អញ្ញ > ព្យាករណ គន្ថ-សង្គហោ

យោ កោចិ លោកិយលោកុត្តរាទិភេទោ វចនត្ថោ, សោ សព្ពោ អក្ខរេហេវ សញ្ញាយតេ. សិថិលធនិតាទិអក្ខរវិបត្តិយញ្ហិ អត្ថស្ស ទុន្នយតា ហោតិ, តស្មា ¶ អក្ខរកោសល្លំ ពហូបការំ ពុទ្ធវចនេសុ, ឯត្ថ បទានិបិ អក្ខរសន្និបាតរូបត្តា អក្ខរេស្វេវ សង្គយ្ហន្តិ.

តស្មា អក្ខរកោសល្លំ, សម្បាទេយ្យ ហិតត្ថិកោ;

ឧបដ្ឋហំ គរុំ សម្មា, ឧដ្ឋានាទីហិ បញ្ចហិ.

តត្ថាទោ តាវ សទ្ទលក្ខណេ វោហារវិញ្ញាបនត្ថំ សញ្ញាវិធានមារភីយតេ.

អក្ខរា អបិ អាទយោ ឯកចត្តាលីសំ, តេ ច ខោ ជិនវចនានុរូបា អការាទយោ និគ្គហីតន្តា ឯកចត្តាលីសមត្តា វណ្ណា បច្ចេកំ អក្ខរា នាម ហោន្តិ. តំ យថា – អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឯ ឱ, ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម, យ រ លវ ស ហ ឡ អំ-ឥតិ អក្ខរា.

នក្ខរន្តីតិ អក្ខរា, អ អាទិ យេសំ តេ អាទយោ. អការាទីនមនុក្កមោ បនេស ឋានាទិក្កមសន្និស្សិតោ, តថា ហិ ឋានករណប្បយតនេហិ វណ្ណា ជាយន្តេ, តត្ថ ឆ ឋានានិ កណ្ឋតាលុមុទ្ធទន្តឱដ្ឋនាសិកាវសេន.

តត្ថ – អវណ្ណ កវគ្គ ហការា កណ្ឋជា.

ឥវណ្ណ ចវគ្គ យការា តាលុជា. ដវគ្គ រការ ឡការា មុទ្ធជា. តវគ្គ លការ សការា ទន្តជា. ឧវណ្ណ បវគ្គា ឱដ្ឋជា. ឯការោ កណ្ឋតាលុជោ. ឱការោ កណ្ឋោដ្ឋជោ.

ង ញ ណ ន មា សកដ្ឋានជា, នាសិកដ្ឋានជា ចាតិ.

ហការំ បញ្ចមេហេវ, អន្តដ្ឋាហិ ច សំយុតំ;

ឱរសន្តិ វទន្តេត្ថ, កណ្ឋជំ តទសំយុតំ.

ករណំ ជិវ្ហាមជ្ឈំ តាលុជានំ, ជិវ្ហោបគ្គំ មុទ្ធជានំ, ជិវ្ហាគ្គំ ទន្តជានំ, សេសា សកដ្ឋានករណា.

បយតនំ សំវុតាទិករណវិសេសោ. សំវុតត្តមការស្ស, វិវដត្តំ សេសសរានំ សការហការានញ្ច, ផុដ្ឋំ វគ្គានំ, ឦសំផុដ្ឋំ យរលវានន្តិ.

ឯវំ ឋានករណប្បយតនសុតិកាលភិន្នេសុ អក្ខរេសុ សរា និស្សយា, ឥតរេ និស្សិតា. តត្ថ –

និស្សយាទោ សរា វុត្តា, ព្យញ្ជនា និស្សិតា តតោ;

វគ្គេកជា ពហុត្តាទោ, តតោ ឋានលហុក្កមា.

‘‘បញ្ចន្នំ បន ឋានានំ, បដិបាដិវសាបិ ច;

និស្សយាទិប្បភេទេហិ, វុត្តោ តេសមនុក្កមោ’’តិ.

ឯកេនាធិកា ចត្តាលីសំ ឯកចត្តាលីសំ, ឯតេន គណនបរិច្ឆេទេន –

អធិកក្ខរវន្តានិ, ឯកតាលីសតោ ឥតោ;

ន ពុទ្ធវចនានីតិ, ទីបេតាចរិយាសភោ.

អបិគ្គហណំ ហេដ្ឋា វុត្តានំ អបេក្ខាករណត្ថំ.

តត្ថ តេសុ អក្ខរេសុ អការាទីសុ ឱការន្តា អដ្ឋ អក្ខរា សរា នាម ហោន្តិ. តំ យថា – អ អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឯ ឱ-ឥតិ សរា.

ឱ អន្តោ យេសំ តេ ឱទន្តា, ទការោ សន្ធិជោ, សរន្តិ គច្ឆន្តីតិ សរា, ព្យញ្ជនេ សារេន្តីតិបិ សរា.

តត្ថ អដ្ឋសុ សរេសុ លហុមត្តា តយោ សរា រស្សា នាម ហោន្តិ. តំ យថា – អ ឥ ឧ-ឥតិ រស្សា.

លហុកា មត្តា បមាណំ យេសំ តេ លហុមត្តា, មត្តាសទ្ទោ ចេត្ថ អច្ឆរាសង្ឃាតអក្ខិនិមីលនសង្ខាតំ កាលំ វទតិ, តាយ មត្តាយ ឯកមត្តា រស្សា, ទ្វិមត្តា ទីឃា, អឌ្ឍមត្តា ព្យញ្ជនា. លហុគ្គហណញ្ចេត្ថ ឆន្ទសិ ទិយឌ្ឍមត្តស្សាបិ គហណត្ថំ. រស្សកាលយោគតោ រស្សា, រស្សកាលវន្តោ វា រស្សា.

តត្ថ អដ្ឋសុ សរេសុ រស្សេហិ អញ្ញេ ទ្វិមត្តា បញ្ច សរា ទីឃា នាម ហោន្តិ. តំ យថា – អា ឦ ឩ ឯ ឱ-ឥតិ ទីឃា.

អញ្ញគ្គហណំ ទិយឌ្ឍមត្តិកានម្បិ សង្គហណត្ថំ. ទីឃកាលេ និយុត្តា, តព្ពន្តោ វា ទីឃា. ក្វចិ សំយោគបុព្ពា ឯការោការា រស្សា ឥវ វុច្ចន្តេ. យថា – ឯត្ថ, សេយ្យោ, ឱដ្ឋោ, សោត្ថិ. ក្វចីតិ កិំ? មំ ចេ ត្វំ និខណំ វនេ. បុត្តោ ត្យាហំ មហារាជ.

ទ្វិន្នំ សមូហោ ទុ, តស្មិំ ទុម្ហិ. សំយោគភូតេ អក្ខរេ បរេ យោ បុព្ពោ រស្សក្ខរោ, សោ គរុសញ្ញោ ហោតិ. យថា – ទត្វា, ហិត្វា, ភុត្វា.

ទីឃោ ច សរោ គរុសញ្ញោ ហោតិ. យថា – នាវា, នទី, វធូ, ទ្វេ, តយោ. គរុកតោ អញ្ញោ ‘‘លហុកោ’’តិ វេទិតព្ពោ.

ឋបេត្វា អដ្ឋ សរេ សេសា អឌ្ឍមត្តា អក្ខរា កការាទយោ និគ្គហីតន្តា តេត្តិំស ព្យញ្ជនា នាម ហោន្តិ. វុត្តេហិ អញ្ញេ សេសា. ព្យញ្ជីយតិ ឯតេហិ អត្ថោតិ ព្យញ្ជនា. តំ យថា – ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម, យ រ លវ ស ហ ឡ អំ-ឥតិ ព្យញ្ជនា. កការាទីស្វការោ ឧច្ចារណត្ថោ.

តេសំ ខោ ព្យញ្ជនានំ កការាទយោ មការន្តា បញ្ចវីសតិ ព្យញ្ជនា បញ្ចបញ្ចវិភាគេន វគ្គា នាម ហោន្តិ. តំ យថា – ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម-ឥតិ វគ្គា.

តេ បន បឋមក្ខរវសេន កវគ្គចវគ្គាទិវោហារំ គតា, វគ្គោតិ សមូហោ, តត្ថ បញ្ចបញ្ចវិភាគេនាតិ វា បញ្ច បញ្ច ឯតេសមត្ថីតិ ¶ វា បញ្ចបញ្ចសោ, មោ អន្តោ យេសំ តេ មន្តា.

អការោ ឧច្ចារណត្ថោ, ឥតិសទ្ទោ បនានន្តរវុត្តនិទស្សនត្ថោ, អំឥតិ យំ អការតោ បរំ វុត្តំ ពិន្ទុ, តំ និគ្គហីតំ នាម ហោតិ. រស្សស្សរំ និស្សាយ គយ្ហតិ, ករណំ និគ្គហេត្វា គយ្ហតីតិ វា និគ្គហីតំ.

ករណំ និគ្គហេត្វាន, មុខេនាវិវដេន យំ;

វុច្ចតេ និគ្គហីតន្តិ, វុត្តំ ពិន្ទុ សរានុគំ.

ឥធ អវុត្តានំ បរសមញ្ញានម្បិ បយោជនេ សតិ គហណត្ថំ បរិភាសមាហ.

យា ច បន បរស្មិំ សក្កតគន្ថេ, បរេសំ វា វេយ្យាករណានំ សមញ្ញា ឃោសាឃោសលោបសវណ្ណសំយោគលិង្គាទិកា, តា បយោគេ សតិ ឯត្ថាបិ យុជ្ជន្តេ.

បរស្មិំ, បរេសំ វា សមញ្ញា បរសមញ្ញា, វេយ្យាករណេ, វេយ្យាករណមធីតានំ វា សមញ្ញាត្យត្ថោ. បយុជ្ជនំ បយោគោ, វិនិយោគោ.

តត្ថ វគ្គានំ បឋមទុតិយា, សការោ ច អឃោសា. វគ្គានំ តតិយចតុត្ថបញ្ចមា, យ រ លវ ហ ឡា ចាតិ ឯកវីសតិ ឃោសា នាម.

ឯត្ថ ច វគ្គានំ ទុតិយចតុត្ថា ធនិតាតិបិ វុច្ចន្តិ, ឥតរេ សិថិលាតិ. វិនាសោ លោបោ. រស្សស្សរា សកទីឃេហិ អញ្ញមញ្ញំ សវណ្ណា នាម, យេ សរូបាតិបិ វុច្ចន្តិ. សរានន្តរិតានិ ¶ ព្យញ្ជនានិ សំយោគោ. ធាតុប្បច្ចយវិភត្តិវជ្ជិតមត្ថវំ លិង្គំ. វិភត្យន្តំ បទំ. ឥច្ចេវមាទិ.

លោក អគ្គបុគ្គលោ, បញ្ញា ឥន្ទ្រិយំ, តីណិ ឥមានិ, នោ ហិ ឯតំ, ភិក្ខុនី ឱវាទោ, មាតុ ឧបដ្ឋានំ, សមេតុ អាយស្មា, អភិភូ អាយតនំ, ធនា មេ អត្ថិ, សព្ពេ ឯវ, តយោ អស្សុ ធម្មា, អសន្តោ ឯត្ថ ន ទិស្សន្តិ ឥតីធ សរាទិសញ្ញាយំ សព្ពសន្ធិករណដ្ឋានេ ព្យញ្ជនវិយោជនត្ថំ បរិភាសមាហ.

១២. បុព្ពមធោឋិតមស្សរំ សរេន វិយោជយេ.

សរេនាតិ និស្សក្កេ ករណវចនំ, សហយោគេ វា, សន្ធិតព្ពេ សរសហិតំ បុព្ពព្យញ្ជនំ អនតិក្កមន្តោ អធោឋិតមស្សរញ្ច កត្វា សរតោ វិយោជយេតិ សរតោ ព្យញ្ជនំ វិយោជេតព្ពំ. ឯត្ថ ច អស្សរគ្គហណសាមត្ថិយេន ‘‘ព្យញ្ជន’’ន្តិ លទ្ធំ.

សរា ខោ សព្ពេបិ សរេ បរេ ឋិតេ លោបំ បប្បោន្តិ. លោបោតិ អទស្សនំ អនុច្ចារណំ. ឯត្ថ សរាតិ ការិយីនិទ្ទេសោ. ពហុវចនំ បនេត្ថ ឯកេកស្មិំ សរេ បរេ ពហូនំ លោបញាបនត្ថំ. សរេតិ និមិត្តនិទ្ទេសោ, និមិត្តសត្តមី ចាយំ, និមិត្តោបាទានសាមត្ថិយតោ វណ្ណកាលព្យវធានេ សន្ធិការិយំ ន ហោតិ. លោបន្តិ ការិយនិទ្ទេសោ, ឥទំ បន សុត្តំ ¶ ឧបរិ បរលោបវិធានតោ បុព្ពលោបវិធានន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, ឯវំ សព្ពត្ថ សត្តមីនិទ្ទេសេ បុព្ពស្សេវ វិធិ, ន បរស្ស វិធានន្តិ វេទិតព្ពំ.

‘‘អស្សរំ, អធោឋិត’’ន្តិ ច វត្តតេ, សិលិដ្ឋកថនេ បរិភាសមាហ.

សររហិតំ ខោ ព្យញ្ជនំ អធោឋិតំ បរក្ខរំ នយេ យុត្តេ ឋានេតិ បរនយនំ កាតព្ពំ. ឯត្ថ យុត្តគ្គហណំ និគ្គហីតនិសេធនត្ថំ, តេន ‘‘អក្កោច្ឆិ មំ អវធិ ម’’ន្តិអាទីសុ បរនយនសន្ទេហោ ន ហោតិ.

លោកគ្គបុគ្គលោ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ, តីណិមានិ, នោហេតំ, ភិក្ខុនោវាទោ, មាតុបដ្ឋានំ, សមេតាយស្មា, អភិភាយតនំ, ធនា មត្ថិ, សព្ពេវ, តយស្សុ ធម្មា, អសន្តេត្ថ ន ទិស្សន្តិ.

យស្ស ឥទានិ, សញ្ញា ឥតិ, ឆាយា ឥវ, កថា ឯវ កា, ឥតិ អបិ, អស្សមណី អសិ, ចក្ខុ ឥន្ទ្រិយំ, អកតញ្ញូ អសិ, អាកាសេ ឥវ, តេ អបិ, វន្ទេ អហំ, សោ អហំ, ចត្តារោ ឥមេ, វសលោ ឥតិ, មោគ្គល្លានោ អាសិ ពីជកោ, បាតោ ឯវាតីធ បុព្ពលោបេ សម្បត្តេ ‘‘សរេ’’តិ អធិការោ, ឥធ បន ‘‘អត្ថវសា វិភត្តិវិបរិណាមោ’’តិ កត្វា ‘‘សរោ, សរម្ហា, លោប’’ន្តិ ច វត្តមានេ –

អសមានរូបម្ហា សរម្ហា បរោ សរោ លោបំ បប្បោតិ វា. សមានំ រូបំ អស្សាតិ សរូបោ, ន សរូបោ អសរូបោ, អសវណ្ណោ ¶ . យស្មា បន មរិយាទាយំ, អភិវិធិម្ហិ ច វត្តមានោ អាឧបសគ្គោ វិយ វាសទ្ទោ ទ្វិធា វត្តតេ, កត្ថចិ វិកប្បេ, កត្ថចិ យថាវវត្ថិតរូបបរិគ្គហេ, ឥធ បន បច្ឆិមេ, តតោ និច្ចមនិច្ចមសន្តញ្ច វិធិមេត្ថ វាសទ្ទោ ទីបេតិ. ‘‘នយេ បរំ យុត្តេ’’តិ បរំ នេតព្ពំ.

យស្សទានិ យស្ស ឥទានិ, សញ្ញាតិ សញ្ញា ឥតិ, ឆាយាវ ឆាយា ឥវ, កថាវ កា កថា ឯវ កា, ឥតីបិ ឥតិ អបិ, អស្សមណីសិ អស្សមណី អសិ. ចក្ខុន្ទ្រិយ មិតិ និច្ចំ. អកតញ្ញូសិ អកតញ្ញូ អសិ, អាកាសេវ អាកាសេ ឥវ, តេបិ តេ អបិ, វន្ទេហំ វន្ទេ អហំ, សោហំ សោ អហំ, ចត្តារោមេ ចត្តារោ ឥមេ, វសលោតិ វសលោ ឥតិ, មោគ្គល្លានោសិ ពីជកោ មោគ្គល្លានោ អាសិ ពីជកោ, បាតោវ បាតោ ឯវ.

ឥធ ន ភវតិ – បញ្ចិន្ទ្រិយានិ, សទ្ធិន្ទ្រិយំ, សត្តុត្តមោ, ឯកូនវីសតិ, យស្សេតេ, សុគតោវាទោ, ទិដ្ឋាសវោ, ទិដ្ឋោឃោ, ចក្ខាយតនំ, តំ កុតេត្ថ លព្ភា ឥច្ចាទិ.

អវណ្ណតោ សរោទានី-តីវេវាទិំ វិនា បរោ;

ន លុប្បតញ្ញតោ ទីឃោ, អាសេវាទិវិវជ្ជិតោ.

ពន្ធុស្ស ឥវ, ឧប ឥក្ខតិ, ឧប ឥតោ, អវ ឥច្ច, ជិន ឦរិតំ, ន ឧបេតិ, ចន្ទ ឧទយោ, យថា ឧទកេ ឥតីធ បុព្ពាវណ្ណស្សរានំ ¶ លោបេ កតេ ‘‘បរោ, អសរូបេ’’តិ ច វត្តតេ, តថា ‘‘ឥវណ្ណោ យំ នវា’’តិ ឥតោ ឥវណ្ណគ្គហណញ្ច, ‘‘វមោទុទន្តាន’’ន្តិ ឥតោ ឧគ្គហណញ្ច សីហគតិយា ឥធានុវត្តេតព្ពំ.

ឥវណ្ណភូតោ, ឧការភូតោ ច បរោ សរោ អសរូបេ បុព្ពស្សរេ លុត្តេ ក្វចិ អសវណ្ណំ បប្បោតិ. នត្ថិ សវណ្ណា ឯតេសន្តិ អសវណ្ណា, ឯការោការា, តត្ថ ឋានាសន្នវសេន ឥវណ្ណុការានមេការោការា ហោន្តិ.

ពន្ធុស្សេវ, ឧបេក្ខតិ, ឧបេតោ, អវេច្ច, ជិនេរិតំ, នោបេតិ, ចន្ទោទយោ, យថោទកេ. ក្វចីតិ កិំ? តត្រិមេ, យស្សិន្ទ្រិយានិ, មហិទ្ធិកោ, សព្ពីតិយោ, តេនុបសង្កមិ, លោកុត្តរោ. លុត្តេតិ កិំ? ឆ ឥមេ ធម្មា, យថា ឥទំ, កុសលស្ស ឧបសម្បទា. អសរូបេតិ កិំ? ចត្តារិមានិ, មាតុបដ្ឋានំ.

ឯត្ថ ច សតិបិ ហេដ្ឋា វាគ្គហណេ ក្វចិករណតោ អវណ្ណេ ឯវ លុត្តេ ឥធ វុត្តវិធិ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ. តតោ ឥធ ន ភវតិ – ទិដ្ឋុបាទានំ, បញ្ចហុបាលិ, មុទិន្ទ្រិយំ, យោ មិស្សរោតិ.

តត្រ អយំ, ពុទ្ធ អនុស្សតិ, ស អត្ថិកា, បញ្ញវា អស្ស, តទា អហំ, យានិ ឥធ ភូតានិ, គច្ឆាមិ ឥតិ, អតិ ឥតោ, កិកី ឥវ, ពហុ ឧបការំ, មធុ ឧទកំ, សុ ឧបធារិតំ, យោបិ អយំ ¶ , ឥទានិ អហំ, សចេ អយំ, អប្បស្សុតោ អយំ, ឥតរ ឥតរេន, សទ្ធា ឥធ វិត្តំ, កម្ម ឧបនិស្សយោ, តថា ឧបមំ, រត្តិ ឧបរតោ, វិ ឧបសមោ ឥច្ចត្រ បុព្ពស្សរានំ លោបេ កតេ –

‘‘ក្វចី’’តិ អធិការោ, ‘‘បរោ, លុត្តេ’’តិ ច វត្តតេ.

សរោ ខោ បរោ បុព្ពស្សរេ លុត្តេ ក្វចិ ទីឃភាវំ បប្បោតីតិ ឋានាសន្នវសេន រស្សស្សរានំ សវណ្ណទីឃោ.

តត្រាយំ, ពុទ្ធានុស្សតិ, សាត្ថិកា, បញ្ញវាស្ស, តទាហំ, យានីធ ភូតានិ, គច្ឆាមីតិ, អតីតោ, កិកីវ, ពហូបការំ, មធូទកំ, សូបធារិតំ, យោបាយំ, ឥទានាហំ, សចាយំ, អប្បស្សុតាយំ, ឥតរីតរេន, សទ្ធីធ វិត្តំ, កម្មូបនិស្សយោ, តថូបមំ, រត្តូបរតោ, វូបសមោ.

ក្វចីតិ កិំ? អចិរំ វត’យំ កាយោ, កិម្បិមាយ, តីណិមានិ, បញ្ចសុបាទានក្ខន្ធេសុ, តស្សត្ថោ, បញ្ចង្គិកោ, មុនិន្ទោ, សតិន្ទ្រិយំ, លហុដ្ឋានំ, គច្ឆាមហំ, តត្រិទំ, បញ្ចហុបាលិ, នត្ថញ្ញំ. លុត្តេតិ កិំ? យថា អយំ, និមិ ឥវ រាជា, កិកី ឥវ, សុ ឧបធារិតំ.

លោកស្ស ¶ ឥតិ, ទេវ ឥតិ, វិ អតិ បតន្តិ, វិ អតិ នាមេន្តិ, សង្ឃាដិ អបិ, ជីវិតហេតុ អបិ, វិជ្ជុ ឥវ, កិំសុ ឥធ វិត្តំ, សាធុ ឥតិ ឥតីធ បរស្សរានំ លោបេ កតេ –

បុព្ពោ សរោ បរស្សរេ លុត្តេ ក្វចិទីឃំ បប្បោតិ. ចគ្គហណំ លុត្តទីឃគ្គហណានុកឌ្ឍនត្ថំ, តំ ‘‘ចានុកឌ្ឍិតមុត្តរត្រ នានុវត្តតេ’’តិ ញាបនត្ថំ.

លោកស្សាតិ, ទេវាតិ, វីតិបតន្តិ, វីតិនាមេន្តិ, សង្ឃាដីបិ, ជីវិតហេតូបិ, វិជ្ជូវ, កិំសូធ វិត្តំ, សាធូតិ.

ក្វចីតិ កិំ? យស្សទានិ, ឥតិស្ស, ឥទានិបិ, តេសុបិ, ចក្ខុន្ទ្រិយំ, កិន្នុមាវ.

អធិគតោ ខោ មេ អយំ ធម្មោ, បុត្តោ តេ អហំ, តេ អស្ស បហីនា, បព្ពតេ អហំ, យេ អស្ស ឥតីធ បុព្ពលោបេ សម្បត្តេ –

ឯការស្ស បទន្តភូតស្ស ឋានេ សរេ បរេ ក្វចិ យការាទេសោ ហោតិ. អការេមេតេយេសទ្ទាទិស្សេវាយំ វិធិ, យន្តិ យំ រូបំ, ឯ ឯវ អន្តោ ឯទន្តោ, អាទេសិដ្ឋានេ អាទិស្សតីតិ អាទេសោ. ‘‘ព្យញ្ជនេ’’តិ អធិកិច្ច ‘‘ទីឃ’’ន្តិ ទីឃោ.

អធិគតោ ¶ ខោ ម្យាយំ ធម្មោ, បុត្តោ ត្យាហំ, ត្យាស្ស បហីនា, បព្ពត្យាហំ, យ្យាស្ស.

ក្វចីតិ កិំ? តេ នាគតា, បុត្តា មត្ថិ. អន្តគ្គហណំ កិំ? ធម្មចក្កំ បវត្តេន្តោ, ទមេន្តោ ចិត្តំ.

យាវតកោ អស្ស កាយោ, តាវតកោ អស្ស ព្យាមោ, កោ អត្ថោ, អថ ខោ អស្ស, អហំ ខោ អជ្ជ, យោ អយំ, សោ អស្ស, សោ ឯវ, យតោ អធិករណំ, អនុ អទ្ធមាសំ, អនុ ឯតិ, សុ អាគតំ, សុ អាការោ, ទុ អាការោ, ចក្ខុ អាបាថំ, ពហុ អាពាធោ, បាតុ អកាសិ, ន តុ ឯវាតីធ –

ឱការុការានំ អន្តភូតានំ សរេ បរេ ក្វចិ វការាទេសោ ហោតិ. ក ខ យ តសទ្ទាទិឱការស្សេទំ គហណំ.

យាវតក្វស្ស កាយោ, តាវតក្វស្ស ព្យាមោ, ក្វត្ថោ, អថ ខ្វស្ស, អហំ ខ្វជ្ជ, យ្វាយំ, ស្វស្ស, ស្វេវ, យត្វាធិករណំ, អន្វទ្ធមាសំ, អន្វេភិ, ស្វាគតំ, ស្វាការោ, ទ្វាការោ, ចក្ខ្វាបាថំ, ពហ្វាពាធោ, បាត្វាកាសិ, ន ត្វេវ.

ក្វចីតិ កិំ? កោ អត្ថោ, អថ ខោ អញ្ញតរា, យោហំ, សោហំ, ចត្តារោមេ, សាគតំ, សាធាវុសោ, ហោតូតិ. អន្តគ្គហណំ កិំ? សវនីយំ, វិរវន្តិ.

បដិសន្ថារវុត្តិ ¶ អស្ស, សព្ពា វិត្តិ អនុភុយ្យតេ, វិ អញ្ជនំ, វិ អាកតោ, នទី អាសន្នោ ឥតីធ មណ្ឌូកគតិយា ‘‘អសរូបេ’’តិ វត្តតេ.

បុព្ពោ ឥវណ្ណោ អសរូបេ សរេ បរេ យការំ បប្បោតិ នវា. ឥ ឯវ វណ្ណោ ឥវណ្ណោ, នវាសទ្ទោ ក្វចិសទ្ទបរិយាយោ.

បដិសន្ថារវុត្យស្ស, សព្ពា វិត្យានុភុយ្យតេ, ព្យញ្ជនំ, ព្យាកតោ, នទ្យាសន្នោ.

នវាតិ កិំ? បញ្ចហង្គេហិ, តានិ អត្តនិ, គច្ឆាមហំ, មុត្តចាគី អនុទ្ធតោ. អសរូបេតិ កិំ? ឥតិហិទំ, អគ្គីវ, អត្ថីតិ.

អតិ អន្តំ, អតិ ឱទាតា, បតិ អយោ, បតិ អាហរតិ, បតិ ឯតិ, ឥតិ អស្ស, ឥតិ ឯតំ, ឥតិអាទិ ឥតីធ ‘‘ឥវណ្ណោ យំ នវា’’តិ យការាទេសេ សម្បត្តេ –

អតិបតិឥតីនំ តិសទ្ទស្សេទំ គហណំ.

សព្ពោ តិឥច្ចេសោ សទ្ទោ សរេ បរេ ក្វចិ ចការំ បប្បោតិ. តីតិ និទ្ទេសតោ អកតយការស្សេវាយំ វិធិ, ឥតរថា ក្វចិគ្គហណស្ស ច ‘‘អតិស្ស ចន្តស្សា’’តិសុត្តស្ស ច និរត្ថកតា សិយា. ‘‘បរទ្វេភាវោ ឋានេ’’តិ ទ្វិត្តំ.

អច្ចន្តំ ¶ , អច្ចោទាតា, បច្ចយោ, បច្ចាហរតិ, បច្ចេតិ, ឥច្ចស្ស, ឥច្ចេតំ, ឥច្ចាទិ.

ក្វចីតិ កិំ? ឥតិស្ស, ឥតិ អាកង្ខមានេន.

‘‘តេ ន វាឥវណ្ណេ’’តិ ឥតោ ‘‘ន ឥវណ្ណេ’’តិ ច វត្តតេ.

អតិឥច្ចេតស្ស អន្តភូតស្ស តិសទ្ទស្ស ឥវណ្ណេ បរេ ‘‘សព្ពោ ចំ តី’’តិ វុត្តរូបំ ន ហោតិ. អតិស្សាតិ អតិឧបសគ្គានុករណមេតំ. តេនេវេត្ថ វិភត្តិលោបាភាវោ. ឯត្ថ ច អន្តសទ្ទោ សទ្ទវិធិនិសេធប្បករណតោ អតិសទ្ទន្តភូតំ តិសទ្ទមេវ វទតិ, ន ឥវណ្ណន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, ឥតរថា ឥទំ សុត្តមេវ និរត្ថកំ សិយា.

‘‘ឥវណ្ណោ យំ នវា’’តីធ, អសរូបាធិការតោ;

ឥវណ្ណស្ស សរូបស្មិំ, យាទេសោ ច ន សម្ភវេ.

ចការោ អនុត្តសមុច្ចយត្ថោ, តេន ឥតិបតីនមន្តស្ស ច ន ហោតិ. អតិ ឥសិគណោ អតីសិគណោ, ឯវំ អតីតោ, អតីរិតំ, ឥតីតិ, ឥតីទំ, បតីតោ.

អភិ អក្ខានំ, អភិ ឧគ្គតោ, អភិ ឱកាសោ ឥតីធ យការេ សម្បត្តេ –

អភិឥច្ចេតស្ស សព្ពស្ស សរេ បរេ អព្ភាទេសោ ហោតិ.

‘‘អភី’’តិ បឋមន្តស្ស, វុត្តិយំ ឆដ្ឋិយោជនំ;

អាទេសាបេក្ខតោ វុត្តំ, ‘‘អំមោ’’តិអាទិកេ វិយ.

បុព្ពស្សរលោបោ ¶ , អព្ភក្ខានំ, អព្ភុគ្គតោ, អព្ភោកាសោ.

អធិ អគមា, អធិ ឧបគតោ, អធិ ឱគាហេត្វា ឥតីធ

អធិឥច្ចេតស្ស សព្ពស្ស សរេ បរេ អជ្ឈាទេសោ ហោតិ. អជ្ឈគមា, អជ្ឈុបគតោ, អជ្ឈោគាហេត្វា.

‘‘អព្ភោ អភិ, អជ្ឈោ អធី’’តិ ច វត្តតេ.

តេ ច ខោ អភិអធិឥច្ចេតេ ឧបសគ្គា ឥវណ្ណេ បរេ អព្ភោ អជ្ឈោឥតិ វុត្តរូបា ន ហោន្តិ វា. សរលោបបរនយនានិ. អភិច្ឆិតំ, អធីរិតំ. វាតិ កិំ? អព្ភីរិតំ, អជ្ឈិណមុត្តោ, អជ្ឈិដ្ឋោ.

ធឥច្ចេតស្ស សរេ បរេ ក្វចិ ទការោ ហោតិ. ឯកសទ្ទតោ បរស្ស ឥធស្ស ធការស្សេវាយំ, សរលោបទីឃា. ឯកមិទាហំ. ក្វចីតិ កិំ? ឥធេវ.

ចសទ្ទេន ក្វចិ សាធុស្ស ធស្ស ហការោ, យថា – សាហុ ទស្សនំ.

‘‘នវា’’តិ វត្តតេ, ‘‘សរម្ហា’’តិ ច.

២៨. ឯវាទិស្ស ¶ រិ បុព្ពោ ច រស្សោ.

យថាតថាទ្វយបរស្សេទំ គហណំ. ទីឃសរម្ហា បរស្ស ឯវសទ្ទាទិភូតស្ស ឯការស្ស រិការោ ហោតិ, បុព្ពោ ច សរោ រស្សោ ហោតិ នវា. យថរិវ, តថរិវ. នវាតិ កិំ? យថេវ, តថេវ.

តិ អន្តំ,តិ អទ្ធំ, អគ្គិ អគារេ, សត្តមី អត្ថេ, បញ្ចមី អន្តំ, ទុ អង្គិកំ, ភិក្ខុ អាសនេ, បុថុ អាសនេ, សយម្ភូ អាសនេ ឥតីធ យវាទេសេសុ សម្បត្តេសុ –

ឥវណ្ណឧវណ្ណឥច្ចេតេ យថាក្កមំ ឈលសញ្ញា ហោន្តិ. វណ្ណគ្គហណំ សវណ្ណគ្គហណត្ថំ.

ឈលសញ្ញា បសញ្ញាវ, ន លិង្គន្តំវ និស្សិតា;

អាខ្យាតេ លិង្គមជ្ឈេ ច, ទ្វិលិង្គន្តេ ច ទស្សនា.

ឈលឥច្ចេតេសំ ឥយឧវឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា សរេ បរេ, សរលោបោ.

តិយន្តំ, តិយទ្ធំ, អគ្គិយាគារេ, សត្តមិយត្ថេ, បញ្ចមិយន្តំ, ទុវង្គិកំ, ភិក្ខុវាសនេ, បុថុវាសនេ, សយម្ភុវាសនេ. វាតិ កិំ? អគ្យាគារេ, សត្តមីអត្ថេ, ភិក្ខុអាសនេ និសីទតិ.

គោឥច្ចេតស្ស ឱការស្ស សរេ បរេ អវាទេសោ ហោតិ សមាសេ. គវាជិនំ, គវេឡកំ. ចសទ្ទគ្គហណេន ឧវណ្ណស្ស ឧវអវាទេសា. យថា – ភុវិ, បសវោ.

បុថឥច្ចេតស្ស និបាតស្ស អន្តេ ក្វចិ គការាគមោ ហោតិ សរេ បរេ. អាគច្ឆតីតិ អាគមោ, អសន្តុប្បត្តិ អាគមោ. ឯត្ថ ច ‘‘សរេ’’តិ និមិត្តាសន្នវសេន បុថស្ស អន្តេតិ លព្ភតិ. បុថគេវ, បុថ ឯវ.

‘‘សរេ, គោ, អាគមោ, ក្វចី’’តិ ច វត្តតេ.

បាឥច្ចេតស្ស អន្តេ សរេ បរេ ក្វចិ គការាគមោ ហោតិ, បាស្ស អន្តោ ច សរោ រស្សោ ហោតិ. បគេវ វុត្យស្ស, បា ឯវ.

សរេ បរេ យការាទយោ អដ្ឋ អាគមា ហោន្តិ វា. ចសទ្ទេន គការាគមោ ច, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ.

តត្ថ ¶ យការាគមោ យថាទិភោ ឥការេការាទីសុ. យថា ឥទំ យថយិទំ, ព្យញ្ជនេតិ អធិកិច្ច ‘‘រស្ស’’ន្តិ រស្សត្តំ, យថា ឥទំ វា, យថា ឯវ, យថាយេវ, យថេវ, ឯវំ មាយិទំ, មាយេវំ, តំយិទំ, តំយេវ, នយិទំ, នយិមស្ស, នយិមានិ, នវយិមេ ធម្មា, ពុទ្ធានំយេវ, សន្តិយេវ, ពោធិយាយេវ, សតិយេវ, បថវីយេវ, ធាតុយេវ, តេសុយេវ, សោយេវ, បាដិយេក្កំ.

តថា សរេ វិបរិយាទិតោ ច. វិ អញ្ជនា វិយញ្ជនា, ព្យញ្ជនា វា, ឯវំ វិយាកាសិ, ព្យាកាសិ. បរិអន្តំ បរិយន្តំ, ឯវំ បរិយាទានំ, បរិយុដ្ឋានំ, បរិយេសតិ, បរិយោសានមិតិ និច្ចំ. និ អាយោគោ និយាយោគោ. ឥធ ន ភវតិ, បរិក្ខតោ, ឧបបរិក្ខតិ.

វការោ តិសទ្ទាទិតោ អវណ្ណុការេសុ. តិ អង្គុលំ តិវង្គុលំ, ឯវំ តិវង្គិកំ, ភូវាទយោ, មិគី ភន្តា វុទិក្ខតិ, បវុច្ចតិ, បាគុញ្ញវុជុតា.

មការោ លហុប្បភុតិតោ សរេ ឆន្ទានុរក្ខណាទិម្ហិ. លហុ ឯស្សតិ លហុមេស្សតិ, ឯវំ គរុមេស្សតិ, ឥធមាហុ, កេន តេ ឥធ មិជ្ឈតិ, ភទ្រោ កសាមិវ, អាកាសេ មភិបូជយិ, ឯកមេកស្ស, យេន មិធេកច្ចេ, អាសតិមេវ.

ទការោ ¶ ឧឧបសគ្គ សកិ កេនចិ កិញ្ចិ កិស្មិញ្ចិ កោចិ សម្មា យាវ តាវ បុន យ តេ’តត្តសាទីហិ. ឧឧបសគ្គតោ និច្ចំ, ឧ អគ្គោ ឧទគ្គោ, ឯវំ ឧទយោ, ឧទបាទិ, ឧទាហដំ, ឧទិតោ, ឧទីរិតំ, ឧទេតិ.

និបាតតោ ច, សកិ ឯវ សកិទេវ, ឯវំ សកទាគាមិ, មហាវុត្តិសុត្តេន ឥការស្ស អការោ. តថា កេនចិទេវ, កិញ្ចិទេវ, កិស្មិញ្ចិទេវ, កោចិទេវ, សម្មា អត្ថោ សម្មទត្ថោ, រស្សត្តំ. ឯវំ សម្មទក្ខាតោ, សម្មទញ្ញា វិមុត្តានំ, សម្មទេវ, យាវទត្ថំ, យាវទេវ, តាវទេវ, បុនទេវ.

នាមតោ, យទត្ថំ, តទត្ថំ, យទន្តរា, តទន្តរា, តទង្គវិមុត្តិ, ឯតទត្ថំ, អត្តទត្ថំ, សទត្ថបសុតោ សិយា. យតេតត្តសេហិ សមាសេយេវ.

អាទិសទ្ទេន អញ្ញទត្ថំ, មនសាទញ្ញា វិមុត្តានំ, ពហុទេវ រត្តិំ, អហុទេវ ភយំ.

វាតិ កិំ? កេនចិ អត្ថកាមេន, សម្មា អញ្ញាយ, យាវាហំ, តាវាហំ, បុនាបរំ, អត្តត្ថំ.

នការោ អាយតាទិម្ហិ. ឥតោ អាយតិ ឥតោ នាយតិ, ចិរំ នាយតិ.

តការោ យស្មា តស្មា អជ្ជាទិតោ ឥហគ្គាទិម្ហិ. យស្មាតិហ, តស្មាតិហ, អជ្ជតគ្គេ.

រការោ ¶ និ ទុបាតុ បុន ធី បាត ចតុរាទិតោ. និ អន្តរំ និរន្តរំ, ឯវំ និរាលយោ, និរិន្ធនោ, និរីហកំ, និរុត្តរោ, និរោជំ. ទុ អតិក្កមោ ទុរតិក្កមោ, ទុរាគតំ, ទុរុត្តំ. បាតុរហោសិ, បាតុរហេសុំ. បុនរាគច្ឆេយ្យ, បុនរុត្តំ, បុនរេវ, បុនរេតិ. ធិរត្ថុ. បាតរាសោ.

ចតុសទ្ទាទិតោ, ចតុរង្គិកំ, ចតុរារក្ខា, ចតុរិទ្ធិបាទបដិលាភោ, ចតុរោឃនិត្ថរណត្ថំ. ភត្តុរត្ថេ, វុត្តិរេសា, បថវីធាតុរេវេសា.

តថា សរតោ ឥវេវេសុ ឆន្ទានុរក្ខណេ. នក្ខត្តរាជារិវ តារកានំ, វិជ្ជុរិវព្ភកូដេ, អារគ្គេរិវ សាសបោ, សាសបោរិវ អារគ្គេ, ឧសភោរិវ, សព្ភិរេវ សមាសេថ.

វាតិ កិំ? ទ្វាធិដ្ឋិតំ, បាត្វាកាសិ, បុនបិ.

លការោ ឆសង្ខ្យាហិ. លឡានមវិសេសោ. ឆ អភិញ្ញា ឆឡភិញ្ញា, ឆឡង្គំ, ឆឡាសីតិ, ឆឡំសា, សឡាយតនំ.

អការន្តោ ឥត្ថិលិង្គសទ្ទោ អប្បសិទ្ធោ.

អាការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ កញ្ញាសទ្ទោ. ‘‘កញ្ញ’’ឥតិ ឋិតេ –

ឥត្ថិយំ វត្តមានា អការន្តតោ លិង្គម្ហា បរោ អាប្បច្ចយោ ហោតិ.

បកត្យត្ថជោតកា ឥត្ថិ-ប្បច្ចយា ស្យាទយោ វិយ;

ណាទយោ បច្ចយត្ថស្ស, សកត្ថស្សាបិ វាចកា.

‘‘សរលោបោ’’តិអាទិនា បុព្ពស្សរេ លុត្តេ, បរនយនេ ច កតេ ‘‘ធាតុប្បច្ចយវិភត្តិវជ្ជិតមត្ថវំ លិង្គ’’ន្តិ វុត្តត្តាវ បច្ចយន្តស្សាបិ អលិង្គត្តា វិភត្តុប្បត្តិយមសម្បត្តាយំ ‘‘តទ្ធិតសមាសកិតកា នាមំ វា’តវេតុនាទីសុ ចា’’តិ ឯត្ថ វគ្គហណេន ឥត្ថិប្បច្ចយន្តស្សាបិ នាមព្យបទេសោ. បុរេ វិយ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, ‘‘សេសតោ លោបំ គសិបី’’តិ សិលោបោ. សា កញ្ញា.

ពហុវចនេ ‘‘អាលបនេ សិ គសញ្ញោ’’តិ ឥតោ ‘‘សញ្ញោ’’, ‘‘តេ ឥត្ថិខ្យា បោ’’តិ ឥតោ ‘‘ឥត្ថិខ្យា’’តិ ច វត្តតេ.

លិង្គស្សន្តោ អាការោ យទា ឥត្ថិខ្យោ, តទា ឃសញ្ញោ ហោតីតិ ឃសញ្ញាយំ ‘‘ឃបតោ ច យោនំ លោបោ’’តិ ¶ វិកប្បេន យោលោបោ. តា កញ្ញា កញ្ញាយោ.

អាលបនេ ‘‘សខតោ គស្សេ វា’’តិ ឥតោ ‘‘គស្សា’’តិ វត្តតេ.

ឃតោ បរស្ស គស្ស ឯការោ ហោតិ, សរលោបាទិ. ភោតិ កញ្ញេ, ភោតិយោ កញ្ញា កញ្ញាយោ.

អំម្ហិ សរលោបបកតិភាវា កញ្ញំ, កញ្ញា កញ្ញាយោ.

តតិយាទីសុ ‘‘អាយ ចតុត្ថេកវចនស្ស តូ’’តិ ឥតោ ‘‘អាយោ, ឯកវចនាន’’ន្តិ ច វត្តតេ.

ឃសញ្ញតោ លិង្គស្សាការា បរេសំ នាទីនំ ស្មិំបរិយន្តានំ ឯកវចនានំ វិភត្តិគណានំ អាយាទេសោ ហោតិ. សរលោបបរនយនានិ. កញ្ញាយ, កញ្ញាហិ កញ្ញាភិ, កញ្ញាយ, កញ្ញានំ, កញ្ញាយ, កញ្ញាហិ កញ្ញាភិ, កញ្ញាយ, កញ្ញានំ.

ឃបតោ បរស្ស ស្មិំវចនស្ស យំ ហោតិ វា, អញ្ញត្ថាយាទេសោ. កញ្ញាយំ កញ្ញាយ, កញ្ញាសុ.

សទ្ធា មេធា បញ្ញា វិជ្ជា, ចិន្តា មន្តា វីណា តណ្ហា;

ឥច្ឆា មុច្ឆា ឯជា មាយា, មេត្តា មត្តា សិក្ខា ភិក្ខា.

បិបាសា វេទនា សញ្ញា, ចេតនា តសិណា បជា;

ទេវតា វដ្ដកា គោធា, ពលាកា បរិសា សភា.

ឩកាសេផាលិកា លង្កា, សលាកា វាលិកា សិខា;

វិសាខា វិសិខា សាខា, វចា វញ្ឈា ជដា ឃដា.

ជេដ្ឋា សោណ្ឌា វិតណ្ឌា ច, ករុណា វនិតា លតា;

កថា និទ្ទា សុធា រាធា, វាសនា សិំសបា បបា.

វឡវា’លម្ពុសា មូសា, មញ្ជូសា សុលសា ទិសា;

នាសា ជុណ្ហា គុហា ឦហា, លសិកា វសុធាទយោ.

អម្មាទីនំ អាលបនេវ រូបភេទោ. អម្មា, អម្មា អម្មាយោ.

គស្ស ‘‘ឃតេ ចា’’តិ ឯការេ សម្បត្តេ –

អម្មា អន្នាឥច្ចេវមាទិតោ បរស្ស គស្ស អាលបនេកវចនស្ស ន ឯការត្តំ ហោតិ. ‘‘អាការោ វា’’តិ រស្សត្តំ.

ភោតិ អម្ម ភោតិ អម្មា, ភោតិយោ អម្មា អម្មាយោ. ឯវំ អន្នា, អន្នា អន្នាយោ, ភោតិ អន្ន ភោតិ អន្នា, ភោតិយោ អន្នា អន្នាយោ. អម្ពា ¶ , អម្ពា អម្ពាយោ, ភោតិ អម្ព ភោតិ អម្ពា, ភោតិយោ អម្ពា អម្ពាយោ ឥច្ចាទិ.

ឥការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ រត្តិសទ្ទោ;

តថេវ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ, រត្តិ.

ពហុវចនេ ‘‘សញ្ញា, ឥវណ្ណុវណ្ណា’’តិ ច វត្តតេ.

ឥត្ថិយា អាខ្យា សញ្ញា ឥត្ថិខ្យា, លិង្គស្សន្តា តេ ឥវណ្ណុវណ្ណា យទា ឥត្ថិខ្យា, តទា បសញ្ញា ហោន្តីតិ បសញ្ញាយំ ‘‘ឃបតោ ចា’’តិអាទិនា យោលោបោ, ‘‘យោសុ កត’’ឥច្ចាទិនា ទីឃោ. រត្តី រត្តិយោ រត្យោ វា, ហេ រត្តិ, ហេ រត្តី ហេ រត្តិយោ.

‘‘អំមោ’’តិអាទិនា និគ្គហីតំ, រត្តិំ, រត្តី រត្តិយោ;

តតិយាទីសុ ‘‘ឯកវចនានំ, នាទីន’’ន្តិ ច វត្តតេ.

បសញ្ញតោ ឥវណ្ណុវណ្ណេហិ បរេសំ នាទីនមេកវចនានំ វិភត្តិគណានំ យាអាទេសោ ហោតិ. រត្តិយា, រត្តីហិ រត្តីភិ រត្តិហិ រត្តិភិ, រត្តិយា, រត្តីនំ រត្តិនំ.

បឥច្ចេតស្មា បរេសំ ស្មិំ ស្មាឥច្ចេតេសំ យថាក្កមំ អំ អាអាទេសា ហោន្តិ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ ¶ , តេន ឧវណ្ណន្តតោ ន ហោន្តិ, ឥវណ្ណន្តតោបិ យថាបយោគំ.

‘‘សរេ, យការោ’’តិ ច វត្តតេ, សីហមណ្ឌូកគតីហិ យោវចនេកវចនគ្គហណញ្ច.

បសញ្ញស្ស ឥវណ្ណស្ស យោវចនេកវចនវិភត្តីនមាទេសេ សរេ បរេ យការោ ហោតិ. ឯត្ថ ច យការស្សេវាធិការតោ បសញ្ញគ្គហណេន ឥវណ្ណោវ គយ្ហតិ, ចគ្គហណំ ‘‘រត្តោ’’តិអាទីសុ និវត្តនត្ថំ. រត្យា រត្តិយា, រត្តីហិ រត្តីភិ រត្តិហិ រត្តិភិ, រត្តិយា, រត្តីនំ រត្តិនំ. ស្មិំវចនេ អមាទេសយការាទេសា, រត្យំ. ‘‘ឃបតោ ស្មិំ យំ វា’’តិ យំអាទេសោ, រត្តិយំ.

អញ្ញត្ថ ‘‘អំ, ស្មិំ, វា’’តិ ច វត្តតេ.

អាទិឥច្ចេតស្មា ស្មិំវចនស្ស អំ ឱអាទេសា ហោន្តិ វា. ចសទ្ទេន អញ្ញស្មាបិ អា អំ ឱអាទេសា. រត្យា រត្តិំ រត្តោ រត្តិយា, រត្តីសុ រត្តិសុ.

បត្តិ យុត្តិ វុត្តិ កិត្តិ, មុត្តិ តិត្តិ ខន្តិ កន្តិ;

សន្តិ តន្តិ សិទ្ធិ សុទ្ធិ, ឥទ្ធិ វុទ្ធិ ពុទ្ធិ ពោធិ.

ភូមិ ជាតិ បីតិ សូតិ, នន្ទិ សន្ធិ សាណិ កោដិ;

ទិដ្ឋិ វុឌ្ឍិ តុដ្ឋិ យដ្ឋិ, បាឡិ អាឡិ នាឡិ កេឡិ;

សតិ មតិ គតិ ចុតិ, ធិតិ យុវតិ វិកតិ.

រតិ រុចិ រស្មិ អសនិ វសនិ ឱសធិ អង្គុលិ ធូលិ ទុន្ទុភិ ទោណិ អដវិ ឆវិ អាទីនិ ឥការន្តនាមានិ.

ឦការន្តោ ¶ ឥត្ថិលិង្គោ ឥត្ថីសទ្ទោ;

‘‘ឥត្ថ’’ឥតីធ ‘‘ឥត្ថិយំ, បច្ចយោ’’តិ ច វត្តតេ.

នទាទិតោ វា អនទាទិតោ វា ឥត្ថិយំ វត្តមានា លិង្គម្ហា ឦប្បច្ចយោ ហោតិ. វាគ្គហណមនទាទិសម្បិណ្ឌនត្ថំ, តេន បុថុគវាទិតោ ច ឦ.

សរលោបេ ‘‘ក្វចាសវណ្ណំ លុត្តេ’’តិ អសវណ្ណេ សម្បត្តេ បកតិភាវោ នាមព្យបទេសោ, ស្យាទ្យុប្បត្តិ. ឥត្ថី, ឥត្ថី ‘‘អឃោ រស្ស’’ន្តិអាទិនា រស្សត្តំ, ឥត្ថិយោ. សម្ពោធនេ ‘‘ឈលបា រស្ស’’ន្តិ រស្សត្តំ. ភោតិ ឥត្ថិ, ភោតិយោ ឥត្ថី ឥត្ថិយោ.

ទុតិយេកវចនេ ‘‘ឃបតោ ស្មិំ យំ វា’’តិ ឥតោ ‘‘វា’’តិ វត្តតេ.

បសញ្ញតោ ឦការតោ បរស្ស អំវចនស្ស យំ ហោតិ វា. ឥត្ថិយំ ឥត្ថិំ, ឥត្ថី ឥត្ថិយោ, ឥត្ថិយា, ឥត្ថីហិ ឥត្ថីភិ, ឥត្ថិយា, ឥត្ថីនំ, ឥត្ថិយា, ឥត្ថីហិ ឥត្ថីភិ, ឥត្ថិយា, ឥត្ថីនំ, ឥត្ថិយំ ឥត្ថិយា, ឥត្ថីសុ.

ឯវំ នទី, នទី. យោលោបាភាវេ ‘‘តតោ យោនមោ តូ’’តិ ឯត្ថ តុសទ្ទេន យោនមោការោ ច, ‘‘បសញ្ញស្ស ចា’’តិ ឦការស្ស យការោ, ‘‘យវតំ តលន’’ឥច្ចាទិនា ទ្យស្ស ជការោ, ទ្វិត្តំ. នជ្ជោ សន្ទន្តិ, នទិយោ.

ឯត្ថ ¶ ចេវំ សិជ្ឈន្តានំ នជ្ជោអាទីនំ វុត្តិយំ អានត្តគ្គហណាទិនា និប្ផាទនំ អត្រជ សុគតាទីនំ វិយ និប្ផាទនូបាយន្តរទស្សនត្ថន្តិ ទដ្ឋព្ពំ.

ហេ នទិ, ហេ នទី ហេ នជ្ជោ ហេ នទិយោ, នទិយំ នទិំ, នទី នជ្ជោ នទិយោ.

អមាទិសុត្តេ អា បតោតិ យោគវិភាគេន ក្វចិ នាសានញ្ចាត្តំ, តេន ន ជច្ចា វសលោ ហោតិ, បថព្យា ឯករជ្ជេនាតិ អាទិ ច សិជ្ឈតិ, បុរេ វិយ យការជការាទេសទ្វិត្តានិ.

នជ្ជា កតំ នទិយា, នទីហិ នទីភិ, នជ្ជា នទិយា, នទីនំ, នជ្ជា នទិយា, នទីហិ នទីភិ, នជ្ជា នទិយា, នទីនំ, នជ្ជំ នទិយំ នទិយា, នទីសុ.

មហី វេតរណី វាបី, បាដលី កទលី ឃដី;

នារី កុមារី តរុណី, វារុណី ព្រាហ្មណី សខី.

គន្ធព្ពី កិន្នរី នាគី, ទេវី យក្ខី អជី មិគី;

វានរី សូករី សីហី, ហំសី កាកី ច កុក្កុដី –

តថេវ មាតុលសទ្ទតោ ឦប្បច្ចយេ កតេ –

មាតុល អយ្យកវរុណឥច្ចេវមាទីនមន្តោ អានត្តមាបជ្ជតេ ឦការេ បច្ចយេ បរេ, អន្តាបេក្ខាយំ ឆដ្ឋី, សរលោបាទិ. មាតុលានី, ឯវំ អយ្យកានី, វរុណានី, សេសំ ឥត្ថីសទ្ទសមំ.

អនទាទីសុ ¶ បុថុសទ្ទតោ ឦប្បច្ចយោ. ‘‘ឱ សរេ ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន ឧការស្ស អវាទេសោ. បុថវី, បុថវិយោ. សស្មា ស្មិំសុ បុថព្យា បុថវិយា, បុថព្យា បុថវិយា, បុថព្យំ បុថវិយំ បុថវិយា ឥច្ចាទិ.

គោសទ្ទតោ ‘‘នទាទិតោ វា ឦ’’តិ ឦប្បច្ចយោ. មហាវុត្តិនា វា ‘‘គាវ សេ’’តិ ឯត្ថ គាវឥតិ យោគវិភាគេន វា ឱការស្ស អាវាទេសោ. គាវី, គាវី គាវិយោ ឥច្ចាទិ ឥត្ថីសទ្ទសមំ.

‘‘មានវ’’ឥតីធ ‘‘ឥត្ថិយំ, វា, ឦ’’តិ ច វត្តតេ.

ណវ ណិក ណេយ្យ ណន្តុប្បច្ចយន្តេហិ ឥត្ថិយំ វត្តមានេហិ លិង្គេហិ ឦប្បច្ចយោ ហោតិ. វាធិការោ កត្ថចិ និវត្តនត្ថោ, សរលោបាទិ. មានវី, ឯវំ នាវិកី, វេនតេយ្យី, គោតមី.

‘‘គុណវន្តុ ឦ’’ឥតីធ ‘‘វា’’តិ វត្តតេ.

សព្ពស្សេវ ន្តុប្បច្ចយស្ស តការោ ហោតិ វា ឦការប្បច្ចយេ បរេ, អញ្ញត្ថ សរលោបាទិ. គុណវតី, គុណវតី គុណវតិយោ, គុណវន្តី, គុណវន្តី គុណវន្តិយោ ឥច្ចាទិ ឥត្ថីសទ្ទសមំ.

ឯវំ កុលវតី, សីលវតី, យសវតី, រូបវតី, សតិមតី, គោត្តមតី.

មហន្តសទ្ទតោ ‘‘នទាទិតោ វា ឦ’’តិ ឦប្បច្ចយោ, ន្តុព្យបទេសោ វិកប្បេន តការាទេសោ. មហតី មហន្តី.

‘‘ភវន្ត ឦ’’ឥតីធ ‘‘ឦការេ’’តិ វត្តតេ.

សព្ពស្សេវ ភវន្តសទ្ទស្ស ភោតាទេសោ ហោតិ ឦការេ ឥត្ថិគតេ បរេ. សា ភោតី, ភោតី ភោតិយោ, ហេ ភោតិ, ហេ ភោតី ភោតិយោ ឥច្ចាទិ.

‘‘ភិក្ខុ’’ ឥតីធ ‘‘ឥត្ថិយ’’ន្តិ វត្តតេ ‘‘វា’’តិ ច.

១៩៣. បតិភិក្ខុរាជីការន្តេហិ ឥនី.

បតិ ភិក្ខុ រាជ ឥច្ចេតេហិ ឦការន្តេហិ ច ឥត្ថិយំ វត្តមានេហិ លិង្គេហិ ឥនីប្បច្ចយោ ហោតិ.

‘‘សរលោបោ’មាទេស’’ឥច្ចាទិសុត្តេ តុគ្គហណេន ក្វចិ បុព្ពលោបស្ស និសេធនតោ ‘‘វា បរោ អសរូបា’’តិ សរលោបោ. ភិក្ខុនី, ភិក្ខុនី ភិក្ខុនិយោ ឥច្ចាទិ.

គហបតិសទ្ទតោ ឥនី, ‘‘អត្ត’’មិតិ វត្តតេ.

បតិសទ្ទស្ស អន្តោ អត្តមាបជ្ជតេ ឥនីប្បច្ចយេ បរេ. តថេវ បរសរេ លុត្តេ ‘‘បុព្ពោ ចា’’តិ ទីឃោ, គហបតានី.

តថេវ រាជសទ្ទតោ ឥនី, សរលោបបកតិភាវា, រាជិនី. ឦការន្តេសុ ទណ្ឌីសទ្ទតោ ឥនី, សរលោបាទិ, ទណ្ឌិនី, ទណ្ឌិនី ទណ្ឌិនិយោ, ឯវំ ហត្ថិនី, មេធាវិនី, តបស្សិនី, បិយភាណិនី ឥច្ចាទិ.

‘‘បោក្ខរិនី’’ ឥតីធ ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឥការនការានំ អការណការាទេសា, បោក្ខរណី, បោក្ខរណី. ‘‘តតោ យោនមោ តូ’’តិ សុត្តេ តុគ្គហណេន យោនមោការោ ¶ ច, ឦការស្ស យការោ, ‘‘យវត’’មិច្ចាទិសុត្តេ ការគ្គហណេន ណ្យស្ស ញការោ, ទ្វិត្តំ. បោក្ខរញ្ញោ បោក្ខរណិយោ វា ឥច្ចាទិ.

វាធិការោ អនុត្តសមុច្ចយត្ថោ, តេន វិទូ យក្ខាទិតោបិ ឥនី, បរចិត្តវិទុនី, សរលោបរស្សត្តានិ, បរចិត្តវិទុនី បរចិត្តវិទុនិយោ, យក្ខិនី យក្ខិនិយោ, សីហិនី សីហិនិយោ ឥច្ចាទិ.

ឧការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ យាគុសទ្ទោ.

តស្ស រត្តិសទ្ទស្សេវ រូបនយោ. អមាទេសាទិអភាវោវ វិសេសោ.

យាគុ, យាគូ យាគុយោ, ហេ យាគុ, ហេ យាគូ យាគុយោ, យាគុំ, យាគូ យាគុយោ, យាគុយា, យាគូហិ យាគូភិ យាគុហិ យាគុភិ, យាគុយា, យាគូនំ យាគុនំ, យាគុយា, យាគូហិ យាគូភិ យាគុហិ យាគុភិ, យាគុយា, យាគូនំ យាគុនំ, យាគុយំ យាគុយា, យាគូសុ យាគុសុ.

ឯវំ ធាតុ ធេនុ កាសុ ទទ្ទុ កច្ឆុ កណ្ឌុ រជ្ជុ ករេណុ បិយង្គុ សស្សុអាទីនិ.

មាតុសទ្ទស្ស ភេទោ. តស្ស បិតុសទ្ទស្សេវ រូបនយោ. ‘‘អារត្ត’’មិតិ ភាវនិទ្ទេសេន អារាទេសាភាវេ ‘‘បតោ យា’’តិ យាទេសោវ វិសេសោ.

មាតា, មាតរោ, ភោតិ មាត, ភោតិ មាតា ភោតិយោ មាតរោ, មាតរំ, មាតរេ មាតរោ, មាតរា មាតុយា មត្យា, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឧការលោបោ ¶ , រស្សត្តញ្ច. មាតរេហិ មាតរេភិ មាតូហិ មាតូភិ មាតុហិ មាតុភិ, មាតុ មាតុស្ស មាតុយា, មាតរានំ មាតានំ មាតូនំ មាតុនំ, មាតរា មាតុយា, មាតរេហិ មាតរេភិ មាតូហិ មាតូភិ, មាតុ មាតុស្ស មាតុយា, មាតរានំ មាតានំ មាតូនំ មាតុនំ, មាតរិ, មាតរេសុ មាតូសុ មាតុសុ.

ឯវំ ធីតា, ធីតរោ, ទុហិតា, ទុហិតរោ ឥច្ចាទិ.

ឩការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ ជម្ពូសទ្ទោ.

ជម្ពូ, ជម្ពូ ជម្ពុយោ, ហេ ជម្ពុ, ហេ ជម្ពូ ជម្ពុយោ, ជម្ពុំ, ជម្ពូ ជម្ពុយោ ឥច្ចាទិ ឥត្ថីសទ្ទសមំ.

វាមូរូ នាគនាសូរូ, សមានិ ខលុ ជម្ពុយា.

ឱការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ គោសទ្ទោ.

តស្ស បុល្លិង្គគោសទ្ទស្សេវ រូបនយោ.

កញ្ញា រត្តិ នទី ឥត្ថី, មាតុលានី ច ភិក្ខុនី;

ទណ្ឌិនី យាគុ មាតា ច, ជម្ពូ គោតិត្ថិសង្គហោ.

អថ ¶ នបុំសកលិង្គានិ វុច្ចន្តេ.

អការន្តោ នបុំសកលិង្គោ ចិត្តសទ្ទោ.

បុរេ វិយ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, ‘‘ចិត្ត សិ’’ ឥតីធ –

‘‘នបុំសកេហិ, អតោ និច្ច’’ន្តិ ច វត្តតេ.

សិ, អំឥតិ ទ្វិបទមិទំ. អការន្តេហិ នបុំសកលិង្គេហិ បរស្ស សិវចនស្ស អំ ហោតិ និច្ចំ. សរលោបបកតិភាវាទិ, ចិត្តំ.

ពហុវចនេ ‘‘យោនំ និ នបុំសកេហី’’តិ វត្តតេ.

អការន្តេហិ នបុំសកលិង្គេហិ យោនំ និច្ចំ និ ហោតិ. ‘‘សព្ពយោនីនមាឯ’’តិ និស្ស វា អាការោ. អញ្ញត្ថ ‘‘យោសុ កត’’ឥច្ចាទិនា ទីឃោ. ចិត្តា ចិត្តានិ.

យោនំ និភាវេ ចាឯត្តេ, សិទ្ធេបិ អវិសេសតោ;

‘‘អតោ និច្ច’’ន្តិ អារម្ភា, អាឯត្តំ ក្វចិទេវិធ.

អាលបនេ គលោបោ. ហេ ចិត្ត, ហេ ចិត្តា ចិត្តានិ, ទុតិយាយំ និស្ស វិកប្បេនេការោ. ចិត្តំ, ចិត្តេ ចិត្តានិ. សេសំ បុរិសសទ្ទេន សមំ.

នឡិន ¶ លិង្គ មុខ’ង្គ ជល’ម្ពុជំ,

ភវន ភុវន លោហា’លាត តុណ្ឌ’ណ្ឌ បីឋំ;

ករណ មរណ ញាណា’រម្មណា’រញ្ញ តាណំ,

ចរណ នគរ តីរច្ឆត្ត ឆិទ្ទោ’ទកានិ –

កម្មសទ្ទស្ស តតិយេកវចនាទីសុ រូបភេទោ.

កម្មំ, កម្មា កម្មានិ, ហេ កម្ម, ហេ កម្មា កម្មានិ, កម្មំ, កម្មេ កម្មានិ.

‘‘វា, ឧ, នាម្ហិ, ចា’’តិ ច វត្តតេ.

កម្មសទ្ទន្តស្ស ឧការ អការាទេសា ហោន្តិ វា នាម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. អន្តគ្គហណេន ថាមទ្ធាទីនមន្តស្សបិ ឧត្តំ. ចសទ្ទគ្គហណេន យុវ មឃវានមន្តស្ស អា ហោតិ ក្វចិ នា សុឥច្ចេតេសុ. កម្មុនា កម្មនា កម្មេន វា, កម្មេហិ កម្មេភិ.

សស្មាសុ ‘‘ឧ នាម្ហិ ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន បុម កម្មថាមន្តស្ស ចុការោ វា សស្មាសូតិ ឧត្តំ. កម្មុនោ កម្មស្ស, កម្មានំ, កម្មុនា កម្មា កម្មម្ហា កម្មស្មា, កម្មេហិ កម្មេភិ, កម្មុនោ កម្មស្ស, កម្មានំ.

ស្មិំវចនេ ‘‘ព្រហ្មតោ តុ ស្មិំនី’’តិ ឯត្ថ តុសទ្ទេន ក្វចិ និ ហោតិ. កម្មនិ កម្មេ កម្មម្ហិ កម្មស្មិំ, កម្មេសុ.

ឯវំ ¶ ថាមុនា ថាមេន ថាមសា វា, ថាមុនោ ថាមស្ស, ថាមុនា ថាមា. អទ្ធុនា, អទ្ធុនោ ឥច្ចាទិ បុរិមសមំ.

គុណវន្តុ សិ, ‘‘សវិភត្តិស្ស, ន្តុស្ស, សិម្ហី’’តិ ច វត្តតេ.

នបុំសកេ វត្តមានស្ស លិង្គស្ស សម្ពន្ធិនោ ន្តុប្បច្ចយស្ស សវិភត្តិស្ស អំ ហោតិ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. គុណវំ ចិត្តំ.

យោម្ហិ ‘‘ន្តុស្សន្តោ យោសុ ចា’’តិ អត្តំ, ឥការោ ច. គុណវន្តិ, គុណវន្តានិ, សេសំ ញេយ្យំ.

គច្ឆន្ត សិ, ‘‘សិម្ហិ គច្ឆន្តាទីនំ ន្តសទ្ទោ អ’’មិតិ អំ. គច្ឆំ គច្ឆន្តំ, គច្ឆន្តា គច្ឆន្តានិ.

អាការន្តោ នបុំសកលិង្គោ អស្សទ្ធាសទ្ទោ.

‘‘សមាសស្សា’’តិ អធិកិច្ច ‘‘សរោ រស្សោ នបុំសកេ’’តិ សមាសន្តស្ស រស្សត្តំ, សមាសត្តា នាមព្យបទេសោ, ស្យាទ្យុប្បត្តិ. សេសំ ចិត្តសមំ.

អស្សទ្ធំ កុលំ, អស្សទ្ធា អស្សទ្ធានិ កុលានិ ឥច្ចាទិ.

តថា មុខនាសិកាសទ្ទោ. តស្ស ទ្វន្ទេកត្តា សព្ពត្ថេកវចនមេវ. មុខនាសិកំ, ហេ មុខនាសិក, មុខនាសិកំ, មុខនាសិកេន ឥច្ចាទិ.

ឥការន្តោ ¶ នបុំសកលិង្គោ អដ្ឋិសទ្ទោ.

ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ, អដ្ឋិ.

នបុំសកលិង្គេហិ បរេសំ សព្ពេសំ យោនំ និ ហោតិ វា.

អដ្ឋីនិ, អញ្ញត្ថ និច្ចំ យោលោបោ, ទីឃោ ច, អដ្ឋី, តថា ហេ អដ្ឋិ, ហេ អដ្ឋី អដ្ឋីនិ, អដ្ឋិំ, អដ្ឋី អដ្ឋីនិ, អដ្ឋិនា ឥច្ចាទិ អគ្គិសទ្ទសមំ.

ឯវំ សត្ថិ ទធិ វារិ អក្ខិ អច្ឆិ អច្ចិ ឥច្ចាទីនិ.

ឦការន្តោ នបុំសកលិង្គោ សុខការីសទ្ទោ.

‘‘សុខភារី សិ’’ ឥតីធ អនបុំសកត្តាភាវា សិស្មិម្បិ ‘‘អឃោ រស្ស’’មិច្ចាទិនា រស្សត្តំ, សិលោបោ. សុខការិ ទានំ, សុខការី សុខការីនិ, ហេ សុខការិ, ហេ សុខការី ហេ សុខការីនិ, សុខការិនំ សុខការិំ, សុខការី សុខការីនិ.

សេសំ ទណ្ឌីសទ្ទសមំ. ឯវំ សីឃយាយីអាទីនិ.

ឧការន្តោ នបុំសកលិង្គោ អាយុសទ្ទោ. តស្ស អដ្ឋិសទ្ទស្សេវ រូបនយោ.

អាយុ, អាយូ អាយូនិ, ហេ អាយុ, ហេ អាយូ ហេ អាយូនិ, អាយុំ, អាយូ អាយូនិ, អាយុនា អាយុសាតិ ¶ មនោគណាទិត្តា សិទ្ធំ. អាយូហិ អាយូភិ, អាយុនោ អាយុស្ស, អាយូនមិច្ចាទិ.

ឯវំ ចក្ខុ វសុ ធនុ ទារុ តិបុ មធុ ហិង្គុ សិគ្គុ វត្ថុ មត្ថុ ជតុ អម្ពុ អស្សុអាទីនិ.

ឩការន្តោ នបុំសកលិង្គោ គោត្រភូសទ្ទោ.

គោត្រភូ សិ, នបុំសកត្តា រស្សត្តំ, សិលោបោ. គោត្រភុ ចិត្តំ, គោត្រភូ គោត្រភូនិ, ហេ គោត្រភុ, ហេ គោត្រភូ ហេ គោត្រភូនិ, គោត្រភុំ, គោត្រភូ គោត្រភូនិ, គោត្រភុនា ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គេ អភិភូសទ្ទសមំ.

ឯវំ អភិភូ សយម្ភូ ធម្មញ្ញូអាទីនិ.

ឱការន្តោ នបុំសកលិង្គោ ចិត្តគោសទ្ទោ.

‘‘ចិត្តា គាវោ អស្ស កុលស្សា’’តិ អត្ថេ ពហុព្ពីហិសមាសេ កតេ ‘‘សរោ រស្សោ នបុំសកេ’’តិ ឱការស្ស ឋានប្បយតនាសន្នត្តា រស្សត្តមុការោ, ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ. ចិត្តគុ កុលំ, ចិត្តគូ ចិត្តគូនិ ឥច្ចាទិ អាយុសទ្ទសមំ.

ចិត្តំ កម្មញ្ច អស្សទ្ធ-មថដ្ឋិ សុខការិ ច;

អាយុ គោត្រភូ ធម្មញ្ញូ, ចិត្តគូតិ នបុំសកេ.

សព្ព, កតរ, កតម, ឧភយ, ឥតរ, អញ្ញ, អញ្ញតរ, អញ្ញតម, បុព្ព, បរ, អបរ, ទក្ខិណ, ឧត្តរ, អធរ, យ, ត, ឯត, ឥម, អមុ, កិំ, ឯក, ឧភ, ទ្វិ, តិ, ចតុ, តុម្ហ, អម្ហ ឥតិ សត្តវីសតិ សព្ពនាមានិ, តានិ សព្ពនាមត្តា តិលិង្គានិ.

តត្ថ សព្ពសទ្ទោ និរវសេសត្ថោ, សោ យទា បុល្លិង្គវិសិដ្ឋត្ថាភិធាយី, តទា រូបនយោ. បុរេ វិយ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, ‘‘សោ’’តិ សិស្ស ឱការោ, សរលោបបរនយនានិ. សព្ពោ ជនោ.

ពហុវចនេ ‘‘សព្ព យោ’’ ឥតីធ ‘‘បរសមញ្ញា បយោគេ’’តិ សព្ពាទីនំ សព្ពនាមសញ្ញា.

សព្ពេសំ ឥត្ថិបុមនបុំសកានំ នាមានិ សព្ពនាមានិ, តេសំ សព្ពេសំ សព្ពនាមសញ្ញានំ លិង្គានំ អការតោ បរោ បឋមោ យោ ឯត្តមាបជ្ជតេ. សព្ពេ បុរិសា.

ហេ សព្ព សព្ពា, ហេ សព្ពេ, សព្ពំ, សព្ពេ, សព្ពេន, សព្ពេហិ សព្ពេភិ.

ចតុត្ថេកវចនេ អាយាទេសេ សម្បត្តេ –

‘‘អតោ, អា ឯ, ស្មាស្មិំនំ, អាយ ចតុត្ថេកវចនស្សា’’តិ ច វត្តតេ.

អការន្តេហិ សព្ពនាមេហិ បរេសំ ស្មា ស្មិំ ឥច្ចេតេសំ, ចតុត្ថេកវចនស្ស ច អា ឯ អាយឥច្ចេតេ អាទេសា នេវ ហោន្តីតិ អាយាទេសាភាវោ. ចគ្គហណំ កត្ថចិ បដិសេធនិវត្តនត្ថំ, តេន បុព្ពាទីហិ ស្មា ស្មិំនំ អា ឯ ច ហោន្តិ. សព្ពស្ស.

សព្ពេសំ សព្ពនាមានំ អការោ ឯត្តមាបជ្ជតេ នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ.

សព្ពតោ សព្ពនាមតោ បរស្ស នំវចនស្ស សំ សានំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ.

សព្ពេសំ សព្ពេសានំ, សព្ពស្មា សព្ពម្ហា, សព្ពេហិ សព្ពេភិ, សព្ពស្ស, សព្ពេសំ សព្ពេសានំ, សព្ពស្មិំ សព្ពម្ហិ, សព្ពេសុ.

ឥត្ថិយំ ‘‘ឥត្ថិយមតោ អាប្បច្ចយោ’’តិ អាប្បច្ចយោ. អញ្ញំ កញ្ញាសទ្ទសមំ អញ្ញត្រ ស នំ ស្មិំវចនេហិ. សព្ពា បជា, សព្ពា សព្ពាយោ, ហេ សព្ពេ, ហេ សព្ពា សព្ពាយោ, សព្ពំ, សព្ពា សព្ពាយោ, សព្ពាយ, សព្ពាហិ សព្ពាភិ.

ចតុត្ថេកវចនេ ‘‘សព្ពនាមតោ វា’’, សព្ពតោ កោតិ ឥតោ ‘‘សព្ពតោ’’តិ ច វត្តតេ.

សព្ពតោ សព្ពនាមតោ ឃបសញ្ញតោ ស្មិំ សឥច្ចេតេសំ យថាក្កមំ សំសាអាទេសា ហោន្តិ វា.

‘‘សំសាស្វេកវចនេសុ ចា’’តិ វត្តតេ.

ឃសញ្ញោ អាការោ រស្សមាបជ្ជតេ សំសាស្វេកវចនេសុ វិភត្តាទេសេសុ បរេសុ.

សំ សាឥច្ចេតេសុ ឯកវចនដ្ឋានសម្ភូតេសុ វិភត្តាទេសេសុ បរេសុ លិង្គម្ហា សការាគមោ ហោតិ.

សព្ពស្សា សព្ពាយ, សព្ពាសំ សព្ពាសានំ, សព្ពាយ, សព្ពាហិ សព្ពាភិ, សព្ពស្សា សព្ពាយ, សព្ពាសំ សព្ពាសានំ.

ស្មិំម្ហិ ‘‘សព្ពនាមតោ, ឃបតោ’’តិ ច វត្តតេ.

ឯតេហិ សព្ពនាមេហិ ឃបសញ្ញេហិ បរស្ស ស្មិំវចនស្ស នេវ អាយ យាទេសា ហោន្តីតិ អាយាភាវោ. វាធិការតោ ក្វចិ ហោតិ ទក្ខិណាយ ឧត្តរាយាតិ អាទិ.

សំយមាទេសា, សព្ពស្សំ សព្ពាយំ, សព្ពាសុ.

នបុំសកេ សព្ពំ ចិត្តំ, សព្ពានិ, ហេ សព្ព, ហេ សព្ពានិ, សព្ពំ, សព្ពានិ. សេសំ បុល្លិង្គេ វិយ ញេយ្យំ.

ឯវំ ¶ កតរាទីនំ អញ្ញតមសទ្ទបរិយន្តានំ តីសុបិ លិង្គេសុ រូបនយោ.

តត្ថ កតរកតមសទ្ទា បុច្ឆនត្ថា.

ឧភយសទ្ទោ ទ្វិអវយវសមុទាយវចនោ.

ឥតរសទ្ទោ វុត្តប្បដិយោគវចនោ.

អញ្ញតរ អញ្ញតមសទ្ទា អនិយមត្ថា.

‘‘យោ, សព្ពនាមការតេ បឋមោ’’តិ ច វត្តតេ.

ទ្វន្ទសមាសដ្ឋា សព្ពនាមការតោ បរោ បឋមោ យោ ឯត្តមាបជ្ជតេ វា. កតរោ ច កតមោ ចាតិ កតរកតមេ, កតរកតមា វា ឥច្ចាទិ.

បុព្ពាទយោ ទិសាទិវវត្ថានវចនា.

បុព្ពោ កាលោ. ពហុវចនេ ‘‘ធាតុលិង្គេហិ បរា បច្ចយា’’តិ ឯត្ថ បរាតិ និទ្ទេសតោ បុព្ពាទីហិ យោវចនស្ស វិកប្បេនេការោ.

បុព្ពេ បុព្ពា, ហេ បុព្ព, ហេ បុព្ពេ ហេ បុព្ពា, បុព្ពំ, បុព្ពេ, បុព្ពេន, បុព្ពេហិ បុព្ពេភិ, បុព្ពស្ស, បុព្ពេសំ បុព្ពេសានំ. ‘‘ស្មាស្មិំនំ វា’’តិ វិកប្បេនាការេការា. បុព្ពា បុព្ពស្មា បុព្ពម្ហា, បុព្ពេហិ បុព្ពេភិ, បុព្ពស្ស, បុព្ពេសំ បុព្ពេសានំ, បុព្ពេ បុព្ពស្មិំ បុព្ពម្ហិ, បុព្ពេសុ.

ឥត្ថិយំ បុព្ពា ទិសា, បុព្ពា បុព្ពាយោ ឥច្ចាទិ សព្ពាសទ្ទសមំ.

នបុំសកេ ¶ បុព្ពំ ឋានំ, បុព្ពានិ, ហេ បុព្ព, ហេ បុព្ពានិ, បុព្ពំ, បុព្ពានិ, សេសំ បុល្លិង្គសមំ. ឯវំ បរាបរទក្ខិណុត្តរាធរសទ្ទា.

‘‘សព្ពនាមតោ, ទ្វន្ទដ្ឋា’’តិ ច វត្តតេ.

ទ្វន្ទដ្ឋា សព្ពនាមតោ បរស្ស យោវចនស្ស ឋបេត្វា ឯត្តំ អញ្ញំ សព្ពនាមិកំ ការិយំ ន ហោតីតិ សំសានមាទេសាភាវោ. បុព្ពាបរានំ, បុព្ពុត្តរានំ អធរុត្តរានំ, ‘‘នាញ្ញំ សព្ពនាមិក’’ន្តិ វិនាធិការេន យោគេន តតិយាសមាសេបិ. មាសបុព្ពាយ, មាសបុព្ពានំ.

‘‘នាញ្ញំ សព្ពនាមិក’’ន្តិ ច វត្តតេ.

ពហុព្ពីហិម្ហិ ច សមាសេ សព្ពនាមិកវិធានំ នាញ្ញំ ហោតិ. បិយបុព្ពាយ, បិយបុព្ពានំ, បិយបុព្ពេ.

ចសទ្ទគ្គហណេន ទិសត្ថសព្ពនាមានំ ពហុព្ពីហិម្ហិ សព្ពនាមិកវិធានំវ ហោតិ.

ទក្ខិណស្សា ច បុព្ពស្សា ច យទន្តរាឡន្តិ អត្ថេ ពហុព្ពីហិ, ទក្ខិណបុព្ពស្សំ, ទក្ខិណបុព្ពស្សា, ឯវំ ឧត្តរបុព្ពស្សំ, ឧត្តរបុព្ពស្សា ឥច្ចាទិ.

យតេតសទ្ទាទីនមាលបនេ រូបំ ន សម្ភវតិ. យសទ្ទោ អនិយមត្ថោ.

យោ បុរិសោ, យេ បុរិសា, យំ, យេ. យា កញ្ញា, យា យាយោ, យំ, យា យាយោ. យំ ចិត្តំ, យានិ, យំ, យានិ. សេសំ សព្ពត្ថ សព្ពសទ្ទសមំ.

ត ¶ ឯត ឥម អមុ កិំឥច្ចេតេ បរម្មុខ សមីប អច្ចន្តសមីបទូរ បុច្ឆនត្ថវចនា.

‘‘អនបុំសកស្សាយំ សិម្ហីតិ, ស’’មិតិ ច វត្តតេ.

ឯត តឥច្ចេតេសំ អនបុំសកានំ តការោ សការមាបជ្ជតេ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. សោ បុរិសោ.

សព្ពនាមគ្គហណញ្ច, ឥតោ តគ្គហណញ្ច វត្តតេ.

តឥច្ចេតស្ស សព្ពនាមស្ស តការស្ស នត្តំ ហោតិ វា សព្ពត្ថ លិង្គេសុ. នេ តេ, នំ តំ, នេ តេ, នេន តេន, នេហិ នេភិ តេហិ តេភិ.

‘‘សព្ពស្ស, តស្ស វា សព្ពត្ថា’’តិ ច វត្តតេ.

តឥច្ចេតស្ស សព្ពនាមស្ស សព្ពស្សេវ អត្តំ ហោតិ វា ស ស្មា ស្មិំ សំ សាឥច្ចេតេសុ វចនេសុ សព្ពត្ថ លិង្គេសុ. អស្ស នស្ស តស្ស, នេសំ តេសំ នេសានំ តេសានំ.

‘‘ស្មាហិស្មិំនំ ម្ហាភិម្ហិ វា’’តិ ឥតោ ‘‘ស្មាស្មិំនំ, ម្ហាម្ហី’’តិ ច វត្តតេ.

ត ឥមឥច្ចេតេហិ កតាការេហិ បរេសំ ស្មាស្មិំនំ ម្ហា ម្ហិឥច្ចេតេ អាទេសា ន ហោន្តិ.

អថ ¶ សរានមេវ សន្ធិការិយេ សម្បត្តេ បកតិភាវោ វុច្ចតេ.

សរា ខោ សរេ បរេ ក្វចិ ឆន្ទភេទាសុខុច្ចារណដ្ឋានេ, សន្ធិច្ឆារហិតដ្ឋានេ ច បកតិរូបានិ ហោន្តិ, ន លោបាទេសវិការមាបជ្ជន្តេតិ អត្ថោ.

តត្ថ បកតិដ្ឋានំ នាម អាលបនន្តា អនិតិស្មិំ អច្ឆន្ទានុរក្ខណេ អសមាសេ បទន្តទីឃា ច ឥការុការា ច នាមបទន្តាតីតក្រិយាទិម្ហីតិ ឯវមាទិ.

អាលបនន្តេសុ តាវ – កតមា ចានន្ទ អនិច្ចសញ្ញា, កតមា ចានន្ទ អាទីនវសញ្ញា, សារិបុត្ត ឥធេកច្ចោ, ឯហិ សិវិក ឧដ្ឋេហិ, ឧបាសកា ឥធេកច្ចោ, ភោតិ អយ្យេ, ភិក្ខុ អរោគំ តវ សីលំ, សិញ្ច ភិក្ខុ ឥមំ នាវំ, ភិក្ខវេ ឯវំ វទាមិ, បញ្ចិមេ គហបតយោ អានិសំសា ឥច្ចេវមាទីសុ បកតិភាវោ, បុព្ពស្សរលោបយវាទេសាទយោ ន ហោន្តិ.

ក្វចិគ្គហណេន ឥតិស្មិំ ឆន្ទានុរក្ខណេ សន្ធិ ហោតិ, យថា – សក្កា ទេវីតិ, នមោ តេ ពុទ្ធ វីរត្ថុ.

សរេតិ កិំ? សាធុ មហារាជាតិ, ឯវំ កិរ ភិក្ខូតិ.

អសមាសេ បទន្តទីឃេសុ – អាយស្មា អានន្ទោ គាថា អជ្ឈភាសិ, ទេវា អាភស្សរា យថា, តេវិជ្ជា ឥទ្ធិប្បត្តា ¶ ច, ភគវា ឧដ្ឋាយាសនា, ភគវា ឯតទវោច, អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ, គន្ត្វា ឱលោកេន្តោ, ភូតវាទី អត្ថវាទី, យំ ឥត្ថី អរហា អស្ស, សាមាវតី អាហ, បាបការី ឧភយត្ថ តប្បតិ, នទី ឱត្ថរតិ, យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា, ភិក្ខូ អាមន្តេសិ, ភិក្ខូឧជ្ឈាយិំសុ, ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ, ឥមស្មិំ គាមេ អារក្ខកា, សព្ពេ ឥមេ, កតមេ ឯកាទស, គម្ភីរេ ឱទកន្តិកេ, អប្បមាទោ អមតបទំ, សង្ឃោ អាគច្ឆតុ, កោ ឥមំ បថវិំ វិច្ចេស្សតិ, អាលោកោ ឧទបាទិ, ឯកោ ឯកាយ, ចត្តារោ ឱឃា.

និបាតេសុបិ – អរេ អហម្បិ, សចេ ឥមស្ស កាយស្ស, នោ អភិក្កមោ, អហោ អច្ឆរិយោ, អថោ អន្តោ ច, អថ ខោ អាយស្មា, អថោ ឱដ្ឋវចិត្តកា, តតោ អាមន្តយី សត្ថា.

ក្វចិគ្គហណេន អការ ឥតីវេវេត្ថាទីសុ សន្ធិបិ. យថា – អាគតត្ថ, អាគតម្ហា, កតមាស្សុ ចត្តារោ, អប្បស្សុតាយំ បុរិសោ, ឥត្ថីតិ, ច មរីវ, សព្ពេវ, ស្វេវ, ឯសេវ នយោ, បរិសុទ្ធេត្ថាយស្មន្តោ, នេត្ថ, តំ កុតេត្ថ លព្ភា, សចេស ព្រាហ្មណ, តថូបមំ, យថាហ.

អសមាសេតិ កិំ? ជិវ្ហាយតនំ, អវិជ្ជោឃោ, ឥត្ថិន្ទ្រិយំ, អភិភាយតនំ, ភយតុបដ្ឋានំ. អច្ឆន្ទានុរក្ខណេតិ ¶ កិំ? សទ្ធីធ វិត្តំ បុរិសស្ស សេដ្ឋំ, យោ មិស្សរោ.

នាមបទន្តឥការុការេសុ – គាថាហិ អជ្ឈភាសិ, បុប្ផានិ អាហរិំសុ, សត្ថុ អទាសិ.

សរា ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ បកតិរូបា ហោន្តីតិ យេភុយ្យេន ទីឃរស្សលោបេហិ វិការាភាវោ. យថា – អច្ចយោ, បច្ចយោ, ភាសតិ វា ករោតិ វា, វេទនាក្ខន្ធោ, ភាគ្យវា, ភទ្រោ កសាមិវ, ទីយតិ, តុណ្ហីភូតោ, សោ ធម្មំ ទេសេតិ.

ឥតិ បកតិសន្ធិវិធានំ និដ្ឋិតំ.

‘‘ព្យញ្ជនេ’’តិ អធិការោ, ‘‘សរា, ក្វចី’’តិ ច វត្តតេ.

សរា ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ ក្វចិ ទីឃំ បប្បោន្តីតិ សុត្តសុខុច្ចារណឆន្ទានុរក្ខណដ្ឋានេសុ ទីឃោ.

ត្យស្ស បហីនា ត្យាស្ស បហីនា, ស្វស្ស ស្វាស្ស, មធុវ មញ្ញតិ ពាលោ មធុវា មញ្ញតី ពាលោ, តថា ឯវំ គាមេ មុនី ¶ ចរេ, ខន្តី បរមំ តបោ តិតិក្ខា, ន មង្កូ ភវិស្សាមិ, ស្វាក្ខាតោ, យ្វាហំ, កាមតោ ជាយតី សោកោ, កាមតោ ជាយតី ភយំ, សក្កោ ឧជូ ច សុហុជូ ច, អនូបឃាតោ, ទូរក្ខំ, ទូរមំ, សូរក្ខំ, ទូហរតា.

ក្វចីតិ កិំ? ត្យជ្ជ, ស្វស្ស, បតិលិយ្យតិ.

យិដ្ឋំ វា ហុតំ វា លោកេ, យទិ វា សាវកេ, បុគ្គលា ធម្មទសា តេ, ភោវាទី នាម សោ ហោតិ, យថាភាវី គុណេន សោ ឥតីធ –

សរា ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ ក្វចិ រស្សំ បប្បោន្តីតិ ឆន្ទានុរក្ខណេ, អាគមេ, សំយោគេ ច រស្សត្តំ.

ឆន្ទានុរក្ខណេ តាវ យិដ្ឋំវ ហុតំវ លោកេ, យទិវ សាវកេ, បុគ្គល ធម្មទសា តេ, ភោវាទិ នាម សោ ហោតិ, យថាភាវិ គុណេន សោ.

សំយោគេ បរាកមោ បរក្កមោ, អាសាទោ អស្សាទោ, ឯវំ តណ្ហក្ខយោ, ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ, ថុល្លច្ចយោ.

ក្វចីតិ កិំ? មាយិទំ, មនសា ទញ្ញា វិមុត្តានំ, យថាក្កមំ, អាខ្យាតិកំ, ទីយ្យតិ, សូយ្យតិ.

ឯសោ ខោ ព្យន្តិំ កាហិតិ, សោ គច្ឆំ ន និវត្តតិ ឥច្ចត្រ –

សរា ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ ក្វចិ លោបំ បប្បោន្តិ, តត្រ លុត្តេ ឋានេ អការាគមោ ច ហោតិ. ឯតតសទ្ទន្តោការស្សេវាយំ លោបោ.

ឯស ខោ ព្យន្តិំ កាហិតិ, ស គច្ឆំ ន និវត្តតិ, ឯវំ ឯស ធម្មោ, ឯស បត្តោសិ, ស មុនិ, ស សីលវា.

ក្វចីតិ កិំ? ឯសោ ធម្មោ, សោ មុនិ, សោ សីលវា.

ចសទ្ទេន ឯតសទ្ទន្តស្ស សរេបិ ក្វចិ លោបោ. យថា – ឯស អត្ថោ, ឯស អាភោគោ, ឯស ឥទានិ.

វិបរិណាមេន ‘‘សរម្ហា, ព្យញ្ជនស្សា’’តិ ច វត្តតេ.

សរម្ហា បរស្ស ព្យញ្ជនស្ស ទ្វេភាវោ ហោតិ ឋានេ. ទ្វិន្នំ ភាវោ ទ្វិភាវោ, សោ ឯវ ទ្វេភាវោ.

ឯត្ថ ច ឋានំ នាម រស្សាការតោ បរំ ប បតិ បដិកមុកុស កុធ កី គហ ជុត ញាសិ សុ សម្ភូ សរ សសាទីនមាទិព្យញ្ជនានំ ទ្វេភាវំ, តិក តយ តិំស វតាទីនមាទិ ច, វតុ វដុទិសាទីនមន្តញ្ច, ឧ ទុ និ-ឧបសគ្គ ត ចតុ ឆ សន្តសទ្ទាទេសាទិបរញ្ច, អបទន្តា នាការទីឃតោ យការាទិ ច,

យវតំ តលនាទីន-មាទេសោ ច សយាទិនំ;

សហ ធាត្វន្តស្សាទេសោ, សីសការោ តបាទិតោ.

ឆន្ទានុរក្ខណេ ច – ឃរ ឈេ ធំសុ ភមាទីនមាទិ ច, រស្សាការតោ វគ្គានំ ចតុត្ថទុតិយា ច ឥច្ចេវមាទិ.

តត្ថ ¶ ប បតិ បដីសុ តាវ – ឥធ បមាទោ ឥធប្បមាទោ, ឯវំ អប្បមាទោ, វិប្បយុត្តោ, សុប្បសន្នោ, សម្មា បធានំ សម្មប្បធានំ, រស្សត្តំ, អប្បតិវត្តិយោ, អធិបតិប្បច្ចយោ, សុប្បតិដ្ឋិតោ, អប្បដិបុគ្គលោ, វិប្បដិសារោ, សុប្បដិបន្នោ, សុប្បដិបត្តិ.

កមាទិធាតូសុ – បក្កមោ, បដិក្កមោ, ហេតុក្កមោ, អាកមតិ អក្កមតិ, ឯវំ បរក្កមតិ, យថាក្កមំ.

បក្កោសតិ, បដិក្កោសតិ, អនុក្កោសតិ, អាកោសតិ, អក្កោសតិ.

បគ្គហោ, វិគ្គហោ, អនុគ្គហោ, និគ្គហោ, ចន្ទគ្គហោ, ទិដ្ឋិគ្គាហោ.

កតញ្ញូ, វិញ្ញូ, បញ្ញាណំ, វិញ្ញាណំ, អនុញ្ញា, មនុញ្ញា, សមញ្ញា.

អប្បស្សុតោ, វិស្សុតោ, ពហុស្សុតោ, អាសវា អស្សវា.

អដ្ដស្សរោ, វិស្សរតិ, អនុស្សរតិ.

បស្សសន្តោ, វិស្សសន្តោ, មហុស្សសន្តោ, អាសាសោ អស្សាសោ.

អវិស្សជ្ជេន្តោ, វិស្សជ្ជេន្តោ, បរិច្ចជន្តោ, ឧបទ្ទវោ, ឧបក្កិលិដ្ឋោ, មិត្តទ្ទុ, អាយព្ពយោ, ឧទព្ពហិ ឥច្ចាទិ.

សរម្ហាតិ ¶ កិំ? សម្បយុត្តោ, សម្បតិជាតោ, សម្បដិច្ឆន្នំ, សង្កមន្តោ, សង្គហោ.

ឋានេតិ កិំ? មា ច បមាទោ, បតិគយ្ហតិ, វចីបកោបំ រក្ខេយ្យ, យេ បមត្តា យថា មតា, មនោបកោបំ រក្ខេយ្យ, ឥធ មោទតិ, បេច្ច មោទតិ.

តិកាទីសុ – កុសលត្តិកំ, បីតិត្តិកំ, ហេតុត្តិកំ, វេទនាត្តិកំ, លោកត្តយំ, ពោធិត្តយំ, វត្ថុត្តយំ. ឯកត្តិំស, ទ្វត្តិំស, ចតុត្តិំស. សីលព្ពតំ, សុព្ពតោ, សប្បីតិកោ, សមន្នាគតោ, បុនប្បុនំ ឥច្ចាទិ.

វតុ វដុ ទិសាទីនមន្តេ យថា – វត្តតិ, វដ្ដតិ, ទស្សនំ, ផស្សោ ឥច្ចាទិ.

ឧ ទុ និ ឧបសគ្គាទិបរេសុ – ឧកំសោ ឧក្កំសោ. ទុករំ ទុក្ករំ, និកង្ខោ និក្កង្ខេ.

ឯវំ ឧគ្គតំ, ទុច្ចរិតំ, និជ្ជដំ, ឧញ្ញាតំ, ឧន្នតិ, ឧត្តរោ, ទុក្ករោ, និទ្ទរោ, ឧន្នតោ, ទុប្បញ្ញោ, ទុព្ពលោ, និម្មលោ, ឧយ្យុត្តោ, ទុល្លភោ, និព្ពត្តោ, ឧស្សាហោ, ទុស្សហោ, និស្សារោ.

តថា តក្ករោ, តជ្ជោ, តន្និន្នោ, តប្បភវោ, តម្មយោ.

ចតុក្កំ, ចតុទ្ទិសំ, ចតុប្បាទោ, ចតុព្ពិធំ, ចតុស្សាលំ.

ឆក្កំ, ឆន្នវុតិ, ឆប្បទិកា, ឆព្ពស្សានិ.

សក្ការោ, សក្កតោ, សទ្ទិដ្ឋិ, សប្បុរិសោ, មហព្ពលោ.

ឋានេតិ កិំ? និកាយោ, និទានំ, និវាសោ, និវាតោ, តតោ, ចតុវីសតិ, ឆសដ្ឋិ.

យការាទិម្ហិ ¶ – នីយ្យតិ, សូយ្យតិ, អភិភូយ្យ, វិចេយ្យ, វិនេយ្យ, ធេយ្យំ, នេយ្យំ, សេយ្យោ, ជេយ្យោ, វេយ្យាករណោ.

អនាការគ្គហណំ កិំ? មាលាយ, ទោលាយ, សមាទាយ.

ឋានេតិ កិំ? ឧបនីយតិ, សូយតិ, តោយំ.

យវតមាទេសេ – ជាតិ អន្ធោ, វិបលិ អាសោ, អនិ អាយោ, យទិ ឯវំ, អបិ ឯកច្ចេ, អបិ ឯកទា ឥច្ចត្រ, ឥការស្ស ‘‘ឥវណ្ណោ យំ នវា’’តិ យការេ កតេ –

‘‘សព្ពស្ស សោ ទាម្ហិ វា’’តិ ឥតោ មណ្ឌូកគតិយា វាតិ វត្តតេ.

៤១. យវតំ តលនទការានំ ព្យញ្ជនានិ ចលញជការត្តំ.

យការវន្តានំ តលនទការានំ សំយោគព្យញ្ជនានិ យថាក្កមំ ចលញជការត្តមាបជ្ជន្តេ វា.

ការគ្គហណំ យវតំ សការ ក ច ដ បវគ្គានំ សការកចដបវគ្គាទេសត្ថំ, តថា យវតំ ត ធ ណការានំ ឆ ឈញការាទេសត្ថញ្ច, តតោ យវតមាទេសស្ស អនេន ទ្វិភាវោ.

ជច្ចន្ធោ, វិបល្លាសោ, អញ្ញាយោ, យជ្ជេវំ, អប្បេកច្ចេ អប្បេកទា.

វាតិ កិំ? បដិសន្ថារវុត្យស្ស, ពាល្យំ, អាលស្យំ.

សរម្ហាតិ កិំ? អញាយោ, អាកាសានញ្ចាយតនំ.

តបាទិតោ សិម្ហិ – តបស្សី, យសស្សី.

ឆន្ទានុរក្ខណេ ¶ – នប្បជ្ជហេ វណ្ណពលំ បុរាណំ, ឧជ្ជុគតេសុ សេយ្យោ, គច្ឆន្តិ សុគ្គតិន្តិ.

វគ្គចតុត្ថទុតិយេសុ បន តស្មិំយេវាធិការេ ‘‘បរទ្វេភាវោ ឋានេ’’តិ ច វត្តតេ.

វគ្គចតុត្ថទុតិយានំ សទិសវសេន ទ្វិភាវេ សម្បត្តេ និយមត្ថមាហ.

៤២. វគ្គេ ឃោសាឃោសានំ តតិយបឋមា.

សរម្ហា បរភូតានំ វគ្គេ ឃោសាឃោសានំ ព្យញ្ជនានំ យថាក្កមំ វគ្គតតិយ បឋមក្ខរា ទ្វិភាវំ គច្ឆន្តិ ឋានេតិ ឋានាសន្នវសេន តព្ពគ្គេ តតិយបឋមាវ ហោន្តិ.

ឯត្ថ ច សម្បត្តេ និយមត្តា ឃោសាឃោសគ្គហណេន ចតុត្ថទុតិយាវ អធិប្បេតា, ឥតរថា អនិដ្ឋប្បសង្គោសិយា. តេន ‘‘កតញ្ញូ, តន្នយោ, តម្មយោ’’តិអាទីសុ វគ្គបញ្ចមានំ សតិបិ ឃោសត្តេ តតិយប្បសង្គោន ហោតិ, ឋានាធិការតោ វា.

ឃរាទីសុ ប ឧ ទុ និអាទិបរចតុត្ថេសុ តាវ – បឃរតិ បគ្ឃរតិ, ឯវំ ឧគ្ឃរតិ, ឧគ្ឃាដេតិ, ទុគ្ឃោសោ, និគ្ឃោសោ, ឯសេវ ចជ្ឈានផលោ, បឋមជ្ឈានំ, អភិជ្ឈាយតិ, ឧជ្ឈាយតិ, វិទ្ធំសេតិ, ឧទ្ធំសិតោ, ឧទ្ធារោ, និទ្ធារោ, និទ្ធនោ, និទ្ធុតោ, វិព្ភន្តោ, ឧព្ភតោ, ទុព្ភិក្ខំ, និព្ភយំ, តព្ភាវោ, ចតុទ្ធា, ចភុព្ភិ, ឆទ្ធា, សទ្ធម្មោ, សព្ភូតោ, មហទ្ធនោ, មហព្ភយំ.

យវត មាទេសាទីសុ – ពោជ្ឈង្គា, អាសព្ភំ, ពុជ្ឈិតព្ពំ, ពុជ្ឈតិ.

ឋានេតិ ¶ កិំ? សីលវន្តស្ស ឈាយិនោ, យេ ឈានប្បសុតា ធីរា, និធានំ, មហាធនំ.

រស្សាការតោបរំ វគ្គទុតិយេសុ – បញ្ច ខន្ធា បញ្ចក្ខន្ធា, ឯវំរូបក្ខន្ធោ, អក្ខមោ, អភិក្ខណំ, អវិក្ខេបោ, ជាតិក្ខេត្តំ, ធាតុក្ខោភោ, អាយុក្ខយោ. សេតឆត្តំ សេតច្ឆត្តំ, ឯវំ សព្ពច្ឆន្នំ, វិច្ឆិន្នំ, ពោធិច្ឆាយា, ជម្ពុច្ឆាយា, សមុច្ឆេទោ. តត្រ ឋិតោ តត្រដ្ឋិតោ, ឯវំ ថលដ្ឋំ, ជលដ្ឋំ, អធិដ្ឋិតំ, និដ្ឋិតំ, ចត្តារិដ្ឋានានិ, គរុដ្ឋានិយោ, សមុដ្ឋិតោ, សុប្បដ្ឋានោ. យសត្ថេរោ, យត្ថ, តត្ថ, បត្ថរតិ, វិត្ថារោ, អភិត្ថុតោ, វិត្ថម្ភិតោ, អនុត្ថុនំ, ចតុត្ថោ, កុត្ថ. បប្ផោដេតិ, មហប្ផលំ, និប្ផលំ, វិប្ផារោ, បរិប្ផុសេយ្យ, មធុប្ផាណិតំ.

អាការតោ – អាខាតោ អាក្ខាតោ, ឯវំ តណ្ហាក្ខយោ, អាណាក្ខេត្តំ, សញ្ញាក្ខន្ធោ, អាឆាទយតិ, អាច្ឆាទយតិ, ឯវំ អាច្ឆិន្ទតិ, នាវាដ្ឋំ, អាត្ថរតិ, អាប្ផោដេតិ.

សរម្ហាតិ កិំ? សង្ខារោ, តង្ខណេ, សញ្ឆន្នំ, តណ្ឋានំ, សន្ថុតោ, តម្ផលំ.

ឋានេតិ កិំ? បូវខជ្ជកំ, តស្ស ឆវិយាទីនិ ឆិន្ទិត្វា, យថា ឋិតំ, កថំ, កម្មផលំ.

និកមតិ, និបត្តិ, និចយោ, និចរតិ, និតរណំ ឥច្ចត្រ – ‘‘ទោ ធស្ស ចា’’តិ ឯត្ថ ចគ្គហណស្ស ពហុលត្ថត្តា តេន ចគ្គហណេន យថាបយោគំ ពហុធា អាទេសោ សិយា.

យថា – និ ឧបសគ្គតោ កមុ បទ ចិ ចរ តរានំ បឋមស្ស វគ្គទុតិយោ ឥមិនា ទ្វិត្តំ, និក្ខមតិ, និប្ផត្តិ, និច្ឆយោ, និច្ឆរតិ, និត្ថរណំ.

តថា ¶ ពោ វស្ស កុវ ទិវ សិវ វជាទីនំ ទ្វិរូបស្សាតិ វការទ្វយស្ស ពការទ្វយំ, យថា – កុព្ពន្តោ, ឯវំ កុព្ពានោ, កុព្ពន្តិ, សធាត្វន្តយាទេសស្ស ទ្វិត្តំ. ទិវតិ ទិព្ពតិ, ឯវំ ទិព្ពន្តោ, សិព្ពតិ, សិព្ពន្តោ, បវជតិ បព្ពជតិ, បព្ពជន្តោ, និវានំ និព្ពានំ, និព្ពុតោ, និព្ពិន្ទតិ, ឧទព្ពយំ ឥច្ចាទិ.

លោ រស្ស បរិ តរុណាទីនំ ក្វចិ. បរិបន្នោ បលិបន្នោ, ឯវំ បលិពោធោ, បល្លង្កំ, តរុណោ តលុនោ, មហាសាលោ, មាលុតោ, សុខុមាលោ.

ដោ តស្ស ទុក្កតាទីនំ ក្វចិ. យថា – ទុក្កតំ ទុក្កដំ, ឯវំ សុកដំ, បហដោ, បត្ថដោ, ឧទ្ធដោ, វិសដោ ឥច្ចាទិ.

កោ តស្ស និយតាទីនំ ក្វចិ. និយតោ និយកោ.

យោ ជស្ស និជាទិស្ស វា, និជំបុត្តំ និយំបុត្តំ.

កោ គស្ស កុលូបគាទីនំ, កុលូបគោ កុលូបកោ.

តថា ណោ នស្ស ប បរិអាទិតោ. បនិធានំ បណិធានំ, ឯវំ បណិបាតោ, បណាមោ, បណីតំ, បរិណតោ, បរិណាមោ, និន្នយោ និណ្ណយោ, ឯវំ ឧណ្ណតោ, ឱណតោ ឥច្ចាទិ.

បតិឥច្ចេតស្ស ឧបសគ្គស្ស សរេ វា ព្យញ្ជនេ វា បរេ ក្វចិ បដិអាទេសោ ហោតិ បុព្ពស្សរលោបោ. បដគ្គិ, បដិហញ្ញតិ.

ក្វចីតិ កិំ? បច្ចត្តំ, បតិលីយតិ.

បុថជនោ បុថភូតំ ឥតីធ ‘‘អន្តោ’’តិ វត្តតេ.

បុថឥច្ចេតស្ស អន្តោ សរោ ឧការោ ហោតិ ព្យញ្ជនេ បរេ, ទ្វិត្តំ. បុថុជ្ជនោ, បុថុភូតំ.

ព្យញ្ជនេតិ កិំ? បុថ អយំ. ‘‘បុថស្ស អ បុថ’’ឥតិ សមាសេនេវ សិទ្ធេ បុន អន្តគ្គហណាធិការេន ក្វចិ អបុថន្តស្សាបិ ឧត្តំ សរេ.

មនោ អញ្ញំ មនុញ្ញំ, ឯវំ ឥមំ ឯវុមំ, បរលោបោ, ឥតិ ឯវំ ឥត្វេវំ, ឧការស្ស វការោ.

អវកាសោ, អវនទ្ធោ, អវវទតិ, អវសានមិតីធ –

‘‘ក្វចិ ព្យញ្ជនេ’’តិ ច វត្តតេ.

អវឥច្ចេតស្ស ឧបសគ្គស្ស ឱការោ ហោតិ ក្វចិ ព្យញ្ជនេ បរេ. ឱកាសោ, ឱនទ្ធោ, ឱវទតិ, ឱសានំ.

ក្វចីតិ កិំ? អវសានំ, អវសុស្សតុ.

ព្យញ្ជនេតិ កិំ? អវយាគមនំ, អវេក្ខតិ.

អវគតេ សូរិយេ, អវគច្ឆតិ, អវគហេត្វា ឥតីធ –

‘‘អវស្សេ’’តិ វត្តតេ ឱគ្គហណញ្ច.

៤៦. តព្ពិបរីតូបបទេ ព្យញ្ជនេ ច.

អវសទ្ទស្ស ឧបបទេ តិដ្ឋមានស្ស តស្សោការស្ស វិបរីតោ ច ហោតិ ព្យញ្ជនេ បរេ.

តស្ស វិបរីតោ តព្ពិបរីតោ, ឧបោច្ចារិតំ បទំ ឧបបទំ, ឱការវិបរីតោតិ ឧការស្សេតំ អធិវចនំ. ចសទ្ទោ កត្ថចិ ¶ និវត្តនត្ថោ, ទ្វិត្តំ. ឧគ្គតេ សូរិយេ, ឧគ្គច្ឆតិ, ឧគ្គហេត្វា.

អតិប្បខោ តាវ, បរសតំ, បរសហស្សំ ឥតីធ –

ព្យញ្ជនេ បរេ ក្វចិ ឱការាគមោ ហោតីតិ អតិប្ប បរសទ្ទេហិ ឱការាគមោ ‘‘យវមទ’’ឥច្ចាទិសុត្តេ ចសទ្ទេន អតិប្បតោ គការាគមោ ច.

អតិប្បគោ ខោ តាវ, បរោសតំ, បរោសហស្សំ, ឯត្ថ ‘‘សរា សរេ លោប’’ន្តិ បុព្ពស្សរលោបោ.

មនមយំ, អយមយំ ឥតីធ ‘‘មនោគណាទីន’’ន្តិ វត្តតេ.

ឯតេសំ មនោគណាទីនមន្តោ ឱត្តមាបជ្ជតេ វិភត្តិលោបេ កតេ.

មនោមយំ, អយោមយំ, ឯវំ មនោសេដ្ឋា, អយោបត្តោ, តបោធនោ, តមោនុទោ, សិរោរុហោ, តេជោកសិណំ, រជោជល្លំ, អហោរត្តំ, រហោគតោ.

អាទិសទ្ទេន អាបោធាតុ, វាយោធាតុ.

សីហគតិយា វាធិការតោ ឥធ ន ភវតិ, មនមត្តេន មនច្ឆដ្ឋានំ, អយកបល្លំ, តមវិនោទនោ, មនអាយតនំ.

ឥតិ ព្យញ្ជនសន្ធិវិធានំ និដ្ឋិតំ.

តណ្ហំ ករោ, រណំ ជហោ, សំ ឋិតោ, ជុតិំ ធរោ, សំ មតោ ឥតីធ ‘‘និគ្គហីត’’ន្តិ អធិការោ, ‘‘ព្យញ្ជនេ’’តិ វត្តតេ.

វគ្គភូតេ ព្យញ្ជនេ បរេ និគ្គហីតំ ខោ វគ្គន្តំ វា បប្បោតីតិ និមិត្តានុស្វរានំ ឋានាសន្នវសេន តព្ពគ្គបញ្ចមោ ហោតិ. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. តេន ‘‘តណ្ហង្ករោ, រណញ្ជហោ, សណ្ឋិតោ, ជុតិន្ធរោ, សម្មតោ’’តិអាទីសុ និច្ចំ.

តង្ករោតិ តំ ករោតិ, តង្ខណំ តំខណំ, សង្គហោ សំគហោ, តង្ឃតំ តំ ឃតំ. ធម្មញ្ចរេ ធម្មំ ចរេ, តញ្ឆន្នំ តំ ឆន្នំ, តញ្ជាតំ តំ ជាតំ, តញ្ញាណំ តំ ញាណំ. តណ្ឋានំ តំ ឋានំ, តណ្ឌហតិ ភំ ឌហតិ. តន្តនោតិ តំ តនោតិ, តន្ថិរំ តំ ថិរំ, តន្ទានំ តំ ទានំ, តន្ធនំ តំ ធនំ, តន្និច្ចុតំ តំ និច្ចុតំ. តម្បត្តោ តំ បត្តោ, តម្ផលំ តំ ផលំ, តេសម្ពោធោ តេសំ ពោធោ, សម្ភូតោ សំភូតោ, តម្មិត្តំ តំ មិត្តំ. កិង្កតោ កិំ កតោ, ទាតុង្គតោ ទាតុំ គតោតិ ឯវមាទីសុ វិកប្បេន.

ឥធ ន ភវតិ, ន តំ កម្មំ កតំ សាធុ, សរណំ គច្ឆាមិ.

សតិ ចោបរិ វាគ្គហណេ វិជ្ឈន្តរេ វា ឥធ វាគ្គហណករណមត្ថន្តរវិញ្ញាបនត្ថំ, តេន និគ្គហីតស្ស សំឧបសគ្គបុមន្តស្ស លេ លការោ. យថា – បដិសំលីនោ បដិសល្លីនោ, ឯវំ បដិសល្លាណោ, សល្លក្ខណា, សល្លេខោ, សល្លាបោ, បុំលិង្គំ បុល្លិង្គំ.

បច្ចត្តំ ឯវ, តំ ឯវ, តញ្ហិ តស្ស, ឯវញ្ហិ វោ ឥតីធ ‘‘វា’’តិ អធិការោ.

ឯការហការេ បរេ និគ្គហីតំ ខោ ញការំ បប្បោតិ វា, ឯការេ ញាទេសស្ស ទ្វិភាវោ.

បច្ចត្តញ្ញេវបច្ចត្តំ ឯវ, តញ្ញេវ តំ ឯវ, តញ្ហិ តស្ស តញ្ហិ តស្ស, ឯវញ្ហិ វោ ឯវញ្ហិ វោ.

វវត្ថិតវិភាសត្តា វាសទ្ទស្ស ឯវហិនិបាតតោ អញ្ញត្ថ ន ហោតិ, យថា – ឯវមេតំ, ឯវំ ហោតិ.

សំយោគោ, សំយោជនំ, សំយតោ, សំយាចិកាយ, យំ យទេវ, អានន្តរិកំ យមាហុ ឥតីធ ‘‘ញ’’មិតិ វត្តតេ.

និគ្គហីតំ ខោ យការេ បរេ សហ យការេន ញការំ បប្បោតិ វា, ញាទេសស្ស ទ្វិត្តំ.

សញ្ញោគោ សំយោគោ, សញ្ញោជនំ សំយោជនំ, សញ្ញតោ សំយតោ, សញ្ញាចិកាយ សំយាចិកាយ, យញ្ញទេវ យំ យទេវ, អានន្តរិកញ្ញមាហុ អានន្តរិកំ យមាហុ.

វាសទ្ទស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តាវ សំបទន្តតោ ច សព្ពនាមយការបរតោ ច និគ្គហីតា អញ្ញត្ថ ន ហោតិ. យថា – ឯតំ យោជនំ, តំ យានំ, សរណំ យន្តិ.

ឯត្ថ ច ‘‘សហ យេ ចា’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘ស យេ ចា’’តិ វចនតោ សុត្តន្តេសុ សុខុច្ចារណត្ថមក្ខរលោបោបីតិ ទដ្ឋព្ពំ, តេន បដិសង្ខាយ យោនិសោ បដិសង្ខា យោនិសោ, សយំ អភិញ្ញាយ សច្ឆិកត្វា សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា, បរិយេសនាយ បរិយេសនាតិអាទិ សិជ្ឈតិ.

តំ ¶ អហំ ព្រូមិ, យំ អាហុ, ធនំ ឯវ, កិំ ឯតំ, និន្ទិតុំ អរហតិ, យំ អនិច្ចំ, តំ អនត្តា, ឯតំ អវោច, ឯតំ ឯវ ឥច្ចត្រ –

និគ្គហីតស្ស ខោ សរេ បរេ មការទការាទេសា ហោន្តិ វា. ឯត្ថ ច វាសទ្ទាធិការស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា ទការោ យតេតសទ្ទតោ បរស្សេវ.

តមហំ ព្រូមិ, យមាហុ, ធនមេវ, កិមេតំ, និន្ទិតុមរហតិ, យទនិច្ចំ, តទនត្តា, ឯតទវោច, ឯតទេវ.

វាតិ កិំ? តំ អហំ, ឯតំ ឯវ, អក្កោច្ឆិ មំ អវធិ មំ.

ឯត្ថ ច មទាតិ យោគវិភាគេន ព្យញ្ជនេបិ វា មការោ. តេន ‘‘ពុទ្ធម សរណម គច្ឆាមី’’តិអាទិ សិជ្ឈតិ.

តាសំ អហំ សន្តិកេ, វិទូនំ អគ្គំ, តស្ស អទាសិំ អហំ ឥតីធ ‘‘សរេ’’តិ វត្តតេ.

និគ្គហីតំ ខោ សរេ បរេ លោបំ បប្បោតិ ក្វចិ ឆន្ទានុរក្ខណេ សុខុច្ចារណដ្ឋានេ. បុព្ពស្សរលោបោ, បរស្ស អសំយោគន្តស្ស ទីឃោ.

តាសាហំ សន្តិកេ, វិទូនគ្គំ, តស្ស អទាសាហំ, តថាគតាហំ, ឯវាហំ, ក្យាហំ.

អរិយសច្ចានំ ទស្សនំ, ឯតំ ពុទ្ធានំ សាសនំ, សំរត្តោ, សំរាគោ, សំរម្ភោ, អវិសំហារោ, ចិរំ បវាសិំ, គន្តុំ កាមោ, គន្តុំ មនោ ឥតីធ ‘‘ក្វចិ លោប’’ន្តិ វត្តតេ.

និគ្គហីតំ ខោ ព្យញ្ជនេ ច បរេ លោបំ បប្បោតិ ក្វចិ ឆន្ទានុរក្ខណាទិម្ហិ. រការហការេសុ ឧបសគ្គន្តស្ស ទីឃោ.

អរិយសច្ចាន ទស្សនំ, ឯតំ ពុទ្ធាន សាសនំ, សារត្តោ, សារាគោ, សារម្ភោ, អវិសាហារោ, ចិរប្បវាសិំ, ទ្វិត្តំ, គន្តុកាមោ, គន្តុមនោ.

ក្វចីតិ កិំ? ឯតំ មង្គលមុត្តមំ.

កតំ ឥតិ, កិំ ឥតិ, អភិនន្ទុំ ឥតិ, ឧត្តត្តំ ឥវ, ចក្កំ ឥវ, កលិំ ឥទានិ, កិំ ឥទានិ, ត្វំ អសិ, ឥទំ អបិ, ឧត្តរិំ អបិ, ទាតុំ អបិ, សទិសំ ឯវ ឥតីធ ‘‘និគ្គហីតម្ហា, លោប’’ន្តិ ច វត្តតេ.

និគ្គហីតម្ហា បរោ សរោ លោបំ បប្បោតិ វា. និគ្គហីតស្ស វគ្គន្តត្តំ.

កតន្តិ, កិន្តិ, អភិនន្ទុន្តិ, ឧត្តត្តំវ, ចក្កំវ, កលិន្ទានិ, កិន្ទានិ, ត្វំសិ, ឥទម្បិ, ឧត្តរិម្បិ, ទាតុម្បិ, សទិសំវ.

វាតិ កិំ? កតំ ឥតិ, កិមិតិ, ទាតុមបិ, សាមំ ឯវ.

អយម្បិ វាសទ្ទស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា ឥតីវីទានិសីបេវាទិតោ អញ្ញត្ថ ន ហោតិ. យថា – អហំ ឯត្ថ, ឯតំ អហោសិ.

ឯវំ អស្ស តេ អាសវា, បុប្ផំ អស្សា ឧប្បជ្ជតិ ឥតីធ សរេ បរេ លុត្តេ វិបរិណាមេន ‘‘បរស្មិំ, សរេ, លុត្តេ’’តិ ច វត្តតេ.

និគ្គហីតម្ហា បរស្មិំ សរេ លុត្តេ ព្យញ្ជនោ សញ្ញោគោ ចេ, វិសញ្ញោគោវ ហោតីតិ សំយោគេកទេសស្ស បុរិមព្យញ្ជនស្ស លោបោ.

ទ្វិន្នំ ព្យញ្ជនានមេកត្រ ឋិតិ សញ្ញោគោ, ឥធ បន សំយុជ្ជតីតិ សញ្ញោគោ, បុរិមោ វណ្ណោ, វិគតោ សញ្ញោគោ អស្សាតិ វិសញ្ញោគោ, បរោ.

ឯវំ ស តេ អាសវា, បុប្ផំសា ឧប្បជ្ជតិ.

ចសទ្ទេន តិណ្ណំ ព្យញ្ជនានំ សរូបសំយោគោបិ វិសញ្ញោគោ ហោតិ. យថា – អគ្យាគារំ, វុត្យស្ស.

ចក្ខុ ឧទបាទិ, អវ សិរោ, យាវចិធ ភិក្ខវេ, អណុថូលានិ, ត សម្បយុត្តា ឥភីធ ‘‘សរេ, អាគមោ, ក្វចិ, ព្យញ្ជនេ’’តិ ច វត្តតេ.

និគ្គហីតញ្ច អាគមោ ហោតិ សរេ វា ព្យញ្ជនេ វា ក្វចិ សុខុច្ចារណដ្ឋានេ. និគ្គហីតស្ស រស្សានុគតត្តា រស្សតោយេវាយំ.

ចក្ខុំ ឧទបាទិ, អវំសិរោ, យាវញ្ចិធ ភិក្ខវេ, អណុំថូលានិ, តំសម្បយុត្តា, ឯវំ តង្ខណេ, តំសភាវោ.

ក្វចីតិ កិំ? ន ហិ ឯតេហិ, ឥធ ចេវ.

ឯវំ វុត្តេ, តំ សាធុ, ឯកំ សមយំ ភគវា, អគ្គិំវ សនមំ ឥតីធ លោបាទេសការិយេ សម្បត្តេ យេភុយ្យេន តទបវាទត្ថមាហ.

និគ្គហីតំ ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ អំឥតិ ហោតិ.

អការោ ឧច្ចារណត្ថោ, ‘‘សរលោបោ’’តិអាទិនា បុព្ពស្សរលោបោ វា.

ឯវំ វុត្តេ, តំ សាធុ, ឯកំ សមយំ ភគវា, អគ្គិំវ សន្ធមំ.

ឥធ អវុត្តវិសេសានម្បិ វុត្តនយាតិទេសត្ថមតិទេសមាហ.

៥៩. អនុបទិដ្ឋានំ វុត្តយោគតោ.

យេ ឥធ អម្ហេហិ វិសេសតោ ន ឧបទិដ្ឋា ឧបសគ្គនិបាតាទយោ, តេសំ វុត្តយោគតោ វុត្តនយេន សរសន្ធាទីសុ វុត្តនយានុសារេន រូបសិទ្ធិ វេទិតព្ពា.

តេន ‘‘ទោ ធស្ស ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន បរិយាទីនំ រហនាទិវណ្ណស្ស វិបរិយយោ យវាទីហិ, យថា – បរិយុទាហាសិ បយិរុទាហាសិ, អរិយស្ស អយិរស្ស, ពហ្វាពាធោ ពវ្ហាពាធោ, ន អភិនេយ្យ អនភិនេយ្យ.

‘‘តំ ឥមិនាបិ ជានាថា’’តិ ឯត្ថ ‘‘បរោ វា សរោ’’តិ សរេ លុត្តេ ‘‘តត្រាការោ’’តិ យោគវិភាគេន អការោ និគ្គហីតស្ស ទការោ, តទមិនាបិ ជានាថ ឥច្ចាទិ.

ឥតិ និគ្គហីតសន្ធិវិធានំ និដ្ឋិតំ.

អថ ¶ នាមិកវិភត្យាវតារោ វុច្ចតេ.

អត្ថាភិមុខំ នមនតោ, អត្តនិ ចត្ថស្ស នាមនតោ នាមំ, ទព្ពាភិធានំ.

តំ បន ទុវិធំ អន្វត្ថរុឡ្ហីវសេន, តិវិធំ បុមិត្ថិនបុំសកលិង្គវសេន. យថា – រុក្ខោ, មាលា, ធនំ.

ចតុព្ពិធំ សាមញ្ញគុណក្រិយាយទិច្ឆាវសេន, យថា – រុក្ខោ, នីលោ, បាចកោ, សិរិវឌ្ឍោតិអាទិ.

អដ្ឋវិធំ អវណ្ណិវណ្ណុវណ្ណោការនិគ្គហីតន្តបកតិភេទេន.

តត្ថ បឋមំ អការន្តម្ហា បុល្លិង្គា ជាតិនិមិត្តា បុរិសសទ្ទា ស្យាទិវិភត្តិយោ បរា យោជីយន្តេ.

អធិការោយំ. តត្ថ បញ្ច មារេ ជិតវាតិ ជិនោ, ពុទ្ធោ. ជិនស្ស វចនំ ជិនវចនំ, តស្ស ជិនវចនស្ស យុត្តំ ជិនវចនយុត្តំ, តេបិដកស្ស ពុទ្ធវចនស្ស មាគធិកាយ សភាវនិរុត្តិយា យុត្តំ អនុរូបមេវាតិ ឥទំ អធិការត្ថំ វេទិតព្ពំ.

សា មាគធី មូលភាសា, នរា យាយាទិកប្បិកា;

ព្រហ្មានោ ច’ស្សុតាលាបា, សម្ពុទ្ធា ចាបិ ភាសរេ.

អធិការោ បន តិវិធោ សីហគតិកមណ្ឌូកគតិកយថានុបុព្ពិកវសេន, អយំ បន សីហគតិកោ បុព្ពាបរវិលោកនតោ, យថានុបុព្ពិកោយេវ វា.

សក្កតវិសទិសំ ¶ កត្វា ជិនវចនានុរូបវសេន បកតិដ្ឋបនត្ថំ បរិភាសមាហ.

លិង្គំបាដិបទិកំ, យថា យថា ជិនវចនយុត្តញ្ហិ លិង្គំ, តថា តថា ឥធ លិង្គំ និបច្ចតេ ឋបីយតិ. ចសទ្ទេន ធាតវោ ចាតិ ជិនវចនានុរូបតោ ‘‘បុរិស’’ឥតិ លិង្គេ ឋបិតេ តតោ តស្ស ធាតុប្បច្ចយវិភត្តិវជ្ជិតស្ស អត្ថវតោ សទ្ទស្ស ‘‘បរសមញ្ញា បយោគេ’’តិ បរិភាសតោ លិង្គសញ្ញាយំ –

ឥតោ បរំ វិភត្តិប្បច្ចយាទិវិធានេ សព្ពត្ថ លិង្គគ្គហណមនុវត្តតេ.

តតោ ជិនវចនយុត្តេហិ លិង្គេហិ បរា វិភត្តិយោ ហោន្តិ. ចសទ្ទគ្គហណេន តវេតុនាទិបច្ចយន្តនិបាតតោបិ. កម្មាទិវសេន, ឯកត្តាទិវសេន ច លិង្គត្ថំ វិភជន្តីតិ វិភត្តិយោ.

កា ច បន តា វិភត្តិយោ? ‘‘វិភត្តិយោ’’តិ អធិការោ.

៦៣. សិយោ, អំយោ, នាហិ, សនំ, ស្មាហិ, សនំ, ស្មិំសុ.

ស្យាទយោ ទ្វិសត្ត វិភត្តិយោ នាម ហោន្តិ. តត្ថ សិ, យោ ឥតិ បឋមា, អំ, យោ ឥតិ ទុតិយា, នា, ហិ ឥតិ តតិយា, ស, នំ ឥតិ ចតុត្ថី, ស្មា, ហិ ឥតិ បញ្ចមី, ស, នំ ឥតិ ឆដ្ឋី, ស្មិំ, សុ ឥតិ សត្តមី.

ឥទំ ¶ បន សញ្ញាធិការបរិភាសាវិធិសុត្តេសុ សញ្ញាសុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, វុត្តញ្ហិ វុត្តិយំ ‘‘វិភត្តិឥច្ចនេន ក្វត្ថោ, អម្ហស្ស មមំ សវិភត្តិស្ស សេ’’តិ, ឥតរថា បុរិមសុត្តេន ឯកយោគោ កត្តព្ពោតិ. ឯត្ថ ច បឋមាទិវោហារោ, ឯកវចនាទិវោហារោ ច អន្វត្ថវសេន, បរសមញ្ញាវសេន វា សិទ្ធោតិ វេទិតព្ពោ.

ឯកស្ស វចនំ ឯកវចនំ, ពហូនំ វចនំ ពហុវចនំ, ទ្វិន្នំ បូរណី ទុតិយាតិអាទិ, ឥតរថា បុរិមសុត្តេ ចសទ្ទេន សញ្ញាករណេ អប្បកតនិរត្ថកវិធិប្បសង្គោ សិយា.

‘‘ជិនវចនយុត្តញ្ហិ, លិង្គញ្ច និបច្ចតេ’’តិ ច វត្តតេ. ឥធ បន បទនិប្ផាទនម្បិ ជិនវចនស្សាវិរោធេនាតិ ញាបេតុំ បរិភាសន្តរមាហ.

យថា យថា តេសំ ជិនវចនានំ ឧបរោធោ ន ហោតិ, តថា តថា ឥធ លិង្គំ, ចសទ្ទេនាខ្យាតញ្ច និបច្ចតេ, និប្ផាទីយតីតិ អត្ថោ. តេនេវ ឥធ ច អាខ្យាតេ ច ទ្វិវចនាគ្គហណំ, សក្កតវិសទិសតោ វិភត្តិប្បច្ចយាទិវិធានញ្ច កតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ.

តត្ថ អវិសេសេន សព្ពស្យាទិវិភត្តិប្បសង្គេ ‘‘វត្តិច្ឆានុបុព្ពិកា សទ្ទប្បវត្តី’’តិ វត្តិច្ឆាវសា –

លិង្គត្ថាភិធានមត្តេ បឋមាវិភត្តិ ហោតីតិ បឋមា. តត្ថាបិ អនិយមេនេកវចនពហុវចនប្បសង្គេ ‘‘ឯកម្ហី វត្តព្ពេ ឯកវចន’’ន្តិ បរិភាសតោ លិង្គត្ថស្សេកត្តវចនិច្ឆាយំ បឋមេកវចនំ សិ.

‘‘អតោ នេនា’’តិ ឥតោ ‘‘អតោ’’តិ វត្តតេ, លិង្គគ្គហណញ្ច.

សិ, ឱឥតិ ទ្វិបទមិទំ. លិង្គស្ស អការតោ បរស្ស សិវចនស្ស ឱការោ ហោតិ.

សុត្តេសុ ហិ បឋមានិទ្ទិដ្ឋស្ស ការិយិនោ ឆដ្ឋីវិបរិណាមេន វិវរណំ អាទេសាបេក្ខន្តិ ទដ្ឋព្ពំ.

ឯត្ថ ច សីតិ វិភត្តិ គយ្ហតេ វិភត្តិការិយវិធិប្បករណតោ, ‘‘តតោ ច វិភត្តិយោ’’តិ ឥតោ វិភត្តិគ្គហណានុវត្តនតោ វា, ឯវំ សព្ពត្ថ ស្យាទីនំ ការិយវិធានេ វិភត្តិយេវាតិ ទដ្ឋព្ពំ.

‘‘វា បរោ អសរូបា’’តិ បរលោបេ សម្បត្តេ តទបវាទេន បុព្ពលោបមាហ.

៦៧. សរលោបោ’មាទេសប្បច្ចយាទិម្ហិ សរលោបេ តុ បកតិ.

បុព្ពស្សរស្ស លោបោ ហោតិ អំវចនេ, អាទេសប្បច្ចយាទិភូតេ ច សរេ បរេ, សរលោបេ កតេ តុ បរសរស្ស បកតិភាវោ ហោតិ. ឯត្ថ ច ‘‘សរលោបេ’’តិ បុនគ្គហណំ ឥមិនាវ កតសរលោបនិមិត្តេយេវ បរស្ស វិការេ សម្បត្តេ បកតិភាវត្ថំ. បរសរស្ស បកតិភាវវិធានសាមត្ថិយតោ អមាទេសប្បច្ចយាទិភូតេ សរេ បរេតិបិ សិទ្ធំ.

ត្យាទិវិភត្តិយោ ចេត្ថ, បច្ចយត្តេន គយ្ហរេ;

អាទិគ្គហណមាខ្យាត-កិតកេស្វាគមត្ថិទំ.

បច្ចយសាហចរិយា, ចាទេសោ បកតីបរោ;

បទន្តស្សរលោបោ ន, តេន’ព្ភាហាទិកេ បរេ.

តុគ្គហណំ ¶ ភិក្ខុនីអាទីសុ សរលោបនិវត្តនត្ថំ, ‘‘នយេ បរំ យុត្តេ’’តិ បរំ នេតព្ពំ. បុរិសោ តិដ្ឋតិ.

បុរិសោ ច បុរិសោ ចាតិ បុរិស បុរិសឥតិ វត្តព្ពេ –

សរូបានំ សមានរូបានំ បទព្យញ្ជនានំ មជ្ឈេ ឯកោវ សិស្សតេ, អញ្ញេ លោបមាបជ្ជន្តេ អសកិន្តិ ឯកសេសោ. ឯត្ថ ច ‘‘សរូបាន’’ន្តិ វុត្តត្តាវ សិទ្ធេ អសកិម្បយោគេ បុនាសកិំគហណំ ឯកវិភត្តិវិសយានមេវាសកិម្បយោគេ ឯវាយន្តិ ទស្សនត្ថំ, ន ច វិច្ឆាបយោគេ’តិប្បសង្គោ. ‘‘វគ្គា បញ្ចបញ្ចសោ មន្តា’’តិ ឯត្ថ ‘‘បញ្ចបញ្ចសោ’’តិ និទ្ទេសេនេវ វិច្ឆាបយោគសិទ្ធិយា ញាបិតត្តា, អថ វា សហវចនិច្ឆាយ’មយ’មេកសេសោ.

យោគវិភាគតោ ចេត្ថ, ឯកសេស្វសកិំ ឥតិ;

វិរូបេកសេសោ ហោតិ, វា ‘‘បិតូន’’ន្តិអាទិសុ.

តត្ថេវ លិង្គត្ថស្ស ពហុត្តវចនិច្ឆាយំ ‘‘ពហុម្ហិ វត្តព្ពេ ពហុវចន’’ន្តិ បឋមាពហុវចនំ យោ, បុរិស យោ ឥតីធ ‘‘អតោ, វា’’តិ ច វត្តតេ.

អការន្តតោ លិង្គម្ហា បរេសំ សព្ពេសំ បឋមាយោនីនំ, ទុតិយាយោនីនញ្ច យយាក្កមំ អាការេការាទេសា ហោន្តិ វាតិ អាការោ, សព្ពគ្គហណំ សព្ពាទេសត្ថំ, សរលោបាទិ បុរិមសទិសមេវ, បុរិសា តិដ្ឋន្តិ.

វា ឥច្ចេវ រូបា រូបានិ, អគ្គយោ, មុនយោ.

វាសទ្ទោយំ វវត្ថិតបិភាសត្ថោ, តេន ចេត្ថ –

និច្ចមេវ ¶ ច បុល្លិង្គេ, អនិច្ចញ្ច នបុំសកេ;

អសន្តំ ឈេ កតត្តេ តុ, វិធិំ ទីបេតិ វាសុតិ.

តត្ថេវាលបនវចនិច្ឆាយំ ‘‘លិង្គត្ថេ បឋមា’’តិ វត្តតេ.

អភិមុខំ កត្វា លបនំ អាលបនំ, សម្ពោធនំ. តស្មិំ អាលបនត្ថាធិកេ លិង្គត្ថាភិធានមត្តេ ច បឋមាវិភត្តិ ហោតិ. បុរេ វិយ ឯកវចនាទិ.

អាលបនត្ថេ វិហិតោ សិ គសញ្ញោ ហោតីតិ គសញ្ញាយំ ‘‘ភោ គេ តូ’’តិ ឥតោ ‘‘គេ’’តិ វត្តតេ.

លិង្គស្ស សម្ពន្ធី អការោ ច បិតុសត្ថុឥច្ចេវមាទីនមន្តោ ច អាការត្តមាបជ្ជតេ គេ បរេ.

លិង្គស្ស សម្ពន្ធី អាការោ រស្សមាបជ្ជតេ គេ បរេ វិកប្បេន, អទូរដ្ឋស្សាលបនេវាយំ.

‘‘សិំ, សោ, ស្យា ច, សខតោ គស្សេ វា, ឃតេ ចា’’តិ ឯវមាទីហិ និទ្ទិដ្ឋេហិ អញ្ញោ សេសោ នាម, តតោ សេសតោ លិង្គម្ហា គសិឥច្ចេតេ លោបមាបជ្ជន្តេ. អបិគ្គហណំ ¶ ទុតិយត្ថសម្បិណ្ឌនត្ថំ, ឯត្ថ ច សតិបិ សិគ្គហណេ វឥតិ វចនមេវ ញាបកមញ្ញត្ថាបិ សិគ្គហណេ អាលបនាគ្គហណស្ស. កេចិ អាលបនាភិព្យត្តិយា ភវន្តសទ្ទំ វា ហេសទ្ទំ វា បយុជ្ជន្តេ. ភោ បុរិស តិដ្ឋ, ហេ បុរិសា វា.

ពហុវចនេ ន វិសេសោ, ភវន្តោ បុរិសា តិដ្ឋថ.

តត្ថេវ កម្មត្ថវចនិច្ឆាយំ ‘‘វ,’’តិ វត្តតេ.

យំ វា ករោតិ, យំ វា វិករោតិ, យំ វា បាបុណាតិ, តំ ការកំ ក្រិយានិមិត្តំ កម្មសញ្ញំ ហោតិ.

កម្មត្ថេ ទុតិយាវិភត្តិ ហោតិ. បុរេ វិយ ទុតិយេកវចនំ អំ, ‘‘សរលោបោ’’តិអាទិនា សរេ លុត្តេ ‘‘ទីឃ’’ន្តិ ទីឃេ សម្បត្តេ បកតិភាវោ ច, បុរិសំ បស្ស.

ពហុវចនេ ‘‘សព្ពយោនីនមាឯ’’តិ យោវចនស្សេការោ, បុរិសេ បស្ស.

យោ អត្តប្បធានោ ក្រិយំ ករោតិ, សោ កត្តុសញ្ញោ ហោតិ.

កត្តរិ ច ការកេ តតិយាវិភត្តិ ហោតីតិ តតិយេកវចនំ នា.

ឯនាតិ អវិភត្តិកនិទ្ទេសោ. អការន្តតោ លិង្គម្ហា បរស្ស នាវចនស្ស ឯនាទេសោ ហោតិ, សរលោបាទិ, បុរិសេន កតំ.

សុ, ហិឥច្ចេតេសុ វិភត្តិរូបេសុ បរេសុ លិង្គស្ស សម្ពន្ធី អការោ ឯត្តមាបជ្ជតេ.

៨១. ស្មាហិស្មិំនំ ម្ហាភិម្ហិ វា.

សព្ពតោ លិង្គម្ហា ស្មា ហិ ស្មិំឥច្ចេតេសំ យថាក្កមំ ម្ហា, ភិ, ម្ហិឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា, បុរិសេហិ, បុរិសេភិ កតំ.

យេន វា កយិរតេ, យេន វា បស្សតិ, យេន វា សុណាតិ, តំ ការកំ ករណសញ្ញំ ហោតិ.

ករណការកេ តតិយាវិភត្តិ ហោតិ, សេសំ កត្តុសមំ, អាវិដ្ឋេន បុរិសេន សោ បុញ្ញំ ករោតិ, បុរិសេហិ, បុរិសេភិ.

៨៤. យស្ស ¶ ទាតុកាមោ រោចតេ ធារយតេ វា តំ សម្បទានំ.

យស្ស វា ទាតុកាមោ, យស្ស វា រោចតេ, យស្ស វា ធារយតេ, តំ ការកំ សម្បទានសញ្ញំ ហោតិ.

សម្បទានការកេ ចតុត្ថីវិភត្តិ ហោតីតិ ចតុត្ថិយា ឯកវចនំ ស.

សព្ពតោ លិង្គម្ហា សការាគមោ ហោតិ សេ វិភត្តិម្ហិ បរេ. បុរិសស្ស ធនំ ទទាតិ.

ពហុវចនម្ហិ ‘‘ទីឃ’’ន្តិ វត្តតេ.

សុ នំ ហិឥច្ចេតេសុ បរេសុ លិង្គស្ស អន្តភូតា សព្ពេ រស្សសរា ទីឃមាបជ្ជន្តេ, ចគ្គហណមិការុការានំ ក្វចិ និវត្តនត្ថំ. បុរិសានំ.

៨៨. យស្មា ទបេតិ ភយមាទត្តេ វា តទបាទានំ.

យស្មា វា អវធិភូតា អបេតិ, យស្មា វា ភយំ, យស្មា វា អាទត្តេ, តំ ការកំ អបាទានសញ្ញំ ហោតិ.

អបាទានការកេ បញ្ចមីវិភត្តិ ហោតីតិ បញ្ចមិយា ឯកវចនំ ស្មា.

‘‘អតោ, សព្ពេសំ, អា ឯ’’តិ ច វត្តតេ.

អការន្តតោ លិង្គម្ហា សព្ពេសំ ស្មា ស្មិំឥច្ចេតេសំ យថាក្កមំ អាការេការាទេសា ហោន្តិ វា, អញ្ញត្ថ ម្ហាទេសោ. បុរិសា អបេតិ, បុរិសម្ហា, បុរិសស្មា.

ពហុវចនេ សព្ពត្ថ តតិយាសមំ, ហិស្ស ភិអាទេសោ ហោតិ. បុរិសេហិ, បុរិសេភិ អបេតិ.

យស្ស វា បរិគ្គហោ, តំ សាមិសញ្ញំ ហោតិ.

សាមិស្មិំ ឆដ្ឋីវិភត្តិ ហោតិ. ឋបេត្វា អាយាទេសំ សព្ពត្ថ ចតុត្ថីឆដ្ឋីនំ សមានំ រូបំ. បុរិសស្ស ឯតំ ធនំ, បុរិសានំ.

យោ កត្តុកម្មានំ ក្រិយាយ អាធារោ, តំ ការកំ ឱកាសសញ្ញំ ហោតិ.

ឱកាសការកេ សត្តមីវិភត្តិ ហោតីតិ សត្តមិយា ឯកវចនំ ស្មិំ, តស្ស ‘‘ស្មាស្មិំនំ វា’’តិ ឯការោ, ម្ហិអាទេសោ ច, បុរិសេ បតិដ្ឋិតំ, បុរិសម្ហិ, បុរិសស្មិំ.

ពហុវចនេ ‘‘សុហិស្វការោ ឯ’’តិ ឯការោ, បុរិសេសុ.

បុរិសោ, បុរិសា, ភោ បុរិស ភោ បុរិសា វា, ភវន្តោ បុរិសា, បុរិសំ, បុរិសេ, បុរិសេន, បុរិសេហិ បុរិសេភិ, បុរិសស្ស, បុរិសានំ, បុរិសា បុរិសស្មា បុរិសម្ហា, បុរិសេហិ បុរិសេភិ, បុរិសស្ស, បុរិសានំ, បុរិសេ បុរិសស្មិំ បុរិសម្ហិ, បុរិសេសុ.

តថា សុគតោ, សុគតា, ភោ សុគត ភោ សុគតា វា, ភវន្តោ សុគតា, សុគតំ, សុគតេ, សុគតេន, សុគតេហិ សុគតេភិ, សុគតស្ស, សុគតានំ, សុគតា សុគតស្មា សុគតម្ហា, សុគតេហិ សុគតេភិ, សុគតស្ស, សុគតានំ, សុគតេ សុគតស្មិំ សុគតម្ហិ, សុគតេសុ.

ឯវំ សុរា’សុរ នរោ’រគ នាគ យក្ខា,

គន្ធព្ព កិន្នរ មនុស្ស បិសាច បេតា;

មាតង្គ ជង្គម តុរង្គ វរាហ សីហា,

ព្យគ្ឃ’ច្ឆ កច្ឆប តរច្ឆ មិគ’ស្ស សោណា.

អាលោក លោក និលយា’និល ចាគ យោគា, វាយាម គាម

សង្ឃោ’ឃ ឃោស បដិឃា’សវ កោធ លោភា,

បុន្នាគ ¶ បូគ បនសា’សន ចម្បក’ម្ពា,

ហិន្តាល តាល ពកុល’ជ្ជុន កិំសុកា ច;

មន្ទារ កុន្ទ បុចិមន្ទ ករញ្ជ រុក្ខា,

ញេយ្យា មយូរ សកុនណ្ឌជ កោញ្ច ហំសា –

មនោគណាទិស្ស តុ នាសស្មាស្មិំសុ វិសេសោ. អញ្ញត្ថ បុរិសសមំ.

មនោ, មនា, ហេ មន ហេ មនា វា, ភវន្តោ មនា, មនំ, មនេ.

៩៥. មនោគណាទិតោ ស្មិំនានមិអា.

មនោបភុតិ គណោ មនោគណោ, មនោគណាទិតោ ស្មិំ, នាឥច្ចេតេសំ យថាក្កមំ ឥការាការាទេសា ហោន្តិ វា. អាទិគ្គហណេន ពិលបទាទិតោបិ.

ឯតេហេវ មនោគណាទីហិ សរេ បរេ សាគមោ ហោតិ វា. មនសា, មនេន.

វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, តេន ‘‘មនោ មនា មនំ មនេ មនអាយតន’’ន្តិអាទីសុ ន ហោតិ. ‘‘មានសិកំ, ចេតសិក’’ន្តិអាទីសុ និច្ចំ. មនេហិ, មនេភិ.

‘‘មនោគណាទិតោ, វា’’តិ ច វត្តតេ.

មនោគណាទិតោ បរស្ស សស្ស វិភត្តិស្ស ឱការោ ហោតិ វា. សាគមោ.

មនសោ មនស្ស, មនានំ, មនា មនស្មា មនម្ហា, មនេហិ មនេភិ, មនសោ មនស្ស, មនានំ, មនសិ មនេ មនស្មិំ មនម្ហិ, មនេសុ.

គុណវន្តុសទ្ទស្ស ភេទោ. គុណវន្តុ សិ ឥតីធ –

‘‘សវិភត្តិស្ស, ន្តុស្សា’’តិ ច អធិការោ.

សព្ពស្សេវ ន្តុបច្ចយស្ស សវិភត្តិស្ស អាអាទេសោ ហោតិ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. គុណវា.

‘‘យោម្ហិ, បឋមេ’’សីហគតិយា ‘‘វា’’តិ ច វត្តតេ.

សព្ពស្សេវ ន្តុបច្ចយស្ស សវិភត្តិស្ស ន្តោអាទេសោ ហោតិ វា យោម្ហិ បឋមេ, គុណវន្តោ តិដ្ឋន្តិ.

‘‘សុនំហិសុ, អត្ត’’ន្តិ ច វត្តតេ.

ន្តុបច្ចយស្ស អន្តោ ឧការោ អត្តមាបជ្ជតេ សុនំហិ យោឥច្ចេតេសុ, ចគ្គហណេន អញ្ញេសុ អំ នា ស្មាស្មិំសុ ច. គុណវន្តា, ឆដ្ឋិយា សិទ្ធេបិ អន្តាទេសេ បុន អន្តគ្គហណករណតោ យោនំ ឥការោ ច ក្វចិ. គុណវន្តិ.

សព្ពស្សេវ ន្តុបច្ចយស្ស សវិភត្តិស្ស អំ អវណ្ណឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ គេ បរេ.

ភោ គុណវំ ភោ គុណវ ភោ គុណវា, ភវន្តោ គុណវន្តោ គុណវន្តា, គុណវន្តំ, គុណវន្តេ.

សព្ពស្សេវ ន្តុបច្ចយស្ស សវិភត្តិស្ស តោតិ តាអាទេសា ហោន្តិ វា សស្មិំនាឥច្ចេតេសុ យថាសង្ខ្យំ. គុណវតា គុណវន្តេន, គុណវន្តេហិ គុណវន្តេភិ.

សព្ពស្សេវ ន្តុបច្ចយស្ស សវិភត្តិស្ស ន្តស្សឥច្ចយមាទេសោ ហោតិ វា សេ វិភត្តិម្ហិ. គុណវន្តស្ស គុណវតោ.

សព្ពស្សេវ ន្តុបច្ចយស្ស សវិភត្តិស្ស តំអាទេសោ ហោតិ វា នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. គុណវតំ គុណវន្តានំ.

‘‘អម្ហ ¶ តុម្ហ ន្តុ’’ឥច្ចាទិនា ស្មាវចនស្ស នាព្យបទេសោ.

គុណវតា គុណវន្តា គុណវន្តស្មា គុណវន្តម្ហា, គុណវន្តេហិ គុណវន្តេភិ, គុណវន្តស្ស គុណវតោ, គុណវតំ គុណវន្តានំ, គុណវតិ គុណវន្តេ គុណវន្តស្មិំ គុណវន្តម្ហី, គុណវន្តេសុ.

ឯវំ គណវា កុលវា ពលវា យសវា ធនវា សុតវា ភគវា ហិមវា ផលវា សីលវា បញ្ញវា ឥច្ចាទយោ.

‘‘អត្តំ, ន្តុស្ស’ន្តោ’’តិ ច វត្តមានេ –

ន្តុបច្ចយស្ស អន្តោ អត្តំ ហោតិ វា សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. ហិមវន្តោ, ហិមវា, សេសំ សមំ.

បុន វាគ្គហណករណំ ហិមវន្តុសទ្ទតោ អញ្ញត្រ អត្តនិសេធនត្ថំ, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. តេន គុណវន្តាទីសុ នាតិប្បសង្គោ.

ឯវំ សតិមា ធិតិមា គតិមា មតិមា មុតិមា មុត្តិមា ជុតិមា សិរិមា ហិរិមា ថុតិមា រតិមា យតិមា សុចិមា កលិមា ពលិមា កសិមា រុចិមា ពុទ្ធិមា ចក្ខុមា ពន្ធុមា ហេតុមា សេតុមា កេតុមា រាហុមា ភាណុមា ខាណុមា វិជ្ជុមា ឥច្ចាទយោ.

តត្ថ សតិមន្តុ ពន្ធុមន្តុសទ្ទានំ អំសេសុ រូបភេទោ. ‘‘អត្តំ, ន្តុស្សា’’តិ ច វត្តតេ.

សព្ពស្សេវ ន្តុបច្ចយស្ស អត្តំ ហោតិ វា អំសឥច្ចេតេសុ. ឥធាបិ វាសទ្ទស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា នាតិប្បសង្គោ ¶ . សតិមំ សតិមន្តំ, ពន្ធុមំ ពន្ធុមន្តំ, សតិមស្ស សតិមតោ សតិមន្តស្ស, ពន្ធុមស្ស ពន្ធុមតោ ពន្ធុមន្តស្ស, សេសំ សមំ.

គច្ឆន្តសទ្ទស្ស ភេទោ, គច្ឆន្ត សិ,

១០៧. សិម្ហិ គច្ឆន្តាទីនំ ន្តសទ្ទោ អំ.

គច្ឆន្តិច្ចេវមាទីនំ អន្តប្បច្ចយន្តានំ ន្តសទ្ទោ អំរូបំ អាបជ្ជតេ វា សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. សរលោបសិលោបា, សោ គច្ឆំ, គច្ឆន្តោ វា គណ្ហាតិ.

‘‘គច្ឆន្តាទីនំ, ន្តសទ្ទោ’’តិ ច វត្តមានេ –

គច្ឆន្តាទីនំ ន្តសទ្ទោ ន្តុបច្ចយោវ ទដ្ឋព្ពោ សេសេសុ វិភត្តិប្បច្ចយេសុ, អស្មិម្ហិ ការិយាតិទេសោយំ. សេសំ គុណវន្តុសមំ.

តេ គច្ឆន្តោ គច្ឆន្តា, ភោ គច្ឆំ ភោ គច្ឆ ភោ គច្ឆា, ភវន្តោ គច្ឆន្តោ គច្ឆន្តា, [គច្ឆំ] គច្ឆន្តំ, គច្ឆន្តេ, គច្ឆតា គច្ឆន្តេន, គច្ឆន្តេហិ គច្ឆន្តេភិ, គច្ឆតោ គច្ឆន្តស្ស, គច្ឆតំ គច្ឆន្តានំ, គច្ឆតា គច្ឆន្តស្មា គច្ឆន្តម្ហា, គច្ឆន្តេហិ គច្ឆន្តេភិ, គច្ឆតោ គច្ឆន្តស្ស, គច្ឆតំ គច្ឆន្តានំ, គច្ឆតិ គច្ឆន្តេ គច្ឆន្តស្មិំ គច្ឆន្តម្ហី, គច្ឆន្តេសុ.

ឯវំ មហំ ចរំ តិដ្ឋំ, ទទំ ភុញ្ជំ សុណំ បចំ;

ជយំ ជីរំ ចវំ មីយំ, សរំ កុព្ពំ ជបំ វជំ –

ភវន្តសទ្ទស្ស ¶ គ យោ នា សវចនេសុ វិសេសោ. សោ ភវំ.

១០៩. ឱភាវោ ក្វចិ យោសុ វការស្ស.

ភវន្តឥច្ចេតស្ស វការស្ស ឱភាវោ ហោតិ ក្វចិ យោឥច្ចេតេសុ. តេ ភោន្តោ ភវន្តោ ភវន្តា.

សព្ពស្សេវ ភវន្តសទ្ទស្ស ភោ ហោតិ គេ បរេ. តុសទ្ទេន ភន្តេ, ភោន្តាទិ ច, គលោបោ, ភោ ភន្តេ ភោន្ត ភោន្តា, ភោន្តោ ភវន្តោ ភវន្តា, ភវន្តំ, ភោន្តេ ភវន្តេ.

នាសេសុ ‘‘ឱភាវោ ក្វចី’’តិ យោគវិភាគេន ឱភាវោ.

ភោតា ភវតា ភវន្តេន, ភោតោ ភវតោ ភវន្តស្ស ឥច្ចាទិ.

សព្ពស្សេវ ភទន្តសទ្ទស្ស ភទ្ទន្ត ភន្តេឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ ក្វចិ គេ បរេ យោសុ ច. ភោ ភទ្ទន្ត ភន្តេ, ភទន្ត ភទន្តា វា ឥច្ចាទិ បុរិសសទ្ទសមំ.

១១២. សន្តសទ្ទស្ស សោ ភេ ពោ ចន្តេ.

សព្ពស្សេវ សន្តសទ្ទស្ស សសទ្ទាទេសោ ហោតិ ភការេ បរេ, អន្តេ ច ពការាគមោ ហោតិ.

ចសទ្ទគ្គហណេន ¶ អភការេបិ សមាសេ ក្វចិ សការាទេសោ. សព្ភិ.

ភេតិ កិំ? សន្តេហិ, សេសំ គច្ឆន្តសទ្ទសមំ.

អត្ថិ រាជ ព្រហ្ម អត្ត សខសទ្ទាទីនំ ភេទោ, តថេវ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, ‘‘រាជ សិ’’ឥតិ ឋិតេ –

‘‘ព្រហ្មត្តសខរាជាទិតោ’’តិ អធិការោ.

ព្រហ្ម អត្ត សខ រាជឥច្ចេវមាទិតោ សិវចនស្ស អាការោ ហោតិ. អាទិសទ្ទេន អាតុមាទិសទ្ទតោ ច. សរលោបាទិ. រាជា តិដ្ឋតិ.

ព្រហ្មត្តសខរាជាទិតោ យោនំ អានោអាទេសោ ហោតិ. រាជានោ តិដ្ឋន្តិ, ភោ រាជ ភោ រាជា, ភវន្តោ រាជានោ.

១១៥. ព្រហ្មត្តសខរាជាទិតោ អមានំ.

ព្រហ្មាទីហិ បរស្ស អំវចនស្ស អានំ ហោតិ វា. រាជានំ បស្ស រាជំ វា, រាជានោ.

‘‘សវិភត្តិស្ស, រាជស្សា’’តិ ច វត្តតេ.

សព្ពស្សេវ រាជសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស រញ្ញាអាទេសោ ហោតិ វា នាម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. រញ្ញា កតំ រាជេន វា.

១១៧. រាជស្ស ¶ រាជុ សុនំហិសុ ច.

សព្ពស្ស រាជសទ្ទស្ស រាជុអាទេសោ ហោតិ សុ នំ ហិឥច្ចេតេសុ វចនេសុ. ចសទ្ទោ វិកប្បនត្ថោ, ‘‘សុនំហិសុ ចា’’តិ ទីឃោ, រាជូហិ រាជូភិ, រាជេហិ រាជេភិ វា.

សព្ពស្សេវ រាជសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស រញ្ញោ រាជិនោឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ សេ វិភត្តិម្ហិ. រញ្ញោ, រាជិនោ ទេតិ.

សព្ពស្សេវ រាជសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស រញ្ញំអាទេសោ ហោតិ វា នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. រញ្ញំ រាជូនំ រាជានំ.

១២០. អម្ហតុម្ហន្តុរាជព្រហ្មត្តសខសត្ថុបិតាទីហិ ស្មា នាវ.

អម្ហតុម្ហន្តុរាជព្រហ្មត្តសខសត្ថុបិតុឥច្ចេវមាទីហិ ស្មាវចនំ នាវ ទដ្ឋព្ពន្តិ ស្មាវចនស្ស នាភាវាតិទេសោ. អតិទេសោ បន ឆព្ពិធោ.

‘‘ព្យបទេសោ និមិត្តញ្ច, តំរូបំ តំសភាវតា;

សុត្តញ្ចេវ តថា ការិ-យាតិទេសោតិ ឆព្ពិធោ’’តិ.

តត្រាយំ ¶ ព្រហ្មត្តសខាទីសុ បាឋសាមត្ថិយតោ រូបាតិទេសោ. សេសំ តតិយាសមំ.

រញ្ញា អបេតិ, រាជូហិ រាជូភិ, រាជេហិ រាជេភិ, រញ្ញោ, រាជិនោ សន្តកំ, រញ្ញំ រាជូនំ រាជានំ.

សព្ពស្សេវ រាជសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស រញ្ញេរាជិនិឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ ស្មិំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. រញ្ញេ, រាជិនិ បតិដ្ឋិតំ, រាជូសុ រាជេសុ.

ព្រហ្មសទ្ទស្ស ច គ នា ស ស្មិំសុ វិសេសោ. ព្រហ្មា, ព្រហ្មានោ.

ព្រហ្មសទ្ទតោ គស្ស ច ឯការោ ហោតិ, ចគ្គហណំ ឯគ្គហណានុកឌ្ឍនត្ថំ, ភោ ព្រហ្មេ, ភវន្តោ ព្រហ្មានោ, ព្រហ្មានំ ព្រហ្មំ, ព្រហ្មានោ.

វិបរិណាមេន ‘‘ព្រហ្មស្ស, អន្តោ’’តិ ច វត្តតេ.

ព្រហ្មសទ្ទស្ស អន្តោ ឧត្តមាបជ្ជតេ ស នាឥច្ចេតេសុ វចនេសុ. ឧត្តមិតិ ភាវនិទ្ទេសោ កត្ថចិ អភាវទស្សនត្ថោ. ព្រហ្មុនា, ព្រហ្មេហិ ព្រហ្មេភិ.

សស្មិំ ឧត្តេ កតេ ‘‘ឥវណ្ណុវណ្ណា ឈលា’’តិ លសញ្ញាយំ –

ឈលសញ្ញេហិ ឥវណ្ណុវណ្ណេហិ បរស្ស សឥច្ចេតស្ស វចនស្ស នោឥច្ចាទេសោ ហោតិ វា. ព្រហ្មុនោ ព្រហ្មស្ស, ព្រហ្មានំ ព្រហ្មូនំ វា, ឧត្តមិតិ យោគវិភាគេន អញ្ញត្ថាបិ ឧត្តំ.

បញ្ចមិយំ នាភាវាតិទេសោ. ព្រហ្មុនា, ព្រហ្មេហិ ព្រហ្មេភិ, ព្រហ្មុនោ ព្រហ្មស្ស, ព្រហ្មានំ ព្រហ្មូនំ វា.

ព្រហ្មសទ្ទតោ ស្មិំវចនស្ស និ ហោតិ. តុសទ្ទេន កម្មចម្មមុទ្ធាទិតោ ច ក្វចិ. ព្រហ្មនិ, ព្រហ្មេសុ.

អត្តសទ្ទស្ស តតិយាទីស្វេវ វិសេសោ.

អត្តា, អត្តានោ, ភោ អត្ត ភោ អត្តា, ភវន្តោ អត្តានោ, អត្តានំ អត្តំ, អត្តានោ.

នាម្ហិ ‘‘អកម្មន្តស្ស ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន អត្តន្តស្ស អត្តំ វា. អត្តនា អត្តេន វា.

អត្តសទ្ទស្ស អន្តោ អនត្តមាបជ្ជតេ ហិស្មិំ បរេ. អត្តនេហិ អត្តនេភិ.

តតោ អត្តសទ្ទតោ សស្ស វិភត្តិស្ស នោ ហោតិ. អត្តនោ, អត្តានំ.

តតោ អត្តសទ្ទតោ ស្មាវចនស្ស នា ហោតិ. អត្តនា អបេតិ.

នាភាវាតិទេសេនេវ សិទ្ធេបិ ឧត្តរសុត្តេន ឯកយោគមកត្វា ភិន្នយោគករណំ អត្ថន្តរវិញ្ញាបនត្ថំ, តេន អត្តន្តតការស្ស រការោ ជការេ ក្វចិ. អត្រជោ អត្តជោ វា. អត្តនេហិ អត្តនេភិ, អត្តនោ, អត្តានំ.

តតោ អត្តសទ្ទតោ ស្មិំវចនស្ស និ ហោតិ. អត្តនិ, អត្តេសុ.

សខសទ្ទតោ យោនំ អាយោ នោអាទេសា ច ហោន្តិ. សខាយោ.

សខសទ្ទន្តស្ស ឥការាទេសោ ហោតិ នោនានំសឥច្ចេតេសុ បរេសុ. សខិនោ តិដ្ឋន្តិ.

សខតោ គស្ស អការ អាការ ឥការ ឦការឯការាទេសា ហោន្តិ. វាសទ្ទេន អញ្ញស្មាបិ ក្វចិ ឯការោ. យថា – ភទ្ទន្តេ ឥសេ ឥតិ.

អ ច អា ច ឥ ច ឦ ច ឯ ចាតិបិ ឯ, បុព្ពស្សរានំ កមេន លោបោ.

ភោ សខ ភោ សខា ភោ សខិ ភោ សខី ភោ សខេ, ភវន្តោ សខានោ សខាយោ សខិនោ.

‘‘សខន្តស្ស, អារោ ចា’’តិ ច វត្តតេ.

សខន្តស្ស អារោ ភោតិ វា សុនំ អំឥច្ចេតេសុ បរេសុ. សខារំ សខានំ សខំ, សខានោ សខាយោ សខិនោ, សខិនា.

សខន្តស្ស អារោ ហោតិ វា ហិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. សខារេហិ សខារេភិ, សខេហិ សខេភិ.

ឥការាទេសេ ‘‘ឈលតោ សស្ស នោ វា’’តិ នោ. សខិនោ សខិស្ស, សខារានំ សខីនំ.

ស្មាវចនស្ស នាភាវោ. សខិនា, សខារេហិ សខារេភិ សខេហិ សខេភិ, សខិនោ សខិស្ស, សខារានំ សខីនំ.

សខតោ ស្មិំវចនស្ស ឯការោ ហោតិ. និច្ចត្ថោយមារម្ភោ. សខេ, សខារេសុ សខេសុ.

អាតុមសទ្ទស្ស បឋមាទុតិយាសុ អត្តសទ្ទស្សេវ រូបនយោ. អាតុមា, អាតុមានោ, ភោ អាតុម ភោ អាតុមា, ភវន្តោ អាតុមានោ, អាតុមានំ អាតុមំ, អាតុមានោ, អាតុមេន ឥច្ចាទិ បុរិសសមំ.

បុមសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស អាការាទេសោ ហោតិ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. អន្តគ្គហណេន មឃវយុវាទីនមន្តស្ស ច. បុមា.

បុមន្តស្ស សវិភត្តិស្ស អានោអាទេសោ ហោតិ យោសុ វិភត្តីសុ. បុមានោ.

បុមន្តស្ស សវិភត្តិស្ស អំ ហោតិ អាលបនេកវចនេ បរេ. ហេ បុមំ, ហេ បុមានោ, បុមំ, បុមានោ.

បុមន្តស្ស អាឧអាទេសា ហោន្តិ វា នាម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. ចសទ្ទេន បុមកម្មថាមន្តស្ស ចុ’ការោ វា សស្មាសុ. បុមានា បុមុនា បុមេន វា.

បុមន្តស្ស ហិវិភត្តិម្ហី ច អានេអាទេសោ ហោតិ. វិភត្តិគ្គហណំ សវិភត្តិគ្គហណនិវត្តនត្ថំ. បុមានេហិ បុមានេភិ.

ចសទ្ទេន យុវមឃវាទីនមន្តស្ស វា អានាទេសោ ហោតិ សព្ពវិភត្តីសុ. ‘‘ឧ នាម្ហិ ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន បុមន្តស្សុការោ វា សស្មាសុ វិភត្តីសុ. ‘‘ឈលតោ សស្ស នោ វា’’តិ នោ. បុមុនោ បុមស្ស, បុមានំ.

ឈលឥច្ចេតេហិ ស្មាវចនស្ស នា ហោតិ. ចគ្គហណំ ក្វចិ និវត្តនត្ថំ. បុមានា បុមុនា បុមា បុមស្មា បុមម្ហា, បុមានេហិ បុមានេភិ បុមេហិ បុមេភិ, បុមុនោ បុមស្ស, បុមានំ.

បុមន្តស្ស សវិភត្តិស្ស អានេអាទេសោ ហោតិ វា ស្មិំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. បុមានេ បុមេ បុមស្មិំ បុមម្ហិ.

បុមន្តស្ស សុឥច្ចេតស្មិំ បរេ អាអាទេសោ ហោតិ វា. បុមាសុ បុមេសុ.

‘‘បុមន្តស្សា សិម្ហី’’តិ ឯត្ថ អន្តគ្គហណេន អាការោ, ‘‘ហិវិភត្តិម្ហិ ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន អានាទេសោ ច.

យុវា យុវានោ, យុវានា យុវា, ហេ យុវ ហេ យុវា ហេ យុវាន ហេ យុវានា, ភវន្តោ យុវានា, យុវានំ យុវំ, យុវានេ យុវេ.

‘‘អកម្មន្តស្ស ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន យុវមឃវាទីនមន្តស្ស អា ហោតិ វា នាសុឥច្ចេតេសូតិ អាត្តំ.

យុវានា យុវេន យុវានេន វា, យុវានេហិ យុវានេភិ យុវេហិ យុវេភិ, យុវានស្ស យុវស្ស, យុវានានំ យុវានំ, យុវានា យុវានស្មា យុវានម្ហា, យុវានេហិ យុវានេភិ យុវេហិ យុវេភិ, យុវានស្ស យុវស្ស, យុវានានំ យុវានំ, យុវានេ យុវានស្មិំ យុវានម្ហិ យុវេ យុវម្ហិ យុវស្មិំ, យុវានេសុ យុវាសុ យុវេសុ.

ឯវំ មឃវា មឃវានោ, មឃវានា ឥច្ចាទិ យុវសទ្ទសមំ.

អាការន្តោ បុល្លិង្គោ សាសទ្ទោ.

១៤៤. អឃោ ¶ រស្សមេកវចនយោស្វបិ ច.

ឃសញ្ញកអាការវជ្ជិតោ លិង្គស្សន្តោ សរោ រស្សមាបជ្ជតេ ឯកវចនេសុ យោសុ ច បរេសូតិ រស្សត្តំ. អបិគ្គហណំ សិម្ហិ និវត្តនត្ថំ. សេសំ នេយ្យំ.

សា តិដ្ឋន្តិ, ហេ ស ហេ សា, ហេ សា, សំ, សេ, សេន, សាហិ សាភិ, សស្ស សាយ, សានំ, សា សស្មា សម្ហា, សាហិ សាភិ, សស្ស, សានំ, សេ សស្មិំ សម្ហិ, សាសុ.

ឯវំ បច្ចក្ខធម្មា គាណ្ឌីវធន្វាបភុតយោ.

ឥការន្តោ បុល្លិង្គោ អគ្គិសទ្ទោ. ស្យាទ្យុប្បត្តិ, អគ្គិ សិ,

‘‘អន្តោ, សិម្ហិ, វា’’តិ ច វត្តតេ.

អគ្គិស្ស អន្តោ ឥនិ ហោតិ វា សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. ‘‘សេសតោ លោបំ គសិបី’’តិ សិលោបោ. អគ្គិនិ អគ្គិ.

ពហុវចនេ ‘‘ឥវណ្ណុវណ្ណា ឈលា’’តិ ឈលសញ្ញាយំ –

ឃបសញ្ញេហិ ឥត្ថិវាចកេហិ អាការិវណ្ណុវណ្ណេហិ, ឈលសញ្ញេហិ ច បរេសំ យោវចនានំ លោបោ ហោតិ វា. វវត្ថិតវិភាសាយំ.

១៤៧. យោសុ ¶ កតនិការលោបេសុ ទីឃំ.

លិង្គស្សន្តភូតា សព្ពេ រស្សសរា យោសុ កតនិការលោបេសុ ទីឃមាបជ្ជន្តេ. កតា និការលោបា យេសំ តេ កតនិការលោបា. អគ្គី.

‘‘បញ្ចាទីនមត្ត’’ន្តិ ឥតោ ‘‘អត្ត’’មិតិ វត្តតេ.

យោសុ បរេសុ អកតរស្សោ ឈោ អត្តមាបជ្ជតេ. អគ្គយោ.

អាលបនេបេវំ. ហេ អគ្គិ, ហេ អគ្គី ហេ អគ្គយោ.

ទុតិយេកវចនេ បុព្ពស្សរលោបេ សម្បត្តេ –

ឈលបឥច្ចេតេហិ បរស្ស អំវចនស្ស, មការស្ស ច និគ្គហីតំ អាទេសោ ហោតិ. អគ្គិំ.

អគ្គី អគ្គយោ, អគ្គិនា, អគ្គីហិ អគ្គីភិ, ‘‘សុនំហិសុ ចា’’តិ ឯត្ថ ចគ្គហណេន កត្ថចិ ទីឃាភាវោ. អគ្គិហិ អគ្គិភិ.

‘‘ឈលតោ សស្ស នោ វា’’តិ នោ. អគ្គិនោ អគ្គិស្ស, អគ្គីនំ.

‘‘ស្មា នា’’តិ វត្តមានេ ‘‘ឈលតោ ចា’’តិ វិកប្បេន នា. អគ្គិនា អគ្គិស្មា អគ្គិម្ហា, អគ្គីហិ អគ្គីភិ អគ្គិហិ អគ្គិភិ, អគ្គិនោ អគ្គិស្ស, អគ្គីនំ អគ្គិនំ, អគ្គិម្ហិ អគ្គិស្មិំ, អគ្គីសុ អគ្គិសុ.

ជោតិ បាណិ គណ្ឋិ មុដ្ឋិ, កុច្ឆិ វត្ថិ សាលិ វីហិ;

ព្យាធិ ឱធិ ពោធិ សន្ធិ, រាសិ កេសិ សាតិ ទីបិ.

ឥសិ ¶ មុនិ មណិ ធនិ យតិ គិរិ រវិ កវិ,

កបិ អសិ មសិ និធិ វិធិ អហិ កិមិ បតិ;

ហរិ អរិ តិមិ កលិ ពលិ ជលធិ គហបតិ,

អញ្ជលិ សារថិ អតិថិ សមាធិ ឧទធិប្បភុតយោ.

ឦការន្តោ បុល្លិង្គោ ទណ្ឌីសទ្ទោ.

‘‘អឃោ រស្សមេកវចនយោស្វបិ ចា’’តិ រស្សត្តេ សម្បត្តេ ឯត្ថេវាបិគ្គហណេន សិស្មិំ តទភាវេ សិទ្ធេ និយមត្ថមាហ.

សិស្មិំ នបុំសកវជ្ជិតានិ លិង្គានិ ន រស្សមាបជ្ជន្តេតិ រស្សត្តាភាវោ, សិលោបោ. ទណ្ឌី តិដ្ឋតិ.

អនបុំសកានីតិ កិំ? សុខការិ ទានំ.

វិសទាវិសទាការ-វោហារោភយមុត្តកា;

បុមាទិជាននេ ហេតុ-ភាវតោ លិង្គមីរិតា.

ឥតរត្រ ‘‘អឃោ រស្ស’’មិច្ចាទិនា រស្សត្តេ កតេ –

សព្ពេសំ យោនំ សាលបនានំ ឈតោ កតរស្សា បរេសំ នោឥច្ចាទេសោ ហោតិ. ទណ្ឌិនោ តិដ្ឋន្តិ.

ឈលបឥច្ចេតេ រស្សមាបជ្ជន្តេ គេ បរេ. ភោ ទណ្ឌិ.

‘‘អឃោ រស្ស’’ន្តិអាទិនាវ សិទ្ធេបិ រស្សត្តេ បុនារម្ភោ និយមត្ថោ, តេន ‘‘ភោ គោ’’តិអាទីសុ ន ភវតិ. ទណ្ឌី ទណ្ឌិនោ.

ទុតិយាយំ រស្សត្តេ កតេ ‘‘អ’’មិតិ វត្តតេ, ‘‘ឃបតោ ស្មិំ យំ វា’’តិ ឥតោ មណ្ឌូកគតិយា ‘‘វា’’តិ វត្តតេ.

ឈតោ កតរស្សា បរស្ស អំវចនស្ស នំ ហោតិ វា. ទណ្ឌិនំ ទណ្ឌិំ, ទណ្ឌី ទណ្ឌិនោ, ទណ្ឌិនា, ទណ្ឌីហិ ទណ្ឌីភិ, ទណ្ឌិនោ ទណ្ឌិស្ស, ទណ្ឌីនំ.

‘‘ឈលតោ ចា’’តិ នា. ទណ្ឌិនា ទណ្ឌិស្មា ទណ្ឌិម្ហា, ទណ្ឌីហិ ទណ្ឌីភិ, ទណ្ឌិនោ ទណ្ឌិស្ស, ទណ្ឌីនំ.

‘‘ឈតោ, កតរស្សា’’តិ ច វត្តតេ, បុរេ វិយ ‘‘វា’’តិ ច.

ឈតោ កតរស្សា បរស្ស ស្មិំវចនស្ស និឥច្ចាទេសោ ហោតិ វា. ទណ្ឌិនិ ទណ្ឌិស្មិំ ទណ្ឌិម្ហិ, ទណ្ឌីសុ.

ធម្មី សង្ឃី ញាណី ហត្ថី, ចក្កី បក្ខី ទាឋី រដ្ឋី;

ឆត្តី មាលី វម្មី យោគី, ភាគី ភោគី កាមី សាមី.

ធជី គណី សសី កុដ្ឋី, ជដី យានី សុខី សិខី;

ទន្តី មន្តី ករី ចាគី, កុសលី មុសលី ពលី.

បាបការី សត្តុឃាតី, មាល្យការី ទីឃជីវី;

ធម្មចារី សីឃយាយី, សីហនាទី ភូមិសាយី –

គាមណីសទ្ទស្ស តុ សត្តមិយំ ភេទោ.

គាមណី, គាមណី គាមណិនោ, ភោ គាមណិ, ភោន្តោ គាមណី ភោន្តោ គាមណិនោ, គាមណិនំ គាមណិំ, គាមណី គាមណិនោ.

សេសំ ទណ្ឌីសមំ. និអាទេសាភាវោវ វិសេសោ. ឯវំ សេនានី សុធីប្បភុតយោ.

ឧការន្តោ បុល្លិង្គោ ភិក្ខុសទ្ទោ.

តថេវ ភិក្ខុសទ្ទតោ សិ, សិលោបោ. សោ ភិក្ខុ.

ពហុវចនេ ‘‘ឃបតោ ច យោនំ លោបោ’’តិ យោលោបោ, ‘‘យោសុ កត’’ឥច្ចាទិនា ទីឃោ. តេ ភិក្ខូ.

លោបាភាវេ ‘‘វា, យោន’’ន្តិ ច វត្តតេ.

លសញ្ញតោ បរេសំ យោវចនានំ វោការាទេសោ ហោតិ វា. ការគ្គហណេន យោនំ នោ ច ហោតិ. ចសទ្ទគ្គហណំ កត្ថចិ និវត្តនត្ថំ. អថ វា ចគ្គហណំ នោគ្គហណានុវត្តនត្ថំ, តេន ជន្តុសព្ពញ្ញូអាទិតោ យោនំ នោ ច ហោតិ. វាសទ្ទោ វវត្ថិតវិភាសត្ថោ. តេន –

ភិក្ខុប្បភុតិតោ និច្ចំ, វោ យោនំ ហេតុអាទិតោ;

វិភាសា ន ច វោ នោ ច, អមុប្បភុតិតោ ភវេ.

‘‘អត្តំ, អកតរស្សោ’’តិ ច វត្តតេ.

វេ វោឥច្ចេតេសុ ច បរេសុ អកតរស្សោ លោ អត្តមាបជ្ជតេ. ភិក្ខវោ, ភោ ភិក្ខុ, ភវន្តោ ភិក្ខូ.

១៥៧. អកតរស្សា លតោ យ្វាលបនស្ស វេវោ.

អកតរស្សា លតោ បរស្ស អាលបនេ វិហិតស្ស យោឥច្ចេតស្ស វេ វោអាទេសា ហោន្តិ. អត្តំ. ភវន្តោ ភិក្ខវេ ភិក្ខវោ. ‘‘អំ មោ និគ្គហីតំ ឈលបេហី’’តិ និគ្គហីតំ.

ភិក្ខុំ, ភិក្ខូ ភិក្ខវោ, ភិក្ខុនា, ភិក្ខូហិ ភិក្ខូភិ ភិក្ខុហិ ភិក្ខុភិ, ភិក្ខុនោ ភិក្ខុស្ស, ភិក្ខូនំ ¶ ភិក្ខុនំ, ភិក្ខុនា ភិក្ខុស្មា ភិក្ខុម្ហា, ភិក្ខូហិ ភិក្ខូភិ ភិក្ខុហិ ភិក្ខុភិ, ភិក្ខុនោ ភិក្ខុស្ស, ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនំ, ភិក្ខុម្ហិ ភិក្ខុស្មិំ, ភិក្ខូសុ ភិក្ខុសុ.

ឯវំ សេតុ កេតុ រាហុ ភានុ បង្គុ ឧច្ឆុ វេឡុ មច្ចុ សិន្ធុ ពន្ធុ នេរុ មេរុ សត្តុ ការុ ហេតុ ជន្តុ រុរុ បដុ ឥច្ចាទយោ.

ហេតុជន្តុសទ្ទានំ បឋមាទុតិយាសុ វិសេសោ.

ហេតុ, ហេតូ ហេតវោ ហេតុយោ, ភោ ហេតុ, ភោន្តោ ហេតូ ហេតវេ ហេតវោ, ហេតុំ, ហេតូ ហេតវោ ហេតុយោ. សេសំ ភិក្ខុសមំ.

ជន្តុ, ជន្តូ ជន្តវោ. ការគ្គហណេន យោនំ នោ ច ហោតិ. ជន្តុនោ ជន្តុយោ, ភោ ជន្តុ, ជន្តូ ជន្តវេ ជន្តវោ, ជន្តុំ, ជន្តូ ជន្តវោ ជន្តុនោ ជន្តុយោ ឥច្ចាទិ.

សត្ថុសទ្ទស្ស ភេទោ. ‘‘សត្ថុ សិ’’ឥតីធ –

១៥៨. សត្ថុបិតាទីនមា សិស្មិំ សិលោបោ ច.

សត្ថុ បិតុ មាតុ ភាតុ ធីតុ កត្តុឥច្ចេវមាទីនមន្តោ អាត្តមាបជ្ជតេ សិស្មិំ, សិលោបោ ច ហោតិ. សត្ថា.

‘‘សត្ថុ បិតាទីន’’ន្តិ អធិការោ.

សត្ថុ បិតាទីនមន្តោ សិវចនតោ អញ្ញេសុ វចនេសុ អារត្តមាបជ្ជតេ. អារត្តមិតិភាវនិទ្ទេសេន កត្ថចិ អនិយមំ ទស្សេតិ.

តតោ អារាទេសតោ សព្ពេសំ យោនំ ឱការាទេសោ ហោតិ.

តុគ្គហណេន អញ្ញេហិបិ ចតុឧភនទីគវាទីហិ យោនមោការោ ហោតិ, សរលោបាទិ. សត្ថារោ.

អាលបនេ ‘‘អការបិតាទ្យន្តានមា’’តិ អាត្តំ. ‘‘គេ រស្ស’’ន្តិ អធិកិច្ច ‘‘អាការោ វា’’តិ វិកប្បេន រស្សត្តំ, វលោបោ. ភោ សត្ថ ភោ សត្ថា, ភវន្តោ សត្ថារោ, សត្ថារំ, សត្ថារេ សត្ថារោ.

តតោ អារាទេសតោ នាវចនស្ស អាការាទេសោ ហោតិ. សត្ថារា, សត្ថុនាតិ អារត្តមិតិភាវនិទ្ទេសេន សិទ្ធំ. សត្ថារេហិ សត្ថារេភិ.

‘‘វា នំម្ហី’’តិ ឥតោ ‘‘វា’’តិ វត្តតេ.

សត្ថុ បិតុឥច្ចេវមាទីនមន្តស្ស ឧត្តំ ហោតិ វា សស្មិំ, សលោបោ ច ហោតិ. អារាទេសាបវាទោយំ. សត្ថុ, អញ្ញត្ថ ភាវនិទ្ទេសេនារាភាវោ. សត្ថុស្ស សត្ថុនោ.

សត្ថុ បិតុអាទីនមន្តោ អារត្តមាបជ្ជតេ វា នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. សត្ថារានំ.

អារាភាវេ ‘‘វា នំម្ហី’’តិ វត្តតេ.

សត្ថុសទ្ទន្តស្ស, បិតាទីនមន្តស្ស ច អត្តំ ហោតិ វា នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ, បុន សត្ថុគ្គហណំ សត្ថុនោ និច្ចវិធានត្ថំ. សត្ថានំ.

‘‘អម្ហតុម្ហន្តុរាជព្រហ្មត្តសខសត្ថុបិតាទីហិ ស្មា នាវា’’តិ ស្មាវចនស្សនាភាវោ. សត្ថារា, សត្ថារេហិ សត្ថារេភិ, សត្ថុ សត្ថុនោ សត្ថុស្ស, សត្ថារានំ សត្ថានំ.

តតោ អារាទេសតោ ស្មិំវចនស្ស ឥការាទេសោ ហោតិ. បុន តតោគ្គហណេន អញ្ញស្មាបិ ស្មិំវចនស្ស ឥការោ. យថា – ភុវិ, ទិវិ.

អារាទេសោ រស្សមាបជ្ជតេ ឥការេ បរេ, សត្ថរិ, សត្ថារេសុ.

ឯវំ កត្តា, កត្តារោ, ភោ កត្ត ភោ កត្តា, ភវន្តោ កត្តារោ, កត្តារំ, កត្តារេ កត្តារោ, កត្តារា, កត្តារេហិ កត្តារេភិ. ‘‘ឧ សស្មិំ សលោបោ ចា’’តិ ឧត្តំ, សលោបោ ច. កត្តុ កត្តុនោ កត្តុស្ស, កត្តារានំ កត្តានំ កត្តូនំ កត្តុនំ, កត្តារា, កត្តារេហិ កត្តារេភិ, កត្តុ កត្តុនោ កត្តុស្ស, កត្តារានំ កត្តានំ កត្តូនំ កត្តុនំ, កត្តរិ, កត្តារេសុ, អារាភាវេ កត្តូសុ កត្តុសុ.

ភត្តុ វត្តុ នេតុ សោតុ, ញាតុ ជេតុ ឆេត្តុ ភេត្តុ. ទាតុ ធាតុ នត្តុ ពោទ្ធុ, វិញ្ញាបេតុ អាទយោបិ.

‘‘ឧ សស្មិំ សលោបោ ចា’’តិ វត្តតេ.

សកមន្ធាតុឥច្ចេវមាទីនមន្តោ ច ឧត្តមាបជ្ជតេ សស្មិំ, សលោបោ ច, និច្ចំ បុនព្ពិធានា. សកមន្ធាតុ វិយ អស្ស រាជិនោ វិភវោ, សេសំ សមំ. ឯវំ មហាមន្ធាតុប្បភុតយោ.

បិតុសទ្ទស្ស ភេទោ. សិម្ហិ អាត្តំ, សិលោបោ, បិតា.

យោម្ហិ ‘‘អារោ, រស្ស’’ន្តិ ច វត្តតេ.

បិតាទីនមារាទេសោ រស្សមាបជ្ជតេ អសិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. សិស្មិំ អារាទេសាភាវេបិ អសិម្ហីតិ អធិកវចនមត្ថន្តរវិញ្ញាបនត្ថំ, តេន តោអាទិម្ហិ បិតាទីនមិការោ ច. យថា – បិតិតោ, មាតិតោ, ភាតិតោ, ធីតិតោ, បិតិបក្ខោ, មាតិបក្ខោតិ.

បិតរោ, សេសំ កត្តុសមំ. ភោ បិត ភោ បិតា, ភវន្តោ បិតរោ, បិតរំ, បិតរេ បិតរោ, បិតរា បិតុនា, បិតរេហិ បិតរេភិ. ភាវនិទ្ទេសេន អារាទេសាភាវេ បិតូហិ បិតូភិ បិតុហិ បិតុភិ, បិតុ បិតុនោ បិតុស្ស, បិតរានំ បិតានំ បិតូនំ, ទីឃាភាវេ បិតុនំ វា, បិតរា, បិតរេហិ បិតរេភិ បិតូហិ បិតូភិ បិតុហិ បិតុភិ, បិតុ បិតុនោ បិតុស្ស, បិតរានំ បិតានំ បិតូនំ បិតុនំ, បិតរិ, បិតរេសុ បិតូសុ បិតុសុ.

ឩការន្តោ បុល្លិង្គោ អភិភូសទ្ទោ.

តថេវ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ. សោ អភិភូ, យោលោបេ កតេ តេ អភិភូ.

‘‘អឃោ រស្ស’’ន្តិអាទិនា រស្សត្តំ, វោការោ. កតរស្សត្តា អត្តាភាវោ. អភិភុវោ, ភោ អភិភុ, ភវន្តោ អភិភូ អភិភុវោ.

កតរស្សត្តា វេអាទេសោ ន ហោតិ. សេសំ ភិក្ខុសទ្ទសមំ, រស្សត្តមេវ វិសេសោ. អភិភុំ, អភិភូ អភិភុវោ ¶ , អភិភុនា, អភិភូហិ អភិភូភិ, អភិភុនោ អភិភុស្ស, អភិភូនំ ឥច្ចាទិ.

ឯវំ សយម្ភូ, វេស្សភូ, បរាភិភូ, សហភូអាទយោ. សហភូសទ្ទស្ស យោនំ នោអាទេសោវ វិសេសោ. សហភូ, សហភូ សហភុវោ សហភុនោ ឥច្ចាទិ.

តថា សព្ពញ្ញូសទ្ទស្ស យោស្វេវ វិសេសោ. សោ សព្ពញ្ញូ តេ សព្ពញ្ញូ, យោលោបាភាវេ រស្សត្តំ, ‘‘លតោ វោការោ ចា’’តិ ឯត្ថ ការគ្គហណេន យោនំ នោអាទេសោ. វាធិការស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា ន ច វោការោ. សព្ពញ្ញុនោ, ភោ សព្ពញ្ញុ, ភោន្តោ សព្ពញ្ញូ សព្ពញ្ញុនោ, សព្ពញ្ញុំ, សព្ពញ្ញូ សព្ពញ្ញុនោ ឥច្ចាទិ.

ឯវំ មគ្គញ្ញូ ធម្មញ្ញូ អត្ថញ្ញូ កាលញ្ញូ រត្តញ្ញូ មត្តញ្ញូ កតញ្ញូ តថញ្ញូ វិញ្ញូ វិទូ វេទគូ បារគូ ឥច្ចាទយោ.

តតោ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ, គោ គច្ឆតិ.

‘‘គាវ សេ’’តិ ឥតោ ‘‘គោ’’តិ អធិការោ, ‘‘អាវា’’តិ ច វត្តតេ.

គោឥច្ចេតស្ស ឱការស្ស អាវាទេសោ ហោតិ យោសុ. ចសទ្ទេន នា ស្មា ស្មិំសុឥច្ចេតេសុ ច. ‘‘តតោ យោនមោ តូ’’តិ ឯត្ថ តុគ្គហណេន យោនមោការោ, សរលោបាទិ. គាវោ តិដ្ឋន្តិ.

គោឥច្ចេតស្ស ឱការស្ស អាវ អវឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ អំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. សេទ្ទេន យោ នា ស ស្មាស្មិំសុឥច្ចេតេសុ ច អវាទេសោ ហោតិ. គវោ គច្ឆន្តិ, ហេ គោ, ហេ គាវោ ហេ គវោ.

ទុតិយាយំ ‘‘អំម្ហី’’តិ វត្តតេ.

អាវឥច្ចេតស្ស គាវាទេសស្ស អន្តសរស្ស ឧការាទេសោ ហោតិ វា អំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. អាវស្ស អ អាវ, តស្ស អាវសទ្ទន្តស្ស. ‘‘អំមោ’’តិអាទិនា និគ្គហីតំ. គាវុំ គាវំ គវំ, គាវោ គវោ.

សុ ហិ នាឥច្ចេតេសុ សព្ពស្ស គោសទ្ទស្ស គោណាទេសោ ហោតិ វា. ចសទ្ទេន សេសេសុ ច. គោណោ, គោណា, ហេ គោណ ហេ គោណា, គោណំ, គោណេ, គោណេន, គោណេហិ គោណេភិ, គោណស្ស.

សព្ពស្ស គោសទ្ទស្ស គោណាទេសោ ហោតិ វា នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. គោណានំ, គោណា គោណស្មា គោណម្ហា, គោណេហិ គោណេភិ, គោណស្ស, គោណានំ, គោណេ គោណស្មិំ គោណម្ហិ, គោណេសុ.

គោណាទេសាភាវេ គាវេន គវេន, គោហិ គោភិ.

‘‘គោ អាវ សេ’’ឥតិ តិបទមិទំ. គោស្ស ឱ គោ, គោសទ្ទោការស្ស អាវាទេសោ ហោតិ សេ វិភត្តិម្ហិ. គាវស្ស គវស្ស.

១៧៥. តតោ នមំ បតិម្ហាលុត្តេ ច សមាសេ.

តតោ គោសទ្ទតោ បរស្ស នំវចនស្ស អំអាទេសោ ហោតិ, គោសទ្ទោការស្ស អវាទេសោ ច បតិម្ហិ បរេ អលុត្តេ ច សមាសេ. ចសទ្ទេន អសមាសេបិ អំ អវាទេសា. គវំបតិស្ស ថេរស្ស, គវំ.

‘‘សុហិនាសុ ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន នំម្ហិ គុអាទេសោ. ‘‘នោ ច ទ្វាទិតោ នំម្ហី’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន នការាគមោ ច. គុន្នំគោនំ វា.

គាវា គាវម្ហា គាវស្មា គវា គវម្ហា គវស្មា, គោហិ គោភិ, គាវស្ស គវស្ស, គវំ គុន្នំ គោនំ, គាវេ គាវម្ហិ គាវស្មិំ គវេ គវម្ហិ គវស្មិំ, គាវេសុ គវេសុ គោសុ.

បុរិសោ គុណវា រាជា, សា’គ្គិ ទណ្ឌី ច ភិក្ខុ ច;

សត្ថា’ភិភូ ច សព្ពញ្ញូ, គោតិ បុល្លិង្គសង្គហោ.

អស្មា ¶ នស្មា តស្មា នម្ហា តម្ហា, នេហិ នេភិ តេហិ តេភិ, អស្ស នស្ស តស្ស, នេសំ តេសំ នេសានំ តេសានំ, អស្មិំ នស្មិំ តស្មិំ នម្ហិ តម្ហិ, នេសុ តេសុ.

ឥត្ថិយំ ‘‘តា សិ’’ ឥតីធ សាទេសសិលោបា. សា កញ្ញា, នត្តំ. នា តា នាយោ តាយោ, នំ តំ, នា តា នាយោ តាយោ, នាយ តាយ, នាហិ តាហិ នាភិ តាភិ.

‘‘ឯតិមាសមី’’តិ ឥតោ ឯតិមាគ្គហណញ្ច ‘‘តស្សា វា’’តិ ឥតោ តគ្គហណញ្ច បញ្ចមិយន្តវសេន វត្តតេ ‘‘វា’’តិ ច.

តតោ តា ឯតា ឥមាតោ បរស្ស សស្ស វិភត្តិស្ស ស្សាយាទេសោ ហោតិ វា.

‘‘សំសាស្វេកវចនេសុ ច, ឥ’’ឥតិ ច វត្តតេ.

តាឥច្ចេតស្ស ឥត្ថិយំ វត្តមានស្ស អន្តស្ស ឥការោ ហោតិ វា សំ សាស្វេកវចនេសុ វិភត្តាទេសេសុ. តិស្សាយ តស្សាយ អស្សាយ នស្សាយ អស្សា នស្សា តិស្សា តស្សា នាយ តាយ, នាសំ តាសំ.

បញ្ចមីឆដ្ឋីសុ តតិយាចតុត្ថីសមំ. សត្តមិយំ អស្សំ នស្សំ តិស្សំ តស្សំ នាយំ តាយំ, នាសុ តាសុ.

នបុំសកេ សិម្ហិសាទេសាភាវា នត្តំ. នំ តំ, នានិ តានិ, នំ តំ, នានិ តានិ, នេន តេន ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គសមំ.

ឯត សិ, ‘‘ឯតតេសំ តោ’’តិ សការាទេសោ. ឯសោ បុរិសោ, ឯតេ, ឯតំ, ឯតេ ឥច្ចាទិ សព្ពសទ្ទសមំ.

ឥត្ថិយំ ¶ ឯតា សិ, សាទេសោ. ឯសា កញ្ញា, ឯតា ឯតាយោ, ឯតំ, ឯតា ឯតាយោ, ឯតាយ, ឯតាហិ ឯតាភិ.

ស ស្មិំសុ បន ‘‘សំសាស្វេកវចនេសុ ចា’’តិ វត្តតេ.

អន្តាបេក្ខាយំ ឆដ្ឋី, ឯតា ឥមាឥច្ចេតេសមន្តោ សរោ ឥការោ ហោតិ សំសាស្វេកវចនេសុ វិភត្តាទេសេសុ. សាទេសគតិកត្តា ស្សាយាទេសេបិ. ចសទ្ទាធិការតោ អញ្ញេកាសទ្ទាទីនមន្តស្ស ច.

ឯតិស្សាយ ឯតិស្សា ឯតាយ, ឯតាសំ ឯតាសានំ, ឯតាយ, ឯតាហិ ឯតាភិ, ឯតិស្សាយ ឯតិស្សា ឯតាយ, ឯតាសំ ឯតាសានំ, ឯតិស្សំ ឯតាយំ, ឯតាសុ.

ចសទ្ទតោ អញ្ញិស្សា អញ្ញាយ, អញ្ញិស្សំ អញ្ញាយំ. ឯកិស្សា ឯកាយ, ឯកិស្សំ ឯកាយំ. ឥតរិស្សា ឥតរាយ, ឥតរិស្សំ ឥតរាយំ ឥច្ចាទិ.

នបុំសកេ ឯតំ, ឯតានិ, ឯតំ, ឯតានិ, សេសំ ញេយ្យំ.

ឥមសទ្ទស្ស សព្ពស្សេវ អនបុំសកស្ស អយំអាទេសោ ហោតិ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ, សិលោបោ. អយំ បុរិសោ, ឥមេ, ឥមំ, ឥមេ.

ឥមសទ្ទស្ស សព្ពស្សេវ អន ឥមិអាទេសា ហោន្តិ នាម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. អនិត្ថិលិង្គស្សេវេតំ គហណំ. អនេន ឥមិនា.

សព្ពស្ស ឥមសទ្ទស្ស ឯការោ ហោតិ វា សុ នំ ហិឥច្ចេតេសុ វចនេសុ.

អាប្បច្ចយន្តានិទ្ទេសា, សព្ពត្ថាតិ អវុត្តតោ;

អនិត្ថិលិង្គស្សេវេត្ថ, គហណញ្ហិ ឥមស្សិតិ.

‘‘សព្ពស្ស, វា, សព្ពត្ថ, សស្មាស្មិំសំសាស្វត្ត’’ន្តិ ច វត្តតេ.

ឥមសទ្ទស្ស ច សព្ពស្សេវ អត្តំ ហោតិ វា ស ស្មា ស្មិំសំ សាឥច្ចេតេសុ វចនេសុ សព្ពត្ថ លិង្គេសុ.

អស្ស ឥមស្ស, ឯសំ ឯសានំ ឥមេសំ ឥមេសានំ, អស្មា ឥមស្មា ឥមម្ហា, ឯហិ ឯភិ ឥមេហិ ឥមេភិ, អស្ស ឥមស្ស, ឯសំ ឯសានំ ឥមេសំ ឥមេសានំ, អស្មិំ ឥមស្មិំ ឥមម្ហិ, ឯសុ ឥមេសុ.

ឥត្ថិយំ ឥមា សិ, អយមាទេសសិលោបា.

អយំ កញ្ញា, ឥមា ឥមាយោ, ឥមំ, ឥមា ឥមាយោ, ឥមាយ, ឥមាហិ ឥមាភិ. ចតុត្ថិយំ អត្តំ, ឥការ- ស្សាយាទេសា ¶ ច, អស្សាយ ឥមិស្សាយ អស្សា ឥមិស្សា ឥមាយ, ឥមាសំ ឥមាសានំ. សត្តមិយំ អស្សំ ឥមិស្សំ ឥមិស្សា វា, ‘‘តេសុ វុទ្ធិលោបា’’ទិនា ស្មិំវចនស្ស វា សាទេសោ. ឥមាយំ, ឥមាសុ. សេសំ ញេយ្យំ.

នបុំសកេ ឥម សិ, ‘‘សវិភត្តិស្ស, វា’’តិ ច វត្តតេ.

នបុំសកេ វត្តមានស្ស សព្ពស្សេវ ឥមសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស ឥទំ ហោតិ វា អំ សិសុ បរេសុ.

ឥទំ ចិត្តំ វិរោចតិ, ឥមំ, ឥមានិ, ឥទំ បុប្ផំ បស្សសិ, ឥមំ, ឥមានិ, អនេន ឥមិនា, ឯហិ ឯភិ ឥមេហិ ឥមេភិ ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គេ វិយ ញេយ្យំ.

‘‘វា, អនបុំសកស្ស, សិម្ហី’’តិ ច វត្តតេ.

អនបុំសកស្ស អមុសទ្ទស្ស មការោ សការមាបជ្ជតេ វា សិម្ហិ បរេ. អសុ រាជា.

សព្ពតោ សព្ពនាមតោ បរោ កឥច្ចយមាគមោ ហោតិ វា. បុន សព្ពតោគ្គហណេន ហីនាទិតោបិ កោ. ‘‘អមុស្ស មោ ស’’ន្តិ វិនាធិការេន យោគេន កការេបិ សាទេសោ.

អសុកោ ¶ , អសុកា, អសុកំ. សាទេសាភាវេ អមុកោ, អមុកា, អមុកំ ឥច្ចាទិ.

ពហុវចនេ ‘‘លតោ វោការោ ចា’’តិ សុត្តេ អនុវត្តមានវាគ្គហណេន វោការោ ន ហោតិ, និច្ចំ យោលោបោ, ទីឃោ ច.

អមូ បុរិសា, អមុំ, អមូ, អមុនា, អមូហិ អមូភិ អមុហិ អមុភិ, អមុស្ស. ‘‘អមុស្សាទុ’’ន្តិ វិនាធិការេន យោគេន អទុំអាទេសោ, អទុស្ស, អមូសំ អមូសានំ អមុសំ អមុសានំ, អមុស្មា អមុម្ហា, អមូហិ អមូភិ អមុហិ អមុភិ, អមុស្ស អទុស្ស, អមូសំ អមូសានំ អមុសំ អមុសានំ, អមុស្មិំ អមុម្ហិ, អមូសុ អមុសុ.

អសុ កញ្ញា អសុកា អមុកា វា, អមូ អមុយោ, អមុំ, អមូ អមុយោ, អមុយា, អមូហិ អមូភិ, អមុស្សា អមុយា, អមូសំ អមូសានំ, អមុយា, អមូហិ អមូភិ, អមុស្សា អមុយា, អមូសំ អមូសានំ, អមុស្សំ អមុយំ អមុយា, អមូសុ.

នបុំសកេ អមុសិ. ‘‘សវិភត្តិស្ស’’, ឥមស្សិទមិច្ចាទិតោ ‘‘អំសិសុ នបុំសកេ’’តិ ច វត្តតេ.

នបុំសកេ វត្តមានស្ស សព្ពស្សេវ អមុសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស អទុំ ហោតិ អំសិសុ បរេសុ. អទុំ បុប្ផំ, អមូ អមូនិ, អទុំ, អមូ អមូនិ, អមុនា ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គសមំ.

កិំសទ្ទស្ស ភេទោ. ‘‘កិំ សិ’’ ឥតីធ –

‘‘កិស្ស ¶ ក វេ ចា’’តិ ឥតោ ‘‘កិស្ស, ក’’ឥតិ ច វត្តតេ.

កិមិច្ចេតស្ស កសទ្ទោ អាទេសោ ហោតិ វប្បច្ចយតោ សេសេសុ វិភត្តិភេទេសុ. ឯត្ថ ច ‘‘កិស្ស ក វេ ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន វប្បច្ចយាវសិដ្ឋ ថមាទិប្បច្ចយានំ គហិតត្តា សេសគ្គហណេន វិភត្តិយោវ គយ្ហន្តេ. ចគ្គហណំ កត្ថចិ និវត្តនត្ថំ, តេន ‘‘កិស្ស, កិស្មិ’’ន្តិអាទិ ច សិជ្ឈតិ. ‘‘សោ’’តិ សិស្ស ឱ, សរលោបាទិ.

កោ ឯសោ, កេ, កំ, កេ, កេន, កេហិ កេភិ, កស្ស កិស្ស, និគ្គហីតលោបាទិ, កេសំ កេសានំ, កស្មា កម្ហា, កេហិ កេភិ, កស្ស កិស្ស, កេសំ កេសានំ, កស្មិំ កិស្មិំ កម្ហិ កិម្ហិ, កេសុ.

ឥត្ថិយំ ‘‘កិំ សិ’’ឥតីធ ‘‘សេសេសុ ចា’’តិ វិភត្តិយំ បរាយំ កាទេសេ កតេ ‘‘ឥត្ថិយមតោ អាប្បច្ចយោ’’តិ មជ្ឈេ អាប្បច្ចយោ, សិលោបោ.

កា ឯសា កញ្ញា, កា កាយោ, កំ, កា កាយោ ឥច្ចាទិ សព្ពាសទ្ទសមំ.

នបុំសកេ កិំ សិ, លោបវិធិស្ស ពលវតរត្តា បឋមំ សិលោបេ កតេ បុន វិភត្តិបរត្តាភាវា, ‘‘តទនុបរោធេនា’’តិ បរិភាសតោ វា កាទេសាភាវោ. កិំ ឯតំ, កានិ.

ទុតិយេកវចនេ ‘‘ក្វចិ លោប’’ន្តិ និគ្គហីតលោបេ កតេ ‘‘អំមោ និគ្គហីតំ ឈលបេហី’’តិ និគ្គហីតំ. កិំ, កានិ ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គសមំ.

ឯកសទ្ទោ ¶ សង្ខ្យាតុល្យាសហាយញ្ញវចនោ. យទា សង្ខ្យាវចនោ, តទា សព្ពត្ថេកវចនន្តោវ, អញ្ញត្ថ ពហុវចនន្តោបិ. ឯកោ, ឯកា, ឯកំ ឥច្ចាទិ សព្ពត្ថ សព្ពសទ្ទសមំ. សំសាស្វេវ វិសេសោ.

ឧភសទ្ទោ ទ្វិសទ្ទបរិយាយោ, សទា ពហុវចនន្តោវ.

‘‘ឧភ យោ’’ ឥតីធ ‘‘តតោ យោនមោ តូ’’តិ ឯត្ថ តុគ្គហណេន ក្វចិ យោនមោការោ. ឧភោ បុរិសាឧភេ វា, ឧភោ បុរិសេ ឧភេ. សុ ហិសុ ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ក្វចិ ឯការស្សោការោ. ឧភោហិ ឧភោភិ ឧភេហិ ឧភេភិ.

ឧភឥច្ចេវមាទិតោ នំវចនស្ស ឥន្នំ ហោតិ.

ឧភិន្នំ, ឧភោហិ ឧភោភិ ឧភេហិ ឧភេភិ, ឧភិន្នំ, ឧភោសុ ឧភេសុ.

ទ្វិអាទយោ សង្ខ្យាសង្ខ្យេយ្យវចនា, ពហូនំ វាចិតត្តា សទា ពហុវចនន្តាវ.

‘‘ទ្វិ យោ’’ឥតីធ ‘‘សវិភត្តិស្ស, ឥត្ថិបុមនបុំសកសង្ខ្យ’’ន្តិ ច អធិការោ.

ទ្វិឥច្ចេតស្ស សង្ខ្យាសទ្ទស្ស ឥត្ថិបុមនបុំសកេ វត្តមានស្ស សវិភត្តិស្ស ទ្វេឥច្ចាទេសោ ហោតិ យោសុ បរេសុ. ចសទ្ទេន ទុវេ ច, ក្វចិ ទុវិ ច នំម្ហិ. ពហុវចនុច្ចារណំ ទ្វិសទ្ទតោ ¶ ពហុវចនមេវ ហោតីតិ ញាបនត្ថំ. ទ្វេ ធម្មា, ទ្វេ ឥត្ថិយោ, ទ្វេ រូបានិ, ទុវេ វា, ឯវំ ទុតិយាយម្បិ, ទ្វីហិ ទ្វីភិ.

ទ្វិឥច្ចេវមាទិតោ សង្ខ្យាតោ នការាគមោ ហោតិ នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. ចសទ្ទគ្គហណេន ឥត្ថិយំ តិ ច តុសទ្ទតោ ស្សញ្ចាគមោ នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. ទ្វិន្នំ ទុវិន្នំ វា, ទ្វីហិ ទ្វីភិ, ទ្វិន្នំ ទុវិន្នំ, ទ្វីសុ.

២៣០. តិ ចតុន្នំ តិស្សោ ចតស្សោ តយោចត្តារោតីណិ ចត្តារិ.

តិ ចតុន្នំ សង្ខ្យានំ ឥត្ថិបុមនបុំសកេ វត្តមានានំ សវិភត្តីនំ យថាក្កមំ តិស្សោ ចតស្សោ តយោ ចត្តារោតីណិ ចត្តារិឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ យោសុ បរេសុ. តយោ បុរិសា, តយោ បុរិសេ បស្ស, តីហិ តីភិ.

២៣១. ឥណ្ណមិណ្ណន្នំ តីហិ សង្ខ្យាហិ.

តិឥច្ចេតស្មា សង្ខ្យាសទ្ទា បរស្ស នំវចនស្ស ឥណ្ណំ ឥណ្ណន្នំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ, សរលោបាទិ. តិណ្ណំ តិណ្ណន្នំ, តីហិ តីភិ, តិណ្ណំ តិណ្ណន្នំ, តីសុ.

ឥត្ថិយំ ¶ តិស្សោ ឥត្ថិយោ, តិស្សោ, តីហិ តីភិ, នំម្ហិ ស្សញ្ចាគមោ, តិស្សន្នំ, ស្សំព្យវធានតោ ឥណ្ណាភាវោ, សេសំ សមំ.

នបុំសកេ តីណិ, តីណិ. សេសំ បុល្លិង្គសមំ.

តថា ចតុសទ្ទស្សបិ យោសុ ‘‘តិចតុន្ន’’ន្តិអាទិនា យថាវុត្តាទេសោ, ‘‘តតោ យោនមោ តូ’’តិ ឯត្ថ តុសទ្ទេន ក្វចិ ឱការោ ច. ចត្តារោ ចតុរោ វា, ចត្តារោ ចតុរោ, ចតូហិ ចតូភិ ចតុព្ភិ, ចតុន្នំ, នការាគមោ. ចតូហិ ចតូភិ ចតុព្ភិ, ចតុន្នំ, ចតូសុ.

ឥត្ថិយំ ចតស្សោ, ចតស្សោ, នំម្ហិ ស្សញ្ចាគមោ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ចតុរុការស្ស អការោ. ចតស្សន្នំ. សេសំ សមំ.

នបុំសកេ ចត្តារិ, ចត្តារិ. សេសំ បុល្លិង្គសមំ.

នីលាទិគុណនាមញ្ច, ពហុព្ពីហិ ច តទ្ធិតំ;

សាមញ្ញវុត្យតីតាទិ-កិតន្តំ វាច្ចលិង្គិកំ.

អថាលិង្គេសុ ¶ នាមេសុ តុម្ហម្ហសទ្ទា វុច្ចន្តេ.

តេសំ បនាលិង្គត្តា តីសុ លិង្គេសុ សមានរូបំ. ‘‘តុម្ហម្ហ’’ឥតិ ឋិតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ.

‘‘សវិភត្តីនំ, តុម្ហម្ហាក’’ន្តិ អធិការោ.

សព្ពេសំ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ យថាក្កមំ ត្វំអហំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. ចសទ្ទេន តុម្ហស្ស តុវញ្ច ហោតិ. ត្វំ បុមា, ត្វំ ឥត្ថី, ត្វំ នបុំសកំ, តុវំ សត្ថា វា. អហំ បុមា, អហំ ឥត្ថី, អហំ នបុំសកំ.

ពហុវចនេ ‘‘សព្ពនាមការតេ បឋមោ’’តិ ឯការោ. តុម្ហេ តិដ្ឋថ, ភិយ្យោ អម្ហេ មហេមសេ.

សព្ពស្ស អម្ហសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស មយំអាទេសោ ហោតិ យោម្ហិ បឋមេ. មយំ គច្ឆាម.

ឯត្ថ ច ឯកស្មិម្បិ គារវពហុមានេន ពហុត្តសមារោបា ពហុវចនំ ហោតិ.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ តវំ មមំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ នវា យថាក្កមំ អំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. តវំ, មមំ បស្ស.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ តំ មំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ យថាក្កមំ អំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. តំ, មំ.

២៣៦. តុម្ហស្ស តុវំ ត្វមំម្ហិ.

សព្ពស្ស តុម្ហសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស តុវំត្វំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ អំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. តុវំ ត្វំ.

ពហុវចនេ ‘‘តុម្ហម្ហេហិ, អាក’’ន្តិ ច វត្តតេ.

តុម្ហម្ហេហិ បរោ អប្បឋមោ យោ អាកំ ហោតិ វា. តុម្ហាកំ បស្សាមិ, តុម្ហេ បស្សាមិ, អម្ហាកំ បស្សសិ, អម្ហេ បស្សសិ.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ តយា មយាឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ យថាក្កមំ នាម្ហិ វិភត្តិម្ហិ.

២៣៩. តយាតយីនំ តការោ ត្វត្តំ វា.

តយា តយិឥច្ចេតេសំ តការោ ត្វត្តមាបជ្ជតេ វា. ត្វយា តយា, មយា, តុម្ហេហិ តុម្ហេភិ, អម្ហេហិ អម្ហេភិ.

តុម្ហម្ហេហិ សស្ស វិភត្តិស្ស អមាទេសោ ហោតិ វា. តុម្ហំ, អម្ហំ ទីយតេ.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ យថាក្កមំ តវមមឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ សេ វិភត្តិម្ហិ, វិកប្បេនាយំ វិជ្ឈន្តរស្ស វិជ្ជមានត្តា.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ យថាក្កមំ តុយ្ហំមយ្ហំឥច្ចេតេ អាទេសា ច ហោន្តិ សេ វិភត្តិម្ហិ. តវ, មម តុយ្ហំ, មយ្ហំ វា ទីយតេ.

២៤៣. អម្ហស្ស មមំ សវិភត្តិស្ស សេ.

សព្ពស្សេវ អម្ហសទ្ទស្ស សវិភត្តិស្ស មមំអាទេសោ ហោតិ សេ វិភត្តិម្ហិ. មមំ ទីយតេ.

‘‘សស្ស’’ន្តិ ឥតោ សីហគតិយា ‘‘អ’’មិតិ វត្តតេ.

តុម្ហម្ហេហិ បរស្ស នំវចនស្ស អាកមិច្ចាទេសោ ហោតិ, អញ្ច. ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា អម្ហស្ស ក្វចិ អស្មាទេសោ. តុម្ហំ តុម្ហាកំ, អម្ហំ អម្ហាកំ អស្មាកំ វា.

បញ្ចមិយំ ‘‘អម្ហតុម្ហន្តុរាជ’’ឥច្ចាទិនា ស្មាវចនស្ស នាភាវាតិទេសោ. តយា, មយា អបេតិ, តុម្ហេហិ, អម្ហេហិ តុម្ហេភិ អម្ហេភិ, តុម្ហំ អម្ហំ តវ មម, តុយ្ហំ, មយ្ហំ មមំ បរិគ្គហោ, តុម្ហំ តុម្ហាកំ, អម្ហំ អម្ហាកំ អស្មាកំ ធម្មតា.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ តយិ មយិឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ យថាក្កមំ ស្មិំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. តការស្ស ត្វត្តំ. ត្វយិ តយិ មយិ, តុម្ហេសុ អម្ហេសុ.

តេសំ ឯវ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ បទតោ បរេសំ ក្វចិ អាទេសន្តរវិធានេ រូបភេទោ.

២៤៦. បទតោ ទុតិយាចតុត្ថីឆដ្ឋីសុ វោ នោ.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ បទស្មា បរេសំ វោ នោអាទេសា ហោន្តិ យថាក្កមំ ទុតិយាចតុត្ថីឆដ្ឋីសុ ពហុវចនេសុ នវា. ឯត្ថ ច ‘‘ឯកវចនេសូ’’តិ វក្ខមានត្តា ‘‘ពហុវចនេសូ’’តិ លទ្ធំ. បហាយ វោ គមិស្សាមិ, មា នោ អជ្ជ វិកន្តិំសុ, ធម្មំ វោ ភិក្ខវេ ទេសិស្សាមិ, សំវិភជេថ នោ រជ្ជេន, តុដ្ឋោស្មិ វោ បកតិយា, សត្ថា នោ ភគវា អនុប្បត្តោ.

នវាតិ កិំ? ភយំ តុម្ហាក នោ សិយា, ឯសោ អម្ហាកំ សត្ថា.

‘‘បទតោ, ចតុត្ថីឆដ្ឋីសូ’’តិ វត្តតេ.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ បទស្មា បរេសំ តេ មេអាទេសា ហោន្តិ យថាក្កមំ ចតុត្ថីឆដ្ឋីសុ ឯកវចនេសុ ¶ នវា. ទទាមិ តេ គាមវរានិ បញ្ច, ទទាហិ មេ គាមវរំ, ឥទំ តេ រដ្ឋំ, អយំ មេ បុត្តោ.

នវាតិ កិំ? ឥទំ ចីវរំ តុយ្ហំ វិកប្បនត្ថាយ ទម្មិ, សុណាថ វចនំ មម.

ន សោចាមិ ន រោទាមិ, តវ សុត្វាន មាណវ;

តុយ្ហញ្ចាបិ មហារាជ, មយ្ហញ្ច រដ្ឋវឌ្ឍន.

ឯវមិទំ ទីឃមទ្ធានំ សន្ធាវិតំ សំសរិតំ មមញ្ចេវ តុម្ហាកញ្ចាតិ.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ បទស្មា បរេសំ តេ មេអាទេសា ន ហោន្តិ អំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. បស្សេយ្យ តំ វស្សសតំ អារោគ្យំ. សោ មមព្រវីតិ.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ បទស្មា បរេសំ តេ មេ អាទេសា ហោន្តិ វា យថាក្កមំ តតិយេកវចនេ បរេ ¶ . កតំ តេ បាបំ, កតំ តយា បាបំ, កតំ មេ បុញ្ញំ, កតំ មយា បុញ្ញំ.

សព្ពេសំ តុម្ហ អម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ បទស្មា បរេសំ វោ នោអាទេសា ហោន្តិ វា យថាក្កមំ តតិយាពហុវចនេ បរេ. កតំ វោ កម្មំ, កតំ នោ កម្មំ.

ពហុវចននិទ្ទេសេន ក្វចិ យោម្ហិ បឋមេ ច វោ នោ ហោន្តិ. គាមំ វោ គច្ឆេយ្យាថ, គាមំ នោ គច្ឆេយ្យាម.

តថា បញ្ចាទីនមដ្ឋារសន្តានំ, កតិសទ្ទស្ស ចាលិង្គត្តា តិលិង្គេបិ សមានរូបំ, អលិង្គត្តា ឯវ បញ្ចាទិតោ ឥត្ថិប្បច្ចយាភាវោ.

‘‘យោសុ ទ្វិន្នំ ទ្វេ ចា’’តិ ឥតោ ‘‘យោសូ’’តិ វត្តតេ, ‘‘ឥត្ថិបុមនបុំសកសង្ខ្យ’’ន្តិ ច.

អន្តាបេក្ខាយំ ឆដ្ឋី, បញ្ចាទីនំ អដ្ឋារសន្តានំ សង្ខ្យានំ ឥត្ថិបុមនបុំសកេ វត្តមានានមន្តស្ស សវិភត្តិស្ស អការោ ហោតិ យោសុ បរេសុ. អា ឯអាទេសាបវាទោយំ, បញ្ចក្ខន្ធា, បញ្ច គតិយោ, បញ្ច ឥន្ទ្រិយានិ. ឯវំ ទុតិយាយញ្ច.

បញ្ចាទីនមដ្ឋារសន្តានំ សង្ខ្យានមន្តោ អត្តមាបជ្ជតេ សុ នំ ហិឥច្ចេតេសុ បរេសុ. ឯត្តទីឃាបវាទោយំ. បញ្ចហិ បញ្ចភិ ¶ , បញ្ចន្នំ, បញ្ចហិ បញ្ចភិ, បញ្ចន្នំ, បញ្ចសុ. ឯវំ ឆ ស ត្ត អដ្ឋនវ ទសសទ្ទា.

‘‘ឯកញ្ច ទស ចា’’តិ អត្ថេ ទ្វន្ទសមាសេ, ‘‘ឯកេន អធិកា ទសា’’តិ អត្ថេ តប្បុរិសេ វា កតេ

ទ្វិឯកអដ្ឋឥច្ចេតេសមន្តោ អាការោ ហោតិ វា សង្ខ្យានេ ឧត្តរបទេ បរេ. វវត្ថិតវិភាសាយំ. ឯកាទស, ទ្វាទស, អដ្ឋារស.

សង្ខ្យានេតិ កិមត្ថំ? ឯកទន្តោ, ទ្វិទន្តោ, អដ្ឋត្ថម្ភោ.

២៥៤. ឯកាទិតោ ទស្ស រ សង្ខ្យានេ.

ឯកាទិតោ សង្ខ្យាតោ បរស្ស ទសស្ស អាទិស្ស ទស្ស រការោ ហោតិ វា សង្ខ្យានេ. សេសំ សមំ. ឯការស, ឯកាទស.

ទ្វេ ច ទស ច, ទ្វីហិ វា អធិកា ទសាតិ ទ្វិទស ឥតីធ –

២៥៥. វីសតិទសេសុ ពា ទ្វិស្ស តុ.

វីសតិ ទសឥច្ចេតេសុ បរេសុ ទ្វិសទ្ទស្ស ពា ហោតិ វា. តុសទ្ទេន តិំសាយម្បិ. រការោ, អាត្តញ្ច. ពារស, ទ្វាទស.

តយោ ច ទស ច, តីហិ វា អធិកា ទសាតិ តេរស. ឯត្ថ ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា តិសទ្ទស្ស តេអាទេសោ អានវុតិយា.

ចត្តារោ ¶ ច ទស ច, ចតូហិ វា អធិកា ទសាតិ ចតុទ្ទស ឥច្ចត្រ –

២៥៦. ចតូបបទស្ស លោបោ តុត្តរបទាទិ ចស្ស ចុ ចោបិ នវា.

គណនេ ទសស្សាទិម្ហិ ឋិតស្ស ចតុឥច្ចេតស្ស ឧបបទស្ស តុសទ្ទោ លោបោ ហោតិ, ឧត្តរបទាទិម្ហិ ឋិតស្ស ចតូបបទស្ស ចការស្ស ចុ ចោអាទេសា ហោន្តិ នវា. ចុទ្ទស, ចោទ្ទស, ចតុទ្ទស.

អបិគ្គហណេន អនុបបទស្សាបិ គណនេ បទាទិចការស្ស លោបោ, ចុ ចោ ហោន្តិ នវា. យថា – តាលីសំ, ចុត្តាលីសំ, ចោត្តាលីសំ, ចត្តាលីសំ.

បញ្ច ច ទស ច, បញ្ចហិ វា អធិកា ទសាតិ អត្ថេ បញ្ចទស. ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា បញ្ចសទ្ទស្ស ទស វីសតីសុ ក្វចិ បន្នបណ្ណអាទេសា. បន្នរស, បណ្ណរស.

ឆ ច ទស ច, ឆហិ វា អធិកា ទសាតិ អត្ថេ ឆទស ឥតីធ –

ឆឥច្ចេតស្ស សង្ខ្យាសទ្ទស្ស និច្ចំ សោ ហោតិ ទសេ បរេ.

សង្ខ្យានំ ទការរការានំ លការាទេសោ ហោតិ វា.

លឡានមវិសេសោ ¶ . វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, តេន ‘‘សោឡស’’ ឥតិ និច្ចំ, ‘‘តេឡស, តេរស, ចត្តាលីសំ, ចត្តារីស’’មិតិ វិភាសា, ទស បន្នរសាទីសុ ន ច ហោតិ.

សត្ត ច ទស ច, សត្តហិ វា អធិកា ទសាតិ អត្ថេ សត្តរស, សត្តទស.

អដ្ឋ ច ទស ច, អដ្ឋហិ វា អធិកា ទសាតិ អត្ថេ អដ្ឋទស ឥតីធ អាត្តេ កតេ –

‘‘វា, ទស្ស, រ, សង្ខ្យានេ’’តិ ច វត្តតេ.

អដ្ឋាទិតោ ច ទសសទ្ទស្ស ទការស្ស រការោ ហោតិ វា សង្ខ្យានេ. អដ្ឋារស, អដ្ឋាទស.

កតិសទ្ទោ ពហុវចនន្តោវ, ‘‘កតិ យោ’’ ឥតីធ

និច្ចំ យោលោបាទិ, រស្សត្តំ, កតិ តិដ្ឋន្តិ, កតិ បស្សសិ, កតិហិ កតិភិ, កតិនំ, កតិហិ កតិភិ, កតិនំ, កតិសុ.

អថ វិភត្តិប្បច្ចយន្តា វុច្ចន្តេ.

តេសំ បនាលិង្គត្តា, និបាតត្តា ច តិលិង្គេ, វចនទ្វយេ ច សមានំ រូបំ.

បុរិសស្មា, បុរិសេហិ វាតិ អត្ថេ –

សព្ពស្មា សុទ្ធនាមតោ, សព្ពនាមតោ ច លិង្គម្ហា ក្វចិ តោបច្ចយោ ហោតិ បញ្ចម្យត្ថេ.

តោអាទិ យេសំ ទានិបរិយន្តានំ បច្ចយានំ តេ ហោន្តិ បច្ចយា ត្វាទយោ, តេ បច្ចយា វិភត្តិសញ្ញា ហោន្តិ. តេន តទន្តានម្បិ វិភត្យន្តបទត្តំ សិទ្ធំ ហោតិ.

បុរិសតោ, ឯវំ រាជតោ វា, ចោរតោ វា, អគ្គិតោ វា, គហបតិតោ វា, ហត្ថិតោ, ហេតុតោ, សព្ពញ្ញុតោ, កញ្ញតោ, យុត្តិតោ, ឥត្ថិតោ, ភិក្ខុនិតោ, ឯត្ថ ច ‘‘ក្វចាទិមជ្ឈុត្តរានំ ទីឃរស្សាបច្ចយេសុ ចា’’តិ តោបច្ចយេ រស្សត្តំ. យាគុតោ, ជម្ពុតោ, ចិត្តតោ, អាយុតោ ឥច្ចាទិ.

សព្ពនាមតោ សព្ពស្មា, សព្ពេហីតិ វា អត្ថេ សព្ពតោ, ឯវំ យតោ, តតោ, កតរតោ, កតមតោ, ឥតរតោ, អញ្ញតោ, ឯកតោ, ឧភយតោ, បុព្ពតោ, បរតោ, អបរតោ, ទក្ខិណតោ, ឧត្តរតោ, អមុតោ.

កិមិច្ចេតស្ស កុ ហោតិ ត្រតោ ថឥច្ចេតេសុ ច បរេសុ. កស្មា, កេហីតិ វា កុតោ.

សព្ពស្ស ឯតសទ្ទស្ស អការោ ហោតិ វា តោថឥច្ចេតេសុ. ឯតស្មា, ឯតេហីតិ វា អតោ.

‘‘សព្ពស្សេតស្សា’’តិ ច វត្តតេ.

សព្ពស្ស ឯតសទ្ទស្ស ឯការោ ហោតិ វា តោថឥច្ចេតេសុ. ទ្វិត្តំ, ឯត្តោ.

ឥមសទ្ទស្ស សព្ពស្សេវ ឥការោ ហោតិ ថំទានិហតោធឥច្ចេតេសុ ច. ឥមស្មាតិ ឥតោ.

‘‘ក្វចិ តោ’’តិ យោគវិភាគេន អាទិប្បភុតីហិ តោ សត្តមិយត្ថេ. អនិច្ចាទីហិ តតិយត្ថេ ច. យថា – អាទិម្ហីភិ អត្ថេ អាទិតោ. ឯវំ មជ្ឈតោ, ឯកតោ, បុរតោ, បច្ឆតោ, បស្សតោ, បិដ្ឋិតោ, បាទតោ, សីសតោ, អគ្គតោ, មូលតោ, បរតោ ឥច្ចាទយោ.

តតិយត្ថេ អនិច្ចេនាតិ អនិច្ចតោ, អនិច្ចតោ សម្មសតិ. ឯវំ ទុក្ខតោ, រោគតោ, គណ្ឌតោ ឥច្ចាទយោ.

២៦៦. ត្រថ សត្តមិយា សព្ពនាមេហិ.

សព្ពនាមេហិ បរា ត្រ ថឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ. សព្ពស្មិំ, សព្ពេសុ ចាតិ សព្ពត្រ សព្ពត្ថ. ឯវំ ¶ យត្រ យត្ថ, តត្រ តត្ថ, ឥតរត្រ ឥតរត្ថ, អញ្ញត្រ អញ្ញត្ថ, ឧភយត្រ ឧភយត្ថ, បរត្រ បរត្ថ, កុត្រ កុត្ថ, ‘‘ត្រតោថេសុ ចា’’តិ កុត្តំ. ‘‘កិស្ស ក វេ ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន កាទេសោ. កត្ថ, អមុត្រ អមុត្ថ.

‘‘សព្ពស្សេតស្សាការោ’’តិ វត្តតេ.

សព្ពស្សេវ ឯតសទ្ទស្ស អការោ ហោតិ និច្ចំ ត្រេ បរេ. អត្រ. ‘‘សព្ពស្សេតស្សាការោ វា’’តិ អត្តំ, ‘‘ឯ តោថេសុ ចា’’តិ ឯការោ, អត្ថ, ឯត្ថ.

‘‘ក្វចិ, អត្ថេ, សត្តមិយា’’តិ ច អធិការោ, សព្ពស្មិន្តិ អត្ថេ –

សព្ពឥច្ចេតស្មា ធិប្បច្ចយោ ហោតិ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ. សព្ពធិ.

កិមិច្ចេតស្មា វប្បច្ចយោ ហោតិ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ.

កិមិច្ចេតស្ស កសទ្ទោ អាទេសោ ហោតិ វប្បច្ចយេបរេ. ចគ្គហណេន ថហមាទិអវប្បច្ចយេបិ. ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា កការេ អការស្ស លោបោ ច វម្ហិ. ក្វ គតោសិ ត្វំ.

កិមិច្ចេតស្មា ហិំ ហំ ហិញ្ចនំឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ.

កិមិច្ចេតស្ស កុ ហោតិ ហិំ ហំ ឥច្ចេតេសុ. ចគ្គហណេន ហិញ្ចនំទាចនមិច្ចាទីសុបិ. កិស្មិន្តិ កុហិំ, កុហំ, កុហិញ្ចនំ, កហំ កាទេសោ.

តឥច្ចេតស្មា ច សព្ពនាមតោ ហិំហំបច្ចយា ហោន្តិ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ. តស្មិន្តិ តហិំ, តហំ.

ឥមសទ្ទតោ ហធប្បច្ចយា ហោន្តិ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ. ‘‘ឥមស្សិ ថ’’ន្តិអាទិនា ឥការោ. ឥមស្មិន្តិ ឥហ, ឥធ.

យឥច្ចេតស្មា សព្ពនាមតោ ហិំបច្ចយោ ហោតិ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ. យស្មិន្តិ យហិំ.

២៧៦. កិំសព្ពញ្ញេកយកុហិ ¶ ទា ទាចនំ.

កិំ សព្ពអញ្ញឯកយឥច្ចេតេហិ សព្ពនាមេហិ ទាបច្ចយោ ហោតិ. កុឥច្ចេតស្មា ទាចនញ្ច កាលេ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ.

‘‘កិស្ស ក វេ ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន កាទេសោ, កទា.

សព្ពឥច្ចេតស្ស សទ្ទស្ស សសទ្ទាទេសោ ហោតិ វា ទាបច្ចយេ បរេ. សព្ពស្មិំ កាលេតិ សទា, សព្ពទា.

ឯវំ អញ្ញទា, ឯកទា, យទា, កស្មិំ កាលេតិ កុទាចនំ, ‘‘កុ ហិំហំសុ ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន កុត្តំ, ‘‘កុ’’ឥតិ និបាតនេន វា.

តឥច្ចេតស្មា សព្ពនាមតោ ទានិទាបច្ចយា ហោន្តិ កាលេ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ. តស្មិំ កាលេតិ តទានិ, តទា.

ឥមសទ្ទតោ រហិ ធុនា ទានិឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ កាលេ ក្វចិ សត្តម្យត្ថេ.

‘‘សព្ពស្ស, ឥមស្សា’’តិ ច វត្តតេ.

សព្ពស្ស ឥមសទ្ទស្ស ឯតាទេសោ ហោតិ រហិម្ហិ បច្ចយេ បរេ. ឥមស្មិំ កាលេតិ ឯតរហិ.

សព្ពស្សេវ ឥមសទ្ទស្ស អការោ ហោតិ ធុនាបច្ចយេ បរេ. អធុនា, ឥមសទ្ទស្ស ឥការោ. ឥមស្មិំ កាលេតិ ឥទានិ.

វិភត្តិប្បច្ចយវិធានំ និដ្ឋិតំ.

អថាលិង្គសង្ខ្យាវិភត្តិភេទា ឧបសគ្គនិបាតា វុច្ចន្តេ.

ប បរា និ នី ឧ ទុ សំ វិ អវ អនុ បរិ អធិ អភិ បតិ សុ អា អតិ អបិ អប ឧប ឥតិ បីសតិ ឧបសគ្គា.

តត្ថ បសទ្ទោ បការា’ទិកម្ម បធានិ’ស្សរិយ’ន្តោភាវវិយោគ តប្បរ ភុសត្ថ សម្ភវតិត្តិ អនាវិល បត្ថនាទីសុ. បឥតិ អយមុបសគ្គោ ឯតេសុ បការាទីសុ អត្ថេសុ វត្តតិ, យថា – បការេ បញ្ញា, អាទិកម្មេ វិប្បកតំ, បធានេ បណីតំ, បធានំ បធានត្តំ, ឥស្សរិយេ បភូ អយំ ទេសស្ស, អន្តោភាវេ បក្ខិត្តំ, វិយោគេ បវាសី, តប្បរេ បាចរិយោ, ភុសត្ថេ បវុទ្ធកាយោ, សម្ភវេ ហិមវតា គង្គា បភវតិ, តិត្តិយំ បហូតមន្នំ, អនាវិលេ បសន្នមុទកំ, បត្ថនេ បណិហិតំ.

បរាឥតិ ¶ បរិហានិ បរាជយ គតិវិក្កមា’មសនាទីសុ. យថា – បរិហានិយំ បរាភវោ, បរាជយេ បរាជិតោ, គតិយំ បរាយនំ. វិក្កមេ បរក្កមតិ, អាមសនេ អង្គស្ស បរាមសនំ.

និឥតិ និស្សេស និគ្គត នីហរណ’ន្តោបវេសនា’ភាវនិសេធ និក្ខន្ត បាតុភាវា’វធារណ វិភជន ឧបមូ’បធារណា’វសានឆេកាទីសុ. និស្សេសេ និរុត្តិ, និរវសេសំ ទេតិ, និគ្គតេ និក្កិលេសោ, និយ្យាតិ, នីហរណេ និទ្ធារណំ, អន្តោបវេសនេ និខាតោ, អភាវេ និម្មក្ខិកំ, និសេធេ និវារេតិ, និក្ខន្តេ និព្ពានោ, និព្ពានំ, បាតុភាវេ និម្មិតំ, អវធារណេ និច្ឆយោ, វិភជនេ និទ្ទេសោ, ឧបមាយំ និទស្សនំ, ឧបធារណេ និសាមនំ, អវសានេ និដ្ឋិតំ, ឆេកេ និបុណោ.

នីឥតិ នីហរណា’វរណាទីសុ. នីហរណេ នីហរតិ, អាវរណេ នីវរណំ.

ឧឥតិ ឧគ្គតុ’ទ្ធកម្ម បធាន វិយោគ សម្ភវ អត្ថលាភសត្តិ សរូបកថនាទីសុ. ឧគ្គតេ ឧគ្គច្ឆតិ, ឧទ្ធកម្មេ អាសនា ឧដ្ឋិតោ, ឧក្ខេបោ, បធានេ ឧត្តមោ, លោកុត្តរោ, វិយោគេ ឧព្ពាសិតោ, សម្ភវេ ឧព្ភូតោ, អត្ថលាភេ ឧប្បន្នំ ញាណំ, សត្តិយំ ឧស្សហតិ គន្តុំ, សរូបកថនេ ឧទ្ទិសតិ សុត្តំ.

ទុឥតិ អសោភនា’ភាវកុច្ឆិតា’សមិទ្ធិ កិច្ឆ វិរូបតាទីសុ. អសោភនេ ទុគ្គន្ធោ, អភាវេ ទុព្ភិក្ខំ, កុច្ឆិតេ ទុក្កដំ, អសមិទ្ធិយំ ទុស្សស្សំ, កិច្ឆេ ទុក្ករំ, វិរូបតាយំ ទុព្ពណ្ណោ, ទុម្មុខោ.

សំឥតិ សមោធាន សម្មាសម សមន្តភាវសង្គត សង្ខេបភុសត្ថ សហត្ថ អប្បត្ថ បភវា’ភិមុខភាវ សង្គហ បិធាន បុនប្បុនករណ សមិទ្ធាទីសុ. សមោធានេ សន្ធិ, សម្មាសមេសុ សមាធិ ¶ , សម្បយុត្តោ, សមន្តភាវេ សំកិណ្ណា សមុល្លបនា, សង្គតេ សង្គមោ, សង្ខេបេ សមាសោ, ភុសត្ថេ សារត្តោ, សហត្ថេ សំវាសោ, អប្បត្ថេ សមគ្ឃោ. បភវេ សម្ភវោ, អភិមុខភាវេ សម្មុខំ, សង្គហេ សង្គណ្ហាតិ, បិធានេ សំវុតំ, បុនប្បុនករណេ សន្ធាវតិ, សមិទ្ធិយំ សម្បន្នោ.

វិឥតិ វិសេស វិវិធ វិរុទ្ធ វិគត វិយោគ វិរូបតាទីសុ. វិសេសេ វិមុត្តិ វិសិដ្ឋោ, វិវិធេ វិមតិ វិចិត្រំ, វិរុទ្ធេ វិវាទោ, វិគតេ វិមលំ, វិយោគេ វិប្បយុត្តោ, វិរូបតាយំ វិរូបោ.

អវឥតិ អធោភាគ វិយោគ បរិភវ ជានន សុទ្ធិ និច្ឆយទេស ថេយ្យាទីសុ. អធោភាគេ អវក្ខិត្តចក្ខុ, វិយោគេ ឱមុក្កឧបាហនោ អវកោកិលំ វនំ, បរិភវេ អវជាននំ អវមញ្ញតិ, ជាននេ អវគច្ឆតិ, សុទ្ធិយំ វោទានំ, និច្ឆយេ អវធារណំ, ទេសេ អវកាសោ, ថេយ្យេ អវហារោ.

អនុឥតិ អនុគតា’នុបច្ឆិន្ន បច្ឆត្ថ ភុសត្ថ សាទិស្ស ហីនតតិយត្ថ លក្ខណិ’ត្ថម្ភូតក្ខាន ភាគ វិច្ឆាទីសុ. អនុគតេ អន្វេតិ, អនុបច្ឆិន្នេ អនុសយោ, បច្ឆាសទ្ទត្ថេ អនុរថំ, ភុសត្ថេ អនុរត្តោ, សាទិស្សេ អនុរូបំ. ហីនេ អនុសារិបុត្តំ បញ្ញវន្តោ, តតិយត្ថេ នទិមន្វវសិតា សេនា, លក្ខណេ រុក្ខំ អនុ វិជ្ជោតតេ វិជ្ជុ, ឥត្ថម្ភូតក្ខានេ សាធុ ទេវទត្តោ មាតរំ អនុ, ភាគេ យទេត្ថ មំ អនុសិយា តំ ទីយតុ, វិច្ឆាយំ រុក្ខំ រុក្ខំ អនុ វិជ្ជោតតេ ចន្ទោ.

បរិឥតិ សមន្តតោភាវ បរិច្ឆេទ វជ្ជនា’លិង្គន និវាសនបូជាភោជនា’វជានន ទោសក្ខាន លក្ខណាទីសុ. សមន្តតោភាវេ បរិវុតោ, បរិច្ឆេទេ បរិញ្ញេយ្យំ, វជ្ជនេ បរិហរតិ ¶ , អាលិង្គនេ បរិស្សជតិ, និវាសនេ វត្ថំ បរិធស្សតិ, បូជាយំ បារិចរិយា, ភោជនេ ភិក្ខុំ បរិវិសតិ. អវជាននេ បរិភវតិ, ទោសក្ខានេ បរិភាសតិ, លក្ខណាទីសុ រុក្ខំ បរិ វិជ្ជោតតេ វិជ្ជុឥច្ចាទិ.

អធិឥតិ អធិកិ’ស្ស’រូបរិភាវា’ធិភវនជ្ឈាយនា’ធិដ្ឋាននិច្ឆយបាបុណនាទីសុ. អធិកេ អធិសីលំ, ឥស្សរេ អធិបតិ, អធិ ព្រហ្មទត្តេ បញ្ចាលា, ឧបរិភាវេ អធិរោហតិ, បថវិំ អធិសេស្សតិ, អធិភវនេ អធិភវតិ, អជ្ឈាយនេ ព្យាករណមធីតេ, អធិដ្ឋានេ ភូមិកម្បាទិំ អធិដ្ឋាតិ, និច្ឆយេ អធិមោក្ខោ, បាបុណនេ ភោគក្ខន្ធំ អធិគច្ឆតិ.

អភិឥតិ អភិមុខភាវ វិសិដ្ឋា’ធិ កុ’ទ្ធកម្ម កុល សារុប្បវន្ទន លក្ខណិ’ត្ថម្ភូតក្ខាន វិច្ឆាទីសុ. អភិមុខភាវេ អភិមុខោ អភិក្កមតិ, វិសិដ្ឋេ អភិធម្មោ, អធិកេ អភិវស្សតិ, ឧទ្ធកម្មេ អភិរុហតិ, កុលេ អភិជាតោ, សារុប្បេ អភិរូបោ, វន្ទនេ អភិវាទេតិ, លក្ខណាទីសុ បុរិមសមំ.

បតិឥតិ បតិគត បដិលោមបតិនិធិ បតិទាន និសេធនិវត្តន សាទិស្ស បតិករណា’ទាន បតិពោធ បដិច្ច លក្ខណិ’ត្ថម្ភូតក្ខាន ភាគវិច្ឆាទីសុ. បតិគតេ បច្ចក្ខំ, បដិលោមេ បតិសោតំ, បតិនិធិម្ហិ អាចរិយតោ បតិ សិស្សោ, បតិទានេ តេលត្ថិកស្ស ឃតំ បតិ ទទាតិ, និសេធេ បដិសេធនំ, និវត្តនេ បដិក្កមតិ, សាទិស្សេ បតិរូបកំ, បតិករណេ បតិការោ, អាទានេ បតិគ្គណ្ហាតិ, បតិពោធេ បដិវេធោ, បដិច្ចេ បច្ចយោ, លក្ខណាទីសុ បុរិមសមំ.

សុឥតិ សោភន សុដ្ឋុសម្មា សមិទ្ធិ សុខត្ថាទីសុ. សោភនេ សុគន្ធោ, សុដ្ឋុសម្មាទត្ថេសុ សុដ្ឋុ គតោ សុគតោ, សម្មា គតោតិបិ សុគតោ, សមិទ្ធិយំ សុភិក្ខំ, សុខត្ថេ សុករោ.

អាឥតិ ¶ អភិមុខភាវុ’ទ្ធកម្ម មរិយាទា’ភិវិធិ បត្តិ’ច្ឆាបរិស្សជន អាទិកម្មគ្គហណ និវាស សមីប’វ្ហានាទីសុ. អភិមុខភាវេ អាគច្ឆតិ, ឧទ្ធកម្មេ អារោហតិ, មរិយាទាយំ អាបព្ពតា ខេត្តំ, អភិវិធិម្ហិ អាកុមារំ យសោ កច្ចាយនស្ស, បត្តិយំ អាបត្តិមាបន្នោ, ឥច្ឆាយំ អាកង្ខា, បរិស្សជនេ អាលិង្គនំ, អាទិកម្មេ អារម្ភោ, គហណេ អាទីយតិ អាលម្ពតិ, និវាសេ អាវសថោ, សមីបេ អាសន្នំ, អវ្ហានេ អាមន្តេសិ.

អតិឥតិ អភិក្កមនា’តិក្កន្តា’តិសយ ភុសត្ថាទីសុ. អតិក្កមនេ អតិរោចតិ អម្ហេហិ, អតីតោ, អតិក្កន្តេ អច្ចន្តំ, អតិសយេ អតិកុសលោ, ភុសត្ថេ អតិក្កោធោ អតិវុទ្ធិ.

អបិឥតិ សម្ភាវនា’បេក្ខា សមុច្ចយ គរហ បញ្ហាទីសុ. សម្ភាវនាយំ អបិ ទិព្ពេសុ កាមេសុ, មេរុម្បិ វិនិវិជ្ឈិត្វា គច្ឆេយ្យ, អបេក្ខាយំ អយម្បិ ធម្មោ អនិយតោ, សមុច្ចយេ ឥតិបិ អរហំ, អន្តម្បិ អន្តគុណម្បិ អាទាយ, គរហេ អបិ អម្ហាកំ បណ្ឌិតក, បញ្ហេ អបិ ភន្តេ ភិក្ខំ លភិត្ថ.

អបឥតិ អបគត គរហ វជ្ជន បូជា បទុស្សនាទីសុ. អបគតេ អបមានោ អបេតោ, គរហេ អបគព្ភោ, វជ្ជនេ អបសាលាយ អាយន្តិ វាណិជា, បូជាយំ វុទ្ធាបចាយី, បទុស្សនេ អបរជ្ឈតិ.

ឧបឥតិ ឧបគមន សមីបូ’បបត្តិ សាទិស្សា’ធិកូ’បរិភាវា’នសន ទោសក្ខាន សញ្ញា បុព្ពកម្ម បូជា គយ្ហាការ ភុសត្ថាទីសុ. ឧបគមនេ និសិន្នំ វា ឧបនិសីទេយ្យ, សមីបេ ឧបនគរំ, ឧបបត្តិយំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ, អថ វា ឧបបត្តិ យុត្តិ, យថា ¶ – ឧបបត្តិតោ ឥក្ខតីតិ ឧបេក្ខា, សាទិស្សេ ឧបមានំ ឧបមា, អធិកេ ឧប ខារិយំ ទោណោ, ឧបរិភាវេ ឧបសម្បន្នោ, អនសនេ ឧបវាសោ, ទោសក្ខានេ បរំ ឧបបទតិ, សញ្ញាយំ ឧបធា ឧបសគ្គោ, បុព្ពកម្មេ ឧបក្កមោ ឧបការោ, បូជាយំ ពុទ្ធុបដ្ឋាកោ, មាតុបដ្ឋានំ, គយ្ហាការេ សោចេយ្យបច្ចុបដ្ឋានំ, ភុសត្ថេ ឧបាទានំ, ឧបាយាសោ, ឧបនិស្សយោតិ. ឥតិ អនេកត្ថា ហិ ឧបសគ្គា.

‘‘ឧបសគ្គ និបាតា ច, បច្ចយា ច ឥមេ តយោ;

នេកេនេកត្ថវិសយា, ឥតិ នេរុត្តិកាព្រវុ’’ន្តិ.

តត្ថ ឧបសគ្គានំ នាមាខ្យាតវិសេសកត្តា លិង្គសញ្ញាយំ អនិយមេន ស្យាទិម្ហិ សម្បត្តេ តេសំ សង្ខ្យាកម្មាទិភេទាភាវា តេហិ បឋមេកវចនមេវ ភវតិ.

២៨២. សព្ពាសមាវុសោបសគ្គនិបាតាទីហិ ច.

អាវុសោសទ្ទតោ, ឧបសគ្គនិបាតេហិ ច សព្ពាសំ បរាសំ វិភត្តីនំ លោបោ ហោតិ. អាទិសទ្ទេន ក្វចិ សុត្តបទាទីហិ ច. ឯត្ថ ច អាវុសោតិមស្ស វិសុំ គហណំ សសង្ខ្យត្តទីបនត្ថន្តិ ទដ្ឋព្ពំ.

ឧបេច្ចត្ថំ សជ្ជន្តីតិ, ឧបសគ្គា ហិ បាទយោ;

ចាទី បទាទិមជ្ឈន្តេ, និបាតា និបតន្តិតិ.

បហរណំ បហារោ, ឯវំ បរាភវោ, និវាសោ, នីហារោ, ឧហារោ, ទុហារោ, សំហារោ, វិហារោ, អវហារោ, អនុហារោ, បរិហារោ, អធិហារោ, អភិហារោ, បតិហារោ, សុហារោ, អាហារោ, អតិហារោ, អបិហារោ, អបហារោ ¶ , ឧបហារោ. បហរតិ, បរាភវតិ, និវសតិ, នីហរតិ, ឧទ្ធរតិ ឥច្ចាទិ យោជេតព្ពំ.

ធាត្វត្ថំ ពាធតេ កោចិ, កោចិ តមនុវត្តតេ;

តមេវញ្ញោ វិសេសេតិ, ឧបសគ្គគតី តិធា.

សមុច្ចយវិកប្បនបដិសេធបូរណាទិអត្ថំ អសត្វវាចកំ នេបាតិកំ បទំ.

តត្រ ចឥតិ សមុច្ចយា’ន្វាចយេ’តរីតរយោគសមាហារា’វធារណាទីសុ.

វាឥតិ វិកប្បនូ’បមាន សមុច្ចយ វវត្ថិតវិភាសាសុ.

ន នោ មា អ អលំ ហលំ ឥច្ចេតេ បដិសេធនត្ថេ.

បូរណត្ថំ ទុវិធំ អត្ថបូរណំ បទបូរណញ្ច.

តត្ថ អថ ខលុ វត វថ អថោ អស្សុ យគ្ឃេ ហិ ចរហិ នំ តំ វា ច តុវ វោ បន ហវេ កីវ ហ តតោ យថា សុទំ ខោ វេ ហំ ឯនំ សេយ្យថិទំ ឥច្ចេវមាទីនិ បទបូរណានិ.

តត្ថ – អថឥតិ បញ្ហា’នន្តរិយា’ធិការាទីសុ ច.

ខលុឥតិ បដិសេធា’វធារណ បសិទ្ធីសុ ច.

វតឥតិ ឯកំស ខេទា’នុកម្បសង្កប្បេសុ ច.

តុឥតិ វិសេស ហេតុ និវត្តនាទីសុ ច.

សេយ្យថិទន្តិ តំ កតមន្តិ អត្ថេបិ.

អត្ថបូរណំ ទុវិធំ វិភត្តិយុត្តំ, អវិភត្តិយុត្តញ្ច.

អត្ថិ សក្កា លព្ភា ឥច្ចេតេ បឋមាយំ.

អាវុសោ អម្ភោ ហម្ភោ រេ អរេ ហរេ ជេឥច្ចេតេ អាមន្តនេ.

ទិវា ភិយ្យោ នមោ ឥច្ចេតេ បឋមាយំ, ទុតិយាយញ្ច.

សយំ សាមំ សំ សម្មា កិន្តិ ឥច្ចេតេ តតិយត្ថេ, សោតោ ធាបច្ចយន្តា ច. សុត្តសោ បទសោ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ ឯកធា ទ្វិធា ឥច្ចាទិ.

តវេ តុំបច្ចយន្តា ចតុត្ថិយា, កាតវេ ទាតវេ កាតុំ ការេតុំ ទាតុំ ទាបេតុំ ឥច្ចាទិ.

សោ តោបច្ចយន្តា បញ្ចមិយត្ថេ, ទីឃសោ ឱរសោ រាជតោ វា ចោរតោ វា ឥច្ចាទិ.

តោ សត្តម្យត្ថេបិ, ត្រថាទិបច្ចយន្តា ច. ឯកតោ បុរតោ បច្ឆតោ បស្សតោ បិដ្ឋិតោ បាទតោ សីសតោ អគ្គតោ មូលតោ យត្រ យត្ថ យហិំ តត្រ តត្ថ តហិំ តហំ ឥច្ចាទិ.

សមន្តា សាមន្តា បរិតោ អភិតោ សមន្តតោ ឯកជ្ឈំ ឯកមន្តំ ហេដ្ឋា ឧបរិ ឧទ្ធំ អធោ តិរិយំ សម្មុខា ¶ បរម្មុខា អាវិ រហោ តិរោ ឧច្ចំ នីចំ អន្តោ អន្តរា អជ្ឈត្តំ ពហិទ្ធា ពាហិរា ពាហិរំ ពហិ ឱរំ បារំ អារា អារកា បច្ឆា បុរេ ហុរំ បេច្ច ឥច្ចេតេ សត្តមិយា.

សម្បតិ អាយតិ អជ្ជ អបរជ្ជុ បរជ្ជ សុវេ ស្វេ បរសុវេ ហិយ្យោ បរេ សជ្ជុ សាយំ បាតោ កាលំ កល្លំ ទិវា នត្តំ និច្ចំ សតតំ អភិណ្ហំ អភិក្ខណំ មុហុំ មុហុត្តំ ភូតបុព្ពំ បុរា យទា តទា កទា ឥច្ចាទយោ កាលសត្តមិយា. ឥតិ វិភត្តិយុត្តានិ.

អវិភត្តិយុត្តេសុ ច អប្បេវ អប្បេវនាម នុ ឥច្ចេតេ សំសយត្ថេ.

អទ្ធា អញ្ញទត្ថុ តគ្ឃ ជាតុ កាមំ សសក្កំឥច្ចេតេ ឯកំសត្ថេ.

កច្ចិនុ’កិន្នុននុកថំ កិំសុ កិំឥច្ចេតេ បុច្ឆនត្ថេ.

ឯវំ ឥតិ ឥត្ថំ ឥច្ចេតេ និទស្សនេ.

ឥតិ ហេតុ វាក្យបរិសមត្តីសុ ច.

យាវ តាវ យាវតា តាវតា កិត្តាវតា ឯត្តាវតា កីវ ឥច្ចេតេ បរិច្ឆេទនត្ថេ.

ឯវំ សាហុ លហុ ឱបាយិកំ បតិរូបំ អាម សាធុ ឥតិ សម្បដិច្ឆនត្ថេ.

យថា តថា យថេវ តថេវ ឯវំ ឯវមេវ ឯវមេវំ ឯវម្បិ យថាបិ សេយ្យថាបិ សេយ្យថាបិនាម វិយ ឥវ យថរិវ តថរិវ យថានាម តថានាម យថាហិ តថាហិ យថាចតថាច ឥច្ចេតេ បដិភាគត្ថេ.

យថាឥតិ ¶ យោគ្គតា វិច្ឆា បទត្ថានតិវត្តនិទស្សនេសុ ច.

នាមឥតិ គរហ បសំសន សញ្ញា បញ្ហេសុ ច.

សាធុ សុដ្ឋុ ឯវមេតន្តិ អនុមោទនេ.

កិរឥតិ អនុស្សវណ អស្សទ្ធេយ្យេសុ.

នូនឥតិ អនុមានា’នុស្សរណ បរិវិតក្កនេសុ.

យស្មា តស្មា តថាហិ តេន ឥច្ចេតេ ការណច្ឆេទនត្ថេ.

សហ សទ្ធិំ សមំ អមាឥតិ សមក្រិយាយំ.

ធា ក្ខត្តុំ សកិញ្ច សង្ខ្យាវិភាគេ.

ខិប្បំ អរំ លហុ អាសុំ តុណ្ណំ អចិរំ សីឃត្ថេ.

តុន ត្វាន ត្វាបច្ចយន្តា ឧស្សុក្កនត្ថេ ភវន្តិ.

យថា – បស្សិតុន បស្សិយ បស្សិត្វាន បស្សិត្វា ទិស្វា ទិស្វានទស្សេត្វា ទាតុន ទត្វាន ទត្វា ឧបាទាយ ទាបេត្វា វិញ្ញាបេត្វា វិចេយ្យ វិនេយ្យ និហច្ច សមេច្ច អបេច្ច ឧបេច្ច អារព្ភ អាគម្ម ឥច្ចាទិ.

ឯវំ នាមាខ្យាតោបសគ្គវិនិមុត្តំ យទព្យយលក្ខណំ, តំ សព្ពំ និបាតបទន្តិ វេទិតព្ពំ.

‘‘មុត្តំ បទត្តយា យស្មា, តស្មា និបតត្យន្តរា;

នេបាតិកន្តិ តំ វុត្តំ, យំ អព្យយ សលក្ខណ’’ន្តិ.

បុល្លិង្គំ ឥត្ថិលិង្គញ្ច, នបុំសកមថាបរំ;

តិលិង្គញ្ច អលិង្គញ្ច, នាមិកំ បញ្ចធា ឋិតំ.

ឥតិ បទរូបសិទ្ធិយំ នាមកណ្ឌោ ទុតិយោ.

អថ ¶ វិភត្តីនមត្ថភេទា វុច្ចន្តេ.

តត្ថ ឯកម្បិ អត្ថំ កម្មាទិវសេន, ឯកត្តាទិវសេន ច វិភជន្តីតិ វិភត្តិយោ, ស្យាទយោ. តា បន បឋមាទិភេទេន សត្តវិធា.

លិង្គត្ថាភិធានមត្តេ បឋមាវិភត្តិ ហោតិ.

លិង្គស្ស អត្ថោ លិង្គត្ថោ. ឯត្ថ ច លីនំ អង្គន្តិ លិង្គំ, អបាកដោ អវយវោ, បុរិសោតិអាទីនញ្ហិ បកតិប្បច្ចយាទិវិភាគកប្បនាយ និប្ផាទិតានំ សទ្ទប្បតិរូបកានំ នាមិកបទានំ បឋមំ ឋបេតព្ពំ បកតិរូបំ អបាកដត្តា, អវយវត្តា ច លិង្គន្តិ វុច្ចតិ. អថ វា វិសទាវិសទោភយរហិតាការវោហារសង្ខាតេន តិវិធលិង្គេន សហិតត្ថស្ស, តព្ពិនិមុត្តស្សុបសគ្គាទីនមត្ថស្ស ច លីនស្ស គមនតោ, លិង្គនតោ វា លិង្គន្តិ អន្វត្ថនាមវសេន វា ‘‘ធាតុប្បច្ចយវិភត្តិវជ្ជិតមត្ថវំ លិង្គ’’ន្តិ វចនតោ បរសមញ្ញាវសេន វា លិង្គន្តិ ឥធ បាដិបទិកាបរនាមធេយ្យំ ស្យាទិវិភត្យន្តបទបកតិរូបមេវ វុច្ចតីតិ ទដ្ឋព្ពំ.

លិង្គស្សត្ថោ នាម បពន្ធវិសេសាការេន បវត្តមានេ រូបាទយោ ឧបាទាយ បញ្ញាបីយមានោ តទញ្ញានញ្ញភាវេន អនិព្ពចនីយោ សមូហសន្តានាទិភេទោ ឧបាទាបញ្ញត្តិសង្ខាតោ ឃដបដាទិវោហារត្ថោ ច បថវីធាតុផស្សាទីនំ សភាវធម្មានំ ¶ កាលទេសាទិភេទភិន្នានំ វិជាតិយវិនិវត្តោ សជាតិយសាធារណោ យថាសង្កេតមារោបសិទ្ធោ តជ្ជាបញ្ញត្តិសង្ខាតោ កក្ខឡត្តផុសនាទិសាមញ្ញាការោ ច.

សោ បន កម្មាទិសំសដ្ឋោ, សុទ្ធោ ចាតិ ទុវិធោ. តត្ថ កម្មាទីសុ ទុតិយាទីនំ វិធីយមានត្តា កម្មាទិសំសគ្គរហិតោ លិង្គសង្ខ្យាបរិមាណយុត្តោ, តព្ពិនិមុត្តុបសគ្គាទិបទត្ថភូតោ ច សុទ្ធោ សទ្ទត្ថោ ឥធ លិង្គត្ថោ នាម.

យោ បន អាខ្យាតកិតកតទ្ធិតសមាសេហិ វុត្តោ កម្មាទិសំសដ្ឋោ អត្ថោ, សោបិ ទុតិយាទីនំ បុន អត្តនា វត្តព្ពស្ស អត្ថវិសេសស្សាភាវេន អវិសយត្តា, លិង្គត្ថមត្តស្ស សម្ភវតោ ច បឋមាយេវ វិសយោ.

បឋមាវុបសគ្គត្ថេ, កេសញ្ចត្ថេ និបាតសទ្ទានំ;

លិង្គាទិកេ ច សុទ្ធេ-ភិហិតេ កម្មាទិអត្ថេបិ.

សលិង្គេ តាវ – ឯសោ បុរិសោ, ឯតេ បុរិសា, ឯសា កញ្ញា, ឯតា កញ្ញាយោ, ឯតំ ចិត្តំ, ឯតានិ ចិត្តានិ.

លិង្គាទិវិនិមុត្តេ សត្តាមត្តេ – ច វា ហ អហំ អត្ថិ សក្កាលព្ភា ឥច្ចាទិ.

‘‘លិង្គត្ថេ បឋមា’’តិ អធិកិច្ច ‘‘អាលបនេ ចា’’តិ អាលបនត្ថេ ច បឋមា, អភិមុខំ កត្វា លបនំ អាលបនំ, អាមន្តនំ អវ្ហានន្តិ អត្ថោ.

ឯត្ថ ច អាមន្តនំ នាម បគេវ លទ្ធសរូបស្ស សទ្ទេន អភិមុខីករណំ, កតាភិមុខោ បន ‘‘គច្ឆា’’តិអាទិនា នយេន ក្រិយាយ ¶ យោជីយតិ, តស្មា អាមន្តនសមយេ ក្រិយាយោគាភាវតោ ឥទំ ការកវោហារំ ន លភតិ.

‘‘សទ្ទេនាភិមុខីការោ, វិជ្ជមានស្ស វត្ថុនោ;

អាមន្តនំ វិធាតព្ពេ, នត្ថិ ‘រាជា ភវេ’តិទ’’ន្តិ.

ភោ បុរិស ឯហិ, ភោ បុរិសា វា, ភវន្តោ បុរិសា ឯថ.

កម្មត្ថេ លិង្គម្ហា ទុតិយាវិភត្តិ ហោតិ.

អនភិហិតេ ឯវាយំ, ‘‘កម្មនិ ទុតិយាយំ ត្តោ’’តិ វចនញ្ចេត្ថ ញាបកំ.

‘‘យេន វា កយិរតេ តំ ករណ’’ន្តិ ឥតោ ‘‘វា’’តិ វត្តតេ.

យំ វា ករោតិ, យំ វា វិករោតិ, យំ វា បាបុណាតិ, តំ ការកំ កម្មសញ្ញំ ហោតិ.

ឥធ លិង្គកាលវចនមតន្តំ. ករីយតីតិ កម្មំ. តត្ថ ការកំ, សាធកំ ក្រិយានិប្ផត្តិយា ការណមុច្ចតេ, តំ បន ការកំ ឆព្ពិធំ កម្មំ កត្តា ករណំ សម្បទានមបាទានមោកាសោ ចាតិ. តត្ថ សភាវតោ, បរិកប្បតោ វា កម្មាទិម្ហិ សតិយេវ ក្រិយាភាវតោ កម្មាទីនំ ឆន្នម្បិ ការកវោហារោ សិទ្ធោវ ហោតិ.

តំ ¶ បន កម្មំ តិវិធំ និព្ពត្តនីយំ វិករណីយំ បាបណីយញ្ចាតិ. យថា – មាតា បុត្តំ វិជាយតិ, អាហារោ សុខំ ជនយតិ. ឃដំ ករោតិ ទេវទត្តោ, កដ្ឋមង្គារំ ករោតិ, សុវណ្ណំ កេយូរំ, កដកំ វា ករោតិ, វីហយោ លុនាតិ. ទេវទត្តោ និវេសនំ បវិសតិ, អាទិច្ចំ បស្សតិ, ធម្មំ សុណាតិ, បណ្ឌិតេ បយិរុបាសតិ.

‘‘និព្ពត្តិវិកតិប្បត្តិ-ភេទេន តិវិធំ មតំ;

កត្តុ ក្រិយាភិគម្មំ តំ, សុខង្គារំ និវេសន’’ន្តិ.

ឯត្ថ ច ឥច្ឆិតានិច្ឆិតកថិតាកថិតាទិភេទមនបេក្ខិត្វា សព្ពសង្គាហកវសេន ‘‘យំ ករោតិ តំ កម្ម’’ន្តិ វុត្តត្តា, អត្ថន្តរវិកប្បនវាធិការតោ ច សព្ពត្ថ ឥមិនាវ កម្មសញ្ញា ហោតិ.

តត្ថ អនិច្ឆិតកម្មំ យថា – កណ្ដកំ មទ្ទតិ, វិសំ គិលតិ, គាមំ គច្ឆន្តោ រុក្ខមូលំ ឧបគច្ឆតិ.

អកថិតកម្មំ យថា – យញ្ញទត្តំ កម្ពលំ យាចតេ ព្រាហ្មណោ. ឯត្ថ ហិ ‘‘កម្ពល’’មិតិ កថិតកម្មំ ទ្វិកម្មិកាយ យាចនក្រិយាយ បត្តុមិច្ឆិតតរត្តា. ‘‘យញ្ញទត្ត’’មិតិ អប្បធានត្តា អកថិតកម្មំ. តថា សមិទ្ធំ ធនំ ភិក្ខតេ, អជំ គាមំ នយតិ, បរាភវន្តំ បុរិសំ, មយំ បុច្ឆាម គោតមំ, ភគវា ភិក្ខូ ឯតទវោច ឥច្ចាទិ.

អភិហិតកម្មេ បន ន ហោតិ, យថា – កដោ ករីយតេ ទេវទត្តេន, សុគតេន ទេសិតោ ធម្មោ, យញ្ញទត្តោ កម្ពលំ យាចីយតេ ព្រាហ្មណេន ឥច្ចាទិ.

២៨៦. គតិ ¶ ពុទ្ធិ ភុជ បឋ ហរ ករ សយាទីនំ ការិតេ វា.

គមុ សប្ប គតិម្ហិ, ពុធ ពោធនេ, ពុធ អវគមនេ វា, ភុជ បាលនព្យវហរណេសុ, បឋ ព្យត្តិយំ វាចាយំ, ហរ ហរណេ, ករ ករណេ, សិ សយេ ឥច្ចេវមាទីនំ ធាតូនំ បយោគេ ការិតេ សតិ បយោជ្ជកកត្តុភូតេ កម្មនិ លិង្គម្ហា ទុតិយាវិភត្តិ ហោតិ វា. និច្ចសម្បត្តេ វិកប្បត្ថោយំ, តេន តស្ស បក្ខេ តតិយា ហោតិ.

យោ កោចិ បុរិសោ គាមំ គច្ឆតិ, តមញ្ញោ បយោជយតិ. បុរិសោ បុរិសំ គាមំ គមយតិ, បុរិសេន វា គាមំ គមយតិ. ឯវំ សិស្សំ ធម្មំ ពោធេតិ អាចរិយោ, មាតា បុត្តំ ភោជនំ ភោជយតិ, សិស្សំ ធម្មំ បាឋេតិ អាចរិយោ, បុរិសោ បុរិសំ ភារំ ហារេតិ, តថា បុរិសោ បុរិសំ កម្មំ ការយតិ, បុរិសេន វា កម្មំ ការាបយតិ, បុរិសោ បុរិសំ សយាបយតិ. ឯវំ សព្ពត្ថ ការិតេ កត្តុកម្មនិ ទុតិយា.

ការិតេតិ កិំ? បុរិសោ គាមំ គច្ឆតិ.

អភិហិតេ ន ភវតិ, បុរិសេន បុរិសោ គាមំ គមីយតេ, សិស្សោ ធម្មំ ពោធីយតេ ឥច្ចាទិ.

អច្ចន្តំ និរន្តរំ សំយោគោអច្ចន្តសំយោគោ. កាលទ្ធានំ ទព្ពគុណក្រិយាហិ អច្ចន្តសំយោគេ តេហិ កាលទ្ធានវាចីហិ លិង្គេហិ ទុតិយាវិភត្តិ ហោតិ.

កាលេ តាវ – សត្តាហំ គវបានំ, មាសំ មំសោទនំ, សរទំ រមណីយា នទី, សព្ពកាលំ រមណីយំ នន្ទនំ, មាសំ សជ្ឈាយតិ, តយោ មាសេ អភិធម្មំ ទេសេសិ.

អទ្ធានេ ¶ – យោជនំ វនរាជិ, យោជនំ ទីឃោ បព្ពតោ, កោសំ សជ្ឈាយតិ.

អច្ចន្តសំយោគេតិ កិំ? មាសេ មាសេ ភុញ្ជតិ, យោជនេ យោជនេ វិហារំ បតិដ្ឋាបេសិ.

កម្មប្បវចនីយេហិ និបាតោបសគ្គេហិ យុត្តេ យោគេ សតិ លិង្គម្ហា ទុតិយាវិភត្តិ ហោតិ.

កម្មំ បវចនីយំ យេសំ តេ កម្មប្បវចនីយា, បរសមញ្ញាវសេន វា អន្វាទយោ កម្មប្បវចនីយា.

តត្ថ អនុសទ្ទស្ស លក្ខណេ, សហត្ថេ, ហីនេ ច កម្មប្បវចនីយសញ្ញា វុត្តា. យថា – បព្ពជិតមនុ បព្ពជិំសុ, នទិមន្វវសិតា ពារាណសី, នទិយា សហ អវពទ្ធាតិ អត្ថោ, អនុ សារិបុត្តំ បញ្ញវា.

លក្ខណាទីសុ ‘‘លក្ខណិ’ត្ថម្ភូតក្ខានភាគ វិច្ឆាសុ បតិ បរិ អនវោ’’តិ បតិ បរិ អនូនំ កម្មប្បវចនីយសញ្ញា វុត្តា.

លក្ខណេ សូរិយុគ្គមនំ បតិ ទិព្ពា ភក្ខា បាតុភវេយ្យុំ, រុក្ខំ បតិ វិជ្ជោតតេ ចន្ទោ, រុក្ខំ បរិ, រុក្ខំ អនុ.

ឥត្ថម្ភូតក្ខានេ សាធុ ទេវទត្តោ មាតរំ បតិ, មាតរំ បរិ, មាតរំ អនុ.

ភាគេ យទេត្ថ មំ បតិ សិយា, មំ បរិ, មំ អនុ, តំ ទីយតុ.

វិច្ឆាយោគេ ¶ អត្ថមត្ថំ បតិ សទ្ទោ និវិសតិ, រុក្ខំ រុក្ខំ បតិ វិជ្ជោតតេ ចន្ទោ, រុក្ខំ រុក្ខំ បរិ, រុក្ខំ រុក្ខំ អនុ.

‘‘អភិរភាគេ’’តិ អភិស្ស ភាគវជ្ជិតេសុ លក្ខណាទីសុ កម្មប្បវចនីយសញ្ញា វុត្តា. តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ, សាធុ ទេវទត្តោ មាតរំ អភិ.

និបាតេ ធិ ព្រាហ្មណស្ស ហន្តារ មិច្ចេវមាទិ.

២៨៩. ក្វចិ ទុតិយា ឆដ្ឋីនមត្ថេ.

ឆដ្ឋីនំ អត្ថេ ក្វចិ ទុតិយាវិភត្តិ ហោតិ. អន្តរាអភិតោ បរិតោ បតិ បដិភាតិយោគេ អយំ. អន្តរា ច រាជគហំ អន្តរា ច នាឡន្ទំ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នោ, រាជគហស្ស ច នាឡន្ទាយ ច មជ្ឈេតិ អត្ថោ. អភិតោ គាមំ វសតិ, បរិតោ គាមំ វសតិ, នទិំ នេរញ្ជរំ បតិ, នេរញ្ជរាយ នទិយា សមីបេតិ អត្ថោ. បដិភន្តុ តំ ចុន្ទ ពោជ្ឈង្គា, ឧបមា មំ បដិភាតិ, ឧបមា មយ្ហំ ឧបដ្ឋហតីតិ អត្ថោ.

‘‘ក្វចិ ទុតិយា, អត្ថេ’’តិ ច វត្តតេ.

តតិយាសត្តមីនមត្ថេ ច ក្វចិ លិង្គម្ហា ទុតិយាវិភត្តិ ហោតិ.

តតិយត្ថេ សចេ មំ នាលបិស្សតិ, ត្វញ្ច មំ នាភិភាសសិ, វិនា សទ្ធម្មំ កុតោ សុខំ, ឧបាយមន្តរេន ន អត្ថសិទ្ធិ.

សត្តមិយត្ថេ ¶ – កាលេ, ឧបាន្វជ្ឈាវសស្ស បយោគេ, អធិសិដ្ឋាវសានំ បយោគេ, តប្បានចារេ ច ទុតិយា.

កាលេ តាវ – បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា, ឯកំ សមយំ ភគវា. ឥមំ រត្តិំ ចត្តារោ មហារាជានោ.

ឧបាទិបុព្ពស្ស វសធាតុស្ស បយោគេ – គាមំ ឧបវសតិ, គាមំ អនុវសតិ, វិហារំ អធិវសតិ, គាមំ អាវសតិ, អគារំ អជ្ឈាវសតិ. តថា បថវិំ អធិសេស្សតិ, គាមំ អធិតិដ្ឋតិ, គាមំ អជ្ឈាវសតិ.

តប្បានចារេសុ – នទិំ បិវតិ, គាមំ ចរតិ ឥច្ចាទិ.

យេន វា កត្តា ឧបករណភូតេន វត្ថុនា ក្រិយំ អព្យវធានេន ករោតិ, យេន វា វិករោតិ, យេន វា បាបុណាតិ, តំ ការកំ ករណសញ្ញំ ហោតិ.

ករីយតេ អនេនាតិ ករណំ, ឯត្ថ ច សតិបិ សព្ពការកានំ ក្រិយាសាធកត្តេ ‘‘យេន វា កយិរតេ’’តិ វិសេសេត្វា វចនំ កត្តូបករណភូតេសុ ការកេសុ សាធកតមស្សេវ គហណត្ថំ.

‘‘យស្ស សព្ពវិសេសេន, ក្រិយាសំសិទ្ធិហេតុតា;

សម្ភាវីយតិ តំ វុត្តំ, ករណំ នាម ការក’’ន្តិ.

តំ បន ទុវិធំ អជ្ឈត្តិក ពាហិរវសេន.

យថា – ហត្ថេន កម្មំ ករោតិ, ចក្ខុនា រូបំ បស្សតិ, មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ. ទត្តេន វីហយោ លុនាតិ, អគ្គិនា កុដិំ ឈាបេតិ.

កត្តរិ ច ការកេ លិង្គម្ហា តតិយាវិភត្តិ ហោតិ. ចគ្គហណេន ឥត្ថម្ភូតលក្ខណេ, ក្រិយាបវគ្គេ, បុព្ពសទិសសមូនត្ថ កលហ និបុណ មិស្សក សខិលត្ថាទិយោគេ, កាលទ្ធានេសុ, បច្ចត្តកម្មត្ថបញ្ចមិយត្ថាទីសុ ច តតិយា.

យោ ក្រិយំ អត្តប្បធានោ ហុត្វា ករោតិ, សោ កត្តុសញ្ញោ ហោតិ.

សោ តិវិធោ សុទ្ធកត្តា ហេតុកត្តា កម្មកត្តាតិ. តត្ថ យោ សយមេវ ក្រិយំ ករោតិ, សោ សុទ្ធកត្តា. យោ អញ្ញំ កាតុំ សមត្ថំ អករោន្តំ កម្មំ និយោជេតិ, សោ ហេតុកត្តា, យថា – គន្តុំ សមត្ថោ ទេវទត្តោ, តមញ្ញោ បយោជេតិ ‘‘គមយតិ ទេវទត្ត’’ន្តិ.

យំ បន តត្ថ តត្ថ គច្ឆតិ ទេវទត្តោ, តមញ្ញោ បយោជយតិ ‘‘គមយតិ ទេវទត្ត’’ន្តិ ហេត្វត្ថនិទស្សនំ, តម្បិ សាមត្ថិយទស្សនវសេន ¶ វុត្តន្តិ គហេតព្ពំ. អញ្ញថា យទិ សយមេវ គច្ឆតិ, កិំ តត្ថ បយោជកព្យាបារេន អករោន្តំ ពលេន ការយតិ, បាសាណំ ឧដ្ឋាបយតីតិអាទិកញ្ច ន សិជ្ឈេយ្យ.

យោ កត្តារំ ការេតិ, សោ ហេតុសញ្ញោ ហោតិ, កត្តា ចាតិ ហេតុកត្តុសញ្ញា.

យោ បន បរស្ស ក្រិយំ បដិច្ច កម្មភូតោបិ សុករត្តា សយមេវ សិជ្ឈន្តោ វិយ ហោតិ, សោ កម្មកត្តា នាម, យថា – សយំ ករីយតេ កដោ, សយមេវ បច្ចតេ ឱទនោតិ.

‘‘អត្តប្បធានោ កិរិយំ, យោ និព្ពត្តេតិ ការកោ;

អប្បយុត្តោ បយុត្តោ វា, ស កត្តាតិ បវុច្ចតិ.

ននុ ច ‘‘សំយោគោ ជាយតេ’’តិអាទីសុ កថំ បុរេ អសតោ ជននក្រិយាយ កត្តុភាវោសិយាតិ? វុច្ចតេ – លោកសង្កេតសិទ្ធោ ហិ សទ្ទប្បយោគោ, អវិជ្ជមានម្បិ ហិ លោកោ សទ្ទាភិធេយ្យតាយ វិជ្ជមានំ វិយ គហេត្វា វោហរតិ ¶ , វិកប្បពុទ្ធិគហិតាការោយេវ ហិ សទ្ទេនាភិធីយតេ, ន តុ វត្ថុសភាវោ, អញ្ញថា សុតមយញាណេនបិ បច្ចក្ខេន វិយ វត្ថុសភាវសច្ឆិករណប្បសង្គោ ច មុសាវាទ កុទិដ្ឋិវាទាទីនមភាវប្បសង្គោ ច សិយា, តស្មា ពុទ្ធិបរិកប្បិតបញ្ញត្តិវសេនបិ សទ្ទប្បវត្តិ ហោតីតិ អសតោ សំយោគាទិស្សបិ ហោតេវ ជននក្រិយាយ កត្តុការកតាតិ.

‘‘វោហារវិសយោ សទ្ទោ, នេកន្តបរមត្ថិកោ;

ពុទ្ធិសង្កប្បិតោ អត្ថោ, តស្សត្ថោតិ បវុច្ចតិ.

ពុទ្ធិយា គហិតត្តា ហិ, សំយោគោ ជាយតេ ឥតិ;

សំយោគោ វិជ្ជមានោវ, កត្តា ភវតិ ជាតិយា’’តិ.

តត្រ តតិយា ជិនេន ទេសិតោ ធម្មោ, ពុទ្ធេន ជិតោ មារោ, អហិនា ទដ្ឋោ នរោ, ពុទ្ធេន ពោធិតោ លោកោ, សទ្ធេហិ ការិតោ វិហារោ.

អភិហិតេ ន ភវតិ. កដំ ករោតិ ទេវទត្តោ, ការេតិ វា.

ឥត្ថម្ភូតស្ស លក្ខណេ – សា ភិន្នេន សីសេន បគ្ឃរន្តេន លោហិតេន បដិវិស្សកានំ ឧជ្ឈាបេសិ, ឩនបញ្ចពន្ធនេន បត្តេន អញ្ញំ នវំ បត្តំ ចេតាបេយ្យ, តិទណ្ឌកេន បរិព្ពាជកមទ្ទក្ខិ.

អបវគ្គេ – ឯកាហេនេវ ពារាណសិំ បាយាសិ, នវហិ មាសេហិ វិហារំ និដ្ឋាបេសិ, យោជនេន អធីតំ ព្យាករណំ, ក្រិយាបវគ្គោតិ ក្រិយាយ អាសុំ បរិនិដ្ឋាបនំ.

បុព្ពាទិយោគេ ¶ – មាសេន បុព្ពោ, បិតរា សទិសោ, មាតរា សមោ, កហាបណេន ឩនោ, ធនេន វិកលោ, អសិនា កលហោ, អាចារេន និបុណោ, វាចាយ និបុណោ, គុឡេន មិស្សកំ, តិលេន មិស្សកំ, វាចាយ សខិលោ, មណិនា អត្ថោ, ធនេន អត្ថោ, បិតរា តុល្យោ.

កាលទ្ធានេសុ – មាសេន ភុញ្ជតិ, យោជនេន គច្ឆតិ.

បច្ចត្តេ – អត្តនាវ អត្តានំ សម្មន្នតិ.

កម្មត្ថេ – តិលេហិ ខេត្តេ វបតិ.

បញ្ចមិយត្ថេ – សុមុត្តា មយំ តេន មហាសមណេន.

សហ សទ្ធិំ សមំ នានា វិនា អលំ កិមិច្ចេវមាទីហិ យោគេ លិង្គម្ហា តតិយាវិភត្តិ ហោតិ, ចសទ្ទេន សហត្ថេបិ.

តត្ថ សហសទ្ទេន យោគោ ក្រិយា គុណ ទព្ព សមវាយេ សម្ភវតិ. យថា – វិតក្កេន សហ វត្តតិ, បុត្តេន សហ ថូលោ, អន្តេវាសិកសទ្ធិវិហារិកេហិ សហ អាចរិយុបជ្ឈាយានំ លាភោ, និសីទិ ភគវា សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន, សហស្សេន សមំ មិតា, សព្ពេហិ មេ បិយេហិ មនាបេហិ នានាភាវោ វិនាភាវោ, សង្ឃោ វិនាបិ គគ្គេន ឧបោសថំ ករេយ្យ, អលំ តេ ឥធ វាសេន, កិំ មេ ឯកេន តិណ្ណេន, បុរិសេន ថាមទស្សិនា, កិំ តេ ជដាហិ ទុម្មេធ, កិំ តេ អជិនសាដិយា.

សហត្ថេ ¶ – ទេវទត្តោ រាជគហំ បាវិសិ កោកាលិកេន បច្ឆាសមណេន, ទុក្ខោ ពាលេហិ សំវាសោ.

យោគគ្គហណមិហានុវត្តតេ, ហេត្វត្ថេ, ហេត្វត្ថប្បយោគេ ច លិង្គម្ហា តតិយាវិភត្តិ ហោតិ.

កិស្មិញ្ចិ ផលេ ទិដ្ឋសាមត្ថិយំ ការណំ ហេតុ, សោយេវ អត្ថោ, តស្មិំ ហេត្វត្ថេ, អន្នេន វសតិ, ធម្មេន វសតិ, វិជ្ជាយ វសតិ.

កេន បាណិ កាមទទោ, កេន បាណិ មធុស្សវោ;

កេន តេ ព្រហ្មចរិយេន, បុញ្ញំ បាណិម្ហិ ឥជ្ឈតិ.

ហេត្វត្ថប្បយោគេ – កេន និមិត្តេន, កេន បយោជនេន, កេនដ្ឋេន, កេន ហេតុនា វសតិ.

សត្តម្យត្ថេ ច លិង្គម្ហា តតិយាវិភត្តិ ហោតិ.

កាលទ្ធានទិសាទេសាទីសុ ចាយំ. តេន សមយេន, តេន កាលេន, កាលេន ធម្មស្សវណំ, សោ វោ មមច្ចយេន សត្ថា, មាសេន ភុញ្ជតិ, យោជនេន ធាវតិ. បុរត្ថិមេន ធតរដ្ឋោ, ទក្ខិណេន វិរូឡ្ហកោ, បច្ឆិមេន វិរូបក្ខោ, ឧត្តរេន ¶ កសិវន្តោ ជនោឃមបរេន ច, យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ ឥច្ចាទិ.

យេន ព្យាធិមតា អង្គេន អង្គិនោ វិការោ លក្ខីយតេ, តត្ថ តតិយាវិភត្តិ ហោតិ. ឯត្ថ ច អង្គមស្ស អត្ថីតិ អង្គំ, សរីរំ. អក្ខិនា កាណោ, ហត្ថេន កុណី, បាទេន ខញ្ជោ, បិដ្ឋិយា ខុជ្ជោ.

វិសេសីយតិ វិសេសិតព្ពំ អនេនាតិ វិសេសនំ, គោត្តាទិ. តស្មិំ គោត្តនាមជាតិសិប្បវយោគុណសង្ខាតេ វិសេសនត្ថេ តតិយាវិភត្តិ ហោតិ, ចសទ្ទេន បកតិអាទីហិ ច. គោត្តេន គោតមោ នាថោ.

សារិបុត្តោតិ នាមេន, វិស្សុតោ បញ្ញវា ច សោ;

ជាតិយា ខត្តិយោ ពុទ្ធោ, លោកេ អប្បដិបុគ្គលោ.

តទហុ បព្ពជិតោ សន្តោ, ជាតិយា សត្តវស្សិកោ;

សោបិ មំ អនុសាសេយ្យ, សម្បដិច្ឆាមិ មត្ថកេ.

សិប្បេន នឡការោ សោ, ឯកូនតិំសោ វយសា, វិជ្ជាយ សាធុ, បញ្ញាយ សាធុ, តបសា ឧត្តមោ, សុវណ្ណេន អភិរូបោ.

បកតិអាទីសុ – បកតិយា អភិរូបោ, យេភុយ្យេន មត្តិកា, សមេន ធាវតិ, វិសមេន ធាវតិ, ទ្វិទោណេន ធញ្ញំ កិណាតិ, សហស្សេន អស្សកេ កិណាតិ ឥច្ចាទិ.

សម្បទានការកេ លិង្គម្ហា ចតុត្ថីវិភត្តិ ហោតិ.

៣០២. យស្ស ទាតុកាមោ រោចតេ ធារយតេ វា តំ សម្បទានំ.

យស្ស វា ទាតុកាមោ, យស្ស វា រោចតេ, យស្ស វា ធារយតេ, តំ ការកំ សម្បទានសញ្ញំ ហោតិ. សម្មា បទីយតេ អស្សាតិ សម្បទានំ, បដិគ្គាហកោ.

តំ បន តិវិធំ ទិយ្យមានស្សានិវារណជ្ឈេសនានុមតិវសេន. យថា – ពុទ្ធស្ស បុប្ផំ យជតិ, ពោធិរុក្ខស្ស ជលំ ទទាតិ. អជ្ឈេសនេ – យាចកានំ ធនំ ទទាតិ. អនុមតិយំ – ភិក្ខូនំ ទានំ ទេតិ.

‘‘អនិរាករណារាធ-នាព្ភនុញ្ញវសេន ហិ;

សម្បទានំ តិធា វុត្តំ, រុក្ខ យាចក ភិក្ខវោ’’តិ.

ទាតុកាមោតិ កិំ? រញ្ញោ ទណ្ឌំ ទទាតិ.

រោចនាទីសុ បន – សមណស្ស រោចតេ សច្ចំ, មាយស្មន្តានម្បិ សង្ឃភេទោ រុច្ចិត្ថ, យស្សាយស្មតោ ខមតិ, ទេវទត្តស្ស សុវណ្ណច្ឆត្តំ ធារយតេ យញ្ញទត្តោ.

៣០៣. សិលាឃ ហនុ ឋា សប ធារ បិហ កុធ ទុហិ ស្សាសូយ រាធិក្ខ បច្ចាសុណ អនុបតិគិណបុព្ពកត្តារោចនត្ថតទត្ថ តុមត្ថាលមត្ថ មញ្ញានាទរប្បាណិនិ គត្យត្ថកម្មនិ អាសិសត្ថ សម្មុតិ ភិយ្យសត្តម្យត្ថេសុ ច.

ចតុប្បទមិទំ ¶ . សិលាឃ កត្ថនេ, ហនុ អបនយនេ, ឋា គតិនិវត្តិម្ហិ, សប អក្កោសេ, ធរ ធារណេ, បិហ ឥច្ឆាយំ ឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ បយោគេ, កុធ កោបេ, ទុហ ជិឃំសាយំ, ឥស្ស ឥស្សាយំ, ឧសូយ ទោសាវិករណេ ឥច្ចេតេសំ តទត្ថវាចីនញ្ច ធាតូនំ បយោគេ ច រាធ ហិំសាសំរាធេសុ, ឥក្ខ ទស្សនង្កេសូតិ ឥមេសំ បយោគេ ច បតិ អាបុព្ពស្ស សុ សវណេតិ ឥមស្ស ច អនុបតិបុព្ពស្ស គេសទ្ទេតិ ឥមស្ស ច បុព្ពកត្តា ច អារោចនត្ថប្បយោគេ, តទត្ថេ, តុមត្ថេ, អលមត្ថប្បយោគេ ច មញ្ញតិប្បយោគេ អនាទរេ អប្បាណិនិ ច គត្យត្ថានំ កម្មនិ ច អាសិសត្ថប្បយោគេ ច សម្មុតិ ភិយ្យប្បយោគេសុ ច សត្តម្យត្ថេ ចាតិ តំ កម្មាទិការកំ សម្បទានសញ្ញំ ហោតិ, ចសទ្ទគ្គហណេន បហិណតិកប្បតិ បហោតិ ឧបមាញ្ជលិករណ ផាសុ អត្ថសេយ្យប្បភុតិយោគេ ច បុរេ វិយ ចតុត្ថី.

សិលាឃាទិប្បយោគេ តាវ – ពុទ្ធស្ស សិលាឃតេ. ឧបជ្ឈាយស្ស សិលាឃតេ, ថោមេតីតិ អត្ថោ.

ហនុតេ មយ្ហមេវ, ហនុតេ តុយ្ហមេវ, អបលបតីតិ អត្ថោ.

ឧបតិដ្ឋេយ្យ សក្យបុត្តានំ វឌ្ឍកី, ឯត្ថ ច ឧបដ្ឋានំ នាម ឧបគមនំ. ភិក្ខុស្ស ភុញ្ជមានស្ស បានីយេន វា វិធូបនេន វា ឧបតិដ្ឋេយ្យ.

តុយ្ហំ សបតេ, មយ្ហំ សបតេ, ឯត្ថ ច សបនំ នាម សច្ចករណំ.

ធារយតិប្បយោគេ ធនិកោយេវ សម្បទានំ, សុវណ្ណំ តេ ធារយតេ, ឥណំ ធារយតីតិ អត្ថោ. តស្ស រញ្ញោ មយំ នាគំ ធារយាម.

បិហប្បយោគេ ¶ ឥច្ឆិតោយេវ, ទេវាបិ តស្ស បិហយន្តិ តាទិនោ, ទេវាបិ តេសំ បិហយន្តិ, សម្ពុទ្ធានំ សតីមតំ, បត្ថេន្តីតិ អត្ថោ.

កោធាទិអត្ថានំ បយោគេ យំ បតិ កោបោ, តស្ស កុជ្ឈ មហាវីរ, យទិហំ តស្ស កុប្បេយ្យំ.

ទុហយតិ ទិសានំ មេឃោ, យោ មិត្តានំ ន ទុព្ភតិ.

ទុជ្ជនា គុណវន្តានំ ឧសូយន្តិ, កា ឧសូយា វិជានតំ.

រាធិក្ខប្បយោគេ យស្ស វិបុច្ឆនំ កម្មវិខ្យាបនត្ថំ, វាធិការតោ ទុតិយា ច. អារាធោ មេ រញ្ញោ, រញ្ញោ អបរជ្ឈតិ, រាជានំ វា អបរជ្ឈតិ, ក្យាហំ អយ្យានំ អបរជ្ឈាមិ, ក្យាហំ អយ្យេ អបរជ្ឈាមិ វា.

អាយស្មតោ ឧបាលិត្ថេរស្ស ឧបសម្បទាបេក្ខោ ឧបតិស្សោ, អាយស្មន្តំ វា.

បច្ចាសុណ អនុបតិគិណានំ បុព្ពកត្តា ច សុណោតិស្ស ធាតុស្ស បច្ចាយោគេ, គិណស្ស ច អនុបតិយោគេ បុព្ពស្ស កម្មុនោ យោ កត្តា, សោ សម្បទានសញ្ញោ ហោតិ. យថា – ភគវា ភិក្ខូ ឯតទវោច, ឯត្ថ ‘‘ភិក្ខូ’’តិ អកថិតកម្មំ, ‘‘ឯត’’ន្តិ កថិតកម្មំ, បុព្ពស្ស វចនកម្មស្ស កត្តា ភគវា. ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ, អាសុណន្តិ ពុទ្ធស្ស ភិក្ខូ, តថា ភិក្ខុ ជនំ ធម្មំ សាវេតិ, តស្ស ភិក្ខុនោ ជនោ អនុគិណាតិ, តស្ស ភិក្ខុនោ ជនោ បតិគិណាតិ, សាធុការទានាទិនា តំ ឧស្សាហយតីតិ អត្ថោ.

យោ វទេតិ ស កត្តាតិ, វុត្តំ កម្មន្តិ វុច្ចតិ;

យោ បដិគ្គាហកោ តស្ស, សម្បទានំ វិជានិយាតិ.

អារោចនត្ថប្បយោគេ ¶ យស្ស អារោចេតិ, តំ សម្បទានំ. អារោចយាមិ វោ ភិក្ខវេ, បដិវេទយាមិ វោ ភិក្ខវេ, អាមន្តយាមិ តេ មហារាជ, អាមន្ត ខោ តំ គច្ឆាមាតិ វា. ឯត្ថ ច អារោចនសទ្ទស្ស កថនប្បការត្ថត្តា ទេសនត្ថាទិប្បយោគេបិ ចតុត្ថី. ធម្មំ វោ ទេសេស្សាមិ, ទេសេតុ ភន្តេ ភគវា ធម្មំ ភិក្ខូនំ, យថា នោ ភគវា ព្យាករេយ្យ, និរុត្តិំ តេ បវក្ខាមិ ឥច្ចាទិ.

តទត្ថេ សម្បទានសញ្ញា, ចតុត្ថី ច.

អការន្តតោ លិង្គម្ហា បរស្ស ចតុត្ថេកវចនស្ស អាយាទេសោ ហោតិ វា, សរលោបាទិ.

ពុទ្ធស្សត្ថាយ ធម្មស្សត្ថាយ សង្ឃស្សត្ថាយ ជីវិតំ បរិច្ចជាមិ, បិណ្ឌបាតំ បដិសេវាមិ នេវ ទវាយ ន មទាយ ន មណ្ឌនាយ ន វិភូសនាយ, ឩនស្ស បារិបូរិយា, អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ សំវត្តតិ.

តុមត្ថេ – លោកានុកម្បាយ, លោកមនុកម្បិតុន្តិ អត្ថោ. តថា ផាសុវិហារាយ.

អលំសទ្ទស្ស អត្ថា អរហបដិក្ខេបា. អរហត្ថេ – អលំ មេ រជ្ជំ, អលំ ភិក្ខុ បត្តស្ស, អក្ខធុត្តោ បុរិសបុគ្គលោ នាលំ ទារភរណាយ, អលំ មល្លោ មល្លស្ស, អរហតិ មល្លោ មល្លស្ស.

បដិក្ខេបេ ¶ – អលំ តេ ឥធ វាសេន, អលំ មេ ហិរញ្ញសុវណ្ណេន, កិំ មេ ឯកេន តិណ្ណេន, កិំ តេ ជដាហិ ទុម្មេធ, កិំ តេត្ថ ចតុមដ្ឋស្ស.

មញ្ញតិប្បយោគេ អនាទរេ អប្បាណិនិ កម្មនិយេវ – កដ្ឋស្ស តុវំ មញ្ញេ, កឡិង្គរស្ស តុវំ មញ្ញេ, ជីវិតំ តិណាយបិ ន មញ្ញមានោ.

អនាទរេតិ កិំ? សុវណ្ណំ តំ មញ្ញេ. អប្បាណិនីតិ កិំ? គទ្រភំ តុវំ មញ្ញេ.

គត្យត្ថកម្មនិ វាធិការតោ ទុតិយា ច. អប្បោ សគ្គាយ គច្ឆតិ, អប្បោ សគ្គំ គច្ឆតិ, និព្ពានាយ វជន្តិយា, មូលាយ បដិកស្សេយ្យ, មូលំ បដិកស្សេយ្យ.

អាសីសនត្ថេ អាយុភទ្ទកុសលាទិយោគេយេវ, អាយស្មតោ ទីឃាយុ ហោតុ, ‘‘តោតិតា សស្មិំនាសូ’’តិ ន្តុស្ស សវិភត្តិស្ស តោ អាទេសោ. ភទ្ទំ ភវតោ ហោតុ, កុសលំ ភវតោ ហោតុ, អនាមយំ ភវតោ ហោតុ, សុខំ ភវតោ ហោតុ, អត្ថំ ភវតោ ហោតុ, ហិតំ ភវតោ ហោតុ, ស្វាគតំ ភវតោ ហោតុ, សោត្ថិ ហោតុ សព្ពសត្តានំ.

សម្មុតិប្បយោគេ – សាធុ សម្មុតិ មេ តស្ស ភគវតោ ទស្សនាយ.

ភិយ្យប្បយោគេ ភិយ្យោសោ មត្តាយ.

សត្តមិយត្ថេ អាវិករណ បាតុភវនាទិយោគេ – តុយ្ហញ្ចស្ស អាវិករោមិ, តស្ស មេ សក្កោ បាតុរហោសិ.

ចសទ្ទគ្គហណេន ¶ បហិណាទិក្រិយាយោគេ, ផាសុអាទិនាមបយោគេ ច – តស្ស បហិណេយ្យ, ភិក្ខូនំ ទូតំ បាហេសិ, កប្បតិ សមណានំ អាយោគោ, ឯកស្ស ទិន្នំ ទ្វិន្នំ តិណ្ណំ បហោតិ, ឧបមំ តេ ករិស្សាមិ, អញ្ជលិំ តេ បគ្គណ្ហាមិ. តថា តស្ស ផាសុ ហោតិ, លោកស្សត្ថោ, មណិនា មេ អត្ថោ, សេយ្យោ មេ អត្ថោ ឥច្ចាទិ.

នមោសទ្ទយោគេ, សោត្ថិស្វាគតាទីហិ ច យោគេ លិង្គម្ហា ចតុត្ថីវិភត្តិ ហោតិ. នមោ តេ ពុទ្ធ វីរត្ថុ, នមោ ករោហិ នាគស្ស, នមត្ថុ ពុទ្ធានំ, នមត្ថុ ពោធិយា, សោត្ថិ បជានំ, ស្វាគតំ តេ មហារាជ, អថោ តេ អទុរាគតំ.

‘‘កាលេ, ភវិស្សតី’’តិ ច វត្តតេ.

ភាវវាចិម្ហិ ចតុត្ថីវិភត្តិ ហោតិ ភវិស្សតិកាលេ. ភវនំ ភាវោ. បច្ចិស្សតេ, បចនំ វា បាកោ, បាកាយ វជតិ, បចិតុំ គច្ឆតីតិ អត្ថោ. ឯវំ ភោគាយ វជតិ ឥច្ចាទិ.

៣០៨. យស្មាទបេតិ ¶ ភយមាទត្តេ វា តទបាទានំ.

យស្មា វា អវធិតោ អបេតិ, យស្មា វា ភយហេតុតោ ភយំ ភវតិ, យស្មា វា អក្ខាតារា វិជ្ជំ អាទទាតិ, តំ ការកំ អបាទានសញ្ញំ ហោតិ. អបនេត្វា ឥតោ អាទទាតីតិ អបាទានំ.

តំ បន តិវិធំ វិសយភេទេន និទ្ទិដ្ឋវិសយំ, ឧបាត្តវិសយំ, អនុមេយ្យវិសយញ្ចាតិ.

អបាទានសញ្ញាវិសយស្ស ក្រិយាវិសេសស្ស និទ្ទិដ្ឋត្តា និទ្ទិដ្ឋវិសយំ. យថា – គាមា អបេន្តិ មុនយោ, នគរា និគ្គតោ រាជា.

ឯត្ថ ច ‘‘បាបា ចិត្តំ និវារយេ, បាបា និវារេន្តី’’តិអាទីសុ យទិបិ កាយសំយោគបុព្ពកាបគមនំ នត្ថិ, តថាបិ ចិត្តសំយោគបុព្ពកស្ស អបគមនស្ស សម្ភវតោ ឥមិនា ច អបាទានសញ្ញា.

យត្ថ បន អបគមនក្រិយំ ឧបាត្តំ អជ្ឈាហដំ វិសយំ កត្វា បវត្តតិ, តំ ឧបាត្តវិសយំ. យថា – វលាហកា វិជ្ជោតតេ វិជ្ជុ, កុសូលតោ បចតីតិ. ឯត្ថ ច ‘‘វលាហកា និក្ខម្ម, កុសូលតោ អបនេត្វា’’តិ ច បុព្ពក្រិយា អជ្ឈាហរីយតិ.

អនុមេយ្យវិសយំ យថា – មាថុរា បាដលិបុត្តកេហិ អភិរូបា. ឯត្ថ ហិ កេនចិ គុណេន ឧក្កំសីយន្តីតិ អនុមេយ្យោវ ក្រិយាវិសេសោ. ឥធ បន ទូរន្តិកាទិសុត្តេ វិភត្តគ្គហណេន អបាទានសញ្ញា.

‘‘និទ្ទិដ្ឋវិសយំ កិញ្ចិ, ឧបាត្តវិសយំ តថា;

អនុមេយ្យវិសយញ្ចាតិ, អបាទានំ តិធា មត’’ន្តិ.

តទេវ ¶ ចលាចលវសេន ទុវិធម្បិ ហោតិ.

ចលំ យថា – ធាវតា ហត្ថិម្ហា បតិតោ អង្កុសធារី.

អចលំ យថា – បព្ពតា ឱតរន្តិ វនចរា.

ភយហេតុម្ហិ – ចោរា ភយំ ជាយតិ, តណ្ហាយ ជាយតី ភយំ, បាបតោ ឧត្តសតិ, អក្ខាតរិ – ឧបជ្ឈាយា សិក្ខំ គណ្ហាតិ, អាចរិយម្ហា អធីតេ, អាចរិយតោ សុណាតិ.

៣០៩. ធាតុនាមានមុបសគ្គយោគាទីស្វបិ ច.

ធាតវោ ច នាមានិ ច ធាតុនាមានិ, តេសំ អវិហិតលក្ខណានំ ធាតុនាមានំ បយោគេ, ឧបសគ្គយោគេ ច អាទិសទ្ទេន និបាតយោគេ ច តំយុត្តំ ការកំ អបាទានសញ្ញំ ហោតិ.

ធាតុប្បយោគេ តាវ – បរាជិយោគេ យោ អសយ្ហោ, បភូយោគេ បភវោ, ជនិយោគេ ជាយមានស្ស បកតិ ច. យថា – ពុទ្ធស្មា បរាជេន្តិ អញ្ញតិត្ថិយា. ហិមវតា បភវន្តិ បញ្ច មហានទិយោ, អនវតត្តម្ហា មហាសរា បភវន្តិ, អចិរវតិយា បភវន្តិ កុន្នទិយោ. កាមតោ ជាយតី សោកោ, យស្មា សោ ជាយតេ គិនិ, ឧរស្មា ជាតោ បុត្តោ, កម្មតោ ជាតំ ឥន្ទ្រិយំ.

នាមប្បយោគេ អញ្ញត្ថិតរាទីហិ យុត្តេ – នាញ្ញត្រ ទុក្ខា សម្ភោតិ, នាញ្ញំ ទុក្ខា និរុជ្ឈតិ, តតោ អញ្ញេន កម្មេន, តតោ ឥតរំ, ឧភតោ សុជាតោ បុត្តោ ឥច្ចាទិ.

ឧបសគ្គយុត្តេសុ ¶ អបបរីហិ វជ្ជនត្ថេហិ យោគេ, មរិយាទាភិវិធិអត្ថេ អាយោគេ បតិនា បតិនិធិបតិទានត្ថេន យោគេ ច. យថា – អបសាលាយ អាយន្តិ វាណិជា, សាលំ វជ្ជេត្វាតិ អត្ថោ. តថា បរិបព្ពតា ទេវោ វស្សតិ, បព្ពតំ វជ្ជេត្វាតិ អត្ថោ. មរិយាទាយំ – អាបព្ពតា ខេត្តំ. អភិវិធិម្ហិ – អាព្រហ្មលោកា សទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ, ព្រហ្មលោកំ អភិព្យាបេត្វាតិ អត្ថោ. បតិនិធិម្ហិ – ពុទ្ធស្មា បតិ សារិបុត្តោ ធម្មទេសនាយ អាលបតិ តេមាសំ. បតិទានេ – ឃតមស្ស តេលស្មា បតិ ទទាតិ, កនកមស្ស ហិរញ្ញស្មា បតិ ទទាតិ.

និបាតយុត្តេសុ រិតេ នានា វិនាទីហិ យោគេ – រិតេ សទ្ធម្មា កុតោ សុខំ លភតិ. តេ ភិក្ខូ នានាកុលា បព្ពជិតា. វិនា សទ្ធម្មា នត្ថញ្ញោ កោចិ នាថោ លោកេ វិជ្ជតិ. អរិយេហិ បុថគេវាយំ ជនោ, យាវ ព្រហ្មលោកា សទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ.

អបិគ្គហណេន កម្មាបាទានការកមជ្ឈេបិ បញ្ចមី កាលទ្ធានេហិ, បក្ខស្មា វិជ្ឈតិ មិគំ លុទ្ទកោ, ឥតោ បក្ខស្មា មិគំ វិជ្ឈតីតិ វុត្តំ ហោតិ. ឯវំ មាសស្មា ភុញ្ជតិ ភោជនំ, កោសា វិជ្ឈតិ កុញ្ជរំ.

ចសទ្ទគ្គហណេន បភុត្យាទិអត្ថេ, តទត្ថប្បយោគេ ច – យតោហំ ភគិនិ អរិយាយ ជាតិយា ជាតោ, យតោ សរាមិ អត្តានំ, យតោ បត្តោស្មិ វិញ្ញុតំ, យត្វាធិករណមេនំ, យតោ បភុតិ, យតោ បដ្ឋាយ, តតោ បដ្ឋាយ ឥច្ចាទិ.

រក្ខណត្ថានំ ធាតូនំ បយោគេ យំ ឥច្ឆិតំ, តំ ការកំ អបាទានសញ្ញំ ហោតិ, ចការាធិការតោ អនិច្ឆិតញ្ច. រក្ខណញ្ចេត្ថ និវារណំ, តាយនញ្ច. កាកេ រក្ខន្តិ តណ្ឌុលា, យវា បដិសេធេន្តិ គាវោ.

អនិច្ឆិតំ យថា – បាបា ចិត្តំ និវារយេ, បាបានិវារេន្តិ, រាជតោ វា ចោរតោ វា អគ្គិតោ វា ឧទកតោ វា នានាភយតោ វា នានារោគតោ វា នានាឧបទ្ទវតោ វា អារក្ខំ គណ្ហន្តុ.

យេន អទស្សនមិច្ឆិតំ អន្តរធាយន្តេន, តំ ការកំ អបាទានសញ្ញំ ហោតិ វា, អន្តរធានេវាយំ. ឧបជ្ឈាយា អន្តរធាយតិ សិស្សោ, និលីយតីតិ អត្ថោ. មាតាបិតូហិ អន្តរធាយតិ បុត្តោ.

វាតិ កិំ? ជេតវនេ អន្តរហិតោ. យេនាតិ កិំ? យក្ខោ តត្ថេវ អន្តរធាយតិ.

៣១២. ទូរន្តិកទ្ធកាលនិម្មានត្វាលោបទិសាយោគវិភត្តារប្បយោគ សុទ្ធប្បមោចន ហេតុ វិវិត្តប្បមាណ បុព្ពយោគ ពន្ធន គុណវចន បញ្ហ កថនថោកាកត្តូសុ ច.

ទូរត្ថេ, អន្តិកត្ថេ, អទ្ធនិម្មានេ, កាលនិម្មានេ, ត្វាលោបេ, ទិសាយោគេ, វិភត្តេ, អារតិប្បយោគេ, សុទ្ធត្ថប្បយោគេ, បមោចនត្ថប្បយោគេ, ហេត្វត្ថេ, វិវិត្តត្ថប្បយោគេ, បមាណត្ថេ, បុព្ពយោគេ, ពន្ធនត្ថប្បយោគេ, គុណវចនេ ¶ , បញ្ហេ, កថនេ, ថោកត្ថេ, អកត្តរិ ច យទវធិភូតំ, ហេតុកម្មាទិភូតញ្ច, តំ ការកំ អបាទានសញ្ញំ ហោតិ, ចសទ្ទេន យថាយោគំ ទុតិយា, តតិយា, ឆដ្ឋី ច.

ឯត្ថ ច ទូរន្តិកញ្ច ទូរន្តិកត្ថញ្ចាតិ ទូរន្តិកន្តិ សរូបេកសេសំ កត្វា វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, តេន ទូរន្តិកត្ថប្បយោគេ, តទត្ថេ ច អបាទានសញ្ញោ ហោតិ.

ទូរត្ថប្បយោគេ តាវ – កីវទូរោ ឥតោ នឡការគាមោ, តតោ ហវេ ទូរតរំ វទន្តិ, គាមតោ នាតិទូរេ. អារកា តេ មោឃបុរិសា ឥមស្មា ធម្មវិនយា, អារកា តេហិ ភគវា. ទូរត្ថេ – ទូរតោវ នមស្សន្តិ, អទ្ទស ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ.

អន្តិកត្ថប្បយោគេ – អន្តិកំ គាមា, អាសន្នំ គាមា, សមីបំ គាមា, គាមស្ស សមីបន្តិ អត្ថោ.

ទុតិយា, តតិយា ច, ទូរំ គាមំ អាគតោ, ទូរេន គាមេន អាគតោ, ទូរតោ គាមា អាគតោតិ អត្ថោ. ទូរំ គាមេន វា. អន្តិកំ គាមំ អាគតោ, អន្តិកំ គាមេន វា, អាសន្នំ គាមំ, អាសន្នំ គាមេន វា ឥច្ចាទិ.

អទ្ធកាលនិម្មានេ និម្មានំ នាម បរិមាណំ, តស្មិំ គម្យមានេ – ឥតោ មថុរាយ ចតូសុ យោជនេសុ សង្កស្សំ, រាជគហតោ បញ្ចចត្តាលីសយោជនមត្ថកេ សាវត្ថិ.

កាលនិម្មានេ – ឥតោ ឯកនវុតិកប្បមត្ថកេ វិបស្សី ភគវា លោកេ ឧទបាទិ, ឥតោ វស្សសហស្សច្ចយេន ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បជ្ជិស្សតិ.

ត្វាបច្ចយន្តស្ស លោបោ នាម តទត្ថសម្ភវេបិ អវិជ្ជមានតា, តស្មិំ ត្វាលោបេ កម្មាធិករណេសុ – បាសាទា សង្កមេយ្យ, បាសាទំ អភិរុហិត្វា សង្កមេយ្យាតិ អត្ថោ ¶ . តថា ហត្ថិក្ខន្ធា សង្កមេយ្យ, អភិធម្មា បុច្ឆន្តិ, អភិធម្មំ សុត្វា វា, អភិធម្មា កថយន្តិ, អភិធម្មំ បឋិត្វា វា, អាសនា វុដ្ឋហេយ្យ, អាសនេ និសីទិត្វា វា.

ទិសត្ថវាចីហិ យោគេ, ទិសត្ថេ ច – ឥតោ សា បុរិមា ទិសា, ឥតោ សា ទក្ខិណា ទិសា, ឥតោ សា បច្ឆិមា ទិសា, ឥតោ សា ឧត្តរា ទិសា, អវីចិតោ ឧបរិភវគ្គា, ឧទ្ធំ បាទតលា, អធោ កេសមត្ថកា ឥច្ចាទិ. ទិសត្ថេ – បុរត្ថិមតោ ទក្ខិណតោតិអាទិ. ឯត្ថ បន សត្តមិយត្ថេ តោបច្ចយោបិ ភវិស្សតិ.

វិភត្តំ នាម សយំ វិភត្តស្សេវ តទញ្ញតោ គុណេន វិភជនំ, តស្មិំ វិភត្តេ – យតោ បណីតតរោ វា វិសិដ្ឋតរោ វា នត្ថិ, អត្តទន្តោ តតោ វរំ. កិញ្ចាបិ ទានតោ សីលមេវ វរំ, តតោ មយា សុតា អស្សុតមេវ ពហុតរំ, សីលមេវ សុតា សេយ្យោ. ឆដ្ឋី ច, ឆន្នវុតីនំ បាសណ្ឌានំ បវរំ យទិទំ សុគតវិនយោ.

អារតិប្បយោគោ នាម វិរមណត្ថសទ្ទប្បយោគោ. តត្ថ – អសទ្ធម្មា អារតិ, វិរតិ បាបា, បាណាតិបាតា វេរមណី, អទិន្នាទានា បដិវិរតោ, អប្បដិវិរតោ មុសាវាទា.

សុទ្ធត្ថប្បយោគេ – លោភនីយេហិ ធម្មេហិ សុទ្ធោ អសំសដ្ឋោ, មាតិតោ ច បិតិតោ ច សុទ្ធោ អនុបក្កុដ្ឋោ អគរហិតោ.

បមោចនត្ថប្បយោគេ ¶ – បរិមុត្តោ ទុក្ខស្មាតិ វទាមិ, មុត្តោ មារពន្ធនា, ន តេ មុច្ចន្តិ មច្ចុនា, មុត្តោហំ សព្ពបាសេហិ.

ហេត្វត្ថេ, សរូបេកសេសស្ស គហិតត្តា ហេត្វត្ថប្បយោគេ ច សព្ពនាមតោ – កស្មា នុ តុម្ហំ ទហរា ន មីយរេ, កស្មា ឥធេវ មរណំ ភវិស្សតិ, កស្មា ហេតុនា, យស្មា ច កម្មានិ ករោន្តិ, យស្មា តិហ ភិក្ខវេ, តស្មា តិហ ភិក្ខវេ ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ, តស្មា ពុទ្ធោស្មិ ព្រាហ្មណ, យស្មា ការណា, តស្មា ការណា, កិំ ការណា. ទុតិយា, ឆដ្ឋី ច, កិំ ការណំ, តំ កិស្ស ហេតុ, កិស្ស តុម្ហេ កិលមថ.

កេន ហេតុនា, កេន ការណេន, យេន មិធេកច្ចេ សត្តា, តេន និមិត្តេន, តេន វុត្តមិច្ចាទីសុ ‘‘ហេត្វត្ថេ ចា’’តិ តតិយា.

វិវិត្តំ នាម វិវេចនំ, តទត្ថប្បយោគេ – វិវិត្តោ បាបកា ធម្មា, វិវិច្ចេវ កាមេហិ, វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ.

បមាណត្ថេ តតិយា ច, អាយាមតោ ច វិត្ថារតោ ច យោជនំ, គម្ភីរតោ ច បុថុលតោ ច យោជនំ ចន្ទភាគាយ បរិមាណំ, បរិក្ខេបតោ នវយោជនសតបរិមាណោ មជ្ឈិមបទេសោ.

ទីឃសោ នវ វិទត្ថិយោ សុគតវិទត្ថិយា បមាណិកា ការេតព្ពា.

ឯត្ថ ច ‘‘ស្មាហិស្មិំន’’មិច្ចាទិតោ ‘‘ស្មា’’តិ ច ‘‘សោ, វា’’តិ ច វត្តមានេ

ទីឃ ឱរឥច្ចេតេតិ ស្មាវចនស្ស សោអាទេសោ ហោតិ វា.

ទីឃសោ, ទីឃម្ហា វា, [ឱរសោ, ឱរម្ហា វា] តតិយា ច, យោជនំ អាយាមេន, យោជនំ វិត្ថារេន, យោជនំ ឧព្ពេធេន សាសបរាសិ.

បឋមត្ថវាចកេន បុព្ពសទ្ទេន យោគោ បុព្ពយោគោ, ឯត្ថ ច បុព្ពគ្គហណំ អទិសត្ថវុត្តិនោ បុព្ពាទិគ្គហណស្សុបលក្ខណន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, តេន បរាទិយោគេបិ. យថា – បុព្ពេវ មេ ភិក្ខវេ សម្ពោធា, ឥតោ បុព្ពេនាហោសិ, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ធាតុលិង្គេហិ បរា បច្ចយា, តតោ អបរេន សមយេន, តតោ ឧត្តរិម្បិ ឥច្ចាទិ.

ពន្ធនត្ថប្បយោគេ ពន្ធនហេតុម្ហិ ឥណេ បញ្ចមី, តតិយា ច ហោតិ, សតស្មា ពទ្ធោ នរោ រញ្ញា, សតេន វា ពទ្ធោ នរោ.

ផលសាធនហេតុភូតស្ស គុណស្ស វចនំ គុណវចនំ, តស្មិំ គុណវចនេ បញ្ចមី, តតិយា ច, ឥស្សរិយា ជនំ រក្ខតិ រាជា, ឥស្សរិយេន វា, សីលតោ នំ បសំសន្តិ, សីលេន វា, បញ្ញាយ វិមុត្តិមនោ ឥច្ចាទិ.

បញ្ហកថនេសុ – កុតោសិ ត្វំ, កុតោ ភវំ, បាដលិបុត្តតោ. ឯត្ថ ច កថនំ នាម វិស្សជ្ជនំ.

ថោកត្ថេ អសត្វវចនេ ករណេ តតិយា ច, ថោកា មុច្ចតិ, ថោកេន មុច្ចតិ វា, អប្បមត្តកា មុច្ចតិ, អប្បមត្តកេន វា, កិច្ឆា មុច្ចតិ, កិច្ឆេន វា.

អកត្តរិ ¶ អការកេ ញាបកហេតុម្ហិ – កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា ឧប្បន្នំ ហោតិ ចក្ខុវិញ្ញាណ, ន តាវិទំ នាមរូបំ អហេតុកំ សព្ពត្ថ សព្ពទា សព្ពេសញ្ច ឯកសទិសភាវាបត្តិតោ.

ហុត្វា អភាវតោ និច្ចា, ឧទយព្ពយបីឡនា;

ទុក្ខា អវសវត្តិត្តា, អនត្តាតិ តិលក្ខណំ.

ករោតិ អត្តនោ ផលន្តិ ការណំ, ការកហេតុ [ជនកហេតុ], តស្មិំ ការណត្ថេ ច បញ្ចមីវិភត្តិ ហោតិ, វិកប្បេនាយំ, ហេត្វត្ថេ តតិយាយ ច វិហិតត្តា, អននុពោធា អប្បដិវេធា ចតុន្នំ អរិយសច្ចានំ យថាភូតំ អទស្សនា ឯវមិទំ ទីឃមទ្ធានំ សន្ធាវិតំ សំសរិតំ, អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណំ, អវិជ្ជាយ ត្វេវ អសេសវិរាគនិរោធា សង្ខារនិរោធោ, សង្ខារនិរោធា វិញ្ញាណនិរោធោ, វិញ្ញាណនិរោធា ឥច្ចាទិ.

៣១៦. យស្ស វា បរិគ្គហោ តំ សាមី.

បរិគ្គយ្ហតីតិ បរិគ្គហោ, យោ យស្ស បរិគ្គហោ អាយត្តោ សម្ពន្ធី, តំ បតិ សោ អត្ថោ សាមិសញ្ញោ ហោតិ. វាគ្គហណេន សាមិតព្ព រុជាទិយោគេបិ.

ឯត្ថ ¶ ច ក្រិយាភិសម្ពន្ធាភាវា ន ការកតា សម្ភវតិ. សាមិភាវោ ហិ ក្រិយាការកភាវស្ស ផលភាវេន គហិតោ, តថា ហិ ‘‘រញ្ញោ បុរិសោ’’តិ វុត្តេ យស្មា រាជា ទទាតិ, បុរិសោ ច បតិគ្គណ្ហាតិ, តស្មា ‘‘រាជបុរិសោ’’តិ វិញ្ញាយតិ. ឯវំ យោ យស្ស អាយត្តោ សេវកាទិភាវេន វា ភណ្ឌភាវេន វា សមីប សមូហាវយវវិការ ការិយអវត្ថា ជាតិ គុណ ក្រិយាទិវសេន វា, តស្ស សព្ពស្សាបិ សោ សម្ពន្ធាធារភូតោ វិសេសនដ្ឋានី អាគមីវសេន តិវិធោបិ អត្ថោ សាមី នាមាតិ គហេតព្ពោ.

វិសេសនតោ តាវ – រញ្ញោ បុរិសោតិ, ឯត្ថ ច រាជា បុរិសំ អញ្ញសាមិតោ វិសេសេតិ និវត្តេតីតិ វិសេសនំ, បុរិសោ តេន វិសេសីយតីតិ វិសេសិតព្ពោ, ឯវំ សព្ពត្ថ វិសេសិតព្ពយោគេ វិសេសនតោវ ឆដ្ឋី.

ភណ្ឌេន សម្ពន្ធេ – បហូតំ មេ ធនំ សក្ក, ឯតស្ស បដិវីសោ, ភិក្ខុស្ស បត្តចីវរំ.

សមីបសម្ពន្ធេ – អម្ពវនស្ស អវិទូរេ, និព្ពានស្សេវ សន្តិកេ.

សមូហសម្ពន្ធេ ¶ – សុវណ្ណស្ស រាសិ, ភិក្ខូនំ សមូហោ.

អវយវសម្ពន្ធេ – មនុស្សស្សេវ តេ សីសំ, រុក្ខស្ស សាខា.

វិការសម្ពន្ធេ – សុវណ្ណស្ស វិកតិ, ភដ្ឋធញ្ញានំ សត្តុ.

ការិយសម្ពន្ធេ – យវស្ស អង្កុរោ, មេឃស្ស សទ្ទោ, បុត្តាបិ តស្ស ពហវោ, កម្មានំ ផលំ វិបាកោ.

អវត្ថាសម្ពន្ធេ – ខន្ធានំ បាតុភាវោ, ខន្ធានំ ជរា, ខន្ធានំ ភេទោ.

ជាតិសម្ពន្ធេ – មនុស្សស្ស ភាវោ, មនុស្សានំ ជាតិ.

គុណសម្ពន្ធេ – សុវណ្ណស្ស វណ្ណោ, វណ្ណោ ន ខីយេថ តថាគតស្ស, ពុទ្ធស្ស គុណឃោសោ, បុប្ផានំ គន្ធោ, ផលានំ រសោ, ចិត្តស្ស ផុសនា, សិប្បិកានំ សតំ នត្ថិ, តិលានំ មុដ្ឋិ, តេសំ សមាយោគោ, សន្ធិនោ វិមោក្ខោ, តថាគតស្ស បញ្ញាបារមិំ អារព្ភ, បុព្ពចរិយំ វា, សុខំ តេ, ទុក្ខំ តេ, ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ, បញ្ញាយ បដុភាវោ, រូបស្ស លហុតា, រូបស្ស មុទុតា, រូបស្ស ឧបចយោ.

ក្រិយាសម្ពន្ធេ – បាទស្ស ឧក្ខិបនំ, បាទស្ស អវក្ខេបនំ វា, ហត្ថស្ស សមិញ្ជនំ, បាទានំ បសារណំ, ធាតូនំ គមនំ, ធាតូនំយេវ ឋានំ, និសជ្ជា, សយនំ វា. តថា តស្ស នាមគោត្តាទិ, តស្ស ការណំ, តស្ស មាតាបិតរោ, តស្ស បុរតោ បាតុរហោសិ, តស្ស បច្ឆតោ, នគរស្ស ទក្ខិណតោ, វស្សានំ តតិយេ មាសេ, ន តស្ស ឧបមា, កុវេរស្ស ពលិ ឥច្ចាទិ.

ឋានិតោ ¶ – យមេទន្តស្សាទេសោ, ឱ អវស្ស.

អាគមិតោ – បុថស្សាគមោ ឥច្ចាទិ.

សាមិយោគេ – ទេវានមិន្ទោ, មិគានំ រាជា.

តព្ព រុជាទិយោគេ – មហាសេនាបតីនំ ឧជ្ឈាបេតព្ពំ វិកន្ទិតព្ពំ វិរវិតព្ពំ, ទេវទត្តស្ស រុជតិ, តស្ស រោគោ ឧប្បជ្ជតិ, រជកស្ស វត្ថំ ទទាតិ, មុសាវាទស្ស ឱត្តប្បំ ឥច្ចាទិ.

‘‘ក្វចិ, តតិយាសត្តមីន’’ន្តិ ច វត្តតេ.

តតិយាសត្តមីនមត្ថេ ក្វចិ ឆដ្ឋីវិភត្តិ ហោតិ.

យជស្ស ករណេ – បុប្ផស្ស ពុទ្ធំ យជតិ, បុប្ផេន វា, ឃតស្ស អគ្គិំ ជុហោតិ.

សុហិតត្ថយោគេ – បត្តំ ឱទនស្ស បូរេត្វា, ឱទនេនាតិ អត្ថោ. ឥមមេវ កាយំ បូរំ នានប្បការស្ស អសុចិនោ បច្ចវេក្ខតិ, បូរំ ហិរញ្ញសុវណ្ណស្ស, បូរតិ ពាលោ បាបស្ស.

តុល្យត្ថកិមលមាទិយោគេ – បិតុស្ស តុល្យោ, បិតរា វា តុល្យោ, មាតុ សទិសោ, មាតរា សទិសោ វា, កិំ តស្ស ច តុដ្ឋស្ស, កិំ តេន តុដ្ឋេនាតិ អត្ថោ. អលំ តស្ស ច តុដ្ឋស្ស.

កត្តរិ កិតប្បច្ចយយោគេ – សោភនា កច្ចាយនស្ស កតិ, កច្ចាយនេន វា, រញ្ញោ សម្មតោ, រញ្ញា វា, ឯវំ រញ្ញោ ¶ បូជិតោ, រញ្ញោ សក្កតោ, រញ្ញោ អបចិតោ, រញ្ញោ មានិតោ, អមតំ តេសំ ភិក្ខវេ អបរិភុត្តំ, យេសំ កាយគតាសតិ អបរិភុត្តា ឥច្ចាទិ.

សត្តមិយត្ថេ កុសលាទិយោគេ – កុសលា នច្ចគីតស្ស សិក្ខិតា ចាតុរិត្ថិយោ, កុសលោ ត្វំ រថស្ស អង្គបច្ចង្គានំ, កុសលោ មគ្គស្ស, កុសលោ អមគ្គស្ស, សន្តិ ហិ ភន្តេ ឧឡារា យក្ខា ភគវតោ បសន្នា, ទិវសស្ស តិក្ខត្តុំ, ទិវសេ តិក្ខត្តុំ វា, មាសស្ស ទ្វិក្ខត្តុំ ឥច្ចាទិ.

ទុតិយាបញ្ចមីនមត្ថេ ច ក្វចិ ឆដ្ឋីវិភត្តិ ហោតិ.

ទុតិយត្ថេ កម្មនិ កិតកយោគេ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ, សហសា កម្មស្ស កត្តារោ, អមតស្ស ទាតា, ភិន្នានំ សន្ធាតា, សហិតានំ អនុប្បទាតា, ពោធេតា បជាយ, កម្មស្ស ការកោ នត្ថិ, វិបាកស្ស ច វេទកោ, អវិសំវាទកោ លោកស្ស, បាបានំ អករណំ សុខំ, ចតុន្នំ មហាភូតានំ ឧបាទាយ បសាទោ, អច្ឆរិយោ អរជកេន វត្ថានំ រាគោ, អច្ឆរិយោ អគោបាលកេន គាវីនំ ទោហោ.

តថា សរិច្ឆាទីនំ កម្មនិ – មាតុ សរតិ, មាតរំ សរតិ, ន តេសំ កោចិ សរតិ, សត្តានំ កម្មប្បច្ចយា, បុត្តស្ស ឥច្ឆតិ, បុត្តមិច្ឆតិ.

ករោតិស្ស ¶ បតិយតនេ ច – បតិយតនំ អភិសង្ខារោ, ឧទកស្ស បតិកុរុតេ, ឧទកំ បតិកុរុតេ, កណ្ឌស្ស បតិកុរុតេ, កណ្ឌំ បតិកុរុតេ.

បញ្ចមិយត្ថេ បរិហានិភយត្ថយោគេ – អស្សវនតា ធម្មស្ស បរិហាយន្តិ, កិំ នុ ខោ អហំ តស្ស សុខស្ស ភាយាមិ, សព្ពេ តសន្តិ ទណ្ឌស្ស, សព្ពេ ភាយន្តិ មច្ចុនោ, ភីតោ ចតុន្នំ អាសិវិសានំ ឥច្ចាទិ.

ក្វចីតិ កិំ? គម្ភីរញ្ច កថំ កត្តា, កាលេន ធម្មិំ កថំ ភាសិតា ហោតិ, បរេសំ បុញ្ញានិ អនុមោទិតា, ពុជ្ឈិតា សច្ចានិ, កដំ ការកោ, បសវោ ឃាតកោ.

តថា ន និដ្ឋាទីសុ ច – សុខកាមី វិហារំ កតោ, រថំ កតវន្តោ, រថំ កតាវី, កដំ កត្វា, កដំ ករោន្តោ, កដំ ករានោ, កដំ កុរុមានោ ឥច្ចាទិ.

ឱកាសការកេ សត្តមីវិភត្តិ ហោតិ.

អាធារីយតិ អស្មិន្តិ អាធារោ, អធិករណំ. កត្តុកម្មសមវេតានំ និសជ្ជបចនាទិក្រិយានំ បតិដ្ឋានដ្ឋេន យោ អាធារោ, តំ ការកំ ឱកាសសញ្ញំ ហោតិ.

កដេ ¶ និសីទតិ ទេវទត្តោ, ថាលិយំ ឱទនំ បចតិ. ឯត្ថ ហិ ទេវទត្តតណ្ឌុលានំ កត្តុកម្មានំ ធារណតោ តំសមវេតំ អាសនបចនសង្ខាតំ ក្រិយំ ធារេតិ នាម.

សោ បនាយមោកាសោ ចតុព្ពិធោ ព្យាបិកោ ឱបសិលេសិកោ សាមីបិកោ វេសយិកោតិ.

តត្ថ ព្យាបិកោ នាម យត្ថ សកលោបិ អាធារភូតោ អត្ថោ អាធេយ្យេន បត្ថដោ ហោតិ, យស្មិញ្ច អាធេយ្យភូតំ កិញ្ចិ ព្យាបេត្វា តិដ្ឋតិ, តំ យថា – តិលេសុ តេលំ អត្ថិ, ខីលេសុ ជលំ, ទធិម្ហិ សប្បីតិ.

ឱបសិលេសិកោ នាម បច្ចេកសិទ្ធានំ ភាវានំ យត្ថ ឧបសិលេសេន ឧបគមោ ហោតិ, យស្មិញ្ច អាធេយ្យោ ឧបសិលិស្សតិ អល្លីយិត្វា តិដ្ឋតិ, តំ យថា – អាសនេ និសិន្នោ សង្ឃោ, ថាលិយំ ឱទនំ បចតិ, ឃដេសុ ឧទកំ អត្ថិ, ទូរេ ឋិតោ, សមីបេ ឋិតោតិ.

សាមីបិកោ នាម យត្ថ សមីបេ សមីបិវោហារំ កត្វា តទាយត្តវុត្តិតាទីបនត្ថំ អាធារភាវោ វិកប្បីយតិ, តំ យថា – គង្គាយំ ឃោសោ វសតិ, គង្គាយ សមីបេ វជោ វសតីតិ អត្ថោ. ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ, សាវត្ថិយា សមីបេតិ អត្ថោ.

វេសយិកោ នាម យត្ថ អញ្ញត្ថាភាវវសេន, ទេសន្តរាវច្ឆេទវសេន វា អាធារភាវោ បរិកប្បោ, តំ យថា – អាកាសេ សកុណា បក្ខន្តិ, ភូមីសុ មនុស្សា ចរន្តិ, ជលេសុ មច្ឆា, បាទេសុ បតិតោ, បាបស្មិំ រមតី មនោ, បសន្នោ ពុទ្ធសាសនេ, បញ្ញាយ សាធុ, វិនយេ និបុណោ, មាតរិ សាធុ, បិតរិ និបុណោ ឥច្ចាទិ.

សព្ពោបិ ¶ ចាយមាធារោ បធានវសេន វា បរិកប្បិតវសេន វា ក្រិយាយ បតិដ្ឋា ភវតីតិ ឱកាសោត្វេវ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ.

‘‘ឆដ្ឋី, សត្តមី’’តិ ច អធិការោ.

៣២១. សាមិស្សរាធិបតិទាយាទសក្ខីបតិភូបសូតកុសលេហិ ច.

សាមី ឥស្សរ អធិបតិ ទាយាទ សក្ខិបតិភូ បសូត កុសលឥច្ចេតេហិ យោគេ ឆដ្ឋីវិភត្តិ ហោតិ, សត្តមី ច. ឧភយត្ថំ វចនំ.

គវំ សាមិ, គោសុ សាមិ, គវំ ឥស្សរោ, គោសុ ឥស្សរោ, គវំ អធិបតិ, គោសុ អធិបតិ, គវំ ទាយាទោ, គោសុ ទាយាទោ, គវំ សក្ខិ, គោសុ សក្ខិ, គវំ បតិភូ, គោសុ បតិភូ, គវំ បសូតោ, គោសុ បសូតោ, គវំ កុសលោ, គោសុ កុសលោ.

នីហរិត្វា ធារណំ និទ្ធារណំ, ជាតិ គុណ ក្រិយា នាមេហិ សមុទាយតោ ឯកទេសស្ស បុថក្ករណំ, តស្មិំ និទ្ធារណត្ថេ គម្យមានេ ¶ តតោ សមុទាយវាចិលិង្គម្ហា ឆដ្ឋីវិភត្តិ ហោតិ, សត្តមី ច.

មនុស្សានំ ខត្តិយោ សូរតមោ, មនុស្សេសុ ខត្តិយោ សូរតមោ, កណ្ហា គាវីនំ សម្បន្នខីរតមា, កណ្ហា គាវីសុ សម្បន្នខីរតមា, អទ្ធិកានំ ធាវន្តោ សីឃតមោ, អទ្ធិកេសុ ធាវន្តោ សីឃតមោ, អាយស្មា អានន្ទោ អរហតំ អញ្ញតរោ អហោសិ, អរហន្តេសុ វា ឥច្ចាទិ.

អនាទរេ គម្យមានេ ភាវវតា លិង្គម្ហា ឆដ្ឋីវិភត្តិ ហោតិ, សត្តមី ច. អកាមកានំ មាតាបិតូនំ រុទន្តានំ បព្ពជិ, មាតាបិតូសុ រុទន្តេសុ បព្ពជិ.

៣២៤. កម្មករណនិមិត្តត្ថេសុ សត្តមី.

កម្មករណនិមិត្តឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ លិង្គម្ហា សត្តមីវិភត្តិ ហោតិ.

កម្មត្ថេ – ភិក្ខូសុ អភិវាទេន្តិ, មុទ្ធនិ ចុម្ពិត្វា, បុរិសស្ស ពាហាសុ គហេត្វា.

ករណត្ថេ – ហត្ថេសុ បិណ្ឌាយ ចរន្តិ, បត្តេសុ បិណ្ឌាយ ចរន្តិ, បថេសុ គច្ឆន្តិ, សោបិ មំ អនុសាសេយ្យ, សម្បដិច្ឆាមិ មត្ថកេ.

និមិត្តត្ថេ ¶ – ទីបិ ចម្មេសុ ហញ្ញតេ, កុញ្ជរោ ទន្តេសុ ហញ្ញតេ, អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវី, សម្បជានមុសាវាទេ បាចិត្តិយំ, មុសាវាទនិមិត្តំ មុសាវាទប្បច្ចយាតិ អត្ថោ.

សម្បទានត្ថេ ច លិង្គម្ហា សត្តមីវិភត្តិ ហោតិ. សង្ឃេ ទិន្នំ មហប្ផលំ, សង្ឃេ គោតមិ ទេហិ, សង្ឃេ តេ ទិន្នេ អហញ្ចេវ បូជិតោ ភវិស្សាមិ.

យា បលាលមយំ មាលំ, នារី ទត្វាន ចេតិយេ;

អលត្ថ កញ្ចនមយំ, មាលំ ពោជ្ឈង្គិកញ្ច សា.

បញ្ចម្យត្ថេ ច លិង្គម្ហា សត្តមីវិភត្តិ ហោតិ. កទលីសុ គជេ រក្ខន្តិ.

កាលោ នាម និមេស ខណ លយ មុហុត្ត បុព្ពណ្ហាទិកោ, ភាវោ នាម ក្រិយា, សា ចេត្ថ ក្រិយន្តរូបលក្ខណាវ អធិប្បេតា, តស្មិំ កាលត្ថេ ច ភាវលក្ខណេ ភាវត្ថេ ច លិង្គម្ហា សត្តមីវិភត្តិ ហោតិ.

កាលេ – បុព្ពណ្ហសមយេ គតោ, សាយន្ហសមយេ អាគតោ, អកាលេ វស្សតិ តស្ស, កាលេ តស្ស ន វស្សតិ, ផុស្សមាសម្ហា តីសុ មាសេសុ វេសាខមាសោ, ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ ចក្ខុមា.

ភាវេនភាវលក្ខណេ ¶ – ភិក្ខុសង្ឃេសុ ភោជីយមានេសុ គតោ, ភុត្តេសុ អាគតោ, គោសុ ទុយ្ហមានាសុ គតោ, ទុទ្ធាសុ អាគតោ, ជាយមានេ ខោ សារិបុត្ត ពោធិសត្តេ អយំ ទសសហស្សិលោកធាតុ សំកម្បិ សម្បកម្បិ សម្បវេធិ.

បាសាណា សក្ខរា ចេវ, កឋលា ខាណុកណ្ដកា;

សព្ពេ មគ្គា វិវជ្ជេន្តិ, គច្ឆន្តេ លោកនាយកេ.

ទ្វិបទមិទំ. អធិកត្ថេ, ឥស្សរត្ថេ ច វត្តមានេហិ ឧបអធិឥច្ចេតេហិ យោគេ អធិកិស្សរវចនេ គម្យមានេ លិង្គម្ហា សត្តមីវិភត្តិ ហោតិ.

អធិកវចនេ – ឧប ខារិយំ ទោណោ, ខារិយា ទោណោ អធិកោតិ អត្ថោ. តថា ឧប និក្ខេ កហាបណំ, អធិ ទេវេសុ ពុទ្ធោ, សម្មុតិឧបបត្តិវិសុទ្ធិទេវសង្ខាតេហិ តិវិធេហិបិ ទេវេហិ សព្ពញ្ញូ ពុទ្ធោវ អធិកោតិ អត្ថោ.

ឥស្សរវចនេ – អធិ ព្រហ្មទត្តេ បញ្ចាលា, ព្រហ្មទត្តិស្សរា បញ្ចាលាតិ អត្ថោ.

៣២៩. មណ្ឌិតុស្សុក្កេសុ តតិយា ច.

មណ្ឌិតឧស្សុក្កឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ គម្យមានេសុ លិង្គម្ហា តតិយាវិភត្តិ ហោតិ, សត្តមី ច. មណ្ឌិតសទ្ទោ បនេត្ថ បសន្នត្ថវាចកោ, ឧស្សុក្កសទ្ទោ សឦហត្ថោ. ញាណេន បសន្នោ, ញាណស្មិំ បសន្នោ, ញាណេន ឧស្សុក្កោ, ញាណស្មិំ ឧស្សុក្កោ សប្បុរិសោ.

ការកំ ¶ ឆព្ពិធំ សញ្ញា-វសា ឆព្ពីសតីវិធំ;

បភេទា សត្តធា កម្មំ, កត្តា បញ្ចវិធោ ភវេ.

ករណំ ទុវិធំ ហោតិ, សម្បទានំ តិធា មតំ;

អបាទានំ បញ្ចវិធំ, អាធារោ តុ ចតុព្ពិធោ.

វិភត្តិយោ បន បច្ចត្តវចនាទិវសេន អដ្ឋវិធា ភវន្តិ. យថាហ

‘‘បច្ចត្តមុបយោគញ្ច, ករណំ សម្បទានិយំ;

និស្សក្កំ សាមិវចនំ, ភុម្មាលបនមដ្ឋម’’ន្តិ.

អថ នាមមេវ អញ្ញមញ្ញសម្ពន្ធីនំ សមាសោតិ នាមនិស្សិតត្តា, សយញ្ច នាមិកត្តា នាមានន្តរំ សមាសោ វុច្ចតេ.

សោ ច សញ្ញាវសេន ឆព្ពិធោ អព្យយីភាវោ កម្មធារយោ ទិគុ តប្បុរិសោ ពហុព្ពីហិ ទ្វន្ទោ ចាតិ.

តត្រ បឋមំ អព្យយីភាវសមាសោ វុច្ចតេ;

សោ ច និច្ចសមាសោតិ អស្សបទវិគ្គហោ.

‘‘ឧបនគរំ’’ឥតីធ – ឧបសទ្ទតោ បឋមេកវចនំ សិ, តស្ស ឧបសគ្គបរត្តា ‘‘សព្ពាសមាវុសោបសគ្គនិបាតាទីហិ ចា’’តិ លោបោ, នគរសទ្ទតោ ឆដ្ឋេកវចនំ ស, នគរស្ស សមីបន្តិ អញ្ញបទេន វិគ្គហេ –

‘‘នាមានំ សមាសោ យុត្តត្ថោ’’តិ សមាសវិធានេ សព្ពត្ថ វត្តតេ.

៣៣០. ឧបសគ្គនិបាតបុព្ពកោ អព្យយីភាវោ.

ឧបសគ្គបុព្ពកោ, និបាតបុព្ពកោ ច នាមិកោ យុត្តត្ថោ តេហេវ អត្តបុព្ពកេហិ ឧបសគ្គនិបាតេហិ សហ និច្ចំ សមសីយតេ, សោ ច សមាសោ អព្យយីភាវសញ្ញោ ហោតិ. ឥធ អព្យយីភាវាទិសញ្ញាវិធាយកសុត្តានេវ វា សញ្ញាវិធានមុខេន សមាសវិធាយកានីតិ ទដ្ឋព្ពានិ.

តត្ថ អព្យយមិតិ ឧបសគ្គនិបាតានំ សញ្ញា, លិង្គវចនភេទេបិ ព្យយរហិតត្តា, អព្យយានំ អត្ថំ វិភាវយតីតិ អព្យយីភាវោ អព្យយត្ថបុព្ពង្គមត្តា, អនព្យយំ អព្យយំ ភវតីតិ វា ¶ អព្យយីភាវោ. បុព្ពបទត្ថប្បធានោ ហិ អព្យយីភាវោ, ឯត្ថ ច ‘‘ឧបសគ្គនិបាតបុព្ពកោ’’តិ វុត្តត្តា ឧបសគ្គនិបាតានមេវ បុព្ពនិបាតោ.

តេសំ នាមានំ បយុជ្ជមានបទត្ថានំ យោ យុត្តត្ថោ, សោ សមាសសញ្ញោ ហោតិ, តទញ្ញំ វាក្យមិតិ រុឡ្ហំ.

នាមានិ ស្យាទិវិភត្យន្តានិ, សមស្សតេតិ សមាសោ, សង្ខិបិយតីតិ អត្ថោ.

‘‘សមាសោ បទសង្ខេបោ, បទប្បច្ចយសំហិតំ;

តទ្ធិតំ នាម ហោតេវំ, វិញ្ញេយ្យំ តេសមន្តរ’’ន្តិ.

ទុវិធញ្ចស្ស សមសនំ សទ្ទសមសនមត្ថសមសនញ្ច, តទុភយម្បិ លុត្តសមាសេ បរិបុណ្ណមេវ លព្ភតិ. អលុត្តសមាសេ បន អត្ថសមសនមេវ វិភត្តិលោបាភាវតោ, តត្ថាបិ វា ឯកបទត្តូបគមនតោ ទុវិធម្បិ លព្ភតេវ. ទ្វេ ហិ សមាសស្ស បយោជនានិ ឯកបទត្តមេកវិភត្តិត្តញ្ចាតិ.

យុត្តោ អត្ថោ យុត្តត្តោ, អថ វា យុត្តោ សង្គតោ, សម្ពន្ធោ វា អត្ថោ យស្ស សោយំ យុត្តត្ថោ, ឯតេន សង្គតត្ថេន យុត្តត្ថវចនេន ភិន្នត្ថានំ ឯកត្ថីភាវោ សមាសលក្ខណន្តិ វុត្តំ ហោតិ. ឯត្ថ ច ‘‘នាមាន’’ន្តិ វចនេន ‘‘ទេវទត្តោ បចតី’’តិអាទីសុ អាខ្យាតេន សមាសោ ន ហោតីតិ ទស្សេតិ. សម្ពន្ធត្ថេន បន យុត្តត្ថគ្គហណេន ‘‘ភដោ រញ្ញោ បុត្តោ ទេវទត្តស្សា’’តិអាទីសុ អញ្ញមញ្ញានបេក្ខេសុ, ‘‘ទេវទត្តស្ស កណ្ហា ទន្តា’’តិអាទីសុ ច អញ្ញសាបេក្ខេសុ ¶ អយុត្តត្ថតាយ សមាសោ ន ហោតីតិ ទីបេតិ.

‘‘អត្ថវសា វិភត្តិវិបរិណាមោ’’តិ វិបរិណាមេន ‘‘យុត្តត្ថាន’’ន្តិ វត្តតេ.

ឥធ បទន្តរេន វា តទ្ធិតប្បច្ចយេហិ វា អាយាទិប្បច្ចយេហិ វា ឯកត្ថីភូតា យុត្តត្ថា នាម, តេន ‘‘តេសំ យុត្តត្ថានំ សមាសានំ, តទ្ធិតាយាទិប្បច្ចយន្តានញ្ច វិភត្តិយោ លោបនីយា ហោន្តី’’តិ អត្ថោ. សមាសគ្គហណាធិការេ បន សតិ តេសំគហណេន វា តទ្ធិតាយាទិប្បច្ចយន្ត វិភត្តិលោបោ. ចគ្គហណំ ‘‘បភង្ករោ’’តិអាទីសុ លោបនិវត្តនត្ថំ.

វិបរិណាមេន ‘‘លុត្តាសុ, វិភត្តីសូ’’តិ វត្តតេ, យុត្តត្ថគ្គហណញ្ច.

លុត្តាសុ វិភត្តីសុ សរន្តស្ស អស្ស យុត្តត្ថភូតស្ស តិវិធស្សបិ លិង្គស្ស បកតិភាវោ ហោតិ. ចសទ្ទេន កិំសមុទយ ឥទប្បច្ចយតាទីសុ និគ្គហីតន្តស្សបិ. និមិត្តាភាវេ នេមិត្តកាភាវស្ស ឥធ អនិច្ឆិតត្តា អយមតិទេសោ.

សកត្ថវិរហេនិធ សមាសស្ស ច លិង្គភាវាភាវា វិភត្តុប្បត្តិយមសម្បត្តាយំ នាមព្យបទេសាតិទេសមាហ.

៣៣៤. តទ្ធិតសមាសកិតកា នាមំវា’តវេតុនាទីសុ ច.

តទ្ធិតន្តា ¶ , កិតន្តា, សមាសា ច នាមមិវ ទដ្ឋព្ពា តវេតុន ត្វាន ត្វាទិប្បច្ចយន្តេ វជ្ជេត្វា. ចគ្គហណំ កិច្ចប្បច្ចយអាឦឥនីឥត្ថិប្បច្ចយន្តាទិស្សបិ នាមព្យបទេសត្ថំ. ឥធ សមាសគ្គហណំ អត្ថវតំ សមុទាយានំ នាមព្យបទេសោ សមាសស្សេវាតិ និយមត្ថន្តិ អបរេ.

សោ អព្យយីភាវសមាសោ នបុំសកលិង្គោវ ទដ្ឋព្ពោតិ នបុំសកលិង្គត្តំ. ឯត្ថ ហិ សតិបិ លិង្គាតិទេសេ ‘‘អធិបញ្ញ’’ន្តិអាទីសុ ‘‘អធិញាណំ’’ន្តិអាទិ រូបប្បសង្គោ ន ហោតិ សទ្ទន្តរត្តា, ‘‘តិបញ្ញ’’ន្តិអាទីសុ វិយាតិ ទដ្ឋព្ពំ, ន ចាយំ អតិទេសោ, សុត្តេ អតិទេសលិង្គស្ស ឥវសទ្ទស្ស អទស្សនតោ. បុរេ វិយ ស្យាទ្យុប្បត្តិ.

៣៣៦. អំ វិភត្តីនមការន្តា អព្យយីភាវា.

តស្មា អការន្តា អព្យយីភាវា បរាសំ វិភត្តីនំ ក្វចិ អំ ហោតិ, សេសំ នេយ្យំ.

តំ ឧបនគរំ, នគរស្ស សមីបំ តិដ្ឋតីតិ អត្ថោ. តានិ ឧបនគរំ, អាលបនេបេវំ, តំ ឧបនគរំ បស្ស, តានិ ឧបនគរំ.

ន បញ្ចម្យាយមម្ភាវោ, ក្វចីតិ អធិការតោ;

តតិយាសត្តមីឆដ្ឋី-នន្តុ ហោតិ វិកប្បតោ.

តេន ឧបនគរំ កតំ, ឧបនគរេន វា, តេហិ ឧបនគរំ, ឧបនគរេហិ វា, តស្ស ឧបនគរំ ទេហិ, តេសំ ឧបនគរំ, ឧបនគរា អានយ, ឧបនគរម្ហា ឧបនគរស្មា, ឧបនគរេហិ, ឧបនគរំ សន្តកំ, ឧបនគរស្ស វា, តេសំ ឧបនគរំ, ឧបនគរានំ វា ¶ , ឧបនគរំ និធេហិ, ឧបនគរម្ហិ ឧបនគរស្មិំ, ឧបនគរំ ឧបនគរេសុ វា. ឯវំ ឧបកុម្ភំ.

អភាវេ – ទរថានំ អភាវោ និទ្ទរថំ, និម្មសកំ.

បច្ឆាអត្ថេ – រថស្ស បច្ឆា អនុរថំ, អនុវាតំ.

យោគ្គតាយំ – យថាសរូបំ, អនុរូបំ, រូបយោគ្គន្តិ អត្ថោ.

វិច្ឆាយំ – អត្តានមត្តានំ បតិ បច្ចត្តំ, អទ្ធមាសំ អទ្ធមាសំ អនុ អន្វទ្ធមាសំ.

អនុបុព្ពិយំ – ជេដ្ឋានំ អនុបុព្ពោ អនុជេដ្ឋំ.

បដិលោមេ – សោតស្ស បដិលោមំ បដិសោតំ, បដិបថំ, បតិវាតំ, អត្តានំ អធិកិច្ច បវត្តា អជ្ឈត្តំ.

បរិយាទាភិវិធីសុ អាបាណកោដិយា អាបាណកោដិកំ, ‘‘ក្វចិ សមាសន្តគតានមការន្តោ’’តិ កប្បច្ចយោ, អាកុមារេហិ យសោ កច្ចាយនស្ស អាកុមារំ.

សមិទ្ធិយំ – ភិក្ខាយ សមិទ្ធីតិ អត្ថេ សមាសេវ នបុំសកលិង្គត្តេ ច កតេ –

‘‘សមាសស្ស, អន្តោ’’តិ ច វត្តតេ.

នបុំសកេ វត្តមានស្ស សមាសស្ស អន្តោ សរោ រស្សោ ហោតិ. ឯត្ថ ច អព្យយីភាវគ្គហណំ នានុវត្តេតព្ពំ, តេន ទិគុទ្វន្ទពហុព្ពីហីសុបិ នបុំសកេ វត្តមានស្ស សមាសន្តស្សរស្ស រស្សត្តំ សិទ្ធំ ហោតិ. ‘‘អំ វិភត្តីន’’មិច្ចាទិនា អមាទេសោ, សុភិក្ខំ. គង្គាយ សមីបេ វត្តតីតិ ឧបគង្គំ, មណិកាយ សមីបំ ឧបមណិកំ.

ឥត្ថីសុ ¶ អមិកិច្ចាតិ អត្ថេ សមាសនបុំសករស្សត្តាទីសុ កតេសុ –

‘‘អព្យយីភាវា, វិភត្តីន’’ន្តិ ច វត្តតេ.

អការន្តតោ អញ្ញស្មា អព្យយីភាវសមាសា បរាសំ វិភត្តីនំ លោបោ ច ហោតិ. អធិត្តិ, ឥត្ថីសុ អធិកិច្ច កថា បវត្តតីតិ អត្ថោ. អធិត្ថិ បស្ស, អធិត្ថិ កតំ ឥច្ចាទិ, ឯវំ អធិកុមារិ, វធុយា សមីបំ ឧបវធុ, គុន្នំ សមីបំ ឧបគុ, ឱការស្ស រស្សត្តំ ឧការោ. ឯវំ ឧបសគ្គបុព្ពកោ.

និបាតបុព្ពកោ យថា – វុឌ្ឍានំ បដិបាដិ, យេ យេ វុឌ្ឍា វា យថាវុឌ្ឍំ, បទត្ថានតិក្កមេ – យថាក្កមំ, យថាសត្តិ, យថាពលំ ករោតិ, ពលមនតិក្កមិត្វា ករោតីតិ អត្ថោ. ជីវស្ស យត្តកោ បរិច្ឆេទោ យាវជីវំ, យាវតាយុកំ, កប្បច្ចយោ. យត្តកេន អត្ថោ យាវទត្ថំ, បព្ពតស្ស បរភាគោ តិរោបព្ពតំ, តិរោបាការំ, តិរោកុដ្ដំ, បាសាទស្ស អន្តោ អន្តោបាសាទំ, អន្តោនគរំ, អន្តោវស្សំ, នគរស្ស ពហិ ពហិនគរំ, បាសាទស្ស ឧបរិ ឧបរិបាសាទំ, ឧបរិមញ្ចំ, មញ្ចស្ស ហេដ្ឋា ហេដ្ឋាមញ្ចំ, ហេដ្ឋាបាសាទំ, ភត្តស្ស បុរេ បុរេភត្តំ, ឯវំ បច្ឆាភត្តំ.

សាកល្លត្ថេ – សហ មក្ខិកាយ សមក្ខិកំ ភុញ្ជតិ, ន កិញ្ចិ បរិវជ្ជេតីតិ អត្ថោ. ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា សហសទ្ទស្ស សាទេសោ. គង្គាយ ឱរំ ឱរគង្គមិច្ចាទិ.

សោ ច នវវិធោ វិសេសនបុព្ពបទោ វិសេសនុត្តរបទោ វិសេសនោភយបទោ ឧបមានុត្តរបទោ សម្ភាវនាបុព្ពបទោ អវធារណបុព្ពបទោ ននិបាតបុព្ពបទោ កុបុព្ពបទោ បាទិបុព្ពបទោ ចាតិ.

តត្ថ វិសេសនបុព្ពបទោ តាវ – ‘‘មហន្ត បុរិស’’ឥតីធ ឧភយត្ថ បឋមេកវចនំ សិ, តុល្យាធិករណភាវប្បសិទ្ធត្ថំ ចសទ្ទ តសទ្ទប្បយោគោ, មហន្តោ ច សោ បុរិសោ ចាតិ វិគ្គហេ –

ឥតោ បរំ ‘‘វិភាសា រុក្ខតិណ’’ឥច្ចាទិតោ ‘‘វិភាសា’’តិ សមាសវិធានេ សព្ពត្ថ វត្តតេ.

៣៣៩. ទ្វិបទេ តុល្យាធិករណេ កម្មធារយោ.

ទ្វេ បទានិ នាមិកានិ តុល្យាធិករណានិ អញ្ញមញ្ញេន សហ វិភាសា សមស្យន្តេ, តស្មិំ ទ្វិបទេ តុល្យាធិករណេ សតិ សោ សមាសោ កម្មធារយសញ្ញោ ច ហោតិ.

ទ្វេ បទានិ ទ្វិបទំ, តុល្យំ សមានំ អធិករណំ អត្ថោ យស្ស បទទ្វយស្ស តំ តុល្យាធិករណំ, តស្មិំ ទ្វិបទេ តុល្យាធិករណេ. ភិន្នប្បវត្តិនិមិត្តានំ ទ្វិន្នំ បទានំ វិសេសនវិសេសិតព្ពភាវេន ឯកស្មិំ អត្ថេ បវត្តិ តុល្យាធិករណតា. កម្មមិវ ទ្វយំ ធារយតីតិ កម្មធារយោ. យថា ហិ កម្មំ ក្រិយញ្ច បយោជនញ្ច ទ្វយំ ធារយតិ, កម្មេ សតិ ក្រិយាយ, បយោជនស្ស ច សម្ភវតោ, តថា អយំ សមាសោ ឯកស្ស អត្ថស្ស ទ្វេ នាមានិ ធារយតិ, តស្មិំ សមាសេ សតិ ឯកត្ថជោតកស្ស នាមទ្វយស្ស សម្ភវតោ.

បុរេ ¶ វិយ សមាសសញ្ញាវិភត្តិលោបបកតិភាវា, សមាសេនេវ តុល្យាធិករណភាវស្ស វុត្តត្តា ‘‘វុត្តត្ថានមប្បយោគោ’’តិ ចសទ្ទ តសទ្ទានមប្បយោគោ.

៣៤០. មហតំ មហា តុល្យាធិករណេ បទេ.

មហន្ត សទ្ទស្ស មហា ហោតិ តុល្យាធិករណេ ឧត្តរបទេ បរេ. មហតន្តិ ពហុវចនគ្គហណេន ក្វចិ មហអាទេសោ ច, ឯត្ថ ច វិសេសនស្ស បុព្ពនិបាតោ វិសេសនភូតស្ស បុព្ពបទស្ស មហាទេសវិធានតោវ វិញ្ញាយតិ.

‘‘កម្មធារយោ, ទិគូ’’តិ ច វត្តតេ.

ឧភេ កម្មធារយទិគុសមាសា តប្បុរិសសញ្ញា ហោន្តិ.

តស្ស បុរិសោ តប្បុរិសោ, តប្បុរិសសទិសត្តា អយម្បិ សមាសោ អន្វត្ថសញ្ញាយ តប្បុរិសោតិ វុត្តោ. យថា ហិ តប្បុរិសសទ្ទោ គុណមតិវត្តោ, តថា អយំ សមាសោបិ. ឧត្តរបទត្ថប្បធានោ ហិ តប្បុរិសោតិ. តតោ នាមព្យបទេសោ ស្យាទ្យុប្បត្តិ. អយំ បន តប្បុរិសោ អភិធេយ្យវចនោ, បរលិង្គោ ច.

មហាបុរិសោ, មហាបុរិសា ឥច្ចាទិ បុរិសសទ្ទសមំ, ឯវំ មហាវីរោ, មហាមុនិ, មហន្តញ្ច តំ ពលញ្ចាតិ មហាពលំ, មហព្ភយំ, មហអាទេសោ. សន្តោ ច សោ បុរិសោ ចាតិ សប្បុរិសោ, ‘‘សន្តសទ្ទស្ស សោ ភេ ពោ ចន្តេ’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន សន្តសទ្ទស្ស សមាសេ អភការេបិ សាទេសោ, តថា បុព្ពបុរិសោ, បរបុរិសោ, បឋមបុរិសោ, មជ្ឈិមបុរិសោ, ឧត្តមបុរិសោ, ទន្តបុរិសោ, បរមបុរិសោ, វីរបុរិសោ, សេតហត្ថី, កណ្ហសប្បោ, នីលុប្បលំ, លោហិតចន្ទនំ.

ក្វចិ ¶ វិភាសាធិការតោ ន ភវតិ, យថា – បុណ្ណោ មន្តានិបុត្តោ, ចិត្តោ គហបតិ, សក្កោ ទេវរាជាតិ.

បុមា ច សោ កោកិលោ ចាតិ អត្ថេ សមាសេ កតេ –

៣៤២. បុមស្ស លិង្គាទីសុ សមាសេសុ.

បុមឥច្ចេតស្ស អន្តោ អការោ លោបមាបជ្ជតេ លិង្គាទីសុ បរបទេសុ សមាសេសុ, ‘‘អំមោ និគ្គហីតំ ឈលបេហី’’តិ មការស្ស និគ្គហីតំ. បុង្កោកិលោ. ឯវំ បុន្នាគោ.

ខត្តិយា ច សា កញ្ញា ចាតិ វិគ្គយ្ហ សមាសេ កតេ –

‘‘តុល្យាធិករណេ, បទេ, ឥត្ថិយំ ភាសិតបុមិត្ថី បុមាវ ចេ’’តិ ច វត្តតេ.

កម្មធារយសញ្ញេ ច សមាសេ ឥត្ថិយំ វត្តមានេ តុល្យាធិករណេ ឧត្តរបទេ បរេ បុព្ពភូតោ ឥត្ថិវាចកោ សទ្ទោ បុព្ពេ ភាសិតបុមា ចេ, សោ បុមា ឥវ ទដ្ឋព្ពោតិ បុព្ពបទេ ឥត្ថិប្បច្ចយស្ស និវត្តិ ហោតិ.

ខត្តិយកញ្ញា, ខត្តិយកញ្ញាយោ ឥច្ចាទិ. ឯវំ រត្តលតា, ទុតិយភិក្ខា, ព្រាហ្មណី ច សា ទារិកា ចាតិ ព្រាហ្មណទារិកា, នាគមាណវិកា.

បុព្ពបទស្សេវាយំ បុម្ភាវាតិទេសោ, តេន ‘‘ខត្តិយកុមារី កុមារសមណី តរុណព្រាហ្មណី’’តិអាទីសុ ឧត្តរបទេសុ ឥត្ថិប្បច្ចយស្ស ន និវត្តិ ហោតិ.

ឥត្ថិយមិច្ចេវ ¶ កិំ? កុមារីរតនំ, សមណីបទុមំ.

ភាសិតបុមាតិ កិំ? គង្គានទី, តណ្ហានទី, បថវីធាតុ. ‘‘នន្ទាបោក្ខរណី, នន្ទាទេវី’’តិអាទីសុ បន សញ្ញាសទ្ទត្តា ន ហោតិ.

តថា បុរត្ថិមោ ច សោ កាយោ ចាតិ បុរត្ថិមកាយោ, ឯត្ថ ច កាយេកទេសោ កាយសទ្ទោ. ឯវំ បច្ឆិមកាយោ, ហេដ្ឋិមកាយោ, ឧបរិមកាយោ, សព្ពកាយោ, បុរាណវិហារោ, នវាវាសោ, កតរនិកាយោ, កតមនិកាយោ, ហេតុប្បច្ចយោ, អពហុលំ ពហុលំ កតន្តិ ពហុលីកតំ, ជីវិតប្បធានំ នវកំ ជីវិតនវកំ ឥច្ចាទិ.

វិសេសនុត្តរបទេ ជិនវចនានុបរោធតោ ថេរាចរិយបណ្ឌិតាទិ វិសេសនំ បរញ្ច ភវតិ. យថា – សារិបុត្តោ ច សោ ថេរោ ចាតិ សារិបុត្តត្ថេរោ. ឯវំ មហាមោគ្គល្លានត្ថេរោ, មហាកស្សបត្ថេរោ, ពុទ្ធឃោសាចរិយោ, ធម្មបាលាចរិយោ, អាចរិយគុត្តិលោតិ វា, មហោសធោ ច សោ បណ្ឌិតោ ចាតិ មហោសធបណ្ឌិតោ. ឯវំ វិធុរបណ្ឌិតោ, វត្ថុវិសេសោ.

វិសេសនោភយបទោ យថា – សីតញ្ច តំ ឧណ្ហញ្ចាតិ សីតុណ្ហំ, សិនិទ្ធោ ច សោ ឧណ្ហោ ចាតិ សិនិទ្ធុណ្ហោ, មាសោ. ខញ្ជោ ច សោ ខុជ្ជោ ចាតិ ខញ្ជខុជ្ជោ. ឯវំ អន្ធពធិរោ, កតាកតំ, ឆិទ្ទាវឆិទ្ទំ, ឧច្ចាវចំ, ឆិន្នភិន្នំ, សិត្តសម្មដ្ឋំ, គតបច្ចាគតំ.

ឧបមានុត្តរបទេ អភិធានានុរោធតោ ឧបមានភូតំ វិសេសនំ បរំ ភវតិ. យថា – សីហោ វិយ សីហោ, មុនិ ច សោ សីហោ ចាតិ មុនិសីហោ. ឯវំ មុនិវសភោ, មុនិបុង្គវោ, ពុទ្ធនាគោ, ពុទ្ធាទិច្ចោ, រំសិ វិយ រំសិ, សទ្ធម្មោ ច ¶ សោ រំសិ ចាតិ សទ្ធម្មរំសិ. ឯវំ វិនយសាគរោ, បុណ្ឌរីកមិវ បុណ្ឌរីកោ, សមណោ ច សោ បុណ្ឌរីកោ ចាតិ សមណបុណ្ឌរីកោ, សមណបទុមោ. ចន្ទោ វិយ ចន្ទោ, មុខញ្ច តំ ចន្ទោ ចាតិ មុខចន្ទោ. ឯវំ មុខបទុមំ ឥច្ចាទិ.

សម្ភាវនាបុព្ពបទោ យថា – ធម្មោ ឥតិ ពុទ្ធិ ធម្មពុទ្ធិ. ឯវំ ធម្មសញ្ញា, ធម្មសង្ខាតោ, ធម្មសម្មតោ, បាណសញ្ញិតា, អសុភសញ្ញា, អនិច្ចសញ្ញា, អនត្តសញ្ញា, ធាតុសញ្ញា, ធីតុសញ្ញា, អត្តសញ្ញា, អត្ថិសញ្ញា, អត្តទិដ្ឋិ ឥច្ចាទិ.

អវធារណបុព្ពបទោ យថា – គុណោ ឯវ ធនំ គុណធនំ. ឯវំ សទ្ធាធនំ, សីលធនំ, បញ្ញាធនំ, ចក្ខុ ឯវ ឥន្ទ្រិយំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ. ឯវំ ចក្ខាយតនំ, ចក្ខុធាតុ, ចក្ខុទ្វារំ, រូបារម្មណមិច្ចាទិ.

ននិបាតបុព្ពបទោ យថា – ន ព្រាហ្មណោតិ អត្ថេ កម្មធារយសមាសេ, វិភត្តិលោបាទិម្ហិ ច កតេ –

‘‘ឧភេ តប្បុរិសា’’តិ តប្បុរិសសញ្ញា.

នស្ស និបាតបទស្ស តប្បុរិសេ ឧត្តរបទេ បរេ សព្ពស្សេវ អត្តំ ហោតិ. តប្បុរិសេកទេសត្តា តប្បុរិសោ, អព្រាហ្មណោ.

និសេធត្ថានុវាទេន, បដិសេធវិធិ ក្វចិ;

បរស្ស មិច្ឆាញាណត្តា-ខ្យាបនាយោបបជ្ជតេ.

ទុវិធោ ចស្សត្ថោ បសជ្ជប្បដិសេធបរិយុទាសវសេន.

តត្ថ ¶ យោ ‘‘អសូរិយបស្សា រាជទារា’’តិអាទីសុ វិយ ឧត្តរបទត្ថស្ស សព្ពថា អភាវំ ទីបេតិ, សោ បសជ្ជប្បដិសេធវាចី នាម. យោ បន ‘‘អព្រាហ្មណ អមនុស្សា’’តិអាទីសុ វិយ ឧត្តរបទត្ថំ បរិយុទាសិត្វា តំសទិសេ វត្ថុម្ហិ ការិយំ បដិបាទយតិ, សោ បរិយុទាសវាចី នាម.

‘‘បសជ្ជប្បដិសេធស្ស, លក្ខណំ វត្ថុនត្ថិតា;

វត្ថុតោ អញ្ញត្រ វុត្តិ, បរិយុទាសលក្ខណ’’ន្តិ.

នន្វេវំ សន្តេបិ ‘‘អព្រាហ្មណោ’’តិអាទីសុ កថមុត្តរបទត្ថប្បធានតា សិយាតិ?

វុច្ចតេ – ព្រាហ្មណាទិសទ្ទានំ ព្រាហ្មណាទិអត្ថស្សេវ តំសទិសាទិអត្ថស្សាបិ វាចកត្តា, ព្រាហ្មណាទិសទ្ទា ហិ កេវលាព្រាហ្មណាទិអត្ថេស្វេវ បាកដា, ភូសទ្ទោ វិយសត្តាយំ, យទា តេ បន អញ្ញេន សទិសាទិវាចកេន នឥតិ និបាតេន យុជ្ជន្តិ, តទា តំសទិសតទញ្ញតព្ពិរុទ្ធតទភាវេសុបិ វត្តន្តិ, ភូសទ្ទោ វិយ អន្វភិយាទិយោគេ អនុភវនអភិភវនាទីសុ, តស្មា ឧត្តរបទត្ថជោតកោយេវេត្ថ នឥតិ និបាតោតិ ន ទោសោ, តេន អព្រាហ្មណោតិ ព្រាហ្មណសទិសោតិ វុត្តំ ហោតិ. ឯវំ អមនុស្សោ, អស្សមណោ.

អញ្ញត្ថេ – ន ព្យាកតា អព្យាកតា, អសំកិលិដ្ឋា, អបរិយាបន្នា.

វិរុទ្ធត្ថេ – ន កុសលា អកុសលា, កុសលបដិបក្ខាតិ អត្ថោ. ឯវំ អលោភោ, អមិត្តោ.

បសជ្ជប្បដិសេធេ – ន កត្វា អកត្វា, អកាតុន បុញ្ញំ អករោន្តោ.

‘‘នស្ស, តប្បុរិសេ’’តិ ច វត្តតេ.

នឥច្ចេតស្ស បទស្ស តប្បុរិសេ ឧត្តរបទេ អន ហោតិ សរេ បរេ.

ន អស្សោ អនស្សោ, ន អរិយោ អនរិយោ. ឯវំ អនិស្សរោ, អនិដ្ឋោ, អនុបវាទោ, ន អាទាយ អនាទាយ, អនោលោកេត្វា ឥច្ចាទិ.

កុបុព្ពបទោ យថា – កុច្ឆិតមន្នន្តិ និច្ចសមាសត្តា អញ្ញបទេន វិគ្គហោ, កម្មធារយសមាសេ កតេ –

‘‘តប្បុរិសេ, សរេ’’តិ ច វត្តតេ.

កុឥច្ចេតស្ស និបាតស្ស តប្បុរិសេ ឧត្តរបទេ កទ ហោតិ សរេ បរេ. កទន្នំ. ឯវំ កទសនំ.

សរេតិ កិំ? កុទារា, កុបុត្តា, កុទាសា, កុទិដ្ឋិ.

កុឥច្ចេតស្ស អប្បត្ថេ វត្តមានស្ស កា ហោតិ តប្បុរិសេ ឧត្តរបទេ បរេ. ពហុវចនុច្ចារណតោ កុច្ឆិតត្ថេ ច ក្វចិ តប្បុរិសេ. អប្បកំ លវណំ កាលវណំ. ឯវំ កាបុប្ផំ, កុច្ឆិតោ បុរិសោ កាបុរិសោ, កុបុរិសោ វា.

បាទិបុព្ពបទោ ច និច្ចសមាសោវ, បធានំ វចនំ បាវចនំ, ភុសំ វទ្ធំ បវទ្ធំ, សរីរំ, សមំ, សម្មា វា អាធានំ សមាធានំ, វិវិធា មតិ វិមតិ, វិវិធោ កប្បោ វិកប្បោ, វិសិដ្ឋោ វា កប្បោ ¶ វិកប្បោ, អធិកោ ទេវោ អតិទេវោ. ឯវំ អធិទេវោ, អធិសីលំ, សុន្ទរោ គន្ធោ សុគន្ធោ, កុច្ឆិតោ គន្ធោ ទុគ្គន្ធោ, សោភនំ កតំ សុកតំ, អសោភនំ កតំ ទុក្កដំ ឥច្ចាទិ.

យេ ឥធ អវិហិតលក្ខណា នាមនិបាតោបសគ្គា, តេសំ ‘‘នាមានំ សមាសោ’’តិ យោគវិភាគេន សមាសោ ទដ្ឋព្ពោ. យថា – អបុនគេយ្យា គាថា, អចន្ទមុល្លោកិកានិ មុខានិ, អស្សទ្ធភោជី, អលវណភោជីតិអាទីសុ អយុត្តត្ថត្តា នាញ្ញេន សមាសោ.

តថា ទិដ្ឋោ បុព្ពន្តិ ទិដ្ឋបុព្ពោ តថាគតំ. ឯវំ សុតបុព្ពោ ធម្មំ, គតបុព្ពោ មគ្គំ, កម្មនិ ទិដ្ឋា បុព្ពន្តិ ទិដ្ឋបុព្ពា ទេវា តេន. ឯវំ សុតបុព្ពា ធម្មា, គតបុព្ពា ទិសា, បហារោ, បរាភវោ, វិហារោ, អាហារោ, ឧបហារោ ឥច្ចាទិ.

តយោ លោកា សមាហដា ចិត្តេន សម្បិណ្ឌិតា, តិណ្ណំ លោកានំ សមាហារោតិ វា អត្ថេ –

‘‘នាមានំ សមាសោ យុត្តត្ថោ’’តិ វត្តមានេ ‘‘ទ្វិបទេ’’តិអាទិនា កម្មធារយសមាសោ, តតោ សមាសសញ្ញាយំ, វិភត្តិលោបេ, បកតិភាវេ ច កតេ –

សង្ខ្យាបុព្ពោ កម្មធារយសមាសោ ទិគុសញ្ញោ ហោតិ.

ទ្វេ គាវោ ទិគុ, ទិគុសទិសត្តា អយម្បិ សមាសោ ទិគូតិ វុត្តោ. អថ វា សង្ខ្យាបុព្ពត្តនបុំសកេកត្តសង្ខាតេហិ ទ្វីហិ លក្ខណេហិ គតោ អវគតោតិ ទិគូតិ វុច្ចតិ, ទ្វីហិ វា លក្ខណេហិ គច្ឆតិ បវត្តតីតិ ទិគុ. ឯត្ថ ច ‘‘សង្ខ្យាបុព្ពោ’’តិ វុត្តត្តា សង្ខ្យាសទ្ទស្សេវ បុព្ពនិបាតោ, ‘‘ឧភេ តប្បុរិសា’’តិ តប្បុរិសសញ្ញា.

ទិគុស្ស សមាសស្ស ឯកត្តំ ហោតិ, នបុំសកលិង្គត្តញ្ច.

សមាហារទិគុស្សេតំ គហណំ, តត្ថ សព្ពត្ថេកវចនមេវ ហោតិ, អញ្ញត្រ បន ពហុវចនម្បិ, នាមព្យបទេសស្យាទ្យុប្បត្តិ អមាទេសាទិ.

តិលោកំ, ហេ តិលោក, តិលោកំ, តិលោកេន, តិលោកស្ស, តិលោកា តិលោកស្មា តិលោកម្ហា, តិលោកស្ស, តិលោកេ តិលោកម្ហិ តិលោកស្មិំ.

ឯវំ តយោ ទណ្ឌា តិទណ្ឌំ, តីណិ មលានិ សមាហដានិ, តិណ្ណំ មលានំ សមាហារោតិ វា តិមលំ, តិលក្ខណំ, ចតុស្សច្ចំ, ចតស្សោ ទិសា ចតុទ្ទិសំ, ‘‘សរោ រស្សោ នបុំសកេ’’តិ រស្សត្តំ, បញ្ចសិក្ខាបទំ, សឡាយតនំ, សត្តាហំ, អដ្ឋសីលំ, នវលោកុត្តរំ, ទសសីលំ, សតយោជនំ.

តថា – ទ្វេ រត្តិយោ ទ្វិរត្តំ, តិស្សោ រត្តិយោ តិរត្តំ, ទ្វេ អង្គុលិយោ ទ្វង្គុលំ, សត្ត គោទាវរិយោ, តាសំ សមាហារោតិ វា សត្តគោទាវរំ.

ឯត្ថ ច រត្តិ អង្គុលិ គោទាវរីនមន្តស្ស –

៣៥០. ក្វចិ សមាសន្តគតានមការន្តោ.

រាជាទិគណស្សេតំ គហណំ, តេន សមាសន្តគតានំ រាជាទីនំ នាមានំ អន្តោ ក្វចិ អការោ ហោតីតិ អត្ថោ. ការគ្គហណេន ពហុព្ពីហាទិម្ហិ សមាសន្តេ ក្វចិ កប្បច្ចយោ ហោតិ, សុរភិ សុ ទុ បូតីហិ គន្ធន្តស្សិការោ ច.

អថ វា អ ច កោ ច អកា, រការោ បទសន្ធិករោ, តេន ក្វចិ សមាសន្តគតានមន្តោ ហុត្វា អ ក ឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តីតិ អត្ថោ. តេន បញ្ច គាវោ សមាហដាតិ អត្ថេ សមាសាទិំ កត្វា សមាសន្តេ អប្បច្ចយេ, ‘‘ឱ សរេ ចា’’តិ អវាទេសេ ច កតេ ‘‘បញ្ចគវ’’ន្តិអាទិ ច សិជ្ឈតិ. ‘‘ទ្វិរត្ត’’ន្តិអាទីសុ បន អប្បច្ចយេ កតេ បុព្ពសរស្ស ‘‘សរលោបោ’’តិអាទិនា លោបោ.

អសមាហារទិគុ យថា – ឯកោ ច សោ បុគ្គលោ ចាតិ ឯកបុគ្គលោ. ឯវំ ឯកធម្មោ, ឯកបុត្តោ, តយោ ភវា តិភវា, ចតស្សោ ទិសា ចតុទ្ទិសា, ទសសហស្សចក្កវាឡានិ ឥច្ចាទិ.

សោ បន ទុតិយាទីសុ ឆសុ វិភត្តីសុ ភាវតោ ឆព្ពិធោ. តត្ថ ទុតិយាតប្បុរិសោ គតនិស្សិតាតីតាតិក្កន្តប្បត្តាបន្នាទីហិ ភវតិ.

អមាទិវិភត្យន្តានិ យុត្តត្ថានិ បុព្ពបទានិ នាមេហិ បរបទេភិ សហ វិភាសា សមស្យន្តេ, សោ សមាសោ តប្បុរិសសញ្ញោ ហោតិ. អយញ្ច តប្បុរិសោ អភិធេយ្យវចនលិង្គោ.

គតាទិសទ្ទា កិតន្តត្តា តិលិង្គា, វិភត្តិលោបាទិ សព្ពំ បុព្ពសមំ. សោ សរណគតោ, តេ សរណគតា. សា សរណគតា, តា សរណគតាយោ. តំ កុលំ សរណគតំ, តានិ កុលានិ សរណគតានិ ឥច្ចាទិ.

ឯវំ អរញ្ញគតោ, ភូមិគតោ, ធម្មំ និស្សិតោ ធម្មនិស្សិតោ, អត្ថនិស្សិតោ, ភវំ អតីតោ ភវាតីតោ, កាលាតីតោ, បមាណំ អតិក្កន្តំ បមាណាតិក្កន្តំ. លោកាតិក្កន្តំ, សុខំ បត្តោ សុខប្បត្តោ, ទុក្ខប្បត្តោ, សោតំ អាបន្នោ សោតាបន្នោ, និរោធសមាបន្នោ, រថំ អារុឡ្ហោ រថារុឡ្ហោ, សព្ពរត្តិំ សោភនោ សព្ពរត្តិសោភនោ, មុហុត្តសុខំ.

ឧបបទសមាសេ បន វុត្តិយេវ តស្ស និច្ចត្តា. យថា – កម្មំ ករោតីតិ កម្មការោ, កុម្ភការោ, អត្ថំ កាមេតីតិ អត្ថកាមោ, ធម្មកាមោ, ធម្មំ ធារេតីតិ ធម្មធរោ, វិនយធរោ, សច្ចំ វទិតុំ សីលមស្សាតិ សច្ចវាទី ឥច្ចាទិ.

តវន្តុមានន្តាទិកិតន្តេហិ វាក្យមេវ វវត្ថិតវិភាសាធិការតោ. យថា – ឱទនំ ភុត្តវា, ធម្មំ សុណមានោ, ធម្មំ សុណន្តោ, កដំ ករានោ, អនភិធានតោ វា, អភិធានលក្ខណា ហិ តទ្ធិតសមាសកិតកាតិ.

តតិយា ¶ កិតក បុព្ព សទិស សមូនត្ថ កលហ និបុណ មិស្សសខិលាទីហិ.

ពុទ្ធេន ភាសិតោ ពុទ្ធភាសិតោ, ធម្មោ. ឯវំ ជិនទេសិតោ, សត្ថារា វណ្ណិតោ សត្ថុវណ្ណិតោ, វិញ្ញូហិ គរហិតោ វិញ្ញុគរហិតោ, វិញ្ញុប្បសត្ថោ, ឥស្សរកតំ, សយំកតំ, សុកេហិ អាហដំ សុកាហតំ, រញ្ញា ហតោ រាជហតោ, រោគបីឡិតោ, អគ្គិទឌ្ឍោ, សប្បទដ្ឋោ, សល្លេន វិទ្ធោ សល្លវិទ្ធោ, ឥច្ឆាយ អបកតោ ឥច្ឆាបកតោ, សីលេន សម្បន្នោ សីលសម្បន្នោ. ឯវំ សុខសហគតំ, ញាណសម្បយុត្តំ, មិត្តសំសគ្គោ, បិយវិប្បយោគោ, ជាតិត្ថទ្ធោ, គុណហីនោ, គុណវុឌ្ឍោ, ចតុវគ្គករណីយំ, ចតុវគ្គាទិកត្តព្ពំ, កាកេហិ បេយ្យា កាកបេយ្យា, នទី.

ក្វចិ វុត្តិយេវ, ឧរេន គច្ឆតីតិ ឧរគោ, បាទេន បិវតីតិ បាទបោ. ក្វចិ វាក្យមេវ, បរសុនា ឆិន្នវា, កាកេហិ បាតព្ពា, ទស្សនេន បហាតព្ពា.

បុព្ពាទិយោគេ – មាសេន បុព្ពោ មាសបុព្ពោ. ឯវំ មាតុសទិសោ, បិតុសមោ, ឯកូនវីសតិ, សីលវិកលោ, អសិកលហោ, វាចានិបុណោ, យាវកាលិកសំមិស្សំ, វាចាសខិលោ, សត្ថារា សទិសោ សត្ថុកប្បោ, បុញ្ញេន អត្ថិកោ បុញ្ញត្ថិកោ, គុណាធិកោ, គុឡេន សំសដ្ឋោ ឱទនោ គុឡោទនោ, ខីរោទនោ, អស្សេន យុត្តោ រថោ អស្សរថោ, មគ្គចិត្តំ, ជម្ពុយា បញ្ញាតោ លក្ខិតោ ទីបោ ជម្ពុទីបោ, ឯកេន អធិកា ទស ឯកាទស, ជាតិយា អន្ធោ ជច្ចន្ធោ, បកតិយា មេធាវី បកតិមេធាវី ឥច្ចាទិ.

ចតុត្ថី ¶ តទត្ថអត្ថហិតទេយ្យាទីហិ.

តទត្ថេ – កថិនស្ស ទុស្សំ កថិនទុស្សំ, កថិនចីវរត្ថាយាតិ អត្ថោ. ឯវំ ចីវរទុស្សំ, ចីវរមូល្យំ, យាគុយា អត្ថាយ តណ្ឌុលា យាគុតណ្ឌុលា, ភត្តតណ្ឌុលា, សង្ឃស្សត្ថាយ ភត្តំ សង្ឃភត្តំ, អាគន្តុកានមត្ថាយ ភត្តំ អាគន្តុកភត្តំ. ឯវំ គមិកភត្តំ, បាសាទាយ ទព្ពំ បាសាទទព្ពំ.

អត្ថេ ភិក្ខុសង្ឃស្សត្ថាយ វិហារោ ភិក្ខុសង្ឃត្ថោ វិហារោ, ភិក្ខុសង្ឃត្ថា យាគុ, ភិក្ខុសង្ឃត្ថំ ចីវរំ. យស្សត្ថាយ យទត្ថោ, យទត្ថា, យទត្ថំ. ឯវំ តទត្ថោ, តទត្ថា. តទត្ថំ. ឯតទត្ថោ វាយាមោ, ឯតទត្ថា កថា, ឯតទត្ថំ សោតាវធានំ. កិមត្ថំ, អត្តត្ថំ, បរត្ថំ, វិនយោ សំវរត្ថាយ, សុខំ សមាធត្ថាយ, និព្ពិទា វិរាគត្ថាយ, វិរាគោ វិមុត្តត្ថាយ. តថា លោកស្ស ហិតោ លោកហិតោ, ពុទ្ធស្ស ទេយ្យំ ពុទ្ធទេយ្យំ, បុប្ផំ. សង្ឃទេយ្យំ, ចីវរំ. ឥធ ន ភវតិ, សង្ឃស្ស ទាតព្ពំ, សង្ឃស្ស ទាតុំ ឥច្ចាទិ.

បញ្ចមី អបគមន ភយ វិរតិ មោចនត្ថាទីហិ.

មេថុនស្មា អបេតោ មេថុនាបេតោ. ឯវំ បលាបាបគតោ, នគរនិគ្គតោ, បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ. គាមតោ និក្ខន្តំ គាមនិក្ខន្តំ, រុក្ខគ្គា បតិតោ រុក្ខគ្គបតិតោ, សាសនចុតោ, អាបត្តិវុដ្ឋានំ, ធរណិតលុគ្គតោ, សព្ពភវេហិ និស្សដោ សព្ពភវនិស្សដោ.

ភយត្ថាទិយោគេ យថា – រាជតោ ភយំ រាជភយំ, ចោរេហិ ភយំ ចោរភយំ, អមនុស្សេហិ ភយំ អមនុស្សភយំ, អគ្គិតោ ភយំ អគ្គិភយំ. បាបតោ ភីតោ បាបភីតោ ¶ , បាបភីរុកោ, អកត្តព្ពតោ វិរតិ អកត្តព្ពវិរតិ. ឯវំ កាយទុច្ចរិតវិរតិ, វចីទុច្ចរិតវិរតិ, ពន្ធនា មុត្តោ ពន្ធនមុត្តោ, វនមុត្តោ, ពន្ធនមោក្ខោ, កម្មតោ សមុដ្ឋិតំ កម្មសមុដ្ឋិតំ, ឧក្កដ្ឋុក្កដ្ឋំ, ឱមកោមកំ.

ក្វចិ វុត្តិយេវ, កម្មតោ ជាតំ កម្មជំ. ឯវំ ចិត្តជំ, ឧតុជំ, អាហារជំ. ឥធ ន ភវតិ, បាសាទា បតិតោ.

ឆដ្ឋី រញ្ញោ បុត្តោ រាជបុត្តោ. ឯវំ រាជបុរិសោ, អាចរិយបូជកោ, ពុទ្ធសាវកោ, ពុទ្ធរូបំ, ជិនវចនំ, សមុទ្ទឃោសោ, ធញ្ញានំ រាសិ ធញ្ញរាសិ, បុប្ផគន្ធោ, ផលរសោ, កាយស្ស លហុតា កាយលហុតា, មរណស្សតិ, រុក្ខមូលំ, អយស្ស បត្តោ អយោបត្តោ, ឯវំ សុវណ្ណកដាហំ, បានីយថាលកំ, សប្បិកុម្ភោ.

‘‘ទេវានំ រាជា’’តិ អត្ថេ សមាសាទិម្ហិ កតេ ‘‘ក្វចិ សមាសន្តគតានមការន្តោ’’តិ អការោ, តតោ ‘‘ស្យា ចា’’តិ អាត្តំ ន ភវតិ. ទេវរាជោ, ទេវរាជា, ទេវរាជំ, ទេវរាជេ ឥច្ចាទិ បុរិសសទ្ទសមំ. អត្តាភាវេ សោ ទេវរាជា, តេ ទេវរាជានោ ឥច្ចាទិ រាជសទ្ទសមំ. តថា ទេវានំ សខា ទេវសខោ, ទេវសខា, សោ ទេវសខា, តេ ទេវសខានោ ឥច្ចាទិ.

បុមស្ស លិង្គំ បុល្លិង្គំ. ឯវំ បុម្ភាវោ, បុមន្តលោបាទិ.

ហត្ថិបទំ, ឥត្ថិរូបំ, ភិក្ខុនិសង្ឃោ, ជម្ពុសាខា, ឯត្ថ ច ‘‘ក្វចាទិមជ្ឈុត្តរាន’’ន្តិអាទិនា មជ្ឈេ ឦការូការានំ រស្សត្តំ.

វិភាសាធិការតោ ¶ ក្វចិ វាក្យមេវ, សហសា កម្មស្ស កត្តារោ, ភិន្នានំ សន្ធាតា, កប្បស្ស តតិយោ ភាគោ, យា ច បក្ខស្ស អដ្ឋមី, មនុស្សានំ ខត្តិយោ សូរតមោ.

យុត្តត្ថោ ឥច្ចេវ? ‘‘ភដោ រញ្ញោ បុរិសោ ទេវទត្តស្សា’’តិ ឯត្ថ ‘‘ភដសម្ពន្ធេ ឆដ្ឋី’’តិ អញ្ញមញ្ញានបេក្ខតាយ អយុត្តត្ថភាវតោ សមាសោ ន ភវតិ, ‘‘កោសលស្ស រញ្ញោ បុត្តោ’’តិអាទីសុ បន សាបេក្ខតាយ អសមត្ថត្តា ន ភវតិ, សម្ពន្ធីសទ្ទានំ បន និច្ចំ សាបេក្ខត្តេបិ គមកត្តា សមាសោ, យថា – ទេវទត្តស្ស គុរុកុលំ, ភគវតោ សាវកសង្ឃោតិអាទិ.

សត្តមី រូបេ សញ្ញា រូបសញ្ញា, ឯវំ រូបសញ្ចេតនា, សំសារទុក្ខំ, ចក្ខុម្ហិ សន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, ធម្មេ រតោ ធម្មរតោ, ធម្មាភិរតិ, ធម្មរុចិ, ធម្មគារវោ, ធម្មេសុ និរុត្តិ ធម្មនិរុត្តិ, ទានាធិមុត្តិ, ភវន្តរកតំ, ទស្សនេ អស្សាទោ ទស្សនស្សាទោ, អរញ្ញេ វាសោ អរញ្ញវាសោ, វិកាលេ ភោជនំ វិកាលភោជនំ, កាលេ វស្សំ កាលវស្សំ, វនេ បុប្ផំ វនបុប្ផំ. ឯវំ វនមហិសោ, គាមសូករោ, សមុទ្ទមច្ឆោ, អាវាដកច្ឆបោ, អាវាដមណ្ឌូកោ, កូបមណ្ឌូកោ, តិត្ថនាវា, ឥត្ថីសុ ធុត្តោ ឥត្ថិធុត្តោ ឆាយាយ សុក្ខោ ឆាយាសុក្ខោ, អង្គារបក្កំ, ចារកពទ្ធោ.

ឥធ វុត្តិយេវ, យថា – វនេ ចរតីតិ វនចរោ, កុច្ឆិម្ហិ សយតីតិ កុច្ឆិសយោ, ថលេ តិដ្ឋតីតិ ថលដ្ឋោ. ឯវំ ជលដ្ឋោ, បព្ពតដ្ឋោ, មគ្គដ្ឋោ, បង្កេ ជាតំ បង្កជំ, សិរេ រុហតីតិ សិរោរុហំ ឥច្ចាទិ.

ឥធ ¶ ន ភវតិ, ភោជនេ មត្តញ្ញុតា, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារតា, អាសនេ និសិន្នោ, អាសនេ និសីទិតព្ពំ.

‘‘តទនុបរោធេនា’’តិ វុត្តត្តា យថាភិធានំ តប្បុរិសេ ក្វចិ អច្ចន្តាទីសុ អមាទិវិភត្យន្តំ បុព្ពបទំ បរំ សម្ភវតិ.

យថា – អន្តំ អតិក្កន្តំ អច្ចន្តំ, អច្ចន្តានិ, វេលំ អតិក្កន្តោ អតិវេលោ, រស្សត្តំ. ឯវំ មាលំ អតីតោ អតិមាលោ, បត្តជីវិកោ, អាបន្នជីវិកោ, អក្ខំ បតិគតំ និស្សិតន្តិ បច្ចក្ខំ ទស្សនំ, បច្ចក្ខោ អត្តភាវោ, បច្ចក្ខា ពុទ្ធិ, អត្ថំ អនុគតំ អន្វត្ថំ, កោកិលាយ អវកុដ្ឋំ អវកោកិលំ វនំ, បរិច្ចត្តន្តិ អត្ថោ. អវមយូរំ, អជ្ឈយនាយ បរិគិលានោ បរិយជ្ឈយនោ, កម្មស្ស អលំ សមត្ថោតិ អលំកម្មោ, វចនាយ អលន្តិ អលំវចនោ, វានតោ និក្ខន្តំ និព្ពានំ, កិលេសេហិ និក្ខន្តោ និក្កិលេសោ, និរង្គណោ, កោសម្ពិយា និក្ខន្តោ និក្កោសម្ពី, វនតោ និយ្យាតោ និព្ពនោ, អាចរិយតោ បរោ បាចរិយោ. ឯវំ បយ្យកោ, បរហិយ្យោ, គង្គាយ ឧបរិ ឧបរិគង្គំ. ឯវំ ហេដ្ឋានទី, អន្តោសមាបត្តិ, ហំសានំ រាជា រាជហំសោ, ហំសរាជា វា, មាសស្ស អទ្ធំ អទ្ធមាសំ, មាសទ្ធំ វា, អាមលកស្ស អទ្ធំ អទ្ធាមលកំ, អាមលកទ្ធំ វា, កហាបណស្ស អឌ្ឍំ អឌ្ឍកហាបណំ, អឌ្ឍមាសកំ, រត្តិយា អឌ្ឍំ អឌ្ឍរត្តំ, រត្តិយា បុព្ពំ បុព្ពរត្តំ, រត្តិយា បច្ឆា បច្ឆារត្តំ. ឯត្ថ ច ‘‘ក្វចិ សមាសន្តគតានមការន្តោ’’តិ រត្តិសទ្ទន្តស្ស អត្តំ, អហស្ស បុព្ពំ បុព្ពន្ហំ. ឯវំ សាយន្ហំ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា អហស្ស អន្ហាទេសោ.

ក្វចិ ¶ តប្បុរិសេ ‘‘បភង្ករា’’ទីសុ វិភត្តិលោបោ ន ភវតិ.

យថា – បភំ ករោតីតិ អត្ថេ ‘‘អមាទយោ បរបទេភី’’តិ សមាសោ, ‘‘នាមានំ សមាសោ យុត្តត្ថោ’’តិ សមាសសញ្ញា, តតោ ‘‘តេសំ វិភត្តិយោ លោបា ចា’’តិ វិភត្តិលោបេ សម្បត្តេ តត្ថេវ ចគ្គហណេន បុព្ពបទេ វិភត្តិលោបាភាវោ. សេសំ សមំ. បភង្ករោ, អមតំ ទទាតីតិ អមតន្ទទោ, រណំ ជហាតីតិ រណញ្ជហោ, ជុតិំ ធារេតីតិ ជុតិន្ធរោ, តថា សហសាកតំ, បរស្សបទំ. អត្តនោបទំ, ភយតោ ឧបដ្ឋានំ ភយតូបដ្ឋានំ, បរតោឃោសោ, គវំបតិត្ថេរោ, មនសិការោ, បុព្ពេនិវាសោ, បុព្ពេនិវាសានុស្សតិ, មជ្ឈេកល្យាណំ, អន្តេវាសី, អន្តេវាសិកោ, ជនេសុតោ, ឧរសិលោមោ, កណ្ឋេកាឡោ, សរសិជមិច្ចាទិ.

សោ ច នវវិធោ ទ្វិបទោ តុល្យាធិករណោ, ទ្វិបទោ ភិន្នាធិករណោ, តិបទោ ននិបាតបុព្ពបទោ, សហបុព្ពបទោ ឧបមានបុព្ពបទោ សង្ខ្យោភយបទោ ទិសន្តរាឡត្ថោ ព្យតិហារលក្ខណោ ចាតិ.

តត្ថ ទ្វិបទោ តុល្យាធិករណោ ពហុព្ពីហិ កម្មាទីសុ ឆសុ វិភត្យត្ថេសុ ភវតិ.

តត្ថ ¶ ទុតិយត្ថេ តាវ – ‘‘អាគតា សមណា ឥមំ សង្ឃារាម’’ន្តិ វិគ្គហេ –

៣៥២. អញ្ញបទត្ថេសុ ពហុព្ពីហិ.

សមស្យមានបទតោ អញ្ញេសំ បឋមទុតិយាទិវិភត្យន្តានំ បទានមត្ថេសុ យុត្តត្ថានិ នាមានិ វិភាសា សមស្យន្តេ, សោ សមាសោ ពហុព្ពីហិសញ្ញោ ច ហោតិ.

ពហវោ វីហយោ យស្ស សោ ពហុព្ពីហិ, ពហុព្ពីហិសទិសត្តា អយម្បិសមាសោ អន្វត្ថសញ្ញាវសេន ពហុព្ពីហីតិ វុត្តោ, អញ្ញបទត្ថប្បធានោ ហិ ពហុព្ពីហិ.

ទុវិធោ ចាយំ ពហុព្ពីហិ តគ្គុណសំវិញ្ញាណាតគ្គុណសំវិញ្ញាណវសេន, តេសុ យត្ថ វិសេសនភូតោ អត្ថោ អញ្ញបទត្ថគ្គហណេន គយ្ហតិ, សោ តគ្គុណសំវិញ្ញាណោ, យថា – លម្ពកណ្ណមានយាតិ.

យត្ថ បន ន គយ្ហតិ, សោ អតគ្គុណសំវិញ្ញាណោ, យថា – ពហុធនមានយាតិ.

ឥធ ពហុព្ពីហិសទ្ទេ វិយ វិសេសនស្ស បុព្ពនិបាតោ, សេសំ បុព្ពសមំ.

អាគតសមណោ សង្ឃារាមោ. ឯត្ថ ច អាគតសទ្ទោ, សមណសទ្ទោ ច អត្តនោ អត្ថេ អដ្ឋត្វា ទុតិយាវិភត្យត្ថភូតេ សង្ឃារាមសង្ខាតេ អញ្ញបទត្ថេ វត្តន្តិ, តទត្ថជោតនត្ថមេវ តទនន្តរំ ‘‘សង្ឃារាមោ’’តិ បទន្តរំ បយុជ្ជតិ, តតោ សមាសេនេវ កម្មត្ថស្ស អភិហិតត្តា បុន ទុតិយា ន ហោតិ. ឥទំសទ្ទស្ស ច អប្បយោគោ, ឯវំ សព្ពត្ថ. ពហុព្ពីហិ ចាយំ អភិធេយ្យលិង្គវចនោ.

តថា អាគតសមណា សាវត្ថិ, អាគតសមណំ ជេតវនំ, បដិបន្នា អទ្ធិកា យំ បថំ សោយំ បដិបន្នទ្ធិកោ បថោ ¶ , អភិរុឡ្ហា វាណិជា យំ នាវំ សា អភិរុឡ្ហវាណិជា នាវា. ឯវំ កម្មត្ថេ ពហុព្ពីហិ.

តតិយត្ថេ ពហុព្ពីហិ យថា – ជិតានិ ឥន្ទ្រិយានិ យេន សមណេន សោយំ ជិតិន្ទ្រិយោ សមណោ. ឯវំ ទិដ្ឋធម្មោ, បត្តធម្មោ, កតកិច្ចោ, ជិតា មារា អនេនាតិ ជិតមារោ ភគវា, បដិវិទ្ធសព្ពធម្មោ.

ចតុត្ថិយត្ថេ ពហុព្ពីហិ យថា – ទិន្នោ សុង្កោ យស្ស រញ្ញោ សោយំ ទិន្នសុង្កោ រាជា, ឧបនីតំ ភោជនំ អស្ស សមណស្សាតិ ឧបនីតភោជនោ សមណោ, ឧបហដោ ពលិ អស្សាតិ ឧបហដពលិ យក្ខោ.

បញ្ចមិយត្ថេ ពហុព្ពីហិ យថា – និគ្គតា ជនា អស្មា គាមា សោយំ និគ្គតជនោ គាមោ, និគ្គតោ អយោ អស្មាតិ និរយោ, និគ្គតា កិលេសា ឯតស្មាតិ និក្កិលេសោ, អបេតំ វិញ្ញាណំ អស្មាតិ អបេតវិញ្ញាណោ មតកាយោ, អបគតំ ភយភេរវំ អស្មាតិ អបគតភយភេរវោ អរហា.

ឆដ្ឋិយត្ថេ ពហុព្ពីហិ យថា – ឆិន្នា ហត្ថា យស្ស បុរិសស្ស សោយំ ឆិន្នហត្ថោ បុរិសោ. ឯវំ បរិបុណ្ណសង្កប្បោ, ខីណាសវោ, វីតោ រាគោ អស្សាតិ វីតរាគោ, ទ្វេ បទានិ អស្សាតិ ទ្វិបទោ, ទ្វិហត្ថោ បដោ, តេវិជ្ជោ, ចតុប្បទោ, បញ្ច ចក្ខូនិ អស្សាតិ បញ្ចចក្ខុ ភគវា, ឆឡភិញ្ញោ, រស្សត្តំ, នវង្គំ សត្ថុសាសនំ, ទសពលោ, អនន្តញាណោ, តីណិ ទស បរិមាណមេតេសន្តិ តិទសា ទេវា, សមាសន្តស្ស អត្តំ, ឥធ បរិមាណសទ្ទស្ស សន្និធានតោ ¶ ទសសទ្ទោ សង្ខ្យានេ វត្តតេ, អយំ បច្ចយោ ឯតេសន្តិ ឥទប្បច្ចយា, កោ បភវោ អស្សាតិ កិំបភវោ អយំ កាយោ, វិគតំ មលមស្សាតិ វិមលោ, សុន្ទរោ គន្ធោ អស្សាតិ សុគន្ធំ ចន្ទនំ. ឯវំ សុសីលោ, សុមុខោ, កុច្ឆិតោ គន្ធោ អស្សាតិ ទុគ្គន្ធំ កុណបំ, ទុដ្ឋុ មនោ អស្សាតិ ទុម្មនោ. ឯវំ ទុស្សីលោ, ទុម្មុខោ, តបោ ឯវ ធនំ អស្សាតិ តបោធនោ, ខន្តិសង្ខាតំ ពលំ អស្សាតិ ខន្តិពលោ, ឥន្ទោតិ នាមំ ឯតស្សាតិ ឥន្ទនាមោ.

ឆន្ទជាតាទីសុ វិសេសនវិសេសិតព្ពានំ យថិច្ឆិតត្តា ឧភយំ បុព្ពំ និបតតិ, យថា – ឆន្ទោ ជាតោ អស្សាតិ ឆន្ទជាតោ, ជាតោ ឆន្ទោ អស្សាតិបិ ជាតឆន្ទោ. ឯវំ សញ្ជាតបីតិសោមនស្សោ, បីតិសោមនស្សសញ្ជាតោ, មាសជាតោ, ជាតមាសោ, ឆិន្នហត្ថោ, ហត្ថច្ឆិន្នោ.

‘‘ទីឃា ជង្ឃាយស្សា’’តិ វិគ្គយ្ហ សមាសាទិម្ហិ កតេ –

‘‘តុល្យាធិករណេ, បទេ’’តិ ច វត្តតេ.

៣៥៣. ឥត្ថិយំ ភាសិតបុមិត្ថី បុមាវ ចេ.

ឥត្ថិយំ វត្តមានេ តុល្យាធិករណេ បទេ បរេ បុព្ពេ ភាសិតបុមា ឥត្ថិវាចកោ សទ្ទោ អត្ថិ ចេ, សោ បុមា ឥវ ទដ្ឋព្ពោតិ បុព្ពបទេ ឥត្ថិប្បច្ចយាភាវោ, ពហុព្ពីហិវិសយោយំ, ឧបរិ ‘‘កម្មធារយសញ្ញេ ចា’’តិ វក្ខមានត្តា.

៣៥៤. ក្វចាទិមជ្ឈុត្តរានំ ទីឃរស្សាបច្ចយេសុ ច.

ក្វចិ តទ្ធិតសមាសនាមោបសគ្គាទីសុ បទេសុ អាទិមជ្ឈុត្តរភូតានំ សរានំ ជិនវចនានុបរោធេន ទីឃរស្សា ហោន្តិ បច្ចយេសុ, អបច្ចយេសុ បរេសុ, អបរភូតេសុ ច.

ទីឃត្តំ បាកដានូប- ឃាតាទោ មធុវាទិសុ;

រស្សត្តំ អជ្ជវេ ឥត្ថិ- រូបាទោ ច ក, តាទិសូតិ.

ពហុព្ពីហិសមាសេ សតិ បុល្លិង្គេ ឧត្តរបទន្តស្ស រស្សត្តំ. ទីឃជង្ឃោ បុរិសោ, តថា បហូតា ជិវ្ហា អស្សាតិ បហូតជិវ្ហោ ភគវា. មហតី បញ្ញា អស្សាតិ មហាបញ្ញោ. ‘‘មហតំ មហា តុល្យាធិករណេ បទេ’’តិ មហាទេសោ.

ឥត្ថិយមិតិ កិំ? ខមាធនោ. ភាសិតបុមាតិ កិំ? សទ្ធាធុរោ, សទ្ធាបកតិកោ, បញ្ញាបកតិកោ, បញ្ញាវិសុទ្ធិកោ, ឯត្ថ ច ‘‘ក្វចិ សមាសន្តគតានមការន្តោ’’តិ កប្បច្ចយោ. តុល្យាធិករណេ ឥច្ចេវ? សមណិភត្តិកោ, កុមារិភត្តិកោ, កុមារិភត្តិ.

បុព្ពបទស្សេវាយំ បុម្ភាវាតិទេសោ, តេន ឥធ ន ភវតិ. ពហុទាសិកោ បុរិសោ. ពហុកុមារិកំ កុលំ.

‘‘គាណ្ឋិវោ ធនុ អស្សា’’តិ វិគ្គយ្ហ សមាសាទិម្ហិ កតេ –

តិបទមិទំ. ក្វចិសមាសន្តគតា ធនុសទ្ទា អាបច្ចយោ ហោតិ, ចសទ្ទេន ធម្មាទិតោ ច, ‘‘វមោទុទន្តាន’’ន្តិ វការោ, គាណ្ឋិវធន្វា. ឯវំ បច្ចក្ខធម្មា.

ក្វចីតិ កិំ? សហស្សថាមធនុ, បច្ចក្ខធម្មោ, វិទិតធម្មោ.

នានាទុមបតិតបុប្ផវាសិតសានុ ឥច្ចត្រ – នានប្បការា ទុមា នានាទុមា, នានាទុមេហិ បតិតានិ នានាទុមបតិតានិ, នានាទុមបតិតានិ ច តានិ បុប្ផានិ ចាតិ នានាទុមបតិតបុប្ផានិ, តេហិ វាសិតា នានាទុមបតិតបុប្ផវាសិតា, នានាទុមបតិតបុប្ផវាសិតា សានូ យស្ស បព្ពតស្ស សោយំ នានាទុមបតិតបុប្ផវាសិតសានុ ¶ បព្ពតោ. អយំ បន កម្មធារយតប្បុរិសគព្ភោ តុល្យាធិករណពហុព្ពីហិ.

តថា ព្យាលម្ពោ អម្ពុធរោ ព្យាលម្ពម្ពុធរោ, តស្ស ពិន្ទូនិ ព្យាលម្ពម្ពុធរពិន្ទូនិ, តេហិ ចុម្ពិតោ ព្យាលម្ពម្ពុធរពិន្ទុចុម្ពិតោ, តាទិសោ កូដោ យស្ស សោយំ ព្យាលម្ពម្ពុធរពិន្ទុចុម្ពិតកូដោ ឥច្ចាទិ.

សត្តមិយត្ថេ ពហុព្ពីហិ យថា – សម្បន្នានិ សស្សានិ យស្មិំ ជនបទេ សោយំ សម្បន្នសស្សោ ជនបទោ, សុលភោ បិណ្ឌោ ឥមស្មិន្តិ សុលភបិណ្ឌោ ទេសោ. អាកិណ្ណា មនុស្សា យស្សំ រាជធានិយំ សា អាកិណ្ណមនុស្សា រាជធានី, ពហវោ តាបសា ឯតស្មិន្តិ ពហុតាបសោ អស្សមោ, ឧបចិតំ មំសលោហិតំ អស្មិន្តិ ឧបចិតមំសលោហិតំ សរីរំ, ពហវោ សាមិនោ អស្មិន្តិ ពហុស្សាមិកំ នគរំ.

‘‘ពហូ នទិយោ អស្មិ’’ន្តិ អត្ថេ សមាសាទិម្ហិ កតេ –

សមាសន្តគ្គហណំ, កប្បច្ចយោ ច វត្តតេ.

សមាសន្តគតា នទិម្ហា កប្បច្ចយោ ហោតិ, ចសទ្ទេន តុអន្តា ច. និច្ចត្ថំ វចនំ. នទីតិ ចេត្ថ ឥត្ថិវាចកានំ ឦការូការានំ បរសមញ្ញា, តតោ ‘‘ក្វចាទិមជ្ឈុត្តរាន’’ន្តិអាទិនា នទិសញ្ញស្ស កប្បច្ចយេ រស្សត្តំ, ពហុនទិកោ ជនបទោ. ឯវំ ពហុជម្ពុកំ វនំ. ពហុនារិកោតិ ឆដ្ឋីពហុព្ពីហិនា សិទ្ធំ. ពហវោ កត្តារោ អស្មិំ, អស្សាតិ វា ពហុកត្តុកោ ទេសោ. ឯវំ ពហុភត្តុកោ.

ភិន្នាធិករណោ យថា – ឯករត្តិំ វាសោ អស្សាតិ ឯករត្តិវាសោ, សមានេន ជនេន សទ្ធិំ វាសោ អស្សាតិ សមានវាសោ ¶ បុរិសោ. ឧភតោ ព្យញ្ជនមស្ស អត្ថីតិ ឧភភោព្យញ្ជនកោ, ឆត្តំ បាណិម្ហិ អស្សាតិ ឆត្តបាណិ បុរិសោ. ឯវំ ទណ្ឌបាណិ, សត្ថបាណិ, វជិរបាណិ, ខគ្គហត្ថោ, សត្ថហត្ថោ, ទានេ អជ្ឈាសយោ អស្សាតិ ទានជ្ឈាសយោ, ទានាធិមុត្តិកោ, ពុទ្ធភត្តិកោ, សទ្ធម្មគារវោ ឥច្ចាទិ.

តិបទោ យថា – បរក្កមេនាធិគតា សម្បទា យេហិ តេ ភវន្តិ បរក្កមាធិគតសម្បទា មហាបុរិសា. ឯវំ ធម្មាធិគតភោគា, ឱណីតោ បត្តតោ បាណិ យេន សោយំ ឱណីតបត្តបាណិ, សីហស្ស បុព្ពទ្ធំ វិយ កាយោ អស្សាតិ សីហបុព្ពទ្ធកាយោ, មត្តា ពហវោ មាតង្គា អស្មិន្តិ មត្តពហុមាតង្គំ វនំ ឥច្ចាទិ.

ននិបាតបុព្ពបទោ យថា – នត្ថិ ឯតស្ស សមោតិ អសមោ ភគវា. ឥធ ‘‘អត្តំ នស្ស តប្បុរិសេ’’តិ សុត្តេ ‘‘អត្តំ នស្សា’’តិ យោគវិភាគេន នស្ស អត្តំ. ឯវំ អប្បដិបុគ្គលោ, អបុត្តកោ, អហេតុកោ, ‘‘ក្វចិ សមាសន្ត’’ឥច្ចាទិនា កប្បច្ចយោ, នត្ថិ សំវាសោ ឯតេសន្តិ អសំវាសា, ន វិជ្ជតេ វុដ្ឋិ ឯត្ថាតិ អវុដ្ឋិកោ ជនបទោ, អភិក្ខុកោ វិហារោ, នត្ថិ ឯតស្ស ឧត្តរោតិ អនុត្តរោ, ‘‘សរេ អន’’តិ អន, តប្បុរិសគ្គហណមុបលក្ខណំ, អថវា ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា នស្ស អន. ឯវំ នត្ថិ អន្តោ អស្សាតិ អនន្តំ, ន វិជ្ជន្តិ អាសវា ឯតេសន្តិ អនាសវា ឥច្ចាទិ.

បឋមាយត្ថេ សហបុព្ពបទោ យថា – សហ ហេតុនា យោ វត្តតេតិ សហេតុកោ, សហេតុ វា, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ¶ សហសទ្ទស្ស សាទេសោ, ‘‘ក្វចិ សមាសន្ត’’ឥច្ចាទិនា កប្បច្ចយោ ច, សហ បីតិយា ឥមេ វត្តន្តីតិ សប្បីតិកា. ឯវំ សហ បច្ចយេហិ វត្តន្តីតិ សប្បច្ចយា, សកិលេសោ, សឧបាទានោ, សបរិវារោ, សហ មូលេន ឧទ្ធតោ សមូលុទ្ធតោ រុក្ខោ.

ឧបមានបុព្ពបទោ បឋមាយត្ថេ តាវ – ឧបមានោបមេយ្យភាវប្បសិទ្ធត្ថំ ឥវសទ្ទប្បយោគោ, កាយព្យាមានំ សមប្បមាណតាយ និគ្រោធោ ឥវ បរិមណ្ឌលោ យោ រាជកុមារោ សោយំនិគ្រោធបរិមណ្ឌលោ រាជកុមារោ. ‘‘វុត្តត្ថានមប្បយោគោ’’តិ ឥវសទ្ទស្ស អប្បយោគោ, សង្ខោ វិយ បណ្ឌរោ អយន្តិ សង្ខបណ្ឌរោ, កាកោ វិយ សូរោ អយន្តិ កាកសូរោ, ចក្ខុ ឥវ ភូតោ អយំ បរមត្ថទស្សនតោតិ ចក្ខុភូតោ ភគវា. ឯវំ អត្ថភូតោ. ធម្មភូតោ, ព្រហ្មភូតោ, អន្ធោ វិយ ភូតោ អយន្តិ អន្ធភូតោ ពាលោ. មុញ្ជបព្ពជមិវ ភូតា អយន្តិ មុញ្ជបព្ពជភូតា កុទិដ្ឋិ. តន្តាកុលកមិវ ជាតា អយន្តិ តន្តាកុលកជាតា.

ឆដ្ឋិយត្ថេ – សុវណ្ណវណ្ណោ វិយ វណ្ណោ យស្ស សោយំ សុវណ្ណវណ្ណោ ភគវា. ឧត្តរបទលោបោ, នាគស្ស វិយ អស្ស គតីតិ នាគគតិ. ឯវំ សីហគតិ, នាគវិក្កមោ, សីហវិក្កមោ, សីហហនុ, ឯណិស្ស វិយ អស្ស ជង្ឃាតិ ឯណិជង្ឃោ, សីហស្ស បុព្ពទ្ធំ វិយ អស្ស កាយោតិ សីហបុព្ពទ្ធកាយោ, ព្រហ្មុនោ វិយ អដ្ឋង្គសមន្នាគតោ សរោ អស្សាតិ ព្រហ្មស្សរោ.

វាសទ្ទត្ថេ ¶ សង្ខ្យោភយបទោ យថា – ទ្វេ វា តយោ វា បត្តា ទ្វត្តិបត្តា, ‘‘ទ្វេកដ្ឋានមាការោ វា’’តិ ទ្វិសទ្ទន្តស្ស អាត្តំ, រស្សត្តំ, ទ្វីហំ វា តីហំ វា ទ្វីហតីហំ, ឆ វា បញ្ច វា វាចា ឆប្បញ្ចវាចា. ឯវំ សត្តដ្ឋមាសា, ឯកយោជនទ្វិយោជនានិ.

ទិសន្តរាឡត្ថោ យថា – បុព្ពស្សា ច ទក្ខិណស្សា ច ទិសាយ យទន្តរាឡំ សាយំ បុព្ពទក្ខិណា វិទិសា. ឯត្ថ តុល្យាធិករណបទបរត្តាភាវា ន បុម្ភាវាតិទេសោ, ‘‘ក្វចាទិមជ្ឈុត្តរាន’’ន្តិអាទិនា ទិសន្តរាឡត្ថេ បុព្ពបទស្ស រស្សត្តំ. ឯវំ បុព្ពុត្តរា, អបរទក្ខិណា, បច្ឆិមុត្តរា. យទា បន ទក្ខិណា ច សា បុព្ពា ចាតិ កម្មធារយសមាសោ ហោតិ, តទា បុម្ភាវាតិទេសោ ឧត្តរបទត្ថប្បធានត្តា, សព្ពនាមិកវិធានម្បិ និច្ចំ ភវតិយេវ, យថា – ទក្ខិណបុព្ពស្សា, ទក្ខិណបុព្ពស្សមិតិ.

ព្យតិហារលក្ខណោ យថា – កេសេសុ ច កេសេសុ ច គហេត្វា ឥទំ យុទ្ធំ បវត្តតីតិ កេសាកេសិ, ទណ្ឌេហិ ច ទណ្ឌេហិ ច បហរិត្វា ឥទំ យុទ្ធំ បវត្តតីតិ ទណ្ឌាទណ្ឌិ, ‘‘ក្វចាទិមជ្ឈុត្តរាន’’ន្តិអាទិនា មជ្ឈេទីឃោ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា អន្តស្សិការោ.

សោ ច ទុវិធោ ឥតរីតរយោគ សមាហារត្ថភេទេន.

តត្ថ ¶ ឥតរីតរយោគេ តាវ – ‘‘សារិបុត្តមោគ្គល្លាន’’ឥតីធ ឧភយត្ថាបិ បឋមេកវចនំ, សមុច្ចយជោតនត្ថំ ចសទ្ទប្បយោគោ ច.

‘‘សារិបុត្តោ ច មោគ្គល្លានោ ចា’’តិ វិគ្គហេ –

៣៥៧. នាមានំ សមុច្ចយោ ទ្វន្ទោ.

នានានាមានមេវ ឯកវិភត្តិកានំ យុត្តត្ថានំ យោ សមុច្ចយោ, សោ វិភាសា សមាសោ ភវតិ, ទ្វន្ទសញ្ញោ ច.

ឯត្ថ ច សមុច្ចយោ នាម សម្បិណ្ឌនំ, សោ បន អត្ថវសេន កេវលសមុច្ចយោ អន្វាចយោ ឥតរីតរយោគោ សមាហារោ ចាតិ ចតុព្ពិធោ.

តត្ថ កេវលសមុច្ចយេ, អន្វាចយេ ច សមាសោ ន ភវតិ, ក្រិយាសាបេក្ខតាយ នាមានំ អញ្ញមញ្ញំ អយុត្តត្ថភាវតោ, យថា – ចីវរំ បិណ្ឌបាតញ្ច បច្ចយំ សយនាសនំ អទាសិ, ទានញ្ច ទេហិ, សីលញ្ច រក្ខាហិ. ឥតរីតរយោគេ, សមាហារេ ច សមាសោ ភវតិ, តត្ថ នាមានំ អញ្ញមញ្ញំ យុត្តត្ថភាវតោ.

ទ្វេ ទ្វេ បទានិ ទ្វន្ទា, ទ្វន្ទដ្ឋា វា ទ្វន្ទា, ទ្វន្ទសទិសត្តា អយំ សមាសោបិ អន្វត្ថសញ្ញាយ ទ្វន្ទោតិ វុច្ចតិ, ឧភយបទត្ថប្បធានោ ហិ ទ្វន្ទោ.

ននុ ច ឧភយបទត្ថប្បធានត្តេ សតិ ទ្វន្ទេ កថមេកត្ថីភាវោ សិយាតិ? វុច្ចតេ – សទិសាទិអត្ថេបិ សទ្ទប្បវត្តិសម្ភវេនទ្វិន្នំ បទានំ ឯកក្ខណេយេវ អត្ថទ្វយទីបកត្តា ន វិរោធោ, តញ្ច ទ្វន្ទវិសយមេវ, តេសមត្ថទ្វយទីបកត្តា. យថា ហិ ភូសទ្ទោ អនុភវអភិភវាទិកេ អត្ថេ អន្វភិអាទិឧបសគ្គសហិតោវ ទីបេតិ, ន កេវលោ, ឯវំ ‘‘គវស្សក’’ន្តិអាទីសុ ¶ គវាទីនំ អស្សាទិសទ្ទន្តរសហិតានមេវ អត្ថទ្វយទីបនំ, ន កេវលានន្តិ តញ្ច ទ្វន្ទវិសយមេវ, ន សព្ពត្ថាតិ ទដ្ឋព្ពំ. អថ វា ទ្វិន្នម្បិ យថាវុត្តសមុច្ចយទីបកត្តា អត្ថិ ទ្វន្ទេបេកត្ថិតាតិ ន កោចិ វិរោធោ, តតោ សមាសសញ្ញាវិភត្តិលោបាទិ វុត្តនយមេវ, សមាសេនេវ ចត្ថស្ស វុត្តត្តា ‘‘វុត្តត្ថានមប្បយោគោ’’តិ ចសទ្ទស្ស អប្បយោគោ.

ឥធ ទ្វន្ទេ អច្ចិតតរំ បុព្ពំ និបតតិ, បរស្សេវ លិង្គញ្ច. ឥតរីតរយោគស្ស អវយវប្បធានត្តា សព្ពត្ថ ពហុវចនមេវ.

សារិបុត្តមោគ្គល្លានា, សារិបុត្តមោគ្គល្លានេ, សារិបុត្តមោគ្គល្លានេហិ ឥច្ចាទិ, សមណោ ច ព្រាហ្មណោ ច សមណព្រាហ្មណា. ឯវំ ព្រាហ្មណគហបតិកា, ខត្តិយព្រាហ្មណា, ទេវមនុស្សា, ចន្ទិមសូរិយា, មាតា ច បិតា ច មាតាបិតរោ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ទ្វន្ទេ មាតុអាទិបុព្ពបទុការស្ស អាការោ. ឯវំ បិតាបុត្តា.

‘‘ជាយា ច បតិ ចាតិ ជាយាបតិ’’ឥតីធ –

ជាយាសទ្ទស្ស តុទំ ជានិឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ បតិសទ្ទេ បរេ ក្វចិ. តុទំបតិ, ជានិបតិ, ជយម្បតិកា. ឯត្ថ និគ្គហីតាគមោ, ‘‘ក្វចា’’ទិនា រស្សត្តញ្ច.

ក្វចិ អប្បសរំ បុព្ពំ និបតតិ, យថា – ចន្ទោ ច សូរិយោ ច ចន្ទសូរិយា, និគមា ច ជនបទា ច និគមជនបទា, សុរា ច អសុរា ¶ ច គរុឡា ច មនុជា ច ភុជគា ច គន្ធព្ពា ច សុរាសុរគរុឡមនុជភុជគគន្ធព្ពា.

ក្វចិ ឥវណ្ណុវណ្ណន្តានំ បុព្ពនិបាតោ, យថា – អគ្គិ ច ធូមោ ច អគ្គិធូមា. ឯវំ គតិពុទ្ធិភុជបឋហរករសយា, ធាតវោ ច លិង្គានិ ច ធាតុលិង្គានិ.

ក្វចិ សរាទិអការន្តានំ បុព្ពនិបាតោ, យថា – អត្ថោ ច ធម្មោ ច អត្ថធម្មា. ឯវំ អត្ថសទ្ទា, សទ្ទត្ថា វា.

សមាហារេ បន – ‘‘ចក្ខុ ច សោតញ្ចា’’តិ អត្ថេ ‘‘នាមានំ សមុច្ចយោ ទ្វន្ទោ’’តិ ទ្វន្ទសមាសំ កត្វា វិភត្តិលោបាទិម្ហិ កតេ –

‘‘នបុំសកលិង្គំ, ឯកត្តញ្ចា’’តិ វត្តតេ.

៣៥៩. តថា ទ្វន្ទេ បាណិ តូរិយ យោគ្គ សេនង្គ ខុទ្ទជន្តុក វិវិធ វិរុទ្ធ វិសភាគត្ថាទីនញ្ច.

យថា ទិគុសមាសេ, តថា សមាហារទ្វន្ទសមាសេបិ បាណិ តូរិយ យោគ្គ សេនង្គត្ថានំ, ខុទ្ទជន្តុកវិវិធ វិរុទ្ធវិសភាគត្ថឥច្ចេវមាទីនញ្ច ឯកត្តំ ហោតិ, នបុំសកលិង្គត្តញ្ច.

បាណិនោ ច តូរិយានិ ច យោគ្គានិ ច សេនា ចាតិ បាណិតូរិយ យោគ្គសេនា, តាសមង្គានិ បាណិតូរិយយោគ្គសេនង្គានិ, ទ្វន្ទតោ បរត្តា អង្គសទ្ទោ បច្ចេកមភិសម្ពជ្ឈតេ. ខុទ្ទា ច តេ ជន្តុកា ចេតិ ខុទ្ទជន្តុកា, វិវិធេនាការេន វិរុទ្ធា វិវិធវិរុទ្ធា, និច្ចវិរោធិនោ. សមានោ ភាគោ យេសំ តេ សភាគា, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា សមានស្ស សអាទេសោ, វិវិធា ច តេ លក្ខណតោ សភាគា ច កិច្ចតោតិ វិសភាគា. បាណិតូរិយយោគ្គសេនង្គានិ ច ខុទ្ទជន្តុកា ច វិវិធវិរុទ្ធា ច វិសភាគា ចាតិ ទ្វន្ទោ, ឥធ ពហុត្តា បុព្ពនិបាតស្ស អនិយមោ, តេ អត្ថា យេសំ ¶ តេ បាណិតូរិយយោគ្គសេនង្គខុទ្ទជន្តុកវិវិធវិរុទ្ធវិសភាគត្ថា, តេ អាទយោ យេសំ តេ តទាទយោ.

អាទិគ្គហណេន អញ្ញោញ្ញលិង្គវិសេសិត សង្ខ្យាបរិមាណត្ថ បចនចណ្ឌាលត្ថ ទិសត្ថាទីនញ្ច ទ្វន្ទេ ឯកត្តំ, នបុំសកលិង្គត្តញ្ច, ឥតិ បាណ្យង្គត្ថភាវតោ ចក្ខុសោតសទ្ទានំ ឥមិនា ឯកត្តំ, នបុំសកលិង្គត្តញ្ច កត្វា សមាសត្តា នាមព្យបទេសេ កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ អមាទេសាទិ.

ចក្ខុសោតំ, ហេ ចក្ខុសោត, ចក្ខុសោតំ, ចក្ខុសោតេន. ឯវំ សព្ពត្ថេកវចនមេវ. មុខញ្ច នាសិកា ច មុខនាសិកំ, ‘‘សរោ រស្សោ នបុំសកេ’’តិ អន្តស្ស រស្សត្តំ, ហនុ ច គីវា ច ហនុគីវំ. ឯវំ កណ្ណនាសំ, បាណិបាទំ, ឆវិមំសលោហិតំ. ហត្ថបាទា មំសលោហិតានីតិអាទីនំ បន ឥតរីតរយោគេន សិទ្ធំ. ឯវំ បាណ្យង្គត្ថេ.

តូរិយង្គត្ថេ គីតញ្ច វាទិតញ្ច គីតវាទិតំ, សម្មញ្ច តាឡញ្ច សម្មតាឡំ, សម្មន្តិ កំសតាឡំ. តាឡន្តិ ហត្ថតាឡំ. សង្ខេ ច បណវោ ច ឌិណ្ឌិមោ ច, សង្ខា ច បណវា ច ឌំណ្ឌិមា ចាតិ វា សង្ខបណវឌិណ្ឌិមំ, បណវាទយោ ទ្វេបិ ភេរិវិសេសោ.

យោគ្គង្គត្ថេ យថា – ផាលោ ច បាចនញ្ច ផាលបាចនំ, យុគញ្ច នង្គលញ្ច យុគនង្គលំ.

សេនង្គត្ថេ ហត្ថិនោ ច អស្សា ច ហត្ថិអស្សំ, រថា ច បត្តិកា ច រថបត្តិកំ, អសិ ច ចម្មញ្ច អសិចម្មំ, ចម្មន្តិ សរវារណផលកំ. ធនុ ច កលាបោ ច ធនុកលាបំ, កលាបោតិ តូណីរំ.

ខុទ្ទជន្តុកត្ថេ ឌំសា ច មកសា ច ឌំសមកសំ. ឯវំ កុន្ថកិបិល្លិកំ, កីដបដង្គំ, កីដសរីសបំ. តត្ថ កុន្ថា សុខុមកិបិល្លិកា, កីដា កបាលបិដ្ឋិកបាណា.

វិវិធវិរុទ្ធត្ថេ ¶ អហិ ច នកុលោ ច, អហី ច នកុលា ចាតិ វា អហិនកុលំ. ឯវំ ពិឡារមូសិកំ, អន្តស្ស រស្សត្តំ, កាកោលូកំ, សប្បមណ្ឌូកំ, គរុឡសប្បំ.

វិសភាគត្ថេ សីលញ្ច បញ្ញាណញ្ច សីលបញ្ញាណំ, សមថោ ច វិបស្សនា ច សមថវិបស្សនំ. ឯវំ នាមរូបំ, ហិរោត្តប្បំ. សតិសម្បជញ្ញំ, លោភមោហំ, ទោសមោហំ, អហិរិកានោត្តប្បំ, ថិនមិទ្ធំ, ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចមិច្ចាទិ. ‘‘អំមោ និគ្គហីតំ ឈលបេហី’’តិ ឯត្ថ ‘‘អំមោ’’តិ និទ្ទេសទស្សនតោ កត្ថចិ នបុំសកលិង្គត្តំ ន ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ, តេន អាធិបច្ចបរិវារោ ឆន្ទបារិសុទ្ធិ បដិសន្ធិប្បវត្តិយន្តិអាទិ សិជ្ឈតិ.

អញ្ញោញ្ញលិង្គវិសេសិតានំ ទ្វន្ទេ ទាសី ច ទាសោ ច ទាសិទាសំ, ‘‘ក្វចាទី’’តិអាទិនា មជ្ឈេ រស្សត្តំ. ឯវំ ឥត្ថិបុមំ, បត្តចីវរំ, សាខាបលាសមិច្ចាទិ.

សង្ខ្យាបរិមាណត្ថានំ ទ្វន្ទេ ឯកកញ្ច ទុកញ្ច ឯកកទុកំ, សង្ខ្យាទ្វន្ទេ អប្បសង្ខ្យា បុព្ពំ និបតតិ. ឯវំ ទុកតិកំ, តិកចតុក្កំ, ចតុក្កបញ្ចកំ, ទីឃោ ច មជ្ឈិមោ ច ទីឃមជ្ឈិមំ.

បចនចណ្ឌាលត្ថានំ ទ្វន្ទេ ឱរព្ភិកា ច សូករិកា ច ឱរព្ភិកសូករិកំ. ឯវំ សាកុណិកមាគវិកំ, សបាកោ ច ចណ្ឌាលោ ច សបាកចណ្ឌាលំ, បុក្កុសឆវឌាហកំ, វេនរថការំ. តត្ថ វេនា តច្ឆកា, រថការា ចម្មការា.

ទិសត្ថានំ ទ្វន្ទេ បុព្ពា ច អបរា ចាតិ អត្ថេ ទ្វន្ទសមាសំ, វិភត្តិលោបញ្ច កត្វា ឥធាទិគ្គហណេន ឯកត្តេ, នបុំសកលិង្គត្តេ ច កតេ ‘‘សរោ រស្សោ នបុំសកេ’’តិ រស្សត្តំ, បុព្ពាបរំ ¶ , ហេ បុព្ពាបរ, បុព្ពាបរំ, បុព្ពាបរេន, បុព្ពាបរស្ស ឥច្ចាទិ. ឯវំ បុរត្ថិមបច្ឆិមំ, ទក្ខិណុត្តរំ, អធរុត្តរំ.

‘‘នបុំសកលិង្គំ, ឯកត្តំ, ទ្វន្ទេ’’តិ ច វត្តតេ.

៣៦០. វិភាសា រុក្ខ តិណ បសុ ធន ធញ្ញ ជនបទាទីនញ្ច.

រុក្ខ តិណ បសុ ធន ធញ្ញ ជនបទាទីនមេកត្តំ, នបុំសកលិង្គត្តញ្ច វិភាសា ហោតិ ទ្វន្ទេ សមាសេ. ឯកត្តាភាវេ ពហុវចនំ, បរស្សេវ លិង្គញ្ច.

តត្ថ រុក្ខានំ ទ្វន្ទេ អស្សត្ថា ច កបិត្ថា ចាតិ អត្ថេ សមាហារេ ទ្វន្ទសមាសាទិម្ហិ កតេ ឥមិនា វិកប្បេនេកត្តំ, នបុំសកលិង្គត្តញ្ច. អស្សត្ថកបិត្ថំ, អស្សត្ថកបិត្ថា វា. ឯវំ អម្ពបនសំ, អម្ពបនសា វា, ខទិរបលាសំ, ខទិរបលាសា វា, ធវស្សកណ្ណកំ, ធវស្សកណ្ណកា វា.

តិណានំ ទ្វន្ទេ ឧសីរានិ ច ពីរណានិ ច ឧសីរពីរណំ, ឧសីរពីរណានិ វា. ឯវំ មុញ្ជបព្ពជំ, មុញ្ជបព្ពជា វា, កាសកុសំ, កាសកុសា វា.

បសូនំ ទ្វន្ទេ អជា ច ឯឡកា ច អជេឡកំ, អជេឡកា វា, ហត្ថី ច គាវោ ច អស្សា ច វឡវា ច ហត្ថិគវស្សវឡវំ, ហត្ថិគវស្សវឡវា វា, ‘‘ក្វចា’’តិអាទិនា រស្សត្តំ, ‘‘ឱសរេ ចា’’តិ អវាទេសោ ច, គោមហិំសំ, គោមហិំសា វា, ឯណេយ្យវរាហំ, ឯណេយ្យវរាហា វា, សីហព្យគ្ឃតរច្ឆំ, សីហព្យគ្ឃតរច្ឆា វា.

ធនានំ ទ្វន្ទេ ហិរញ្ញញ្ច សុវណ្ណញ្ច ហិរញ្ញសុវណ្ណំ, ហិរញ្ញសុវណ្ណានិ វា. ឯវំ ជាតរូបរជតំ, ជាតរូបរជតានិ វា, មណិមុត្តសង្ខវេឡុរិយំ, មណិមុត្តសង្ខវេឡុរិយា វា.

ធញ្ញានំ ¶ ទ្វន្ទេ សាលី ច យវា ច សាលិយវំ, សាលិយវា វា. ឯវំ តិលមុគ្គមាសំ, តិលមុគ្គមាសា វា.

ជនបទានំ ទ្វន្ទេ កាសី ច កោសលា ច កាសិកោសលំ, កាសិកោសលា វា, វជ្ជី ច មល្លា ច វជ្ជិមល្លំ, វជ្ជិមល្លា វា, អង្គា ច មគធា ច អង្គមគធំ, អង្គមគធា វា.

អាទិគ្គហណេន អញ្ញោញ្ញប្បដិបក្ខធម្មានំ, សកុណត្ថានញ្ច ទ្វន្ទេ វិភាសា ឯកត្តំ ហោតិ, នបុំសកលិង្គត្តញ្ច. កុសលញ្ច អកុសលញ្ច កុសលាកុសលំ, កុសលាកុសលា វា, ឯវំ សាវជ្ជានវជ្ជំ, សាវជ្ជានវជ្ជា វា, ហីនប្បណីតំ, ហីនប្បណីតា វា, កណ្ហសុក្កំ, កណ្ហសុក្កា វា, សុខទុក្ខំ, សុខទុក្ខានិ វា, បដិឃានុនយំ, បដិឃានុនយា វា, ឆាយាតបំ, ឆាយាតបា វា, អាលោកន្ធការំ, អាលោកន្ធការា វា, រត្តិ ច ទិវា ច រត្តិន្ទិវំ, រត្តិន្ទិវា វា, អហញ្ច រត្តិ ច អហោរត្តំ, អហោរត្តា វា, ‘‘ក្វចិ សមាសន្ត’’ឥច្ចាទិនា អាការិការានមត្តំ.

សកុណានំ ទ្វន្ទេ ហំសា ច ពកា ច ហំសពកំ, ហំសពកា វា. ឯវំ ការណ្ឌវចក្កវាកំ, ការណ្ឌវចក្កវាកា វា, មយូរកោញ្ចំ, មយូរកោញ្ចា វា, សុកសាលិកំ, សុកសាលិកា វា.

អច្ចិតប្បសរំ បុព្ពំ, ឥវណ្ណុវណ្ណកំ ក្វចិ;

ទ្វន្ទេ សរាទ្យការន្តំ, ពហូស្វនិយមោ ភវេ.

បុព្ពុត្តរុភយញ្ញត្ថ-ប្បធានត្តា ¶ ចតុព្ពិធោ;

សមាសោយំ ទិគុ កម្ម-ធារយេហិ ច ឆព្ពិធោ.

ទុវិធោ អព្យយីភាវោ, នវធា កម្មធារយោ;

ទិគុ ទុធា តប្បុរិសោ, អដ្ឋធា នវធា ភវេ;

ពហុព្ពីហិ ទ្វិធា ទ្វន្ទោ, សមាសោ ចតុរដ្ឋធាតិ.

អថ ¶ នាមតោ ឯវ វិភត្យន្តា អបច្ចាទិអត្ថវិសេសេ តទ្ធិតុប្បត្តីតិ នាមតោ បរំ តទ្ធិតវិធានមារភីយតេ.

តត្ថ តស្មា តិវិធលិង្គតោ បរំ ហុត្វា ហិតា សហិតាតិ តទ្ធិតា, ណាទិបច្ចយានមេតំ អធិវចនំ, តេសំ វា នាមិកានំ ហិតា ឧបការា តទ្ធិតាតិ អន្វត្ថភូតបរសមញ្ញាវសេនាបិ ណាទិប្បច្ចយាវ តទ្ធិតា នាម.

‘‘វសិដ្ឋស្ស អបច្ច’’ន្តិ វិគ្គហេ –

‘‘លិង្គញ្ច និបច្ចតេ’’តិ ឥតោ លិង្គគ្គហណមនុវត្តតេ.

ឆដ្ឋិយន្តតោ លិង្គម្ហា ណប្បច្ចយោ ហោតិ វិកប្បេន ‘‘តស្ស អបច្ច’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ.

៣៦២. ធាតុលិង្គេហិ បរា បច្ចយា.

ធាតូហិ, លិង្គេហិ ច បច្ចយា បរាវ ហោន្តីតិ បរិភាសតោ អបច្ចត្ថសម្ពន្ធិលិង្គតោ ឆដ្ឋិយន្តាយេវ បរោ ហោតិ. បដិច្ច ឯតស្មា អត្ថោ ឯតីតិ បច្ចយោ, បតីយន្តិ អនេន អត្ថាតិ វា បច្ចយោ, ‘‘វុត្តត្ថានមប្បយោគោ’’តិ អបច្ចសទ្ទស្ស អប្បយោគោ, ‘‘តេសំ វិភត្តិយោ លោបា ចេ’’តិ វិភត្តិលោបោ ច.

តេសំ តទ្ធិតប្បច្ចយានំ ណានុពន្ធានំ ណការោ លោបមាបជ្ជតេ.

៣៦៤. វុទ្ធាទិសរស្ស វាសំយោគន្តស្ស សណេ ច.

អាទិសរស្ស វា អាទិព្យញ្ជនស្ស វា អសំយោគន្តស្ស វុទ្ធិ ហោតិ សណការប្បច្ចយេ បរេ. សំយោគោ អន្តោ អស្សាតិ សំយោគន្តោ, តទញ្ញោ អសំយោគន្តោ. អថ វា វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, តទា ច បកតិភូតេ លិង្គេ សរានមាទិសរស្ស អសំយោគន្តស្ស វុទ្ធិ ហោតិ សណការេ តទ្ធិតប្បច្ចយេ បរេតិ អត្ថោ.

វាសិដ្ឋាទីសុ និច្ចាយំ, អនិច្ចោឡុម្បិកាទិសុ;

ន វុទ្ធិ នីលបីតាទោ, វវត្ថិតវិភាសតោ.

តស្សា វុទ្ធិយា អនិយមប្បសង្គេ និយមត្ថំ បរិភាសមាហ.

៣៦៥. អយុវណ្ណានញ្ចាយោ វុទ្ធី.

តេសំ អការឥវណ្ណុវណ្ណានមេវ យថាក្កមំ អា ឯឱឥច្ចេតេ វុទ្ធិយោ ហោន្តិ. ចសទ្ទគ្គហណមវុទ្ធិសម្បិណ្ឌនត្ថំ, អវធារណត្ថំ វា. ឥ ច ឧ ច យុ, យុ ឯវ វណ្ណា យុវណ្ណា, អ ច យុវណ្ណា ច អយុវណ្ណា. អា ច ឯ ច ឱ ច អាយោ. បុន វុទ្ធិគ្គហណំ ‘‘នេគមជានបទា’’តិអាទីសុ ឧត្តរបទវុទ្ធិភាវត្ថំ, ឯត្ថ ច ‘‘អយុវណ្ណាន’’ន្តិ ឋាននិយមវចនំ អាយោនំ វុទ្ធិភាវប្បសង្គនិវត្តនត្ថំ.

យថា ¶ ហិ កតវុទ្ធីនំ, បុន វុទ្ធិ ន ហោតិហ;

តថា សភាវវុទ្ធីនំ, អាយោនំ បុន វុទ្ធិ ន.

តតោ អការស្ស អាការោ វុទ្ធិ, ‘‘សរលោបោមាទេសប្បច្ចយាទិម្ហិ សរលោបេ តុ បកតី’’តិ សរលោបបកតិភាវា, ‘‘នយេ បរំ យុត្តេ’’តិ បរនយនំ កត្វា តទ្ធិតត្តា ‘‘តទ្ធិតសមាស’’ឥច្ចាទិនា នាមព្យបទេសេ កតេ បុរេ វិយ ស្យាទ្យុប្បត្តិ.

វាសិដ្ឋោ, វសិដ្ឋស្ស បុត្តោ វា, វាសិដ្ឋា ឥច្ចាទិ បុរិសសទ្ទសមំ. តស្ស នត្តុបនត្តាទយោបិ តទុបចារតោ វាសិដ្ឋាយេវ. ឯវំ សព្ពត្ថ គោត្តតទ្ធិតេ បឋមប្បកតិតោយេវ បច្ចយោ ហោតិ.

ឥត្ថិយំ ណប្បច្ចយន្តត្តា ‘‘ណវ ណិក ណេយ្យ ណ ន្តូហី’’តិ វាសិដ្ឋសទ្ទតោ ឦបច្ចយោ. សរលោបាទិំ កត្វា ឥត្ថិប្បច្ចយន្តត្តា ‘‘តទ្ធិតសមាស’’ឥច្ចាទិសុត្តេ ចគ្គហណេន នាមព្យបទេសេ កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, វាសិដ្ឋី កញ្ញា, វាសិដ្ឋី, វាសិដ្ឋិយោ ឥច្ចាទិ ឥត្ថិសទ្ទសមំ.

នបុំសកេ វាសិដ្ឋំ អបច្ចំ, វាសិដ្ឋានិ អបច្ចានិ ឥច្ចាទិ ចិត្តសទ្ទសមំ. ឯវំ ឧបរិបិ តទ្ធិតន្តស្ស តិលិង្គតា វេទិតព្ពា.

ភារទ្វាជស្ស បុត្តោ ភារទ្វាជោ, វេសាមិត្តស្ស បុត្តោ វេសាមិត្តោ, គោតមស្ស បុត្តោ គោតមោ. ឯត្ថ ច អយុវណ្ណត្តាភាវា អាការាទីនំ ន វុទ្ធិ ហោតិ. វសុទេវស្ស អបច្ចំ វាសុទេវោ, ពលទេវោ. ‘‘ចិត្តកោ’’តិអាទីសុ បន សំយោគន្តត្តា វុទ្ធិ ន ភវតិ.

‘‘វច្ឆស្ស អបច្ច’’ន្តិ វិគ្គហេ ណម្ហិ សម្បត្តេ ‘‘វា ណ’បច្ចេ’’តិ ឥតោ វាតិ តទ្ធិតវិធានេ សព្ពត្ថ វត្តតេ, តេន សព្ពត្ថ វាក្យវុត្តិយោ ភវន្តិ. ‘‘អបច្ចេ’’តិ បទំ យាវ សំសដ្ឋគ្គហណាវ វត្តតេ.

វច្ឆ កច្ចឥច្ចេវមាទិតោ ឆដ្ឋិយន្តតោ គោត្តគណតោ ណាយន ណានឥច្ចតេ បច្ចយា ហោន្តិ វា ‘‘តស្សាបច្ច’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ. សព្ពត្ថ ណការានុពន្ធោ វុទ្ធត្ថោ, សេសំ បុព្ពសមំ, សំយោគន្តត្តា វុទ្ធិអភាវោវ វិសេសោ.

វច្ឆាយនោ វច្ឆានោ វច្ឆស្ស បុត្តោ វា. ឯវំ កច្ចស្ស បុត្តោ កច្ចាយនោ កច្ចានោ, មោគ្គល្លស្ស បុត្តោ មោគ្គល្លាយនោ មោគ្គល្លានោ. ឯវំ អគ្គិវេស្សាយនោ អគ្គិវេស្សានោ, កណ្ហាយនោ កណ្ហានោ, សាកដាយនោ សាកដានោ, មុញ្ចាយនោ មុញ្ចានោ, កុញ្ជាយនោ កុញ្ជានោ ឥច្ចាទិ. អាកតិគណោ’យំ.

‘‘កត្តិកាយ អបច្ច’’ន្តិ វិគ្គហេ –

អាទិសទ្ទោយំ បការេ វត្តតេ. កត្តិកា វិនតារោហិណីឥច្ចេវមាទីហិ ឥត្ថិយំ វត្តមានេហិ លិង្គេហិ ណេយ្យប្បច្ចយោ ហោតិ វា ‘‘តស្សាបច្ច’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ.

វិភត្តិលោបេ ‘‘បកតិ ចស្ស សរន្តស្សា’’តិ បកតិភាវោ. កត្តិកេយ្យោ, កត្តិកាយ បុត្តោ វា. ឯវំ វិនតាយ អបច្ចំ វេនតេយ្យោ, ឥការស្សេការោ វុទ្ធិ, រោហិណិយា បុត្តោ រោហិណេយ្យោ, គង្គាយ អបច្ចំ គង្គេយ្យោ, ភគិនិយា បុត្តោ ភាគិនេយ្យោ, នទិយាបុត្តោ នាទេយ្យោ. ឯវំ អន្តេយ្យោ, អាហេយ្យោ, កាមេយ្យោ. សុចិយា ¶ អបច្ចំ សោចេយ្យោ, ឯត្ថ ឧការស្សោការោ វុទ្ធិ, ពាលាយ អបច្ចំ ពាលេយ្យោ ឥច្ចាទិ.

‘‘ទក្ខស្សាបច្ច’’ន្តិ វិគ្គហេ ណម្ហិ សម្បត្តេ –

អការន្តតោ លិង្គម្ហា ណិបច្ចយោ ហោតិ វា ‘‘តស្សាបច្ច’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ. ទក្ខិ, ទក្ខី, ទក្ខយោ, ទោណស្ស អបច្ចំ ទោណិ. ឯវំ វាសវិ, សក្យបុត្តិ, នាដបុត្តិ, ទាសបុត្តិ, ទាសរថិ. វារុណិ, កណ្ឌិ, ពាលទេវិ, បាវកិ, ជិនទត្តស្ស អបច្ចំ ជេនទត្តិ, សុទ្ធោទនិ, អនុរុទ្ធិ ឥច្ចាទិ.

បុន វាគ្គហណេន អបច្ចត្ថេ ណិកប្បច្ចយោ, អទិតិអាទិតោ ណ្យប្បច្ចយោ ច. យថា – សក្យបុត្តស្ស បុត្តោ សក្យបុត្តិកោ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា កការស្ស យការោ, សក្យបុត្តិយោ. ឯវំ នាដបុត្តិកោ, ជេនទត្តិកោ, វិមាតុយា បុត្តោ វេមាតិកោ.

‘‘អទិតិយា បុត្តោ’’តិ អត្ថេ ណ្យប្បច្ចយោ, វុទ្ធិ ច.

អវណ្ណោ តទ្ធិតភូតេ យប្បច្ចយេ បរេ លោបមាបជ្ជតេ. ចសទ្ទេន ឥវណ្ណោបីតិ ឥការលោបោ, ‘‘យវតំ តលនទការានំ ព្យញ្ជនានិ ច ល ញ ជការត្ត’’ន្តិ ត្យការសំយោគស្ស ចការោ, ‘‘បរទ្វេភាវោ ឋានេ’’តិ ទ្វិត្តំ, អាទិច្ចោ. ឯវំ ទិតិយា បុត្តោ ទេច្ចោ.

‘‘កុណ្ឌនិយា បុត្តោ’’តិ អត្ថេ ណ្យប្បច្ចយេ កតេ –

‘‘ក្វចាទិមជ្ឈុត្តរេសូ’’តិ វត្តតេ.

៣៧០. តេសុ ¶ វុទ្ធិលោបាគមវិការវិបរីតាទេសា ច.

តេសុ អាទិមជ្ឈុត្តរេសុ អវិហិតលក្ខណេសុ ជិនវចនានុបរោធេន ក្វចិ វុទ្ធិ លោប អាគម វិការ វិបរីតអាទេសា ហោន្តីតិ សំយោគន្តត្តេបិ អាទិវុទ្ធិ, ឥការលោបេ ន្យស្សញាទេសោ, កោណ្ឌញ្ញោ, កុរុនោ បុត្តោ កោរព្យោ, ឯត្ថាបិ តេនេវ ឧការស្ស អវាទេសោ, ភាតុនោ បុត្តោ ភាតព្យោ.

‘‘ឧបគុស្ស អបច្ច’’ន្តិ វិគ្គហេ –

ឧបគុ មនុឥច្ចេវមាទីហិ ឧការន្តេហិ គោត្តគណេហិ ណវប្បច្ចយោ ហោតិ វា ‘‘តស្សាបច្ច’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ. អាទិសទ្ទស្ស ចេត្ថ បការវាចកត្តា ឧការន្តតោយេវាយំ. ឱបគវោ, ឱបគវី, ឱបគវំ, មនុនោ អបច្ចំ មានវោ, ‘‘មានុសោ’’តិ ណប្បច្ចយេ, សាគមេ ច កតេ រូបំ, ភគ្គុនោ អបច្ចំ ភគ្គវោ, បណ្ឌុនោ អបច្ចំ បណ្ឌវោ, ឧបវិន្ទុស្ស អបច្ចំ ឱបវិន្ទវោ ឥច្ចាទិ.

វិធវាទិតោ ណេរប្បច្ចយោ ហោតិ វា អបច្ចត្ថេ. វិគតោ ធវោ បតិ ឯតិស្សាតិ វិធវា, វេធវេរោ, ពន្ធុកិយា អភិសារិណិយា បុត្តោ ពន្ធុកេរោ, សមណស្ស ឧបជ្ឈាយស្ស បុត្តោ បុត្តដ្ឋានិយត្តាតិ សាមណេរោ, នាឡិកេរោ ឥច្ចាទិ.

‘‘តិលេន ¶ សំសដ្ឋ’’ន្តិ វិគ្គហេ –

៣៧៣. យេន វា សំសដ្ឋំ តរតិ ចរតិ វហតិ ណិកោ.

យេន វា សំសដ្ឋំ, យេន វា តរតិ, យេន វា ចរតិ, យេន វា វហតិ, តតោ តតិយន្តតោ លិង្គម្ហា តេសុ សំសដ្ឋាទីស្វត្ថេសុ ណិកប្បច្ចយោ ហោតិ វា. តេលិកំ ភោជនំ, តិលេន អភិសង្ខតន្តិ អត្ថោ. តេលិកី យាគុ. គុឡេន សំសដ្ឋំ ឯគាឡិកំ. ឯវំ ឃាតិកំ, ទាធិកំ, មារិចិកំ, លោណិកំ.

នាវាយ តរតីតិ នាវិកោ, ឧឡុម្បេន តរតីតិ ឱឡុម្បិកោ, វុទ្ធិអភាវបក្ខេ ឧឡុម្បិកោ. ឯវំ កុល្លិកោ, គោបុច្ឆិកោ. សកដេន ចរតីតិ សាកដិកោ. ឯវំ បាទិកោ, ទណ្ឌិកោ, ធម្មេន ចរតិ បវត្តតីតិ ធម្មិកោ. សីសេន វហតីតិ សីសិកោ, វាគ្គហណេន ឦការស្ស វុទ្ធិ ន ហោតិ. ឯវំ អំសិកោ, ខន្ធិកោ, ហត្ថិកោ, អង្គុលិកោ.

បុន វាគ្គហណេន អញ្ញត្ថេសុបិ ណិកប្បច្ចយោ, បរទារំ គច្ឆតីតិ បារទារិកោ, បថំ គច្ឆតីតិ បថិកោ.

‘‘វិនយមធីតេ, អវេច្ចាធីតេ’’តិ វា វិគ្គហេ –

៣៧៤. តមធីតេ តេនកតាទិសន្និធាននិយោគសិប្បភណ្ឌជីវិកត្ថេសុ ច.

ចតុប្បទមិទំ. តមធីតេតិ អត្ថេ, តេន កតាទីស្វត្ថេសុ ច តម្ហិ សន្និធានោ, តត្ថ និយុត្តោ, តមស្ស សិប្បំ, តមស្ស ភណ្ឌំ ¶ , តមស្ស ជីវិកា ឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ ច ទុតិយាទិវិភត្យន្តេហិ លិង្គេហិ ណិកប្បច្ចយោ ហោតិ វា. វេនយិកោ. ឯវំ សុត្តន្តិកោ, អាភិធម្មិកោ.

‘‘ព្យាករណមធីតេ’’តិ អត្ថេ ណិកប្បច្ចយាទិម្ហិ កតេ –

‘‘វុទ្ធាទិសរស្ស វាសំយោគន្តស្ស សណេ ចា’’តិ វត្តមានេ –

ឥ ឧឥច្ចេភេសំ អាទិសរានំ អសំយោគន្តានំ មា វុទ្ធិ ហោតិ សណេ, តត្រេវ វុទ្ធិ អាគមោ ហោតិ ច ឋានេតិ ឯការវុទ្ធាគមោ.

‘‘ឋានេ’’តិ វចនា ចេត្ថ, យូនមាទេសភូតតោ;

យវេហិ បុព្ពេវ ឯឱ-វុទ្ធិយោ ហោន្តិ អាគមា.

វេយ្យាករណិកោ, ន្យាយមធីតេតិ នេយ្យាយិកោ. ឯវំ តក្កិកោ, វេទិកោ, នេមិត្តិកោ, កាយេន កតោ បយោគោ កាយិកោ, កាយេន កតំ កម្មំ កាយិកំ, វចសា កតំ កម្មំ វាចសិកំ. ឯវំ មានសិកំ, ឯត្ថ ច ‘‘សសរេ វាគមោ’’តិ សុត្តេ វវត្ថិតវាសទ្ទេន បច្ចយេ បរេបិ សាគមោ, ថេរេហិ កតា សង្គីតិ ថេរិកា. ឯវំ បញ្ចសតិកា, សត្តសតិកា, ឯត្ថ ‘‘ណវណិកា’’ទិសុត្តេ អនុវត្តិតវាគ្គហណេន ឦបច្ចយោ ន ហោតិ.

សន្និធានត្ថេ សរីរេ សន្និធានា វេទនា សារីរិកា, សារីរិកំ ទុក្ខំ. ឯវំ មានសិកា, មានសិកំ.

និយុត្តត្ថេ ¶ ទ្វារេ និយុត្តោ ទោវារិកោ, ឯត្ថ ‘‘មាយូនមាគមោ ឋានេ’’តិ វការតោ បុព្ពេឱការាគមោ. ឯវំ ភណ្ឌាគារិកោ, នាគរិកោ, នវកម្មិកោ, វនកម្មិកោ, អាទិកម្មិកោ, ឱទរិកោ, រថិកោ, បថិកោ, ឧបាយេ និយុត្តោ ឱបាយិកោ, ចេតសិ និយុត្តា ចេតសិកា.

សិប្បត្ថេ វីណាវាទនំ វីណា, វីណា អស្ស សិប្បំ វេណិកោ. ឯវំ បាណវិកោ, មោទិង្គិកោ, វំសិកោ.

ភណ្ឌត្ថេ គន្ធោ អស្ស ភណ្ឌន្តិ គន្ធិកោ. ឯវំ តេលិកោ, គោឡិកោ, បូវិកោ, បណ្ណិកោ, តម្ពូលិកោ, លោណិកោ.

ជីវិកត្ថេ ឧរព្ភំ ហន្ត្វា ជីវតិ, ឧរព្ភមស្ស ជីវិកាតិ វា ឱរព្ភិកោ. ឯវំ មាគវិកោ, ឯត្ថ វការាគមោ. សូករិកោ, សាកុណិកោ, មច្ឆិកោ ឥច្ចាទិ.

‘‘តេន កតាទី’’តិ ឯត្ថ អាទិគ្គហណេន តេន ហតំ, តេន ពទ្ធំ, តេន កីតំ, តេន ទិព្ពតិ, សោ អស្ស អាវុធោ, សោ អស្ស អាពាធោ, តត្ថ បសន្នោ, តស្ស សន្តកំ, តមស្ស បរិមាណំ, តស្ស រាសិ, តំ អរហតិ, តមស្ស សីលំ, តត្ថ ជាតោ, តត្ថ វសតិ, តត្រ វិទិតោ, តទត្ថាយ សំវត្តតិ, តតោ អាគតោ, តតោ សម្ភូតោ, តទស្ស បយោជនន្តិ ឯវមាទិអត្ថេ ច ណិកប្បច្ចយោ ហោតិ. យថា – ជាលេន ហតោ, ហនតីតិ វា ជាលិកោ. ឯវំ ពាឡិសិកោ, វាករិកោ, សុត្តេន ពទ្ធោ សុត្តិកោ, វរត្តាយ ពទ្ធោ វារត្តិកោ នាគោ.

វត្ថេន ¶ កីតំ ភណ្ឌំ វត្ថិកំ. ឯវំ កុម្ភិកំ, ផាលិកំ, សោវណ្ណិកំ, សាតិកំ. អក្ខេន ទិព្ពតីតិ អក្ខិកោ. ឯវំ សាលាកិកោ, តិន្ទុកិកោ, អម្ពផលិកោ. ចាបោ អស្ស អាវុធោតិ ចាបិកោ. ឯវំ តោមរិកោ, មុគ្គរិកោ, មោសលិកោ.

វាតោ អស្ស អាពាធោតិ វាតិកោ. ឯវំ សេម្ហិកោ, បិត្តិកោ.

ពុទ្ធេ បសន្នោ ពុទ្ធិកោ. ឯវំ ធម្មិកោ, សង្ឃិកោ. ពុទ្ធស្ស សន្តកោ ពុទ្ធិកោ. ឯវំ ធម្មិកោ, សង្ឃិកោ វិហារោ, សង្ឃិកា ភូមិ, សង្ឃិកំ ចីវរំ, បុគ្គលិកំ.

កុម្ភោ អស្ស បរិមាណន្តិ កុម្ភិកំ. ឯវំ ខារិកំ, ទោណិកំ. កុម្ភស្ស រាសិ កុម្ភិកោ. កុម្ភំ អរហតីតិ កុម្ភិកោ. ឯវំ ទោណិកោ, អដ្ឋមាសិកោ, កហាបណិកោ, អាសីតិកា គាថា, នាវុតិកា, សាតិកំ, សាហស្សិកំ. សន្ទិដ្ឋមរហតីតិ សន្ទិដ្ឋិកោ, ‘‘ឯហិ បស្សា’’តិ ឥមំ វិធិំ អរហតីតិ ឯហិបស្សិកោ.

សីលត្ថេ បំសុកូលធារណំ បំសុកូលំ, តំ សីលមស្សាតិ បំសុកូលិកោ. ឯវំ តេចីវរិកោ, ឯកាសនេ ភោជនសីលោ ឯកាសនិកោ, រុក្ខមូលេ វសនសីលោ រុក្ខមូលិកោ, តថា អារញ្ញិកោ, សោសានិកោ.

ជាតត្ថេ អបាយេ ជាតោ អាបាយិកោ. ឯវំ នេរយិកោ, សាមុទ្ទិកោ មច្ឆោ, វស្សេសុ ជាតោ វស្សិកោ, វស្សិកា, វស្សិកំ បុប្ផំ, សារទិកោ, ហេមន្តិកោ, វាសន្តិកោ, ចាតុទ្ទសិកោ, រាជគហេ ជាតោ, រាជគហេ ¶ វសតីតិ វា រាជគហិកោ ជនោ, មគធេសុ ជាតោ, វសតីតិ វា មាគធិកោ, មាគធិកា, មាគធិកំ, សាវត្ថិយំ ជាតោ, វសតីតិ វា សាវត្ថិកោ, កាបិលវត្ថិកោ, វេសាលិកោ.

លោកេ វិទិតោ លោកិកោ, លោកាយ សំវត្តតីតិបិ លោកិកោ. តថា មាតិតោ អាគតំ មាតិកំ, បិតិតោ អាគតំ បេត្តិកំ នាមំ.

សម្ភូតត្ថេ មាតិតោ សម្ភូតំ មត្តិកំ. ឯវំ បេត្តិកំ. ឧបធិតស្ស បយោជនំ ឱបធិកំ.

សកត្ថេបិ អសង្ខារោយេវ អសង្ខារិកំ. ឯវំ សសង្ខារិកំ, នាមមេវ នាមិកំ. ឯវំ អាខ្យាតិកំ, ឱបសគ្គិកំ, នេបាតិកំ, ចតុមហារាជេ ភត្តិ ឯតេសន្តិ ចាតុមហារាជិកា. ឯវំ អញ្ញត្ថេបិ យោជេតព្ពំ.

‘‘កសាវេន រត្ត’’ន្តិ វិគ្គហេ –

៣៧៦. ណ រាគា តេនរត្តំ តស្សេទមញ្ញត្ថេសុ ច.

រាគត្ថវាចកា លិង្គម្ហា ‘‘តេន រត្ត’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ, ‘‘តស្សេ’’តិ ឆដ្ឋិយន្តតោ ‘‘ឥទ’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ ច អញ្ញត្ថេសុ ច ណប្បច្ចយោ ហោតិ វា.

កាសាវំ វត្ថំ. ឯវំ កាសាយំ, កុសុម្ភេន រត្តំ កោសុម្ភំ, ហលិទ្ទិយា រត្តំ ហាលិទ្ទំ, បត្តង្គំ, មញ្ជិដ្ឋំ, កុង្កុមំ, នីលេន រត្តំ នីលំ. ឯវំ បីតំ.

ឥទមត្ថេ ¶ មហិំសស្ស ឥទំ មាហិំសំ មំសំ, ទធិ សប្បិ ចម្មាទិកំ វា, សូករស្ស ឥទំ សូករំ, កច្ចាយនស្ស ឥទំ កច្ចាយនំ ព្យាករណំ. ឯវំ សោគតំ សាសនំ.

‘‘ឥសិស្ស ឥទ’’ន្តិ អត្ថេ ណប្បច្ចយេ កតេ វុទ្ធិម្ហិ សម្បត្តេ –

‘‘សណេ, យូនមាគមោ ឋានេ’’តិ ច វត្តតេ.

ឥ ឧឥច្ចេតេសំ អាទិសរានំ អាត្តញ្ច ហោតិ សណការប្បច្ចយេ បរេ, ចសទ្ទេន រិការាគមោ ច ឋានេតិ ឥការស្ស អាត្តំ.

ឋានាធិការតោ អាត្តំ, ឥសូសភឧជាទិនំ;

ឥសិស្ស តុ រិការាគ-មោ ចាត្តានន្តរេ ភវេ.

អារិស្យំ, ឧសភស្ស ឥទំ អាសភំ ឋានំ, អាសភី វាចា.

អញ្ញត្ថគ្គហណេន បន អវិទូរភវោ, តត្រ ភវោ, តត្រ ជាតោ, តតោ អាគតោ, សោ អស្ស និវាសោ, តស្ស ឥស្សរោ, កត្តិកាទីហិ និយុត្តោ មាសោ, សាស្ស ទេវតា, តមវេច្ចាធីតេ, តស្ស វិសយោ ទេសោ, តស្មិំ ទេសេ អត្ថិ, តេន និព្ពត្តំ, តំ អរហតិ, តស្ស វិការោ, តមស្ស បរិមាណន្តិ ឥច្ចេវមាទីស្វត្ថេសុ ច ណប្បច្ចយោ. យថា – វិទិសាយ អវិទូរេ ភវោ វេទិសោ គាមោ, ឧទុម្ពរស្ស អវិទូរេ ភវំ ឱទុម្ពរំ វិមានំ.

ភវត្ថេ មនសិ ភវំ មានសំ សុខំ, សាគមោ. សរេ ភវោ សារសោ សកុណោ, សារសា សកុណី, សារសំ បុប្ផំ ¶ , ឧរសិ ភវោ ឱរសោ បុត្តោ, ឧរសិ សំវឌ្ឍិតត្តា, មិត្តេ ភវា មេត្តា, មេត្តី វា, បុរេ ភវា បោរី វាចា.

ជាតាទីសុ បាវុសេ ជាតោ បាវុសោ មេឃោ, បាវុសា រត្តិ, បាវុសំ អព្ភំ, សរទេ ជាតោ សារទោ មាសោ, សារទា រត្តិ, សារទំ បុប្ផំ. ឯវំ សិសិរោ, ហេមន្តោ, វសន្តោ, វិម្ហោ, មថុរាយំ ជាតោ មាថុរោ ជនោ, មាថុរា គណិកា, មាថុរំ វត្ថំ. មថុរាយ អាគតោ មាថុរោ, មថុរា អស្ស និវាសោតិ មាថុរោ, មថុរាយ ឥស្សរោ មាថុរោ រាជា. ‘‘សព្ពតោ កោ’’តិ ឯត្ថ បុន សព្ពតោគ្គហណេន តទ្ធិតតោបិ ក្វចិ សសរកការាគមោ, មាថុរកោ វា, រាជគហេ ជាតោ, រាជគហា អាគតោ, រាជគហោ អស្ស និវាសោតិ វា, រាជគហស្ស ឥស្សរោតិ វា រាជគហោ, រាជគហកោ វា. ឯវំ សាគលោ, សាគលកោ វា, បាដលិបុត្តោ, បាដលិបុត្តកោ វា, វេសាលិយំ ជាតោតិអាទិអត្ថេ វេសាលោ, វេសាលកោ វា, កុសិនារេ ជាតោ កោសិនារោ, កោសិនារកោ វា. ឯវំ សាកេតោ, សាកេតកោ វា, កោសម្ពោ, កោសម្ពកោ វា, ឥន្ទបត្តោ, ឥន្ទបត្តកោ វា, កបិល្លោ, កបិល្លកោ វា, ភារុកច្ឆោ, ភារុកច្ឆកោ វា, នគរេ ជាតោ, នគរា អាគតោ, នគរេ វសតីតិ វា នាគរោ, នាគរកោ វា. ឯវំ ជានបទោ.

ជនបទនាមេសុ បន សព្ពត្ថ ពហុវចនមេវ ភវតិ. យថា – អង្គេសុ ជាតោ, អង្គេហិ អាគតោ, អង្គា អស្ស និវាសោ, អង្គានំ ឥស្សរោ វា អង្គោ, អង្គកោ វា, មាគធោ, មាគធកោ វា, កោសលោ, កោសលកោ វា ¶ , វេទេហោ, វេទេហកោ វា, កម្ពោជោ, កម្ពោជកោ វា, គន្ធារោ, គន្ធារកោ វា, សោវីរោ, សោវីរកោ វា, សិន្ធវោ, សិន្ធវកោ វា, អស្សកោ, កាលិង្គោ, បញ្ចាលោ, សក្កោ, តថា សុរដ្ឋេ ជាតោ, សុរដ្ឋស្ស ឥស្សរោ វា សោរដ្ឋោ, សោរដ្ឋកោ វា. ឯវំ មហារដ្ឋោ, មហារដ្ឋកោ វា ឥច្ចាទិ.

នក្ខត្តយោគេ កត្តិកាយ បុណ្ណចន្ទយុត្តាយ យុត្តោ មាសោ កត្តិកោ, មគសិរេន ចន្ទយុត្តេន នក្ខត្តេន យុត្តោ មាសោ មាគសិរោ. ឯវំ ផុស្សេន យុត្តោ មាសោ ផុស្សោ, មឃាយ យុត្តោ មាសោ មាឃោ, ផគ្គុនិយា យុត្តោ មាសោ ផគ្គុនោ, ចិត្តាយ យុត្តោ មាសោ ចិត្តោ, វិសាខាយ យុត្តោ មាសោ វេសាខោ, ជេដ្ឋាយ យុត្តោ មាសោ ជេដ្ឋោ, ឧត្តរាសាឡ្ហាយ យុត្តោ មាសោ អាសាឡ្ហោ, អាសាឡ្ហី វា, សវណេន យុត្តោ មាសោ សាវណោ, សាវណី. ភទ្ទេន យុត្តោ មាសោ ភទ្ទោ, អស្សយុជេន យុត្តោ មាសោ អស្សយុជោ, ពុទ្ធោ អស្ស ទេវតាតិ ពុទ្ធោ. ឯវំ សោគតោ, មាហិន្ទោ, យាមោ, សោមោ.

ព្យាករណំ អវេច្ចាធីតេ វេយ្យាករណោ. ឯវំ មោហុត្តោ, នេមិត្តោ, អង្គវិជ្ជោ, វត្ថុវិជ្ជោ. វសាតីនំ វិសយោ ទេសោ វាសាតោ, ឧទុម្ពរា អស្មិំ បទេសេ សន្តីតិ ឱទុម្ពរោ ទេសោ.

សហស្សេន និព្ពត្តា សាហស្សី បរិខា, បយសា និព្ពត្តំ បាយាសំ, សហស្សំ អរហតីតិ សាហស្សី គាថា, អយសោ ¶ វិការោ អាយសោ. ឯវំ សោវណ្ណោ, បុរិសោ បរិមាណមស្សាតិ បោរិសំ ឧទកំ.

ចគ្គហណេន តត្ថ ជាតោ, តត្ថ វសតិ, តស្ស ហិតំ, តំ អរហតីតិអាទីសុ ណេយ្យប្បច្ចយោ. ពារាណសិយំ ជាតោ, វសតីតិ វា ពារាណសេយ្យកោ, បុរេ វិយ កការាគមោ. ឯវំ ចម្បេយ្យកោ, សាគលេយ្យកោ, មិថិលេយ្យកោ ជនោ, គង្គេយ្យោ មច្ឆោ, សិលាយ ជាតំ សេលេយ្យកំ, កុលេ ជាតោ កោលេយ្យកោ សុនខោ, វនេ ជាតំ វានេយ្យំ បុប្ផំ. ឯវំ បព្ពតេយ្យោ មានុសោ, បព្ពតេយ្យា នទី, បព្ពតេយ្យំ ឱសធំ, បថស្ស ហិតំ បាថេយ្យំ, សបតិស្ស ហិតំ សាបតេយ្យំ ធនំ, បទីបេយ្យំ តេលំ, មាតុ ហិតំ មត្តេយ្យំ. ឯវំ បេត្តេយ្យំ. ទក្ខិណមរហតីតិ ទក្ខិណេយ្យោ ឥច្ចាទិ.

ជាតឥច្ចេវមាទីនំ សទ្ទានំ អត្ថេ ឥម ឥយឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ វា.

បច្ឆា ជាតោ បច្ឆិមោ, បច្ឆិមា ជនតា, បច្ឆិមំ ចិត្តំ, អន្តេ ជាតោ អន្តិមោ, អន្តិមា, អន្តិមំ. ឯវំ មជ្ឈិមោ, បុរិមោ, ឧបរិមោ, ហេដ្ឋិមោ, បច្ចន្តិមោ, គោប្ផិមោ, គន្ថិមោ.

តថា ¶ ឥយប្បច្ចយេ មនុស្សជាតិយា ជាតោ មនុស្សជាតិយោ, មនុស្សជាតិយា, មនុស្សជាតិយំ. ឯវំ អស្សជាតិយោ, ហត្ថិជាតិយោ, ពោធិសត្តជាតិយោ, ទព្ពជាតិយោ, សមានជាតិយោ, លោកិយោ ឥច្ចាទិ.

អាទិគ្គហណេន តត្ថ និយុត្តោ, តទស្ស អត្ថិ, តត្ថ ភវោតិអាទីស្វបិ ឥម ឥយប្បច្ចយា ហោន្តិ, ចសទ្ទេន ឥកប្បច្ចយោ ច. អន្តេ និយុត្តោ អន្តិមោ, អន្តិយោ, អន្តិកោ, បុត្តោ អស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតីតិ បុត្តិមោ, បុត្តិយោ, វុត្តិកោ, កប្បោ អស្ស អត្ថីតិ កប្បិយោ, ជដា អស្ស អត្ថីតិ ជដិយោ, ហានភាគោ អស្ស អត្ថីតិ ហានភាគិយោ. ឯវំ ឋិតិភាគិយោ, ពោធិស្ស បក្ខេ ភវា ពោធិបក្ខិយា, បញ្ចវគ្គេ ភវា បញ្ចវគ្គិយា. ឯវំ ឆព្ពគ្គិយា, ឧទរិយំ, អត្តនោ ឥទន្តិ អត្តនិយំ, នការាគមោ.

ចសទ្ទគ្គហណេន កិយ យណ្យប្បច្ចយា ច. ជាតិយា និយុត្តោ ជាតិកិយោ. ឯវំ អន្ធកិយោ, ជច្ចន្ធេ និយុត្តោ ជច្ចន្ធកិយោ. សស្ស អយន្តិ សកិយោ. ឯវំ បរកិយោ.

យប្បច្ចយោ សាធុហិតភវជាតាទិអត្ថេសុ. យថា – កម្មនិ សាធុ កម្មញ្ញំ. សភាយំ សាធុ សព្ភំ, ‘‘យវតំ តលនា’’ទិនា ឧការាទិ. ឯវំ មេធាយ ហិតំ មេជ្ឈំ ឃដំ. បាទានំ ហិតំ បជ្ជំ តេលំ, រថស្ស ហិតា រច្ឆា, គាមេ ភវោ គម្មោ ¶ , គវេ ភវំ គព្យំ, ‘‘ឱសរេ ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន យប្បច្ចយេ បរេបិ អវាទេសោ. កវិម្ហិ ភវំ កព្យំ, ទិវិ ភវា ទិព្យា, ថនតោ ជាតំ ថញ្ញំ, ធនាយ សំវត្តតីតិ ធញ្ញំ.

ណ្យប្បច្ចយោ បរិសាយំ សាធុ បារិសជ្ជោ, ទការាគមោ, សមណានំ ហិតា សាមញ្ញា ជនា, ព្រាហ្មណានំ ហិតា ព្រាហ្មញ្ញា, អរូបេ ភវា អារុប្បា ឥច្ចាទិ.

‘‘រាជបុត្តានំ សមូហោ’’តិ វិគ្គហេ –

ឆដ្ឋិយន្តតោ ‘‘តេសំ សមូហោ’’តិ អត្ថេ កណណឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. រាជបុត្តកោ, រាជបុត្តកំ វា, រាជបុត្តោ. ឯវំ មានុស្សកោ, មានុស្សោ, មាថុរកោ, មាថុរោ, បោរិសកោ, បោរិសោ, វុទ្ធានំ សមូហោ វុទ្ធកោ, វុទ្ធោ. ឯវំ មាយូរកោ, មាយូរោ, កាបោតោ, កោកិលោ, មាហិំសកោ, មាហិំសោ, ឱដ្ឋកោ, ឱរព្ភកោ, អដ្ឋន្នំ សមូហោ អដ្ឋកោ, រាជានំ សមូហោ រាជកោ, ភិក្ខានំ សមូហោ ភិក្ខោ, សិក្ខានំ សមូហោ សិក្ខោ, ទ្វិន្នំ សមូហោ ទ្វយំ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឥការស្ស អយាទេសោ. ឯវំ តិណ្ណំ សមូហោ តយំ ឥច្ចាទិ.

៣៨០. គាមជនពន្ធុសហាយាទីហិ តា.

គាមជនពន្ធុសហាយឥច្ចេវមាទីហិ តាបច្ចយោ ហោតិ សមូហត្ថេ. គាមានំ សមូហោ គាមតា. ឯវំ ជនតា, ពន្ធុតា, សហាយតា, នាគរតា. ‘‘តា’’តិ យោគវិភាគេន សកត្ថេបិ ទេវោយេវ ទេវតា, តាបច្ចយន្តស្ស និច្ចមិត្ថិលិង្គតា.

‘‘តទស្ស ឋាន’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ ឆដ្ឋិយន្តតោ ឥយប្បច្ចយោ ហោតិ. មទនស្ស ឋានំ មទនិយោ, មទនិយា, មទនិយំ, ពន្ធនស្ស ឋានំ ពន្ធនិយំ. ឯវំ មុច្ឆនិយំ. រជនិយំ, គមនិយំ, ទស្សនិយំ, ឧបាទានិយំ, បសាទនិយំ. ចសទ្ទេន ហិតាទិអត្ថេបិ ឧបាទានានំ ហិតា ឧបាទានិយា ឥច្ចាទិ.

ឧបមត្ថេ ឧបមាវាចិលិង្គតោ អាយិតត្តប្បច្ចយោ ហោតិ. ធូមោ វិយ ទិស្សតីតិ ធូមាយិតត្តំ. ឯវំ តិមិរាយិតត្តំ.

‘‘តន្និស្សិត’’ន្តិ អត្ថេ, ‘‘តទស្សឋាន’’ន្តិ អត្ថេ ច លប្បច្ចយោ ហោតិ. ទុដ្ឋុ និស្សិតំ, ទុដ្ឋុ ឋានំ វា ទុដ្ឋុល្លំ, ទុដ្ឋុល្លា វាចា, លស្ស ទ្វិភាវោ. ឯវំ វេទល្លំ.

‘‘អភិជ្ឈា ¶ អស្ស បកតិ, អភិជ្ឈា អស្ស ពហុលា’’តិ វា វិគ្គហេ –

បឋមាវិភត្យន្តតោ អាលុប្បច្ចយោ ហោតិ ‘‘តទស្ស ពហុល’’មិច្ចេតស្មិំ អត្ថេ. អភិជ្ឈាលុ, អភិជ្ឈាលូ, អភិជ្ឈាលវោ. ឯវំ សីតាលុ, ធជាលុ, ទយាលុ. ‘‘សព្ពតោ កោ’’តិ ឯត្ថ បុន សព្ពតោគ្គហណេន កការាគមោ, អភិជ្ឈាលុកោ, អភិជ្ឈាលុកា, អភិជ្ឈាលុកំ. ឯវំ សីតាលុកោ, ទយាលុកោ, តថា ហីនោវ ហីនកោ. ឯវំ បោតកោ, កុមារកោ, មាណវកោ, មុទុកោ, ឧជុកោ, អប្បមត្តកំ, ឱរមត្តកំ, សីលមត្តកំ ឥច្ចាទិ.

‘‘យទនុបបន្នា និបាតនា សិជ្ឈន្តី’’តិ ឥមិនា បដិភាគកុច្ឆិតសញ្ញានុកម្បាទិអត្ថេសុ កប្បច្ចយោ. បដិភាគត្ថេ ហត្ថិនោ ឥវ ហត្ថិកា. ឯវំ អស្សកា. កុច្ឆិតត្ថេ កុច្ឆិតោ សមណោ សមណកោ. ឯវំ ព្រាហ្មណកោ, មុណ្ឌកោ, បណ្ឌិតកោ, វេយ្យាករណកោ. សញ្ញាយំ កតកោ, ភដកោ. អនុកម្បាយំ បុត្តកោ.

តថា កិំយតេតតោ បរិមាណត្ថេ ត្តកវន្តុប្បច្ចយា. កិំ បរិមាណមស្សាតិ កិត្តកំ. ឯវំ យត្តកំ, តត្តកំ, ឯត្តកំ. វន្តុម្ហិ អាត្តញ្ច, យំ បរិមាណមស្សាតិ យាវា, យាវន្តោ ¶ , គុណវន្តុសមំ. ឯវំ តាវា, តាវន្តោ. ឯតាវា, ឯតាវន្តោ ឥច្ចាទិ.

‘‘សុវណ្ណេន បកត’’ន្តិ វិគ្គហេ –

តប្បកតិវចនត្ថេ មយប្បច្ចយោ ហោតិ, បករីយតីតិ បកតិ, តេន បកតិ តប្បកតិ, តប្បកតិយា វចនំ កថនំ តប្បកតិវចនំ. សុវណ្ណមយោ រថោ, សោវណ្ណមយោ វា, សុវណ្ណមយា ភាជនវិកតិ, សុវណ្ណមយំ ភាជនំ. ឯវំ រូបិយមយំ, រជតមយំ, ជតុមយំ, ទារុមយំ, មត្តិកាមយំ, ឥទ្ធិយា និព្ពត្តំ ឥទ្ធិមយំ.

មនតោ និប្ផន្នា មនោមយា, អយសាបកតំ អយោមយំ. ឯត្ថ ច ‘‘មនោគណាទីន’’ន្តិ វត្តមានេ –

ឯតេសំ មនោគណាទីនំ អន្តោ ឱត្តមាបជ្ជតេ វិភត្តិលោបេ កតេតិ ឱការោ.

គវេន បកតំ ករីសំ, គោតោ និព្ពត្តន្តិ វា គោមយំ. ‘‘មយោ’’តិយោគវិភាគេន សកត្ថេបិ ទានមេវ ទានមយំ, សីលមយំ ឥច្ចាទិ.

ឆដ្ឋិយន្តតោ ណ្យត្តតាឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ ‘‘តស្ស ភាវោ’’ ឥច្ចេតស្មិំ អត្ថេ, តុសទ្ទគ្គហណេន ត្តនណេយ្យាទិប្បច្ចយា ច. ភវន្តិ ឯតស្មា ពុទ្ធិសទ្ទា ឥតិ ភាវោ, សទ្ទប្បវត្តិនិមិត្តំ វុច្ចតិ, វុត្តញ្ច – ‘‘យស្ស គុណស្ស ហិ ភាវា ទព្ពេ សទ្ទនិវេសោ តទភិធានេណ្យត្តតាទយោ’’តិ. ណ្យត្តត្តនន្តានំ និច្ចំ នបុំសកត្តំ, តាបច្ចយន្តស្ស សភាវតោ និច្ចមិត្ថិលិង្គតា. ណ្យប្បច្ចយោយំ គុណវចនេ ព្រាហ្មណាទីហិ, តត្ថ ‘‘អវណ្ណោ យេ លោបញ្ចា’’តិ អវណ្ណលោបោ, អាទិវុទ្ធិ.

អាលស្យំ. ឯវំ អារោគ្យំ, ឧទគ្គស្ស ភាវោ ឱទគ្យំ, សខិនោ ភាវោ សខ្យំ, អណណស្ស ភាវោ អាណណ្យំ, វិធវាយ ភាវោ វេធព្យំ, ទុព្ពលស្ស ភាវោ ទុព្ពល្យំ, ចបលស្ស ភាវោ ចាបល្យំ.

វិយត្តស្ស ភាវោ វេយ្យត្តិយំ, មច្ឆរស្ស ភាវោ មច្ឆរិយំ. ឯវំ ឥស្សរិយំ, អាលសិយំ, មុណ្ឌិយំ, មូឡ្ហិយំ. ឯត្ថ ‘‘វេយ្យត្តិយ’’ន្តិអាទីសុ ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា យម្ហិ ឥការាគមោ.

‘‘បណ្ឌិតស្ស ភាវោ បណ្ឌិត្យ’’ន្តិអាទីសុ ‘‘យវតំ តលនទការានំ ព្យញ្ជនានិ ចលញជការត្ត’’ន្តិ ត្យការសំយោគាទីនំ ចលញជការាទេសា ¶ , ទ្វិត្តំ. បណ្ឌិច្ចំ, ពហុស្សុតស្ស ភាវោ ពាហុស្សច្ចំ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឧការស្ស អការោ, ឯវំ បោរោហិច្ចំ, អធិបតិស្ស ភាវោ អាធិបច្ចំ, មុដ្ឋស្សតិស្ស ភាវោ មុដ្ឋស្សច្ចំ, ឥវណ្ណលោបោ. កុសលស្ស ភាវោ កោសល្លំ. ឯវំ វេបុល្លំ, សមានានំ ភាវោ សាមញ្ញំ, គិលានស្ស ភាវោ គេលញ្ញំ, ‘‘ក្វចាទិមជ្ឈុត្តរា’’ទិសុត្តេន សំយោគេ បរេ រស្សត្តំ.

សុហទស្ស ភាវោសោហជ្ជំ. ឯវំ វេសារជ្ជំ, កុសីទស្សភាវោកោសជ្ជំ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឦការស្ស អការោ. តថា ‘‘បុរិសស្ស ភាវោ បោរិស’’ន្តិអាទីសុ ‘‘យវតំ តលនា’’ទិសុត្តេ ការគ្គហណេន យវតំ សការកចដបវគ្គានំ សការកចដបវគ្គាទេសា. សុមនស្ស ភាវោ សោមនស្សំ. ឯវំ ទោមនស្សំ, សោវចស្សំ, ទោវចស្សំ, ឯត្ថ សការាគមោ. តថា និបកស្ស ភាវោ នេបក្កំ, ទ្វិត្តំ. ឯវំ អាធិក្កំ, ទុភគស្ស ភាវោ ទោភគ្គំ, វាណិជស្ស ភាវោ វាណិជ្ជំ, រាជិនោ ភាវោ រជ្ជំ, ‘‘ក្វចា’’ទិនា រស្សត្តំ. សរូបស្ស ភាវោ សារុប្បំ. ឯវំ ឱបម្មំ, សោខុម្មំ.

តថស្ស ភាវោ តច្ឆំ, ទុម្មេធស្ស ភាវោ ទុម្មេជ្ឈំ, សមណស្ស ភាវោ សាមញ្ញំ. ឯវំ ព្រាហ្មញ្ញំ, និបុណស្ស ភាវោ នេបុញ្ញំ. ‘‘តច្ឆ’’ន្តិអាទីសុបិ ការគ្គហណេនេវ យវតំ ថធណការានំ ឆឈញការាទេសា.

ត្តតាបច្ចយេសុ ¶ – បំសុកូលិកស្ស ភាវោ បំសុកូលិកត្តំ, បំសុកូលិកតា. ឯវំ តេចីវរិកត្តំ, តេចីវរិកតា, ឱទរិកត្តំ, ឱទរិកតា, មនុស្សត្តំ, មនុស្សតា ជាតិ, នីលត្តំ, នីលតា គុណោ, យាចកត្តំ, យាចកតា ក្រិយា, ទណ្ឌិត្តំ, ទណ្ឌិតា ទព្ពំ, សច្ចវាទិតា, បារមិតា, កតញ្ញុតា, សព្ពញ្ញុតា, ‘‘ក្វចា’’ទិនា តាបច្ចយេ រស្សត្តំ, អប្បិច្ឆតា, អសំសគ្គតា, ភស្សារាមតា, និទ្ទារាមតា, លហុតា ឥច្ចាទិ.

ត្តនបច្ចយេ – បុថុជ្ជនស្ស ភាវោ បុថុជ្ជនត្តនំ, វេទនត្តនំ, ជាយត្តនំ.

ណេយ្យេ – សុចិស្ស ភាវោ សោចេយ្យំ. ឯវំ អាធិបភេយ្យំ, កវិស្ស ភាវោកាវេយ្យំ, ថេនស្ស ភាវោ ថេយ្យំ, មហាវុត្តិនា នការស្ស លោបោ.

‘‘ណ្យត្តតា’’តិ យោគវិភាគេន កម្មនិ, សកត្ថេ ច ណ្យាទយោ, វីរានំ ភាវោ, កម្មំ វា វីរិយំ, បរិភដស្ស កម្មំ បារិភដ្យំ, បារិភដ្យស្ស ភាវោ បារិភដ្យតា. ឯវំ សោវចស្សតា, ភិសគ្គស្ស កម្មំ ភេសជ្ជំ, ព្យាវដស្ស កម្មំ វេយ្យាវច្ចំ, សឋស្ស ភាវោ, កម្មំ វា សាឋេយ្យំ.

សកត្ថេ បន – យថាភូតមេវ យថាភុច្ចំ, ករុណាយេវ ការុញ្ញំ, បត្តកាលមេវ បត្តកល្លំ, អាកាសានន្តមេវ ¶ អាកាសានញ្ចំ, កាយបាគុញ្ញមេវ កាយបាគុញ្ញតា ឥច្ចាទិ.

វិសមឥច្ចេវមាទីហិ ឆដ្ឋិយន្តេហិ ណប្បច្ចយោ ហោតិ, ត្ត តា ច ‘‘តស្ស ភាវោ’’ ឥច្ចេតស្មិំ អត្ថេ. អាកតិគណោយំ. វេសមំ, វិសមត្តំ, វិសមតា. សុចិស្ស ភាវោ សោចំ, សុចិត្តំ, សុចិតា, គរុនោ ភាវោ គារវោ, អាទិវុទ្ធិ, ‘‘ឱ សរេ ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទគ្គហណេន ឧការស្ស ច អវាទេសោ. បដុនោ ភាវោ បាដវំ, បដុត្តំ, បដុតា.

ឧជុនោ ភាវោ អជ្ជវំ, មុទុនោ ភាវោ មទ្ទវំ ឥច្ចត្រ ‘‘អាត្តញ្ចា’’តិ ណម្ហិ ឥការុការានំ អាត្តំ, ទ្វិភាវោ, សំយោគេ អាទិរស្សត្តញ្ច. ឧជុតា, មុទុតា. ឯវំ ឥសិស្ស ភាវោ អារិស្យំ, អាសភំ, កុមារស្ស ភាវោកោមារំ, យុវស្ស ភាវោ យោព្ពនំ, មហាវុត្តិនា នការាគមោ, បរមានំ ភាវោ, កម្មំ វា បារមី ទានាទិក្រិយា, ‘‘ណវណិកា’’ទិសុត្តេន ឦបច្ចយោ, សមគ្គានំ ភាវោ សាមគ្គី.

រមណីយឥច្ចេវមាទិតោ កណបច្ចយោ ហោតិ, ត្ត តា ច ភាវត្ថេ. រមណីយស្ស ភាវោ រាមណីយកំ, រមណីយត្តំ, រមណីយតា ¶ . ឯវំ មានុញ្ញកំ, មនុញ្ញត្តំ, មនុញ្ញតា, បិយរូបកំ, បិយរូបត្តំ, បិយរូបតា, កល្យាណកំ, កល្យាណត្តំ, កល្យាណតា, ចោរកំ, ចោរិកា វា, ចោរត្តំ, ចោរតា, អឌ្ឍកំ, អឌ្ឍត្តំ, អឌ្ឍតា ឥច្ចាទិ.

‘‘សព្ពេ ឥមេ បាបា អយមិមេសំ វិសេសេន បាបោ’’តិ វិគ្គហេ –

៣៩០. វិសេសេ តរតមិសិកិយិដ្ឋា.

វិសេសត្ថេ តរ តម ឥសិក ឥយ ឥដ្ឋឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. បាបតរោ, បាបតរា, បាបតរំ. តតោបិ អធិកោ បាបតមោ, បាបតមា, បាបតមំ. បាបិសិកោ, បាបិសិកា, បាបិសិកំ. បាបិយោ, បាបិយា, បាបិយំ. បាបិដ្ឋោ, បាបិដ្ឋា, បាបិដ្ឋំ. អតិសយេន បាបិដ្ឋោ, បាបិដ្ឋតរោ. ឯវំ បដុតរោ, បដុតមោ, បដិសិកោ, បដិយោ, បដិដ្ឋោ. សព្ពេសំ អតិសយេន វរោ វរតរោ, វរតមោ, វរិសិកោ, វរិយោ, វរិដ្ឋោ. ឯវំ បណីតតរោ, បណីតតមោ.

‘‘សព្ពេ ឥមេ វុឌ្ឍា អយមិមេសំ វិសេសេន វុឌ្ឍោ’’តិ អត្ថេ ឥយឥដ្ឋប្បច្ចយា ហោន្តិ.

៣៩១. វុឌ្ឍស្ស ¶ ជោ ឥយិដ្ឋេសុ.

សព្ពស្សេវ វុឌ្ឍសទ្ទស្ស ជោ ហោតិ ឥយ ឥដ្ឋឥច្ចេតេសុ បច្ចយេសុ. ជេយ្យោ, ជេដ្ឋោ, ឯត្ថ ច ‘‘សរលោបាទិ’’សុត្តេ តុគ្គហណេន លោបមកត្វា ‘‘សរា សរេ លោប’’ន្តិ បុព្ពសរេ លុត្តេ ‘‘ក្វចាសវណ្ណំ លុត្តេ’’តិ ឯការោ.

‘‘ឥយិដ្ឋេសូ’’តិ អធិការោ, ‘‘ជោ’’តិ ច វត្តតេ.

សព្ពស្សេវ បសត្ថសទ្ទស្ស សាទេសោ ហោតិ, ជោ ច ឥយិដ្ឋេសុ. អយញ្ច បសត្ថោ អយញ្ច បសត្ថោ សព្ពេ ឥមេ បសត្ថា អយមិមេសំ វិសេសេន បសត្ថោតិ សេយ្យោ, សេដ្ឋោ, ជេយ្យោ, ជេដ្ឋោ.

សព្ពស្សេវ អន្តិកសទ្ទស្ស នេទាទេសោ ហោតិ ឥយិដ្ឋេសុ. វិសេសេន អន្តិកោតិ នេទិយោ, នេទិដ្ឋោ.

សព្ពស្សេវ ពាឡ្ហសទ្ទស្ស សាធាទេសោ ហោតិ ឥយិដ្ឋេសុ. វិសេសេន ពាឡ្ហោតិ សាធិយោ, សាធិដ្ឋោ.

សព្ពស្ស អប្បសទ្ទស្ស កណ ហោតិ ឥយិដ្ឋេសុ. វិសេសេន អប្បោតិ កណិយោ, កណិដ្ឋោ.

‘‘វិសេសេន យុវា’’តិ អត្ថេ ‘‘កណ’’ឥតិ វត្តតេ.

សព្ពស្ស យុវសទ្ទស្ស កណ ហោតិ ឥយិដ្ឋេសុ. ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ណការស្ស នការោ. កនិយោ, កនិដ្ឋោ.

វន្តុមន្តុវី ឥច្ចេតេសំ បច្ចយានំ លោបោ ហោតិ ឥយិដ្ឋេសុ. សព្ពេ ឥមេ គុណវន្តោ អយមិមេសំ វិសេសេន គុណវាតិ គុណិយោ, គុណិដ្ឋោ, វិសេសេន សតិមាតិ សតិយោ, សតិដ្ឋោ, វិសេសេន មេធាវីតិ មេធិយោ, មេធិដ្ឋោ ឥច្ចាទិ.

‘‘មេធា យស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតី’’តិ វិគ្គហេ –

បឋមាវិភត្យន្តា ‘‘តទស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតិ’’ ឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ វីបច្ចយោ ហោតិ. មេធាមាយា សទ្ទេហិ ចាយំ. មេធាវី, មេធាវិនោ. ឥត្ថិយំ ឦការន្តត្តា ‘‘បតិភិក្ខុរាជីការន្តេហិ ឥនី’’តិ ឥនី, មេធាវិនី, មេធាវិនិយោ. នបុំសកេ មេធាវិ កុលំ. ឯវំ មាយាវី, មាយាវិនី, មាយាវិ ចិត្តំ.

ចគ្គហណេន សោ ឥ លវ អាលាទិប្បច្ចយា ច. យថា – សុមេធា យស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតីតិ សុមេធសោ, រស្សត្តំ. ឯវំ លោមសោ. បិច្ឆំ អស្ស អត្ថិ, តស្មិំ ¶ វា វិជ្ជតីតិ បិច្ឆិលោ. ឯវំ ផេនិលោ, តុណ្ឌិលោ, ជដិលោ. កេសា អស្ស អត្ថីតិ កេសវោ, វាចាលោ ឥច្ចាទិ.

‘‘តបោ អស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតី’’តិ វិគ្គហេ –

តបឥច្ចេវមាទិតោ សីបច្ចយោ ហោតិ ‘‘តទស្សត្ថិ’’ ឥច្ចេតស្មិំ អត្ថេ. សស្ស ទ្វិភាវោ. តបស្សី, តបស្សិនោ, តបស្សិនី, តបស្សិ. ឯវំ តេជស្សី, យសស្សី, មនស្សី, បយស្សី.

‘‘ទណ្ឌោ អស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតី’’តិ វិគ្គហេ –

អាទិសទ្ទោយំ បការត្ថោ, ទណ្ឌឥច្ចេវមាទិតោ អវណ្ណន្តា ឥក ឦ ឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ ‘‘តទស្សត្ថិ’’ ឥច្ចេតស្មិំ អត្ថេ. ទណ្ឌិកោ, ទណ្ឌី, ទណ្ឌិនោ, ទណ្ឌិនី. ឯវំ មាលិកោ, មាលី, មាលិនី, ឆត្តិកោ, ឆត្តី, រូបិកោ, រូបី, កេសិកោ, កេសី, សង្ឃី, ញាណី, ហត្ថី ឥច្ចាទិ.

មធុអាទិតោ រប្បច្ចយោ ហោតិ ‘‘តទស្សត្ថី’’តិ អត្ថេ. មធុ អស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតីតិ មធុរោ គុឡោ, មធុរា សក្ខរា, មធុរំ ខីរំ, កុញ្ជា ហនូ ឯតស្ស សន្តីតិ កុញ្ជរោ, សព្ពស្មិំ ¶ វត្តព្ពេ មុខមស្ស អត្ថីតិ មុខរោ, សុសិ អស្ស អត្ថីតិ សុសិរោ. ឯវំ រុចិរោ, នគរោ.

‘‘គុណោ អស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតី’’តិ វិគ្គហេ –

គុណឥច្ចេវមាទិតោ វន្តុប្បច្ចយោ ហោតិ ‘‘តទស្ស អត្ថី’’តិ អត្ថេ. វិភត្តិលោបេ, នាមព្យបទេសេ ច កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ. គុណវន្តុ សិ, ‘‘សវិភត្តិស្ស, ន្តុស្សា’’តិ អធិកិច្ច ‘‘អា សិម្ហី’’តិ អាត្តំ, គុណវា បុរិសោ, សេសំ ញេយ្យំ. ឯវំ គណវា, កុលវា ឥច្ចាទយោ. ឥត្ថិយំ ‘‘ណវ ណិក ណេយ្យណន្តូហី’’តិ ឦបច្ចយោ, ‘‘វា’’តិ វត្តមានេ ‘‘ន្តុស្ស តមីការេ’’តិ តការោ, គុណវតី, គុណវន្តី ឥច្ចាទិ. នបុំសកេ ‘‘អំ នបុំសកេ’’តិ សវិភត្តិស្ស ន្តុស្ស អមាទេសោ, គុណវំ ឥច្ចាទិ.

‘‘សតិ អស្ស អត្ថិ, តស្មិំ វា វិជ្ជតី’’តិ វិគ្គហេ –

សតិឥច្ចេវមាទីហិ អវណ្ណន្តរហិតេហិ បឋមាវិភត្យន្តេហិ លិង្គេហិ មន្តុប្បច្ចយោ ហោតិ ‘‘តទស្សត្ថី’’តិ អត្ថេ. សេសំ គុណវន្តុសមំ. សតិមា, សតិមតី, សតិមន្តី, សតិមំ. ឯវំ ធិតិមា, គតិមា ឥច្ចាទយោ.

តថា ‘‘អាយុ អស្ស អត្ថីតិ អាយុ មន្តុ’’ឥច្ចត្រ –

៤០៤. អាយុស្សុការាសមន្តុម្ហិ ¶ .

អាយុស្ស ឧការោ អស ហោតិ មន្តុម្ហីតិ អសាទេសោ. អាយស្មា, សេសំ សមំ. គាវោ អស្ស សន្តីតិ គោមា, គោមន្តោ, គោមតី, គោមន្តី, គោមំ កុលំ ឥច្ចាទិ.

‘‘សទ្ធា អស្ស អត្ថី’’តិ វិគ្គហេ –

សទ្ធា បញ្ញាឥច្ចេវមាទិតោ ណប្បច្ចយោ ហោតិ ‘‘តទស្សត្ថិ’’ឥច្ចេតស្មិំ អត្ថេ. សទ្ធោ បុរិសោ, សទ្ធា កញ្ញា, សទ្ធំ កុលំ. ឯវំ បញ្ញោ, អមច្ឆរោ, តថា ពុទ្ធំ, ពុទ្ធិ អស្ស អត្ថីតិ ពុទ្ធោ ឥច្ចាទិ.

‘‘បញ្ចន្នំ បូរណោ’’តិ វិគ្គហេ –

បូរយតិ សង្ខ្យា អនេនាតិ បូរណោ, សង្ខ្យាយ បូរណោ សង្ខ្យាបូរណោ, តស្មិំ សង្ខ្យាបូរណត្ថេ ឆដ្ឋិយន្តតោ មប្បច្ចយោ ហោតិ. បញ្ចមោ, បញ្ចន្នំ បូរណី បញ្ចមី, ‘‘នទាទិតោ វា ឦ’’តិ ឦបច្ចយោ. ‘‘ឥត្ថិយមតោ អាបច្ចយោ’’តិ អាបច្ចយោ, បញ្ចមា វីរិយបារមី, បញ្ចមំ ឈានំ. ឯវំ សត្តមោ, សត្តមី, សត្តមា, សត្តមំ, អដ្ឋមោ, អដ្ឋមី, អដ្ឋមា, អដ្ឋមំ, នវមោ ¶ , នវមី, នវមា, នវមំ, ទសមោ, ទសមី, ទសមា, ទសមំ ឥច្ចាទិ.

ចតុឆឥច្ចេតេហិ ថឋឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ សង្ខ្យាបូរណត្ថេ. ចតុន្នំ បូរណោ ចតុត្ថោ, ទ្វិត្តំ, ចតុត្ថី, ចតុត្ថា, ចតុត្ថំ, ឆន្នំ បូរណោ ឆដ្ឋោ, ឆដ្ឋី, ឆដ្ឋា, ឆដ្ឋំ, ឆដ្ឋោ ឯវ ឆដ្ឋមោ.

ឆស្ស សការាទេសោ ហោតិ វា សង្ខ្យានេ. ឆាហមស្ស ជីវិតំ សាហំ, ឆាហំ វា, សឡាយតនំ.

‘‘ទ្វិន្នំ បូរណោ’’តិ វិគ្គហេ –

ទ្វិតិឥច្ចេតេហិ តិយប្បច្ចយោ ហោតិ សង្ខ្យាបូរណត្ថេ. វិបរិណាមេន ‘‘ទ្វិ តិណ្ណ’’ន្តិ វត្តមានេ –

ទ្វិតិឥច្ចេតេសំ ទុតឥច្ចាទេសា ហោន្តិ តិយប្បច្ចយេ បរេ. ទុតិយោ បុរិសោ, ទុតិយា, ទុតិយំ. ឯវំ តិណ្ណំ បូរណោ តតិយោ, តតិយា, តតិយំ. អបិគ្គហណេន អញ្ញត្ថាបិ ទ្វិសទ្ទស្ស ទុអាទេសោ ហោតិ, ចសទ្ទេន ទិ ច. ទ្វេ រត្តិយោ ទុរត្តំ, ទុវិធំ, ទុវង្គំ, ទិរត្តំ, ទិគុណំ, ទិគុ.

៤១១. តេសមឌ្ឍូបបទេន អឌ្ឍុឌ្ឍទិវឌ្ឍទិយឌ្ឍឌ្ឍតិយា.

តេសំ ចតុត្ថទុតិយតតិយានំ អឌ្ឍូបបទានំ អឌ្ឍូបបទេន សហ អឌ្ឍុឌ្ឍទិវឌ្ឍទិយឌ្ឍអឌ្ឍតិយាទេសា ហោន្តិ.

អឌ្ឍូបបទបាទាន-សាមត្ថា អឌ្ឍបុព្ពកា;

តេសំសទ្ទេន គយ្ហន្តេ, ចតុត្ថទុតិយាទយោ.

អឌ្ឍេន ចតុត្ថោ អឌ្ឍុឌ្ឍោ, អឌ្ឍេន ទុតិយោ ទិវឌ្ឍោ, ទិយឌ្ឍោ, អឌ្ឍេន តតិយោ អឌ្ឍតិយោ.

‘‘ឯកញ្ច ទស ចា’’តិ អត្ថេ ទ្វន្ទសមាសេ, ‘‘ឯកេន អធិកា ទសា’’តិ អត្ថេ តប្បុរិសសមាសេ វា កតេ ‘‘សង្ខ្យានេ’’តិ វត្តមានេ ‘‘ទ្វេកដ្ឋានមាការោ វា’’តិ អាត្តំ. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ.

ទ្វេកដ្ឋានំ ទសេ និច្ចំ, ទ្វិស្សា’នវុតិយា នវា;

ឥតរេស’មសន្តញ្ច, អាត្តំ ទីបេតិ វាសុតិ.

‘‘ឯកាទិតោ ទសរ សង្ខ្យានេ’’តិ រត្តំ.

រាទេសោ វណ្ណមត្តត្តា, វណ្ណមត្តប្បសង្គិបិ;

សិយា ទសស្ស ទស្សេវ, និមិត្តាសន្នភាវតោ.

តតោ ពហុវចនំ យោ, ‘‘បញ្ចាទីនមការោ’’តិ សវិភត្តិស្ស អន្តស្ស អត្តំ. ឯការស, ឯកាទស, លិង្គត្តយេបិ សមានំ.

ឯកាទិតោ បរស្ស ទសស្ស អន្តេ ឦបច្ចយោ ហោតិ វា បូរណត្ថេ.

ទសស្ស បច្ចយាយោគា, លទ្ធមន្តេតិ អត្ថតោ;

តទន្តស្ស សភាវេន, ឥត្ថិយំយេវ សម្ភវោ.

ឯកាទសន្នំ បូរណី ឯកាទសី, អញ្ញត្រ ឯកាទសមោ, ឯកាទសមំ.

ទ្វេ ច ទស ច, ទ្វីហិ វា អធិកា ទសាតិ ‘‘ទ្វិ ទស’’ឥច្ចត្រ ‘‘វា’’តិ វត្តតេ.

‘‘វីសតិ ទសេសុ ពា ទ្វិស្ស តូ’’តិ ពាទេសោ, ទស្ស រាទេសោ. ពារស, អញ្ញត្រ អាត្តំ, ទ្វាទស. ទ្វាទសន្នំ បូរណោ ពារសមោ, ទ្វាទសមោ, ទ្វាទសី.

តយោ ច ទស ច, តីហិ វា អធិកា ទសាតិ តេរស, ‘‘តេសុ វុទ្ធិ លោបា’’ទិនា តិស្ស តេអាទសោ អានវុតិយា, តេរសមោ, តេរសី.

ចត្តារោ ច ទស ច, ចតូហិ វា អធិកា ទសាតិ ចតុទ្ទស ឥច្ចត្រ ‘‘គណនេ ទសស្សា’’តិ ច វត្តមានេ ‘‘ចតូបបទស្ស លោបោ តុត្តរបទាទិ ចស្ស ចុចោបិ នវា’’តិ តុលោបោ, ចុចោ ច. ចុទ្ទស, ចោទ្ទស, ចតុទ្ទស. ចុទ្ទសមោ, ចតុទ្ទសមោ, ចកុទ្ទសី, ចាតុទ្ទសី វា.

បញ្ច ច ទស ច, បញ្ចហិ វា អធិកា ទសាតិ បញ្ចទស, ‘‘តេសុ វុទ្ធិ លោបា’’ទិនា បញ្ចសទ្ទស្ស ទស វីសេសុ បន្នបណ្ណអាទេសាបិ, ‘‘អដ្ឋាទិតោ ចា’’តិ រត្តំ. បន្នរស, បញ្ចទស. បន្នរសមោ, បញ្ចទសមោ, បន្នរសី, បញ្ចទសី.

‘‘ឆ ¶ ច ទស ច, ឆហិ វា អធិកា ទសា’’តិ សមាសេ កតេ ‘‘ឆស្សា’’តិ វត្តមានេ ‘‘ទសេ សោ និច្ចញ្ចា’’តិ សោ, ‘‘សង្ខ្យានំ, វា’’តិ ច វត្តតេ, ‘‘ល ទរាន’’ន្តិ លត្តំ, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ.

ឡោ និច្ចំ សោឡសេ ទស្ស, ចត្តាលីសេ ច តេរសេ;

អញ្ញត្រ ន ច ហោតាយំ, វវត្ថិតវិភាសតោ.

លឡានមវិសេសោ ក្វចិ, សោឡស. តេឡស, ចត្តាលីសំ, ចត្តារីសំ. សោឡសមោ, សោឡសី.

‘‘វា, ទសរ សង្ខ្យានេ’’តិ អធិកិច្ច ‘‘អដ្ឋាទិតោ ចា’’តិ រត្តំ. អដ្ឋារស, អដ្ឋាទស, អាត្តំ. អដ្ឋារសន្នំ បូរណោ អដ្ឋារសមោ, អដ្ឋាទសមោ. ឯវំ សត្តរស, សត្តទស. សត្តរសមោ, សត្តទសមោ.

អដ្ឋាទិតោតិ កិមត្ថំ? ចតុទ្ទស.

ឯកេន ឩនា វីសតីតិ តប្បុរិសោ, ឯកូនវីសតិ. ឯកូនវីសតាទយោ អានវុតិយា ឯកវចនន្តា, ឥត្ថិលិង្គា ច ទដ្ឋព្ពា, តេ ច សង្ខ្យានេ, សង្ខ្យេយ្យេ ច វត្តន្តេ, យទា សង្ខ្យានេ វត្តន្តេ, តទា ភិក្ខូនមេកូនវីសតិ តិដ្ឋតិ, ភោតិ ភិក្ខូនមេកូនវីសតិ តិដ្ឋតុ, ភិក្ខូនមេកូនវីសតិំ បស្ស, ភិក្ខូនមេកូនវីសតិយា កតំ ឥច្ចាទិ.

សង្ខ្យេយ្យេ បន ឯកូនវីសតិ ភិក្ខវោ តិដ្ឋន្តិ, ភោន្តោ ឯកូនវីសតិ ភិក្ខវោ តិដ្ឋថ, ឯកូនវីសតិំ ភិក្ខូ បស្ស, ឯកូនវីសតិយា ភិក្ខូហិ កតំ ឥច្ចាទិ. ឯវំ វីសតាទីសុបិ យោជេតព្ពំ, ឯកូនវីសតិយា បូរណោ ឯកូនវីសតិមោ.

ទស ច ទស ចាតិ អត្ថេ ទ្វន្ទសមាសំ កត្វា ‘‘ទសទសា’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘សរូបានមេកសេស្វសកិ’’ន្តិ ឯកសេសេ កតេ ¶ ទសសទ្ទតោ បឋមាពហុវចនំ យោ. ‘‘ទស យោ’’ឥតីធ –

៤១៣. គណនេ ទសស្ស ទ្វិតិ ចតុ បញ្ច ឆ សត្ត អដ្ឋនវកានំ វីតិ ចត្តារ បញ្ញា ឆ សត្តាស នវា យោសុ យោនញ្ចី សមាសំ ឋិរិ តីតុតិ.

គណនេ ទសស្ស សម្ពន្ធីនំ ទ្វិក តិក ចតុក្ក បញ្ចក ឆក្កសត្តក អដ្ឋក នវកានំ កតេកសេសានំ យថាក្កមំ វីតិ ចត្តារ បញ្ញា ឆ សត្ត អស នវ ឥច្ចាទេសា ហោន្តិ យោសុ បរេសុ, យោនញ្ច ឦសំ អាសំ ឋិ រិតិ ឦតិ ឧតិឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តីតិ ទ្វិទសត្ថវាចកស្ស ទសស្ស វីអាទេសោ ហោតិ, យោវចនស្ស ឦសញ្ច, សរលោបាទិ.

‘‘សង្ខ្យានំ, វា, អន្តេ’’តិ ច វត្តតេ.

តាសំ សង្ខ្យានមន្តេ តិការាគមោ ហោតិ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ.

វិភាសា វីស តិំសាន-មន្តេ ហោតិ តិអាគមោ;

អញ្ញត្ថ ន ច ហោតេវ, វវត្ថិតវិភាសតោ.

‘‘ព្យញ្ជនេ ចា’’តិ និគ្គហីតលោបោ, បុន តទ្ធិតត្តា នាមព្យបទេសេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ. ភិក្ខូនំ វីសតិ, វីសំ វា, វីសតិ ភិក្ខូ, វីសំ វា ឥច្ចាទិ. វីសតិមោ. តថា ឯកវីសតិ កុសលចិត្តានិ, ឯកវីសំ វា. ឯកវីសតិមោ. ពាវីសតិ, ពាវីសំ វា. ពាវីសតិមោ. ទ្វាវីសតិ, ទ្វាវីសំ វា. ទ្វាវីសតិមោ. តេវីសតិ, តេវីសំ វា. តេវីសតិមោ. ចតុវីសតិ, ចតុវីសំ វា. ចតុវីសតិមោ. បណ្ណវីសតិ, បណ្ណវីសំ វា. បណ្ណវីសតិមោ. បញ្ចវីសតិ, បញ្ចវីសំ វា. បញ្ចវីសតិមោ. ឆព្ពីសតិ ¶ , ឆព្ពីសំ វា. ឆព្ពីសតិមោ. សត្តវីសតិ, សត្តវីសំ វា. សត្តវីសតិមោ. អដ្ឋវីសតិ, អដ្ឋវីសំ វា. អដ្ឋវីសតិមោ. ឯកូនតិំសតិ, ឯកូនតិំសំវា. ឯកូនតិំសតិមោ.

ទស ច ទស ច ទស ចាតិ ‘‘ទស ទស ទសា’’តិ វត្តព្ពេ ឯកសេសេ កតេ ‘‘គណនេ ទសស្សា’’តិអាទិនា តិឦសមាទេសា, ‘‘ក្វចា’’ទិនា រស្សត្តំ, និគ្គហីតាគមោ ច, សេសំ វីសតិសមំ. តិំសតិ, តិំសំ, តិំស វស្សានិ, និគ្គហីតលោបោ, តិំសំ, តិំសាយ ឥច្ចាទិ. ឯកតិំសតិ, ឯកតិំសំ វា, ពាត្តិំសំ, ទ្វត្តិំសំ, តេត្តិំសំ ឥច្ចាទិ.

ចតុទសត្ថវាចកស្ស កតេកសេសស្ស ទសស្ស ចត្តារ, យោវចនស្ស ឦសំ, ចត្តាលីសំ, ‘‘ល ទរាន’’ន្តិ រស្ស លត្តំ, តាលីសំ វា. ចត្តាលីសតិមោ. ឯកចត្តាលីសំ, ទ្វាចត្តាលីសំ, ទ្វិចត្តាលីសំ, តេចត្តាលីសំ, តិចត្តាលីសំ ឥច្ចាទិ.

បញ្ចទសត្ថវាចកស្ស ទសស្ស បញ្ញា, យោវចនស្ស អាសញ្ច. បញ្ញាសំ, ‘‘តេសុ វុទ្ធិ លោបា’’ទិនា បណ្ណាទេសោ, បណ្ណាសំ វា. ឯកបញ្ញាសំ, ទ្វេបញ្ញាសំ, ទ្វិបញ្ញាសំ.

ឆទសត្ថវាចកស្ស ទសស្ស ឆ, យោវចនស្ស ឋិអាទេសោ, ‘‘ស ឆស្ស វា’’តិ សការាទេសោ, សដ្ឋិ, ទ្វាសដ្ឋិ, ទ្វេសដ្ឋិ, ទ្វិសដ្ឋិ, តេសដ្ឋិ, តិសដ្ឋិ.

សត្តទសត្ថវាចកស្ស ទសស្ស សត្ត, យោវចនស្ស រិ, តិ ច. សត្តរិ, សត្តតិ, ទ្វាសត្តរិ, ទ្វាសត្តតិ, ទ្វិសត្តរិ, ទិសត្តតិ, តេសត្តតិ, តិសត្តតិ ឥច្ចាទិ.

អដ្ឋទសត្ថវាចកស្ស ទសស្ស អស, យោវចនស្ស ឦតិអាទេសោ ច. អសីតិ, ឯកាសីតិ, ទ្វេអសីតិ, តេអសីតិ, ចតុរាសីតិ, ‘‘ក្វចា’’ទិនា ទីឃោ.

នវទសត្ថវាចកស្ស ¶ ទសស្ស នវ, យោវចនស្ស ឧតិ ច, នវុតិ, ទ្វានវុតិ, ទ្វេនវុតិ, ទ្វិនវុតិ, តេនវុតិ, តិនវុតិ, ចតុនវុតិ, ឆន្នវុតិយា, ឆន្នវុតីនំ បាសណ្ឌានំ.

៤១៥. ទសទសកំ សតំ ទសកានំ សតំ សហស្សញ្ច យោម្ហិ.

គណនេ បរិយាបន្នស្ស ទសទសកត្ថវាចកស្ស ទសសទ្ទស្ស សតំ ហោតិ, សតទសកត្ថវាចកស្ស ទសស្ស សហស្សំ ហោតិ យោម្ហិ. ឥមិនា និបាតនេន យោលោបោ, តទ្ធិតត្តា បុន នាមព្យបទេសេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, និគ្គហីតស្ស លោបោ, ‘‘សិ’’ន្តិ អមាទេសោ, យោជនានំ សតំ, សហស្សំ. សតំ នបុំសកមេកវចនន្តញ្ច, តថា សហស្សំ, វគ្គភេទេ សព្ពត្ថ ពហុវចនម្បិ ភវតិ. ទ្វេ វីសតិយោ. ឯវំ តិំសាទីសុបិ, ទ្វេ សតានិ, ពហូនិ សតានិ, ទ្វេ សហស្សានិ, ពហូនិ សហស្សានិ.

សតស្ស ទ្វិកន្តិ អត្ថេ ឆដ្ឋីតប្បុរិសំ កត្វា ‘‘សតំ ទ្វិក’’ន្តិ វត្តព្ពេ ‘‘ទ្វិកាទីនំ តទុត្តរបទានញ្ច និបច្ចន្តេ’’តិ វុត្តិយំ វចនតោ ឥមិនា និបាតនេន ឧត្តរបទស្ស បុព្ពនិបាតោ, កការលោបោ ច ហោតិ. ទ្វិសតំ. ឯវំ សតស្ស តិកំ តិសតំ, តថា ចតុសតំ, បញ្ចសតំ, ឆសតំ, សត្តសតំ, អដ្ឋសតំ, នវសតំ, ទសសតំ សហស្សំ ហោតិ. អថ វា ទ្វេ សតានិ ទ្វិសតន្តិ ទិគុសមាសោ. ឯវំ តិសតំ, ចតុសតំ ឥច្ចាទិ.

៤១៦. យាវ តទុត្តរិ ទសគុណិតញ្ច.

យាវ តាសំ សង្ខ្យានមុត្តរិ, តាវ ទសគុណិតញ្ច កាតព្ពំ, ឯត្ថ ទការោ សន្ធិជោ. យថា – ទសស្ស គណនស្ស ទសគុណិតំ ¶ សតំ ហោតិ, សតស្ស ទសគុណិតំ សហស្សំ, សហស្សស្ស ទសគុណិតំ ទសសហស្សំ, ឥទំ នហុតន្តិបិ វុច្ចតិ, ទសសហស្សស្ស ទសគុណិតំ សតសហស្សំ, តំ លក្ខន្តិបិ វុច្ចតិ, សតសហស្សស្ស ទសគុណិតំ ទសសតសហស្សំ.

‘‘យទនុបបន្នា និបាតនា សិជ្ឈន្តី’’តិ វត្តតេ.

យាសំ បន សង្ខ្យានំ អនិទ្ទិដ្ឋនាមធេយ្យានំ យានិ រូបានិ, តានិ សកេហិ នាមេហិ និបច្ចន្តេ. សតសហស្សានំ សតំ កោដិ, ឥត្ថិលិង្គា, ឯកវចនន្តា ច, វគ្គភេទេ ពហុវចនញ្ច ភវតិ, កោដិសតសហស្សានំ សតំ បកោដិ, បកោដិសតសហស្សានំ សតំ កោដិប្បកោដិ. ឯវំ នហុតំ, និន្នហុតំ, អក្ខោភិនី, ពិន្ទុ, អព្ពុទំ, និរព្ពុទំ, អហហំ, អពពំ, អដដំ, សោគន្ធិកំ, ឧប្បលំ, កុមុទំ, បុណ្ឌរីកំ, បទុមំ, កថានំ, មហាកថានំ, អសង្ខ្យេយ្យន្តិ.

ឥច្ចេវំ ឋានតោ ឋានំ, សតលក្ខគុណំ មតំ;

កោដិប្បភុតិនំ វីស-សង្ខ្យានញ្ច យថាក្កមំ.

‘‘ទ្វេ បរិមាណានិ ឯតស្សា’’តិ វិគ្គហេ –

ទ្វិឥច្ចេវមាទិតោ គណនតោ កប្បច្ចយោ ហោតិ អនេកត្ថេ. ទ្វិកោ រាសិ ទ្វិកំ. ឯវំ តិកំ, ចតុក្កំ, បញ្ចកំ, ឆក្កំ, សត្តកំ, អដ្ឋកំ, នវកំ, ទសកំ, បណ្ណាសកំ, សតកំ, សហស្សកំ ឥច្ចាទិ.

‘‘ឯកស្មិំ ¶ វារេ ភុញ្ជតិ, ទ្វិវារេ ភុញ្ជតី’’តិ វិគ្គហេ –

៤១៩. ឯកាទិតោ សកិស្ស ក្ខត្តុំ.

ឯកទ្វិតិឥច្ចេវមាទិតោ គណនតោ សកិស្ស ឋានេ វារត្ថេ ក្ខត្តុំបច្ចយោ ហោតិ. ឯកក្ខត្តុំ, ទ្វិក្ខត្តុំ ភុញ្ជតិ, ‘‘សព្ពាសមាវុសោ’’តិអាទិនា សិលោបោ. ឯវំ តិក្ខត្តុំ, ចតុក្ខត្តុំ, បញ្ចក្ខត្តុំ, ឆក្ខត្តុំ, សត្តក្ខត្តុំ, អដ្ឋក្ខត្តុំ, នវក្ខត្តុំ, ទសក្ខត្តុំ, សតក្ខត្តុំ, សហស្សក្ខត្តុំ, ពហុក្ខត្តុំ, កតិក្ខត្តុំ.

‘‘ឯកេន វិភាគេនា’’តិ វិគ្គហេ –

មណ្ឌូកគតិយា សង្ខ្យាគ្គហណមនុវត្តតេ.

វិភាគត្ថេ ឯកាទិសង្ខ្យាតោ ធាបច្ចយោ ហោតិ. ចសទ្ទេន ឯកទ្វិតោ ជ្ឈ ច, សុត្តាទិតោ សោ ច. ឯកធា. ទ្វីហិ វិភាគេហិ ទ្វិធា, ទុធា វា, ទ្វេធា. តីហិ វិភាគេហិ តិធា, តេធា វា, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឥការស្សេការោ. ឯវំ ចតុធា, បញ្ចធា, ឆធា, សត្តធា, អដ្ឋធា, នវធា, ទសធា, សតធា, សហស្សធា, កតិធា, ពហុធា.

ជ្ឈប្បច្ចយេ ឯកធា ករោតីតិ ឯកជ្ឈំ. ឯវំ ទ្វេជ្ឈំ.

សោបច្ចយេ សុត្តេន វិភាគេន សុត្តសោ. ឯវំ ព្យញ្ជនសោ, បទសោ, អត្ថសោ, ពហុសោ, សព្ពាការេន សព្ពសោ ¶ , ឧបាយសោ, ហេតុសោ, ឋានសោ, យោនិសោ.

៤២១. សព្ពនាមេហិ បការវចនេ តុ ថា.

សព្ពនាមេហិ បការវចនត្ថេ ថាបច្ចយោ ហោតិ, តុសទ្ទេន ថត្តាបច្ចយោ ច. សាមញ្ញស្ស ភេទកោ វិសេសោ បការោ, តស្សាភិធានេតិ អត្ថោ, សោ បការោ តថា, តំ បការំ តថា, តេន បការេន តថា, យេន បការេន យថា. ឯវំ សព្ពថា, អញ្ញថា, ឥតរថា, ឧភយថា, ថត្តាបច្ចយេ តេន បការេន តថត្តា. ឯវំ យថត្តា, អញ្ញថត្តា.

កិំឥមឥច្ចេតេហិ ថំបច្ចយោ ហោតិ បការវចនត្ថេ. ‘‘កិស្ស ក វេ ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន កិស្ស កាទេសោ. កថំ, កំ បការំ កថំ, កេន បការេន កថំ, អយំ បការោ ឥត្ថំ, ឥមំ បការំ ឥត្ថំ. អនេន បការេន ឥត្ថំ, ‘‘ឥមស្សិ ថំ ទានិហ តោ ធេសុ ចា’’តិ ឥមសទ្ទស្ស ឥការោ, ទ្វិត្តំ. ឯត្ថ ហិ ក្ខត្តុំ អាទិថំបរិយោសានប្បច្ចយន្តានំ អព្យយតទ្ធិតត្តា នាមព្យបទេសំ កត្វា វិភត្តិម្ហិ កតេ ‘‘សព្ពាសមាវុសោ’’តិអាទិនា វិភត្តិលោបោ, ‘‘ក្វចិ តោ បញ្ចម្យត្ថេ’’តិអាទិនា វុត្តតោអាទិប្បច្ចយន្តា ច ឥធេវ អព្យយតទ្ធិតេ សង្គយ្ហន្តិ.

៤២៣. យទនុបបន្នា ¶ និបាតនា សិជ្ឈន្តិ.

យេ សទ្ទា លក្ខណេន អនុបបន្នា អនិទ្ទិដ្ឋលក្ខណា អក្ខរាទិតោ, នាមោបសគ្គនិបាតតោ វា សមាសតទ្ធិតាទិតោ វា, តេ និបាតនា សិជ្ឈន្តិ.

ឥមស្មា ជ្ជ សិយា កាលេ, សមានាបរតោ ជ្ជុ ច;

ឥមសទ្ទស្ស’ការោ ច, សមានស្ស ច សោ សិយា.

ឥមស្មិំ កាលេ, ឥមស្មិំ ទិវសេ វា អជ្ជ, សមានេ កាលេ សជ្ជុ, អបរស្មិំទិវសេ អបរជ្ជុ. និបាតេហិ ភវត្ថេ តនប្បច្ចយោ. អជ្ជ ភវំ អជ្ជតនំ, អជ្ជ ភវា អជ្ជតនី, ស្វេ ភវំ ស្វាតនំ. ឯវំ បុរាតនំ, ហិយ្យោ ភវំ ហិយ្យត្តនំ, ហិយ្យោ ភវា ហិយ្យត្តនី ឥច្ចាទិ.

សាមញ្ញវុត្តិភាវត្ថា-ព្យយតោ តទ្ធិតំ តិធា;

តត្រាទិ ចតុធាបច្ចា-នេកត្ថស្សត្ថិសង្ខ្យាតោ.

ឥតិ បទរូបសិទ្ធិយំ តទ្ធិតកណ្ឌោ

អថ ¶ អាខ្យាតវិភត្តិយោ ក្រិយាវាចីហិ ធាតូហិ បរា វុច្ចន្តេ.

តត្ថ ក្រិយំ អាចិក្ខតីតិ អាខ្យាតំ, ក្រិយាបទំ. វុត្តញ្ហិ ‘‘កាលការកបុរិសបរិទីបកំ ក្រិយាលក្ខណមាខ្យាតិក’’ន្តិ. តត្ថ កាលោតិ អតីតាទយោ, ការកមិតិ កម្មកត្តុភាវា, បុរិសាតិ បឋមមជ្ឈិមុត្តមា, ក្រិយាតិ គមនបចនាទិកោ ធាត្វត្ថោ, ក្រិយាលក្ខណំ សញ្ញាណំ ឯតស្សាតិ ក្រិយាលក្ខណំ, អតិលិង្គញ្ច.

‘‘យំ តិកាលំ តិបុរិសំ, ក្រិយាវាចិ តិការកំ;

អតិលិង្គំ ទ្វិវចនំ, តទាខ្យាតន្តិ វុច្ចតី’’តិ.

កាលាទិវសេន ធាត្វត្ថំ វិភជន្តីតិ វិភត្តិយោ, ត្យាទយោ, តា បន វត្តមានា បញ្ចមី សត្តមី បរោក្ខាហិយ្យត្តនី អជ្ជតនី ភវិស្សន្តី កាលាតិបត្តិ ចាតិ អដ្ឋវិធា ភវន្តិ.

ក្រិយំ ធារេន្តីតិ ធាតវោ, ភូវាទយោ, ខាទិធាតុប្បច្ចយន្តា ច, តេ បន អត្ថវសា ទ្វិធា ភវន្តិ សកម្មកា, អកម្មកា ចាតិ. តត្រ សកម្មកា យេ ធាតវោកម្មាបេក្ខំ ក្រិយំ វទន្តិ, យថា – កដំ ករោតិ, គាមំ គច្ឆតិ, ឱទនំ បចតីតិអាទយោ, អកម្មកា យេ កម្មនិរបេក្ខំ ក្រិយំ វទន្តិ, យថា – អច្ឆតិ, សេតិ, តិដ្ឋតីតិអាទយោ.

តេ ¶ បន សត្តវិធា ភវន្តិ វិករណប្បច្ចយភេទេន, កថំ? អវិករណា ភូវាទយោ. និគ្គហីតបុព្ពកអវិករណា រុធាទយោ, យវិករណា ទិវាទយោ, ណុណា ឧណាវិករណា ស្វាទយោ, នាប្បណ្ហាវិករណា កិយាទយោ, ឱយិរវិករណា តនាទយោ, សកត្ថេ ណេ ណយន្តា ចុរាទយោតិ.

តត្ថ បឋមំ អវិករណេសុ ភូវាទីសុ ធាតូសុ បឋមភូតា អកម្មកា ភូឥច្ចេតស្មា ធាតុតោ ត្យាទយោ បរា យោជីយន្តេ.

ភូសត្តាយំ, ‘‘ភូ’’ឥច្ចយំ ធាតុ សត្តាយមត្ថេ វត្តតេ, ក្រិយាសាមញ្ញភូតេ ភវនេ វត្តតេតិ អត្ថោ.

ភូឥច្ចេវមាទយោ យេ ក្រិយាវាចិនោ សទ្ទគណា, តេ ធាតុសញ្ញា ហោន្តិ. ភូ អាទិ យេសំ តេ ភូវាទយោ, អថ វា ភូវា អាទី បការា យេសំ តេ ភូវាទយោ.

ភូវាទីសុ វការោយំ, ញេយ្យោ អាគមសន្ធិជោ;

ភូវាប្បការា វា ធាតូ, សកម្មាកម្មកត្ថតោ.

‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិតោ ‘‘ក្វចី’’តិ វត្តតេ.

៤២៥. ធាតុស្សន្តោ លោបោនេកស្សរស្ស.

អនេកស្សរស្ស ធាតុស្ស អន្តោ ក្វចិ លោបោ ហោតិ.

ក្វចិគ្គហណំ ‘‘មហីយតិ សមថោ’’តិអាទីសុ និវត្តនត្ថំ, ឥតិ អនេកស្សរត្តាភាវា ឥធ ធាត្វន្តលោបោ ន ហោតិ.

តតោ ¶ ធាត្វាធិការវិហិតានេកប្បច្ចយប្បសង្គេ ‘‘វត្តិច្ឆានុបុព្ពិកា សទ្ទប្បដិបត្តី’’តិ កត្វា វត្តមានវចនិច្ឆាយំ –

៤២៦. វត្តមានា តិអន្តិ, សិថ, មិម, តេអន្តេ, សេវ្ហេ, ឯម្ហេ.

ត្យាទយោ ទ្វាទស វត្តមានាសញ្ញា ហោន្តីតិ ត្យាទីនំ វត្តមានត្ថវិសយត្តា វត្តមានាសញ្ញា.

ឥតោ បរំ ត្យាទិវិភត្តិវិធានេ សព្ពត្ថ វត្តតេ.

បច្ចុប្បន្នេ កាលេ គម្យមានេ វត្តមានាវិភត្តិ ហោតិ, កាលោតិ ចេត្ថ ក្រិយា, ករណំ ការោ, រការស្ស លការោ, កាលោ.

ក្រិយាយ គម្យមានាយ, វិភត្តីនំ វិធានតោ;

ធាតូហេវ ភវន្តីតិ, សិទ្ធំ ត្យាទិវិភត្តិយោ.

ឥធ បន កាលស្ស អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នាណត្តិបរិកប្បកាលាភិបត្តិវសេន ឆធា ភិន្នត្តា ‘‘បច្ចុប្បន្នេ’’តិ វិសេសេតិ. តំ តំ ការណំ បដិច្ច ឧប្បន្នោ បច្ចុប្បន្នោ, បដិលទ្ធសភាវោ, ន តាវ អតីតោតិ អត្ថោ.

បច្ចុប្បន្នសមីបេបិ, តព្ពោហារូបចារតោ;

វត្តមានា អតីតេបិ, តំកាលវចនិច្ឆយាតិ.

តស្មិំ បច្ចុប្បន្នេ វត្តមានាវិភត្តិំ កត្វា, តស្សា ឋានានិយមេ ‘‘ធាតុលិង្គេហិ បរា បច្ចយា’’តិ បរិភាសតោ ធាតុតោ ¶ បរំ វត្តមានប្បច្ចយេ កត្វា, តេសមនិយមប្បសង្គេសតិ ‘‘វត្តិច្ឆានុបុព្ពិកា សទ្ទប្បដិបត្តី’’តិ បរស្សបទវចនិច្ឆាយំ –

៤២៩. អថ បុព្ពានិ វិភត្តីនំ ឆ បរស្សបទានិ.

អថ តទ្ធិតានន្តរំ វុច្ចមានានំ សព្ពាសំ វត្តមានាទីនំ អដ្ឋវិធានំ វិភត្តីនំ យានិ យានិ បុព្ពកានិ ឆ បទានិ, តានិ តានិ អត្ថតោ អដ្ឋចត្តាលីសមត្តានិ បរស្សបទសញ្ញានិ ហោន្តីតិអាទិម្ហិ ឆន្នំ បរស្សបទសញ្ញា, បរស្សត្ថានិ បទានិ បរស្សបទានិ, តព្ពាហុល្លតោ តព្ពោហារោ.

‘‘ធាតូហិ ណេ ណយ’’ឥច្ចាទិតោ ‘‘ធាតូហី’’តិ វត្តមានេ –

កត្តរិការកេ អភិធេយ្យេ សព្ពធាតូហិ បរស្សបទំ ហោតីតិ បរស្សបទំ កត្វា, តស្សាប្យនិយមប្បសង្គេ វត្តិច្ឆាវសា –

វិបរិណាមេន ‘‘បរស្សបទានំ, អត្តនោបទាន’’ន្តិ ច វត្តតេ.

៤៣១. ទ្វេ ទ្វេ បឋមមជ្ឈិមុត្តមបុរិសា.

តាសំ វិភត្តីនំ បរស្សបទាន’មត្តនោបទានញ្ច ទ្វេ ទ្វេ វចនានិ យថាក្កមំ បឋមមជ្ឈិមុត្តមបុរិសសញ្ញានិ ហោន្តិ. តំ យថា? តិ អន្តិឥតិ បឋមបុរិសា, សិ ថឥតិ មជ្ឈិមបុរិសា, មិ មឥតិ ឧត្តមបុរិសា. អត្តនោបទេសុបិ តេ អន្តេឥតិ បឋមបុរិសា, សេ វ្ហេឥតិ មជ្ឈិមបុរិសា, ឯ ម្ហេឥតិ ឧត្តមបុរិសា. ឯវំ សេសាសុ សត្តសុ វិភត្តីសុបិ យោជេតព្ពន្តិ ¶ . ឯវំ អដ្ឋវិភត្តិវសេន ឆន្នវុតិវិធេ អាខ្យាតបទេ ទ្វត្តិំស ទ្វត្តិំស បឋមមជ្ឈិមឧត្តមបុរិសា ហោន្តីតិ វត្តមានបរស្សបទាទិម្ហិ ទ្វិន្នំ បឋមបុរិសសញ្ញា.

៤៣២. នាមម្ហិ បយុជ្ជមានេបិតុល្យាធិករណេ បឋមោ.

តុម្ហាម្ហសទ្ទវជ្ជិតេ តុល្យាធិករណភូតេ សាធកវាចកេ នាមម្ហិ បយុជ្ជមានេបិ អប្បយុជ្ជមានេបិ ធាតូហិ បឋមបុរិសោ ហោតីតិ បឋមបុរិសំ កត្វា, តស្សាប្យនិយមប្បសង្គេ ក្រិយាសាធកស្ស កត្តុនោ ឯកត្តេ វត្តុមិច្ឆិតេ ‘‘ឯកម្ហិ វត្តព្ពេ ឯកវចន’’ន្តិ វត្តមានបរស្សបទបឋមបុរិសេកវចនំ តិ.

‘‘បរោ, បច្ចយោ, ធាតូ’’តិ ច អធិការោ, ‘‘យថា កត្តរិ ចា’’តិ ឥតោ ‘‘កត្តរី’’តិ វិករណប្បច្ចយវិធានេ សព្ពត្ថ វត្តតេ.

ភូឥច្ចេវមាទិតោ ធាតុគណតោ បរោ អបច្ចយោ ហោតិ កត្តរិ វិហិតេសុ វិភត្តិប្បច្ចយេសុ បរេសុ. សព្ពធាតុកម្ហិយេវាយមិស្សតេ.

‘‘អសំយោគន្តស្ស, វុទ្ធី’’តិ ច វត្តតេ.

ការិតតោ អញ្ញេសុ បច្ចយេសុ អសំយោគន្តានំ ធាតូនំ វុទ្ធិ ហោតិ. ចគ្គហណេន ណុប្បច្ចយស្សាបិ វុទ្ធិ ហោតិ. ឯត្ថ ច ‘‘ឃដាទីនំ វា’’តិ ឥតោ វាសទ្ទោ អនុវត្តេតព្ពោ, សោ ច វវត្ថិតវិភាសត្ថោ. តេន –

ឥវណ្ណុវណ្ណន្តានញ្ច, លហូបន្តាន ធាតុនំ;

ឥវណ្ណុវណ្ណានមេវ, វុទ្ធិ ហោតិ បរស្ស ន.

យុវណ្ណានម្បិ ¶ យ ណុ ណា-នានិដ្ឋាទីសុ វុទ្ធិ ន;

តុទាទិស្សាវិករណេ, ន ឆេត្វាទីសុ វា សិយា.

តស្សាប្យនិយមប្បសង្គេ – ‘‘អយុវណ្ណានញ្ចាយោ វុទ្ធី’’តិ បរិភាសតោ ឩការស្សោការោ វុទ្ធិ.

វិបរិណាមេន ‘‘ធាតូន’’ន្តិ វត្តតេ.

ឱការស្ស ធាត្វន្តស្ស សរេ បរេ អវាទេសោ ហោតិ. ‘‘សរលោបោ មាទេស’’ឥច្ចាទិនា សរលោបាទិម្ហិ កតេ ‘‘នយេ បរំ យុត្តេ’’តិ បរនយនំ កាតព្ពំ.

សោ បុរិសោ សាធុ ភវតិ, សា កញ្ញា សាធុ ភវតិ, តំ ចិត្តំ សាធុ ភវតិ.

កត្តុនោភិហិតត្តាវ, អាខ្យាតេន ន កត្តរិ;

តតិយា បឋមា ហោតិ, លិង្គត្ថំ បនបេក្ខិយ.

សតិបិ ក្រិយាយេកត្តេ កត្តូនំ ពហុត្តា ‘‘ពហុម្ហិ វត្តព្ពេ ពហុវចន’’ន្តិ វត្តមានបរស្សបទបឋមបុរិសពហុវចនំ អន្តិ, បុរេ វិយ អប្បច្ចយវុទ្ធិអវាទេសា, សរលោបាទិ. តេ បុរិសា ភវន្តិ, អប្បយុជ្ជមានេបិ ភវតិ, ភវន្តិ.

‘‘បយុជ្ជមានេបិ, តុល្យាធិករណេ’’តិ ច វត្តតេ.

តុល្យាធិករណភូតេ តុម្ហសទ្ទេ បយុជ្ជមានេបិ អប្បយុជ្ជមានេបិ ធាតូហិ មជ្ឈិមបុរិសោ ហោតីតិ វត្តមានបរស្សបទមជ្ឈិមបុរិសេកវចនំសិ, សេសំ បុរិមសមំ. ត្វំ ភវសិ, តុម្ហេ ភវថ, អប្បយុជ្ជមានេបិ ភវសិ, ភវថ.

តុល្យាធិករណេតិ ¶ កិមត្ថំ? តយា បច្ចតេ ឱទនោ.

តុល្យាធិករណភូតេ អម្ហសទ្ទេ បយុជ្ជមានេបិ អប្បយុជ្ជមានេបិ ធាតូហិ ឧត្តមបុរិសោ ហោតីតិ វត្តមានបរស្សបទឧត្តមបុរិសេកវចនំ មិ, អប្បច្ចយវុទ្ធិអវាទេសា.

អការោ ទីឃមាបជ្ជតេ ហិមិមឥច្ចេតាសុ វិភត្តីសុ. អហំ ភវាមិ, មយំ ភវាម. ភវាមិ, ភវាម.

សព្ពាសំ វត្តមានានំ អដ្ឋវិធានំ វិភត្តីនំ យានិ យានិ បរានិ ឆ បទានិ, តានិ តានិ អត្តនោបទសញ្ញានិ ហោន្តីតិ តេអាទីនំ អត្តនោបទសញ្ញា.

‘‘ធាតូហិ, អត្តនោបទានី’’តិ ច វត្តតេ.

កត្តរិ ច ការកេ អភិធេយ្យេ ធាតូហិ អត្តនោបទានិ ហោន្តិ. ចគ្គហណំ កត្ថចិ និវត្តនត្ថំ, សេសំ បរស្សបទេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ. ភវតេ, ភវន្តេ, ភវសេ, ភវវ្ហេ, ភវេ, ភវាម្ហេ.

បច បាកេ, ធាតុសញ្ញាយំ ធាត្វន្តលោបោ, វុត្តនយេនេវ ត្យាទ្យុប្បត្តិ, ឥវណ្ណុវណ្ណានមភាវា វុទ្ធិអភាវោវេត្ថ វិសេសោ. សោ ទេវទត្តោ ឱទនំ បចតិ, បចន្តិ, បចសិ ¶ , បចថ, បចាមិ, បចាម, សោ ឱទនំ បចតេ, តេ បចន្តេ, ត្វំ បចសេ, តុម្ហេ បចវ្ហេ, អហំ បចេ, មយំ បចាម្ហេ.

បឋមបុរិសាទីនមេកជ្ឈប្បវត្តិប្បសង្គេ បរិភាសមាហ –

៤៤១. សព្ពេសមេកាភិធានេ បរោ បុរិសោ.

សព្ពេសំ បឋមមជ្ឈិមានំ, បឋមុត្តមានំ, មជ្ឈិមុត្តមានំ តិណ្ណំ វា បុរិសានំ ឯកតោភិធានេ កាតព្ពេ បរោ បុរិសោ យោជេតព្ពោ. ឯកកាលានមេវាភិធានេ ចាយំ. សោ ច បចតិ, ត្វញ្ច បចសីតិ បរិយាយប្បសង្គេ តុម្ហេ បចថាតិ ភវតិ. ឯវំ សោ ច បចតិ, អហញ្ច បចាមីតិ មយំ បចាម, តថា ត្វញ្ច បចសិ, អហញ្ច បចាមិ, មយំ បចាម, សោ ច បចតិ, ត្វញ្ច បចសិ, អហញ្ច បចាមិ, មយំ បចាម. ឯវំ សព្ពត្ថ យោជេតព្ពំ.

ឯកាភិធានេតិ កិមត្ថំ? ‘‘សោ ច បចតិ, ត្វញ្ច បចិស្សសិ, អហំ បចិំ’’ ឯត្ថ ភិន្នកាលត្តា ‘‘មយំ បចិម្ហា’’តិ ន ភវតិ.

គមុ សប្ប គតិម្ហិ, បុរេ វិយ ធាតុសញ្ញាយំ ធាត្វន្តលោបោ.

៤៤២. គមិស្សន្តោ ច្ឆោ វា សព្ពាសុ.

គមុឥច្ចេតស្ស ធាតុស្សន្តោ មការោ ច្ឆោ ហោតិ វា សព្ពាសុ វិភត្តីសុ, សព្ពគ្គហណេន មានន្ត យ ការិតប្បច្ចយេសុ ច. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. តេនាយំ –

វិធិំ និច្ចញ្ច វាសទ្ទោ, មាន’ន្តេសុ តុ កត្តរិ;

ទីបេតានិច្ចមញ្ញត្ថ, បរោក្ខាយមសន្តកំ.

អប្បច្ចយបរនយនានិ ¶ , សោ បុរិសោ គាមំ គច្ឆតិ, តេ គច្ឆន្តិ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា គរុបុព្ពរស្សតោ បរស្ស បឋមបុរិសពហុវចនស្ស រេ វា ហោតិ, គច្ឆរេ. ត្វំ គច្ឆសិ, តុម្ហេ គច្ឆថ. អហំ គច្ឆាមិ, មយំ គច្ឆាម.

ច្ឆាទេសាភាវេ ‘‘លោបញ្ចេត្តមការោ’’តិ អប្បច្ចយស្ស ឯការោ. គមេតិ, គមេន្តិ, សរលោបោ. គមេសិ, គមេថ. គមេមិ, គមេម.

អត្តនោបទេបិ សោ គាមំ គច្ឆតេ, គច្ឆន្តេ, គច្ឆរេ. គច្ឆសេ, គច្ឆវ្ហេ. គច្ឆេ, គច្ឆាម្ហេ.

‘‘កុតោ នុ ត្វំ អាគច្ឆសិ, រាជគហតោ អាគច្ឆាមី’’តិអាទីសុ បន បច្ចុប្បន្នសមីបេ វត្តមានវចនំ.

គមុឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សព្ពស្ស ឃម្មាទេសោ ហោតិ វា. ឃម្មតិ, ឃម្មន្តិ ឥច្ចាទិ.

៤៤៤. អត្តនោបទានិ ភាវេ ច កម្មនិ.

ភាវេ ច កម្មនិ ច ការកេ អភិធេយ្យេ អត្តនោបទានិ ហោន្តិ, ចសទ្ទេន កម្មកត្តរិបិ. ភវនំ ភាវោ, សោ ច ការកន្តរេន អសំសដ្ឋោ កេវលោ ភវនលវនាទិកោ ធាត្វត្ថោ. ករីយតីតិ កម្មំ. អកម្មកាបិ ធាតវោ សោបសគ្គា សកម្មកាបិ ភវន្តិ, តស្មា កម្មនិ អនុបុព្ពា ភូធាតុតោ វត្តមានត្តនោបទបឋមបុរិសេកវចនំ តេ.

‘‘ធាតូហិ ¶ ណេ ណយ’’ឥច្ចាទិតោ ‘‘ធាតូហី’’តិ វត្តមានេ –

សព្ពធាតូហិ បរោ ភាវកម្មេសុ យប្បច្ចយោ ហោតិ. អត្តនោបទវិសយេវាយមិស្សតេ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ សុត្តេ អនុវត្តិតវាគ្គហណេន យប្បច្ចយេ វុទ្ធិ ន ភវតិ, អនុភូយតេ សុខំ ទេវទត្តេន.

អាខ្យាតេន អវុត្តត្តា, តតិយា ហោតិ កត្តរិ;

កម្មស្សាភិហិតត្តា ន, ទុតិយា បឋមាវិធ.

អនុភូយន្តេ សម្បត្តិយោ តយា. អនុភូយសេ ត្វំ ទេវទត្តេន, អនុភូយវ្ហេ តុម្ហេ. អហំ អនុភូយេ តយា, មយំ អនុភូយាម្ហេ.

‘‘ក្វចិ ធាតុ’’ឥច្ចាទិតោ ‘‘ក្វចី’’តិ វត្តមានេ –

៤៤៦. អត្តនោបទានិ បរស្សបទត្តំ.

អត្តនោបទានិ ក្វចិ បរស្សបទត្តមាបជ្ជន្តេ, អកត្តរិយេវេតំ. យការស្ស ទ្វិត្តំ, អនុភូយ្យតិ មយា សុខំ, អនុភូយ្យតេ វា, អនុភូយ្យន្តិ. អនុភូយ្យសិ, អនុភូយ្យថ. អនុភូយ្យាមិ, អនុភូយ្យាម. ទ្វិត្តាភាវេ – អនុភូយតិ, អនុភូយន្តិ.

ភាវេ អទព្ពវុត្តិនោ ភាវស្សេកត្តា ឯកវចនមេវ, តញ្ច បឋមបុរិសស្សេវ, ភូយតេ ទេវទត្តេន, ទេវទត្តេន សម្បតិ ភវនន្តិ អត្ថោ.

បចធាតុតោ ¶ កម្មនិ អត្តនោបទេ យប្បច្ចយេ ច កតេ –

វិបរិណាមេន ‘‘យស្សា’’តិ វត្តមានេ –

៤៤៧. តស្ស ចវគ្គយការវការត្តំ សធាត្វន្តស្ស.

តស្ស ភាវកម្មវិសយស្ស យប្បច្ចយស្ស ចវគ្គយការវការត្តំ ហោតិ ធាត្វន្តេន សហ យថាសម្ភវំ. ឯត្ថ ច ‘‘ឥវណ្ណាគមោ វា’’តិ ឥតោ សីហគតិយា វាសទ្ទោ អនុវត្តេតព្ពោ, សោ ច វវត្ថិតវិភាសត្ថោ. តេន –

ចវគ្គោ ច ត វគ្គានំ, ធាត្វន្តានំ យវត្តនំ;

រវានញ្ច សយប្បច្ច-យានំ ហោតិ យថាក្កមន្តិ.

ធាត្វន្តស្ស ចវគ្គាទិត្តា ចការេ កតេ ‘‘បរទ្វេភាវោ ឋានេ’’តិ ចការស្ស ទ្វិត្តំ. បច្ចតេ ឱទនោ ទេវទត្តេន, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា គរុបុព្ពរស្សតោ បរស្ស បឋមបុរិសពហុវចនស្ស ក្វចិ រេ ហោតិ. បច្ចរេ, បច្ចន្តេ. បច្ចសេ, បច្ចវ្ហេ. បច្ចេ, បច្ចាម្ហេ.

បរស្សបទាទេសេ បច្ចតិ, បច្ចន្តិ. បច្ចសិ, បច្ចថ. បច្ចាមិ, បច្ចាម. តថា កម្មកត្តរិ បច្ចតេ ឱទនោ សយមេវ, បច្ចន្តេ. បច្ចតិ, បច្ចន្តិ វា ឥច្ចាទិ.

គមិតោ កម្មនិ អត្តនោបទេ, យប្បច្ចយេ ច កតេ –

‘‘ធាតូហិ, តស្មិំ, យេ’’តិ ច វត្តតេ.

សព្ពេហិ ធាតូហិ តស្មិំ ភាវកម្មវិសយេ យប្បច្ចយេ បរេ ឥវណ្ណាគមោ ហោតិ វាតិ ឦការាគមោ. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. ច្ឆាទេសោ, គច្ឆីយតេ គាមោ ទេវទត្តេន ¶ , គច្ឆីយន្តេ. គច្ឆីយសេ, គច្ឆីយវ្ហេ. គច្ឆីយេ, គច្ឆីយាម្ហេ.

ហេដ្ឋានុត្តេហិ បរស្សេវេទំ, តេន កដបវគ្គយការលសន្តេហេវ ធាតូហិ បរោ យប្បច្ចយោ បុព្ពរូបមាបជ្ជតេ វាតិ មការា បរស្ស យការស្ស មការោ. គម្មតេ, គមីយតេ, គម្មន្តេ, គមីយន្តេ. គម្មសេ, គមីយសេ, គម្មវ្ហេ, គមីយវ្ហេ. គម្មេ, គមីយេ, គម្មាម្ហេ, គមីយាម្ហេ.

បរស្សបទត្តេ – គច្ឆីយ្យតិ, គច្ឆីយ្យន្តិ. គច្ឆីយតិ, គច្ឆីយន្តិ វា. គម្មតិ, គម្មន្តិ. គមីយតិ, គមីយន្តិ. ឥការាគមេ គមិយ្យតិ, គមិយ្យន្តិ. តថា ឃម្មីយតិ, ឃម្មីយន្តិ ឥច្ចាទិ.

៤៥០. បញ្ចមី តុ អន្តុ, ហិ ថ, មិ ម, តំ អន្តំ, ស្សុវ្ហោ, ឯ អាមសេ.

ត្វាទយោ ទ្វាទស បញ្ចមីសញ្ញា ហោន្តិ.

៤៥១. អាណត្យាសិដ្ឋេនុត្តកាលេ បញ្ចមី.

អាណត្យត្ថេ ច អាសីសត្ថេ អនុត្តកាលេ បញ្ចមីវិភត្តិ ហោតិ.

សតិបិ កាលាធិការេ បុន កាលគ្គហណេន វិធិនិមន្តនាជ្ឈេសនានុមតិបត្ថនាបត្តកាលាទីសុ ច បញ្ចមី. អាណាបនមាណត្តិ, អាសីសនមាសិដ្ឋោ, សោ ច ឥដ្ឋស្ស អសម្បត្តស្ស ¶ អត្ថស្ស បត្ថនំ, តស្មិំ អាណត្យាសិដ្ឋេ. អនុ សមីបេ ឧត្តកាលោ អនុត្តកាលោ, បច្ចុប្បន្នកាលោតិ អត្ថោ, ន ឧត្តកាលោតិ វា អនុត្តកាលោ, តស្មិំ អនុត្តកាលេ, កាលមនាមសិត្វា ហោតីតិ អត្ថោ.

តត្ថ អាសីសនត្ថេ ភូធាតុតោ បញ្ចមីបរស្សបទបឋមបុរិសេកវចនំ តុ, អប្បច្ចយវុទ្ធិអវាទេសា. សោ សុខី ភវតុ, តេ សុខិតា ភវន្តុ.

វិបរិណាមេន ‘‘អការតោ’’តិ វត្តតេ.

អការតោ បរោ ហិវិភត្តិ លោបមាបជ្ជតេ វា. ត្វំ សុខី ភវ, ភវាហិ វា, ហិម្ហិ ទីឃោ. តុម្ហេ សុខិតា ភវថ. អហំ សុខី ភវាមិ, មយំ សុខិនោ ភវាម.

អត្តនោបទេ សោ សុខី ភវតំ, តេ សុខិតា ភវន្តំ. ត្វំ សុខី ភវស្សុ, តុម្ហេ សុខិតា ភវវ្ហោ. អហំ សុខី ភវេ, មយំ សុខិតា ភវាមសេ.

កម្មនិ អនុភូយតំ តយា, អនុភូយន្តំ. អនុភូយស្សុ, អនុភូយវ្ហោ. អនុភូយេ, អនុភូយាមសេ. បរស្សបទត្តេ អនុភូយ្យតុ, អនុភូយ្យន្តុ. អនុភូយតុ, អនុភូយន្តុ វា, អនុភូយ្យាហិ ឥច្ចាទិ. ភាវេ ភូយតំ.

អាណត្តិយំ កត្តរិ ទេវទត្តោ ទានិ ឱទនំ បចតុ, បចន្តុ. បច, បចាហិ, បចថ. បចាមិ, បចាម. បចតំ, បចន្តំ. បចស្សុ, បចវ្ហោ. បចេ, បចាមសេ.

កម្មនិ យប្បច្ចយចវគ្គាទិ, បច្ចតំ ឱទនោ ទេវទត្តេន, បច្ចន្តំ. បច្ចស្សុ, បច្ចវ្ហោ. បច្ចេ, បច្ចាមសេ. បរស្សបទត្តេ បច្ចតុ, បច្ចន្តុ. បច្ច, បច្ចាហិ, បច្ចថ. បច្ចាមិ, បច្ចាម.

តថា ¶ សោ គាមំ គច្ឆតុ, គច្ឆន្តុ. គច្ឆ, គច្ឆាហិ, គច្ឆថ. គច្ឆាមិ, គច្ឆាម. គមេតុ, គមេន្តុ. គម, គមាហិ, គមេថ. គមេមិ, គមេម. គច្ឆតំ, គច្ឆន្តំ. គច្ឆស្សុ, គច្ឆវ្ហោ. គច្ឆេ, គច្ឆាមសេ. ឃម្មាទេសេ ឃម្មតុ, ឃម្មន្តុ ឥច្ចាទិ.

កម្មនិ គច្ឆីយតំ, គច្ឆីយតុ, គមីយតំ, គមីយតុ, គម្មតំ, គម្មតុ ឥច្ចាទិ.

វិធិម្ហិ ឥធ បព្ពតោ ហោតុ, អយំ បាសាទោ សុវណ្ណមយោ ហោតូតិអាទិ.

និមន្តនេ អធិវាសេតុ មេ ភន្តេ ភគវា ភោជនំ, ឥធ និសីទតុ ភវំ.

អជ្ឈេសនេ ទេសេតុ ភន្តេ ភគវា ធម្មំ.

អនុមតិយំ បុច្ឆតុ ភវំ បញ្ហំ, បវិសតុ ភវំ, ឯត្ថ និសីទតុ.

បត្ថនា យាចនា, ទទាហិ មេ គាមវរានិ បញ្ច, ឯកំ មេ នយនំ ទេហិ.

បត្តកាលេ សម្បត្តោ តេ កាលោ កដករណេ, កដំ ករោតុ ភវំ ឥច្ចាទិ.

៤៥៣. សត្តមី ឯយ្យ ឯយ្យុំ, ឯយ្យាសិ ឯយ្យាថ, ឯយ្យាមិឯយ្យាម, ឯថ ឯរំ, ឯថោ ឯយ្យាវ្ហោ, ឯយ្យំឯយ្យាម្ហេ.

ឯយ្យាទយោ ទ្វាទស សត្តមីសញ្ញា ហោន្តិ.

៤៥៤. អនុមតិបរិកប្បត្ថេសុ ¶ សត្តមី.

អនុមត្យត្ថេ ច បរិកប្បត្ថេ ច អនុត្តកាលេ សត្តមីវិភត្តិ ហោតិ.

អត្ថគ្គហណេន វិធិនិមន្តនាទីសុ ច សត្តមី. កត្តុមិច្ឆតោ បរស្ស អនុជាននំ អនុមតិ, បរិកប្បនំ បរិកប្បោ, ‘‘យទិ នាម ភវេយ្យា’’តិ សល្លក្ខណំ និរូបនំ, ហេតុក្រិយាយ សម្ភវេ ផលក្រិយាយ សម្ភវបរិកប្បោ ច.

តត្ថ បរិកប្បេ សត្តមីបរស្សបទបឋមបុរិសេកវចនំ ឯយ្យ, អប្បច្ចយវុទ្ធាទិ បុរិមសមំ, ‘‘ក្វចិ ធាតុ វិភត្តី’’តិអាទិនា ឯយ្យ ឯយ្យាសិ ឯយ្យាមិ ឯយ្យំឥច្ចេតេសំ វិកប្បេន ឯការាទេសោ. សោ ទានិ កិំ នុ ខោ ភវេ, យទិ សោ បឋមវយេ បព្ពជេយ្យ, អរហា ភវេយ្យ, សចេ សង្ខារា និច្ចា ភវេយ្យុំ, ន និរុជ្ឈេយ្យុំ. យទិ ត្វំ ភវេយ្យាសិ, តុម្ហេ ភវេយ្យាថ. កថមហំ ទេវោ ភវេយ្យាមិ, កិំ នុ ខោ មយំ ភវេយ្យាម. តថា ភវេថ, ភវេរំ. ភវេថោ, ភវេយ្យាវ្ហោ.

បត្ថនេ តុ អហំ សុខី ភវេ, ពុទ្ធោ ភវេយ្យំ, ភវេយ្យាម្ហេ.

កម្មនិ សុខំ តយា អនុភូយេថ, អនុភូយេរំ. អនុភូយេថោ, អនុភូយេយ្យាវ្ហោ. អនុភូយេ, អនុភូយេយ្យំ, អនុភូយេយ្យាម្ហេ. បរស្សបទត្តេ អនុភូយេយ្យ, អនុភូយេយ្យុំ. អនុភូយេយ្យាសិ ឥច្ចាទិ. ភាវេ ភូយេថ.

វិធិម្ហិ សោ ឱទនំ បចេ, បចេយ្យ, បចេយ្យុំ. ត្វំ បចេ, បចេយ្យាសិ, តុម្ហេ បចេយ្យាថ. អហំ បចេ, បចេយ្យាមិ, មយំ បចេយ្យាម. បចេថ, បចេរំ. បចេថោ, បចេយ្យាវ្ហោ. បចេ, បចេយ្យំ, បចេយ្យាម្ហេ.

កម្មនិ ¶ បច្ចេថ, បច្ចេរំ. បច្ចេថោ, បច្ចេយ្យាវ្ហោ. បច្ចេ, បច្ចេយ្យំ, បច្ចេយ្យាម្ហេ. បរស្សបទត្តេ បច្ចេ, បច្ចេយ្យ, បច្ចេយ្យុំ. បច្ចេយ្យាសិ ឥច្ចាទិ.

អនុមតិយំ សោ គាមំ គច្ឆេ, គច្ឆេយ្យ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឯយ្យុស្ស ឧំ វា, គច្ឆុំ, គច្ឆេយ្យុំ. ត្វំ គច្ឆេ, គច្ឆេយ្យាសិ, គច្ឆេយ្យាថ. គច្ឆេ, គច្ឆេយ្យាមិ, គច្ឆេយ្យាម. គមេ, គមេយ្យ, គមុំ, គមេយ្យុំ. គមេ, គមេយ្យាសិ, គមេយ្យាថ. គមេ, គមេយ្យាមិ, គមេយ្យាម. គច្ឆេថ, គច្ឆេរំ. គច្ឆេថោ, គច្ឆេយ្យាវ្ហោ. គច្ឆេ, គច្ឆេយ្យំ, គច្ឆេយ្យាម្ហេ. គមេថ, គមេរំ ឥច្ចាទិ.

កម្មនិ គច្ឆីយេថ, គមីយេថ, គច្ឆីយេរំ, គមីយេរំ ឥច្ចាទិ. បរស្សបទត្តេ គច្ឆីយេយ្យ, គមីយេយ្យ, គម្មេយ្យ, គម្មេយ្យុំ ឥច្ចាទិ. តថា ឃម្មេ, ឃម្មេយ្យ, ឃម្មេយ្យុំ ឥច្ចាទិ.

បច្ចុប្បន្នាណត្តិបរិកប្បកាលិកវិភត្តិនយោ.

៤៥៥. ហិយ្យត្តនី អាឩ, ឱត្ថ, អំម្ហា, ត្ថត្ថុំ, សេវ្ហំ, ឥំម្ហសេ.

អាអាទយោ ទ្វាទស ហិយ្យត្តនីសញ្ញា ហោន្តិ.

‘‘អប្បច្ចក្ខេ, អតីតេ’’តិ ច វត្តតេ.

៤៥៦. ហិយ្យោបភុតិ បច្ចក្ខេ ហិយ្យត្តនី.

ហិយ្យោបភុតិ អតីតេ កាលេ បច្ចក្ខេ វា អប្បច្ចក្ខេ វា ហិយ្យត្តនីវិភត្តិ ហោតីតិ ហិយ្យត្តនីបរស្សបទបឋមបុរិសេកវចនំ អា.

‘‘ក្វចិ ធាតុ’’ឥច្ចាទិតោ ‘‘ក្វចិ, ធាតូន’’ន្តិ ច វត្តតេ.

៤៥៧. អការាគមោ ¶ ហិយ្យត្តនី អជ្ជតនីកាលាតិបត្តីសុ.

ក្វចិ ធាតូនមាទិម្ហិ អការាគមោ ហោតិ ហិយ្យត្តនីអជ្ជតនីកាលាតិបត្តិឥច្ចេតាសុ តីសុ វិភត្តីសុ. កថមយមការាគមោ ធាត្វាទិម្ហីតិ ចេ?

សតិស្សរេបិ ធាត្វន្តេ, បុនការាគមស្សិធ;

និរត្ថត្តា បយោគានុ រោធា ធាត្វាទិតោ អយំ.

អប្បច្ចយវុទ្ធិអវាទេសសរលោបាទិ វុត្តនយមេវ.

អភវា, អភវូ. អភវោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឱការស្ស អអាទេសោ វា, អភវ, អភវត្ថ. អភវំ, អភវម្ហា. អភវត្ថ, អភវត្ថុំ. អភវសេ, អភវវ្ហំ. អភវិំ, អភវម្ហសេ.

កម្មនិ យប្បច្ចយោ, តយា សុខមន្វភូយត្ថ, អការាគមាភាវេ អនុភូយត្ថ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ត្ថស្ស ថាទេសោ, អន្វភូយថ, អនុភូយថ, អន្វភូយត្ថុំ, អនុភូយត្ថុំ. អន្វភូយសេ, អនុភូយសេ, អន្វភូយវ្ហំ, អនុភូយវ្ហំ. អន្វភូយិំ, អនុភូយិំ, អន្វភូយម្ហសេ, អនុភូយម្ហសេ. បរស្សបទត្តេ អន្វភូយា, អនុភូយា ឥច្ចាទិ. ភាវេ អន្វភូយត្ថ.

តថា សោ ឱទនំ អបចា, បចា, អបចូ, បចូ. អបចោ, បចោ, អបចត្ថ, បចត្ថ. អបចំ, បចំ, អបចម្ហា, បចម្ហា. អបចត្ថ, បចត្ថ, អបចត្ថុ, បចត្ថុំ. អបចសេ, បចសេ, អបចវ្ហំ, បចវ្ហំ. អបចិំ, បចិំ, អបចម្ហសេ, បចម្ហសេ.

កម្មនិ ¶ អបច្ចថ, អបច្ចត្ថ, អបច្ចត្ថុំ. អបច្ចសេ, អបច្ចវ្ហំ. អបច្ចិំ, អបច្ចម្ហសេ. អបច្ចា, អបច្ចូ ឥច្ចាទិ.

តថា អគច្ឆា, អគច្ឆូ. អគច្ឆោ, អគច្ឆ, អគច្ឆត្ថ. អគច្ឆំ, អគច្ឆម្ហា. អគច្ឆត្ថ, អគច្ឆត្ថុំ. អគច្ឆសេ, អគច្ឆវ្ហំ. អគច្ឆិំ, អគច្ឆម្ហសេ. អគមា, អគមូ. អគមោ, អគម, អគមត្ថ. អគមំ, អគមម្ហា. អគមត្ថ, អគមត្ថុំ. អគមសេ, អគមវ្ហំ. អគមិំ, អគមម្ហសេ.

កម្មនិ អគច្ឆីយត្ថ, គច្ឆីយត្ថ, អគមីយត្ថ, គមីយត្ថ, អគច្ឆីយត្ថុំ, គច្ឆីយត្ថុំ, អគមីយត្ថុំ, គមីយត្ថុំ ឥច្ចាទិ. តថា អឃម្មា, អឃម្មូ ឥច្ចាទិ.

៤៥៨. ហិយ្យត្តនី សត្តមី បញ្ចមី វត្តមានា សព្ពធាតុកំ.

ហិយ្យត្តនាទយោ ចតស្សោ វិភត្តិយោ សព្ពធាតុកសញ្ញា ហោន្តីតិ ហិយ្យត្តនាទីនំ សព្ពធាតុកសញ្ញត្តា ‘‘ឥការាគមោ អសព្ពធាតុកម្ហី’’តិ វុត្តោ ឥការាគមោ ន ភវតិ.

៤៥៩. បរោក្ខា អ ឧ, ឯ ត្ថ, អំ ម្ហ, ត្ថ រេ, ថោ វ្ហោ, ឥំម្ហេ.

អអាទយោ ទ្វាទស បរោក្ខាសញ្ញា ហោន្តិ. អក្ខានំ ឥន្ទ្រិយានំ បរំ បរោក្ខា, តទ្ទីបកត្តា អយំ វិភត្តិ បរោក្ខាតិ វុច្ចតិ.

៤៦០. អបច្ចក្ខេ ¶ បរោក្ខាតីតេ.

អបច្ចក្ខេ វត្តុនោ ឥន្ទ្រិយាវិសយភូតេ អតីតេ កាលេ បរោក្ខាវិភត្តិ ហោតិ. អតិក្កម្ម ឥតោតិ អតីតោ, ហុត្វា អតិក្កន្តោតិ អត្ថោ.

ហេដ្ឋា វុត្តនយេន បរោក្ខាបរស្សបទបឋមបុរិសេកវចនំ អ. ‘‘ភូ អ’’ឥតីធ –

វិបរិណាមេន ‘‘ធាតូន’’ន្តិ វត្តតេ.

៤៦១. ក្វចាទិវណ្ណានមេកស្សរានំ ទ្វេភាវោ.

ធាតូនមាទិភូតានំ វណ្ណានមេកស្សរានំ ក្វចិ ទ្វេភាវោ ហោតិ. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ ក្វចិសទ្ទោ, តេន –

ខ ឆ សេសុ បរោក្ខាយំ, ទ្វេភាវោ សព្ពធាតុនំ;

អប្បច្ចយេ ជុហោត្យាទិ-ស្សបិ កិច្ចាទិកេ ក្វចិ.

ទ្វេភូតស្ស ធាតុស្ស យោ បុព្ពោ អវយវោ, សោ អព្ភាសសញ្ញោ ហោតីតិ អព្ភាសសញ្ញា.

អព្ភាសស្ស អន្តស្ស ឥវណ្ណោ ហោតិ វា, អការោ ច. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. តេន –

៤៦៤. ទុតិយចតុត្ថានំ បឋមតតិយា.

អព្ភាសគតានំ ទុតិយចតុត្ថានំ វគ្គព្យញ្ជនានំ យថាក្កមំ បឋមតតិយា ហោន្តីតិ ភការស្ស ពការោ.

៤៦៥. ព្រូភូនមាហភូវា បរោក្ខាយំ.

ព្រូភូឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ អាហភូវឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ បរោក្ខាវិភត្តិយន្តិ ភូសទ្ទស្ស ភូវអាទេសោ, ‘‘សរលោបោ មាទេសប្បច្ចយាទិម្ហី’’តិអាទិនា សរលោបាទិ, សោ កិរ រាជា ពភូវ, តេ កិរ ពភូវុ. ត្វំ កិរ ពភូវេ.

‘‘ធាតូហី’’តិ វត្តតេ, សីហគតិយា ក្វចិគ្គហណញ្ច.

៤៦៦. ឥការាគមោ អសព្ពធាតុកម្ហិ.

សព្ពស្មិំ អសព្ពធាតុកម្ហិ បរេ ក្វចិ ធាតូហិ បរោ ឥការាគមោ ហោតិ.

អសព្ពធាតុកេ ព្យញ្ជ-នាទិម្ហេ វាយមាគមោ;

ក្វចាធិការតោ ព្យញ្ជ-នាទោបិ ក្វចិ នោ សិយា.

ឯត្ថ ច ‘‘ន សព្ពធាតុកំ អសព្ពធាតុក’’មិតិ កត្វា ‘‘ហិយ្យត្តនី សត្តមី បញ្ចមី វត្តមានា សព្ពធាតុក’’ន្តិ ហិយ្យត្តនីអាទីនំ សព្ពធាតុកសញ្ញាយ វុត្តត្តា តទញ្ញា ចតស្សោ វិភត្តិយោ អសព្ពធាតុកន្តិ វុច្ចតិ.

តុម្ហេ ¶ កិរ ពភូវិត្ថ. អហំ កិរ ពភូវំ, មយំ កិរ ពភូវិម្ហ. អត្តនោបទេ សោ ពភូវិត្ថ, ពភូវិរេ. ពភូវិត្ថោ, ពភូវិវ្ហោ. ពភូវិំ, ពភូវិម្ហេ.

កម្មនិ អត្តនោបទេ ឦការាគមយប្បច្ចយិការាគមា, អនុពភូវីយិត្ថ, យប្បច្ចយស្ស អសព្ពធាតុកម្ហិ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា លោបេ កតេ ឥវណ្ណាគមោ ន ភវតិ, តយា កិរ អនុពភូវិត្ថ, អនុពភូវិរេ ឥច្ចាទិ. ភាវេ ពភូវីយិត្ថ, ពភូវិត្ថ វា.

តថា បបច, បបចូ. បបចេ, បបចិត្ថ. បបចំ, បបចិម្ហ. បបចិត្ថ, បបចិរេ. បបចិត្ថោ, បបចិវ្ហោ. បបចិំ, បបចិម្ហេ.

កម្មនិ បបច្ចិត្ថ, បបច្ចិរេ ឥច្ចាទិ. តថា អបច្ច, អបច្ចូ ឥច្ចាទិ.

គមិម្ហិ ‘‘ក្វចាទិវណ្ណាន’’ន្តិអាទិនា ទ្វេភាវោ, ‘‘បុព្ពោព្ភាសោ’’តិ អព្ភាសសញ្ញា.

អព្ភាសេ វត្តមានស្ស កវគ្គស្ស ចវគ្គោ ហោតីតិ វការស្ស ជការោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អនព្ភាសស្ស បឋមបុរិសេកវចនម្ហិ ទីឃោ. សោ គាមំ ជគាម កិរ, ជគម វា, ជគមុ. ជគមេ, ជគមិត្ថ. ជគមំ, ជគមិម្ហ. ជគមិត្ថ, ជគមិរេ. ជគមិត្ថោ, ជគមិវ្ហោ. ជគមិំ, ជគមិម្ហេ.

កម្មនិ ជគមីយិត្ថ, ជគមិត្ថ វា ឥច្ចាទិ.

៤៦៨. អជ្ជតនី ¶ ឦ ឧំ, ឱ ត្ថ, ឥំ ម្ហា, អា ឩ, សេ វ្ហំ, អម្ហេ.

ឦអាទយោ ទ្វាទស អជ្ជតនីសញ្ញា ហោន្តិ. អជ្ជ ភវោ អជ្ជតនោ, តទ្ទីបកត្តា អយំ វិភត្តិ អជ្ជតនីតិ វុច្ចតិ.

‘‘អបច្ចក្ខេ, អតីតេ, បច្ចក្ខេ’’តិ ច វត្តតេ.

សមីបេ សមីបតោ បដ្ឋាយ អជ្ជប្បភុតិ អតីតេ កាលេ បច្ចក្ខេ ច អបច្ចក្ខេ ច អជ្ជតនីវិភត្តិ ហោតីតិ អជ្ជតនីបរស្សបទបឋមបុរិសេកវចនំ ឦ.

បុរេ វិយ អការាគមោ, វុទ្ធាទិ ច, ‘‘ក្វចិ ធាតុវិភត្តី’’តិអាទិនា ឦម្ហាទិវិភត្តីនំ ក្វចិ រស្សត្តំ, ឱអាអវចនានំ ឥត្ថអមាទេសា ច, សរលោបាទិ, សោ អភវិ, អភវី វា, អការាគមាភាវេ ភវិ.

សព្ពេហិ ធាតូហិ ឧំវិភត្តិស្ស ឥំស្វាទេសោ ហោតិ វា.

តេ អភវិំសុ, ភវិំសុ វា, អភវុំ, ភវុំ វា. ត្វំ អភវិ, ភវិ វា, អភវោ, ភវោ វា, តុម្ហេ អភវិត្ថ, ភវិត្ថ វា, ឥការាគមោ. អហំ អភវិំ, ភវិំ វា, មយំ អភវិម្ហ, ភវិម្ហ វា, អភវិម្ហា, ភវិម្ហា វា. សោ អភវិត្ថ, ភវិត្ថ វា, អភវា, ភវា វា, អភវូ, ភវូ វា. អភវិសេ, ភវិសេ វា, អភវិវ្ហំ, ភវិវ្ហំ វា. អភវំ ¶ , ភវំ វា, អភវ, ភវ វា, អភវិម្ហេ, ភវិម្ហេ វា.

កម្មនិ យប្បច្ចយលោបេ វុទ្ធិអវាទេសាទិ, សុខំ តយា អនុភវិត្ថ, អន្វភូយិត្ថ, អនុភូយិត្ថ វា ឥច្ចាទិ. បរស្សបទត្តេ តយា អន្វភូយិ, អនុភូយិ, អន្វភូយី, អនុភូយី វា, អន្វភូយិំសុ, អនុភូយិំសុ, អន្វភូយុំ, អនុភូយុំ. ត្វំ អន្វភូយិ, អនុភូយិ, តុម្ហេ អន្វភូយិត្ថ, អនុភូយិត្ថ. អហំ អន្វភូយិំ, អនុភូយិំ, មយំ អន្វភូយិម្ហ, អនុភូយិម្ហ, អន្វភូយិម្ហា, អនុភូយិម្ហា វា. ភាវេ អភវិត្ថ, អភូយិត្ថ តយា.

សោ អបចិ, បចិ, អបចី, បចី វា, តេ អបចិំសុ, បចិំសុ, អបចុំ, បចុំ. ត្វំ អបចិ, បចិ, អបចោ, បចោ វា, តុម្ហេ អបចិត្ថ, បចិត្ថ. អហំ អបចិំ, បចិំ, មយំ អបចិម្ហ, បចិម្ហ, អបចិម្ហា, បចិម្ហា វា. សោ អបចិត្ថ, បចិត្ថ, អបចា, បចា វា, អបចូ, បចូ. អបចិសេ, អបចិវ្ហំ. អបចំ, បចំ, អបច, បច វា, អបចិម្ហេ, បចិម្ហេ.

កម្មនិ អបច្ចិត្ថ, បច្ចិត្ថ ឥច្ចាទិ. បរស្សបទត្តេ អបច្ចិ, បច្ចិ, អបច្ចី, បច្ចី វា, អបច្ចិំសុ, បច្ចិំសុ, អបច្ចុំ, បច្ចុំ. អបច្ចិ, បច្ចិ, អបច្ចោ, បច្ចោ វា, អបច្ចិត្ថ, បច្ចិត្ថ. អបច្ចិំ, បច្ចិំ, អបច្ចិម្ហ, បច្ចិម្ហ, អបច្ចិម្ហា, បច្ចិម្ហា វា.

សោ គាមំ អគច្ឆី, គច្ឆី, អគច្ឆិ, គច្ឆិ វា, តេ អគច្ឆិំសុ, គច្ឆិំសុ, អគច្ឆុំ, គច្ឆុំ. ត្វំ អគច្ឆិ, គច្ឆិ, អគច្ឆោ, គច្ឆោ វា, តុម្ហេ អគច្ឆិត្ថ, គច្ឆិត្ថ. អហំ អគច្ឆិំ, គច្ឆិំ, មយំ អគច្ឆិម្ហ, គច្ឆិម្ហ, អគច្ឆិម្ហា, គច្ឆិម្ហា វា.

‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អជ្ជតនិម្ហិ គមិស្ស ច្ឆស្ស ក្វចិ ញ្ឆាទេសោ, អគញ្ឆិ, គញ្ឆិ, អគញ្ឆី, គញ្ឆី វា, តេ អគញ្ឆិំសុ ¶ , គញ្ឆិំសុ, អគញ្ឆុំ, គញ្ឆុំ. ត្វំ អគញ្ឆិ, គញ្ឆិ, អគញ្ឆោ, គញ្ឆោ វា, តុម្ហេ អគញ្ឆិត្ថ, គញ្ឆិត្ថ. អហំ អគញ្ឆិំ, គញ្ឆិំ, មយំ អគញ្ឆិម្ហ, គញ្ឆិម្ហ, អគញ្ឆិម្ហា, គញ្ឆិម្ហា វា.

ច្ឆាទេសាភាវេ សោ អគមិ, គមិ, អគមី, គមី វា, ‘‘ករស្ស កាសត្តមជ្ជតនិម្ហី’’តិ ឯត្ថ ភាវនិទ្ទេសេន, ‘‘សត្តមជ្ជតនិម្ហី’’តិ យោគវិភាគេន វា សាគមេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ព្យញ្ជនតោ អាការាគមោ, អគមាសិ, ឧំវចនស្ស ក្វចិ អំស្វាទេសោ, ឧចាគមោ ត្ថម្ហេសុ ក្វចិ, អគមិំសុ, គមិំសុ, អគមំសុ, គមំសុ, អគមុំ, គមុំ, ត្វំ អគមិ, គមិ, អគមោ, គមោ វា, អគមិត្ថ, គមិត្ថ, អគមុត្ថ, គមុត្ថ. អហំ អគមិំ, គមិំ, អគមិម្ហ, គមិម្ហ, អគមុម្ហ, គមុម្ហ, អគមិម្ហា, គមិម្ហា វា.

‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា គមិស្ស អជ្ជតនិម្ហិ គាទេសោ ច, សោ អជ្ឈគា, បរលោបោ, តេ អជ្ឈគុំ. ត្វំ អជ្ឈគោ, តុម្ហេ អជ្ឈគុត្ថ. អហំ អជ្ឈគិំ, មយំ អជ្ឈគុម្ហ.

អត្តនោបទេ សោ អគច្ឆិត្ថ, គច្ឆិត្ថ, អគញ្ឆិត្ថ, គញ្ឆិត្ថ ឥច្ចាទិ. ច្ឆាទេសាភាវេ សោ អគមិត្ថ, គមិត្ថ, អគមា, គមា, តេ អគមូ, គមូ, អជ្ឈគូ, អគូ. ត្វំ អគមិសេ, គមិសេ, អគមិវ្ហំ, គមិវ្ហំ. អហំ អគមំ, គមំ, អគម, គម, អជ្ឈគំ វា, អគមិម្ហេ, គមិម្ហេ.

កម្មេ គាមោ អគច្ឆីយិត្ថ តេន, គច្ឆីយិត្ថ, អគញ្ឆិយិត្ថ, គញ្ឆិយិត្ថ, អគមីយិត្ថ, គមីយិត្ថ, អគមិត្ថ, គមិត្ថ ឥច្ចាទិ. បរស្សបទត្តេ អគច្ឆីយិ, គច្ឆីយិ វា, អគមីយិ, គមីយិ ¶ វា, អគច្ឆីយុំ, អគមីយុំ វា. តថា អឃម្មីយិ, អឃម្មីយិំសុ ឥច្ចាទិ.

‘‘ហិយ្យត្តនី, អជ្ជតនី’’តិ ច វត្តតេ.

យទាមាយោគោ, តទា ហិយ្យត្តនជ្ជតនីវិភត្តិយោ សព្ពកាលេបិ ហោន្តិ, ចសទ្ទេន បញ្ចមី ច. មា ភវតិ, មា ភវា, មា ភវិស្សតីតិ វា អត្ថេ ហិយ្យត្តនជ្ជតនីបញ្ចមី វិភត្តិយោ, សេសំ នេយ្យំ, សោ មា ភវា, មា ភវី, មា តេ ភវន្ត្វន្តរាយា. មា បចា, មា បចី, មា បចតុ. មា គច្ឆា, មា គច្ឆី, មា គច្ឆតុ. មា កញ្ចិ បាបមាគមា, មា អគមិ, មា គមា, មា គមី, មា គមេតុ. ត្វំ មា គច្ឆោ, មា គច្ឆិ, មា គច្ឆាហិ ឥច្ចាទិ.

៤៧២. ភវិស្សន្តី ស្សតិ ស្សន្តិ, ស្សសិ ស្សថ, ស្សាមិស្សាម, ស្សតេ ស្សន្តេ, ស្សសេ ស្សវ្ហេ, ស្សំស្សាម្ហេ.

ស្សត្យាទីនំ ទ្វាទសន្នំ វចនានំ ភវិស្សន្តីសញ្ញា ហោតិ. ភវិស្សតីតិ ភវិស្សន្តោ, តំកាលទីបកត្តា អយំ វិភត្តិ ភវិស្សន្តីតិ វុច្ចតិ.

អនាគតេ កាលេ ភវិស្សន្តីវិភត្តិ ហោតិ.

អតីតេបិ ភវិស្សន្តី, តំកាលវចនិច្ឆយា;

‘‘អនេកជាតិសំសារំ, សន្ធាវិស្ស’’ន្តិអាទិសុ.

ន ¶ អាគតោ អនាគតោ, បច្ចយសាមគ្គិយំ សតិ អាយតិំ ឧប្បជ្ជនារហោតិ អត្ថោ, ឥការាគមោ, វុទ្ធិអវាទេសា, សរលោបាទិ ច.

ភវិស្សតិ, ភវិស្សន្តិ. ភវិស្សសិ, ភវិស្សថ. ភវិស្សាមិ, ភវិស្សាម. ភវិស្សតេ, ភវិស្សន្តេ. ភវិស្សសេ, ភវិស្សវ្ហេ. ភវិស្សំ, ភវិស្សាម្ហេ.

កម្មេ យប្បច្ចយលោបោ, សុខំ តយា អនុភវិស្សតេ, អនុភវិស្សន្តេ. អនុភវិស្សសេ, អនុភវិស្សវ្ហេ. អនុភវិស្សំ, អនុភវិស្សាម្ហេ. បរស្សបទត្តេ អនុភវិស្សតិ ទេវទត្តេន, អនុភវិស្សន្តិ ឥច្ចាទិ. ភាវេ ភវិស្សតេ តេន, យប្បច្ចយលោបាភាវេ អនុភូយិស្សតេ, អនុភូយិស្សន្តេ ឥច្ចាទិ. ភាវេ ភូយិស្សតេ.

តថា បចិស្សតិ, បចិស្សន្តិ. បចិស្សសិ, បចិស្សថ. បចិស្សាមិ, បចិស្សាម. បចិស្សតេ, បចិស្សន្តេ. បចិស្សសេ, បចិស្សវ្ហេ. បចិស្សំ, បចិស្សាម្ហេ.

កម្មេ បច្ចិស្សតេ ឱទនោ ទេវទត្តេន, បច្ចិស្សន្តេ ឥច្ចាទិ. បរស្សបទត្តេ បច្ចិស្សតិ, បច្ចិស្សន្តិ. បច្ចិស្សសិ, បច្ចិស្សថ. បច្ចិស្សាមិ, បច្ចិស្សាម.

គច្ឆិស្សតិ, គច្ឆិស្សន្តិ. គច្ឆិស្សសិ, គច្ឆិស្សថ. គច្ឆិស្សាមិ, គច្ឆិស្សាម. គច្ឆិស្សតេ, គច្ឆិស្សន្តេ. គច្ឆិស្សសេ, គច្ឆិស្សវ្ហេ. គច្ឆិស្សំ, គច្ឆិស្សាម្ហេ. សោ សគ្គំ គមិស្សតិ, គមិស្សន្តិ. គមិស្សសិ, គមិស្សថ. គមិស្សាមិ, គមិស្សាម ឥច្ចាទិ.

កម្មេ គច្ឆីយិស្សតេ, គច្ឆីយិស្សន្តេ. គច្ឆីយិស្សតិ, គច្ឆីយិស្សន្តិ វា, គមីយិស្សតេ, គមីយិស្សន្តេ. គមីយិស្សតិ, គមីយិស្សន្តិ វា ឥច្ចាទិ. យប្បច្ចយលោបេ គមិស្សតេ ¶ , គមិស្សន្តេ. គមិស្សតិ, គមិស្សន្តិ វា. តថា ឃម្មិស្សតិ, ឃម្មិស្សន្តិ ឥច្ចាទិ.

៤៨៤. កាលាតិបត្តិ ស្សា ស្សំសុ, ស្សេ ស្សថ, ស្សំស្សាម្ហា, ស្សថ ស្សិសុ, ស្សសេ ស្សវ្ហេ, ស្សិំស្សាម្ហសេ.

ស្សាទីនំ ទ្វាទសន្នំ កាលាតិបត្តិសញ្ញា ហោតិ. កាលស្ស អតិបតនំ កាលាតិបត្តិ, សា បន វិរុទ្ធបច្ចយូបនិបាតតោ, ការណវេកល្លតោ វា ក្រិយាយ អនភិនិព្ពត្តិ, តទ្ទីបកត្តា អយំ វិភត្តិ កាលាតិបត្តីតិ វុច្ចតិ.

៤៧៥. ក្រិយាតិបន្នេតីតេ កាលាតិបត្តិ.

ក្រិយាតិបន្នមត្តេ អតីតេ កាលេ កាលាតិបត្តិវិភត្តិ ហោតិ. ក្រិយាយ អតិបតនំ ក្រិយាតិបន្នំ, តំ បន សាធកសត្តិវិរហេន ក្រិយាយ អច្ចន្តានុប្បត្តិ. ឯត្ថ ច កិញ្ចាបិ ន ក្រិយា អតីតសទ្ទេន វោហរិតព្ពា, តថាបិ តក្កិរិយុប្បត្តិប្បដិពន្ធករក្រិយាយ កាលភេទេន អតីតវោហារោ លព្ភតេវាតិ ទដ្ឋព្ពំ.

កាលាតិបត្តិបរស្សបទបឋមបុរិសេកវចនំ ស្សា, អការិការាគមា, វុទ្ធិអវាទេសា ច, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ស្សា ស្សាម្ហាវិភត្តីនំ ក្វចិ រស្សត្តំ, ស្សេវចនស្ស ច អត្តំ.

សោ ចេ បឋមវយេ បព្ពជ្ជំ អលភិស្ស, អរហា អភវិស្ស, ភវិស្ស, អភវិស្សា, ភវិស្សាវា, តេ ចេ តំ អលភិស្សំសុ, អរហន្តោ អភវិស្សំសុ, ភវិស្សំសុ. ឯវំ ត្វំ អភវិស្ស, ភវិស្ស, អភវិស្សេ វា, តុម្ហេ អភវិស្សថ, ភវិស្សថ. អហំ អភវិស្សំ, ភវិស្សំ, មយំ ¶ អភវិស្សម្ហ, ភវិស្សម្ហ, អភវិស្សាម្ហា, ភវិស្សាម្ហា វា. សោ អភវិស្សថ, អភវិស្សិសុ. អភវិស្សសេ, អភវិស្សវ្ហេ. អភវិស្សិំ, អភវិស្សាម្ហសេ.

កម្មេ អន្វភវិស្សថ, អន្វភវិស្សិសុ. អន្វភូយិស្សថ វា ឥច្ចាទិ. បរស្សបទត្តេ អន្វភវិស្ស, អន្វភវិស្សំសុ. អន្វភូយិស្ស វា ឥច្ចាទិ. ភាវេ អភវិស្សថ ទេវទត្តេន, អភូយិស្សថ.

តថា សោ ចេ តំ ធនំ អលភិស្ស, ឱទនំ អបចិស្ស, បចិស្ស, អបចិស្សា, បចិស្សា វា, អបចិស្សំសុ, បចិស្សំសុ. អបចិស្ស, បចិស្ស, អបចិស្សេ, បចិស្សេ វា, អបចិស្សថ, បចិស្សថ. អបចិស្សំ, បចិស្សំ, អបចិស្សម្ហ, បចិស្សម្ហ, អបចិស្សាម្ហា, បចិស្សាម្ហា វា. អបចិស្សថ, បចិស្សថ, អបចិស្សិសុ, បចិស្សិសុ. អបចិស្សសេ, បចិស្សសេ, អបចិស្សវ្ហេ, បចិស្សវ្ហេ. អបចិស្សិំ, បចិស្សិំ, អបចិស្សាម្ហសេ, បចិស្សាម្ហសេ.

កម្មេ អបចិស្សថ ឱទនោ ទេវទត្តេន, អបចិស្សិសុ. យប្បច្ចយលោបាភាវេ អបចីយិស្សថ ឥច្ចាទិ. បរស្សបទត្តេ អបច្ចិស្ស តេន, បច្ចិស្ស, អបច្ចិស្សា, បច្ចិស្សា វា, អបច្ចិស្សំសុ, បច្ចិស្សំសុ ឥច្ចាទិ.

សោ អគច្ឆិស្ស, គច្ឆិស្ស, អគច្ឆិស្សា, គច្ឆិស្សាវា, អគច្ឆិស្សំសុ, គច្ឆិស្សំសុ. ត្វំ អគច្ឆិស្ស, គច្ឆិស្ស, អគច្ឆិស្សេ, គច្ឆិស្សេ វា, អគច្ឆិស្សថ, គច្ឆិស្សថ. អគច្ឆិស្សំ, គច្ឆិស្សំ, អគច្ឆិស្សម្ហ, គច្ឆិស្សម្ហ, អគច្ឆិស្សាម្ហា, គច្ឆិស្សាម្ហា វា. អគមិស្ស, គមិស្ស, អគមិស្សា, គមិស្សា វា, អគមិស្សំសុ, គមិស្សំសុ. អគមិស្ស, គមិស្ស, អគមិស្សេ វា, អគមិស្សថ, គមិស្សថ. អគមិស្សំ ¶ , គមិស្សំ, អគមិស្សម្ហ, គមិស្សម្ហ, អគមិស្សាម្ហា, គមិស្សាម្ហា វា. អគច្ឆិស្សថ, គច្ឆិស្សថ វា ឥច្ចាទិ.

កម្មេ អគច្ឆីយិស្សថ, អគមីយិស្សថ, អគច្ឆីយិស្ស, អគមីយិស្សឥច្ចាទិ. តថា អឃម្មិស្សា, អឃម្មិស្សំសុ ឥច្ចាទិ.

បញ្ចមី សត្តមី វត្ត-មានា សម្បតិនាគតេ;

ភវិស្សន្តី បរោក្ខាទី, ចតស្សោតីតកាលិកា.

ឥសុ ឥច្ឆាកន្តីសុ, បុរេ វិយ ធាត្វន្តលោបោ, ត្យាទ្យុប្បត្តិ, អប្បច្ចយោ ច.

ឥសុយមុឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ អន្តោ ច្ឆោ ហោតិ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, ‘‘អន្តោ ច្ឆោ វា’’តិ យោគវិភាគេន អាសស្សបិ. សោ សគ្គំ ឥច្ឆតិ, ឥច្ឆន្តិ. ឥច្ឆសិ, ឥច្ឆថ. ឥច្ឆាមិ, ឥច្ឆាម. ច្ឆាទេសាភាវេ អសំយោគន្តត្តា ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ វុទ្ធិ, ឯសតិ, ឯសន្តិ ឥច្ចាទិ.

កម្មេ អត្តនោបទស្ស យេភុយ្យេន បរស្សបទត្តមេវ បយោជីយតិ, តេន ចេត្ថ អត្តនោបទេ រូបានិ សង្ខិបិស្សាម. សោ ឥច្ឆីយតិ, ឯសីយតិ, ឥស្សតេ, ឥស្សតិ, យការស្ស ¶ បុព្ពរូបត្តំ. តថា ឥច្ឆតុ, ឯសតុ. ឥច្ឆេយ្យ, ឯសេយ្យ. បរោក្ខាហិយ្យត្តនីសុ បន រូបានិ សព្ពត្ថ បយោគមនុគម្ម បយោជេតព្ពានិ, ឥច្ឆិ, ឯសិ. ឥច្ឆិស្សតិ, ឯសិស្សតិ. ឥច្ឆិស្សា, ឯសិស្សា ឥច្ឆាទិ.

យមុ ឧបរមេ, និបុព្ពោ, ច្ឆាទេសោ ច. និយច្ឆតិ, និយច្ឆន្តិ. និយមតិ, និយមន្តិ. សំបុព្ពោ ‘‘សយេ ចា’’តិ ញត្តំ, ទ្វិត្តញ្ច. សញ្ញមតិ, សញ្ញមន្តិ.

កម្មេ និយច្ឆីយតិ, និយមីយតិ, និយម្មតិ, សញ្ញមីយតិ វា. តថា និយច្ឆតុ, សញ្ញមតុ. និយច្ឆេយ្យ, សញ្ញមេយ្យ. និយច្ឆី, សញ្ញមី. និយច្ឆិស្សតិ, សញ្ញមិស្សតិ. និយច្ឆិស្ស, សញ្ញមិស្ស ឥច្ចាទិ.

អាស ឧបវេសនេ, យោគវិភាគេន ច្ឆាទេសោ, រស្សត្តំ. អច្ឆតិ, អច្ឆន្តិ. អច្ឆសិ, អច្ឆថ. អច្ឆាមិ, អច្ឆាម. អញ្ញត្រ ឧបបុព្ពោ ឧបាសតិ, ឧបាសន្តិ. អច្ឆីយតិ, ឧបាសីយតិ. អច្ឆតុ, ឧបាសតុ. អច្ឆេយ្យ, ឧបាសេយ្យ. អច្ឆី, ឧបាសី. អច្ឆិស្សតិ, ឧបាសិស្សតិ. អច្ឆិស្ស, ឧបាសិស្ស ឥច្ចាទិ.

លភ លាភេ, លភតិ, លភន្តិ. លភសិ, លភថ. លភាមិ, លភាម. លភតេ, លភន្តេ. លភសេ, លភវ្ហេ. លភេ, លភាម្ហេ.

កម្មេ យការស្ស បុព្ពរូបត្តេ កតេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា បុរិមភការស្ស ពការោ, លព្ភតេ, លព្ភន្តេ. លព្ភតិ, លព្ភន្តិ. លព្ភតំ, លព្ភតុ. លព្ភេ, លព្ភេយ្យ.

អជ្ជតនិម្ហិ ‘‘វា, អន្តលោបោ’’តិ ច វត្តមានេ –

លភឥច្ចេតស្មា ធាតុតោ បរេសំ ឦឥំនំ វិភត្តីនំ ត្ថ ត្ថំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា, ធាត្វន្តស្ស លោបោ ¶ ច. អលត្ថ, អលភិ, លភិ, អលភិំសុ, លភិំសុ. អលភោ, លភោ, អលភិ, លភិ, អលភិត្ថ, លភិត្ថ. អលត្ថំ, អលភិំ, លភិំ, អលភិម្ហ, លភិម្ហ ឥច្ចាទិ.

ភវិស្សន្តិម្ហិ ‘‘ករស្ស សប្បច្ចយស្ស កាហោ’’តិ ឯត្ថ សប្បច្ចយគ្គហណេន វច មុច ភុជាទិតោ ស្សស្សខាទេសោ, វស ឆិទ លភាទិតោ ឆាទេសោ ច វា ហោតីតិ ស្សស្ស ឆាទេសោ, ‘‘ព្យញ្ជនន្តស្ស ចោ ឆប្បច្ចយេសុ ចា’’តិ ធាត្វន្តស្ស ចការោ, លច្ឆតិ, លច្ឆន្តិ. លច្ឆសិ, លច្ឆថ. លច្ឆាមិ, លច្ឆាម. ឆាទេសាភាវេ លភិស្សតិ, លភិស្សន្តិ. លភិស្សសិ, លភិស្សថ. លភិស្សាមិ, លភិស្សាម ឥច្ចាទិ. អលភិស្ស, អលភិស្សំសុ ឥច្ចាទិ.

វច វិយត្តិយំ វាចាយំ, វចតិ, វចន្តិ. វចសិ, វចថ. វចាមិ, វចាម.

កម្មេ អត្តនោបទេ, យប្បច្ចយេ ច កតេ –

៤៧៨. វច វស វហាទីនមុការោ វស្ស យេ.

វច វស វហឥច្ចេវមាទីនំ ធាតូនំ វការស្ស ឧការោ ហោតិ យប្បច្ចយេ បរេ, អាទិសទ្ទេន វឌ្ឍស្ស ច. ‘‘វស្ស អ វ’’ឥតិ សមាសេន ទុតិយញ្ចេត្ថ វគ្គហណំ ឥច្ឆិតព្ពំ, តេន អការស្សបិ ឧការោ ហោតិ, បុរិមបក្ខេ បរលោបោ. ‘‘តស្ស ចវគ្គ’’ឥច្ចាទិនា សធាត្វន្តស្ស យការស្ស ចការោ, ទ្វិត្តំ. ឧច្ចតេ, ឧច្ចន្តេ. វុច្ចតេ, វុច្ចន្តេ. វុច្ចតិ, វុច្ចន្តិ វា ឥច្ចាទិ. តថា វចតុ, វុច្ចតុ. វចេយ្យ, វុច្ចេយ្យ. អវចា, អវច្ចា, អវចូ, អវច្ចូ. អវច, អវចោ, អវចុត្ថ. អវច, អវចំ, អវចម្ហា. អវចុត្ថ ឥច្ចាទិ.

៤៧៩. វចស្សជ្ជតនិម្ហិ ¶ មការោ ឱ.

វចឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស អការោ ឱត្តមាបជ្ជតេ អជ្ជតនិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ. អវោចិ, អវោចុំ. អវោចោ, អវោចុត្ថ. អវោចិំ, អវោចុម្ហ, ឧការាគមោ. អវោច, រស្សត្តំ, អវោចុ ឥច្ចាទិ. អវុច្ចិត្ថ.

ភវិស្សន្តិម្ហិ សប្បច្ចយគ្គហណេន ស្សស្ស ខាទេសោ, ‘‘ព្យញ្ជនន្តស្សា’’តិ វត្តមានេ ‘‘កោ ខេ ចា’’តិ ធាត្វន្តស្ស កាទេសោ, វក្ខតិ, វក្ខន្តិ. វក្ខសិ, វក្ខថ. វក្ខាមិ, វក្ខាម ឥច្ចាទិ.

កម្មេ ឧត្តំ, បុព្ពរូបត្តញ្ច វុស្សតិ, វុស្សន្តិ ឥច្ចាទិ. វសតុ. វសេយ្យ. អវសិ, វសិ.

ភវិស្សន្តិយំ ស្សស្ស ឆាទេសោ, ធាត្វន្តស្ស ចការោ ច, វច្ឆតិ, វច្ឆន្តិ. វច្ឆសិ, វច្ឆថ. វច្ឆាមិ, វច្ឆាម. វសិស្សតិ, វសិស្សន្តិ. អវសិស្ស, អវសិស្សំសុ.

តថា រុទ អស្សុវិមោចនេ, រោទតិ, រុច្ឆតិ. រោទិស្សតិ ឥច្ចាទិ.

កុស អក្កោសេ, អាបុព្ពោ ទ្វិត្តរស្សត្តានិ, អប្បច្ចយវុទ្ធិយោ ច. អក្កោសតិ. អក្កោសតុ. អក្កោសេយ្យ.

‘‘អន្តលោបោ’’តិ វត្តតេ, មណ្ឌូកគតិយា ‘‘វា’’តិ ច.

កុស ឥច្ចេតស្មា ធាតុតោ ឦវិភត្តិស្ស ច្ឆិអាទេសោ ហោតិ, ធាត្វន្តស្ស លោបោ ច. អក្កោច្ឆិ មំ, អក្កោសិ វា. អក្កោសិស្សតិ. អក្កោសិស្ស ឥច្ចាទិ.

កម្មេ អត្តនោបទេ, យប្បច្ចយេ ច កតេ –

ហការស្ស វិបរិយយោ ហោតិ យប្បច្ចយេ បរេ, យប្បច្ចយស្ស ច លការោ ហោតិ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, តេន ‘‘គយ្ហតី’’តិអាទីសុ លត្តំ ន ហោតិ, និមិត្តភូតស្ស យការស្សេវេតំ លត្តំ, ‘‘វចវស’’ឥច្ចាទិនា ឧត្តំ. វុយ្ហតិ, វុល្ហតិ, វុយ្ហន្តិ. វហតុ, វុយ្ហតុ. វហេយ្យ, វុយ្ហេយ្យ. អវហី, អវុយ្ហិត្ថ, អវហិត្ថ. អវហិស្សតិ, វុយ្ហិស្សតិ. អវហិស្ស, អវុយ្ហិស្ស ឥច្ចាទិ.

៤៨២. ជរមរានំ ជីរជីយ្យមីយ្យា វា.

ជរមរ ឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ ជីរជីយ្យមីយ្យាទេសា ហោន្តិ វា, សរលោបាទិ. ជីរតិ, ជីរន្តិ. ជីយ្យតិ, ជីយ្យន្តិ. ‘‘ក្វចា’’ទិសុត្តេន ឯកយការស្ស ក្វចិ លោបោ ហោតិ. ជីយតិ, ជីយន្តិ.

កម្មេ ជីរីយតិ, ជីរីយន្តិ. ជីយិយ្យតិ, ជីយិយ្យន្តិ. ជីរតុ, ជីយ្យតុ. ជីរេយ្យ, ជីយ្យេយ្យ. អជីរី, ជីរី, ជីយ្យី. ជីរិស្សតិ, ជីយ្យិស្សតិ. អជីរិស្ស, អជីយ្យិស្ស.

មរ បាណចាគេ, មីយ្យាទេសោ, មីយ្យតិ, មីយ្យន្តិ. មីយតិ, មីយន្តិ វា. មរតិ, មរន្តិ ឥច្ចាទិ.

៤៨៣. ទិសស្ស ¶ បស្ស ទិស្ស ទក្ខា វា.

ទិសឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស បស្ស ទិស្ស ទក្ខឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, តេន ទិស្សាទេសោ កម្មនិ សព្ពធាតុកេ ឯវ. បស្សតិ, បស្សន្តិ. ទក្ខតិ, ទក្ខន្តិ.

កម្មនិ យការលោបោ, ទិស្សតេ, ទិស្សន្តេ. ទិស្សតិ, ទិស្សន្តិ. វិបស្សីយតិ, ទក្ខីយតិ. បស្សតុ, ទក្ខតុ, ទិស្សតុ. បស្សេយ្យ, ទក្ខេយ្យ, ទិស្សេយ្យ.

ហិយ្យត្តនិយំ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធាតុឥការស្ស អត្តំ, អទ្ទសា, អទ្ទស. កម្មនិ អទិស្ស.

តថា អបស្សិ, បស្សិ, អបស្សិំសុ, បស្សិំសុ. អបស្សិ, បស្សិ, អបស្សិត្ថ, បស្សិត្ថ. អបស្សិំ, បស្សិំ, អបស្សិម្ហ, បស្សិម្ហ. អទ្ទសិ, ទសិ, អទ្ទសំសុ, ទសំសុ. កម្មនិ អទិស្សំសុ. អទ្ទក្ខិ, អទ្ទក្ខិំសុ.

បស្សិស្សតិ, បស្សិស្សន្តិ. ‘‘ភវិស្សន្តិម្ហិ ស្សស្ស ចា’’តិ យោគវិភាគេន ស្សស្ស លោបោ, ឥការាគមោ ច, ទក្ខិតិ, ទក្ខិន្តិ. លោបាភាវេ ទក្ខិស្សតិ, ទក្ខិស្សន្តិ. អបស្សិស្ស, អទក្ខិស្ស ឥច្ចាទិ.

‘‘សព្ពត្ថា’’តិ វត្តតេ, មណ្ឌូកគតិយា ‘‘ក្វចី’’តិ ច.

សទឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សីទាទេសោ ហោតិ សព្ពត្ថ វិភត្តិប្បច្ចយេសុ ក្វចិ. សេសំ នេយ្យំ. និសីទតិ, និសីទន្តិ. ភាវេ និសជ្ជតេ, ឥធ ក្វចាធិការេន សីទា-ទេសោ ¶ ន ភវតិ. និសីទតុ. និសីទេ. និសីទិ. និសីទិស្សតិ. និសីទិស្ស ឥច្ចាទិ.

យជ ទេវបូជាសង្គតិករណទានេសុ. យជតិ, យជន្តិ.

យជឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស អាទិស្ស យការស្ស ឥការាទេសោ ហោតិ យប្បច្ចយេ បរេ, សរលោបោ. ឥជ្ជតេ មយា ពុទ្ធោ. តថា យជតុ, ឥជ្ជតំ. យជេ, ឥជ្ជេថ. យជិ, ឥជ្ជិត្ថ. យជិស្សតិ, ឥជ្ជិស្សតេ. យជិស្ស, ឥជ្ជិស្សថ ឥច្ចាទិ.

វទ វិយត្តិយំ វាចាយំ, ត្យាទ្យុប្បត្តិ, អប្បច្ចយោ ច.

វទឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សព្ពស្ស វជ្ជាទេសោ ហោតិ វា សព្ពាសុ វិភត្តីសុ. វិភត្យាធិការត្តា ចេត្ថ សព្ពាសូតិ អត្ថតោ សិទ្ធំ.

ភូវាទិតោ បរោ អប្បច្ចយោ ឯត្តមាបជ្ជតេ, លោបញ្ច វា. វិករណការិយវិធិប្បករណតោ ចេត្ថ អការោតិ អប្បច្ចយោ គយ្ហតិ.

ភូវាទិតោ ជុហោត្យាទិ-តោ ច អប្បច្ចយោ បរោ;

លោបមាបជ្ជតេ នាញ្ញោ, វវត្ថិតវិភាសតោតិ.

អប្បច្ចយស្ស ឯការោ, សរលោបាទិ, វជ្ជេតិ, វទេតិ, វទតិ, អន្តិម្ហិ –

៤៨៨. ក្វចិ ¶ ធាតុវិភត្តិប្បច្ចយានំ ទីឃវិបរីតាទេសលោបាគមា ច.

ឥធ ធាត្វាធិការេ អាខ្យាតេ, កិតកេ ច អវិហិតលក្ខណេសុ បយោគេសុ ក្វចិ ធាតូនំ, ត្យាទិវិភត្តីនំ, ធាតុវិហិតប្បច្ចយានញ្ច ទីឃតព្ពិបរីតអាទេសលោបាគមឥច្ចេតានិ ការិយានិ ជិនវចនានុរូបតោ ភវន្តិ. តត្ថ –

នាម្ហិ រស្សោ កិយាទីនំ, សំយោគេ ចញ្ញធាតុនំ;

អាយូនំ វា វិភត្តីនំ, ម្ហា, ស្សាន្តស្ស ច រស្សតា.

គមិតោ ច្ឆស្ស ញ្ឆោ វាស្ស, គមិស្សជ្ជតនិម្ហិ គា;

ឧចាគមោ វា ត្ថម្ហេសុ, ធាតូនំ យម្ហិ ទីឃតា.

ឯយ្យេយ្យាសេយ្យាមេត្តញ្ច, វា ស្សេស្សេត្តញ្ច បាបុណេ;

ឱការា អត្តមិត្តញ្ច, អាត្ថា បប្បោន្តិ វា ត្ថថេ.

តថា ព្រូតោតិ អន្តីនំ, អឧ វាហ ច ធាតុយា;

បរោក្ខាយ វិភត្តិម្ហិ, អនព្ភាសស្ស ទីឃតា.

សំយោគន្តោ អការេត្ថ, វិភត្តិប្បច្ចយាទិ តុ;

លោប មាបជ្ជតេ និច្ច-មេការោការតោ បរោតិ.

ឯការតោ បរស្ស អន្តិអការស្ស លោបោ, វជ្ជេន្តិ, វទេន្តិ, វទន្តិ. វជ្ជេសិ, វទេសិ, វទសិ, វជ្ជេថ, វទេថ, វទថ. វជ្ជេមិ, វជ្ជាមិ, វទេមិ, វទាមិ, វជ្ជេម, វទេម, វជ្ជាម, វទាម.

កម្មនិ វជ្ជីយតិ, វជ្ជីយន្តិ. វជ្ជតិ, វជ្ជន្តិ. វទីយតិ វា. វជ្ជេតុ, វទេតុ, វទតុ. វជ្ជេ, វជ្ជេយ្យ, វទេ, វទេយ្យ, វជ្ជេយ្យុំ, វទេយ្យុំ. វជ្ជេយ្យាសិ, វជ្ជេសិ, វទេយ្យាសិ. អវទិ, វទិ, វទិំសុ. វទិស្សតិ, វទិស្សន្តិ. អវទិស្ស ឥច្ចាទិ.

កមុ ¶ បទវិក្ខេបេ, អប្បច្ចយេ កតេ ‘‘ក្វចាទិវណ្ណានមេកស្សរានំ ទ្វេភាវោ’’តិ ទ្វិត្តំ, កវគ្គស្ស ចវគ្គោ.

អព្ភាសគ្គហណមន្តគ្គហណំ, វាគ្គហណញ្ច វត្តតេ.

អព្ភាសន្តេ និគ្គហីតញ្ចាគមោ ហោតិ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, តេន កមាទីនមេវេតំ. ចង្កមតិ, ចង្កមន្តិ ឥច្ចាទិ. កមតិ, កមន្តិ ឥច្ចាទិ.

ឈេចិន្តាយំ, អប្បច្ចយេ ‘‘ឱ, សរេ, ឯ’’តិ ច អធិកិច្ច ‘‘តេ អាវាយា’’តិ យោគវិភាគេន អការិតេបិ ឯការស្ស អាយាទេសោ, ឈាយតិ, ឈាយន្តិ ឥច្ចាទិ, វិសេសវិធានំ.

តុទ ព្យថនេ, ត្យាទ្យុប្បត្តិ អប្បច្ចយោ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ ឯត្ថានុវត្តិត វាគ្គហណេន តុទាទីនំ វុទ្ធិអភាវោវ វិសេសោ, តុទតិ, តុទន្តិ. តុទសិ, តុទថ. តុទាមិ, តុទាម.

កម្មេ ‘‘តស្ស ចវគ្គ’’ឥច្ចាទិនា សទការស្ស យប្បច្ចយស្ស ជការោ ទ្វិត្តំ, តុជ្ជតេ, តុជ្ជន្តេ. តុជ្ជតិ, តុជ្ជន្តិ, តុជ្ជរេ វា. តថា តុទតុ, តុទន្តុ. តុទេ, តុទេយ្យ, តុទេយ្យុំ. អតុទិ, តុទិំសុ. អតុទិ, អតុទិត្ថ. អតុទិំ, អតុទិម្ហ. អតុជ្ជិត្ថ, អតុជ្ជិ. តុទិស្សតិ. អតុទិស្ស ឥច្ចាទិ.

វិស បវេសនេ បបុព្ពោ, សោ គាមំ បវិសតិ, បវិសន្តិ. បវិសសិ, បវិសថ. បវិសាមិ, បវិសាម.

កម្មេ ¶ បវិសិយ្យតេ, បវិសិយ្យន្តេ. បវិសិយ្យតិ, បវិសិយ្យន្តិ. បវិស្សតេ វា. តថា បវិសតុ, បវិសន្តុ. បវិសេយ្យ. បាវិសិ, បវិសិ, បាវេក្ខិ បថវិំ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អជ្ជតនិម្ហិ វិសស្ស វេក្ខាទេសោ ច. បាវិសិំសុ, បវិសិំសុ.

កម្មេ បាវិសីយិត្ថ, បវិសីយិត្ថ, បាវិសីយិ, បវិសីយិ. បវិសិស្សតិ, បវិសិស្សន្តិ. បវិសីយិស្សតេ, បវិសិស្សតេ. បាវិសិស្ស. បាវិសីយិស្ស ឥច្ចាទិ.

ទិស អតិសជ្ជនេ, ឧទ្ទិសតិ, ឧទ្ទិសន្តិ.

ផុស សម្ផស្សេ, ផុសតិ, ផុសន្តិ ឥច្ចាទិ.

ហូ, ភូ សត្តាយំ, ត្យាទ្យុប្បត្តិ ‘‘ភូវាទិតោ អ’’ឥតិ អប្បច្ចយោ, ‘‘វា’’តិ អធិកិច្ច ‘‘លោបញ្ចេត្តមការោ’’តិ ភូវាទិតោ បរស្ស អប្បច្ចយស្ស លោបោ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ វុទ្ធិ. សោ ហោតិ, តេ ហោន្តិ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា បរសរស្ស លោបោ. ហោសិ, ហោថ. ហោមិ, ហោម. ភាវេ ហូយតេ.

តថា ហោតុ, ហោន្តុ. ហោហិ, អនការបរត្តា ហិលោបោ ន ភវតិ, ហោថ. ហោមិ, ហោម. ភាវេ ហូយតំ.

សត្តមិយំ សរលោបាទិ, ហេយ្យ, ហេយ្យុំ. ហេយ្យាសិ, ហេយ្យាថ. ហេយ្យាមិ, ហេយ្យាម. ហេយ្យំ វា. ភាវេ ហូយេថ.

ហិយ្យត្តនិយំ ¶ អប្បច្ចយលោបេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ហូធាតុស្ស ឩការស្ស ឧវាទេសោ. អហុវា, អហុវុ, អហុវូ. អហុវ, អហុវោ, អហុវត្ថ. អហុវំ, អហុវម្ហ. អហុវត្ថ, អហុវត្ថុំ. អហុវសេ, អហុវវ្ហំ. អហុវិំ, អហុវម្ហសេ. ភាវេ អហូយត្ថ.

អជ្ជតនិម្ហិ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ហូតោ ឦវិភត្តិស្ស លោបោ រស្សត្តំ, សោ អហុ, លោបាភាវេ ‘‘ករស្ស កាសត្តមជ្ជតនិម្ហី’’តិ ឯត្ថ ‘‘សត្តមជ្ជតនិម្ហី’’តិ យោគវិភាគេន សាគមោ, វុទ្ធិ, អហោសិ, អហេសុំ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឱការស្សេការោ. អហវុំ វា. អហោសិ, អហោសិត្ថ. អហោសិំ, អហុំ, បរសរស្ស លោបោ, រស្សត្តញ្ច, អហោសិម្ហ, អហុម្ហ, រស្សត្តំ. ភាវេ អហូយិត្ថ.

‘‘ហិ លោបំ វា’’តិ ឥតោ ‘‘លោបោ, វា’’តិ ច វត្តតេ.

៤៩០. ហោតិស្សរេ’ហោហេ ភវិស្សន្តិម្ហិ ស្សស្ស ច.

ហូឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សរោ ឯហ ឱហ ឯត្តមាបជ្ជតេ ភវិស្សន្តិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ, ស្សស្ស ច លោបោ ហោតិ វា. ឥការាគមោ, សរលោបាទិ.

ហេហិតិ, ហេហិន្តិ. ហេហិសិ, ហេហិថ. ហេហាមិ, ហេហាម. លោបាភាវេ – ហេហិស្សតិ, ហេហិស្សន្តិ. ហេហិស្សសិ, ហេហិស្សថ. ហេហិស្សាមិ, ហេហិស្សាម. ឱហាទេសេ – ហោហិតិ, ហោហិន្តិ. ហោហិសិ, ហោហិថ. ហោហាមិ, ហោហាម. តថា ហោហិស្សតិ, ហោហិស្សន្តិ. ហោហិស្សសិ, ហោហិស្សថ. ហោហិស្សាមិ, ហោហិស្សាម. ឯការាទេសេ – ហេតិ, ហេន្តិ. ហេសិ, ហេថ. ហេមិ ¶ , ហេម. ហេស្សតិ, ហេស្សន្តិ. ហេស្សសិ, ហេស្សថ. ហេស្សាមិ, ហេស្សាម. ភាវេ ហូយិស្សតេ.

កាលាតិបត្តិយំ អហវិស្ស, អហវិស្សំសុ. អហុយិស្សថ ឥច្ចាទិ.

ហូ, ភូ សត្តាយំ, ភូ ឥតីធ អនុបុព្ពោ, ត្យាទ្យុប្បត្តិ អប្បច្ចយស្ស លោបវុទ្ធិយោ, អនុភោតិ, អនុភោន្តិ. អនុភោសិ, អនុភោថ. អនុភោមិ, អនុភោម.

កម្មេ អនុភូយតិ, អនុភូយន្តិ. តថា អនុភោតុ, អនុភោន្តុ. អនុភោហិ, អនុភោថ. អនុភោមិ, អនុភោម. អនុភូយតុ, អនុភូយន្តុ. អនុភវេ, អនុភវេយ្យ. អនុភូយេយ្យ. អនុភោសិ, អនុភវិ. អនុភោស្សតិ, អនុភោស្សន្តិ. អនុភោស្សសិ, អនុភោស្សថ. អនុភោស្សាមិ, អនុភោស្សាម. អនុភវិស្សតិ វា. អនុភោស្ស, អនុភវិស្ស វា ឥច្ចាទិ.

សី សយេ អប្បច្ចយលោបោ, វុទ្ធិ ច, សេតិ, សេន្តិ. សេសិ, សេថ. សេមិ, សេម. សេតេ, សេន្តេ ឥច្ចាទិ.

‘‘សរេ’’តិ វត្តតេ, ធាតុគ្គហណញ្ច.

ឯការស្ស ធាត្វន្តស្ស សរេ បរេ អយាទេសោ ហោតិ, សរលោបាទិ. សយតិ, សយន្តិ. សយសិ, សយថ. សយាមិ, សយាម.

កម្មេ ¶ អតិបុព្ពោ, ‘‘ក្វចិ ធាត្វា’’ទិនា យម្ហិ រស្សសរស្ស ធាត្វន្តស្ស ទីឃោ, អតិសីយតេ, អតិសីយន្តេ. អតិសីយតិ, អតិសីយន្តិ. ភាវេ សីយតេ.

តថា សេតុ, សេន្តុ. សេហិ, សេថ. សេមិ, សេម. សយតុ, សយន្តុ. សយ, សយាហិ, សយថ. សយាមិ, សយាម. សយតំ, សយន្តំ. សយស្សុ, សយវ្ហោ. សយេ, សយាមសេ. អតិសីយតំ, អតិសីយន្តំ. អតិសីយតុ, អតិសីយន្តុ. ភាវេ សីយតំ.

សយេ, សយេយ្យ, សយេយ្យុំ. អតិសីយេយ្យ. ភាវេ សីយេថ.

អសយិ, សយិ, អសយិំសុ, សយិំសុ, អសយុំ. សាគមេ អតិសេសិ, អតិសេសុំ. កម្មេ អច្ចសីយិត្ថ, អច្ចសីយិ, អតិសីយិ. ភាវេ សីយិត្ថ.

សយិស្សតិ, សយិស្សន្តិ. ឥការាគមាភាវេ សេស្សតិ, សេស្សន្តិ. កម្មេ អតិសីយិស្សថ, អតិសីយិស្សតិ. ភាវេ សីយិស្សតេ.

អសយិស្សា, អសយិស្សំសុ. កម្មេ អច្ចសីយិស្សថ ឥច្ចាទិ.

នី បាបុណនេ, ទ្វិកម្មកោយំ, អជំ គាមំ នេតិ, នេន្តិ. នេសិ, នេថ. នេមិ, នេម. លោបាភាវេ នយតិ, នយន្តិ ឥច្ចាទិ. កម្មេ នីយតេ គាមំ អជោ ទេវទត្តេន, នីយរេ, នីយន្តេ. នីយតិ, នីយន្តិ.

តថា នេតុ, នយតុ. នីយតំ, នីយន្តំ. នយេ, នយេយ្យ. នីយេថ, នីយេយ្យ. អនយិ, នយិ, អនយិំសុ, នយិំសុ. វិនេសិ, វិនេសុំ. អនីយិត្ថ, នីយិត្ថ. នយិស្សតិ ¶ , នេស្សតិ. នយិស្សតេ, នីយិស្សតេ, នីយិស្សតិ. អនយិស្ស, អនីយិស្ស ឥច្ចាទិ.

ឋា គតិនិវត្តិម្ហិ, ‘‘វា’’តិ វត្តតេ.

ឋាឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស តិដ្ឋាទេសោ ហោតិ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, អប្បច្ចយលោបោ. តិដ្ឋតិ, តិដ្ឋន្តិ. ឋាតិ, ឋន្តិ. លោបាភាវេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឋាតោ ហការាគមោ ច រស្សត្តំ, សំបុព្ពោ សណ្ឋហតិ, សណ្ឋហន្តិ. ឯត្តេ អធិដ្ឋេតិ, អធិដ្ឋេន្តិ.

៤៩៣. យម្ហិ ទាធា មា ឋា ហា បា មហ មថាទីនមី.

ភាវកម្មវិសយេ យម្ហិ បច្ចយេ បរេ ទា ធា មា ឋា ហាបា មហ មថ ឥច្ចេវមាទីនំ ធាតូនំ អន្តោ ឦការមាបជ្ជតេ, និច្ចត្ថោយមារម្ភោ. ឧបដ្ឋីយតិ, ឧបដ្ឋីយន្តិ. ហការាគមេ រស្សត្តំ, ឦការាគមោ ច, បតិដ្ឋហីយតិ, បតិដ្ឋហីយន្តិ. ភាវេ ឋីយតេ.

តថា តិដ្ឋតុ, តិដ្ឋន្តុ. ឋាតុ, ឋន្តុ. សណ្ឋហតុ, សណ្ឋហន្តុ. តិដ្ឋេ, តិដ្ឋេយ្យ. សណ្ឋេ, សណ្ឋេយ្យ, សណ្ឋេយ្យុំ. សណ្ឋហេ, សណ្ឋហេយ្យុំ. អដ្ឋាសិ, អដ្ឋំសុ. សណ្ឋហិ, សណ្ឋហិំសុ. បកិដ្ឋិស្សតិ, បតិដ្ឋិស្សន្តិ. ឋស្សតិ, ឋស្សន្តិ. បតិដ្ឋហិស្សតិ, បតិដ្ឋហិស្សន្តិ. បតិដ្ឋិស្ស, បតិដ្ឋិស្សំសុ. បតិដ្ឋហិស្ស, បតិដ្ឋហិស្សំសុ ឥច្ចាទិ.

បាឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស បិពាទេសោ ហោតិ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ.

បិពតិ. បិពតុ. បិពេយ្យ. ‘‘ក្វចិ ធាត្វា’’ទិនា ពការស្ស វការោ, បិវតិ, បិវន្តិ. បាតិ, បាន្តិ, បន្តិ វា. បីយតេ, បីយន្តេ. បីយតិ, បីយន្តិ. បិវតុ. បិវេយ្យ. អបាយិ, បិវិ. បិវិស្សតិ. អបិវិស្ស ឥច្ចាទិ.

អស ភុវិ, វិភត្តុប្បត្តិ, អប្បច្ចយលោបោ, អស ឥតីធ –

‘‘អសស្មា, អន្តលោបោ’’តិ ច វត្តតេ.

អសឥច្ចេតស្មា ធាតុម្ហា បរស្ស តិស្ស វិភត្តិស្ស ត្ថិត្តំ ហោតិ, ធាត្វន្តស្ស លោបោ ច. អត្ថិ.

សព្ពត្ថ វិភត្តិប្បច្ចយេសុ ច អសឥច្ចេតាយ ធាតុយា អាទិស្ស លោបោ ហោតិ វា, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. សន្តិ.

‘‘អសស្មា, អន្តលោបោ’’តិ ច អធិការោ.

អសធាតុស្ស អន្តលោបោ ហោតិ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ ច. ត្វំ អសិ.

អសឥច្ចេតាយ ធាតុយា បរស្ស ថស្ស វិភត្តិស្ស ត្ថត្តំ ហោតិ, ធាត្វន្តស្ស លោបោ ច. តុម្ហេ អត្ថ.

៤៩៩. អសស្មា មិមានំ ម្ហិម្ហាន្តលោបោ ច.

អសឥច្ចេតាយ ធាតុយា បរាសំ មិ មឥច្ចេតាសំ វិភត្តីនំ ម្ហិម្ហឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា, ធាត្វន្តស្ស លោបោ ច. អម្ហិ, អម្ហ. អស្មិ, អស្ម.

អសឥច្ចេតាយ ធាតុយា បរស្ស តុស្ស វិភត្តិស្ស ត្ថុត្តំ ហោតិ, ធាត្វន្តស្ស លោបោ ច. អត្ថុ. អសស្សាទិលោបោ ច, សន្តុ. អាហិ, អត្ថ. អស្មិ, អស្ម.

សត្តមិយំ អសស្សាទិលោបោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អសតោ ឯយ្យឯយ្យុំ វិភត្តីនំ ឥយាឥយុញ្ច ហោន្តិ. សិយា, សិយុំ.

លោបាភាវេ ‘‘ក្វចិ ធាត្វា’’ទិនា អសតោ ឯយ្យាទីនំ សធាត្វន្តានំ ស្ស ស្សុ ស្ស ស្សថ ស្សំ ស្សាមអាទេសា ហោន្តិ.

ឯវមស្ស វចនីយោ, អស្សុ. អស្ស, អស្សថ. អស្សំ, អស្សាម.

អជ្ជតនិយំ អការាគមោ, ទីឃោ ច, អាសិ, អាសិំសុ, អាសុំ. អាសិ, អាសិត្ថ. អាសិំ, អាសិម្ហ.

អសស្សេវ ធាតុស្ស ភូអាទេសោ ហោតិ វា អសព្ពធាតុកេ. ភវិស្សតិ, ភវិស្សន្តិ. អភវិស្ស, អភវិស្សំសុ.

ព្រូ វិយត្តិយំ វាចាយំ, ត្យាទ្យុប្បត្តិ, អប្បច្ចយលោបោ ច.

ព្រូឥច្ចេតាយ ធាតុយា បរោ ឦការាគមោ ហោតិ តិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ ក្វចិ, វុទ្ធិអវាទេសា, សរលោបាទិ. ព្រវីតិ, ព្រូតិ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ សុត្តានុវត្តិតវាគ្គហណេន ព្រូធាតុស្ស ព្យញ្ជនេ វុទ្ធិ ន ហោតិ, ពហុវចនេ ‘‘ឈលានមិយុវា សរេ វា’’តិ ឩការស្ស សរេ ឧវាទេសោ, ព្រុវន្តិ. ‘‘ក្វចិ ធាត្វា’’ទិនា ព្រូតោ តិអន្តីនំ វា អ ឧ អាទេសា ព្រូស្ស អាហាទេសោ ច.

អាហ, អាហុ. ព្រូសិ, ព្រូថ. ព្រូមិ, ព្រូម. ព្រូតេ, ព្រុវន្តេ. ព្រូសេ, ព្រុវវ្ហេ. ព្រុវេ, ព្រូម្ហេ. ព្រូតុ, ព្រុវន្តុ. ព្រូហិ, ព្រូថ. ព្រូមិ, ព្រូម. ព្រូតំ, ព្រុវន្តំ. ព្រុវេ, ព្រុវេយ្យ, ព្រុវេយ្យុំ. ព្រុវេយ្យាសិ, ព្រុវេយ្យាថ. ព្រុវេយ្យាមិ, ព្រុវេយ្យាម. ព្រុវេថ, ព្រុវេរំ. អព្រុវា, អព្រុវូ.

បរោក្ខាយំ ¶ ‘‘ព្រូភូនមាហភូវា បរោក្ខាយ’’ន្តិ ព្រូធាតុស្ស អាហអាទេសោ, សរលោបាទិ, សុបិនេ កិរ មាហ, តេនាហុ បោរាណា, អាហំសុ វា ឥច្ចាទិ.

អជ្ជតនិយំ អព្រវិ, អព្រុវិ, អព្រវុំ. ព្រវិស្សតិ. អព្រវិស្ស ឥច្ចាទិ.

ហន ហិំសាគតីសុ, តិម្ហិ ក្វចិ អប្បច្ចយលោបោ, ហន្តិ, ហនតិ, ហនន្តិ. ហនសិ, ហនថ. ហនាមិ, ហនាម.

កម្មេ ‘‘តស្ស ចវគ្គ’’ឥច្ចាទិនា ញត្តំ, ទ្វិត្តញ្ច, ហញ្ញតេ, ហញ្ញន្តេ, ហញ្ញរេ. ហញ្ញតិ, ហញ្ញន្តិ. ហនតុ, ហនន្តុ. ហនេយ្យ.

ហនឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស វធាទេសោ ហោតិ វា សព្ពត្ថ វិភត្តិប្បច្ចយេសុ, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. វធេតិ. វធីយតិ. វធេតុ. វធីយតុ. វធេយ្យ. អវធិ, អវធិំសុ. អហនិ, អហនិំសុ. វធិស្សតិ, ហនិស្សតិ. ខាទេសេ បដិហង្ខាមិ, បដិហនិស្សាមិ. អវធិស្ស, អហនិស្ស ឥច្ចាទិ.

ហុ ទានាទនហព្យប្បទានេសុ, ត្យាទ្យុប្បត្តិ, អប្បច្ចយោ ច, ‘‘ក្វចាទិវណ្ណានមេកស្សរានំ ទ្វេភាវោ’’តិ ទ្វិត្តំ, ‘‘បុព្ពោព្ភាសោ’’តិ អព្ភាសសញ្ញា.

ហការស្ស អព្ភាសេ វត្តមានស្ស ជោ ហោតិ. ‘‘លោបញ្ចេត្ត មការោ’’តិ អប្បច្ចយលោបោ, វុទ្ធិ. ជុហោតិ.

លោបាភាវេ ‘‘ឈលានំ, សរេ’’តិ ច វត្តមានេ –

ឈលសញ្ញានំ ឥវណ្ណុវណ្ណានំ យការវការាទេសា ហោន្តិ សរេ បរេតិ អបទន្តស្ស ឧការស្ស វការោ.

ជុហ្វតិ, ជុហោតិ, ជុហ្វន្តិ, ជុហោន្តិ. ជុហ្វសិ, ជុហោសិ, ជុហ្វថ, ជុហោថ. ជុហ្វាមិ, ជុហោមិ, ជុហ្វាម, ជុហោម.

កម្មេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ទីឃោ, ហូយតេ, ហូយន្តេ. ហូយតិ, ហូយន្តិ.

តថា ជុហោតុ, ជុហោន្តុ, ជុហ្វន្តុ វា. ជុហេ, ជុហេយ្យ, ជុហេយ្យុំ. អជុហវិ, អជុហវុំ. អជុហោសិ, អជុហោសុំ. អហូយិត្ថ អគ្គិ. ជុហិស្សតិ, ជុហិស្សន្តិ. ជុហោស្សតិ, ជុហោស្សន្តិ វា. អជុហិស្ស, អជុហិស្សំសុ ឥច្ចាទិ.

ហា ចាគេ, បុរេ វិយ ទ្វេភាវជាទេស អប្បច្ចយលោបា.

អព្ភាសេ វត្តមានស្ស សរស្ស រស្សោ ហោតិ.

ជហាតិ, ជហន្តិ. ជហាសិ, ជហាថ. ជហាមិ, ជហាម.

កម្មេ ¶ ‘‘យម្ហិ ទាធាមាឋាហាបាមហមថាទីនមី’’តិ ធាត្វន្តស្ស ឦការោ. ហីយតេ, ហីយន្តេ, ហីយរេ. ហីយតិ, ហីយន្តិ.

តថា ជហាតុ, ជហន្តុ. ជហេ, ជហេយ្យ, ជហេយ្យុំ. ហីយេថ, ហីយេយ្យ. អជហាសិ, អជហិំសុ, អជហាសុំ. បជហិ, បជហិំសុ, បជហំសុ, បជហុំ. កម្មេ បជហីយិត្ថ, បជហីយិ. បជហិស្សតិ, បជហិស្សន្តិ. ហីយិស្សតិ, ហីយិស្សន្តិ. បជហិស្ស, បជហិស្សំសុ ឥច្ចាទិ.

ទា ទានេ, ត្យាទ្យុប្បត្តិ, ទ្វេភាវរស្សត្តានិ, អប្បច្ចយស្ស លោបោ, ទទាតិ, ទទន្តិ. ទទាសិ, ទទាថ. ទទាមិ, ទទាម.

ទ្វិត្តាភាវេ មណ្ឌូកគតិយា ‘‘វា’’តិ វត្តតេ.

ទាឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សព្ពស្ស ទជ្ជាទេសោ ហោតិ វា, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, អប្បច្ចយលោបោ. ទជ្ជតិ, ទជ្ជន្តិ. ទជ្ជសិ, ទជ្ជថ. ទជ្ជាមិ, ទជ្ជាម. ទជ្ជាទេសាភាវេ ‘‘លោបញ្ចេត្តមការោ’’តិ អប្បច្ចយស្ស ឯការោ, ទានំ ទេតិ, ទេន្តិ. ទេសិ, ទេថ.

ទាឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស អន្តស្ស អំ ហោតិ វា មិមឥច្ចេតេសុ បរេសុ, និគ្គហីតស្ស វគ្គន្តត្តំ. ទម្មិ, ទម្ម. ទេមិ, ទេម.

កម្មេ ‘‘យម្ហិ ទាធា’’ឥច្ចាទិនា ឦការោ, ទីយតេ, ទីយន្តេ. ទីយតិ, ទីយន្តិ. ទីយ្យតេ, ទីយ្យន្តេ. ទីយ្យតិ, ទីយ្យន្តិ វា ឥច្ចាទិ.

ទទាតុ ¶ , ទទន្តុ. ទទាហិ, ទទាថ. ទទាមិ, ទទាម. ទទតំ, ទទន្តំ. ទទស្សុ, ទទវ្ហោ. ទទេ, ទទាមសេ. ទជ្ជតុ, ទជ្ជន្តុ ឥច្ចាទិ. ទេតុ, ទេន្តុ. ទេហិ, ទេថ. ទេមិ, ទេម. កម្មេ ទីយតំ, ទីយន្តំ. ទីយតុ, ទីយន្តុ.

សត្តមិយំ ទទេ, ទទេយ្យ, ទទេយ្យុំ. ទទេយ្យាសិ, ទទេយ្យាថ. ទទេយ្យាមិ, ទទេយ្យាម. ទទេថ, ទទេរំ. ទទេថោ, ទទេយ្យាវ្ហោ. ទទេយ្យំ, ទទេយ្យាម្ហេ. ទជ្ជេ, ទជ្ជេយ្យ.

‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឯយ្យស្សាត្តញ្ច, ទជ្ជា, ទជ្ជុំ, ទជ្ជេយ្យុំ. ទជ្ជេយ្យាសិ, ទជ្ជេយ្យាថ. ទជ្ជំ, ឯយ្យាមិស្ស អមាទេសោ ច, ទជ្ជេយ្យាមិ, ទជ្ជេយ្យាម. ទ្វិត្តាភាវេ ទេយ្យ, ទេយ្យុំ. ទេយ្យាសិ, ទេយ្យាថ. ទីយេថ, ទីយេយ្យ.

ហិយ្យត្តនិយំ អទទា, អទទូ. អទទោ, អទទត្ថ. អទទំ, អទទម្ហ. អទទត្ថ, អទទម្ហសេ. កម្មេ អទីយិត្ថ.

អជ្ជតនិម្ហិ អទទិ, អទទិំសុ, អទទុំ. អទជ្ជិ, អទជ្ជិំសុ. អទាសិ, អទំសុ. អទាសិ, អទោ, អទិត្ថ. អទាសិំ, អទាសិម្ហ, អទម្ហ. អទាទានំ បុរិន្ទទោ. កម្មេ អទីយិត្ថ, អទីយ្យិ.

ភវិស្សន្តិយំ ឥការាគមោ, សរលោបាទិ, ទទិស្សតិ, ទទិស្សន្តិ. ទជ្ជិស្សតិ, ទជ្ជិស្សន្តិ. រស្សត្តំ, ទស្សតិ, ទស្សន្តិ. ទស្សសិ, ទស្សថ. ទស្សាមិ, ទស្សាម. ទស្សតេ. ទីយិស្សតេ, ទីយិស្សតិ.

កាលាតិបត្តិយំ អទទិស្ស, អទជ្ជិស្ស, អទជ្ជិស្សា, អទស្ស, អទស្សា, អទស្សំសុ. អទីយិស្សថ, អទីយិស្ស ឥច្ចាទិ.

ធា ¶ ធារណេ, បុរេ វិយ វិភត្តុប្បត្តិ, ទ្វិត្តរស្សត្តានិ, អប្បច្ចយលោបោ ច, ‘‘ទុតិយចតុត្ថានំ បឋមតតិយា’’តិ ធការស្ស ទការោ, ទធាតិ, ទធន្តិ. អបិបុព្ពោ តស្ស ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា អការលោបោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធការស្ស ហការោ, រស្សត្តញ្ច, ទ្វារំ បិទហតិ, បិទហន្តិ. ទ្វេភាវាភាវេ និធិំ និធេតិ, និធេន្តិ.

កម្មេ ធីយតេ, ធីយតិ, បិធីយតេ, បិធីយតិ.

តថា ទធាតុ, បិទហតុ, និធេតុ, និធេន្តុ. ទធេ, ទធេយ្យ, បិទហេ, បិទហេយ្យ, និធេ, និធេយ្យ. ទធាសិ, បិទហិ. ធស្សតិ, បិទហិស្សតិ, បរិទហេស្សតិ. អធស្ស, បិទហិស្ស ឥច្ចាទិ.

អវុទ្ធិកា តុទាទី ច, ហូវាទិ ច តថាបរោ;

ជុហោត្យាទិ ចតុទ្ធេវំ, ញេយ្យា ភូវាទយោ ឥធ.

រុធ អាវរណេ, បុរេ វិយ ធាតុសញ្ញាទិម្ហិ កតេ វិភត្តុប្បត្តិ.

៥០៩. រុធាទិតោ និគ្គហីតបុព្ពញ្ច.

ចតុប្បទមិទំ. រុធឥច្ចេវមាទិតោ ធាតុគណតោ អប្បច្ចយោ ហោតិ កត្តរិ វិភត្តិប្បច្ចយេសុ, និគ្គហីតញ្ច តតោ បុព្ពំ ¶ ហុត្វា អាគមោ ហោតិ, តញ្ច និគ្គហីតំ បកតិយា សរានុគតត្តា ធាតុស្សរតោ បរំ ហោតិ. ចសទ្ទេន ឥឦឯឱបច្ចយា ច, និគ្គហីតស្ស វគ្គន្តត្តំ. ឥធ សំយោគន្តត្តា ន វុទ្ធិ ហោតិ, តទាគមស្ស តគ្គហណេន គហណតោ.

សោ មគ្គំ រុន្ធតិ, រុន្ធន្តិ. រុន្ធសិ, រុន្ធថ. រុន្ធាមិ, រុន្ធាម. រុន្ធតេ, រុន្ធន្តេ ឥច្ចាទិ, ឥការាទិប្បច្ចយេសុ បន រុន្ធិតិ, រុន្ធីតិ, រុន្ធេតិ, រុន្ធោតីតិបិ ហោតិ.

កម្មេ និបុព្ពោ យប្បច្ចយស្ស ‘‘តស្ស ចវគ្គ’’ឥច្ចាទិនា សធាត្វន្តស្ស ឈការេ កតេ ‘‘វគ្គេ ឃោសា’’តិអាទិនា ទ្វិត្តំ, មគ្គោ និរុជ្ឈតេ តេន, និរុជ្ឈន្តេ. បរស្សបទត្តេ និរុជ្ឈតិ, និរុជ្ឈន្តិ. និរុជ្ឈសិ, និរុជ្ឈថ. និរុជ្ឈាមិ, និរុជ្ឈាម.

រុន្ធតុ, រុន្ធន្តុ. រុន្ធាហិ, រុន្ធថ. រុន្ធាមិ, រុន្ធាម. រុន្ធតំ, រុន្ធន្តំ. រុន្ធស្សុ, រុន្ធវ្ហោ. រុន្ធេ, រុន្ធាមសេ. និរុជ្ឈតំ, និរុជ្ឈន្តំ. និរុជ្ឈតុ, និរុជ្ឈន្តុ. រុន្ធេ, រុន្ធេយ្យ, រុន្ធេយ្យុំ. រុន្ធេថ, រុន្ធេរំ. និរុជ្ឈេថ, និរុជ្ឈេយ្យ ឥច្ចាទិ. រុន្ធិ, រុន្ធិំសុ. អរុន្ធិ, និរុជ្ឈិត្ថ. និរុជ្ឈិ, និរុជ្ឈិំសុ. រុន្ធិស្សតិ, រុន្ធិស្សន្តិ. និរុជ្ឈិស្សតេ, និរុជ្ឈិស្សន្តេ. និរុជ្ឈិស្សតិ, និរុជ្ឈិស្សន្តិ. អរុន្ធិស្ស, អរុន្ធិស្សំសុ. និរុជ្ឈិស្សថ, និរុជ្ឈិស្ស ឥច្ចាទិ.

ឆិទិ ទ្វិធាករណេ, ឆិន្ទតិ, ឆិន្ទន្តិ. កម្មេ ឆិជ្ជតេ, ឆិជ្ជន្តេ. ឆិជ្ជតិ, ឆិជ្ជន្តិ. តថា ឆិន្ទតុ, ឆិន្ទន្តុ. ឆិជ្ជតុ, ឆិជ្ជន្តុ. ឆិន្ទេ, ឆិន្ទេយ្យ. ឆិជ្ជេយ្យ. អឆិន្ទិ, ឆិន្ទិ, ឆិន្ទិំសុ. អឆិជ្ជិត្ថ, ឆិជ្ជិ. ឆិន្ទិស្សតិ, ឆិន្ទិស្សន្តិ. ស្សស្ស ឆាទេសេ – ឆេច្ឆតិ, ឆេច្ឆន្តិ. ឆេច្ឆិតិ វា. កម្មេ ឆិជ្ជិស្សតេ, ឆិជ្ជិស្សន្តេ. ឆិជ្ជិស្សតិ, ឆិជ្ជិស្សន្តិ. អឆិន្ទិស្ស. អឆិជ្ជិស្ស ឥច្ចាទិ.

ភិទិ ¶ វិទារណេ, ភិន្ទតិ, ភិន្ទន្តិ ឥច្ចាទិ.

យុជ យោគេ, យុញ្ជតិ, យុញ្ជន្តិ. យុជ្ជតេ, យុជ្ជន្តេ. យុជ្ជតិ, យុជ្ជន្តិ. យុញ្ជតុ. យុជ្ជតំ. យុញ្ជេ. យុជ្ជេថ. អយុញ្ជិ, អយុញ្ជិំសុ. អយុជ្ជិត្ថ, អយុជ្ជិ. យុញ្ជិស្សតិ, យុញ្ជិស្សន្តិ. យុជ្ជិស្សតេ, យុជ្ជិស្សន្តេ. យុជ្ជិស្សតិ, យុជ្ជិស្សន្តិ. អយុញ្ជិស្ស. អយុជ្ជិស្សថ, អយុជ្ជិស្ស ឥច្ចាទិ.

ភុជ បាលនព្យវហរណេសុ, ភុញ្ជតិ, ភុញ្ជន្តិ ឥច្ចាទិ.

ភវិស្សន្តិយំ ‘‘ករស្ស សប្បច្ចយស្ស កាហោ’’តិ សុត្តេ សប្បច្ចយគ្គហណេន ភុជតោ ស្សស្ស ខាទេសោ, ‘‘កោ ខេ ចា’’តិ ធាត្វន្តស្ស កការោ, វុទ្ធិ, ភោក្ខតិ, ភោក្ខន្តិ. ភោក្ខសិ, ភោក្ខថ. ភោក្ខាមិ, ភោក្ខាម. ខាទេសាភាវេ ភុញ្ជិស្សតិ, ភុញ្ជិស្សន្តិ ឥច្ចាទិ.

មុច មោចនេ, មុញ្ចតិ, មុញ្ចន្តិ. មុច្ចតេ, មុច្ចន្តេ. មុញ្ចតុ, មុញ្ចន្តុ. មុច្ចតំ, មុច្ចន្តំ. មុញ្ចេ, មុញ្ចេយ្យ, មុញ្ចេយ្យុំ. មុច្ចេថ, មុច្ចេរំ. អមុញ្ចិ, អមុញ្ចិំសុ. អមុច្ចិត្ថ. មោក្ខតិ, មោក្ខន្តិ. មុញ្ចិស្សតិ, មុញ្ចិស្សន្តិ. មុច្ចិស្សតេ, មុច្ចិស្សន្តេ. អមុញ្ចិស្ស, អមុច្ចិស្សថ ឥច្ចាទិ.

ទិវុ កីឡាវិជិគីសាព្យវហារជុតិថុតិកន្តិគតីសុ. បុរេ វិយ ធាត្វន្តលោបវិភត្តុប្បត្តិយោ.

ទិវាទិតោ ធាតុគណតោ យប្បច្ចយោ ហោតិ កត្តរិ វិហិតេសុ វិភត្តិប្បច្ចយេសុ.

‘‘យគ្គហណំ, ចវគ្គ យការ វការត្តំ សធាត្វន្តស្ស, បុព្ពរូប’’ន្តិ ច វត្តតេ.

យថា ភាវកម្មេសុ យប្បច្ចយស្សាទេសោ ហោតិ, តថា កត្តរិបិ យប្បច្ចយស្ស សធាត្វន្តស្ស ចវគ្គ យការវការាទេសោ, បុព្ពរូបញ្ច កាតព្ពានីតិ ធាត្វន្តស្ស វការត្តា សហ តេន យការស្ស វការេ កតេ ទ្វិភាវោ, ‘‘ទោ ធស្ស ចា’’តិ ឯត្ថ ចគ្គហណេន ‘‘ពោ វស្សា’’តិ វុត្តត្តា វការទ្វយស្ស ពការទ្វយំ, ទិព្ពតិ, ទិព្ពន្តិ. ទិព្ពសិ, ទិព្ពថ. ទិព្ពាមិ, ទិព្ពាម.

កម្មេ ទិព្ពតេ, ទិព្ពន្តេ. ទិព្ពតិ, ទិព្ពន្តិ. ទិព្ពតុ. ទិព្ពតំ. ទិព្ពេ. ទិព្ពេថ. អទិព្ពិ. អទិព្ពិត្ថ. ទិព្ពិស្សតិ. ទិព្ពិស្សតេ. អទិព្ពិស្ស ឥច្ចាទិ.

សិវុ តន្តសន្តានេ, សិព្ពតិ, សិព្ពន្តិ. សិព្ពតុ. សិព្ពេយ្យ. អសិព្ពិ, សិព្ពិ. សិព្ពិស្សតិ. អសិព្ពិស្ស ឥច្ចាទិ.

បទ គតិម្ហិ, ឧបុព្ពោ ទ្វិត្តំ, ‘‘តថា កត្តរិ ចា’’តិ សធាត្វន្តស្ស យការស្ស ជការោ, ទ្វិត្តញ្ច.

ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បជ្ជន្តិ. ឧប្បជ្ជតេ, ឧប្បជ្ជន្តេ, ឧប្បជ្ជរេ.

កម្មេ បដិបជ្ជតេ, បដិបជ្ជន្តេ. បដិបជ្ជតិ, បដិបជ្ជន្តិ. ភាវេ ឧប្បជ្ជតេ តយា.

តថា ¶ ឧប្បជ្ជតុ. ឧប្បជ្ជេយ្យ. ឧទបជ្ជា. ឧទបជ្ជថ. ឧទបាទិ, ឧប្បជ្ជី. ឧប្បជ្ជិត្ថ. ឧប្បជ្ជិស្សតិ. ឧប្បជ្ជិស្ស, ឧប្បជ្ជិស្សា ឥច្ចាទិ.

ពុធ អវគមនេ, យប្បច្ចយបរត្តា ន វុទ្ធិ, ឈការាទេសោវ វិសេសោ, ធម្មំ ពុជ្ឈតិ, ពុជ្ឈន្តិ. ពុជ្ឈតេ, ពុជ្ឈន្តេ, ពុជ្ឈរេ វា.

កម្មេ ពុជ្ឈតេ មយា ធម្មោ, ពុជ្ឈន្តេ. ពុជ្ឈតិ, ពុជ្ឈន្តិ. ពុជ្ឈតុ. ពុជ្ឈេយ្យ. អពុជ្ឈិ. អពុជ្ឈិត្ថ. ពុជ្ឈិស្សតិ. អពុជ្ឈិស្ស.

យុធ សម្បហារេ, យុជ្ឈតិ, យុជ្ឈន្តិ.

វិធ តាឡនេ, វិជ្ឈតិ, វិជ្ឈន្តិ ឥច្ចាទិ.

នហ ពន្ធនេ, ‘‘ហ វិបរិយយោ’’តិ យោគវិភាគេន វិបរិយយោ. សន្នយ្ហតិ, សន្នយ្ហន្តិ ឥច្ចាទិ.

មន ញាណេ, ញាទេសោវ វិសេសោ, មញ្ញតិ, មញ្ញន្តិ ឥច្ចាទិ.

ទា អាទានេ, សំអាបុព្ពោ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា យម្ហិ ធាត្វន្តស្ស ឥការោ, សីលំ សមាទិយតិ, សមាទិយន្តិ ឥច្ចាទិ.

តុស បីតិម្ហិ, យប្បច្ចយស្ស បុព្ពរូបត្តំ, តុស្សតិ, តុស្សន្តិ ឥច្ចាទិ.

តថា សមុ ឧបសមេ, សម្មតិ, សម្មន្តិ.

ជនជននេ, ‘‘ជនាទីនមា តិម្ហិ ចា’’តិ ឯត្ថ ‘‘ជនាទីនមា’’តិ យោគវិភាគេន យម្ហិ ធាត្វន្តស្ស អាការោ. ជាយតិ, ជាយន្តិ. ជាយតេ, ជាយន្តេ.

កម្មេ ¶ ជនីយតិ, ជនីយន្តិ. ជាយតុ. ជាយេយ្យ. អជាយិ, អជនិ. ជាយិស្សតិ, ជនិស្សតិ. អជាយិស្ស, អជនិស្ស ឥច្ចាទិ.

សុ សវណេ, បុរេ វិយ វិភត្តុប្បត្តិ.

សុឥច្ចេវមាទិតោ ធាតុគណតោ ណុ ណាឧណាឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ កត្តរិ វិហិតេសុ វិភត្តិប្បច្ចយេសុ. ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ ឯត្ថ ចគ្គហណេន ណុប្បច្ចយស្ស វុទ្ធិ. តត្ថេវានុវត្តិតវាគ្គហណេន ស្វាទីនំ ណុណាទីសុ ន វុទ្ធិ.

ធម្មំ សុណោតិ, សរលោបាទិ, សុណន្តិ. សុណោសិ, សុណោថ. សុណោមិ, សុណោម. ណាបច្ចយេ សុណាតិ, សុណន្តិ. សុណាសិ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា រស្សត្តំ, សុណសិ, សុណាថ, សុណថ. សុណាមិ, សុណាម.

កម្មេ យប្បច្ចយេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ទីឃោ, សូយតេ, សូយន្តេ. សូយតិ, សូយន្តិ. ទ្វិត្តេ រស្សត្តំ, សុយ្យតិ, សុយ្យន្តិ. សូយ្យតិ, សូយ្យន្តិ វា.

សុណោតុ, សុណន្តុ. សុណោហិ, សុណោថ. សុណោមិ, សុណោម. សុណាតុ, សុណន្តុ. សុណ, សុណាហិ, សុណាថ. សុណាមិ, សុណាម. សុណតំ, សុណន្តំ ¶ . សុណស្សុ, សុណវ្ហោ. សុណេ, សុណាមសេ. កម្មេ សូយតំ, សូយន្តំ. សូយតុ, សូយន្តុ.

សុណេ, សុណេយ្យ, សុណេយ្យុំ. សុណេយ្យាសិ, សុណេយ្យាថ. សុណេយ្យាមិ, សុណេយ្យាម. សុណេថ, សុណេរំ. សុណេថោ, សុណេយ្យាវ្ហោ. សុណេយ្យំ, សុណេយ្យាម្ហេ. សូយេថ, សូយេយ្យ.

អសុណិ, សុណិ, អសុណិំសុ, សុណិំសុ. អសុណិ, អសុណិត្ថ. អសុណិំ, សុណិំ, អសុណិម្ហ, សុណិម្ហ. អសុណិត្ថ, សុណិត្ថ. ណាបច្ចយលោបោ, វុទ្ធិ, សស្ស ទ្វិភាវោ, សាគមោ, អស្សោសិ, អស្សោសិំសុ, បច្ចស្សោសុំ. អស្សោសិ, អស្សោសិត្ថ. អស្សោសិំ, អស្សោសិម្ហ, អស្សោសិម្ហា វា, អស្សោសិត្ថ. អសូយិត្ថ, អស្សូយិ.

សរលោបាទិ, សុណិស្សតិ, សុណិស្សន្តិ. សុណិស្សសិ, សុណិស្សថ. សុណិស្សាមិ, សុណិស្សាម. សុណិស្សតេ, សុណិស្សន្តេ. សុណិស្សសេ, សុណិស្សវ្ហេ. សុណិស្សំ, សុណិស្សាម្ហេ. ណាបច្ចយលោបោ, វុទ្ធិ, សោស្សតិ, សោស្សន្តិ. សោស្សសិ, សោស្សថ. សោស្សាមិ, សោស្សាម. សោស្សតេ. សូយិស្សតេ, សូយិស្សតិ. អសុណិស្ស. អសូយិស្ស ឥច្ចាទិ.

ហិ គតិម្ហិ, បបុព្ពោ ណាបច្ចយោ, បហិណាតិ, បហិណតិ វា, បហិណន្តិ. បហិណាតុ, បហិណន្តុ. បហិណេយ្យ. បហិណិ, ទូតំ បាហេសិ. បហិណិស្សតិ. បហិណិស្ស ឥច្ចាទិ.

វុ សំវរណេ, អាវុណាតិ, អាវុណន្តិ ឥច្ចាទិ.

មិ បក្ខេបេ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ណស្ស នត្តំ, មិនោតិ, មិនន្តិ ឥច្ចាទិ.

អប ¶ បាបុណនេ, បបុព្ពោ សរលោបេ ‘‘ទីឃ’’ន្តិ ទីឃោ, ឧណាបច្ចយោ, សម្បត្តិំ បាបុណាតិ, បាបុណន្តិ. បាបុណាសិ, បាបុណាថ. បាបុណាមិ, បាបុណាម.

កម្មេ បាបីយតិ, បាបីយន្តិ. តថា បាបុណាតុ. បាបីយតុ. បាបុណេ, បាបុណេយ្យ. បាបីយេយ្យ. បាបុណិ, បាបុណិំសុ. បាបីយិ. បាបុណិស្សតិ. បាបីយិស្សតិ. បាបុណិស្ស. បាបីយិស្ស ឥច្ចាទិ.

សក សត្តិម្ហិ, ទ្វិភាវោ, សក្កុណាតិ, សក្កុណន្តិ. ភាវេ ‘‘បុព្ពរូបញ្ចា’’តិ បុព្ពរូបត្តំ, សក្កតេ តយា, សក្កតិ វា, សក្កុណាតុ. សក្កុណេយ្យ. ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា សកន្តស្ស ខាទេសោ អជ្ជតនាទិម្ហិ, អសក្ខិ, សក្ខិ, អសក្ខិំសុ, សក្ខិំសុ. សក្ខិស្សតិ, សក្ខិស្សន្តិ. អសក្ខិស្ស, អសក្ខិស្សំសុ ឥច្ចាទិ.

កី ទព្ពវិនិមយេ, វិបុព្ពោ ទ្វិត្តំ, បុរេ វិយ វិភត្តុប្បត្តិ.

កីឥច្ចេវ មាទិតោ ធាតុគណតោ នាបច្ចយោ ហោតិ កត្តរិ. នាបរត្តា ន វុទ្ធិ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា កិយាទីនំ នាម្ហិ រស្សត្តំ, កីតោ នាបច្ចយនការស្ស ណត្តញ្ច.

ភណ្ឌំ វិក្កិណាតិ, វិក្កិណន្តិ. វិក្កីយតិ, វិក្កីយន្តិ. វិក្កិណាតុ, វិក្កិណន្តុ. វិក្កីយតុ, វិក្កីយន្តុ. វិក្កិណេ, វិក្កិណេយ្យ ¶ . វិក្កីយេយ្យ, វិក្កីយេយ្យុំ. អវិក្កិណិ, វិក្កិណិ. វិក្កីយិត្ថ, វិក្កីយិ. វិក្កិណិស្សតិ, វិក្កិណិស្សន្តិ. វិក្កីយិស្សតិ, វិក្កីយិស្សន្តិ. អវិក្កិណិស្ស, អវិក្កិណិស្សំសុ. វិក្កីយិស្ស, វិក្កីយិស្សំសុ ឥច្ចាទិ.

ជិ ជយេ, កិលេសេ ជិនាតិ, ជិនន្តិ. ជីយតិ, ជីយន្តិ. ឯវំ ជិនាតុ. ជីយតុ. ជិនេយ្យ. ជីយេយ្យ. អជិនិ, ជិនិ, អជិនិំសុ, ជិនិំសុ. អជេសិ, អជេសុំ. អជិនិត្ថ. អជីយិត្ថ, អជីយិ. ជិនិស្សតិ, ជិនិស្សន្តិ. វិជេស្សតិ, វិជេស្សន្តិ. ជីយិស្សតិ, ជីយិស្សន្តិ. អជិនិស្ស. អជីយិស្ស ឥច្ចាទិ.

តថា ចិ ចយេ, ចិនាតិ, ចិនន្តិ ឥច្ចាទិ.

ញាឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ជា ជំ នាឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា.

ជាទេសោ នាម្ហិ ជំ ញាម្ហិ, នាភាវោ តិម្ហិ ឯវិធ;

វវត្ថិតវិភាសត្ថ-វាសទ្ទស្សានុវត្តនា;

ធម្មំ វិជានាតិ, វិនាយតិ វា, វិជានន្តិ.

កម្មេ វិញ្ញាយតិ, វិញ្ញាយន្តិ. ឥវណ្ណាគមេ បុព្ពលោបោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឯការោ, ទ្វិត្តញ្ច, ញេយ្យតិ, ញេយ្យន្តិ. វិជានាតុ, វិជានន្តុ, រស្សត្តំ. វិជាន, វិជានាហិ, វិជានាថ. វិជានាមិ, វិជានាម. វិជានតំ, វិជានន្តំ. វិជានស្សុ. វិញ្ញាយតុ, វិញ្ញាយន្តុ.

៥១៥. ឯយ្យស្ស ¶ ញាតោ ឥយា ញា វា.

ឯយ្យស្ស វិភត្តិស្ស ញាឥច្ចេតាយ ធាតុយា បរស្ស ឥយា ញាឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា, សរលោបាទិ. វិជានិយា.

ញាឥច្ចេតាយ ធាតុយា បរស្ស នាបច្ចយស្ស លោបោ ហោតិ វា, យការត្តញ្ច, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. តេន –

និគ្គហីតស្ស វគ្គន្តត្តំ, វិជញ្ញា, វិជានេយ្យ, វិជានេយ្យុំ. វិជានេយ្យាសិ, វិជានេយ្យាថ. វិជានេយ្យាមិ, វិជានេយ្យាម, វិជានេមុ វា. វិជានេថ. វិញ្ញាយេយ្យ, វិញ្ញាយេយ្យុំ.

សមជានិ, សញ្ជានិ, សញ្ជានិំសុ. នាលោបេ អញ្ញាសិ, អញ្ញាសុំ. វិជានិត្ថ. វិញ្ញាយិត្ថ. បញ្ញាយិ, បញ្ញាយិំសុ. វិជានិស្សតិ, វិជានិស្សន្តិ. ញស្សតិ, ញស្សន្តិ. វិញ្ញាយិស្សតេ, វិញ្ញាយិស្សន្តេ. បញ្ញាយិស្សតិ, បញ្ញាយិស្សន្តិ. ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ស្សស្ស ¶ ហិ ច, បញ្ញាយិហិតិ, បញ្ញាយិហិន្តិ. អជានិស្ស. អជានិស្សថ. អញ្ញាយិស្សថ, អញ្ញាយិស្ស ឥច្ចាទិ.

មា មានេ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា មាន្តស្ស ឥការោ, មិនាតិ, មិនន្តិ. កម្មេ មីយតិ, មីយន្តិ ឥច្ចាទិ.

លូ ឆេទនេ, នាម្ហិ រស្សត្តំ, លុនាតិ, លុនន្តិ. លូយតិ, លូយន្តិ ឥច្ចាទិ.

ធូ កម្បនេ, ធុនាតិ, ធុនន្តិ. ធូយតិ, ធូយន្តិ ឥច្ចាទិ.

គហឥច្ចេវមាទិតោ ធាតុតោ ប្ប ណ្ហាឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ កត្តរិ. អាទិសទ្ទោយំ បការោ.

គហឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ហការស្ស លោបោ ហោតិ ណ្ហាម្ហិ បច្ចយេ បរេ. សីលំ គណ្ហាតិ, រស្សត្តេ គណ្ហតិ វា, គណ្ហន្តិ. គណ្ហាសិ, គណ្ហាថ. គណ្ហាមិ, គណ្ហាម.

កម្មេ ‘‘យេ’’តិ វត្តមានេ ‘‘ហវិបរិយយោ លោ វា’’តិ ហការស្ស យការេន វិបរិយយោ ហោតិ. គយ្ហតិ, គយ្ហន្តិ.

គណ្ហាតុ, គណ្ហន្តុ. គណ្ហ, គណ្ហាហិ, គណ្ហាថ. គណ្ហាមិ, គណ្ហាម. គណ្ហតំ, គណ្ហន្តំ. គយ្ហតំ, គយ្ហន្តំ. គយ្ហតុ, គយ្ហន្តុ. គណ្ហេ, គណ្ហេយ្យ, គណ្ហេយ្យុំ. គយ្ហេយ្យ, គយ្ហេយ្យុំ. អគ្គណ្ហិ, គណ្ហិ, អគ្គណ្ហិំសុ, គណ្ហិំសុ.

យទា ¶ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អសព្ពធាតុកេ វិករណបច្ចយស្ស លោបោ, ឥការាគមស្ស ឯការោ ច, តទា សាគមោ.

អគ្គហេសិ, អគ្គហេសុំ. អគ្គហិ, អគ្គហិំសុ, អគ្គហុំ. អគ្គយ្ហិត្ថ, អគ្គយ្ហិ. គណ្ហិស្សតិ, គណ្ហិស្សន្តិ. គហេស្សតិ, គហេស្សន្តិ. គហីយិស្សតេ, គហីយិស្សន្តេ. គយ្ហិស្សតិ, គយ្ហិស្សន្តិ. អគ្គណ្ហិស្ស, អគ្គហិស្ស. អគ្គណ្ហិស្សថ, អគ្គហិស្សថ. អគ្គយ្ហិស្សថ, អគ្គយ្ហិស្ស ឥច្ចាទិ.

គហឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សព្ពស្ស ឃេអាទេសោ ហោតិ ប្បប្បច្ចយេ បរេ. ឃេប្បតិ ឥច្ចាទិ.

តនុ វិត្ថារេ, បុរេ វិយ ធាត្វន្តលោបវិភត្តុប្បត្តិយោ.

តនុឥច្ចេវមាទិតោ ធាតុគណតោ ឱយិរឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ កត្តរិ. ករតោវាយំ យិរប្បច្ចយោ.

ធម្មំ តនោតិ, តនោន្តិ. តនោសិ, តនោថ. តនោមិ, តនោម.

តនាទិតោ ឱការប្បច្ចយោ ឧត្តមាបជ្ជតេ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ. ឯត្ថ ច វិករណការិយវិធិប្បករណតោ ‘‘ឱការោ’’តិ ឱវិករណំ គយ្ហតិ. តនុតេ, ពហុវចនេ ‘‘យវការា ចា’’តិ វត្តំ, តន្វន្តេ. តនុសេ, តនុវ្ហេ. តន្វេ, តនុម្ហេ.

កម្មេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា តនុធាត្វន្តស្ស យម្ហិ អាការោ, បតាយតេ, បតាយន្តេ. បតាយតិ, បតាយន្តិ. អាការាភាវេ បតញ្ញតិ, បតញ្ញន្តិ. តនោតុ, តនោន្តុ. តនេយ្យ, តនេយ្យុំ. អតនិ, អតនិំសុ. អតាយិត្ថ, បតាយិ. តនិស្សតិ, តនិស្សន្តិ. បតាយិស្សតិ, បតាយិស្សន្តិ. អតនិស្ស. បតាយិស្ស ឥច្ចាទិ.

ពហុវចនេ ‘‘វា’’តិ វត្តមានេ, ‘‘ឧត្តមោការោ’’តិ ឧត្តេ កតេ –

ករឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស អការោ ឧត្តមាបជ្ជតេ វា. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, ‘‘យវការា ចា’’តិ អបទន្តស្ស បរឧការស្ស វការោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធាតុរការស្ស វការស្មិំ លោបោ, វការស្ស ទ្វិត្តេ តស្ស ‘‘ព្ពោ វ្វស្សា’’តិ ពការទ្វយំ, កុព្ពន្តិ, ករោន្តិ. ករោសិ, ករោថ. ករោមិ, ករោម. តថា កុរុតេ, កុព្ពន្តេ. កុរុសេ, កុរុវ្ហេ. កុព្ពេ, កុរុម្ហេ. យិរប្បច្ចយេ រការលោបោ, កយិរតិ, កយិរន្តិ ឥច្ចាទិ.

កម្មេ ¶ យប្បច្ចយេ ‘‘ឥវណ្ណាគមោ វា’’តិ ឦការាគមោ, យការស្ស ទ្វិត្តំ, ករីយ្យតេ កដោ តេន, ករីយ្យតិ, ករីយ្យន្តិ. ករីយតិ, ករីយន្តិ វា. ឦការាភាវេ ‘‘តស្ស ចវគ្គ’’ឥច្ចាទិនា សធាត្វន្តស្ស យការត្តំ, ទ្វិត្តញ្ច. កយ្យតិ, កយ្យន្តិ. ឥការាគមេ ‘‘ក្វចិ ធាតុ’’ឥច្ចាទិសុត្តេ ចគ្គហណេន រយានំ វិបរិយយោ, កយិរតិ កដោ តេន, កយិរន្តិ ឥច្ចាទិ.

តថា កុសលំ ករោតុ, កុរុតុ វា, កុព្ពន្តុ, ករោន្តុ. ករោហិ, ករោថ. ករោមិ, ករោម. កុរុតំ, កុព្ពន្តំ. កុរុស្សុ, កុរស្សុ វា, កុរុវ្ហោ. កុព្ពេ, កុព្ពាមសេ.

កម្មេ ករីយតុ, ករីយន្តុ, កយ្យតំ, កយិរតំ, កយិរតុ.

សត្តមិយំ ករេ, ករេយ្យ, ករេយ្យុំ. ករេយ្យាសិ, ករេយ្យាថ. ករេយ្យាមិ, ករេយ្យាម. ឧត្តេ កុព្ពេ, កុព្ពេយ្យ.

យិរតោ អាត្តមេយ្យស្ស, ឯថាទិស្សេយ្យុមាទិសុ;

ឯយ្យសទ្ទស្ស លោបោ ច, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា.

សរលោបាទិ, កយិរា, កយិរុំ. កយិរាសិ, កយិរាថ. កយិរាមិ, កយិរាម. អត្តនោបទេ កយិរាថ ធីរោ, កុព្ពេថ, ករេថ វា, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា កុស្ស ក្រុ ច, ក្រុព្ពេថ, ក្រុព្ពេរំ. ក្រុព្ពេថោ, ក្រុព្ពេយ្យាវ្ហោ. ក្រុព្ពេយ្យំ, ក្រុព្ពេយ្យាម្ហេ. កម្មេ ករីយេយ្យ, ករីយេយ្យុំ.

ហិយ្យត្តនិយំ ¶ ‘‘ករស្ស កា’’តិ យោគវិភាគេន កា ហោតិ, សរលោបាទិ.

អកា, អករា, អករូ. អករោ, អកត្ថ, អករោត្ថ. អកំ, អករំ, អកម្ហ, អករម្ហ. អកត្ថ. អករិំ, អករម្ហសេ.

៥២៣. ករស្ស កាសត្តមជ្ជតនិម្ហិ.

ករ ឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សព្ពស្សេវ កាសត្តំ ហោតិ វា អជ្ជតនិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ បរេ. ‘‘កាសត្ត’’មិតិ ភាវនិទ្ទេសេន អញ្ញស្មាបិ ធាតុតោ សាគមោ. អថ វា យទា ករស្ស កា ហោតិ, សត្តញ្ចាគមោ អជ្ជតនិម្ហិ វាតិ អត្ថោ, តទា ‘‘សត្តមជ្ជតនិម្ហី’’តិ យោគវិភាគេន អញ្ញស្មាបិ ធាតុតោ សាគមោបិ សិជ្ឈតិ, ‘‘យោគវិភាគតោ ឥដ្ឋប្បសិទ្ធី’’តិ យេភុយ្យេន ទីឃតោវ ហោតិ, ‘‘ករស្ស កា’’តិ យោគវិភាគេន កាភាវោ ច ហិយ្យត្តនិយំ សិទ្ធោ ហោតិ.

អកាសិ, អកាសុំ. អកាសិ, អកាសិត្ថ. អកាសិំ, អកាសិម្ហ. អកាសិត្ថ. កាសត្តាភាវេ អករិ, ករិ, អករិំសុ, ករិំសុ, អកំសុ, អករុំ. អករិ, អករិត្ថ. អករិំ, ករិំ, អករិម្ហ, ករិម្ហ. អករិត្ថ. អករីយិត្ថ, អករីយិ វា.

‘‘វា, លោបោ, ភវិស្សន្តិម្ហិ ស្សស្ស ចា’’តិ ច វត្តតេ.

ករឥច្ចេតស្ស ¶ ធាតុស្ស សប្បច្ចយស្ស កាហាទេសោ ហោតិ វា ភវិស្សន្តិម្ហិ, ស្សស្ស ច លោបោ ហោតិ. អធិកភូតសប្បច្ចយគ្គហណេន វចមុចភុជាទិតោ ស្សស្ស ខាទេសោ, វស ឆិទិ លភាទិតោ ឆាទេសោ ច ហោតិ.

កាហតិ, កាហន្តិ. កាហសិ, កាហថ. កាហាមិ, កាហាម. ឥការាគមេ កាហិតិ, កាហិន្តិ ឥច្ចាទិ. កាហាភាវេ ករិស្សតិ, ករិស្សន្តិ. ករិស្សសិ, ករិស្សថ. ករិស្សាមិ, ករិស្សាម. ករិស្សតេ, ករិស្សន្តេ. ករិស្សសេ, ករិស្សវ្ហេ. ករិស្សំ, ករិស្សាម្ហេ. ករីយិស្សតិ, ករីយិស្សន្តិ. អករិស្ស. អករីយិស្សា ឥច្ចាទិ.

យទា សំបុព្ពោ, តទា ‘‘បុរសមុបបរីហិ ករោតិស្ស ខ ខរា វា’’តិ យោគវិភាគេន ត្យាទិវិភត្តីសុបិ សំបុព្ពករោតិស្ស ខរាទេសោ.

អភិសង្ខរោតិ, អភិសង្ខរោន្តិ. អភិសង្ខរីយតិ, អភិសង្ខរីយន្តិ. អភិសង្ខរោតុ. អភិសង្ខរេយ្យ. អភិសង្ខរិ, ខាទេសេ អភិសង្ខាសិ វា. អភិសង្ខរិស្សតិ. អភិសង្ខរិស្ស ឥច្ចាទិ.

សក សត្តិម្ហិ, ឱបច្ចយោ, សក្កោតិ, សក្កោន្តិ. សក្កោសិ, សក្កោថ. សក្កោមិ, សក្កោម ឥច្ចាទិ.

អប បាបុណនេ, បបុព្ពោ, បប្បោតិ, បប្បោន្តិ. បប្បោសិ, បប្បោថ. បប្បោមិ, បប្បោម. បប្បោតុ, បប្បោន្តុ ឥច្ចាទិ.

ធុរ ¶ ថេយ្យេ, បុរេ វិយ ធាត្វន្តលោបោ, វិភត្តុប្បត្តិ.

‘‘តថា កត្តរិ ចា’’តិ ឥតោ ‘‘កត្តរី’’តិ ច សីហវិលោកនេន ភាវកម្មគ្គហណានិ ច វត្តន្តេ, មណ្ឌូកគតិយា ការិតគ្គហណញ្ច.

ចុរឥច្ចេវមាទិតោ ធាតុគណតោ ណេ ណយឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ កត្តរិ, ភាវេ ច កម្មនិ, វិភត្តិប្បច្ចយេសុ. ‘‘ការិតំ វិយ ណានុពន្ធោ’’តិ ណេ ណយានំ ការិតព្យបទេសោ.

ការិតប្បច្ចយានំ ណការោ លោបមាបជ្ជតេ.

៥២៧. អសំយោគន្តស្ស វុទ្ធិ ការិតេ.

អសំយោគន្តស្ស ធាតុស្ស ការិតេ បរេ វុទ្ធិ ហោតីតិ ឧការស្សោការោ វុទ្ធិ.

ធនំ ចោរេតិ, ចោរេន្តិ. ចោរេសិ, ចោរេថ. ចោរេមិ, ចោរេម. ណយប្បច្ចយេ – ចោរយតិ, ចោរយន្តិ. ចោរយសិ, ចោរយថ. ចោរយាមិ, ចោរយាម. ចោរយតេ, ចោរយន្តេ. ចោរយសេ, ចោរយវ្ហេ. ចោរយេ, ចោរយាម្ហេ.

កម្មេ យប្បច្ចយេ ឦការាគមោ, សរលោបាទិ ច, ចោរីយតេ ទេវទត្តេន, ចោរីយតិ, ចោរីយន្តិ ឥច្ចាទិ.

ចោរេតុ ¶ , ចោរេន្តុ. ចោរេហិ. ចោរយតុ, ចោរយន្តុ. ចោរយ, ចោរយាហិ.

ចោរេយ្យ, ចោរេយ្យុំ. ចោរយេ, ចោរយេយ្យុំ. អចោរេសិ, ចោរេសិ, អចោរេសុំ, ចោរេសុំ. អចោរយិ, ចោរយិ, អចោរយិំសុ, ចោរយិំសុ, អចោរយុំ, ចោរយុំ. អចោរេសិ, អចោរេសិត្ថ. ត្វំ អចោរយិ, អចោរយិត្ថ. អចោរេសិំ, អចោរេសិម្ហ. អចោរយិំ, អចោរយិម្ហ. អចោរយិត្ថ. អចោរីយិត្ថ, អចោរីយិ.

ចោរិស្សតិ, ចោរិស្សន្តិ. ចោរយិស្សតិ, ចោរយិស្សន្តិ. ចោរីយិស្សតេ, ចោរីយិស្សន្តេ. ចោរីយិស្សតិ, ចោរីយិស្សន្តិ. អចោរិស្ស, អចោរយិស្ស. អចោរីយិស្សថ, អចោរីយិស្ស ឥច្ចាទិ.

តថា ចិន្ត ចិន្តាយំ, សំយោគន្តត្តា វុទ្ធិអភាវោវ វិសេសោ.

ចិន្តេតិ, ចិន្តយតិ, ចិន្តេន្តិ, ចិន្តយន្តិ. ចិន្តេតុ, ចិន្តយតុ. ចិន្តេយ្យ, ចិន្តយេយ្យ. អចិន្តេសិ, ចិន្តេសិ, អចិន្តយិ, ចិន្តយិ. ចិន្តេស្សតិ, ចិន្តយិស្សតិ. អចិន្តិស្ស, អចិន្តយិស្ស ឥច្ចាទិ.

មន្ត គុត្តភាសនេ, មន្តេតិ, មន្តយតិ ឥច្ចាទិ បុរិមសមំ.

បាល រក្ខណេ, ធម្មំ បាលេតិ, បាលយតិ. បាលីយតិ. បាលេតុ, បាលយតុ ឥច្ចាទិ.

ឃដ ឃដនេ, ឃាដេតិ, ឃាដយតិ, ឃដេតិ, ឃដយតិ, ឃដាទិត្តា វិកប្បេន វុទ្ធិ.

គណ ¶ សង្ខ្យានេ, ‘‘ឃដាទីនំ វា’’តិ ន វុទ្ធិ, គណេតិ, គណយតិ ឥច្ចាទិ, សព្ពត្ថ សុពោធំ.

ភូវាទី ច រុធាទី ច, ទិវាទី ស្វាទយោ គណា;

កិយាទី ច តនាទី ច, ចុរាទី ចិធ សត្តធា.

អថ ធាតុប្បច្ចយន្តា វុច្ចន្តេ.

តត្ថ ធាត្វត្ថេ និទ្ទិដ្ឋា ខាទិការិតន្តា បច្ចយា ធាតុប្បច្ចយា នាម.

តិជ និសាន ពន្ធនខមាសុ, ធាតុសញ្ញាទិ.

‘‘ធាតុលិង្គេហិ បរា បច្ចយា’’តិ ឥតោ ធាតុគ្គហណំ អនុវត្តតេ, ‘‘បរា, បច្ចយា’’តិ ច អធិការោ.

៥២៨. តិជ គុប កិត មានេហិ ខ ឆ សា វា.

តិជ គុប កិត មាន ឥច្ចេតេហិ ធាតូហិ ខ ឆ ស ឥច្ចេតេ បច្ចយា បរា ហោន្តិ វា.

តិជតោ ខន្តិយំ ខោវ, និន្ទាយំ គុបតោ តុ ឆោ;

កិតា ឆោ សោវ មានម្ហា, វវត្ថិតវិភាសតោ.

‘‘ក្វចាទិវណ្ណានមេកស្សរានំ ទ្វេភាវោ’’តិ ធាត្វាទិស្ស ទ្វិភាវោ.

‘‘ព្យញ្ជនន្តស្សា’’តិ វត្តមានេ –

ធាត្វន្តស្ស ¶ ព្យញ្ជនស្ស កការាទេសោ ហោតិ ខប្បច្ចយេ បរេ.

ធាតុវិហិតានំ ត្យាទិវិភត្តីនំ អធាតុតោ អប្បវត្តិយមាហ.

៥៣០. ធាតុប្បច្ចយេហិ វិភត្តិយោ.

ធាត្វត្ថេ និទ្ទិដ្ឋេហិ ខាទិការិតន្តេហិ បច្ចយេហិ ត្យាទយោ វិភត្តិយោ ហោន្តីតិ បុរេ វិយ វត្តមានាទយោ យោជេតព្ពា.

អតិវាក្យំ តិតិក្ខតិ, តិតិក្ខន្តិ. កម្មេ តិតិក្ខីយតិ. តថា តិតិក្ខតុ, តិតិក្ខន្តុ. តិតិក្ខេយ្យ, តិតិក្ខេយ្យុំ. អតិតិក្ខិ, អតិតិក្ខិំសុ. តិតិក្ខិស្សតិ. អតិតិក្ខិស្ស ឥច្ចាទិ.

ខប្បច្ចយាភាវេ អប្បច្ចយស្ស ឯការោ, តេជេតិ, តេជតិ វា, តេជន្តិ ឥច្ចាទិ.

គុប គោបនេ, ឆប្បច្ចយេ ទ្វិភាវោ, ‘‘បុព្ពោព្ភាសោ’’តិ អព្ភាសសញ្ញា, ‘‘អព្ភាសស្សា’’តិ វត្តមានេ ‘‘អន្តស្សិវណ្ណាការោ វា’’តិ អព្ភាសន្តស្សិការោ, ‘‘កវគ្គស្ស ចវគ្គោ’’តិ អព្ភាសគការស្ស ជការោ ច.

៥៣១. ព្យញ្ជនន្តស្ស ចោ ឆប្បច្ចយេសុ ច.

ធាត្វន្ថស្ស ព្យញ្ជនស្ស ចការាទេសោ ហោតិ ឆប្បច្ចយេសុ បរេសុ. តតោ វិភត្តិយោ, កាយំ ជិគុច្ឆតិ, ជិគុច្ឆន្តិ. សេសំ បុរិមសមំ. ឆាភាវេ គោបេតិ, គោបេន្តិ ឥច្ចាទិ.

កិត រោគាបនយនេ, ឆប្បច្ចយោ, ទ្វិត្តញ្ច.

អព្ភាសគតានំ មាន កិតឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ វការតការត្តំ ហោតិ វា យថាក្កមន្តិ តការោ, ធាត្វន្តស្ស ចការោ, សេសំ សមំ. រោគំ តិកិច្ឆតិ, តិកិច្ឆន្តិ ឥច្ចាទិ. តការាភាវេ ‘‘កវគ្គស្ស ចវគ្គោ’’តិ ចការោ, វិចិកិច្ឆតិ, វិចិកិច្ឆន្តិ ឥច្ចាទិ.

មាន វីមំសបូជាសុ, សប្បច្ចយទ្វិភាវឦការវការា.

តតោ អព្ភាសតោ បរាសំ បាមានានំ ធាតូនំ វាមំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ យថាក្កមំ សប្បច្ចយេ បរេ. សេសូតិ ពហុវចននិទ្ទេសោ បយោគេបិ វចនវិបល្លាសញាបនត្ថំ. អត្ថំ វីមំសតិ, វីមំសន្តិ ឥច្ចាទិ.

អញ្ញត្ថ ‘‘លោបញ្ចេត្តមការោ’’តិ អប្បច្ចយស្សេការោ, មានេតិ, មានេន្តិ.

ភុជ បាលនព្យវហរណេសុ, ភោត្តុមិច្ឆតីតិ អត្ថេ –

៥៣៤. ភុជ ឃស ហរ សុ បាទីហិ តុមិច្ឆត្ថេសុ.

ភុជ ឃស ហរ សុ បា ឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ តុមិច្ឆត្ថេសុ ច ខ ឆ សឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ វា. តុមិច្ឆានំ, តុមន្តយុត្តឥច្ឆាយ វា អត្ថា តុមិច្ឆត្ថា, តេន តុមន្តរហិតេសុ ‘‘ភោជនមិច្ឆតី’’តិអាទីសុ ន ហោន្តិ, ‘‘វុត្តត្ថានមប្បយោគោ’’តិ វាក្យស្ស អប្បយោគោ, ធាត្វាទិស្ស ទ្វេភាវេ កតេ ¶ ‘‘ទុតិយចតុត្ថានំ បឋមតតិយា’’តិ អព្ភាសភការស្ស ពការោ, ធាត្វន្តស្ស ‘‘កោ ខេ ចា’’តិ កការោ, ពុភុក្ខតិ, ពុភុក្ខន្តិ ឥច្ចាទិ.

វាតិ កិមត្ថំ? ភោត្តុមិច្ឆតិ, ឥច្ឆត្ថេសូតិ កិមត្ថំ? ភោត្តុំ គច្ឆតិ.

ឃស អទនេ, ឃសិតុមិច្ឆតីតិ អត្ថេ ឆប្បច្ចយោ, ទ្វិត្តំ, តតិយ ចវគ្គ ឥការ ចការាទេសា, ជិឃច្ឆតិ, ជិឃច្ឆន្តិ.

ហរ ហរណេ, ហរិតុមិច្ឆតីតិ អត្ថេ សប្បច្ចយោ.

ហរឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សព្ពស្ស គី ហោតិ សេ បច្ចយេ បរេ. ‘‘គីសេ’’តិ យោគវិភាគេន ជិស្សបិ, ឋានូបចារេនាទេសស្សាបិ ធាតុវោហារត្តា ទ្វិត្តំ, ភិក្ខំ ជិគីសតិ, ជិគីសន្តិ.

សុ សវណេ, សោតុមិច្ឆតិ សុស្សូសតិ, សុស្សូសន្តិ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ទីឃោ.

បា បានេ, បាតុមិច្ឆតីតិ អត្ថេ សប្បច្ចយទ្វិត្តរស្សត្តឥការាទេសា, ‘‘តតោ បាមានានំ វាមំ សេសូ’’តិ វាទេសោ, បិវាសតិ, បិវាសន្តិ ឥច្ចាទិ.

ជិ ជយេ, វិជេតុមិច្ឆតិ វិជិគីសតិ ឥច្ចាទិ.

សង្ឃោ បព្ពតមិវ អត្តានមាចរតិ, បព្ពតោ ឥវ អាចរតីតិ វា អត្ថេ –

៥៣៦. អាយ នាមតោ កត្តុបមានាទាចារេ.

អាចរណក្រិយាយ កត្តុនោ ឧបមានភូតម្ហា នាមតោ អាយប្បច្ចយោ ហោតិ អាចារត្ថេ. ឧបមីយតិ ឯតេនាតិ ¶ ឧបមានំ, កត្តុនោ ឧបមានំ កត្តុបមានំ, ‘‘វុត្តត្ថានមប្បយោគោ’’តិ ឥវសទ្ទនិវត្តិ, ធាតុប្បច្ចយន្តត្តា ‘‘តេសំ វិភត្តិយោ លោបា ចា’’តិ សុត្តេ តេសំគហណេន វិភត្តិលោបោ, ‘‘បកតិ ចស្ស សរន្តស្សា’’តិ បកតិភាវោ, សរលោបាទិ, ‘‘ធាតុប្បច្ចយេហិ វិភត្តិយោ’’តិ វិភត្តុប្បត្តិ, បព្ពតាយតិ សង្ឃោ, ឯវំ សមុទ្ទមិវ អត្តានមាចរតិ សមុទ្ទាយតិ, ចិច្ចិដមិវ អត្តានមាចរតិ ចិច្ចិដាយតិ សទ្ទោ. ឯវំ ធូមាយតិ.

ឧបមានភូតា នាមតោ ឦយប្បច្ចយោ ហោតិ អាចារត្ថេ. បុន ឧបមានគ្គហណំ កត្តុគ្គហណនិវត្តនត្ថំ, តេន កម្មតោបិ សិជ្ឈតិ, សេសំ សមំ. អឆត្តំ ឆត្តមិវាចរតិ ឆត្តីយតិ, អបុត្តំ បុត្តមិវាចរតិ បុត្តីយតិ សិស្សមាចរិយោ.

ឧបមានាតិ កិំ? ធម្មមាចរតិ, អាចារេតិ កិំ? អឆត្តំ ឆត្តមិវ រក្ខតិ.

នាមម្ហា អត្តនោ ឥច្ឆត្ថេ ឦយប្បច្ចយោ ហោតិ. អត្តនោ បត្តមិច្ឆតិ បត្តីយតិ, ឯវំ វត្ថីយតិ, បរិក្ខារីយតិ, ចីវរីយតិ, បដីយតិ, ធនីយតិ, បុត្តីយតិ.

អត្តិច្ឆត្ថេតិ កិមត្ថំ? អញ្ញស្ស បត្តមិច្ឆតិ.

៥៣៩. ធាតុរូបេ ¶ នាមស្មា ណយោច.

ធាតុយា រូបេ និប្ផាទេតព្ពេ, ‘‘តំ ករោតិ, តេន អតិក្កមតិ’’ឥច្ចាទិកេ បយុជ្ជិតព្ពេ វា សតិ នាមម្ហា ណយប្បច្ចយោ ហោតិ, ការិតសញ្ញា ច. ណលោបេ, វិភត្តិលោបសរលោបាទីសុ កតេសុ វិភត្តុប្បត្តិ, ទឡ្ហយតិ វីរិយំ, ឯវំ បមាណយតិ, អមិស្សយតិ, តថា ហត្ថិនា អតិក្កមតិ អតិហត្ថយតិ, វីណាយ ឧបគាយតិ ឧបវីណយតិ, វិសុទ្ធា ហោតិ រត្តិ វិសុទ្ធយតិ, កុសលំ បុច្ឆតិ កុសលយតិ ឥច្ចាទិ.

៥៤០. ធាតូហិ ណេ ណយ ណាបេ ណាបយា ការិតានិ ហេត្វត្ថេ.

សព្ពេហិ ធាតូហិ ហេត្វត្ថេ អភិធេយ្យេ ណេ ណយណាបេ ណាបយ ឥច្ចេតេ បច្ចយា បរា ហោន្តិ, តេ ការិតសញ្ញា ច ហោន្តិ. ហេតុយេវ អត្ថោ ហេត្វត្ថោ, សោ ច ‘‘យោ ការេតិ ស ហេតូ’’តិ លទ្ធហេតុសញ្ញោ សុទ្ធកត្តុនោ បយោជកោ ហេតុកត្តា, អត្ថតោ បេសនជ្ឈេសនាទិកោ បយោជកព្យាបារោ ឥធ ហេតុ នាម.

ណេ ណយាវ ឧវណ្ណន្តា, អាតោ ទ្វេ បច្ឆិមា សិយុំ;

សេសតោ ចតុរោ ទ្វេ វា, វាសទ្ទស្សានុវត្តិតោ.

អកម្មា ធាតវោ ហោន្តិ, ការិតេ តុ សកម្មកា;

សកម្មកា ទ្វិកម្មាស្សុ, ទ្វិកម្មា តុ តិកម្មកា.

តស្មា កត្តរិ កម្មេ ច, ការិតាខ្យាតសម្ភវោ;

ន ភាវេ សុទ្ធកត្តា ច, ការិតេ កម្មសញ្ញិតោ.

និយាទីនំ ¶ បធានញ្ច, អប្បធានំ ទុហាទិនំ;

ការិតេ សុទ្ធកត្តា ច, កម្មមាខ្យាតគោចរន្តិ.

តត្ថ យោ កោចិ ភវតិ, តមញ្ញោ ‘‘ភវាហិ ភវាហិ’’ ឥច្ចេវំ ព្រវីតិ, អថ វា ភវន្តំ ភវិតុំ សមត្ថំ បយោជយតិ, ភវិតុំ បយោជេតីតិ វា អត្ថេ ឥមិនា ណេណយប្បច្ចយា, ការិតសញ្ញា ច, ‘‘វុត្តត្ថានមប្បយោគោ’’តិ វាក្យស្ស អប្បយោគោ, ‘‘ការិតានំ ណោ លោប’’ន្តិ ណលោបោ, ‘‘អសំយោគន្តស្ស វុទ្ធិ ការិតេ’’តិ ឩការស្សោការោ វុទ្ធិ.

‘‘ឱ, ឯ’’តិ ច វត្តតេ, ធាតុគ្គហណញ្ច.

តេ ធាត្វន្តភូតា ឱការេការា អាវអាយាទេសេ បាបុណន្តិ ការិតេ បរេ. ‘‘តេ អាវាយា’’តិ យោគវិភាគេន ឈេអាទីនំ អការិតេបិ ហោន្តីតិ ឱការស្ស អាវាទេសោ, សរលោបាទិ, ‘‘ធាតុប្បច្ចយេហិ វិភត្តិយោ’’តិ ត្យាទយោ.

សោ សមាធិំ ភាវេតិ, ភាវយតិ, ភាវេន្តិ, ភាវយន្តិ. ភាវេសិ, ភាវយសិ, ភាវេថ, ភាវយថ. ភាវេមិ, ភាវយាមិ, ភាវេម, ភាវយាម. ភាវយតេ, ភាវយន្តេ.

កម្មេ អត្តនោបទយប្បច្ចយឦការាគមា, សរលោបាទិ ច, តេន ភាវីយតេ សមាធិ, ភាវីយន្តេ. ភាវីយតិ, ភាវីយន្តិ.

តថា ភាវេតុ, ភាវយតុ, ភាវេន្តុ, ភាវយន្តុ. ភាវេហិ, ភាវយ, ភាវយាហិ, ភាវេថ, ភាវយថ ¶ . ភាវេមិ, ភាវយាមិ, ភាវេម, ភាវយាម. ភាវយតំ, ភាវយន្តំ.

កម្មេ ភាវីយតំ, ភាវីយតុ, ភាវីយន្តុ.

ភាវេយ្យ, ភាវយេ, ភាវយេយ្យ, ភាវេយ្យុំ, ភាវយេយ្យុំ. ភាវេយ្យាសិ, ភាវយេយ្យាសិ, ភាវេយ្យាថ, ភាវយេយ្យាថ. ភាវេយ្យាមិ, ភាវយេយ្យាមិ, ភាវេយ្យាម, ភាវយេយ្យាម. ភាវេថ, ភាវយេថ, ភាវេរំ, ភាវយេរំ.

កម្មេ ភាវីយេយ្យ, ភាវីយេយ្យុំ.

អជ្ជតនិយំ ‘‘សត្តមជ្ជតនិម្ហី’’តិ យោគវិភាគេន ការិតន្តាបិ ទីឃតោ សការាគមោ.

អភាវេសិ, ភាវេសិ, អភាវយិ, ភាវយិ, អភាវេសុំ, ភាវេសុំ, អភាវយិំសុ, ភាវយិំសុ, អភាវយុំ, ភាវយុំ. អភាវេសិ, អភាវយសិ, អភាវិត្ថ, អភាវយិត្ថ. អភាវេសិំ, ភាវេសិំ, អភាវយិំ, ភាវយិំ, អភាវិម្ហ, អភាវយិម្ហ.

ភាវេស្សតិ, ភាវយិស្សតិ, ភាវេស្សន្តិ, ភាវយិស្សន្តិ. ភាវេស្សសិ, ភាវយិស្សសិ, ភាវិស្សថ, ភាវយិស្សថ. ភាវេស្សាមិ, ភាវយិស្សាមិ, ភាវេស្សាម, ភាវយិស្សាម.

កម្មេ ភាវីយិស្សតេ, ភាវីយិស្សន្តេ. ភាវីយិស្សតិ, ភាវីយិស្សន្តិ.

អភាវិស្ស, អភាវយិស្ស, អភាវិស្សំសុ, អភាវយិស្សំសុ. កម្មេ អភាវីយិស្សថ, អភាវីយិស្ស ឥច្ចាទិ.

តថា ¶ យោ កោចិ បចតិ, តមញ្ញោ ‘‘បចាហិ បចាហិ’’ ឥច្ចេវំ ព្រវីតិ, អថ វា បចន្តំ បយោជេតិ, បចិតុំ វា បយោជេតីតិ អត្ថេ វុត្តនយេន ណេ ណយាទយោ, អការស្សាការោ វុទ្ធិ, សេសំ នេយ្យំ.

សោ ទេវទត្តំ ឱទនំ បាចេតិ, បាចេន្តិ. បាចេសិ, បាចេថ. បាចេមិ, បាចេម. បាចយតិ, បាចយន្តិ. បាចយសិ, បាចយថ. បាចយាមិ, បាចយាម. ណាបេណាបយេសុ បន សោ បុរិសោ តំ បុរិសំ ឱទនំ បាចាបេតិ, បាចាបេន្តិ. បាចាបយតិ, បាចាបយន្តិ.

កម្មេ សោ ឱទនំ បាចីយតិ តេន, បាចយីយតិ, បាចាបីយតិ, បាចាបយីយតិ.

តថា បាចេតុ, បាចយតុ, បាចាបេតុ, បាចាបយតុ. បាចីយតំ, បាចីយតុ, បាចយីយតំ, បាចយីយតុ, បាចាបីយតំ, បាចាបីយតុ, បាចាបយីយតំ, បាចាបយីយតុ. បាចេយ្យ, បាចយេយ្យ, បាចាបេយ្យ, បាចាបយេយ្យ. បាចីយេយ្យ, បាចីយេយ្យុំ. អបាចេសិ, អបាចយិ, អបាចាបេសិ, អបាចាបយិ. បាចេស្សតិ, បាចយិស្សតិ, បាចាបេស្សតិ, បាចាបយិស្សតិ. អបាចិស្ស, អបាចយិស្ស, អបាចាបិស្ស, អបាចាបយិស្ស ឥច្ចាទិ.

គច្ឆន្តំ, គន្តុំ វា បយោជេតីតិ អត្ថេ ណេ ណយាទយោ, វុទ្ធិយំ សម្បត្តាយំ –

‘‘អសំយោគន្តស្ស វុទ្ធិ ការិតេ’’តិ វត្តតេ.

ឃដាទីនំ ធាតូនំ អសំយោគន្តានំ វុទ្ធិ ហោតិ វា ការិតេតិ ឯត្ថ វាគ្គហណេន វុទ្ធិ ន ហោតិ, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ.

សោ ¶ តំ បុរិសំ គាមំ គមេតិ, គមយតិ, គច្ឆាបេតិ, គច្ឆាបយតិ. សោ គាមំ គមីយតិ តេន, គមយីយតិ, គច្ឆាបីយតិ, គច្ឆាបយីយតិ ឥច្ចាទិ. សព្ពត្ថ យោជេតព្ពំ. ឯវំ ឧបរិបិ.

ឃដ ឦហាយំ, ឃដន្តំ បយោជយតិ, ឃដេតិ, ឃដាទីនំ វាតិ ន វុទ្ធិ, ឃដយតិ, ឃដាបេតិ, ឃដាបយតិ.

គុហទុសឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ សរោ ទីឃមាបជ្ជតេ ការិតេ បរេ, វុទ្ធាបវាទោយំ.

គុហ សំវរណេ, គុហិតុំ បយោជយតិ គូហយតិ, គូហយន្តិ. ទុស អប្បីតិម្ហិ, ទុស្សន្តំ បយោជយតិ ទូសយតិ, ទូសយន្តិ ឥច្ចាទិ.

តថា ឥច្ឆន្តំ បយោជយតិ ឥច្ឆាបេតិ, ឥច្ឆាបយតិ, ឯសេតិ, ឯសយតិ. និយច្ឆន្តំ បយោជយតិ និយាមេតិ, និយាមយតិ. អាសន្តំ បយោជយតិ អាសេតិ, អាសយតិ, អច្ឆាបេតិ, អច្ឆាបយតិ. លភន្តំ បយោជយតិ លាភេតិ, លាភយតិ. វចន្តំ បយោជយតិ វាចេតិ, វាចយតិ, វាចាបេតិ, វាចាបយតិ. ឯវំ វាសេតិ, វាសយតិ, វាសាបេតិ, វាសាបយតិ. វាហេតិ, វាហយតិ, វាហាបេតិ, វាហាបយតិ. ជីរេតិ, ជីរយតិ, ជីរាបេតិ, ជីរាបយតិ. មារេតិ, មារយតិ, មារាបេតិ, មារាបយតិ. ទស្សេតិ, ទស្សយតិ ឥច្ចាទិ.

តថា តុទន្តំ បយោជយតិ តោទេតិ, តោទយតិ, តោទាបេតិ, តោទាបយតិ. បវិសន្តំ បយោជយតិ, បវិសិតុំ វា បវេសេតិ, បវេសយតិ, បវេសាបេតិ ¶ , បវេសាបយតិ. ឧទ្ទិសន្តំ បយោជយតិ ឧទ្ទិសាបេតិ, ឧទ្ទិសាបយតិ. បហោន្តំ បយោជយតិ បហាវេតិ, បហាវយតិ. សយន្តំ បយោជយតិ សាយេតិ, សាយយតិ, សាយាបេតិ, សាយាបយតិ. ឯត្ថ ឯការស្ស អាយាទេសោ, សយាបេតិ, សយាបយតិ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ណាបេណាបយេសុ អាយាទេសស្ស រស្សត្តំ. នយន្តំ បយោជយតិ នយាបេតិ, នយាបយតិ. បតិដ្ឋន្តំ បយោជយតិ បតិដ្ឋាបេតិ, បតិដ្ឋាបយតិ, បតិដ្ឋបេតិ វា.

ហនន្តំ បយោជយតីតិ អត្ថេ ណេណយាទយោ.

ហនឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ឃាតាទេសោ ហោតិ ណការវតិ ការិតប្បច្ចយេ បរេ. ឃាតេតិ, ឃាតយតិ, ឃាតាបេតិ, ឃាតាបយតិ, ‘‘វធោ វា សព្ពត្ថា’’តិ វធាទេសេ វធេតិ, វធាបេតិ.

ជុហោន្តំ បយោជយតិ ជុហាវេតិ, ជុហាវយតិ. ជហន្តំ បយោជយតិ ជហាបេតិ, ជហាបយតិ, ហាបេតិ, ហាបយតិ. ទទន្តំ បយោជយតិ ទាបេតិ, ទាបយតិ. បិទហន្តំ បយោជយតិ បិធាបេតិ, បិធាបយតិ, បិទហាបេតិ, បិទហាបយតិ.

រុន្ធន្តំ បយោជយតិ រោធេតិ, រោធយតិ, រោធាបេតិ, រោធាបយតិ. ឆិន្ទន្តំ បយោជយតិ ឆេទេតិ, ឆេទយតិ, ឆេទាបេតិ, ឆេទាបយតិ. យុញ្ជន្តំ បយោជយតិ ¶ យោជេតិ, យោជយតិ, យោជាបេតិ, យោជាបយតិ. ភុញ្ជន្តំ បយោជយតិ ភោជេតិ, ភោជយតិ, ភោជាបេតិ, ភោជាបយតិ. មុញ្ចន្តំ បយោជយតិ មោចេតិ, មោចយតិ, មោចាបេតិ, មោចាបយតិ.

ទិព្ពន្តំ បយោជយតិ ទេវេតិ, ទេវយតិ. ឧប្បជ្ជន្តំ បយោជយតិ ឧប្បាទេតិ, ឧប្បាទយតិ. ពុជ្ឈន្តំ បយោជយតិ ពោធេតិ, ពោធយតិ. ‘‘ទាធាន្តតោ យោ ក្វចី’’តិ យការាគមោ, ពុជ្ឈាបេតិ, ពុជ្ឈាបយតិ. តុស្សន្តំ បយោជយតិ តោសេតិ, តោសយតិ, តោសាបេតិ, តោសាបយតិ. សម្មន្តំ បយោជយតិ សមេតិ, សមយតិ, ឃដាទិត្តា ន វុទ្ធិ. កុប្បន្តំ បយោជយតិ កោបេតិ, កោបយតិ. ជាយន្តំ បយោជយតិ ជនេតិ, ជនយតិ, ឃដាទិត្តា ន វុទ្ធិ.

សុណន្តំ បយោជយតិ ធម្មំ សាវេតិ, សាវយតិ. បាបុណន្តំ បយោជយតិ បាបេតិ, បាបយតិ.

វិក្កិណន្តំ បយោជយតិ វិក្កាយាបេតិ, វិក្កាយាបយតិ. ជិនន្តំ បយោជយតិ ជយាបេតិ, ជយាបយតិ. ជានន្តំ បយោជយតិ ញាបេតិ, ញាបយតិ. គណ្ហន្តំ បយោជយតិ គាហេតិ, គាហយតិ, គាហាបេតិ, គាហាបយតិ, គណ្ហាបេតិ, គណ្ហាបយតិ.

វិតនន្តំ បយោជយតិ វិតានេតិ, វិតានយតិ. យោ កោចិ ករោតិ, តមញ្ញោ ‘‘ករោហិ ករោហិ’’ឥច្ចេវំ ព្រវីតិ, ករោន្តំ បយោជយតិ, កាតុំ វា ការេតិ, ការយតិ, ការាបេតិ, ការាបយតិ ឥច្ចាទិ.

ចោរេន្តំ បយោជយតិ ចោរាបេតិ, ចោរាបយតិ. ចិន្តេន្តំ បយោជយតិ ចិន្តាបេតិ, ចិន្តាបយតិ ¶ , បូជេន្តំ បយោជយតិ បូជាបេតិ, បូជាបយតិ ឥច្ចាទិ. សព្ពត្ថ សុពោធំ.

ធាតុប្បច្ចយតោ ចាបិ, ការិតប្បច្ចយា សិយុំ;

សការិតេហិ យុណ្វូនំ, ទស្សនញ្ចេត្ថ ញាបកំ.

តេន តិតិក្ខន្តំ បយោជយតិ តិតិក្ខេតិ, តិតិក្ខាបេតិ. តិកិច្ឆន្តំ បយោជយតិ តិកិច្ឆេតិ, តិកិច្ឆយតិ, តិកិច្ឆាបេតិ, តិកិច្ឆាបយតិ. ឯវំ ពុភុក្ខេតិ, ពុភុក្ខយតិ, ពុភុក្ខាបេតិ, ពុភុក្ខាបយតិ, បព្ពតាយន្តំ បយោជយតិ បព្ពតាយយតិ. បុត្តីយយតិ ឥច្ចាទិបិ សិទ្ធំ ភវតិ.

សាសនត្ថំ សមុទ្ទិដ្ឋំ, អាខ្យាតំ សកពុទ្ធិយា;

ពាហុសច្ចពលេនីទំ, ចិន្តយន្តុ វិចក្ខណា.

ភវតិ តិដ្ឋតិ សេតិ, អហោសិ ឯវមាទយោ;

អកម្មកាតិ វិញ្ញេយ្យា, កម្មលក្ខណវិញ្ញុនា.

អកម្មកាបិ ហេត្វត្ថ-ប្បច្ចយន្តា សកម្មកា;

តំ យថា ភិក្ខុ ភាវេតិ, មគ្គំ រាគាទិទូសកន្តិ.

ឥតិ បទរូបសិទ្ធិយំ អាខ្យាតកណ្ឌោ

អថ ធាតូហិយេវ ភាវកម្មកត្តុករណាទិសាធនសហិតំ កិព្ពិធានមារភីយតេ.

តត្ថ កិច្ចកិតកវសេន ទុវិធា ហិ បច្ចយា, តេសុ កិច្ចសញ្ញាយ បឋមំ វុត្តត្តា, កិច្ចានមប្បកត្តា ច កិច្ចប្បច្ចយា តាវ វុច្ចន្តេ.

ភូ សត្តាយំ, ‘‘ភូយតេ, អភវិត្ថ, ភវិស្សតេ វា ទេវទត្តេនា’’តិ វិគ្គហេ –

‘‘ធាតុយា កម្មាទិម្ហិ ណោ’’តិ ឥតោ ‘‘ធាតុយា’’តិ សព្ពត្ថ បច្ចយាទិវិធានេ វត្តតេ, ‘‘បរា, បច្ចយា’’តិ ច អធិការោ.

ភាវកម្មឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ សព្ពធាតូហិ តព្ព អនីយឥច្ចេតេ បច្ចយា បរា ហោន្តិ. យោគវិភាគេន អញ្ញត្ថាបិ.

អកម្មកេហិ ធាតូហិ, ភាវេ កិច្ចា ភវន្តិ តេ;

សកម្មកេហិ កម្មត្ថេ, អរហសក្កត្ថទីបកា.

តិកាលេ និយុត្តា តេកាលិកា, យេ ឥធ តតិយេ ធាត្វាធិការេ វិហិតា អនិទ្ទិដ្ឋកាលា ណាទយោ បច្ចយា, តេ តេកាលិកា ហោន្តីតិ បរិភាសតោ កាលត្តយេបិ ហោន្តិ.

យថាគមំ យថាបយោគំ ជិនវចនានុបរោធេន ធាតូហិ បរោ ឥការាគមោ ហោតិ ក្វចិ ព្យញ្ជនាទិកេសុ កិច្ចកិតកប្បច្ចយេសុ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ វុទ្ធិ, ‘‘ឱ អវ សរេ’’តិ អវាទេសោ, ‘‘នយេ បរំ យុត្តេ’’តិ បរំ នេតព្ពំ.

យេ ឥធ វុត្តា តព្ពានីយណ្យ តេយ្យ រិច្ចប្បច្ចយា, តេ កិច្ចសញ្ញា ហោន្តីតិ វេទិតព្ពា. តតោ ‘‘អញ្ញេ កិតិ’’តិ វចនតោ កិច្ចប្បច្ចយានមកិតកត្តា នាមព្យបទេសេ អសម្បត្តេ ‘‘តទ្ធិតសមាសកិតកា នាមំវាតវេតុនាទីសុ ចា’’តិ ឯត្ថ ចគ្គហណេន នាមព្យបទេសោ, តតោ ស្យាទ្យុប្បត្តិ. ភាវេ ភាវស្សេកត្តា ឯកវចនមេវ, ‘‘សិ’’ន្តិ អមាទេសោ. ភវិតព្ពំ ភវតា បញ្ញេន, ភវនីយំ.

ឥធ ព្យញ្ជនាទិត្តាភាវា អនុវត្តិតក្វចិគ្គហណេន ឥការាគមាភាវោ. ភាវេ កិច្ចប្បច្ចយន្តា នបុំសកា. កម្មេ តិលិង្គា.

កម្មនិ អភិបុព្ពោ, អភិភូយតេ, អភិភូយិត្ថ, អភិភូយិស្សតេតិ អភិភវិតព្ពោ កោធោ បណ្ឌិតេន, អភិភវិតព្ពា ¶ តណ្ហា, អភិភវិតព្ពំ ទុក្ខំ, ឯវំ អភិភវនីយោ, អភិភវនីយា, អភិភវនីយំ, បុរិស កញ្ញា ចិត្តសទ្ទនយេន នេតព្ពំ, ឯវំ សព្ពត្ថ.

តព្ពាទីហេវ កម្មស្ស, វុត្តត្តាវ បុនត្តនា;

វត្តព្ពស្ស អភាវា ន, ទុតិយា បឋមា តតោ.

អាស ឧបវេសនេ, អាសីយិត្ថ, អាសីយតេ, អាសីយិស្សតេតិ អាសិតព្ពំ តយា, អាសនីយំ. កម្មេ ឧបាសិតព្ពោ គរុ, ឧបាសនីយោ.

សី សយេ, អសីយិត្ថ, សីយតេ, សីយិស្សតេតិ សយិតព្ពំ ភវតា, សយនីយំ, ‘‘ឯ អយា’’តិ អយាទេសោ, អតិសយិតព្ពោ បរោ, អតិសយនីយោ.

បទ គតិម្ហិ, ឧប្បជ្ជិត្ថ, ឧប្បជ្ជតេ, ឧប្បជ្ជិស្សតេតិ ឧប្បជ្ជិតព្ពំ តេន, ឧប្បជ្ជនីយំ, ឯត្ថ ច ‘‘កត្តរី’’តិ អធិការំ វិនា ‘‘ទិវាទិតោ យោ’’តិ វិនាធិការយោគវិភាគេន យប្បច្ចយោ, ‘‘តស្ស ចវគ្គយការ’’ឥច្ចាទិនា ចវគ្គោ, ‘‘បរទ្វេភាវោ ឋានេ’’តិ ទ្វិភាវោ, បដិបជ្ជិតព្ពោ មគ្គោ, បដិបជ្ជនីយោ.

ពុធ អវគមនេ, អពុជ្ឈិត្ថ, ពុជ្ឈតេ, ពុជ្ឈិស្សតេតិ ពុជ្ឈិតព្ពោ ធម្មោ, ពុជ្ឈនីយោ.

សុ សវណេ, អសូយិត្ថ, សូយតេ, សូយិស្សតេតិ សោតព្ពោ ធម្មោ, ឥធ យថាគមគ្គហណេន ឥការាគមាភាវោ, សុណិតព្ពោ, ‘‘ស្វាទិតោ ណុ ណា ឧណា ចា’’តិ វិនាធិការយោគវិភាគេន ណាបច្ចយោ, សវណីយោ.

ករ ករណេ, ករីយិត្ថ, ករីយតិ, ករីយិស្សតីតិ អត្ថេ តព្ពា’នីយា.

‘‘អន្តស្ស, ករស្ស, ច, តត្ត’’ន្តិ ច វត្តតេ.

ករឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស អន្តភូតស្ស រការស្ស តការត្តំ ហោតិ វា តុំ តុ ន តព្ពឥច្ចេតេសុ បច្ចយេសុ បរេសុ. កត្តព្ពោ ភវតា ធម្មោ, កត្តព្ពា បូជា, កត្តព្ពំ កុសលំ, តត្តាភាវេ ‘‘ករោតិស្សា’’តិ វត្តមានេ ‘‘តវេតុនាទីសុ កា’’តិ ឯត្ថ អាទិសទ្ទេន តព្ពេបិ កាទេសោ, កាតព្ពំ ហិតំ.

រការ ហហារាទ្យន្តេហិ ធាតូហិ បរស្ស អនានីយាទិនការស្ស ណការោ ហោតិ. អាទិសទ្ទេន រមុ អបញាតាទិតោបិ.

រហាទិតោ បរស្សេត្ថ, នការស្ស អសម្ភវា;

អនានីយាទិនស្សេវ, សាមថ្យាយំ ណការតា.

ករណីយោ ធម្មោ, ករណារហោតិ អត្ថោ, ករណីយា, ករណីយំ.

ភរ ភរណេ, ភរីយតីតិ ភរិតព្ពោ, ភរណីយោ.

គហ ឧបាទានេ, អគយ្ហិត្ថ, គយ្ហតិ, គយ្ហិស្សតីតិ គហេតព្ពោ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឥការស្សេការោ, សង្គណ្ហិតព្ពោ, ‘‘គហាទិតោ ប្បណ្ហា’’តិ វិនាធិការយោគវិភាគេន ណ្ហាបច្ចយោ, ហលោបសរលោបាទិ, សង្គណ្ហណីយោ, គហណីយោ.

អាទិគ្គហណេន រមុ កីឡាយំ, រមីយិត្ថ, រមីយតិ, រមីយិស្សតីតិ រមិតព្ពោ, រមណីយោ វិហារោ.

អប ¶ បាបុណនេ, ឧណាបច្ចយោ, បាបីយតីតិ បាបុណិតព្ពោ, ‘‘គុបាទីនញ្ចា’’តិ ធាត្វន្តស្ស លោបោ, ទ្វិត្តញ្ច, បត្តព្ពោ, បត្តេយ្យោ, បាបុណណីយោ, បាបណីយោ.

៥៥១. គម ខន ហនាទីនំ តុំតព្ពាទីសុ ន.

គម ខន ហនឥច្ចេវមាទីនំ មការ នការន្តានំ ធាតូនមន្តស្ស នការោ ហោតិ វា តុំ តព្ព តវេ តុន ត្វានត្វាឥច្ចេវមាទីសុ តការាទិប្បច្ចយេសុ បរេសុ. អគច្ឆីយិត្ថ, គច្ឆីយតិ, គច្ឆីយិស្សតីតិ គន្តព្ពោ មគ្គោ, គមិតព្ពំ, គមនីយំ.

ខនុ អវទារណេ, អខញ្ញិត្ថ, ខញ្ញតិ, ខញ្ញិស្សតីតិ ខន្តព្ពំ អាវាដំ, ខនិតព្ពំ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ខនន្តស្ស ណត្តញ្ច, ខណិតព្ពំ, ខណណីយំ, ខននីយំ វា.

ហន ហិំសា គតីសុ, អហញ្ញិត្ថ, ហញ្ញតេ, ហញ្ញិស្សតេតិ ហន្តព្ពំ, ហនិតព្ពំ, ហននីយំ.

មន ញាណេ, អមញ្ញិត្ថ, មញ្ញតេ, មញ្ញិស្សតេតិ មន្តព្ពោ, មនិតព្ពោ, យប្បច្ចយេ ចវគ្គាទិ, មញ្ញិតព្ពំ, មញ្ញនីយំ.

បូជ បូជាយំ, អបូជីយិត្ថ, បូជីយតិ, បូជីយិស្សតីតិ អត្ថេ តព្ពានីយា. ‘‘ចុរាទិតោ ណេ ណយា’’តិ អកត្តរិបិ ណេណយា, ឥការាគមានីយេសុ ‘‘សរលោបោ’’តិអាទិនា ការិតសរស្ស លោបោ, បូជេតព្ពោ, បូជយិតព្ពោ, បូជនីយោ ភគវា.

‘‘តព្ពានីយា’’តិ យោគវិភាគេន កត្តុករណេសុបិ, យា បាបុណនេ, និយ្យាតីតិ និយ្យានីកោ មគ្គោ. គច្ឆន្តីតិ គមនីយា ¶ ភោគា. នហ សោចេ, នហាយតិ ឯតេនាតិ នហានីយំ ចុណ្ណំ.

ភាវកម្មេសុ សព្ពធាតូហិ ណ្យប្បច្ចយោ ហោតិ, ចគ្គហណេន ‘‘ញាតេយ្យ’’ន្តិអាទីសុ តេយ្យប្បច្ចយោ ច.

អនុពន្ធោ អប្បយោគី, ណការានុពន្ធោ បច្ចយោ ការិតំ វិយ ទដ្ឋព្ពោតិ ការិតព្យបទេសោ, ‘‘ការិតានំ ណោ លោប’’ន្តិ ណលោបោ, ‘‘អសំយោគន្តស្ស វុទ្ធិ ការិតេ’’តិ វុទ្ធិ, ឥការាគមោ, កត្តព្ពំ ការិយំ.

ហរ ហរណេ, អហរីយិត្ថ, ហរីយតិ, ហរីយិស្សតីតិ វា ហរិតព្ពំ ហារិយំ.

លភ លាភេ, លភិតព្ពំ លព្ភំ, ‘‘យវតំ តលន’’ឥច្ចាទិសុត្តេ ការគ្គហណេន យវតោ ភការស្ស ភការោ, ទ្វិត្តំ.

សាស អនុសិដ្ឋិម្ហិ, សាសិតព្ពោ សិស្សោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អាការស្សិការោ.

វច វិយត្តិយំ វាចាយំ, ណ្យប្បច្ចយាទិម្ហិ កតេ ‘‘អន្តានំ, ណានុពន្ធេ’’តិ ច វត្តតេ.

ចជឥច្ចេតេសំ ធាត្វន្តានំ កការ គការាទេសា ហោន្តិ ណការានុពន្ធេ បច្ចយេ បរេតិ ចស្ស កាទេសោ. វចនីយំ វាក្យំ.

ភជ សេវាយំ, ភជនីយំ ភាគ្យំ, ជស្ស គាទេសោ.

ចិ ចយេ, អចីយិត្ថ, ចីយតិ, ចីយិស្សតីតិ ចេតព្ពំ ចេយ្យំ, ឥការស្សេការោ វុទ្ធិ, យការស្ស ទ្វិត្តំ, វិនិបុព្ពោ ‘‘ទោ ធស្ស ចា’’តិ សុត្តេ ចគ្គហណេន ចការស្ស ឆការោ, វិនិច្ឆេយ្យំ, វិនិច្ឆិតព្ពំ, វិនិច្ឆនីយំ. ‘‘កិយាទិតោ នា’’តិ វិនាធិការយោគវិភាគេន តព្ពានីយ តុំ តុនា ទីសុ ច នាបច្ចយោ, វិនិច្ឆិនិតព្ពំ, វិនិច្ឆិននីយំ.

នី បាបុណនេ, អនីយិត្ថ, នីយតិ, នីយិស្សតីតិ នេយ្យោ, នេយ្យា, នេយ្យំ. នេតព្ពំ.

ណ្យគ្គហណំ ឆដ្ឋីយន្តវសេនានុវត្តតេ, មណ្ឌូកគតិយា អន្តគ្គហណញ្ច តតិយន្តវសេន.

ភូ ឥច្ចេតស្មា បរស្ស ណ្យប្បច្ចយស្ស សហ ធាត្វន្តេន អព្ពាទេសោ ហោតិ. ភវិតព្ពោ ភព្ពោ, ភព្ពា, ភព្ពំ.

‘‘ណ្យស្ស, អន្តេនា’’តិ ច វត្តតេ.

៥៥៦. វទ មទ គមុ យុជ គរហាការាទីហិ ជ្ជម្មគ្គយ្ហេយ្យាគារោ វា.

វទ មទ គមុ យុជ គរហឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ, អាការន្តេហិ ច បរស្ស ណ្យប្បច្ចយស្ស ធាត្វន្តេន សហ យថាក្កមំ ¶ ជ្ជ ម្ម គ្គ យ្ហ ឯ យ្យឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា, គរស្ស ច គារាទេសោ, គរហស្ស គរស្សេវាយំ គារោ. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ.

វទ វិយត្តិយំ វាចាយំ, អវជ្ជិត្ថ, វជ្ជតិ, វជ្ជិស្សតីតិ វា វជ្ជំ វទនីយំ, រស្សត្តំ. វជ្ជំ ទោសោ.

មទ ឧម្មាទេ, អមជ្ជិត្ថ, មជ្ជតេ, មជ្ជិស្សតិ ឯតេនាតិ មជ្ជំ មទនីយំ. មទគ្គហណេន ករណេបិ ណ្យប្បច្ចយោ. គមុ សប្ប គតិម្ហិ, គន្តព្ពំ គម្មំ.

យុជ យោគេ, អយុជ្ជិត្ថ, យុជ្ជតេ, យុជ្ជិស្សតីតិ យោគ្គំ, និយោជ្ជោ វា.

គរហ និន្ទាយំ, អគរយ្ហិត្ថ, គរហីយតិ, គរហីយិស្សតីតិ អត្ថេ ណ្យប្បច្ចយោ, តស្សិមិនា ធាត្វន្តេន សហ យ្ហាទេសោ, គរស្ស គារាទេសោ ច, គារយ្ហោ, គារយ្ហា, គារយ្ហំ, គរហណីយំ.

អាទិសទ្ទេន អញ្ញេបិ ទមជហន្តា គយ្ហន្តេ. គទ វិយត្តិយំ វាចាយំ, គជ្ជតេ, គទនីយំ វា គជ្ជំ. បទ គតិម្ហិ, បជ្ជនីយំ បជ្ជំ គាថា. ខាទ ភក្ខណេ, ខជ្ជតេតិ ខជ្ជំ ខាទនីយំ. ទមុ ទមនេ, អទម្មិត្ថ, ទម្មតេ, ទមីយិស្សតីតិ ទម្មោ ទមនីយោ. ភុជ បាលនព្យវហរណេសុ, អភុជ្ជិត្ថ, ភុជ្ជតិ, ភុជ្ជិស្សតីតិ ភោគ្គំ, ភោជ្ជំ វា, ការគ្គហណេន យស្ស ជការោ. គហេតព្ពំ គយ្ហមិច្ចាទិ.

អាការន្តតោ បន ទា ទានេ, អទីយិត្ថ, ទីយតិ, ទីយិស្សតីតិ អត្ថេ ណ្យប្បច្ចយោ, តស្សិមិនា ធាត្វន្តេន អាការេន សហ ឯយ្យាទេសោ, ទេយ្យំ, ទាតព្ពំ. អនីយេ ‘‘សរលោបោ’’តិអាទិនា បុព្ពសរស្ស លោបេ សម្បត្តេ តត្ថេវ ¶ តុគ្គហណេន និសេធេត្វា ‘‘សរា សរេ លោប’’ន្តិ អាការេ លុត្តេ បរសរស្ស ទីឃោ, ទានីយំ.

បា បានេ, អបីយិត្ថ, បីយតិ, បីយិស្សតីតិ បេយ្យំ, បាតព្ពំ, បានីយំ. ហា ចាគេ, អហីយិត្ថ, ហីយតិ, ហីយិស្សតីតិ ហេយ្យំ, ហាតព្ពំ, ហានីយំ. មា មានេ, អមីយិត្ថ, មីយតិ, មីយិស្សតីតិ មេយ្យំ, មាតព្ពំ, មិនិតព្ពំ, មេតព្ពំ វា. ញា អវពោធនេ, អញ្ញាយិត្ថ, ញាយតិ, ញាយិស្សតីតិ ញេយ្យំ, ញាតព្ពំ, ញាតេយ្យំ. ‘‘ញាស្ស ជា ជំ នា’’តិ ជាទេសេ ‘‘កិយាទិតោ នា’’តិ វិនាធិការយោគវិភាគេន នាបច្ចយោ, ឥការាគមោ ច, ជានិតព្ពំ, វិជាននីយំ. ខ្យាបកថនេ, សង្ខ្យាតព្ពំ, សង្ខ្យេយ្យំ ឥច្ចាទិ.

ករធាតុតោ រិច្ចប្បច្ចយោ ហោតិ ភាវកម្មេសុ.

រការានុពន្ធេ បច្ចយេ បរេ សព្ពោ ធាត្វន្តោ រាទិ បច្ចយរការមរិយាទោ នោ ហោតិ, លោបមាបជ្ជតេតិ អត្ថោ. រន្តោតិ ឯត្ថ រការោ សន្ធិជោ, កត្តព្ពំ កិច្ចំ. ‘‘រិច្ចា’’តិ យោគវិភាគេន ភរាទិតោបិ រិច្ចប្បច្ចយោ, យថា, ភរីយតីតិ ភច្ចោ, សរលោបោ. ឥ គតិម្ហិ, បតិ ឯតព្ពោ បដិច្ចោ.

៥៥៩. បេសាតិសគ្គបត្តកាលេសុ កិច្ចា.

បេស អតិសគ្គ បត្តកាលឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ កិច្ចប្បច្ចយា ហោន្តិ. បេសនំ នាម ‘‘កត្តព្ពមិទំ ភវតា’’តិ អាណាបនំ, អជ្ឈេសនញ្ច. អតិសគ្គោនាម ‘‘កិមិទំ មយា កត្តព្ព’’ន្តិ បុដ្ឋស្ស វា ¶ ‘‘បាណោ ន ហន្តព្ពោ’’តិអាទិនា បដិបត្តិទស្សនមុខេន វា កត្តព្ពស្ស អនុញ្ញា. បត្តកាលោ នាម សម្បត្តសមយោ យោ អត្តនោ កិច្ចករណសមយមនុបបរិក្ខិត្វា ន ករោតិ, តស្ស សមយារោចនំ, ន តត្ថ អជ្ឈេសនមត្ថីតិ. តេ ច ‘‘ភាវកម្មេសុ កិច្ចត្តក្ខត្ថា’’តិ វុត្តត្តា ភាវកម្មេស្វេវ ភវន្តិ.

បេសនេ តាវ – ករីយតុ ភវតា កម្មន្តិ អត្ថេ ឥមិនា តព្ពានីយា, សេសំ វុត្តនយមេវ, កត្តព្ពំ កម្មំ ភវតា, ករណីយំ កិច្ចំ ភវតា.

អតិសគ្គេ ភុជ្ជតុ ភវតាតិ អត្ថេ តព្ពាទិ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ វុទ្ធិ.

ភុជឥច្ចេវមាទីនំ ជការាទិអន្តានំ ធាតូនមន្តោ នោ ហោតិ, បរស្ស កិច្ចកិតកប្បច្ចយតការស្ស ច ទ្វេភាវោ ហោតិ. ភោត្តព្ពំ ភោជនំ ភវតា, ភោជនីយំ ភោជ្ជំ ភវតា.

ឥការាគមយុត្តតការេ បន – ‘‘នមករានមន្តានំ និយុត្តតម្ហី’’តិ ឯត្ថ ‘‘អន្តានំ និយុត្តតម្ហី’’តិ យោគវិភាគេន ធាត្វន្តលោបាទិនិសេធោ, ‘‘រុធាទិតោ និគ្គហីតបុព្ព’’ន្តិ វិនាធិការយោគវិភាគេន, ‘‘និគ្គហីតញ្ចា’’តិ វា និគ្គហីតាគមោ, ភុញ្ជិតព្ពំ តយា, យុញ្ជិតព្ពំ.

សមយារោចនេ បន – ឥ អជ្ឈយនេ អធិបុព្ពោ, អធីយតំ ភវតាតិ អត្ថេ តព្ពានីយាទិ, ឥការាគមវុទ្ធិអយាទេសអជ្ឈាទេសា ច, ណ្យប្បច្ចយេ តុ វុទ្ធិ, យការស្ស ទ្វិត្តញ្ច, អជ្ឈយិតព្ពំ, អជ្ឈេយ្យំ ភវតា, អជ្ឈយនីយំ ភវតា, អវស្សំ ¶ កត្តព្ពន្តិ វាក្យេ បន ‘‘កិច្ចា’’តិ អធិកិច្ច ‘‘អវស្សកាធមិណេសុ ណី ចា’’តិ អវស្សកាធមិណត្ថេ ច តព្ពាទយោ, កត្តព្ពំ មេ ភវតា គេហំ, ករណីយំ, ការិយំ. ឯវំ ទាតព្ពំ មេ ភវតា សតំ, ទានីយំ, ទេយ្យំ.

ធរ ធារណេ, ចុរាទិត្តា ណេណយា, វុទ្ធិ, ឥការាគមោ ច, ធារេតព្ពំ, ធារយិតព្ពំ ឥច្ចាទិ.

‘‘នុទាទីហិ យុណ្វូនមនាននាកាននកា សការិតេហិ ចា’’តិ សការិតេហិបិ យុណ្វូនមាទេសវិធានតោយេវ ធាតុប្បច្ចយន្តតោបិ កិច្ចកិតកប្បច្ចយា ភវន្តីតិ ទដ្ឋព្ពោ. តេន តិតិក្ខាបីយតីតិ តិតិក្ខាបេតព្ពោ. ឯវំ តិកិច្ឆាបេតព្ពោ តិកិច្ឆាបនីយោ. អភាវីយិត្ថ, ភាវីយតិ, ភាវីយិស្សតីតិ ភាវេតព្ពោ មគ្គោ. ភាវយិតព្ពោ, ភាវនីយោ, ភាវនីយំ, ភាវនីយា, អការីយិត្ថ, ការីយតិ, ការីយិស្សតីតិ ការេតព្ពំ, ការយិតព្ពំ, ការាបេតព្ពំ, ការាបយិតព្ពំ, ការាបនីយមិច្ចាទិ ច សិទ្ធំ ភវតិ.

កត្តព្ពំ ករណីយញ្ច, ការិយំ កិច្ចមិច្ចបិ;

ការេតព្ពំ តថា ការា-បេតព្ពំ កិច្ចសង្គហោ.

ឥទានិ កិតកប្បច្ចយា វុច្ចន្តេ.

‘‘កុម្ភំ ករោតិ, អកាសិ, ករិស្សតី’’តិ វា វិគ្គហេ –

៥៦១. ធាតុយា ¶ កម្មាទិម្ហិ ណោ.

កម្មស្មិំ អាទិម្ហិ សតិ ធាតុយា បរោ ណប្បច្ចយោ ហោតិ.

តតិយេ ធាត្វាធិការេ វិហិតា កិច្ចេហិ អញ្ញេ បច្ចយា កិតិច្ចេវ សញ្ញា ហោន្តីតិ កិតសញ្ញា កតា.

កត្តរិ ការកេ កិតបច្ចយោ ហោតីតិ និយមតោ កត្តរិ ភវតិ, សោ ច ‘‘ណាទយោ តេកាលិកា’’តិ វុត្តត្តា កាលត្តយេ ច ហោតិ. បុរេ វិយ ការិតព្យបទេសណលោបវុទ្ធិយោ, បច្ចយន្តស្សាលិង្គត្តា ស្យាទិម្ហិ អសម្បត្តេ ‘‘តទ្ធិតសមាសកិតកា នាមំវាតវេតុនាទីសុ ចា’’តិ កិតកន្តត្តា នាមំវ កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, តតោ កុម្ភំ ករោតីតិ អត្ថេ ‘‘អមាទយោ បរបទេភី’’តិ ទុតិយាតប្បុរិសសមាសោ, ‘‘នាមាន’’ន្តិអាទិនា សមាសសញ្ញា, ‘‘តេសំ វិភត្តិយោ លោបា ចា’’តិ វិភត្តិលោបោ, ‘‘បកតិ ចស្ស សរន្តស្សា’’តិ បកតិភាវោ, បុន សមាសត្តា នាមមិវ កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ.

សោ កុម្ភការោ, តេ កុម្ភការា ឥច្ចាទិ. ឥត្ថិយំ កុម្ភការី, កុម្ភការិយោ ឥច្ចាទិ, តថា កម្មំ ករោតីតិ កម្មការោ. ឯវំ មាលាការោ, កដ្ឋការោ, រថការោ, សុវណ្ណការោ, សុត្តការោ, វុត្តិការោ, ដីកាការោ.

គហ ឧបាទានេ, បត្តំ អគណ្ហិ, គណ្ហាតិ, គណ្ហិស្សតីតិ វា បត្តគ្គាហោ. ឯវំ រស្មិគ្គាហោ, រជ្ជុគ្គាហោ.

វេ ¶ តន្តសន្តានេ, តន្តំ អវាយិ, វាយតិ, វាយិស្សតីតិ វា តន្តវាយោ, ‘‘តេ អាវាយា ការិតេ’’តិ អាយាទេសោ, វាក្យេ បនេត្ថ ‘‘តេ អាវាយា’’តិ យោគវិភាគេន អាយាទេសោ. ឯវំ តុន្នវាយោ.

មា បរិមាណេ, ធញ្ញំ អមិនិ, មិនាតិ, មិនិស្សតីតិ វា អត្ថេ ណប្បច្ចយេ កតេ –

អាការន្តានំ ធាតូនំ អន្តស្ស អាយាទេសោ ហោតិ ណការានុពន្ធេ បច្ចយេ បរេ, សរលោបាទិ. ធញ្ញមាយោ. ឯវំ ទានំ ទទាតីតិ ទានទាយោ.

កមុ កន្តិម្ហិ, ធម្មំ អកាមយិ, កាមយតិ, កាមយិស្សតីតិ វា ធម្មកាមោ បុរិសោ, ធម្មកាមា កញ្ញា, ធម្មកាមំ ចិត្តំ. ឯវំ អត្ថកាមោ, ហិតកាមោ, សុខកាមោ, ធម្មំ បាលេតីតិ ធម្មបាលោ ឥច្ចាទិ.

ទមុ ទមនេ, ‘‘អរិំ អទមិ, ទមេតិ, ទមិស្សតី’’តិ វិគ្គហេ ‘‘ធាតុយា’’តិ អធិការោ, ‘‘កម្មាទិម្ហី’’តិ ច វត្តតេ.

កម្មូបបទេ អាទិម្ហិ សតិ សញ្ញាយំ គម្យមានាយំ ធាតុយា អប្បច្ចយោ ហោតិ, ឧបបទន្តេ នុការាគមោ ច. ឯត្ថ ច ‘‘នុ និគ្គហីតំ បទន្តេ’’តិ សុត្តេ ‘‘បទន្តេ’’តិ វចនតោ ឧបបទន្តេយេវ នុការាគមោ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ. ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឧការលោបោ. អយំ បន ន្វាគមោ សមាសំ ¶ កត្វា ឧបបទវិភត្តិលោបេ កតេយេវ ហោតីតិ វេទិតព្ពំ.

ឧបបទភូតនាមបទន្តេ វត្តមានោ នុការាគមោ និគ្គហីតមាបជ្ជតេ, និគ្គហីតស្ស វគ្គន្តត្តំ, សេសំ សមំ, វុទ្ធាភាវោវ វិសេសោ, អរិន្ទមោ រាជា.

តថា តរ តរណេ, វេស្សំ តរតីតិ វេស្សន្តរោ, តណ្ហំ ករោតិ ហិំសតីតិ តណ្ហង្ករោ ភគវា. ឯវំ មេធង្ករោ, សរណង្ករោ, ទីបង្ករោ.

បុរសទ្ទេ អាទិម្ហិ សតិ ‘‘ទទ ទានេ’’ឥច្ចេតាយ ធាតុយា អប្បច្ចយោ ហោតិ, បុរសទ្ទេ អការស្ស ឥញ្ច ហោតិ. ឯត្ថ ច ‘‘តទនុបរោធេនា’’តិ បរិភាសតោ បុរសទ្ទន្តស្សេវ ឥំ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ. ណាទីនំ តេកាលិកត្តេបិ ឧបបទត្ថវិសេសេន អតីតេយេវាយមប្បច្ចយោ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ. បុរេ ទានំ អទទីតិ បុរិន្ទទោ សក្កោ. ឥធាបិ វិភត្តិលោបេ កតេយេវ ឥំអាទេសោ.

‘‘កម្មាទិម្ហិ, អ’’ឥតិ ច វត្តតេ.

សព្ពតោ ធាតុតោ កម្មាទិម្ហិ វា អកម្មាទិម្ហិ វា សតិ អ ណ្វុ តុ អាវី ឥច្ចេតេ ចត្តារោ បច្ចយា ហោន្តិ. វាគ្គហណំ ‘‘អកម្មាទិម្ហិ វា’’តិ វិកប្បនត្ថំ.

អប្បច្ចយេ ¶ តាវ – ធរ ធារណេ, ធម្មំ អធរិ, ធរតិ, ធរិស្សតីតិ វា ធម្មធរោ. ឯវំ វិនយធរោ. តថា តំ ករោតីតិ តក្ករោ, ទ្វិត្តំ. ឯវំ ហិតករោ, ទិវសករោ, ទិនករោ, ទិវាករោ, និសាករោ, ធនុំ គណ្ហាតីតិ ធនុគ្គហោ. ឯវំ កដគ្គហោ, សព្ពកាមំ ទទាតីតិ សព្ពកាមទទោ, សព្ពទទោ.

អាតោ បន – អន្នំ អទាសិ, ទទាតិ, ទទិស្សតីតិ អន្នទោ. ឯវំ ធនទោ, សច្ចំ សន្ទហតីតិ សច្ចសន្ធោ. បា បានេ, មជ្ជំ បិវតីតិ មជ្ជបោ. តា បាលនេ, គវំ សទ្ទំ តាយតីតិ គោត្តំ. ឯវំ កត្តរិ.

អកម្មាទិម្ហិ បន ‘‘យស្មា ទបេតី’’តិ សុត្តេ ភយគ្គហណេន សេសសាធនេបិ អប្បច្ចយោ.

នី បាបុណនេ វិបុព្ពោ, វិនេសិ, វិនេតិ, វិនេស្សតិ ឯតេន, ឯត្ថាតិ វា វិនយោ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ វុទ្ធិ, អយាទេសោ ច, នយនំ នយោ. សិ សេវាយំ និបុព្ពោ, និស្សីយិត្ថ, និស្សីយតិ, និស្សីយិស្សតីតិ វា និស្សយោ. សិ សយេ, អនុសយិ, អនុសេតិ, អនុសេស្សតីតិ វា អនុសយោ.

ឥ គតិម្ហិ បតិបុព្ពោ, បដិច្ច ឯកស្មា ផលមេតីតិ បច្ចយោ, សមុទយោ. ចិ ចយេ, វិនិច្ឆីយតេ អនេន, វិនិច្ឆយនំ វា វិនិច្ឆយោ, ឧច្ចយនំ ឧច្ចយោ, សញ្ចយោ, ធម្មំ វិចិនាតីតិ ធម្មវិចយោ. ខី ខយេ, ខយនំ ខយោ. ជិ ជយេ, វិជយនំ វិជយោ, ជយោ. កី ទព្ពវិនិមយេ, វិក្កយនំ វិក្កយោ, កយោ. លី សិលេសនេ, អល្លីយតិ ឯត្ថាតិ អាលយោ, លយោ. ឯវំ ឥវណ្ណន្តតោ.

អាសុណន្តីតិ ¶ អស្សវា, អវាទេសោ, បដិស្សវនំ បដិស្សវោ. សុ គតិម្ហិ, អាភវគ្គា សវន្តីតិ អាសវា. រុ សទ្ទេ, រវតីតិ រវោ. ភវតីតិ ភវោ. បភវតិ ឯតស្មាតិ បភវោ. លូ ឆេទនេ, លវនំ លវោ. ឯវំ ឧវណ្ណន្តតោ.

និគ្គណ្ហាតិ, និគ្គហណំ វា និគ្គហោ, បគ្គហោ, សង្គណ្ហាតិ តេន, សង្គហណំ វា សង្គហោ. វរ វរណេ, សំវរណំ សំវរោ. ទរ អាទរេ, អាទរណំ អាទរោ. អាគច្ឆតិ, អាគមនន្តិ វា អាគមោ, អាគមីយន្តិ ឯត្ថ, ឯតេន វា អត្ថាតិ អាគមោ បរិយត្តិ. សប្បតីតិ សប្បោ. ទិព្ពតីតិ ទេវោ. កមុ បទវិក្ខេបេ, បក្កមនំ, បក្កមតីតិ វា បក្កមោ. ឯវំ វិក្កមោ.

ចរ ចរណេ, វនេ ចរតីតិ វនចរោ, កាមោ អវចរតិ ឯត្ថាតិ កាមាវចរោ លោកោ, កាមាវចរា សញ្ញា, កាមាវចរំ ចិត្តំ. គាវោ ចរន្តិ ឯត្ថាតិ គោចរោ, ឆដ្ឋីតប្បុរិសោ.

បាទេន បិវតីតិ បាទបោ. ឯវំ កច្ឆបោ, តតិយាតប្បុរិសោ.

រុហ ជននេ, សិរស្មិំ រុហតីតិ សិរោរុហោ, គុហាយំ សយតីតិ គុហាសយំ ចិត្តំ. ឯវំ កុច្ឆិសយា វាតា. ឋា គតិនិវត្តិម្ហិ, បព្ពតេ អដ្ឋាសិ, តិដ្ឋតិ, ឋស្សតីតិ វា បព្ពតដ្ឋោ បុរិសោ, បព្ពតដ្ឋា នទី, បព្ពតដ្ឋំ ឱសធំ. ឯវំ ថលដ្ឋំ, ជលដ្ឋំ, សត្តមីតប្បុរិសោ.

គហឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ឧបធស្ស ឯត្តំ ហោតិ វា, ឧបធាតិ អន្តក្ខរតោ បុព្ពក្ខរស្ស បរសមញ្ញា, គយ្ហតីតិ គេហំ, គហំ វា.

ណ្វុប្បច្ចយេ ¶ រថំ ករោតីតិ អត្ថេ ណ្វុប្បច្ចយោ, សោ ច ‘‘អញ្ញេ កិត’’តិ កិតសញ្ញត្តា ‘‘កត្តរិ កិត’’តិ កត្តរិយេវ ភវតិ, តតោ ការិតព្យបទេស ណលោបវុទ្ធិយោ.

យុណ្វុឥច្ចេតេសំ បច្ចយានំ អន អកឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តីតិ អកាទេសោ. សេសំ កុម្ភការសទ្ទសមំ, រថការកោ. តថា អន្នំ ទទាតីតិ អន្នទាយកោ, ‘‘អាការន្តានមាយោ’’តិ អាយាទេសោ, ‘‘ឥត្ថិយមតោ អាបច្ចយោ’’តិ អាបច្ចយោ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា អការស្ស ឥការោ, អន្នទាយិកា កញ្ញា, អន្នទាយកំ កុលំ. លោកំ នេតីតិ លោកនាយកោ, វិនេតិ សត្តេតិ វិនាយកោ, ‘‘តេ អាវាយា ការិតេ’’តិ អាយាទេសោ.

អកម្មូបបទេ ករោតីតិ ការកោ, ការិកា, ការកំ. ទទាតីតិ ទាយកោ, ទាយិកា, ទាយកំ. នេតីតិ នាយកោ, នាយិកា, នាយកំ. ភគវតោ ឱវាទានុសាសនិំ អសុណិ, សុណាតិ, សុណិស្សតីតិ វា សាវកោ, សាវិកា, អាវាទេសោ. លុនាតីតិ លាវកោ. បុ បវនេ, បុនាតីតិ បាវកោ, ភវតីតិ ភាវកោ, ឧបាសតីតិ ឧបាសកោ, ឧបាសិកា. គណ្ហាតីតិ គាហកោ.

បចតីតិ បាចកោ. អយជិ, យជតិ, យជិស្សតីតិ វា យាជកោ. ឯត្ថ ហិ ‘‘កគា ចជាន’’ន្តិ ចជានំ កគត្តេ សម្បត្តេ –

ធាត្វន្តភូតា ចការជការា កការ គការត្តំ នាបជ្ជន្តេ ណ្វុប្បច្ចយេ បរេតិ បដិសិទ្ធត្តា ន ភវតិ.

ជន ជននេ, ជនេតីតិ ជនកោ, ជនិកា, ‘‘ឃដាទីនំ វា’’តិ ឯត្ថ វាគ្គហណេន វុទ្ធិ ន ហោតិ. ឯវំ ខនតីតិ ខនកោ, សមេតីតិ សមកោ, គមេតីតិ គមកោ, ទមេតីតិ ទមកោ, អហនិ, ហន្តិ, ហនិស្សតីតិ វា វធកោ, ‘‘វធោ វា សព្ពត្ថា’’តិ ហនស្ស វធាទេសោ, ហន្តីតិ យាតកោ, ‘‘ហនស្ស ឃាតោ’’តិ ណ្វុម្ហិ ឃាតាទេសោ, គាវោ ហនតីតិ គោឃាតកោ, រុន្ធតីតិ រុន្ធកោ, និគ្គហីតាគមោ, សំយោគន្តត្តា ន វុទ្ធិ ហោតិ. ឯវំ ភុញ្ជតីតិ ភុញ្ជកោ, កិណាតីតិ កាយកោ, បាលេតីតិ បាលកោ, បូជេតីតិ បូជកោ.

៥៧២. នុទាទីហិ យុណ្វូនមនាននាកាននកា សការិតេហិ ច.

នុទាទីហិ ធាតូហិ, សការិតេហិ ច ធាតូហិ បរេសំ យុណ្វុប្បច្ចយានំ យថាក្កមំ អន អានន អក អាននកឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ.

សការិតេហិ យុណ្វូនំ, ការិយស្ស វិធានតោ;

កិច្ចកិត្ថម្ភវោ ធាតុ-ប្បច្ចយេហិបិ វេទិយោ.

នុទ ខេបេ បបុព្ពោ, បនុទិ, បនុទតិ, បនុទិស្សតីតិ វា អត្ថេ ណ្វុប្បច្ចយោ, តស្សិមិនា អកាទេសោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា នុទិស្ស ទីឃោ, បនូទកោ.

សូទ ¶ បគ្ឃរណេ, សូទតីតិ សូទកោ. ញា អវពោធនេ, អញ្ញាសិ, ជានាតិ, ជានិស្សតីតិ វា អត្ថេ ណ្វុប្បច្ចយោ, តស្សានេន អាននកាទេសោ, ‘‘ញាស្ស ជាជំនា’’តិ ជាទេសោ, សរលោបាទិ, ជាននកោ.

សការិតេហិ បន អាណ បេសនេ, អាណាបេសិ, អាណាបេតិ, អាណាបេស្សតីតិ វា អត្ថេ ‘‘សព្ពតោ ណ្វុត្វាវី វា’’តិ ណ្វុប្បច្ចយោ, តស្សិមិនា អកាទេសោ, សរលោបាទិ, អាណាបកោ, សញ្ញាបេតីតិ សញ្ញាបកោ, សញ្ជាននកោ, ឯត្ថ អាននកាទេសោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ការិតលោបោ. តថា ទាបេតីតិ ទាបកោ, ‘‘អនកា យុណ្វូន’’ន្តិ អកាទេសោ, បតិដ្ឋាបេតីតិ បតិដ្ឋាបកោ, និព្ពានំ សម្បាបេតីតិ និព្ពានសម្បាបកោ, ការាបេតីតិ ការាបកោ, ការាបិកា ឥច្ចាទិ.

តុប្បច្ចយេ អកាសិ, ករោតិ, ករិស្សតីតិ វា អត្ថេ ‘‘សព្ពតោ ណ្វុត្វាវី វា’’តិ តុប្បច្ចយោ, សោ ច កិតសញ្ញត្តា ណ្វុប្បច្ចយោ វិយ សព្ពត្ថ កត្តរិយេវ ភវតិ.

ករឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស អន្តស្ស រការស្ស តការត្តំ ហោតិ តុប្បច្ចយេ បរេ. ចសទ្ទេន ភរាទីនញ្ច, តតោ នាមមិវ កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, ‘‘សត្ថុបិតាទីនមា សិស្មិំ សិលោបោ ចា’’តិ អាត្តំ, សិលោបោ, តស្ស កត្តា តក្កត្តា, ឆដ្ឋីសមាសោ. តថា ភរតីតិ ភត្តា.

ហរ ហរណេ, ហរតីតិ ហត្តា, ភិន្ទតីតិ ភេត្តា, ភេទិតា វា, ឆិន្ទតីតិ ឆេត្តា, ទទាតីតិ ទាតា, ភោជនស្ស ទាភា ភោជនទាតា, សន្ទហតីតិ សន្ធាតា, អវចិ, វចតិ ¶ , វក្ខតីតិ វា វត្តា, ‘‘ភុជាទីនមន្តោ នោ ទ្វិ ចា’’តិ ធាត្វន្តលោបោ, ទ្វិត្តញ្ច, ភុញ្ជតីតិ ភោត្តា, អពុជ្ឈិ, ពុជ្ឈតិ, ពុជ្ឈិស្សតីតិ វា ពុជ្ឈិតា, យការិការាគមា, ជានាតីតិ ញាតា, ជិនាតីតិ ជេតា, សុណាតីតិ សោតា, គណ្ហាតីតិ គហេតា, ភវតីតិ ភវិតា, សរតីតិ សរិតា, គច្ឆតីតិ គន្តា. ‘‘គម ខន ហនាទីនំ តុំ តព្ពាទីសុ ន’’ឥតិ ធាត្វន្តស្ស នត្តំ. ឯវំ ខនតីតិ ខន្តា, ហនតីតិ ហន្តា, មញ្ញតីតិ មន្តា, បាលេតីតិ បាលេតា, បាលយិតា.

ការិតេ ភាវេតីតិ ភាវេតា, ភាវយិតា. ឯវំ សារេតា, សារយិតា, ទាបេតា, ទាបយិតា, ហាបេតា, ហាបយិតា, និរោធេតា, និរោធយិតា, ពោធេតា, ពោធយិតា, ញាបេតា, ញាបយិតា, សាវេតា, សាវយិតា, គាហេភា, គាហយិតា, ការេតា, ការយិតា, ការាបេតា, ការាបយិតា ឥច្ចាទិ.

អាវីបច្ចយេ ទិស បេក្ខនេ, ភយំ អបស្សិ, បស្សតិ, បស្សិស្សតីតិ វា អត្ថេ អាវីបច្ចយោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ទិសស្ស ទស្សាទេសោ, ភយទស្សាវី, ភយទស្សាវិនោ ឥច្ចាទិ ទណ្ឌីវ នេយ្យំ. ឥត្ថិយំ ភយទស្សាវិនី. នបុំសកេ ភយទស្សាវិ ចិត្តំ.

សាស អនុសិដ្ឋិម្ហិ, សទេវកំ លោកំ ទិដ្ឋធម្មិកាទិវសេន សាសតីតិ អត្ថេ –

សាសឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ រត្ថុប្បច្ចយោ ហោតិ.

‘‘រម្ហិ រន្តោ រាទិ នោ’’តិ រាទិលោបោ, សរលោបាទិ, នាមព្យបទេសោ, ស្យាទ្យុប្បត្តិ, អាត្តំ, សិលោបោ. សត្ថា, សត្ថារោ.

បា រក្ខណេ, បុត្តំ បាតីតិ អត្ថេ –

បាឥច្ចេវមាទិតោ ធាតុគ្គណតោ រិតុប្បច្ចយោ ហោតិ, រាទិលោបោ សរលោបាទិ. បិតា. ធរ ធារណេ, មាតាបិតូហិ ធរីយតីតិ ធីតា, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឥការស្ស ទីឃោ.

មាន បូជាយំ, ធម្មេន បុត្តំ មានេតីតិ អត្ថេ –

មាន ភាសឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ រាតុប្បច្ចយោ ហោតិ, រាទិលោបោ, មាតា. ភាស វិយត្តិយំ វាចាយំ, បុព្ពេ ភាសតីតិ ភាតា ឥច្ចាទិ.

វិស បវេសនេ បបុព្ពោ, បាវិសិ, បវិសតិ, បវិសិស្សតីតិ វា អត្ថេ –

វិស រុជ បទឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ បរោ ណប្បច្ចយោ ហោតីតិ ណប្បច្ចយោ. សោ ច កិតសញ្ញត្តា កត្តរិ ភវតិ, ការិតព្យបទេសណលោប វុទ្ធិយោ, បវេសោ.

តថា រុជ រោគេ, អរុជិ, រុជតិ, រុជិស្សតីតិ វា រោគោ, ‘‘កគាចជាន’’ន្តិ ជការស្ស គការោ, ឧប្បជ្ជតីតិ ឧប្បាទោ. ផុស ផុសនេ, អផុសិ, ផុសតិ, ផុសិស្សតិ, ផុសន្តិ វា តេន សម្បយុត្តាតិ ផស្សោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ផុសស្ស ផស្សោ, សំយោគន្តត្តា ន វុទ្ធិ. ភវតីតិ ភាវោ. ឧច សមវាយេ, ឧចតីតិ ឱកោ, ចការស្ស កការោ. អយ គតិម្ហិ, អយិ, អយតិ, អយិស្សតិ, អយតិ វា ឥតោតិ អាយោ. ពុធ អវគមនេ, សម្មា ពុជ្ឈតីតិ សម្ពោធោ, អាហរតីតិ ¶ អាហារោ, ឧបហនតីតិ ឧបឃាតោ, ‘‘ហនស្ស ឃាតោ’’តិ ឃាតាទេសោ.

រន្ជ រាគេ, រន្ជតីតិ អត្ថេ ណប្បច្ចយោ.

សំយោគស្មិំ អាទិភូតោ នការោ និគ្គហីតមាបជ្ជតេ. និគ្គហីតស្ស វគ្គន្តត្តំ, ជការស្ស គត្តំ, រង្គោ.

៥៧៩. ណម្ហិ រន្ជស្ស ជោ ភាវករណេសុ.

រន្ជឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស អន្តភូតស្ស ន្ជស្ស ជការាទេសោ ហោតិ ភាវករណឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ វិហិតេ ណការវតិប្បច្ចយេ បរេ.

ណម្ហិ រន្ជស្ស ករណេ, ជាទេសស្ស វិធានតោ;

អកត្តរិបិ វិញ្ញេយ្យោ, ការកេ ណស្ស សម្ភវោតិ.

រន្ជន្តិ អនេនាតិ រាគោ, រញ្ជីយតិ អនេនាតិ វា រាគោ, សយំ រញ្ជតីតិបិ រាគោ. ‘‘ណម្ហិ រន្ជស្ស ជោ’’តិ យោគវិភាគេន ជការោ. បជ្ជតេ អនេនាតិ បាទោ, បតុជ្ជតេ អនេនាតិ បតោទោ, ជរីយតិ អនេនាតិ ជារោ. ឯវំ ទារោ. តថា កម្មាទីសុ, ភុជ្ជតីតិ ភោគោ. ឯវំ ភាគោ, ភារោ, លព្ភតីតិ លាភោ, វោហរីយតីតិ វោហារោ, ទីយតីតិ ទាយោ, វិហញ្ញតិ ឯតស្មាតិ វិឃាតោ, វិហរន្តិ ឯត្ថាតិ វិហារោ, អារមន្តិ ឯតស្មិន្តិ អារាមោ. ឯវំ បបាតោ ឥច្ចាទិ.

ភាវត្ថេ ភាវាភិធេយ្យេ ធាតូហិ ណប្បច្ចយោ ហោតិ. ភូយតេ, ភវនំ វា ភាវោ, បច្ចតេ, បចនំ វា បាកោ, ‘‘កគា ចជាន’’ន្តិ កាទេសោ.

សិច បគ្ឃរណេ, សេចនំ សេកោ. សុច សោកេ, សោចនំ សោកោ. ចជ ហានិម្ហិ, អចជ្ជិត្ថ, ចជ្ជតេ, ចជ្ជិស្សតេ, ចជនំ វា ចាគោ. យជ ទេវបូជាសង្គតិករណទានេសុ, ឥជ្ជិត្ថ, ឥជ្ជតេ, ឥជ្ជិស្សតេ, យជនំ វា យាគោ, យុញ្ជនំ យោគោ. ភជ សេវាយំ, អភជ្ជិត្ថ, ភជ្ជតេ, ភជ្ជិស្សតេ, ភជនំ វា ភាគោ, អរជ្ជិត្ថ, រជ្ជតេ, រជ្ជិស្សតេ, រជនំ វា រាគោ, ជស្ស គការោ.

ទហ ភស្មីករណេ, បរិឌយ្ហិត្ថ, បរិឌយ្ហតិ, បរិឌយ្ហិស្សតិ, បរិឌយ្ហនំ វាតិ អត្ថេ ណប្បច្ចយោ.

ទហឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ទការោ លត្តមាបជ្ជតេ ណប្បច្ចយេ បរេ វា. បរិឡាហោ, បរិទាហោ. ភន្ជ អវមទ្ទនេ, ភញ្ជនំ ភង្គោ. សន្ជ សង្គេ, សញ្ជនំ សង្គោ, នស្ស និគ្គហីតំ.

បច្ចយេហិ សង្គម្ម ករីយតិ, សង្ខរីយតិ តេន វាតិ អត្ថេ វិសរុជបទាទិនា, សង្ខរណន្តិ អត្ថេ ‘‘ភាវេ ចា’’តិ វា ណប្បច្ចយោ.

៥៨២. បុរសមុបបរីហិ ¶ ករោតិស្ស ខខរា វា តប្បច្ចយេសុ ច.

បុរ សំ ឧប បរិឥច្ចេតេហិ បរស្ស ករោតិស្ស ធាតុស្ស ខ ខរឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា តប្បច្ចយេ, ណប្បច្ចយេ ច បរេ. ‘‘តប្បច្ចយេសូ’’តិ ពហុវចននិទ្ទេសេន តុំ ត្វាទីសុបិ. ធាត្វាទេសស្សាបិ ឋានោបចារេន ធាតុវោហារតោ ‘‘អសំយោគន្តស្ស វុទ្ធិ ការិតេ’’តិ វុទ្ធិ, សង្ខារោ. ឯវំ បរិក្ខារោ, បុរេក្ខារោ.

លុភ គិទ្ធិម្ហិ, លុព្ភន្តិ តេន, សយំ វា លុព្ភតិ, លុព្ភនមត្តមេវ វា តន្តិ លោភោ. ទុស អប្បីតិម្ហិ, ទុស្សន្តិ តេន, សយំ វា ទុស្សតិ, ទុស្សនមត្តមេវ វា តន្តិ ទោសោ. មុហ វេចិត្តេ, មុយ្ហន្តិ តេន, សយំ វា មុយ្ហតិ, មុយ្ហនមត្តមេវ វា តន្តិ មោហោ ឥច្ចាទិ កត្តុករណភាវេសុ យថារហំ យោជេតព្ពំ.

គហ ឧបាទានេ, គយ្ហតីតិ អត្ថេ វិសរុជបទាទិនា កម្មនិ ណប្បច្ចយោ.

គហឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ឃរាទេសោ ហោតិ វា ណប្បច្ចយេ បរេ, សរលោបាទិ, ឃរំ, ឃរានិ.

វាតិ កិំ? គណ្ហាតិ, គហណំ វា គាហោ.

សព្ពធាតូហិ ក្វិបច្ចយោ ហោតិ, សោ ច កិតសញ្ញត្តា កត្តរិ ភវតិ.

ក្វិនោ សព្ពស្ស លោបោ ហោតិ. កិតន្តត្តា នាមមិវ កត្វា ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ, សម្ភូ. ឯវំ វិភវតីតិ វិភូ, អភិភូ, សយម្ភូ.

តថា ធូ កម្បនេ, សន្ធុនាតីតិ សន្ធូ. ភា ទិត្តិម្ហិ, វិភាតីតិ វិភា, បភាតីតិ បភា, សហ, សង្គម្ម វា ភន្តិ, ភាសន្តិ វា ឯត្ថាតិ សភា, សហស្ស សាទេសោ, និគ្គហីតលោបោ ច.

ភុជេន គច្ឆតីតិ អត្ថេ ក្វិប្បច្ចយោ.

៥៨៦. ធាត្វន្តស្ស លោបោ ក្វិម្ហិ.

ធាត្វន្តស្ស ព្យញ្ជនស្ស លោបោ ហោតិ ក្វិប្បច្ចយេ បរេ. ក្វិលោបោ, ភុជគោ. ឯវំ ឧរសា គច្ឆតីតិ ឧរគោ, តុរំ សីឃំ តុរិតតុរិតោ គច្ឆតីតិ តុរគោ, ខេ គច្ឆតីតិ ខគោ, វិហាយសេ គច្ឆតីតិ វិហគោ, វិហាទេសោ, ន គច្ឆតីតិ អគោ, នគោ.

ខនុ អវធារណេ សំបុព្ពោ, សង្ខនិ, សង្ខនតិ, សង្ខនិស្សតីតិ វា សង្ខោ. រមុ កីឡាយំ, កុញ្ជេ រមតីតិ កុញ្ជរោ. ជន ជននេ, កម្មតោ ជាតោតិ អត្ថេ ក្វិប្បច្ចយោ, ធាត្វន្តស្ស លោបាទិ បុរិមសមំ, បញ្ចមីតប្បុរិសោវ វិសេសោ. កម្មជោ វិបាកោ, កម្មជា បដិសន្ធិ, កម្មជំ រូបំ ¶ . ឯវំ ចិត្តជំ, ឧតុជំ, អាហារជំ, អត្តជោ បុត្តោ. វារិម្ហិ ជាតោ វារិជោ. ឯវំ ថលជោ, បង្កជំ, ជលជំ, អណ្ឌជំ, សិរជំ, សត្តមីសមាសោ. ទ្វិក្ខត្តុំ ជាតោ ទ្វិជោ, បច្ឆា ជាតោ អនុជោ ឥច្ចាទិ.

វិទ ញាណេ, លោកំ អវេទីតិ អត្ថេ ក្វិប្បច្ចយោ.

វិទធាតុនោ អន្តេ ឩការាគមោ ហោតិ ក្វិម្ហិ, ក្វិលោបោ. លោកវិទូ.

ទិស បេក្ខណេ, ឥមមិវ នំ អបស្សិ, បស្សតិ, បស្សិស្សតីតិ, អយមិវ ទិស្សតីតិ វា អត្ថេ ក្វិប្បច្ចយោ.

‘‘ធាត្វន្តស្ស លោបោ ក្វិម្ហី’’តិ ធាត្វន្តលោបេ សម្បត្តេ –

៥៨៨. ឥយតមកិឯសានមន្តស្សរោ ទីឃំ ក្វចិ ទិសស្ស គុណំ ទោ រំ សក្ខី ច.

ឥម យ ត អម្ហ កិំ ឯត សមានឥច្ចេតេសំ សព្ពនាមានំ ឧបមានុបបទភាវេន ទិសស្ស ធាតុស្ស គុណភូតានំ អន្តោ សរោ ទីឃមាបជ្ជតេ, ទិសឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស អន្តស្ស ស ក្ខ ឦឥច្ចេតេ អាទេសា ច ហោន្តិ. ទិសស្ស ទការោ រការមាបជ្ជតេតិ ក្វិម្ហិ ធាត្វន្តស្ស សសទ្ទាទេសំ កត្វា ក្វិលោបាទិម្ហិ ច កតេ ឥឥតិ និបាតនេន ឥមសទ្ទស្សិការេ, តស្សិមិនា ទីឃេ ច កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ.

ឦទិសោ ¶ បុរិសោ, ឦទិសា កញ្ញា, ឦទិសី វា, ឦទិសំ ចិត្តំ. តថា យមិវ នំ បស្សតិ, យោ វិយ ទិស្សតីតិ វា យាទិសោ, យាទិសា, យាទិសី, យាទិសំ. តមិវ នំ បស្សតិ, សោ វិយ ទិស្សតីតិ វា តាទិសោ, តាទិសា, តាទិសី, តាទិសំ. មមិវ នំ បស្សតិ, អហំ វិយ សោ ទិស្សតីតិ វា មាទិសោ, មាទិសា, មាទិសី, មាទិសំ, មឥតិ និបាតនេន អម្ហសទ្ទស្ស មសទ្ទាទេសោ. កិមិវ នំ បស្សតិ, កោ វិយ ទិស្សតីតិ វា កីទិសោ, កីទិសា, កីទិសី, កីទិសំ. ឯតមិវ នំ បស្សតិ, ឯសោ វិយ ទិស្សតីតិ វា ឯទិសោ, ឯតាទិសោ វា, ឯទិសា, ឯទិសី, ឯទិសំ, ឯឥតិ និបាតនេន ឯតសទ្ទស្ស ឯការោ. សមានំ កត្វា នំ បស្សតិ, សមានោ វិយ ទិស្សតីតិ សាទិសោ, សទិសោ, សឥតិ និបាតនេន សមានស្ស សាទេសោ, តទន្តស្ស វា ទីឃោ, សាទិសា, សាទិសី, សទិសា, សទិសី, សាទិសំ, សទិសំ.

ទការស្ស រការាទេសេ បន ឦរិសោ, យារិសោ, តារិសោ, មារិសោ, កីរិសោ, ឯរិសោ, សារិសោ, សរិសោ. ក្ខាទេសេ ឦទិក្ខោ, យាទិក្ខោ, តាទិក្ខោ, មាទិក្ខោ, កីទិក្ខោ, ឯទិក្ខោ, សាទិក្ខោ, សទិក្ខោ. រការាទេសេ សារិក្ខោ, សរិក្ខោ, ឦការាទេសេ ឦទី, យាទី, តាទី, មាទី, កីទី, ឯទី, សាទី.

ចសទ្ទេន តុម្ហាទិឧបបទេបិ តុម្ហេ វិយ ទិស្សតីតិ តុម្ហាទិសោ, តុម្ហាទិសី, ខន្ធា វិយ ទិស្សន្តីតិ ខន្ធាទិសា ឥច្ចាទិ.

ធរ ធារណេ, អបាយេស្វបតមានេ អធិគតមគ្គាទិកេ សត្តេ ធារេតិ, ធរន្តិ តេនាតិ វា, សលក្ខណំ ធារេតិ វា, បច្ចយេហិ ធរីយតិ វាតិ អត្ថេ –

ធរឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ រម្មប្បច្ចយោ ហោតិ.

កម្មគ្គហណភោ ភាវ- កម្មេសូតេត្ថ វេទិយោ;

អកត្តរិបិ ហោតីតិ, ការកេ រម្មប្បច្ចយោ.

រាទិលោបោ, ធម្មោ, ឯវំ ករីយតីតិ កម្មំ. វរ វរណេ, វម្មំ.

សំស បសំសនេ បបុព្ពោ, បិយឥច្ចុបបទំ, បិយំ បសំសិតុំ សីលំ យស្សាតិ វា បិយំ បសំសនសីលោ, បិយំ បសំសនធម្មោ, បិយំ បសំសនេ សាធុការីតិ វា អត្ថេ –

សីលំ បកតិ, តស្សីល តទ្ធម្ម តស្សាធុការីស្វត្ថេសុ គម្យមានេសុ សព្ពធាតូហិ ណី តុ អាវីឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តីតិ កត្តរិ ណីបច្ចយោ, សំយោគន្តត្តាន វុទ្ធិ. សេសំ នេយ្យំ.

បិយបសំសី រាជា. អថ វា បិយំ បសំសិ, បសំសតិ, បសំសិស្សតិ វា សីលេន វា ធម្មេន វា សាធុ វាតិ បិយបសំសី, បិយបសំសិនី, បិយបសំសិ កុលំ. ព្រហ្មំ ចរិតុំ សីលំ យស្សាតិ វា ព្រហ្មំ ចរតិ សីលេន, ធម្មេន, សាធុ វាតិ ព្រហ្មចារី, ព្រហ្មចារិនី, ព្រហ្មចារិ. ឯវំ សច្ចវាទី, ធម្មវាទី, សីឃយាយី, បាបការី, មាលាការី ឥច្ចាទិ.

ចសទ្ទេន អត្តមានេបិ ណី, បណ្ឌិតំ អត្តានំ មញ្ញតីតិ បណ្ឌិតមានី ពាលោ, ពហុស្សុតមានី ឥច្ចាទិ.

វតុ ¶ វត្តនេ បបុព្ពោ, បសយ្ហ បវត្តិតុំ សីលំ យស្សាតិ អត្ថេ ឥមិនា តុប្បច្ចយោ, បសយ្ហបវត្តា. អថ វា វច វិយត្តិយំ វាចាយំ, បសយ្ហ បវត្តិតុំ សីលមស្សាតិ បសយ្ហបវត្តា, បសយ្ហបវត្តារោ, ភុជាទិត្តា ធាត្វន្តលោបទ្វិត្តានិ, សេសំ កត្តុសមំ.

ភយំ បស្សិតុំ សីលំ យស្សាតិ វា ភយំ ទស្សនសីលោ, ភយំ ទស្សនធម្មោ, ភយំ ទស្សនេ សាធុការីតិ វា ភយទស្សាវី, ភយទស្សាវិនី, ភយទស្សាវិ ចិត្តំ. ឯវំ អាទីនវទស្សាវី.

៥៩១. សទ្ទ កុ ធ ច ល ម ណ្ឌ ត្ថ រុចាទីហិ យុ.

សទ្ទ កុ ធ ច ល មណ្ឌត្ថេហិ ធាតូហិ, រុចាទីហិ ច យុប្បច្ចយោ ហោតិ តស្សីលាទីស្វត្ថេសុ.

ឃុស សទ្ទេ, ឃោសិតុំ សីលំ អស្សាតិ វា ឃោសនសីលោតិ វា អឃោសយិ, ឃោសយតិ, ឃោសយិស្សតិ សីលេន, ធម្មេន, សាធុ វាតិ អត្ថេ ឥមិនា យុប្បច្ចយោ, តស្ស ‘‘អនកា យុណ្វូន’’ន្តិ អនាទេសោ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ វុទ្ធិ, សោ ឃោសនោ, សា ឃោសនា. ភាស វិយត្តិយំ វាចាយំ, ភាសិតុំ សីលមស្សាតិ វា ភាសនសីលោ, ភាសនធម្មោ, ភាសនេ សាធុការីតិ វា ភាសនោ.

កុធ កោបេ, កុជ្ឈិតុំ សីលមស្សាតិ វា កុជ្ឈនសីលោតិ វា កោធនោ, កោធនា, កោធនំ.

រុស រោសេ, រោសិតុំ សីលមស្សាតិ វា រោសនសីលោតិ វា រោសនោ.

ចល កម្បនេ, ចលិតុំ សីលំ យស្សាតិ វា ចលតិ សីលេនាតិ វា ចលនោ. កបិចលនេ, កម្បិតុំ សីលំ យស្សាតិ វា ¶ អកម្បិ, កម្បតិ, កម្បិស្សតិ សីលេនាតិ វា កម្បនោ, ឥការានុពន្ធិធាតុសរតោ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា, ‘‘និគ្គហីតញ្ចា’’តិ វា និគ្គហីតាគមោ. ផទិ កិញ្ចិចលនេ, ផន្ទិតុំ សីលំ យស្សាតិ វា ផន្ទតិ សីលេនាតិ វា ផន្ទនោ.

មឌិ ភូសាយំ, មណ្ឌយិតុំ សីលំ យស្សាតិ វា មណ្ឌយតិ សីលេនាតិ វា មណ្ឌនោ. ភូស អលង្ការេ, ភូសនសីលោតិ វា អភូសយិ, ភូសយតិ, ភូយយិស្សតិ សីលេនាតិ វា ភូសនោ, ភូសនា, ភូសនំ.

រុច ទិត្តិម្ហិ, អរុច្ចិ, រុច្ចតិ, រុច្ចិស្សតិ សីលេនាតិ វា រោចនោ. ជុត ទិត្តិម្ហិ, អជោតិ, ជោតតិ, ជោតិស្សតិ សីលេនាតិ វា ជោតនោ. វឌ្ឍ វឌ្ឍនេ, វឌ្ឍិតុំ សីលមស្សាតិ វឌ្ឍនោ ឥច្ចាទិ.

បារាទិឧបបទេហិ បរស្មា គមិឥច្ចេតស្មា ធាតុម្ហា បរោ រូបច្ចយោ ហោតិ តស្សីលាទីស្វត្ថេសុ កត្តរិយេវ. បារោ អាទិ យេសំ តេ បារាទយោ, បារាទីហិ គមិ បារាទិគមិ. រាទិលោបោ, ភវបារំ គន្តុំ សីលំ យស្សាតិ វា ភវបារំ គមនសីលោ, ភវបារំ គមនធម្មោ, ភវបារំ គមនេ សាធុការីតិ វា ភវបារគូ, ភវបារគុនោ. អន្តំ គមនសីលោ អន្តគូ. ឯវំ វេទគូ, អទ្ធគូ.

ភិក្ខឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ រូបច្ចយោ ហោតិ តស្សីលាទីស្វត្ថេសុ. ភិក្ខ យាចនេ, ភិក្ខិតុំ សីលំ យស្សាតិ វា អភិក្ខិ, ភិក្ខតិ, ភិក្ខិស្សតិ សីលេនាតិ វា ភិក្ខនធម្មោតិ ¶ វា ភិក្ខនេ សាធុការីតិ វា ភិក្ខុ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា រស្សត្តំ. ឥក្ខ ទស្សនង្កេសុ, សំសារេ ភយំ ឥក្ខតីតិបិ ភិក្ខុ, វិជានិតុំ សីលំ យស្ស, វិជាននសីលោតិ វា វិញ្ញូ, សព្ពំ ជានាតីតិ សព្ពញ្ញូ. ឯវំ មត្តញ្ញូ, ធម្មញ្ញូ, អត្ថញ្ញូ, កាលញ្ញូ, កតញ្ញូ ឥច្ចាទយោ.

ហនត្យាទីនំ ធាតូនមន្តេ ណុកប្បច្ចយោ ហោតិ តស្សីលាទីស្វត្ថេសុ កត្តរិ, អន្តាបេក្ខាយំ ឆដ្ឋី, ណការោ វុទ្ធត្ថោ. អាហននសីលោ អាឃាតុកោ, ឃាតាទេសោ, សរលោបាទិ, ករណសីលោ ការុកោ សិប្បិ. ភី ភយេ, ភាយនសីលោ ភីរុកោ, រការាគមោ. អវ រក្ខណេ, អាវុកោ បិតា.

សំបុព្ពាយ ហនឥច្ចេតាយ ធាតុយា, អញ្ញាយ ច ធាតុយា បរោ រប្បច្ចយោ ហោតិ, ហនស្ស ឃោ ច. វាគ្គហណំ សម្បិណ្ឌនត្ថំ, វិកប្បនត្ថំ វា, តេន សង្ឃាតោតិបិ សិទ្ធំ ហោតិ.

ហនស្សេវាយំ ឃោ ហោតិ, អភិធានានុរូបតោ;

អសំបុព្ពា ច រោ តេន, បដិឃោតិបិ សិជ្ឈតិ.

ហន ហិំសាគតីសុ សំ បុព្ពោ, សំហនតិ សមគ្គំ កម្មំ សមុបគច្ឆតិ, សម្មទេវ កិលេសទរថេ ហនតីតិ វា សង្ឃោ, រាទិលោបោ ¶ , សមន្តតោ នគរស្ស ពាហិយេ ខញ្ញតីតិ បរិខា, ឥត្ថិយំ អាបច្ចយោ, អន្តំ ករោតីតិ អន្តកោ មច្ចុ.

នន្ទឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ បរោ យុប្បច្ចយោ ហោតិ ភាវកម្មេសុ. ‘‘អនកា យុណ្វូន’’ន្តិ យុប្បច្ចយស្ស អនាទេសោ, នន្ទ សមិទ្ធិម្ហិ, នន្ទ នន្ទនេ វា. ភាវេ – នន្ទីយតេ នន្ទនំ. កម្មេ – អនន្ទីយិត្ថ, នន្ទីយតិ, នន្ទីយិស្សតិ, នន្ទិតព្ពន្តិ វា នន្ទនំ វនំ, គយ្ហតិ, គហណីយំ វា គហណំ, គណ្ហនំ វា, ចរិតព្ពំ ចរណំ, ភូយតេ ភវនំ, ហូយតេ ហវនំ. រុន្ធិតព្ពំ រុន្ធនំ, រោធនំ វា, ភុញ្ជិតព្ពំ ភុញ្ជនំ, ភោជនំ វា. ពុជ្ឈិតព្ពំ ពុជ្ឈនំ, ពោធនំ វា. សូយតិ, សុតិ វា សវណំ, បាបីយតីតិ បាបុណនំ, បាបនំ វា, បាលីយតីតិ បាលនំ ឥច្ចាទិ.

កត្តុករណបទេសឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ ច សព្ពធាតូហិ យុប្បច្ចយោ ហោតិ. ឯត្ថ ច បទេសោតិ អធិករណការកំ វុច្ចតិ. កត្តរិ តាវ – រជំ ហរតីតិ រជោហរណំ តោយំ. អារមណំ វិជានាតីតិ វិញ្ញាណំ, វិជាននំ វា, អាននជាទេសា. ឃា គន្ធោបាទានេ, ឃាយតីតិ ឃានំ, ឈេ ចិន្តាយំ, ឈាយតីតិ ឈានំ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អាត្តំ.

ករណេ ¶ – ករ ករណេ, ករោតិ តេនាតិ ករណំ, យថាសរូបំ សទ្ទា ព្យាករីយន្តិ ឯតេនាតិ ព្យាករណំ. បូរ បូរណេ, បូរយតិ តេនាតិ បូរណំ. ទីយតិ អនេនាតិ ទានំ, បមីយតិ អនេនាតិ បមានំ, វុច្ចតិ អនេនាតិ វចនំ, បនុទតិ, បនុជ្ជតេ អនេនាតិ វា បនូទនោ. សូទ បគ្ឃរណេ, សូទតិ, សុជ្ជតេ អនេនាតិ វា សូទនោ, សុណាតិ, សូយតិ ឯតេនាតិ វា សវណំ. លូ ឆេទនេ, លុនាតិ, លូយតិ អនេនាតិ វា លវនំ, លវណំ, លោណំ វា. នយតិ, នីយតិ ឯតេនាតិ វា នយនំ. បូ បវនេ, បុនាតិ, បូយតេ អនេនាតិ វា បវនោ, សមេតិ, សមីយតិ វា បាបំ អនេនាតិ សមណោ, សមណំ វា. តថា ភាវេតិ, ភាវីយតិ ឯកាយាតិ វា ភាវនា. ឯវំ បាចនំ, បាចាបនំ ឥច្ចាទិ.

អធិករណេ – ឋា គតិនិវត្តិម្ហិ, តិដ្ឋតិ តស្មិន្តិ ឋានំ. ឯវំ សយនំ, សេនំ វា, អាសនំ, អធិករីយតិ ឯត្ថាតិ អធិករណំ.

ចសទ្ទេន សម្បទានាបាទានេសុបិ – សម្មា បការេន ទទាតិ អស្សាតិ សម្បទានំ, អបេច្ច ឯតស្មា អាទទាតីតិ អបាទានំ.

សញ្ញាយំ គម្យមានាយំ ទាធាឥច្ចេតេហិ ធាតូហិ ឥប្បច្ចយោ ហោតិ, ភាវកម្មាទិអធិការេវាយំ, សរលោបាទិ. ទា ទានេ អាបុព្ពោ, អាទីយតីតិអាទិ. ឯវំ ឧបាទិ. ធា ធារណេ ¶ , ឧទកំ ទធាតីតិ ឧទធិ, តេសុ វុទ្ធិលោបាទិនា សញ្ញាយំ ឧទកស្ស ឧទាទេសោ. ជលំ ធីយតេ អស្មិន្តិ ជលធិ, វាលានិ ទធាតិ តស្មិន្តិ វាលធិ, សន្ធីយតិ, សន្ទធាតីតិ វា សន្ធិ, និធីយតីតិ និធិ. ឯវំ វិធីយតិ, វិទធាតិ, វិធានំ វា វិធិ, សម្មា, សមំ វា ចិត្តំ អាទធាតីតិ សមាធិ.

ឥត្ថិយំ អភិធេយ្យាយំ សព្ពធាតូហិ អការតិយុឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ វា ភាវកម្មាទីសុ. អប្បច្ចយេ តាវ ជរ វយោហានិម្ហិ, ជីរតិ, ជីរណន្តិ វា ជរា, ‘‘ឥត្ថិយមតោ អាបច្ចយោ’’តិ អាបច្ចយោ, បដិសម្ភិជ្ជតីតិ បដិសម្ភិទា. បដិបជ្ជតិ ឯតាយាតិ បដិបទា. ឯវំ សម្បទា, អាបទា. ឧបាទីយតីតិ ឧបាទា. សញ្ជានាតីតិ សញ្ញា, បជានាតីតិ បញ្ញា. ឧបេក្ខតីតិ ឧបេក្ខា. ចិន្តនំ ចិន្តា. បតិដ្ឋានំ បតិដ្ឋា. សិក្ខ វិជ្ជោបាទានេ, សិក្ខនំ, សិក្ខីយតីតិ វា សិក្ខា. ឯវំ ភិក្ខា. ឈេ ចិន្តាយំ, បរសម្បត្តិំ អភិមុខំ ឈាយតីតិ អភិជ្ឈា, ហិតេសិតំ ឧបដ្ឋបេត្វា ឈាយតីតិ ឧបជ្ឈា, ឧបជ្ឈាយោ, សម្មា ឈាយតិ ឯត្ថាតិ សជ្ឈា.

ឥសុ ¶ ឥច្ឆាយំ, ឯសនន្តិ អត្ថេ អប្បច្ចយោ, ‘‘ឥសុ យមូនមន្តោ ច្ឆោ វា’’តិ ច្ឆាទេសោ, ឥច្ឆា. បុច្ឆ បុច្ឆនេ, បុច្ឆនំ បុច្ឆា, តិកិច្ឆនំ តិកិច្ឆា, ឃសិតុមិច្ឆា ជិឃច្ឆា, តិតិក្ខា, ពុភុក្ខា, បាតុមិច្ឆា បិបាសា, មណ្ឌូកគតិយា វាធិការតោ វាទេសាភាវោ. ព្យាបិតុមិច្ឆា វិច្ឆា ឥច្ចាទិ.

តិប្បច្ចយេ សម្ភវនំ សម្ភូតិ. វាធិការតោ តិប្បច្ចយម្ហិ ន វុទ្ធិ, សវណំ សុតិ, នយនំ, នីយតិ ឯតាយាតិ វា នីតិ. មន ញាណេ, មញ្ញតីតិ មតិ.

គម ខន ហន រមឥច្ចេវមាទីនំ មការនការន្តានំ ធាតូនំ អន្តោ ព្យញ្ជនោ នោ ហោតិ តប្បច្ចយេ, តិម្ហិ ចាតិ ធាត្វន្តលោបោ. គមនំ, គន្តព្ពាតិ វា គតិ, ឧបហននំ ឧបហតិ, រមន្តិ តាយ, រមណំ វា រតិ. តនុ វិត្ថារេ, តននំ តតិ. យមុ ឧបរមេ, និយមនំ និយតិ. ‘‘រមតោ, រមតី’’តិអាទីសុ បន អការព្យវហិតត្តា ន ធាត្វន្តលោបោ, ភុញ្ជនំ ភុត្តិ, យុញ្ជនំ យុត្តិ, ‘‘ភុជាទីនមន្តោ នោ ទ្វិ ចា’’តិ ធាត្វន្តលោបោ, ទ្វិត្តញ្ច. សមាបជ្ជនំ, សមាបជ្ជតេតិ វា សមាបត្តិ, សម្បត្តិ, ‘‘គុបាទីនញ្ចា’’តិ ធាត្វន្តលោបទ្វិត្តានិ. ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ហាទិតោ តិស្ស និ ហោតិ. ហានិ, ជានិ ឥច្ចាទិ.

យុប្បច្ចយេ ចិត សញ្ចេតនេ, ចេតយតីតិ អត្ថេ យុប្បច្ចយោ, អនាទេសវុទ្ធី, អាបច្ចយោ, ចេតនា. វិទ អនុភវនេ ¶ , វេទយតីតិ វេទនា. ទិសី ឧច្ចារណេ, ទេសីយតីតិ ទេសនា, ភាវីយតីតិ ភាវនា ឥច្ចាទិ.

ករធាតុតោ ឥត្ថិយមនិត្ថិយំ វា អភិធេយ្យាយំ រិរិយប្បច្ចយោ ហោតិ, រាទិលោបោ. កត្តព្ពា កិរិយា. ករណីយំ កិរិយំ.

ជិឥច្ចេតាយ ធាតុយា បរោ ឥនប្បច្ចយោ ហោតិ សព្ពកាលេ កត្តរិ. ជិ ជយេ, បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ អជិនិ, ជិនាតិ, ជិនិស្សតីតិ វា ជិនោ.

សុបឥច្ចេតាយ ធាតុយា ច បរោ ឥនប្បច្ចយោ ហោតិ. សុប សយេ, សុបតិ, សុបនន្តិ វា សុបិនោ, សុបិនំ.

សី សយេ, ‘‘ឦសំ’’ឥតិ ឧបបទំ, ឦសំ សីយតិ ភវតាតិ អត្ថេ –

ឦសំទុសុឥច្ចេតេហិ ឧបបទេហិ បរេហិ ធាតូហិ ខប្បច្ចយោ ហោតិ.

៦០៥. ភាវកម្មេសុ ¶ កិច្ចក្តក្ខត្ថា.

ភាវកម្មឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ កិច្ចក្តក្ខត្ថឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តីតិ និយមតោ ភាវកម្មេស្វេវ ហោតិ. ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិ ក្ខការានុពន្ធស្ស លោបោ, វុទ្ធិ, អយាទេសទ្វិត្តានិ, ឦសស្សយោ ភវតា, ទុក្ខេន សីយតិ ទុស្សយោ, សុខេន សីយតិ សុស្សយោ.

កម្មេ – ឦសំ ករីយតីតិ ឦសក្ករំ កម្មំ ភវតា. ឯវំ ទុក្ខេន ករីយតីតិ ទុក្ករំ ហិតំ ភវតា, សុករំ បាបំ ពាលេន, ទុក្ខេន ភរីយតីតិ ទុព្ភរោ មហិច្ឆោ. សុខេន ភរីយតីតិ សុភរោ អប្បិច្ឆោ. ទុក្ខេន រក្ខិតព្ពន្តិ ទុរក្ខំ ចិត្តំ. ទុក្ខេន បស្សិតព្ពោតិ ទុទ្ទសោ ធម្មោ. សុខេន បស្សិតព្ពន្តិ សុទស្សំ បរវជ្ជំ. ទុក្ខេន អនុពុជ្ឈិតព្ពោតិ ទុរនុពោធោ ធម្មោ. សុខេន ពុជ្ឈិតព្ពន្តិ សុពោធមិច្ចាទិ.

ពុធ អវគមនេ, សព្ពេ សង្ខតាសង្ខតសម្មុតិភេទេ ធម្មេ អពុជ្ឈិ, ពុជ្ឈតិ, ពុជ្ឈិស្សតីតិ វា អត្ថេ –

ពុធគមុឥច្ចេគមាទីហិ ធាតូហិ តទត្ថេ គម្យមានេ កត្តរិ តប្បច្ចយោ ហោតិ សព្ពកាលេ.

ធឍន្ត ភហន្តេហិ ធាតូហិ បរស្ស បច្ចយតការស្ស យថាក្កមំ ធការឍការាទេសា ហោន្តីតិ ធភតោ តការស្ស ¶ ធការោ, ‘‘ហចតុត្ថាន’’ន្តិ ឯត្ថ ហការគ្គហណតោ ហការតោបិ ក្វចិ ធត្តំ, អព្យវធានេ ចាយំ, តេន ‘‘រុន្ធតិ, អារាធិតោ, វឌ្ឍិតោ, លភិត្វា, គហិតោ’’តិអាទីសុ បច្ចយាគមព្យវហិតត្តា ន ភវតិ.

ហការវគ្គចតុត្ថានំ ធាត្វន្តភូតានំ ទការាទេសោ ហោតិ ធការេ បរេ. ពុទ្ធោ ភគវា. សរណំ អគច្ឆិ, គច្ឆតិ, គច្ឆិស្សតីតិ វា សរណង្គតោ ឧបាសកោ, ‘‘គមខនហនរមាទីនមន្តោ’’តិ ធាត្វន្តលោបោ. ឯវំ ជានាតីតិ ញាតោ. ឥ គតិម្ហិ, ឧបេតីតិ ឧបេតោ. ចិន្ត ចិន្តាយំ, ចិន្តេតីតិ ចិត្តំ, ‘‘គុបាទីនញ្ចា’’តិ ធាត្វន្តលោបទ្វិត្តានិ. សន្ជ សង្គេ, រូបាទីសុ អសជ្ជិ, សជ្ជតិ, សជ្ជិស្សតីតិ វា សត្តោ, ‘‘ភុជាទីនមន្តោ នោ ទ្វិ ចា’’តិ ធាត្វន្តលោបោ, ទ្វិត្តញ្ច.

សញ្ញាយមភិធេយ្យាយំ អាសិដ្ឋេ គម្យមានេ ធាតូហិ តិប្បច្ចយោ ហោតិ, កិតបច្ចយោ ច. ជិនោ ឯនំ ពុជ្ឈតូតិ ជិនពុទ្ធិ, ធការទការាទេសា, ធនមស្ស ភវតូតិ ធនភូតិ.

កិតបច្ចយេ ភវតូតិ ភូតោ, ធម្មោ ឯនំ ទទាតូតិ ធម្មទិន្នោ, ‘‘ភិទាទិតោ ឥន្ន អន្ន ឦណា វា’’តិ តប្បច្ចយស្ស ឥន្នាទេសោ. វឌ្ឍតូតិ វឌ្ឍមានោ, ‘‘ភូវាទិតោ អ’’ឥតិ មានន្តេសុ អប្បច្ចយោ, នន្ទតូតិ នន្ទកោ, ជីវតូតិ ជីវកោ ឥច្ចាទិ.

អាបុព្ពា គមិតោ តុកប្បច្ចយោ ហោតិ, កិតកត្តា កត្តរិ. អាគច្ឆតីតិ អាគន្តុកោ.

គមិតោ ឥកប្បច្ចយោ ហោតិ ភព្ពត្ថេ. គន្តុំ ភព្ពោតិ គមិកោ ភិក្ខុ.

អតីតេ កាលេ សព្ពេហិ ធាតូហិ ត តវន្តុ តាវី ឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. ឯតេ ឯវ បរសមញ្ញាយ និដ្ឋសញ្ញកាបិ, តេ ច កិតសញ្ញត្តា កត្តរិ ភវន្តិ. អភវីតិ ភូតោ, ភូតា, ភូតំ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ ឯត្ថានុវត្តិតវាគ្គហណេន ត តវន្តុតាវីសុ វុទ្ធិ ន ហោតិ. ហុ ទានាទនហព្យប្បទានេសុ, អហវីតិ ហុតោ អគ្គិំ.

តវន្តុប្បច្ចយេ – ‘‘អា សិម្ហី’’តិ អាការោ, អគ្គិំ ហុតវា, ហុតវន្តោ ឥច្ចាទិ គុណវន្តុសមំ. តាវីម្ហិ – អគ្គិំ ហុតាវី, អគ្គិំ ហុតាវិនោ ឥច្ចាទិ ទណ្ឌីសមំ. ឥត្ថិយំ ឥនីបច្ចយោ – ហុតាវិនី, នបុំសកេ – រស្សត្តំ ហុតាវិ.

វស និវាសេ, វស្សំ អវសីតិ អត្ថេ តប្បច្ចយោ, សការន្តត្តា ‘‘សាទិសន្ត’’ឥច្ចាទិនា ឋាទេសេ សម្បត្តេ –

‘‘តស្សា’’តិ អធិការោ, ‘‘សាទី’’តិ ច.

វសឥច្ចេតស្មា ធាតុម្ហា បរស្ស តការស្ស សហាទិព្យញ្ជនេន ឧត្ថាទេសោ ហោតិ, សរលោបាទិ. វស្សំ វុត្ថោ, វុត្ថា សា, ‘‘សរលោបោ’’តិអាទិសុត្តេ តុគ្គហណតោ បុព្ពលោបាភាវេ ‘‘អធិវត្ថា ទេវតា, វត្ថព្ព’’ន្តិអាទីសុ បរលោបោ.

‘‘វសស្សា’’តិ វិបរិណាមេន វត្តតេ.

វសឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស វការស្ស តការេ បរេ ឧការោ ហោតិ, តត្ថ វការាគមោ ច វា ហោតិ. និដ្ឋតការេ ឯវាយំ. អថ វា ‘‘វូ’’តិ ឯត្ថ វការោ សន្ធិជោ, តន្តញាយេន ទុតិយញ្ចេត្ថ វាគ្គហណមិច្ឆិតព្ពំ, តេន អការស្សបិ ឧការោ សិទ្ធោ ភវតិ, ឧសិតោ ព្រហ្មចរិយំ, វុសិតោ, តថា វុសិតវា, វុសិតាវី, ឥការាគមេន ព្យវហិតត្តា ឧត្ថាទេសោ ន ភវតិ.

ភុជ បាលនព្យវហរណេសុ, ឱទនំ អភុញ្ជីតិ អត្ថេ តតវន្តុតាវី, ‘‘ភុជាទីនមន្តោ នោ ទ្វិ ចា’’តិ ធាត្វន្តលោបោ, តការស្ស ទ្វិត្តញ្ច, ភុត្តោ, ភុត្តវា, ភុត្តាវី. តថា រន្ជ រាគេ, អរញ្ជីតិ រត្តោ, រត្តា, រត្តំ. យុជ យោគេ, អយុញ្ជីតិ យុត្តោ, យុត្តា, យុត្តំ. វិច វិវេចនេ វិបុព្ពោ, វិវិច្ចីតិ វិវិត្តោ, វិវិត្តា, វិវិត្តំ. មុច មោចនេ, អមុច្ចីតិ ពន្ធនា មុត្តោ. តថា តិប្បច្ចយេបិ ឥមិនា ធាត្វន្តលោបទ្វិត្តានិ, អាសជ្ជនំ អាសត្តិ, វិមុច្ចនំ, វិមុច្ចតិ ឯតាយាតិ វា វិមុត្តិ.

កុធ ¶ កោបេ, អកុជ្ឈីតិ អត្ថេ តប្បច្ចយោ, តស្ស ‘‘ធឍភហេហិ ធឍា ចា’’តិ ធត្តំ, ‘‘ហចតុត្ថានមន្តានំ ទោធេ’’តិ ធការស្ស ទការោ, កុទ្ធោ. យុធ សម្បហារេ, អយុជ្ឈីតិ យុទ្ធោ, យុទ្ធំ. សិធ សំសិទ្ធិម្ហិ, អសិជ្ឈីតិ សិទ្ធោ. អាបុព្ពោ រភ រាភស្សេ, អារភីតិ អារទ្ធោ គន្តុំ. នហ ពន្ធនេ សំបុព្ពោ, សន្នយ្ហីតិ សន្នទ្ធោ, ‘‘ធឍភហេហិ ធឍា ចា’’តិ នហាទិតោ តការស្ស ធការោ.

វឌ្ឍ វឌ្ឍនេ, អវឌ្ឍីតិ អត្ថេ តប្បច្ចយោ, តស្ស ឍត្តំ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធាត្វាការស្សុត្តំ, ឌលោបោ ច.

‘‘ហចតុត្ថានមន្តាន’’ន្តិ វត្តតេ.

ហចតុត្ថានំ ធាត្វន្តានំ ឌការាទេសោ ហោតិ ឍការេ បរេ. វុឌ្ឍោ, វុឌ្ឍា, ‘‘ពោ វស្សា’’តិ ពត្តេ ពុឌ្ឍោ. តិប្បច្ចយេ – ពុជ្ឈនំ, ពុជ្ឈតិ វា ឯតាយាតិ ពុទ្ធិ. ឯវំ សិទ្ធិ, វឌ្ឍិ. តព្ពប្បច្ចយេ – ពោទ្ធព្ពមិច្ចាទិ.

តរឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ បរស្ស តប្បច្ចយស្ស ឥណ្ណាទេសោ ហោតិ, ធាត្វន្តោ ច នោ ហោតិ, សរលោបាទិ. តរ តរណេ, សំសារណ្ណវំ អតរីតិ តិណ្ណោ តារេយ្យំ. ឯវំ ឧត្តិណ្ណោ, តិណ្ណំ វា. បូរ បូរណេ, សំបូរីតិ សំបុណ្ណោ, ‘‘សរលោបោ’’តិអាទិសុត្តេ តុគ្គហណតោ បុព្ពលោបាភាវេ ឧវណ្ណតោ បរស្ស ‘‘វា បរោ អសរូបា’’តិ លោបោ, សំយោគេ រស្សត្តំ. តុរ វេគេ, អតុរីតិ តុណ្ណំ ¶ , តុរិតំ វា. ជរ វយោហានិម្ហិ, បរិជីរីតិ បរិជិណ្ណោ. កិរ វិកិរណេ, អាកិរីតិ អាកិណ្ណោ ឥច្ចាទិ.

សុស បច សកឥច្ចេតេហិ ធាតូហិ បរស្ស តប្បច្ចយស្ស ក្ខក្កាទេសា ហោន្តិ, អន្តោ ច ព្យញ្ជនោ នោ ហោតិ. ចសទ្ទេន មុចាទិតោ ក្កាទេសោ. សុស សោសនេ, អសុស្សីតិ សុក្ខោ រុក្ខោ. អបច្ចីតិ បក្កំ ផលំ. សក សាមត្ថេ, អសក្ខីតិ សក្កោ អស្ស, ឱមុច្ចីតិ ឱមុក្កា ឧបាហនា. ‘‘បចិតុំ, បចិតព្ព’’ន្តិអាទីសុ បន ន ភវតិ, ឥការេន ព្យវហិតត្តា. ឯវំ សព្ពត្ថ ព្យវធានេ ន ភវតិ.

បក្កមឥច្ចេវមាទីហិ មការន្តេហិ ធាតូហិ បរស្ស តប្បច្ចយស្ស ន្តាទេសោ ហោតិ, ធាត្វន្តោ ច នោ ហោតិ. ចសទ្ទេន តិប្បច្ចយស្ស ន្តិ ច ហោតិ. កមុ បទវិក្ខេបេ, បក្កមីតិ បក្កន្តោ. ឯវំ សង្កន្តោ, និក្ខន្តោ, ‘‘ទោ ធស្ស ចា’’តិ សុត្តេ ចគ្គហណេន កស្ស ខត្តំ. ភមុ អនវដ្ឋានេ, វិព្ភមីតិ វិព្ភន្តោ, ភន្តោ. ខមុ សហនេ, អក្ខមីតិ ខន្តោ. សមុ ឧបសមេ, អសមីតិ សន្តោ. ទមុ ទមនេ, អទមីតិ ទន្តោ.

តិម្ហិ – សង្កមនំ សង្កន្តិ. ឯវំ ឱក្កន្តិ, វិព្ភន្តិ, ខន្តិ, សន្តិ ទន្តិ ឥច្ចាទិ.

ជនឥច្ចេវមាទីនំ ធាតូនមន្តស្ស ព្យញ្ជនស្ស អាត្តំ ហោតិ តប្បច្ចយេ, តិម្ហិ ច. យោគវិភាគេន អញ្ញត្ថាបិ. ជន ជននេ, អជនីតិ ជាតោ, វិជាយីតិ បុត្តំ វិជាតា, ជននំ ជាតិ. តប្បច្ចយេ សតិបិ តការេ បុន តិគ្គហណករណំ បច្ចយន្តរតការេ អាត្តនិវត្តនត្ថំ, យថា – ជន្តុ. ‘‘ជនិត្វា, ជនិតុ’’ន្តិអាទីសុ បន ឥការេន ព្យវហិតត្តា ន ភវតិ.

ឋា បាឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ អន្តស្ស អាការស្ស យថាក្កមំ ឥការឦការាទេសា ហោន្តិ តប្បច្ចយេ, តិម្ហិ ច. ចសទ្ទេន អញ្ញត្រាបិ ក្វចិ. ឋា គតិនិវត្តិម្ហិ, អដ្ឋាសីតិ ឋិតោ, ឧបដ្ឋិតោ គរុំ, ឋិតវា, អធិដ្ឋិត្វា, ឋានំ ឋិតិ. បា បានេ, អបាយីតិ បីតា, យាគុំ បីតវា, បានំ បីតិ, បីត្វា.

៦២១. ហន្តេហិ ហោ ហស្ស លោ វា អទហនហានំ.

ហការន្តេហិ ធាតូហិ បរស្ស តប្បច្ចយស្ស, តិស្ស ច ហការាទេសោ ហោតិ, ហស្ស ច ធាត្វន្តស្ស លការោ ហោតិ វា ទហនហេ វជ្ជេត្វា, ឍត្តាបវាទោយំ. រុហ ជននេ, អរុហីតិ អារុឡ្ហោ រុក្ខំ. លឡានមវិសេសោ, អារុល្ហោ វា, រុហនំ រុឡ្ហី. គាហុ វិលោឡនេ, អគាហីតិ គាឡ្ហោ, អជ្ឈោគាឡ្ហោ មហណ្ណវំ. ពហ វុទ្ធិម្ហិ, អពហីតិ ពាឡ្ហោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ទីឃោ. មុហ វេចិត្តេ, អមុយ្ហីតិ មូឡ្ហោ. គុហ សំវរណេ, អគុហីតិ គូឡ្ហំ. វហ បាបុណនេ ¶ , ឧបវហីតិ ឧបវុឡ្ហោ, ‘‘វច វស វហាទីនមុការោ វស្សា’’តិ យោគវិភាគេន ឧត្តំ.

អទហនហានន្តិ កិមត្ថំ? ទឌ្ឍោ, សន្នទ្ធោ. វាតិ កិំ? ទុទ្ធោ, សិនិទ្ធោ. ‘‘គហិតំ, មហិត’’ន្តិអាទីសុ បន ឥការាគមេន ព្យវហិតត្តា ន ភវតិ.

ធាតុប្បច្ចយន្តតោបិ ‘‘អតីតេ ត តវន្តុតាវី’’តិ តប្បច្ចយោ, អពុភុក្ខីតិ ពុភុក្ខិតោ. ឯវំ ជិឃច្ឆិតោ, បិបាសិតោ ឥច្ចាទិ.

អតីតេ កាលេ គម្យមានេ សព្ពធាតូហិ តប្បច្ចយោ ហោតិ ភាវកម្មឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ.

គេ សទ្ទេ, គាយនំ, អគាយិត្ថាតិ វា អត្ថេ តប្បច្ចយោ.

គេឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស គីអាទេសោ ហោតិ សព្ពត្ថ, តប្បច្ចយតិបច្ចយេស្វេវាយំ. តស្ស គីតំ, គាយនំ, គាយិតព្ពាតិ វា គីតិ.

ភាវេ – តប្បច្ចយន្តា នបុំសកា. កម្មនិ – តិលិង្គា.

នត គត្តវិនាមេ, នច្ចនំ, អនច្ចិត្ថាតិ វា អត្ថេ តប្បច្ចយោ.

៦២៤. បច្ចយា ទនិដ្ឋា និបាតនា សិជ្ឈន្តិ.

យេ ឥធ សប្បច្ចយា សទ្ទា បច្ចយេហិ ន និដ្ឋំ គតា, តេ និបាតនតោ សិជ្ឈន្តីតិ ធាត្វន្តេន សហ តប្បច្ចយស្ស ច្ច ដ្ដាទេសា. នច្ចំ, នដ្ដំ. ហស ហសនេ, ហសនំ ហសិតំ, ឥការាគមោ. គមនំ គតំ. ឯវំ ឋិតំ, សយិតំ, វាធិការស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា វុទ្ធិ. រុទ អស្សុវិមោចនេ, អរុជ្ឈិត្ថាតិ រោទិតំ, រុណ្ណំ វា ឥច្ចាទិ.

អភិភូយិត្ថាតិ អភិភូតោ កោធោ ភវតា, អភិភូតា, អភិភូតំ. ភាស ព្យត្តិយំ វាចាយំ, អភាសិត្ថ តេនាតិ ភាសិតោ ធម្មោ, ភាសិតា គាថា, ភាសិតំ សុត្តំ. ទិសី ឧច្ចារណេ, ចុរាទិត្តា ណេ. អទេសីយិត្ថាតិ ទេសិតោ ធម្មោ ភគវតា, ឥការាគមេ ការិតសរលោបោ. ជិ ជយេ, អជីយិត្ថាតិ ជិតោ មារោ. នី បាបុណនេ, អនីយិំសូតិ នីតា គាមមជា, សុតោ តយា ធម្មោ, ញាតោ.

សាស អនុសិដ្ឋិម្ហិ, អនុសាសីយិត្ថាតិ អត្ថេ តប្បច្ចយោ.

សាសទិសឥច្ចេតេហិ ធាតូហិ បរស្ស តប្បច្ចយស្ស រិដ្ឋាទេសោ ហោតិ, ចសទ្ទេន តិស្ស រិដ្ឋិ ច, ទិសតោ កិច្ចតការតុំត្វាទីនញ្ច រដ្ឋ រដ្ឋុំ រដ្ឋាទេសា ច ហោន្តិ, រាទិលោបោ, អនុសិដ្ឋោ សោ មយា, អនុសិដ្ឋា សា, អនុសិដ្ឋំ. ទិស បេក្ខណេ, អទិស្សិត្ថាតិ ទិដ្ឋំ មេ រូបំ.

តិម្ហិ – អនុសាសនំ អនុសិដ្ឋិ, ទស្សនំ ទិដ្ឋិ.

កិច្ចាទីសុ ¶ – ទស្សនីយំ ទដ្ឋព្ពំ, ទដ្ឋេយ្យំ, បស្សិតុន្តិ ទដ្ឋុំ គច្ឆតិ, បស្សិត្វាតិ នេក្ខមំ ទដ្ឋុំ, ទដ្ឋា, ឥការាគមេន អន្តរិកស្ស ន ភវតិ, យថា – អនុសាសិតំ, អនុសាសិតព្ពំ, អនុសាសិតុំ, អនុសាសិត្វា, ទស្សិតំ ឥច្ចាទិ.

តុស បីតិម្ហិ, អតុស្សីតិ អត្ថេ កត្តរិ តប្បច្ចយោ.

៦២៦. សាទិ, សន្តបុច្ឆភន្ជហន្សាទីហិ ដ្ឋោ.

អាទិនា សហ វត្តតីតិ សាទិ. សការន្តេហិ, បុច្ឆ ភន្ជហន្សឥច្ចេវមាទីហិ ច ធាតូហិ បរស្ស អនន្តរិកស្ស តការស្ស សហាទិព្យញ្ជនេន ធាត្វន្តេនដ្ឋាទេសោ ហោតិ. ហន្សស្ស សតិបិ សន្តត្តេ បុនគ្គភណំ ក្វចិ ដ្ឋាទេសស្ស អនិច្ចតាទីបនត្ថំ, តេន ‘‘វិទ្ធស្តោ ឧត្រស្តោ’’តិអាទីសុ ន ហោតិ. តុដ្ឋោ, សន្តុសិតោ. ភស ភស្សនេ, អភស្សីតិ ភដ្ឋោ, ភស្សិតោ. នស អទស្សនេ, នស្សីតិ នដ្ឋោ. ទំស ទំសនេ, អទំសីយិត្ថាតិ ទដ្ឋោ សប្បេន, ឌំសិតោ វា, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ទស្ស ឌត្តំ. ផុស ផស្សនេ, អផុសីយិត្ថាតិ ផុដ្ឋោ រោគេន, ផុស្សិតោ វា. ឥសុ ឥច្ឆាយំ, ឯសីយិត្ថាតិ ឥដ្ឋោ, ឥច្ឆិតោ, ឯសិតោ. មស អាមសនេ, អាមសីយិត្ថាតិ អាមឋោ. វសសេចនេ, អវស្សីតិ វុដ្ឋោ ទេវោ, បវិសីយិត្ថាតិ បវិដ្ឋោ, ឧទ្ទិសីយិត្ថាតិ ឧទ្ទិដ្ឋោ. បុច្ឆ បុច្ឆនេ, អបុច្ឆីយិត្ថាតិ បុដ្ឋោ បញ្ហំ, បុច្ឆិតោ. ភន្ជ អវមទ្ទនេ, អភញ្ជីយិត្ថាតិ ភដ្ឋំ ធញ្ញំ. ហន្ស បីតិម្ហិ, អហំសីតិ ហដ្ឋោ, បហដ្ឋោ, បហំសិតោ.

អាទិសទ្ទេន ¶ យជ ទេវបូជាសង្គតិករណទានេសុ, ឥជ្ជិត្ថាតិ អត្ថេ តប្បច្ចយោ, តស្ស ដ្ឋាទេសោ.

យជឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សរស្ស ឥការាទេសោ ហោតិ ដ្ឋេ បរេ. យិដ្ឋោ មយា ជិនោ. សជ វិស្សគ្គេ សំបុព្ពោ, សំសជ្ជិត្ថាតិ សំសដ្ឋោ តេន, វិស្សដ្ឋោ. មជ សុទ្ធិម្ហិ, អមជ្ជីតិ មដ្ឋោ ឥច្ចាទិ.

កិច្ចតការាទីសុ តុស្សិតព្ពំ តោដ្ឋព្ពំ, ផុសិតព្ពំ ផោដ្ឋព្ពំ, បុច្ឆិតុំ បុដ្ឋុំ, យជិតុំ យិដ្ឋុំ, អភិហរិតុំ អភិហដ្ឋុំ, តោសនំ តុដ្ឋិ, ឯសនំ ឯដ្ឋិ, វស្សនំ វុដ្ឋិ, វិស្សជ្ជនំ វិស្សដ្ឋិ ឥច្ចាទិ.

ភន្ជតោ ធាតុម្ហា តប្បច្ចយស្ស សហាទិព្យញ្ជនេន គ្គោ អាទេសោ ហោតិ. ភគ្គោ រាគោ អនេន. វសនិវាសេ, បរិវសីយិត្ថាតិ បរិវុដ្ឋោ បរិវាសោ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, ឧដ្ឋ ឧអាទេសា. វស អច្ឆាទនេ, និវសីយិត្ថាតិ និវត្ថំ វត្ថំ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ស្តការសំយោគស្ស ត្ថត្តំ, ឯវំ និវត្ថព្ពំ. សំស បសំសនេ, បសំសីយិត្ថាតិ បសត្ថោ បសំសិតោ, បសំសនំ បសត្ថិ. ពធ ពន្ធនេ, អពជ្ឈិត្ថាតិ ពទ្ធោ រញ្ញា, អលភីយិត្ថាតិ លទ្ធំ មេ ធនំ, ធត្តទត្តានិ. រភ រាភស្សេ, អារភីយិត្ថាតិ អារទ្ធំ វីរិយំ. ទហ ភស្មីករណេ ¶ , អទយ្ហិត្តាតិ ទឌ្ឍំ វនំ, អភុជ្ជិត្ថាតិ ភុត្តោ ឱទនោ, ភុជាទិត្តា ធាត្វន្តលោបោ, ទ្វិត្តញ្ច. ចជ ហានិម្ហិ, បរិច្ចជីយិត្ថាតិ បរិច្ចត្តំ ធនំ, អមុច្ចិត្ថាតិ មុត្តោ សរោ.

វច វិយត្តិយំ វាចាយំ, អវចីយិត្ថាតិ អត្ថេ តប្បច្ចយោ.

‘‘អន្តោ, នោ, ទ្វិ, ចា’’តិ ច អធិការោ.

ចតុប្បទមិទំ. វចឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស វការស្ស ឧការាទេសោ ហោតិ វា, ធាត្វន្តោ ច ចការោ នោ ហោតិ, តប្បច្ចយស្ស ច ទ្វិភាវោ ហោតិ. វាគ្គហណមវធារណត្ថំ, ធាត្វាទិម្ហិ វការាគមោ. វុត្តមិទំ ភគវតា, ឧត្តំ វា.

គុបឥច្ចេវមាទីនំ ធាតូនមន្តោ ច ព្យញ្ជនោ នោ ហោតិ, បរស្ស តការស្ស ច ទ្វិភាវោ ហោតិ. គុប គោបនេ, សុគោបីយិត្ថាតិ សុគុត្តោ, សុគោបិតោ, ឥការេន ព្យវហិតត្តា ន ធាត្វន្តលោបោ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ សុត្តេ វាធិការស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា និដ្ឋតការេបិ ក្វចិ វុទ្ធិ. គោបនំ គុត្តិ.

លិប លិម្បនេ, អលិម្បីយិត្ថាតិ លិត្តោ សុគន្ធេន. តប សន្តាបេ, សន្តបីយិត្ថាតិ សន្តត្តោ តេជេន. ទីប ទិត្តិម្ហិ, អាទីបីយិត្ថាតិអាទិត្តោ អគ្គិនា, រស្សត្តំ, ទីបនំ ទិត្តិ. អប បាបុណនេ, បាបីយិត្ថាតិ បត្តោ គាមោ, បាបុណីតិ បត្តោ សុខំ, បាបុណនំ បត្តិ, បត្តព្ពំ. មទ ឧម្មាទេ, បមជ្ជីតិ បមត្តោ. សុប សយនេ, អសុបីតិ សុត្តោ ឥច្ចាទិ.

ចរ ¶ ចរណេ, អចរីយិត្ថាតិ ចិណ្ណោ ធម្មោ, ឥណ្ណាទេសោ, ចរិតោ វា. ឯវំ បុណ្ណោ, បូរិតោ.

នុទ ខេបេ, បនុជ្ជិត្ថាតិ បណុន្នោ, នស្ស ណត្តំ, បនុទិតោ. ទា ទានេ, អាទីយិត្ថាតិអាទិន្នោ, អត្តោ វា, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ទាសទ្ទស្ស តការោ, រស្សត្តំ.

៦៣១. ភិទាទិតោ ឥន្នអន្នឦណា វា.

ភិទឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ បរស្ស តប្បច្ចយស្ស ឥន្ន អន្នឦណឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា, អន្តោ ច នោ ហោតិ. វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, សរលោបាទិ.

ភិទិ វិទារណេ, អភិជ្ជិត្ថាតិ ភិន្នោ ឃដោ ភវតា, ភិជ្ជីតិ វា ភិន្នោ ទេវទត្តោ. ឆិទិ ទ្វិធាករណេ, អឆិជ្ជិត្ថាតិ ឆិន្នោ រុក្ខោ, អច្ឆិន្នំ ចីវរំ, ឧច្ឆិជ្ជីតិ ឧច្ឆិន្នោ. អទីយិត្ថាភិ ទិន្នោ សុង្កោ. សទ វិសរណគត្យាវសានេសុ, និសីទីតិ និសិន្នោ. ខិទ ឧត្តាសនេ, ខិទ ទីនភាវេ វា, អខិជ្ជីតិ ខិន្នោ.

អន្នាទេសេ ឆទ អបវារណេ, អច្ឆាទីយិត្ថាតិ ឆន្នោ, បដិច្ឆន្នំ គេហំ, បសីទីតិ បសន្នោ. បទ គតិម្ហិ, ឧប្បជ្ជីតិ ឧប្បន្នោ, ឈានំ សមាបន្នោ. រុទិ អស្សុវិមោចនេ, រុណ្ណោ, បរលោបោ.

ខី ខយេ ឦណាទេសោ, អខីយីតិ ខីណោ ទោសោ, ខីណា ជាតិ, ខីណំ ធនំ. ហា ចាគេ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ហាទិតោ ឦណាទេសេ ណការស្ស នត្តំ, បហីយិត្ថាតិ បហីនោ កិលេសោ, បរិហាយីតិ បរិហីនោ. អាស ឧបវេសនេ ¶ , អច្ឆីតិ អាសីនោ. លី សិលេសនេ, លីយីតិ លីនោ, និលីនោ. ជិ ជយេ, ជិយីតិ ជីនោ វិត្តមនុសោចតិ, ជិតោ វា. ទី ខយេ, ទីនោ. បី តប្បនេ, បីនោ. លូ ឆេទនេ, លូយិត្ថាតិ លូនោ ឥច្ចាទិ.

វមុ ឧគ្គិរណេ, វមីយិត្ថាតិ វន្តំ, វមិតំ, ‘‘បក្កមាទីហិ ន្តោ’’តិ ន្តាទេសោ. អគច្ឆីយិត្ថាតិ គតោ គាមោ តយា, គាមំ គតោ វា, ‘‘គមខនហនរមាទីនមន្តោ’’តិ ធាត្វន្តលោបោ. អខញ្ញិត្ថាតិ ខតោ កូបោ, ឧបហញ្ញិត្ថាតិ ឧបហតំ ចិត្តំ, អរមីតិ រតោ, អភិរតោ. មន ញាណេ, អមញ្ញិត្ថាតិ មតោ, សម្មតោ. តនុ វិត្ថារេ, អតនិត្ថាតិ តតំ, វិតតំ. យមុ ឧបរមេ, និយច្ឆីតិ និយតោ.

‘‘នោ, តម្ហិ, តិម្ហី’’តិ ច វត្តតេ.

រការោ ច ធាតូនមន្តភូតោ នោ ហោតិ តប្បច្ចយេ, តិប្បច្ចយេ ច បរេ. បករីយិត្ថាតិ បកតោ កដោ ភវតា, កតា មេ រក្ខា, កតំ មេ បុញ្ញំ. ‘‘ទោ ធស្ស ចា’’តិ ឯត្ត ចសទ្ទេន ដោ តស្ស, យថា – សុកដំ, ទុក្កដំ, បុរេ អករីយិត្ថាតិ បុរក្ខតោ, ‘‘បុរសមុបបរីហិ ករោតិស្ស ខខរា វា តប្បច្ចយេសុ ចា’’តិ ខការោ, បច្ចយេហិ សង្គម្ម ករីយិត្ថាតិ សង្ខតោ, អភិសង្ខតោ, ឧបករីយិត្ថាតិ ឧបក្ខតោ, ឧបក្ខដោ, បរិករីយិត្ថាតិ បរិក្ខតោ.

តិប្បច្ចយេ បករណ បកតិ. សរ គតិចិន្តាយំ, អសរីតិ សតោ, វិសរីតិ វិសដោ, សរណំ, សរតិ ឯតាយាតិ វា សតិ, នីហរីយិត្ថាតិ នីហដោ. ធរ ធារណេ, ឧទ្ធរីយិត្ថាតិ ¶ ឧទ្ធដោ, អភរីយិត្ថាតិ ភតោ, ភរណំ, ភរតិ ឯតាយាតិ វា ភតិ.

ឥការាគមយុត្តេសុ ‘‘គមិតោ’’តិអាទីសុ ធាត្វន្តលោបេ សម្បត្តេ –

៦៣៣. នមករានមន្តានំ និយុត្តតម្ហិ.

នការ មការ កការ រការានំ ធាត្វន្តានំ លោបោ ន ហោតិ ឥការាគមយុត្តេ តការេ បរេតិ លោបាភាវោ. អគច្ឆី, គមីយិត្ថាតិ វា គមិតោ, រមិត្ថាតិ រមិតោ. ឯវំ វមិតោ, នមិតោ. សកិ សង្កាយំ, សង្កិតោ, សរិតោ, ភរិតោ. តថា ខនិតព្ពំ, ហនិតព្ពំ, គមិតព្ពំ, រមិតព្ពំ ឥច្ចាទិ.

និធីយិត្ថាតិ និហិតោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធិស្ស ហិ តប្បច្ចយេ. ឯវំ វិហិតោ.

ការិតេ អភាវីយិត្ថាតិ អត្ថេ ‘‘ភាវកម្មេសុ ត’’ឥតិ តប្បច្ចយោ, ‘‘យថាគមមិការោ’’តិ ឥការាគមោ, សរលោបាទិ, ភាវិតោ មគ្គោ តេន, ភាវយិតោ, អបាចីយិត្ថាតិ បាចិតោ ឱទនំ យញ្ញទត្តោ ទេវទត្តេន, បាចយិតោ, បាចាបិតោ, បាចាបយិតោ, កម្មំ ការីយិត្ថាតិ ការិតោ, ការយិតោ, ការាបិតោ, ការាបយិតោ ឥច្ចាទិ.

‘‘ភាវកម្មេសុ ត’’ឥតិ ឯត្ថ ‘‘ត’’ឥតិ យោគវិភាគេន អចលន គតិ ភោជនត្ថាទីហិ អធិករណេបិ តប្បច្ចយោ, យថា – អាស ឧបវេសនេ, អធិករណេ អច្ឆិំសុ ឯត្ថ តេតិ ឥទំ តេសំ អាសិតំ ឋានំ. ភាវេ ឥធ តេហិ អាសិតំ. កម្មនិ អយំ តេហិ អជ្ឈាសិតោ គាមោ. កត្តរិ ¶ ឥធ តេ អាសិតា. តថា អដ្ឋំសុ ឯត្ថាតិ ឥទំ តេសំ ឋិតំ ឋានំ, ឥធ តេហិ ឋិតំ, អយំ តេហិ អធិដ្ឋិតោ ឱកាសោ, ឥធ តេ ឋិតា. និសីទិំសុ ឯត្ថាតិ ឥទំ តេសំ និសិន្នំ ឋានំ, អយំ តេសំ និសិន្នកាលោ, តេ ឥធ និសិន្នា. និបជ្ជិំសុ ឯត្ថាតិ ឥទំ តេសំ និបន្នំ ឋានំ, ឥធ តេ និបន្នា.

យា គតិបាបុណនេ. អយាសុំ តេ ឯត្ថាតិ អយំ តេសំ យាតោ មគ្គោ, ឥធ តេហិ យាតំ, អយំ តេហិ យាតោ, មគ្គោ, ឥធ តេ យាតា. តថា ឥទំ តេសំ គតដ្ឋានំ, អយំ តេសំ គតកាលោ, ឥធ តេហិ គតំ, អយំ តេហិ គតោ គាមោ, ឥធ តេ គតា.

ភុញ្ជិំសុ ឯតស្មិន្តិ ឥទំ តេសំ ភុត្តដ្ឋានំ, អយំ តេសំ ភុត្តកាលោ, ឥធ តេហិ ភុត្តោ ឱទនោ, ឥធ តេ ភុត្តា. បិវិំសុ តេ ឯត្ថាតិ ឥទំ តេសំ បីតំ ឋានំ, ឥធ តេហិ បីតា យាគុ, ឥធ តេ បីតា. ទិស្សន្តិ ឯត្ថាតិ ឥទំ តេសំ ទិដ្ឋដ្ឋានំ ឥច្ចាទិ.

‘‘កត្តរិ កិតិ’’តិ ឥតោ មណ្ឌូកគតិយា ‘‘កត្តរី’’តិ វត្តតេ.

កម្មត្ថេ ទុតិយាយំ វិភត្តិយំ វិជ្ជមានាយំ ធាតូហិ កត្តរិ ក្តប្បច្ចយោ ហោតិ. ឥទមេវ វចនំ ញាបកំ អភិហិតេ កម្មាទិម្ហិ ទុតិយាទីនមភាវស្ស. ទានំ អទាសីតិ អត្ថេ ក្តប្បច្ចយោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា បច្ចយកការស្ស លោបោ, តស្ស ឥន្នាទេសោ, ទានំ ទិន្នោ ទេវទត្តោ. រក្ខ បាលនេ, សីលំ អរក្ខីតិ សីលំ រក្ខិតោ, ភត្តំ អភុញ្ជីតិ ភត្តំ ភុត្តោ, គរុំ ឧបាសីតិ គរុមុបាសិតោ ឥច្ចាទិ.

៦៣៥. ភ្យាទីហិ មតិពុធិបូជាទីហិ ច ក្តោ.

ភីឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ, មតិ ពុធិ បូជាទីហិ ច ក្តប្បច្ចយោ ហោតិ. សោ ច ‘‘ភាវកម្មេសុ កិច្ចត្តក្ខត្ថា’’តិ វុត្តត្តា ភាវកម្មេស្វេវ ភវតិ.

ភី ភយេ, អភាយិត្ថាតិ ភីតំ ភវតា. សុប សយេ, អសុបីយិត្ថាតិ សុត្តំ ភវតា. ឯវំ សយិតំ ភវតា. អស ភោជនេ, អសិតំ ភវតា, បចិតោ ឱទនោ ភវតា.

ឥធ មត្យាទយោ ឥច្ឆត្ថា, ពុធិអាទយោ ញាណត្ថា.

មន ញាណេ សំបុព្ពោ, ‘‘ពុធគមាទិត្ថេ កត្តរី’’តិ តប្បច្ចយេ សម្បត្តេ ឥមិនា កម្មនិ ក្តប្បច្ចយោ, ‘‘គម ខនា’’តិអាទិនា ធាត្វន្តលោបោ, រញ្ញា សម្មតោ. កប្ប តក្កនេ, សង្កប្បិតោ. ធរ ធារណេ, ចុរាទិត្តា ណេ, វុទ្ធិ, ឥការាគមោ, សរលោបាទិ, អវធារិតោ.

ពុធ អវគមនេ, អវពុជ្ឈិត្ថាតិ ពុទ្ធោ ភគវា មហេសក្ខេហិ ទេវមនុស្សេហិ. ឥ អជ្ឈយនេ, អធីយិត្ថាតិ អធីតោ.

ឥ គតិម្ហិ, អភិសមិតោ. វិទ ញាណេ, អវេទីយិត្ថាតិ វិទិតោ. ញា អវពោធនេ, អញ្ញាយិត្ថាតិ ញាតោ. វិធ វេធនេ, បដិវិជ្ឈិត្ថាតិ បដិវិទ្ធោ ធម្មោ. តក្ក វិតក្កេ, តក្កិតោ.

បូជ បូជាយំ, អបូជីយិត្ថាតិ បូជិតោ ភគវា. ចាយ សន្តានបូជនេសុ អបបុព្ពោ, អបចាយិតោ. មាន បូជាយំ, មានិតោ. ចិ ចយេ, អបចិតោ. វន្ទ អភិវន្ទនេ, វន្ទិតោ. ករ ករណេ, សក្កតោ. សក្ការ បូជាយំ, សក្ការិតោ ឥច្ចាទិ.

ហុតោ ¶ ហុតាវី ហុតវា, វុដ្ឋោ វុសិត ជិណ្ណកោ;

បក្កំ បក្កន្តកោ ជាតោ, ឋិតោ រុឡ្ហោ ពុភុក្ខិតោ.

គីតំ នច្ចំ ជិតោ ទិដ្ឋោ, តុដ្ឋោ យិដ្ឋោ ច ភគ្គវា;

វុត្តញ្ច គុត្តោ អច្ឆិន្នោ, បហីនោ គមិតោ គតោ.

កតោភិសង្ខតោ ភុត្តំ, ឋានំ គរុមុបាសិតោ;

ភីតញ្ច សម្មតោ ពុទ្ធោ, បូជិតោតីតកាលិកា.

‘‘បុញ្ញានិ កាតុមិច្ឆិ, ឥច្ឆតិ, ឥច្ឆិស្សតិ វា’’តិ វិគ្គហេ –

៦៣៦. ឥច្ឆត្ថេសុ សមាន កត្តុ កេសុ ត វេ តុំ វា.

ឥច្ឆា អត្ថោ យេសំ តេ ឥច្ឆត្ថា, តេសុ ឥច្ឆត្ថេសុ ធាតូសុ សមានកត្តុកេសុ សន្តេសុ សព្ពធាតូហិ តវេតុំឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ វា, ‘‘តវេតុំ វា’’តិ យោគវិភាគេន តទត្ថក្រិយាយញ្ច, តេ ច កិតកត្តា កត្តរិ ហោន្តិ.

តវេតុនឥច្ចេវមាទីសុ បច្ចយេសុ បរេសុ ករោតិស្ស ធាតុស្ស កាទេសោ ហោតិ វា, អាទិសទ្ទេន តុំត្វាន ត្វា តព្ពេសុ ច.

‘‘តទ្ធិតសមាសកិតកា នាមំវាតវេតុនាទីសុ ចា’’តិ ឯត្ថ ‘‘អតវេ តុនាទីសូ’’តិ នាមព្យបទេសស្ស និសេធនតោ តទន្តានំ និបាតត្តំ សិទ្ធំ ភវតិ, តតោ និបាតត្តា តវេតុនមន្តតោ ‘‘សព្ពាសមាវុសោ’’តិអាទិនា វិភត្តិលោបោ. សោ បុញ្ញានិ កាតវេ ឥច្ឆតិ, កាតុមិច្ឆតិ.

កាទេសាភាវេ ¶ ‘‘តុំតុនតព្ពេសុ វា’’តិ រការស្ស តត្តំ. កត្តុំ កាមេតីតិ កត្តុកាមោ, អភិសង្ខរិតុមាកង្ខតិ. តថា សទ្ធម្មំ សោតវេ, សោតុំ, សុណិតុំ វា បត្ថេតិ. ឯវំ អនុភវិតុំ, បចិតុំ, គន្តុំ, គមិតុំ, ខន្តុំ, ខនិតុំ, ហន្តុំ, ហនិតុំ, មន្តុំ, មនិតុំ, ហរិតុំ, អនុស្សរិតុមិច្ឆតិ, ឯត្ថ ឥការយុត្តតម្ហិ ‘‘នមករាន’’មិច្ចាទិនា បដិសិទ្ធត្តា ន ធាត្វន្តលោបោ.

តថា តុទព្យថនេ, តុទិតុំ, បវិសិតុំ, ឧទ្ទិសិភុំ, ហោតុំ, សយិភុំ, នេតុំ, ជុហោតុំ, បជហិតុំ, បហាតុំ, ទាតុំ. រោទ្ធុំ, រុន្ធិតុំ, តុំតុនាទីសុបិ យោគវិភាគេន កត្តរិ វិករណប្បច្ចយា, សរលោបាទិ ច. ភោត្តុំ, ភុញ្ជិតុំ, ឆេត្តុំ, ឆិន្ទិតុំ. សិព្ពិតុំ, ពោទ្ធុំ, ពុជ្ឈិតុំ. ជាយិតុំ, ជនិតុំ. បត្តុំ, បាបុណិតុំ. ជេតុំ, ជិនិតុំ, កេតុំ, កិណិតុំ, វិនិច្ឆេតុំ, វិនិច្ឆិនិតុំ, ញាតុំ, ជានិតុំ, គហេតុំ, គណ្ហិតុំ. ចោរេតុំ, ចោរយិតុំ, បាលេតុំ, បាលយិតុំ.

ការិតេ ភាវេតុំ, ភាវយិតុំ, ការេតុំ, ការយិតុំ, ការាបេតុំ, ការាបយិតុមិច្ឆតិ ឥច្ចាទិ.

‘‘តវេតុំ វា’’តិ យោគវិភាគេន ក្រិយត្ថក្រិយាយញ្ច គម្មមានាយំ តុំបច្ចយោ. យថា – សុពុទ្ធុំ វក្ខាមិ, ភោត្តុំ វជតិ, ភោជនាយ វជតីតិ អត្ថោ. ឯវំ ទដ្ឋុំ គច្ឆតិ, គន្តុមារភតិ, គន្តុំ បយោជយតិ, ទស្សេតុមាហ ឥច្ចាទិ.

អរហសក្កភព្ពានុច្ឆវិកានុរូបឥច្ចេវមាទីស្វត្ថេសុ បយុជ្ជមានេសុ សព្ពធាតូហិ តុំបច្ចយោ ហោតិ, ចសទ្ទេន កាលសមយវេលាទីសុបិ. និន្ទ គរហាយំ, កោ តំ និន្ទិតុមរហតិ ¶ , រាជា អរហសិ ភវិតុំ, អរហោ ភវំ វត្តុំ. សក្កា ជេតុំ ធនេន វា, សក្កា លទ្ធុំ, កាតុំ សក្ខិស្សតិ. ភព្ពោ និយាមំ ឱក្កមិតុំ, អភព្ពោ កាតុំ. អនុច្ឆវិកោ ភវំ ទានំ បដិគ្គហេតុំ. ឥទំ កាតុំ អនុរូបំ. ទានំ ទាតុំ យុត្តំ, ទាតុំ វត្តុញ្ច លភតិ, ឯវំ វដ្ដតិ ភាសិតុំ, ឆិន្ទិតុំ ន ច កប្បតិ ឥច្ចាទិ. តថា កាលោ ភុញ្ជិតុំ, សមយោ ភុញ្ជិតុំ, វេលា ភុញ្ជិតុំ.

អលមត្ថេសុ បត្តវចនេ សតិ សព្ពធាតូហិ តុំបច្ចយោ ហោតិ, អលំសទ្ទស្ស អត្ថា អលមត្ថា ភូសនបរិយត្តិនិវារណា, តេសុ អលមត្ថេសុ. បត្តស្ស វចនំ បត្តវចនំ, អលមេវ ទានានិ ទាតុំ, អលមេវ បុញ្ញានិ កាតុំ, សម្បត្តមេវ បរិយត្តមេវាតិ អត្ថោ.

កត្វា កម្មំ អគច្ឆិ, គច្ឆតិ, គច្ឆិស្សតីតិ វា អត្ថេ –

៦៤០. បុព្ពកាលេកកត្តុកានំ តុន ត្វាន ត្វា វា.

បុព្ពកាលោតិ បុព្ពក្រិយា, ឯកោ កត្តា យេសំ តេ ឯកកត្តុកា, តេសំ ឯកកត្តុកានំ សមានកត្តុកានំ ធាតូនមន្តរេ បុព្ពកាលេ វត្តមានធាតុម្ហា តុន ត្វាន ត្វាឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ វា.

វាសទ្ទស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា តុនប្បច្ចយោ កត្ថចិយេវ ភវតិ. តេ ច កិតសញ្ញត្តា, ‘‘ឯកកត្តុកាន’’ន្តិ វុត្តត្តា ច កត្តរិយេវ ភវន្តិ. តុនេ ‘‘តវេតុនាទីសុ កា’’តិ កាទេសោ, និបាតត្តា សិលោបោ. សោ កាតុន កម្មំ គច្ឆតិ, អកាតុន បុញ្ញំ កិលមិស្សន្តិ សត្តា.

ត្វានត្វាសុ ¶ ‘‘រការោ ចា’’តិ ធាត្វន្តលោបោ, កម្មំ កត្វាន ភទ្រកំ, ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា សគ្គំ គច្ឆតិ, អភិសង្ខរិត្វា, ករិត្វា. តថា សិព្ពិត្វា, ជាយិត្វា, ជនិត្វា, ធម្មំ សុត្វា, សុត្វាន ធម្មំ មោទតិ, សុណិត្វា, បត្វា, បាបុណិត្វា. កិណិត្វា, ជេត្វា, ជិនិត្វា, ជិត្វា. ចោរេត្វា, ចោរយិត្វា, បូជេត្វា, បូជយិត្វា. តថា មេត្តំ ភាវេត្វា, ភាវយិត្វា, វិហារំ ការេត្វា, ការយិត្វា, ការាបេត្វា, ការាបយិត្វា សគ្គំ គមិស្សន្តិ ឥច្ចាទិ.

បុព្ពកាលេតិ កិមត្ថំ? បឋតិ, បចតិ. ឯកកត្តុកានន្តិ កិំ? ភុត្តេ ទេវទត្តេ យញ្ញទត្តោ វជតិ.

‘‘អបត្វាន នទិំ បព្ពតោ, អតិក្កម្ម បព្ពតំ នទី’’តិអាទីសុ បន សព្ពត្ថ ‘‘ភវតី’’តិ សម្ពន្ធតោ ឯកកត្តុកតា, បុព្ពកាលតា ច គម្យតេ.

សព្ពេហិ សោបសគ្គានុបសគ្គេហិ ធាតូហិ បរេសំ តុនាទីនំ បច្ចយានំ យសទ្ទាទេសោ ហោតិ វា. វន្ទ អភិវន្ទនេ អភិបុព្ពោ, ត្វាបច្ចយស្ស យោ, ឥការាគមោ ច, អភិវន្ទិយ ភាសិស្សំ, អភិវន្ទិត្វា, វន្ទិយ, វន្ទិត្វា. តថា អភិភុយ្យ, ទ្វិត្តរស្សត្តានិ, អភិភវិត្វា, អភិភោត្វា.

សិ សេវាយំ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឥការស្ស អាត្តំ, និស្សាយ, និស្សិត្វា.

ភជ សេវាយំ, ‘‘តថា កត្តរិ ចា’’តិ បុព្ពរូបត្តំ, វិភជ្ជ, វិភជិយ, វិភជិត្វា.

ទិស ¶ អតិសជ្ជនេ, ឧទ្ទិស្ស, ឧទ្ទិសិយ, ឧទ្ទិសិត្វា. បវិស្ស, បវិសិយ, បវិសិត្វា.

នី បាបុណនេ, ឧបនីយ, ឧបនេត្វា. អតិសេយ្យ, អតិសយិត្វា. ឱហាយ, ឱហិត្វា, ជហិត្វា, ហិត្វា. អាទាយ, អាទិយិត្វា, ‘‘ទិវាទិតោ យោ’’តិ យប្បច្ចយោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធាត្វន្តស្សិការោ ច, ទត្វា, ទត្វាន. បិធាយ, បិទហិត្វា. ភុញ្ជិយ, ភុញ្ជិត្វា, ភោត្វា. វិចេយ្យ, វិចិនិត្វា. វិញ្ញាយ, វិជានិត្វា, ញត្វា.

‘‘យថាគមំ, តុនាទីសូ’’តិ ច វត្តតេ.

ទការធការន្តេហិ ធាតូហិ យថាគមំ យការាគមោ ហោតិ ក្វចិ តុនាទីសុ បច្ចយេសុ. យវតោ ទការស្ស ជការោ, សមាបជ្ជិត្វា, ឧប្បជ្ជិត្វា, ភិជ្ជិត្វា, ឆិជ្ជិត្វា គតោ. ពុធ អវគមនេ, ‘‘តថា កត្តរិ ចា’’តិ សខាត្វន្តស្ស យការស្ស ចវគ្គោ, ពុជ្ឈិយ, ពុជ្ឈិត្វា. វិរជ្ឈិយ, វិរជ្ឈិត្វា. រុន្ធិយ, រុន្ធិត្វា.

‘‘តុនាទីន’’ន្តិ អធិការោ, ‘‘វា’’តិ ច.

ចការនការន្តេហិ ធាតូហិ បរេសំ តុនាទីនំ បច្ចយានំ រច្ចាទេសោ ហោតិ វា, ‘‘រច្ច’’ន្តិ យោគវិភាគេន អញ្ញស្មាបិ, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ, រាទិលោបោ. វិច វិវេចនេ វិបុព្ពោ, វិវិច្ច, វិវិច្ចិត្វា, ‘‘យោ ក្វចី’’តិ យោគវិភាគេន យការាគមោ.

បវ បាកេ, បច្ច, បច្ចិយ, បច្ចិត្វា. វិមុច្ច, វិមុច្ចិត្វា.

ហន ¶ ហិំសាគតីសុ, អាហច្ច, ឧបហច្ច, អាហន្ត្វា, ឧបហន្ត្វា.

វាតិ កិំ? អវមញ្ញ, អវមញ្ញិត្វា, មន្ត្វា, ន្យស្សញការោ.

ឥ គតិម្ហិ, យោគវិភាគេន រច្ចាទេសោ, បដិច្ច, អវេច្ច, ឧបេច្ច ឧបេត្វា. ករ ករណេ, សក្កច្ច, អធិកិច្ច, ឥការាគមោ, ករិយ.

៦៤៤. ទិសា ស្វានស្វាន្តលោបោ ច.

ទិសឥច្ចេតាយ ធាតុយា បរេសំ តុនាទីនំ បច្ចយានំ ស្វាន ស្វាឥច្ចាទេសា ហោន្តិ វា, ធាត្វន្តស្ស លោបោ ច. ទិស្វានស្ស ឯតទហោសិ, ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា.

វាតិ កិំ? នេក្ខម្មំ ទដ្ឋុំ, ទដ្ឋា. បស្សិយ, បស្សិតុន, បស្សិត្វា.

អន្តគ្គហណំ អន្តលោបគ្គហណញ្ចានុវត្តតេ.

៦៤៥. ម ហ ទ ភេហិ ម្ម យ្ហ ជ្ជ ព្ភ ទ្ធា ច.

ម ហ ទ ភឥច្ចេវមន្តេហិ ធាតូហិ បរេសំ តុនាទីនំ បច្ចយានំ យថាក្កមំ ម្ម យ្ហ ជ្ជ ព្ភ ទ្ធាឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា, ធាត្វន្តលោបោ ច. មការន្តេហិ តាវ អាគម្ម, អាគន្ត្វា. កមុ បទវិក្ខេបេ, ឱក្កម្ម, ឱក្កមិត្វា, និក្ខម្ម, និក្ខមិត្វា, អភិរម្ម, អភិរមិត្វា.

ហការន្តេហិ បគ្គយ្ហ, បគ្គណ្ហិត្វា, បគ្គហេត្វា. មុហ វេចិត្តេ, សម្មុយ្ហ, សម្មុយ្ហិត្វា, យការាគមោ, អារុយ្ហ, អារុហិត្វា, ឱគយ្ហ, ឱគហេត្វា.

ទការន្តេហិ ¶ ឧប្បជ្ជ, ឧប្បជ្ជិត្វា, បមជ្ជ, បមជ្ជិត្វា, ឧបសម្បជ្ជ, ឧបសម្បជ្ជិត្វា. ឆិទិ ទ្វិធាករណេ, អច្ឆិជ្ជ, ឆិជ្ជ, ឆិជ្ជិត្វា, ឆិន្ទិយ, ឆិន្ទិត្វា, ឆេត្វា.

ភការន្តេហិ រភ រាភស្សេ, អារព្ភ កថេសិ, អារទ្ធា, អារភិត្វា. លភ លាភេ, ឧបលព្ភ, ឧបលទ្ធា, សទ្ធំ បដិលភិត្វា បុញ្ញានិ ករោន្តិ ឥច្ចាទិ.

វត្តមានកាលិកមានន្តប្បច្ចយន្តនយ

អារទ្ធោ អបរិសមត្តោ អត្ថោ វត្តមានោ, តស្មិំ វត្តមានេ កាលេ គម្មមានេ សព្ពធាតូហិ មានអន្តឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. តេ ច កិតសញ្ញត្តា ‘‘កត្តរិ កិត’’តិ កត្តរិ ភវន្តិ.

អន្តមានប្បច្ចយានញ្ចេត្ថ ‘‘បរសមញ្ញាបយោគេ’’តិ បរសមញ្ញាវសេន បរស្សបទត្តនោបទសញ្ញត្តា ត្យាទីសុ វិយ អន្តមានេសុ ច វិករណប្បច្ចយា ភវន្តិ.

តេនេវ មានប្បច្ចយោ ‘‘អត្តនោបទានិ ភាវេ ច កម្មនី’’តិ ភាវកម្មេសុបិ ហោតិ, តស្ស ច ‘‘អត្តនោបទានិ បរស្សបទត្ត’’ន្តិ ក្វចិ អន្តប្បច្ចយាទេសោ ច.

គមុ, សប្ប គតិម្ហិ, គច្ឆតីតិ អត្ថេ អន្តប្បច្ចយោ, ‘‘ភូវាទិតោ អ’’ឥតិ អប្បច្ចយោ, ‘‘គមិស្សន្តោ ច្ឆោ វា សព្ពាសូ’’តិ ធាត្វន្តស្ស ច្ឆាទេសោ, សរលោបាទិ, នាមព្យបទេសេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ. គច្ឆន្ត សិ ឥតីធ ‘‘វា’’តិ វត្តមានេ ‘‘សិម្ហិ គច្ឆន្តាទីនំ ន្តសទ្ទោ អំ’’ ឥតិ ន្តស្ស អមាទេសោ.

វាសទ្ទស្ស ¶ វវត្ថិភវិភាសត្តា ឯការោការបរស្ស ន ភវតិ, សរលោបាទិ, សោ បុរិសោ គច្ឆំ, គច្ឆន្តោ គណ្ហាតិ, សេសំ គុណវន្តុសមំ.

ឥត្ថិយំ ‘‘នទាទិតោ វា ឦ’’តិ ឦបច្ចយោ, ‘‘សេសេសុ ន្តុវា’’តិ ន្តុព្យបទេសេ ‘‘វា’’តិ អធិកិច្ច ‘‘ន្តុស្ស តមីការេ’’តិ តការេ សរលោបសិលោបា, សា កញ្ញា គច្ឆតី, គច្ឆន្តី ឥច្ចាទិ ឥត្ថិសមំ.

នបុំសកេ បុរេ វិយ ន្តស្ស អមាទេសោ, តំ ចិត្តំ គច្ឆំ, គច្ឆន្តំ, គច្ឆន្តានិ ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គសមំ.

តថា គច្ឆតីតិ អត្ថេ មានប្បច្ចយោ, ច្ឆាទេសាទិ ច, សោ គច្ឆមានោ គណ្ហាតិ, តេ គច្ឆមានា ឥច្ចាទិ បុរិសសទ្ទសមំ. សា គច្ឆមានា, តា គច្ឆមានាយោ ឥច្ចាទិ កញ្ញាសទ្ទសមំ. តំ គច្ឆមានំ, តានិ គច្ឆមានានិ ឥច្ចាទិ ចិត្តសទ្ទសមំ.

គច្ឆីយតីតិ អត្ថេ ‘‘អត្តនោបទានិ ភាវេ ច កម្មនី’’តិ កម្មនិ មានប្បច្ចយោ, ‘‘ភាវកម្មេសុ យោ’’តិ យប្បច្ចយោ, ‘‘ឥវណ្ណាគមោ វា’’តិ ឥការាគមោ, ច្ឆាទេសោ, សោ តេន គច្ឆិយមានោ, សា គច្ឆិយមានា, តំ គច្ឆិយមានំ.

ច្ឆាទេសាភាវេ ‘‘បុព្ពរូបញ្ចា’’តិ យការស្ស មការោ, ធម្មោ អធិគម្មមានោ ហិតាយ ភវតិ, អធិគម្មមានា, អធិគម្មមានំ.

តថា មហ បូជាយំ, មហតីតិ មហំ, មហន្តោ, មហតី, មហន្តី, មហំ, មហន្តំ, មហមានោ, មហមានា, មហមានំ. កម្មនិ ‘‘យម្ហិ ទាធាមាឋាហាបា មហ មថាទីនមី’’ឥតិ ធាត្វន្តស្ស អការស្ស ឦការោ, មហីយមានោ, មហីយមានា, មហីយមានំ.

ឯវំ ¶ ចរតីតិ ចរំ, ចរតី, ចរន្តី, ចរន្តំ, ចរមានោ, ចរិយមានោ, បចតីតិ បចំ, បចតី, បចន្តី, បចន្តំ, បចមានោ, បច្ចមានោ, ‘‘តស្ស ចវគ្គ’’ឥច្ចាទិនា ចវគ្គត្តំ, ទ្វិត្តញ្ច.

ភូ សត្តាយំ, ភវតីតិ អត្ថេ អន្តប្បច្ចយោ, អប្បច្ចយវុទ្ធិអវាទេសាទិ, សោ ភវំ, ភវន្តោ. ឥត្ថិយំ ឦបច្ចយោ, ‘‘ភវតោ ភោតោ’’តិ ភោតាទេសោ, ភោតី, ភោតី, ភោតិយោ. នបុំសកេ ភវំ, ភវន្តំ, ភវន្តានិ, អភិភវមានោ. ភាវេ ភូយមានំ. កម្មនិ អភិភូយមានោ.

ជរ វយោហានិម្ហិ, ‘‘ជរ មរាន’’ន្តិអាទិនា ជីរ ជីយ្យាទេសា, ជីរតីតិ ជីរំ, ជីរន្តី, ជីរន្តំ, ជីរមានោ, ជីរីយមានោ, ជីយំ, ជីយន្តី, ជីយន្តំ, ជីយមានោ, ជីយ្យមានោ.

មរ បាណចាគេ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឯកស្ស យការស្ស លោបោ, មរតីតិ មីយំ, មីយន្តី, មីយន្តំ, មីយមានោ, មីយ្យមានោ, មរំ, មរន្តី, មរន្តំ, មរមានោ, មរីយមានោ. លភំ, លភន្តី, លភន្តំ, លភមានោ, លព្ភមានោ. វហំ, វហន្តី, វហន្តំ, វហមានោ, វុយ្ហមានោ. ‘‘ឥសុយមូនមន្តោ ច្ឆោ វា’’តិ ច្ឆាទេសោ, ឥច្ឆតីតិ ឥច្ឆំ, ឥច្ឆន្តី, ឥច្ឆន្តំ, ឥច្ឆមានោ, ឥច្ឆីយមានោ, ឥស្សមានោ.

‘‘ទិសស្ស បស្សទិស្សទក្ខា វា’’តិ បស្ស ទិស្ស ទក្ខាទេសា, បស្សតីតិ បស្សំ, បស្សន្តី, បស្សន្តំ, បស្សមានោ, វិបស្សីយមានោ, ទិស្សមានោ, ទិស្សន្តោ, មានស្ស អន្តាទេសោ, ទិស្សំ, ទិស្សន្តី, ទិស្សន្តំ, ទក្ខំ, ទក្ខន្តី, ទក្ខន្តំ, ទក្ខមានោ ទក្ខិយមានោ ឥច្ចាទិ.

តុទ ព្យថនេ, តុទតីតិ តុទំ, តុទន្តី, តុទន្តំ, តុទមានោ, តុជ្ជមានោ. បវិសតីតិ បវិសំ, បវិសន្តី, បវិសន្តំ, បវិសមានោ, បវិសីយមានោ ឥច្ចាទិ.

ហូ, ¶ ភូ សត្តាយំ, អប្បច្ចយលោបោ, បហោតីតិ បហោន្តោ, បហោន្តី, បហោន្តំ, បហូយមានំ តេន. សេតីតិ សេន្តោ, សេន្តី, សេន្តំ, សេមានោ, សយំ, សយន្តី, សយន្តំ, សយមានោ, សយានោ វា, មានស្ស អានាទេសោ, អតិសីយមានោ.

អស សព្ភាវេ, ‘‘សព្ពត្ថាសស្សាទិលោបោ ចា’’តិ អការស្ស លោបោ, អត្ថីតិ សំ, សន្តោ, សតី, សន្តី, សន្តំ, សមានោ, សមានា, សមានំ.

ឋា គតិនិវត្តិម្ហិ, ‘‘វា’’តិ វត្តមានេ ‘‘ឋា តិដ្ឋោ’’តិ តិដ្ឋាទេសោ, តិដ្ឋំ, តិដ្ឋន្តី, តិដ្ឋន្តំ, តិដ្ឋមានោ. តិដ្ឋាភាវេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឋាតោ ហការាគមោ, រស្សត្តញ្ច, ឧបដ្ឋហំ, ឧបដ្ឋហន្តី, ឧបដ្ឋហន្តំ, ឧបដ្ឋហមានោ. ឋីយមានំ តេន, ឧបដ្ឋីយមានោ, ឧបដ្ឋហីយមានោ.

បា បានេ, ‘‘បា បិពោ’’តិ បិពាទេសោ, បិពតីតិ បិពំ, បិពន្តី, បិពន្តំ, បិពមានោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ពការស្ស វត្តំ, បិវំ, បិវន្តី, បិវន្តំ, បិវមានោ, បីយមានោ, បីយមានា, បីយមានំ ឥច្ចាទិ.

ហុ ទានាទនហព្យប្បទានេសុ, អប្បច្ចយេ បុរេ វិយ ទ្វិភាវាទិ, ជុហោតីតិ ជុហំ, ជុហន្តី, ជុហន្តំ, ជុហមានោ, ហូយមានោ. ឯវំ ជហំ, ជហន្តី, ជហន្តំ, ជហមានោ, ជហីយមានោ. ទទាតីតិ ទទំ, ទទន្តី, ទទន្តំ, ទទមានោ, ទ្វិត្តាភាវេ ទានំ ទេន្តោ, ទេន្តី, ទេន្តំ, ទីយមានោ.

រុធិ អាវរណេ, ‘‘រុធាទិតោ និគ្គហីតបុព្ពញ្ចា’’តិ អប្បច្ចយនិគ្គហីតាគមា, រុន្ធតីតិ រុន្ធំ, រុន្ធន្តី, រុន្ធន្តំ, រុន្ធមានោ, រុជ្ឈមានោ. ភុញ្ជតីតិ ភុញ្ជំ, ភុញ្ជន្តី, ភុញ្ជន្តំ, ភុញ្ជមានោ, ភុជ្ជមានោ ឥច្ចាទិ.

ទិវុ ¶ កីឡាយំ, ‘‘ទិវាទិតោ យោ’’តិ យប្បច្ចយោ, ‘‘តថា កត្តរិ ចា’’តិ បុព្ពរូបត្តំ, ពត្តញ្ច, ទិព្ពតីតិ ទិព្ពំ, ទិព្ពន្តី, ទិព្ពន្តំ, ទិព្ពមានោ. ឯវំ ពុជ្ឈតីតិ ពុជ្ឈំ, ពុជ្ឈន្តោ, ពុជ្ឈមានោ, ចវគ្គាទេសោ. ជនី បាតុភាវេ, ‘‘ជនាទីនមា’’តិ យោគវិភាគេន អាត្តំ, ជាយតីតិ ជាយំ, ជាយមានោ, ជញ្ញមានោ.

សុ សវណេ, ‘‘ស្វាទិតោ’’តិអាទិនា ណុ ណា ឧណា ច, សុណាតីតិ សុណំ, សុណន្តោ, សុណមានោ, សូយមានោ, សុយ្យមានោ. បាបុណាតីតិ បាបុណំ, បាបុណមានោ, បាបីយមានោ.

‘‘កិយាទិតោ នា’’តិ នា, រស្សត្តំ, កិណាតីតិ កិណំ, កីណមានោ, កីយមានោ. វិនិច្ឆិនាតីតិ វិនិច្ឆិនំ, វិនិច្ឆិនមានោ, វិនិច្ឆីយមានោ, ចិនំ, ចីយមានោ. ជានាតីតិ ជានំ, ជានមានោ, ជាទេសោ, ញាយមានោ. គណ្ហាតីតិ គណ្ហំ, គណ្ហមានោ, គយ្ហមានោ.

ករ ករណេ, ករោតីតិ អត្ថេ ‘‘វត្តមានេ មានន្តា’’តិ អន្តប្បច្ចយោ, ‘‘តនាទិតោ ឱយិរា’’តិ ឱ, ‘‘តស្ស វា’’តិ អធិកិច្ច ‘‘ឧត្តមោការោ’’តិ ឧត្តំ, ‘‘ករស្សាការោ ចា’’តិ អការស្សុការោ. ‘‘យវការា ចា’’តិ សរេ ឧការស្ស វត្តំ, ទ្វិត្តំ, ‘‘ពោ វស្សា’’តិ ពការទ្វយញ្ច, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា រលោបោ, សោ កុព្ពំ, កុព្ពន្តោ, កុព្ពតី, កុព្ពន្តី, កុព្ពន្តំ. ឧត្តាភាវេ – កម្មំ ករោន្តោ, ករោន្តី, ករោន្តំ. មានេ – ឧត្តទ្វយំ, កុរុមានោ, កុរុមានា, កុរុមានំ, កុព្ពានោ វា. កម្មនិ កយិរមានោ, ករីយមានោ វា ឥច្ចាទិ.

ចុរ ថេយ្យេ, ‘‘ចុរាទិតោ’’តិអាទិនា ណេ ណយា, ចោរេតីតិ ចោរេន្តោ, ចោរេន្តី, ចោរេន្តំ, ចោរយំ, ចោរយតី, ចោរយន្តំ, ចោរយមានោ, ចោរីយមានោ. បាលេតីតិ បាលេន្តោ, បាលេន្តី, បាលេន្តំ, បាលយំ, បាលយន្តី, បាលយន្តំ, បាលយមានោ, បាលីយមានោ ឥច្ចាទិ.

ការិតេ ¶ ភាវេតីតិ ភាវេន្តោ, ភាវេន្តី, ភាវេន្តំ, ភាវយំ, ភាវយន្តី, ភាវយន្តំ, ភាវយមានោ, ភាវីយមានោ. ការេតីតិ ការោន្តោ, ការេន្តី, ការេន្តំ, ការយំ, ការយន្តី, ការយន្តំ, ការយមានោ, ការីយមានោ, ការាបេន្តោ, ការាបេន្តី, ការាបេន្តំ, ការាបយំ, ការាបយន្តី, ការាបយន្តំ, ការាបយមានោ, ការាបីយមានោ ឥច្ចាទិ.

វត្តមានកាលិកមានន្តប្បច្ចយន្តនយោ.

ភវិស្សតិ កាលេ គម្មមានេ គមាទីហិ ធាតូហិ ណី ឃិណឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. ណការា វុទ្ធត្ថា. អាយតិ គមនំ សីលមស្សាតិ អត្ថេ ណី, វុទ្ធិណលោបា. គាមី, គាមិនោ, អាគាមី កាលោ. ឃិណបច្ចយេ – ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឃលោបោ, គាមំ គាមិ, គាមី, គាមយោ.

ភជ សេវាយំ, អាយតិ ភជិតុំ សីលមស្សាតិ ភាជី, ភាជិ, ‘‘ន កគត្តំ ចជា’’តិ យោគវិភាគេន និសេធនតោ ‘‘សចជានំ កគា ណានុពន្ធេ’’តិ គត្តំ ន ភវតិ.

សុ គតិម្ហិ, ការិតេ វុទ្ធិអាវាទេសា ច, អាយតិ បស្សវិតុំ សីលមស្សាតិ បស្សាវី, បស្សាវិ. អាយតិ បដ្ឋានំ សីលមស្សាតិ បដ្ឋាយី, បដ្ឋាយិ, ‘‘អាការន្តានមាយោ’’តិ អាយាទេសោ.

កិរិយាយំ កិរិយត្ថាយំ គម្មមានាយំ ធាតូហិ ណ្វុតុឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ ភវិស្សតិ កាលេ. ណ្វុម្ហិ – ណលោបវុទ្ធិអកាទេសា, ករិស្សំ វជតីតិ ការកោ វជតិ.

តុម្ហិ – ‘‘ករស្ស ច តត្តំ តុស្មិ’’ន្តិ តការោ, សេសំ កត្តុសមំ, កត្តា វជតិ, កត្តុំ វជតីតិ អត្ថោ. ឯវំ បចិស្សំ វជតីតិ បាចកោ វជតិ, បចិតា វជតិ. ភុញ្ជិស្សំ វជតីតិ ភុញ្ជកោ វជតិ, ភោត្តា វជតិ ឥច្ចាទិ.

កម្មស្មិំ ឧបបទេ ធាតូហិ ណប្បច្ចយោ ហោតិ ភវិស្សតិ កាលេ ណលោបវុទ្ធី. នគរំ ករិស្សតីតិ នគរការោ វជតិ. លូ ឆេទនេ, សាលិំ លវិស្សតីតិ សាលិលាវោ វជតិ. វប ពីជសន្តានេ, ធញ្ញំ វបិស្សតីតិ ធញ្ញវាបោ វជតិ. ភោគំ ទទិស្សតីតិ ភោគទាយោ វជតិ, សិន្ធុំ បិវិស្សតីតិ សិន្ធុបាយោ វជតិ ឥច្ចាទិ.

កម្មស្មិំ ឧបបទេ សេសេ អបរិសមត្តត្ថេ ធាតូហិ ស្សំន្តុ មាន អានឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ ភវិស្សតិ កាលេ គម្មមានេ, តេ ច កិតកត្តា កត្តរិ ភវន្តិ. កម្មំ ករិស្សតីតិ អត្ថេ ស្សំបច្ចយោ, ឥការាគមោ, សិលោបោ, កម្មំ ករិស្សំ វជតិ, សាបេក្ខត្តា ន សមាសោ. ន្តុបច្ចយេ ‘‘តនាទិតោ ឱយិរា’’តិ ឱ, ‘‘សិម្ហិ វា’’តិ ន្ត្វ’ន្តស្ស អត្តំ, កម្មំ ករិស្សតីតិ កម្មំ ករោន្តោ វជតិ ឥច្ចាទិ គុណវន្តុសមំ.

អថ ¶ វា ‘‘ភវិស្សតិ គមាទីហិ ណី ឃិណ’’តិ ឯត្ថ ‘‘ភវិស្សតី’’តិ វចនតោ ‘‘ស្សន្តុ’’ឥតិ ឯកោវ បច្ចយោ ទដ្ឋព្ពោ, តតោ ‘‘សិម្ហិ វា’’តិ អត្តំ, ‘‘ន្តសទ្ទោ អ’’មិតិយោគវិភាគេន អមាទេសោ, សិលោបោ, ករិស្សំ ករិស្សន្តោ, ករិស្សន្តា, ករិស្សន្តំ, ករិស្សន្តេ, ករិស្សតា ករិស្សន្តេន, ករិស្សន្តេហិ, ករិស្សតោ ករិស្សន្តស្ស, ករិស្សតំ ករិស្សន្តានំ, ករិស្សតា, ករិស្សន្តេហិ, ករិស្សតោ ករិស្សន្តស្ស, ករិស្សតំ ករិស្សន្តានំ, ករិស្សតិ ករិស្សន្តេ, ករិស្សន្តេសូតិអាទិ គុណវន្តុសទិសំ នេយ្យំ.

មានម្ហិ – ឱការាការានំ ឧត្តំ, កម្មំ ករិស្សតីតិ កម្មំ កុរុមានោ, កម្មំ ករានោ វជតិ. ឯវំ ភោជនំ ភុញ្ជិស្សំ វជតិ, ភោជនំ ភុញ្ជន្តោ, ភុញ្ជមានោ, ភុញ្ជានោ វជតិ.

សព្ពត្ថ កត្តរិ ន្តុមានេសុ សកសកវិករណប្បច្ចយោ កាតព្ពោ.

ខាទនំ ខាទិស្សតីតិ ខាទនំ ខាទិស្សំ វជតិ, ខាទនំ ខាទន្តោ, ខាទនំ ខាទមានោ, ខាទនំ ខាទានោ វជតិ. មគ្គំ ចរិស្សតីតិ មគ្គំ ចរិស្សំ, មគ្គំ ចរន្តោ, មគ្គំ ចរមានោ, មគ្គំ ចរានោ វជតិ. ភិក្ខ អាយាចនេ, ភិក្ខំ ភិក្ខិស្សតីតិ ភិក្ខំ ភិក្ខិស្សំ ចរតិ, ភិក្ខំ ភិក្ខន្តោ, ភិក្ខំ ភិក្ខមានោ, ភិក្ខំ ភិក្ខានោ ចរតិ ឥច្ចាទិ.

៦៥១. ¶ កាលេ វត្តមានាតីតេ ណ្វាទយោ.

អតីតេ កាលេ, វត្តមានេ ច គម្មមានេ ធាតូហិ ណុប្បច្ចយោ ហោតិ. អាទិសទ្ទេន យុ ក្ត មិឥច្ចាទយោ ច ហោន្តិ.

ករ ករណេ, អកាសិ, ករោតីតិ វា អត្ថេ ណុប្បច្ចយោ, ណលោបោ, វុទ្ធិ, ការុ សិប្បី, ការូ ការវោ. វា គតិគន្ធនេសុ, អវាយិ, វាយតីតិ វា វាយុ, អាយាទេសោ. សទ អស្សាទនេ, អស្សាទីយតីតិ សាទុ. រាធ, សាធ សំសិទ្ធិម្ហិ, សាធីយតិ អនេន ហិតន្តិ សាធុ. ពន្ធ ពន្ធនេ, អត្តនិ បរំ ពន្ធតីតិ ពន្ធុ. ចក្ខ វិយត្តិយំ វាចាយំ, ចក្ខតីតិ ចក្ខុ. ឥ គតិម្ហិ, ឯន្តិ គច្ឆន្តិ បវត្តន្តិ សត្តា ឯតេនាតិ អាយុ. ទរ វិទារណេ, ទរីយតីតិ ទារុ កដ្ឋំ. សនុ ទានេ. សនោតីតិ សានុ បព្ពតេកទេសោ. ជនីយតីតិ ជានុ ជង្ឃាសន្ធិ. ចរីយតីតិ ចារុ ទស្សនីយោ. រហ ចាគេ, រហីយតីតិ រាហុ អសុរិន្ទោ. តរ តរណេ, តាលុ, លោ រស្ស.

មរាទីនំ បនេត្ថ ណុម្ហិ ‘‘ឃដាទីនំ វា’’តិ ឯត្ថ វាសទ្ទេន ន វុទ្ធិ, មរុ, តរុ, តនុ, ធនុ, ហនុ, មនុ, អសុ, វសុ, វដុ, គរុ ឥច្ចាទិ.

ចទិ ហិលាទនេ, យុប្បច្ចយោ, ‘‘នុទាទីហិ យុណ្វូនមនាននាកាននកា សការិតេហិ ចា’’តិ អនាទេសោ, និគ្គហីតាគមោ ច, ចន្ទនំ. ភវតិ ឯត្ថាតិ ភុវនំ, ‘‘ឈលានមិយុវាសរេ វា’’តិ ឧវាទេសោ. កិរ វិក្ខេបេ, កិរណោ. វិចក្ខណោ, កម្បនំ ករោតីតិ ករុណា, អការស្សុត្តំ.

ក្តប្បច្ចយេ ¶ – កលោបោ, អភវិ, ភវតីតិ វា ភូតំ យក្ខាទិ, ភូតានិ. វាយតីតិ វាតោ, តាយតីតិ តាតោ. មិម្ហិ – ភវន្តិ ឯត្ថាតិ ភូមិ, នេតីតិ នេមិ ឥច្ចាទិ.

ខី ភី សុ រុ ហុ វា ធូ ហិ លូបី អទឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ មនបច្ចយោ ហោតិ, មស្ស ច តោ ហោតិ វា.

អទធាតុបរស្សេវ, មការស្ស តការតា;

តទញ្ញតោ ន ហោតាយំ, វវត្ថិតវិភាសតោ.

ខី ខយេ, ខីយន្តិ ឯត្ថ ឧបទ្ទវុបសគ្គាទយោតិ អត្ថេ មនបច្ចយោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា នលោបោ, ‘‘អញ្ញេសុ ចា’’តិ វុទ្ធិ, ខេមោ. តថា ភី ភយេ, ភាយន្តិ ឯតស្មាតិ ភីមោ, វាធិការតោ ន វុទ្ធិ. សុ អភិសវេ, សវតីតិ សោមោ. រុ គតិម្ហិ, រោមោ. ហុ ទានាទនហព្យប្បទានេសុ, ហូយតីតិ ហោមោ. វា គតិគន្ធនេសុ, វាមោ. ធូ កម្បនេ, ធុនាតីតិ ធូមោ. ហិ គតិម្ហិ, ហិនោតីតិ ហេមោ. លូ ឆេទនេ, លូយតីតិ លោមោ. បី តប្បនេ, បីណនំ បេមោ. អទ ភក្ខណេ, អទតីតិ អត្ថេ មន, មស្ស ច វា តការោ, ‘‘តោ ទស្សា’’តិ តការោ, អត្តា, អាតុមា, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អទស្ស ទីឃោ, ឧការាគមោ ច. យា បាបណេ, យាមោ.

សមទមទរ រហ លប វស យុ ទុ ហិ សិ ទា សា ឋា ភស ពហឧសុឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ ថ មឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ វា.

សម ¶ ឧបសមេ, ក្វចិគ្គហណាធិការា ន ធាត្វន្តលោបោ, កិលេសេ សមេតីតិ សមថោ សមាធិ. ឯវំ ទមនំ ទមថោ. ទរ ទាហេ, ទរណំ ទរថោ បរិទាហោ. រហ ឧបាទានេ, រហីយតីតិ រថោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ហលោបោ. សប អក្កោសេ, សបនំ សបថោ. វស និវាសេ, អាវសន្តិ ឯតស្មិន្តិ អាវសថោ. យុ មិស្សនេ, យូថោ, ទីឃោ. ទុ គតិវុទ្ធិម្ហិ, ទវតិ វឌ្ឍតីតិ ទុមោ. ហិនោតីតិ ហិមោ ឧស្សាវោ. សិ ពន្ធនេ, សីយតីតិ សីមា, ទីឃោ. ទា អវខណ្ឌនេ, ទាមោ. សា សាមត្ថេ, សាមោ. ឋា គតិនិវត្តិម្ហិ, ថាមោ, ឋស្ស ថត្តំ. ភស ភស្មីករណេ, ភស្មា, ព្រហ្មាទិត្តា ‘‘ស្យា ចា’’តិ អាត្តំ. ពហ វុទ្ធិម្ហិ, ព្រហ្មា, និបាតនតោ ព្រោ ពស្ស. ឧសុ ទាហេ, ឧស្មា ឥច្ចាទិ.

៦៥៤. មសុស្ស សុស្ស ច្ឆ រ ច្ឆេរា.

មសុឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស សុស្ស ច្ឆរច្ឆេរឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ. មសុ មច្ឆេរេ, ក្វិប្បច្ចយោ, ច្ឆរច្ឆេរាទេសា, មច្ឆរោ, មច្ឆេរោ.

អាបុព្ពស្ស ចរឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ច្ឆរច្ឆេរាទេសា ហោន្តិ, ចសទ្ទេន ច្ឆរិយាទេសោ ច. ភុសោ ចរណន្តិ អត្ថេ ក្វិប្បច្ចយោ, ច្ឆរិយាទិអាទេសោ, រស្សត្តញ្ច. អច្ឆរិយំ ¶ , អច្ឆរំ, អច្ឆេរំ. អច្ឆរំ បហរិតុំ យុត្តន្តិបិ អច្ឆរិយំ.

អល កល សល ឥច្ចេតេហិ ធាតូហិ ល យឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. អល បរិសមត្តិម្ហិ, អល្លំ, អល្យំ. កល សង្ខ្យានេ, កល្លំ, កល្យំ. សល, ហុល, បទ គតិម្ហិ, សល្លំ, សល្យំ.

តេហិ កល សលឥច្ចេតេហិ ធាតូហិ យាណ លាណប្បច្ចយា ហោន្តិ. កល្យាណំ, បដិសល្យាណំ, កល្លាណោ, បដិសល្លាណោ. យទា បន លី សិលេសនេតិ ធាតុ, តទា ‘‘បដិសល្លយនំ, បដិសល្លាណ’’ន្តិ យុប្បច្ចយេន សិទ្ធំ, ឧបសគ្គន្តស្ស និគ្គហីតស្ស លត្តំ, រហាទិបរត្តា នស្ស ណត្តំ, ឯការស្ស ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អត្តញ្ច.

មថឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ថស្ស លាទេសោ ហោតិ, ចសទ្ទេន លប្បច្ចយោ, មថ វិលោឡនេ, មល្លោ, សោ ឯវ មល្លកោ, យថា ហីនកោ.

អវស្សក អធមិណឥច្ចេតេស្វត្ថេសុ, ណីបច្ចយោ ហោតិ, កិច្ចា ចាតិ ណីបច្ចយោ, ណលោប វុទ្ធិសិលោបា, អវស្សំ ¶ មេ កម្មំ កាតុំ យុត្តោសីតិ ការីសិ មេ កម្មំ អវស្សំ, ការិនោ មេ កម្មំ អវស្សំ, ហារីសិ មេ ភារំ អវស្សំ.

អធមិណេ – សតំ មេ ឥណំ ទាតុំ យុត្តោសីតិ ទាយីសិ មេ សតំ ឥណំ, ធារីសិ មេ សហស្សំ ឥណំ ឥច្ចាទិ, កិច្ចប្បច្ចយា បន ហេដ្ឋាយេវ ទស្សិតា.

៦៦០. វជាទីហិ បព្ពជ្ជាទយោ និបច្ចន្តេ.

អាកតិគណោយំ. វជឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ បច្ចយាទេសលោបាគមនិសេធលិង្គាទិវិធិនា យថាភិធានំ បព្ពជ្ជាទយោ សទ្ទា និបច្ចន្តេ.

វជ គតិម្ហិ បបុព្ពោ, បឋមមេវ វជិតព្ពន្តិ អត្ថេ ‘‘ភាវកម្មេសូ’’តិ អធិកិច្ច ‘‘ណ្យោចា’’តិ ណ្យប្បច្ចយោ, ណលោបាទិ. ‘‘បវ្វជ្យ’’ន្តិ រូបេ សម្បត្តេ ឥមិនា ជ្ឈស្ស ជ្ជាទេសោ, វការទ្វយស្ស ពការទ្វយំ, វុទ្ធិនិសេធោ, ឥត្ថិលិង្គត្តញ្ច និបច្ចន្តេ, បព្ពជ្ជា.

តថា ឥញ្ជ កម្បនេ, ឥញ្ជនំ ឥជ្ជា. យជ ទេវបូជាយំ, យជនំ ឥជ្ជា, ‘‘យជស្សាទិស្សី’’តិ ឥត្តំ. អញ្ជ ព្យត្តិគតីសុ សំបុព្ពោ, សមញ្ជនំ សមជ្ជា, ញ្ឈស្ស ជ្ជាទេសោ. សទ វិសរណគត្យាវសានេសុ, និសីទនំ និសជ្ជា. វិទ ញាណេ, វិជាននំ, វិទតីតិ វា វិជ្ជា. សជ វិស្សគ្គេ, វិស្សជ្ជនំ វិស្សជ្ជា. បទ គតិម្ហិ, និបជ្ជនំ និបជ្ជា.

ហន ហិំសាគតីសុ, ហន្តព្ពន្តិ អត្ថេ ណ្យម្ហិ កតេ ‘‘វធោ វា សព្ពត្ថា’’តិ ហនស្ស វធាទេសោ, ឈស្សិមិនា ជ្ឈាទេសោ ច, សោ វជ្ឈោ, សា វជ្ឈា. សី សយេ, សយនំ, សយន្តិ ឯត្ថាតិ វា សេយ្យា, វុទ្ធិ, យការស្ស ទ្វិត្តញ្ច ¶ . ធា ធារណេ សំបុព្ពោ, សម្មា ចិត្តំ និធេតិ ឯតាយ, សយំ វា សទ្ទហតីតិ អត្ថេ ‘‘ឥត្ថិយមតិយវោ វា’’តិ អប្បច្ចយោ, ‘‘សន្ធា’’តិ រូបេ សម្បត្តេ ឥមិនា នការស្ស ទការោ, សទ្ធា. ចរ ចរណេ, ចរណន្តិ អត្ថេ ណ្យប្បច្ចយេ, ឥការាគមេ ច កតេ ឥមិនា វុទ្ធិនិសេធោ, ចរិយា.

រុជ រោគេ, រុជនន្តិ អត្ថេ ឥមិនា ឆប្បច្ចយោ, ‘‘ព្យញ្ជនន្តស្ស ចោ ឆប្បច្ចយេសុ ចា’’តិ ធាត្វន្តស្ស ចការោ, រុច្ឆា, រុជាតិ អប្បច្ចយេន សិទ្ធំ. តថា កុច សង្កោចនេ, ឆប្បច្ចយោ, កោចនំ កុច្ឆា. លភ លាភេ, ឆម្ហិ ចាទេសោ, លច្ឆា. រទ វិលេខនេ, រច្ឆា. មុហ វេចិត្តេ, មុយ្ហនំ មុច្ឆា, មុច្ឆនំ វា មុច្ឆា. វស និវាសេ, វច្ឆា. កច ទិត្តិម្ហិ, កច្ឆា. កថ កថនេ សំបុព្ពោ, សទ្ធិំ កថនន្តិ អត្ថេ ណ្យប្បច្ចយោ, ឥមិនា ថ្យស្ស ច្ឆាទេសោ, សំសទ្ទស្ស សាទេសោ ច, សាកច្ឆា. តុទ ព្យថនេ, តុច្ឆា. បទ គតិម្ហិ, ព្យាបជ្ជនន្តិ អត្ថេ ណ្យម្ហិ កតេ ‘‘ព្យាបាទ្យា’’តិ រូបេ សម្បត្តេ ឥមិនា និបាតនេន ទ្យស្ស ជ្ជាទេសោ, រស្សត្តញ្ច, ព្យាបជ្ជា.

មរ បាណចាគេ, មរតិ មរណន្តិ ច អត្ថេ ឥមិនា ត្យត្យុប្បច្ចយា, ធាត្វន្តលោបោច, តតោ ‘‘យវត’’មិច្ចាទិនា ចការោ, មច្ចោ, មច្ចុ. សត សាតច្ចេ, ឥមិនា យប្បច្ចយោ, ត្យស្ស ចការោ, សច្ចំ. តថា នត គត្តវិនាមេ, នច្ចំ. និតិ និច្ចេ, និច្ចំ. មា មានេ, មាយា. ជន ជននេ, ជាយា, កន ទិត្តិកន្តីសុ, ន្យស្ស ញត្តំ, ទ្វិត្តញ្ច, កញ្ញា. ធន ធញ្ញេ, ធញ្ញំ. បុនាតីតិ បុញ្ញំ, នការាគមោ ឥច្ចាទិ.

៦៦១. វេ ¶ បុ សី ទវវ មុ កុ ទា ភូហ្វាទីហិ ថុត្តិម ណិមា និព្ពត្តេ.

វេបុសីទវវមុឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ, កុ ទា ភូអាទិតោ, ហ្វាទិតោ ច យថាក្កមំ ថុត្តិមណិមឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ និព្ពត្តត្ថេ. វេបុ កម្បនេ, ថុប្បច្ចយោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា អការាគមោ, អថ វា ‘‘អថូ’’តិ វត្តព្ពេ សរលោបំ កត្វា ‘‘ថូ’’តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, វេបេន និព្ពត្តោ វេបថុ. សី សយេ, សយនេន និព្ពត្តោ សយថុ. ទវ ទវនេ, ទវេន និព្ពត្តោ ទវថុ. វមុ ឧគ្គិរណេ, វមេន និព្ពត្តោ វមថុ.

កុត្តិ ករណំ, តេន និព្ពត្តំ កុត្តិមំ, ‘‘កុ’’ឥតិ និបាតនតោ ករស្ស កុត្តំ. ទា ទានេ, ទាតិ ទានំ, តេន និព្ពត្តំ ទត្តិមំ, រស្សត្តំ. ភូតិ ភវនំ, តេន និព្ពត្តំ ភោត្តិមំ. អវហុតិ អវហនំ, តេន និព្ពត្តំ ឱហាវិមំ, ណលោបវុទ្ធិអាវាទេសា.

អក្កោសេ គម្មមានេ នម្ហិ និបាតេ ឧបបទេ សតិ ធាតុតោ អានិប្បច្ចយោ ហោតិ. ន គមិតព្ពោ តេ ជម្ម ទេសោតិ អត្ថេ អានិប្បច្ចយោ, កិតកត្តា នាមមិវ កត្វា សិម្ហិ កតេ ន គមានីតិ អត្ថេ កម្មធារយសមាសោ, នស្ស អត្តំ, បុន សមាសត្តា នាមមិវ កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, អគមានិ តេ ជម្ម ទេសោ. ន កត្តព្ពំ តេ ជម្ម កម្មន្តិ អករានិ តេ ជម្ម កម្មំ.

នម្ហីតិ កិំ? វិបត្តិ តេ. អក្កោសេតិ កិំ? អគតិ តេ.

៦៦៣. សុនស្សុនស្សោណវានុវានុនុនខុណានា ¶ .

សុនឥច្ចេតស្ស បាដិបទិកស្ស សម្ពន្ធិនោ ឧនសទ្ទស្ស ឱណ វាន ឧវាន ឧន ឧនខ ឧណ អា អានឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ. សុនស្សុនស្ស ឱណាទិអាទេសេ, បរនយនេ ច កតេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សោណោ, សោណា, ស្វានោ, ស្វានា, សុវានោ, សុវានា, សុនោ, សុនា, សុនខោ, សុនខា, សុណោ, សុណា, សា សានោ, សានា ឥច្ចាទិ.

តរុណឥច្ចេតស្ស សទ្ទស្ស សុសុឥច្ចាទេសោ ហោតិ. ចសទ្ទោ អនិយមត្ថោ, សុសុ, តរុណោ វា.

៦៦៥. យុវស្សុវស្សុវុវានុនូនា.

យុវឥច្ចេតស្ស បាដិបទិកស្ស ឧវសទ្ទស្ស ឧវឧវានឧនឩនឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ. យុវា តិដ្ឋតិ, យុវានោ តិដ្ឋតិ, យុនោ តិដ្ឋតិ, យូនោ តិដ្ឋតិ.

ឆទឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ តត្រណឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. ឆទ អបវារណេ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធាត្វន្តស្ស តការោ. អាតបំ ឆាទេតីតិ ឆត្តំ, ឆត្រំ, ព្យញ្ជនត្តយេ សរូបានមេកស្ស លោបោ.

ចិន្ត ចិន្តាយំ, ចិន្តេតីតិ ចិត្តំ, នការស្ស សំយោគាទិត្តា និគ្គហីតំ, តស្ស ‘‘ព្យញ្ជនេ ចា’’តិ លោបោ, ចិត្រំ, ‘‘ឃដាទីនំ វា’’តិ ន វុទ្ធិ.

សុ ¶ អភិសវេ, ‘‘បរទ្វេភាវោ ឋានេ’’តិ តស្ស ទ្វិត្តំ, អត្ថេ អភិសវេតីតិ សុត្តំ, សុត្រំ.

សូទ បគ្ឃរណេ, អត្ថេ សូទេតីតិ សុត្តំ, រស្សត្តំ, ភុជាទិត្តា ទលោបោ, ទ្វិត្តញ្ច. សុ សវនេ, សុណាតីតិ សោតំ, សោត្រំ, វុទ្ធិ.

និ បាបណេ, នេតីតិ នេត្តំ, នេត្រំ. វិទ មង្គល្លេ, តោ ទស្ស, បវិត្តំ, បវិត្រំ. បូ បវនេ, បុនាតីតិ បវិត្តំ, បវិត្រំ, ឥការាគមោ, វុទ្ធិអវាទេសា ច.

បត គតិម្ហិ, បតតីតិ បត្តំ, បត្រំ, បតតោ តាយតីតិ បត្តោ, បត្រោ. តនុ វិត្ថារេ, តញ្ញតីតិ តន្តំ, តន្ត្រំ. យត យតនេ, យត្តំ, យត្រំ. យា បាបណេ, យាបនា យត្រា. យមុ ឧបរមេ, យន្តំ, យន្ត្រំ. អទ ភក្ខណេ, អទតីតិ អត្តំ, អត្រំ. យុជ យោគេ, យុជ្ជតីតិ យោត្តំ, យោត្រំ, ភុជាទិត្តា ធាត្វន្តលោបទ្វិត្តានិ.

វតុ វត្តនេ, វត្តំ, វត្រំ. មិទ សិនេហនេ, មិជ្ជតីតិ មិត្តំ, មិត្រំ. មា បរិមាណេ, មត្តា បរិមាណំ, ទ្វិត្តរស្សត្តានិ. ឯវំ បុនាតីតិ បុត្តោ, បុត្រោ. កល សង្ខ្យានេ, កលត្តំ, កលត្រំ ភរិយា. វរ សំវរណេ, វរត្តំ, វរត្រំ ចម្មមយយោត្តំ. វេបុ កម្បនេ, វេបតីតិ វេត្តំ, វេត្រំ.

គុប សំវរណេ, គោត្តំ, គោត្រំ, ‘‘គុបាទីនញ្ចា’’តិ ធាត្វន្តលោបោ, ទ្វិត្តញ្ច, គត្តំ វា, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ឧការស្ស អការោ. ទា អវខណ្ឌនេ, ទាត្តំ, ទាត្រំ. ហុ ហវនេ, អគ្គិហុត្តំ. វហ បាបណេ, វហិត្តំ, វហិត្រំ. ចរ ចរណេ, ចរិត្តំ, ចរិត្រំ. មុច មោចនេ, មុត្តំ បស្សាវោ. ភាស ទិត្តិម្ហិ, ភស្ត្រា ឥច្ចាទិ.

វទ ចរ វរឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ ណិត្តប្បច្ចយោ ហោតិ គណេ គម្មមានេ. វទ វិយត្តិយំ វាចាយំ, វទិតានំ គណោ វាទិត្តំ. ចរ ចរណេ, ចរិតានំ គណោ ចារិត្តំ. វរ វរណេ, វរិតានំ គណោ វារិត្តំ. អថ វា ចរន្តិ តស្មិំ បរិបូរការិតាយាតិ ចារិត្តំ. វារិតំ តាយន្តិ ឯត្ថ, ឯតេនាតិ វា វារិត្តំ.

មិទ បទ រន្ជ តនុ ធាឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ យថាភិធានំ ត្តិ តិឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. មិជ្ជតិ សិនិយ្ហតីតិ មេត្តិ, ធាត្វន្តលោបោ. បជ្ជតីតិ បត្តិ. រន្ជ រាគេ, រន្ជតិ ឯត្ថាតិ រត្តិ. វិត្ថារីយតីតិ តន្តិ. ធារេតីតិ ធាតិ. បា រក្ខណេ, បាតិ. វស និវាសេ, វសតិ.

៦៦៩. ឧសុរន្ជទំសានំ ទំសស្ស ទឌ្ឍោ ឍ ឋា ច.

ឧសុ រន្ជ ទំសឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ អន្តរេ ទំសស្ស ទឌ្ឍាទេសោ ហោតិ, សេសេហិ ធាតូហិ ឍ ឋឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. ឧសុ ទាហេ, រន្ជ រាគេ, ឍ ឋប្បច្ចយា, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធាត្វន្តលោបោ, ទ្វិត្តំ, ឧឌ្ឍោ, រដ្ឋំ. ទំស ទំសនេ, ក្វិប្បច្ចយោ, ក្វិលោបោ, ទំសស្ស ទឌ្ឍាទេសោ ច, ទឌ្ឍំ.

សូ វុ អសឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ ឩ ឧ អសានំ អតឥច្ចាទេសោ ហោតិ, អន្តេ ថប្បច្ចយោ ច.

សូ ¶ ហិំសាយំ, សត្ថំ. វុ សំវរណេ, វត្ថំ. អស ភុវិ, អត្ថោ. យទា បន សសុ ហិំសាយំ, វស អច្ឆាទនេ, អរ គតិម្ហីតិ ច ធាតុ, តទា ‘‘សមាទីហិ ថ មា’’តិ ថប្បច្ចយោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធាត្វន្តលោបោ, ‘‘វគ្គេ ឃោសា’’តិអាទិនា ទ្វិត្តំ, សសតីតិ សត្ថំ, វសីយតីតិ វត្ថំ, អរីយតីតិ អត្ថោ.

៦៧១. រន្ជុទាទីហិ ធទិទ្ទកិរា ក្វចិ ជ ទ លោបោ ច.

រន្ជ ឧទិឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ ធ ទ ឥទ្ទ ក ឥរឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ ក្វចិ, ធាត្វន្តានំ ជទានំ លោបោ ច ហោតិ.

រន្ជ រាគេ, ធប្បច្ចយោ, ជលោបោ ច, រន្ធំ. ឧទិ បសវនក្លេទនេសុ សំបុព្ពោ, ទប្បច្ចយោ, សមុទ្ទោ, ឧទ្ទោ. ខុទ បិបាសាយំ, ខុទ្ទោ. ឆិទិ ទ្វិធាករណេ, ឆិទ្ទោ. រុទិ ហិំសាយំ, រុទ្ទោ, លុទ្ទោ, លោ រស្ស. ភទិ កល្យាណេ, ភទ្ទោ. និទិ កុច្ឆាយំ, និទ្ទា. មុទ ហាសេ, មុទ្ទា. ទល ទុគ្គតិម្ហិ, ឥទ្ទប្បច្ចយោ, ទលិទ្ទោ.

សុស សោសនេ, សុច សោកេ វា, កប្បច្ចយោ, ធាត្វន្តស្ស កការោ, សុក្កំ. វច វិយត្តិយំ វាចាយំ, វក អាទានេ វា, វក្កំ. សក សត្តិម្ហិ, សក្កោ. ឧសុ ទាហេ, ឧក្កា.

វជ គតិម្ហិ, ឥរប្បច្ចយោ, អប្បដិហតំ វជតីតិ វជិរំ. មទ ឧម្មាទេ, មទិរា. ឯវំ មន្ទិរំ, រុធិរំ, រុហិរំ, រុចិរំ. ពធ ពន្ធនេ, ពធិរោ, ពធិរា, ពធិរំ, តិមិរោ, តិមិរំ, សិរោ. សរ ហិំសាយំ, សរិរំ. ‘‘កលិលំ, សលិល’’ន្តិអាទីសុ លោ រស្ស. កុដិលោ, កោកិលោ ឥច្ចាទយោ.

៦៧២. បដិតោ ¶ ហិស្ស ហេរណ ហីរណ.

បដិតោ បរស្ស ហិឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស ហេរណ ហីរណឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ. ហិ គតិម្ហិ បដិបុព្ពោ, បដិបក្ខេ មទ្ទិត្វា គច្ឆតីតិ អត្ថេ ‘‘ក្វិ ចា’’តិ ក្វិប្បច្ចយោ, ក្វិលោបោ, ឥមិនា ហេរណ ហីរណអាទេសា, ណលោបោ, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា បដិសទ្ទាទិស្ស វុទ្ធិ, បាដិហេរំ, បាដិហីរំ, យទា បន ហរ ហរណេតិ ធាតុ, តទា បដិបក្ខេ ហរតីតិ ‘‘បាដិហារិយ’’មិតិ ណ្យេនបិ សិទ្ធំ.

កឌិឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ កប្បច្ចយោ ហោតិ.

កឌិ ឆេទនេ, កប្បច្ចយេ កតេ ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា, ‘‘និគ្គហីតញ្ចា’’តិ វា ឥការានុពន្ធស្ស ធាតុស្ស និគ្គហីតាគមោ, កលោបោ ច, និគ្គហីតស្ស វគ្គន្តត្តំ, កណ្ឌោ ឧសុ, បរិមាណញ្ច. ឯវំ ឃដិ ឃដ្ដនេ, ឃណ្ដោ, ឃណ្ដា វា. វដិ អាវត្តនេ, វដិ ធារណពន្ធនសង្ឃាតេសុ វា, វណ្ដោ. ករឌិ ភាជនត្ថេ, ករណ្ឌោ. មឌិ មណ្ឌនត្ថេ, មណ្ឌោ. សឌិ គុម្ពត្ថេ, សណ្ឌោ. ភឌិ ភណ្ឌត្ថេ, ភណ្ឌំ. បឌិ លិង្គវេកល្លត្ថេ, បណ្ឌោ, សោ ឯវ បណ្ឌកោ. ទឌិ អាណាយំ, ទណ្ឌោ. រឌិ ហិំ សាយំ, រណ្ឌោ. តឌិ ចលនត្ថេ, វិតណ្ឌោ. ចឌិ ចណ្ឌត្ថេ, ចណ្ឌោ. គឌិ សន្និច្ចយេ, គណ្ឌោ. អឌិ អណ្ឌត្ថេ, អណ្ឌោ. លឌិ ជិគុច្ឆាយំ, លណ្ឌំ. មេឌិ កុដិលត្ថេ, មេណ្ឌោ, មេណ្ឌកោ វា. ឯរឌិ ហិំសាយំ, ឯរណ្ឌោ. ខឌិ ឆេទនត្ថេ, ខណ្ឌោ. មទិ ហាសេ, មន្ទោ. ឥទិ បរមិស្សរិយេ, ឥន្ទោ. ចទិ ឥច្ឆាកន្តីសុ, ចន្ទោ. ខុរ ឆេទនេ, ខុរោ ឥច្ចាទិ.

៦៧៤. ខាទាមគមានំ ¶ ខន្ធន្ធគន្ធា.

ខាទ អម គមុឥច្ចេតេសំ ធាតូនំ ខន្ធ អន្ធ គន្ធឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ, កប្បច្ចយោ ច ហោតិ. ខាទ ភក្ខនេ, ជាតិជរាមរណាទីហិ សំសារទុក្ខេហិ ខជ្ជតីតិ ខន្ធោ. អម រោគេ, អន្ធោ. គមុ, សប្ប គតិម្ហិ, គន្ធោ. ក្វចិគ្គហណេន កលោបាភាវេ ខន្ធកោ, អន្ធកោ, គន្ធកោ. អថ វា រាសដ្ឋេន ខន្ធោ. គន្ធ សូចនេ, អត្តនោ និស្សយស្ស គន្ធនតោ សូចនតោ គន្ធោ.

បដឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ, បាដិបទិកេហិ ច អលប្បច្ចយោ ហោតិ. អដ, បដ គតិម្ហិ, បដេ អលំ សមត្ថន្តិ អត្ថេ ឥមិនា អលប្បច្ចយោ, ‘‘សិ’’ន្តិ អមាទេសោ, បដលំ, បដលានិ. តថា កល កលលេ, កលលំ. កុស ឆេទនភូត ទាន សញ្ចយេសុ, កុសលំ, យទា បន សល លូ លាឥតិ ធាតុ, តទា កុច្ឆិតានំ សលនតោ, កុសានំ លវនតោ, កុសោ វិយ លវនតោ វា កុសេន លាតព្ពត្តា កុសលន្តិ អប្បច្ចយេន កប្បច្ចយេន វា រូបសិទ្ធិ វេទិតព្ពា.

កទ មទេ, កទលំ. ភគន្ទ សេចនេ, ភគន្ទលំ. មេខ កដិវិចិត្តេ, មេខលំ, មេខលា វា. វក្ក រុក្ខតចេ, វក្កលំ. តក្ក រុក្ខសិលេសេ, តក្កលំ. បល្ល និន្នដ្ឋានេ, បល្លលំ. សទ្ទ ហរិតេ, សទ្ទលំ, បរលោបោ. មូល បតិដ្ឋាយំ, មុលាលំ, រស្សត្តំ. ពិល និស្សយេ, ពិលាលំ. វិទ សត្តាយំ, វិទាលំ. ចឌិ ចណ្ឌិក្កេ, ចណ្ឌាលោ, ទីឃត្តំ. វា គតិគន្ធនេសុ, វាលំ. វស អច្ឆាទនេ, វសលោ. បចិ វិត្ថារេ, បចលោ, បញ្ចាលោ ¶ , បញ្ចន្នំ រាជូនំ អលន្តិបិ បញ្ចាលោ. មច ចោរេ, មចលោ. មុស ថេយ្យេ, មុសលោ.

គោត្ថុ វំសេ, គោត្ថុលោ. បុថុ វិត្ថារេ, បុថុលោ. ពហុ សង្ខ្យានេ, ពហុលំ, បរលោបោ. យទា បន លា អាទានេ ឥតិ ធាតុ, តទា គោត្ថុំ លាតីតិ គោត្ថុលោ. ឯវំ បុថុលោ, ពហុលំ.

មង្គ មង្គល្យេ, មង្គលំ. ពហ វុទ្ធិម្ហិ, ពហលំ. កម្ព សញ្ចលនេ, កម្ពលំ. សពិ មណ្ឌលេ, សម្ពលំ, និគ្គហីតាគមោ, សពលោ វា. អគ្គ គតិកោដិល្លេ, អគ្គលំ. មឌិ ភូសាយំ, មណ្ឌលំ. កុឌិ ទាហេ, កុណ្ឌលំ ឥច្ចាទិ.

បុថឥច្ចេតស្ស ធាតុស្ស បុថុ បថឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ, អមប្បច្ចយោ ច ហោតិ វា, ក្វចត្ថោយំ វាសទ្ទោ. បុថ វិត្ថារេ, បត្ថដាតិ អត្ថេ ក្វិប្បច្ចយោ, ឥមិនា បុថស្ស បុថុបថាទេសា, ក្វិលោបោ. ឥត្ថិយំ ឦបច្ចយោ, ‘‘ឱ សរេ ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន អវាទេសោ, បុថវី, បថវី, បធវី, ថស្ស វត្តំ, អមប្បច្ចយេ បថាទេសោ, បថមោ.

សសុឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ តុ ទុឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. សសុ ហិំសាគតីសុ, តុប្បច្ចយោ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ធាត្វន្តស្ស តការោ, សត្តុ. ជន ជននេ, ជត្តុ. ទទ ទានេ, ទទ្ទុ កុដ្ឋវិសេសោ. អទ ភក្ខណេ, អទ្ទុ. មទឧម្មាទេ, មទ្ទុ ឥច្ចាទិ.

ចិបាធាឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ ឦវរប្បច្ចយោ ហោតិ. ចិ ចយេ, ចីយតីតិ ចីវរំ. បា បានេ, បាតីតិ បីវរោ បីនោ. ធា ធារណេ, ធីវរោ កេវដ្ដោ.

មុនាទីហិ ធាតូហិ ឥប្បច្ចយោ ហោតិ, ចសទ្ទេន បាដិបទិកេហិ ច. មុន ញាណេ, មុនាតីតិ មុនិ, វាធិការា ន វុទ្ធិ. យត យតនេ, យតតីតិ យតិ. អគ្គ គតិកោដិល្លេ, អគ្គិ. បត គតិម្ហិ, បតិ. សុច សោចកម្មនិ, សុចិ. រុច ទិត្តិម្ហិ, រុចិ. ឥស បរិយេសនេ, សីលាទិគុណេ ឯសតីតិ ឥសិ. កុ សទ្ទេ, កវិ, វុទ្ធិ, អវាទេសោ ច. រុ សទ្ទេ, រវិ, ទធិ, កុដិ. អសុ ខេបនេ, អសិ. រាជ ទិត្តិម្ហិ, រាជិ. គបុ, សប្ប គតិម្ហិ, សប្បិ. អច្ច បូជាយំ, អច្ចិ. ជុត ទិត្តិម្ហិ, ជោតិ, នន្ទិ, ទីបិ, កិមិ, អការស្ស ឥត្តំ. តមុ កង្ខាយំ, តិមិ. ពុធ ពោធនេ, ពុជ្ឈតីតិ ពោធិ. កស វិលេខនេ, កសិ. កបិ ចលនេ, កបិ, កលិ, ពលិ, មសិ, ធនិ, ហរិ, អរិ, គិរិ ឥច្ចាទយោ.

បាដិបទិកតោ បន មហាលិ, ភទ្ទាលិ, មណិ, អរណិ, តរណិ, ធរណិ, សរណិ, ធមណិ, អវនិ, អសនិ, វសនិ ឥច្ចាទិ.

វិទឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ ឩរប្បច្ចយោ ហោតិ. វិទ លាភេ, វន្ទិតុំ អលំ អនាសន្នត្តាតិ អត្ថេ ឩរប្បច្ចយោ. វិទូរោ, វិជ្ជូរោ វា, វិទូរេ ជាតោ វេទូរោ មណិ. វល, វល្ល ¶ សាធារណពន្ធនេសុ, វល្លូរោ. មស អាមសនេ, មសូរោ. សិទ សិង្គារេ, សិន្ទូរោ, និគ្គហីតាគមោ. ទុ គតិម្ហិ, ទូរោ. កុ សទ្ទេ, កូរោ. កបុ ហិំសាតក្កលគន្ធេសុ, កប្បូរោ, ទ្វិត្តំ. មយ គតិម្ហិ, មយូរោ, មហិយំ រវតីតិ វា មយូរោតិ.

តទុច្ចតេ បញ្ចវិធំ និរុត្ត’’ន្តិ –

វុត្តនិរុត្តិលក្ខណានុសារេន ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា ច រូបសិទ្ធិ វេទិតព្ពា.

ឧទិ បសវនក្លេទនេសុ, ឧន្ទិតុមលំ សមត្ថោតិ ឧន្ទូរោ. ខជ្ជ ភក្ខណេ, ខាទិតុំ អលន្តិ ខជ្ជូរោ. កុរ អក្កោសេ, អក្កោសិតុមលន្តិ កុរូរោ. សុ ហិំសាយំ, សូរោ.

ហនឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ ណុ នុ តុឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ. ណុប្បច្ចយេ ហន ហិំសាគតីសុ, ហនតីតិ ហណុ. ជន ជននេ, ជាយតីតិ ជាណុ, ធាត្វន្តលោបោ, ទីឃោ. ភា ទិត្តិម្ហិ, ភាតីតិ ភាណុ. រិ សន្តានេ, រយតីតិ រេណុ រជោ. ខនុ អវទារណេ, ខន្តិ, ខញ្ញតីតិ វា ខាណុ. អម គត្យាទីសុ, អមតីតិ អណុ, ធាត្វន្តលោបោ.

នុប្បច្ចយេ – វេ តន្តសន្តានេ, វាយតីតិ វេនុ, វេណុ វា. ធេ បានេ, ធាយតិ វច្ឆំ បាយេតីតិ ធេនុ, ភាតីតិ ភានុ.

តុប្បច្ចយេ ¶ – ធា ធារណេ, ក្រិយំ, លក្ខណំ វា ធារេតីតិ ធាតុ. សិ ពន្ធនេ, សីយតិ ពន្ធីយតីតិ សេតុ. កី ធនវិយោគេ, កិ ឧន្នតិម្ហិ, ឧទ្ធំ គច្ឆតីតិ កេតុ. ហិ គតិម្ហិ, ហិនោតីតិ ហេតុ. ជន ជននេ, ជាយតីតិ ជន្តុ. តនុ វិត្ថារេ, តនោតីតិ តន្តុ. វស និវាសេ, វសតិ ឯត្ថ ផលំ តទាយត្តវុត្តិតាយាតិ វត្ថុ, ‘‘ក្វចិ ធាតូ’’តិអាទិនា សតការសំយោគស្ស ត្ថាទេសោ.

កុដាទីហិ ធាតូហិ ឋប្បច្ចយោ ហោតិ. កុដ ឆេទនេ, កុដតិ ឆិន្ទតីតិ កុដ្ឋោ ព្យាធិ. កុស ឆេទនបូរណគន្ធេសុ, កុសតីតិ កោដ្ឋោ ឧទរំ, ធាត្វន្តលោបទ្វិត្តានិ. កដមទ្ទនេ, កដតិ មទ្ទតីតិ កដ្ឋំ. កណ និមីលនេ, កណ្ឋោ.

៦៨៣. មនុបូរសុណាទីហិ ឧស្សនុសិសា.

មនុ បូរ សុណឥច្ចេវមាទីហិ ធាតូហិ, បាដិបទិកេហិ ច ឧស្សនុសឥសឥច្ចេតេ បច្ចយា ហោន្តិ.

មនុ ពោធនេ, ឧស្ស នុសា, មនតេ ជានាតីតិ មនុស្សោ, មានុសោ វា, ធាត្វន្តស្ស អាត្តំ.

បូរ ទានបូរណេសុ, បូរតីតិ បុរិសោ, រស្សត្តំ, បោសោ, រការិការានំ លោបោ, វុទ្ធិ ច, បុរេ ឧច្ចេ ឋានេ សេតីតិ បុរិសោ.

សុណ ហិំសាកុលសន្ធានេសុ, សុណតិ កុលំ សន្ទហតីតិ សុណិសា. កុ កុច្ឆិតេ, កវីយតីតិ ករីសំ មលំ, កុស្ស ¶ ករត្តំ, ទីឃោ ច. សុ ហិំសាយំ, អន្ធការវិធមនេន សត្តានំ ភយំ ហិំសតីតិ សូរិយោ, រការាគមោ, សការស្ស យត្តញ្ច. មហ បូជាយំ, មហតីតិ មហិសោ, មហិយំ សេតីតិបិ មហិសោ. សិ ពន្ធនេ, សីយតិ ពន្ធីយតីតិ សីសំ ឥច្ចាទិ.

អក្ខរេហិ អក្ខរវាចកេហិ វណ្ណេហិ ការប្បច្ចយោ ហោតិ. តទ្ធិតាទិសុត្តេ ចគ្គហណេន នាមព្យបទេសេ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, អការោ, អការំ, អការេន ឥច្ចាទិ, អាការោ, ឱការោ, កការោ, យការោ, ហការោ, ឡការោ. ឯវការាទីសុ បន ករីយតិ ឧច្ចារីយតីតិ ការោ សទ្ទោ, ឯវ ច សោ ការោ ចាតិ ឯវការោ. ឯវំ ធិការោ, ហុំការោ, សាធុការោ.

ឥការោ ធាតុនិទ្ទេសេ, វិករណន្ធិតោតិ ច;

ភវន្តេត្ថ គមិស្សាទិ, ហនត្យាទីតិ ញាបកា.

តព្ពាទី ណាទយោ និដ្ឋា, តវេ តុនាទយោ តថា;

មានន្តាទិ ឧណាទីតិ, ឆទ្ធា កិតកសង្គហោ.

ឥតិ បទរូបសិទ្ធិយំ កិព្ពិធានកណ្ឌោ

សន្ធិ នាមំ ការកញ្ច, សមាសោ តទ្ធិតំ តថា;

អាខ្យាតំ កិតកំ កណ្ឌា, សត្តិមេ រូបសិទ្ធិយំ.

តេធា សន្ធិំ ចតុទ្ធា បទមបិ ចតុធា បញ្ចធា នាមិកញ្ច,

ព្យាសា ឆក្ការកំ ឆស្សមសនមបិ ឆព្ភេទតោ តទ្ធិតញ្ច;

អាខ្យាតំ អដ្ឋធា ឆព្ពិធមបិ កិតកំ បច្ចយានំ បភេទា,

ទីបេន្តី រូបសិទ្ធី ចិរមិធ ជនតាពុទ្ធិវុឌ្ឍិំ ករោតុ.

វិខ្យាតានន្ទថេរវ្ហយវរគុរុនំ តម្ពបណ្ណិទ្ធជានំ,

សិស្សោ ទីបង្ករាខ្យទ្ទមិឡវសុមតី ទីបលទ្ធប្បកាសោ;

ពាលាទិច្ចាទិវាសទ្វិតយមធិវសំ សាសនំ ជោតយី យោ,

សោយំ ពុទ្ធប្បិយវ្ហោ យតិ ឥមមុជុកំ រូបសិទ្ធិំ អកាសិ.

ឥតិ បទរូបសិទ្ធិបករណំ និដ្ឋិតំ.