📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀಪುರಾಣ-ಟೀಕಾ

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಬುದ್ಧಂ ¶ ¶ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸಙ್ಘನ್ತಿ-ಆದಿನಾ ಯಾ ಪಕಾಸಿತಾ;

ಭದನ್ತಬುದ್ಧಘೋಸೇನ, ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾ ಸುಭಾ;

ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಲೀನಪದಂ ವಿ-ಕಾಸನಕೋಯಮಾರಮ್ಭೋ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನಾತಿ ¶ ವಿವಿಧಪ್ಪಸನ್ನೇನ. ಕಥಂ? ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ…ಪೇ… ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞೂಹಿ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ…ಪೇ… ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೦) ಏವಮಾದಿನಾ. ‘‘ಚೇತಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತೀಸು ವನ್ದನಾಸು ಚೇತೋವನ್ದನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತನ್ನಿನ್ನತಾದಿವಸೇನ ಕಾಯಾದೀಹಿ ಪಣಾಮಕರಣಂ ವನ್ದನಾ, ಗುಣವಸೇನ ಮನಸಾಪಿ ತಥಾವ ಕರಣಂ ಮಾನಂ, ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾದೀಹಿ ಪೂಜಾಕರಣಂ ಪೂಜಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಕರಣಂ ಸಕ್ಕಾರೋ, ತೇಸಂ. ಭಾಜನನ್ತಿ ಆಧಾರೋ, ಅಧಿಕರಣಂ ವಾ.

ಥೇರಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ, ತೇಸಂ ವಂಸೋತಿ ಥೇರವಂಸೋ, ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪದಾಯ ತಸ್ಸ ವಂಸಸ್ಸ ಪದೀಪಭೂತಾತಿ ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾ, ತೇಸಂ ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾನಂ. ಅಸಂಹೀರತ್ತಾ ಥಿರಾನಂ. ವಿನಯಕ್ಕಮೇತಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ, ಆರಮ್ಭಾನುರೂಪವಚನಮೇತಂ. ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ತೇ ಥಿರಾ ಏವ. ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಞ್ಚಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಪಯೋಜನವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ವತ್ಥುತ್ತಯಸ್ಸ ಹಿ ಪಣಾಮಕರಣಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯನಿವಾರಣಂ ಪಯೋಜನಂ ¶ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಪಣಾಮಕರಣಸ್ಸ ಉಪಕಾರಞ್ಞುತಾದಸ್ಸನಂ. ತೇನ ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸಙ್ಘಞ್ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಚ-ಸದ್ದೇನ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಞ್ಚ ನಮೋ ಕತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಅಥ ವಾ ‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಚೇತೋವನ್ದನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ‘‘ನಮೋ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವಾಚಾವನ್ದನಾ, ‘‘ಕತಞ್ಜಲೀ’’ತಿ ಕಾಯವನ್ದನಾಪಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಅಭಿಧಾನಪ್ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಾಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಾಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಪಧಾನಂ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಪಧಾನಂ ಆದಿಭಾವತೋ. ಯಥಾ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಲೇಯ್ಯಪೇಯ್ಯವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಆಹಾರೋ ಮುಖೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಫರತಿ, ಏವಂ ಯೋಗಿನೋಪಿ ಚಾತುಭೂಮಕಂ ಕುಸಲಂ ಸೀಲಮುಖೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಖ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅಥ ವಾ ಮುಖನ್ತಿ ಉಪಾಯೋ, ತೇನ ಮೋಕ್ಖಪ್ಪವೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಮುಖಂ ಉಪಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹೇಸಿನಾ ಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಏಸಿ ಗವೇಸೀತಿ ಮಹೇಸಿ.

ಸೂರತೇನ ನಿವಾತೇನಾತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸೋರಚ್ಚಂ? ಯೋ ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೩೪೯) ಸೂರತೇನ, ನೀಚವುತ್ತಿನಾ ಮಾನುದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಕ್ಖಿಪನಭಾವೇನ ನಿವಾತೇನ. ವಿನಯಾಚಾರಯುತ್ತೇನ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತೇಹಿ ಯುತ್ತೇನ. ‘‘ಸೋಣತ್ಥೇರೇನ ಯಾಚಿತೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸೂರತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ¶ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ಕಿಂ ದುಸ್ಸೀಲೇನ ವಾ ದುಟ್ಠೇನ ವಾ ಅಲಜ್ಜಿನಾ ವಾ ಯಾಚಿತೇನ ವಣ್ಣನಾ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚೇ? ನ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏವರೂಪಗುಣೋ ಥೇರೋವ, ಯಾಚನವಸೇನ ಕತ್ತಬ್ಬೋ ಆದರೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ.

ನಾಮೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣನಾಮೇನ. ಸದ್ದಲಕ್ಖಣಸುಭತೋ, ವಿನಿಚ್ಛಯಸುಭತೋ, ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸುಭತೋ ಚ ಸುಭಂ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ

‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮಿ…ಪೇ… ತುಣ್ಹೀ, ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥೇವ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವನಕಥಾವಸಾನೇ ಅಥ ¶ ಖೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ. ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆಗತಂ. ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇಪಿ ಏವಮೇವ ಆಗತಂ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಛಾ ಆಗತಸುತ್ತೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಏಕೇ. ಕಥಂ? ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ. ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಏತಂ ಉದ್ದೇಸಲಕ್ಖಣಂ ಇಧಾಪಿ ಖನ್ಧಕೇಪಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಇಧ ನಿದಾನಂ ನ ದಸ್ಸಿತಂ, ಉದ್ದೇಸೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ತತ್ಥ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಅಪಿಚ ‘‘ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋಪಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ… ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಾಠವಸೇನ ಆಗತಂ ನಿದಾನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಪಾಳಿಂ ಇಧ ಯೋಜೇತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮಿ…ಪೇ… ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ ನಿದಾನಪಾಳಿಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ತತ್ಥ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಉದ್ಧಟಪದವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಉಪರಿ ಚ ಖನ್ಧಕೇ ಚ, ಅಥ ಖೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ¶ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ. ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋವ ದಸ್ಸಿತೋ, ನ ನಿದಾನಂ.

ಸವನಾಣತ್ತಿವಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಘನವಕತರೇನ ವತ್ತುಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಯುತ್ತಮೇವ. ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಗವತೋವ ಆಣತ್ತಿ, ನ ಉದ್ದೇಸಕಸ್ಸ. ಇಧ ನವಕತರವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಥೇರೋಪಿ ಪನ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ಲಭತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಥೇರಾಧಿಕಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ನವಕತರೋ ನ ಲಭತೀತಿ ಚೇ? ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಥಾ ಚತುವಗ್ಗೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪವಾರಣಾಅಬ್ಭಾನಾನಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಂ ‘‘ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೇನ ಇಮಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ಅತಿರೇಕವಚನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ಸೂಚೇತಿ, ಕಿಂ ತನ್ತಿ ‘‘ಚತುವಗ್ಗಾದಿನಾ’’ತಿಆದಿ. ತಞ್ಹಿ ತೇಹಿ ಏವ ಸಿದ್ಧಂ. ಕಥಂ? ಚತುವಗ್ಗೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪವಾರಣಾ…ಪೇ… ವೀಸತಿವಗ್ಗೇನ ¶ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ದಸವಗ್ಗೇನ ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಚತುಪಞ್ಚವಗ್ಗೇನ ಕರಣೀಯಾನಿಪಿ ದಸವಗ್ಗೇನ ಕಾತುಂ ಅನುಞ್ಞಾತಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ಅತಿರೇಕೇನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ, ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಊನತರೇನ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೋತಿ ಚೇ? ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ. ಚತುಪಞ್ಚವಗ್ಗೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಛಸತ್ತಅಟ್ಠನವವಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ, ದಸವಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಏಕಾದಸದ್ವಾದಸ…ಪೇ… ಏಕೂನವೀಸತಿವಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ ದೀಪಿತಂ. ಊನತರೇನ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಪಾಕಟತೋ. ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಪನ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿಅನತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೇ ವುತ್ತೇಪಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೇನ ಲಿಖಿತಂ. ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಲಿಖಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೇನಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಸಚೇ ಅನುಪೋಸಥೇಪಿ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ನ ವದೇಯ್ಯ, ಯಸ್ಮಾ ಅನುಪೋಸಥೇ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ ಏವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಂ ತತೋ ಪರಂ ಪವಾರಣಾದಿವಸಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ಕತಂ. ಉದ್ಧಂ ಪಕತಿಉಪೋಸಥೇ ವುತ್ತೇನ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಇದಮ್ಪಿ.

‘‘ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಚೇ? ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ. ಕಸ್ಮಾ? ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಪರಿಸಾಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಕಮ್ಮವಾಚಾಸಮ್ಪತ್ತೀತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತಂ, ಪಾಸಾಣನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ¶ ವುತ್ತಂ, ನ ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧನಂ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ‘‘ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗೇಸು ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತಮೇವ ಪಹಾನಙ್ಗೇಸು ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನದಿಸಮುದ್ದಜಾತಸ್ಸರೇಸು ಸಮ್ಮತಸೀಮಾತೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ನ ವಿಪಜ್ಜನ್ತಿ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮತ್ತಾತಿ ‘‘ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ಚೇ? ಸೇಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ನದಿಯಂ ಸೀಮಾಯ ಬದ್ಧಾಯ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಮಾಗತತ್ತಾ ಪುನ ತಂ ನದಿಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ತಳಾಕೇ ಕತೇ ಸಚೇ ತಸ್ಸಾ ಸೀಮಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ಸೀಮಾತೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ನ ವಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಕಾರಣಂ.

ವೀಸತಿವಗ್ಗಕರಣೀಯತ್ತಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾರಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸುಖನಿಸಜ್ಜಾವಸೇನ ನಿಸೀದಿತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಪರಿಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ನಿಸೀದಿತು’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ತಿಯೋಜನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ ದಿಯಡ್ಢಂ ಕತ್ವಾ ತಿಯೋಜನಂ. ಕೋಣತೋ ¶ ಹಿ ಕೋಣಂ ತಿಯೋಜನಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ, ಆಪತ್ತಿಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಸೀಮಾ ಚ ಅಸೀಮಾ ಹೋತಿ. ಕಿತ್ತೇತ್ವಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಸಮ್ಪನ್ನಾನಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಾಮವಿಪರಿಯಾಯೇನ, ಅನಿಮಿತ್ತಾನಂ ನಾಮೇಹಿ ಚ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ರಾಸಿಕತಂ ಪಂಸುಪಿ ರುಕ್ಖೇಸು ಜಾತೇಸು ಸುದ್ಧಪಂಸುಪಬ್ಬತೋ ಹೋತಿ. ಗುಳಪಿಣ್ಡಪರಿಮಾಣೋ ಥೂಲತಾಯ, ನ ತುಲಗಣನಾಯ. ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕುಟಸರಾವಾದೀಸು ರೋಪಿತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪನ ತಙ್ಖಣಮ್ಪಿ ಭೂಮಿಯಂ ರೋಪಿತೋ ವಟ್ಟತಿ. ನವಮೂಲಸಾಖಾನಿಗ್ಗಮನಂ ಪನ ಅಕಾರಣಂ. ಖನ್ಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರೋಪಿತೇ ಪನ ಏತಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸೂಚಿದಣ್ಡಕಪ್ಪಮಾಣೋ ಕನಿಟ್ಠಙ್ಗುಲಿಪರಿಮಾಣಮತ್ತೋ. ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲುಬ್ಬೇಧೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಬ್ಬೇಧೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಗೋವಿಸಾಣಮತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಣಾಹೋ. ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಗೋವಿಸಾಣಪರಿಣಾಹೇ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಖುದ್ದಕೋಪಿ ಮಹನ್ತೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಏವಾತಿ ವದನ್ತಿ.

ಜಾತಸ್ಸರೇ ಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ ಉದಕಂ ನಿಮಿತ್ತೂಪಗಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅನ್ತರಾ ಠಿತಿಭೂತಂ ‘‘ಜಾತಸ್ಸರೇ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಪತ್ತಿಂ ನ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ನದಿಯಾ ಸಮ್ಮತಾ, ಸಮುದ್ದೇ ಸಮ್ಮತಾ, ಜಾತಸ್ಸರೇ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಲೋಣೀ ನ ಗಹಿತಾ. ಬದ್ಧಸೀಮಂ ವಾ ನದಿಸಮುದ್ದಜಾತಸ್ಸರೇ ವಾ ಅನೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ನದಿಯಾ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮುದ್ದೇ ವಾ ಜಾತಸ್ಸರೇ ವಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೭) ಏತ್ಥಾಪಿ ನ ಗಹಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ಲೋಣೀ ನ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾತಿ ಚೇ? ಅಬದ್ಧಸೀಮಾವ. ‘‘ಯೋಪಿ ನದಿಂ ವಾ ಸಮುದ್ದಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕೇನ ಕತೋ ಸೋಬ್ಭೋ ಏತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ¶ ಜಾತಸ್ಸರೋಯೇವಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತತ್ತಾ ಜಾತಸ್ಸರಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅವುತ್ತಾ. ‘‘ಯಾವತಿಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಗಾಮಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಗಚ್ಛನ್ತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ವಟ್ಟತಿ. ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ಆಗನ್ತಬ್ಬಮೇವ.

ಅಗಮನಪಥೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಏಕದಿವಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಟ್ಠಾನೇತಿ ವದನ್ತಿ, ಬದ್ಧಸೀಮಾಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಸಮನ್ತಾ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ಚೇ? ಯತೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಪಕತಿವೀಚಿಯೋ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ¶ ಸಣ್ಠಹನ್ತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿ, ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಾದಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಅನುಬನ್ಧೋ ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸೋ, ಅಡ್ಢಮಾಸಸ್ಸ ವಾ ಅನು. ಯೋ ಪನ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನೇನಪಿ ಖಣಿತ್ವಾ ಅಕತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

‘‘ಅಞ್ಞಂ ತತ್ತಕಂಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ನ ಕೋಪೇತೀತಿ ದೀಪಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ, ತಂ ಪನ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯ ಠಪೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಞ್ಹಿ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ತತ್ತಕಂಯೇವಾ’’ತಿ ಪದಂ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ. ಅನ್ತೋಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾಯ ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯ ಠಪಿತಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಥೇರೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ಪಪಞ್ಚಿತ್ವಾ ಲಿಖಿತಂ.

‘‘ಸಭಾಗವತ್ಥುನಾ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಭಾಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚೇ? ನ ವಟ್ಟತಿ ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇಧ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ ‘‘ಸಭಾಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಸನ್ತಿಕೇ ಆವಿಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಸಚೇ ಆವಿಕರೋತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಆವಿಕತಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಕಟಾ ಪನ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ಅಟ್ಠ. ೧೦೨) ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಸಙ್ಘೇನ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ… ಪಟಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ಲಭತಿ, ಏವಂ ತೀಹಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಸುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏಕೇನಾಪಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಸಾಮನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಮಸ್ಸ ವಚನೀಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಭಾಗೋ ಏವ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ವಿಸಭಾಗಸ್ಸ ಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಭಣ್ಡನಕಲಹಸಙ್ಘಭೇದಾದೀನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅವತ್ವಾ ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ¶ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಮೇವ. ‘‘ಯದಾ ಅಞ್ಞಂ ಸುದ್ಧಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನಾಪತ್ತಿಕಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಲಹುಕಸ್ಸೇವ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಭಾಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಪನ ಞತ್ತಿಯಾ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ.

ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾ ¶ ಪನ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ’’ತಿ ಪದಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪದೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾಪಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಂ ಪನ ಪವಾರಿತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಅನುಪಗತೇನ ವಾ ಛಿನ್ನವಸ್ಸೇನ ವಾ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೇನ ವಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅನುಪಗತೇನ ವಾ ಛಿನ್ನವಸ್ಸೇನ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ. ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅನುಪಗತತ್ತಾ ‘‘ಅನುಪಗತೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋತಿ. ಸಬ್ಬಾಯ ವುಟ್ಠಿತಾಯ ಸಬ್ಬೇ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗತೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾಭಾವಾ ವಗ್ಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ. ಪವಾರಣಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ – ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತೇಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತಾ ಥೋಕತರಾ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಸಮಾ ಚ, ಸಙ್ಘಪವಾರಣಾಯ ಚ ಗಣಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಸಙ್ಘಪವಾರಣಾವಸೇನ ಞತ್ತಿ ಠಪೇತಬ್ಬಾತಿ. ‘‘ಏಕೋವ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ…ಪೇ… ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅನಾಗತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪೋಸಥಂ ಸೀಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ವದನ್ತಿ.

‘‘ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತಞ್ಹಿ ಞತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಕರೀಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ, ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ. ತಥಾಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ತಂ ಞತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಕರೀಯತೀತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನೇತಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ಪಯೋಜನಾಭಾವಾತಿ ಚೇ? ನ, ಯಥಾಗತಟ್ಠಾನೇ ಏವ ವತ್ತಬ್ಬತೋ, ಪರಪದಾಪೇಕ್ಖತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಙ್ಘೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಠಪನಕ್ಖೇತ್ತಾತಿಕ್ಕಮೇ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಖೇತ್ತೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿಕರಣೇ ಆಪತ್ತಿಮೋಕ್ಖೋ ನ ಹೋತಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮಾಕರಣಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ. ನ ಸಾ ಕಮ್ಮಪರಿಯೋಸಾನಾಪೇಕ್ಖಾ ಏತ್ಥಾಗತಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಾಪತ್ತಿ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಪಠಮಮೇವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಾಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಸರಾಪೇತಿ. ತಞ್ಹಿ ಕತಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಕತಂ ಅಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯೋ. ತೇನೇವ ಉಭಯಾಪೇಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕತಂ, ನ ಕತನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ಮಿಚ್ಚೇವಾಹ. ತತ್ಥ ಅಕತಪಕ್ಖೇ ತಾವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಆರೋಚನಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪರತೋ ¶ ‘‘ಯಸ್ಸ ¶ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಸೋ ಆವಿಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ, ಕತಪಕ್ಖೇ ‘‘ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚ ವಕ್ಖತಿ.

‘‘ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತೂಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಸಙ್ಘೇ ಬಹಿ…ಪೇ… ಅದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದೋ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ಅಸನ್ನಿಪತಿತೇಪಿ ಪನ ವಟ್ಟತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಛನ್ದದಾನಸಮಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಸಙ್ಘೇ ಬಹಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ವುತ್ತಂ. ಪಧಾನಘರವಾಸಿನೋ ಪಧಾನಘರಂ ಪವಿಸಿತುಕಾಮಾ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾಗಭಿಕ್ಖೂನಂ ಛನ್ದಂ ದತ್ವಾ ಸಚೇ ಸಙ್ಘೋ ಸನ್ನಿಪತತಿ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಛನ್ದೋ ಆರೋಚೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಧಾನಘರಂ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಅಯಂ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಪಯೋಗೋ. ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ಪನ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ. ಪಞ್ಚಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಛನ್ದೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಆರೋಚೇತಬ್ಬೋತಿ ವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ವಿಯ. ‘‘ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ (ಮಹಾವ. ೧೬೫) ವಚನತೋ ಸಾಮಣೇರೇನ ಆಹಟಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಕಮ್ಮಂ ನ ಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಚೇ ಪುಬ್ಬೇ ಛನ್ದಂ ದತ್ವಾ ಬಹಿಸೀಮಾಗತೋ ಪುನ ಪವಿಸತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಛನ್ದಗ್ಗಹಣಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಪಯೋಗೋ ಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಛನ್ದದಾನೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಚನೇ ಇದಂ ಪಯೋಜನಂ – ಪಠಮಂ ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ, ದುತಿಯಂ ಪಚ್ಛಾ ವಿಧಾತಬ್ಬಭಾವಂ, ತತಿಯಂ ಛನ್ದಹಾರಕಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಮೋಚನಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೧೬೪) ಚ ಲಿಖಿತಂ. ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾಬದ್ಧಾವ ಹೋತಿ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ಏವ ಸಮ್ಪಯೋಜನತ್ತಾ, ಯಥಾ ಸಾ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಸಾಪಿ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇತರಥಾ ವಿಸೇಸನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಹೋತೀತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಗಹಿತಂ.

‘‘ನ ಹಿ ತಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಭಯ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಸೇಸಾನಿ ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೇನ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ಇಮೇ ಪನ ದ್ವೇ ಥೇರೇನ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ವಾ ಞತ್ತಿಟ್ಠಪನಕೇನ ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಕಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಚ, ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದೀನಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಾದಿಸಾನಿ ಪಯೋಜನಾನಿ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ಇಮೇ ಪನ ದ್ವೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಞ್ಚ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಭಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪಾದೇ ವನ್ದತೀ’’ತಿ ¶ ಗಣವಸೇನ ವತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ನ ವುತ್ತಂ ತೇನ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಭಾವಾ.

ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಸಙ್ಘೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಗ್ಗಭಾವಸ್ಸ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಕಾರಣತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ದೋಸೋತಿ ಚೇ? ತಂ ನ, ಉದ್ದೇಸೇಪಿ ಸವನೇಪಿ ಸಮಗ್ಗಭಾವಸ್ಸ ¶ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತಸಾಮಗ್ಗಿಂ ದೀಪೇತಿ ಸವನೇ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಏಕೀಭೂತಭಾವತೋ.

ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅನಾದರಿಯವಸೇನ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಏವ ಅಲಜ್ಜೀ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೋತಿ. ಆಪತ್ತಿಂ ಪರಿಗೂಹತೀತಿ ಏತ್ಥ ಲಜ್ಜಾಯ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ ಅಲಜ್ಜೀ ನ ಹೋತಿ, ‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’ತಿ ಅನಾದರಿಯವಸೇನ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ.

‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ‘‘ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ಸತ್ತನ್ನಮೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ ಹಿ ಸಚೇ ಅತ್ತನೋ ಸಾಪತ್ತಿಕಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಉಪೋಸಥೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಗಿಹಿಭಾವೇನ ವಾ ಸಾಮಣೇರಭಾವೇನ ವಾ ಸುದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ.

ಏಕಚ್ಚೇ ಆಚರಿಯಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮಭಾರಿಕೋ ಕಿರ ಆಚರಿಯೋ. ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವನಾ ನಾಮ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಚನಂ. ತಥಾ ಪಾಠೇ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಕೇವಲಂ ‘‘ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಪದಮೇವ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಸೋ ಆವಿಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಚೇ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಾ, ಆವಿಕರೋಥಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ವೇದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತಮೇವಾತಿ ಏವಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ಕಿರ.

ಅಪರೇತಿ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿತ್ಥೇರೋ ಕಿರ. ಏತಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಕಿಮ್ಪಿ ಅನುಸಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ವಚನೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನುಸಾವನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ದೀಪಿತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಕಥಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ಸರಮಾನೇನಾ’’ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾತಿಆದಿ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ಕಿರ. ಸಙ್ಘುಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಚೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಾ. ಗಣುಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಞ್ಚೇ ಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಣಮಜ್ಝೇ. ಏಕಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಚೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಾತಿ, ಏತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಏವಾಯಂ ಮುಸಾವಾದೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಥ ಖೋ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ಅಸತಿಪಿ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿಆದಿವಿಧಾನೇ ಗಣುಪೋಸಥೇಪಿ ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ¶ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋವ ಚೇ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆವಿಕರಣತೋ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ಕಿರೇತನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಕ್ಕಿಕಾ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಆರೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ. ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಹಿ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚೇಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಆವಿಕರೋತಿ ನಾಮ, ಉಭತೋಪಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಗಣಮಜ್ಝೇ ಆವಿಕರೋತಿ ನಾಮ, ‘‘ಏಕಸ್ಸೇವ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ಆವಿಕರೋತಿ ನಾಮ. ಸಚೇಪಿ ವೇಮತಿಕೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಕತೇ ಯಾವ ವೇಮತಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಾವ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಲಭತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಕಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಪುನ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ದೇಸೇತಬ್ಬಂ ವಾ ನ ವಾತಿ ನೇವ ಪಾಳಿಯಂ, ನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅತ್ಥಿ, ದೇಸಿತೇ ಪನ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ. ತಥಾ ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಸಕಲಸಙ್ಘೇ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೇ, ವೇಮತಿಕೇ ಚಾತಿ ಲಿಖಿತಂ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೧೬೯-೧೭೦).

ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡಂ

೧. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ

ಇಧ ¶ ¶ ಪನ ಠತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಕಮಭೇದೋ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ – ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ, ಪಹಾನಕ್ಕಮೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಕಮೋ ಲಬ್ಭತಿ. ತತ್ಥ ಭಗವತಾ ರಾಜಗಹೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನನ್ತೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಯೋ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ, ತಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮಂ ಅನುಕ್ಕಮನ್ತೋವ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಪಠಮಂ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತದನನ್ತರಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸುದ್ದೇಸಂ, ತದನನ್ತರಂ ಅನಿಯತುದ್ದೇಸಂ, ತದನನ್ತರಂ ವಿತ್ಥಾರುದ್ದೇಸಂ. ತದನನ್ತರಂ ಭಿಕ್ಖುನಿವಿಭಙ್ಗಞ್ಚ ತೇನೇವ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪುಚ್ಛಿ. ತತೋ ಪರಂ ತಯೋ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹೇತುಂ ವಿನಾ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸೇಖಿಯಧಮ್ಮೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ವೀಸತಿಖನ್ಧಕೇ ಪುಚ್ಛಿ. ನಿದಾನುದ್ದೇಸನ್ತೋಗಧಾನಂ ವಾ ಸರೂಪೇನ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಂ ಖನ್ಧಕೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಏತೇನ ಖನ್ಧಕೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪುಚ್ಛಿತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ. ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಖನ್ಧಕತೋ ಪನ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ತದಾ ಪರಿವಾರೋ ವಿಸುಂ ಪಾಳಿ ಕತೋ, ಇಮಮೇವ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಖನ್ಧಕಂ ಪರಿವಾರೇಪಿ ಆರೋಪಯಿಂಸೂ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗಈತಿಕಥಾ). ಅಪಿಚ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಪುಟ್ಠೋ ಪುಟ್ಠೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೯) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇ ಏವ ಪುಚ್ಛಿ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೋ ಪನ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ ನಿರವಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೇ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇಸಿ. ಗಣಸಜ್ಝಾಯಕಾಲೇ ಪನ ತದಾ ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಾ ವಿಸುಂ ಪಾಳಿ ಕತಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ.

ಯದಿ ಏವಂ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ ಪಠಮದೇಸನಾತಿ ಚೇ? ನ, ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೧೩೩) ‘‘ಯಾನಿ ಮಯಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ನೇಸಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ¶ ವಚನತೋ, ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೪) ವಚನತೋ ಚ. ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಆಪತ್ತೀನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾಸವಟ್ಠಾನಿಯತ್ತಾ ಯಥಾಭೂತಂ ಸೀಲಸಂವರಕೇನ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಹಾನಕ್ಕಮೋಪೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ತಾವದೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಅಕರಣೀಯಾನಿ ಆಚಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ¶ ವಚನತೋ. ತಥಾ ‘‘ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೫; ವಿಭ. ೫೦೮) ವಚನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಆಚಿಕ್ಖನಸಿಕ್ಖನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯಥುದ್ದೇಸಕ್ಕಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಅತ್ಥೇನಾಪಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ, ಏವಮಿಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಕಮೇಹಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಾನಮೇತೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಯಂ ಯಂ ಸಾಧಾರಣಂ, ತಂ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಏವ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಛನ್ದಸೋ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಯತೋ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ತಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞತ್ತಿ ನ ಸಿಯಾ, ತತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞತ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥೀತಿ (ಪರಿ. ೨೦೧-೨೦೨) ಪರಿವಾರವಚನಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಪುರಿಮೇನ ಕಮತ್ತಯೇನ ಯಂ ಪಠಮಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸೇ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ‘‘ತತ್ರ ಸುದಂ ಭಗವಾ ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೩) ವೇಸಾಲಿಯಮೇವ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ.

ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪನವಿಧಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಥಂ? ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೯, ೪೩) ಏವಂ ಸಉದ್ದೇಸಅನುದ್ದೇಸಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸರೂಪತೋ ಆಗತಾ ಪಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಉದ್ದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ. ಸಾಪಿ ದ್ವಿಧಾ ಸಪುಗ್ಗಲಾಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಹ, ವಿನಾ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಸಾ ಸಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾ. ಇತರಾ ಅಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾ.

ತತ್ಥ ಸಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾ ದ್ವಿಧಾ ಅದಸ್ಸಿತದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ಅದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಅಟ್ಠ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೯, ೪೪, ೮೯, ೯೧, ೧೬೭, ೧೭೧, ೧೯೫, ೧೯೭) ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋವ ತತ್ಥ ದಸ್ಸಿತೋ, ನಾಪತ್ತಿ. ದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನಿಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಆಗತಾ ಸತ್ತರಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ. ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪಠಮಾಪತ್ತಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಆಪನ್ನಾ ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೮೩, ೬೮೭) ಹಿ ತತ್ಥ ಆಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇನ.

ತಥಾ ಅಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸಾಪಿ ಅದಸ್ಸಿತದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಭೇದತೋ ದ್ವಿಧಾ. ತತ್ಥ ಅದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಸೇಖಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ. ವುತ್ತಾವಸೇಸಾ ದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸಾಪಿ ¶ ¶ ದ್ವಿಧಾ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕಾ ನಾಮ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಮುಸಾವಾದೋಮಸವಾದಪೇಸುಞ್ಞಭೂತಗಾಮಅಞ್ಞವಾದಕಉಜ್ಝಾಪನಕಗಣಭೋಜನಪರಮ್ಪರಭೋಜನಸುರಾಮೇರಯಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಕಹಸಧಮ್ಮಅನಾದರಿಯತಲಘಾತಕಜತುಮಟ್ಠಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚದಸವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕೇ ಮಿಸ್ಸಾಮಿಸ್ಸಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ತತ್ಥ ಉಪಯೋಗಭುಮ್ಮವಿಭತ್ತಿಯೋ ಏಕಂಸೇನ ಮಿಸ್ಸಾ. ಅವಸೇಸಾ ಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಅಮಿಸ್ಸಾ ಚ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಚ್ಚತ್ತಂ ತಾವ ದ್ವೀಸು ಅನಿಯತೇಸು ಉಪಯೋಗೇನ ಮಿಸ್ಸಂ, ದ್ವಾದಸಸು ಪಾಟಿದೇಸನೀಯೇಸು ಕರಣೇನ ಮಿಸ್ಸಂ, ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನಪತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಾಮಿಕರಣೇಹಿ, ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸೇ ಭುಮ್ಮೇನ, ಮೋಹನಕೇ ಉಪಯೋಗಸಾಮಿಭುಮ್ಮೇಹಿ. ಯಸ್ಮಾ ‘‘ವಿವಣ್ಣಕ’’ನ್ತಿ ಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಕತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ವಿವಣ್ಣಕಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಯದಾ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಏವಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಮಿಸ್ಸಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸೇಸು ಪಠಮಾನಿಯತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಏವಮಾಗತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವಾ, ದುತಿಯಾನಿಯತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಣೀತಭೋಜನಸಮಣುದ್ದೇಸತತಿಯಚತುತ್ಥಪಾಟಿದೇಸನೀಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಮಜ್ಝೇ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಏವಮಾಗತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವಾ, ದುಬ್ಬಚಕುಲದೂಸಕಸಂಸಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಆದಿಮ್ಹಿ ಕೇವಲಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಆಗತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವಾ, ಭೇದಾನುವತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಮಜ್ಝೇ ಆಗತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವಾ ಅಞ್ಞಾಯ ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅಮಿಸ್ಸಮೇವ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಭೇದಾನುವತ್ತಕತುವಟ್ಟನದ್ವಯಸಂಸಟ್ಠದುತಿಯಪಾಟಿದೇಸನೀಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಬಹುವಚನಂ, ಇತರತ್ಥ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕವಚನಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಥಾ ಉಪಯೋಗೋ ದ್ವೀಸು ವಿಕಪ್ಪನಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು, ತನ್ತವಾಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಚ ಪಚ್ಚತ್ತೇನ ಮಿಸ್ಸೋ, ಅಭಿಹಟಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಕರಣೇನ, ರಾಜಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಕರಣಸಾಮಿಪಚ್ಚತ್ತೇಹೀತಿ ಉಪಯೋಗೋ ತಿಧಾ ಮಿಸ್ಸೋ ಹೋತಿ. ಕರಣಞ್ಚ ಕುಟಿಕಾರಮಹಲ್ಲಕದುತಿಯಕಥಿನದ್ವೇಭಾಗನಿಸೀದನಸನ್ಥತದುಬ್ಬಣ್ಣಕರಣಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಛಸು ಪಚ್ಚತ್ತೇನ ಮಿಸ್ಸಂ, ಪಠಮತತಿಯಕಥಿನಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಪಾದಕನಿಸೀದನಕಣ್ಡುಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕಉದಕಸಾಟಿಕದ್ವೇಧಮ್ಮಪಚ್ಚಾಸೀಸನಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಸಾಮಿನಾ ಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಕರಣಂ ದ್ವಿಧಾ ಮಿಸ್ಸಂ ಹೋತಿ. ಅವಸೇಸೇಸು ಛಬ್ಬಸ್ಸವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕದ್ವತ್ತಿಚ್ಛದನಾವಸಥಪಿಣ್ಡಮಹಾನಾಮಗರುಲಹುಪಾವುರಣಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸತ್ತಸು ಕರಣವಿಭತ್ತಿ ಅಞ್ಞವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅಮಿಸ್ಸಾ, ಅಚ್ಚೇಕಏಳಕಲೋಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಾಮಿವಿಭತ್ತಿ ಕರಣವಿಭತ್ತಿಯಾ ಮಿಸ್ಸಾ. ಅತಿರೇಕಪತ್ತಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಸಾಮಿವಿಭತ್ತಿ ಅಮಿಸ್ಸಾವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ತಾವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು –

ಪಞ್ಚಧಾ ¶ ಚ ತಿಧಾ ಚೇವ, ದ್ವಿಧಾ ಚೇಪಿ ತಥೇಕಧಾ;

ಭಿನ್ನಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ, ಸಬ್ಬೇಕಾದಸಧಾ ಸಿಯುಂ.

ಏವಂ ¶ ತಾವ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಸಉದ್ದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪಞ್ಞಾಸುತ್ತರೇಸು ತಿಸತೇಸು ನವುತಿಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕಾನಿ ಅತಿರೇಕಸಟ್ಠಿದ್ವಿಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸು ಪಚ್ಚತ್ತಕರಣಾನಿ ತಿಂಸುತ್ತರಾನಿ ದ್ವಿಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸು ಅಮಿಸ್ಸಪಚ್ಚತ್ತಕರಣಾನಿ ದ್ವಾದಸುತ್ತರಾನಿ ದ್ವಿಸತಾನಿ, ಮಿಸ್ಸಪಚ್ಚತ್ತಕರಣಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಹೋನ್ತಿ. ಅವಸೇಸೇಸು ತಿಂಸತಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಮಿಸ್ಸೋಪಯೋಗಕರಣಾನಿ ಪಞ್ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಮಿಸ್ಸಕರಣಾನಿ ಚುದ್ದಸ, ಅಮಿಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ, ಮಿಸ್ಸಾಮಿಸ್ಸಕರಣಾನಿ ದ್ವೇ, ಅಮಿಸ್ಸಾನಿ ದ್ವೇತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕೇಸು ಭೇದಾನುವತ್ತಕದುಬ್ಬಚಕುಲದೂಸಕಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಕಥಿನಅಭಿಹಟಕುಟಿಕಾರಮಹಲ್ಲಕವಿಕಪ್ಪನದ್ವಯದ್ವೇಭಾಗಛಬ್ಬಸ್ಸನಿಸೀದನಸನ್ಥತಏಳಕಲೋಮಾತಿರೇಕಪತ್ತಭೇಸಜ್ಜವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕತನ್ತವಾಯಅಚ್ಚೇಕಛಾರತ್ತದ್ವ ಪಞ್ಚತ್ತಿಂಸೇಸು ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ನತ್ಥಿ. ದುತಿಯಾನಿಯತಪಣೀತಭೋಜನಸಮಣುದ್ದೇಸತತಿಯಚತುತ್ಥಪಾಟಿದೇಸನೀಯೇಸು ಮಜ್ಝೇ ಅತ್ಥಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಸಉದ್ದೇಸಾನುದ್ದೇಸದುಕಂ, ಸಪುಗ್ಗಲಾಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸದುಕಂ, ಪಚ್ಚೇಕದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿದುಕದ್ವಯಂ, ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕದುಕಂ, ತತ್ಥ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕೇಸು ಪಚ್ಚತ್ತಭುಮ್ಮದುಕಂ, ಸಯೋಪನಾಯೋಪನದುಕಂ, ಅಯೋಪನಮಜ್ಝೇಯೋಪನದುಕಂ, ಏಕಾನೇಕವಚನದುಕನ್ತಿ ನವ ದುಕಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಸಉದ್ದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಸೇಸವಿನಯಪಿಟಕೇ ಯಾ ಕಾಚಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅನುದ್ದೇಸಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಪದಭಾಜನನ್ತರಾಪತ್ತಿವಿನೀತವತ್ಥುಪಟಿಕ್ಖೇಪಪಞ್ಞತ್ತಿಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಯಿತೇ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ (ಪರಿ. ೧೫೭-೧೫೮), ವಟ್ಟಕತೇ ಮುಖೇ ಅಚ್ಛುಪನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೭೩) ಏವಮಾದಿಕಾ ಪದಭಾಜನೇ ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನಾಪತ್ತಿ ಪದಭಾಜನಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಮತ್ತಿಕಾಮಯಾ ಕುಟಿ ಕಾತಬ್ಬಾ, ಯೋ ¶ ಕರೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೮೫) ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿವಾಪಟಿಸಲ್ಲೀಯನ್ತೇನ ದ್ವಾರಂ ಸಂವರಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತು’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೭೭) ಏವಮಾದಿ ವಿನೀತವತ್ಥುಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ‘‘ಸಙ್ಘಭೇದಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೧೫) ಏವಮಾದಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇನ ತೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಗ್ಗಂ ಸಙ್ಘಂ ಅಧಮ್ಮಸಞ್ಞೀ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ. ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ಲೋಹಿತಂ ¶ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಸ್ಸ ಛೇಜ್ಜಕಾ ಹೋತಿ, ಚತುನ್ನಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಚತುನ್ನಞ್ಚೇವ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏಕವತ್ಥುಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೇ ಭಗವತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೩) ಚ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜಾನಂ ಸಙ್ಘಭೇದಕೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ…ಪೇ… ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ ಸಾಧಕಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಪಣ್ಡಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೦೯) ಏವಮಾದೀಸು ಪನ ಉಪಜ್ಝಾಯಾದೀನಂ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ನ ಪಣ್ಡಕಾದೀನಂ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ. ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ. ಯತೋ ಸಿಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ. ತಥಾ ‘‘ನ ಅಚ್ಛಿನ್ನೇ ಥೇವೇ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೬೬, ೬೭, ೭೮, ೭೯) ಏವಮಾದಿಕಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ ನಾಮ.

ಖನ್ಧಕೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭೇದಾನುವತ್ತಕೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ದೇಸಾಪೇಹೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೪೫) ವುತ್ತಂ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಇದಂ ತೇಸಂ ವಿಭತ್ತಿಕಮ್ಮಕ್ಖಣೇ ಅಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ವಿಸುದ್ಧಕ್ಖಣೇಪಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಜಾತನ್ತಿ ಏಕೇ. ‘‘ಭೇದಾನುವತ್ತಕೇ ದೇಸಾಪೇಹೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸೇಸಭೇದಾನುವತ್ತಕಾನಂ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಜಾನಂ ಸಙ್ಘಭೇದಕಾನಂ ಅನುವತ್ತೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ, ವಿನಯಕಮ್ಮಾನಿ ಚ ತತ್ಥೇವ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತೇ ತಂ ಉಪಾಲಿ ಮಯಾ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ…ಪೇ… ಏವಂ ಸುಪಞ್ಞತ್ತೇ ಖೋ ಮಯಾ ಉಪಾಲಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ನಚ್ಚಂ ವಾ ಗೀತಂ ವಾ ವಾದಿತಂ ವಾ ದಸ್ಸನಾಯ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ¶ , ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೮೩೪) ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ನಚ್ಚೇಯ್ಯ ವಾ ಗಾಯೇಯ್ಯ ವಾ ವಾದೇಯ್ಯ ವಾ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಆಪತ್ತಿಜಾತಂ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ವಾ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮ. ಛಬ್ಬಿಧಮ್ಪೇತಂ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಉದ್ದೇಸಾರಹಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅನುದ್ದೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಞ್ಚಹಿ ಉದ್ದೇಸೇಹಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವಿಸಭಾಗತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಬ್ಭಾಸಿತಾನಂ ಸಭಾಗವತ್ಥುಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದ್ವಯಂ ಅಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ, ನಾನಾವತ್ಥುಕಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ವಿನೀತವತ್ಥುಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಞ್ಚ ಅದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ, ಅದಸ್ಸಿತವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಭೇದಾನುವತ್ತಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ, ಅದಸ್ಸಿತಾಪತ್ತಿವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಿಸಿಕ್ಖಾಪದಾನನ್ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ದುವಿಧಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ ಸಉದ್ದೇಸಾನುದ್ದೇಸಭೇದತೋ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಮಾಸತೋ ಪಕಾಸಿತಂ ಹೋತಿ.

ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ¶ ತಾವ –

‘‘ಕಾರಕೋ ಇಧ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ಅಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವತೋ;

ಪುಬ್ಬೇ ವತ್ತಬ್ಬವಿಧಾನಾ-ಭಾವತೋ ಚ ಆದಿತೋ ಯೋಪನೇನ ಸಹಾ’’ತಿ. –

ಅಯಂ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೇ ತೇ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಕಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಆದಯೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಸೇಸಾ, ತೇಸು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಕಮ್ಮವತ್ಥುಪುಗ್ಗಲಪಯೋಗೇ ಅಪೇಕ್ಖಾಯ ಭಾವತೋ ಕಾರಕೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ತೇಸಂ ಸಾಪೇಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇಧ ಪನ ಪಾರಾಜಿಕಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಅಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವತೋ ಕಾರಕೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಯೋ ಪನ ಕಾರಕೋ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೪೬೨, ೪೭೨, ೪೭೫) ವಿಯ ಪುಬ್ಬೇ ವತ್ತಬ್ಬವಿಧಾನಾಭಾವತೋ ಕರಣಾದಿವಸೇನ ಅನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚತ್ತವಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಅಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವತೋ. ತತ್ಥ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನೋ ಸೇಸದುತಿಯಾನಿಯತಪಣೀತಭೋಜನಂ ಸಮಣುದ್ದೇಸತತಿಯಚತಉತ್ಥಪಾಟಿದೇಸನೀಯೇಸು ವಿಯ ಮಜ್ಝೇ ಅನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ನ ಹೇವ ಖೋ ಪನ…ಪೇ… ಓಭಾಸಿತು’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೪೫೩) ವಿಯ ಪುಬ್ಬೇ ವತ್ತಬ್ಬವಿಧಾನಾಭಾವತೋ ಏವ ಆದಿಮ್ಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಆದಿಮ್ಹಿ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನೋಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇಸು ಭೇದಾನುವತ್ತಕಾದೀಸು ಪಞ್ಚತ್ತಿಂಸೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ವಿಯ ಅನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವತ್ತಬ್ಬವಿಧಾನಾಭಾವತೋ ಏವ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿತೋವ ಯೋಪನ-ಸದ್ದೇನ ಸಹ ¶ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಏವಂ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನೋಪಿ ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ದ್ವೇ ಏಕಮಞ್ಚೇ ತುವಟ್ಟೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ. ೯೩೩) ಆಪತ್ತಿ ವಿಯ ಪರಪ್ಪಭವಂ ಆಪತ್ತಿಂ ನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಏಕವಚನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಮೇಥುನಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಪಿ ಪರಪ್ಪಭವಾ ‘‘ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೯) ವಚನತೋತಿ ಚೇ? ತಂ ನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಜಾನನತೋ. ಅನೇಕಿಸ್ಸಾ ಏವ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಏಕಿಸ್ಸಾತಿ ನಿಯಮೋ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ, ನ ಏವಂ ಇಧ ನಿಯಮೋತಿ ಅನಿಯಮಿತಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಲಮ್ಬೀಮುದುಪಿಟ್ಠೀನಂ ಕುತೋ ‘‘ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೫) ವಚನತೋ ತೇಸಂ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಚತಸ್ಸೋ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಛೇಜ್ಜಂ ಸಿಯಾ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೮೧) ಚ ಪರಿವಾರೇ ವುತ್ತವಚನೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬೋ.

ಭೇದಾನುವತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ತಿಣ್ಣಂ ಉದ್ಧಂ ನ ಸಮನುಭಾಸಿತಬ್ಬಾ, ನ ಸಙ್ಘೇನ ಸಙ್ಘಂ ಏಕತೋ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ. ನಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆದಿತೋವ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಏಕೋ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೧೮) ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ನ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ‘‘ಅನುವತ್ತಕಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತತೋ ನಿದಾನವಿರೋಧೋ. ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ಹಿ ತದನುವತ್ತಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಯಂ ಪನ ಸತ್ತಸತಿಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾಚೀನಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಾವೇಯ್ಯಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮನ್ನೇಯ್ಯ ¶ …ಪೇ… ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿಆದಿ (ಚೂಳವ. ೪೫೬) ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ‘‘ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾಯ ಇಮಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬವಿಧಾನಂ. ಸಮ್ಮುತಿಕರಣಮೇವ ವಾ ತತಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪತಿ. ನ ಹಿ ತೇ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಕಮ್ಮಾರಹಾ ಕಮ್ಮಕತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಘೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಕಮ್ಮಾರಹೋತಿ ಲಕ್ಖಣಂ. ನ ಚ ತದಾ ಸಙ್ಘೋ ತೇಸಂ ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಭಜಾಪಿಯಮಾನಾ ತೇ ಕಮ್ಮಪತ್ತಭಾವಂ ಭಜನ್ತಿ. ಅಧಿಕರಣವೂಪಸಮಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪತ್ತಾ ಯುತ್ತಾ ಸಙ್ಘೇನ ಕತಾತಿ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಪತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ತೇ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಯಾವತತಿಯಂ ಸಮನುಭಾಸಿತಬ್ಬಾ ತಸ್ಸ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೧೮) ವಚನತೋ ತೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬವಿಧಾನಂ. ಸಮ್ಮುತಿಕರಣಮೇವ ಕಮ್ಮಂ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ತಂ ನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಜಾನನತೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾಯ ಏವ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಮ್ಮಾರಹಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ನ ದೋಸಾಗತಿವಸೇನಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಹಿ ಪಾಚೀನಕಾದೀನಂ ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಧಿಕರಣವೂಪಸಮಸಿದ್ಧಿ ವಿಯ ತೇಸಂ ಸಮನುಭಾಸನಕಮ್ಮೇನ ತಸ್ಸ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಸಿದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮುತಿ ನಾಮೇಸಾ ¶ ಪಠಮಂ ಅನುಮತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾಚಿತ್ವಾವ ಕರೀಯತಿ, ನ ತಥಾ ಕಮ್ಮನ್ತಿ. ಕಮ್ಮಕರಣೇ ಪನ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಹೋತಿಯೇವ. ಪರಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಬಹುತರಾವ ಸಮ್ಮನ್ನಿತಬ್ಬಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಮೇಥುನಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಬಾಹುಲ್ಲನಯೇನ ಲದ್ಧನಾಮಕಂ ಸಕಪಯೋಗೇನ ವಾ ಪರಪಯೋಗೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸಕಮಗ್ಗೇ ವಾ ಪರಮಗ್ಗೇ ವಾ ಪರನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಸಕಮಗ್ಗೇ ಏವ ಪವೇಸನಪವಿಟ್ಠಟ್ಠಿತಉದ್ಧರಣೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಂ ಪಟಿಸಾದಿಯನವಸೇನ ಸೇವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪವೇಸನಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ತೀಣಿ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಏಕಂ ವಾ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘ಸೋ ಚೇ ಪವೇಸನಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಪವಿಟ್ಠಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಠಿತಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಉದ್ಧರಣಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’ತಿಆದೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೮) ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಮತೇನ ಚತೂಸುಪಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತೇಯೇವ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ಆಪಜ್ಜತು ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ, ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಾ ತಂಭಾಗಿಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯೋ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಗಹಟ್ಠಕಾಲೇ ಮೇಥುನಾದಿಕಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಂ ಏಕಮನೇಕಂ ವಾ ಪಟಿಕರಿತ್ವಾವ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಸ್ಮಾ ನಿರಾಪತ್ತಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಗಹಟ್ಠಕಾಲೇ ಸಾಪತ್ತಿಕೋವಾತಿ. ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥೇವ ಆಪತ್ತಿ. ವುಟ್ಠಾನದೇಸನಾಹಿ ಪನ ಅಸುಜ್ಝನತೋ ‘‘ಪಯೋಗೇ ಪಯೋಗೇ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಗಣನಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಪದಭಾಜನೇ (ಪಾರಾ. ೫೮) ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನೇನಾಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಯುತ್ತಿಞ್ಚ ವದನ್ತಿ.

ಯದಿ ¶ ಏವಂ ಮಾತಿಕಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಅನವಸೇಸವಚನಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ, ಭಿಕ್ಖುಗಣನಞ್ಚ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅನವಸೇಸವಚನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪವೇಸೇವ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಪವಿಟ್ಠಾದೀಸು. ತಮೇವೇಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೪) ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ನಿದಾನುದ್ದೇಸವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ಮಾತಿಕಾಯಂ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೨, ೪೪) ಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸವಚನಂ ತೇನ ಸರೀರಬನ್ಧನೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಅಭಬ್ಬಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ. ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಭಾಜನೇ ವಚನಂ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ¶ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಅಸಂವಾಸಸ್ಸ ಸತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ. ನ ಹಿ ಸೋ ಸಂವಾಸಂ ಸಾದಿಯನ್ತೋಪಿ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ತಞ್ಚೇ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾನೋ ಅನೋಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅಕ್ಕೋಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವದತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಓಮಸವಾದೇನ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೯) ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ತದಭಾವತೋ ಸಿದ್ಧೋ ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ, ತೇನ ಪದಸೋಧಮ್ಮಂ, ಸಹಸೇಯ್ಯಞ್ಚ ಜನೇತಿ, ಭಿಕ್ಖುಪೇಸುಞ್ಞಾದಿಞ್ಚ ಜನೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೩೯).

ನಿದಾನಾ ಮಾತಿಕಾಭೇದೋ, ವಿಭಙ್ಗೋ ತನ್ನಿಯಾಮಕೋ;

ತತೋ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭೇದೋ, ಅನಾಪತ್ತಿ ತದಞ್ಞಥಾತಿ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೪೩-೪೪) –

ಅಯಂ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಸುದಿನ್ನವತ್ಥು (ಪಾರಾ. ೨೪ ಆದಯೋ)-ಮಕ್ಕಟಿವತ್ಥು (ಪಾರಾ. ೪೦ ಆದಯೋ)-ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥು (ಪಾರಾ. ೪೩) ಚಾತಿ ತಿಪ್ಪಭೇದವತ್ಥು ಇಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ನಾಮ. ತತೋ ನಿದಾನಾ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ…ಪೇ… ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೪) ಇಮಿಸ್ಸಾ ಮಾತಿಕಾಯ ಭೇದೋ ಜಾತೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೪) ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ‘‘ಸಚ್ಚಂ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಇತ್ಥಿಯಾ, ನೋ ಪುರಿಸೇ, ನೋ ಪಣ್ಡಕೇ, ನೋ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೇ ಚಾ’’ತಿ ಮಕ್ಕಟಿಪಾರಾಜಿಕೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಲೇಸಂ ಓಡ್ಡೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅಲೇಸೋಕಾಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಮಕ್ಕಟಿಸಙ್ಖಾತಾ ನಿದಾನಾ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪೀ’’ತಿ ಮಾತಿಕಾಯ ವಚನಭೇದೋ, ನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಏವ ಮೇಥುನಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ. ತಸ್ಮಾ ವಿಭಙ್ಗೋ ತನ್ನಿಯಾಮಕೋ ತಸ್ಸಾ ಮಾತಿಕಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥನಿಯಾಮಕೋ ವಿಭಙ್ಗೋತಿ. ವಿಭಙ್ಗೇ ಹಿ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಯೋ, ತಯೋ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ, ತಯೋ ಪಣ್ಡಕಾ, ತಯೋ ಪುರಿಸಾ. ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗೇ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪುರಿಸಸ್ಸ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೫೬) ನಯೇನ ¶ ಸಬ್ಬಲೇಸೋಕಾಸಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ನಿಯಮೋ ಕತೋ. ಏತ್ಥಾಹ – ಯದಿ ಏವಂ ಸಾಧಾರಣಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ವಾ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ತದವಚನೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ¶ ಠಿತಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ನಾಹಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕರಣಕಾಲೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಸಿಕ್ಖಾಪಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇನ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಹೋಮೀ’’ತಿ. ವುಚ್ಚತೇ – ಯಥಾ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ತಥಾ ವುತ್ತೇ ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತಞ್ಚಾನಿಟ್ಠಂ. ಇದಮಪರಮನಿಟ್ಠಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಾಧಾರಣಾನೇವ ನಾಸಾಧಾರಣಾನೀ’’ತಿ. ಅಪಿಚಾಯಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನಾವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಂಯೇವ ಉಪಜ್ಝಂ ತಮೇವ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ತಾನಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಙ್ಗಮಿತು’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೬೯) ವುತ್ತಂ. ತತೋ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭೇದೋತಿ ತತೋ ವಿಭಙ್ಗತೋ ‘‘ಅಕ್ಖಯಿತೇ ಸರೀರೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಖಯಿತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೭೩, ಪರಿ. ೧೫೭) ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭೇದೋ ಹೋತಿ. ಅನಾಪತ್ತಿ ತದಞ್ಞಥಾತಿ ತತೋ ಏವ ವಿಭಙ್ಗತೋ ಯೇನ ಆಕಾರೇನ ಆಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ತತೋ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ಅನಾಪತ್ತಿಭೇದೋವ ಹೋತಿ. ‘‘ಸಾದಿಯತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ, ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ಅಸತಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ನಿದಾನಾ ಮಾತಿಕಾಭೇದೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಸಮಾಸತೋ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಹೋತಿ. ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ತಾವ ಪಠಮಬೋಧಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ, ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುದಿನ್ನಸ್ಸ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಚ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ದುತಿಯಪಞ್ಞತ್ತಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ. ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಕ್ಕಟಿಪಾರಾಜಿಕೋ ಯಥಾ ಮಾತುಗಾಮಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀ ನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಥಾ ಇಧಾಪೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ಸಚ್ಚಂ, ಆವುಸೋ…ಪೇ… ತಞ್ಚ ಖೋ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ, ನೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೧) ಆಹ. ತತಿಯಪಞ್ಞತ್ತಿ ಲಾಭಗ್ಗಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ‘‘ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೪೩) ವಚನತೋ, ವೇಪುಲ್ಲಮಹತ್ತಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಇಮಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಂ ಉಪಾದಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ತಂ ಕಾಲಂ ಪತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಯೋ ಪನಾತಿ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಪದಂ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ತಸ್ಸ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗನಿಯಮಪದಂ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನವಚನಂ. ನ ಹಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾಮಕೋ, ಯಾ ಭಗವತಾ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಭಿಕ್ಖೂನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ ಸಿಕ್ಖಾ ವಿಹಿತಾ ¶ , ‘‘ಏತ್ಥ ಸಹ ಜೀವನ್ತೀ’’ತಿ ಯೋ ಚ ಸಾಜೀವೋ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಉಭಯಂ ಸಮಾಪನ್ನೋವ ಹೋತಿ. ಕದಾ ಪನ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ? ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಮನನ್ತರಮೇವ ತದುಭಯಂ ¶ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ತದಜ್ಝುಪಗತತ್ತಾ ಸಮಾಪನ್ನೋವ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಹ ಜೀವನ್ತೀತಿ ಯಾವ ಸಿಕ್ಖಂ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಭಾವಂ ವಾ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಾಜೀವಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ, ತಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ, ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಬಹುಲೋ ವಾ ಏಕಚ್ಚಂ ಸಾವಸೇಸಂ ಸಾಜೀವಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ.

ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಪನ ಚತುಕ್ಕಂ ಲಬ್ಭತಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ಸೀಲಾನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ನ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಅಚಿತ್ತಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ, ಅತ್ಥಿ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಬಹುಲೋ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ನಿರಾಪತ್ತಿಕೋ, ಅತ್ಥಿ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ ನ ಚ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಅನವಸೇಸಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಅತ್ಥಿ ಉಭಯಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ’’ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಚತುತ್ಥೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಸಿಯಾ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಅನುಕ್ಕಟ್ಠಂ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತೋತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ತತ್ರ ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವಚನವಿರೋಧತೋ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಗ್ಗಹಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಸತಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಮಾಪನ್ನೋ ಹಿ ಸಬ್ಬುಕ್ಕಟ್ಠೋ. ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪರತೋ ವಚನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾವ ವುತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಬ್ಬತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ, ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತುಂ ಭಬ್ಬೋ, ತಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ, ಸಾಜೀವಞ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋಯೇವ ಹಿ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತೋ ಸಾಜೀವೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಮೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಇತರಸಿಕ್ಖಾದ್ವಯಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತತ್ರ ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಙ್ಗಾಹಕೋ ಸಾಜೀವೋ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಇತಿ ಸಾಜೀವವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ಸಿಕ್ಖಾಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಮೇವ ವಿಭಙ್ಗೇ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೫) ವುತ್ತಂ. ತೇನ ¶ ಏಕಮೇವಿದಂ ಅತ್ಥಪದನ್ತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ. ತಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪದೂಪಗಮನನ್ತರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಿಕ್ಖನಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೋ ಏವಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ, ತಾದಿಸಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಾಜೀವಸಙ್ಖಾತಮೇವ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಕಿನ್ತು ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚ ನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾರಹೋ ಹೋತಿ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪನೇತ್ಥ ¶ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಇದಮೇವ ಭಿಕ್ಖುಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಯದಿದಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ. ಖೀಣಾಸವೋಪಿ ಸಾವಕೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅಚಿತ್ತಕಂ, ತಥಾ ಸೇಕ್ಖೋ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪನ ಸಚಿತ್ತಕಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞಮಿದಂ ಭಿಕ್ಖುಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋ, ಕೇವಲಂ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ಉಭಯಸಮಾಪನ್ನೋ ಚಾತಿ ಸರೂಪೇಕದೇಸಏಕಸೇಸನಯೇನ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತ್ವೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಗ್ಗಹಣೇನ ಅನುಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಗಹಣಸಿದ್ಧಿತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋವ ವುತ್ತೋ. ತಮೇವ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಚನೇ ಪರಿಹಾರಂ ವತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾಪನ್ನೋತಿಪಿ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಚ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ, ಯಞ್ಚ ಸಾಜೀವಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಏವ ಗಹಣಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತ್ತಾ, ಸೀಲಾಧಿಕಾರತೋ ಚ ವಿನಯಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತೋ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತೋ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತೀತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ). ಏತ್ತಾವತಾ ಸಮಾಸತೋ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ.

ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸವಚನೇನ ಪಯೋಜನಂ, ನನು ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ…ಪೇ… ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ‘‘ಯೋ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಾದಿಕೋ ಕೇವಲೇನ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತೇನ, ಪಟಿಞ್ಞಾಮತ್ತೇನ ¶ ವಾ ಭಿಕ್ಖು, ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಚ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ. ಯೋ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಚ, ಯೋ ವಾ ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕತ್ತಾ ಪಣ್ಡಕಭಾವೂಪಗಮನೇನ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಚ ತದುಭಯಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಪಣ್ಡಕಭಾವಪಕ್ಖೇ ಚ ಪಣ್ಡಕೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ನ ವತ್ಥೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ವತ್ಥೂತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಣ್ಡಕಭಾವಪಕ್ಖೇ ಪಣ್ಡಕತ್ತಾ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ಸೋ ಪರಿಚ್ಚಜಿತಬ್ಬಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವೇನ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಮುಖೇನ ಪರಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತಗ್ಗಹಣನಯೇನ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಕುತೋ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಯಂ ನಯೋ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖಂ ಅಲಭಮಾನಸ್ಸೇವ ಪರತೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ಲಭನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಅರೂಪಸತ್ತಾನಂ ಕುಸಲಾದಿಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಭವಙ್ಗವಿಚ್ಛೇದೇ ಸತಿಪಿ ಅಮರಣಂ ವಿಯ ಪಣ್ಡಕಭಾವಪಕ್ಖೇಪಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ. ಸಂವಾಸಂ ವಾ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ನ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸ ವಿಯ. ನ ಚ ಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಂ ಜನೇತಿ ¶ . ಗಣಪೂರಕೋ ಪನ ನ ಹೋತಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ವಿಯ. ನ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ. ಇತರಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಕ್ಖೇ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ತತೋ ವಿಸೇಸೋ. ಕಿಮಯಂ ಸಹೇತುಕೋ, ಉದಾಹು ಅಹೇತುಕೋತಿ? ನ ಅಹೇತುಕೋ. ಯತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ತಸ್ಸ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಸಹೇತುಕಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ. ಪಣ್ಡಕಭಾವಪಕ್ಖೇಪಿ ಕಿಸ್ಸ ನಾನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಚೇ? ಪಣ್ಡಕಭೂತತ್ತಾ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ವಿಯ.

ಅಪಿಚ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ತಂ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ, ತತ್ಥ ಚ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾ ಅದಿನ್ನಂ…ಪೇ… ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಸುಗತಚೀವರಪ್ಪಮಾಣಂ ಚೀವರಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪೀ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಪಗೇವ ಪಣ್ಡಕೇ, ಪುರಿಸೇ ವಾತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ ¶ . ಅಯಂ ತಾವ ಮಾತಿಕಾಯ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ಸಾರಿಪುತ್ತಬೇಲಟ್ಠಸೀಸಾನನ್ದಾದಯೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾರಣತ್ತಾ ಚ ಆಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನತೋ ಚ ಕಸ್ಮಾ ಮಹಾವಿಭಙ್ಗೇ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಉಪಸಮ್ಪದಾಯೇವ ಆಗತಾತಿ? ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾಯ ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತಪ್ಪಸಙ್ಗಭಯಾತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ. ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವುತ್ತೇ ಪುಬ್ಬೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾಪಿ ಭಗವತಾ ಪುನ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಂ ವಗ್ಗಕಮ್ಮ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೮೭) ವಚನತೋ ಕುಪ್ಪಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಕುಪ್ಪೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಅಕುಪ್ಪಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಏಕಚ್ಚಂ ನ ಠಾನಾರಹಂ, ಯೇನ ಅಪತ್ತೋ ಓಸಾರಣಂ ಸುಓಸಾರಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಠಾನಾರಹೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಠಾನಾರಹೇನಾ’’ತಿ ಇದಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಇಮಿನಾ ಅಕುಪ್ಪಸಿದ್ಧಿತೋತಿ ಚೇ? ನ, ಅಟ್ಠಾನಾರಹೇನ ಅಕುಪ್ಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ದ್ವೀಹಿ ಪನೇತೇಹಿ ಏಕತೋ ವುತ್ತೇಹಿ ¶ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ – ಕೇವಲಂ ತೇನ ಅಕುಪ್ಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಯಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ, ಠಾನಾರಹೇನ ಚ ಅಕುಪ್ಪೇನ ಚ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಯಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ, ಕುಪ್ಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ.

‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಞ್ಚಾತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸಾತಿ ವದನ್ತಿ. ‘ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಾ ಹೋನ್ತೀ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುನ ಚತ್ತಾರಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ, ‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’ತಿ ಇದಂ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ. ‘‘ಕೇಚಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಲಿಖೀಯತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಸುಟ್ಠು ಉಪಲಕ್ಖಯೇ. ಓಪಕ್ಕಮಿಕೇ ಪಣ್ಡಕಭಾವೋ ಆರುಳ್ಹನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೧೦೯) ಲಿಖಿತಂ.

‘‘ಬಿನ್ದುಂ ಅದತ್ವಾ ಚೇ ನಿವಾಸೇತಿ, ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಸಾಮಣೇರಾರಹಸ್ಸ ಸಂವಾಸಸ್ಸ ಸಾದಿತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ರಾಜಭಯಾದೀಹಿ ¶ ಗಹಿತಲಿಙ್ಗಾನಂ ‘‘ಗಿಹೀ ಮಂ ‘ಸಮಣೋ’ತಿ ಜಾನನ್ತೂ’’ತಿ ವಞ್ಚನಚಿತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಞ್ಚೇತುಕಾಮತಾಯ ಚ ತೇಹಿ ಸಂವಸಿತುಕಾಮತಾಯ ಚ ಅಭಾವಾ ದೋಸೋ ನ ಜಾತೋತಿ. ‘‘ಯೋ ಏವಂ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಸೋ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏವಂ ಕಾತುಂ ನ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸಾಮಣೇರೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ವಟ್ಟತಿ. ‘‘ಜಾನಾತಿ, ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ರಾಜದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಸಂವಾಸಂ ಸಾದಿಯನ್ತೋ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಸುದ್ಧಚಿತ್ತತ್ತಾ. ಪುನ ಸೋ ‘ಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ಏತೇನಾತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೇನ ವಾ ಪಚ್ಚಯಾದಿಸುಲಭತಾಯ ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಸುದ್ಧಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ ಯಾವ ಸೋ ಸಂವಾಸಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ, ತಾವ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ನ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಂವಾಸಂ ಸಾದಿಯತಿ ಚೇ, ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇತರಥಾ ಸಬ್ಬಂ ವಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಏಕೇ.

‘‘ನಾಭಿಪರಾಮಾಸಾದಿನಾ ಜಾತೋ ತಥಾರೂಪಂ ಪಿತರಂ ಘಾತೇತಿ ಚೇ, ಪಿತುಘಾತಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಯೋ ಪನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇನ ಸೀಲವಿನಾಸಂ ಪಾಪೇತಿ, ನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನ’’ನ್ತಿ ¶ ವಚನತೋ. ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ಪನ ಏಕತೋಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ದೂಸೇತ್ವಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪನ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಿಕಾ, ಮಾತುಪಿತುಅರಹನ್ತಘಾತಿಕಾ, ಲೋಹಿತುಪ್ಪಾದಿಕಾ, ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಿಕಾ ಚ ಹೋತಿ, ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅನಾಗತಂ ವಿನಯಧರಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ.

‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨) ವುತ್ತಂ ಮರಿಯಾದಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಕೇತೋವ, ಇಧ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ‘‘ಮೇಥುನಸಂವರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಸಿಕ್ಖಾತಿ ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಸಿಕ್ಖನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ. ಸಾಜೀವನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ತದತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಮೇಥುನಸಂವರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಗುಣಸಮ್ಮತಾಯ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಲೋಕಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ತತ್ಥ ನ ಸಮ್ಭವತಿ. ಪತ್ಥನೀಯಾ ಹಿ ಸಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಞ್ಚ ಸಾಜೀವಂ ¶ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವಂ ಅಪ್ಪಕಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಣಾಯ ಹಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಉಪತಿಸ್ಸೋ. ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಪದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಪದಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ವಾ ಪರಿವಾರಕಭಾವೇನ ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಅಕತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಬ್ಬಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಪಠಮಂ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿಯಮತ್ಥಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ತಂ ನ, ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಾನುಕ್ಕಮಾಭಾವತೋ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಯಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ, ಯಞ್ಚ ಸಾಜೀವಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಪಠಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ. ತೇಸಂಯೇವಾತಿ ಚುದ್ದಸನ್ನಂ.

‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸಾಧಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪವೇಸನಂ ನಾಮ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ ಸಮ್ಫುಸನಂ. ಪವಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಯಾವ ಮೂಲಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಕತಕಾಲೋ ವಾಯಾಮಕಾಲೋ. ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಸಮಯೇ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಠಿತಂ ನಾಮ. ಉದ್ಧರಣಂ ನಾಮ ನೀಹರಣಕಾಲೋ. ವಿನಯಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ವಾಯಾಮತೋ ಓರಮಿತ್ವಾ ಠಾನಂ ಠಿತಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ¶ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಪವೇಸನಪವಿಟ್ಠಉದ್ಧರಣಕಾಲೇಸುಪಿ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿ ಹೋತಿಯೇವ. ಸಾದಿಯನಂ ನಾಮ ಸೇವನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿವಾಸನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಂ.

ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇ ಏವ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇದಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನ ಗಣೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೫೯) ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧ ತತಿಯಾ ಸಹಯೋಗೇನ ವುತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ವೀಸತಿಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಚೇ ನಿಸಿನ್ನಾ, ಪಞ್ಚಮೋ ವಿನಯಧರೋವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಚೇ ವಿನಯಧರೋ, ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮಂ ಕೋಪೇತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಪರಿವಾರಾವಸಾನೇ ಕಮ್ಮವಗ್ಗೇ (ಪರಿ. ೪೮೨ ಆದಯೋ) ಯಂ ಕಮ್ಮವಿಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿತಾಯ. ‘‘ಕಥಂ ವತ್ಥುತೋ ವಾ ಞತ್ತಿತೋ ವಾ ಅನುಸ್ಸಾವನತೋ ವಾ ಸೀಮತೋ ವಾ ಪರಿಸತೋ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಂ ವುತ್ತಂ, ನನು ಅಯಂ ‘‘ಪರಿಸತೋ ವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ದ್ವಾದಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪರಿಸತೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೮೭) ಸುತ್ತಸ್ಸ ¶ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ತಸ್ಸ ಅನಾಮಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸರೂಪೇನ ವುತ್ತಪಾಳಿವಸೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ನಯಮುಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಂಖಿತ್ತೋತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಅಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಆಪತ್ತೀನಂ ಅಙ್ಗಾನಙ್ಗಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಅಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಸ್ಮಾ? ಸಮುಟ್ಠನಾದೀನಂ ಪರಿವಾರಾದೀಸು ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಆಗತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಗಹೇತ್ವಾ ಇಧಾಪಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಅನಙ್ಗಾನಂ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಅನಙ್ಗತ್ತೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅತಿವಿತ್ಥಾರತಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅನೂನಂ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸಬ್ಬಾಪತ್ತೀನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ‘‘ಕಿರಿಯಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಕಾಯವಾಚಾ ಸಹ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಕಿರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ವಿನಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚಿತ್ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಭೂತಾರೋಚನಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಕಿರಿಯತ್ತಾ, ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ಚ. ತತ್ಥ ಕಿರಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನಙ್ಗನ್ತರಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕಮ್ಪಿ ಏಕಚ್ಚಂ ಬಾಹುಲ್ಲನಯೇನ ‘‘ಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥೇವ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ. ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇಪಿ ‘‘ಸೋ ಚೇ ಸಾದಿಯತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ, ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಪಿ ಕಿರಿಯಾ ವಿನಾ ಸೇವನಚಿತ್ತೇನ ನ ಹೋತಿ ವುತ್ತಚಿತ್ತಜತ್ತಾ, ವಿಕಾರರೂಪತ್ತಾ, ಚಿತ್ತಾನುಪರಿವತ್ತಿಕತ್ತಾ ಚ. ತಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತಮಿದಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿರೂಪಂ, ಇತರಂ ಚಿತ್ತಜರೂಪಂ ವಿಯ ಜನಕಚಿತ್ತೇನ ವಿನಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಇತರಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾಯ ಸತಿ ಏಕನ್ತತೋ ತಜ್ಜನಕಂ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಾಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾದಿಯತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇ, ನ ಸಾದಿಯತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ¶ ಅನಾಪತ್ತಿ. ತೇನೇವ ಭಗವಾ ‘‘ಕಿಂಚಿತ್ತೋ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೩೫) ಚಿತ್ತೇನೇವ ಆಪತ್ತಿಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ನ ಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಸಮುಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣಂ ಕತ್ತಬ್ಬತೋ ವಾ ಅಕತ್ತಬ್ಬತೋ ವಾ ಕಾಯಾದಿಭೇದಾಪೇಕ್ಖಮೇವ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸನಪ್ಪಯೋಜನಂ. ತೇಸು ಕಿರಿಯಾಗ್ಗಹಣಂ ಕಾಯಾದೀನಂ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಾವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಭೇದದಸ್ಸನಪ್ಪಯೋಜನಂ. ಸಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಗಾನಙ್ಗಚಿತ್ತವಿಸೇಸದಸ್ಸನಪ್ಪಯೋಜನಂ. ತೇನ ¶ ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಿರಿಯಲಕ್ಖಣೇ ವಾ ಅಕಿರಿಯಲಕ್ಖಣೇ ವಾ ಸನ್ನಿಹಿತಂ, ಯತೋ ವಾ ಕಿರಿಯಾ ವಾ ಅಕಿರಿಯಾ ವಾ ಹೋತಿ, ನ ತಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಗಂ ವಾ ಅನಙ್ಗಂ ವಾ ಹೋತಿ. ಕಿನ್ತು ಯಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಙ್ಗಂ, ಇತರಂ ಅನಙ್ಗನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಇದಾನಿ ಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಚಿತ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ತದಭಾವಾ ಅಚಿತ್ತಕಂ, ತೇನ ತಸ್ಸ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಾವಜ್ಜತಾಯ ‘‘ಲೋಕವಜ್ಜಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿನ್ತು ಸಾವಜ್ಜಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಏಕಚ್ಚಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜನ್ತಿ ದಸ್ಸನಪ್ಪಯೋಜನಂ ಚಿತ್ತಲೋಕವಜ್ಜಗ್ಗಹಣಂ. ಚಿತ್ತಮೇವ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಲೋಕವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮನೋಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣಪ್ಪಯೋಜನಂ ಕಮ್ಮಗ್ಗಹಣಂ.

ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಕಿರಿಯಲಕ್ಖಣಂ ಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕವಿನಿಮುತ್ತಂ ಸಿಯಾತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣಪ್ಪಯೋಜನಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಗ್ಗಹಣಂ. ಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಬ್ಯಾಕತಾಪತ್ತಿ, ತಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಅವೇದನಮ್ಪಿ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವೇದನಾತ್ತಿಕಂ ಏತ್ಥ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ ವೇದನಾತ್ತಿಕಗ್ಗಹಣಂ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಹಿ ಸಚಿತ್ತಕಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ‘‘ತಿಚಿತ್ತಂ ತಿವೇದನ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಅಚಿತ್ತಕೇನಾಪನ್ನಮ್ಪಿ ‘‘ತಿಚಿತ್ತಂ ತಿವೇದನ’’ಮಿಚೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ರಿದಂ ಸಾಧಕಸುತ್ತಂ – ‘‘ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿ ಅಚಿತ್ತಕೋ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅಚಿತ್ತಕೋ ವುಟ್ಠಾತಿ (ಪರಿ. ೩೨೪), ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೋ ವುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿಆದಿ (ಪರಿ. ೪೭೦). ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಂ ಆಪತ್ತಿದೀಪನಂ, ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ ಅನಾಪತ್ತಿದೀಪನಂ, ಅಚಿತ್ತಕಂ ವತ್ಥುಅಜಾನನಂ, ನೋಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನಾಜಾನನಂ. ಇದಮೇವ ತೇಸಂ ನಾನಾತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೬೧-೬೬ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಲಿಖಿತಂ.

ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ತಾವ ಗಣ್ಠಿಪದನಯೋ – ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇತಿ ಸುರಾಪಾನಾದಿಅಚಿತ್ತಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸಚಿತ್ತಕೇಸು ಪನ ಯಂ ಏಕನ್ತಮಕುಸಲೇನೇವ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ತಞ್ಚ ಉಭಯಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ ನಾಮ. ಸುರಾಪಾನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ‘‘ಸುರಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನೇ ಅಕುಸಲಮೇವಾತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಸ್ಸಪಿ ¶ ಲೋಕವಜ್ಜತಾಪಸಙ್ಗತೋ. ಇಮಂ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ಪರಿಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ಚ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೇನ ಲಿಖಿತಂ – ‘‘ಇಧ ‘ಸಚಿತ್ತಕ’ನ್ತಿ ಚ ‘ಅಚಿತ್ತಕ’ನ್ತಿ ಚ ವಿಚಾರಣಾ ವತ್ಥುವಿಜಾನನೇ ಏವ ಹೋತಿ, ನ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಜಾನನೇ. ಯದಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಜಾನನೇ ಹೋತಿ ¶ , ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಲೋಕವಜ್ಜಾನೇವ ಸಿಯುಂ, ನ ಚ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಲೋಕವಜ್ಜಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ವತ್ಥುವಿಜಾನನೇ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಸೇಖಿಯೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಜಾನನಮೇವ ಪಮಾಣಂ, ನ ವತ್ಥುಮತ್ತವಿಜಾನನ’’ನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಸೇನ ಆಪತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ತಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ಚ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸುರಾಪಾನಾದಿಲೋಕವಜ್ಜನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಸ್ಸಾ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಲೋಕವಜ್ಜಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಅಚಿತ್ತಕಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ನ ಹಿ ಏಕಂಸತೋ ಸಚಿತ್ತಕಾಯ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ’’ತಿ ವಿಸೇಸನೇ ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ಥೀತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅನಿಯಮೇನ ವುತ್ತಞ್ಚ ನಿಯಮವಸೇನ ಏವ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಪನಾತಿ ಪನ-ಸದ್ದೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದಿಕಾರಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಕಿರಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಠಿತಂ ಸಾದಿಯತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೮) ವುತ್ತತ್ತಾ ತಂ ಕಥನ್ತಿ ಚೇ? ‘‘ಸಾದಿಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾ ಏವ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಮನೋಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಪಚುರವೋಹಾರವಸೇನ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲಿಕಾಯ ಲಬ್ಭತಿ ಏವಾತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಅತ್ಥೋಪಿ ದುನ್ನಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೨೦) ವದನ್ತೇನಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಮೇವ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಾವೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನ ಅಕ್ಖರವಚನಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಞ್ಹಿ ನಾಥೋ ಸರಣಂ ಅವೋಚಾ’’ತಿಆದಿ.

ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ

ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾತಿ ಲಕ್ಖಣಾನುಪಞ್ಞತ್ತಿಕತ್ತಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತಾ. ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಗಾಮೋ, ಗಾಮೂಪಚಾರೋ, ಗಾಮಕ್ಖೇತ್ತಂ, ಗಾಮಸೀಮಾ, ಗಾಮಸೀಮೂಪಚಾರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಗಾಮಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಆರಞ್ಞಕಸೀಮಾಯ ಏಕಂ ಅಗಾಮಕಂ ಅರಞ್ಞಂ, ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ (ಪಾಚಿ. ೧೮೦ ಆದಯೋ) ಏಕಂ, ಸಗಾಮಕಂ ಏಕಂ ¶ , ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಯ ಏಕಂ, ಗಣಮ್ಹಾಓಹೀಯನಕಸ್ಸ (ಪಾಚಿ. ೬೯೧) ಏಕನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಅರಞ್ಞಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ¶ ಗಾಮೋ ನ ಗಾಮಪರಿಹಾರಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲಭತಿ, ಅತ್ಥಿ ಗಾಮೋ ನ ಗಾಮಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ, ತಥಾ ಅತ್ಥಿ ಅರಞ್ಞಂ ನ ಅರಞ್ಞಪರಿಹಾರಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲಭತಿ, ಅತ್ಥಿ ಅರಞ್ಞಂ ನ ಅರಞ್ಞಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ಏತ್ಥ ಗಾಮೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಚೇ, ಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅನ್ತೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಚೇ, ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸತೋ ಅನ್ತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಉದೋಸಿತಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಅನ್ತೋಗಾಮೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೭೮) ಆಗತೋ. ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಅನ್ತರಘರ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೫೪) ಆಗತೋ ಅನಾಸಙ್ಕತೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ಅನ್ತರಘರೇ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮನ್ತಾ ಗೋಚರಗಾಮೇ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೫೪). ತಥಾ ಅನ್ತರಘರಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಸೇಖಿಯಾನಂ ಅಯಮೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏಕಾ ಗಾಮನ್ತರಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೮೭) ಏತ್ಥಾಪಿ ಅಯಮೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿಯಾ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ.

ಯೇಸು ಪುರಾಣಪೋತ್ಥಕೇಸು ‘‘ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ, ತಂ ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಆಚಿಣ್ಣಂ ನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಮಾದೇನ ಲಿಖೀಯತಿ, ನ ಪಮಾಣಂ. ಯೇಸು ಚ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ (ಪಾಚಿ. ೫೧೩) ‘‘ಗಾಮಂ ಪವಿಸೇಯ್ಯಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಲಿಖೀಯತಿ, ಸಾ ಪಮಾದಲೇಖಾ. ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ತತ್ಥ ಪಾಠೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೫೧೨). ಇಧ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ…ಪೇ… ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ).

ಯಂ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರಾಧಿಕಾರೇ ಏಕೇನ ಪಾದೇನ ಇತರಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತೇ, ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಓಕ್ಕನ್ತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ದುತಿಯೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ, ಓಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ ಚ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತೇ, ಓಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ’’ತಿ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅಧಿಕಾನಿ ¶ , ಕೇವಲಂ ಲಿಖಿತಕೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಲಿಖಿತಾನಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ ಚಾ’’ತಿ ಪದಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಇತರಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಾನಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಿಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೯೨) ಹಿ ಪಾಳಿ ¶ . ತಥಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೬೯೨) ವಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ‘‘ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಂ ಏಕೇನ ಪಾದೇನ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ದುತಿಯೇನ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಸಕಗಾಮತೋ…ಪೇ… ಏಕೇನ ಪಾದೇನ ಇತರಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ವಾ ಉಪಚಾರೇ ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ದುತಿಯೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೬೯೨) ಹಿ ವುತ್ತಂ.

ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚಸ್ಸ ‘‘ಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉಪಚಾರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ‘ಓಕ್ಕಮನ್ತಿಯಾ’ತಿಪಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಏಕಚ್ಚೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ‘ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಿಯಾ’ತಿ ವಚನೇನಾಪಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಾನಂ ಏವ ವಸೇನ ಉಪಚಾರೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ, ಇತರಥಾ ಯಥಾ ಏತ್ಥ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ‘ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಿಯಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ತತ್ಥಾಪಿ ‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸಾ’ತಿ ವದೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತತ್ಥ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನತೋ ಉತ್ತರಿಮೇಕೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಉಪಚಾರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಂ ‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಯಂ ಪನ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಉಪಚಾರನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಕ್ಖೇಪಪಅಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಾನಂ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣದೀಪನತ್ಥಂ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪಾಳಿವಿಸೇಸಮಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಇಧ ಉಪಚಾರೋ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ಯಥಾ ಭವೇಯ್ಯ, ತಂ ಉಪಚಾರಂ ಪಠಮಂ ಪಾದಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ, ದುತಿಯಂ ಪಾದಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ ಪಾಳಿಯಾ ವಿಸೇಸಸಮ್ಭವತೋತಿ. ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ‘‘ಉಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಾ ‘‘ಏಕೇನ ಪಾದೇನ ಇತರಸ್ಸ…ಪೇ… ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮತ್ತೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಅಯಮೇವ ಪಾಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಇಮೇಸು ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೋವ ಗಾಮೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥಂ ‘‘ಗಾಮೋ ನಾಮ ಏಕಕುಟಿಕೋಪೀ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ವುತ್ತಂ. ಇಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಸತಿಪಿ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾತಿಕ್ಕಮೇ, ಉಪಚಾರೋಕ್ಕಮನೇ ವಾ ಅನ್ತರಾರಾಮತೋ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯತೋ ವಾ ತಿತ್ಥಿಯಸೇಯ್ಯತೋ ವಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನತೋ ವಾ ತಂ ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾರಾಮಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ, ಉಪಚಾರಸ್ಸ ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ಗಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಪನ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ಏತ್ಥ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ¶ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋವ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸೋವ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸೋ. ತೇಸು ಅಧಿಟ್ಠಿತತೇಚೀವರಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪರಿಹಾರಂ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೪೪). ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಅಯಂ ಗಾಮೋ, ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಚ ಇಧ ಅಞ್ಞಥಾ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ತಥಾತಿ? ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ‘ಭಗವತಾ ತಿಚೀವರೇನ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸಮ್ಮುತಿ ಅನುಞ್ಞಾತಾ’ತಿ ಅನ್ತರಘರೇ ಚೀವರಾನಿ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೩) ಇಮಿಸ್ಸಾ ಹಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಅನ್ತರಘರಸಞ್ಞಾ, ತತ್ಥ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನ ಚ ಉದೋಸಿತಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ವತ್ಥಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೭೮) ಚ ‘‘ಸಭಾಯೇ ವಾ ದ್ವಾರಮೂಲೇ ವಾ, ಹತ್ಥಪಾಸಾ ವಾ ನ ವಿಜಹಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಯಂ ವಸನ್ತೋಯೇವ ಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಚೀವರಂ ರಕ್ಖತಿ. ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಪನ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಗಾಮೇ ಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತೇನ ಗಾಮೇನ ವಿಪ್ಪವಸನ್ತೋ ಚೀವರೇನ ವಿಪ್ಪವಸತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುನ ಗಾಮಸೀಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಸಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಗಾಮಸೀಮಾ ಗಾಮೋ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತತ್ಥ ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೫೧೩) ವಚನತೋ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ನ ಗಾಮೋ. ಕಿನ್ತು ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ಲೇಸೇನ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ತದತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ಕುರುನ್ದಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ¶ . ಉಪಚಾರೋ ಹಿ ‘‘ಗಾಮೋ ಏಕೂಪಚಾರೋ ನಾನೂಪಚಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು ದ್ವಾರಂ, ‘‘ಅಜ್ಝೋಕಾಸೋ ಏಕೂಪಚಾರೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸಙ್ಖಾತಂ ಪಮಾಣಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸೋ’’ತಿ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಕುರುನ್ದಿಯಂ, ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಞ್ಚ. ತಥಾ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ‘‘ಅಜ್ಝಾರಾಮೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಾಮಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಆರಾಮೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ. ಅಜ್ಝಾವಸಥೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಸಥಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಆವಸಥೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಉಪಚಾರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಳಿವಿಸೇಸಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಪಠಮೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಗಾಮೋ ಏವ, ದುತಿಯೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ¶ ಪನ ಗಾಮಸ್ಸ ಇನ್ದಖೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭೇದೋ ನತ್ಥಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ದುವಿಧೋ ಉಪಚಾರೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಉಪಚಾರೋ ಯತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ, ಯತ್ಥ ಚ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ.

ಗಾಮಖೇತ್ತಸ್ಸ ಚ ಗಾಮಸೀಮಾಯ ಚ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಉಭಯಞ್ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ತತ್ಥ ಗಾಮಸೀಮಾಯ ಗಾಮಭಾವೋ ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಗಾಮಸೀಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕಟ್ಠತಿಣಪುಪ್ಫಫಲಾದಿಅತ್ಥಿಕಾನಂ ವನಚರಕಾನಂ ವಲಞ್ಜನಟ್ಠಾನಂ. ಇಮಸ್ಸ ಗಾಮಸೀಮೂಪಚಾರಭಾವೋ ಉದೋಸಿತಸಿಕ್ಖಾಪದೇ, ‘‘ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೯೪) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೧೪೭) ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಭಗವಾ ಗಾಮನ್ತವಾಸೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೀಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೭) ವತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ತದನನ್ತರಮೇವ ‘‘ಅಗಾಮಕೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸೀಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ನ ವಿಹರತಿ, ಕೇವಲಂ ನಾವಾಯಂ ವಾ ಥಲಮಗ್ಗೇನ ವಾ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸೀಮಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಏಕಕುಲಸ್ಸ ಸತ್ಥೋ ಹೋತಿ ¶ , ಸತ್ಥೇ ಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ವಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾ ನ ವಿಜಹಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೪೮೯). ಇದಮೇವ ಅರಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆರಞ್ಞಕಸೀಮಾಯ ಏಕಂ ಅಗಾಮಕಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ಅದ್ಧಯೋಜನೇ ಅದ್ಧಯೋಜನೇ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೪೧೪) ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಏಕಂ ಅಗಾಮಕಂ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ.

ಪುರಿಮೇನ ಪನ ಸಘರಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ, ಇಮಿನಾ ತಮಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಗಣಮ್ಹಾ ಓಹೀಯನಾಧಿಕಾರೇ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೬೯೨) ‘‘ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇತಿ ಏತ್ಥ ‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಅರಞ್ಞಂ. ತಂ ಪನೇತ ಕೇವಲಂ ಗಾಮಾಭಾವೇನ ‘ಅಗಾಮಕ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ವಿಞ್ಝಾಟವಿಸದಿಸತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆರಞ್ಞಕಂ ನಾಮ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೫೪; ಪಾಚಿ. ೫೭೩) ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ಆರಞ್ಞಕಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಬಹಿ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸತೋ ಬಹಿ ಸರುಕ್ಖಂ ವಾ ಅರುಕ್ಖಂ ವಾ ವಿಹಾರೇ ಕುನ್ನದಿಸಮಾಕಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ. ತಥಾ ‘‘ಗಣಮ್ಹಾ ಓಹೀಯನಕಸ್ಸ ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ಅರಞ್ಞಂವ. ಇದಂ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ಅಗಾಮಕಭಾವೇನ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಮೇವ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರವಿಜಹನೇ ¶ ಏಕಮೇವ ಆಪತ್ತಿಂ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಅನಾಪತ್ತಿ. ‘‘ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಪನ ಅದ್ಧಯೋಜನೇ ಅದ್ಧಯೋಜನೇ ಏಕೇಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಕರೋತಿ, ನ ತತೋ ಓರಂ. ಇತರಾನಿ ತೀಣಿ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಓರಮೇವ ತತ್ಥ ವುತ್ತವಿಧಿಂ ನ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಪರಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ. ಏವಮೇತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ಗಾಮೇ ಯೋ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಇನ್ದಖೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ವುತ್ತೋ, ಸೋ ನ ಕತ್ಥಚಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಉಪಯೋಗಂ ಗತೋ, ಕೇವಲಂ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸತೋ ಅಪರೋ ಏಕೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮಾತಿ ದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ. ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಚೇ ಗಾಮಸ್ಸ ಏಕೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಸಮಾನೋ ಉಪಚಾರೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಪಗೇವ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸತೋ ಏಕೋ. ಸೋ ಪನ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಚ ಅಜ್ಝೋಕಾಸತ್ತಾ ಚ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಂ ಕರೋತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ¶ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತಿಂ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ದುತಿಯಲೇಡ್ಡುಪಾತಸಙ್ಖಾತೇ ಗಾಮೂಪಚಾರೇ ವಸನ್ತೀ ಆಪತ್ತಿಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತೀ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತಿಞ್ಚ. ತಾಸಞ್ಹಿ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅರಞ್ಞಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ ‘‘ತಾವದೇವ ಛಾಯಾ ಮೇತಬ್ಬಾ…ಪೇ… ತಸ್ಸಾ ತಯೋ ಚ ನಿಸ್ಸಯೇ, ಅಟ್ಠ ಚ ಅಕರಣೀಯಾನಿ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೦) ವಚನತೋ. ಅರಞ್ಞಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ, ವಿಕಾಲೇಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ (ಪಾಚಿ. ೫೦೮) ಚ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಚ ಅನ್ತರಾರಾಮಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯಪ್ಪಟಿಕ್ಕಮನಾದೀನಂ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಭಾವವಚನತೋ ಚ ‘‘ಏಕಾ ಗಣಮ್ಹಾ ಓಹೀಯೇಯ್ಯಾತಿ ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ದುತಿಯಿಕಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರಂ ವಾ ಸವನೂಪಚಾರಂ ವಾ ವಿಜಹನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿತೋ (ಪಾಚಿ. ೬೯೨) ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಕ್ಖನ್ಧಕನಯಏನ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಇನ್ದಖೀಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನೀಯತಿ, ತತ್ಥ ಅನ್ತರಘರೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಚೀವರೇ ಸತಿ ಚತುರಙ್ಗಸಮೋಧಾನೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಗಾಮಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಯ ಏಕಂ ನಾಮ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಅರಞ್ಞೇ ವತ್ಥಬ್ಬಂ, ಯಾ ವಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೧) ವಚನತೋ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ತಾಯ ಹಿ ಅರಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯೇ ಸತಿ ಅನ್ತೋಆವಾಸೇಪಿ ದುತಿಯಿಕಾಯ ದಸ್ಸನಸವನೂಪಚಾರಂ ವಿಜಹನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ಏತ್ಥ ಯಂ ಠಾನಂ ಠಪಿತಂ, ತತ್ಥೇವ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯೋಪಿ ಕಪ್ಪತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ.

ತಾಸಞ್ಚ ¶ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಕಮ್ಮವಾಚಾಯಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ತೇಸ್ವೇವ ಗಾಮಗಾಮೂಪಚಾರೇಸು ಫರತಿ. ತತೋ ಪರಂ ದುತಿಯೇಸು ಲೇಡ್ಡುಪಾತಾದೀಸು ತಾಸಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಕತ್ತಾ ನ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ ಅರಞ್ಞೇ ಫರತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗಾಮಗಾಮೂಪಚಾರಂ ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ತಾವ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಗಾಮಭೇದಂ, ಅರಞ್ಞಭೇದಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಗಾಮೋ ನ ಗಾಮಪರಿಹಾರಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲಭತೀ’’ತಿಆದಿಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಮನುಸ್ಸೋ ನಾಮ ಯೋ ಸಬ್ಬಸೋ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಭೂತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಗಾಮೋ ನ ಗಾಮಪರಿಹಾರಂ ಕತ್ಥಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಲಭತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತಂ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಾಲೇ ¶ ಚ ನಗರಂ ಹೋತಿ, ಸೇಸಕಾಲೇ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೮೪; ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೫೦) ವುತ್ತಂ. ಯೋ ಪನ ಪಟಿರಾಜಚೋರಾದೀಹಿ ವಿಲುತ್ತತ್ತಾ, ಕೇವಲಂ ಭಯೇನ ವಾ ಛಡ್ಡಿತೋ ಸಘರೋವ ಅನ್ತರಹಿತಗಾಮಭೂತೋ, ಸೋ ‘‘ಗಾಮನ್ತರೇ ಗಾಮನ್ತರೇ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೮೩) ವುತ್ತಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಜನೇತಿ, ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಂ, ಸೇಖಿಯೇ ಚತ್ತಾರಿ ಜನೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯೋ ಪನ ಗಾಮೋ ಯತೋ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಪುನಪಿ ಆಗನ್ತುಕಾಮಾ ಏವ ಅಪಕ್ಕನ್ತಾತಿ ವುತ್ತೋ, ಅಮನುಸ್ಸೋ ಸೋ ಪಕತಿಗಾಮಸದಿಸೋವ.

ಅತ್ಥಿ ಅರಞ್ಞಂ ನ ಅರಞ್ಞಪರಿಹಾರಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲಭತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಜ್ಝೋಕಾಸೋ ಏಕೂಪಚಾರೋ ನಾಮ ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾ ಏಕೂಪಚಾರೋ, ತತೋ ಪರಂ ನಾನೂಪಚಾರೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೯೪) ಏತ್ಥ ಯ್ವಾಯಂ ನಾನೂಪಚಾರೋತಿ ವುತ್ತೋ, ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೋ ಪನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಲೇಡ್ಡುಪಾತಸಙ್ಖಾತೋ ಗಾಮೂಪಚಾರನಾಮಕೋ ಗಾಮೋ, ಯೋ ವಾ ಸತ್ಥೋ ನಾತಿರೇಕಚಾತುಮಾಸನಿವಿಟ್ಠೋ, ಸೋ ಅತ್ಥಿ ಗಾಮೋ ನ ಗಾಮಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ. ನ ಹಿ ತಂ ಠಾನಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯಂ ಪನ ಗಾಮಸೀಮಾಯ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಲಞ್ಜನಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅರಞ್ಞಂ, ತಂ ಅತ್ಥಿ ಅರಞ್ಞಂ ನ ಅರಞ್ಞಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಆರಞ್ಞಕಸೀಮಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಾನುಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ.

‘‘ಗೋನಿಸಾದಿನಿವಿಟ್ಠೋಪಿ ಗಾಮೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಚೇ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಗಾಮಖೇತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಏಕೋ ಗಾಮೋ. ನೋ ಚೇ, ಉಪಚಾರೇನ ವಾ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಸತಿ ಕಾನಿಚಿ ತಾನಿ ಘರಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಉಪಚಾರಪ್ಪಹೋನಕಂ ಠಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದೂರೇ ದೂರೇ ಕತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸೇ ಉಪಚಾರೋವ ಪಮಾಣಂ. ಅನ್ತರಘರಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಸೇಖಿಯೇಸು, ¶ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತೀಸು ಚ ಘರಾನಂ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಂ ಪಮಾಣಂ, ಉಪೋಸಥಾದಿಕಮ್ಮಾನಂ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ, ಆರಞ್ಞಕಸೇನಾಸನಸ್ಸ ಆಸನ್ನಘರಸ್ಸ ದುತಿಯಲೇಡ್ಡುಪಾತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಧನುಸತನ್ತರತಾ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಏವಂ ನೋ ಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ.

‘‘ಯಮ್ಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಏಕಂ ಪದೇಸಂ ‘ಅಯಮ್ಪಿ ವಿಸುಂಗಾಮೋ ಹೋತೂ’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರಾಜಾ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇತಿ, ಸೋಪಿ ವಿಸುಂಗಾಮಸೀಮಾ ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ¶ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೪೭) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ತಂ ಪವಿಸನ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ಏವ. ಸಚೇ ತತ್ಥ ವಿಹಾರೋ ವಾ ದೇವಕುಲಂ ವಾ ಸಭಾ ವಾ ಗೇಹಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲಂ ವತ್ಥುಮತ್ತಕಮೇವ ಹೋತಿ, ಗಾಮೋತಿ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬಂ ತತ್ಥ ಕಪ್ಪತಿ. ‘‘ಅಮನುಸ್ಸೋ ಗಾಮೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಚ ಠಾನಂ ಇತರಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಬ್ಭನ್ತರೇ ವಾ ಉಪಚಾರಬ್ಭನ್ತರೇ ವಾ ಹೋತಿ, ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ನೋ ಚೇ, ಅರಞ್ಞಂ ವಿಯ ಯಥಾಸುಖಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಚೇ ಆರಾಮೋ ವಾ ತಿತ್ಥಿಯಸೇಯ್ಯಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋವಾ ಹೋತಿ, ಲದ್ಧಕಪ್ಪಮೇವ. ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯೋ ಚೇ ಹೋತಿ, ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತಿ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ಅವಸೇಸಂ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ಏತ್ಥ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ಸತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಗಾಮಮೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ, ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ, ಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ಅಸತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಗಾಮೂಪಚಾರಮೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಅವಸೇಸಂ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೫೨೯) ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇ ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ಗಣಮ್ಹಾಓಹೀಯನಾಪತ್ತಿ, ತತ್ಥ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಯ ಫರಣಂ ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಏವಮಾದಿವಿನಯವಿಧಿ ಸಮೇತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ನ ಸಮೇತಿ.

‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮೂಪಚಾರಂ ಅವಸೇಸಂ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ವುತ್ತೇ ಗಾಮೂಪಚಾರತೋ ಪರೋ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ಸಿದ್ಧೇ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸತ್ಥೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಗಾಮಸ್ಸ ಪನ ಅರಞ್ಞಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗಭಯಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಗಾಮೂಪಚಾರಸ್ಸ ಅಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಸತಿ ಹಿ ಗಾಮೇ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚ ತವ ಮತೇನ ಅರಞ್ಞಭೂತೋ. ಕುತೋ ದಾನಿ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ. ಗಾಮೂಪಚಾರೋಪಿ ಚೇ ಅರಞ್ಞಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪರೋವ ಗಾಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಯುತ್ತಂ ಗಾಮಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಚ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಗಾಮೂಪಚಾರೋಪಿ ‘‘ಗಾಮೋ’’ ತ್ವೇವ ಸಙ್ಗಹಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ಗಾಮಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಅವಸೇಸಂ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಅರಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದಜಾನನಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ನೋ ಲದ್ಧಿ. ಗಾಮೂಪಚಾರಪರಿಯನ್ತೋ ಹಿ ಇಧ ಗಾಮೋ ನಾಮ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಗಾಮಸ್ಸ ಚ ಅರಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ‘‘ಅರಞ್ಞಸ್ಸ ¶ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ¶ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇನ ಪಠಮಗಾಮೂಪಚಾರಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಹಿ ಬಾಹಿರಇನ್ದಖೀಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಾಮೂಪಚಾರಂ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ. ಗಾಮಪರಿಚ್ಛೇದವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ಪನೇತ್ಥ ನತ್ಥಿ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಾಕಟಭೂತತ್ತಾ. ದುತಿಯಗಾಮೂಪಚಾರೋವ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ ಪರಿಕ್ಖೇಪಭಾವೇನ ಅಪಾಕಟತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಚೇ ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ, ತತ್ಥ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಇನ್ದಖೀಲಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸುಬ್ಯತ್ತತರಂ ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ಚ ನ ಹೋತಿ.

‘‘ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಅಯಂ ಗಾಮೂಪಚಾರೋವ ಅರಞ್ಞಂ ಗಾಮೂಪಚಾರಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗತ್ತಾ. ಯದಿ ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ಅವುತ್ತಕಮೇವ, ಅರಞ್ಞತೋ ಪರನ್ತಿ ಚ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ಹೋತೀತಿ ಚೇ, ನನು ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಠಮಮೇವ ಇದಂ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರನಿಯಮನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ? ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ, ಇನ್ದಖೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋತಿ ಪನ ಏವಂ ವಚನಪ್ಪಯೋಜನಂ. ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಗಾಮಸ್ಸ ಯ್ವಾಯಂ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಉಪಚಾರೋ’’ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ನಿಯಮನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪದಂ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಉದ್ಧರಣಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಮಾತಿಕಾಯಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಪದಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ತಯೋ ಅತ್ಥವಸೇ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅರಞ್ಞಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಮೇಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಮೇಕೋ, ನ ಕೇವಲಂ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಯೇವ ಉಪಚಾರೋ ವಿನಯಾಧಿಕಾರೇ ಸಪ್ಪಯೋಜನೋ ದಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ, ನಿಪ್ಪಯೋಜನೋಪಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅನುಸಙ್ಗಪ್ಪಯೋಜನಮೇಕೋ ಅತ್ಥೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಭಗವಾ ತಯೋ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಭಾಸಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಮೇಕೋ, ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಧಿಕಾರೇ ಅಯಮೇವ ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ದಸ್ಸನಮೇಕೋ, ತತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ದುತಿಯೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಾಮಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಕಿಚ್ಚಕೋ ಉಪಚಾರೋತಿ ದಸ್ಸನಮೇಕೋತಿ ಏವಂ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏಕೇಕಪದುದ್ಧಾರಣೇನ ತಯೋ ಅತ್ಥವಸೇ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಥಾ ¶ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ಏತ್ಥಾಪಿ ¶ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ಸತಿ ಗಾಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ, ಅಸತಿ ಗಾಮೂಪಚಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಮಜ್ಝೇ ಆರಾಮೇ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ಅಯಂ ನಯೋ ಅತಿವಿಯ ಯುಜ್ಜತಿ. ಉಭಯಪರಿವಜ್ಜನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವಾ ಉಭಯತ್ಥ ಉಭಯಂ ಲಬ್ಭತೇವ. ‘‘ಅನ್ತರಾರಾಮೇಸು ಪನ ಆಚಿಣ್ಣಕಪ್ಪಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನನ್ತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅನ್ತರಘರಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಸೇಖಿಯಾನಂ ಅನ್ತರಾರಾಮೇಸು ಅಸಮ್ಭವತೋ ಅನ್ತರಾರಾಮೋ ನ ಗಾಮಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥಪಿ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ರುಹತೇವಾ’’ತಿ ಏಕೇ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದುತಿಯಸ್ಸ ಗಾಮೂಪಚಾರಸ್ಸ ಗಾಮಸಙ್ಖಾಸಭಾವತೋ ತಾಸಂ ಇಮಾಯ ದುತಿಯಾಯ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ. ಅಜ್ಝಾರಾಮೋ ಪನ ಗಾಮೋಪಿ ಸಮಾನೋ ತಿತ್ಥಿಯಸೇಯ್ಯಾದಿ ವಿಯ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ, ತಥಾನಾಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಚ;

ದಸ್ಸೇತುಂ ಗಾಮಸಮ್ಬನ್ಧ-ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಾವನೇ.

ಗಾಮಗಾಮೂಪಚಾರಾ ದ್ವೇ, ದಸ್ಸಿತಾ ಇಧ ತಾದಿನಾ;

ಸೀಮಾ ಸೀಮೂಪಚಾರಾ ತು, ಅನೇಕನ್ತಾತಿ ನುದ್ಧಟಾ.

ಉಪಚಾರಾ ಚ ದ್ವೇ ಹೋನ್ತಿ, ಬಾಹಿರಬ್ಭನ್ತರಬ್ಬಸಾ;

ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತ-ಭೇದಾ ಚೇ ಚತುರೋ ಸಿಯುಂ.

ಅಯಞ್ಹಿ ಉಪಚಾರಸದ್ದೋ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಗಿಲಾನೇನಪಿ ಆರಾಮೇ ಆರಾಮೂಪಚಾರೇ ಛತ್ತಂ ಧಾರೇತು’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೭೦) ಏವಮಾದೀಸು ಬಾಹಿರೇ ಉಪಚಾರೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ಬಾಹಿರೋ ಉಪಚಾರೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ, ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನತೋ ವಾ ಏಕೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ. ‘‘ಅಜ್ಝಾರಾಮೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಾಮಸ್ಸ ಅನ್ತೋಆರಾಮೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ. ಅಜ್ಝಾವಸಥೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಸಥಸ್ಸ ಅನ್ತೋಆವಸಥೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೫೦೬) ಪನ ಉಪಚಾರಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪಚಾರೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಉಪಚಾರೋ ಚ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ, ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ‘‘ಅಜ್ಝಾರಾಮೋ, ಅಜ್ಝಾವಸಥೋ’’ತಿ ವಾ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ಅನ್ತೋ ಏವ ಆರಾಮೋ, ಆವಸಥೋತಿ ವಾ. ತೇಸು ಬಾಹಿರಬ್ಭನ್ತರಭೇದಭಿನ್ನೇಸು ದ್ವೀಸು ಉಪಚಾರೇಸು ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ಏತ್ಥ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮ ಅಬ್ಭನ್ತರೂಪಚಾರೋ ¶ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಬಾಹಿರೋ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಅರಞ್ಞಸಞ್ಞಿತತಾಯ ತಸ್ಸ ಬಾಹಿರಸ್ಸ, ತಸ್ಸಾ ಗಾಮನ್ತರಾಪತ್ತಿಯಾ ಠಾನಭೂತತ್ತಾ ಚ ಅಬ್ಭನ್ತರಉಪಚಾರಸ್ಸಾತಿ ¶ ಇದಮೇತ್ಥ ಕಾರಣದ್ವಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಇಧ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾರಾಜಿಕವಿಭಙ್ಗೇಯೇವ ಪಠಮೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಸೋ ಬಾಹಿರೋ, ದುತಿಯೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಠಮೇನ ಚ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ದುತಿಯಲೇಡ್ಡುಪಾತಸಙ್ಖಾತೋ ಬಾಹಿರೋ ಉಪಚಾರೋ, ದುತಿಯೇನ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಬಾಹಿರಸಙ್ಖಾತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಉಪಚಾರೋ ಲೇಸೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಉಪಚಾರಾ ಇಧ ಭಗವತಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತೇನ ದೇಸನಾಲೀಲಾಯ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಸುಟ್ಠು ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಸಮ್ಮನ್ತಯಿತ್ವಾ ಯಥಾನುರೂಪಂ ತತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಇತರಥಾ –

ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಬುದ್ಧಮಹಾನುಭಾವಂ;

ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರನಯತ್ತತಞ್ಚ;

ಯೋ ವಣ್ಣಯೇ ನಂ ವಿನಯಂ ಅವಿಞ್ಞೂ;

ಸೋ ದುದ್ದಸೋ ಸಾಸನನಾಸಹೇತು.

ಪಾಳಿಂ ತದತ್ಥಞ್ಚ ಅಸಮ್ಬುಧಞ್ಹಿ;

ನಾಸೇತಿ ಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯಞ್ಚ;

ಅನಿಚ್ಛಯಂ ನಿಚ್ಛಯತೋ ಪರೇಹಿ;

ಗಾಮೋತಿ ತೇಯೇವ ಪುರಕ್ಖತೋ ಸೋ.

ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಮಹಾಜನೇನ;

ಪುರಕ್ಖತೋ ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿ ಭಿಕ್ಖು;

ಅಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಿಮತಿಂ ಅಕತ್ವಾ;

ಆಚರಿಯಲೀಲಂ ಪುರತೋ ಕರೋತಿ.

ತತ್ಥ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ, ಗಾಮಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪಚಾರೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇನ್ದಖೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ವತ್ವಾ ಪುನ ಗಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಉಪಚಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಗಾಮನ್ತರಅಅಪ್ಪವಾಸಸಮ್ಮುತಿಆದೀಸು ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಾಮೂಪಚಾರನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಅತ್ಥತೋ ¶ ಏಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖಾಸದ್ದಂ ಸಙ್ಖಾತಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಯತಿ. ‘‘ಆದಿಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಅವಹಾರಾನಂ ಸಾಧಾರಣಪದಂ. ಠಾನಾಚಾವನವಸೇನ ಚ ಖೀಲಾದೀನಿ ಸಙ್ಕಾಮೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತಾದಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ¶ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಠಾನಾಚಾವನೇ ಯಥಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಾದಿಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾವ ಆಪತ್ತಿ, ತಥಾ ಇಹಾಪೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ.

‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏಕಾಸಯತ್ತಾ ‘‘ಏಕೇನಾಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಆಣತ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಂವಿಧಾವಹಾರೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಅವಹಾರೋ ಪರಿಹಾಯಿತಬ್ಬೋ.

ಓಕಾಸಪರಿಕಪ್ಪೇ ಠಾನಾಚಾವನಾಯ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಓಕಾಸಪರಿಕಪ್ಪಿತತ್ತಾ ರಕ್ಖತಿ. ಓಕಾಸಾತಿಕ್ಕಮೋವ ಪಮಾಣಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಇದಾನಿ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಗಹಿತೇಪಿ ಹೋತಿ ಏವಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಉದ್ಧಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಠಾನಾಚಾವನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉದ್ಧತಮತ್ತೇ ಅವಹಾರೋ ಸಕಲಸ್ಸ ಪಯೋಗಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಾಪಿತತ್ತಾ, ನ ಅತ್ಥಸಾಧಕವಸೇನ. ಉದ್ಧಾರೇಯೇವ ರಕ್ಖತೀತಿ ಏತ್ಥ ಏವ-ಸದ್ದೇನ ಪಾತನೇ ನ ರಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ಪಥಬ್ಯಾರಾಜಪದೇಸರಾಜಾದಯೋ ಬಹೂ, ತೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ‘ರಾಜಾನೋ’ತಿ ಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಬಹುವಚನಂ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಏಕಂ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ರಾಜಾನೋತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಪನ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಮೇವಾತಿ.

ಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗೇತಿ ಏತ್ಥ ಗಮನಕಾಲೇ ಮಗ್ಗಸೋಧನಾಧಿಕರಣೇ ಅಪಾಚಿತ್ತಿಯಖೇತ್ತೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಲತಾಚ್ಛೇದನಾದೀಸು ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ. ಗನ್ತ್ವಾ ಪನ ಕುಮ್ಭಿಮತ್ಥಕೇ ಜಾತಲತಾದಿಚ್ಛೇದನೇ ಸಹಪಯೋಗತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟಂ. ‘‘ಏಕಭಣ್ಡೇ ಏವಂ ಭಾರಿಯಮಿದಂ, ‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಏಕಪಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹ, ಅಹಮ್ಪಿ ಏಕಪಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಾಮೀ’ತಿ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಉಭಯೇಸಂ ಪಯೋಗೇನ ಠಾನಾಚಾವನೇ ಕತೇ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಂ ವಾ ಆಣತ್ತಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ ¶ , ಆಣತ್ತಿಕಂ ವಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವಿನಯಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಪನೇತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಲಿಖಿತೋ.

ಕಾಯವಾಚಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಯಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಿಯಾ;

ತತ್ರ ವಾಚಙ್ಗಂ ಚಿತ್ತಂವ, ಕಮ್ಮಂ ನಸ್ಸಾ ವಿಧೀಯತಿ.

ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಾದಿಕಂ ¶ ಯಞ್ಚೇ, ಯಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮತ್ತಯಂ ಭವೇ;

ನ ಯುತ್ತಂ ತಂ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ, ಕಮ್ಮಮೇಕಂವ ಯುಜ್ಜತೀತಿ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೧೩೧ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ);

ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ

ಯಥಾ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಜಾನನಮೇವ ‘‘ಇದಂ ರೂಪಂ, ಅಯಂ ವೇದನಾ’’ತಿ, ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ ಪನ ಧಮ್ಮಸಭಾವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ‘‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ, ಏವಮಿಧ ಸದ್ಧಿಂ ಚೇತೇತ್ವಾ ಏಕತ್ತೇನಾಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾಭಾವಾ ‘‘ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಸುಖುಮಅತ್ತಭಾವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಲಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏತ್ಥ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇನ್ತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತೋ ವಿಯೋಜೇತಿ. ತತ್ಥ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ವೋರೋಪೇತುಂ, ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಸಕ್ಕಾ. ಕಥಂ? ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಉಪಕ್ಕಮೇ ಕತೇ ಲದ್ಧೂಪಕ್ಕಮಂ ಜೀವಿತದಸಕಂ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಂ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ಪರಿಹೀನವೇಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಯಥಾ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜವನವಾರೇ ಜವಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ತದನುರೂಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ತತೋ ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಂ ಅಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾವ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ಏವಂ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವೋರೋಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಯೋಜೇತಿ.

‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪನತ್ಥಸ್ಸಾ’’ತಿ ವೋಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಆವಿಭಾವತ್ಥಂ ‘‘ಪಾಣೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಹಿತಾಯ ಚೇತನಾಯ ಪಯುಜ್ಜತೀತಿ ಪಯೋಗೋ, ಕೋ ಸೋ? ಸರೀರೇ ಸತ್ಥಾದೀನಂ ಗಮನಂ ಪಹರಣನ್ತಿ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಹಿತಾಯ ಚೇತನಾಯ ಪರಸರೀರೇ ಸತ್ಥಪಾತನಂ. ದೂರೇ ಠಿತನ್ತಿ ದೂರೇ ವಾ ತಿಟ್ಠತು, ಸಮೀಪೇ ವಾ. ಹತ್ಥತೋ ¶ ಮುತ್ತೇನ ಪಹಾರೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ. ತತ್ಥಾತಿ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪ್ಪಯೋಗೇ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಮರತೂತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾಜನಸಮೂಹೇ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಯಸ್ಸೂಪರಿ ಸರೋ ಪತತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಜೀವಿತಮರಣಂ ಕಾತುಂ, ನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಜೀವಿತಮರಣಂ. ಆಣಾಪನನ್ತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಹಿತಾಯ ಚೇತನಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಾಧನಂ. ತೇನೇವ ‘‘ಸಾವೇತುಕಾಮೋ ನ ಸಾವೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೪) ವುತ್ತಂ. ಆಣತ್ತಿನಿಯಾಮಕಾತಿ ಆಣತ್ತಿಕಪ್ಪಯೋಗಸಾಧಿಕಾ. ಏತೇಸು ಹಿ ಅವಿರಜ್ಝಿತೇಸು ಏವ ಆಣತ್ತಿಪಯೋಗೋ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ.

ರೂಪೂಪಹಾರೋತಿ ¶ ಏತ್ಥ –

‘‘ಮಮಾಲಾಭೇನ ಏಸಿತ್ಥೀ, ಮರತೂ’’ತಿ ಸಮೀಪಗೋ;

ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಸಚೇ ಯಾತಿ, ಹೋತಿ ಸೋ ಇತ್ಥಿಮಾರಕೋ.

ಭಿಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಸಚೇ ಯಾತಿ, ಜಾನನ್ತೋಪಿ ನ ಮಾರಕೋ;

ಅನತ್ಥಿಕೋ ಹಿ ಸೋ ತಸ್ಸಾ, ಮರಣೇನ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ.

ವಿಯೋಗೇನ ಚ ಮೇ ಜಾಯಾ, ಜನನೀ ಚ ನ ಜೀವತಿ;

ಇತಿ ಜಾನಂ ವಿಯುಞ್ಜನ್ತೋ, ತದತ್ಥಿಕೋ ಹೋತಿ ಮಾರಕೋ.

ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿನಿಮಿತ್ತಞ್ಚೇ, ಯಾತಿ ಜಾನಂ ನ ಮಾರಕೋ;

ಅನತ್ಥಿಕೋ ಹಿ ಸೋ ತಸ್ಸಾ, ಮರಣೇನ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ.

ಹಾರಕಸದ್ದಸ್ಸ ಭೇದತೋ ಅತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಏಕಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ಥಞ್ಚ ತಂ ಹಾರಕಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ಥಾವರಪ್ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದೀಸು ಪಯೋಗೇಸು. ‘‘ಇತಿ ಚಿತ್ತಮನೋ’’ತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾಪಿ ಇತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನ ತಾವ ವುತ್ತೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ವುತ್ತೋ, ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಪನ ಆಗತಂ ಇತಿಸದ್ದಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಇತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಮರಣಸಞ್ಞೀ ಮರಣಚೇತನೋ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮರಣಂಯೇವ ವಕ್ಖತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಛಪ್ಪಯೋಗವಸೇನ. ಸಾಹತ್ಥಿಕನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪ್ಪಯೋಗೇಸು ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಯ ಸತ್ತಮಾಯ ಸಹ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಣತ್ತಿಕೇ ಪನ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಚೇತನಾಹಿ ಸಹ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಸದ್ದಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕೇಕಕ್ಖರಭಾವಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯತ್ತಕೇಹಿ ಅಕ್ಖರೇಹಿ ¶ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ, ತದವಸಾನಕ್ಖರಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾಯ ಸತ್ತಮಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಆಣತ್ತಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ

ಇಧೇವ ಸಙ್ಗಹನ್ತಿ ‘‘ಇತಿ ಜಾನಾಮಿ, ಇತಿ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪದೇ ಕಥನ್ತಿ ಚೇ, ‘‘ಇತಿ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ಕೇವಲಂ ‘‘ಪಾಪಿಚ್ಛತಾಯಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ವಚನತೋ ಮನ್ದತ್ತಾ ಮೋಮೂಹತ್ತಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ದೀಪಿತಂ. ‘‘ಅತೀತಕಾಲೇ ಸೋತಾಪನ್ನೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಪರಿಯಾಯೇನ ವದತಿ, ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪರಿ. ೧೬೫) ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಪಿ ‘‘ಇತಿ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೯೫, ೧೯೭) ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ವುತ್ತಂ.

ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಮಾತುಘಾತಕಪಿತುಘಾತಕಅರಹನ್ತಘಾತಕಾ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಾ, ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ, ಲಮ್ಬೀಆದಯೋ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಾ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಕುತೋ ಚತುವೀಸತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾಜಾನನತೋ. ಮಾತುಘಾತಕಾದಯೋ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಇಧಾನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಲಮ್ಬೀಆದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾ. ನ ಲಭತಿ ಭಿಕ್ಖೂಹೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಉಪೋಸಥಾದಿಭೇದಂ ಸಂವಾಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಂ ವುತ್ತಂ. ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಉಪೋಸಥಪ್ಪವಾರಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಸಙ್ಘಕಮ್ಮಪ್ಪಭೇದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಂವಾಸೋ ನಾಮ ಏಕಕಮ್ಮಂ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೫, ೯೨, ೧೭೨, ೧೯೮) ವುತ್ತಂ. ತಿವಿಧೇನಾಪಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಹಟ್ಠೇನ ನಿಸಿನ್ನಪರಿಸಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ. ೧೫೪) ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಪ್ಪವಾರಣಾಸು ಏವ ಆಗತಂ, ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಸೇಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನತ್ಥಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಆಚರಿಯಾಪಿ ‘‘ಸೇಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ನತ್ಥಿ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಅನ್ತಿಮವತ್ಥು ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಂ ಅಮೂಲಕೇನ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ¶ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಿಯ ದುಕ್ಕಟಂ. ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಸಹಸೇಯ್ಯಾ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಯಥಾ ಪುರೇ ತಥಾ ಪಚ್ಛಾತಿ ‘ಏಕಕಮ್ಮಂ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಸಂವಾಸಸ್ಸ ಅಭಬ್ಬತಾಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ – ಮೇಥುನಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ, ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ, ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಸಂವಾಸೋ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ, ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ. ಸೋ ಆಪತ್ತಿಂ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ ನಾಮ. ನ ಹಿ ಅಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ¶ ಅನಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಆಗತೋ ಕಿಂ ಅಸಂವಾಸೋ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತೀತಿ? ಹೋತಿ. ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ ತೇನ ಸರೀರಬನ್ಧನೇನಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೯) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ…ಪೇ… ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೪) ವುತ್ತತ್ತಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಸೋ ಏವ ಅಭಬ್ಬೋ. ನಾಯಂ ಅಪಾರಾಜಿಕತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಸಙ್ಘೋ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೬) ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಯಥಾ ಅಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸಾವಿತಾಯಪಿ ಕಮ್ಮಂ ರುಹತಿ ಕಮ್ಮವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತತ್ರಾಯಂ ವಿಸೇಸೋ – ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ ಏವಂ ಚೇ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತಿ, ಸಙ್ಘೋ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀ ಏವ ಚೇ, ಕಮ್ಮಂ ರುಹತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾತಿ ನೋ ಖನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ.

ಗಹಟ್ಠೋ ವಾ ತಿತ್ಥಿಯೋ ವಾ ಪಣ್ಡಕೋ ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತಿ, ಸಙ್ಘೇನ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ನ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ. ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ ಸಙ್ಘೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೨೭) ಹಿ ವಚನತೋ ಸಙ್ಘೇನ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನೇನ, ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನಸಞ್ಞಿತೇನ ವಾ ಏಕೇನ ವುತ್ತಾಯ ಸಙ್ಘೇನ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಗಹಟ್ಠತಿತ್ಥಿಯಪಣ್ಡಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೇನ. ಅಯಮೇವ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮೇಸು ಯುತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ತಥಾ ಅತ್ಥಿ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಕೋಚಿ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ, ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ, ಅಯಂ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೧೪-೧೧೫ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ) ವುತ್ತತ್ತಾ ತೇನ ಏವ ಸೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋವ ¶ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ತಾದಿಸಂ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಸ ಓಮಸನೇ ಚ ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತಿ. ಅಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ನ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ, ‘‘ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ತೇನೇವ ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿಆದಿಂ ನ ಜನೇತಿ, ಕೇವಲಂ ಅಸಂವಾಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ಗಣಪೂರಕೋ ನ ಹೋತಿ. ಏಕಕಮ್ಮಏಕುದ್ದೇಸೋ ಹಿ ಸಂವಾಸೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಸಮಸಿಕ್ಖತಾಪಿ ಸಂವಾಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ಸೋ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನತ್ಥೀತಿ. ಪದಸೋಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಂ ಪನ ಜನೇತೀತಿ ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತೀತಿ. ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಏಕಕಮ್ಮಾದಿನೋ ಸಂವಾಸಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಅಸಂವಾಸಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ತಥಾ ಭಿಕ್ಖು ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ, ಪದಸೋಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಂ ಪನ ನ ಜನೇತಿ. ತಥಾ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋಪಿ ಏಕೇಚ್ಚೋ ‘‘ಯೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಹಣಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ಉಭೋ ನಾಸೇತಬ್ಬಾ, ದೂಸಕೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೬) ವಚನತೋ, ‘‘ಮೇತ್ತಿಯಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ನಾಸೇಥಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೪) ವಚನತೋ ಚ ಯೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನುವಿಜ್ಜಕೇನ ಅನುವಿಜ್ಜಿಯಮಾನೋ ಪರಾಜಿತೋ, ಸೋಪಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋವ, ನ ಓಮಸವಾದಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಜನೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪಿಚೇತ್ಥ ¶ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕಚತುಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ, ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ಚೇವ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಚ, ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ನ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ. ತತ್ಥ ತತಿಯೋ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಹಿ ಯಾವ ನ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಕಾಸಾವೇಸು ಸಉಸ್ಸಾಹಾವ ಸಮಾನಾ ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮಾ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತೀಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏವ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನಾವ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನ’’ನ್ತಿ. ಕದಾ ಪನ ಸಾ ಅಭಿಕ್ಖುನೀ ಹೋತೀತಿ? ಯದಾ ಸಾ ವಿಬ್ಭನ್ತಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಯದೇವ ಸಾ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ, ತದೇವ ಸಾ ಅಭಿಕ್ಖುನೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೪). ಕಿತ್ತಾವತಾ ಪನ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ ಹೋತೀತಿ? ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮಾ ಕಾಸಾವೇಸು ಅನಾಲಯಾ ಕಾಸಾವಂ ವಾ ಅಪನೇತಿ, ನಗ್ಗಾ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿನಾ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಾಸಾವಂಯೇವ ¶ ವಾ ಗಿಹಿನಿವಾಸನಾಕಾರೇನ ನಿವಾಸೇತಿ, ಓದಾತಂ ವಾ ವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತಿ, ಲಿಙ್ಗೇನೇವ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕೇಸಲುಞ್ಚನಾದಿವತಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ತಿತ್ಥಿಯಲಿಙ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾದಿಯತಿ, ತದಾ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಾ ಸಲಿಙ್ಗೇ ಠಿತಾವ ತಿತ್ಥಿಯವತಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಸಾ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ. ಸೇಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮೇವ ಲಭತಿ, ನ ಉಪಸಮ್ಪದಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಯಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೀ ಸಕಾವಾಸಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ಸಙ್ಕನ್ತಾ, ಸಾ ಆಗತಾ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೪) ವಚನತೋ ಯಾ ಪಠಮಂ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ಸಙ್ಕನ್ತಾ, ಸಾ ಆಗತಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾತಿ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸಙ್ಗೀತಿಆಚರಿಯೇಹಿ ಪನ ‘‘ಚತುವೀಸತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೩೩) ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಪುನ ಸಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ನಾನುಞ್ಞಾತಂ ಭಗವತಾ. ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏವ. ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೀಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏವ. ಇಮಂ ನಯಂ ಚತೂಸುಪಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಯಥಾರಹಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ.

ಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಕಣ್ಡಂ

೧. ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಞ್ಞತ್ರ ¶ ¶ ಸುಪಿನನ್ತಾತಿ ಸ್ವಾಯಂ ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಚೇತನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ, ಸುಪಿನೇ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ದುಬ್ಬಲಂ. ಪವತ್ತೇ ಪನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಾ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅವಿಸಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾವ ಸುಪಿನನ್ತಚೇತನಾತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಸುಪಿನೇ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ದುಬ್ಬಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅನೇಕನ್ತಂ, ನ ಚ ಆರಮ್ಮಣದುಬ್ಬಲತಾಯ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ದುಬ್ಬಲಾ ಅತೀತಾನಾಗತಾರಮ್ಮಣಾಯ, ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಾಯ ವಾ ಅದುಬ್ಬಲತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ದುಬ್ಬಲಹದಯವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೨೩೬-೨೩೭) ಆಚರಿಯೋ. ಅವತ್ಥುಕತಾಯ ದುಬ್ಬಲಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅವತ್ಥುಕಾಯ ಭಾವನಾಪಭವಾಯ ಅತಿರೇಕಬಲವಸಮ್ಭವತೋ. ಭಾವನಾಬಲಸಮಪ್ಪಿತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಅರೂಪಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅತಿಭಾರಮ್ಪಿ ಕರಜಕಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇತಿ, ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಅನಪ್ಪಿತಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಂ ಕರಜಕಾಯಂ ಆಕಾಸೇ ಲಙ್ಘನಸಮತ್ಥಂ ಕರೋತಿ. ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ತಂ ಅನುಮಾನಕರಣಂ? ಯೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಆನುಭಾವೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ ಚಿತ್ತಾನುಭಾವೇನ ಠಪನಲಙ್ಘನಾದಿಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಿಬ್ಬತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ. ಪಕತಿಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ವಿಯ ಅಸಂಸಟ್ಠತ್ತಾ, ನಿಕ್ಖಮನತ್ತಾ ಚ ವತ್ಥಿಸೀಸಂ, ಕಟಿ, ಕಾಯೋತಿ ತಿಧಾ ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಠಾನಂ ಪಕಪ್ಪೇನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಸಪ್ಪವಿಸಂ ವಿಯ ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಚ ವಿಸೇ ಠಾನನಿಯಮೋ, ಕೋಧವಸೇನ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ನ ಠಾನನಿಯಮೋ, ರಾಗವಸೇನ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ.

‘‘ದಕಸೋತಂ ಅನೋತಿಣ್ಣೇಪೀ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಓತಿಣ್ಣಮತ್ತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಠಾನತೋ ಪನ ಚುತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮಂ ಕತ್ವಾ ಸುಕ್ಕಂ ಠಾನಾ ಚಾವೇತ್ವಾ ಪುನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಸೇನ ದಕಸೋತೋರೋಹಣಂ ನಿವಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಥಾಪಿ ಅಧಿವಾಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ¶ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ದಕಸೋತತೋ ಉದ್ಧಂ ನಿವಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ‘‘ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಠಾನಾ ಚುತಞ್ಹಿ ಅವಸ್ಸಂ ¶ ದಕಸೋತಂ ಓತರತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಂ ಸಮೇತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಕಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಕೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಭಾವತೋ ಕಾರಕೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ತಸ್ಸ ಸಾಪೇಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಕಥಂ? ಕಣ್ಡುವನಾದಿಅಧಿಪ್ಪಾಯಚೇತನಾವಸೇನ ಚೇತೇನ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಡುವನಾದಿಉಪಕ್ಕಮೇನ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಮೇಥುನರಾಗವಸೇನ ಊರುಆದೀಸು ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂಸು, ವಣಾದೀಸು ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥೂಸು ಚ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಯಾ ಸತಿಪಿ ನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಭಿಕ್ಖು ನ ಮೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೬೩) ವಚನತೋ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಧ ಕಾರಕೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸಞ್ಚೇತನಿಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಕಾರಕೇ ‘‘ಚೇತೇತಿ ನ ಉಪಕ್ಕಮತಿ ಮುಚ್ಚತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೬೨) ವುತ್ತವಚನವಿರೋಧೋ. ತಥಾ ‘‘ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾಯ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಭುಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಪಿ ಸೋ ಏವ ವಿರೋಧೋ ಹೇತ್ವತ್ಥನಿಯಮಸಿದ್ಧಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವಚನಕ್ಕಮಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಾಭಾವತೋ ಹೇತ್ವತ್ಥನಿಯಮೋ ನ ಕತೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಅಕತೇ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋತಿ, ಉಪಕ್ಕಮೇ ಅಸತಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ದ್ವೇ ಆಪತ್ತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಕಥಂ? ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಾದಿಭೇದೇ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಕಮ್ಮನಿಯಪ್ಪತ್ತೇ ಆರೋಗ್ಯತ್ಥಾಯ ನೀಲಂ ಮೋಚೇನ್ತಸ್ಸ ಏಕಾ ಆಪತ್ತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಏವ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭೇ ಪೀತಕಾದೀನಂ ಮೋಚನವಸೇನ ನವಾತಿ ದಸ. ಏವಂ ‘‘ಸುಖತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಂ ನವನ್ನಂ ವಸೇನಾತಿ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭೇ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪವಸೇನ ಸತಂ. ಏವಮೇವಂ ವಚ್ಚಪ್ಪಸ್ಸಾವವಾತಉಚ್ಚಾಲಿಙ್ಗಪಾಣಕದಟ್ಠೂಪತ್ಥಮ್ಭೇಸು ಚ ಸತಂ ಸತಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಚಸತಂ. ಯಥಾ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಪಞ್ಚಸತಂ, ಏವಂ ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪೇ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರೂಪೇ ವಾ ಆಕಾಸೇ ವಾ ಕಟಿಂ ಕಮ್ಪೇನ್ತೋತಿ ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಓತಿಣ್ಣೋ’’ತಿ ¶ ¶ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ತೇನೇವ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವಿಪರಿಣತೇನ…ಪೇ… ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ವಾಯಾಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ‘‘ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಪದಂ ಸಂಯೋಗಂ ದೀಪೇತಿ, ಸೋ ಚ ಸಂಯೋಗೋ ಸಮಾಗಮೋ. ಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ? ವಿಪರಿಣತೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ನ ಪತ್ತಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಾದಿನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ವಾಯಮತೋ ಫಸ್ಸಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ. ವಾಯಮಿತ್ವಾ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೋ ಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಏವಮಸ್ಸ ತಿವಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಓತಿಣ್ಣೋ ವಿಪರಿಣತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಯಕ್ಖಾದಿನಾ ಸತ್ತೋ ವಿಯ. ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಕರಣವಚನಂ, ಓತಿಣ್ಣೋ ವಿಪರಿಣತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕೂಪಾದಿಂ ವಿಯ ಸತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ರಾಗತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಉಪಗತೋಪಿ ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ತತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ವಿಪರಿಣತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ತಮೇವ ರಾಗಂ ಓತಿಣ್ಣೋ. ಮಾತುಗಾಮೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪಂ ವಾ ಆಗತೇನ, ಅತ್ತನಾ ಉಪಗತೇನ ವಾ. ಏತೇನ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಸಾರತ್ತತಾ ವಾ ಹೋತು, ವಿರತ್ತತಾ ವಾ, ಸಾ ಇಧ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ.

ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಹತ್ಥೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕೋ ಕಾಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ನ ಭಿನ್ನಸನ್ತಾನೋ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೋ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾದಿ. ವೇಣಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೋ ಅಭಿನ್ನಸನ್ತಾನೋ ಕೇಸಲೋಮನಖಗ್ಗದನ್ತಗ್ಗಾದಿಕೋ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ಲೋಮೇನ ಲೋಮಂ ಫುಸನ್ತಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ. ತೇನ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ವಾ…ಪೇ… ಪರಾಮಸನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾನಮ್ಪಿ ಸೇಸಲೋಮಾದೀನಂ ಅಙ್ಗಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತದತ್ಥಜಾನನತೋ. ಫುಟ್ಠಭಾವಂ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೋಪಿ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ, ನ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ. ಅನೇಕನ್ತಿಕಞ್ಹೇತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ಇಧ ಫಸ್ಸಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನಂ ಅಙ್ಗನ್ತ್ವೇವ ನ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವುತ್ತೇ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ ‘‘ನ ಚ ಮೇ ಲೋಮಘಟ್ಟನೇನ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ‘ನ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿಜಾನಾಮೀ’ತಿ ಅನಾಪನ್ನಸಞ್ಞೀ ಸಿಯಾ’’ತಿ. ‘‘ವೇಣೀ ನಾಮ ಕಹಾಪಣಮಾಲಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ‘ವೇಣಿಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಕಹಾಪಣಮಾಲಾದಿಂ ಏವ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಲೋಮಂ, ನತ್ಥಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ.

ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಕದಾ ¶ ¶ ತೇ ಮಾತಾ ಪಸೀದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಯಾಚನಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಯ ಸಿಖಾಪತ್ತಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತೇಯೇವ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ‘‘ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಸೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಪನ ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತೇನ ಅಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವತ್ಥುನಾ ಮಿಸ್ಸವಚನಂ, ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಚ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ಇತರಂ ಪಾಕಟಂ. ಯದಿ ತಮ್ಪಿ ಜನೇತಿ, ಕಥಂ ‘ಅನಿಮಿತ್ತಾಸೀ’ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಜನೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏಕೇ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸಾಪಿ ನಿಮಿತ್ತಾಧಿವಚನತ್ತಾ. ‘‘ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತಾಹಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೪೮) ಮಾತಿಕಾಯಂ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತಾಹಿ ಓಭಾಸನೇ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಿಯಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಇತರೇಹಿ ಓಭಾಸನೇ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಿಯಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಏಕೇ, ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಸಿಖರಣೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ತಿವೇದನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ದ್ವಿವೇದನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ರಾಗವಸೇನ ಅಯಂ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಪಟಿಘವಸೇನ. ತಸ್ಮಾ ರಾಗವಸೇನೇವ ಪವತ್ತೋ ಅಕ್ಕೋಸೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ದ್ವಿವೇದನ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಸುವುತ್ತಮೇವ.

ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಅತ್ತಕಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ದುಟ್ಠುಲ್ಲೋಭಾಸನೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯಾತಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾದುಟ್ಠುಲ್ಲಜಾನನಸಮತ್ಥಾಯ. ಪರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ವಣ್ಣಭಣನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತಿ, ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ, ‘‘ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ಯಾ ಮಾದಿಸಂ ಸೀಲವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಏಕೇ. ಪಞ್ಚಸು ಅಙ್ಗೇಸು ಸಬ್ಭಾವಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವಾತಿ ಏಕೇ, ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದದ್ವಯೇ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇ ವಿಯ ಯಕ್ಖಿಪೇತೀಸುಪಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲತ್ತಕಆಮವಚನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ನಾಗತ’’ನ್ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೨೯೫) ಲಿಖಿತಂ. ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಪನ ಪಣ್ಡಕಗತಿಕೋವ.

ಅತ್ತಕಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಲಂವಚನೀಯಾತಿ ¶ ¶ ನ ವಚನೀಯಾ, ನಿವಾರಣೇ ಅಲಂ-ಸದ್ದೋ, ನ ಅಲಂವಚನೀಯಾ ನಾಲಂವಚನೀಯಾ. ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ವೀಮಂಸತಿ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೦೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನವೀಮಂಸನಪಯೋಗಾ ಏತೇ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಇತ್ಥೀ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ, ನ ಯಕ್ಖೀ ನ ಪೇತೀ ನ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ. ಪುರಿಸೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸೋ, ನ ಯಕ್ಖೋ ನ ಪೇತೋ ನ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ’’ತಿ ಪಾಳಿ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾದೀಸು ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೮೫) ಇತ್ಥಿವವತ್ಥಾನಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ ಏವಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಮೇಥುನಪುಬ್ಬಭಾಗಸಾಮಞ್ಞತೋ ಇತ್ಥಿವವತ್ಥಾನೇನ ಪುರಿಸವವತ್ಥಾನಂ ಕತಮೇವ ಹೋತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯೇಸು ಸಞ್ಚರಿತ್ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕತಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ). ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾದೀಸು ಚ ಪಣ್ಡಕಯಕ್ಖಿಪೇತಿಯೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥುಕಾವ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ, ಪಣ್ಡಕಸಭಾವತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥುಕೋವ ಹೋತಿ. ಸೇಸಾ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಅಮನುಸ್ಸಪಣ್ಡಕಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕತಿರಚ್ಛಾನಗತಪುರಿಸಾದಯೋ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಕಾವ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರದಸ್ಸನಸಭಾವತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಕುಟಿಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕಿಂ ಭನ್ತೇತಿ ಏತ್ತಕೇಪಿ ವುತ್ತೇ. ಪುಚ್ಛಿತೋ ಯದತ್ಥಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ, ತಂ ಕಥೇತುಂ ಲಭತಿ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಞತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಯಾಚಿತೋ ‘‘ಉಪಕರಣಂ, ಮೂಲಂ ವಾ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಯಾಚತಿ, ವಟ್ಟತಿ, ನ ವಟ್ಟತೀತಿ? ವಟ್ಟತಿ ಸೇನಾಸನೇ ಓಭಾಸಪರಿಕಥಾದೀನಂ ಲದ್ಧತ್ತಾತಿ ಏಕೇ. ತಿಹತ್ಥಾ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಡ್ಢಕಿಹತ್ಥೇನ ತಿಹತ್ಥಾ. ‘‘ಪಮಾಣಯುತ್ತೋ ಮಞ್ಚೋತಿ ಪಕತಿವಿದತ್ಥಿಯಾ ನವವಿದತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣಮಞ್ಚೋ, ಸೋ ತತ್ಥ ಇತೋ ಚ ನ ಸಞ್ಚರತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚತುಹತ್ಥವಿತ್ಥಾರಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ಲಿಖಿತಂ. ಅಕುಟಿಯಾ ಪನ ವತ್ಥುದೇಸನಾಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾವಲಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಉಲ್ಲಿತ್ತಾದಿಭಾವೋ…ಪೇ… ‘ಛದನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋ’ತಿ ಯುತ್ತಮಿದಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ಮತ್ತಿಕಾಮಯಭಿತ್ತಿಂ ¶ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಉಲ್ಲಿತ್ತಂ ವಾ ಅವಲಿತ್ತಂ ವಾ ಉಭಯಂ ವಾ ಭಿತ್ತಿಯಾ ಘಟಿತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಏವ ವಿನಾಪಿ ಭಿತ್ತಿಲೇಪೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ಥಮ್ಭತುಲಾಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟಾದಿ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಮಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಉಪೋಸಥಾಗಾರಮ್ಪಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವಾ ಸಾಮಣೇರೇಹಿ ವಾ ಏಕತೋ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ವಟ್ಟತಿ ಏವ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಅತ್ತುದ್ದೇಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಇದಂ ¶ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕಂ ವಿಯ ನಿದಾನಾಪೇಕ್ಖಂ. ನ ಹಿ ವಗ್ಗುಮುದಾತೀರಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಅಸನ್ತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಮುಸಾವಾದಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಭಾಸಿಂಸು. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಞ್ಹಿ ತೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿಂಸು. ನ ಚ ತಾವತಾ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು ಹೋತಿ, ತತ್ತಕೇನ ಪನ ಲೇಸೇನ ಭಗವಾ ತಂ ವತ್ಥುಂ ನಿದಾನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ. ನ ಹಿ ನಿದಾನೇ ‘‘ಅದೇಸಿತವತ್ಥುಕಾಯೋ ಸಾರಮ್ಭಾಯೋ ಅಪರಿಕ್ಕಮನಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಿಕಾಯೋ’’ತಿ ಪನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಮಾಣಮತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವ ನಿದಾನಾಪೇಕ್ಖೋ. ತತ್ಥ ಸಾರಮ್ಭೇ ಅಪರಿಕ್ಕಮನೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ‘‘ವಿಭಙ್ಗೋ ತಂನಿಯಮಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿಭಙ್ಗೇ ನ ನಿವಾರೇತಿ. ತಥಾ ಮಹಲ್ಲಕೇ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಕಿಮತ್ಥಂ ಮಾತಿಕಾಯಂ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥು ವುತ್ತಂ, ನನು ವಿಭಙ್ಗೇ ಏವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ? ಏವಮೇತಂ. ಕಿಂ ನು ಭಿಕ್ಖೂ ಅಭಿನೇತಬ್ಬಾ ವತ್ಥುದೇಸನಾಯ, ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವತ್ಥು ದೇಸೇತಬ್ಬಂ, ಕೀದಿಸಂ? ಅನಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನನ್ತಿ. ಇತರಞ್ಹಿ ‘‘ಸಾರಮ್ಭೇ ಚೇ ಭಿಕ್ಖು ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಪರಿಕ್ಕಮನೇ’’ತಿ ಏವಂ ಅನುಪ್ಪಸಙ್ಗವಸೇನ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ವತ್ಥು ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ಸಾರಮ್ಭಂ ಅಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಅತ್ಥಿ ಸಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾರಮ್ಭಂ ಅಪರಿಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಬಹುವಿಧಂ, ತಸ್ಮಾ ಬಹುವಿಧತ್ತಾ ವತ್ಥು ದೇಸೇತಬ್ಬಂ ಅನಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ನೇತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಮತ್ಥಿಕಾ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ಥುದೇಸನಾತಿ ಚೇ? ಗರುಕಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞಾಪನಹೇತುಪರಿವಜ್ಜನುಪಾಯತ್ತಾ. ವತ್ಥುಅದೇಸನಾ ಹಿ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞಾಪನಹೇತುಭೂತಾ. ಗರುಕಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞಾಪನಂ ಅಕತವಿಞ್ಞತ್ತಿಗಿಹಿಪೀಳಾಜನನಂ, ಅತ್ತದುಕ್ಖಪರದುಕ್ಖಹೇತುಭೂತೋ ಚ ಸಾರಮ್ಭಭಾವೋತಿ ಏತೇ ವತ್ಥುದೇಸನಾಪದೇಸೇನ ಉಪಾಯೇನ ಪರಿವಜ್ಜಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಕರಣತ್ಥಂ ಗಿಹೀನಂ ವಾ ಪೀಳಾನಿಮಿತ್ತಂ, ಸಾರಮ್ಭವತ್ಥುಕುಟಿಕರಣತ್ಥಂ ವಾ ವತ್ಥುಂ ದೇಸೇನ್ತೀತಿ. ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ ¶ ಹಿ ವತ್ಥೂನಂ, ಮಾತಿಕಾಯ ಪಕಾಸನಾ;

ಗರುಕಾಪತ್ತಿಹೇತೂನಂ, ತೇಸಂ ಏವಂ ಪಕಾಸಿತಾ.

‘‘ವತ್ಥುಸ್ಸ ದೇಸನುಪಾಯೇನ, ಗರುಕಾಪತ್ತಿಹೇತುಯೋ;

ವಜ್ಜಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಯಂ ತಸ್ಮಾ, ಸಾರಮ್ಭಾದಿ ಜಹಾಪಿತ’’ನ್ತಿ.

ಕುಟಿಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ವಿಹಾರಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕಿರಿಯಾಮತ್ತತೋ ¶ ಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಅಕಿರಿಯಮೇವೇತಂ. ತಂ ದೇಸನಾಅಕರಣವಸೇನ. ಭಿಕ್ಖೂ ವಾ ಅನಭಿನೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಛನ್ನೋ ಚೇತಿಯರುಕ್ಖಂ ಛೇದಾಪೇಸೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೬೫) ಆಗತತ್ತಾ ಇದಮ್ಪಿ ನಿದಾನಾಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಿಹಾರಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಕಸ್ಮಾ ಮಮ ವನ್ದನಾದೀನಿ…ಪೇ… ‘ಘಟಿತೇಯೇವ ಸೀಸಂ ಏತೀ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅಜ್ಝಾಪನ್ನಕಂ ವನ್ದಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪರಿವಾರಾವಸಾನೇ ಉಪಾಲಿಪಞ್ಚಕೇ ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಅವನ್ದಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪರಿ. ೪೬೭) ವುತ್ತಪಾಳಿಯಂ ಅವುತ್ತತ್ತಾ, ‘‘ಪಚ್ಛಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಪುರೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ವನ್ದಿಯೋ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೬೮) ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯುಪಗಮನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪನ ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬೋ – ಅವನ್ದನ್ತೋ ಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸಙ್ಖಾತಾಯ ಚೋದನಾಯ ಚೋದೇತಿ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಚೋದನಾ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಆಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘‘ಕಸ್ಮಾ ಮಮ ವನ್ದನಾದೀನಿ ನ ಕರೋಸೀ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಕತೂಪಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ರುಹತಿ, ತಂ, ಪಣ್ಡಕಾದಯೋ. ಠಪನಕ್ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಂ, ಪುಗ್ಗಲಿಕಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಂ ಪವಾರಣಾಠಪನಂ. ತತ್ಥ ¶ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕೇ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ… ತೇವಾಚಿಕಂ ಪವಾರೇ’’ತಿ ಸು-ಕಾರತೋ ಯಾವ ರೇ-ಕಾರೋ. ಪುಗ್ಗಲಿಕಠಪನೇ ಪನ ‘‘ಸಙ್ಘಂ, ಭನ್ತೇ, ಪವಾರೇಮಿ…ಪೇ… ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಟೀ’’ತಿ ಸಂ-ಕಾರತೋ ಯಾವ ಅಯಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೋ ಟಿ-ಕಾರೋ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಕಪದೇಪಿ ಠಪೇನ್ತೇನ ಠಪಿತಾ ಹೋತಿ. ಉಪೋಸಥೇ ಪನ ಇಮಿನಾನುಸಾರೇನ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ರೇ-ಕಾರೇ ಅನತಿಕ್ಕಮನ್ತೇ.

ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಞ್ಞಭಾಗೋ ¶ ವಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಥಾ ಸುವಣ್ಣಸ್ಸೇದಂ ಸೋವಣ್ಣಮಿತ್ಯತ್ರ ಸುವಣ್ಣವಾ ಅನೇನ ಸುವಣ್ಣೋ ಇತ್ಯುಚ್ಚತೇ. ತಂ ಪಟಿಮಾಯ ಸರೀರಂ, ಸಿಲಾಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸರೀರನ್ತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಛಗಲಕಸ್ಸ ‘‘ದಬ್ಬೋ’’ತಿ ದಿನ್ನಂ ನಾಮಂ ‘‘ದೇಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಥೇರಂ ಅನುದ್ಧಂಸೇತುಂ ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಂ ನ ಥೇರಂಯೇವ. ಲಿಸ್ಸತಿ ಸಿಲಿಸ್ಸತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತೇನೇವನ ಅತ್ಥತೋ. ಈಸಕಂ ಅಲ್ಲೀಯತೀತಿ ಲೇಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಲಿಸಸೇಲಛಕೋಲಅಲ್ಲೀಭಾವೇ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಈಸಕಂ ಅಲ್ಲೀಯತೀತಿ ಲೇಸೋ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ದೇಸಲೇಸಾ ಅತ್ಥತೋ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿದೇಸಂ ಲೇಸಮತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ದಸ ಲೇಸಾ ಜಾತಿಲೇಸೋ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೩೯೪) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತಂ.

ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನೇವ ಆವಿಭೂತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಅನಿಯಮತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಮೇತ್ತಿಯಭೂಮಜಕಾನಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ‘‘ಛಗಲಕಮೇವೇತ್ಥ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಗೋಮಹಿಂಸಾದಿಕಮ್ಪಿ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಮೇತ್ತಿಯಭೂಮಜಕಾ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಪಿ ನಾಮಲೇಸಮತ್ತಮೇವ ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಜಾತಿಲೇಸಾದಿಂ ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಯಮತ್ತಾ ನ ವಿಭತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ತಥಾವುತ್ತೇ ಛಗಲಕಸ್ಸೇವ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯತಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ, ಯೇನ ಸೋವ ದಸ್ಸಿತೋ. ಲೇಸೋ ಚ ನಾಮ ಲೇಸೋವ, ನ ಜಾತಿಆದಿ, ಯೇನ ಸೋವ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಏವಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಪ್ಪಸಙ್ಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಧ ಚ…ಪೇ… ಸಞ್ಞಿನೋಪೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಚ ಅಮೂಲಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಂ ¶ ಯೋ, ನೇವ ಸಿಕ್ಖತಿ ಯುತ್ತಿತೋ;

ಗಚ್ಛೇ ವಿನಯವಿಞ್ಞೂಹಿ, ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯತಂವ ಸೋ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೪೦೮);

ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ಭೇದಾನುವತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ತಿಣ್ಣಂ ಉದ್ಧಂ ಕಮ್ಮಾರಹಾ…ಪೇ… ಕರೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇಮಞ್ಚ ಇಮಞ್ಚಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ವಾ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಭೇದಾನುವತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨. ದುಬ್ಬಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ದುಕ್ಖೇನ ¶ ವತ್ತಬ್ಬೋ ದುಬ್ಬಚೋ. ವುಚ್ಚಮಾನೋ ನ ಸಹತಿ.

ದುಬ್ಬಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿಗಮನವಣ್ಣನಾ

‘‘ನಾಮಮತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ‘‘ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಯಂ ಕಿರಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಚೇ ಛಾದೇತಿ, ಛನ್ನಾವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಭಾಗಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಅವೇರಿಸಭಾಗಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ವತ್ಥು ಚೇವ ಗೋತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥೂತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮನಂ ಅಸುಚಿಮುಚ್ಚನಂ. ಗೋತ್ತನ್ತಿ ಗಂ ತಾಯತೀತಿ ಗೋತ್ತಂ, ಸಜಾತಿತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ಅದತ್ವಾ ಗಂ ಬುದ್ಧಿಂ, ವಚನಞ್ಚ ತಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವತ್ಥು ಚ ಸಜಾತಿಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಸಜಾತಿ ನಾಮೇತ್ಥ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಾವಿಸಿಟ್ಠಭೂತಾ ಕಿರಿಯಾ, ನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾದಿ. ನಾಮಞ್ಚೇವ ಆಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಪತ್ತೀತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೇನಾಪನ್ನಾಪತ್ತಿಯಾ ನಾಮಂ.

ಪುನ ¶ ಆಗತಾಗತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಧಾರೇನ್ತು’’ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಾನಂ ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಧಾರೇನ್ತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಆರೋಚನವಿಧಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವತ್ತಭೇದಞ್ಚ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ಅಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ನವಕತರಂ ಪಾರಿವಾಸಿಕಂ ಅವಸೇಸಾನಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಮೂಲಾಯಪಟಿಕಸ್ಸನಾರಹಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಭಿವಾದನಾದಿಸಾದಿಯನೇ, ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ನಿಸೀದನೇ, ಓವದನೇ, ಕಮ್ಮಿಕಾನಂ ಗರಹಣೇ ಚಾತಿಆದೀಸು ವತ್ತಭೇದೋ ಹೋತಿ. ದಸ್ಸನಸವನವಿಸಯೇಸು ಅನಾರೋಚನೇ ಚ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಏಕಚ್ಛನ್ನೇ ವಸನೇ ಚ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಗಮನೇ ಚಾತಿಆದೀಸು ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ಹೋತಿ. ನಾನಾಸಂವಾಸಕೇಹಿ ವಿನಯಕಮ್ಮಾಭಾವತೋ ತೇಸಂ ಅನಾರೋಚನೇ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ನ ಹೋತಿ. ‘‘ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅನ್ತೋ ನ ವಟ್ಟತಿ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತವತ್ತೇನೇವ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೇನ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪುಬ್ಬೇ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಆರೋಚಿತಂ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಚ್ಛಾ ನಿಕ್ಖಿಪನಕಾಲೇ ಆರೋಚೇತ್ವಾವ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ಪುನ ಸಮಾದಾನಕಾಲೇಪಿ ಸೋ ಚೇ ತತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ದಿವಾ ಆರೋಚೇತ್ವಾಪಿ ಯದಿ ಏವಂ ಅತೀತದಿವಸಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಅರುಣೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ವತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ವತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ‘‘ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ¶ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ಹೋತಿ, ವಿಹಾರಸೀಮಾಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ‘‘ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಾರೋಚಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವತ್ತಭೇದರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ (ಚೂಳವ. ಅಟ್ಠ. ೯೭) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವಾ ಆಗನ್ತುಕಂ ವಾ’’ತಿ.

ಸುದ್ಧನ್ತಪರಿವಾಸೇ ಪನ ಸಚೇ ‘‘ಮಾಸಮತ್ತಂ ಅಸುದ್ಧೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ಪರಿವಸನ್ತೋ ಪುನ ಊನಂ ವಾ ಅಧಿಕಂ ವಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋತಿ, ತತ್ತಕಮ್ಪಿ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಮೇವ, ಪರಿವಾಸದಾನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಸುದ್ಧನ್ತಪರಿವಾಸೋ ನಾಮ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ ಆರೋಹತಿ, ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಓರೋಹತಿ. ಇದಮಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ.

ಸಮೋದಹಿತ್ವಾತಿ ಮೂಲಾಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ, ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಚೇ ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿ, ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸನಂ ಅಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತಪರಿವಾಸೇನೇವ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ. ಯೋ ಪನ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಪುನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ¶ ಹುತ್ವಾಪಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಯೋ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಯೋ ಚ ಉಭಯತ್ಥ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದಿವಸವಸೇನ ಪರಿವಾಸೋ ದಾತಬ್ಬೋ. ‘‘ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ವಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಮಿಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ವಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೧೬೬ ಆದಯೋ) ಚ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಸುದ್ಧಿಕಂ ಆಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಸುದ್ಧಿಕದಿಟ್ಠಿನೋ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕೋ ಛಾದೇತಿ, ಏಕೋ ನ ಛಾದೇತಿ. ಯೋ ಛಾದೇತಿ, ಸೋ ದುಕ್ಕಟಂ ದೇಸಾಪೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಉಭೋಪಿ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಕಾರಾಪೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೧೮೧) ವಚನತೋ ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಛಾದೇತ್ವಾ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತೇಸು ಗತೇಸು ವಾ ಅಗತೇಸು ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಊನೇ ಗಣೇ ಚರಣಂ, ಅನುಟ್ಠಹನಂ ಏಕರತ್ತಮ್ಪಿ ಗಣೇನ ವಿಪ್ಪವಾಸಂ, ಸಚೇ ರತ್ತಿಯಾ ಏಕಕ್ಖಣೇನ ಸಙ್ಘೋ ವಸತಿ, ಸಚೇ ಸೋ ಪುರೇ ಅರುಣಮೇವ ಕೇನಚಿ ಕರಣೀಯೇನ ಗತೋತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಮಾನತ್ತೇಪಿ ಏವಂ ಜಾತೇ. ‘‘ಅಯಞ್ಚ ಯಸ್ಮಾ ಗಣಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾವ ವಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ಊನೇ ಗಣೇ ಚರಣದೋಸೋ ವಾ ವಿಪ್ಪವಾಸೋ ವಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ಅಟ್ಠ. ೯೭) ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಆರೋಚಿತೇ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಗತೇಪಿ ವಿಪ್ಪವಾಸೋ ನತ್ಥಿ. ಪಾರಿವಾಸಿಕಸ್ಸ, ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಸ್ಸ ಚ ಪಕತತ್ತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ವಸನಂ ಉದಕಪಾತೇನ ವಾರಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ನಾನೂಪಚಾರೇಪಿ ಏಕಚ್ಛನ್ನೇ ನ ವಟ್ಟತಿ.

ಇದಾನಿ ಪಾಠವಿಚಾರಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ‘‘ನವ ಪಠಮಾಪತ್ತಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಯಾವತತಿಯಕಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸಭಾವನಿಯಮವಚನಂ. ತೇನ ವುಟ್ಠಾನಂ ಅನಿಯಮನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಕಚ್ಚಾಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮತೋಪಿ ¶ ಹೋತಿ ಅಕಮ್ಮತೋಪಿ, ನ ಏವಂ ಆಪಜ್ಜನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ವಾತಿ ತೇಸಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನಕ್ಕಮಭೇದಾಭಾವದೀಪಕವಚನಂ. ಯಾವತೀಹಂ, ತಾವತೀಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಹಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅರುಣವಸೇನ. ‘‘ಜಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಜಾನನಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಸ್ಸ ಅಕಾಮಾ ಪರಿವತ್ಥಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅಕಾಮಾ ಪರಿವತ್ಥಬ್ಬನ್ತಿ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವಸತಾ ಅಕಾಮಾ ಪರಿವತ್ಥಬ್ಬಂ, ನ ಪರಿವತ್ತಿತಲಿಙ್ಗೇನಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಪರಿವುತ್ಥಪರಿವಾಸೇನಾತಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ಪರಿವುತ್ಥಪರಿವಾಸೇನೇವ ಪರಿವಾಸತೋ ಉತ್ತರಿ ಇತಿವಾರೇನ ಆದಿತೋ ಭಿಕ್ಖುನಾವ ಛಾರತ್ತಂ, ಪರಿವತ್ತಿತಲಿಙ್ಗೇನ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುಮಾನತ್ತಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ನ ಪರಿವಾಸೇ ವಿಯ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅಚಿಣ್ಣಮಾನತ್ತೋ. ಚಿಣ್ಣಮಾನತ್ತೋವ ಅಬ್ಭೇತಬ್ಬೋ, ನ ಇತರೋ, ನ ಪರಿವಾಸೇ ವಿಯ ಮಾನತ್ತಾರಹೇ, ಪಕ್ಖಮಾನತ್ತಞ್ಚ ¶ ಚರನ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿವತ್ತಾತಿಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಚಿಣ್ಣಮಾನತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ಪುನ ಭಿಕ್ಖುಮಾನತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಿಣ್ಣಮಾನತ್ತೋವ ಭಿಕ್ಖು ಅಬ್ಭೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಯತ್ಥ ಸಿಯಾತಿ ಯಸ್ಸಂ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಯಮ್ಪಿ ವೀಸತಿಗಣೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಅತ್ಥಿ. ಏಕೇನಪಿ ಚೇ ಊನೋ ವೀಸತಿಗಣೋತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಊನೋ ಚೇ. ನ ಹಿ ವೀಸತಿಗಣೋ, ಸಙ್ಘೋ ಚೇ ಊನೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕೇನಪಿ ಚೇ ಊನೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಚತುವಗ್ಗಪಞ್ಚವಗ್ಗದಸವಗ್ಗಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣಪ್ಪಯೋಜನತೋ. ತಸ್ಮಾ ವೀಸತಿವಗ್ಗೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಚೇ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಏಕೇನಪಿ ಊನೋ, ನಟ್ಠೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ವಿನಯೇ ಅಪ್ಪಕತಞ್ಞುನೋ ‘‘ಯಥಾ ಅತಿರೇಕಚತುವಗ್ಗೋಪಿ ಸಙ್ಘೋ ಚತುವಗ್ಗಕರಣೀಯೇ ಕಮ್ಮೇ ‘ಚತುವಗ್ಗೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ಪಞ್ಚವಗ್ಗದಸವಗ್ಗಕರಣೀಯೇ ಕಮ್ಮೇ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚವಗ್ಗದಸವಗ್ಗೋಪಿ ‘ಪಞ್ಚವಗ್ಗದಸವಗ್ಗೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ಊನೋಪಿ ಚತುವಗ್ಗಪಞ್ಚವಗ್ಗದಸವಗ್ಗವೀಸತಿವಗ್ಗೋವಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸಂ ಮಞ್ಞನಾನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ಏಕೇನಪಿ ಚೇ ಊನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಚೇ, ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕೇನಪಿ ಚೇ ಊನೋ ಅಪ್ಪಕತತ್ತೋ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕೇನಪಿ ಚೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ತತ್ಥ ಸಾಮೀಚೀತಿ ವಚನಂ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿವಾಸಂ ದೇತಿ, ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸತಿ, ಮಾನತ್ತಂ ದೇತಿ, ಅಬ್ಭೇತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಆವಿಭಾವಕರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನ ತೇಸು ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಸಾಮೀಚಿ ನಿಯತಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ನ ರಾಜಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ವಿಯ ಅನಿಯತಾ. ತತ್ಥ ಹಿ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೇನ ತಂ ಸಾಮೀಚಿಮಕರೋನ್ತೇಪಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ.

ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅನಿಯತಕಣ್ಡಂ

೧. ಪಠಮಾನಿಯತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅನಿಯತೇ ¶ ¶ ಆದಿತೋವ ಇದಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಇದಂ ಅನಿಯತಕಣ್ಡಂ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ ತತ್ಥ ಅಪುಬ್ಬಾಭಾವತೋತಿ ಚೇ? ನ, ಗರುಕಲಹುಕಭೇದಭಿನ್ನಾಪತ್ತಿರೋಪನಾರೋಪನಕ್ಕಮಲಕ್ಖಣದೀಪನಪ್ಪಯೋಜನತೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸಾ ಚೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಅಯ್ಯೋ ಮಯಾ…ಪೇ… ಸೋ ಚ ತಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೪೪೬) ಆಪತ್ತಿಯಾ ಗರುಕಾಯ, ಲಹುಕಾಯ ಚ ಆರೋಪನಕ್ಕಮಲಕ್ಖಣಂ, ‘‘ನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಾರೋಪನಕ್ಕಮಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ದಸ್ಸಿತಂ. ಲಕ್ಖಣದೀಪನತೋ ಆದಿಮ್ಹಿ, ಅನ್ತೇ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಕಥಂ ನ ತಾವ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ಯೇಸಮಿದಂ ಲಕ್ಖಣಂ, ತೇಸಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ನ ಅನ್ತೇ ಗರುಕಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಗರುಕಲಹುಕಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಏವ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ ಉಭಯಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ. ಯಾ ತತ್ಥ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸಙ್ಖಾತಾ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಸಾಪಿ ಗರುಕಾತಿ ಕಥಿತಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮೇಥುನಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಕಿಲೇಸಸಙ್ಖಾತೇನ ರಹಸ್ಸಾದೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಮಾ ಗರುಕಾನಂ ಏವ ಅನನ್ತರಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿಪಿ ಏಕೇ. ಏವಂ ಸತಿ ಪಠಮಾನಿಯತಮೇವಾಲಂ ತಾವತಾ ಲಕ್ಖಣದೀಪನಸಿದ್ಧಿತೋ, ಕಿಂ ದುತಿಯೇನಾತಿ ಚೇ? ನ, ಓಕಾಸನಿಯಮಪಚ್ಚಯಮಿಚ್ಛಾಗಾಹನಿವಾರಣಪ್ಪಯೋಜನತೋ. ‘‘ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಆಸನೇ ಅಲಂಕಮ್ಮನಿಯೇ’’ತಿ ಓಕಾಸನಿಯಮತೋ ಹಿ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ ಓಕಾಸೇ ಇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ವಿಕಪ್ಪಿತನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ಹೋತಿ. ತಂನಿವಾರಣತೋ ದುತಿಯಾನಿಯತಮ್ಪಿ ಸಾತ್ಥಕಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಓಕಾಸಭೇದತೋ, ರಹೋಭೇದದೀಪನತೋ, ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸ್ಸಾದಭೇದದೀಪನತೋ. ಓಕಾಸನಿಯಮಭಾವೇ ಚ ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸ್ಸಾದಭೇದೋ ಜಾತೋ. ದ್ವಿನ್ನಂ ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ನಾನಾತ್ತಜಾನನಞ್ಚ ಸಿಯಾ ತಥಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಭೇದದೀಪನತೋ. ನಾಲಂ ಕಮ್ಮನಿಯೇಪಿ ಹಿ ಓಕಾಸೇ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇಪಿ ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾಯ ವಾತಪಾನಕವಾಟಚ್ಛಿದ್ದಾದೀಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಕೇಸಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಏವಮಾದಯೋಪಿ ನಯಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ರಿದಂ ¶ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ – ಓಕಾಸಭೇದತೋತಿ ಅಲಂಕಮ್ಮನಿಯನಾಲಂಕಮ್ಮನಿಯಭೇದತೋ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಹಿ ಏಕಚ್ಚಂ ನಾಲಂಕಮ್ಮನಿಯಂ ವಾತಪಾನಾದಿನಾ ಅನ್ತರಿತತ್ತಾ ¶ , ಉಭಯಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಏಕಚ್ಚಂ ನಾಲಂಕಮ್ಮನಿಯಂ ವಿಜಾನತಂ ಅಜ್ಝೋಕಾಸತ್ತಾ. ರಹೋಭೇದದೀಪನತೋತಿ ಏತ್ಥ ರಹಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇಪಿ ರಹೋ ದ್ವಿಧಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಪಟಿಚ್ಛನ್ನಭೇದತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸ್ಸಾದಭೇದದೀಪನತೋತಿ ಮೇಥುನಸ್ಸಾದವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ, ದುಟ್ಠುಲ್ಲಸ್ಸಾದವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಭೇದಸ್ಸ ದೀಪನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇಧ ಆಗತನಯತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಇದಂ ಕಣ್ಡಂ ಪರಿಹೀನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ಏಕೇ, ತಂ ಅನೇಕನ್ತಭಾವದೀಪನತೋ ಅಯುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಉದ್ದೇಸಾ ಸನ್ತಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ತತ್ಥ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನನ್ತಿ ಏಕೇ. ತಾಸಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲಿಕ (ಪಾಚಿ. ೬೫೮) -ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕ (ಪಾಚಿ. ೬೭೫) -ವಸೇನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗವಿಸೇಸೋ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು, ‘‘ಹತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ವಾ ಸಾದಿಯೇಯ್ಯ, ಕಾಯಂ ವಾ ತದತ್ಥಾಯ ಉಪಸಂಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೭೫) ವಚನತೋ ಸಾದಿಯನಮ್ಪಿ, ‘‘ಸನ್ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ವಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೭೫) ವಚನತೋ ಠಾನಮ್ಪಿ, ‘‘ಸಙ್ಕೇತಂ ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೭೫) ವಚನತೋ ಗಮನಮ್ಪಿ, ‘‘ಛನ್ನಂ ವಾ ಅನುಪವಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೭೫) ವಚನತೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಟ್ಠಾನಪ್ಪವೇಸೋಪಿ ಹೋತಿ, ತಥಾ ‘‘ರತ್ತನ್ಧಕಾರೇ ಅಪ್ಪದೀಪೇ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಓಕಾಸೇ ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ಏಕೇನೇಕಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ವಾ ಸಲ್ಲಪೇಯ್ಯ ವಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೮೩೯) ವಚನತೋ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಪಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯವತ್ಥುಕನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತಾಸಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಅನಿಯತಕಣ್ಡಸ್ಸ ಅವತ್ತಬ್ಬತಾಪತ್ತಿತೋ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಕಿಣ್ಣಕಂ.

‘‘ದೇಸನಾವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀನಂ ಆಪತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ಅಲಜ್ಜಿಆದಯೋ ಲಜ್ಜೀನಂ ಚೋದೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ಲಜ್ಜಿಪಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಪತಿರೂಪಾಯಪಿ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಚನೇನ ಅಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸೇವ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಪನ ಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ವಿತ್ಥಾರನಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ ‘‘ಇಮೇ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ದ್ವೇ ಅನಿಯತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೪೩) ಉದ್ದೇಸದಸ್ಸನತ್ತಾತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಸೋತಸ್ಸ ರಹೋತಿ ಏತ್ಥ ರಹೋತಿ ವಚನಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಂ. ದುಟ್ಠುಲ್ಲಸಾಮಞ್ಞತೋ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾರೋಚನಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಪಾರಾಜಿಕವಚನಂ ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಸೇವ ಪನ ರಹೋ ‘ರಹೋ’ತಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ ನಾಮ…ಪೇ… ಅನ್ತಮಸೋ ತದಹುಜಾತಾಪಿ ದಾರಿಕಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೪೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ದುಟ್ಠುಲ್ಲೋಭಾಸನಂ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದೀಪಿತಮೇವಾತಿ. ಅನ್ತೋದ್ವಾದಸಹತ್ಥೇಪೀತಿ ¶ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಪಿಹಿತಕವಾಟಸ್ಸ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ದ್ವಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚೇಲಕವಗ್ಗೇ ರಹೋಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಸನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾಚಿ. ೨೮೮) ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ ವಿಞ್ಞೂ ಪುರಿಸೋ ದುತಿಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪತೋ ‘‘ಇತ್ಥೀನಂ ಪನ ಸತಮ್ಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ನ ಕರೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಲಂಕಮ್ಮನಿಯೇತಿ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತು’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೪೫) ವಿಭಙ್ಗೇ ¶ ವಚನತೋ ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸ್ಸಾದೋ ಚೇತ್ಥ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಕಿಲೇಸೋ, ನ ದುತಿಯೇ ವಿಯ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಸ್ಸಾದಕಿಲೇಸೋ. ತಸ್ಮಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸೋತಸ್ಸ ರಹೋ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ.

ತಿಣ್ಣಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ತಸ್ಸಾನುಸಾರೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ ಅವತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಯಪಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಪುನ ಆಪತ್ತಿಪ್ಪಟಿಜಾನನಂ ಅವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ನಿಸಜ್ಜಂ ಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಜಾನಮಾನೋ’’ತಿ ವತ್ಥುಪ್ಪಟಿಜಾನನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿತೇ ವಿನಯಧರೇನ ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಚುದಿತಕೇನ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ವಿನಯಧರೇನ ‘‘ಈದಿಸಂ ನಾಮ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಸೋ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಜಾನಮಾನೋವ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ನಿಸಜ್ಜಂ ಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಜಾನಮಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಏವಂ ನಿಸಜ್ಜಂ ಪಟಿಜಾನಮಾನೋಪಿ ಆಪತ್ತಿಯಾವ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ? ಅನುರೂಪಮೇವ. ಏವಂ ಪನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ – ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಆಪತ್ತೀನಂ ವತ್ಥೂನಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಧ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಮೇವ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಗಹಿತೇಪಿ ಹಿ ಆಪತ್ತಿ ಗಹಿತಾವ ಹೋತೀತಿ. ಯೇನ ವಾ ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ತೇನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾರೇತಬ್ಬೋ ವಾ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಚ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾರೇತಬ್ಬೋ ವಾ ಪಟಿಜಾನಮಾನೋ, ನ ವಾ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನಮಾನೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಜಾನಮಾನೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಪಚ್ಚಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಸೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ಆಪತ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸದಿಸಾನೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧ ದುಟ್ಠುಲ್ಲೋಭಾಸನಸ್ಸ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಪಠಮಾನಿಯತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯಾನಿಯತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ¶ ವಾತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗದುಟ್ಠುಲ್ಲೋಭಾಸನೇನ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗವಾರೋ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತೋ. ಅನನ್ಧೋ ಅಬಧಿರೋತಿ ಅನನ್ಧೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಬಧಿರೋ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ಸುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸದಿಸಾನೇವಾತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಥನ್ತಿ ಚೇ? ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಞ್ಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಮ್ಪಿ ಭಣತಿ, ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ಭಣನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ ಚಾತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ದುಟ್ಠುಲ್ಲಮೇವ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ.

ಯೋ ¶ ದೇಸನಂ ಸಬ್ಬವಿದೂಪಮೋವ;

ನಾನಾನಯಾಕಾರವಿಚಿತ್ತಭೇದಂ;

ಞಾತುಂ ಉಪಾಯಾನ ಮನೋ ಸತಿಮಾ;

ತಂ ಲಾಭಹೇತುಂ ನ ಕರೋತಿ ಪುಞ್ಞನ್ತಿ.

ದುತಿಯಾನಿಯತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅನಿಯತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಕಣ್ಡಂ

೧. ಚೀವರವಗ್ಗೋ

೧. ಕಥಿನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಕಣ್ಡೇ ¶ ¶ ತಿಣ್ಣಂ ಕಥಿನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ, ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಞ್ಚ ಏಕದೇಸನಾಯ ತಥಾಕಿಣ್ಣಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ –

ಕಥಿನಂ ಯಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ, ಸಹಜಾ ಸಮಯದ್ವಯಂ;

ಛನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಞ್ಚ, ಏಕದೇಸವಿನಿಚ್ಛಯೋ.

ತತ್ಥ ಕಥಿನನ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನುಮೋದನಾಯ, ಗಣಸ್ಸ ಅನುಮೋದನಾಯ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅತ್ಥಾರಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನ’’ನ್ತಿ (ಪರಿ. ೪೧೪) ವಚನತೋ ತೇಸಂಯೇವ ಅನುಮೋದನಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಕಥಿನಂ ನಾಮ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಥಿನಂ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಮವಾಯೋ ನಾಮಂ ನಾಮಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪರಿ. ೪೧೨). ತಸ್ಮಾ ಕಥಿನನ್ತಿ ಇದಂ ಬಹೂಸು ಧಮ್ಮೇಸು ನಾಮಮತ್ತಂ, ನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ. ಕೋ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾರೋತಿ? ತದೇಕದೇಸೋವ ಖೀರಸ್ಸ ಧಾರಾ ವಿಯ. ಯಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಾರೋ ಏಕೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ವಚೀಭೇದೇನಾ’’ತಿ. ಸಹಜಾ ನಾಮ ಅಟ್ಠ ಮಾತಿಕಾ, ದ್ವೇ ಪಲಿಬೋಧಾ, ಪಞ್ಚಾನಿಸಂಸಾತಿ ಇಮೇ ಪನ್ನರಸ ಧಮ್ಮಾ. ಸಮಯದ್ವಯಂ ನಾಮ ಕಥಿನತ್ಥಾರಸಮಯೋ, ಚೀವರಸಮಯೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಕಥಿನತ್ಥಾರಸಮಯೋ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಮಾಸೋ. ಚೀವರಸಮಯೋ ನಾಮ ಅನತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ಅಯಂ ಕತ್ತಿಕಮಾಸೋ, ಅತ್ಥತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಹೇಮನ್ತಿಕಾ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚ ಮಾಸಾ.

ತತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಮಾತಿಕಾ ನಾಮ ಪಕ್ಕಮನನ್ತಿಕಾದಯೋ. ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅತ್ಥಾರೇನ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ನಾಮ. ತಬ್ಭಾವಭಾವಿತಾಯ ಅತ್ಥಾರೇ ಸತಿ ಉದ್ಧಾರೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ತತ್ಥ ಕಥಿನತ್ಥಾರೇನ ಏಕುಪ್ಪಾದಾ ¶ ಏಕನಿರೋಧಾ ಅನ್ತರುಬ್ಭಾರೋ ಸಹುಬ್ಭಾರೋ, ಅವಸೇಸಾ ಕಥಿನುಬ್ಭಾರಾ ಏಕುಪ್ಪಾದಾ, ನಾನಾನಿರೋಧಾ ಚ. ತತ್ಥ ಏಕನಿರೋಧಾತಿ ಅತ್ಥಾರೇನ ಸಹ ನಿರೋಧಾ, ಅನ್ತರುಬ್ಭಾರಸಹುಬ್ಭಾರಾನಂ ಉದ್ಧಾರಾಭಾವೋ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಾ ನಾನಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ ನಾಮ. ತೇಸು ಹಿ ಉದ್ಧಾರಭಾವಂ ಪತ್ತೇಸುಪಿ ಅತ್ಥಾರೋ ತಿಟ್ಠತಿ ಏವಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ. ಸಚೇ ಅತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಸಾಪೇಕ್ಖೇ ¶ ತಮ್ಹಾ ಆವಾಸಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತೇ ಸಙ್ಘೋ ಅನ್ತರುಬ್ಭಾರಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಠಮಮೇವ ಮೂಲಾವಾಸೇ ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಪಲಿಬೋಧಾಭಾವೇಪಿ ಸತಿ ಅನ್ತರುಬ್ಭಾರೇ ಪಲಿಬೋಧೋ ಛಿಜ್ಜತಿ ಸತಿಪಿ ಸಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಸಉಸ್ಸಾಹತ್ತಾ. ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಕ್ಕಮನನ್ತಿಕೋ ಕಥಿನುದ್ಧಾರೋ ಅತ್ಥಾರೇನ ಏಕುಪ್ಪಾದೋ ನಾನಾನಿರೋಧೋ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಅನ್ತರುಬ್ಭಾರೇ ಸತಿ ಸುಣನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಯಾವ ಚೀವರನಿಟ್ಠಾನಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಪರಿಹಾರಸಮ್ಭವತೋ ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೋ. ಯಾವ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಪರಿಹಾರಸಮ್ಭವತೋ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೋ. ಯಾವ ನ ನಸ್ಸತಿ, ತಾವ ಪರಿಹಾರಸಮ್ಭವತೋ ನಾಸನನ್ತಿಕೋ. ಯಾವ ನ ಸುಣಾತಿ, ತಾವ ಪರಿಹಾರಸಮ್ಭವತೋ ಸವನನ್ತಿಕೋ. ಯಾವ ಚೀವರಾಸಾ ನ ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಾವ ಪರಿಹಾರಸಮ್ಭವತೋ ಆಸಾವಚ್ಛೇದಿಕೋ. ಯಾವ ಸೀಮಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ, ತಾವ ಪರಿಹಾರಸಮ್ಭವತೋ ಸೀಮಾತಿಕ್ಕನ್ತಿಕೋ. ಅತ್ಥಾರೇನ ಏಕುಪ್ಪಾದೋ ನಾನಾನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಅನ್ತರುಬ್ಭಾರಸಹುಬ್ಭಾರಾ ದ್ವೇ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯಂ ಏವ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ನ ಬಹಿಸೀಮಾಯಂ. ಪಕ್ಕಮನಸವನಸೀಮಾತಿಕ್ಕನ್ತಿಕಾ ಬಹಿಸೀಮಾಯಮೇವ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ನ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯಂ. ನಿಟ್ಠಾನಸಅಆಟ್ಠಾನಾಸಾವಚ್ಛೇದಿಕಾ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯಞ್ಚೇವ ಬಹಿಸೀಮಾಯಞ್ಚ. ಅನ್ತರುಬ್ಭಾರೋ ಸಙ್ಘಾಯತ್ತೋ, ಪಕ್ಕಮನನಿಟ್ಠಾನಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸೀಮಾತಿಕ್ಕನ್ತಿಕಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧೀನಾ, ಸೇಸಾ ತದುಭಯವಿಪರೀತಾ.

ತತ್ಥ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚೀವರಪಲಿಬೋಧಾಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತಿ. ನ ಆವಾಸಪಲಿಬೋಧಾಭಾವಂ. ‘‘ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಭಯಪಲಿಬೋಧಾಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಪಲಿಬೋಧಾಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ತದೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ವಿಸೇಸತ್ತಾ. ಕಥಂ? ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ’’ತಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಕಥಿನುದ್ಧಾರಾನಂ ನಾನಾನಿರೋಧತ್ತಾ, ಸಙ್ಘಪುಗ್ಗಲಾಧೀನಾನಧೀನತ್ತಾ ಚ ಅನ್ತೋಬಹಿಉಭಯಸೀಮಾಸು ನಿಯಮಾನಿಯಮತೋ ಚ ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ, ನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಬ್ಭತಂ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ’’ತಿ ಇದಂ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಯಮೇತಿ.

ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನ್ತರುಬ್ಭಾರೇನ ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಪಲಿಬೋಧೋ ಬಹಿಸೀಮಾಗತೋ ಪಚ್ಛಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸೀಮಾಗತೋ ಅನಿಟ್ಠಿತಚೀವರೋ ಆನಿಸಂಸಂ ಲಭತಿ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಆವಾಸಪಲಿಬೋಧೋ ನಾಮ ವಸತಿ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ¶ ಆವಾಸೇ, ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ವಾ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಚೀವರಪಲಿಬೋಧೋ ನಾಮ ಚೀವರಂ ಅಕತಂ ¶ ವಿಪ್ಪಕತಂ, ಚೀವರಾಸಾನುಪಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತಬ್ಬಿಪರೀತೇನ ಅಪಲಿಬೋಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಅನತ್ಥತಕಥಿನಾನಂ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯೇ ನಿಯಮತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಆನಿಸಂಸಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಅಸಮಾದಾನಚಾರೋ ಅನಿಯಮತೋ. ತೇನ ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವುತ್ತಂ. ಕಥಂ ಚತ್ತಾರೋ ನಿಯತಾತಿ ಚೇ? ‘‘ಚೀವರಕಾಲಸಮಯೋ ನಾಮ ಅನತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಮಾಸೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೪೯) ವಚನತೋ ಅನತ್ಥತಕಥಿನಾನಂ ತಸ್ಮಿಂ ಮಾಸೇ ಯಾವದತ್ಥಚೀವರಂ ಸಿದ್ಧಂ, ತಥಾ ತತಿಯಕಥಿನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾರಾ. ೪೯೭ ಆದಯೋ) ಅಕಾಲಚೀವರಂ ನಾಮ ಪಿಟ್ಠಿಸಮಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘತೋ ಲಭಿತಬ್ಬಂ ಚೇ, ಯಾವ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಭಾಜೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪುಗ್ಗಲಿಕಂ ಚೇ, ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಛಟ್ಠಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ಅನಧಿಟ್ಠಿತಂ ಅವಿಕಪ್ಪಿತಂ ವಟ್ಟತಿ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ, ನ ತತೋ ಪರಂ. ತದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಚೀವರಸ್ಸ ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಪಠಮಕಥಿನೇನ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೋ ಸಙ್ಘಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ, ತಥಾ ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಠಮಕಥಿನೇ (ಪಾರಾ. ೪೫೯ ಆದಯೋ) ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ, ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಏಕಾದಸಮೇ ದಿವಸೇ ಆಪತ್ತಿ. ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಹಿ ಅನ್ತೋನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೬೨ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಂ. ಏಸೇವ ನಯೋ ದುತಿಯೇ, ತತಿಯೇ ಚ. ತೇನ ಚೀವರಕಾಲತೋ ಪುರೇ ವಾ ಅನ್ತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚೀವರಕಾಲತೋ ಉದ್ಧಂ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಪರಿಹಾರಂ ನ ಲಭತಿ. ಯದಿ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದವಿರೋಧೋ. ‘‘ಯಾವ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ, ತತೋ ಚೇ ಉತ್ತರಿ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೪೮) ಹಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ. ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಭಾವೇನ ಸಙ್ಘತೋ ಲದ್ಧಂ ವುಟ್ಠವಸ್ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಭೂತಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ಏವ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಕಾಲಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ಆಪತ್ತೀತಿ. ‘‘ಅನತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ಏಕಾದಸಮಾಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೦೦) ವಚನತೋ ಯೋ ಚ ತತ್ಥ ಚೀವರುಪ್ಪಾದೋ, ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ, ಅನಾಮನ್ತಚಾರಗಣಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೨೨ ಆದಯೋ) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೇಸದ್ವಯಂ ಸಿದ್ಧಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಲೇಪಿ ಆದಿಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ, ಏತಂ ಅಕಾಲಚೀವರ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೦೦) ವಚನತೋ ಆದಿಸ್ಸ ದಿನ್ನಚೀವರಂ ಪರಿಹಾರಂ ನ ಲಭತಿ.

ಅಪರಕತ್ತಿಕಾಯಮೇವ ವಾ ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ ಲಭತಿ, ಏವಂ ‘‘ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಛ ಠಾನಾನಿ ಹಿ ಸಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ವುತ್ತಾನಿ ¶ . ದುಟ್ಠದೋಸದ್ವಯೇ ಅಧಿಕರಣಚತುತ್ಥಂ, ಪಠಮಾನಿಯತೇ ಸೋತಸ್ಸ ರಹೋ, ತತಿಯಕಥಿನೇ ಆದಿಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ಚೀವರಂ, ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ¶ ‘‘ಸಞ್ಞಾಣಂ ಕತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪದಂ, ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾರೋಚನಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನದ್ವಯೇ ಅಧಿಕರಣಂ, ಪಾರಾಜಿಕವಚನಞ್ಚ, ತೀಸು ಕಥಿನಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಮಾತಿಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರಾಯಾ’’ತಿ ವಚನನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಆದಿಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ಚೀವರಂ ಸಙ್ಘಿಕಂ ಭಾಜಿತಬ್ಬಚೀವರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪುಗ್ಗಲಿಕಂ. ಸಞ್ಞಾಣಂ ಕತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಚೀವರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅವುಟ್ಠವಸ್ಸೇನ ಪಚ್ಛಾ ದಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾಣಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ನ ಞಾತಿಪ್ಪವಾರಿತತೋ ಲದ್ಧಂ ಪುಗ್ಗಲಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ. ತಸ್ಮಾ ದುವಿಧಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ಸಙ್ಘೇ ನಿನ್ನಂ, ಪುಗ್ಗಲೇ ನಿನ್ನಞ್ಚಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಘೇ ಪರಿಣತಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಪಿಟ್ಠಿಸಮಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಾ ಯಾವ ಪವಾರಣಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಏವ ಸಙ್ಘಿಕತ್ತಾ, ಪುಗ್ಗಲಿಕಮ್ಪಿ ‘‘ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಕಾಲೇ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ದಿನ್ನತ್ತಾ. ತಾದಿಸಞ್ಹಿ ಯಾವ ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠೋ ನ ಹೋತಿ, ತಾವ ತಸ್ಸೇವ ದಾಯಕಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಕೋ ವಿಸೇಸಹೇತು.

‘‘ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರೇ ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರಸಞ್ಞೀ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಕಸ್ಸೇವ ಸೋ ಅಪರಾಧೋ. ಯೇನ ‘‘ವಿರೋಧೋ’’ತಿ ವಚನಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ನ ವಿನಯೇ ವಿಸೇಸಹೇತು ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ. ಬುದ್ಧವಿಸಯತ್ತಾ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಯದಿ ಏವಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಭೂತಮ್ಪಿ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ಸಞ್ಞಾಣಂ ಕತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಮೇವ, ನ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ ನ ವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ. ತತೋ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ, ಅನ್ತೋಸಮಯೇ ಅಧಿಟ್ಠೇತಿ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀ’’ತಿಆದಿವಚನವಿರೋಧೋ (ಪಾರಾ. ೬೫೧) ಅಧಿವಾಸೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ತಥಾ ‘‘ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ಕಥಿನುದ್ಧಾರೇ ಕತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಮಾಸೇ ಅತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ಕಥಿನುದ್ಧಾರದಿವಸಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಿರೋಧೋ ಅಧಿವಾಸೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ‘‘ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರೇ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಅನಧಿಟ್ಠಿತಂ ಅವಿಕಪ್ಪಿತಮೇವಾತಿ ಏತ್ತಕೋ ವಿಸೇಸಹೇತು. ಅತಿರೇಕಚೀವರಞ್ಚೇತಂ ಪಠಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇನಾಪತ್ತಿ, ಇತರಂ ಚೇ ಅನಾಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಯಂ ಭಗವತೋ ವಿಸೇಸಹೇತು. ತಥಾ ಅತಿರೇಕದಸಾಹಾನಾಗತಾಯೇವ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಯ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕತ್ಥಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ವಿಯ ದದಮಾನಂ ನ ¶ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ದಸಾಹಾನಾಗತಾಯ ಏವ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ತಕೋ ವಿಸೇಸಹೇತು. ತತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯವಿರೋಧೋ ಚ ಅಧಿವಾಸೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಿತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಞ್ಞಥಾ ನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ಸೋ ಚ ನಯೋ ಸಙ್ಘಿಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ನೇವ ಸೋ ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಯಥಾ ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ಛಟ್ಠಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅತಿರೇಕದಸಾಹಾನಾಗತಾಯಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋಪಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ನಯೋ ಅಧಿವಾಸೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ತತೋ ಪಠಮಕಥಿನವಿರೋಧೋ. ದಸಾಹಾನಾಗತಾಯ ಏವ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಚೇ, ತಂ ದ್ವೇ ದಸಾಹೇ ಲಭತೀತಿ ಏತ್ತಕೋ ವಿಸೇಸಹೇತು.

ಅನ್ತರಾ ಅನಾಪತ್ತಿಕ್ಖೇತ್ತಚೀವರಕಾಲಪ್ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚುದ್ಧಟಂ ವಿಯ ತಂ ಪುನಪಿ ದಸಾಹೇ ಲಭತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಕಾಲಪ್ಪವೇಸೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಚಾತುಮಾಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಂ, ತತೋ ಪರಂ ವಿಕಪ್ಪೇತು’’ನ್ತಿ ವಚನವಿರೋಧಂ ಕತ್ವಾ, ತತೋ ಪರಂ ದಸಾಹಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ. ಅಪಿಚ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕಾ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಲದ್ಧಾ ಚೇವ ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ, ಅನ್ತೋದಸಾಹೇ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ, ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ನಿಟ್ಠಿತಾ, ತದಹೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ, ದಸಾಹೇ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಚೀವರಕಾಲಂ ನಾತಿಕ್ಕಾಮೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೬೩೦). ತೇನ ಆಪತ್ತಿತೋ ನ ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ಕಾಲಪ್ಪವೇಸೋ ಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಯಾಯೋ ನ ಜಾತೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ ಪಾಳಿನಯೇನೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತೋ ಹೋತಿ.

ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ದಸಾಹೇ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಚೀವರಕಾಲಂ ನಾತಿಕ್ಕಾಮೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ, ತತ್ಥಪಿ ಚೀವರಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ದಸಾಹೇ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಚಸ್ಸ ಕರಣಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ಅಕಾಲಚೀವರಮಿವ ಚೀವರಕಾಲಂ ನಾತಿಕ್ಕಾಮೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಮೇತಂ. ಪಾಳಿತೋ ಚ ತಞ್ಚೇ ಅನ್ತೋಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದಸಾಹೇ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಮೇವ ನ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ತಂ ಕಾಲವಿಸೇಸವಸೇನ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ನಾಮ ಸೇನಾಯ ವಾ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಪವಾಸಂ ವಾ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಗಿಲಾನೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಗಬ್ಭಿನೀ ವಾ ಹೋತಿ ¶ , ಅಸ್ಸದ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಸದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ… ‘ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಏವಂ ಆರೋಚಿತಂ, ಏತಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೪೯). ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ತಂ ಚೀವರಂ ನಾತಿಕ್ಕಾಮೇತಬ್ಬಂ, ತಥಾ ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರಮ್ಪೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ದಸಾಹೇ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಚೀವರಕಾಲಂ ನಾತಿಕ್ಕಾಮೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ಅಪಿಚ ಯದಿ ಏವಂ ತಂ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಂ ಚೀವರಕಾಲಂ ನಾತಿಕ್ಕಾಮೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ.

ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ತಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ – ಕಾಮಞ್ಚೇದಂ ‘‘ದಸಾಹಪರಮಂ ಅತಿರೇಕಚೀವರಂ ಧಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಿದ್ಧಂ, ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಅಪುಬ್ಬಂ ವಿಯ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಠಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸದೀಪನಪಯೋಜನತೋ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಮೇವ. ತಸ್ಮಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಮೇವ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚೀವರಂ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ನಾತಿಕ್ಕಾಮೇತಬ್ಬನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಛಟ್ಠಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚುದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಠಪಿತಚೀವರಮ್ಪಿ ¶ ಏತಂ ಪರಿಹಾರಂ ಲಭತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೬೪೬-೬೪೯). ತೇನ ‘‘ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರೇ ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರಸಞ್ಞೀ ಚೀವರಕಾಲಸಮಯಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೫೦) ಇಮಿನಾಪಿ ಅನಚ್ಚೇಕಚೀವರಸ್ಸಾಪಿ ಅಚ್ಚೇಕಚೀವರಪರಿಹಾರಲಾಭಂ ದೀಪೇತೀತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ದುತಿಯೋ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ ಪಾಳಿನಯೇನ, ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಪಕಿಣ್ಣಕಾಯ ಅಧಿಕಥಾ ಪರತೋ ಪಾಠತೋ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಅಪಕಿಣ್ಣಕಂ.

ಚೀವರಪಲಿಬೋಧೋ, ಆವಾಸಪಲಿಬೋಧೋ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಪಲಿಬೋಧಾ. ತೇಸು ಏಕಪಲಿಬೋಧೇಪಿ ಸತಿ ಅನಾಮನ್ತಚಾರಾದಿಆನಿಸಂಸಂ ಲಭತಿ, ತಂ ಇಧ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ‘‘ಅತ್ಥತಕಥಿನಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಥಿನತ್ಥಾರಾರಹಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಬ್ಬೋ ಕಥಿನಂ ಅತ್ಥರಿತುಂ – ಪುಬ್ಬಕರಣಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚುದ್ಧಾರಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಜಾನಾತಿ, ಅತ್ಥಾರಂ ಜಾನಾತಿ, ಮಾತಿಕಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಲಿಬೋಧಂ ಜಾನಾತಿ, ಉದ್ಧಾರಂ ಜಾನಾತಿ, ಆನಿಸಂಸಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೦೯) ವಚನತೋ ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಥಿನತ್ಥಾರಾರಹೋ ನಾಮ. ಪುಬ್ಬಕರಣಂ ನಾಮ ಧೋವನವಿಚಾರಣಚ್ಛೇದನಸಿಬ್ಬನರಜನಕಪ್ಪಕರಣಂ.

‘‘ಚೀವರಂ ¶ ನಾಮ ಖೋಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿವಸೇನ ಜಾತಿಞ್ಚ ಪಮಾಣಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತಿರೇಕಚೀವರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಿತವಿಕಪ್ಪಿತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಠಪಿತಟ್ಠಾನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಯಂ ಠಪಿತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ತಂ ಪಚ್ಛಾ ಹೋತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ರುಹತೇವ. ಪುರೇ ಪಚ್ಛಾ ಠಪನಟ್ಠಾನಂ ನ ಪಮಾಣಂ.

ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಪರಿಚ್ಚಾಗವಸೇನ ಸೇತವತ್ಥನಿವಾಸನಂ ವಾ ಕಾಸಾವಚಜನಂ ವಾ ಹೀನಾಯಾವತ್ತನಂ.

ಏಕಾದಸಮೇ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇತಿ ಅನ್ತಿಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಪುರಿಮತರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಅನ್ತಿಮಂ ನಾಮ ಅಪರಕತ್ತಿಕಾಯ ಪಠಮಾರುಣುಗ್ಗಮನಂ. ತಞ್ಹಿ ಕಾಲತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ನ ಕರೋತಿ. ಇಧ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುನಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನಂ ನಿದಾನಾನಪೇಕ್ಖಂ ನಿದಾನೇ ಕರಣಾಭಾವತೋ. ತಸ್ಮಾ ಏವ ‘‘ದಸಾಹಪರಮ’’ನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿಚೀವರಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ವಿಕಪ್ಪೇತು’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ. ೩೫೮) ವಚನತೋ ಚ ಇಧ ‘‘ವಿಕಪ್ಪೇತೀ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ವಿರುದ್ಧಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಚ ವಿರುದ್ಧಂ ತಥಾಗತಾ ಭಾಸನ್ತಿ, ¶ ತಸ್ಮಾ ಏವಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ತಿಚೀವರಂ ತಿಚೀವರಸಙ್ಖೇಪೇನ ಪರಿಹಾರತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಮೇವ ಅನುಜಾನಾಮಿ, ನ ವಿಕಪ್ಪೇತುಂ. ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕಂ ಪನ ಚತುಮಾಸತೋ ಪರಂ ವಿಕಪ್ಪೇತುಮೇವ, ನ ಅಧಿಟ್ಠಾತುನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ಸತಿ ಯೋ ತಿಚೀವರೇ ಏಕೇನ ಚೀವರೇನ ವಿಪ್ಪವಸಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಿಚೀವರಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಚುದ್ಧರಿತ್ವಾ ವಿಪ್ಪವಾಸಸುಖತ್ಥಂ ವಿಕಪ್ಪನಾಯ ಓಕಾಸೋ ದಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ಚ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ. ಏತೇನ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪನಾಯ ಅಪಟಿಸಿದ್ಧಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಅನತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ಹೇಮನ್ತಾನಂ ಪಠಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಅತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಠಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಚೀವರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ರಜಕೇಹಿ ಧೋವಾಪೇತ್ವಾ ಸೇತಕಂ ಕಾರಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಮೇವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೬೫) ವಚನತೋ ಅರಜಿತೇಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ರುಹತೀತಿ. ತೇನ ಸೂಚಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ರಜಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಬಿನ್ದುಂ ದತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ನಿಯಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ? ಕತ್ತಬ್ಬೋವ. ಪತ್ತೋ ವಿಯ ಅಧಿಟ್ಠಿತೋ ಯಥಾ ಪುನ ಸೇತಭಾವಂ ವಾ ತಮ್ಬಭಾವಂ ವಾ ಪತ್ತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿಜಹತಿ, ನ ಚ ಪನ ತಾದಿಸೋ ¶ ಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ. ‘‘ಸ್ವೇ ಕಥಿನಂ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಚೀವರಂ ಸಚೇ ಅಜ್ಜೇವ ನ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ಏವ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೪೬೨-೪೬೩;) ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಕಥಿನಬ್ಭನ್ತರೇ ದಸಾಹತೋ ಉತ್ತರಿಪಿ ಪರಿಹಾರಂ ಲಭತಿ, ಕಥಿನತೋ ಪನ ಪಚ್ಛಾ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ – ಯಥಾ ಅತ್ಥತಕಥಿನೋ ಸಙ್ಘೋ ತಿಚೀವರಂ ಅತ್ಥತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಉಬ್ಭಾರಾ ಆನಿಸಂಸಂ ಲಭತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ, ಏವಂ ಅತ್ಥತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಉಬ್ಭಾರಾ ಲಭತಿ, ಉದ್ಧತೇ ಪನ ಕಥಿನೇ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ. ಏತ್ಥಾಹ – ಉಬ್ಭತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುನ ದಸಾಹಂ ಲಭತೀತಿ? ನ, ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಸಾಹಪರಮಂ ಅತಿರೇಕಚೀವರಂ ಧಾರೇತು’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ. ಕಥಿನಬ್ಭನ್ತರೇಪಿ ಏಕಾದಸೇ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯನ್ತಿ ಆಪನ್ನಂ. ತಂ ಪನ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ನಿವಾರೇತುಂ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಕಥಿನದಿವಸಾನಿ ಅದಿವಸಾನೀತಿ ದೀಪನತ್ಥಂ. ಅಯಮತ್ಥೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಥ ವಾ ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕಾ ಅನತಿರಿತ್ತಪ್ಪಮಾಣಾ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಚತ್ತಾರೋ ವಸ್ಸಿಕೇ ಮಾಸೇ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ, ತತೋ ಪರಂ ಪಚ್ಚುದ್ಧರಿತ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ‘‘ಪಚ್ಚುದ್ಧರಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನೇ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಏವ ಪಚ್ಚುದ್ಧರಿತ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಹೇಮನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚುದ್ಧರಣಾಭಾವಾ. ಏವಂ ಕಥಿನಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಚೀವರಮ್ಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಕಥಿನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಉದೋಸಿತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಅತ್ಥತಕಥಿನಸ್ಸ ¶ ಪಞ್ಚ ಮಾಸೇ ಬದ್ಧಸೀಮಾಯಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಬದ್ಧಸೀಮಾಯಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾಯಂ ಕಥಿನತ್ಥಾರಞ್ಚ ಆರಞ್ಞಕಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚ ಸಾಧೇತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಇದಾನಿ –

‘‘ಛಿನ್ನಂ ಧುತಙ್ಗಂ ಸಾಸಙ್ಕ-ಸಮ್ಮತೋ ಸನ್ತರುತ್ತರಂ;

ಅಚೀವರಸ್ಸಾನಾಪತ್ತಿ, ಪಚ್ಚುದ್ಧಾರಾದಿಸಿದ್ಧಿತೋ’’ತಿ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೪೭೯) –

ಇದಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ರಾಯಂ ¶ ಚೋದನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಕೇಚಿ ‘‘ದಿಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೪೮) ವಚನತೋ ‘‘ಏಕಚ್ಚಿಕಾ ಸಙ್ಘಾಟಿ ನಾಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ನ ರುಹತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ದಿಗುಣಂಯೇವ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ದತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ತೇ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತಲೇಸೇನ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಾ. ಭಗವತಾ ಹಿ ‘‘ಛಿನ್ನಕಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ, ಛಿನ್ನಕಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ, ಛಿನ್ನಕಂ ಅನ್ತರವಾಸಕ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ. ತತೋ ‘‘ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಿಚೀವರೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಸಬ್ಬಂ ಛಿನ್ನಕಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ. ದ್ವೇ ಛಿನ್ನಕಾನಿ ಏಕಂ ಅಛಿನ್ನಕಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ದ್ವೇ ಅಛಿನ್ನಕಾನಿ ಏಕಂ ಛಿನ್ನಕಂ ನಪ್ಪಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ವಾಧಿಕಮ್ಪಿ ಆರೋಪೇತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೬೦) ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಚ್ಚಿಕಾಪಿ ಸಙ್ಘಾಟಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಯಾ ಛಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಕುತೋ ದಿಗುಣತಾತಿ? ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ವಾಧಿಕಮ್ಪಿ ಆರೋಪೇತುನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಕಪತ್ತಮ್ಪಿ ದಾತುಂ, ಇದಂ ಪನ ಅಪ್ಪಹೋನಕೇ ಆರೋಪೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಪಹೋತಿ, ಆಗನ್ತುಕಪತ್ತಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೩೬೦). ಕಥಿನಂ ಪನ ಛಿನ್ನಕಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ಆವೇಣಿಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ, ‘‘ಛಿನ್ನಕಂ ದಿಗುಣಂ ನಪ್ಪಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನಾಭಾವತೋ ಚಾತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಧುತಙ್ಗನ್ತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ತೇಚೀವರಿಕಧುತಙ್ಗಾಭಾವತೋ ತಿಚೀವರೇನೇವ ತೇಚೀವರಿಕೋತಿ, ತೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾಭಾವತೋ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಿತೇನೇವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತೂತಿ ಚೇ? ನ, ಧುತಙ್ಗಭೇದೇನ ವಿರೋಧಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಚತುತ್ಥಚೀವರಸಾದಿಯನೇನ ಹಿ ಧುತಙ್ಗಭೇದೋ, ನ ತಿಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸೇನ, ನಾಪಿ ಅತಿರೇಕಚೀವರಸಾದಿಯನೇನ, ನಾಪಿ ಅತಿರೇಕಚೀವರಧಾರಣೇನ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏವ ಭಗವತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ನವ ಚೀವರಾನಿ ¶ ಅನುಞ್ಞಾತಾನಿ, ಜಾತಿವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಏವಂ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ಚೀವರನಿಯಮಾಭಾವಾ ನ ತಂ ಧುತಙ್ಗಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಸಮಾದಾನವಿಧಾನೇ ಅವಚನತೋ ಚ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಸಾಸಙ್ಕಸಮ್ಮತೋತಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವಿಸುಂ ಅಙ್ಗಾನಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ, ‘‘ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚೀವರವಗ್ಗಸ್ಸ ದುತಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ಪನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ರತ್ತಿವಿಪ್ಪವಾಸೋ ಚತುತ್ಥಮಙ್ಗಂ, ಇಧ ಛಾರತ್ತವಿಪ್ಪವಾಸೋ, ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಙ್ಗಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚ ಸಮ್ಮುತಿಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚ ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವಿದನ್ತಿ ಇದಂ ¶ ನಿಪ್ಪದೇಸಂ, ತಂ ಸಪ್ಪದೇಸಂ ಮಾಸಪರಮತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಬಹಿಗಾಮೇಪಿ ಗಾಮಸೀಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಸಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಇಧ ನ ತಥಾ. ಇಧ ಅನನ್ತರೇ ಅನನ್ತರೇ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ, ತತ್ಥ ಸತ್ತಮೇತಿ ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಸೇಸೋ. ಅಙ್ಗಾನಿ ಪನ ಚೀವರನಿಕ್ಖೇಪನಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ವಿಪರಿಯಾಯೇನ, ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನ ಚ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಾನಿ. ತಾನಿ ಕಾಮಂ ನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಥಾಪಿ ಚತುತ್ಥಮಙ್ಗಂ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ, ನ ಪನ ವಿಸೇಸಿತಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಇಧ ವುತ್ತನಿಸ್ಸಜ್ಜನಕ್ಕಮೇನ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿದೇಸನತೋ, ತತ್ಥಾಪನ್ನಾಪತ್ತಿವಿಮೋಕ್ಖದೀಪನತ್ಥಂ. ಸಂವಚ್ಛರವಿಪ್ಪವುತ್ಥಮ್ಪಿ ರತ್ತಿವಿಪ್ಪವುತ್ಥಮೇವ, ಪಗೇವ ಛಾರತ್ತವಿಪ್ಪವುತ್ಥಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಅಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಹೇಮನ್ತೇ, ಗಿಮ್ಹೇ ವಾ ನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ ಚೇ? ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನಾಪಿ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಚತುತ್ಥಮಙ್ಗಂ ನ ವಿಸೇಸಿತನ್ತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ. ಮಾಸಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತಮ್ಪಿ ಚೀವರಂ ‘‘ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಮೇವ, ನ ಊನಮಾಸಂ ಹುತ್ವಾ ‘‘ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ, ಮಾಸಾತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾತಿ ಏಕೇ. ತಥಾಪಿ ಸಚೇ ಪಚ್ಚಾಸಾಚೀವರಂ ಹೋತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ. ‘‘ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಮೂಲಚೀವರಂ ಪನ ‘‘ಮಾಸಾತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಸನ್ತರುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಸಙ್ಘಾಟಿ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಚೀವರ’’ನ್ತಿ ವಾ ಕಿಂ ತಿಚೀವರಂ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ತಿಚೀವರಮೇವ ಪಟಿಸಿದ್ಧಂ, ಪರಿಯಾಪನ್ನವಸೇನ ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಅಅಛನ್ದನಧೋವಾಪನವಿಞ್ಞತ್ತಿಆದಿವಿರೋಧೋ. ಅಥ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ವಿರೋಧೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ನಿಯಮತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸನ್ತರುತ್ತರೇನ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೭೧) ಏವಮಾದೀಸು ತಿಚೀವರಮೇವ, ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸನ್ತರುತ್ತರೇನ ಗಾಮೋ ಪವಿಸಿತಬ್ಬೋ (ಮಹಾವ. ೩೬೨), ಸನ್ತರುತ್ತರಪರಮಂ ತತೋ ಚೀವರಂ ಸಾದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೨೩-೫೨೪) ಏವಮಾದೀಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ತಥಾ ‘‘ಸಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾಟಿಯೋ ದಾತಬ್ಬಾ, ನಿವಾಸನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ಸಙ್ಘಾಟಿ ದಾತಬ್ಬಾ, ಹನ್ದ ತೇ, ಆವುಸೋ ¶ , ಸಙ್ಘಾಟಿ, ದೇಹಿ ಮೇ ಪಟ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಹಿ ಚೀವರಂ ಸಙ್ಘಟಿತಟ್ಠೇನ ‘ಸಙ್ಘಾಟೀ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೮೯೮). ತಥಾ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪೀತಿ ಏಕೇ. ಅನ್ತೋಸಮಯೇ ಯಾವದತ್ಥಂ ಚೀವರಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕರಿಯಮಾನಂ ಕದಾ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಿಚೀವರಮೇವಾತಿ ಏಕೇ.

ಅಚೀವರಸ್ಸಾನಾಪತ್ತಿ ¶ ಪಚ್ಚುದ್ಧಾರಾದಿಸಿದ್ಧಿತೋತಿ ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಉದೋಸಿತಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ತಿಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸೇ ತೇಚೀವರಸ್ಸ ಆಪತ್ತೀತಿ ಏಕೇ. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ ನ ಹೋತಿ ಆಪತ್ತಿ ಪಚ್ಚುದ್ಧಾರಾದಿಸಿದ್ಧಿತೋ. ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅನ್ತೋಅರುಣೇ ಪಚ್ಚುದ್ಧರತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೯೬) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ಪಚ್ಚುದ್ಧರನ್ತಸ್ಸ, ಅನ್ತೋಅರುಣೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ಯಾವ ಅಞ್ಞೋ ನಾಧಿಟ್ಠಾತಿ, ತಾವ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನೇವ. ಅಞ್ಞಥಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರೇನ ವಿಪ್ಪವಾಸಸ್ಸಾತಿ ವಿಪ್ಪವಾಸತೋ ಯಥಾರುತಂಯೇವ ಸತಿ ವಿಪ್ಪವಾಸೇ ವಿಪ್ಪವಾಸತೋ, ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇ ಸತಿ ಅವಿಪ್ಪವಾಸತೋತಿ.

ಉದೋಸಿತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಅಕಾಲಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಸ್ಸ ದುಬ್ಬಿಜಾನತ್ತಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚ ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಹಾರಪರಿಯನ್ತೇ ನಿವಿಟ್ಠಧುವಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನತೋ ವಾ ಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತಭೋಜನಸಾಲತೋ ವಾ ನಿಬದ್ಧವಸನಕಆವಾಸತೋ ವಾತಿ ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ವಿಹಾರೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾಬದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಯೋಜನಸತಮ್ಪಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಯೋಜನಸತಮ್ಪಿ ಉಪಚಾರಸೀಮಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಖಣ್ಡಸೀಮಾದೀಸು ಠಿತಾನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾಸಂ ವಿಸುಂ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮತ್ತಾತಿ ಚ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾನಂ ಇದಂ ನಾನತ್ತಂ. ‘‘ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಯ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ದಿನ್ನಂ ಪನ ಗಾಮೇ ಠಿತಾನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ವಚನತೋ. ‘‘ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಯಾ’’ತಿ ದಿನ್ನಂ ಪನ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಠಿತಾನಮ್ಪಿ. ‘‘ತತ್ರ ಠಿತಾನಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಂ ಠತ್ವಾ ‘ಸೀಮಟ್ಠಕಸಙ್ಘೋ ಗಣ್ಹಾತೂ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ ಏವ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚ, ‘‘ತೇಸಂ ಬಹಿಸೀಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಪಾಪುಣಾತಿ ಯಾವ ಕಥಿನಸ್ಸುಬ್ಭಾರಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಅನತ್ಥತೇ ಪನ ಕಥಿನೇ ಅನ್ತೋಹೇಮನ್ತೇ ಸಚೇ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ‘ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಮ್ಮೀ’ತಿ ವದತಿ, ಯೇ ತತ್ಥ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಂ ಅಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾ, ತೇಸಂ ಬಹಿಸೀಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ವಿನಯಧರಾ ¶ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಅನಾಗತಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ಲಕ್ಖಣಞ್ಞೂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೩೭೯) ವುತ್ತನ್ತಿ ಚ, ‘‘‘ಚೀವರಮಾಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ¶ ಹೇಮನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮೋ ದಿವಸೋ, ತಾವ ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ದೇಮಾ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಥಿನಂ ಅತ್ಥತಂ ವಾ ಹೋತು, ಅನತ್ಥತಂ ವಾತಿ ಯಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾವಚನಂ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೩೭೯), ಏತ್ಥಾಪಿ ಯದಿ ಅತ್ಥತಂ, ಪುರಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚ ಮಾಸೇ. ಯದಿ ಅನತ್ಥತಂ, ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಲಭನ್ತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ.

‘‘ಯೇಹಿ ಮಯ್ಹಂ ಯಾಗು ಪೀತಾತಿ ಯೇಹಿ ನಿಮನ್ತಿತೇಹಿ ಮಯ್ಹಂ ಯಾಗು ಪೀತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಯೇಹಿ ನಿಮನ್ತಿತೇಹಿ ಯಾಗು ಪೀತಾ, ತೇಸಂಯೇವ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘ಯೇಹಿ ಮಯ್ಹಂ ಯಾಗು ಪೀತಾ’ತಿ ವುತ್ತೇ ನಿಮನ್ತಿತಾ ವಾ ಹೋನ್ತು, ಅನಿಮನ್ತಿತಾ ವಾ, ಯೇಹಿ ಪೀತಾ, ತೇಸಂ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಚೀವರಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಬ್ಭತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿನೇ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಞಾಪೇತಿ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಅಕಾಲಚೀವರಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಅಭಾವನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಪದಭಾಜನೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಇದಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ನ ವುತ್ತಂ ಕಿನ್ತು ಪಠಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ದಸಾಹಪರಮಂ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಸಚೇ ಪಚ್ಚಾಸಾ ಅತ್ಥಿ, ತಮೇವ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಾಸಮನುಜಾನನ್ತೋ ಇಮಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಂ ದೀಪೇತಿ. ಅಕಾಲಚೀವರಂ ನಾಮ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತೇನ ಭಾಜೇತಬ್ಬಂ. ತಂ ಪನ ‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೀಣಿಪಿ ಪದಭಾಜನೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನೀತಿ.

‘‘ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಕಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಸೀಘಂ ಅನ್ತೋದಸಾಹೇಯೇವ ಕಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪಹೋನಕಭಾವೇ ಪುರಿಮಸಿಕ್ಖಾಪದಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ದೀಪೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ‘‘ಸೀಘ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಲಹು’’ನ್ತಿ ವಾ ಆದಿನಾ ಅವತ್ವಾಪಿ ‘‘ದಸಾಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಅತ್ಥತಕಥಿನಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತು, ಅನತ್ಥತೇ ಪನ ಕಥಿನೇ ಕಥನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅನತ್ಥತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪತಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವುತ್ತೋ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಘಾತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೪೯೯-೫೦೦) ಲಿಖಿತಂ.

ಅಕಾಲಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಪುರಾಣಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಾಕಿಯಾನಿಯೋ ವಿಯ ಸುದ್ಧಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೀ ನಾಮ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ¶ (ಪಾರಾ. ೫೦೫) ಇಮಿನಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾಜಾನನತೋ ¶ . ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ತದನುಪ್ಪಸಙ್ಗಭಯಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏಕೇನ ವತ್ಥುನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಠಮೇನ. ಅವುತ್ತಾ ವಾ ಧೋವತೀತಿ ಅವುತ್ತಾ ಧೋವತಿ, ರಜತಿ ಆಕೋಟೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘‘ಅವುತ್ತಾ’ತಿ ವಚನತೋ ಅವಾದಾಪೇತ್ವಾ ಧೋವನಾದೀಸು ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಇಧ ಚೀವರಂ ನಾಮ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನೂಪಗಮೇವ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ನಿವಾಸನಪಾರುಪನೂಪಗಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚೇ? ತಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಪುರಾಣಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಪುರಾಣಚೀವರಂ ನಾಮ ಸಕಿಂ ನಿವತ್ಥಮ್ಪಿ ಸಕಿಂ ಪಾರುತಮ್ಪೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೦೫).

ಪುರಾಣಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಚೀವರಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಉಪಚಾರೋ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥೋ. ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ಕಥಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚೇ? ತಾಯ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅದಿನ್ನತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚ ತತೋ ಭಿಕ್ಖುನಿತೋ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಚ.

ಚೀವರಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಅಞ್ಞಾತಕವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಞಾತಕಪ್ಪವಾರಿತೇ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಸಙ್ಘವಸೇನ ಪವಾರಿತೇಸು ಪಮಾಣಮೇವ ವಟ್ಟತಿ. ಪುಗ್ಗಲಿಕಪ್ಪವಾರಣಾಯ ಯಂ ಯಂ ಪವಾರೇತಿ, ತಂ ತಂಯೇವ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಅಞ್ಞಾತಕವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ತತುತ್ತರಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಪಕತಿಯಾ ಸನ್ತರುತ್ತರೇನ ಚರತಿ ಕಥಿನಪಲಿಬೋಧವಸೇನ ವಾ ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ವಾ. ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ‘‘ನ ಮತ್ತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಬಹುಂ ಚೀವರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸನ್ತಿ, ದುಸ್ಸವಾಣಿಜ್ಜಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೫೨೨) ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಾನಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವಾಪಿ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ¶ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ತುಮ್ಹೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾ ¶ ನ ಮತ್ತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಬಹುಂ ಚೀವರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಥಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೨೨) ವತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಚ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ ‘‘ಬಹುಚೀವರವಿಞ್ಞಾಪನವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ನ ಹಿ ಅನಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಸಾಖಾಪಲಾಸಂ ಭಞ್ಜಿತುಂ ಲಭನ್ತಿ, ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಾನಂ ಪನ ಅತ್ಥಾಯ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಪಮಾಣಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಕಸ್ಮಾ? ಅಞ್ಞಾತಕವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ಅಞ್ಞಾತಕವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಾರಿತಾ. ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ. ೫೨೧) ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅನಾಪತ್ತಿಪಾಳಿಯಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಞಾತಕಪ್ಪವಾರಿತೇ ಏವ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇತಿ ವಚನತೋ ಚ ವಾರಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾಪಿ ‘‘ಬಹುಂ ಚೀವರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಥಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೨೨) ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಹಟ್ಠುಂ ಪವಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಮಾಣತೋ ಗಹಣಂ ಅನುಜಾನಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಪಮಾಣತೋ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಿಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪನವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ನ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಕತ್ವಾ.

ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಅಞ್ಞಾತಕಪ್ಪವಾರಿತಟ್ಠಾನೇ ಪಕತಿಯಾ ಬಹುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಅಚ್ಛಿನ್ನಕಾರಣಾ ಪಮಾಣಮೇವ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಞಾತಕಾನಂ ಪವಾರಿತಾನ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೨೬) ವುತ್ತಅನಾಪತ್ತಿಪಾಳಿಯಾ ನ ಸಮೇತೀತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೫೨೬) ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಞಾತಕಪ್ಪವಾರಿತೇ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಧನೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ನಿದಾನವಿರೋಧತೋ ನ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಅನನ್ತರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಲಬ್ಭತಿ ಏವಾತಿ ವದನ್ತಿ.

ತತುತ್ತರಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಉಪಕ್ಖಟಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಪಠಮಉಪಕ್ಖಟೇ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪವಾರಿತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೨೮) ವಚನತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪವಾರಿತೋಪಿ ಅಪ್ಪವಾರಿತೋವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಉಪಕ್ಖಟಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ದುತಿಯಉಪಕ್ಖಟಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ದುತಿಯಉಪಕ್ಖಟೇನ ¶ ¶ ಕಿಂ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ಚೇ? ನತ್ಥಿ ಪಯೋಜನಂ, ಕೇವಲಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವಿಯ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಅನಾರೋಪೇತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ ವಿನಾಪಿ ತೇನ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ, ಅನಿಸ್ಸರತ್ತಾ, ಅನಾರೋಪೇತುಂ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಚ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ… ಸಮೂಹನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬; ಚೂಳವ. ೪೪೧). ಇದಂ ಸಬ್ಬಮಕಾರಣಂ. ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಅಪ್ಪಯೋಜನಂ ವಚನಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತಿ, ಪಗೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ತೇನೇವಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದಞ್ಹಿ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಸದಿಸ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ. ತಂಸದಿಸಞ್ಚೇತಂ, ನ ನಿಪ್ಪಯೋಜನನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋತಿ? ತತೋ ಆಹ ‘‘ಕೇವಲಂ ತತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ಪೀಳಾ ಕತಾ, ಇಧ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೇನ ಕೋ ಪನಞ್ಞೋ ಅತಿರೇಕತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ? ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ತಾವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪೀಳಾ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅಯಮತಿರೇಕತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ. ತೇನೇತಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಪಟಿಲದ್ಧಚೀವರಗಣನಾಯ ಏವ ಆಪತ್ತಿಗಣನಾ, ಪೀಳಿತಪುಗ್ಗಲಸಙ್ಖಾತವತ್ಥುಗಣನಾಯಪೀ’’ತಿ.

ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ವತ್ಥುತೋ ಗಣನಾಯಪಿ, ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ ನೇಕತಾ;

ಇತಿ ಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ, ದುತಿಯೂಪಕ್ಖಟಂ ಇಧ.

‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಯ, ವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಯ ಕಿನ್ತೇತಂ;

ಏಕಿತ್ಥಿಯಾಪಿ ನೇಕತಾ, ಆಪತ್ತೀನಂ ಪಯೋಗತೋ’’ತಿ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೫೩೨);

ಅಪಿಚೇತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ತಂಜಾತಿಕೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನಪ್ಪಯೋಜನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಹ ಚ –

‘‘ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯ ಬಹುತಾಯ ವಿಮಿಸ್ಸತಾಯ;

ಆಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಬಹುತಾ ಚ ವಿಮಿಸ್ಸತಾ ಚ;

ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿವಿಧಿಸಮ್ಭವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ¶ ;

ಸತ್ಥಾ ಉಪಕ್ಖಟಮಿದಂ ದುತಿಯಂ ಅವೋಚಾ’’ತಿ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೫೩೨);

ತಸ್ಸಾಯಂ ¶ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ವಿಚಾರಣಾ – ಪುರಾಣಚೀವರಂ ಏಕಮೇವ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ, ಬಹೂಹಿ ವಾ ಧೋವಾಪೇತಿ, ಭಿಕ್ಖುನಿಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಗಣನಾ. ತಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಬಹೂನಂ ವಾ ಸಾಧಾರಣಂ ಏಕಮೇವ ಚೀವರಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಾರಿವತ್ತಕಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಇಧಾಪಿ ತಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಬಹೂನಂ ವಾ ಸಾಧಾರಣಮೇಕಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ವಿಞ್ಞತ್ತಪುಗ್ಗಲಗಣನಾಯ ಆಪತ್ತಿಗಣನಾ. ತಥಾ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ತಾವ ಬಹುತಾಯ ನಯೋ.

ವಿಮಿಸ್ಸತಾಯ ಪನ ಞಾತಿಕಾಯ, ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯ ಚ ಏಕಂ ಧೋವಾಪೇತಿ, ಏಕತೋ ನಿಟ್ಠಾಪನೇ ಏಕಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಅಥ ಞಾತಿಕಾ ಪಠಮಂ ಥೋಕಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಠಿತಾ, ಪುನ ಅಞ್ಞಾತಿಕಾ ಸುಧೋತಂ ಕರೋತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಅಥ ಅಞ್ಞಾತಿಕಾ ಪಠಮಂ ಧೋವತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಞಾತಿಕಾ ಸುಧೋತಂ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯ ಪಯೋಗವಸೇನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದುಕ್ಕಟಮೇವ. ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯ, ಞಾತಿಕಾಯ ಚ ಅಞ್ಞಾತಿಕಸಞ್ಞೀ, ವೇಮತಿಕೋ, ಞಾತಿಕಸಞ್ಞೀ ವಾ ಧೋವಾಪೇತಿ, ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯದುಕ್ಕಟಾದಿಆಪತ್ತಿಭೇದಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯ, ಞಾತಿಕಾಯ ಚ ಸನ್ತಕಂ ಚೀವರಂ ಉಭೋಹಿ ಏಕತೋ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಮೇವ. ಅಥ ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯ ಏವ ಹತ್ಥತೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಮೇವ. ಅಥ ಞಾತಿಕಾಯ ಹತ್ಥತೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿ. ಅಥ ಉಭೋಸು ಅಞ್ಞಾತಿಕಾದಿಸಞ್ಞೀ, ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯದುಕ್ಕಟಾದಿಆಪತ್ತಿಭೇದಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಅಞ್ಞಾತಿಕವಿಞ್ಞತ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ವಿಮಿಸ್ಸತಾಯ ನಯೋ.

ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪನ ಅನೇಕೇ ಅಞ್ಞಾತಿಕಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞತ್ತಪುಗ್ಗಲಗಣನಾಯ ದುಕ್ಕಟಂ. ಏಕೋ ದೇತಿ, ಏಕೋ ನ ದೇತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ. ಅಥ ಅವಿಞ್ಞತ್ತೋ ದೇತಿ, ನ ನಿಸಗ್ಗಿಯಂ. ಅಥ ವಿಞ್ಞತ್ತಾವಿಞ್ಞತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಂ ವಿಞ್ಞತ್ತೋ ದೇತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ. ಉಭೋ ದೇನ್ತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಮೇವ. ಅವಿಞ್ಞತ್ತೋ ದೇತಿ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ. ವಿಞ್ಞತ್ತಸ್ಸ ವಚನೇನ ಅವಿಞ್ಞತ್ತೋ ದೇತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿ ಏವ. ತಥಾ ಉಪಕ್ಖಟಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯಾದಿಗಾಥಾ ವುತ್ತಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಹೋತಿ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಿಪ್ಪಯೋಜನತಾಯ ನಿದಸ್ಸನಂ ¶ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ¶ . ಏವಮೇವ ಅಞ್ಞತ್ಥಪಿ ವಚನೇನ, ವಿಸೇಸಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಞಾತಬ್ಬಂ ವಿಸೇಸಪ್ಪಯೋಜನನ್ತಿ.

ದುತಿಯಉಪಕ್ಖಟಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ರಾಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಠಾನಂ ಭಞ್ಜತಿ, ಆಗತಕಾರಣಂ ವಿನಾಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುನ ಚೋದನಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಏಕೇ. ಆಗಮನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಚೀವರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತಿ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಸ್ಸ ಕತತ್ತಾತಿ ಏಕೇ. ಚೋದನಾಲಕ್ಖಣಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ. ‘‘ಧಮ್ಮದೇಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯಾದಿನಾ ನ ಪಟಿಸನ್ಥಾರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ‘‘‘ಆಗತಕಾರಣಂ ವಿನಾಸೇತೀ’ತಿ ಚೋದನಾಠಾನಾನಿ ಭಞ್ಜತಿ, ಚೋದೇತುಕಾಮೋ ಅಕತ್ತಬ್ಬಮಕಾಸಿ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ವತ್ತಭೇದೇ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಚ ವದತಿ. ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ಆಸನೇ ಚೇ ನಿಸೀದತಿ, ಏಕಾಯ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ದ್ವೇ ಠಾನಾನಿ ಭಞ್ಜತಿ. ಆಮಿಸಂ ಚೇ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏಕೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ದ್ವೇ ಠಾನಾನಿ ಭಞ್ಜತಿ. ಧಮ್ಮಂ ಚೇ ಭಾಸತಿ, ಧಮ್ಮದೇಸನಾಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಾಯ ಏಕಾಯ ವಾಚಾಯ ದ್ವೇ ಠಾನಾನಿ ಭಞ್ಜತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಆಗತಕಾರಣಂ ವಿನಾಸೇತೀ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದತಿ. ‘‘ಏಸೋ ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇನ ಸಞ್ಞತ್ತೋ ಏಕೋ, ‘‘ಅಯಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರೋತಿ…ಪೇ… ಅವುತ್ತೇಪಿ ಚೋದೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ದುತಿಯೋ, ಸಚೇ ಪನ ದೂತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋವ ‘‘ಅಹಂ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ ತತಿಯೋ, ‘‘ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಆರೋಚಾಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಚತುತ್ಥೋತಿ ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರೋ, ತಥೇವ ದೂತೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರೋ. ಮುಖವೇವಟಿಕಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕೋ, ಪರಮ್ಮುಖಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕೋ ಚೇತಿ ಏತೇಸು ಅಞ್ಞಾತಕಅಪ್ಪವಾರಿತೇಸು ವಿಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ರಾಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚೀವರವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.

೨. ಏಳಕಲೋಮವಗ್ಗೋ

೧. ಕೋಸಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ¶ ¶ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಉಭಿನ್ನಞ್ಚ ಕೋಸಿಯಂ ಏಕತೋ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಉಭೋ ವಾ ಏಕತೋ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಚೇ, ‘‘ನಿಸ್ಸಜ್ಜನಕಾಲೇ ಸಯಂ ಕತಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಉಭೋಹಿ ಚೇ ಕತಂ, ಯಥಾಪಾಳಿಮೇವ.

ಕೋಸಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸುದ್ಧಕಾಳಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಯಥಾ ಪಠಮೇ ‘‘ಏಕೇನಪಿ ಕೋಸಿಯಂಸುನಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಕೋಸಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಇಧ ‘‘ಏಕೇನಪಿ ಅಞ್ಞೇನ ಅಮಿಸ್ಸಿತಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನಾಭಾವತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಮಿಸ್ಸಭಾವೇ ಸತಿಪಿ ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನರೂಪಕಂ ಚೇ, ‘‘ಸುದ್ಧಕಾಳಕ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವದನ್ತಿ.

ಸುದ್ಧಕಾಳಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ದ್ವೇಭಾಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ತುಲಯಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಯಥಾ ತುಲಾಧಾರಣಾಯ ಕಾಳಕಾಧಿಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಕಾಳಕಾನಂ ದ್ವೇ ಭಾಗಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ. ‘‘ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಳಕಲೋಮಸ್ಸ ಅತಿರೇಕಭಾವೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯನ್ತಿ ವಚನಂ ತುಲಾಧಾರಣಾಯ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಸಮೇತಿ, ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ತುಲಾಯ ಧಾರಯಿತ್ವಾ ಠಪಿತೇಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಲೋಮಂ ತತ್ಥ ಪತೇಯ್ಯ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯನ್ತಿ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ. ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಅಕಿರಿಯಾ, ಸನ್ಥತಕರಣಂ ಕಿರಿಯಾ.

ದ್ವೇಭಾಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಛಬ್ಬಸ್ಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಓರೇನ ¶ ¶ ಚೇ ಛನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಛಬ್ಬಸ್ಸೇ ಪರಿಪುಣ್ಣೇ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ನಿಟ್ಠಾನದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಛನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಅತಿರೇಕಛಬ್ಬಸ್ಸವಸೇನ ವಾ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ವಾ ಕತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಏಕತೋ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ. ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಚ ಏಕಂ ನಪ್ಪಹೋತೀತಿ ಅನೇಕಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ರೋಗಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ ಸನ್ಥತಂ ಆದಾಯ ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮ್ಮುತಿ ವಾ ರೋಗೋ ವಾ ನ ರಕ್ಖತೀತಿ ಏಕೇ. ಅಪಿಚ ಛವಸ್ಸಬುದ್ಧನಿಮ್ಮಲಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವಿಚಾರೇತುಂ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಛವಸ್ಸೇ ಕಮ್ಮಂ ಕತನ್ತಿ.

ಛಬ್ಬಸ್ಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ನಿಸೀದನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಸನ್ಥತಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನಾ’’ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ‘‘ನಿಸೀದನಸನ್ಥತ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ನನು ಏತ್ಥ ಕಾರಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ? ಅತ್ಥಿ ಕಾರಣಂ, ಚೀವರಸಞ್ಞಿತಾಯ ಸನ್ಥತಾನಂ ಉಜ್ಝಿತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಅಚೀವರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಥಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಭಗವತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇಚೀವರಿಕಧುತಙ್ಗಭೇದಭಯಾ ಸನ್ಥತೇ ಚತುತ್ಥಚೀವರಸಞ್ಞಿತಾಯ ಸನ್ಥತಾನಿ ಉಜ್ಝಿತ್ವಾ ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಯಿಂಸು, ಭಗವಾ ಚ ತೇಸಂ ಸನ್ಥತಂ ಅನುಜಾನಿ. ತತೋ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ನಿಸೀದನಚೀವರಸಣ್ಠಾನಮ್ಪೇತಂ ನಿಸೀದನಸನ್ಥತಂ ನೋ ಭಗವತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಚತುತ್ಥಚೀವರಭಾವೇನ, ಪಗೇವ ಕತಸನ್ಥತಂ ವಾ’’ತಿ. ತತೋ ‘‘ಸನ್ಥತೇ ತೇಸಂ ಚೀವರಸಞ್ಞಿತಾ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತದತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಸನ್ಥತ’’ನ್ತಿ ಅಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ‘‘ನಿಸೀದನಸನ್ಥತ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇಮೇಸು ಪನ ಪಞ್ಚಸು ಸನ್ಥತೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾಪಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೫೬೬-೫೬೭) ಲಿಖಿತಂ. ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕತಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೭೦) ವಚನತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನಿಸೀದನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಏಳಕಲೋಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ¶ ¶ ಇಮಿನಾ ಪಕತಿಯಾ ದೀಘಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿಪಿ ತಿಯೋಜನಪರಮಮೇವ ಹರಿತಬ್ಬಾನಿ, ಪಗೇವ ಅಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಚೇ, ಅದ್ಧಾನಂ ನಾಮ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಅಕಾಮಾ ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯನ್ತಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತೇನೇವ ವಾಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಗಮನುಸ್ಸಾಹತ್ತಾ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪನೇವ ಏಳಕಲೋಮಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ…ಪೇ… ಅಸನ್ತೇಪಿ ಹಾರಕೇ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಏಳಕಲೋಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಿಯೋಜನಪರಮತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಮಗ್ಗಂ ಅಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಚ ತಿಯೋಜನಪರಮತಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಅಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಹರತೋ ಚ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಪಟಿಲಾಭೋ ಹಿ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಾಮಾತಿ.

‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಾನಂಯೇವ ತಿಯೋಜನಾತಿಕ್ಕಮೇ ಆಪತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ಅನಾಕಙ್ಖಮಾನೇನ ಪರಸನ್ತಕಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಹರನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ.

ಅಙ್ಗೇಸು ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕತಾ’’ತಿ ನತ್ಥಿ, ಅಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ, ‘‘ಅಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಹರಾಪೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ ಚೇ, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಿಯೋಜನಪರಮಂ ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಭಣ್ಡಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಚೇ ಹರನ್ತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ.

ತಿಯೋಜನಪರಮಂ ಸಹತ್ಥಾ ಹರಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ತಿಯೋಜನಪರಮಮೇವ ಅತ್ತನಾ ಹರಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಂ ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ? ಸೀಮಾಯ ಏತಪರಮತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿಯೋಜನಪರಮಂ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೦). ವಾಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಪಚ್ಚಾಗಮನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವಾ ಗಚ್ಛತೋ ಏತಪರಮತಾ ಚ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತಿಮಹತಿಯೋ ಸೀಮಾಯೋ ಸಮ್ಮನ್ನನ್ತಿ…ಪೇ… ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪೋಸಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಉದ್ದಿಸ್ಸಮಾನೇಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಉದ್ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇಪಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅನ್ತರಾಪಿ ಪರಿವಸನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೦).

ಅಸನ್ತೇ ¶ ಹಾರಕೇತಿ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಹಾರಕೇ ಅಸತಿ. ಕಮ್ಬಲಸ್ಸ ಉಪರಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ¶ ಸಚೇ ಏಕಮ್ಪಿ ಲೋಮಂ ಚೀವರೇ ಲಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ತಿಯೋಜನಾತಿಕ್ಕಮೇ ಆಪತ್ತಿ ಏವ ಕಮ್ಬಲತೋ ವಿಜಟಿತತ್ತಾತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತಂ ಕಮ್ಬಲಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಯುತ್ತಂ.

ಏಳಕಲೋಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಜಾತರೂಪಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತರುಕ್ಖಚ್ಛಾಯಾಪಿ ರುಕ್ಖಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಜಾತರೂಪಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ರೂಪಿಯಸಂವೋಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಜಾತರೂಪರಜತಪರಿವತ್ತನನ್ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವುತ್ತಂ.

ರೂಪಿಯಸಂವೋಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಕಯವಿಕ್ಕಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಸನ್ತೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಂ ಸುದ್ಧಿಕಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಉದಾಹು ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯನ್ತಿ? ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ.

ಕಯವಿಕ್ಕಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತತ್ರಿದಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ

ಅಟ್ಠಮಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪರೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ದಿಯ್ಯಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಪಾರಿವತ್ತಕಭಾವೇನ ದಿಯ್ಯಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಸ್ಸ ವಾ ರೂಪಿಯಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪನಸಾದಿಯನಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ.

ನವಮಂ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಾ ರೂಪಿಯಪರಿವತ್ತನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ.

ದಸಮಂ ¶ ¶ ಅರೂಪಿಯಪರಿವತ್ತನಂ. ‘‘ಅರೂಪಿಯೇ ಅರೂಪಿಯಸಞ್ಞೀ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಹ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೯೧; ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ೧.೫೯೧; ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೫೮೭) ಚ ವಚನಂ ಇತರೇಹಿ ಸಹ ಆಪತ್ತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ಅರೂಪಿಯಞ್ಚ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥು. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪರಿವತ್ತನೇ ಸತಿ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯನ್ತಿ ಏಕನ್ತೇನ ವುತ್ತಂ. ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಹ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂನಂ ಪರಿವತ್ತನೇ ಅನಾಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ ಏವಾತಿ ಪೋರಾಣಾತಿ ಚೇ? ನ, ಕಪ್ಪಿಯವತ್ಥೂನಂಯೇವ ತತ್ಥ ಆಗತತ್ತಾ. ಯದಿ ಕಪ್ಪಿಯವತ್ಥು ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ, ಪಗೇವ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂತಿ ಚೇ? ನ, ಆಪತ್ತಿಗರುಕಲಹುಕಭಾವೇನ ವತ್ಥುಗರುಕಲಹುಕನಿಯಮಾಭಾವತೋ.

ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವತ್ಥುತೋ ಹಿ ಮುತ್ತಾಮಣಿವೇಳುರಿಯಾದಿ ಮಹಗ್ಘಪ್ಪಹೋನಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂತಿ ಕತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವತ್ಥುತೋ ಮುತ್ತಾದಿ ಲಹುಕಂ ಹೋತಿ. ಲಹುಕೇಪಿ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಯಥೇವ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುನೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ತಥೇವ ತಸ್ಸ ವಾ ತೇನ ವಾ ಚೇತಾಪನೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೫೮೯) ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ.

ಅಥ ವಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯವತ್ಥೂನಂಯೇವ ತತ್ಥ ಆಗತತ್ತಾ’’ತಿ, ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂನಿಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ, ನ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾನಿ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರಪ್ಪಸಙ್ಗಭಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮುತ್ತಾದೀಸುಪಿ ವುತ್ತೇಸು ಅನಾಪತ್ತಿಯಂ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ‘‘ಇದಂ ಮುತ್ತಾದಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ವೇಳುರಿಯಾದಿನಾ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಭಣತಿ, ದಸಮೇನ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಇದಂ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖನಾದಿಸಂವೋಹಾರೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನವಮೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಯವಿಕ್ಕಯೇವ ಹೋತಿ ಕಪ್ಪಿಯವತ್ಥೂಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಪಿ ದಸಮೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅಟ್ಠಕಥಾವಿರೋಧತೋ ಪನ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಮಿಚ್ಚೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಚ್ಛಾಯಾತಿ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಹ ತತ್ಥ ಅನಾಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ ಏವಾತಿ ಚೇ? ನ, ತತ್ಥ ಅನಾಗತತ್ತಾ. ಅನಾಗತಕಾರಣಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಹ ಆಪತ್ತಿವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರಲಾಭೇ ವಿಸೇಸಕಾರಣಾಭಾವಾ, ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ತಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಹಾಪಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಿದ್ಧೋ ಅಟ್ಠಕಥಾವಾದೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯದಿ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುನಾ ಕಯವಿಕ್ಕಯೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ, ಕಪ್ಪಿಯವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವುತ್ತಪರಿಯಾಯೋ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯ, ನ ಪನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ನವಮೇ ಏವ ತಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಂವೋಹಾರೋ ನಾಮ ಕಯವಿಕ್ಕಯೋಪಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಪರಿವತ್ತನಂ ¶ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ, ಕಯವಿಕ್ಕಯಞ್ಚ ಮೋಚೇತ್ವಾ ¶ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇಮಂ ದೇಹೀ’ತಿ ಚೇತಾಪೇತಿ, ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ದಸಮಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತೇಸಂ ಪರಿವತ್ತನೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾನುಮತಿವಿರೋಧತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುನಾ ಚೇತಾಪನೇ ದುಕ್ಕಟಮೇವ. ನೇಸಂ ಕಯವಿಕ್ಕಯೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಕಯವಿಕ್ಕಯತ್ತಾ. ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘ಸಚೇ ಕಯವಿಕ್ಕಯಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’ನ್ತಿ ಭಾಸಿತಂ, ತಂ ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ನ ಹಿ ದಾನಗ್ಗಹಣತೋ ಅಞ್ಞೋ ಕಯವಿಕ್ಕಯೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೫೮೯), ಅತ್ತನೋ ಮತಿಯಾ ಕಯವಿಕ್ಕಯಲಕ್ಖಣಸಮ್ಮತೇ ದಸಮಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತೇಸಂ ಪರಿವತ್ತನೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾನುಮತಿವಿರೋಧತೋ ಚ. ಭವತು ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಸಿದ್ಧಮಿದಂ ಕಾರಣಂ, ದಸಮೇ ಅವಸ್ಸಮೇವ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ತಾನಿ ಕಯವಿಕ್ಕಯಾನೇವಾತಿ ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಭಾವಞ್ಚ ಗತಾನೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧೋ ಅಟ್ಠಕಥಾವಾದೋ.

ಏತ್ಥಾಹು ಪೋರಾಣಾ – ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ರೂಪಿಯಂ ಪರಹತ್ಥಗತಂ ಕರೋತಿ ಅಜ್ಝಾಚರತಿ, ದುಕ್ಕಟಂ. ಪರಸ್ಸ ರೂಪಿಯಂ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ಕರೋತಿ, ಅಟ್ಠಮೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ. ಉಗ್ಗಹಿತವತ್ಥುಪರಿವತ್ತನೇ ಕಥಂ ಜಾತಂ? ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಜಾತಂ. ಅಥ ಪರಸ್ಸ ರೂಪಿಯಂ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ಪಠಮಂ ಕರೋತಿ, ರೂಪಿಯಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಮೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ. ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ರೂಪಿಯಂ ಪರಸ್ಸ ಹತ್ಥಗತಂ ಪಚ್ಛಾ ಕರೋತಿ, ಸಂವೋಹಾರೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ರೂಪಿಯಸ್ಸ ಗಹಣಮತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಮೇನ ಆಪತ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಪರಿವತ್ತನೇ ನವಮೇನಾ’’ತಿ ಹಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಯುತ್ತಂ. ‘‘ಅಜ್ಝಾಚರತಿ, ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ದುವುತ್ತಂ. ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ ಅನಿಯಮಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ನಿಸ್ಸಜ್ಜನವಿಧಾನೇಸು ದಸ್ಸಿತೋವ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದಿ ದ್ವೀಹಿ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನಿಸ್ಸಜ್ಜನವಿಧಾನೇ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ರೂಪಿಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿಂ, ನಾನಾಪ್ಪಕಾರಕಞ್ಚ ರೂಪಿಯಸಂವೋಹಾರಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ ‘‘ರೂಪಿಯಂ ಚೇತಾಪೇತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ರೂಪಿಯಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಯಂ ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುನಾ ಕಯವಿಕ್ಕಯಂ ಪರಿಹರನ್ತೇನ ಚತೂಸು ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವತ್ಥೂಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಗಹಿತೇ ಅಟ್ಠಮೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಹೋತಿ. ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುನಾ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುನ್ತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಗಹಿತೇ ತೇನೇವ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಕಯವಿಕ್ಕಯಮ್ಪಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಗಹಿತೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಚೇತಾಪಿತರೂಪಿಯಗ್ಗಹಣೇ ಅಟ್ಠಮೇನ, ಪರಿವತ್ತನೇ ನವಮೇನಾತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನಾ ಅನುಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯವಸೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತುಂ ¶ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ, ತಂ ವಿಸೋಧಿತಂ ಹೋತಿ. ಅಪರಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬೇ ಅಸತಿ ಕಥಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ದುನ್ನಿಸ್ಸಟ್ಠರೂಪಿಯಮ್ಪಿ ‘ನ ಛಡ್ಡೇತೀ’ತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ಉಪಾಸಕೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಚೇ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದೇತಿ, ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ, ತಞ್ಚ ದುವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ವತ್ಥು ಹೋತಿ. ಪುನ ಅಪರಞ್ಚ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಂ ‘ಗಣ್ಹಾಹೀ’ತಿ ¶ ವದನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯವಿನಿಪಾತದುಕ್ಕಟಂ, ‘ಏತಂ ದೇಹೀ’ತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞತ್ತಿದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ದುವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪಯೋಗದುಕ್ಕಟಂ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಏಳಕಲೋಮವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.

೩. ಪತ್ತವಗ್ಗೋ

೧. ಪತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ದ್ವೇ ಅಪತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇ ಭಾಜನಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಾ, ನಅಧಿಟ್ಠಾನೂಪಗಾನವಿಕಪ್ಪನೂಪಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಚ. ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪೇನ ಪಕ್ಕನ್ತಿ ಅಯೋಪತ್ತೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಾಕೇಹಿ ಪಕ್ಕೋ ಹೋತಿ, ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತೋ ದ್ವೀಹಿ. ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಪತ್ತಸನ್ನಿಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಾರಿತತ್ತಾ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾರಾಜಿಕ ೬೦೨) ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸಪಿ ತಂ ‘ಅನನುರೂಪ’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘ಪುರಾಣಪತ್ತಂ ಪಚ್ಚುದ್ಧರಿತ್ವಾ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸನ್ನಿಚ್ಚಯಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಅನಧಿಟ್ಠಿತೋ ಅವಿಕಪ್ಪಿತೋ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೭೩೫) ವುತ್ತತ್ತಾ. ಸೋ ಹಿ ಕಥಿನಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೩೦೬ ಆದಯೋ) ನಿಚ್ಚಯಸನ್ನಿಧಿ ವಿಯ ಏಕೋಪಿ ಪುನದಿವಸೇ ‘‘ಸನ್ನಿಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನನ್ತರಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಪನ ‘‘ದುತಿಯೋ ವಾರಿತೋ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ನಿಯತಂ. ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇ ಪತ್ತೇ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಲಭತಿ. ಸಚೇ ಏಕತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ದ್ವೇಪಿ ಅನಧಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ದುತಿಯೋ ಅನಧಿಟ್ಠಿತೋ. ವಿಕಪ್ಪೇತುಂ ಪನ ಬಹೂಪಿ ಲಭತಿ. ಕಾಕಣಿಕಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಕಾರೋ ‘‘ಏಕಪಾಕಮ್ಪಿ ಜನೇತೀ’’ತಿ ಪಾಕಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಚೇ ಏಕಪಾಕೇನೇವ ಸಾರುಪ್ಪೋ, ವಟ್ಟತೀತಿ ಪಾಕಪರಿಮಾಣಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಪತ್ತತ್ತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನೂಪಗೋ ¶ ನ ಹೋತಿ. ಅಪಚ್ಚುದ್ಧರನ್ತೇನ ವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಪುರಾಣಪತ್ತಂ ಅಪಚ್ಚುದ್ಧರನ್ತೇನ ಸೋ ಪತ್ತೋ ವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಪತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಪವಾರಿತೇತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಘವಸೇನ ಪವಾರಿತಟ್ಠಾನೇ ಪಞ್ಚಬನ್ಧನೇನೇವ ವಟ್ಟತಿ, ಪುಗ್ಗಲಿಕವಸೇನ ಪವಾರಿತಟ್ಠಾನೇ ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನೇನಾಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಯೋ ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನತ್ಥಂ, ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಕರೋ ಸೋ;

ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನತ್ಥಂ, ಪತ್ವಾನ ಸನ್ತಿಕೇ.

ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಪಟಿಸಾಯನೀಯಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಪಾದಮಕ್ಖನಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಯೇಸಂ ಮಂಸಂ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ಯೇಸಂ ಮಂಸಂ ನ ಕಪ್ಪತಿ, ತೇಸಂ ಸಪ್ಪಿಆದಿ ನ ಕಪ್ಪತೀತಿ ವದನ್ತಾ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ವದನ್ತಿ. ಯೇಸಞ್ಹಿ ಮಂಸಂ ಕಪ್ಪತಿ, ತೇಸಂ ಸಪ್ಪೀತಿಆದಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವತ್ಥುಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಯೇಸಂ ಮಂಸಂ ಕಪ್ಪತಿ, ತೇಸಂಯೇವ ಖೀರಾದಿ ಪಣೀತಭೋಜನಂ, ನೇತರನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಮಧು ನಾಮ ಮಧುಕರಿಭಮರಮಕ್ಖಿಕಾನಂ ಆಸಯೇಸು ನಿಯ್ಯಾಸಸದಿಸಂ ಮಹಾಮಧು ಹೋತಿ, ತಂ ಯಾವಜೀವಿಕನ್ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ.

ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪತ್ತವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.

ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪಾಚಿತ್ತಿಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಾಚಿತ್ತಿಯಕಣ್ಡಂ

೪. ಭೋಜನವಗ್ಗೋ

೨. ಗಣಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ದೇವದತ್ತೋ ¶ ¶ ಕಾಲೇ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತಿ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಭಗವತಾ ‘‘ಗಣಭೋಜನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೦೯) ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ. ಪದಭಾಜನೇ ಪನ ‘‘ನಿಮನ್ತಿತಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೧೮) ನಿಮನ್ತನಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಭತ್ತಂ. ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವತ್ಥುವಸೇನ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಯಾಚನಮ್ಪಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಪರಿವಾರೇ ಏವ ‘‘ಗಣಭೋಜನಂ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಸವತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿತೋ ವಾ ನಿಮನ್ತನತೋ ವಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೨) ವುತ್ತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂಯೇವ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಪದಭಾಜನೇ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘‘ಏಕತೋ ಗಣ್ಹನ್ತೀ’ತಿ ಚ ಗಹಿತಭತ್ತಾಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಯಾವ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಾವ ಚೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏಕತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಏವ ನಾಮಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸು, ತಿತ್ಥಿಯೇಸು ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಮಯಾಭಾವೋತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನಾಪತ್ತಿಸಮಯಾನಂ ಅಭಾವೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಮಯಲದ್ಧಕೇನ ಸಹ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಮಯಲದ್ಧಕೋ ಸಯಮೇವ ಮುಚ್ಚತಿ, ಸೇಸಾನಂ ಗಣಪೂರಕತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿಕರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ.

ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮೇವ ಹೇತ್ಥ ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಗಣಭೋಜನಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ…ಪೇ… ಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೧೮) ವುತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತತ್ಥ ‘‘ಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣನಿಯಮವಚನಂ. ನ ಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಕಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ.

ಗಣಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಞ್ಞತ್ರ ¶ ಸಮಯಾತಿ ಪನ ನಿಮನ್ತನತೋ ಪಸವನತೋ ಭೋಜನಾಪೇಕ್ಖಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಏಕೇ. ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ಭತ್ತಂ ಲಭತಿ, ತಮಞ್ಞೋ ಚೂಪಾಸಕೋ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಘರೇ ನಿಸೀದಾಪೇಸಿ, ನ ಚ ತಾವ ಭತ್ತಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ ¶ . ಸಚೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಆಪತ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ‘‘ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಭೋಜನೇನ ನಿಮನ್ತಿತೋ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಏತಂ ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೨೭) ವುತ್ತತ್ತಾ. ಪಠಮಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಕಾಣಮಾತಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ದ್ವತ್ತಿಪತ್ತಪೂರಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ತಥಾನೀತಪೂವೇಹಿ ಅತ್ಥಿಕೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪತ್ತಪ್ಪಮಾಣವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ಮಾ ಖೋ ತ್ವಂ ಏತ್ಥ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹೀ’’ತಿ ಅಪಾಥೇಯ್ಯಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಸಜ್ಜಿತಸಞ್ಞಾಯ ಅತಿರೇಕಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಆರೋಚನೇ, ಅಸಂವಿಭಾಗೇ ಚ ನ ಮುಚ್ಚತಿ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ. ಅಥ ಉಗ್ಗಹಿತಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಮುಚ್ಚತಿ ಏವ. ಅಸಂವಿಭಾಗೇ ಪನ ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ತಾ. ಅಚಿತ್ತಕತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಜಾನನಾಭಾವೇನೇವ, ನ ವತ್ಥುಜಾನನಾಭಾವೇನಾತಿ ಏಕೇ. ‘‘ನ ಪಾಥೇಯ್ಯಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಸಜ್ಜಿತಭಾವಜಾನನ’’ನ್ತಿ ಅಙ್ಗೇಸು ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಸಚೇ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ನ ವದತಿ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ ವದನ್ತಿ. ಅತಿರೇಕಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಮಂವ ಅಙ್ಗಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಕತ್ತಬ್ಬಾಕರಣತೋ ಪನ ದುಕ್ಕಟಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಂ ಇದಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅನಿವಾರಣಂ, ಅನಾರೋಚನಂ ವಾ ಛಟ್ಠಮಙ್ಗಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ.

ಕಾಣಮಾತಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಪಠಮಪವಾರಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಭುತ್ತಾವೀ ಪವಾರಣಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ. ತೇಸು ‘‘ಅಸನಂ ಪಞ್ಞಾಯತ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ‘‘ಭುತ್ತಾವೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ದಿಸ್ಸತಿ ಚೇ, ಅಙ್ಗಾನಂ ಛಕ್ಕತ್ತದಸ್ಸನನ್ತಿ ¶ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೨೩೮-೨೩೯) ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ಭೋಜನಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಅಭಿಹಟಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ¶ ಕತಚುಣ್ಣಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಕಾರೇನ ಕುಣ್ಡಕಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಸಮಪಾಕಭಜ್ಜಿತಾನಂ ಪನ ಆತಪಸುಕ್ಖಾನಂ ವಾ ಕುಣ್ಡಕಂ ವಾ ಯೇ ಕೇಚಿ ತಣ್ಡುಲಾ ವಾತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಮಪಾಕಭಜ್ಜಿತಾನಂ ವೀಹೀನಂ, ವೀಹಿಪಲಾಸಾನಂ ವಾ ತಣ್ಡುಲಚುಣ್ಣಂ ಪವಾರೇತಿ. ತಥಾ ಖರಪಾಕಭಜ್ಜಿತಾನಂ ಕುಣ್ಡಕಮ್ಪಿ ಪವಾರೇತಿ. ಭಜ್ಜಿತಸತ್ತುಯೋ ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಕತೋ ಅಪಕ್ಕಸತ್ತುಮೋದಕೋಪಿ ಪವಾರೇತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಸಚೇ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ನತ್ಥಿ, ನ ಪವಾರೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಕತಭೋಜನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ.

ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಂ, ಖಾದಿಯಮಾನಂ ಪನ ಮಂಸಭಾವಂ ನ ಜಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪವಾರೇತಿ. ಭೋಜನಸಾಲಾಯ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಚೇ ಅತ್ತನೋ ಅಪಾಪುಣನಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಅಭಿಹಟಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ಪವಾರೇತಿ. ಕಾಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಪತ್ತೇ ಪನ ಆರಾಮಿಕಾ ಆಕಿರನ್ತಿ, ತಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠಾಯ ಅನೇಸನಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಸಙ್ಘತೋ ಲದ್ಧಂ ಪಿಣ್ಡಂ ದುಸ್ಸೀಲೋ ದೇತಿ, ತಞ್ಚೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ಪವಾರೇತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ಚ, ವಿಭಾಗೋ ಲಜ್ಜೀ ಚೇ ದೇತಿ, ತಂ ಸೋ ನ ಅಜ್ಝೋಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಪವಾರೇತೀತಿ ಚ, ‘‘ಸಮಂಸರಸಂ ಸಮಚ್ಛರಸ’’ನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ಮಂಸರಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಮಂಸಸ್ಸ ರಸಂ ಮಂಸರಸ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಗ್ಗಹೋ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ಭತ್ತಮಿಸ್ಸಕಂ ಯಾಗುಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಯಾಗುಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವದತಿ, ನ ಪವಾರೇತಿ. ‘‘ಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪವಾರೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯೇನಾಪುಚ್ಛಿತೋ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಯಾಗುಮಿಸ್ಸಕಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವದತಿ, ತತ್ರ ಚೇ ಯಾಗು ಬಹುತರಾ ವಾ ಹೋತಿ, ಸಮಸಮಾ ವಾ. ಭತ್ತಂ ಮನ್ದಂ, ನ ಪವಾರೇತಿ. ಯಾಗು ಚೇ ಮನ್ದಾ, ಭತ್ತಂ ಬಹುತರಂ, ಪವಾರೇತಿ. ಇದಞ್ಚ ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ. ಕಾರಣಂ ಪನೇತ್ಥ ದುದ್ದಸಂ. ‘‘ಭತ್ತಮಿಸ್ಸಕಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವದತಿ. ತತ್ರ ಭತ್ತಂ ಬಹುತರಂ ವಾ ಸಮಕಂ ವಾ ಅಪ್ಪತರಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಪವಾರೇತಿ ಏವ. ಭತ್ತಂ ವಾ ಯಾಗುಂ ವಾ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವದತಿ. ತತ್ರ ಚೇ ಭತ್ತಂ ಬಹುತರಂ, ಸಮಕಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಪವಾರೇತಿ. ಅಪ್ಪತರಂ ನ ಪವಾರೇತಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಫಲಂ ¶ ವಾ ಕನ್ದಮೂಲಾದಿ ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಮಣಕಪ್ಪೇಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಅಕತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಅಕಾರಾಪಿತೇಹಿ ಕದಲಿಫಲಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾಪಿ ತಂ ಕದಲಿಫಲಾದಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅಮಿಸ್ಸಕರಸತ್ತಾ ಪುನ ತಾನಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಭಾಜನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ¶ ಕಾರೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪುಬ್ಬೇ ತೇಸು ವಿನಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಾರುಳ್ಹತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ.

ಪತ್ತೇ ರಜಂ ಪತಿತಂ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾವ ಭಿಕ್ಖಾ ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೋ ವಿನಯದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೨೬೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ಏತಮಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ತಂ ಪನ ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏವಮೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ‘‘ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕತಂ ಅನತಿರಿತ್ತಕತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏವಮೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ‘‘ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕತಂ, ಅನತಿರಿತ್ತಂ ಕತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ದೀಪಿತಂ. ಅಲಮೇತಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತೇ ಅಧಿಕಂ, ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ನ ಲಚ್ಛಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಆಹಾರತ್ಥಾಯಾತಿ ವಿಕಾಲೇ ಏವಾತಿ ಏಕೇ. ‘‘ಪಠಮಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ. ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ. ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝೋಹರಣತೋ. ವಚೀಕಮ್ಮಂ ವಾಚಾಯ ‘‘ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕರೋಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಅಕಾರಾಪನತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಠಮಪವಾರಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ದುತಿಯಪವಾರಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಭುತ್ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೪೩) ಮಾತಿಕಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಭೋಜನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಅಜ್ಝೋಹಾರೇ ಅಜ್ಝೋಹಾರೇ.

ದುತಿಯಪವಾರಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ವಿಕಾಲಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ ¶ ಕಾಲೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಏವಂ ಕಿರ.

ವಿಕಾಲಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ದುದ್ಧೋತೋ ¶ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಇಧ ವುತ್ತತ್ತಾ, ‘‘ದುದ್ಧೋತಂ ಪತ್ತಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪುನ

ತತ್ಥ ಅಚ್ಛೋದಕಂ ವಾ ಆಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ, ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ವಾ ಘಂಸಿತ್ವಾ ನಿಸ್ನೇಹಭಾವೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೨೫೩) ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತಸ್ಸ ಕಪಾಲೇನ ಪೀತೋ ಸ್ನೇಹೋ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಸಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ನಾಮ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ನಿರಪೇಕ್ಖಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಅವಿಜಹಿತಂ. ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಭಾವಮವಿಜಹಿತಮೇವ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ, ತಂ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೫೫) ಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಸ ಪನ ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನಕಿಚ್ಚಾಭಾವತೋ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ.

ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ತೇಸಂ ಮಂಸಞ್ಚ ಖೀರದಧೀನಿ ಚ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯವತ್ಥುಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ನ ಪನ ಕಪ್ಪಿಯಖೀರಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಖೀರಾದೀನಿ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಚ, ‘‘ಮಹಾನಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಸಙ್ಘವಸೇನ ಪವಾರಿತೇ ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಸಪ್ಪಿಆದಿಭೇಸಜ್ಜಪಞ್ಚಕಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ ಚೇ, ತತ್ಥ ‘‘ನ ಭೇಸಜ್ಜಕರಣೀಯೇನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೨೬೧) ಚ ಲಿಖಿತಂ.

ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ದನ್ತಪೋನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸರೀರಾವಯವೇನಾ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮುಖೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ. ‘‘ಚಿಞ್ಚಾದಿಪತ್ತೇಸು ಭೂಮಿಯಂ ಅತ್ಥತೇಸು ನ ವಟ್ಟತಿ, ಕಲ್ಲಖೇತ್ತೇ ತತ್ಥ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಕೇವಲಂ ಸಪ್ಪದಟ್ಠಂಯೇವ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ದಟ್ಠಂ ವಿಸೇಸೇತಿ. ಸಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ.

ದನ್ತಪೋನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭೋಜನವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ಅಚೇಲಕವಗ್ಗೋ

೧. ಅಚೇಲಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಚೇಲಕಾದಯೋ ¶ ಯಸ್ಮಾ, ತಿತ್ಥಿಯಾವ ಮತಾ ಇಧ;

ತಸ್ಮಾ ತಿತ್ಥಿಯನಾಮೇನ, ತಿಕಚ್ಛೇದೋ ಕತೋ ತತೋ.

ಅತಿತ್ಥಿಯಸ್ಸ ನಗ್ಗಸ್ಸ, ತಥಾ ತಿತ್ಥಿಯಲಿಙ್ಗಿನೋ;

ಗಹಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಕಪ್ಪತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ.

ಅತಿತ್ಥಿಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇನ, ತಿತ್ಥಿಯಸ್ಸ ಚ ಲಿಙ್ಗಿನೋ;

ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿನೋ ದಾತುಂ, ಕಪ್ಪತೀತೀಧ ನೋ ಮತಿ.

ಅಚೇಲಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಸಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನಚಿತ್ತೇನ ಸಚಿತ್ತಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪-೫. ರಹೋಪಟಿಚ್ಛನ್ನರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಚತುತ್ಥಂ ಪಠಮಾನಿಯತೇ, ಪಞ್ಚಮಂ ದುತಿಯಾನಿಯತೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇಧ ಪಞ್ಚಮಂ ಉಪನನ್ದಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಂ ಹೋತಿ.

ರಹೋಪಟಿಚ್ಛನ್ನರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಚಾರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಸಭತ್ತೋ ¶ ¶ ಸಮಾನೋತಿ ನಿಮನ್ತನಭತ್ತೋತಿ ಪೋರಾಣಾ. ಸನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ, ಅನಾಪುಚ್ಛಾ, ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸಮಯಾ ದ್ವೇ ಸಮಯಾ. ಭತ್ತಿಯಘರನ್ತಿ ನಿಮನ್ತಿತಸ್ಸ ಘರಂ ವಾ ಸಲಾಕಾಭತ್ತಾದಿದಾಯಕಾನಂ ವಾ ಘರಂ. ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ, ‘‘ಇಧ ನಿಮನ್ತನಾ ಅಕಪ್ಪಿಯನಿಮನ್ತನಾ’’ತಿ ಏಕೇ.

ಪುರೇಭತ್ತಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಾಯ, ಚರಿತ್ವಾ ಯದಿ ಭುಞ್ಜತಿ;

ಸಿಯಾ ಪರಮ್ಪರಾಪತ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ನ ಸಾ ಸಿಯಾ.

ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಞ್ಚ ಗಮಿಕೋ, ಪುಬ್ಬಗೇಹಂ ಯದಿ ಗಚ್ಛೇ;

ಏಕೇ ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಏಕಚ್ಚೇ.

ಕುಲನ್ತರಸ್ಸೋಕ್ಕಮನೇ, ಆಪತ್ತಿಮತಯೋ ಹಿ ತೇ;

ಸಮಾನಭತ್ತಪಚ್ಚಾಸಾ, ಇತಿ ಆಹು ಇಧಾಪರೇ.

ಮತಾ ಗಣಿಕಭತ್ತೇನ, ಸಮೇನ್ತಿ ನಂ ನಿಮನ್ತನೇ;

ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸಮಾನನ್ತಿ, ಏಕೇ ಸಮ್ಮುಖತಾಪರೇ.

ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನತ್ಥಿಕೇಹೇವ, ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಭೇದತೋ;

ವಿಞ್ಞೂ ಚಾರಿತ್ತಮಿಚ್ಚೇವ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಮಿದಂ ವಿದೂ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೨೯೪);

ಚಾರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಮಹಾನಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಮಹಾನಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಸಙ್ಘವಸೇನ ಪವಾರಿತೇ ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಸಪ್ಪಿಆದಿಭೇಸಜ್ಜಪಞ್ಚಕಂ ¶ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ ಚೇ, ‘‘ನಭೇಸಜ್ಜೇನ ಕರಣೀಯೇನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೦೯) ವಚನೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩೧೦) ಲಿಖಿತಂ. ‘‘ತಯಾ ಇಮಿನಾವ ಪವಾರಿತಮ್ಹಾ, ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಗಿಲಾನೋವ ಲಭತಿ, ನ ಇತರೋತಿ ಚ, ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ¶ ಅಸ್ಸ ಞಾತಕಪ್ಪವಾರಿತೇ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಞಾತಕಪ್ಪವಾರಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಚ, ‘‘ಅಪರಿಯನ್ತಪ್ಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತೇ’’ತಿ ಸಙ್ಘವಸೇನ, ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಚ ಪವಾರೇತ್ವಾ ದಾಯಕಾ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಙ್ಘಪ್ಪವಾರಣತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪವಾರಣತಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚ, ‘‘ಪರಿಯನ್ತಾತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ಗಿಲಾನೋ ಗಹಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಿಲಾನಾಗಿಲಾನತಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ‘‘ಸಙ್ಘಪ್ಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಣತಾ’’ತಿ ಪಾಠೋತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ.

ಮಹಾನಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಉಯ್ಯುತ್ತಸೇನಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಹತ್ಥಿಆದೀಸು ಏಕಮೇಕನ್ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕಪುರಿಸಾರುಳ್ಹಹತ್ಥಿಮ್ಪಿ, ಏಕಂ ಸರಹತ್ಥಂ ಪುರಿಸಮ್ಪಿ. ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಏಳಕಲೋಮಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ತಿವೇದನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಉಯ್ಯುತ್ತಸೇನಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಸೇನಾವಾಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕೇನಚಿ ಪಲಿಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ವೇರಿಕೇನ ವಾ ಇಸ್ಸರೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ರುದ್ಧಸ್ಸ. ಸೇನಾಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ ವಾ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನೇನ ವಾ ಸಞ್ಚರಣಟ್ಠಾನಪರಿಯನ್ತೇನ ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಾ.

ಸೇನಾವಾಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಚೇಲಕವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

೬. ಸುರಾಪಾನವಗ್ಗೋ

೧. ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸುರಾ’’ತಿ ¶ ವಾ ‘‘ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನೇ ಅಕುಸಲಮೇವಾತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಅಕುಸಲಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಿರ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ¶ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೩೨೯) ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯಾತಿ.

ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಭಾವೇ ಸಮಾನೇಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾಪಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಏವ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲಾಪೇಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಕೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸತಿ ಕರಣೀಯೇತಿ ಏತ್ಥ ಪುರಿಸಂ ಸತಿ ಕರಣೀಯೇ ಆಮಸತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ನ ಇತ್ಥಿಂ.

ಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಹಸಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಂ ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಕ್ಖರಮ್ಪಿ ಖಿಪನಕೀಳಾಯ ಕೀಳತೋ ದುಕ್ಕಟಮೇವ. ಉಪರಿಗೋಪ್ಫಕೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯವತ್ಥುಅತ್ಥವಸೇನ ‘‘ಉದಕೇ ಹಸಧಮ್ಮೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಇದಂ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ ಚೇ, ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಕಥಂ;

ಕೀಳಿತಂವ ಅಕೀಳಾತಿ, ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೇನ ತಂ ಸಿಯಾ.

ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಕಥಂ ಕೀಳಾ, ಇತಿ ಕೀಳಾಯಂ ಏವಾಯಂ;

ಅಕೀಳಾಸಞ್ಞೀ ಹೋತೇತ್ಥ, ವಿನಯತ್ಥಂ ಸಮಾದಯೇ.

ಏಕನ್ತಾಕುಸಲೋ ಯಸ್ಮಾ, ಕೀಳಾಯಾಭಿರತಮನೋ;

ತಸ್ಮಾ ಅಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ, ಏಕಮೇವೇತ್ಥ ಲಬ್ಭತೀತಿ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩೩೬);

ಹಸಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಅನಾದರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ತಸ್ಸ ¶ ವಚನನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೋ ವಾ ವಮ್ಭಿತೋ ವಾ ಗರಹಿತೋ ವಾ ಇಮಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನಾದರಿಯಂ ಕರೋತಿ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಕಥಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ನಸ್ಸೇಯ್ಯ ವಾ ವಿನಸ್ಸೇಯ್ಯ ವಾ ಅನ್ತರಧಾಯೇಯ್ಯ ವಾ, ತಂ ವಾ ಅಸಿಕ್ಖಿತುಕಾಮೋ ಅನಾದರಿಯಂ ಕರೋತಿ. ‘‘ಲೋಕವಜ್ಜಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘ಇದಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯುಗ್ಗಹೋ’ತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩೪೪) ಲಿಖಿತಂ.

ಅನಾದರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಜೋತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ವಿಸಿಬ್ಬನಾಪೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಟ್ಟತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ.

ಜೋತಿನೇಕಮನೇಕೇ ವಾ, ಜಾಲೇನ್ತಿ ಮುನಯೋ ಸಹ;

ಏಕೋ ಸೋಪೇತಿ ನಾನೇಕೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಸೇಸತೋ.

ಜೋತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ದುಬ್ಬಣ್ಣಕರಣಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಮೋರಕ್ಖಿಮಣ್ಡಲಮಙ್ಗುಲಪಿಟ್ಠೀನನ್ತಿ ¶ ನ ಏಕನ್ತತೋ, ಅಧಿಕಂ, ಓರಞ್ಚಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಏಕಕೋಣೇಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಏಕಬಿನ್ದುಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ.

ದುಬ್ಬಣ್ಣಕರಣಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ವಿಕಪ್ಪನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ. ಏತ್ಥ ಪರಿಭೋಗೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ಅಪಚ್ಚುದ್ಧರಣೇನ ವಚೀಕಮ್ಮಂ.

ವಿಕಪ್ಪನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಅಪನಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಸಸೂಚಿಕೇ ¶ ಸೂಚಿಘರೇ ಸೂಚಿಗಣನಾಯ ಆಪತ್ತಿಯೋತಿ ಪೋರಾಣಾ.

ಅಪನಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸುರಾಪಾನವಗ್ಗೋ ಛಟ್ಠೋ.

೭. ಸಪ್ಪಾಣಕವಗ್ಗೋ

೧. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ವತ್ಥುಗಣನಾಯ ಕಮ್ಮಬನ್ಧಗಣನಾಚೇತನಾಮಾರಣಾನಂ, ನ ಕಮ್ಮಬನ್ಧಗಣನಾಯ ಚೇತನಾಮಾರಣಾ. ಏತ್ಥ ಏಕಚೇತನಾಯ ಬಹುಪಾಣಕಾ ಮರನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸಪ್ಪಾಣಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಸಪ್ಪಾಣಕನ್ತಿ ¶ ಪಾಣಕಾನಂ ಮರಣವಸೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ನ ಸಪ್ಪಾಣಕಉದಕಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ‘‘ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸುದ್ಧಚಿತ್ತತ್ತಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಪದೀಪುಜ್ಜಲನೇ ವಿಯ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಜಲೇ ಪಕ್ಖಿಪನಂ ಪುಬ್ಬಂ, ಜಲಪ್ಪವೇಸನಂ ಇದಂ;

ಏವಂ ಉಭಿನ್ನಂ ನಾನಾತ್ತಂ, ಞೇಯ್ಯಂ ಞಾಣವತಾ ಸದಾತಿ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩೮೭)

ಸಪ್ಪಾಣಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಞ್ಞಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತೀತಿ –

ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಸಚೇ ಸಾಮಂ, ಕಮ್ಮವಾಚಞ್ಚ ಸಾವೇತಿ;

ಕಮ್ಮಂ ರುಹತಿ ಇಚ್ಚೇಕೇ, ನೇತಿ ವಿನಯಕೋವಿದೋ.

ದುಕ್ಕಟಂ ¶ ವಿಹಿತಂ ಯಸ್ಮಾ, ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಗಣಸ್ಸ ಚ;

ತಸ್ಮಾ ಭಿನ್ನಾವ ಆಚರಿಯ-ಉಪಜ್ಝಾಯಾ ವಿಸುಂ ಇಧಾತಿ.

ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಇಧ ಏಕತೋಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸಿಕ್ಖಮಾನಾ, ಸಾಮಣೇರೀತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಇಮಾಸಂ ಪನ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಮಯೋ ರಕ್ಖತಿ, ಅಯಮಿಮಾಸಂ, ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಉಕ್ಖಿತ್ತಸಮ್ಭೋಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ತಂ ¶ ದಿಟ್ಠಿಂ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠೇನಾತಿ ಲದ್ಧಿನಾನಾಸಂವಾಸಕಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತೇನ ಸಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞಥಾ ಸಚಿತ್ತಕತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಂ ಸನ್ಧಾಯ ನ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಉಕ್ಖಿತ್ತಸಮ್ಭೋಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಕಣ್ಟಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಅಯಂ ಸಮಣುದ್ದೇಸೋ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾನುಮತಿಯಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ದಣ್ಡಕಮ್ಮನಾಸನಾ ಹಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಯದಿ ಸೋ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ, ಲಿಙ್ಗನಾಸನಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ‘‘ತೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ನಾಲಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾ’’ತಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿ ಸತ್ಥರಿ ಅಸತ್ಥಾದಿದಿಟ್ಠಿ ನ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಸಾ ಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಏವಮೇವ ¶ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಸಂವರೇ ಅತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಲಿಙ್ಗನಾಸನಾಯ ನಾಸೇತಬ್ಬೋತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೪೨೮) ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ.

ಕಣ್ಟಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಪ್ಪಾಣಕವಗ್ಗೋ ಸತ್ತಮೋ.

೮. ಸಹಧಮ್ಮಿಕವಗ್ಗೋ

೪. ಪಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಙ್ಗೇಸು ನ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯತಾ ವಿಯ ಅಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯತಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಚೇ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ಕಸ್ಮಾ? ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಯಂ ಪಹಾರಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ಸೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ತಸ್ಸ ಮರಣೇ ಪಯೋಗವಿರಹೋವಾತಿ ಕತ್ವಾ ¶ ಅಮರಣಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಕೇವಲಂ ಅಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಏವ ಸೋತಿ ತಾ ವಿಯ ತಾ ನ ವುತ್ತಾ. ಮೋಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಪನ ಕೋಪೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ತಲಸತ್ತಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ತಲಮೇವ ತಲಸತ್ತಿಕಂ. ‘‘ಪೋಥನಸಮತ್ಥಟ್ಠೇನ ಸತ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ. ಯಸ್ಮಾ ಪಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ಪಹರತೋ ಪುರಿಮೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಕೇವಲಂ ಉಚ್ಚಾರೇತುಕಾಮತಾಯ ಉಗ್ಗಿರಣಮತ್ತೇ ಕತೇ ಇಮಿನಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಇಮಿನಾ ಪನ ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಹಾರೋ ದಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ನಪಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ದಿನ್ನತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟಂ. ಕಿಮಿದಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಪಹಾರಪಚ್ಚಯಾ, ಉದಾಹು ಉಗ್ಗಿರಣಪಚ್ಚಯಾತಿ? ಪಹಾರಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ದುಕ್ಕಟಂ, ಪುರಿಮಂ ಉಗ್ಗಿರಣಪಚ್ಚಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಸದುಕ್ಕಟಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಪುರಿಮಞ್ಹಿ ಉಗ್ಗಿರಣಂ, ಪಚ್ಛಾ ಪಹಾರೋ. ನ ಚ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಹಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುರಿಮಂ ಉಗ್ಗಿರಣಂ ಅನಾಪತ್ತಿವತ್ಥುಕಂ ಭವಿತುಮರಹತೀತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೪೫೬) ಆಚರಿಯೋ.

ತಲಸತ್ತಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಪರೋ ¶ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಾದೇತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ‘‘ಕುಕ್ಕುಚ್ಚುಪಾದನ’’ನ್ತಿ ತತಿಯಮಙ್ಗಂ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಉಪಸ್ಸುತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಉಪಸ್ಸುತಿನ್ತಿ ಯಥಾ ಉಪಕುಜ್ಝಂ ‘‘ಸಮೀಪಕುಜ್ಝ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ಉಪಸ್ಸುತಿ ‘‘ಸಮೀಪಸ್ಸುತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯತ್ಥ ಠಿತೋ ಸುಣಾತಿ, ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುತೀತಿ ಪನೇತ್ಥ ಪರೇಸಂ ವಚನಸದ್ದೋ ಚ. ಸೋ ಹಿ ಸುಯ್ಯತೀತಿ ಸುತಿ ನಾಮ. ಉಪಸುಯ್ಯತಿ ವಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪಸ್ಸುತಿ. ಓಕಾಸೋ ಹಿ ಸುತಿ ನಾಮ. ಇಮೇಸಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವಚನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ.

ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ¶ ಅತೀತದ್ವಯಸದಿಸಾನೀತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ಥೇಯ್ಯಸತ್ಥಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸವನೇ. ಸಿಯಾ ಅಕಿರಿಯಂ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವದನ್ತಾನಂ ಅಜಾನಾಪನವಸೇನ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ. ‘‘ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ, ಸಚಿತ್ತಕಂ, ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ವಚೀಕಮ್ಮಂ, ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ, ದುಕ್ಖವೇದನ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಉಪಸ್ಸುತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಕಮ್ಮಪ್ಪಟಿಬಾಹನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಪ್ಪಮತ್ತಕವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕೇನ ಪನ ಚೀವರಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾಯಂ (ಚೂಳವ. ೩೨೮) ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾನಿ ಸೂಚಿಆದೀನಿ ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾಪಿ ದಾತಬ್ಬಾನಿ. ತತೋ ಅತಿರೇಕಂ ದೇನ್ತೇನ ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಕತಂ ಪನ ಅಪಲೋಕನಂ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಗಾಮಸೀಮಾವಿಹಾರೇಸು ಓಸಾರಣಾದೀನಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿಯೇವ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿಯವೇಭಙ್ಗಿಯಾನಿ ಪನ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಅಪಲೋಕೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ, ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ದುಕ್ಖವೇದನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ.

ಕಮ್ಮಪ್ಪಟಿಬಾಹನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಛನ್ದಂಅದತ್ವಾಗಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಸನ್ನಿಪಾತಂ ¶ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ಚೇ ಛನ್ದಂ ನ ದೇತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಏಕೇ. ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಏಕೇ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮನ್ತರಾಯಕರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯತ್ತಾ.

ಛನ್ದಂಅದತ್ವಾಗಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೧. ದುಬ್ಬಲಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಕಪ್ಪಿಯೇನ ವಾತಿ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಯಮಞ್ಚಾದಿನಾ. ಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಮಾ’’ತಿ ದಿನ್ನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತೇಹಿ ಪನ ‘‘ವಿಹಾರಸ್ಸ ದೇಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಯಾದಿಅಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚಾಪಿ ¶ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಚ, ‘‘ಅರಞ್ಜರೋ ಬಹುಉದಕಗಣ್ಹನಕೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಙ್ಘಿಕಪಅಭೋಗೇನ ವಾತಿ ಸಚೇ ಆರಾಮಿಕಾದಯೋ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಪಟಿದೇನ್ತಿ, ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಕಂಸಲೋಹಾದಿಭಾಜನಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಾರಿಹಾರಿಯಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ಅಟ್ಠ. ೩೨೧) ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಸಾಮಿತುಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಚ, ‘‘ವೇಧಕೋ ಕಾಯಬನ್ಧನಸ್ಸಾತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಹಿಙ್ಗು ಹಿಙ್ಗುಲಿಹರಿತಾಲಮನೋಸಿಲಾ ಅಞ್ಜನಾನೀ’’ತಿ ಪಾಠೋತಿ ಚ, ‘‘ದಾರುಮಯೋ ವಾ…ಪೇ… ಅಪಾದಕೋಪಿ ಸಮುಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪಾಠೋತಿ ಚ, ‘‘ದಾರುಮಯೋ ತುಮ್ಬೋತಿ ದಾರುಮಯೋ ಉದಕತುಮ್ಬೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಥಮ್ಭತುಲಾಸೋಪಾನಫಲಕಾದೀಸೂ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ.

ದುಬ್ಬಲಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೨. ಪರಿಣಾಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಸ್ಸ ದಾತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದಾನಂ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಾಪೇತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿ. ತಥಾ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯವಿನಿಪಾತನಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ದಾಪೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಿತಕಾ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ದಾತುಕಾಮಾ ಆಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ‘‘ವಿಸಭಾಗೋ ಏಸೋ, ಸಭಾಗಸ್ಸ ದೇಹೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಅನಾಪತ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಭೂತತ್ತಾ. ತಸ್ಸ ಪನ ದಾತುಕಾಮಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಾಪೇತಿ ¶ , ಆಪತ್ತಿ ಏವ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ದಾತುಕಾಮಂ ಯಥಾಸುಖಂ ವಿಚಾರೇತುಂ ಲಭತಿ.

ಪರಿಣಾಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಹಧಮ್ಮಿಕವಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಮೋ.

೯. ರತನವಗ್ಗೋ

೧. ಅನ್ತೇಪುರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಸಯನಿಘರೇತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಬಹಿಭೂತೇಸು ರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು. ‘‘ಸಚೇ ಖತ್ತಿಯೋವ ಹೋತಿ, ನಾಭಿಸಿತ್ತೋ, ಅಭಿಸಿತ್ತೋವ ಹೋತಿ, ನ ಖತ್ತಿಯೋ, ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ ‘‘ಖತ್ತಿಯತಾ, ಅಭಿಸಿತ್ತತಾ’’ತಿ ¶ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಅನ್ತೇಪುರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ರತನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಸಬ್ಬೋಪಿ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸೀಸೇನ ನಿಕ್ಖಿಪನಂ, ಗೋಪನಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ.

ರತನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖು’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅನಾಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ತಥಾರೂಪಾ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಾತಿ ಚ ಇಮಾತಿ ಏತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಸೂಚಿಘರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ತಂ ¶ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಂ ಭೇದನಕಂ ಅಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಪಠಮಂ ಭೇದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ದೇಸೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸುಪಿ. ವಾಸಿಜಟೇತಿ ವಾಸಿದಣ್ಡಕೇ.

ಸೂಚಿಘರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಮಞ್ಚಪೀಠಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಪಾದಕನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ. ತುಲಾಸಙ್ಘಾತೇ ಠಪನಮೇವ ಅಟ್ಟಕರಣಂ.

ಮಞ್ಚಪೀಠಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ತೂಲೋನದ್ಧಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ¶ ಪಟಿಲಾಭೇಯೇವ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪರಿಭೋಗೇ ಏವ ಪನ ಆಪತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಕತಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೫೨೯) ವಚನಂ ಏತ್ಥ ಸಾಧಕಂ.

ತೂಲೋನದ್ಧಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ನಿಸೀದನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಿಸೀದನಸ್ಸ ಜಾತಿ ನ ದಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ಥ, ತಥಾಪಿ ಚೀವರಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ, ‘‘ನವ ಚೀವರಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಚೀವರಜಾತಿ ಏವಸ್ಸ ಜಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಲಾಭೇ ಸದಸಂ, ಅಲಾಭೇ ಅದಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಏಕೇ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ‘‘ನಿಸೀದನಂ ನಾಮ ಸದಸಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೫೩೧-೫೩೨) ತಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನನಿಯಮನತೋ.

ನಿಸೀದನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ರತನವಗ್ಗೋ ನವಮೋ.

ಸುದ್ಧಪಾಚಿತ್ತಿಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಾಟಿದೇಸನೀಯಕಣ್ಡಂ

೧. ಪಠಮಪಾಟಿದೇಸನೀಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಯಾಮಕಾಲಿಕಾದೀಸು ¶ ¶ ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಏವ ದುಕ್ಕಟಂ. ತಮ್ಪಿ ಆಮಿಸೇನ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನರಸೇ, ಸಮ್ಭಿನ್ನೇ ಪನ ಏಕರಸೇ ಪಾಟಿದೇಸನೀಯಮೇವ.

ಪಠಮಪಾಟಿದೇಸನೀಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯಪಾಟಿದೇಸನೀಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ದುತಿಯಪಾಟಿದೇಸನೀಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚತುತ್ಥಪಾಟಿದೇಸನೀಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಆರಾಮೇ ವಾ ಆರಾಮೂಪಚಾರೇ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಆರಾಮೇ ವಾ ಆರಾಮೂಪಚಾರೇ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆರಾಮೇ ವಾ ಆರಾಮೂಪಚಾರೇ ವಾ ಅಜ್ಝೋಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಬಹಾರಾಮೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅಜ್ಝಾರಾಮೇ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಅಙ್ಗೇಸು ಚ ‘‘ಅಜ್ಝಾರಾಮೇ ವಾ ಆರಾಮೂಪಚಾರೇ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಜ್ಝಾರಾಮೇ ಹಿ ದಸ್ಸಿತೇ ಆರಾಮೂಪಚಾರಂ ದಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ. ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಚತುತ್ಥಪಾಟಿದೇಸನೀಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಾಟಿದೇಸನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸೇಖಿಯಕಣ್ಡಂ

ಸೇಖಿಯೇಸು ¶ ¶ ಸತಿಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಅನಾದರಿಯಾಪೇಕ್ಖಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕಾರಕೋ ನ ವುತ್ತೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ವಿನಯಧಮ್ಮತಾ, ಯದಿದಂ ಸಾಪೇಕ್ಖೇ ಕಾರಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಸೋ ವುತ್ತನಿಯಮೇ ವಿಧಿ, ಭುಮ್ಮಕರಣಞ್ಚ. ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಾಧಿಕಮ್ಪಿ ಓತಾರೇತ್ವಾ ನಿವಾಸೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತತೋ ಪರಂ ಓತಾರೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಆರಾಮೇ ವಾತಿ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಾದಿಕಾಲೇ. ಪಾರುಪಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವುತ್ತಂ.

ಠತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವಂ ಓಲೋಕೇತುಂ ಲಭತಿಯೇವಾತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೫೮೨) ಲಿಖಿತಂ. ಯಥಾ ವಾಸೂಪಗತಸ್ಸ ಅನ್ತರಘರೇ ಕಾಯಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಥಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಗನ್ತುಕಾಮಸ್ಸಪಿ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಅಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಅಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಮನಾರೋಚೇತ್ವಾ ಯಥಾಕಾಮಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಗಮನಕಾಲೇ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಆವಸಥಂ ಪುರತೋವ ಠಿತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಾಸೂಪಗತೋ ಚೇ ಹೋತಿ, ಇತರೇಹಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಯಥಾಸುಖಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಚತೂಹಪಞ್ಚಾಹಂ ವಾಸಮಧಿಟ್ಠಾಯ ವಸಿತಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಞ್ಚ ವಾಸೂಪಗತಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಞ್ಚ ವಟ್ಟತೀತಿ. ಬುದ್ಧಪೂಜಮ್ಪಿ ಯಥಾಸುಖಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಹಂ ತಹಂ ಓಲೋಕೇತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ನಾಮ ಆಮಿಸಪೂಜಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಛಬ್ಬೀಸತಿಸಾರುಪ್ಪವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮತಿತ್ತಿಕೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೦೨-೬೦೩) ವಚನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಸಮಪುಣ್ಣೋ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದೀಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತೇ ಪತ್ತೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ದಿಯ್ಯಮಾನೋ ಥೂಪೀಕತೋಪಿ ಚೇ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ. ಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪುನ ಉಗ್ಗಿರಿತುಕಾಮಸ್ಸಾಪಿ ಸಹಸಾ ಚೇ ಪವಿಸತಿ, ಏತ್ಥ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ¶ ಭುಞ್ಜತಿ ನಾಮ. ವಿಞ್ಞತ್ತಿಕತಞ್ಚ ಅಕತಞ್ಚ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತಂ ಸಹಸಾ ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತಿ, ಅಸ್ಸತಿಯಾ ಭುಞ್ಜತಿ ನಾಮ.

ಸಯಂ ¶ ಯಾನಗತೋ ಹುತ್ವಾ, ಯಥಾ ಯಾನಗತಸ್ಸ ಚೇ;

ಅಲಂ ವತ್ಥುಂ ತಥಾ ನಾಲಂ, ಸಛತ್ತೋ ಛತ್ತಪಾಣಿನೋ.

‘‘ಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಥೇಯ್ಯಸತ್ಥಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಕಿರಿಯಂ, ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ, ಸಚಿತ್ತಕಂ, ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ವಚೀಕಮ್ಮಂ, ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ, ದುಕ್ಖವೇದನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಸೇಖಿಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾ

ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡಂ

ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಮೇವಾತಿ ¶ ¶ ಏತ್ಥ ದಹರವಸೇನ ‘‘ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಚ ವುಡ್ಢವಸೇನ ‘‘ಆವುಸೋ’’ತಿ ಚ ತತ್ಥ ದುವಿಧೋ ಅಭಿಲಾಪೋ, ಇಧ ಪನ ವುಡ್ಢದಹರಾನಂ ‘‘ಅಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏಕಮೇವ.

ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ತಬ್ಬಹುಲನಯೇನ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಪನ ‘‘ಸಾದಿಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಕಿರಿಯತೋಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೫೬) ನಯೇನ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನತಂ ವತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆನೇತ್ವಾ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೇನ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಅಭಿನಿಸೀದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಚೇ ಪವೇಸನಂ ಸಾದಿಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೫೮) ನಯೇನ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸಪಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಾಯಪಿ ತಬ್ಬಹುಲನಯೇನೇವ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಪವೇಸನಸಾದಿಯನಾದಿಮ್ಹಿ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಅಙ್ಗಜಾತಚಲನಞ್ಚೇತ್ಥ ¶ ನ ಸಾರತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಸೋ ಚೇ ಪವೇಸನಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಪವಿಟ್ಠಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಠಿತಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಉದ್ಧರಣಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೮) ಏತ್ಥ ಠಿತನಸಾದಿಯನೇ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಚಲನತ್ತಾ. ಸಾದಿಯನಪಚ್ಚಯಾ ಪಟಿಸೇವನಚಲನಞ್ಚೇತ್ಥ ನ ದಿಸ್ಸತೇವಾತಿ ತಬ್ಬಹುಲನಯೇನೇವ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ.

ಅಪಿಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾಪಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇ ತಸ್ಸ ಸಾದಿಯನಸ್ಸ ಸರೂಪೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದನುರೂಪವಸೇನ ವಿಭಙ್ಗನಯಮನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಚೇತೇಸು ತಬ್ಬಹುಲನಯೇನ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಸುರಾದೀನಂ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾ. ಇತರಥಾ ‘‘ಯಂ ಅಕುಸಲೇನೇವ ¶ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಲೋಕವಜ್ಜಾ, ಸೇಸಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಲೋಕವಜ್ಜಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಾನಂ ನಿಯಮಲಕ್ಖಣಸಿದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಯಸ್ಸಾ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಲೋಕವಜ್ಜಾ, ಸೇಸಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತೇ ಲೋಕವಜ್ಜವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ ವತ್ಥುಅಜಾನನಪಕ್ಖೇಪಿ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತ್ತಾ. ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಸುರಾಪಾನವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಮಜ್ಜಪಾನೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಬೀಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಜಂ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ. ಸಾಮಣೇರೋ ಜಾನಿತ್ವಾವ ಪಿವನ್ತೋ ಸೀಲಭೇದಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೦೮) ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವತ್ಥುಅಜಾನನಪಕ್ಖೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಸಿದ್ಧಿಕರಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸದಿಸೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಸತಿಪಿ ಸಾಮಣೇರೋ ಸೀಲಭೇದಂ ನಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಅಭಿನಿವೇಸವಚನಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ಸುರಾಪಾನಸ್ಸ. ‘‘ಸುರಾಮೇರಯಿಮೇ’’ತಿ ವತ್ಥುಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಾತಬ್ಬತಾದಿವಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ನತ್ಥಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಸಾ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ’’ತಿಆದಿ.

ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯುತ್ತಿವಚನೇನ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪವಿಸನತೋ ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇಸು ಅಕುಸಲನಿಯಮೋತಿ ಚೇ? ನ, ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಸೇಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪವಿಸನತೋ. ಅಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಅಕುಸಲನಿಯಮಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸುಪನ್ತಸ್ಸ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಜಲಬಿನ್ದುಮಿವ ಸುರಾಬಿನ್ದುಆದಯೋ ಉದಾಹರಿತಬ್ಬಾ. ತಬ್ಬಹುಲನಯೇನ ಹಿ ಅತ್ಥೇ ಗಹಿತೇ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಮೇತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಳಿಯಾ ಚಾತಿ. ಆಚರಿಯಾಪಿ ಸುರಾಪಾನೇ ಅಕುಸಲನಿಯಮಾಭಾವಮೇವ ವದನ್ತಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಪನ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ಪನಸ್ಸ ತಬ್ಬಹುಲನಯಮೇವ, ನ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇ. ಕಥಂ? ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಏತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಚ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಭಾವೇ ಸತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಕಾಯಙ್ಗಂ ಅಚೋಪಯಮಾನಾಪಿ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಏವಂ ಭಿಕ್ಖು. ಭಿಕ್ಖು ಪನ ಚೋಪಯಮಾನೋವ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇಪಿ ಚೋಪನೇ ಸತಿ ಏವ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನಾಸತಿ. ಪವೇಸನಂ ¶ ಸಾದಿಯತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪವೇಸನಸಾದಿಯನಂ ನಾಮ ಸೇವನಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದನಂ, ಮಗ್ಗೇನ ವಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಮ್ಪಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಯಚಲನಂ ಏಕನ್ತಂ ಅತ್ಥಿ ಏವ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವದನ್ತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ

ಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಕಣ್ಡಂ

೧. ಉಸ್ಸಯವಾದಿಕಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ¶ ¶ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಪತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾನವಿಧಯೋ ಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖುನೀ…ಪೇ… ಆಪನ್ನಾ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲನಿಯಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ‘‘ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸ’’ನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿನಾಮಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ. ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಮೇವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ.

ಉಸ್ಸಯವಾದಿಕಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಚೋರಿವುಟ್ಠಾಪಿಕಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

ಕತ್ಥಚಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಏವ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿಯಾ ವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ, ಖಣ್ಡಸೀಮಾದಿಗತಾಯ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ.

ಚೋರಿವುಟ್ಠಾಪಿಕಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಏಕಗಾಮನ್ತರಗಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

‘‘ಆಭೋಗಂ ವಿನಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಭೋಗೇ ಸತಿ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ಉಪಚಾರಾತಿಕ್ಕಮೇ ಆಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಓಕ್ಕಮೇ. ದ್ವೀಸುಪಿ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ ಗಾಮನ್ತರಗಮನಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಉಪಚಾರಸ್ಸ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಗಣಮ್ಹಾ ಓಹೀಯನಸ್ಸ ವಿರೋಧೋ. ‘‘ಅರಞ್ಞೇ’’ತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಗಾಮನ್ತರೇಪಿ ಹೋತಿ ಏವ.

ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ¶ ಬುದ್ಧವರೇನ ವಣ್ಣಿತಾತಿ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಗಾಮನ್ತರಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ನದಿಪಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏಕಗಾಮನ್ತರಗಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

‘‘ಛಾದನಪಚ್ಚಯಾ ¶ ಪನ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಇದಂ –

‘‘ಆಪಜ್ಜತಿ ಗರುಕಂ ಸಾವಸೇಸಂ;

ಛಾದೇತಿ ಅನಾದರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ;

ನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ನೋ ಚ ಫುಸೇಯ್ಯ ವಜ್ಜಂ;

ಪಞ್ಹಾಮೇಸಾ ಕುಸಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತಾ’’ತಿ. (ಪರಿ. ೪೮೧) –

ಇಮಾಯ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಮಾದಲೇಖಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಗವೇಸಿತಬ್ಬೋ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಾನತ್ತಕಥಾಯಂ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನತೋ ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿಗಮನವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರತೋ ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿಹಾರೂಪಚಾರತೋ ಚ ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪ್ಪದೇಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗಾಮೇಪಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಪನ ಗಾಮೇ ನ ವಟ್ಟತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ. ಅಪರೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಗಾಮೇ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಭಿಕ್ಖುವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಪುಬ್ಬೇ ಏವ ಗಾಮೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಗಾಮಂ ಅವತ್ವಾ ವಿಹಾರೂಪಚಾರಮೇವ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ. ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಿಹಾರೋ ಗಾಮೇ ಏವ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಬಹಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ವಿಹಾರೂಪಚಾರಞ್ಚ ಉಭಯಮೇವೇತ್ಥ ದಸ್ಸಿತಂ. ತಸ್ಮಾ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ನಾನಾತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಕಣ್ಡಂ

ದುತಿಯೇ ¶ ¶ ಇಧ ಭಾಜಾಪಿತಾಯ ಲದ್ಧಚೀವರಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಂ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಅತ್ತನಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ.

ತತಿಯೇ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ದುಕ್ಖವೇದನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಚತುತ್ಥೇ ಪಠಮಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ತತೋ ಊನತರಮ್ಪಿ ಲಭೇಯ್ಯ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಮೇವ ಅಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ.

ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಾಚಿತ್ತಿಯಕಣ್ಡಂ

೧. ಪಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ಪಠಮೇ ¶ ¶ ಹರಿತಪತ್ತವಣ್ಣೋ ಹರಿತಕೋ. ಚಾಪಲಸುಣಂ ಅಮಿಞ್ಜಕೋ. ಅಙ್ಕುರಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ತಸ್ಸ ಹೋತಿ. ಪಲಣ್ಡುಕಾದಯೋ ಸಭಾವೇನೇವ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ಸೂಪಸಮ್ಪಾಕಾದೀ ವಿನಾಪಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಯಾಗುಭತ್ತೇಪಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ, ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾಪಿ ಗಿಲಾನಾಯ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಲಸುಣಂ ಕಪ್ಪತಿ, ನ ಅಗಿಲಾನಾಯಾ’’ತಿ ಅಭಯಗಿರೀನಂ ಉಗ್ಗಹೋತಿ.

ದುತಿಯೇ ಆಬಾಧಪಚ್ಚಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಂಹರಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಏತ್ಥ ಚ ಲಸುಣೇ ಚ ದುಕ್ಕಟಂ.

ಸತ್ತಮೇ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದಸದಿಸಾನೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ.

ನವಮೇ ಕುಟ್ಟೋ ನಾಮ ಘರಕುಟ್ಟೋ. ಪಾಕಾರೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖೇಪಪಾಕಾರೋ.

ಛಡ್ಡಿತಖೇತ್ತೇತಿ ಪುರಾಣಖೇತ್ತೇ. ಸಙ್ಘಸನ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಛಡ್ಡೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ. ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಸನ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸನ್ತಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಟ್ಟತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಾರುಪ್ಪವಸೇನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ದಸಮೇ ‘‘ಸಯಂ ತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಕರೋನ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ಇಧ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಏಳಕಲೋಮಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಮಹಾಪದೇಸತೋ. ಯದಿ ನಚ್ಚಾದೀನಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ವಾ ಸುಣಿತುಂ ವಾ ನ ಲಭತಿ, ಪಗೇವ ಅತ್ತನಾ ಕಾತುನ್ತಿ ನಯತೋ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಇತರಥಾ ಮಹಾಪದೇಸಾ ನಿರತ್ಥಕಾ ಸಿಯುಂ. ‘‘ಏವಂ ಅಞ್ಞತ್ಥಪಿ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಇಧ ವುತ್ತಮೇವ ¶ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಛಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಇಧ ವುತ್ತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಮೂಲಭೂತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ವುತ್ತಾಪತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಳಕಲೋಮಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವಾತಿ ಅಪರೇ. ಆರಾಮೇ ಠತ್ವಾತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಠತ್ವಾ, ತತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥೇಹಿಪಿ ಲಭತಿ. ಆರಾಮೇ ಠಿತಾತಿ ಪನ ಆರಾಮಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತರಥಾ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ನ ಲಭೇಯ್ಯಾತಿ.

ಪಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಉಪಚಾರೋ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥೋ. ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಸತ್ತಮೇ ಧುವಪಞ್ಞತ್ತೇತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ. ಕುಲಾನೀತಿ ಕುಲಘರಾನಿ.

ದುತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ತತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ಚತುತ್ಥೇ ಸಙ್ಘಾಟಿಆದಿವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಿತಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಚಾರಂ.

ಪಞ್ಚಮೇ ‘‘ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಛಟ್ಠೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಥಾಲಕಾದೀನಂ ವಾ ಸಪ್ಪಿತೇಲಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ.

ತತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚತುತ್ಥವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ಛಟ್ಠೇ ಸಂಸಟ್ಠವಿಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಠಮಅರಿಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಸದಿಸಮೇವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ.

ಚತುತ್ಥವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಪಞ್ಚಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

‘‘ಚಿತ್ತಾಗಾರಂ ¶ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕೀಳಿತುಂ ರಮಿತುಂ ಕತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೯೭೯) ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚಿತ್ತಾಗಾರಾದೀನಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ಕತಾನಿ, ನ ರಞ್ಞೋ ಏವ.

ಸತ್ತಮೇ ಏತೇನ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತುಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೦೦೭) ಪಾಳಿ ಚ ಅತ್ಥಿ. ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ. ಅಟ್ಠಮೇಪಿ ಏಸೋವ ಪಾಠೋ.

ಪಞ್ಚಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಛಟ್ಠವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ದಸಮೇ ¶ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಛಟ್ಠವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಅಟ್ಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯೇಸು ‘‘ಗಿಹಿಗತಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕುಮಾರಿಭೂತಾ’’ತಿ ವಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ವದನ್ತಿ ಚೇ, ಕಮ್ಮಂ ಕುಪ್ಪತಿ.

ಏಕಾದಸಮೇ ಛನ್ದಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ. ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ‘‘ಪಾರಿವಾಸಿಕಛನ್ದದಾನೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೧೬೮) ಪದಭಾಜನಂ ವುತ್ತಂ. ಏತಸ್ಸ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯಾತಿ ಛನ್ದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಛನ್ದವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮತ್ತೇನ ವಾ ವುಟ್ಠಿತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೬೭) ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಛನ್ದಸ್ಸ ಪನ ಅವಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಛನ್ದಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಪಾಸೇ ವಿಹರಿತ್ವಾ ಪುನ ಸನ್ನಿಪಾತಕರಣಞ್ಚ ವಟ್ಟತೀತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ಅಟ್ಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ನವಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ತತಿಯೇ ¶ ‘‘ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ಪನ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ಚತುತ್ಥೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ತತಿಯೇ ವುತ್ತನಯೇನ.

ಏಕಾದಸಮೇ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕಥಿನಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ದ್ವಾದಸಮೇ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪದಸೋಧಮ್ಮಸದಿಸಾನಿ, ಇದಂ ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ.

ತೇರಸಮೇ ‘‘ಸಂಕಚ್ಚಿಕಂ ನಾಮ ಅಧಕ್ಖಕಂ ಉಬ್ಭನಾಭಿ, ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೨೨೬) ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಅಧಕ್ಖಕಉಬ್ಭನಾಭಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ¶ ಪಾಠೋ. ಅಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ಆಪತ್ತಿಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ.

ನವಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸುದ್ಧಪಾಚಿತ್ತಿಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಮುಟ್ಠಾನವಿನಿಚ್ಛಯವಣ್ಣನಾ

ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಪನ ಗಿರಗ್ಗಸಮಜ್ಜಾದೀನಿ ‘‘ಅಚಿತ್ತಕಾನಿ ಲೋಕವಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ನಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಗನ್ಧ’’ನ್ತಿ ವಾ ಅಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ದಸ್ಸನೇನ, ವಿಲಿಮ್ಪನೇನ ವಾ ಆಪಜ್ಜನತೋ ವತ್ಥುಅಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ಅಚಿತ್ತಕಾನಿ. ‘‘ನಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಗನ್ಧ’’ನ್ತಿ ವಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿಯಾ, ವಿಲಿಮ್ಪನ್ತಿಯಾ ವಾ ಅಕುಸಲತ್ತಾ ಏವ ಲೋಕವಜ್ಜಾನಿ. ಚೋರಿವುಟ್ಠಾಪನಾದೀನಿ ‘‘ಚೋರೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ಥುಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಕರಣೇಯೇವ ಆಪಜ್ಜನತ್ತಾ ಸಚಿತ್ತಕಾನಿ. ಉಪಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಏಕನ್ತಾಕುಸಲಚಿತ್ತೇನೇವ ಅಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಾನಿ. ‘‘ಇಧ ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಜಾನನಾಜಾನನತಾಯ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ಥುಜಾನನಾಜಾನನತಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸನಾಭಾವಾ –

ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಂ ¶ ದ್ವಿಧಾ ಮತಂ, ವತ್ಥುಪಣ್ಣತ್ತಿಅಞ್ಞಾಣಾ;

ವುತ್ತಂ ಞಾಣಂ ದ್ವಿಧಾ ಇಧ, ಸಕನಾಮೇನ ಅಞ್ಞಾತಂ.

ಪರನಾಮಞ್ಚ ಜಾನನಂ, ವತ್ಥುಸ್ಸೇಕಂ ಬಲಕ್ಕಾರೇ;

ಏಕಧಾ ಸಮಚಾರಿಕೇ, ತಸ್ಮಿಂ ತಪ್ಪಟಿಬನ್ಧೋತಿ.

ಪರನಾಮೇನ ಜಾನನಂ, ದ್ವಿಧಾ ಮುತ್ತಾದಿಕೇ ಏಕಂ;

ಏಕಂ ಲೋಮಾದಿಕೇ ಮತನ್ತಿ, ಅಯಂ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಂ, ಅನುತ್ತಾನತ್ಥೇ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯತ್ತಾ ನ ಉದ್ಧಟನ್ತಿ;

ಸಮುಟ್ಠಾನವಿನಿಚ್ಛಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀಪುರಾಣಟೀಕಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಅಭಿನವಟೀಕಾ

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ತಿಲೋಕತಿಲಕಂ ¶ ¶ ಬುದ್ಧಂ, ವನ್ದೇ ಸುದ್ಧಗುಣಾಕರಂ;

ಕರುಣಾಸೀತಲೀಭೂತ-ಹದಯಂ ಮಹಿತೋದಯಂ.

ತೇನಾಪಿ ಧಮ್ಮರಾಜೇನ, ಲೋಕೇಕಾಚರಿಯೇನ ಯೋ;

ಪೂಜಿತೋ ತಞ್ಚ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ವನ್ದೇ ಗಮ್ಭೀರಮುತ್ತಮಂ.

ಮುನಿನ್ದಚನ್ದಸದ್ಧಮ್ಮ-ರಂಸೀಹಿ ವಿಮಲೇಹಿ ಯೋ;

ಬೋಧಿತೋಹಂ ಸದಾ ವನ್ದೇ, ತಂ ಸಙ್ಘಂ ಕುಮುದಾಕರಂ.

ವಿನಯೇ ¶ ನಯಗಮ್ಭೀರೇ, ಸಬ್ಬಥಾ ಪಾರದಸ್ಸಿನಾ;

ವಾದಿನಾ ದುತ್ತರಾಗಾಧ-ಸಬ್ಬಸತ್ಥಮಹಣ್ಣವೇ.

ಯಾ ಕತಾ ಬುದ್ಧಘೋಸೇನ, ಥೇರೇನ ಥಿರಚೇತಸಾ;

ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ ನಾಮ, ಮಾತಿಕಟ್ಠಕಥಾ ಸುಭಾ.

ಥಿರಾನೇಕಗುಣೋಘೇನ, ಥೇರೇನ ವಿನಯಞ್ಞುನಾ;

ಕಲ್ಯಾಣಾಚಾರಯುತ್ತೇನ, ಧೀಮತಾ ಮುನಿಸೂನುನಾ;

ವಿನಯಟ್ಠಿತಿಕಾಮೇನ, ಸುಮೇಧೇನಾಭಿಯಾಚಿತೋ.

ತಮಹಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುವಿಸುದ್ಧಮನಾಕುಲಂ;

ಸಾಧವೋ ತಂ ನಿಸಾಮೇಥ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಮಮ ಭಾಸತೋತಿ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಬ್ಬಕುಸಲಧಮ್ಮಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ವಿಪುಲೋಳಾರಗುಣವಿಸೇಸಾವಹಸ್ಸ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋಯಮಾಚರಿಯೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮಕರಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಪುನಾತಿ. ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಸನ್ತಾನನಿಸ್ಸಯಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಸಮತ್ಥಾ ಹೋತೀತಿ ¶ . ಅಪಿಚ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮೇನ ವಿಧುತಸಬ್ಬಕಿಬ್ಬಿಸೇ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಭವನ್ತರೂಪಚಿತಾನಿಪಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಕಮ್ಮಾನಿ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲತೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಾಯ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಾಲಮನ್ತರಾಯಕರಣಾಯಾತಿಪಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾ.

ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ತಾವ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೨) ನಿದ್ದೇಸನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಸವಾಸನಾಯ ಅಞ್ಞಾಣನಿದ್ದಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಗಮತೋ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ವಿಕಸಿತಭಾವತೋ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಬುದ್ಧೋ ಜಾಗರಣವಿಕಸನತ್ಥವಸೇನ. ಅಥ ವಾ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನವಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ, ಞೇಯ್ಯವಿಸೇಸಸ್ಸ ಚ ಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಹಣತೋ ¶ ಕಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅವಗಮನತ್ಥವಸೇನೇವ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಬುದ್ಧೋ ಯಥಾ ‘‘ದಿಕ್ಖಿತೋ ನ ದದಾತೀ’’ತಿ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವಿತೇನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಹವಾಸನಾಯ ವಿಗತವಿದ್ಧಸ್ತನಿರವಸೇಸುಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅಪರಿಮೇಯ್ಯಗುಣಗಣಾಧಾರೋವ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ ಬುದ್ಧೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಯಮ್ಭೂ ಅನಾಚರಿಯಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಮಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ, ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೧),

ತಂ ಬುದ್ಧಂ.

ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ, ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ ಚ ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ, ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಧಾರಣಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾತಿ ಉಭಯಮೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಧಾರೇತಿ. ಅರಿಯಫಲಞ್ಚ ಪನ ತಂಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನೇನ ತದನುಕೂಲತಾಯ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಚ ತದಧಿಗಮಹೇತುತಾಯಾತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯತೋ ಧಾರೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಧಮ್ಮಂ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಬುದ್ಧಂ, ಇಮಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ವನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧರತನೇನ ಸಹ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಧಮ್ಮರತನಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ.

ನ ಕೇವಲಂ ಇದಂ ದ್ವಯಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಘಞ್ಚಾ’’ತಿ. ಅರಿಯೇನ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತೋ ಘಟಿತೋತಿ ಸಙ್ಘೋ, ಅಟ್ಠಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೋ. ತೇಹಿ ¶ ತೇಹಿ ವಾ ಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ಕಿಲೇಸದರಥಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಘಾತಿತತ್ತಾ ಸಙ್ಘೋ, ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸಙ್ಘಸ್ಸಾಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಾಯ ಠಿತತ್ತಾ ಪುರಿಮಚೇತನಾಯ ವಿಯ ದಾನೇ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೋಪಿ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅರಿಯೇನ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅಸಂಹತೋ, ನಿಯ್ಯಾನಿಕಪಕ್ಖಿಯೇನ ಪನ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೇನ ಸಂಹತತ್ತಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತಾರಹೋ ಸಙ್ಘೋಯೇವಾತಿ, ತಂ ಸಙ್ಘಂ. ಚ-ಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥೋ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕಿಂವಿಸಿಟ್ಠಂ ಬುದ್ಧಂ, ಧಮ್ಮಂ, ಸಙ್ಘಞ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ವನ್ದನಾಮಾನಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಭಾಜನ’’ನ್ತಿ. ಇದಞ್ಚ ವಿಸೇಸನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ವನ್ದನಾಮಾನಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಭಾಜನಂ. ಬುದ್ಧಂ…ಪೇ… ವನ್ದನಾಮಾನಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಭಾಜನಂ ಸಙ್ಘಞ್ಚಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಅರಹತಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸೇಟ್ಠಭಾವೇನ ಕರಿಯಮಾನೋ ಪಣಾಮೋ ವನ್ದನಾ, ಸಮ್ಮಾನೋ ಮಾನೋ, ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಉಪಹಾರೋ ಪೂಜಾ, ಅಭಿಸಙ್ಖತಪಚ್ಚಯದಾನಂ ¶ ಸಕ್ಕಾರೋ, ವನ್ದನಾ ಚ ಮಾನೋ ಚ ಪೂಜಾ ಚ ಸಕ್ಕಾರೋ ಚ ವನ್ದನಾಮಾನಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಾ, ತೇಸಂ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣೇನ ಭಾಜನತ್ತಾ ಆಧಾರತ್ತಾ ವನ್ದನಾಮಾನಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಭಾಜನಂ. ಇಮಿನಾ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಅರಹತಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಅಸಮಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತನ್ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ತಕ್ಕತಸ್ಸ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಸ್ಸ ಸಸನ್ತಾನಪವನಾದಿವಸೇನ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಾಯ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಿಪ್ಫಾದನಸಮತ್ಥಭಾವದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ ವನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಅರಹತಾದಿಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ವಿವಿಧೇನ, ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಪಸನ್ನೇನ ಮನಸಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಕರಣಭೂತಾಹಿ ಅಭಿವನ್ದಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೀಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ನಮಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಿವಿಧಾ ಚಾಯಂ ವನ್ದನಾ ಕಾಯವಚೀಮನೋವನ್ದನಾನಂ ವಸೇನ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣಾರಮ್ಮಣಾ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞತರಚೇತನಾ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಕಾಯವಚೀವನ್ದನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಉಭಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಪನ ಅಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಮನೋವನ್ದನಾತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ‘‘ವಣ್ಣನಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಏವಂ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಪಣಾಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಞ್ಚ ಪಣಾಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕತಞ್ಜಲೀ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಂ ನಮೋ ಕತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕತೋ ಅಞ್ಜಲಿ ಕರಪುಟೋ ಏತೇನಾತಿ ಕತಞ್ಜಲೀ. ಛನ್ದಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಞ್ಹೇತ್ಥ ದೀಘೋ ¶ , ಕತಞ್ಜಲೀ ಹುತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಕಾರಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯಾ ಮಹಾಥೇರಾ, ತೇ ಏವ ಪರಿಸ್ಸಯಸಹನತೋ, ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಕಿಲೇಸಹನನತೋ, ಪರವಾದಿಮಿಗೇಹಿ ಅಪಧಂಸನೀಯತೋ ಚ ಸೀಹಸದಿಸತ್ತಾ ಸೀಹಾತಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾ, ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಂ. ಕೀದಿಸಾ ತೇ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾ, ಯೇಸಂ ತಯಾ ನಮೋ ಕರೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾನನ್ತಿ ಥಿರೇಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಥೇರಾ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ, ತೇಸಂ ವಂಸೋ ಅನ್ವಯೋತಿ ಥೇರವಂಸೋ. ಏತೇನ ಭಿನ್ನಲದ್ಧಿಕಾನಂ ಸತ್ತರಸಭೇದಾನಂ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾದೀನಂ ವಂಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಥೇರವಂಸಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಪನ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ತಸ್ಸ ಥೇರವಂಸಸ್ಸ ದೀಪನತೋ ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾ, ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾ, ತೇಸಂ ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾನಂ. ಅಸಂಹೀರತ್ತಾ ಥಿರಾನಂ. ವಿನಯಕ್ಕಮೇತಿ ಆರಮ್ಭಾನುರೂಪವಚನಮೇತಂ, ತೇ ಪನ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಥಿರಾ ಏವ.

ಏವಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಮ್ಪಿ ಪಣಾಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಭಿಧಾನಾನಿಸಂಸಂ, ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಾಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಮಹೇಸಿನಾ ಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಮಹೇಸಿನಾತಿ ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಾದಿಕೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇ ಏಸೀ ¶ ಗವೇಸೀತಿ ಮಹೇಸಿ. ಮಹನ್ತೇಹಿ ಏಸಿತೋತಿ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಸೇಖಾಸೇಖಇಸೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠತ್ತಾ ಮಹನ್ತೋ ಇಸೀತಿ ವಾ ಮಹೇಸಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತೇನ ಮಹೇಸಿನಾ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಸತ್ತಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಸಂವರಭೂತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ, ತದ್ದೀಪನತೋ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ವಾ. ಕಿಮ್ಭೂತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಪಮುಖೇ ಸಾಧೂತಿ ಪಮೋಕ್ಖಂ, ಪಮೋಕ್ಖಮೇವ ಪಾಮೋಕ್ಖಂ, ವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಅನವಜ್ಜಾನಂ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಿ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನರೋ ಸಪಞ್ಞೋ, ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩, ೧೯೨; ಪೇಟಕೋ. ೨೨; ಮಿ. ಪ. ೨.೧.೯) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಮುಖಮಿವಾತಿ ಮುಖಂ, ದ್ವಾರಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಲೇಯ್ಯಪೇಯ್ಯವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಆಹಾರೋ ಮುಖೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಿ ಫರತಿ, ಏವಂ ಯೋಗಿನೋಪಿ ಚಾತುಭೂಮಕಕುಸಲಂ ಸೀಲಮುಖೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಖಮಿವಾತಿ ಮುಖ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಮುಖಂ ದ್ವಾರಂ ಮೋಕ್ಖಪ್ಪವೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾನಿ ¶ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಕುಸಲಾನಿ ಸೀಲಾನೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೧.೧).

ತಥಾ –

‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಪಾಮೋಜ್ಜತ್ಥಾಯ, ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಪೀತತ್ಥಾಯ, ಪೀತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ಥಾಯ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಸುಖತ್ಥಾಯ, ಸುಖಂ ಸಮಾಧತ್ಥಾಯ, ಸಮಾಧಿ ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಿಬ್ಬಿದತ್ಥಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾ ವಿರಾಗತ್ಥಾಯ, ವಿರಾಗೋ ವಿಮುತ್ತತ್ಥಾಯ, ವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೬೬) ಚ.

ಏವಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಿಧಾನಾದಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೂರತೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚತುತ್ಥಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೂರತೇನಾತಿ ಸೋಭನೇ ರತೋತಿ ಸೂರತೋ ಉ-ಕಾರಸ್ಸ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ, ತೇನ ಸೂರತೇನ, ಸೋಭನೇ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಕಮ್ಮೇ ರತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಿನೀತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿವಾತೇನಾತಿ ನೀಚವುತ್ತಿನಾ. ಸುಚಿಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿನಾತಿ ಸುಚಿಭೂತಾ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲಿಖನಸಮತ್ಥಾ ವುತ್ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಚಿಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿ, ತೇನ ಸುಚಿಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿನಾ, ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛವುತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿನಯಾಚಾರಯುತ್ತೇನಾತಿ ವಾರಿತ್ತಚಾರಿತ್ತಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೇನ. ಅಥ ವಾ ವಿನಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದಿಭೇದೋ ಸಂವರವಿನಯೋ. ಆಚಾರೋತಿ ಆಚಾರಗೋಚರನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಾಚಾರೋ ¶ . ಸೋಣತ್ಥೇರೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸೋಣೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಥಿರೇಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಥೇರೋ. ಯಾಚಿತೋತಿ ಅಭಿಯಾಚಿತೋ. ಥೇರೋ ಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾಯ ದುರವಗಾಹತಂ, ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ತಯಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಸುಚಿರಟ್ಠಿತಿಕತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಾನಿಸಂಸಗಾರವೇನ ಯಾಚನಂ ಅಕಾಸಿ. ತದಸ್ಸ ಯಾಚನಂ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಿದಾನಭೂತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಾಚಿತೋ’’ತಿ ಆಹ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೂರತೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಸೋರಚ್ಚಂ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ನಿವಾತೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನೀಚಮನತಾ ನಿವಾತವುತ್ತಿತಾ, ಯಾಯ ನಿವಾತವುತ್ತಿತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಿಹತಮಾನೋ, ನಿಹತದಪ್ಪೋ, ಪಾದಪುಞ್ಛನಚೋಳಕಸಮೋ, ಭಿನ್ನವಿಸಾಣೂಸಭಸಮೋ, ಉದ್ಧಟದಾಠಸಪ್ಪಸಮೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಸಣ್ಹೋ ಸಖಿಲೋ ಸುಖಸಮ್ಭಾಸೋ ¶ ಹೋತಿ. ‘‘ಸುಚಿಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ‘‘ವಿನಯಾಚಾರಯುತ್ತೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮನೇಕಗುಣೇಹಿ ತಸ್ಸ ಅಭಿತ್ಥವನಂ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಅಜ್ಝೇಸನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಬಾಹಿತುನ್ತಿ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಸ್ಸಾಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ಪವತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಕಿಞ್ಚ – ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅಜ್ಝೇಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕರಿಯಮಾನಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝೇಸನಾಧಿಪಚ್ಚೇನ, ಮಮಞ್ಚ ಉಸ್ಸಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನ ಚಿರೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸವನೇ ಸೋತುಜನಸ್ಸಾದರಂ ಜನೇತುಂ ತಪ್ಪಯೋಜನಕರಣಪ್ಪಕಾರನಿಸ್ಸಯಾಭಿಧಾನಾದಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಯಂ ಮಹೇಸಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಕಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ. ಸಞ್ಜಾತಕಙ್ಖಾನನ್ತಿ ಪದಪದತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯವಸೇನ ಸಞ್ಜಾತಕಙ್ಖಾನಂ, ಸಮುಪ್ಪನ್ನಸಂಸಯಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಙ್ಖಾವಿತರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಂಸಯಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮನತ್ಥಾಯ. ತಸ್ಸಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ. ವಣ್ಣೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಕಥೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ವಣ್ಣನಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾ, ತಂ ವಣ್ಣನಂ. ಇಮಸ್ಸ ಚ ‘‘ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಿಂಭೂತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣವಿನಿಚ್ಛಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಪರಿಪುಣ್ಣವಿನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಪದಭಾಜನಾದಿವಸೇನ ಅಸಾಧಾರಣವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಚ ನಿದಾನಾದಿವಸೇನ ಸತ್ತರಸಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಸಾಧಾರಣವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಪಕಾಸನತೋ ಸಮ್ಪುಣ್ಣವಿನಿಚ್ಛಯಂ.

ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನನ್ತಿ ಮಹಾಮೇಘವನುಯ್ಯಾನಭೂಮಿಭಾಗೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ವಿಹಾರೋ ಮಹಾವಿಹಾರೋ, ಯೋ ಸತ್ಥುನೋ ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ವಿಭೂಸಿತೋ, ತತ್ಥ ವಸನ್ತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸಿನೋ, ತೇಸಂ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ¶ . ವಾಚನಾಮಗ್ಗನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಕಥಾಮಗ್ಗನಿಸ್ಸಿತಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾನಯಂ ಇಧ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪವತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ. ನಾಮೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣನಾಮೇನ. ಕಙ್ಖಾವಿತರನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ, ತಂ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಂ. ಸುಭನ್ತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸುನ್ದರಂ, ಸದ್ದಲಕ್ಖಣಸುಭತೋ, ವಿನಿಚ್ಛಯಸುಭತೋ, ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸುಭತೋ ಚ ಸುಭಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಕಙ್ಖಾವಿತರಣತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪುರಿಪುಣ್ಣವಿನಿಚ್ಛಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ¶ ಸಂವಣ್ಣನಾಪ್ಪಕಾರಂ, ‘‘ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ವಾಚನಾಮಗ್ಗನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಿಸ್ಸಯವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧಿಸಙ್ಕರದೋಸವಿವಜ್ಜನತೋ, ‘‘ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ವತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಾದಿಸಹಿತಂ ಸಞ್ಞಾದಿಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ವಣ್ಣನಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ತಾವ ವಚನತ್ಥತೋ, ಸರೂಪಭೇದತೋ, ಗನ್ಥಭೇದತೋ, ಉದ್ದೇಸವಿಭಾಗತೋ, ಉದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಚ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತದುದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನಾಯಂ ವಣ್ಣನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ.

ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಥಾಪದೇ. ಪಅತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಪಕಾರತೋ ಅತಿವಿಯ ಸೀಲೇಸು ಮುಖಭೂತಂ. ಅತಿಪಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ತಮೇವ ಪದಂ ಉಪಸಗ್ಗಬ್ಯತ್ತಯೇನ ವದತಿ. ಅಥ ವಾ ಪ ಅತಿ ಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ, ತಸ್ಸ ಉಪಸಗ್ಗಬ್ಯತ್ತಯೇನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಅತಿಪಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಪಭೇದತೋ ಪದವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ಸದ್ದತ್ಥತೋ ವದತಿ ‘‘ಅತಿಸೇಟ್ಠಂ ಅತಿಉತ್ತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ ಸೇಟ್ಠಂ, ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪನ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇತೀತಿ ಏವಂ. ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತವಚನತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಸಬ್ಬಮತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ, ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫; ೩.೯೦) ವಿಯ. ಇಮಿನಾತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನನ್ತರನಿದಸ್ಸಿತಸ್ಸ, ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಚ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವೀಥಿಯಾ ¶ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಸ್ಸ ವಚನತೋ. ಅಥ ವಾ ಇಮಿನಾತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವಕರಣವಚನಂ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖೀಕರಣತೋ. ವಚನತ್ಥೇನಾತಿ ‘‘ಅತಿಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದತ್ಥೇನ. ಏಕವಿಧಮ್ಪೀತಿ ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಮ್ಪಿ. ಸೀಲಗನ್ಥಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ ಹೋತೀತಿ ಪುನ ಸೀಲಗನ್ಥಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಭೇದೇನ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ, ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ತದುಭಯಸ್ಸಾಪಿ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪಾತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ಪಾತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇಹೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಸಂವರಣಂ ಸಂವರೋ, ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಸಂವರೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ. ವಿಹರತೀತಿ ವತ್ತತಿ.

ಆದಿಮೇತನ್ತಿ ಏತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ ಪುಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಆದಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ, ಉತ್ತಿಯ, ಆದಿಮೇವ ವಿಸೋಧೇಹಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು. ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ? ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ, ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಉಜುಕಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೮೨).

ಯಥಾ ಹಿ ನಗರವಡ್ಢಕೀ ನಗರಂ ಮಾಪೇತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂ ನಗರಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತಿ, ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ವೀಥಿಚತುಕ್ಕಸಿಙ್ಘಾಟಕಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಗರಂ ಮಾಪೇತಿ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ ರಜಕೋ ಪಠಮಂ ತೀಹಿ ಖಾರೇಹಿ ವತ್ಥಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ವತ್ಥೇ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಉಪನೇತಿ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ ಛೇಕೋ ಚಿತ್ತಕಾರೋ ರೂಪಂ ಲಿಖಿತುಕಾಮೋ ಆದಿತೋವ ಭಿತ್ತಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಏವಮೇವ ಯೋಗಾವಚರೋ ಆದಿತೋವ ಸೀಲಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ‘‘ಆದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಮುಖಮೇತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಸಂವರೋ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಂ (ದೀ. ನಿ. ೨.೯೦; ಧ. ಪ. ೧೮೫) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸೀಲನ್ತಿ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತವಸೇನ ದುವಿಧಂ ವಿನಯಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ, ಧಮ್ಮತೋ ಪನ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ವಾ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ, ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ‘‘ಕಿಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಚೇತನಾ ಸೀಲಂ ಚೇತಸಿಕಂ ಸೀಲಂ ಸಂವರೋ ಸೀಲಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೩೯) ‘‘ಉಭಯಾನಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ಉಭಯಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ, ದ್ವೇ ಮಾತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕಸ್ಸ ¶ . ವಿತ್ಥಾರೇನಾತಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ. ಸ್ವಾಗತಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಆಗತಾನಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಂ (ಮಹಾವ. ೧೩೪) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಸೀಲಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇಸು. ಯೋತಿ ¶ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ. ನನ್ತಿ ವಿನಯಪರಿಯಾಪನ್ನಸೀಲಂ. ರಕ್ಖತೀತಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅವಿಕೋಪೇನ್ತೋ ಪಾಲೇತಿ. ತಂ ‘‘ಪಾತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲೇ ಠಿತಂ. ಮೋಚೇತೀತಿ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಭಾವತೋ ಮೋಕ್ಖೇತಿ. ಅಪಾಯೇ ಜಾತಂ ಆಪಾಯಿಕಂ, ದುಕ್ಖಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀನಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ತದಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅತ್ತಾನುವಾದಾದೀಹೀತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುವಾದೋ ಅತ್ತಾನುವಾದೋ, ಸೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಅತ್ತಾನುವಾದಾದೀನಿ, ತೇಹಿ ಅತ್ತಾನುವಾದಾದೀಹಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪರಾನುವಾದದಣ್ಡದುಗ್ಗತಿಭಯಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಜೋತಕತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ದೀಪನತ್ತಾ. ಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ವುತ್ತೋ ವಚನತ್ಥೋತಿ ‘‘ಅತಿಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತೋ ವಚನತ್ಥೋ. ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣೋ ಹೋತಿ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ ಸೇಟ್ಠಂ, ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ.

ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇಸು. ‘‘ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನವಣ್ಣನಮಾಹ. ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ತಾವ ಯುಜ್ಜತು, ಕಥಂ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗನ್ಥೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಹೀತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಗನ್ಥಸ್ಸ. ಅತ್ಥೋತಿ ಸೀಲಂ. ವಣ್ಣಿತೋವ ಹೋತೀತಿ ಗನ್ಥವಣ್ಣನಾಮುಖೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣನತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಾ ಗನ್ಥೇ ವಣ್ಣಿತೇ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವಣ್ಣಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸಪಿ ಯುಜ್ಜತೀತಿ.

ಏವಂ ಸರೂಪಭೇದತೋ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಗನ್ಥಭೇದತೋ ವವತ್ಥಪೇತುಂ ‘‘ತಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇಸು ದ್ವೀಸು. ಉದ್ದೇಸಾ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ಯೇಹಿ ವಕ್ಖಮಾನವಚನಪ್ಪಬನ್ಧೇಹಿ, ತೇ ಉದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದಾ, ತೇಹಿ. ವವತ್ಥಿತನ್ತಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಿತಂ.

ಏವಂ ಗನ್ಥಭೇದತೋ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉದ್ದೇಸವಿಭಾಗತೋ ವವತ್ಥಪೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಉದ್ದಿಸೀಯತಿ ಸರೂಪೇನ ಕಥೀಯತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಉದ್ದೇಸೋ, ನಿದಾನಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೋತಿ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ವಿತ್ಥಾರೋವ ಉದ್ದೇಸೋ ವಿತ್ಥಾರುದ್ದೇಸೋ.

ಇದಾನಿ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಾದೀನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ತತ್ಥ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಉದ್ದೇಸೇಸು. ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ ¶ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ… ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ¶ ಇಧಾಗತನಿದಾನಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪಾಠಸ್ಸ ಯೋಜನಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಸಾವನಾದಿಕಮೇವ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ಪನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣನಿದಾನಪಾಳಿದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಕನಿದಾನುದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಖುದ್ದಕಪೇಯ್ಯಾಲವಸೇನ ವಾ ಪಾಕಟತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಅಯೋಜನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ಪನ ಯೋಜೇತ್ವಾವ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ತಂ ಪನೇತಂ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ಅವಸಾನೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ನಿದಾನಾವಸಾನೇ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಖೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ಅವಸೇಸೇ ಸುತೇನ ಸಾವಿತೇತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾದಿಚತುಕ್ಕಂ ‘‘ಸುತಾ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೇಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ… ಅವಿವದಮಾನೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸುತವಸೇನ ಸಾವಿತೇ.

ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಸೇಸಾ ತಯೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾದೀನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನಿದಾನಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಿ ಓಸಾಪೇತ್ವಾತಿ ನಿದಾನಂ, ಪಾರಾಜಿಕಞ್ಚ, ತದುಭಯಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಞ್ಚ, ತಂತಿಕಂ ಅನಿಯತಞ್ಚಾತಿ ಏವಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಿ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾ. ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಅವಸೇಸೇ ಸುತೇನ ಸಾವಿತೇ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಅವಸೇಸಂ ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಚನತೋತಿ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ –

‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾ ನಿದಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ಪಠಮೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ. ನಿದಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ. ೧೫೦) –

ಏವಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಪ್ಪಕತೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಉದ್ದೇಸೇ ಅಪರಿಯೋಸಿತೇ. ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸಸು ಅನ್ತರಾಯೇಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ¶ . ದಸ ಅನ್ತರಾಯಾ ನಾಮ – ರಾಜನ್ತರಾಯೋ, ಚೋರನ್ತರಾಯೋ, ಅಗ್ಯನ್ತರಾಯೋ, ಉದಕನ್ತರಾಯೋ, ಮನುಸ್ಸನ್ತರಾಯೋ, ಅಮನುಸ್ಸನ್ತರಾಯೋ, ವಾಳನ್ತರಾಯೋ, ಸರೀಸಪನ್ತರಾಯೋ, ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖೂಸು ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೫೦) ನಿಸಿನ್ನೇಸು ರಾಜಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ರಾಜನ್ತರಾಯೋ. ಚೋರಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಂ ಚೋರನ್ತರಾಯೋ. ದವದಾಹೋ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಆವಾಸೇ ವಾ ಅಗ್ಗಿ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಅಯಂ ¶ ಅಗ್ಯನ್ತರಾಯೋ. ಮೇಘೋ ವಾ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಓಘೋ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಉದಕನ್ತರಾಯೋ. ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಂ ಮನುಸ್ಸನ್ತರಾಯೋ. ಭಿಕ್ಖುಂ ಯಕ್ಖೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಂ ಅಮನುಸ್ಸನ್ತರಾಯೋ. ಬ್ಯಗ್ಘಾದಯೋ ಚಣ್ಡಮಿಗಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಂ ವಾಳನ್ತರಾಯೋ. ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಪ್ಪಾದಯೋ ಡಂಸನ್ತಿ, ಅಯಂ ಸರೀಸಪನ್ತರಾಯೋ. ಭಿಕ್ಖು ಗಿಲಾನೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಕಾಲಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ವೇರಿನೋ ವಾ ತಂ ಮಾರೇತುಕಾಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಅಯಂ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ. ಮನುಸ್ಸಾ ಏಕಂ ವಾ ಬಹೂ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾ ಚಾವೇತುಕಾಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಅಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋ. ಇತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸಸು ಅನ್ತರಾಯೇಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ.

ತೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಕತುದ್ದೇಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ. ಅವಸೇಸಂ ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠಉದ್ದೇಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಅವಸೇಸವಚನಸ್ಸ. ಯಥಾಹ ‘‘ನಿದಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ. ೧೫೦). ತೇನಾಹ ‘‘ನಿದಾನುದ್ದೇಸೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋವ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅನಿಯತುದ್ದೇಸೋ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅನಿಯತಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ತದಭಾವೋ ಚ ‘‘ಇದಮೇವ ಲಕ್ಖಣಂ ತತ್ಥಾಪಿ ಅನುಗತ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸನ್ತಿ ಅವಸೇಸುದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಂ. ಏತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಾವಾತಿ ಪಠಮಂ. ಇದನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧಿಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇದಂ ಅಕ್ಖರಪದನಿಯಮಿತಗನ್ಥಿತಂ ವಚನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಥೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ತನ್ತಿ ಆಹ, ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇತಿಆದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ತತ್ಥ ಸುಣಾತು ಮೇತಿಆದೀನನ್ತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಆಗತಾನಂ ಸುತ್ತಪದಾನಂ. ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ¶ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಚೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥಸ್ಸ ಚ ನಿಚ್ಛಯನಂ, ವವತ್ಥಾಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಾಯ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ತೇಸಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಚೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥೋ ಚ ಅನೇಕಧಾ ವವತ್ಥಾಪೀಯತಿ. ಅಥ ವಾ ನಿಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ನಿಚ್ಛಯೋ. ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನೇಸು ಖೀಲಮದ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದಕಥಾ, ಅತ್ಥೋ ಚ ನಿಚ್ಛಯೋ ಚ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯೋ, ತಂ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯಂ, ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅತ್ಥಞ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪನ್ನಂ ಪತ್ತಂ ಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಸೀಲಂ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇತೇಸನ್ತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪನ್ನಾ ಗತಾ ಉಪಾಗತಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿಸೀಲಅಧಿಚಿತ್ತಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸಿಕ್ಖಾ, ತಂ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ. ಸುಣನ್ತು ಮೇತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಿಕ್ಖವೋ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಾ ನಿಸಾಮೇನ್ತು. ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನಪಟಿಬದ್ಧಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗಹಣಂ ತದಞ್ಞೇಸಂ ¶ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅಭಾಜನಭಾವತೋ. ನ ಹಿ ತೇ ವಿನಯಂ ಸೋತಬ್ಬಂ, ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಗಾಥಾಪದೇ, ಏತೇಸಂ ವಾ ಗಾಥಾಯ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಮನ್ತರೇ. ಸವನೇ ಆಣತ್ತಿವಚನಂ ಸವನಾಣತ್ತಿವಚನಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸವನಾಣತ್ತಿವಚನಂ, ತಥಾಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಆಣತ್ತಿ, ನ ಉದ್ದೇಸಕಸ್ಸಾತಿ ನವಕತರೇನಾಪಿ ಇದಂ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸಙ್ಘಗಾರವೇನ, ಸಙ್ಘಬಹುಮಾನೇನ ಚ ಸಹಿತತ್ತಾ ಸಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಂ. ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತತ್ತಾ ಉತ್ತಮಂ ಗಾರವಪ್ಪತಿಸ್ಸವಟ್ಠಾನಂ. ಇದಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಕೇನ ಕತ್ಥ ಕದಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನನ್ತೇನಾತಿ –

‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ, ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಂ, ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಸಙ್ಘೋ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೩-೧೩೪) –

ಏವಮಾದಿನಾ ¶ ಅನುಜಾನನ್ತೇನ. ರಾಜಗಹೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಞ್ಹಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾಗೋವಿನ್ದಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ರಾಜಗಹ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಾಲೇ ಚ ನಗರಂ ಹೋತಿ, ಸೇಸಕಾಲೇ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತೇಸಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ವತ್ತಬ್ಬವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ. ಕಿಂ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ಯೇನೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಥೇರಾಧಿಕನ್ತಿ ಥೇರಾಧೀನಂ, ಥೇರಾಯತ್ತಂ ಭವಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಥೇರಾಧೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ. ತತ್ಥಾತಿ ತಿಸ್ಸಂ ಪರಿಸಾಯಂ. ಬ್ಯತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಪಗುಣಮಾತಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಬಲೋತಿ ವತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೋ, ಅಭೀತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದಹರಸ್ಸಾಪಿ ಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ, ಅಥ ಖೋ ಏತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಚೇ ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಪನ ಅಕ್ಖಣ್ಡಾ ಸುವಿಸದಾ ವಾಚುಗ್ಗತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಥೇರಾಯತ್ತೋವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಸಚೇ ಪನ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ವಿಸದಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಯತ್ತೋತಿ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಸಙ್ಘಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಙ್ಘೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಯದಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದಕ್ಖನ್ತಿ ಏತಾಯ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಾಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣಾ, ಪರಲೋಕಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ¶ ದಾತಬ್ಬಂ ದಾನಂ, ತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅರಹತಿ, ದಕ್ಖಿಣಾಯ ವಾ ಹಿತೋ, ಯಸ್ಮಾ ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಕಾರಿತಾಯ ವಿಸೋಧೇತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನ ಸಂಹತೋತಿ ಸಙ್ಘೋ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಚ ಸೋ ಸಙ್ಘೋ ಚಾತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಙ್ಘೋ. ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಚತುವಗ್ಗಾದಿವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಿದ್ಧೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘೋ. ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ‘‘ಅರಿಯಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಾ’’ತಿ ವಾ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ. ಸೋತಿ ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘೋ. ಇಧಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಉಪೋಸಥಞತ್ತಿಯಂ. ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಉಪೋಸಥಞತ್ತಿಯಾ ಅವಿಸೇಸತ್ತಾ. ನನು ಚ ಸೋಪಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸೋ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ವಿನಯಕಮ್ಮವಸೇನ. ಪಞ್ಚ ವಿಧಾ ಪಕಾರಾ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಧಯುತ್ತಗತಪ್ಪಕಾರಸದ್ದೇ ಸಮಾನತ್ಥೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಚತುನ್ನಂ ¶ ವಗ್ಗೋ ಸಮೂಹೋತಿ ಚತುವಗ್ಗೋ, ಚತುಪರಿಮಾಣಯುತ್ತೋ ವಾ ವಗ್ಗೋ ಚತುವಗ್ಗೋ. ಏವಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಾದಿ.

ಇದಾನಿ ಯೇಸಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನಾಯಂ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತಿ, ತಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ಸಙ್ಘೇ. ಮಜ್ಝಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ಉಪಸಮ್ಪದಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಸವಗ್ಗಕರಣೀಯತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ…ಪೇ… ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಅತಿರೇಕತರೇನಾತಿ ಚತುವಗ್ಗಾದಿಕರಣೀಯಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಾದಿನಾ ಅತಿರೇಕತರೇನ, ದಸವಗ್ಗಕರಣೀಯಞ್ಚ ಏಕಾದಸವಗ್ಗಾದಿನಾ ಅತಿರೇಕತರೇನ. ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ. ಇದಮೇವ ಚಾನೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ‘‘ಕಮ್ಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಮ್ಮಸ್ಸಾನಿಯಮೇ ಕಥಮೇತಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಈದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇತಿ ಉಪೋಸಥೇ.

ಉಪೋಸಥಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಸೀಲಉಪವಾಸಪಞ್ಞತ್ತಿದಿವಸೇಸು ವತ್ತತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಆಯಾಮಾವುಸೋ ಕಪ್ಪಿನ, ಉಪೋಸಥಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೫೦; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೮೫) ತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ ಆಗತೋ, ‘‘ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೋ, ವಿಸಾಖೇ, ಉಪೋಸಥೋ ಉಪವುತ್ಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೪೩) ಸೀಲೇ, ‘‘ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವೇ ಸದಾ ಫಗ್ಗು, ಸುದ್ಧಸ್ಸುಪೋಸಥೋ ಸದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೭೯) ಉಪವಾಸೇ, ‘‘ಉಪೋಸಥೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೬) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ, ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಹುಪೋಸಥೇ ಸಭಿಕ್ಖುಕಾ ಆವಾಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ. ೧೮೧) ದಿವಸೇ, ಇಧಾಪಿ ದಿವಸೇಯೇವ ವತ್ತಮಾನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಜ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ’’ತಿಆದಿ. ಉಪವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥೋ. ಉಪವಸನ್ತೀತಿ ಸೀಲೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಹಾರಸ್ಸ ಅಭುಞ್ಜನಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನಸನೇನ ವಾ ಖೀರಪಾನಮಧುಪಾನಾದಿಮತ್ತೇನ ವಾ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ¶ ವಾಕ್ಯಾನಂ ಏವ-ಕಾರತ್ಥಸಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ ಏವಾ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತೇನ ಅನುಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿರಾಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಥ ವಾ ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥಾಪೋಹನವಸೇನ ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಂ ವದತೀತಿ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಅನುಪೋಸಥೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತೇನ ಅನುಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏಸ ನಯೋ ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಂ ¶ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಸದ್ದೇನ. ಪಞ್ಚದಸನ್ನಂ ತಿಥೀನಂ ಪೂರಣವಸೇನ ಪನ್ನರಸೋ. ಪನ್ನರಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಿವಸವಸೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಚತುದ್ದಸಿಯಂ ನಿಯುತ್ತೋ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೋ. ಏವಂ ಪನ್ನರಸಿಕೋ. ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪೋಸಥೋ ನಾಮ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಕತದಿವಸೇ ಕಾತಬ್ಬಉಪೋಸಥೋ. ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹವಸ್ಸಾನಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಮನ್ತಉತು ನಾಮ ಅಪರಕತ್ತಿಕಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಫಗ್ಗುನಪುಣ್ಣಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ, ಗಿಮ್ಹಉತು ನಾಮ ಫಗ್ಗುನಸ್ಸ ಕಾಲಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಸಾಳ್ಹಪುಣ್ಣಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ, ವಸ್ಸಾನಉತು ನಾಮ ಆಸಾಳ್ಹಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ. ತತಿಯಸತ್ತಮಪಕ್ಖೇಸು ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಕತ್ವಾ ಛ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾತಿ ಹೇಮನ್ತಸ್ಸ ಉತುನೋ ತತಿಯೇ ಚ ಸತ್ತಮೇ ಚ ಪಕ್ಖೇ ದ್ವೇ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾ, ಏವಮಿತರೇಸಂ ಉತೂನನ್ತಿ ಛ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾ. ಸೇಸಾ ಪನ್ನರಸಿಕಾತಿ ಸೇಸಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪನ್ನರಸಿಕಾ. ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಕತ್ತಿಕಸ್ಸ ಚ ಕಾಳಮ್ಹಾ, ಯಾವ ಫಗ್ಗುನಪುಣ್ಣಮಾ;

‘ಹೇಮನ್ತಕಾಲೋ’ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಟ್ಠ ಹೋನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಾ.

‘‘ಫಗ್ಗುನಸ್ಸ ಚ ಕಾಳಮ್ಹಾ, ಯಾವ ಆಸಾಳ್ಹಪುಣ್ಣಮಾ;

‘ಗಿಮ್ಹಕಾಲೋ’ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಟ್ಠ ಹೋನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಾ.

‘‘ಆಸಾಳ್ಹಸ್ಸ ಚ ಕಾಳಮ್ಹಾ, ಯಾವ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ;

‘ವಸ್ಸಕಾಲೋ’ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಟ್ಠ ಹೋನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಾ.

‘‘ಉತೂನಂ ಪನ ತಿಣ್ಣನ್ನಂ, ಪಕ್ಖೇ ತತಿಯಸತ್ತಮೇ;

‘ಚಾತುದ್ದಸೋ’ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ ನಯಞ್ಞುನೋ’’ತಿ.

ಪಕತಿಯಾ ನಬಹುತರಾವಾಸಿಕಾದಿಪಚ್ಚಯೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತಂ. ಬಹುತರಾವಾಸಿಕಾದಿಪಚ್ಚಯೇ ಪನ ಸತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಾತುದ್ದಸೇಪಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಿ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸಕಿನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ¶ . ಆವಾಸಿಕಾನಂ ಅನುವತ್ತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆವಾಸಿಕೇಹಿ ‘‘ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ ಚಾತುದ್ದಸೋ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಅನುವತ್ತಿತಬ್ಬಂ, ನ ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಆವಾಸಿಕೇಹಿ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಅನುವತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೭೮) ವಚನಂ, ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇಹಿ ¶ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ಉಪೋಸಥೇ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೇ ಕಾತುಂ, ಕಥಂ ಮಯಂ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಠಮತರಂ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೪೦) ವಚನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಸುತ್ತಸ್ಸ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಉತುನೋ ತತಿಯಸತ್ತಮಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸೇ ವಾ ಅವಸೇಸಸ್ಸ ಪನ್ನರಸೇ ವಾ ಸಕಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತವಸೇನಪಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಆಗನ್ತುಕೇಹೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾರೂಪಪಚ್ಚಯೇ ಸತೀತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೇ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ಅನುರೂಪೇ ‘‘ಆವಾಸಿಕಾ ಬಹುತರಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ. ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚಾತುದ್ದಸೇತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ತತಿಯಸತ್ತಮಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಾತುದ್ದಸೇ.

ನ ಕೇವಲಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಮಾ ಇತಿ ಚನ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ ತಸ್ಸ ಗತಿಯಾ ದಿವಸಸ್ಸ ಮಿನಿತಬ್ಬತೋ, ಸೋ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಕಲಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪುಣ್ಣೋತಿ ಪುಣ್ಣಮಾ, ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಾಯ ಪುಣ್ಣಮಾ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ, ಅಸ್ಸಯುಜಪುಣ್ಣಮಾ. ಸಾ ಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಏವಂ ವುತ್ತಾ. ತೇಸಂಯೇವಾತಿ ಪುರಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಂಯೇವ. ಭಣ್ಡನಕಾರಕೇಹೀತಿ ಕಲಹಕಾರಕೇಹಿ. ಪಚ್ಚುಕ್ಕಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಉಕ್ಕಡ್ಢನ್ತಿ. ಭಣ್ಡನಕಾರಕೇಹಿ ಅನುವಾದವಸೇನ ಅಸ್ಸಯುಜಪುಣ್ಣಮಾದಿಂ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಾ ಪವಾರಣಂ ಕಾಳಪಕ್ಖಂ, ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖನ್ತಿ ಉದ್ಧಂ ಕಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆವಾಸಿಕಾ, ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇದಾನಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಮ, ಆಗಮೇ ಕಾಳೇ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೪೦) ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆವಾಸಿಕಾ, ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇದಾನಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಮ, ಆಗಮೇ ಜುಣ್ಹೇ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ಞತ್ತಿಯಾ ಪವಾರಣಂ ಉಕ್ಕಡ್ಢನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಚತುದ್ದಸನ್ನಂ ಪೂರಣೋ ಚಾತುದ್ದಸೋ, ದಿವಸೋ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಗಮೇ ಜುಣ್ಹೇ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಞತ್ತಿಂ ಠಪಯಿಂಸು, ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಆಗಮೇ ಜುಣ್ಹೇ ಕೋಮುದಿಯಾ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಅವಸ್ಸಂ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವಾರೇತುಂ ಲಬ್ಭತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ತೇ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾ ಕಲಹಕಾರಕಾ ವಿವಾದಕಾರಕಾ ಭಸ್ಸಕಾರಕಾ ಸಙ್ಘೇ ಅಧಿಕರಣಕಾರಕಾ ತಮ್ಪಿ ಜುಣ್ಹಂ ಅನುವಸೇಯ್ಯುಂ, ತೇಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ¶ ಆಗಮೇ ¶ ಜುಣ್ಹೇ ಕೋಮುದಿಯಾ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಅಕಾಮಾ ಪವಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೪೦).

ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ ಏವಾ’’ತಿ. ಯದಿ ಹಿ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವಾರೇಯ್ಯ, ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೩೩). ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಾಯೋಗತೋ ಪವಾರಣಾದಿವಸಾ. ಪಿಸದ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಪವಾರಣಾದಿವಸಾಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಉಪೋಸಥದಿವಸಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದಾನಿ ಯೋ ಸೋ ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ವುತ್ತೋ, ತಞ್ಚ ತಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಸಾಮಗ್ಗಿಪವಾರಣಾದಿವಸಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯದಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಓಸಾರಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಓಸಾರಿತೇ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ದೇಸಾಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಕಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಪವೇಸಿತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಸ್ಸ. ತದಾ ಠಪೇತ್ವಾ…ಪೇ… ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಾವದೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತಾವದೇವಾತಿ ತಂ ದಿವಸಮೇವ. ವಚನತೋತಿ ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೪೭೫) ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯತ್ಥ ಪನ ಪತ್ತಚೀವರಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಕಾರಣೇನ ವಿವದನ್ತಾ ಉಪೋಸಥಂ ವಾ ಪವಾರಣಂ ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕರಣೇ ವಿನಿಚ್ಛಿತೇ ‘‘ಸಮಗ್ಗಾ ಜಾತಮ್ಹಾ’’ತಿ ಅನ್ತರಾ ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ಲಭನ್ತಿ. ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಅನುಪೋಸಥೇ ಉಪೋಸಥೋ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕತ್ತಿಕಮಾಸಬ್ಭನ್ತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಕತ್ತಿಕಮಾಸೋ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಮಾಸಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಪರಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ, ತಾವ ಏಕೂನತಿಂಸರತ್ತಿದಿವೋ, ತಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ, ತತೋ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಪನ ಪುರೇ ವಾ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಅಯಮೇವ ಯೋ ಕೋಚಿ ದಿವಸೋಯೇವ. ಇಧಾಪಿ ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸದಿಸಾವ ಸಾಮಗ್ಗೀ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯೇ ಪನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇ ಪವಾರಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಪವಾರಣಾಯಮೇವ ಪವಾರಣಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ತಾವದೇವ ನ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಅಪ್ಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಣಾ ಕತಾ ಹೋತಿ. ನ ಕಾತಬ್ಬೋಯೇವಾತಿ ನಿಯಮೇನ ಯದಿ ಕರೋತಿ, ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಉಪೋಸಥಕರಣೇ ದುಕ್ಕಟಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪೋಸಥೇ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೮೩).

‘‘ಪತ್ತಕಾಲಮೇವ ¶ ಪತ್ತಕಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಕತ್ಥೇ ಭಾವಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಾಸತೀತಿ ಅನ್ವಯತೋ ವುತ್ತಮೇವ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ದಳ್ಹಂ ಕರೋತಿ.

ಅನುರೂಪಾತಿ ಅರಹಾ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ, ಸಾಮಿನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ಚತ್ತಾರೋ, ನ ತೇಹಿ ವಿನಾ ತಂ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ನ ತೇಸಂ ಛನ್ದೋ ವಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ವಾ ಏತಿ. ಅವಸೇಸಾ ¶ ಪನ ಸಚೇಪಿ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಚೇ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಾ, ಸಬ್ಬೇ ಛನ್ದಾರಹಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ಕಮ್ಮಂ ನ ಕುಪ್ಪತಿ. ಪಕತತ್ತಾತಿ ಅನುಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅನಜ್ಝಾಪನ್ನಾ ಚ. ಹತ್ಥಪಾಸೋ ನಾಮ ದಿಯಡ್ಢಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೋ.

ಸೀಮಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಕತಮಾ, ಯತ್ಥ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಾ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸೀಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಭಾಗವನ್ತಾನಂ ಸಭಾವವಿಭಾವನಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮುಖೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸೀಮಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಮ್ಭಿನ್ದನ್ತೇನಾತಿ ಮಿಸ್ಸೀಕರೋನ್ತೇನ. ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೇನಾತಿ ಮದ್ದನ್ತೇನ, ಅನ್ತೋ ಕರೋನ್ತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಾ ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಸ್ಮಾ ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಾದಸಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ವಚನತೋತಿ ಕಮ್ಮವಗ್ಗೇ (ಪರಿ. ೪೮೨ ಆದಯೋ) ಕಥಿತತ್ತಾ. ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ನಾಮೇತಂ ವೀಸತಿವಗ್ಗಕರಣೀಯಪರಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಏಕವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಯಸ್ಸಂ ಸೀಮಾಯಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಕಮ್ಮಾರಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ಅತಿಖುದ್ದಕಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವರೂಪಾ ಚ ಸೀಮಾ ಸಮ್ಮತಾಪಿ ಅಸಮ್ಮತಾ, ಗಾಮಖೇತ್ತಸದಿಸಾವ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕುಪ್ಪತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಸೀಮಾಸುಪಿ.

ಸಮ್ಮತಾತಿ ಬದ್ಧಾ, ವಾಚಿತಕಮ್ಮವಾಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ವಾಚನಮೇವ ಹಿ ಬನ್ಧನಂ ನಾಮ. ನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗೋ, ತಂ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಾರಹನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಚಸಾರರುಕ್ಖೋ ನಾಮ ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದಿಕಾ. ಪಂಸುಪುಞ್ಜವಾಲುಕಾಪುಞ್ಜಾನನ್ತಿ ಪಂಸುರಾಸಿವಾಲುಕಾರಾಸೀನಂ ಮಜ್ಝೇ. ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಪಂಸುಪುಞ್ಜಂ ವಾ ವಾಲುಕಾಪುಞ್ಜಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪನ ಅಪಾಠೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯುಜ್ಜತೀತಿ. ಅನ್ತರಾತಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗನಿಮಿತ್ತಾನಮನ್ತರಾ. ಏತ್ಥ ¶ ಚ ಯಾ ತೀಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಬಜ್ಝಮಾನಾ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗೇಸು ತಚಸಾರರುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅನ್ತರಾ ಏಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ, ಸಾ ಖಣ್ಡನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಾ ಪನ ಚತುಪಞ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದೀಹಿ ಬಜ್ಝಮಾನಾ ಇಮೇಸು ತಚಸಾರರುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅನ್ತರಾ ಏಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ, ಸಾ ಖಣ್ಡನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ. ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಬಹಿ ಠಿತೇನ ಸಮ್ಮತಾತಿ ತೇಸಂ ಬಹಿ ಠಿತೇನ ವಾಚಿತಕಮ್ಮವಾಚಾ. ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಪನ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಠತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾಪೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸಮ್ಮತಾಪಿ. ಇಮಸ್ಸ ‘‘ಅಸಮ್ಮತಾವ ಹೋತೀ’’ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಬ್ಬಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನದೀ ಅಸೀಮಾತಿ ಯಾ ಕಾಚಿ ನದೀಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾ ನದೀ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ಬದ್ಧಸೀಮಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಕತಾಪಿ ಅಸೀಮಾ, ಬದ್ಧಸೀಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ಪನ ಸಾ ಬದ್ಧಸೀಮಾಸದಿಸಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸಮುದ್ದಜಾತಸ್ಸರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ‘‘ಸಂಸಟ್ಠವಿಟಪಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಆಸನ್ನತಂ ದೀಪೇತಿ. ಬದ್ಧಾ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಸೀಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸಾ ಪದೇಸನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಏಕದೇಸಂ. ಯತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸಂ ಏಕದೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯತ್ಥ ಪನ ಠಿತೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಾದಿಸಂ ಪದೇಸಂ ಅನ್ತೋ ಕರಿತ್ವಾ ಬನ್ಧನ್ತಾ ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಭಿನ್ದನ್ತಿ ನಾಮ, ನ ತು ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಪನ ‘‘ಸಮ್ಭಿನ್ದನಂ ಪರೇಸಂ ಸೀಮಾಯ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಲೇಖಾಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬನ್ಧನಂ. ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಣಂ ನಾಮ ಪರೇಸಂ ಸೀಮಾಯ ನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ಸಕಲಂ ವಾ ತಸ್ಸೇಕದೇಸಂ ವಾ ಅನ್ತೋ ಕರೋನ್ತೇನ ತಸ್ಸಾ ಬಹಿ ಏಕಿಸ್ಸಂ ದ್ವೀಸು ವಾ ದಿಸಾಸು ನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪಬ್ಬತಾದೀನಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪದಾ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿ. ಪಬ್ಬತೋವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತಂ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇಸೂತಿ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೧೩೮ ಆದಯೋ) ಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿಯಂ ವುತ್ತೇಸು. ಇಮೇಹಿ ಚ ಪನ ಅಟ್ಠಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೇಹಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮಿಸ್ಸೇಹಿಪಿ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ. ಏಕೇನ, ಪನ ದ್ವೀಹಿ ವಾ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ¶ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತೀಣಿ ಪನ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸತೇನಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವಿನಯಧರೇನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಪಬ್ಬತೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪುನ ವಿನಯಧರೇನೇವ ‘‘ಏಸೋ ಪಬ್ಬತೋ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಏತಂ ಪಬ್ಬತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋಮ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತೋ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಹೋತು, ಹೋತಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಪಾಸಾಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ‘‘ಪಬ್ಬತೋ, ಭನ್ತೇ, ಉದಕಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಆಚಿಕ್ಖತು, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ವಾ, ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ಅನುದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ? ಪಾಸಾಣೋ, ಭನ್ತೇ, ಏಸೋ ಪಾಸಾಣೋ ನಿಮಿತ್ತಂ. ದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ, ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಅನುದಿಸಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ಅನುದಿಸಾಯ, ಉತ್ತರಾಯ ದಿಸಾಯ, ಉತ್ತರಾಯ ಅನುದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ? ಉದಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಏತಂ ಉದಕಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ? ಪಬ್ಬತೋ, ಭನ್ತೇ, ಏಸೋ ಪಬ್ಬತೋ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಠಮಂ ಕಿತ್ತಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾವ ಠಪೇತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಘಟಿತಂ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಾಮವಿಪರಿಯಾಯೇನ, ಅನಿಮಿತ್ತಾನಂ ನಾಮೇನ ಚ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ. ಸಮ್ಮತಾತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೧೩೯ ಆದಯೋ) ¶ ವುತ್ತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಬದ್ಧಾ. ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಸಕಿಂ ಕಿತ್ತಿತಾನಿಪಿ ಕಿತ್ತಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಮಮಣ್ಡಲಂ ಸಮ್ಬನ್ಧನ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೮) ವುತ್ತಂ.

ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ನಿಮಿತ್ತೇಸು. ನಿಮಿತ್ತುಪಗತಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಯೋಗ್ಯತಾ. ‘‘ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗೋಯೇವ. ಹತ್ಥೀ ಪನ ಸತ್ತರತನೋ ವಾ ಅಡ್ಢಟ್ಠರತನೋ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೩೮) ವಾ. ತತೋ ಓಮಕತರೋತಿ ತತೋ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣತೋ ಖುದ್ದಕತರೋ. ಸಚೇ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ತೀಸು ವಾ ತಯೋ ಪಬ್ಬತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಚತೂಹಿ, ತೀಹಿ ವಾ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತೇಹೇವ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಪನ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ, ಏಕೇನ ವಾ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಇತೋ ಪರೇಸು ಪಾಸಾಣನಿಮಿತ್ತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಏಕಾಬದ್ಧೋ, ನ ಏಕಾಬದ್ಧೋ’’ತಿ. ಸಚೇ ¶ ಏಕಾಬದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ನ ಕಾತಬ್ಬೋ. ತಞ್ಹಿ ಚತೂಸು ವಾ ಅಟ್ಠಸು ವಾ ದಿಸಾಸು ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನಾಪಿ ಏಕಮೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತಿತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಏವಂ ಚಕ್ಕಸಣ್ಠಾನೇನ ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಪಬ್ಬತೋ, ತಂ ಏಕದಿಸಾಯ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಸು ದಿಸಾಸು ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ. ಸಚೇ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ತತಿಯಭಾಗಂ ವಾ ಉಪಡ್ಢಂ ವಾ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಕತ್ತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಬ್ಬತಂ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಯತ್ತಕಂ ಪದೇಸಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ತುಕಾಮಾ, ತಸ್ಸ ಪರತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಬ್ಬತೇ ಜಾತರುಕ್ಖವಮ್ಮಿಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಯೋಜನದ್ವಿಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಬ್ಬತಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪರತೋ ಭೂಮಿಯಂ ಜಾತರುಕ್ಖವಮ್ಮಿಕಾದೀನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೮; ವಿ. ಸಙ್ಗ. ಅಟ್ಠ. ೧೫೮).

ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಗಣನಂ ವೋಹಾರಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಪಲಗುಳಪಿಣ್ಡಪರಿಮಾಣೋತಿ ಥೂಲತಾಯ, ನ ತುಲಗಣನಾಯ. ತತ್ಥ ‘‘ಏಕಪಲಂ ನಾಮ ದಸಕಲಞ್ಜ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಇಟ್ಠಕಾ ಮಹನ್ತಾಪಿ ನ ವಟ್ಟತಿ. ತಥಾ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗಪಾಸಾಣಾನಂ ರಾಸಿ, ಪಗೇವ ಪಂಸುವಾಲುಕಾರಾಸಿ. ಭೂಮಿಸಮೋ ಖಲಮಣ್ಡಲಸದಿಸೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ವಾ ಭೂಮಿತೋ ಖಾಣುಕೋ ವಿಯ ಉಟ್ಠಿತಪಾಸಾಣೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ಪಮಾಣೂಪಗೋ ಚೇ, ವಟ್ಟತಿ. ‘‘ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ಪನ ಅತಿಮಹನ್ತೋಪಿ ಪಾಸಾಣಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಚೇ ಮಹತೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣಸ್ಸ ಏಕಂ ಪದೇಸಂ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯಂ ಕತ್ತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸುಪರಿ ಅಞ್ಞೋ ಪಾಸಾಣೋ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣುಪರಿ ವಿಹಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇನ ಚ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವರೂಪೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಸಚೇ ಹಿ ತಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತಿ, ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸುಪರಿ ವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ, ನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ¶ ನಾಮ ಬಹಿಸೀಮಾಯಂ ಹೋತಿ, ವಿಹಾರೋಪಿ ಬಹಿಸೀಮಾಯಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ಪನ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋ.

ವನನಿಮಿತ್ತೇ ತಿಣವನಂ ವಾ ತಚಸಾರರುಕ್ಖವನಂ ವಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತೋಸಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅನ್ತೋಸಾರಾ ನಾಮ ಅಮ್ಬಜಮ್ಬುಪನಸಾದಯೋ. ಅನ್ತೋಸಾರಮಿಸ್ಸಕೇಹೀತಿ ಅನ್ತೋ ಸಾರೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಅನ್ತೋಸಾರಾ, ತೇಹಿ ಮಿಸ್ಸಕಾ ಅನ್ತೋಸಾರಮಿಸ್ಸಕಾ, ತೇಹಿ. ಚತುಪಞ್ಚರುಕ್ಖಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದನಾಹ ¶ . ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಪನ ಯೋಜನಸತಿಕಮ್ಪಿ ವನಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಚತುರುಕ್ಖಮತ್ತಞ್ಚೇ, ತಯೋ ಸಾರತೋ, ಏಕೋ ಅಸಾರತೋ. ಪಞ್ಚರುಕ್ಖಮತ್ತಞ್ಚೇ, ತಯೋ ಸಾರತೋ, ದ್ವೇ ಅಸಾರತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಪನ ವನಮಜ್ಝೇ ವಿಹಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ವನಂ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ. ಏಕದೇಸಂ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯಂ ಕತ್ತುಕಾಮೇಹಿಪಿ ವನಂ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ರುಕ್ಖಪಾಸಾಣಾದಯೋ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತವನಂ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೮).

ರುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತೇಪಿ ತಚಸಾರರುಕ್ಖೋ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತೋಸಾರೋ’’ತಿ. ‘‘ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕುಟಸರಾವಾದೀಸು ಠಿತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ತತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪನ ತಙ್ಖಣಮ್ಪಿ ಭೂಮಿಯಂ ರೋಪೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ನವಮೂಲಸಾಖಾನಿಗ್ಗಮನಂ ಅಕಾರಣಂ. ಖನ್ಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರೋಪಿತೇ ಪನ ಏತಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸೂಚಿದಣ್ಡಕಪ್ಪಮಾಣೋತಿ ‘‘ಸೀಹಳದೀಪೇ ಲೇಖನದಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೩೮), ಸೋ ಚ ಕನಿಟ್ಠಙ್ಗುಲಿಪರಿಮಾಣೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇದಂ ಪನ ರುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ‘‘ರುಕ್ಖೋ’’ತಿಪಿ, ‘‘ಸಾಕರುಕ್ಖೋ, ಸಾಲರುಕ್ಖೋ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಪನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತನಿಗ್ರೋಧಸದಿಸಂ ರುಕ್ಖಂ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ.

ಮಗ್ಗನಿಮಿತ್ತೇ ಅರಞ್ಞಖೇತ್ತನದೀತಳಾಕಮಗ್ಗಾದಯೋ ನ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜಙ್ಘಮಗ್ಗೋ ವಾ ಹೋತೂ’’ತಿಆದಿ. ಯೋ ಪನ ಜಙ್ಘಮಗ್ಗೋ ಸಕಟಮಗ್ಗತೋ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಕಟಮಗ್ಗಮೇವ ಓತರತಿ, ಯೇ ವಾ ಜಙ್ಘಮಗ್ಗಸಕಟಮಗ್ಗಾ ಅವಲಞ್ಜಿತಾ, ತೇ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಜಙ್ಘಸತ್ಥಸಕಟಸತ್ಥೇಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಚೇ ಸಕಟಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನ್ತಿಮಚಕ್ಕಮಗ್ಗಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಬಾಹಿರಚಕ್ಕಮಗ್ಗಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಬಾಹಿರಚಕ್ಕಮಗ್ಗೋವ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಹೋತಿ, ಸೇಸಂ ಅನ್ತೋಸೀಮಂ ಭಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಚೇಪಿ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಕಟಧುರಮಿವ ಏಕೀಭವನ್ತಿ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಸಕಿಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾ. ಏಕಾಬದ್ಧನಿಮಿತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಹೋತಿ.

ಸಚೇ ¶ ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಮಜ್ಝೇ ಏಕಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪರಂ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಏಕಾಬದ್ಧನಿಮಿತ್ತಞ್ಹೇತಂ. ಕೋಣಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಂ ಪನ ಪರಭಾಗೇ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇನ ¶ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪನ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋ. ಕಿತ್ತಿತೇ ಪನ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ. ಇಮಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಪಜ್ಜೋ ಪಥೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೧೦೧) ವುತ್ತೇಸು ದಸಸು ನಾಮೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ನಾಮೇನ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಪರಿಖಾಸಣ್ಠಾನೇನ ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗತಮಗ್ಗೋ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ.

ಯಂ ಪನ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾಲಕ್ಖಣೇ ನದಿಂ ವಕ್ಖಾಮಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾಯಂ ನದಿಯಾ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಯಾ ಪನ ನದೀ ಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಸಕಟಧುರಸಣ್ಠಾನೇನ ವಾ ಪರಿಖಾಸಣ್ಠಾನೇನ ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗತಾ, ನಂ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ವಿಹಾರಸ್ಸ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತೇ ನದೀಚತುಕ್ಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸನದಿಯೋ ಪನ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸಚೇ ವತಿಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ರುಕ್ಖಪಾದೇ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ವಲ್ಲಿಪಲಾಲಾದೀಹಿ ನದೀಸೋತಂ ರುಮ್ಭನ್ತಿ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಆವರಣಂ ಪವತ್ತತಿಯೇವ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಉದಕಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸೇತುಮ್ಹಿ ಕತೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾ ನದೀ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನೇ ನದೀನಿಮಿತ್ತಂ, ಅಪ್ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನೇ ಉದಕನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಯಾ ಪನ ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾಲೇ ವಾ ಗಿಮ್ಹೇ ವಾ ನಿರುದಕಭಾವೇನ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಸಾ ವಟ್ಟತಿ. ಮಹಾನದಿತೋ ಉದಕಮಾತಿಕಂ ನೀಹರನ್ತಿ, ಸಾ ಕುನ್ನದೀಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ ತೀಣಿ ಸಸ್ಸಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೀ ನಿಚ್ಚಂ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪವತ್ತತಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಯಾ ಪನ ಮೂಲೇ ಮಹಾನದಿತೋ ನಿಗ್ಗತಾಪಿ ಕಾಲನ್ತರೇನ ತೇನೇವ ನಿಗ್ಗತಮಗ್ಗೇನ ನದಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಚ ಪರತೋ ಸುಸುಮಾರಾದಿಸಮಾಕಿಣ್ಣಾ ನಾವಾದೀಹಿ ಸಞ್ಚರಿತಬ್ಬಾ ನದೀ ಹೋತಿ, ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಅಸನ್ದಮಾನನ್ತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಂ. ಸನ್ದಮಾನಂ ನಾಮ ಓಘನದೀಉದಕವಾಹಕಮಾತಿಕಾಸು ಉದಕಂ. ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲಂ ಅತಿಟ್ಠನ್ತನ್ತಿ ‘‘ಯಾವ ಕಮ್ಮವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸಣ್ಠಮಾನಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲಂ ಅತಿಟ್ಠನ್ತಂ. ಭಾಜನಗತನ್ತಿ ನಾವಾಚಾಟಿಆದೀಸು ಭಾಜನೇಸು ಗತಂ. ಯಂ ಪನ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಆವಾಟಾದೀಸು ಉಕ್ಖೇಪಿಮಂ ಉದಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೮; ವಿ. ಸಙ್ಗ. ಅಟ್ಠ. ೧೫೮) ವುತ್ತಂ, ತಂ ದುವುತ್ತಂ ¶ , ಅತ್ತನೋ ಮತಿಮತ್ತಮೇವ. ಠಿತಂ ಪನ ಅನ್ತಮಸೋ ಸೂಕರಖತಾಯಪಿ ಗಾಮದಾರಕಾನಂ ಕೀಳನವಾಪಿಯಮ್ಪಿ ಸಚೇ ಯಾವ ಕಮ್ಮವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಪ್ಪಂ ವಾ ¶ ಹೋತು, ಬಹು ವಾ, ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಸಞ್ಞಾಕರಣತ್ಥಂ ಪಾಸಾಣವಾಲಿಕಾಪಂಸುಆದಿರಾಸಿ ವಾ ಪಾಸಾಣತ್ಥಮ್ಭೋ ವಾ ದಾರುತ್ಥಮ್ಭೋ ವಾ ಕಾತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಬದ್ಧಾ ಪರಿಸಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಸಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚತುವಗ್ಗಕರಣೀಯತ್ತಾ ‘‘ಚತೂಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಞ್ಚ ಸೀಮಂ ಬನ್ಧಿತುಕಾಮೇಹಿ ಸಾಮನ್ತವಿಹಾರೇಸು ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾನಂ ಸೀಮಾಯ ಸೀಮನ್ತರಿಕಂ, ಅಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾನಂ ಸೀಮಾಯ ಉಪಚಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದಿಸಾಚಾರಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಸ್ಸಞ್ಚಾರಸಮಯೇ ಸಚೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಸೀಮಂ ಬನ್ಧಿತುಕಾಮಾ, ಯೇ ತತ್ಥ ಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾ, ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ‘‘ಮಯಂ ಅಜ್ಜ ಸೀಮಂ ಬನ್ಧಿಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಸಕಸಕಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಮಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಪೇಸೇತಬ್ಬಂ. ಯೇ ಅಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾ, ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಜ್ಝಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತಬ್ಬಾ, ಛನ್ದಾರಹಾನಂ ಛನ್ದೋ ಆಹರಾಪೇತಬ್ಬೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವತಿಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಠತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ವಾಚೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ. ‘‘ಸಚೇ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಾನಿ ಅನ್ತೋ ಕತ್ತುಕಾಮಾ, ತೇಸು ಗಾಮೇಸು ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸನ್ತಿ, ತೇಹಿಪಿ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಛನ್ದೋ ಆಹರಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಮಹಾಸುಮತ್ಥೇರೋ ಆಹ. ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ ‘‘ನಾನಾಗಾಮಖೇತ್ತಾನಿ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಬದ್ಧಸೀಮಾಸದಿಸಾನಿ, ನ ತತೋ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಅನ್ತೋನಿಮಿತ್ತಗತೇಹಿ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಆಹ ‘‘ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ಆಗಮನಮ್ಪಿ ಅನಾಗಮನಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ಪನ ಅನ್ತೋನಿಮಿತ್ತಗತೇಹಿ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಛನ್ದೋ ಆಹರಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೮).

ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಮ್ಮತಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಮ್ಮವಾಚಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಆದಿಸದ್ದೇನ. ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಏತೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನೇಯ್ಯ ಸಮಾನಸಂವಾಸಂ ಏಕೂಪೋಸಥಂ, ಏಸಾ ಞತ್ತಿ. ಸುಣಾತು ¶ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಯಾವತಾ ಸಮನ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತಾ ಕಿತ್ತಿತಾ, ಸಙ್ಘೋ ಏತೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಂ ಏಕೂಪೋಸಥಂ, ಯಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ಖಮತಿ ಏತೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸೀಮಾಯ ಸಮ್ಮುತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾಯ ಏಕೂಪೋಸಥಾಯ, ಸೋ ತುಣ್ಹಸ್ಸ. ಯಸ್ಸ ನಕ್ಖಮತಿ, ಸೋ ಭಾಸೇಯ್ಯ. ಸಮ್ಮತಾ ಸೀಮಾ ಸಙ್ಘೇನ ಏತೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾ ಏಕೂಪೋಸಥಾ, ಖಮತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ತುಣ್ಹೀ, ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೯) ಇಮಂ ಪಾಳಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ವುತ್ತಾಯಾತಿ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಾಯ. ಞತ್ತಿದೋಸಅನುಸ್ಸಾವನದೋಸೇಹಿ ವಿರಹಿತತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ.

ಖಣ್ಡಸೀಮಾ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೮; ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೩೮; ವಜಿರ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೧೩೮) ¶ ನಾಮ ಖುದ್ದಕಸೀಮಾ. ಸಮಾನಸಂವಾಸಕತ್ಥಂ ಸಮ್ಮತಾ ಸೀಮಾ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ. ಅವಿಪ್ಪವಾಸತ್ಥಂ ಸಮ್ಮತಾ ಸೀಮಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ. ಇಮಾಸು ಪನ ತೀಸು ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನನ್ತೇಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಂ ಸುಖಕರಣತ್ಥಂ ಪಠಮಂ ಖಣ್ಡಸೀಮಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ. ತಂ ಪನ ಬನ್ಧನ್ತೇಹಿ ವತ್ತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಹಿ ಬೋಧಿಚೇತಿಯಭತ್ತಸಾಲಾದೀನಿ ಸಬ್ಬವತ್ಥೂನಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಕತವಿಹಾರೇ ಬನ್ಧನ್ತಿ, ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಬಹೂನಂ ಸಮೋಸರಣಟ್ಠಾನೇ ಅಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಪಚ್ಚನ್ತೇ ವಿವಿತ್ತೋಕಾಸೇ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ. ಅಕತವಿಹಾರೇ ಬನ್ಧನ್ತೇಹಿ ಬೋಧಿಚೇತಿಯಾದೀನಂ ಸಬ್ಬವತ್ಥೂನಂ ಠಾನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೇಸು ವತ್ಥೂಸು ವಿಹಾರಪಚ್ಚನ್ತೇ ವಿವಿತ್ತೋಕಾಸೇ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಚೇ ಏಕವೀಸತಿಭಿಕ್ಖೂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಟ್ಟತಿ. ತತೋ ಓರಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಪರಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ತಂ ಬನ್ಧನ್ತೇಹಿ ಸೀಮಾಮಾಳಕಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಾ ಪಾಸಾಣಾ ಠಪೇತಬ್ಬಾ, ನ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯ ಠಿತೇಹಿ ಮಹಾಸೀಮಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ, ನ ಮಹಾಸೀಮಾಯ ಠಿತೇಹಿ ಖಣ್ಡಸೀಮಾ. ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಮೇವ ಪನ ಠತ್ವಾ ಖಣ್ಡಸೀಮಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ, ಮಹಾಸೀಮಾಯಮೇವ ಠತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾ.

ತತ್ರಾಯಂ ಬನ್ಧನವಿಧಿ – ಸಮನ್ತಾ ‘‘ಏಸೋ ಪಾಸಾಣೋ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸೀಮಾ ಸಮ್ಮನ್ನಿತಬ್ಬಾ. ಅಥ ತಸ್ಸಾ ಏವ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಕಮ್ಮವಾಚಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಸೀಮಂ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗತಾ ಸಮೂಹನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಸೀಮನ್ತರಿಕಪಾಸಾಣಾ ಠಪೇತಬ್ಬಾ, ಸೀಮನ್ತರಿಕಾ ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿಯಾ ಚತುರಙ್ಗುಲಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೮; ವಿ. ಸಙ್ಗ. ಅಟ್ಠ. ೧೬೩) ವಟ್ಟತಿ. ಸಚೇ ಪನ ವಿಹಾರೋ ಮಹಾ ಹೋತಿ, ದ್ವೇಪಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ತತುತ್ತರಿಪಿ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯೋ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ.

ಏವಂ ¶ ಖಣ್ಡಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿಕಾಲೇ ಖಣ್ಡಸೀಮತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾಯಂ ಠತ್ವಾ ಸಮನ್ತಾ ಅನುಪರಿಯಾಯನ್ತೇಹಿ ಸೀಮನ್ತರಿಕಪಾಸಾಣಾ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾ. ತತೋ ಅವಸೇಸನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅವಿಜಹನ್ತೇಹಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಕಮ್ಮವಾಚಾಪಿ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಸೀಮಂ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗತಾ ಸಮೂಹನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತತೋ ಸೀಮನ್ತರಿಕಾಯ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾಯ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇನ್ತಿ, ಏವಂ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಯಂ ಸೀಮಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ಪಠಮಂ ಬನ್ಧಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಖಣ್ಡಸೀಮತೋವ ಪಟ್ಠಾಯ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಬದ್ಧಾಸು ಪನ ಸೀಮಾಸು ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಹಾಸೀಮಾಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ನ ಕೋಪೇನ್ತಿ, ಮಹಾಸೀಮಾಯಂ ವಾ ಠಿತಾ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ. ಸೀಮನ್ತರಿಕಾಯ ಪನ ಠಿತಾ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ನ ಕೋಪನ್ತಿ. ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಠತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ¶ ಪನ ಸೀಮನ್ತರಿಕಾಯ ಠಿತಾ ಕೋಪೇನ್ತಿ. ಸೀಮನ್ತರಿಕಾ ಹಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ಭಜತಿ. ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನೇ ಕತೇ ಸತಿ ಸಾ ಚ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸಾಯೇವ ಪಭೇದೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸಾಯೇವಾತಿ ಬದ್ಧಸೀಮಾಯ ಏವ.

ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೪೪) ವಚನತೋ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ನ ಓತರತಿ, ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ ಪನ ತತ್ಥಾಪಿ ಓತರತಿ. ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ಪನ ಯತ್ಥ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ, ತತ್ಥೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಸುಂ ನಿಮಿತ್ತಕಿತ್ತನಂ ಅತ್ಥಿ. ತತ್ಥ ಸಚೇ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಾಯ ಸಮ್ಮುತಿಕಾಲೇ ಗಾಮೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಾ ನ ಓತರತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಸಮ್ಮತಾಯ ಸೀಮಾಯ ಪಚ್ಛಾ ಗಾಮೋ ನಿವಿಸತಿ, ಸೋಪಿ ಸೀಮಾಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಯಥಾ ಚ ಪಚ್ಛಾ ನಿವಿಟ್ಠೋ, ಏವಂ ಪಠಮಂ ನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ವಡ್ಢಿತಪ್ಪದೇಸೋಪಿ ಸೀಮಾಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಸಚೇಪಿ ಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿಕಾಲೇ ಗೇಹಾನಿ ಕತಾನಿ, ‘‘ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಲಯೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ಪನ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠಾ, ಪೋರಾಣಗಾಮಂ ವಾ ಸಗೇಹಮೇವ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗತಾ, ಅಗಾಮೋಯೇವ ಏಸ, ಸೀಮಾ ಓತರತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಏಕಮ್ಪಿ ಕುಲಂ ಪವಿಟ್ಠಂ ವಾ ಅಗತಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಗಾಮೋಯೇವ, ಸೀಮಾ ನ ಓತರತಿ.

ಏವಂ ¶ ಬದ್ಧಸೀಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಬದ್ಧಸೀಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಬದ್ಧಸೀಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಗಾಮೋ ಏವ ಸೀಮಾ ಗಾಮಸೀಮಾ. ಗಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ನಿಗಮನಗರಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯತ್ತಕೇ ಪದೇಸೇ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಗಾಮಭೋಜಕಾ ಬಲಿಂ ಲಭನ್ತಿ, ಸೋ ಪದೇಸೋ ಅಪ್ಪೋ ವಾ ಹೋತು, ಮಹನ್ತೋ ವಾ, ಏಕಂ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ನಾಮ. ಯಮ್ಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಏಕಂ ಪದೇಸಂ ‘‘ಅಯಂ ವಿಸುಂ ಗಾಮೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರಾಜಾ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇತಿ, ಸೋಪಿ ವಿಸುಂಗಾಮಸೀಮಾ ಹೋತಿಯೇವ. ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಚ ಇತರಾ ಚ ಪಕತಿಗಾಮಸೀಮಾ ಬದ್ಧಸೀಮಾಸದಿಸಾವ ಹೋತಿ. ಕೇವಲಂ ಪನ ತಿಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಪರಿಹಾರಂ ನ ಲಭತೀತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೪೭).

ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇತಿ ವಿಞ್ಝಾಟವಿಸದಿಸೇ ಅರಞ್ಞೇ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಗಾಮಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಯಂ ಪನ ಸೀಮಾ ತಿಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಪರಿಹಾರಮ್ಪಿ ಲಭತಿ. ಮಚ್ಛಬನ್ಧಾನನ್ತಿ ಕೇವಟ್ಟಾನಂ. ಅಗಮನಪಥೇಸೂತಿ ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಪಥೇಸು. ಯತ್ಥ ತದಹೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ತದಹೇವ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇಸಂ ಗಮನಪರಿಯನ್ತಸ್ಸ ಓರತೋ ಪನ ಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ಗಾಮಸೀಮಂ ಅಸೋಧೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಮಜ್ಝೇ ಠಿತಾನಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾತಿ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಠಿತೋಕಾಸತೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಅಬ್ಭನ್ತರೇಸು. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಸವಸೇನ ವಡ್ಢತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯಾತಿ ಸೀಮೋಪಚಾರತ್ಥಾಯ. ಸೀಮಾಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ¶ ಬದ್ಧಸೀಮಾಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಸಮಾನೋ ಸಂವಾಸೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾ. ಏಕೋ ಉಪೋಸಥೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಏಕೂಪೋಸಥಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅವಸೇಸಕಮ್ಮವಸೇನ ಸಮಾನಸಂವಾಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಾತಿ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೧೪೯) ವುತ್ತಾ. ಅನು ಅನು ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸಂ, ಅಡ್ಢಮಾಸೇ ಅಡ್ಢಮಾಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ‘‘ಅನುದಸಾಹ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ. ದೇವೇತಿ ಮೇಘೇ. ವಲಾಹಕೇಸು ವಿಗತಮತ್ತೇಸೂತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಸೋತನ್ತಿ ಉದಕಪ್ಪವಾಹೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತಿತ್ಥೇನ ವಾ ಅತಿತ್ಥೇನ ವಾ ಓತರಿತ್ವಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ತಿಮಣ್ಡಲಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ತಿಮಣ್ಡಲಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ. ಉತ್ತರನ್ತಿಯಾತಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉತ್ತರನ್ತಿಯಾ. ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗೇ (ಪಾಚಿ. ೬೯೨) ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ವಸೇನ ನದೀಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತತ್ತಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ.

ಕೇನಚಿ ¶ ಖಣಿತ್ವಾ ಅಕತೋತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನೇನಪಿ ಖಣಿತ್ವಾ ಅಕತೋ. ನದಿಂ ವಾ ಸಮುದ್ದಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ನದೀಕೂಲಂ ವಾ ಸಮುದ್ದವೇಲಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಏತಂ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ‘‘ಯತ್ಥ ನದಿಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಉದಕಂ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಲಕ್ಖಣಂ. ಲೋಣೀಪಿ ಜಾತಸ್ಸರಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಯತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ವಸ್ಸೇ ಪಚ್ಛಿನ್ನಮತ್ತೇ ಪಿವಿತುಂ ವಾ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಧೋವಿತುಂ ವಾ ಉದಕಂ ನ ಹೋತಿ ಸುಕ್ಖತಿ, ಅಯಂ ಜಾತಸ್ಸರೋ ಗಾಮಖೇತ್ತಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ.

ಉದಕುಕ್ಖೇಪಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉದಕುಕ್ಖೇಪೇನಾ’’ತಿ. ಕಥಂ ಪನ ಉದಕಂ ಖಿಪಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ಮಜ್ಝಿಮೇನ ಪುರಿಸೇನಾತಿ ಥಾಮಮಜ್ಝಿಮೇನ ಪುರಿಸೇನ. ಅಯಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಸೀಮಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಾವ ಪರಿಸಾ ವಡ್ಢತಿ, ತಾವ ಅಯಂ ಸೀಮಾಪಿ ವಡ್ಢತಿ, ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತತೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋಯೇವ ಪಮಾಣಂ. ಸಚೇ ಪನ ನದೀ ನಾತಿದೀಘಾ ಹೋತಿ, ಪಭವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಙ್ಘೋ ನಿಸೀದತಿ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ. ಸಕಲಾಪಿ ನದೀ ಏತೇಸಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಹೋತಿ.

ಪಕತಿವಸ್ಸಕಾಲೇತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಪಕತಿವಸ್ಸಕಾಲೇ. ಚತೂಸು ಮಾಸೇಸೂತಿ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಚತೂಸು ಮಾಸೇಸು. ಅತಿವುಟ್ಠಿಕಾಲೇ ಓಘೇನ ಓತ್ಥತೋಕಾಸೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸರೇ ಜಾತಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣದೀಪಕೇಸುಪಿ ಅಯಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಪನ ನದೀ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಹೋತಿ ಸಮತಿತ್ಥಿಕಾ, ಉದಕಸಾಟಿಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾಪಿ ಅನ್ತೋನದಿಯಂಯೇವ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ನಾವಾಯಪಿ ಠತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ಪನ ನಾವಾಯ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಉದಕುಕ್ಖೇಪಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ಸೀಮಾ, ತಂ ¶ ನಾವಾ ಸೀಘಮೇವ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ. ಏವಂ ಸತಿ ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಸೀಮಾಯ ಞತ್ತಿ, ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಅನುಸ್ಸಾವನಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾವಂ ಅರಿತ್ತೇನ ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ, ಪಾಸಾಣೇ ವಾ ಲಮ್ಬಿತ್ವಾ, ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಜಾತರುಕ್ಖೇ ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಬದ್ಧಅಟ್ಟಕೇಪಿ ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಜಾತರುಕ್ಖೇಪಿ ಠಿತೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

ಸಚೇ ಪನ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾಖಾ ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಪಾರೋಹೋ ವಾ ಬಹಿನದೀತೀರೇ ವಿಹಾರಸೀಮಾಯ ವಾ ಗಾಮಸೀಮಾಯ ವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಸೀಮಂ ವಾ ಸೋಧೇತ್ವಾ, ಸಾಖಂ ¶ ವಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಬಹಿನದೀತೀರೇ ಜಾತರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಪವಿಟ್ಠಸಾಖಾಯ ವಾ ಪಾರೋಹೇ ವಾ ನಾವಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಸೀಮಾ ವಾ ಸೋಧೇತಬ್ಬಾ, ಸಾಖಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾ ತಸ್ಸ ಬಹಿಪತಿಟ್ಠಿತಭಾಗೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ. ನದೀತೀರೇ ಪನ ಖಾಣುಕಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಬನ್ಧನಾವಾಯ ನ ವಟ್ಟತಿಯೇವ.

ನದಿಯಂ ಸೇತುಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಚೇ ಅನ್ತೋನದಿಯಂಯೇವ ಸೇತು ವಾ ಸೇತುಪಾದಾ ವಾ, ಸೇತುಮ್ಹಿ ಠಿತೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಸೇತು ವಾ ಸೇತುಪಾದಾ ವಾ ಬಹಿತೀರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸೀಮಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಅಥ ಸೇತುಪಾದಾ ಅನ್ತೋ, ಸೇತು ಪನ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ತೀರಾನಂ ಉಪರಿಆಕಾಸೇ ಠಿತೋ, ವಟ್ಟತಿ. ಜಾತಸ್ಸರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಪಕತಿವೀಚಿಯೋ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಣ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಯಂ ಪದೇಸಂ ಉದ್ಧಂ ವಡ್ಢನಕಉದಕಂ ವಾ ಪಕತಿವೀಚಿಯೋ ವಾ ವೇಗೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಓತ್ಥರನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೪೭) ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಚೇ ಊಮಿವೇಗೋ ಬಾಧತಿ, ನಾವಾಯ ವಾ ಅಟ್ಟಕೇ ವಾ ಠತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ. ತೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನದಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಪನ ಸಮುದ್ದೋ ಗಾಮಸೀಮಂ ವಾ ನಿಗಮಸೀಮಂ ವಾ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಮುದ್ದೋವ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮೀತಿ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಣ್ಠಿತಉದಕನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತೋ ನದೀಜಾತಸ್ಸರಸಮುದ್ದೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾಲೇತಿ ವಸ್ಸಾನಹೇಮನ್ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸುಕ್ಖೇಸುಪೀತಿ ನಿರುದಕೇಸುಪಿ. ಯಥಾ ಚ ವಾಪಿಖಣನೇ, ಏವಂ ಆವಾಟಪೋಕ್ಖರಣೀಆದೀನಂ ಖಣನೇಪಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವಪ್ಪಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಲಾಬುತಿಪುಸಕಾದಿವಪ್ಪಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ. ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ಯತ್ಥ ವಾಪಿಆದಿಕಂ ಕತಂ, ತಂ ಠಾನಂ. ಅಞ್ಞಂ ಪನ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿ. ಸಚೇ ಪನ ಜಾತಸ್ಸರಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಥಲಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಪಾಳಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಮೇವ ನಂ ಮಹಾತಳಾಕಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಜಾತಸ್ಸರೋ ಹೋತಿ. ಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ.

ಸಚೇ ¶ ನದಿಮ್ಪಿ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ತಳಾಕಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾಳಿ ಬದ್ಧಾ, ಉದಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಳಾಕಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಉಪರಿ ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನೇ ಛಡ್ಡಿತಂ ಉದಕಂ ನದಿಂ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸನ್ದನಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಟ್ಟತಿ. ಕಾಚಿ ನದೀ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮಸೀಮಂ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ನದೀಯೇವ ¶ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸಚೇ ವಿಹಾರಸೀಮಂ ಓತ್ಥರತಿ ‘‘ವಿಹಾರಸೀಮಾ’’ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಸಮನ್ತಾ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಪಹೋನಕಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಯತ್ಥ ಪನ ಕುನ್ನದೀಆದೀಸು ನಪ್ಪಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಪಹೋನಕಟ್ಠಾನತೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯಾತಿ ಸೀಮೋಪಚಾರತ್ಥಾಯ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಅಞ್ಞಮೇಕಂ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಂ, ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯ ಠಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೪೭; ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೨.೧೪೭) – ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸೀಮಾ ಚ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಠಿತೋಕಾಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಲಬ್ಭತಿ, ತೇ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಸಬ್ಬದಾ ಏಕಸದಿಸಾ, ಕದಾಚಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಕದಾಚಿ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ. ಯದಾ ಚ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ತದಾ ಸೀಮಾಸಙ್ಕರೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮೇಕಂ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಂ, ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯ ಠಪೇತಬ್ಬೋತಿ. ಯಂ ಪನ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತತೋ ಅಧಿಕಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ, ಊನಕಂ ಪನ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೪೭) ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಏತದತ್ಥಮೇವ, ನ ಪನ ತತ್ಥ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಬಹಿ ಅಞ್ಞಂ ತತ್ತಕಂಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರೇನ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪೇನ ವಾ ಯೋ ತೇಸಂ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸ್ಸ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತತೋ ಬಹಿ ಅಞ್ಞಂ ತತ್ತಕಂಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಮೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಂ ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ, ಇದಂ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇತಿ ಇಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಬದ್ಧಾಬದ್ಧವಸೇನೇಧ, ಸೀಮಾ ನಾಮ ದ್ವಿಧಾ ತಹಿಂ;

ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ವಜ್ಜಿ-ತೇಕಾದಸ ವಿಪತ್ತಿಕಾ;

ಬದ್ಧಸೀಮಾ ತಿಧಾ ಖಣ್ಡಾ-ದಿತೋ ಗಾಮಾದಿತೋ ಪರಾ’’ತಿ.

ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿ ಚ ನಾಮೇಸಾ ದುವಿಧಾ ವತ್ಥುಸಭಾಗಾ, ಆಪತ್ತಿಸಭಾಗಾತಿ. ತತ್ಥ ಇಧ ವತ್ಥುಸಭಾಗಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನೇತರಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾದಿನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಲಹುಕಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ಲಹುಕೇನ ವಿನಯಕಮ್ಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝನತೋ ಲಹುಕಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಪಾಟಿದೇಸನೀಯದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಚಾಪತ್ತಿಯೋ. ವತ್ಥುಸಭಾಗಾಯ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಸತಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ¶ ನ ಹೋತಿಯೇವ. ಯಥಾಹ ¶ ‘‘ಸಭಾಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಸನ್ತಿಕೇ ಆವಿ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಸಚೇ ಆವಿ ಕರೋತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಆವಿಕತಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಕಟಾ ಪನ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ಅಟ್ಠ. ೧೦೨). ತಸ್ಸಾ ಪನ ಅದೇಸನಾಗಾಮಿನಿತೋ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ವತ್ಥುಸಭಾಗಾತಿ ವತ್ಥುವಸೇನ ಸಮಾನಭಾಗಾ, ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಮೇವ ವತ್ಥುಸಭಾಗಂ ದೇಸೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಭಾಗಾ ಆಪತ್ತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಾ, ಯೋ ದೇಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೬೯) ವುತ್ತತ್ತಾ, ನ ಪನ ಆಪತ್ತಿಸಭಾಗಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಕಾಲಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಆಪನ್ನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಆಪತ್ತಿಸಭಾಗನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾನಭಾಗಂ.

ಸಾಮನ್ತಾ ಆವಾಸಾತಿ ಸಾಮನ್ತಆವಾಸಂ, ಸಮೀಪವಿಹಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಜ್ಜುಕನ್ತಿ ತದಹೇವಾಗಮನತ್ಥಾಯ. ಪಾಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಪೇಸೇತಬ್ಬೋ. ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಇತಿ ಏತಂ ಸುನ್ದರಂ ಭದ್ದಕಂ, ಲದ್ಧಕಪ್ಪನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನೋ ಚೇ ಲಭೇಥಾತಿ ವಿಹಾರಾನಂ ದೂರತಾಯ ವಾ ಮಗ್ಗೇ ಪರಿಪನ್ಥಾದಿನಾ ವಾ ಯದಿ ನ ಲಭೇಥ. ‘‘ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿ ಆವಿ ಕಾತುಮ್ಪಿ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ. ಯದಿ ಲಭೇಯ್ಯ, ಆವಿ ಕತ್ವಾಪಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಯದಿ ಪನ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಭಾಗಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋವ ಹೋತಿ. ಉಭೋಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಭಾಗಾ ಆಪತ್ತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಾ, ಯೋ ದೇಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ. ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಭಾಗಾ ಆಪತ್ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಯೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೬೯) ವುತ್ತತ್ತಾ. ವಿಮತಿ ಸಂಸಯೋ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತೋ ವೇಮತಿಕೋ. ‘‘ಪುನ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ದೇಸೇತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿ ನೇವ ಪಾಳಿಯಂ, ನ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅತ್ಥಿ, ದೇಸಿತೇ ಪನ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಾಪತ್ತಿಕಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಕರಣೇ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ. ಕಸ್ಮಾ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಯೇವ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಾಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ವಿಸಭಾಗಾಪತ್ತೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸುಪಿ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ವಿಸಭಾಗಾಸು ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸು ತೇಸಂಯೇವ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ಹೋತಿಯೇವ.

ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅಜ್ಝಾಪನ್ನಕೋ ನಾಮ ಚತುನ್ನಂ ಪಾರಾಜಿಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಕೋ. ಪಣ್ಡಕಾದೀನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪರತೋ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ ¶ . ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಯೋ ಕೋಚಿ ನಾಗಮಾಣವಕಾದಿಕೋ ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಅಸ್ಸಗೋಣಾದಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ವಜ್ಜನೀಯಪುಗ್ಗಲಕಥಾಯಂ. ಯಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೧೧) ಯಸ್ಸ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದಿನೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ¶ , ಸೋ ಇಧಾಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದೇವೇ ಉಪಾದಾಯ ನಾಗಮಾಣವಕಾದಿಕೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏತ್ಥ ನಾಗೋ ವಾ ಹೋತು ಸುಪಣ್ಣಮಾಣವಕಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ, ಅನ್ತಮಸೋ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಯೋ ಕೋಚಿ ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಯೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೧). ತಿತ್ಥಂ ವುಚ್ಚತಿ ಲದ್ಧಿ, ತಂ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ತಿತ್ಥಿಕಾ, ತಿತ್ಥಿಕಾ ಏವ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ಇತೋ ಅಞ್ಞಲದ್ಧಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೋ ಸುತ್ತುದ್ದೇಸೋ. ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಏವ ಉಪೋಸಥೋ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪೋಸಥೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಸೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ. ಓವಾದೋವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೋ ಸರೂಪೇನ ಕಥನಂ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ. ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಅಯಂ ನಾಮ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಪತ್ತಿವಸೇನ ಆಣಾಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಆಣಾ, ಸೇಸಂ ಅನನ್ತರಸದಿಸಮೇವ.

ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋ ತಿತಿಕ್ಖಾ…ಪೇ… ವುತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾಯೋ ನಾಮ –

‘‘ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋ ತಿತಿಕ್ಖಾ;

ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ;

ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ;

ನ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ.

‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ;

ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನಂ.

‘‘ಅನೂಪವಾದೋ ¶ ಅನೂಪಘಾತೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಸಂವರೋ;

ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಚ ಭತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನಂ;

ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ.(ದೀ. ನಿ. ೨.೯೦; ಧ. ಪ. ೧೮೩-೧೮೫) –

ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾಯೋ.

ತತ್ಥ ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೯೦; ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೮೫) ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ ¶ ನಾಮ ಪರಮಂ ತಪೋ. ತಿತಿಕ್ಖಾತಿ ಖನ್ತಿಯಾ ಏವ ವೇವಚನಂ, ತಿತಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ತಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ವದನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಪರಮ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ. ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀತಿ ಯೋ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿವಿರಹಿತತ್ತಾ ಪರಂ ಉಪಘಾತೇತಿ ಬಾಧತಿ ವಿಹಿಂಸತಿ, ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಚತುತ್ಥಪಾದೋ ಪನ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ‘‘ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ನಸಮಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವೇವಚನಂ. ‘‘ಪರೂಪಘಾತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ’’ತಿ ವೇವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಪರೂಪಘಾತೀತಿ ಸೀಲೂಪಘಾತೀ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ‘‘ಪರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೋ ಚ ಸಮಣೋ ಪರಂ ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ ಹೋತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸೀಲವಿನಾಸಕೋ, ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯೋ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವಾ ಪರೂಪಘಾತೀ ಹೋತಿ, ಪರಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಡಂಸಮಕಸಮ್ಪಿ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಸೋ ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಮಲಸ್ಸ ಅಪಬ್ಬಾಜಿತತ್ತಾ. ‘‘ಪಬ್ಬಾಜಯಮತ್ತನೋ ಮಲಂ, ತಸ್ಮಾ ‘ಪಬ್ಬಜಿತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೩೮೮) ಇದಞ್ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತಲಕ್ಖಣಂ. ಯೋಪಿ ನ ಹೇವ ಖೋ ಉಪಘಾತೇತಿ ನ ಮಾರೇತಿ, ಅಪಿಚ ದಣ್ಡಾದೀಹಿ ವಿಹೇಠೇತಿ, ಸೋ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ ಸಮಣೋ ನ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ವಿಹೇಸಾಯ ಅಸಮಿತತ್ತಾ. ‘‘ಸಮಿತತ್ತಾ ಹಿ ಪಾಪಾನಂ, ‘ಸಮಣೋ’ತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೬೫) ಇದಞ್ಹಿ ಸಮಣಲಕ್ಖಣಂ.

ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸ್ಸ. ಅಕರಣನ್ತಿ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ. ಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಸ್ಸ. ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಂ ಪಟಿಲಾಭೋ. ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋದಾಪನಂ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಸೋಧನಂ, ತಂ ಪನ ಅರಹತ್ತೇನ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಸೀಲಸಂವರೇನ ಸಬ್ಬಪಾಪಂ ಪಹಾಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಹಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ಕುಸಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯೋದಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಓವಾದೋ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ.

ತತಿಯಗಾಥಾಯ ¶ ಅನೂಪವಾದೋತಿ ವಾಚಾಯ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುಪವದನಂ. ಅನೂಪಘಾತೋತಿ ಕಾಯೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಉಪಘಾತಸ್ಸ ಅಕರಣಂ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇತಿ ಯಂ ತಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಅತಿಮೋಕ್ಖಂ ಅತಿಪಮೋಕ್ಖಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೀಲಂ, ಪಾತಿ ವಾ ಅಗತಿವಿಸೇಸೇಹಿ, ಮೋಕ್ಖೇತಿ ದುಗ್ಗತಿಭಯೇಹಿ. ಯೋ ವಾ ನಂ ಪಾತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ. ಸಂವರೋತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಲಕ್ಖಣೋ ಸಂವರೋ. ಮತ್ತಞ್ಞುತಾತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಪಮಾಣಞ್ಞುತಾ. ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನನ್ತಿ ಜನಸಙ್ಘಟ್ಟನವಿರಹಿತಂ ನಿಜ್ಜನಸಮ್ಬಾಧಂ ವಿವಿತ್ತಂ, ಸೇನಾಸನಞ್ಚ. ಏತ್ಥ ಚ ದ್ವಿಹಿಯೇವ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೋ ದೀಪಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಸಾಮಞ್ಞೇನ ಇತರದ್ವಯಸ್ಸಾಪಿ ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ಜೋತಿತತ್ತಾ. ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ¶ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ, ತತೋಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಮೇವ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಆಯೋಗೋ ಚ ಅನುಯೋಗೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನನ್ತಿ ಏತಂ ಪರಸ್ಸ ಅನುಪವದನಂ, ಅನುಪಘಾತನಂ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸಂವರೋ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗೇಸು ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸಿಭಾವಾಯ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಸೇವನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಓವಾದೋ ಅನುಸಿಟ್ಠೀತಿ. ಇಮಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಗಾಥಾಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಂ ಬುದ್ಧಾ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಸಾವಕಾ.

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೧೩೪) ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ನಾಮ. ತಂ ಸಾವಕಾ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಬುದ್ಧಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ಚ ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಸಾವಕಾ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ.

ಅನುಪಗತೋ ನಾಮ ತತ್ಥೇವ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಸತಿಯಾ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಅನುಪಗತೋ ವಾ. ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯನ್ತಿ ಚಾತುಮಾಸಿಯಂ. ಸಾ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಭೂತಾತಿ ಚಾತುಮಾಸೀ, ಸಾ ಏವ ‘‘ಚಾತುಮಾಸಿನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸಂ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಂ. ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಸಿನಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿನ್ತಿ ಕಾಯೇನ ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ, ಹತ್ಥಪಾಸೂಪಗಮನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಪಿ ಪಞ್ಚ, ಪುರಿಮೇಹಿ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪವಾರಿತೇ ಪಚ್ಛಿಮೇಹಿ ¶ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ದ್ವೇ ಞತ್ತಿಯೋ ಠಪೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತಾ ಚತ್ತಾರೋ, ತಯೋ, ದ್ವೇ, ಏಕೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಥ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಚತ್ತಾರೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಪಿ ಚತ್ತಾರೋ, ತಯೋ, ದ್ವೇ, ಏಕೋ ವಾ, ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಥ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ತಯೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ತಯೋ, ದ್ವೇ ವಾ, ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇದಞ್ಹೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ – ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತೇಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತಾ ಥೋಕತರಾ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಸಮಾ ಚ, ಸಙ್ಘಪ್ಪವಾರಣಾಯ ಚ ಗಣಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಸಙ್ಘಪ್ಪವಾರಣಾವಸೇನ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ಪವಾರೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಪನ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ತಯೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಏಕೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ, ಚತುನ್ನಂ ಸಙ್ಘಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪವಾರೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಗಣಞತ್ತಿಯಾ ಪನ ಸೋ ಗಣಪೂರಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಣವಸೇನ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ, ಇತರೇನ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ದ್ವೇ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ದ್ವೇ ವಾ ಏಕೋ ವಾ, ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಏಕೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಪಿ ಏಕೋ, ಏಕೇನ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ, ಏಕೇನ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ¶ . ಸಚೇ ಪುರಿಮವಸ್ಸೂಪಗತೇಹಿ ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸೂಪಗತಾ ಏಕೇನಪಿ ಅಧಿಕತರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಠಮಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಥೋಕತರೇಹಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ. ಕತ್ತಿಕಚಾತುಮಾಸಿನಿಪವಾರಣಾಯ ಪನ ಸಚೇ ಪಠಮಂ ವಸ್ಸೂಪಗತೇಹಿ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತೇಹಿ ಪಚ್ಛಾ ಉಪಗತಾ ಅಧಿಕತರಾ ವಾ ಸಮಸಮಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪವಾರಣಾಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ. ತೇಹಿ ಪವಾರಿತೇ ಪಚ್ಛಾ ಇತರೇಹಿ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತಾ ಬಹೂ ಹೋನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾ ವಸ್ಸೂಪಗತಾ ಥೋಕಾ ವಾ ಏಕೋ ವಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಟ್ಠೇ ಪಚ್ಛಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ತೇನ ಪವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಂಸೇ ಸಾಧುಕಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಸಚೇ ಪನ ತತ್ಥ ಪಾರಿವಾಸಿಕೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಙ್ಘನವಕಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಾಳಿಯಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಸಿಯಮಾನೇ ಪನ ಪಾಳಿಯಾ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಾಳಿಂ ವಿಹಾಯ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೇನ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ. ಪವಾರಣಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಸಬ್ಬಂ ¶ ಪುಬ್ಬಕರಣೀಯನ್ತಿ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿಂ ನವವಿಧಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ. ಯಥಾ ಚ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ… ಪಟಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೭೧) ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ಲಭತಿ, ಏವಮೇತ್ಥಾಪಿ ತೀಹಿ ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಭಾಗಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಾ, ಯದಾ ಅಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸುದ್ಧಂ ಅನಾಪತ್ತಿಕಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಗಣಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ, ದ್ವೀಹಿಪಿ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಸುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏಕೇನಾಪಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತದಹೂತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹು, ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾನಾಸಂವಾಸಕೇಹೀತಿ ಲದ್ಧಿನಾನಾಸಂವಾಸಕೇಹಿ. ಅನಾವಾಸೋ ನಾಮ ನವಕಮ್ಮಸಾಲಾದಿಕೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪದೇಸೋ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘೇನಾತಿ ಸಙ್ಘಪ್ಪಹೋನಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವಿನಾ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನ್ತರಾಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ದಸವಿಧಮನ್ತರಾಯಂ ವಿನಾ. ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅತ್ತಚತುತ್ಥೇನ ಅನ್ತರಾಯೇ ವಾ ಸತಿ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಯಥಾ ಚ ಆವಾಸಾದಯೋ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ಸಚೇ ವಿಹಾರೇ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಉಪೋಸಥಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ಸೀಮಾಪಿ ನದೀಪಿ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಪನೇತ್ಥ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ವಿಸ್ಸಟ್ಠಉಪೋಸಥಾಪಿ ಆವಾಸಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏವಂ ಗತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಮ್ಪಿ ಲಭತಿ. ಆರಞ್ಞಕೇನಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಹಾರಮೇವ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಅಞ್ಞಂ ವಿಹಾರಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ತತ್ಥ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾವ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಅಕತ್ವಾ ಆಗನ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಯಂ ಜಞ್ಞಾ ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೮೧) ¶ ಏವರೂಪೋ ಪನ ಆವಾಸೋ ಗನ್ತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತೇನಾಪಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ನೇವ ಉಪೋಸಥನ್ತರಾಯೋ ಕತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಉದಕಂ ಆಸನೇನ ಚಾತಿ ಆಸನೇನ ಸಹ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉದಕಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘಸನ್ನಿಪಾತತೋ ಪಠಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಕರಣಂ. ಪುಬ್ಬಕರಣತೋ ಪಚ್ಛಾ ಕತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮತೋ ಪಠಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮತೋ ಪಠಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ನವವಿಧಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ. ಕಿಂ ತಂ ಕತನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೇನ ಅಗಿಲಾನೇನ ನ ¶ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಯೋ ನ ಸಮ್ಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ. ೧೫೯) ವಚನತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ.

ಸಚೇ ಪನ ಆಣತ್ತೋ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಂ ತಾವಕಾಲಿಕಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ, ಸಾಖಾಭಙ್ಗಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ತಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ. ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಂ. ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪೀಠಫಲಕಾದಿಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಉಪೋಸಥಾಗಾರೇ ಆಸನಾನಿ ನತ್ಥಿ, ಸಂಘಿಕಾವಾಸತೋಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಹರಿತಬ್ಬಾನಿ. ಆಸನೇಸು ಅಸತಿ ಕಟಸಾರಕೇಪಿ ತಟ್ಟಿಕಾಯೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತಟ್ಟಿಕಾಸುಪಿ ಅಸತಿ ಸಾಖಾಭಙ್ಗಾನಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಾನಿ. ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಂ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ. ಪದೀಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಪದೀಪೇತಬ್ಬೋ, ಪದೀಪುಜ್ಜಲನಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಣಾಪೇನ್ತೇನ ಪನ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಓಕಾಸೇ ತೇಲಂ ವಾ ವಟ್ಟಿ ವಾ ಕಪಲ್ಲಿಕಾ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ತೇಲಾದೀನಿ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾನಿ. ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ. ಅಪಿಚ ಕಪಾಲೇ ಅಗ್ಗಿಪಿ ಜಾಲೇತಬ್ಬೋ. ಆಣಾಪೇನ್ತೇನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಾ ಸದಾಕಾಲಮೇವ ಏಕೋ ವಾ ಭಾರನಿತ್ಥರಣಕೋ ವಾ ಸರಭಾಣಕಧಮ್ಮಕಥಿಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ವಾ ನ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬೋ, ಅವಸೇಸಾ ಪನ ವಾರೇನ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಥೇರೇನಾಪಿ ಪತಿರೂಪಂ ಞತ್ವಾ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಬಹಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತೇನಾತಿ ನದಿಯಾ ವಾ ಸೀಮಾಯ ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತೇನ ಛನ್ದೋ ದಾತಬ್ಬೋ, ‘‘ಕತೋ ಮಯಾ ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಅಚ್ಛಿತುಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತೋ ವಾತಿ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಾದಿಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತೋ ವಾ. ಸಚೇ ಗಿಲಾನೋ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮಞ್ಚೇನ ವಾ ಪೀಠೇನ ವಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಆನೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ¶ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಮಯಂ ಇಮಂ ಗಿಲಾನಂ ಠಾನಾ ಚಾವೇಸ್ಸಾಮ, ಆಬಾಧೋ ವಾ ಅಭಿವಡ್ಢಿಸ್ಸತಿ, ಕಾಲಕಿರಿಯಾ ವಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಸೋ ಗಿಲಾನೋ ಠಾನಾ ಚಾವೇತಬ್ಬೋ, ಸಙ್ಘೇನ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ತ್ವೇವ ವಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಕರೇಯ್ಯ ಚೇ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ. ಸಚೇ ಬಹೂ ತಾದಿಸಾ ಗಿಲಾನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಙ್ಘೇನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠತ್ವಾ ¶ ಸಬ್ಬೇ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ದೂರೇ ದೂರೇ ಹೋನ್ತಿ, ಸಙ್ಘೋ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಉಪೋಸಥೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ತ್ವೇವ ವಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದಮ್ಪಿ ದಾತುಂ, ಸನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೬೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಆಣಂ ಕರೋನ್ತೇನ ‘‘ಛನ್ದಂ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಛನ್ದಹಾರಕೋ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿನ್ನೇ ಛನ್ದೇ ತತ್ಥೇವ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬೋ ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಮಹಾವ. ೧೬೫) ಪುನ ಅತ್ತನೋ ಛನ್ದದಾನಪರಿಸ್ಸಮವಿನೋದನತ್ಥಂ ‘‘ಛನ್ದಂ ಮೇ ಹರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಛನ್ದಹಾರಕೋ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿನ್ನೇ ಛನ್ದೇ ಸಙ್ಘಪ್ಪತ್ತೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ನ ಆರೋಚೇತಿ, ಆಹಟೋ ಹೋತಿ ಛನ್ದೋ, ಛನ್ದಹಾರಕಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೬೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟತೋ ತಂ ಮೋಚೇತುಂ ‘‘ಛನ್ದಂ ಮೇ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಉಭಯೇನ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಮನಸಾ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕಾಯಪ್ಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇನ ವಾ, ವಾಚಂ ಪನ ನಿಚ್ಛಾರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ತಥೇವ ವಾಚಾಯ ವಾ, ಉಭಯಥಾಪಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ, ಜಾನಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪನ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿಪಿ ಭಾಸಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿದಾನೇಪಿ ಛನ್ದದಾನೇ ವುತ್ತಸದಿಸೋವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ತಂ ಪನ ದೇನ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಸನ್ತೀ ಆಪತ್ತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ಸಮಾನೋ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಮ್ಮಿ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಮೇ ಹರ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಮೇ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೬೪) ವತ್ತುಂ ಲಭತಿ. ‘‘ಸನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕರಣೀಯಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ‘‘ಸನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಸಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಚ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಛನ್ದೋ ಚ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಚ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ತಂ ದೇತೀತಿ ಸರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇತರಾತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ. ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಏತ್ಥ ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ ನಾಮ ಬಿಳಾಲಬನ್ಧನಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಸಙ್ಖಲಿಕಾಯ ಪಠಮವಲಯಂ ದುತಿಯವಲಯಂಯೇವ ಪಾಪುಣಾತಿ, ನ ತತಿಯಂ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ದಾಯಕೇನ ಯಸ್ಸ ದಿನ್ನಾ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೬೪; ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೨.೧೬೪). ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಾಸಂ ಕಾಸಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಲಿಕಾನಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಉತುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ¶ ¶ ತಂ ತಂ ಕಿರಿಯಂ ಅರತಿ ವತ್ತೇತೀತಿ ಉತು, ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾನಂ ಉತುಕ್ಖಾನಂ, ಉತುಆಚಿಕ್ಖನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಚ ತಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖನಂ, ತಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹೇಮನ್ತಾದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಗಣನಾತಿ ಕಲನಾ. ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮೇಹಿ ಓವದನಂ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದೋ. ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥೋತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ‘‘ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಜ್ಜೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪನ್ನರಸಿಕೇ ಉಪೋಸಥೇ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸಿಯಂ, ಚಾತುದ್ದಸಿಕೇ ತೇರಸಿಯಂ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಪನ ‘‘ಪಕ್ಖಸ್ಸ ತೇರಸಿಯಂಯೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘ಅಯಂ ಉಪೋಸಥೋ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೋ ವಾ ಪನ್ನರಸಿಕೋ ವಾ’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೧೪೯) ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಚೇ ಚಾತುದ್ದಸಿಯಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತಿ, ‘‘ಚಾತುದ್ದಸಿಕೋ ಭಗಿನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಪನ್ನರಸಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿ, ‘‘ಪನ್ನರಸಿಕೋ ಭಗಿನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಠಪೇತ್ವಾ ಬಾಲಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಗಿಲಾನಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಗಮಿಕಂ ಅವಸೇಸೇಹಿ ಓವಾದಂ ಗಹೇತು’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೧೪) ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆರೋಚನವಿಧಾನಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಬಾಲೋ. ಚಾತುದ್ದಸಿಕಪನ್ನರಸಿಕೇಸು ಉಪೋಸಥೇಸು ವಾ ಪಾಟಿಪದೇ ವಾ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಗಮಿಯೋ, ದುತಿಯಪಕ್ಖದಿವಸತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಇಧ ಗಮಿಯೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಅರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಆರಞ್ಞಿಕೋ. ಸೋಪಿ ‘‘ಅಹಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೀ, ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥೋ, ವಿಹಾರೇ ನ ವಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತುಂ ನ ಲಭತಿ. ಯದಿ ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಓವಾದೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೧೪). ತೇನ ಪನ ಪಚ್ಚಾಹರಣತ್ಥಾಯ ಸಙ್ಕೇತೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆರಞ್ಞಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಓವಾದಂ ಗಹೇತುಂ, ಸಙ್ಕೇತಞ್ಚ ಕಾತುಂ ಅತ್ರ ಪತಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೧೫). ತಸ್ಮಾ ಆರಞ್ಞಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಸನಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖಾ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥೇವ ಚರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ನೋ ಚಸ್ಸ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖಾ ಸುಲಭಾ ಹೋತಿ, ಸಾಮನ್ತಗಾಮೇ ಚರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಗಾಮಂ ಆಗಮ್ಮ ತಥೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ದೂರಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಕೇತೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ‘‘ಅಹಂ ಅಸುಕಂ ನಾಮ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಸಭಂ ವಾ ಮಣ್ಡಪಂ ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ತತ್ರ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ. ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ತತ್ರ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಅಗನ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸಙ್ಕೇತಂ ¶ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಯಾ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೧೫). ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇತಿ ಉಪೋಸಥಕರಣಟ್ಠಾನೇ. ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ –

‘‘ಸೀಲವಾ ಹೋತಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತಿ ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಣುಮತ್ತೇಸು ವಜ್ಜೇಸು ಭಯದಸ್ಸಾವೀ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು. ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಹೋತಿ ಸುತಧರೋ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ, ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಭಿವದನ್ತಿ, ತಥಾರೂಪಾಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ¶ ಹೋನ್ತಿ, ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ, ಮನಸಾ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ. ಉಭಯಾನಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಸ್ವಾಗತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಸುವಿಭತ್ತಾನಿ ಸುಪ್ಪವತ್ತೀನಿ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತಾನಿ ಸುತ್ತಸೋ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ. ಕಲ್ಯಾಣವಾಚೋ ಹೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣೋ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ. ಪಟಿಬಲೋ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದಿತುಂ. ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಾಯ ಕಾಸಾಯವತ್ಥವಸನಾಯ ಗರುಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ವಾ ಹೋತಿ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ವಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೧೪೭) –

ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ. ಪಾಸಾದಿಕೇನಾತಿ ಪಸಾದಾವಹೇನ ನಿದ್ದೋಸೇನ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇನ. ಸಮ್ಪಾದೇತೂತಿ ತಿವಿಧಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮ್ಪಾದೇತು. ಯದಾ ಪನ ತಾಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕಂಯೇವ ದಿಸ್ವಾ ಓವಾದೋ ಯಾಚಿತೋ, ತದಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಸನ್ನಿಪತಿತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇಹಿ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚವಸೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಾಚಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವಾದಂ ಯಾಚಮಾನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ‘‘ಏವಂ ವದೇಹೀ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ ವತ್ತಬ್ಬವಚನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕೋ ಸಮ್ಮತೋ’’ತಿಆದಿಂ ಸಯಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಸಯಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತಬ್ಬಂ. ಇದನ್ತಿ ‘‘ತಾಹೀ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ. ಏಕತೋ ಸಹೇವ.

ಞತ್ತಿಟ್ಠಪಕೇನ ವಾತಿ ಯತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಞತ್ತಿಟ್ಠಪನಕೇನ ವಾ. ಇತರೇನ ವಾತಿ ಯತ್ಥ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸನ್ತಿ, ಏಕೋ ವಾ, ತತ್ಥ ಇತರೇನ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಚೇ ಸಯಮೇವ ಸಮ್ಮತೋ, ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ¶ . ತಥೇವಾತಿ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ‘‘ಆರೋಚೇತ್ವಾವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಾರೋಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಓವಾದೋ ನ ಆರೋಚೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ನ ಆರೋಚೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೧೫) ವಚನತೋ ಓವಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಅನಾರೋಚೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ.

ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧತಂ. ಆರೋಚೇಥಾತಿ ಆವಿ ಕರೋಥ. ಏತ್ಥ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಅಯಮನುಯೋಗೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಕಿಂ ತಂ, ಯಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಸನ್ಧಿಯತೀತಿ ಪುಬ್ಬವಚನೇನ ಅಪರಂ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಹಿತತಾಯ. ಗಣಸ್ಸಾತಿ ಉದ್ದೇಸಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಚತುವಗ್ಗೇ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಂ. ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಸಙ್ಘೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ. ಕರಣತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ. ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಭಾವೋ.

ಥೇರಾ ¶ ಚ ನವಾ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ದಸವಸ್ಸಾ, ಅತಿರೇಕದಸವಸ್ಸಾ ಚ ಥೇರಾ. ಊನಪಞ್ಚವಸ್ಸಾ ನವಾ. ಪಞ್ಚವಸ್ಸಾ, ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚವಸ್ಸಾ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಾ. ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ತೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇನ ಅತ್ಥಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ತಂ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ‘‘ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಿಂ ಕತ್ವಾ. ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ. ಸೋತದ್ವಾರವಸೇನಾತಿ ಸೋತದ್ವಾರಿಕಜವನವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ. ಸಬ್ಬಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಾಮಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥೋಕಮ್ಪಿ ಬಹಿ ಗನ್ತುಂ ಅದೇನ್ತಾ ಸಬ್ಬೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಆವಜ್ಜೇಮ, ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನಸಿ ಕರೋಮಾತಿ ಆವಜ್ಜೇಮ, ಸಮನ್ನಾಹರಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ನ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಪ್ಪಟಿಪಾದನಲಕ್ಖಣೋ, ಅಥ ಖೋ ವೀಥಿಪ್ಪಟಿಪಾದನಜವನಪ್ಪಟಿಪಾದನಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಕಚಿತ್ತೇ ಠಪನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ನ ಸಮೇತೀತಿ ನ ಸಂಗಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ ನ ಸಂಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನೋತಿ ಸಙ್ಘೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಅನ್ತೋಗಧೋ.

ಇದಾನಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆಯಸ್ಮನ್ತೋತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಪಿಯವಚನೇನ ಆಲಪನಂ.

ಅಲಜ್ಜಿತಾತಿ ¶ ಅಲಜ್ಜಿತಾಯ, ಅಲಜ್ಜನಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತಿಯತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ. ‘‘ಅಞ್ಞಾಣತಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪ್ಪಕತತಾತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇನ ಅಭಿಭೂತತಾಯ. ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾತಿ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸತೋ. ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮನಂ.

ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾತಿ ಸಞ್ಚೇತೇತ್ವಾ, ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ವೀತಿಕ್ಕಮಚಿತ್ತಂ ಪೇಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಗೂಹತೀತಿ ನಿಗೂಹತಿ ನ ದೇಸೇತಿ ನ ವುಟ್ಠಾತಿ. ಲಜ್ಜಾಯ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ ಅಲಜ್ಜೀ ನ ಹೋತಿ, ‘‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಅನಾದರಿಯೇನ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ ಅಲಜ್ಜೀ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಗತಿಗಮನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಛನ್ದಾಗತಿಆದಿಭೇದಂ ಅಗತಿಗಮನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಲಜ್ಜಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸಮುಟ್ಠಾನಲಜ್ಜಾವಿರಹಿತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಾದರಿಯವಸೇನೇವ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ, ಆಪನ್ನಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ, ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಅಗತಿಗಮನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಚ ಅಲಜ್ಜೀ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಮನ್ದೋತಿ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ, ಅಪಞ್ಞಸ್ಸೇವೇತಂ ನಾಮಂ. ಮೋಮೂಹೋತಿ ಅತಿಸಂಮೂಳ್ಹೋ. ವಿರಾಧೇತೀತಿ ನ ರಾಧೇತಿ ನ ಸಾಧೇತಿ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇತಿ ವಿನಯಸಂಸಯೇ. ಕಪ್ಪಿಯಂ ಚೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ ವಿನಯಧರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ವತ್ಥುಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಾತಿಕಂ, ಪದಭಾಜನಂ, ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಂ, ಅನಾಪತ್ತಿಞ್ಚ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಕಪ್ಪತಿ, ಆವುಸೋ, ಮಾ ಏತ್ಥ ಕಙ್ಖೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ.

ಸಹಸೇಯ್ಯಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಾದೀನೀತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಸಹಸೇಯ್ಯಾ ನಾಮ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಉತ್ತರಿದಿರತ್ತತಿರತ್ತಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿ, ವಿಪ್ಪವಾಸೋ ನಾಮ ಏಕರತ್ತಛಾರತ್ತವಸೇನ ವಿಪ್ಪವಾಸೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಆಪತ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಪಾಟಿದೇಸನೀಯದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ.

ದೇಸೇತು ವಾ ಪಕಾಸೇತು ವಾತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ವಾ ದೇಸೇತು ವಾ ಪಕಾಸೇತು ವಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿದೇಸನಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ. ವುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ದೇಸನಾವಿಸೇಸತ್ತಾ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಕಾಸೇತು ವಾತಿ ಆರೋಚೇತು ವಾ.

ಏವಂ ಅನಾಪನ್ನಾ ವಾತಿ ಏವಂ ಛನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಅನಾಪನ್ನಾ ವಾ. ವುಟ್ಠಿತಾ ವಾತಿ ಪರಿವಾಸಾದಿನಾ ವುಟ್ಠಿತಾ ವಾ. ಆರೋಚಿತಾ ವಾತಿ ಆವಿಕತಾ ¶ ವಾ. ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಚ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಏಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆಚಿಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆರೋಚೇಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಮ ಏಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಭಾವಂ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ವಾ ವದತು, ‘‘ಏಕಂ ಗರುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋಮೀ’’ತಿ ವಾ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ವದತು, ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಆರೋಚಿತಾವ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಲಹುಕಾಪತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವದತಿ, ಅನಾವಿಕತಾ ಹೋತಿ ಆಪತ್ತಿ. ವತ್ಥುಂ ಆರೋಚೇತಿ, ಆಪತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇತಿ, ಉಭಯಂ ಆರೋಚೇತಿ, ತಿವಿಧೇನಾಪಿ ಆರೋಚಿತಾವ ಹೋತಿ. ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಭುಮ್ಮಂ. ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾಪಿ ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ನ ಕೇವಲಂ ‘‘ಆಮ, ಮಯಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾಪೀತಿ ಅಪಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕಿಂ ತಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವಿತಂ ನಾಮ, ಕಥಞ್ಚೇತಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವಿಚಾರಣಾಯಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತಿಭೇದಮುಖೇನ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯದೇತಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನುಸಾವಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭೇದತೋತಿ ಅರೀಯತಿ ಞಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಭಿಧೇಯ್ಯಂ, ಬ್ಯಞ್ಜೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಅನೇನಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಅಕ್ಖರಂ, ಅತ್ಥೋ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ, ತೇಸಂ ಭೇದೋ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭೇದೋ, ತತೋ, ಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಚ ವಿಸದಿಸತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಅನುಸಾವನಞ್ಹಿ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಹೀತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಅಭಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇನಾತಿ ಭಿನ್ನತ್ತಾ. ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತ್ತಯಸ್ಸ. ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತಮೇವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋಪಿ ¶ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯದಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತ್ತಯಂ. ಅಪರೇ ‘‘ಅನುಸಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ನ ಅತೀತತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅನಾಗತತ್ಥಂ. ಧಾತ್ವತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾಲನ್ತರವಿಹಿತೋಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಕಾಲನ್ತರೇ ಸಾಧು ಹೋತೀತಿ ವಿಕಪ್ಪೇಸುಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರೇ ‘ಅನುಸಾವಿತ’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಉಪರಿ ಉದ್ದೇಸಾವಸಾನೇತಿ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾವಸಾನೇ. ಅತ್ಥಯುತ್ತೀನಂ ಅಭಾವತೋತಿ ಅನಾಗತತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವತೋ. ಇದಾನಿ ತಮೇವ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಥಮೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಯನ್ತಿ ¶ ಅನಾಗತಕಾಲೋ. ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೇಸ್ಸತೀತಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಅನುಪ್ಪಯೋಗಂ ಅನಾಗತಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬುದ್ಧೋ ವದೇಯ್ಯ. ಅಯಂ ಹೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯದಿ ಚೇತ್ಥ ಧಾತ್ವತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ ತ-ಪಚ್ಚಯೋ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಸತಿ ಧಾತ್ವತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಭಾವೋ, ಸೋ ಚ ಅನುಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಮಾನತ್ಥಭಾವೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನಾಸತೀತಿ ‘‘ಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನುಪ್ಪಯೋಗಂ ವದೇಯ್ಯ, ನ ಚ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಅನಾಗತಂ ನ ದೀಪೇತಿ, ಅತೀತಕಾಲಮೇವ ದೀಪೇತೀತಿ. ಅನುಸಾವಿಯಮಾನೇತಿ ವಚನತೋತಿ ‘‘ಅನುಸಾವಿಯಮಾನೇ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಚನತೋ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕಿಮಿದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾವತತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಕಿಂ ತೇನ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಯೇನೇತಂ ಲಕ್ಖಣವಚನಮತ್ತಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣವಚನಮತ್ತೇನ ಹೇತುನಾ.

ತದೇತನ್ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ತಂ ಪನೇತನ್ತಿ ‘‘ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವನಂ. ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ನೋಪಲಬ್ಭತಿ. ಇಮಮೇವ ಚ ಅತ್ಥನ್ತಿ ಇಮಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ. ಯದಿ ಹಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತ್ತಯಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವನಂ ಸಿಯಾ, ತದೇವ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೧೩೨ ಆದಯೋ) ವದೇಯ್ಯ, ನ ಪನ ‘‘ಸಕಿಮ್ಪಿ ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನನು ಚಾಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ನ ಆಗತೋ, ಅಥ ಕುತೋ ಲದ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ವಿನಯಟ್ಠಾನೇಸು ಕತಪರಿಚಯಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ಞಾಪೇನ್ತೀ ಪವೇಣಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ, ತಾಯ ಆಭತೋ ಆನೀತೋ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತೋ.

ನನು ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಥ ಕಥಂ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಚ ಖೋ ನ ಮುಸಾವಾದಲಕ್ಖಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೋ ಅಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಆಪತ್ತಿತೋ ಕಿಂ ಹೋತಿ, ಕತರಾ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಹೋತಿ. ವಚೀದ್ವಾರೇ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಧಮ್ಮಿಕಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ತುಣ್ಹೀಭೂತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಂ ನಾವಿಕಾಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ವಚೀದ್ವಾರೇ ಅಕಿರಿಯತೋ ಅಯಂ ¶ ಆಪತ್ತಿ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇದಾನಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತಂ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ಪರಿವಾರೇ ಸೇದಮೋಚನಗಾಥಾಸು (ಪರಿ. ೪೭೯) ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನಾಲಪನ್ತೋ ಮನುಜೇನ ಕೇನಚಿ ವಾಚಾತಿ ಕೇನಚಿ ಮನುಜೇನ ವಾಚಾಯ ಅನಾಲಪನ್ತೋ. ಗಿರಂ ನೋ ಚ ಪರೇ ಭಣೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಇತಿ ಇಮೇ ಸೋಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪರಪುಗ್ಗಲೇ ಸನ್ಧಾಯ ಸದ್ದಮ್ಪಿ ನ ನಿಚ್ಛಾರೇಯ್ಯ. ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾಚಸಿಕನ್ತಿ ವಾಚತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಪಞ್ಹಾಮೇಸಾ ಕುಸಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಹಾಮೇಸಾತಿ ಲಿಙ್ಗಬ್ಯತ್ತಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಏಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಕುಸಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಇಮಮೇವ ಮುಸಾವಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋ.

ತಂತಂಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧನವಸೇನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ವೇಮಜ್ಝೇ ಏತಿ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅನತ್ಥೋ, ಅತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ಅನ್ತರಾಯಂ ವಾ ಫಲಂ ಅರಹತಿ, ಅನ್ತರಾಯಸ್ಸ ವಾ ಕರಣಸೀಲೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವತ್ಥುತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವತ್ಥುತಾಯಾತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ನಾಮ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ, ತಸ್ಸ ಕಾರಣತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತಅಅಪ್ಪಟಿಸಾರವಿರುದ್ಧಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಿಸಮ್ಭವನ್ತಿ ದುಬ್ಬಲತರುಣಾ ಪೀತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಯೋ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಭವೋ ಪಟಿಲಾಭೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಿಸಮ್ಭವೋ, ತಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪೀತಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಗಹಣಂ. ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾದಿಸದ್ದೇನ ಪನ ‘‘ದುತಿಯಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ, ತತಿಯಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ, ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ, ಝಾನಾನಂ, ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ, ಸಮಾಧೀನಂ, ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾನಂ, ನಿಸ್ಸರಣಾನಂ, ಪವಿವೇಕಾನಂ, ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೫) ವುತ್ತದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿತಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಜಾನನ್ತೇನಾತಿ ಜಾನಮಾನೇನ. ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಅಪೇಕ್ಖತೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಾಪೇಕ್ಖೋ, ತೇನ ¶ ವಿಸುದ್ಧಾಪೇಕ್ಖೇನ. ಸಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿ ಇಧ ವುಟ್ಠಾನಾದೀತಿ ಆಹ ‘‘ವುಟ್ಠಾತುಕಾಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝಿತುಕಾಮೇನಾ’’ತಿ. ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿತೋ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸತೋ ವುಟ್ಠಾತುಕಾಮೇನ, ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿತೋ ವಿಸುಜ್ಝಿತುಕಾಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ವಾತಿ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚನವಸೇನ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ ತತ್ಥೇವ ಉಭತೋ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಆರೋಚನವಸೇನ ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಆರೋಚನವಸೇನ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ವಾ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಾ. ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಇತೋ ಉಪೋಸಥಗ್ಗತೋ ವುಟ್ಠಾಯ. ಏತ್ಥ ಪನ ಸಭಾಗೋಯೇವ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ವಿಸಭಾಗಸ್ಸ ಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಭಣ್ಡನಕಲಹಸಙ್ಘಭೇದಾದೀನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ¶ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೭೦) ವುತ್ತಂ.

ಕರಣತ್ಥೇತಿ ತತಿಯಾವಿಭತ್ತಿಅತ್ಥೇ. ಕತ್ತರಿ ಹೇತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ಹೋತಿ ಫಾಸುಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ. ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಪಠಮಾವಚನಂ. ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮಾಯ ಫಾಸು ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಗಮತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಫಾಸು ಹೋತಿ ಸುಖಂ ಹೋತಿ ಸಂವರಸ್ಸ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಹೇತುತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಪಾಪಪುಞ್ಞಾನಂ ಕತಾಕತವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ, ಸೋ ಮೂಲಂ ಕಾರಣಂ ಯೇಸಂ ತೇ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಾ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಾಯೇವ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಾ, ತೇಸಂ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಾನಂ. ಸುಖಪ್ಪಟಿಪದಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸುಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಸಮಿಜ್ಝತಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಸುಖೇನ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ನಿದಾನೇ ಞತ್ತಿಟ್ಠಪನಂ, ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪುಚ್ಛನಂ;

ನಿದಾನುದ್ದೇಸಸವನೇ, ವಿಸುದ್ಧಾರೋಚನೇ ವಿಧಿ;

ಅನಾರೋಚನೇ ಚಾಪತ್ತಿ, ಞೇಯ್ಯಂ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಪಞ್ಚಕ’’ನ್ತಿ.

ಇತಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾಯ

ವಿನಯತ್ಥಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಿಯಂ

ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡಂ

ಇದಾನಿ ¶ ¶ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಾನನ್ತರಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ನಿದಾನಾನನ್ತರನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ನಿದಾನಂ ಅನನ್ತರಂ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡೇ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇತಿ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ. ಚತ್ತಾರೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಊನಾತಿರೇಕಭಾವನಿವತ್ತನತೋ. ಪಾರಾಜಿಕಾತಿ ಸಜಾತಿನಾಮಂ. ಆಪತ್ತಿಯೋತಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣನಾಮಂ. ಉದ್ದಿಸೀಯತೀತಿ ಉದ್ದೇಸೋ. ಭಾವಪ್ಪಧಾನೋಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ’’ನ್ತಿ.

೧. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ

ಯೋ ಪನಾತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫ ಭಿಕ್ಖುಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ) ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪನಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಯೋತಿ ಅತ್ಥಪದಂ, ತಞ್ಚ ಅನಿಯಮೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ದೀಪೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಕೋಚೀ’’ತಿ ಆಹ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯೋ ಯೋಕೋಚಿ ನಾಮ, ಸೋ ಅವಸ್ಸಂ ಲಿಙ್ಗಯುತ್ತಜಾತಿನಾಮಗೋತ್ತಸೀಲವಿಹಾರಗೋಚರವಯೇಸು ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಥಾ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ರಸ್ಸದೀಘಾದಿನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ನವಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಗಹಣಂ. ಲಿಙ್ಗಾದಿಭೇದೇನಾತಿ ಲಿಙ್ಗೀಯತಿಞಾಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಲಿಙ್ಗಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇತಿ ಲಿಙ್ಗಾದಯೋ, ತೇಸಂ ಭೇದೋ ಲಿಙ್ಗಾದಿಭೇದೋ, ತೇನ ಲಿಙ್ಗಾದಿಭೇದೇನ. ಏತ್ಥಾದಿಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತಾದೀನಂ ಗಹಣಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಯಾದಿಸೋ ವಾ ತಾದಿಸೋ ವಾ ಹೋತು, ದೀಘೋ ವಾ ರಸ್ಸೋ ವಾ ಕಾಳೋ ವಾ ಓದಾತೋ ವಾ ಮಙ್ಗುರಚ್ಛವಿ ವಾ ಕಿಸೋ ವಾ ಥೂಲೋ ವಾ. ಯೋಗವಸೇನ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಯುತ್ತೋ ಹೋತು, ನವಕಮ್ಮಯುತ್ತೋ ವಾ ಉದ್ದೇಸಯುತ್ತೋ ವಾ ವಾಸಧುರಯುತ್ತೋ ವಾ. ಜಾತಿವಸೇನ ಯಂಜಚ್ಚೋ ವಾ ತಂಜಚ್ಚೋ ವಾ ಹೋತು, ಖತ್ತಿಯೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ವೇಸ್ಸೋ ವಾ ಸುದ್ಧೋ ವಾ. ನಾಮವಸೇನ ಯಥಾನಾಮೋ ವಾ ತಥಾನಾಮೋ ವಾ ಹೋತು, ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋ ವಾ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ ವಾ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತೋ ವಾ. ಗೋತ್ತವಸೇನ ಯಥಾಗೋತ್ತೋ ವಾ ತಥಾಗೋತ್ತೋ ವಾ ಹೋತು, ಕಚ್ಚಾಯನೋ ವಾ ವಾಸಿಟ್ಠೋ ವಾ ಕೋಸಿಯೋ ವಾ. ಸೀಲೇಸು ಯಥಾಸೀಲೋ ವಾ ತಥಾಸೀಲೋ ವಾ ಹೋತು, ನವಕಮ್ಮಸೀಲೋ ವಾ ಉದ್ದೇಸಸೀಲೋ ವಾ ವಾಸಧುರಸೀಲೋ ವಾ. ವಿಹಾರೇಸುಪಿ ಯಥಾವಿಹಾರೀ ವಾ ತಥಾವಿಹಾರೀ ವಾ ¶ ಹೋತು, ನವಕಮ್ಮವಿಹಾರೀ ವಾ ಉದ್ದೇಸವಿಹಾರೀ ವಾ ವಾಸಧುರವಿಹಾರೀ ವಾ ¶ . ಗೋಚರೇಸುಪಿ ಯಥಾಗೋಚರೋ ವಾ ತಥಾಗೋಚರೋ ವಾ ಹೋತು, ನವಕಮ್ಮಗೋಚರೋ ವಾ ಉದ್ದೇಸಗೋಚರೋ ವಾ ವಾಸಧುರಗೋಚರೋ ವಾ. ವಯೇಸುಪಿ ಯೋ ವಾ ಸೋ ವಾ ಹೋತು ಥೇರೋ ವಾ ನವೋ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮೋ ವಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬೋವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪದಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ‘‘ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಮತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ. ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೧೦೫) ನಯೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾ. ಓವಾದಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫) ನಾಮ –

‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ತಿಬ್ಬಂ ಮೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೇಸು ನವೇಸು ಮಜ್ಝಿಮೇಸೂ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ ಕಸ್ಸಪ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮಿ ಕುಸಲೂಪಸಂಹಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ಓಹಿತಸೋತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ಸಾತಸಹಗತಾ ಚ ಮೇ ಕಾಯಗತಾಸತಿ ನ ವಿಜಹಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) –

ಇಮಿನಾ ಓವಾದಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಸೋಪಾಕಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಅನುಚಙ್ಕಮನ್ತಂ ಸೋಪಾಕಸಾಮಣೇರಂ ‘‘‘ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾ’ತಿ ವಾ ಸೋಪಾಕ ‘ರೂಪಸಞ್ಞಾ’ತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನತ್ಥಾ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ, ಉದಾಹು ಏಕತ್ಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫) ದಸ ಅಸುಭನಿಸ್ಸಿತೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ತೇ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಕತಿವಸ್ಸೋ ತ್ವಂ, ಸೋಪಾಕಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ತವಸ್ಸೋಹಂ ಭಗವಾತಿ. ‘‘ಸೋಪಾಕ, ತ್ವಂ ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹೇ ಬ್ಯಾಕಾಸೀ’’ತಿ ಆರದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅನುಜಾನಿ, ಅಯಂ ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ.

ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ¶ ನಾಮ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ದೂತೇನೂಪಸಮ್ಪದಾ ¶ ನಾಮ ಅಡ್ಢಕಾಸಿಯಾ ಗಣಿಕಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ಅಟ್ಠವಾಚಿಕೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘತೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘತೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಮ್ಮೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ.

ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತರಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ. ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನಾತಿ ತೀಹಿ ಅನುಸ್ಸಾವನಾಹಿ, ಏಕಾಯ ಚ ಞತ್ತಿಯಾತಿ ಏವಂ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಞತ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಪನ ಅನುಸ್ಸಾವನಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭೇದಾಭಾವತೋ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭಿನ್ನಂ ಞತ್ತಿಂ ತಾಸಂ ಚತುತ್ಥನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಕುಪ್ಪೇನಾತಿ ಅಕೋಪೇತಬ್ಬತಂ, ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬತಞ್ಚ ಉಪಗತೇನ. ಠಾನಾರಹೇನಾತಿ ಕಾರಣಾರಹೇನ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಾರಹೇನ. ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಉಪರಿಭಾವಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಹಿ ಉಪರಿಭಾವೋ, ತಞ್ಚೇಸ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸಮಾಪನ್ನತ್ತಾ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಇಮಿನಾವ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇಧ ಗಹಿತೋ, ನಾಞ್ಞೇಹೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಾನಮೇವ, ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾನಂ, ಓವಾದಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸೋಪಾಕಾನಂ, ನ ಚ ತೇ ಭಬ್ಬಾ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿಲೋಕವಜ್ಜಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ, ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಯೋ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂಯೇವ ಅನುಞ್ಞಾತಾ. ಅಯಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖು, ತಸ್ಮಾ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನೇವ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇಧ ಗಹಿತೋ, ನಾಞ್ಞೇಹೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾದಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೪೫ ಭಿಕ್ಖುಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ). ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು ಪನ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ಇದಾನಿ ‘‘ಅಕುಪ್ಪೇನ ಠಾನಾರಹೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು. ವಸತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವತ್ಥು, ಆಧಾರೋ ಪತಿಟ್ಠಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ. ಊನಾನಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸೋ. ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಉಪರಿ ಸಪ್ಪಾಣಕವಗ್ಗೇ ಊನವೀಸತಿಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ತೇಸೂತಿ ಪಣ್ಡಕಾದೀಸು ಏಕಾದಸಸು ಅಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇಸು. ಪಣ್ಡಕೋ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೦೯) ಪನೇತ್ಥ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತಿ ಆಸಿತ್ತಪಣ್ಡಕೋ, ಉಸೂಯಪಣ್ಡಕೋ ¶ , ಓಪಕ್ಕಮಿಕಪಣ್ಡಕೋ, ನಪುಂಸಕಪಣ್ಡಕೋ, ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋತಿ. ತೇಸು ಆಸಿತ್ತಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ಚ ಉಸೂಯಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ¶ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನ ವಾರಿತಾ, ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾರಿತಾ. ತೇಸುಪಿ ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ಯಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಪಣ್ಡಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ವಾರಿತಾತಿ. ತಯೋ ಚೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಸಮ್ಪದಾನಂ ಅಭಬ್ಬತಾಯ ಅವತ್ಥೂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಸಿತ್ತಪಣ್ಡಕಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಮುಖೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಸುಚಿನಾ ಆಸಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಳಾಹೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಅಯಂ ಆಸಿತ್ತಪಣ್ಡಕೋ. ಯಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಪಸ್ಸತೋ ಉಸೂಯಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪರಿಳಾಹೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಅಯಂ ಉಸೂಯಪಣ್ಡಕೋ. ಯಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಬೀಜಾನಿ ಅಪನೀತಾನಿ, ಅಯಂ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಪಣ್ಡಕೋ (ವಿ. ಸಙ್ಗ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೫; ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೨.೧೦೯). ಯೋ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂಯೇವ ಅಭಾವಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ನಪುಂಸಕಪಣ್ಡಕೋ. ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನುಭಾವೇನ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ಪಣ್ಡಕೋ ಹೋತಿ, ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಪನಸ್ಸ ಪರಿಳಾಹೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಅಯಂ ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಥೇಯ್ಯೇನ ಸಂವಾಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ. ಸೋ ಚ ನ ಸಂವಾಸಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಥೇನಕೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಅಥ ಖೋ ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ, ತದುಭಯಸ್ಸ ಚ ಥೇನಕೋಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಪನ ತಿವಿಧೋ’’ತಿಆದಿ. ನ ಭಿಕ್ಖುವಸ್ಸಾನಿ ಗಣೇತೀತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೦) ‘‘ಅಹಂ ದಸವಸ್ಸೋ ವಾ ವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ವಾ’’ತಿ ಮುಸಾ ವತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುವಸ್ಸಾನಿ ನ ಗಣೇತಿ. ನ ಯಥಾವುಡ್ಢಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಾ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ವಾ ವನ್ದನಂ ಸಾದಿಯತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಮುಸಾವಾದಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತವಸ್ಸಾನುರೂಪೇನ ಯಥಾವುಡ್ಢಂ ವನ್ದನಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ. ನ ಆಸನೇನ ಪಟಿಬಾಹತೀತಿ ‘‘ಅಪೇಹಿ, ಮೇ ಏತಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ಆಸನೇನ ನಪ್ಪಟಿಬಾಹತಿ. ನ ಉಪೋಸಥಾದೀಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಉಪೋಸಥಪ್ಪವಾರಣಾದೀಸು ನ ಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ. ಲಿಙ್ಗಮತ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಏವಸದ್ದೇನ ಸಂವಾಸಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಸಮಾನೋತಿ ಸನ್ತೋ. ಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪಸ್ಸ ಸಂವಾಸಸ್ಸಾತಿ ಸಾಮಣೇರಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಸಂವಾಸಸ್ಸ. ಸಚೇ ಪನ ಕಾಸಾಯೇ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಗ್ಗೋ ವಾ ಓದಾತವತ್ಥನಿವತ್ಥೋ ವಾ ಮೇಥುನಸೇವನಾದೀಹಿ ಅಸ್ಸಮಣೋ ಹುತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ನಿವಾಸೇತಿ, ಲಿಙ್ಗತ್ಥೇನಕೋ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಕಾಸಾಯಂ ಓವಟ್ಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಆಕಾರೇನ ಗಿಹಿನಿವಾಸನೇನ ನಿವಾಸೇತಿ ‘‘ಸೋಭತಿ ನು ಖೋ ಮೇ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ, ನ ಸೋಭತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸನತ್ಥಂ, ರಕ್ಖತಿ ತಾವ, ‘‘ಸೋಭತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪುನ ಲಿಙ್ಗಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಲಿಙ್ಗತ್ಥೇನಕೋ ಹೋತಿ. ಓದಾತಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ವೀಮಂಸನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ¶ . ಸಚೇಪಿ ನಿವತ್ಥಕಾಸಾವಸ್ಸ ಉಪರಿ ಓದಾತಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ವೀಮಂಸತಿ ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ ವಾ, ರಕ್ಖತಿ ಏವ.

ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅಜ್ಝಾಪನ್ನಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನಕೇ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಸಾಯೇ ಸಉಸ್ಸಾಹೋವ ಓದಾತಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ¶ ಮೇಥುನಂ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ಪುನ ಕಾಸಾಯಾನಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ವಸ್ಸಗಣನಾದಿಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಧಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ದಿನ್ನಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾ ನ ಲಿಙ್ಗತ್ಥೇನಕೋ, ಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪಸ್ಸ ಸಂವಾಸಸ್ಸ ಸಾದಿತತ್ತಾ ನಾಪಿ ಸಂವಾಸತ್ಥೇನಕೋತಿ. ವಿದೇಸನ್ತಿ ಪರದೇಸಂ. ಇದಞ್ಚ ವಞ್ಚೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಯೋ ಪನ ಸದೇಸೇಪಿ ಏವಂ ಕರೋತಿ, ಸೋಪಿ ಸಂವಾಸತ್ಥೇನಕೋವ. ‘‘ಸಂವಾಸಮತ್ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಲಿಙ್ಗಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಸಚೇ ಕೋಚಿ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೦) ಭಿಕ್ಖುವಸ್ಸಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ಮಹಾಪೇಳಾದೀಸು ದಿಯ್ಯಮಾನಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋಪಿ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಹೋತಿ. ಸಯಂ ಸಾಮಣೇರೋವ ಸಾಮಣೇರಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಕೂಟವಸ್ಸಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ನ ಹೋತಿ. ಭಿಕ್ಖು ಪನ ಭಿಕ್ಖುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಕೂಟವಸ್ಸಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಣ್ಡಗ್ಘೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ.

ನನು ಸಂವಾಸೋ ನಾಮ ಏಕಕಮ್ಮಂ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಿಕ್ಖುವಸ್ಸಗಣನಾದಿಕೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಇಮಿನಾ ನ ಕೇವಲಂ ಏಕಕಮ್ಮಾದಿಕೋವ ಕಿರಿಯಭೇದೋ ಸಂವಾಸೋತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಅಥ ಖೋ ತದಞ್ಞೋ ಭಿಕ್ಖುವಸ್ಸಗಣನಾದಿಕೋಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕಾಧಿಕಾರೇ. ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಲಿಙ್ಗಂ ಅನಪನೇತ್ವಾ ದುಸ್ಸೀಲಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ವಾ ‘‘ನ ಮಂ ಕೋಚಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಪುನ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ವಸ್ಸಗಣನಾದಿಭೇದಂ ವಿಧಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಹೋತೀತಿ.

ಸಚೇ ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ರಾಜಾ ಕುದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸೋತ್ಥಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಯಮೇವ ಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಲಾಯತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಸಚೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ನ ತಂ ಲಬ್ಭಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕೋಧಂ ಪಟಿವಿನೇತಿ. ಸೋ ‘‘ವೂಪಸನ್ತಂ ಮೇ ರಾಜಭಯ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಅನೋಸರಿತ್ವಾವ ¶ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ. ಅಥಾಪಿ ‘‘ಸಾಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಯಾ ಜೀವಿತಂ ಲದ್ಧಂ, ಹನ್ದ ದಾನಿ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಾಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಂವೇಗೋ ತೇನೇವ ಲಿಙ್ಗೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪುಟ್ಠೋ ವಾ ಅಪುಟ್ಠೋ ವಾ ಯಥಾಭೂತಮತ್ತಾನಂ ಆವಿಕತ್ವಾವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚತಿ, ಲಿಙ್ಗಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಪನ ವತ್ತಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತಾಲಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ವಸ್ಸಗಣನಾದಿಭೇದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಪನ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ.

ಇಧ ಪನೇಕಚ್ಚೋ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖೇ ಜೀವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಯಮೇವ ಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಾಸಣ್ಡಿಯಭತ್ತಾನಿ ¶ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಅನೋಸರಿತ್ವಾವ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ.

ಅಪರೋ ಮಹಾಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಸತ್ಥವಾಹೋ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಸೋ ‘‘ಏವಂ ಮಂ ಸತ್ಥವಾಹೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಯಮೇವ ಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥವಾಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಿತ್ವಾ ಖೇಮನ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಅನೋಸರಿತ್ವಾವ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ.

ಅಪರೋ ರೋಗಭಯೇ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೦; ವಿ. ಸಙ್ಗ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೮) ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಜೀವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಯಮೇವ ಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಾಸಣ್ಡಿಯಭತ್ತಾನಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ರೋಗಭಯೇ ವೂಪಸನ್ತೇ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಅನೋಸರಿತ್ವಾವ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ.

ಅಪರಸ್ಸ ಏಕೋ ವೇರಿಕೋ ಕುದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಘಾತೇತುಕಾಮೋ ನಂ ವಿಚರತಿ. ಸೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸೋತ್ಥಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಯಮೇವ ಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಲಾಯತಿ. ವೇರಿಕೋ ‘‘ಕುಹಿಂ ಸೋ’’ತಿ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಲಾತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ನ ತಂ ಲಬ್ಭಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕೋಧಂ ಪಟಿವಿನೇತಿ. ಸೋ ‘‘ವೂಪಸನ್ತಂ ಮೇ ವೇರಿಭಯ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಅನೋಸರಿತ್ವಾವ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ.

ಅಪರೋ ಞಾತಿಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಗಿಹೀ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಾನಿ ಚೀವರಾನಿ ಇಧ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಚೇಪಿ ಇಮಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಮಂ ‘ಚೋರೋ’ತಿ ಗಹೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಯಾನಿ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚೀವರಾಹರಣತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಚ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಾ ಚ ದಹರಾ ಚ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ವತ್ತಂ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ಸೋ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಯಥಾಭೂತಮತ್ತಾನಂ ಆವಿಕರೋತಿ. ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ನ ದಾನಿ ಮಯಂ ತಂ ಮುಞ್ಚಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಾಸಾಯಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಪನ ‘‘ನ ಇಮೇ ಮಮ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೀ’’ತಿ ತಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತವಸ್ಸಗಣನಾದಿಭೇದಂ ವಿಧಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಜದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕನ್ತಾರ-ರೋಗವೇರೀಭಯೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಭಯಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ರಾಜಭಯೇನ, ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಲಿಙ್ಗಂ ಆದಿಯತೀತಿ ವೇಸಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಸಂವಾಸಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ, ಯಾವ ಸೋ ಸುದ್ಧಮಾನಸೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಞ್ಚೇತುಕಾಮತಾಯ ಅಭಾವತೋ ಯೋ ಸುದ್ಧಮಾನಸೋ ಯಾವ ಸಂವಾಸಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ, ತಾವ ಏಸ ‘‘ಗಿಹೀ ಮಂ ¶ ‘ಸಮಣೋ’ತಿ ಜಾನನ್ತೂ’’ತಿ ವಞ್ಚನಚಿತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಞ್ಚೇತುಕಾಮತಾಯ ಅಭಾವತೋ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ನಾಮಾತಿ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ. ಸೋ ಚ ನ ಕೇವಲಂ ತತ್ಥ ಪವಿಟ್ಠಮತ್ತೇನೇವ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ತೇಸಂ ಲದ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಕುರುನ್ದಿಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ನಾಮ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಥಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಮಣೇರೋ ಸಲಿಙ್ಗೇನ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ಗತೋಪಿ ಪುನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಲಭತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೦). ಕುಸಚೀರಾದಿಕನ್ತಿ ಏತ್ಥಾದಿಸದ್ದೇನ ಫಲಕಕ್ಖಣ್ಡಜಟಾದೀನಂ ಗಹಣಂ. ಸಚೇಪಿ ‘‘ಅಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಸೇಟ್ಠಾ’’ತಿ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ವಾ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋವ ಹೋತಿ. ವತಾನೀತಿ ಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಾದೀನಿ ವತಾನಿ. ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಸೋಭತಿ ನು ಖೋ ಮೇ ತಿತ್ಥಿಯಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ನನು ಖೋ ಸೋಭತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಕುಸಚೀರಾದೀನಿ ನಿವಾಸೇತಿ, ಜಟಂ ವಾ ಬನ್ಧತಿ, ಖಾರಿಕಾಜಂ ವಾ ಆದಿಯತಿ, ಯಾವ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ ತಂ ಲದ್ಧಿಂ, ತಾವ ರಕ್ಖತಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಮತ್ತೇ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ಹೋತಿ. ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರೋ ಪನ ಕುಸಚೀರಾದೀನಿ ನಿವಾಸೇನ್ತೋ, ರಾಜಭಯಾದೀಹಿ ವಾ ತಿತ್ಥಿಯಲಿಙ್ಗಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಲದ್ಧಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ನೇವ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ಹೋತಿ.

ಅವಸೇಸೋ ಸಬ್ಬೋಪೀತಿ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬಾದಿಕೋ. ಯಞ್ಹೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ.

ಯಥಾ ¶ ಸಮಾನಜಾತಿಕಸ್ಸ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೧೨) ವಿಕೋಪನೇ ಕಮ್ಮಂ ಗರುತರಂ, ನ ತಥಾ ವಿಜಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಾ’’ತಿ. ಪುತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಮಾತಾಪಿತುಸಮಞ್ಞಾ, ದತ್ತಕಿತ್ತಿಮಾದಿವಸೇನಪಿ ಪುತ್ತವೋಹಾರೋ ಲೋಕೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಪರಿಯಾಯತೋತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಸಿದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಜನೇತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಜನೇತ್ತೀತಿ ಜನಿಕಾ, ಮಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ತಿಕ್ಖವಿಸದಸೂರಭಾವಾಪತ್ತಿ, ಯಥಾ ತಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಬೋಧಿತ್ತಯನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಂ, ಏವಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ತಿಕ್ಖವಿಸದಸೂರಭಾವಾಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನೇವಾ’’ತಿ. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾತಿ ‘‘ಪಾಣೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವಧಕಚೇತನಾಯ ಚೇತೇತ್ವಾ. ಅಯಂ ಮಾತುಘಾತಕೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಂ ಆನನ್ತರಿಯೇನ ಮಾತುಘಾತಕಕಮ್ಮೇನ ಮಾತುಘಾತಕೋ ನಾಮ. ಯೇನ ಪನ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಭೂತಾಪಿ ಅಜನಿಕಾ ಪೋಸಾವನಿಕಮಾತಾ ವಾ ಮಹಾಮಾತಾ ವಾ ಚೂಳಮಾತಾ ವಾ ಜನಿಕಾಪಿ ವಾ ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಭೂತಾ ಮಾತಾ ಘಾತಿತಾ, ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನ ವಾರಿತಾ, ನ ಚ ಆನನ್ತರಿಕೋ ಹೋತಿ. ಯೇನ ಸಯಂ ತಿರಚ್ಛಾನಭೂತೇನ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಭೂತಾ ¶ ಮಾತಾ ಘಾತಿತಾ, ಸೋಪಿ ಆನನ್ತರಿಕೋ ನ ಹೋತಿ. ತಿರಚ್ಛಾನಗತತ್ತಾ ಪನಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಕಮ್ಮಂ ಪನಸ್ಸ ಭಾರಿಯಂ ಹೋತಿ, ಆನನ್ತರಿಯಂ ಆಹಚ್ಚೇವ ತಿಟ್ಠತಿ.

ಯೇನ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಜನಕೋ ಪಿತಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೇನೇವ ಸತಾ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪಿತೋ, ಅಯಂ ಆನನ್ತರಿಯೇನ ಪಿತುಘಾತಕಕಮ್ಮೇನ ಪಿತುಘಾತಕೋ ನಾಮಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸನ್ತೋ ‘‘ಪಿತುಘಾತಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸಚೇಪಿ ಹಿ ವೇಸಿಯಾ ಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಪಿತಾ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಸೋ ಚ ತೇನ ಘಾತಿತೋ, ‘‘ಪಿತುಘಾತಕೋ’’ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಆನನ್ತರಿಯಞ್ಚ ಫುಸತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೪).

ಏಳಕಚತುಕ್ಕಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೧೨೮; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೭೫; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೦೯; ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೧೨), ಸಙ್ಗಾಮಚತುಕ್ಕಂ, ಚೋರಚತುಕ್ಕಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಏಳಕಂ ಮಾರೇಮೀ’’ತಿ ಅಭಿಸನ್ಧಿನಾಪಿ ಹಿ ಏಳಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತಂ ಮಾತರಂ ವಾ ಪಿತರಂ ವಾ ಮಾರೇನ್ತೋ ಆನನ್ತರಿಯಂ ಫುಸತಿ ಮಾರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಆನನ್ತರಿಯವತ್ಥುನೋ ವಿಕೋಪಿತತ್ತಾ. ಏಳಕಾಭಿಸನ್ಧಿನಾ, ಪನ ಮಾತಾಪಿತಿಅಭಿಸನ್ಧಿನಾ ವಾ ಏಳಕಂ ಮಾರೇನ್ತೋ ಆನನ್ತರಿಯಂ ನ ಫುಸತಿ ಆನನ್ತರಿಯವತ್ಥುಅಭಾವತೋ. ಮಾತಾಪಿತಿಅಭಿಸನ್ಧಿನಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಮಾರೇನ್ತೋ ಫುಸತೇವ ¶ . ಏಸೇವ ನಯೋ ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚತುಕ್ಕದ್ವಯೇ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಹಿ ಪುರಿಮಂ ಅಭಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ವಧಕಚಿತ್ತಂ, ಪನ ತದಾರಮ್ಮಣಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ ಆನನ್ತರಿಯಾನಾನನ್ತರಿಯಭಾವೇ ಪಮಾಣಂ.

ಅರಹನ್ತಘಾತಕೋಪಿ ಮನುಸ್ಸಅರಹನ್ತವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಅನ್ತಮಸೋ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗೇ ಠಿತೋಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಂ ಪನ ಅರಹನ್ತಂ, ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಂ ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಂ ಘಾತೇತ್ವಾ ಆನನ್ತರಿಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪಿಸ್ಸ ನ ವಾರಿತಾ, ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಬಲವಂ ಹೋತಿ. ತಿರಚ್ಛಾನೋ ಮನುಸ್ಸಅರಹನ್ತಮ್ಪಿ ಘಾತೇತ್ವಾ ಆನನ್ತರಿಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಭಾರಿಯನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ಯಥಾ ಮಾತಾಪಿತೂಸು, ಏವಂ ಅರಹನ್ತೇಪಿ ಏಳಕಚತುಕ್ಕಾದೀನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಪಕತತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುನಿನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಂ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ. ಯೋ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೫) ಪನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇನ ಸೀಲವಿನಾಸಂ ಪಾಪೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ನ ವಾರಿತಾ. ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಓದಾತವತ್ಥವಸನಂ ಕತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಛಮಾನಂಯೇವ ದೂಸೇನ್ತೋಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋಯೇವ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಪನ ಓದಾತವತ್ಥವಸನಂ ಕತ್ವಾ ಇಚ್ಛಮಾನಂ ದೂಸೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಗಿಹಿಭಾವೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಮತ್ತೇಯೇವ ಸಾ ಅಭಿಕ್ಖುನೀ ಹೋತಿ ¶ . ಸಕಿಂ ಸೀಲವಿಪನ್ನಂ ಪನ ಪಚ್ಛಾ ದೂಸೇನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಮಾನಸಾಮಣೇರೀಸು ಚ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ನೇವ ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ ಹೋತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಲಭತೀತಿ.

ಧಮ್ಮತೋ ಉಗ್ಗತಂ ಅಪಗತಂ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ. ಉಬ್ಬಿನಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಚತುನ್ನಂ ಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅಪಲೋಕನಞತ್ತಿಞತ್ತಿದುತಿಯಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞತರಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಏಕಸೀಮಾಯಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಸಙ್ಘೋ ಭಿನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿ.

‘‘ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ವಧಕಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಧಕಚೇತನಾಯ ಹಿ ದೂಸಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಇಧ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅನ್ತೋಸರೀರೇಯೇವ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸಞ್ಚಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಭೇಜ್ಜಕಾಯತಾಯ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇನ ಧಮ್ಮಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಲೋಹಿತಂ ಪಗ್ಘರತಿ, ಸರೀರಸ್ಸ ಪನ ಅನ್ತೋಯೇವ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಲೋಹಿತಂ ಸಮೋಸರತಿ, ಆಘಾತೇನ ಪಕುಪ್ಪಮಾನಂ ಸಞ್ಚಿತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ¶ ವುತ್ತಂ. ಯೋ ಪನ ರೋಗವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ಜೀವಕೋ ವಿಯ ಸತ್ಥೇನ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಪೂತಿಮಂಸಞ್ಚ ಲೋಹಿತಞ್ಚ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಫಾಸುಕಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಲೋಹಿತುಪ್ಪಾದಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಬಹುಂ ಪನ ಸೋ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತಿ (ಮಹಾವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೫).

ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಮ್ಮದ್ವಯತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ, ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಇಮಿನಾ ಚ ವಿಗ್ಗಹೇನ ‘‘ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ’’ತಿ ಅಸಮಾನಾಧಿಕರಣವಿಸಯೋ ಬಾಹಿರತ್ಥಸಮಾಸೋಯಂ, ಪುರಿಮಪದೇ ಚ ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ, ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ. ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ, ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ. ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಇತ್ಥೀಸು ಪುರಿಸತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಾನಂ ಇತ್ಥಿಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಸಯಞ್ಚ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪರಞ್ಚ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ. ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಪನ ಸಯಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪರಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತೀತಿ ಇದಮೇತೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ.

ಅಪರಾಮಸನಾನೀತಿ ಅಗ್ಗಹಣಾನಿ ಅವಚನಾನಿ. ‘‘ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ’’ತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಅಕಿತ್ತನನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಅಕಿತ್ತನಂ, ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ’’ತಿ (ಪರಿ. ಅಟ್ಠ. ೪೮೪) ¶ ಅವಚನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಅಕಿತ್ತನನ್ತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅವಚನಂ. ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಞತ್ತಿಯಾ ಅನುಚ್ಚಾರಣನ್ತಿ ಞತ್ತಿಂ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಏವ ಅನುಸ್ಸಾವನಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣಂ. ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಉಪೇತಂ.

ಹಾಪನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ. ಯೋಪಿ ಏಕಂ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಕಿಂಯೇವ ವಾ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ಅನುಸ್ಸಾವನಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಸಾವನಂ ಹಾಪೇತಿಯೇವ. ದುರುಚ್ಚಾರಣಂ ನಾಮ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ¶ ಅಕ್ಖರೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಯ್ವಾಯಂ –

‘‘ಸಿಥಿಲಂ ಧನಿತಞ್ಚ ದೀಘರಸ್ಸಂ;

ಗರುಕಂ ಲಹುಕಞ್ಚೇವ ನಿಗ್ಗಹೀತಂ;

ಸಮ್ಬನ್ಧವವತ್ಥಿತಂ ವಿಮುತ್ತಂ;

ದಸಧಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಭೇದೋ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೯೦; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೯೧; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩.೬೪, ಪರಿ. ಅಟ್ಠ. ೪೮೫; ವಿ. ಸಙ್ಗ. ಅಟ್ಠ. ೨೫೨) –

ವುತ್ತೋ, ಅಯಂ ಸುಟ್ಠು ಉಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಿಥಿಲಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚಸು ವಗ್ಗೇಸು ಪಠಮತತಿಯಂ. ಧನಿತಂ ನಾಮ ತೇಸ್ವೇವ ದುತಿಯಚತುತ್ಥಂ. ದೀಘನ್ತಿ ದೀಘೇನ ಕಾಲೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಆ-ಕಾರಾದಿ. ರಸ್ಸನ್ತಿ ತತೋ ಉಪಡ್ಢಕಾಲೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅ-ಕಾರಾದಿ. ಗರುಕನ್ತಿ ದೀಘಮೇವ, ಯಂ ವಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ನಕ್ಖಮತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಂಯೋಗಪರಂ ಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಲಹುಕನ್ತಿ ರಸ್ಸಮೇವ, ಯಂ ವಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ನ ಖಮತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಸಂಯೋಗಪರಂ ಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಿ ಯಂ ಕರಣಾನಿ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಸಾನುನಾಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಬನ್ಧನ್ತಿ ಯಂ ಪರಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ‘‘ತುಣ್ಹಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತುಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ವವತ್ಥಿತನ್ತಿ ಯಂ ಪರಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಅಕತ್ವಾ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ತುಣ್ಹೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತುಣ್ಹ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ಕರಣಾನಿ ಅನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಅನುನಾಸಿಕಂ ಅಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ.

ತತ್ಥ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಥ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಣಾಥು ಮೇ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಿಥಿಲಸ್ಸ ¶ ಧನಿತಕರಣಂ ನಾಮ, ತಥಾ ‘‘ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ಏಸಾ ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಪತ್ಥಕಲ್ಲಂ ಏಸಾ ಞತ್ತೀ’’ತಿಆದಿವಚನಞ್ಚ. ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭ-ಕಾರ ಘ-ಕಾರಾನಂ ಬ-ಕಾರ ಗ-ಕಾರೇ ಕತ್ವಾ ‘‘ಬನ್ತೇ ಸಂಗೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಧನಿತಸ್ಸ ಸಿಥಿಲಕರಣಂ ನಾಮ. ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ’’ತಿ ವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸುಣಂತು ಮೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏಸಾ ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಏಸಂ ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವಾ ಅವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಅನುನಾಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವಚನಂ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಿತವಚನಂ ನಾಮ. ‘‘ಪತ್ತಕಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಅವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಅನುನಾಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಪತ್ತಕಲ್ಲಾ’’ತಿ ವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಅನುನಾಸಿಕಂ ಅಕತ್ವಾ ವಚನಂ ನಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತವಚನಂ ನಾಮ. ಇತಿ ಸಿಥಿಲೇ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ಧನಿತಂ, ಧನಿತೇ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ಸಿಥಿಲಂ, ವಿಮುತ್ತೇ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ನಿಗ್ಗಹಿತಂ, ನಿಗ್ಗಹಿತೇ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ¶ ಅನ್ತೋಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಕಮ್ಮಂ ದೂಸೇನ್ತಿ. ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಹಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಕ್ಖರೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅಞ್ಞಂ ವದತಿ, ದುರುತ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಇತರೇಸು ಪನ ದೀಘರಸ್ಸಾದೀಸು ಛಸು ಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ದೀಘಟ್ಠಾನೇ ದೀಘಮೇವ. ರಸ್ಸಟ್ಠಾನೇ ಚ ರಸ್ಸಮೇವಾತಿ ಏವಂ ಯಥಾಠಾನೇ ತಂ ತದೇವ ಅಕ್ಖರಂ ಭಾಸನ್ತೇನ ಅನುಕ್ಕಮಾಗತಂ ಪವೇಣಿಂ ಅವಿನಾಸೇನ್ತೇನ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಪನ ಏವಂ ಅಕತ್ವಾ ದೀಘೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ರಸ್ಸಂ, ರಸ್ಸೇ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ದೀಘಂ ವದತಿ, ತಥಾ ಗರುಕೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಲಹುಕಂ, ಲಹುಕೇ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗರುಕಂ ವದತಿ, ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ವಾ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವವತ್ಥಿತಂ, ವವತ್ಥಿತೇ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವದತಿ, ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ನ ಕುಪ್ಪತಿ. ಇಮಾನಿ ಹಿ ಛ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕೋಪೇನ್ತಿ.

ಯಂ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತಿಕತ್ಥೇರಾ ‘‘ದ-ಕಾರೋ ತ-ಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತ-ಕಾರೋ ದ-ಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಚ-ಕಾರೋ ಜ-ಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಜ-ಕಾರೋ ಚ-ಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಯ-ಕಾರೋ ಕ-ಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಕ-ಕಾರೋ ಯ-ಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ದ-ಕಾರಾದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ತ-ಕಾರಾದೀನಂ ವಚನಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಪತ್ವಾ ನ ವಟ್ಟತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಿನಯಧರೇನ ನೇವ ದ-ಕಾರೋ ತ-ಕಾರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ…ಪೇ… ನ ಕ-ಕಾರೋ ಯ-ಕಾರೋ. ಯಥಾಪಾಳಿಯಾ ನಿರುತ್ತಿಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ದಸವಿಧಾಯ ಬ್ಯಞ್ಜನನಿರುತ್ತಿಯಾ ವುತ್ತದೋಸೇ ಪರಿಹರನ್ತೇನ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಸಾವನಂ ಹಾಪೇತಿ ನಾಮ. ಞತ್ತಿಂ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಅನುಸ್ಸಾವನಕರಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಯಾವತಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಯತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪತ್ತಾ ಯುತ್ತಾ ಅನುರೂಪಾ. ತೇ ಚ ಖೋ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಏಕಸೀಮಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚ ಪಕತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ. ನ ಹಿ ತೇಹಿ ವಿನಾ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ನ ತೇಸಂ ಛನ್ದೋ ಏತಿ. ಅವಸೇಸಾ ಪನ ಸಚೇಪಿ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಚೇ ಏಕಸೀಮಟ್ಠಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಾ, ಸಬ್ಬೇ ಛನ್ದಾರಹಾವ ¶ ಹೋನ್ತಿ, ಛನ್ದಂ ದತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ಕಮ್ಮಂ ನ ಕುಪ್ಪತಿ. ಪಟಿಕ್ಕೋಸನನ್ತಿ ನಿವಾರಣಂ. ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಠಾನಂ, ಕಾರಣಂ. ಇಧ ಪನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮಕರಣಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮವಾಚಾಸಙ್ಖಾತಂ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾರಣಾರಹತ್ತಾ ಪನ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಾರಹತ್ತಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಚ ‘‘ತಂ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಭಗವತಾ ಅನುಸಿಟ್ಠಂ, ತಥಾಕರಣಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ ¶ ಠಾನಾರಹಂ ನಾಮ. ಕೇಚಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೪೫) ಪನ ‘‘ಠಾನಾರಹೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ’ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ. ೧೧೯) ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾರಾಜಿಕೇ. ಯಥಾ ಚ ಇಧ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಅಯಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಞ್ಞೇಪೀತಿ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪನ್ನಾದಯೋಪಿ. ಕಥಮೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ? ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಭಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ, ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಭಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಚಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೨೨) ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪನ್ನಾದಯೋಪಿ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಅಸ್ಸತಿಯಾ ಅಚಿತ್ತಕಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿಆದಿಭೇದಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೪೫) ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಂ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಪದಂ ವಿಸೇಸತ್ಥಾಭಾವತೋ ವಿಸುಂ ಅವಣ್ಣೇತ್ವಾವ ಯಂ ಸಿಕ್ಖಞ್ಚ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಸಮಾಪನ್ನತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ, ಸಹ ಜೀವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಾಜೀವಂ, ಮಾತಿಕಾದಿಭೇದಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿ, ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಂ, ತದುಭಯಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಉಪಗತೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾ ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ಸಾಜೀವಸಹಚರಿಯತೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾ’’ತಿ. ಅಧಿಕಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಂ, ‘‘ಅಧಿಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾತಾ ಅಧಿಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾ.

ಕತಮಂ ಪನೇತ್ಥ ಸೀಲಂ, ಕತಮಂ ಅಧಿಸೀಲನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಪಞ್ಚಙ್ಗದಸಙ್ಗಸೀಲಂ ತಾವ ಸೀಲಮೇವ, ನ ತಂ ಅಧಿಸೀಲಂ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಪನ ಅಧಿಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಞ್ಹಿ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಪಜ್ಜೋತಾನಂ, ಸಿನೇರು ವಿಯ ಚ ಪಬ್ಬತಾನಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಸೀಲಾನಂ ಅಧಿಕಞ್ಚೇವ ಉತ್ತಮಞ್ಚ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಚ ಪವತ್ತತಿ, ನ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ. ನ ಹಿ ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಬುದ್ಧಾಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಜ್ಝಾಚಾರಸೋತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ತಂ ತಂ ಸೀಲಸಂವರಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲತೋಪಿ ¶ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಂ, ತಂ ಪನ ಇಧ ನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ನ ಹಿ ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತಿ.

ಏತೇತಿ ¶ ನಾನಾದೇಸಜಾತಿಗೋತ್ತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖೂ. ಸಹ ಜೀವನ್ತೀತಿ ಏಕುದ್ದೇಸಾದಿವಸೇನ ಸಹ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಜೀವಿಕಾ ಸಭಾಗವುತ್ತಿನೋ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ. ಸಾಪಿ ಹಿ ವಿರತಿಆದೀನಂ ದೀಪನತೋ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಯೋ ತತ್ಥ ನಾಮಕಾಯೋ ಪದಕಾಯೋ ನಿರುತ್ತಿಕಾಯೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಯೋ’’ತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು. ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋತಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಪರಿವಜ್ಜನಕತ್ತಬ್ಬಕರಣವಸೇನ ವಾರಿತ್ತಚಾರಿತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ದುವಿಧಂ ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಾರಿತ್ತಸೀಲವಸೇನ ವಿರತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಂ, ಚಾರಿತ್ತಸೀಲವಸೇನ ವಿರತಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಞ್ಚ ಅತ್ತನಿ ಪವತ್ತೇನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚ ಅಮದ್ದನ್ತೋ, ಸೀಲಸಂವರಣಂ, ಸಾಜೀವಾನತಿಕ್ಕಮನಞ್ಚಾತಿ ಇದಮೇವ ದ್ವಯಂ ಇಧ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ಸಾಜೀವಾನತಿಕ್ಕಮೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ. ತಸ್ಸಾನತಿಕ್ಕಮನತೋ ಹಿ ಯಾವ ಮಗ್ಗಾ ಸಿಕ್ಖಾ ಪರಿಪೂರತಿ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರತಿಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೀಲಸಂವರಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತನಕಾಲೋವ ಗಹಿತೋ, ‘‘ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಅಪ್ಪವತ್ತನಕಾಲೋಪಿ. ಸಿಕ್ಖಞ್ಹಿ ಪರಿಪೂರಣವಸೇನ ಅತ್ತನಿ ಪವತ್ತೇನ್ತೋಪಿ ನಿದ್ದಾದಿವಸೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತೇನ್ತೋಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವಾ ಸಿಕ್ಖನವಸೇನ ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಿಯಾ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೫ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ), ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಬ್ಬಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಪಠಮಂ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿಯಮನತ್ಥಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ತಂ ನ, ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಾನುಕ್ಕಮಾಭಾವತೋ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ, ಯಞ್ಚ ಸಾಜೀವಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ. ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಪಠಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ತದುಭಯಮೇವ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತದಭಾವೇನಾತಿ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ. ಚವಿತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅಪಗನ್ತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತೇನ ¶ . ದವಾತಿ ಸಹಸಾ. ಯೋ ಹಿ ¶ ಅಞ್ಞಂ ಭಣಿತುಕಾಮೋ ಸಹಸಾ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಭಣತಿ, ಅಯಂ ದವಾ ವದತಿ ನಾಮ. ರವಾತಿ ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ. ಯೋ ಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಭಣಿತುಕಾಮೋ ವಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಭಣತಿ, ಅಯಂ ರವಾ ಭಣತಿ ನಾಮ. ಪುರಿಮೇನ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೇ? ಪುರಿಮಂ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸಾಪಿ ಸಹಸಾವಸೇನ ಅಞ್ಞಭಣನಂ, ಇದಂ ಪನ ಮನ್ದತ್ತಾ ಮೋಮೂಹತ್ತಾ ಪಕ್ಖಲನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಭಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಭಣನಂ. ‘‘ಅಕ್ಖರಸಮಯಾನಭಿಞ್ಞಾತತಾಯ ವಾ ಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಕಥೇತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಥೇನ್ತೋ ರವಾ ಭಣತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೫೪) ಏಕೇ.

ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ತಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ. ‘‘ಏವಂ ಸಜ್ಝಾಯಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪನಕೋ ಆಚರಿಯೋ. ಅನ್ತೇ ಸಮೀಪೇ ವಸತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅನ್ತೇವಾಸೀ, ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪೇನ ಯಥಾ ‘‘ವನೇಕಸೇರುಕಾ’’ತಿ. ಸಮಾನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾನುಪಜ್ಝಾಯಕೋ. ಏವಂ ಸಮಾನಾಚರಿಯಕೋ. ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಂ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಏಕಕಮ್ಮಂ, ಏಕುದ್ದೇಸೋ, ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸಮಾನಂ ಚರತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಪದಭಾಜನೀಯೇ ವುತ್ತಾನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಸ್ಸಾನಂ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನಂ ‘‘ಖೇತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿಮಾನಿಪಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನತ್ಥಾ ‘‘ಖೇತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮೇಸಂ ದ್ವಾವೀಸತಿಯಾ ಖೇತ್ತಪದಾನ’’ನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತೇಸಂ ವೇವಚನೇಹಿಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸವೇವಚನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಿವಿಧಂ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ಥೇ ವಚನಂ ವಿವಚನಂ, ವಿವಚನಮೇವ ವೇವಚನಂ, ಪರಿಯಾಯನಾಮಂ, ಸಹ ವೇವಚನೇಹೀತಿ ಸವೇವಚನಂ, ತಸ್ಸ ಸವೇವಚನಸ್ಸ. ಏತ್ಥ ಚ ವಣ್ಣಪಟ್ಠಾನೇ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೫೨; ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ೧.೫೩; ವಜಿರ. ಟೀ. ೫೩) ಆಗತಂ ನಾಮಸಹಸ್ಸಂ, ಉಪಾಲಿಗಾಥಾಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೭೬) ನಾಮಸತಂ, ಅಞ್ಞಾನಿ ಚ ಗುಣತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಾನಿ ನಾಮಾನಿ ‘‘ಬುದ್ಧವೇವಚನಾನೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಾಮಾನಿ ‘‘ಧಮ್ಮವೇವಚನಾನೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ತೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವದತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತೀತಿ ತೇಸು ದ್ವಾವೀಸತಿಯಾ ಖೇತ್ತಪದೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಂ ಪದಂ ವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪದಮ್ಪಿ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ವದತೋ ಖೇತ್ತಪದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ¶ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ಪನಾಯಂ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಪದಪಚ್ಚಾಭಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮಿ ಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯ, ಮಿಲಕ್ಖಭಾಸಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಭಾಸಾಯ ತಮತ್ಥಂ ವದೇಯ್ಯ, ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ¶ ವತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ದುತಿಯಂ ಝಾನ’’ನ್ತಿ ವದತಿ. ಸಚೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ವದತಿ, ಸೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಚಜಿತುಕಾಮೋ ಏತಮತ್ಥಂ ವದತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ, ವಿರದ್ಧಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಖೇತ್ತಮೇವ ಓತಿಣ್ಣಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಸಕ್ಕತ್ತಾ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಾ ವಾ ಚುತಸತ್ತೋ ವಿಯ ಚುತೋವ ಹೋತಿ ಸಾಸನಾತಿ.

ಅಲನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೨) ಹೋತು, ಪರಿಯತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ನು ಮೇತಿ ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಚ್ಚಂ, ಕಿಂ ಕರಣೀಯಂ, ಕಿಂ ಸಾಧೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಮಮತ್ಥೋತಿ ನತ್ಥಿ ಮಮ ಅತ್ಥೋ. ಸುಮುತ್ತಾಹನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತೋ ಅಹಂ. ಪುರಿಮೇಹಿ ಚುದ್ದಸಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪರಿಯನ್ತೇಹಿ ಪುರಿಮೇಹಿ ಚುದ್ದಸಹಿ ಪದೇಹಿ. ಯನ್ನೂನಾಹಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯನ್ನೂನಾ’’ತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕದಸ್ಸನೇ ನಿಪಾತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯಂ, ಸಾಧು ವತ ಮೇ ಸಿಯಾ’’ತಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಿ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಹೋಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಜಾತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹೀ’’ತಿ ವಾ ಏವಂಭೂತಾನಂ ಗಹಣಂ. ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪಟ್ಠಾಯ ‘ಗಿಹೀ’ತಿ ಮಂ ಧಾರೇಹೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಞ್ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವಾ ವದತಿ, ಅರಿಯಕೇನ ವಾ ವದತಿ, ಮಿಲಕ್ಖಕೇನ ವಾ. ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ವುತ್ತೇ ಯಸ್ಸ ವದತಿ, ಸಚೇ ಸೋ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ ‘‘ಉಪಾಸಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ಸತ್ತಸು ಪದೇಸು. ಏತ್ಥ ಚ ಅರಿಯಕಂ ನಾಮ ಮಾಗಧವೋಹಾರೋ. ಮಿಲಕ್ಖಕಂ ನಾಮ ಅನರಿಯಕೋ ಅನ್ಧದಮಿಳಾದಿ.

ಅಕ್ಖರಲಿಖನನ್ತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಕ್ಖರಲಿಖನಂ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪಕೋ ಅಙ್ಗುಲಿಸಙ್ಕೋಚನಾದಿಕೋ ಹತ್ಥವಿಕಾರೋ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾ, ಹತ್ಥಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ತದೇಕದೇಸೇಸು ಅಙ್ಗುಲೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ನ ಭುಞ್ಜಮಾನೋ ಸಬ್ಬಂ ಹತ್ಥಂ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೬೧೮) ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗುಲಿಸಙ್ಕೋಚನಾದಿನೋ ಹತ್ಥವಿಕಾರಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾದಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ¶ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೫೧) ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸೀಸಕಮ್ಪನದಸ್ಸನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಉಮ್ಮತ್ತಕಖಿತ್ತಚಿತ್ತವೇದನಾಟ್ಟಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋತಿ ಪಿತ್ತುಮ್ಮತ್ತಕೋ. ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಯಕ್ಖೇಹಿ ಕತಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪೋ, ಯಕ್ಖುಮ್ಮತ್ತಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಭಿನ್ನಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ವೇದನಾಟ್ಟೋತಿ ಬಲವತಿಯಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಫುಟ್ಠೋ ಮುಚ್ಛಾಪರೇತೋ, ತೇನ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾಪಿ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ. ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಸಭಾಗೋ ವಾ ವಿಸಭಾಗೋ ವಾ ಗಹಟ್ಠೋ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ವಿಞ್ಞೂ ಯೋಕೋಚಿ ಮನುಸ್ಸೋ ಹೋತಿ. ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾದಿಸದ್ದೇನ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತವೇದನಾಟ್ಟದೇವತಾತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಗಹಣಂ. ತತ್ರ ಉಮ್ಮತ್ತಕಖಿತ್ತಚಿತ್ತವೇದನಾಟ್ಟತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾಪಿ ಅಜಾನನಭಾವೇನ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ. ದೇವತಾಯ ಪನ ಸನ್ತಿಕೇ ಅತಿಖಿಪ್ಪಂ ಜಾನನಭಾವೇನ. ದೇವತಾ ನಾಮ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ ತಿಹೇತುಕಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ಅತಿಖಿಪ್ಪಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಿತ್ತಲಹುಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚಿತ್ತವಸೇನೇವ ಮಾ ಅತಿಖಿಪ್ಪಂ ವಿನಾಸೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ದೇವತಾಯ ಸನ್ತಿಕೇ ¶ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಚ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೋ’’ತಿ. ದೂತೇನ ವಾತಿ ‘‘ಮಮ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಭಾವಂ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ ಮುಖಸಾಸನವಸೇನ ದೂತೇನ ವಾ. ಪಣ್ಣೇನ ವಾತಿ ಪಣ್ಣೇ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಪಹಿಣವಸೇನ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ.

ಸಚೇ ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆವಜ್ಜನಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥಾಭೋಗಸಮಯೇ. ಇಮಿನಾ ತಂ ಖಣಂಯೇವ ಪನ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ದುಜ್ಜಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಚನಾನನ್ತರಮೇವಾತಿ ವಚನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಮೇವ, ಆವಜ್ಜನಸಮಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಚಿರೇನ ಜಾನನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋತಿ ಅನಭಿರತಿಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕಿಚ್ಛಜೀವಿಕಂ ಪತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಯಾಮಿ, ಸ್ವೇ ಯಾಮಿ, ಇತೋ ಯಾಮಿ, ಏತ್ಥ ಯಾಮೀ’’ತಿ ಉದ್ಧಂ ಕಣ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಮಾನೋ ವಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ಅನೇಕಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಞ್ಚ ‘‘ಅನಭಿರತೋ ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮೋ’’ತಿಆದೀನಂ (ಪಾರಾ. ೪೫) ಉಪಲಕ್ಖಣಂ. ಯೇನ ಕೇನಚಿ…ಪೇ… ಜಾನನ್ತೀತಿ ಸಚೇ ತೇ‘‘ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅನಭಿರತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞಾ ಚವಿತುಕಾಮೋ’’ತಿ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಭಾವಂ ಜಾನನ್ತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಞ್ಚ ಉಪರಿ ¶ ಅಭೂತಾರೋಚನದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಅತ್ತಕಾಮದುಟ್ಠದೋಸಭೂತಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಚ ಏಕಪರಿಚ್ಛೇದಾನಿ, ಆವಜ್ಜನಸಮಯೇ ಞಾತೇ ಏವ ಸೀಸಂ ಏನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಭಣತೀ’’ತಿ ಕಙ್ಖತಾ ಚಿರೇನ ಞಾತೇ ಸೀಸಂ ನ ಏನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಥ ಅಪರಭಾಗೇ’’ತಿಆದಿ. ಅಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ‘‘ಏತೇಸಂ ಆರೋಚೇಮೀ’’ತಿ ವದತಿ, ತೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಜಾನನ್ತೇಪಿ ದ್ವೀಸು ಜಾನನ್ತೇಸುಪಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಏವಂ ಸಮ್ಬಹುಲೇಸುಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ತಸ್ಸ ವಚನಾನನ್ತರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ನಯೇನ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ನವಕಮ್ಮಿಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಯೋ ಕೋಚಿ ಮನುಸ್ಸೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ –

‘‘ಸಚೇ ಪನ ಅನಭಿರತಿಯಾ ಪೀಳಿತೋ ಸಭಾಗೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿಸಙ್ಕಮಾನೋ ‘ಯೋ ಕೋಚಿ ಜಾನಾತೂ’ತಿ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’ತಿ ವದತಿ, ತಞ್ಚ ಅವಿದೂರೇ ಠಿತೋ ನವಕಮ್ಮಿಕೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಸಮಯಞ್ಞೂ ಪುರಿಸೋ ಸುತ್ವಾ ‘ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ಸಾಸನತೋ ಚುತೋ’ತಿ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೧).

ಸಚೇ ¶ ವಚನತ್ಥಂ ಞತ್ವಾಪಿ ‘‘ಅಯಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತೀ’’ತಿ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ಸಚೇ ಪನ ವಚನತ್ಥಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತೀ’’ತಿ ವಾ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾವ ಹೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾ. ದವಾಯಪೀತಿ ಕೀಳಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನಪಿ. ಚಿತ್ತಾದೀನಂ ವಾ ವಸೇನಾತಿ ಚಿತ್ತಾದೀನಂ ವಾ ಛಳಙ್ಗಾನಂ ವಸೇನ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಚಿತ್ತಂ ಖೇತ್ತಞ್ಚ ಕಾಲೋ ಚ, ಪಯೋಗೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಥಾ;

ವಿಜಾನನನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಛಳಙ್ಗಿಕ’’ನ್ತಿ.

ಸಬ್ಬಸೋ ವಾ ಪನ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾನೇನಾತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ಯೇನ ಯೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ. ಇಮಿನಾ ಪನ ‘‘ಇದಂ ಪದಂ ಸಾವೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಏವರೂಪೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ ನಾಮಾತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿಆದಿಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ. ಅತ್ಥಭೂತಂ ಏಕಚ್ಚಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯನ್ತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವದತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ, ಸಿಕ್ಖಾ ¶ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೫೩) ವುತ್ತೇಹಿ ಯೇಹಿ ವಚನೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಞ್ಚ, ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಅತ್ಥಭೂತಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ. ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ವುತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪರಿಪೂರಣೇ ದುಬ್ಬಲಭಾವಸ್ಸಾಪಿ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ಇದಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅತ್ಥಭೂತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಯನ್ನೂನಾಹಂ ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಯೇನ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಞ್ಚ, ತದೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಭೂತಂ. ಯೇನ ಪನ ದುಬ್ಬಲ್ಯಾವಿಕಮ್ಮಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ, ನ ತಂ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಭೂತನ್ತಿ.

ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನ ಸದಿಸಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಮಿಥುನಾನಂ ಅಯನ್ತಿ ‘‘ಮೇಥುನೋ’’ತಿ ಧಮ್ಮೋವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನಾತಿ ರಾಗಸ್ಸ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನ, ಮೇಥುನರಾಗಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯೋನದ್ಧಚಿತ್ತತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ. ‘‘ಪಲಮ್ಬತೇ ವಿಲಮ್ಬತೇ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನಾತಿ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿ…ಪೇ… ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿನಾಗಗರುಳಮಾಣವಿಕಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಅನ್ತಿಮೇನ. ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಾತಿ ತಿರಚ್ಛಾನೇಸು ¶ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನಾ’’ತಿ. ಪಾರಾಜಿಕಾಯ ವತ್ಥುಭೂತಾ ಏವ ಚೇತ್ಥ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ನ ಸಬ್ಬಾ. ತತ್ರಾಯಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ –

‘‘ಅಪದಾನಂ ಅಹಿಮಚ್ಛಾ, ದ್ವಿಪದಾನಞ್ಚ ಕುಕ್ಕುಟೀ;

ಚತುಪ್ಪದಾನಂ ಮಜ್ಜಾರೀ, ವತ್ಥು ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಿಮಾ’’ತಿ. (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೫)

ತತ್ಥ ಅಹಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅಜಗರಗೋನಸಾದಿಭೇದಾ ದೀಘಜಾತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ದೀಘಜಾತೀಸು ಯತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸಕ್ಕಾ ತಿಲಫಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪವೇಸೇತುಂ, ಸಾ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು, ಅವಸೇಸಾ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಮಚ್ಛಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಮಣ್ಡೂಕಾದಿಭೇದಾ ಓದಕಜಾತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ತತ್ರಾಪಿ ದೀಘಜಾತಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು ಚ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥು ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಪತಙ್ಗಮುಖಮಣ್ಡೂಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮುಖಸಣ್ಠಾನಂ ಮಹನ್ತಂ, ಛಿದ್ದಂ ಅಪ್ಪಕಂ, ತತ್ಥ ಪವೇಸನಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ಮುಖಸಣ್ಠಾನಂ ಪನ ವಣಸಙ್ಖೇಪಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ¶ . ಕುಕ್ಕುಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕಾಕಕಪೋತಾದಿಭೇದಾ ಪಕ್ಖಿಜಾತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ತತ್ರಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು ಚ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥು ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಜ್ಜಾರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ರುಕ್ಖಸುನಖಮಙ್ಗುಸಗೋಧಾದಿಭೇದಾ ಚತುಪ್ಪದಜಾತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ತತ್ರಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು ಚ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥು ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೫) ಪರಾಜಿತೋ ಹೋತಿ ಪರಾಜಯಂ ಅಪನ್ನೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಪಾರಾಜಿಕಸದ್ದೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾಪತ್ತಿಪುಗ್ಗಲೇಸು ವತ್ತತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಆನನ್ದ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ವಜ್ಜೀನಂ ವಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾನಂ ವಾ ಕಾರಣಾ ಸಾವಕಾನಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಮೂಹನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೩) ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವತ್ತಮಾನೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಆಪನ್ನೋ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೭) ಏವಂ ಆಪತ್ತಿಯಂ. ‘‘ನ ಮಯಂ ಪಾರಾಜಿಕಾ, ಯೋ ಅವಹಟೋ, ಸೋ ಪಾರಾಜಿಕೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೫೫) ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ವತ್ತಮಾನೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅನುದ್ಧಂಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೩೮೪) ಪನ ಧಮ್ಮೇ ವತ್ತತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತತ್ಥ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಆಪತ್ತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ವಿಸುಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಯೋ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ತಂ ಪರಾಜೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಪತ್ತಿ ಪನ ಯೋ ನಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಪರಾಜೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಸ್ಮಾ ಪರಾಜಿತೋ ಪರಾಜಯಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಧ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ. ಇಮಿನಾಪಿ ¶ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ‘‘ಪರಾಜಿತಸದ್ದೇ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಂ ಕತ್ವಾ, ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ ಕ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ.

ಅಪಲೋಕನಾದಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಹಿ ಪಕತತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಏಕತೋ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಏಕುದ್ದೇಸಸಮಸಿಕ್ಖತಾನಂ ಗಹಣಂ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಏಕತೋ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ನಾಮ. ನಹಾಪಿತಪುಬ್ಬಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಲಜ್ಜಿಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸಮಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ ನಾಮ. ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಲಜ್ಜಿನೋ ಏತೇಸು ¶ ಏಕಕಮ್ಮಾದೀಸು ಸಹ ವಸನ್ತಿ, ನ ಏಕೋಪಿ ತತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಕಮ್ಮಾದಿಕೋ ತಿವಿಧೋಪಿ ಸಂವಾಸೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಚ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಸಂವಾಸೋ ತೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನತ್ಥಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸೋ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘ಅಸಂವಾಸೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೫).

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಂ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ಏವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು, ಅಥ ಖೋ ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀನಮ್ಪಿ. ನ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ ಏವ. ಅಥ ಖೋ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಪಣ್ಡಕಪುರಿಸಾನಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸತ್ತೇ, ತೇಸಞ್ಚ ಯಂ ಯಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ವತ್ಥು ಹೋತಿ, ತಂ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ. ತೇಸೂತಿ ಯೇ ತಿಂಸಮಗ್ಗಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು. ಅತ್ತನೋ ವಾತಿ ಲಮ್ಬಿಮುದುಪಿಟ್ಠಿಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸನ್ಥತಸ್ಸ ವಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವತ್ಥೇನ ವಾ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ವಾಕಪಟ್ಟೇನ ವಾ ಚಮ್ಮೇನ ವಾ ತಿಪುಸೀಸಾದೀನಂ ಪಟ್ಟೇನ ವಾ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ, ಅನ್ತೋ ವಾ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಸ್ಸ. ಅಕ್ಖಾಯಿತಸ್ಸ ವಾತಿ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದೀಹಿ ಅಕ್ಖಾದಿತಸ್ಸ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತಸ್ಸಾತಿ ಯಾವ ಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಕ್ಖಾಯಿತಸ್ಸ. ಅಲ್ಲೋಕಾಸೇತಿ ತಿನ್ತೋಕಾಸೇ. ಸನ್ಥತನ್ತಿ ತೇಸಂಯೇವ ವತ್ಥಾದೀನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ನ ಹೇತ್ಥ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಂ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೇನ ಛುಪತಿ, ಮುತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಉಪಾದಿನ್ನಕೇನ ವಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಂ ಘಟ್ಟಿಯತು, ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೇನ ವಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ, ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೇನ ವಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಂ, ಉಪಾದಿನ್ನಕೇನ ವಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ. ಸಚೇ ಯತ್ತಕೇ ಪವಿಟ್ಠೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ತಕಂ ಸೇವನಚಿತ್ತೇನ ಪವೇಸೇತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥಾಯಂ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ.

ಏವಂ ಸೇವನಚಿತ್ತೇನೇವ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಪವೇಸನಂ ನಾಮ ನ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತೂಪಕ್ಕಮೇನೇವ, ಪರೂಪಕ್ಕಮೇನಾಪಿ ಹೋತಿ. ತತ್ರಾಪಿ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿ ಪಟಿಸೇವನಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ¶ , ನ ಇತರಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪರೇನಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾದಿನಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಅಞ್ಞೇನ. ಪವೇಸನಪವಿಟ್ಠಟ್ಠಿತಉದ್ಧರಣೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗತೋ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೫೮) ಯಾವ ಮೂಲಾ ಪವೇಸನಂ ಪವೇಸನಂ ನಾಮ. ಅಙ್ಗಜಾತಸ್ಸ ಯತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಪವೇಸನಾರಹಂ, ತತ್ತಕಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪವಿಟ್ಠಂ ಪವಿಟ್ಠಂ ನಾಮ. ಏವಂ ¶ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಉದ್ಧರಣಾರಮ್ಭತೋ ಅನ್ತರಾ ಠಿತಕಾಲೋ ಠಿತಂ ನಾಮ. ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ಪನ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಂ ಪತ್ವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ವಾಯಾಮತೋ ಓರಮಿತ್ವಾ ಠಿತಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಸಮಯೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉದ್ಧರಣಂ ನಾಮ ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ ನೀಹರಣಕಾಲೋ. ಸಾದಿಯತೀತಿ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ. ಅಸಾಧಾರಣವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ.

ಸಾಧಾರಣವಿನಿಚ್ಛಯತ್ಥನ್ತಿ ಪರಿವಾರವಸೇನ ಸಾಧಾರಣವಿನಿಚ್ಛಯತ್ಥಂ. ಮಾತಿಕಾತಿ ಮಾತಾ, ಜನೇತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿದದಾತಿ ದೇಸನಂ ದೇಸವಸೇನ ಅವಿದಿತಂ ವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿದಾನಂ. ಪಞ್ಞಾಪೀಯತೀತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಪಕಾರೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಧಿ ಅಙ್ಗೇತಿ ಗಮೇತಿ ಞಾಪೇತೀತಿ ಅಙ್ಗಂ, ಕಾರಣಂ. ಸಮುಟ್ಠಹನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಏತೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ, ತಸ್ಸ ವಿಧಿ ಸಮುಟ್ಠಾನವಿಧಿ. ವಜ್ಜಕಮ್ಮಪ್ಪಭೇದಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಭೇದಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ವಜ್ಜಪ್ಪಭೇದಂ, ಕಮ್ಮಪ್ಪಭೇದಞ್ಚಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ.

ಪಞ್ಞತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಟ್ಠಪನಸ್ಸ ಠಾನಂ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿದೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ಯಂ ಯಂ ಆರಬ್ಭ ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ, ಸೋ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಸುದಿನ್ನೋ ಧನಿಯೋ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ವಗ್ಗುಮುದನ್ತಿಕಾ;

ಸೇಯ್ಯಸಕೋ ಉದಾಯಿ ಚಾ-ಳವಕಾ ಛನ್ನಮೇತ್ತಿಯಾ.

‘‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸಜಿಪುನಬ್ಬಸು-ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯೋಪನನ್ದಞ್ಞತರೋಪಿ ಚ;

ಹತ್ಥಕೋ ಚಾನುರುದ್ಧೋ ಚ, ಸತ್ತರಸ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ.

‘‘ಬೇಲಟ್ಠಸೀಸೋ ಚಾನನ್ದೋ, ಸಾಗತೋರಿಟ್ಠನಾಮಕೋ;

ನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ತೇವೀಸ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾ.

‘‘ಸುನ್ದರೀನನ್ದಾ ¶ ಥುಲ್ಲನನ್ದಾ, ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಞ್ಞತರಾಪಿ ಚ;

ಚಣ್ಡಕಾಳೀ ಸಮ್ಬಹುಲಾ, ದ್ವೇ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಪರಾ;

ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ತು ಸತ್ತೇವ, ಹೋನ್ತಿ ತಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾ’’ತಿ.

ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ಯಂ ಸುದಿನ್ನಾದಿಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಆರಬ್ಭ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ. ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಛಾ ¶ ಠಪಿತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ದೋಸೇ ಠಪಿತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇ ಚೇವ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ಚಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಪದೇಸೇಸು ಠಪಿತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇಯೇವ ಠಪಿತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚೇವ ಭಿಕ್ಖುನೀನಞ್ಚ ಸಾಧಾರಣಭೂತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಸಾಧಾರಣಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಸುದ್ಧಭಿಕ್ಖೂನಮೇವ, ಸುದ್ಧಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಸಾಧಾರಣಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಉಭತೋಪಞ್ಞತ್ತಿ. ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನಾತಿ ಅನುಸ್ಸಾವನಕಾಚರಿಯಪಞ್ಚಮೇನ. ಗುಣಙ್ಗುಣೂಪಾಹನಾತಿ ಚತುಪ್ಪಟಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕತಾ ಉಪಾಹನಾ, ನ ಏಕದ್ವಿತಿಪಟಲಾ. ಚಮ್ಮತ್ಥರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥರಿತಬ್ಬಂ ಚಮ್ಮಂ. ಏತೇಸಂ ವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ಏತೇಸಂ ವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇಯೇವ ಪಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇಯೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಯಸ್ಮಾ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ನ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಜನಪದೇ, ತಸ್ಮಾ ಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧುವನ್ಹಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಮತ್ತನ್ತಿ ನಿಚ್ಚನಹಾನಪ್ಪಟಿಸೇಧನಮೇವ. ಏತ್ಥ ಚ ಮತ್ತಸದ್ದೇನ ಅಞ್ಞಾನಿ ತೀಣಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ತಾನಿ ಹಿ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನ ಗಣೇನ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೨೫೯) ಚಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತಾನಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತತೋ ಅಞ್ಞಾ ಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಾನೀತಿ ತತೋ ಅವಸೇಸಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮವಸೇನ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂಯೇವ ಆಗತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಧುವನ್ಹಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸಾಧಾರಣಪಞ್ಞತ್ತಿದುಕಞ್ಚ ಏಕತೋಪಞ್ಞತ್ತಿದುಕಞ್ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತಂ ನಾನಂ, ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ತಸ್ಮಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು. ಆಪತ್ತಿಭೇದೋ ಹೇತ್ಥ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಪತ್ತೀತಿ ಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗಾದಿವಸೇನ ಆಪತ್ತಿಭೇದೋ’’ತಿ. ಸೀಲಆಚಾರದಿಟ್ಠಿಆಜೀವವಿಪತ್ತೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಾ ದ್ವೇ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಅವಸೇಸಾ ಪಞ್ಚ ಆಚಾರವಿಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಚ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾದಿಟ್ಠಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಆಜೀವಹೇತು ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಛ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಆಜೀವವಿಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಇತಿ ಇಮಾಸಂ ಸೀಲಆಚಾರದಿಟ್ಠಿಆಜೀವವಿಪತ್ತೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನ ¶ ಕೇವಲಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನೇವ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಮುಟ್ಠಾನಾನೀತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ. ಏತಾನಿ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ, ನ ¶ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ, ವೋಹಾರಸುಖತ್ಥಂ ಪನೇವಂ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಛಸು ಸಮುಟ್ಠಾನೇಸು. ತೇಸೂತಿ ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕೇಸು. ಏಕಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಏಕೇನ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಾ. ‘‘ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಸೀಸವಸೇನ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಮುಟ್ಠಾನಾ. ತಥಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಮುಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ.

ಸಯಂ ಪಥವಿಖಣನೇ ಕಾಯೇನ, ಪರೇ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಖಣಾಪನೇ ವಾಚಾಯ ಚ ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಪಥವಿಖಣನಾದೀಸು ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಪಠಮಕಥಿನಾಪತ್ತಿ ಕಾಯವಾಚತೋ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವಾ ವಿಕಪ್ಪನಂ ವಾ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ, ನೋ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಕಥಿನಾಪತ್ತಿ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞಾತಿಕಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಹತ್ಥತೋ ಚೀವರಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾಪತ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಹತ್ಥತೋ ಚೀವರಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ, ಪರಿವತ್ತಕಂ ಅದೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ಹೋತೀತಿ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ. ‘‘ಸಿಯಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಏವಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ‘‘ಕದಾಚೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ ನಿಪಾತೋ. ರೂಪಿಯಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯಾ ಗಹಣೇನ ಆಪಜ್ಜನತೋ, ಸಿಯಾ ಅಕಿರಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅಕರಣತೋತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಿಯಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾಪತ್ತಿ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಕುಟಿಕಾರಾಪತ್ತಿ ವತ್ಥುಂ ದೇಸಾಪೇತ್ವಾ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಕರಣೇ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಿಯಾ, ಅದೇಸಾಪೇತ್ವಾ ಪನ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಕರಣೇ ಪಮಾಣಯುತ್ತಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಟಿಕಾರಾಪತ್ತಿ ವಿಯಾ’’ತಿ.

ಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯತೋ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಇತರಾ ನಾಮ ಯತೋ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ಸಾ ಇತರಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತಪ್ಪಟಿಯೋಗಿವಿಸಯತ್ತಾ. ಯಾ ಅಚಿತ್ತಕೇನ ವಾ ಸಚಿತ್ತಕಮಿಸ್ಸಕೇನ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ಯಾ ಆಪತ್ತಿ ಕದಾಚಿ ಅಚಿತ್ತಕೇನ ವಾ ಕದಾಚಿ ಸಚಿತ್ತಕಮಿಸ್ಸಕೇನ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಞ್ಞಾದುಕಂ ಅನಾಪತ್ತಿಮುಖೇನ ವುತ್ತಂ, ಸಚಿತ್ತಕದುಕಂ ಆಪತ್ತಿಮುಖೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಯಸ್ಸಾ ¶ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಯಸ್ಸಾ ಸಚಿತ್ತಕಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಸಾ ಚ ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸುರಾಪಾನಾದಿಅಚಿತ್ತಕಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವತ್ಥುವಿಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ¶ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಲೋಕವಜ್ಜಾ. ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಸಚಿತ್ತಕಾಚಿತ್ತಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಏಕಂಸತೋ ಸಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ’’ತಿ ವಿಸೇಸನೇ ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ಥೀತಿ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ‘‘ಸುರಾಪಾನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ‘ಸುರಾ’ತಿ ವಾ ‘ನ ವಟ್ಟತೀ’ತಿ ವಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಿವನೇ ಅಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ವಾ ಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಸ್ಸಾಪಿ ಲೋಕವಜ್ಜಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಯಸ್ಸಾ ಪನ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥಿ, ಸಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ವತ್ಥುವಿಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ಸಚಿತ್ತಕಪಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಿಯಾ ಕುಸಲಂ, ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಂ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ‘‘ಅಕುಸಲಮೇವಾ’’ತಿ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥಿ. ಉಭಯತ್ಥ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ, ವಚೀದ್ವಾರೇ ಚಾತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿ, ತಾ ಪನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದಯೋ. ‘‘ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಇದಂ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಸಾದಿಯನಾದೀಸು ಆಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೋ ವಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಕಾಯಸಂಸಗ್ಗದುಟ್ಠುಲ್ಲಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯದುಟ್ಠದೋಸಸಙ್ಘಭೇದಪ್ಪಹಾರದಾನತಲಸತ್ತಿಕಾದಿಭೇದಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪದಸೋಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇನ್ತೋ, ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋತಿ ಏವರೂಪಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಂ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯಂ ಅರಹಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತೋವ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತೋ ವಾ’’ತಿ.

ದುಕ್ಖವೇದನಾಸಮಙ್ಗೀ ವಾತಿ ದುಟ್ಠದೋಸಾದಿಭೇದಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ದುಕ್ಖವೇದನಾಸಮಙ್ಗೀ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಮೇಥುನಧಮ್ಮಾದಿಭೇದಂ ಪನ ಸುಖವೇದನಾಸಮಙ್ಗೀ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯಂ ಸುಖವೇದನಾಸಮಙ್ಗೀ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂಯೇವ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಾಸಮಙ್ಗೀ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇತರವೇದನಾದ್ವಯಸಮಙ್ಗೀ ವಾ’’ತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಚ ತಿಕದ್ವಯಂ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ. ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನೋ ಹಿ ಅಚಿತ್ತಕೋ ಅವೇದನೋ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏವಂ ಅನಿಯಮೇನ ವುತ್ತಂ, ವಿಸೇಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಹಿ ವಿಸೇಸಾಭಿಧಾನನಿಮಿತ್ತಾಭ್ಯೂಪಗಮೇವ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ವಸೇನ ಪದಸೋಧಮ್ಮಾದೀಸು ತೀಣಿ ಚಿತ್ತಾನಿ.

ಇದಾನಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತನಿದಾನಾದಿವೇದನಾತ್ತಿಕಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸತ್ತರಸಪ್ಪಕಾರಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಯೋಜೇತುಂ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ. ವೇಸಾಲಿಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ¶ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಪವತ್ತವೋಹಾರೇ ನಗರೇ. ತಞ್ಹಿ ನಗರಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖೇಪವಡ್ಢನೇನ ವಿಸಾಲೀಭೂತತ್ತಾ ‘‘ವೇಸಾಲೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಚ ನಗರಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಸಮ್ಪತ್ತೇಯೇವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಸಬ್ಬಾಕಾರವೇಪುಲ್ಲತ್ತಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪೀ’’ತಿ ಚ ದ್ವೇ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋತಿ ಮಕ್ಕಟಿವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವತ್ಥೂನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಾ ದ್ವೇ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ. ಆಪತ್ತಿಕರಾ ಚ ಹೋತೀತಿ ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿತೋ ವಿಸುಂಯೇವಾಪತ್ತಿಕರಾ ಚ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞವಾದಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಅಞ್ಞವಾದಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ‘‘ವಿಹೇಸಕೇ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಪಾಚಿ. ೯೮) ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಉಜ್ಝಾಪನಕಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಅಞ್ಞವಾದಕಾದಿತೋ ವಿಸುಂಯೇವ ವಿಹೇಸಕಾದೀಸುಪಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ರೋಪಿತೇ ವಿಹೇಸಕೇ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅನಯುಞ್ಜಿಯಮಾನೋ ತಂ ನಕಥೇತುಕಾಮೋ ತಂ ನಉಗ್ಘಾಟೇತುಕಾಮೋ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಸೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೧೦೦). ಸುಪಿನನ್ತೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಮೋಚನಸ್ಸಾದಚೇತನಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತಿಕರಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾತಿಆದಿಕಾ ವಿಯಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಥಿನಮಿದ್ಧೇನ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ ಸುಪಿನೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತ್ತಾ ಓಪಕ್ಕಮನಕಿರಿಯಾಪವತ್ತನಿಕಾಪಿ ಚೇತನಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅತ್ಥೇಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚೇತನಾ, ಸಾ ಚ ಖೋ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೩೫), ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಕರಾ ಜಾತಾ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಧಿಮಾನಾ’’ತಿಆದಿಕಂ (ಪಾರಾ. ೧೯೭) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸು ¶ ‘‘ಅರಞ್ಞಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಪಾರಾ. ೯೧) ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಗಾಮೇ, ನೋ ಅರಞ್ಞೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೯೦) ನಯೇನ ಲೇಸಂ ಓಡ್ಡೇನ್ತಾನಂ ಲೇಸಪಿದಹನತ್ಥಂ ‘‘ಅರಞ್ಞಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕರಾವ ಹೋತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ನನು, ಆವುಸೋ, ತಥೇವೇತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೦) ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವುತ್ತಂ.

ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಮಗ್ಗೇತಿ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸತಿರಚ್ಛಾನಗತವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ತಿಂಸಮಗ್ಗೇ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಛಿನ್ನೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಚಾದೀನಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಬಹಿ ಠಿತಾನಿ ಛವಿಚಮ್ಮಾನಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ. ನಿಮಿತ್ತಸಣ್ಠಾನಮತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಮಂಸಸ್ಸ ಪನ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಛವಿಚಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಚಮ್ಮಖಿಲನ್ತಿ ಚಮ್ಮಕ್ಖಣ್ಡಂ. ‘‘ಉಣ್ಣಿಗಣ್ಡೋ’’ತಿಪಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೫೫; ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ೧.೫೫) ವದನ್ತಿ. ತಞ್ಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇ ಜಾತತ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತಮೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇವನಚಿತ್ತೇ ಸತಿ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ. ಸೇವನಚಿತ್ತೇತಿ ಮೇಥುನಸೇವನಚಿತ್ತೇ. ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸೇವನಚಿತ್ತೇ ಪನ ಸತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವ ¶ . ನಟ್ಠೋ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದೋ ಏತ್ಥಾತಿ ನಟ್ಠಕಾಯಪ್ಪಸಾದಂ, ಸುಕ್ಖಪೀಳಕಂ ವಾ ಮತಚಮ್ಮಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮತೇ ಅಕ್ಖಾಯಿತೇ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತೇ ಚ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿವಚನತೋ (ಪಾರಾ. ೬೧) ಪನ ನಟ್ಠಕಾಯಪ್ಪಸಾದೇಪಿ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತೇ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯೇವ. ನಿಮಿತ್ತಸಣ್ಠಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಾಕಾರೇನ ಠಿತಂ ಯಥಾವುತ್ತನಿಮಿತ್ತಮಂಸಾದಿಮ್ಪಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ. ವಣಸಙ್ಖೇಪವಸೇನಾತಿ ವಣಸಙ್ಗಹವಸೇನ. ವಣೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ‘‘ಅಮಗ್ಗೇನ ಅಮಗ್ಗಂ ಪವೇಸೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೬) ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸುತ್ತೇ ದ್ವೀಸು ಸಮ್ಭಿನ್ನವಣೇಸು ಏಕೇನ ವಣೇನ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ದುತಿಯೇನ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಅನುಲೋಮವಸೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಣಸಙ್ಖೇಪೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೬೬). ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪನ ಅಕ್ಖಿಆದಯೋಪಿ ವಣಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವಣೇನ ಏಕಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇಸಂ ವಣಸಙ್ಗಹೋ ‘‘ನವದ್ವಾರೋ ಮಹಾವಣೋ’’ತಿ (ಮಿ. ಪ. ೨.೬.೧) ಏವಮಾದಿಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಪಣ್ಡಕಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ. ವತ್ಥಿಕೋಸೇಸೂತಿ ¶ ವತ್ಥಿಪುಟೇಸು ಪುರಿಸಾನಂ ಅಙ್ಗಜಾತಕೋಸೇಸು. ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀನಞ್ಚ ತಿರಚ್ಛಾನಾನನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಗೋಣಗದ್ರಭಓಟ್ಠಮಹಿಂಸಾದೀನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ. ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಪನಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ. ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮನುಸ್ಸಾದೀನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ.

ಏವಂ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಆಪತ್ತಿವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮತಸರೀರೇ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಆಪತ್ತಿವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮತಸರೀರೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಚ್ಚಮಗ್ಗಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಮುಖಮಗ್ಗಾನಂ ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಯದಾ ಅಪರೇ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಖಾದಿತಾ, ತದಾ ಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ನ ಕುಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಭಾವೇನ ಕುಥಿತಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಲ್ಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಾ ಪನ ಸರೀರಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಂ ಹೋತಿ ಕುಥಿತಂ ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಸಮಾಕಿಣ್ಣಂ ಕಿಮಿಕುಲಸಮಾಕುಲಂ ನವಹಿ ವಣಮುಖೇಹಿ ಪಗ್ಗಳಿತಪುಬ್ಬಕುಣಪಭಾವೇನ ಉಪಗನ್ತುಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೯-೬೦), ತದಾ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಞ್ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥುಞ್ಚ ವಿಜಹತಿ, ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಥಿತೇ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ. ಕುಥಿತೇತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಕಭಾವಪ್ಪತ್ತೇ. ಈದಿಸೇ ಹಿ ಸರೀರೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಕ್ಕಮತೋ ದುಕ್ಕಟಂ. ತಥಾ ವಟ್ಟಕತೇ ಮುಖೇ ಅಚ್ಛುಪನ್ತಂ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭೩) ವಿವಟ್ಟೇ ಮುಖೇ ಚತ್ತಾರಿ ಪಸ್ಸಾನಿ, ತಾಲುಕಞ್ಚ ಅಪ್ಫುಸನ್ತಂ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಚೇ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ವಾ ಉಪರಿ ವಾ ಉಭಯಪಸ್ಸೇಹಿ ವಾ ಛುಪನ್ತಂ ಪವೇಸೇತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಚತೂಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ ಅಚ್ಛುಪನ್ತಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ತಾಲುಕಂ ಛುಪತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ. ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಜಿವ್ಹಾಯ ವಾ ದನ್ತೇಸು ವಾ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇಪಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಜಿವ್ಹಾಯ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮೇವ. ಯದಿ ಪನ ಬಹಿ ಜಿವ್ಹಾಯ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಮುಖಂ ಪವೇಸೇತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ. ಯದಿ ಪನ ದನ್ತಾ ಸುಫುಸಿತಾ, ಅನ್ತೋಮುಖೇ ಓಕಾಸೋ ¶ ನತ್ಥಿ, ದನ್ತಾ ಚ ಬಹಿ ಓಟ್ಠಮಂಸೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ, ತತ್ಥ ವಾತೇನ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ ಅಲ್ಲೋಕಾಸಂ ತಿಲಫಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ. ಉಪ್ಪಾಟಿತೇ ಪನ ಓಟ್ಠಮಂಸೇ ದನ್ತೇಸುಯೇವ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ. ಯೋಪಿ ದನ್ತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಓಟ್ಠೇಹಿ ಪಿದಹಿತುಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ವೇದನಾಯ ಅಟ್ಟೋ ಪೀಳಿತೋ ವೇದನಾಟ್ಟೋ. ಉಮ್ಮತ್ತಕೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಿತ್ತುಮ್ಮತ್ತಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಪಿತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಿತ್ತವಸೇನಾತಿ ¶ ಬದ್ಧಪಿತ್ತವಸೇನ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಬದ್ಧಪಿತ್ತೇ ಪಿತ್ತಕೋಸತೋ ಚಲಿತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಸತ್ತಾ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಸಞ್ಞಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಸಾರುಪ್ಪಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಿ, ಲಹುಕಗರುಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಮದ್ದನ್ತಾಪಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಭೇಸಜ್ಜಕಿರಿಯಾಯಪಿ ಅತೇಕಿಚ್ಛಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಉಮ್ಮತ್ತಕಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಅಬದ್ಧಪಿತ್ತಂ ಪನ ಲೋಹಿತಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಙ್ಗಗತಂ, ತಮ್ಹಿ ಕುಪಿತೇ ಸತ್ತಾನಂ ಕಣ್ಡುಕಚ್ಛುಸರೀರಕಮ್ಪಾದೀನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಕಿರಿಯಾಯ ವೂಪಸಮನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬದ್ಧಪಿತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿ. ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ನಾಮ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಯಕ್ಖುಮ್ಮತ್ತಕೋ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಕ್ಖೇಹಿ ಕತಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪೋ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ’’ತಿ. ಯಕ್ಖಾ ಕಿರ ಭೇರವಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮುಖೇನ ಹತ್ಥಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ, ಹದಯರೂಪಂ ವಾ ಮದ್ದನ್ತಾ ಸತ್ತೇ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೇ ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಸಞ್ಞೇ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ತೇಸಂ ಪನ ಉಭಿನ್ನಂ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ – ಪಿತ್ತುಮ್ಮತ್ತಕೋ ನಿಚ್ಚಮೇವ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಹೋತಿ, ಪಕತಿಸಞ್ಞಂ ನ ಲಭತಿ. ಯಕ್ಖುಮ್ಮತ್ತಕೋ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಪಕತಿಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭತಿ. ಇಧ ಪನ ಪಿತ್ತುಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಾ ಹೋತು, ಯಕ್ಖುಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಾ, ಯೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಗ್ಗಿಮ್ಪಿ ಸುವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಗೂಥಮ್ಪಿ ಚನ್ದನಮ್ಪಿ ಏಕಸದಿಸಂ ಮದ್ದನ್ತೋವ ವಿಚರತಿ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಪಕತಿಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಞತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಆಪತ್ತಿಯೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಚ ಏತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಅಧಿಮತ್ತವೇದನಾಯಾತಿ ಅಧಿಕಪ್ಪಮಾಣಾಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ. ಆದಿಕಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ, ಯೋ ಚ ಆದಿಕಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇ ಆದಿಭೂತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ’’ತಿಆದಿ. ಇಧ ಪನ ಸುದಿನ್ನತ್ಥೇರೋ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಅವಸೇಸಾನಂ ಮಕ್ಕಟಿಸಮಣವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾದೀನಂ ಆಪತ್ತಿಯೇವ. ಪಟಿಪಾದನಂ ಸಮ್ಪಾದನಂ. ಕರೋನ್ತೋಯೇವ ಹಿ ತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಕಿರಿಯಂ. ಇದಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೬೬) ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವತೋ. ಮೇಥುನಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಹಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ಮುಚ್ಚನತೋ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ. ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ, ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೬) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಮೇಥುನಚಿತ್ತೇನೇವ ನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ವಿನಾ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಸಚಿತ್ತಕಂ. ರಾಗವಸೇನೇವ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಲೋಕವಜ್ಜಂ. ಕಾಯದ್ವಾರೇನೇವ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ಚಿತ್ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಙ್ಗಮತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ , ನ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಮ್ಮಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಲೋಭಚಿತ್ತೇನೇವ ¶ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ. ಸುಖಸಮಙ್ಗೀ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮಙ್ಗೀ ವಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ದ್ವಿವೇದನಂ. ನನು ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಾನಿ ಚ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಆಪತ್ತಿಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಜ್ಝಾಚಾರಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ.

ಮುನನತೋ ಅನುಮುನನತೋ ಮುತಿ, ಞಾಣಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮುತಿಮಾ, ಞಾಣವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ

ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ದ್ವೀಸು. ಏಕಕುಟಿಕಾದಿಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಗಾಮೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಏಕಕುಟಿಕಾದಿಭೇದೋತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಏಕಾ ಏವ ಕುಟಿ ಏಕಂ ಗೇಹಂ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಲಯಜನಪದೇ, ಅಯಂ ಏಕಕುಟಿಕೋ ಗಾಮೋ ನಾಮ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ದ್ವಿಕುಟಿಕೋಪಿ ಗಾಮೋ, ತಿಕುಟಿಕೋಪಿ ಗಾಮೋ, ಚತುಕ್ಕುಟಿಕೋಪಿ ಗಾಮೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಭಿನವನಿವಿಟ್ಠೋ ಏಕಕುಟಿಕಾದಿಗಾಮೋ ಪನ ಯಾವ ಮನುಸ್ಸಾ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಾಸಂ ನ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ತಾವ ಗಾಮಸಙ್ಖಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ಕಿಂಭೂತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ನಾಮ ಇಟ್ಠಕಪಾಕಾರಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಕಣ್ಟಕಸಾಖಾಹಿಪಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ತಬ್ಬಿಪರೀತೋ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಅಮನುಸ್ಸೋ ನಾಮ ಯೋ ಸಬ್ಬಸೋ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಭೂತೋ, ಯತೋ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಕೇನಚಿ ಕರಣೀಯೇನ ಪುನಪಿ ಆಗನ್ತುಕಾಮಾ ಏವ ಅಪಕ್ಕನ್ತಾ, ಯತೋ ಪನ ನಿರಪೇಕ್ಖಾ ಹುತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಸೋ ಗಾಮಸಙ್ಖಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಏಕಕುಟಿಕಾದಿಭೇದೋವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ’’ತಿಆದಿ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಸತ್ಥೋಪೀತಿ ಜಙ್ಘಸತ್ಥಸಕಟಸತ್ಥಾದೀಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ಸತ್ಥೋಪಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ನಿಗಮನಗರಾನಿ ವಿಯ ಗಾಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಾಮೂಪಚಾರೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಪನ ಮಾತಿಕಾಯ ಅನವಸೇಸತೋ ಅವಹಾರಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಬುದ್ಧಾ ಸಾವಸೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ.

ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಗಾಮಗಾಮೂಪಚಾರೇಸು. ದ್ವಾರೇತಿ ನಿಬ್ಬಕೋಸಸ್ಸ ಉದಕಪತನಟ್ಠಾನತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ. ಅನ್ತೋಗೇಹೇತಿ ಪಮುಖಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ. ಕತಪರಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ¶ ಪಾಕಾರವತಿಆದೀಹಿ ಕತಪರಿಕ್ಖೇಪೋ. ಸುಪ್ಪಪತನಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಘರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋ. ನ ಕೇವಲಂ ಘರಸ್ಸ ಪುರತೋ, ಅಥ ಖೋ ಸಮನ್ತತೋ ತತ್ತಕೋವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಘರೂಪಚಾರೋ ನಾಮಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಪುರತೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪನ ಲೋಕಿಯೇಹಿ ¶ ತಥಾಕರಣತೋ ವುತ್ತಂ. ಥಾಮಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಥಾಮಸ್ಸ, ನೇವ ಅಪ್ಪಥಾಮಸ್ಸ, ನ ಮಹಾಥಾಮಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಯಥಾ ತರುಣಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾ ಮಾತುಗಾಮೋ ಕಾಕೇ ಉಡ್ಡಾಪೇನ್ತೋ ಉಜುಕಮೇವ ಹತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಲೇಡ್ಡುಂ ಖಿಪತಿ, ಯಥಾ ಚ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೇ ಉದಕಂ ಖಿಪನ್ತಿ, ಏವಂ ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಸ್ಸ ಪತಿತಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಪವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ಲುಠಿತ್ವಾ, ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಸಚೇ ದ್ವೇ ಇನ್ದಖೀಲಾ ಹೋನ್ತೀತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೨) ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಸಚೇ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸೇವ ದ್ವೇ ಉಮ್ಮಾರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಏಕೋ, ತಸ್ಸ ಗಾಮದ್ವಾರಬಾಹಾನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ ಠಿತಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಬ್ಭನ್ತರಂ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮ. ಯತ್ರ ಪನ ಇನ್ದಖೀಲೋ ನತ್ಥಿ, ತತ್ರ ಗಾಮದ್ವಾರಬಾಹಾನಂ ವೇಮಜ್ಝಂ. ಯತ್ರ ದ್ವಾರಬಾಹಾಪಿ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ವತಿಯಾ ವಾ ಪಾಕಾರಸ್ಸ ವಾ ಕೋಟಿವೇಮಜ್ಝಂವ ಇನ್ದಖೀಲಟ್ಠಾನಿಯತ್ತಾ ಇನ್ದಖೀಲೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಯೋ ಪನ ಗಾಮೋ ಪುಬ್ಬೇ ಮಹಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಕುಲೇಸು ನಟ್ಠೇಸು ಅಪ್ಪಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಘರೂಪಚಾರತೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ. ಪುರಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪನಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಮೇವಾತಿ. ನನು ಚೇತಂ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರದಸ್ಸನಂ ಪದಭಾಜನೇನ ವಿರುದ್ಧಮಿವ ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಇನ್ದಖೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ವತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ತಂ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಂ ಗಾಮಸಙ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪದಭಾಜನೇಪಿ ಹಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಇಧ ಗಾಮೋ ನಾಮ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಚ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಚ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೨). ತತ್ರ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಇನ್ದಖೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಗಾಮಸ್ಸ ಗಾಮಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ¶ ಗಾಮಸ್ಸ ಗಾಮಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ವುತ್ತಂ. ಗಾಮಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಚ ದಸ್ಸಿತೇ ಗಾಮೂಪಚಾರಲಕ್ಖಣಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ಪುನ ‘‘ತತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ತತ್ಥಾಪಿ ಅಯಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಘರೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಂಯೇವ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ’’ತಿ ವದತಿ, ತಸ್ಸ ಘರೂಪಚಾರೋ ‘‘ಗಾಮೋ’’ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತತೋ ಘರಂ ಘರೂಪಚಾರೋ, ಗಾಮೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋತಿ ಏಸ ವಿಭಾಗೋ ಸಙ್ಕರೀಯತಿ. ಅಸಂಕರತೋ ಚೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಗಾಮೋ, ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ತತ್ಥಾತಿ ¶ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಉಪಚಾರೇಸು. ಯ್ವಾಯಂ ಉಪಚಾರೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅಸಂಕಚ್ಚಿಕಾಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಂ (ಪಾಚಿ. ೧೨೨೫) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯೋ ಪನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ನ ಕತ್ಥಚಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಉಪಯೋಗಂ ಗತೋ. ಕೇವಲಂ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸತೋ ಅಪರೋ ಏಕೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ನಾಮಾತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಹಿ ಞಾಯತಿ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಚೇ ಗಾಮಸ್ಸ ಏಕೋ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿ ಸಮಾನೋ ಉಪಚಾರೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಪಗೇವ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋಕಾಸತೋ ಏಕೋ’’ತಿ. ಇಮೇಸಂ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಗಾಮಾರಞ್ಞಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ. ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುನ್ತಿ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ. ಅವಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ.

ಅದಿನ್ನನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೯೨) ದನ್ತಪೋನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಕಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಅಜ್ಝೋಹರಣೀಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಧ ಪನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಸಸಾಮಿಕಂ ಭಣ್ಡಂ, ತದೇತಂ ತೇಹಿ ಸಾಮಿಕೇಹಿ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ನ ದಿನ್ನನ್ತಿ ಅದಿನ್ನಂ. ಅವಹಾರಪ್ಪಹೋನಕಮೇವ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಙ್ಖಾಸದ್ದಸ್ಸೇವ ತ-ಕಾರೇನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಙ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಏಕನ್ತಿ ಪದತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಅನತ್ಥನ್ತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ ಭಾಗತೋ ¶ ಸಙ್ಖಾಯತಿ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೇ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ಚಿರಾಯನ್ತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಾ, ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ, ಯಸ್ಸ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಂ ‘‘ರತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನಿವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಾ, ಸಙ್ಖಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ, ಪಪಞ್ಚಾವ ಸಙ್ಖಾ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ, ಪಪಞ್ಚಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾತೋತಿ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ’’ತಿ ಕಥಿತೋ. ಏಕೋ ಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ವಿಸ್ಸಾಸತಾವಕಾಲಿಕಾದಿಗ್ಗಾಹವಸಪ್ಪವತ್ತಅಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಅಞ್ಞೋ ಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೋ. ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ಥೇಯ್ಯಭೂತಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೇನ. ಯದಿ ಏವಂ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಅವಹರಣಚಿತ್ತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೯೨) ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಆದರಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸದ್ದತ್ಥಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅತ್ಥಮೇವಾತಿ ಭಾವತ್ಥಮೇವ.

ತೇ ಪನ ಅವಹಾರಾತಿ ತೇ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಅವಹಾರಾ. ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾವಿಞ್ಞಾಣಕವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೋ ಭಣ್ಡೋ ಏತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಕಸ್ಸಾತಿ ನಾನಾಭಣ್ಡಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅವಹಾರಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಪಞ್ಚಕಂ, ಪಞ್ಚಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಪಞ್ಚಕಂ, ನಾನಾಭಣ್ಡಮೇವ ಪಞ್ಚಕಂ ನಾನಾಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕಂ. ಸವಿಞ್ಞಾಣಕವಸೇನ ಏಕೋ ಭಣ್ಡೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಭಣ್ಡಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಸಾಹತ್ಥಿಕೋವ ಪಞ್ಚಕಂ ¶ ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಞ್ಚಕಂ. ಆದಿಪದವಸೇನ ಚೇತಂ ನಾಮಂ ಕುಸಲಾದಿತ್ತಿಕಸ್ಸ ಕುಸಲತ್ತಿಕವೋಹಾರೋ ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದಿಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸು ಪಞ್ಚಕದ್ವಯೇಸು. ಏತಸ್ಸೇವಾತಿ ‘‘ಆದಿಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ಮಾತಿಕಾಪದಸ್ಸ. ಇಮೇಸಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಪದಂ ಅಭಿಯೋಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ದುತಿಯಪದಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಭಣ್ಡಂ ಹರನ್ತಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೋ ವಸೇನ, ತತಿಯಪದಂ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಣ್ಡವಸೇನ, ಚತುತ್ಥಂ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕವಸೇನ, ಪಞ್ಚಮಂ ಥಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಪಞ್ಚಕೇಸು. ಇತರನ್ತಿ ಏಕಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕಂ. ಆರಾಮನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಾರಾಮಫಲಾರಾಮಂ. ಅಭಿಯುಞ್ಜತೀತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦೨) ಪರಸನ್ತಕಂ ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಕೋವ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಮುಸಾ ಭಣಿತ್ವಾ ಅಭಿಯುಞ್ಜತಿ ಚೋದೇತಿ, ಅಟ್ಟಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇಪಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ¶ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ, ದುಕ್ಕಟಸಙ್ಖಾತಾ ಆಪತ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ದುಕ್ಕಟಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಆಪಜ್ಜನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು. ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಿಮತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಕುಸಲತಾಯ, ಬಲವನಿಸ್ಸಿತಾದಿಭಾವೇನ ವಾ ಆರಾಮಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಸಂಸಯಂ ಜನೇತಿ. ಕಥಂ? ತಞ್ಹಿ ತಥಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಪ್ಪಸುತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಮಿಕೋ ಚಿನ್ತೇತಿ ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಇಮಂ ಆರಾಮಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾತುಂ, ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ’’ತಿ. ಏವಂ ತಸ್ಸ ವಿಮತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ತೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ ಹೋತಿ. ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಯದಾ ಪನ ಸಾಮಿಕೋ ‘‘ಅಯಂ ಥದ್ಧೋ ಕಕ್ಖಳೋ ಜೀವಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯಮ್ಪಿ ಮೇ ಕರೇಯ್ಯ, ಅಲಂ ದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ಆರಾಮೇನಾ’’ತಿ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಉಸ್ಸಾಹಂ ಠಪೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಕರಣೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಸಚೇ ಸಯಮ್ಪಿ ಕತಧುರನಿಕ್ಖೇಪೋ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಥ ಪನ ಸಾಮಿಕೇನ ಧುರೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೇಪಿ ಅಭಿಯುಞ್ಜಕೋ ಧುರಂ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾವ ‘‘ಇಮಂ ಸುಟ್ಠು ಪೀಳೇತ್ವಾ ಮಮ ಆಣಾಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಿಙ್ಕಾರಪ್ಪಟಿಸ್ಸಾವಿಭಾವೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದಾತಬ್ಬಭಾವೇ ಸಉಸ್ಸಾಹೋ, ರಕ್ಖತಿ ತಾವ. ಅಥಾಪಿ ಅಭಿಯುಞ್ಜಕೋ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ನ ದಾನಿ ಇಮಂ ಇಮಸ್ಸ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸಾಮಿಕೋ ಪನ ಧುರಂ ನ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಪಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸತಿ, ಕಾಲಂ ಆಗಮೇತಿ, ‘‘ಲಜ್ಜಿಪರಿಸಂ ತಾವ ಲಭಾಮಿ, ಪಚ್ಛಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಹಣೇಯೇವ ಸಉಸ್ಸಾಹೋ ಹೋತಿ, ರಕ್ಖತಿಯೇವ. ಯದಾ ಪನ ‘‘ಸೋಪಿ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ‘‘ಸಾಮಿಕೋಪಿ ನ ಲಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಭೋ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ತದಾ ಅಭಿಯುಞ್ಜಕಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ.

ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಣ್ಡಂ ಹರನ್ತೋತಿ ವೇತನೇನ ವಾ ಮಿತ್ತಭಾವೇನ ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಣ್ಡಂ ಹರನ್ತೋ. ಸೀಸೇ ಭಾರನ್ತಿ ¶ ಸೀಸೇ ಠಿತಭಾರಂ. ಸೀಸಸ್ಸ ತಾವ ಪುರಿಮಗಲೇ ಗಲವಾಟಕೋ, ಪಿಟ್ಠಿಗಲೇ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಕೇಸನ್ತೇ ಆವಟ್ಟೋ ಹೋತಿ, ಗಲಸ್ಸೇವ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಕೇಸಞ್ಚಿ ಕೇಸಾ ಓರುಯ್ಹ ಜಾಯನ್ತಿ, ಯೇ ‘‘ಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಧೋಭಾಗೋ ಚಾತಿ ಅಯಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತತೋ ಉಪರಿ ಸೀಸಂ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಠಿತಭಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಖನ್ಧಂ ಓರೋಪೇತೀತಿ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಾಹಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ, ಕಪ್ಪರೇಹಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪರಿ, ಪಿಟ್ಠಿಗಲಾವಟ್ಟತೋ ಚ ಗಲವಾಟಕತೋ ಚ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ, ಪಿಟ್ಠಿವೇಮಜ್ಝಾವಟ್ಟತೋ ಚ ಉರಪರಿಚ್ಛೇದಮಜ್ಝೇ, ಹದಯಾವಾಟಕತೋ ಚ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪರಿ ಖನ್ಧೋ, ತಂ ಓರೋಪೇತಿ.

ಅಯಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಇದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಯಾಹೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦೧) ಸಾಮಿಕೇಹಿ ಅನಾಣತ್ತೋ ಸಯಮೇವ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಇದಂ ನಾಮ ದೇಥ, ಅಹಂ ವೋ ಭಣ್ಡಂ ವಹಾಮೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಭಣ್ಡಂ ಸೀಸೇನ ಆದಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಆಮಸತಿ, ದುಕ್ಕಟಂ. ಯಥಾವುತ್ತಸೀಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮನ್ತೋವ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಘಂಸನ್ತೋ ಸಾರೇತಿಪಿ ಪಚ್ಚಾಸಾರೇತಿಪಿ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ. ಖನ್ಧಂ ಓರೋಪಿತಮತ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಾಮಿಕಾನಂ ‘‘ವಹತೂ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ, ತೇಹಿ ಪನ ಅನಾಣತ್ತತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಖನ್ಧಂ ಪನ ಅನೋರೋಪೇತ್ವಾಪಿ ಸೀಸತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಯಮಕಭಾರಸ್ಸ ಪನ ಏಕೋ ಭಾಗೋ ಸೀಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಏಕೋ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ, ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಠಾನಾನಂ ವಸೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನ ಸುದ್ಧಸೀಸಭಾರಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ. ಯೋ ಚಾಯಂ ಸೀಸಭಾರೇ ವುತ್ತೋ, ಖನ್ಧಭಾರಾದೀಸುಪಿ ಅಯಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಭಣ್ಡನ್ತಿ ಸಙ್ಗೋಪನತ್ಥಾಯ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇ ಪರೇಹಿ ಠಪಿತಭಣ್ಡಂ. ಅಹಂ ನ ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅತೀತತ್ಥೇ ಚೇತಂ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ, ನಾಹಂ ಗಹೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಕಟಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೧೧) ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇಪಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗತ್ತಾ. ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ, ನೇವಿದಂ ಮಯ್ಹಂ ಅನುರೂಪಂ, ನ ತುಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವ. ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಿಮತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ‘‘ರಹೋ ಮಯಾ ಏತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪಿತಂ, ನ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಜಾನಾತಿ, ದಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಮೇ, ನೋ’’ತಿ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಿಮತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ತಸ್ಸ ಫರುಸಾದಿಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಠಪೇತಿ. ತತ್ರ ಸಚಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಕಿಲಮೇತ್ವಾ ನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದಾನೇ ಸಉಸ್ಸಾಹೋ, ರಕ್ಖತಿ ತಾವ. ಸಚೇ ಸೋ ದಾನೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹೋ, ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕೋ ಪನ ಗಹಣೇ ಸಉಸ್ಸಾಹೋ, ರಕ್ಖತೇವ. ಯದಿ ಪನ ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ದಾನೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹೋ, ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕೋಪಿ ‘‘ನ ಮಯ್ಹಂ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಏವಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಯದಿಪಿ ಮುಖೇನ ‘‘ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತಿ, ಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಅದಾತುಕಾಮೋ, ಏವಮ್ಪಿ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ.

ಸಹಭಣ್ಡಹಾರಕಂ ¶ ನೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ‘‘ಸಹಭಣ್ಡಹಾರಕಂ ಭಣ್ಡಂ ನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ. ಪಠಮಂ ಪಾದಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತೀತಿ ಭಣ್ಡಹಾರಕಂ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಗಮನಪಥಂ ವಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ರುಚಿತಮಗ್ಗಂ ಏಕಪಾದಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ. ಥಲಟ್ಠನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೫) ಥಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಭೂಮಿತಲೇ ವಾ ಪಾಸಾಣಪಬ್ಬತತಲಾದೀಸು ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ವಾ ಠಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಫನ್ದಾಪೇತಿ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಯೋ ಫನ್ದಾಪೇತಿ ¶ , ತಸ್ಸ ಪಯೋಗೇ ಪಯೋಗೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಆಮಸನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಫನ್ದಾಪನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಆಮಸನಫನ್ದಾಪನಪಯೋಗೇ ಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ. ‘‘ಏಕಪಯೋಗೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಉದ್ಧಾರೇ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ, ನ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಠಾನಾತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ. ಸಚೇ ತಂ ಥಲಟ್ಠಂ ರಾಸಿಕತಂ ಹೋತಿ, ಅನ್ತೋಕುಮ್ಭಿಯಂ ಭಾಜನಗತಕರಣಮುಟ್ಠಿಚ್ಛೇದನವಿನಿಚ್ಛಯೇನ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಸಿಲೇಸನಿಯ್ಯಾಸಾದಿ, ಪಕ್ಕಮಧುಫಾಣಿತವಿನಿಚ್ಛಯೇನ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಗರುಕಂ ಹೋತಿ ಭಾರಬದ್ಧಂ ಲೋಹಪಿಣ್ಡಿತೇಲಮಧುಘಟಾದಿ ವಾ, ಕುಮ್ಭಿಯಂ ಠಾನಾಚಾವನವಿನಿಚ್ಛಯೇನ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತಬ್ಬಂ. ಸಙ್ಖಲಿಕಾಬದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಠಾನಭೇದೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋ. ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಪನ ಪಾವಾರತ್ಥರಣಕಟಸಾರಕಾದಿಂ ಉಜುಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢತಿ, ಪಾರಿಮನ್ತೇ ಓರಿಮನ್ತೇನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ತಥೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರತೋ ಪೇಲ್ಲತಿ, ಪಾರಿಮನ್ತೇ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ಓರಿಮನ್ತೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ವಾಮತೋ ವಾ ದಕ್ಖಿಣತೋ ವಾ ಅಪನಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ವಾಮನ್ತೇನ ವಾ ದಕ್ಖಿಣನ್ತೇನ ವಾ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ದಕ್ಖಿಣನ್ತೇ ವಾ ವಾಮನ್ತೇ ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ವೇಠೇತ್ವಾ ಉದ್ಧರತಿ, ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಂ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ.

ಸಕೋ ಹತ್ಥೋ ಸಹತ್ಥೋ, ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೀತಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ, ಅವಹಾರೋ. ಆಣಾಪನಂ ಆಣತ್ತಿ, ತಾಯ ಆಣತ್ತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅವಹಾರೋ ಆಣತ್ತಿಕೋ. ನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ, ಸುಙ್ಕಘಾತಟ್ಠಾನೇ, ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋಕಾಸೇ ಚ ಠತ್ವಾ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಬಹಿ ನಿಪಾತನಂ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗೋವ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ. ಕಿರಿಯಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋ. ಧುರಸ್ಸ ಆಲಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಭಾರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಿಪನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ ನಿರುಸ್ಸಾಹಭಾವಾಪಜ್ಜನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಇದಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಆದರಂ ಅಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಹತ್ಥಾತಿ ಸಹತ್ಥೇನ. ಕರಣತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ. ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಆಣಾಪೇತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಆಣತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಆಪತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ, ಅತ್ಥಸಾಧಕಸ್ಸ ಚ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ? ತಂ ಖಣಂ ಏವ ಗಹಣೇ ನಿಯುಞ್ಜನಂ ಆಣತ್ತಿಕಪಯೋಗೋ, ಕಾಲನ್ತರೇನ ಗಹಣತ್ಥಂ ನಿಯೋಗೋ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೯೨; ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ೧.೯೨) ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಭಣ್ಡಂ ಯದಾ ಸಕ್ಕೋಸಿ, ತದಾ ತಂ ಅವಹರಾತಿ ಆಣಾಪೇತೀ’’ತಿ.

ಸುಙ್ಕಘಾತಪರಿಕಪ್ಪಿತೋಕಾಸಾನನ್ತಿ ¶ ಸುಙ್ಕಘಾತಞ್ಚ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋಕಾಸೋ ಚ ಸುಙ್ಕಘಾತಪರಿಕಪ್ಪಿತೋಕಾಸಾ, ¶ ತೇಸಂ. ತತ್ಥ ಸುಙ್ಕಘಾತನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೧೩) ರುಕ್ಖಪಬ್ಬತಾದಿಸಞ್ಞಾಣೇನ ನಿಯಮಿತಸ್ಸ ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತತೋ ರಾಜದೇಯ್ಯಭಾಗಂ ಸುಙ್ಕಂ ಅದತ್ವಾ ನೀಹರನ್ತಾ ರಞ್ಞೋ ಸುಙ್ಕಂ ಹನನ್ತಿ ವಿನಾಸೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಙ್ಕಘಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಕೋಚಿ ಪರಪರಿವೇಣಾದೀನಿ ಪವಿಟ್ಠೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಭನೇಯ್ಯಭಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ದ್ವಾರಪ್ಪಮುಖಾದಿವಸೇನ ಯಂ ಠಾನಂ ‘‘ಸಚೇ ಮಂ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ದಟ್ಠುಕಾಮತಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ವಿಯ ದಸ್ಸಾಮಿ, ನೋ ಚೇ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ, ಅಯಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋಕಾಸೋ. ಆಣತ್ತಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೨೧) ಅತ್ಥಸಾಧಕಚೇತನಾಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಸಚೇಪಿ ಅವಹಾರಕೋ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾತಿಕ್ಕಮೇನಪಿ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರತಿ, ಆಣಾಪಕೋ ಚ ಅನ್ತರಾಯೇವ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಹೀನಾಯ ವಾ ಆವತ್ತತಿ, ಅಸ್ಸಮಣೋವ ಹುತ್ವಾ ಕಾಲಂ ವಾ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಹೀನಾಯ ವಾ ಆವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಅವಹಾರಕಸ್ಸ ಪನ ಅವಹಾರಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಪಾದಗ್ಘನಕತೇಲನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೪) ಏತ್ಥ ಪಾದೋ ನಾಮ ಕಹಾಪಣಸ್ಸ ಚತುತ್ಥೋ ಭಾಗೋ, ತಂ ಅಗ್ಘತೀತಿ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ, ಪಾದಗ್ಘನಕಞ್ಚ ತಂ ತೇಲಞ್ಚಾತಿ ಪಾದಗ್ಘನಕತೇಲಂ. ಉಪಾಹನಾ ಆದಿ ಯೇಸಂ ವತ್ಥೂನಂ ತಾನಿ ಉಪಾಹನಾದೀನಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ದುಕೂಲಸಾಟಕಚಮ್ಮಕ್ಖಣ್ಡಾದೀನಂ ಗಹಣಂ. ಪಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪಕ್ಖಿಪತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಸಚೇ ಪನ ಅತ್ತನೋಪಿ ಕುಮ್ಭಿಯಂ ಅಞ್ಞೋ ಸಪ್ಪಿಂ ವಾ ತೇಲಂ ವಾ ಆಕಿರತಿ, ತತ್ರ ಚಾಯಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ತೇಲಪಿವನಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಪಕ್ಖಿಪತಿ, ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ.

ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಪಯುಞ್ಜನಂ ಆಣಾಪನಂ ಪಯೋಗೋ, ಆಣತ್ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡಗ್ಗಹಣತೋ ಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೋ, ಇತಿ ಪುಬ್ಬೋ ಚ ಸೋ ಪಯೋಗೋ ಚಾತಿ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೋ. ಪಯೋಗೇನ ಸಹ ವತ್ತಮಾನೋ ಅವಹಾರೋ ಸಹಪಯೋಗೋ. ಸಮಂ ಏಕೀ ಹುತ್ವಾ ವಿದಹಿತ್ವಾ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಅವಹರಣಂ ಸಂವಿಧಾವಹಾರೋ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕತಾವಹಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಿಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಞ್ಜಾನನಂ ಸಙ್ಕೇತೋ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಸಙ್ಕೇತಕಮ್ಮಂ. ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಂ, ಸಞ್ಞುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ಕಸ್ಸಚಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಪುಬ್ಬಪಯೋಗಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು. ಖಿಲಾದೀನಿ ಸಙ್ಕಾಮೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತಾದಿಗ್ಗಹಣವಸೇನಾತಿ ಖಿಲಂ, ರಜ್ಜುಂ, ವತಿಂ, ಮರಿಯಾದಂ ವಾ ಪಾಕಾರಂ ¶ ವಾ ಸಙ್ಕಾಮೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತಗ್ಗಹಣವಸೇನ, ಖಿಲಂ, ರಜ್ಜುಂ, ವತಿಂ, ಮರಿಯಾದಂ ವಾ ಪಾಕಾರಂ ವಾ ಸಙ್ಕಾಮೇತ್ವಾ ವತ್ಥುಗ್ಗಹಣವಸೇನ. ಸಚೇ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಖಿಲೇಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಪಠಮೇ ಖಿಲೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ದುತಿಯೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦೪). ಸಚೇ ತೀಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಪಠಮೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ದುತಿಯೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ತತಿಯೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಏವಂ ಬಹುಕೇಸುಪಿ ಅವಸಾನೇ ದ್ವೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ದುಕ್ಕಟಂ, ಅವಸಾನೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ಏಕೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ¶ , ಇತರೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ರಜ್ಜುಪಸಾರಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯಂ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦೪) ವುತ್ತಂ, ತಂ ‘‘ಖೇತ್ತಂ ಅಭಿಯುಞ್ಜತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೧೦೪) -ಅಧಿಕಾರೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಭಿಯೋಗವಸೇನ ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸಂಮನ್ತಯಿತ್ವಾತಿ ಏಕಚ್ಛನ್ದತಾಯ ಏಕಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಭಣಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅವಹಾರೇ ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ‘‘ಏವಂ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಗತೇಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಞ್ಜಾನನಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಿಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಣಕರಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪುರೇಭತ್ತಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೧೯) ಅಜ್ಜ ವಾ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಅವಹರತು, ಸ್ವೇ ವಾ, ಅನಾಗತೇ ವಾ ಸಂವಚ್ಛರೇ, ನತ್ಥಿ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ, ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸ್ವೇ ಅವಹರತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜಾ’’ತಿ ನಿಯಮಿತಂ ಸಙ್ಕೇತಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪಚ್ಛಾ ಅವಹಟಂ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ‘‘ಸ್ವೇ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಜ್ಜ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಅವಹರತಿ, ‘‘ಸ್ವೇ’’ತಿ ನಿಯಮಿತಂ ತಂ ಸಙ್ಕೇತಂ ಅಪತ್ವಾ ಪುರೇ ಅವಹಟಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅವಹರನ್ತಸ್ಸ ಅವಹಾರಕಸ್ಸೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ. ‘‘ಸ್ವೇವ ಪುರೇಭತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ತದಹೇವ ವಾ, ಸ್ವೇ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ವಾ ಅವಹರನ್ತೋಪಿ ತಂಸಙ್ಕೇತತೋ ಪುರೇ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಚ ಅವಹರತಿ. ಯೋ ಪನ ಏವಂಅಕತ್ವಾ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಮೇವ ಅವಹರತಿ, ಅಯಂ ಸಙ್ಕೇತತೋ ಅಪುರೇ ಅಪಚ್ಛಾ ತಂ ಅವಹರತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಸ ನಯೋ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತರತ್ತಿನ್ದಿವೇಸುಪಿ, ಪುರಿಮಯಾಮಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಕಾಳಜುಣ್ಹಮಾಸಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಕೇತವಿಸಙ್ಕೇತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪರಭಣ್ಡಾವಹಾರಸಞ್ಞುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಹೇತುತ್ತಾ ಅಕ್ಖಿನಿಖಣಾದೀನೇವ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಕ್ಖಿನಿಖಣಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಕರಣಂ ಅಕ್ಖಿನಿಖಣಾದಿನಿಮಿತ್ತಕರಣಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಭಮುಕುಕ್ಖೇಪಸೀಸಕಮ್ಪನಹತ್ಥಲಙ್ಘನಪಾಣಿಪ್ಪಹಾರಅಙ್ಗುಲಿಫೋಟನಗೀವುನ್ನಾಮನಉಕ್ಕಾಸನಾದಿಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಕೇತಕಮ್ಮೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಥೇನೋ ¶ ವುಚ್ಚತಿ ಚೋರೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಥೇಯ್ಯಂ, ತೇನ ಅವಹರಣಂ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರೋ. ಪಸಯ್ಹ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅವಹರಣಂ ಪಸಯ್ಹಾವಹಾರೋ. ವತ್ಥಸುತ್ತಾದಿಕಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಕಪ್ಪನಂ ಪರಿಕಪ್ಪೋ, ತೇನ ಅವಹರಣಂ ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರೋ. ತಿಣಪಣ್ಣಾದೀಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಸ್ಸ ಅವಹಾರೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವಹಾರೋ. ಕುಸೇನ ಅವಹಾರೋ ಕುಸಾವಹಾರೋ. ಕೂಟಮಾನಕೂಟಕಹಾಪಣಾದೀಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಕೂಟಮಾನಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೯೩; ಪು. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧೭೯) ನಾಮ ಹದಯಭೇದಸಿಖಾಭೇದರಜ್ಜುಭೇದವಸೇನ ತಿವಿಧಂ ಮಾನಕೂಟಂ. ತತ್ಥ ಹದಯನ್ತಿ ನಾಳಿಆದಿಮಾನಭಾಜನಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ, ತಸ್ಸ ಭೇದೋ ಛಿದ್ದಕರಣಂ ಹದಯಭೇದೋ, ಸೋ ಸಪ್ಪಿತೇಲಾದಿಮಿನನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾಛಿದ್ದೇನ ಮಾನೇನ ‘‘ಸಣಿಕಂ ¶ ಆಸಿಞ್ಚಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅನ್ತೋಭಾಜನೇ ಬಹುಂ ಪಗ್ಘರಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದದನ್ತೋ ಚ ಛಿದ್ದಂ ಪಿಧಾಯ ಸೀಘಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದೇತಿ.

ಸಿಖಾಭೇದೋ ಪನ ತಿಲತಣ್ಡುಲಾದಿಮಿನನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸಣಿಕಂ ಸಿಖಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದದನ್ತೋ ವೇಗೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಿಖಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ದೇತಿ.

ರಜ್ಜುಭೇದೋ ಖೇತ್ತವತ್ಥುಮಿನನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತಿ. ಖೇತ್ತಾದಿಂ ಮಿನನ್ತಾ ಹಿ ಅಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ಮಹನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಿನನ್ತಿ, ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ಅಮಹನ್ತಂ.

ತಮ್ಬಕಂಸಾದಿಮಯೋ ಕೂಟೋ ಕಹಾಪಣೋ ಕೂಟಕಹಾಪಣೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ತುಲಾಕೂಟಕಂಸಕೂಟವಞ್ಚನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತತ್ಥ ತುಲಾಕೂಟಂ ರೂಪಕೂಟಂ, ಅಙ್ಗಕೂಟಂ, ಗಹಣಕೂಟಂ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕೂಟನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ರೂಪಕೂಟಂ ನಾಮ ದ್ವೇ ತುಲಾ ಸಮರೂಪಾ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಮಹತಿಯಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದದನ್ತೋ ಖುದ್ದಿಕಾಯ ದೇತಿ. ಅಙ್ಗಕೂಟಂ ನಾಮ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಹತ್ಥೇನ ತುಲಂ ಅಕ್ಕಮತಿ, ದದನ್ತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಕ್ಕಮತಿ. ಗಹಣಕೂಟಂ ನಾಮ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಮೂಲೇ ರಜ್ಜುಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದದನ್ತೋ ಅಗ್ಗೇ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕೂಟಂ ನಾಮ ತುಲಂ ಸುಸಿರಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಯಚುಣ್ಣಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಂ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಕರೋತಿ, ದದನ್ತೋ ಅಗ್ಗಭಾಗೇ.

ಕಂಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿ, ತಾಯ ವಞ್ಚನಂ ಕಂಸಕೂಟಂ. ಕಥಂ? ಏಕಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾ ದ್ವೇ ತಿಸ್ಸೋ ಲೋಹಪಾತಿಯೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಕರೋನ್ತಿ. ತತೋ ಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಡ್ಢಂ ಕುಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಸುವಣ್ಣಭಾಜನಾನಿ ಕಿಣಾಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಗ್ಘೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಸಮಗ್ಘತರಂ ದಾತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ ¶ . ತತೋ ತೇಹಿ ‘‘ಕಥಂ ಇಮೇಸಂ ಸುವಣ್ಣಭಾವೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಪಾಸಾಣೇ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ಪಾತಿಯೋ ದತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ.

ವಞ್ಚನಂ ನಾಮ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಉಪಾಯೇಹಿ ಪರೇಸಂ ವಞ್ಚನಂ. ತತ್ರಿದಮೇಕಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ಲುದ್ದಕೋ ಮಿಗಞ್ಚ ಮಿಗಪೋತಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಮೇಕೋ ಧುತ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಭೋ ಮಿಗೋ ಅಗ್ಘತಿ, ಕಿಂ ಮಿಗಪೋತಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಮಿಗೋ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣೇ, ಮಿಗಪೋತಕೋ ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಏಕಂ ಕಹಾಪಣಂ ದತ್ವಾ ಮಿಗಪೋತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಮೇ ಭೋ ಮಿಗಪೋತಕೇನ ಅತ್ಥೋ, ಮಿಗಂ ಮೇ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣೇ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಆಹ ‘‘ನನು ಭೋ ಮಯಾ ಪಠಮಂ ಏಕೋ ಕಹಾಪಣೋ ದಿನ್ನೋ’’ತಿ. ಆಮ ದಿನ್ನೋ, ಇಮಂ ಮಿಗಪೋತಕಂ ಗಣ್ಹ, ಏವಂ ಸೋ ಚ ಕಹಾಪಣೋ ¶ , ಅಯಞ್ಚ ಕಹಾಪಣಗ್ಘನಕೋ ಮಿಗಪೋತಕೋತಿ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಸೋ ‘‘ಕಾರಣಂ ವದತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಮಿಗಪೋತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಿಗಂ ಅದಾಸೀತಿ.

ಪಸಯ್ಹಾತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೩೮) ಪರೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯ. ಗಾಮಂ ಘಾತೇನ್ತೀತಿ ಗಾಮಘಾತಕಾ, ಗಾಮಂ ಪಹರನ್ತಾ ಚೋರಾ, ತೇ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಗಾಮಘಾತಕಾದಯೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಪನ್ಥಘಾತಕಾದೀನಂ ಗಹಣಂ. ಉದ್ಧಾರೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ‘‘ಸಚೇ ಸಾಟಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ, ಸಾಟಕಸ್ಸ ಚ ತತ್ಥ ಸಬ್ಭಾವತೋ. ಪದವಾರೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಭೂಮಿಯಂ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾವ ವೀಮಂಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯಂ ಪರಸ್ಸ ನಟ್ಠಂ, ತಸ್ಸ ಮೂಲಂ ವಾ ತದೇವ ವಾ ಭಣ್ಡಂ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಏವಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ, ತಸ್ಸ. ಇಮಸ್ಸ ‘‘ಅವಹಾರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಪರೇಸನ್ತಿ ಕೀಳನ್ತಾನಂ, ಪವಿಸನ್ತಾನಂ ವಾ ಪರೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ. ‘‘ಪಚ್ಛಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಂಸುನಾ ವಾ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತೀತಿ ‘‘ಸಚೇ ಇದಾನೇವ ಓನಮಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ‘ಕಿಂ ಸಮಣೋ ಗಣ್ಹಾತೀ’ತಿ ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಿಹೇಠೇಯ್ಯುಂ ಪಚ್ಛಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಂಸುನಾ ವಾ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ. ಉದ್ಧಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಠಾನಾಚಾವನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಮಿಕಾತಿ ಅನ್ತಾಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತುಕಾಮಾ ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ. ಉದ್ಧಾರೇತಿ ಉದ್ಧರಣೇ, ಠಾನಾಚಾವನೇತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಠಾನಾಚಾವನಞ್ಚೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪವೇಸೇತೀತಿ ಠಾನಾಚಾವನವಸೇನ ಪವೇಸೇತಿ, ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪರಿಮನ್ತೇನ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತೋ ಪವೇಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಮಗ್ಘತರನ್ತಿ ಅಪ್ಪಗ್ಘತರಂ. ಉದ್ಧಟಮತ್ತೇ ಅವಹಾರೋತಿ ಸಕಭಾವಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಾಪಿತತ್ತಾ, ನ ಅತ್ಥಸಾಧಕವಸೇನ. ಉದ್ಧಾರೇ ರಕ್ಖತಿ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪಾತೇತುಕಾಮತಾಯ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಪಾತನೇಪಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ‘‘ಉದ್ಧಾರೇಯೇವ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಪಾತನೇ ನ ರಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಚೇ ಪನ ದ್ವೀಸುಪಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಪತಿತದಣ್ಡಕೇ ಅದಸ್ಸನಂ ಗಮೇತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೩೮), ತತೋ ಅವಸೇಸಭಿಕ್ಖೂಸು ಗತೇಸು ಇತರೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ, ದಣ್ಡಕೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ, ‘‘ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ, ಆವುಸೋ, ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ, ‘‘ಕತಮೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಭಾಗೋ’’ತಿ. ‘‘ಅಯಂ ತುಯ್ಹಂ ಭಾಗೋ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ವಿವದಿತ್ವಾ ವಾ ಅವಿವದಿತ್ವಾ ವಾ ತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಗತೇ ಇತರೋ ತಸ್ಸ ಭಾಗಂ ಉದ್ಧರತಿ, ಉದ್ಧಾರೇ ¶ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಸಚೇಪಿ ತೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ ಭಾಗಂ ತುಯ್ಹಂ ನ ದೇಮಿ, ತ್ವಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಂ ಞತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ನಾಯಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ತಸ್ಸೇವ ಭಾಗಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಉದ್ಧಾರೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ಸಚೇ ಪನ ಇತರೋ ‘‘ಅಯಂ ತುಯ್ಹಂ ಭಾಗೋ, ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾಗೋತಿ ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ವಿವಾದೇನಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ವಾ ಪತ್ತೋ ಹೋತು, ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾ, ಯೋ ವರಭಾಗೋ, ತಂ ತುಮ್ಹೇ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವದತಿ, ದಿನ್ನಕಂ ನಾಮ ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ, ನತ್ಥೇತ್ಥ ಅವಹಾರೋ. ಸಚೇ ಸೋ ವಿವಾದಭೀರುಕೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಯಂ ತುಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಂ ವರಭಾಗಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಲಾಮಕಂಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತತೋ ಇತರಸ್ಸ ವಿಚಿನಿತಾವಸೇಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥೇವ. ಏವಮಿಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚಕಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಇಮೇ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಅವಹಾರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನಿಟ್ಠಿತೋ ‘‘ಆದಿಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ…ಪೇ… ಯಸ್ಸತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ರಾಜಾನೋತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಪರಾಧಾನುರೂಪಂ ಪನ ಛೇಜ್ಜಭೇಜ್ಜಾನುಸಾಸಕೋ ಪಮಾಣಭೂತೋವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ರಾಜಾನೋತಿ ಇದಂ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಿಕರಾಜತ್ತಾ ಯಥಾಪವೇಣಿಯಾವ ಕರೋತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ಕಾಕಣಿಕಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯುಂ ¶ , ಬಹುಕಸ್ಸಾಪಿ ನ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಹನನಂ ನಾಮ ಪೋಥನಞ್ಚೇವ ಛೇದನಞ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಹತ್ಥಾದೀಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಾದಕಸಾವೇತ್ತಅಡ್ಢದಣ್ಡಕಾನಂ ಗಹಣಂ. ರಜ್ಜುಬನ್ಧನಾದೀಹೀತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅನ್ದುಬನ್ಧನಸಙ್ಖಲಿಕಾಬನ್ಧನಘರಬನ್ಧನನಗರಬನ್ಧನಪುರಿಸಗುತ್ತೀನಂ ಗಹಣಂ. ನೀಹರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ರಟ್ಠತೋ ನಿಕ್ಖಾಮೇಯ್ಯುಂ. ಚೋರೋಸಿ…ಪೇ… ಥೇನೋಸೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪರಿಭಾಸೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಂ ಊನತ್ತಾ ಪದಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮೇಹಿ ವಚನೇಹಿ ಪರಿಭಾಸೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಯಥಾರೂಪಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಾದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾದಸ್ಸ ವಾ ಪಾದಾರಹಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಪೋರಾಣಕಸ್ಸ ಕಹಾಪಣಸ್ಸ ಚತುತ್ಥೋ ಭಾಗೋ ಪಾದೋ, ಪಾದಂ ಅರಹತೀತಿ ಪಾದಾರಹೋ, ತಸ್ಸ ಪಾದಸ್ಸ ವಾ ಪಾದಾರಹಸ್ಸ ವಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಾದೇನ ಕಹಾಪಣಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಣ್ಡಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಾದಾರಹೇನ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ ಕಪ್ಪಿಯಭಣ್ಡಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಪ್ಪಹೋನಕವತ್ಥು ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪೋರಾಣಕಸ್ಸಾತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೮೮; ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ೧.೮೮) ಪೋರಾಣಸತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ನೀಲಕಹಾಪಣಸದಿಸಸ್ಸ ಕಹಾಪಣಸ್ಸ. ಏತೇನ ರುದ್ರದಾಮಕಾದೀನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ.

ಏವಂ ಅಸಾಧಾರಣವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಾಧಾರಣವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ರಞ್ಞೋತಿ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞೋ. ಮಾಸಕೋ ನಾಮ ಪೋರಾಣಕಸ್ಸ ಕಹಾಪಣಸ್ಸ ವೀಸತಿಮೋ ಭಾಗೋ. ಯೋ ಲೋಕೇ ‘‘ಮಞ್ಜೇಟ್ಠೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಊನಮಾಸಕಾತಿರೇಕಮಾಸಕಪಞ್ಚಮಾಸಕೇಸು. ಪರಿಹೀನಾಪರಿಹೀನವಸೇನಾತಿ ಅಗ್ಘಸ್ಸ ಪರಿಹೀನಾಪರಿಹೀನವಸೇನ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ ¶ , ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಇದಞ್ಹಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತೇನ ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಹಸಾ ಅವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನಿ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಾನಿ. ಯಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ಪೋರಾಣಾ ಆಹು –

‘‘ವತ್ಥುಂ ಕಾಲಞ್ಚ ದೇಸಞ್ಚ, ಅಗ್ಘಂ ಪರಿಭೋಗಪಞ್ಚಮಂ;

ತುಲಯಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಠಾನಾನಿ, ಧಾರೇಯ್ಯತ್ಥಂ ವಿಚಕ್ಖಣೋ’’ತಿ. (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೨);

ತತ್ಥ ಚ ವತ್ಥೂತಿ ಭಣ್ಡಂ. ಅವಹಾರಕೇನ ಹಿ ‘‘ಮಯಾ ಇದಂ ನಾಮ ಅವಹಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಅನಾರೋಪೇತ್ವಾವ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಸಸಾಮಿಕಂ ವಾ ಅಸಾಮಿಕಂ ವಾತಿ ¶ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಸಸಾಮಿಕೇಪಿ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಸಾಲಯಭಾವೋ ವಾ ನಿರಾಲಯಭಾವೋ ವಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ತೇಸಂ ಸಾಲಯಕಾಲೇ ಅವಹಟಂ, ಭಣ್ಡಂ ಅಗ್ಘಾಪೇತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿ ಕಾರೇತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ನಿರಾಲಯಕಾಲೇ, ನ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ. ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕೇಸು ಪನ ಭಣ್ಡಂ ಆಹರಾಪೇನ್ತೇಸು ಭಣ್ಡಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾಮೀಚಿ. ಏವಂ ವತ್ಥು ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ.

ಕಾಲೋತಿ ಅವಹಾರಕಾಲೋ. ತದೇವ ಹಿ ಭಣ್ಡಂ ಕದಾಚಿ ಸಮಗ್ಘಂ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಮಹಗ್ಘಂ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅವಹಟಂ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲೇ ಯೋ ತಸ್ಸ ಅಗ್ಘೋ, ತೇನ ಅಗ್ಘೇನ ಆಪತ್ತಿ ಕಾರೇತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಕಾಲೋ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ.

ದೇಸೋತಿ ಅವಹಾರದೇಸೋ. ತಞ್ಹಿ ಭಣ್ಡಂ ಯಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಅವಹಟಂ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದೇಸೇ ಯೋ ತಸ್ಸ ಅಗ್ಘೋ, ತೇನ ಅಗ್ಘೇನ ಆಪತ್ತಿ ಕಾರೇತಬ್ಬಾ. ಭಣ್ಡುಟ್ಠಾನದೇಸೇ ಹಿ ಭಣ್ಡಂ ಸಮಗ್ಘಂ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಮಹಗ್ಘಂ. ಏವಂ ದೇಸೋ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ.

ಅಗ್ಘೋತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೨) ಭಣ್ಡಗ್ಘೋ. ನವಭಣ್ಡಸ್ಸ ಹಿ ಯೋ ಅಗ್ಘೋ, ಸೋ ಪಚ್ಛಾ ಪರಿಹಾಯತಿ. ಯಥಾ ನವಧೋತೋ ಪತ್ತೋ ಅಟ್ಠ ವಾ ದಸ ವಾ ಅಗ್ಘತಿ, ಸೋ ಪಚ್ಛಾ ಭಿನ್ನೋ ವಾ ಛಿದ್ದೋ ವಾ ಆಣಿಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋ ವಾ ಅಪ್ಪಗ್ಘೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸಬ್ಬದಾ ಭಣ್ಡಂ ಪಕತಿಅಗ್ಘೇನೇವ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ. ಏವಂ ಅಗ್ಘೋ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ.

ಪರಿಭೋಗೋತಿ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೋ. ಪರಿಭೋಗೇನಾಪಿ ಹಿ ವಾಸಿಆದಿಭಣ್ಡಸ್ಸ ಅಗ್ಘೋ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ಸಚೇ ಕೋಚಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ ವಾಸಿಂ ಹರತಿ, ತತ್ರ ¶ ವಾಸಿಸಾಮಿಕೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ‘‘ತಯಾ ಅಯಂ ವಾಸಿ ಕಿತ್ತಕೇನ ಕೀತಾ’’ತಿ. ‘‘ಪಾದೇನ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತೇ ಕಿಣಿತ್ವಾವ ಠಪಿತಾ, ಉದಾಹು ತಂ ವಲಞ್ಜೇಸೀ’’ತಿ? ಸಚೇ ವದತಿ ‘‘ಏಕದಿವಸಂ ಮೇ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ವಾ ರಜನಛಲ್ಲಿ ವಾ ಪತ್ತಪಚನದಾರು ವಾ ಛಿನ್ನಂ, ಘಂಸಿತ್ವಾ ವಾ ನಿಸಿತಾ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಪೋರಾಣೋ ಅಗ್ಘೋ ಭಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಚ ವಾಸಿಯಾ, ಏವಂ ಅಞ್ಜನಿಯಾ ವಾ ಅಞ್ಜನಿಸಲಾಕಾಯ ವಾ ಕುಞ್ಚಿಕಾಯ ವಾ ಪಲಾಲೇನ ವಾ ಥುಸೇಹಿ ವಾ ಇಟ್ಠಕಚುಣ್ಣೇನ ವಾ ಏಕವಾರಂ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಧೋವನಮತ್ತೇನಾಪಿ ಅಗ್ಘೋ ಭಸ್ಸತಿ. ತಿಪುಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಮಕರದನ್ತಚ್ಛೇದನೇನಾಪಿ ಪರಿಮದ್ದನಮತ್ತೇನಾಪಿ, ಉದಕಸಾಟಿಕಾಯ ಸಕಿಂ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನೇನಾಪಿ, ಪರಿಭೋಗಸೀಸೇನ ¶ ಅಂಸೇ ವಾ ಸೀಸೇ ವಾ ಠಪನಮತ್ತೇನಾಪಿ, ತಣ್ಡುಲಾದೀನಂ ಪಪ್ಫೋಟನೇನಾಪಿ ತತೋ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಅಪನಯನೇನಪಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕಂ ಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಮತ್ತೇನಾಪಿ, ಸಪ್ಪಿತೇಲಾದೀನಂ ಭಾಜನನ್ತರಪರಿವತ್ತನೇನಪಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ತತೋ ಮಕ್ಖಿಕಂ ವಾ ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಂ ವಾ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಮತ್ತೇನಪಿ, ಗುಳಪಿಣ್ಡಕಸ್ಸ ಮಧುರಭಾವಜಾನನತ್ಥಂ ನಖೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಣುಮತ್ತಂ ಗಹಿತಮತ್ತೇನಪಿ ಅಗ್ಘೋ ಭಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಾಮಿಕೇನ ಪರಿಭೋಗೇನ ಊನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ನ ತಂ ಅವಹಾರಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ. ಏವಂ ಪರಿಭೋಗೋ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಇಮಾನಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನಿ ಧಾರೇಯ್ಯ ಅತ್ಥಂ ವಿಚಕ್ಖಣೋ ಆಪತ್ತಿಂ ವಾ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ಗರುಕಂ ವಾ ಲಹುಕಂ ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇಯ್ಯಾತಿ.

ಏವಂ ತತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಕಸಞ್ಞಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಕಸಞ್ಞಿಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕಂ ಇದಂ ಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಕಸಞ್ಞಿಸ್ಸ ಪರಭಣ್ಡಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹತೋ ಗಹಣೇ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಗಹಿತಂ ಪನ ಪುನ ದಾತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಸಾಮಿಕೇಹಿ ‘‘ದೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ನ ದೇತಿ, ತೇಸಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ. ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೇತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೩೧) ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಹಣೇಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ. ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣಂ ಪನ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ –

‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಗಹೇತುಂ, ಸನ್ದಿಟ್ಠೋ ಚ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಭತ್ತೋ ಚ ಆಲಪಿತೋ ಚ ಜೀವತಿ ಚ ಜಾನಾತಿ ಚ ‘ಗಹಿತೇ ಮೇ ಅತ್ತಮನೋ’’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೫೬).

ತತ್ಥ ಸನ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಕಮಿತ್ತೋ. ಸಮ್ಭತ್ತೋತಿ ದಳ್ಹಮಿತ್ತೋ. ಆಲಪಿತೋತಿ ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಯಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ತಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾಸಿ, ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಜೀವತೀತಿ ಅನುಟ್ಠಾನಸೇಯ್ಯಾಯ ¶ ಸಯಿತೋಪಿ ಯಾವ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಗಹಿತೇ ಚ ಅತ್ತಮನೋತಿ ಗಹಿತೇ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ. ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ‘‘ಗಹಿತೇ ಮೇ ಅತ್ತಮನೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೇನ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನವಸೇನ ಚೇತಾನಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೋ ಪನ ತೀಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ರುಹತಿ. ಕಥಂ? ಸನ್ದಿಟ್ಠೋ, ಜೀವತಿ, ಗಹಿತೇ ಅತ್ತಮನೋ, ಸಮ್ಭತ್ತೋ, ಜೀವತಿ, ಗಹಿತೇ ಅತ್ತಮನೋ, ಆಲಪಿತೋ, ಜೀವತಿ, ಗಹಿತೇ ಅತ್ತಮನೋತಿ ಏವಂ.

ಯೋ ¶ ಪನ ಜೀವತಿ, ನ ಚ ಗಹಿತೇ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ವಿಸ್ಸಾಸಭಾವೇನ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಪುನ ದಾತಬ್ಬಂ. ದದನ್ತೇನ ಚ ಮತಕಧನಂ ತಾವ ಯೇ ತಸ್ಸ ಧನೇ ಇಸ್ಸರಾ ಗಹಟ್ಠಾ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಾ, ತೇಸಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ಅನತ್ತಮನಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ತಸ್ಸೇವ ದಾತಬ್ಬಂ. ಯೋ ಪನ ಪಠಮಂಯೇವ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಕತಂ ತಯಾ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವಚೀಭೇದೇನ ವಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಕುಪಿತೋ, ಸೋ ಪಚ್ಚಾಹರಾಪೇತುಂ ನ ಲಭತಿ. ಯೋ ಚ ಅದಾತುಕಾಮೋ, ಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವದತಿ, ಸೋಪಿ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಹರಾಪೇತುಂ ನ ಲಭತಿ. ಯೋ ಪನ ‘‘ಮಯಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಕಂ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಪರಿಭುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವಾ ವುತ್ತೋ ಗಹಿತಂ ವಾ ಹೋತು, ಪರಿಭುತ್ತಂ ವಾ, ‘‘ಮಯಾ ಪನ ತಂ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಠಪಿತಂ, ಪಾಕತಿಕಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದತಿ, ಅಯಂ ಪಚ್ಚಾಹರಾಪೇತುಂ ಲಭತಿ.

ತಾವಕಾಲಿಕೇತಿ ‘‘ಪಟಿದಸ್ಸಾಮಿ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ತಾವಕಾಲಿಕೇಪಿ ಗಹಣೇ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಗಹಿತಂ ಪನ ಸಚೇ ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಗಣೋ ವಾ ‘‘ತುಯ್ಹೇವೇತಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅನುಜಾನಾತಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ನೋ ಚೇ ಅನುಜಾನಾತಿ, ಆಹರಾಪೇನ್ತೇ ದಾತಬ್ಬಂ. ಸಙ್ಘಸನ್ತಕಂ ಪನ ಪಟಿದಾತುಮೇವ ವಟ್ಟತಿ.

ಪೇತಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಉಪಪನ್ನಾಪಿ, ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪಿ, ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಯೋ ದೇವಾಪಿ ಸಬ್ಬೇ ‘‘ಪೇತಾ’’ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಾ, ತೇಸಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇ ಅನಾಪತ್ತಿ. ದೇವತಾಯ ಪನ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೇಹಿ ರುಕ್ಖಾದೀಸು ಲಗ್ಗಿತಸಾಟಕೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಆರಕ್ಖಕೇಹಿ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ, ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪನ ಗಹೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೧೩೧).

ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದೀನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇ. ಸಚೇಪಿ ಹಿ ದೇವೋ ವಾ ನಾಗಸುಪಣ್ಣೋ ವಾ ಮನುಸ್ಸರೂಪೇನ ಆಪಣಂ ಪಸಾರೇತಿ, ತತೋ ಚಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಕೋಚಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋ ಭಿಕ್ಖು ತಂ ಞತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ವಟ್ಟತಿ.

ಪಂಸುಕೂಲಸಞ್ಞಿಸ್ಸಾತಿ ¶ ‘‘ಅಸಾಮಿಕಂ ಇದಂ ಪಂಸುಕೂಲ’’ನ್ತಿ ಏವಸಞ್ಞಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣೇ ಅನಾಪತ್ತಿ. ಸಚೇ ಪನ ತಂ ಸಸಾಮಿಕಂ ಹೋತಿ, ಆಹರಾಪೇನ್ತೇ ದಾತಬ್ಬಂ. ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದೀನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನೇವ. ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಧನಿಯೋ ¶ . ಅವಸೇಸಾನಂ ಪನ ರಜಕಭಣ್ಡಿಕಾದಿಚೋರಾನಂ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾದೀನಂ ಆಪತ್ತಿಯೇವ.

ಸಚಿತ್ತಕೇಹಿ ತೀಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಇದಂ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕಂ ಕಾಯಚಿತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ. ಆಣತ್ತಿಕಂ ವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ. ಸಾಹತ್ತಿಕಾಣತ್ತಿಕಂ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ‘‘ಭಾರಿಯಮಿದಂ, ತ್ವಂ ಏಕಪಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹ, ಅಹಂ ಏಕಪಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಸಂವಿಧಾಯ ಉಭಯೇಸಂ ಪಯೋಗೇನ ಏಕಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಠಾನಾಚಾವನೇ ಲಬ್ಭತಿ. ‘‘ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಅವಚನಂ ಪನ ಕಾಯವಾಚಾನಂ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಅಙ್ಗಮತ್ತತ್ತಾ. ಯಾಯ ಪನ ಚೇತನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ ಪಯೋಗೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ ವಾ ಆಣತ್ತಿಕೋ ವಾ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಸಾಧೇತಿ, ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ ಆಪತ್ತಿ ಕಾರೇತಬ್ಬಾ. ಅಞ್ಞಥಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಂ ವಾ ಆಣತ್ತಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ, ಆಣತ್ತಿಕಂ ವಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ‘‘ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯಾಮೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ಮುಚ್ಚನತೋ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ. ಕಾಯೇನ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ಕಾಯದ್ವಾರೇನ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತುಟ್ಠೋ ವಾ ಭೀತೋ ವಾ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ವಾ ನಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ತಿವೇದನಂ. ಸೇಸಂ ಪಠಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ

ಸನ್ತಿ ಸಹತ್ಥೇ ಉಪಸಗ್ಗೋ. ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕವಚನಮೇತಂ ‘‘ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಚೇತೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಉಸ್ಸುಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಸ್ಸುಕ್ಕವಚನಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೧೭೨) ನಾಮ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾವಚನಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಸಮಾನಕತ್ತುಕೇಸು ಪುಬ್ಬಾಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾವಚನೇಸು ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾವಚನಸ್ಸ ನಿರುತ್ತಿವೋಹಾರೋ. ಇದಾನಿ ‘‘ಸದ್ಧಿಂ ಚೇತೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಾಣೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಪಾಣೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಂಯೇವಾತಿ ‘‘ಪಾಣೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಏವ, ‘‘ಪಾಣೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕಥಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಭಯಾರಮ್ಮಣಭಾವೋತಿ ಏದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ¶ ದಿಟ್ಠಸಭಾವೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೧೭೨) ‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಭಾವೇನ ¶ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಜಾನನಂ ವಿಯ ‘ಪಾಣೋ’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ‘ವಧಾಮಿ ನ’ನ್ತಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ಆಚರಿಯಾ ತತ್ಥಾಪಿ ಏವಂ ನ ಕಥೇನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪಾಣೋ’’ತಿ ವಚನಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಸತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಘಾತೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಚೇತೇತ್ವಾತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ. ಪಕಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಅಭಿವಿಚಾರೇತ್ವಾ, ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಮನುಸ್ಸಅತ್ತಭಾವಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಲಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಕಲಲರೂಪತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಕಲಲರೂಪಂ ನಾಮ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನಂ ಕಾಯವತ್ಥುಭಾವದಸಕವಸೇನ ಸಮತಿಂಸ ರೂಪಾನಿ, ನಪುಂಸಕಾನಂ ಕಾಯವತ್ಥುದಸಕವಸೇನ ವೀಸತಿ. ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನಂ ಕಲಲರೂಪಂ ಜಾತಿಉಣ್ಣಾಯ ಏಕೇನ ಅಂಸುನಾ ಉದ್ಧಟತೇಲಬಿನ್ದುಮತ್ತಂ ಹೋತಿ ಅಚ್ಛಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ತಿಲತೇಲಸ್ಸ ಯಥಾ ಬಿನ್ದು, ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ಅನಾವಿಲೋ;

ಏವಂವಣ್ಣಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ, ‘ಕಲಲ’ನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೩೫; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೨೬; ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೭೨);

ಏವಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ವತ್ಥುಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಮರಣಕಾಲಾ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಞ್ಚ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ. ಓಪಪಾತಿಕಸಂಸೇದಜಾಪಿ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಯೇವ. ಕಲಲಕಾಲೇಪೀತಿ ಪಠಮಸತ್ತಾಹೇಪಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಕಲಲಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ನ ಪನ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಕಲಲರೂಪಂ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಂಸ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ತೇಸು ಪನ ಠಿತೇಸುಯೇವ ಸೋಳಸ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ವಾ ಮಾತುಯಾ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋ ನತ್ಥಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮರಣಸ್ಸ ಅನೋಕಾಸೋ ನಾಮ. ಭೇಸಜ್ಜಸಮ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಗಬ್ಭಪಾತನಭೇಸಜ್ಜದಾನೇನ. ತತೋ ವಾ ಉದ್ಧಮ್ಪೀತಿ ಅಬ್ಬುದಪೇಸಿಕಾಲಾದೀಸುಪಿ. ಜೀವಿತಾ ವಿಯೋಜೇಯ್ಯಾತಿ ಸನ್ತತಿವಿಕೋಪನವಸೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯತೋ ಅಪನೇಯ್ಯ.

ಇಮಸ್ಸ ¶ ಪನತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೭೧) ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ. ಆವಿಭಾವತ್ಥನ್ತಿ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ. ಪಾಣಸ್ಸ ಅತಿಪಾತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ಪಾಣವಧೋ ಪಾಣಘಾತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸತ್ತೋತಿ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ¶ ರೂಪಾರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಹಿ ವಿಕೋಪಿತೇ ಇತರಮ್ಪಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ. ಯಾಯ ಚೇತನಾಯಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಣೇ ಪಾಣಸಞ್ಞಿನೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಯಾಯ ಚೇತನಾಯ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಪವತ್ತಾಯ ವಧಕಚೇತನಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಭಾವೋ ನತ್ಥಿ. ಸಾ ಚೇತನಾತಿ ಸಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛ�