📜

នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស

មជ្ឈិមនិកាយោ

មូលបណ្ណាសបាឡិ

១. មូលបរិយាយវគ្គោ

១. មូលបរិយាយសុត្តំ

១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ឧក្កដ្ឋាយំ វិហរតិ សុភគវនេ សាលរាជមូលេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សព្ពធម្មមូលបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

២. ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ – បថវិំ [បឋវិំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] បថវិតោ សញ្ជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ សញ្ញត្វា បថវិំ មញ្ញតិ, បថវិយា មញ្ញតិ, បថវិតោ មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ មញ្ញតិ, បថវិំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘អាបំ អាបតោ សញ្ជានាតិ; អាបំ អាបតោ សញ្ញត្វា អាបំ មញ្ញតិ, អាបស្មិំ មញ្ញតិ, អាបតោ មញ្ញតិ, អាបំ មេតិ មញ្ញតិ, អាបំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘តេជំ តេជតោ សញ្ជានាតិ; តេជំ តេជតោ សញ្ញត្វា តេជំ មញ្ញតិ, តេជស្មិំ មញ្ញតិ, តេជតោ មញ្ញតិ, តេជំ មេតិ មញ្ញតិ, តេជំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘វាយំ វាយតោ សញ្ជានាតិ; វាយំ វាយតោ សញ្ញត្វា វាយំ មញ្ញតិ, វាយស្មិំ មញ្ញតិ, វាយតោ មញ្ញតិ, វាយំ មេតិ មញ្ញតិ, វាយំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

៣. ‘‘ភូតេ ភូតតោ សញ្ជានាតិ; ភូតេ ភូតតោ សញ្ញត្វា ភូតេ មញ្ញតិ, ភូតេសុ មញ្ញតិ, ភូតតោ មញ្ញតិ, ភូតេ មេតិ មញ្ញតិ, ភូតេ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘ទេវេ ទេវតោ សញ្ជានាតិ; ទេវេ ទេវតោ សញ្ញត្វា ទេវេ មញ្ញតិ, ទេវេសុ មញ្ញតិ, ទេវតោ មញ្ញតិ, ទេវេ មេតិ មញ្ញតិ, ទេវេ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘បជាបតិំ បជាបតិតោ សញ្ជានាតិ; បជាបតិំ បជាបតិតោ សញ្ញត្វា បជាបតិំ មញ្ញតិ, បជាបតិស្មិំ មញ្ញតិ, បជាបតិតោ មញ្ញតិ, បជាបតិំ មេតិ មញ្ញតិ, បជាបតិំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘ព្រហ្មំ ព្រហ្មតោ សញ្ជានាតិ; ព្រហ្មំ ព្រហ្មតោ សញ្ញត្វា ព្រហ្មំ មញ្ញតិ, ព្រហ្មស្មិំ មញ្ញតិ, ព្រហ្មតោ មញ្ញតិ, ព្រហ្មំ មេតិ មញ្ញតិ, ព្រហ្មំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘អាភស្សរេ អាភស្សរតោ សញ្ជានាតិ; អាភស្សរេ អាភស្សរតោ សញ្ញត្វា អាភស្សរេ មញ្ញតិ, អាភស្សរេសុ មញ្ញតិ, អាភស្សរតោ មញ្ញតិ, អាភស្សរេ មេតិ មញ្ញតិ, អាភស្សរេ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘សុភកិណ្ហេ សុភកិណ្ហតោ សញ្ជានាតិ; សុភកិណ្ហេ សុភកិណ្ហតោ សញ្ញត្វា សុភកិណ្ហេ មញ្ញតិ, សុភកិណ្ហេសុ មញ្ញតិ, សុភកិណ្ហតោ មញ្ញតិ, សុភកិណ្ហេ មេតិ មញ្ញតិ, សុភកិណ្ហេ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘វេហប្ផលេ វេហប្ផលតោ សញ្ជានាតិ; វេហប្ផលេ វេហប្ផលតោ សញ្ញត្វា វេហប្ផលេ មញ្ញតិ, វេហប្ផលេសុ មញ្ញតិ, វេហប្ផលតោ មញ្ញតិ, វេហប្ផលេ មេតិ មញ្ញតិ, វេហប្ផលេ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘អភិភុំ អភិភូតោ សញ្ជានាតិ; អភិភុំ អភិភូតោ សញ្ញត្វា អភិភុំ មញ្ញតិ, អភិភុស្មិំ មញ្ញតិ, អភិភូតោ មញ្ញតិ, អភិភុំ មេតិ មញ្ញតិ, អភិភុំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

៤. ‘‘អាកាសានញ្ចាយតនំ អាកាសានញ្ចាយតនតោ សញ្ជានាតិ; អាកាសានញ្ចាយតនំ អាកាសានញ្ចាយតនតោ សញ្ញត្វា អាកាសានញ្ចាយតនំ មញ្ញតិ, អាកាសានញ្ចាយតនស្មិំ មញ្ញតិ, អាកាសានញ្ចាយតនតោ មញ្ញតិ, អាកាសានញ្ចាយតនំ មេតិ មញ្ញតិ, អាកាសានញ្ចាយតនំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ វិញ្ញាណញ្ចាយតនតោ សញ្ជានាតិ; វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ វិញ្ញាណញ្ចាយតនតោ សញ្ញត្វា វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ មញ្ញតិ, វិញ្ញាណញ្ចាយតនស្មិំ មញ្ញតិ, វិញ្ញាណញ្ចាយតនតោ មញ្ញតិ, វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ មេតិ មញ្ញតិ, វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ សញ្ជានាតិ; អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ សញ្ញត្វា អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ មញ្ញតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនស្មិំ មញ្ញតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ មញ្ញតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ មេតិ មញ្ញតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនតោ សញ្ជានាតិ; នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនតោ សញ្ញត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ មញ្ញតិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនស្មិំ មញ្ញតិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនតោ មញ្ញតិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ មេតិ មញ្ញតិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

៥. ‘‘ទិដ្ឋំ ទិដ្ឋតោ សញ្ជានាតិ; ទិដ្ឋំ ទិដ្ឋតោ សញ្ញត្វា ទិដ្ឋំ មញ្ញតិ, ទិដ្ឋស្មិំ មញ្ញតិ, ទិដ្ឋតោ មញ្ញតិ, ទិដ្ឋំ មេតិ មញ្ញតិ, ទិដ្ឋំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘សុតំ សុតតោ សញ្ជានាតិ; សុតំ សុតតោ សញ្ញត្វា សុតំ មញ្ញតិ, សុតស្មិំ មញ្ញតិ, សុតតោ មញ្ញតិ, សុតំ មេតិ មញ្ញតិ, សុតំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘មុតំ មុតតោ សញ្ជានាតិ; មុតំ មុតតោ សញ្ញត្វា មុតំ មញ្ញតិ, មុតស្មិំ មញ្ញតិ, មុតតោ មញ្ញតិ, មុតំ មេតិ មញ្ញតិ, មុតំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘វិញ្ញាតំ វិញ្ញាតតោ សញ្ជានាតិ; វិញ្ញាតំ វិញ្ញាតតោ សញ្ញត្វា វិញ្ញាតំ មញ្ញតិ, វិញ្ញាតស្មិំ មញ្ញតិ, វិញ្ញាតតោ មញ្ញតិ, វិញ្ញាតំ មេតិ មញ្ញតិ, វិញ្ញាតំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

៦. ‘‘ឯកត្តំ ឯកត្តតោ សញ្ជានាតិ; ឯកត្តំ ឯកត្តតោ សញ្ញត្វា ឯកត្តំ មញ្ញតិ, ឯកត្តស្មិំ មញ្ញតិ, ឯកត្តតោ មញ្ញតិ, ឯកត្តំ មេតិ មញ្ញតិ, ឯកត្តំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘នានត្តំ នានត្តតោ សញ្ជានាតិ; នានត្តំ នានត្តតោ សញ្ញត្វា នានត្តំ មញ្ញតិ, នានត្តស្មិំ មញ្ញតិ, នានត្តតោ មញ្ញតិ, នានត្តំ មេតិ មញ្ញតិ, នានត្តំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘សព្ពំ សព្ពតោ សញ្ជានាតិ; សព្ពំ សព្ពតោ សញ្ញត្វា សព្ពំ មញ្ញតិ, សព្ពស្មិំ មញ្ញតិ, សព្ពតោ មញ្ញតិ, សព្ពំ មេតិ មញ្ញតិ, សព្ពំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘និព្ពានំ និព្ពានតោ សញ្ជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ សញ្ញត្វា និព្ពានំ មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ មញ្ញតិ, និព្ពានតោ មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ មញ្ញតិ, និព្ពានំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

បុថុជ្ជនវសេន បឋមនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ.

៧. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេក្ខោ [សេខោ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អប្បត្តមានសោ អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ បត្ថយមានោ វិហរតិ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ [អភិញ្ញត្វា (ក.)] បថវិំ មា មញ្ញិ [វា មញ្ញតិ], បថវិយា មា មញ្ញិ, បថវិតោ មា មញ្ញិ, បថវិំ មេតិ មា មញ្ញិ, បថវិំ មាភិនន្ទិ [វា អភិនន្ទតិ (សី.) ដីកា ឱលោកេតព្ពា]. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញេយ្យំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘អាបំ…បេ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ មា មញ្ញិ, និព្ពានស្មិំ មា មញ្ញិ, និព្ពានតោ មា មញ្ញិ, និព្ពានំ មេតិ មា មញ្ញិ, និព្ពានំ មាភិនន្ទិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញេយ្យំ តស្សា’តិ វទាមិ.

សេក្ខវសេន [សត្ថារវសេន (សី.), សត្ថុវសេន (ស្យា. ក.)] ទុតិយនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ.

៨. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘អាបំ…បេ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ.

ខីណាសវវសេន តតិយនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ.

៩. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា រាគស្ស, វីតរាគត្តា.

‘‘អាបំ…បេ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ … នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ … ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា រាគស្ស, វីតរាគត្តា.

ខីណាសវវសេន ចតុត្ថនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ.

១០. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា ទោសស្ស, វីតទោសត្តា.

‘‘អាបំ…បេ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា ទោសស្ស, វីតទោសត្តា.

ខីណាសវវសេន បញ្ចមនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ.

១១. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា មោហស្ស, វីតមោហត្តា.

‘‘អាបំ…បេ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ … នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា មោហស្ស, វីតមោហត្តា.

ខីណាសវវសេន ឆដ្ឋនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ.

១២. ‘‘តថាគតោបិ, ភិក្ខវេ, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញាតន្តំ តថាគតស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘អាបំ…បេ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ … អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញាតន្តំ តថាគតស្សា’តិ វទាមិ.

តថាគតវសេន សត្តមនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ.

១៣. ‘‘តថាគតោបិ, ភិក្ខវេ, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘នន្ទី [នន្ទិ (សី. ស្យា.)] ទុក្ខស្ស មូល’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា ‘ភវា ជាតិ ភូតស្ស ជរាមរណ’ន្តិ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘តថាគតោ សព្ពសោ តណ្ហានំ ខយា វិរាគា និរោធា ចាគា បដិនិស្សគ្គា អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’តិ វទាមិ.

‘‘អាបំ …បេ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘នន្ទី ទុក្ខស្ស មូល’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា ‘ភវា ជាតិ ភូតស្ស ជរាមរណ’ន្តិ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘តថាគតោ សព្ពសោ តណ្ហានំ ខយា វិរាគា និរោធា ចាគា បដិនិស្សគ្គា អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’តិ វទាមី’’តិ.

តថាគតវសេន អដ្ឋមនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ.

ឥទមវោច ភគវា. ន តេ ភិក្ខូ [ន អត្តមនា តេភិក្ខូ (ស្យា.), តេ ភិក្ខូ (បី. ក.)] ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

មូលបរិយាយសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. សព្ពាសវសុត្តំ

១៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សព្ពាសវសំវរបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

១៥. ‘‘ជានតោ អហំ, ភិក្ខវេ, បស្សតោ អាសវានំ ខយំ វទាមិ, នោ អជានតោ នោ អបស្សតោ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ជានតោ កិញ្ច បស្សតោ អាសវានំ ខយំ វទាមិ? យោនិសោ ច មនសិការំ អយោនិសោ ច មនសិការំ. អយោនិសោ, ភិក្ខវេ, មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ អាសវា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អាសវា បវឌ្ឍន្តិ; យោនិសោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ អាសវា ន ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អាសវា បហីយន្តិ.

១៦. ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, អាសវា ទស្សនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា សំវរា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា.

ទស្សនា បហាតព្ពាសវា

១៧. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា ទស្សនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ – អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ – មនសិករណីយេ ធម្មេ នប្បជានាតិ, អមនសិករណីយេ ធម្មេ នប្បជានាតិ. សោ មនសិករណីយេ ធម្មេ អប្បជានន្តោ អមនសិករណីយេ ធម្មេ អប្បជានន្តោ, យេ ធម្មា ន មនសិករណីយា, តេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ, យេ ធម្មា មនសិករណីយា តេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ.

‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា ន មនសិករណីយា យេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ? យស្ស, ភិក្ខវេ, ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ វា កាមាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា កាមាសវោ បវឌ្ឍតិ; អនុប្បន្នោ វា ភវាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា ភវាសវោ បវឌ្ឍតិ; អនុប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ បវឌ្ឍតិ – ឥមេ ធម្មា ន មនសិករណីយា យេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ.

‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា មនសិករណីយា យេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ? យស្ស, ភិក្ខវេ, ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ វា កាមាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា កាមាសវោ បហីយតិ; អនុប្បន្នោ វា ភវាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា ភវាសវោ បហីយតិ; អនុប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ បហីយតិ – ឥមេ ធម្មា មនសិករណីយា យេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ.

‘‘តស្ស អមនសិករណីយានំ ធម្មានំ មនសិការា មនសិករណីយានំ ធម្មានំ អមនសិការា អនុប្បន្នា ចេវ អាសវា ឧប្បជ្ជន្តិ ឧប្បន្នា ច អាសវា បវឌ្ឍន្តិ.

១៨. ‘‘សោ ឯវំ អយោនិសោ មនសិ ករោតិ – ‘អហោសិំ នុ ខោ អហំ អតីតមទ្ធានំ? ន នុ ខោ អហោសិំ អតីតមទ្ធានំ? កិំ នុ ខោ អហោសិំ អតីតមទ្ធានំ? កថំ នុ ខោ អហោសិំ អតីតមទ្ធានំ? កិំ ហុត្វា កិំ អហោសិំ នុ ខោ អហំ អតីតមទ្ធានំ? ភវិស្សាមិ នុ ខោ អហំ អនាគតមទ្ធានំ? ន នុ ខោ ភវិស្សាមិ អនាគតមទ្ធានំ? កិំ នុ ខោ ភវិស្សាមិ អនាគតមទ្ធានំ? កថំ នុ ខោ ភវិស្សាមិ អនាគតមទ្ធានំ? កិំ ហុត្វា កិំ ភវិស្សាមិ នុ ខោ អហំ អនាគតមទ្ធាន’ន្តិ? ឯតរហិ វា បច្ចុប្បន្នមទ្ធានំ [បច្ចុប្បន្នមទ្ធានំ អារព្ភ (ស្យា.)] អជ្ឈត្តំ កថំកថី ហោតិ – ‘អហំ នុ ខោស្មិ? នោ នុ ខោស្មិ? កិំ នុ ខោស្មិ? កថំ នុ ខោស្មិ? អយំ នុ ខោ សត្តោ កុតោ អាគតោ? សោ កុហិំ គាមី ភវិស្សតី’តិ?

១៩. ‘‘តស្ស ឯវំ អយោនិសោ មនសិករោតោ ឆន្នំ ទិដ្ឋីនំ អញ្ញតរា ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ. ‘អត្ថិ មេ អត្តា’តិ វា អស្ស [វាស្ស (សី. ស្យា. បី.)] សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; ‘នត្ថិ មេ អត្តា’តិ វា អស្ស សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; ‘អត្តនាវ អត្តានំ សញ្ជានាមី’តិ វា អស្ស សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; ‘អត្តនាវ អនត្តានំ សញ្ជានាមី’តិ វា អស្ស សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; ‘អនត្តនាវ អត្តានំ សញ្ជានាមី’តិ វា អស្ស សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; អថ វា បនស្ស ឯវំ ទិដ្ឋិ ហោតិ – ‘យោ មេ អយំ អត្តា វទោ វេទេយ្យោ តត្រ តត្រ កល្យាណបាបកានំ កម្មានំ វិបាកំ បដិសំវេទេតិ សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សតី’តិ. ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិគតំ ទិដ្ឋិគហនំ ទិដ្ឋិកន្តារំ ទិដ្ឋិវិសូកំ ទិដ្ឋិវិប្ផន្ទិតំ ទិដ្ឋិសំយោជនំ. ទិដ្ឋិសំយោជនសំយុត្តោ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ ន បរិមុច្ចតិ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ; ‘ន បរិមុច្ចតិ ទុក្ខស្មា’តិ វទាមិ.

២០. ‘‘សុតវា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ – អរិយានំ ទស្សាវី អរិយធម្មស្ស កោវិទោ អរិយធម្មេ សុវិនីតោ, សប្បុរិសានំ ទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស កោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ សុវិនីតោ – មនសិករណីយេ ធម្មេ បជានាតិ អមនសិករណីយេ ធម្មេ បជានាតិ. សោ មនសិករណីយេ ធម្មេ បជានន្តោ អមនសិករណីយេ ធម្មេ បជានន្តោ យេ ធម្មា ន មនសិករណីយា តេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ, យេ ធម្មា មនសិករណីយា តេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ.

‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា ន មនសិករណីយា យេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ? យស្ស, ភិក្ខវេ, ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ វា កាមាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា កាមាសវោ បវឌ្ឍតិ; អនុប្បន្នោ វា ភវាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា ភវាសវោ បវឌ្ឍតិ; អនុប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ បវឌ្ឍតិ – ឥមេ ធម្មា ន មនសិករណីយា, យេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ.

‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា មនសិករណីយា យេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ? យស្ស, ភិក្ខវេ, ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ វា កាមាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា កាមាសវោ បហីយតិ; អនុប្បន្នោ វា ភវាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា ភវាសវោ បហីយតិ; អនុប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ បហីយតិ – ឥមេ ធម្មា មនសិករណីយា យេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ.

‘‘តស្ស អមនសិករណីយានំ ធម្មានំ អមនសិការា មនសិករណីយានំ ធម្មានំ មនសិការា អនុប្បន្នា ចេវ អាសវា ន ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អាសវា បហីយន្តិ.

២១. ‘‘សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យោនិសោ មនសិ ករោតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យោនិសោ មនសិ ករោតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យោនិសោ មនសិ ករោតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យោនិសោ មនសិ ករោតិ. តស្ស ឯវំ យោនិសោ មនសិករោតោ តីណិ សំយោជនានិ បហីយន្តិ – សក្កាយទិដ្ឋិ, វិចិកិច្ឆា, សីលព្ពតបរាមាសោ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា ទស្សនា បហាតព្ពា.

សំវរា បហាតព្ពាសវា

២២. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា សំវរា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ. យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរំ អសំវុតស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរំ សំវុតស្ស វិហរតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ. បដិសង្ខា យោនិសោ សោតិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ…បេ… ឃានិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ…បេ… ជិវ្ហិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ…បេ… កាយិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ…បេ… មនិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ. យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, មនិន្ទ្រិយសំវរំ អសំវុតស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, មនិន្ទ្រិយសំវរំ សំវុតស្ស វិហរតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ.

‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, សំវរំ អសំវុតស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, សំវរំ សំវុតស្ស វិហរតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា សំវរា បហាតព្ពា.

បដិសេវនា បហាតព្ពាសវា

២៣. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ចីវរំ បដិសេវតិ – ‘យាវទេវ សីតស្ស បដិឃាតាយ, ឧណ្ហស្ស បដិឃាតាយ, ឌំសមកសវាតាតបសរីំសប- [សិរិំសប (សី. ស្យា. បី.)] សម្ផស្សានំ បដិឃាតាយ, យាវទេវ ហិរិកោបីនប្បដិច្ឆាទនត្ថំ’.

‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ បិណ្ឌបាតំ បដិសេវតិ – ‘នេវ ទវាយ, ន មទាយ, ន មណ្ឌនាយ, ន វិភូសនាយ, យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា យាបនាយ, វិហិំសូបរតិយា, ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ, ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមិ នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមិ, យាត្រា ច មេ ភវិស្សតិ អនវជ្ជតា ច ផាសុវិហារោ ច’ [ចាតិ (សី.)].

‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ សេនាសនំ បដិសេវតិ – ‘យាវទេវ សីតស្ស បដិឃាតាយ, ឧណ្ហស្ស បដិឃាតាយ, ឌំសមកសវាតាតបសរីំសបសម្ផស្សានំ បដិឃាតាយ, យាវទេវ ឧតុបរិស្សយវិនោទនបដិសល្លានារាមត្ថំ’.

‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ បដិសេវតិ – ‘យាវទេវ ឧប្បន្នានំ វេយ្យាពាធិកានំ វេទនានំ បដិឃាតាយ, អព្យាពជ្ឈបរមតាយ’ [អព្យាបជ្ឈបរមតាយ (សី. ស្យា. បី.), អព្យាបជ្ជបរមតាយ (ក.)].

‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អប្បដិសេវតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, បដិសេវតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា.

អធិវាសនា បហាតព្ពាសវា

២៤. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ខមោ ហោតិ សីតស្ស ឧណ្ហស្ស, ជិឃច្ឆាយ បិបាសាយ. ឌំសមកសវាតាតបសរីំសបសម្ផស្សានំ, ទុរុត្តានំ ទុរាគតានំ វចនបថានំ, ឧប្បន្នានំ សារីរិកានំ វេទនានំ ទុក្ខានំ តិព្ពានំ [តិប្បានំ (សី. ស្យា. បី.)] ខរានំ កដុកានំ អសាតានំ អមនាបានំ បាណហរានំ អធិវាសកជាតិកោ ហោតិ.

‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អនធិវាសយតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, អធិវាសយតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា.

បរិវជ្ជនា បហាតព្ពាសវា

២៥. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ចណ្ឌំ ហត្ថិំ បរិវជ្ជេតិ, ចណ្ឌំ អស្សំ បរិវជ្ជេតិ, ចណ្ឌំ គោណំ បរិវជ្ជេតិ, ចណ្ឌំ កុក្កុរំ បរិវជ្ជេតិ, អហិំ ខាណុំ កណ្ដកដ្ឋានំ សោព្ភំ បបាតំ ចន្ទនិកំ ឱឡិគល្លំ. យថារូបេ អនាសនេ និសិន្នំ យថារូបេ អគោចរេ ចរន្តំ យថារូបេ បាបកេ មិត្តេ ភជន្តំ វិញ្ញូ សព្រហ្មចារី បាបកេសុ ឋានេសុ ឱកប្បេយ្យុំ, សោ តញ្ច អនាសនំ តញ្ច អគោចរំ តេ ច បាបកេ មិត្តេ បដិសង្ខា យោនិសោ បរិវជ្ជេតិ.

‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អបរិវជ្ជយតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, បរិវជ្ជយតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា.

វិនោទនា បហាតព្ពាសវា

២៦. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ឧប្បន្នំ កាមវិតក្កំ នាធិវាសេតិ បជហតិ វិនោទេតិ ព្យន្តីករោតិ អនភាវំ គមេតិ, ឧប្បន្នំ ព្យាបាទវិតក្កំ…បេ… ឧប្បន្នំ វិហិំសាវិតក្កំ…បេ… ឧប្បន្នុប្បន្នេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ នាធិវាសេតិ បជហតិ វិនោទេតិ ព្យន្តីករោតិ អនភាវំ គមេតិ.

‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អវិនោទយតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, វិនោទយតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា.

ភាវនា បហាតព្ពាសវា

២៧. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ; បដិសង្ខា យោនិសោ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ…បេ… វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ.

‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អភាវយតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, ភាវយតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា.

២៨. ‘‘យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យេ អាសវា ទស្សនា បហាតព្ពា តេ ទស្សនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា សំវរា បហាតព្ពា តេ សំវរា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា តេ បដិសេវនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា តេ អធិវាសនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា តេ បរិវជ្ជនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា តេ វិនោទនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា តេ ភាវនា បហីនា ហោន្តិ; អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ – ‘ភិក្ខុ សព្ពាសវសំវរសំវុតោ វិហរតិ, អច្ឆេច្ឆិ [អច្ឆេជ្ជិ (ក.)] តណ្ហំ, វិវត្តយិ [វាវត្តយិ (សី. បី.)] សំយោជនំ, សម្មា មានាភិសមយា អន្តមកាសិ ទុក្ខស្សា’’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

សព្ពាសវសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. ធម្មទាយាទសុត្តំ

២៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘ធម្មទាយាទា មេ, ភិក្ខវេ, ភវថ, មា អាមិសទាយាទា. អត្ថិ មេ តុម្ហេសុ អនុកម្បា – ‘កិន្តិ មេ សាវកា ធម្មទាយាទា ភវេយ្យុំ, នោ អាមិសទាយាទា’តិ. តុម្ហេ ច មេ, ភិក្ខវេ, អាមិសទាយាទា ភវេយ្យាថ នោ ធម្មទាយាទា, តុម្ហេបិ តេន អាទិយា [អាទិស្សា (សី. ស្យា. បី.)] ភវេយ្យាថ – ‘អាមិសទាយាទា សត្ថុសាវកា វិហរន្តិ, នោ ធម្មទាយាទា’តិ; អហម្បិ តេន អាទិយោ ភវេយ្យំ – ‘អាមិសទាយាទា សត្ថុសាវកា វិហរន្តិ, នោ ធម្មទាយាទា’តិ. តុម្ហេ ច មេ, ភិក្ខវេ, ធម្មទាយាទា ភវេយ្យាថ, នោ អាមិសទាយាទា, តុម្ហេបិ តេន ន អាទិយា ភវេយ្យាថ – ‘ធម្មទាយាទា សត្ថុសាវកា វិហរន្តិ, នោ អាមិសទាយាទា’តិ; អហម្បិ តេន ន អាទិយោ ភវេយ្យំ – ‘ធម្មទាយាទា សត្ថុសាវកា វិហរន្តិ, នោ អាមិសទាយាទា’តិ. តស្មាតិហ មេ, ភិក្ខវេ, ធម្មទាយាទា ភវថ, មា អាមិសទាយាទា. អត្ថិ មេ តុម្ហេសុ អនុកម្បា – ‘កិន្តិ មេ សាវកា ធម្មទាយាទា ភវេយ្យុំ, នោ អាមិសទាយាទា’តិ.

៣០. ‘‘ឥធាហំ, ភិក្ខវេ, ភុត្តាវី អស្សំ បវារិតោ បរិបុណ្ណោ បរិយោសិតោ សុហិតោ យាវទត្ថោ; សិយា ច មេ បិណ្ឌបាតោ អតិរេកធម្មោ ឆឌ្ឌនីយធម្មោ [ឆឌ្ឌិយធម្មោ (សី. ស្យា. បី.)]. អថ ទ្វេ ភិក្ខូ អាគច្ឆេយ្យុំ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យ- [ជិឃច្ឆាទុព្ពល្ល (សី. បី.)] បរេតា. ត្យាហំ ឯវំ វទេយ្យំ – ‘អហំ ខោម្ហិ, ភិក្ខវេ, ភុត្តាវី បវារិតោ បរិបុណ្ណោ បរិយោសិតោ សុហិតោ យាវទត្ថោ; អត្ថិ ច មេ អយំ បិណ្ឌបាតោ អតិរេកធម្មោ ឆឌ្ឌនីយធម្មោ. សចេ អាកង្ខថ, ភុញ្ជថ, នោ ចេ តុម្ហេ ភុញ្ជិស្សថ [សចេ តុម្ហេ ន ភុញ្ជិស្សថ (សី. ស្យា. បី.)], ឥទានាហំ អប្បហរិតេ វា ឆឌ្ឌេស្សាមិ, អប្បាណកេ វា ឧទកេ ឱបិលាបេស្សាមី’តិ. តត្រេកស្ស ភិក្ខុនោ ឯវមស្ស – ‘ភគវា ខោ ភុត្តាវី បវារិតោ បរិបុណ្ណោ បរិយោសិតោ សុហិតោ យាវទត្ថោ; អត្ថិ ចាយំ ភគវតោ បិណ្ឌបាតោ អតិរេកធម្មោ ឆឌ្ឌនីយធម្មោ. សចេ មយំ ន ភុញ្ជិស្សាម, ឥទានិ ភគវា អប្បហរិតេ វា ឆឌ្ឌេស្សតិ, អប្បាណកេ វា ឧទកេ ឱបិលាបេស្សតិ’. វុត្តំ ខោ បនេតំ ភគវតា – ‘ធម្មទាយាទា មេ, ភិក្ខវេ, ភវថ, មា អាមិសទាយាទា’តិ. អាមិសញ្ញតរំ ខោ បនេតំ, យទិទំ បិណ្ឌបាតោ. យំនូនាហំ ឥមំ បិណ្ឌបាតំ អភុញ្ជិត្វា ឥមិនាវ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យេន ឯវំ ឥមំ រត្តិន្ទិវំ [រត្តិទិវំ (ក.)] វីតិនាមេយ្យ’’ន្តិ. សោ តំ បិណ្ឌបាតំ អភុញ្ជិត្វា តេនេវ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យេន ឯវំ តំ រត្តិន្ទិវំ វីតិនាមេយ្យ. អថ ទុតិយស្ស ភិក្ខុនោ ឯវមស្ស – ‘ភគវា ខោ ភុត្តាវី បវារិតោ បរិបុណ្ណោ បរិយោសិតោ សុហិតោ យាវទត្ថោ; អត្ថិ ចាយំ ភគវតោ បិណ្ឌបាតោ អតិរេកធម្មោ ឆឌ្ឌនីយធម្មោ. សចេ មយំ ន ភុញ្ជិស្សាម, ឥទានិ ភគវា អប្បហរិតេ វា ឆឌ្ឌេស្សតិ, អប្បាណកេ វា ឧទកេ ឱបិលាបេស្សតិ. យំនូនាហំ ឥមំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យំ បដិវិនោទេត្វា [បដិវិនេត្វា (សី. ស្យា. បី.)] ឯវំ ឥមំ រត្តិន្ទិវំ វីតិនាមេយ្យ’ន្តិ. សោ តំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យំ បដិវិនោទេត្វា ឯវំ តំ រត្តិន្ទិវំ វីតិនាមេយ្យ. កិញ្ចាបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ តំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យំ បដិវិនោទេត្វា ឯវំ តំ រត្តិន្ទិវំ វីតិនាមេយ្យ, អថ ខោ អសុយេវ មេ បុរិមោ ភិក្ខុ បុជ្ជតរោ ច បាសំសតរោ ច. តំ កិស្ស ហេតុ? តញ្ហិ តស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ទីឃរត្តំ អប្បិច្ឆតាយ សន្តុដ្ឋិយា សល្លេខាយ សុភរតាយ វីរិយារម្ភាយ សំវត្តិស្សតិ. តស្មាតិហ មេ, ភិក្ខវេ, ធម្មទាយាទា ភវថ, មា អាមិសទាយាទា. អត្ថិ មេ តុម្ហេសុ អនុកម្បា – ‘កិន្តិ មេ សាវកា ធម្មទាយាទា ភវេយ្យុំ, នោ អាមិសទាយាទា’’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. ឥទំ វត្វាន [វត្វា (សី. បី.) ឯវមីទិសេសុ ឋានេសុ] សុគតោ ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បាវិសិ.

៣១. តត្រ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ ភិក្ខវេ’’តិ. ‘‘អាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –

‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តិ, កិត្តាវតា ច បន សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តី’’តិ? ‘‘ទូរតោបិ ខោ មយំ, អាវុសោ, អាគច្ឆាម អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស សន្តិកេ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថមញ្ញាតុំ. សាធុ វតាយស្មន្តំយេវ សារិបុត្តំ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ; អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ. ‘‘តេន ហាវុសោ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –

‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តិ? ឥធាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តិ, យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ, តេ ច ធម្មេ នប្បជហន្តិ, ពាហុលិកា [ពាហុល្លិកា (ស្យា.)] ច ហោន្តិ, សាថលិកា, ឱក្កមនេ បុព្ពង្គមា, បវិវេកេ និក្ខិត្តធុរា. តត្រាវុសោ, ថេរា ភិក្ខូ តីហិ ឋានេហិ គារយ្ហា ភវន្តិ. ‘សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តី’តិ – ឥមិនា បឋមេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ. ‘យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ នប្បជហន្តី’តិ – ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ. ‘ពាហុលិកា ច, សាថលិកា, ឱក្កមនេ បុព្ពង្គមា, បវិវេកេ និក្ខិត្តធុរា’តិ – ឥមិនា តតិយេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ. ថេរា, អាវុសោ, ភិក្ខូ ឥមេហិ តីហិ ឋានេហិ គារយ្ហា ភវន្តិ. តត្រាវុសោ, មជ្ឈិមា ភិក្ខូ…បេ… នវា ភិក្ខូ តីហិ ឋានេហិ គារយ្ហា ភវន្តិ. ‘សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តី’តិ – ឥមិនា បឋមេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ. ‘យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ នប្បជហន្តី’តិ – ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ. ‘ពាហុលិកា ច ហោន្តិ, សាថលិកា, ឱក្កមនេ បុព្ពង្គមា, បវិវេកេ និក្ខិត្តធុរា’តិ – ឥមិនា តតិយេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ. នវា, អាវុសោ, ភិក្ខូ ឥមេហិ តីហិ ឋានេហិ គារយ្ហា ភវន្តិ. ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តិ.

៣២. ‘‘កិត្តាវតា ច, បនាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តិ? ឥធាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តិ – យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ បជហន្តិ; ន ច ពាហុលិកា ហោន្តិ, ន សាថលិកា ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា បវិវេកេ បុព្ពង្គមា. តត្រាវុសោ, ថេរា ភិក្ខូ តីហិ ឋានេហិ បាសំសា ភវន្តិ. ‘សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តី’តិ – ឥមិនា បឋមេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ. ‘យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ បជហន្តី’តិ – ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ. ‘ន ច ពាហុលិកា, ន សាថលិកា ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា បវិវេកេ បុព្ពង្គមា’តិ – ឥមិនា តតិយេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ. ថេរា, អាវុសោ, ភិក្ខូ ឥមេហិ តីហិ ឋានេហិ បាសំសា ភវន្តិ. តត្រាវុសោ, មជ្ឈិមា ភិក្ខូ…បេ… នវា ភិក្ខូ តីហិ ឋានេហិ បាសំសា ភវន្តិ. ‘សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តី’តិ – ឥមិនា បឋមេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ. ‘យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ បជហន្តី’តិ – ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ. ‘ន ច ពាហុលិកា, ន សាថលិកា ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា បវិវេកេ បុព្ពង្គមា’តិ – ឥមិនា តតិយេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ. នវា, អាវុសោ, ភិក្ខូ ឥមេហិ តីហិ ឋានេហិ បាសំសា ភវន្តិ. ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តិ.

៣៣. ‘‘តត្រាវុសោ, លោភោ ច បាបកោ ទោសោ ច បាបកោ. លោភស្ស ច បហានាយ ទោសស្ស ច បហានាយ អត្ថិ មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ. កតមា ច សា, អាវុសោ, មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ [សេយ្យថីទំ (សី. ស្យា. បី.)] – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ. អយំ ខោ សា, អាវុសោ, មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ.

‘‘តត្រាវុសោ, កោធោ ច បាបកោ ឧបនាហោ ច បាបកោ…បេ… មក្ខោ ច បាបកោ បឡាសោ ច បាបកោ, ឥស្សា ច បាបិកា មច្ឆេរញ្ច បាបកំ, មាយា ច បាបិកា សាឋេយ្យញ្ច បាបកំ, ថម្ភោ ច បាបកោ សារម្ភោ ច បាបកោ, មានោ ច បាបកោ អតិមានោ ច បាបកោ, មទោ ច បាបកោ បមាទោ ច បាបកោ. មទស្ស ច បហានាយ បមាទស្ស ច បហានាយ អត្ថិ មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ. កតមា ច សា, អាវុសោ, មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ. អយំ ខោ សា, អាវុសោ, មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតី’’តិ.

ឥទមវោចាយស្មា សារិបុត្តោ. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

ធម្មទាយាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. ភយភេរវសុត្តំ

៣៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ ជាណុស្សោណិ ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ [សារាណីយំ (សី. ស្យា. បី.)] វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ជាណុស្សោណិ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យេមេ, ភោ គោតម, កុលបុត្តា ភវន្តំ គោតមំ ឧទ្ទិស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, ភវំ តេសំ គោតមោ បុព្ពង្គមោ, ភវំ តេសំ គោតមោ ពហុការោ, ភវំ តេសំ គោតមោ សមាទបេតា [សមាទាបេតា (?)]; ភោតោ ច បន គោតមស្ស សា ជនតា ទិដ្ឋានុគតិំ អាបជ្ជតី’’តិ. ‘‘ឯវមេតំ, ព្រាហ្មណ, ឯវមេតំ, ព្រាហ្មណ! យេ តេ, ព្រាហ្មណ, កុលបុត្តា មមំ ឧទ្ទិស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, អហំ តេសំ បុព្ពង្គមោ, អហំ តេសំ ពហុការោ, អហំ តេសំ សមាទបេតា; មម ច បន សា ជនតា ទិដ្ឋានុគតិំ អាបជ្ជតី’’តិ. ‘‘ទុរភិសម្ភវានិ ហិ ខោ, ភោ គោតម, អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ, ទុក្ករំ បវិវេកំ, ទុរភិរមំ ឯកត្តេ, ហរន្តិ មញ្ញេ មនោ វនានិ សមាធិំ អលភមានស្ស ភិក្ខុនោ’’តិ. ‘‘ឯវមេតំ, ព្រាហ្មណ, ឯវមេតំ, ព្រាហ្មណ! ទុរភិសម្ភវានិ ហិ ខោ, ព្រាហ្មណ, អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ, ទុក្ករំ បវិវេកំ, ទុរភិរមំ ឯកត្តេ, ហរន្តិ មញ្ញេ មនោ វនានិ សមាធិំ អលភមានស្ស ភិក្ខុនោ’’តិ.

៣៥. ‘‘មយ្ហម្បិ ខោ, ព្រាហ្មណ, បុព្ពេវ សម្ពោធា អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ ឯតទហោសិ – ‘ទុរភិសម្ភវានិ ហិ ខោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ, ទុក្ករំ បវិវេកំ, ទុរភិរមំ ឯកត្តេ, ហរន្តិ មញ្ញេ មនោ វនានិ សមាធិំ អលភមានស្ស ភិក្ខុនោ’តិ. តស្ស មយ្ហំ ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អបរិសុទ្ធកាយកម្មន្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អបរិសុទ្ធកាយកម្មន្តសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ អបរិសុទ្ធកាយកម្មន្តោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; បរិសុទ្ធកាយកម្មន្តោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា បរិសុទ្ធកាយកម្មន្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, បរិសុទ្ធកាយកម្មតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៣៦. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អបរិសុទ្ធវចីកម្មន្តា…បេ… អបរិសុទ្ធមនោកម្មន្តា …បេ… អបរិសុទ្ធាជីវា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អបរិសុទ្ធាជីវសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ អបរិសុទ្ធាជីវោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; បរិសុទ្ធាជីវោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា បរិសុទ្ធាជីវា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, បរិសុទ្ធាជីវតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៣៧. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អភិជ្ឈាលូ កាមេសុ តិព្ពសារាគា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អភិជ្ឈាលុកាមេសុតិព្ពសារាគសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ អភិជ្ឈាលុ កាមេសុ តិព្ពសារាគោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; អនភិជ្ឈាលូហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា អនភិជ្ឈាលូ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, អនភិជ្ឈាលុតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៣៨. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ព្យាបន្នចិត្តា បទុដ្ឋមនសង្កប្បា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ព្យាបន្នចិត្តបទុដ្ឋមនសង្កប្បសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ ព្យាបន្នចិត្តោ បទុដ្ឋមនសង្កប្បោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; មេត្តចិត្តោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា មេត្តចិត្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, មេត្តចិត្តតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៣៩. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋានសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; វិគតថីនមិទ្ធោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា វិគតថីនមិទ្ធា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, វិគតថីនមិទ្ធតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤០. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឧទ្ធតា អវូបសន្តចិត្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ឧទ្ធតអវូបសន្តចិត្តសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ ឧទ្ធតោ អវូបសន្តចិត្តោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; វូបសន្តចិត្តោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា វូបសន្តចិត្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, វូបសន្តចិត្តតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤១. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កង្ខី វិចិកិច្ឆី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, កង្ខិវិចិកិច្ឆិសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ កង្ខី វិចិកិច្ឆី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; តិណ្ណវិចិកិច្ឆោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា តិណ្ណវិចិកិច្ឆា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, តិណ្ណវិចិកិច្ឆតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤២. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អត្តុក្កំសកា បរវម្ភី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អត្តុក្កំសនបរវម្ភនសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ អត្តុក្កំសកោ បរវម្ភី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; អនត្តុក្កំសកោ អបរវម្ភីហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា អនត្តុក្កំសកា អបរវម្ភី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, អនត្តុក្កំសកតំ អបរវម្ភិតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤៣. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឆម្ភី ភីរុកជាតិកា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ឆម្ភិភីរុកជាតិកសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ ឆម្ភី ភីរុកជាតិកោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; វិគតលោមហំសោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា វិគតលោមហំសា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, វិគតលោមហំសតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤៤. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា លាភសក្ការសិលោកំ និកាមយមានា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, លាភសក្ការសិលោកនិកាមន [និកាមយមាន (សី. ស្យា.)] សន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ លាភសក្ការសិលោកំ និកាមយមានោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; អប្បិច្ឆោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា អប្បិច្ឆា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, អប្បិច្ឆតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤៥. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កុសីតា ហីនវីរិយា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, កុសីតហីនវីរិយសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ កុសីតោ ហីនវីរិយោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; អារទ្ធវីរិយោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា អារទ្ធវីរិយា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, អារទ្ធវីរិយតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤៦. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា មុដ្ឋស្សតី អសម្បជានា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, មុដ្ឋស្សតិអសម្បជានសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ មុដ្ឋស្សតិ អសម្បជានោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; ឧបដ្ឋិតស្សតិហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា ឧបដ្ឋិតស្សតី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, ឧបដ្ឋិតស្សតិតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤៧. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អសមាហិតា វិព្ភន្តចិត្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អសមាហិតវិព្ភន្តចិត្តសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ អសមាហិតោ វិព្ភន្តចិត្តោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; សមាធិសម្បន្នោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា សមាធិសម្បន្នា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, សមាធិសម្បទំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

៤៨. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ទុប្បញ្ញា ឯឡមូគា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ទុប្បញ្ញឯឡមូគសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ. ន ខោ បនាហំ ទុប្បញ្ញោ ឯឡមូគោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; បញ្ញាសម្បន្នោហមស្មិ. យេ ហិ វោ អរិយា បញ្ញាសម្បន្នា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ. ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, បញ្ញាសម្បទំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ.

សោឡសបរិយាយំ និដ្ឋិតំ.

៤៩. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ យា តា រត្តិយោ អភិញ្ញាតា អភិលក្ខិតា – ចាតុទ្ទសី បញ្ចទសី អដ្ឋមី ច បក្ខស្ស – តថារូបាសុ រត្តីសុ យានិ តានិ អារាមចេតិយានិ វនចេតិយានិ រុក្ខចេតិយានិ ភិំសនកានិ សលោមហំសានិ តថារូបេសុ សេនាសនេសុ វិហរេយ្យំ អប្បេវ នាមាហំ ភយភេរវំ បស្សេយ្យ’ន្តិ. សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, អបរេន សមយេន យា តា រត្តិយោ អភិញ្ញាតា អភិលក្ខិតា – ចាតុទ្ទសី បញ្ចទសី អដ្ឋមី ច បក្ខស្ស – តថារូបាសុ រត្តីសុ យានិ តានិ អារាមចេតិយានិ វនចេតិយានិ រុក្ខចេតិយានិ ភិំសនកានិ សលោមហំសានិ តថារូបេសុ សេនាសនេសុ វិហរាមិ. តត្ថ ច មេ, ព្រាហ្មណ, វិហរតោ មគោ វា អាគច្ឆតិ, មោរោ វា កដ្ឋំ បាតេតិ, វាតោ វា បណ្ណកសដំ [បណ្ណសដំ (សី. បី.)] ឯរេតិ; តស្ស មយ្ហំ ព្រាហ្មណ ឯតទហោសិ [តស្ស មយ្ហំ ឯវំ ហោតិ (សី. ស្យា.)] – ‘ឯតំ នូន តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតី’តិ. តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘កិំ នុ ខោ អហំ អញ្ញទត្ថុ ភយបដិកង្ខី [ភយបាដិកង្ខី (សី.)] វិហរាមិ? យំនូនាហំ យថាភូតំ យថាភូតស្ស [យថាភូតស្ស យថាភូតស្ស (សី. ស្យា.)] មេ តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ, តថាភូតំ តថាភូតោវ [យថាភូតោ យថាភូតោវ (សី. ស្យា.)] តំ ភយភេរវំ បដិវិនេយ្យ’ន្តិ. តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ចង្កមន្តស្ស តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ. សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, នេវ តាវ តិដ្ឋាមិ ន និសីទាមិ ន និបជ្ជាមិ, យាវ ចង្កមន្តោវ តំ ភយភេរវំ បដិវិនេមិ. តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឋិតស្ស តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ. សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, នេវ តាវ ចង្កមាមិ ន និសីទាមិ ន និបជ្ជាមិ. យាវ ឋិតោវ តំ ភយភេរវំ បដិវិនេមិ. តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, និសិន្នស្ស តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ. សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, នេវ តាវ និបជ្ជាមិ ន តិដ្ឋាមិ ន ចង្កមាមិ, យាវ និសិន្នោវ តំ ភយភេរវំ បដិវិនេមិ. តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, និបន្នស្ស តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ. សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, នេវ តាវ និសីទាមិ ន តិដ្ឋាមិ ន ចង្កមាមិ, យាវ និបន្នោវ តំ ភយភេរវំ បដិវិនេមិ.

៥០. ‘‘សន្តិ ខោ បន, ព្រាហ្មណ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា រត្តិំយេវ សមានំ ទិវាតិ សញ្ជានន្តិ, ទិវាយេវ សមានំ រត្តីតិ សញ្ជានន្តិ. ឥទមហំ តេសំ សមណព្រាហ្មណានំ សម្មោហវិហារស្មិំ វទាមិ. អហំ ខោ បន, ព្រាហ្មណ, រត្តិំយេវ សមានំ រត្តីតិ សញ្ជានាមិ, ទិវាយេវ សមានំ ទិវាតិ សញ្ជានាមិ. យំ ខោ តំ, ព្រាហ្មណ, សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ‘អសម្មោហធម្មោ សត្តោ លោកេ ឧប្បន្នោ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សាន’ន្តិ, មមេវ តំ សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ‘អសម្មោហធម្មោ សត្តោ លោកេ ឧប្បន្នោ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សាន’ន្តិ.

៥១. ‘‘អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ព្រាហ្មណ, វីរិយំ អហោសិ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា [អប្បម្មុដ្ឋា (ស្យា.)], បស្សទ្ធោ កាយោ អសារទ្ធោ, សមាហិតំ ចិត្តំ ឯកគ្គំ. សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ. វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ. បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហាសិំ, សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេសិំ; យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ. សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ.

៥២. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ. សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – ‘អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោ’តិ. ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ. អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, រត្តិយា បឋមេ យាមេ បឋមា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា, តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ, យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ.

៥៣. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ. សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាមិ – ‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា; តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា. ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា; តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’តិ. ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាមិ. អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, រត្តិយា មជ្ឈិមេ យាមេ ទុតិយា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា, តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ, យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ.

៥៤. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ. សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ. ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ. តស្ស មេ ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ. វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ អហោសិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិំ. អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, រត្តិយា បច្ឆិមេ យាមេ តតិយា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា, តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ, យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ.

៥៥. ‘‘សិយា ខោ បន តេ, ព្រាហ្មណ, ឯវមស្ស – ‘អជ្ជាបិ នូន សមណោ គោតមោ អវីតរាគោ អវីតទោសោ អវីតមោហោ, តស្មា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវតី’តិ. ន ខោ បនេតំ, ព្រាហ្មណ, ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ. ទ្វេ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, អត្ថវសេ សម្បស្សមានោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ – អត្តនោ ច ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារំ សម្បស្សមានោ, បច្ឆិមញ្ច ជនតំ អនុកម្បមានោ’’តិ.

៥៦. ‘‘អនុកម្បិតរូបា វតាយំ ភោតា គោតមេន បច្ឆិមា ជនតា, យថា តំ អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន. អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ‘ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តី’តិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

ភយភេរវសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. អនង្គណសុត្តំ

៥៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ, ភិក្ខវេ’’តិ. ‘‘អាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –

‘‘ចត្តារោមេ, អាវុសោ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ. កតមេ ចត្តារោ? ឥធាវុសោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ. ឥធ បនាវុសោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ឥធាវុសោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ. ឥធ បនាវុសោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ. តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សាង្គណានំយេវ សតំ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ. តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សាង្គណានំយេវ សតំ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតិ. តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ អនង្គណានំយេវ សតំ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ. តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ អនង្គណានំយេវ សតំ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតី’’តិ.

៥៨. ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច –

‘‘កោ នុ ខោ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ហេតុ កោ បច្ចយោ យេនិមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សាង្គណានំយេវ សតំ ឯកោ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ, ឯកោ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតិ? កោ បនាវុសោ សារិបុត្ត, ហេតុ កោ បច្ចយោ យេនិមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ អនង្គណានំយេវ សតំ ឯកោ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ, ឯកោ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតី’’តិ?

៥៩. ‘‘តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – ន ឆន្ទំ ជនេស្សតិ ន វាយមិស្សតិ ន វីរិយំ អារភិស្សតិ តស្សង្គណស្ស បហានាយ; សោ សរាគោ សទោសោ សមោហោ សាង្គណោ សំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា រជេន ច មលេន ច បរិយោនទ្ធា. តមេនំ សាមិកា ន ចេវ បរិភុញ្ជេយ្យុំ ន ច បរិយោទបេយ្យុំ [បរិយោទាបេយ្យុំ (?)], រជាបថេ ច នំ និក្ខិបេយ្យុំ. ឯវញ្ហិ សា, អាវុសោ, កំសបាតិ អបរេន សមយេន សំកិលិដ្ឋតរា អស្ស មលគ្គហិតា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – ន ឆន្ទំ ជនេស្សតិ ន វាយមិស្សតិ ន វីរិយំ អារភិស្សតិ តស្សង្គណស្ស បហានាយ; សោ សរាគោ សទោសោ សមោហោ សាង្គណោ សំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ.

‘‘តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – ឆន្ទំ ជនេស្សតិ វាយមិស្សតិ វីរិយំ អារភិស្សតិ តស្សង្គណស្ស បហានាយ; សោ អរាគោ អទោសោ អមោហោ អនង្គណោ អសំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា រជេន ច មលេន ច បរិយោនទ្ធា. តមេនំ សាមិកា បរិភុញ្ជេយ្យុញ្ចេវ បរិយោទបេយ្យុញ្ច, ន ច នំ រជាបថេ និក្ខិបេយ្យុំ. ឯវញ្ហិ សា, អាវុសោ, កំសបាតិ អបរេន សមយេន បរិសុទ្ធតរា អស្ស បរិយោទាតា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – ឆន្ទំ ជនេស្សតិ វាយមិស្សតិ វីរិយំ អារភិស្សតិ តស្សង្គណស្ស បហានាយ; សោ អរាគោ អទោសោ អមោហោ អនង្គណោ អសំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ.

‘‘តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – សុភនិមិត្តំ មនសិ ករិស្សតិ, តស្ស សុភនិមិត្តស្ស មនសិការា រាគោ ចិត្តំ អនុទ្ធំសេស្សតិ; សោ សរាគោ សទោសោ សមោហោ សាង្គណោ សំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា បរិសុទ្ធា បរិយោទាតា. តមេនំ សាមិកា ន ចេវ បរិភុញ្ជេយ្យុំ ន ច បរិយោទបេយ្យុំ, រជាបថេ ច នំ និក្ខិបេយ្យុំ. ឯវញ្ហិ សា, អាវុសោ, កំសបាតិ អបរេន សមយេន សំកិលិដ្ឋតរា អស្ស មលគ្គហិតា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – សុភនិមិត្តំ មនសិ ករិស្សតិ, តស្ស សុភនិមិត្តស្ស មនសិការា រាគោ ចិត្តំ អនុទ្ធំសេស្សតិ;សោ សរាគោ សទោសោ សមោហោ សាង្គណោ សំកិលិដ្ឋចិត្តោកាលំករិស្សតិ.

‘‘តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – សុភនិមិត្តំ ន មនសិ ករិស្សតិ, តស្ស សុភនិមិត្តស្ស អមនសិការា រាគោ ចិត្តំ នានុទ្ធំសេស្សតិ; សោ អរាគោ អទោសោ អមោហោ អនង្គណោ អសំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា បរិសុទ្ធា បរិយោទាតា. តមេនំ សាមិកា បរិភុញ្ជេយ្យុញ្ចេវ បរិយោទបេយ្យុញ្ច, ន ច នំ រជាបថេ និក្ខិបេយ្យុំ. ឯវញ្ហិ សា, អាវុសោ, កំសបាតិ អបរេន សមយេន បរិសុទ្ធតរា អស្ស បរិយោទាតា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – សុភនិមិត្តំ ន មនសិ ករិស្សតិ, តស្ស សុភនិមិត្តស្ស អមនសិការា រាគោ ចិត្តំ នានុទ្ធំសេស្សតិ; សោ អរាគោ អទោសោ អមោហោ អនង្គណោ អសំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ.

‘‘អយំ ខោ, អាវុសោ មោគ្គល្លាន, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេនិមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សាង្គណានំយេវ សតំ ឯកោ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ, ឯកោ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតិ. អយំ បនាវុសោ មោគ្គល្លាន, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេនិមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ អនង្គណានំយេវ សតំ ឯកោ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ, ឯកោ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតី’’តិ.

៦០. ‘‘អង្គណំ អង្គណន្តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ. កិស្ស នុ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, អធិវចនំ យទិទំ អង្គណ’’ន្តិ? ‘‘បាបកានំ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, អកុសលានំ ឥច្ឆាវចរានំ អធិវចនំ, យទិទំ អង្គណ’’ន្តិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អាបត្តិញ្ច វត អាបន្នោ អស្សំ, ន ច មំ ភិក្ខូ ជានេយ្យុំ អាបត្តិំ អាបន្នោ’តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ តំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ ជានេយ្យុំ – ‘អាបត្តិំ អាបន្នោ’តិ. ‘ជានន្តិ មំ ភិក្ខូ អាបត្តិំ អាបន្នោ’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អាបត្តិញ្ច វត អាបន្នោ អស្សំ, អនុរហោ មំ ភិក្ខូ ចោទេយ្យុំ, នោ សង្ឃមជ្ឈេ’តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ តំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សង្ឃមជ្ឈេ ចោទេយ្យុំ, នោ អនុរហោ. ‘សង្ឃមជ្ឈេ មំ ភិក្ខូ ចោទេន្តិ, នោ អនុរហោ’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អាបត្តិញ្ច វត អាបន្នោ អស្សំ, សប្បដិបុគ្គលោ មំ ចោទេយ្យ, នោ អប្បដិបុគ្គលោ’តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ តំ ភិក្ខុំ អប្បដិបុគ្គលោ ចោទេយ្យ, នោ សប្បដិបុគ្គលោ. ‘អប្បដិបុគ្គលោ មំ ចោទេតិ, នោ សប្បដិបុគ្គលោ’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត មមេវ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ, ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យា’តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញំ ភិក្ខុំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ, ន តំ ភិក្ខុំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ. ‘អញ្ញំ ភិក្ខុំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេតិ, ន មំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេតី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត មមេវ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសេយ្យុំ, ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសេយ្យុ’ន្តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសេយ្យុំ, ន តំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសេយ្យុំ. ‘អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសន្តិ, ន មំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសន្តី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ លភេយ្យំ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌ’ន្តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, ន សោ ភិក្ខុ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ. ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ លភតិ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, នាហំ លភាមិ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌ’ន្តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទេយ្យំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទេយ្យា’តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទេយ្យ, ន សោ ភិក្ខុ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទេយ្យ. ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទតិ, នាហំ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទាមី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យា’តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ, ន សោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ. ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេតិ, នាហំ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេមី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ អារាមគតានំ ភិក្ខុនីនំ ធម្មំ ទេសេយ្យំ…បេ… ឧបាសកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យំ…បេ… ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យា’តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យ, ន សោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យ. ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេតិ, នាហំ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេមី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត មមេវ ភិក្ខូ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ [គរុករេយ្យុំ (សី. ស្យា. បី.)] មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុ’ន្តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, ន តំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ. ‘អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, ន មំ ភិក្ខូ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត មមេវ ភិក្ខុនិយោ…បេ… ឧបាសកា…បេ… ឧបាសិកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ឧបាសិកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុ’ន្តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញំ ភិក្ខុំ ឧបាសិកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, ន តំ ភិក្ខុំ ឧបាសិកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ. ‘អញ្ញំ ភិក្ខុំ ឧបាសិកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, ន មំ ឧបាសិកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ លាភី អស្សំ បណីតានំ ចីវរានំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ ចីវរាន’ន្តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ ចីវរានំ, ន សោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ ចីវរានំ. ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី [លាភី អស្ស (ក.)] បណីតានំ ចីវរានំ, នាហំ លាភី [លាភី អស្សំ (ក.)] បណីតានំ ចីវរាន’ន្តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ លាភី អស្សំ បណីតានំ បិណ្ឌបាតានំ…បេ… បណីតានំ សេនាសនានំ…បេ… បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារាន’ន្តិ. ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, ន សោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ. ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី [លាភី អស្ស (ក.)] បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, នាហំ លាភី [លាភី អស្សំ (ក.)] បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារាន’ន្តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ. យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ.

‘‘ឥមេសំ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, បាបកានំ អកុសលានំ ឥច្ឆាវចរានំ អធិវចនំ, យទិទំ អង្គណ’’ន្តិ.

៦១. ‘‘យស្ស កស្សចិ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ឥមេ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា អប្បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច, កិញ្ចាបិ សោ ហោតិ អារញ្ញិកោ បន្តសេនាសនោ បិណ្ឌបាតិកោ សបទានចារី បំសុកូលិកោ លូខចីវរធរោ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី ន ចេវ សក្ករោន្តិ ន គរុំ ករោន្តិ ន មានេន្តិ ន បូជេន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? តេ ហិ តស្ស អាយស្មតោ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា អប្បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា បរិសុទ្ធា បរិយោទាតា. តមេនំ សាមិកា អហិកុណបំ វា កុក្កុរកុណបំ វា មនុស្សកុណបំ វា រចយិត្វា អញ្ញិស្សា កំសបាតិយា បដិកុជ្ជិត្វា អន្តរាបណំ បដិបជ្ជេយ្យុំ. តមេនំ ជនោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘អម្ភោ, កិមេវិទំ ហរីយតិ ជញ្ញជញ្ញំ វិយា’តិ? តមេនំ ឧដ្ឋហិត្វា អបាបុរិត្វា [អវាបុរិត្វា (សី.)] ឱលោកេយ្យ. តស្ស សហទស្សនេន អមនាបតា ច សណ្ឋហេយ្យ, បាដិកុល្យតា [បដិកូលតា (ក.), បាដិកូល្យតា (ស្យា.)] ច សណ្ឋហេយ្យ, ជេគុច្ឆតា ច [ជេគុច្ឆិតា ច (បី. ក.)] សណ្ឋហេយ្យ; ជិឃច្ឆិតានម្បិ ន ភោត្តុកម្យតា អស្ស, បគេវ សុហិតានំ. ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យស្ស កស្សចិ ភិក្ខុនោ ឥមេ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា អប្បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច, កិញ្ចាបិ សោ ហោតិ អារញ្ញិកោ បន្តសេនាសនោ បិណ្ឌបាតិកោ សបទានចារី បំសុកូលិកោ លូខចីវរធរោ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី ន ចេវ សក្ករោន្តិ ន គរុំ ករោន្តិ ន មានេន្តិ ន បូជេន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? តេ ហិ តស្ស អាយស្មតោ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា អប្បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច.

៦២. ‘‘យស្ស កស្សចិ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ឥមេ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច, កិញ្ចាបិ សោ ហោតិ គាមន្តវិហារី នេមន្តនិកោ គហបតិចីវរធរោ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? តេ ហិ តស្ស អាយស្មតោ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា បរិសុទ្ធា បរិយោទាតា. តមេនំ សាមិកា សាលីនំ ឱទនំ វិចិតកាឡកំ [វិចិនិតកាឡកំ (ក.)] អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ រចយិត្វា អញ្ញិស្សា កំសបាតិយា បដិកុជ្ជិត្វា អន្តរាបណំ បដិបជ្ជេយ្យុំ. តមេនំ ជនោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘អម្ភោ, កិមេវិទំ ហរីយតិ ជញ្ញជញ្ញំ វិយា’តិ? តមេនំ ឧដ្ឋហិត្វា អបាបុរិត្វា ឱលោកេយ្យ. តស្ស សហ ទស្សនេន មនាបតា ច សណ្ឋហេយ្យ, អប្បាដិកុល្យតា ច សណ្ឋហេយ្យ, អជេគុច្ឆតា ច សណ្ឋហេយ្យ; សុហិតានម្បិ ភោត្តុកម្យតា អស្ស, បគេវ ជិឃច្ឆិតានំ. ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យស្ស កស្សចិ ភិក្ខុនោ ឥមេ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច, កិញ្ចាបិ សោ ហោតិ គាមន្តវិហារី នេមន្តនិកោ គហបតិចីវរធរោ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? តេ ហិ តស្ស អាយស្មតោ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ចា’’តិ.

៦៣. ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឧបមា មំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, បដិភាតី’’តិ. ‘‘បដិភាតុ តំ, អាវុសោ មោគ្គល្លានា’’តិ. ‘‘ឯកមិទាហំ, អាវុសោ, សមយំ រាជគហេ វិហរាមិ គិរិព្ពជេ. អថ ខ្វាហំ, អាវុសោ, បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ. តេន ខោ បន សមយេន សមីតិ យានការបុត្តោ រថស្ស នេមិំ តច្ឆតិ. តមេនំ បណ្ឌុបុត្តោ អាជីវកោ បុរាណយានការបុត្តោ បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ. អថ ខោ, អាវុសោ, បណ្ឌុបុត្តស្ស អាជីវកស្ស បុរាណយានការបុត្តស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘អហោ វតាយំ សមីតិ យានការបុត្តោ ឥមិស្សា នេមិយា ឥមញ្ច វង្កំ ឥមញ្ច ជិម្ហំ ឥមញ្ច ទោសំ តច្ឆេយ្យ, ឯវាយំ នេមិ អបគតវង្កា អបគតជិម្ហា អបគតទោសា សុទ្ធា អស្ស [សុទ្ធាស្ស (សី. បី.), សុទ្ធា (ក.)] សារេ បតិដ្ឋិតា’តិ. យថា យថា ខោ, អាវុសោ, បណ្ឌុបុត្តស្ស អាជីវកស្ស បុរាណយានការបុត្តស្ស ចេតសោ បរិវិតក្កោ ហោតិ, តថា តថា សមីតិ យានការបុត្តោ តស្សា នេមិយា តញ្ច វង្កំ តញ្ច ជិម្ហំ តញ្ច ទោសំ តច្ឆតិ. អថ ខោ, អាវុសោ, បណ្ឌុបុត្តោ អាជីវកោ បុរាណយានការបុត្តោ អត្តមនោ អត្តមនវាចំ និច្ឆារេសិ – ‘ហទយា ហទយំ មញ្ញេ អញ្ញាយ តច្ឆតី’តិ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យេ តេ បុគ្គលា អស្សទ្ធា, ជីវិកត្ថា ន សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, សឋា មាយាវិនោ កេតពិនោ [កេដុភិនោ (ពហូសុ)] ឧទ្ធតា ឧន្នឡា ចបលា មុខរា វិកិណ្ណវាចា, ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារា, ភោជនេ អមត្តញ្ញុនោ, ជាគរិយំ អននុយុត្តា, សាមញ្ញេ អនបេក្ខវន្តោ, សិក្ខាយ ន តិព្ពគារវា, ពាហុលិកា សាថលិកា, ឱក្កមនេ បុព្ពង្គមា, បវិវេកេ និក្ខិត្តធុរា, កុសីតា ហីនវីរិយា មុដ្ឋស្សតី អសម្បជានា អសមាហិតា វិព្ភន្តចិត្តា ទុប្បញ្ញា ឯឡមូគា, តេសំ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឥមិនា ធម្មបរិយាយេន ហទយា ហទយំ មញ្ញេ អញ្ញាយ តច្ឆតិ.

‘‘យេ បន តេ កុលបុត្តា សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, អសឋា អមាយាវិនោ អកេតពិនោ អនុទ្ធតា អនុន្នឡា អចបលា អមុខរា អវិកិណ្ណវាចា, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារា, ភោជនេ មត្តញ្ញុនោ, ជាគរិយំ អនុយុត្តា, សាមញ្ញេ អបេក្ខវន្តោ, សិក្ខាយ តិព្ពគារវា, ន ពាហុលិកា ន សាថលិកា, ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា, បវិវេកេ បុព្ពង្គមា, អារទ្ធវីរិយា បហិតត្តា ឧបដ្ឋិតស្សតី សម្បជានា សមាហិតា ឯកគ្គចិត្តា បញ្ញវន្តោ អនេឡមូគា, តេ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ឥមំ ធម្មបរិយាយំ សុត្វា បិវន្តិ មញ្ញេ, ឃសន្តិ មញ្ញេ វចសា ចេវ មនសា ច – ‘សាធុ វត, ភោ, សព្រហ្មចារី អកុសលា វុដ្ឋាបេត្វា កុសលេ បតិដ្ឋាបេតី’តិ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, ឥត្ថី វា បុរិសោ វា ទហរោ យុវា មណ្ឌនកជាតិកោ សីសំន្ហាតោ ឧប្បលមាលំ វា វស្សិកមាលំ វា អតិមុត្តកមាលំ [អធិមុត្តកមាលំ (ស្យា.)] វា លភិត្វា ឧភោហិ ហត្ថេហិ បដិគ្គហេត្វា ឧត្តមង្គេ សិរស្មិំ បតិដ្ឋបេយ្យ, ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យេ តេ កុលបុត្តា សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, អសឋា អមាយាវិនោ អកេតពិនោ អនុទ្ធតា អនុន្នឡា អចបលា អមុខរា អវិកិណ្ណវាចា, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារា, ភោជនេ មត្តញ្ញុនោ, ជាគរិយំ អនុយុត្តា, សាមញ្ញេ អបេក្ខវន្តោ, សិក្ខាយ តិព្ពគារវា, ន ពាហុលិកា ន សាថលិកា, ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា, បវិវេកេ បុព្ពង្គមា, អារទ្ធវីរិយា បហិតត្តា ឧបដ្ឋិតស្សតី សម្បជានា សមាហិតា ឯកគ្គចិត្តា បញ្ញវន្តោ អនេឡមូគា, តេ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ឥមំ ធម្មបរិយាយំ សុត្វា បិវន្តិ មញ្ញេ, ឃសន្តិ មញ្ញេ វចសា ចេវ មនសា ច – ‘សាធុ វត, ភោ, សព្រហ្មចារី អកុសលា វុដ្ឋាបេត្វា កុសលេ បតិដ្ឋាបេតី’តិ. ឥតិហ តេ ឧភោ មហានាគា អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សមនុមោទិំសូ’’តិ.

អនង្គណសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. អាកង្ខេយ្យសុត្តំ

៦៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘សម្បន្នសីលា, ភិក្ខវេ, វិហរថ សម្បន្នបាតិមោក្ខា; បាតិមោក្ខសំវរសំវុតា វិហរថ អាចារគោចរសម្បន្នា អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវិនោ; សមាទាយ សិក្ខថ សិក្ខាបទេសុ.

៦៥. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘សព្រហ្មចារីនំ បិយោ ច អស្សំ មនាបោ ច គរុ ច ភាវនីយោ ចា’តិ [មនាបោ គរុភាវនិយោ ចាតិ (សី.)], សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘លាភី អស្សំ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារាន’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘យេសាហំ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសន គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ បរិភុញ្ជាមិ តេសំ តេ ការា មហប្ផលា អស្សុ មហានិសំសា’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘យេ មំ [យេ មេ (សី. ស្យា.)] ញាតី សាលោហិតា បេតា កាលង្កតា [កាលកតា (សី. ស្យា. បី.)] បសន្នចិត្តា អនុស្សរន្តិ តេសំ តំ មហប្ផលំ អស្ស មហានិសំស’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

៦៦. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘អរតិរតិសហោ អស្សំ, ន ច មំ អរតិ សហេយ្យ, ឧប្បន្នំ អរតិំ អភិភុយ្យ អភិភុយ្យ វិហរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ភយភេរវសហោ អស្សំ, ន ច មំ ភយភេរវំ សហេយ្យ, ឧប្បន្នំ ភយភេរវំ អភិភុយ្យ អភិភុយ្យ វិហរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ចតុន្នំ ឈានានំ អាភិចេតសិកានំ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានំ និកាមលាភី អស្សំ អកិច្ឆលាភី អកសិរលាភី’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា, តេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

៦៧. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា សោតាបន្នោ អស្សំ អវិនិបាតធម្មោ និយតោ សម្ពោធិបរាយណោ’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា រាគទោសមោហានំ តនុត្តា សកទាគាមី អស្សំ សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ អស្សំ តត្ថ បរិនិព្ពាយី អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

៦៨. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘អនេកវិហិតំ ឥទ្ធិវិធំ បច្ចនុភវេយ្យំ – ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា អស្សំ, ពហុធាបិ ហុត្វា ឯកោ អស្សំ; អាវិភាវំ តិរោភាវំ; តិរោកុដ្ដំ តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានោ គច្ឆេយ្យំ, សេយ្យថាបិ អាកាសេ; បថវិយាបិ ឧម្មុជ្ជនិមុជ្ជំ ករេយ្យំ, សេយ្យថាបិ ឧទកេ; ឧទកេបិ អភិជ្ជមានេ គច្ឆេយ្យំ, សេយ្យថាបិ បថវិយំ; អាកាសេបិ បល្លង្កេន កមេយ្យំ, សេយ្យថាបិ បក្ខី សកុណោ; ឥមេបិ ចន្ទិមសូរិយេ ឯវំមហិទ្ធិកេ ឯវំមហានុភាវេ បាណិនា បរាមសេយ្យំ បរិមជ្ជេយ្យំ; យាវ ព្រហ្មលោកាបិ កាយេន វសំ វត្តេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណេយ្យំ – ទិព្ពេ ច មានុសេ ច យេ ទូរេ សន្តិកេ ចា’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានេយ្យំ – សរាគំ វា ចិត្តំ សរាគំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ វីតរាគំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សទោសំ វា ចិត្តំ សទោសំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតទោសំ វា ចិត្តំ វីតទោសំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សមោហំ វា ចិត្តំ សមោហំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតមោហំ វា ចិត្តំ វីតមោហំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សំខិត្តំ វា ចិត្តំ សំខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ វិក្ខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; មហគ្គតំ វា ចិត្តំ មហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ អមហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សឧត្តរំ វា ចិត្តំ សឧត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អនុត្តរំ វា ចិត្តំ អនុត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សមាហិតំ វា ចិត្តំ សមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អសមាហិតំ វា ចិត្តំ អសមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; វិមុត្តំ វា ចិត្តំ វិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ អវិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យំ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិ សតសហស្សម្បិ អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោតិ. ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យំ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យំ – ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា; ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នាតិ, ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យំ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

៦៩. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ.

‘‘សម្បន្នសីលា, ភិក្ខវេ, វិហរថ សម្បន្នបាតិមោក្ខា; បាតិមោក្ខសំវរសំវុតា វិហរថ អាចារគោចរសម្បន្នា អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវិនោ; សមាទាយ សិក្ខថ សិក្ខាបទេសូ’’តិ – ឥតិ យំ តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្ត’’ន្តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

អាកង្ខេយ្យសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. វត្ថសុត្តំ

៧០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, វត្ថំ សំកិលិដ្ឋំ មលគ្គហិតំ; តមេនំ រជកោ យស្មិំ យស្មិំ រង្គជាតេ ឧបសំហរេយ្យ – យទិ នីលកាយ យទិ បីតកាយ យទិ លោហិតកាយ យទិ មញ្ជិដ្ឋកាយ [មញ្ជេដ្ឋកាយ (សី. បី.), មញ្ជេដ្ឋិកាយ (ស្យា.)] ទុរត្តវណ្ណមេវស្ស អបរិសុទ្ធវណ្ណមេវស្ស. តំ កិស្ស ហេតុ? អបរិសុទ្ធត្តា, ភិក្ខវេ, វត្ថស្ស. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចិត្តេ សំកិលិដ្ឋេ, ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, វត្ថំ បរិសុទ្ធំ បរិយោទាតំ; តមេនំ រជកោ យស្មិំ យស្មិំ រង្គជាតេ ឧបសំហរេយ្យ – យទិ នីលកាយ យទិ បីតកាយ យទិ លោហិតកាយ យទិ មញ្ជិដ្ឋកាយ – សុរត្តវណ្ណមេវស្ស បរិសុទ្ធវណ្ណមេវស្ស. តំ កិស្ស ហេតុ? បរិសុទ្ធត្តា, ភិក្ខវេ, វត្ថស្ស. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចិត្តេ អសំកិលិដ្ឋេ, សុគតិ បាដិកង្ខា.

៧១. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសា? អភិជ្ឈាវិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ព្យាបាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, កោធោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ឧបនាហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មក្ខោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, បឡាសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ឥស្សា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មាយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ថម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, សារម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, អតិមានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, បមាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ.

៧២. ‘‘ស ខោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ‘អភិជ្ឈាវិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា អភិជ្ឈាវិសមលោភំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘ព្យាបាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ព្យាបាទំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘កោធោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា កោធំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘ឧបនាហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ឧបនាហំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មក្ខោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មក្ខំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘បឡាសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា បឡាសំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘ឥស្សា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ឥស្សំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មាយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មាយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘ថម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ថម្ភំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘សារម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា សារម្ភំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មានំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘អតិមានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា អតិមានំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មទំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘បមាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា បមាទំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ.

៧៣. ‘‘យតោ ខោ [យតោ ច ខោ (សី. ស្យា.)], ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘អភិជ្ឈាវិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា អភិជ្ឈាវិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ, ‘ព្យាបាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ព្យាបាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘កោធោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា កោធោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘ឧបនាហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ឧបនាហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មក្ខោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មក្ខោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘បឡាសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា បឡាសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘ឥស្សា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ឥស្សា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មាយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មាយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘ថម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ថម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘សារម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា សារម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘អតិមានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា អតិមានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘បមាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា បមាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ.

៧៤. ‘‘សោ ពុទ្ធេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ ហោតិ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ; ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ ហោតិ – ‘ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ សន្ទិដ្ឋិកោ អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’តិ; សង្ឃេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ ហោតិ – ‘សុប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, ឧជុប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, ញាយប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, សាមីចិប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, យទិទំ ចត្តារិ បុរិសយុគានិ, អដ្ឋ បុរិសបុគ្គលា. ឯស ភគវតោ សាវកសង្ឃោ អាហុនេយ្យោ បាហុនេយ្យោ ទក្ខិណេយ្យោ អញ្ជលិករណីយោ, អនុត្តរំ បុញ្ញក្ខេត្តំ លោកស្សា’តិ.

៧៥. ‘‘យថោធិ [យតោធិ (អដ្ឋកថាយំ បាឋន្តរំ)] ខោ បនស្ស ចត្តំ ហោតិ វន្តំ មុត្តំ បហីនំ បដិនិស្សដ្ឋំ, សោ ‘ពុទ្ធេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោម្ហី’តិ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ. បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ; ‘ធម្មេ…បេ… សង្ឃេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោម្ហី’តិ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ; បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ. ‘យថោធិ ខោ បន មេ ចត្តំ វន្តំ មុត្តំ បហីនំ បដិនិស្សដ្ឋ’ន្តិ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ; បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ.

៧៦. ‘‘ស ខោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំសីលោ ឯវំធម្មោ ឯវំបញ្ញោ សាលីនំ ចេបិ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជតិ វិចិតកាឡកំ អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ, នេវស្ស តំ ហោតិ អន្តរាយាយ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, វត្ថំ សំកិលិដ្ឋំ មលគ្គហិតំ អច្ឆោទកំ អាគម្ម បរិសុទ្ធំ ហោតិ បរិយោទាតំ, ឧក្កាមុខំ វា បនាគម្ម ជាតរូបំ បរិសុទ្ធំ ហោតិ បរិយោទាតំ, ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំសីលោ ឯវំធម្មោ ឯវំបញ្ញោ សាលីនំ ចេបិ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជតិ វិចិតកាឡកំ អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ, នេវស្ស តំ ហោតិ អន្តរាយាយ.

៧៧. ‘‘សោ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ [ចតុត្ថិំ (សី. បី.)]. ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាបជ្ជេន ផរិត្វា វិហរតិ; ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ… មុទិតាសហគតេន ចេតសា…បេ… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ. ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាបជ្ជេន ផរិត្វា វិហរតិ.

៧៨. ‘‘សោ ‘អត្ថិ ឥទំ, អត្ថិ ហីនំ, អត្ថិ បណីតំ, អត្ថិ ឥមស្ស សញ្ញាគតស្ស ឧត្តរិំ និស្សរណ’ន្តិ បជានាតិ. តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ. វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ – ‘ភិក្ខុ សិនាតោ អន្តរេន សិនានេនា’’’តិ.

៧៩. តេន ខោ បន សមយេន សុន្ទរិកភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ អវិទូរេ និសិន្នោ ហោតិ. អថ ខោ សុន្ទរិកភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘គច្ឆតិ បន ភវំ គោតមោ ពាហុកំ នទិំ សិនាយិតុ’’ន្តិ? ‘‘កិំ, ព្រាហ្មណ, ពាហុកាយ នទិយា? កិំ ពាហុកា នទី ករិស្សតី’’តិ? ‘‘លោក្ខសម្មតា [លោខ្យសម្មតា (សី.), មោក្ខសម្មតា (បី.)] ហិ, ភោ គោតម, ពាហុកា នទី ពហុជនស្ស, បុញ្ញសម្មតា ហិ, ភោ គោតម, ពាហុកា នទី ពហុជនស្ស, ពាហុកាយ បន នទិយា ពហុជនោ បាបកម្មំ កតំ បវាហេតី’’តិ. អថ ខោ ភគវា សុន្ទរិកភារទ្វាជំ ព្រាហ្មណំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –

‘‘ពាហុកំ អធិកក្កញ្ច, គយំ សុន្ទរិកំ មបិ [សុន្ទរិកាមបិ (សី. ស្យា. បី.), សុន្ទរិកំ មហិំ (ឥតិបិ)];

សរស្សតិំ បយាគញ្ច, អថោ ពាហុមតិំ នទិំ;

និច្ចម្បិ ពាលោ បក្ខន្ទោ [បក្ខន្នោ (សី. ស្យា. បី.)], កណ្ហកម្មោ ន សុជ្ឈតិ.

‘‘កិំ សុន្ទរិកា ករិស្សតិ, កិំ បយាគា [បយាគោ (សី. ស្យា. បី.)] កិំ ពាហុកា នទី;

វេរិំ កតកិព្ពិសំ នរំ, ន ហិ នំ សោធយេ បាបកម្មិនំ.

‘‘សុទ្ធស្ស វេ សទា ផគ្គុ, សុទ្ធស្សុបោសថោ សទា;

សុទ្ធស្ស សុចិកម្មស្ស, សទា សម្បជ្ជតេ វតំ;

ឥធេវ សិនាហិ ព្រាហ្មណ, សព្ពភូតេសុ ករោហិ ខេមតំ.

‘‘សចេ មុសា ន ភណសិ, សចេ បាណំ ន ហិំសសិ;

សចេ អទិន្នំ នាទិយសិ, សទ្ទហានោ អមច្ឆរី;

កិំ កាហសិ គយំ គន្ត្វា, ឧទបានោបិ តេ គយា’’តិ.

៨០. ឯវំ វុត្តេ, សុន្ទរិកភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. លភេយ្យាហំ ភោតោ គោតមស្ស សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ. អលត្ថ ខោ សុន្ទរិកភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, អលត្ថ ឧបសម្បទំ. អចិរូបសម្បន្នោ ខោ បនាយស្មា ភារទ្វាជោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ. ‘‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’’តិ អព្ភញ្ញាសិ. អញ្ញតរោ ខោ បនាយស្មា ភារទ្វាជោ អរហតំ អហោសីតិ.

វត្ថសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. សល្លេខសុត្តំ

៨១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ អាយស្មា មហាចុន្ទោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា មហាចុន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យា ឥមា, ភន្តេ, អនេកវិហិតា ទិដ្ឋិយោ លោកេ ឧប្បជ្ជន្តិ – អត្តវាទបដិសំយុត្តា វា លោកវាទបដិសំយុត្តា វា – អាទិមេវ នុ ខោ, ភន្តេ, ភិក្ខុនោ មនសិករោតោ ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតី’’តិ?

៨២. ‘‘យា ឥមា, ចុន្ទ, អនេកវិហិតា ទិដ្ឋិយោ លោកេ ឧប្បជ្ជន្តិ – អត្តវាទបដិសំយុត្តា វា លោកវាទបដិសំយុត្តា វា – យត្ថ ចេតា ទិដ្ឋិយោ ឧប្បជ្ជន្តិ យត្ថ ច អនុសេន្តិ យត្ថ ច សមុទាចរន្តិ តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេ សោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញា បស្សតោ ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ. ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ. ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ. ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ. ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរេយ្យ, សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេយ្យ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ. ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ. ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ. ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ. ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា, បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា, នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា, ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ. ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ. សន្តា ឯតេ វិហារា អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ. ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ. សន្តា ឯតេ វិហារា អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ. ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ. សន្តា ឯតេ វិហារា អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ. ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ. សន្តា ឯតេ វិហារា អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ.

៨៣. ‘‘ឥធ ខោ បន វោ, ចុន្ទ, សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ វិហិំសកា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អវិហិំសកា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ បាណាតិបាតី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ បាណាតិបាតា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ អទិន្នាទាយី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អទិន្នាទានា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ អព្រហ្មចារី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ព្រហ្មចារី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មុសាវាទី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ មុសាវាទា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ បិសុណវាចា [បិសុណា វាចា (សី. បី.)] ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ ផរុសវាចា [ផរុសា វាចា (សី. បី.)] ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ សម្ផប្បលាបី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ អភិជ្ឈាលូ ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនភិជ្ឈាលូ ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ ព្យាបន្នចិត្តា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អព្យាបន្នចិត្តា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាទិដ្ឋី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាទិដ្ឋី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាសង្កប្បា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាសង្កប្បា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាវាចា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាវាចា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាកម្មន្តា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាកម្មន្តា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាអាជីវា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាអាជីវា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាវាយាមា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាវាយាមា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាសតី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាសតី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាសមាធិ ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាសមាធី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាញាណី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាញាណី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មិច្ឆាវិមុត្តី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាវិមុត្តី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ.

‘‘‘បរេ ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ វិគតថីនមិទ្ធា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ ឧទ្ធតា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនុទ្ធតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ វិចិកិច្ឆី [វេចិកិច្ឆី (សី. បី. ក.)] ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ តិណ្ណវិចិកិច្ឆា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ កោធនា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អក្កោធនា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ ឧបនាហី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនុបនាហី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មក្ខី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អមក្ខី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ បឡាសី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អបឡាសី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ ឥស្សុកី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនិស្សុកី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មច្ឆរី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អមច្ឆរី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ សឋា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អសឋា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មាយាវី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អមាយាវី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ ថទ្ធា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អត្ថទ្ធា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ អតិមានី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនតិមានី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ ទុព្ពចា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សុវចា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ បាបមិត្តា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ កល្យាណមិត្តា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ បមត្តា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អប្បមត្តា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ អស្សទ្ធា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សទ្ធា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ អហិរិកា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ហិរិមនា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ អនោត្តាបី [អនោត្តប្បី (ក.)] ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ឱត្តាបី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ អប្បស្សុតា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ពហុស្សុតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ កុសីតា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អារទ្ធវីរិយា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ មុដ្ឋស្សតី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ឧបដ្ឋិតស្សតី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ ទុប្បញ្ញា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ បញ្ញាសម្បន្នា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ. ‘បរេ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ.

៨៤. ‘‘ចិត្តុប្បាទម្បិ ខោ អហំ, ចុន្ទ, កុសលេសុ ធម្មេសុ ពហុការំ [ពហូបការំ (ក.)] វទាមិ, កោ បន វាទោ កាយេន វាចាយ អនុវិធីយនាសុ! តស្មាតិហ, ចុន្ទ, ‘បរេ វិហិំសកា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អវិហិំសកា ភវិស្សាមា’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ. ‘បរេ បាណាតិបាតី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ បាណាតិបាតា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ…‘បរេ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី ភវិស្សាមា’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

៨៥. ‘‘សេយ្យថាបិ, ចុន្ទ, វិសមោ មគ្គោ អស្ស, តស្ស [មគ្គោ តស្សាស្ស (សី. ស្យា. បី.)] អញ្ញោ សមោ មគ្គោ បរិក្កមនាយ; សេយ្យថា វា បន, ចុន្ទ, វិសមំ តិត្ថំ អស្ស, តស្ស អញ្ញំ សមំ តិត្ថំ បរិក្កមនាយ; ឯវមេវ ខោ, ចុន្ទ, វិហិំសកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អវិហិំសា ហោតិ បរិក្កមនាយ, បាណាតិបាតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បាណាតិបាតា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, អទិន្នាទាយិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អទិន្នាទានា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, អព្រហ្មចារិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អព្រហ្មចរិយា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, មុសាវាទិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស មុសាវាទា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, បិសុណវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, ផរុសវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, សម្ផប្បលាបិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្ផប្បលាបា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, អភិជ្ឈាលុស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនភិជ្ឈា ហោតិ បរិក្កមនាយ, ព្យាបន្នចិត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អព្យាបាទោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាទិដ្ឋិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាសង្កប្បស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសង្កប្បោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវាចា ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាកម្មន្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាកម្មន្តោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាអាជីវស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាអាជីវោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាវាយាមស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវាយាមោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាសតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសតិ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាសមាធិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសមាធិ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាញាណិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាញាណំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាវិមុត្តិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវិមុត្តិ ហោតិ បរិក្កមនាយ.

‘‘ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស វិគតថិនមិទ្ធតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, ឧទ្ធតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនុទ្ធច្ចំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, វិចិកិច្ឆិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស តិណ្ណវិចិកិច្ឆតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, កោធនស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អក្កោធោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, ឧបនាហិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនុបនាហោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មក្ខិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមក្ខោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, បឡាសិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អបឡាសោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, ឥស្សុកិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនិស្សុកិតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, មច្ឆរិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមច្ឆរិយំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, សឋស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសាឋេយ្យំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មាយាវិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមាយា [អមាយាវិតា (ក.)] ហោតិ បរិក្កមនាយ, ថទ្ធស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អត្ថទ្ធិយំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, អតិមានិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនតិមានោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, ទុព្ពចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សោវចស្សតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, បាបមិត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស កល្យាណមិត្តតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, បមត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អប្បមាទោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, អស្សទ្ធស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សទ្ធា ហោតិ បរិក្កមនាយ, អហិរិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ហិរី ហោតិ បរិក្កមនាយ, អនោត្តាបិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ឱត្តប្បំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, អប្បស្សុតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ពាហុសច្ចំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, កុសីតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស វីរិយារម្ភោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មុដ្ឋស្សតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ឧបដ្ឋិតស្សតិតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, ទុប្បញ្ញស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បញ្ញាសម្បទា ហោតិ បរិក្កមនាយ, សន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អាធានគ្គាហិ-ទុប្បដិនិស្សគ្គិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសិអនាធានគ្គាហិ-សុប្បដិនិស្សគ្គិតា ហោតិ បរិក្កមនាយ.

៨៦. ‘‘សេយ្យថាបិ, ចុន្ទ, យេ កេចិ អកុសលា ធម្មា សព្ពេ តេ អធោភាគង្គមនីយា [អធោភាវង្គមនីយា (សី. ស្យា. បី.)], យេ កេចិ កុសលា ធម្មា សព្ពេ តេ ឧបរិភាគង្គមនីយា [ឧបរិភាវង្គមនីយា (សី. ស្យា. បី.)], ឯវមេវ ខោ, ចុន្ទ, វិហិំសកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អវិហិំសា ហោតិ ឧបរិភាគាយ [ឧបរិភាវាយ (សី. ស្យា. ក.)], បាណាតិបាតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បាណាតិបាតា វេរមណី ហោតិ ឧបរិភាគាយ…បេ… សន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អាធានគ្គាហិ-ទុប្បដិនិស្សគ្គិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អនាធានគ្គាហិ-សុប្បដិនិស្សគ្គិតា ហោតិ ឧបរិភាគាយ.

៨៧. ‘‘សោ វត, ចុន្ទ, អត្តនា បលិបបលិបន្នោ បរំ បលិបបលិបន្នំ ឧទ្ធរិស្សតីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. សោ វត, ចុន្ទ, អត្តនា អបលិបបលិបន្នោ បរំ បលិបបលិបន្នំ ឧទ្ធរិស្សតីតិ ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. សោ វត, ចុន្ទ, អត្តនា អទន្តោ អវិនីតោ អបរិនិព្ពុតោ បរំ ទមេស្សតិ វិនេស្សតិ បរិនិព្ពាបេស្សតីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. សោ វត, ចុន្ទ, អត្តនា ទន្តោ វិនីតោ បរិនិព្ពុតោ បរំ ទមេស្សតិ វិនេស្សតិ បរិនិព្ពាបេស្សតីតិ ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. ឯវមេវ ខោ, ចុន្ទ, វិហិំសកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អវិហិំសា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ, បាណាតិបាតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បាណាតិបាតា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. អទិន្នាទាយិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អទិន្នាទានា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. អព្រហ្មចារិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អព្រហ្មចរិយា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មុសាវាទិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស មុសាវាទា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. បិសុណវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. ផរុសវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. សម្ផប្បលាបិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្ផប្បលាបា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. អភិជ្ឈាលុស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនភិជ្ឈា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. ព្យាបន្នចិត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អព្យាបាទោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាទិដ្ឋិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាសង្កប្បស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសង្កប្បោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវាចា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាកម្មន្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាកម្មន្តោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាអាជីវស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាអាជីវោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាវាយាមស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវាយាមោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាសតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសតិ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាសមាធិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសមាធិ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាញាណិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាញាណំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មិច្ឆាវិមុត្តិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវិមុត្តិ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ.

‘‘ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស វិគតថិនមិទ្ធតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. ឧទ្ធតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនុទ្ធច្ចំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. វិចិកិច្ឆិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស តិណ្ណវិចិកិច្ឆតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. កោធនស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អក្កោធោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. ឧបនាហិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនុបនាហោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មក្ខិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមក្ខោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. បឡាសិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អបឡាសោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. ឥស្សុកិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនិស្សុកិតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មច្ឆរិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមច្ឆរិយំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. សឋស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសាឋេយ្យំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មាយាវិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមាយា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. ថទ្ធស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អត្ថទ្ធិយំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. អតិមានិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនតិមានោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. ទុព្ពចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សោវចស្សតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. បាបមិត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស កល្យាណមិត្តតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. បមត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អប្បមាទោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. អស្សទ្ធស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សទ្ធា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. អហិរិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ហិរី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. អនោត្តាបិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ឱត្តប្បំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. អប្បស្សុតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ពាហុសច្ចំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. កុសីតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស វីរិយារម្ភោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. មុដ្ឋស្សតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ឧបដ្ឋិតស្សតិតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. ទុប្បញ្ញស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បញ្ញាសម្បទា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ. សន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អាធានគ្គាហិ-ទុប្បដិនិស្សគ្គិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អនាធានគ្គាហិ-សុប្បដិនិស្សគ្គិតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ.

៨៨. ‘‘ឥតិ ខោ, ចុន្ទ, ទេសិតោ មយា សល្លេខបរិយាយោ, ទេសិតោ ចិត្តុប្បាទបរិយាយោ, ទេសិតោ បរិក្កមនបរិយាយោ, ទេសិតោ ឧបរិភាគបរិយាយោ, ទេសិតោ បរិនិព្ពានបរិយាយោ. យំ ខោ, ចុន្ទ, សត្ថារា ករណីយំ សាវកានំ ហិតេសិនា អនុកម្បកេន អនុកម្បំ ឧបាទាយ, កតំ វោ តំ មយា. ‘ឯតានិ, ចុន្ទ, រុក្ខមូលានិ, ឯតានិ សុញ្ញាគារានិ, ឈាយថ, ចុន្ទ, មា បមាទត្ថ, មា បច្ឆាវិប្បដិសារិនោ អហុវត្ថ’ – អយំ ខោ អម្ហាកំ អនុសាសនី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា មហាចុន្ទោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

ចតុត្តាលីសបទា វុត្តា, សន្ធយោ បញ្ច ទេសិតា;

សល្លេខោ នាម សុត្តន្តោ, គម្ភីរោ សាគរូបមោតិ.

សល្លេខសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. សម្មាទិដ្ឋិសុត្តំ

៨៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ ភិក្ខវេ’’តិ. ‘‘អាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –

‘‘‘សម្មាទិដ្ឋិ [សម្មាទិដ្ឋី (សី. ស្យា.)] សម្មាទិដ្ឋី’តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?

‘‘ទូរតោបិ ខោ មយំ, អាវុសោ, អាគច្ឆេយ្យាម អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស សន្តិកេ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថមញ្ញាតុំ. សាធុ វតាយស្មន្តំយេវ សារិបុត្តំ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ. អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ. ‘‘តេន ហិ, អាវុសោ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ អកុសលញ្ច បជានាតិ, អកុសលមូលញ្ច បជានាតិ, កុសលញ្ច បជានាតិ, កុសលមូលញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមំ បនាវុសោ, អកុសលំ, កតមំ អកុសលមូលំ, កតមំ កុសលំ, កតមំ កុសលមូលំ? បាណាតិបាតោ ខោ, អាវុសោ, អកុសលំ, អទិន្នាទានំ អកុសលំ, កាមេសុមិច្ឆាចារោ អកុសលំ, មុសាវាទោ អកុសលំ, បិសុណា វាចា [បិសុណវាចា (ក.)] អកុសលំ, ផរុសា វាចា [ផរុសវាចា (ក.)] អកុសលំ, សម្ផប្បលាបោ អកុសលំ, អភិជ្ឈា អកុសលំ, ព្យាបាទោ អកុសលំ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ អកុសលំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ អកុសលំ. កតមញ្ចាវុសោ, អកុសលមូលំ? លោភោ អកុសលមូលំ, ទោសោ អកុសលមូលំ, មោហោ អកុសលមូលំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, អកុសលមូលំ.

‘‘កតមញ្ចាវុសោ, កុសលំ? បាណាតិបាតា វេរមណី កុសលំ, អទិន្នាទានា វេរមណី កុសលំ, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី កុសលំ, មុសាវាទា វេរមណី កុសលំ, បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី កុសលំ, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី កុសលំ, សម្ផប្បលាបា វេរមណី កុសលំ, អនភិជ្ឈា កុសលំ, អព្យាបាទោ កុសលំ, សម្មាទិដ្ឋិ កុសលំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, កុសលំ. កតមញ្ចាវុសោ, កុសលមូលំ? អលោភោ កុសលមូលំ, អទោសោ កុសលមូលំ, អមោហោ កុសលមូលំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, កុសលមូលំ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ អកុសលំ បជានាតិ, ឯវំ អកុសលមូលំ បជានាតិ, ឯវំ កុសលំ បជានាតិ, ឯវំ កុសលមូលំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩០. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិ [ឧត្តរិំ (សី. ស្យា. បី.)] បញ្ហំ អបុច្ឆុំ [អបុច្ឆិំសុ (ស្យា.)] – ‘‘សិយា បនាវុសោ, អញ្ញោបិ បរិយាយោ យថា អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?

‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ អាហារញ្ច បជានាតិ, អាហារសមុទយញ្ច បជានាតិ, អាហារនិរោធញ្ច បជានាតិ, អាហារនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមោ បនាវុសោ, អាហារោ, កតមោ អាហារសមុទយោ, កតមោ អាហារនិរោធោ, កតមា អាហារនិរោធគាមិនី បដិបទា? ចត្តារោមេ, អាវុសោ, អាហារា ភូតានំ វា សត្តានំ ឋិតិយា, សម្ភវេសីនំ វា អនុគ្គហាយ. កតមេ ចត្តារោ? កពឡីការោ អាហារោ ឱឡារិកោ វា សុខុមោ វា, ផស្សោ ទុតិយោ, មនោសញ្ចេតនា តតិយា, វិញ្ញាណំ ចតុត្ថំ. តណ្ហាសមុទយា អាហារសមុទយោ, តណ្ហានិរោធា អាហារនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ អាហារនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ, សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ’.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ អាហារំ បជានាតិ, ឯវំ អាហារសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ អាហារនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ អាហារនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩១. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិ បញ្ហំ អបុច្ឆុំ – ‘‘សិយា បនាវុសោ, អញ្ញោបិ បរិយាយោ យថា អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?

‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ទុក្ខញ្ច បជានាតិ, ទុក្ខសមុទយញ្ច បជានាតិ, ទុក្ខនិរោធញ្ច បជានាតិ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមំ បនាវុសោ, ទុក្ខំ, កតមោ ទុក្ខសមុទយោ, កតមោ ទុក្ខនិរោធោ, កតមា ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា? ជាតិបិ ទុក្ខា, ជរាបិ ទុក្ខា, មរណម្បិ ទុក្ខំ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសាបិ ទុក្ខា, អប្បិយេហិ សម្បយោគោបិ ទុក្ខោ, បិយេហិ វិប្បយោគោបិ ទុក្ខោ, យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា [បញ្ចុបាទានក្ខន្ធាបិ (ក.)] ទុក្ខា – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, ទុក្ខំ. កតមោ ចាវុសោ, ទុក្ខសមុទយោ? យាយំ តណ្ហា បោនោព្ភវិកា នន្ទីរាគសហគតា [បោនោភវិកា (សី. បី.)] តត្រតត្រាភិនន្ទិនី [នន្ទិរាគសហគតា (សី. បី.)], សេយ្យថិទំ, កាមតណ្ហា ភវតណ្ហា វិភវតណ្ហា – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ទុក្ខសមុទយោ. កតមោ ចាវុសោ, ទុក្ខនិរោធោ? យោ តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធោ ចាគោ បដិនិស្សគ្គោ មុត្តិ អនាលយោ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ទុក្ខនិរោធោ. កតមា ចាវុសោ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ, សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ទុក្ខំ បជានាតិ, ឯវំ ទុក្ខសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ទុក្ខនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩២. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិ បញ្ហំ អបុច្ឆុំ – ‘‘សិយា បនាវុសោ, អញ្ញោបិ បរិយាយោ យថា អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?

‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ជរាមរណញ្ច បជានាតិ, ជរាមរណសមុទយញ្ច បជានាតិ, ជរាមរណនិរោធញ្ច បជានាតិ, ជរាមរណនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមំ បនាវុសោ, ជរាមរណំ, កតមោ ជរាមរណសមុទយោ, កតមោ ជរាមរណនិរោធោ, កតមា ជរាមរណនិរោធគាមិនី បដិបទា? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជរា ជីរណតា ខណ្ឌិច្ចំ បាលិច្ចំ វលិត្តចតា អាយុនោ សំហានិ ឥន្ទ្រិយានំ បរិបាកោ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ជរា. កតមញ្ចាវុសោ, មរណំ? យា [យំ (បី. ក.), សតិបដ្ឋានសុត្តេបិ] តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហា តម្ហា សត្តនិកាយា ចុតិ ចវនតា ភេទោ អន្តរធានំ មច្ចុ មរណំ កាលំកិរិយា ខន្ធានំ ភេទោ, កឡេវរស្ស និក្ខេបោ, ជីវិតិន្ទ្រិយស្សុបច្ឆេទោ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, មរណំ. ឥតិ អយញ្ច ជរា ឥទញ្ច មរណំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, ជរាមរណំ. ជាតិសមុទយា ជរាមរណសមុទយោ, ជាតិនិរោធា ជរាមរណនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ជរាមរណនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ជរាមរណំ បជានាតិ, ឯវំ ជរាមរណសមុទំ បជានាតិ, ឯវំ ជរាមរណនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ជរាមរណនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩៣. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ជាតិញ្ច បជានាតិ, ជាតិសមុទយញ្ច បជានាតិ, ជាតិនិរោធញ្ច បជានាតិ, ជាតិនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមា បនាវុសោ, ជាតិ, កតមោ ជាតិសមុទយោ, កតមោ ជាតិនិរោធោ, កតមា ជាតិនិរោធគាមិនី បដិបទា? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជាតិ សញ្ជាតិ ឱក្កន្តិ អភិនិព្ពត្តិ ខន្ធានំ បាតុភាវោ, អាយតនានំ បដិលាភោ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ជាតិ. ភវសមុទយា ជាតិសមុទយោ, ភវនិរោធា ជាតិនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ជាតិនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ជាតិំ បជានាតិ, ឯវំ ជាតិសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ជាតិនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ជាតិនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩៤. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ភវញ្ច បជានាតិ, ភវសមុទយញ្ច បជានាតិ, ភវនិរោធញ្ច បជានាតិ, ភវនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមោ បនាវុសោ, ភវោ, កតមោ ភវសមុទយោ, កតមោ ភវនិរោធោ, កតមា ភវនិរោធគាមិនី បដិបទា? តយោមេ, អាវុសោ, ភវា – កាមភវោ, រូបភវោ, អរូបភវោ. ឧបាទានសមុទយា ភវសមុទយោ, ឧបាទាននិរោធា ភវនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ភវនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ភវំ បជានាតិ, ឯវំ ភវសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ភវនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ភវនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ. ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩៥. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឧបាទានញ្ច បជានាតិ, ឧបាទានសមុទយញ្ច បជានាតិ, ឧបាទាននិរោធញ្ច បជានាតិ, ឧបាទាននិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមំ បនាវុសោ, ឧបាទានំ, កតមោ ឧបាទានសមុទយោ, កតមោ ឧបាទាននិរោធោ, កតមា ឧបាទាននិរោធគាមិនី បដិបទា? ចត្តារិមានិ, អាវុសោ, ឧបាទានានិ – កាមុបាទានំ, ទិដ្ឋុបាទានំ, សីលព្ពតុបាទានំ, អត្តវាទុបាទានំ. តណ្ហាសមុទយា ឧបាទានសមុទយោ, តណ្ហានិរោធា ឧបាទាននិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ឧបាទាននិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ឧបាទានំ បជានាតិ, ឯវំ ឧបាទានសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ឧបាទាននិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ឧបាទាននិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩៦. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ តណ្ហញ្ច បជានាតិ, តណ្ហាសមុទយញ្ច បជានាតិ, តណ្ហានិរោធញ្ច បជានាតិ, តណ្ហានិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមា បនាវុសោ, តណ្ហា, កតមោ តណ្ហាសមុទយោ, កតមោ តណ្ហានិរោធោ, កតមា តណ្ហានិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមេ, អាវុសោ, តណ្ហាកាយា – រូបតណ្ហា, សទ្ទតណ្ហា, គន្ធតណ្ហា, រសតណ្ហា, ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា, ធម្មតណ្ហា. វេទនាសមុទយា តណ្ហាសមុទយោ, វេទនានិរោធា តណ្ហានិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ តណ្ហានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ តណ្ហំ បជានាតិ, ឯវំ តណ្ហាសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ តណ្ហានិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ តណ្ហានិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩៧. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ វេទនញ្ច បជានាតិ, វេទនាសមុទយញ្ច បជានាតិ, វេទនានិរោធញ្ច បជានាតិ, វេទនានិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមា បនាវុសោ, វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមេ, អាវុសោ, វេទនាកាយា – ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា, សោតសម្ផស្សជា វេទនា, ឃានសម្ផស្សជា វេទនា, ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា, កាយសម្ផស្សជា វេទនា, មនោសម្ផស្សជា វេទនា. ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោ, ផស្សនិរោធា វេទនានិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ វេទនំ បជានាតិ, ឯវំ វេទនាសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ វេទនានិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ វេទនានិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩៨. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ផស្សញ្ច បជានាតិ, ផស្សសមុទយញ្ច បជានាតិ, ផស្សនិរោធញ្ច បជានាតិ, ផស្សនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមោ បនាវុសោ, ផស្សោ, កតមោ ផស្សសមុទយោ, កតមោ ផស្សនិរោធោ, កតមា ផស្សនិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមេ, អាវុសោ, ផស្សកាយា – ចក្ខុសម្ផស្សោ, សោតសម្ផស្សោ, ឃានសម្ផស្សោ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ, កាយសម្ផស្សោ, មនោសម្ផស្សោ. សឡាយតនសមុទយា ផស្សសមុទយោ, សឡាយតននិរោធា ផស្សនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ផស្សនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ផស្សំ បជានាតិ, ឯវំ ផស្សសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ផស្សនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ផស្សនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

៩៩. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សឡាយតនញ្ច បជានាតិ, សឡាយតនសមុទយញ្ច បជានាតិ, សឡាយតននិរោធញ្ច បជានាតិ, សឡាយតននិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមំ បនាវុសោ, សឡាយតនំ, កតមោ សឡាយតនសមុទយោ, កតមោ សឡាយតននិរោធោ, កតមា សឡាយតននិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមានិ, អាវុសោ, អាយតនានិ – ចក្ខាយតនំ, សោតាយតនំ, ឃានាយតនំ, ជិវ្ហាយតនំ, កាយាយតនំ, មនាយតនំ. នាមរូបសមុទយា សឡាយតនសមុទយោ, នាមរូបនិរោធា សឡាយតននិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សឡាយតននិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ សឡាយតនំ បជានាតិ, ឯវំ សឡាយតនសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ សឡាយតននិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ សឡាយតននិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

១០០. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ នាមរូបញ្ច បជានាតិ, នាមរូបសមុទយញ្ច បជានាតិ, នាមរូបនិរោធញ្ច បជានាតិ, នាមរូបនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមំ បនាវុសោ, នាមរូបំ, កតមោ នាមរូបសមុទយោ, កតមោ នាមរូបនិរោធោ, កតមា នាមរូបនិរោធគាមិនី បដិបទា? វេទនា, សញ្ញា, ចេតនា, ផស្សោ, មនសិការោ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, នាមំ; ចត្តារិ ច មហាភូតានិ, ចតុន្នញ្ច មហាភូតានំ ឧបាទាយរូបំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, រូបំ. ឥតិ ឥទញ្ច នាមំ ឥទញ្ច រូបំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, នាមរូបំ. វិញ្ញាណសមុទយា នាមរូបសមុទយោ, វិញ្ញាណនិរោធា នាមរូបនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ នាមរូបនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ នាមរូបំ បជានាតិ, ឯវំ នាមរូបសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ នាមរូបនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ នាមរូបនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

១០១. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ វិញ្ញាណញ្ច បជានាតិ, វិញ្ញាណសមុទយញ្ច បជានាតិ, វិញ្ញាណនិរោធញ្ច បជានាតិ, វិញ្ញាណនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមំ បនាវុសោ, វិញ្ញាណំ, កតមោ វិញ្ញាណសមុទយោ, កតមោ វិញ្ញាណនិរោធោ, កតមា វិញ្ញាណនិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមេ, អាវុសោ, វិញ្ញាណកាយា – ចក្ខុវិញ្ញាណំ, សោតវិញ្ញាណំ, ឃានវិញ្ញាណំ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, កាយវិញ្ញាណំ, មនោវិញ្ញាណំ. សង្ខារសមុទយា វិញ្ញាណសមុទយោ, សង្ខារនិរោធា វិញ្ញាណនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ វិញ្ញាណនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ វិញ្ញាណំ បជានាតិ, ឯវំ វិញ្ញាណសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ វិញ្ញាណនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ វិញ្ញាណនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

១០២. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សង្ខារេ ច បជានាតិ, សង្ខារសមុទយញ្ច បជានាតិ, សង្ខារនិរោធញ្ច បជានាតិ, សង្ខារនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមេ បនាវុសោ, សង្ខារា, កតមោ សង្ខារសមុទយោ, កតមោ សង្ខារនិរោធោ, កតមា សង្ខារនិរោធគាមិនី បដិបទា? តយោមេ, អាវុសោ, សង្ខារា – កាយសង្ខារោ, វចីសង្ខារោ, ចិត្តសង្ខារោ. អវិជ្ជាសមុទយា សង្ខារសមុទយោ, អវិជ្ជានិរោធា សង្ខារនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សង្ខារនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ សង្ខារេ បជានាតិ, ឯវំ សង្ខារសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ សង្ខារនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ សង្ខារនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

១០៣. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ… ‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ អវិជ្ជញ្ច បជានាតិ, អវិជ្ជាសមុទយញ្ច បជានាតិ, អវិជ្ជានិរោធញ្ច បជានាតិ, អវិជ្ជានិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមា បនាវុសោ, អវិជ្ជា, កតមោ អវិជ្ជាសមុទយោ, កតមោ អវិជ្ជានិរោធោ, កតមា អវិជ្ជានិរោធគាមិនី បដិបទា? យំ ខោ, អាវុសោ, ទុក្ខេ អញ្ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ អញ្ញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ អញ្ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ អញ្ញាណំ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, អវិជ្ជា. អាសវសមុទយា អវិជ្ជាសមុទយោ, អាសវនិរោធា អវិជ្ជានិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ អវិជ្ជានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ អវិជ្ជំ បជានាតិ, ឯវំ អវិជ្ជាសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ អវិជ្ជានិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ អវិជ្ជានិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

១០៤. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិ បញ្ហំ អបុច្ឆុំ – ‘‘សិយា បនាវុសោ, អញ្ញោបិ បរិយាយោ យថា អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?

‘‘សិយា, អាវុសោ. យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ អាសវញ្ច បជានាតិ, អាសវសមុទយញ្ច បជានាតិ, អាសវនិរោធញ្ច បជានាតិ, អាសវនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ. កតមោ បនាវុសោ, អាសវោ, កតមោ អាសវសមុទយោ, កតមោ អាសវនិរោធោ, កតមា អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទាតិ? តយោមេ, អាវុសោ, អាសវា – កាមាសវោ, ភវាសវោ, អវិជ្ជាសវោ. អវិជ្ជាសមុទយា អាសវសមុទយោ, អវិជ្ជានិរោធា អាសវនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ អាសវំ បជានាតិ, ឯវំ អាសវសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ អាសវនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ អាសវនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ.

ឥទមវោចាយស្មា សារិបុត្តោ. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

សម្មាទិដ្ឋិសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ. [ឥតោ បរំ កេសុចិ បោត្ថកេសុ ឥមាបិ គាថាយោ§ឯវំ ទិស្សន្តិ –§ទុក្ខំ ជរាមរណំ ឧបាទានំ, សឡាយតនំ នាមរូបំ. វិញ្ញាណំ យា សា បរេ, កតមា បនាវុសោ បទានំ§កិំ ជាតិ តណ្ហា ច វេទនា, អវិជ្ជាយ ចតុក្កនយោ. ចត្តារិ បរេ កតមា, បនាវុសោ បទានំ កេវលំ§អាហារោ ច ភវោ ផស្សោ, សង្ខារោ អាសវបញ្ចមោ. យាវ បញ្ច បរេ កតមា, បនាវុសោ បទានំ កិំ§កតមន្តិ ឆព្ពិធា វុត្តំ, កតមានិ ចតុព្ពិធានិ. កតមោ បញ្ចវិធោ វុត្តោ, សព្ពេសំ ឯកសង្ខានំ បញ្ចនយបទានិ ចាតិ ]

១០. មហាសតិបដ្ឋានសុត្តំ

១០៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កុរូសុ វិហរតិ កម្មាសធម្មំ នាម កុរូនំ និគមោ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

ឧទ្ទេសោ

១០៦. ‘‘ឯកាយនោ អយំ, ភិក្ខវេ, មគ្គោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា, សោកបរិទេវានំ [បរិទ្ទវានំ (សី. បី.)] សមតិក្កមាយ, ទុក្ខទោមនស្សានំ អត្ថង្គមាយ, ញាយស្ស អធិគមាយ, និព្ពានស្ស សច្ឆិកិរិយាយ, យទិទំ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា.

‘‘កតមេ ចត្តារោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ.

ឧទ្ទេសោ និដ្ឋិតោ.

កាយានុបស្សនា អានាបានបព្ពំ

១០៧. ‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរញ្ញគតោ វា រុក្ខមូលគតោ វា សុញ្ញាគារគតោ វា និសីទតិ, បល្លង្កំ អាភុជិត្វា, ឧជុំ កាយំ បណិធាយ, បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា. សោ សតោវ អស្សសតិ, សតោវ [សតោ (សី. ស្យា.)] បស្សសតិ. ទីឃំ វា អស្សសន្តោ ‘ទីឃំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, ទីឃំ វា បស្សសន្តោ ‘ទីឃំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា អស្សសន្តោ ‘រស្សំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា បស្សសន្តោ ‘រស្សំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ, ‘សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទក្ខោ ភមការោ វា ភមការន្តេវាសី វា ទីឃំ វា អញ្ឆន្តោ ‘ទីឃំ អញ្ឆាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា អញ្ឆន្តោ ‘រស្សំ អញ្ឆាមី’តិ បជានាតិ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ទីឃំ វា អស្សសន្តោ ‘ទីឃំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, ទីឃំ វា បស្សសន្តោ ‘ទីឃំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា អស្សសន្តោ ‘រស្សំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា បស្សសន្តោ ‘រស្សំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ; ‘សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ. ‘អត្ថិ កាយោ’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ [ឯវម្បិ (សី. ស្យា. បី.)], ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

អានាបានបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

កាយានុបស្សនា ឥរិយាបថបព្ពំ

១០៨. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ គច្ឆន្តោ វា ‘គច្ឆាមី’តិ បជានាតិ, ឋិតោ វា ‘ឋិតោម្ហី’តិ បជានាតិ, និសិន្នោ វា ‘និសិន្នោម្ហី’តិ បជានាតិ, សយានោ វា ‘សយានោម្ហី’តិ បជានាតិ. យថា យថា វា បនស្ស កាយោ បណិហិតោ ហោតិ តថា តថា នំ បជានាតិ. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ. ‘អត្ថិ កាយោ’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

ឥរិយាបថបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

កាយានុបស្សនា សម្បជានបព្ពំ

១០៩. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេ សម្បជានការី ហោតិ, អាលោកិតេ វិលោកិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សមិញ្ជិតេ បសារិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សង្ឃាដិបត្តចីវរធារណេ សម្បជានការី ហោតិ, អសិតេ បីតេ ខាយិតេ សាយិតេ សម្បជានការី ហោតិ, ឧច្ចារបស្សាវកម្មេ សម្បជានការី ហោតិ, គតេ ឋិតេ និសិន្នេ សុត្តេ ជាគរិតេ ភាសិតេ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី ហោតិ. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

សម្បជានបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

កាយានុបស្សនា បដិកូលមនសិការបព្ពំ

១១០. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ ឧទ្ធំ បាទតលា, អធោ កេសមត្ថកា, តចបរិយន្តំ បូរំ នានប្បការស្ស អសុចិនោ បច្ចវេក្ខតិ – ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា លោមា នខា ទន្តា តចោ មំសំ ន្ហារុ [នហារុ (សី. ស្យា. បី.)] អដ្ឋិ អដ្ឋិមិញ្ជំ វក្កំ ហទយំ យកនំ កិលោមកំ បិហកំ បប្ផាសំ អន្តំ អន្តគុណំ ឧទរិយំ ករីសំ បិត្តំ សេម្ហំ បុព្ពោ លោហិតំ សេទោ មេទោ អស្សុ វសា ខេឡោ សិង្ឃាណិកា លសិកា មុត្ត’ន្តិ [មុត្តំ មត្ថលុង្គន្តិ (ក.)].

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ឧភតោមុខា បុតោឡិ [មូតោឡី (សី. ស្យា. បី.)] បូរា នានាវិហិតស្ស ធញ្ញស្ស, សេយ្យថិទំ – សាលីនំ វីហីនំ មុគ្គានំ មាសានំ តិលានំ តណ្ឌុលានំ. តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ មុញ្ចិត្វា បច្ចវេក្ខេយ្យ – ‘ឥមេ សាលី ឥមេ វីហី ឥមេ មុគ្គា ឥមេ មាសា ឥមេ តិលា ឥមេ តណ្ឌុលា’តិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ ឧទ្ធំ បាទតលា, អធោ កេសមត្ថកា, តចបរិយន្តំ បូរំ នានប្បការស្ស អសុចិនោ បច្ចវេក្ខតិ – ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា លោមា…បេ… មុត្ត’ន្តិ.

‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

បដិកូលមនសិការបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

កាយានុបស្សនា ធាតុមនសិការបព្ពំ

១១១. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ យថាឋិតំ យថាបណិហិតំ ធាតុសោ បច្ចវេក្ខតិ – ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ បថវីធាតុ អាបោធាតុ តេជោធាតុ វាយោធាតូ’តិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា គាវិំ វធិត្វា ចតុមហាបថេ [ចាតុម្មហាបថេ (សី. ស្យា. បី.)] ពិលសោ វិភជិត្វា និសិន្នោ អស្ស. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ យថាឋិតំ យថាបណិហិតំ ធាតុសោ បច្ចវេក្ខតិ – ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ បថវីធាតុ អាបោធាតុ តេជោធាតុ វាយោធាតូ’តិ. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

ធាតុមនសិការបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

កាយានុបស្សនា នវសិវថិកបព្ពំ

១១២. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ ឯកាហមតំ វា ទ្វីហមតំ វា តីហមតំ វា ឧទ្ធុមាតកំ វិនីលកំ វិបុព្ពកជាតំ. សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ – ‘អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោ’តិ [ឯតំ អនតីតោតិ (សី. បី.)]. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ កាកេហិ វា ខជ្ជមានំ កុលលេហិ វា ខជ្ជមានំ គិជ្ឈេហិ វា ខជ្ជមានំ កង្កេហិ វា ខជ្ជមានំ សុនខេហិ វា ខជ្ជមានំ ព្យគ្ឃេហិ វា ខជ្ជមានំ ទីបីហិ វា ខជ្ជមានំ សិង្គាលេហិ វា [គិជ្ឈេហិ វា ខជ្ជមានំ, សុវានេហិ វា ខជ្ជមានំ, សិគាលេហិ វា (ស្យា. បី.)] ខជ្ជមានំ វិវិធេហិ វា បាណកជាតេហិ ខជ្ជមានំ. សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ – ‘អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោ’តិ. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ អដ្ឋិកសង្ខលិកំ សមំសលោហិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ…បេ… អដ្ឋិកសង្ខលិកំ និមំសលោហិតមក្ខិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ…បេ… អដ្ឋិកសង្ខលិកំ អបគតមំសលោហិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ…បេ… អដ្ឋិកានិ អបគតសម្ពន្ធានិ [អបគតន្ហារុសម្ពន្ធានិ (ស្យា.)] ទិសា វិទិសា វិក្ខិត្តានិ, អញ្ញេន ហត្ថដ្ឋិកំ អញ្ញេន បាទដ្ឋិកំ អញ្ញេន គោប្ផកដ្ឋិកំ [‘‘អញ្ញេន គោប្ផកដ្ឋិក’’ន្តិ ឥទំ សី. ស្យា. បី. បោត្ថកេសុ នត្ថិ] អញ្ញេន ជង្ឃដ្ឋិកំ អញ្ញេន ឩរុដ្ឋិកំ អញ្ញេន កដិដ្ឋិកំ [អញ្ញេន កដដ្ឋិកំ អញ្ញេន បិដ្ឋដ្ឋិកំ អញ្ញេន កណ្ដកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ផាសុកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ឧរដ្ឋិកំ អញ្ញេន អំសដ្ឋិកំ អញ្ញេន ពាហុដ្ឋិកំ (ស្យា.)] អញ្ញេន ផាសុកដ្ឋិកំ អញ្ញេន បិដ្ឋិដ្ឋិកំ អញ្ញេន ខន្ធដ្ឋិកំ [អញ្ញេន កដដ្ឋិកំ អញ្ញេន បិដ្ឋដ្ឋិកំ អញ្ញេន កណ្ដកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ផាសុកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ឧរដ្ឋិកំ អញ្ញេន អំសដ្ឋិកំ អញ្ញេន ពាហុដ្ឋិកំ (ស្យា.)] អញ្ញេន គីវដ្ឋិកំ អញ្ញេន ហនុកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ទន្តដ្ឋិកំ អញ្ញេន សីសកដាហំ. សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ – ‘អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោ’តិ. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ, អដ្ឋិកានិ សេតានិ សង្ខវណ្ណបដិភាគានិ [សង្ខវណ្ណូបនិភានិ (សី. ស្យា. បី.)] …បេ… អដ្ឋិកានិ បុញ្ជកិតានិ តេរោវស្សិកានិ…បេ… អដ្ឋិកានិ បូតីនិ ចុណ្ណកជាតានិ. សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ – ‘អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោ’តិ. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ. ‘អត្ថិ កាយោ’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ.

នវសិវថិកបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

ចុទ្ទសកាយានុបស្សនា និដ្ឋិតា.

វេទនានុបស្សនា

១១៣. ‘‘កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សុខំ វា [សុខំ, ទុក្ខំ, អទុក្ខមសុខំ (សី. ស្យា. បី. ក.)] វេទនំ វេទយមានោ ‘សុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; ទុក្ខំ វា [សុខំ, ទុក្ខំ អទុក្ខមសុខំ (សី. ស្យា. បី. ក.)] វេទនំ វេទយមានោ ‘ទុក្ខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; អទុក្ខមសុខំ វា វេទនំ វេទយមានោ ‘អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; សាមិសំ វា សុខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘សាមិសំ សុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; និរាមិសំ វា សុខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘និរាមិសំ សុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; សាមិសំ វា ទុក្ខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘សាមិសំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; និរាមិសំ វា ទុក្ខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘និរាមិសំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; សាមិសំ វា អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘សាមិសំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; និរាមិសំ វា អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘និរាមិសំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា វេទនាសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា វេទនាសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា វេទនាសុ វិហរតិ. ‘អត្ថិ វេទនា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ.

វេទនានុបស្សនា និដ្ឋិតា.

ចិត្តានុបស្សនា

១១៤. ‘‘កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សរាគំ វា ចិត្តំ ‘សរាគំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ ‘វីតរាគំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សទោសំ វា ចិត្តំ ‘សទោសំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, វីតទោសំ វា ចិត្តំ ‘វីតទោសំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សមោហំ វា ចិត្តំ ‘សមោហំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, វីតមោហំ វា ចិត្តំ ‘វីតមោហំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សំខិត្តំ វា ចិត្តំ ‘សំខិត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ ‘វិក្ខិត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; មហគ្គតំ វា ចិត្តំ ‘មហគ្គតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ ‘អមហគ្គតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សឧត្តរំ វា ចិត្តំ ‘សឧត្តរំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, អនុត្តរំ វា ចិត្តំ ‘អនុត្តរំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សមាហិតំ វា ចិត្តំ ‘សមាហិតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, អសមាហិតំ វា ចិត្តំ ‘អសមាហិតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; វិមុត្តំ វា ចិត្តំ ‘វិមុត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ ‘អវិមុត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ. ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ចិត្តស្មិំ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ចិត្តស្មិំ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ចិត្តស្មិំ វិហរតិ. ‘អត្ថិ ចិត្ត’ន្តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ.

ចិត្តានុបស្សនា និដ្ឋិតា.

ធម្មានុបស្សនា នីវរណបព្ពំ

១១៥. ‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ នីវរណេសុ. កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ នីវរណេសុ?

‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ កាមច្ឆន្ទំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ កាមច្ឆន្ទោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ កាមច្ឆន្ទំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ កាមច្ឆន្ទោ’តិ បជានាតិ; យថា ច អនុប្បន្នស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ព្យាបាទំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ព្យាបាទោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ព្យាបាទំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ព្យាបាទោ’តិ បជានាតិ; យថា ច អនុប្បន្នស្ស ព្យាបាទស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ព្យាបាទស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស ព្យាបាទស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ថីនមិទ្ធំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ថីនមិទ្ធ’ន្តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ថីនមិទ្ធំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ថីនមិទ្ធ’ន្តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស ថីនមិទ្ធស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ថីនមិទ្ធស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស ថីនមិទ្ធស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច’ន្តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច’ន្តិ បជានាតិ; យថា ច អនុប្បន្នស្ស ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ វិចិកិច្ឆំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ វិចិកិច្ឆា’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ វិចិកិច្ឆំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ វិចិកិច្ឆា’តិ បជានាតិ; យថា ច អនុប្បន្នាយ វិចិកិច្ឆាយ ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នាយ វិចិកិច្ឆាយ បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនាយ វិចិកិច្ឆាយ អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ. ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ នីវរណេសុ.

នីវរណបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

ធម្មានុបស្សនា ខន្ធបព្ពំ

១១៦. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ. កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ឥតិ រូបំ, ឥតិ រូបស្ស សមុទយោ, ឥតិ រូបស្ស អត្ថង្គមោ; ឥតិ វេទនា, ឥតិ វេទនាយ សមុទយោ, ឥតិ វេទនាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សញ្ញា, ឥតិ សញ្ញាយ សមុទយោ, ឥតិ សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សង្ខារា, ឥតិ សង្ខារានំ សមុទយោ, ឥតិ សង្ខារានំ អត្ថង្គមោ; ឥតិ វិញ្ញាណំ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស សមុទយោ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស អត្ថង្គមោ’តិ; ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ. ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ.

ខន្ធបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

ធម្មានុបស្សនា អាយតនបព្ពំ

១១៧. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ឆសុ អជ្ឈត្តិកពាហិរេសុ អាយតនេសុ. កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ឆសុ អជ្ឈត្តិកពាហិរេសុ អាយតនេសុ?

‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុញ្ច បជានាតិ, រូបេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សោតញ្ច បជានាតិ, សទ្ទេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘ឃានញ្ច បជានាតិ, គន្ធេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘ជិវ្ហញ្ច បជានាតិ, រសេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘កាយញ្ច បជានាតិ, ផោដ្ឋព្ពេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘មនញ្ច បជានាតិ, ធម្មេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ. ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ឆសុ អជ្ឈត្តិកពាហិរេសុ អាយតនេសុ.

អាយតនបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

ធម្មានុបស្សនា ពោជ្ឈង្គបព្ពំ

១១៨. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ សត្តសុ ពោជ្ឈង្គេសុ. កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ សត្តសុ ពោជ្ឈង្គេសុ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ.

‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ. ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ សត្តសុ ពោជ្ឈង្គេសុ.

ពោជ្ឈង្គបព្ពំ និដ្ឋិតំ [ពោជ្ឈង្គបព្ពំ និដ្ឋិតំ. បឋមភាណវារំ (ស្យា.)].

ធម្មានុបស្សនា សច្ចបព្ពំ

១១៩. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ចតូសុ អរិយសច្ចេសុ. កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ចតូសុ អរិយសច្ចេសុ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ.

បឋមភាណវារោ និដ្ឋិតោ.

ទុក្ខសច្ចនិទ្ទេសោ

១២០. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ? ជាតិបិ ទុក្ខា, ជរាបិ ទុក្ខា, មរណម្បិ ទុក្ខំ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសាបិ ទុក្ខា, អប្បិយេហិ សម្បយោគោបិ ទុក្ខោ, បិយេហិ វិប្បយោគោបិ ទុក្ខោ [‘‘អប្បិយេហិ…បេ… វិប្បយោគោបិ ទុក្ខោ’’តិ បាឋោ ចេវ តំនិទ្ទេសោ ច សី. បី. បោត្ថកេសុ ន ទិស្សតិ, សុមង្គលវិលាសិនិយំបិ តំសំវណ្ណនា នត្ថិ], យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា [បញ្ចុបាទានក្ខន្ធាបិ (ក.)] ទុក្ខា.

១២១. ‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, ជាតិ? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជាតិ សញ្ជាតិ ឱក្កន្តិ អភិនិព្ពត្តិ ខន្ធានំ បាតុភាវោ អាយតនានំ បដិលាភោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ជាតិ.

១២២. ‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, ជរា? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជរា ជីរណតា ខណ្ឌិច្ចំ បាលិច្ចំ វលិត្តចតា អាយុនោ សំហានិ ឥន្ទ្រិយានំ បរិបាកោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ជរា.

១២៣. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, មរណំ? យំ [សុមង្គលវិលាសិនី ឱលោកេតព្ពា] តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហា តម្ហា សត្តនិកាយា ចុតិ ចវនតា ភេទោ អន្តរធានំ មច្ចុ មរណំ កាលង្កិរិយា ខន្ធានំ ភេទោ កឡេវរស្ស និក្ខេបោ ជីវិតិន្ទ្រិយស្សុបច្ឆេទោ, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, មរណំ.

១២៤. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សោកោ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន សមន្នាគតស្ស អញ្ញតរញ្ញតរេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស សោកោ សោចនា សោចិតត្តំ អន្តោសោកោ អន្តោបរិសោកោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សោកោ.

១២៥. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បរិទេវោ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន សមន្នាគតស្ស អញ្ញតរញ្ញតរេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស អាទេវោ បរិទេវោ អាទេវនា បរិទេវនា អាទេវិតត្តំ បរិទេវិតត្តំ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បរិទេវោ.

១២៦. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ? យំ ខោ, ភិក្ខវេ, កាយិកំ ទុក្ខំ កាយិកំ អសាតំ កាយសម្ផស្សជំ ទុក្ខំ អសាតំ វេទយិតំ, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ.

១២៧. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទោមនស្សំ? យំ ខោ, ភិក្ខវេ, ចេតសិកំ ទុក្ខំ ចេតសិកំ អសាតំ មនោសម្ផស្សជំ ទុក្ខំ អសាតំ វេទយិតំ, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទោមនស្សំ.

១២៨. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, ឧបាយាសោ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន សមន្នាគតស្ស អញ្ញតរញ្ញតរេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស អាយាសោ ឧបាយាសោ អាយាសិតត្តំ ឧបាយាសិតត្តំ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ឧបាយាសោ.

១២៩. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, អប្បិយេហិ សម្បយោគោ ទុក្ខោ? ឥធ យស្ស តេ ហោន្តិ អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា រូបា សទ្ទា គន្ធា រសា ផោដ្ឋព្ពា ធម្មា, យេ វា បនស្ស តេ ហោន្តិ អនត្ថកាមា អហិតកាមា អផាសុកកាមា អយោគក្ខេមកាមា, យា តេហិ សទ្ធិំ សង្គតិ សមាគមោ សមោធានំ មិស្សីភាវោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អប្បិយេហិ សម្បយោគោ ទុក្ខោ.

១៣០. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បិយេហិ វិប្បយោគោ ទុក្ខោ? ឥធ យស្ស តេ ហោន្តិ ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា រូបា សទ្ទា គន្ធា រសា ផោដ្ឋព្ពា ធម្មា, យេ វា បនស្ស តេ ហោន្តិ អត្ថកាមា ហិតកាមា ផាសុកកាមា យោគក្ខេមកាមា មាតា វា បិតា វា ភាតា វា ភគិនី វា មិត្តា វា អមច្ចា វា ញាតិសាលោហិតា វា, យា តេហិ សទ្ធិំ អសង្គតិ អសមាគមោ អសមោធានំ អមិស្សីភាវោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បិយេហិ វិប្បយោគោ ទុក្ខោ.

១៣១. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ? ជាតិធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន ជាតិធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ ជាតិ អាគច្ឆេយ្យា’តិ. ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ. ជរាធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន ជរាធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ ជរា អាគច្ឆេយ្យា’តិ. ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ. ព្យាធិធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន ព្យាធិធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ ព្យាធិ អាគច្ឆេយ្យា’តិ. ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ. មរណធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន មរណធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ មរណំ អាគច្ឆេយ្យា’តិ. ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ. សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា អាគច្ឆេយ្យុ’ន្តិ. ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ.

១៣២. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ទុក្ខា? សេយ្យថិទំ – រូបុបាទានក្ខន្ធោ, វេទនុបាទានក្ខន្ធោ, សញ្ញុបាទានក្ខន្ធោ, សង្ខារុបាទានក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណុបាទានក្ខន្ធោ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ទុក្ខា. ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ.

សមុទយសច្ចនិទ្ទេសោ

១៣៣. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខសមុទយំ [ទុក្ខសមុទយោ (ស្យា.)] អរិយសច្ចំ? យាយំ តណ្ហា បោនោព្ភវិកា [បោនោភវិកា (សី. បី.)] នន្ទីរាគសហគតា [នន្ទិរាគសហគតា (សី. ស្យា. បី.)] តត្រតត្រាភិនន្ទិនី. សេយ្យថិទំ – កាមតណ្ហា ភវតណ្ហា វិភវតណ្ហា.

‘‘សា ខោ បនេសា, ភិក្ខវេ, តណ្ហា កត្ថ ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, កត្ថ និវិសមានា និវិសតិ? យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘កិញ្ច លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ? ចក្ខុ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ. សោតំ លោកេ…បេ… ឃានំ លោកេ… ជិវ្ហា លោកេ… កាយោ លោកេ… មនោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘រូបា លោកេ… សទ្ទា លោកេ… គន្ធា លោកេ… រសា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពា លោកេ… ធម្មា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ លោកេ… សោតវិញ្ញាណំ លោកេ… ឃានវិញ្ញាណំ លោកេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ លោកេ… កាយវិញ្ញាណំ លោកេ… មនោវិញ្ញាណំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘ចក្ខុសម្ផស្សោ លោកេ… សោតសម្ផស្សោ លោកេ… ឃានសម្ផស្សោ លោកេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ លោកេ… កាយសម្ផស្សោ លោកេ… មនោសម្ផស្សោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… សោតសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… ឃានសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… កាយសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… មនោសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘រូបសញ្ញា លោកេ… សទ្ទសញ្ញា លោកេ… គន្ធសញ្ញា លោកេ… រសសញ្ញា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ញា លោកេ… ធម្មសញ្ញា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘រូបសញ្ចេតនា លោកេ… សទ្ទសញ្ចេតនា លោកេ… គន្ធសញ្ចេតនា លោកេ… រសសញ្ចេតនា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនា លោកេ… ធម្មសញ្ចេតនា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘រូបតណ្ហា លោកេ… សទ្ទតណ្ហា លោកេ… គន្ធតណ្ហា លោកេ… រសតណ្ហា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា លោកេ… ធម្មតណ្ហា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘រូបវិតក្កោ លោកេ… សទ្ទវិតក្កោ លោកេ… គន្ធវិតក្កោ លោកេ… រសវិតក្កោ លោកេ… ផោដ្ឋព្ពវិតក្កោ លោកេ… ធម្មវិតក្កោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ.

‘‘រូបវិចារោ លោកេ… សទ្ទវិចារោ លោកេ… គន្ធវិចារោ លោកេ… រសវិចារោ លោកេ… ផោដ្ឋព្ពវិចារោ លោកេ… ធម្មវិចារោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ. ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខសមុទយំ អរិយសច្ចំ.

និរោធសច្ចនិទ្ទេសោ

១៣៤. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខនិរោធំ [ទុក្ខនិរោធោ (ស្យា.)] អរិយសច្ចំ? យោ តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធោ ចាគោ បដិនិស្សគ្គោ មុត្តិ អនាលយោ.

‘‘សា ខោ បនេសា, ភិក្ខវេ, តណ្ហា កត្ថ បហីយមានា បហីយតិ, កត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ? យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘កិញ្ច លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ? ចក្ខុ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ. សោតំ លោកេ…បេ… ឃានំ លោកេ… ជិវ្ហា លោកេ… កាយោ លោកេ… មនោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘រូបា លោកេ… សទ្ទា លោកេ… គន្ធា លោកេ… រសា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពា លោកេ… ធម្មា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ លោកេ… សោតវិញ្ញាណំ លោកេ… ឃានវិញ្ញាណំ លោកេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ លោកេ… កាយវិញ្ញាណំ លោកេ… មនោវិញ្ញាណំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘ចក្ខុសម្ផស្សោ លោកេ… សោតសម្ផស្សោ លោកេ… ឃានសម្ផស្សោ លោកេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ លោកេ… កាយសម្ផស្សោ លោកេ… មនោសម្ផស្សោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… សោតសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… ឃានសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… កាយសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… មនោសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘រូបសញ្ញា លោកេ… សទ្ទសញ្ញា លោកេ… គន្ធសញ្ញា លោកេ… រសសញ្ញា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ញា លោកេ… ធម្មសញ្ញា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘រូបសញ្ចេតនា លោកេ… សទ្ទសញ្ចេតនា លោកេ… គន្ធសញ្ចេតនា លោកេ… រសសញ្ចេតនា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនា លោកេ… ធម្មសញ្ចេតនា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘រូបតណ្ហា លោកេ… សទ្ទតណ្ហា លោកេ… គន្ធតណ្ហា លោកេ… រសតណ្ហា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា លោកេ… ធម្មតណ្ហា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘រូបវិតក្កោ លោកេ… សទ្ទវិតក្កោ លោកេ… គន្ធវិតក្កោ លោកេ… រសវិតក្កោ លោកេ… ផោដ្ឋព្ពវិតក្កោ លោកេ… ធម្មវិតក្កោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ.

‘‘រូបវិចារោ លោកេ… សទ្ទវិចារោ លោកេ… គន្ធវិចារោ លោកេ… រសវិចារោ លោកេ… ផោដ្ឋព្ពវិចារោ លោកេ… ធម្មវិចារោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ. ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈាមានា និរុជ្ឈតិ. ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ.

មគ្គសច្ចនិទ្ទេសោ

១៣៥. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ចំ? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ.

‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សម្មាទិដ្ឋិ? យំ ខោ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខេ ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាទិដ្ឋិ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាសង្កប្បោ? នេក្ខម្មសង្កប្បោ អព្យាបាទសង្កប្បោ អវិហិំសាសង្កប្បោ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាសង្កប្បោ.

‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សម្មាវាចា? មុសាវាទា វេរមណី [វេរមណិ (ក.)], បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី, សម្ផប្បលាបា វេរមណី. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាវាចា.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាកម្មន្តោ? បាណាតិបាតា វេរមណី, អទិន្នាទានា វេរមណី, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាកម្មន្តោ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាអាជីវោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ មិច្ឆាអាជីវំ បហាយ សម្មាអាជីវេន ជីវិតំ កប្បេតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាអាជីវោ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាវាយាមោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាវាយាមោ.

‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សម្មាសតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាសតិ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាសមាធិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ, សតោ ច សម្បជានោ, សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាសមាធិ. ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ចំ.

១៣៦. ‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ. ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ. យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ចតូសុ អរិយសច្ចេសុ.

សច្ចបព្ពំ និដ្ឋិតំ.

ធម្មានុបស្សនា និដ្ឋិតា.

១៣៧. ‘‘យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ សត្ត វស្សានិ, តស្ស ទ្វិន្នំ ផលានំ អញ្ញតរំ ផលំ បាដិកង្ខំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញា; សតិ វា ឧបាទិសេសេ អនាគាមិតា.

‘‘តិដ្ឋន្តុ, ភិក្ខវេ, សត្ត វស្សានិ. យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ ឆ វស្សានិ…បេ… បញ្ច វស្សានិ… ចត្តារិ វស្សានិ… តីណិ វស្សានិ… ទ្វេ វស្សានិ… ឯកំ វស្សំ… តិដ្ឋតុ, ភិក្ខវេ, ឯកំ វស្សំ. យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ សត្ត មាសានិ, តស្ស ទ្វិន្នំ ផលានំ អញ្ញតរំ ផលំ បាដិកង្ខំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញា; សតិ វា ឧបាទិសេសេ អនាគាមិតា. តិដ្ឋន្តុ, ភិក្ខវេ, សត្ត មាសានិ. យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ ឆ មាសានិ…បេ… បញ្ច មាសានិ… ចត្តារិ មាសានិ… តីណិ មាសានិ… ទ្វេ មាសានិ… ឯកំ មាសំ… អឌ្ឍមាសំ… តិដ្ឋតុ, ភិក្ខវេ, អឌ្ឍមាសោ. យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ សត្តាហំ, តស្ស ទ្វិន្នំ ផលានំ អញ្ញតរំ ផលំ បាដិកង្ខំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញា សតិ វា ឧបាទិសេសេ អនាគាមិតា’’តិ.

១៣៨. ‘‘‘ឯកាយនោ អយំ, ភិក្ខវេ, មគ្គោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា សោកបរិទេវានំ សមតិក្កមាយ ទុក្ខទោមនស្សានំ អត្ថង្គមាយ ញាយស្ស អធិគមាយ និព្ពានស្ស សច្ឆិកិរិយាយ យទិទំ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’តិ. ឥតិ យំ តំ វុត្តំ, ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្ត’’ន្តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

មហាសតិបដ្ឋានសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

មូលបរិយាយវគ្គោ និដ្ឋិតោ បឋមោ.

តស្សុទ្ទានំ – [ឥតោ បរំ កេសុចិ បោត្ថកេសុ ឥមាបិ គាថាយោ ឯវំ ទិស្សន្តិ –§អជរំ អមតំ អមតាធិគមំ, ផលមគ្គនិទស្សនំ ទុក្ខនុទំ. សហិតត្តំ មហារសហស្សករំ, ភូតមិតិ សារំ វិវិធំ សុណាថ.§តឡាកំ វសុបូរិតំ ឃម្មបថេ, តិវិធគ្គិបិឡេសិតនិព្ពាបនំ. ព្យាធិបនុទនឱសធយោ, បច្ឆិមសុត្តបវរា ឋបិតា.§មធុមន្ទវរសាមទានំ, ខិឌ្ឌារតិ ជននិមនុសង្ឃាតំ. តថា សុត្តេ វេយ្យាករណា ឋបិតា, សក្យបុត្តានមភិទមនត្ថាយ.§បញ្ញាសំ ច ទិយឌ្ឍសតំ, ទ្វេ ច វេយ្យាករណំ អបរេ ច. តេវនាមគតំ ច អនុបុព្ពំ, ឯកមនា និសាមេថ មុទគ្គំ.]

មូលសុសំវរធម្មទាយាទា, ភេរវានង្គណាកង្ខេយ្យវត្ថំ;

សល្លេខសម្មាទិដ្ឋិសតិបដ្ឋំ, វគ្គវរោ អសមោ សុសមត្តោ.

២. សីហនាទវគ្គោ

១. ចូឡសីហនាទសុត្តំ

១៣៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘ឥធេវ, ភិក្ខវេ, សមណោ, ឥធ ទុតិយោ សមណោ, ឥធ តតិយោ សមណោ, ឥធ ចតុត្ថោ សមណោ; សុញ្ញា បរប្បវាទា សមណេភិ អញ្ញេហីតិ [សមណេហិ អញ្ញេតិ (សី. បី. ក.) ឯត្ថ អញ្ញេហីតិ សកាយ បដិញ្ញាយ សច្ចាភិញ្ញេហីតិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ]. ឯវមេតំ [ឯវមេវ (ស្យា. ក.)], ភិក្ខវេ, សម្មា សីហនាទំ នទថ.

១៤០. ‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខវេ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘កោ បនាយស្មន្តានំ អស្សាសោ, កិំ ពលំ, យេន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ឯវំ វទេថ – ឥធេវ សមណោ, ឥធ ទុតិយោ សមណោ, ឥធ តតិយោ សមណោ, ឥធ ចតុត្ថោ សមណោ; សុញ្ញា បរប្បវាទា សមណេភិ អញ្ញេហី’តិ? ឯវំវាទិនោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘អត្ថិ ខោ នោ, អាវុសោ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារោ ធម្មា អក្ខាតា យេ មយំ អត្តនិ សម្បស្សមានា ឯវំ វទេម – ឥធេវ សមណោ, ឥធ ទុតិយោ សមណោ, ឥធ តតិយោ សមណោ, ឥធ ចតុត្ថោ សមណោ; សុញ្ញា បរប្បវាទា សមណេភិ អញ្ញេហីតិ. កតមេ ចត្តារោ? អត្ថិ ខោ នោ, អាវុសោ, សត្ថរិ បសាទោ, អត្ថិ ធម្មេ បសាទោ, អត្ថិ សីលេសុ បរិបូរការិតា; សហធម្មិកា ខោ បន បិយា មនាបា – គហដ្ឋា ចេវ បព្ពជិតា ច. ឥមេ ខោ នោ, អាវុសោ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារោ ធម្មា អក្ខាតា យេ មយំ អត្តនិ សម្បស្សមានា ឯវំ វទេម – ឥធេវ សមណោ, ឥធ ទុតិយោ សមណោ, ឥធ តតិយោ សមណោ, ឥធ ចតុត្ថោ សមណោ; សុញ្ញា បរប្បវាទា សមណេភិ អញ្ញេហី’តិ.

១៤១. ‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខវេ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ហាកម្បិ ខោ, អាវុសោ, អត្ថិ សត្ថរិ បសាទោ យោ អម្ហាកំ សត្ថា, អម្ហាកម្បិ អត្ថិ ធម្មេ បសាទោ យោ អម្ហាកំ ធម្មោ, មយម្បិ សីលេសុ បរិបូរការិនោ យានិ អម្ហាកំ សីលានិ, អម្ហាកម្បិ សហធម្មិកា បិយា មនាបា – គហដ្ឋា ចេវ បព្ពជិតា ច. ឥធ នោ, អាវុសោ, កោ វិសេសោ កោ អធិប្បយាសោ [អធិប្បាយោ (ក. សី. ស្យា. បី.), អធិប្បយោគោ (ក.)] កិំ នានាករណំ យទិទំ តុម្ហាកញ្ចេវ អម្ហាកញ្ចា’តិ?

‘‘ឯវំវាទិនោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘កិំ បនាវុសោ, ឯកា និដ្ឋា, ឧទាហុ បុថុ និដ្ឋា’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘ឯកាវុសោ, និដ្ឋា, ន បុថុ និដ្ឋា’តិ.

‘‘‘សា បនាវុសោ, និដ្ឋា សរាគស្ស ឧទាហុ វីតរាគស្សា’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘វីតរាគស្សាវុសោ, សា និដ្ឋា, ន សា និដ្ឋា សរាគស្សា’តិ.

‘‘‘សា បនាវុសោ, និដ្ឋា សទោសស្ស ឧទាហុ វីតទោសស្សា’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘វីតទោសស្សាវុសោ, សា និដ្ឋា, ន សា និដ្ឋា សទោសស្សា’តិ.

‘‘‘សា បនាវុសោ, និដ្ឋា សមោហស្ស ឧទាហុ វីតមោហស្សា’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘វីតមោហស្សាវុសោ, សា និដ្ឋា, ន សា និដ្ឋា សមោហស្សា’តិ.

‘‘‘សា បនាវុសោ, និដ្ឋា សតណ្ហស្ស ឧទាហុ វីតតណ្ហស្សា’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘វីតតណ្ហស្សាវុសោ, សា និដ្ឋា, ន សា និដ្ឋា សតណ្ហស្សា’តិ.

‘‘‘សា បនាវុសោ, និដ្ឋា សឧបាទានស្ស ឧទាហុ អនុបាទានស្សា’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘អនុបាទានស្សាវុសោ, សា និដ្ឋា, ន សា និដ្ឋា សឧបាទានស្សា’តិ.

‘‘‘សា បនាវុសោ, និដ្ឋា វិទ្ទសុនោ ឧទាហុ អវិទ្ទសុនោ’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘វិទ្ទសុនោ, អាវុសោ, សា និដ្ឋា, ន សា និដ្ឋា អវិទ្ទសុនោ’តិ.

‘‘‘សា បនាវុសោ, និដ្ឋា អនុរុទ្ធប្បដិវិរុទ្ធស្ស ឧទាហុ អននុរុទ្ធអប្បដិវិរុទ្ធស្សា’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘អននុរុទ្ធអប្បដិវិរុទ្ធស្សាវុសោ, សា និដ្ឋា, ន សា និដ្ឋា អនុរុទ្ធប្បដិវិរុទ្ធស្សា’តិ.

‘‘‘សា បនាវុសោ, និដ្ឋា បបញ្ចារាមស្ស បបញ្ចរតិនោ ឧទាហុ និប្បបញ្ចារាមស្ស និប្បបញ្ចរតិនោ’តិ? សម្មា ព្យាករមានា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ ព្យាករេយ្យុំ – ‘និប្បបញ្ចារាមស្សាវុសោ, សា និដ្ឋា និប្បបញ្ចរតិនោ, ន សា និដ្ឋា បបញ្ចារាមស្ស បបញ្ចរតិនោ’តិ.

១៤២. ‘‘ទ្វេមា, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិយោ – ភវទិដ្ឋិ ច វិភវទិដ្ឋិ ច. យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ភវទិដ្ឋិំ អល្លីនា ភវទិដ្ឋិំ ឧបគតា ភវទិដ្ឋិំ អជ្ឈោសិតា, វិភវទិដ្ឋិយា តេ បដិវិរុទ្ធា. យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា វិភវទិដ្ឋិំ អល្លីនា វិភវទិដ្ឋិំ ឧបគតា វិភវទិដ្ឋិំ អជ្ឈោសិតា, ភវទិដ្ឋិយា តេ បដិវិរុទ្ធា. យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឥមាសំ ទ្វិន្នំ ទិដ្ឋីនំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានន្តិ, ‘តេ សរាគា តេ សទោសា តេ សមោហា តេ សតណ្ហា តេ សឧបាទានា តេ អវិទ្ទសុនោ តេ អនុរុទ្ធប្បដិវិរុទ្ធា តេ បបញ្ចារាមា បបញ្ចរតិនោ; តេ ន បរិមុច្ចន្តិ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ; ន បរិមុច្ចន្តិ ទុក្ខស្មា’តិ វទាមិ. យេ ច ខោ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឥមាសំ ទ្វិន្នំ ទិដ្ឋីនំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ បជានន្តិ, ‘តេ វីតរាគា តេ វីតទោសា តេ វីតមោហា តេ វីតតណ្ហា តេ អនុបាទានា តេ វិទ្ទសុនោ តេ អននុរុទ្ធអប្បដិវិរុទ្ធា តេ និប្បបញ្ចារាមា និប្បបញ្ចរតិនោ; តេ បរិមុច្ចន្តិ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ; បរិមុច្ចន្តិ ទុក្ខស្មា’តិ វទាមិ.

១៤៣. ‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, ឧបាទានានិ. កតមានិ ចត្តារិ? កាមុបាទានំ, ទិដ្ឋុបាទានំ, សីលព្ពតុបាទានំ, អត្តវាទុបាទានំ. សន្តិ, ភិក្ខវេ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា សព្ពុបាទានបរិញ្ញាវាទា បដិជានមានា. តេ ន សម្មា សព្ពុបាទានបរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ – កាមុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន ទិដ្ឋុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន សីលព្ពតុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន អត្តវាទុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឥមានិ ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា តីណិ ឋានានិ យថាភូតំ នប្បជានន្តិ. តស្មា តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា សព្ពុបាទានបរិញ្ញាវាទា បដិជានមានា; តេ ន សម្មា សព្ពុបាទានបរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ – កាមុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន ទិដ្ឋុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន សីលព្ពតុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន អត្តវាទុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ.

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា សព្ពុបាទានបរិញ្ញាវាទា បដិជានមានា. តេ ន សម្មា សព្ពុបាទានបរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ – កាមុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ទិដ្ឋុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន សីលព្ពតុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន អត្តវាទុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឥមានិ ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ទ្វេ ឋានានិ យថាភូតំ នប្បជានន្តិ. តស្មា តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា សព្ពុបាទានបរិញ្ញាវាទា បដិជានមានា; តេ ន សម្មា [បដិជានមានា ន សម្មា (?)] សព្ពុបាទានបរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ – កាមុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ទិដ្ឋុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន សីលព្ពតុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន អត្តវាទុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ.

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា សព្ពុបាទានបរិញ្ញាវាទា បដិជានមានា. តេ ន សម្មា សព្ពុបាទានបរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ – កាមុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ទិដ្ឋុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, សីលព្ពតុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន អត្តវាទុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឥមញ្ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯកំ ឋានំ យថាភូតំ នប្បជានន្តិ. តស្មា តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា សព្ពុបាទានបរិញ្ញាវាទា បដិជានមានា; តេ ន សម្មា [បដិជានមានា ន សម្មា (?)] សព្ពុបាទានបរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ – កាមុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ទិដ្ឋុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, សីលព្ពតុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ន អត្តវាទុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ.

‘‘ឯវរូបេ ខោ, ភិក្ខវេ, ធម្មវិនយេ យោ សត្ថរិ បសាទោ សោ ន សម្មគ្គតោ អក្ខាយតិ; យោ ធម្មេ បសាទោ សោ ន សម្មគ្គតោ អក្ខាយតិ; យា សីលេសុ បរិបូរការិតា សា ន សម្មគ្គតា អក្ខាយតិ; យា សហធម្មិកេសុ បិយមនាបតា សា ន សម្មគ្គតា អក្ខាយតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ ទុរក្ខាតេ ធម្មវិនយេ ទុប្បវេទិតេ អនិយ្យានិកេ អនុបសមសំវត្តនិកេ អសម្មាសម្ពុទ្ធប្បវេទិតេ.

១៤៤. ‘‘តថាគតោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ សព្ពុបាទានបរិញ្ញាវាទោ បដិជានមានោ សម្មា សព្ពុបាទានបរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ – កាមុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, ទិដ្ឋុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, សីលព្ពតុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, អត្តវាទុបាទានស្ស បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ. ឯវរូបេ ខោ, ភិក្ខវេ, ធម្មវិនយេ យោ សត្ថរិ បសាទោ សោ សម្មគ្គតោ អក្ខាយតិ; យោ ធម្មេ បសាទោ សោ សម្មគ្គតោ អក្ខាយតិ; យា សីលេសុ បរិបូរការិតា សា សម្មគ្គតា អក្ខាយតិ; យា សហធម្មិកេសុ បិយមនាបតា សា សម្មគ្គតា អក្ខាយតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ ស្វាក្ខាតេ ធម្មវិនយេ សុប្បវេទិតេ និយ្យានិកេ ឧបសមសំវត្តនិកេ សម្មាសម្ពុទ្ធប្បវេទិតេ.

១៤៥. ‘‘ឥមេ ច, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ ឧបាទានា. កិំនិទានា កិំសមុទយា កិំជាតិកា កិំបភវា? ឥមេ ចត្តារោ ឧបាទានា តណ្ហានិទានា តណ្ហាសមុទយា តណ្ហាជាតិកា តណ្ហាបភវា. តណ្ហា ចាយំ, ភិក្ខវេ, កិំនិទានា កិំសមុទយា កិំជាតិកា កិំបភវា? តណ្ហា វេទនានិទានា វេទនាសមុទយា វេទនាជាតិកា វេទនាបភវា. វេទនា ចាយំ, ភិក្ខវេ, កិំនិទានា កិំសមុទយា កិំជាតិកា កិំបភវា? វេទនា ផស្សនិទានា ផស្សសមុទយា ផស្សជាតិកា ផស្សបភវា. ផស្សោ ចាយំ, ភិក្ខវេ, កិំនិទានោ កិំសមុទយោ កិំជាតិកោ កិំបភវោ? ផស្សោ សឡាយតននិទានោ សឡាយតនសមុទយោ សឡាយតនជាតិកោ សឡាយតនបភវោ. សឡាយតនញ្ចិទំ, ភិក្ខវេ, កិំនិទានំ កិំសមុទយំ កិំជាតិកំ កិំបភវំ? សឡាយតនំ នាមរូបនិទានំ នាមរូបសមុទយំ នាមរូបជាតិកំ នាមរូបបភវំ. នាមរូបញ្ចិទំ, ភិក្ខវេ, កិំនិទានំ កិំសមុទយំ កិំជាតិកំ កិំបភវំ? នាមរូបំ វិញ្ញាណនិទានំ វិញ្ញាណសមុទយំ វិញ្ញាណជាតិកំ វិញ្ញាណបភវំ. វិញ្ញាណញ្ចិទំ, ភិក្ខវេ, កិំនិទានំ កិំសមុទយំ កិំជាតិកំ កិំបភវំ? វិញ្ញាណំ សង្ខារនិទានំ សង្ខារសមុទយំ សង្ខារជាតិកំ សង្ខារបភវំ. សង្ខារា ចិមេ, ភិក្ខវេ, កិំនិទានា កិំសមុទយា កិំជាតិកា កិំបភវា? សង្ខារា អវិជ្ជានិទានា អវិជ្ជាសមុទយា អវិជ្ជាជាតិកា អវិជ្ជាបភវា.

‘‘យតោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីនា ហោតិ វិជ្ជា ឧប្បន្នា, សោ អវិជ្ជាវិរាគា វិជ្ជុប្បាទា នេវ កាមុបាទានំ ឧបាទិយតិ, ន ទិដ្ឋុបាទានំ ឧបាទិយតិ, ន សីលព្ពតុបាទានំ ឧបាទិយតិ, ន អត្តវាទុបាទានំ ឧបាទិយតិ. អនុបាទិយំ ន បរិតស្សតិ, អបរិតស្សំ បច្ចត្តញ្ញេវ បរិនិព្ពាយតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

ចូឡសីហនាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. មហាសីហនាទសុត្តំ

១៤៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ ពហិនគរេ អបរបុរេ វនសណ្ឌេ. តេន ខោ បន សមយេន សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ អចិរបក្កន្តោ ហោតិ ឥមស្មា ធម្មវិនយា. សោ វេសាលិយំ បរិសតិ [បរិសតិំ (សី. បី.)] ឯវំ [ឯតំ (បី. ក.)] វាចំ ភាសតិ – ‘‘នត្ថិ សមណស្ស គោតមស្ស ឧត្តរិ [ឧត្តរិំ (បី.)] មនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ. តក្កបរិយាហតំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភានំ. យស្ស ច ខ្វាស្ស អត្ថាយ ធម្មោ ទេសិតោ សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ វេសាលិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. អស្សោសិ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ សុនក្ខត្តស្ស លិច្ឆវិបុត្តស្ស វេសាលិយំ បរិសតិ ឯវំ វាចំ ភាសមានស្ស – ‘‘នត្ថិ សមណស្ស គោតមស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ. តក្កបរិយាហតំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភានំ. យស្ស ច ខ្វាស្ស អត្ថាយ ធម្មោ ទេសិតោ សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ វេសាលិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុនក្ខត្តោ, ភន្តេ, លិច្ឆវិបុត្តោ អចិរបក្កន្តោ ឥមស្មា ធម្មវិនយា. សោ វេសាលិយំ បរិសតិ ឯវំ វាចំ ភាសតិ – ‘នត្ថិ សមណស្ស គោតមស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ. តក្កបរិយាហតំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភានំ. យស្ស ច ខ្វាស្ស អត្ថាយ ធម្មោ ទេសិតោ សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’’’តិ.

១៤៧. ‘‘កោធនោ ហេសោ, សារិបុត្ត, សុនក្ខត្តោ មោឃបុរិសោ. កោធា ច បនស្ស ឯសា វាចា ភាសិតា. ‘អវណ្ណំ ភាសិស្សាមី’តិ ខោ, សារិបុត្ត, សុនក្ខត្តោ មោឃបុរិសោ វណ្ណំយេវ តថាគតស្ស ភាសតិ. វណ្ណោ ហេសោ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស យោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘យស្ស ច ខ្វាស្ស អត្ថាយ ធម្មោ ទេសិតោ សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’តិ.

‘‘អយម្បិ ហិ នាម, សារិបុត្ត, សុនក្ខត្តស្ស មោឃបុរិសស្ស មយិ ធម្មន្វយោ ន ភវិស្សតិ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ, សត្ថា ទេវមនុស្សានំ, ពុទ្ធោ ភគវា’តិ.

‘‘អយម្បិ ហិ នាម, សារិបុត្ត, សុនក្ខត្តស្ស មោឃបុរិសស្ស មយិ ធម្មន្វយោ ន ភវិស្សតិ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អនេកវិហិតំ ឥទ្ធិវិធំ បច្ចនុភោតិ – ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា ហោតិ, ពហុធាបិ ហុត្វា ឯកោ ហោតិ; អាវិភាវំ, តិរោភាវំ; តិរោកុដ្ដំ តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានោ គច្ឆតិ, សេយ្យថាបិ អាកាសេ; បថវិយាបិ ឧម្មុជ្ជនិមុជ្ជំ ករោតិ, សេយ្យថាបិ ឧទកេ; ឧទកេបិ អភិជ្ជមានោ គច្ឆតិ, សេយ្យថាបិ បថវិយំ; អាកាសេបិ បល្លង្កេន កមតិ, សេយ្យថាបិ បក្ខី សកុណោ; ឥមេបិ ចន្ទិមសូរិយេ ឯវំមហិទ្ធិកេ ឯវំមហានុភាវេ បាណិនា បរិមសតិ បរិមជ្ជតិ; យាវ ព្រហ្មលោកាបិ កាយេន វសំ វត្តេតី’តិ.

‘‘អយម្បិ ហិ នាម, សារិបុត្ត, សុនក្ខត្តស្ស មោឃបុរិសស្ស មយិ ធម្មន្វយោ ន ភវិស្សតិ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណាតិ – ទិព្ពេ ច មានុសេ ច, យេ ទូរេ សន្តិកេ ចា’តិ.

‘‘អយម្បិ ហិ នាម, សារិបុត្ត, សុនក្ខត្តស្ស មោឃបុរិសស្ស មយិ ធម្មន្វយោ ន ភវិស្សតិ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាតិ – សរាគំ វា ចិត្តំ សរាគំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ វីតរាគំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ; សទោសំ វា ចិត្តំ សទោសំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ, វីតទោសំ វា ចិត្តំ វីតទោសំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ; សមោហំ វា ចិត្តំ សមោហំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ, វីតមោហំ វា ចិត្តំ វីតមោហំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ; សំខិត្តំ វា ចិត្តំ សំខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ, វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ វិក្ខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ; មហគ្គតំ វា ចិត្តំ មហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ, អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ អមហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ; សឧត្តរំ វា ចិត្តំ សឧត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ, អនុត្តរំ វា ចិត្តំ អនុត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ; សមាហិតំ វា ចិត្តំ សមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ, អសមាហិតំ វា ចិត្តំ អសមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ; វិមុត្តំ វា ចិត្តំ វិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ, អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ អវិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានាតី’តិ.

១៤៨. ‘‘ទស ខោ បនិមានិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលានិ យេហិ ពលេហិ សមន្នាគតោ តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ. កតមានិ ទស?

‘‘ឥធ, សារិបុត្ត, តថាគតោ ឋានញ្ច ឋានតោ អដ្ឋានញ្ច អដ្ឋានតោ យថាភូតំ បជានាតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ ឋានញ្ច ឋានតោ អដ្ឋានញ្ច អដ្ឋានតោ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ កម្មសមាទានានំ ឋានសោ ហេតុសោ វិបាកំ យថាភូតំ បជានាតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ កម្មសមាទានានំ ឋានសោ ហេតុសោ វិបាកំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ សព្ពត្ថគាមិនិំ បដិបទំ យថាភូតំ បជានាតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ សព្ពត្ថគាមិនិំ បដិបទំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ អនេកធាតុនានាធាតុលោកំ យថាភូតំ បជានាតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ អនេកធាតុនានាធាតុលោកំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ សត្តានំ នានាធិមុត្តិកតំ យថាភូតំ បជានាតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ សត្តានំ នានាធិមុត្តិកតំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តំ យថាភូតំ បជានាតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ ឈានវិមោក្ខសមាធិសមាបត្តីនំ សំកិលេសំ វោទានំ វុដ្ឋានំ យថាភូតំ បជានាតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ ឈានវិមោក្ខសមាធិសមាបត្តីនំ សំកិលេសំ វោទានំ វុដ្ឋានំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – ‘អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោ’តិ. ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ – ‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា. ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’តិ. ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ – ‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា. ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’តិ. ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ. ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, តថាគតោ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. យម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតោ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, ឥទម្បិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘ឥមានិ ខោ, សារិបុត្ត, ទស តថាគតស្ស តថាគតពលានិ យេហិ ពលេហិ សមន្នាគតោ តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

១៤៩. ‘‘យោ ខោ មំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ជានន្តំ ឯវំ បស្សន្តំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘នត្ថិ សមណស្ស គោតមស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ; តក្កបរិយាហតំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភាន’ន្តិ, តំ, សារិបុត្ត, វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ សីលសម្បន្នោ សមាធិសម្បន្នោ បញ្ញាសម្បន្នោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញំ អារាធេយ្យ, ឯវំ សម្បទមិទំ, សារិបុត្ត, វទាមិ. តំ វាចំ អប្បហាយ, តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ.

១៥០. ‘‘ចត្តារិមានិ, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស វេសារជ្ជានិ យេហិ វេសារជ្ជេហិ សមន្នាគតោ តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ. កតមានិ ចត្តារិ?

‘‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស តេ បដិជានតោ ឥមេ ធម្មា អនភិសម្ពុទ្ធា’តិ. តត្រ វត មំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ទេវោ វា មារោ វា ព្រហ្មា វា កោចិ វា លោកស្មិំ សហធម្មេន បដិចោទេស្សតីតិ និមិត្តមេតំ, សារិបុត្ត, ន សមនុបស្សាមិ. ឯតមហំ [ឯតម្បហំ (សី. បី.)], សារិបុត្ត, និមិត្តំ អសមនុបស្សន្តោ ខេមប្បត្តោ អភយប្បត្តោ វេសារជ្ជប្បត្តោ វិហរាមិ.

‘‘‘ខីណាសវស្ស តេ បដិជានតោ ឥមេ អាសវា អបរិក្ខីណា’តិ. តត្រ វត មំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ទេវោ វា មារោ វា ព្រហ្មា វា កោចិ វា លោកស្មិំ សហធម្មេន បដិចោទេស្សតីតិ និមិត្តមេតំ, សារិបុត្ត, ន សមនុបស្សាមិ. ឯតមហំ, សារិបុត្ត, និមិត្តំ អសមនុបស្សន្តោ ខេមប្បត្តោ អភយប្បត្តោ វេសារជ្ជប្បត្តោ វិហរាមិ.

‘‘‘យេ ខោ បន តេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ. តត្រ វត មំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ទេវោ វា មារោ វា ព្រហ្មា វា កោចិ វា លោកស្មិំ សហធម្មេន បដិចោទេស្សតីតិ និមិត្តមេតំ, សារិបុត្ត, ន សមនុបស្សាមិ. ឯតមហំ, សារិបុត្ត, និមិត្តំ អសមនុបស្សន្តោ ខេមប្បត្តោ អភយប្បត្តោ វេសារជ្ជប្បត្តោ វិហរាមិ.

‘‘‘យស្ស ខោ បន តេ អត្ថាយ ធម្មោ ទេសិតោ, សោ ន និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’តិ. តត្រ វត មំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ទេវោ វា មារោ វា ព្រហ្មា វា កោចិ វា លោកស្មិំ សហធម្មេន បដិចោទេស្សតី’តិ និមិត្តមេតំ, សារិបុត្ត, ន សមនុបស្សាមិ. ឯតមហំ, សារិបុត្ត, និមិត្តំ អសមនុបស្សន្តោ ខេមប្បត្តោ អភយប្បត្តោ វេសារជ្ជប្បត្តោ វិហរាមិ.

‘‘ឥមានិ ខោ, សារិបុត្ត, ចត្តារិ តថាគតស្ស វេសារជ្ជានិ យេហិ វេសារជ្ជេហិ សមន្នាគតោ តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ.

‘‘យោ ខោ មំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ជានន្តំ ឯវំ បស្សន្តំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘នត្ថិ សមណស្ស គោតមស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ, តក្កបរិយាហតំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភាន’ន្តិ, តំ, សារិបុត្ត, វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ សីលសម្បន្នោ សមាធិសម្បន្នោ បញ្ញាសម្បន្នោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញំ អារាធេយ្យ, ឯវំ សម្បទមិទំ, សារិបុត្ត, វទាមិ. តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ.

១៥១. ‘‘អដ្ឋ ខោ ឥមា, សារិបុត្ត, បរិសា. កតមា អដ្ឋ? ខត្តិយបរិសា, ព្រាហ្មណបរិសា, គហបតិបរិសា, សមណបរិសា, ចាតុមហារាជិកបរិសា [ចាតុម្មហារាជិកា (សី. ស្យា. បី.)], តាវតិំសបរិសា, មារបរិសា, ព្រហ្មបរិសា – ឥមា ខោ, សារិបុត្ត, អដ្ឋ បរិសា. ឥមេហិ ខោ, សារិបុត្ត, ចតូហិ វេសារជ្ជេហិ សមន្នាគតោ តថាគតោ ឥមា អដ្ឋ បរិសា ឧបសង្កមតិ អជ្ឈោគាហតិ. អភិជានាមិ ខោ បនាហំ, សារិបុត្ត, អនេកសតំ ខត្តិយបរិសំ ឧបសង្កមិតា. តត្របិ មយា សន្និសិន្នបុព្ពញ្ចេវ, សល្លបិតបុព្ពញ្ច, សាកច្ឆា ច សមាបជ្ជិតបុព្ពា. តត្រ វត មំ ភយំ វា សារជ្ជំ វា ឱក្កមិស្សតីតិ និមិត្តមេតំ, សារិបុត្ត, ន សមនុបស្សាមិ. ឯតមហំ, សារិបុត្ត, និមិត្តំ អសមនុបស្សន្តោ ខេមប្បត្តោ អភយប្បត្តោ វេសារជ្ជប្បត្តោ វិហរាមិ.

‘‘អភិជានាមិ ខោ បនាហំ, សារិបុត្ត, អនេកសតំ ព្រាហ្មណបរិសំ…បេ… គហបតិបរិសំ… សមណបរិសំ… ចាតុមហារាជិកបរិសំ… តាវតិំសបរិសំ… មារបរិសំ… ព្រហ្មបរិសំ ឧបសង្កមិតា. តត្របិ មយា សន្និសិន្នបុព្ពញ្ចេវ, សល្លបិតបុព្ពញ្ច, សាកច្ឆា ច សមាបជ្ជិតបុព្ពា. តត្រ វត មំ ភយំ វា សារជ្ជំ វា ឱក្កមិស្សតីតិ និមិត្តមេតំ, សារិបុត្ត, ន សមនុបស្សាមិ. ឯតមហំ, សារិបុត្ត, និមិត្តំ អសមនុបស្សន្តោ ខេមប្បត្តោ អភយប្បត្តោ វេសារជ្ជប្បត្តោ វិហរាមិ.

‘‘យោ ខោ មំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ជានន្តំ ឯវំ បស្សន្តំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘នត្ថិ សមណស្ស គោតមស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ, តក្កបរិយាហតំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភាន’ន្តិ, តំ, សារិបុត្ត, វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ សីលសម្បន្នោ សមាធិសម្បន្នោ បញ្ញាសម្បន្នោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញំ អារាធេយ្យ, ឯវំ សម្បទមិទំ, សារិបុត្ត, វទាមិ. តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ.

១៥២. ‘‘ចតស្សោ ខោ ឥមា, សារិបុត្ត, យោនិយោ. កតមា ចតស្សោ? អណ្ឌជា យោនិ, ជលាពុជា យោនិ, សំសេទជា យោនិ, ឱបបាតិកា យោនិ. កតមា ច, សារិបុត្ត, អណ្ឌជា យោនិ? យេ ខោ តេ, សារិបុត្ត, សត្តា អណ្ឌកោសំ អភិនិព្ភិជ្ជ ជាយន្តិ – អយំ វុច្ចតិ, សារិបុត្ត, អណ្ឌជា យោនិ. កតមា ច, សារិបុត្ត, ជលាពុជា យោនិ? យេ ខោ តេ, សារិបុត្ត, សត្តា វត្ថិកោសំ អភិនិព្ភិជ្ជ ជាយន្តិ – អយំ វុច្ចតិ, សារិបុត្ត, ជលាពុជា យោនិ. កតមា ច, សារិបុត្ត, សំសេទជា យោនិ? យេ ខោ តេ, សារិបុត្ត, សត្តា បូតិមច្ឆេ វា ជាយន្តិ បូតិកុណបេ វា បូតិកុម្មាសេ វា ចន្ទនិកាយេ វា ឱឡិគល្លេ វា ជាយន្តិ – អយំ វុច្ចតិ, សារិបុត្ត, សំសេទជា យោនិ. កតមា ច, សារិបុត្ត, ឱបបាតិកា យោនិ? ទេវា, នេរយិកា, ឯកច្ចេ ច មនុស្សា, ឯកច្ចេ ច វិនិបាតិកា – អយំ វុច្ចតិ, សារិបុត្ត, ឱបបាតិកា យោនិ. ឥមា ខោ, សារិបុត្ត, ចតស្សោ យោនិយោ.

‘‘យោ ខោ មំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ជានន្តំ ឯវំ បស្សន្តំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘នត្ថិ សមណស្ស គោតមស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ, តក្កបរិយាហតំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភាន’ន្តិ, តំ, សារិបុត្ត, វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ សីលសម្បន្នោ សមាធិសម្បន្នោ បញ្ញាសម្បន្នោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញំ អារាធេយ្យ, ឯវំ សម្បទមិទំ, សារិបុត្ត, វទាមិ. តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ.

១៥៣. ‘‘បញ្ច ខោ ឥមា, សារិបុត្ត, គតិយោ. កតមា បញ្ច? និរយោ, តិរច្ឆានយោនិ, បេត្តិវិសយោ, មនុស្សា, ទេវា. និរយញ្ចាហំ, សារិបុត្ត, បជានាមិ, និរយគាមិញ្ច មគ្គំ, និរយគាមិនិញ្ច បដិបទំ; យថា បដិបន្នោ ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតិ តញ្ច បជានាមិ. តិរច្ឆានយោនិញ្ចាហំ, សារិបុត្ត, បជានាមិ, តិរច្ឆានយោនិគាមិញ្ច មគ្គំ, តិរច្ឆានយោនិគាមិនិញ្ច បដិបទំ; យថា បដិបន្នោ ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា តិរច្ឆានយោនិំ ឧបបជ្ជតិ តញ្ច បជានាមិ. បេត្តិវិសយំ ចាហំ, សារិបុត្ត, បជានាមិ, បេត្តិវិសយគាមិញ្ច មគ្គំ, បេត្តិវិសយគាមិនិញ្ច បដិបទំ; យថា បដិបន្នោ ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា បេត្តិវិសយំ ឧបបជ្ជតិ តញ្ច បជានាមិ. មនុស្សេ ចាហំ, សារិបុត្ត, បជានាមិ, មនុស្សលោកគាមិញ្ច មគ្គំ, មនុស្សលោកគាមិនិញ្ច បដិបទំ; យថា បដិបន្នោ ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា មនុស្សេសុ ឧបបជ្ជតិ តញ្ច បជានាមិ. ទេវេ ចាហំ, សារិបុត្ត, បជានាមិ, ទេវលោកគាមិញ្ច មគ្គំ, ទេវលោកគាមិនិញ្ច បដិបទំ; យថា បដិបន្នោ ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ តញ្ច បជានាមិ. និព្ពានញ្ចាហំ, សារិបុត្ត, បជានាមិ, និព្ពានគាមិញ្ច មគ្គំ, និព្ពានគាមិនិញ្ច បដិបទំ; យថា បដិបន្នោ ច អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ តញ្ច បជានាមិ.

១៥៤. ‘‘ឥធាហំ, សារិបុត្ត, ឯកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នំ, ឯកន្តទុក្ខា តិព្ពា កដុកា វេទនា វេទយមានំ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, អង្គារកាសុ សាធិកបោរិសា បូរា អង្គារានំ វីតច្ចិកានំ វីតធូមានំ. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឃម្មាភិតត្តោ ឃម្មបរេតោ កិលន្តោ តសិតោ បិបាសិតោ ឯកាយនេន មគ្គេន តមេវ អង្គារកាសុំ បណិធាយ. តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថាយំ ភវំ បុរិសោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា ឥមំយេវ អង្គារកាសុំ អាគមិស្សតី’តិ. តមេនំ បស្សេយ្យ អបរេន សមយេន តស្សា អង្គារកាសុយា បតិតំ, ឯកន្តទុក្ខា តិព្ពា កដុកា វេទនា វេទយមានំ. ឯវមេវ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ឥធេកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នំ, ឯកន្តទុក្ខា តិព្ពា កដុកា វេទនា វេទយមានំ.

‘‘ឥធ បនាហំ, សារិបុត្ត, ឯកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា តិរច្ឆានយោនិំ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា តិរច្ឆានយោនិំ ឧបបន្នំ, ទុក្ខា តិព្ពា កដុកា វេទនា វេទយមានំ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, គូថកូបោ សាធិកបោរិសោ, បូរោ គូថស្ស. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឃម្មាភិតត្តោ ឃម្មបរេតោ កិលន្តោ តសិតោ បិបាសិតោ ឯកាយនេន មគ្គេន តមេវ គូថកូបំ បណិធាយ. តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថាយំ ភវំ បុរិសោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ យថា ឥមំយេវ គូថកូបំ អាគមិស្សតី’តិ. តមេនំ បស្សេយ្យ អបរេន សមយេន តស្មិំ គូថកូបេ បតិតំ, ទុក្ខា តិព្ពា កដុកា វេទនា វេទយមានំ. ឯវមេវ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ឥធេកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា តិរច្ឆានយោនិំ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា តិរច្ឆានយោនិំ ឧបបន្នំ, ទុក្ខា តិព្ពា កដុកា វេទនា វេទយមានំ.

‘‘ឥធ បនាហំ, សារិបុត្ត, ឯកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា បេត្តិវិសយំ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា បេត្តិវិសយំ ឧបបន្នំ, ទុក្ខពហុលា វេទនា វេទយមានំ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, រុក្ខោ វិសមេ ភូមិភាគេ ជាតោ តនុបត្តបលាសោ កពរច្ឆាយោ. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឃម្មាភិតត្តោ ឃម្មបរេតោ កិលន្តោ តសិតោ បិបាសិតោ ឯកាយនេន មគ្គេន តមេវ រុក្ខំ បណិធាយ. តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថាយំ ភវំ បុរិសោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា ឥមំយេវ រុក្ខំ អាគមិស្សតី’តិ. តមេនំ បស្សេយ្យ, អបរេន សមយេន តស្ស រុក្ខស្ស ឆាយាយ និសិន្នំ វា និបន្នំ វា ទុក្ខពហុលា វេទនា វេទយមានំ. ឯវមេវ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ឥធេកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា បេត្តិវិសយំ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា បេត្តិវិសយំ ឧបបន្នំ, ទុក្ខពហុលា វេទនា វេទយមានំ.

‘‘ឥធ បនាហំ, សារិបុត្ត, ឯកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា មនុស្សេសុ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា មនុស្សេសុ ឧបបន្នំ, សុខពហុលា វេទនា វេទយមានំ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, រុក្ខោ សមេ ភូមិភាគេ ជាតោ ពហលបត្តបលាសោ សន្ទច្ឆាយោ [សណ្ឌច្ឆាយោ (ស្យា.), សន្តច្ឆាយោ (ក.)]. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឃម្មាភិតត្តោ ឃម្មបរេតោ កិលន្តោ តសិតោ បិបាសិតោ ឯកាយនេន មគ្គេន តមេវ រុក្ខំ បណិធាយ. តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថាយំ ភវំ បុរិសោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា ឥមមេវ រុក្ខំ អាគមិស្សតី’តិ. តមេនំ បស្សេយ្យ អបរេន សមយេន តស្ស រុក្ខស្ស ឆាយាយ និសិន្នំ វា និបន្នំ វា សុខពហុលា វេទនា វេទយមានំ. ឯវមេវ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ឥធេកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា មនុស្សេសុ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា មនុស្សេសុ ឧបបន្នំ, សុខពហុលា វេទនា វេទយមានំ.

‘‘ឥធ បនាហំ, សារិបុត្ត, ឯកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជិស្សតី’តិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នំ, ឯកន្តសុខា វេទនា វេទយមានំ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, បាសាទោ, តត្រាស្ស កូដាគារំ ឧល្លិត្តាវលិត្តំ និវាតំ ផុសិតគ្គឡំ បិហិតវាតបានំ. តត្រាស្ស បល្លង្កោ គោនកត្ថតោ បដិកត្ថតោ បដលិកត្ថតោ កទលិមិគបវរបច្ចត្ថរណោ សឧត្តរច្ឆទោ ឧភតោលោហិតកូបធានោ. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឃម្មាភិតត្តោ ឃម្មបរេតោ កិលន្តោ តសិតោ បិបាសិតោ ឯកាយនេន មគ្គេន តមេវ បាសាទំ បណិធាយ. តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថាយំ ភវំ បុរិសោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា ឥមំយេវ បាសាទំ អាគមិស្សតី’តិ. តមេនំ បស្សេយ្យ អបរេន សមយេន តស្មិំ បាសាទេ តស្មិំ កូដាគារេ តស្មិំ បល្លង្កេ និសិន្នំ វា និបន្នំ វា ឯកន្តសុខា វេទនា វេទយមានំ. ឯវមេវ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ឥធេកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ យថា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នំ, ឯកន្តសុខា វេទនា វេទយមានំ.

‘‘ឥធ បនាហំ, សារិបុត្ត, ឯកច្ចំ បុគ្គលំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា អាសវានំ ខយា អនាសំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរិស្សតីតិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តំ, ឯកន្តសុខា វេទនា វេទយមានំ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, បោក្ខរណី អច្ឆោទកា សាតោទកា សីតោទកា សេតកា សុបតិត្ថា រមណីយា. អវិទូរេ ចស្សា តិព្ពោ វនសណ្ឌោ. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឃម្មាភិតត្តោ ឃម្មបរេតោ កិលន្តោ តសិតោ បិបាសិតោ ឯកាយនេន មគ្គេន តមេវ បោក្ខរណិំ បណិធាយ. តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថា ភវំ បុរិសោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា ឥមំយេវ បោក្ខរណិំ អាគមិស្សតី’តិ. តមេនំ បស្សេយ្យ អបរេន សមយេន តំ បោក្ខរណិំ ឱគាហេត្វា ន្ហាយិត្វា ច បិវិត្វា ច សព្ពទរថកិលមថបរិឡាហំ បដិប្បស្សម្ភេត្វា បច្ចុត្តរិត្វា តស្មិំ វនសណ្ឌេ និសិន្នំ វា និបន្នំ វា, ឯកន្តសុខា វេទនា វេទយមានំ. ឯវមេវ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ឥធេកច្ចំ បុគ្គលំ ឯវំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាមិ – តថាយំ បុគ្គលោ បដិបន្នោ តថា ច ឥរិយតិ តញ្ច មគ្គំ សមារូឡ្ហោ, យថា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរិស្សតី’តិ. តមេនំ បស្សាមិ អបរេន សមយេន អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តំ, ឯកន្តសុខា វេទនា វេទយមានំ. ឥមា ខោ, សារិបុត្ត, បញ្ច គតិយោ.

‘‘យោ ខោ មំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ជានន្តំ ឯវំ បស្សន្តំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘នត្ថិ សមណស្ស គោតមស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសោ; តក្កបរិយាហតំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភាន’ន្តិ តំ, សារិបុត្ត, វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ សីលសម្បន្នោ សមាធិសម្បន្នោ បញ្ញាសម្បន្នោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញំ អារាធេយ្យ, ឯវំ សម្បទមិទំ, សារិបុត្ត, វទាមិ ‘តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ’.

១៥៥. ‘‘អភិជានាមិ ខោ បនាហំ, សារិបុត្ត, ចតុរង្គសមន្នាគតំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតា [ចរិត្វា (ក.)] – តបស្សី សុទំ ហោមិ បរមតបស្សី, លូខោ សុទំ [លូខស្សុទំ (សី. បី.)] ហោមិ បរមលូខោ, ជេគុច្ឆី សុទំ ហោមិ បរមជេគុច្ឆី, បវិវិត្តោ សុទំ [បវិវិត្តស្សុទំ (សី. បី.)] ហោមិ បរមបវិវិត្តោ. តត្រាស្សុ មេ ឥទំ, សារិបុត្ត, តបស្សិតាយ ហោតិ – អចេលកោ ហោមិ មុត្តាចារោ ហត្ថាបលេខនោ [ហត្ថាវលេខនោ (ស្យា.)], ន ឯហិភទ្ទន្តិកោ ន តិដ្ឋភទ្ទន្តិកោ; នាភិហដំ ន ឧទ្ទិស្សកតំ ន និមន្តនំ សាទិយាមិ. សោ ន កុម្ភិមុខា បដិគ្គណ្ហាមិ, ន កឡោបិមុខា បដិគ្គណ្ហាមិ, ន ឯឡកមន្តរំ, ន ទណ្ឌមន្តរំ, ន មុសលមន្តរំ, ន ទ្វិន្នំ ភុញ្ជមានានំ, ន គព្ភិនិយា, ន បាយមានាយ [បាយន្តិយា (ក.)], ន បុរិសន្តរគតាយ, ន សង្កិត្តីសុ, ន យត្ថ សា ឧបដ្ឋិតោ ហោតិ, ន យត្ថ មក្ខិកា សណ្ឌសណ្ឌចារិនី; ន មច្ឆំ ន មំសំ ន សុរំ ន មេរយំ ន ថុសោទកំ បិវាមិ; សោ ឯកាគារិកោ វា ហោមិ ឯកាលោបិកោ, ទ្វាគារិកោ វា ហោមិ ទ្វាលោបិកោ…បេ… សត្តាគារិកោ វា ហោមិ សត្តាលោបិកោ; ឯកិស្សាបិ ទត្តិយា យាបេមិ, ទ្វីហិបិ ទត្តីហិ យាបេមិ…បេ… សត្តហិបិ ទត្តីហិ យាបេមិ; ឯកាហិកម្បិ អាហារំ អាហារេមិ, ទ្វីហិកម្បិ អាហារំ អាហារេមិ…បេ… សត្តាហិកម្បិ អាហារំ អាហារេមិ; ឥតិ ឯវរូបំ អទ្ធមាសិកម្បិ បរិយាយភត្តភោជនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរាមិ.

‘‘សោ សាកភក្ខោ វា ហោមិ, សាមាកភក្ខោ វា ហោមិ, នីវារភក្ខោ វា ហោមិ, ទទ្ទុលភក្ខោ វា ហោមិ, ហដភក្ខោ វា ហោមិ, កណភក្ខោ វា ហោមិ, អាចាមភក្ខោ វា ហោមិ, បិញ្ញាកភក្ខោ វា ហោមិ, តិណភក្ខោ វា ហោមិ, គោមយភក្ខោ វា ហោមិ, វនមូលផលាហារោ យាបេមិ បវត្តផលភោជី.

‘‘សោ សាណានិបិ ធារេមិ, មសាណានិបិ ធារេមិ, ឆវទុស្សានិបិ ធារេមិ, បំសុកូលានិបិ ធារេមិ, តិរីដានិបិ ធារេមិ, អជិនម្បិ ធារេមិ, អជិនក្ខិបម្បិ ធារេមិ, កុសចីរម្បិ ធារេមិ, វាកចីរម្បិ ធារេមិ, ផលកចីរម្បិ ធារេមិ, កេសកម្ពលម្បិ ធារេមិ, វាឡកម្ពលម្បិ ធារេមិ, ឧលូកបក្ខម្បិ ធារេមិ; កេសមស្សុលោចកោបិ ហោមិ កេសមស្សុលោចនានុយោគមនុយុត្តោ; ឧព្ភដ្ឋកោបិ ហោមិ អាសនបដិក្ខិត្តោ; ឧក្កុដិកោបិ ហោមិ ឧក្កុដិកប្បធានមនុយុត្តោ; កណ្ដកាបស្សយិកោបិ ហោមិ កណ្ដកាបស្សយេ សេយ្យំ កប្បេមិ [ឥមស្សានន្តរេ អញ្ញោបិ កោចិ បាឋបទេសោ អញ្ញេសុ អាជីវកវតទីបកសុត្តេសុ ទិស្សតិ]; សាយតតិយកម្បិ ឧទកោរោហនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរាមិ – ឥតិ ឯវរូបំ អនេកវិហិតំ កាយស្ស អាតាបនបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរាមិ. ឥទំសុ មេ, សារិបុត្ត, តបស្សិតាយ ហោតិ.

១៥៦. ‘‘តត្រាស្សុ មេ ឥទំ, សារិបុត្ត, លូខស្មិំ ហោតិ – នេកវស្សគណិកំ រជោជល្លំ កាយេ សន្និចិតំ ហោតិ បបដិកជាតំ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, តិន្ទុកខាណុ នេកវស្សគណិកោ សន្និចិតោ ហោតិ បបដិកជាតោ, ឯវមេវាស្សុ មេ, សារិបុត្ត, នេកវស្សគណិកំ រជោជល្លំ កាយេ សន្និចិតំ ហោតិ បបដិកជាតំ. តស្ស មយ្ហំ, សារិបុត្ត, ន ឯវំ ហោតិ – ‘អហោ វតាហំ ឥមំ រជោជល្លំ បាណិនា បរិមជ្ជេយ្យំ, អញ្ញេ វា បន មេ ឥមំ រជោជល្លំ បាណិនា បរិមជ្ជេយ្យុ’ន្តិ. ឯវម្បិ មេ, សារិបុត្ត, ន ហោតិ. ឥទំសុ មេ, សារិបុត្ត, លូខស្មិំ ហោតិ.

‘‘តត្រាស្សុ មេ ឥទំ, សារិបុត្ត, ជេគុច្ឆិស្មិំ ហោតិ – សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, សតោវ អភិក្កមាមិ, សតោវ បដិក្កមាមិ, យាវ ឧទកពិន្ទុម្ហិបិ មេ ទយា បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ – ‘មាហំ ខុទ្ទកេ បាណេ វិសមគតេ សង្ឃាតំ អាបាទេសិ’ន្តិ. ឥទំសុ មេ, សារិបុត្ត, ជេគុច្ឆិស្មិំ ហោតិ.

‘‘តត្រាស្សុ មេ ឥទំ, សារិបុត្ត, បវិវិត្តស្មិំ ហោតិ – សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, អញ្ញតរំ អរញ្ញាយតនំ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរាមិ. យទា បស្សាមិ គោបាលកំ វា បសុបាលកំ វា តិណហារកំ វា កដ្ឋហារកំ វា វនកម្មិកំ វា, វនេន វនំ គហនេន គហនំ និន្នេន និន្នំ ថលេន ថលំ សំបតាមិ [បបតាមិ (សី. ស្យា. បី.)]. តំ កិស្ស ហេតុ? មា មំ តេ អទ្ទសំសុ អហញ្ច មា តេ អទ្ទសន្តិ. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, អារញ្ញកោ មគោ មនុស្សេ ទិស្វា វនេន វនំ គហនេន គហនំ និន្នេន និន្នំ ថលេន ថលំ សំបតតិ, ឯវមេវ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, យទា បស្សាមិ គោបាលកំ វា បសុបាលកំ វា តិណហារកំ វា កដ្ឋហារកំ វា វនកម្មិកំ វា វនេន វនំ គហនេន គហនំ និន្នេន និន្នំ ថលេន ថលំ សំបតាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? មា មំ តេ អទ្ទសំសុ អហញ្ច មា តេ អទ្ទសន្តិ. ឥទំសុ មេ, សារិបុត្ត, បវិវិត្តស្មិំ ហោតិ.

‘‘សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, យេ តេ គោដ្ឋា បដ្ឋិតគាវោ អបគតគោបាលកា, តត្ថ ចតុក្កុណ្ឌិកោ ឧបសង្កមិត្វា យានិ តានិ វច្ឆកានំ តរុណកានំ ធេនុបកានំ គោមយានិ តានិ សុទំ អាហារេមិ. យាវកីវញ្ច មេ, សារិបុត្ត, សកំ មុត្តករីសំ អបរិយាទិន្នំ ហោតិ, សកំយេវ សុទំ មុត្តករីសំ អាហារេមិ. ឥទំសុ មេ, សារិបុត្ត, មហាវិកដភោជនស្មិំ ហោតិ.

១៥៧. ‘‘សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, អញ្ញតរំ ភិំសនកំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរាមិ. តត្រាស្សុទំ, សារិបុត្ត, ភិំសនកស្ស វនសណ្ឌស្ស ភិំសនកតស្មិំ ហោតិ – យោ កោចិ អវីតរាគោ តំ វនសណ្ឌំ បវិសតិ, យេភុយ្យេន លោមានិ ហំសន្តិ. សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, យា តា រត្តិយោ សីតា ហេមន្តិកា អន្តរដ្ឋកា ហិមបាតសមយា [អន្តរដ្ឋកេ ហិមបាតសមយេ (សី. បី.)] តថារូបាសុ រត្តីសុ រត្តិំ អព្ភោកាសេ វិហរាមិ, ទិវា វនសណ្ឌេ; គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ ទិវា អព្ភោកាសេ វិហរាមិ, រត្តិំ វនសណ្ឌេ. អបិស្សុ មំ, សារិបុត្ត, អយំ អនច្ឆរិយគាថា បដិភាសិ បុព្ពេ អស្សុតបុព្ពា –

‘‘សោតត្តោ សោសិន្នោ [សោសីនោ (សី. បី. ក.), សោសិនោ (ស្យា.), សោសិន្ទោ (សទ្ទនីតិ)] ចេវ, ឯកោ ភិំសនកេ វនេ;

នគ្គោ ន ចគ្គិមាសីនោ, ឯសនាបសុតោ មុនី’’តិ.

‘‘សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, សុសានេ សេយ្យំ កប្បេមិ ឆវដ្ឋិកានិ ឧបធាយ. អបិស្សុ មំ, សារិបុត្ត, គាមណ្ឌលា [គោមណ្ឌលា (ពហូសុ) ចរិយាបិដកអដ្ឋកថា ឱលោកេតព្ពា] ឧបសង្កមិត្វា ឱដ្ឋុភន្តិបិ, ឱមុត្តេន្តិបិ, បំសុកេនបិ ឱកិរន្តិ, កណ្ណសោតេសុបិ សលាកំ បវេសេន្តិ. ន ខោ បនាហំ, សារិបុត្ត, អភិជានាមិ តេសុ បាបកំ ចិត្តំ ឧប្បាទេតា. ឥទំសុ មេ, សារិបុត្ត, ឧបេក្ខាវិហារស្មិំ ហោតិ.

១៥៨. ‘‘សន្តិ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អាហារេន សុទ្ធី’តិ. តេ ឯវមាហំសុ – ‘កោលេហិ យាបេមា’តិ. តេ កោលម្បិ ខាទន្តិ, កោលចុណ្ណម្បិ ខាទន្តិ, កោលោទកម្បិ បិវន្តិ – អនេកវិហិតម្បិ កោលវិកតិំ បរិភុញ្ជន្តិ. អភិជានាមិ ខោ បនាហំ, សារិបុត្ត, ឯកំយេវ កោលំ អាហារំ អាហារិតា. សិយា ខោ បន តេ, សារិបុត្ត, ឯវមស្ស – ‘មហា នូន តេន សមយេន កោលោ អហោសី’តិ. ន ខោ បនេតំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ. តទាបិ ឯតបរមោយេវ កោលោ អហោសិ សេយ្យថាបិ ឯតរហិ. តស្ស មយ្ហំ, សារិបុត្ត, ឯកំយេវ កោលំ អាហារំ អាហារយតោ អធិមត្តកសិមានំ បត្តោ កាយោ ហោតិ. សេយ្យថាបិ នាម អាសីតិកបព្ពានិ វា កាឡបព្ពានិ វា, ឯវមេវស្សុ មេ អង្គបច្ចង្គានិ ភវន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម ឱដ្ឋបទំ, ឯវមេវស្សុ មេ អានិសទំ ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម វដ្ដនាវឡី, ឯវមេវស្សុ មេ បិដ្ឋិកណ្ដកោ ឧន្នតាវនតោ ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម ជរសាលាយ គោបានសិយោ ឱលុគ្គវិលុគ្គា ភវន្តិ, ឯវមេវស្សុ មេ ផាសុឡិយោ ឱលុគ្គវិលុគ្គា ភវន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម គម្ភីរេ ឧទបានេ ឧទកតារកា គម្ភីរគតា ឱក្ខាយិកា ទិស្សន្តិ, ឯវមេវស្សុ មេ អក្ខិកូបេសុ អក្ខិតារកា គម្ភីរគតា ឱក្ខាយិកា ទិស្សន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម តិត្តកាលាពុអាមកច្ឆិន្នោ វាតាតបេន សំផុដិតោ [សម្ផុសិតោ (ស្យា.), សំបុដិតោ (បី. ក.) ឯត្ថ សំផុដិតោតិ សង្កុចិតោតិ អត្ថោ] ហោតិ សម្មិលាតោ, ឯវមេវស្សុ មេ សីសច្ឆវិ សំផុដិតា ហោតិ សម្មិលាតា តាយេវប្បាហារតាយ. សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ‘ឧទរច្ឆវិំ បរិមសិស្សាមី’តិ បិដ្ឋិកណ្ដកំយេវ បរិគ្គណ្ហាមិ, ‘បិដ្ឋិកណ្ដកំ បរិមសិស្សាមី’តិ ឧទរច្ឆវិំយេវ បរិគ្គណ្ហាមិ, យាវស្សុ មេ, សារិបុត្ត, ឧទរច្ឆវិ បិដ្ឋិកណ្ដកំ អល្លីនា ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ. សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ‘វច្ចំ វា មុត្តំ វា ករិស្សាមី’តិ តត្ថេវ អវកុជ្ជោ បបតាមិ តាយេវប្បាហារតាយ. សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, តមេវ កាយំ អស្សាសេន្តោ បាណិនា គត្តានិ អនោមជ្ជាមិ. តស្ស មយ្ហំ, សារិបុត្ត, បាណិនា គត្តានិ អនោមជ្ជតោ បូតិមូលានិ លោមានិ កាយស្មា បតន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ.

១៥៩. ‘‘សន្តិ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អាហារេន សុទ្ធី’តិ. តេ ឯវមាហំសុ – ‘មុគ្គេហិ យាបេម…បេ… តិលេហិ យាបេម…បេ… តណ្ឌុលេហិ យាបេមា’តិ. តេ តណ្ឌុលម្បិ ខាទន្តិ, តណ្ឌុលចុណ្ណម្បិ ខាទន្តិ, តណ្ឌុលោទកម្បិ បិវន្តិ – អនេកវិហិតម្បិ តណ្ឌុលវិកតិំ បរិភុញ្ជន្តិ. អភិជានាមិ ខោ បនាហំ, សារិបុត្ត, ឯកំយេវ តណ្ឌុលំ អាហារំ អាហារិតា. សិយា ខោ បន តេ, សារិបុត្ត, ឯវមស្ស – ‘មហា នូន តេន សមយេន តណ្ឌុលោ អហោសី’តិ. ន ខោ បនេតំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ. តទាបិ ឯតបរមោយេវ តណ្ឌុលោ អហោសិ, សេយ្យថាបិ ឯតរហិ. តស្ស មយ្ហំ, សារិបុត្ត, ឯកំយេវ តណ្ឌុលំ អាហារំ អាហារយតោ អធិមត្តកសិមានំ បត្តោ កាយោ ហោតិ. សេយ្យថាបិ នាម អាសីតិកបព្ពានិ វា កាឡបព្ពានិ វា, ឯវមេវស្សុ មេ អង្គបច្ចង្គានិ ភវន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម ឱដ្ឋបទំ, ឯវមេវស្សុ មេ អានិសទំ ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម វដ្ដនាវឡី, ឯវមេវស្សុ មេ បិដ្ឋិកណ្ដកោ ឧន្នតាវនតោ ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម ជរសាលាយ គោបានសិយោ ឱលុគ្គវិលុគ្គា ភវន្តិ, ឯវមេវស្សុ មេ ផាសុឡិយោ ឱលុគ្គវិលុគ្គា ភវន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម គម្ភីរេ ឧទបានេ ឧទកតារកា គម្ភីរគតា ឱក្ខាយិកា ទិស្សន្តិ, ឯវមេវស្សុ មេ អក្ខិកូបេសុ អក្ខិតារកា គម្ភីរគតា ឱក្ខាយិកា ទិស្សន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ. សេយ្យថាបិ នាម តិត្តកាលាពុ អាមកច្ឆិន្នោ វាតាតបេន សំផុដិតោ ហោតិ សម្មិលាតោ, ឯវមេវស្សុ មេ សីសច្ឆវិ សំផុដិតា ហោតិ សម្មិលាតា តាយេវប្បាហារតាយ. សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ‘ឧទរច្ឆវិំ បរិមសិស្សាមី’តិ បិដ្ឋិកណ្ដកំយេវ បរិគ្គណ្ហាមិ, ‘បិដ្ឋិកណ្ដកំ បរិមសិស្សាមី’តិ ឧទរច្ឆវិំយេវ បរិគ្គណ្ហាមិ. យាវស្សុ មេ, សារិបុត្ត, ឧទរច្ឆវិ បិដ្ឋិកណ្ដកំ អល្លីនា ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ. សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ‘វច្ចំ វា មុត្តំ វា ករិស្សាមី’តិ តត្ថេវ អវកុជ្ជោ បបតាមិ តាយេវប្បាហារតាយ. សោ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, តមេវ កាយំ អស្សាសេន្តោ បាណិនា គត្តានិ អនោមជ្ជាមិ. តស្ស មយ្ហំ, សារិបុត្ត, បាណិនា គត្តានិ អនោមជ្ជតោ បូតិមូលានិ លោមានិ កាយស្មា បតន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ.

‘‘តាយបិ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ឥរិយាយ តាយ បដិបទាយ តាយ ទុក្ករការិកាយ នាជ្ឈគមំ ឧត្តរិំ មនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឥមិស្សាយេវ អរិយាយ បញ្ញាយ អនធិគមា, យាយំ អរិយា បញ្ញា អធិគតា អរិយា និយ្យានិកា, និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ.

១៦០. ‘‘សន្តិ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សំសារេន សុទ្ធី’តិ. ន ខោ បន សោ [ន ខោ បនេសោ (សី. ស្យា.)], សារិបុត្ត, សំសារោ សុលភរូបោ យោ មយា អសំសរិតបុព្ពោ ឥមិនា ទីឃេន អទ្ធុនា, អញ្ញត្រ សុទ្ធាវាសេហិ ទេវេហិ. សុទ្ធាវាសេ ចាហំ, សារិបុត្ត, ទេវេ សំសរេយ្យំ, នយិមំ លោកំ បុនរាគច្ឆេយ្យំ.

‘‘សន្តិ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ឧបបត្តិយា សុទ្ធី’តិ. ន ខោ បន សា, សារិបុត្ត, ឧបបត្តិ សុលភរូបា យា មយា អនុបបន្នបុព្ពា ឥមិនា ទីឃេន អទ្ធុនា, អញ្ញត្រ សុទ្ធាវាសេហិ ទេវេហិ. សុទ្ធាវាសេ ចាហំ, សារិបុត្ត, ទេវេ ឧបបជ្ជេយ្យំ, នយិមំ លោកំ បុនរាគច្ឆេយ្យំ.

‘‘សន្តិ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អាវាសេន សុទ្ធី’តិ. ន ខោ បន សោ, សារិបុត្ត, អាវាសោ សុលភរូបោ យោ មយា អនាវុដ្ឋបុព្ពោ [អនាវុត្ថបុព្ពោ (សី. បី.)] ឥមិនា ទីឃេន អទ្ធុនា, អញ្ញត្រ សុទ្ធាវាសេហិ ទេវេហិ. សុទ្ធាវាសេ ចាហំ, សារិបុត្ត, ទេវេ អាវសេយ្យំ, នយិមំ លោកំ បុនរាគច្ឆេយ្យំ.

‘‘សន្តិ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘យញ្ញេន សុទ្ធី’តិ. ន ខោ បន សោ, សារិបុត្ត, យញ្ញោ សុលភរូបោ យោ មយា អយិដ្ឋបុព្ពោ ឥមិនា ទីឃេន អទ្ធុនា, តញ្ច ខោ រញ្ញា វា សតា ខត្តិយេន មុទ្ធាវសិត្តេន ព្រាហ្មណេន វា មហាសាលេន.

‘‘សន្តិ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អគ្គិបរិចរិយាយ សុទ្ធី’តិ. ន ខោ បន សោ, សារិបុត្ត, អគ្គិ សុលភរូបោ យោ មយា អបរិចិណ្ណបុព្ពោ ឥមិនា ទីឃេន អទ្ធុនា, តញ្ច ខោ រញ្ញា វា សតា ខត្តិយេន មុទ្ធាវសិត្តេន ព្រាហ្មណេន វា មហាសាលេន.

១៦១. ‘‘សន្តិ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘យាវទេវាយំ ភវំ បុរិសោ ទហរោ ហោតិ យុវា សុសុកាឡកេសោ ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតោ បឋមេន វយសា តាវទេវ បរមេន បញ្ញាវេយ្យត្តិយេន សមន្នាគតោ ហោតិ. យតោ ច ខោ អយំ ភវំ បុរិសោ ជិណ្ណោ ហោតិ វុទ្ធោ មហល្លកោ អទ្ធគតោ វយោអនុប្បត្តោ, អាសីតិកោ វា នាវុតិកោ វា វស្សសតិកោ វា ជាតិយា, អថ តម្ហា បញ្ញាវេយ្យត្តិយា, បរិហាយតី’តិ. ន ខោ បនេតំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ. អហំ ខោ បន, សារិបុត្ត, ឯតរហិ ជិណ្ណោ វុទ្ធោ មហល្លកោ អទ្ធគតោ វយោអនុប្បត្តោ, អាសីតិកោ មេ វយោ វត្តតិ. ឥធ មេ អស្សុ, សារិបុត្ត, ចត្តារោ សាវកា វស្សសតាយុកា វស្សសតជីវិនោ, បរមាយ សតិយា ច គតិយា ច ធិតិយា ច សមន្នាគតា បរមេន ច បញ្ញាវេយ្យត្តិយេន. សេយ្យថាបិ, សារិបុត្ត, ទឡ្ហធម្មា [ទឡ្ហធម្មោ (ពហូសុ) ដីកា ច មោគ្គល្លានព្យាករណំ ច ឱលោកេតព្ពំ] ធនុគ្គហោ សិក្ខិតោ កតហត្ថោ កតូបាសនោ លហុកេន អសនេន អប្បកសិរេនេវ តិរិយំ តាលច្ឆាយំ អតិបាតេយ្យ, ឯវំ អធិមត្តសតិមន្តោ ឯវំ អធិមត្តគតិមន្តោ ឯវំ អធិមត្តធិតិមន្តោ ឯវំ បរមេន បញ្ញាវេយ្យត្តិយេន សមន្នាគតា. តេ មំ ចតុន្នំ សតិបដ្ឋានានំ ឧបាទាយុបាទាយ បញ្ហំ បុច្ឆេយ្យុំ, បុដ្ឋោ បុដ្ឋោ ចាហំ តេសំ ព្យាករេយ្យំ, ព្យាកតញ្ច មេ ព្យាកតតោ ធារេយ្យុំ, ន ច មំ ទុតិយកំ ឧត្តរិ បដិបុច្ឆេយ្យុំ. អញ្ញត្រ អសិតបីតខាយិតសាយិតា អញ្ញត្រ ឧច្ចារបស្សាវកម្មា, អញ្ញត្រ និទ្ទាកិលមថបដិវិនោទនា អបរិយាទិន្នាយេវស្ស, សារិបុត្ត, តថាគតស្ស ធម្មទេសនា, អបរិយាទិន្នំយេវស្ស តថាគតស្ស ធម្មបទព្យញ្ជនំ, អបរិយាទិន្នំយេវស្ស តថាគតស្ស បញ្ហបដិភានំ. អថ មេ តេ ចត្តារោ សាវកា វស្សសតាយុកា វស្សសតជីវិនោ វស្សសតស្ស អច្ចយេន កាលំ ករេយ្យុំ. មញ្ចកេន ចេបិ មំ, សារិបុត្ត, បរិហរិស្សថ, នេវត្ថិ តថាគតស្ស បញ្ញាវេយ្យត្តិយស្ស អញ្ញថត្តំ. យំ ខោ តំ [យំ ខោ បនេតំ (សី.)], សារិបុត្ត, សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ‘អសម្មោហធម្មោ សត្តោ លោកេ ឧប្បន្នោ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សាន’ន្តិ, មមេវ តំ សម្មា វទមានោ វទេយ្យ ‘អសម្មោហធម្មោ សត្តោ លោកេ ឧប្បន្នោ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សាន’’’ន្តិ.

១៦២. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា នាគសមាលោ ភគវតោ បិដ្ឋិតោ ឋិតោ ហោតិ ភគវន្តំ ពីជយមានោ. អថ ខោ អាយស្មា នាគសមាលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! អបិ ហិ មេ, ភន្តេ, ឥមំ ធម្មបរិយាយំ សុត្វា លោមានិ ហដ្ឋានិ. កោនាមោ អយំ, ភន្តេ, ធម្មបរិយាយោ’’តិ? ‘‘តស្មាតិហ ត្វំ, នាគសមាល, ឥមំ ធម្មបរិយាយំ លោមហំសនបរិយាយោ ត្វេវ នំ ធារេហី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា នាគសមាលោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

មហាសីហនាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. មហាទុក្ខក្ខន្ធសុត្តំ

១៦៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំសុ. អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិប្បគោ ខោ តាវ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ, យំ នូន មយំ យេន អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ អារាមោ តេនុបសង្កមេយ្យាមា’’តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ អារាមោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា តេហិ អញ្ញតិត្ថិយេហិ បរិព្ពាជកេហិ សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ; សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯតទវោចុំ – ‘‘សមណោ, អាវុសោ, គោតមោ កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, មយម្បិ កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេម; សមណោ, អាវុសោ, គោតមោ រូបានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, មយម្បិ រូបានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេម; សមណោ, អាវុសោ, គោតមោ វេទនានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, មយម្បិ វេទនានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេម; ឥធ នោ, អាវុសោ, កោ វិសេសោ, កោ អធិប្បយាសោ, កិំ នានាករណំ សមណស្ស វា គោតមស្ស អម្ហាកំ វា – យទិទំ ធម្មទេសនាយ វា ធម្មទេសនំ, អនុសាសនិយា វា អនុសាសនិ’’ន្តិ? អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ភាសិតំ នេវ អភិនន្ទិំសុ, នប្បដិក្កោសិំសុ; អនភិនន្ទិត្វា អប្បដិក្កោសិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមិំសុ – ‘‘ភគវតោ សន្តិកេ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានិស្សាមា’’តិ.

១៦៤. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥធ មយំ, ភន្តេ, បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិម្ហ. តេសំ នោ, ភន្តេ, អម្ហាកំ ឯតទហោសិ – ‘អតិប្បគោ ខោ តាវ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ, យំ នូន មយំ យេន អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ អារាមោ តេនុបសង្កមេយ្យាមា’តិ. អថ ខោ មយំ, ភន្តេ, យេន អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ អារាមោ តេនុបសង្កមិម្ហ; ឧបសង្កមិត្វា តេហិ អញ្ញតិត្ថិយេហិ បរិព្ពាជកេហិ សទ្ធិំ សម្មោទិម្ហ; សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិម្ហ. ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ អម្ហេ, ភន្តេ, តេ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯតទវោចុំ – ‘សមណោ, អាវុសោ, គោតមោ កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, មយម្បិ កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេម. សមណោ, អាវុសោ, គោតមោ រូបានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, មយម្បិ រូបានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេម. សមណោ, អាវុសោ, គោតមោ វេទនានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេតិ, មយម្បិ វេទនានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេម. ឥធ នោ, អាវុសោ, កោ វិសេសោ, កោ អធិប្បយាសោ, កិំ នានាករណំ សមណស្ស វា គោតមស្ស អម្ហាកំ វា, យទិទំ ធម្មទេសនាយ វា ធម្មទេសនំ អនុសាសនិយា វា អនុសាសនិ’ន្តិ. អថ ខោ មយំ, ភន្តេ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ភាសិតំ នេវ អភិនន្ទិម្ហ, នប្បដិក្កោសិម្ហ; អនភិនន្ទិត្វា អប្បដិក្កោសិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមិម្ហ – ‘ភគវតោ សន្តិកេ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានិស្សាមា’’’តិ.

១៦៥. ‘‘ឯវំវាទិនោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘កោ បនាវុសោ, កាមានំ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណំ? កោ រូបានំ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណំ? កោ វេទនានំ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’ន្តិ? ឯវំ បុដ្ឋា, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ន ចេវ សម្បាយិស្សន្តិ, ឧត្តរិញ្ច វិឃាតំ អាបជ្ជិស្សន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? យថា តំ, ភិក្ខវេ, អវិសយស្មិំ. នាហំ តំ, ភិក្ខវេ, បស្សាមិ សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ យោ ឥមេសំ បញ្ហានំ វេយ្យាករណេន ចិត្តំ អារាធេយ្យ, អញ្ញត្រ តថាគតេន វា តថាគតសាវកេន វា, ឥតោ វា បន សុត្វា.

១៦៦. ‘‘កោ ច, ភិក្ខវេ, កាមានំ អស្សាទោ? បញ្ចិមេ, ភិក្ខវេ, កាមគុណា. កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា … ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា – ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ច កាមគុណា. យំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ – អយំ កាមានំ អស្សាទោ.

១៦៧. ‘‘កោ ច, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, កុលបុត្តោ យេន សិប្បដ្ឋានេន ជីវិកំ កប្បេតិ – យទិ មុទ្ទាយ យទិ គណនាយ យទិ សង្ខានេន [សង្ខាយ (ក.)] យទិ កសិយា យទិ វណិជ្ជាយ យទិ គោរក្ខេន យទិ ឥស្សត្ថេន យទិ រាជបោរិសេន យទិ សិប្បញ្ញតរេន – សីតស្ស បុរក្ខតោ ឧណ្ហស្ស បុរក្ខតោ ឌំសមកសវាតាតបសរីំសបសម្ផស្សេហិ រិស្សមានោ [ឦរយមានោ (ក.), សម្ផស្សមានោ (ចូឡនិ. ខគ្គវិសាណសុត្ត ១៣៦)] ខុប្បិបាសាយ មីយមានោ; អយម្បិ, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ, ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, កុលបុត្តស្ស ឯវំ ឧដ្ឋហតោ ឃដតោ វាយមតោ តេ ភោគា នាភិនិប្ផជ្ជន្តិ. សោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ, សម្មោហំ អាបជ្ជតិ – ‘មោឃំ វត មេ ឧដ្ឋានំ, អផលោ វត មេ វាយាមោ’តិ. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, កុលបុត្តស្ស ឯវំ ឧដ្ឋហតោ ឃដតោ វាយមតោ តេ ភោគា អភិនិប្ផជ្ជន្តិ. សោ តេសំ ភោគានំ អារក្ខាធិករណំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ – ‘កិន្តិ មេ ភោគេ នេវ រាជានោ ហរេយ្យុំ, ន ចោរា ហរេយ្យុំ, ន អគ្គិ ទហេយ្យ, ន ឧទកំ វហេយ្យ [វាហេយ្យ (ក.)], ន អប្បិយា ទាយាទា ហរេយ្យុ’ន្តិ. តស្ស ឯវំ អារក្ខតោ គោបយតោ តេ ភោគេ រាជានោ វា ហរន្តិ, ចោរា វា ហរន្តិ, អគ្គិ វា ទហតិ, ឧទកំ វា វហតិ, អប្បិយា វា ទាយាទា ហរន្តិ. សោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ, សម្មោហំ អាបជ្ជតិ – ‘យម្បិ មេ អហោសិ តម្បិ នោ នត្ថី’តិ. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ, ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

១៦៨. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ រាជានោបិ រាជូហិ វិវទន្តិ, ខត្តិយាបិ ខត្តិយេហិ វិវទន្តិ, ព្រាហ្មណាបិ ព្រាហ្មណេហិ វិវទន្តិ, គហបតីបិ គហបតីហិ វិវទន្តិ, មាតាបិ បុត្តេន វិវទតិ, បុត្តោបិ មាតរា វិវទតិ, បិតាបិ បុត្តេន វិវទតិ, បុត្តោបិ បិតរា វិវទតិ, ភាតាបិ ភាតរា វិវទតិ, ភាតាបិ ភគិនិយា វិវទតិ, ភគិនីបិ ភាតរា វិវទតិ, សហាយោបិ សហាយេន វិវទតិ. តេ តត្ថ កលហវិគ្គហវិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ បាណីហិបិ ឧបក្កមន្តិ, លេឌ្ឌូហិបិ ឧបក្កមន្តិ, ទណ្ឌេហិបិ ឧបក្កមន្តិ, សត្ថេហិបិ ឧបក្កមន្តិ. តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ, មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ, ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ អសិចម្មំ គហេត្វា, ធនុកលាបំ សន្នយ្ហិត្វា, ឧភតោព្យូឡ្ហំ សង្គាមំ បក្ខន្ទន្តិ ឧសូសុបិ ខិប្បមានេសុ, សត្តីសុបិ ខិប្បមានាសុ, អសីសុបិ វិជ្ជោតលន្តេសុ. តេ តត្ថ ឧសូហិបិ វិជ្ឈន្តិ, សត្តិយាបិ វិជ្ឈន្តិ, អសិនាបិ សីសំ ឆិន្ទន្តិ. តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ, មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ, ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ អសិចម្មំ គហេត្វា, ធនុកលាបំ សន្នយ្ហិត្វា, អទ្ទាវលេបនា [អដ្ដាវលេបនា (ស្យា. ក.)] ឧបការិយោ បក្ខន្ទន្តិ ឧសូសុបិ ខិប្បមានេសុ, សត្តីសុបិ ខិប្បមានាសុ, អសីសុបិ វិជ្ជោតលន្តេសុ. តេ តត្ថ ឧសូហិបិ វិជ្ឈន្តិ, សត្តិយាបិ វិជ្ឈន្តិ, ឆកណកាយបិ [បកដ្ឋិយាបិ (សី.)] ឱសិញ្ចន្តិ, អភិវគ្គេនបិ ឱមទ្ទន្តិ, អសិនាបិ សីសំ ឆិន្ទន្តិ. តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ, មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ, ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

១៦៩. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ សន្ធិម្បិ ឆិន្ទន្តិ, និល្លោបម្បិ ហរន្តិ, ឯកាគារិកម្បិ ករោន្តិ, បរិបន្ថេបិ តិដ្ឋន្តិ, បរទារម្បិ គច្ឆន្តិ. តមេនំ រាជានោ គហេត្វា វិវិធា កម្មការណា ការេន្តិ – កសាហិបិ តាឡេន្តិ, វេត្តេហិបិ តាឡេន្តិ, អឌ្ឍទណ្ឌកេហិបិ តាឡេន្តិ; ហត្ថម្បិ ឆិន្ទន្តិ, បាទម្បិ ឆិន្ទន្តិ, ហត្ថបាទម្បិ ឆិន្ទន្តិ, កណ្ណម្បិ ឆិន្ទន្តិ, នាសម្បិ ឆិន្ទន្តិ, កណ្ណនាសម្បិ ឆិន្ទន្តិ; ពិលង្គថាលិកម្បិ ករោន្តិ, សង្ខមុណ្ឌិកម្បិ ករោន្តិ, រាហុមុខម្បិ ករោន្តិ, ជោតិមាលិកម្បិ ករោន្តិ, ហត្ថបជ្ជោតិកម្បិ ករោន្តិ, ឯរកវត្តិកម្បិ ករោន្តិ, ចីរកវាសិកម្បិ ករោន្តិ, ឯណេយ្យកម្បិ ករោន្តិ, ពឡិសមំសិកម្បិ ករោន្តិ, កហាបណិកម្បិ ករោន្តិ, ខារាបតច្ឆិកម្បិ ករោន្តិ, បលិឃបរិវត្តិកម្បិ ករោន្តិ, បលាលបីឋកម្បិ ករោន្តិ, តត្តេនបិ តេលេន ឱសិញ្ចន្តិ, សុនខេហិបិ ខាទាបេន្តិ, ជីវន្តម្បិ សូលេ ឧត្តាសេន្តិ, អសិនាបិ សីសំ ឆិន្ទន្តិ. តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ, មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ, ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ កាយេន ទុច្ចរិតំ ចរន្តិ, វាចាយ ទុច្ចរិតំ ចរន្តិ, មនសា ទុច្ចរិតំ ចរន្តិ. តេ កាយេន ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, វាចាយ ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, មនសា ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, កាមានំ អាទីនវោ សម្បរាយិកោ, ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

១៧០. ‘‘កិញ្ច, ភិក្ខវេ, កាមានំ និស្សរណំ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, កាមេសុ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ – ឥទំ កាមានំ និស្សរណំ.

‘‘យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឯវំ កាមានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នប្បជានន្តិ តេ វត សាមំ វា កាមេ បរិជានិស្សន្តិ, បរំ វា តថត្តាយ សមាទបេស្សន្តិ យថា បដិបន្នោ កាមេ បរិជានិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. យេ ច ខោ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឯវំ កាមានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ បជានន្តិ, តេ វត សាមំ វា កាមេ បរិជានិស្សន្តិ បរំ វា តថត្តាយ សមាទបេស្សន្តិ យថា បដិបន្នោ កាមេ បរិជានិស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ.

១៧១. ‘‘កោ ច, ភិក្ខវេ, រូបានំ អស្សាទោ? សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ខត្តិយកញ្ញា វា ព្រាហ្មណកញ្ញា វា គហបតិកញ្ញា វា បន្នរសវស្សុទ្ទេសិកា វា សោឡសវស្សុទ្ទេសិកា វា, នាតិទីឃា នាតិរស្សា នាតិកិសា នាតិថូលា នាតិកាឡី នាច្ចោទាតា បរមា សា, ភិក្ខវេ, តស្មិំ សមយេ សុភា វណ្ណនិភាតិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ’. យំ ខោ, ភិក្ខវេ, សុភំ វណ្ណនិភំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ – អយំ រូបានំ អស្សាទោ.

‘‘កោ ច, ភិក្ខវេ, រូបានំ អាទីនវោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, តមេវ ភគិនិំ បស្សេយ្យ អបរេន សមយេន អាសីតិកំ វា នាវុតិកំ វា វស្សសតិកំ វា ជាតិយា, ជិណ្ណំ គោបានសិវង្កំ ភោគ្គំ ទណ្ឌបរាយនំ បវេធមានំ គច្ឆន្តិំ អាតុរំ គតយោព្ពនំ ខណ្ឌទន្តំ [ខណ្ឌទន្តិំ (សី. បី.)] បលិតកេសំ [បលិតកេសិំ], វិលូនំ ខលិតសិរំ វលិនំ តិលកាហតគត្តំ [តិលកាហតគត្តិំ (ពហូសុ) អដ្ឋកថា ដីកា ឱលោកេតព្ពា]. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, យា បុរិមា សុភា វណ្ណនិភា សា អន្តរហិតា, អាទីនវោ បាតុភូតោតិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ’. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, រូបានំ អាទីនវោ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, តមេវ ភគិនិំ បស្សេយ្យ អាពាធិកំ ទុក្ខិតំ ពាឡ្ហគិលានំ, សកេ មុត្តករីសេ បលិបន្នំ សេមានំ [សេយ្យមានំ (ក.)], អញ្ញេហិ វុដ្ឋាបិយមានំ, អញ្ញេហិ សំវេសិយមានំ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, យា បុរិមា សុភា វណ្ណនិភា សា អន្តរហិតា, អាទីនវោ បាតុភូតោតិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ’. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, រូបានំ អាទីនវោ.

១៧២. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, តមេវ ភគិនិំ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ – ឯកាហមតំ វា ទ្វីហមតំ វា តីហមតំ វា, ឧទ្ធុមាតកំ វិនីលកំ វិបុព្ពកជាតំ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, យា បុរិមា សុភា វណ្ណនិភា សា អន្តរហិតា, អាទីនវោ បាតុភូតោតិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ’. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, រូបានំ អាទីនវោ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, តមេវ ភគិនិំ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ – កាកេហិ វា ខជ្ជមានំ, កុលលេហិ វា ខជ្ជមានំ, គិជ្ឈេហិ វា ខជ្ជមានំ, កង្កេហិ វា ខជ្ជមានំ, សុនខេហិ វា ខជ្ជមានំ, ព្យគ្ឃេហិ វា ខជ្ជមានំ, ទីបីហិ វា ខជ្ជមានំ, សិង្គាលេហិ វា ខជ្ជមានំ, វិវិធេហិ វា បាណកជាតេហិ ខជ្ជមានំ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, យា បុរិមា សុភា វណ្ណនិភា សា អន្តរហិតា, អាទីនវោ បាតុភូតោតិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ’. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, រូបានំ អាទីនវោ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, តមេវ ភគិនិំ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ – អដ្ឋិកសង្ខលិកំ សមំសលោហិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ, អដ្ឋិកសង្ខលិកំ និមំសលោហិតមក្ខិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ, អដ្ឋិកសង្ខលិកំ អបគតមំសលោហិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ, អដ្ឋិកានិ អបគតសម្ពន្ធានិ ទិសាវិទិសាវិក្ខិត្តានិ – អញ្ញេន ហត្ថដ្ឋិកំ, អញ្ញេន បាទដ្ឋិកំ, អញ្ញេន គោប្ផកដ្ឋិកំ, អញ្ញេន ជង្ឃដ្ឋិកំ, អញ្ញេន ឩរុដ្ឋិកំ, អញ្ញេន កដិដ្ឋិកំ, អញ្ញេន ផាសុកដ្ឋិកំ, អញ្ញេន បិដ្ឋិដ្ឋិកំ, អញ្ញេន ខន្ធដ្ឋិកំ, អញ្ញេន គីវដ្ឋិកំ, អញ្ញេន ហនុកដ្ឋិកំ, អញ្ញេន ទន្តដ្ឋិកំ, អញ្ញេន សីសកដាហំ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, យា បុរិមា សុភា វណ្ណនិភា សា អន្តរហិតា, អាទីនវោ បាតុភូតោតិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ’. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, រូបានំ អាទីនវោ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, តមេវ ភគិនិំ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ – អដ្ឋិកានិ សេតានិ សង្ខវណ្ណបដិភាគានិ, អដ្ឋិកានិ បុញ្ជកិតានិ តេរោវស្សិកានិ, អដ្ឋិកានិ បូតីនិ ចុណ្ណកជាតានិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, យា បុរិមា សុភា វណ្ណនិភា សា អន្តរហិតា, អាទីនវោ បាតុភូតោតិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ’. អយម្បិ, ភិក្ខវេ, រូបានំ អាទីនវោ.

‘‘កិញ្ច, ភិក្ខវេ, រូបានំ និស្សរណំ? យោ, ភិក្ខវេ, រូបេសុ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ – ឥទំ រូបានំ និស្សរណំ.

‘‘យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឯវំ រូបានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នប្បជានន្តិ តេ វត សាមំ វា រូបេ បរិជានិស្សន្តិ, បរំ វា តថត្តាយ សមាទបេស្សន្តិ យថា បដិបន្នោ រូបេ បរិជានិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. យេ ច ខោ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឯវំ រូបានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ បជានន្តិ តេ វត សាមំ វា រូបេ បរិជានិស្សន្តិ បរំ វា តថត្តាយ សមាទបេស្សន្តិ យថា បដិបន្នោ រូបេ បរិជានិស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ.

១៧៣. ‘‘កោ ច, ភិក្ខវេ, វេទនានំ អស្សាទោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. យស្មិំ សមយេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ អត្តព្យាពាធាយបិ ចេតេតិ, ន បរព្យាពាធាយបិ ចេតេតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ ចេតេតិ; អព្យាពជ្ឈំយេវ តស្មិំ សមយេ វេទនំ វេទេតិ. អព្យាពជ្ឈបរមាហំ, ភិក្ខវេ, វេទនានំ អស្សាទំ វទាមិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ…បេ… យស្មិំ សមយេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា, ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ, សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ…បេ… យស្មិំ សមយេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ អត្តព្យាពាធាយបិ ចេតេតិ, ន បរព្យាពាធាយបិ ចេតេតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ ចេតេតិ; អព្យាពជ្ឈំយេវ តស្មិំ សមយេ វេទនំ វេទេតិ. អព្យាពជ្ឈបរមាហំ, ភិក្ខវេ, វេទនានំ អស្សាទំ វទាមិ.

១៧៤. ‘‘កោ ច, ភិក្ខវេ, វេទនានំ អាទីនវោ? យំ, ភិក្ខវេ, វេទនា អនិច្ចា ទុក្ខា វិបរិណាមធម្មា – អយំ វេទនានំ អាទីនវោ.

‘‘កិញ្ច, ភិក្ខវេ, វេទនានំ និស្សរណំ? យោ, ភិក្ខវេ, វេទនាសុ ឆន្ទរាគវិនយោ, ឆន្ទរាគប្បហានំ – ឥទំ វេទនានំ និស្សរណំ.

‘‘យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឯវំ វេទនានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នប្បជានន្តិ, តេ វត សាមំ វា វេទនំ បរិជានិស្សន្តិ, បរំ វា តថត្តាយ សមាទបេស្សន្តិ យថា បដិបន្នោ វេទនំ បរិជានិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. យេ ច ខោ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឯវំ វេទនានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ បជានន្តិ តេ វត សាមំ វា វេទនំ បរិជានិស្សន្តិ, បរំ វា តថត្តាយ សមាទបេស្សន្តិ យថា បដិបន្នោ វេទនំ បរិជានិស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

មហាទុក្ខក្ខន្ធសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. ចូឡទុក្ខក្ខន្ធសុត្តំ

១៧៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ កបិលវត្ថុស្មិំ និគ្រោធារាមេ. អថ ខោ មហានាមោ សក្កោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ មហានាមោ សក្កោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ទីឃរត្តាហំ, ភន្តេ, ភគវតា ឯវំ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ – ‘លោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ទោសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មោហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ. ឯវញ្ចាហំ [ឯវំបាហំ (ក.)], ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ – ‘លោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ទោសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មោហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ. អថ ច បន មេ ឯកទា លោភធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ, ទោសធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ, មោហធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ. តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, ឯវំ ហោតិ – ‘កោសុ នាម មេ ធម្មោ អជ្ឈត្តំ អប្បហីនោ យេន មេ ឯកទា លោភធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ, ទោសធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ, មោហធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តី’’’តិ.

១៧៦. ‘‘សោ ឯវ ខោ តេ, មហានាម, ធម្មោ អជ្ឈត្តំ អប្បហីនោ យេន តេ ឯកទា លោភធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ, ទោសធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ, មោហធម្មាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ. សោ ច ហិ តេ, មហានាម, ធម្មោ អជ្ឈត្តំ បហីនោ អភវិស្ស, ន ត្វំ អគារំ អជ្ឈាវសេយ្យាសិ, ន កាមេ បរិភុញ្ជេយ្យាសិ. យស្មា ច ខោ តេ, មហានាម, សោ ឯវ ធម្មោ អជ្ឈត្តំ អប្បហីនោ តស្មា ត្វំ អគារំ អជ្ឈាវសសិ, កាមេ បរិភុញ្ជសិ.

១៧៧. ‘‘‘អប្បស្សាទា កាមា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ [ពហូបាយាសា (សី. ស្យា. បី.)] ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ – ឥតិ ចេបិ, មហានាម, អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ហោតិ, សោ ច [សោវ (ក.)] អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ បីតិសុខំ នាធិគច្ឆតិ, អញ្ញំ វា តតោ សន្តតរំ; អថ ខោ សោ នេវ តាវ អនាវដ្ដី កាមេសុ ហោតិ. យតោ ច ខោ, មហានាម, អរិយសាវកស្ស ‘អប្បស្សាទា កាមា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ហោតិ, សោ ច អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ បីតិសុខំ អធិគច្ឆតិ អញ្ញំ វា តតោ សន្តតរំ; អថ ខោ សោ អនាវដ្ដី កាមេសុ ហោតិ.

‘‘មយ្ហម្បិ ខោ, មហានាម, បុព្ពេវ សម្ពោធា, អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ, ‘អប្បស្សាទា កាមា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ហោតិ, សោ ច អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ បីតិសុខំ នាជ្ឈគមំ, អញ្ញំ វា តតោ សន្តតរំ; អថ ខ្វាហំ នេវ តាវ អនាវដ្ដី កាមេសុ បច្ចញ្ញាសិំ. យតោ ច ខោ មេ, មហានាម, ‘អប្បស្សាទា កាមា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ អហោសិ, សោ ច [សោវ (ក.)] អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ បីតិសុខំ អជ្ឈគមំ, អញ្ញំ វា តតោ សន្តតរំ; អថាហំ អនាវដ្ដី កាមេសុ បច្ចញ្ញាសិំ.

១៧៨. ‘‘កោ ច, មហានាម, កាមានំ អស្សាទោ? បញ្ចិមេ, មហានាម, កាមគុណា. កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា; សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា – ឥមេ ខោ, មហានាម, បញ្ច កាមគុណា. យំ ខោ, មហានាម, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ – អយំ កាមានំ អស្សាទោ.

‘‘កោ ច, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ? ឥធ, មហានាម, កុលបុត្តោ យេន សិប្បដ្ឋានេន ជីវិកំ កប្បេតិ – យទិ មុទ្ទាយ យទិ គណនាយ យទិ សង្ខានេន យទិ កសិយា យទិ វណិជ្ជាយ យទិ គោរក្ខេន យទិ ឥស្សត្ថេន យទិ រាជបោរិសេន យទិ សិប្បញ្ញតរេន, សីតស្ស បុរក្ខតោ ឧណ្ហស្ស បុរក្ខតោ ឌំសមកសវាតាតបសរីំសបសម្ផស្សេហិ រិស្សមានោ ខុប្បិបាសាយ មីយមានោ; អយម្បិ, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘តស្ស ចេ មហានាម កុលបុត្តស្ស ឯវំ ឧដ្ឋហតោ ឃដតោ វាយមតោ តេ ភោគា នាភិនិប្ផជ្ជន្តិ, សោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ ‘មោឃំ វត មេ ឧដ្ឋានំ, អផលោ វត មេ វាយាមោ’តិ. អយម្បិ, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘តស្ស ចេ, មហានាម, កុលបុត្តស្ស ឯវំ ឧដ្ឋហតោ ឃដតោ វាយមតោ តេ ភោគា អភិនិប្ផជ្ជន្តិ. សោ តេសំ ភោគានំ អារក្ខាធិករណំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ – ‘កិន្តិ មេ ភោគេ នេវ រាជានោ ហរេយ្យុំ, ន ចោរា ហរេយ្យុំ, ន អគ្គិ ទហេយ្យ, ន ឧទកំ វហេយ្យ, ន អប្បិយា វា ទាយាទា ហរេយ្យុ’ន្តិ. តស្ស ឯវំ អារក្ខតោ គោបយតោ តេ ភោគេ រាជានោ វា ហរន្តិ, ចោរា វា ហរន្តិ, អគ្គិ វា ទហតិ, ឧទកំ វា វហតិ, អប្បិយា វា ទាយាទា ហរន្តិ. សោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ – ‘យម្បិ មេ អហោសិ តម្បិ នោ នត្ថី’តិ. អយម្បិ, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘បុន ចបរំ, មហានាម, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ រាជានោបិ រាជូហិ វិវទន្តិ, ខត្តិយាបិ ខត្តិយេហិ វិវទន្តិ, ព្រាហ្មណាបិ ព្រាហ្មណេហិ វិវទន្តិ, គហបតីបិ គហបតីហិ វិវទន្តិ, មាតាបិ បុត្តេន វិវទតិ, បុត្តោបិ មាតរា វិវទតិ, បិតាបិ បុត្តេន វិវទតិ, បុត្តោបិ បិតរា វិវទតិ, ភាតាបិ ភាតរា វិវទតិ, ភាតាបិ ភគិនិយា វិវទតិ, ភគិនីបិ ភាតរា វិវទតិ, សហាយោបិ សហាយេន វិវទតិ. តេ តត្ថ កលហវិគ្គហវិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ បាណីហិបិ ឧបក្កមន្តិ, លេឌ្ឌូហិបិ ឧបក្កមន្តិ, ទណ្ឌេហិបិ ឧបក្កមន្តិ, សត្ថេហិបិ ឧបក្កមន្តិ. តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ, មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ. អយម្បិ, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘បុន ចបរំ, មហានាម, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ អសិចម្មំ គហេត្វា, ធនុកលាបំ សន្នយ្ហិត្វា, ឧភតោព្យូឡ្ហំ សង្គាមំ បក្ខន្ទន្តិ ឧសូសុបិ ខិប្បមានេសុ, សត្តីសុបិ ខិប្បមានាសុ, អសីសុបិ វិជ្ជោតលន្តេសុ. តេ តត្ថ ឧសូហិបិ វិជ្ឈន្តិ, សត្តិយាបិ វិជ្ឈន្តិ, អសិនាបិ សីសំ ឆិន្ទន្តិ. តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ, មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ. អយម្បិ, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘បុន ចបរំ, មហានាម, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ អសិចម្មំ គហេត្វា, ធនុកលាបំ សន្នយ្ហិត្វា, អទ្ទាវលេបនា ឧបការិយោ បក្ខន្ទន្តិ ឧសូសុបិ ខិប្បមានេសុ, សត្តីសុបិ ខិប្បមានាសុ, អសីសុបិ វិជ្ជោតលន្តេសុ. តេ តត្ថ ឧសូហិបិ វិជ្ឈន្តិ, សត្តិយាបិ វិជ្ឈន្តិ, ឆកណកាយបិ ឱសិញ្ចន្តិ, អភិវគ្គេនបិ ឱមទ្ទន្តិ, អសិនាបិ សីសំ ឆិន្ទន្តិ. តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ, មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ. អយម្បិ, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘បុន ចបរំ, មហានាម, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ សន្ធិម្បិ ឆិន្ទន្តិ, និល្លោបម្បិ ហរន្តិ, ឯកាគារិកម្បិ ករោន្តិ, បរិបន្ថេបិ តិដ្ឋន្តិ, បរទារម្បិ គច្ឆន្តិ. តមេនំ រាជានោ គហេត្វា វិវិធា កម្មការណា ការេន្តិ – កសាហិបិ តាឡេន្តិ, វេត្តេហិបិ តាឡេន្តិ, អឌ្ឍទណ្ឌកេហិបិ តាឡេន្តិ; ហត្ថម្បិ ឆិន្ទន្តិ, បាទម្បិ ឆិន្ទន្តិ, ហត្ថបាទម្បិ ឆិន្ទន្តិ, កណ្ណម្បិ ឆិន្ទន្តិ, នាសម្បិ ឆិន្ទន្តិ, កណ្ណនាសម្បិ ឆិន្ទន្តិ; ពិលង្គថាលិកម្បិ ករោន្តិ, សង្ខមុណ្ឌិកម្បិ ករោន្តិ, រាហុមុខម្បិ ករោន្តិ, ជោតិមាលិកម្បិ ករោន្តិ, ហត្ថបជ្ជោតិកម្បិ ករោន្តិ, ឯរកវត្តិកម្បិ ករោន្តិ, ចីរកវាសិកម្បិ ករោន្តិ, ឯណេយ្យកម្បិ ករោន្តិ, ពឡិសមំសិកម្បិ ករោន្តិ, កហាបណិកម្បិ ករោន្តិ, ខារាបតច្ឆិកម្បិ ករោន្តិ, បលិឃបរិវត្តិកម្បិ ករោន្តិ, បលាលបីឋកម្បិ ករោន្តិ, តត្តេនបិ តេលេន ឱសិញ្ចន្តិ, សុនខេហិបិ ខាទាបេន្តិ, ជីវន្តម្បិ សូលេ ឧត្តាសេន្តិ, អសិនាបិ សីសំ ឆិន្ទន្តិ. តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ, មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ. អយម្បិ, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ សន្ទិដ្ឋិកោ ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

‘‘បុន ចបរំ, មហានាម, កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ កាយេន ទុច្ចរិតំ ចរន្តិ, វាចាយ ទុច្ចរិតំ ចរន្តិ, មនសា ទុច្ចរិតំ ចរន្តិ. តេ កាយេន ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, វាចាយ ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, មនសា ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា, អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ. អយម្បិ, មហានាម, កាមានំ អាទីនវោ សម្បរាយិកោ, ទុក្ខក្ខន្ធោ កាមហេតុ កាមនិទានំ កាមាធិករណំ កាមានមេវ ហេតុ.

១៧៩. ‘‘ឯកមិទាហំ, មហានាម, សមយំ រាជគហេ វិហរាមិ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា និគណ្ឋា [និគន្ថា (ស្យា. ក.)] ឥសិគិលិបស្សេ កាឡសិលាយំ ឧព្ភដ្ឋកា ហោន្តិ អាសនបដិក្ខិត្តា, ឱបក្កមិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ. អថ ខ្វាហំ, មហានាម, សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ឥសិគិលិបស្សេ កាឡសិលា យេន តេ និគណ្ឋា តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា តេ និគណ្ឋេ ឯតទវោចំ – ‘កិន្នុ តុម្ហេ, អាវុសោ, និគណ្ឋា ឧព្ភដ្ឋកា អាសនបដិក្ខិត្តា, ឱបក្កមិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយថា’តិ? ឯវំ វុត្តេ, មហានាម, តេ និគណ្ឋា មំ ឯតទវោចុំ – ‘និគណ្ឋោ, អាវុសោ, នាដបុត្តោ [នាថបុត្តោ (សី. បី.)] សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ – ‘‘ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’’ន្តិ. សោ ឯវមាហ – ‘‘អត្ថិ ខោ វោ [អត្ថិ ខោ ភោ (ស្យា. ក.)], និគណ្ឋា, បុព្ពេ បាបកម្មំ កតំ, តំ ឥមាយ កដុកាយ ទុក្ករការិកាយ និជ្ជីរេថ [និជ្ជរេថ (សី. ស្យា. បី.)]; យំ បនេត្ថ [មយំ បនេត្ថ (ក.)] ឯតរហិ កាយេន សំវុតា វាចាយ សំវុតា មនសា សំវុតា តំ អាយតិំ បាបស្ស កម្មស្ស អករណំ; ឥតិ បុរាណានំ កម្មានំ តបសា ព្យន្តិភាវា, នវានំ កម្មានំ អករណា, អាយតិំ អនវស្សវោ; អាយតិំ អនវស្សវា កម្មក្ខយោ, កម្មក្ខយា ទុក្ខក្ខយោ, ទុក្ខក្ខយា វេទនាក្ខយោ, វេទនាក្ខយា សព្ពំ ទុក្ខំ និជ្ជិណ្ណំ ភវិស្សតី’’តិ. តញ្ច បនម្ហាកំ រុច្ចតិ ចេវ ខមតិ ច, តេន ចម្ហ អត្តមនា’តិ.

១៨០. ‘‘ឯវំ វុត្តេ, អហំ, មហានាម, តេ និគណ្ឋេ ឯតទវោចំ – ‘កិំ បន តុម្ហេ, អាវុសោ និគណ្ឋា, ជានាថ – អហុវម្ហេវ មយំ បុព្ពេ ន នាហុវម្ហា’តិ? ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’. ‘កិំ បន តុម្ហេ, អាវុសោ និគណ្ឋា, ជានាថ – អករម្ហេវ មយំ បុព្ពេ បាបកម្មំ ន នាករម្ហា’តិ? ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’. ‘កិំ បន តុម្ហេ, អាវុសោ និគណ្ឋា, ជានាថ – ឯវរូបំ វា ឯវរូបំ វា បាបកម្មំ អករម្ហា’តិ? ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’. ‘កិំ បន តុម្ហេ, អាវុសោ និគណ្ឋា, ជានាថ – ឯត្តកំ វា ទុក្ខំ និជ្ជិណ្ណំ, ឯត្តកំ វា ទុក្ខំ និជ្ជីរេតព្ពំ, ឯត្តកម្ហិ វា ទុក្ខេ និជ្ជិណ្ណេ សព្ពំ ទុក្ខំ និជ្ជិណ្ណំ ភវិស្សតី’តិ? ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’. ‘កិំ បន តុម្ហេ, អាវុសោ និគណ្ឋា, ជានាថ – ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានំ, កុសលានំ ធម្មានំ ឧបសម្បទ’ន្តិ? ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’.

‘‘‘ឥតិ កិរ តុម្ហេ, អាវុសោ និគណ្ឋា, ន ជានាថ – អហុវម្ហេវ មយំ បុព្ពេ ន នាហុវម្ហាតិ, ន ជានាថ – អករម្ហេវ មយំ បុព្ពេ បាបកម្មំ ន នាករម្ហាតិ, ន ជានាថ – ឯវរូបំ វា ឯវរូបំ វា បាបកម្មំ អករម្ហាតិ, ន ជានាថ – ឯត្តកំ វា ទុក្ខំ និជ្ជិណ្ណំ, ឯត្តកំ វា ទុក្ខំ និជ្ជីរេតព្ពំ, ឯត្តកម្ហិ វា ទុក្ខេ និជ្ជិណ្ណេ សព្ពំ ទុក្ខំ និជ្ជិណ្ណំ ភវិស្សតីតិ. ន ជានាថ – ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានំ, កុសលានំ ធម្មានំ ឧបសម្បទំ. ឯវំ សន្តេ, អាវុសោ និគណ្ឋា, យេ លោកេ លុទ្ទា លោហិតបាណិនោ កុរូរកម្មន្តា មនុស្សេសុ បច្ចាជាតា តេ និគណ្ឋេសុ បព្ពជន្តី’តិ? ‘ន ខោ, អាវុសោ គោតម, សុខេន សុខំ អធិគន្តព្ពំ, ទុក្ខេន ខោ សុខំ អធិគន្តព្ពំ; សុខេន ចាវុសោ គោតម, សុខំ អធិគន្តព្ពំ អភវិស្ស, រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ សុខំ អធិគច្ឆេយ្យ, រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ សុខវិហារិតរោ អាយស្មតា គោតមេនា’តិ.

‘‘‘អទ្ធាយស្មន្តេហិ និគណ្ឋេហិ សហសា អប្បដិសង្ខា វាចា ភាសិតា – ន ខោ, អាវុសោ គោតម, សុខេន សុខំ អធិគន្តព្ពំ, ទុក្ខេន ខោ សុខំ អធិគន្តព្ពំ; សុខេន ចាវុសោ គោតម, សុខំ អធិគន្តព្ពំ អភវិស្ស, រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ សុខំ អធិគច្ឆេយ្យ, រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ សុខវិហារិតរោ អាយស្មតា គោតមេនា’’តិ. អបិ ច អហមេវ តត្ថ បដិបុច្ឆិតព្ពោ – កោ នុ ខោ អាយស្មន្តានំ សុខវិហារិតរោ រាជា វា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មា វា គោតមោ’តិ? អទ្ធាវុសោ គោតម, អម្ហេហិ សហសា អប្បដិសង្ខា វាចា ភាសិតា, ន ខោ, អាវុសោ គោតម, សុខេន សុខំ អធិគន្តព្ពំ, ទុក្ខេន ខោ សុខំ អធិគន្តព្ពំ; សុខេន ចាវុសោ គោតម, សុខំ អធិគន្តព្ពំ អភវិស្ស, រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ សុខំ អធិគច្ឆេយ្យ, រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ សុខវិហារិតរោ អាយស្មតា គោតមេនាតិ. អបិ ច តិដ្ឋតេតំ, ឥទានិបិ មយំ អាយស្មន្តំ គោតមំ បុច្ឆាម – កោ នុ ខោ អាយស្មន្តានំ សុខវិហារិតរោ រាជា វា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មា វា គោតមោ’តិ?

‘‘‘តេន ហាវុសោ និគណ្ឋា, តុម្ហេវ តត្ថ បដិបុច្ឆិស្សាមិ, យថា វោ ខមេយ្យ តថា នំ ព្យាករេយ្យាថ. តំ កិំ មញ្ញថាវុសោ និគណ្ឋា, បហោតិ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ, អនិញ្ជមានោ កាយេន, អភាសមានោ វាចំ, សត្ត រត្តិន្ទិវានិ ឯកន្តសុខំ បដិសំវេទី វិហរិតុ’ន្តិ? ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’.

‘‘‘តំ កិំ មញ្ញថាវុសោ និគណ្ឋា, បហោតិ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ, អនិញ្ជមានោ កាយេន, អភាសមានោ វាចំ, ឆ រត្តិន្ទិវានិ…បេ… បញ្ច រត្តិន្ទិវានិ… ចត្តារិ រត្តិន្ទិវានិ… តីណិ រត្តិន្ទិវានិ… ទ្វេ រត្តិន្ទិវានិ… ឯកំ រត្តិន្ទិវំ ឯកន្តសុខំ បដិសំវេទី វិហរិតុ’ន្តិ? ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’.

‘‘‘អហំ ខោ, អាវុសោ និគណ្ឋា, បហោមិ អនិញ្ជមានោ កាយេន, អភាសមានោ វាចំ, ឯកំ រត្តិន្ទិវំ ឯកន្តសុខំ បដិសំវេទី វិហរិតុំ. អហំ ខោ, អាវុសោ និគណ្ឋា, បហោមិ អនិញ្ជមានោ កាយេន, អភាសមានោ វាចំ, ទ្វេ រត្តិន្ទិវានិ… តីណិ រត្តិន្ទិវានិ… ចត្តារិ រត្តិន្ទិវានិ… បញ្ច រត្តិន្ទិវានិ… ឆ រត្តិន្ទិវានិ… សត្ត រត្តិន្ទិវានិ ឯកន្តសុខំ បដិសំវេទី វិហរិតុំ. តំ កិំ មញ្ញថាវុសោ និគណ្ឋា, ឯវំ សន្តេ កោ សុខវិហារិតរោ រាជា វា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អហំ វា’តិ? ‘ឯវំ សន្តេ អាយស្មាវ គោតមោ សុខវិហារិតរោ រញ្ញា មាគធេន សេនិយេន ពិម្ពិសារេនា’’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ មហានាមោ សក្កោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

ចូឡទុក្ខក្ខន្ធសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. អនុមានសុត្តំ

១៨១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ភគ្គេសុ វិហរតិ សុសុមារគិរេ [សុំសុមារគិរេ (សី. ស្យា. បី.)] ភេសកឡាវនេ មិគទាយេ. តត្រ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ, ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘អាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ឯតទវោច –

‘‘បវារេតិ ចេបិ, អាវុសោ, ភិក្ខុ – ‘វទន្តុ មំ អាយស្មន្តោ, វចនីយោម្ហិ អាយស្មន្តេហី’តិ, សោ ច ហោតិ ទុព្ពចោ, ទោវចស្សករណេហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ, អក្ខមោ អប្បទក្ខិណគ្គាហី អនុសាសនិំ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី ន ចេវ វត្តព្ពំ មញ្ញន្តិ, ន ច អនុសាសិតព្ពំ មញ្ញន្តិ, ន ច តស្មិំ បុគ្គលេ វិស្សាសំ អាបជ្ជិតព្ពំ មញ្ញន្តិ.

‘‘កតមេ ចាវុសោ, ទោវចស្សករណា ធម្មា? ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ បាបិច្ឆោ ហោតិ, បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ បាបិច្ឆោ ហោតិ, បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អត្តុក្កំសកោ ហោតិ បរវម្ភី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ អត្តុក្កំសកោ ហោតិ បរវម្ភី – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ កោធនោ ហោតិ កោធាភិភូតោ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ កោធនោ ហោតិ កោធាភិភូតោ – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ កោធនោ ហោតិ កោធហេតុ ឧបនាហី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ កោធនោ ហោតិ កោធហេតុ ឧបនាហី – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ កោធនោ ហោតិ កោធហេតុ អភិសង្គី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ កោធនោ ហោតិ កោធហេតុ អភិសង្គី – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ កោធនោ ហោតិ កោធសាមន្តា [កោធសាមន្តំ (ស្យា. បី. ក.)] វាចំ និច្ឆារេតា. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ កោធនោ ហោតិ កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេតា – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ [ចុទិតោ (សី. ស្យា. បី.)] ចោទកេន ចោទកំ បដិប្ផរតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ បដិប្ផរតិ – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ អបសាទេតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ អបសាទេតិ – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកស្ស បច្ចារោបេតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកស្ស បច្ចារោបេតិ – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន អបទានេ ន សម្បាយតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន អបទានេ ន សម្បាយតិ – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ មក្ខី ហោតិ បឡាសី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ មក្ខី ហោតិ បឡាសី – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ឥស្សុកី ហោតិ មច្ឆរី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ឥស្សុកី ហោតិ មច្ឆរី – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ សឋោ ហោតិ មាយាវី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ សឋោ ហោតិ មាយាវី – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ថទ្ធោ ហោតិ អតិមានី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ថទ្ធោ ហោតិ អតិមានី – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ហោតិ អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ហោតិ អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី – អយម្បិ ធម្មោ ទោវចស្សករណោ. ឥមេ វុច្ចន្តាវុសោ, ទោវចស្សករណា ធម្មា.

១៨២. ‘‘នោ ចេបិ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បវារេតិ – ‘វទន្តុ មំ អាយស្មន្តោ, វចនីយោម្ហិ អាយស្មន្តេហី’តិ, សោ ច ហោតិ សុវចោ, សោវចស្សករណេហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ, ខមោ បទក្ខិណគ្គាហី អនុសាសនិំ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី វត្តព្ពញ្ចេវ មញ្ញន្តិ, អនុសាសិតព្ពញ្ច មញ្ញន្តិ, តស្មិញ្ច បុគ្គលេ វិស្សាសំ អាបជ្ជិតព្ពំ មញ្ញន្តិ.

‘‘កតមេ ចាវុសោ, សោវចស្សករណា ធម្មា? ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ ន បាបិច្ឆោ ហោតិ, ន បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ន បាបិច្ឆោ ហោតិ ន បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អនត្តុក្កំសកោ ហោតិ អបរវម្ភី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ អនត្តុក្កំសកោ ហោតិ អបរវម្ភី – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ន កោធនោ ហោតិ ន កោធាភិភូតោ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ន កោធនោ ហោតិ ន កោធាភិភូតោ – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ន កោធនោ ហោតិ ន កោធហេតុ ឧបនាហី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ន កោធនោ ហោតិ ន កោធហេតុ ឧបនាហី – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ន កោធនោ ហោតិ ន កោធហេតុ អភិសង្គី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ន កោធនោ ហោតិ ន កោធហេតុ អភិសង្គី – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ន កោធនោ ហោតិ ន កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេតា. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ន កោធនោ ហោតិ ន កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេតា – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ នប្បដិប្ផរតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ នប្បដិប្ផរតិ – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ ន អបសាទេតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ ន អបសាទេតិ – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកស្ស ន បច្ចារោបេតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកស្ស ន បច្ចារោបេតិ – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ន ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន ន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ន ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន អបទានេ សម្បាយតិ. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ ចោទិតោ ចោទកេន អបទានេ សម្បាយតិ – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អមក្ខី ហោតិ អបឡាសី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ អមក្ខី ហោតិ អបឡាសី – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អនិស្សុកី ហោតិ អមច្ឆរី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ អនិស្សុកី ហោតិ អមច្ឆរី – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អសឋោ ហោតិ អមាយាវី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ អសឋោ ហោតិ អមាយាវី – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អត្ថទ្ធោ ហោតិ អនតិមានី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ អត្ថទ្ធោ ហោតិ អនតិមានី – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ហោតិ អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី. យម្បាវុសោ, ភិក្ខុ អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ហោតិ, អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី – អយម្បិ ធម្មោ សោវចស្សករណោ. ឥមេ វុច្ចន្តាវុសោ, សោវចស្សករណា ធម្មា.

១៨៣. ‘‘តត្រាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ អនុមិនិតព្ពំ [អនុមានិតព្ពំ (សី.)] – ‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ បាបិច្ឆោ, បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ បាបិច្ឆោ បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ន បាបិច្ឆោ ភវិស្សាមិ, ន បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ អត្តុក្កំសកោ បរវម្ភី, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ អត្តុក្កំសកោ បរវម្ភី, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘អនត្តុក្កំសកោ ភវិស្សាមិ អបរវម្ភី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ កោធនោ កោធាភិភូតោ, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ. អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ កោធនោ កោធាភិភូតោ, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ន កោធនោ ភវិស្សាមិ ន កោធាភិភូតោ’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ កោធនោ កោធហេតុ ឧបនាហី, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ កោធនោ កោធហេតុ ឧបនាហី, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ន កោធនោ ភវិស្សាមិ ន កោធហេតុ ឧបនាហី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ កោធនោ កោធហេតុ អភិសង្គី, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ កោធនោ កោធហេតុ អភិសង្គី, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ន កោធនោ ភវិស្សាមិ ន កោធហេតុ អភិសង្គី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ កោធនោ កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេតា, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ កោធនោ កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេតា, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ន កោធនោ ភវិស្សាមិ ន កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេស្សាមី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ បដិប្ផរតិ, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បន ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ បដិប្ផរេយ្យំ, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ នប្បដិប្ផរិស្សាមី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ អបសាទេតិ, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បន ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ អបសាទេយ្យំ, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ ន អបសាទេស្សាមី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកស្ស បច្ចារោបេតិ, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បន ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកស្ស បច្ចារោបេយ្យំ, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកស្ស ន បច្ចារោបេស្សាមី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ ចោទិតោ ចោទកេន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បន ចោទិតោ ចោទកេន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរេយ្យំ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេយ្យំ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករេយ្យំ, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ចោទិតោ ចោទកេន ន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរិស្សាមិ, ន ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេស្សាមិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករិស្សាមី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ ចោទិតោ ចោទកេន អបទានេ ន សម្បាយតិ, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បន ចោទិតោ ចោទកេន អបទានេ ន សម្បាយេយ្យំ, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘ចោទិតោ ចោទកេន អបទានេ សម្បាយិស្សាមី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ មក្ខី បឡាសី, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ មក្ខី បឡាសី, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘អមក្ខី ភវិស្សាមិ អបឡាសី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ ឥស្សុកី មច្ឆរី, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ ឥស្សុកី មច្ឆរី, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘អនិស្សុកី ភវិស្សាមិ អមច្ឆរី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ សឋោ មាយាវី, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ សឋោ មាយាវី, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘អសឋោ ភវិស្សាមិ អមាយាវី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ ថទ្ធោ អតិមានី, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ ថទ្ធោ អតិមានី, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘អត្ថទ្ធោ ភវិស្សាមិ អនតិមានី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

‘‘‘យោ ខ្វាយំ បុគ្គលោ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី, អយំ មេ បុគ្គលោ អប្បិយោ អមនាបោ; អហញ្ចេវ ខោ បនស្សំ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី, អហំបាស្សំ បរេសំ អប្បិយោ អមនាបោ’តិ. ឯវំ ជានន្តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ‘អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ភវិស្សាមិ អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ.

១៨៤. ‘‘តត្រាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ បាបិច្ឆោ, បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘បាបិច្ឆោ ខោម្ហិ, បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ន ខោម្ហិ បាបិច្ឆោ, ន បាបិកានំ ឥច្ឆានំ វសំ គតោ’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ អត្តុក្កំសកោ បរវម្ភី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អត្តុក្កំសកោ ខោម្ហិ បរវម្ភី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អនត្តុក្កំសកោ ខោម្ហិ អបរវម្ភី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ កោធនោ កោធាភិភូតោ’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘កោធនោ ខោម្ហិ កោធាភិភូតោ’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ន ខោម្ហិ កោធនោ កោធាភិភូតោ’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ កោធនោ កោធហេតុ ឧបនាហី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ ‘កោធនោ ខោម្ហិ កោធហេតុ ឧបនាហី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ ‘ន ខោម្ហិ កោធនោ កោធហេតុ ឧបនាហី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ កោធនោ កោធហេតុ អភិសង្គី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘កោធនោ ខោម្ហិ កោធហេតុ អភិសង្គី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ន ខោម្ហិ កោធនោ កោធហេតុ អភិសង្គី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ កោធនោ កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេតា’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘កោធនោ ខោម្ហិ កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេតា’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ន ខោម្ហិ កោធនោ កោធសាមន្តា វាចំ និច្ឆារេតា’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ បដិប្ផរាមី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន ចោទកំ បដិប្ផរាមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន ចោទកំ នប្បដិប្ផរាមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកំ អបសាទេមី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន ចោទកំ អបសាទេមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន ចោទកំ ន អបសាទេមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ ចោទិតោ ចោទកេន ចោទកស្ស បច្ចារោបេមី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន ចោទកស្ស បច្ចារោបេមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន ចោទកស្ស ន បច្ចារោបេមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ ចោទិតោ ចោទកេន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរាមិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេមិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោមី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរាមិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេមិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន ន អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរាមិ, ន ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេមិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ ចោទិតោ ចោទកេន អបទានេ ន សម្បាយាមី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន អបទានេ ន សម្បាយាមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ចោទិតោ ខោម្ហិ ចោទកេន អបទានេ សម្បាយាមី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ មក្ខី បឡាសី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘មក្ខី ខោម្ហិ បឡាសី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អមក្ខី ខោម្ហិ អបឡាសី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ ឥស្សុកី មច្ឆរី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ឥស្សុកី ខោម្ហិ មច្ឆរី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អនិស្សុកី ខោម្ហិ អមច្ឆរី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ សឋោ មាយាវី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘សឋោ ខោម្ហិ មាយាវី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អសឋោ ខោម្ហិ អមាយាវី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ ថទ្ធោ អតិមានី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ថទ្ធោ ខោម្ហិ អតិមានី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អត្ថទ្ធោ ខោម្ហិ អនតិមានី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘បុន ចបរំ, អាវុសោ, ភិក្ខុនា អត្តនាវ អត្តានំ ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘កិំ នុ ខោម្ហិ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី’តិ? សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ខោម្ហិ អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ខោម្ហិ អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី’តិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘សចេ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ សព្ពេបិមេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ អប្បហីនេ អត្តនិ សមនុបស្សតិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សព្ពេសំយេវ ឥមេសំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ សព្ពេបិមេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ បហីនេ អត្តនិ សមនុបស្សតិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ, អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ.

‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, ឥត្ថី វា បុរិសោ វា, ទហរោ យុវា មណ្ឌនជាតិកោ, អាទាសេ វា បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ, អច្ឆេ វា ឧទកបត្តេ, សកំ មុខនិមិត្តំ បច្ចវេក្ខមានោ, សចេ តត្ថ បស្សតិ រជំ វា អង្គណំ វា, តស្សេវ រជស្ស វា អង្គណស្ស វា បហានាយ វាយមតិ; នោ ចេ តត្ថ បស្សតិ រជំ វា អង្គណំ វា, តេនេវ អត្តមនោ ហោតិ – ‘លាភា វត មេ, បរិសុទ្ធំ វត មេ’តិ. ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, សចេ ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ សព្ពេបិមេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ អប្បហីនេ អត្តនិ សមនុបស្សតិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សព្ពេសំយេវ ឥមេសំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ. សចេ បនាវុសោ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ សព្ពេបិមេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ បហីនេ អត្តនិ សមនុបស្សតិ, តេនាវុសោ, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ, អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសូ’’តិ.

ឥទមវោចាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

អនុមានសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. ចេតោខិលសុត្តំ

១៨៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ បញ្ច ចេតោខិលា អប្បហីនា, បញ្ច ចេតសោវិនិពន្ធា [ចេតសោវិនិពទ្ធា (សី.), ចេតោវិនិពទ្ធា (សារត្ថទីបនីដីកា)] អសមុច្ឆិន្នា, សោ វតិមស្មិំ ធម្មវិនយេ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ.

‘‘កតមាស្ស បញ្ច ចេតោខិលា អប្បហីនា ហោន្តិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សត្ថរិ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សត្ថរិ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ តស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ បឋមោ ចេតោខិលោ អប្បហីនោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ…បេ… ឯវមស្សាយំ ទុតិយោ ចេតោខិលោ អប្បហីនោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សង្ឃេ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ…បេ… ឯវមស្សាយំ តតិយោ ចេតោខិលោ អប្បហីនោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សិក្ខាយ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សិក្ខាយ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ, តស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ ចតុត្ថោ ចេតោខិលោ អប្បហីនោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្រហ្មចារីសុ កុបិតោ ហោតិ អនត្តមនោ អាហតចិត្តោ ខិលជាតោ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្រហ្មចារីសុ កុបិតោ ហោតិ អនត្តមនោ អាហតចិត្តោ ខិលជាតោ, តស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ បញ្ចមោ ចេតោខិលោ អប្បហីនោ ហោតិ. ឥមាស្ស បញ្ច ចេតោខិលា អប្បហីនា ហោន្តិ.

១៨៦. ‘‘កតមាស្ស បញ្ច ចេតសោវិនិពន្ធា អសមុច្ឆិន្នា ហោន្តិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាមេ អវីតរាគោ [អវិគតរាគោ (កត្ថចិ)] ហោតិ អវិគតច្ឆន្ទោ អវិគតបេមោ អវិគតបិបាសោ អវិគតបរិឡាហោ អវិគតតណ្ហោ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាមេ អវីតរាគោ ហោតិ អវិគតច្ឆន្ទោ អវិគតបេមោ អវិគតបិបាសោ អវិគតបរិឡាហោ អវិគតតណ្ហោ, តស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ បឋមោ ចេតសោវិនិពន្ធោ អសមុច្ឆិន្នោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ អវីតរាគោ ហោតិ…បេ… ឯវមស្សាយំ ទុតិយោ ចេតសោវិនិពន្ធោ អសមុច្ឆិន្នោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ រូបេ អវីតរាគោ ហោតិ…បេ… ឯវមស្សាយំ តតិយោ ចេតសោវិនិពន្ធោ អសមុច្ឆិន្នោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យាវទត្ថំ ឧទរាវទេហកំ ភុញ្ជិត្វា សេយ្យសុខំ បស្សសុខំ មិទ្ធសុខំ អនុយុត្តោ វិហរតិ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យាវទត្ថំ ឧទរាវទេហកំ ភុញ្ជិត្វា សេយ្យសុខំ បស្សសុខំ មិទ្ធសុខំ អនុយុត្តោ វិហរតិ, តស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ ចតុត្ថោ ចេតសោវិនិពន្ធោ អសមុច្ឆិន្នោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ ទេវនិកាយំ បណិធាយ ព្រហ្មចរិយំ ចរតិ – ‘ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា ទេវោ វា ភវិស្សាមិ ទេវញ្ញតរោ វា’តិ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ ទេវនិកាយំ បណិធាយ ព្រហ្មចរិយំ ចរតិ – ‘ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា ទេវោ វា ភវិស្សាមិ ទេវញ្ញតរោ វា’តិ, តស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ ន នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ បញ្ចមោ ចេតសោវិនិពន្ធោ អសមុច្ឆិន្នោ ហោតិ. ឥមាស្ស បញ្ច ចេតសោវិនិពន្ធា អសមុច្ឆិន្នា ហោន្តិ.

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឥមេ បញ្ច ចេតោខិលា អប្បហីនា, ឥមេ បញ្ច ចេតសោវិនិពន្ធា អសមុច្ឆិន្នា, សោ វតិមស្មិំ ធម្មវិនយេ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ.

១៨៧. ‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ បញ្ច ចេតោខិលា បហីនា, បញ្ច ចេតសោវិនិពន្ធា សុសមុច្ឆិន្នា, សោ វតិមស្មិំ ធម្មវិនយេ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជិស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ.

‘‘កតមាស្ស បញ្ច ចេតោខិលា បហីនា ហោន្តិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សត្ថរិ ន កង្ខតិ ន វិចិកិច្ឆតិ អធិមុច្ចតិ សម្បសីទតិ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សត្ថរិ ន កង្ខតិ ន វិចិកិច្ឆតិ អធិមុច្ចតិ សម្បសីទតិ, តស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ បឋមោ ចេតោខិលោ បហីនោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេ ន កង្ខតិ ន វិចិកិច្ឆតិ អធិមុច្ចតិ សម្បសីទតិ…បេ… ឯវមស្សាយំ ទុតិយោ ចេតោខិលោ បហីនោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សង្ឃេ ន កង្ខតិ ន វិចិកិច្ឆតិ អធិមុច្ចតិ សម្បសីទតិ…បេ… ឯវមស្សាយំ តតិយោ ចេតោខិលោ បហីនោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សិក្ខាយ ន កង្ខតិ ន វិចិកិច្ឆតិ អធិមុច្ចតិ សម្បសីទតិ…បេ… ឯវមស្សាយំ ចតុត្ថោ ចេតោខិលោ បហីនោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្រហ្មចារីសុ ន កុបិតោ ហោតិ ន អនត្តមនោ [អត្តមនោ (សី. បី.)] អនាហតចិត្តោ អខិលជាតោ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្រហ្មចារីសុ ន កុបិតោ ហោតិ ន អនត្តមនោ អនាហតចិត្តោ អខិលជាតោ, តស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ បញ្ចមោ ចេតោខិលោ បហីនោ ហោតិ. ឥមាស្ស បញ្ច ចេតោខិលា បហីនា ហោន្តិ.

១៨៨. ‘‘កតមាស្ស បញ្ច ចេតសោវិនិពន្ធា សុសមុច្ឆិន្នា ហោន្តិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាមេ វីតរាគោ ហោតិ វិគតច្ឆន្ទោ វិគតបេមោ វិគតបិបាសោ វិគតបរិឡាហោ វិគតតណ្ហោ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាមេ វីតរាគោ ហោតិ វិគតច្ឆន្ទោ វិគតបេមោ វិគតបិបាសោ វិគតបរិឡាហោ វិគតតណ្ហោ, តស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ បឋមោ ចេតសោវិនិពន្ធោ សុសមុច្ឆិន្នោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ វីតរាគោ ហោតិ…បេ… រូបេ វីតរាគោ ហោតិ…បេ… ន យាវទត្ថំ ឧទរាវទេហកំ ភុញ្ជិត្វា សេយ្យសុខំ បស្សសុខំ មិទ្ធសុខំ អនុយុត្តោ វិហរតិ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ន យាវទត្ថំ ឧទរាវទេហកំ ភុញ្ជិត្វា សេយ្យសុខំ បស្សសុខំ មិទ្ធសុខំ អនុយុត្តោ វិហរតិ, តស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ ចតុត្ថោ ចេតសោវិនិពន្ធោ សុសមុច្ឆិន្នោ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ន អញ្ញតរំ ទេវនិកាយំ បណិធាយ ព្រហ្មចរិយំ ចរតិ – ‘ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា ទេវោ វា ភវិស្សាមិ ទេវញ្ញតរោ វា’តិ. យោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ន អញ្ញតរំ ទេវនិកាយំ បណិធាយ ព្រហ្មចរិយំ ចរតិ – ‘ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា ទេវោ វា ភវិស្សាមិ ទេវញ្ញតរោ វា’តិ, តស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ. យស្ស ចិត្តំ នមតិ អាតប្បាយ អនុយោគាយ សាតច្ចាយ បធានាយ, ឯវមស្សាយំ បញ្ចមោ ចេតសោវិនិពន្ធោ សុសមុច្ឆិន្នោ ហោតិ. ឥមាស្ស បញ្ច ចេតសោវិនិពន្ធា សុសមុច្ឆិន្នា ហោន្តិ.

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឥមេ បញ្ច ចេតោខិលា បហីនា, ឥមេ បញ្ច ចេតសោវិនិពន្ធា សុសមុច្ឆិន្នា, សោ វតិមស្មិំ ធម្មវិនយេ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជិស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ.

១៨៩. ‘‘សោ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីរិយសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, ចិត្តសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីមំសាសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, ឧស្សោឡ្ហីយេវ បញ្ចមី. ស ខោ សោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ ឧស្សោឡ្ហីបន្នរសង្គសមន្នាគតោ ភិក្ខុ ភព្ពោ អភិនិព្ពិទាយ, ភព្ពោ សម្ពោធាយ, ភព្ពោ អនុត្តរស្ស យោគក្ខេមស្ស អធិគមាយ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, កុក្កុដិយា អណ្ឌានិ អដ្ឋ វា ទស វា ទ្វាទស វា. តានស្សុ កុក្កុដិយា សម្មា អធិសយិតានិ សម្មា បរិសេទិតានិ សម្មា បរិភាវិតានិ. កិញ្ចាបិ តស្សា កុក្កុដិយា ន ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វតិមេ កុក្កុដបោតកា បាទនខសិខាយ វា មុខតុណ្ឌកេន វា អណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា សោត្ថិនា អភិនិព្ភិជ្ជេយ្យុ’ន្តិ. អថ ខោ ភព្ពាវ តេ កុក្កុដបោតកា បាទនខសិខាយ វា មុខតុណ្ឌកេន វា អណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា សោត្ថិនា អភិនិព្ភិជ្ជិតុំ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ ឧស្សោឡ្ហិបន្នរសង្គសមន្នាគតោ ភិក្ខុ ភព្ពោ អភិនិព្ពិទាយ, ភព្ពោ សម្ពោធាយ, ភព្ពោ អនុត្តរស្ស យោគក្ខេមស្ស អធិគមាយា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

ចេតោខិលសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. វនបត្ថសុត្តំ

១៩០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘វនបត្ថបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ, តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

១៩១. ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. តស្ស តំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាតិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ កសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘អហំ ខោ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរាមិ, តស្ស មេ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាមិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ កសិរេន សមុទាគច្ឆន្តី’តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា រត្តិភាគំ វា ទិវសភាគំ វា តម្ហា វនបត្ថា បក្កមិតព្ពំ, ន វត្ថព្ពំ.

១៩២. ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. តស្ស តំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាតិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ អប្បកសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘អហំ ខោ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរាមិ. តស្ស មេ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាមិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ អប្បកសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. ន ខោ បនាហំ ចីវរហេតុ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ន បិណ្ឌបាតហេតុ…បេ… ន សេនាសនហេតុ…បេ… ន គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ. អថ ច បន មេ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាមី’តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា សង្ខាបិ តម្ហា វនបត្ថា បក្កមិតព្ពំ, ន វត្ថព្ពំ.

១៩៣. ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. តស្ស តំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា, តេ កសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘អហំ ខោ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរាមិ. តស្ស មេ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាមិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ កសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. ន ខោ បនាហំ ចីវរហេតុ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ, ន បិណ្ឌបាតហេតុ…បេ… ន សេនាសនហេតុ…បេ… ន គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ. អថ ច បន មេ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាមី’តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា សង្ខាបិ តស្មិំ វនបត្ថេ វត្ថព្ពំ, ន បក្កមិតព្ពំ.

១៩៤. ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. តស្ស តំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ អប្បកសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘អហំ ខោ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរាមិ. តស្ស មេ ឥមំ វនបត្ថំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាមិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ អប្បកសិរេន សមុទាគច្ឆន្តី’តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា យាវជីវម្បិ តស្មិំ វនបត្ថេ វត្ថព្ពំ, ន បក្កមិតព្ពំ.

១៩៥. ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ គាមំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ …បេ… អញ្ញតរំ និគមំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ…បេ… អញ្ញតរំ នគរំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ…បេ… អញ្ញតរំ ជនបទំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ…បេ… អញ្ញតរំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. តស្ស តំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាតិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ កសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘អហំ ខោ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរាមិ. តស្ស មេ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាមិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ កសិរេន សមុទាគច្ឆន្តី’តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា រត្តិភាគំ វា ទិវសភាគំ វា សោ បុគ្គលោ អនាបុច្ឆា បក្កមិតព្ពំ, នានុពន្ធិតព្ពោ.

១៩៦. ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. តស្ស តំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាតិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា, តេ អប្បកសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘អហំ ខោ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរាមិ. តស្ស មេ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាមិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ អប្បកសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. ន ខោ បនាហំ ចីវរហេតុ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ, ន បិណ្ឌបាតហេតុ…បេ… ន សេនាសនហេតុ…បេ… ន គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ. អថ ច បន មេ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ន ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ ន សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា ន បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ នានុបាបុណាមី’តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា សង្ខាបិ សោ បុគ្គលោ អាបុច្ឆា បក្កមិតព្ពំ, នានុពន្ធិតព្ពោ.

១៩៧. ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. តស្ស តំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ កសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘អហំ ខោ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរាមិ. តស្ស មេ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាមិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ កសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. ន ខោ បនាហំ ចីវរហេតុ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ, ន បិណ្ឌបាតហេតុ…បេ… ន សេនាសនហេតុ…បេ… ន គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ. អថ ច បន មេ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាមី’តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា សង្ខាបិ សោ បុគ្គលោ អនុពន្ធិតព្ពោ, ន បក្កមិតព្ពំ.

១៩៨. ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. តស្ស តំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ អប្បកសិរេន សមុទាគច្ឆន្តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘អហំ ខោ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរាមិ. តស្ស មេ ឥមំ បុគ្គលំ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ អនុបដ្ឋិតា ចេវ សតិ ឧបដ្ឋាតិ, អសមាហិតញ្ច ចិត្តំ សមាធិយតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាមិ. យេ ច ខោ ឥមេ បព្ពជិតេន ជីវិតបរិក្ខារា សមុទានេតព្ពា – ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា – តេ អប្បកសិរេន សមុទាគច្ឆន្តី’តិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា យាវជីវម្បិ សោ បុគ្គលោ អនុពន្ធិតព្ពោ, ន បក្កមិតព្ពំ, អបិ បនុជ្ជមានេនបី’’តិ [អបិ បណុជ្ជមានេនាតិ (?)].

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

វនបត្ថសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. មធុបិណ្ឌិកសុត្តំ

១៩៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ កបិលវត្ថុស្មិំ និគ្រោធារាមេ. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ កបិលវត្ថុំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. កបិលវត្ថុស្មិំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេន មហាវនំ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ. មហាវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា ពេលុវលដ្ឋិកាយ មូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ. ទណ្ឌបាណិបិ ខោ សក្កោ ជង្ឃាវិហារំ [ជង្ឃវិហារំ (ក.)] អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន មហាវនំ តេនុបសង្កមិ. មហាវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា យេន ពេលុវលដ្ឋិកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ទណ្ឌមោលុព្ភ ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ ទណ្ឌបាណិ សក្កោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កិំវាទី សមណោ កិមក្ខាយី’’តិ? ‘‘យថាវាទី ខោ, អាវុសោ, សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ន កេនចិ លោកេ វិគ្គយ្ហ តិដ្ឋតិ, យថា ច បន កាមេហិ វិសំយុត្តំ វិហរន្តំ តំ ព្រាហ្មណំ អកថំកថិំ ឆិន្នកុក្កុច្ចំ ភវាភវេ វីតតណ្ហំ សញ្ញា នានុសេន្តិ – ឯវំវាទី ខោ អហំ, អាវុសោ, ឯវមក្ខាយី’’តិ.

‘‘ឯវំ វុត្តេ ទណ្ឌបាណិ សក្កោ សីសំ ឱកម្បេត្វា, ជិវ្ហំ និល្លាឡេត្វា, តិវិសាខំ នលាដិកំ នលាដេ វុដ្ឋាបេត្វា ទណ្ឌមោលុព្ភ បក្កាមិ.

២០០. អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន និគ្រោធារាមោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. និសជ្ជ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឥធាហំ, ភិក្ខវេ, បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ កបិលវត្ថុំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ. កបិលវត្ថុស្មិំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេន មហាវនំ តេនុបសង្កមិំ ទិវាវិហារាយ. មហាវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា ពេលុវលដ្ឋិកាយ មូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិំ. ទណ្ឌបាណិបិ ខោ, ភិក្ខវេ, សក្កោ ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន មហាវនំ តេនុបសង្កមិ. មហាវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា យេន ពេលុវលដ្ឋិកា យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មយា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ទណ្ឌមោលុព្ភ ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ទណ្ឌបាណិ សក្កោ មំ ឯតទវោច – ‘កិំវាទី សមណោ កិមក្ខាយី’តិ?

‘‘ឯវំ វុត្តេ អហំ, ភិក្ខវេ, ទណ្ឌបាណិំ សក្កំ ឯតទវោចំ – យថាវាទី ខោ, អាវុសោ, សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ន កេនចិ លោកេ វិគ្គយ្ហ តិដ្ឋតិ, យថា ច បន កាមេហិ វិសំយុត្តំ វិហរន្តំ តំ ព្រាហ្មណំ អកថំកថិំ ឆិន្នកុក្កុច្ចំ ភវាភវេ វីតតណ្ហំ សញ្ញា នានុសេន្តិ – ឯវំវាទី ខោ អហំ, អាវុសោ, ឯវមក្ខាយី’’តិ. ‘‘ឯវំ វុត្តេ ភិក្ខវេ, ទណ្ឌបាណិ សក្កោ សីសំ ឱកម្បេត្វា, ជិវ្ហំ និល្លាឡេត្វា, តិវិសាខំ នលាដិកំ នលាដេ វុដ្ឋាបេត្វា ទណ្ឌមោលុព្ភ បក្កាមី’’តិ.

២០១. ឯវំ វុត្តេ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កិំវាទី បន, ភន្តេ, ភគវា សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ន កេនចិ លោកេ វិគ្គយ្ហ តិដ្ឋតិ? កថញ្ច បន, ភន្តេ, ភគវន្តំ កាមេហិ វិសំយុត្តំ វិហរន្តំ តំ ព្រាហ្មណំ អកថំកថិំ ឆិន្នកុក្កុច្ចំ ភវាភវេ វីតតណ្ហំ សញ្ញា នានុសេន្តី’’តិ? ‘‘យតោនិទានំ, ភិក្ខុ, បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ. ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ. ឯសេវន្តោ រាគានុសយានំ, ឯសេវន្តោ បដិឃានុសយានំ, ឯសេវន្តោ ទិដ្ឋានុសយានំ, ឯសេវន្តោ វិចិកិច្ឆានុសយានំ, ឯសេវន្តោ មានានុសយានំ, ឯសេវន្តោ ភវរាគានុសយានំ, ឯសេវន្តោ អវិជ្ជានុសយានំ, ឯសេវន្តោ ទណ្ឌាទាន-សត្ថាទាន-កលហ-វិគ្គហ-វិវាទ-តុវំតុវំ-បេសុញ្ញ-មុសាវាទានំ. ឯត្ថេតេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តី’តិ. ឥទមវោច ភគវា. ឥទំ វត្វាន សុគតោ ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បាវិសិ.

២០២. អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា, វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា, ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘យតោនិទានំ, ភិក្ខុ, បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ. ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ. ឯសេវន្តោ រាគានុសយានំ…បេ… ឯត្ថេតេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តី’តិ. កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យា’’តិ? អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ អាយស្មា មហាកច្ចានោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ. បហោតិ ចាយស្មា មហាកច្ចានោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. យំនូន មយំ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’’តិ.

អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា មហាកច្ចានេន សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ កច្ចាន, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘យតោនិទានំ, ភិក្ខុ, បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ. ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ. ឯសេវន្តោ រាគានុសយានំ…បេ… ឯត្ថេតេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តី’តិ. តេសំ នោ, អាវុសោ កច្ចាន, អម្ហាកំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘‘យតោនិទានំ, ភិក្ខុ, បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ. ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ. ឯសេវន្តោ រាគានុសយានំ…បេ… ឯត្ថេតេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តី’’តិ. កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យាតិ? តេសំ នោ, អាវុសោ កច្ចាន, អម្ហាកំ ឯតទហោសិ – ‘អយំ ខោ អាយស្មា មហាកច្ចានោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ, បហោតិ ចាយស្មា មហាកច្ចានោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. យំនូន មយំ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’តិ. វិភជតាយស្មា មហាកច្ចានោ’’តិ.

២០៣. ‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, បុរិសោ សារត្ថិកោ សារគវេសី សារបរិយេសនំ ចរមានោ មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ អតិក្កម្មេវ មូលំ, អតិក្កម្ម ខន្ធំ, សាខាបលាសេ សារំ បរិយេសិតព្ពំ មញ្ញេយ្យ; ឯវំសម្បទមិទំ អាយស្មន្តានំ សត្ថរិ សម្មុខីភូតេ, តំ ភគវន្តំ អតិសិត្វា, អម្ហេ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆិតព្ពំ មញ្ញថ. សោ ហាវុសោ, ភគវា ជានំ ជានាតិ, បស្សំ បស្សតិ, ចក្ខុភូតោ ញាណភូតោ ធម្មភូតោ ព្រហ្មភូតោ, វត្តា បវត្តា, អត្ថស្ស និន្នេតា, អមតស្ស ទាតា, ធម្មស្សាមី តថាគតោ. សោ ចេវ បនេតស្ស កាលោ អហោសិ, យំ ភគវន្តំយេវ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ. យថា វោ ភគវា ព្យាករេយ្យ តថា នំ ធារេយ្យាថា’’តិ. ‘‘អទ្ធាវុសោ កច្ចាន, ភគវា ជានំ ជានាតិ, បស្សំ បស្សតិ, ចក្ខុភូតោ ញាណភូតោ ធម្មភូតោ ព្រហ្មភូតោ, វត្តា បវត្តា, អត្ថស្ស និន្នេតា, អមតស្ស ទាតា, ធម្មស្សាមី តថាគតោ. សោ ចេវ បនេតស្ស កាលោ អហោសិ, យំ ភគវន្តំយេវ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាម. យថា នោ ភគវា ព្យាករេយ្យ តថា នំ ធារេយ្យាម. អបិ ចាយស្មា មហាកច្ចានោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ, បហោតិ ចាយស្មា មហាកច្ចានោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. វិភជតាយស្មា មហាកច្ចានោ អគរុំ កត្វា’’តិ [អគរុកត្វា (សី.), អគរុករិត្វា (ស្យា. បី.)]. ‘‘តេន ហាវុសោ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ មហាកច្ចានស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា មហាកច្ចានោ ឯតទវោច –

២០៤. ‘‘យំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘យតោនិទានំ, ភិក្ខុ, បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ. ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ, ឯសេវន្តោ រាគានុសយានំ…បេ… ឯត្ថេតេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តី’តិ, ឥមស្ស ខោ អហំ, អាវុសោ, ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស ឯវំ វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាមិ –

‘‘ចក្ខុញ្ចាវុសោ, បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា, យំ វេទេតិ តំ សញ្ជានាតិ, យំ សញ្ជានាតិ តំ វិតក្កេតិ, យំ វិតក្កេតិ តំ បបញ្ចេតិ, យំ បបញ្ចេតិ តតោនិទានំ បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នេសុ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ. សោតញ្ចាវុសោ, បដិច្ច សទ្ទេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណំ…បេ… ឃានញ្ចាវុសោ, បដិច្ច គន្ធេ ច ឧប្បជ្ជតិ ឃានវិញ្ញាណំ…បេ… ជិវ្ហញ្ចាវុសោ, បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ…បេ… កាយញ្ចាវុសោ, បដិច្ច ផោដ្ឋព្ពេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណំ…បេ… មនញ្ចាវុសោ, បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា, យំ វេទេតិ តំ សញ្ជានាតិ, យំ សញ្ជានាតិ តំ វិតក្កេតិ, យំ វិតក្កេតិ តំ បបញ្ចេតិ, យំ បបញ្ចេតិ តតោនិទានំ បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នេសុ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ.

‘‘សោ វតាវុសោ, ចក្ខុស្មិំ សតិ រូបេ សតិ ចក្ខុវិញ្ញាណេ សតិ ផស្សបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. ផស្សបញ្ញត្តិយា សតិ វេទនាបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. វេទនាបញ្ញត្តិយា សតិ សញ្ញាបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. សញ្ញាបញ្ញត្តិយា សតិ វិតក្កបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. វិតក្កបញ្ញត្តិយា សតិ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខាសមុទាចរណបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. សោ វតាវុសោ, សោតស្មិំ សតិ សទ្ទេ សតិ…បេ… ឃានស្មិំ សតិ គន្ធេ សតិ…បេ… ជិវ្ហាយ សតិ រសេ សតិ…បេ… កាយស្មិំ សតិ ផោដ្ឋព្ពេ សតិ…បេ… មនស្មិំ សតិ ធម្មេ សតិ មនោវិញ្ញាណេ សតិ ផស្សបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. ផស្សបញ្ញត្តិយា សតិ វេទនាបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. វេទនាបញ្ញត្តិយា សតិ សញ្ញាបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. សញ្ញាបញ្ញត្តិយា សតិ វិតក្កបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. វិតក្កបញ្ញត្តិយា សតិ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខាសមុទាចរណបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ.

‘‘សោ វតាវុសោ, ចក្ខុស្មិំ អសតិ រូបេ អសតិ ចក្ខុវិញ្ញាណេ អសតិ ផស្សបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. ផស្សបញ្ញត្តិយា អសតិ វេទនាបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. វេទនាបញ្ញត្តិយា អសតិ សញ្ញាបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. សញ្ញាបញ្ញត្តិយា អសតិ វិតក្កបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. វិតក្កបញ្ញត្តិយា អសតិ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខាសមុទាចរណបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. សោ វតាវុសោ, សោតស្មិំ អសតិ សទ្ទេ អសតិ…បេ… ឃានស្មិំ អសតិ គន្ធេ អសតិ…បេ… ជិវ្ហាយ អសតិ រសេ អសតិ…បេ… កាយស្មិំ អសតិ ផោដ្ឋព្ពេ អសតិ…បេ… មនស្មិំ អសតិ ធម្មេ អសតិ មនោវិញ្ញាណេ អសតិ ផស្សបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. ផស្សបញ្ញត្តិយា អសតិ វេទនាបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. វេទនាបញ្ញត្តិយា អសតិ សញ្ញាបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. សញ្ញាបញ្ញត្តិយា អសតិ វិតក្កបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. វិតក្កបញ្ញត្តិយា អសតិ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខាសមុទាចរណបញ្ញត្តិំ បញ្ញាបេស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ.

‘‘យំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘យតោនិទានំ, ភិក្ខុ, បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ ឯសេវន្តោ រាគានុសយានំ…បេ… ឯត្ថេតេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តី’តិ, ឥមស្ស ខោ អហំ, អាវុសោ, ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស ឯវំ វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាមិ. អាកង្ខមានា ច បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ភគវន្តំយេវ ឧបសង្កមិត្វា ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ. យថា នោ ភគវា ព្យាករោតិ តថា នំ ធារេយ្យាថា’’តិ.

២០៥. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ មហាកច្ចានស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘យំ ខោ នោ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘យតោនិទានំ, ភិក្ខុ, បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ. ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ. ឯសេវន្តោ រាគានុសយានំ…បេ… ឯត្ថេតេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តី’តិ. តេសំ នោ, ភន្តេ, អម្ហាកំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘‘យតោនិទានំ, ភិក្ខុ, បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ. ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ. ឯសេវន្តោ រាគានុសយានំ, ឯសេវន្តោ បដិឃានុសយានំ, ឯសេវន្តោ ទិដ្ឋានុសយានំ, ឯសេវន្តោ វិចិកិច្ឆានុសយានំ, ឯសេវន្តោ មានានុសយានំ, ឯសេវន្តោ ភវរាគានុសយានំ, ឯសេវន្តោ អវិជ្ជានុសយានំ, ឯសេវន្តោ ទណ្ឌាទាន-សត្ថាទាន-កលហ-វិគ្គហ-វិវាទតុវំតុវំ-បេសុញ្ញ-មុសាវាទានំ. ឯត្ថេតេ បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តី’’តិ. កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យា’តិ? តេសំ នោ, ភន្តេ, អម្ហាកំ ឯតទហោសិ – ‘អយំ ខោ អាយស្មា មហាកច្ចានោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ, បហោតិ ចាយស្មា មហាកច្ចានោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ, យំនូន មយំ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’តិ. អថ ខោ មយំ, ភន្តេ, យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមិម្ហ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆិម្ហ. តេសំ នោ, ភន្តេ, អាយស្មតា មហាកច្ចានេន ឥមេហិ អាការេហិ ឥមេហិ បទេហិ ឥមេហិ ព្យញ្ជនេហិ អត្ថោ វិភត្តោ’’តិ. ‘‘បណ្ឌិតោ, ភិក្ខវេ, មហាកច្ចានោ; មហាបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, មហាកច្ចានោ. មំ ចេបិ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ, អហម្បិ តំ ឯវមេវំ ព្យាករេយ្យំ យថា តំ មហាកច្ចានេន ព្យាកតំ. ឯសោ ចេវេតស្ស អត្ថោ. ឯវញ្ច [ឯវេមេវ ច (ក.)] នំ ធារេថា’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, បុរិសោ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យបរេតោ មធុបិណ្ឌិកំ អធិគច្ឆេយ្យ, សោ យតោ យតោ សាយេយ្យ, លភេថេវ សាទុរសំ អសេចនកំ. ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, ចេតសោ ភិក្ខុ ទព្ពជាតិកោ, យតោ យតោ ឥមស្ស ធម្មបរិយាយស្ស បញ្ញាយ អត្ថំ ឧបបរិក្ខេយ្យ, លភេថេវ អត្តមនតំ, លភេថេវ ចេតសោ បសាទំ. កោ នាមោ អយំ [កោ នាមាយំ (ស្យា.)], ភន្តេ, ធម្មបរិយាយោ’’តិ? ‘‘តស្មាតិហ ត្វំ, អានន្ទ, ឥមំ ធម្មបរិយាយំ មធុបិណ្ឌិកបរិយាយោ ត្វេវ នំ ធារេហី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

មធុបិណ្ឌិកសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. ទ្វេធាវិតក្កសុត្តំ

២០៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘បុព្ពេវ មេ, ភិក្ខវេ, សម្ពោធា អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ ទ្វិធា កត្វា ទ្វិធា កត្វា វិតក្កេ វិហរេយ្យ’ន្តិ. សោ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, យោ ចាយំ កាមវិតក្កោ យោ ច ព្យាបាទវិតក្កោ យោ ច វិហិំសាវិតក្កោ – ឥមំ ឯកំ ភាគមកាសិំ; យោ ចាយំ នេក្ខម្មវិតក្កោ យោ ច អព្យាបាទវិតក្កោ យោ ច អវិហិំសាវិតក្កោ – ឥមំ ទុតិយំ ភាគមកាសិំ.

២០៧. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯវំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ កាមវិតក្កោ. សោ ឯវំ បជានាមិ – ‘ឧប្បន្នោ ខោ មេ អយំ កាមវិតក្កោ. សោ ច ខោ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បញ្ញានិរោធិកោ វិឃាតបក្ខិកោ អនិព្ពានសំវត្តនិកោ’ [អនិព្ពានសំវត្តនិកោ’’តិ (?)]. ‘អត្តព្យាពាធាយ សំវត្តតី’តិបិ មេ, ភិក្ខវេ, បដិសញ្ចិក្ខតោ អព្ភត្ថំ គច្ឆតិ; ‘បរព្យាពាធាយ សំវត្តតី’តិបិ មេ, ភិក្ខវេ, បដិសញ្ចិក្ខតោ អព្ភត្ថំ គច្ឆតិ; ‘ឧភយព្យាពាធាយ សំវត្តតី’តិបិ មេ, ភិក្ខវេ, បដិសញ្ចិក្ខតោ អព្ភត្ថំ គច្ឆតិ; ‘បញ្ញានិរោធិកោ វិឃាតបក្ខិកោ អនិព្ពានសំវត្តនិកោ’តិបិ មេ, ភិក្ខវេ, បដិសញ្ចិក្ខតោ អព្ភត្ថំ គច្ឆតិ. សោ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ឧប្បន្នុប្បន្នំ កាមវិតក្កំ បជហមេវ [អតីតកាលិកកិរិយាបទានិយេវ] វិនោទមេវ [អតីតកាលិកកិរិយាបទានិយេវ] ព្យន្តមេវ [ព្យន្តេវ (សី. ស្យា. បី.)] នំ អកាសិំ.

២០៨. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯវំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ ព្យាបាទវិតក្កោ…បេ… ឧប្បជ្ជតិ វិហិំសាវិតក្កោ. សោ ឯវំ បជានាមិ – ‘ឧប្បន្នោ ខោ មេ អយំ វិហិំសាវិតក្កោ. សោ ច ខោ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បញ្ញានិរោធិកោ វិឃាតបក្ខិកោ អនិព្ពានសំវត្តនិកោ’. ‘អត្តព្យាពាធាយ សំវត្តតី’តិបិ មេ, ភិក្ខវេ, បដិសញ្ចិក្ខតោ អព្ភត្ថំ គច្ឆតិ; ‘បរព្យាពាធាយ សំវត្តតី’តិបិ មេ, ភិក្ខវេ, បដិសញ្ចិក្ខតោ អព្ភត្ថំ គច្ឆតិ; ‘ឧភយព្យាពាធាយ សំវត្តតី’តិបិ មេ, ភិក្ខវេ, បដិសញ្ចិក្ខតោ អព្ភត្ថំ គច្ឆតិ; ‘បញ្ញានិរោធិកោ វិឃាតបក្ខិកោ អនិព្ពានសំវត្តនិកោ’តិបិ មេ, ភិក្ខវេ, បដិសញ្ចិក្ខតោ អព្ភត្ថំ គច្ឆតិ. សោ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ឧប្បន្នុប្បន្នំ វិហិំសាវិតក្កំ បជហមេវ វិនោទមេវ ព្យន្តមេវ នំ អកាសិំ.

‘‘យញ្ញទេវ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ពហុលមនុវិតក្កេតិ អនុវិចារេតិ, តថា តថា នតិ ហោតិ ចេតសោ. កាមវិតក្កំ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ពហុលមនុវិតក្កេតិ អនុវិចារេតិ, បហាសិ នេក្ខម្មវិតក្កំ, កាមវិតក្កំ ពហុលមកាសិ, តស្ស តំ កាមវិតក្កាយ ចិត្តំ នមតិ. ព្យាបាទវិតក្កំ ចេ, ភិក្ខវេ…បេ… វិហិំសាវិតក្កំ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ពហុលមនុវិតក្កេតិ អនុវិចារេតិ, បហាសិ អវិហិំសាវិតក្កំ, វិហិំសាវិតក្កំ ពហុលមកាសិ, តស្ស តំ វិហិំសាវិតក្កាយ ចិត្តំ នមតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, វស្សានំ បច្ឆិមេ មាសេ សរទសមយេ កិដ្ឋសម្ពាធេ គោបាលកោ គាវោ រក្ខេយ្យ. សោ តា គាវោ តតោ តតោ ទណ្ឌេន អាកោដេយ្យ បដិកោដេយ្យ សន្និរុន្ធេយ្យ សន្និវារេយ្យ. តំ កិស្ស ហេតុ? បស្សតិ ហិ សោ, ភិក្ខវេ, គោបាលកោ តតោនិទានំ វធំ វា ពន្ធនំ វា ជានិំ វា គរហំ វា. ឯវមេវ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, អទ្ទសំ អកុសលានំ ធម្មានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, កុសលានំ ធម្មានំ នេក្ខម្មេ អានិសំសំ វោទានបក្ខំ.

២០៩. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯវំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ នេក្ខម្មវិតក្កោ. សោ ឯវំ បជានាមិ – ‘ឧប្បន្នោ ខោ មេ អយំ នេក្ខម្មវិតក្កោ. សោ ច ខោ នេវត្តព្យាពាធាយ សំវត្តតិ, ន បរព្យាពាធាយ សំវត្តតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយ សំវត្តតិ, បញ្ញាវុទ្ធិកោ អវិឃាតបក្ខិកោ និព្ពានសំវត្តនិកោ’. រត្តិំ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ, អនុវិតក្កេយ្យំ អនុវិចារេយ្យំ, នេវ តតោនិទានំ ភយំ សមនុបស្សាមិ. ទិវសំ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ, អនុវិតក្កេយ្យំ អនុវិចារេយ្យំ, នេវ តតោនិទានំ ភយំ សមនុបស្សាមិ. រត្តិន្ទិវំ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ, អនុវិតក្កេយ្យំ អនុវិចារេយ្យំ, នេវ តតោនិទានំ ភយំ សមនុបស្សាមិ. អបិ ច ខោ មេ អតិចិរំ អនុវិតក្កយតោ អនុវិចារយតោ កាយោ កិលមេយ្យ. កាយេ កិលន្តេ [កិលមន្តេ (ក.)] ចិត្តំ ឩហញ្ញេយ្យ. ឩហតេ ចិត្តេ អារា ចិត្តំ សមាធិម្ហាតិ. សោ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សណ្ឋបេមិ សន្និសាទេមិ ឯកោទិំ ករោមិ [ឯកោទិ ករោមិ (បី.)] សមាទហាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘មា មេ ចិត្តំ ឩហញ្ញី’តិ [ឧគ្ឃាដីតិ (ស្យា. ក.), ឩហនីតិ (បី.)].

២១០. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯវំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ អព្យាបាទវិតក្កោ…បេ… ឧប្បជ្ជតិ អវិហិំសាវិតក្កោ. សោ ឯវំ បជានាមិ – ‘ឧប្បន្នោ ខោ មេ អយំ អវិហិំសាវិតក្កោ. សោ ច ខោ នេវត្តព្យាពាធាយ សំវត្តតិ, ន បរព្យាពាធាយ សំវត្តតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយ សំវត្តតិ, បញ្ញាវុទ្ធិកោ អវិឃាតបក្ខិកោ និព្ពានសំវត្តនិកោ’. រត្តិំ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ, អនុវិតក្កេយ្យំ អនុវិចារេយ្យំ, នេវ តតោនិទានំ ភយំ សមនុបស្សាមិ. ទិវសំ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ, អនុវិតក្កេយ្យំ អនុវិចារេយ្យំ, នេវ តតោនិទានំ ភយំ សមនុបស្សាមិ. រត្តិន្ទិវំ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ, អនុវិតក្កេយ្យំ អនុវិចារេយ្យំ, នេវ តតោនិទានំ ភយំ សមនុបស្សាមិ. អបិ ច ខោ មេ អតិចិរំ អនុវិតក្កយតោ អនុវិចារយតោ កាយោ កិលមេយ្យ. កាយេ កិលន្តេ ចិត្តំ ឩហញ្ញេយ្យ. ឩហតេ ចិត្តេ អារា ចិត្តំ សមាធិម្ហាតិ. សោ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សណ្ឋបេមិ, សន្និសាទេមិ, ឯកោទិំ ករោមិ សមាទហាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ‘មា មេ ចិត្តំ ឩហញ្ញី’តិ.

‘‘យញ្ញទេវ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ពហុលមនុវិតក្កេតិ អនុវិចារេតិ, តថា តថា នតិ ហោតិ ចេតសោ. នេក្ខម្មវិតក្កញ្ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ពហុលមនុវិតក្កេតិ អនុវិចារេតិ, បហាសិ កាមវិតក្កំ, នេក្ខម្មវិតក្កំ ពហុលមកាសិ, តស្សំ តំ នេក្ខម្មវិតក្កាយ ចិត្តំ នមតិ. អព្យាបាទវិតក្កញ្ចេ, ភិក្ខវេ…បេ… អវិហិំសាវិតក្កញ្ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ពហុលមនុវិតក្កេតិ អនុវិចារេតិ, បហាសិ វិហិំសាវិតក្កំ, អវិហិំសាវិតក្កំ ពហុលមកាសិ, តស្ស តំ អវិហិំសាវិតក្កាយ ចិត្តំ នមតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ សព្ពសស្សេសុ គាមន្តសម្ភតេសុ គោបាលកោ គាវោ រក្ខេយ្យ, តស្ស រុក្ខមូលគតស្ស វា អព្ភោកាសគតស្ស វា សតិករណីយមេវ ហោតិ – ‘ឯតា [ឯតេ (ក.)] គាវោ’តិ. ឯវមេវំ ខោ, ភិក្ខវេ, សតិករណីយមេវ អហោសិ – ‘ឯតេ ធម្មា’តិ.

២១១. ‘‘អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ភិក្ខវេ, វីរិយំ អហោសិ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា, បស្សទ្ធោ កាយោ អសារទ្ធោ, សមាហិតំ ចិត្តំ ឯកគ្គំ. សោ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ. វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ. បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហាសិំ សតោ ច សម្បជានោ, សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេសិំ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ, តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ. សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ.

២១២. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ. សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ. សេយ្យថិទំ, ឯកម្បិ ជាតិំ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ. អយំ ខោ មេ, ភិក្ខវេ, រត្តិយា បឋមេ យាមេ បឋមា វិជ្ជា អធិគតា; អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា; តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ; យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ.

២១៣. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ. សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ…បេ… ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា…បេ… ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ, យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាមិ. អយំ ខោ មេ, ភិក្ខវេ, រត្តិយា មជ្ឈិមេ យាមេ ទុតិយា វិជ្ជា អធិគតា; អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា; តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ; យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ.

២១៤. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ. សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ. ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ. តស្ស មេ ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ អហោសិ – ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិំ. អយំ ខោ មេ, ភិក្ខវេ, រត្តិយា បច្ឆិមេ យាមេ តតិយា វិជ្ជា អធិគតា; អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា; តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ; យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ.

២១៥. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, អរញ្ញេ បវនេ មហន្តំ និន្នំ បល្លលំ. តមេនំ មហាមិគសង្ឃោ ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យ. តស្ស កោចិទេវ បុរិសោ ឧប្បជ្ជេយ្យ អនត្ថកាមោ អហិតកាមោ អយោគក្ខេមកាមោ. សោ យ្វាស្ស មគ្គោ ខេមោ សោវត្ថិកោ បីតិគមនីយោ តំ មគ្គំ បិទហេយ្យ, វិវរេយ្យ កុម្មគ្គំ, ឱទហេយ្យ ឱកចរំ, ឋបេយ្យ ឱកចារិកំ. ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, មហាមិគសង្ឃោ អបរេន សមយេន អនយព្យសនំ [អនយព្យសនំ តនុត្តំ (សី. ស្យា. បី.)] អាបជ្ជេយ្យ. តស្សេវ ខោ បន, ភិក្ខវេ, មហតោ មិគសង្ឃស្ស កោចិទេវ បុរិសោ ឧប្បជ្ជេយ្យ អត្ថកាមោ ហិតកាមោ យោគក្ខេមកាមោ. សោ យ្វាស្ស មគ្គោ ខេមោ សោវត្ថិកោ បីតិគមនីយោ តំ មគ្គំ វិវរេយ្យ, បិទហេយ្យ កុម្មគ្គំ, ឩហនេយ្យ ឱកចរំ, នាសេយ្យ ឱកចារិកំ. ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, មហាមិគសង្ឃោ អបរេន សមយេន វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជេយ្យ.

‘‘ឧបមា ខោ មេ អយំ, ភិក្ខវេ, កតា អត្ថស្ស វិញ្ញាបនាយ. អយំ ចេវេត្ថ អត្ថោ – មហន្តំ និន្នំ បល្លលន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, កាមានមេតំ អធិវចនំ. មហាមិគសង្ឃោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, សត្តានមេតំ អធិវចនំ. បុរិសោ អនត្ថកាមោ អហិតកាមោ អយោគក្ខេមកាមោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, មារស្សេតំ បាបិមតោ អធិវចនំ. កុម្មគ្គោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋង្គិកស្សេតំ មិច្ឆាមគ្គស្ស អធិវចនំ, សេយ្យថិទំ – មិច្ឆាទិដ្ឋិយា មិច្ឆាសង្កប្បស្ស មិច្ឆាវាចាយ មិច្ឆាកម្មន្តស្ស មិច្ឆាអាជីវស្ស មិច្ឆាវាយាមស្ស មិច្ឆាសតិយា មិច្ឆាសមាធិស្ស. ឱកចរោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, នន្ទីរាគស្សេតំ អធិវចនំ. ឱកចារិកាតិ ខោ, ភិក្ខវេ, អវិជ្ជាយេតំ អធិវចនំ. បុរិសោ អត្ថកាមោ ហិតកាមោ យោគក្ខេមកាមោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, តថាគតស្សេតំ អធិវចនំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស. ខេមោ មគ្គោ សោវត្ថិកោ បីតិគមនីយោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយស្សេតំ អដ្ឋង្គិកស្ស មគ្គស្ស អធិវចនំ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិយា សម្មាសង្កប្បស្ស សម្មាវាចាយ សម្មាកម្មន្តស្ស សម្មាអាជីវស្ស សម្មាវាយាមស្ស សម្មាសតិយា សម្មាសមាធិស្ស.

‘‘ឥតិ ខោ, ភិក្ខវេ, វិវដោ មយា ខេមោ មគ្គោ សោវត្ថិកោ បីតិគមនីយោ, បិហិតោ កុម្មគ្គោ, ឩហតោ ឱកចរោ, នាសិតា ឱកចារិកា. យំ, ភិក្ខវេ, សត្ថារា ករណីយំ សាវកានំ ហិតេសិនា អនុកម្បកេន អនុកម្បំ ឧបាទាយ, កតំ វោ តំ មយា. ឯតានិ, ភិក្ខវេ, រុក្ខមូលានិ, ឯតានិ សុញ្ញាគារានិ; ឈាយថ, ភិក្ខវេ, មា បមាទត្ថ; មា បច្ឆា វិប្បដិសារិនោ អហុវត្ថ. អយំ វោ អម្ហាកំ អនុសាសនី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

ទ្វេធាវិតក្កសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. វិតក្កសណ្ឋានសុត្តំ

២១៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘អធិចិត្តមនុយុត្តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា បញ្ច និមិត្តានិ កាលេន កាលំ មនសិ កាតព្ពានិ. កតមានិ បញ្ច? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យំ និមិត្តំ អាគម្ម យំ និមិត្តំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ, តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា តម្ហា និមិត្តា អញ្ញំ និមិត្តំ មនសិ កាតព្ពំ កុសលូបសំហិតំ. តស្ស តម្ហា និមិត្តា អញ្ញំ និមិត្តំ មនសិករោតោ កុសលូបសំហិតំ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ [ឯកោទិភោតិ (ស្យា. ក.)] សមាធិយតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទក្ខោ បលគណ្ឌោ វា បលគណ្ឌន្តេវាសី វា សុខុមាយ អាណិយា ឱឡារិកំ អាណិំ អភិនិហនេយ្យ អភិនីហរេយ្យ អភិនិវត្តេយ្យ [អភិនិវជ្ជេយ្យ (សី. បី.)]; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យំ និមិត្តំ អាគម្ម យំ និមិត្តំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ, តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា តម្ហា និមិត្តា អញ្ញំ និមិត្តំ មនសិ កាតព្ពំ កុសលូបសំហិតំ. តស្ស តម្ហា និមិត្តា អញ្ញំ និមិត្តំ មនសិករោតោ កុសលូបសំហិតំ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ.

២១៧. ‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ តម្ហា និមិត្តា អញ្ញំ និមិត្តំ មនសិករោតោ កុសលូបសំហិតំ ឧប្បជ្ជន្តេវ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ, តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា តេសំ វិតក្កានំ អាទីនវោ ឧបបរិក្ខិតព្ពោ – ‘ឥតិបិមេ វិតក្កា អកុសលា, ឥតិបិមេ វិតក្កា សាវជ្ជា, ឥតិបិមេ វិតក្កា ទុក្ខវិបាកា’តិ. តស្ស តេសំ វិតក្កានំ អាទីនវំ ឧបបរិក្ខតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ឥត្ថី វា បុរិសោ វា ទហរោ យុវា មណ្ឌនកជាតិកោ អហិកុណបេន វា កុក្កុរកុណបេន វា មនុស្សកុណបេន វា កណ្ឋេ អាសត្តេន អដ្ដិយេយ្យ ហរាយេយ្យ ជិគុច្ឆេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្ស ចេ ភិក្ខុនោ តម្ហាបិ និមិត្តា អញ្ញំ និមិត្តំ មនសិករោតោ កុសលូបសំហិតំ ឧប្បជ្ជន្តេវ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ, តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា តេសំ វិតក្កានំ អាទីនវោ ឧបបរិក្ខិតព្ពោ – ‘ឥតិបិមេ វិតក្កា អកុសលា, ឥតិបិមេ វិតក្កា សាវជ្ជា, ឥតិបិមេ វិតក្កា ទុក្ខវិបាកា’តិ. តស្ស តេសំ វិតក្កានំ អាទីនវំ ឧបបរិក្ខតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ.

២១៨. ‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ តេសម្បិ វិតក្កានំ អាទីនវំ ឧបបរិក្ខតោ ឧប្បជ្ជន្តេវ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ, តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា តេសំ វិតក្កានំ អសតិអមនសិការោ អាបជ្ជិតព្ពោ. តស្ស តេសំ វិតក្កានំ អសតិអមនសិការំ អាបជ្ជតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុមា បុរិសោ អាបាថគតានំ រូបានំ អទស្សនកាមោ អស្ស; សោ និមីលេយ្យ វា អញ្ញេន វា អបលោកេយ្យ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្ស ចេ ភិក្ខុនោ តេសម្បិ វិតក្កានំ អាទីនវំ ឧបបរិក្ខតោ ឧប្បជ្ជន្តេវ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ, តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ.

២១៩. ‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ តេសម្បិ វិតក្កានំ អសតិអមនសិការំ អាបជ្ជតោ ឧប្បជ្ជន្តេវ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ, តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា តេសំ វិតក្កានំ វិតក្កសង្ខារសណ្ឋានំ មនសិកាតព្ពំ. តស្ស តេសំ វិតក្កានំ វិតក្កសង្ខារសណ្ឋានំ មនសិករោតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ សីឃំ គច្ឆេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘កិំ នុ ខោ អហំ សីឃំ គច្ឆាមិ? យំនូនាហំ សណិកំ គច្ឆេយ្យ’ន្តិ. សោ សណិកំ គច្ឆេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘កិំ នុ ខោ អហំ សណិកំ គច្ឆាមិ? យំនូនាហំ តិដ្ឋេយ្យ’ន្តិ. សោ តិដ្ឋេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘កិំ នុ ខោ អហំ ឋិតោ? យំនូនាហំ និសីទេយ្យ’ន្តិ. សោ និសីទេយ្យ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘កិំ នុ ខោ អហំ និសិន្នោ? យំនូនាហំ និបជ្ជេយ្យ’ន្តិ. សោ និបជ្ជេយ្យ. ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ឱឡារិកំ ឱឡារិកំ ឥរិយាបថំ អភិនិវជ្ជេត្វា [អភិនិស្សជ្ជេត្វា (ស្យា.)] សុខុមំ សុខុមំ ឥរិយាបថំ កប្បេយ្យ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្ស ចេ ភិក្ខុនោ តេសម្បិ វិតក្កានំ អសតិអមនសិការំ អាបជ្ជតោ ឧប្បជ្ជន្តេវ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ.

២២០. ‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ តេសម្បិ វិតក្កានំ វិតក្កសង្ខារសណ្ឋានំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជន្តេវ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ទន្តេភិទន្តមាធាយ [ទន្តេ + អភិទន្តំ + អាធាយាតិ ដីកាយំ បទច្ឆេទោ, ទន្តេភីតិ បនេត្ថ ករណត្ថោ យុត្តោ វិយ ទិស្សតិ] ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហិតព្ពំ អភិនិប្បីឡេតព្ពំ អភិសន្តាបេតព្ពំ. តស្ស ទន្តេភិទន្តមាធាយ ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហតោ អភិនិប្បីឡយតោ អភិសន្តាបយតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ពលវា បុរិសោ ទុព្ពលតរំ បុរិសំ សីសេ វា គលេ វា ខន្ធេ វា គហេត្វា អភិនិគ្គណ្ហេយ្យ អភិនិប្បីឡេយ្យ អភិសន្តាបេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្ស ចេ ភិក្ខុនោ តេសម្បិ វិតក្កានំ វិតក្កសង្ខារសណ្ឋានំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជន្តេវ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ. តេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា ទន្តេភិទន្តមាធាយ ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហិតព្ពំ អភិនិប្បីឡេតព្ពំ អភិសន្តាបេតព្ពំ. តស្ស ទន្តេភិទន្តមាធាយ ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហតោ អភិនិប្បីឡយតោ អភិសន្តាបយតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ.

២២១. ‘‘យតោ ខោ [យតោ ច ខោ (ស្យា. ក.)], ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យំ និមិត្តំ អាគម្ម យំ និមិត្តំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ, តស្ស តម្ហា និមិត្តា អញ្ញំ និមិត្តំ មនសិករោតោ កុសលូបសំហិតំ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. តេសម្បិ វិតក្កានំ អាទីនវំ ឧបបរិក្ខតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. តេសម្បិ វិតក្កានំ អសតិអមនសិការំ អាបជ្ជតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. តេសម្បិ វិតក្កានំ វិតក្កសង្ខារសណ្ឋានំ មនសិករោតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. ទន្តេភិទន្តមាធាយ ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហតោ អភិនិប្បីឡយតោ អភិសន្តាបយតោ យេ បាបកា អកុសលា វិតក្កា ឆន្ទូបសំហិតាបិ ទោសូបសំហិតាបិ មោហូបសំហិតាបិ តេ បហីយន្តិ តេ អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. តេសំ បហានា អជ្ឈត្តមេវ ចិត្តំ សន្តិដ្ឋតិ សន្និសីទតិ ឯកោទិ ហោតិ សមាធិយតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វសី វិតក្កបរិយាយបថេសុ. យំ វិតក្កំ អាកង្ខិស្សតិ តំ វិតក្កំ វិតក្កេស្សតិ, យំ វិតក្កំ នាកង្ខិស្សតិ ន តំ វិតក្កំ វិតក្កេស្សតិ. អច្ឆេច្ឆិ តណ្ហំ, វិវត្តយិ [វាវត្តយិ (សី. បី.)] សំយោជនំ, សម្មា មានាភិសមយា អន្តមកាសិ ទុក្ខស្សា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

វិតក្កសណ្ឋានសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

សីហនាទវគ្គោ និដ្ឋិតោ ទុតិយោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ចូឡសីហនាទលោមហំសវរោ, មហាចូឡទុក្ខក្ខន្ធអនុមានិកសុត្តំ;

ខិលបត្ថមធុបិណ្ឌិកទ្វិធាវិតក្ក, បញ្ចនិមិត្តកថា បុន វគ្គោ.

៣. ឱបម្មវគ្គោ

១. កកចូបមសុត្តំ

២២២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ អតិវេលំ សំសដ្ឋោ វិហរតិ. ឯវំ សំសដ្ឋោ អាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ វិហរតិ – សចេ កោចិ ភិក្ខុ អាយស្មតោ មោឡិយផគ្គុនស្ស សម្មុខា តាសំ ភិក្ខុនីនំ អវណ្ណំ ភាសតិ, តេនាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ កុបិតោ អនត្តមនោ អធិករណម្បិ ករោតិ. សចេ បន កោចិ ភិក្ខុ តាសំ ភិក្ខុនីនំ សម្មុខា អាយស្មតោ មោឡិយផគ្គុនស្ស អវណ្ណំ ភាសតិ, តេន តា ភិក្ខុនិយោ កុបិតា អនត្តមនា អធិករណម្បិ ករោន្តិ. ឯវំ សំសដ្ឋោ អាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ វិហរតិ. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អាយស្មា, ភន្តេ, មោឡិយផគ្គុនោ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ អតិវេលំ សំសដ្ឋោ វិហរតិ. ឯវំ សំសដ្ឋោ, ភន្តេ, អាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ វិហរតិ – សចេ កោចិ ភិក្ខុ អាយស្មតោ មោឡិយផគ្គុនស្ស សម្មុខា តាសំ ភិក្ខុនីនំ អវណ្ណំ ភាសតិ, តេនាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ កុបិតោ អនត្តមនោ អធិករណម្បិ ករោតិ. សចេ បន កោចិ ភិក្ខុ តាសំ ភិក្ខុនីនំ សម្មុខា អាយស្មតោ មោឡិយផគ្គុនស្ស អវណ្ណំ ភាសតិ, តេន តា ភិក្ខុនិយោ កុបិតា អនត្តមនា អធិករណម្បិ ករោន្តិ. ឯវំ សំសដ្ឋោ, ភន្តេ, អាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ វិហរតី’’តិ.

២២៣. អថ ខោ ភគវា អញ្ញតរំ ភិក្ខុំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, មម វចនេន មោឡិយផគ្គុនំ ភិក្ខុំ អាមន្តេហិ – ‘សត្ថា តំ, អាវុសោ ផគ្គុន, អាមន្តេតី’’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវតោ បដិស្សុត្វា យេនាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មោឡិយផគ្គុនំ ឯតទវោច – ‘‘សត្ថា តំ, អាវុសោ ផគ្គុន, អាមន្តេតី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ អាយស្មា មោឡិយផគ្គុនោ តស្ស ភិក្ខុនោ បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ មោឡិយផគ្គុនំ ភគវា ឯតទវោច –

‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ផគ្គុន, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ អតិវេលំ សំសដ្ឋោ វិហរសិ? ឯវំ សំសដ្ឋោ កិរ ត្វំ, ផគ្គុន, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ វិហរសិ – សចេ កោចិ ភិក្ខុ តុយ្ហំ សម្មុខា តាសំ ភិក្ខុនីនំ អវណ្ណំ ភាសតិ, តេន ត្វំ កុបិតោ អនត្តមនោ អធិករណម្បិ ករោសិ. សចេ បន កោចិ ភិក្ខុ តាសំ ភិក្ខុនីនំ សម្មុខា តុយ្ហំ អវណ្ណំ ភាសតិ, តេន តា ភិក្ខុនិយោ កុបិតា អនត្តមនា អធិករណម្បិ ករោន្តិ. ឯវំ សំសដ្ឋោ កិរ ត្វំ, ផគ្គុន, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ វិហរសី’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ. ‘‘ននុ ត្វំ, ផគ្គុន, កុលបុត្តោ សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ.

២២៤. ‘‘ន ខោ តេ ឯតំ, ផគ្គុន, បតិរូបំ កុលបុត្តស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតស្ស, យំ ត្វំ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ អតិវេលំ សំសដ្ឋោ វិហរេយ្យាសិ. តស្មាតិហ, ផគ្គុន, តវ ចេបិ កោចិ សម្មុខា តាសំ ភិក្ខុនីនំ អវណ្ណំ ភាសេយ្យ, តត្រាបិ ត្វំ, ផគ្គុន, យេ គេហសិតា [គេហស្សិតា (?)] ឆន្ទា យេ គេហសិតា វិតក្កា តេ បជហេយ្យាសិ. តត្រាបិ តេ, ផគ្គុន, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចេវ មេ ចិត្តំ វិបរិណតំ ភវិស្សតិ, ន ច បាបិកំ វាចំ និច្ឆារេស្សាមិ, ហិតានុកម្បី ច វិហរិស្សាមិ មេត្តចិត្តោ, ន ទោសន្តរោ’តិ. ឯវញ្ហិ តេ, ផគ្គុន, សិក្ខិតព្ពំ.

‘‘តស្មាតិហ, ផគ្គុន, តវ ចេបិ កោចិ សម្មុខា តាសំ ភិក្ខុនីនំ បាណិនា បហារំ ទទេយ្យ, លេឌ្ឌុនា បហារំ ទទេយ្យ, ទណ្ឌេន បហារំ ទទេយ្យ, សត្ថេន បហារំ ទទេយ្យ. តត្រាបិ ត្វំ, ផគ្គុន, យេ គេហសិតា ឆន្ទា យេ គេហសិតា វិតក្កា តេ បជហេយ្យាសិ. តត្រាបិ តេ, ផគ្គុន, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘ន ចេវ មេ ចិត្តំ វិបរិណតំ ភវិស្សតិ, ន ច បាបិកំ វាចំ និច្ឆារេស្សាមិ, ហិតានុកម្បី ច វិហរិស្សាមិ មេត្តចិត្តោ, ន ទោសន្តរោ’តិ. ឯវញ្ហិ តេ, ផគ្គុន, សិក្ខិតព្ពំ.

‘‘តស្មាតិហ, ផគ្គុន, តវ ចេបិ កោចិ សម្មុខា អវណ្ណំ ភាសេយ្យ, តត្រាបិ ត្វំ, ផគ្គុន, យេ គេហសិតា ឆន្ទា យេ គេហសិតា វិតក្កា តេ បជហេយ្យាសិ. តត្រាបិ តេ, ផគ្គុន, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘ន ចេវ មេ ចិត្តំ វិបរិណតំ ភវិស្សតិ, ន ច បាបិកំ វាចំ និច្ឆារេស្សាមិ, ហិតានុកម្បី ច វិហរិស្សាមិ មេត្តចិត្តោ, ន ទោសន្តរោ’តិ. ឯវញ្ហិ តេ, ផគ្គុន, សិក្ខិតព្ពំ.

‘‘តស្មាតិហ, ផគ្គុន, តវ ចេបិ កោចិ បាណិនា បហារំ ទទេយ្យ, លេឌ្ឌុនា បហារំ ទទេយ្យ, ទណ្ឌេន បហារំ ទទេយ្យ, សត្ថេន បហារំ ទទេយ្យ, តត្រាបិ ត្វំ, ផគ្គុន, យេ គេហសិតា ឆន្ទា យេ គេហសិតា វិតក្កា តេ បជហេយ្យាសិ. តត្រាបិ តេ, ផគ្គុន, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘ន ចេវ មេ ចិត្តំ វិបរិណតំ ភវិស្សតិ, ន ច បាបិកំ វាចំ និច្ឆារេស្សាមិ, ហិតានុកម្បី ច វិហរិស្សាមិ មេត្តចិត្តោ, ន ទោសន្តរោ’តិ. ឯវញ្ហិ តេ, ផគ្គុន, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ.

២២៥. អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អារាធយិំសុ វត មេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ឯកំ សមយំ ចិត្តំ. ឥធាហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អាមន្តេសិំ – អហំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឯកាសនភោជនំ ភុញ្ជាមិ. ឯកាសនភោជនំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ភុញ្ជមានោ អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានាមិ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. ឯថ តុម្ហេបិ, ភិក្ខវេ, ឯកាសនភោជនំ ភុញ្ជថ. ឯកាសនភោជនំ ខោ, ភិក្ខវេ, តុម្ហេបិ ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានិស្សថ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ចាតិ. ន មេ, ភិក្ខវេ, តេសុ ភិក្ខូសុ អនុសាសនី ករណីយា អហោសិ; សតុប្បាទករណីយមេវ មេ, ភិក្ខវេ, តេសុ ភិក្ខូសុ អហោសិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, សុភូមិយំ ចតុមហាបថេ អាជញ្ញរថោ យុត្តោ អស្ស ឋិតោ ឱធស្តបតោទោ. តមេនំ ទក្ខោ យោគ្គាចរិយោ អស្សទម្មសារថិ អភិរុហិត្វា, វាមេន ហត្ថេន រស្មិយោ គហេត្វា, ទក្ខិណេន ហត្ថេន បតោទំ គហេត្វា, យេនិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ សារេយ្យបិ បច្ចាសារេយ្យបិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ន មេ តេសុ ភិក្ខូសុ អនុសាសនី ករណីយា អហោសិ, សតុប្បាទករណីយមេវ មេ, ភិក្ខវេ, តេសុ ភិក្ខូសុ អហោសិ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, តុម្ហេបិ អកុសលំ បជហថ, កុសលេសុ ធម្មេសុ អាយោគំ ករោថ. ឯវញ្ហិ តុម្ហេបិ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជិស្សថ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, គាមស្ស វា និគមស្ស វា អវិទូរេ មហន្តំ សាលវនំ. តញ្ចស្ស ឯឡណ្ឌេហិ សញ្ឆន្នំ. តស្ស កោចិទេវ បុរិសោ ឧប្បជ្ជេយ្យ អត្ថកាមោ ហិតកាមោ យោគក្ខេមកាមោ. សោ យា តា សាលលដ្ឋិយោ កុដិលា ឱជាបហរណិយោ [ឱជហរណិយោ (ក.)] តា ឆេត្វា [តច្ឆេត្វា (សី. ស្យា. បី.)] ពហិទ្ធា នីហរេយ្យ, អន្តោវនំ សុវិសោធិតំ វិសោធេយ្យ. យា បន តា សាលលដ្ឋិយោ ឧជុកា សុជាតា តា សម្មា បរិហរេយ្យ. ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, សាលវនំ អបរេន សមយេន វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជេយ្យ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តុម្ហេបិ អកុសលំ បជហថ, កុសលេសុ ធម្មេសុ អាយោគំ ករោថ. ឯវញ្ហិ តុម្ហេបិ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជិស្សថ.

២២៦. ‘‘ភូតបុព្ពំ, ភិក្ខវេ, ឥមិស្សាយេវ សាវត្ថិយា វេទេហិកា នាម គហបតានី អហោសិ. វេទេហិកាយ, ភិក្ខវេ, គហបតានិយា ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘សោរតា វេទេហិកា គហបតានី, និវាតា វេទេហិកា គហបតានី, ឧបសន្តា វេទេហិកា គហបតានី’តិ. វេទេហិកាយ ខោ បន, ភិក្ខវេ, គហបតានិយា កាឡី នាម ទាសី អហោសិ ទក្ខា អនលសា សុសំវិហិតកម្មន្តា.

‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, កាឡិយា ទាសិយា ឯតទហោសិ – ‘មយ្ហំ ខោ អយ្យាយ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘‘សោរតា វេទេហិកា គហបតានី, និវាតា វេទេហិកា គហបតានី, ឧបសន្តា វេទេហិកា គហបតានី’’តិ. កិំ នុ ខោ មេ អយ្យា សន្តំយេវ នុ ខោ អជ្ឈត្តំ កោបំ ន បាតុករោតិ ឧទាហុ អសន្តំ ឧទាហុ មយ្ហមេវេតេ [មយ្ហេវេតេ (សី. បី.)] កម្មន្តា សុសំវិហិតា យេន មេ អយ្យា សន្តំយេវ អជ្ឈត្តំ កោបំ ន បាតុករោតិ, នោ អសន្តំ? យំនូនាហំ អយ្យំ វីមំសេយ្យ’ន្តិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, កាឡី ទាសី ទិវា ឧដ្ឋាសិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, វេទេហិកា គហបតានី កាឡិំ ទាសិំ ឯតទវោច – ‘ហេ ជេ កាឡី’តិ. ‘កិំ, អយ្យេ’តិ? ‘កិំ, ជេ, ទិវា ឧដ្ឋាសី’តិ? ‘ន ខ្វយ្យេ [ន ខោ អយ្យេ (សី. បី.)], កិញ្ចី’តិ. ‘នោ វត រេ កិញ្ចិ, បាបិ ទាសិ [បាបទាសិ (ស្យា. ក.)], ទិវា ឧដ្ឋាសី’តិ កុបិតា អនត្តមនា ភាកុដិំ [ភូកុដិំ (សី. បី.), ភកុដីំ (ស្យា.)] អកាសិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, កាឡិយា ទាសិយា ឯតទហោសិ – ‘សន្តំយេវ ខោ មេ អយ្យា អជ្ឈត្តំ កោបំ ន បាតុករោតិ, នោ អសន្តំ; មយ្ហមេវេតេ កម្មន្តា សុសំវិហិតា, យេន មេ អយ្យា សន្តំយេវ អជ្ឈត្តំ កោបំ ន បាតុករោតិ, នោ អសន្តំ. យំនូនាហំ ភិយ្យោសោមត្តាយ អយ្យំ វីមំសេយ្យ’’’ន្តិ.

‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, កាឡី ទាសី ទិវាតរំយេវ ឧដ្ឋាសិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, វេទេហិកា គហបតានី កាឡិំ ទាសិំ ឯតទវោច – ‘ហេ ជេ, កាឡី’តិ. ‘កិំ, អយ្យេ’តិ? ‘កិំ, ជេ, ទិវាតរំ ឧដ្ឋាសី’តិ? ‘ន ខ្វយ្យេ, កិញ្ចី’តិ. ‘នោ វត រេ កិញ្ចិ, បាបិ ទាសិ, ទិវាតរំ ឧដ្ឋាសី’តិ កុបិតា អនត្តមនា អនត្តមនវាចំ និច្ឆារេសិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, កាឡិយា ទាសិយា ឯតទហោសិ – ‘សន្តំយេវ ខោ មេ អយ្យា អជ្ឈត្តំ កោបំ ន បាតុករោតិ, នោ អសន្តំ. មយ្ហមេវេតេ កម្មន្តា សុសំវិហិតា, យេន មេ អយ្យា សន្តំយេវ អជ្ឈត្តំ កោបំ ន បាតុករោតិ, នោ អសន្តំ. យំនូនាហំ ភិយ្យោសោមត្តាយ អយ្យំ វីមំសេយ្យ’ន្តិ.

‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, កាឡី ទាសី ទិវាតរំយេវ ឧដ្ឋាសិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, វេទេហិកា គហបតានី កាឡិំ ទាសិំ ឯតទវោច – ‘ហេ ជេ, កាឡី’តិ. ‘កិំ, អយ្យេ’តិ? ‘កិំ, ជេ, ទិវា ឧដ្ឋាសី’តិ? ‘ន ខ្វយ្យេ, កិញ្ចី’តិ. ‘នោ វត រេ កិញ្ចិ, បាបិ ទាសិ, ទិវា ឧដ្ឋាសី’តិ កុបិតា អនត្តមនា អគ្គឡសូចិំ គហេត្វា សីសេ បហារំ អទាសិ, សីសំ វោភិន្ទិ [វិ + អវ + ភិន្ទិ = វោភិន្ទិ]. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, កាឡី ទាសី ភិន្នេន សីសេន លោហិតេន គលន្តេន បដិវិស្សកានំ ឧជ្ឈាបេសិ – ‘បស្សថយ្យេ, សោរតាយ កម្មំ; បស្សថយ្យេ, និវាតាយ កម្មំ, បស្សថយ្យេ, ឧបសន្តាយ កម្មំ! កថញ្ហិ នាម ឯកទាសិកាយ ទិវា ឧដ្ឋាសីតិ កុបិតា អនត្តមនា អគ្គឡសូចិំ គហេត្វា សីសេ បហារំ ទស្សតិ, សីសំ វោភិន្ទិស្សតី’តិ.

‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, វេទេហិកាយ គហបតានិយា អបរេន សមយេន ឯវំ បាបកោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆិ – ‘ចណ្ឌី វេទេហិកា គហបតានី, អនិវាតា វេទេហិកា គហបតានី, អនុបសន្តា វេទេហិកា គហបតានី’តិ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ តាវទេវ សោរតសោរតោ ហោតិ និវាតនិវាតោ ហោតិ ឧបសន្តូបសន្តោ ហោតិ យាវ ន អមនាបា វចនបថា ផុសន្តិ. យតោ ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ អមនាបា វចនបថា ផុសន្តិ, អថ ភិក្ខុ ‘សោរតោ’តិ វេទិតព្ពោ, ‘និវាតោ’តិ វេទិតព្ពោ, ‘ឧបសន្តោ’តិ វេទិតព្ពោ. នាហំ តំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ ‘សុវចោ’តិ វទាមិ យោ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ សុវចោ ហោតិ, សោវចស្សតំ អាបជ្ជតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? តញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ អលភមានោ ន សុវចោ ហោតិ, ន សោវចស្សតំ អាបជ្ជតិ. យោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មំយេវ សក្ករោន្តោ, ធម្មំ គរុំ ករោន្តោ, ធម្មំ មានេន្តោ, ធម្មំ បូជេន្តោ, ធម្មំ អបចាយមានោ [ធម្មំ យេវ សក្ករោន្តោ ធម្មំ គរុករោន្តោ ធម្មំ អបចាយមានោ (សី. ស្យា. បី.)] សុវចោ ហោតិ, សោវចស្សតំ អាបជ្ជតិ, តមហំ ‘សុវចោ’តិ វទាមិ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘ធម្មំយេវ សក្ករោន្តា, ធម្មំ គរុំ ករោន្តា, ធម្មំ មានេន្តា, ធម្មំ បូជេន្តា, ធម្មំ អបចាយមានា សុវចា ភវិស្សាម, សោវចស្សតំ អាបជ្ជិស្សាមា’តិ. ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

២២៧. ‘‘បញ្ចិមេ, ភិក្ខវេ, វចនបថា យេហិ វោ បរេ វទមានា វទេយ្យុំ – កាលេន វា អកាលេន វា; ភូតេន វា អភូតេន វា; សណ្ហេន វា ផរុសេន វា; អត្ថសំហិតេន វា អនត្ថសំហិតេន វា; មេត្តចិត្តា វា ទោសន្តរា វា. កាលេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អកាលេន វា; ភូតេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អភូតេន វា; សណ្ហេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ ផរុសេន វា; អត្ថសំហិតេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អនត្ថសំហិតេន វា; មេត្តចិត្តា វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ ទោសន្តរា វា. តត្រាបិ វោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចេវ នោ ចិត្តំ វិបរិណតំ ភវិស្សតិ, ន ច បាបិកំ វាចំ និច្ឆារេស្សាម, ហិតានុកម្បី ច វិហរិស្សាម មេត្តចិត្តា, ន ទោសន្តរា. តញ្ច បុគ្គលំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ផរិត្វា វិហរិស្សាម, តទារម្មណញ្ច សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចិត្តេន វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន [អព្យាបជ្ឈេន (សី. ស្យា. បី.), អព្យាបជ្ជេន (ក.) អង្គុត្តរតិកនិបាតដីកា ឱលោកេតព្ពា] ផរិត្វា វិហរិស្សាមា’តិ. ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

២២៨. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ កុទាលបិដកំ [កុទ្ទាលបិដកំ (សី. ស្យា. បី.)] អាទាយ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហំ ឥមំ មហាបថវិំ អបថវិំ ករិស្សាមី’តិ. សោ តត្រ តត្រ វិខណេយ្យ [ខណេយ្យ (សី. ស្យា. បី.)], តត្រ តត្រ វិកិរេយ្យ, តត្រ តត្រ ឱដ្ឋុភេយ្យ, តត្រ តត្រ ឱមុត្តេយ្យ – ‘អបថវី ភវសិ, អបថវី ភវសី’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, អបិ នុ សោ បុរិសោ ឥមំ មហាបថវិំ អបថវិំ ករេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អយញ្ហិ, ភន្តេ, មហាបថវី គម្ភីរា អប្បមេយ្យា. សា ន សុករា អបថវី កាតុំ; យាវទេវ ច បន សោ បុរិសោ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចិមេ វចនបថា យេហិ វោ បរេ វទមានា វទេយ្យុំ – កាលេន វា អកាលេន វា; ភូតេន វា អភូតេន វា; សណ្ហេន វា ផរុសេន វា; អត្ថសំហិតេន វា អនត្ថសំហិតេន វា; មេត្តចិត្តា វា ទោសន្តរា វា. កាលេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អកាលេន វា; ភូតេន វា ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អភូតេន វា; សណ្ហេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ ផរុសេន វា; អត្ថសំហិតេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អនត្ថសំហិតេន វា; មេត្តចិត្តា វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ ទោសន្តរា វា. តត្រាបិ វោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចេវ នោ ចិត្តំ វិបរិណតំ ភវិស្សតិ, ន ច បាបិកំ វាចំ និច្ឆារេស្សាម, ហិតានុកម្បី ច វិហរិស្សាម មេត្តចិត្តា ន ទោសន្តរា. តញ្ច បុគ្គលំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ផរិត្វា វិហរិស្សាម, តទារម្មណញ្ច សព្ពាវន្តំ លោកំ បថវិសមេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរិស្សាមា’តិ. ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

២២៩. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ លាខំ វា ហលិទ្ទិំ វា នីលំ វា មញ្ជិដ្ឋំ វា អាទាយ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហំ ឥមស្មិំ អាកាសេ រូបំ លិខិស្សាមិ, រូបបាតុភាវំ ករិស្សាមី’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, អបិ នុ សោ បុរិសោ ឥមស្មិំ អាកាសេ រូបំ លិខេយ្យ, រូបបាតុភាវំ ករេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អយញ្ហិ, ភន្តេ, អាកាសោ អរូបី អនិទស្សនោ. តត្ថ ន សុករំ រូបំ លិខិតុំ, រូបបាតុភាវំ កាតុំ; យាវទេវ ច បន សោ បុរិសោ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចិមេ វចនបថា យេហិ វោ បរេ វទមានា វទេយ្យុំ កាលេន វា អកាលេន វា …បេ… ‘ន ចេវ… តទារម្មណញ្ច សព្ពាវន្តំ លោកំ អាកាសសមេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរិស្សាមា’តិ. ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

២៣០. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ អាទិត្តំ តិណុក្កំ អាទាយ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហំ ឥមាយ អាទិត្តាយ តិណុក្កាយ គង្គំ នទិំ សន្តាបេស្សាមិ សំបរិតាបេស្សាមី’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, អបិ នុ សោ បុរិសោ អាទិត្តាយ តិណុក្កាយ គង្គំ នទិំ សន្តាបេយ្យ សំបរិតាបេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘គង្គា ហិ, ភន្តេ, នទី គម្ភីរា អប្បមេយ្យា. សា ន សុករា អាទិត្តាយ តិណុក្កាយ សន្តាបេតុំ សំបរិតាបេតុំ; យាវទេវ ច បន សោ បុរិសោ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចិមេ វចនបថា យេហិ វោ បរេ វទមានា វទេយ្យុំ កាលេន វា អកាលេន វា…បេ… ‘ន ចេវ… តទារម្មណញ្ច សព្ពាវន្តំ លោកំ គង្គាសមេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរិស្សាមា’’តិ. ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

២៣១. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ពិឡារភស្តា មទ្ទិតា សុមទ្ទិតា សុបរិមទ្ទិតា, មុទុកា តូលិនី ឆិន្នសស្សរា ឆិន្នភព្ភរា. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ កដ្ឋំ វា កថលំ [កឋលំ (សី. ស្យា. បី.)] វា អាទាយ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហំ ឥមំ ពិឡារភស្តំ មទ្ទិតំ សុមទ្ទិតំ សុបរិមទ្ទិតំ, មុទុកំ តូលិនិំ, ឆិន្នសស្សរំ ឆិន្នភព្ភរំ កដ្ឋេន វា កថលេន វា សរសរំ ករិស្សាមិ ភរភរំ ករិស្សាមី’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, អបិ នុ សោ បុរិសោ អមុំ ពិឡារភស្តំ មទ្ទិតំ សុមទ្ទិតំ សុបរិមទ្ទិតំ, មុទុកំ តូលិនិំ, ឆិន្នសស្សរំ ឆិន្នភព្ភរំ កដ្ឋេន វា កថលេន វា សរសរំ ករេយ្យ, ភរភរំ ករេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អមុ ហិ, ភន្តេ, ពិឡារភស្តា មទ្ទិតា សុមទ្ទិតា សុបរិមទ្ទិតា, មុទុកា តូលិនី, ឆិន្នសស្សរា ឆិន្នភព្ភរា. សា ន សុករា កដ្ឋេន វា កថលេន វា សរសរំ កាតុំ ភរភរំ កាតុំ; យាវទេវ ច បន សោ បុរិសោ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចិមេ វចនបថា យេហិ វោ បរេ វទមានា វទេយ្យុំ កាលេន វា អកាលេន វា; ភូតេន វា អភូតេន វា; សណ្ហេន វា ផរុសេន វា; អត្ថសំហិតេន វា អនត្ថសំហិតេន វា; មេត្តចិត្តា វា ទោសន្តរា វា. កាលេន វា ភិក្ខវេ បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អកាលេន វា; ភូតេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អភូតេន វា; សណ្ហេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ ផរុសេន វា; អត្ថសំហិតេន វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ អនត្ថសំហិតេន វា; មេត្តចិត្តា វា, ភិក្ខវេ, បរេ វទមានា វទេយ្យុំ ទោសន្តរា វា. តត្រាបិ វោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចេវ នោ ចិត្តំ វិបរិណតំ ភវិស្សតិ, ន ច បាបិកំ វាចំ និច្ឆារេស្សាម ហិតានុកម្បី ច វិហរិស្សាម មេត្តចិត្តា ន ទោសន្តរា. តញ្ច បុគ្គលំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ផរិត្វា វិហរិស្សាម, តទារម្មណញ្ច សព្ពាវន្តំ លោកំ ពិឡារភស្តាសមេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរិស្សាមា’តិ. ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

២៣២. ‘‘ឧភតោទណ្ឌកេន ចេបិ, ភិក្ខវេ, កកចេន ចោរា ឱចរកា អង្គមង្គានិ ឱកន្តេយ្យុំ, តត្រាបិ យោ មនោ បទូសេយ្យ, ន មេ សោ តេន សាសនករោ. តត្រាបិ វោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចេវ នោ ចិត្តំ វិបរិណតំ ភវិស្សតិ, ន ច បាបិកំ វាចំ និច្ឆារេស្សាម, ហិតានុកម្បី ច វិហរិស្សាម មេត្តចិត្តា ន ទោសន្តរា. តញ្ច បុគ្គលំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ផរិត្វា វិហរិស្សាម តទារម្មណញ្ច សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរិស្សាមា’តិ. ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

២៣៣. ‘‘ឥមញ្ច [ឥមញ្ចេ (?)] តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, កកចូបមំ ឱវាទំ អភិក្ខណំ មនសិ ករេយ្យាថ. បស្សថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តំ វចនបថំ, អណុំ វា ថូលំ វា, យំ តុម្ហេ នាធិវាសេយ្យាថា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ឥមំ កកចូបមំ ឱវាទំ អភិក្ខណំ មនសិករោថ. តំ វោ ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

កកចូបមសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. អលគទ្ទូបមសុត្តំ

២៣៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អរិដ្ឋស្ស នាម ភិក្ខុនោ គទ្ធពាធិបុព្ពស្ស [គន្ធពាធិបុព្ពស្ស (ក.)] ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ ហោតិ – ‘‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ. អស្សោសុំ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ – ‘‘អរិដ្ឋស្ស កិរ នាម ភិក្ខុនោ គទ្ធពាធិបុព្ពស្ស ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សច្ចំ កិរ តេ, អាវុសោ អរិដ្ឋ, ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ. ‘‘ឯវំព្យាខោ [ឯវំ ខោ (?) ភគវតោ សម្មុខាយេវស្ស ‘‘ឯវំព្យាខោ’’តិ] អហំ, អាវុសោ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ.

អថ ខោ តេបិ ភិក្ខូ អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតស្មា បាបកា ទិដ្ឋិគតា វិវេចេតុកាមា សមនុយុញ្ជន្តិ សមនុគាហន្តិ [សមនុគ្គាហន្តិ (ស្យា.)] សមនុភាសន្តិ – ‘‘មា ហេវំ, អាវុសោ អរិដ្ឋ, អវច, មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ; ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ [អព្ភាចិក្ខនំ (ក.)], ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ. អនេកបរិយាយេនាវុសោ អរិដ្ឋ, អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា, អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ. អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា,អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា…បេ… មំសបេសូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… តិណុក្កូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… អង្គារកាសូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… សុបិនកូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… យាចិតកូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… រុក្ខផលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… អសិសូនូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… សត្តិសូលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… សប្បសិរូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’’តិ. ឯវម្បិ ខោ អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ តេហិ ភិក្ខូហិ សមនុយុញ្ជិយមានោ សមនុគាហិយមានោ [សមនុគ្គាហិយមានោ (ស្យា. វិនយេបិ)] សមនុភាសិយមានោ តទេវ [តថេវ តំ (វិនយេ)] បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរតិ – ‘‘ឯវំព្យាខោ អហំ, អាវុសោ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ.

២៣៥. យតោ ខោ តេ ភិក្ខូ នាសក្ខិំសុ អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតស្មា បាបកា ទិដ្ឋិគតា វិវេចេតុំ, អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អរិដ្ឋស្ស នាម, ភន្តេ, ភិក្ខុនោ គទ្ធពាធិបុព្ពស្ស ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ. អស្សុម្ហ ខោ មយំ, ភន្តេ – ‘អរិដ្ឋស្ស កិរ នាម ភិក្ខុនោ គទ្ធពាធិបុព្ពស្ស ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ. អថ ខោ មយំ, ភន្តេ, យេន អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ តេនុបសង្កមិម្ហ; ឧបសង្កមិត្វា អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតទវោចុម្ហ – ‘សច្ចំ កិរ តេ, អាវុសោ អរិដ្ឋ, ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ?

‘‘ឯវំ វុត្តេ, ភន្តេ, អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ អម្ហេ ឯតទវោច – ‘ឯវំព្យាខោ អហំ, អាវុសោ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ. អថ ខោ មយំ, ភន្តេ, អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតស្មា បាបកា ទិដ្ឋិគតា វិវេចេតុកាមា សមនុយុញ្ជិម្ហ សមនុគាហិម្ហ សមនុភាសិម្ហ – ‘មា ហេវំ, អាវុសោ អរិដ្ឋ, អវច, មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ; ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ, ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ. អនេកបរិយាយេនាវុសោ អរិដ្ឋ, អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា, អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ. អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា…បេ… សប្បសិរូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ. ឯវម្បិ ខោ, ភន្តេ, អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ អម្ហេហិ សមនុយុញ្ជិយមានោ សមនុគាហិយមានោ សមនុភាសិយមានោ តទេវ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរតិ – ‘ឯវំព្យាខោ អហំ, អាវុសោ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ. យតោ ខោ មយំ, ភន្តេ, នាសក្ខិម្ហ អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតស្មា បាបកា ទិដ្ឋិគតា វិវេចេតុំ, អថ មយំ ឯតមត្ថំ ភគវតោ អារោចេមា’’តិ.

២៣៦. អថ ខោ ភគវា អញ្ញតរំ ភិក្ខុំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, មម វចនេន អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ អាមន្តេហិ – ‘សត្ថា តំ, អាវុសោ អរិដ្ឋ, អាមន្តេតី’’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវតោ បដិស្សុត្វា, យេន អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតទវោច – ‘‘សត្ថា តំ, អាវុសោ អរិដ្ឋ, អាមន្តេតី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ តស្ស ភិក្ខុនោ បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សច្ចំ កិរ តេ, អរិដ្ឋ, ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ?

‘‘ឯវំព្យាខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ – ‘យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ. ‘‘កស្ស ខោ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, មយា ឯវំ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសិ? ននុ មយា, មោឃបុរិស, អនេកបរិយាយេន អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា? អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ. អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា មយា, ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា មយា… មំសបេសូបមា កាមា វុត្តា មយា… តិណុក្កូបមា កាមា វុត្តា មយា… អង្គារកាសូបមា កាមា វុត្តា មយា… សុបិនកូបមា កាមា វុត្តា មយា… យាចិតកូបមា កាមា វុត្តា មយា… រុក្ខផលូបមា កាមា វុត្តា មយា… អសិសូនូបមា កាមា វុត្តា មយា… សត្តិសូលូបមា កាមា វុត្តា មយា… សប្បសិរូបមា កាមា វុត្តា មយា, ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អថ ច បន ត្វំ, មោឃបុរិស, អត្តនា ទុគ្គហិតេន អម្ហេ ចេវ អព្ភាចិក្ខសិ, អត្តានញ្ច ខនសិ, ពហុញ្ច អបុញ្ញំ បសវសិ. តញ្ហិ តេ, មោឃបុរិស, ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយា’’តិ.

អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, អបិ នាយំ អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ ឧស្មីកតោបិ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ’’តិ? ‘‘កិញ្ហិ [កិំតិ (ក.)] សិយា, ភន្តេ; នោ ហេតំ, ភន្តេ’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ តុណ្ហីភូតោ មង្កុភូតោ បត្តក្ខន្ធោ អធោមុខោ បជ្ឈាយន្តោ អប្បដិភានោ និសីទិ. អថ ខោ ភគវា អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ តុណ្ហីភូតំ មង្កុភូតំ បត្តក្ខន្ធំ អធោមុខំ បជ្ឈាយន្តំ អប្បដិភានំ វិទិត្វា អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតទវោច – ‘‘បញ្ញាយិស្សសិ ខោ ត្វំ, មោឃបុរិស, ឯតេន សកេន បាបកេន ទិដ្ឋិគតេន. ឥធាហំ ភិក្ខូ បដិបុច្ឆិស្សាមី’’តិ.

២៣៧. អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តុម្ហេបិ មេ, ភិក្ខវេ, ឯវំ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាថ យថាយំ អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ អត្តនា ទុគ្គហិតេន អម្ហេ ចេវ អព្ភាចិក្ខតិ, អត្តានញ្ច ខនតិ, ពហុញ្ច អបុញ្ញំ បសវតី’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ. អនេកបរិយាយេន ហិ នោ, ភន្តេ, អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា; អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ. អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា…បេ… សប្បសិរូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’’តិ. ‘‘សាធុ សាធុ, ភិក្ខវេ, សាធុ, ខោ មេ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯវំ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាថ. អនេកបរិយាយេន ហិ ខោ, ភិក្ខវេ, អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា មយា, អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ. អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា មយា, ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា មយា…បេ… សប្បសិរូបមា កាមា វុត្តា មយា, ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អថ ច បនាយំ អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ អត្តនា ទុគ្គហិតេន អម្ហេ ចេវ អព្ភាចិក្ខតិ, អត្តានញ្ច ខនតិ, ពហុញ្ច អបុញ្ញំ បសវតិ. តញ្ហិ តស្ស មោឃបុរិសស្ស ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ. សោ វត, ភិក្ខវេ, អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ កាមសញ្ញាយ អញ្ញត្រ កាមវិតក្កេហិ កាមេ បដិសេវិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ’’.

២៣៨. ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចេ មោឃបុរិសា ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ – សុត្តំ, គេយ្យំ, វេយ្យាករណំ, គាថំ, ឧទានំ, ឥតិវុត្តកំ, ជាតកំ, អព្ភុតធម្មំ, វេទល្លំ. តេ តំ ធម្មំ បរិយាបុណិត្វា តេសំ ធម្មានំ បញ្ញាយ អត្ថំ ន ឧបបរិក្ខន្តិ. តេសំ តេ ធម្មា បញ្ញាយ អត្ថំ អនុបបរិក្ខតំ ន និជ្ឈានំ ខមន្តិ. តេ ឧបារម្ភានិសំសា ចេវ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ ឥតិវាទប្បមោក្ខានិសំសា ច. យស្ស ចត្ថាយ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ តញ្ចស្ស អត្ថំ នានុភោន្តិ. តេសំ តេ ធម្មា ទុគ្គហិតា ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទុគ្គហិតត្តា, ភិក្ខវេ, ធម្មានំ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ អលគទ្ទត្ថិកោ អលគទ្ទគវេសី អលគទ្ទបរិយេសនំ ចរមានោ. សោ បស្សេយ្យ មហន្តំ អលគទ្ទំ. តមេនំ ភោគេ វា នង្គុដ្ឋេ វា គណ្ហេយ្យ. តស្ស សោ អលគទ្ទោ បដិបរិវត្តិត្វា [បដិនិវត្តិត្វា (ស្យា. ក.)] ហត្ថេ វា ពាហាយ វា អញ្ញតរស្មិំ វា អង្គបច្ចង្គេ ឌំសេយ្យ [ឌសេយ្យ (សី. បី.)]. សោ តតោនិទានំ មរណំ វា និគច្ឆេយ្យ មរណមត្តំ វា ទុក្ខំ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទុគ្គហិតត្តា, ភិក្ខវេ, អលគទ្ទស្ស. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥធេកច្ចេ មោឃបុរិសា ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ – សុត្តំ, គេយ្យំ, វេយ្យាករណំ, គាថំ, ឧទានំ, ឥតិវុត្តកំ, ជាតកំ, អព្ភុតធម្មំ, វេទល្លំ. តេ តំ ធម្មំ បរិយាបុណិត្វា តេសំ ធម្មានំ បញ្ញាយ អត្ថំ ន ឧបបរិក្ខន្តិ. តេសំ តេ ធម្មា បញ្ញាយ អត្ថំ អនុបបរិក្ខតំ ន និជ្ឈានំ ខមន្តិ. តេ ឧបារម្ភានិសំសា ចេវ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ ឥតិវាទប្បមោក្ខានិសំសា ច. យស្ស ចត្ថាយ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ តញ្ចស្ស អត្ថំ នានុភោន្តិ. តេសំ តេ ធម្មា ទុគ្គហិតា ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទុគ្គហិតត្តា ភិក្ខវេ ធម្មានំ.

២៣៩. ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចេ កុលបុត្តា ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ – សុត្តំ, គេយ្យំ, វេយ្យាករណំ, គាថំ, ឧទានំ, ឥតិវុត្តកំ, ជាតកំ, អព្ភុតធម្មំ, វេទល្លំ. តេ តំ ធម្មំ បរិយាបុណិត្វា តេសំ ធម្មានំ បញ្ញាយ អត្ថំ ឧបបរិក្ខន្តិ. តេសំ តេ ធម្មា បញ្ញាយ អត្ថំ ឧបបរិក្ខតំ និជ្ឈានំ ខមន្តិ. តេ ន ចេវ ឧបារម្ភានិសំសា ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ ន ឥតិវាទប្បមោក្ខានិសំសា ច [ន ច ឥតិវាទប្បមោក្ខានិសំសា (?)]. យស្ស ចត្ថាយ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ តញ្ចស្ស អត្ថំ អនុភោន្តិ. តេសំ តេ ធម្មា សុគ្គហិតា ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ សំវត្តន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? សុគ្គហិតត្តា ភិក្ខវេ ធម្មានំ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ អលគទ្ទត្ថិកោ អលគទ្ទគវេសី អលគទ្ទបរិយេសនំ ចរមានោ. សោ បស្សេយ្យ មហន្តំ អលគទ្ទំ. តមេនំ អជបទេន ទណ្ឌេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គណ្ហេយ្យ. អជបទេន ទណ្ឌេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហិត្វា, គីវាយ សុគ្គហិតំ គណ្ហេយ្យ. កិញ្ចាបិ សោ, ភិក្ខវេ, អលគទ្ទោ តស្ស បុរិសស្ស ហត្ថំ វា ពាហំ វា អញ្ញតរំ វា អង្គបច្ចង្គំ ភោគេហិ បលិវេឋេយ្យ, អថ ខោ សោ នេវ តតោនិទានំ មរណំ វា និគច្ឆេយ្យ មរណមត្តំ វា ទុក្ខំ. តំ កិស្ស ហេតុ? សុគ្គហិតត្តា, ភិក្ខវេ, អលគទ្ទស្ស. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥធេកច្ចេ កុលបុត្តា ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ – សុត្តំ, គេយ្យំ, វេយ្យាករណំ, គាថំ, ឧទានំ, ឥតិវុត្តកំ, ជាតកំ, អព្ភុតធម្មំ, វេទល្លំ. តេ តំ ធម្មំ បរិយាបុណិត្វា តេសំ ធម្មានំ បញ្ញាយ អត្ថំ ឧបបរិក្ខន្តិ. តេសំ តេ ធម្មា បញ្ញាយ អត្ថំ ឧបបរិក្ខតំ និជ្ឈានំ ខមន្តិ. តេ ន ចេវ ឧបារម្ភានិសំសា ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ, ន ឥតិវាទប្បមោក្ខានិសំសា ច. យស្ស ចត្ថាយ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ, តញ្ចស្ស អត្ថំ អនុភោន្តិ. តេសំ តេ ធម្មា សុគ្គហិតា ទីឃរត្តំ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ សំវត្តន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? សុគ្គហិតត្តា, ភិក្ខវេ, ធម្មានំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, យស្ស មេ ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានេយ្យាថ, តថា នំ ធារេយ្យាថ. យស្ស ច បន មេ ភាសិតស្ស អត្ថំ ន អាជានេយ្យាថ, អហំ វោ តត្ថ បដិបុច្ឆិតព្ពោ, យេ វា បនាស្សុ វិយត្តា ភិក្ខូ.

២៤០. ‘‘កុល្លូបមំ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេស្សាមិ និត្ថរណត្ថាយ, នោ គហណត្ថាយ. តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នោ. សោ បស្សេយ្យ មហន្តំ ឧទកណ្ណវំ, ឱរិមំ តីរំ សាសង្កំ សប្បដិភយំ, បារិមំ តីរំ ខេមំ អប្បដិភយំ; ន ចស្ស នាវា សន្តារណី ឧត្តរសេតុ វា អបារា បារំ គមនាយ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘អយំ ខោ មហាឧទកណ្ណវោ, ឱរិមំ តីរំ សាសង្កំ សប្បដិភយំ, បារិមំ តីរំ ខេមំ អប្បដិភយំ; នត្ថិ ច នាវា សន្តារណី ឧត្តរសេតុ វា អបារា បារំ គមនាយ. យំនូនាហំ តិណកដ្ឋសាខាបលាសំ សំកឌ្ឍិត្វា, កុល្លំ ពន្ធិត្វា, តំ កុល្លំ និស្សាយ ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច វាយមមានោ សោត្ថិនា បារំ ឧត្តរេយ្យ’ន្តិ. អថ ខោ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ តិណកដ្ឋសាខាបលាសំ សំកឌ្ឍិត្វា, កុល្លំ ពន្ធិត្វា តំ កុល្លំ និស្សាយ ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច វាយមមានោ សោត្ថិនា បារំ ឧត្តរេយ្យ. តស្ស បុរិសស្ស ឧត្តិណ្ណស្ស [តិណ្ណស្ស (បី. ក.)] បារង្គតស្ស ឯវមស្ស – ‘ពហុការោ ខោ មេ អយំ កុល្លោ; ឥមាហំ កុល្លំ និស្សាយ ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច វាយមមានោ សោត្ថិនា បារំ ឧត្តិណ្ណោ. យំនូនាហំ ឥមំ កុល្លំ សីសេ វា អារោបេត្វា ខន្ធេ វា ឧច្ចារេត្វា [ឧច្ចោបេត្វា (ក.)] យេន កាមំ បក្កមេយ្យ’ន្តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, អបិ នុ សោ បុរិសោ ឯវំការី តស្មិំ កុល្លេ កិច្ចការី អស្សា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘កថំការី ច សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ តស្មិំ កុល្លេ កិច្ចការី អស្ស? ឥធ, ភិក្ខវេ, តស្ស បុរិសស្ស ឧត្តិណ្ណស្ស បារង្គតស្ស ឯវមស្ស – ‘ពហុការោ ខោ មេ អយំ កុល្លោ; ឥមាហំ កុល្លំ និស្សាយ ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច វាយមមានោ សោត្ថិនា បារំ ឧត្តិណ្ណោ. យំនូនាហំ ឥមំ កុល្លំ ថលេ វា ឧស្សាទេត្វា [ឧស្សារេត្វា (ក.)] ឧទកេ វា ឱបិលាបេត្វា យេន កាមំ បក្កមេយ្យ’ន្តិ. ឯវំការី ខោ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ តស្មិំ កុល្លេ កិច្ចការី អស្ស. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, កុល្លូបមោ មយា ធម្មោ ទេសិតោ និត្ថរណត្ថាយ, នោ គហណត្ថាយ. កុល្លូបមំ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសិតំ, អាជានន្តេហិ ធម្មាបិ វោ បហាតព្ពា បគេវ អធម្មា.

២៤១. ‘‘ឆយិមានិ, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិដ្ឋានានិ. កតមានិ ឆ? ឥធ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ, រូបំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; វេទនំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; សញ្ញំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; សង្ខារេ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; យម្បិ តំ ទិដ្ឋំ សុតំ មុតំ វិញ្ញាតំ បត្តំ បរិយេសិតំ, អនុវិចរិតំ មនសា តម្បិ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; យម្បិ តំ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ – សោ លោកោ សោ អត្តា, សោ បេច្ច ភវិស្សាមិ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ, សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សាមីតិ – តម្បិ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ. សុតវា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ អរិយានំ ទស្សាវី អរិយធម្មស្ស កោវិទោ អរិយធម្មេ សុវិនីតោ, សប្បុរិសានំ ទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស កោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ សុវិនីតោ, រូបំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; វេទនំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; សញ្ញំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; សង្ខារេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; យម្បិ តំ ទិដ្ឋំ សុតំ មុតំ វិញ្ញាតំ បត្តំ បរិយេសិតំ, អនុវិចរិតំ មនសា, តម្បិ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; យម្បិ តំ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ – សោ លោកោ សោ អត្តា, សោ បេច្ច ភវិស្សាមិ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ, សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សាមីតិ – តម្បិ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ. សោ ឯវំ សមនុបស្សន្តោ អសតិ ន បរិតស្សតី’’តិ.

២៤២. ឯវំ វុត្តេ, អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សិយា នុ ខោ, ភន្តេ, ពហិទ្ធា អសតិ បរិតស្សនា’’តិ? ‘‘សិយា, ភិក្ខូ’’តិ – ភគវា អវោច. ‘‘ឥធ ភិក្ខុ ឯកច្ចស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘អហុ វត មេ, តំ វត មេ នត្ថិ; សិយា វត មេ, តំ វតាហំ ន លភាមី’តិ. សោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ពហិទ្ធា អសតិ បរិតស្សនា ហោតី’’តិ.

‘‘សិយា បន, ភន្តេ, ពហិទ្ធា អសតិ អបរិតស្សនា’’តិ? ‘‘សិយា, ភិក្ខូ’’តិ – ភគវា អវោច. ‘‘ឥធ ភិក្ខុ ឯកច្ចស្ស ន ឯវំ ហោតិ – ‘អហុ វត មេ, តំ វត មេ នត្ថិ; សិយា វត មេ, តំ វតាហំ ន លភាមី’តិ. សោ ន សោចតិ ន កិលមតិ ន បរិទេវតិ ន ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ពហិទ្ធា អសតិ អបរិតស្សនា ហោតី’’តិ.

‘‘សិយា នុ ខោ, ភន្តេ, អជ្ឈត្តំ អសតិ បរិតស្សនា’’តិ? ‘‘សិយា, ភិក្ខូ’’តិ – ភគវា អវោច. ‘‘ឥធ, ភិក្ខុ, ឯកច្ចស្ស ឯវំ ទិដ្ឋិ ហោតិ – ‘សោ លោកោ សោ អត្តា, សោ បេច្ច ភវិស្សាមិ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ, សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សាមី’តិ. សោ សុណាតិ តថាគតស្ស វា តថាគតសាវកស្ស វា សព្ពេសំ ទិដ្ឋិដ្ឋានាធិដ្ឋានបរិយុដ្ឋានាភិនិវេសានុសយានំ សមុគ្ឃាតាយ សព្ពសង្ខារសមថាយ សព្ពូបធិបដិនិស្សគ្គាយ តណ្ហាក្ខយាយ វិរាគាយ និរោធាយ និព្ពានាយ ធម្មំ ទេសេន្តស្ស. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘ឧច្ឆិជ្ជិស្សាមិ នាមស្សុ, វិនស្សិស្សាមិ នាមស្សុ, នស្សុ នាម ភវិស្សាមី’តិ. សោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, អជ្ឈត្តំ អសតិ បរិតស្សនា ហោតី’’តិ.

‘‘សិយា បន, ភន្តេ, អជ្ឈត្តំ អសតិ អបរិតស្សនា’’តិ? ‘‘សិយា, ភិក្ខូ’’តិ ភគវា អវោច. ‘‘ឥធ, ភិក្ខុ, ឯកច្ចស្ស ន ឯវំ ទិដ្ឋិ ហោតិ – ‘សោ លោកោ សោ អត្តា, សោ បេច្ច ភវិស្សាមិ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ, សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សាមី’តិ. សោ សុណាតិ តថាគតស្ស វា តថាគតសាវកស្ស វា សព្ពេសំ ទិដ្ឋិដ្ឋានាធិដ្ឋានបរិយុដ្ឋានាភិនិវេសានុសយានំ សមុគ្ឃាតាយ សព្ពសង្ខារសមថាយ សព្ពូបធិបដិនិស្សគ្គាយ តណ្ហាក្ខយាយ វិរាគាយ និរោធាយ និព្ពានាយ ធម្មំ ទេសេន្តស្ស. តស្ស ន ឯវំ ហោតិ – ‘ឧច្ឆិជ្ជិស្សាមិ នាមស្សុ, វិនស្សិស្សាមិ នាមស្សុ, នស្សុ នាម ភវិស្សាមី’តិ. សោ ន សោចតិ ន កិលមតិ ន បរិទេវតិ ន ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, អជ្ឈត្តំ អសតិ អបរិតស្សនា ហោតិ’’.

២៤៣. ‘‘តំ [តញ្ច (ក.)], ភិក្ខវេ, បរិគ្គហំ បរិគ្គណ្ហេយ្យាថ, យ្វាស្ស [យ្វាស្សុ (ក.)] បរិគ្គហោ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ, សស្សតិសមំ តថេវ តិដ្ឋេយ្យ. បស្សថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តំ បរិគ្គហំ យ្វាស្ស បរិគ្គហោ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ, សស្សតិសមំ តថេវ តិដ្ឋេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘សាធុ, ភិក្ខវេ. អហម្បិ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, បរិគ្គហំ ន សមនុបស្សាមិ យ្វាស្ស បរិគ្គហោ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ សស្សតិសមំ តថេវ តិដ្ឋេយ្យ.

‘‘តំ, ភិក្ខវេ, អត្តវាទុបាទានំ ឧបាទិយេថ, យំស [យស្ស (ស្យា. ក.)] អត្តវាទុបាទានំ ឧបាទិយតោ ន ឧប្បជ្ជេយ្យុំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា. បស្សថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តំ អត្តវាទុបាទានំ យំស អត្តវាទុបាទានំ ឧបាទិយតោ ន ឧប្បជ្ជេយ្យុំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘សាធុ, ភិក្ខវេ. អហម្បិ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, អត្តវាទុបាទានំ ន សមនុបស្សាមិ យំស អត្តវាទុបាទានំ ឧបាទិយតោ ន ឧប្បជ្ជេយ្យុំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា.

‘‘តំ, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិនិស្សយំ និស្សយេថ យំស ទិដ្ឋិនិស្សយំ និស្សយតោ ន ឧប្បជ្ជេយ្យុំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា. បស្សថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តំ ទិដ្ឋិនិស្សយំ យំស ទិដ្ឋិនិស្សយំ និស្សយតោ ន ឧប្បជ្ជេយ្យុំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘សាធុ, ភិក្ខវេ. អហម្បិ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិនិស្សយំ ន សមនុបស្សាមិ យំស ទិដ្ឋិនិស្សយំ និស្សយតោ ន ឧប្បជ្ជេយ្យុំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា’’.

២៤៤. ‘‘អត្តនិ វា, ភិក្ខវេ, សតិ អត្តនិយំ មេ តិ អស្សា’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘អត្តនិយេ វា, ភិក្ខវេ, សតិ អត្តា មេ តិ អស្សា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘អត្តនិ ច, ភិក្ខវេ, អត្តនិយេ ច សច្ចតោ ថេតតោ អនុបលព្ភមានេ, យម្បិ តំ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ – ‘សោ លោកោ សោ អត្តា, សោ បេច្ច ភវិស្សាមិ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ, សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សាមី’តិ – ននាយំ [ន ច ខោយំ (ក.)], ភិក្ខវេ, កេវលោ បរិបូរោ ពាលធម្មោ’’’តិ?

‘‘កិញ្ហិ នោ សិយា, ភន្តេ, កេវលោ ហិ, ភន្តេ, បរិបូរោ [កេវលោ បរិបូរោ (សី. បី.)] ពាលធម្មោ’’តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, រូបំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, វេទនា…បេ… សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, យំ កិញ្ចិ រូបំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ, អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា, ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា, ហីនំ វា បណីតំ វា, យំ ទូរេ សន្តិកេ វា, សព្ពំ រូបំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. យា កាចិ វេទនា…បេ… យា កាចិ សញ្ញា… យេ កេចិ សង្ខារា… យំ កិញ្ចិ វិញ្ញាណំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ, អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា, ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា, ហីនំ វា បណីតំ វា, យំ ទូរេ សន្តិកេ វា, សព្ពំ វិញ្ញាណំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ’’.

២៤៥. ‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ រូបស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ, សញ្ញាយ និព្ពិន្ទតិ, សង្ខារេសុ និព្ពិន្ទតិ, វិញ្ញាណស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, និព្ពិទា វិរជ្ជតិ [និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ (សី. ស្យា. បី.)], វិរាគា វិមុច្ចតិ, វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឧក្ខិត្តបលិឃោ ឥតិបិ, សំកិណ្ណបរិក្ខោ ឥតិបិ, អព្ពូឡ្ហេសិកោ ឥតិបិ, និរគ្គឡោ ឥតិបិ, អរិយោ បន្នទ្ធជោ បន្នភារោ វិសំយុត្តោ ឥតិបិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឧក្ខិត្តបលិឃោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីនា ហោតិ, ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា, អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឧក្ខិត្តបលិឃោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សំកិណ្ណបរិក្ខោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ បោនោព្ភវិកោ ជាតិសំសារោ បហីនោ ហោតិ, ឧច្ឆិន្នមូលោ តាលាវត្ថុកតោ អនភាវំកតោ, អាយតិំ អនុប្បាទធម្មោ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សំកិណ្ណបរិក្ខោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អព្ពូឡ្ហេសិកោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ តណ្ហា បហីនា ហោតិ, ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា, អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អព្ពូឡ្ហេសិកោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ និរគ្គឡោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ បញ្ច ឱរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ បហីនានិ ហោន្តិ, ឧច្ឆិន្នមូលានិ តាលាវត្ថុកតានិ អនភាវំកតានិ, អាយតិំ អនុប្បាទធម្មានិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ និរគ្គឡោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរិយោ បន្នទ្ធជោ បន្នភារោ វិសំយុត្តោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អស្មិមានោ បហីនោ ហោតិ, ឧច្ឆិន្នមូលោ តាលាវត្ថុកតោ អនភាវំកតោ, អាយតិំ អនុប្បាទធម្មោ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរិយោ បន្នទ្ធជោ បន្នភារោ វិសំយុត្តោ ហោតិ.

២៤៦. ‘‘ឯវំ វិមុត្តចិត្តំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ សឥន្ទា ទេវា សព្រហ្មកា សបជាបតិកា អន្វេសំ នាធិគច្ឆន្តិ – ‘ឥទំ និស្សិតំ តថាគតស្ស វិញ្ញាណ’ន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋេវាហំ, ភិក្ខវេ, ធម្មេ តថាគតំ អននុវិជ្ជោតិ វទាមិ. ឯវំវាទិំ ខោ មំ, ភិក្ខវេ, ឯវមក្ខាយិំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា អសតា តុច្ឆា មុសា អភូតេន អព្ភាចិក្ខន្តិ – ‘វេនយិកោ សមណោ គោតមោ, សតោ សត្តស្ស ឧច្ឆេទំ វិនាសំ វិភវំ បញ្ញាបេតី’តិ. យថា ចាហំ ន, ភិក្ខវេ [ភិក្ខវេ ន (សី. ស្យា. បី.)], យថា ចាហំ ន វទាមិ, តថា មំ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អសតា តុច្ឆា មុសា អភូតេន អព្ភាចិក្ខន្តិ – ‘វេនយិកោ សមណោ គោតមោ, សតោ សត្តស្ស ឧច្ឆេទំ វិនាសំ វិភវំ បញ្ញាបេតី’តិ. បុព្ពេ ចាហំ ភិក្ខវេ, ឯតរហិ ច ទុក្ខញ្ចេវ បញ្ញាបេមិ, ទុក្ខស្ស ច និរោធំ. តត្រ ចេ, ភិក្ខវេ, បរេ តថាគតំ អក្កោសន្តិ បរិភាសន្តិ រោសេន្តិ វិហេសេន្តិ, តត្រ, ភិក្ខវេ, តថាគតស្ស ន ហោតិ អាឃាតោ ន អប្បច្ចយោ ន ចេតសោ អនភិរទ្ធិ.

‘‘តត្រ ចេ, ភិក្ខវេ, បរេ តថាគតំ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, តត្រ, ភិក្ខវេ, តថាគតស្ស ន ហោតិ អានន្ទោ ន សោមនស្សំ ន ចេតសោ ឧប្បិលាវិតត្តំ. តត្រ ចេ, ភិក្ខវេ, បរេ វា តថាគតំ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, តត្រ, ភិក្ខវេ, តថាគតស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘យំ ខោ ឥទំ បុព្ពេ បរិញ្ញាតំ តត្ថ មេ ឯវរូបា ការា [សក្ការា (ក.)] ករីយន្តី’តិ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, តុម្ហេ ចេបិ បរេ អក្កោសេយ្យុំ បរិភាសេយ្យុំ រោសេយ្យុំ វិហេសេយ្យុំ, តត្រ តុម្ហេ ហិ ន អាឃាតោ ន អប្បច្ចយោ ន ចេតសោ អនភិរទ្ធិ ករណីយា. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, តុម្ហេ ចេបិ បរេ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, តត្រ តុម្ហេហិ ន អានន្ទោ ន សោមនស្សំ ន ចេតសោ ឧប្បិលាវិតត្តំ ករណីយំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, តុម្ហេ ចេបិ បរេ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, តត្រ តុម្ហាកំ ឯវមស្ស – ‘យំ ខោ ឥទំ បុព្ពេ បរិញ្ញាតំ, តត្ថ មេ [តត្ថ នោ (ក.) តត្ថ + ឥមេតិ បទច្ឆេទោ] ឯវរូបា ការា ករីយន្តី’តិ.

២៤៧. ‘‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, យំ ន តុម្ហាកំ តំ បជហថ; តំ វោ បហីនំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ? រូបំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ; តំ វោ បហីនំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. វេទនា, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ; សា វោ បហីនា ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. សញ្ញា, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ; សា វោ បហីនា ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. សង្ខារា, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តេ បជហថ; តេ វោ បហីនា ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. វិញ្ញាណំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ; តំ វោ បហីនំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, យំ ឥមស្មិំ ជេតវនេ តិណកដ្ឋសាខាបលាសំ, តំ ជនោ ហរេយ្យ វា ទហេយ្យ វា យថាបច្ចយំ វា ករេយ្យ. អបិ នុ តុម្ហាកំ ឯវមស្ស – ‘អម្ហេ ជនោ ហរតិ វា ទហតិ វា យថាបច្ចយំ វា ករោតី’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘ន ហិ នោ ឯតំ, ភន្តេ, អត្តា វា អត្តនិយំ វា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យំ ន តុម្ហាកំ តំ បជហថ; តំ វោ បហីនំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ? រូបំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ; តំ វោ បហីនំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. វេទនា, ភិក្ខវេ…បេ… សញ្ញា, ភិក្ខវេ… សង្ខារា, ភិក្ខវេ…បេ… វិញ្ញាណំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ; តំ វោ បហីនំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ.

២៤៨. ‘‘ឯវំ ស្វាក្ខាតោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មោ ឧត្តានោ វិវដោ បកាសិតោ ឆិន្នបិលោតិកោ. ឯវំ ស្វាក្ខាតេ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មេ ឧត្តានេ វិវដេ បកាសិតេ ឆិន្នបិលោតិកេ យេ តេ ភិក្ខូ អរហន្តោ ខីណាសវា វុសិតវន្តោ កតករណីយា ឱហិតភារា អនុប្បត្តសទត្ថា បរិក្ខីណភវសំយោជនា សម្មទញ្ញា វិមុត្តា, វដ្ដំ តេសំ នត្ថិ បញ្ញាបនាយ. ឯវំ ស្វាក្ខាតោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មោ ឧត្តានោ វិវដោ បកាសិតោ ឆិន្នបិលោតិកោ. ឯវំ ស្វាក្ខាតេ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មេ ឧត្តានេ វិវដេ បកាសិតេ ឆិន្នបិលោតិកេ យេសំ ភិក្ខូនំ បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ បហីនានិ, សព្ពេ តេ ឱបបាតិកា, តត្ថ បរិនិព្ពាយិនោ, អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា. ឯវំ ស្វាក្ខាតោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មោ ឧត្តានោ វិវដោ បកាសិតោ ឆិន្នបិលោតិកោ. ឯវំ ស្វាក្ខាតេ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មេ ឧត្តានេ វិវដេ បកាសិតេ ឆិន្នបិលោតិកេ យេសំ ភិក្ខូនំ តីណិ សំយោជនានិ បហីនានិ, រាគទោសមោហា តនុភូតា, សព្ពេ តេ សកទាគាមិនោ, សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តិ. ឯវំ ស្វាក្ខាតោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មោ ឧត្តានោ វិវដោ បកាសិតោ ឆិន្នបិលោតិកោ. ឯវំ ស្វាក្ខាតេ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មេ ឧត្តានេ វិវដេ បកាសិតេ ឆិន្នបិលោតិកេ យេសំ ភិក្ខូនំ តីណិ សំយោជនានិ បហីនានិ, សព្ពេ តេ សោតាបន្នា, អវិនិបាតធម្មា, និយតា សម្ពោធិបរាយនា. ឯវំ ស្វាក្ខាតោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មោ ឧត្តានោ វិវដោ បកាសិតោ ឆិន្នបិលោតិកោ. ឯវំ ស្វាក្ខាតេ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មេ ឧត្តានេ វិវដេ បកាសិតេ ឆិន្នបិលោតិកេ យេ តេ ភិក្ខូ ធម្មានុសារិនោ សទ្ធានុសារិនោ សព្ពេ តេ សម្ពោធិបរាយនា. ឯវំ ស្វាក្ខាតោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មោ ឧត្តានោ វិវដោ បកាសិតោ ឆិន្នបិលោតិកោ. ឯវំ ស្វាក្ខាតេ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មេ ឧត្តានេ វិវដេ បកាសិតេ ឆិន្នបិលោតិកេ យេសំ មយិ សទ្ធាមត្តំ បេមមត្តំ សព្ពេ តេ សគ្គបរាយនា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

អលគទ្ទូបមសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. វម្មិកសុត្តំ

២៤៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា កុមារកស្សបោ អន្ធវនេ វិហរតិ. អថ ខោ អញ្ញតរា ទេវតា អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណា កេវលកប្បំ អន្ធវនំ ឱភាសេត្វា យេនាយស្មា កុមារកស្សបោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ សា ទេវតា អាយស្មន្តំ កុមារកស្សបំ ឯតទវោច –

‘‘ភិក្ខុ ភិក្ខុ, អយំ វម្មិកោ [វម្មីកោ (កត្ថចិ) សក្កតានុរូបំ] រត្តិំ ធូមាយតិ, ទិវា បជ្ជលតិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ អទ្ទស លង្គិំ ‘លង្គី, ភទន្តេ’តិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘ឧក្ខិប លង្គិំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ អទ្ទស ឧទ្ធុមាយិកំ. ‘ឧទ្ធុមាយិកា, ភទន្តេ’តិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘ឧក្ខិប ឧទ្ធុមាយិកំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ អទ្ទស ទ្វិធាបថំ. ‘ទ្វិធាបថោ, ភទន្តេ’តិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘ឧក្ខិប ទ្វិធាបថំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ អទ្ទស ចង្គវារំ [បង្កវារំ (ស្យា.), ចង្កវារំ (ក.)]. ‘ចង្គវារោ, ភទន្តេ’តិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘ឧក្ខិប ចង្គវារំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ អទ្ទស កុម្មំ. ‘កុម្មោ, ភទន្តេ’តិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘ឧក្ខិប កុម្មំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ អទ្ទស អសិសូនំ. ‘អសិសូនា, ភទន្តេ’តិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘ឧក្ខិប អសិសូនំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ អទ្ទស មំសបេសិំ. ‘មំសបេសិ, ភទន្តេ’តិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘ឧក្ខិប មំសបេសិំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ អទ្ទស នាគំ. ‘នាគោ, ភទន្តេ’តិ. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘តិដ្ឋតុ នាគោ, មា នាគំ ឃដ្ដេសិ; នមោ ករោហិ នាគស្សា’’’តិ.

‘‘ឥមេ ខោ ត្វំ, ភិក្ខុ, បញ្ហេ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆេយ្យាសិ, យថា ច តេ ភគវា ព្យាករោតិ តថា នំ ធារេយ្យាសិ. នាហំ តំ, ភិក្ខុ, បស្សាមិ សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ, យោ ឥមេសំ បញ្ហានំ វេយ្យាករណេន ចិត្តំ អារាធេយ្យ អញ្ញត្រ តថាគតេន វា, តថាគតសាវកេន វា, ឥតោ វា បន សុត្វា’’តិ – ឥទមវោច សា ទេវតា. ឥទំ វត្វា តត្ថេវន្តរធាយិ.

២៥០. អថ ខោ អាយស្មា កុមារកស្សបោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា កុមារកស្សបោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥមំ, ភន្តេ, រត្តិំ អញ្ញតរា ទេវតា អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណា កេវលកប្បំ អន្ធវនំ ឱភាសេត្វា យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ, ភន្តេ, សា ទេវតា មំ ឯតទវោច – ‘ភិក្ខុ ភិក្ខុ, អយំ វម្មិកោ រត្តិំ ធូមាយតិ, ទិវា បជ្ជលតិ’. ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយា’តិ. អភិក្ខណន្តោ សុមេធោ សត្ថំ អាទាយ…បេ… ឥតោ វា បន សុត្វាតិ. ឥទមវោច, ភន្តេ, សា ទេវតា. ឥទំ វត្វា តត្ថេវន្តរធាយិ. ‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, វម្មិកោ, កា រត្តិំ ធូមាយនា, កា ទិវា បជ្ជលនា, កោ ព្រាហ្មណោ, កោ សុមេធោ, កិំ សត្ថំ, កិំ អភិក្ខណំ, កា លង្គី, កា ឧទ្ធុមាយិកា, កោ ទ្វិធាបថោ, កិំ ចង្គវារំ, កោ កុម្មោ, កា អសិសូនា, កា មំសបេសិ, កោ នាគោ’’’តិ?

២៥១. ‘‘‘វម្មិកោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, ឥមស្សេតំ ចាតុមហាភូតិកស្ស [ចាតុម្មហាភូតិកស្ស (សី. ស្យា. បី.)] កាយស្ស អធិវចនំ, មាតាបេត្តិកសម្ភវស្ស ឱទនកុម្មាសូបចយស្ស អនិច្ចុច្ឆាទន-បរិមទ្ទនភេទន-វិទ្ធំសន-ធម្មស្ស.

‘‘យំ ខោ, ភិក្ខុ, ទិវា កម្មន្តេ [កម្មន្តំ (ក.)] អារព្ភ រត្តិំ អនុវិតក្កេតិ អនុវិចារេតិ – អយំ រត្តិំ ធូមាយនា. យំ ខោ, ភិក្ខុ, រត្តិំ អនុវិតក្កេត្វា អនុវិចារេត្វា ទិវា កម្មន្តេ បយោជេតិ កាយេន វាចាយ ‘មនសា’ [( ) នត្ថិ (សី. ស្យា.)] – អយំ ទិវា បជ្ជលនា.

‘‘‘ព្រាហ្មណោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, តថាគតស្សេតំ អធិវចនំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស. ‘សុមេធោ’តិ ខោ ភិក្ខុ សេក្ខស្សេតំ ភិក្ខុនោ អធិវចនំ.

‘‘‘សត្ថ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខុ, អរិយាយេតំ បញ្ញាយ អធិវចនំ. ‘អភិក្ខណ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខុ, វីរិយារម្ភស្សេតំ អធិវចនំ.

‘‘‘លង្គី’តិ ខោ, ភិក្ខុ, អវិជ្ជាយេតំ អធិវចនំ. ឧក្ខិប លង្គិំ, បជហ អវិជ្ជំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយាតិ អយមេតស្ស អត្ថោ.

‘‘‘ឧទ្ធុមាយិកា’តិ ខោ, ភិក្ខុ, កោធូបាយាសស្សេតំ អធិវចនំ. ឧក្ខិប ឧទ្ធុមាយិកំ, បជហ កោធូបាយាសំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយាតិ អយមេតស្ស អត្ថោ.

‘‘‘ទ្វិធាបថោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, វិចិកិច្ឆាយេតំ អធិវចនំ. ឧក្ខិប ទ្វិធាបថំ, បជហ វិចិកិច្ឆំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយាតិ អយមេតស្ស អត្ថោ.

‘‘‘ចង្គវារ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខុ, បញ្ចន្នេតំ នីវរណានំ អធិវចនំ, សេយ្យថិទំ – កាមច្ឆន្ទនីវរណស្ស, ព្យាបាទនីវរណស្ស, ថីនមិទ្ធនីវរណស្ស, ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចនីវរណស្ស, វិចិកិច្ឆានីវរណស្ស. ឧក្ខិប ចង្គវារំ, បជហ បញ្ច នីវរណេ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយាតិ អយមេតស្ស អត្ថោ.

‘‘‘កុម្មោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, បញ្ចន្នេតំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ អធិវចនំ, សេយ្យថិទំ – រូបុបាទានក្ខន្ធស្ស, វេទនុបាទានក្ខន្ធស្ស, សញ្ញុបាទានក្ខន្ធស្ស, សង្ខារុបាទានក្ខន្ធស្ស, វិញ្ញាណុបាទានក្ខន្ធស្ស. ឧក្ខិប កុម្មំ, បជហ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធេ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយាតិ អយមេតស្ស អត្ថោ.

‘‘‘អសិសូនា’តិ ខោ, ភិក្ខុ, បញ្ចន្នេតំ កាមគុណានំ អធិវចនំ – ចក្ខុវិញ្ញេយ្យានំ រូបានំ ឥដ្ឋានំ កន្តានំ មនាបានំ បិយរូបានំ កាមូបសំហិតានំ រជនីយានំ, សោតវិញ្ញេយ្យានំ សទ្ទានំ…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យានំ គន្ធានំ…បេ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យានំ រសានំ…បេ… កាយវិញ្ញេយ្យានំ ផោដ្ឋព្ពានំ ឥដ្ឋានំ កន្តានំ មនាបានំ បិយរូបានំ កាមូបសំហិតានំ រជនីយានំ. ឧក្ខិប អសិសូនំ, បជហ បញ្ច កាមគុណេ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយាតិ អយមេតស្ស អត្ថោ.

‘‘‘មំសបេសី’តិ ខោ, ភិក្ខុ, នន្ទីរាគស្សេតំ អធិវចនំ. ឧក្ខិប មំសបេសិំ, បជហ នន្ទីរាគំ; អភិក្ខណ, សុមេធ, សត្ថំ អាទាយាតិ អយមេតស្ស អត្ថោ.

‘‘‘នាគោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, ខីណាសវស្សេតំ ភិក្ខុនោ អធិវចនំ. តិដ្ឋតុ នាគោ, មា នាគំ ឃដ្ដេសិ; នមោ ករោហិ នាគស្សាតិ អយមេតស្ស អត្ថោ’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា កុមារកស្សបោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

វម្មិកសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. រថវិនីតសុត្តំ

២៥២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. អថ ខោ សម្ពហុលា ជាតិភូមកា ភិក្ខូ ជាតិភូមិយំ វស្សំវុដ្ឋា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវា ឯតទវោច –

‘‘កោ នុ ខោ, ភិក្ខវេ, ជាតិភូមិយំ ជាតិភូមកានំ ភិក្ខូនំ សព្រហ្មចារីនំ ឯវំ សម្ភាវិតោ – ‘អត្តនា ច អប្បិច្ឆោ អប្បិច្ឆកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច សន្តុដ្ឋោ សន្តុដ្ឋិកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច បវិវិត្តោ បវិវេកកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច អសំសដ្ឋោ អសំសគ្គកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច អារទ្ធវីរិយោ វីរិយារម្ភកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច សីលសម្បន្នោ សីលសម្បទាកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច សមាធិសម្បន្នោ សមាធិសម្បទាកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច បញ្ញាសម្បន្នោ បញ្ញាសម្បទាកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច វិមុត្តិសម្បន្នោ វិមុត្តិសម្បទាកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច វិមុត្តិញាណទស្សនសម្បន្នោ វិមុត្តិញាណទស្សនសម្បទាកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, ឱវាទកោ វិញ្ញាបកោ សន្ទស្សកោ សមាទបកោ សមុត្តេជកោ សម្បហំសកោ សព្រហ្មចារីន’’’ន្តិ? ‘‘បុណ្ណោ នាម, ភន្តេ, អាយស្មា មន្តាណិបុត្តោ ជាតិភូមិយំ ជាតិភូមកានំ ភិក្ខូនំ សព្រហ្មចារីនំ ឯវំ សម្ភាវិតោ – ‘អត្តនា ច អប្បិច្ឆោ អប្បិច្ឆកថញ្ច ភិក្ខូនំ កត្តា, អត្តនា ច សន្តុដ្ឋោ…បេ… ឱវាទកោ វិញ្ញាបកោ សន្ទស្សកោ សមាទបកោ សមុត្តេជកោ សម្បហំសកោ សព្រហ្មចារីន’’’ន្តិ.

២៥៣. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវតោ អវិទូរេ និសិន្នោ ហោតិ. អថ ខោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘លាភា អាយស្មតោ បុណ្ណស្ស មន្តាណិបុត្តស្ស, សុលទ្ធលាភា អាយស្មតោ បុណ្ណស្ស មន្តាណិបុត្តស្ស, យស្ស វិញ្ញូ សព្រហ្មចារី សត្ថុ សម្មុខា អនុមស្ស អនុមស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, តញ្ច សត្ថា អព្ភនុមោទតិ. អប្បេវ នាម មយម្បិ កទាចិ ករហចិ អាយស្មតា បុណ្ណេន មន្តាណិបុត្តេន សទ្ធិំ សមាគច្ឆេយ្យាម [សមាគមំ គច្ឆេយ្យ (ក.)], អប្បេវ នាម សិយា កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ.

២៥៤. អថ ខោ ភគវា រាជគហេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន សាវត្ថិ តេន ចារិកំ បក្កាមិ. អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន សាវត្ថិ តទវសរិ. តត្រ សុទំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អស្សោសិ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ – ‘‘ភគវា កិរ សាវត្ថិំ អនុប្បត្តោ; សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ’’តិ.

២៥៥. អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ សេនាសនំ សំសាមេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន សាវត្ថិ តេន ចារិកំ បក្កាមិ. អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន សាវត្ថិ ជេតវនំ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ បុណ្ណំ មន្តាណិបុត្តំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ. អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន អន្ធវនំ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ.

២៥៦. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេនាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘យស្ស ខោ ត្វំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, បុណ្ណស្ស នាម ភិក្ខុនោ មន្តាណិបុត្តស្ស អភិណ្ហំ កិត្តយមានោ អហោសិ, សោ ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន អន្ធវនំ តេន បក្កន្តោ ទិវាវិហារាយា’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ តរមានរូបោ និសីទនំ អាទាយ អាយស្មន្តំ បុណ្ណំ មន្តាណិបុត្តំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ សីសានុលោកី. អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ អន្ធវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ. អាយស្មាបិ ខោ សារិបុត្តោ អន្ធវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ.

អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេនាយស្មា បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា បុណ្ណេន មន្តាណិបុត្តេន សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ អាយស្មន្តំ បុណ្ណំ មន្តាណិបុត្តំ ឯតទវោច –

២៥៧. ‘‘ភគវតិ នោ, អាវុសោ, ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ?

‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, សីលវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ បនាវុសោ, ចិត្តវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, ទិដ្ឋិវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ បនាវុសោ, កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ បនាវុសោ, បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, ញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, សីលវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’តិ វទេសិ. ‘កិំ បនាវុសោ, ចិត្តវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’តិ វទេសិ. ‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, ទិដ្ឋិវិសុទ្ធត្ថំ…បេ… កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធត្ថំ…បេ… មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថំ…បេ… បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថំ…បេ… កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, ញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នោ ហិទំ អាវុសោ’តិ វទេសិ. កិមត្ថំ ចរហាវុសោ, ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ? ‘‘អនុបាទាបរិនិព្ពានត្ថំ ខោ, អាវុសោ, ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, សីលវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’’ន្តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ បនាវុសោ, ចិត្តវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’’ន្តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’’ន្តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ បនាវុសោ កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’’ន្តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’’ន្តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ បនាវុសោ, បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’’ន្តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’’ន្តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘កិំ បនាវុសោ, អញ្ញត្រ ឥមេហិ ធម្មេហិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’’ន្តិ?

‘‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’’.

‘‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, សីលវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’ន្តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’តិ វទេសិ. ‘កិំ បនាវុសោ, ចិត្តវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’ន្តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’តិ វទេសិ. ‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’ន្តិ…បេ… កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ… មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ… បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ… ‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’ន្តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’តិ វទេសិ. ‘កិំ បនាវុសោ, អញ្ញត្រ ឥមេហិ ធម្មេហិ អនុបាទាបរិនិព្ពាន’ន្តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នោ ហិទំ, អាវុសោ’តិ វទេសិ. យថាកថំ បនាវុសោ, ឥមស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ’’តិ?

២៥៨. ‘‘សីលវិសុទ្ធិំ ចេ, អាវុសោ, ភគវា អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ, សឧបាទានំយេវ សមានំ អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ [បញ្ញាបេស្ស (សី. ស្យា.) ឯវមញ្ញត្ថបិ]. ចិត្តវិសុទ្ធិំ ចេ, អាវុសោ, ភគវា អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ, សឧបាទានំយេវ សមានំ អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ. ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិំ ចេ, អាវុសោ, ភគវា អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ, សឧបាទានំយេវ សមានំ អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ. កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិំ ចេ, អាវុសោ, ភគវា អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ, សឧបាទានំយេវ សមានំ អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ. មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិំ ចេ, អាវុសោ, ភគវា អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ, សឧបាទានំយេវ សមានំ អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ. បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិំ ចេ, អាវុសោ, ភគវា អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ, សឧបាទានំយេវ សមានំ អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ. ញាណទស្សនវិសុទ្ធិំ ចេ, អាវុសោ, ភគវា អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ, សឧបាទានំយេវ សមានំ អនុបាទាបរិនិព្ពានំ បញ្ញបេយ្យ. អញ្ញត្រ ចេ, អាវុសោ, ឥមេហិ ធម្មេហិ អនុបាទាបរិនិព្ពានំ អភវិស្ស, បុថុជ្ជនោ បរិនិព្ពាយេយ្យ. បុថុជ្ជនោ ហិ, អាវុសោ, អញ្ញត្រ ឥមេហិ ធម្មេហិ. តេន ហាវុសោ, ឧបមំ តេ ករិស្សាមិ; ឧបមាយបិធេកច្ចេ វិញ្ញូ បុរិសា ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានន្តិ.

២៥៩. ‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស សាវត្ថិយំ បដិវសន្តស្ស សាកេតេ កិញ្ចិទេវ អច្ចាយិកំ ករណីយំ ឧប្បជ្ជេយ្យ. តស្ស អន្តរា ច សាវត្ថិំ អន្តរា ច សាកេតំ សត្ត រថវិនីតានិ ឧបដ្ឋបេយ្យុំ. អថ ខោ, អាវុសោ, រាជា បសេនទិ កោសលោ សាវត្ថិយា និក្ខមិត្វា អន្តេបុរទ្វារា បឋមំ រថវិនីតំ អភិរុហេយ្យ, បឋមេន រថវិនីតេន ទុតិយំ រថវិនីតំ បាបុណេយ្យ, បឋមំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជេយ្យ ទុតិយំ រថវិនីតំ អភិរុហេយ្យ. ទុតិយេន រថវិនីតេន តតិយំ រថវិនីតំ បាបុណេយ្យ, ទុតិយំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជេយ្យ, តតិយំ រថវិនីតំ អភិរុហេយ្យ. តតិយេន រថវិនីតេន ចតុត្ថំ រថវិនីតំ បាបុណេយ្យ, តតិយំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជេយ្យ, ចតុត្ថំ រថវិនីតំ អភិរុហេយ្យ. ចតុត្ថេន រថវិនីតេន បញ្ចមំ រថវិនីតំ បាបុណេយ្យ, ចតុត្ថំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជេយ្យ, បញ្ចមំ រថវិនីតំ អភិរុហេយ្យ. បញ្ចមេន រថវិនីតេន ឆដ្ឋំ រថវិនីតំ បាបុណេយ្យ, បញ្ចមំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជេយ្យ, ឆដ្ឋំ រថវិនីតំ អភិរុហេយ្យ. ឆដ្ឋេន រថវិនីតេន សត្តមំ រថវិនីតំ បាបុណេយ្យ, ឆដ្ឋំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជេយ្យ, សត្តមំ រថវិនីតំ អភិរុហេយ្យ. សត្តមេន រថវិនីតេន សាកេតំ អនុបាបុណេយ្យ អន្តេបុរទ្វារំ. តមេនំ អន្តេបុរទ្វារគតំ សមានំ មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘ឥមិនា ត្វំ, មហារាជ, រថវិនីតេន សាវត្ថិយា សាកេតំ អនុប្បត្តោ អន្តេបុរទ្វារ’ន្តិ? កថំ ព្យាករមានោ នុ ខោ, អាវុសោ, រាជា បសេនទិ កោសលោ សម្មា ព្យាករមានោ ព្យាករេយ្យា’’តិ?

‘‘ឯវំ ព្យាករមានោ ខោ, អាវុសោ, រាជា បសេនទិ កោសលោ សម្មា ព្យាករមានោ ព្យាករេយ្យ – ‘ឥធ មេ សាវត្ថិយំ បដិវសន្តស្ស សាកេតេ កិញ្ចិទេវ អច្ចាយិកំ ករណីយំ ឧប្បជ្ជិ [ឧប្បជ្ជតិ (ក.)]. តស្ស មេ អន្តរា ច សាវត្ថិំ អន្តរា ច សាកេតំ សត្ត រថវិនីតានិ ឧបដ្ឋបេសុំ. អថ ខ្វាហំ សាវត្ថិយា និក្ខមិត្វា អន្តេបុរទ្វារា បឋមំ រថវិនីតំ អភិរុហិំ. បឋមេន រថវិនីតេន ទុតិយំ រថវិនីតំ បាបុណិំ, បឋមំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជិំ ទុតិយំ រថវិនីតំ អភិរុហិំ. ទុតិយេន រថវិនីតេន តតិយំ រថវិនីតំ បាបុណិំ, ទុតិយំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជិំ, តតិយំ រថវិនីតំ អភិរុហិំ. តតិយេន រថវិនីតេន ចតុត្ថំ រថវិនីតំ បាបុណិំ, តតិយំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជិំ, ចតុត្ថំ រថវិនីតំ អភិរុហិំ. ចតុត្ថេន រថវិនីតេន បញ្ចមំ រថវិនីតំ បាបុណិំ, ចតុត្ថំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជិំ, បញ្ចមំ រថវិនីតំ អភិរុហិំ. បញ្ចមេន រថវិនីតេន ឆដ្ឋំ រថវិនីតំ បាបុណិំ, បញ្ចមំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជិំ, ឆដ្ឋំ រថវិនីតំ អភិរុហិំ. ឆដ្ឋេន រថវិនីតេន សត្តមំ រថវិនីតំ បាបុណិំ, ឆដ្ឋំ រថវិនីតំ វិស្សជ្ជិំ, សត្តមំ រថវិនីតំ អភិរុហិំ. សត្តមេន រថវិនីតេន សាកេតំ អនុប្បត្តោ អន្តេបុរទ្វារ’ន្តិ. ឯវំ ព្យាករមានោ ខោ, អាវុសោ, រាជា បសេនទិ កោសលោ សម្មា ព្យាករមានោ ព្យាករេយ្យា’’តិ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, សីលវិសុទ្ធិ យាវទេវ ចិត្តវិសុទ្ធត្ថា, ចិត្តវិសុទ្ធិ យាវទេវ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធត្ថា, ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ យាវទេវ កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធត្ថា, កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ យាវទេវ មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថា, មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ យាវទេវ បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថា, បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ យាវទេវ ញាណទស្សនវិសុទ្ធត្ថា, ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ យាវទេវ អនុបាទាបរិនិព្ពានត្ថា. អនុបាទាបរិនិព្ពានត្ថំ ខោ, អាវុសោ, ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ.

២៦០. ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា សារិបុត្តោ អាយស្មន្តំ បុណ្ណំ មន្តាណិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោនាមោ អាយស្មា, កថញ្ច បនាយស្មន្តំ សព្រហ្មចារី ជានន្តី’’តិ? ‘‘បុណ្ណោតិ ខោ មេ, អាវុសោ, នាមំ; មន្តាណិបុត្តោតិ ច បន មំ សព្រហ្មចារី ជានន្តី’’តិ. ‘‘អច្ឆរិយំ, អាវុសោ, អព្ភុតំ, អាវុសោ! យថា តំ សុតវតា សាវកេន សម្មទេវ សត្ថុសាសនំ អាជានន្តេន, ឯវមេវ អាយស្មតា បុណ្ណេន មន្តាណិបុត្តេន គម្ភីរា គម្ភីរបញ្ហា អនុមស្ស អនុមស្ស ព្យាកតា. លាភា សព្រហ្មចារីនំ, សុលទ្ធលាភា សព្រហ្មចារីនំ, យេ អាយស្មន្តំ បុណ្ណំ មន្តាណិបុត្តំ លភន្តិ ទស្សនាយ, លភន្តិ បយិរូបាសនាយ. ចេលណ្ឌុកេន [ចេលណ្ឌកេន (ក.), ចេលណ្ឌុបេកេន (?)] ចេបិ សព្រហ្មចារី អាយស្មន្តំ បុណ្ណំ មន្តាណិបុត្តំ មុទ្ធនា បរិហរន្តា លភេយ្យុំ ទស្សនាយ, លភេយ្យុំ បយិរូបាសនាយ, តេសម្បិ លាភា តេសម្បិ សុលទ្ធំ, អម្ហាកម្បិ លាភា អម្ហាកម្បិ សុលទ្ធំ, យេ មយំ អាយស្មន្តំ បុណ្ណំ មន្តាណិបុត្តំ លភាម ទស្សនាយ, លភាម បយិរូបាសនាយា’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នាមោ អាយស្មា, កថញ្ច បនាយស្មន្តំ សព្រហ្មចារី ជានន្តី’’តិ? ‘‘ឧបតិស្សោតិ ខោ មេ, អាវុសោ, នាមំ; សារិបុត្តោតិ ច បន មំ សព្រហ្មចារី ជានន្តី’’តិ. ‘‘សត្ថុកប្បេន វត កិរ, ភោ [ខោ (ក.)], សាវកេន សទ្ធិំ មន្តយមានា ន ជានិម្ហ – ‘អាយស្មា សារិបុត្តោ’តិ. សចេ ហិ មយំ ជានេយ្យាម ‘អាយស្មា សារិបុត្តោ’តិ, ឯត្តកម្បិ នោ នប្បដិភាសេយ្យ [នប្បដិភេយ្យ (?)]. អច្ឆរិយំ, អាវុសោ, អព្ភុតំ, អាវុសោ! យថា តំ សុតវតា សាវកេន សម្មទេវ សត្ថុសាសនំ អាជានន្តេន, ឯវមេវ អាយស្មតា សារិបុត្តេន គម្ភីរា គម្ភីរបញ្ហា អនុមស្ស អនុមស្ស បុច្ឆិតា. លាភា សព្រហ្មចារីនំ សុលទ្ធលាភា សព្រហ្មចារីនំ, យេ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ លភន្តិ ទស្សនាយ, លភន្តិ បយិរូបាសនាយ. ចេលណ្ឌុកេន ចេបិ សព្រហ្មចារី អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ មុទ្ធនា បរិហរន្តា លភេយ្យុំ ទស្សនាយ, លភេយ្យុំ បយិរូបាសនាយ, តេសម្បិ លាភា តេសម្បិ សុលទ្ធំ, អម្ហាកម្បិ លាភា អម្ហាកម្បិ សុលទ្ធំ, យេ មយំ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ លភាម ទស្សនាយ, លភាម បយិរូបាសនាយា’’តិ.

ឥតិហ តេ ឧភោបិ មហានាគា អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សមនុមោទិំសូតិ.

រថវិនីតសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. និវាបសុត្តំ

២៦១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘ន, ភិក្ខវេ, នេវាបិកោ និវាបំ និវបតិ មិគជាតានំ – ‘ឥមំ មេ និវាបំ និវុត្តំ មិគជាតា បរិភុញ្ជន្តា ទីឃាយុកា វណ្ណវន្តោ ចិរំ ទីឃមទ្ធានំ យាបេន្តូ’តិ. ឯវញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, នេវាបិកោ និវាបំ និវបតិ មិគជាតានំ – ‘ឥមំ មេ និវាបំ និវុត្តំ មិគជាតា អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិស្សន្តិ, អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិស្សន្តិ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិស្សន្តិ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា ភវិស្សន្តិ ឥមស្មិំ និវាបេ’តិ.

២៦២. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, បឋមា មិគជាតា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ, តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិំសុ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា អហេសុំ នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ. ឯវញ្ហិ តេ, ភិក្ខវេ, បឋមា មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា.

២៦៣. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, ទុតិយា មិគជាតា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘យេ ខោ តេ បឋមា មិគជាតា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិំសុ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា អហេសុំ នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ. ឯវញ្ហិ តេ បឋមា មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ សព្ពសោ និវាបភោជនា បដិវិរមេយ្យាម, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមា’តិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា បដិវិរមិំសុ, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរិំសុ. តេសំ គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ, តិណោទកសង្ខយេ, អធិមត្តកសិមានំ បត្តោ កាយោ ហោតិ. តេសំ អធិមត្តកសិមានំ បត្តកាយានំ ពលវីរិយំ បរិហាយិ. ពលវីរិយេ បរិហីនេ តមេវ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស បច្ចាគមិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិំសុ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា អហេសុំ នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ. ឯវញ្ហិ តេ, ភិក្ខវេ, ទុតិយាបិ មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា.

២៦៤. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, តតិយា មិគជាតា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘យេ ខោ តេ បឋមា មិគជាតា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស…បេ… ឯវញ្ហិ តេ បឋមា មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យេបិ តេ ទុតិយា មិគជាតា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – យេ ខោ តេ បឋមា មិគជាតា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស…បេ… ឯវញ្ហិ តេ បឋមា មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ សព្ពសោ និវាបភោជនា បដិវិរមេយ្យាម, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមាតិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា បដិវិរមិំសុ, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរិំសុ. តេសំ គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ តិណោទកសង្ខយេ អធិមត្តកសិមានំ បត្តោ កាយោ ហោតិ. តេសំ អធិមត្តកសិមានំ បត្តកាយានំ ពលវីរិយំ បរិហាយិ. ពលវីរិយេ បរិហីនេ តមេវ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស បច្ចាគមិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិំសុ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា អហេសុំ នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ. ឯវញ្ហិ តេ ទុតិយាបិ មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស ឧបនិស្សាយ អាសយំ កប្បេយ្យាម. តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិស្សាម, អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិស្សាម, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិស្សាម, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា ភវិស្សាម នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ’តិ. តេ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស ឧបនិស្សាយ អាសយំ កប្បយិំសុ. តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ, តេ តត្ថ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិំសុ, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា អហេសុំ នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ.

‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, នេវាបិកស្ស ច នេវាបិកបរិសាយ ច ឯតទហោសិ – ‘សឋាស្សុនាមិមេ តតិយា មិគជាតា កេតពិនោ, ឥទ្ធិមន្តាស្សុនាមិមេ តតិយា មិគជាតា បរជនា; ឥមញ្ច នាម និវាបំ និវុត្តំ បរិភុញ្ជន្តិ, ន ច នេសំ ជានាម អាគតិំ វា គតិំ វា. យំនូន មយំ ឥមំ និវាបំ និវុត្តំ មហតីហិ ទណ្ឌវាករាហិ [ទណ្ឌវាគុរាហិ (ស្យា.)] សមន្តា សប្បទេសំ អនុបរិវារេយ្យាម – អប្បេវ នាម តតិយានំ មិគជាតានំ អាសយំ បស្សេយ្យាម, យត្ថ តេ គាហំ គច្ឆេយ្យុ’ន្តិ. តេ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មហតីហិ ទណ្ឌវាករាហិ សមន្តា សប្បទេសំ អនុបរិវារេសុំ. អទ្ទសំសុ ខោ, ភិក្ខវេ, នេវាបិកោ ច នេវាបិកបរិសា ច តតិយានំ មិគជាតានំ អាសយំ, យត្ថ តេ គាហំ អគមំសុ. ឯវញ្ហិ តេ, ភិក្ខវេ, តតិយាបិ មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា.

២៦៥. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, ចតុត្ថា មិគជាតា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘យេ ខោ តេ បឋមា មិគជាតា…បេ… ឯវញ្ហិ តេ បឋមា មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យេបិ តេ ទុតិយា មិគជាតា ឯវំ សមចិន្តេសុំ ‘យេ ខោ តេ បឋមា មិគជាតា…បេ… ឯវញ្ហិ តេ បឋមា មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ សព្ពសោ និវាបភោជនា បដិវិរមេយ្យាម, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមា’តិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា បដិវិរមិំសុ…បេ… ឯវញ្ហិ តេ ទុតិយាបិ មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យេបិ តេ តតិយា មិគជាតា ឯវំ សមចិន្តេសុំ ‘យេ ខោ តេ បឋមា មិគជាតា…បេ… ឯវញ្ហិ តេ បឋមា មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យេបិ តេ ទុតិយា មិគជាតា ឯវំ សមចិន្តេសុំ ‘យេ ខោ តេ បឋមា មិគជាតា…បេ… ឯវញ្ហិ តេ បឋមា មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ សព្ពសោ និវាបភោជនា បដិវិរមេយ្យាម, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមា’តិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា បដិវិរមិំសុ…បេ… ឯវញ្ហិ តេ ទុតិយាបិ មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស ឧបនិស្សាយ អាសយំ កប្បេយ្យាម, តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិស្សាម, អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិស្សាម, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិស្សាម, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា ភវិស្សាម នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ’តិ. តេ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស ឧបនិស្សាយ អាសយំ កប្បយិំសុ, តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ, តេ តត្ថ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិំសុ, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា អហេសុំ នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ.

‘‘តត្រ នេវាបិកស្ស ច នេវាបិកបរិសាយ ច ឯតទហោសិ – ‘សឋាស្សុនាមិមេ តតិយា មិគជាតា កេតពិនោ, ឥទ្ធិមន្តាស្សុនាមិមេ តតិយា មិគជាតា បរជនា, ឥមញ្ច នាម និវាបំ និវុត្តំ បរិភុញ្ជន្តិ. ន ច នេសំ ជានាម អាគតិំ វា គតិំ វា. យំនូន មយំ ឥមំ និវាបំ និវុត្តំ មហតីតិ ទណ្ឌវាករាហិ សមន្តា សប្បទេសំ អនុបរិវារេយ្យាម, អប្បេវ នាម តតិយានំ មិគជាតានំ អាសយំ បស្សេយ្យាម, យត្ថ តេ គាហំ គច្ឆេយ្យុ’ន្តិ. តេ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មហតីតិ ទណ្ឌវាករាហិ សមន្តា សប្បទេសំ អនុបរិវារេសុំ. អទ្ទសំសុ ខោ នេវាបិកោ ច នេវាបិកបរិសា ច តតិយានំ មិគជាតានំ អាសយំ, យត្ថ តេ គាហំ អគមំសុ. ឯវញ្ហិ តេ តតិយាបិ មិគជាតា ន បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ យត្ថ អគតិ នេវាបិកស្ស ច នេវាបិកបរិសាយ ច តត្រាសយំ កប្បេយ្យាម, តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិស្សាម, អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិស្សាម, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិស្សាម, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា ភវិស្សាម នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ’តិ. តេ យត្ថ អគតិ នេវាបិកស្ស ច នេវាបិកបរិសាយ ច តត្រាសយំ កប្បយិំសុ. តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ នេវាបិកស្ស អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ, តេ តត្ថ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិំសុ, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា អហេសុំ នេវាបិកស្ស អមុស្មិំ និវាបេ.

‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, នេវាបិកស្ស ច នេវាបិកបរិសាយ ច ឯតទហោសិ – ‘សឋាស្សុនាមិមេ ចតុត្ថា មិគជាតា កេតពិនោ, ឥទ្ធិមន្តាស្សុនាមិមេ ចតុត្ថា មិគជាតា បរជនា. ឥមញ្ច នាម និវាបំ និវុត្តំ បរិភុញ្ជន្តិ, ន ច នេសំ ជានាម អាគតិំ វា គតិំ វា. យំនូន មយំ ឥមំ និវាបំ និវុត្តំ មហតីហិ ទណ្ឌវាករាហិ សមន្តា សប្បទេសំ អនុបរិវារេយ្យាម, អប្បេវ នាម ចតុត្ថានំ មិគជាតានំ អាសយំ បស្សេយ្យាម យត្ថ តេ គាហំ គច្ឆេយ្យុ’ន្តិ. តេ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មហតីហិ ទណ្ឌវាករាហិ សមន្តា សប្បទេសំ អនុបរិវារេសុំ. នេវ ខោ, ភិក្ខវេ, អទ្ទសំសុ នេវាបិកោ ច នេវាបិកបរិសា ច ចតុត្ថានំ មិគជាតានំ អាសយំ, យត្ថ តេ គាហំ គច្ឆេយ្យុំ. តត្រ, ភិក្ខវេ, នេវាបិកស្ស ច នេវាបិកបរិសាយ ច ឯតទហោសិ – ‘សចេ ខោ មយំ ចតុត្ថេ មិគជាតេ ឃដ្ដេស្សាម, តេ ឃដ្ដិតា អញ្ញេ ឃដ្ដិស្សន្តិ តេ ឃដ្ដិតា អញ្ញេ ឃដ្ដិស្សន្តិ. ឯវំ ឥមំ និវាបំ និវុត្តំ សព្ពសោ មិគជាតា បរិមុញ្ចិស្សន្តិ. យំនូន មយំ ចតុត្ថេ មិគជាតេ អជ្ឈុបេក្ខេយ្យាមា’តិ. អជ្ឈុបេក្ខិំសុ ខោ, ភិក្ខវេ, នេវាបិកោ ច នេវាបិកបរិសា ច ចតុត្ថេ មិគជាតេ. ឯវញ្ហិ តេ, ភិក្ខវេ, ចតុត្ថា មិគជាតា បរិមុច្ចិំសុ នេវាបិកស្ស ឥទ្ធានុភាវា.

២៦៦. ‘‘ឧបមា ខោ មេ អយំ, ភិក្ខវេ, កតា អត្ថស្ស វិញ្ញាបនាយ. អយំ ចេវេត្ថ អត្ថោ – និវាបោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចន្នេតំ កាមគុណានំ អធិវចនំ. នេវាបិកោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, មារស្សេតំ បាបិមតោ អធិវចនំ. នេវាបិកបរិសាតិ ខោ, ភិក្ខវេ, មារបរិសាយេតំ អធិវចនំ. មិគជាតាតិ ខោ, ភិក្ខវេ, សមណព្រាហ្មណានមេតំ អធិវចនំ.

២៦៧. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, បឋមា សមណព្រាហ្មណា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិំសុ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា អហេសុំ មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេ. ឯវញ្ហិ តេ, ភិក្ខវេ, បឋមា សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. សេយ្យថាបិ តេ, ភិក្ខវេ, បឋមា មិគជាតា តថូបមេ អហំ ឥមេ បឋមេ សមណព្រាហ្មណេ វទាមិ.

២៦៨. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, ទុតិយា សមណព្រាហ្មណា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘យេ ខោ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិំសុ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា អហេសុំ មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេ. ឯវញ្ហិ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមេយ្យាម, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមា’តិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមិំសុ, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមាតិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមិំសុ, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរិំសុ. តេ តត្ថ សាកភក្ខាបិ អហេសុំ, សាមាកភក្ខាបិ អហេសុំ, នីវារភក្ខាបិ អហេសុំ, ទទ្ទុលភក្ខាបិ អហេសុំ, ហដភក្ខាបិ អហេសុំ, កណភក្ខាបិ អហេសុំ, អាចាមភក្ខាបិ អហេសុំ, បិញ្ញាកភក្ខាបិ អហេសុំ, តិណភក្ខាបិ អហេសុំ, គោមយភក្ខាបិ អហេសុំ, វនមូលផលាហារា យាបេសុំ បវត្តផលភោជី.

‘‘តេសំ គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ, តិណោទកសង្ខយេ, អធិមត្តកសិមានំ បត្តោ កាយោ ហោតិ. តេសំ អធិមត្តកសិមានំ បត្តកាយានំ ពលវីរិយំ បរិហាយិ. ពលវីរិយេ បរិហីនេ ចេតោវិមុត្តិ បរិហាយិ. ចេតោវិមុត្តិយា បរិហីនាយ តមេវ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស បច្ចាគមិំសុ តានិ ច លោកាមិសានិ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិំសុ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា អហេសុំ មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេ. ឯវញ្ហិ តេ, ភិក្ខវេ, ទុតិយាបិ សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. សេយ្យថាបិ តេ, ភិក្ខវេ, ទុតិយា មិគជាតា តថូបមេ អហំ ឥមេ ទុតិយេ សមណព្រាហ្មណេ វទាមិ.

២៦៩. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, តតិយា សមណព្រាហ្មណា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘យេ ខោ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ…បេ…. ឯវញ្ហិ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យេបិ តេ ទុតិយា សមណព្រាហ្មណា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘យេ ខោ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ…បេ…. ឯវញ្ហិ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមេយ្យាម, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមា’តិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមិំសុ. ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរិំសុ. តេ តត្ថ សាកភក្ខាបិ អហេសុំ…បេ… បវត្តផលភោជី. តេសំ គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ តិណោទកសង្ខយេ អធិមត្តកសិមានំ បត្តោ កាយោ ហោតិ. តេសំ អធិមត្តកសិមានំ បត្តកាយានំ ពលវីរិយំ បរិហាយិ, ពលវីរិយេ បរិហីនេ ចេតោវិមុត្តិ បរិហាយិ, ចេតោវិមុត្តិយា បរិហីនាយ តមេវ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស បច្ចាគមិំសុ តានិ ច លោកាមិសានិ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អនុបខជ្ជ មុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា មទំ អាបជ្ជិំសុ, មត្តា សមានា បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, បមត្តា សមានា យថាកាមករណីយា អហេសុំ មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេ. ឯវញ្ហិ តេ ទុតិយាបិ សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ ឧបនិស្សាយ អាសយំ កប្បេយ្យាម, តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិស្សាម, អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិស្សាម, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិស្សាម, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា ភវិស្សាម មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេ’’តិ.

‘‘តេ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ ឧបនិស្សាយ អាសយំ កប្បយិំសុ. តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិំសុ, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិំសុ, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា អហេសុំ មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេ. អបិ ច ខោ ឯវំទិដ្ឋិកា អហេសុំ – សស្សតោ លោកោ ឥតិបិ, អសស្សតោ លោកោ ឥតិបិ; អន្តវា លោកោ ឥតិបិ, អនន្តវា លោកោ ឥតិបិ; តំ ជីវំ តំ សរីរំ ឥតិបិ, អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ ឥតិបិ; ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា ឥតិបិ, ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា ឥតិបិ, ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា ឥតិបិ, នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា ឥតិបិ. ឯវញ្ហិ តេ, ភិក្ខវេ, តតិយាបិ សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. សេយ្យថាបិ តេ, ភិក្ខវេ, តតិយា មិគជាតា តថូបមេ អហំ ឥមេ តតិយេ សមណព្រាហ្មណេ វទាមិ.

២៧០. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, ចតុត្ថា សមណព្រាហ្មណា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘យេ ខោ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស…បេ…. ឯវញ្ហិ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យេបិ តេ ទុតិយា សមណព្រាហ្មណា ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘យេ ខោ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា…បេ…. ឯវញ្ហិ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមេយ្យាម ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមា’តិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមិំសុ…បេ…. ឯវញ្ហិ តេ ទុតិយាបិ សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យេបិ តេ តតិយា សមណព្រាហ្មណា ឯវំ សមចិន្តេសុំ យេ ខោ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា …បេ…. ឯវញ្ហិ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យេបិ តេ ទុតិយា សមណព្រាហ្មណា ឯវំ សមចិន្តេសុំ យេ ខោ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា…បេ…. ឯវញ្ហិ តេ បឋមា សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមេយ្យាម, ភយភោគា បដិវិរតា អរញ្ញាយតនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរេយ្យាមា’តិ. តេ សព្ពសោ និវាបភោជនា លោកាមិសា បដិវិរមិំសុ…បេ…. ឯវញ្ហិ តេ ទុតិយាបិ សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ ឧបនិស្សាយ អាសយំ កប្បេយ្យាម. តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិស្សាម, អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិស្សាម, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិស្សាម, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា ភវិស្សាម មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេតិ.

‘‘តេ អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ ឧបនិស្សាយ អាសយំ កប្បយិំសុ. តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិំសុ. តេ តត្ថ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិំសុ. អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិំសុ. អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា អហេសុំ មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេ. អបិ ច ខោ ឯវំទិដ្ឋិកា អហេសុំ សស្សតោ លោកោ ឥតិបិ…បេ… នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា ឥតិបិ. ឯវញ្ហិ តេ តតិយាបិ សមណព្រាហ្មណា ន បរិមុច្ចិំសុ មារស្ស ឥទ្ធានុភាវា. យំនូន មយំ យត្ថ អគតិ មារស្ស ច មារបរិសាយ ច តត្រាសយំ កប្បេយាម. តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសានិ អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជិស្សាម, អននុបខជ្ជ អមុច្ឆិតា ភោជនានិ ភុញ្ជមានា ន មទំ អាបជ្ជិស្សាម, អមត្តា សមានា ន បមាទំ អាបជ្ជិស្សាម, អប្បមត្តា សមានា ន យថាកាមករណីយា ភវិស្សាម មារស្ស អមុស្មិំ និវាបេ អមុស្មិញ្ច លោកាមិសេតិ.

‘‘តេ យត្ថ អគតិ មារស្ស ច មារបរិសាយ ច តត្រាសយំ កប្បយិំសុ. តត្រាសយំ កប្បេត្វា អមុំ និវាបំ និវុត្តំ មារស្ស អមូនិ ច លោកាមិសាន