📜
នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
ចាណក្យនីតិបាឡិ
នានាសត្ថោ ¶ ទ្ធតំ វក្ខេ,
រាជ នីតិ សមុច្ចយំ;
សព្ព ពីជ មិទំ សត្ថំ,
ចាណក្យំ សារសង្គហំ.
មូលសុត្តំ បវក្ខាមិ,
ចាណក្យេន យថោទិតំ;
យស្ស វិញ្ញាន មត្តេន,
មូឡ្ហោ ភវតិ បណ្ឌិតោ.
វិទុត្តំ ¶ នរបច្ចញ្ច,
នេវតុល្យំ កុទាចនំ;
សទេសេ បុជ្ជតេ រាជា,
វិទូ សព្ពត្ថ បុជ្ជតេ.
បណ្ឌិតេ ¶ ច គុណា សព្ពេ,
មូឡ្ហេ ទោសា ហិ កេវលំ;
តស្មា មូឡ្ហសហស្សេសុ,
បញ្ញោ ឯកោ វិសិស្យតេ.
មាតរិវ ¶ បរទារេសុ,
បរទព្ពេសុ លេដ្ដុវ;
អត្តនិវ សព្ពភូតេសុ,
យោ បស្សតិ សបណ្ឌិតោ.
កិំកុលេន វិសាលេន,
គុណហីនោ តុ យោនរោ;
អកុលិនោបិ សត្ថញ្ញោ,
ទេវតាហិបិ បុជ្ជតេ.
រូបយោព្ពនសម្បន្នា ¶ ,
វិសាលកុលសម្ភវា;
វិជ្ជាហីនា នសោភន្តេ,
និគ្គន្ធា ឥវ កិំសុកា.
តារានំ ¶ ភូសណំ ចន្ទោ,
នារីនំ ភូសណំ បតិ;
បុថព្យា ភូសណំ រាជា,
វិជ្ជា សព្ពស្ស ភូសណំ.
មាតា សត្តុ បិតា វេរី,
យេន ពាលោ នបាដ្ឋិតោ;
ន សោភតេ សភាមជ្ឈេ,
ហំសមជ្ឈេ ពកោយថា.
វរមេកោ ¶ គុណី បុត្តោ,
ន ច មូឡ្ហសតេហិបិ;
ឯកោ ចន្ទោ តមោ ហន្តិ,
ន ច តារគណេហិបិ.
លាលយេ ¶ បញ្ចវស្សានិ,
ទសវស្សានិ តាលយេ;
បត្តេ តុ សោឡសេ វស្សេ,
បុត្តំ មិត្តំវ អាចរេ.
លាលនេ ¶ ពហវោ ទោសា,
តាលនេ ពហវោ គុណា;
តស្មា បុត្តញ្ច សិស្សញ្ច,
តាលយេ ន តុ លាលយេ.
ឯកេនាបិ ¶ សុវក្ខេន,
បុប្ផិតេន សុគន្ធិនា;
វាសិតស្ស វនំ សព្ពំ,
សុបុត្តេន កុលំយថា.
ឯកស្សាបិ ¶ កុវក្ខស្ស,
កោដរដ្ឋេន អគ្គិនា;
ទយ្ហតេ ហិ វនំ សព្ពំ,
កុបុត្តេន កុលំ យថា.
ទូរតោ សោភតេ មូឡ្ហោ,
លម្ពមាន បដាវុតោ;
តាវញ្ច សោភតេ មូឡ្ហោ,
យាវ កិញ្ចិ នភាសតេ.
វិសតោ ¶ អមតំ គាយ្ហំ,
អមេជ្ឈាអបិ កញ្ចនំ;
នីចតោ ឧត្តមា វិជ្ជា,
ថីរត្នំ ទុក្កុលាអបិ.
ឧស្សវេ ¶ ព្យសនេចេវ,
ទុព្ភិក្ខេ សត្តុវិគ្គហេ;
រាជទ្វារេ សុសានេច,
យោ តិដ្ឋតិ សពន្ធវោ.
បរោក្ខេ កិច្ចហន្តារំ,
បច្ចក្ខេ បិយវាទិនំ;
វជ្ជយេ តាទិសំ មិត្តំ,
វិសកុម្ភំ បយោមុខំ.
សកិំ ¶ ទុដ្ឋញ្ច មិត្តំ យោ,
បុន សន្ធាតុ មិច្ឆតិ;
សមច្ចុ មុបគណ្ហាតិ,
គព្ភ មស្សតរី យថា.
ន ¶ វិស្សសេ អវិស្សត្ថំ,
មិត្តញ្ចាបិ ន វិស្សសេ;
កទាចិ កុបិតំ មិត្តំ,
សព្ពទោសំ បកាសយេ.
ជានិយា ¶ បេសនេ ភច្ចេ,
ពន្ធវេ ព្យសនាគមេ;
មិត្តញ្ចា បទិកាលេច,
ភរិយញ្ច វិភវក្ខយេ.
ឧបការគ្គហិតេន,
សត្តុនាសត្តុមុទ្ធរេ;
បាទលគ្គំ ករដ្ឋេន,
កណ្ដកេនេវ កណ្ដកំ.
ន ¶ មិត្តំ កោចិ កស្សចិ,
ន កោចិ រិបុ កស្សចិ;
ការណេន ហិ ញាយតិ,
មិត្តានិ ច រិបូ តថា.
ទុជ្ជនោ ¶ បិយវាទី ច,
នេតំ វិស្សាសការណំ;
មធុ តិដ្ឋតិ ជិវ្ហគ្គេ,
ហទយេ តុ ហលាហលំ.
ទុជ្ជនោ បរិហន្តព្ពោ,
វិជ្ជាយា លង្កតោបិ សំ;
មណិនា ភូសិតោ សប្បោ,
កិមេ សោ នភយំ ករោ.
សប្បោ ¶ កូរោ ខលោ កូរោ,
សប្បា កូរតរោ ខលោ;
មន្តោ សធិវសោ សប្បោ,
ខលោ កេន និវាយ្យតេ.
នខីនញ្ច ¶ នទីនញ្ច,
សិង្គីនំ សត្ថបាណិនំ;
វិស្សាសោ នេវកាតព្ពោ,
ថីសុ រាជកុលេសុ ច.
ហត្ថី ¶ ហត្ថសហស្សេន,
សតហត្ថេន វាជិនោ;
សិង្គិនោ ទសហត្ថេន,
ឋានចាគេន ទុជ្ជនោ.
អាបទត្ថំ ¶ ធនំ រក្ខេ,
ទារំ រក្ខេ ធនេហិបិ;
អត្តានំ សតតំ រក្ខេ,
ទារេហិបិ ធនេហិបិ.
បរទារំ បរទព្ពំ,
បរិវាទំ បរស្ស ច;
បរិហាសំ គុរុដ្ឋានេ,
ចាបល្យញ្ច វិវជ្ជយេ.
ចជេ ¶ ឯកំ កុលស្សត្ថេ,
គាមស្សត្ថេ កុលំ ចជេ;
គាម ជនបទស្សត្ថេ,
អត្តត្ថេ បថវិំ ចជេ.
ចលត្យេកេន ¶ បាទេន,
តិដ្ឋ ត្យេកេន ពុទ្ធិមា;
នាសមិក្ខ្យ បរំ ឋានំ,
បុព្ពមាយតនំ ចជេ.
លុទ្ធ មត្ថេន គណ្ហេយ្យ,
ថទ្ធ មញ្ជលី កម្មុនា;
មូឡ្ហំ ឆន្ទោ នុវត្តេន,
តថា តថេន បណ្ឌិតំ.
អត្ថនាសំ ¶ មនោតាបំ,
គេហេ ទុច្ចរិតានិ ច;
វញ្ចនញ្ច បមាណញ្ច,
មតិមា ន បកាសយេ.
ធនធញ្ញប្បយោគេសុ ¶ ,
តថា វិជ្ជាគមេសុ ច;
អាហារេ ព្យវហារេ ច,
ចត្តលជ្ជោ សទា ភវេ.
ធនិនោ សោត្ថិយោ រាជា,
នទី វេជ្ជោ តុ បញ្ចមោ;
បញ្ច យត្រ នវិជ្ជន្តេ,
តត្រ វាសំ នការយេ.
យស្មិំទេសេ ¶ ន សម្មានំ,
ន បីតិ នច ពន្ធវា;
ន ច វិជ្ជាគមោ កោចិ,
តំទេសំ បរិវជ្ជយេ.
មនសា ¶ ចិន្តិតំ កម្មំ,
វចសា នបកាសយេ;
អញ្ញលក្ខិត ការិយស្ស,
យតោ សិទ្ធិ នជាយតេ.
កុទេសញ្ច ¶ កុវុត្តិញ្ច,
កុភរិយំ កុនទិំ តថា;
កុទព្ពញ្ច កុភោជ្ជញ្ច,
វជ្ជយេ តុ វិចក្ខណោ.
ឥណសេសោគ្គិ សេសោ ច,
ព្យាធិសេសោ តថេវ ច;
បុន ច វឌ្ឍតេ យស្មា,
តស្មា សេសំ នការយេ.
ចិន្តា ¶ ជរោ មនុស្សានំ,
វត្ថានំ អាតបោ ជរោ;
អសោភគ្យំ ជរោ ថីនំ,
អស្សានំ មេថុនំ ជរោ.
អត្ថិ ¶ បុត្តោ វសេ យស្ស,
ភច្ចោ ភរិយា តថេវ ច;
អភាវេ ប្យតិសន្តោសោ,
សគ្គដ្ឋោ សោ មហីតលេ.
ទុដ្ឋា ភរិយា សឋំ មិត្តំ,
ភច្ចោ ចុត្តរទាយកោ;
ស សប្បេច គហេ វាសោ,
មច្ចុរេវ នសំសយោ.
មាតា ¶ យស្ស គេហេ នត្ថិ,
ភរិយាចា បិយវាទិនី;
អរញ្ញំ តេន គន្តព្ពំ,
យថា រញ្ញំ តថាគហំ.
ឥណកត្តា ¶ បិតា សត្តុ,
មាតា ច ព្យភិចារិនី;
ភរិយា រូបវតី សត្តុ,
បុត្តោ សត្តុ អបណ្ឌិតោ.
កោកិលានំ ¶ សរោ រូបំ,
នារី រូបំ បតិព្ពតា;
វិជ្ជា រូបំ កុរូបានំ,
ខមា រូបំ តបស្សិនំ.
អវិជ្ជំ ជីវនំ សុញ្ញំ,
ទិសា សុញ្ញា អពន្ធវា;
បុត្តហីនំ គហំ សុញ្ញំ,
សព្ពសុញ្ញា ទលិទ្ទតា.
អទាតា ¶ វំសទោសេន,
កម្មទោសា ទលិទ្ទតា;
ឧម្មាទា មាតុទោសេន,
បិតុទោសេន មូឡ្ហតា.
គុរុ ¶ អគ្គិ ទ្វិជាទីនំ,
វណ្ណានំ ព្រាហ្មណោ គុរុ;
បតិ រេកោ គុរុត្ថីនំ,
សព្ពស្សាភ្យាគតោ គុរុ.
អតិទព្ពេ ¶ ហតា លង្កា,
អតិមានេ ច កោរវា;
អតិទានេ ពលីពទ្ធោ,
សព្ពមច្ចន្ត គហិតំ.
វត្ថហីនោ ¶ ត្វលង្ការោ,
ឃតហីនញ្ច ភោជនំ;
ថនហីនា ច យានារី,
វិជ្ជាហីនញ្ច ជីវនំ.
ភោជ្ជំ ភោជនសត្តិ ច,
រតិសត្តិ វរា ថិយោ;
វិភវោ ទានសត្តិ ច,
នាប្បស្ស តបសោ ផលំ.
បុត្តប្បយោជនា ¶ ទារា,
បុត្តោ បិណ្ឌប្បយោជនោ;
ហិតប្បយោជនំ មិត្តំ,
ធនំ សព្ពប្បយោជនំ.
ទុល្លភំ ¶ បាកតិកំ វាក្យំ,
ទុល្លភោ ខេមករោ សុតោ;
ទុល្លភា សទិសី ជាយា,
ទុល្លភោ សជនោ បិយោ.
សេលេសេលេ ¶ នមាណិក្កំ,
មុត្តិកំ ន គជេគជេ;
សាធវោ ន ហិ សព្ពត្រ,
ចន្ទនំ ន វនេវនេ.
អសោចោ ¶ និទ្ធនោ បញ្ញោ,
អសោចោ បណ្ឌិតពន្ធវោ;
អសោចា វិធវា នារី,
បុត្តនត្ត បតិដ្ឋិតា.
អវិជ្ជោ បុរិសោ សោចោ,
សោចំ មេថុន មប្បជំ;
និរាហារា បជា សោចា,
សោចំ រជ្ជ មរាជកំ.
កុលេហិ ¶ សហ សម្បក្កំ,
បណ្ឌិតេហិ ច មិត្តតំ;
ញាតីភិ ច សមំ មេលំ,
កុព្ពានោ នវិនស្សតិ.
កដ្ឋា ¶ វុត្តិ បរាធិនា,
កដ្ឋោ វាសោ និរាសយោ;
និទ្ធនោ ព្យវសាយោ ច,
សព្ពកដ្ឋា ទលិទ្ទតា.
តក្ករស្ស កុតោ ធម្មោ,
ទុជ្ជនស្ស កុតោ ខមា;
វេសិយា ច កុតោ ស្នេហោ,
កុតោ សច្ចញ្ច កាមិនំ.
បេសិតស្ស ¶ កុតោ មានំ,
កោបនស្ស កុតោ សុខំ;
ថីនំ កុតោ សតិត្តញ្ច,
កុតោ មេត្តី ខលស្ស ច.
ទុព្ពលស្ស ¶ ពលំ រាជា,
ពាលានំ រោទនំ ពលំ;
ពលំមូឡ្ហស្ស មោនិត្តំ,
ចោរានំ អតថំ ពលំ.
យោ ¶ ធុវានិ បរិច្ចជ្ជ,
អធុវំ បរិសេវតិ;
ធុវានិ តស្ស នស្សន្តិ,
អធុវំ នដ្ឋមេវ ច.
សុក្កំ មំសំ ថិយោ វុទ្ធា,
ពាលក្ក តរុណំ ទធិ;
បភាតេ មេថុនំ និទ្ទា,
សជ្ជុ បាណហរានិ ឆ;
សជ្ជុ ¶ មំសំ នវន្នញ្ច,
ពាលា ថី ខីរភោជនំ;
ឃតមុណ្ហោទកញ្ចេវ,
សជ្ជុ បាណករានិ ឆ.
សីហាទេកំ ¶ ពកាទេកំ,
ឆ សុនា តីណិ គទ្រភា;
វាយសា ចតុ សិក្ខេថ,
ចត្តារិ កុក្កុដាទបិ.
បភូតមប្បកិច្ចំ ¶ វា,
យោនរោ កត្តុមិច្ឆតិ;
សំយតនេន កត្តព្ពំ,
សីហាទេកំ បកិត្តិតំ.
សព្ពិន្ទ្រិយានិ សំយម,
ពកោវ បតិតោ ជនោ;
កាលទេសោបបន្នានិ,
សព្ពកិច្ចានិ សាធយេ.
ពហ្វាសី ¶ សាប្បសន្តុដ្ឋោ,
សុនិទ្ទោ សីឃចេតនោ;
បភុភត្តោ ច សូរោ ច,
ញាតព្ពា ឆ សុនា គុណា.
អវិស្សាមំ ¶ វហេ ភារំ,
សីតុណ្ហញ្ច នវិន្ទតិ;
ស សន្តោសោ តថា និច្ចំ,
តីណិ សិក្ខេថ គទ្រភា.
គុឡ្ហមេថុនធម្មញ្ច,
កាលេកាលេ ច សង្គហំ;
អប្បមាទមនាលស្យំ,
ចតុ សិក្ខេថ វាយសា.
យុទ្ធញ្ច ¶ បាតរុដ្ឋានំ,
ភោជនំ សហ ពន្ធុហិ;
ថិយំ អាបទគ្គតំ រក្ខេ,
ចតុ សិក្ខេថ កុក្កុដា.
កោតិភារោ ¶ សមត្ថានំ,
កិំទូរំ ព្យវសាយិនំ;
កោ វិទេសោ សវិជ្ជានំ,
កោ បរោ បិយវាទិនំ.
ភយស្ស កថិតោ បន្ថោ,
ឥន្ទ្រិយានមសំយមោ;
តជ្ជយោ សម្បទាមគ្គោ,
យេនិដ្ឋំ តេន គម្យតេ.
ន ¶ ច វិជ្ជាសមោ ពន្ធុ,
ន ច ព្យាធិសមោ រិបុ;
នចាបច្ចសមោ ស្នេហោ,
ន ច ទេវា បរំ ពលំ.
សមុទ្ទាវរណា ¶ ភូមិ,
បាការាវរណំ គហំ;
នរិន្ទាវរណា ទេសា,
ចារិត្តាវរណា ថិយោ.
ឃតកុម្ភសមា នារី,
តត្តង្គារ សមោ បុមា;
តស្មា ឃតញ្ច អគ្គិញ្ច,
នេកត្រ ថបយេ ពុធោ.
អាហារោ ¶ ទ្វិគុណោ ថីនំ,
ពុទ្ធិ តាសំ ចតុគ្គុណោ;
ឆគុណោ ព្យវសាយោ ច,
កាមោចដ្ឋគុណោ មតោ.
ជិណ្ណមន្នំ ¶ បសំសេយ្យ,
ភរិយំ គតយោព្ពនំ;
រណា បច្ចាគតំ សូរំ,
សស្សញ្ច គេហមាគតំ.
អសន្តុដ្ឋា ¶ ទ្វិជា នដ្ឋា,
សន្តុដ្ឋាឥវ បាថិវា;
សលជ្ជា គណិកា នដ្ឋា,
និល្លជ្ជា ច កុលិត្ថិយោ.
អវំសបតិតោ រាជា,
មូឡ្ហបុត្តោ ច បណ្ឌិតោ;
អធនេន ធនំ បាប្យ,
តិណំវ មញ្ញតេ ជនំ.
ព្រហ្មហាបិ ¶ នរោ បុជ្ជោ,
យស្សត្ថិ វិបុលំ ធនំ;
សសិនោ តុល្យវំសោបិ,
និទ្ធនោ បរិភូយតេ.
បោត្ថកដ្ឋា ¶ តុ យាវិជ្ជា,
បរហត្ថគតំ ធនំ;
កិច្ចកាលេ សមុប្បន្នេ,
ន សាវិជ្ជា ន តទ្ធនំ.
បាទបានំ ភយំ វាតា,
បទ្មានំ សិសិរា ភយំ;
បព្ពតានំ វជីរម្ហា,
សាធូនំ ទុជ្ជនា ភយំ.
បញ្ញេ ¶ និយុជ្ជមានេ តុ,
សន្តិ រញ្ញោ តយោគុណា;
យសោ សគ្គនិវាសោ ច,
វិបុលោ ច ធនាគមោ.
មូឡ្ហេ ¶ និយុជ្ជមានេតុ,
ខត្តិយស្សាគុណា តយោ;
អយសោ ចត្ថនាសោ ច,
នរកេ គមនំ តថា.
ពហូមូឡ្ហសង្ឃាតេហិ,
អញ្ញោញ្ញបសុវុត្តិភិ;
បច្ឆាទ្យន្តេ គុណា សព្ពេ,
មេឃេហិវ ទិវាករោ.
យស្ស ខេត្តំ នទីតីរេ,
ភរិយាបិ បរប្បិយា;
បុត្តស្ស វិនយោ នត្ថិ,
មច្ចុរេវ នសំសយោ.
អសម្ភាព្យំ ¶ នវត្តព្ពំ,
បច្ចក្ខមបិ ទិស្សតេ;
សិលា តរតិ បានីយំ,
គីតំ គាយតិ វានរោ.
សុភិក្ខំ ¶ កសកេ និច្ចំ,
និច្ចំ សុខ មរោគិកេ;
ភរិយា ភត្តុ បិយា យស្ស,
តស្ស និច្ចោស្សវំ គហំ.
ហេលស្ស កម្មនាសាយ,
ពុទ្ធិនាសាយ និទ្ធនំ;
យាចនា មាននាសាយ,
កុលនាសាយ ភោជនំ.
សេវិតព្ពោ ¶ មហាវក្ខោ,
ផលច្ឆាយា សមន្វិតោ;
យទិ ទេវា ផលំ នត្ថិ,
ឆាយា កេន និវារយេ.
បឋមេ ¶ នជ្ជិតា វិជ្ជា,
ទុតីយេ នជ្ជិតំ ធនំ;
តតីយេ នជ្ជិតំ បុញ្ញំ,
ចតុត្ថេ កិំករិស្សតិ.
នទីកូលេច យេ វក្ខា,
បរហត្ថគតំ ធនំ;
កិច្ចំ ថីគោចរំ យស្ស,
សព្ពំ តំ វិផលំ ភវេ.
កុទេសមាសជ្ជ ¶ កុតោត្ថសញ្ចយោ,
កុបុត្តមាសជ្ជ កុតោ ជលញ្ជលី;
កុគេហិនិំ បាប្យ គហេ កុតោ សុខំ,
កុសិស្សមជ្ឈាបយតោ កុតោ យសោ.
កូបោទកំ ¶ វដច្ឆាយា,
សាមា ថីចិដ្ឋកាលយំ;
សីតកាលេ ភវេ ឧណ្ហំ,
គិម្ហកាលេ ច សីតលំ.
វិសំ ¶ ចង្កមនំ រត្តិំ,
វិសំ រញ្ញោនុកុលតា;
វិសំ ថីបិ អញ្ញាសត្តា,
វិសំ ព្យាធិ អវេក្ខិតោ.
ទុរធីតា ¶ វិសំ វិជ្ជា,
អជិណ្ណេ ភោជនំ វិសំ;
វិសំ គោដ្ឋី ទលិទ្ទស្ស,
វុទ្ធស្ស តរុណី វិសំ.
បទោសេ ¶ និហតោ បន្ថោ,
បតិតា និហតា ថិយោ;
អប្បពីជំ ហតំ ខេត្តំ,
ភច្ចទោសា ហតោ បភូ.
ហតមសោត្តិយំ សទ្ធំ,
ហតោ យញ្ញោ ត្វទក្ខិណោ;
ហតា រូបវតី វញ្ឈា,
ហតំ សេនមនាយកំ.
វេទវេទង្គ ¶ តត្តញ្ញោ,
ជបហោមបរាយនោ;
អាសីវាទវចោយុត្តោ,
ឯស រាជបុរោហិតោ.
កុលសីលគុណោបេតោ,
សព្ពធម្មបរាយនោ;
បវីណោ បេសនាទ្យក្ខោ,
ធម្មាទ្យក្ខោ វិធីយតេ.
អយុព្ពេទកតាភ្យាសោ,
សព្ពេសំ បិយទស្សនោ;
អរិយសីលគុណោបេតោ,
ឯស វជ្ជោ វិធីយតេ.
សកិំទុត្ត ¶ គហិតត្ថោ,
លហុហត្ថោ ជិតក្ខរោ;
សព្ពសត្ថ សមាលោកី,
បកដ្ឋោ នាម លេខកោ.
សមត្តនីតិសត្តញ្ញោ,
វាហនេ បូជិតស្សមោ;
សូរវីរគុណោបេតោ,
សេនាធ្យក្ខោ វិធីយតេ.
សុចី ¶ វាក្យបដុប្បញ្ញោ,
បរចិត្តោបលក្ខកោ;
ធីរោ យថាត្ថ វាទី ច,
ឯស ទូតោ វិធីយតេ.
បុត្តនត្ត គុណោបេតោ,
សត្ថញ្ញោ បិដ្ឋបាចកោ;
សូរោ ច កថិនោចេវ,
សូបការោ ស ឧច្ចតេ.
ឥង្គិតា ¶ ការតត្តញ្ញោ,
ពលវា បិយទស្សនោ;
អប្បមាទី សទា ទក្ខោ,
បតិហារោ ស ឧច្ចតេ.
យស្ស ¶ នត្ថិ សយំ បញ្ញា,
សត្ថំ តស្ស ករោតិ កិំ;
លោចនេហិ វិហីនស្ស,
ទប្បណោ កិំករិស្សតិ.
កិំករិស្សន្តិ វត្តារោ,
សោតំ យត្ថ នវិជ្ជតេ;
នគ្គកបណកេ ទេសេ,
រជណោ កិំករិស្សតិ.