿ. ಯೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದೇನೇವ ಕಾಯೋ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸುಪಚ್ಛೇದಾ’’ತಿ. ಏತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಸುಖನ್ತಿ ಅಯೋ, ಪುಞ್ಞಂ. ಆಯಸ್ಸಾತಿ ಆಗಮನಸ್ಸ, ಹೇತುಸ್ಸ ವಾ. ಅಯತಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಯೋ, ಅಸ್ಸಾದೋ. ಅಸುರಸದಿಸನ್ತಿ ಪೇತಾಸುರಸದಿಸಂ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ¶ ಸಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ. ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕನ್ತಿ ನಿಪ್ಫಾದನಂ. ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಠಾನಂ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆಗಮ್ಮ. ಅಪ್ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಂ. ಕಿಲೇಸವಸೇನಾತಿ ಯೇಸಂ ಆಸವಾನಂ ಖೇಪನೇನ ಇದಂ ಞಾಣಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಜಾತಂ, ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಸೇನ, ತೇಸಂ ಆಸವಾನಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಙ್ಗಹಣತೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ಪಕಾರನ್ತರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಅತೀತಕಾಲವಸೇನ ‘‘ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಅಭಿಸಮಯಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಜಾನನಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ. ಕಾಮಾಸವಾದೀನಂ ವಿಮುಚ್ಚನೇನೇವ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸಾಪಿ ವಿಮುತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಜಾನನಂ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ, ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿಆದಿಜಾನನಂ ¶ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಭೂಮಿ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಭೂಮಿನ್ತಿ ವಿಸಯಂ, ತೀಸು ಕಾಲೇಸುಪಿ ಜಾತಿಕ್ಖಯಂ ಪತಿ ಉಜುಕಮೇವ ವಾಯಾಮಾಸಮ್ಭವೇಪಿ ತಂ ಪತಿ ವಾಯಾಮಕರಣಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕತಂ, ತಸ್ಸ ಅನಾಗತಕ್ಖನ್ಧಾನುಪ್ಪತ್ತಿಫಲತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಾ ಪನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವಿತತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಮಗ್ಗೇನಾವಿಹತಕಿಲೇಸೇಹೇವ ಆಯತಿಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಜಾತಿ ಹೇಸ್ಸತಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮಗ್ಗೇನ ವಿನಾಸೇ ಸತಿ ಖನ್ಧಾ ನ ಜಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ತೇಕಾಲಿಕತಾಯ ಜಾತಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾಸಯೋಗೇಪಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಕಿಲೇಸವಿರುದ್ಧಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣುಪ್ಪಾದನಮೇವ ತಬ್ಬಿನಾಸೋ ವಿರುದ್ಧಪಚ್ಚಯೋಪನಿಪಾತೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಬೀಜಸನ್ತಾನೇ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪನಿಪಾತೇನ ಆಯತಿಂ ಬೀಜತ್ತಾನುಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಯ, ಇತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣುಪ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನ ಕಿಲೇಸಫಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಜಾತಿಕ್ಖಯೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವೀಯತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಖೀಣಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚಾಯಮತ್ಥೋ ಕಿಲೇಸಾಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯಾಭಾವೇನ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ ಖನ್ಧಾನಂ ಜಾತಿ ತೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ವೋಹಾರತೋ ಖೀಣಾ ಮೇ ಜಾತೀತಿ. ನ ಹಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯನ್ತರೇನ ವಿನಾಸೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸಮ್ಭವೇ ಚ ¶ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯನ್ತರತಾದಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ತಬ್ಬಿರುದ್ಧಕ್ಖಣುಪ್ಪಾದನಮೇವ ತಬ್ಬಿನಾಸುಪ್ಪಾದನಂ. ತನ್ತಿ ಖೀಣಜಾತಿಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇಮೇ ಪಕಾರಾ ಇತ್ಥಂ, ತಬ್ಭಾವೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ, ತದತ್ಥಾಯ. ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ.

ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಉಪಾಸಕತ್ತಪಟಿವೇದನಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೫. ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಧಿ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ. ಯಸಸಾತಿ ಪರಿವಾರೇನ. ಕೋತೂಹಲಚ್ಛರೇತಿ ಕೋತೂಹಲೇ ಅಚ್ಛರೇ ಚ. ಅಯನ್ತಿ ಅಮಿಕ್ಕನ್ತ-ಸದ್ದೋ. ನಯಿದಂ ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ಥದ್ವಯವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಥ ವಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಅವಿಸೇಸೇನ ಅತ್ಥಸಾಮಞ್ಞೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನೋ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ದೇಸನಾಪಸಾದಾದಿವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖಾಯಪಿ ತಥೇವ ತಿಟ್ಠತಿ ಪುಬ್ಬೇ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ…ಪೇ… ಪಸಾದೋ’’ತಿ. ಅಧೋಮುಖಠಪಿತಂ ಕೇನಚಿ. ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಂ ಸಯಮೇವ. ಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಪಕಾರೇಹಿ, ಅರಸರೂಪತ್ತಾದಿಪಟಿಪಾದಕಕಾರಣೇಹಿ ವಾ.

ಗಮುಧಾತುಸ್ಸ ¶ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕತ್ತಾಭಾವಾ ಗೋತಮಂ ಸರಣನ್ತಿ ಇದಂ ಪದದ್ವಯಮ್ಪಿ ನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಪುರಿಮಮೇವ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪನ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗೋತಮಂ ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಚ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಘಸ್ಸಾತಿ ಅಘತೋ ಪಾಪತೋ. ತಾತಾತಿ ಹಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ ಯುತ್ತತ್ತಾ. ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇತಿ ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಫಲಟ್ಠಾ ಏವ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ವಿತ್ಥಾರೋತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೯೦; ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ವುತ್ತಪದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅನೇಜನ್ತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹಂ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲನ್ತಿ ಅವಿರೋಧತ್ಥದೀಪನತೋ ಅವಿರುದ್ಧಸುಚಿಂ ಪಣೀತಂ ವಾ. ವಾಚಾಯ ಪಗುಣೀಕತ್ತಬ್ಬತೋ, ಪಕಟ್ಠೇಹಿ ಸದ್ದತ್ಥಗುಣೇಹಿ ಯೋಗತೋ ವಾ ಪಗುಣಂ. ಸಂಹತೋತಿ ಘಟಿತೋ ಸಮೇತೋ ¶ . ಯತ್ಥಾತಿ ಯೇಸು ಪುರಿಸಯುಗೇಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಟ್ಠ ಚ ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮದಸಾ ತೇತಿ ತೇ ಅಟ್ಠ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಧಮ್ಮದಸಾ.

ಸರಣನ್ತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಭಯಹಿಂಸನಾದಿಅತ್ಥೇನ ರತನತ್ತಯಂ ಸರಣಂ ನಾಮ, ತದೇವ ಮೇ ರತನತ್ತಯಂ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಪರಾಯಣನ್ತಿ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಾದಿಗುಣವಸೇನ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸರಣಗಮನಂ ನಾಮ. ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ. ಏತಸ್ಸ ಚ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ದುವಿಧೋ ಪಭೇದೋ. ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸರಣಗಮನೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದೇನ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ ಚತುಧಾ ಪವತ್ತತಿ ಅಹಂ ಅತ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮೀತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನಿಯ್ಯಾತನೇನ, ಯಥಾವುತ್ತತಪ್ಪರಾಯಣತಾಯ, ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನೇನ, ಪಣಿಪಾತೇನ ಚಾತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ಸೇಟ್ಠದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವವಸೇನೇವ ಸರಣಗಮನಂ ಹೋತಿ, ನ ಞಾತಿಭಯಾಚರಿಯಾದಿವಸೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಞಾತಿಆದಿವಸೇನ ತಿತ್ಥಿಯಂ ವನ್ದತೋ ಸರಣಂ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಂ ವನ್ದತೋ ಸರಣಂ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿನಿಯಮಂ ಸದಿಸಫಲಂ ಸರಣಗತಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿನಿಯಮತೋ. ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮಧಿಗಮೋ ಪನ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ಚ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ. ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಚಸ್ಸ ಸಂಸಯಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಾದಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ. ಭೇದೋಪಿಸ್ಸ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜವಸೇನ ದುವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪುಬ್ಬಕೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯಪಣಿಪಾತಾದೀಹಿ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚ ಅನಿಟ್ಠಫಲತ್ತಾ ಸಾವಜ್ಜೋ. ಅನವಜ್ಜೋ ಪನ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ಹೋತಿ. ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ವಾ ಭೇದೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕೋ ಉಪಾಸಕೋತಿಆದಿ ಉಪಾಸಕತ್ತಸರೂಪಕಾರಣಾದಿಪುಚ್ಛಾ. ತತ್ಥ ಯೋ ಗಹಟ್ಠೋ ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ ಅಮನುಸ್ಸೋ ವಾ ವುತ್ತನಯೇನ ತಿಸರಣಂ ಗತೋ, ಅಯಂ ಉಪಾಸಕೋ. ಯೋ ಚ ಸರಣಗಮನಾದಿಕಿರಿಯಾಯ ರತನತ್ತಯಂ ¶ ಉಪಾಸನತೋ ‘‘ಉಪಾಸಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಞ್ಚ ವೇರಮಣಿಯೋ ಚಸ್ಸ ಸೀಲಂ. ಪಞ್ಚಮಿಚ್ಛಾವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಪಾಪಾಜೀವಂ ಪಹಾಯ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಜೀವಿತಕಪ್ಪನಮಸ್ಸ ಆಜೀವೋ. ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯದುಸ್ಸೀಲತಾದಯೋ ಉಪಾಸಕತ್ತಸ್ಸ ವಿಪತ್ತಿ, ತದಭಾವೋ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವಿಹಾರಗ್ಗೇನಾತಿ ¶ ಓವರಕಾದಿವಸನಟ್ಠಾನಕೋಟ್ಠಾಸೇನ. ಅಜ್ಜಭಾವನ್ತಿ ಅಸ್ಮಿಂ ಅಹನಿ ಪವತ್ತಂ ಪಸಾದಾದಿಂ. ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಕೋ ಸರೀರಾವಯವೋ ಕಾಯಙ್ಗಂ. ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಕಂ ಓಟ್ಠಜಿವ್ಹಾದಿ ವಾಚಙ್ಗಂ. ಅಚೋಪೇತ್ವಾತಿ ಅಚಾಲೇತ್ವಾ. ಏತೇನ ಚ ವಚೀಪವತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಠಾನಕರಣಾನಂ ಚಲನಪಚ್ಚಯೋ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿಕಾರಾಕಾರೋ ವಿಸುಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ತೇನ ವಿಸುಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಮೇವ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ ತದುಪಕಾರತ್ತಾ. ಯಥಾ ಕಾಯೇನ ಕಾಯಕಣ್ಡುಯನಾದೀಸು ಸದ್ದುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತೋ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಆಕಾರವಿಕಾರೋ ವಿಸುಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅವಿಞ್ಞಾಪನತೋ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ಏವಮಯಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪನತೋ ಹೇತಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ನಾಮ ಜಾತಾ, ನ ಕೇವಲಂ ವಾಯುಪಥವೀನಂ ಚಲನಸದ್ದುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಭೂತವಿಕಾರಾಕಾರಮತ್ತತಾಯ. ಏವಞ್ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ರುಕ್ಖಾದೀಸು ಚಲನಸದ್ದುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ವಿಕಾರಾಕಾರಾನಂ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿತಾ ಸಮತ್ಥಿತಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕೇಚಿ ವಾಚಙ್ಗನ್ತಿ ‘‘ಹೋತು ಸಾಧೂ’’ತಿ ಏವಮಾದಿವಾಚಾಯ ಅವಯವನ್ತಿಆದಿಂ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಚೋಪೇತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಸಮೇತಿ. ಖನ್ತಿಂ ಚಾರೇತ್ವಾತಿ ಅನುಮತಿಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ. ‘‘ಖನ್ತಿಂ ಧಾರೇತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಬಹಿ ಅನಿಕ್ಖಮನವಸೇನ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಮುಖೋತಿ ಭಗವತಿ ಪಟಿನಿವತ್ತಮುಖೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ.

೧೬. ಯಾಚಧಾತುಸ್ಸ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕತ್ತಾ ‘‘ಭಗವಾ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಯಾಚಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಸಸ್ಸಕಾಲೇಪೀತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಅತಿಸಮಗ್ಘೇಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತಿವಿಯ ಅಪ್ಪಗ್ಘೇಪಿ ಯದಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ದತ್ವಾ ಬಹುಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಕ್ಖಮಾನಾತಿ ಯಾಚಮಾನಾ. ವುತ್ತಸಸ್ಸನ್ತಿ ವಪಿತಸಸ್ಸಂ. ತತ್ಥಾತಿ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ, ಏತೇನ ‘‘ವುತ್ತಂ ಸಲಾಕಾ ಏವ ಹೋತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಲಾಕಾವುತ್ತಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತೇನ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸಸ್ಸಂ ಸಲಾಕಾಮತ್ತಮೇವ ವುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಲಾಕಾವುತ್ತಾ’’ತಿಪಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಲಾಕಾ ಏವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಲಾಕಾಯ ವುತ್ತಂ ಜೀವಿಕಾ ಏತಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಲಾಕಾವುತ್ತಾ’’ತಿಪಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಲಾಕಾಯ ವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಧಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನೇತಿ ಧಞ್ಞಮಿನನಟ್ಠಾನೇ. ವಣ್ಣಜ್ಝಕ್ಖನ್ತಿ ಕಹಾಪಣಪರಿಕ್ಖಕಂ.

ಉಞ್ಛೇನ ಪಗ್ಗಹೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಗ್ಗಹೇನಾತಿ ಪತ್ತೇನ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಗ್ಗಯ್ಹತಿ ಏತೇನ ಭಿಕ್ಖಾತಿ ¶ ಹಿ ಪಗ್ಗಹೋ, ಪತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ಪಗ್ಗಹೇನ ¶ ಯೋ ಉಞ್ಛೋತಿಆದಿ. ಅಥ ವಾ ಪಗ್ಗಹೇನಾತಿ ಗಹಣೇನ, ಉಞ್ಛತ್ಥಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಪತ್ತೋತಿ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ.

ಗಙ್ಗಾಯ ಉತ್ತರದಿಸಾಪದೇಸೋ ಉತ್ತರಾಪಥೋ, ಸೋ ನಿವಾಸೋ ಏತೇಸಂ, ತತೋ ವಾ ಆಗತಾತಿ ಉತ್ತರಾಪಥಕಾ, ತೇನಾಹ ಉತ್ತರಾಪಥವಾಸಿಕಾತಿಆದಿ. ‘‘ಉತ್ತರಾಹಕಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವ ಅತ್ಥೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ. ಮನ್ದಿರನ್ತಿ ಅಸ್ಸಸಾಲಂ. ‘‘ಮನ್ದರ’’ನ್ತಿಪಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ಸಾ ಚ ಮನ್ದಿರಾ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ಬಹುವಿಧಾ ಚ ಕತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣ್ಡಲಿಕಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ.

ಗಙ್ಗಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ ದೇಸೋ ದಕ್ಖಿಣಾಪಥೋ, ತತ್ಥ ಜಾತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಾಪಥಮನುಸ್ಸಾ. ಬುದ್ಧಂ ಮಮಾಯನ್ತಿ ಮಮೇವಾಯನ್ತಿ ಗಣ್ಹನಸೀಲಾ ಬುದ್ಧಮಾಮಕಾ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಏವನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ. ಪಟಿವೀಸನ್ತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ. ತದುಪಿಯನ್ತಿ ತದನುರೂಪಂ ತಪ್ಪಹೋನಕಂ. ಲದ್ಧಾತಿ ಲಭಿತ್ವಾ ನೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಂ ನೇವ ಲಭಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾತಿ ಚ ಪಸತ್ಥತಮಗುಣಯೋಗತೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಚಾತಿ ಞಾತಿಸೇಟ್ಠೋ. ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಅಯಮೇವ ಪತಿರೂಪೋತಿ ಆಮಿಸಸ್ಸ ದುಲ್ಲಭಕಾಲೇಸು ಪರಿಕಥೋಭಾಸಾದಿಂ ಅಕತ್ವಾ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿಯಾ ಆಜೀವಸುದ್ಧಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುಗುಣಂ ಆಮಿಸಂ ವಿಚಾರೇನ್ತೇನ ನಾಮ ಞಾತಿಸಿನೇಹಯುತ್ತೇನ ಅರಿಯಸಾವಕೇನೇವ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಮಾರಾವಟ್ಟನಾಯಾತಿ ಮಾರೇನ ಕತಚಿತ್ತಪರಿವಟ್ಟನೇನ, ಚಿತ್ತಸಮ್ಮೋಹನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಮ್ಪೀತಿ ಉತ್ತರಕುರುಂ ವಾ ತಿದಸಪುರಂ ವಾ ಆವಟ್ಟೇಯ್ಯ.

‘‘ಫುಸ್ಸಸ್ಸಾಹಂ ಪಾವಚನೇ, ಸಾವಕೇ ಪರಿಭಾಸಯಿಂ;

ಯವಂ ಖಾದಥ ಭುಞ್ಜಥ, ಮಾ ಚ ಭುಞ್ಜಥ ಸಾಲಯೋ’’ತಿ. (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೩೯.೮೮) –

ಅಪದಾನೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ತದಾ ಓಕಾಸಕತತ್ತಾ. ನಿಬದ್ಧದಾನಸ್ಸಾತಿ ‘‘ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಾಚಾಯ ನಿಯಮಿತದಾನಸ್ಸ. ಅಪ್ಪಿತವತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯೇನ ಅತಿಹರಿತ್ವಾ ದಿನ್ನವತ್ಥುನೋಪಿ. ವಿಸಹತೀತಿ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ ನೀಹಾರೇನ. ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಯಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಚ ಉಪರಿ ಚ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಮತ್ತೇ ಠಾನೇ ಘನೀಭೂತಾಯ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾಯ ಪಭಾಯ, ಯತೋ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಂಸಿಯೋ ತಳಾಕತೋ ಮಾತಿಕಾಯೋ ವಿಯ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ದಸಸು ದಿಸಾಸು ¶ ಧಾವನ್ತಿ, ಸಾ ಯಸ್ಮಾ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತಾ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಭಗವತೋ ಸರೀರೇ ಪಭಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ¶ ಆಕಾಸೇ ಚನ್ದಸೂರಿಯಾದಯೋ ವಿಯ ವಿಭಾತಾ ವಿರೋಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಯ ಸಹ ಕೇನಚಿ ಅನಭಿಭವನೀಯಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ.

ಅನತ್ಥಸಞ್ಹಿತೇತಿ ಘಾತಾಪೇಕ್ಖಂ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಾದಿಸಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಘಾತೋ’’ತಿ. ಅತ್ಥೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಹೇತು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏತ್ಥ, ಧಮ್ಮದೇಸನಾದಿಕೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವತ್ಥು.

ಏಕಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವೀಸು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾರಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ವಾತಿ ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯವಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಬಹಿ ಅರುಣುಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ನ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದವಸೇನ ತಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ. ಏತೇನ ಚ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಪಚ್ಚಯೇ ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯೇನ ಗಮನಂ ಅನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚೀತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಗುಣೇ ಸಮ್ಭಾವನಾವಸೇನ ನ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಪಚ್ಛಾ ಸೀಲಂ ಅಧಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಆಜೀವಹೇತು ಸನ್ತಗುಣಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಆಜೀವವಿಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅತಿಮಞ್ಞಿಸ್ಸತೀತಿ ಅವಮಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ.

೧೭. ‘‘ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ ಉಚ್ಚನೀಚಜನಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ವತ್ವಾ ಪುನ ಉಚ್ಚಜನಾವೇಣಿಕವಸೇನೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಗರುಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸಾಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಸಹ ಪತಿಸ್ಸಯೇನ ನಿಸ್ಸಯೇನಾತಿ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ, ಸನಿಸ್ಸಯೋ, ತಸ್ಸ ಗರುಗುಣಯುತ್ತೇಸು ಗಾರವವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನ ವಚನಮೇವ ಅಧಿವಚನಂ. ಪಪ್ಪಟಕೋಜನ್ತಿ ಆದಿಕಪ್ಪೇ ಉದಕೂಪರಿ ಪಠಮಂ ಪಥವೀಭಾವೇನ ಸಞ್ಜಾತಂ ನವನೀತಪಿಣ್ಡಸದಿಸಂ ಉದಕೇಪಿ ಉಪ್ಪಿಲನಸಭಾವಂ ಅವಿಲೀಯನಕಂ ಅತಿಸಿನಿದ್ಧಮಧುರಂ ಅನೇಕಯೋಜನಸಹಸ್ಸಬಹಲಂ ರಸಾತಲಸಙ್ಖಾತಂ ಪಥವೋಜಂ. ಯಂ ಆದಿಕಪ್ಪಿಕೇಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ರಸತಣ್ಹಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಮಾನಂ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಬಲೇನ ಉಪರಿಭಾಗೇ ಕಕ್ಖಳಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪುರಿಮಾಕಾರೇನೇವ ಠಿತಂ, ಯಸ್ಸ ಚ ಬಲೇನ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಸಪಬ್ಬತಸಮುದ್ದಕಾನನಾ ಹೇಟ್ಠಾಉದಕೇ ಅನಿಮುಜ್ಜಮಾನಾ ಅವಿಕಿರಿಯಮಾನಾ ಕುಲ್ಲುಪರಿ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಂ ಪಥವೀಸಾರಮಣ್ಡನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನಾಹ ಪಥವೀಮಣ್ಡೋತಿಆದಿ. ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಮಧುರರಸೇನ ಉಪೇತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾದುರಸ’’ನ್ತಿ. ಉಪಪನ್ನಫಲೋತಿ ¶ ಬಹುಫಲೋ. ‘‘ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಮಕ್ಖಿಕಣ್ಡಾನಮ್ಪಿ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯೇ ಪಥವೀನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ, ತೇ ತತ್ಥ ಸಙ್ಕಾಮೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀನಮ್ಪಿ ಹತ್ಥಸಙ್ಕಾಮನೇ ಕಿಂ ಅನಾಮಾಸದೋಸೋ ನ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದ್ಧಿಮಸ್ಸ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೇ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೫೯) ವಚನತೋ, ತೇನೇವ ಭಗವಾಪಿ ಅನಾಮಾಸದೋಸಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ವಿಪಲ್ಲಾಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಆಹ, ಖುದ್ದಕೋ ಗಾಮೋ. ಮಹನ್ತೋ ಸಾಪಣೋ ನಿಗಮೋ. ಪದವೀತಿಹಾರೇನಾತಿ ಪದನಿಕ್ಖೇಪೇನ.

ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೮. ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ¶ ಮೂಲತೋ ಪಭುತೀತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿಗರುಕಾನಂ, ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಪಞ್ಞತ್ತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತತಾಯ. ತೇನೇವ ಥೇರೋ ಭಗವನ್ತಂ ‘‘ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇನ ಸಹ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಯಾಚಿ. ಖನ್ಧಕೇ ಹಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಾದೀನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ರಾಹುಲಭದ್ದಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನನುಞ್ಞಾತೋ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಪುತ್ತೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೦೫) ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಇಧೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಸಾಮಮ್ಪಿ ಪಚನಂ…ಪೇ… ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋ ವಾ ನ ಕತೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇವ ಸಾಮಪಾಕಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಏವಂ ಕತಿಪಯಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಬ್ಭಾವೇಪಿ ಅಪಞ್ಞತ್ತಪಾರಾಜಿಕಾದಿಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನ ತಾವ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತೇನ ಲೀನೋ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕೀಭಾವಂ ಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಗತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿರನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ.

ಸೋಳಸವಿಧಾಯ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಅನುಪದಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯಂ ‘‘ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಪುಥುಪಞ್ಞೋ ಹಾಸಪಞ್ಞೋ ಜವನಪಞ್ಞೋ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞೋ’’ತಿ ಆಗತಾ ಛ ಪಞ್ಞಾ ಚ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞಾ ಚ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ಸೋಳಸವಿಧೇನ ಆಗತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ. ಯೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾವಕಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಯೇವ ¶ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಾತಿ ವಿಪಸ್ಸೀಆದಯೋವ ಇಧ ಉದ್ಧಟಾ, ನ ಇತರೇ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ. ತೇನೇವ ಆಟಾನಾಟಿಯಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೫ ಆದಯೋ) ದೇವಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಾಕಟಾನಂ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಗಹಣಂ ಅಕಂಸು, ನಾಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೯. ಕಿಲಾಸುನೋತಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಪಯೋಜನಾಭಾವೇನ ನಿರುಸ್ಸಾಹಾ ಅಹೇಸುಂ, ನ ಆಲಸಿಯೇನ, ತೇನಾಹ ನ ಆಲಸಿಯಕಿಲಾಸುನೋತಿಆದಿ. ನಿದ್ದೋಸತಾಯಾತಿ ಕಾಯವಚೀವೀತಿಕ್ಕಮಸಮುಟ್ಠಾಪಕದೋಸಾಭಾವಾ. ಪಾಣಂ ನ ಹನೇ ನ ಚಾದಿನ್ನಮಾದಿಯೇತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೪೦೨) ಓವಾದಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ಸತ್ತಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿಆದಿ. ಛನ್ನಂ ಛನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಓಸಾನದಿವಸಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಸಕಿಂ ಸಕಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದಪೇಕ್ಖಮೇತ್ಥ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಖನ್ತೀ ಪರಮನ್ತಿಆದೀಸು ತಿತಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾ ಖನ್ತಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿಟ್ಠಾಖಮನಕಿಲೇಸತಪನತೋ ಪರಮಂ ತಪೋ ನಾಮ. ವಾನಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಹಿ ಪರಮಂ ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ ವದನ್ತಿ. ಯಥಾವುತ್ತಖನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ಪಾಣವಧಂ ವಾ ಛೇದನತಾಳನಾದಿಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ ಪರಸ್ಸಹರಣಪರದಾರಾತಿಕ್ಕಮನಾದೀಹಿ ಮುಸಾಪೇಸುಞ್ಞಫರುಸಾದೀಹಿ ಚ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ ಚ ಬಾಹಿತಪಾಪತಾಯ ಅಭಾವೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಸಮಿತಪಾಪತಾಯ ಅಭಾವೇನ ಸಮಣೋ ವಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲಸಂವರೇನ ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ ಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಂ ನಿಪ್ಫಾದನಂ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸೋಧನಂ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಂ ಯಂ, ತಮೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ. ಅನುಪವಾದೋತಿ ವಾಚಾಯ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುಪವದನಂ. ಅನುಪಘಾತೋತಿ ಕಾಯೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಉಪಘಾತಾಕರಣಂ ವುತ್ತಾವಸೇಸೇ ಚ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತೇ ಸೀಲೇ ಅತ್ತಾನಂ ಸಂವರಣಂ. ಭತ್ತಸ್ಮಿಂ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಸಙ್ಖಾತಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲಸಮಾಯೋಗೋ ತಮ್ಮುಖೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಪನ್ತಸೇನಾಸನಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ತಮ್ಮುಖೇನ ಪಕಾಸಿತೇ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮತಾಸಙ್ಖಾತಮಹಾಅರಿಯವಂಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾತೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ತದುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಆಯೋಗೋ ಅನುಯೋಗೋ ಚ ಯಂ, ತಮೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಸಿಟ್ಠೀತಿ ಯೋಜನಾ.

‘‘ಯಾವ ¶ ಸಾಸನಪರಿಯನ್ತಾ’’ತಿ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪನ ಉದ್ಧಂ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋಪಿ ನತ್ಥೇವ, ಬುದ್ಧಾ ಏವ ಹಿ ತಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಸಾವಕಾ. ಪಠಮಬೋಧಿಯನ್ತಿ ಬೋಧಿತೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಕಾಲೇ, ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನ ‘‘ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ವಸ್ಸೇಸು ಆದಿತೋ ಪನ್ನರಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಪಠಮಬೋಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಆಲತೋ ಪನ ಪಭುತಿ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಉದ್ದಿಸನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನೇವ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠಾನಂ ಅನವಕಾಸೋತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಕಾರಣಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ. ಅಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಪರಿಸಾಯಾತಿ ಅಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ವೋಮಿಸ್ಸತಾಯ ಅಸುದ್ಧಾಯ ಪರಿಸಾಯ, ನ ಕೇವಲಂ ಬುದ್ಧಾನಞ್ಞೇವ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಅಯುತ್ತೋ, ಅಥ ಖೋ ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ. ಚೋದನಾಸಾರಣಾದಿವಸೇನ ಪನ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಸಂವಾಸಕರಣಂ ಸಾವಕಾನಞ್ಞೇವ ಭಾರೋ, ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಾದಿಕರಣವಿಧಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ, ಚೋದನಾಸಾರಣಾದೀನಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇನೇವ ಭಗವಾ ಅಸುದ್ಧಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಅನುದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಸಕಲರತ್ತಿಂ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ನಿಸೀದಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ಅಸುದ್ಧಪುಗ್ಗಲಂ ಬಹಿ ನೀಹರಿಂಸು. ತಸ್ಮಾ ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಅಸುದ್ಧಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಞತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಾದಿಸಙ್ಘಕಮ್ಮಕರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯಕರಣಂ ವಿನಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾನನ್ತಿ ¶ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೇ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮಾನಂ ಸಾವಕಾನಂ. ಉಳಾರಾತಿಸಯಜೋತನತ್ಥಂ ‘‘ಉಳಾರುಳಾರಭೋಗಾದಿಕುಲವಸೇನ ವಾ’’ತಿ ಪುನ ಉಳಾರಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಉಳಾರಮಜ್ಝತ್ತಅನುಳಾರಾದೀನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಸಾವಕಾ ಅನ್ತರಧಾಪೇಸುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಅಪಞ್ಞತ್ತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಯದಿ ಸಾವಕಾ ಸಮಾನಜಾತಿಆದಿಕಾ ಸಿಯುಂ, ಅತ್ತನೋ ಕುಲಾನುಗತಗನ್ಥಂ ವಿಯ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ನ ನಾಸೇಯ್ಯುಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚ ನ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಇಮೇ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಸಮಾನಜಾತಿಆದಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಾಸೇಸುನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಸ್ಮಾ ಏಕನಾಮಾ…ಪೇ… ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಹೇಠೇನ್ತಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕವಾರೇ ಪನ ಸಾವಕಾನಂ ನಾನಾಜಚ್ಚಾದಿಭಾವೇ ಸಮಾನೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ? ಯಸ್ಮಾ ¶ ಚ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನ ಕೇವಲಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ಹೇತು, ಅಥ ಖೋ ಆಯತಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾವಕೇಹಿ ವಿನೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸಮ್ಭವೋಪಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಸಮ್ಭವೇ ಸತಿ ಬುದ್ಧಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ನಾಸತೀತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ವೇನೇಯ್ಯಸಮ್ಭವಸ್ಸಾಪಿ ಸೂಚನತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಹೇತು ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಾಳಿಯಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ…ಪೇ… ಓವದತೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಹಸ್ಸೋ ಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತೂತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮) ವಿಯ. ತಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಸಹಸ್ಸಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕವಚನನ್ತತಾಯ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅವಯವಾಪೇಕ್ಖಾಯ ‘‘ಓವದಿಯಮಾನಾನ’’ನ್ತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆಸವೇಹೀತಿ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಂ. ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನಂ. ತಸ್ಮಾ ಆಸವೇಹಿ ಕತ್ತುಭೂತೇಹಿ ಅನುಪಾದಾಯ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಮೋಚಿತಾನೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ತೇಸಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಾನೀತಿಆದಿ. ಯೇಹಿ ಆಸವೇಹೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಏವ ಕರಣವಚನಂ. ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನಂ. ತೇತಿ ಆಸವಾ. ತಾನೀತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಞ್ಚೇತಂ. ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಕತ್ತುಸಾಧನಂ, ವಿಮೋಚೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆಸವಾ ತೇಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಮುತ್ತವನ್ತೋ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಆಸವೇಹೀತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ವಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಕತ್ತುಸಾಧನಂ. ತಸ್ಮಾ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಂ ತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಮುತ್ತವನ್ತಾನಿ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಪುರಿಮವಚನಾಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಭಿಂಸನಕೇ ವನಸಣ್ಡೇತಿ ವುತ್ತವಚನಸ್ಸ ಅಪೇಕ್ಖನಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಮವಚನೇತಿ ಏವಂ ಅಪೇಕ್ಖನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನಾಹ ಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿಆದಿ. ಭಿಂಸನಸ್ಸ ಭಯಸ್ಸ ಕತಂ ಕರಣಂ ¶ ಕಿರಿಯಾ ಭಿಂಸನಕತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಂಸನಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಭಿಂಸನಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ. ಭಿಂಸಯತೀತಿ ಭಿಂಸನೋ, ಸೋವ ಭಿಂಸನಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ‘‘ಭಿಂಸನಕತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಬಹುತರಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಾತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಂ. ತೇನ ಚ ಯೋ ಕೋಚೀತಿ ಪದಸ್ಸಾಪಿ ಯೋ ಯೋ ¶ ಪವಿಸತೀತಿ ವಿಚ್ಛಾವಸೇನ ನಾನತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯೋ ಯೋ ಪವಿಸತಿ, ತೇಸು ಬಹುತರಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ.

ನಿಗಮನನ್ತಿ ಪಕತೇ ಅತ್ಥೇ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಸಂಹಾರೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ನಿಗಮನಕ್ಕಮೋ – ಯಾ ಹಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಉಪರಿ ಪರಿಯತ್ತಿವಸೇನ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಕಿಲಾಸುತಾ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾ, ಯಾ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ಭಿಂಸನಕವನಸಣ್ಡೇಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಓವದನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಫಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಏವ ಅಕಿಲಾಸುತಾ ಸಉಸ್ಸಾಹತಾ, ನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಧಮ್ಮವಿನಯದೇಸನಾಯ, ಅಯಂ ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಹೇತು, ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಹೋಸೀತಿ. ಪುರಿಸಯುಗವಸೇನಾತಿ ಪುರಿಸಾನಂ ಯುಗಂ ಪವತ್ತಿಕಾಲೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ, ಪುರಿಸವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಕೋತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸುಭದ್ದಸದಿಸೋ. ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಿ ಚ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಇದಂ ಭಗವತೋ ಜಾತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವುತ್ತಂ, ಬೋಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಗಣಿಯಮಾನಂ ಊನಂ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದ್ವೇಯೇವಾತಿ ಧರಮಾನೇ ಭಗವತಿ ಏಕಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಏಕನ್ತಿ ದ್ವೇ ಏವ ಪುರಿಸಯುಗಾನಿ.

೨೦-೧. ಅಸಮ್ಭುಣನ್ತೇನಾತಿ ಅಪಾಪುಣನ್ತೇನ. ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ ಪುರಿಮಕಥಾಯ ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ಯಾಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇಸೂತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಧಮ್ಮೇಸು. ನೇಸನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಆಸವಾನಂ. ತೇತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಧಮ್ಮಾ. ಞಾತಿಯೇವ ಪಿತಾಮಹಪಿತುಪುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪರಿವಟ್ಟನತೋ ಪರಿವಟ್ಟೋತಿ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟೋ. ಲೋಕಾಮಿಸಭೂತನ್ತಿ ಲೋಕಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಲೋಕಾಮಿಸಭೂತಂ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಙ್ಖೇಪೇನೇವಾತಿ ದಸಸಿಕ್ಖಾಪದದಾನಾದಿಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮುಖೇನ. ಏತನ್ತಿ ಮೇಥುನಾದೀನಂ ಅಕರಣಂ. ಥಾಮನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಸಾಮತ್ಥಿಯಂ. ಸಞ್ಛವಿನ್ತಿ ಸುಕ್ಕಚ್ಛವಿಂ ಪಕತಿಚ್ಛವಿಂ, ಸುನ್ದರಚ್ಛವಿಂ ವಾ. ಸೇಸನ್ತಿ ಸೇಸಪದಯೋಜನದಸ್ಸನಂ. ಇದಾನಿ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಅಯಂ ವಾ ಹೇತ್ಥಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ. ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ, ಅಯಮೇವ ಹೇತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ಸತ್ಥಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತದಾ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ. ರೋಪೇತ್ವಾತಿ ಫಾಲಿತಟ್ಠಾನೇ ¶ ನಿನ್ನಂ ಮಂಸಂ ಸಮಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ. ಸಕೇ ಆಚರಿಯಕೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಭಾವೇ, ಆಚರಿಯಕಮ್ಮೇ ವಾ.

ವಿಪುಲಭಾವೇನಾತಿ ¶ ಬಹುಭಾವೇನ. ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಅನುಪಾಯೇನ ಅಭಿನಿವಿಸಮಾನಾ, ವಿಪರೀತತೋ ಜಾನಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಸೇನ ರಸಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಅನವಜ್ಜಸಭಾವೇನ ಸಾವಜ್ಜಸಭಾವಂ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ. ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಉಬ್ಬಿನಯನ್ತಿ ಉಗ್ಗತಧಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗತವಿನಯಞ್ಚ, ಯಥಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘಾಧಿಕಾರೇ. ಪಭಸ್ಸರೋತಿ ಪಭಾಸನಸೀಲೋ. ಏವಂನಾಮೋ ಏವಂಗೋತ್ತೋತಿ ಸೋಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿನಾಮಗೋತ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಪಕತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಸಭಾವವಾಚೀ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಪಾಯೇಸು ಖಿಪನಕೋ ದಿಟ್ಠಿಆದಿಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಇದಾನಿ ಸಭಾವವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿನಿಪತನಂ ವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಯತೋತಿ ಸತ್ತಭವಬ್ಭನ್ತರೇ ನಿಯತಕ್ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನೋ. ತಸ್ಸ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ’’ತಿ.

೨೨. ಅನುಧಮ್ಮತಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನುಗತೋ ಸಭಾವೋ. ಪವಾರಣಾಸಙ್ಗಹಂ ದತ್ವಾತಿ ‘‘ಆಗಾಮಿನಿಯಾ ಪುಣ್ಣಮಿಯಾ ಪವಾರೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅನುಮತಿದಾನವಸೇನ ದತ್ವಾ, ಪವಾರಣಂ ಉಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏತೇನ ನಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪವಾರಣುಕ್ಕಡ್ಢನಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ. ಮಾಗಸಿರಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸೇತಿ ಚನ್ದಮಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಪರಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಯ ಅನನ್ತರೇ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಫುಸ್ಸಮಾಸಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇದಞ್ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಪರಿಪಾಕಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಫುಸ್ಸಮಾಸತೋ ಪರಞ್ಚ ಏಕದ್ವಿತಿಚತುಮಾಸಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ವಸಿತ್ವಾ ಸೇಸಮಾಸೇಹಿ ಚಾರಿಕಾಯ ಪರಿಯೋಸಾಪನತೋ. ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇತಿ ಇದಂ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಮನುಸ್ಸಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಬೋಧನೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇತರಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಪನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಛನ್ದುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ಅನನ್ತಮ್ಪಿ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತದನುಗುಣಾನುಸಾಸನೀ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿಯೇವ.

ಆಯಾಮಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಆ-ಸದ್ದೋ ಆಗಚ್ಛಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಗಚ್ಛ ಯಾಮಾ’’ತಿ, ಏಹಿ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುವಣ್ಣರಸಪಿಞ್ಜರಾಹೀತಿ ವಿಲೀನಸುವಣ್ಣಜಲಂ ವಿಯ ಪಿಞ್ಜರಾಹಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಳಿಯಂ ನಿಮನ್ತಿತಮ್ಹಾತಿಆದೀಸು ‘‘ನಿಮನ್ತಿತಾ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾ ಅಮ್ಹಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ನಿಮನ್ತಿತಾ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾ ಅತ್ಥಾ’’ತಿ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಯನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಜಾತಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನತ್ಥಿ, ನೋತಿ ವಾ ಏತಸ್ಸ ವಿವರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಘರಾವಾಸೇ. ತನ್ತಿ ತಂ ಕಾರಣಂ, ಕಿಚ್ಚಂ ವಾ. ಕುತೋತಿ ಕತರಹೇತುತೋ. ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ, ಕಿಚ್ಚೇನ ವಾ. ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿವರಣಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತೇಮಾಸಬ್ಭನ್ತರೇತಿ. ತನ್ತಿ ತಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ.

ತತ್ಥ ¶ ಚಾತಿ ಕುಸಲೇ. ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸಮುತ್ತೇಜೇತ್ವಾ. ವಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಆಯತಿಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ ಧಮ್ಮರತನವಸ್ಸಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ. ಯಂ ದಿವಸನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ.

೨೩. ಪತ್ತುಣ್ಣಪತ್ತಪಟೇ ಚಾತಿ ಪತ್ತುಣ್ಣಪಟೇ ಚೀನಪಟೇ ಚ. ತುಮ್ಬಾನೀತಿ ಚಮ್ಮಮಯತೇಲಭಾಜನಾನಿ. ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಅನುಪಗಮನಂ ಕತ್ವಾ. ಅಭಿರನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಅಭಿರುಚಿಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾಜ್ಝಾಸಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸೋರೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಮಹಾಮಣ್ಡಲಚಾರಿಕಾಯ ಮಗ್ಗಭೂತಾನಿ ಸೋರೇಯ್ಯನಗರಾದೀನಿ. ಪಯಾಗಪತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಗಙ್ಗಾಯ ಏಕಸ್ಸ ತಿತ್ಥವಿಸೇಸಸ್ಸಾಪಿ, ತಂಸಮೀಪೇ ಗಾಮಸ್ಸಾಪಿ ನಾಮಂ. ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಸಾದಂ ಜನೇತೀತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾ, ತಸ್ಸಾ.

ಯೇ ಪನ ಪಕಾರೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇ ಪಕಾರೇ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ರಿದನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾ’’ತಿ ಯಾ ಸಂವಣ್ಣನಾ ವುತ್ತಾ, ತತ್ರ ತಸ್ಸಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ಸಮನ್ತಪಸಾದಿಕಭಾವೇ ಇದಂ ವಕ್ಖಮಾನಗಾಥಾವಚನಂ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಬಾಹಿರನಿದಾನಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಸಿಕ್ಖಾಪದನಿದಾನಾನಂ ವಸೇನ ನಿದಾನಪ್ಪಭೇದದೀಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಥೇರವಾದಪ್ಪಕಾಸನಂ ವತ್ಥುಪ್ಪಭೇದದೀಪನ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಪ್ಪಭೇದದೀಪನ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದನಿದಾನನ್ತಿ ಪನ ವೇಸಾಲೀಆದಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ¶ ಕಾರಣಭೂತದೇಸವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ. ಸಮ್ಪಸ್ಸತಂ ವಿಞ್ಞೂನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾತ್ವೇವ ಪವತ್ತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಮತಿವಿನೋದನಿಯಂ

ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೧. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡೋ

೧. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ

ಸುದಿನ್ನಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ

೨೪. ವಿಕ್ಕಾಯಿಕಭಣ್ಡಸ್ಸ ¶ ¶ ವಿಕ್ಕಿಣನಂ ಇಣದಾನಞ್ಚ ಭಣ್ಡಪ್ಪಯೋಜನಂ ನಾಮ. ಏವಂ ಪಯೋಜಿತಸ್ಸ ಮೂಲಸ್ಸ ಸಹ ವಡ್ಢಿಯಾ ಗಹಣವಾಯಾಮೋ ಉದ್ಧಾರೋ ನಾಮ. ಅಸುಕದಿವಸೇ ದಿನ್ನನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಮುಟ್ಠಸ್ಸ ಸತುಪ್ಪಾದನಾದಿ ಸಾರಣಂ ನಾಮ. ಚತುಬ್ಬಿಧಾಯಾತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಸಮಣಾನಂ ವಸೇನ, ಭಿಕ್ಖುಆದೀನಂ ವಾ ವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಯ. ದಿಸ್ವಾನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸೀತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ಅಯಂ ದಿಸ್ವಾನ-ಸದ್ದೋ ಅಸಮಾನಕತ್ತುಕತ್ತಾ, ಯಥಾ ಘತಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಬಲಂ ಹೋತೀತಿ, ಏವಮಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಏವರೂಪೇಸು. ಭಬ್ಬಕುಲಪುತ್ತೋತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಮತ್ತಸಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕತಾಯ. ತೇನೇವಸ್ಸ ಮಾತಾದಿಅಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸಮಾಯೋಗೇನ ಕತವೀತಿಕ್ಕಮನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೇನ ಅಧಿಗಮನ್ತರಾಯೋ ಜಾತೋ. ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಾನಂ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಸು ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣಾನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ. ತೇನೇವ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲತ್ಥೇರಾದಯೋ ಅಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಅಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನಾ ಏವ ಅಹೇಸುನ್ತಿ. ಚರಿಮಕಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ. ಸಙ್ಖಂ ವಿಯ ಲಿಖಿತಂ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಧೋವಿತಂ ಸಙ್ಖಲಿಖಿತನ್ತಿ ಆಹ ಧೋತಇಚ್ಚಾದಿ. ಅಜ್ಝಾವಸತಾತಿ ಅಧಿ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಅಗಾರನ್ತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ’’ತಿ. ಕಸಾಯರಸರತ್ತಾನಿ ಕಾಸಾಯಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಸಾಯರಸಪೀತತಾಯಾ’’ತಿ. ಕಸಾಯತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಾಯ ಚ ಹಿ ರಸೋಪಿ ‘‘ಕಸಾಯರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೨೬. ಯದಾ ಜಾನಾತಿ-ಸದ್ದೋ ಬೋಧನತ್ಥೋ ನ ಹೋತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಪಯೋಗೇ ಸಪ್ಪಿನೋ ಜಾನಾತಿ ಮಧುನೋ ಜಾನಾತೀತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖೇನ ನಾನುಭೋಸೀ’’ತಿ. ಕೇನಚಿ ದುಕ್ಖೇನ ನಾನುಭೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಸ್ಸ ಲೋಪೋ ಕತೋ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ವಿಕಪ್ಪದ್ವಯೇಪಿ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ಉತ್ತರಪದೇನ ಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಲೋಪೋ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಜಾನಾತಿ-ಸದ್ದೋ ಸರಣತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಮಾತು ಸರತೀತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ¶ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ವದನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಥ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖಂ ನಸ್ಸರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನನುಭೂತತಾಯ ನಸ್ಸರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಕಪ್ಪದ್ವಯೇಪೀತಿ ಅನುಭವನಸರಣತ್ಥವಸೇನ ವುತ್ತೇ ದುತಿಯತತಿಯವಿಕಪ್ಪದ್ವಯೇ. ಪುರಿಮಪದಸ್ಸಾತಿ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಪದಸ್ಸ. ಉತ್ತರಪದೇನಾತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿಪದೇನ. ಸಮಾನಾಯ ಸಾಮಿವಚನಭೂತಾಯ ವಿಭತ್ತಿಯಾ ‘‘ಕಸ್ಸಚಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ ಲೋಪೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಮರಣೇನಪಿ ಮಯಂ ತೇತಿ ಏತ್ಥ ತೇತಿ ಪದಸ್ಸ ಸಹತ್ಥೇ ಕರಣವಸೇನಪಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಯಾ ವಿಯೋಗಂ ವಾ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ವುತ್ತಂ.

೨೮. ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ನಾಮ ಗಾಯನಕಾ. ನಟಾ ನಾಮ ರಙ್ಗನಟಾ. ನಾಟಕಾ ಲಙ್ಘನಕಾದಯೋ. ಸುಖೂಪಕರಣೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಚರಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ಯಸ್ಮಾ ಲಳನ್ತೋ ಕೀಳನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಲಳಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದಾನಪ್ಪದಾನಾದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ನಿಚ್ಚದಾನಂ ದಾನಂ ನಾಮ, ವಿಸೇಸದಾನಂ ಪದಾನಂ ನಾಮ, ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸೀಲಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

೩೦. ಚುದ್ದಸ ಭತ್ತಾನೀತಿ ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ ಉದ್ದೇಸಭತ್ತಂ ನಿಮನ್ತನಂ ಸಲಾಕಂ ಪಕ್ಖಿಕಂ ಉಪೋಸಥಿಕಂ ಪಾಟಿಪದಿಕಂ ಆಗನ್ತುಕಂ ಗಮಿಕಂ ಗಿಲಾನಂ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಂ ವಿಹಾರ-ಧುರ-ವಾರಭತ್ತನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚುದ್ದಸ ಭತ್ತಾನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೇನಾಸನಾದಿಪಚ್ಚಯತ್ತಯನಿಸ್ಸಿತೇಸು ಆರಞ್ಞಕಙ್ಗಾದಿಪಧಾನಙ್ಗಾನಂ ಗಹಣವಸೇನ ಸೇಸಧುತಙ್ಗಾನಿಪಿ ಗಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಜ್ಜೀನನ್ತಿ ವಜ್ಜೀರಾಜೂನಂ. ವಜ್ಜೀಸೂತಿ ಜನಪದಾಪೇಕ್ಖಂ ಬಹುವಚನಂ, ವಜ್ಜೀನಾಮಕೇ ಜನಪದೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾಯೇವ ಉಪಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಚ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಾ, ಇತ್ಥಿವತ್ಥಾದೀನಿ ಚ ತದುಪಕರಣಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಹಿ ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತ್ತಾತಿ ಸೇಸಧುತಙ್ಗಪರಿವಾರಿತೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಧುತಙ್ಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಪದಾನಚಾರಂ ಚರಿತುಕಾಮೋ’’ತಿ.

೩೧. ದೋಸಾತಿ ರತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಭಿವುತ್ಥಂ ಪರಿವುಸಿತಂ ಆಭಿದೋಸಿಕಂ, ಅಭಿದೋಸಂ ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲಂ ಗತೋ ಪತ್ತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಆಭಿದೋಸಿಕೋ, ತೇನಾಹ ಏಕರತ್ತಾತಿಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿಆದಿ.

೩೨. ಉದಕಕಞ್ಜಿಯನ್ತಿ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಉದಕಞ್ಚ ಯಾಗು ಚ. ತಥಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇ.ಅನೋಕಪ್ಪನಂ ಅಸದ್ದಹನಂ, ಅಮರಿಸನಂ ಅಸಹನಂ.

೩೪. ತದ್ಧಿತಲೋಪನ್ತಿ ¶ ಪಿತಾಮಹತೋ ಆಗತಂ ‘‘ಪೇತಾಮಹ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ¶ ಏ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಧನಂ ಗಹಿತಂ, ತೇ ಇಣಾಯಿಕಾ. ಪಲಿಬುದ್ಧೋತಿ ‘ಮಾ ಗಚ್ಛ ಮಾ ಭುಞ್ಜಾ’ತಿಆದಿನಾ ಕತಾವರಣೋ, ಪೀಳಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೫. ಅತ್ತನಾತಿ ಸಯಂ. ಸಪತಿನೋ ಧನಸಾಮಿನೋ ಇದಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ, ಧನಂ. ತದೇವ ವಿಭವೋ.

೩೬. ಭಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಗಹಿತಪುಬ್ಬಾ ಏವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ. ದಿನ್ನಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ಪಿತರಾ ದಿನ್ನಂ ಸುಕ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಿ ತೇನ ದಿನ್ನಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಕ್ಕಮೇವ ವಾ ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಖಿಪ್ಪಂ ಪತಿಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಪಿತು ಸಂಯೋಗಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿಯಮೋ ಅತ್ಥಿ ಸುಕ್ಕಮೇವ ತಥಾ ಪತಿಟ್ಠಾನನಿಯಮತೋ. ಸುಕ್ಕೇ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಯಾವ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ, ಅಡ್ಢಮಾಸಮತ್ತಂ ವಾ, ತಂ ಗಬ್ಭಸಣ್ಠಾನಸ್ಸ ಖೇತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ ಮಾತು ಮಂಸಸ್ಸ ಲೋಹಿತಲೇಸಸ್ಸ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅಟ್ಠಪಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಏವರೂಪನ್ತಿ ಏವಂ ಗರುಕಸಭಾವಂ, ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವತ್ಥುಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಸೇಸೇ ಪಞ್ಚಖುದ್ದಕಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಏವ ಪಞ್ಞಪೇಸೀ’’ತಿ. ಯಂ ಆದೀನವನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಚೋಪನತೋತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಚಲನತೋ.

ತೇನೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಯಾನಿ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಕಾರಣಾನಿ ನಿವತ್ತಿತಾನಿ, ತಾನಿಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಿಂ ಪನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಉಭಯೇಸಂ ಛನ್ದರಾಗವಸೇನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ವುತ್ತೋ. ಇತ್ಥಿಯಾ ಏವ ಛನ್ದರಾಗವಸೇನ ನಾಭಿಪರಾಮಸನಂ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಂ. ಸಾಮಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಹಿ ಮಾತಾ ಪುತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಞ್ಜಾತಾದರಾ ನಾಭಿಪರಾಮಸನಕಾಲೇ ಕಾಮರಾಗಸಮಾಕುಲಚಿತ್ತಾ ಅಹೋಸಿ, ಇತರಥಾ ಪುತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಚಸ್ಸಾ ಕಾಮರಾಗಸಮುಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಅಕಾಸೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ವತ್ಥುವಸೇನ ವಾ ಏತಂ ನಾಭಿಪರಾಮಸನಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗತೋ ವಿಸುಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮಾತಙ್ಗಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ನಾಭಿಪರಾಮಸನೇನ ಮಣ್ಡಬ್ಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಹೋಸಿ. ಚಣ್ಡಪಜ್ಜೋತಮಾತು ನಾಭಿಯಂ ವಿಚ್ಛಿಕಾ ಫರಿತ್ವಾ ¶ ಗತಾ, ತೇನ ಚಣ್ಡಪಜ್ಜೋತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಹೋಸೀತಿ ಆಹ ಏತೇನೇವ ನಯೇನಾತಿಆದಿ.

ಅಯನ್ತಿ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ ದೀಪೇತಿ, ಮಾತಾ ಚ ಉತುನೀ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋಣಿತಸ್ಸ. ಗನ್ಧಬ್ಬೋತಿ ತತ್ರುಪಗೋ ಸತ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಗನ್ತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಧ-ಕಾರೋ ಕತೋ. ಅಥ ವಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ನಾಮ ರಙ್ಗನಟಾ, ತೇ ವಿಯ ತತ್ರ ತತ್ರ ಭವೇಸು ನಾನಾವೇಸಗ್ಗಹಣತೋ ಅಯಮ್ಪಿ ‘‘ಗನ್ಧಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಕ್ಖಣತೋ ಪಚ್ಛಾಪಿ ಸತ್ತಾಹಬ್ಭನ್ತರೇ ¶ ತತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ ‘‘ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಗಬ್ಭಸ್ಸಾತಿ ಕಲಲರೂಪಸಹಿತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ. ತಞ್ಹಿ ಇಧ ‘‘ಗಬ್ಭೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಸಾ ತೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹೀತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೩೬) ವಿಯ. ಅಸ್ಸ ತಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಾಳಿಯಂ ನಿರಬ್ಬುದೋ ವತ ಭೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ನಿರಾದೀನವೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಸುದಿನ್ನೇನ…ಪೇ… ಆದೀನವೋ ಉಪ್ಪಾದಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತಿಹಾತಿ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಏವನ್ತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥಭವನಂ. ಮುಹುತ್ತೇನಾತಿ ಇದಂ ಖಣೇನಾತಿ ಪದಸ್ಸ ವೇವಚನಂ. ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋಪಿ ದೇವಾನಂ ತಾವಮಹನ್ತೋ ಸದ್ದೋ ತೇಸಂ ರೂಪಂ ವಿಯ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಗೋಚರೋ ನ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಛಾ ಸುದಿನ್ನೇನ ವುತ್ತೇ ಏವ ಜಾನಿಂಸೂತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೩೭. ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಪದಟ್ಠಾನಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಮೇವ ಉಪಚಾರತೋ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸೇವ ಯಾವಜೀವಂ ಚರಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕೋತಿ ಉದ್ದೇಸಾದೀಸು ಅಬ್ಯಾವಟೋ. ವಹಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಛಿನ್ನಪಾದೋ, ಛಿನ್ನಖನ್ಧೋ ವಾ. ಚಿನ್ತಯೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಜ್ಝಾಯೀತಿ ಪದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಪದತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ‘‘ಕಿಸೋ ಅಹೋಸಿ…ಪೇ… ಪಜ್ಝಾಯಿ ಚಾ’’ತಿ ಚ-ಕಾರಂ ಆನೇತ್ವಾ ಪಾಳಿಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.

೩೮. ಗಣೇ ಜನಸಮಾಗಮೇ ಸನ್ನಿಪಾತನಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾ, ಸಾವ ಪಪಞ್ಚಾ, ತೇನ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಪಪಞ್ಚೇನ. ಯಸ್ಸಾತಿ ಯೇ ಅಸ್ಸ. ಕಥಾಫಾಸುಕಾತಿ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಭಾವೇನ ಫಾಸುಕಕಥಾ, ಸುಖಸಮ್ಭಾಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಭೂತರೂಪಮುಖೇನೇವ ಮನ್ದನಂ ಪೀನನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ಪಸಾದಇಚ್ಚಾದಿ. ದಾನೀತಿ ನಿಪಾತೋ ಇಧ ಪನ-ಸದ್ದತ್ಥೇ ವತ್ತತಿ ತಕ್ಕಾಲವಾಚಿನೋ ಏತರಹಿ-ಪದಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಪನ ತ್ವ’’ನ್ತಿ. ನೋ-ಸದ್ದೋಪಿ ನು-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ¶ ಪುಚ್ಛನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನು ತ್ವ’’ನ್ತಿ. ತಮೇವಾತಿ ಗಿಹಿಭಾವಪತ್ಥನಾಲಕ್ಖಣಮೇವ. ಅನಭಿರತಿಮೇವಾತಿ ಏವ-ಕಾರೇನ ನಿವತ್ತಿತಾಯ ಪನ ತದಞ್ಞಾಯ ಅನಭಿರತಿಯಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಧಿಕುಸಲಾನನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಕುಸಲಾ ನಾಮ. ಇದಂ ಪನಾತಿಆದಿ ಉಪರಿ ವತ್ತಬ್ಬವಿಸೇಸದಸ್ಸನಂ. ಪರಿಯಾಯವಚನಮತ್ತನ್ತಿ ಸದ್ದತ್ಥಕಥನಮತ್ತಂ.

ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮೇ, ಏವಂ ವಿರಾಗಾಯ ದೇಸಿತೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾಮಾತಿ ಗರಹಾಯಂ. ಲೋಕುತ್ತರನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ವಿರಾಗಾಯಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಕಿಲೇಸಕ್ಖಯನಿಬ್ಬಾನತೋ ವಿಸೇಸೇತಿ. ಜಾತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಮಾನೋ ಏವ ಮದಜನನಟ್ಠೇನ ಮದೋತಿ ಮಾನಮದೋ. ‘‘ಅಹಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಪವತ್ತೋ ಮಾನೋ ಪುರಿಸಮದೋ. ‘‘ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸೇವನಾಸಮತ್ಥತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನೋ, ರಾಗೋ ಏವ ವಾ ಪುರಿಸಮದೋ’’ತಿ ಕೇಚಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಬಲಮದಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟನ್ತಿ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಾ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ¶ ವಟ್ಟಂ. ವಿರಜ್ಜತೀತಿ ವಿಗಚ್ಛತಿ. ಯೋನಿಯೋತಿ ಅಣ್ಡಜಾದಯೋ, ತಾ ಪನ ಯವನ್ತಿ ತಾಹಿ ಸತ್ತಾ ಅಮಿಸ್ಸಿತಾಪಿ ಸಮಾನಜಾತಿತಾಯ ಮಿಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ಯೋನಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ.

ಞಾತತೀರಣಪಹಾನವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ ನಾಮ. ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಲೋಕಿಯವಿಪಸ್ಸನಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ ನಾಮ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ ನಾಮ. ಇಧ ಪನ ಞಾತತೀರಣಕಿಚ್ಚಾನಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಿಜ್ಝನತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ತಿವಿಧಾಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ, ತೇನೇವ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋವ ಕಥಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಮೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಾನನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸುಭಾದಿಆಕಾರಾನಂ ತದಾಕಾರಗಾಹಿಕಾನಂ ತಣ್ಹಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸಯಮುಖೇನ ಹೇತ್ಥ ವಿಸಯಿನೋ ಗಹಿತಾ. ತೀಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ‘‘ವಿರಾಗಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ…ಪೇ… ನೋ ಸಉಪಾದಾನಾಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು.

೩೯. ಕಲಿಸಾಸನಾರೋಪನತ್ಥಾಯಾತಿ ದೋಸಾರೋಪನತ್ಥಾಯ. ಕಲೀತಿ ಕೋಧಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಕಲಿಸಾಸನಂ, ಕೋಧವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಗರಹಾ. ಅಜ್ಝಾಚಾರೋವ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ. ಸಮಣಕರಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಸಮಣಭಾವಕರಾನಂ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಕಥಂ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅನಾಗತವಚನಂ ಕತಂ, ‘‘ನಾಮ-ಸದ್ದಯೋಗೇನಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಅತಿವಿಯ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕನ್ತಿ ¶ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ನಾತಿಸಾವಜ್ಜಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಗವತೋ ಆಣಾವೀತಿಕ್ಕಮತೋ ಚೇವ ಸಮಾದಿನ್ನಸಿಕ್ಖತ್ತಯವಿನಾಸನತೋ ಚ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಉದಕೇ ಭವಂ ಓದಕಂ, ಧೋವನಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ಉದಕಕಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿ. ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅನಾಗತವಚನಂ ನಾಮ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಾಮ-ಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ದುಬ್ಭರತಾದೀನಂ ಹೇತುಭೂತೋ ಅಸಂವರೋ ಇಧ ದುಬ್ಭರತಾದಿ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ ಕಾರಣೇ ಕಾರಿಯೋಪಚಾರೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಬ್ಭರತಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಅಸಂವರಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅತ್ತಾತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ. ದುಬ್ಭರತನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪಟ್ಠಾಕೇಹಿ ಚ ದುಕ್ಖೇನ ಭರಿತಬ್ಬತಂ. ಸತ್ತೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚ ಸಙ್ಗಣನಂ ಸಮೋಧಾನಂ ಸಙ್ಗಣಿಕಾತಿ ಆಹ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯಾತಿಆದಿ. ಅಟ್ಠಕುಸೀತವತ್ಥುಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಏಕಂ, ತಥಾ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಗನ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅಗಮಾಸಿನ್ತಿ, ನಾಲತ್ಥಂ ಭೋಜನಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರಿನ್ತಿ, ಅಲತ್ಥನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮೇ ಆಬಾಧೋತಿ, ಅಚಿರವುಟ್ಠಿತೋ ಗೇಲಞ್ಞಾತಿ ಏಕನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಕುಸೀತವತ್ಥೂನಿ ನಾಮ. ಏತ್ಥ ಚ ಕೋಸಜ್ಜಂ ಕುಸೀತ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಂ. ವಿನಾಪಿ ಹಿ ಭಾವಜೋತನಪಚ್ಚಯಂ ಭಾವತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಯಥಾ ಪಟಸ್ಸ ಸುಕ್ಕನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾಪಚಯಭೂತಾಯ ವಿವಟ್ಟಾಯಾತಿ ರಾಗಾದಿಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪಚಯಹೇತುಭೂತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂವರಪ್ಪಹಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ ಸೀಲಸಂವರಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಂವರೇಹಿ ಚೇವ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಹಾನೇಹಿ ಚ ಉಪೇತಂ. ಅಸುತ್ತನ್ತ ವಿನಿಬದ್ಧನ್ತಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಪಾಳಿಸಙ್ಖಾತಸುತ್ತನ್ತವಸೇನ ಅರಚಿತಂ, ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಚ ಅನಾರೋಪಿತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾಳಿವಿನಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ತೇನ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಯಥಾನುರೂಪಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವರೂಪಾ ಹಿ ಪಕಿಣ್ಣಕದೇಸನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಮೂಲಂ. ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಧಮ್ಮದೇಸನಾ ನಾಮ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪಸಙ್ಗೇ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಓತಾರೇತ್ವಾ ನಾನಾನಯೇಹಿ ಕಥಿಯಮಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಕಿರಾತಿಆದಿ. ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ‘‘ಕಿಮೇತೇನಾ’’ತಿ ಮದ್ದನಚಿತ್ತಾ.

ವುತ್ತತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಅಧಿಗಮುಪಾಯವಸೇನ. ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಾ ಆರತಿ ವಿರತೀತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೭೦೬) ನಿದ್ದಿಟ್ಠವಿರತಿಯೋ ಚೇವ, ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚೇತನಾ ಸಞ್ಚೇತನಾತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೭೦೪) ನಿದ್ದಿಟ್ಠಚೇತನಾ ಚ, ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಾ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ಫಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಅವಿಕ್ಖೇಪೋತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೭೦೫) ನಿದ್ದಿಟ್ಠಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ¶ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯೋ ತತ್ಥ ನಾಮಕಾಯೋ ಪದಕಾಯೋತಿ ಇದಂ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ನಾಮಕಾಯೋತಿ ನಾಮಸಮೂಹೋ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ, ಸೇಸಾನಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ. ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ವಿರತಿಆದಯೋ ವುತ್ತಾ ತಪ್ಪಕಾಸಕಞ್ಚ ವಚನಂ.

ಅತ್ಥವಸೇತಿ ಹಿತವಿಸೇಸೇ ಆನಿಸಂಸವಿಸೇಸೇ, ತೇ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹೇತೂತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾರಣವಸೇ’’ತಿ. ಸುಖವಿಹಾರಾಭಾವೇ ಸಹಜೀವನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸಹಜೀವಿತಾತಿ ಸುಖವಿಹಾರೋವ ವುತ್ತೋ. ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲಾತಿ ನಿಸ್ಸೀಲಾ ದೂಸಿತಸೀಲಾ ಚ. ಪಾರಾಜಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ಹಿ ನಿಸ್ಸೀಲಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಸೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಪಸಙ್ಗೇ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೇಹಿ ಖಣ್ಡಛಿದ್ದಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೂಸಿತಸೀಲಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಉಭಯೇನಪಿ ಅಲಜ್ಜಿನೋವ ಇಧ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಮ್ಪಿ ದಸ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಉಪರಿ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲೇ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ, ತೇನೇವ ‘‘ಯೇ ಮಙ್ಕುತಂ…ಪೇ… ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಸಾಧಾರಣವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ತತ್ಥ ಮಙ್ಕುತನ್ತಿ ನಿತ್ತೇಜತಂ ಅಧೋಮುಖತಂ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿಆದೀಸು ಧಮ್ಮೋತಿ ಭೂತಂ ವತ್ಥು. ವಿನಯೋತಿ ಚೋದನಾ ಚೇವ ಸಾರಣಾ ಚ. ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ಚೇವ ಅನುಸಾವನಸಮ್ಪದಾ ಚ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಮಾನಾತಿ ಸಂಸಯಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನಾ. ಉಬ್ಬಾಳ್ಹಾತಿ ಪೀಳಿತಾ. ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಉಪೋಸಥೋ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪವಾರಣಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಸಾಮಗ್ಗೀ ನ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಲಜ್ಜೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಾದಿಸಕಲಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ಧಮ್ಮಪರಿಭೋಗತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾನಂ ನಿಯತಕಾಲಿಕತಾಯ ಚ ಅವಸ್ಸಂ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮತೋ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಕಿತ್ತಿ ಗರಹಾ. ಅಯಸೋ ಪರಿವಾರಹಾನಿ.

ಚುದ್ದಸ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ ನಾಮ ವತ್ತಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೩೫೬ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಾನಿ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ ¶ ಆವಾಸಿಕಗಮಿಕಅನುಮೋದನಭತ್ತಗ್ಗಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕಆರಞ್ಞಕಸೇನಾಸನಜನ್ತಾಘರವಚ್ಚಕುಟಿಉಪಜ್ಝಾಯಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಆಚರಿಯಅನ್ತೇವಾಸಿಕವತ್ತನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚುದ್ದಸ ವತ್ತಾನಿ, ಏತಾನಿ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಬ್ಬದಾ ಚ ಯಥಾರಹಂ ಚರಿತಬ್ಬಾನಿ. ದ್ವೇ ಅಸೀತಿ ಮಹಾವತ್ತಾನಿ ಪನ ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಕತಾದಿಕಾಲೇಯೇವ ಚರಿತಬ್ಬಾನಿ, ನ ಸಬ್ಬದಾ. ತಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ಗಣಿತಾನಿ. ತಾನಿ ಪನ ‘‘ಪಾರಿವಾಸಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೭೫) ಆರಭಿತ್ವಾ ‘‘ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ…ಪೇ… ನ ಛಮಾಯ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ¶ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾವಸಾನಾನಿ ಛಸಟ್ಠಿ, ತತೋ ಪರಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾರಿವಾಸಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಾರಿವಾಸಿಕೇನ ವುಡ್ಢತರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ, ಮೂಲಾಯಪಟಿಕಸ್ಸನಾರಹೇನ, ಮಾನತ್ತಚಾರಿಕೇನ, ಮಾನತ್ತಾರಹೇನ, ಅಬ್ಭಾನಾರಹೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಚ್ಛನ್ನೇ ಆವಾಸೇ ವತ್ಥಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ. ೮೨) ವುತ್ತವತ್ತಾನಿ ಪಕತತ್ತೇನ ಚರಿತಬ್ಬೇಹಿ ಅನಞ್ಞತ್ತಾ ವಿಸುಂ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಪಾರಿವಾಸಿಕವುಡ್ಢತರಾದೀಸು ಪುಗ್ಗಲನ್ತರೇಸು ಚರಿತಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಏಕೇಕಂ ಕತ್ವಾ ಗಣಿತಾನಿ ಪಞ್ಚಾತಿ ಏಕಸತ್ತತಿವತ್ತಾನಿ ಚ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಕತವತ್ತೇಸು ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಪಕತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಭಿವಾದನಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ… ನಹಾನೇ ಪಿಟ್ಠಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ಸಾದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೮೬) ಇದಂ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಂ ಅಸಾದಿಯನಂ ಏಕಂ, ‘‘ನ ಪಕತತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುದ್ಧಂಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದೀನಿ (ಚೂಳವ. ೫೧) ಚ ದಸಾತಿ ಏವಂ ದ್ವಾಸೀತಿ ವತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏತೇಸ್ವೇವ ಪನ ಕಾನಿಚಿ ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಾದಿವತ್ತಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಪಾರಿವಾಸಿಕಾದಿವತ್ತಾನೀತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ದ್ವಾಸೀತಿಯೇವ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಪದೇಸೇ ಅಪ್ಪಕಂ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಸೀತಿಖನ್ಧಕವತ್ತಾನೀತಿ ಆಗತಂ. ಅಥ ವಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ಚುದ್ದಸವತ್ತೇಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ವಿನಯಾಗತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ವತ್ತಾನಿ ಯಥಾ ದ್ವಾಸೀತಿ ವತ್ತಾನಿ, ಅಸೀತಿ ವತ್ತಾನಿ ಏವ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಞಾತಬ್ಬಾನಿ.

ಸಂವರವಿನಯೋತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣಸಂವರೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಸಂವರೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಂವರಣತೋ ಸಂವರೋ, ವಿನಯನತೋ ವಿನಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಮ್ಪಿ ಪಹಾನಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಹಾನಂ, ವಿನಯನಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಥವಿನಯೋತಿ ಸತ್ತ ಅಧಿಕರಣಸಮಥಾ. ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿನಯೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ. ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಭಗವತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾವ ಅನುಗ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ ತಬ್ಭಾವೇ ಏವ ಭಾವತೋ. ಸಙ್ಖಲಿಕನಯಂ ಕತ್ವಾ ದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಯೋಜನಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪದೇನೇವ ಯೋಜಿತತ್ತಾ ಅಯೋಸಙ್ಖಲಿಕಸದಿಸನ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಲಿಕನಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ದಸಸು ಪದೇಸು ಏಕಮೇಕಂ ಪದಂ ತದವಸೇಸೇಹಿ ನವನವಪದೇಹಿ ಯೋಜಿತತ್ತಾ ‘‘ಏಕೇಕಪದಮೂಲಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅತ್ಥಸತಂ ¶ ¶ ಧಮ್ಮಸತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಪರಿವಾರೇ (ಪರಿ. ೩೩೪) ಯಂ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠು, ತಂ ಸಙ್ಘಫಾಸೂತಿ ಆದಿಂಕತ್ವಾ ಯಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ, ತಂ ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಖಣ್ಡಚಕ್ಕವಸೇನೇವ ಸಙ್ಖಲಿಕನಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಏಕಮೂಲಕನಯೇ ಆಗತಬದ್ಧಚಕ್ಕನಯೇನ ಯಂ ವಿನಯಾನುಗ್ಗಹಾಯ, ತಂ ಸಙ್ಘಸುಟ್ಠೂತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಬದ್ಧಚಕ್ಕೇ ಕತೇ ಪುರಿಮಪುರಿಮಾನಿ ದಸ ಧಮ್ಮಪದಾನಿ, ಪಚ್ಛಿಮಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ದಸ ಅತ್ಥಪದಾನಿ ಚಾತಿ ವೀಸತಿ ಪದಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕಮೂಲಕನಯೇ ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ನವೇವ ಅತ್ಥಪದಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಏವಂ ದಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ನವುತಿ ಅತ್ಥಪದಾನಿ ನವುತಿ ಧಮ್ಮಪದಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಸಙ್ಖಲಿಕನಯೇ ವುತ್ತೇಹಿ ದಸಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ ದಸಹಿ ಧಮ್ಮಪದೇಹಿ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜಿತಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಸತಂ ಧಮ್ಮಸತಞ್ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೩೯) ಸಙ್ಖಲಿಕನಯೇಪಿ ಏಕಮೂಲಕನಯೇಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅತ್ಥಸತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸತಸ್ಸ ಯೋಜನಾಮುಖಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತಥಾ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಅತ್ಥಸತಂ ಧಮ್ಮಸತನ್ತಿ (ಪರಿ. ೩೩೪) ಗಾಥಾಯ ನ ಸಮೇತಿ ದ್ವೇ ಅತ್ಥಸತಾನಿ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಸತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ನಿರುತ್ತಿಸತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಞಾಣಸತಾನೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ. ತಸ್ಮಾ ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥಸತಂ ಧಮ್ಮಸತನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ದ್ವೇ ಚ ನಿರುತ್ತಿಸತಾನೀತಿ ಅತ್ಥಜೋತಿಕಾನಂ ನಿರುತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ನಿರುತ್ತಿಸತಂ, ಧಮ್ಮಭೂತಾನಂ ನಿರುತ್ತೀನಞ್ಚ ವಸೇನ ನಿರುತ್ತಿಸತನ್ತಿ ದ್ವೇ ನಿರುತ್ತಿಸತಾನಿ. ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಞಾಣಸತಾನೀತಿ ಅತ್ಥಸತೇ ಞಾಣಸತಂ, ಧಮ್ಮಸತೇ ಞಾಣಸತಂ, ದ್ವೀಸು ನಿರುತ್ತಿಸತೇಸು ದ್ವೇ ಞಾಣಸತಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಸತಾನಿ. ಅತಿರೇಕಾನಯನತ್ಥೋತಿ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ.

ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸುದಿನ್ನಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಮಕ್ಕಟೀವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೪೦. ಪಚುರತ್ಥೇ ಹಿ ವತ್ತಮಾನವಚನನ್ತಿ ಏಕದಾ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅನೋರಮಿತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸೇವನಿಚ್ಛಾಯ ವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ಸೇವನಾಯ ಅಭಾವಕ್ಖಣೇಪಿ ಇಹ ಮಲ್ಲಾ ಯುಜ್ಝನ್ತೀತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನತಂ ಬಾಹುಲ್ಲವುತ್ತಿತಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಾತಿ ವಿಚರನ್ತಾ.

೪೧. ಸಹೋಡ್ಢಗ್ಗಹಿತೋತಿ ¶ ಸಭಣ್ಡಗ್ಗಹಿತೋ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ತಥೇವ ಹೋತೀತಿ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಾದಿಪುಗ್ಗಲವಿಸೇಸಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೯) ವುತ್ತತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಪಣ್ಡಕಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ¶ ತಿಂಸವಿಧೇಪಿ ಮಗ್ಗೇ ಮೇಥುನಂ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಮೂಲಚ್ಛೇಜ್ಜಕರಂ ಹೋತಿ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏತೇನ ಯಂ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಮೂಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಪ್ಪಕಾಸನವಸೇನ ಸುಬೋಧತ್ಥಾಯ ವತ್ಥುವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ವಿಸೇಸತ್ಥಜೋತಕವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಆಮಸನಂ ಆಮಟ್ಠಮತ್ತಂ. ತತೋ ದಳ್ಹತರಂ ಫುಸನಂ. ಘಟ್ಟನಂ ಪನ ತತೋ ದಳ್ಹತರಂ ಕತ್ವಾ ಸರೀರೇನ ಸರೀರಸ್ಸ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ಅನುರಾಗೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸನಾದಿಸಬ್ಬಮ್ಪಿ.

೪೨. ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಸಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸುರಾಪಾನಾದಿಅಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಞ್ಚ (ಪಾಚಿ. ೩೨೬ ಆದಯೋ) ಏಕೇನೇವ ಲಕ್ಖಣವಚನೇನ ಲೋಕವಜ್ಜತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ತಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ಇದಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸನ್ಧಾಯೇವ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ ತಸ್ಸೇವ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖಸಮ್ಭವತೋ, ತಥಾಪಿ ಸಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಮ್ಪಿ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಚಙ್ಕಮನಾದೀಸು ಲೋಕೇ ಪಾಣಘಾತವೋಹಾರಸಮ್ಭವೇನ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇತರಥಾ ಸಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ ಲೋಕವಜ್ಜತಾಲಕ್ಖಣಂ ನ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ. ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಸಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ, ಇತರೇಸಂ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಯೇವ ಅಕುಸಲನಿಯಮೋ, ನ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ. ತತ್ಥ ಪನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಕುಸಲಂ ವಾ ಸಿಯಾ, ಅಕುಸಲಂ ವಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ವಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮವಿಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಿಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ತಥಾ ಸತಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಮ್ಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜತಾಪಸಙ್ಗತೋ. ‘‘ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಮಿದಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಪಿ ಅನಾದರಿಯವಸೇನ ಪಟಿಘಚಿತ್ತಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ವಾಕ್ಯಂ ನಿರತ್ಥಕಮೇವ ಸಿಯಾ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜಾನೀತಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಸ್ಸೇವ ವತ್ತಬ್ಬತಾಪಸಙ್ಗತೋ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಯೇವ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ನಿಯಮಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ ಸುರಾಪಾನಾದೀಸು ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಂ ನ ಹೋತೇವಾತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿಯಮೇತುಂ, ಕೇವಲಂ ಪನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ, ನ ಕುಸಲಾದೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸುರಾತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನೇವ ಪಾನಂ ಗನ್ಧವಣ್ಣಕಾದಿಭಾವಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಲಿಮ್ಪನ್ತೀನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಿನಾಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಲಿಮ್ಪನಞ್ಚ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಭವೋ ಚ ಸಮತ್ಥಿತೋ ಹೋತಿ. ಯಂ ಪನ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೪೨) ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾತಿ ವಚನತೋ ಅಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ವತ್ಥುಅಜಾನನವಸೇನ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ¶ . ಅಚಿತ್ತಕೇಸು ಹಿ ತೇರಸಸು ಲೋಕವಜ್ಜೇಸು ಸುರಾಪಾನಸ್ಸೇವ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತನಿಯಮೋ, ನ ಇತರೇಸಂ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಅಕುಸಲಾದಿಚಿತ್ತೇನಾಪಿ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ. ಯಂ ಪನ ಏವಂ ಕೇನಚಿ ಅನಿಚ್ಛಮಾನಂ ಸದ್ದತೋಪಿ ಅಪತೀಯಮಾನಮಿಮಂ ನಿಯಮಂ ಪರಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯದಿ ಹಿ ಅಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಸಿಯಾ, ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ಇದಂ ವಿಸೇಸನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನಿರತ್ಥಕಮೇವ ಏವಂ ನಿಯಮಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಕೋಚಿ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ನಿಯಮಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಯೇನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ಇದಂ ವಿಸೇಸನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಕಿನ್ತು ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ, ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಅನಿಯತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ವಾ ಸಿಯಾ, ಕುಸಲಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರನ್ತಿ ಏವಮೇವ ಇಚ್ಛತಿ. ತೇನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ವಿಸೇಸನಮ್ಪಿ ಸಾತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ. ಅಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಸು ಅಕುಸಲನಿಯಮೇನ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ ಚ ಸಿಜ್ಝತಿ. ತೇಸು ಚ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸೇವ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತತಾ ಚ, ಇತರೇಸಂ ಪನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಏವಾತಿ ವಾದೋಪಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ನ ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಅನುಪಪನ್ನಂ ನಾಮ.

ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಸುರಾತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ… ವಿನಾಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ…ಪೇ… ಸುರಾಪಾನಾದಿಅಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ ನ ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಞ್ಚ ತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇತುಂ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಆಗತವಚನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಬಹುಂ ಪಪಞ್ಚಿತಂ, ತಂ ನ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಹಿ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ವತ್ಥುಅಜಾನನತಾಯ ಚೇತ್ಥ ಅಚಿತ್ತಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಞ್ಚೇತಸ್ಸ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ¶ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತೋ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಲೋಕವಜ್ಜಾನಂ ಇಧೇವ ಪಾರಾಜಿಕಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವತ್ವಾ ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತತಾಯ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ. ನ ಹಿ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಇಧ ವುತ್ತೋವ ಅತ್ಥೋ ಪುನ ಸುರಾಪಾನಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಪುನ ವಚನೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವಾ, ತದಞ್ಞೇಸುಪಿ ಅಚಿತ್ತಕಲೋಕವಜ್ಜೇಸು ವತ್ತಬ್ಬತಾಪಸಙ್ಗತೋ ಚ, ನಾಪಿ ಏಕತ್ಥ ವುತ್ತೋ ನಯೋ ತದಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏಕಲಕ್ಖಣತಾಯ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದೇಯೇವ (ಪಾಚಿ. ೩೨೬ ಆದಯೋ) ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಅಚಿತ್ತಕಲೋಕವಜ್ಜಾನಂ ಸಬ್ಬಪಠಮೇ ಉಯ್ಯುತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದೇಯೇವ (ಪಾಚಿ. ೩೧೧ ಆದಯೋ) ವತ್ತಬ್ಬತೋ, ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದೇಯೇವ ವಾ ವತ್ವಾ ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸು ಅಚಿತ್ತಕಲೋಕವಜ್ಜೇಸುಪೀತಿ ಅತಿದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಚ.

ಅಪಿಚ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಕ್ಕಮೇನೇವ ¶ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸನ್ದೇಹಾದಿವಿಗಮತ್ಥತ್ತಾ ಪುನ ವಚನಸ್ಸ. ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಸಯೇ ಚ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾವ ವುಚ್ಚತಿ, ಇತರಥಾ ಆಪತ್ತಾನಾಪತ್ತಾದಿಭೇದಸ್ಸ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ವಿನಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಚಿತ್ತಕಾನಿ, ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಸತಿ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಲೋಕವಜ್ಜಾನಿ ಚೇವ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ಗಿರಗ್ಗಸಮಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಏವ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತತಾ ಚ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಏವಂ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ. ತಸ್ಸ ಪನ ಪಕ್ಖದ್ವಯಸ್ಸಾಪಿ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ‘‘ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ. ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸುರಾಪಾನಂ ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖದ್ವಯೇಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಮೇವ ‘‘ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ’’ತಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಿಜ್ಝತಿ. ಏತೇನೇವ ಯಂ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಾದಕಮೇತನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಇಮಿನಾ ಏವ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜೇಸು ಅಚಿತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಅಕುಸಲಚಿತ್ತತಾ ಏವ ವುತ್ತಾ, ನ ಪನ ತಿಚಿತ್ತತಾ. ತೇನೇವ ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಿರಗ್ಗಸಮಜ್ಜಂ ಚಿತ್ತಾಗಾರಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಙ್ಘಾಣಿ ಇತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೋ ಗನ್ಧವಣ್ಣಕೋ ವಾಸಿತಕಪಿಞ್ಞಾಕೋ ಭಿಕ್ಖುನೀಆದೀಹಿ ಉಮ್ಮದ್ದನಪರಿಮದ್ದನಾನೀತಿ ಇಮಾನಿ ದಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಅಚಿತ್ತಕಾನಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ, ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವಿನಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಚಿತ್ತಕಾನಿ, ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಸತಿ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಲೋಕವಜ್ಜಾನಿ ಚೇವ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಪಟಿಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ ತಬ್ಬಿಪರೀತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಾಧನತೋ. ತಸ್ಮಾ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾತಿ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಮೇವ ಇದಂ ವಚನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವತ್ಥುಅಜಾನನತಾಯ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಕಾರೋ ವಿಸೇಸತ್ಥಜೋತಕೋ ಅಪಿಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಯದಿದಂ ಅಞ್ಞೇಸು ಅಚಿತ್ತಕಲೋಕವಜ್ಜೇಸು ವಿನಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಚಿತ್ತಕಾನಿ, ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಸತಿ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಲೋಕವಜ್ಜಾನಿ ಚೇವ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಲೋಕವಜ್ಜತಾಯ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತತಾಯ ಚ ಲಕ್ಖಣಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಏತ್ಥ ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ನಾಗಚ್ಛತಿ, ಇಧ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಕತರೋತಿ ಚೇ? ವತ್ಥುಅಜಾನನತಾಯ ಏವ ವತ್ಥುಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ವಿನಾಪಿ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತಾಯ ಏವ ಅಚಿತ್ತಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನತ್ಥೇತ್ಥ ಅಚಿತ್ತಕತಾಯ ವಿಸೇಸೋ. ಕಿನ್ತು ವತ್ಥುಅಜಾನನಸಙ್ಖಾತಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನೇವ ಸುರಾಮೇರಯಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋಹರಿತಬ್ಬತಾಯಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ. ಇಧ ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಸತೀ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಅಕುಸಲೇನೇವಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ಉಭಯಪಕ್ಖೇಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತತಾ ಚ ಸಿದ್ಧಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನೇವ ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ (ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.ಪಚ್ಛಿಮಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ಖುದ್ದಕಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾಯ ‘‘ಸುರಾಮೇರಯಮಜ್ಜಪಮಾದಟ್ಠಾನಂ ¶ ಕಾಯತೋ ಚ ಕಾಯಚಿತ್ತತೋ ಚಾತಿ ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುರಾತಿ ಜಾನನಚಿತ್ತಾಭಾವೇನೇವ ಹೇತ್ಥ ಚಿತ್ತಙ್ಗವಿರಹಿತೋ ಕೇವಲೋಪಿ ಕಾಯೋ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಕ್ಖಣೇಪಿ ಯಾಯ ಚೇತನಾಯ ಪಿವತಿ, ಸಾ ಏಕನ್ತಅಕುಸಲಾ ಏವ ಹೋತಿ. ತೇನೇವ ತತ್ಥೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಪಠಮಾ ಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಏಕನ್ತಅಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಪಕತಿವಜ್ಜತೋ ವೇರಮಣಿಯೋ, ಸೇಸಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತತಾ ಲೋಕವಜ್ಜತಾಸಙ್ಖಾತಾ ಪಕತಿವಜ್ಜತಾ ಚ ವುತ್ತಾ. ಅಙ್ಗೇಸು ಚ ಜಾನನಙ್ಗಂ ನ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸುರಾಮೇರಯಮಜ್ಜಪಮಾದಟ್ಠಾನಸ್ಸ ¶ ಪನ ಸುರಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಹೋತಿ ಮದನೀಯಂ, ಪಾತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ತಜ್ಜಞ್ಚ ವಾಯಾಮಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಪೀತೇ ಚ ಪವಿಸತೀತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸುರಾತಿ ಜಾನನಙ್ಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಾತಿ. ಯದಿ ಹಿ ಸುರಾತಿ ಜಾನನಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ಅವಸ್ಸಮೇವ ತಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಾಸುಪಿ ಸುತ್ತಪಿಟಕಾದಿಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಕತ್ಥಚಿ ಜಾನನಙ್ಗಂ ನ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ‘‘ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ’’ತಿ ಏವಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿಚ ಯಂ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ‘‘ಏತಂ ಸತ್ತಂ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪದೇಸೇ ನಿಪನ್ನಂ ಅಞ್ಞಂ ಮಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾಣಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಯಥಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಏತಂ ಮಜ್ಜಂ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಮಜ್ಜಂ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಮಜ್ಜಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಪನ ಕಟ್ಠಸಞ್ಞಾಯ ಸಪ್ಪಂ ಘಾತೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ನಾಳಿಕೇರಪಾನಸಞ್ಞಾಯ ಮಜ್ಜಂ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮಾನತ್ತೇನ ಉಪಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅತಿವಿಯ ಅಯುತ್ತಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಾನತಾಯ ನಿಯಮಾಭಾವಾ. ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಹಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾಪಿ ಸಿಜ್ಝತಿ, ನ ತಥಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ. ತಂ ಪನ ಆಣತ್ತಿಯಾಪಿ ಸಿಜ್ಝತಿ, ನ ಚ ಮೇಥುನಾದೀಸು. ತಸ್ಮಾ ಪಯೋಗಙ್ಗಾದೀಹಿಪಿ ಭಿನ್ನಾನಮೇವ ಸಂಸಟ್ಠಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮೀಕರಣಂ ಅಯುತ್ತಮೇವ. ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ವಿಯ ಅದಿನ್ನಾದಾನಮೇಥುನಾದೀನಿಪಿ ಪರಿಯಾಯಕಥಾದೀಹಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತೇ ತಂ ಕಿನ್ತಿ ನ ಗಯ್ಹತಿ ತಥಾ ವಚನಾಭಾವಾತಿ ಚೇ? ಇಧಾಪಿ ‘‘ತಥಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸದಿಸಂ ಸುರಾಪಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನಾಭಾವಾ ಇದಮ್ಪಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ. ಕಿಞ್ಚಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನೇವ ಸಿದ್ಧಮೇವತ್ಥಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೇನ ವಿನಯಞ್ಞುನಾ ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮಾದೀಹಿ ತಸ್ಸ ವಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಬಾಹೇತಬ್ಬಂ, ನ ಪನ ಪಯೋಗಙ್ಗಾದೀಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಭಿನ್ನೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತರೇನ ಸಹ ಸಮೀಕರಣಮತ್ತೇನ. ನ ಹಿ ‘‘ಸುರಾತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸುತ್ತಾದಿವಿರೋಧೋ ಅತ್ಥಿ, ವಿನಯಪಿಟಕೇ ತಾವ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧಂ ಸುತ್ತಾದಿಕಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ನಾಪಿ ಸುತ್ತಪಿಟಕಾದೀಸು.

ಯಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾತಿ (ಧ. ಪ. ೧, ೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಕುಸಲಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವೀತಿಕ್ಕಮವತ್ಥುಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತಂ ತೇಸಂ ಸುತ್ತಾಧಿಪ್ಪಾಯಾನಭಿಞ್ಞಾತಮೇವ ¶ ಪಕಾಸೇತಿ. ನ ಹಿ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಪುಬ್ಬೇ ವೀತಿಕ್ಕಮವತ್ಥುಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಾದಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಭೂತಂ ಸಹಜಾತಚಿತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ವಿನಾ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ. ನ ಹೇತ್ಥ ‘‘ಸುರಾತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಹಜಾತಚಿತ್ತಂ ವಿನಾಪಿ ಲೋಭಾದಿಅಕುಸಲಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯೇನ ತಂ ನಿಸೇಧಾಯ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಣೀಯಂ ಸಿಯಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮವಿರೋಧೋಪೇತ್ಥ ನತ್ಥಿ ಪುಬ್ಬೇ ನಾಮಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಜವನುಪ್ಪತ್ತಿವಚನತೋ.

ಅಪಿಚ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಜವನಾನಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕುಸಲಾನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಕುಸಲಾನಿ ಪನ ತೇಸಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾದಿಉಪನಿಸ್ಸಯಬಲೇನ ಅಪ್ಪಕಾನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತುಣ್ಹೀಭೂತಾನಮ್ಪಿ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಅಕುಸಲಜವನಸ್ಸೇವ ಯೇಭುಯ್ಯಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿರಹಿತಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ತೇಸಂ ಅಭಾವಾ. ಅಕುಸಲಾ ಹಿ ವಿಸಯಾನುಗುಣಂ ವಾಸನಾನುಗುಣಞ್ಚ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಜಾನನಾಜಾನನನಿಬದ್ಧೇನ. ಯೇ ಪನ ಜಾನನಾದಿಅಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ, ಯೇ ಚ ಜಾನನಾದಿಂ ವಿನಾಪಿ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾ ಸುರಾಪಾನಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ, ತೇ ತೇ ತಥಾ ತಥಾ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತೇಸಞ್ಚ ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠವಸೇನ ಗಹಣೇ ಕೋ ನಾಮ ಅಭಿಧಮ್ಮವಿರೋಧೋ. ಏವಂ ಸುತ್ತಾದಿವಿರೋಧಾಭಾವತೋ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತವಸೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾಮಣೇರೋ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತೋ ಸೀಲಭೇದಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ ಸೀಲಭೇದಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಆಣಾಯತ್ತತ್ತಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾನುವತ್ತಿಕಾದೀನಂ ಸೀಲಭೇದೋ ವಿಯ. ನ ಹಿ ತಾಸಂ ಅಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ಸೀಲಭೇದೋ ಹೋತಿ ಸಙ್ಘಾಯತ್ತಸಮನುಭಾಸನಾನನ್ತರೇಯೇವ ವಿಹಿತತ್ತಾ. ಏವಮಿಧಾಪಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನೇ ಏವ ವಿಹಿತೋ, ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನೇ. ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಸಯೋ, ಅಞ್ಞೋ ಅಕುಸಲವಿಸಯೋ. ತೇನೇವ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ಪುರಿಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭಿನ್ನೇ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಅಕುಸಲಂ ಪನ ಯಂ ಭಿನ್ನಂ, ತೇನ ಏಕೇನೇವ ಹೋತಿ, ನಾಞ್ಞೇಹಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ¶ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಸೀಲಭೇದಾಭಾವೇಪಿ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಯಂ ಪನ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೪೨) ‘‘ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಸುರಾತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ¶ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನತ್ಥಿ, ಅಕುಸಲಂ ಪನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕೇಹಿಚಿ ವುತ್ತವಚನಂ ‘‘ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಬೀಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಜಂ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಸಾಮಣೇರೋ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತೋ ಸೀಲಭೇದಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ಅಕುಸಲಂ ಪನ ಹೋತೀತಿ ನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಕಾರಣಂ. ನ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನೇ ಏವ ಸೀಲಭೇದೋ, ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಸೀಲಭೇದಕಥನಟ್ಠಾನೇ ಅಕುಸಲಂ ಪನ ಹೋತೀತಿ ಅವಚನಂ ಅಜಾನನಪಕ್ಖೇ ಅಕುಸಲಾಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಪಸಙ್ಗಾಭಾವಾ, ವತ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಏವ ‘‘ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕವಜ್ಜತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ. ನ ಚ ತೇ ‘‘ಅಕುಸಲಂ ಪನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಆಚರಿಯಾ ಇಮಂ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ಸೀಲಭೇದಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಪಾಠಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವೋಚುಂ, ಯೇನ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಅಥ ಖೋ ಸುರಾಪಾನಟ್ಠಕಥಾಗತಂ ಸುತ್ತಪಿಟಕಟ್ಠಕಥಾಗತಞ್ಚ ಅನೇಕವಿಧಂ ವಚನಂ, ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ಪರಮ್ಪರೋಪದೇಸಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವೋಚುಂ. ಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕಾನಂ ಅಭಯಗಿರಿಕಾದೀನಂ ಮತಞ್ಹೇತಂ, ಯದಿದಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸೇವ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಗಹಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಕೇಹಿಚಿ ‘‘ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಸುರಾತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನತ್ಥಿ, ಅಕುಸಲಂ ಪನ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸುವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಯಞ್ಚ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೪೨) ‘‘ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮುಖಂ ಸುರಾ ನ ಪವಿಸತಿ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತೋ’’ತಿ ಕೇಹಿಚಿ ವುತ್ತವಚನಂ ‘‘ನ ಸುನ್ದರ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಕುಚ್ಛಿಗತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಸೀಲಂ ವಿಯ ಹಿ ಇದಮ್ಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧತ್ತಂಯೇವ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಭವನ್ತರೇಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ನೇವ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ನ ಸುರಂ ಪಿವತಿ. ಸಚೇ ಪಿಸ್ಸ ಸುರಞ್ಚ ಖೀರಞ್ಚ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ಖೀರಮೇವ ಪವಿಸತಿ, ನ ಸುರಾ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಕೋಞ್ಚಸಕುಣಾನಂ ಖೀರಮಿಸ್ಸಕೇ ಉದಕೇ ಖೀರಮೇವ ಪವಿಸತಿ, ನ ಉದಕಂ. ಇದಂ ಯೋನಿಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಚೇ, ಇದಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಮ್ಪಿ ನ ಯುತ್ತಮೇವ. ಯಥಾ ಹಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಸೀಲಂ ವಿಯ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಏತ್ಥ ¶ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಧಮ್ಮತಾ ನಾಮ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪಾರಮಿತಾನುಭಾವೇನ ಅಕುಸಲಾನುಪ್ಪತ್ತಿನಿಯಮೋ ಏವ. ತಥಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಭವನ್ತರೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ದಸನ್ನಂ ಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಅಪಾಯಹೇತುಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾಯಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ತಂತಂಸೀಲವೀತಿಕ್ಕಮಹೇತುಕಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿಯಮೋ ಏವ ಧಮ್ಮತಾ. ನ ಹಿ ಸಭಾವವಾದೀನಂ ಧಮ್ಮತಾ ವಿಯ ಅಹೇತುಕತಾ ಇಧ ಧಮ್ಮತಾ ನಾಮ. ಯಥಾ ವಾ ಏವಂಧಮ್ಮತಾನಯೇ ಕಾರಣಸ್ಸ ಭಾವೇ ಅಭಾವೇ ಚ ಕಾರಿಯಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಭಾವೋ ಚ ಧಮ್ಮತಾ, ನ ಅಹೇತುಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾಭಾವಾಭಾವೋ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಾಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಅಭಾವೋ, ತದವಸೇಸಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಹೇತುನೋ ಭಾವೇನ ಭಾವೋ ಚ ಧಮ್ಮತಾ ¶ , ನ ಅಹೇತುಕತಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಪಾಯಹೇತುನೋ ರಾಗಸ್ಸ ಅಭಾವೇನೇವ ಅರಿಯಾನಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಸುರಾಯ ಅನಜ್ಝೋಹರಣನ್ತಿ ಸುವುತ್ತಮೇವಿದಂ ಕೇಹಿಚಿ ‘‘ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮುಖಂ ಸುರಾ ನ ಪವಿಸತಿ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತೋ’’ತಿ, ತಂ ಕೇನ ಹೇತುನಾ ನ ಸುನ್ದರಂ ಜಾತನ್ತಿ ನ ಞಾಯತಿ, ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧನ್ತಿ ವಾ ಕಥನೇನ ಕಥಂ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ.

ಯಮ್ಪಿ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೫೨) ‘‘ಸುರಞ್ಚ ಖೀರಞ್ಚ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ…ಪೇ… ಇದಂ ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ, ತಮ್ಪಿ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಞ್ಞೇವ ಸಾಧೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಭವನ್ತರೇಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ಪಾಣಂ ನ ಹನತಿ, ನಾದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತಿ…ಪೇ… ನ ಸುರಂ ಪಿವತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪುರಿಮಾನಂ ತಾವ ಚತುನ್ನಂ ಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಸಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ವಿರಮಣಂ ಸುಕರಂ, ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪನ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ಕಥಂ ವಿರಮಣಂ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚೋದನಾಸಮ್ಭವಂ ಮನಸಿಕತ್ವಾ ವತ್ಥುಅಜಾನನವಸೇನ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಅಕುಸಲೇನೇವ ಸುರಾ ಅಜ್ಝೋಹರಿತಬ್ಬಾ, ತಾದಿಸೀ ಚ ಅಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಹತಾ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಪರಗಲಂ ಸುರಾಯ ಪವಿಸನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ಥಂ ಪರಿಹಾರವಚನಂ ವದತಾ ‘‘ಸಚೇ ಪಿಸ್ಸ ಸುರಞ್ಚ ಖೀರಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಖೀರಮೇವ ಪವಿಸತಿ, ನ ಸುರಾತಿ ಇದಂ ಸುರಾಯ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪರಗಲಪ್ಪವೇಸಾಭಾವದಸ್ಸನಪರಂ, ನ ಪನ ಸುರಾಮಿಸ್ಸಖೀರಸ್ಸ ಸುರಾಯ ವಿಯೋಜನಸಾಮತ್ಥಿಯದಸ್ಸನಪರಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯದಿ ಹಿ ಸುರಾಮಿಸ್ಸೇ ಖೀರೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಪವಿಸೇಯ್ಯ, ಖೀರಮೇವ ಪವಿಸೇಯ್ಯ, ನ ಸುರಾ. ಖೀರೇ ಪನ ಸುರಾಯ ಅವಿಯುತ್ತೇ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪವಿಸತೀತಿ ¶ . ಇದಂ ಯೋನಿಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಉದಕಸ್ಸ ಮುಖೇ ಅಪ್ಪವಿಸನಂ ಯೋನಿಸಿದ್ಧಂ. ಯೋನೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಜಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಸ್ಮಾ ಕೋಞ್ಚಜಾತಿಕಾನಂ ಮುಖತುಣ್ಡಸಙ್ಖಾತಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಖೀರಮಿಸ್ಸಉದಕಜ್ಝೋಹರಣಹೇತುತ್ತಾಭಾವೇನ ತಂ ಅಪ್ಪವಿಸನಂ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಖೀರಮಿಸ್ಸಾಯ ಸುರಾಯ ಖೀರೇ ಪವಿಸನ್ತೇಪಿ ಪರಗಲಾಪವಿಸನನ್ತಿ. ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸುರಾಪಿವನಹೇತುಭೂತಕಿಲೇಸಸಹಿತತ್ತಾಭಾವಸಙ್ಖಾತಾಯ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸಿದ್ಧಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಸುರಾಯ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತೋ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಅಪಿವನಂ ಸಮತ್ಥಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥಾಪಿ ಸಿಯಾ ಅಜಾನನಪಕ್ಖೇ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ವಿನಾವ ಪಾತಬ್ಬತ್ತೇಪಿ ಸುರಾಯ ಅಪಿವನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮತಾತಿ ¶ ಸಮತ್ಥನಪರಮೇತನ್ತಿ, ತಂ ನ, ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನನ್ತರೇಹಿ ವಿರುಜ್ಝನತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ವಚನನ್ತರೇಹಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಅಪಿಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಅಕರಣಂ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮತಾಸೀಲಮೇವ, ತೇಸಞ್ಚ ಯದಿ ಸಚಿತ್ತಕತಂ ಸಮಾನಂ. ಸುರಾಪಾನಂ ವಿಯ ಇತರಾನಿಪಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಜಾನನ್ತೇನಾಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕೇನ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಾನಿ ಸಿಯುಂ, ತಥಾ ಚ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತೇಹಿಪಿ ವಿರಮಣಪರಮಾರಣಪರಸನ್ತಕಗಹಣಾದೀಸು ಕಾಯವಚೀಪವತ್ತಿ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನೋ ಚೇ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಕ್ಖುಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮನೇನ ಪಾಣವಿಯೋಗಸ್ಸ, ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣತ್ಥೇರಿಯಾ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಫುಸನಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯ ಸುರಾ ಅರಿಯಾನಂ ಪರಗಲಂ ನ ಪವಿಸತೀತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನನು ವತ್ಥುಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಬೇ ಕಮ್ಮಪಥಾ ವುತ್ತಾತಿ? ನ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತೋ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿಂ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಚ ಗಹಣನ್ತೀ ದಿಟ್ಠಿ ವತ್ಥುಂ ವಿಜಾನಾತಿ. ಯದಿ ಹಿ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ ನ ಸಿಯಾ. ಸಾ ಚ ಕಮ್ಮಪಥೇಸು ಗಣಿತಾತಿ ಕುತೋ ಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪವತ್ತಿನಿಯಮೋ. ಅಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೀಪಿ ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ತೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಸರೂಪಗ್ಗಹಣತೋ ದಿಟ್ಠಿಪಿ ವತ್ಥುಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಸುರಾಪಾನಸ್ಸಪಿ ‘‘ಅಯಂ ನ ಸುರಾ’’ತಿ ಸರೂಪಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಸಮಾನತ್ತಾ. ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿ ಚ ವತ್ಥುಪರಾಮಸನೇಪಿ ‘‘ಸುರಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸವಿಜಾನನಾಭಾವಾ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲತ್ತಂ ಜಾನನ್ತೀಪಿ ‘‘ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿಪಿ ವಿಸೇಸಜಾನನಾಭಾವಾ ದಿಟ್ಠಿಪಿ ವತ್ಥುಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮಾನಮೇವ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ¶ ಬುದ್ಧಾತಿ ಅಹಿತೋತಿ ಅಹಿತಂ ವಾ ಪೂರಣಕಸ್ಸಪಾದಿಂ ಹಿತೋ ಪಟಿಘಸ್ಸ ವಾ ಅನುನಯಸ್ಸ ವಾ ಉಪ್ಪಾದನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಿಪಲ್ಲಾಸಪುಬ್ಬಕಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲಂ.

ಅಪಿಚ ಸುರಾಯ ಪೀಯಮಾನಾಯ ನಿಯಮೇನ ಅಕುಸಲುಪ್ಪಾದನಂ ಸಭಾವೋ ಪೀತಾಯ ವಿಯ. ಖೀರಾದಿಸಞ್ಞಾಯ ಪೀತಸುರಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಮಾತುಭಗಿನಿಆದೀಸುಪಿ ರಾಗದೋಸಾದಿಅಕುಸಲಪ್ಪಬನ್ಧೋ ವತ್ಥುಸಭಾವೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪೀಯಮಾನಕ್ಖಣೇಪಿ ತಿಖಿಣೋ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವ, ತೇನೇವ ಸಾಗತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನಕಾಲೇ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾದಿಝಾನಪರಿಹಾನಿ, ಪಚ್ಛಾ ಚ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಅಗಾರವಾದಿಅಕುಸಲಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಯಾವ ಸುರಾವಿಗಮಾ ಪವತ್ತಿತ್ಥ. ತೇನೇವ ಭಗವಾಪಿ ತಸ್ಸ ಅಗಾರವಾದಿಅಕಉಸಲಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಸುರಾದೋಸಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ. ನ ಹಿ ಪಞ್ಚನೀವರಣುಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿನಾ ಝಾನಪರಿಹಾನಿ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸುರಾ ಪೀಯಮಾನಾ ಪೀತಾ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನೇವ ಅಕುಸಲುಪ್ಪಾದಿಕಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾಗತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಝಾನಪರಿಹಾನಿಯಾ ಅನ್ವಯತೋಪಿ, ಅರಿಯಾನಂ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನ ಮುಖೇನ ಸುರಾಯ ಅಪ್ಪವೇಸಸಙ್ಖಾತಬ್ಯತಿರೇಕತೋಪಿ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಗಹಣಮೇವ ಹಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀಮತಾನುಸಾರಂ.

ಯಂ ಪನ ‘‘ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಸ್ಸೇವ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಗಹಣಂ, ತಂ ಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕಾನಂ ಅಭಯಗಿರಿಕಾದೀನಮೇವ ¶ ಮತಂ, ತಂ ಪನ ಗಣ್ಠಿಪದಕಾರಕಾದೀಹಿ ‘‘ಪರವಾದೋ’’ತಿ ಅಜಾನನ್ತೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಮತಿಯಾ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಲಿಖಿತಂ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀಮಣ್ಡಲಮ್ಪಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ಸಾಸನಂ ದೂಸೇತಿ, ಪುರಾಪಿ ಕಿರ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದಮಿಳರಟ್ಠೇ ಕೋಚಿ ಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕೋ ನಾಗಸೇನೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ಕುಣ್ಡಲಕೇಸೀವತ್ಥುಂ ಪರವಾದಮಥನನಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದಮಿಳಕಬ್ಬರೂಪೇನ ಕಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಂ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ ಜಾನಿತ್ವಾವ ಪಿವನೇ ಅಕುಸಲನಯಂ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ದೇಸಕಾಲಾದಿಭೇದೇನ ಅನನ್ತಮ್ಪಿ ಞೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಸಲಕ್ಖಣವಸೇನೇವ ಞಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತೇನ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅನನ್ತತ್ತಹಾನಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣವಸೇನೇವ ಪನ ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮೇಸು ನಾಮರೂಪನ್ತಿಆದಿಭೇದೋ ವಿಯ ಪುಗ್ಗಲಾದಿಸಮ್ಮುತಿಪಿ ವಿಸುಂ ವತ್ಥುಭೇದೋ ಏವಾ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿಕಂ ಬಹುಂ ವಿಪರೀತತ್ಥನಯಂ ಕಬ್ಬಾಕಾರಸ್ಸ ಕವಿನೋ ಉಪದಿಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಬನ್ಧೇ ಕಾರಣಾಭಾಸೇಹಿ ಸತಿಂ ಸಮ್ಮೋಹೇತ್ವಾ ಪಬನ್ಧಾಪೇಸಿ, ತಞ್ಚ ಕಬ್ಬಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಇಮಂ ಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕಮತಂ ಇಧ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀಮತೇ ¶ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಚಿರಂ ಪವತ್ತಿತ್ಥ. ತಂ ಪನ ಪಚ್ಛಾ ಆಚರಿಯಬುದ್ಧಪ್ಪಿಯಮಹಾಥೇರೇನ ಬಾಹಿರಬ್ಭರಿಕಂ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ ವಿಘಾಟೇತ್ವಾ ಇಧ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ ಸೋಧಿತಮ್ಪಿ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಾ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೪೨) ವಿನಯಟೀಕಾಯ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಯೇವ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಸಮತ್ಥನವಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕೇಹಿಚಿ ವಿಪಲ್ಲತ್ತಚಿತ್ತೇಹಿ ಪುನ ಉಕ್ಖಿತ್ತಸಿರಂ ಜಾತಂ, ತಞ್ಚ ಮಹಾಥೇರೇಹಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಗಾರಯ್ಹವಾದಂ ಕತ್ವಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಿಗಾಹಕೇ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನ ಚಿರೇನೇವ ವೂಪಸಮಿತಂ. ತೇನೇವೇತ್ಥ ಮಯಂ ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಇದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿಮ್ಹ ‘‘ಮಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದಿನೋ ಅಯಂ ಲದ್ಧಿ ದೂಸೇಸೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಧ ವುತ್ತಾನಿ ಅವುತ್ತಾನಿ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಸುಟ್ಠು ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಆಗಮವಿರೋಧೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಸೇಸನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ವತ್ಥುವಿಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾತಿ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರುನ್ಧನ್ತೀತಿ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನಾಪತ್ತಿಯಾ ಲೇಸಗ್ಗಹಣಂ ನಿವಾರೇನ್ತೀ. ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹನ್ತೀತಿ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೪೧) ಲೇಸಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಕಾರಣಸಙ್ಖಾತಂ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹನ್ತೀ. ಸೋತಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಮಾನಾತಿ ತದುಭಯಲೇಸಗ್ಗಹಣದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಸೋತಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಮಾನಾ. ಗಾಳ್ಹತರಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿದ್ಧಂ ಆಪತ್ತಿಞ್ಞೇವ ದಳ್ಹಂ ಕರೋನ್ತೀ, ಅನಾಪತ್ತಿಯಾ ಓಕಾಸಂ ಅದದಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾ ಚ ಯಸ್ಮಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವೇ, ಅವಿಸಯತಾಯ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಚ ಲೋಕವಜ್ಜೇಪಿ ಸಿಥಿಲಂ ಕರೋನ್ತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಧಿಮಾನಾತಿಆದಿ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಧಿಮಾನಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ‘‘ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವಾ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ‘‘ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಾ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವಾತಿ ಪಾಪಿಚ್ಛಾಯ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತೋ ¶ ಪಕಾಸನವಸಪ್ಪವತ್ತವಿಸಂವಾದನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಅನಧಿಗತೇ ಅಧಿಗತಸಞ್ಞಿತಾಯ ಯಥಾವುತ್ತವೀತಿಕ್ಕಮೋ ನತ್ಥಿ. ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥೇಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚೇತನಾ, ಸಾ ಚ ಖೋ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೩೫) ವಚನತೋ ಮೋಚನಸ್ಸಾದಚೇತನಾಯ ಉಪಕ್ಕಮನಸ್ಸ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇಪಿ ಥಿನಮಿದ್ಧೇನ ಅಭಿಭೂತತಾಯ ¶ ಅವಸತ್ತೇನ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಾ, ಆಪತ್ತಿಕಾರಣವೋಹಾರಾಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ‘‘ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ವುತ್ತಾತಿ ದುವಿಧಾಪಿ ಚೇಸಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಕರಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಕತೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೇತಿ ಆಪದಾಸುಪಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಅಕತೇ, ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾ ನ ಭುಞ್ಜಿಂಸೂತಿಆದೀಸು ವಿಯ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆರೋಚಿತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಿಥಿಲಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಠಮಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಬದ್ಧಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಅನಾಪತ್ತಿಕರಣವಸೇನ ಸಿಥಿಲಂ ಕರೋನ್ತೀ. ದ್ವಾರಂ ದದಮಾನಾತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಯಾ ದ್ವಾರಂ ದದಮಾನಾ. ಅಪರಾಪರಮ್ಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ಕುರುಮಾನಾತಿ ದಿನ್ನೇನ ತೇನ ದ್ವಾರೇನ ಉಪರೂಪರಿ ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೀ. ಪಞ್ಞತ್ತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಉದಾಯಿನಾ ‘‘ಮುಹುತ್ತಿಕಾಯ ವೇಸಿಯಾ ನ ದೋಸೋ’’ತಿ ಲೇಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಾಪಜ್ಜನವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ (ಪಾರಾ. ೨೯೬ ಆದಯೋ) ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಕತೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಞ್ಞತ್ತಿಗತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ಮೂಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಮಕ್ಕಟೀವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸನ್ಥತಭಾಣವಾರೋ

ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೪೩-೪೪. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥುಕಥಾಯ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ವೇಸಾಲಿಕಾ…ಪೇ… ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿಂಸೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತೇ ಞಾತಿಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಗಿಹಿಭೂತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಮೇಥುನಂ ಪಟಿಸೇವಿಂಸೂತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ಞಾತಿಬ್ಯಸನೇನಪಿ ಫುಟ್ಠಾತಿಆದಿ. ಞಾತೀನಂ ವಿನಾಸೋ ರಾಜದಣ್ಡಾದಿಕಾರಣೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ರಾಜದಣ್ಡಇಚ್ಚಾದಿ. ಧಞ್ಞಹಿರಞ್ಞದಾಸಿದಾಸಗೋಮಹಿಂಸಾದಿಧನಾನಿ ಭೋಗಾ ನಾಮ, ತೇಸಮ್ಪಿ ರಾಜದಣ್ಡಾದಿನಾವ ವಿನಾಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಸ ನಯೋ ದುತಿಯಪದೇಪೀ’’ತಿ. ನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋತಿಆದಿನಾ ¶ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಪ್ಪಸನ್ನಾವ ಸಾಸನೇ ಅಭಬ್ಬಾತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಅತ್ತನೋ ಭಬ್ಬತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಾ ನ ಮಯನ್ತಿಆದಿಮಾಹಂಸೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣೇಸೂ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತೇ ಆಲೋಕಾಕಾಸಕಸಿಣೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತೇಹಿ ಪನ ¶ ಸದ್ಧಿಂ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಹೋನ್ತಿ. ವಿಭತ್ತಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಇದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿಭಾಗಸೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಸಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾ ಮಹಗ್ಗತಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ. ಗಿಹಿಪಲಿಬೋಧನ್ತಿ ಸಹಸೋಕಿತಾದಿವಸೇನ ಗಿಹೀಸು ಬ್ಯಾವಟತಂ. ಆವಾಸಪಲಿಬೋಧನ್ತಿ ಸೇನಾಸನೇಸು ನವಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ನಿಚ್ಚಬ್ಯಾವಟತಂ. ದುಪ್ಪರಿಚ್ಚಾಗಾನಂ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಲಿಬೋಧಾನಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಲಿಬೋಧಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ. ಅಸಂವಾಸೋತಿ ಇದಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಕೇನಚಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಭಿಕ್ಖು ಹುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ನಾರಹತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ. ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಮೂಹನೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಸೋ ಆಗತೋ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ತೇನಾಹ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಪನ ಠಿತೋತಿಆದಿ. ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ (ಪಾರಾ. ೩೯) ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಸಿಕ್ಖೋ ಯಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖು ನ ಹೋತಿ, ಮೇಥುನಸೇವನೇ ಚ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ‘‘ಆಗತೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನ ಸಮೂಹನತಿ ನಾಮ, ತೇನಾಹ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಅವಿಪನ್ನಸೀಲತಾಯಾ’’ತಿ. ಉತ್ತಮತ್ಥಂ ಅರಹತ್ತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ.

ಚತುಬ್ಬಿಧವಿನಯಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೪೫. ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ಪಾಳಿತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ, ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಞ್ಚಹುಪಾಲಿ, ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ? ಸುತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿತೋ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಞ್ಚ ನೀಹರಿಂಸು. ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಉಗ್ಗಹೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾತಿ ಭಣತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿತೋ ಆಚರಿಯವಾದಂ. ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ ಏವಮಾಹ – ‘ಅನಾಪತ್ತಿ, ಆವುಸೋ, ಸುಪಿನನ್ತೇನಾ’ತಿ’’ ಏವಮಾದಿತೋ ಅತ್ತನೋ ಮತಿಂ ನೀಹರಿಂಸು, ಸಾ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋಮತಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸುತ್ತಂ ಜಾತಂ, ಏವಮಞ್ಞಾಪಿ ಸುತ್ತಾದೀಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ನೇತರಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಸಾಟ್ಠಕಥಂ ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸುತ್ತಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪದೇಸೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚತುಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿನಯಂ ಪಕಾಸೇಸುಂ ¶ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವುತ್ತನ್ತಿ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೇ ವುತ್ತಂ. ಕಣ್ಠಾದಿವಣ್ಣುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಕರಣಾದೀಹಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾವ ಭಾಸಿತವಚನಂ ಆಹಚ್ಚಪದಂ. ರಸೋತಿ ಸಾರೋ ‘‘ಪತ್ತರಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೬೨೮-೬೩೦) ವಿಯ, ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಅನುಞ್ಞಾತಸುತ್ತಸಾರೋತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ, ರಸೋತಿ ವಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿವತ್ಥುಕಂ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಾನುಲೋಮೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾದಿಆಚರಿಯವಂಸೇನ ಆಭತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಆಚರಿಯವಂಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಚರಿಯವಂಸೋತಿ ಆಚರಿಯವಾದೋ’’ತಿ.

ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಪಾಳೀತಿ ಇಧ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಪಿಟಕೇಸುಪಿ ಸುತ್ತಾದಿಚತುನಯಾ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಲಬ್ಭನ್ತೇವ. ಮಹಾಪದೇಸಾತಿ ಮಹಾಓಕಾಸಾ ಮಹಾವಿಸಯಾ, ತೇ ಅತ್ಥತೋ ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿವಸೇನ ಅಕಪ್ಪಿಯಾನುಲೋಮತೋ ಕಪ್ಪಿಯಾನುಲೋಮತೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ನಯತೋ ತಥಾ ತಥಾ ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಅತ್ಥನಯಾ ಏವ. ತೇ ಹಿ ಭಗವತಾ ಸರೂಪತೋ ಅವುತ್ತೇಸುಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನುಲೋಮೇಸು, ಅನುಞ್ಞಾತಾನುಲೋಮೇಸು ಚ ಸೇಸೇಸು ಕಿಚ್ಚೇಸು ನಿವತ್ತಿಪವತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ಮಹಾಗೋಚರಾತಿ ‘‘ಮಹಾಪದೇಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಪನ ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ಇದಂ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾ ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಪಾಳಿಯೇವ ತಸ್ಸಾ ಸುತ್ತೇ ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ. ‘‘ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ…ಪೇ… ಸುತ್ತಮೇವ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫) ಹಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಹೇಸಾ ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಪಾಳಿ ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ವಾ ಹೋತಿ, ಯೇನಾಯಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಪಾಳಿಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಗಹಿತಾ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥಾವ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ. ತಪ್ಪಕಾಸಕತ್ತಾ ಪನ ಅಯಂ ಪಾಳಿಪಿ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ಯೇ ಭಗವತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಾತಿಆದಿ. ಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಪಾಳಿನಯೇನ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಾನುಲೋಮಾದಯೋ ಅತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಮಹಾಪದೇಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಭಗವತೋ ಪಕಿಣ್ಣಕದೇಸನಾಭೂತಾ ಚ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಭೂತಾ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾ. ಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಚರಿಯವಾದೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಏತೇನ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇಸು ಅತ್ಥತೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ಚ ಏಸಾ, ಏವಂ ಅತ್ತನೋಮತಿಪಿ ಪಮಾಣಭೂತಾ. ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ವಚನಾನುಲೋಮಞ್ಚ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾದಯೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಬಲೇನ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮವಿನಯೇಸು ¶ ಕಞ್ಚಿ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಭೇದಂ ಅತ್ಥಂ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಸುತ್ತೇ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಚ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ. ವಿಸುಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ತದವಸೇಸಂ ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಚತುಧಾ ವಿನಯೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಸುತ್ತಾದಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ಪವತ್ತಾಪಿ ಅತ್ತನೋಮತಿ ತೇಸು ಸರೂಪೇನ ಅನಾಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮಆಚರಿಯವಾದೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ’’ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಬುದ್ಧಿಯಾ ನಯಗ್ಗಾಹೇನಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸುತ್ತಾದೀನಿ ಅನುಗತಾಯ ಏವ ಬುದ್ಧಿಯಾ ತೇಹಿ ಲದ್ಧನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಥೇರವಾದೋತಿ ಮಹಾಸುಮತ್ಥೇರಾದೀನಂ ಗಾಹೋ. ಸುತ್ತಾದಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ವಿಪರೀತತೋಪಿ ಅತ್ತನೋಮತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ¶ ಆಹ ತಂ ಪನಾತಿಆದಿ. ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಅತ್ತನಾ ನಯಗ್ಗಹಿತೇನ ಅತ್ಥೇನ. ಪಾಳಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಗಾಹಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಸಾಟ್ಠಕಥಂ ಪಾಳಿಂ. ಪಾಳಿಯಾತಿ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥಂ ಪರೇನಾಹಟಾಯ ಸಾಟ್ಠಕಥಾಯ ಪಾಳಿಯಾ, ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಂ ಅತ್ಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಚರಿಯವಾದೇತಿ ಅತ್ತನಾ ಪರೇನ ಚ ಸಮುದ್ಧಟಅಟ್ಠಕಥಾಯ. ಓತರತಿ ಚೇವ ಸಮೇತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಉದ್ಧಟೇಹಿ ಸಂಸನ್ದನವಸೇನ ಓತರತಿ, ಪರೇನ ಉದ್ಧಟೇನ ಸಮೇತಿ. ಸಬ್ಬದುಬ್ಬಲಾತಿ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದೋಸವಾಸನಾಯ ಯಾಥಾವತೋ ಅತ್ಥಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಅಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ. ಪಮಾದಪಾಠವಸೇನ ಆಚರಿಯವಾದಸ್ಸ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇನ ಅಸಂಸನ್ದನಾಪಿ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇತರೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

ಸಮೇನ್ತಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೇ ಸುತ್ತೇನ ಸಂಸನ್ದನ್ತಿ, ಏವರೂಪಾವ ಅತ್ಥಾ ಮಹಾಪದೇಸತೋ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ತಥಾ ತಥಾ ಉದ್ಧಟಅತ್ಥಾನಮೇವ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮತ್ತಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸುತ್ತಾನುಲೋಮತೋ ಹಿ ಸುತ್ತಮೇವ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ. ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಿಯಂ. ಕಾರಕಸಙ್ಘಸದಿಸನ್ತಿ ಪಮಾಣತ್ತಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಸಙ್ಘಸದಿಸಂ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಠಿತಕಾಲಸದಿಸನ್ತಿ ಧರಮಾನಕಬುದ್ಧಸದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಕವಾದೀ ಸುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತೀತಿಆದೀಸು ಯೋ ಯಥಾಭೂತಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥನಸೀಲೋ, ಸೋ ಸಕವಾದೀ. ಸುತ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಾರುಳ್ಹಂ ಪಾಳಿವಚನಂ. ಪರವಾದೀತಿ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀ ವಾ ಹೋತು ಅಞ್ಞನಿಕಾಯವಾಸೀ ವಾ, ಯೋ ವಿಪರೀತತೋ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥನಸೀಲೋ, ಸೋವ ಇಧ ‘‘ಪರವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಾರುಳ್ಹಂ ವಾ ಅನಾರುಳ್ಹಂ ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸತೋ ವಾ ವಞ್ಚನಾಯ ವಾ ‘‘ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಾಗತಮಿದ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ. ಕೇಚಿ ‘‘ಅಞ್ಞನಿಕಾಯೇ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮ’’ನ್ತಿ ¶ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಸಕವಾದೀಪರವಾದೀನಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಾರುಳ್ಹಸುತ್ತಾದೀನಂ ಏವ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಂ ಪಾಳಿಆಗತಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನ ಹಿ ಸಕವಾದೀ ಅಞ್ಞನಿಕಾಯಸುತ್ತಾದಿಂ ಪಮಾಣತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಯೇನ ತೇಸು ಸುತ್ತಾದೀಸು ದಸ್ಸಿತೇಸು ತತ್ಥ ಠಾತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ, ವಕ್ಖತಿ ಚ ‘‘ಪರೋ ತಸ್ಸ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವಸಾಧಕಂ ಸುತ್ತತೋ ಬಹುಂ ಕಾರಣಞ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ…ಪೇ… ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಕಪ್ಪಿಯೇಯೇವ ಠಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫). ತಸ್ಮಾ ಪರವಾದಿನಾಪಿ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯೇ ಅನಾರುಳ್ಹಮ್ಪಿ ಅನಾರುಳ್ಹಮಿಚ್ಚೇವ ದಸ್ಸೀಯತಿ, ಕೇವಲಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಾದಿನೋ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯೇ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಕೂಟತಾ, ಆಗತಸ್ಸ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಾಯ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ ಚ ವಿಸೇಸೋ. ತತ್ಥ ಚ ಯಂ ಕೂಟಂ, ತಂ ಅಪನೀಯತಿ. ಯಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಯೋಜಿತಂ, ತಸ್ಸ ವಿಪರೀತತಾಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತದಞ್ಞೇನ ಸುತ್ತಾದಿನಾ ಸಂಸನ್ದನಾ ಕರೀಯತಿ. ಯೋ ಪನ ಪರವಾದಿನಾ ಗಹಿತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸುತ್ತನ್ತಾದಿನಾ ಸಂಸನ್ದತಿ, ಸೋ ಸಕವಾದಿನಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗಾಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಾಗತಮೇವ ಸುತ್ತಾದಿಪಮಾಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವ ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣೇ ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಪರವಾದೇ ಪಞ್ಚಾತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ; ಕಥಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ) ¶ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಗ್ಗಹಣನಾನತ್ತೇನ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಾಗತಮೇವ ಗಹಿತಂ, ನ ನಿಕಾಯನ್ತರೇ ಕಿಞ್ಚೀತಿ.

ಖೇಪನ್ತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಂ ಛಡ್ಡನಂ. ಗರಹನ್ತಿ ‘‘ಕಿಮೇಸ ಬಾಲೋ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ನಿನ್ದನಂ. ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಲೋಮನತೋ ಇದಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಅಕಾಸಿ, ತಸ್ಮಿಂ, ತದನುರೂಪೇ ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಂಸನ್ದನವಸೇನ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ, ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಂಸನ್ದತೀ’’ತಿ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯನ್ತಿ ಸಕವಾದೀ. ಪರೋತಿ ಪರವಾದೀ. ಆಚರಿಯವಾದೋ ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಅಯಂ ಆಚರಿಯವಾದೋ ಪವತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂ, ತಾದಿಸೇ ಚ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಪುಬ್ಬಾಪರಅತ್ಥಸಂಸನ್ದನವಸೇನ ಓತಾರೇತಬ್ಬಂ. ಗಾರಯ್ಹಾಚರಿಯವಾದೋತಿ ಪಮಾದಲಿಖಿತೋ, ಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕೇಹಿ ವಾ ಠಪಿತೋ, ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕೂಟಸುತ್ತಂ ಬಾಹಿರಕಸುತ್ತಾದಿವಚನಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಗುಳ್ಹವೇಸ್ಸನ್ತರಾದೀನಿ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾದಿಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕಾನಂ ಪಕರಣಾನಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗುಳ್ಹಉಮ್ಮಗ್ಗಾದೀನಂ ಗಹಣಂ ¶ . ಸಕವಾದೀ ಸುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಿ, ಪರವಾದೀಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ವಾದಾಲಮ್ಬನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ಇಧ ನ ವುತ್ತಾ.

ಏವಂ ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮಾದಿಮುಖೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವಿವಾದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಸೇಸತೋ ವಿವಾದವತ್ಥುಂ ತಬ್ಬಿನಿಚ್ಛಯಮುಖೇನ ಸುತ್ತಾದೀನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥ ಪನಾಯಂ ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತೇ ಚ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಕಾರೋ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ, ತೇನ ಆಚರಿಯವಾದಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾರಣಞ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾರಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಾದಿನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತನೋಮತಿಯಾ ಉದ್ಧಟಂ ಹೇತುಂ. ವಿನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಿನಿಚ್ಛಯಂ. ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾತಿ ಸುತ್ತಾದೀಸು ‘‘ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ, ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ ಚ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ಕಿಚ್ಛೇನ ಪಟಿಪಾದನೀಯಂ ಅವಿಭೂತಕಾರಣಂ ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾ, ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿನಯಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿವರಣಂ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯವಿಚಾರಣಮಾಗಮ್ಮಾತಿ. ರುನ್ಧಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಾಯ ವೀತಿಕ್ಕಮಕರಣಂ ರುನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ತಂನಿವಾರಣಚಿತ್ತಂ ದಳ್ಹತರಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಸೋತಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತತ್ಥ ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪವತ್ತಿ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಾ. ಗರುಕಭಾವೇತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವೇ. ಸುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಕಾರಣೇಹೀತಿ ಸುತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾವಿನಿಚ್ಛಯೇನ ಚ ಲದ್ಧಕಾರಣೇಹಿ. ಏವನ್ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನವಚನಂ. ಅತಿರೇಕಕಾರಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಾದೀಸು ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಅತಿರೇಕಕಾರಣಂ ನಾಮ, ಬಹುಕಾರಣಂ ವಾ.

ವಾಚುಗ್ಗತನ್ತಿ ¶ ವಾಚಾಯ ಉಗ್ಗತಂ, ತತ್ಥ ನಿರನ್ತರಂ ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸುತ್ತಂ ನಾಮ ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುನ ಸುತ್ತತೋತಿ ತದತ್ಥಪಟಿಪಾದಕಂ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಾಳಿವಚನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನತೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿವರಣಂ ಪರಿಪುಚ್ಛತೋ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಪುಚ್ಛಾತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಸವನಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾತಿ ಪಾಳಿಮುತ್ತಕವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಾಳಿಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ‘‘ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಿನಯೇತಿ ವಿನಯಾಚಾರೇ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ವಿನಯಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಅವೋಕ್ಕಮನ್ತೋತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಪಜ್ಜನಾದಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಲಜ್ಜೀಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ, ತೇನ ಲಜ್ಜೀ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿನಯಧರಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಲಜ್ಜೀಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ಅಲಜ್ಜೀ ಹೀತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೋಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಠಮಲಕ್ಖಣಸಮನ್ನಾಗಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಲಾಭಗರುತಾಯಾತಿಆದಿನಾ ವಿನಯೇ ಠಿತತಾಯ ಅಭಾವೇ ಪಠಮಲಕ್ಖಣಯೋಗೋ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ¶ ಖೋ ಅಕಿಚ್ಚಕರೋ ಅನತ್ಥಕರೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಙ್ಘಭೇದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಕಲಹೋ ಸಙ್ಘರಾಜಿ.

ವಿತ್ಥುನತೀತಿ ವಿತ್ಥಮ್ಭತಿ, ನಿತ್ಥುನತಿ ವಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತೇನಾಹ ಯಂ ಯನ್ತಿಆದಿ. ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾತಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಪರಮ್ಪರಾ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಮತಿಂ ಪಹಾಯ…ಪೇ… ಯಥಾ ಆಚರಿಯೋ ಚ ಆಚರಿಯಾಚರಿಯೋ ಚ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಪರಿಪುಚ್ಛಞ್ಚ ವದನ್ತಿ, ತಥಾ ಞಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ನಾಮಮತ್ತತೋ ಪರಮ್ಪರಾಜಾನನೇ ಪಯೋಜನಮತ್ಥಿ. ಪುಬ್ಬಾಪರಾನುಸನ್ಧಿತೋತಿ ಪುಬ್ಬವಚನಸ್ಸ ಅಪರವಚನೇನ ಸಹ ಅತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧಜಾನನತೋ. ಅತ್ಥತೋತಿ ಪದತ್ಥಪಿಣ್ಡತ್ಥಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಾದಿತೋ. ಕಾರಣತೋತಿ ತದತ್ಥುಪಪತ್ತಿತೋ. ಥೇರವಾದಙ್ಗನ್ತಿ ಥೇರವಾದಪಟಿಪಾಟಿಂ, ತೇಸಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಪಟಿಪಾಟಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇಮೇಹಿ ಚ ಪನ ತೀಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ವಿನಯಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಉಗ್ಗಹಿತಭಾವೋ ವುತ್ತೋ. ದುತಿಯೇನಸ್ಸ ಲಜ್ಜೀಭಾವೇನ ಚೇವ ಅಚಲತಾಯ ಚ ಪತಿಟ್ಠಿತತಾ. ತತಿಯೇನ ಪಾಳಿಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅನುರೂಪೇನ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ತದನುಲೋಮತೋ ಆಚರಿಯೇಹಿ ದಿನ್ನನಯತೋ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ. ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಚೋದನಾವಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಓತಿಣ್ಣೇ. ಚೋದಕೇನ ಚುದಿತಕೇನ ಚ ವುತ್ತೇ ವತ್ತಬ್ಬೇತಿ ಏವಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚೋದಕೇನ ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚುದಿತಕೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಬ್ಭಾಸಿತಾನಂ ಮಾತಿಕಾಯ ಅನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಆಪತ್ತೀನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಿಕದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ‘‘ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀ ಉಜ್ಝಾಯತಿ ವಾ ಖೀಯತಿ ವಾ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೧೦೬ ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ) ಆಗತಂ ತಿಕದುಕ್ಕಟಂ. ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಆಪತ್ತಿನ್ತಿ ‘‘ಕಾಲೇ ವಿಕಾಲಸಞ್ಞೀ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ, ಕಾಲೇ ವೇಮತಿಕೋ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಕಂ (ಪಾಚಿ. ೨೫೦) ದುಕದುಕ್ಕಟಂ ¶ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಆಗತವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮೇ ನಿದಾನತೋ ಪಭುತಿ ವಿನೀತವತ್ಥುಪರಿಯೋಸಾನಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವುತ್ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ. ಇಧ ಪನ ‘‘ವತ್ಥುಂ ಓಲೋಕೇತೀ’’ತಿ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ತದವಸೇಸಾ ಅನ್ತರಾಪತ್ತೀತಿ ಗಹಿತಾ. ಪಟಿಲಾತಂ ಉಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಇದಂ ವಿಸಿಬ್ಬನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾಚಿ. ೩೫೦-೩೫೧) ಆಗತಂ. ತತ್ಥ ಡಯ್ಹಮಾನಂ ಅಲಾತಂ ಅಗ್ಗಿಕಪಾಲಾದಿತೋ ಬಹಿ ಪತಿತಂ ಅವಿಜ್ಝಾತಮೇವ ಪಟಿಉಕ್ಖಿಪತಿ ¶ , ಪುನ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಜ್ಝಾತಂ ಪನ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ. ಅನಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವುತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥಿ, ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದ್ಧಿಮಸ್ಸ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೇ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೧೫೯) ವಿಯ ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ.

ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತೀತಿ ನ ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಂ ಆಪನ್ನಪುಗ್ಗಲೇನ ಲಜ್ಜೀಧಮ್ಮೇ ಠತ್ವಾ ಯಥಾಭೂತಂ ಆವಿಕರಣೇಪಿ ದುಬ್ಬಿನಿಚ್ಛಯಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ಮೇಥುನಾದೀಸು ವಿಜಾನನಂ, ತಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ, ತೇನಾಹ ಮೇಥುನಧಮ್ಮವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಹೀತಿಆದಿ. ಯೋ ಪನ ಅಲಜ್ಜಿತಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಅದತ್ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಓಳಾರಿಕಾಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ, ಯಾವ ಸೋ ಯಥಾಭೂತಂ ನಾವಿ ಕರೋತಿ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಆಪತ್ತಿಸನ್ದೇಹೋ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ನಾಸಿತಕೋವ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸುಖುಮಾತಿ ಚಿತ್ತಪರಿವತ್ತಿಯಾ ಸುಖುಮತಾಯ ಸುಖುಮಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತಲಹುಕಾ’’ತಿ, ಚಿತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಲಹುಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ. ತಂವತ್ಥುಕನ್ತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದಿಮೂಲಕಂ. ಯಂ ಆಚರಿಯೋ ಭಣತಿ, ತಂ ಕರೋಹೀತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಲಜ್ಜೀಪೇಸಲಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯೋ ಯಾಥಾವತೋ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಸುದ್ಧಿಮೇವ ಗವೇಸತಿ, ತೇನಾಪಿ, ಪಾರಾಜಿಕೋಸೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಕೋಟಿಯಾಪಿ ಸಙ್ಕಿಯಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಚ್ಛಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೀಲಾನಿ ಸೋಧೇತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಪಾರಾಜಿಕಾಸಙ್ಕಾ ವತ್ತತಿ, ತತ್ಥ ಪಾರಾಜಿಕಾಭಾವಪಕ್ಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದೇಸನಾವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀನಂ ಆಪತ್ತೀನಂ ಸೋಧನವಸೇನ ಸೀಲಾನಿ ಸೋಧೇತ್ವಾ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರನ್ತಿ ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಭಿರುಚಿತಂ ಮನಸಿಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೇವ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಘಟಿಯತೀತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕೇನ ವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಖಣ್ಡಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಙ್ಘಟಿಯತಿ. ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸಾಪತ್ತಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಪಗುಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಸುಟ್ಠು ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಪಗೇವ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ. ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರನಿನ್ನತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ. ಏಕಸ್ಸ ಪನ ವಿತಕ್ಕವಿಕ್ಖೇಪಾದಿಬಹುಲಸ್ಸ ಸುದ್ಧಸೀಲಸ್ಸಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ತಂ ಇಧ ಪಾರಾಜಿಕಮೂಲಕನ್ತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಕತಪಾಪಮೂಲಕೇನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೇನೇವೇತ್ಥ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮಾಧಿಯನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಘಟಿಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನಾಹ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಗ್ಗಿನಾತಿಆದಿ. ಅತ್ತನಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕತ್ತಾ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚತ್ತೇ ವಾ ಕರಣವಚನಂ, ಅತ್ತಾ ಸಯಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಚತುಬ್ಬಿಧವಿನಯಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

ಯೋ ¶ ¶ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಾದಿಸೋ, ಯಂ-ಸದ್ದತ್ಥೇ ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಯುತ್ತೋ’’ತಿ. ಯೇನ ತೇನಾತಿ ಹಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಅನಿಯಮತೋ ಯಂ-ಸದ್ದತ್ಥೋವ ದಸ್ಸಿತೋ. ವಾಸಧುರಯುತ್ತೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಯುತ್ತೋ. ಯಾ ಜಾತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಂಜಾತಿ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋವ ಯಂಜಚ್ಚೋ ಸಕತ್ಥೇ ಯಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ. ಗೋತ್ತವಸೇನ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಗೋತ್ತೇನ ಯಥಾಗೋತ್ತೋ ವಾ ತಥಾಗೋತ್ತೋ ವಾ ಹೋತೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸೀಲೇಸೂತಿ ಪಕತೀಸು. ಅಥ ಖೋತಿ ಇದಂ ಕಿನ್ತೂತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾರಾಜಿಕವಿಸಯೇ. ಏಸೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಯುತ್ತೋ. ಅರಿಯಾಯಾತಿ ‘‘ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅರಿಯಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏಸಾ ಅರಿಯಾನಂ ಯಾಚನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ, ನ, ‘‘ದೇಹಿ ಮೇ’’ತಿ ಕಪಣಾಯ. ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನಾತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖಂ ಚರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ಭಿಕ್ಖಾಹಾರನಿಸ್ಸಿತಪಬ್ಬಜ್ಜಾಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನ. ಕಾಜಭತ್ತನ್ತಿ ಕಾಜೇಹಿ ಆನೀತಭತ್ತಂ. ಅಧಮ್ಮಿಕಾಯಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಿಭಿಕ್ಖುಗುಣಾಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭೂತಾಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಮಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾಮತ್ತೇನೇವ ಭಿಕ್ಖೂ, ನ ಅತ್ಥತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಞ್ಚ ‘‘ಮಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನನಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಮಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನ್ತಾಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುವೋಹಾರನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗಹಣೇನ ಚೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಿನ್ನಪಚ್ಚಯಭಾಗಗ್ಗಹಣಾದಿನಾ ಚ ಭಿಕ್ಖುಪಟಿಞ್ಞಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘‘ಅಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋ’ತಿ ಅಞ್ಞೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಸುನಿವತ್ಥೇ ಸುಪಾರುತೇ ಸುಮ್ಭಕಪತ್ತಧರೇ ಗಾಮನಿಗಮಜನಪದರಾಜಧಾನೀಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಾದಿಸೇನ ಆಕಾರೇನ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ ‘ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಾದೀನಿ ಪವಿಸನ್ತೋ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿಯೇವ, ತಥಾ ಸಙ್ಘಿಕಂ ಲಾಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ’’ತಿ (ಪು. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೯೧).

ತಸ್ಮಾ ಏವರೂಪೇಹಿ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಗೋತ್ರಭುಪರಿಯೋಸಾನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಭೋಗಪರಿಭೋಗೋ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಅಲಜ್ಜೀಪರಿಭೋಗೋವ ಹೋತಿ. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಾದಿಅಲಜ್ಜೀಲಕ್ಖಣಂ ಪನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಸಾಮಣೇರಾದೀನಮ್ಪಿ ¶ ಅಲಜ್ಜೀವೋಹಾರದಸ್ಸನತೋ. ‘‘ಅಲಜ್ಜೀಸಾಮಣೇರೇಹಿ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ನ ಕಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾವಿಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅತಿಟ್ಠನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ ಅಲಜ್ಜೀಲಕ್ಖಣಂ. ದುಸ್ಸೀಲಾ ಲಿಙ್ಗಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಥಾವಿಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಏಕನ್ತಾ ಲಜ್ಜಿನೋವ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾದಿನಿಕಾಯನ್ತರಿಕಾ ವಿಯ, ಲಿಙ್ಗತ್ಥೇನಕಾದಯೋ ವಿಯ, ಚ. ಯಾವ ೧೧ ಚ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಪಟಿಞ್ಞಾ ಅನುವತ್ತತಿ, ತಾವ ಭಿಕ್ಖು ಏವ, ತೇಹಿ ಚ ಪರಿಭೋಗೋ ಅಲಜ್ಜಿಪಅಭೋಗೋವ, ತೇಸಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸಞ್ಞಾಯ ದಿನ್ನಂ ಸಙ್ಘೇ ದಿನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ –

‘‘ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಖೋ ಪನಾನನ್ದ, ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ ಗೋತ್ರಭುನೋ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಾ ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ, ತೇಸು ದುಸ್ಸೀಲೇಸು ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ತದಾಪಾಹಂ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘಗತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೮೦).

ಭಗವತೋ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ ಜಾತಾ. ದುಸ್ಸೀಲಾನಂ ದಿನ್ನತ್ತಾ ನಾತಿ ಚೇ? ನ, ತೇಸು ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾತಿ ಗೋತ್ರಭೂನಂ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತೇನ ಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ, ಇತರಥಾ ‘‘ಯೇಸು ಕೇಸುಚಿ ಗಹಟ್ಠೇಸು ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇಸು ವಾ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಾಪಸಙ್ಗತೋ, ತಥಾ ಚ ‘‘ತದಾಪಾಹಂ, ಆನನ್ದಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ನ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಮಾ ಗೋತ್ರಭೂನಮ್ಪಿ ಅಭಾವೇ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ತೇಸುಪಿ ದಿನ್ನಾ ಸಙ್ಘಗತಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ತೇಪಿ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖು ಏವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಬ್ರಹ್ಮಘೋಸನ್ತಿ ಉತ್ತಮಘೋಸಂ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಘೋಸಸದಿಸಂ ವಾ ಘೋಸಂ. ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಸಮ್ಬೋಧನಂ. ಸಂಸಾರೇ ಭಯಇಕ್ಖಕ ತಸ್ಸ ಭಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿನಾಸನತ್ಥಂ ತಿಸರಣಂ, ಸಾಸನಂ ವಾ ಏಹಿ ಮನಸಾ ‘‘ತಾಣಂ ಲೇಣ’’ನ್ತಿ ಪವಿಸ ಉಪಗಚ್ಛ. ಉಪಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಚರ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ಚರಸ್ಸು. ಭಣ್ಡೂತಿ ಮುಣ್ಡಿತಕೇಸೋ. ವಾಸೀತಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಾದಿಚ್ಛೇದನವಾಸಿ. ಬನ್ಧನನ್ತಿ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ. ಯುತ್ತೋ ಯೋಗೋ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಸೋ ಯುತ್ತಯೋಗೋ, ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠೇತೇ ಪರಿಕ್ಖಾರಾತಿ ಸೇಸೋ. ಸರೀರೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕೇಹಿಯೇವ ಉಪಲಕ್ಖಿತೋತಿ ಸೇಸೋ. ‘‘ತೀಣಿ ಸತಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ‘‘ತೀಣಿ ಸತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತಸ್ಮಾತಿ ¶ ಭಗವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಪರಾಮಸತಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ಹಿ ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಪನ, ಕಸ್ಸಪ, ಜಾನಞ್ಞೇವ ವದಾಮಿ ‘ಜಾನಾಮೀ’ತಿ, ಪಸ್ಸಞ್ಞೇವ ವದಾಮಿ ‘ಪಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪರಾಮಸತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಜಾನಂ ವದಾಮಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಹಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ತಿಬ್ಬನ್ತಿ ಮಹನ್ತಂ. ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಥೇರಾದಿಉಪಸಙ್ಕಮನತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ತೇಸು ಯಂನೂನ ಮೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಸಲೂಪಸಂಹಿತನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಂ. ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ತೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅಟ್ಠಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ತಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ‘‘ಏಸ ಮೇ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ. ಓಹಿತಸೋತೋತಿ ಧಮ್ಮೇ ನಿಹಿತಸೋತೋ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಞಾಣಸೋತಞ್ಚ ಪಸಾದಸೋತಞ್ಚ ಓದಹಿತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಮೇವ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮೇವ ತಯಾ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಸಾತಸಹಗತಾ ಚ ಮೇ ಕಾಯಗತಾಸತೀತಿ ¶ ಅಸುಭೇಸು ಚೇವ ಆನಾಪಾನೇ ಚ ಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನ ಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾಯಗತಾಸತಿ. ಯಂ ಪನೇತಸ್ಸ ಓವಾದಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ, ಅಯಮೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಅಹೋಸಿ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧೫೪).

ಉದ್ಧುಮಾತಕಪಟಿಭಾಗಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾ. ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾ. ಇಮೇತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಝಾನಧಮ್ಮಾ. ಸೋಪಾಕೋ ಚ ಭಗವತಾ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ರೂಪಾವಚರಭಾವೇನ ಏಕತ್ಥಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಆರದ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ಆರಾಧಿತಚಿತ್ತೋ. ಗರುಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿಉಪಸಮ್ಪದಾ ಉಪರಿ ಸಯಮೇವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ. ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಠಾನಸ್ಸ ಅರಹಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ವತ್ಥುದೋಸಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಕಮ್ಮಂ ‘‘ಠಾನಾರಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ವತ್ಥಾದಿದೋಸಯುತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಭಾವತೋ ಕಮ್ಮವಾಚಾರಹತ್ತಾಭಾವಾ. ಅಥ ವಾ ಠಾನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತೋ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಾಸನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಠಾನಾರಹಂ. ಯಥಾವಿಹಿತಲಕ್ಖಣೇನ ಹಿ ಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋವ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ ಸಮಾದಾಯ ಪರಿಪೂರೇತುಮರಹತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪರಿಸುದ್ಧಕಮ್ಮವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಕಿಚ್ಚಂ ಠಾನಾರಹಂ ನಾಮ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ಥುಸಾಸನಾರಹೇನಾ’’ತಿ, ಸೀಲಾದಿಸಕಲಸಾಸನಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾದೀಹಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸುದ್ಧಸತ್ತಾನಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮೇಪಿ ಅಭಬ್ಬತಾ ವಾ ದೋಸಾಭಾವೋ ವಾ ¶ ಸದ್ದತೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಥಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ತೇಸಮ್ಪಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು, ಲೋಕವಜ್ಜೇಸುಪಿ ವಾ ಸುರಾಪಾನಾದಿಲಹುಕೇಸು ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಆಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಂ ಸಿಜ್ಝತಿಯೇವ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಭಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ. ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಭಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಚಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೨) ವುತ್ತಂ. ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮಾರಹೇ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕೇ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ನಿರುತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ನಿಬ್ಬಚನವಸೇನ. ಅಭಿಲಾಪವಸೇನಾತಿ ವೋಹಾರವಸೇನ. ಗುಣವಸೇನಾತಿ ಭಿಕ್ಖುವೋಹಾರನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಗುಣಾನಂ ವಸೇನ.

ಸಾಜೀವಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಲೋಕಿಯೇಹಿ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅಧಿಸೀಲಾದಿವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ¶ ಕತಮಂ ಪನಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಙ್ಗದಸಙ್ಗಸೀಲನ್ತಿ ಅಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕಾಲೇ ಸೀಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾಭಾವಾ. ಯಂ ಪನ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರತನತ್ತಯಗುಣಂ ತಥತೋ ಞತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಸುನಿವಿಟ್ಠಸದ್ಧಾಹಿ ಉಪಾಸಕೋಪಾಸಿಕಾಹಿ ಚೇವ ಸಾಮಣೇರಸಿಕ್ಖಮಾನಾಹಿ ಚ ರಕ್ಖಿಯಮಾನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಅಟ್ಠಙ್ಗದಸಙ್ಗಸೀಲಂ, ತಮ್ಪಿ ಅಧಿಸೀಲಮೇವ ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಲೋಕಿಯಾನಂ ಸೀಲೇಹಿ ಅಧಿಸೀಲಂ ಜಾತಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ವಿಯ. ನ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗನಿಮಿತ್ತತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಲೋಕಿಯಚಿತ್ತತೋ ಅಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತದುಭಯಞ್ಚ ಅನಾದಿಮತೋ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಸ್ಸ ಅತ್ತಾದಿಸಾರವಿರಹಿತತಾಯ ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತತ್ತಂ, ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಆಕಾರೇನ ಪವತ್ತಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾದಿದೋಸಮೂಲಕತ್ತಞ್ಚ, ತಂದೋಸಮೂಲವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥಾಯ ಸೀಲಚಿತ್ತಬಲೋಪತ್ಥದ್ಧಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಕ್ಕಂಸೇನೇವ ತಸ್ಸ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಸ್ಸ ವಿಗಮಞ್ಚ, ತದುಪದೇಸಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾದಿಅಪರಿಮಿತಗುಣಗಣಯೋಗೇನ ಅವಿಪರೀತಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸಕತ್ತಞ್ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಪಟಿಪನ್ನೇನ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತಾಯ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಜಾತಂ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನ, ತಞ್ಚ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಂ ಯದಿ ಸಾಸನೇ ಪಞ್ಚಸೀಲಾದಿಸ್ಸಾಪಿ ಸಮಾನಂ, ಕಿಮಿದಂ ಅಧಿಸೀಲಂ ನ ಸಿಯಾ. ಪಞ್ಚಸೀಲಾದಿಮತ್ತೇ ಠಿತಾನಞ್ಹಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದೀನಂ ಗಹಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನ ಹಿ ಅಧಿಸೀಲಾಧಿಚಿತ್ತಂ ವಿನಾ ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ¶ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತು ನ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಭವನ್ತರೇ ಅವಸ್ಸಂ ಹೋತೇವಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಮೇವ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ವಿಯ, ತೇನಾಹ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಚ ಪವತ್ತತೀತಿಆದಿ. ವಿವಟ್ಟಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ರಕ್ಖಿಯಮಾನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಾದಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಪವತ್ತತಿ. ನ ಹಿ ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿನ್ತಿಆದಿ ಪನ ಉಕ್ಕಟ್ಠವಸೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತದೇಕದೇಸಭೂತಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿನ್ನಾದಾನಾದಿಗಹಟ್ಠಸೀಲಮ್ಪಿ. ಬುದ್ಧಾಯೇವ ವಿನಯೇ ಪಾರಾಜಿಕಸುತ್ತವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಆಗತವಸೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧಕಅಜ್ಝಾಚಾರಸೋತಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇ. ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಹಿಸ್ಸ ಅಧಿಸೀಲತಾ ವುತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸೇವ ಹಿ ಅಧಿಸೀಲನ್ತಿ ಅಬ್ಯವಧಾನೇನ ಮಗ್ಗಾಧಿಟ್ಠಾನಾತಿ. ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಿಸಯೇ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಂ.

ಲೋಕಿಯಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಸಾಸನಸಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೇಹಿ ಲೋಕಿಯಜನೇಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾನಿ ಅಟ್ಠ ರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಮಹಗ್ಗತೇಸು ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನ ಲೋಕಿಯವಿಸೇಸನಂ ಲೋಕುತ್ತರನಿವತ್ತನಂ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಮಾ ಸಾಸನಿಕೇಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಮಹಗ್ಗತಜ್ಝಾನನಿವತ್ತನಮೇವ ಲೋಕಿಯವಿಸೇಸನಂ ಕತಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ ಪನ ಅಟ್ಠ ಕುಸಲಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಲೋಕಿಯವಿಸೇಸನಂ ಕಾತಬ್ಬಮೇವ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ಅಧಿಚಿತ್ತತೋ ¶ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭೇದೋ, ಯಂ ಸಾಸನಂ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜನಂ. ಏವಞ್ಚ ಅಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಪಿ ಸಾಸನಸಭಾವಂ ಜಾನನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀನಮ್ಪಿ ಸೀಲಚಿತ್ತಾನಂ ಅಧಿಸೀಲಾಧಿಚಿತ್ತತಾ ಸಮತ್ಥಿತಾ ಹೋತಿ. ನ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾತಿ ಇದಂ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಭಿಸಮಯಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬೋಧಿಸತ್ತಾದೀನಂ ದೇಸನಾಸಾಮತ್ಥಿಯಾಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ. ಆಯತಿಂ ವಾಸನಾಹೇತುಂ ಪನ ಸೀಲಚಿತ್ತಂ ತೇಪಿ ದೇಸೇನ್ತಿಯೇವ, ತಞ್ಚ ಮಗ್ಗಹೇತುತಾಯ ಅಧಿಸೀಲಾಧಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಹೋನ್ತಂ ಅಪ್ಪಕತಾಯ ವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಬಾಹುಜಞ್ಞತ್ತಾಭಾವೇನ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕನ್ತಿ ‘‘ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ತಂಸಮಾಪನ್ನೋತಿಆದಿಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇಹಿ ಇಧ ಅಧಿಚಿತ್ತನಿದ್ದೇಸೇ, ಉಪರಿ ಅಧಿಪಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸೇ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಧಿಚಿತ್ತಅಧಿಪಞ್ಞಾನಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಲೋಕಿಯಾಧಿಚಿತ್ತಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ¶ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತಾ, ತಂ ದ್ವಯಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಸಮಾಪಜ್ಜನಸಭಾವೋ ಚ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಲೋಕಿಯಾಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಾಧಿಪಞ್ಞಾ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಏವಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ ಲೋಕಿಯಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಪಞ್ಞಾ ಚ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಅಧಿಸೀಲಂ ಪನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ ನ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾವ ವುತ್ತಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಪಟಿಲದ್ಧಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಪಟಿಸೇವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತ್ತಾ, ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀನಮ್ಪಿ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹಿ ತಂಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಾವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದಿನ್ನನ್ತಿ ದಾನಚೇತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಸ ದಿನ್ನಸ್ಸ ಫಲಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಅತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹುತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ತತ್ಥ ಯಿಟ್ಠನ್ತಿ ಮಹಾಯಾಗೋ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ ಮಹಾದಾನಮೇವ. ಹುತನ್ತಿ ಪಹೋನಕಸಕ್ಕಾರೋ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಹೋತು, ಪರೇಸಂ ವಾ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ಥುಪ್ಪಾದನತೋ ನ ಸಕಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ತಬ್ಬಿಪರೀತಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಕಂ ನಾಮ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕೋಮ್ಹೀತಿಆದಿವಚನತೋ ಸತಿ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಸಕನ್ತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಯ ಸಕಭಾವೇ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಞಾಣಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣಂ, ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ. ಸಾಸನನಿಸ್ಸಿತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ವಟ್ಟಗಾಮಿನಿಕುಸಲಪಞ್ಞಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣೇ ಪವಿಟ್ಠಾ. ಸಾಸನನಿಸ್ಸಿತಾ ಹಿ ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿನೀ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಞ್ಞಾ ‘‘ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾ ಏವ ಚ ಅಧಿಪಞ್ಞಾ ತದವಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತೇನೇವ ಭಗವಾ ‘‘ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣಂ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಫಲಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಞಾಣಚತುಕ್ಕೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹೇಸಿ. ತಿಲಕ್ಖಣಾಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದಕಂ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಯತಾಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತದಿತರಾಸಞ್ಹಿ ರತನತ್ತಯಾನುಸ್ಸರಣಾದಿಪಞ್ಞಾನಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಹೇತುತಾಯ ಅಧಿಪಞ್ಞತಾ ಸಮಾನಾವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಸಾಜೀವಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ

ದುಬ್ಬಲ್ಯೇ ¶ ಆವಿಕತೇತಿ ಯಂನೂನಾಹಂ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯನ್ತಿಆದಿನಾ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇ ಪಕಾಸಿತೇ. ಮುಖಾರುಳ್ಹತಾತಿ ಲೋಕಜನಾನಂ ಸತ್ತಟ್ಠಾತಿಆದೀಸು ಮುಖಾರುಳ್ಹಞಾಯೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದಿರತ್ತತಿರತ್ತನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೫೨) ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಸಹಸೇಯ್ಯಾವಸೇನ ತಿರತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಿರನ್ತರಮೇವ ತಿಸ್ಸೋ ರತ್ತಿಯೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಯ ಅರುಣುಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ತಿರತ್ತಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ದಿರತ್ತತಿರತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಬ್ಯವಧಾನೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಿರತ್ತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಪಯೋಜನಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕಾ ಗಹೇತುಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಸ್ಸ ಪಯೋಜನಮತ್ಥೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಇದಾನಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸೇವ ವಿವರಣಭಾವಂ ವಿನಾಪಿ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥಸಬ್ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಪಿಚಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಸೇಸಾವಿಸೇಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ, ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿ. ಯೇನ ಪನ ವಚನೇನ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ನೇವತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ ಅವಿಸೇಸೋಪಿ, ತಂ ವಿಸೇಸಾವಿಸೇಸಂ. ‘‘ಕಠ ಕಿಚ್ಛಜೀವನೇ’’ತಿ ಧಾತೂಸು ಪಠಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಿಚ್ಛಜೀವಿಕಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ. ಉಕ್ಕಣ್ಠನಞ್ಹಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾ, ತಂ ಇತೋ ಗತೋತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ, ಕಿಚ್ಛಜೀವಿಕಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉದ್ಧಂ ಗತೋ ಕಣ್ಠೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾ, ಅನಭಿರತಿಯಾ ವಜೇ ನಿರುದ್ಧಗೋಗಣೋ ವಿಯ ಗಮನಮಗ್ಗಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠಂ. ಅನಭಿರತಿಂ ಇತೋತಿಪಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಉದ್ಧಂ ಕಣ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಮಾನೋ’’ತಿ. ಸಾ ಚ ಉಕ್ಕಣ್ಠತಾ ವಿಕ್ಖೇಪೇನೇವಾತಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಸಮಣಭಾವತೋತಿ ಉಪಸಮ್ಪದತೋ. ಭಾವವಿಕಪ್ಪಾಕಾರೇನಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಯಂ ಯಂ ಗಿಹಿಆದಿಭಾವಂ ಪತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ಅಹಂ ಅಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಭವನಂ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ, ತೇನ ತೇನ ಗಿಹಿಆದಿಆಕಾರೇನ, ಅತ್ತನೋ ಭವನಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪನಾಕಾರೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೪೬. ಪಾಳಿಯಂ ¶ ಯದಿ ಪನಾಹನ್ತಿ ಅಹಂ ಯದಿ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯಂ, ಸಾಧು ವತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಾಹಂ, ಹನ್ದಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಹೋತಿ ಮೇ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವದತಿ.

೫೦. ನ ¶ ರಮಾಮೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ದುಕ್ಖಬಹುಲತಾಯ ಸುಖಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಾಭಿರಮಾಮೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಅನವಜ್ಜಸುಖೇ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿರತಿಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

೫೧. ತೇನೇವ ವಚೀಭೇದೇನಾತಿ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾಯಪ್ಪಯೋಗೇನ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಅಯಂ ಸಾಸನಂ ಜಹಿತುಕಾಮೋತಿಆದಿನಾ ಭಾಸಾಕೋಸಲ್ಲಾಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪದತ್ಥಾವಬೋಧಾಭಾವೇಪಿ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಜಹಿತುಕಾಮೋ ಇಮಂ ವಾಕ್ಯಭೇದಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಮತ್ತಂ ಚೇಪಿ ಸೋ ತಾವ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ತಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ಪದಪಚ್ಛಾಭಟ್ಠನ್ತಿ ಪದಪರಾವತ್ತಿ, ಮಾಗಧಭಾಸತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಭಾಸಾ ‘‘ಮಿಲಕ್ಖಭಾಸಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಖೇತ್ತಮೇವ ಓತಿಣ್ಣನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ರುಹನಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಖೇತ್ತಮೇವ ಓತಿಣ್ಣಂ.

ದೂತನ್ತಿ ಮುಖಸಾಸನಂ. ಸಾಸನನ್ತಿ ಪಣ್ಣಸಾಸನಂ, ಭಿತ್ತಿಥಮ್ಭಾದೀಸು ಅಕ್ಖರಂ ವಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತೇ ಧರನ್ತೇಯೇವ ವಚೀಭೇದಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಯಮಿತಾನಿಯಮಿತವಸೇನ ವಿಜಾನನಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ಯದಿ ಅಯಮೇವ ಜಾನಾತೂತಿಆದಿ. ಅಯಞ್ಚ ವಿಭಾಗೋ ವದತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಸ ವದತಿ, ತಸ್ಸೇವ ವಿಜಾನನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಲದ್ಧೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಹೇತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ವದತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ತೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಜಾನನ್ತೇಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ದ್ವೇಯೇವ ಜಾನನ್ತು ಏಕೋ ಮಾ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಜನಾನಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಆರೋಚಿತೇಪಿ ತೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಜಾನನ್ತೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪರಿಸಙ್ಕಮಾನೋತಿ ‘‘ವಾರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕಮಾನೋ. ಸಮಯಞ್ಞೂತಿ ಸಾಸನಸಙ್ಕೇತಞ್ಞೂ, ಇಧ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮತ್ತಜಾನನೇನಾಪಿ ಸಮಯಞ್ಞೂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತೇನಾಹ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋತಿಆದಿ. ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀತಿಆದಿಖೇತ್ತಪದಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅತ್ಥಂ ಞತ್ವಾಪಿ ಸಚೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಭಾವತೋ ಚವಿತುಕಾಮತಾಯ ಏಸ ವದತೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಅತ್ಥಂ ಪನ ಅಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ವದತೀ’’ತಿ ತಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಸದ್ದಮತ್ತಗ್ಗಹಣಮೇವ, ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಪರಮ್ಪರಾಯಾತಿ ಆಹ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವಾತಿಆದಿ.

೫೩. ವಣ್ಣಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ¶ ¶ ಸತ್ಥುಗುಣವಣ್ಣಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಪಕರಣಂ. ಉಪಾಲಿಗಾಥಾಸೂತಿ ಉಪಾಲಿಸುತ್ತೇ ಉಪಾಲಿಗಹಪತಿನಾ ಧೀರಸ್ಸ ವಿಗತಮೋಹಸ್ಸಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಗಾಥಾಸು. ಯಥಾರುತನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನನ್ತಬುದ್ಧೀತಿಆದೀನಿ ವಣ್ಣಪಟ್ಠಾನೇ ಆಗತನಾಮಾನಿ. ಧೀರನ್ತಿಆದೀನಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೭೬) ಪನ ಉಪಾಲಿಗಾಥಾಸು. ತತ್ಥ ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ಸಾ ಜಾನನಹೇತುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬೋಧಿಪಞ್ಞಾಣೋ. ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿಆದೀಸು ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಾದಿಪದಾನಂ ಧಮ್ಮವೇವಚನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತೋ. ತಸ್ಮಾ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇಯೇವ ವೇವಚನೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ಸಹ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವುತ್ತೇ ಪನ ಯಥಾರುತವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ಸಙ್ಘನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿಆದೀನಿಪಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿಆದಿಧಮ್ಮಮೇವ (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧) ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನಾಮಾನಿ, ಇತರಥಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಪಚ್ಚಕ್ಖಾನೇ ದೋಸಾಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋತಿ, ತೇನಾಹ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸೇಸೂತಿಆದಿ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಆಪತ್ತೀನಂ.

ಯಸ್ಸ ಮೂಲೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ. ಆಚರಿಯವೇವಚನೇಸು ಯೋ ಉಪಜ್ಝಂ ಅದತ್ವಾ ಆಚರಿಯೋವ ಹುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯೋ ಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಮೂಲೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ. ಓಕಲ್ಲಕೋತಿ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿದುಕ್ಖಾತುರಾನಂ ಕಿಸಲೂಖಸರೀರವೇಸಾನಂ ಗಹಟ್ಠಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಮೋಳಿಬದ್ಧೋತಿ ಬದ್ಧಕೇಸಕಲಾಪೋ ಗಹಟ್ಠೋ. ಕುಮಾರಕೋತಿ ಕುಮಾರಾವತ್ಥೋ ಅತಿವಿಯ ದಹರೋ ಸಾಮಣೇರೋ. ಚೇಲ್ಲಕೋತಿ ತತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಹನ್ತೋ. ಚೇಟಕೋತಿ ಮಜ್ಝಿಮೋ. ಮೋಳಿಗಲ್ಲೋತಿ ಮಹಾಸಾಮಣೇರೋ. ಸಮಣುದ್ದೇಸೋತಿ ಅವಿಸೇಸತೋ ಸಾಮಣೇರಾಧಿವಚನಂ. ಅಸುಚಿಸಙ್ಕಸ್ಸರಸಮಾಚಾರೋತಿ ಅಸುಚಿ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಮಯಾ ಕತಂ ಪರೇ ಜಾನನ್ತಿ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ, ‘‘ಅಸುಕೇನ ನು ಖೋ ಇದಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ಚ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರಿತಬ್ಬೇನ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬೇನ ಸಮಾಚಾರೇನ ಯುತ್ತೋ. ಸಞ್ಜಾತರಾಗಾದಿಕಚವರತ್ತಾ ಕಸಮ್ಬುಜಾತೋ. ಕೋಣ್ಠೋತಿ ದುಸ್ಸೀಲಾಧಿವಚನಮೇತಂ.

೫೪. ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾತಿ ಅತಿಖಿಪ್ಪಂ ಜಾನನಸಮತ್ಥೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ದುಹೇತುಕಾನಂ ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಸಭಾಗಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ. ವಿಸಭಾಗಸ್ಸಾತಿ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ. ಪೋತ್ಥಕರೂಪಸದಿಸಸ್ಸಾತಿ ಮತ್ತಿಕಾದೀಹಿ ಕತರೂಪಸದಿಸಸ್ಸ ¶ . ಗರುಮೇಧಸ್ಸಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಲಹುಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ದನ್ಧಗತಿಕತಾಯ ಗರುಪಞ್ಞಸ್ಸ, ಮನ್ದಪಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನೇತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನವಾರಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತನಯಾನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥವಸೇನ ಏವಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ತತ್ಥ ಹಿ ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮೋತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಬುದ್ಧನ್ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಖೇತ್ತನಿಯಮಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಏತೇನ ಕಾಲನಿಯಮಂ, ವದತೀತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಗನಿಯಮಂ, ಅಲಂ ಮೇ ಬುದ್ಧೇನ, ಕಿಂ ನು ಮೇ, ನ ಮಮತ್ಥೋ, ಸುಮುತ್ತಾಹನ್ತಿಆದೀಹಿ ಅನಾಮಟ್ಠಕಾಲವಸೇನಪಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಜಾನನನಿಯಮಂ, ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ ಉಮ್ಮತ್ತಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇತಿಆದೀಹಿ ಪುಗ್ಗಲನಿಯಮಂ, ಸೋ ಚ ನಪ್ಪಟಿವಿಜಾನಾತೀತಿಆದೀಹಿ ವಿಜಾನನನಿಯಮಾಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದವಾಯಾತಿಆದೀಹಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮಾಭಾವೇನ, ಸಾವೇತುಕಾಮೋ ನ ಸಾವೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಗನಿಯಮಾಭಾವೇನ, ಅವಿಞ್ಞುಸ್ಸ ಸಾವೇತಿ ವಿಞ್ಞುಸ್ಸ ನ ಸಾವೇತೀತಿ ಏತೇಹಿ ಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಾವೇತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಸವನೇ ಸೀಸಂ ಏತಿ, ನಾಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ. ಸಬ್ಬಸೋ ವಾ ಪನ ನ ಸಾವೇತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಇದಂ ಪನ ಚಿತ್ತಾದಿನಿಯಮೇನೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಖೇತ್ತಕಾಲಪಯೋಗಪುಗ್ಗಲವಿಜಾನನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಞತ್ವಾ ತದಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕಥಂ? ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಭಾವತೋ ಚವಿತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತೇನೇವ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ದವಾ ವಾ ರವಾ ವಾ ಭಣನ್ತಸ್ಸ. ಏವಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ. ತಥಾ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಚತುದ್ದಸನ್ನಞ್ಚೇವ ಗಿಹೀತಿ ಮಂ ಧಾರೇಹೀತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾನಂ ಗಿಹಿಆದೀನಂ ಅಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಞ್ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಾವೀಸತಿಯಾ ಖೇತ್ತಪದಾನಂ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸವೇವಚನಸ್ಸ ವಸೇನ ತೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವದತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಖೇತ್ತವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ. ತತ್ಥ ಯದೇತಂ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀತಿ ಚ ಮಂ ಧಾರೇಹೀತಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಚನಂ, ಯಾನಿ ಚ ‘‘ಅಲಂ ಮೇ ಬುದ್ಧೇನ, ಕಿಂ ನು ಮೇ ಬುದ್ಧೇನ, ನ ಮಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧೇನ, ಸುಮುತ್ತಾಹಂ ಬುದ್ಧೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆಖ್ಯಾತವಸೇನ ಕಾಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ಚುದ್ದಸಹಿ ಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ ಅಲಂ ಮೇತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ, ತೇಸಂಯೇವ ಚ ಸವೇವಚನಾನಂ ವಸೇನ ¶ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಸಿ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಮಂ ಧಾರೇಸೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಮಂ ಧಾರೇಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಯಂನೂನ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವಾತಿಆದೀನಿ ಅತೀತಾನಾಗತಪರಿಕಪ್ಪವಚನಾನಿ ಭಣನ್ತಸ್ಸ. ಏವಂ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಸೇನ ಚೇವ ಅನಾಮಟ್ಠಕಾಲವಸೇನ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ. ಪಯೋಗೋ ಪನ ದುವಿಧೋ ಕಾಯಿಕೋ ವಾಚಸಿಕೋ, ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಭಾಸಾಯ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ವಾಚಸಿಕಪಯೋಗೇನೇವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಕ್ಖರಲಿಖನಂ ವಾ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾದಿದಸ್ಸನಂ ವಾ ಕಾಯಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ. ಏವಂ ವಾಚಸಿಕಪಯೋಗೇನೇವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ.

ಪುಗ್ಗಲೋ ¶ ಪನ ದುವಿಧೋ ಯೋ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಯಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ತತ್ಥ ಯೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಸೋ ಸಚೇ ಉಮ್ಮತ್ತಕಖಿತ್ತಚಿತ್ತವೇದನಟ್ಟಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ನ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಸೋ ಸಚೇ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತೋ ಚ, ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಅಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಸ್ಸ ದೂತೇನ ವಾ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ಆರೋಚನಂ ರುಹತಿ. ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ. ವಿಜಾನನಮ್ಪಿ ನಿಯಮಿತಾನಿಯಮಿತವಸೇನ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಯೇಸಂ ವಾ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸ ಇಮೇಸಂ ವಾ ಆರೋಚೇಮೀತಿ ವದತಿ, ಸಚೇ ತೇ ಯಥಾ ಪಕತಿಯಾ ಲೋಕೇ ಮನುಸ್ಸಾ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನಸಮಯೇ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸ ವಚನಾನನ್ತರಮೇವ ‘‘ಅಯಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥಯತೀ’’ತಿ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ವಚನತ್ಥಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಅಥ ಅಪರಭಾಗೇ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಜಾನನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇ ವಾ ಜಾನನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ. ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಸಚೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋ ಕೋಚಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ವಚನತ್ಥಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ, ಏವಂ ಜಾನನವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ. ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಚಿತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಮೂಲಪಞ್ಞತ್ತಿವಣ್ಣನಾ

೫೫. ಇತೋ ¶ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ ಯಥಾ ಸರೂಪೇನೇವ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ, ಏವಂ ದಸ್ಸನಾದಿದುಟ್ಠುಲ್ಲಧಮ್ಮಪರಿವಾರತ್ತಾಪಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಸ್ಮಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅವಸ್ಸುತಾನನ್ತಿ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ತಿನ್ತಾನಂ. ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾನನ್ತಿ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಅಭಿಭೂತಚಿತ್ತಾನಂ. ಮೇಥುನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸದಿಸಸದ್ದಪಅಯಾಯತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸದಿಸಾನ’’ನ್ತಿ, ರತ್ತತಾದೀಹಿ ಸದಿಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಞ್ಚ ಯೇಭುಯ್ಯತೋ ವುತ್ತಂ ಉಭೋಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ರಾಗಾಭಾವೇಪಿ ಇತರಸ್ಸ ಮೇಥುನಸೇವನಸಂಸಿದ್ಧಿತೋ. ಮೇಥುನ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಉಭಯಸದ್ದಪಅಯಾಯೋ, ಮೇಥುನಂ ಯುಗಳಂ ಯಮಕಂ ಉಭಯನ್ತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಿನ್ನಂ ರತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಮಿತ್ತೇನಾತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತೇ ಅತ್ತನೋ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪವೇಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಙ್ಗಜಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ತಿಲಫಲನ್ತಿ ಸಾಸಪಮತ್ತಂ ತಿಲಬೀಜಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಕೋಸಸಹಿತಂ ಫಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಿಲಬೀಜಮತ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ. ಅಲ್ಲೋಕಾಸೇತಿ ಸಭಾವೇನ ಪಿಹಿತಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪಕತಿವಾತೇನ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೇ ತಿನ್ತಪ್ಪದೇಸೇ. ತಾದಿಸೋ ಪದೇಸೋ ¶ ಸಚೇಪಿ ಕೇನಚಿ ವಾತಾದಿವಿಕಾರೇನ ಸುಕ್ಖತಿ, ತಥಾಪಿ ಅನಲ್ಲೋಕಾಸೋತಿ ಉಪಕ್ಕಮತೋ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ.

ವೇಮಜ್ಝನ್ತಿ ಯಥಾ ಚತ್ತಾರಿ ಪಸ್ಸಾನಿ ಅಫುಸನ್ತೋ ಪವೇಸೇತಿ, ಏವಂ ಕತವಿವರಸ್ಸ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರತಲಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತೇ ಪನ ಮಜ್ಝನ್ತಿ ಅಗ್ಗಕೋಟಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಉಪರೀತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪಬ್ಬೇನ ಸಮಿಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪವೇಸಿಯಮಾನಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತಸ್ಸ ಸಮಿಞ್ಜಿತಙ್ಗುಲಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಬ್ಬಪಿಟ್ಠಿಸದಿಸಅಗ್ಗಕೋಟಿಯೇವ. ಹೇಟ್ಠಾ ಪವೇಸೇನ್ತೋತಿ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇನ ಛುಪಿಯಮಾನಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋ, ಯಥಾ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಲ್ಲೋಕಾಸಂ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲಂ ತಿಲಬೀಜಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಛುಪತಿ, ಏವಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛುಪನಮೇವ ಹೇತ್ಥ ಪವೇಸನಂ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಮಜ್ಝೇನ ಪವೇಸೇನ್ತೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರತಲೇನ ಛುಪಿಯಮಾನಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋ, ಯಥಾ ಅಬ್ಭನ್ತರತಲಂ ಛುಪತಿ, ಏವಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕತ್ಥಚಿ ಅಚ್ಛುಪನ್ತಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಆಕಾಸಗತಮೇವ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ದುಕ್ಕಟಂ ಪನ ಹೋತಿ ಛಿನ್ನಸೀಸವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ (ಪಾರಾ. ೭೩) ವಿಯ. ಮಜ್ಝೇನೇವ ಛುಪನ್ತಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋತಿ ಅಗ್ಗಕೋಟಿಯಾ ಛುಪನ್ತಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋ. ಮಜ್ಝಿಮಪಬ್ಬಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಙ್ಕೋಚೇತ್ವಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಮಜ್ಝಿಮಪಬ್ಬಪಿಟ್ಠಿಯಾ ¶ ಸಮಿಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪರಿಭಾಗೇನ ಛುಪನ್ತಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋಪಿ. ಕಿಂ ವಿಯ? ಸಮಿಞ್ಜಿತಙ್ಗುಲಿ ವಿಯಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಅಥ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಬ್ಬಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮಿಞ್ಜಿತಙ್ಗುಲಿ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಮಿಞ್ಜಿತಙ್ಗುಲಿಂ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಬ್ಬಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಪವೇಸೇನ್ತೋ ವಿಯಾತಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಉಪರಿಭಾಗೇನಾತಿ ಸಙ್ಕೋಚಿತಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪರಿಕೋಟಿಯಾ.

ಇದಾನಿ ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಸು ಛಸು ‘‘ಉಪರೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಠಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ವಿಸುಂ ಚತ್ತಾರಿ ಪಸ್ಸಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತೇ ದಸಟ್ಠಾನಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತ್ಥಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಹೇಟ್ಠಾ ಪನ ಅಗಹಿತಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಛ ಠಾನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ತುಲಾದಣ್ಡಸದಿಸಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸಾಪೀತಿ ಅಸಮಿಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಜುಕಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ. ಚಮ್ಮಖೀಲನ್ತಿ ಏಳಕಾದೀನಂ ಗೀವಾಯ ವಿಯ ನಿಮಿತ್ತೇ ಜಾತಂ ಚಮ್ಮಙ್ಕುರಂ, ‘‘ಉಣ್ಣಿಗಣ್ಡೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಉಪಹತಕಾಯಪ್ಪಸಾದ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ನಟ್ಠಕಾಯಪ್ಪಸಾದನ್ತಿ ವಚನೇನ ಉಪಾದಿನ್ನಭಾವೇ ಸತಿ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪಹತೇಪಿ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದೇ ಉಪಹತಿನ್ದ್ರಿಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ (ಪಾರಾ. ೭೩) ವಿಯ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ನಟ್ಠೇಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಭಾವೇ ಸತಿ ಮತಸರೀರೇ ವಿಯ ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತತಾ ನ ವಿಜಹತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಮೇಥುನಸ್ಸಾದೇನಾತಿ ಇದಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇ ಸತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಬೀಜಾನೀತಿ ಅಣ್ಡಾನಿ.

ಮುಖಂ ಅಪಿಧಾಯಾತಿ ಪಮಾದೇನ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಹಾಸಂ ಬೀಜನಿಯಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಮ್ಪಿ ಅಕತ್ವಾ ನಿಸೀದನಂ ಅಗಾರವನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಅಪಿಧಾಯಾತಿ ಪಿದಹಿತ್ವಾ, ಬೀಜನಿಯಾ ಮುಖಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಹಸಮಾನೇನ ¶ ನ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದನ್ತವಿದಂಸಕನ್ತಿ ದನ್ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ. ಗಬ್ಭಿತೇನಾತಿ ‘‘ಅಯುತ್ತಕಥಾ’’ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪಜ್ಜನ್ತೇನ, ನಿರವಸೇಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಕಥನೇ ಸಞ್ಜಾತುಸ್ಸಾಹೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿವಣ್ಣನಾ

ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಭೂತಾತಿ ಯೇಸಂ ತೀಸು ಮಗ್ಗೇಸು ತಿಲಬೀಜಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪವೇಸೋಕಾಸೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಭೇದಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ನ ಇತರೇ. ಇಧ ಪನ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಾತಿ-ಪಾಳಿಪದಾನುರೂಪತೋ ನ ಸಬ್ಬಾತಿಆದಿನಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಗೋನಸಾತಿ ಸಪ್ಪವಿಸೇಸಾ, ಯೇಸಂ ಪಿಟ್ಠೀಸು ಮಹನ್ತಮಹನ್ತಾನಿ ಮಣ್ಡಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಕಚ್ಛಪಮಣ್ಡೂಕಾನಂ ಚತುಪ್ಪದತ್ತೇಪಿ ಓದಕತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ¶ ಅಪದೇಹಿ ಸಹ ಗಹಣಂ. ಮುಖಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ಓಟ್ಠಚಮ್ಮಸಣ್ಠಾನಂ. ವಣಸಙ್ಖೇಪನ್ತಿ ವಣಸಙ್ಗಹಂ. ವಣೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ‘‘ಅಮಗ್ಗೇನ ಅಮಗ್ಗಂ ಪವೇಸೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೬) ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಙ್ಗುಸಾತಿ ನಕುಲಾ. ಏತಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥನ್ತಿ ಯೋ ನಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಪರಾಜೇತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಂಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿಸದ್ದಾನಂ ನಿಬ್ಬಚನಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪರಿವಾರಗಾಥಾಯ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಭಟ್ಠೋತಿ ಸಾಸನತೋ ಪರಿಹೀನೋ. ನಿರಙ್ಕತೋತಿ ನಿರಾಕತೋ. ಏತನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿರೂಪಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಛಿನ್ನೋತಿ ಅನ್ತರಾಖಣ್ಡಿತೋ.

ಪಕತತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಕತತ್ತಾ ನಾಮ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅನಾಪನ್ನಾ ಅನುಕ್ಖಿತ್ತಾ ಚ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಕತತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಏಕತೋ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಕತತ್ತಭೂತೇಹಿ ಅಲಜ್ಜೀಹಿಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಾದಿಸಙ್ಘಕಮ್ಮಕರಣೇ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಸಿಜ್ಝನತೋ. ಯದಿ ಹಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ಪಕತತ್ತೇಹೇವ ಕರೀಯತಿ, ನ ಅಪಕತತ್ತೇಹೀತಿ ಏವಂ ಅಪಕತತ್ತೇಹಿ ಸಹಸಂವಾಸಪಟಿಕ್ಖೇಪಪರಂ ಇದಂ ವಚನಂ, ನ ಪನ ಪಕತತ್ತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಅಲಜ್ಜೀಆದೀಹಿ ಏಕತೋ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ. ಏವಂ ಸಂವಾಸವಿಧಾನಪರಂ ಪಕತತ್ತೇಸುಪಿ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಞ್ಚ ಅಲಜ್ಜೀಹಿ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಕಮ್ಮಕರಣಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಸಚೇ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ವುತ್ತವಿಧಿಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋತಿ, ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ). ‘‘ಯತ್ಥ ಆಮಿಸಪರಿಭೋಗೋ ವಟ್ಟತಿ, ಧಮ್ಮಪರಿಭೋಗೋಪಿ ತತ್ಥ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅಲಜ್ಜೀಹಿ ಸಹ ಪರಿಭೋಗೋ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏಕತೋ ಕಮ್ಮಕರಣಸ್ಸಾಪಿ ಧಮ್ಮಪರಿಭೋಗತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಕಪುಗ್ಗಲನಿಯಮತ್ಥಂ ಯ್ವಾಯಂ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ…ಪೇ… ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಪಜ್ಜನಕಪುಗ್ಗಲಾಯೇವಾತಿ ನಿಯಮೋ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ ¶ ಪಾರಾಜಿಕಾನಾಪಜ್ಜನಕಾನಮ್ಪಿ ಸೇಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವಾ, ಅಥ ಖೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇಸುಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಕಾ ಅಲಜ್ಜೀ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಪನ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಆದೀಸೂತಿ ಏವಂ ನಿಯಮೋ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಪಕತತ್ತೇಸುಯೇವ ಏಕತೋ ಕಮ್ಮಕರಣಾರಹಾ ಅನಾಪತ್ತಿಕಾ ಲಜ್ಜೀ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕಾ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ ¶ , ನ ಅಪಕತತ್ತೇಸೂತಿ ಏವಮೇವ ನಿಯಮೋ ಸಿಜ್ಝತಿ ಅಪಕತತ್ತಾನಂ ಗಣಪೂರಣತ್ತಾಭಾವೇನ ಅಸಂವಾಸಿಕತ್ತನಿಯಮತೋ. ಅಲಜ್ಜಿನೋ ಪನ ಗಣಪೂರಕಾ ಹುತ್ವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಧನತೋ ಅಸಂವಾಸಿಕೇಸು ನ ಗಹಿತಾ ಕತ್ತಬ್ಬವಿಧಿಂ ಅಕತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸಹ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಆಪತ್ತಿ ಅಲಜ್ಜಿತಾ ಚ ನ ವಿಗಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಏಕೋ ಅಲಜ್ಜೀ ಅಲಜ್ಜೀಸತಮ್ಪಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೫೮೫) ಹಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ಲಜ್ಜಿನೋ ಏತೇಸು ಕಮ್ಮಾದೀಸು ಸಹ ವಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಯಞ್ಚತ್ಥೋ ಉಪರಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ತಥಾತಿ ಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಹೀತಿಆದಿಂ ಪರಾಮಸತಿ. ಏಕತೋ ವನ್ದನಭುಞ್ಜನಗಾಮಪ್ಪವೇಸನವತ್ತಾಪಟಿವತ್ತಕರಣಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾಸಜ್ಝಾಯಕರಣಾದಿಸಾಮಗ್ಗಿಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಸಿಕ್ಖನಂ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ ನಾಮ, ತಞ್ಚ ಲಜ್ಜೀಹೇವ ಸಮಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅಲಜ್ಜೀಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪನ…ಪೇ… ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅನತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾದಿವಸೇನ ಚ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸಮಂ ಏಕತೋ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ ಸಮಸಿಕ್ಖಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾಸಂ ಸಮಸಿಕ್ಖನಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಲಜ್ಜೀಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಏಕಕಮ್ಮಾದೀಸು ಅಲಜ್ಜೀನಂ ಲಜ್ಜಿಧಮ್ಮೇ ಅನೋಕ್ಕನ್ತೇ ಲಜ್ಜೀಹಿ ಸಹ ಸಂವಾಸೋ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ಬಹಿಯೇವ ತೇ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಆಹ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಲಜ್ಜಿನೋತಿಆದಿ.

೫೬. ಯಂ ತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವತ್ಥುಮೇವ ನ ಹೋತೀತಿ ಸುವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಕತಇತ್ಥಿರೂಪಾನಂ ಅಙ್ಗಜಾತೇಸುಪಿ ನಿಮಿತ್ತವೋಹಾರದಸ್ಸನತೋ ತತ್ಥ ಪಾರಾಜಿಕಾಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವ ವಿನೀತವತ್ಥೂಸು ಲೇಪಚಿತ್ತಾದಿವತ್ಥೂಸು ಸಞ್ಜಾತಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ.

ಪಠಮಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ

೫೭. ಅಸ್ಸಾತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ, ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ‘‘ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಸೇಸೋ.

೫೮. ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಸಾದಿಯನಂ ನಾಮ ಸೇವೇತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಸೇವನಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಪಟಿಪಕ್ಖನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠಂ ¶ ಅಹಿತಂ. ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ರಾಜಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾದಯೋಪಿ ಇಧೇವ ಪವಿಸನ್ತೀತಿ ತಂ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾತಿ ರಾಜಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನುರೂಪೇನ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇತಿ ಪವೇಸನಕ್ಖಣೇ. ಅಗ್ಗತೋ ಹಿ ಯಾವ ಮೂಲಾ ಪವೇಸನಕಿರಿಯಾಯ ವತ್ತಮಾನಕಾಲೋ ಪವೇಸನಕ್ಖಣೋ ನಾಮ. ಪವಿಟ್ಠಕಾಲೇತಿ ಅಙ್ಗಜಾತಸ್ಸ ಯತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಪವೇಸನಾರಹಂ, ತತ್ತಕಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪವಿಟ್ಠಕಾಲೇ, ಪವೇಸನಕಿರಿಯಾಯ ನಿಟ್ಠಿತಕ್ಖಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಉದ್ಧರಣಾರಮ್ಭತೋ ಅನ್ತರಾ ಠಿತಕಾಲೇ ಠಿತಂ ಅಙ್ಗಜಾತಂ, ತಸ್ಸ ಠಿತಿ ವಾ ಠಿತಂ ನಾಮ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಂ ಪತ್ವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ವಾಯಾಮತೋ ಓರಮಿತ್ವಾ ಠಿತಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಮಯೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಠಿತಮೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಉದ್ಧರಣಂ ನಾಮ ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ ನೀಹರಣಕಿರಿಯಾಯ ವತ್ತಮಾನಕಾಲೋತಿ ಆಹ ‘‘ನೀಹರಣಕಾಲೇ ಪಟಿಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಪರೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಮಿಯಮಾನಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತಾದಿಕಾಯಚಲನಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಸೇವನಚಿತ್ತೇ ಉಪಟ್ಠಿತಮತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚಿತ್ತಜರೂಪೇನ ಸಞ್ಜಾಯಮಾನಂ ಅಙ್ಗಜಾತಾದಿಚಲನಂ ಇಮಿನಾ ಸೇವನಚಿತ್ತೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಅಪಿಚ ಸೇವನಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪರೇಹಿ ಅನುಪಕ್ಕಮಿಯಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಚಲನಂ ಹೋತೇವ, ತಞ್ಚ ತೇನ ಕತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಯಚಿತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಂ ಸೋ ಆಪಜ್ಜತಿಯೇವ ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲಿಕಾ (ಪಾಚಿ. ೬೫೭-೬೫೮) ವಿಯ. ತತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಅಧಕ್ಖಕಂ ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಆಮಸನಂ ವಾ…ಪೇ… ಪಟಿಪೀಳನಂ ವಾ ಸಾದಿಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೫೭) ಸಾದಿಯನಮತ್ತೇಯೇವ ಆಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೭೦) ಅತ್ತನೋ ಉಪಕ್ಕಮಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಫುಸಿಯಮಾನಸ್ಸ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸಞ್ಜನಿತಕಾಯಚಲನೇ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಯೋಗಾಭಾವೇನ ಅನಾಪತ್ತಿಯೇವ ವುತ್ತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಠಮಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವಿಸಯೇಪಿ ಪರೇಹಿ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಹತ್ಥಾದೀಹಿ ಉಪಕ್ಕಮಿಯಮಾನಸ್ಸ ಮೋಚನಸ್ಸಾದೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನ ಚ ಅಸುಚಿಮ್ಹಿ ಮುತ್ತೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ, ಅಮುತ್ತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಏವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುನ್ತಿ ಅಙ್ಗಾರರಾಸಿಂ, ಅಙ್ಗಾರಪುಣ್ಣಾವಾಟಂ ವಾ. ಇತ್ಥಿಯಾ ಉಪಕ್ಕಮಿಯಮಾನೇ ಅಸಾದಿಯನಂ ನಾಮ ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಿಸಯೋತಿ ¶ ಆಹ ಇಮಞ್ಹೀತಿಆದಿ. ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹೀತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಜಾತಿಜರಾಮರಣಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಏಕಾದಸಗ್ಗೀಹಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ. ಚತುಕ್ಕಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಠಪೇಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಪುಗ್ಗಲವಿಸಯತಾಯ ಏಕೋಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೋ ಪವೇಸನಪವಿಟ್ಠಠಿತಉದ್ಧರಣಸಙ್ಖಆತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಚತುಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ಪಠಮಚತುಕ್ಕಕಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಾರಾನಂ ವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ಪಞ್ಚ ಚತುಕ್ಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ಏಕಮಗ್ಗವಿಸಯತಾಯ ¶ ತೇಸಂ ಏಕತ್ತಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಚತುಕ್ಕತಾ ವುತ್ತಾ. ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಸುದ್ಧಿಕಚತುಕ್ಕಾನೀತಿಆದಿ.

ಏಕೂನಸತ್ತತಿದ್ವಿಸತಚತುಕ್ಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೯-೬೦. ಮತ್ತನ್ತಿ ಸುರಾದೀಹಿ ಮತ್ತಂ. ಅಕ್ಖಾಯಿತನಿಮಿತ್ತಾ ಇಧ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕ್ಖಾಯಿತನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಜಾಗರನ್ತಿನ್ತಿಆದಿ ವಿಸೇಸನರಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸುದ್ಧಿಕಚತುಕ್ಕಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮಾನಾಚರಿಯಕಾಥೇರಾತಿ ಏಕಾಚರಿಯಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸನ್ತೇವಾಸಿಕಾ. ಗಙ್ಗಾಯ ಅಪರಭಾಗೋ ಅಪರಗಙ್ಗಂ. ವತರೇತಿ ಗರಹತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಏವಂ ವಿನಯಗರುಕಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪರಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ವುಚ್ಚಮಾನವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಗರುಕರಣೀಯತಾಯ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಾರಾಜಿಕಖೇತ್ತಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಗಹೇತ್ವಾ. ಯದಿ ಹಿ ಸಾವಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ಅಲಜ್ಜೀನಂ ತತ್ಥ ಲೇಸೇನ ಅಜ್ಝಾಚಾರಸೋತೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸುಯೇವ (ಪಾಚಿ. ೪೯-೫೧) ಸಾವಸೇಸಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಲೋಕವಜ್ಜೇಸೂತಿ ಆಹ ಇದಞ್ಹೀತಿಆದಿ. ಸಹಸೇಯ್ಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಹಿ (ಪಾಚಿ. ೪೯ ಆದಯೋ) ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯಚ್ಛನ್ನೇ ಯೇಭುಯ್ಯಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಉಪಡ್ಢಚ್ಛನ್ನೇ ಉಪಡ್ಢಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ತಥಾಪಿ ಸಾವಸೇಸತ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಯೇಭುಯ್ಯಚ್ಛನ್ನಉಪಡ್ಢಪರಿಚ್ಛನ್ನಾದೀಸುಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ. ಇಧ ಪನ ನಿರವಸೇಸತ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಭಗವತಾ ದಸ್ಸಿತಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತನಿಮಿತ್ತತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದಿಮೇವ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ.

ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಪಿಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ನಿಮಿತ್ತೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಪಿ ಮಂಸರಾಜಿ ಸಚೇ ಅವಸಿಟ್ಠಾ ¶ ಹೋತಿ, ತಂ ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಖಾಯಿತೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಪರಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಾದಿಂ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ‘‘ತೇಸು ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಯಾವ ತತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಖಾಯಿತಂ ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಂ ನಾಮ, ತತೋ ಪರಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ನತ್ಥಿ, ಯಾವ ಚತುತ್ಥಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಖಾಯಿತಂ, ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಯೇವಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ಮತಸರೀರಸ್ಮಿಂಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಮತಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ ವುತ್ತಂ. ಯದಿಪಿ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿಆದಿ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸೇವ ಅಧಿಕತತ್ತಾ. ತೇನೇವ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ‘‘ಜೀವಮಾನಕಸರೀರಸ್ಸ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಮಗ್ಗೇ ಸಚೇಪಿ ತಚಾದೀನಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಛಿನ್ನೇ’’ತಿಆದಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಸೋ ಖಾಯಿತನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಮಂಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಛಿನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಮಿತ್ತಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ಛಿನ್ನಮಂಸಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಯಾವ ಮುತ್ತವತ್ಥಿಕೋಸಾ ಛಿದ್ದಾಕಾರೋ ಅಬ್ಭನ್ತರಛವಿಚಮ್ಮಮತ್ತೋ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಾಕಾರೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪವೇಸನಂ ಜಾಯತೀ’’ತಿ. ನಿಮಿತ್ತಸಣ್ಠಾನಂ ಪನ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ಪವೇಸನಾರಹಛಿದ್ದಾಕಾರೇನ ಠಿತಅಬ್ಭನ್ತರಮಂಸಾದಿಂ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ. ಏತೇನ ಯಾವ ಪವೇಸೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಾವ ಮಗ್ಗೋಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಿಮಿತ್ತತೋ ಪತಿತಾಯ ಮಂಸಪೇಸಿಯಾತಿ ಇದಂ ನಿಮಿತ್ತಸಣ್ಠಾನವಿರಹಿತಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಮಂಸಖಣ್ಡಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನಿಮಿತ್ತಸಣ್ಠಾನಂ ಅಕೋಪೇತ್ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಟಮಂಸಪೇಸಿಯಾ ಪನ ಮತಸರೀರೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತನಿಮಿತ್ತೇ ವಿಯ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ.

ಏವಂ ಜೀವಮಾನಕಮನುಸ್ಸಸರೀರೇ ಲಬ್ಭಮಾನವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮತಸರೀರೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಮತಸರೀರೇ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ವತ್ಥಿಕೋಸೇಸೂತಿ ಪುರಿಸಾನಂ ಅಙ್ಗಜಾತಕೋಸಚಮ್ಮೇಸು. ‘‘ನವದ್ವಾರೋ ಮಹಾವಣೋ’’ತಿಆದಿ (ಮಿ. ಪ. ೨.೬.೧) ವಚನತೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಕ್ಖಿನಾಸಾದೀನಿ ವಣಸಙ್ಖೇಪೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಕ್ಖೇತ್ತಾನೀತಿ ತೇಸುಪಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮತಸರೀರೇಪಿ, ತೇನಾಹ ಮತೇ ಅಲ್ಲಸರೀರೇತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಲ್ಲಸರೀರೇತಿ ಅಕುಥಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತೇತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಕ್ಖೇತ್ತೇತಿ ಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತಾದಿಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಕ್ಖಿನಾಸಾದಿಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಕ್ಖೇತ್ತೇಸು ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತೇಸುಪಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತಾದೀಸು ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಹತ್ಥಿಆದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ¶ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಅಕ್ಖಿಕಣ್ಣವಣೇಸು ದುಕ್ಕಟಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಪ್ಪಮಾಣೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ‘‘ಅಮಗ್ಗೇನ ಅಮಗ್ಗಂ ಪವೇಸೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೬) ಹಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ. ಯದಿ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಞೇವ ವಣೇಸು ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಸಿಯಾ, ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀನಂ ನಾಸವತ್ಥಿಕೋಸೇಸುಪಿ ಪಟಙ್ಗಮುಖಮಣ್ಡೂಕಸ್ಸ ಮುಖಸಣ್ಠಾನೇಪಿ ಚ ವಣಸಙ್ಖೇಪತೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ವುತ್ತಞ್ಚ. ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಏವೇತ್ಥ ಪಮಾಣಂ. ಮತಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನನ್ತಿ ಮತಕೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಮೇಥುನರಾಗೇನ ವತ್ಥಿಕೋಸಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವತ್ಥಿಕೋಸಂ ಅಪ್ಪವೇಸೇನ್ತೋ’’ತಿ. ಮೇಥುನರಾಗೋ ಚ ನಾಮ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗಂ ಮೋಚನಸ್ಸಾದಞ್ಚ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವಿಸುಂ ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರಾಗೋ, ಸೋ ಚ ಪುರಿಸಾದೀಸುಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನ ಚ ಅಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತೇ ಇತ್ಥಿಸರೀರೇಪಿ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಅಸುಚಿಮ್ಹಿ ಮುತ್ತೇಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಖೇತ್ತಾನುರೂಪಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಪ್ಪವೇಸೇನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ತೀಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಪವೇಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಅಸತಿಪಿ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಬಹಿ ಘಟ್ಟನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನೇವ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಂ, ಇತರಥಾ ಪವೇಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ¶ ಬಹಿ ಛುಪನ್ತಸ್ಸ ಮೇಥುನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಛುಪತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಇದಞ್ಚ ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಛುಪಿತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಛುಪೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೫೨) ಇಮಸ್ಸ ಚಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಸ್ಸ ಬೀಜಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಮುಖೇನೇವ ಛುಪನಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಓಟ್ಠಜಿವ್ಹಾದಿಮುಖಾವಯವೇನ ಛುಪನಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಓಳಾರಿಕತ್ತಾತಿ ಅಜ್ಝಾಚಾರಸ್ಸ ಥುಲ್ಲತ್ತಾ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತನ್ತಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಸುತ್ತಂ. ಸುತ್ತಞ್ಹಿ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸುಟ್ಠುಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಅಭಿರುಹನ್ತಾನಂ ಅಙ್ಗಜಾತಮುಖೇನೇವ ನಿಮಿತ್ತಛುಪನಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ ಮೇಥುನರಾಗೀನಞ್ಚ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ ಛುಪನಸ್ಸೇವ ಅನುರೂಪತಞ್ಚ ಸುತ್ತೇ ಚ ‘‘ಮುಖೇನಾ’’ತಿ ಅವುತ್ತತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ನಯಂ ಯಥಾಬಲಂ ಸುಟ್ಠು ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋತಿ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗನ್ತಿ ಇದಂ ಚಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಕೇ ನಿದಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಇತರಮಗ್ಗದ್ವಯಂ ಪನ ನಿಮಿತ್ತಮುಖೇನ ಛುಪನ್ತಸ್ಸ ವಣಸಙ್ಖೇಪೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮೇವ. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಮೇಥುನರಾಗೇನೇವ. ನಿಮಿತ್ತಮುಖೇನ ಪನ ವಿನಾ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಂ ¶ ಪಕತಿಮುಖೇನ ಛುಪನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಪಕತಿಮುಖೇನ ಪಕತಿಮುಖಛುಪನೇ ವಿಯ, ಇತರಥಾ ತತ್ಥಾಪಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಞ್ಚ ನ ಯುತ್ತಂ ಖನ್ಧಕಸುತ್ತೇಪಿ ತಥಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ. ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಮುಖೇನ ವಾ ಪಕತಿಮುಖಾದಿಂ ಇತರಕಾಯೇನ ವಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ಛುಪನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಮೇವ.

ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ಬಹಿನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮತೋ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಯದಿ ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತಂ ಛುಪತಿ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ? ಕೇಚಿ ತಾವ ‘‘ಮೇಥುನರಾಗಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ, ಸೇಸೇಸು ವತ್ಥುವಸೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ‘‘ಪವೇಸನಕ್ಖಣೇ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಾದಿಯನಸಮ್ಭವತೋ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಉಪಕ್ಕಮನಕ್ಖಣೇ ವಿಯ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಇದಮೇವ ಯುತ್ತತರಂ. ಮಗ್ಗತ್ತಯತೋ ಹಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇಯೇವ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾದಿರಾಗಭೇದತೋ ಆಪತ್ತಿಭೇದೋ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಮಗ್ಗತ್ತಯೇ. ತತ್ಥ ಪನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಾದಿಯನಕ್ಖಣೇ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ, ತೇನೇವ ಪರೋಪಕ್ಕಮೇನ ಪವೇಸನಾದೀಸು ರಾಗಭೇದಂ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾ ಸಾದಿಯನಮತ್ತೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವುತ್ತಂ.

ಸನ್ಥತಚತುಕ್ಕಭೇದಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೬೧-೨. ಪಟಿಪನ್ನಕಸ್ಸಾತಿ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ. ಉಪಾದಿನ್ನಕನ್ತಿ ಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಉಪಾದಿನ್ನಕೇನ ಫುಸತೀತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರೇನ ಫುಸೀಯತೀತಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನೇನ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಏವಂ ¶ ಕರೋನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ಉಪಾದಿನ್ನಕೇನ ನ ಫುಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೇಸಂ ಓಡ್ಡೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಲೇಸಂ ಠಪೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಪರಿಕಪ್ಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ಥತಾದಿಭೇದೇಹಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಸನ್ಥತಾದಿವಿಸೇಸನೇಹಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ. ಸನ್ಥತಾಯಾತಿ ಸಮುದಾಯೇ ಏಕದೇಸವೋಹಾರೋ ದಡ್ಢಸ್ಸ ಪಟಸ್ಸ ಛಿದ್ದನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಟಸ್ಸ ಏಕದೇಸೋವ ವತ್ಥತೋ ದಡ್ಢೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಏಕದೇಸವೋಹಾರಂ ಸಮುದಾಯೇ ಪಟೇ ಉಪಚಾರತೋ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಸಮುದಾಯಂ ದಡ್ಢಪ್ಪದೇಸಸಙ್ಖಾತಛಿದ್ದಸಮ್ಬನ್ಧೀಭಾವೇನ ‘‘ದಡ್ಢಸ್ಸ ಪಟಸ್ಸ ಛಿದ್ದ’’ನ್ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪದೇಸವೋಹಾರಂ ಸಮುದಾಯಭೂತಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಇತ್ಥಿಂ ಸನ್ಥತಮಗ್ಗಸಮ್ಬನ್ಧಿನಿಂ ಕತ್ವಾ ಸನ್ಥತಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೇನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೬೧-೬೨) ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಏಕದೇಸೇ ಸಮುದಾಯವೋಹಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ¶ ಯುತ್ತಂ ಅವಯವವೋಹಾರೇನ ಸಮುದಾಯಸ್ಸೇವ ಪತೀಯಮಾನತ್ತಾ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಸನ್ಥತಾಯ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಬನ್ಧಿತಾ ಚ ನ ಸಿಯಾ, ಏಕದೇಸೇ ಸಮುದಾಯೋಪಚಾರಸ್ಸ ಪನ ಏಕದೇಸೋವ ಅತ್ಥೋ ಸಾಖಾಯ ಛಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ರುಕ್ಖೋ ಛಿಜ್ಜತೀತಿಆದೀಸು ವಿಯ.

ವತ್ಥಾದೀನಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಪ್ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಬಹಿಯೇವ ವೇಠನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮುದಾಯೇ ಅವಯವೂಪಚಾರೇನೇವ ಭಿಕ್ಖುಪಿ ಸನ್ಥತೋ ನಾಮಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯತ್ತಕೇ ಪವಿಟ್ಠೇತಿ ತಿಲಬೀಜಮತ್ತೇ ಪವಿಟ್ಠೇ. ಅಕ್ಖಿನಾಸಾದೀನಂ ಸನ್ಥತತ್ತೇಪಿ ಯಥಾವತ್ಥುಕಮೇವಾತಿ ಆಹ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಕ್ಖೇತ್ತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿಆದಿ. ಖಾಣುಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಖಾಣುಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಸಮತಲಂ, ಅತಿರಿತ್ತಂ ವಾ ಠಿತಂ ಖಾಣುಂ ಸಚೇ ಘಟ್ಟೇತಿ, ಘಟ್ಟೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ಪವೇಸಾಭಾವತೋ. ಸಚೇ ಪನ ಈಸಕಂ ಅನ್ತೋ ಅಲ್ಲೋಕಾಸೇ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಅನುಪಾದಿನ್ನಮೇವ ಖಾಣುಸೀಸಂ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ ಛುಪತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ. ತಸ್ಸ ತಲನ್ತಿ ವೇಳುನಳಾದಿಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋತಲಂ. ಬಹಿದ್ಧಾ ಖಾಣುಕೇತಿ ಅನ್ತೋ ಪವೇಸಿತವೇಳುಪಬ್ಬಾದಿಕಸ್ಸ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಸೀಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಚ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತೇತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗೇ ಖಾಣುಂ ಕತ್ವಾ ಘಟ್ಟನಾದಿಕಂ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಾದೀಸುಪಿ ಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ರಾಜಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾದಿಚತುಕ್ಕಭೇದಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೬೫. ಕೇರಾಟಿಕಾತಿ ವಞ್ಚಕಾ. ಪಠಮಂ ಇತ್ಥಿಧುತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಇತರಧುತ್ತೇಪಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತ್ಥಿಧುತ್ತಸುರಾಧುತ್ತಾದಯೋ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಆಪತ್ತಾನಾಪತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ

೬೬. ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣಂ ¶ ನತ್ಥಿ ಸೇವೇತುಕಾಮತಾ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ದೂಸಿತಸ್ಸ ಪನ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏವಮೇಕಂ ಅಙ್ಗಂ ಸಿದ್ಧಂ, ಸೇವೇತುಕಾಮತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾದಿಯನಂ ಅಸಿದ್ಧಂ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾದಿಯಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಪಟಿಞ್ಞಾಯ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಮಹಾವನೇ ಏವ. ಸಬ್ಬಙ್ಗಗತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಾಯಗತಂ. ‘‘ಲೋಹಿತಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕೇಸಾದೀನಂ ವಿನಿಮುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನಿಚ್ಚಮೇವ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಹೋತೀತಿ ¶ ಯಸ್ಸ ಪಿತ್ತಕೋಸತೋ ಪಿತ್ತಂ ಚಲಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬದಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಪಿತ್ತಂ ಚಲಿತ್ವಾ ಪಿತ್ತಕೋಸೇಯೇವ ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಪುನ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಸೋಪಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭತಿ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಚ ಪಕತಿಆರೋಗ್ಯಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಪಕಿಣ್ಣಕನ್ತಿ ವೋಮಿಸ್ಸಕನಯಂ. ಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ. ಕಿರಿಯಾತಿಆದಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಅಕಿರಿಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹತೋ. ವೇದನಾಯ ಸಹ ಕುಸಲಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ‘‘ಕಾಯೋ ವಾಚಾ ಕಾಯವಾಚಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಂ ವಾಚಾಚಿತ್ತಂ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಿ ಛ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ. ಸಮುಟ್ಠಾನಾದಯೋ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ. ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ನಿಯತಆಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ಗಹಣತ್ಥಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಸೇನ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಕಥನಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಆಪತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಆಪತ್ತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಪತ್ತಿಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ಇಮೇಸು ಪನ ಛಸು ಸಮುಟ್ಠಾನೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಅಚಿತ್ತಕಾನಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ಸಚಿತ್ತಕಾನಿ. ಸಮಾಸತೋ ತಂ ಇಮಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವಿದಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಛ ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಛಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

ಅತ್ಥಿ ಕಥಿನಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿಆದಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಸೀಸವಸೇನ ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ದಸ್ಸನಂ. ತೇರಸ ಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಸೀಸಾನಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸಮನುಭಾಸನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಥಿನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏಳಕಲೋಮಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅದ್ಧಾನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಥೇಯ್ಯಸತ್ಥಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಭೂತಾರೋಚನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಚೋರೀವುಟ್ಠಾಪನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅನನುಞ್ಞಾತಸಮಉಟ್ಠಾನನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಛಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ¶ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪಞ್ಚಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಮಿನಾ ಚ ಅದ್ಧಾನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅನನುಞ್ಞಾತಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಯಞ್ಹಿ ಪಠಮತತಿಯಚತುತ್ಥಛಟ್ಠೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ ¶ , ಇದಂ ಅದ್ಧಾನಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ಪನ ದುತಿಯತತಿಯಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಅನನುಞ್ಞಾತಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಅತ್ಥಿ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಭೂತಾರೋಚನಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಯಞ್ಹಿ ಸಚಿತ್ತಕೇಹಿ ತೀಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ಪನ ಅಚಿತ್ತಕೇಹಿ ತೀಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಭೂತಾರೋಚನಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಅತ್ಥಿ ಕಥಿನಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಅವಸೇಸಸಮಉಟ್ಠಾನಸೀಸವಸೇನ ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಯಂ ತತಿಯಛಟ್ಠೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಕಥಿನಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಪಠಮಚತುತ್ಥೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಏಳಕಲೋಮಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ಛಟ್ಠೇನೇವ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ‘‘ಸಮನುಭಾಸನಸಮಉಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ. ಇತಿ ಸರೂಪೇನ ಅಟ್ಠ ಆಪತ್ತಿಸೀಸಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪನೇತ್ಥ ಅವಸೇಸಾನಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಮುಟ್ಠಾನಪದಸೋಧಮ್ಮಥೇಯ್ಯಸತ್ಥಧಮ್ಮದೇಸನಾಚೋರೀವುಟ್ಠಾಪನಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಸೀಸಾನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಯಂ ಕಾಯಚಿತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ದುತಿಯಪಞ್ಚಮೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ಚತುತ್ಥಛಟ್ಠೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಥೇಯ್ಯಸತ್ಥಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ಪಞ್ಚಮೇನೇವ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಸಮಉಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ಇದಂ ಚೋರೀವುಟ್ಠಾಪನಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಚ್ಛಿಮೇಸು ತೀಸು ಸಚಿತ್ತಕಸಮುಟ್ಠಾನೇಸು ಏಕೇಕಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ತಿವಿಧಾನಿ. ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಪನ ಪಠಮಚತುತ್ಥೇಹಿ ವಾ ದುತಿಯಪಞ್ಚಮೇಹಿ ವಾ ತತಿಯಛಟ್ಠೇಹಿ ವಾ ಚತುತ್ಥಛಟ್ಠೇಹಿ ವಾ ಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠೇಹಿ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಏವಂ ಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ತೇರಸಧಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ರಾಪೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ಕಿರಿಯತೋತಿ ಪಥವೀಖಣನಾದಿ (ಪಾಚಿ. ೮೪-೮೫) ವಿಯ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಿತಕಮ್ಮತೋ. ಅಕಿರಿಯತೋತಿ ಪಠಮಕಥಿನಾದಿ (ಪಾರಾ. ೪೫೯ ಆದಯೋ) ವಿಯ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕರಣೇನೇವ. ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯತೋತಿ ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಹತ್ಥತೋ ಚೀವರಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿ (ಪಾರಾ. ೫೦೮ ಆದಯೋ) ವಿಯ. ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯತೋ, ಸಿಯಾ ಅಕಿರಿಯತೋ ರೂಪಿಯಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿ (ಪಾರಾ. ೫೮೨ ಆದಯೋ) ವಿಯ, ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯತೋ, ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯತೋ ಕುಟಿಕಾರಾದಿ (ಪಾರಾ. ೩೪೨) ವಿಯ. ವೀತಿಕ್ಕಮಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪೀಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಚಿತ್ತಙ್ಗಂ ಲಭತಿ ಸಚಿತ್ತಕಸಮುಟ್ಠಾನೇಹೇವ ¶ ಸಮುಟ್ಠಹನತೋ. ಇತರನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಙ್ಗನಿಯಮೋ ನತ್ಥಿ, ತಂ, ಅನಾಪತ್ತಿಮುಖೇನ ಚೇತಂ ಸಞ್ಞಾದುಕಂ ವುತ್ತಂ, ಆಪತ್ತಿಮುಖೇನ ಸಚಿತ್ತಕದುಕನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವಿಸೇಸೋ, ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಾವ.

ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಹಿ ¶ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕಾಯಕಮ್ಮೇ ವಾ ವಚೀಕಮ್ಮೇ ವಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ. ತತ್ಥ ಬಾಹುಲ್ಲವುತ್ತಿತೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಮುಸಾವಾದಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ದುಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ವಿಭಾಗತೋ ಪನ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಕಮೇವ ಹೋತಿ. ತೇನೇವ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಚ ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮತದುಭಯವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತತೋಯೇವ ಇಧಾಪಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೮೯) ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ತದುಭಯವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಂ. ಅತ್ಥಿ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಕುಸಲನ್ತಿಆದಿ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತವಸೇನ ಕಾರಿಯೇ ಕಾರಣೋಪಚಾರೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕುಸಲಾದಿಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮುತಿಸಭಾವತ್ತಾ. ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ಹಿ ಭಗವತಾ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಮುತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ಯಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೬೬ ಪಕಣ್ಣಕಕಥಾ). ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಆಣಾಯತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ ಕುಸಲಾದಿಪರಮತ್ಥಸಭಾವಾ ಹೋತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾನಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ, ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾದೀಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿಅಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಚ. ನ ಹಿ ಕಾರಣಬಲೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಕುಸಲಾದಿಸಭಾವಾ ಆಪತ್ತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾದೀಸು ನಿವತ್ತತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಚ ತಸ್ಸಾ ಕೇನಚಿ ವಿನಾಸೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ಸರಸವಿನಾಸತೋ ದೇಸನಾದಿನಾ ಚ ಆಪತ್ತಿ ವಿಗಚ್ಛತೀತಿ ವಚನಮತ್ಥಿ, ನ ಪನ ತೇನ ಅಕುಸಲಾದಿ ವಿಗಚ್ಛತಿ. ಪಿತುಘಾತಾದಿಕಮ್ಮೇನ ಹಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅಕುಸಲಂ ಆನನ್ತರಿಯಾದಿಭಾವತೋ. ತಸ್ಮಾ ದುಮ್ಮಙ್ಕೂನಂ ನಿಗ್ಗಹಾದಿದಸಅತ್ಥವಸೇ (ಪಾರಾ. ೩೯; ಪರಿ. ೨) ಪಟಿಚ್ಚ ಭಗವತಾ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿನಾಮರೂಪಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಸಮ್ಮುತಿಯೇವ ಆಪತ್ತಿ, ಸಾ ಚ ಯಥಾವಿಧಿಪಟಿಕಮ್ಮಕರಣೇನ ವಿಗತಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ದ್ವತ್ತಿಂಸೇವ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾನೀತಿಆದಿ. ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕತ್ತೇನೇವ ಹೇತ್ಥ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಆಪತ್ತಿತೋ ಭೇದೋ ಸಿದ್ಧೋ. ನ ¶ ಹಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ತತೋ ಅಭೇದೋ ಯುತ್ತೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಸಮುಟ್ಠಿತಭೇದಬ್ಯವಹಾರುಪಚ್ಛೇದಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೬೬ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಪನ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕುಸಲತ್ತಮೇವ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಂ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ನತ್ಥಿ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ, ‘‘ಅಕುಸಲತ್ತಂ ಪನ ಅಬ್ಯಾಕತತ್ತಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಕ್ಖಣೇಪಿ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತತ್ತಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ಯಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಕುಸಲಂ, ಇತರೇಹಿ ಇತರನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೬೬ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) ಇಮಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಯಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಸೇ ಗಹಿತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಇಮಿನಾ ಪನ ವಚನೇನ ತಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಕುಸಲಭಾವೋ ಪರಿಯಾಯತೋ, ನ ಪರಮತ್ಥತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಂ ¶ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಂ ವಚನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪನ ವಚನೇನ ತಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಕುಸಲಭಾವೋ ಪರಿಯಾಯತೋ, ನ ಪರಮತ್ಥತೋತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಇತರೇಹಿ ಇತರನ್ತಿ ವಚನೇನ ‘‘ಯಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜಹಿ, ತಂ ಅಕುಸಲಂ, ಯಂ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಅಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇತರೇಹೀತಿ ವಚನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ‘‘ಇಮಿನಾಪಿ ವಚನೇನ ಇತರನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅಕುಸಲಭಾವೋ ಅಬ್ಯಾಕತಭಾವೋ ಚ ಪರಿಯಾಯತೋ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಏವ ಕಥನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮ. ಯಂ ಪನ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಕಾರಣತ್ತೇನ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಅಕಾರಣಂ ಯಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿಆದಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಕುಸಲಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯದೇಸಿತತ್ತಾ, ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕುಸಲವೋಹಾರಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತಾಯ ನತ್ಥಿ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ. ಆಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತೇಪಿ ಭಗವತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಭಾವೇನ ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮತ್ತಾ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನಾಪಿ ಅನವಜ್ಜಕುಸಲವೋಹಾರೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರುದ್ಧತ್ತಾ. ಯಥಾ ಆಕಾಸಾದಿಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನತಾದಿವೋಹಾರೋ ವಿಯ ಜಾತಿಜರಾಭಙ್ಗಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನತಾದಿವೋಹಾರೋ ಅನವಟ್ಠಾನಾದಿದೇಸತೋ ಅಯುತ್ತೋ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಕುಸಲವೋಹಾರೋ ಅಯುತ್ತೋ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ. ಅಕುಸಲಾದಿವೋಹಾರೋ ಪನ ಯುತ್ತೋ ¶ , ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಪನ ಅಕುಸಲಾದಿಸಭಾವತಾ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಾನತಿವತ್ತನತೋ. ಸುತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಯಥಾ ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮಾದೀಹಿ ವಿರೋಧೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ…ಪೇ… ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ, ತಂ ಅಯುತ್ತಮೇವ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಖಣಿಕತಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾಪಿ ದೇಸನಾದಿಪಟಿಕಮ್ಮಂ ವಿನಾವ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ರೂಪಪರಮ್ಪರಾ ಆಪತ್ತೀತಿ ಚೇ? ತನ್ನ, ಪಟಿಕಮ್ಮೇನಾಪಿ ಅವಿಗಮಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ನ ಹಿ ರೂಪಸನ್ತತಿದೇಸನಾದೀಹಿ ವಿಗಚ್ಛತಿ ಸಕಾರಣಾಯತ್ತತ್ತಾ, ಇತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಮತ್ಥತಾ ಅಯುತ್ತಾ, ಏತೇನೇವ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸಹಸೇಯ್ಯವಸೇನ ತಥಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿಭಾವತೋ’’ತಿಆದಿ, ತಮ್ಪಿ ಪಟಿಸಿದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಧ ಪನ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಮೇವ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ ಅಚಿತ್ತಾ ಅವೇದನಾ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಸಚಿತ್ತಾ ಸವೇದನಾವ, ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಭಾವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನೇವ ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಕುಸಲಾದಿಸಭಾವಂ ಪರಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ನಿಸೇಧೇತುಂ ‘‘ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿವಚನತೋ…ಪೇ… ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಮೇವ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಂತಂಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಮುತಿ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಯಾವ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಕಾರಣಾ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಕಾರಣೇಹಿ ¶ ವಿನಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ವೋಹರೀಯತಿ. ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಮುತಿಸಭಾವತ್ತೇಪಿ ಹಿ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ, ಪಟಿಕಿರಿಯಂ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚ ಅನಾದರೇ ಅಕುಸಲರಾಸಿ ಚೇವ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗನ್ತರಾಯೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಲಜ್ಜಿನೋ ಯಥಾವಿಧಿಂ ನಾತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಅನತಿಕ್ಕಮನಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಚ ತೇಸಂ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ದ್ವತ್ತಿಂಸೇವಾತಿ ನಿಯಮೋ ಆಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಏತೇಹೇವ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಕತೋ, ನ ಪನ ಸಬ್ಬಾಪತ್ತೀನಮ್ಪಿ ಏತೇಹೇವ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತಾನಞ್ಹಿ ಝಾನನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕೇಹಿ ವಿಪಾಕಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತೇಹಿ ಚೇವ ರೂಪಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಆಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ.

ದಸಾತಿ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದ್ವಯೇನ ಸಹ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ. ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಾದೀಸು ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಆಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಮೇವ, ಕಿಞ್ಚಿ ¶ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ದ್ವಿಚಿತ್ತಂ, ಕಿಞ್ಚಿ ತಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ಭೇದೋ ಲಬ್ಭತಿ, ನಾಞ್ಞೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇನ ಜಾಯಮಾನಂ ಅಙ್ಗಜಾತಾದಿಚಲನಂ ಸಾದಿಯನಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾತೇ ಸೇವನಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮುಪ್ಪಾದಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಇತರಥಾ ‘‘ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಸಿಯಾ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ.

ಯಂ ಪನ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೬೬ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವತೋ’’ತಿಆದಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನತಾಯ ಪಾಳಿಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ; ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೫೮೩-೪) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇನ ಮೇಥುನಂ ಸಾದಿಯನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಜಾತಾದಿಕಾಯಚಲನಂ ನ ಸಾದಿಯೇಯ್ಯ, ಸಾದಿಯನಚಿತ್ತಾನುಗುಣಮೇವ ಪನ ಸಕಲಸರೀರೇ ಚಿತ್ತಜರೂಪಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಿ ಸುಖುಮಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಏವ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ಕಾಯದ್ವಾರೇನೇವ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿಆದಿ. ಚಿತ್ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಙ್ಗಮತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಏವ ಕಾಯಕಮ್ಮಭಾವೇ ಕಾರಣಂ, ನ ಚಿತ್ತಂ. ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾಯೇವ ಅಙ್ಗಮತ್ತಂ, ನ ಕಾಯಕಮ್ಮಭಾವಸ್ಸ, ಇತರಥಾ ಮೇಥುನಸ್ಸ ‘‘ಮನೋಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ನ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಮ್ಮಭಾವೋ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ. ಕಮ್ಮಭಾವೋತಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಭಾವೋ. ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತನ್ತಿ ಏತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿಕಂ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಸೇನಾತಿ ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದನಿಯತಆಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ಗಹಣತ್ಥಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಮುಖೇನ.

ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ವಿನೀತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

ಇದಂ ¶ ಕಿನ್ತಿ ಕಥೇತುಕಾಮತಾಪುಚ್ಛಾ. ಇಮಾತಿಆದಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ. ವಿನೀತಾನಿ ಆಪತ್ತಿಂ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಆಪನ್ನೋತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೬೭) ಭಗವತಾ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ವಿನೀತವತ್ಥೂನಿ. ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಾನತೋ ದಸ್ಸನತೋ ಉದ್ದಾನಭೂತಾ ಗಾಥಾ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ, ಸಙ್ಗಹಗಾಥಾ, ಉದ್ದೇಸಗಾಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವತ್ಥು ಗಾಥಾತಿ ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಕಾ ವಿನೀತವತ್ಥುಪಾಳಿಯೇವ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಿನೀತವತ್ಥೂನಂ ಗನ್ಥನತೋ ‘‘ವತ್ಥುಗಾಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ¶ , ನ ಛನ್ದೋವಿಚಿತಿಲಕ್ಖಣೇನ. ಉದ್ದಾನಗಾಥಾನಂ ವತ್ಥು ವತ್ಥುಗಾಥಾತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥಾತಿ ವಿನೀತವತ್ಥೂಸು. ದುತಿಯಾದೀನನ್ತಿ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ. ಯಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಕಾರಾದಯೋ ಸಿಪ್ಪಿಕಾ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕರೂಪಂ, ಪಟಿಮಾರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೬೭. ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇತಿ ಮಕ್ಕಟೀವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥೂನಿ ದ್ವೇ. ತಾನಿಪಿ ಭಗವತಾ ವಿನೀತಭಾವೇನ ಪುನ ವಿನೀತವತ್ಥೂಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಅಹೋಸೀತಿಆದಿ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತೇಸಂ ಪಠಮಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪನ ಭಗವತಾ ಚ ಗರಹಿತ್ವಾ ವುತ್ತವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುನ್ತಿಆದಿ ಚ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಚ ಪಠಮಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚಿತೇ, ಭಗವತಾ ಚ ತೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕತ್ತೇ ಪಕಾಸಿತೇ ಭೀತಾ ತೇ ಸಯಮ್ಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಚ್ಛಾ ಆರೋಚೇನ್ತಿ ಏವ. ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಕಿರ ತ್ವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಭಗವತಾ ಪುಟ್ಠಾ ಪನ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನನವಸೇನಾಪಿ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ಭಗವಾಪಿ ಆಪತ್ತಿಂ ತ್ವನ್ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕತ್ತಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನೋತಿ ಏವ. ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಕಥಾಯಂ ಪನ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅವತ್ವಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅನುಗುಣಮೇವ ಕಿಞ್ಚಿಮತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ಇಧಾಪಿ ತೇಸಂ ವತ್ಥೂನಂ ಭಗವತಾ ವಿನೀತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕೇಚಿ ಇಮಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಮನಸಿಕತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾನೇವೇತಾನಿ ವತ್ಥೂನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕುಸೇತಿ ಕುಸತಿಣಾನಿ. ಕೇಸೇಹೀತಿ ಮನುಸ್ಸಕೇಸೇಹಿ.

೬೮. ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪೋಕ್ಖಲಂ ನಾಮ ಸಮಿದ್ಧಂ ಸುನ್ದರಞ್ಚ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ‘‘ಪೋಕ್ಖರತಾ’’ತಿ ರ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ಸಮಿದ್ಧತಾ ಸುನ್ದರತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಧಂಸೇಸೀತಿ ಅಭಿಭವಿ. ನ ಲಿಮ್ಪತೀತಿ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ.

೬೯. ಏವರೂಪಾ ಪರಿವತ್ತಲಿಙ್ಗಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾಪಿ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾಸುಯೇವ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಭಿಕ್ಖುನೀಉಪಸಮ್ಪದತೋಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠತ್ತಾ. ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತಾಹಿ ಆಪತ್ತೀಹಿ ಅನಾಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಜಾನಾಮೀತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ¶ ಥನಾದಿಕಂ ಇತ್ಥಿಸಣ್ಠಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಪುರಿಸ…ಪೇ… ಇತ್ಥಿಸಣ್ಠಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ. ತಂ ನಾನನ್ತರಿಕತೋ ಪನ ‘‘ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಹಿತಂ, ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಉಪರಿಪಿ ಲಿಙ್ಗಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಾತಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ, ತಸ್ಸ ವುಟ್ಠಾತುನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಾಹಿ ಆಪತ್ತೀಹಿ ವುಟ್ಠಾಪೇತುನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿಆದಿ. ತೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯಪಿ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಪಕ್ಖಮಾನತ್ತಚರಣಾದಿಕಂ ವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಓಕ್ಕನ್ತಿಕವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ಪಸಙ್ಗಾನುಗುಣಂ ಓತರಣಕವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ಬಲವಅಕುಸಲೇನಾತಿ ಪರದಾರಿಕಕಮ್ಮಾದಿನಾ. ದುಬ್ಬಲಕುಸಲೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಬಲವಾಕುಸಲೋಪಹತಸತ್ತಿನಾ ತತೋ ಏವ ದುಬ್ಬಲಭೂತೇನ ಕುಸಲೇನ. ದುಬ್ಬಲಅಕುಸಲೇನಾತಿ ಪುರಿಸಭಾವುಪ್ಪಾದಕಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾದಿಬಲವಕುಸಲೋಪಹತಸತ್ತಿನಾ ತತೋ ಏವ ದುಬ್ಬಲಭೂತೇನ ಪರದಾರಿಕಾದಿಅಕುಸಲೇನ. ಸುಗತಿಯಂ ಭಾವದ್ವಯಸ್ಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಜತ್ತಾ ಅಕುಸಲೇನೇವ ವಿನಾಸೋ ಕುಸಲೇನೇವ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ಉಭಯಮ್ಪೀತಿಆದಿ. ದುಗ್ಗತಿಯಂ ಪನ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ವಿನಾಸೋ ಚ, ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲಬಲವಭಾವೋವ ವಿಸೇಸೋ.

‘‘ಏಹಿ ಮಯಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಿಧಾಯ ಏಕದ್ಧಾನಗಮನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾಪತ್ತಿಪರಿಹಾರತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಂವಿದಹನಂ ಪರಿಮೋಚೇತ್ವಾ’’ತಿ. ತೇನ ಏಕಗಾಮಕ್ಖೇತ್ತೇಪಿ ಬಹಿಗಾಮತೋ ಅನ್ತರಘರಂ ಸಂವಿಧಾಯ ಗಮನಮ್ಪಿ ಆಪತ್ತಿಕರಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಿಮೋಚನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಮಯನ್ತಿಆದಿ. ಬಹಿಗಾಮೇತಿ ಗಾಮನ್ತರೇ. ದುತಿಯಿಕಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪಕ್ಕನ್ತಾ ವಾ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೬೯೩) ವುತ್ತಅನಾಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಾಮನ್ತರ…ಪೇ… ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ. ಕೋಪೇತ್ವಾತಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ. ಲಜ್ಜಿನಿಯೋ…ಪೇ… ಲಬ್ಭತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತನದುಕ್ಖಪೀಳಿತಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೇಪಿ ಅಸತಿ ಹೀನಾಯಾವತ್ತನಮ್ಪಿ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಆಪದಾಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಅನಾಪತ್ತಿಅನುಲೋಮೇನ ವುತ್ತಂ. ತಾಯ ದುತಿಯಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಅಲಜ್ಜಿನಿಯೋ…ಪೇ… ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಲಜ್ಜಿನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಕಮ್ಮಾದಿಸಂವಾಸೇ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ತಾ ಅಸನ್ತಪಕ್ಖಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಮಿನಾಪೇತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಅಲಜ್ಜಿನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಭೋಗೋ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಯದಿ ಹಿ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ತತೋಪಿ ದುತಿಯಿಕಂ ವಿನಾ ಗಾಮನ್ತರಗಮನಾದೀಸು ಆಪತ್ತಿ ಏವ ಸಿಯಾ ಸಙ್ಗಾಹಿಕತ್ತಾ ತಾಸಂ ಸಙ್ಗಾಹಿಕಲಜ್ಜಿನಿಗಣತೋ ವಿಯ. ಞಾತಿಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ…ಪೇ… ವಟ್ಟತೀತಿ ವದನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅನಾಗತಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ತತ್ಥಾಪಿ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಞಾತಿಕಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ವಿನಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಭಾವೇ ಅರಮನ್ತಸ್ಸ ಮಾನಪಕತಿಕಸ್ಸ ಆಪದಾಟ್ಠಾನಸಮ್ಭವೇನ ತಂ ವಚನಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಮ್ಪಿ ತದಞ್ಞೇಸಂ ನ ವಟ್ಟತಿಯೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇಪೀತಿ ಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇಪಿ ¶ . ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ತಂ ನಿಸ್ಸಯಾಚರಿಯಂ ಕತ್ವಾ. ಉಪಜ್ಝಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಗಹಣತ್ಥಂ ಉಪಜ್ಝಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ.

ವಿನಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ¶ ವಿಕಪ್ಪನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಪುನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಪುನ ವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಂ. ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಚ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೨೧) ವಚನತೋ ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇತಿ ಇದಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾವ ಪುನಪಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಪಕತತ್ತೋತಿ ಅಪರಿವತ್ತಲಿಙ್ಗೋ. ರಕ್ಖತೀತಿ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣವಿಜಹನತೋ ರಕ್ಖತಿ, ಅವಿಭತ್ತತಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನ ವಿಜಹತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾನ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾತಿ ಸಹತ್ಥೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ. ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇ ಜಾತೇ ಪುನ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ.

ಹೀನಾಯಾವತ್ತನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕೇಚಿ ‘‘ಪಕತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ‘ಗಿಹೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಗ್ಗಹಣಂ ಹೀನಾಯಾವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ತತ್ತಕೇನ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಸ್ಸ ಅವಿಜಹನತೋ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಪಟಿಞ್ಞಂ ಪಹಾಯ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಭಾವೂಪಗಮನಮ್ಪಿ ಹೀನಾಯಾವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಯುತ್ತಮೇವ. ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನೋ ಹಿ ತಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖುಪಟಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ತಾವ ಭಿಕ್ಖು ಏವ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಮೇವ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಸಂವಾಸಂ ಸಾದಿಯನ್ತೋಪಿ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಆಪತ್ತಿಞ್ಚ ನ ಜನೇತಿ, ಅತ್ತಾನಂ ಓಮಸನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಞ್ಚ ಜನೇತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಅಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ತಞ್ಚೇ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ಓಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅಕ್ಕೋಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಓಮಸವಾದಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೯).

ಏಕೇ ಪನ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಾನಂ ದೋಸಂ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಗ್ಗಹಣಂ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ತೇನಾಪಿ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಸ್ಸ ವಿಜಹನತೋ. ತೇನೇವ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯಾದೀಸು ಹೀನಾಯಾವತ್ತನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ¶ ವಿಸುಂ ತಂ ನ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಿಬ್ಭಮಿತುಕಾಮತಾಯ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಗ್ಗಹಣಂ ಇಧ ಹೀನಾಯಾವತ್ತನಂ ತಾಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ತಾಸಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣವಿಜಹನಸ್ಸಾಪಿ ಸಬ್ಬಸೋ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಿಯಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ಪಾರಾಜಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಞ್ಚ ‘‘ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಗ್ಗಹಣಂ ¶ ಹೀನಾಯಾವತ್ತನನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ವಿಬ್ಭಮೋತಿಪಿ ಏತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ, ತೇನೇವ ತಂ ಖುದ್ದಸಿಕ್ಖಾಯಂ ‘‘ಅಚ್ಛೇದವಿಸ್ಸಜ್ಜನಗಾಹವಿಬ್ಭಮಾ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಜಹನೇ ವಿಬ್ಭಮನಾಮೇನ ವುತ್ತಂ.

ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನಾತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅದತ್ವಾವ ಅನತ್ಥಿಕಸ್ಸೇವ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತವತ್ಥೂನಂ ಬಹಿ ಛಡ್ಡನೇನ. ಕೇಚಿ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಿತವತ್ಥೂಸು ಸಾಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪುರೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಭಾವತೋ ಪರಿಮೋಚನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಪಟಿಗ್ಗಹಮತ್ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮೇವ ಚೀವರಾದಿಅಧಿಟ್ಠಾನಪಚ್ಚುದ್ಧಾರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ ತಥಾವಚನಾಭಾವಾ. ಯಥೇವ ಹಿ ಚೀವರಾದೀಸು ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಜಹನಂ ವತ್ವಾಪಿ ವಿಸುಂ ಪಚ್ಚುದ್ಧಾರೋ ಚ ವುತ್ತೋ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ಚ ಚೀವರಾದೀಸು ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧೇಸುಪಿ ಪಚ್ಚುದ್ಧಾರೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ನ ಏವಮಿಧ. ಇಧ ಪನ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅನಪೇಕ್ಖಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಯತೋ ಮುತ್ತೇಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ವಿಜಹತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಪರಿಚ್ಚಜತು, ಯಾವ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮೇವಾ’’ತಿ. ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನಪೇಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅನಪೇಕ್ಖತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಇಧ ವಿಸುಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ. ನ ಹೇತ್ಥ ಪಚ್ಚುದ್ಧಾರೇ ವಿಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಿಧಾನಮತ್ಥಿ. ಅಪಿಚ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಸತಿ ಪುರೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತೋಪಿ ಆಹಾರೋ ಭುಞ್ಜಿತುಕಮ್ಯತಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾಸುಖಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾತಿ, ತಥಾ ಚ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಭೇದಾ ನಿರತ್ಥಕಾ ಏವ ಸಿಯುಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ –

‘‘ಗಣ್ಠಿಕಪತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಗಣ್ಠಿಕನ್ತರೇ ಸ್ನೇಹೋ ಪವಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ತಾದಿಸೇ ಪತ್ತೇಪಿ ಪುನದಿವಸೇ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೨೫೩).

ತತ್ಥ ಪನ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಅನಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ವುತ್ತಂ. ಕತ್ಥಚಿ ಈದಿಸೇಸು ಚ ಗಣ್ಠಿಕಪತ್ತಾದೀಸು ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಅಪೇಕ್ಖಾ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ನತ್ಥೇವ ತಪ್ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಾಮತೋ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥಗತಆಮಿಸೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪುನ ಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮತಾಪೇಕ್ಖಾಯ ¶ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಪತ್ತಗತಿಕೇ ಆಹಾರೇಪಿ ತಸ್ಸಾ ವತ್ತನತೋ. ನ ಹಿ ಪತ್ತಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಗ್ಗತಿಕಂ ಆಹಾರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ನಾಪಿ ಆಹಾರಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಗ್ಗತಿಕಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ. ತಸ್ಮಾ ವತ್ಥುನೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮೇವ ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸಾತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವ ಸನ್ನಿಧಿಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇ –

‘‘ಅನ್ತೋಸತ್ತಾಹಂ ¶ ಅಧಿಟ್ಠೇತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ನಸ್ಸತಿ, ವಿನಸ್ಸತಿ, ಡಯ್ಹತಿ, ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚತ್ತೇನ ವನ್ತೇನ ಮುತ್ತೇನ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ದತ್ವಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ –

ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವತ್ಥುವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನ್ತೋಸತ್ತಾಹಂ ಅಧಿಟ್ಠೇತೀ’’ತಿ ಬಾಹಿರಪರಿಭೋಗಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಚನತೋ ವತ್ಥುಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾಪಿ ಕೇವಲಂ ಅನಜ್ಝೋಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಬಾಹಿರಪರಿಭೋಗತ್ಥಾಯ ನಿಯಮನಮ್ಪಿ ವಿಸುಂ ಏಕಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣವಿಜಹನಕಾರಣಮೇವ, ಇದಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ಸುವುತ್ತಮೇವ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಚ ‘‘ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ ಬಾಹಿರಪರಿಭೋಗಾಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ.

ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಞ್ಹಿ (ಸಾರತ್ಥ. ದೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೬೯) ‘‘ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅದತ್ವಾವ ಅನತ್ಥಿಕತಾಯ ‘ನತ್ಥಿ ಇಮಿನಾ ಕಮ್ಮಂ ನ ದಾನಿ ನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವತ್ಥೂಸು ವಾ, ‘ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ವಾ ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮಸ್ಸೇವ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣವಿಜಹನಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪುರಿಮಮೇವ ಪನ ಬಾಹಿರಪರಿಭೋಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಪಾಳಿಪದತ್ಥೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಂ. ನಸ್ಸತಿ, ವಿನಸ್ಸತಿ, ಡಯ್ಹತಿ, ವಿಸ್ಸಾಸಂ ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಇಮಾನಿ ಪನ ಪದಾನಿ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಣೇನಾತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಬಲಕ್ಕಾರಾದಿನಾ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಣೇನ. ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಞ್ಹಿ ಅಚ್ಛಿನ್ದನವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೇಸು ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನ ವಿಜಹತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಭಿಕ್ಖುವಿಹಾರೇ. ಉಪರೋಪಕಾತಿ ತೇನ ರೋಪಿತಾ ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾ. ತೇರಸಸು ¶ ಸಮ್ಮುತೀಸೂತಿ ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಚೀವರಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಚೀವರಭಾಜಕಯಾಗುಭಾಜಕಫಲಭಾಜಕಖಜ್ಜಭಾಜಕಅಪ್ಪಮತ್ತಕವಿಸ್ಸಜ್ಜಕಸಾದಿಯಗಾಹಾಪಕಪತ್ತಗಾಹಾಪಕಆರಾಮಿಕಪೇಸಕಸಾಮಣೇರಪೇಸಕಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಖಾತಾಸು ತೇರಸಸು ಸಮ್ಮುತೀಸು.

ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಸೇನಾಸನಗ್ಗಾಹೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೇಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೇಪಿ ಕಥಿನತ್ಥಾರಸ್ಸ, ತಮ್ಮೂಲಕಾನಂ ಪಞ್ಚಾನಿಸಂಸಾನಞ್ಚ ಅಭಾವಸ್ಸ ಸಮಾನತ್ತಾ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಸೇನಾಸನಗ್ಗಾಹಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಙ್ಗಹಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಚೇ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕೇ ¶ …ಪೇ… ಛಾರತ್ತಂ ಮಾನತ್ತಮೇವ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಸಾಧಾರಣಾಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿವಸನ್ತಸ್ಸ ಅಸಮಾದಿನ್ನಪರಿವಾಸಸ್ಸ ವಾ ಲಿಙ್ಗೇ ಪರಿವತ್ತೇ ಪಕ್ಖಮಾನತ್ತಂ ಚರನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಪಕ್ಖಮಾನತ್ತೇ ಅಸಮಾದಿನ್ನೇ ಏವ ಪುನ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿವತ್ತತಿ, ಪರಿವಾಸಂ ದತ್ವಾ ಪರಿವುತ್ಥಪರಿವಾಸಸ್ಸೇವ ಛಾರತ್ತಂ ಮಾನತ್ತಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ಪರಿವಾಸದಾನಂ ನತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಭಾವತೋ. ಸಚೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇಪಿ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ನಾರೋಚೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವ ಹೋತಿ, ಆಪತ್ತಿಪಟಿಚ್ಛನ್ನಭಾವತೋ ಪರಿವಾಸೋ ಚ ದಾತಬ್ಬೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಾನಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನಂ ಲಿಙ್ಗೇ ಪರಿವತ್ತೇಪಿ ಪಾರಾಜಿಕತ್ತಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅವಿಜಹನತೋ ಪುನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನ ದಾತಬ್ಬಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವ ತೇಸಂ ಸೀಸಚ್ಛಿನ್ನಪುರಿಸಾದಯೋ ನಿದಸ್ಸಿತಾ.

೭೧. ತಥೇವಾತಿ ಮುಚ್ಚತು ವಾ ಮಾ ವಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ. ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಅಸಾದಿಯನಂ ದುಕ್ಕರಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಅರಿಯಾನಂ ತತ್ಥ ದುಕ್ಕರತ್ತಾಭಾವಾ. ನ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿಲೋಕವಜ್ಜಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ.

೭೩. ಸುಫುಸಿತಾತಿ ಉಪರಿಮಾಯ ದನ್ತಪನ್ತಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ದನ್ತಪನ್ತಿ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಾ, ಅವಿವಟಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನ್ತೋಮುಖೇ ಓಕಾಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಉಪ್ಪಾಟಿತೇ ಪನ ಓಟ್ಠಮಂಸೇ ದನ್ತೇ ಸುಯೇವ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಬಹಿನಿಮಿತ್ತೇ ಛುಪನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಬಹಿನಿಕ್ಖನ್ತದನ್ತಜಿವ್ಹಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕಾ ನಾಮ ಲೋಮಕೂಪೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತಅಗ್ಗಿಜಾಲಾಹಿ ದಡ್ಢಸರೀರತಾಯ ಅತಿವಿಯ ತಸಿತರೂಪಾ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾಸುರಾ ಅಟ್ಠಿಚಮ್ಮಾವಸಿಟ್ಠಾ ಭಯಾನಕಸರೀರಾ ಪೇತಿಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ವಿಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಸೋ ಕತಮ್ಪಿ ¶ ಉಪಕ್ಕಮಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಕತ್ವಾ. ತೇನ ಚ ವಿಸಞ್ಞೀ ಅಹುತ್ವಾ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪಹತಕಾಯಪ್ಪಸಾದೋತಿ ವಾತಪಿತ್ತಾದಿದೋಸೇಹಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾನುಪ್ಪಾದಕಭಾವೇನ ದೂಸಿತಕಾಯಪ್ಪಸಾದೋ, ನ ಪನ ವಿನಟ್ಠಕಾಯಪ್ಪಸಾದೋ. ಸೀಸೇ ಪತ್ತೇತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾದನೇ ಜಾತೇ. ಅಪ್ಪವೇಸೇತುಕಾಮತಾಯ ಏವ ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಛುಪನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಂ, ಸೇವೇತುಕಾಮಸ್ಸ ಪನ ತತ್ಥಾಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖಟಮೇವ ಸಾಮನ್ತ’’ನ್ತಿ.

೭೪. ಜಾತಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುಮನಪುಪ್ಫಪರಿಯಾಯೇನ ತನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಗುಮ್ಬೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಪುಪ್ಫಗುಮ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ. ತೇನ ಚ ಜಾತಿಯಾ ಉಪಲಕ್ಖಿತಂ ವನಂ ಜಾತಿಯಾವನನ್ತಿ ಅಲುತ್ತಸಮಾಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಕರಸನ್ತಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ.

೭೭. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ಥುಮ್ಹೀತಿ ಇತ್ಥೀಹಿ ಕತಅಜ್ಝಾಚಾರವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ. ರುಕ್ಖಸೂಚಿಕಣ್ಟಕದ್ವಾರನ್ತಿ ರುಕ್ಖಸೂಚಿದ್ವಾರಂ ¶ ಕಣ್ಟಕದ್ವಾರಂ, ಏವಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ತತ್ಥ ಯಂ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ರುಕ್ಖಥಮ್ಭೇ ನಿಖನಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮಜ್ಝೇ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ತಿಸ್ಸೋ ರುಕ್ಖಸೂಚಿಯೋ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ರುಕ್ಖಸೂಚಿದ್ವಾರಂ ನಾಮ. ಪವೇಸನನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ಪನ ಅಪನೇತ್ವಾ ಥಕನಕಯೋಗ್ಗೇನ ಕಣ್ಟಕಸಾಖಾಪಟಲೇನ ಯುತ್ತಂ ದ್ವಾರಂ ಕಣ್ಟಕದ್ವಾರಂ ನಾಮ. ಗಾಮದ್ವಾರಸ್ಸ ಪಿಧಾನತ್ಥಂ ಪದರೇನ ಕಣ್ಟಕಸಾಖಾದೀಹಿ ವಾ ಕತಸ್ಸ ಕವಾಟಸ್ಸ ಉದುಕ್ಖಲಪಾಸರಹಿತತಾಯ ಏಕೇನ ಸಂವರಿತುಂ ವಿವರಿತುಞ್ಚ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕಂ ಚಕ್ಕಂ ಯೋಜೇನ್ತಿ, ಯೇನ ಪರಿವತ್ತಮಾನೇನ ತಂ ಕವಾಟಂ ಸುಖಥಕನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಕ್ಕಲಕಯುತ್ತದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ. ಚಕ್ಕಮೇವ ಹಿ ಲಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸಂವರಣವಿವರಣತ್ಥಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕಲಕಂ, ತೇನ ಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಕವಾಟಂ ಚಕ್ಕಲಕಂ ನಾಮ, ತೇನ ಯುತ್ತಂ ದ್ವಾರಂ ಚಕ್ಕಲಕಯುತ್ತದ್ವಾರಂ. ಮಹಾದ್ವಾರೇಸು ಪನ ದ್ವೇ ತೀಣಿಪಿ ಚಕ್ಕಲಕಾನಿ ಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ಫಲಕೇಸೂತಿಆದಿ. ಕಿಟಿಕಾಸೂತಿ ವೇಳುಪೇಸಿಕಾಹಿ ಕಣ್ಟಕಸಾಖಾದೀಹಿ ಚ ಕತಥಕನಕೇಸು. ಸಂಸರಣಕಿಟಿಕದ್ವಾರನ್ತಿ ಚಕ್ಕಲಕಯನ್ತೇನ ಸಂಸರಣಕಿಟಿಕಾಯುತ್ತಮಹಾದ್ವಾರಂ. ಗೋಪ್ಫೇತ್ವಾತಿ ಆವುಣಿತ್ವಾ, ರಜ್ಜೂಹಿ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ವಾ. ಏಕಂ ದುಸ್ಸಸಾಣಿದ್ವಾರಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಲಞ್ಜಸಾಣಿದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ ತಗ್ಗತಿಕತ್ತಾ. ಅಥ ಭಿಕ್ಖೂ…ಪೇ… ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ನಿಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ನಿಪನ್ನೇಪಿ ಆಭೋಗಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೇ ಪನ ಆಭೋಗಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ಅಸನ್ತಪಕ್ಖೇ ಠಿತತ್ತಾ. ರಹೋ ¶ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ವಿಯ ದ್ವಾರಸಂವರಣಂ ನಾಮ ಮಾತುಗಾಮಾನಂ ಪವೇಸನನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಅನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಆಹ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ವಾತಿಆದಿ. ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾತಿ ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲಸ್ಸ ಸದ್ವಾರಬನ್ಧತಾಯ ವುತ್ತಂ. ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಕುಟ್ಟಸ್ಸ ಏಕಾಬದ್ಧತಾಯ ‘‘ಏಕಕುಟ್ಟಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಭಾರೋತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಉಬ್ಬೇಧತೋ ಪಮಾಣಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಪ್ಪಹೋನಕೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ.

ಮಹಾಪರಿವೇಣನ್ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಅಙ್ಗಣಂ, ತೇನ ಚ ಬಹುಜನಸಞ್ಚಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನಾಹ ಮಹಾಬೋಧೀತಿಆದಿ. ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ವುಟ್ಠಹತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಖೇತ್ತಭೂತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ನಿಪನ್ನತ್ತಾ. ಪಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪುನ ಸುಪತಿ ಆಪತ್ತೀತಿ ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ಪಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ಞತ್ವಾ ವಾ ಅಞತ್ವಾ ವಾ ಅನುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಯಿತಸನ್ತಾನೇನ ಸುಪತಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ದ್ವಾರಸಂವರಣಾದಿನೋ ಅಕತತ್ತಾ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಖೇತ್ತೇ ಕತನಿಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಯ ಅನಙ್ಗತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಆಪತ್ತಿ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಅಕಿರಿಯಾ, ದಿವಾ ಅಸಂವರಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜನಕ್ಖಣೇ ಕಿರಿಯಾ ಚ ಅಚಿತ್ತಕಾ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪುರಾರುಣಾ ಪಬುಜ್ಝಿತ್ವಾಪಿ ಯಾವ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಾ ಸಯನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನ ಆಪತ್ತಿಯೇವ. ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ…ಪೇ… ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಕದಾ ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ತಾವ ರತ್ತಿಯಂ ‘‘ದಿವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ ನೋ ರತ್ತಿ’’ನ್ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೩) ವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಅನಾದರಿಯದುಕ್ಕಟಾ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತದುಕ್ಕಟಂ ಪನ ದಿವಾಸಯನದುಕ್ಕಟಮೇವ ನ ¶ ಹೋತಿ ಅನಾದರಿಯದುಕ್ಕಟತ್ತಾ. ಏವಂ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ಪನ ಅಚಿತ್ತಕಂ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೋ ಸಚೇ ದ್ವಾರಂ ಸಂವರಿತ್ವಾ ‘‘ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ದ್ವಾರೇ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಕಾಲೇ ವಿವಟೇಪಿ ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿಯೇವ ದ್ವಾರಪಿದಹನಸ್ಸ ರತ್ತಿದಿವಾಭಾಗೇಸು ವಿಸೇಸಾಭಾವಾ. ಆಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ಕಾಲವಿಸೇಸೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ನ ತಪ್ಪರಿಹಾರಸ್ಸಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ‘‘ದ್ವಾರಂ ಅಸಂವರಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ನಿಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭೭) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ದಿವಾ ಸಂವರಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ವಿವಟೇಪಿ ದ್ವಾರೇ ಅನಾಪತ್ತಿಯೇವ. ಅತ್ತನಾಪಿ ಅನುಟ್ಠಹಿತ್ವಾವ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ವಿವಟೇಪಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ ಚ ನ ವುಟ್ಠಾತೀತಿ ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇಯೇವ ಉಟ್ಠಾತಿ. ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಮೂಲಾಪತ್ತಿಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅನಾದರಿಯಆಪತ್ತಿ ಪನ ಪುರಾರುಣಾ ಉಟ್ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ತಸ್ಸ ಹೋತೇವ ‘‘ದುಕ್ಕಟಾ ¶ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ದುಕ್ಕಟಾ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಚ ಪುರಾರುಣಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮೂಲಾಪತ್ತಿಯಾ ಮುತ್ತೋಪಿ ಅನಾದರಿಯದುಕ್ಕಟಾ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ನಿದ್ದಾವಸೇನ ನಿಪಜ್ಜತೀತಿ ವೋಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪಾದಾನಂ ಪನ ಭೂಮಿತೋ ಅಮೋಚಿತತ್ತಾ ಅಯಂ ನಿಪನ್ನೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತೇನೇವ ಅನಾಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಅಪಸ್ಸಾಯ ಸುಪನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಟಿಟ್ಠಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಪದೇಸಂ ಭೂಮಿಂ ಅಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ಥಮ್ಭಾದಿಂ ಅಪಸ್ಸಾಯ ಸುಪನ್ತಸ್ಸ. ಕಟಿಟ್ಠಿಂ ಪನ ಭೂಮಿಂ ಫುಸಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸಯನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಪಿಟ್ಠಿಪಸಾರಣಲಕ್ಖಣಾ ಹಿ ಸೇಯ್ಯಾ. ದೀಘವನ್ದನಾದೀಸುಪಿ ತಿರಿಯಂ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕಾನಂ ಪಸಾರಿತತ್ತಾ ನಿಪಜ್ಜನಮೇವಾತಿ ಆಪತ್ತಿ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಾವ ‘‘ವನ್ದಾಮೀತಿ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜೀ’’ತಿಆದೀಸು ನಿಪಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ ಪತನಕ್ಖಣೇ ಅವಿಸಯತ್ತಾ, ವಿಸಯೇ ಜಾತೇ ಸಹಸಾ ವುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಚ. ಯಸ್ಸ ಪನ ವಿಸಞ್ಞಿತಾಯ ಪಚ್ಛಾಪಿ ಅವಿಸಯೋ, ಏತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿಯೇವ ಪತಿತಕ್ಖಣೇ ವಿಯ. ತತ್ಥೇವ ಸಯತಿ ನ ವುಟ್ಠಾತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸಯೇಪಿ ಅಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನೇವ ‘‘ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏಕಭಙ್ಗೇನಾತಿ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಭೂಮಿತೋ ಅಮೋಚೇತ್ವಾವ ಏಕಪಸ್ಸೇನ ಸರೀರಂ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನೋ. ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತೇನ ‘‘ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಲಿಖಿತಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರವಾದೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಸುಪನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅವಿಸಯತ್ತಮತ್ಥೀತಿ ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೇನ ‘‘ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಪನ ಆಪತ್ತಿ ನ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಚರಿಯಾ ಪನ ಸುಪನ್ತಸ್ಸ ವಿಸಞ್ಞತ್ತಾಭಾವೇನ ವಿಸಯತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ನ ಕಥಯನ್ತಿ. ವಿಸಞ್ಞತ್ತೇ ಸತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಯೇವ. ದ್ವೇ ಪನ ಜನಾತಿಆದಿಪಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ವಚನಂ, ತದೇವ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಮಾಣಂ. ಯಕ್ಖಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ. ಏಕಭಙ್ಗೇನ ನಿಪನ್ನೋ ಪನ ಅನಿಪನ್ನತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿತೋ ಮುಚ್ಚತಿಯೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೭೮. ಅಪದೇತಿ ¶ ಆಕಾಸೇ. ಪದನ್ತಿ ಪದವಳಞ್ಜಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಆಕಾಸೇ ಪದ’’ನ್ತಿ. ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಏಸೋ ಅಗ್ಗೋ. ಯದಿದನ್ತಿ ಯೋ ಅಯಂ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಮತಿವಿನೋದನಿಯಂ

ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೨. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ

ಅದುತಿಯೇನಾತಿ ¶ ¶ ಅಸದಿಸೇನ ಜಿನೇನ ಯಂ ದುತಿಯಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಕಾಸಿತಂ, ತಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸ ದುತಿಯಸ್ಸ ಅಯಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಧನಿಯವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೮೪. ರಾಜೂಹಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ರಾಜಗಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮನ್ಧಾತೂ’’ತಿ. ರಾಜಪುರೋಹಿತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಮ್ಪಿ ರಾಜಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಗ್ಗಹಣಂ, ನಗರಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಚೇತ್ಥ ‘‘ರಾಜಗಹ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ. ಅಞ್ಞೇಪೇತ್ಥ ಪಕಾರೇತಿ ಸುಸಂವಿಹಿತಾರಕ್ಖತ್ತಾ ರಾಜೂನಂ ಗಹಂ ಗೇಹಭೂತನ್ತಿ ರಾಜಗಹನ್ತಿಆದಿಕೇ ಪಕಾರೇ. ವಸನ್ತವನನ್ತಿ ಕೀಳಾವನಂ, ವಸನ್ತಕಾಲೇ ಕೀಳಾಯ ಯೇಭುಯ್ಯತ್ತಾ ಪನ ವಸನ್ತವನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಸದ್ವಾರಬನ್ಧಾತಿ ವಸ್ಸೂಪಗಮನಯೋಗ್ಗತಾದಸ್ಸನಂ. ನಾಲಕಪಟಿಪದನ್ತಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ (ಸು. ನಿ. ೬೮೪ ಆದಯೋ) ನಾಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ದೇಸಿತಂ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ. ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಛದನಾನನ್ತಿ ತಿಣಪಣ್ಣಇಟ್ಠಕಸಿಲಾಸುಧಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ. ನೋ ಚೇ ಲಭತಿ…ಪೇ… ಸಾಮಮ್ಪಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾವಾಸತ್ಥವಜೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ‘‘ಅಸೇನಾಸನಿಕೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಆಲಯಕರಣಮತ್ತೇನ ಉಪಗಮನಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಸೇನಾಸನಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸೇನಾಸನಿಕೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೨೦೪) ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ನಾಲಕಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೇನಾಪೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಅವಿಸೇಸೇನ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನಾವಾಸತ್ಥವಜೇಸುಯೇವ ಚ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಾವಾಯ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೨೦೩) ಅಸತಿಪಿ ಸೇನಾಸನೇ ಆಲಯಕರಣವಸೇನ ವಸ್ಸೂಪಗಮನಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ನಾಞ್ಞತ್ಥಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಮನುಧಮ್ಮತಾತಿ ಸಾಮೀಚಿವತ್ತಂ. ಕತಿಕವತ್ತಾನೀತಿ ಭಸ್ಸಾರಾಮತಾದಿಂ ವಿಹಾಯ ಸಬ್ಬದಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿಆದಿಕತಿಕವತ್ತಾನಿ. ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನೀತಿ ‘‘ಆಗನ್ತುಕಾದಿಖನ್ಧಕವತ್ತಂ ಪೂರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ ಚ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ.

ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತಾ ಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋ ¶ ಪಟ್ಠಾಯ ‘ವುತ್ಥವಸ್ಸಾ’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಪವಾರೇತ್ವಾ ವಾ ಅಪ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ¶ ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯನಿಮಿತ್ತೇ ಸತಿ ಏವ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ನಾಸತಿ, ಇತರಥಾ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋ ದುಕ್ಕಟಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಮೀ’’ತಿ ಹಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪುರಿಮಂ ವಾ ತೇಮಾಸಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಾ ತೇಮಾಸಂ ಅವಸಿತ್ವಾ ಚಾರಿಕಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೮೫) ಚ ವುತ್ತಂ. ಇಧೇವ ಚ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾ ತೇಮಾಸಚ್ಚಯೇನ…ಪೇ… ಪಕ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ವುತ್ತಂ. ಪವಾರಣಾದಿವಸೋಪಿ ತೇಮಾಸಪರಿಯಾಪನ್ನೋವ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತೀಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪವಾರೇತುನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೦೯) ಪವಾರಣಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನನ್ತಿ ವುತ್ಥವಸ್ಸತಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯನಿಮಿತ್ತಂ ವಿನಾಪಿ ಯಥಾಸುಖಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ವುತ್ಥವಸ್ಸಾನಞ್ಹಿ ಪವಾರಣಾನುಜಾನನಂ ಅನುಪಗತಛಿನ್ನವಸ್ಸಾದೀನಂ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಕತಂ, ನ ಪನ ಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಅವಸಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಇಧ ಪಸಙ್ಗಾಭಾವಾ, ಪವಾರಣಂ ಕಾತುಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನಂ ಪವಾರಣಾ ಇಧ ವಿಧೀಯತಿ, ಯೇ ಚ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಞ್ಚ ಅಕತ್ವಾ ಯಾವ ಪವಾರಣಾದಿವಸಾ ವಸಿಂಸು, ತೇ ತತ್ತಕೇನ ಪವಾರಣಾಕಮ್ಮಂ ಪತಿ ಪರಿಯಾಯತೋ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಕಂ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಞಾಯತೋ, ನ ಕಥಿನಕಮ್ಮಂ ಪತಿ ತೇಮಾಸಸ್ಸ ಅಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ, ಇತರಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಪವಾರಣಾದಿವಸೇಪಿ ಕಥಿನತ್ಥಾರಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥಿನಂ ಅತ್ಥರಿತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೦೬) ಇದಂ ಪನ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪುರಿಮಂ ವಾ ತೇಮಾಸಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಾ ತೇಮಾಸಂ ಅವಸಿತ್ವಾ ಚಾರಿಕಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ. ೧೮೫) ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಅನನ್ತರಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಥಿನತ್ಥಾರಂ ಪಕ್ಕಮನಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪರಿವಾರೇ ಚ ‘‘ಕಥಿನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾರಮಾಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೧೨) ವತ್ವಾ ‘‘ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಮಾಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೧೨) ವುತ್ತಂ. ಯೋ ಹಿ ಕಥಿನತ್ಥಾರಸ್ಸ ಕಾಲೋ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯೇವ ಚಾರಿಕಾಪಕ್ಕಮನಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಲೋ, ನ ತತೋ ಪುರೇ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನಂಯೇವ ಕಥಿನತ್ಥಾರಾರಹತ್ತಾ. ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಕಥಿನತ್ಥಾರೋ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪವಾರಣಾದಿವಸಸ್ಸ ಅವುತ್ಥತ್ತಾ.

ಯಂ ಪನ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡ ೨.೮೪) ‘‘ಏಕದೇಸೇನ ಅವುತ್ಥಮ್ಪಿ ತಂ ದಿವಸಂ ವುತ್ಥಭಾಗಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ಥಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ತಂದಿವಸಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಕಾಲೇ ವಸನ್ತೋವ ಹಿ ತಂ ದಿವಸಂ ವುತ್ಥೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ¶ ಪರಿವಾಸಅರಞ್ಞವಾಸಾದೀಸು ವಿಯ, ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರಣಾ ಉಪರಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ತತ್ಥೇವ ತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ.

ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ¶ ಪವಾರಿತಾತಿ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಅಚ್ಛಿನ್ನವಸ್ಸತಾದಸ್ಸನಪರಂ ಏತಂ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೇನ ಅಪ್ಪವಾರಿತಾನಮ್ಪಿ ವುತ್ಥವಸ್ಸತ್ತಾ. ನ ಓವಸ್ಸಿಯತೀತಿ ಅನೋವಸ್ಸಕನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ನ ತೇಮಿಯತಿ, ತಥಾ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನವಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಸದ್ದೋ ವಿಚ್ಛಾಯಂ ವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ಅನು ಅನು ಅವಯೋತಿಆದಿ. ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಆಚರಿಯಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಚರಿಯಕಮ್ಮೇ’’ತಿ. ಕಟ್ಠಕಮ್ಮಂ ಥಮ್ಭಾದಿ. ತೇಲತಮ್ಬಮತ್ತಿಕಾಯಾತಿ ತೇಲಮಿಸ್ಸಾಯ ತಮ್ಬಮತ್ತಿಕಾಯ.

೮೫. ಕುಟಿಕಾಯ ಕರಣಭಾವನ್ತಿ ಕುಟಿಯಾ ಕತಭಾವಂ. ಕಿಂ-ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೇ ಅನಾಗತಪ್ಪಚ್ಚಯವಿಧಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾಣಘಾತಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ನತ್ಥಿ, ಅನುಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕರಣೇನ ಪನ ಬಹೂನಂ ಪಾಣಾನಂ ಮರಣತ್ತಾ ಪಾಣೇ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತಸ್ಸಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಾತಬ್ಯಭಾವನ್ತಿ ವಿನಾಸೇತಬ್ಬತಂ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಕರೋನ್ತಾನನ್ತಿ ಥೇರೇನ ಅಕತೇಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೇ ಪಾಣಕಾನಂ ಮರಣಮತ್ತೇನ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಲೇಸೇನ ಗಹಣಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನ ಚ ‘‘ಮಮ ತಾದಿಸಂ ಅಕುಸಲಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಲೇಸಗ್ಗಹಣನಿಮಿತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ. ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಪಗಮನಂ ಅನುಕಿರಿಯಂ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಲದ್ಧಿಯಾ ಅನುಗಮನಂ ಗಾಹಂ. ಘಂಸಿತಬ್ಬೇತಿ ಮದ್ದಿತಬ್ಬೇ, ವಿನಾಸಿತಬ್ಬೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಸನ್ತಾನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಇದಂ ಭಗವತಾ ಕುಟಿಯಾ ಭೇದಾಪನವಚನೇನ ಸಿದ್ಧಂ, ಸಾಪಿ ತಿಣದಬ್ಬಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ತುಲಾಥಮ್ಭಾದೀಹಿ ಅಮಿಸ್ಸಾ ಸುದ್ಧಮತ್ತಿಕಾಮಯಾಪಿ ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಕತಾ ವಟ್ಟತಿ. ಕೇಚಿ ಹಿ ಇಟ್ಠಕಾಹಿಯೇವ ಥಮ್ಭೇ ಚಿನಿತ್ವಾ ತದುಪರಿ ಇಟ್ಠಕಾಹಿಯೇವ ವಿತಾನಾದಿಸಣ್ಠಾನೇನ ತುಲಾದಿದಾರುಸಮ್ಭಾರವಿರಹಿತಂ ಛದನಮ್ಪಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಇಟ್ಠಕಾಮಯಮೇವ ಆವಸಥಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಾದಿಸಂ ವಟ್ಟತಿ. ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕತಾತಿ ಏತ್ಥ ಗಿಞ್ಜಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಇಟ್ಠಕಾ, ತಾಹಿಯೇವ ಕತೋ ಆವಸಥೋ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥೋ. ವಯಕಮ್ಮಮ್ಪೀತಿ ಮತ್ತಿಕುದ್ಧಾರಣಇಟ್ಠಕದಾರುಚ್ಛೇದನಾದಿಕಾರಕಾನಂ ದಿನ್ನಭತ್ತವೇತ್ತನಾದಿವತ್ಥುಬ್ಬಯೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಏತೇನ ಕುಟಿಭೇದಕಾನಂ ಗೀವಾದಿಭಾವಂ ಪರಿಸಙ್ಕತಿ. ತಿತ್ಥಿಯಧಜೋತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾನಮೇವ ಸಞ್ಞಾಣಭೂತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ತೇ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಚಾಟಿಆದೀಸು ವಸನ್ತಿ. ಅಞ್ಞಾನಿಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತಕಾರಣದ್ವಯಮ್ಪಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಾ ¶ ಕುಟಿ ಸೀತಕಾಲೇ ಅತಿಸೀತಾ ಉಣ್ಹಕಾಲೇ ಚ ಉಣ್ಹಾ ಸುಕರಾ ಚ ಹೋತಿ ಚೋರೇಹಿ ಭಿನ್ದಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಠಪಿತಪತ್ತಚೀವರಾದಿಕಂ ಸೀತುಣ್ಹಚೋರಾದೀಹಿ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪತ್ತಚೀವರಗುತ್ತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಛಿನ್ದಾಪೇಯ್ಯ ವಾ ಭಿನ್ದಾಪೇಯ್ಯ ವಾ ಅನುಪವಜ್ಜೋತಿ ಇದಂ ಅಯಂ ಕುಟಿ ವಿಯ ಸಬ್ಬಥಾ ಅನುಪಯೋಗಾರಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಸುತ್ತೇಹಿ ವಿನದ್ಧಛತ್ತಾದಿಕಂ, ತತ್ಥ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾಗೋವ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ, ನ ತದವಸೇಸೋ ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯತ್ತಾ, ತಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಉಪವಜ್ಜೋವ ಹೋತಿ. ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಘಟಕಮ್ಪಿ ವಾಳರೂಪಮ್ಪಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಧಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಪಾಳಿಮುತ್ತಕವಿನಿಚ್ಛಯವಣ್ಣನಾ

ಛತ್ತದಣ್ಡಗ್ಗಾಹಕಂ ¶ ಸಲಾಕಪಞ್ಜರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಪಞ್ಜರಸಲಾಕಾನಂ ಮಜ್ಝಟ್ಠೋ ಬುನ್ದೇ ಪುಥುಲೋ ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಕಸದಿಸೋ ಅಗ್ಗೇ ಸಛಿದ್ದೋ ಯತ್ಥ ದಣ್ಡನ್ತರಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಛತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಯೋ ವಾ ಸಯಮೇವ ದೀಘತಾಯ ಗಹಣದಣ್ಡೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಛತ್ತದಣ್ಡೋ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಅಪರಿಗಳನತ್ಥಾಯ ಛತ್ತಸಲಾಕಾನಂ ಮೂಲಪ್ಪದೇಸದಣ್ಡಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ದಳ್ಹಪಞ್ಜರಂ ಕತ್ವಾ ಸುತ್ತೇಹಿ ವಿನನ್ಧನ್ತಿ, ಸೋ ಪದೇಸೋ ಛತ್ತದಣ್ಡಗಾಹಕಸಲಾಕಪಞ್ಜರಂ ನಾಮ, ತಂ ವಿನನ್ಧಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ನ ವಣ್ಣಮಟ್ಠತ್ಥಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಥಿರಕರಣತ್ಥಮೇವ ಏಕವಣ್ಣಸುತ್ತೇನ ವಿನನ್ಧಿಯಮಾನಂ ಯದಿ ವಣ್ಣಮಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ನ ತತ್ಥ ದೋಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಆರಗ್ಗೇನಾತಿ ನಿಖಾದನಮುಖೇನ. ದಣ್ಡಬುನ್ದೇತಿ ದಣ್ಡಮೂಲೇ ಕೋಟಿಯಂ. ಛತ್ತಮಣ್ಡಲಿಕನ್ತಿ ಛತ್ತಪಞ್ಜರೇ ಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ಬದ್ಧದಣ್ಡವಲಯಂ. ಉಕ್ಕಿರಿತ್ವಾತಿ ನಿನ್ನಂ, ಉನ್ನತಂ ವಾ ಕತ್ವಾ.

ನಾನಾಸುತ್ತಕೇಹೀತಿ ನಾನಾವಣ್ಣೇಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ. ಇದಞ್ಚ ತಥಾ ಕರೋನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಏಕವಣ್ಣಸುತ್ತಕೇನಾಪಿ ನ ವಟ್ಟತಿಯೇವ, ‘‘ಪಕತಿಸೂಚಿಕಮ್ಮಮೇವ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಪಟ್ಟಮುಖೇತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಟ್ಟಾನಂ ಸಙ್ಘಟಿತಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಯನ್ತೇತಿ ಚೀವರಪರಿಯನ್ತೇ, ಅನುವಾತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ವೇಣಿನ್ತಿ ವರಕಸೀಸಾಕಾರೇನ ಸಿಬ್ಬನಂ. ಸಙ್ಖಲಿಕನ್ತಿ ದಿಗುಣಸಙ್ಖಲಿಕಾಕಾರೇನ ಸಿಬ್ಬನಂ, ವೇಣಿಂ ವಾ ಸಙ್ಖಲಿಕಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಕತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಗ್ಘಿಯಂ ನಾಮ ಚೇತಿಯಸಣ್ಠಾನಂ, ಯಂ ಅಗ್ಘಿಯತ್ಥಮ್ಭೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಉಕ್ಕಿರನ್ತೀತಿ ಉಟ್ಠಪೇನ್ತಿ. ಚತುಕೋಣಮೇವ ವಟ್ಟತೀತಿ ಗಣ್ಠಿಕಪಾಸಕಪಟ್ಟಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕೋಣಸುತ್ತಪಿಳಕಾತಿ ಗಣ್ಠಿಕಪಾಸಕಪಟ್ಟಾನಂ ಕೋಣೇಹಿ ಬಹಿ ನಿಗ್ಗತಸುತ್ತಾನಂ ¶ ಪಿಳಕಾಕಾರೇನ ಠಪಿತಕೋಟಿಯೋತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ತೇ ಪಿಳಕೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಕೋಣಸುತ್ತಾ ಚ ಪಿಳಕಾತಿ ದ್ವೇಯೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ಗಣ್ಠಿಕಪಾಸಕಪಟ್ಟಾನಂ ಕೋಣತೋ ಕೋಣೇಹಿ ನೀಹತಸುತ್ತಾ ಕೋಣಸುತ್ತಾ ನಾಮ. ಸಮನ್ತತೋ ಪನ ಪರಿಯನ್ತೇನ ಕತಾ ಚತುರಸ್ಸಸುತ್ತಾ ಪಿಳಕಾ ನಾಮ. ತಂ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಕೇಚಿ ಚೀವರತೋ ವಿಸುಂ ಪಞ್ಞಾಯನತ್ಥಾಯ ವಿಕಾರಯುತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ನಿಸೇಧಾಯ ‘‘ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯರೂಪಾ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಚಕ್ಖುಗೋಚರಭಾವೇನ ಸಿಬ್ಬನತ್ಥಾಯ ತಥಾಸಿಬ್ಬನಸ್ಸ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ. ಯಥಾ ಪಕತಿಚೀವರತೋ ವಿಕಾರೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಸಿಬ್ಬಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ರಜನಕಮ್ಮತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನೋಪಿ ವಿಸೇಸೋ ಚೀವರೇ ರತ್ತೇ ಏಕವಣ್ಣತಾಯ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚೀವರೇ ರತ್ತೇ’’ತಿ. ಮಣಿನಾತಿ ನೀಲಮಣಿಆದಿಮಟ್ಠಪಾಸಾಣೇನ, ಅಂಸವದ್ಧಕಕಾಯಬನ್ಧನಾದಿಕಂ ಪನ ಅಚೀವರತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾದೀಹಿ ಘಂಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಣ್ಣಸುತ್ತಕನ್ತಿ ಚೀವರಸ್ಸ ದೀಘತೋ ತಿರಿಯಞ್ಚ ಸಿಬ್ಬಿತಾನಂ ಚತೂಸು ಕಣ್ಣೇಸು ಕೋಣೇಸು ಚ ನಿಕ್ಖನ್ತಾನಂ ಸುತ್ತಸೀಸಾನಮೇತಂ ನಾಮಂ, ತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾವ ಪಾರುಪಿತಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ರಜಿತಕಾಲೇ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಭಗವತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಏಕಂ ಕಣ್ಣಸುತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಪನ ನಾಮೇನ ¶ ಸದಿಸಮ್ಪಿ ಇತೋ ಅಞ್ಞಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಂ ಪನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಲಗ್ಗನತ್ಥಾಯಾತಿ ಚೀವರರಜ್ಜುಯಂ ಚೀವರಬನ್ಧನತ್ಥಾಯ. ಗಣ್ಠಿಕೇತಿ ದನ್ತಾದಿಮಯೇ. ಪೀಳಕಾತಿ ಬಿನ್ದುಂ ಬಿನ್ದುಂ ಕತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಪೀಳಕಾ.

ಥಾಲಕೇ ವಾತಿ ತಮ್ಬಾದಿಮಯೇ ಪುಗ್ಗಲಿಕೇ ತಿವಿಧೇಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಥಾಲಕೇ. ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಮಣಿವಣ್ಣಕರಣಪ್ಪಯೋಗೋ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತೇಲವಣ್ಣಕರಣತ್ಥಂ ಪನ ವಟ್ಟತಿ. ಪತ್ತಮಣ್ಡಲೇತಿ ತಿಪುಸೀಸಾದಿಮಯೇ. ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಾನಿ ಪತ್ತಮಣ್ಡಲಾನಿ ಧಾರೇತಬ್ಬಾನಿ ರೂಪಕಾಕಿಣ್ಣಾನಿ ಭಿತ್ತಿಕಮ್ಮಕತಾನೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೫೩) ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಭಿತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಕರದನ್ತಕಂ ಛಿನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೫೩) ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಮಕರದನ್ತಕಂ ಪನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಾ ಲದ್ಧಮ್ಪಿ ಇಧ ಪಾಳಿಯಾ ಮುತ್ತತ್ತಾ ಪಾಳಿಮುತ್ತಕನಯೇ ವುತ್ತಂ. ಏವಮಞ್ಞಮ್ಪಿ ಈದಿಸಂ.

ಲೇಖಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆರಗ್ಗೇನ ದಿನ್ನಲೇಖಾವ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಜಾತಿಹಿಙ್ಗುಲಿಕಾದಿವಣ್ಣೇಹಿ ಕತಲೇಖಾ ವಟ್ಟತಿ. ಛತ್ತಮುಖವಟ್ಟಿಯನ್ತಿ ಧಮಕರಣಸ್ಸ ಹತ್ಥೇನ ಗಹಣಛತ್ತಾಕಾರಸ್ಸ ¶ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ, ‘‘ಪರಿಸ್ಸಾವನಚೋಳಬನ್ಧನಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ ಕೇಚಿ.

ದೇಡ್ಡುಭಸೀಸನ್ತಿ ಉದಕಸಪ್ಪಸೀಸಂ. ಅಚ್ಛೀನೀತಿ ಕುಞ್ಜರಚ್ಛಿಸಣ್ಠಾನಾನಿ. ಏಕಮೇವ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕರಜ್ಜುಕಂ ದಿಗುಣಂ ತಿಗುಣಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಬನ್ಧಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಏಕಮೇವ ಪನ ಸತವಾರಮ್ಪಿ ಸರೀರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಬನ್ಧಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಬಹುರಜ್ಜುಕೇ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಏಕೇನ ನಿರನ್ತರಂ ವೇಠೇತ್ವಾ ಕತಂ ‘‘ಬಹುರಜ್ಜುಕ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ತಂ ಮುರಜಸಙ್ಖಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮುರಜಞ್ಹಿ ನಾನಾವಣ್ಣೇಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ಮುರಜವಟ್ಟಿಸಣ್ಠಾನಂ ವೇಠೇತ್ವಾ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಮುರಜಂ ಮದ್ದವೀಣಸಙ್ಖಾತಂ ಪಾಮಙ್ಗಸಣ್ಠಾನಞ್ಚ ದಸಾಸು ವಟ್ಟತಿ ‘‘ಕಾಯಬನ್ಧನಸ್ಸ ದಸಾ ಜೀರನ್ತಿ; ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮುರಜಂ ಮದ್ದವೀಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೭೮) ವುತ್ತತ್ತಾ.

ವಿಧೇತಿ ದಸಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಥಿರಭಾವಾಯ ದನ್ತವಿಸಾಣಸುತ್ತಾದೀಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ವಿಧೇ. ಅಟ್ಠ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ನಾಮ ಸಙ್ಖೋ ಚಕ್ಕಂ ಪುಣ್ಣಕುಮ್ಭೋ ಗಯಾ ಸಿರೀವಚ್ಛೋ ಅಙ್ಕುಸೋ ಧಜಂ ಸೋವತ್ತಿಕನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮಚ್ಛಯುಗಳಛತ್ತನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟಾದಿವಸೇನಪಿ ವದನ್ತಿ. ಪರಿಚ್ಛೇದಲೇಖಾಮತ್ತನ್ತಿ ದನ್ತಾದೀಹಿ ಕತವಿಧಸ್ಸ ಉಭೋಸು ಕೋಟೀಸು ಕತಪರಿಚ್ಛೇದರಾಜಿಮತ್ತಂ.

‘‘ಉಜುಕಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚತುರಸ್ಸಾದಿಸಣ್ಠಾನಾಪಿ ಅಞ್ಜನೀ ವಙ್ಕಗತಿಕಾ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಸಿಪಾಟಿಕಾಯಾತಿ ¶ ವಾಸಿಆದಿಭಣ್ಡನಿಕ್ಖಿಪನಪಸಿಬ್ಬಕೇ. ಆರಕಣ್ಟಕಂ ನಾಮ ಪೋತ್ಥಕಾದಿಅಅಸಙ್ಖಾರಣತ್ಥಂ ಕತದೀಘಮುಖಸತ್ಥಕನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಭಮಕಾರಾನಂ ದಾರುಆದಿಲಿಖನಸತ್ಥಕ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ವಟ್ಟಮಣಿಕನ್ತಿ ವಟ್ಟಂ ಕತ್ವಾ ಉಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಪುಪ್ಫುಳಕಂ. ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಿಳಕಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪಿಪ್ಫಲಿಕೇತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಛೇದನಕೇ ಖುದ್ದಕಸತ್ಥೇ. ವಲಿತಕನ್ತಿ ನಖಚ್ಛೇದನಕಾಲೇ ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ವಲೀಹಿ ಯುತ್ತಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಯಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಿಕಾರಂ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ವಣ್ಣಮಟ್ಠತ್ಥಾಯ, ತಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ, ತೇನ ಚ ಕತ್ತರದಣ್ಡಕೋಟಿಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮ್ಪಿ ಘಟ್ಟನೇನ ಸದ್ದನಿಚ್ಛರಣತ್ಥಾಯ ಕತಂ ಅಯೋವಲಯಾದಿಕಂ ಸಂಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪಿಯತೋ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ. ಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಉತ್ತರಾರಣಿಯಾ ಪವೇಸನತ್ಥಂ ಆವಾಟಮಣ್ಡಲಂ ಹೋತಿ. ಉಜುಕಮೇವ ಬನ್ಧಿತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಉಭೋಸು ವಾ ಪಸ್ಸೇಸು ಏಕಪಸ್ಸೇ ವಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ. ವಾಸಿದಣ್ಡಸ್ಸ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ದಣ್ಡಕೋಟೀನಂ ಅಚಲನತ್ಥಂ ಬನ್ಧಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಆಮಣ್ಡಸಾರಕೇತಿ ¶ ಆಮಲಕಫಲಾನಿ ಪಿಸಿತ್ವಾ ತೇನ ಕಕ್ಕೇನ ಕತತೇಲಭಾಜನೇ. ತತ್ಥ ಕಿರ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ತೇಲಂ ಸೀತಲಂ ಹೋತಿ. ಭೂಮತ್ಥರಣೇತಿ ಕಟಸಾರಾದಿಮಯೇ ಪರಿಕಮ್ಮಕತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಅತ್ಥರಿತಬ್ಬಅತ್ಥರಣೇ. ಪಾನೀಯಘಟೇತಿ ಸಬ್ಬಂ ಭಾಜನವಿಕತಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಬ್ಬಂ…ಪೇ… ವಟ್ಟತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಮಞ್ಚಾದೀಸು ಇತ್ಥಿಪುರಿಸರೂಪಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ ತೇಲಭಾಜನೇಸುಯೇವ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸರೂಪಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ, ತೇಲಭಾಜನೇನ ಸಹ ಅಗಣೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ಮಞ್ಚಾದೀನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವದನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ಪನ ಮಞ್ಚಾದೀನಂ ಹತ್ಥೇನ ಆಮಸಿತಬ್ಬಭಣ್ಡತ್ತಾ ಇತ್ಥಿರೂಪಮೇವೇತ್ಥ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಸೀಮಸಾಮಿಕಾನಂ. ರಾಜವಲ್ಲಭೇಹೀತಿ ಲಜ್ಜೀಪೇಸಲಾದೀನಂ ಉಪೋಸಥಾದಿಅನ್ತರಾಯಕರಾ ಅಲಜ್ಜಿನೋ ಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ತೇಹಿ ಸಹ ಉಪೋಸಥಾದಿಕರಣಾಯೋಗಾ, ತೇನೇವ ‘‘ಸೀಮಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಸಂ ಲಜ್ಜೀಪರಿಸಾತಿ ತೇಸಂ ಸೀಮಾಸಾಮಿಕಾನಂ ಅನುಬಲಂ ದಾತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಲಜ್ಜೀಪರಿಸಾ. ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಕತನ್ತಿ ಯಂ ಅಲಜ್ಜೀನಂ ಸೇನಾಸನಭೇದನಾದಿಕಂ ಲಜ್ಜೀಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಕತಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಸುಕತಮೇವ ಅಲಜ್ಜೀನಿಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬತೋ.

೮೮. ಅವಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ನೀಚತೋ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ. ಉಜ್ಝಾಯನತ್ಥೋತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಥೇಯ್ಯಕಮ್ಮನಿನ್ದನತ್ಥೋ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ನ ಪನ ದಾರು-ಸದ್ದವಿಸೇಸನತ್ಥೋ ತಸ್ಸ ಬಹುವಚನತ್ತಾ. ವಚನಭೇದೇತಿ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಾನಂ ಭೇದೇ. ಸಬ್ಬಾವನ್ತನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಆದಿಸಬ್ಬಾವಯವವನ್ತಂ. ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಬಿಮ್ಬೀತಿ ಸುವಣ್ಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಾರಸುವಣ್ಣಸದಿಸವಣ್ಣತಾಯ ‘‘ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪೋರಾಣಸತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಉಪ್ಪಾದಿತೋ ವೀಸತಿಮಾಸಪ್ಪಮಾಣಉತ್ತಮಸುವಣ್ಣಗ್ಘನಕೋ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ನೀಲಕಹಾಪಣೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ರುದ್ರದಾಮೇನ ನಾಮ ಕೇನಚಿ ಉಪ್ಪಾದಿತೋ ರುದ್ರದಾಮಕೋ. ಸೋ ಕಿರ ನೀಲಕಹಾಪಣಸ್ಸ ತಿಭಾಗಂ ಅಗ್ಘತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ದೇಸೇ ನೀಲಕಹಾಪಣಾ ¶ ನ ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಕಾಳಕವಿರಹಿತಸ್ಸ ನಿದ್ಧನ್ತಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಾಸಗ್ಘನಕೇನ ಭಣ್ಡೇನ ಪಾದಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ತೇನಾತಿ ನೀಲಕಹಾಪಣಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗಭೂತೇನ. ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವಾತಿಆದಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಂ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ಪಞ್ಞತ್ತಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾದೀಸು ಪನ ಇತರಾಪತ್ತೀಸುಪಿ ತಬ್ಬತ್ಥೂಸು ಚ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥೇವ, ಕೇವಲಂ ಕೇಚಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಏಕದೇಸೇನಾತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವಿಸೇಸೋ. ನ ಹಿ ಕದಾಚಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಯಥಾಪರಾಧಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ.

ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

೯೨. ಪುನಪಿ ¶ ‘‘ಆಗನ್ತುಕಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬಥಾ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅನಿವುತ್ಥಪುಬ್ಬೇ ಅಭಿನವಮಾಪಿತೇ, ‘‘ಪುನ ನ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿರಾಲಯೇಹಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇ ಚ ಗಾಮೇ ಗಾಮವೋಹಾರಾಭಾವಾ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾಪುಚ್ಛನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಗಾಮಗಾಮೂಪಚಾರೇಸು ದಸ್ಸಿತೇಸು ತದಞ್ಞಂ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಾತಿಕಾಯಂ ಪನ ಗಾಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಾಮೂಪಚಾರೋಪಿ ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇನ್ದಖೀಲೇತಿ ಉಮ್ಮಾರೇ. ಅರಞ್ಞಸಙ್ಖೇಪಂ ಗಚ್ಛತಿ ತಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಅಸತಿಪಿ ಇನ್ದಖೀಲೇ ಇನ್ದಖೀಲಟ್ಠಾನಿಯತ್ತಾ ‘‘ವೇಮಜ್ಝಮೇವ ಇನ್ದಖೀಲೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯತ್ಥ ಪನ ದ್ವಾರಬಾಹಾಪಿ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಪಾಕಾರವೇಮಜ್ಝಮೇವ ಇನ್ದಖೀಲೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಲುಠಿತ್ವಾತಿ ಪವಟ್ಟಿತ್ವಾ.

ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಪಾತೋ ವಾತಿಆದಿ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಕಾಕುಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನ ಬಲದಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ ಭಾಜನಧೋವನಉದಕಂ ಛಡ್ಡೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೨) ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ, ತೇನೇವ ‘‘ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸುಪ್ಪಪಾತೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕುರುನ್ದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಞ್ಚ ಘರೂಪಚಾರೋವ ಗಾಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕತಪರಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಬಹಿ ಉಪಚಾರೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸುಪ್ಪಮುಸಲಪಾತೋಪಿ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಗೇಹಸ್ಸೇವ, ಸೋ ಚ ಯತೋ ಪಹೋತಿ, ತತ್ಥೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಅಪ್ಪಹೋನಟ್ಠಾನೇ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಘರಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಪಾಕಾರಾದೀಹಿ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಸೋವ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ಘರೂಪಚಾರೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಗಾಮೇ ವುತ್ತನಯೇನ. ಸಙ್ಕರೀಯತೀತಿ ಮಿಸ್ಸೀಯತಿ. ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನೇ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸ. ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೫೧೩) ವುತ್ತತ್ತಾ ¶ ಗಾಮಗಾಮೂಪಚಾರಾನಂ ಅಸಙ್ಕರತಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಚಾತಿಆದಿ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಏಕಲೇಡ್ಡುಪಾತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಉಪಚಾರಂ ¶ . ತಸ್ಮಾ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಗಾಮಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಉಪಚಾರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಬ್ಭನ್ತರಂ ಗಾಮೋ ನಾಮ. ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೨) ಇಧೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಹಿ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೫೧೨) ಅಯಮೇವ ನಯೋ ಅತಿದಿಸಿತೋ. ತೇನೇವ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯ್ವಾಯಂ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾದೀಸು ಆಪತ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಘರೂಪಚಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದುತಿಯಲೇಡ್ಡುಪಾತಸಙ್ಖಾತಂ ಗಾಮೂಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಮಾತಿಕಾಯಞ್ಚ ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಂ ಪವಿಸೇಯ್ಯಾತಿ ಗಾಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಾಮೂಪಚಾರೋಪಿ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಘರಘರೂಪಚಾರಾದೀಸು ಠಿತಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಲಾಭಭಾಜನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾತಿ ಇನ್ದಖೀಲತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಯಂ ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಆಚರಿಯಧನು ನಾಮ ಪಕತಿಹತ್ಥೇನ ನವವಿದತ್ಥಿಪಮಾಣಂ, ಜಿಯಾಯ ಪನ ಆರೋಪಿತಾಯ ಸತ್ತಟ್ಠವಿದತ್ಥಿಮತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ಅನುರೂಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಸ್ಸಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯತ್ತಾ. ಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಮ್ಹಿ ಅಕತೇ ‘‘ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ಥುಸಾಮಿನಾ ಅವಿದಿತಮ್ಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಬಾಲುಮ್ಮತ್ತಾದೀನಂ ಸನ್ತಕಂ ವಿಯ, ತಾದಿಸಂ ಅವಹರನ್ತೋಪಿ ಞಾತಕಾದೀಹಿ ಪಚ್ಛಾ ಞತ್ವಾ ವತ್ಥುಸಾಮಿನಾ ಚ ಅನುಬನ್ಧಿತಬ್ಬತೋ ಪಾರಾಜಿಕೋವ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುರಿಸೋ ಥೇನೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಥೇಯ್ಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಹರಣಚಿತ್ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಾ ಪಪಞ್ಚಕೋಟ್ಠಾಸಾ. ಏಕೋ ಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಠಾನಾಚಾವನಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಕೋ ಏಕೋ ಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಭಿಯೋಗವಸೇನಾತಿ ಅಟ್ಟಕರಣವಸೇನ. ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇನೇವಾತಿ ಇದಂ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾನಞ್ಞೇವ ಆವೇಣಿಕವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಪಾಣೋ ಅಪದನ್ತಿಆದೀಸು ಹಿ ‘‘ಪದಸಾ ನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಠಮಂ ಪಾದಂ ¶ ಸಙ್ಕಾಮೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ. ೧೧೧), ಭಿಕ್ಖು ದಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ¶ ವಾ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ, ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಸುಖಂ ಜೀವಾ’’ತಿ ವದತಿ, ಸೋ ಚೇ ಪಲಾಯತಿ, ದುತಿಯಪದವಾರೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೧೪) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಯೋ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾನಞ್ಞೇವ ಆವೇಣಿಕೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಆರಾಮಾದಿಅವಿಞ್ಞಾಣಕೇಸು ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ತಾದಿಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇನೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯೋ ಪನ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಆರಾಮಾದಿಅವಿಞ್ಞಾಣಕೇಸು ಲಬ್ಭತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇಸು ಅಲಬ್ಭನಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾನಾಭಣ್ಡವಸೇನ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾವಿಞ್ಞಾಣಕಮಿಸ್ಸಕೇನಾ’’ತಿ. ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇನ ಚ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕೇನೇವ ಆದಿಯನಾದೀನಿ ಛಪಿ ಪದಾನಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಯೋಜೇತುಂ ಇರಿಯಾಪಥವಿಕೋಪನಸ್ಸ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕವಸೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅವಿಞ್ಞಾಣಕೇನೇವಾ’’ತಿ ತತಿಯಂ ಪಕಾರಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಆರಾಮನ್ತಿ ಇದಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ ದಾಸಾದಿಸವಿಞ್ಞಾಣಕಸ್ಸಾಪಿ ಇಧ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬತೋ, ನಾನಾಭಣ್ಡವಸೇನ ಹೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ದಸ್ಸಿಯತಿ. ಪರಿಕಪ್ಪಿತಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋಕಾಸಂ. ಸುಙ್ಕಘಾತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಸತ್ಥಿಕೇಹಿ ಅತ್ತನಾ ನೀಯಮಾನಭಣ್ಡತೋ ರಞ್ಞೋ ದಾತಬ್ಬಭಾಗೋ ಸುಙ್ಕೋ ನಾಮ, ಸೋ ಏತ್ಥ ಹಞ್ಞತಿ ಅದತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಅವಹರೀಯತಿ, ತಂ ವಾ ಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ರಾಜಪುರಿಸಾ ಅದದನ್ತಾನಂ ಸನ್ತಕಂ ಬಲಕ್ಕಾರೇನಾತಿ ಸುಙ್ಕಘಾತೋ, ‘‘ಏತ್ಥ ಪವಿಟ್ಠೇಹಿ ಸುಙ್ಕೋ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ರುಕ್ಖಪಬ್ಬತಾದಿಸಞ್ಞಾಣೇನ ನಿಯಮಿತಪ್ಪದೇಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

ಪಞ್ಚವೀಸತಿಅವಹಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕತ್ಥಚೀತಿ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ. ಏಕಂ ಪಞ್ಚಕಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ‘‘ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಞ್ಞೀ ಚ, ಗರುಕೋ ಚ ಹೋತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಪಞ್ಚಮಾಸಕೋ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕೋ ವಾ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೨೨) ವುತ್ತಪಞ್ಚಅವಹಾರಙ್ಗಾನಿ ಏಕಂ ಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ. ದ್ವೇ ಪಞ್ಚಕಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ‘‘ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ. ನ ಚ ಸಕಸಞ್ಞೀ, ನ ಚ ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೀ, ನ ಚ ತಾವಕಾಲಿಕಂ, ಗರುಕೋ ಚ ಹೋತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಪಞ್ಚಮಾಸಕೋ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕೋ ವಾ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೨೫) ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಛಸು ಪದೇಸು ಏಕಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ¶ ಪಞ್ಚ ಪದಾನಿ ಏಕಂ ಪಞ್ಚಕಂ ಕತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪಞ್ಚಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚಕಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ಏತ್ಥ ಪನಾತಿ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹೀತಿಆದೀಸು. ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪದೇಹೀತಿ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಞ್ಚ ಹೋತೀತಿಆದೀಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ.

ಪಞ್ಚನ್ನಂ ¶ ಅವಹಾರಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಪಞ್ಚಕಂ. ಸಕೋ ಹತ್ಥೋ ಸಹತ್ಥೋ, ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೀತಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ, ಅವಹಾರೋ. ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದಿ ಪಞ್ಚಕಂ ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಞ್ಚಕನ್ತಿಆದಿಪದವಸೇನ ನಾಮಲಾಭೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ತತಿಯಪಞ್ಚಮೇಸು ಪಞ್ಚಕೇಸೂತಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಞ್ಚಕಥೇಯ್ಯಾವಹಾರಪಞ್ಚಕೇಸು. ಲಬ್ಭಮಾನಪದವಸೇನಾತಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಞ್ಚಕೇ ಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾವಹಾರಪದಸ್ಸ ವಸೇನ, ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರಪಞ್ಚಕೇ ಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರಪದಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ ನಾಮ…ಪೇ… ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಬಹಿಸುಙ್ಕಘಾತಪಾತನಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪಯೋಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಹತ್ಥೇ ಭಾರಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೦೧) ವುತ್ತತ್ತಾ ಪನ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಗಹಿತಪರಭಣ್ಡಸ್ಸ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗುಮ್ಬಾದಿಪಟಿಚ್ಛನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಖಿಪನಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪಯೋಗೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಿರಿಯಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋ. ಅಥ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖಣೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಿರಿಯಾಸಿದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಅವಸ್ಸಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಸಾಧೇತೀತಿಪಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋ. ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಯದಾ ಸಕ್ಕೋಸೀತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಪರಸ್ಸ ತೇಲಕುಮ್ಭಿಯಾ ಉಪಾಹನಾದೀನಂ ನಿಕ್ಖೇಪಪಯೋಗಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ಅತ್ಥಸಾಧಕೋ ನಾಮ ‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಭಣ್ಡಂ ಯದಾ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತದಾ ತಂ ಅವಹರಾ’ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಆಣಾಪೇತಿ. ತತ್ಥ ಸಚೇ ಪರೋ ಅನನ್ತರಾಯಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ತಂ ಅವಹರತಿ, ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ಆಣತ್ತಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಪರಸ್ಸ ವಾ ಪನ ತೇಲಕುಮ್ಭಿಯಾ ಪಾದಗ್ಘನಕತೇಲಂ ಅವಸ್ಸಂ ಪಿವನಕಾನಿ ಉಪಾಹನಾದೀನಿ ಪಕ್ಖಿಪತಿ, ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ).

ಇಮಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥಸಾಧಕಸ್ಸ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಚ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ? ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಗಹಣೇ ನಿಯುಞ್ಜನಂ ಆಣತ್ತಿಕಪಯೋಗೋ, ಕಾಲನ್ತರೇನ ಗಹಣತ್ಥಂ ನಿಯೋಗೋ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋತಿ ಅಯಂ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಯದಾ ಸಕ್ಕೋಸೀ’’ತಿಆದಿ. ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೋ ಪನ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಣ್ಡವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ಆರಾಮಾಭಿಯುಞ್ಜನಾದೀಸುಪಿ ತಾವಕಾಲಿಕಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಾನಂ ಅದಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಭಣ್ಡಗ್ಗಹಣಪ್ಪಯೋಗತೋ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಆಣತ್ತಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಪಯೋಗೇನ ಸಹ ವತ್ತಮಾನೋ ಅವಹಾರೋ ಸಹಪಯೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಠಾನಾಚಾವನವಸೇನಾ’’ತಿ, ಇದಞ್ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಖೀಲಸಙ್ಕಮನಾದೀಸುಪಿ ಅಸತಿ ಠಾನಾಚಾವನೇ ಸಹಪಯೋಗತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ¶ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಠಾನಾಚಾವನವಸೇನ ಖೀಲಾದೀನಿ ಸಙ್ಕಾಮೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತಾದಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಚ ಸಹಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ).

ತುಲಯಿತ್ವಾತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ. ಸಾಮೀಚೀತಿ ವತ್ತಂ. ಸಕಸಞ್ಞಾಯ ಅದೇನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಸಮ್ಮದ್ದೋತಿ ನಿವಿದ್ಧತಾಸಙ್ಖೋಭೋ. ಭಟ್ಠೇ ಜನಕಾಯೇತಿ ಅಪಗತೇ ಜನಸಮೂಹೇ. ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಕತ್ವಾ ಏತಸ್ಸೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದೇಹೀತಿ ಇದಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿನೋದನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಅವಹಾರಕಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ಮಯಾ ಸಹತ್ಥೇನ ನ ದಿನ್ನಂ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಇತರಸ್ಸ ಚ ‘‘ಮಯಾ ಪಠಮಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅದಿನ್ನಂ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ.

ಸಮಗ್ಘನ್ತಿ ಅಪ್ಪಗ್ಘಂ. ದಾರುಅತ್ಥಂ ಫರತೀತಿ ದಾರೂಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ. ಏಕದಿವಸಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಚ್ಛೇದನಾದಿನಾ ಯಾ ಅಯಂ ಅಗ್ಘಹಾನಿ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಸಬ್ಬಾ ಭಣ್ಡಸಾಮಿನಾ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಗಹಿತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಾ. ಸಬ್ಬಂ ಪನೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಪ್ಪಮಾಣೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಾಸಾಣಞ್ಚ ಸಕ್ಖರಞ್ಚ ಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರಂ.

ಅಕ್ಖದಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಕ್ಖ-ಸದ್ದೇನ ಕಿರ ವಿನಿಚ್ಛಯಸಾಲಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಂ ನಿರೂಪಯನ್ತೀತಿ ‘‘ಅಕ್ಖದಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛನಕಾ. ಹನನಂ ನಾಮ ಹತ್ಥಪಾದಾದೀಹಿ ಪೋಥನಞ್ಚೇವ ಹತ್ಥನಾಸಾದಿಚ್ಛೇದನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಹನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಪೋಥೇಯ್ಯುಞ್ಚೇವ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯುಞ್ಚಾ’’ತಿ.

ಪದಭಾಜನೀಯಞ್ಚ ‘‘ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಪಾದೇನ ವಾ ಕಸಾಯ ವಾ ವೇತ್ತೇನ ವಾ ಅಡ್ಢದಣ್ಡಕೇನ ವಾ ಛಜ್ಜಾಯ ವಾ ಹನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಡ್ಢದಣ್ಡಕೇನಾತಿ ದ್ವಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೇನ ¶ ರಸ್ಸಮುಗ್ಗರೇನ, ವೇಳುಪೇಸಿಕಾಯ ವಾ. ಛೇಜ್ಜಾಯ ವಾತಿ ಹತ್ಥಾದೀನಂ ಛೇದನೇನ. ಛಿನ್ದನ್ತಿ ಏತಾಯ ಹತ್ಥಪಾದಾದೀನೀತಿ ಛೇಜ್ಜಾ, ಸತ್ಥಂ, ತೇನ ಸತ್ಥೇನಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ನೀಹರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ರಟ್ಠತೋ ನೀಹರೇಯ್ಯುಂ. ‘‘ಚೋರೋಸಿ…ಪೇ… ಥೇನೋಸೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಭಾಸೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಪದಂ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚೋರೋಸಿ…ಪೇ… ಪರಿಭಾಸೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಯಂ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೯೩. ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಠಿತನ್ತಿ ಭೂಮಿಯಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಠಿತಂ. ಯಥಾ ಯಥಾ ಆದಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯೇನ ಯೇನ ಆಕಾರೇನ ಗಹಣಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ.

ಭೂಮಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೪. ವಾಚಾಯ ¶ ವಾಚಾಯಾತಿ ಏಕೇಕತ್ಥದೀಪಿಕಾಯ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯ. ಉಪಲದ್ಧೋತಿ ಞಾತೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಸೇಸಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ಕುದಾಲಂ ವಾ ಪಿಟಕಂ ವಾತಿ ಇದಮೇವ ದ್ವಯಂ ವತ್ವಾ ವಾಸಿಫರಸೂನಂ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖೇಪಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ಆಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಙ್ಖೇಪಟ್ಠಕಥಾಯನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಕತತ್ತಾ ‘‘ದುಕ್ಕಟೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಹೇತನ್ತಿಆದೀಸು ಏತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ನಾಮ ಥೇರೇಹಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠವಿಧನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟಾನಂ ಇಮೇಸುಯೇವ ಅಟ್ಠಸು ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವತೋ ಪನ ಇತರೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ದುಕ್ಕಟೇಹಿ ವಿನಿಮುತ್ತಂ ವಿನಯದುಕ್ಕಟೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ದಸವಿಧಂ ರತನನ್ತಿ ‘‘ಮುತ್ತಾ ಮಣಿ ವೇಳುರಿಯೋ ಸಙ್ಖೋ ಸಿಲಾ ಪವಾಳಂ ರಜತಂ ಜಾತರೂಪಂ ಲೋಹಿತಕೋ ಮಸಾರಗಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾಗತಂ ದಸವಿಧಂ ರತನಂ.

‘‘ಮುತ್ತಾ ಮಣಿ ವೇಳುರಿಯೋ ಚ ಸಙ್ಖೋ,

ಸಿಲಾ ಪವಾಳಂ ರಜತಞ್ಚ ಹೇಮಂ;

ಲೋಹಿತಕಞ್ಚ ಮಸಾರಗಲ್ಲಂ,

ದಸೇತೇ ಧೀರೋ ರತನಾನಿ ಜಞ್ಞಾ’’ತಿ. –

ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಸತ್ತವಿಧಂ ಧಞ್ಞನ್ತಿ ಸಾಲಿ ವೀಹಿ ಯವೋ ಕಙ್ಗು ಕುದ್ರೂಸಂ ವರಕೋ ಗೋಧುಮೋತಿ ಇಮಂ ಸತ್ತವಿಧಂ ಧಞ್ಞಂ. ಆವುಧಭಣ್ಡಾದಿನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತುರಿಯಭಣ್ಡಇತ್ಥಿರೂಪಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅನಾಮಸಿತಬ್ಬೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಅನಾಮಾಸದುಕ್ಕಟಂ. ದುರೂಪಚಿಣ್ಣದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ‘‘ಅಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಾರಿತಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ದುಟ್ಠು ¶ ಉಪಚಿಣ್ಣಂ ಚರಿತನ್ತಿ ದುರೂಪಚಿಣ್ಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ದುಕ್ಕಟಂ ದುರೂಪಚಿಣ್ಣದುಕ್ಕಟಂ. ವಿನಯೇ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಅವಸೇಸಂ ದುಕ್ಕಟಂ ವಿನಯದುಕ್ಕಟಂ. ಏಕಾದಸ ಸಮನುಭಾಸನಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚತ್ತಾರೋ ಯಾವತತಿಯಕಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾ ಅರಿಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಪಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಏಕಂ ಯಾವತತಿಯಕಪಾರಾಜಿಕಂ ಚತ್ತಾರೋ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾ ಚಣ್ಡಕಾಳೀಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಛ.

ಸಹಪಯೋಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಪುರಿಮಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ಅಥ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾತಿಆದಿ. ‘‘ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಖಣನ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಛೇದನಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ¶ ವತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ಆಪತ್ತೀನಂ ದೇಸೇತಬ್ಬತಾಯ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಸಹಪಯೋಗೇ ಪತ್ತೇ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪರದ್ಧಂ ವಿರದ್ಧಂ ಖಲಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಯಞ್ಚ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ಯಂ ಮನುಸ್ಸೋ ಕರೇತಿಆದಿ ಪನೇತ್ಥ ಓಪಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ. ಸಂಯೋಗಭಾವೋತಿ ದ್ವಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ರಸ್ಸತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏಕಸ್ಸ ಮೂಲೇತಿ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಆಮಸನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಫನ್ದಾಪನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಆಮಸನಫನ್ದಾಪನಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ, ಏಕಪಯೋಗೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಉದ್ಧಾರೇ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ, ನ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾನೀತಿ ವದನ್ತಿ, ಏಕಪಯೋಗೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಆಮಸನಫನ್ದಾಪನಾನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಅಫನ್ದಾಪೇತ್ವಾ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹೇತುಂ. ‘‘ಏಕಮೇವ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಪಂಸುಖಣನಾದಿಸಮಾನಪಯೋಗೇಪಿ ಪುರಿಮಾ ಆಪತ್ತಿ ಉತ್ತರಮುತ್ತರಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಕುರುನ್ದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ಇತರಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ಖಣನಪಯೋಗಭೇದೇಹಿ ಪಯೋಗೇ ಪಯೋಗೇ ಆಪನ್ನಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಉತ್ತರಮುತ್ತರಂ ಪತ್ವಾ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸದಿಸತ್ತಾ ವಿಯೂಹನಂ ಪತ್ವಾ ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತಿ ವಿಸದಿಸಪಯೋಗತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಧಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ಹಿ ಅವಹಾರಕಸ್ಸ ಆಸನ್ನಂ ಓರಿಮನ್ತಂ ಪರಾಮಸತಿ.

ತತ್ಥೇವಾತಿ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಮೇವ. ಬುನ್ದೇನಾತಿ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇನ. ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾಯ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ಠಾನಾ ಚಾವನಂ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏಕಟ್ಠಾನೇತಿ ಚ ಸಙ್ಖಲಿಕಬದ್ಧಭಾವೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋಕಾಸಟ್ಠಾನೇತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಖಾಣುಕಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀತಿ ಖಾಣುಕಂ ಅತ್ತನೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ. ಛಿನ್ನಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಅವಸ್ಸಂ ಚೇ ಪತತಿ, ಛಿನ್ನಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಪಞ್ಚಮಾಸಕಾದಿಗರುಭಾವಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಅಪಬ್ಯೂಹನ್ತೋತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಪನಯನವಸೇನ ವಿಯೂಹನ್ತೋ ರಾಸಿಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಏವಂ ಕತ್ವಾತಿ ಭಾಜನಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಕುಮ್ಭಿಗತೇನ ಭಾಜನಗತಸ್ಸ ಏಕಾಬದ್ಧಭಾವಂ ವಿಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಡ್ಢಕುಮ್ಭೀಯನ್ತಿ ಉಪಡ್ಢಪುಣ್ಣಾಯ ಕುಮ್ಭಿಯಾ. ವಿನಯಧಮ್ಮತಾತಿ ಅಧಿಕಕಾರಣಾಲಾಭೇ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯಧಮ್ಮತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ಗರುಕತಾವ, ಸುತ್ತಾನುಗಮನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಪಿಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಣ್ಠೇನ ಪನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇತಿ ಮುಖಗತಂ ಅಜ್ಝೋಹಟಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಜ್ಝೋಹರಣಮೇವ ಹೇತ್ಥ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ನ ಕಣ್ಠಪಿದಹನಂ. ಚಿಕ್ಕನನ್ತಿ ಥದ್ಧಂ, ಬಹಲಂ ಘನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯೋಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಸ್ಸ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ ಸಪ್ಪಿಂ ವಾ ತೇಲಂ ವಾ ಅವಸ್ಸಂ ಪಿವನಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ¶ ದುಕೂಲಸಾಟಕಂ ವಾ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಕ್ಖಿಪತಿ, ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಹಾರೋ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬೋ. ಯದಿ ಚ ದುಕೂಲಾದೀಸು ಸಪ್ಪಿತೇಲಾನಂ ಪವಿಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತತ್ಥ ಪವಿಟ್ಠತೇಲಾದಿನೋ ಕುಮ್ಭಿಗತೇನ ಏಕಾಬದ್ಧತಾಯ ನ ತಾವ ಅವಹಾರೋ ಭಾಜನನ್ತರಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಗಹಣಕಾಲೇ ವಿಯ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಭಾಜನಂ ಪನ ನಿಮುಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಯಾವ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ತಾವ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಥ ತೇಲಾದಿವಿನಾಸೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತದಾಪಿ ತಿಣಜ್ಝಾಪನಾದೀಸು ವಿಯ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥಿ, ದುಕ್ಕಟೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಮೇವ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ ತೇಲಾದಿಂ ಪೀತಂ ದುಕೂಲಾದಿಂ ಉದ್ಧರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನ ಸಿಯಾ ತತ್ಥ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ತೇಲಾದಿನೋ ವಿನಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಗಹಣಕ್ಖಣೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇನ ಚ ಉದ್ಧಾರೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇತಿ. ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ದುಕೂಲಾದೀನಂ ಪಕ್ಖಿಪನೇ ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಪ್ಪಮಾಣೇನ ಪನೇತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಯುತ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ.

ಪಲಿಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ನಿವಾರೇಸ್ಸತಿ. ವುತ್ತನಯೇನ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ನೇವ ಅವಹಾರೋ, ನ ಗೀವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನತ್ತಾ ¶ ವುತ್ತಂ, ಅನಾಪತ್ತಿಮತ್ತಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಏವಂ ವಿಚಾರಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬಹಿಗತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇಲಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಅಧೋಮುಖಭಾವತೋ ಚ ಬಹಿಗತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅನ್ತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಛಿದ್ದೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ತೇಲಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗತಗತಟ್ಠಾನಂ ಭಾಜನಸಙ್ಖ್ಯಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬಾಹಿರನ್ತತೋ ಪಾದಗ್ಘನಕೇ ಗಳಿತೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ಕತಸ್ಸಾತಿ ಬಾಹಿರನ್ತತೋ ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರನ್ತತೋ ವಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಕತಸ್ಸ. ಮಜ್ಝೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಕತಛಿದ್ದೇತಿ ಮಜ್ಝೇ ಥೋಕಂ ಕಪಾಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ತಂ ಛಿನ್ದನ್ತೇನ ಕತಛಿದ್ದೇ.

ಪತ್ಥೀನಸ್ಸ ಖಾದನಂ ಇತರಸ್ಸ ಪಾನಞ್ಚ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಂ ಪರಿಭೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಖಾದಿತಬ್ಬಂ ವಾ ಅಪಾತಬ್ಬಂ ವಾ ಕರೋತೀ’’ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಠಾನಾಚಾವನಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ. ಪುರಿಮದ್ವಯನ್ತಿ ಭೇದನಂ ಛಡ್ಡನಞ್ಚ. ಕುಮ್ಭಿಜಜ್ಜರಕರಣೇನಾತಿ ಪುಣ್ಣಕುಮ್ಭಿಯಾ ಜಜ್ಜರಕರಣೇನ. ಮಾತಿಕಾಉಜುಕರಣೇನಾತಿ ಉದಕಪುಣ್ಣಾಯ ಮಾತಿಕಾಯ ಉಜುಕರಣೇನ. ಏಕಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಭೇದನಂ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ಜಜ್ಜರಕರಣೇನ, ಛಡ್ಡನಂ ಮಾತಿಕಾಯ ಉಜುಕರಣೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಸಭಾವಂ. ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪನ ದ್ವಯನ್ತಿ ಝಾಪನಂ ಅಪರಿಭೋಗಕರಣಞ್ಚ. ಏತ್ಥ ಏವಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವದನ್ತೀತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥೇ ಏಕೇ ಆಚರಿಯಾ ಏವಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವದನ್ತಿ. ಪಚ್ಛಿಮದ್ವಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುರಿಮಪದದ್ವಯೇ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಪದದ್ವಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಠಾನಾಚಾವನಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಕಾತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ. ವಿನಾಸೇತುಕಾಮತಾಯಾತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾದೀನಿ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ಕೇವಲಂ ವಿನಾಸೇತುಕಾಮತಾಯ. ವುತ್ತನಯೇನ ಭಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಛಡ್ಡೇನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿ ಮುಗ್ಗರೇನ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಭಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಉದಕಂ ವಾ ವಾಲಿಕಂ ವಾ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಚೇತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಪುರಿಮದ್ವಯೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪುರಿಮದ್ವಯೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಯದಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾತಿ ಅಯುತ್ತಭಾವಂ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥತೋ’’ತಿ.

ಏವಮೇಕೇ ವದನ್ತೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಯಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ಅನಭಿಮತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಪಾಳಿಂ ಅಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ¶ ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಾರೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಚಾವೇತುಕಾಮೋವಾತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಠಾನಾ ಅಚಾವೇತುಕಾಮೋವ. ಅಛಡ್ಡೇತುಕಾಮೋಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಪಕ್ಖಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ನಾಸೇತುಕಾಮತಾಪಕ್ಖಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ. ತೇನೇವಾಹ ನಾಸೇತುಕಾಮತಾಪಕ್ಖೇ ಪನಾತಿಆದಿ. ಇತರಥಾಪಿ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಾಭಾವಾ ಠಾನಾ ಚಾವೇತುಕಾಮಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಭೂಮಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಆಕಾಸಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೬. ಆಕಾಸಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅನ್ತೋವತ್ಥುಮ್ಹೀತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಅನ್ತೋ. ಅನ್ತೋಗಾಮೇತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಅನ್ತೋ. ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪನ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಗಾಮೇ ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಠಾನಂ. ಅಟವಿಮುಖಂ ಕರೋತಿ…ಪೇ… ರಕ್ಖತೀತಿ ತೇನ ಪಯೋಗೇನ ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಆಗತತ್ತಾ ರಕ್ಖತಿ. ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ. ಕಪಿಞ್ಜರೋ ನಾಮ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಯುಜ್ಝಾಪನತ್ಥಾಯ ಬಾಲಜನೇಹಿ ಪೋಸಾವನಿಯಪಕ್ಖಿಜಾತಿ.

ವೇಹಾಸಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೭. ವೇಹಾಸಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಛಿನ್ನಮತ್ತೇ ಮುತ್ತಮತ್ತೇತಿ ಯಥಾ ಛಿನ್ನಂ ಮುತ್ತಞ್ಚ ಪಕತಿಟ್ಠಾನೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಥಾ ಛೇದನಂ ಮೋಚನಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

ಉದಕಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೮. ಉದಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ಸನ್ದಮಾನಉದಕೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸನ್ದನಕೇ ಉದಕೇ’’ತಿ. ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಹತ್ಥವಾರಪದವಾರೇಸು ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕಡ್ಢತೀತಿ ಹೇಟ್ಠತೋ ಓಸಾರೇತಿ. ಸಕಲಮುದಕನ್ತಿ ದಣ್ಡೇನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಗತಂ ಸಕಲಮುದಕಂ. ನ ಉದಕಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾನತ್ತಾ. ಪದುಮಿನಿಯನ್ತಿ ಪದುಮಗಚ್ಛೇ. ಕಲಾಪಬನ್ಧನ್ತಿ ಹತ್ಥಕವಸೇನ ಖುದ್ದಕಂ ಕತ್ವಾ ಬದ್ಧಂ ಕಲಾಪಬದ್ಧಂ. ಭಾರಬದ್ಧಂ ನಾಮ ಸೀಸಭಾರಾದಿವಸೇನ ಬದ್ಧಂ. ಮುಳಾಲನ್ತಿ ಕನ್ದಂ. ಪತ್ತಂ ವಾ ಪುಪ್ಫಂ ವಾತಿ ಇದಂ ಕದ್ದಮಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ¶ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನಿದ್ಧಮನತುಮ್ಬನ್ತಿ ವಾಪಿಯಾ ಉದಕಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮನನಾಳಂ. ಉದಕವಾಹಕನ್ತಿ ಮಹಾಮಾತಿಕಂ. ಅವಹಾರೇನ ಸೋ ನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾಣಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪನೇ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ಮಾತಿಕಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾತಿ ಖುದ್ದಕಮಾತಿಕಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ. ಮರಿತ್ವಾ…ಪೇ… ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಮತಮಚ್ಛಾನಂಯೇವ ತೇಸಂ ಸನ್ತಕತ್ತಾ ಅಮತೇ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಅವಹಾರೋ.

ನಾವಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೯. ನಾವಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಮ್ಪಿ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಂ ಠಾನಾ ಅಚಾವೇತ್ವಾ ಮುತ್ತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಪಠಮಂ ಪನ ಠಾನಾ ಚಾವೇತ್ವಾ ಮುತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಾಸೇ ಬದ್ಧಸೂಕರೋ ವಿಯಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಯುತ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾಏವಾ’’ತಿ. ವಿಪನ್ನಟ್ಠನಾವಾತಿ ವಿಸಮವಾತೇಹಿ ದೇಸನ್ತರಂ ಪಲಾತಾ, ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಾ ವಿನಾಸಂ ಪತ್ವಾ ಉದಕೇ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಭೂಮಿತಲಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಸಾಮಿಕೇಹಿ ಚ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಾಲಯಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಬಲವಾ ಚ ವಾತೋ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸತಿ ವಾತೇ ಅಯಂ ಪಯೋಗೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಅವಹಾರೋತಿ ಸುಕ್ಖಮಾತಿಕಾಯಂ ಉಜುಕರಣನಯೇನ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾದೇನ ಅನಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಚ ಅನುಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ದಣ್ಡಾದೀಸು ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತೇ ಯುಜ್ಜತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪಾದೇನ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಚ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಪನ ಬಲವವಾತೇನ ಛತ್ತಚೀವರಾದೀಸು ಪಹಟೇಸು ಪಕತಿಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ದಳ್ಹತರಂ ಅಕ್ಕಮನಗಹಣಾದಿಪಯೋಗೋ ಅಭಿನವೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ಇತರಥಾ ಛತ್ತಚೀವರಾದೀನಿ ವಾ ವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅವಹಾರಕೋ ವಾ ಸಯಂ ಪತಿಸ್ಸತಿ, ನಾವಾ ಚ ತದಾ ನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಈದಿಸೇ ಅಭಿನವಪ್ಪಯೋಗೇ ಸತಿ ಅವಹಾರೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಸುಕ್ಖಮಾತಿಕಾಯಂ ಉಜುಕತಾಯ ಉದಕಾಗಮನಕಾಲೇ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ತಂ ಇಧ ನಿದಸ್ಸನಂ ನ ಹೋತಿ. ದಾಸಂ ಪನ ಪಕತಿಯಾ ಪಲಾಯನ್ತಂ ‘‘ಸೀಘಂ ಯಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕತಿಗಮನತೋ ತುರಿತಗಮನುಪ್ಪಾದನಾದಿನಾ ಇಧ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ ¶ , ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ವಾತೇ ಆಗತೇಪಿ ಯತ್ಥ ಅತಿಲಹುಕತ್ತಾ ನಾವಾಯ ಕಞ್ಚಿ ಪಯೋಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಪಕತಿಯಾ ಅವಹಾರಕೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ತತ್ಥಿದಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಯಾನಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೦. ಯಾನಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸೂತಿ ಚತುನ್ನಂ ಥಮ್ಭಾನಂ ಉಪರಿ ಚತುರಸ್ಸಂ ದಾರುಸಙ್ಘಾಟಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಾಮದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇಸು ಉಭೋಸು ವಾತಾತಪಾದಿಪರಿಸ್ಸಯವಿನೋದನತ್ಥಂ ಗರುಳಪಕ್ಖಿನೋ ಉಭೋ ಪಕ್ಖಾ ವಿಯ ಕತಾ ಸನ್ದಮಾನಿಕಾ. ದುಕಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಗೋಣೇಹಿ ಯುತ್ತಸ್ಸ. ಅಯುತ್ತಕನ್ತಿ ಗೋಣೇಹಿ ಅಯುತ್ತಂ. ಕಪ್ಪಕತಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಿಖಾನಂ ಸನ್ಧಿಟ್ಠಾನೇ ಗೋಸಿಙ್ಗಾನಿ ವಿಯ ದ್ವೇ ಕೋಟಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನೀ ಕಪ್ಪಕತಾ ನಾಮ, ಸಾ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಕೋಟೀಹಿ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಛ ಠಾನಾನೀ’’ತಿ. ತೀಣಿ ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಠಾನಾನೀತಿ ಅಕಪ್ಪಕತಾಯ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಿಯಾ ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಚಕ್ಕಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಠಾನಾನಿ, ಕಪ್ಪಕತಾಯ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಠಾನಾನಿ, ತಥಾ ಪಥವಿಯಂ ಠಪಿತಸ್ಸ ತೀಣಿ ಠಾನಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಕ್ಖಸೀಸೇಹೀತಿ ಅಕ್ಖದಾರುನೋ ದ್ವೀಹಿ ಕೋಟೀಹಿ. ಅಕ್ಖುದ್ಧೀಹೀತಿ ಅಕ್ಖದಾರುನಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಕಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಭಾಗೇ ಕಪ್ಪಕತಾ ದ್ವೇ ದಾರುಖಣ್ಡಾ ಅಕ್ಖುದ್ಧಿಯೋ ನಾಮ, ತಾಸಂ ಕಪ್ಪಕತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಪ್ಪಸೀಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಇಧ ‘‘ಅಕ್ಖುದ್ಧಿಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಚ ಅಕ್ಖುದ್ಧೀಹೀ’’ತಿ. ತಾಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಾಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಧುರೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಏಕನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಉದ್ಧಿಯೋವ ‘‘ಉದ್ಧಿಖಾಣುಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಉದ್ಧಿಖಾಣುಕಾನಂ ಅಭಾವೇ ಅಕ್ಖಸೀಸಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನೋಕಾಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಸಮಮೇವ ಬಾಹಂ ಕತ್ವಾತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸಮಮೇವಾತಿ ಉದ್ಧಿಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನೋಲಮ್ಬೇತ್ವಾ ಬಾಹುನೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಭಾಗಂ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಾಹುದಾರೂನಂ ಮಜ್ಝೇ ಅಕ್ಖಸೀಸಪ್ಪಮಾಣೇನ ಛಿದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಕ್ಖಸೀಸಾನಿ ಪವೇಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ಬಾಹಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಂ ಸಬ್ಬಂ ಭೂಮಿಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಪಥವಿಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ. ಸೇಸಂ ನಾವಾಯಂ ವುತ್ತಸದಿಸನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯದಿ ಪನ ತಂ ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪಕತಿಗಮನಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ದಿಸಾಭಾಗಂ ನೇತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಸಯಮೇವ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಂ ಠಾನಾ ಅಚಾಲೇನ್ತೋವ ವಿಕ್ಕಿಣಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ನೇವತ್ಥಿ ಅವಹಾರೋ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಪನ ಹೋತೀತಿ ಇಮಂ ನಯಂ ಅತಿದಿಸತಿ.

ಭಾರಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೧. ಭಾರಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಭಾರಟ್ಠನ್ತಿ ಮಾತಿಕಾಪದಸ್ಸ ಭಾರೋ ನಾಮಾತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾರೋಯೇವ ಭಾರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ. ಪುರಿಮಗಲೇತಿ ಗಲಸ್ಸ ಪುರಿಮಭಾಗೇ. ಗಲವಾಟಕೋತಿ ಗೀವಾಯ ಉಪರಿಮಗಲವಾಟಕೋ. ಉರಪರಿಚ್ಛೇದಮಜ್ಝೇತಿ ¶ ಉರಪರಿಯನ್ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ. ಸಾಮಿಕೇಹಿ ಅನಾಣತ್ತೋತಿ ಇದಂ ಯದಿ ¶ ಸಾಮಿಕೇಹಿ ‘‘ಇಮಂ ಭಾರಂ ನೇತ್ವಾ ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಣತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತದಾ ತೇನ ಗಹಿತಭಣ್ಡಂ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ತಞ್ಚ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಸೀಸಾದಿತೋ ಓರೋಪೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅವಹಾರೋ ನ ಸಿಯಾ, ಸಾಮಿಕಾನಂ ಪನ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಏವ ಸಿಯಾತಿ ತತೋ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಣ್ಡಭಾವತೋ ವಿಯೋಜೇತುಂ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ತೇಹಿ ಪನ ಅನಾಣತ್ತತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ. ಘಂಸನ್ತೋತಿ ಸೀಸತೋ ಅನುಕ್ಖಿಪನ್ತೋ, ಯದಿ ಉಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಉಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ತೇನಾಹ ಸೀಸತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪೀತಿಆದಿ. ಯೋ ಚಾಯನ್ತಿ ಯೋ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ.

ಆರಾಮಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೨. ಆರಾಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆರಾಮಂ ಅಭಿಯುಞ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ಅಭಿಯೋಗಕರಣಂ ಪರೇಸಂ ಭೂಮಟ್ಠಭಣ್ಡಾದೀಸುಪಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಆರಾಮಾದಿಥಾವರೇಸು ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಭಿಯೋಗವಸೇನೇವ ಗಹಣಸಮ್ಭವತೋ ಏತ್ಥೇವ ಪಾಳಿಯಂ ಅಭಿಯೋಗೋ ವುತ್ತೋ, ಇತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪಯೋಗತ್ತಾತಿ ಸಹಪಯೋಗಮಾಹ. ವತ್ಥುಮ್ಹಿಯೇವ ಕತಪಯೋಗತ್ತಾ ಸಹಪಯೋಗವಸೇನ ಹೇತಂ ದುಕ್ಕಟಂ. ಸಯಮ್ಪೀತಿ ಅಭಿಯುಞ್ಜಕೋಪಿ. ‘‘ಕಿಂ ಕರೋಮಿ ಕಿಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಕಿಙ್ಕಾರಮೇವ ಪಟಿಸ್ಸುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಚರತೀತಿ ಕಿಙ್ಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಿಙ್ಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವಿಭಾವೋ, ತಸ್ಮಿಂ, ಅತ್ತನೋ ವಸವತ್ತಿಭಾವೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಕ್ಕೋಚನ್ತಿ ಲಞ್ಜಂ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಕೂಟವಿನಿಚ್ಛಯಿಕಾದೀನಂ. ಅಯಂ ವತ್ಥುಸಾಮೀತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಉಭಿನ್ನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಕರಣಹೇತುನೋ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಕರಣಕ್ಖಣೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಪನ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಿಮತಿ ಚ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಕಮೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ. ಯದಿ ವಿಮತಿಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಧುರನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನೇವ ಪರಾಜಯೋತಿ ಸಾಮಿಕೋ ‘‘ಅಹಂ ನ ಮುಚ್ಚಾಮೀ’’ತಿ ಧುರಂ ಅನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಅಟ್ಟೋ ಪರಾಜಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ವಿಹಾರಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೩. ವಿಹಾರಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ವಿಹಾರನ್ತಿ ಉಪಚಾರಸೀಮಾಸಙ್ಖಾತಂ ಸಕಲಂ ವಿಹಾರಂ. ಪರಿವೇಣನ್ತಿ ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಾಕಾರಾದಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ. ಆವಾಸನ್ತಿ ಏಕಂ ಆವಸಥಮತ್ತಂ. ಗಣಸನ್ತಕೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸಾಮಿಕತ್ತಾ ಸಕ್ಕಾ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತುನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದೀಘಭಾಣಕಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಪನ ಗಣಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಇಧಾಪಿ ಸಚೇ ಏಕೋಪಿ ಧುರಂ ನ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ರಕ್ಖತಿಯೇವ. ಏಸ ನಯೋ ಬಹೂನಂ ಸನ್ತಕೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ಖೇತ್ತಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೪. ಖೇತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ನಿರುಮ್ಭಿತ್ವಾ ವಾತಿಆದೀಸು ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ತತ್ಥ ನಿರುಮ್ಭಿತ್ವಾ ಗಹಣಂ ನಾಮ ವೀಹಿಸೀಸಂ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯಥಾಠಿತಮೇವ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಬೀಜಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ. ಏಕಮೇಕನ್ತಿ ಏಕಂ ವೀಹಿಸೀಸಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಬೀಜೇ ವಾತಿಆದಿ ನಿರುಮ್ಭಿತ್ವಾ ಗಹಣಾದೀಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಬನ್ಧನಾ ಮೋಚಿತಮತ್ತೇ’’ತಿ ವಚನತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಬೀಜಾದಿಮ್ಹಿ ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೇ ಸತಿ ತತೋ ಅನಪನೀತೇಪಿ ಠಾನನ್ತರಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಸೀಸಾದಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತರಾದಿನಾ ಸಹ ಸಂಸಿಬ್ಬನಂ ವಾ ಏಕಾಬದ್ಧತಾ ವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಬನ್ಧನಾ ಮೋಚಿತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಇತರಟ್ಠಾನತೋ ಮೋಚಿತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ವೀಹಿನಾಳನ್ತಿಆದಿ. ಸಭುಸನ್ತಿ ಪಲಾಲಸಹಿತಂ. ಖೀಲೇನಾತಿ ಖಾಣುಕೇನ. ಏತ್ಥ ಚ ಖೀಲಸಙ್ಕಮನಾದೀಸು ಸಹಪಯೋಗೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೋ ಚಾತಿ ಉಭಯಂ ಸಮ್ಭವತಿ. ಖೀಲಸಙ್ಕಮನಾದಿ ಏತ್ಥ ಸಹಪಯೋಗೋ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕತೇ ಯದಿ ಸಾಮಿಕಾ ಧುರಂ ನ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ಪುನ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮಾವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ತಾವ ಅವಹಾರೋ, ‘‘ಖೀಲಂ ಸಙ್ಕಾಮೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತಾದಿಂ ಅಸುಕೋ ರಾಜವಲ್ಲಭೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಬಲಂ ಕಕ್ಖಳಾದಿಭಾವಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಖೀಲಸಙ್ಕಮನಾದಿಕಿರಿಯಾನಿಟ್ಠಾನತೋ ಪಠಮಮೇವ ಸಾಮಿಕಾ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ನ ಅವಹಾರೋ ಏತಸ್ಸ ಪಯೋಗನಿಟ್ಠಾನತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಧುರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ. ಯದಾ ಪನ ಖೀಲಸಙ್ಕಮನಾದಿಪಯೋಗೇನೇವ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೋತಿ, ತದಾಯೇವ ಅವಹಾರೋ, ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಖೀಲಾದೀನಂ ಸಙ್ಕಮಿತಭಾವಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಮ್ಪೇತ್ಥ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ರಜ್ಜುಸಙ್ಕಮನಾದೀಸುಪಿ ಅತಿದಿಸತಿ. ಯಟ್ಠಿನ್ತಿ ಮಾನದಣ್ಡಂ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅನಾಗತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಆಗತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ¶ ಸಚೇ ದಾರೂನಿ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ತತ್ತಕೇನೇವ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಅವಸಾನೇ ದಾರುಮ್ಹಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಸಚೇ ತತ್ಥ ಕಣ್ಟಕಸಾಖಾದೀಹಿ ಪಾದಾನಂ ಅನ್ತರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಪ್ಪವೇಸಾರಹಂ ಕತ್ವಾ ಗಹೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಅವಸಾನಸಾಖಾಯ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾಖಾಪರಿವಾರೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ, ದಾರೂನಿ ಚ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ಸಾಖಾಪರಿವಾರಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಏವ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೇತ್ತಮರಿಯಾದನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕೇದಾರಪಾಳಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಞ್ಚ ಖೀಲಸಙ್ಕಮನಾದಿನಾ ಗಹಣಂ ಆರಾಮಾದೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ.

ವತ್ಥುಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೫. ವತ್ಥುಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಾಕಾರಾನನ್ತಿ ಇಟ್ಠಕಸಿಲಾದಾರೂನಂ ವಸೇನ ತಿಣ್ಣಂ ಪಾಕಾರಾನಂ.

೧೦೬. ಗಾಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ‘‘ಗಾಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ನ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಗಾಮಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತ್ತಾ.

ಅರಞ್ಞಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೭. ಅರಞ್ಞಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ಉಜುಕಮೇವ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ. ಲಕ್ಖಣಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೇಹಿ ಕತಅಕ್ಖರಾದಿಸಞ್ಞಾಣಸ್ಸ. ಛಲ್ಲಿಯಾ ಪರಿಯೋನದ್ಧನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮಿಕಾನಂ ನಿರಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಚಿರಛಡ್ಡಿತಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಯದಿ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಸಾಪೇಕ್ಖತಾ ಅತ್ಥಿ, ನ ವಟ್ಟತಿ. ತಾನಿ ಕತಾನಿ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಾನಿ ಗೇಹಾದೀನಿ ಕತಾನಿ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾನಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಚ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ದಾರೂನೀತಿ ಗೇಹಾದೀನಂ ಕತತ್ತಾ ಅವಸಿಟ್ಠದಾರೂನಿ. ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಅನಾಲಯತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ತೇ ಚ ಯದಿ ಗಹಣಕಾಲೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಲಯಾ ಹುತ್ವಾ ವಾರೇನ್ತಿ, ಗಹೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ‘‘ದೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ದಾತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ‘‘ದೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ‘‘ದೇಹೀ’’ತಿ ಅವುತ್ತೇ ಅದತ್ವಾ ಗಮನೇ ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥಿ. ಪಚ್ಛಾಪಿ ತೇಹಿ ಚೋದಿತೇ ದಾತಬ್ಬಮೇವ.

ಅದಿಸ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಗತಸ್ಸ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ. ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥಿ ¶ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನೀತಾನಮ್ಪಿ ದಾರೂನಂ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕಾನಞ್ಞೇವ ಸನ್ತಕತ್ತಾ ಪುನ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ‘‘ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ…ಪೇ… ಅಸ್ಸತಿಯಾ ಅತಿಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ, ಸಹಸಾ ತಂ ಠಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮತೀತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦೭) ಚ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮೇಯೇವ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ, ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇದಂ ಪನ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛತೋಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಞ್ಚ ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನೀತಾನಮ್ಪಿ ದಾರೂನಂ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕಾನಞ್ಞೇವ ಸನ್ತಕತ್ತಾ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನತೋ ಬಹಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ನ ಹೋತಿ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಭಾವಸ್ಸೇವ ಕಾರಣತ್ತಾ. ತೇಸಂ ಸನ್ತಕತ್ತೇನೇವ ಹಿ ಬಹಿ ಕತಸ್ಸಾಪಿ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಜಾತಂ, ಇತರಥಾ ಚ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ನ ಸಿಯಾ ಸುಙ್ಕಘಾತಾತಿಕ್ಕಮೇ ವಿಯ. ಅದ್ಧಿಕೇಹಿ ದಿನ್ನಮೇವ ಸುಙ್ಕಿಕಾನಂ ಸನ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ನಾದಿನ್ನಂ, ತೇನ ತಂ ಠಾನಂ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಪಚ್ಚಯತೋ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕಾನಂ ಸನ್ತಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಮೇವ ಹೋತಿ, ತೇನೇವೇತಂ ಅರಞ್ಞೇ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ ಸುಙ್ಕಘಾತತೋಪಿ ಗರುತರಂ ¶ ಜಾತಂ. ಯದಿ ಹಿ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನತೋ ಬಹಿಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ಸತಿ ಅವಹಾರೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿಆದಿನಾ ಠಾನನಿಯಮೋ ನಿರತ್ಥಕೋ ಸಿಯಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ. ತಸ್ಮಾ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನತೋ ಬಹಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅವಹಾರೋ ನ ಭವತಿ ಏವಾತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ಪನ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ತೇಸಂ ಅರಞ್ಞಂ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಪದೇಸಂ ಆಕಾಸೇನಾಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉದಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೮. ಉದಕಕಥಾಯಂ ಮಹಾಕುಚ್ಛಿಕಾ ಉದಕಚಾಟಿ ಉದಕಮಣಿಕೋ, ‘‘ಸಮೇಖಲಾ ಚಾಟಿ ಉದಕಮಣಿಕೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಭಾಜನೇಸು. ಭೂತಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಕಪ್ಪಿಯಪಥವಿಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಳಾಕರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯಾತಿ ‘‘ಮಹೋದಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಳಾಕಮರಿಯಾದಂ ಮಾ ಛಿನ್ದೀ’’ತಿ ತಳಾಕರಕ್ಖಣತ್ಥಂ. ನಿಬ್ಬಹನಉದಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಳಾಕಸ್ಸ ಏಕೇನ ಉನ್ನತೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಅಧಿಕಜಲಂ ನಿಬ್ಬಹತಿ ನಿಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಹನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಕಜಲನಿಕ್ಖಮನಮಾತಿಕಾ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ಗಚ್ಛಮಾನಂ ಉದಕಂ ನಿಬ್ಬಹನಉದಕಂ ನಾಮ. ನಿದ್ಧಮನತುಮ್ಬನ್ತಿ ಸಸ್ಸಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಇಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಕತಂ ಉದಕನಿಕ್ಖಮನಪನಾಳಿ. ಮರಿಯಾದಂ ದುಬ್ಬಲಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ದುಬ್ಬಲಂ ಅಕತ್ವಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಯೋಗೇ ಕತೇ ಮರಿಯಾದಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕಗ್ಘಾನುರೂಪೇನ ಅವಹಾರೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವ. ಯತ್ತಕಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಬೀಜಕಸಿಕಮ್ಮಾದಿಬ್ಬಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಂ ಅಧಿಕಲಾಭಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ತೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ವಯಕರಣಮ್ಪಿ ಏತಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಂ. ಇದಞ್ಚ ತರುಣಸಸ್ಸೇ ಜಾತೇ ಉದಕಂ ವಿನಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ಯುಜ್ಜತಿ, ಸಸ್ಸೇ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಕತೇಯೇವ ಉದಕಂ ವಿನಾಸೇನ್ತೇನ ಚ ಉದಕಗ್ಘಮೇವ ದಾತಬ್ಬಂ, ನ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸಕಲಂ ಸಸ್ಸಂ ತೇನ ವಿನಾಸಿತಭಣ್ಡಸ್ಸೇವ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯತ್ತಾ, ಇತರಥಾ ವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಪರೇಹಿ ಠಪಿತಭಣ್ಡಂ ಅವಹರನ್ತಸ್ಸ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಣ್ಡಗ್ಘಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಞ್ಚ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ. ಸಾಮಿಕಾನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಕೇ ತಳಾಕೇ ಖೇತ್ತೇ ಚ ಜಾತೇ ತಸ್ಸೇವ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಯದಿ ಪನ ತಂ ತಳಾಕಂ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ, ಖೇತ್ತಾನಿ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕಾನಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸೇವ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಅವಹಾರೋ, ಅಥ ಖೇತ್ತಾನಿಪಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾನಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ನಾಸತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅನಿಗ್ಗತೇತಿ ಅನಿಕ್ಖನ್ತೇ, ತಳಾಕೇಯೇವ ಠಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರೇಸಂ ಮಾತಿಕಾಮುಖನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಮಾತಿಕಾಮುಖಂ. ಅಸಮ್ಪತ್ತೇವಾತಿ ತಳಾಕತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಹಾಮಾತಿಕಾಯಂ ಏವ ಠಿತೇ. ಅನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಬದ್ಧಾ ಸುಬದ್ಧಾತಿ ತಳಾಕತೋ ಅನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಉದಕಸ್ಸಾತಿ ¶ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಪನ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಬದ್ಧಾ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಇಧ ಪನ ಖುದ್ದಕಮಾತಿಕಾಯಂ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅವಹಾರೋ ನ ಜಾತೋ, ‘‘ತಳಾಕತೋ ಅನಿಗ್ಗತೇ ಪರೇಸಂ ಮಾತಿಕಾಮುಖಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತೇವಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪದ್ವಯಸ್ಸ ‘‘ಅನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಬದ್ಧಾ ಸುಬದ್ಧಾ, ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಬದ್ಧಾ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಯೋಜನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ನತ್ಥಿ ಅವಹಾರೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಪನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ವತ್ಥುಂ…ಪೇ… ನ ಸಮೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ತಳಾಕಗತಉದಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಪರಸನ್ತಕವತ್ಥು ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ದನ್ತಪೋನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೯. ದನ್ತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಯಥಾಸುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಪರಿಭುಞ್ಜತೂ’’ತಿ ಅಭಾಜೇತ್ವಾವ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ಗಹಣತ್ಥಮೇವ ಠಪಿತತ್ತಾ ಅರಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಚ ಅಞ್ಞಂ ಸಙ್ಘಿಕಂ ವಿಯ ನ ಹೋತೀತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನತ್ಥಿ ಅವಹಾರೋ. ಖಾದನ್ತು, ಪುನ ಸಾಮಣೇರಾ ಆಹರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಕೇಚಿ ಥೇರಾ ವದೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ವನಪ್ಪತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೧೦. ವನಪ್ಪತಿಕಥಾಯಂ ಸನ್ಧಾರಿತತ್ತಾತಿ ಛಿನ್ನಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪತಿತುಂ ಆರದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ಧಾರಣಮತ್ತೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಮರಿಚವಲ್ಲಿಆದೀಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ವೇಠೇತ್ವಾ ಠಿತಭಾವೇನ. ತಾದಿಸೇ ಹಿ ಛಿನ್ನೇಪಿ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥಿ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವೇಠಿತವಲ್ಲಿಯಂ ವಿಯ. ಉಜುಕಮೇವ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಛಿನ್ದನಮೇವ ವಲ್ಲಿಆದೀಹಿ ಅಸಮ್ಬದ್ಧಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಆಕಾಸಾದೀಸು ಫುಟ್ಠಸಕಲಪದೇಸತೋ ಮೋಚನನ್ತಿ ಆವೇಣಿಕಮಿಧ ಠಾನಾಚಾವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ರುಕ್ಖಭಾರೇನ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಭಸ್ಸಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಹೋತಿಯೇವ ಠಾನಾಚಾವನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತನ್ನ, ರುಕ್ಖೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಸಕಲಸ್ಸ ಆಕಾಸಪದೇಸಸ್ಸ ಪಞ್ಚಹಿ ಛಹಿ ವಾ ಆಕಾರೇಹಿ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತತ್ತಾ. ವಾತಮುಖಂ ಸೋಧೇತೀತಿ ಯಥಾ ವಾತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರುಕ್ಖಂ ಪಾತೇತಿ, ಏವಂ ವಾತಸ್ಸ ಆಗಮನಮಗ್ಗಂ ರುನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ ಸಾಖಾಗುಮ್ಬಾದೀನಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪನೇನ್ತೋ ಸೋಧೇತಿ. ಮಣ್ಡೂಕಕಣ್ಟಕಂ ವಾತಿ ಮಣ್ಡೂಕಾನಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠೇ ಅಗ್ಗಕೋಟಿಯಂ ಠಿತಕಣ್ಟಕನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏಕೇ ‘‘ವಿಸಮಚ್ಛಕಣ್ಟಕ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಹರಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೧೧. ಹರಣಕಕಥಾಯಂ ¶ ಹರಣಕನ್ತಿ ವತ್ಥುಸಾಮಿನಾ ಹರಿಯಮಾನಂ. ಸೋ ಚ ಪಾದಂ ಅಗ್ಘತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾತಿ ‘‘ಅನ್ತಂ ನ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ‘‘ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ ಏತ’’ನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಸ್ಸೇವ ಪಟಸ್ಸ ಏಕದೇಸತಾಯ ತಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮೋವಾತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವುತ್ತಂ. ಸಭಣ್ಡಹಾರಕನ್ತಿ ಸಹಭಣ್ಡಹಾರಕಂ, ಸಕಾರಾದೇಸಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪತ್ತಾ ಸಹ ಸದ್ದೋವ ಠಿತೋ, ಭಣ್ಡಹಾರಕೇನ ಸಹ ತಂ ಭಣ್ಡನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಸಙ್ಕೋತಿ ‘‘ಯದಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ಭಣ್ಡಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಆವುಧೇನ ಮಂ ಪಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭಯೇನ ಸಞ್ಜಾತಾಸಙ್ಕೋ. ಏಕಮನ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಭಯೇನೇವ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ಮಗ್ಗತೋ ಸಯಂ ಪಟಿಕ್ಕಮ್ಮ. ಸನ್ತಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಫರುಸವಾಚಾಯ ಚೇವ ಆವುಧಪರಿವತ್ತನಾದಿಕಾಯವಿಕಾರೇನ ಚ ಸನ್ತಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಅನಜ್ಝಾವುತ್ಥಕನ್ತಿ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಂ. ಆಲಯೇನ ಅನಧಿಮುತ್ತಮ್ಪಿ ಭಣ್ಡಂ ಅನಜ್ಝಾವುತ್ಥಕಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಹರಾಪೇನ್ತೇ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ, ಇಮಿನಾ ಪಠಮಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾಲಯಾನಮ್ಪಿ ಯದಿ ಪಚ್ಛಾಪಿ ಸಕಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇಸಞ್ಞೇವ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಹೋತಿ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನಾಪಿ ಸಕಸಞ್ಞಾಯ ತಸ್ಸ ಗಹಣೇ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ, ಅದದನ್ತಸ್ಸೇವ ಅವಹಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯದಿ ಪನ ಸಾಮಿನೋ ‘‘ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಮಯಾ ಪಠಮಂ, ಇದಾನಿ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ವಾ ಏತಂ, ನೋ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕಾ ಹೋತಿ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಗಹೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ಸಕಸಞ್ಞಾಬಲೇನೇವ ಪುನ ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವಸ್ಸ ಆಪನ್ನತ್ತಾ. ‘‘ಅದೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಚೋರಸ್ಸ ಸಕಸಞ್ಞಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ ಸಾಮಿಕೇಸು ಸಾಲಯೇಸು ಅದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೇಸೂತಿ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಾದೀಸು. ವಿಚಾರಣಾಯೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಇಮಿನಾ ತತ್ಥಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಉಪನಿಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೧೨. ಉಪನಿಧಿಕಥಾಯಂ ಸಙ್ಗೋಪನತ್ಥಾಯ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಗುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪಟಿಸಾಮನಪ್ಪಯೋಗಂ ವಿನಾ ನಾಹಂ ಗಣ್ಹಾಮೀತಿಆದಿನಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪಯೋಗೇ ಅಕತೇ ರಜ್ಜಸಙ್ಖೋಭಾದಿಕಾಲೇ ‘‘ನ ದಾನಿ ತಸ್ಸ ದಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಮಯ್ಹಂ ದಾನಿ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಭೋಹಿಪಿ ಸಕಸಕಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಕತೇಪಿ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥಿ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ ಪಟಿಸಾಮನಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ನ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ. ಪಟಿಸಾಮನಕಾಲೇ ಹಿಸ್ಸ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ‘‘ನ ದಾನಿ ತಸ್ಸ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಾಮಿನೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭೂತೋ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಯೇನ ಸೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ನ ಹಿ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಾಯಂ ಆಪತ್ತೀತಿ. ದಾನೇ ಸಉಸ್ಸಾಹೋ, ರಕ್ಖತಿ ತಾವಾತಿ ಅವಹಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ನಾಹಂ ಗಣ್ಹಾಮೀತಿಆದಿನಾ ಮುಸಾವಾದಕರಣೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ದುಕ್ಕಟಂ ¶ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಾಭಾವೇನ ಸಹಪಯೋಗಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಾವತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಯದಿಪಿ ಮುಖೇನ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ವದತಿ…ಪೇ… ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕತರಪಯೋಗೇನ ಆಪತ್ತಿ, ನ ತಾವ ಪಠಮೇನ ಭಣ್ಡಪಟಿಸಾಮನಪ್ಪಯೋಗೇನ ತದಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಾಭಾವಾ, ನಾಪಿ ‘‘ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ¶ ಕಥನಪ್ಪಯೋಗೇನ ತದಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸಾಮಿನಾ ‘‘ದೇಹೀ’’ತಿ ಬಹುಸೋ ಯಾಚಿಯಮಾನೋಪಿ ಅದತ್ವಾ ಯೇನ ಪಯೋಗೇನ ಅತ್ತನೋ ಅದಾತುಕಾಮತಂ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಞಾಪೇತಿ, ಯೇನ ಚ ಸೋ ‘‘ಅದಾತುಕಾಮೋ ಅಯಂ ವಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತೇನೇವ ಪಯೋಗೇನಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ. ನ ಹೇತ್ಥ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಣ್ಡೇ ಪರಿಯಾಯೇನ ಮುತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ. ಅದಾತುಕಾಮತಾಯ ಹಿ ಕದಾ ತೇ ದಿನ್ನಂ, ಕತ್ಥ ತೇ ದಿನ್ನನ್ತಿಆದಿಪರಿಯಾಯವಚನೇನಾಪಿ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಧುರೇ ನಿಕ್ಖಿಪಾಪಿತೇ ಆಪತ್ತಿಯೇವ. ತೇನೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ…ಪೇ… ಏವಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೧೧). ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಪರೇಹಿ ಗಣ್ಹಾಪನೇ ಏವ ಪರಿಯಾಯತೋ ಮುತ್ತಿ, ನ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇ ಸಾಮಿನಾ ದಿನ್ನತಾಯ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ ಚ ಠಾನಾಚಾವನೇಪಿ ನತ್ಥಿ ಅವಹಾರೋ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಗಹಣೇ ದುಕ್ಕಟತೋ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಉದ್ಧಾರೇಯೇವ ಚೋರಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಕಸ್ಮಾ? ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಅಞ್ಞಂ ತಾದಿಸಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತೇ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಸಞ್ಞಾಣತೋ ಓಕಾಸತೋ ಚ ತೇನ ಸದಿಸಮೇವ ಅಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇ ಯುಜ್ಜತಿ, ಚೋರೇನ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಪ್ಪದೇಸತೋ ತಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಕೇಹಿಚಿ ತತ್ಥ ತಾದಿಸೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪತ್ತೇ ಠಪಿತೇ ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇಯೇವ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತೇನ ಚೋರೇನ ದಿವಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಪತ್ತಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಪನೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞೇ ತಾದಿಸೇ ಪತ್ತೇ ತತ್ಥ ಠಪಿತೇಪಿ ಚೋರಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ದಿವಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಪ್ಪದೇಸೇ ಠಪಿತಂ ಅಞ್ಞಂ ತಾದಿಸಂ ಪತ್ತಮೇವ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಪದವಾರೇನಾತಿ ಥೇರೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತೋ ಚೋರಸ್ಸ ಪದವಾರೇನ. ಅತಾದಿಸಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತೇ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಅತಾದಿಸಸ್ಸ ಥೇರೇನ ಗಹಣಕ್ಖಣೇ ಅವಹಾರಾಭಾವತೋ ಪಚ್ಛಾ ಹತ್ಥಪತ್ತಂ ‘‘ತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ಇದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಗಮನೇ ಪದವಾರೇನೇವ ಅವಹಾರೋ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪಾರಾಜಿಕಂ ನತ್ಥೀತಿ ಪದವಾರೇಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನತ್ಥಿ ಉಪನಿಧಿಭಣ್ಡೇ ವಿಯಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಗಾಮದ್ವಾರನ್ತಿ ಬಹಿಗಾಮೇ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸಸ್ಸ ಆರಮ್ಭಪ್ಪದೇಸದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅನ್ತೋಗಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಉದ್ಧಾರೇಯೇವ ¶ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಹಿ ಸೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಮೇವ ಸಿಯಾ, ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಣ್ಡೇ ಚ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹತೋಪಿ ನ ತಾವ ಥೇರಸ್ಸ ಅವಹಾರೋ ಹೋತಿ, ಚೋರಸ್ಸೇವ ಅವಹಾರೋ. ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ¶ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕತಾಯ ಚೋರಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೇನ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಅವಹಾರೋ ನ ಜಾತೋ, ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಆಣತ್ತಿಯಾ ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ‘‘ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ಏವಂ ಥೇರೇನ ಕತಆಣತ್ತಿಯಾ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಅಟವಿಂ ಪವಿಸತಿ, ಪದವಾರೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಣ್ಹ, ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಥೇರೇನ ವಿಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಾಮಮಗ್ಗೇಪಿ ಸಕಲೇಪಿ ಗಾಮೇ ವಿಚರಣಸ್ಸ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ ಮಗ್ಗತೋ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸೇವ ಪದವಾರೇನ ಆಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ವಿಹಾರಸ್ಸ ಹಿ ಪರಭಾಗೇ ಉಪಚಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರತೋ ಉಪಚಾರೋ, ತಾವ ಸಬ್ಬಂ ದಹರಸ್ಸ ಥೇರಾಣತ್ತಿಯಾ ಸಞ್ಚರಣೂಪಚಾರೋವ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ತತೋ ಪರಂ. ತೇನೇವ ‘‘ಉಪಚಾರಾತಿಕ್ಕಮೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಗಾಮೂಪಚಾರಾತಿಕ್ಕಮೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ಪಟಿನಿವತ್ತನೇ ಚೀವರಧೋವನಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಪೇಸನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸೀಸಾದೀಸು ಭಾರಂ ಭೂಮಿಯಂ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ವಾ ನಿಸೀದನ್ತೋ ವಾ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ವೂಪಸನ್ತೇ ಪುನ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಚೇ, ಪಾದುದ್ಧಾರೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಉದ್ಧಾರೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಯಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ತಾವತಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ. ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಗಾಮ’’ನ್ತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ತೋಗಾಮಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತೇ ವಿಹಾರಸಾಮನ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬೇ ಗೋಚರಗಾಮಾಪಿ ಖೇತ್ತಮೇವಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಸೇಸನ್ತಿ ಮಗ್ಗುಕ್ಕಮನವಿಹಾರಾಭಿಮುಖಗಮನಾದಿ ಸಬ್ಬಂ. ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ ಅನಾಣತ್ತಿಯಾ ಗಹಿತೇಪಿ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಕಥೇತ್ವಾ ಗಹಿತತ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತವಿಹಾರೂಪಚಾರಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ಖೇತ್ತಮೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೧೨) ವುತ್ತಂ ನಯಂ ಅತಿದಿಸತಿ.

ನಿಮಿತ್ತೇ ವಾ ಕತೇತಿ ಚೀವರಂ ಮೇ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ, ಕೋ ನು ಖೋ ರಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸತೀತಿಆದಿನಾ ನಿಮಿತ್ತೇ ಕತೇ. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಅನಾಣತ್ತಸ್ಸ ಥೇರೇನ ¶ ಸದ್ಧಿಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮನವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ. ಏಕಪಸ್ಸೇತಿ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಸ್ಸೇ. ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಜೀರಾಪೇತೀತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಅಕತ್ವಾ ನಿವತ್ಥಪಾರುತನೀಹಾರೇನೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಜೀರಾಪೇತಿ, ಠಾನಾ ಚಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ಸತಿ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ ಸೀಸೇ ಭಾರಂ ಖನ್ಧೇ ಕರಣಾದೀಸು ವಿಯ (ಪಾರಾ. ೧೦೧). ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ನಸ್ಸತೀತಿ ಅಗ್ಗಿಆದಿನಾ ನಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚೀತಿ ಇಮಿನಾ ಯೇನ ಠಪಿತಂ, ಸೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇತರಸ್ಸಾತಿ ¶ ಚೋರಸ್ಸ. ಇತರಂ ಗಣ್ಹತೋ ಉದ್ಧಾರೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತವ ಸಾಟಕಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಉಪನಿಧಿಭಾವತೋ ಮೋಚಿತತ್ತಾ, ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಇತರಂ ಗಣ್ಹತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಾಟಕೇ ಆಲಯಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಉದ್ಧಾರೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾಮಿಕೋ ಚೇ ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಇದಂ ವಾ ಹೋತು, ಅಞ್ಞಂ ವಾ, ಕಿಂ ತೇನ, ಅಲಂ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸುಟ್ಠು ನಿರಾಲಯೋ ಹೋತಿ, ಚೋರಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ತೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ಅಸುಣನ್ತಾ ನ ಜಾನನ್ತಿ. ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಚೇ ಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ, ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಉಪಚಾರೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಟ್ಠಾನೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ. ಮಯಿ ಚ ಮತೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಸೇನಾಸನೇ ವಿನಟ್ಠೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಂ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇ ವುತ್ತೇಪಿ ವಿವರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಗಿಲಾನಪಕ್ಖೇ ಠಿತತ್ತಾ ಅವಿಸಯೋತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಮರಣತೋ ಹಿ ಪರಂ ಗೇಲಞ್ಞಂ ಅವಿಸಯತ್ತಞ್ಚ ನತ್ಥಿ. ‘‘ದ್ವಾರಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇ ವುತ್ತೇಪಿ ವಿವರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಸಹಾಯೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತೇಹಿಪಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಾದೀಹಿ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೇಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಸಾಮೀಚೀತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಇದಂ ವತ್ತಂ.

ಲೋಲಮಹಾಥೇರೋತಿ ಮನ್ದೋ ಮೋಮೂಹೋ ಆಕಿಣ್ಣವಿಹಾರೀ. ಇತರೇಹೀತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗಬ್ಭೇ ವಸನ್ತೇಹಿ ಇತರಭಿಕ್ಖೂಹಿ. ವಿಹಾರರಕ್ಖಣವಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ವಿಹಾರವಾರಿಕೋ, ವುಡ್ಢಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ವಾರೇ ವಿಹಾರರಕ್ಖಣಕೋ. ನಿವಾಪನ್ತಿ ಭತ್ತವೇತನಂ. ಚೋರಾನಂ ಪಟಿಪಥಂ ಗತೇಸೂತಿ ಚೋರಾನಂ ಆಗಮನಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಪಠಮತರಞ್ಞೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಸದ್ದಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಚೋರಾನಂ ಅಭಿಮುಖಂ ¶ ಗತೇಸು, ‘‘ಚೋರೇಹಿ ಹಟಭಣ್ಡಂ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತದನುಪಥಂ ಗತೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನಿಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಸುಕಕುಲೇ ಯಾಗುಭತ್ತಂ ವಿಹಾರವಾರಿಕಾನಞ್ಞೇವಾ’’ತಿ ಏವಂ ನಿಯಮನಂ ಕತ್ವಾ. ದ್ವೇ ತಿಸ್ಸೋ ಯಾಗುಸಲಾಕಾ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ ಸಲಾಕಭತ್ತಾನಿ ಚ ಲಭಮಾನೋವಾತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ತತೋ ಊನಂ ವಾ ಹೋತು ಅಧಿಕಂ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಸ್ಸ ಚ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ಲಭನಮೇವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ಜಗ್ಗೇನ್ತೀತಿ ತೇಹಿ ವಿಹಾರಂ ಜಗ್ಗಾಪೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸಹಾಯಕಸ್ಸಾತಿ ಸಹಾಯರಹಿತಸ್ಸ. ಅತ್ತದುತಿಯಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಸರೀರಮೇವ ದುತಿಯೋ ಅಸ್ಸ ನಾಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ತದುತಿಯೋ. ತದುಭಯಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಭಾವನಂ ಯಸ್ಸಾತಿಆದಿ, ಏತೇನ ಸಬ್ಬೇನ ಏಕೇಕಸ್ಸ ವಾರೋ ನ ಪಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಾಕವತ್ತತ್ಥಾಯಾತಿ ನಿಚ್ಚಂ ಪಚಿತಬ್ಬಯಾಗುಭತ್ತಸಙ್ಖಾತವತ್ತತ್ಥಾಯ. ಠಪೇನ್ತೀತಿ ದಾಯಕಾ ಠಪೇನ್ತಿ. ತಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ತಂ ಆರಾಮಿಕಾದೀಹಿ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ಭಾಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ನ ಗಾಹಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಕಪರಿಕ್ಖಾರೋ ವಾ ಠಪಿತೋ ಅತ್ಥಿ, ಚೀವರಾದಿಸಙ್ಘಿಕಭಾಗೇಪಿ ಆಲಯೋ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಸೋಪಿ ಗಾಹಾಪೇತಬ್ಬೋವ. ದಿಗುಣನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಲಬ್ಭಮಾನತೋ ದಿಗುಣಂ. ಪಕ್ಖವಾರೇನಾತಿ ಅಡ್ಢಮಾಸವಾರೇನ.

ಸುಙ್ಕಘಾತಕಥಾವಣ್ಣನಾ