📜

នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស

មជ្ឈិមនិកាយេ

មជ្ឈិមបណ្ណាសបាឡិ

១. គហបតិវគ្គោ

១. កន្ទរកសុត្តំ

១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ចម្បាយំ វិហរតិ គគ្គរាយ បោក្ខរណិយា តីរេ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ. អថ ខោ បេស្សោ [បេយោ (ក.)] ច ហត្ថារោហបុត្តោ កន្ទរកោ ច បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា បេស្សោ ហត្ថារោហបុត្តោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. កន្ទរកោ បន បរិព្ពាជកោ ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ [សារាណីយំ (សី. ស្យា. កំ បី.)] វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ កន្ទរកោ បរិព្ពាជកោ តុណ្ហីភូតំ តុណ្ហីភូតំ ភិក្ខុសង្ឃំ អនុវិលោកេត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ គោតម, អព្ភុតំ, ភោ គោតម, យាវញ្ចិទំ ភោតា គោតមេន សម្មា ភិក្ខុសង្ឃោ បដិបាទិតោ! យេបិ តេ, ភោ គោតម, អហេសុំ អតីតមទ្ធានំ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា តេបិ ភគវន្តោ ឯតបរមំយេវ សម្មា ភិក្ខុសង្ឃំ បដិបាទេសុំ – សេយ្យថាបិ ឯតរហិ ភោតា គោតមេន សម្មា ភិក្ខុសង្ឃោ បដិបាទិតោ. យេបិ តេ, ភោ គោតម, ភវិស្សន្តិ អនាគតមទ្ធានំ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា តេបិ ភគវន្តោ ឯតបរមំយេវ សម្មា ភិក្ខុសង្ឃំ បដិបាទេស្សន្តិ – សេយ្យថាបិ ឯតរហិ ភោតា គោតមេន សម្មា ភិក្ខុសង្ឃោ បដិបាទិតោ’’តិ.

២. ‘‘ឯវមេតំ, កន្ទរក, ឯវមេតំ, កន្ទរក. យេបិ តេ, កន្ទរក, អហេសុំ អតីតមទ្ធានំ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា តេបិ ភគវន្តោ ឯតបរមំយេវ សម្មា ភិក្ខុសង្ឃំ បដិបាទេសុំ – សេយ្យថាបិ ឯតរហិ មយា សម្មា ភិក្ខុសង្ឃោ បដិបាទិតោ. យេបិ តេ, កន្ទរក, ភវិស្សន្តិ អនាគតមទ្ធានំ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា តេបិ ភគវន្តោ ឯតបរមំយេវ សម្មា ភិក្ខុសង្ឃំ បដិបាទេស្សន្តិ – សេយ្យថាបិ ឯតរហិ មយា សម្មា ភិក្ខុសង្ឃោ បដិបាទិតោ.

‘‘សន្តិ ហិ, កន្ទរក, ភិក្ខូ ឥមស្មិំ ភិក្ខុសង្ឃេ អរហន្តោ ខីណាសវា វុសិតវន្តោ កតករណីយា ឱហិតភារា អនុប្បត្តសទត្ថា បរិក្ខីណភវសំយោជនា សម្មទញ្ញា វិមុត្តា. សន្តិ ហិ, កន្ទរក, ភិក្ខូ ឥមស្មិំ ភិក្ខុសង្ឃេ សេក្ខា សន្តតសីលា សន្តតវុត្តិនោ និបកា និបកវុត្តិនោ; តេ ចតូសុ [និបកវុត្តិនោ ចតូសុ (សី.)] សតិបដ្ឋានេសុ សុប្បតិដ្ឋិតចិត្តា [សុបដ្ឋិតចិត្តា (សី. បី. ក.)] វិហរន្តិ. កតមេសុ ចតូសុ? ឥធ, កន្ទរក, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្ស’’ន្តិ.

៣. ឯវំ វុត្តេ, បេស្សោ ហត្ថារោហបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! យាវ សុបញ្ញត្តា ចិមេ, ភន្តេ, ភគវតា ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា សត្តានំ វិសុទ្ធិយា សោកបរិទេវានំ [សោកបរិទ្ទវានំ (សី. បី.)] សមតិក្កមាយ ទុក្ខទោមនស្សានំ អត្ថង្គមាយ ញាយស្ស អធិគមាយ និព្ពានស្ស សច្ឆិកិរិយាយ. មយម្បិ ហិ, ភន្តេ, គិហី ឱទាតវសនា កាលេន កាលំ ឥមេសុ ចតូសុ សតិបដ្ឋានេសុ សុប្បតិដ្ឋិតចិត្តា វិហរាម. ឥធ មយំ, ភន្តេ, កាយេ កាយានុបស្សិនោ វិហរាម អាតាបិនោ សម្បជានា សតិមន្តោ, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សិនោ វិហរាម អាតាបិនោ សម្បជានា សតិមន្តោ, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សិនោ វិហរាម អាតាបិនោ សម្បជានា សតិមន្តោ, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សិនោ វិហរាម អាតាបិនោ សម្បជានា សតិមន្តោ, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ. អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! យាវញ្ចិទំ, ភន្តេ, ភគវា ឯវំ មនុស្សគហនេ ឯវំ មនុស្សកសដេ ឯវំ មនុស្សសាឋេយ្យេ វត្តមានេ សត្តានំ ហិតាហិតំ ជានាតិ. គហនញ្ហេតំ, ភន្តេ, យទិទំ មនុស្សា; ឧត្តានកញ្ហេតំ, ភន្តេ, យទិទំ បសវោ. អហញ្ហិ, ភន្តេ, បហោមិ ហត្ថិទម្មំ សារេតុំ. យាវតកេន អន្តរេន ចម្បំ គតាគតំ ករិស្សតិ សព្ពានិ តានិ សាឋេយ្យានិ កូដេយ្យានិ វង្កេយ្យានិ ជិម្ហេយ្យានិ បាតុករិស្សតិ. អម្ហាកំ បន, ភន្តេ, ទាសាតិ វា បេស្សាតិ វា កម្មករាតិ វា អញ្ញថាវ កាយេន សមុទាចរន្តិ អញ្ញថាវ វាចាយ អញ្ញថាវ នេសំ ចិត្តំ ហោតិ. អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! យាវញ្ចិទំ, ភន្តេ, ភគវា ឯវំ មនុស្សគហនេ ឯវំ មនុស្សកសដេ ឯវំ មនុស្សសាឋេយ្យេ វត្តមានេ សត្តានំ ហិតាហិតំ ជានាតិ. គហនញ្ហេតំ, ភន្តេ, យទិទំ មនុស្សា; ឧត្តានកញ្ហេតំ, ភន្តេ, យទិទំ បសវោ’’តិ.

៤. ‘‘ឯវមេតំ, បេស្ស, ឯវមេតំ, បេស្ស. គហនញ្ហេតំ, បេស្ស, យទិទំ មនុស្សា; ឧត្តានកញ្ហេតំ, បេស្ស, យទិទំ បសវោ. ចត្តារោមេ, បេស្ស, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ. កតមេ ចត្តារោ? ឥធ, បេស្ស, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ហោតិ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ; ឥធ បន, បេស្ស, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ បរន្តបោ ហោតិ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ; ឥធ បន, បេស្ស, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច ហោតិ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ; ឥធ បន, បេស្ស, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ ហោតិ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ. សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ [សីតិភូតោ (សី. បី. ក.)] សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ. ឥមេសំ, បេស្ស, ចតុន្នំ បុគ្គលានំ កតមោ តេ បុគ្គលោ ចិត្តំ អារាធេតី’’តិ?

‘‘យ្វាយំ, ភន្តេ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, អយំ មេ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ. យោបាយំ, ភន្តេ, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, អយម្បិ មេ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ. យោបាយំ, ភន្តេ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, អយម្បិ មេ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ. យោ ច ខោ អយំ, ភន្តេ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ – អយមេវ [អយំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] មេ បុគ្គលោ ចិត្តំ អារាធេតី’’តិ.

៥. ‘‘កស្មា បន តេ, បេស្ស, ឥមេ តយោ បុគ្គលា ចិត្តំ នារាធេន្តី’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភន្តេ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ អត្តានំ សុខកាមំ ទុក្ខបដិក្កូលំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ – ឥមិនា មេ អយំ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ. យោបាយំ, ភន្តេ, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ បរំ សុខកាមំ ទុក្ខបដិក្កូលំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ – ឥមិនា មេ អយំ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ. យោបាយំ, ភន្តេ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ អត្តានញ្ច បរញ្ច សុខកាមំ ទុក្ខបដិក្កូលំ [សុខកាមេ ទុក្ខបដិក្កូលេ (សី. បី.)] អាតាបេតិ បរិតាបេតិ – ឥមិនា មេ អយំ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ. យោ ច ខោ អយំ, ភន្តេ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា [វិហរតិ. ឥមិនា (សី. ស្យា. កំ. បី.)] វិហរតិ; សោ អត្តានញ្ច បរញ្ច សុខកាមំ ទុក្ខបដិក្កូលំ នេវ អាតាបេតិ ន បរិតាបេតិ – ឥមិនា [វិហរតិ. ឥមិនា (សី. ស្យា. កំ. បី.)] មេ អយំ បុគ្គលោ ចិត្តំ អារាធេតិ. ហន្ទ, ច ទានិ មយំ, ភន្តេ, គច្ឆាម; ពហុកិច្ចា មយំ ពហុករណីយា’’តិ. ‘‘យស្សទានិ ត្វំ, បេស្ស, កាលំ មញ្ញសី’’តិ. អថ ខោ បេស្សោ ហត្ថារោហបុត្តោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ.

៦. អថ ខោ ភគវា អចិរបក្កន្តេ បេស្សេ ហត្ថារោហបុត្តេ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘បណ្ឌិតោ, ភិក្ខវេ, បេស្សោ ហត្ថារោហបុត្តោ; មហាបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, បេស្សោ ហត្ថារោហបុត្តោ. សចេ, ភិក្ខវេ, បេស្សោ ហត្ថារោហបុត្តោ មុហុត្តំ និសីទេយ្យ យាវស្សាហំ ឥមេ ចត្តារោ បុគ្គលេ វិត្ថារេន វិភជិស្សាមិ [វិភជាមិ (សី. បី.)], មហតា អត្ថេន សំយុត្តោ អភវិស្ស. អបិ ច, ភិក្ខវេ, ឯត្តាវតាបិ បេស្សោ ហត្ថារោហបុត្តោ មហតា អត្ថេន សំយុត្តោ’’តិ. ‘‘ឯតស្ស, ភគវា, កាលោ, ឯតស្ស, សុគត, កាលោ, យំ ភគវា ឥមេ ចត្តារោ បុគ្គលេ វិត្ថារេន វិភជេយ្យ. ភគវតោ សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ. ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

៧. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អចេលកោ ហោតិ មុត្តាចារោ ហត្ថាបលេខនោ [ហត្ថាវលេខនោ (ស្យា. កំ.)] នឯហិភទ្ទន្តិកោ នតិដ្ឋភទ្ទន្តិកោ [នឯហិភទន្តិកោ, នតិដ្ឋភទន្តិកោ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]; នាភិហដំ ន ឧទ្ទិស្សកតំ ន និមន្តនំ សាទិយតិ; សោ ន កុម្ភិមុខា បដិគ្គណ្ហាតិ ន កឡោបិមុខា [ខឡោបិមុខោ (សី.)] បដិគ្គណ្ហាតិ ន ឯឡកមន្តរំ ន ទណ្ឌមន្តរំ ន មុសលមន្តរំ ន ទ្វិន្នំ ភុញ្ជមានានំ ន គព្ភិនិយា ន បាយមានាយ ន បុរិសន្តរគតាយ ន សង្កិត្តីសុ ន យត្ថ សា ឧបដ្ឋិតោ ហោតិ ន យត្ថ មក្ខិកា សណ្ឌសណ្ឌចារិនី; ន មច្ឆំ ន មំសំ ន សុរំ ន មេរយំ ន ថុសោទកំ បិវតិ. សោ ឯកាគារិកោ វា ហោតិ ឯកាលោបិកោ, ទ្វាគារិកោ វា ហោតិ ទ្វាលោបិកោ…បេ… សត្តាគារិកោ វា ហោតិ សត្តាលោបិកោ; ឯកិស្សាបិ ទត្តិយា យាបេតិ, ទ្វីហិបិ ទត្តីហិ យាបេតិ…បេ… សត្តហិបិ ទត្តីហិ យាបេតិ; ឯកាហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ, ទ្វីហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ…បេ… សត្តាហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ – ឥតិ ឯវរូបំ អឌ្ឍមាសិកំ បរិយាយភត្តភោជនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ. សោ សាកភក្ខោ វា ហោតិ, សាមាកភក្ខោ វា ហោតិ, នីវារភក្ខោ វា ហោតិ, ទទ្ទុលភក្ខោ វា ហោតិ, ហដភក្ខោ វា ហោតិ, កណភក្ខោ វា ហោតិ, អាចាមភក្ខោ វា ហោតិ, បិញ្ញាកភក្ខោ វា ហោតិ, តិណភក្ខោ វា ហោតិ, គោមយភក្ខោ វា ហោតិ; វនមូលផលាហារោ យាបេតិ បវត្តផលភោជី. សោ សាណានិបិ ធារេតិ, មសាណានិបិ ធារេតិ, ឆវទុស្សានិបិ ធារេតិ, បំសុកូលានិបិ ធារេតិ, តិរីដានិបិ ធារេតិ, អជិនម្បិ ធារេតិ, អជិនក្ខិបម្បិ ធារេតិ, កុសចីរម្បិ ធារេតិ, វាកចីរម្បិ ធារេតិ, ផលកចីរម្បិ ធារេតិ, កេសកម្ពលម្បិ ធារេតិ, វាឡកម្ពលម្បិ ធារេតិ, ឧលូកបក្ខម្បិ ធារេតិ; កេសមស្សុលោចកោបិ ហោតិ, កេសមស្សុលោចនានុយោគមនុយុត្តោ, ឧព្ភដ្ឋកោបិ ហោតិ អាសនបដិក្ខិត្តោ, ឧក្កុដិកោបិ ហោតិ ឧក្កុដិកប្បធានមនុយុត្តោ, កណ្ដកាបស្សយិកោបិ ហោតិ កណ្ដកាបស្សយេ សេយ្យំ កប្បេតិ [បស្ស ម. និ. ១.១៥៥ មហាសីហនាទសុត្តេ]; សាយតតិយកម្បិ ឧទកោរោហនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ – ឥតិ ឯវរូបំ អនេកវិហិតំ កាយស្ស អាតាបនបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ.

៨. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ ឱរព្ភិកោ ហោតិ សូករិកោ សាកុណិកោ មាគវិកោ លុទ្ទោ មច្ឆឃាតកោ ចោរោ ចោរឃាតកោ គោឃាតកោ ពន្ធនាគារិកោ យេ វា បនញ្ញេបិ កេចិ កុរូរកម្មន្តា. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ.

៩. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ រាជា វា ហោតិ ខត្តិយោ មុទ្ធាវសិត្តោ ព្រាហ្មណោ វា មហាសាលោ. សោ បុរត្ថិមេន នគរស្ស នវំ សន្ថាគារំ [សន្ធាគារំ (ដីកា)] ការាបេត្វា កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា ខរាជិនំ និវាសេត្វា សប្បិតេលេន កាយំ អព្ភញ្ជិត្វា មគវិសាណេន បិដ្ឋិំ កណ្ឌុវមានោ នវំ សន្ថាគារំ បវិសតិ សទ្ធិំ មហេសិយា ព្រាហ្មណេន ច បុរោហិតេន. សោ តត្ថ អនន្តរហិតាយ ភូមិយា ហរិតុបលិត្តាយ សេយ្យំ កប្បេតិ. ឯកិស្សាយ គាវិយា សរូបវច្ឆាយ យំ ឯកស្មិំ ថនេ ខីរំ ហោតិ តេន រាជា យាបេតិ, យំ ទុតិយស្មិំ ថនេ ខីរំ ហោតិ តេន មហេសី យាបេតិ, យំ តតិយស្មិំ ថនេ ខីរំ ហោតិ តេន ព្រាហ្មណោ បុរោហិតោ យាបេតិ, យំ ចតុត្ថស្មិំ ថនេ ខីរំ ហោតិ តេន អគ្គិំ ជុហតិ, អវសេសេន វច្ឆកោ យាបេតិ. សោ ឯវមាហ – ‘ឯត្តកា ឧសភា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា វច្ឆតរា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា វច្ឆតរិយោ ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា អជា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា ឧរព្ភា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, (ឯត្តកា អស្សា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ) [( ) នត្ថិ សី. បី. បោត្ថកេសុ], ឯត្តកា រុក្ខា ឆិជ្ជន្តុ យូបត្ថាយ, ឯត្តកា ទព្ភា លូយន្តុ ពរិហិសត្ថាយា’តិ [បរិហិំ សត្ថាយ (ក.)]. យេបិស្ស តេ ហោន្តិ ទាសាតិ វា បេស្សាតិ វា កម្មករាតិ វា តេបិ ទណ្ឌតជ្ជិតា ភយតជ្ជិតា អស្សុមុខា រុទមានា បរិកម្មានិ ករោន្តិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ.

១០. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា. សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ. សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ. តំ ធម្មំ សុណាតិ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អញ្ញតរស្មិំ វា កុលេ បច្ចាជាតោ. សោ តំ ធម្មំ សុត្វា តថាគតេ សទ្ធំ បដិលភតិ. សោ តេន សទ្ធាបដិលាភេន សមន្នាគតោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សម្ពាធោ ឃរាវាសោ រជាបថោ, អព្ភោកាសោ បព្ពជ្ជា. នយិទំ សុករំ អគារំ អជ្ឈាវសតា ឯកន្តបរិបុណ្ណំ ឯកន្តបរិសុទ្ធំ សង្ខលិខិតំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ. យំនូនាហំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជេយ្យ’ន្តិ. សោ អបរេន សមយេន អប្បំ វា ភោគក្ខន្ធំ បហាយ, មហន្តំ វា ភោគក្ខន្ធំ បហាយ, អប្បំ វា ញាតិបរិវដ្ដំ បហាយ, មហន្តំ វា ញាតិបរិវដ្ដំ បហាយ, កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា, កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ.

១១. ‘‘សោ ឯវំ បព្ពជិតោ សមានោ ភិក្ខូនំ សិក្ខាសាជីវសមាបន្នោ បាណាតិបាតំ បហាយ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ និហិតទណ្ឌោ និហិតសត្ថោ, លជ្ជី ទយាបន្នោ សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី វិហរតិ. អទិន្នាទានំ បហាយ អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ ទិន្នាទាយី ទិន្នបាដិកង្ខី, អថេនេន សុចិភូតេន អត្តនា វិហរតិ. អព្រហ្មចរិយំ បហាយ ព្រហ្មចារី ហោតិ អារាចារី វិរតោ មេថុនា គាមធម្មា. មុសាវាទំ បហាយ មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ សច្ចវាទី សច្ចសន្ធោ ថេតោ បច្ចយិកោ អវិសំវាទកោ លោកស្ស. បិសុណំ វាចំ បហាយ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, ឥតោ សុត្វា ន អមុត្រ អក្ខាតា ឥមេសំ ភេទាយ, អមុត្រ វា សុត្វា ន ឥមេសំ អក្ខាតា អមូសំ ភេទាយ – ឥតិ ភិន្នានំ វា សន្ធាតា សហិតានំ វា អនុប្បទាតា សមគ្គារាមោ សមគ្គរតោ សមគ្គនន្ទី សមគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ. ផរុសំ វាចំ បហាយ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, យា សា វាចា នេលា កណ្ណសុខា បេមនីយា ហទយង្គមា បោរី ពហុជនកន្តា ពហុជនមនាបា តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ. សម្ផប្បលាបំ បហាយ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ ហោតិ កាលវាទី ភូតវាទី អត្ថវាទី ធម្មវាទី វិនយវាទី, និធានវតិំ វាចំ ភាសិតា កាលេន សាបទេសំ បរិយន្តវតិំ អត្ថសំហិតំ. សោ ពីជគាមភូតគាមសមារម្ភា បដិវិរតោ ហោតិ, ឯកភត្តិកោ ហោតិ រត្តូបរតោ វិរតោ វិកាលភោជនា; នច្ចគីតវាទិតវិសូកទស្សនា បដិវិរតោ ហោតិ; មាលាគន្ធវិលេបនធារណមណ្ឌនវិភូសនដ្ឋានា បដិវិរតោ ហោតិ; ឧច្ចាសយនមហាសយនា បដិវិរតោ ហោតិ; ជាតរូបរជតបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; អាមកធញ្ញបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; អាមកមំសបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; ឥត្ថិកុមារិកបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; ទាសិទាសបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; អជេឡកបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; កុក្កុដសូករបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; ហត្ថិគវស្សវឡវបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; ខេត្តវត្ថុបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ; ទូតេយ្យបហិណគមនានុយោគា បដិវិរតោ ហោតិ; កយវិក្កយា បដិវិរតោ ហោតិ; តុលាកូដកំសកូដមានកូដា បដិវិរតោ ហោតិ; ឧក្កោដនវញ្ចននិកតិសាចិយោគា [សាវិយោគា (ស្យា. កំ. ក.) សាចិ កុដិលបរិយាយោ] បដិវិរតោ ហោតិ; ឆេទនវធពន្ធនវិបរាមោសអាលោបសហសាការា បដិវិរតោ ហោតិ [បស្ស ម. និ. ១.២៩៣ ចូឡហត្ថិបទោបមេ].

‘‘សោ សន្តុដ្ឋោ ហោតិ កាយបរិហារិកេន ចីវរេន កុច្ឆិបរិហារិកេន បិណ្ឌបាតេន. សោ យេន យេនេវ បក្កមតិ, សមាទាយេវ បក្កមតិ. សេយ្យថាបិ នាម បក្ខី សកុណោ យេន យេនេវ ឌេតិ, សបត្តភារោវ ឌេតិ; ឯវមេវ ភិក្ខុ សន្តុដ្ឋោ ហោតិ កាយបរិហារិកេន ចីវរេន កុច្ឆិបរិហារិកេន បិណ្ឌបាតេន. សោ យេន យេនេវ បក្កមតិ, សមាទាយេវ បក្កមតិ. សោ ឥមិនា អរិយេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ អជ្ឈត្តំ អនវជ្ជសុខំ បដិសំវេទេតិ.

១២. ‘‘សោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី. យត្វាធិករណមេនំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ, រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា…បេ… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា…បេ… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា…បេ… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា…បេ… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី. យត្វាធិករណមេនំ មនិន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ, រក្ខតិ មនិន្ទ្រិយំ, មនិន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ. សោ ឥមិនា អរិយេន ឥន្ទ្រិយសំវរេន សមន្នាគតោ អជ្ឈត្តំ អព្យាសេកសុខំ បដិសំវេទេតិ.

‘‘សោ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេ សម្បជានការី ហោតិ, អាលោកិតេ វិលោកិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សមិញ្ជិតេ បសារិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សង្ឃាដិបត្តចីវរធារណេ សម្បជានការី ហោតិ, អសិតេ បីតេ ខាយិតេ សាយិតេ សម្បជានការី ហោតិ, ឧច្ចារបស្សាវកម្មេ សម្បជានការី ហោតិ, គតេ ឋិតេ និសិន្នេ សុត្តេ ជាគរិតេ ភាសិតេ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី ហោតិ.

១៣. ‘‘សោ ឥមិនា ច អរិយេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ, (ឥមាយ ច អរិយាយ សន្តុដ្ឋិយា សមន្នាគតោ,) [បស្ស ម. និ. ១.២៩៦ ចូឡហត្ថិបទោបមេ] ឥមិនា ច អរិយេន ឥន្ទ្រិយសំវរេន សមន្នាគតោ, ឥមិនា ច អរិយេន សតិសម្បជញ្ញេន សមន្នាគតោ វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជតិ អរញ្ញំ រុក្ខមូលំ បព្ពតំ កន្ទរំ គិរិគុហំ សុសានំ វនបត្ថំ អព្ភោកាសំ បលាលបុញ្ជំ. សោ បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ និសីទតិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា. សោ អភិជ្ឈំ លោកេ បហាយ វិគតាភិជ្ឈេន ចេតសា វិហរតិ, អភិជ្ឈាយ ចិត្តំ បរិសោធេតិ, ព្យាបាទបទោសំ បហាយ អព្យាបន្នចិត្តោ វិហរតិ សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី, ព្យាបាទបទោសា ចិត្តំ បរិសោធេតិ; ថីនមិទ្ធំ បហាយ វិគតថីនមិទ្ធោ វិហរតិ អាលោកសញ្ញី សតោ សម្បជានោ, ថីនមិទ្ធា ចិត្តំ បរិសោធេតិ; ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ បហាយ អនុទ្ធតោ វិហរតិ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ, ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចា ចិត្តំ បរិសោធេតិ; វិចិកិច្ឆំ បហាយ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិហរតិ អកថំកថី កុសលេសុ ធម្មេសុ, វិចិកិច្ឆាយ ចិត្តំ បរិសោធេតិ.

‘‘សោ ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេ, វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ.

១៤. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – ‘អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោ’តិ. ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ.

១៥. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ – ‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា; ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’តិ. ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ.

១៦. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ. វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ. សោ អត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

កន្ទរកសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. អដ្ឋកនាគរសុត្តំ

១៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ អាយស្មា អានន្ទោ វេសាលិយំ វិហរតិ ពេលុវគាមកេ [វេឡុវគាមកេ (ស្យា. កំ. ក.)]. តេន ខោ បន សមយេន ទសមោ គហបតិ អដ្ឋកនាគរោ បាដលិបុត្តំ អនុប្បត្តោ ហោតិ កេនចិទេវ ករណីយេន. អថ ខោ ទសមោ គហបតិ អដ្ឋកនាគរោ យេន កុក្កុដារាមោ យេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ទសមោ គហបតិ អដ្ឋកនាគរោ តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កហំ នុ ខោ, ភន្តេ, អាយស្មា អានន្ទោ ឯតរហិ វិហរតិ? ទស្សនកាមា ហិ មយំ តំ អាយស្មន្តំ អានន្ទ’’ន្តិ. ‘‘ឯសោ, គហបតិ, អាយស្មា អានន្ទោ វេសាលិយំ វិហរតិ ពេលុវគាមកេ’’តិ. អថ ខោ ទសមោ គហបតិ អដ្ឋកនាគរោ បាដលិបុត្តេ តំ ករណីយំ តីរេត្វា យេន វេសាលី យេន ពេលុវគាមកោ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ.

១៨. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ទសមោ គហបតិ អដ្ឋកនាគរោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភន្តេ អានន្ទ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ឯកធម្មោ អក្ខាតោ យត្ថ ភិក្ខុនោ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ អវិមុត្តញ្ចេវ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតី’’តិ?

‘‘អត្ថិ ខោ, គហបតិ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ឯកធម្មោ អក្ខាតោ យត្ថ ភិក្ខុនោ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ អវិមុត្តញ្ចេវ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតី’’តិ.

‘‘កតមោ បន, ភន្តេ អានន្ទ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ឯកធម្មោ អក្ខាតោ យត្ថ ភិក្ខុនោ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ អវិមុត្តញ្ចេវ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតី’’តិ?

១៩. ‘‘ឥធ, គហបតិ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘ឥទម្បិ បឋមំ ឈានំ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ. យំ ខោ បន កិញ្ចិ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ តទនិច្ចំ និរោធធម្ម’ន្តិ បជានាតិ. សោ តត្ថ ឋិតោ អាសវានំ ខយំ បាបុណាតិ. នោ ចេ អាសវានំ ខយំ បាបុណាតិ, តេនេវ ធម្មរាគេន តាយ ធម្មនន្ទិយា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ ហោតិ តត្ថ បរិនិព្ពាយី អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា. អយម្បិ ខោ, គហបតិ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ឯកធម្មោ អក្ខាតោ យត្ថ ភិក្ខុនោ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ អវិមុត្តញ្ចេវ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ.

២០. ‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ…បេ… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘ឥទម្បិ ខោ ទុតិយំ ឈានំ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ… អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ.

‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា…បេ… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘ឥទម្បិ ខោ តតិយំ ឈានំ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ…បេ… អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ.

‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា …បេ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘ឥទម្បិ ខោ ចតុត្ថំ ឈានំ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ… អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ.

‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ [ចតុត្ថិំ (សី. បី.)]. ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន [អព្យាបជ្ឈេន (សី. ស្យា. បី.), អព្យាបជ្ជេន (ក.) អង្គុត្តរតិកនិបាតដីកា ឱលោកេតព្ពា] ផរិត្វា វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយម្បិ ខោ មេត្តាចេតោវិមុត្តិ អភិសង្ខតា អភិសញ្ចេតយិតា. យំ ខោ បន កិញ្ចិ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ តទនិច្ចំ និរោធធម្ម’ន្តិ បជានាតិ. សោ តត្ថ ឋិតោ…បេ… អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ.

‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ… មុទិតាសហគតេន ចេតសា…បេ… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ. ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយម្បិ ខោ ឧបេក្ខាចេតោវិមុត្តិ អភិសង្ខតា អភិសញ្ចេតយិតា. យំ ខោ បន កិញ្ចិ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ តទនិច្ចំ និរោធធម្ម’ន្តិ បជានាតិ. សោ តត្ថ ឋិតោ… អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ.

‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយម្បិ ខោ អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិ អភិសង្ខតា អភិសញ្ចេតយិតា. យំ ខោ បន កិញ្ចិ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ តទនិច្ចំ និរោធធម្ម’ន្តិ បជានាតិ. សោ តត្ថ ឋិតោ…បេ… អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ.

‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយម្បិ ខោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិ អភិសង្ខតា អភិសញ្ចេតយិតា. យំ ខោ បន កិញ្ចិ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ តទនិច្ចំ និរោធធម្ម’ន្តិ បជានាតិ. សោ តត្ថ ឋិតោ…បេ… អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតិ.

‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយម្បិ ខោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិ អភិសង្ខតា អភិសញ្ចេតយិតា. យំ ខោ បន កិញ្ចិ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ តទនិច្ចំ និរោធធម្ម’ន្តិ បជានាតិ. សោ តត្ថ ឋិតោ អាសវានំ ខយំ បាបុណាតិ. នោ ចេ អាសវានំ ខយំ បាបុណាតិ, តេនេវ ធម្មរាគេន តាយ ធម្មនន្ទិយា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ ហោតិ តត្ថ បរិនិព្ពាយី អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា. អយម្បិ ខោ, គហបតិ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ឯកធម្មោ អក្ខាតោ យត្ថ ភិក្ខុនោ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ អវិមុត្តញ្ចេវ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អបរិក្ខីណា ច អាសវា បរិក្ខយំ គច្ឆន្តិ, អននុប្បត្តញ្ច អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ អនុបាបុណាតី’’តិ.

២១. ឯវំ វុត្តេ, ទសមោ គហបតិ អដ្ឋកនាគរោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភន្តេ អានន្ទ, បុរិសោ ឯកំវ និធិមុខំ គវេសន្តោ សកិទេវ ឯកាទស និធិមុខានិ អធិគច្ឆេយ្យ; ឯវមេវ ខោ អហំ, ភន្តេ, ឯកំ អមតទ្វារំ គវេសន្តោ សកិទេវ [សកិំ ទេវ (ក.)] ឯកាទស អមតទ្វារានិ អលត្ថំ ភាវនាយ. សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, បុរិសស្ស អគារំ ឯកាទសទ្វារំ, សោ តស្មិំ អគារេ អាទិត្តេ ឯកមេកេនបិ ទ្វារេន សក្កុណេយ្យ អត្តានំ សោត្ថិំ កាតុំ; ឯវមេវ ខោ អហំ, ភន្តេ, ឥមេសំ ឯកាទសន្នំ អមតទ្វារានំ ឯកមេកេនបិ អមតទ្វារេន សក្កុណិស្សាមិ អត្តានំ សោត្ថិំ កាតុំ. ឥមេហិ នាម, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយា អាចរិយស្ស អាចរិយធនំ បរិយេសិស្សន្តិ, កិមង្គំ [កិំ (សី. បី.)] បនាហំ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បូជំ ន ករិស្សាមី’’តិ! អថ ខោ ទសមោ គហបតិ អដ្ឋកនាគរោ បាដលិបុត្តកញ្ច វេសាលិកញ្ច ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតេត្វា បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ សម្បវារេសិ, ឯកមេកញ្ច ភិក្ខុំ បច្ចេកំ ទុស្សយុគេន អច្ឆាទេសិ, អាយស្មន្តញ្ច អានន្ទំ តិចីវរេន អច្ឆាទេសិ, អាយស្មតោ ច អានន្ទស្ស បញ្ចសតវិហារំ ការាបេសីតិ.

អដ្ឋកនាគរសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. សេខសុត្តំ

២២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ កបិលវត្ថុស្មិំ និគ្រោធារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន កាបិលវត្ថវានំ [កបិលវត្ថុវាសីនំ (ក.)] សក្យានំ នវំ សន្ថាគារំ អចិរការិតំ ហោតិ អនជ្ឈាវុដ្ឋំ [អនជ្ឈាវុត្ថំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា កេនចិ វា មនុស្សភូតេន. អថ ខោ កាបិលវត្ថវា សក្យា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ កាបិលវត្ថវា សក្យា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥធ, ភន្តេ, កាបិលវត្ថវានំ សក្យានំ នវំ សន្ថាគារំ អចិរការិតំ [អចិរការិតំ ហោតិ (ស្យា. កំ. ក.)] អនជ្ឈាវុដ្ឋំ សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា កេនចិ វា មនុស្សភូតេន. តំ, ភន្តេ, ភគវា បឋមំ បរិភុញ្ជតុ. ភគវតា បឋមំ បរិភុត្តំ បច្ឆា កាបិលវត្ថវា សក្យា បរិភុញ្ជិស្សន្តិ. តទស្ស កាបិលវត្ថវានំ សក្យានំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយា’’តិ. អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន. អថ ខោ កាបិលវត្ថវា សក្យា ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន នវំ សន្ថាគារំ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា សព្ពសន្ថរិំ សន្ថាគារំ [សព្ពសន្ថរិំ សន្ថតំ (ក.)] សន្ថរិត្វា អាសនានិ បញ្ញបេត្វា ឧទកមណិកំ ឧបដ្ឋបេត្វា តេលប្បទីបំ អារោបេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ. ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ កាបិលវត្ថវា សក្យា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សព្ពសន្ថរិំ សន្ថតំ, ភន្តេ, សន្ថាគារំ, អាសនានិ បញ្ញត្តានិ, ឧទកមណិកោ ឧបដ្ឋាបិតោ, តេលប្បទីបោ អារោបិតោ. យស្សទានិ, ភន្តេ, ភគវា កាលំ មញ្ញតី’’តិ. អថ ខោ ភគវា និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន យេន សន្ថាគារំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បាទេ បក្ខាលេត្វា សន្ថាគារំ បវិសិត្វា មជ្ឈិមំ ថម្ភំ និស្សាយ បុរត្ថាភិមុខោ និសីទិ. ភិក្ខុសង្ឃោបិ ខោ បាទេ បក្ខាលេត្វា សន្ថាគារំ បវិសិត្វា បច្ឆិមំ ភិត្តិំ និស្សាយ បុរត្ថាភិមុខោ និសីទិ, ភគវន្តំយេវ បុរក្ខត្វា. កាបិលវត្ថវាបិ ខោ សក្យា បាទេ បក្ខាលេត្វា សន្ថាគារំ បវិសិត្វា បុរត្ថិមំ ភិត្តិំ និស្សាយ បច្ឆិមាភិមុខា និសីទិំសុ, ភគវន្តំយេវ បុរក្ខត្វា. អថ ខោ ភគវា កាបិលវត្ថវេ សក្យេ ពហុទេវ រត្តិំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘បដិភាតុ តំ, អានន្ទ, កាបិលវត្ថវានំ សក្យានំ សេខោ បាដិបទោ [បដិបទោ (ស្យា. កំ. ក.)]. បិដ្ឋិ មេ អាគិលាយតិ; តមហំ អាយមិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. អថ ខោ ភគវា ចតុគ្គុណំ សង្ឃាដិំ បញ្ញាបេត្វា ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេសិ, បាទេ បាទំ អច្ចាធាយ, សតោ សម្បជានោ, ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា.

២៣. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ មហានាមំ សក្កំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឥធ, មហានាម, អរិយសាវកោ សីលសម្បន្នោ ហោតិ, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ, ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ, ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ, សត្តហិ សទ្ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ហោតិ, ចតុន្នំ ឈានានំ អាភិចេតសិកានំ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានំ និកាមលាភី ហោតិ អកិច្ឆលាភី អកសិរលាភី.

២៤. ‘‘កថញ្ច, មហានាម, អរិយសាវកោ សីលសម្បន្នោ ហោតិ? ឥធ, មហានាម, អរិយសាវកោ សីលវា ហោតិ, បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ វិហរតិ អាចារគោចរសម្បន្នោ អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវី, សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសុ. ឯវំ ខោ, មហានាម, អរិយសាវកោ សីលសម្បន្នោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, មហានាម, អរិយសាវកោ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ? ឥធ, មហានាម, អរិយសាវកោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី. យត្វាធិករណមេនំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ, រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា…បេ… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា…បេ… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា…បេ… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា…បេ… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី. យត្វាធិករណមេនំ មនិន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ, រក្ខតិ មនិន្ទ្រិយំ, មនិន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ. ឯវំ ខោ, មហានាម, អរិយសាវកោ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, មហានាម, អរិយសាវកោ ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ? ឥធ, មហានាម, អរិយសាវកោ បដិសង្ខា យោនិសោ អាហារំ អាហារេតិ – ‘នេវ ទវាយ ន មទាយ ន មណ្ឌនាយ ន វិភូសនាយ; យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា យាបនាយ វិហិំសូបរតិយា ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ. ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមិ, នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមិ, យាត្រា ច មេ ភវិស្សតិ អនវជ្ជតា ច ផាសុវិហារោ ចា’តិ. ឯវំ ខោ, មហានាម, អរិយសាវកោ ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, មហានាម, អរិយសាវកោ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ? ឥធ, មហានាម, អរិយសាវកោ ទិវសំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ, រត្តិយា បឋមំ យាមំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ, រត្តិយា មជ្ឈិមំ យាមំ ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេតិ, បាទេ បាទំ អច្ចាធាយ, សតោ សម្បជានោ, ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា, រត្តិយា បច្ឆិមំ យាមំ បច្ចុដ្ឋាយ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ. ឯវំ ខោ, មហានាម, អរិយសាវកោ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ.

២៥. ‘‘កថញ្ច, មហានាម, អរិយសាវកោ សត្តហិ សទ្ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ហោតិ? ឥធ, មហានាម, អរិយសាវកោ សទ្ធោ ហោតិ, សទ្ទហតិ តថាគតស្ស ពោធិំ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ. ហិរិមា ហោតិ, ហិរីយតិ កាយទុច្ចរិតេន វចីទុច្ចរិតេន មនោទុច្ចរិតេន, ហិរីយតិ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា. ឱត្តប្បី ហោតិ, ឱត្តប្បតិ កាយទុច្ចរិតេន វចីទុច្ចរិតេន មនោទុច្ចរិតេន, ឱត្តប្បតិ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា. ពហុស្សុតោ ហោតិ សុតធរោ សុតសន្និចយោ. យេ តេ ធម្មា អាទិកល្យាណា មជ្ឈេកល្យាណា បរិយោសានកល្យាណា សាត្ថា សព្យញ្ជនា កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ អភិវទន្តិ តថារូបាស្ស ធម្មា ពហុស្សុតា [ពហូ សុតា (?)] ហោន្តិ ធាតា [ធតា (សី. ស្យា. កំ. បី.)] វចសា បរិចិតា មនសានុបេក្ខិតា ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា. អារទ្ធវីរិយោ វិហរតិ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ, កុសលានំ ធម្មានំ ឧបសម្បទាយ, ថាមវា ទឡ្ហបរក្កមោ អនិក្ខិត្តធុរោ កុសលេសុ ធម្មេសុ. សតិមា ហោតិ, បរមេន សតិនេបក្កេន សមន្នាគតោ, ចិរកតម្បិ ចិរភាសិតម្បិ សរិតា អនុស្សរិតា. បញ្ញវា ហោតិ, ឧទយត្ថគាមិនិយា បញ្ញាយ សមន្នាគតោ, អរិយាយ និព្ពេធិកាយ សម្មា ទុក្ខក្ខយគាមិនិយា. ឯវំ ខោ, មហានាម, អរិយសាវកោ សត្តហិ សទ្ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ហោតិ.

២៦. ‘‘កថញ្ច, មហានាម, អរិយសាវកោ ចតុន្នំ ឈានានំ អាភិចេតសិកានំ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានំ និកាមលាភី ហោតិ អកិច្ឆលាភី អកសិរលាភី? ឥធ, មហានាម, អរិយសាវកោ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ, សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ…បេ… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; បីតិយា ច វិរាគា…បេ… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា…បេ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឯវំ ខោ, មហានាម, អរិយសាវកោ ចតុន្នំ ឈានានំ អាភិចេតសិកានំ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានំ និកាមលាភី ហោតិ អកិច្ឆលាភី អកសិរលាភី.

២៧. ‘‘យតោ ខោ, មហានាម, អរិយសាវកោ ឯវំ សីលសម្បន្នោ ហោតិ, ឯវំ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ, ឯវំ ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ, ឯវំ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ, ឯវំ សត្តហិ សទ្ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ហោតិ, ឯវំ ចតុន្នំ ឈានានំ អាភិចេតសិកានំ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានំ និកាមលាភី ហោតិ អកិច្ឆលាភី អកសិរលាភី, អយំ វុច្ចតិ, មហានាម, អរិយសាវកោ សេខោ បាដិបទោ អបុច្ចណ្ឌតាយ សមាបន្នោ, ភព្ពោ អភិនិព្ភិទាយ, ភព្ពោ សម្ពោធាយ, ភព្ពោ អនុត្តរស្ស យោគក្ខេមស្ស អធិគមាយ. សេយ្យថាបិ, មហានាម, កុក្កុដិយា អណ្ឌានិ អដ្ឋ វា ទស វា ទ្វាទស វា តានាស្សុ កុក្កុដិយា សម្មា អធិសយិតានិ សម្មា បរិសេទិតានិ សម្មា បរិភាវិតានិ, កិញ្ចាបិ តស្សា កុក្កុដិយា ន ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វតិមេ កុក្កុដបោតកា បាទនខសិខាយ វា មុខតុណ្ឌកេន វា អណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា សោត្ថិនា អភិនិព្ភិជ្ជេយ្យុ’ន្តិ, អថ ខោ ភព្ពាវ តេ កុក្កុដបោតកា បាទនខសិខាយ វា មុខតុណ្ឌកេន វា អណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា សោត្ថិនា អភិនិព្ភិជ្ជិតុំ. ឯវមេវ ខោ, មហានាម, យតោ អរិយសាវកោ ឯវំ សីលសម្បន្នោ ហោតិ, ឯវំ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ, ឯវំ ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ, ឯវំ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ, ឯវំ សត្តហិ សទ្ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ហោតិ, ឯវំ ចតុន្នំ ឈានានំ អាភិចេតសិកានំ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានំ និកាមលាភី ហោតិ អកិច្ឆលាភី អកសិរលាភី, អយំ វុច្ចតិ, មហានាម, អរិយសាវកោ សេខោ បាដិបទោ អបុច្ចណ្ឌតាយ សមាបន្នោ, ភព្ពោ អភិនិព្ភិទាយ, ភព្ពោ សម្ពោធាយ, ភព្ពោ អនុត្តរស្ស យោគក្ខេមស្ស អធិគមាយ.

២៨. ‘‘ស ខោ សោ, មហានាម, អរិយសាវកោ ឥមំយេវ អនុត្តរំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ អាគម្ម អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, អយមស្ស បឋមាភិនិព្ភិទា ហោតិ កុក្កុដច្ឆាបកស្សេវ អណ្ឌកោសម្ហា.

‘‘ស ខោ សោ, មហានាម, អរិយសាវកោ ឥមំយេ អនុត្តរំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ អាគម្ម ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ, អយមស្ស ទុតិយាភិនិព្ភិទា ហោតិ កុក្កុដច្ឆាបកស្សេវ អណ្ឌកោសម្ហា.

‘‘ស ខោ សោ, មហានាម, អរិយសាវកោ ឥមំយេវ អនុត្តរំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ អាគម្ម អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយមស្ស តតិយាភិនិព្ភិទា ហោតិ កុក្កុដច្ឆាបកស្សេវ អណ្ឌកោសម្ហា.

២៩. ‘‘យម្បិ [យម្បិ ខោ (ក.)], មហានាម, អរិយសាវកោ សីលសម្បន្នោ ហោតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ; យម្បិ, មហានាម, អរិយសាវកោ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ; យម្បិ, មហានាម, អរិយសាវកោ ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ; យម្បិ, មហានាម, អរិយសាវកោ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ; យម្បិ, មហានាម, អរិយសាវកោ សត្តហិ សទ្ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ហោតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ; យម្បិ, មហានាម, អរិយសាវកោ ចតុន្នំ ឈានានំ អាភិចេតសិកានំ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានំ និកាមលាភី ហោតិ អកិច្ឆលាភី អកសិរលាភី, ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ.

‘‘យញ្ច ខោ, មហានាម, អរិយសាវកោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ វិជ្ជាយ; យម្បិ, មហានាម, អរិយសាវកោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ វិជ្ជាយ. យម្បិ, មហានាម, អរិយសាវកោ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ វិជ្ជាយ.

‘‘អយំ វុច្ចតិ, មហានាម, អរិយសាវកោ វិជ្ជាសម្បន្នោ ឥតិបិ ចរណសម្បន្នោ ឥតិបិ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ ឥតិបិ.

៣០. ‘‘ព្រហ្មុនាបេសា, មហានាម, សនង្កុមារេន គាថា ភាសិតា –

‘ខត្តិយោ សេដ្ឋោ ជនេតស្មិំ, យេ គោត្តបដិសារិនោ;

វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ, សោ សេដ្ឋោ ទេវមានុសេ’តិ.

‘‘សា ខោ បនេសា, មហានាម, ព្រហ្មុនា សនង្កុមារេន គាថា សុគីតា នោ ទុគ្គីតា, សុភាសិតា នោ ទុព្ភាសិតា, អត្ថសំហិតា នោ អនត្ថសំហិតា, អនុមតា ភគវតា’’តិ.

អថ ខោ ភគវា ឧដ្ឋហិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘សាធុ សាធុ, អានន្ទ, សាធុ ខោ ត្វំ, អានន្ទ, កាបិលវត្ថវានំ សក្យានំ សេខំ បាដិបទំ អភាសី’’តិ.

ឥទមវោចាយស្មា អានន្ទោ. សមនុញ្ញោ សត្ថា អហោសិ. អត្តមនា កាបិលវត្ថវា សក្យា អាយស្មតោ អានន្ទស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

សេខសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. បោតលិយសុត្តំ

៣១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា អង្គុត្តរាបេសុ វិហរតិ អាបណំ នាម អង្គុត្តរាបានំ និគមោ. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ អាបណំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. អាបណេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេនញ្ញតរោ វនសណ្ឌោ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ. តំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា [អជ្ឈោគហេត្វា (សី. ស្យា. កំ.), អជ្ឈោគាហិត្វា (បី. ក.)] អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ. បោតលិយោបិ ខោ គហបតិ សម្បន្ននិវាសនបាវុរណោ [បាបុរណោ (សី. ស្យា. កំ.)] ឆត្តុបាហនាហិ [ឆត្តុបាហនោ (ក.)] ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន សោ វនសណ្ឌោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតំ ខោ បោតលិយំ គហបតិំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សំវិជ្ជន្តិ ខោ, គហបតិ, អាសនានិ; សចេ អាកង្ខសិ និសីទា’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, បោតលិយោ គហបតិ ‘‘គហបតិវាទេន មំ សមណោ គោតមោ សមុទាចរតី’’តិ កុបិតោ អនត្តមនោ តុណ្ហី អហោសិ. ទុតិយម្បិ ខោ ភគវា…បេ… តតិយម្បិ ខោ ភគវា បោតលិយំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘សំវិជ្ជន្តិ ខោ, គហបតិ, អាសនានិ; សចេ អាកង្ខសិ និសីទា’’តិ. ‘‘ឯវំ វុត្តេ, បោតលិយោ គហបតិ គហបតិវាទេន មំ សមណោ គោតមោ សមុទាចរតី’’តិ កុបិតោ អនត្តមនោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘តយិទំ, ភោ គោតម, នច្ឆន្នំ, តយិទំ នប្បតិរូបំ, យំ មំ ត្វំ គហបតិវាទេន សមុទាចរសី’’តិ. ‘‘តេ ហិ តេ, គហបតិ, អាការា, តេ លិង្គា, តេ និមិត្តា យថា តំ គហបតិស្សា’’តិ. ‘‘តថា ហិ បន មេ, ភោ គោតម, សព្ពេ កម្មន្តា បដិក្ខិត្តា, សព្ពេ វោហារា សមុច្ឆិន្នា’’តិ. ‘‘យថា កថំ បន តេ, គហបតិ, សព្ពេ កម្មន្តា បដិក្ខិត្តា, សព្ពេ វោហារា សមុច្ឆិន្នា’’តិ? ‘‘ឥធ មេ, ភោ គោតម, យំ អហោសិ ធនំ វា ធញ្ញំ វា រជតំ វា ជាតរូបំ វា សព្ពំ តំ បុត្តានំ ទាយជ្ជំ និយ្យាតំ, តត្ថាហំ អនោវាទី អនុបវាទី ឃាសច្ឆាទនបរមោ វិហរាមិ. ឯវំ ខោ មេ [ឯវញ្ច មេ (ស្យា.), ឯវំ មេ (ក.)], ភោ គោតម, សព្ពេ កម្មន្តា បដិក្ខិត្តា, សព្ពេ វោហារា សមុច្ឆិន្នា’’តិ. ‘‘អញ្ញថា ខោ ត្វំ, គហបតិ, វោហារសមុច្ឆេទំ វទសិ, អញ្ញថា ច បន អរិយស្ស វិនយេ វោហារសមុច្ឆេទោ ហោតី’’តិ. ‘‘យថា កថំ បន, ភន្តេ, អរិយស្ស វិនយេ វោហារសមុច្ឆេទោ ហោតិ? សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា តថា ធម្មំ ទេសេតុ យថា អរិយស្ស វិនយេ វោហារសមុច្ឆេទោ ហោតី’’តិ. ‘‘តេន ហិ, គហបតិ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ បោតលិយោ គហបតិ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ.

៣២. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘អដ្ឋ ខោ ឥមេ, គហបតិ, ធម្មា អរិយស្ស វិនយេ វោហារសមុច្ឆេទាយ សំវត្តន្តិ. កតមេ អដ្ឋ? អបាណាតិបាតំ និស្សាយ បាណាតិបាតោ បហាតព្ពោ; ទិន្នាទានំ និស្សាយ អទិន្នាទានំ បហាតព្ពំ; សច្ចវាចំ [សច្ចំ វាចំ (ស្យា.)] និស្សាយ មុសាវាទោ បហាតព្ពោ; អបិសុណំ វាចំ និស្សាយ បិសុណា វាចា បហាតព្ពា; អគិទ្ធិលោភំ និស្សាយ គិទ្ធិលោភោ បហាតព្ពោ; អនិន្ទារោសំ និស្សាយ និន្ទារោសោ បហាតព្ពោ; អក្កោធូបាយាសំ និស្សាយ កោធូបាយាសោ បហាតព្ពោ; អនតិមានំ និស្សាយ អតិមានោ បហាតព្ពោ. ឥមេ ខោ, គហបតិ, អដ្ឋ ធម្មា សំខិត្តេន វុត្តា, វិត្ថារេន អវិភត្តា, អរិយស្ស វិនយេ វោហារសមុច្ឆេទាយ សំវត្តន្តី’’តិ. ‘‘យេ មេ [យេ មេ បន (ស្យា. ក.)], ភន្តេ, ភគវតា អដ្ឋ ធម្មា សំខិត្តេន វុត្តា, វិត្ថារេន អវិភត្តា, អរិយស្ស វិនយេ វោហារសមុច្ឆេទាយ សំវត្តន្តិ, សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ឥមេ អដ្ឋ ធម្មេ វិត្ថារេន [វិត្ថារេត្វា (ក.)] វិភជតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’តិ. ‘‘តេន ហិ, គហបតិ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ បោតលិយោ គហបតិ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. ភគវា ឯតទវោច –

៣៣. ‘‘‘អបាណាតិបាតំ និស្សាយ បាណាតិបាតោ បហាតព្ពោ’តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យេសំ ខោ អហំ សំយោជនានំ ហេតុ បាណាតិបាតី អស្សំ, តេសាហំ សំយោជនានំ បហានាយ សមុច្ឆេទាយ បដិបន្នោ. អហញ្ចេវ [អហញ្ចេ (?)] ខោ បន បាណាតិបាតី អស្សំ, អត្តាបិ មំ ឧបវទេយ្យ បាណាតិបាតបច្ចយា, អនុវិច្ចាបិ មំ វិញ្ញូ [អនុវិច្ច វិញ្ញូ (សី. ស្យា. បី.)] គរហេយ្យុំ បាណាតិបាតបច្ចយា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា បាណាតិបាតបច្ចយា. ឯតទេវ ខោ បន សំយោជនំ ឯតំ នីវរណំ យទិទំ បាណាតិបាតោ. យេ ច បាណាតិបាតបច្ចយា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, បាណាតិបាតា បដិវិរតស្ស ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ’. ‘អបាណាតិបាតំ និស្សាយ បាណាតិបាតោ បហាតព្ពោ’តិ – ឥតិ យន្តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ.

៣៤. ‘‘‘ទិន្នាទានំ និស្សាយ អទិន្នាទានំ បហាតព្ព’ន្តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ, កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យេសំ ខោ អហំ សំយោជនានំ ហេតុ អទិន្នាទាយី អស្សំ, តេសាហំ សំយោជនានំ បហានាយ សមុច្ឆេទាយ បដិបន្នោ. អហញ្ចេវ ខោ បន អទិន្នាទាយី អស្សំ, អត្តាបិ មំ ឧបវទេយ្យ អទិន្នាទានបច្ចយា, អនុវិច្ចាបិ មំ វិញ្ញូ គរហេយ្យុំ អទិន្នាទានបច្ចយា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា អទិន្នាទានបច្ចយា. ឯតទេវ ខោ បន សំយោជនំ ឯតំ នីវរណំ យទិទំ អទិន្នាទានំ. យេ ច អទិន្នាទានបច្ចយា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា អទិន្នាទានា បដិវិរតស្ស ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ’. ‘ទិន្នាទានំ និស្សាយ អទិន្នាទានំ បហាតព្ព’ន្តិ – ឥតិ យន្តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ.

៣៥. ‘‘‘សច្ចវាចំ និស្សាយ មុសាវាទោ បហាតព្ពោ’តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យេសំ ខោ អហំ សំយោជនានំ ហេតុ មុសាវាទី អស្សំ, តេសាហំ សំយោជនានំ បហានាយ សមុច្ឆេទាយ បដិបន្នោ. អហញ្ចេវ ខោ បន មុសាវាទី អស្សំ, អត្តាបិ មំ ឧបវទេយ្យ មុសាវាទបច្ចយា, អនុវិច្ចាបិ មំ វិញ្ញូ គរហេយ្យុំ មុសាវាទបច្ចយា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា មុសាវាទបច្ចយា. ឯតទេវ ខោ បន សំយោជនំ ឯតំ នីវរណំ យទិទំ មុសាវាទោ. យេ ច មុសាវាទបច្ចយា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, មុសាវាទា បដិវិរតស្ស ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ’. ‘សច្ចវាចំ និស្សាយ មុសាវាទោ បហាតព្ពោ’តិ – ឥតិ យន្តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ.

៣៦. ‘‘‘អបិសុណំ វាចំ និស្សាយ បិសុណា វាចា បហាតព្ពា’តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យេសំ ខោ អហំ សំយោជនានំ ហេតុ បិសុណវាចោ អស្សំ, តេសាហំ សំយោជនានំ បហានាយ សមុច្ឆេទាយ បដិបន្នោ. អហញ្ចេវ ខោ បន បិសុណវាចោ អស្សំ, អត្តាបិ មំ ឧបវទេយ្យ បិសុណវាចាបច្ចយា, អនុវិច្ចាបិ មំ វិញ្ញូ គរហេយ្យុំ បិសុណវាចាបច្ចយា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា បិសុណវាចាបច្ចយា. ឯតទេវ ខោ បន សំយោជនំ ឯតំ នីវរណំ យទិទំ បិសុណា វាចា. យេ ច បិសុណវាចាបច្ចយា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតស្ស ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ’. ‘អបិសុណំ វាចំ និស្សាយ បិសុណា វាចា បហាតព្ពា’តិ – ឥតិ យន្តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ.

៣៧. ‘‘‘អគិទ្ធិលោភំ និស្សាយ គិទ្ធិលោភោ បហាតព្ពោ’តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ, កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យេសំ ខោ អហំ សំយោជនានំ ហេតុ គិទ្ធិលោភី អស្សំ, តេសាហំ សំយោជនានំ បហានាយ សមុច្ឆេទាយ បដិបន្នោ. អហញ្ចេវ ខោ បន គិទ្ធិលោភី អស្សំ, អត្តាបិ មំ ឧបវទេយ្យ គិទ្ធិលោភបច្ចយា, អនុវិច្ចាបិ មំ វិញ្ញូ គរហេយ្យុំ គិទ្ធិលោភបច្ចយា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា គិទ្ធិលោភបច្ចយា. ឯតទេវ ខោ បន សំយោជនំ ឯតំ នីវរណំ យទិទំ គិទ្ធិលោភោ. យេ ច គិទ្ធិលោភបច្ចយា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, គិទ្ធិលោភា បដិវិរតស្ស ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ’. ‘អគិទ្ធិលោភំ និស្សាយ គិទ្ធិលោភោ បហាតព្ពោ’តិ – ឥតិ យន្តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ.

៣៨. ‘‘‘អនិន្ទារោសំ និស្សាយ និន្ទារោសោ បហាតព្ពោ’តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ, កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យេសំ ខោ អហំ សំយោជនានំ ហេតុ និន្ទារោសី អស្សំ, តេសាហំ សំយោជនានំ បហានាយ សមុច្ឆេទាយ បដិបន្នោ. អហញ្ចេវ ខោ បន និន្ទារោសី អស្សំ, អត្តាបិ មំ ឧបវទេយ្យ និន្ទារោសបច្ចយា, អនុវិច្ចាបិ មំ វិញ្ញូ គរហេយ្យុំ និន្ទារោសបច្ចយា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា និន្ទារោសបច្ចយា. ឯតទេវ ខោ បន សំយោជនំ ឯតំ នីវរណំ យទិទំ និន្ទារោសោ. យេ ច និន្ទារោសបច្ចយា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, អនិន្ទារោសិស្ស ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ’. ‘អនិន្ទារោសំ និស្សាយ និន្ទារោសោ បហាតព្ពោ’តិ – ឥតិ យន្តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ.

៣៩. ‘‘‘អក្កោធូបាយាសំ និស្សាយ កោធូបាយាសោ បហាតព្ពោ’តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ, កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យេសំ ខោ អហំ សំយោជនានំ ហេតុ កោធូបាយាសី អស្សំ, តេសាហំ សំយោជនានំ បហានាយ សមុច្ឆេទាយ បដិបន្នោ. អហញ្ចេវ ខោ បន កោធូបាយាសី អស្សំ, អត្តាបិ មំ ឧបវទេយ្យ កោធូបាយាសបច្ចយា, អនុវិច្ចាបិ មំ វិញ្ញូ គរហេយ្យុំ កោធូបាយាសបច្ចយា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា កោធូបាយាសបច្ចយា. ឯតទេវ ខោ បន សំយោជនំ ឯតំ នីវរណំ យទិទំ កោធូបាយាសោ. យេ ច កោធូបាយាសបច្ចយា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, អក្កោធូបាយាសិស្ស ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ’. ‘អក្កោធូបាយាសំ និស្សាយ កោធូបាយាសោ បហាតព្ពោ’តិ – ឥតិ យន្តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ.

៤០. ‘‘‘អនតិមានំ និស្សាយ អតិមានោ បហាតព្ពោ’តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ, កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យេសំ ខោ អហំ សំយោជនានំ ហេតុ អតិមានី អស្សំ, តេសាហំ សំយោជនានំ បហានាយ សមុច្ឆេទាយ បដិបន្នោ. អហញ្ចេវ ខោ បន អតិមានី អស្សំ, អត្តាបិ មំ ឧបវទេយ្យ អតិមានបច្ចយា, អនុវិច្ចាបិ មំ វិញ្ញូ គរហេយ្យុំ អតិមានបច្ចយា, កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា អតិមានបច្ចយា. ឯតទេវ ខោ បន សំយោជនំ ឯតំ នីវរណំ យទិទំ អតិមានោ. យេ ច អតិមានបច្ចយា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, អនតិមានិស្ស ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ’. ‘អនតិមានំ និស្សាយ អតិមានោ បហាតព្ពោ’តិ – ឥតិ យន្តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ.

៤១. ‘‘ឥមេ ខោ, គហបតិ, អដ្ឋ ធម្មា សំខិត្តេន វុត្តា, វិត្ថារេន វិភត្តា [អវិភត្តា (ស្យា. ក.)], យេ អរិយស្ស វិនយេ វោហារសមុច្ឆេទាយ សំវត្តន្តិ; ន ត្វេវ តាវ អរិយស្ស វិនយេ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ វោហារសមុច្ឆេទោ ហោតី’’តិ.

‘‘យថា កថំ បន, ភន្តេ, អរិយស្ស វិនយេ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ វោហារសមុច្ឆេទោ ហោតិ? សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា តថា ធម្មំ ទេសេតុ យថា អរិយស្ស វិនយេ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ វោហារសមុច្ឆេទោ ហោតី’’តិ. ‘‘តេន ហិ, គហបតិ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ បោតលិយោ គហបតិ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. ភគវា ឯតទវោច –

កាមាទីនវកថា

៤២. ‘‘សេយ្យថាបិ, គហបតិ, កុក្កុរោ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យបរេតោ គោឃាតកសូនំ បច្ចុបដ្ឋិតោ អស្ស. តមេនំ ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា អដ្ឋិកង្កលំ សុនិក្កន្តំ និក្កន្តំ និម្មំសំ លោហិតមក្ខិតំ ឧបសុម្ភេយ្យ [ឧបច្ឆុភេយ្យ (សី. បី.), ឧបច្ឆូភេយ្យ (ស្យា. កំ.), ឧបច្ចុម្ភេយ្យ (ក.)]. តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, អបិ នុ ខោ សោ កុក្កុរោ អមុំ អដ្ឋិកង្កលំ សុនិក្កន្តំ និក្កន្តំ និម្មំសំ លោហិតមក្ខិតំ បលេហន្តោ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យំ បដិវិនេយ្យា’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’?

‘‘អទុញ្ហិ, ភន្តេ, អដ្ឋិកង្កលំ សុនិក្កន្តំ និក្កន្តំ និម្មំសំ លោហិតមក្ខិតំ. យាវទេវ បន សោ កុក្កុរោ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សាតិ. ឯវមេវ ខោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា [ពហូបាយាសា (សី. ស្យា. កំ. បី.)], អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា យាយំ ឧបេក្ខា នានត្តា នានត្តសិតា តំ អភិនិវជ្ជេត្វា, យាយំ ឧបេក្ខា ឯកត្តា ឯកត្តសិតា យត្ថ សព្ពសោ លោកាមិសូបាទានា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ តមេវូបេក្ខំ ភាវេតិ.

៤៣. ‘‘សេយ្យថាបិ, គហបតិ, គិជ្ឈោ វា កង្កោ វា កុលលោ វា មំសបេសិំ អាទាយ ឧឌ្ឌីយេយ្យ [ឧឌ្ឌយេយ្យ (ស្យា. បី.)]. តមេនំ គិជ្ឈាបិ កង្កាបិ កុលលាបិ អនុបតិត្វា អនុបតិត្វា វិតច្ឆេយ្យុំ វិស្សជ្ជេយ្យុំ [វិរាជេយ្យុំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]. តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, សចេ សោ គិជ្ឈោ វា កង្កោ វា កុលលោ វា តំ មំសបេសិំ ន ខិប្បមេវ បដិនិស្សជ្ជេយ្យ, សោ តតោនិទានំ មរណំ វា និគច្ឆេយ្យ មរណមត្តំ វា ទុក្ខ’’ន្តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវមេវ ខោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘មំសបេសូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា យាយំ ឧបេក្ខា នានត្តា នានត្តសិតា តំ អភិនិវជ្ជេត្វា យាយំ ឧបេក្ខា ឯកត្តា ឯកត្តសិតា យត្ថ សព្ពសោ លោកាមិសូបាទានា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ តមេវូបេក្ខំ ភាវេតិ.

៤៤. ‘‘សេយ្យថាបិ, គហបតិ, បុរិសោ អាទិត្តំ តិណុក្កំ អាទាយ បដិវាតំ គច្ឆេយ្យ. តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, សចេ សោ បុរិសោ តំ អាទិត្តំ តិណុក្កំ ន ខិប្បមេវ បដិនិស្សជ្ជេយ្យ តស្ស សា អាទិត្តា តិណុក្កា ហត្ថំ វា ទហេយ្យ ពាហុំ វា ទហេយ្យ អញ្ញតរំ វា អញ្ញតរំ វា អង្គបច្ចង្គំ [ទហេយ្យ. អញ្ញតរំ វា អង្គបច្ចង្គ (សី. បី.)] ទហេយ្យ, សោ តតោនិទានំ មរណំ វា និគច្ឆេយ្យ មរណមត្តំ វា ទុក្ខ’’ន្តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវមេវ ខោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘តិណុក្កូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា…បេ… តមេវូបេក្ខំ ភាវេតិ.

៤៥. ‘‘សេយ្យថាបិ, គហបតិ, អង្គារកាសុ សាធិកបោរិសា, បូរា អង្គារានំ វីតច្ចិកានំ វីតធូមានំ. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ជីវិតុកាមោ អមរិតុកាមោ សុខកាមោ ទុក្ខប្បដិក្កូលោ. តមេនំ ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា នានាពាហាសុ គហេត្វា អង្គារកាសុំ ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ. តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, អបិ នុ សោ បុរិសោ ឥតិចិតិចេវ កាយំ សន្នាមេយ្យា’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’?

‘‘វិទិតញ្ហិ, ភន្តេ, តស្ស បុរិសស្ស ឥមញ្ចាហំ អង្គារកាសុំ បបតិស្សាមិ, តតោនិទានំ មរណំ វា និគច្ឆិស្សាមិ មរណមត្តំ វា ទុក្ខ’’ន្តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អង្គារកាសូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា…បេ… តមេវូបេក្ខំ ភាវេតិ.

៤៦. ‘‘សេយ្យថាបិ, គហបតិ, បុរិសោ សុបិនកំ បស្សេយ្យ អារាមរាមណេយ្យកំ វនរាមណេយ្យកំ ភូមិរាមណេយ្យកំ បោក្ខរណិរាមណេយ្យកំ. សោ បដិពុទ្ធោ ន កិញ្ចិ បដិបស្សេយ្យ [បស្សេយ្យ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]. ឯវមេវ ខោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សុបិនកូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ…បេ… តមេវូបេក្ខំ ភាវេតិ.

៤៧. ‘‘សេយ្យថាបិ, គហបតិ, បុរិសោ យាចិតកំ ភោគំ យាចិត្វា យានំ វា [យានំ (ស្យា. កំ. បី.)] បោរិសេយ្យំ [បោរោសេយ្យំ (សី. បី. ក.), ឱរោបេយ្យ (ស្យា. កំ.)] បវរមណិកុណ្ឌលំ. សោ តេហិ យាចិតកេហិ ភោគេហិ បុរក្ខតោ បរិវុតោ អន្តរាបណំ បដិបជ្ជេយ្យ. តមេនំ ជនោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘ភោគី វត, ភោ, បុរិសោ, ឯវំ កិរ ភោគិនោ ភោគានិ ភុញ្ជន្តី’តិ. តមេនំ សាមិកា យត្ថ យត្ថេវ បស្សេយ្យុំ តត្ថ តត្ថេវ សានិ ហរេយ្យុំ. តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, អលំ នុ ខោ តស្ស បុរិសស្ស អញ្ញថត្តាយា’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’?

‘‘សាមិនោ ហិ, ភន្តេ, សានិ ហរន្តី’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យាចិតកូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ…បេ… តមេវូបេក្ខំ ភាវេតិ.

៤៨. ‘‘សេយ្យថាបិ, គហបតិ, គាមស្ស វា និគមស្ស វា អវិទូរេ តិព្ពោ វនសណ្ឌោ. តត្រស្ស រុក្ខោ សម្បន្នផលោ ច ឧបបន្នផលោ [ឧប្បន្នផលោ (ស្យា.)] ច, ន ចស្សុ កានិចិ ផលានិ ភូមិយំ បតិតានិ. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ផលត្ថិកោ ផលគវេសី ផលបរិយេសនំ ចរមានោ. សោ តំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា តំ រុក្ខំ បស្សេយ្យ សម្បន្នផលញ្ច ឧបបន្នផលញ្ច. តស្ស ឯវមស្ស – ‘អយំ ខោ រុក្ខោ សម្បន្នផលោ ច ឧបបន្នផលោ ច, នត្ថិ ច កានិចិ ផលានិ ភូមិយំ បតិតានិ. ជានាមិ ខោ បនាហំ រុក្ខំ អារោហិតុំ [អារុហិតុំ (សី.)]. យំនូនាហំ ឥមំ រុក្ខំ អារោហិត្វា យាវទត្ថញ្ច ខាទេយ្យំ ឧច្ឆង្គញ្ច បូរេយ្យ’ន្តិ. សោ តំ រុក្ខំ អារោហិត្វា យាវទត្ថញ្ច ខាទេយ្យ ឧច្ឆង្គញ្ច បូរេយ្យ. អថ ទុតិយោ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ផលត្ថិកោ ផលគវេសី ផលបរិយេសនំ ចរមានោ តិណ្ហំ កុឋារិំ [កុធារិំ (ស្យា. កំ. ក.)] អាទាយ. សោ តំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា តំ រុក្ខំ បស្សេយ្យ សម្បន្នផលញ្ច ឧបបន្នផលញ្ច. តស្ស ឯវមស្ស – ‘អយំ ខោ រុក្ខោ សម្បន្នផលោ ច ឧបបន្នផលោ ច, នត្ថិ ច កានិចិ ផលានិ ភូមិយំ បតិតានិ. ន ខោ បនាហំ ជានាមិ រុក្ខំ អារោហិតុំ. យំនូនាហំ ឥមំ រុក្ខំ មូលតោ ឆេត្វា យាវទត្ថញ្ច ខាទេយ្យំ ឧច្ឆង្គញ្ច បូរេយ្យ’ន្តិ. សោ តំ រុក្ខំ មូលតោវ ឆិន្ទេយ្យ. តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, អមុកោ [អសុ (សី. បី.)] យោ សោ បុរិសោ បឋមំ រុក្ខំ អារូឡ្ហោ សចេ សោ ន ខិប្បមេវ ឱរោហេយ្យ តស្ស សោ រុក្ខោ បបតន្តោ ហត្ថំ វា ភញ្ជេយ្យ បាទំ វា ភញ្ជេយ្យ អញ្ញតរំ វា អញ្ញតរំ វា អង្គបច្ចង្គំ ភញ្ជេយ្យ, សោ តតោនិទានំ មរណំ វា និគច្ឆេយ្យ មរណមត្តំ វា ទុក្ខ’’ន្តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវមេវ ខោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘រុក្ខផលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’តិ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា យាយំ ឧបេក្ខា នានត្តា នានត្តសិតា តំ អភិនិវជ្ជេត្វា យាយំ ឧបេក្ខា ឯកត្តា ឯកត្តសិតា យត្ថ សព្ពសោ លោកាមិសូបាទានា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ តមេវូបេក្ខំ ភាវេតិ.

៤៩. ‘‘ស ខោ សោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥមំយេវ អនុត្តរំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ អាគម្ម អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ.

‘‘ស ខោ សោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥមំយេវ អនុត្តរំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ អាគម្ម ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ.

‘‘ស ខោ សោ, គហបតិ, អរិយសាវកោ ឥមំយេវ អនុត្តរំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ អាគម្ម អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឯត្តាវតា ខោ, គហបតិ, អរិយស្ស វិនយេ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ វោហារសមុច្ឆេទោ ហោតិ.

៥០. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, យថា អរិយស្ស វិនយេ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ វោហារសមុច្ឆេទោ ហោតិ, អបិ នុ ត្វំ ឯវរូបំ វោហារសមុច្ឆេទំ អត្តនិ សមនុបស្សសី’’តិ? ‘‘កោ ចាហំ, ភន្តេ, កោ ច អរិយស្ស វិនយេ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ វោហារសមុច្ឆេទោ! អារកា អហំ, ភន្តេ, អរិយស្ស វិនយេ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ វោហារសមុច្ឆេទា. មយញ្ហិ, ភន្តេ, បុព្ពេ អញ្ញតិត្ថិយេ បរិព្ពាជកេ អនាជានីយេវ សមានេ អាជានីយាតិ អមញ្ញិម្ហ, អនាជានីយេវ សមានេ អាជានីយភោជនំ ភោជិម្ហ, អនាជានីយេវ សមានេ អាជានីយឋានេ ឋបិម្ហ; ភិក្ខូ បន មយំ, ភន្តេ, អាជានីយេវ សមានេ អនាជានីយាតិ អមញ្ញិម្ហ, អាជានីយេវ សមានេ អនាជានីយភោជនំ ភោជិម្ហ, អាជានីយេវ សមានេ អនាជានីយឋានេ ឋបិម្ហ; ឥទានិ បន មយំ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយេ បរិព្ពាជកេ អនាជានីយេវ សមានេ អនាជានីយាតិ ជានិស្សាម, អនាជានីយេវ សមានេ អនាជានីយភោជនំ ភោជេស្សាម, អនាជានីយេវ សមានេ អនាជានីយឋានេ ឋបេស្សាម. ភិក្ខូ បន មយំ, ភន្តេ, អាជានីយេវ សមានេ អាជានីយាតិ ជានិស្សាម អាជានីយេវ សមានេ អាជានីយភោជនំ ភោជេស្សាម, អាជានីយេវ សមានេ អាជានីយឋានេ ឋបេស្សាម. អជនេសិ វត មេ, ភន្តេ, ភគវា សមណេសុ សមណប្បេមំ, សមណេសុ សមណប្បសាទំ, សមណេសុ សមណគារវំ. អភិក្កន្តំ, ភន្តេ, អភិក្កន្តំ, ភន្តេ! សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ, ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ខោ, ភន្តេ, ភគវតា អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

បោតលិយសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. ជីវកសុត្តំ

៥១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ ជីវកស្ស កោមារភច្ចស្ស អម្ពវនេ. អថ ខោ ជីវកោ កោមារភច្ចោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ជីវកោ កោមារភច្ចោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុតំ មេតំ, ភន្តេ – ‘សមណំ គោតមំ ឧទ្ទិស្ស បាណំ អារភន្តិ [អារម្ភន្តិ (ក.)], តំ សមណោ គោតមោ ជានំ ឧទ្ទិស្សកតំ [ឧទ្ទិស្សកដំ (សី. បី.)] មំសំ បរិភុញ្ជតិ បដិច្ចកម្ម’ន្តិ. យេ តេ, ភន្តេ, ឯវមាហំសុ – ‘សមណំ គោតមំ ឧទ្ទិស្ស បាណំ អារភន្តិ, តំ សមណោ គោតមោ ជានំ ឧទ្ទិស្សកតំ មំសំ បរិភុញ្ជតិ បដិច្ចកម្ម’ន្តិ, កច្ចិ តេ, ភន្តេ, ភគវតោ វុត្តវាទិនោ, ន ច ភគវន្តំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខន្តិ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករោន្តិ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆតី’’តិ?

៥២. ‘‘យេ តេ, ជីវក, ឯវមាហំសុ – ‘សមណំ គោតមំ ឧទ្ទិស្ស បាណំ អារភន្តិ, តំ សមណោ គោតមោ ជានំ ឧទ្ទិស្សកតំ មំសំ បរិភុញ្ជតិ បដិច្ចកម្ម’ន្តិ ន មេ តេ វុត្តវាទិនោ, អព្ភាចិក្ខន្តិ ច មំ តេ អសតា អភូតេន. តីហិ ខោ អហំ, ជីវក, ឋានេហិ មំសំ អបរិភោគន្តិ វទាមិ. ទិដ្ឋំ, សុតំ, បរិសង្កិតំ – ឥមេហិ ខោ អហំ, ជីវក, តីហិ ឋានេហិ មំសំ អបរិភោគន្តិ វទាមិ. តីហិ ខោ អហំ, ជីវក, ឋានេហិ មំសំ បរិភោគន្តិ វទាមិ. អទិដ្ឋំ, អសុតំ, អបរិសង្កិតំ – ឥមេហិ ខោ អហំ, ជីវក, តីហិ ឋានេហិ មំសំ បរិភោគន្តិ វទាមិ.

៥៣. ‘‘ឥធ, ជីវក, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ គាមំ វា និគមំ វា ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. សោ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ. ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ. តមេនំ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា ឧបសង្កមិត្វា ស្វាតនាយ ភត្តេន និមន្តេតិ. អាកង្ខមានោវ [អាកង្ខមានោ (ស្យា. កំ.)], ជីវក, ភិក្ខុ អធិវាសេតិ. សោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន តស្ស គហបតិស្ស វា គហបតិបុត្តស្ស វា និវេសនំ តេនុបសង្កមតិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទតិ. តមេនំ សោ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា បណីតេន បិណ្ឌបាតេន បរិវិសតិ. តស្ស ន ឯវំ ហោតិ – ‘សាធុ វត មាយំ [មំ + អយំ = មាយំ] គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា បណីតេន បិណ្ឌបាតេន បរិវិសេយ្យាតិ! អហោ វត មាយំ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អាយតិម្បិ ឯវរូបេន បណីតេន បិណ្ឌបាតេន បរិវិសេយ្យា’តិ – ឯវម្បិស្ស ន ហោតិ. សោ តំ បិណ្ឌបាតំ អគថិតោ [អគធិតោ (ស្យា. កំ. ក.)] អមុច្ឆិតោ អនជ្ឈោបន្នោ [អនជ្ឈាបន្នោ (ស្យា. កំ. ក.)] អាទីនវទស្សាវី និស្សរណបញ្ញោ បរិភុញ្ជតិ. តំ កិំ មញ្ញសិ, ជីវក, អបិ នុ សោ ភិក្ខុ តស្មិំ សមយេ អត្តព្យាពាធាយ វា ចេតេតិ, បរព្យាពាធាយ វា ចេតេតិ, ឧភយព្យាពាធាយ វា ចេតេតី’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ននុ សោ, ជីវក, ភិក្ខុ តស្មិំ សមយេ អនវជ្ជំយេវ អាហារំ អាហារេតី’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ. សុតំ មេតំ, ភន្តេ – ‘ព្រហ្មា មេត្តាវិហារី’តិ. តំ មេ ឥទំ, ភន្តេ, ភគវា សក្ខិទិដ្ឋោ; ភគវា ហិ, ភន្តេ, មេត្តាវិហារី’’តិ. ‘‘យេន ខោ, ជីវក, រាគេន យេន ទោសេន យេន មោហេន ព្យាបាទវា អស្ស សោ រាគោ សោ ទោសោ សោ មោហោ តថាគតស្ស បហីនោ ឧច្ឆិន្នមូលោ តាលាវត្ថុកតោ អនភាវំកតោ [អនភាវកតោ (សី. បី.), អនភាវំគតោ (ស្យា. កំ.)] អាយតិំ អនុប្បាទធម្មោ. សចេ ខោ តេ, ជីវក, ឥទំ សន្ធាយ ភាសិតំ អនុជានាមិ តេ ឯត’’ន្តិ. ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មេ, ភន្តេ, សន្ធាយ ភាសិតំ’’ [ភាសិតន្តិ (ស្យា.)].

៥៤. ‘‘ឥធ, ជីវក, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ គាមំ វា និគមំ វា ឧបនិស្សាយ វិហរតិ. សោ ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ… មុទិតាសហគតេន ចេតសា…បេ… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ. ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ. តមេនំ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា ឧបសង្កមិត្វា ស្វាតនាយ ភត្តេន និមន្តេតិ. អាកង្ខមានោវ, ជីវក, ភិក្ខុ អធិវាសេតិ. សោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន គហបតិស្ស វា គហបតិបុត្តស្ស វា និវេសនំ តេនុបសង្កមតិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទតិ. តមេនំ សោ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា បណីតេន បិណ្ឌបាតេន បរិវិសតិ. តស្ស ន ឯវំ ហោតិ – ‘សាធុ វត មាយំ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា បណីតេន បិណ្ឌបាតេន បរិវិសេយ្យាតិ! អហោ វត មាយំ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អាយតិម្បិ ឯវរូបេន បណីតេន បិណ្ឌបាតេន បរិវិសេយ្យា’តិ – ឯវម្បិស្ស ន ហោតិ. សោ តំ បិណ្ឌបាតំ អគថិតោ អមុច្ឆិតោ អនជ្ឈោបន្នោ អាទីនវទស្សាវី និស្សរណបញ្ញោ បរិភុញ្ជតិ. តំ កិំ មញ្ញសិ, ជីវក, អបិ នុ សោ ភិក្ខុ តស្មិំ សមយេ អត្តព្យាពាធាយ វា ចេតេតិ, បរព្យាពាធាយ វា ចេតេតិ, ឧភយព្យាពាធាយ វា ចេតេតី’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ននុ សោ, ជីវក, ភិក្ខុ តស្មិំ សមយេ អនវជ្ជំយេវ អាហារំ អាហារេតី’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ. សុតំ មេតំ, ភន្តេ – ‘ព្រហ្មា ឧបេក្ខាវិហារី’តិ. តំ មេ ឥទំ, ភន្តេ, ភគវា សក្ខិទិដ្ឋោ; ភគវា ហិ, ភន្តេ, ឧបេក្ខាវិហារី’’តិ. ‘‘យេន ខោ, ជីវក, រាគេន យេន ទោសេន យេន មោហេន វិហេសវា អស្ស អរតិវា អស្ស បដិឃវា អស្ស សោ រាគោ សោ ទោសោ សោ មោហោ តថាគតស្ស បហីនោ ឧច្ឆិន្នមូលោ តាលាវត្ថុកតោ អនភាវំកតោ អាយតិំ អនុប្បាទធម្មោ. សចេ ខោ តេ, ជីវក, ឥទំ សន្ធាយ ភាសិតំ, អនុជានាមិ តេ ឯត’’ន្តិ. ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មេ, ភន្តេ, សន្ធាយ ភាសិតំ’’.

៥៥. ‘‘យោ ខោ, ជីវក, តថាគតំ វា តថាគតសាវកំ វា ឧទ្ទិស្ស បាណំ អារភតិ សោ បញ្ចហិ ឋានេហិ ពហុំ អបុញ្ញំ បសវតិ. យម្បិ សោ, គហបតិ, ឯវមាហ – ‘គច្ឆថ, អមុកំ នាម បាណំ អានេថា’តិ, ឥមិនា បឋមេន ឋានេន ពហុំ អបុញ្ញំ បសវតិ. យម្បិ សោ បាណោ គលប្បវេឋកេន [គលប្បវេធកេន (ពហូសុ)] អានីយមានោ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ, ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន ពហុំ អបុញ្ញំ បសវតិ. យម្បិ សោ ឯវមាហ – ‘គច្ឆថ ឥមំ បាណំ អារភថា’តិ, ឥមិនា តតិយេន ឋានេន ពហុំ អបុញ្ញំ បសវតិ. យម្បិ សោ បាណោ អារភិយមានោ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ, ឥមិនា ចតុត្ថេន ឋានេន ពហុំ អបុញ្ញំ បសវតិ. យម្បិ សោ តថាគតំ វា តថាគតសាវកំ វា អកប្បិយេន អាសាទេតិ, ឥមិនា បញ្ចមេន ឋានេន ពហុំ អបុញ្ញំ បសវតិ. យោ ខោ, ជីវក, តថាគតំ វា តថាគតសាវកំ វា ឧទ្ទិស្ស បាណំ អារភតិ សោ ឥមេហិ បញ្ចហិ ឋានេហិ ពហុំ អបុញ្ញំ បសវតី’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, ជីវកោ កោមារភច្ចោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! កប្បិយំ វត, ភន្តេ, ភិក្ខូ អាហារំ អាហារេន្តិ; អនវជ្ជំ វត, ភន្តេ, ភិក្ខូ អាហារំ អាហារេន្តិ. អភិក្កន្តំ, ភន្តេ, អភិក្កន្តំ, ភន្តេ…បេ… ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

ជីវកសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. ឧបាលិសុត្តំ

៥៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា នាឡន្ទាយំ វិហរតិ បាវារិកម្ពវនេ. តេន ខោ បន សមយេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ [នាថបុត្តោ (សី.), នាតបុត្តោ (បី.)] នាឡន្ទាយំ បដិវសតិ មហតិយា និគណ្ឋបរិសាយ សទ្ធិំ. អថ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ នាឡន្ទាយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេន បាវារិកម្ពវនំ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតំ ខោ ទីឃតបស្សិំ និគណ្ឋំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សំវិជ្ជន្តិ ខោ, តបស្សិ [ទីឃតបស្សិ (ស្យា. កំ. ក.)], អាសនានិ; សចេ អាកង្ខសិ និសីទា’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ ទីឃតបស្សិំ និគណ្ឋំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កតិ បន, តបស្សិ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ កម្មានិ បញ្ញបេតិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា’’តិ?

‘‘ន ខោ, អាវុសោ គោតម, អាចិណ្ណំ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស ‘កម្មំ, កម្ម’ន្តិ បញ្ញបេតុំ; ‘ទណ្ឌំ, ទណ្ឌ’ន្តិ ខោ, អាវុសោ គោតម, អាចិណ្ណំ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស បញ្ញបេតុ’’ន្តិ.

‘‘កតិ បន, តបស្សិ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ទណ្ឌានិ បញ្ញបេតិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា’’តិ?

‘‘តីណិ ខោ, អាវុសោ គោតម, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ទណ្ឌានិ បញ្ញបេតិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយាតិ, សេយ្យថិទំ – កាយទណ្ឌំ, វចីទណ្ឌំ, មនោទណ្ឌ’’ន្តិ.

‘‘កិំ បន, តបស្សិ, អញ្ញទេវ កាយទណ្ឌំ, អញ្ញំ វចីទណ្ឌំ, អញ្ញំ មនោទណ្ឌ’’ន្តិ?

‘‘អញ្ញទេវ, អាវុសោ គោតម, កាយទណ្ឌំ, អញ្ញំ វចីទណ្ឌំ, អញ្ញំ មនោទណ្ឌ’’ន្តិ.

‘‘ឥមេសំ បន, តបស្សិ, តិណ្ណំ ទណ្ឌានំ ឯវំ បដិវិភត្តានំ ឯវំ បដិវិសិដ្ឋានំ កតមំ ទណ្ឌំ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ មហាសាវជ្ជតរំ បញ្ញបេតិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, យទិ វា កាយទណ្ឌំ, យទិ វា វចីទណ្ឌំ, យទិ វា មនោទណ្ឌ’’ន្តិ?

‘‘ឥមេសំ ខោ, អាវុសោ គោតម, តិណ្ណំ ទណ្ឌានំ ឯវំ បដិវិភត្តានំ ឯវំ បដិវិសិដ្ឋានំ កាយទណ្ឌំ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ មហាសាវជ្ជតរំ បញ្ញបេតិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, នោ តថា វចីទណ្ឌំ, នោ តថា មនោទណ្ឌ’’ន្តិ.

‘‘កាយទណ្ឌន្តិ, តបស្សិ, វទេសិ’’?

‘‘កាយទណ្ឌន្តិ, អាវុសោ គោតម, វទាមិ’’.

‘‘កាយទណ្ឌន្តិ, តបស្សិ, វទេសិ’’?

‘‘កាយទណ្ឌន្តិ, អាវុសោ គោតម, វទាមិ’’.

‘‘កាយទណ្ឌន្តិ, តបស្សិ, វទេសិ’’?

‘‘កាយទណ្ឌន្តិ, អាវុសោ គោតម, វទាមី’’តិ.

ឥតិហ ភគវា ទីឃតបស្សិំ និគណ្ឋំ ឥមស្មិំ កថាវត្ថុស្មិំ យាវតតិយកំ បតិដ្ឋាបេសិ.

៥៧. ឯវំ វុត្តេ, ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ត្វំ បនាវុសោ គោតម, កតិ ទណ្ឌានិ បញ្ញបេសិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា’’តិ?

‘‘ន ខោ, តបស្សិ, អាចិណ្ណំ តថាគតស្ស ‘ទណ្ឌំ, ទណ្ឌ’ន្តិ បញ្ញបេតុំ; ‘កម្មំ, កម្ម’ន្តិ ខោ, តបស្សិ, អាចិណ្ណំ តថាគតស្ស បញ្ញបេតុ’’ន្តិ?

‘‘ត្វំ បនាវុសោ គោតម, កតិ កម្មានិ បញ្ញបេសិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា’’តិ?

‘‘តីណិ ខោ អហំ, តបស្សិ, កម្មានិ បញ្ញបេមិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, សេយ្យថិទំ – កាយកម្មំ, វចីកម្មំ, មនោកម្ម’’ន្តិ.

‘‘កិំ បនាវុសោ គោតម, អញ្ញទេវ កាយកម្មំ, អញ្ញំ វចីកម្មំ, អញ្ញំ មនោកម្ម’’ន្តិ?

‘‘អញ្ញទេវ, តបស្សិ, កាយកម្មំ, អញ្ញំ វចីកម្មំ, អញ្ញំ មនោកម្ម’’ន្តិ.

‘‘ឥមេសំ បនាវុសោ គោតម, តិណ្ណំ កម្មានំ ឯវំ បដិវិភត្តានំ ឯវំ បដិវិសិដ្ឋានំ កតមំ កម្មំ មហាសាវជ្ជតរំ បញ្ញបេសិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, យទិ វា កាយកម្មំ, យទិ វា វចីកម្មំ, យទិ វា មនោកម្ម’’ន្តិ?

‘‘ឥមេសំ ខោ អហំ, តបស្សិ, តិណ្ណំ កម្មានំ ឯវំ បដិវិភត្តានំ ឯវំ បដិវិសិដ្ឋានំ មនោកម្មំ មហាសាវជ្ជតរំ បញ្ញបេមិ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, នោ តថា កាយកម្មំ, នោ តថា វចីកម្ម’’ន្តិ.

‘‘មនោកម្មន្តិ, អាវុសោ គោតម, វទេសិ’’?

‘‘មនោកម្មន្តិ, តបស្សិ, វទាមិ’’.

‘‘មនោកម្មន្តិ, អាវុសោ គោតម, វទេសិ’’?

‘‘មនោកម្មន្តិ, តបស្សិ, វទាមិ’’.

‘‘មនោកម្មន្តិ, អាវុសោ គោតម, វទេសិ’’?

‘‘មនោកម្មន្តិ, តបស្សិ, វទាមី’’តិ.

ឥតិហ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ ភគវន្តំ ឥមស្មិំ កថាវត្ថុស្មិំ យាវតតិយកំ បតិដ្ឋាបេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមិ.

៥៨. តេន ខោ បន សមយេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ មហតិយា គិហិបរិសាយ សទ្ធិំ និសិន្នោ ហោតិ ពាលកិនិយា បរិសាយ ឧបាលិបមុខាយ. អទ្ទសា ខោ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ទីឃតបស្សិំ និគណ្ឋំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ; ទិស្វាន ទីឃតបស្សិំ និគណ្ឋំ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទ, កុតោ នុ ត្វំ, តបស្សិ, អាគច្ឆសិ ទិវា ទិវស្សា’’តិ? ‘‘ឥតោ ហិ ខោ អហំ, ភន្តេ, អាគច្ឆាមិ សមណស្ស គោតមស្ស សន្តិកា’’តិ. ‘‘អហុ បន តេ, តបស្សិ, សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? ‘‘អហុ ខោ មេ, ភន្តេ, សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ. ‘‘យថា កថំ បន តេ, តបស្សិ, អហុ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? អថ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ យាវតកោ អហោសិ ភគវតា សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ តំ សព្ពំ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស អារោចេសិ. ឯវំ វុត្តេ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ទីឃតបស្សិំ និគណ្ឋំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ សាធុ, តបស្សិ! យថា តំ សុតវតា សាវកេន សម្មទេវ សត្ថុសាសនំ អាជានន្តេន ឯវមេវ ទីឃតបស្សិនា និគណ្ឋេន សមណស្ស គោតមស្ស ព្យាកតំ. កិញ្ហិ សោភតិ ឆវោ មនោទណ្ឌោ ឥមស្ស ឯវំ ឱឡារិកស្ស កាយទណ្ឌស្ស ឧបនិធាយ! អថ ខោ កាយទណ្ឌោវ មហាសាវជ្ជតរោ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, នោ តថា វចីទណ្ឌោ, នោ តថា មនោទណ្ឌោ’’តិ.

៥៩. ឯវំ វុត្តេ, ឧបាលិ គហបតិ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ សាធុ, ភន្តេ ទីឃតបស្សី [តបស្សី (សី. បី.)]! យថា តំ សុតវតា សាវកេន សម្មទេវ សត្ថុសាសនំ អាជានន្តេន ឯវមេវំ ភទន្តេន តបស្សិនា សមណស្ស គោតមស្ស ព្យាកតំ. កិញ្ហិ សោភតិ ឆវោ មនោទណ្ឌោ ឥមស្ស ឯវំ ឱឡារិកស្ស កាយទណ្ឌស្ស ឧបនិធាយ! អថ ខោ កាយទណ្ឌោវ មហាសាវជ្ជតរោ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, នោ តថា វចីទណ្ឌោ, នោ តថា មនោទណ្ឌោ. ហន្ទ ចាហំ, ភន្តេ, គច្ឆាមិ សមណស្ស គោតមស្ស ឥមស្មិំ កថាវត្ថុស្មិំ វាទំ អារោបេស្សាមិ. សចេ មេ សមណោ គោតមោ តថា បតិដ្ឋហិស្សតិ យថា ភទន្តេន តបស្សិនា បតិដ្ឋាបិតំ; សេយ្យថាបិ នាម ពលវា បុរិសោ ទីឃលោមិកំ ឯឡកំ លោមេសុ គហេត្វា អាកឌ្ឍេយ្យ បរិកឌ្ឍេយ្យ សម្បរិកឌ្ឍេយ្យ, ឯវមេវាហំ សមណំ គោតមំ វាទេន វាទំ អាកឌ្ឍិស្សាមិ បរិកឌ្ឍិស្សាមិ សម្បរិកឌ្ឍិស្សាមិ. សេយ្យថាបិ នាម ពលវា សោណ្ឌិកាកម្មការោ មហន្តំ សោណ្ឌិកាកិលញ្ជំ គម្ភីរេ ឧទករហទេ បក្ខិបិត្វា កណ្ណេ គហេត្វា អាកឌ្ឍេយ្យ បរិកឌ្ឍេយ្យ សម្បរិកឌ្ឍេយ្យ, ឯវមេវាហំ សមណំ គោតមំ វាទេន វាទំ អាកឌ្ឍិស្សាមិ បរិកឌ្ឍិស្សាមិ សម្បរិកឌ្ឍិស្សាមិ. សេយ្យថាបិ នាម ពលវា សោណ្ឌិកាធុត្តោ វាលំ [ថាលំ (ក.)] កណ្ណេ គហេត្វា ឱធុនេយ្យ និទ្ធុនេយ្យ និប្ផោដេយ្យ [និច្ឆាទេយ្យ (សី. បី. ក.), និច្ចោដេយ្យ (ក.), និប្បោឋេយ្យ (ស្យា. កំ.)], ឯវមេវាហំ សមណំ គោតមំ វាទេន វាទំ ឱធុនិស្សាមិ និទ្ធុនិស្សាមិ និប្ផោដេស្សាមិ. សេយ្យថាបិ នាម កុញ្ជរោ សដ្ឋិហាយនោ គម្ភីរំ បោក្ខរណិំ ឱគាហេត្វា សាណធោវិកំ នាម កីឡិតជាតំ កីឡតិ, ឯវមេវាហំ សមណំ គោតមំ សាណធោវិកំ មញ្ញេ កីឡិតជាតំ កីឡិស្សាមិ. ហន្ទ ចាហំ, ភន្តេ, គច្ឆាមិ សមណស្ស គោតមស្ស ឥមស្មិំ កថាវត្ថុស្មិំ វាទំ អារោបេស្សាមី’’តិ. ‘‘គច្ឆ ត្វំ, គហបតិ, សមណស្ស គោតមស្ស ឥមស្មិំ កថាវត្ថុស្មិំ វាទំ អារោបេហិ. អហំ វា ហិ, គហបតិ, សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេយ្យំ, ទីឃតបស្សី វា និគណ្ឋោ, ត្វំ វា’’តិ.

៦០. ឯវំ វុត្តេ, ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ មេតំ, ភន្តេ, រុច្ចតិ យំ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេយ្យ. សមណោ ហិ, ភន្តេ, គោតមោ មាយាវី អាវដ្ដនិំ មាយំ ជានាតិ យាយ អញ្ញតិត្ថិយានំ សាវកេ អាវដ្ដេតី’’តិ. ‘‘អដ្ឋានំ ខោ ឯតំ, តបស្សិ, អនវកាសោ យំ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យ. ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ សមណោ គោតមោ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យ. គច្ឆ, ត្វំ, គហបតិ, សមណស្ស គោតមស្ស ឥមស្មិំ កថាវត្ថុស្មិំ វាទំ អារោបេហិ. អហំ វា ហិ, គហបតិ, សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេយ្យំ, ទីឃតបស្សី វា និគណ្ឋោ, ត្វំ វា’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ ទីឃតបស្សី…បេ… តតិយម្បិ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ មេតំ, ភន្តេ, រុច្ចតិ យំ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេយ្យ. សមណោ ហិ, ភន្តេ, គោតមោ មាយាវី អាវដ្ដនិំ មាយំ ជានាតិ យាយ អញ្ញតិត្ថិយានំ សាវកេ អាវដ្ដេតី’’តិ. ‘‘អដ្ឋានំ ខោ ឯតំ, តបស្សិ, អនវកាសោ យំ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យ. ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ សមណោ គោតមោ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យ. គច្ឆ ត្វំ, គហបតិ, សមណស្ស គោតមស្ស ឥមស្មិំ កថាវត្ថុស្មិំ វាទំ អារោបេហិ. អហំ វា ហិ, គហបតិ, សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេយ្យំ, ទីឃតបស្សី វា និគណ្ឋោ, ត្វំ វា’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ឧបាលិ គហបតិ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន បាវារិកម្ពវនំ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ឧបាលិ គហបតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អាគមា នុ ខ្វិធ, ភន្តេ, ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ’’តិ?

‘‘អាគមា ខ្វិធ, គហបតិ, ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ’’តិ.

‘‘អហុ ខោ បន តេ, ភន្តេ, ទីឃតបស្សិនា និគណ្ឋេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ?

‘‘អហុ ខោ មេ, គហបតិ, ទីឃតបស្សិនា និគណ្ឋេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ.

‘‘យថា កថំ បន តេ, ភន្តេ, អហុ ទីឃតបស្សិនា និគណ្ឋេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ?

អថ ខោ ភគវា យាវតកោ អហោសិ ទីឃតបស្សិនា និគណ្ឋេន សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ តំ សព្ពំ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស អារោចេសិ.

៦១. ឯវំ វុត្តេ, ឧបាលិ គហបតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ សាធុ, ភន្តេ តបស្សី! យថា តំ សុតវតា សាវកេន សម្មទេវ សត្ថុសាសនំ អាជានន្តេន ឯវមេវំ ទីឃតបស្សិនា និគណ្ឋេន ភគវតោ ព្យាកតំ. កិញ្ហិ សោភតិ ឆវោ មនោទណ្ឌោ ឥមស្ស ឯវំ ឱឡារិកស្ស កាយទណ្ឌស្ស ឧបនិធាយ? អថ ខោ កាយទណ្ឌោវ មហាសាវជ្ជតរោ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, នោ តថា វចីទណ្ឌោ, នោ តថា មនោទណ្ឌោ’’តិ. ‘‘សចេ ខោ ត្វំ, គហបតិ, សច្ចេ បតិដ្ឋាយ មន្តេយ្យាសិ សិយា នោ ឯត្ថ កថាសល្លាបោ’’តិ. ‘‘សច្ចេ អហំ, ភន្តេ, បតិដ្ឋាយ មន្តេស្សាមិ; ហោតុ នោ ឯត្ថ កថាសល្លាបោ’’តិ.

៦២. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, ឥធស្ស និគណ្ឋោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ សីតោទកបដិក្ខិត្តោ ឧណ្ហោទកបដិសេវី. សោ សីតោទកំ អលភមានោ កាលង្ករេយ្យ. ឥមស្ស បន, គហបតិ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ កត្ថូបបត្តិំ បញ្ញបេតី’’តិ?

‘‘អត្ថិ, ភន្តេ, មនោសត្តា នាម ទេវា តត្ថ សោ ឧបបជ្ជតិ’’.

‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’?

‘‘អសុ ហិ, ភន្តេ, មនោបដិពទ្ធោ កាលង្ករោតី’’តិ.

‘‘មនសិ ករោហិ, គហបតិ [គហបតិ គហបតិ មនសិ ករោហិ (សី. ស្យា. កំ.), គហបតិ មនសិ ករោហិ (ក.), គហបតិ គហបតិ (បី.)], មនសិ ករិត្វា ខោ, គហបតិ, ព្យាករោហិ. ន ខោ តេ សន្ធិយតិ បុរិមេន វា បច្ឆិមំ, បច្ឆិមេន វា បុរិមំ. ភាសិតា ខោ បន តេ, គហបតិ, ឯសា វាចា – ‘សច្ចេ អហំ, ភន្តេ, បតិដ្ឋាយ មន្តេស្សាមិ, ហោតុ នោ ឯត្ថ កថាសល្លាបោ’’’តិ. ‘‘កិញ្ចាបិ, ភន្តេ, ភគវា ឯវមាហ, អថ ខោ កាយទណ្ឌោវ មហាសាវជ្ជតរោ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, នោ តថា វចីទណ្ឌោ, នោ តថា មនោទណ្ឌោ’’តិ.

៦៣. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, ឥធស្ស និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ចាតុយាមសំវរសំវុតោ សព្ពវារិវារិតោ សព្ពវារិយុត្តោ សព្ពវារិធុតោ សព្ពវារិផុដោ. សោ អភិក្កមន្តោ បដិក្កមន្តោ ពហូ ខុទ្ទកេ បាណេ សង្ឃាតំ អាបាទេតិ. ឥមស្ស បន, គហបតិ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ កំ វិបាកំ បញ្ញបេតី’’តិ?

‘‘អសញ្ចេតនិកំ, ភន្តេ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ នោ មហាសាវជ្ជំ បញ្ញបេតី’’តិ.

‘‘សចេ បន, គហបតិ, ចេតេតី’’តិ?

‘‘មហាសាវជ្ជំ, ភន្តេ, ហោតី’’តិ.

‘‘ចេតនំ បន, គហបតិ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ កិស្មិំ បញ្ញបេតី’’តិ?

‘‘មនោទណ្ឌស្មិំ, ភន្តេ’’តិ.

‘‘មនសិ ករោហិ, គហបតិ, មនសិ ករិត្វា ខោ, គហបតិ, ព្យាករោហិ. ន ខោ តេ សន្ធិយតិ បុរិមេន វា បច្ឆិមំ, បច្ឆិមេន វា បុរិមំ. ភាសិតា ខោ បន តេ, គហបតិ, ឯសា វាចា – ‘សច្ចេ អហំ, ភន្តេ, បតិដ្ឋាយ មន្តេស្សាមិ; ហោតុ នោ ឯត្ថ កថាសល្លាបោ’’’តិ. ‘‘កិញ្ចាបិ, ភន្តេ, ភគវា ឯវមាហ, អថ ខោ កាយទណ្ឌោវ មហាសាវជ្ជតរោ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, នោ តថា វចីទណ្ឌោ, នោ តថា មនោទណ្ឌោ’’តិ.

៦៤. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, អយំ នាឡន្ទា ឥទ្ធា ចេវ ផីតា ច ពហុជនា អាកិណ្ណមនុស្សា’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ, អយំ នាឡន្ទា ឥទ្ធា ចេវ ផីតា ច ពហុជនា អាកិណ្ណមនុស្សា’’តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, ឥធ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឧក្ខិត្តាសិកោ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហំ យាវតិកា ឥមិស្សា នាឡន្ទាយ បាណា តេ ឯកេន ខណេន ឯកេន មុហុត្តេន ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករិស្សាមី’តិ. តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, បហោតិ នុ ខោ សោ បុរិសោ យាវតិកា ឥមិស្សា នាឡន្ទាយ បាណា តេ ឯកេន ខណេន ឯកេន មុហុត្តេន ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ កាតុ’’ន្តិ?

‘‘ទសបិ, ភន្តេ, បុរិសា, វីសម្បិ, ភន្តេ, បុរិសា, តិំសម្បិ, ភន្តេ, បុរិសា, ចត្តារីសម្បិ, ភន្តេ, បុរិសា, បញ្ញាសម្បិ, ភន្តេ, បុរិសា នប្បហោន្តិ យាវតិកា ឥមិស្សា នាឡន្ទាយ បាណា តេ ឯកេន ខណេន ឯកេន មុហុត្តេន ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ កាតុំ. កិញ្ហិ សោភតិ ឯកោ ឆវោ បុរិសោ’’តិ!

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, ឥធ អាគច្ឆេយ្យ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥទ្ធិមា ចេតោវសិប្បត្តោ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហំ ឥមំ នាឡន្ទំ ឯកេន មនោបទោសេន ភស្មំ ករិស្សាមី’តិ. តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, បហោតិ នុ ខោ សោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥទ្ធិមា ចេតោវសិប្បត្តោ ឥមំ នាឡន្ទំ ឯកេន មនោបទោសេន ភស្មំ កាតុ’’ន្តិ?

‘‘ទសបិ, ភន្តេ, នាឡន្ទា, វីសម្បិ នាឡន្ទា, តិំសម្បិ នាឡន្ទា, ចត្តារីសម្បិ នាឡន្ទា, បញ្ញាសម្បិ នាឡន្ទា បហោតិ សោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥទ្ធិមា ចេតោវសិប្បត្តោ ឯកេន មនោបទោសេន ភស្មំ កាតុំ. កិញ្ហិ សោភតិ ឯកា ឆវា នាឡន្ទា’’តិ!

‘‘មនសិ ករោហិ, គហបតិ, មនសិ ករិត្វា ខោ, គហបតិ, ព្យាករោហិ. ន ខោ តេ សន្ធិយតិ បុរិមេន វា បច្ឆិមំ, បច្ឆិមេន វា បុរិមំ. ភាសិតា ខោ បន តេ, គហបតិ, ឯសា វាចា – ‘សច្ចេ អហំ, ភន្តេ, បតិដ្ឋាយ មន្តេស្សាមិ; ហោតុ នោ ឯត្ថ កថាសល្លាបោ’’’តិ.

‘‘កិញ្ចាបិ, ភន្តេ, ភគវា ឯវមាហ, អថ ខោ កាយទណ្ឌោវ មហាសាវជ្ជតរោ បាបស្ស កម្មស្ស កិរិយាយ បាបស្ស កម្មស្ស បវត្តិយា, នោ តថា វចីទណ្ឌោ, នោ តថា មនោទណ្ឌោ’’តិ.

៦៥. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, សុតំ តេ ទណ្ឌកីរញ្ញំ [ទណ្ឌការញ្ញំ (សី. បី.)] កាលិង្គារញ្ញំ មជ្ឈារញ្ញំ [មេជ្ឈារញ្ញំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] មាតង្គារញ្ញំ អរញ្ញំ អរញ្ញភូត’’ន្តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ, សុតំ មេ ទណ្ឌកីរញ្ញំ កាលិង្គារញ្ញំ មជ្ឈារញ្ញំ មាតង្គារញ្ញំ អរញ្ញំ អរញ្ញភូត’’ន្តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, គហបតិ, កិន្តិ តេ សុតំ កេន តំ ទណ្ឌកីរញ្ញំ កាលិង្គារញ្ញំ មជ្ឈារញ្ញំ មាតង្គារញ្ញំ អរញ្ញំ អរញ្ញភូត’’ន្តិ?

‘‘សុតំ មេតំ, ភន្តេ, ឥសីនំ មនោបទោសេន តំ ទណ្ឌកីរញ្ញំ កាលិង្គារញ្ញំ មជ្ឈារញ្ញំ មាតង្គារញ្ញំ អរញ្ញំ អរញ្ញភូត’’ន្តិ.

‘‘មនសិ ករោហិ, គហបតិ, មនសិ ករិត្វា ខោ, គហបតិ, ព្យាករោហិ. ន ខោ តេ សន្ធិយតិ បុរិមេន វា បច្ឆិមំ, បច្ឆិមេន វា បុរិមំ. ភាសិតា ខោ បន តេ, គហបតិ, ឯសា វាចា – ‘សច្ចេ អហំ, ភន្តេ, បតិដ្ឋាយ មន្តេស្សាមិ; ហោតុ នោ ឯត្ថ កថាសល្លាបោ’’’តិ.

៦៦. ‘‘បុរិមេនេវាហំ, ភន្តេ, ឱបម្មេន ភគវតោ អត្តមនោ អភិរទ្ធោ. អបិ ចាហំ ឥមានិ ភគវតោ វិចិត្រានិ បញ្ហបដិភានានិ សោតុកាមោ, ឯវាហំ ភគវន្តំ បច្ចនីកំ កាតព្ពំ អមញ្ញិស្សំ. អភិក្កន្តំ, ភន្តេ, អភិក្កន្តំ, ភន្តេ! សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ភគវតា អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

៦៧. ‘‘អនុវិច្ចការំ ខោ, គហបតិ, ករោហិ, អនុវិច្ចការោ តុម្ហាទិសានំ ញាតមនុស្សានំ សាធុ ហោតី’’តិ. ‘‘ឥមិនាបាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ ភិយ្យោសោមត្តាយ អត្តមនោ អភិរទ្ធោ យំ មំ ភគវា ឯវមាហ – ‘អនុវិច្ចការំ ខោ, គហបតិ, ករោហិ, អនុវិច្ចការោ តុម្ហាទិសានំ ញាតមនុស្សានំ សាធុ ហោតី’តិ. មញ្ហិ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយា សាវកំ លភិត្វា កេវលកប្បំ នាឡន្ទំ បដាកំ បរិហរេយ្យុំ – ‘ឧបាលិ អម្ហាកំ គហបតិ សាវកត្តំ ឧបគតោ’តិ. អថ ច បន មំ ភគវា ឯវមាហ – ‘អនុវិច្ចការំ ខោ, គហបតិ, ករោហិ, អនុវិច្ចការោ តុម្ហាទិសានំ ញាតមនុស្សានំ សាធុ ហោតី’តិ. ឯសាហំ, ភន្តេ, ទុតិយម្បិ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

៦៨. ‘‘ទីឃរត្តំ ខោ តេ, គហបតិ, និគណ្ឋានំ ឱបានភូតំ កុលំ យេន នេសំ ឧបគតានំ បិណ្ឌកំ ទាតព្ពំ មញ្ញេយ្យាសី’’តិ. ‘‘ឥមិនាបាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ ភិយ្យោសោមត្តាយ អត្តមនោ អភិរទ្ធោ យំ មំ ភគវា ឯវមាហ – ‘ទីឃរត្តំ ខោ តេ, គហបតិ, និគណ្ឋានំ ឱបានភូតំ កុលំ យេន នេសំ ឧបគតានំ បិណ្ឌកំ ទាតព្ពំ មញ្ញេយ្យាសី’តិ. សុតំ មេតំ, ភន្តេ, សមណោ គោតមោ ឯវមាហ – ‘មយ្ហមេវ ទានំ ទាតព្ពំ, នាញ្ញេសំ ទានំ ទាតព្ពំ; មយ្ហមេវ សាវកានំ ទានំ ទាតព្ពំ, នាញ្ញេសំ សាវកានំ ទានំ ទាតព្ពំ; មយ្ហមេវ ទិន្នំ មហប្ផលំ, នាញ្ញេសំ ទិន្នំ មហប្ផលំ; មយ្ហមេវ សាវកានំ ទិន្នំ មហប្ផលំ, នាញ្ញេសំ សាវកានំ ទិន្នំ មហប្ផល’ន្តិ. អថ ច បន មំ ភគវា និគណ្ឋេសុបិ ទានេ សមាទបេតិ. អបិ ច, ភន្តេ, មយមេត្ថ កាលំ ជានិស្សាម. ឯសាហំ, ភន្តេ, តតិយម្បិ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

៦៩. អថ ខោ ភគវា ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស អនុបុព្ពិំ កថំ [អានុបុព្ពីកថំ (សី.), អានុបុព្ពិកថំ (បី.), អនុបុព្ពិកថំ (ស្យា. កំ. ក.)] កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ទានកថំ សីលកថំ សគ្គកថំ, កាមានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, នេក្ខម្មេ អានិសំសំ បកាសេសិ. យទា ភគវា អញ្ញាសិ ឧបាលិំ គហបតិំ កល្លចិត្តំ មុទុចិត្តំ វិនីវរណចិត្តំ ឧទគ្គចិត្តំ បសន្នចិត្តំ, អថ យា ពុទ្ធានំ សាមុក្កំសិកា ធម្មទេសនា តំ បកាសេសិ – ទុក្ខំ, សមុទយំ, និរោធំ, មគ្គំ. សេយ្យថាបិ នាម សុទ្ធំ វត្ថំ អបគតកាឡកំ សម្មទេវ រជនំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, ឯវមេវ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស តស្មិំយេវ អាសនេ វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’ន្តិ. អថ ខោ ឧបាលិ គហបតិ ទិដ្ឋធម្មោ បត្តធម្មោ វិទិតធម្មោ បរិយោគាឡ្ហធម្មោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថំកថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទ ច ទានិ មយំ, ភន្តេ, គច្ឆាម, ពហុកិច្ចា មយំ ពហុករណីយា’’តិ. ‘‘យស្សទានិ ត្វំ, គហបតិ, កាលំ មញ្ញសី’’តិ.

៧០. អថ ខោ ឧបាលិ គហបតិ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន សកំ និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ទោវារិកំ អាមន្តេសិ – ‘‘អជ្ជតគ្គេ, សម្ម ទោវារិក, អាវរាមិ ទ្វារំ និគណ្ឋានំ និគណ្ឋីនំ, អនាវដំ ទ្វារំ ភគវតោ ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីនំ ឧបាសកានំ ឧបាសិកានំ. សចេ កោចិ និគណ្ឋោ អាគច្ឆតិ តមេនំ ត្វំ ឯវំ វទេយ្យាសិ – ‘តិដ្ឋ, ភន្តេ, មា បាវិសិ. អជ្ជតគ្គេ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ. អាវដំ ទ្វារំ និគណ្ឋានំ និគណ្ឋីនំ, អនាវដំ ទ្វារំ ភគវតោ ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីនំ ឧបាសកានំ ឧបាសិកានំ. សចេ តេ, ភន្តេ, បិណ្ឌកេន អត្ថោ, ឯត្ថេវ តិដ្ឋ, ឯត្ថេវ តេ អាហរិស្សន្តី’’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ទោវារិកោ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស បច្ចស្សោសិ.

៧១. អស្សោសិ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ – ‘‘ឧបាលិ កិរ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ’’តិ. អថ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុតំ មេតំ, ភន្តេ, ឧបាលិ កិរ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ’’តិ. ‘‘អដ្ឋានំ ខោ ឯតំ, តបស្សិ, អនវកាសោ យំ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យ. ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ សមណោ គោតមោ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យា’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ…បេ… តតិយម្បិ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុតំ មេតំ, ភន្តេ …បេ… ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យា’’តិ. ‘‘ហន្ទាហំ, ភន្តេ, គច្ឆាមិ យាវ ជានាមិ យទិ វា ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ យទិ វា នោ’’តិ. ‘‘គច្ឆ ត្វំ, តបស្សិ, ជានាហិ យទិ វា ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ យទិ វា នោ’’តិ.

៧២. អថ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ យេន ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ. អទ្ទសា ខោ ទោវារិកោ ទីឃតបស្សិំ និគណ្ឋំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន ទីឃតបស្សិំ និគណ្ឋំ ឯតទវោច – ‘‘តិដ្ឋ, ភន្តេ, មា បាវិសិ. អជ្ជតគ្គេ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ. អាវដំ ទ្វារំ និគណ្ឋានំ និគណ្ឋីនំ, អនាវដំ ទ្វារំ ភគវតោ ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីនំ ឧបាសកានំ ឧបាសិកានំ. សចេ តេ, ភន្តេ, បិណ្ឌកេន អត្ថោ, ឯត្ថេវ តិដ្ឋ, ឯត្ថេវ តេ អាហរិស្សន្តី’’តិ. ‘‘ន មេ, អាវុសោ, បិណ្ឌកេន អត្ថោ’’តិ វត្វា តតោ បដិនិវត្តិត្វា យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សច្ចំយេវ ខោ, ភន្តេ, យំ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ. ឯតំ ខោ តេ អហំ, ភន្តេ, នាលត្ថំ ន ខោ មេ, ភន្តេ, រុច្ចតិ យំ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេយ្យ. សមណោ ហិ, ភន្តេ, គោតមោ មាយាវី អាវដ្ដនិំ មាយំ ជានាតិ យាយ អញ្ញតិត្ថិយានំ សាវកេ អាវដ្ដេតីតិ. អាវដ្ដោ ខោ តេ, ភន្តេ, ឧបាលិ គហបតិ សមណេន គោតមេន អាវដ្ដនិយា មាយាយា’’តិ. ‘‘អដ្ឋានំ ខោ ឯតំ, តបស្សិ, អនវកាសោ យំ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យ. ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ សមណោ គោតមោ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យា’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សច្ចំយេវ, ភន្តេ…បេ… ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យា’’តិ. តតិយម្បិ ខោ ទីឃតបស្សី និគណ្ឋោ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សច្ចំយេវ ខោ, ភន្តេ…បេ… ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស សាវកត្តំ ឧបគច្ឆេយ្យា’’តិ. ‘‘ហន្ទ ចាហំ, តបស្សិ, គច្ឆាមិ យាវ ចាហំ សាមំយេវ ជានាមិ យទិ វា ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ យទិ វា នោ’’តិ.

អថ ខោ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ មហតិយា និគណ្ឋបរិសាយ សទ្ធិំ យេន ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ. អទ្ទសា ខោ ទោវារិកោ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘តិដ្ឋ, ភន្តេ, មា បាវិសិ. អជ្ជតគ្គេ ឧបាលិ គហបតិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកត្តំ ឧបគតោ. អាវដំ ទ្វារំ និគណ្ឋានំ និគណ្ឋីនំ, អនាវដំ ទ្វារំ ភគវតោ ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីនំ ឧបាសកានំ ឧបាសិកានំ. សចេ តេ, ភន្តេ, បិណ្ឌកេន អត្ថោ, ឯត្ថេវ តិដ្ឋ, ឯត្ថេវ តេ អាហរិស្សន្តី’’តិ. ‘‘តេន ហិ, សម្ម ទោវារិក, យេន ឧបាលិ គហបតិ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា ឧបាលិំ គហបតិំ ឯវំ វទេហិ – ‘និគណ្ឋោ, ភន្តេ, នាដបុត្តោ មហតិយា និគណ្ឋបរិសាយ សទ្ធិំ ពហិទ្វារកោដ្ឋកេ ឋិតោ; សោ តេ ទស្សនកាមោ’’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ទោវារិកោ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស បដិស្សុត្វា យេន ឧបាលិ គហបតិ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឧបាលិំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘និគណ្ឋោ, ភន្តេ, នាដបុត្តោ មហតិយា និគណ្ឋបរិសាយ សទ្ធិំ ពហិទ្វារកោដ្ឋកេ ឋិតោ; សោ តេ ទស្សនកាមោ’’តិ. ‘‘តេន ហិ, សម្ម ទោវារិក, មជ្ឈិមាយ ទ្វារសាលាយ អាសនានិ បញ្ញបេហី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ទោវារិកោ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស បដិស្សុត្វា មជ្ឈិមាយ ទ្វារសាលាយ អាសនានិ បញ្ញបេត្វា យេន ឧបាលិ គហបតិ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឧបាលិំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘បញ្ញត្តានិ ខោ, ភន្តេ, មជ្ឈិមាយ ទ្វារសាលាយ អាសនានិ. យស្សទានិ កាលំ មញ្ញសី’’តិ.

៧៣. អថ ខោ ឧបាលិ គហបតិ យេន មជ្ឈិមា ទ្វារសាលា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា យំ តត្ថ អាសនំ អគ្គញ្ច សេដ្ឋញ្ច ឧត្តមញ្ច បណីតញ្ច តត្ថ សាមំ និសីទិត្វា ទោវារិកំ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, សម្ម ទោវារិក, យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯវំ វទេហិ – ‘ឧបាលិ, ភន្តេ, គហបតិ ឯវមាហ – បវិស កិរ, ភន្តេ, សចេ អាកង្ខសី’’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ទោវារិកោ ឧបាលិស្ស គហបតិស្ស បដិស្សុត្វា យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឧបាលិ, ភន្តេ, គហបតិ ឯវមាហ – ‘បវិស កិរ, ភន្តេ, សចេ អាកង្ខសី’’’តិ. អថ ខោ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ មហតិយា និគណ្ឋបរិសាយ សទ្ធិំ យេន មជ្ឈិមា ទ្វារសាលា តេនុបសង្កមិ. អថ ខោ ឧបាលិ គហបតិ – យំ សុទំ បុព្ពេ យតោ បស្សតិ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វាន តតោ បច្ចុគ្គន្ត្វា យំ តត្ថ អាសនំ អគ្គញ្ច សេដ្ឋញ្ច ឧត្តមញ្ច បណីតញ្ច តំ ឧត្តរាសង្គេន សម្មជ្ជិត្វា [បមជ្ជិត្វា (សី. បី.)] បរិគ្គហេត្វា និសីទាបេតិ សោ – ទានិ យំ តត្ថ អាសនំ អគ្គញ្ច សេដ្ឋញ្ច ឧត្តមញ្ច បណីតញ្ច តត្ថ សាមំ និសីទិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សំវិជ្ជន្តិ ខោ, ភន្តេ, អាសនានិ; សចេ អាកង្ខសិ, និសីទា’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ឧបាលិំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘ឧម្មត្តោសិ ត្វំ, គហបតិ, ទត្តោសិ ត្វំ, គហបតិ! ‘គច្ឆាមហំ, ភន្តេ, សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេស្សាមី’តិ គន្ត្វា មហតាសិ វាទសង្ឃាដេន បដិមុក្កោ អាគតោ. សេយ្យថាបិ, គហបតិ, បុរិសោ អណ្ឌហារកោ គន្ត្វា ឧព្ភតេហិ អណ្ឌេហិ អាគច្ឆេយ្យ, សេយ្យថា វា បន គហបតិ បុរិសោ អក្ខិកហារកោ គន្ត្វា ឧព្ភតេហិ អក្ខីហិ អាគច្ឆេយ្យ; ឯវមេវ ខោ ត្វំ, គហបតិ, ‘គច្ឆាមហំ, ភន្តេ, សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេស្សាមី’តិ គន្ត្វា មហតាសិ វាទសង្ឃាដេន បដិមុក្កោ អាគតោ. អាវដ្ដោសិ ខោ ត្វំ, គហបតិ, សមណេន គោតមេន អាវដ្ដនិយា មាយាយា’’តិ.

៧៤. ‘‘ភទ្ទិកា, ភន្តេ, អាវដ្ដនី មាយា; កល្យាណី, ភន្តេ, អាវដ្ដនី មាយា; បិយា មេ, ភន្តេ, ញាតិសាលោហិតា ឥមាយ អាវដ្ដនិយា អាវដ្ដេយ្យុំ; បិយានម្បិ មេ អស្ស ញាតិសាលោហិតានំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ; សព្ពេ ចេបិ, ភន្តេ, ខត្តិយា ឥមាយ អាវដ្ដនិយា អាវដ្ដេយ្យុំ; សព្ពេសានម្បិស្ស ខត្តិយានំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ; សព្ពេ ចេបិ, ភន្តេ, ព្រាហ្មណា…បេ… វេស្សា…បេ… សុទ្ទា ឥមាយ អាវដ្ដនិយា អាវដ្ដេយ្យុំ; សព្ពេសានម្បិស្ស សុទ្ទានំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ; សទេវកោ ចេបិ, ភន្តេ, លោកោ សមារកោ សព្រហ្មកោ សស្សមណព្រាហ្មណី បជា សទេវមនុស្សា ឥមាយ អាវដ្ដនិយា អាវដ្ដេយ្យុំ; សទេវកស្សបិស្ស លោកស្ស សមារកស្ស សព្រហ្មកស្ស សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយាតិ. តេន ហិ, ភន្តេ, ឧបមំ តេ ករិស្សាមិ. ឧបមាយ បិធេកច្ចេ វិញ្ញូ បុរិសា ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានន្តិ.

៧៥. ‘‘ភូតបុព្ពំ, ភន្តេ, អញ្ញតរស្ស ព្រាហ្មណស្ស ជិណ្ណស្ស វុឌ្ឍស្ស មហល្លកស្ស ទហរា មាណវិកា បជាបតី អហោសិ គព្ភិនី ឧបវិជញ្ញា. អថ ខោ, ភន្តេ, សា មាណវិកា តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘គច្ឆ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, អាបណា មក្កដច្ឆាបកំ កិណិត្វា អានេហិ, យោ មេ កុមារកស្ស កីឡាបនកោ ភវិស្សតី’តិ. ឯវំ វុត្តេ, សោ ព្រាហ្មណោ តំ មាណវិកំ ឯតទវោច – ‘អាគមេហិ តាវ, ភោតិ, យាវ វិជាយតិ. សចេ ត្វំ, ភោតិ, កុមារកំ វិជាយិស្សសិ, តស្សា តេ អហំ អាបណា មក្កដច្ឆាបកំ កិណិត្វា អានេស្សាមិ, យោ តេ កុមារកស្ស កីឡាបនកោ ភវិស្សតិ. សចេ បន ត្វំ, ភោតិ, កុមារិកំ វិជាយិស្សសិ, តស្សា តេ អហំ អាបណា មក្កដច្ឆាបិកំ កិណិត្វា អានេស្សាមិ, យា តេ កុមារិកាយ កីឡាបនិកា ភវិស្សតី’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ, ភន្តេ, សា មាណវិកា…បេ… តតិយម្បិ ខោ, ភន្តេ, សា មាណវិកា តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘គច្ឆ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, អាបណា មក្កដច្ឆាបកំ កិណិត្វា អានេហិ, យោ មេ កុមារកស្ស កីឡាបនកោ ភវិស្សតី’តិ. អថ ខោ, ភន្តេ, សោ ព្រាហ្មណោ តស្សា មាណវិកាយ សារត្តោ បដិពទ្ធចិត្តោ អាបណា មក្កដច្ឆាបកំ កិណិត្វា អានេត្វា តំ មាណវិកំ ឯតទវោច – ‘អយំ តេ, ភោតិ, អាបណា មក្កដច្ឆាបកោ កិណិត្វា អានីតោ, យោ តេ កុមារកស្ស កីឡាបនកោ ភវិស្សតី’តិ. ឯវំ វុត្តេ, ភន្តេ, សា មាណវិកា តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘គច្ឆ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, ឥមំ មក្កដច្ឆាបកំ អាទាយ យេន រត្តបាណិ រជតបុត្តោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា រត្តបាណិំ រជកបុត្តំ ឯវំ វទេហិ – ឥច្ឆាមហំ, សម្ម រត្តបាណិ, ឥមំ មក្កដច្ឆាបកំ បីតាវលេបនំ នាម រង្គជាតំ រជិតំ អាកោដិតបច្ចាកោដិតំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋ’ន្តិ.

‘‘អថ ខោ, ភន្តេ, សោ ព្រាហ្មណោ តស្សា មាណវិកាយ សារត្តោ បដិពទ្ធចិត្តោ តំ មក្កដច្ឆាបកំ អាទាយ យេន រត្តបាណិ រជកបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា រត្តបាណិំ រជកបុត្តំ ឯតទវោច – ‘ឥច្ឆាមហំ, សម្ម រត្តបាណិ, ឥមំ មក្កដច្ឆាបកំ បីតាវលេបនំ នាម រង្គជាតំ រជិតំ អាកោដិតបច្ចាកោដិតំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋ’ន្តិ. ឯវំ វុត្តេ, ភន្តេ, រត្តបាណិ រជកបុត្តោ តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘អយំ ខោ តេ, មក្កដច្ឆាបកោ រង្គក្ខមោ ហិ ខោ, នោ អាកោដនក្ខមោ, នោ វិមជ្ជនក្ខមោ’តិ. ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, ពាលានំ និគណ្ឋានំ វាទោ រង្គក្ខមោ ហិ ខោ ពាលានំ នោ បណ្ឌិតានំ, នោ អនុយោគក្ខមោ, នោ វិមជ្ជនក្ខមោ. អថ ខោ, ភន្តេ, សោ ព្រាហ្មណោ អបរេន សមយេន នវំ ទុស្សយុគំ អាទាយ យេន រត្តបាណិ រជកបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា រត្តបាណិំ រជកបុត្តំ ឯតទវោច – ‘ឥច្ឆាមហំ, សម្ម រត្តបាណិ, ឥមំ នវំ ទុស្សយុគំ បីតាវលេបនំ នាម រង្គជាតំ រជិតំ អាកោដិតបច្ចាកោដិតំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋ’ន្តិ. ឯវំ វុត្តេ, ភន្តេ, រត្តបាណិ រជកបុត្តោ តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘ឥទំ ខោ តេ, ភន្តេ, នវំ ទុស្សយុគំ រង្គក្ខមញ្ចេវ អាកោដនក្ខមញ្ច វិមជ្ជនក្ខមញ្ចា’តិ. ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, តស្ស ភគវតោ វាទោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស រង្គក្ខមោ ចេវ បណ្ឌិតានំ នោ ពាលានំ, អនុយោគក្ខមោ ច វិមជ្ជនក្ខមោ ចា’’តិ.

‘‘សរាជិកា ខោ, គហបតិ, បរិសា ឯវំ ជានាតិ – ‘ឧបាលិ គហបតិ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស សាវកោ’តិ. កស្ស តំ, គហបតិ, សាវកំ ធារេមា’’តិ? ឯវំ វុត្តេ, ឧបាលិ គហបតិ ឧដ្ឋាយាសនា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ, សុណោហិ យស្សាហំ សាវកោ’’តិ –

៧៦.

‘‘ធីរស្ស វិគតមោហស្ស, បភិន្នខីលស្ស វិជិតវិជយស្ស;

អនីឃស្ស សុសមចិត្តស្ស, វុទ្ធសីលស្ស សាធុបញ្ញស្ស;

វេសមន្តរស្ស [វេស្សន្តរស្ស (សី. បី.)] វិមលស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘អកថំកថិស្ស តុសិតស្ស, វន្តលោកាមិសស្ស មុទិតស្ស;

កតសមណស្ស មនុជស្ស, អន្តិមសារីរស្ស នរស្ស;

អនោបមស្ស វិរជស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘អសំសយស្ស កុសលស្ស, វេនយិកស្ស សារថិវរស្ស;

អនុត្តរស្ស រុចិរធម្មស្ស, និក្កង្ខស្ស បភាសកស្ស [បភាសករស្ស (សី. ស្យា. បី.)];

មានច្ឆិទស្ស វីរស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘និសភស្ស អប្បមេយ្យស្ស, គម្ភីរស្ស មោនបត្តស្ស;

ខេមង្ករស្ស វេទស្ស, ធម្មដ្ឋស្ស សំវុតត្តស្ស;

សង្គាតិគស្ស មុត្តស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘នាគស្ស បន្តសេនស្ស, ខីណសំយោជនស្ស មុត្តស្ស;

បដិមន្តកស្ស [បដិមន្តស្ស (ក.)] ធោនស្ស, បន្នធជស្ស វីតរាគស្ស;

ទន្តស្ស និប្បបញ្ចស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘ឥសិសត្តមស្ស អកុហស្ស, តេវិជ្ជស្ស ព្រហ្មបត្តស្ស;

ន្ហាតកស្ស [នហាតកស្ស (សី. ស្យា. បី.)] បទកស្ស, បស្សទ្ធស្ស វិទិតវេទស្ស;

បុរិន្ទទស្ស សក្កស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘អរិយស្ស ភាវិតត្តស្ស, បត្តិបត្តស្ស វេយ្យាករណស្ស;

សតិមតោ វិបស្សិស្ស, អនភិនតស្ស នោ អបនតស្ស;

អនេជស្ស វសិប្បត្តស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘សមុគ្គតស្ស [សម្មគ្គតស្ស (សី. ស្យា. បី.)] ឈាយិស្ស, អននុគតន្តរស្ស សុទ្ធស្ស;

អសិតស្ស ហិតស្ស [អប្បហីនស្ស (សី. បី.), អប្បភីតស្ស (ស្យា.)], បវិវិត្តស្ស អគ្គប្បត្តស្ស;

តិណ្ណស្ស តារយន្តស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘សន្តស្ស ភូរិបញ្ញស្ស, មហាបញ្ញស្ស វីតលោភស្ស;

តថាគតស្ស សុគតស្ស, អប្បដិបុគ្គលស្ស អសមស្ស;

វិសារទស្ស និបុណស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មិ.

‘‘តណ្ហច្ឆិទស្ស ពុទ្ធស្ស, វីតធូមស្ស អនុបលិត្តស្ស;

អាហុនេយ្យស្ស យក្ខស្ស, ឧត្តមបុគ្គលស្ស អតុលស្ស;

មហតោ យសគ្គបត្តស្ស, ភគវតោ តស្ស សាវកោហមស្មី’’តិ.

៧៧. ‘‘កទា សញ្ញូឡ្ហា បន តេ, គហបតិ, ឥមេ សមណស្ស គោតមស្ស វណ្ណា’’តិ? ‘‘សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, នានាបុប្ផានំ មហាបុប្ផរាសិ, តមេនំ ទក្ខោ មាលាការោ វា មាលាការន្តេវាសី វា វិចិត្តំ មាលំ គន្ថេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, សោ ភគវា អនេកវណ្ណោ អនេកសតវណ្ណោ. កោ ហិ, ភន្តេ, វណ្ណារហស្ស វណ្ណំ ន ករិស្សតី’’តិ? អថ ខោ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស ភគវតោ សក្ការំ អសហមានស្ស តត្ថេវ ឧណ្ហំ លោហិតំ មុខតោ ឧគ្គច្ឆីតិ [ឧគ្គញ្ឆិ (សី. ស្យា. បី.)].

ឧបាលិសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. កុក្កុរវតិកសុត្តំ

៧៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោលិយេសុ វិហរតិ ហលិទ្ទវសនំ នាម កោលិយានំ និគមោ. អថ ខោ បុណ្ណោ ច កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ អចេលោ ច សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. អចេលោ បន សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា កុក្កុរោវ បលិកុជ្ជិត្វា [បលិកុណ្ឋិត្វា (ស្យា. កំ.), បលិគុណ្ឋិត្វា (ក.)] ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អយំ, ភន្តេ, អចេលោ សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ ទុក្ករការកោ ឆមានិក្ខិត្តំ ភោជនំ ភុញ្ជតិ. តស្ស តំ កុក្កុរវតំ ទីឃរត្តំ សមត្តំ សមាទិន្នំ. តស្ស កា គតិ, កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ? ‘‘អលំ, បុណ្ណ, តិដ្ឋតេតំ; មា មំ ឯតំ បុច្ឆី’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ…បេ… តតិយម្បិ ខោ បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អយំ, ភន្តេ, អចេលោ សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ ទុក្ករការកោ ឆមានិក្ខិត្តំ ភោជនំ ភុញ្ជតិ. តស្ស តំ កុក្កុរវតំ ទីឃរត្តំ សមត្តំ សមាទិន្នំ. តស្ស កា គតិ, កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ?

៧៩. ‘‘អទ្ធា ខោ តេ អហំ, បុណ្ណ, ន លភាមិ. អលំ, បុណ្ណ, តិដ្ឋតេតំ; មា មំ ឯតំ បុច្ឆីតិ; អបិ ច ត្យាហំ ព្យាករិស្សាមិ. ឥធ, បុណ្ណ, ឯកច្ចោ កុក្កុរវតំ ភាវេតិ បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, កុក្កុរសីលំ ភាវេតិ បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, កុក្កុរចិត្តំ ភាវេតិ បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, កុក្កុរាកប្បំ ភាវេតិ បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ. សោ កុក្កុរវតំ ភាវេត្វា បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, កុក្កុរសីលំ ភាវេត្វា បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, កុក្កុរចិត្តំ ភាវេត្វា បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, កុក្កុរាកប្បំ ភាវេត្វា បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា កុក្កុរានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជតិ. សចេ ខោ បនស្ស ឯវំទិដ្ឋិ ហោតិ – ‘ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា ទេវោ វា ភវិស្សាមិ ទេវញ្ញតរោ វា’តិ, សាស្ស [សាយំ (ក.)] ហោតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ. មិច្ឆាទិដ្ឋិស្ស [មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស (សី.)] ខោ អហំ, បុណ្ណ, ទ្វិន្នំ គតីនំ អញ្ញតរំ គតិំ វទាមិ – និរយំ វា តិរច្ឆានយោនិំ វា. ឥតិ ខោ, បុណ្ណ, សម្បជ្ជមានំ កុក្កុរវតំ កុក្កុរានំ សហព្យតំ ឧបនេតិ, វិបជ្ជមានំ និរយ’’ន្តិ. ឯវំ វុត្តេ, អចេលោ សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ បរោទិ, អស្សូនិ បវត្តេសិ.

អថ ខោ ភគវា បុណ្ណំ កោលិយបុត្តំ គោវតិកំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតំ ខោ តេ អហំ, បុណ្ណ, នាលត្ថំ. អលំ, បុណ្ណ, តិដ្ឋតេតំ; មា មំ ឯតំ បុច្ឆី’’តិ. ‘‘នាហំ, ភន្តេ, ឯតំ រោទាមិ យំ មំ ភគវា ឯវមាហ; អបិ ច មេ ឥទំ, ភន្តេ, កុក្កុរវតំ ទីឃរត្តំ សមត្តំ សមាទិន្នំ. អយំ, ភន្តេ, បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ. តស្ស តំ គោវតំ ទីឃរត្តំ សមត្តំ សមាទិន្នំ. តស្ស កា គតិ, កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ? ‘‘អលំ, សេនិយ, តិដ្ឋតេតំ; មា មំ ឯតំ បុច្ឆី’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ អចេលោ សេនិយោ…បេ… តតិយម្បិ ខោ អចេលោ សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អយំ, ភន្តេ, បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ. តស្ស តំ គោវតំ ទីឃរត្តំ សមត្តំ សមាទិន្នំ. តស្ស កា គតិ, កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ?

៨០. ‘‘អទ្ធា ខោ តេ អហំ, សេនិយ, ន លភាមិ. អលំ, សេនិយ, តិដ្ឋតេតំ; មា មំ ឯតំ បុច្ឆីតិ; អបិ ច ត្យាហំ ព្យាករិស្សាមិ. ឥធ, សេនិយ, ឯកច្ចោ គោវតំ ភាវេតិ បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, គោសីលំ ភាវេតិ បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, គោចិត្តំ ភាវេតិ បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, គវាកប្បំ [គ្វាកប្បំ (ក.)] ភាវេតិ បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ. សោ គោវតំ ភាវេត្វា បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, គោសីលំ ភាវេត្វា បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, គោចិត្តំ ភាវេត្វា បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ, គវាកប្បំ ភាវេត្វា បរិបុណ្ណំ អព្ពោកិណ្ណំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា គុន្នំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជតិ. សចេ ខោ បនស្ស ឯវំទិដ្ឋិ ហោតិ – ‘ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា ទេវោ វា ភវិស្សាមិ ទេវញ្ញតរោ វា’តិ, សាស្ស ហោតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ. មិច្ឆាទិដ្ឋិស្ស ខោ អហំ, សេនិយ, ទ្វិន្នំ គតីនំ អញ្ញតរំ គតិំ វទាមិ – និរយំ វា តិរច្ឆានយោនិំ វា. ឥតិ ខោ, សេនិយ, សម្បជ្ជមានំ គោវតំ គុន្នំ សហព្យតំ ឧបនេតិ, វិបជ្ជមានំ និរយ’’ន្តិ. ឯវំ វុត្តេ, បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ បរោទិ, អស្សូនិ បវត្តេសិ.

អថ ខោ ភគវា អចេលំ សេនិយំ កុក្កុរវតិកំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតំ ខោ តេ អហំ, សេនិយ, នាលត្ថំ. អលំ, សេនិយ, តិដ្ឋតេតំ; មា មំ ឯតំ បុច្ឆី’’តិ. ‘‘នាហំ, ភន្តេ, ឯតំ រោទាមិ យំ មំ ភគវា ឯវមាហ; អបិ ច មេ ឥទំ, ភន្តេ, គោវតំ ទីឃរត្តំ សមត្តំ សមាទិន្នំ. ឯវំ បសន្នោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ; បហោតិ ភគវា តថា ធម្មំ ទេសេតុំ យថា អហំ ចេវិមំ គោវតំ បជហេយ្យំ, អយញ្ចេវ អចេលោ សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ តំ កុក្កុរវតំ បជហេយ្យា’’តិ. ‘‘តេន ហិ, បុណ្ណ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. ភគវា ឯតទវោច –

៨១. ‘‘ចត្តារិមានិ, បុណ្ណ, កម្មានិ មយា សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទិតានិ. កតមានិ ចត្តារិ? អត្ថិ, បុណ្ណ, កម្មំ កណ្ហំ កណ្ហវិបាកំ; អត្ថិ, បុណ្ណ, កម្មំ សុក្កំ សុក្កវិបាកំ; អត្ថិ, បុណ្ណ, កម្មំ កណ្ហសុក្កំ កណ្ហសុក្កវិបាកំ; អត្ថិ, បុណ្ណ, កម្មំ អកណ្ហំ អសុក្កំ អកណ្ហអសុក្កវិបាកំ, កម្មក្ខយាយ សំវត្តតិ.

‘‘កតមញ្ច, បុណ្ណ, កម្មំ កណ្ហំ កណ្ហវិបាកំ? ឥធ, បុណ្ណ, ឯកច្ចោ សព្យាពជ្ឈំ [សព្យាបជ្ឈំ (សី. ស្យា. កំ.)] កាយសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, សព្យាពជ្ឈំ វចីសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, សព្យាពជ្ឈំ មនោសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ. សោ សព្យាពជ្ឈំ កាយសង្ខារំ អភិសង្ខរិត្វា, សព្យាពជ្ឈំ វចីសង្ខារំ អភិសង្ខរិត្វា, សព្យាពជ្ឈំ មនោសង្ខារំ អភិសង្ខរិត្វា, សព្យាពជ្ឈំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ. តមេនំ សព្យាពជ្ឈំ លោកំ ឧបបន្នំ សមានំ សព្យាពជ្ឈា ផស្សា ផុសន្តិ. សោ សព្យាពជ្ឈេហិ ផស្សេហិ ផុដ្ឋោ សមានោ សព្យាពជ្ឈំ វេទនំ វេទេតិ ឯកន្តទុក្ខំ, សេយ្យថាបិ សត្តា នេរយិកា. ឥតិ ខោ, បុណ្ណ, ភូតា ភូតស្ស ឧបបត្តិ ហោតិ; យំ ករោតិ តេន ឧបបជ្ជតិ, ឧបបន្នមេនំ ផស្សា ផុសន្តិ. ឯវំបាហំ, បុណ្ណ, ‘កម្មទាយាទា សត្តា’តិ វទាមិ. ឥទំ វុច្ចតិ, បុណ្ណ, កម្មំ កណ្ហំ កណ្ហវិបាកំ.

‘‘កតមញ្ច, បុណ្ណ, កម្មំ សុក្កំ សុក្កវិបាកំ? ឥធ, បុណ្ណ, ឯកច្ចោ អព្យាពជ្ឈំ កាយសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, អព្យាពជ្ឈំ វចីសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, អព្យាពជ្ឈំ មនោសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ. សោ អព្យាពជ្ឈំ កាយសង្ខារំ អភិសង្ខរិត្វា, អព្យាពជ្ឈំ វចីសង្ខារំ អភិសង្ខរិត្វា, អព្យាពជ្ឈំ មនោសង្ខារំ អភិសង្ខរិត្វា អព្យាពជ្ឈំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ. តមេនំ អព្យាពជ្ឈំ លោកំ ឧបបន្នំ សមានំ អព្យាពជ្ឈា ផស្សា ផុសន្តិ. សោ អព្យាពជ្ឈេហិ ផស្សេហិ ផុដ្ឋោ សមានោ អព្យាពជ្ឈំ វេទនំ វេទេតិ ឯកន្តសុខំ, សេយ្យថាបិ ទេវា សុភកិណ្ហា. ឥតិ ខោ, បុណ្ណ, ភូតា ភូតស្ស ឧបបត្តិ ហោតិ; យំ ករោតិ តេន ឧបបជ្ជតិ, ឧបបន្នមេនំ ផស្សា ផុសន្តិ. ឯវំបាហំ, បុណ្ណ, ‘កម្មទាយាទា សត្តា’តិ វទាមិ. ឥទំ វុច្ចតិ, បុណ្ណ, កម្មំ សុក្កំ សុក្កវិបាកំ.

‘‘កតមញ្ច, បុណ្ណ, កម្មំ កណ្ហសុក្កំ កណ្ហសុក្កវិបាកំ? ឥធ, បុណ្ណ, ឯកច្ចោ សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ កាយសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ វចីសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ មនោសង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ. សោ សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ កាយសង្ខារំ អភិសង្ខរិត្វា, សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ វចីសង្ខារំ អភិង្ខរិត្វា, សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ មនោសង្ខារំ អភិសង្ខរិត្វា សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ លោកំ ឧបបជ្ជតិ. តមេនំ សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ លោកំ ឧបបន្នំ សមានំ សព្យាពជ្ឈាបិ អព្យាពជ្ឈាបិ ផស្សា ផុសន្តិ. សោ សព្យាពជ្ឈេហិបិ អព្យាពជ្ឈេហិបិ ផស្សេហិ ផុដ្ឋោ សមានោ សព្យាពជ្ឈម្បិ អព្យាពជ្ឈម្បិ វេទនំ វេទេតិ វោកិណ្ណសុខទុក្ខំ, សេយ្យថាបិ មនុស្សា ឯកច្ចេ ច ទេវា ឯកច្ចេ ច វិនិបាតិកា. ឥតិ ខោ, បុណ្ណ, ភូតា ភូតស្ស ឧបបត្តិ ហោតិ; យំ ករោតិ តេន ឧបបជ្ជតិ. ឧបបន្នមេនំ ផស្សា ផុសន្តិ. ឯវំបាហំ, បុណ្ណ, ‘កម្មទាយាទា សត្តា’តិ វទាមិ. ឥទំ វុច្ចតិ, បុណ្ណ, កម្មំ កណ្ហសុក្កំ កណ្ហសុក្កវិបាកំ.

‘‘កតមញ្ច, បុណ្ណ, កម្មំ អកណ្ហំ អសុក្កំ អកណ្ហអសុក្កវិបាកំ, កម្មក្ខយាយ សំវត្តតិ? តត្រ, បុណ្ណ, យមិទំ កម្មំ កណ្ហំ កណ្ហវិបាកំ តស្ស បហានាយ យា ចេតនា, យមិទំ [យម្បិទំ (សី. បី.)] កម្មំ សុក្កំ សុក្កវិបាកំ តស្ស បហានាយ យា ចេតនា, យមិទំ [យម្បិទំ (សី. បី.)] កម្មំ កណ្ហសុក្កំ កណ្ហសុក្កវិបាកំ តស្ស បហានាយ យា ចេតនា – ឥទំ វុច្ចតិ, បុណ្ណ, កម្មំ អកណ្ហំ អសុក្កំ អកណ្ហអសុក្កវិបាកំ, កម្មក្ខយាយ សំវត្តតីតិ. ឥមានិ ខោ, បុណ្ណ, ចត្តារិ កម្មានិ មយា សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទិតានី’’តិ.

៨២. ឯវំ វុត្តេ, បុណ្ណោ កោលិយបុត្តោ គោវតិកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ, អភិក្កន្តំ, ភន្តេ! សេយ្យថាបិ, ភន្តេ…បេ… ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ. អចេលោ បន សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ, អភិក្កន្តំ, ភន្តេ! សេយ្យថាបិ, ភន្តេ…បេ… បកាសិតោ. ឯសាហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. លភេយ្យាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ. ‘‘យោ ខោ, សេនិយ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពោ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខតិ បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខតិ ឧបសម្បទំ សោ ចត្តារោ មាសេ បរិវសតិ. ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ, ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ. អបិ ច មេត្ថ បុគ្គលវេមត្តតា វិទិតា’’តិ.

‘‘សចេ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពា ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខន្តា បព្ពជ្ជំ អាកង្ខន្តា ឧបសម្បទំ តេ ចត្តារោ មាសេ បរិវសន្តិ ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ, អហំ ចត្តារិ វស្សានិ បរិវសិស្សាមិ. ចតុន្នំ វស្សានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តុ, ឧបសម្បាទេន្តុ ភិក្ខុភាវាយា’’តិ. អលត្ថ ខោ អចេលោ សេនិយោ កុក្កុរវតិកោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, អលត្ថ ឧបសម្បទំ. អចិរូបសម្បន្នោ ខោ បនាយស្មា សេនិយោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិ. អញ្ញតរោ ខោ បនាយស្មា សេនិយោ អរហតំ អហោសីតិ.

កុក្កុរវតិកសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. អភយរាជកុមារសុត្តំ

៨៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. អថ ខោ អភយោ រាជកុមារោ យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អភយំ រាជកុមារំ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ឯតទវោច – ‘‘ឯហិ ត្វំ, រាជកុមារ, សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេហិ. ឯវំ តេ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆិស្សតិ – ‘អភយេន រាជកុមារេន សមណស្ស គោតមស្ស ឯវំ មហិទ្ធិកស្ស ឯវំ មហានុភាវស្ស វាទោ អារោបិតោ’’’តិ. ‘‘យថា កថំ បនាហំ, ភន្តេ, សមណស្ស គោតមស្ស ឯវំ មហិទ្ធិកស្ស ឯវំ មហានុភាវស្ស វាទំ អារោបេស្សាមី’’តិ? ‘‘ឯហិ ត្វំ, រាជកុមារ, យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា សមណំ គោតមំ ឯវំ វទេហិ – ‘ភាសេយ្យ នុ ខោ, ភន្តេ, តថាគតោ តំ វាចំ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបា’តិ? សចេ តេ សមណោ គោតមោ ឯវំ បុដ្ឋោ ឯវំ ព្យាករោតិ – ‘ភាសេយ្យ, រាជកុមារ, តថាគតោ តំ វាចំ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបា’តិ, តមេនំ ត្វំ ឯវំ វទេយ្យាសិ – ‘អថ កិញ្ចរហិ តេ, ភន្តេ, បុថុជ្ជនេន នានាករណំ? បុថុជ្ជនោបិ ហិ តំ វាចំ ភាសេយ្យ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបា’តិ. សចេ បន តេ សមណោ គោតមោ ឯវំ បុដ្ឋោ ឯវំ ព្យាករោតិ – ‘ន, រាជកុមារ, តថាគតោ តំ វាចំ ភាសេយ្យ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបា’តិ, តមេនំ ត្វំ ឯវំ វទេយ្យាសិ – ‘អថ កិញ្ចរហិ តេ, ភន្តេ, ទេវទត្តោ ព្យាកតោ – ‘‘អាបាយិកោ ទេវទត្តោ, នេរយិកោ ទេវទត្តោ, កប្បដ្ឋោ ទេវទត្តោ, អតេកិច្ឆោ ទេវទត្តោ’’តិ? តាយ ច បន តេ វាចាយ ទេវទត្តោ កុបិតោ អហោសិ អនត្តមនោ’តិ. ឥមំ ខោ តេ, រាជកុមារ, សមណោ គោតមោ ឧភតោកោដិកំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ នេវ សក្ខិតិ ឧគ្គិលិតុំ ន សក្ខិតិ ឱគិលិតុំ. សេយ្យថាបិ នាម បុរិសស្ស អយោសិង្ឃាដកំ កណ្ឋេ វិលគ្គំ, សោ នេវ សក្កុណេយ្យ ឧគ្គិលិតុំ ន សក្កុណេយ្យ ឱគិលិតុំ; ឯវមេវ ខោ តេ, រាជកុមារ, សមណោ គោតមោ ឥមំ ឧភតោកោដិកំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ នេវ សក្ខិតិ ឧគ្គិលិតុំ ន សក្ខិតិ ឱគិលិតុ’’ន្តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អភយោ រាជកុមារោ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ.

៨៤. ឯកមន្តំ និសិន្នស្ស ខោ អភយស្ស រាជកុមារស្ស សូរិយំ [សុរិយំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ឧល្លោកេត្វា ឯតទហោសិ – ‘‘អកាលោ ខោ អជ្ជ ភគវតោ វាទំ អារោបេតុំ. ស្វេ ទានាហំ សកេ និវេសនេ ភគវតោ វាទំ អារោបេស្សាមី’’តិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ស្វាតនាយ អត្តចតុត្ថោ ភត្ត’’ន្តិ. អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន. អថ ខោ អភយោ រាជកុមារោ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ ភគវា តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន អភយស្ស រាជកុមារស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. អថ ខោ អភយោ រាជកុមារោ ភគវន្តំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ សម្បវារេសិ. អថ ខោ អភយោ រាជកុមារោ ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ.

៨៥. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អភយោ រាជកុមារោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ភាសេយ្យ នុ ខោ, ភន្តេ, តថាគតោ តំ វាចំ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបា’’តិ? ‘‘ន ខ្វេត្ថ, រាជកុមារ, ឯកំសេនា’’តិ. ‘‘ឯត្ថ, ភន្តេ, អនស្សុំ និគណ្ឋា’’តិ. ‘‘កិំ បន ត្វំ, រាជកុមារ, ឯវំ វទេសិ – ‘ឯត្ថ, ភន្តេ, អនស្សុំ និគណ្ឋា’’’តិ? ‘‘ឥធាហំ, ភន្តេ, យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ មំ, ភន្តេ, និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ឯតទវោច – ‘ឯហិ ត្វំ, រាជកុមារ, សមណស្ស គោតមស្ស វាទំ អារោបេហិ. ឯវំ តេ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆិស្សតិ – អភយេន រាជកុមារេន សមណស្ស គោតមស្ស ឯវំ មហិទ្ធិកស្ស ឯវំ មហានុភាវស្ស វាទោ អារោបិតោ’តិ. ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភន្តេ, និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘យថា កថំ បនាហំ, ភន្តេ, សមណស្ស គោតមស្ស ឯវំ មហិទ្ធិកស្ស ឯវំ មហានុភាវស្ស វាទំ អារោបេស្សាមី’តិ? ‘ឯហិ ត្វំ, រាជកុមារ, យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា សមណំ គោតមំ ឯវំ វទេហិ – ភាសេយ្យ នុ ខោ, ភន្តេ, តថាគតោ តំ វាចំ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបាតិ? សចេ តេ សមណោ គោតមោ ឯវំ បុដ្ឋោ ឯវំ ព្យាករោតិ – ភាសេយ្យ, រាជកុមារ, តថាគតោ តំ វាចំ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបាតិ, តមេនំ ត្វំ ឯវំ វទេយ្យាសិ – អថ កិញ្ចរហិ តេ, ភន្តេ, បុថុជ្ជនេន នានាករណំ? បុថុជ្ជនោបិ ហិ តំ វាចំ ភាសេយ្យ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបាតិ. សចេ បន តេ សមណោ គោតមោ ឯវំ បុដ្ឋោ ឯវំ ព្យាករោតិ – ន, រាជកុមារ, តថាគតោ តំ វាចំ ភាសេយ្យ យា សា វាចា បរេសំ អប្បិយា អមនាបាតិ, តមេនំ ត្វំ ឯវំ វទេយ្យាសិ – អថ កិញ្ចរហិ តេ, ភន្តេ, ទេវទត្តោ ព្យាកតោ – អាបាយិកោ ទេវទត្តោ, នេរយិកោ ទេវទត្តោ, កប្បដ្ឋោ ទេវទត្តោ, អតេកិច្ឆោ ទេវទត្តោតិ? តាយ ច បន តេ វាចាយ ទេវទត្តោ កុបិតោ អហោសិ អនត្តមនោតិ. ឥមំ ខោ តេ, រាជកុមារ, សមណោ គោតមោ ឧភតោកោដិកំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ នេវ សក្ខិតិ ឧគ្គិលិតុំ ន សក្ខិតិ ឱគិលិតុំ. សេយ្យថាបិ នាម បុរិសស្ស អយោសិង្ឃាដកំ កណ្ឋេ វិលគ្គំ, សោ នេវ សក្កុណេយ្យ ឧគ្គិលិតុំ ន សក្កុណេយ្យ ឱគិលិតុំ; ឯវមេវ ខោ តេ, រាជកុមារ, សមណោ គោតមោ ឥមំ ឧភតោកោដិកំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ នេវ សក្ខិតិ ឧគ្គិលិតុំ ន សក្ខិតិ ឱគិលិតុ’’’ន្តិ.

៨៦. តេន ខោ បន សមយេន ទហរោ កុមារោ មន្ទោ ឧត្តានសេយ្យកោ អភយស្ស រាជកុមារស្ស អង្កេ និសិន្នោ ហោតិ. អថ ខោ ភគវា អភយំ រាជកុមារំ ឯតទវោច – ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាជកុមារ, សចាយំ កុមារោ តុយ្ហំ វា បមាទមន្វាយ ធាតិយា វា បមាទមន្វាយ កដ្ឋំ វា កឋលំ [កថលំ (ក.)] វា មុខេ អាហរេយ្យ, កិន្តិ នំ ករេយ្យាសី’’តិ? ‘‘អាហរេយ្យស្សាហំ, ភន្តេ. សចេ, ភន្តេ, ន សក្កុណេយ្យំ អាទិកេនេវ អាហត្តុំ [អាហរិតុំ (ស្យា. កំ.)], វាមេន ហត្ថេន សីសំ បរិគ្គហេត្វា [បគ្គហេត្វា (សី.)] ទក្ខិណេន ហត្ថេន វង្កង្គុលិំ ករិត្វា សលោហិតម្បិ អាហរេយ្យំ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថិ មេ, ភន្តេ, កុមារេ អនុកម្បា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, រាជកុមារ, យំ តថាគតោ វាចំ ជានាតិ អភូតំ អតច្ឆំ អនត្ថសំហិតំ សា ច បរេសំ អប្បិយា អមនាបា, ន តំ តថាគតោ វាចំ ភាសតិ. យម្បិ តថាគតោ វាចំ ជានាតិ ភូតំ តច្ឆំ អនត្ថសំហិតំ សា ច បរេសំ អប្បិយា អមនាបា, តម្បិ តថាគតោ វាចំ ន ភាសតិ. យញ្ច ខោ តថាគតោ វាចំ ជានាតិ ភូតំ តច្ឆំ អត្ថសំហិតំ សា ច បរេសំ អប្បិយា អមនាបា, តត្រ កាលញ្ញូ តថាគតោ ហោតិ តស្សា វាចាយ វេយ្យាករណាយ. យំ តថាគតោ វាចំ ជានាតិ អភូតំ អតច្ឆំ អនត្ថសំហិតំ សា ច បរេសំ បិយា មនាបា, ន តំ តថាគតោ វាចំ ភាសតិ. យម្បិ តថាគតោ វាចំ ជានាតិ ភូតំ តច្ឆំ អនត្ថសំហិតំ សា ច បរេសំ បិយា មនាបា តម្បិ តថាគតោ វាចំ ន ភាសតិ. យញ្ច តថាគតោ វាចំ ជានាតិ ភូតំ តច្ឆំ អត្ថសំហិតំ សា ច បរេសំ បិយា មនាបា, តត្រ កាលញ្ញូ តថាគតោ ហោតិ តស្សា វាចាយ វេយ្យាករណាយ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថិ, រាជកុមារ, តថាគតស្ស សត្តេសុ អនុកម្បា’’តិ.

៨៧. ‘‘យេមេ, ភន្តេ, ខត្តិយបណ្ឌិតាបិ ព្រាហ្មណបណ្ឌិតាបិ គហបតិបណ្ឌិតាបិ សមណបណ្ឌិតាបិ បញ្ហំ អភិសង្ខរិត្វា តថាគតំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆន្តិ, បុព្ពេវ នុ ខោ, ឯតំ, ភន្តេ, ភគវតោ ចេតសោ បរិវិតក្កិតំ ហោតិ ‘យេ មំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ បុច្ឆិស្សន្តិ តេសាហំ ឯវំ បុដ្ឋោ ឯវំ ព្យាករិស្សាមី’តិ, ឧទាហុ ឋានសោវេតំ តថាគតំ បដិភាតី’’តិ?

‘‘តេន ហិ, រាជកុមារ, តញ្ញេវេត្ថ បដិបុច្ឆិស្សាមិ, យថា តេ ខមេយ្យ តថា នំ ព្យាករេយ្យាសិ. តំ កិំ មញ្ញសិ, រាជកុមារ, កុសលោ ត្វំ រថស្ស អង្គបច្ចង្គាន’’ន្តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ, កុសលោ អហំ រថស្ស អង្គបច្ចង្គាន’’ន្តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាជកុមារ, យេ តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កិំ នាមិទំ រថស្ស អង្គបច្ចង្គ’ន្តិ? បុព្ពេវ នុ ខោ តេ ឯតំ ចេតសោ បរិវិតក្កិតំ អស្ស ‘យេ មំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ បុច្ឆិស្សន្តិ តេសាហំ ឯវំ បុដ្ឋោ ឯវំ ព្យាករិស្សាមី’តិ, ឧទាហុ ឋានសោវេតំ បដិភាសេយ្យា’’តិ?

‘‘អហញ្ហិ, ភន្តេ, រថិកោ សញ្ញាតោ កុសលោ រថស្ស អង្គបច្ចង្គានំ. សព្ពានិ មេ រថស្ស អង្គបច្ចង្គានិ សុវិទិតានិ. ឋានសោវេតំ មំ បដិភាសេយ្យា’’តិ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, រាជកុមារ, យេ តេ ខត្តិយបណ្ឌិតាបិ ព្រាហ្មណបណ្ឌិតាបិ គហបតិបណ្ឌិតាបិ សមណបណ្ឌិតាបិ បញ្ហំ អភិសង្ខរិត្វា តថាគតំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆន្តិ, ឋានសោវេតំ តថាគតំ បដិភាតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? សា ហិ, រាជកុមារ, តថាគតស្ស ធម្មធាតុ សុប្បដិវិទ្ធា យស្សា ធម្មធាតុយា សុប្បដិវិទ្ធត្តា ឋានសោវេតំ តថាគតំ បដិភាតី’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, អភយោ រាជកុមារោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ, អភិក្កន្តំ, ភន្តេ…បេ… អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

អភយរាជកុមារសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. ពហុវេទនីយសុត្តំ

៨៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ ឧទាយិ, វេទនា វុត្តា ភគវតា’’តិ? ‘‘តិស្សោ ខោ, ថបតិ [គហបតិ (ស្យា. កំ. បី.)], វេទនា វុត្តា ភគវតា. សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា ខោ, ថបតិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ភន្តេ ឧទាយិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា; ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា. យាយំ, ភន្តេ, អទុក្ខមសុខា វេទនា សន្តស្មិំ ឯសា បណីតេ សុខេ វុត្តា ភគវតា’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា ឧទាយី បញ្ចកង្គំ ថបតិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, គហបតិ, ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា; តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា ខោ, ថបតិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ភន្តេ ឧទាយិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា; ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា. យាយំ, ភន្តេ, អទុក្ខមសុខា វេទនា សន្តស្មិំ ឯសា បណីតេ សុខេ វុត្តា ភគវតា’’តិ. តតិយម្បិ ខោ អាយស្មា ឧទាយី បញ្ចកង្គំ ថបតិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ថបតិ, ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា; តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា ខោ, ថបតិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា’’តិ. តតិយម្បិ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ភន្តេ ឧទាយិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា, ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា. យាយំ, ភន្តេ, អទុក្ខមសុខា វេទនា សន្តស្មិំ ឯសា បណីតេ សុខេ វុត្តា ភគវតា’’តិ. នេវ ខោ សក្ខិ អាយស្មា ឧទាយី បញ្ចកង្គំ ថបតិំ សញ្ញាបេតុំ ន បនាសក្ខិ បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ សញ្ញាបេតុំ.

៨៩. អស្សោសិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស បញ្ចកង្គេន ថបតិនា សទ្ធិំ ឥមំ កថាសល្លាបំ. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យាវតកោ អហោសិ អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស បញ្ចកង្គេន ថបតិនា សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ តំ សព្ពំ ភគវតោ អារោចេសិ. ឯវំ វុត្តេ, ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘សន្តញ្ញេវ ខោ, អានន្ទ, បរិយាយំ បញ្ចកង្គោ ថបតិ ឧទាយិស្ស នាព្ភនុមោទិ, សន្តញ្ញេវ ច បន បរិយាយំ ឧទាយី បញ្ចកង្គស្ស ថបតិស្ស នាព្ភនុមោទិ. ទ្វេបានន្ទ, វេទនា វុត្តា មយា បរិយាយេន, តិស្សោបិ វេទនា វុត្តា មយា បរិយាយេន, បញ្ចបិ វេទនា វុត្តា មយា បរិយាយេន, ឆបិ វេទនា វុត្តា មយា បរិយាយេន, អដ្ឋារសបិ វេទនា វុត្តា មយា បរិយាយេន, ឆត្តិំសបិ វេទនា វុត្តា មយា បរិយាយេន, អដ្ឋសតម្បិ វេទនា វុត្តា មយា បរិយាយេន. ឯវំ បរិយាយទេសិតោ ខោ, អានន្ទ, មយា ធម្មោ. ឯវំ បរិយាយទេសិតេ ខោ, អានន្ទ, មយា ធម្មេ យេ អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សុលបិតំ ន សមនុជានិស្សន្តិ ន សមនុមញ្ញិស្សន្តិ ន សមនុមោទិស្សន្តិ តេសមេតំ បាដិកង្ខំ – ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរិស្សន្តិ. ឯវំ បរិយាយទេសិតោ ខោ, អានន្ទ, មយា ធម្មោ. ឯវំ បរិយាយទេសិតេ ខោ, អានន្ទ, មយា ធម្មេ យេ អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សុលបិតំ សមនុជានិស្សន្តិ សមនុមញ្ញិស្សន្តិ សមនុមោទិស្សន្តិ តេសមេតំ បាដិកង្ខំ – សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ខីរោទកីភូតា អញ្ញមញ្ញំ បិយចក្ខូហិ សម្បស្សន្តា វិហរិស្សន្តិ’’.

៩០. ‘‘បញ្ច ខោ ឥមេ, អានន្ទ, កាមគុណា. កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា…បេ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា – ឥមេ ខោ, អានន្ទ, បញ្ច កាមគុណា. យំ ខោ, អានន្ទ, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ ឥទំ វុច្ចតិ កាមសុខំ.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឯតបរមំ សត្តា សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ, ឥទមស្ស នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឯតបរមំ សត្តា សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ, ឥទមស្ស នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា…បេ… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ…បេ…. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា…បេ… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ…បេ…. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា…បេ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ…បេ…. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា, បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា, នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ…បេ…. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ…បេ…. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ…បេ…. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឯតបរមំ សត្តា សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ, ឥទមស្ស នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

៩១. ‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អានន្ទ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមណោ គោតមោ អាហ; តញ្ច សុខស្មិំ បញ្ញបេតិ. តយិទំ កិំសុ, តយិទំ កថំសូ’តិ? ឯវំវាទិនោ, អានន្ទ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘ន ខោ, អាវុសោ, ភគវា សុខំយេវ វេទនំ សន្ធាយ សុខស្មិំ បញ្ញបេតិ; អបិ ច, អាវុសោ, យត្ថ យត្ថ សុខំ ឧបលព្ភតិ យហិំ យហិំ តំ តំ តថាគតោ សុខស្មិំ បញ្ញបេតី’’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

ពហុវេទនីយសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. អបណ្ណកសុត្តំ

៩២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ យេន សាលា នាម កោសលានំ ព្រាហ្មណគាមោ តទវសរិ. អស្សោសុំ ខោ សាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា – ‘‘សមណោ ខលុ ភោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ សាលំ អនុប្បត្តោ. តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ. សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ. សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ. សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ. អថ ខោ សាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អប្បេកច្ចេ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. អប្បេកច្ចេ ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ; សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. អប្បេកច្ចេ យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. អប្បេកច្ចេ ភគវតោ សន្តិកេ នាមគោត្តំ សាវេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. អប្បេកច្ចេ តុណ្ហីភូតា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ.

៩៣. ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ សាលេយ្យកេ ព្រាហ្មណគហបតិកេ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘អត្ថិ បន វោ, គហបតយោ, កោចិ មនាបោ សត្ថា យស្មិំ វោ អាការវតី សទ្ធា បដិលទ្ធា’’តិ? ‘‘នត្ថិ ខោ នោ, ភន្តេ, កោចិ មនាបោ សត្ថា យស្មិំ នោ អាការវតី សទ្ធា បដិលទ្ធា’’តិ. ‘‘មនាបំ វោ, គហបតយោ, សត្ថារំ អលភន្តេហិ អយំ អបណ្ណកោ ធម្មោ សមាទាយ វត្តិតព្ពោ. អបណ្ណកោ ហិ, គហបតយោ, ធម្មោ សមត្តោ សមាទិន្នោ, សោ វោ ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ. កតមោ ច, គហបតយោ, អបណ្ណកោ ធម្មោ’’?

៩៤. ‘‘សន្តិ, គហបតយោ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ ទិន្នំ, នត្ថិ យិដ្ឋំ, នត្ថិ ហុតំ; នត្ថិ សុកតទុក្កដានំ [សុកដទុក្កដានំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] កម្មានំ ផលំ វិបាកោ, នត្ថិ អយំ លោកោ, នត្ថិ បរោ លោកោ; នត្ថិ មាតា, នត្ថិ បិតា; នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា; នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា [សមគ្គតា (ក.)] សម្មា បដិបន្នា យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’តិ. តេសំយេវ ខោ, គហបតយោ, សមណព្រាហ្មណានំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឧជុវិបច្ចនីកវាទា. តេ ឯវមាហំសុ – ‘អត្ថិ ទិន្នំ, អត្ថិ យិដ្ឋំ, អត្ថិ ហុតំ; អត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ; អត្ថិ អយំ លោកោ, អត្ថិ បរោ លោកោ; អត្ថិ មាតា, អត្ថិ បិតា; អត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា; អត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មា បដិបន្នា យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, គហបតយោ – ‘ននុមេ សមណព្រាហ្មណា អញ្ញមញ្ញស្ស ឧជុវិបច្ចនីកវាទា’’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

៩៥. ‘‘តត្រ, គហបតយោ, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ ទិន្នំ, នត្ថិ យិដ្ឋំ…បេ… យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’តិ តេសមេតំ បាដិកង្ខំ? យមិទំ [យទិទំ (ក.)] កាយសុចរិតំ, វចីសុចរិតំ, មនោសុចរិតំ – ឥមេ តយោ កុសលេ ធម្មេ អភិនិវជ្ជេត្វា [អភិនិព្ពជ្ជេត្វា (ស្យា. កំ.), អភិនិព្ពិជ្ជិត្វា (ក.)] យមិទំ [យទិទំ (ក.)] កាយទុច្ចរិតំ, វចីទុច្ចរិតំ, មនោទុច្ចរិតំ – ឥមេ តយោ អកុសលេ ធម្មេ សមាទាយ វត្តិស្សន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ន ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា បស្សន្តិ អកុសលានំ ធម្មានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, កុសលានំ ធម្មានំ នេក្ខម្មេ អានិសំសំ វោទានបក្ខំ. សន្តំយេវ បន បរំ លោកំ ‘នត្ថិ បរោ លោកោ’ តិស្ស ទិដ្ឋិ ហោតិ; សាស្ស ហោតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘នត្ថិ បរោ លោកោ’តិ សង្កប្បេតិ; ស្វាស្ស ហោតិ មិច្ឆាសង្កប្បោ. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘នត្ថិ បរោ លោកោ’តិ វាចំ ភាសតិ; សាស្ស ហោតិ មិច្ឆាវាចា. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘នត្ថិ បរោ លោកោ’តិ អាហ; យេ តេ អរហន្តោ បរលោកវិទុនោ តេសមយំ បច្ចនីកំ ករោតិ. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘នត្ថិ បរោ លោកោ’តិ បរំ សញ្ញាបេតិ [បញ្ញាបេតិ (ក.)]; សាស្ស ហោតិ អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិ [អស្សទ្ធម្មបញ្ញត្តិ (ក.)]. តាយ ច បន អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិយា អត្តានុក្កំសេតិ, បរំ វម្ភេតិ. ឥតិ បុព្ពេវ ខោ បនស្ស សុសីល្យំ បហីនំ ហោតិ, ទុស្សីល្យំ បច្ចុបដ្ឋិតំ – អយញ្ច មិច្ឆាទិដ្ឋិ មិច្ឆាសង្កប្បោ មិច្ឆាវាចា អរិយានំ បច្ចនីកតា អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិ អត្តុក្កំសនា បរវម្ភនា. ឯវមស្សិមេ [ឯវំ’សិ’មេ’ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា.

‘‘តត្រ, គហបតយោ, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សចេ ខោ នត្ថិ បរោ លោកោ ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា សោត្ថិមត្តានំ ករិស្សតិ; សចេ ខោ អត្ថិ បរោ លោកោ ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. កាមំ ខោ បន មាហុ បរោ លោកោ, ហោតុ នេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ; អថ ច បនាយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ គារយ្ហោ – ទុស្សីលោ បុរិសបុគ្គលោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ នត្ថិកវាទោ’តិ. សចេ ខោ អត្ថេវ បរោ លោកោ, ឯវំ ឥមស្ស ភោតោ បុរិសបុគ្គលស្ស ឧភយត្ថ កលិគ្គហោ – យញ្ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ គារយ្ហោ, យញ្ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. ឯវមស្សាយំ អបណ្ណកោ ធម្មោ ទុស្សមត្តោ សមាទិន្នោ, ឯកំសំ ផរិត្វា តិដ្ឋតិ, រិញ្ចតិ កុសលំ ឋានំ.

៩៦. ‘‘តត្រ, គហបតយោ, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អត្ថិ ទិន្នំ…បេ… យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’តិ តេសមេតំ បាដិកង្ខំ? យមិទំ កាយទុច្ចរិតំ, វចីទុច្ចរិតំ, មនោទុច្ចរិតំ – ឥមេ តយោ អកុសលេ ធម្មេ អភិនិវជ្ជេត្វា យមិទំ កាយសុចរិតំ, វចីសុចរិតំ, មនោសុចរិតំ – ឥមេ តយោ កុសលេ ធម្មេ សមាទាយ វត្តិស្សន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? បស្សន្តិ ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលានំ ធម្មានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, កុសលានំ ធម្មានំ នេក្ខម្មេ អានិសំសំ វោទានបក្ខំ. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘អត្ថិ បរោ លោកោ’ តិស្ស ទិដ្ឋិ ហោតិ; សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘អត្ថិ បរោ លោកោ’តិ សង្កប្បេតិ; ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាសង្កប្បោ. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘អត្ថិ បរោ លោកោ’តិ វាចំ ភាសតិ; សាស្ស ហោតិ សម្មាវាចា. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘អត្ថិ បរោ លោកោ’តិ អាហ; យេ តេ អរហន្តោ បរលោកវិទុនោ តេសមយំ ន បច្ចនីកំ ករោតិ. សន្តំយេវ ខោ បន បរំ លោកំ ‘អត្ថិ បរោ លោកោ’តិ បរំ សញ្ញាបេតិ; សាស្ស ហោតិ សទ្ធម្មសញ្ញត្តិ. តាយ ច បន សទ្ធម្មសញ្ញត្តិយា នេវត្តានុក្កំសេតិ, ន បរំ វម្ភេតិ. ឥតិ បុព្ពេវ ខោ បនស្ស ទុស្សីល្យំ បហីនំ ហោតិ, សុសីល្យំ បច្ចុបដ្ឋិតំ – អយញ្ច សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា អរិយានំ អបច្ចនីកតា សទ្ធម្មសញ្ញត្តិ អនត្តុក្កំសនា អបរវម្ភនា. ឯវមស្សិមេ អនេកេ កុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា.

‘‘តត្រ, គហបតយោ, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សចេ ខោ អត្ថិ បរោ លោកោ, ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. កាមំ ខោ បន មាហុ បរោ លោកោ, ហោតុ នេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ; អថ ច បនាយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ បាសំសោ – សីលវា បុរិសបុគ្គលោ សម្មាទិដ្ឋិ អត្ថិកវាទោ’តិ. សចេ ខោ អត្ថេវ បរោ លោកោ, ឯវំ ឥមស្ស ភោតោ បុរិសបុគ្គលស្ស ឧភយត្ថ កដគ្គហោ – យញ្ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ បាសំសោ, យញ្ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. ឯវមស្សាយំ អបណ្ណកោ ធម្មោ សុសមត្តោ សមាទិន្នោ, ឧភយំសំ ផរិត្វា តិដ្ឋតិ, រិញ្ចតិ អកុសលំ ឋានំ.

៩៧. ‘‘សន្តិ, គហបតយោ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ករោតោ ការយតោ, ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ, បចតោ បាចាបយតោ, សោចយតោ សោចាបយតោ, កិលមតោ កិលមាបយតោ, ផន្ទតោ ផន្ទាបយតោ, បាណមតិបាតយតោ [បាណមតិមាបយតោ (សី. បី.), បាណមតិបាតាបយតោ (ស្យា. កំ.), បាណមតិបាបយតោ (ក.)], អទិន្នំ អាទិយតោ, សន្ធិំ ឆិន្ទតោ, និល្លោបំ ហរតោ, ឯកាគារិកំ ករោតោ, បរិបន្ថេ តិដ្ឋតោ, បរទារំ គច្ឆតោ, មុសា ភណតោ; ករោតោ ន ករីយតិ បាបំ. ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេន យោ ឥមិស្សា បថវិយា បាណេ ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករេយ្យ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ទក្ខិណញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ហនន្តោ ឃាតេន្តោ, ឆិន្ទន្តោ ឆេទាបេន្តោ, បចន្តោ បាចេន្តោ; នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ឧត្តរញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ទទន្តោ ទាបេន្តោ, យជន្តោ យជាបេន្តោ; នត្ថិ តតោនិទានំ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ. ទានេន ទមេន សំយមេន សច្ចវជ្ជេន [សច្ចវាចេន (ក.)] នត្ថិ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ’តិ. តេសំយេវ ខោ, គហបតយោ, សមណព្រាហ្មណានំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឧជុវិបច្ចនីកវាទា តេ ឯវមាហំសុ – ‘ករោតោ ការយតោ, ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ, បចតោ បាចាបយតោ, សោចយតោ សោចាបយតោ, កិលមតោ កិលមាបយតោ, ផន្ទតោ ផន្ទាបយតោ, បាណមតិបាតយតោ, អទិន្នំ អាទិយតោ, សន្ធិំ ឆិន្ទតោ, និល្លោបំ ហរតោ, ឯកាគារិកំ ករោតោ, បរិបន្ថេ តិដ្ឋតោ, បរទារំ គច្ឆតោ, មុសា ភណតោ; ករោតោ ករីយតិ បាបំ. ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេន យោ ឥមិស្សា បថវិយា បាណេ ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករេយ្យ, អត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, អត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ទក្ខិណញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ហនន្តោ ឃាតេន្តោ, ឆិន្ទន្តោ ឆេទាបេន្តោ, បចន្តោ បាចេន្តោ; អត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, អត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ឧត្តរញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ទទន្តោ ទាបេន្តោ, យជន្តោ យជាបេន្តោ; អត្ថិ តតោនិទានំ បុញ្ញំ, អត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ. ទានេន ទមេន សំយមេន សច្ចវជ្ជេន អត្ថិ បុញ្ញំ, អត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, គហបតយោ, ននុមេ សមណព្រាហ្មណា អញ្ញមញ្ញស្ស ឧជុវិបច្ចនីកវាទា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

៩៨. ‘‘តត្រ, គហបតយោ, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ករោតោ ការយតោ, ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ, បចតោ បាចាបយតោ, សោចយតោ សោចាបយតោ, កិលមតោ កិលមាបយតោ, ផន្ទតោ ផន្ទាបយតោ, បាណមតិបាតយតោ, អទិន្នំ អាទិយតោ, សន្ធិំ ឆិន្ទតោ, និល្លោបំ ហរតោ, ឯកាគារិកំ ករោតោ, បរិបន្ថេ តិដ្ឋតោ, បរទារំ គច្ឆតោ, មុសា ភណតោ; ករោតោ ន ករីយតិ បាបំ. ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេន យោ ឥមិស្សា បថវិយា បាណេ ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករេយ្យ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ទក្ខិណញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ហនន្តោ ឃាតេន្តោ…បេ… ទានេន ទមេន សំយមេន សច្ចវជ្ជេន នត្ថិ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ’តិ តេសមេតំ បាដិកង្ខំ? យមិទំ កាយសុចរិតំ, វចីសុចរិតំ, មនោសុចរិតំ – ឥមេ តយោ កុសលេ ធម្មេ អភិនិវជ្ជេត្វា យមិទំ កាយទុច្ចរិតំ, វចីទុច្ចរិតំ, មនោទុច្ចរិតំ – ឥមេ តយោ អកុសលេ ធម្មេ សមាទាយ វត្តិស្សន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ន ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា បស្សន្តិ អកុសលានំ ធម្មានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, កុសលានំ ធម្មានំ នេក្ខម្មេ អានិសំសំ វោទានបក្ខំ. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘នត្ថិ កិរិយា’ តិស្ស ទិដ្ឋិ ហោតិ; សាស្ស ហោតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘នត្ថិ កិរិយា’តិ សង្កប្បេតិ; ស្វាស្ស ហោតិ មិច្ឆាសង្កប្បោ. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘នត្ថិ កិរិយា’តិ វាចំ ភាសតិ; សាស្ស ហោតិ មិច្ឆាវាចា. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘នត្ថិ កិរិយា’តិ អាហ, យេ តេ អរហន្តោ កិរិយវាទា តេសមយំ បច្ចនីកំ ករោតិ. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘នត្ថិ កិរិយា’តិ បរំ សញ្ញាបេតិ; សាស្ស ហោតិ អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិ. តាយ ច បន អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិយា អត្តានុក្កំសេតិ, បរំ វម្ភេតិ. ឥតិ បុព្ពេវ ខោ បនស្ស សុសីល្យំ បហីនំ ហោតិ, ទុស្សីល្យំ បច្ចុបដ្ឋិតំ – អយញ្ច មិច្ឆាទិដ្ឋិ មិច្ឆាសង្កប្បោ មិច្ឆាវាចា អរិយានំ បច្ចនីកតា អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិ អត្តុក្កំសនា បរវម្ភនា. ឯវមស្សិមេ អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា.

‘‘តត្រ, គហបតយោ, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សចេ ខោ នត្ថិ កិរិយា, ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា សោត្ថិមត្តានំ ករិស្សតិ; សចេ ខោ អត្ថិ កិរិយា ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. កាមំ ខោ បន មាហុ កិរិយា, ហោតុ នេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ; អថ ច បនាយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ គារយ្ហោ – ទុស្សីលោ បុរិសបុគ្គលោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ អកិរិយវាទោ’តិ. សចេ ខោ អត្ថេវ កិរិយា, ឯវំ ឥមស្ស ភោតោ បុរិសបុគ្គលស្ស ឧភយត្ថ កលិគ្គហោ – យញ្ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ គារយ្ហោ, យញ្ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. ឯវមស្សាយំ អបណ្ណកោ ធម្មោ ទុស្សមត្តោ សមាទិន្នោ, ឯកំសំ ផរិត្វា តិដ្ឋតិ, រិញ្ចតិ កុសលំ ឋានំ.

៩៩. ‘‘តត្រ, គហបតយោ, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ករោតោ ការយតោ, ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ, បចតោ បាចាបយតោ, សោចយតោ សោចាបយតោ, កិលមតោ កិលមាបយតោ, ផន្ទតោ ផន្ទាបយតោ, បាណមតិបាតយតោ, អទិន្នំ អាទិយតោ, សន្ធិំ ឆិន្ទតោ, និល្លោបំ ហរតោ, ឯកាគារិកំ ករោតោ, បរិបន្ថេ តិដ្ឋតោ, បរទារំ គច្ឆតោ, មុសា ភណតោ; ករោតោ ករីយតិ បាបំ. ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេន យោ ឥមិស្សា បថវិយា បាណេ ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករេយ្យ, អត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, អត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ទក្ខិណញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ហនន្តោ ឃាតេន្តោ, ឆិន្ទន្តោ ឆេទាបេន្តោ, បចន្តោ បាចេន្តោ, អត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, អត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ឧត្តរញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ទទន្តោ ទាបេន្តោ, យជន្តោ យជាបេន្តោ, អត្ថិ តតោនិទានំ បុញ្ញំ, អត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ. ទានេន ទមេន សំយមេន សច្ចវជ្ជេន អត្ថិ បុញ្ញំ, អត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ’តិ តេសមេតំ បាដិកង្ខំ? យមិទំ កាយទុច្ចរិតំ, វចីទុច្ចរិតំ, មនោទុច្ចរិតំ – ឥមេ តយោ អកុសលេ ធម្មេ អភិនិវជ្ជេត្វា យមិទំ កាយសុចរិតំ, វចីសុចរិតំ, មនោសុចរិតំ – ឥមេ តយោ កុសលេ ធម្មេ សមាទាយ វត្តិស្សន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? បស្សន្តិ ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលានំ ធម្មានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, កុសលានំ ធម្មានំ នេក្ខម្មេ អានិសំសំ វោទានបក្ខំ. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘អត្ថិ កិរិយា’ តិស្ស ទិដ្ឋិ ហោតិ; សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘អត្ថិ កិរិយា’តិ សង្កប្បេតិ; ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាសង្កប្បោ. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘អត្ថិ កិរិយា’តិ វាចំ ភាសតិ; សាស្ស ហោតិ សម្មាវាចា. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘អត្ថិ កិរិយា’តិ អាហ; យេ តេ អរហន្តោ កិរិយវាទា តេសមយំ ន បច្ចនីកំ ករោតិ. សន្តំយេវ ខោ បន កិរិយំ ‘អត្ថិ កិរិយា’តិ បរំ សញ្ញាបេតិ; សាស្ស ហោតិ សទ្ធម្មសញ្ញត្តិ. តាយ ច បន សទ្ធម្មសញ្ញត្តិយា នេវត្តានុក្កំសេតិ, ន បរំ វម្ភេតិ. ឥតិ បុព្ពេវ ខោ បនស្ស ទុស្សីល្យំ បហីនំ ហោតិ, សុសីល្យំ បច្ចុបដ្ឋិតំ – អយញ្ច សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា អរិយានំ អបច្ចនីកតា សទ្ធម្មសញ្ញត្តិ អនត្តុក្កំសនា អបរវម្ភនា. ឯវមស្សិមេ អនេកេ កុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា.

‘‘តត្រ, គហបតយោ, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សចេ ខោ អត្ថិ កិរិយា, ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. កាមំ ខោ បន មាហុ កិរិយា, ហោតុ នេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ; អថ ច បនាយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ បាសំសោ – សីលវា បុរិសបុគ្គលោ សម្មាទិដ្ឋិ កិរិយវាទោ’តិ. សចេ ខោ អត្ថេវ កិរិយា, ឯវំ ឥមស្ស ភោតោ បុរិសបុគ្គលស្ស ឧភយត្ថ កដគ្គហោ – យញ្ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ បាសំសោ, យញ្ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. ឯវមស្សាយំ អបណ្ណកោ ធម្មោ សុសមត្តោ សមាទិន្នោ, ឧភយំសំ ផរិត្វា តិដ្ឋតិ, រិញ្ចតិ អកុសលំ ឋានំ.

១០០. ‘‘សន្តិ, គហបតយោ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយ; អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា សំកិលិស្សន្តិ. នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា; អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តិ. នត្ថិ ពលំ, នត្ថិ វីរិយំ [វិរិយំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)], នត្ថិ បុរិសថាមោ, នត្ថិ បុរិសបរក្កមោ; សព្ពេ សត្តា សព្ពេ បាណា សព្ពេ ភូតា សព្ពេ ជីវា អវសា អពលា អវីរិយា និយតិសំគតិភាវបរិណតា ឆស្វេវាភិជាតីសុ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេន្តី’តិ. តេសំយេវ ខោ, គហបតយោ, សមណព្រាហ្មណានំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឧជុវិបច្ចនីកវាទា. តេ ឯវមាហំសុ – ‘អត្ថិ ហេតុ, អត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយ; សហេតូ សប្បច្ចយា សត្តា សំកិលិស្សន្តិ. អត្ថិ ហេតុ, អត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា; សហេតូ សប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តិ. អត្ថិ ពលំ, អត្ថិ វីរិយំ, អត្ថិ បុរិសថាមោ, អត្ថិ បុរិសបរក្កមោ; ន សព្ពេ សត្តា សព្ពេ បាណា សព្ពេ ភូតា សព្ពេ ជីវា អវសា អពលា អវីរិយា [អត្ថិ បុរិសបរក្កមោ, សព្ពេ សត្តា… សវសា សពលា សវីរិយា (ស្យា. កំ. ក.)] និយតិសំគតិភាវបរិណតា ឆស្វេវាភិជាតីសុ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេន្តី’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, គហបតយោ, ននុមេ សមណព្រាហ្មណា អញ្ញមញ្ញស្ស ឧជុវិបច្ចនីកវាទា’តិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ’.

១០១. ‘‘តត្រ, គហបតយោ, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយ; អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា សំកិលិស្សន្តិ. នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា; អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តិ. នត្ថិ ពលំ, នត្ថិ វីរិយំ, នត្ថិ បុរិសថាមោ, នត្ថិ បុរិសបរក្កមោ; សព្ពេ សត្តា សព្ពេ បាណា សព្ពេ ភូតា សព្ពេ ជីវា អវសា អពលា អវីរិយា និយតិសំគតិភាវបរិណតា ឆស្វេវាភិជាតីសុ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេន្តី’តិ តេសមេតំ បាដិកង្ខំ? យមិទំ កាយសុចរិតំ, វចីសុចរិតំ, មនោសុចរិតំ – ឥមេ តយោ កុសលេ ធម្មេ អភិនិវជ្ជេត្វា យមិទំ កាយទុច្ចរិតំ, វចីទុច្ចរិតំ, មនោទុច្ចរិតំ – ឥមេ តយោ អកុសលេ ធម្មេ សមាទាយ វត្តិស្សន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ន ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា បស្សន្តិ អកុសលានំ ធម្មានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, កុសលានំ ធម្មានំ នេក្ខម្មេ អានិសំសំ វោទានបក្ខំ. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘នត្ថិ ហេតូ’ តិស្ស ទិដ្ឋិ ហោតិ; សាស្ស ហោតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘នត្ថិ ហេតូ’តិ សង្កប្បេតិ; ស្វាស្ស ហោតិ មិច្ឆាសង្កប្បោ. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘នត្ថិ ហេតូ’តិ វាចំ ភាសតិ; សាស្ស ហោតិ មិច្ឆាវាចា. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘នត្ថិ ហេតូ’តិ អាហ; យេ តេ អរហន្តោ ហេតុវាទា តេសមយំ បច្ចនីកំ ករោតិ. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘នត្ថិ ហេតូ’តិ បរំ សញ្ញាបេតិ; សាស្ស ហោតិ អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិ. តាយ ច បន អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិយា អត្តានុក្កំសេតិ, បរំ វម្ភេតិ. ឥតិ បុព្ពេវ ខោ បនស្ស សុសីល្យំ បហីនំ ហោតិ, ទុស្សីល្យំ បច្ចុបដ្ឋិតំ – អយញ្ច មិច្ឆាទិដ្ឋិ មិច្ឆាសង្កប្បោ មិច្ឆាវាចា អរិយានំ បច្ចនីកតា អសទ្ធម្មសញ្ញត្តិ អត្តានុក្កំសនា បរវម្ភនា. ឯវមស្សិមេ អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា.

‘‘តត្រ, គហបតយោ, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សចេ ខោ នត្ថិ ហេតុ, ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សោត្ថិមត្តានំ ករិស្សតិ; សចេ ខោ អត្ថិ ហេតុ, ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. កាមំ ខោ បន មាហុ ហេតុ, ហោតុ នេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ; អថ ច បនាយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ គារយ្ហោ – ទុស្សីលោ បុរិសបុគ្គលោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ អហេតុកវាទោ’តិ. សចេ ខោ អត្ថេវ ហេតុ, ឯវំ ឥមស្ស ភោតោ បុរិសបុគ្គលស្ស ឧភយត្ថ កលិគ្គហោ – យញ្ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ គារយ្ហោ, យញ្ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. ឯវមស្សាយំ អបណ្ណកោ ធម្មោ ទុស្សមត្តោ សមាទិន្នោ, ឯកំសំ ផរិត្វា តិដ្ឋតិ, រិញ្ចតិ កុសលំ ឋានំ.

១០២. ‘‘តត្រ, គហបតយោ, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អត្ថិ ហេតុ, អត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយ; សហេតូ សប្បច្ចយា សត្តា សំកិលិស្សន្តិ. អត្ថិ ហេតុ, អត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា; សហេតូ សប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តិ. អត្ថិ ពលំ, អត្ថិ វីរិយំ, អត្ថិ បុរិសថាមោ, អត្ថិ បុរិសបរក្កមោ; ន សព្ពេ សត្តា សព្ពេ បាណា សព្ពេ ភូតា សព្ពេ ជីវា អវសា អពលា អវីរិយា និយតិសំគតិភាវបរិណតា ឆស្វេវាភិជាតីសុ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេន្តី’តិ តេសមេតំ បាដិកង្ខំ? យមិទំ កាយទុច្ចរិតំ, វចីទុច្ចរិតំ, មនោទុច្ចរិតំ – ឥមេ តយោ អកុសលេ ធម្មេ អភិនិវជ្ជេត្វា យមិទំ កាយសុចរិតំ, វចីសុចរិតំ, មនោសុចរិតំ – ឥមេ តយោ កុសលេ ធម្មេ សមាទាយ វត្តិស្សន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? បស្សន្តិ ហិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលានំ ធម្មានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, កុសលានំ ធម្មានំ នេក្ខម្មេ អានិសំសំ វោទានបក្ខំ. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘អត្ថិ ហេតូ’ តិស្ស ទិដ្ឋិ ហោតិ; សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘អត្ថិ ហេតូ’តិ សង្កប្បេតិ; ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាសង្កប្បោ. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘អត្ថិ ហេតូ’តិ វាចំ ភាសតិ; សាស្ស ហោតិ សម្មាវាចា. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘អត្ថិ ហេតូ’តិ អាហ, យេ តេ អរហន្តោ ហេតុវាទា តេសមយំ ន បច្ចនីកំ ករោតិ. សន្តំយេវ ខោ បន ហេតុំ ‘អត្ថិ ហេតូ’តិ បរំ សញ្ញាបេតិ; សាស្ស ហោតិ សទ្ធម្មសញ្ញត្តិ. តាយ ច បន សទ្ធម្មសញ្ញត្តិយា នេវត្តានុក្កំសេតិ, ន បរំ វម្ភេតិ. ឥតិ បុព្ពេវ ខោ បនស្ស ទុស្សីល្យំ បហីនំ ហោតិ, សុសីល្យំ បច្ចុបដ្ឋិតំ – អយញ្ច សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា អរិយានំ អបច្ចនីកតា សទ្ធម្មសញ្ញត្តិ អនត្តុក្កំសនា អបរវម្ភនា. ឯវមស្សិមេ អនេកេ កុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា.

‘‘តត្រ, គហបតយោ, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សចេ ខោ អត្ថិ ហេតុ, ឯវមយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. កាមំ ខោ បន មាហុ ហេតុ, ហោតុ នេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ; អថ ច បនាយំ ភវំ បុរិសបុគ្គលោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ បាសំសោ – សីលវា បុរិសបុគ្គលោ សម្មាទិដ្ឋិ ហេតុវាទោ’តិ. សចេ ខោ អត្ថិ ហេតុ, ឯវំ ឥមស្ស ភោតោ បុរិសបុគ្គលស្ស ឧភយត្ថ កដគ្គហោ – យញ្ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ វិញ្ញូនំ បាសំសោ, យញ្ច កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជិស្សតិ. ឯវមស្សាយំ អបណ្ណកោ ធម្មោ សុសមត្តោ សមាទិន្នោ, ឧភយំសំ ផរិត្វា តិដ្ឋតិ, រិញ្ចតិ អកុសលំ ឋានំ.

១០៣. ‘‘សន្តិ, គហបតយោ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ សព្ពសោ អារុប្បា’តិ. តេសំយេវ ខោ, គហបតយោ, សមណព្រាហ្មណានំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឧជុវិបច្ចនីកវាទា. តេ ឯវមាហំសុ – ‘អត្ថិ សព្ពសោ អារុប្បា’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, គហបតយោ, ននុមេ សមណព្រាហ្មណា អញ្ញមញ្ញស្ស ឧជុវិបច្ចនីកវាទា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘តត្រ, គហបតយោ, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – យេ ខោ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ សព្ពសោ អារុប្បា’តិ, ឥទំ មេ អទិដ្ឋំ; យេបិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អត្ថិ សព្ពសោ អារុប្បា’តិ, ឥទំ មេ អវិទិតំ. អហញ្ចេវ [អហញ្ចេ (?)] ខោ បន អជានន្តោ អបស្សន្តោ ឯកំសេន អាទាយ វោហរេយ្យំ – ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញន្តិ, ន មេតំ អស្ស បតិរូបំ. យេ ខោ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ សព្ពសោ អារុប្បា’តិ, សចេ តេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ, ឋានមេតំ វិជ្ជតិ – យេ តេ ទេវា រូបិនោ មនោមយា, អបណ្ណកំ មេ តត្រូបបត្តិ ភវិស្សតិ. យេ បន តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អត្ថិ សព្ពសោ អារុប្បា’តិ, សចេ តេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ, ឋានមេតំ វិជ្ជតិ – យេ តេ ទេវា អរូបិនោ សញ្ញាមយា, អបណ្ណកំ មេ តត្រូបបត្តិ ភវិស្សតិ. ទិស្សន្តិ ខោ បន រូបាធិករណំ [រូបការណា (ក.)] ទណ្ឌាទាន-សត្ថាទាន-កលហ-វិគ្គហ-វិវាទ-តុវំតុវំ-បេសុញ្ញ-មុសាវាទា. ‘នត្ថិ ខោ បនេតំ សព្ពសោ អរូបេ’’’តិ. សោ ឥតិ បដិសង្ខាយ រូបានំយេវ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ.

១០៤. ‘‘សន្តិ, គហបតយោ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ សព្ពសោ ភវនិរោធោ’តិ. តេសំយេវ ខោ, គហបតយោ, សមណព្រាហ្មណានំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឧជុវិបច្ចនីកវាទា. តេ ឯវមាហំសុ – ‘អត្ថិ សព្ពសោ ភវនិរោធោ’តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, គហបតយោ, ននុមេ សមណព្រាហ្មណា អញ្ញមញ្ញស្ស ឧជុវិបច្ចនីកវាទា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘តត្រ, គហបតយោ, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – យេ ខោ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ សព្ពសោ ភវនិរោធោ’តិ, ឥទំ មេ អទិដ្ឋំ; យេបិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អត្ថិ សព្ពសោ ភវនិរោធោ’តិ, ឥទំ មេ អវិទិតំ. អហញ្ចេវ ខោ បន អជានន្តោ អបស្សន្តោ ឯកំសេន អាទាយ វោហរេយ្យំ – ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញន្តិ, ន មេតំ អស្ស បតិរូបំ. យេ ខោ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ សព្ពសោ ភវនិរោធោ’តិ, សចេ តេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ, ឋានមេតំ វិជ្ជតិ – យេ តេ ទេវា អរូបិនោ សញ្ញាមយា អបណ្ណកំ មេ តត្រូបបត្តិ ភវិស្សតិ. យេ បន តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អត្ថិ សព្ពសោ ភវនិរោធោ’តិ, សចេ តេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សច្ចំ វចនំ, ឋានមេតំ វិជ្ជតិ – យំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយិស្សាមិ. យេ ខោ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ សព្ពសោ ភវនិរោធោ’តិ, តេសមយំ ទិដ្ឋិ សារាគាយ [សរាគាយ (ស្យា. កំ.)] សន្តិកេ, សំយោគាយ សន្តិកេ, អភិនន្ទនាយ សន្តិកេ, អជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ, ឧបាទានាយ សន្តិកេ. យេ បន តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘អត្ថិ សព្ពសោ ភវនិរោធោ’តិ, តេសមយំ ទិដ្ឋិ អសារាគាយ សន្តិកេ, អសំយោគាយ សន្តិកេ, អនភិនន្ទនាយ សន្តិកេ, អនជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ, អនុបាទានាយ សន្តិកេ’’’តិ. សោ ឥតិ បដិសង្ខាយ ភវានំយេវ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ.

១០៥. ‘‘ចត្តារោមេ, គហបតយោ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ. កតមេ ចត្តារោ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ហោតិ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ. ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ បរន្តបោ ហោតិ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ. ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច ហោតិ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ. ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ ហោតិ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ; សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ.

១០៦. ‘‘កតមោ ច, គហបតយោ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អចេលកោ ហោតិ មុត្តាចារោ ហត្ថាបលេខនោ…បេ… [វិត្ថារោ ម. និ. ២.៦-៧ កន្ទរកសុត្តេ] ឥតិ ឯវរូបំ អនេកវិហិតំ កាយស្ស អាតាបនបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ. អយំ វុច្ចតិ, គហបតយោ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ.

‘‘កតមោ ច, គហបតយោ, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ ឱរព្ភិកោ ហោតិ សូករិកោ…បេ… យេ វា បនញ្ញេបិ កេចិ កុរូរកម្មន្តា. អយំ វុច្ចតិ, គហបតយោ, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ.

‘‘កតមោ ច, គហបតយោ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ រាជា វា ហោតិ ខត្តិយោ មុទ្ធាវសិត្តោ…បេ… តេបិ ទណ្ឌតជ្ជិតា ភយតជ្ជិតា អស្សុមុខា រុទមានា បរិកម្មានិ ករោន្តិ. អយំ វុច្ចតិ, គហបតយោ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ.

‘‘កតមោ ច, គហបតយោ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ; សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ? ឥធ, គហបតយោ, តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ…បេ… សោ ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ…បេ… តតិយំ ឈានំ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ.

‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ. សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ, សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ. សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ…បេ… ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ. វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ វុច្ចតិ, គហបតយោ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ; សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតី’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, សាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ ‘ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តី’តិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯតេ មយំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាម ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកេ នោ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតេ’’តិ.

អបណ្ណកសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

គហបតិវគ្គោ និដ្ឋិតោ បឋមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

កន្ទរនាគរសេខវតោ ច, បោតលិយោ បុន ជីវកភច្ចោ;

ឧបាលិទមថោ កុក្កុរអភយោ, ពហុវេទនីយាបណ្ណកតោ ទសមោ.

២. ភិក្ខុវគ្គោ

១. អម្ពលដ្ឋិករាហុលោវាទសុត្តំ

១០៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា រាហុលោ អម្ពលដ្ឋិកាយំ វិហរតិ. អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន អម្ពលដ្ឋិកា យេនាយស្មា រាហុលោ តេនុបសង្កមិ. អទ្ទសា ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន អាសនំ បញ្ញាបេសិ, ឧទកញ្ច បាទានំ. និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ. និសជ្ជ បាទេ បក្ខាលេសិ. អាយស្មាបិ ខោ រាហុលោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ.

១០៨. អថ ខោ ភគវា បរិត្តំ ឧទកាវសេសំ ឧទកាធានេ ឋបេត្វា អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘បស្សសិ នោ ត្វំ, រាហុល, ឥមំ បរិត្តំ ឧទកាវសេសំ ឧទកាធានេ ឋបិត’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘ឯវំ បរិត្តកំ ខោ, រាហុល, តេសំ សាមញ្ញំ យេសំ នត្ថិ សម្បជានមុសាវាទេ លជ្ជា’’តិ. អថ ខោ ភគវា បរិត្តំ ឧទកាវសេសំ ឆឌ្ឌេត្វា អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘បស្សសិ នោ ត្វំ, រាហុល, បរិត្តំ ឧទកាវសេសំ ឆឌ្ឌិត’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘ឯវំ ឆឌ្ឌិតំ ខោ, រាហុល, តេសំ សាមញ្ញំ យេសំ នត្ថិ សម្បជានមុសាវាទេ លជ្ជា’’តិ. អថ ខោ ភគវា តំ ឧទកាធានំ និក្កុជ្ជិត្វា អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘បស្សសិ នោ ត្វំ, រាហុល, ឥមំ ឧទកាធានំ និក្កុជ្ជិត’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘ឯវំ និក្កុជ្ជិតំ ខោ, រាហុល, តេសំ សាមញ្ញំ យេសំ នត្ថិ សម្បជានមុសាវាទេ លជ្ជា’’តិ. អថ ខោ ភគវា តំ ឧទកាធានំ ឧក្កុជ្ជិត្វា អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘បស្សសិ នោ ត្វំ, រាហុល, ឥមំ ឧទកាធានំ រិត្តំ តុច្ឆ’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘ឯវំ រិត្តំ តុច្ឆំ ខោ, រាហុល, តេសំ សាមញ្ញំ យេសំ នត្ថិ សម្បជានមុសាវាទេ លជ្ជាតិ. សេយ្យថាបិ, រាហុល, រញ្ញោ នាគោ ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា [ឧព្ពូឡ្ហវា (សី. បី.)] អភិជាតោ សង្គាមាវចរោ សង្គាមគតោ បុរិមេហិបិ បាទេហិ កម្មំ ករោតិ, បច្ឆិមេហិបិ បាទេហិ កម្មំ ករោតិ, បុរិមេនបិ កាយេន កម្មំ ករោតិ, បច្ឆិមេនបិ កាយេន កម្មំ ករោតិ, សីសេនបិ កម្មំ ករោតិ, កណ្ណេហិបិ កម្មំ ករោតិ, ទន្តេហិបិ កម្មំ ករោតិ, នង្គុដ្ឋេនបិ កម្មំ ករោតិ; រក្ខតេវ សោណ្ឌំ. តត្ថ ហត្ថារោហស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘អយំ ខោ រញ្ញោ នាគោ ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា អភិជាតោ សង្គាមាវចរោ សង្គាមគតោ បុរិមេហិបិ បាទេហិ កម្មំ ករោតិ, បច្ឆិមេហិបិ បាទេហិ កម្មំ ករោតិ…បេ… នង្គុដ្ឋេនបិ កម្មំ ករោតិ; រក្ខតេវ សោណ្ឌំ. អបរិច្ចត្តំ ខោ រញ្ញោ នាគស្ស ជីវិត’ន្តិ. យតោ ខោ, រាហុល, រញ្ញោ នាគោ ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា អភិជាតោ សង្គាមាវចរោ សង្គាមគតោ បុរិមេហិបិ បាទេហិ កម្មំ ករោតិ, បច្ឆិមេហិបិ បាទេហិ កម្មំ ករោតិ…បេ… នង្គុដ្ឋេនបិ កម្មំ ករោតិ, សោណ្ឌាយបិ កម្មំ ករោតិ, តត្ថ ហត្ថារោហស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘អយំ ខោ រញ្ញោ នាគោ ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា អភិជាតោ សង្គាមាវចរោ សង្គាមគតោ បុរិមេហិបិ បាទេហិ កម្មំ ករោតិ, បច្ឆិមេហិបិ បាទេហិ កម្មំ ករោតិ, បុរិមេនបិ កាយេន កម្មំ ករោតិ, បច្ឆិមេនបិ កាយេន កម្មំ ករោតិ, សីសេនបិ កម្មំ ករោតិ, កណ្ណេហិបិ កម្មំ ករោតិ, ទន្តេហិបិ កម្មំ ករោតិ, នង្គុដ្ឋេនបិ កម្មំ ករោតិ, សោណ្ឌាយបិ កម្មំ ករោតិ. បរិច្ចត្តំ ខោ រញ្ញោ នាគស្ស ជីវិតំ. នត្ថិ ទានិ កិញ្ចិ រញ្ញោ នាគស្ស អករណីយ’ន្តិ. ឯវមេវ ខោ, រាហុល, យស្ស កស្សចិ សម្បជានមុសាវាទេ នត្ថិ លជ្ជា, នាហំ តស្ស កិញ្ចិ បាបំ អករណីយន្តិ វទាមិ. តស្មាតិហ តេ, រាហុល, ‘ហស្សាបិ ន មុសា ភណិស្សាមី’តិ – ឯវញ្ហិ តេ, រាហុល, សិក្ខិតព្ពំ.

១០៩. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, កិមត្ថិយោ អាទាសោ’’តិ? ‘‘បច្ចវេក្ខណត្ថោ, ភន្តេ’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, រាហុល, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា កាយេន កម្មំ កត្តព្ពំ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា វាចាយ កម្មំ កត្តព្ពំ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា មនសា កម្មំ កត្តព្ពំ. យទេវ ត្វំ, រាហុល, កាយេន កម្មំ កត្តុកាមោ អហោសិ, តទេវ តេ កាយកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ កាយកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – អកុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ [ទុក្ខុន្ទ្រយំ, ទុក្ខុទយំ (ក.)] ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ កាយកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – អកុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ តេ, រាហុល, កាយេន កម្មំ សសក្កំ ន ករណីយំ [សំសក្កំ ន ច ករណីយំ (ក.)]. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ កាយកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – កុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ តេ, រាហុល, កាយេន កម្មំ ករណីយំ.

‘‘ករោន្តេនបិ តេ, រាហុល, កាយេន កម្មំ តទេវ តេ កាយកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ កាយកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ កាយកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, បដិសំហរេយ្យាសិ ត្វំ, រាហុល, ឯវរូបំ កាយកម្មំ. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ កាយកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – កុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, អនុបទជ្ជេយ្យាសិ ត្វំ, រាហុល, ឯវរូបំ កាយកម្មំ.

‘‘កត្វាបិ តេ, រាហុល, កាយេន កម្មំ តទេវ តេ កាយកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ អកាសិំ ឥទំ មេ កាយកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ [សំវត្តិ (បី.)], បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ ខោ ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ អកាសិំ, ឥទំ មេ កាយកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ តេ, រាហុល, កាយកម្មំ សត្ថរិ វា វិញ្ញូសុ វា សព្រហ្មចារីសុ ទេសេតព្ពំ, វិវរិតព្ពំ, ឧត្តានីកាតព្ពំ; ទេសេត្វា វិវរិត្វា ឧត្តានីកត្វា អាយតិំ សំវរំ អាបជ្ជិតព្ពំ. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ កាយេន កម្មំ អកាសិំ ឥទំ មេ កាយកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – កុសលំ ឥទំ កាយកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, តេនេវ ត្វំ, រាហុល, បីតិបាមោជ្ជេន វិហរេយ្យាសិ អហោរត្តានុសិក្ខី កុសលេសុ ធម្មេសុ.

១១០. ‘‘យទេវ ត្វំ, រាហុល, វាចាយ កម្មំ កត្តុកាមោ អហោសិ, តទេវ តេ វចីកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ វចីកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – អកុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ វចីកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – អកុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ តេ, រាហុល, វាចាយ កម្មំ សសក្កំ ន ករណីយំ. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ វចីកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – កុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ តេ, រាហុល, វាចាយ កម្មំ ករណីយំ.

‘‘ករោន្តេនបិ, រាហុល, វាចាយ កម្មំ តទេវ តេ វចីកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ វចីកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ វចីកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, បដិសំហរេយ្យាសិ ត្វំ, រាហុល, ឯវរូបំ វចីកម្មំ. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ វចីកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – កុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, អនុបទជ្ជេយ្យាសិ, ត្វំ រាហុល, ឯវរូបំ វចីកម្មំ.

‘‘កត្វាបិ តេ, រាហុល, វាចាយ កម្មំ តទេវ តេ វចីកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ អកាសិំ ឥទំ មេ វចីកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ [សំវត្តិ (សី. បី.)], បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ ខោ ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ អកាសិំ ឥទំ មេ វចីកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ តេ, រាហុល, វចីកម្មំ សត្ថរិ វា វិញ្ញូសុ វា សព្រហ្មចារីសុ ទេសេតព្ពំ, វិវរិតព្ពំ, ឧត្តានីកត្តព្ពំ; ទេសេត្វា វិវរិត្វា ឧត្តានីកត្វា អាយតិំ សំវរំ អាបជ្ជិតព្ពំ. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ វាចាយ កម្មំ អកាសិំ ឥទំ មេ វចីកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – កុសលំ ឥទំ វចីកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, តេនេវ ត្វំ, រាហុល, បីតិបាមោជ្ជេន វិហរេយ្យាសិ អហោរត្តានុសិក្ខី កុសលេសុ ធម្មេសុ.

១១១. ‘‘យទេវ ត្វំ, រាហុល, មនសា កម្មំ កត្តុកាមោ អហោសិ, តទេវ តេ មនោកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ មនោកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – អកុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ មនោកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – អកុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ តេ, រាហុល, មនសា កម្មំ សសក្កំ ន ករណីយំ. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ កត្តុកាមោ ឥទំ មេ មនោកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តេយ្យ – កុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ តេ, រាហុល, មនសា កម្មំ ករណីយំ.

‘‘ករោន្តេនបិ តេ, រាហុល, មនសា កម្មំ តទេវ តេ មនោកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ មនោកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ មនោកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, បដិសំហរេយ្យាសិ ត្វំ, រាហុល, ឯវរូបំ មនោកម្មំ. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ ករោមិ ឥទំ មេ មនោកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – កុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, អនុបទជ្ជេយ្យាសិ ត្វំ, រាហុល, ឯវរូបំ មនោកម្មំ.

‘‘កត្វាបិ តេ, រាហុល, មនសា កម្មំ តទេវ តេ មនោកម្មំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ នុ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ អកាសិំ ឥទំ មេ មនោកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ [សំវត្តិ (សី. បី.)], បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ? សចេ ខោ ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ អកាសិំ ឥទំ មេ មនោកម្មំ អត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – អកុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ ទុក្ខុទ្រយំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ, ឯវរូបំ បន [ឯវរូបេ (សី. បី.), ឯវរូបេ បន (ស្យា. កំ.)] តេ, រាហុល, មនោកម្មំ [មនោកម្មេ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អដ្ដីយិតព្ពំ ហរាយិតព្ពំ ជិគុច្ឆិតព្ពំ; អដ្ដីយិត្វា ហរាយិត្វា ជិគុច្ឆិត្វា អាយតិំ សំវរំ អាបជ្ជិតព្ពំ. សចេ បន ត្វំ, រាហុល, បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានេយ្យាសិ – ‘យំ ខោ អហំ ឥទំ មនសា កម្មំ អកាសិំ ឥទំ មេ មនោកម្មំ នេវត្តព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន បរព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយបិ សំវត្តតិ – កុសលំ ឥទំ មនោកម្មំ សុខុទ្រយំ សុខវិបាក’ន្តិ, តេនេវ ត្វំ, រាហុល, បីតិបាមោជ្ជេន វិហរេយ្យាសិ អហោរត្តានុសិក្ខី កុសលេសុ ធម្មេសុ.

១១២. ‘‘យេ ហិ កេចិ, រាហុល, អតីតមទ្ធានំ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កាយកម្មំ បរិសោធេសុំ, វចីកម្មំ បរិសោធេសុំ, មនោកម្មំ បរិសោធេសុំ, សព្ពេ តេ ឯវមេវំ បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា កាយកម្មំ បរិសោធេសុំ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា វចីកម្មំ បរិសោធេសុំ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា មនោកម្មំ បរិសោធេសុំ. យេបិ ហិ កេចិ, រាហុល, អនាគតមទ្ធានំ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កាយកម្មំ បរិសោធេស្សន្តិ, វចីកម្មំ បរិសោធេស្សន្តិ, មនោកម្មំ បរិសោធេស្សន្តិ, សព្ពេ តេ ឯវមេវំ បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា កាយកម្មំ បរិសោធេស្សន្តិ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា វចីកម្មំ បរិសោធេស្សន្តិ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា មនោកម្មំ បរិសោធេស្សន្តិ. យេបិ ហិ កេចិ, រាហុល, ឯតរហិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កាយកម្មំ បរិសោធេន្តិ, វចីកម្មំ បរិសោធេន្តិ, មនោកម្មំ បរិសោធេន្តិ, សព្ពេ តេ ឯវមេវំ បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា កាយកម្មំ បរិសោធេន្តិ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា វចីកម្មំ បរិសោធេន្តិ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា មនោកម្មំ បរិសោធេន្តិ. តស្មាតិហ, រាហុល, ‘បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា កាយកម្មំ បរិសោធេស្សាមិ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា វចីកម្មំ បរិសោធេស្សាមិ, បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា មនោកម្មំ បរិសោធេស្សាមី’តិ – ឯវញ្ហិ តេ, រាហុល, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

អម្ពលដ្ឋិករាហុលោវាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. មហារាហុលោវាទសុត្តំ

១១៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. អាយស្មាបិ ខោ រាហុលោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ ភគវន្តំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ. អថ ខោ ភគវា អបលោកេត្វា អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘យំ កិញ្ចិ, រាហុល, រូបំ – អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ សន្តិកេ វា – សព្ពំ រូបំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ. ‘‘រូបមេវ នុ ខោ, ភគវា, រូបមេវ នុ ខោ, សុគតា’’តិ? ‘‘រូបម្បិ, រាហុល, វេទនាបិ, រាហុល, សញ្ញាបិ, រាហុល, សង្ខារាបិ, រាហុល, វិញ្ញាណម្បិ, រាហុលា’’តិ. អថ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ‘‘កោ នជ្ជ [កោ នុជ្ជ (ស្យា. កំ.)] ភគវតា សម្មុខា ឱវាទេន ឱវទិតោ គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសិស្សតី’’តិ តតោ បដិនិវត្តិត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ និសីទិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា. អទ្ទសា ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ អាយស្មន្តំ រាហុលំ អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ និសិន្នំ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា. ទិស្វាន អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘អានាបានស្សតិំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. អានាបានស្សតិ, រាហុល, ភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា មហប្ផលា ហោតិ មហានិសំសា’’តិ.

១១៤. អថ ខោ អាយស្មា រាហុលោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កថំ ភាវិតា នុ ខោ, ភន្តេ, អានាបានស្សតិ, កថំ ពហុលីកតា មហប្ផលា ហោតិ មហានិសំសា’’តិ? ‘‘យំ កិញ្ចិ, រាហុល, អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ កក្ខឡំ ខរិគតំ ឧបាទិន្នំ, សេយ្យថិទំ – កេសា លោមា នខា ទន្តា តចោ មំសំ ន្ហារុ [នហារុ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អដ្ឋិ អដ្ឋិមិញ្ជំ វក្កំ ហទយំ យកនំ កិលោមកំ បិហកំ បប្ផាសំ អន្តំ អន្តគុណំ ឧទរិយំ ករីសំ, យំ វា បនញ្ញម្បិ កិញ្ចិ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ កក្ខឡំ ខរិគតំ ឧបាទិន្នំ – អយំ វុច្ចតិ, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា បថវីធាតុ [បឋវីធាតុ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]. យា ចេវ ខោ បន អជ្ឈត្តិកា បថវីធាតុ យា ច ពាហិរា បថវីធាតុ, បថវីធាតុរេវេសា. តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា បថវីធាតុយា និព្ពិន្ទតិ, បថវីធាតុយា ចិត្តំ វិរាជេតិ’’.

១១៥. ‘‘កតមា ច, រាហុល, អាបោធាតុ? អាបោធាតុ សិយា អជ្ឈត្តិកា, សិយា ពាហិរា. កតមា ច, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា អាបោធាតុ? យំ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ អាបោ អាបោគតំ ឧបាទិន្នំ, សេយ្យថិទំ – បិត្តំ សេម្ហំ បុព្ពោ លោហិតំ សេទោ មេទោ អស្សុ វសា ខេឡោ សិង្ឃាណិកា លសិកា មុត្តំ, យំ វា បនញ្ញម្បិ កិញ្ចិ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ អាបោ អាបោគតំ ឧបាទិន្នំ – អយំ វុច្ចតិ, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា អាបោធាតុ. យា ចេវ ខោ បន អជ្ឈត្តិកា អាបោធាតុ យា ច ពាហិរា អាបោធាតុ អាបោធាតុរេវេសា. តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា អាបោធាតុយា និព្ពិន្ទតិ, អាបោធាតុយា ចិត្តំ វិរាជេតិ.

១១៦. ‘‘កតមា ច, រាហុល, តេជោធាតុ? តេជោធាតុ សិយា អជ្ឈត្តិកា, សិយា ពាហិរា. កតមា ច, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា តេជោធាតុ? យំ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ តេជោ តេជោគតំ ឧបាទិន្នំ, សេយ្យថិទំ – យេន ច សន្តប្បតិ យេន ច ជីរីយតិ យេន ច បរិឌយ្ហតិ យេន ច អសិតបីតខាយិតសាយិតំ សម្មា បរិណាមំ គច្ឆតិ, យំ វា បនញ្ញម្បិ កិញ្ចិ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ តេជោ តេជោគតំ ឧបាទិន្នំ – អយំ វុច្ចតិ, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា តេជោធាតុ. យា ចេវ ខោ បន អជ្ឈត្តិកា តេជោធាតុ យា ច ពាហិរា តេជោធាតុ តេជោធាតុរេវេសា. តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា តេជោធាតុយា និព្ពិន្ទតិ, តេជោធាតុយា ចិត្តំ វិរាជេតិ.

១១៧. ‘‘កតមា ច, រាហុល, វាយោធាតុ? វាយោធាតុ សិយា អជ្ឈត្តិកា, សិយា ពាហិរា. កតមា ច, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា វាយោធាតុ? យំ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ វាយោ វាយោគតំ ឧបាទិន្នំ, សេយ្យថិទំ – ឧទ្ធង្គមា វាតា, អធោគមា វាតា, កុច្ឆិសយា វាតា, កោដ្ឋាសយា [កោដ្ឋសយា (សី. បី.)] វាតា, អង្គមង្គានុសារិនោ វាតា, អស្សាសោ បស្សាសោ, ឥតិ យំ វា បនញ្ញម្បិ កិញ្ចិ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ វាយោ វាយោគតំ ឧបាទិន្នំ – អយំ វុច្ចតិ, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា វាយោធាតុ. យា ចេវ ខោ បន អជ្ឈត្តិកា វាយោធាតុ យា ច ពាហិរា វាយោធាតុ វាយោធាតុរេវេសា. តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា វាយោធាតុយា និព្ពិន្ទតិ, វាយោធាតុយា ចិត្តំ វិរាជេតិ.

១១៨. ‘‘កតមា ច, រាហុល, អាកាសធាតុ? អាកាសធាតុ សិយា អជ្ឈត្តិកា, សិយា ពាហិរា. កតមា ច, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា អាកាសធាតុ? យំ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ អាកាសំ អាកាសគតំ ឧបាទិន្នំ, សេយ្យថិទំ – កណ្ណច្ឆិទ្ទំ នាសច្ឆិទ្ទំ មុខទ្វារំ, យេន ច អសិតបីតខាយិតសាយិតំ អជ្ឈោហរតិ, យត្ថ ច អសិតបីតខាយិតសាយិតំ សន្តិដ្ឋតិ, យេន ច អសិតបីតខាយិតសាយិតំ អធោភាគំ [អធោភាគា (សី. ស្យា. កំ. បី.)] និក្ខមតិ, យំ វា បនញ្ញម្បិ កិញ្ចិ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តំ អាកាសំ អាកាសគតំ, អឃំ អឃគតំ, វិវរំ វិវរគតំ, អសម្ផុដ្ឋំ, មំសលោហិតេហិ ឧបាទិន្នំ [អាកាសគតំ ឧបាទិន្នំ (សី. បី.)] – អយំ វុច្ចតិ, រាហុល, អជ្ឈត្តិកា អាកាសធាតុ. យា ចេវ ខោ បន អជ្ឈត្តិកា អាកាសធាតុ យា ច ពាហិរា អាកាសធាតុ អាកាសធាតុរេវេសា. តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា អាកាសធាតុយា ចិត្តំ និព្ពិន្ទតិ, អាកាសធាតុយា ចិត្តំ វិរាជេតិ.

១១៩. ‘‘បថវីសមំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. បថវីសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ. សេយ្យថាបិ, រាហុល, បថវិយា សុចិម្បិ និក្ខិបន្តិ, អសុចិម្បិ និក្ខិបន្តិ, គូថគតម្បិ និក្ខិបន្តិ, មុត្តគតម្បិ និក្ខិបន្តិ, ខេឡគតម្បិ និក្ខិបន្តិ, បុព្ពគតម្បិ និក្ខិបន្តិ, លោហិតគតម្បិ និក្ខិបន្តិ, ន ច តេន បថវី អដ្ដីយតិ វា ហរាយតិ វា ជិគុច្ឆតិ វា; ឯវមេវ ខោ ត្វំ, រាហុល, បថវីសមំ ភាវនំ ភាវេហិ. បថវីសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ.

‘‘អាបោសមំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. អាបោសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ. សេយ្យថាបិ, រាហុល, អាបស្មិំ សុចិម្បិ ធោវន្តិ, អសុចិម្បិ ធោវន្តិ, គូថគតម្បិ ធោវន្តិ, មុត្តគតម្បិ ធោវន្តិ, ខេឡគតម្បិ ធោវន្តិ, បុព្ពគតម្បិ ធោវន្តិ, លោហិតគតម្បិ ធោវន្តិ, ន ច តេន អាបោ អដ្ដីយតិ វា ហរាយតិ វា ជិគុច្ឆតិ វា; ឯវមេវ ខោ ត្វំ, រាហុល, អាបោសមំ ភាវនំ ភាវេហិ. អាបោសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ.

‘‘តេជោសមំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. តេជោសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ. សេយ្យថាបិ, រាហុល, តេជោ សុចិម្បិ ទហតិ, អសុចិម្បិ ទហតិ, គូថគតម្បិ ទហតិ, មុត្តគតម្បិ ទហតិ, ខេឡគតម្បិ ទហតិ, បុព្ពគតម្បិ ទហតិ, លោហិតគតម្បិ ទហតិ, ន ច តេន តេជោ អដ្ដីយតិ វា ហរាយតិ វា ជិគុច្ឆតិ វា; ឯវមេវ ខោ ត្វំ, រាហុល, តេជោសមំ ភាវនំ ភាវេហិ. តេជោសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ.

‘‘វាយោសមំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. វាយោសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ. សេយ្យថាបិ, រាហុល, វាយោ សុចិម្បិ ឧបវាយតិ, អសុចិម្បិ ឧបវាយតិ, គូថគតម្បិ ឧបវាយតិ, មុត្តគតម្បិ ឧបវាយតិ, ខេឡគតម្បិ ឧបវាយតិ, បុព្ពគតម្បិ ឧបវាយតិ, លោហិតគតម្បិ ឧបវាយតិ, ន ច តេន វាយោ អដ្ដីយតិ វា ហរាយតិ វា ជិគុច្ឆតិ វា; ឯវមេវ ខោ ត្វំ, រាហុល, វាយោសមំ ភាវនំ ភាវេហិ. វាយោសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ.

‘‘អាកាសសមំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. អាកាសសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ. សេយ្យថាបិ, រាហុល, អាកាសោ ន កត្ថចិ បតិដ្ឋិតោ; ឯវមេវ ខោ ត្វំ, រាហុល, អាកាសសមំ ភាវនំ ភាវេហិ. អាកាសសមញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ ឧប្បន្នា មនាបាមនាបា ផស្សា ចិត្តំ ន បរិយាទាយ ឋស្សន្តិ.

១២០. ‘‘មេត្តំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. មេត្តញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ យោ ព្យាបាទោ សោ បហីយិស្សតិ. ករុណំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. ករុណញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ យា វិហេសា សា បហីយិស្សតិ. មុទិតំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. មុទិតញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ យា អរតិ សា បហីយិស្សតិ. ឧបេក្ខំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. ឧបេក្ខញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ យោ បដិឃោ សោ បហីយិស្សតិ. អសុភំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. អសុភញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ យោ រាគោ សោ បហីយិស្សតិ. អនិច្ចសញ្ញំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. អនិច្ចសញ្ញញ្ហិ តេ, រាហុល, ភាវនំ ភាវយតោ យោ អស្មិមានោ សោ បហីយិស្សតិ.

១២១. ‘‘អានាបានស្សតិំ, រាហុល, ភាវនំ ភាវេហិ. អានាបានស្សតិ ហិ តេ, រាហុល, ភាវិតា ពហុលីកតា មហប្ផលា ហោតិ មហានិសំសា. កថំ ភាវិតា ច, រាហុល, អានាបានស្សតិ, កថំ ពហុលីកតា មហប្ផលា ហោតិ មហានិសំសា? ឥធ, រាហុល, ភិក្ខុ អរញ្ញគតោ វា រុក្ខមូលគតោ វា សុញ្ញាគារគតោ វា និសីទតិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា. សោ សតោវ អស្សសតិ សតោវ [សតោ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] បស្សសតិ.

‘‘ទីឃំ វា អស្សសន្តោ ‘ទីឃំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, ទីឃំ វា បស្សសន្តោ ‘ទីឃំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ; រស្សំ វា អស្សសន្តោ ‘រស្សំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា បស្សសន្តោ ‘រស្សំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ. ‘សព្ពកាយប្បដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘សព្ពកាយប្បដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ.

‘‘‘បីតិប្បដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បីតិប្បដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘សុខប្បដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘សុខប្បដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘ចិត្តសង្ខារប្បដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘ចិត្តសង្ខារប្បដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ.

‘‘‘ចិត្តប្បដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘ចិត្តប្បដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘សមាទហំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘សមាទហំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘វិមោចយំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ.

‘‘‘អនិច្ចានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘អនិច្ចានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘វិរាគានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘វិរាគានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘និរោធានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘និរោធានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ.

‘‘ឯវំ ភាវិតា ខោ, រាហុល, អានាបានស្សតិ, ឯវំ ពហុលីកតា មហប្ផលា ហោតិ មហានិសំសា. ឯវំ ភាវិតាយ, រាហុល, អានាបានស្សតិយា, ឯវំ ពហុលីកតាយ យេបិ តេ ចរិមកា អស្សាសា តេបិ វិទិតាវ និរុជ្ឈន្តិ នោ អវិទិតា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

មហារាហុលោវាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. ចូឡមាលុក្យសុត្តំ

១២២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ អាយស្មតោ មាលុក្យបុត្តស្ស [មាលុង្ក្យបុត្តស្ស (សី. ស្យា. កំ. បី.)] រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘យានិមានិ ទិដ្ឋិគតានិ ភគវតា អព្យាកតានិ ឋបិតានិ បដិក្ខិត្តានិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិបិ, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិបិ, ‘អន្តវា លោកោ’តិបិ, ‘អនន្តវា លោកោ’តិបិ, ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិបិ, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិបិ, ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិបិ, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិបិ, ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិបិ, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិបិ – តានិ មេ ភគវា ន ព្យាករោតិ. យានិ មេ ភគវា ន ព្យាករោតិ តំ មេ ន រុច្ចតិ, តំ មេ នក្ខមតិ. សោហំ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯតមត្ថំ បុច្ឆិស្សាមិ. សចេ មេ ភគវា ព្យាករិស្សតិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា…បេ… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា – ឯវាហំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ; នោ ចេ មេ ភគវា ព្យាករិស្សតិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា…បេ… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា – ឯវាហំ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តិស្សាមី’’តិ.

១២៣. អថ ខោ អាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច –

១២៤. ‘‘ឥធ មយ្ហំ, ភន្តេ, រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – យានិមានិ ទិដ្ឋិគតានិ ភគវតា អព្យាកតានិ ឋបិតានិ បដិក្ខិត្តានិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិបិ, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិបិ…បេ… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិបិ – តានិ មេ ភគវា ន ព្យាករោតិ. យានិ មេ ភគវា ន ព្យាករោតិ តំ មេ ន រុច្ចតិ, តំ មេ នក្ខមតិ. សោហំ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯតមត្ថំ បុច្ឆិស្សាមិ. សចេ មេ ភគវា ព្យាករិស្សតិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា…បេ… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា – ឯវាហំ ភគវតិ, ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ. នោ ចេ មេ ភគវា ព្យាករិស្សតិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា…បេ… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា – ឯវាហំ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តិស្សាមីតិ. សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ, ‘សស្សតោ លោកោ’តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ; សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ. នោ ចេ ភគវា ជានាតិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា, អជានតោ ខោ បន អបស្សតោ ឯតទេវ ឧជុកំ ហោតិ យទិទំ – ‘ន ជានាមិ, ន បស្សាមី’តិ. សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘អន្តវា លោកោ’តិ, ‘អនន្តវា លោកោ’តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ; សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘អនន្តវា លោកោ’តិ, ‘អនន្តវា លោកោ’តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ. នោ ចេ ភគវា ជានាតិ – ‘អន្តវា លោកោ’តិ វា, ‘អនន្តវា លោកោ’តិ វា, អជានតោ ខោ បន អបស្សតោ ឯតទេវ ឧជុកំ ហោតិ យទិទំ – ‘ន ជានាមិ, ន បស្សាមី’តិ. សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ, ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ; សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ. នោ ចេ ភគវា ជានាតិ – ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ វា, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ វា, អជានតោ ខោ បន អបស្សតោ ឯតទេវ ឧជុកំ ហោតិ យទិទំ – ‘ន ជានាមិ, ន បស្សាមី’តិ. សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ; សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ. នោ ចេ ភគវា ជានាតិ – ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, អជានតោ ខោ បន អបស្សតោ ឯតទេវ ឧជុកំ ហោតិ យទិទំ – ‘ន ជានាមិ ន បស្សាមី’តិ. សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ; សចេ ភគវា ជានាតិ – ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ មេ ភគវា ព្យាករោតុ. នោ ចេ ភគវា ជានាតិ – ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, អជានតោ ខោ បន អបស្សតោ ឯតទេវ ឧជុកំ ហោតិ យទិទំ – ‘ន ជានាមិ, ន បស្សាមី’’’តិ.

១២៥. ‘‘កិំ នុ [កិំ នុ ខោ (ស្យា. កំ. ក.)] តាហំ, មាលុក្យបុត្ត, ឯវំ អវចំ – ‘ឯហិ ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរ, អហំ តេ ព្យាករិស្សាមិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អន្តវា លោកោ’តិ វា, ‘អនន្តវា លោកោ’តិ វា, ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ វា, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ វា, ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘ត្វំ វា បន មំ ឯវំ អវច – អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ, ភគវា មេ ព្យាករិស្សតិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អន្តវា លោកោ’តិ វា, ‘អនន្តវា លោកោ’តិ វា, ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ វា, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ វា, ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘ឥតិ កិរ, មាលុក្យបុត្ត, នេវាហំ តំ វទាមិ – ឯហិ ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរ, អហំ តេ ព្យាករិស្សាមិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា…បេ… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណាតិ វា’តិ; នបិ កិរ មំ ត្វំ វទេសិ – អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ, ភគវា មេ ព្យាករិស្សតិ – ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា…បេ… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា’’តិ. ឯវំ សន្តេ, មោឃបុរិស, កោ សន្តោ កំ បច្ចាចិក្ខសិ?

១២៦. ‘‘យោ ខោ, មាលុក្យបុត្ត, ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ យាវ មេ ភគវា ន ព្យាករិស្សតិ – ‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ វា, ‘‘អសស្សតោ លោកោ’’តិ វា…បេ… ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វាតិ, អព្យាកតមេវ តំ, មាលុក្យបុត្ត, តថាគតេន អស្ស, អថ សោ បុគ្គលោ កាលំ ករេយ្យ. សេយ្យថាបិ, មាលុក្យបុត្ត, បុរិសោ សល្លេន វិទ្ធោ អស្ស សវិសេន គាឡ្ហបលេបនេន. តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋបេយ្យុំ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ បុរិសំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, ខត្តិយោ វា ព្រាហ្មណោ វា វេស្សោ វា សុទ្ទោ វា’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ បុរិសំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឥតិ វា’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ បុរិសំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, ទីឃោ វា រស្សោ វា មជ្ឈិមោ វា’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ បុរិសំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, កាឡោ វា សាមោ វា មង្គុរច្ឆវី វា’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ បុរិសំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, អមុកស្មិំ គាមេ វា និគមេ វា នគរេ វា’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ ធនុំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, យទិ វា ចាបោ យទិ វា កោទណ្ឌោ’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ ជិយំ ជានាមិ យាយម្ហិ វិទ្ធោ, យទិ វា អក្កស្ស យទិ វា សណ្ហស្ស [សណ្ឋស្ស (សី. ស្យា. កំ. បី.)] យទិ វា ន្ហារុស្ស យទិ វា មរុវាយ យទិ វា ខីរបណ្ណិនោ’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ កណ្ឌំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, យទិ វា គច្ឆំ យទិ វា រោបិម’ន្តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ កណ្ឌំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, យស្ស បត្តេហិ វាជិតំ [វាខិត្តំ (ក.)] យទិ វា គិជ្ឈស្ស យទិ វា កង្កស្ស យទិ វា កុលលស្ស យទិ វា មោរស្ស យទិ វា សិថិលហនុនោ’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ កណ្ឌំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, យស្ស ន្ហារុនា បរិក្ខិត្តំ យទិ វា គវស្ស យទិ វា មហិំសស្ស យទិ វា ភេរវស្ស [រោរុវស្ស (សី. ស្យា. កំ. បី.)] យទិ វា សេម្ហារស្សា’តិ; សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ឥមំ សល្លំ អាហរិស្សាមិ យាវ ន តំ សល្លំ ជានាមិ យេនម្ហិ វិទ្ធោ, យទិ វា សល្លំ យទិ វា ខុរប្បំ យទិ វា វេកណ្ឌំ យទិ វា នារាចំ យទិ វា វច្ឆទន្តំ យទិ វា ករវីរបត្ត’ន្តិ – អញ្ញាតមេវ តំ, មាលុក្យបុត្ត, តេន បុរិសេន អស្ស, អថ សោ បុរិសោ កាលំ ករេយ្យ. ឯវមេវ ខោ, មាលុក្យបុត្ត, យោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ន តាវាហំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ យាវ មេ ភគវា ន ព្យាករិស្សតិ – ‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ វា ‘‘អសស្សតោ លោកោ’’តិ វា…បេ… ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វាតិ – អព្យាកតមេវ តំ, មាលុក្យបុត្ត, តថាគតេន អស្ស, អថ សោ បុគ្គលោ កាលង្ករេយ្យ.

១២៧. ‘‘‘សស្សតោ លោកោ’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវំ ‘នោ អសស្សតោ លោកោ’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវម្បិ ‘នោ សស្សតោ លោកោ’តិ វា, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា ទិដ្ឋិយា សតិ អត្ថេវ ជាតិ, អត្ថិ ជរា, អត្ថិ មរណំ, សន្តិ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា; យេសាហំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និឃាតំ បញ្ញបេមិ. ‘អន្តវា លោកោ’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវំ ‘នោ អនន្តវា លោកោ’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវម្បិ ‘នោ អន្តវា លោកោ’តិ វា, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ, ‘អនន្តវា លោកោ’តិ វា ទិដ្ឋិយា សតិ អត្ថេវ ជាតិ, អត្ថិ ជរា, អត្ថិ មរណំ, សន្តិ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា; យេសាហំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និឃាតំ បញ្ញបេមិ. ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវំ ‘នោ អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវម្បិ ‘នោ តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ វា, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ វា ទិដ្ឋិយា សតិ អត្ថេវ ជាតិ…បេ… និឃាតំ បញ្ញបេមិ. ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវំ ‘នោ ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវម្បិ ‘នោ ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា ទិដ្ឋិយា សតិ អត្ថេវ ជាតិ…បេ… យេសាហំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និឃាតំ បញ្ញបេមិ. ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវំ ‘នោ នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ អភវិស្សាតិ, ឯវម្បិ ‘នោ ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋិយា សតិ, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា ទិដ្ឋិយា សតិ អត្ថេវ ជាតិ…បេ… យេសាហំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និឃាតំ បញ្ញបេមិ.

១២៨. ‘‘តស្មាតិហ, មាលុក្យបុត្ត, អព្យាកតញ្ច មេ អព្យាកតតោ ធារេថ; ព្យាកតញ្ច មេ ព្យាកតតោ ធារេថ. កិញ្ច, មាលុក្យបុត្ត, មយា អព្យាកតំ? ‘សស្សតោ លោកោ’តិ មាលុក្យបុត្ត, មយា អព្យាកតំ; ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ – មយា អព្យាកតំ; ‘អន្តវា លោកោ’តិ – មយា អព្យាកតំ; ‘អនន្តវា លោកោ’តិ – មយា អព្យាកតំ; ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ – មយា អព្យាកតំ; ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ – មយា អព្យាកតំ; ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ – មយា អព្យាកតំ; ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ – មយា អព្យាកតំ; ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ – មយា អព្យាកតំ; ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ – មយា អព្យាកតំ. កស្មា ចេតំ, មាលុក្យបុត្ត, មយា អព្យាកតំ? ន ហេតំ, មាលុក្យបុត្ត, អត្ថសំហិតំ ន អាទិព្រហ្មចរិយកំ ន [នេតំ (សី.)] និព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តតិ. តស្មា តំ មយា អព្យាកតំ. កិញ្ច, មាលុក្យបុត្ត, មយា ព្យាកតំ? ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ, មាលុក្យបុត្ត, មយា ព្យាកតំ; ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ – មយា ព្យាកតំ; ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ – មយា ព្យាកតំ; ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ – មយា ព្យាកតំ. កស្មា ចេតំ, មាលុក្យបុត្ត, មយា ព្យាកតំ? ឯតញ្ហិ, មាលុក្យបុត្ត, អត្ថសំហិតំ ឯតំ អាទិព្រហ្មចរិយកំ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ. តស្មា តំ មយា ព្យាកតំ. តស្មាតិហ, មាលុក្យបុត្ត, អព្យាកតញ្ច មេ អព្យាកតតោ ធារេថ; ព្យាកតញ្ច មេ ព្យាកតតោ ធារេថា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

ចូឡមាលុក្យសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. មហាមាលុក្យសុត្តំ

១២៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘ធារេថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, មយា ទេសិតានិ បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានី’’តិ?

ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អហំ ខោ, ភន្តេ, ធារេមិ ភគវតា ទេសិតានិ បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានី’’តិ. ‘‘យថា កថំ បន ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, ធារេសិ មយា ទេសិតានិ បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានី’’តិ? ‘‘សក្កាយទិដ្ឋិំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ ទេសិតំ ធារេមិ; វិចិកិច្ឆំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ ទេសិតំ ធារេមិ; សីលព្ពតបរាមាសំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ ទេសិតំ ធារេមិ; កាមច្ឆន្ទំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ ទេសិតំ ធារេមិ; ព្យាបាទំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ ទេសិតំ ធារេមិ. ឯវំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ធារេមិ ភគវតា ទេសិតានិ បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានី’’តិ.

‘‘កស្ស ខោ នាម ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, ឥមានិ ឯវំ បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ ទេសិតានិ ធារេសិ? ននុ, មាលុក្យបុត្ត, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឥមិនា តរុណូបមេន ឧបារម្ភេន ឧបារម្ភិស្សន្តិ? ទហរស្ស ហិ, មាលុក្យបុត្ត, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស សក្កាយោតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បនស្ស ឧប្បជ្ជិស្សតិ សក្កាយទិដ្ឋិ? អនុសេត្វេវស្ស [អនុសេតិ ត្វេវស្ស (សី. បី.)] សក្កាយទិដ្ឋានុសយោ. ទហរស្ស ហិ, មាលុក្យបុត្ត, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស ធម្មាតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បនស្ស ឧប្បជ្ជិស្សតិ ធម្មេសុ វិចិកិច្ឆា? អនុសេត្វេវស្ស វិចិកិច្ឆានុសយោ. ទហរស្ស ហិ, មាលុក្យបុត្ត, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស សីលាតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បនស្ស ឧប្បជ្ជិស្សតិ សីលេសុ សីលព្ពតបរាមាសោ? អនុសេត្វេវស្ស សីលព្ពតបរាមាសានុសយោ. ទហរស្ស ហិ, មាលុក្យបុត្ត, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស កាមាតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បនស្ស ឧប្បជ្ជិស្សតិ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ? អនុសេត្វេវស្ស កាមរាគានុសយោ. ទហរស្ស ហិ, មាលុក្យបុត្ត, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស សត្តាតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បនស្ស ឧប្បជ្ជិស្សតិ សត្តេសុ ព្យាបាទោ? អនុសេត្វេវស្ស ព្យាបាទានុសយោ. ននុ, មាលុក្យបុត្ត, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឥមិនា តរុណូបមេន ឧបារម្ភេន ឧបារម្ភិស្សន្តី’’តិ? ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា អានន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតស្ស, ភគវា, កាលោ, ឯតស្ស, សុគត, កាលោ យំ ភគវា បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ ទេសេយ្យ. ភគវតោ សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ. ‘‘តេន ហានន្ទ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ; ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. ភគវា ឯតទវោច –

១៣០. ‘‘ឥធានន្ទ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ សក្កាយទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ សក្កាយទិដ្ឋិបរេតេន; ឧប្បន្នាយ ច សក្កាយទិដ្ឋិយា និស្សរណំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ. តស្ស សា សក្កាយទិដ្ឋិ ថាមគតា អប្បដិវិនីតា ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ. វិចិកិច្ឆាបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ វិចិកិច្ឆាបរេតេន; ឧប្បន្នាយ ច វិចិកិច្ឆាយ និស្សរណំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ. តស្ស សា វិចិកិច្ឆា ថាមគតា អប្បដិវិនីតា ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ. សីលព្ពតបរាមាសបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ សីលព្ពតបរាមាសបរេតេន; ឧប្បន្នស្ស ច សីលព្ពតបរាមាសស្ស និស្សរណំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ. តស្ស សោ សីលព្ពតបរាមាសោ ថាមគតោ អប្បដិវិនីតោ ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ. កាមរាគបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ កាមរាគបរេតេន; ឧប្បន្នស្ស ច កាមរាគស្ស និស្សរណំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ. តស្ស សោ កាមរាគោ ថាមគតោ អប្បដិវិនីតោ ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ. ព្យាបាទបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ ព្យាបាទបរេតេន; ឧប្បន្នស្ស ច ព្យាបាទស្ស និស្សរណំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ. តស្ស សោ ព្យាបាទោ ថាមគតោ អប្បដិវិនីតោ ឱរម្ភាគិយំ សំយោជនំ.

១៣១. ‘‘សុតវា ច ខោ, អានន្ទ, អរិយសាវកោ អរិយានំ ទស្សាវី អរិយធម្មស្ស កោវិទោ អរិយធម្មេ សុវិនីតោ, សប្បុរិសានំ ទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស កោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ សុវិនីតោ ន សក្កាយទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ ន សក្កាយទិដ្ឋិបរេតេន; ឧប្បន្នាយ ច សក្កាយទិដ្ឋិយា និស្សរណំ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស សា សក្កាយទិដ្ឋិ សានុសយា បហីយតិ. ន វិចិកិច្ឆាបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ ន វិចិកិច្ឆាបរេតេន; ឧប្បន្នាយ ច វិចិកិច្ឆាយ និស្សរណំ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស សា វិចិកិច្ឆា សានុសយា បហីយតិ. ន សីលព្ពតបរាមាសបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ ន សីលព្ពតបរាមាសបរេតេន; ឧប្បន្នស្ស ច សីលព្ពតបរាមាសស្ស និស្សរណំ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស សោ សីលព្ពតបរាមាសោ សានុសយោ បហីយតិ. ន កាមរាគបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ ន កាមរាគបរេតេន; ឧប្បន្នស្ស ច កាមរាគស្ស និស្សរណំ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស សោ កាមរាគោ សានុសយោ បហីយតិ. ន ព្យាបាទបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ ន ព្យាបាទបរេតេន; ឧប្បន្នស្ស ច ព្យាបាទស្ស និស្សរណំ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស សោ ព្យាបាទោ សានុសយោ បហីយតិ.

១៣២. ‘‘យោ, អានន្ទ, មគ្គោ យា បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ តំ មគ្គំ តំ បដិបទំ អនាគម្ម បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ ញស្សតិ វា ទក្ខតិ វា បជហិស្សតិ វាតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ តចំ អច្ឆេត្វា ផេគ្គុំ អច្ឆេត្វា សារច្ឆេទោ ភវិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ; ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យោ មគ្គោ យា បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ តំ មគ្គំ តំ បដិបទំ អនាគម្ម បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ ញស្សតិ វា ទក្ខតិ វា បជហិស្សតិ វាតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ.

‘‘យោ ច ខោ, អានន្ទ, មគ្គោ យា បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ តំ មគ្គំ តំ បដិបទំ អាគម្ម បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ ញស្សតិ វា ទក្ខតិ វា បជហិស្សតិ វាតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ តចំ ឆេត្វា ផេគ្គុំ ឆេត្វា សារច្ឆេទោ ភវិស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ; ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យោ មគ្គោ យា បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ តំ មគ្គំ តំ បដិបទំ អាគម្ម បញ្ចោរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ ញស្សតិ វា ទក្ខតិ វា បជហិស្សតិ វាតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ. សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, គង្គា នទី បូរា ឧទកស្ស សមតិត្តិកា កាកបេយ្យា. អថ ទុព្ពលកោ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ – ‘អហំ ឥមិស្សា គង្គាយ នទិយា តិរិយំ ពាហាយ សោតំ ឆេត្វា សោត្ថិនា បារំ គច្ឆិស្សាមី’តិ [គច្ឆាមីតិ (សី. បី.)]; សោ ន សក្កុណេយ្យ គង្គាយ នទិយា តិរិយំ ពាហាយ សោតំ ឆេត្វា សោត្ថិនា បារំ គន្តុំ. ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យេសំ កេសញ្ចិ [យស្ស កស្សចិ (សព្ពត្ថ)] សក្កាយនិរោធាយ ធម្មេ ទេសិយមានេ ចិត្តំ ន បក្ខន្ទតិ នប្បសីទតិ ន សន្តិដ្ឋតិ ន វិមុច្ចតិ; សេយ្យថាបិ សោ ទុព្ពលកោ បុរិសោ ឯវមេតេ ទដ្ឋព្ពា. សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, គង្គា នទី បូរា ឧទកស្ស សមតិត្តិកា កាកបេយ្យា. អថ ពលវា បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ – ‘អហំ ឥមិស្សា គង្គាយ នទិយា តិរិយំ ពាហាយ សោតំ ឆេត្វា សោត្ថិនា បារំ គច្ឆិស្សាមី’តិ; សោ សក្កុណេយ្យ គង្គាយ នទិយា តិរិយំ ពាហាយ សោតំ ឆេត្វា សោត្ថិនា បារំ គន្តុំ. ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យេសំ កេសញ្ចិ សក្កាយនិរោធាយ ធម្មេ ទេសិយមានេ ចិត្តំ បក្ខន្ទតិ បសីទតិ សន្តិដ្ឋតិ វិមុច្ចតិ; សេយ្យថាបិ សោ ពលវា បុរិសោ ឯវមេតេ ទដ្ឋព្ពា.

១៣៣. ‘‘កតមោ ចានន្ទ, មគ្គោ, កតមា បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ ឧបធិវិវេកា អកុសលានំ ធម្មានំ បហានា សព្ពសោ កាយទុដ្ឋុល្លានំ បដិប្បស្សទ្ធិយា វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ យទេវ តត្ថ ហោតិ រូបគតំ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ តេ ធម្មេ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ រោគតោ គណ្ឌតោ សល្លតោ អឃតោ អាពាធតោ បរតោ បលោកតោ សុញ្ញតោ អនត្តតោ សមនុបស្សតិ. សោ តេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បដិវាបេតិ [បដិបាបេតិ (ស្យា.), បតិដ្ឋាបេតិ (ក.)]. សោ តេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បដិវាបេត្វា អមតាយ ធាតុយា ចិត្តំ ឧបសំហរតិ – ‘ឯតំ សន្តំ ឯតំ បណីតំ យទិទំ សព្ពសង្ខារសមថោ សព្ពូបធិបដិនិស្សគ្គោ តណ្ហាក្ខយោ វិរាគោ និរោធោ និព្ពាន’ន្តិ. សោ តត្ថ ឋិតោ អាសវានំ ខយំ បាបុណាតិ; នោ ចេ អាសវានំ ខយំ បាបុណាតិ តេនេវ ធម្មរាគេន តាយ ធម្មនន្ទិយា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ ហោតិ, តត្ថ បរិនិព្ពាយី, អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា. អយម្បិ ខោ, អានន្ទ, មគ្គោ អយំ បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ.

‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា…បេ… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ… តតិយំ ឈានំ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ យទេវ តត្ថ ហោតិ រូបគតំ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ… អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា. អយម្បិ ខោ, អានន្ទ, មគ្គោ អយំ បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ.

‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ យទេវ តត្ថ ហោតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ…បេ… អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា. អយម្បិ ខោ, អានន្ទ, មគ្គោ អយំ បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ.

‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ យទេវ តត្ថ ហោតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ…បេ… អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា. អយម្បិ ខោ, អានន្ទ, មគ្គោ អយំ បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ.

‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ យទេវ តត្ថ ហោតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ…បេ… អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា. អយម្បិ ខោ, អានន្ទ, មគ្គោ អយំ បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយា’’តិ.

‘‘ឯសោ ចេ, ភន្តេ, មគ្គោ ឯសា បដិបទា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បហានាយ, អថ កិញ្ចរហិ ឥធេកច្ចេ ភិក្ខូ ចេតោវិមុត្តិនោ ឯកច្ចេ ភិក្ខូ បញ្ញាវិមុត្តិនោ’’តិ? ‘‘ឯត្ថ ខោ បនេសាហំ [ឯត្ថ ខោ តេសាហំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)], អានន្ទ, ឥន្ទ្រិយវេមត្តតំ វទាមី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

មហាមាលុក្យសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. ភទ្ទាលិសុត្តំ

១៣៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘អហំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឯកាសនភោជនំ ភុញ្ជាមិ; ឯកាសនភោជនំ ខោ, អហំ, ភិក្ខវេ, ភុញ្ជមានោ អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានាមិ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. ឯថ, តុម្ហេបិ, ភិក្ខវេ, ឯកាសនភោជនំ ភុញ្ជថ; ឯកាសនភោជនំ ខោ, ភិក្ខវេ, តុម្ហេបិ ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានិស្សថ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ចា’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា ភទ្ទាលិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អហំ ខោ, ភន្តេ, ន ឧស្សហាមិ ឯកាសនភោជនំ ភុញ្ជិតុំ; ឯកាសនភោជនញ្ហិ មេ, ភន្តេ, ភុញ្ជតោ សិយា កុក្កុច្ចំ, សិយា វិប្បដិសារោ’’តិ. ‘‘តេន ហិ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, យត្ថ និមន្តិតោ អស្សសិ តត្ថ ឯកទេសំ ភុញ្ជិត្វា ឯកទេសំ នីហរិត្វាបិ ភុញ្ជេយ្យាសិ. ឯវម្បិ ខោ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, ភុញ្ជមានោ ឯកាសនោ យាបេស្សសី’’តិ [ភុញ្ជមានោ យាបេស្សសីតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]. ‘‘ឯវម្បិ ខោ អហំ, ភន្តេ, ន ឧស្សហាមិ ភុញ្ជិតុំ; ឯវម្បិ ហិ មេ, ភន្តេ, ភុញ្ជតោ សិយា កុក្កុច្ចំ, សិយា វិប្បដិសារោ’’តិ. អថ ខោ អាយស្មា ភទ្ទាលិ ភគវតា សិក្ខាបទេ បញ្ញាបិយមានេ ភិក្ខុសង្ឃេ សិក្ខំ សមាទិយមានេ អនុស្សាហំ បវេទេសិ. អថ ខោ អាយស្មា ភទ្ទាលិ សព្ពំ តំ តេមាសំ ន ភគវតោ សម្មុខីភាវំ អទាសិ, យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី.

១៣៥. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ ភគវតោ ចីវរកម្មំ ករោន្តិ – និដ្ឋិតចីវរោ ភគវា តេមាសច្ចយេន ចារិកំ បក្កមិស្សតីតិ. អថ ខោ អាយស្មា ភទ្ទាលិ យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ ភទ្ទាលិំ តេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥទំ ខោ, អាវុសោ ភទ្ទាលិ, ភគវតោ ចីវរកម្មំ ករីយតិ [ករណីយំ (ក.)]. និដ្ឋិតចីវរោ ភគវា តេមាសច្ចយេន ចារិកំ បក្កមិស្សតិ. ឥង្ឃាវុសោ ភទ្ទាលិ, ឯតំ ទោសកំ សាធុកំ មនសិ ករោហិ, មា តេ បច្ឆា ទុក្ករតរំ អហោសី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ អាយស្មា ភទ្ទាលិ តេសំ ភិក្ខូនំ បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា ភទ្ទាលិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ចយោ មំ, ភន្តេ, អច្ចគមា យថាពាលំ យថាមូឡ្ហំ យថាអកុសលំ, យោហំ ភគវតា សិក្ខាបទេ បញ្ញាបិយមានេ ភិក្ខុសង្ឃេ សិក្ខំ សមាទិយមានេ អនុស្សាហំ បវេទេសិំ. តស្ស មេ, ភន្តេ, ភគវា អច្ចយំ អច្ចយតោ បដិគ្គណ្ហាតុ អាយតិំ សំវរាយា’’តិ.

‘‘តគ្ឃ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, អច្ចយោ អច្ចគមា យថាពាលំ យថាមូឡ្ហំ យថាអកុសលំ, យំ ត្វំ មយា សិក្ខាបទេ បញ្ញាបិយមានេ ភិក្ខុសង្ឃេ សិក្ខំ សមាទិយមានេ អនុស្សាហំ បវេទេសិ. សមយោបិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ – ‘ភគវា ខោ សាវត្ថិយំ វិហរតិ, ភគវាបិ មំ ជានិស្សតិ – ភទ្ទាលិ នាម ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី’តិ. អយម្បិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, សមយោ អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ. សមយោបិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ – ‘សម្ពហុលា ខោ ភិក្ខុ សាវត្ថិយំ វស្សំ ឧបគតា, តេបិ មំ ជានិស្សន្តិ – ភទ្ទាលិ នាម ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី’តិ. អយម្បិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, សមយោ អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ. សមយោបិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ – ‘សម្ពហុលា ខោ ភិក្ខុនិយោ សាវត្ថិយំ វស្សំ ឧបគតា, តាបិ មំ ជានិស្សន្តិ – ភទ្ទាលិ នាម ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី’តិ. អយម្បិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, សមយោ អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ. សមយោបិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ – ‘សម្ពហុលា ខោ ឧបាសកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ, តេបិ មំ ជានិស្សន្តិ – ភទ្ទាលិ នាម ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី’តិ. អយម្បិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, សមយោ អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ. សមយោបិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ – ‘សម្ពហុលា ខោ ឧបាសិកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ, តាបិ មំ ជានិស្សន្តិ – ភទ្ទាលិ នាម ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី’តិ. អយម្បិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, សមយោ អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ. សមយោបិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ – ‘សម្ពហុលា ខោ នានាតិត្ថិយា សមណព្រាហ្មណា សាវត្ថិយំ វស្សំ ឧបគតា, តេបិ មំ ជានិស្សន្តិ – ភទ្ទាលិ នាម ភិក្ខុ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកោ ថេរញ្ញតរោ ភិក្ខុ សាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី’តិ. អយម្បិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, សមយោ អប្បដិវិទ្ធោ អហោសី’’តិ.

‘‘អច្ចយោ មំ, ភន្តេ, អច្ចគមា យថាពាលំ យថាមូឡ្ហំ យថាអកុសលំ, យោហំ ភគវតា សិក្ខាបទេ បញ្ញាបិយមានេ ភិក្ខុសង្ឃេ សិក្ខំ សមាទិយមានេ អនុស្សាហំ បវេទេសិំ. តស្ស មេ, ភន្តេ, ភគវា អច្ចយំ អច្ចយតោ បដិគ្គណ្ហាតុ អាយតិំ សំវរាយា’’តិ. ‘‘តគ្ឃ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, អច្ចយោ អច្ចគមា យថាពាលំ យថាមូឡ្ហំ យថាអកុសលំ, យំ ត្វំ មយា សិក្ខាបទេ បញ្ញាបិយមានេ ភិក្ខុសង្ឃេ សិក្ខំ សមាទិយមានេ អនុស្សាហំ បវេទេសិ’’.

១៣៦. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ភទ្ទាលិ, ឥធស្ស ភិក្ខុ ឧភតោភាគវិមុត្តោ, តមហំ ឯវំ វទេយ្យំ – ‘ឯហិ មេ ត្វំ, ភិក្ខុ, បង្កេ សង្កមោ ហោហី’តិ, អបិ នុ ខោ សោ សង្កមេយ្យ វា អញ្ញេន វា កាយំ សន្នាមេយ្យ, ‘នោ’តិ វា វទេយ្យា’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ភទ្ទាលិ, ឥធស្ស ភិក្ខុ បញ្ញាវិមុត្តោ… កាយសក្ខិ… ទិដ្ឋិប្បត្តោ… សទ្ធាវិមុត្តោ… ធម្មានុសារី… សទ្ធានុសារី, តមហំ ឯវំ វទេយ្យំ – ‘ឯហិ មេ ត្វំ, ភិក្ខុ, បង្កេ សង្កមោ ហោហី’តិ, អបិ នុ ខោ សោ សង្កមេយ្យ វា អញ្ញេន វា កាយំ សន្នាមេយ្យ, ‘នោ’តិ វា វទេយ្យា’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ភទ្ទាលិ, អបិ នុ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, តស្មិំ សមយេ ឧភតោភាគវិមុត្តោ វា ហោសិ បញ្ញាវិមុត្តោ វា កាយសក្ខិ វា ទិដ្ឋិប្បត្តោ វា សទ្ធាវិមុត្តោ វា ធម្មានុសារី វា សទ្ធានុសារី វា’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ននុ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, តស្មិំ សមយេ រិត្តោ តុច្ឆោ អបរទ្ធោ’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ. អច្ចយោ មំ, ភន្តេ, អច្ចគមា យថាពាលំ យថាមូឡ្ហំ យថាអកុសលំ, យោហំ ភគវតា សិក្ខាបទេ បញ្ញាបិយមានេ ភិក្ខុសង្ឃេ សិក្ខំ សមាទិយមានេ អនុស្សាហំ បវេទេសិំ. តស្ស មេ, ភន្តេ, ភគវា អច្ចយំ អច្ចយតោ បដិគ្គណ្ហាតុ អាយតិំ សំវរាយា’’តិ. ‘‘តគ្ឃ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, អច្ចយោ អច្ចគមា យថាពាលំ យថាមូឡ្ហំ យថាអកុសលំ, យំ ត្វំ មយា សិក្ខាបទេ បញ្ញាបិយមានេ ភិក្ខុសង្ឃេ សិក្ខំ សមាទិយមានេ អនុស្សាហំ បវេទេសិ. យតោ ច ខោ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, អច្ចយំ អច្ចយតោ ទិស្វា យថាធម្មំ បដិករោសិ, តំ តេ មយំ បដិគ្គណ្ហាម. វុទ្ធិហេសា, ភទ្ទាលិ, អរិយស្ស វិនយេ យោ អច្ចយំ អច្ចយតោ ទិស្វា យថាធម្មំ បដិករោតិ, អាយតិំ សំវរំ អាបជ្ជតិ’’.

១៣៧. ‘‘ឥធ, ភទ្ទាលិ, ឯកច្ចោ ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី ហោតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘យំនូនាហំ វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជេយ្យំ អរញ្ញំ រុក្ខមូលំ បព្ពតំ កន្ទរំ គិរិគុហំ សុសានំ វនបត្ថំ អព្ភោកាសំ បលាលបុញ្ជំ. អប្បេវ នាមាហំ ឧត្តរិ [ឧត្តរិំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] មនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ សច្ឆិករេយ្យ’ន្តិ. សោ វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជតិ អរញ្ញំ រុក្ខមូលំ បព្ពតំ កន្ទរំ គិរិគុហំ សុសានំ វនបត្ថំ អព្ភោកាសំ បលាលបុញ្ជំ. តស្ស តថាវូបកដ្ឋស្ស វិហរតោ សត្ថាបិ ឧបវទតិ, អនុវិច្ចបិ វិញ្ញូ សព្រហ្មចារី ឧបវទន្តិ, ទេវតាបិ ឧបវទន្តិ, អត្តាបិ អត្តានំ ឧបវទតិ. សោ សត្ថារាបិ ឧបវទិតោ, អនុវិច្ចបិ វិញ្ញូហិ សព្រហ្មចារីហិ ឧបវទិតោ, ទេវតាហិបិ ឧបវទិតោ, អត្តនាបិ អត្តានំ ឧបវទិតោ ន ឧត្តរិ មនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ សច្ឆិករោតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ តំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការិស្ស.

១៣៨. ‘‘ឥធ បន, ភទ្ទាលិ, ឯកច្ចោ ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ បរិបូរការី ហោតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘យំនូនាហំ វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជេយ្យំ អរញ្ញំ រុក្ខមូលំ បព្ពតំ កន្ទរំ គិរិគុហំ សុសានំ វនបត្ថំ អព្ភោកាសំ បលាលបុញ្ជំ. អប្បេវ នាមាហំ ឧត្តរិ មនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ សច្ឆិករេយ្យ’ន្តិ. សោ វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជតិ អរញ្ញំ រុក្ខមូលំ បព្ពតំ កន្ទរំ គិរិគុហំ សុសានំ វនបត្ថំ អព្ភោកាសំ បលាលបុញ្ជំ. តស្ស តថាវូបកដ្ឋស្ស វិហរតោ សត្ថាបិ ន ឧបវទតិ, អនុវិច្ចបិ វិញ្ញូ សព្រហ្មចារី ន ឧបវទន្តិ, ទេវតាបិ ន ឧបវទន្តិ, អត្តាបិ អត្តានំ ន ឧបវទតិ. សោ សត្ថារាបិ អនុបវទិតោ, អនុវិច្ចបិ វិញ្ញូហិ សព្រហ្មចារីហិ អនុបវទិតោ, ទេវតាហិបិ អនុបវទិតោ, អត្តនាបិ អត្តានំ អនុបវទិតោ ឧត្តរិ មនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ សច្ឆិករោតិ. សោ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ តំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ បរិបូរការិស្ស.

១៣៩. ‘‘បុន ចបរំ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ តំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ បរិបូរការិស្ស.

‘‘បុន ចបរំ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ, សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ តំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ បរិបូរការិស្ស.

‘‘បុន ចបរំ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ តំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ បរិបូរការិស្ស.

‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ តំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ បរិបូរការិស្ស.

‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ – ‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា…បេ… វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា; ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា…បេ… សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’តិ ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន…បេ… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ តំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ បរិបូរការិស្ស.

‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ. វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ តំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ យថា តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ បរិបូរការិស្សា’’តិ.

១៤០. ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា ភទ្ទាលិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចំ ភិក្ខុំ បសយ្ហ បសយ្ហ [បវយ្ហ បវយ្ហ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ការណំ ករោន្តិ? កោ បន, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចំ ភិក្ខុំ នោ តថា បសយ្ហ បសយ្ហ ការណំ ករោន្តី’’តិ? ‘‘ឥធ, ភទ្ទាលិ, ឯកច្ចោ ភិក្ខុ អភិណ្ហាបត្តិកោ ហោតិ អាបត្តិពហុលោ. សោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, ន សម្មា វត្តតិ, ន លោមំ បាតេតិ, ន នេត្ថារំ វត្តតិ, ‘យេន សង្ឃោ អត្តមនោ ហោតិ តំ ករោមី’តិ នាហ. តត្រ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខូនំ ឯវំ ហោតិ – អយំ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អភិណ្ហាបត្តិកោ អាបត្តិពហុលោ. សោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, ន សម្មា វត្តតិ, ន លោមំ បាតេតិ, ន នេត្ថារំ វត្តតិ, ‘យេន សង្ឃោ អត្តមនោ ហោតិ តំ ករោមី’តិ នាហ. សាធុ វតាយស្មន្តោ ឥមស្ស ភិក្ខុនោ តថា តថា ឧបបរិក្ខថ យថាស្សិទំ [យថយិទំ (ស្យា. កំ. ក.)] អធិករណំ ន ខិប្បមេវ វូបសមេយ្យាតិ. តស្ស ខោ ឯវំ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខុនោ ភិក្ខូ តថា តថា ឧបបរិក្ខន្តិ យថាស្សិទំ អធិករណំ ន ខិប្បមេវ វូបសម្មតិ.

១៤១. ‘‘ឥធ បន, ភទ្ទាលិ, ឯកច្ចោ ភិក្ខុ អភិណ្ហាបត្តិកោ ហោតិ អាបត្តិពហុលោ. សោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ នាញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ ន អបនាមេតិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, សម្មា វត្តតិ, លោមំ បាតេតិ, នេត្ថារំ វត្តតិ, ‘យេន សង្ឃោ អត្តមនោ ហោតិ តំ ករោមី’តិ អាហ. តត្រ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខូនំ ឯវំ ហោតិ – អយំ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អភិណ្ហាបត្តិកោ អាបត្តិពហុលោ. សោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ នាញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ ន អបនាមេតិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, សម្មា វត្តតិ, លោមំ បាតេតិ, នេត្ថារំ វត្តតិ, ‘យេន សង្ឃោ អត្តមនោ ហោតិ តំ ករោមី’តិ អាហ. សាធុ វតាយស្មន្តោ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ តថា តថា ឧបបរិក្ខថ យថាស្សិទំ អធិករណំ ខិប្បមេវ វូបសមេយ្យាតិ. តស្ស ខោ ឯវំ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខុនោ ភិក្ខូ តថា តថា ឧបបរិក្ខន្តិ យថាស្សិទំ អធិករណំ ខិប្បមេវ វូបសម្មតិ.

១៤២. ‘‘ឥធ, ភទ្ទាលិ, ឯកច្ចោ ភិក្ខុ អធិច្ចាបត្តិកោ ហោតិ អនាបត្តិពហុលោ. សោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, ន សម្មា វត្តតិ, ន លោមំ បាតេតិ, ន នេត្ថារំ វត្តតិ, ‘យេន សង្ឃោ អត្តមនោ ហោតិ តំ ករោមី’តិ នាហ. តត្រ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខូនំ ឯវំ ហោតិ – អយំ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អធិច្ចាបត្តិកោ អនាបត្តិពហុលោ. សោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, ន សម្មា វត្តតិ, ន លោមំ បាតេតិ, ន នេត្ថារំ វត្តតិ, ‘យេន សង្ឃោ អត្តមនោ ហោតិ តំ ករោមី’តិ នាហ. សាធុ វតាយស្មន្តោ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ តថា តថា ឧបបរិក្ខថ យថាស្សិទំ អធិករណំ ន ខិប្បមេវ វូបសមេយ្យាតិ. តស្ស ខោ ឯវំ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខុនោ ភិក្ខូ តថា តថា ឧបបរិក្ខន្តិ យថាស្សិទំ អធិករណំ ន ខិប្បមេវ វូបសម្មតិ.

១៤៣. ‘‘ឥធ បន, ភទ្ទាលិ, ឯកច្ចោ ភិក្ខុ អធិច្ចាបត្តិកោ ហោតិ អនាបត្តិពហុលោ. សោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ នាញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ន ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, សម្មា វត្តតិ, លោមំ បាតេតិ, នេត្ថារំ វត្តតិ, ‘យេន សង្ឃោ អត្តមនោ ហោតិ តំ ករោមី’តិ អាហ. តត្រ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខូនំ ឯវំ ហោតិ – អយំ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អធិច្ចាបត្តិកោ អនាបត្តិពហុលោ. សោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ នាញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, ន ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេតិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាតុករោតិ, សម្មា វត្តតិ, លោមំ បាតេតិ, នេត្ថារំ វត្តតិ, ‘យេន សង្ឃោ អត្តមនោ ហោតិ តំ ករោមី’តិ អាហ. សាធុ វតាយស្មន្តោ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ តថា តថា ឧបបរិក្ខថ យថាស្សិទំ អធិករណំ ខិប្បមេវ វូបសមេយ្យាតិ. តស្ស ខោ ឯវំ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខុនោ ភិក្ខូ តថា តថា ឧបបរិក្ខន្តិ យថាស្សិទំ អធិករណំ ខិប្បមេវ វូបសម្មតិ.

១៤៤. ‘‘ឥធ, ភទ្ទាលិ, ឯកច្ចោ ភិក្ខុ សទ្ធាមត្តកេន វហតិ បេមមត្តកេន. តត្រ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខូនំ ឯវំ ហោតិ – ‘អយំ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ សទ្ធាមត្តកេន វហតិ បេមមត្តកេន. សចេ មយំ ឥមំ ភិក្ខុំ បសយ្ហ បសយ្ហ ការណំ ករិស្សាម – មា យម្បិស្ស តំ សទ្ធាមត្តកំ បេមមត្តកំ តម្ហាបិ បរិហាយី’តិ. សេយ្យថាបិ, ភទ្ទាលិ, បុរិសស្ស ឯកំ ចក្ខុំ, តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា តំ ឯកំ ចក្ខុំ រក្ខេយ្យុំ – ‘មា យម្បិស្ស តំ ឯកំ ចក្ខុំ តម្ហាបិ បរិហាយី’តិ; ឯវមេវ ខោ, ភទ្ទាលិ, ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សទ្ធាមត្តកេន វហតិ បេមមត្តកេន. តត្រ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខូនំ ឯវំ ហោតិ – ‘អយំ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ សទ្ធាមត្តកេន វហតិ បេមមត្តកេន. សចេ មយំ ឥមំ ភិក្ខុំ បសយ្ហ បសយ្ហ ការណំ ករិស្សាម – មា យម្បិស្ស តំ សទ្ធាមត្តកំ បេមមត្តកំ តម្ហាបិ បរិហាយី’តិ. អយំ ខោ, ភទ្ទាលិ, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចំ ភិក្ខុំ បសយ្ហ បសយ្ហ ការណំ ករោន្តិ. អយំ បន, ភទ្ទាលិ, ហេតុ អយំ បច្ចយោ, យេន មិធេកច្ចំ ភិក្ខុំ នោ តថា បសយ្ហ បសយ្ហ ការណំ ករោន្តី’’តិ.

១៤៥. ‘‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន បុព្ពេ អប្បតរានិ ចេវ សិក្ខាបទានិ អហេសុំ ពហុតរា ច ភិក្ខូ អញ្ញាយ សណ្ឋហិំសុ? កោ បន, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន ឯតរហិ ពហុតរានិ ចេវ សិក្ខាបទានិ ហោន្តិ អប្បតរា ច ភិក្ខូ អញ្ញាយ សណ្ឋហន្តី’តិ? ‘‘ឯវមេតំ, ភទ្ទាលិ, ហោតិ សត្តេសុ ហាយមានេសុ, សទ្ធម្មេ អន្តរធាយមានេ, ពហុតរានិ ចេវ សិក្ខាបទានិ ហោន្តិ អប្បតរា ច ភិក្ខូ អញ្ញាយ សណ្ឋហន្តីតិ. ន តាវ, ភទ្ទាលិ, សត្ថា សាវកានំ សិក្ខាបទំ បញ្ញាបេតិ យាវ ន ឥធេកច្ចេ អាសវដ្ឋានីយា ធម្មា សង្ឃេ បាតុភវន្តិ. យតោ ច ខោ, ភទ្ទាលិ, ឥធេកច្ចេ អាសវដ្ឋានីយា ធម្មា សង្ឃេ បាតុភវន្តិ, អថ សត្ថា សាវកានំ សិក្ខាបទំ បញ្ញាបេតិ តេសំយេវ អាសវដ្ឋានីយានំ ធម្មានំ បដិឃាតាយ. ន តាវ, ភទ្ទាលិ, ឥធេកច្ចេ អាសវដ្ឋានីយា ធម្មា សង្ឃេ បាតុភវន្តិ យាវ ន សង្ឃោ មហត្តំ បត្តោ ហោតិ. យតោ ច ខោ, ភទ្ទាលិ, សង្ឃោ មហត្តំ បត្តោ ហោតិ, អថ ឥធេកច្ចេ អាសវដ្ឋានីយា ធម្មា សង្ឃេ បាតុភវន្តិ. អថ សត្ថា សាវកានំ សិក្ខាបទំ បញ្ញាបេតិ តេសំយេវ អាសវដ្ឋានីយានំ ធម្មានំ បដិឃាតាយ. ន តាវ, ភទ្ទាលិ, ឥធេកច្ចេ អាសវដ្ឋានីយា ធម្មា សង្ឃេ បាតុភវន្តិ យាវ ន សង្ឃោ លាភគ្គំ បត្តោ ហោតិ, យសគ្គំ បត្តោ ហោតិ, ពាហុសច្ចំ បត្តោ ហោតិ, រត្តញ្ញុតំ បត្តោ ហោតិ. យតោ ច ខោ, ភទ្ទាលិ, សង្ឃោ រត្តញ្ញុតំ បត្តោ ហោតិ, អថ ឥធេកច្ចេ អាសវដ្ឋានីយា ធម្មា សង្ឃេ បាតុភវន្តិ, អថ សត្ថា សាវកានំ សិក្ខាបទំ បញ្ញាបេតិ តេសំយេវ អាសវដ្ឋានីយានំ ធម្មានំ បដិឃាតាយ.

១៤៦. ‘‘អប្បកា ខោ តុម្ហេ, ភទ្ទាលិ, តេន សមយេន អហុវត្ថ យទា វោ អហំ អាជានីយសុសូបមំ ធម្មបរិយាយំ ទេសេសិំ. តំ សរសិ [សរសិ ត្វំ (សី. បី.), សរសិ តំ (?)] ភទ្ទាលី’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘តត្រ, ភទ្ទាលិ, កំ ហេតុំ បច្ចេសី’’តិ?

‘‘សោ ហិ នូនាហំ, ភន្តេ, ទីឃរត្តំ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី អហោសិ’’ន្តិ.

‘‘ន ខោ, ភទ្ទាលិ, ឯសេវ ហេតុ, ឯស បច្ចយោ. អបិ ច មេ ត្វំ, ភទ្ទាលិ, ទីឃរត្តំ ចេតសា ចេតោបរិច្ច វិទិតោ – ‘ន ចាយំ មោឃបុរិសោ មយា ធម្មេ ទេសិយមានេ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ កត្វា សព្ពចេតសោ [សព្ពំ ចេតសោ (ក.)] សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណាតី’តិ. អបិ ច តេ អហំ, ភទ្ទាលិ, អាជានីយសុសូបមំ ធម្មបរិយាយំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ; ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា ភទ្ទាលិ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. ភគវា ឯតទវោច –

១៤៧. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភទ្ទាលិ, ទក្ខោ អស្សទមកោ ភទ្រំ អស្សាជានីយំ លភិត្វា បឋមេនេវ មុខាធានេ ការណំ ការេតិ. តស្ស មុខាធានេ ការណំ ការិយមានស្ស ហោន្តិយេវ វិសូកាយិតានិ វិសេវិតានិ វិប្ផន្ទិតានិ កានិចិ កានិចិ, យថា តំ អការិតបុព្ពំ ការណំ ការិយមានស្ស. សោ អភិណ្ហការណា អនុបុព្ពការណា តស្មិំ ឋានេ បរិនិព្ពាយតិ. យតោ ខោ, ភទ្ទាលិ, ភទ្រោ អស្សាជានីយោ អភិណ្ហការណា អនុបុព្ពការណា តស្មិំ ឋានេ បរិនិព្ពុតោ ហោតិ, តមេនំ អស្សទមកោ ឧត្តរិ ការណំ ការេតិ យុគាធានេ. តស្ស យុគាធានេ ការណំ ការិយមានស្ស ហោន្តិយេវ វិសូកាយិតានិ វិសេវិតានិ វិប្ផន្ទិតានិ កានិចិ កានិចិ, យថា តំ អការិតបុព្ពំ ការណំ ការិយមានស្ស. សោ អភិណ្ហការណា អនុបុព្ពការណា តស្មិំ ឋានេ បរិនិព្ពាយតិ. យតោ ខោ, ភទ្ទាលិ, ភទ្រោ អស្សាជានីយោ អភិណ្ហការណា អនុបុព្ពការណា តស្មិំ ឋានេ បរិនិព្ពុតោ ហោតិ, តមេនំ អស្សទមកោ ឧត្តរិ ការណំ ការេតិ អនុក្កមេ មណ្ឌលេ ខុរកាសេ [ខុរកាយេ (សី. បី.)] ធាវេ ទវត្តេ [រវត្ថេ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] រាជគុណេ រាជវំសេ ឧត្តមេ ជវេ ឧត្តមេ ហយេ ឧត្តមេ សាខល្យេ. តស្ស ឧត្តមេ ជវេ ឧត្តមេ ហយេ ឧត្តមេ សាខល្យេ ការណំ ការិយមានស្ស ហោន្តិយេវ វិសូកាយិតានិ វិសេវិតានិ វិប្ផន្ទិតានិ កានិចិ កានិចិ, យថា តំ អការិតបុព្ពំ ការណំ ការិយមានស្ស. សោ អភិណ្ហការណា អនុបុព្ពការណា តស្មិំ ឋានេ បរិនិព្ពាយតិ. យតោ ខោ, ភទ្ទាលិ, ភទ្រោ អស្សាជានីយោ អភិណ្ហការណា អនុបុព្ពការណា តស្មិំ ឋានេ បរិនិព្ពុតោ ហោតិ, តមេនំ អស្សទមកោ ឧត្តរិ វណ្ណិយញ្ច បាណិយញ្ច [វលិយញ្ច (សី. បី.), ពលិយញ្ច (ស្យា. កំ.)] អនុប្បវេច្ឆតិ. ឥមេហិ ខោ, ភទ្ទាលិ, ទសហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភទ្រោ អស្សាជានីយោ រាជារហោ ហោតិ រាជភោគ្គោ រញ្ញោ អង្គន្តេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, ភទ្ទាលិ, ទសហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អាហុនេយ្យោ ហោតិ បាហុនេយ្យោ ទក្ខិណេយ្យោ អញ្ជលិករណីយោ អនុត្តរំ បុញ្ញក្ខេត្តំ លោកស្ស. កតមេហិ ទសហិ? ឥធ, ភទ្ទាលិ, ភិក្ខុ អសេខាយ សម្មាទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាសង្កប្បេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាវាចាយ សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាកម្មន្តេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាអាជីវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាវាយាមេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាសតិយា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាសមាធិនា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាញាណេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាវិមុត្តិយា សមន្នាគតោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ភទ្ទាលិ, ទសហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អាហុនេយ្យោ ហោតិ បាហុនេយ្យោ ទក្ខិណេយ្យោ អញ្ជលិករណីយោ អនុត្តរំ បុញ្ញក្ខេត្តំ លោកស្សា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា ភទ្ទាលិ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

ភទ្ទាលិសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. លដុកិកោបមសុត្តំ

១៤៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា អង្គុត្តរាបេសុ វិហរតិ អាបណំ នាម អង្គុត្តរាបានំ និគមោ. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ អាបណំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. អាបណេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេនញ្ញតរោ វនសណ្ឌោ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ. តំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ. អាយស្មាបិ ខោ ឧទាយី បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ អាបណំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. អាបណេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេន សោ វនសណ្ឌោ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ. តំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ. អថ ខោ អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘ពហូនំ [ពហុន្នំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ឯវមីទិសេ អវិញ្ញាណកប្បករណេ] វត នោ ភគវា ទុក្ខធម្មានំ អបហត្តា, ពហូនំ វត នោ ភគវា សុខធម្មានំ ឧបហត្តា; ពហូនំ វត នោ ភគវា អកុសលានំ ធម្មានំ អបហត្តា, ពហូនំ វត នោ ភគវា កុសលានំ ធម្មានំ ឧបហត្តា’’តិ. អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ.

១៤៩. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា ឧទាយី ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធ មយ្ហំ, ភន្តេ, រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘ពហូនំ វត នោ ភគវា ទុក្ខធម្មានំ អបហត្តា, ពហូនំ វត នោ ភគវា សុខធម្មានំ ឧបហត្តា; ពហូនំ វត នោ ភគវា អកុសលានំ ធម្មានំ អបហត្តា, ពហូនំ វត នោ ភគវា កុសលានំ ធម្មានំ ឧបហត្តា’តិ. មយញ្ហិ, ភន្តេ, បុព្ពេ សាយញ្ចេវ ភុញ្ជាម បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ. អហុ ខោ សោ, ភន្តេ, សមយោ យំ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘ឥង្ឃ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯតំ ទិវាវិកាលភោជនំ បជហថា’តិ. តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, អហុទេវ អញ្ញថត្តំ, អហុទេវ [អហុ (សី. បី.)] ទោមនស្សំ – ‘យម្បិ នោ សទ្ធា គហបតិកា ទិវា វិកាលេ បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ ទេន្តិ តស្សបិ នោ ភគវា បហានមាហ, តស្សបិ នោ សុគតោ បដិនិស្សគ្គមាហា’តិ. តេ មយំ, ភន្តេ, ភគវតិ បេមញ្ច គារវញ្ច ហិរិញ្ច ឱត្តប្បញ្ច សម្បស្សមានា ឯវំ តំ ទិវាវិកាលភោជនំ បជហិម្ហា. តេ មយំ, ភន្តេ, សាយញ្ចេវ ភុញ្ជាម បាតោ ច. អហុ ខោ សោ, ភន្តេ, សមយោ យំ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘ឥង្ឃ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯតំ រត្តិំវិកាលភោជនំ បជហថា’តិ. តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, អហុទេវ អញ្ញថត្តំ អហុទេវ ទោមនស្សំ – ‘យម្បិ នោ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ ភត្តានំ បណីតសង្ខាតតរំ តស្សបិ នោ ភគវា បហានមាហ, តស្សបិ នោ សុគតោ បដិនិស្សគ្គមាហា’តិ. ភូតបុព្ពំ, ភន្តេ, អញ្ញតរោ បុរិសោ ទិវា សូបេយ្យំ លភិត្វា ឯវមាហ – ‘ហន្ទ ច ឥមំ និក្ខិបថ, សាយំ សព្ពេវ សមគ្គា ភុញ្ជិស្សាមា’តិ. យា កាចិ, ភន្តេ, សង្ខតិយោ សព្ពា តា រត្តិំ, អប្បា ទិវា. តេ មយំ, ភន្តេ, ភគវតិ បេមញ្ច គារវញ្ច ហិរិញ្ច ឱត្តប្បញ្ច សម្បស្សមានា ឯវំ តំ រត្តិំវិកាលភោជនំ បជហិម្ហា. ភូតបុព្ពំ, ភន្តេ, ភិក្ខូ រត្តន្ធការតិមិសាយំ បិណ្ឌាយ ចរន្តា ចន្ទនិកម្បិ បវិសន្តិ, ឱលិគល្លេបិ បបតន្តិ, កណ្ដកាវាដម្បិ [កណ្ដកវត្តម្បិ (សី. បី.), កណ្ដករាជិម្បិ (ស្យា. កំ.)] អារោហន្តិ, សុត្តម្បិ គាវិំ អារោហន្តិ, មាណវេហិបិ សមាគច្ឆន្តិ កតកម្មេហិបិ អកតកម្មេហិបិ, មាតុគាមោបិ តេ [តេន (ក.)] អសទ្ធម្មេន និមន្តេតិ. ភូតបុព្ពាហំ, ភន្តេ, រត្តន្ធការតិមិសាយំ បិណ្ឌាយ ចរាមិ. អទ្ទសា ខោ មំ, ភន្តេ, អញ្ញតរា ឥត្ថី វិជ្ជន្តរិកាយ ភាជនំ ធោវន្តី. ទិស្វា មំ ភីតា វិស្សរមកាសិ – ‘អភុម្មេ [អព្ភុម្មេ (សី. បី.)] បិសាចោ វត ម’ន្តិ! ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភន្តេ, តំ ឥត្ថិំ ឯតទវោចំ – ‘នាហំ, ភគិនិ, បិសាចោ; ភិក្ខុ បិណ្ឌាយ ឋិតោ’តិ. ‘ភិក្ខុស្ស អាតុមារី, ភិក្ខុស្ស មាតុមារី [ឋិតោ’តិ. ភិក្ខុស្ស អាតុមាតុមារី (ក.)]! វរំ តេ, ភិក្ខុ, តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន កុច្ឆិ បរិកន្តោ, ន ត្វេវ វរំ យំ [ន ត្វេវ យា (សី. បី.)] រត្តន្ធការតិមិសាយំ កុច្ឆិហេតុ បិណ្ឌាយ ចរសី’តិ [ចរសាតិ (សី. បី.)]. តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, តទនុស្សរតោ ឯវំ ហោតិ – ‘ពហូនំ វត នោ ភគវា ទុក្ខធម្មានំ អបហត្តា, ពហូនំ វត នោ ភគវា សុខធម្មានំ ឧបហត្តា; ពហូនំ វត នោ ភគវា អកុសលានំ ធម្មានំ អបហត្តា, ពហូនំ វត នោ ភគវា កុសលានំ ធម្មានំ ឧបហត្តា’’’តិ.

១៥០. ‘‘ឯវមេវ បនុទាយិ, ឥធេកច្ចេ មោឃបុរិសា ‘ឥទំ បជហថា’តិ មយា វុច្ចមានា តេ ឯវមាហំសុ – ‘កិំ បនិមស្ស អប្បមត្តកស្ស ឱរមត្តកស្ស អធិសល្លិខតេវាយំ សមណោ’តិ. តេ តញ្ចេវ នប្បជហន្តិ, មយិ ច អប្បច្ចយំ ឧបដ្ឋាបេន្តិ. យេ ច ភិក្ខូ សិក្ខាកាមា តេសំ តំ, ឧទាយិ, ហោតិ ពលវំ ពន្ធនំ, ទឡ្ហំ ពន្ធនំ, ថិរំ ពន្ធនំ, អបូតិកំ ពន្ធនំ, ថូលោ, កលិង្គរោ – សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, លដុកិកា សកុណិកា បូតិលតាយ ពន្ធនេន ពទ្ធា តត្ថេវ វធំ វា ពន្ធំ វា មរណំ វា អាគមេតិ. យោ នុ ខោ, ឧទាយិ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘យេន សា លដុកិកា សកុណិកា បូតិលតាយ ពន្ធនេន ពទ្ធា តត្ថេវ វធំ វា ពន្ធំ វា មរណំ វា អាគមេតិ, តញ្ហិ តស្សា អពលំ ពន្ធនំ, ទុព្ពលំ ពន្ធនំ, បូតិកំ ពន្ធនំ, អសារកំ ពន្ធន’ន្តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ឧទាយិ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ. យេន សា, ភន្តេ, លដុកិកា សកុណិកា បូតិលតាយ ពន្ធនេន ពទ្ធា តត្ថេវ វធំ វា ពន្ធំ វា មរណំ វា អាគមេតិ, តញ្ហិ តស្សា ពលវំ ពន្ធនំ, ទឡ្ហំ ពន្ធនំ, ថិរំ ពន្ធនំ អបូតិកំ ពន្ធនំ, ថូលោ, កលិង្គរោ’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ឥធេកច្ចេ មោឃបុរិសា ‘ឥទំ បជហថា’តិ មយា វុច្ចមានា តេ ឯវមាហំសុ – ‘កិំ បនិមស្ស អប្បមត្តកស្ស ឱរមត្តកស្ស អធិសល្លិខតេវាយំ សមណោ’តិ? តេ តញ្ចេវ នប្បជហន្តិ, មយិ ច អប្បច្ចយំ ឧបដ្ឋាបេន្តិ. យេ ច ភិក្ខូ សិក្ខាកាមា តេសំ តំ, ឧទាយិ, ហោតិ ពលវំ ពន្ធនំ, ទឡ្ហំ ពន្ធនំ, ថិរំ ពន្ធនំ, អបូតិកំ ពន្ធនំ, ថូលោ, កលិង្គរោ’’.

១៥១. ‘‘ឥធ បនុទាយិ, ឯកច្ចេ កុលបុត្តា ‘ឥទំ បជហថា’តិ មយា វុច្ចមានា តេ ឯវមាហំសុ – ‘កិំ បនិមស្ស អប្បមត្តកស្ស ឱរមត្តកស្ស បហាតព្ពស្ស យស្ស នោ ភគវា បហានមាហ, យស្ស នោ សុគតោ បដិនិស្សគ្គមាហា’តិ? តេ តញ្ចេវ បជហន្តិ, មយិ ច ន អប្បច្ចយំ ឧបដ្ឋាបេន្តិ. យេ ច ភិក្ខូ សិក្ខាកាមា តេ តំ បហាយ អប្បោស្សុក្កា បន្នលោមា បរទត្តវុត្តា [បរទវុត្តា (សី. ស្យា. កំ. បី.)] មិគភូតេន ចេតសា វិហរន្តិ. តេសំ តំ, ឧទាយិ, ហោតិ អពលំ ពន្ធនំ, ទុព្ពលំ ពន្ធនំ, បូតិកំ ពន្ធនំ, អសារកំ ពន្ធនំ – សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, រញ្ញោ នាគោ ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា អភិជាតោ សង្គាមាវចរោ ទឡ្ហេហិ វរត្តេហិ ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ ឦសកំយេវ កាយំ សន្នាមេត្វា តានិ ពន្ធនានិ សំឆិន្ទិត្វា សំបទាលេត្វា យេន កាមំ បក្កមតិ. យោ នុ ខោ, ឧទាយិ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘យេហិ សោ រញ្ញោ នាគោ ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា អភិជាតោ សង្គាមាវចរោ ទឡ្ហេហិ វរត្តេហិ ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ ឦសកំយេវ កាយំ សន្នាមេត្វា តានិ ពន្ធនានិ សំឆិន្ទិត្វា សំបទាលេត្វា យេន កាមំ បក្កមតិ, តញ្ហិ តស្ស ពលវំ ពន្ធនំ, ទឡ្ហំ ពន្ធនំ, ថិរំ ពន្ធនំ, អបូតិកំ ពន្ធនំ, ថូលោ, កលិង្គរោ’តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ឧទាយិ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ. យេហិ សោ, ភន្តេ, រញ្ញោ នាគោ ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា អភិជាតោ សង្គាមាវចរោ ទឡ្ហេហិ វរត្តេហិ ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ ឦសកំយេវ កាយំ សន្នាមេត្វា តានិ ពន្ធនានិ សំឆិន្ទិត្វា សំបទាលេត្វា យេន កាមំ បក្កមតិ, តញ្ហិ តស្ស អពលំ ពន្ធនំ…បេ… អសារកំ ពន្ធន’’ន្តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ឥធេកច្ចេ កុលបុត្តា ‘ឥទំ បជហថា’តិ មយា វុច្ចមានា តេ ឯវមាហំសុ – ‘កិំ បនិមស្ស អប្បមត្តកស្ស ឱរមត្តកស្ស បហាតព្ពស្ស យស្ស នោ ភគវា បហានមាហ, យស្ស នោ សុគតោ បដិនិស្សគ្គមាហា’តិ? តេ តញ្ចេវ បជហន្តិ, មយិ ច ន អប្បច្ចយំ ឧបដ្ឋាបេន្តិ. យេ ច ភិក្ខូ សិក្ខាកាមា តេ តំ បហាយ អប្បោស្សុក្កា បន្នលោមា បរទត្តវុត្តា មិគភូតេន ចេតសា វិហរន្តិ. តេសំ តំ, ឧទាយិ, ហោតិ អពលំ ពន្ធនំ, ទុព្ពលំ ពន្ធនំ, បូតិកំ ពន្ធនំ, អសារកំ ពន្ធនំ’’.

១៥២. ‘‘សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, បុរិសោ ទលិទ្ទោ អស្សកោ អនាឡ្ហិយោ; តស្ស’ស្ស ឯកំ អគារកំ ឱលុគ្គវិលុគ្គំ កាកាតិទាយិំ [កាកាតិឌាយិំ (?)] នបរមរូបំ, ឯកា ខដោបិកា [កឡោបិកា (ក.)] ឱលុគ្គវិលុគ្គា នបរមរូបា, ឯកិស្សា កុម្ភិយា ធញ្ញសមវាបកំ នបរមរូបំ, ឯកា ជាយិកា នបរមរូបា. សោ អារាមគតំ ភិក្ខុំ បស្សេយ្យ សុធោតហត្ថបាទំ មនុញ្ញំ ភោជនំ ភុត្តាវិំ សីតាយ ឆាយាយ និសិន្នំ អធិចិត្តេ យុត្តំ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សុខំ វត, ភោ, សាមញ្ញំ, អារោគ្យំ វត, ភោ, សាមញ្ញំ! សោ វតស្សំ [សោ វតស្ស (ក.)] យោហំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជេយ្យ’ន្តិ. សោ ន សក្កុណេយ្យ ឯកំ អគារកំ ឱលុគ្គវិលុគ្គំ កាកាតិទាយិំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកំ ខដោបិកំ ឱលុគ្គវិលុគ្គំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកិស្សា កុម្ភិយា ធញ្ញសមវាបកំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកំ ជាយិកំ នបរមរូបំ បហាយ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ. យោ នុ ខោ, ឧទាយិ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘យេហិ សោ បុរិសោ ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ ន សក្កោតិ ឯកំ អគារកំ ឱលុគ្គវិលុគ្គំ កាកាតិទាយិំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកំ ខដោបិកំ ឱលុគ្គវិលុគ្គំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកិស្សា កុម្ភិយា ធញ្ញសមវាបកំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកំ ជាយិកំ នបរមរូបំ បហាយ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ; តញ្ហិ តស្ស អពលំ ពន្ធនំ, ទុព្ពលំ ពន្ធនំ, បូតិកំ ពន្ធនំ, អសារកំ ពន្ធន’ន្តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ឧទាយិ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ. យេហិ សោ, ភន្តេ, បុរិសោ ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ, ន សក្កោតិ ឯកំ អគារកំ ឱលុគ្គវិលុគ្គំ កាកាតិទាយិំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកំ ខដោបិកំ ឱលុគ្គវិលុគ្គំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកិស្សា កុម្ភិយា ធញ្ញសមវាបកំ នបរមរូបំ បហាយ, ឯកំ ជាយិកំ នបរមរូបំ បហាយ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ; តញ្ហិ តស្ស ពលវំ ពន្ធនំ, ទឡ្ហំ ពន្ធនំ, ថិរំ ពន្ធនំ, អបូតិកំ ពន្ធនំ, ថូលោ, កលិង្គរោ’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ឥធេកច្ចេ មោឃបុរិសា ‘ឥទំ បជហថា’តិ មយា វុច្ចមានា តេ ឯវមាហំសុ – ‘កិំ បនិមស្ស អប្បមត្តកស្ស ឱរមត្តកស្ស អធិសល្លិខតេវាយំ សមណោ’តិ? តេ តញ្ចេវ នប្បជហន្តិ, មយិ ច អប្បច្ចយំ ឧបដ្ឋាបេន្តិ. យេ ច ភិក្ខូ សិក្ខាកាមា តេសំ តំ, ឧទាយិ, ហោតិ ពលវំ ពន្ធនំ, ទឡ្ហំ ពន្ធនំ, ថិរំ ពន្ធនំ, អបូតិកំ ពន្ធនំ, ថូលោ, កលិង្គរោ’’.

១៥៣. ‘‘សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អឌ្ឍោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ, នេកានំ និក្ខគណានំ ចយោ, នេកានំ ធញ្ញគណានំ ចយោ, នេកានំ ខេត្តគណានំ ចយោ, នេកានំ វត្ថុគណានំ ចយោ, នេកានំ ភរិយគណានំ ចយោ, នេកានំ ទាសគណានំ ចយោ, នេកានំ ទាសិគណានំ ចយោ; សោ អារាមគតំ ភិក្ខុំ បស្សេយ្យ សុធោតហត្ថបាទំ មនុញ្ញំ ភោជនំ ភុត្តាវិំ សីតាយ ឆាយាយ និសិន្នំ អធិចិត្តេ យុត្តំ. តស្ស ឯវមស្ស – ‘សុខំ វត, ភោ, សាមញ្ញំ, អារោគ្យំ វត, ភោ, សាមញ្ញំ! សោ វតស្សំ យោហំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជេយ្យ’ន្តិ. សោ សក្កុណេយ្យ នេកានិ និក្ខគណានិ បហាយ, នេកានិ ធញ្ញគណានិ បហាយ, នេកានិ ខេត្តគណានិ បហាយ, នេកានិ វត្ថុគណានិ បហាយ, នេកានិ ភរិយគណានិ បហាយ, នេកានិ ទាសគណានិ បហាយ, នេកានិ ទាសិគណានិ បហាយ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ. យោ នុ ខោ, ឧទាយិ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘យេហិ សោ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ, សក្កោតិ នេកានិ និក្ខគណានិ បហាយ, នេកានិ ធញ្ញគណានិ បហាយ, នេកានិ ខេត្តគណានិ បហាយ, នេកានិ វត្ថុគណានិ បហាយ, នេកានិ ភរិយគណានិ បហាយ, នេកានិ ទាសគណានិ បហាយ, នេកានិ ទាសិគណានិ បហាយ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ, តញ្ហិ តស្ស ពលវំ ពន្ធនំ, ទឡ្ហំ ពន្ធនំ, ថិរំ ពន្ធនំ, អបូតិកំ ពន្ធនំ, ថូលោ, កលិង្គរោ’តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ឧទាយិ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ. យេហិ សោ, ភន្តេ, គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ, សក្កោតិ នេកានិ និក្ខគណានិ បហាយ, នេកានិ ធញ្ញគណានិ បហាយ, នេកានិ ខេត្តគណានិ បហាយ, នេកានិ វត្ថុគណានិ បហាយ, នេកានិ ភរិយគណានិ បហាយ, នេកានិ ទាសគណានិ បហាយ, នេកានិ ទាសិគណានិ បហាយ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ; តញ្ហិ តស្ស អពលំ ពន្ធនំ, ទុព្ពលំ ពន្ធនំ, បូតិកំ ពន្ធនំ, អសារកំ ពន្ធន’’ន្តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ឥធេកច្ចេ កុលបុត្តា ‘ឥទំ បជហថា’តិ មយា វុច្ចមានា តេ ឯវមាហំសុ – ‘កិំ បនិមស្ស អប្បមត្តកស្ស ឱរមត្តកស្ស បហាតព្ពស្ស យស្ស នោ ភគវា បហានមាហ យស្ស, នោ សុគតោ បដិនិស្សគ្គមាហា’តិ? តេ តញ្ចេវ បជហន្តិ, មយិ ច ន អប្បច្ចយំ ឧបដ្ឋាបេន្តិ. យេ ច ភិក្ខូ សិក្ខាកាមា តេ តំ បហាយ អប្បោស្សុក្កា បន្នលោមា បរទត្តវុត្តា មិគភូតេន ចេតសា វិហរន្តិ. តេសំ តំ, ឧទាយិ, ហោតិ អពលំ ពន្ធនំ, ទុព្ពលំ ពន្ធនំ, បូតិកំ ពន្ធនំ, អសារកំ ពន្ធនំ’’.

១៥៤. ‘‘ចត្តារោមេ, ឧទាយិ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ. កតមេ ចត្តារោ? ឥធុទាយិ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ ឧបធិបហានាយ បដិបន្នោ ហោតិ ឧបធិបដិនិស្សគ្គាយ. តមេនំ ឧបធិបហានាយ បដិបន្នំ ឧបធិបដិនិស្សគ្គាយ ឧបធិបដិសំយុត្តា សរសង្កប្បា សមុទាចរន្តិ. សោ តេ អធិវាសេតិ, នប្បជហតិ, ន វិនោទេតិ, ន ព្យន្តីករោតិ, ន អនភាវំ គមេតិ. ឥមំ ខោ អហំ, ឧទាយិ, បុគ្គលំ ‘សំយុត្តោ’តិ វទាមិ នោ ‘វិសំយុត្តោ’. តំ កិស្ស ហេតុ? ឥន្ទ្រិយវេមត្តតា ហិ មេ, ឧទាយិ, ឥមស្មិំ បុគ្គលេ វិទិតា.

‘‘ឥធ បនុទាយិ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ ឧបធិបហានាយ បដិបន្នោ ហោតិ ឧបធិបដិនិស្សគ្គាយ. តមេនំ ឧបធិបហានាយ បដិបន្នំ ឧបធិបដិនិស្សគ្គាយ ឧបធិបដិសំយុត្តា សរសង្កប្បា សមុទាចរន្តិ. សោ តេ នាធិវាសេតិ, បជហតិ, វិនោទេតិ, ព្យន្តីករោតិ, អនភាវំ គមេតិ. ឥមម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, បុគ្គលំ ‘សំយុត្តោ’តិ វទាមិ នោ ‘វិសំយុត្តោ’. តំ កិស្ស ហេតុ? ឥន្ទ្រិយវេមត្តតា ហិ មេ, ឧទាយិ, ឥមស្មិំ បុគ្គលេ វិទិតា.

‘‘ឥធ បនុទាយិ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ ឧបធិបហានាយ បដិបន្នោ ហោតិ ឧបធិបដិនិស្សគ្គាយ. តមេនំ ឧបធិបហានាយ បដិបន្នំ ឧបធិបដិនិស្សគ្គាយ កទាចិ ករហចិ សតិសម្មោសា ឧបធិបដិសំយុត្តា សរសង្កប្បា សមុទាចរន្តិ; ទន្ធោ, ឧទាយិ, សតុប្បាទោ. អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ បជហតិ, វិនោទេតិ, ព្យន្តីករោតិ, អនភាវំ គមេតិ. សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, បុរិសោ ទិវសំសន្តត្តេ [ទិវសសន្តត្តេ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អយោកដាហេ ទ្វេ វា តីណិ វា ឧទកផុសិតានិ និបាតេយ្យ; ទន្ធោ, ឧទាយិ, ឧទកផុសិតានំ និបាតោ. អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ បរិក្ខយំ បរិយាទានំ គច្ឆេយ្យ. ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ ឧបធិបហានាយ បដិបន្នោ ហោតិ ឧបធិបដិនិស្សគ្គាយ. តមេនំ ឧបធិបហានាយ បដិបន្នំ ឧបធិបដិនិស្សគ្គាយ កទាចិ ករហចិ សតិសម្មោសា ឧបធិបដិសំយុត្តា សរសង្កប្បា សមុទាចរន្តិ; ទន្ធោ, ឧទាយិ, សតុប្បាទោ. អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ បជហតិ, វិនោទេតិ, ព្យន្តីករោតិ, អនភាវំ គមេតិ. ឥមម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, បុគ្គលំ ‘សំយុត្តោ’តិ វទាមិ នោ ‘វិសំយុត្តោ’. តំ កិស្ស ហេតុ? ឥន្ទ្រិយវេមត្តតា ហិ មេ, ឧទាយិ, ឥមស្មិំ បុគ្គលេ វិទិតា.

‘‘ឥធ បនុទាយិ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ ‘ឧបធិ ទុក្ខស្ស មូល’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា និរុបធិ ហោតិ, ឧបធិសង្ខយេ វិមុត្តោ. ឥមំ ខោ អហំ, ឧទាយិ, បុគ្គលំ ‘វិសំយុត្តោ’តិ វទាមិ នោ ‘សំយុត្តោ’តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឥន្ទ្រិយវេមត្តតា ហិ មេ, ឧទាយិ, ឥមស្មិំ បុគ្គលេ វិទិតា. ឥមេ ខោ, ឧទាយិ, ចត្តារោ បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ.

១៥៥. ‘‘បញ្ច ខោ ឥមេ, ឧទាយិ, កាមគុណា. កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ ខោ, ឧទាយិ, បញ្ច កាមគុណា. យំ ខោ, ឧទាយិ, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ ឥទំ វុច្ចតិ កាមសុខំ មិឡ្ហសុខំ [មីឡ្ហសុខំ (សី. បី.)] បុថុជ្ជនសុខំ អនរិយសុខំ, ន សេវិតព្ពំ, ន ភាវេតព្ពំ, ន ពហុលីកាតព្ពំ; ‘ភាយិតព្ពំ ឯតស្ស សុខស្សា’តិ វទាមិ.

១៥៦. ‘‘ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, វិតក្កវិចារានំ វូបសមា… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, បីតិយា ច វិរាគា… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, សុខស្ស ច បហានា… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ វុច្ចតិ នេក្ខម្មសុខំ បវិវេកសុខំ ឧបសមសុខំ សម្ពោធសុខំ, អាសេវិតព្ពំ, ភាវេតព្ពំ, ពហុលីកាតព្ពំ; ‘ន ភាយិតព្ពំ ឯតស្ស សុខស្សា’តិ វទាមិ.

‘‘ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; ឥទំ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ឥញ្ជិតស្មិំ វទាមិ. កិញ្ច តត្ថ ឥញ្ជិតស្មិំ? យទេវ តត្ថ វិតក្កវិចារា អនិរុទ្ធា ហោន្តិ ឥទំ តត្ថ ឥញ្ជិតស្មិំ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា…បេ… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ឥញ្ជិតស្មិំ វទាមិ. កិញ្ច តត្ថ ឥញ្ជិតស្មិំ? យទេវ តត្ថ បីតិសុខំ អនិរុទ្ធំ ហោតិ ឥទំ តត្ថ ឥញ្ជិតស្មិំ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា…បេ… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ឥញ្ជិតស្មិំ វទាមិ. កិញ្ច តត្ថ ឥញ្ជិតស្មិំ? យទេវ តត្ថ ឧបេក្ខាសុខំ អនិរុទ្ធំ ហោតិ ឥទំ តត្ថ ឥញ្ជិតស្មិំ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា…បេ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; ឥទំ ខោ អហំ, ឧទាយិ, អនិញ្ជិតស្មិំ វទាមិ.

‘‘ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; ឥទំ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ‘អនល’ន្តិ វទាមិ, ‘បជហថា’តិ វទាមិ, ‘សមតិក្កមថា’តិ វទាមិ. កោ ច តស្ស សមតិក្កមោ? ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ តស្ស សមតិក្កមោ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ‘អនល’ន្តិ វទាមិ, ‘បជហថា’តិ វទាមិ, ‘សមតិក្កមថា’តិ វទាមិ. កោ ច តស្ស សមតិក្កមោ? ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ តស្ស សមតិក្កមោ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ‘អនល’ន្តិ វទាមិ, ‘បជហថា’តិ វទាមិ, ‘សមតិក្កមថា’តិ វទាមិ. កោ ច តស្ស សមតិក្កមោ? ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ តស្ស សមតិក្កមោ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ‘អនល’ន្តិ វទាមិ, ‘បជហថា’តិ វទាមិ, ‘សមតិក្កមថា’តិ វទាមិ. កោ ច តស្ស សមតិក្កមោ? ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ តស្ស សមតិក្កមោ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ‘អនល’ន្តិ វទាមិ, ‘បជហថា’តិ វទាមិ, ‘សមតិក្កមថា’តិ វទាមិ. កោ ច តស្ស សមតិក្កមោ? ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ តស្ស សមតិក្កមោ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ‘អនល’ន្តិ វទាមិ, ‘បជហថា’តិ វទាមិ, ‘សមតិក្កមថា’តិ វទាមិ. កោ ច តស្ស សមតិក្កមោ? ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ តស្ស សមតិក្កមោ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ‘អនល’ន្តិ វទាមិ, ‘បជហថា’តិ វទាមិ, ‘សមតិក្កមថា’តិ វទាមិ. កោ ច តស្ស សមតិក្កមោ? ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ តស្ស សមតិក្កមោ; ឥទម្បិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, ‘អនល’ន្តិ វទាមិ, ‘បជហថា’តិ វទាមិ, ‘សមតិក្កមថា’តិ វទាមិ. កោ ច តស្ស សមតិក្កមោ? ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សព្ពសោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ តស្ស សមតិក្កមោ; ឥតិ ខោ អហំ, ឧទាយិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនស្សបិ បហានំ វទាមិ. បស្សសិ នោ ត្វំ, ឧទាយិ, តំ សំយោជនំ អណុំ វា ថូលំ វា យស្សាហំ នោ បហានំ វទាមី’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា ឧទាយី ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

លដុកិកោបមសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. ចាតុមសុត្តំ

១៥៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ចាតុមាយំ វិហរតិ អាមលកីវនេ. តេន ខោ បន សមយេន សារិបុត្តមោគ្គល្លានប្បមុខានិ បញ្ចមត្តានិ ភិក្ខុសតានិ ចាតុមំ អនុប្បត្តានិ ហោន្តិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ. តេ ច អាគន្តុកា ភិក្ខូ នេវាសិកេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បដិសម្មោទមានា សេនាសនានិ បញ្ញាបយមានា បត្តចីវរានិ បដិសាមយមានា ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា អហេសុំ. អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កេ បនេតេ, អានន្ទ, ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា, កេវដ្ដា មញ្ញេ មច្ឆវិលោបេ’’តិ? ‘‘ឯតានិ, ភន្តេ, សារិបុត្តមោគ្គល្លានប្បមុខានិ បញ្ចមត្តានិ ភិក្ខុសតានិ ចាតុមំ អនុប្បត្តានិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ. តេ អាគន្តុកា ភិក្ខូ នេវាសិកេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បដិសម្មោទមានា សេនាសនានិ បញ្ញាបយមានា បត្តចីវរានិ បដិសាមយមានា ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា’’តិ. ‘‘តេនហានន្ទ, មម វចនេន តេ ភិក្ខូ អាមន្តេហិ – ‘សត្ថា អាយស្មន្តេ អាមន្តេតី’’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ បដិស្សុត្វា យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘សត្ថា អាយស្មន្តេ អាមន្តេតី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កិំ នុ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា, កេវដ្ដា មញ្ញេ មច្ឆវិលោបេ’’តិ? ‘‘ឥមានិ, ភន្តេ, សារិបុត្តមោគ្គល្លានប្បមុខានិ បញ្ចមត្តានិ ភិក្ខុសតានិ ចាតុមំ អនុប្បត្តានិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ. តេមេ អាគន្តុកា ភិក្ខូ នេវាសិកេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បដិសម្មោទមានា សេនាសនានិ បញ្ញាបយមានា បត្តចីវរានិ បដិសាមយមានា ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា’’តិ. ‘‘គច្ឆថ, ភិក្ខវេ, បណាមេមិ វោ, ន វោ មម សន្តិកេ វត្ថព្ព’’ន្តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា សេនាសនំ សំសាមេត្វា បត្តចីវរមាទាយ បក្កមិំសុ.

១៥៨. តេន ខោ បន សមយេន ចាតុមេយ្យកា សក្យា សន្ថាគារេ [សន្ធាគារេ (ក.)] សន្និបតិតា ហោន្តិ កេនចិទេវ ករណីយេន. អទ្ទសំសុ ខោ ចាតុមេយ្យកា សក្យា តេ ភិក្ខូ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តេ; ទិស្វាន យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘ហន្ទ, កហំ បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ គច្ឆថា’’តិ? ‘‘ភគវតា ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុសង្ឃោ បណាមិតោ’’តិ. ‘‘តេនហាយស្មន្តោ មុហុត្តំ និសីទថ, អប្បេវ នាម មយំ សក្កុណេយ្យាម ភគវន្តំ បសាទេតុ’’ន្តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ចាតុមេយ្យកានំ សក្យានំ បច្ចស្សោសុំ. អថ ខោ ចាតុមេយ្យកា សក្យា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ ចាតុមេយ្យកា សក្យា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អភិនន្ទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃំ; អភិវទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃំ. សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, ភគវតា បុព្ពេ ភិក្ខុសង្ឃោ អនុគ្គហិតោ, ឯវមេវ ភគវា ឯតរហិ អនុគ្គណ្ហាតុ ភិក្ខុសង្ឃំ. សន្តេត្ថ, ភន្តេ, ភិក្ខូ នវា អចិរបព្ពជិតា អធុនាគតា ឥមំ ធម្មវិនយំ. តេសំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អលភន្តានំ សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ. សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, ពីជានំ តរុណានំ ឧទកំ អលភន្តានំ សិយា អញ្ញថត្តំ សិយា វិបរិណាមោ; ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, សន្តេត្ថ ភិក្ខូ នវា អចិរបព្ពជិតា អធុនាគតា ឥមំ ធម្មវិនយំ, តេសំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អលភន្តានំ សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ. សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, វច្ឆស្ស តរុណស្ស មាតរំ អបស្សន្តស្ស សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ; ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, សន្តេត្ថ ភិក្ខូ នវា អចិរបព្ពជិតា អធុនាគតា ឥមំ ធម្មវិនយំ, តេសំ ភគវន្តំ អបស្សន្តានំ សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ. អភិនន្ទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃំ; អភិវទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃំ. សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, ភគវតា បុព្ពេ ភិក្ខុសង្ឃោ អនុគ្គហិតោ; ឯវមេវ ភគវា ឯតរហិ អនុគ្គណ្ហាតុ ភិក្ខុសង្ឃ’’ន្តិ.

១៥៩. អថ ខោ ព្រហ្មា សហម្បតិ ភគវតោ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ – សេយ្យថាបិ នាម ពលវា បុរិសោ សមិញ្ជិតំ [សម្មិញ្ជិតំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] វា ពាហំ បសារេយ្យ, បសារិតំ វា ពាហំ សមិញ្ជេយ្យ, ឯវមេវ – ព្រហ្មលោកេ អន្តរហិតោ ភគវតោ បុរតោ បាតុរហោសិ. អថ ខោ ព្រហ្មា សហម្បតិ ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិនន្ទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃំ; អភិវទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃំ. សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, ភគវតា បុព្ពេ ភិក្ខុសង្ឃោ អនុគ្គហិតោ; ឯវមេវ ភគវា ឯតរហិ អនុគ្គណ្ហាតុ ភិក្ខុសង្ឃំ. សន្តេត្ថ, ភន្តេ, ភិក្ខូ នវា អចិរបព្ពជិតា អធុនាគតា ឥមំ ធម្មវិនយំ, តេសំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អលភន្តានំ សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ. សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, ពីជានំ តរុណានំ ឧទកំ អលភន្តានំ សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ; ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, សន្តេត្ថ ភិក្ខូ នវា អចិរបព្ពជិតា អធុនាគតា ឥមំ ធម្មវិនយំ, តេសំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អលភន្តានំ សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ. សេយ្យថាបិ ភន្តេ, វច្ឆស្ស តរុណស្ស មាតរំ អបស្សន្តស្ស សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ; ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, សន្តេត្ថ ភិក្ខូ នវា អចិរបព្ពជិតា អធុនាគតា ឥមំ ធម្មវិនយំ, តេសំ ភគវន្តំ អបស្សន្តានំ សិយា អញ្ញថត្តំ, សិយា វិបរិណាមោ. អភិនន្ទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃំ; អភិវទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃំ. សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, ភគវតា បុព្ពេ ភិក្ខុសង្ឃោ អនុគ្គហិតោ; ឯវមេវ ភគវា ឯតរហិ អនុគ្គណ្ហាតុ ភិក្ខុសង្ឃ’’ន្តិ.

១៦០. អសក្ខិំសុ ខោ ចាតុមេយ្យកា ច សក្យា ព្រហ្មា ច សហម្បតិ ភគវន្តំ បសាទេតុំ ពីជូបមេន ច តរុណូបមេន ច. អថ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឧដ្ឋេថាវុសោ, គណ្ហថ បត្តចីវរំ. បសាទិតោ ភគវា ចាតុមេយ្យកេហិ ច សក្យេហិ ព្រហ្មុនា ច សហម្បតិនា ពីជូបមេន ច តរុណូបមេន ចា’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បត្តចីវរមាទាយ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កិន្តិ តេ, សារិបុត្ត, អហោសិ មយា ភិក្ខុសង្ឃេ បណាមិតេ’’តិ? ‘‘ឯវំ ខោ មេ, ភន្តេ, អហោសិ – ‘ភគវតា ភិក្ខុសង្ឃោ បណាមិតោ. អប្បោស្សុក្កោ ទានិ ភគវា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារំ អនុយុត្តោ វិហរិស្សតិ, មយម្បិ ទានិ អប្បោស្សុក្កា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារមនុយុត្តា វិហរិស្សាមា’’’តិ. ‘‘អាគមេហិ ត្វំ, សារិបុត្ត, អាគមេហិ ត្វំ, សារិបុត្ត, ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារ’’ន្តិ. អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ មហាមោគ្គល្លានំ អាមន្តេសិ – ‘‘កិន្តិ តេ, មោគ្គល្លាន, អហោសិ មយា ភិក្ខុសង្ឃេ បណាមិតេ’’តិ? ‘‘ឯវំ ខោ មេ, ភន្តេ, អហោសិ – ‘ភគវតា ភិក្ខុសង្ឃោ បណាមិតោ. អប្បោស្សុក្កោ ទានិ ភគវា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារំ អនុយុត្តោ វិហរិស្សតិ, អហញ្ច ទានិ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ ភិក្ខុសង្ឃំ បរិហរិស្សាមា’’’តិ. ‘‘សាធុ សាធុ, មោគ្គល្លាន! អហំ វា ហិ, មោគ្គល្លាន, ភិក្ខុសង្ឃំ បរិហរេយ្យំ សារិបុត្តមោគ្គល្លានា វា’’តិ.

១៦១. អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, ភយានិ ឧទកោរោហន្តេ បាដិកង្ខិតព្ពានិ. កតមានិ ចត្តារិ? ឩមិភយំ [ឧម្មីភយំ (ស្យា. កំ.)], កុម្ភីលភយំ, អាវដ្ដភយំ, សុសុកាភយំ – ឥមានិ, ភិក្ខវេ, ចត្តារិ ភយានិ ឧទកោរោហន្តេ បាដិកង្ខិតព្ពានិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារិមានិ ភយានិ ឥធេកច្ចេ បុគ្គលេ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតេ បាដិកង្ខិតព្ពានិ. កតមានិ ចត្តារិ? ឩមិភយំ, កុម្ភីលភយំ, អាវដ្ដភយំ, សុសុកាភយំ.

១៦២. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ឩមិភយំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ កុលបុត្តោ សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ – ‘ឱតិណ្ណោម្ហិ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ ទុក្ខោតិណ្ណោ ទុក្ខបរេតោ; អប្បេវ នាម ឥមស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស អន្តកិរិយា បញ្ញាយេថា’តិ. តមេនំ តថា បព្ពជិតំ សមានំ សព្រហ្មចារី ឱវទន្តិ, អនុសាសន្តិ – ‘ឯវំ តេ អភិក្កមិតព្ពំ, ឯវំ តេ បដិក្កមិតព្ពំ, ឯវំ តេ អាលោកិតព្ពំ, ឯវំ តេ វិលោកិតព្ពំ, ឯវំ តេ សមិញ្ជិតព្ពំ, ឯវំ តេ បសារិតព្ពំ, ឯវំ តេ សង្ឃាដិបត្តចីវរំ ធារេតព្ព’ន្តិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘មយំ ខោ បុព្ពេ អគារិយភូតា សមានា អញ្ញេ ឱវទាម, អនុសាសាម [ឱវទាមបិ អនុសាសាមបិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]. ឥមេ បនម្ហាកំ បុត្តមត្តា មញ្ញេ, នត្តមត្តា មញ្ញេ, អម្ហេ [ឯវំ (ក.)] ឱវទិតព្ពំ អនុសាសិតព្ពំ មញ្ញន្តី’តិ. សោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ឩមិភយស្ស ភីតោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តោ. ‘ឩមិភយ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, កោធុបាយាសស្សេតំ អធិវចនំ.

១៦៣. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, កុម្ភីលភយំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ កុលបុត្តោ សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ – ‘ឱតិណ្ណោម្ហិ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ ទុក្ខោតិណ្ណោ ទុក្ខបរេតោ; អប្បេវ នាម ឥមស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស អន្តកិរិយា បញ្ញាយេថា’តិ. តមេនំ តថា បព្ពជិតំ សមានំ សព្រហ្មចារី ឱវទន្តិ អនុសាសន្តិ – ‘ឥទំ តេ ខាទិតព្ពំ, ឥទំ តេ ន ខាទិតព្ពំ; ឥទំ តេ ភុញ្ជិតព្ពំ, ឥទំ តេ ន ភុញ្ជិតព្ពំ; ឥទំ តេ សាយិតព្ពំ, ឥទំ តេ ន សាយិតព្ពំ; ឥទំ តេ បាតព្ពំ, ឥទំ តេ ន បាតព្ពំ; កប្បិយំ តេ ខាទិតព្ពំ, អកប្បិយំ តេ ន ខាទិតព្ពំ; កប្បិយំ តេ ភុញ្ជិតព្ពំ, អកប្បិយំ តេ ន ភុញ្ជិតព្ពំ; កប្បិយំ តេ សាយិតព្ពំ, អកប្បិយំ តេ ន សាយិតព្ពំ; កប្បិយំ តេ បាតព្ពំ, អកប្បិយំ តេ ន បាតព្ពំ; កាលេ តេ ខាទិតព្ពំ, វិកាលេ តេ ន ខាទិតព្ពំ; កាលេ តេ ភុញ្ជិតព្ពំ, វិកាលេ តេ ន ភុញ្ជិតព្ពំ; កាលេ តេ សាយិតព្ពំ, វិកាលេ តេ ន សាយិតព្ពំ; កាលេ តេ បាតព្ពំ, វិកាលេ តេ ន បាតព្ព’ន្តិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘មយំ ខោ បុព្ពេ អគារិយភូតា សមានា យំ ឥច្ឆាម តំ ខាទាម, យំ ន ឥច្ឆាម ន តំ ខាទាម; យំ ឥច្ឆាម តំ ភុញ្ជាម, យំ ន ឥច្ឆាម ន តំ ភុញ្ជាម; យំ ឥច្ឆាម តំ សាយាម, យំ ន ឥច្ឆាម ន តំ សាយាម; យំ ឥច្ឆាម តំ បិវាម [បិបាម (សី. បី.)], យំ ន ឥច្ឆាម ន តំ បិវាម; កប្បិយម្បិ ខាទាម, អកប្បិយម្បិ ខាទាម; កប្បិយម្បិ ភុញ្ជាម, អកប្បិយម្បិ ភុញ្ជាម; កប្បិយម្បិ សាយាម, អកប្បិយម្បិ សាយាម; កប្បិយម្បិ បិវាម, អកប្បិយម្បិ បិវាម; កាលេបិ ខាទាម, វិកាលេបិ ខាទាម; កាលេបិ ភុញ្ជាម វិកាលេបិ ភុញ្ជាម; កាលេបិ សាយាម, វិកាលេបិ សាយាម; កាលេបិ បិវាម, វិកាលេបិ បិវាម. យម្បិ នោ សទ្ធា គហបតិកា ទិវា វិកាលេ បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ ទេន្តិ តត្ថបិមេ មុខាវរណំ មញ្ញេ ករោន្តី’តិ. សោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, កុម្ភីលភយស្ស ភីតោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តោ. ‘កុម្ភីលភយ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, ឱទរិកត្តស្សេតំ អធិវចនំ.

១៦៤. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, អាវដ្ដភយំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ កុលបុត្តោ សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ – ‘ឱតិណ្ណោម្ហិ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ ទុក្ខោតិណ្ណោ ទុក្ខបរេតោ; អប្បេវ នាម ឥមស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស អន្តកិរិយា បញ្ញាយេថា’តិ. សោ ឯវំ បព្ពជិតោ សមានោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ គាមំ វា និគមំ វា បិណ្ឌាយ បវិសតិ. អរក្ខិតេនេវ កាយេន អរក្ខិតាយ វាចាយ អនុបដ្ឋិតាយ សតិយា អសំវុតេហិ ឥន្ទ្រិយេហិ សោ តត្ថ បស្សតិ គហបតិំ វា គហបតិបុត្តំ វា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតំ សមង្គីភូតំ បរិចារយមានំ [បរិចារិយមានំ (ស្យា. កំ. ក.)]. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘មយំ ខោ បុព្ពេ អគារិយភូតា សមានា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតា សមង្គីភូតា បរិចារិម្ហា. សំវិជ្ជន្តិ ខោ បន មេ កុលេ [សំវិជ្ជន្តិ ខោ កុលេ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ភោគា. សក្កា ភោគេ ច ភុញ្ជិតុំ បុញ្ញានិ ច កាតុ’ន្តិ. សោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អាវដ្ដភយស្ស ភីតោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តោ. ‘អាវដ្ដភយ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចន្នេតំ កាមគុណានំ អធិវចនំ.

១៦៥. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, សុសុកាភយំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ កុលបុត្តោ សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ – ‘ឱតិណ្ណោម្ហិ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ ទុក្ខោតិណ្ណោ ទុក្ខបរេតោ; អប្បេវ នាម ឥមស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស អន្តកិរិយា បញ្ញាយេថា’តិ. សោ ឯវំ បព្ពជិតោ សមានោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ គាមំ វា និគមំ វា បិណ្ឌាយ បវិសតិ. អរក្ខិតេនេវ កាយេន អរក្ខិតាយ វាចាយ អនុបដ្ឋិតាយ សតិយា អសំវុតេហិ ឥន្ទ្រិយេហិ សោ តត្ថ បស្សតិ មាតុគាមំ ទុន្និវត្ថំ វា ទុប្បារុតំ វា. តស្ស មាតុគាមំ ទិស្វា ទុន្និវត្ថំ វា ទុប្បារុតំ វា រាគោ ចិត្តំ អនុទ្ធំសេតិ. សោ រាគានុទ្ធំសេន [អនុទ្ធស្តេន (សី. បី.)] ចិត្តេន សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សុសុកាភយស្ស ភីតោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តោ. ‘សុសុកាភយ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមស្សេតំ អធិវចនំ. ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារិ ភយានិ, ឥធេកច្ចេ បុគ្គលេ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតេ បាដិកង្ខិតព្ពានី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

ចាតុមសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. នឡកបានសុត្តំ

១៦៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ វិហរតិ នឡកបានេ បលាសវនេ. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា កុលបុត្តា ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា ហោន្តិ – អាយស្មា ច អនុរុទ្ធោ, អាយស្មា ច ភទ្ទិយោ [នន្ទិយោ (សី. បី.) វិនយេ ច ម. និ. ១ ចូឡគោសិង្គេ ច], អាយស្មា ច កិមិលោ [កិម្ពិលោ (សី. ស្យា. កំ. បី.)], អាយស្មា ច ភគុ, អាយស្មា ច កោណ្ឌញ្ញោ [កុណ្ឌធានោ (សី. បី.)], អាយស្មា ច រេវតោ, អាយស្មា ច អានន្ទោ, អញ្ញេ ច អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា កុលបុត្តា. តេន ខោ បន សមយេន ភគវា ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ អព្ភោកាសេ និសិន្នោ ហោតិ. អថ ខោ ភគវា តេ កុលបុត្តេ អារព្ភ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘យេ តេ, ភិក្ខវេ, កុលបុត្តា មមំ ឧទ្ទិស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, កច្ចិ តេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អភិរតា ព្រហ្មចរិយេ’’តិ? ឯវំ វុត្តេ, តេ ភិក្ខូ តុណ្ហី អហេសុំ. ទុតិយម្បិ ខោ ភគវា តេ កុលបុត្តេ អារព្ភ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘យេ តេ, ភិក្ខវេ, កុលបុត្តា មមំ ឧទ្ទិស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, កច្ចិ តេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អភិរតា ព្រហ្មចរិយេ’’តិ? ទុតិយម្បិ ខោ តេ ភិក្ខូ តុណ្ហី អហេសុំ. តតិយម្បិ ខោ ភគវា តេ កុលបុត្តេ អារព្ភ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘យេ តេ, ភិក្ខវេ, កុលបុត្តា មមំ ឧទ្ទិស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, កច្ចិ តេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អភិរតា ព្រហ្មចរិយេ’’តិ? តតិយម្បិ ខោ តេ ភិក្ខូ តុណ្ហី អហេសុំ.

១៦៧. អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘យំនូនាហំ តេ កុលបុត្តេ បុច្ឆេយ្យ’’ន្តិ! អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ អាមន្តេសិ – ‘‘កច្ចិ តុម្ហេ, អនុរុទ្ធា, អភិរតា ព្រហ្មចរិយេ’’តិ? ‘‘តគ្ឃ មយំ, ភន្តេ, អភិរតា ព្រហ្មចរិយេ’’តិ. ‘‘សាធុ សាធុ, អនុរុទ្ធា! ឯតំ ខោ, អនុរុទ្ធា, តុម្ហាកំ បតិរូបំ កុលបុត្តានំ សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតានំ យំ តុម្ហេ អភិរមេយ្យាថ ព្រហ្មចរិយេ. យេន តុម្ហេ អនុរុទ្ធា, ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតា បឋមេន វយសា សុសុកាឡកេសា កាមេ បរិភុញ្ជេយ្យាថ តេន តុម្ហេ, អនុរុទ្ធា, ភទ្រេនបិ យោព្ពនេន សមន្នាគតា បឋមេន វយសា សុសុកាឡកេសា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា. តេ ច ខោ បន តុម្ហេ, អនុរុទ្ធា, នេវ រាជាភិនីតា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, ន ចោរាភិនីតា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, ន ឥណដ្ដា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, ន ភយដ្ដា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, នាជីវិកាបកតា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា. អបិ ច ខោម្ហិ ឱតិណ្ណោ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ, ទុក្ខោតិណ្ណោ ទុក្ខបរេតោ; អប្បេវ នាម ឥមស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស អន្តកិរិយា បញ្ញាយេថាតិ – ននុ តុម្ហេ, អនុរុទ្ធា, ឯវំ សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘ឯវំ បព្ពជិតេន ច បន, អនុរុទ្ធា, កុលបុត្តេន កិមស្ស ករណីយំ? វិវេកំ, អនុរុទ្ធា, កាមេហិ វិវេកំ អកុសលេហិ ធម្មេហិ បីតិសុខំ នាធិគច្ឆតិ អញ្ញំ វា [អញ្ញំ ច (ក.)] តតោ សន្តតរំ, តស្ស អភិជ្ឈាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, ព្យាបាទោបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, ថីនមិទ្ធម្បិ [ថីនមិទ្ធម្បិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចម្បិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, វិចិកិច្ឆាបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, អរតីបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, តន្ទីបិ ចិត្តំ បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ. វិវេកំ, អនុរុទ្ធា, កាមេហិ វិវេកំ អកុសលេហិ ធម្មេហិ បីតិសុខំ នាធិគច្ឆតិ អញ្ញំ វា តតោ សន្តតរំ’’.

‘‘វិវេកំ, អនុរុទ្ធា, កាមេហិ វិវេកំ អកុសលេហិ ធម្មេហិ បីតិសុខំ អធិគច្ឆតិ អញ្ញំ វា តតោ សន្តតរំ, តស្ស អភិជ្ឈាបិ ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, ព្យាបាទោបិ ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, ថីនមិទ្ធម្បិ ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចម្បិ ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, វិចិកិច្ឆាបិ ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, អរតីបិ ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ, តន្ទីបិ ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋតិ. វិវេកំ, អនុរុទ្ធា, កាមេហិ វិវេកំ អកុសលេហិ ធម្មេហិ បីតិសុខំ អធិគច្ឆតិ អញ្ញំ វា តតោ សន្តតរំ.

១៦៨. ‘‘កិន្តិ វោ, អនុរុទ្ធា, មយិ ហោតិ – ‘យេ អាសវា សំកិលេសិកា បោនោព្ភវិកា [បោនោភវិកា (សី. បី.)] សទរា ទុក្ខវិបាកា អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយា, អប្បហីនា តេ តថាគតស្ស; តស្មា តថាគតោ សង្ខាយេកំ បដិសេវតិ, សង្ខាយេកំ អធិវាសេតិ, សង្ខាយេកំ បរិវជ្ជេតិ, សង្ខាយេកំ វិនោទេតី’’’តិ? ‘‘ន ខោ នោ, ភន្តេ, ភគវតិ ឯវំ ហោតិ – ‘យេ អាសវា សំកិលេសិកា បោនោព្ភវិកា សទរា ទុក្ខវិបាកា អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយា, អប្បហីនា តេ តថាគតស្ស; តស្មា តថាគតោ សង្ខាយេកំ បដិសេវតិ, សង្ខាយេកំ អធិវាសេតិ, សង្ខាយេកំ បរិវជ្ជេតិ, សង្ខាយេកំ វិនោទេតី’តិ. ឯវំ ខោ នោ, ភន្តេ, ភគវតិ ហោតិ – ‘យេ អាសវា សំកិលេសិកា បោនោព្ភវិកា សទរា ទុក្ខវិបាកា អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយា, បហីនា តេ តថាគតស្ស; តស្មា តថាគតោ សង្ខាយេកំ បដិសេវតិ, សង្ខាយេកំ អធិវាសេតិ, សង្ខាយេកំ បរិវជ្ជេតិ, សង្ខាយេកំ វិនោទេតី’’’តិ. ‘‘សាធុ សាធុ, អនុរុទ្ធា! តថាគតស្ស, អនុរុទ្ធា, យេ អាសវា សំកិលេសិកា បោនោព្ភវិកា សទរា ទុក្ខវិបាកា អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយា, បហីនា តេ ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា. សេយ្យថាបិ, អនុរុទ្ធា, តាលោ មត្ថកច្ឆិន្នោ អភព្ពោ បុនវិរូឡ្ហិយា; ឯវមេវ ខោ, អនុរុទ្ធា, តថាគតស្ស យេ អាសវា សំកិលេសិកា បោនោព្ភវិកា សទរា ទុក្ខវិបាកា អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយា, បហីនា តេ ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា; តស្មា តថាគតោ សង្ខាយេកំ បដិសេវតិ, សង្ខាយេកំ អធិវាសេតិ, សង្ខាយេកំ បរិវជ្ជេតិ, សង្ខាយេកំ វិនោទេតិ’’.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អនុរុទ្ធា, កំ អត្ថវសំ សម្បស្សមានោ តថាគតោ សាវកេ អព្ភតីតេ កាលង្កតេ ឧបបត្តីសុ ព្យាករោតិ – ‘អសុ អមុត្រ ឧបបន្នោ; អសុ អមុត្រ ឧបបន្នោ’’’តិ? ‘‘ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា ភគវំនេត្តិកា ភគវំបដិសរណា. សាធុ វត, ភន្តេ, ភគវន្តំយេវ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ. ភគវតោ សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ. ‘‘ន ខោ, អនុរុទ្ធា, តថាគតោ ជនកុហនត្ថំ ន ជនលបនត្ថំ ន លាភសក្ការសិលោកានិសំសត្ថំ ន ‘ឥតិ មំ ជនោ ជានាតូ’តិ សាវកេ អព្ភតីតេ កាលង្កតេ ឧបបត្តីសុ ព្យាករោតិ – ‘អសុ អមុត្រ ឧបបន្នោ, អសុ អមុត្រ ឧបបន្នោ’តិ. សន្តិ ច ខោ, អនុរុទ្ធា, កុលបុត្តា សទ្ធា ឧឡារវេទា ឧឡារបាមោជ្ជា. តេ តំ សុត្វា តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរន្តិ. តេសំ តំ, អនុរុទ្ធា, ហោតិ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ’’.

១៦៩. ‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ភិក្ខុ សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ កាលង្កតោ [កាលកតោ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]; សោ ភគវតា ព្យាកតោ – អញ្ញាយ សណ្ឋហី’តិ. សោ ខោ បនស្ស អាយស្មា សាមំ ទិដ្ឋោ វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតោ វា – ‘ឯវំសីលោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំបញ្ញោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំវិហារី សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំវិមុត្តោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបី’តិ. សោ តស្ស សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តោ តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ភិក្ខុនោ ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ភិក្ខុ សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ កាលង្កតោ; សោ ភគវតា ព្យាកតោ – បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ តត្ថ បរិនិព្ពាយី អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា’តិ. សោ ខោ បនស្ស អាយស្មា សាមំ ទិដ្ឋោ វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតោ វា – ‘ឯវំសីលោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មោ…បេ… ឯវំបញ្ញោ… ឯវំវិហារី… ឯវំវិមុត្តោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបី’តិ. សោ តស្ស សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តោ តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ភិក្ខុនោ ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ភិក្ខុ សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ កាលង្កតោ; សោ ភគវតា ព្យាកតោ – តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា រាគទោសមោហានំ តនុត្តា សកទាគាមី សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សតី’តិ. សោ ខោ បនស្ស អាយស្មា សាមំ ទិដ្ឋោ វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតោ វា – ‘ឯវំសីលោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មោ…បេ… ឯវំបញ្ញោ… ឯវំវិហារី… ឯវំវិមុត្តោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបី’តិ. សោ តស្ស សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តោ តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ភិក្ខុនោ ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ភិក្ខុ សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ កាលង្កតោ; សោ ភគវតា ព្យាកតោ – តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា សោតាបន្នោ អវិនិបាតធម្មោ និយតោ សម្ពោធិបរាយណោ’តិ. សោ ខោ បនស្ស អាយស្មា សាមំ ទិដ្ឋោ វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតោ វា – ‘ឯវំសីលោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មោ…បេ… ឯវំបញ្ញោ… ឯវំវិហារី… ឯវំវិមុត្តោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបី’តិ. សោ តស្ស សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តោ តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ភិក្ខុនោ ផាសុវិហារោ ហោតិ.

១៧០. ‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ភិក្ខុនី សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមា ភិក្ខុនី កាលង្កតា; សា ភគវតា ព្យាកតា – អញ្ញាយ សណ្ឋហី’តិ. សា ខោ បនស្សា ភគិនី សាមំ ទិដ្ឋា វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតា វា – ‘ឯវំសីលា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំបញ្ញា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំវិហារិនី សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំវិមុត្តា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបី’តិ. សា តស្សា សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តី តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ភិក្ខុនិយា ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ភិក្ខុនី សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមា ភិក្ខុនី កាលង្កតា; សា ភគវតា ព្យាកតា – បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកា តត្ថ បរិនិព្ពាយិនី អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា’តិ. សា ខោ បនស្សា ភគិនី សាមំ ទិដ្ឋា វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតា វា – ‘ឯវំសីលា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មា…បេ… ឯវំបញ្ញា… ឯវំវិហារិនី… ឯវំវិមុត្តា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបី’តិ. សា តស្សា សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តី តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ភិក្ខុនិយា ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ភិក្ខុនី សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមា ភិក្ខុនី កាលង្កតា; សា ភគវតា ព្យាកតា – តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា រាគទោសមោហានំ តនុត្តា សកទាគាមិនី សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សតី’តិ. សា ខោ បនស្សា ភគិនី សាមំ ទិដ្ឋា វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតា វា – ‘ឯវំសីលា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មា…បេ… ឯវំបញ្ញា… ឯវំវិហារិនី… ឯវំវិមុត្តា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបី’តិ. សា តស្សា សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តី តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ភិក្ខុនិយា ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ភិក្ខុនី សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមា ភិក្ខុនី កាលង្កតា; សា ភគវតា ព្យាកតា – តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា សោតាបន្នា អវិនិបាតធម្មា និយតា សម្ពោធិបរាយណា’តិ. សា ខោ បនស្សា ភគិនី សាមំ ទិដ្ឋា វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតា វា – ‘ឯវំសីលា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មា… ឯវំបញ្ញា… ឯវំវិហារិនី… ឯវំវិមុត្តា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបី’តិ. សា តស្សា សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តី តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ភិក្ខុនិយា ផាសុវិហារោ ហោតិ.

១៧១. ‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ឧបាសកោ សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមោ ឧបាសកោ កាលង្កតោ; សោ ភគវតា ព្យាកតោ – បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ តត្ថ បរិនិព្ពាយី អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា’តិ. សោ ខោ បនស្ស អាយស្មា សាមំ ទិដ្ឋោ វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតោ វា – ‘ឯវំសីលោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំបញ្ញោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំវិហារី សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំវិមុត្តោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបី’តិ. សោ តស្ស សទ្ធញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តោ តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ឧបាសកស្ស ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ឧបាសកោ សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមោ ឧបាសកោ កាលង្កតោ; សោ ភគវតា ព្យាកតោ – តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា រាគទោសមោហានំ តនុត្តា សកទាគាមី សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សតី’តិ. សោ ខោ បនស្ស អាយស្មា សាមំ ទិដ្ឋោ វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតោ វា – ‘ឯវំសីលោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មោ… ឯវំបញ្ញោ… ឯវំវិហារី… ឯវំវិមុត្តោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបី’តិ. សោ តស្ស សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តោ តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ឧបាសកស្ស ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ឧបាសកោ សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមោ ឧបាសកោ កាលង្កតោ; សោ ភគវតា ព្យាកតោ – តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា សោតាបន្នោ អវិនិបាតធម្មោ និយតោ សម្ពោធិបរាយណោ’តិ. សោ ខោ បនស្ស អាយស្មា សាមំ ទិដ្ឋោ វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតោ វា – ‘ឯវំសីលោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មោ…បេ… ឯវំបញ្ញោ… ឯវំវិហារី… ឯវំវិមុត្តោ សោ អាយស្មា អហោសិ ឥតិបី’តិ. សោ តស្ស សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តោ តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា ឧបាសកស្ស ផាសុវិហារោ ហោតិ.

១៧២. ‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ឧបាសិកា សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមា ឧបាសិកា កាលង្កតា; សា ភគវតា ព្យាកតា – បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកា តត្ថ បរិនិព្ពាយិនី អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា’តិ. សា ខោ បនស្សា ភគិនី សាមំ ទិដ្ឋា វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតា វា – ‘ឯវំសីលា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មា… ឯវំបញ្ញា… ឯវំវិហារិនី… ឯវំវិមុត្តា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបី’តិ. សា តស្សា សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តី តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ឧបាសិកាយ ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ឧបាសិកា សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមា ឧបាសិកា កាលង្កតា; សា ភគវតា ព្យាកតា – តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា រាគទោសមោហានំ តនុត្តា សកទាគាមិនី សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សតី’តិ. សា ខោ បនស្សា ភគិនី សាមំ ទិដ្ឋា វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតា វា – ‘ឯវំសីលា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មា… ឯវំបញ្ញា… ឯវំវិហារិនី… ឯវំវិមុត្តា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបី’តិ. សា តស្សា សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តី តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ឧបាសិកាយ ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥធានុរុទ្ធា, ឧបាសិកា សុណាតិ – ‘ឥត្ថន្នាមា ឧបាសិកា កាលង្កតា; សា ភគវតា ព្យាកតា – តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា សោតាបន្នា អវិនិបាតធម្មា និយតា សម្ពោធិបរាយណា’តិ. សា ខោ បនស្សា ភគិនី សាមំ ទិដ្ឋា វា ហោតិ អនុស្សវស្សុតា វា – ‘ឯវំសីលា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំធម្មា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំបញ្ញា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំវិហារិនី សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបិ, ឯវំវិមុត្តា សា ភគិនី អហោសិ ឥតិបី’តិ. សា តស្សា សទ្ធញ្ច សីលញ្ច សុតញ្ច ចាគញ្ច បញ្ញញ្ច អនុស្សរន្តី តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរតិ. ឯវម្បិ ខោ, អនុរុទ្ធា, ឧបាសិកាយ ផាសុវិហារោ ហោតិ.

‘‘ឥតិ ខោ, អនុរុទ្ធា, តថាគតោ ន ជនកុហនត្ថំ ន ជនលបនត្ថំ ន លាភសក្ការសិលោកានិសំសត្ថំ ន ‘ឥតិ មំ ជនោ ជានាតូ’តិ សាវកេ អព្ភតីតេ កាលង្កតេ ឧបបត្តីសុ ព្យាករោតិ – ‘អសុ អមុត្រ ឧបបន្នោ, អសុ អមុត្រ ឧបបន្នោ’តិ. សន្តិ ច ខោ, អនុរុទ្ធា, កុលបុត្តា សទ្ធា ឧឡារវេទា ឧឡារបាមោជ្ជា. តេ តំ សុត្វា តទត្ថាយ ចិត្តំ ឧបសំហរន្តិ. តេសំ តំ, អនុរុទ្ធា, ហោតិ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

នឡកបានសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. គោលិយានិសុត្តំ

១៧៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន គោលិយានិ [គុលិស្សានិ (សី. បី.), គោលិស្សានិ (ស្យា. កំ.)] នាម ភិក្ខុ អារញ្ញិកោ [អារញ្ញកោ (សព្ពត្ថ)] បទសមាចារោ [បទរសមាចារោ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] សង្ឃមជ្ឈេ ឱសដោ ហោតិ កេនចិទេវ ករណីយេន. តត្រ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ គោលិយានិំ ភិក្ខុំ អារព្ភ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ –

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន សព្រហ្មចារីសុ សគារវេន ភវិតព្ពំ សប្បតិស្សេន. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ សង្ឃគតោ សង្ឃេ វិហរន្តោ សព្រហ្មចារីសុ អគារវោ ហោតិ អប្បតិស្សោ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន, យោ អយមាយស្មា សព្រហ្មចារីសុ អគារវោ ហោតិ អប្បតិស្សោ’តិ – តស្ស [អប្បតិស្សោតិស្ស (សី. បី.)] ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន សព្រហ្មចារីសុ សគារវេន ភវិតព្ពំ សប្បតិស្សេន.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន អាសនកុសលេន ភវិតព្ពំ – ‘ឥតិ ថេរេ ច ភិក្ខូ នានុបខជ្ជ និសីទិស្សាមិ នវេ ច ភិក្ខូ ន អាសនេន បដិពាហិស្សាមី’តិ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ សង្ឃគតោ សង្ឃេ វិហរន្តោ ន អាសនកុសលោ ហោតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន, យោ អយមាយស្មា អាសនកុសលោ ន ហោតី’តិ [យោ អយមាយស្មា អាភិសមាចារិកម្បិ ធម្មំ ន ជានាតីតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន អាសនកុសលេន ភវិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន អាភិសមាចារិកោបិ ធម្មោ ជានិតព្ពោ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ សង្ឃគតោ សង្ឃេ វិហរន្តោ អាភិសមាចារិកម្បិ ធម្មំ ន ជានាតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា អាភិសមាចារិកម្បិ ធម្មំ ន ជានាតី’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន អាភិសមាចារិកោបិ ធម្មោ ជានិតព្ពោ [អយំ អាភិសមាចារិកតតិយវារោ សី. ស្យា. កំ. បី. បោត្ថកេសុ ន ទិស្សតិ].

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន នាតិកាលេន គាមោ បវិសិតព្ពោ នាតិទិវា [ន ទិវា (ស្យា. កំ. បី. ក.)] បដិក្កមិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ សង្ឃគតោ សង្ឃេ វិហរន្តោ អតិកាលេន គាមំ បវិសតិ អតិទិវា បដិក្កមតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា អតិកាលេន គាមំ បវិសតិ អតិទិវា បដិក្កមតី’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន នាតិកាលេន គាមោ បវិសិតព្ពោ, នាតិទិវា បដិក្កមិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន ន បុរេភត្តំ បច្ឆាភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ សង្ឃគតោ សង្ឃេ វិហរន្តោ បុរេភត្តំ បច្ឆាភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘អយំ នូនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន វិហរតោ វិកាលចរិយា ពហុលីកតា, តមេនំ សង្ឃគតម្បិ សមុទាចរតី’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន ន បុរេភត្តំ បច្ឆាភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន អនុទ្ធតេន ភវិតព្ពំ អចបលេន. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ សង្ឃគតោ សង្ឃេ វិហរន្តោ ឧទ្ធតោ ហោតិ ចបលោ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘ឥទំ នូនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន វិហរតោ ឧទ្ធច្ចំ ចាបល្យំ ពហុលីកតំ, តមេនំ សង្ឃគតម្បិ សមុទាចរតី’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន អនុទ្ធតេន ភវិតព្ពំ អចបលេន.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន អមុខរេន ភវិតព្ពំ អវិកិណ្ណវាចេន. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ សង្ឃគតោ សង្ឃេ វិហរន្តោ មុខរោ ហោតិ វិកិណ្ណវាចោ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា មុខរោ វិកិណ្ណវាចោ’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន អមុខរេន ភវិតព្ពំ អវិកិណ្ណវាចេន.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន សុវចេន [សុព្ពចេន (សី. ក.)] ភវិតព្ពំ កល្យាណមិត្តេន. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ សង្ឃគតោ សង្ឃេ វិហរន្តោ ទុព្ពចោ ហោតិ បាបមិត្តោ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា ទុព្ពចោ បាបមិត្តោ’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សង្ឃគតេន សង្ឃេ វិហរន្តេន សុវចេន ភវិតព្ពំ កល្យាណមិត្តេន.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារេន ភវិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារោ ហោតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារោ’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារេន ភវិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ភោជនេ មត្តញ្ញុនា ភវិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភោជនេ អមត្តញ្ញូ ហោតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា ភោជនេ អមត្តញ្ញូ’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា ភោជនេ មត្តញ្ញុនា ភវិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ជាគរិយំ អនុយុត្តេន ភវិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ ជាគរិយំ អននុយុត្តោ ហោតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា ជាគរិយំ អននុយុត្តោ’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា ជាគរិយំ អនុយុត្តេន ភវិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា អារទ្ធវីរិយេន ភវិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ កុសីតោ ហោតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា កុសីតោ’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា អារទ្ធវីរិយេន ភវិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ឧបដ្ឋិតស្សតិនា ភវិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ មុដ្ឋស្សតី ហោតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា មុដ្ឋស្សតី’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា ឧបដ្ឋិតស្សតិនា ភវិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា សមាហិតេន ភវិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ អសមាហិតោ ហោតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា អសមាហិតោ’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សមាហិតេន ភវិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា បញ្ញវតា ភវិតព្ពំ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ ទុប្បញ្ញោ ហោតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា ទុប្បញ្ញោ’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា បញ្ញវតា ភវិតព្ពំ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា អភិធម្មេ អភិវិនយេ យោគោ ករណីយោ. សន្តាវុសោ, អារញ្ញិកំ ភិក្ខុំ អភិធម្មេ អភិវិនយេ បញ្ហំ បុច្ឆិតារោ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ អភិធម្មេ អភិវិនយេ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន សម្បាយតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា អភិធម្មេ អភិវិនយេ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន សម្បាយតី’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា អភិធម្មេ អភិវិនយេ យោគោ ករណីយោ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តត្ថ យោគោ ករណីយោ. សន្តាវុសោ, អារញ្ញិកំ ភិក្ខុំ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តត្ថ បញ្ហំ បុច្ឆិតារោ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តត្ថ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន សម្បាយតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តត្ថ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន សម្បាយតី’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តត្ថ យោគោ ករណីយោ.

‘‘អារញ្ញិកេនាវុសោ, ភិក្ខុនា ឧត្តរិ មនុស្សធម្មេ យោគោ ករណីយោ. សន្តាវុសោ, អារញ្ញិកំ ភិក្ខុំ ឧត្តរិ មនុស្សធម្មេ បញ្ហំ បុច្ឆិតារោ. សចេ, អាវុសោ, អារញ្ញិកោ ភិក្ខុ ឧត្តរិ មនុស្សធម្មេ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន សម្បាយតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. ‘កិំ បនិមស្សាយស្មតោ អារញ្ញិកស្ស ឯកស្សារញ្ញេ សេរិវិហារេន យោ អយមាយស្មា យស្សត្ថាយ បព្ពជិតោ តមត្ថំ ន ជានាតី’តិ – តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ. តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា ឧត្តរិ មនុស្សធម្មេ យោគោ ករណីយោ’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ [មហាមោគ្គលានោ (ក.)] អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘អារញ្ញិកេនេវ នុ ខោ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥមេ ធម្មា សមាទាយ វត្តិតព្ពា ឧទាហុ គាមន្តវិហារិនាបី’’តិ? ‘‘អារញ្ញិកេនាបិ ខោ, អាវុសោ មោគ្គល្លាន, ភិក្ខុនា ឥមេ ធម្មា សមាទាយ វត្តិតព្ពា បគេវ គាមន្តវិហារិនា’’តិ.

គោលិយានិសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. កីដាគិរិសុត្តំ

១៧៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កាសីសុ ចារិកំ ចរតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អហំ ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញត្រេវ រត្តិភោជនា [រត្តិភោជនំ (ក.)] ភុញ្ជាមិ. អញ្ញត្រ ខោ បនាហំ, ភិក្ខវេ, រត្តិភោជនា ភុញ្ជមានោ អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានាមិ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. ឯថ, តុម្ហេបិ, ភិក្ខវេ, អញ្ញត្រេវ រត្តិភោជនា ភុញ្ជថ. អញ្ញត្រ ខោ បន, ភិក្ខវេ, តុម្ហេបិ រត្តិភោជនា ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានិស្សថ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ចា’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. អថ ខោ ភគវា កាសីសុ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន កីដាគិរិ នាម កាសីនំ និគមោ តទវសរិ. តត្រ សុទំ ភគវា កីដាគិរិស្មិំ វិហរតិ កាសីនំ និគមេ.

១៧៥. តេន ខោ បន សមយេន អស្សជិបុនព្ពសុកា នាម ភិក្ខូ កីដាគិរិស្មិំ អាវាសិកា ហោន្តិ. អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ យេន អស្សជិបុនព្ពសុកា ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អស្សជិបុនព្ពសុកេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘ភគវា ខោ, អាវុសោ, អញ្ញត្រេវ រត្តិភោជនា ភុញ្ជតិ ភិក្ខុសង្ឃោ ច. អញ្ញត្រ ខោ បនាវុសោ, រត្តិភោជនា ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានន្តិ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. ឯថ, តុម្ហេបិ, អាវុសោ, អញ្ញត្រេវ រត្តិភោជនា ភុញ្ជថ. អញ្ញត្រ ខោ បនាវុសោ, តុម្ហេបិ រត្តិភោជនា ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានិស្សថ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ចា’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, អស្សជិបុនព្ពសុកា ភិក្ខូ តេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘មយំ ខោ, អាវុសោ, សាយញ្ចេវ ភុញ្ជាម បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ. តេ មយំ សាយញ្ចេវ ភុញ្ជមានា បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានាម អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. តេ មយំ កិំ សន្ទិដ្ឋិកំ ហិត្វា កាលិកំ អនុធាវិស្សាម? សាយញ្ចេវ មយំ ភុញ្ជិស្សាម បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ’’តិ.

យតោ ខោ តេ ភិក្ខូ នាសក្ខិំសុ អស្សជិបុនព្ពសុកេ ភិក្ខូ សញ្ញាបេតុំ, អថ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥធ មយំ, ភន្តេ, យេន អស្សជិបុនព្ពសុកា ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិម្ហ; ឧបសង្កមិត្វា អស្សជិបុនព្ពសុកេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុម្ហ – ‘ភគវា ខោ, អាវុសោ, អញ្ញត្រេវ រត្តិភោជនា ភុញ្ជតិ ភិក្ខុសង្ឃោ ច; អញ្ញត្រ ខោ បនាវុសោ, រត្តិភោជនា ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានន្តិ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. ឯថ, តុម្ហេបិ, អាវុសោ, អញ្ញត្រេវ រត្តិភោជនា ភុញ្ជថ. អញ្ញត្រ ខោ បនាវុសោ, តុម្ហេបិ រត្តិភោជនា ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានិស្សថ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ចា’តិ. ឯវំ វុត្តេ, ភន្តេ, អស្សជិបុនព្ពសុកា ភិក្ខូ អម្ហេ ឯតទវោចុំ – ‘មយំ ខោ, អាវុសោ, សាយញ្ចេវ ភុញ្ជាម បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ. តេ មយំ សាយញ្ចេវ ភុញ្ជមានា បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានាម អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. តេ មយំ កិំ សន្ទិដ្ឋិកំ ហិត្វា កាលិកំ អនុធាវិស្សាម? សាយញ្ចេវ មយំ ភុញ្ជិស្សាម បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ’តិ. យតោ ខោ មយំ, ភន្តេ, នាសក្ខិម្ហ អស្សជិបុនព្ពសុកេ ភិក្ខូ សញ្ញាបេតុំ, អថ មយំ ឯតមត្ថំ ភគវតោ អារោចេមា’’តិ.

១៧៦. អថ ខោ ភគវា អញ្ញតរំ ភិក្ខុំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, មម វចនេន អស្សជិបុនព្ពសុកេ ភិក្ខូ អាមន្តេហិ – ‘សត្ថា អាយស្មន្តេ អាមន្តេតី’’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវតោ បដិស្សុត្វា យេន អស្សជិបុនព្ពសុកា ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អស្សជិបុនព្ពសុកេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘សត្ថា អាយស្មន្តេ អាមន្តេតី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ អស្សជិបុនព្ពសុកា ភិក្ខូ តស្ស ភិក្ខុនោ បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ អស្សជិបុនព្ពសុកេ ភិក្ខូ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, សម្ពហុលា ភិក្ខូ តុម្ហេ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ – ‘ភគវា ខោ, អាវុសោ, អញ្ញត្រេវ រត្តិភោជនា ភុញ្ជតិ ភិក្ខុសង្ឃោ ច. អញ្ញត្រ ខោ បនាវុសោ, រត្តិភោជនា ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានន្តិ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. ឯថ, តុម្ហេបិ, អាវុសោ, អញ្ញត្រេវ រត្តិភោជនា ភុញ្ជថ. អញ្ញត្រ ខោ បនាវុសោ, តុម្ហេបិ រត្តិភោជនា ភុញ្ជមានា អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានិស្សថ អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ចា’តិ. ឯវំ វុត្តេ កិរ [កិំ នុ (ក.)], ភិក្ខវេ, តុម្ហេ តេ ភិក្ខូ ឯវំ អវចុត្ថ – ‘មយំ ខោ បនាវុសោ, សាយញ្ចេវ ភុញ្ជាម បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ. តេ មយំ សាយញ្ចេវ ភុញ្ជមានា បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ អប្បាពាធតញ្ច សញ្ជានាម អប្បាតង្កតញ្ច លហុដ្ឋានញ្ច ពលញ្ច ផាសុវិហារញ្ច. តេ មយំ កិំ សន្ទិដ្ឋិកំ ហិត្វា កាលិកំ អនុធាវិស្សាម? សាយញ្ចេវ មយំ ភុញ្ជិស្សាម បាតោ ច ទិវា ច វិកាលេ’’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

១៧៧. ‘‘កិំ នុ មេ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯវំ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាថ យំ កិញ្ចាយំ បុរិសបុគ្គលោ បដិសំវេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្ស អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តី’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘ននុ មេ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯវំ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាថ ឥធេកច្ចស្ស យំ ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ, ឥធ បនេកច្ចស្ស ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ, កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ, ឥធ បនេកច្ចស្ស ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ, ឥធ បនេកច្ចស្ស ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តី’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

១៧៨. ‘‘សាធុ, ភិក្ខវេ! មយា ចេតំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញាតំ អភវិស្ស អទិដ្ឋំ អវិទិតំ អសច្ឆិកតំ អផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តី’តិ, ឯវាហំ អជានន្តោ ‘ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ បជហថា’តិ វទេយ្យំ; អបិ នុ មេ ឯតំ, ភិក្ខវេ, បតិរូបំ អភវិស្សា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘យស្មា ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, មយា ញាតំ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តី’តិ, តស្មាហំ ‘ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ បជហថា’តិ វទាមិ. មយា ចេតំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញាតំ អភវិស្ស អទិដ្ឋំ អវិទិតំ អសច្ឆិកតំ អផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តី’តិ, ឯវាហំ អជានន្តោ ‘ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរថា’តិ វទេយ្យំ; អបិ នុ មេ ឯតំ, ភិក្ខវេ, បតិរូបំ អភវិស្សា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘យស្មា ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, មយា ញាតំ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ, កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តី’តិ, តស្មាហំ ‘ឯវរូបំ សុខំ វេទនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរថា’តិ វទាមិ.

១៧៩. ‘‘មយា ចេតំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញាតំ អភវិស្ស អទិដ្ឋំ អវិទិតំ អសច្ឆិកតំ អផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តី’តិ, ឯវាហំ អជានន្តោ ‘ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ បជហថា’តិ វទេយ្យំ; អបិ នុ មេ ឯតំ, ភិក្ខវេ, បតិរូបំ អភវិស្សា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘យស្មា ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, មយា ញាតំ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តី’តិ, តស្មាហំ ‘ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ បជហថា’តិ វទាមិ. មយា ចេតំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញាតំ អភវិស្ស អទិដ្ឋំ អវិទិតំ អសច្ឆិកតំ អផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តី’តិ, ឯវាហំ អជានន្តោ ‘ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរថា’តិ វទេយ្យំ; អបិ នុ មេ ឯតំ, ភិក្ខវេ, បតិរូបំ អភវិស្សា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘យស្មា ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, មយា ញាតំ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តី’តិ, តស្មាហំ ‘ឯវរូបំ ទុក្ខំ វេទនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរថា’តិ វទាមិ.

១៨០. ‘‘មយា ចេតំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញាតំ អភវិស្ស អទិដ្ឋំ អវិទិតំ អសច្ឆិកតំ អផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តី’តិ, ឯវាហំ អជានន្តោ ‘ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ បជហថា’តិ វទេយ្យំ; អបិ នុ មេ ឯតំ, ភិក្ខវេ, បតិរូបំ អភវិស្សា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘យស្មា ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, មយា ញាតំ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តី’តិ, តស្មាហំ ‘ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ បជហថា’តិ វទាមិ’’. មយា ចេតំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញាតំ អភវិស្ស អទិដ្ឋំ អវិទិតំ អសច្ឆិកតំ អផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តី’តិ, ឯវាហំ អជានន្តោ ‘ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរថា’តិ វទេយ្យំ; អបិ នុ មេ ឯតំ, ភិក្ខវេ, បតិរូបំ អភវិស្សា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘យស្មា ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, មយា ញាតំ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ – ‘ឥធេកច្ចស្ស ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយតោ អកុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ កុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តី’តិ, តស្មាហំ ‘ឯវរូបំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរថា’តិ វទាមិ.

១៨១. ‘‘នាហំ, ភិក្ខវេ, សព្ពេសំយេវ ភិក្ខូនំ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ; ន បនាហំ, ភិក្ខវេ, សព្ពេសំយេវ ភិក្ខូនំ ‘ន អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. យេ តេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អរហន្តោ ខីណាសវា វុសិតវន្តោ កតករណីយា ឱហិតភារា អនុប្បត្តសទត្ថា បរិក្ខីណភវសំយោជនា សម្មទញ្ញា វិមុត្តា, តថារូបានាហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ ‘ន អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? កតំ តេសំ អប្បមាទេន. អភព្ពា តេ បមជ្ជិតុំ. យេ ច ខោ តេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ សេក្ខា អប្បត្តមានសា អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ បត្ថយមានា វិហរន្តិ, តថារូបានាហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អប្បេវ នាមិមេ អាយស្មន្តោ អនុលោមិកានិ សេនាសនានិ បដិសេវមានា កល្យាណមិត្តេ ភជមានា ឥន្ទ្រិយានិ សមន្នានយមានា – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យុន្តិ! ឥមំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ ភិក្ខូនំ អប្បមាទផលំ សម្បស្សមានោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ.

១៨២. ‘‘សត្តិមេ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ. កតមេ សត្ត? ឧភតោភាគវិមុត្តោ, បញ្ញាវិមុត្តោ, កាយសក្ខិ, ទិដ្ឋិប្បត្តោ, សទ្ធាវិមុត្តោ, ធម្មានុសារី, សទ្ធានុសារី.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តេ កាយេន ផុសិត្វា [ផស្សិត្វា (សី. បី.)] វិហរតិ បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ ឥមស្ស ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘ន អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? កតំ តស្ស អប្បមាទេន. អភព្ពោ សោ បមជ្ជិតុំ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ បញ្ញាវិមុត្តោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តេ ន កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ បញ្ញាវិមុត្តោ. ឥមស្សបិ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘ន អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? កតំ តស្ស អប្បមាទេន. អភព្ពោ សោ បមជ្ជិតុំ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ កាយសក្ខិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ កាយសក្ខិ. ឥមស្ស ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អប្បេវ នាម អយមាយស្មា អនុលោមិកានិ សេនាសនានិ បដិសេវមានោ កល្យាណមិត្តេ ភជមានោ ឥន្ទ្រិយានិ សមន្នានយមានោ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យាតិ! ឥមំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ អប្បមាទផលំ សម្បស្សមានោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ ទិដ្ឋិប្បត្តោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តេ ន កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ, តថាគតប្បវេទិតា ចស្ស ធម្មា បញ្ញាយ វោទិដ្ឋា ហោន្តិ វោចរិតា. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ ទិដ្ឋិប្បត្តោ. ឥមស្សបិ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អប្បេវ នាម អយមាយស្មា អនុលោមិកានិ សេនាសនានិ បដិសេវមានោ កល្យាណមិត្តេ ភជមានោ ឥន្ទ្រិយានិ សមន្នានយមានោ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យាតិ! ឥមំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ អប្បមាទផលំ សម្បស្សមានោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ សទ្ធាវិមុត្តោ. ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តេ ន កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ, តថាគតេ ចស្ស សទ្ធា និវិដ្ឋា ហោតិ មូលជាតា បតិដ្ឋិតា. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ សទ្ធាវិមុត្តោ. ឥមស្សបិ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អប្បេវ នាម អយមាយស្មា អនុលោមិកានិ សេនាសនានិ បដិសេវមានោ កល្យាណមិត្តេ ភជមានោ ឥន្ទ្រិយានិ សមន្នានយមានោ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យាតិ! ឥមំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ អប្បមាទផលំ សម្បស្សមានោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ ធម្មានុសារី? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តេ ន កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា [ទិស្វា អាសវា អបរិក្ខីណា (សី. បី.)] ហោន្តិ, តថាគតប្បវេទិតា ចស្ស ធម្មា បញ្ញាយ មត្តសោ និជ្ឈានំ ខមន្តិ, អបិ ចស្ស ឥមេ ធម្មា ហោន្តិ, សេយ្យថិទំ – សទ្ធិន្ទ្រិយំ, វីរិយិន្ទ្រិយំ, សតិន្ទ្រិយំ, សមាធិន្ទ្រិយំ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ ធម្មានុសារី. ឥមស្សបិ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អប្បេវ នាម អយមាយស្មា អនុលោមិកានិ សេនាសនានិ បដិសេវមានោ កល្យាណមិត្តេ ភជមានោ ឥន្ទ្រិយានិ សមន្នានយមានោ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យាតិ! ឥមំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ អប្បមាទផលំ សម្បស្សមានោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ សទ្ធានុសារី? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា តេ ន កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា [ទិស្វា អាសវា អបរិក្ខីណា (សី. បី.)] ហោន្តិ, តថាគតេ ចស្ស សទ្ធាមត្តំ ហោតិ បេមមត្តំ, អបិ ចស្ស ឥមេ ធម្មា ហោន្តិ, សេយ្យថិទំ – សទ្ធិន្ទ្រិយំ, វីរិយិន្ទ្រិយំ, សតិន្ទ្រិយំ, សមាធិន្ទ្រិយំ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ សទ្ធានុសារី. ឥមស្សបិ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អប្បេវ នាម អយមាយស្មា អនុលោមិកានិ សេនាសនានិ បដិសេវមានោ កល្យាណមិត្តេ ភជមានោ ឥន្ទ្រិយានិ សមន្នានយមានោ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យាតិ! ឥមំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ អប្បមាទផលំ សម្បស្សមានោ ‘អប្បមាទេន ករណីយ’ន្តិ វទាមិ.

១៨៣. ‘‘នាហំ, ភិក្ខវេ, អាទិកេនេវ អញ្ញារាធនំ វទាមិ; អបិ ច, ភិក្ខវេ, អនុបុព្ពសិក្ខា អនុបុព្ពកិរិយា អនុបុព្ពបដិបទា អញ្ញារាធនា ហោតិ. កថញ្ច, ភិក្ខវេ, អនុបុព្ពសិក្ខា អនុបុព្ពកិរិយា អនុបុព្ពបដិបទា អញ្ញារាធនា ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, សទ្ធាជាតោ ឧបសង្កមតិ, ឧបសង្កមន្តោ បយិរុបាសតិ, បយិរុបាសន្តោ សោតំ ឱទហតិ, ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណាតិ, សុត្វា ធម្មំ ធារេតិ, ធតានំ [ធាតានំ (ក.)] ធម្មានំ អត្ថំ ឧបបរិក្ខតិ, អត្ថំ ឧបបរិក្ខតោ ធម្មា និជ្ឈានំ ខមន្តិ, ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិយា សតិ ឆន្ទោ ជាយតិ, ឆន្ទជាតោ ឧស្សហតិ, ឧស្សាហេត្វា តុលេតិ, តុលយិត្វា បទហតិ, បហិតត្តោ សមានោ កាយេន ចេវ បរមសច្ចំ សច្ឆិករោតិ, បញ្ញាយ ច នំ អតិវិជ្ឈ បស្សតិ. សាបិ នាម, ភិក្ខវេ, សទ្ធា នាហោសិ; តម្បិ នាម, ភិក្ខវេ, ឧបសង្កមនំ នាហោសិ; សាបិ នាម, ភិក្ខវេ, បយិរុបាសនា នាហោសិ; តម្បិ នាម, ភិក្ខវេ, សោតាវធានំ នាហោសិ; តម្បិ នាម, ភិក្ខវេ, ធម្មស្សវនំ នាហោសិ; សាបិ នាម, ភិក្ខវេ, ធម្មធារណា នាហោសិ; សាបិ នាម, ភិក្ខវេ, អត្ថូបបរិក្ខា នាហោសិ; សាបិ នាម, ភិក្ខវេ, ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិ នាហោសិ; សោបិ នាម, ភិក្ខវេ, ឆន្ទោ នាហោសិ; សោបិ នាម, ភិក្ខវេ, ឧស្សាហោ នាហោសិ; សាបិ នាម, ភិក្ខវេ, តុលនា នាហោសិ; តម្បិ នាម, ភិក្ខវេ, បធានំ នាហោសិ. វិប្បដិបន្នាត្ថ, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាបដិបន្នាត្ថ, ភិក្ខវេ. កីវ ទូរេវិមេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា អបក្កន្តា ឥមម្ហា ធម្មវិនយា.

១៨៤. ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ចតុប្បទំ វេយ្យាករណំ យស្សុទ្ទិដ្ឋស្ស វិញ្ញូ បុរិសោ នចិរស្សេវ បញ្ញាយត្ថំ អាជានេយ្យ. ឧទ្ទិសិស្សាមិ វោ [ឧទ្ទិដ្ឋស្សាបិ (ក.)], ភិក្ខវេ, អាជានិស្សថ មេ ត’’ន្តិ? ‘‘កេ ច មយំ, ភន្តេ, កេ ច ធម្មស្ស អញ្ញាតារោ’’តិ? យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, សត្ថា អាមិសគរុ អាមិសទាយាទោ អាមិសេហិ សំសដ្ឋោ វិហរតិ តស្ស បាយំ ឯវរូបី បណោបណវិយា ន ឧបេតិ – ‘ឯវញ្ច នោ អស្ស អថ នំ ករេយ្យាម, ន ច នោ ឯវមស្ស ន នំ ករេយ្យាមា’តិ, កិំ បន, ភិក្ខវេ, យំ តថាគតោ សព្ពសោ អាមិសេហិ វិសំសដ្ឋោ វិហរតិ. សទ្ធស្ស, ភិក្ខវេ, សាវកស្ស សត្ថុសាសនេ បរិយោគាហិយ [បរិយោគាយ (សី. បី. ក.), បរិយោគយ្ហ (ស្យា. កំ.)] វត្តតោ អយមនុធម្មោ ហោតិ – ‘សត្ថា ភគវា, សាវកោហមស្មិ; ជានាតិ ភគវា, នាហំ ជានាមី’តិ. សទ្ធស្ស, ភិក្ខវេ, សាវកស្ស សត្ថុសាសនេ បរិយោគាហិយ វត្តតោ រុឡ្ហនីយំ [រុម្ហនិយំ (សី. បី.)] សត្ថុសាសនំ ហោតិ ឱជវន្តំ. សទ្ធស្ស, ភិក្ខវេ, សាវកស្ស សត្ថុសាសនេ បរិយោគាហិយ វត្តតោ អយមនុធម្មោ ហោតិ – ‘កាមំ តចោ ច ន្ហារុ ច អដ្ឋិ ច អវសិស្សតុ, សរីរេ ឧបសុស្សតុ [ឧបសុស្សតុ សរីរេ (សី.), សរីរេ អវសុស្សតុ (ក.)] មំសលោហិតំ, យំ តំ បុរិសថាមេន បុរិសវីរិយេន បុរិសបរក្កមេន បត្តព្ពំ ន តំ អបាបុណិត្វា វីរិយស្ស សណ្ឋានំ [សន្ថានំ (សី. ស្យា. បី.)] ភវិស្សតី’តិ. សទ្ធស្ស, ភិក្ខវេ, សាវកស្ស សត្ថុសាសនេ បរិយោគាហិយ វត្តតោ ទ្វិន្នំ ផលានំ អញ្ញតរំ ផលំ បាដិកង្ខំ – ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញា, សតិ វា ឧបាទិសេសេ អនាគាមិតា’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

កីដាគិរិសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

ភិក្ខុវគ្គោ និដ្ឋិតោ ទុតិយោ.

តស្សុទ្ទានំ –

កុញ្ជរ-រាហុល-សស្សតលោកោ, មាលុក្យបុត្តោ ច ភទ្ទាលិ-នាមោ;

ខុទ្ទ-ទិជាថ-សហម្បតិយាចំ, នាឡក-រញ្ញិកិដាគិរិនាមោ.

៣. បរិព្ពាជកវគ្គោ

១. តេវិជ្ជវច្ឆសុត្តំ

១៨៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ. តេន ខោ បន សមយេន វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ឯកបុណ្ឌរីកេ បរិព្ពាជការាមេ បដិវសតិ. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ វេសាលិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិប្បគោ ខោ តាវ វេសាលិយំ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ; យំនូនាហំ យេន ឯកបុណ្ឌរីកោ បរិព្ពាជការាមោ យេន វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមេយ្យ’’ន្តិ. អថ ខោ ភគវា យេន ឯកបុណ្ឌរីកោ បរិព្ពាជការាមោ យេន វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមិ. អទ្ទសា ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ, ភន្តេ, ភគវា. ស្វាគតំ [សាគតំ (សី. បី.)], ភន្តេ, ភគវតោ. ចិរស្សំ ខោ, ភន្តេ, ភគវា ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ. និសីទតុ, ភន្តេ, ភគវា ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ. និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ. វច្ឆគោត្តោបិ ខោ បរិព្ពាជកោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុតំ មេតំ, ភន្តេ – ‘សមណោ គោតមោ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី, អបរិសេ+សំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ, ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ. យេ តេ, ភន្តេ, ឯវមាហំសុ – ‘សមណោ គោតមោ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី, អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ, ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ, កច្ចិ តេ, ភន្តេ, ភគវតោ វុត្តវាទិនោ, ន ច ភគវន្តំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខន្តិ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករោន្តិ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆតី’’តិ? ‘‘យេ តេ, វច្ឆ, ឯវមាហំសុ – ‘សមណោ គោតមោ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី, អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ, ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ, ន មេ តេ វុត្តវាទិនោ, អព្ភាចិក្ខន្តិ ច បន មំ អសតា អភូតេនា’’តិ.

១៨៦. ‘‘កថំ ព្យាករមានា បន មយំ, ភន្តេ, វុត្តវាទិនោ ចេវ ភគវតោ អស្សាម, ន ច ភគវន្តំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខេយ្យាម, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករេយ្យាម, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆេយ្យា’’តិ?

‘‘‘តេវិជ្ជោ សមណោ គោតមោ’តិ ខោ, វច្ឆ, ព្យាករមានោ វុត្តវាទី ចេវ មេ អស្ស, ន ច មំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខេយ្យ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករេយ្យ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆេយ្យ. អហញ្ហិ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខាមិ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ. អហញ្ហិ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខាមិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាមិ. អហញ្ហិ, វច្ឆ, អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមិ.

‘‘‘តេវិជ្ជោ សមណោ គោតមោ’តិ ខោ, វច្ឆ, ព្យាករមានោ វុត្តវាទី ចេវ មេ អស្ស, ន ច មំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខេយ្យ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករេយ្យ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆេយ្យា’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភោ គោតម, កោចិ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា ទុក្ខស្សន្តករោ’’តិ? ‘‘នត្ថិ ខោ, វច្ឆ, កោចិ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា ទុក្ខស្សន្តករោ’’តិ.

‘‘អត្ថិ បន, ភោ គោតម, កោចិ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា សគ្គូបគោ’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា សគ្គូបគា’’តិ [‘‘អត្ថិ ខោ វច្ឆ កោចិ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា សគ្គូបគោតិ’’. (ក.)].

‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភោ គោតម, កោចិ អាជីវកោ [អាជីវិកោ (ក.)] កាយស្ស ភេទា ទុក្ខស្សន្តករោ’’តិ? ‘‘នត្ថិ ខោ, វច្ឆ, កោចិ អាជីវកោ កាយស្ស ភេទា ទុក្ខស្សន្តករោ’’តិ.

‘‘អត្ថិ បន, ភោ គោតម, កោចិ អាជីវកោ កាយស្ស ភេទា សគ្គូបគោ’’តិ? ‘‘ឥតោ ខោ សោ, វច្ឆ, ឯកនវុតោ កប្បោ [ឥតោ កោ វច្ឆ ឯកនវុតេ កប្បេ (ក.)] យមហំ អនុស្សរាមិ, នាភិជានាមិ កញ្ចិ អាជីវកំ សគ្គូបគំ អញ្ញត្រ ឯកេន; សោបាសិ កម្មវាទី កិរិយវាទី’’តិ. ‘‘ឯវំ សន្តេ, ភោ គោតម, សុញ្ញំ អទុំ តិត្ថាយតនំ អន្តមសោ សគ្គូបគេនបី’’តិ? ‘‘ឯវំ, វច្ឆ, សុញ្ញំ អទុំ តិត្ថាយតនំ អន្តមសោ សគ្គូបគេនបី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ.

តេវិជ្ជវច្ឆសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. អគ្គិវច្ឆសុត្តំ

១៨៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច –

‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ [ឯវំទិដ្ឋី (សី. ស្យា. កំ. ក.)] ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ.

១៨៨. ‘‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ [មោឃមញ្ញន្តីតិ វទេសិ (សី.), មោឃមញ្ញន្តិ ឥតិ វទេសិ (?)]. ‘កិំ បន, ភោ គោតម, អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ. ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ. ‘កិំ បន, ភោ គោតម, អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ. ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ. ‘កិំ បន, ភោ គោតម, អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ. ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ.

‘‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ. ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ. ‘កិំ បន, ភោ គោតម, នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ.

‘‘កិំ បន ភោ គោតមោ អាទីនវំ សម្បស្សមានោ ឯវំ ឥមានិ សព្ពសោ ទិដ្ឋិគតានិ អនុបគតោ’’តិ?

១៨៩. ‘‘‘សស្សតោ លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ, ទិដ្ឋិគតមេតំ ទិដ្ឋិគហនំ ទិដ្ឋិកន្តារោ [ទិដ្ឋិកន្តារំ (សី. បី.)] ទិដ្ឋិវិសូកំ ទិដ្ឋិវិប្ផន្ទិតំ ទិដ្ឋិសំយោជនំ សទុក្ខំ សវិឃាតំ សឧបាយាសំ សបរិឡាហំ, ន និព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តតិ. ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ… ‘អន្តវា លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ… ‘អនន្តវា លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ… ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ ខោ, វច្ឆ…បេ… ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ ខោ, វច្ឆ…បេ… ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ …បេ… ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ… ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ, ទិដ្ឋិគតមេតំ ទិដ្ឋិគហនំ ទិដ្ឋិកន្តារោ ទិដ្ឋិវិសូកំ ទិដ្ឋិវិប្ផន្ទិតំ ទិដ្ឋិសំយោជនំ សទុក្ខំ សវិឃាតំ សឧបាយាសំ សបរិឡាហំ, ន និព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តតិ. ឥមំ ខោ អហំ, វច្ឆ, អាទីនវំ សម្បស្សមានោ ឯវំ ឥមានិ សព្ពសោ ទិដ្ឋិគតានិ អនុបគតោ’’តិ.

‘‘អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស កិញ្ចិ ទិដ្ឋិគត’’ន្តិ? ‘‘ទិដ្ឋិគតន្តិ ខោ, វច្ឆ, អបនីតមេតំ តថាគតស្ស. ទិដ្ឋញ្ហេតំ, វច្ឆ, តថាគតេន – ‘ឥតិ រូបំ, ឥតិ រូបស្ស សមុទយោ, ឥតិ រូបស្ស អត្ថង្គមោ; ឥតិ វេទនា, ឥតិ វេទនាយ សមុទយោ, ឥតិ វេទនាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សញ្ញា, ឥតិ សញ្ញាយ សមុទយោ, ឥតិ សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សង្ខារា, ឥតិ សង្ខារានំ សមុទយោ, ឥតិ សង្ខារានំ អត្ថង្គមោ; ឥតិ វិញ្ញាណំ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស សមុទយោ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស អត្ថង្គមោ’តិ. តស្មា តថាគតោ សព្ពមញ្ញិតានំ សព្ពមថិតានំ សព្ពអហំការមមំការមានានុសយានំ ខយា វិរាគា និរោធា ចាគា បដិនិស្សគ្គា អនុបាទា វិមុត្តោតិ វទាមី’’តិ.

១៩០. ‘‘ឯវំ វិមុត្តចិត្តោ បន, ភោ គោតម, ភិក្ខុ កុហិំ ឧបបជ្ជតី’’តិ? ‘‘ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតិ’’. ‘‘តេន ហិ, ភោ គោតម, ន ឧបបជ្ជតី’’តិ? ‘‘ន ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតិ’’. ‘‘តេន ហិ, ភោ គោតម, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតី’’តិ? ‘‘ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតិ’’. ‘‘តេន ហិ, ភោ គោតម, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតី’’តិ? ‘‘នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតិ’’.

‘‘‘ឯវំ វិមុត្តចិត្តោ បន, ភោ គោតម, ភិក្ខុ កុហិំ ឧបបជ្ជតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតី’តិ វទេសិ. ‘តេន ហិ, ភោ គោតម, ន ឧបបជ្ជតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតី’តិ វទេសិ. ‘តេន ហិ, ភោ គោតម, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតី’តិ វទេសិ. ‘តេន ហិ, ភោ គោតម, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតី’តិ វទេសិ. ឯត្ថាហំ, ភោ គោតម, អញ្ញាណមាបាទិំ, ឯត្ថ សម្មោហមាបាទិំ. យាបិ មេ ឯសា ភោតោ គោតមស្ស បុរិមេន កថាសល្លាបេន អហុ បសាទមត្តា សាបិ មេ ឯតរហិ អន្តរហិតា’’តិ. ‘‘អលញ្ហិ តេ, វច្ឆ, អញ្ញាណាយ, អលំ សម្មោហាយ. គម្ភីរោ ហាយំ, វច្ឆ, ធម្មោ ទុទ្ទសោ ទុរនុពោធោ សន្តោ បណីតោ អតក្កាវចរោ និបុណោ បណ្ឌិតវេទនីយោ. សោ តយា ទុជ្ជានោ អញ្ញទិដ្ឋិកេន អញ្ញខន្តិកេន អញ្ញរុចិកេន អញ្ញត្រយោគេន [អញ្ញត្រាយោគេន (ទី. និ. ១.៤២០)] អញ្ញត្រាចរិយកេន’’ [អញ្ញត្ថាចរិយកេន (សី. ស្យា. កំ. បី.)].

១៩១. ‘‘តេន ហិ, វច្ឆ, តញ្ញេវេត្ថ បដិបុច្ឆិស្សាមិ; យថា តេ ខមេយ្យ តថា នំ ព្យាករេយ្យាសិ. តំ កិំ មញ្ញសិ, វច្ឆ, សចេ តេ បុរតោ អគ្គិ ជលេយ្យ, ជានេយ្យាសិ ត្វំ – ‘អយំ មេ បុរតោ អគ្គិ ជលតី’’’តិ? ‘‘សចេ មេ, ភោ គោតម, បុរតោ អគ្គិ ជលេយ្យ, ជានេយ្យាហំ – ‘អយំ មេ បុរតោ អគ្គិ ជលតី’’’តិ.

‘‘សចេ បន តំ, វច្ឆ, ឯវំ បុច្ឆេយ្យ – ‘យោ តេ អយំ បុរតោ អគ្គិ ជលតិ អយំ អគ្គិ កិំ បដិច្ច ជលតី’តិ, ឯវំ បុដ្ឋោ ត្វំ, វច្ឆ, កិន្តិ ព្យាករេយ្យាសី’’តិ? ‘‘សចេ មំ, ភោ គោតម, ឯវំ បុច្ឆេយ្យ – ‘យោ តេ អយំ បុរតោ អគ្គិ ជលតិ អយំ អគ្គិ កិំ បដិច្ច ជលតី’តិ, ឯវំ បុដ្ឋោ អហំ, ភោ គោតម, ឯវំ ព្យាករេយ្យំ – ‘យោ មេ អយំ បុរតោ អគ្គិ ជលតិ អយំ អគ្គិ តិណកដ្ឋុបាទានំ បដិច្ច ជលតី’’’តិ.

‘‘សចេ តេ, វច្ឆ, បុរតោ សោ អគ្គិ និព្ពាយេយ្យ, ជានេយ្យាសិ ត្វំ – ‘អយំ មេ បុរតោ អគ្គិ និព្ពុតោ’’’តិ? ‘‘សចេ មេ, ភោ គោតម, បុរតោ សោ អគ្គិ និព្ពាយេយ្យ, ជានេយ្យាហំ – ‘អយំ មេ បុរតោ អគ្គិ និព្ពុតោ’’’តិ.

‘‘សចេ បន តំ, វច្ឆ, ឯវំ បុច្ឆេយ្យ – ‘យោ តេ អយំ បុរតោ អគ្គិ និព្ពុតោ សោ អគ្គិ ឥតោ កតមំ ទិសំ គតោ – បុរត្ថិមំ វា ទក្ខិណំ វា បច្ឆិមំ វា ឧត្តរំ វា’តិ, ឯវំ បុដ្ឋោ ត្វំ, វច្ឆ, កិន្តិ ព្យាករេយ្យាសី’’តិ? ‘‘ន ឧបេតិ, ភោ គោតម, យញ្ហិ សោ, ភោ គោតម, អគ្គិ តិណកដ្ឋុបាទានំ បដិច្ច អជលិ [ជលតិ (ស្យា. កំ. ក.)] តស្ស ច បរិយាទានា អញ្ញស្ស ច អនុបហារា អនាហារោ និព្ពុតោ ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតី’’តិ.

១៩២. ‘‘ឯវមេវ ខោ, វច្ឆ, យេន រូបេន តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ តំ រូបំ តថាគតស្ស បហីនំ ឧច្ឆិន្នមូលំ តាលាវត្ថុកតំ អនភាវំកតំ អាយតិំ អនុប្បាទធម្មំ. រូបសង្ខយវិមុត្តោ [រូបសង្ខាវិមុត្តោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ឯវំ វេទនាសង្ខយាទីសុបិ] ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ. ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ.

‘‘យាយ វេទនាយ តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ សា វេទនា តថាគតស្ស បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា. វេទនាសង្ខយវិមុត្តោ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ. ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ.

‘‘យាយ សញ្ញាយ តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ សា សញ្ញា តថាគតស្ស បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា. សញ្ញាសង្ខយវិមុត្តោ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ. ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ.

‘‘យេហិ សង្ខារេហិ តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ តេ សង្ខារា តថាគតស្ស បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា. សង្ខារសង្ខយវិមុត្តោ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ. ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ.

‘‘យេន វិញ្ញាណេន តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ តំ វិញ្ញាណំ តថាគតស្ស បហីនំ ឧច្ឆិន្នមូលំ តាលាវត្ថុកតំ អនភាវំកតំ អាយតិំ អនុប្បាទធម្មំ. វិញ្ញាណសង្ខយវិមុត្តោ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ. ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ’’.

ឯវំ វុត្តេ, វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, គាមស្ស វា និគមស្ស វា អវិទូរេ មហាសាលរុក្ខោ. តស្ស អនិច្ចតា សាខាបលាសា បលុជ្ជេយ្យុំ [សាខាបលាសំ បលុជ្ជេយ្យ], តចបបដិកា បលុជ្ជេយ្យុំ, ផេគ្គូ បលុជ្ជេយ្យុំ [ផេគ្គុ បលុជ្ជេយ្យ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]; សោ អបរេន សមយេន អបគតសាខាបលាសោ អបគតតចបបដិកោ អបគតផេគ្គុកោ សុទ្ធោ អស្ស, សារេ បតិដ្ឋិតោ; ឯវមេវ ភោតោ គោតមស្ស បាវចនំ អបគតសាខាបលាសំ អបគតតចបបដិកំ អបគតផេគ្គុកំ សុទ្ធំ, សារេ បតិដ្ឋិតំ. អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម…បេ… ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

អគ្គិវច្ឆសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. មហាវច្ឆសុត្តំ

១៩៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. អថ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ទីឃរត្តាហំ ភោតា គោតមេន សហកថី. សាធុ មេ ភវំ គោតមោ សំខិត្តេន កុសលាកុសលំ ទេសេតូ’’តិ. ‘‘សំខិត្តេនបិ ខោ តេ អហំ, វច្ឆ, កុសលាកុសលំ ទេសេយ្យំ, វិត្ថារេនបិ ខោ តេ អហំ, វច្ឆ, កុសលាកុសលំ ទេសេយ្យំ; អបិ ច តេ អហំ, វច្ឆ, សំខិត្តេន កុសលាកុសលំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. ភគវា ឯតទវោច –

១៩៤. ‘‘លោភោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អលោភោ កុសលំ; ទោសោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អទោសោ កុសលំ; មោហោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អមោហោ កុសលំ. ឥតិ ខោ, វច្ឆ, ឥមេ តយោ ធម្មា អកុសលា, តយោ ធម្មា កុសលា.

‘‘បាណាតិបាតោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, បាណាតិបាតា វេរមណី កុសលំ; អទិន្នាទានំ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អទិន្នាទានា វេរមណី កុសលំ; កាមេសុមិច្ឆាចារោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី កុសលំ; មុសាវាទោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, មុសាវាទា វេរមណី កុសលំ; បិសុណា វាចា ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី កុសលំ; ផរុសា វាចា ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី កុសលំ; សម្ផប្បលាបោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, សម្ផប្បលាបា វេរមណី កុសលំ; អភិជ្ឈា ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អនភិជ្ឈា កុសលំ; ព្យាបាទោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អព្យាបាទោ កុសលំ; មិច្ឆាទិដ្ឋិ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ សម្មាទិដ្ឋិ កុសលំ. ឥតិ ខោ, វច្ឆ, ឥមេ ទស ធម្មា អកុសលា, ទស ធម្មា កុសលា.

‘‘យតោ ខោ, វច្ឆ, ភិក្ខុនោ តណ្ហា បហីនា ហោតិ ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា, សោ ហោតិ ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ’’តិ.

១៩៥. ‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ. អត្ថិ បន តេ ភោតោ គោតមស្ស ឯកភិក្ខុបិ សាវកោ យោ អាសវានំ ខយា [សាវកោ អាសវានំ ខយា (សី. ស្យា. កំ. បី.) ឯវមុបរិបិ] អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ ភិក្ខូ មម សាវកា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’’តិ.

‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ. អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកា ភិក្ខុនីបិ សាវិកា យា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យា ភិក្ខុនិយោ មម សាវិកា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’’តិ.

‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខុនិយោ. អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកុបាសកោបិ សាវកោ គិហី ឱទាតវសនោ ព្រហ្មចារី យោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ តត្ថ បរិនិព្ពាយី អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ ឧបាសកា មម សាវកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកា តត្ថ បរិនិព្ពាយិនោ អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា’’តិ.

‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខុនិយោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ. អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកុបាសកោបិ សាវកោ គិហី ឱទាតវសនោ កាមភោគី សាសនករោ ឱវាទប្បដិករោ យោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថំកថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ វិហរតី’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ ឧបាសកា មម សាវកា គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ សាសនករា ឱវាទប្បដិករា តិណ្ណវិចិកិច្ឆា វិគតកថំកថា វេសារជ្ជប្បត្តា អបរប្បច្ចយា សត្ថុសាសនេ វិហរន្តី’’តិ.

‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខុនិយោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ. អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកុបាសិកាបិ សាវិកា គិហិនី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនី យា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកា តត្ថ បរិនិព្ពាយិនី អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យា ឧបាសិកា មម សាវិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកា តត្ថ បរិនិព្ពាយិនិយោ អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា’’តិ.

‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខុនិយោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ. អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកុបាសិកាបិ សាវិកា គិហិនី ឱទាតវសនា កាមភោគិនី សាសនករា ឱវាទប្បដិករា យា តិណ្ណវិចិកិច្ឆា វិគតកថំកថា វេសារជ្ជប្បត្តា អបរប្បច្ចយា សត្ថុសាសនេ វិហរតី’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យា ឧបាសិកា មម សាវិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា កាមភោគិនិយោ សាសនករា ឱវាទប្បដិករា តិណ្ណវិច្ឆិកិច្ឆា វិគតកថំកថា វេសារជ្ជប្បត្តា អបរប្បច្ចយា សត្ថុសាសនេ វិហរន្តី’’តិ.

១៩៦. ‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវំយេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, នោ ច ខោ ភិក្ខូ អារាធកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន. យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ ភិក្ខូ ច អារាធកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន.

‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ភិក្ខុនិយោ អារាធិកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន. យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន.

‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន. យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន.

‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន. យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន.

‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ឧបាសិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ អារាធិកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន. យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា, ឧបាសិកា ច គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ អារាធិកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន.

‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសិកា ច គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ អារាធិកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ឧបាសិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា កាមភោគិនិយោ អារាធិកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន. យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា, ឧបាសិកា ច គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ អារាធិកា, ឧបាសិកា ច គិហិនិយោ ឱទាតវសនា កាមភោគិនិយោ អារាធិកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន.

១៩៧. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, គង្គា នទី សមុទ្ទនិន្នា សមុទ្ទបោណា សមុទ្ទបព្ភារា សមុទ្ទំ អាហច្ច តិដ្ឋតិ, ឯវមេវាយំ ភោតោ គោតមស្ស បរិសា សគហដ្ឋបព្ពជិតា និព្ពាននិន្នា និព្ពានបោណា និព្ពានបព្ភារា និព្ពានំ អាហច្ច តិដ្ឋតិ. អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម…បេ… ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. លភេយ្យាហំ ភោតោ គោតមស្ស សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ. ‘‘យោ ខោ, វច្ឆ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពោ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខតិ បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខតិ ឧបសម្បទំ, សោ ចត្តារោ មាសេ បរិវសតិ. ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ; អបិ ច មេត្ថ បុគ្គលវេមត្តតា វិទិតា’’តិ. ‘‘សចេ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពា ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខន្តា បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខន្តា ឧបសម្បទំ ចត្តារោ មាសេ បរិវសន្តិ, ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ; អហំ ចត្តារិ វស្សានិ បរិវសិស្សាមិ. ចតុន្នំ វស្សានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តុ ឧបសម្បាទេន្តុ ភិក្ខុភាវាយា’’តិ. អលត្ថ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ អលត្ថ ឧបសម្បទំ.

អចិរូបសម្បន្នោ ខោ បនាយស្មា វច្ឆគោត្តោ អទ្ធមាសូបសម្បន្នោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា វច្ឆគោត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យាវតកំ, ភន្តេ, សេខេន ញាណេន សេខាយ វិជ្ជាយ បត្តព្ពំ, អនុប្បត្តំ តំ មយា; ឧត្តរិ ច មេ [ឧត្តរិំ មេ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ភគវា ធម្មំ ទេសេតូ’’តិ. ‘‘តេន ហិ ត្វំ, វច្ឆ, ទ្វេ ធម្មេ ឧត្តរិ ភាវេហិ – សមថញ្ច វិបស្សនញ្ច. ឥមេ ខោ តេ, វច្ឆ, ទ្វេ ធម្មា ឧត្តរិ ភាវិតា – សមថោ ច វិបស្សនា ច – អនេកធាតុបដិវេធាយ សំវត្តិស្សន្តិ.

១៩៨. ‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ [យាវទេ (បី.)] អាកង្ខិស្សសិ – ‘អនេកវិហិតំ ឥទ្ធិវិធំ បច្ចនុភវេយ្យំ – ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា អស្សំ, ពហុធាបិ ហុត្វា ឯកោ អស្សំ; អាវិភាវំ, តិរោភាវំ; តិរោកុដ្ដំ តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានោ គច្ឆេយ្យំ, សេយ្យថាបិ អាកាសេ; បថវិយាបិ ឧម្មុជ្ជនិមុជ្ជំ ករេយ្យំ, សេយ្យថាបិ ឧទកេ; ឧទកេបិ អភិជ្ជមានេ គច្ឆេយ្យំ, សេយ្យថាបិ បថវិយំ; អាកាសេបិ បល្លង្កេន កមេយ្យំ, សេយ្យថាបិ បក្ខី សកុណោ; ឥមេបិ ចន្ទិមសូរិយេ ឯវំមហិទ្ធិកេ ឯវំមហានុភាវេ បាណិនា បរិមសេយ្យំ, បរិមជ្ជេយ្យំ; យាវព្រហ្មលោកាបិ កាយេន វសំ វត្តេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ.

‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណេយ្យំ – ទិព្ពេ ច មានុសេ ច, យេ ទូរេ សន្តិកេ ចា’តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ.

‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានេយ្យំ – សរាគំ វា ចិត្តំ សរាគំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ វីតរាគំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សទោសំ វា ចិត្តំ សទោសំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតទោសំ វា ចិត្តំ វីតទោសំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សមោហំ វា ចិត្តំ សមោហំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតមោហំ វា ចិត្តំ វីតមោហំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សំខិត្តំ វា ចិត្តំ សំខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ វិក្ខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; មហគ្គតំ វា ចិត្តំ មហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ អមហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សឧត្តរំ វា ចិត្តំ សឧត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អនុត្តរំ វា ចិត្តំ អនុត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សមាហិតំ វា ចិត្តំ សមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អសមាហិតំ វា ចិត្តំ អសមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; វិមុត្តំ វា ចិត្តំ វិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ អវិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ.

‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យំ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ; អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោតិ; ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ.

‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យំ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យំ – ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា; ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នាតិ; ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យំ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ.

‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ’’តិ.

១៩៩. អថ ខោ អាយស្មា វច្ឆគោត្តោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ អាយស្មា វច្ឆគោត្តោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិ. អញ្ញតរោ ខោ បនាយស្មា វច្ឆគោត្តោ អរហតំ អហោសិ.

២០០. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ ភគវន្តំ ទស្សនាយ គច្ឆន្តិ. អទ្ទសា ខោ អាយស្មា វច្ឆគោត្តោ តេ ភិក្ខូ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តេ. ទិស្វាន យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទ! កហំ បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ គច្ឆថា’’តិ? ‘‘ភគវន្តំ ខោ មយំ, អាវុសោ, ទស្សនាយ គច្ឆាមា’’តិ. ‘‘តេនហាយស្មន្តោ មម វចនេន ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទថ, ឯវញ្ច វទេថ – ‘វច្ឆគោត្តោ, ភន្តេ, ភិក្ខុ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតិ, ឯវញ្ច វទេតិ – បរិចិណ្ណោ មេ ភគវា, បរិចិណ្ណោ មេ សុគតោ’’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ វច្ឆគោត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អាយស្មា, ភន្តេ, វច្ឆគោត្តោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតិ, ឯវញ្ច វទេតិ – ‘បរិចិណ្ណោ មេ ភគវា, បរិចិណ្ណោ មេ សុគតោ’’’តិ. ‘‘បុព្ពេវ មេ, ភិក្ខវេ, វច្ឆគោត្តោ ភិក្ខុ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច វិទិតោ – ‘តេវិជ្ជោ វច្ឆគោត្តោ ភិក្ខុ មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ’តិ. ទេវតាបិ មេ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ – ‘តេវិជ្ជោ, ភន្តេ, វច្ឆគោត្តោ ភិក្ខុ មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ’’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ.

មហាវច្ឆសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. ទីឃនខសុត្តំ

២០១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ សូករខតាយំ. អថ ខោ ទីឃនខោ បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ ទីឃនខោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អហញ្ហិ, ភោ គោតម, ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’’’តិ. ‘‘យាបិ ខោ តេ ឯសា, អគ្គិវេស្សន, ទិដ្ឋិ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ, ឯសាបិ តេ ទិដ្ឋិ នក្ខមតី’’តិ? ‘‘ឯសា ចេ [ឯសាបិ (ក.)] មេ, ភោ គោតម, ទិដ្ឋិ ខមេយ្យ, តំបស្ស តាទិសមេវ, តំបស្ស តាទិសមេវា’’តិ. ‘‘អតោ ខោ តេ, អគ្គិវេស្សន, ពហូ ហិ ពហុតរា លោកស្មិំ យេ ឯវមាហំសុ – ‘តំបស្ស តាទិសមេវ, តំបស្ស តាទិសមេវា’តិ. តេ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ នប្បជហន្តិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ឧបាទិយន្តិ. អតោ ខោ តេ, អគ្គិវេស្សន, តនូ ហិ តនុតរា លោកស្មិំ យេ ឯវមាហំសុ – ‘តំបស្ស តាទិសមេវ, តំបស្ស តាទិសមេវា’តិ. តេ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ បជហន្តិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ន ឧបាទិយន្តិ. សន្តគ្គិវេស្សន, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ ខមតី’តិ; សន្តគ្គិវេស្សន, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ; សន្តគ្គិវេស្សន, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតី’តិ. តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ ខមតី’តិ តេសមយំ ទិដ្ឋិ សារាគាយ សន្តិកេ, សញ្ញោគាយ សន្តិកេ, អភិនន្ទនាយ សន្តិកេ អជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ ឧបាទានាយ សន្តិកេ; តត្រគ្គិវេស្សន យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ តេសមយំ ទិដ្ឋិ អសារាគាយ សន្តិកេ, អសញ្ញោគាយ សន្តិកេ, អនភិនន្ទនាយ សន្តិកេ, អនជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ, អនុបាទានាយ សន្តិកេ’’តិ.

២០២. ឯវំ វុត្តេ, ទីឃនខោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឧក្កំសេតិ [ឧក្កំសតិ (សី. បី. ក.)] មេ ភវំ គោតមោ ទិដ្ឋិគតំ, សមុក្កំសេតិ [សម្បហំសតិ (ក.)] មេ ភវំ គោតមោ ទិដ្ឋិគត’’ន្តិ. ‘‘តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតី’តិ. យា ហិ តេសំ ខមតិ សាយំ ទិដ្ឋិ សារាគាយ សន្តិកេ, សញ្ញោគាយ សន្តិកេ, អភិនន្ទនាយ សន្តិកេ, អជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ, ឧបាទានាយ សន្តិកេ; យា ហិ តេសំ នក្ខមតិ សាយំ ទិដ្ឋិ អសារាគាយ សន្តិកេ, អសញ្ញោគាយ សន្តិកេ, អនភិនន្ទនាយ សន្តិកេ, អនជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ, អនុបាទានាយ សន្តិកេ. តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ ខមតី’តិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យា ខោ មេ អយំ ទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ ខមតីតិ, ឥមញ្ចេ អហំ ទិដ្ឋិំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរេយ្យំ – ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ; ទ្វីហិ មេ អស្ស វិគ្គហោ – យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ នក្ខមតីតិ, យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតីតិ – ឥមេហិ អស្ស ទ្វីហិ វិគ្គហោ. ឥតិ វិគ្គហេ សតិ វិវាទោ, វិវាទេ សតិ វិឃាតោ, វិឃាតេ សតិ វិហេសា’. ឥតិ សោ វិគ្គហញ្ច វិវាទញ្ច វិឃាតញ្ច វិហេសញ្ច អត្តនិ សម្បស្សមានោ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ បជហតិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ន ឧបាទិយតិ. ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតិ.

២០៣. ‘‘តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យា ខោ មេ អយំ ទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ, ឥមញ្ចេ អហំ ទិដ្ឋិំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរេយ្យំ – ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ; ទ្វីហិ មេ អស្ស វិគ្គហោ – យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ ខមតីតិ, យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – ឯកច្ចំ មេ ខមតិ ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតីតិ – ឥមេហិ អស្ស ទ្វីហិ វិគ្គហោ. ឥតិ វិគ្គហេ សតិ វិវាទោ, វិវាទេ សតិ វិឃាតោ, វិឃាតេ សតិ វិហេសា’. ឥតិ សោ វិគ្គហញ្ច វិវាទញ្ច វិឃាតញ្ច វិហេសញ្ច អត្តនិ សម្បស្សមានោ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ បជហតិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ន ឧបាទិយតិ. ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតិ.

២០៤. ‘‘តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតី’តិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យា ខោ មេ អយំ ទិដ្ឋិ – ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតីតិ, ឥមញ្ចេ អហំ ទិដ្ឋិំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរេយ្យំ – ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ; ទ្វីហិ មេ អស្ស វិគ្គហោ – យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ ខមតីតិ, យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ នក្ខមតីតិ – ឥមេហិ អស្ស ទ្វីហិ វិគ្គហោ. ឥតិ វិគ្គហេ សតិ វិវាទោ, វិវាទេ សតិ វិឃាតោ, វិឃាតេ សតិ វិហេសា’. ឥតិ សោ វិគ្គហញ្ច វិវាទញ្ច វិឃាតញ្ច វិហេសញ្ច អត្តនិ សម្បស្សមានោ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ បជហតិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ន ឧបាទិយតិ. ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតិ.

២០៥. ‘‘អយំ ខោ បនគ្គិវេស្សន, កាយោ រូបី ចាតុមហាភូតិកោ [ចាតុម្មហាភូតិកោ (សី. ស្យា.)] មាតាបេត្តិកសម្ភវោ ឱទនកុម្មាសុបចយោ អនិច្ចុច្ឆាទនបរិមទ្ទនភេទនវិទ្ធំសនធម្មោ, អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ រោគតោ គណ្ឌតោ សល្លតោ អឃតោ អាពាធតោ បរតោ បលោកតោ សុញ្ញតោ អនត្តតោ សមនុបស្សិតព្ពោ. តស្សិមំ កាយំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ រោគតោ គណ្ឌតោ សល្លតោ អឃតោ អាពាធតោ បរតោ បលោកតោ សុញ្ញតោ អនត្តតោ សមនុបស្សតោ យោ កាយស្មិំ កាយឆន្ទោ កាយស្នេហោ កាយន្វយតា សា បហីយតិ.

‘‘តិស្សោ ខោ ឥមា, អគ្គិវេស្សន, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. យស្មិំ, អគ្គិវេស្សន, សមយេ សុខំ វេទនំ វេទេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ ទុក្ខំ វេទនំ វេទេតិ, ន អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទេតិ; សុខំយេវ តស្មិំ សមយេ វេទនំ វេទេតិ. យស្មិំ, អគ្គិវេស្សន, សមយេ ទុក្ខំ វេទនំ វេទេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ សុខំ វេទនំ វេទេតិ, ន អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទេតិ; ទុក្ខំយេវ តស្មិំ សមយេ វេទនំ វេទេតិ. យស្មិំ, អគ្គិវេស្សន, សមយេ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ សុខំ វេទនំ វេទេតិ, ន ទុក្ខំ វេទនំ វេទេតិ; អទុក្ខមសុខំយេវ តស្មិំ សមយេ វេទនំ វេទេតិ. សុខាបិ ខោ, អគ្គិវេស្សន, វេទនា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា; ទុក្ខាបិ ខោ, អគ្គិវេស្សន, វេទនា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា; អទុក្ខមសុខាបិ ខោ, អគ្គិវេស្សន, វេទនា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា. ឯវំ បស្សំ, អគ្គិវេស្សន, សុតវា អរិយសាវកោ សុខាយបិ វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ, ទុក្ខាយបិ វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ, អទុក្ខមសុខាយបិ វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ; និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ, វិរាគា វិមុច្ចតិ. វិមុត្តស្មិំ, វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. ឯវំ វិមុត្តចិត្តោ ខោ, អគ្គិវេស្សន, ភិក្ខុ ន កេនចិ សំវទតិ, ន កេនចិ វិវទតិ, យញ្ច លោកេ វុត្តំ តេន វោហរតិ, អបរាមស’’ន្តិ.

២០៦. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវតោ បិដ្ឋិតោ ឋិតោ ហោតិ ភគវន្តំ ពីជយមានោ [វីជយមានោ (សី. បី.)]. អថ ខោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘តេសំ តេសំ កិរ នោ ភគវា ធម្មានំ អភិញ្ញា បហានមាហ, តេសំ តេសំ កិរ នោ សុគតោ ធម្មានំ អភិញ្ញា បដិនិស្សគ្គមាហា’’តិ. ឥតិ ហិទំ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បដិសញ្ចិក្ខតោ អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចិ. ទីឃនខស្ស បន បរិព្ពាជកស្ស វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ. អថ ខោ ទីឃនខោ បរិព្ពាជកោ ទិដ្ឋធម្មោ បត្តធម្មោ វិទិតធម្មោ បរិយោគាឡ្ហធម្មោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថំកថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ – ឯវមេវ ខោ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

ទីឃនខសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. មាគណ្ឌិយសុត្តំ

២០៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កុរូសុ វិហរតិ កម្មាសធម្មំ នាម កុរូនំ និគមោ, ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារេ តិណសន្ថារកេ [តិណសន្ថរកេ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ កម្មាសធម្មំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. កម្មាសធម្មំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេន អញ្ញតរោ វនសណ្ឌោ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ. តំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ. អថ ខោ មាគណ្ឌិយោ [មាគន្ទិយោ (សី. បី.)] បរិព្ពាជកោ ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារំ តេនុបសង្កមិ. អទ្ទសា ខោ មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារេ តិណសន្ថារកំ បញ្ញត្តំ. ទិស្វាន ភារទ្វាជគោត្តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘‘កស្ស ន្វយំ ភោតោ ភារទ្វាជស្ស អគ្យាគារេ តិណសន្ថារកោ បញ្ញត្តោ, សមណសេយ្យានុរូបំ [សមណសេយ្យារូបំ (សី. បី.)] មញ្ញេ’’តិ? ‘‘អត្ថិ, ភោ មាគណ្ឌិយ, សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ. តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ. តស្សេសា ភោតោ គោតមស្ស សេយ្យា បញ្ញត្តា’’តិ. ‘‘ទុទ្ទិដ្ឋំ វត, ភោ ភារទ្វាជ, អទ្ទសាម; ទុទ្ទិដ្ឋំ វត, ភោ ភារទ្វាជ, អទ្ទសាម! យេ មយំ តស្ស ភោតោ គោតមស្ស ភូនហុនោ [ភូនហនស្ស (ស្យា. កំ.)] សេយ្យំ អទ្ទសាមា’’តិ. ‘‘រក្ខស្សេតំ, មាគណ្ឌិយ, វាចំ; រក្ខស្សេតំ, មាគណ្ឌិយ, វាចំ. ពហូ ហិ តស្ស ភោតោ គោតមស្ស ខត្តិយបណ្ឌិតាបិ ព្រាហ្មណបណ្ឌិតាបិ គហបតិបណ្ឌិតាបិ សមណបណ្ឌិតាបិ អភិប្បសន្នា វិនីតា អរិយេ ញាយេ ធម្មេ កុសលេ’’តិ. ‘‘សម្មុខា ចេបិ មយំ, ភោ ភារទ្វាជ, តំ ភវន្តំ គោតមំ បស្សេយ្យាម, សម្មុខាបិ នំ វទេយ្យាម – ‘ភូនហុ [ភូនហនោ (ស្យា. កំ.)] សមណោ គោតមោ’តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ នោ សុត្តេ ឱចរតី’’តិ. ‘‘សចេ តំ ភោតោ មាគណ្ឌិយស្ស អគរុ អារោចេយ្យាមិ តំ [អារោចេយ្យមេតំ (សី. បី.), អារោចេស្សាមិ តស្ស (ស្យា. កំ.)] សមណស្ស គោតមស្សា’’តិ. ‘‘អប្បោស្សុក្កោ ភវំ ភារទ្វាជោ វុត្តោវ នំ វទេយ្យា’’តិ.

២០៨. អស្សោសិ ខោ ភគវា ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស មាគណ្ឌិយេន បរិព្ពាជកេន សទ្ធិំ ឥមំ កថាសល្លាបំ. អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ តិណសន្ថារកេ. អថ ខោ ភារទ្វាជគោត្តោ ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ ភារទ្វាជគោត្តំ ព្រាហ្មណំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘អហុ បន តេ, ភារទ្វាជ, មាគណ្ឌិយេន បរិព្ពាជកេន សទ្ធិំ ឥមំយេវ តិណសន្ថារកំ អារព្ភ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? ឯវំ វុត្តេ, ភារទ្វាជគោត្តោ ព្រាហ្មណោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មយំ ភោតោ គោតមស្ស អារោចេតុកាមា. អថ ច បន ភវំ គោតមោ អនក្ខាតំយេវ អក្ខាសី’’តិ. អយញ្ច ហិ [អយញ្ច ហិទំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ភគវតោ ភារទ្វាជគោត្តេន ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ អន្តរាកថា វិប្បកតា ហោតិ. អថ ខោ មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារំ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ មាគណ្ឌិយំ បរិព្ពាជកំ ភគវា ឯតទវោច –

២០៩. ‘‘ចក្ខុំ ខោ, មាគណ្ឌិយ, រូបារាមំ រូបរតំ រូបសម្មុទិតំ. តំ តថាគតស្ស ទន្តំ គុត្តំ រក្ខិតំ សំវុតំ, តស្ស ច សំវរាយ ធម្មំ ទេសេតិ. ឥទំ នុ តេ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’’’តិ? ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មេ, ភោ គោតម, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ នោ សុត្តេ ឱចរតី’’តិ. ‘‘សោតំ ខោ, មាគណ្ឌិយ, សទ្ទារាមំ…បេ… ឃានំ ខោ, មាគណ្ឌិយ គន្ធារាមំ… ជិវ្ហា ខោ, មាគណ្ឌិយ, រសារាមា រសរតា រសសម្មុទិតា. សា តថាគតស្ស ទន្តា គុត្តា រក្ខិតា សំវុតា, តស្សា ច សំវរាយ ធម្មំ ទេសេតិ. ឥទំ នុ តេ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’’’តិ? ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មេ, ភោ គោតម, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ នោ សុត្តេ ឱចរតី’’តិ. ‘‘កាយោ ខោ, មាគណ្ឌិយ, ផោដ្ឋព្ពារាមោ ផោដ្ឋព្ពរតោ…បេ… មនោ ខោ, មាគណ្ឌិយ, ធម្មារាមោ ធម្មរតោ ធម្មសម្មុទិតោ. សោ តថាគតស្ស ទន្តោ គុត្តោ រក្ខិតោ សំវុតោ, តស្ស ច សំវរាយ ធម្មំ ទេសេតិ. ឥទំ នុ តេ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’’’តិ? ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មេ, ភោ គោតម, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ នោ សុត្តេ ឱចរតី’’តិ.

២១០. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ – ‘ឥធេកច្ចោ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ បរិចារិតបុព្ពោ អស្ស ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោ អបរេន សមយេន រូបានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា រូបតណ្ហំ បហាយ រូបបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរេយ្យ. ឥមស្ស បន តេ, មាគណ្ឌិយ, កិមស្ស វចនីយ’’’ន្តិ? ‘‘ន កិញ្ចិ, ភោ គោតម’’. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ – ‘ឥធេកច្ចោ សោតវិញ្ញេយ្យេហិ សទ្ទេហិ…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យេហិ គន្ធេហិ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេហិ រសេហិ… កាយវិញ្ញេយ្យេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ បរិចារិតបុព្ពោ អស្ស ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោ អបរេន សមយេន ផោដ្ឋព្ពានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា ផោដ្ឋព្ពតណ្ហំ បហាយ ផោដ្ឋព្ពបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរេយ្យ. ឥមស្ស បន តេ, មាគណ្ឌិយ, កិមស្ស វចនីយ’’’ន្តិ? ‘‘ន កិញ្ចិ, ភោ គោតម’’.

២១១. ‘‘អហំ ខោ បន, មាគណ្ឌិយ, បុព្ពេ អគារិយភូតោ សមានោ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេសិំ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោតវិញ្ញេយ្យេហិ សទ្ទេហិ…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យេហិ គន្ធេហិ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេហិ រសេហិ… កាយវិញ្ញេយ្យេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ. តស្ស មយ្ហំ, មាគណ្ឌិយ, តយោ បាសាទា អហេសុំ – ឯកោ វស្សិកោ, ឯកោ ហេមន្តិកោ, ឯកោ គិម្ហិកោ. សោ ខោ អហំ, មាគណ្ឌិយ, វស្សិកេ បាសាទេ វស្សិកេ ចត្តារោ [វស្សិកេ បាសាទេ ចត្តារោ (ស្យា. កំ.)] មាសេ និប្បុរិសេហិ តូរិយេហិ [តុរិយេហិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] បរិចារយមានោ [បរិចារិយមានោ (សព្ពត្ថ)] ន ហេដ្ឋាបាសាទំ ឱរោហាមិ. សោ អបរេន សមយេន កាមានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា កាមតណ្ហំ បហាយ កាមបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរាមិ. សោ អញ្ញេ សត្តេ បស្សាមិ កាមេសុ អវីតរាគេ កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានេ កាមបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានេ កាមេ បដិសេវន្តេ. សោ តេសំ ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? យាហយំ, មាគណ្ឌិយ, រតិ, អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ – អបិ ទិព្ពំ សុខំ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតិ – តាយ រតិយា រមមានោ ហីនស្ស ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ.

២១២. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អឌ្ឍោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេយ្យ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ…បេ… ផោដ្ឋព្ពេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ. សោ កាយេន សុចរិតំ ចរិត្វា វាចាយ សុចរិតំ ចរិត្វា មនសា សុចរិតំ ចរិត្វា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជេយ្យ ទេវានំ តាវតិំសានំ សហព្យតំ. សោ តត្ថ នន្ទនេ វនេ អច្ឆរាសង្ឃបរិវុតោ ទិព្ពេហិ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេយ្យ. សោ បស្សេយ្យ គហបតិំ វា គហបតិបុត្តំ វា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតំ សមង្គីភូតំ បរិចារយមានំ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ សោ ទេវបុត្តោ នន្ទនេ វនេ អច្ឆរាសង្ឃបរិវុតោ ទិព្ពេហិ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារយមានោ អមុស្ស គហបតិស្ស វា គហបតិបុត្តស្ស វា បិហេយ្យ, មានុសកានំ វា បញ្ចន្នំ កាមគុណានំ មានុសកេហិ វា កាមេហិ អាវដ្ដេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’. តំ កិស្ស ហេតុ? មានុសកេហិ, ភោ គោតម, កាមេហិ ទិព្ពកាមា អភិក្កន្តតរា ច បណីតតរា ចា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ អហំ, មាគណ្ឌិយ, បុព្ពេ អគារិយភូតោ សមានោ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេសិំ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោតវិញ្ញេយ្យេហិ សទ្ទេហិ…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យេហិ គន្ធេហិ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេហិ រសេហិ… កាយវិញ្ញេយ្យេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ. សោ អបរេន សមយេន កាមានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា កាមតណ្ហំ បហាយ កាមបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរាមិ. សោ អញ្ញេ សត្តេ បស្សាមិ កាមេសុ អវីតរាគេ កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានេ កាមបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានេ កាមេ បដិសេវន្តេ, សោ តេសំ ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? យាហយំ, មាគណ្ឌិយ, រតិ អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ – អបិ ទិព្ពំ សុខំ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតិ – តាយ រតិយា រមមានោ ហីនស្ស ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ.

២១៣. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេយ្យ. តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋាបេយ្យុំ. តស្ស សោ ភិសក្កោ សល្លកត្តោ ភេសជ្ជំ ករេយ្យ. សោ តំ ភេសជ្ជំ អាគម្ម កុដ្ឋេហិ បរិមុច្ចេយ្យ, អរោគោ អស្ស សុខី សេរី សយំវសី យេន កាមំ គមោ. សោ អញ្ញំ កុដ្ឋិំ បុរិសំ បស្សេយ្យ អរុគត្តំ បក្កគត្តំ កិមីហិ ខជ្ជមានំ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានំ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេន្តំ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ សោ បុរិសោ អមុស្ស កុដ្ឋិស្ស បុរិសស្ស បិហេយ្យ អង្គារកាសុយា វា ភេសជ្ជំ បដិសេវនាយ វា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម. តំ កិស្ស ហេតុ? រោគេ ហិ, ភោ គោតម, សតិ ភេសជ្ជេន ករណីយំ ហោតិ, រោគេ អសតិ ន ភេសជ្ជេន ករណីយំ ហោតី’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ អហំ, មាគណ្ឌិយ, បុព្ពេ អគារិយភូតោ សមានោ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេសិំ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោតវិញ្ញេយ្យេហិ សទ្ទេហិ…បេ… ឃានវិញ្ញេយ្យេហិ គន្ធេហិ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេហិ រសេហិ… កាយវិញ្ញេយ្យេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ. សោ អបរេន សមយេន កាមានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា កាមតណ្ហំ បហាយ កាមបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរាមិ. សោ អញ្ញេ សត្តេ បស្សាមិ កាមេសុ អវីតរាគេ កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានេ កាមបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានេ កាមេ បដិសេវន្តេ. សោ តេសំ ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? យាហយំ, មាគណ្ឌិយ, រតិ, អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ – អបិ ទិព្ពំ សុខំ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតិ – តាយ រតិយា រមមានោ ហីនស្ស ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ.

២១៤. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេយ្យ. តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋាបេយ្យុំ. តស្ស សោ ភិសក្កោ សល្លកត្តោ ភេសជ្ជំ ករេយ្យ. សោ តំ ភេសជ្ជំ អាគម្ម កុដ្ឋេហិ បរិមុច្ចេយ្យ, អរោគោ អស្ស សុខី សេរី សយំវសី យេន កាមំ គមោ. តមេនំ ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា នានាពាហាសុ គហេត្វា អង្គារកាសុំ ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ សោ បុរិសោ ឥតិ ចិតិចេវ កាយំ សន្នាមេយ្យា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភោ គោតម’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អសុ ហិ, ភោ គោតម, អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ចា’’តិ. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, ឥទានេវ នុ ខោ សោ អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ច ឧទាហុ បុព្ពេបិ សោ អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ចា’’តិ? ‘‘ឥទានិ ចេវ, ភោ គោតម, សោ អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ច, បុព្ពេបិ សោ អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ច. អសុ ច [អសុ ហិ ច (សី. បី.)], ភោ គោតម, កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ ឧបហតិន្ទ្រិយោ ទុក្ខសម្ផស្សេយេវ អគ្គិស្មិំ សុខមិតិ វិបរីតសញ្ញំ បច្ចលត្ថា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អតីតម្បិ អទ្ធានំ កាមា ទុក្ខសម្ផស្សា ចេវ មហាភិតាបា ច មហាបរិឡាហា ច, អនាគតម្បិ អទ្ធានំ កាមា ទុក្ខសម្ផស្សា ចេវ មហាភិតាបា ច មហាបរិឡាហា ច, ឯតរហិបិ បច្ចុប្បន្នំ អទ្ធានំ កាមា ទុក្ខសម្ផស្សា ចេវ មហាភិតាបា ច មហាបរិឡាហា ច. ឥមេ ច, មាគណ្ឌិយ, សត្តា កាមេសុ អវីតរាគា កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានា កាមបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានា ឧបហតិន្ទ្រិយា ទុក្ខសម្ផស្សេសុយេវ កាមេសុ សុខមិតិ វិបរីតសញ្ញំ បច្ចលត្ថុំ.

២១៥. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេតិ. យថា យថា ខោ, មាគណ្ឌិយ, អសុ កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេតិ តថា តថា’ស្ស [តថា តថា តស្សេវ (ស្យា. កំ. ក.)] តានិ វណមុខានិ អសុចិតរានិ ចេវ ហោន្តិ ទុគ្គន្ធតរានិ ច បូតិកតរានិ ច, ហោតិ ចេវ កាចិ សាតមត្តា អស្សាទមត្តា – យទិទំ វណមុខានំ កណ្ឌូវនហេតុ; ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, សត្តា កាមេសុ អវីតរាគា កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានា កាមបរិឡាហេន ច បរិឌយ្ហមានា កាមេ បដិសេវន្តិ. យថា យថា ខោ, មាគណ្ឌិយ, សត្តា កាមេសុ អវីតរាគា កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានា កាមបរិឡាហេន ច បរិឌយ្ហមានា កាមេ បដិសេវន្តិ តថា តថា តេសំ តេសំ សត្តានំ កាមតណ្ហា ចេវ បវឌ្ឍតិ, កាមបរិឡាហេន ច បរិឌយ្ហន្តិ, ហោតិ ចេវ សាតមត្តា អស្សាទមត្តា – យទិទំ បញ្ចកាមគុណេ បដិច្ច.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ តេ ទិដ្ឋោ វា សុតោ វា រាជា វា រាជមហាមត្តោ វា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារយមានោ កាមតណ្ហំ អប្បហាយ កាមបរិឡាហំ អប្បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហាសិ វា វិហរតិ វា វិហរិស្សតិ វា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’. ‘‘សាធុ, មាគណ្ឌិយ! មយាបិ ខោ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, នេវ ទិដ្ឋំ ន សុតំ រាជា វា រាជមហាមត្តោ វា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារយមានោ កាមតណ្ហំ អប្បហាយ កាមបរិឡាហំ អប្បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហាសិ វា វិហរតិ វា វិហរិស្សតិ វា. អថ ខោ, មាគណ្ឌិយ, យេ ហិ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា វិគតបិបាសា អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តា វិហាសុំ វា វិហរន្តិ វា វិហរិស្សន្តិ វា សព្ពេ តេ កាមានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា កាមតណ្ហំ បហាយ កាមបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសា អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តា វិហាសុំ វា វិហរន្តិ វា វិហរិស្សន្តិ វា’’តិ. អថ ខោ ភគវា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –

‘‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខំ;

អដ្ឋង្គិកោ ច មគ្គានំ, ខេមំ អមតគាមិន’’ន្តិ.

២១៦. ឯវំ វុត្តេ, មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ គោតម, អព្ភុតំ, ភោ គោតម! យាវ សុភាសិតំ ចិទំ ភោតា គោតមេន – ‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខ’ន្តិ. មយាបិ ខោ ឯតំ, ភោ គោតម, សុតំ បុព្ពកានំ បរិព្ពាជកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ – ‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខ’ន្តិ; តយិទំ, ភោ គោតម, សមេតី’’តិ. ‘‘យំ បន តេ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, សុតំ បុព្ពកានំ បរិព្ពាជកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ – ‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខ’ន្តិ, កតមំ តំ អារោគ្យំ, កតមំ តំ និព្ពាន’’ន្តិ? ឯវំ វុត្តេ, មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ សកានេវ សុទំ គត្តានិ បាណិនា អនោមជ្ជតិ – ‘‘ឥទន្តំ, ភោ គោតម, អារោគ្យំ, ឥទន្តំ និព្ពានំ. អហញ្ហិ, ភោ គោតម, ឯតរហិ អរោគោ សុខី, ន មំ កិញ្ចិ អាពាធតី’’តិ.

២១៧. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, ជច្ចន្ធោ បុរិសោ; សោ ន បស្សេយ្យ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ នីលកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ បីតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ លោហិតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ មញ្ជិដ្ឋកានិ [មញ្ជេដ្ឋិកានិ (សី. ស្យា. កំ. បី.), មញ្ជេដ្ឋកានិ (ក.)] រូបានិ, ន បស្សេយ្យ សមវិសមំ, ន បស្សេយ្យ តារករូបានិ, ន បស្សេយ្យ ចន្ទិមសូរិយេ. សោ សុណេយ្យ ចក្ខុមតោ ភាសមានស្ស – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ! សោ ឱទាតបរិយេសនំ ចរេយ្យ. តមេនំ អញ្ញតរោ បុរិសោ តេលមលិកតេន សាហុឡិចីរេន [តេលមសិកតេន សាហុឡចីវរេន (សី. ស្យា. កំ. បី.)] វញ្ចេយ្យ – ‘ឥទំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ. សោ តំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, បដិគ្គហេត្វា បារុបេយ្យ, បារុបេត្វា អត្តមនោ អត្តមនវាចំ និច្ឆារេយ្យ – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ!

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ សោ ជច្ចន្ធោ បុរិសោ ជានន្តោ បស្សន្តោ អមុំ តេលមលិកតំ សាហុឡិចីរំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, បដិគ្គហេត្វា បារុបេយ្យ, បារុបេត្វា អត្តមនោ អត្តមនវាចំ និច្ឆារេយ្យ – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ ឧទាហុ ចក្ខុមតោ សទ្ធាយា’’តិ? ‘‘អជានន្តោ ហិ, ភោ គោតម, អបស្សន្តោ សោ ជច្ចន្ធោ បុរិសោ អមុំ តេលមលិកតំ សាហុឡិចីរំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, បដិគ្គហេត្វា បារុបេយ្យ, បារុបេត្វា អត្តមនោ អត្តមនវាចំ និច្ឆារេយ្យ – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ, ចក្ខុមតោ សទ្ធាយា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា អន្ធា អចក្ខុកា អជានន្តា អារោគ្យំ, អបស្សន្តា និព្ពានំ, អថ ច បនិមំ គាថំ ភាសន្តិ – ‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខ’ន្តិ. បុព្ពកេហេសា, មាគណ្ឌិយ, អរហន្តេហិ សម្មាសម្ពុទ្ធេហិ គាថា ភាសិតា –

‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខំ;

អដ្ឋង្គិកោ ច មគ្គានំ, ខេមំ អមតគាមិន’ន្តិ.

២១៨. ‘‘សា ឯតរហិ អនុបុព្ពេន បុថុជ្ជនគាថា [បុថុជ្ជនគតា (សី. បី.)]. អយំ ខោ បន, មាគណ្ឌិយ, កាយោ រោគភូតោ គណ្ឌភូតោ សល្លភូតោ អឃភូតោ អាពាធភូតោ, សោ ត្វំ ឥមំ កាយំ រោគភូតំ គណ្ឌភូតំ សល្លភូតំ អឃភូតំ អាពាធភូតំ – ‘ឥទន្តំ, ភោ គោតម, អារោគ្យំ, ឥទន្តំ និព្ពាន’ន្តិ វទេសិ. តញ្ហិ តេ, មាគណ្ឌិយ, អរិយំ ចក្ខុំ នត្ថិ យេន ត្វំ អរិយេន ចក្ខុនា អារោគ្យំ ជានេយ្យាសិ, និព្ពានំ បស្សេយ្យាសី’’តិ. ‘‘ឯវំ បសន្នោ អហំ ភោតោ គោតមស្ស! បហោតិ មេ ភវំ គោតមោ តថា ធម្មំ ទេសេតុំ យថាហំ អារោគ្យំ ជានេយ្យំ, និព្ពានំ បស្សេយ្យ’’ន្តិ.

២១៩. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, ជច្ចន្ធោ បុរិសោ; សោ ន បស្សេយ្យ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ នីលកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ បីតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ លោហិតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ មញ្ជិដ្ឋកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ សមវិសមំ, ន បស្សេយ្យ តារករូបានិ, ន បស្សេយ្យ ចន្ទិមសូរិយេ. តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋាបេយ្យុំ. តស្ស សោ ភិសក្កោ សល្លកត្តោ ភេសជ្ជំ ករេយ្យ. សោ តំ ភេសជ្ជំ អាគម្ម ន ចក្ខូនិ ឧប្បាទេយ្យ, ន ចក្ខូនិ វិសោធេយ្យ. តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, ននុ សោ វេជ្ជោ យាវទេវ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភោ គោតម’’. ‘‘ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អហញ្ចេ តេ ធម្មំ ទេសេយ្យំ – ‘ឥទន្តំ អារោគ្យំ, ឥទន្តំ និព្ពាន’ន្តិ, សោ ត្វំ អារោគ្យំ ន ជានេយ្យាសិ, និព្ពានំ ន បស្សេយ្យាសិ. សោ មមស្ស កិលមថោ, សា មមស្ស វិហេសា’’តិ. ‘‘ឯវំ បសន្នោ អហំ ភោតោ គោតមស្ស. បហោតិ មេ ភវំ គោតមោ តថា ធម្មំ ទេសេតុំ យថាហំ អារោគ្យំ ជានេយ្យំ, និព្ពានំ បស្សេយ្យ’’ន្តិ.

២២០. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, ជច្ចន្ធោ បុរិសោ; សោ ន បស្សេយ្យ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ នីលកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ បីតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ លោហិតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ មញ្ជិដ្ឋកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ សមវិសមំ, ន បស្សេយ្យ តារករូបានិ, ន បស្សេយ្យ ចន្ទិមសូរិយេ. សោ សុណេយ្យ ចក្ខុមតោ ភាសមានស្ស – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ! សោ ឱទាតបរិយេសនំ ចរេយ្យ. តមេនំ អញ្ញតរោ បុរិសោ តេលមលិកតេន សាហុឡិចីរេន វញ្ចេយ្យ – ‘ឥទំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ. សោ តំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, បដិគ្គហេត្វា បារុបេយ្យ. តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋាបេយ្យុំ. តស្ស សោ ភិសក្កោ សល្លកត្តោ ភេសជ្ជំ ករេយ្យ – ឧទ្ធំវិរេចនំ អធោវិរេចនំ អញ្ជនំ បច្ចញ្ជនំ នត្ថុកម្មំ. សោ តំ ភេសជ្ជំ អាគម្ម ចក្ខូនិ ឧប្បាទេយ្យ, ចក្ខូនិ វិសោធេយ្យ. តស្ស សហ ចក្ខុប្បាទា យោ អមុស្មិំ តេលមលិកតេ សាហុឡិចីរេ ឆន្ទរាគោ សោ បហីយេថ. តញ្ច នំ បុរិសំ អមិត្តតោបិ ទហេយ្យ, បច្ចត្ថិកតោបិ ទហេយ្យ, អបិ ច ជីវិតា វោរោបេតព្ពំ មញ្ញេយ្យ – ‘ទីឃរត្តំ វត, ភោ, អហំ ឥមិនា បុរិសេន តេលមលិកតេន សាហុឡិចីរេន និកតោ វញ្ចិតោ បលុទ្ធោ – ឥទំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ. ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អហញ្ចេ តេ ធម្មំ ទេសេយ្យំ – ‘ឥទន្តំ អារោគ្យំ, ឥទន្តំ និព្ពាន’ន្តិ. សោ ត្វំ អារោគ្យំ ជានេយ្យាសិ, និព្ពានំ បស្សេយ្យាសិ. តស្ស តេ សហ ចក្ខុប្បាទា យោ បញ្ចសុបាទានក្ខន្ធេសុ ឆន្ទរាគោ សោ បហីយេថ; អបិ ច តេ ឯវមស្ស – ‘ទីឃរត្តំ វត, ភោ, អហំ ឥមិនា ចិត្តេន និកតោ វញ្ចិតោ បលុទ្ធោ [បលទ្ធោ (សី. បី.)]. អហញ្ហិ រូបំយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ, វេទនំយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ, សញ្ញំយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ, សង្ខារេយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ, វិញ្ញាណំយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ. តស្ស មេ ឧបាទានបច្ចយា ភវោ, ភវបច្ចយា ជាតិ, ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា សម្ភវន្តិ; ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស សមុទយោ ហោតី’’’តិ. ‘‘ឯវំ បសន្នោ អហំ ភោតោ គោតមស្ស! បហោតិ មេ ភវំ គោតមោ តថា ធម្មំ ទេសេតុំ យថាហំ ឥមម្ហា អាសនា អនន្ធោ វុដ្ឋហេយ្យ’’ន្តិ.

២២១. ‘‘តេន ហិ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សប្បុរិសេ ភជេយ្យាសិ. យតោ ខោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សប្បុរិសេ ភជិស្សសិ តតោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សទ្ធម្មំ សោស្សសិ; យតោ ខោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សទ្ធម្មំ សោស្សសិ តតោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, ធម្មានុធម្មំ បដិបជ្ជិស្សសិ; យតោ ខោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, ធម្មានុធម្មំ បដិបជ្ជិស្សសិ តតោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សាមំយេវ ញស្សសិ, សាមំ ទក្ខិស្សសិ – ឥមេ រោគា គណ្ឌា សល្លា; ឥធ រោគា គណ្ឌា សល្លា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. តស្ស មេ ឧបាទាននិរោធា ភវនិរោធោ, ភវនិរោធា ជាតិនិរោធោ, ជាតិនិរោធា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ; ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតី’’តិ.

២២២. ឯវំ វុត្តេ, មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. លភេយ្យាហំ ភោតោ គោតមស្ស សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ. ‘‘យោ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពោ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខតិ បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខតិ ឧបសម្បទំ, សោ ចត្តារោ មាសេ បរិវសតិ; ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ, ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ. អបិ ច មេត្ថ បុគ្គលវេមត្តតា វិទិតា’’តិ. ‘‘សចេ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពា ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខន្តា បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខន្តា ឧបសម្បទំ ចត្តារោ មាសេ បរិវសន្តិ, ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ; អហំ ចត្តារិ វស្សានិ បរិវសិស្សាមិ, ចតុន្នំ វស្សានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តុ, ឧបសម្បាទេន្តុ ភិក្ខុភាវាយា’’តិ. អលត្ថ ខោ មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, អលត្ថ ឧបសម្បទំ. អចិរូបសម្បន្នោ ខោ បនាយស្មា មាគណ្ឌិយោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិ. អញ្ញតរោ ខោ បនាយស្មា មាគណ្ឌិយោ អរហតំ អហោសីតិ.

មាគណ្ឌិយសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. សន្ទកសុត្តំ

២២៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ បិលក្ខគុហាយំ បដិវសតិ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ បរិព្ពាជកសតេហិ. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាយាមាវុសោ, យេន ទេវកតសោព្ភោ តេនុបសង្កមិស្សាម គុហាទស្សនាយា’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បច្ចស្សោសុំ. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សម្ពហុលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ យេន ទេវកតសោព្ភោ តេនុបសង្កមិ. តេន ខោ បន សមយេន សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ និសិន្នោ ហោតិ ឧន្នាទិនិយា ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាយ អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តិយា, សេយ្យថិទំ – រាជកថំ ចោរកថំ មហាមត្តកថំ សេនាកថំ ភយកថំ យុទ្ធកថំ អន្នកថំ បានកថំ វត្ថកថំ សយនកថំ មាលាកថំ គន្ធកថំ ញាតិកថំ យានកថំ គាមកថំ និគមកថំ នគរកថំ ជនបទកថំ ឥត្ថិកថំ សូរកថំ វិសិខាកថំ កុម្ភដ្ឋានកថំ បុព្ពបេតកថំ នានត្តកថំ លោកក្ខាយិកំ សមុទ្ទក្ខាយិកំ ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា. អទ្ទសា ខោ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន សកំ បរិសំ សណ្ឋាបេសិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ, មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ; អយំ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកោ អាគច្ឆតិ សមណោ អានន្ទោ. យាវតា ខោ បន សមណស្ស គោតមស្ស សាវកា កោសម្ពិយំ បដិវសន្តិ, អយំ តេសំ អញ្ញតរោ សមណោ អានន្ទោ. អប្បសទ្ទកាមា ខោ បន តេ អាយស្មន្តោ អប្បសទ្ទវិនីតា អប្បសទ្ទស្ស វណ្ណវាទិនោ; អប្បេវ នាម អប្បសទ្ទំ បរិសំ វិទិត្វា ឧបសង្កមិតព្ពំ មញ្ញេយ្យា’’តិ. អថ ខោ តេ បរិព្ពាជកា តុណ្ហី អហេសុំ.

២២៤. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមិ. អថ ខោ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ ភវំ អានន្ទោ, ស្វាគតំ ភោតោ អានន្ទស្ស. ចិរស្សំ ខោ ភវំ អានន្ទោ ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ. និសីទតុ ភវំ អានន្ទោ, ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ. និសីទិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ បញ្ញត្តេ អាសនេ. សន្ទកោបិ ខោ បរិព្ពាជកោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ សន្ទកំ បរិព្ពាជកំ អាយស្មា អានន្ទោ ឯតទវោច – ‘‘កាយនុត្ថ, សន្ទក, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា, កា ច បន វោ អន្តរាកថា វិប្បកតា’’តិ? ‘‘តិដ្ឋតេសា, ភោ អានន្ទ, កថា យាយ មយំ ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា. នេសា ភោតោ អានន្ទស្ស កថា ទុល្លភា ភវិស្សតិ បច្ឆាបិ សវនាយ. សាធុ វត ភវន្តំយេវ អានន្ទំ បដិភាតុ សកេ អាចរិយកេ ធម្មីកថា’’តិ. ‘‘តេន ហិ, សន្ទក, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ ភោ’’តិ ខោ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បច្ចស្សោសិ. អាយស្មា អានន្ទោ ឯតទវោច – ‘‘ចត្តារោមេ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន អព្រហ្មចរិយវាសា អក្ខាតា ចត្តារិ ច អនស្សាសិកានិ ព្រហ្មចរិយានិ អក្ខាតានិ, យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច [វសន្តោ វា (សី. បី.) ឯវមុបរិបិ អនារាធនបក្ខេ] នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ. ‘‘កតមេ បន តេ, ភោ អានន្ទ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារោ អព្រហ្មចរិយវាសា អក្ខាតា, យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ?

២២៥. ‘‘ឥធ, សន្ទក, ឯកច្ចោ សត្ថា ឯវំវាទី ហោតិ ឯវំទិដ្ឋិ – ‘នត្ថិ ទិន្នំ, នត្ថិ យិដ្ឋំ, នត្ថិ ហុតំ, នត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ, នត្ថិ អយំ លោកោ, នត្ថិ បរោលោកោ, នត្ថិ មាតា, នត្ថិ បិតា, នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា, នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តិ. ចាតុមហាភូតិកោ អយំ បុរិសោ យទា កាលង្ករោតិ, បថវី បថវីកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, អាបោ អាបោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, តេជោ តេជោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, វាយោ វាយោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, អាកាសំ ឥន្ទ្រិយានិ សង្កមន្តិ. អាសន្ទិបញ្ចមា បុរិសា មតំ អាទាយ គច្ឆន្តិ, យាវាឡាហនា បទានិ បញ្ញាយន្តិ. កាបោតកានិ អដ្ឋីនិ ភវន្តិ. ភស្សន្តា អាហុតិយោ; ទត្តុបញ្ញត្តំ យទិទំ ទានំ. តេសំ តុច្ឆា មុសា វិលាបោ យេ កេចិ អត្ថិកវាទំ វទន្តិ. ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជន្តិ វិនស្សន្តិ ន ហោន្តិ បរំ មរណា’តិ.

‘‘តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – នត្ថិ ទិន្នំ, នត្ថិ យិដ្ឋំ, នត្ថិ ហុតំ, នត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ, នត្ថិ អយំ លោកោ, នត្ថិ បរោលោកោ, នត្ថិ មាតា, នត្ថិ បិតា, នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា, នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តិ. ចាតុមហាភូតិកោ អយំ បុរិសោ យទា កាលង្ករោតិ, បថវី បថវីកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, អាបោ អាបោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, តេជោ តេជោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, វាយោ វាយោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, អាកាសំ ឥន្ទ្រិយានិ សង្កមន្តិ. អាសន្ទិបញ្ចមា បុរិសា មតំ អាទាយ គច្ឆន្តិ, យាវាឡាហនា បទានិ បញ្ញាយន្តិ. កាបោតកានិ អដ្ឋីនិ ភវន្តិ. ភស្សន្តា អាហុតិយោ; ទត្តុបញ្ញត្តំ យទិទំ ទានំ. តេសំ តុច្ឆា មុសា វិលាបោ យេ កេចិ អត្ថិកវាទំ វទន្តិ. ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជន្តិ វិនស្សន្តិ ន ហោន្តិ បរំ មរណា’តិ. សចេ ឥមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ សច្ចំ វចនំ, អកតេន មេ ឯត្ថ កតំ, អវុសិតេន មេ ឯត្ថ វុសិតំ. ឧភោបិ មយំ ឯត្ថ សមសមា សាមញ្ញំ បត្តា, យោ ចាហំ ន វទាមិ ‘ឧភោ កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជិស្សាម, វិនស្សិស្សាម, ន ភវិស្សាម បរំ មរណា’តិ. អតិរេកំ ខោ បនិមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ នគ្គិយំ មុណ្ឌិយំ ឧក្កុដិកប្បធានំ កេសមស្សុលោចនំ យោហំ បុត្តសម្ពាធសយនំ [បុត្តសម្ពាធវសនំ (សី.)] អជ្ឈាវសន្តោ កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តោ មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារេន្តោ ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តោ ឥមិនា ភោតា សត្ថារា សមសមគតិកោ ភវិស្សាមិ. អភិសម្បរាយំ សោហំ កិំ ជានន្តោ កិំ បស្សន្តោ ឥមស្មិំ សត្ថរិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ? ‘សោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ [និព្ពិជ្ជាបក្កមតិ (សី.)]. អយំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន បឋមោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អក្ខាតោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

២២៦. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា ឯវំវាទី ហោតិ ឯវំទិដ្ឋិ – ‘ករោតោ ការយតោ ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ បចតោ បាចាបយតោ សោចយតោ សោចាបយតោ កិលមតោ កិលមាបយតោ ផន្ទតោ ផន្ទាបយតោ បាណមតិបាតយតោ អទិន្នំ អាទិយតោ សន្ធិំ ឆិន្ទតោ និល្លោបំ ហរតោ ឯកាគារិកំ ករោតោ បរិបន្ថេ តិដ្ឋតោ បរទារំ គច្ឆតោ មុសា ភណតោ ករោតោ ន ករីយតិ បាបំ. ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេន យោ ឥមិស្សា បថវិយា បាណេ ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករេយ្យ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ទក្ខិណញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ហនន្តោ ឃាតេន្តោ ឆិន្ទន្តោ ឆេទាបេន្តោ បចន្តោ បចាបេន្តោ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ឧត្តរញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ទទន្តោ ទាបេន្តោ យជន្តោ យជាបេន្តោ, នត្ថិ តតោនិទានំ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ. ទានេន ទមេន សំយមេន សច្ចវជ្ជេន នត្ថិ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ’តិ.

‘‘តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – ករោតោ ការយតោ ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ បចតោ បាចាបយតោ សោចតោ សោចាបយតោ កិលមតោ កិលមាបយតោ ផន្ទតោ ផន្ទាបយតោ បាណមតិបាតយតោ អទិន្នំ អាទិយតោ សន្ធិំ ឆិន្ទតោ និល្លោបំ ហរតោ ឯកាគារិកំ ករោតោ បរិបន្ថេ តិដ្ឋតោ បរទារំ គច្ឆតោ មុសា ភណតោ ករោតោ ន ករីយតិ បាបំ ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេន យោ ឥមិស្សា បថវិយា បាណេ ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករេយ្យ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ទក្ខិណញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ហនន្តោ ឃាតេន្តោ ឆិន្ទន្តោ ឆេទាបេន្តោ បចន្តោ បចាបេន្តោ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ. ឧត្តរញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ទទន្តោ ទាបេន្តោ យជន្តោ យជាបេន្តោ, នត្ថិ តតោនិទានំ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ. ទានេន ទមេន សំយមេន សច្ចវជ្ជេន នត្ថិ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ’តិ. សចេ ឥមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ សច្ចំ វចនំ, អកតេន មេ ឯត្ថ កតំ, អវុសិតេន មេ ឯត្ថ វុសិតំ. ឧភោបិ មយំ ឯត្ថ សមសមា សាមញ្ញំ បត្តា, យោ ចាហំ ន វទាមិ ‘ឧភិន្នំ កុរុតំ ន ករីយតិ បាប’ន្តិ. អតិរេកំ ខោ បនិមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ នគ្គិយំ មុណ្ឌិយំ ឧក្កុដិកប្បធានំ កេសមស្សុលោចនំ យោហំ បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសន្តោ កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តោ មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារេន្តោ ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តោ ឥមិនា ភោតា សត្ថារា សមសមគតិកោ ភវិស្សាមិ. អភិសម្បរាយំ សោហំ កិំ ជានន្តោ កិំ បស្សន្តោ ឥមស្មិំ សត្ថរិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ? ‘សោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អយ’ន្តិ ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ. អយំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ទុតិយោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អក្ខាតោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

២២៧. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា ឯវំវាទី ហោតិ ឯវំទិដ្ឋិ – ‘នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយ; អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា សំកិលិស្សន្តិ; នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា; អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តិ; នត្ថិ ពលំ, នត្ថិ វីរិយំ, នត្ថិ បុរិសថាមោ, នត្ថិ បុរិសបរក្កមោ; សព្ពេ សត្តា សព្ពេ បាណា សព្ពេ ភូតា សព្ពេ ជីវា អវសា អពលា អវីរិយា និយតិសង្គតិភាវបរិណតា ឆស្វេវាភិជាតីសុ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេន្តី’តិ.

‘‘តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយ, អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា សំកិលិស្សន្តិ. នត្ថិ ហេតុ នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា, អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តិ. នត្ថិ ពលំ, នត្ថិ វីរិយំ, នត្ថិ បុរិសថាមោ, នត្ថិ បុរិសបរក្កមោ, សព្ពេ សត្តា សព្ពេ បាណា សព្ពេ ភូតា សព្ពេ ជីវា អវសា អពលា អវីរិយា និយតិសង្គតិភាវបរិណតា ឆស្វេវាភិជាតីសុ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេន្តី’តិ. សចេ ឥមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ សច្ចំ វចនំ, អកតេន មេ ឯត្ថ កតំ, អវុសិតេន មេ ឯត្ថ វុសិតំ. ឧភោបិ មយំ ឯត្ថ សមសមា សាមញ្ញំ បត្តា, យោ ចាហំ ន វទាមិ ‘ឧភោ អហេតូ អប្បច្ចយា វិសុជ្ឈិស្សាមា’តិ. អតិរេកំ ខោ បនិមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ នគ្គិយំ មុណ្ឌិយំ ឧក្កុដិកប្បធានំ កេសមស្សុលោចនំ យោហំ បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសន្តោ កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តោ មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារេន្តោ ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តោ ឥមិនា ភោតា សត្ថារា សមសមគតិកោ ភវិស្សាមិ. អភិសម្បរាយំ សោហំ កិំ ជានន្តោ កិំ បស្សន្តោ ឥមស្មិំ សត្ថរិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ? ‘សោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ. អយំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន តតិយោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អក្ខាតោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

២២៨. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា ឯវំវាទី ហោតិ ឯវំទិដ្ឋិ – ‘សត្តិមេ កាយា អកដា អកដវិធា អនិម្មិតា អនិម្មាតា វញ្ឈា កូដដ្ឋា ឯសិកដ្ឋាយិដ្ឋិតា, តេ ន ឥញ្ជន្តិ ន វិបរិណមន្តិ ន អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តិ នាលំ អញ្ញមញ្ញស្ស សុខាយ វា ទុក្ខាយ វា សុខទុក្ខាយ វា. កតមេ សត្ត? បថវីកាយោ អាបោកាយោ តេជោកាយោ វាយោកាយោ សុខេ ទុក្ខេ ជីវេ សត្តមេ – ឥមេ សត្តកាយា អកដា អកដវិធា អនិម្មិតា អនិម្មាតា វញ្ឈា កូដដ្ឋា ឯសិកដ្ឋាយិដ្ឋិតា. តេ ន ឥញ្ជន្តិ ន វិបរិណមន្តិ ន អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តិ. នាលំ អញ្ញមញ្ញស្ស សុខាយ វា ទុក្ខាយ វា សុខទុក្ខាយ វា. តត្ថ នត្ថិ ហន្តា វា ឃាតេតា វា សោតា វា សាវេតា វា វិញ្ញាតា វា វិញ្ញាបេតា វា. យោបិ តិណ្ហេន សត្ថេន សីសំ ឆិន្ទតិ, ន កោចិ កញ្ចិ [កិញ្ចិ (ក.)] ជីវិតា វោរោបេតិ. សត្តន្នំត្វេវ កាយានមន្តរេន សត្ថំ វិវរមនុបតតិ. ចុទ្ទស ខោ បនិមានិ យោនិបមុខសតសហស្សានិ សដ្ឋិ ច សតានិ ឆ ច សតានិ បញ្ច ច កម្មុនោ សតានិ បញ្ច ច កម្មានិ តីណិ ច កម្មានិ, កម្មេ ច អឌ្ឍកម្មេ ច, ទ្វដ្ឋិបដិបទា, ទ្វដ្ឋន្តរកប្បា, ឆឡាភិជាតិយោ, អដ្ឋ បុរិសភូមិយោ, ឯកូនបញ្ញាស អាជីវកសតេ, ឯកូនបញ្ញាស បរិព្ពាជកសតេ, ឯកូនបញ្ញាស នាគាវាសសតេ, វីសេ ឥន្ទ្រិយសតេ, តិំសេ និរយសតេ, ឆត្តិំស រជោធាតុយោ, សត្ត សញ្ញីគព្ភា, សត្ត អសញ្ញីគព្ភា, សត្ត និគណ្ឋិគព្ភា, សត្ត ទេវា, សត្ត មានុសា, សត្ត បេសាចា, សត្ត សរា, សត្ត បវុដា, សត្ត បបាតា, សត្ត បបាតសតានិ, សត្ត សុបិនា, សត្ត សុបិនសតានិ, ចុល្លាសីតិ [ចូឡាសីតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] មហាកប្បិនោ [មហាកប្បុនោ (សី. បី.)] សតសហស្សានិ, យានិ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តិ. តត្ថ នត្ថិ ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា អបរិបក្កំ វា កម្មំ បរិបាចេស្សាមិ, បរិបក្កំ វា កម្មំ ផុស្ស ផុស្ស ព្យន្តិំ ករិស្សាមីតិ. ហេវំ នត្ថិ ទោណមិតេ សុខទុក្ខេ បរិយន្តកតេ សំសារេ, នត្ថិ ហាយនវឌ្ឍនេ, នត្ថិ ឧក្កំសាវកំសេ. សេយ្យថាបិ នាម សុត្តគុឡេ ខិត្តេ និព្ពេឋិយមានមេវ បលេតិ, ឯវមេវ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តី’តិ.

‘‘តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សត្តិមេ កាយា អកដា អកដវិធា អនិម្មិតា អនិម្មាតា វញ្ឈា កូដដ្ឋា ឯសិកដ្ឋាយិដ្ឋិតា. តេ ន ឥញ្ជន្តិ ន វិបរិណមន្តិ ន អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តិ. នាលំ អញ្ញមញ្ញស្ស សុខាយ វា ទុក្ខាយ វា សុខទុក្ខាយ វា. កតមេ សត្ត? បថវីកាយោ អាបោកាយោ តេជោកាយោ វាយោកាយោ សុខេ ទុក្ខេ ជីវេ សត្តមេ – ឥមេ សត្ត កាយា អកដា អកដវិធា អនិម្មិតា អនិម្មាតា វញ្ឈា កូដដ្ឋា ឯសិកដ្ឋាយិដ្ឋិតា. តេ ន ឥញ្ជន្តិ ន វិបរិណមន្តិ ន អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តិ. នាលំ អញ្ញមញ្ញស្ស សុខាយ វា ទុក្ខាយ វា សុខទុក្ខាយ វា. តត្ថ នត្ថិ ហន្តា វា ឃាតេតា វា សោតា វា សាវេតា វា វិញ្ញាតា វា វិញ្ញាបេតា វា. យោបិ តិណ្ហេន សត្ថេន សីសំ ឆិន្ទតិ, ន កោចិ កញ្ចិ ជីវិតា វោរោបេតិ. សត្តន្នំត្វេវ កាយានមន្តរេន សត្ថំ វិវរមនុបតតិ. ចុទ្ទស ខោ បនិមានិ យោនិបមុខសតសហស្សានិ សដ្ឋិ ច សតានិ ឆ ច សតានិ បញ្ច ច កម្មុនោ សតានិ បញ្ច ច កម្មានិ តីណិ ច កម្មានិ, កម្មេ ច អឌ្ឍកម្មេ ច, ទ្វដ្ឋិបដិបទា, ទ្វដ្ឋន្តរកប្បា, ឆឡាភិជាតិយោ, អដ្ឋ បុរិសភូមិយោ, ឯកូនបញ្ញាស អាជីវកសតេ, ឯកូនបញ្ញាស បរិព្ពាជកសតេ, ឯកូនបញ្ញាស នាគាវាសសតេ, វីសេ ឥន្ទ្រិយសតេ, តិំសេ និរយសតេ, ឆត្តិំស រជោធាតុយោ, សត្ត សញ្ញីគព្ភា, សត្ត អសញ្ញីគព្ភា, សត្ត និគណ្ឋិគព្ភា, សត្ត ទេវា, សត្ត មានុសា, សត្ត បេសាចា, សត្ត សរា, សត្ត បវុដា, សត្ត បបាតា, សត្ត បបាតសតានិ, សត្ត សុបិនា, សត្ត សុបិនសតានិ, ចុល្លាសីតិ មហាកប្បិនោ សតសហស្សានិ, យានិ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តិ. តត្ថ នត្ថិ ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា អបរិបក្កំ វា កម្មំ បរិបាចេស្សាមិ, បរិបក្កំ វា កម្មំ ផុស្ស ផុស្ស ព្យន្តិំ ករិស្សាមីតិ, ហេវំ នត្ថិ ទោណមិតេ សុខទុក្ខេ បរិយន្តកតេ សំសារេ, នត្ថិ ហាយនវឌ្ឍនេ, នត្ថិ ឧក្កំសាវកំសេ. សេយ្យថាបិ នាម សុត្តគុឡេ ខិត្តេ និព្ពេឋិយមានមេវ បលេតិ, ឯវមេវ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តី’តិ. សចេ បន ឥមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ សច្ចំ វចនំ, អកតេន មេ ឯត្ថ កតំ, អវុសិតេន មេ ឯត្ថ វុសិតំ. ឧភោបិ មយំ ឯត្ថ សមសមា សាមញ្ញំ បត្តា, យោ ចាហំ ន វទាមិ. ‘ឧភោ សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សាមា’តិ. អតិរេកំ ខោ បនិមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ នគ្គិយំ មុណ្ឌិយំ ឧក្កុដិកប្បធានំ កេសមស្សុលោចនំ យោហំ បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសន្តោ កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តោ មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារេន្តោ ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តោ ឥមិនា ភោតា សត្ថារា សមសមគតិកោ ភវិស្សាមិ. អភិសម្បរាយំ សោហំ កិំ ជានន្តោ កិំ បស្សន្តោ ឥមស្មិំ សត្ថរិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ? ‘សោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ. អយំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចតុត្ថោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អក្ខាតោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

‘‘ឥមេ ខោ តេ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារោ អព្រហ្មចរិយវាសា អក្ខាតា យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ.

‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ អានន្ទ, អព្ភុតំ, ភោ អានន្ទ! យាវញ្ចិទំ តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារោ អព្រហ្មចរិយវាសាវ សមានា ‘អព្រហ្មចរិយវាសា’តិ អក្ខាតា យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលន្តិ. កតមានិ បន តានិ, ភោ អានន្ទ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារិ អនស្សាសិកានិ ព្រហ្មចរិយានិ អក្ខាតានិ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ?

២២៩. ‘‘ឥធ, សន្ទក, ឯកច្ចោ សត្ថា សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ – ‘ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ. សោ សុញ្ញម្បិ អគារំ បវិសតិ, បិណ្ឌម្បិ ន លភតិ, កុក្កុរោបិ ឌំសតិ, ចណ្ឌេនបិ ហត្ថិនា សមាគច្ឆតិ, ចណ្ឌេនបិ អស្សេន សមាគច្ឆតិ, ចណ្ឌេនបិ គោណេន សមាគច្ឆតិ, ឥត្ថិយាបិ បុរិសស្សបិ នាមម្បិ គោត្តម្បិ បុច្ឆតិ, គាមស្សបិ និគមស្សបិ នាមម្បិ មគ្គម្បិ បុច្ឆតិ. សោ ‘កិមិទ’ន្តិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘សុញ្ញំ មេ អគារំ បវិសិតព្ពំ អហោសិ’, តេន បាវិសិំ; ‘បិណ្ឌម្បិ អលទ្ធព្ពំ អហោសិ’, តេន នាលត្ថំ; ‘កុក្កុរេន ឌំសិតព្ពំ អហោសិ’, តេនម្ហិ [តេន (ក.), តេនាសិំ (?)] ទដ្ឋោ; ‘ចណ្ឌេន ហត្ថិនា សមាគន្តព្ពំ អហោសិ’, តេន សមាគមិំ; ‘ចណ្ឌេន អស្សេន សមាគន្តព្ពំ អហោសិ’, តេន សមាគមិំ; ‘ចណ្ឌេន គោណេន សមាគន្តព្ពំ អហោសិ’, តេន សមាគមិំ; ‘ឥត្ថិយាបិ បុរិសស្សបិ នាមម្បិ គោត្តម្បិ បុច្ឆិតព្ពំ អហោសិ’, តេន បុច្ឆិំ; ‘គាមស្សបិ និគមស្សបិ នាមម្បិ មគ្គម្បិ បុច្ឆិតព្ពំ អហោសិ’, តេន បុច្ឆិន្តិ. តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ…បេ… ‘គាមស្សបិ និគមស្សបិ នាមម្បិ មគ្គម្បិ បុច្ឆិតព្ពំ អហោសិ, តេន បុច្ឆិ’ន្តិ. សោ ‘អនស្សាសិកំ ឥទំ ព្រហ្មចរិយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ. ឥទំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន បឋមំ អនស្សាសិកំ ព្រហ្មចរិយំ អក្ខាតំ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

២៣០. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា អនុស្សវិកោ ហោតិ អនុស្សវសច្ចោ. សោ អនុស្សវេន ឥតិហិតិហបរម្បរាយ បិដកសម្បទាយ ធម្មំ ទេសេតិ. អនុស្សវិកស្ស ខោ បន, សន្ទក, សត្ថុនោ អនុស្សវសច្ចស្ស សុស្សុតម្បិ ហោតិ ទុស្សុតម្បិ ហោតិ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបិ ហោតិ. តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា អនុស្សវិកោ អនុស្សវសច្ចោ សោ អនុស្សវេន ឥតិហិតិហបរម្បរាយ បិដកសម្បទាយ ធម្មំ ទេសេតិ. អនុស្សវិកស្ស ខោ បន សត្ថុនោ អនុស្សវសច្ចស្ស សុស្សុតម្បិ ហោតិ ទុស្សុតម្បិ ហោតិ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបិ ហោតិ’. សោ ‘អនស្សាសិកំ ឥទំ ព្រហ្មចរិយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ. ឥទំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ទុតិយំ អនស្សាសិកំ ព្រហ្មចរិយំ អក្ខាតំ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

២៣១. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា តក្កី ហោតិ វីមំសី. សោ តក្កបរិយាហតំ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភានំ ធម្មំ ទេសេតិ. តក្កិស្ស ខោ បន, សន្ទក, សត្ថុនោ វីមំសិស្ស សុតក្កិតម្បិ ហោតិ ទុត្តក្កិតម្បិ ហោតិ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបិ ហោតិ. តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា តក្កី វីមំសី. សោ តក្កបរិយាហតំ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភានំ ធម្មំ ទេសេតិ. តក្កិស្ស ខោ បន សត្ថុនោ វីមំសិស្ស សុតក្កិតម្បិ ហោតិ ទុត្តក្កិតម្បិ ហោតិ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបិ ហោតិ’. សោ ‘អនស្សាសិកំ ឥទំ ព្រហ្មចរិយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ. ឥទំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន តតិយំ អនស្សាសិកំ ព្រហ្មចរិយំ អក្ខាតំ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

២៣២. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា មន្ទោ ហោតិ មោមូហោ. សោ មន្ទត្តា មោមូហត្តា តត្ថ តត្ថ [តថា តថា (សី. ស្យា. កំ. បី.)] បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ វាចាវិក្ខេបំ អាបជ្ជតិ អមរាវិក្ខេបំ – ‘ឯវន្តិបិ [ឯវម្បិ (សី. បី.)] មេ នោ, តថាតិបិ [តថាបិ (សី. បី.)] មេ នោ, អញ្ញថាតិបិ [អញ្ញថាបិ (សី. បី.) ( ) សព្ពត្ថ នត្ថិ] មេ នោ, នោតិបិ មេ នោ, នោ នោតិបិ មេ នោ’តិ. តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា មន្ទោ មោមូហោ. សោ មន្ទត្តា មោមូហត្តា តត្ថ តត្ថ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ វាចាវិក្ខេបំ អាបជ្ជតិ អមរាវិក្ខេបំ – ឯវន្តិបិ មេ នោ, តថាតិបិ មេ នោ, អញ្ញថាតិបិ មេ នោ, នោតិបិ មេ នោ, នោ នោតិបិ មេ នោ’តិ. សោ ‘អនស្សាសិកំ ឥទំ ព្រហ្មចរិយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ. ឥទំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចតុត្ថំ អនស្សាសិកំ ព្រហ្មចរិយំ អក្ខាតំ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

‘‘ឥមានិ ខោ, (តានិ សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារិ អនស្សាសិកានិ ព្រហ្មចរិយានិ អក្ខាតានិ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ.

‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ អានន្ទ, អព្ភុតំ, ភោ អានន្ទ! យាវញ្ចិទំ តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារិ អនស្សាសិកានេវ ព្រហ្មចរិយានិ អនស្សាសិកានិ ព្រហ្មចរិយានីតិ អក្ខាតានិ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ. សោ បន, ភោ អានន្ទ, សត្ថា កិំ វាទី កិំ អក្ខាយី យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ.

២៣៣. ‘‘ឥធ, សន្ទក, តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… [វិត្ថារោ ម. និ. ២.៩-១០ កន្ទរកសុត្តេ] សោ ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. យស្មិំ ខោ [យស្មិំ ខោ បន (ស្យា. កំ. ក.)], សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា…បេ... ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ…បេ… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា…បេ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ. យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ. យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ.

‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ. វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ.

២៣៤. ‘‘យោ បន សោ, ភោ អានន្ទ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ បរិភុញ្ជេយ្យ សោ កាមេ’’តិ? ‘‘យោ សោ, សន្ទក, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ អភព្ពោ សោ បញ្ចដ្ឋានានិ អជ្ឈាចរិតុំ. អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ សញ្ចិច្ច បាណំ ជីវិតា វោរោបេតុំ, អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ អទិន្នំ ថេយ្យសង្ខាតំ អាទាតុំ, អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ មេថុនំ ធម្មំ បដិសេវេតុំ, អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ សម្បជានមុសា ភាសិតុំ, អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ សន្និធិការកំ កាមេ បរិភុញ្ជិតុំ, សេយ្យថាបិ បុព្ពេ អគារិយភូតោ. យោ សោ, សន្ទក, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ អភព្ពោ សោ ឥមានិ បញ្ចដ្ឋានានិ អជ្ឈាចរិតុ’’ន្តិ.

២៣៥. ‘‘យោ បន សោ, ភោ អានន្ទ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ តស្ស ចរតោ ចេវ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិតំ – ‘ខីណា មេ អាសវា’’’តិ? ‘‘តេន ហិ, សន្ទក, ឧបមំ តេ ករិស្សាមិ; ឧបមាយបិធេកច្ចេ វិញ្ញូ បុរិសា ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានន្តិ. សេយ្យថាបិ, សន្ទក, បុរិសស្ស ហត្ថបាទា ឆិន្នា; តស្ស ចរតោ ចេវ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ (ជានាតិ – ‘ឆិន្នា មេ ហត្ថបាទា’តិ, ឧទាហុ បច្ចវេក្ខមានោ ជានាតិ – ‘ឆិន្នា មេ ហត្ថបាទា’’’តិ? ‘‘ន ខោ, ភោ អានន្ទ, សោ បុរិសោ សតតំ សមិតំ ជានាតិ – ‘ឆិន្នា មេ ហត្ថបាទា’ តិ.) [(ឆិន្នាវ ហត្ថបាទា,) (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អបិ ច ខោ បន នំ បច្ចវេក្ខមានោ ជានាតិ – ‘ឆិន្នា មេ ហត្ថបាទា’’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, សន្ទក, យោ សោ ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ តស្ស ចរតោ ចេវ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ (ញាណទស្សនំ ន បច្ចុបដ្ឋិតំ – ‘ខីណា មេ អាសវា’តិ;) [(ខីណាវ អាសវា,) (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អបិ ច ខោ បន នំ បច្ចវេក្ខមានោ ជានាតិ – ‘ខីណា មេ អាសវា’’’តិ.

២៣៦. ‘‘កីវពហុកា បន, ភោ អានន្ទ, ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ និយ្យាតារោ’’តិ? ‘‘ន ខោ, សន្ទក, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ និយ្យាតារោ’’តិ. ‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ អានន្ទ, អព្ភុតំ, ភោ អានន្ទ! ន ច នាម សធម្មោក្កំសនា ភវិស្សតិ, ន បរធម្មវម្ភនា, អាយតនេ ច ធម្មទេសនា តាវ ពហុកា ច និយ្យាតារោ បញ្ញាយិស្សន្តិ. ឥមេ បនាជីវកា បុត្តមតាយ បុត្តា អត្តានញ្ចេវ ឧក្កំសេន្តិ, បរេ ច វម្ភេន្តិ តយោ ចេវ និយ្យាតារោ បញ្ញបេន្តិ, សេយ្យថិទំ – នន្ទំ វច្ឆំ, កិសំ សំកិច្ចំ, មក្ខលិំ គោសាល’’ន្តិ. អថ ខោ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ សកំ បរិសំ អាមន្តេសិ – ‘‘ចរន្តុ ភោន្តោ សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយវាសោ. ន ទានិ សុករំ អម្ហេហិ លាភសក្ការសិលោកេ បរិច្ចជិតុ’’ន្តិ. ឥតិ ហិទំ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ សកំ បរិសំ ឧយ្យោជេសិ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយេតិ.

សន្ទកសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. មហាសកុលុទាយិសុត្តំ

២៣៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា បរិព្ពាជកា មោរនិវាបេ បរិព្ពាជការាមេ បដិវសន្តិ, សេយ្យថិទំ – អន្នភារោ វរធរោ សកុលុទាយី ច បរិព្ពាជកោ អញ្ញេ ច អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា បរិព្ពាជកា. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិប្បគោ ខោ តាវ រាជគហេ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ. យំនូនាហំ យេន មោរនិវាបោ បរិព្ពាជការាមោ យេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមេយ្យ’’ន្តិ. អថ ខោ ភគវា យេន មោរនិវាបោ បរិព្ពាជការាមោ តេនុបសង្កមិ. តេន ខោ បន សមយេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ និសិន្នោ ហោតិ ឧន្នាទិនិយា ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាយ អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តិយា, សេយ្យថិទំ – រាជកថំ ចោរកថំ មហាមត្តកថំ សេនាកថំ ភយកថំ យុទ្ធកថំ អន្នកថំ បានកថំ វត្ថកថំ សយនកថំ មាលាកថំ គន្ធកថំ ញាតិកថំ យានកថំ គាមកថំ និគមកថំ នគរកថំ ជនបទកថំ ឥត្ថិកថំ សូរកថំ វិសិខាកថំ កុម្ភដ្ឋានកថំ បុព្ពបេតកថំ នានត្តកថំ លោកក្ខាយិកំ សមុទ្ទក្ខាយិកំ ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា. អទ្ទសា ខោ សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន សកំ បរិសំ សណ្ឋាបេតិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ; មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ. អយំ សមណោ គោតមោ អាគច្ឆតិ; អប្បសទ្ទកាមោ ខោ បន សោ អាយស្មា អប្បសទ្ទស្ស វណ្ណវាទី. អប្បេវ នាម អប្បសទ្ទំ បរិសំ វិទិត្វា ឧបសង្កមិតព្ពំ មញ្ញេយ្យា’’តិ. អថ ខោ តេ បរិព្ពាជកា តុណ្ហី អហេសុំ. អថ ខោ ភគវា យេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមិ. អថ ខោ សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ, ភន្តេ, ភគវា. ស្វាគតំ, ភន្តេ, ភគវតោ. ចិរស្សំ ខោ, ភន្តេ, ភគវា ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ. និសីទតុ, ភន្តេ, ភគវា; ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ. និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ. សកុលុទាយីបិ ខោ បរិព្ពាជកោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ សកុលុទាយិំ បរិព្ពាជកំ ភគវា ឯតទវោច –

២៣៨. ‘‘កាយនុត្ថ, ឧទាយិ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា, កា ច បន វោ អន្តរាកថា វិប្បកតា’’តិ? ‘‘តិដ្ឋតេសា, ភន្តេ, កថា យាយ មយំ ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា. នេសា, ភន្តេ, កថា ភគវតោ ទុល្លភា ភវិស្សតិ បច្ឆាបិ សវនាយ. បុរិមានិ, ភន្តេ, ទិវសានិ បុរិមតរានិ នានាតិត្ថិយានំ សមណព្រាហ្មណានំ កុតូហលសាលាយំ សន្និសិន្នានំ សន្និបតិតានំ អយមន្តរាកថា ឧទបាទិ – ‘លាភា វត, ភោ, អង្គមគធានំ, សុលទ្ធលាភា វត, ភោ, អង្គមគធានំ! តត្រិមេ [យត្ថិមេ (សី.)] សមណព្រាហ្មណា សង្ឃិនោ គណិនោ គណាចរិយា ញាតា យសស្សិនោ តិត្ថករា សាធុសម្មតា ពហុជនស្ស រាជគហំ វស្សាវាសំ ឱសដា. អយម្បិ ខោ បូរណោ កស្សបោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោបិ រាជគហំ វស្សាវាសំ ឱសដោ. អយម្បិ ខោ មក្ខលិ គោសាលោ…បេ… អជិតោ កេសកម្ពលោ… បកុធោ កច្ចាយនោ… សញ្ជយោ ពេលដ្ឋបុត្តោ… និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោបិ រាជគហំ វស្សាវាសំ ឱសដោ. អយម្បិ ខោ សមណោ គោតមោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោបិ រាជគហំ វស្សាវាសំ ឱសដោ. កោ នុ ខោ ឥមេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សង្ឃីនំ គណីនំ គណាចរិយានំ ញាតានំ យសស្សីនំ តិត្ថករានំ សាធុសម្មតានំ ពហុជនស្ស សាវកានំ សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ, កញ្ច បន សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា [គរុកត្វា (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’’តិ?

២៣៩. ‘‘តត្រេកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘អយំ ខោ បូរណោ កស្សបោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោ ច ខោ សាវកានំ ន សក្កតោ ន គរុកតោ ន មានិតោ ន បូជិតោ, ន ច បន បូរណំ កស្សបំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ. ភូតបុព្ពំ បូរណោ កស្សបោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេតិ. តត្រញ្ញតរោ បូរណស្ស កស្សបស្ស សាវកោ សទ្ទមកាសិ – ‘‘មា ភោន្តោ បូរណំ កស្សបំ ឯតមត្ថំ បុច្ឆិត្ថ; នេសោ ឯតំ ជានាតិ; មយមេតំ ជានាម, អម្ហេ ឯតមត្ថំ បុច្ឆថ; មយមេតំ ភវន្តានំ ព្យាករិស្សាមា’’តិ. ភូតបុព្ពំ បូរណោ កស្សបោ ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទន្តោ ន លភតិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ, មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ. នេតេ, ភវន្តេ, បុច្ឆន្តិ, អម្ហេ ឯតេ បុច្ឆន្តិ; មយមេតេសំ ព្យាករិស្សាមា’’តិ. ពហូ ខោ បន បូរណស្ស កស្សបស្ស សាវកា វាទំ អារោបេត្វា អបក្កន្តា – ‘‘ន ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាសិ, អហំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាមិ, កិំ ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានិស្សសិ? មិច្ឆាបដិបន្នោ ត្វមសិ, អហមស្មិ សម្មាបដិបន្នោ, សហិតំ មេ, អសហិតំ តេ, បុរេវចនីយំ បច្ឆា អវច, បច្ឆាវចនីយំ បុរេ អវច, អធិចិណ្ណំ តេ វិបរាវត្តំ, អារោបិតោ តេ វាទោ, និគ្គហិតោសិ, ចរ វាទប្បមោក្ខាយ, និព្ពេឋេហិ វា សចេ បហោសី’’តិ. ឥតិ បូរណោ កស្សបោ សាវកានំ ន សក្កតោ ន គរុកតោ ន មានិតោ ន បូជិតោ, ន ច បន បូរណំ កស្សបំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ. អក្កុដ្ឋោ ច បន បូរណោ កស្សបោ ធម្មក្កោសេនា’’’តិ.

‘‘ឯកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘អយម្បិ ខោ មក្ខលិ គោសាលោ…បេ… អជិតោ កេសកម្ពលោ… បកុធោ កច្ចាយនោ… សញ្ជយោ ពេលដ្ឋបុត្តោ… និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោ ច ខោ សាវកានំ ន សក្កតោ ន គរុកតោ ន មានិតោ ន បូជិតោ, ន ច បន និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ. ភូតបុព្ពំ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេតិ. តត្រញ្ញតរោ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស សាវកោ សទ្ទមកាសិ – មា ភោន្តោ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតមត្ថំ បុច្ឆិត្ថ; នេសោ ឯតំ ជានាតិ; មយមេតំ ជានាម, អម្ហេ ឯតមត្ថំ បុច្ឆថ; មយមេតំ ភវន្តានំ ព្យាករិស្សាមាតិ. ភូតបុព្ពំ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទន្តោ ន លភតិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ, មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ. នេតេ ភវន្តេ បុច្ឆន្តិ, អម្ហេ ឯតេ បុច្ឆន្តិ; មយមេតេសំ ព្យាករិស្សាមា’’តិ. ពហូ ខោ បន និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស សាវកា វាទំ អារោបេត្វា អបក្កន្តា – ‘‘ន ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាសិ, អហំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាមិ. កិំ ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានិស្សសិ? មិច្ឆាបដិបន្នោ ត្វមសិ. អហមស្មិ សម្មាបដិបន្នោ. សហិតំ មេ អសហិតំ តេ, បុរេវចនីយំ បច្ឆា អវច, បច្ឆាវចនីយំ បុរេ អវច, អធិចិណ្ណំ តេ វិបរាវត្តំ, អារោបិតោ តេ វាទោ, និគ្គហិតោសិ, ចរ វាទប្បមោក្ខាយ, និព្ពេឋេហិ វា សចេ បហោសី’’តិ. ឥតិ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ សាវកានំ ន សក្កតោ ន គរុកតោ ន មានិតោ ន បូជិតោ, ន ច បន និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ. អក្កុដ្ឋោ ច បន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ធម្មក្កោសេនា’’’តិ.

២៤០. ‘‘ឯកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘អយម្បិ ខោ សមណោ គោតមោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោ ច ខោ សាវកានំ សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ, សមណញ្ច បន គោតមំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ. ភូតបុព្ពំ សមណោ គោតមោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេសិ. តត្រញ្ញតរោ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកោ ឧក្កាសិ. តមេនាញ្ញតរោ សព្រហ្មចារី ជណ្ណុកេន [ជណ្ណុកេ (សី.)] ឃដ្ដេសិ – ‘‘អប្បសទ្ទោ អាយស្មា ហោតុ, មាយស្មា សទ្ទមកាសិ, សត្ថា នោ ភគវា ធម្មំ ទេសេសី’’តិ. យស្មិំ សមយេ សមណោ គោតមោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកានំ ខិបិតសទ្ទោ វា ហោតិ ឧក្កាសិតសទ្ទោ វា. តមេនំ មហាជនកាយោ បច្ចាសីសមានរូបោ [បច្ចាសិំ សមានរូបោ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ – ‘‘យំ នោ ភគវា ធម្មំ ភាសិស្សតិ តំ នោ សោស្សាមា’’តិ. សេយ្យថាបិ នាម បុរិសោ ចាតុម្មហាបថេ ខុទ្ទមធុំ [ខុទ្ទំ មធុំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អនេលកំ បីឡេយ្យ [ឧប្បីឡេយ្យ (សី.)]. តមេនំ មហាជនកាយោ បច្ចាសីសមានរូបោ បច្ចុបដ្ឋិតោ អស្ស. ឯវមេវ យស្មិំ សមយេ សមណោ គោតមោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកានំ ខិបិតសទ្ទោ វា ហោតិ ឧក្កាសិតសទ្ទោ វា. តមេនំ មហាជនកាយោ បច្ចាសីសមានរូបោ បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ – ‘‘យំ នោ ភគវា ធម្មំ ភាសិស្សតិ តំ នោ សោស្សាមា’’តិ. យេបិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកា សព្រហ្មចារីហិ សម្បយោជេត្វា សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តន្តិ តេបិ សត្ថុ ចេវ វណ្ណវាទិនោ ហោន្តិ, ធម្មស្ស ច វណ្ណវាទិនោ ហោន្តិ, សង្ឃស្ស ច វណ្ណវាទិនោ ហោន្តិ, អត្តគរហិនោយេវ ហោន្តិ អនញ្ញគរហិនោ, ‘‘មយមេវម្ហា អលក្ខិកា មយំ អប្បបុញ្ញា តេ មយំ ឯវំ ស្វាក្ខាតេ ធម្មវិនយេ បព្ពជិត្វា នាសក្ខិម្ហា យាវជីវំ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុ’’ន្តិ. តេ អារាមិកភូតា វា ឧបាសកភូតា វា បញ្ចសិក្ខាបទេ សមាទាយ វត្តន្តិ. ឥតិ សមណោ គោតមោ សាវកានំ សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ, សមណញ្ច បន គោតមំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’’តិ.

២៤១. ‘‘កតិ បន ត្វំ, ឧទាយិ, មយិ ធម្មេ សមនុបស្សសិ, យេហិ មមំ [មម (សព្ពត្ថ)] សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ [គរុករោន្តិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’តិ? ‘‘បញ្ច ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ ធម្មេ សមនុបស្សាមិ យេហិ ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ. កតមេ បញ្ច? ភគវា ហិ, ភន្តេ, អប្បាហារោ, អប្បាហារតាយ ច វណ្ណវាទី. យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា អប្បាហារោ, អប្បាហារតាយ ច វណ្ណវាទី ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ បឋមំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី. យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ ទុតិយំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេន, ឥតរីតរបិណ្ឌបាតសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី. យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេន, ឥតរីតរបិណ្ឌបាតសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ តតិយំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន សេនាសនេន, ឥតរីតរសេនាសនសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី. យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន សេនាសនេន, ឥតរីតរសេនាសនសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ ចតុត្ថំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ភន្តេ, ភគវា បវិវិត្តោ, បវិវេកស្ស ច វណ្ណវាទី. យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា បវិវិត្តោ, បវិវេកស្ស ច វណ្ណវាទី, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ បញ្ចមំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

‘‘ឥមេ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ បញ្ច ធម្មេ សមនុបស្សាមិ យេហិ ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’តិ.

២៤២. ‘‘‘អប្បាហារោ សមណោ គោតមោ, អប្បាហារតាយ ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា កោសកាហារាបិ អឌ្ឍកោសកាហារាបិ ពេលុវាហារាបិ អឌ្ឍពេលុវាហារាបិ. អហំ ខោ បន, ឧទាយិ, អប្បេកទា ឥមិនា បត្តេន សមតិត្តិកម្បិ ភុញ្ជាមិ ភិយ្យោបិ ភុញ្ជាមិ. ‘អប្បាហារោ សមណោ គោតមោ, អប្បាហារតាយ ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា កោសកាហារាបិ អឌ្ឍកោសកាហារាបិ ពេលុវាហារាបិ អឌ្ឍពេលុវាហារាបិ ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ.

‘‘‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា បំសុកូលិកា លូខចីវរធរា តេ សុសានា វា សង្ការកូដា វា បាបណិកា វា នន្តកានិ [បាបណិកានិ វា នន្តកានិ វា (សី.)] ឧច្ចិនិត្វា [ឧច្ឆិន្ទិត្វា (ក.)] សង្ឃាដិំ ករិត្វា ធារេន្តិ. អហំ ខោ បនុទាយិ, អប្បេកទា គហបតិចីវរានិ ធារេមិ ទឡ្ហានិ សត្ថលូខានិ អលាពុលោមសានិ. ‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា បំសុកូលិកា លូខចីវរធរា តេ សុសានា វា សង្ការកូដា វា បាបណិកា វា នន្តកានិ ឧច្ចិនិត្វា សង្ឃាដិំ ករិត្វា ធារេន្តិ, ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ.

‘‘‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេន, ឥតរីតរបិណ្ឌបាតសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា បិណ្ឌបាតិកា សបទានចារិនោ ឧញ្ឆាសកេ វតេ រតា, តេ អន្តរឃរំ បវិដ្ឋា សមានា អាសនេនបិ និមន្តិយមានា ន សាទិយន្តិ. អហំ ខោ បនុទាយិ, អប្បេកទា និមន្តនេបិ [និមន្តនស្សាបិ (ក.)] ភុញ្ជាមិ សាលីនំ ឱទនំ វិចិតកាឡកំ អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ. ‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេន, ឥតរីតរបិណ្ឌបាតសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា បិណ្ឌបាតិកា សបទានចារិនោ ឧញ្ឆាសកេ វតេ រតា តេ អន្តរឃរំ បវិដ្ឋា សមានា អាសនេនបិ និមន្តិយមានា ន សាទិយន្តិ, ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ.

‘‘‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន សេនាសនេន, ឥតរីតរសេនាសនសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា រុក្ខមូលិកា អព្ភោកាសិកា, តេ អដ្ឋមាសេ ឆន្នំ ន ឧបេន្តិ. អហំ ខោ បនុទាយិ, អប្បេកទា កូដាគារេសុបិ វិហរាមិ ឧល្លិត្តាវលិត្តេសុ និវាតេសុ ផុសិតគ្គឡេសុ [ផុស្សិតគ្គឡេសុ (សី. បី.)] បិហិតវាតបានេសុ. ‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន សេនាសនេន, ឥតរីតរសេនាសនសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា រុក្ខមូលិកា អព្ភោកាសិកា តេ អដ្ឋមាសេ ឆន្នំ ន ឧបេន្តិ, ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ.

‘‘‘បវិវិត្តោ សមណោ គោតមោ, បវិវេកស្ស ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា អារញ្ញិកា បន្តសេនាសនា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរន្តិ, តេ អន្វទ្ធមាសំ សង្ឃមជ្ឈេ ឱសរន្តិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសាយ. អហំ ខោ បនុទាយិ, អប្បេកទា អាកិណ្ណោ វិហរាមិ ភិក្ខូហិ ភិក្ខុនីហិ ឧបាសកេហិ ឧបាសិកាហិ រញ្ញា រាជមហាមត្តេហិ តិត្ថិយេហិ តិត្ថិយសាវកេហិ. ‘បវិវិត្តោ សមណោ គោតមោ, បវិវេកស្ស ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា អារញ្ញកា បន្តសេនាសនា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរន្តិ តេ អន្វទ្ធមាសំ សង្ឃមជ្ឈេ ឱសរន្តិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសាយ, ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ.

‘‘ឥតិ ខោ, ឧទាយិ, ន មមំ សាវកា ឥមេហិ បញ្ចហិ ធម្មេហិ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

២៤៣. ‘‘អត្ថិ ខោ, ឧទាយិ, អញ្ញេ ច បញ្ច ធម្មា យេហិ បញ្ចហិ ធម្មេហិ មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ. កតមេ បញ្ច? ឥធុទាយិ, មមំ សាវកា អធិសីលេ សម្ភាវេន្តិ – ‘សីលវា សមណោ គោតមោ បរមេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ’តិ. យម្បុទាយិ [យមុទាយិ (ស្យា. ក.)], មមំ សាវកា អធិសីលេ សម្ភាវេន្តិ – ‘សីលវា សមណោ គោតមោ បរមេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ’តិ, អយំ ខោ, ឧទាយិ, បឋមោ ធម្មោ យេន មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

២៤៤. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, មមំ សាវកា អភិក្កន្តេ ញាណទស្សនេ សម្ភាវេន្តិ – ‘ជានំយេវាហ សមណោ គោតមោ – ជានាមីតិ, បស្សំយេវាហ សមណោ គោតមោ – បស្សាមីតិ; អភិញ្ញាយ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អនភិញ្ញាយ; សនិទានំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អនិទានំ; សប្បាដិហារិយំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អប្បាដិហារិយ’ន្តិ. យម្បុទាយិ, មមំ សាវកា អភិក្កន្តេ ញាណទស្សនេ សម្ភាវេន្តិ – ‘ជានំយេវាហ សមណោ គោតមោ – ជានាមីតិ, បស្សំយេវាហ សមណោ គោតមោ – បស្សាមីតិ; អភិញ្ញាយ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អនភិញ្ញាយ; សនិទានំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អនិទានំ; សប្បាដិហារិយំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អប្បាដិហារិយ’ន្តិ, អយំ ខោ, ឧទាយិ, ទុតិយោ ធម្មោ យេន មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

២៤៥. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, មមំ សាវកា អធិបញ្ញាយ សម្ភាវេន្តិ – ‘បញ្ញវា សមណោ គោតមោ បរមេន បញ្ញាក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ; តំ វត អនាគតំ វាទបថំ ន ទក្ខតិ, ឧប្បន្នំ វា បរប្បវាទំ ន សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គណ្ហិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ’. តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, អបិ នុ មេ សាវកា ឯវំ ជានន្តា ឯវំ បស្សន្តា អន្តរន្តរា កថំ ឱបាតេយ្យុ’’ន្តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ន ខោ បនាហំ, ឧទាយិ, សាវកេសុ អនុសាសនិំ បច្ចាសីសាមិ [បច្ចាសិំសាមិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]; អញ្ញទត្ថុ មមយេវ សាវកា អនុសាសនិំ បច្ចាសីសន្តិ.

‘‘យម្បុទាយិ, មមំ សាវកា អធិបញ្ញាយ សម្ភាវេន្តិ – ‘បញ្ញវា សមណោ គោតមោ បរមេន បញ្ញាក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ; តំ វត អនាគតំ វាទបថំ ន ទក្ខតិ, ឧប្បន្នំ វា បរប្បវាទំ ន សហធម្មេន និគ្គហិតំ និគ្គណ្ហិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ’. អយំ ខោ, ឧទាយិ, តតិយោ ធម្មោ យេន មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

២៤៦. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, មម សាវកា យេន ទុក្ខេន ទុក្ខោតិណ្ណា ទុក្ខបរេតា តេ មំ ឧបសង្កមិត្វា ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បុច្ឆន្តិ, តេសាហំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ, តេសាហំ ចិត្តំ អារាធេមិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន; តេ មំ ទុក្ខសមុទយំ… ទុក្ខនិរោធំ… ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អរិយសច្ចំ បុច្ឆន្តិ, តេសាហំ ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អរិយសច្ចំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ, តេសាហំ ចិត្តំ អារាធេមិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន. យម្បុទាយិ, មម សាវកា យេន ទុក្ខេន ទុក្ខោតិណ្ណា ទុក្ខបរេតា តេ មំ ឧបសង្កមិត្វា ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បុច្ឆន្តិ, តេសាហំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ, តេសាហំ ចិត្តំ អារាធេមិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន. តេ មំ ទុក្ខសមុទយំ … ទុក្ខនិរោធំ… ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អរិយសច្ចំ បុច្ឆន្តិ. តេសាហំ ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អរិយសច្ចំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ. តេសាហំ ចិត្តំ អារាធេមិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន. អយំ ខោ, ឧទាយិ, ចតុត្ថោ ធម្មោ យេន មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ.

២៤៧. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ភាវេន្តិ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ… ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ… ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ចត្តារោ សម្មប្បធានេ ភាវេន្តិ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ, វាយមតិ, វីរិយំ អារភតិ, ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ, បទហតិ; ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ, វាយមតិ, វីរិយំ អារភតិ, ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ, បទហតិ; អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ, វាយមតិ, វីរិយំ អារភតិ, ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ, បទហតិ; ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ, វាយមតិ, វីរិយំ អារភតិ, ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ, បទហតិ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទេ ភាវេន្តិ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីរិយសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, ចិត្តសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីមំសាសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវេន្តិ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ ឧបសមគាមិំ សម្ពោធគាមិំ; វីរិយិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ…បេ… សតិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ… សមាធិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ… បញ្ញិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ ឧបសមគាមិំ សម្ពោធគាមិំ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា បញ្ច ពលានិ ភាវេន្តិ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សទ្ធាពលំ ភាវេតិ ឧបសមគាមិំ សម្ពោធគាមិំ; វីរិយពលំ ភាវេតិ…បេ… សតិពលំ ភាវេតិ… សមាធិពលំ ភាវេតិ… បញ្ញាពលំ ភាវេតិ ឧបសមគាមិំ សម្ពោធគាមិំ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា សត្តពោជ្ឈង្គេ ភាវេន្តិ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ; ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ…បេ… វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ ភាវេន្តិ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សម្មាទិដ្ឋិំ ភាវេតិ, សម្មាសង្កប្បំ ភាវេតិ, សម្មាវាចំ ភាវេតិ, សម្មាកម្មន្តំ ភាវេតិ, សម្មាអាជីវំ ភាវេតិ, សម្មាវាយាមំ ភាវេតិ, សម្មាសតិំ ភាវេតិ, សម្មាសមាធិំ ភាវេតិ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

២៤៨. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អដ្ឋ វិមោក្ខេ ភាវេន្តិ. រូបី រូបានិ បស្សតិ, អយំ បឋមោ វិមោក្ខោ; អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ, អយំ ទុតិយោ វិមោក្ខោ; សុភន្តេវ អធិមុត្តោ ហោតិ, អយំ តតិយោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ ចតុត្ថោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ បញ្ចមោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ ឆដ្ឋោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ សត្តមោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ អដ្ឋមោ វិមោក្ខោ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

២៤៩. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អដ្ឋ អភិភាយតនានិ ភាវេន្តិ. អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ បរិត្តានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ. ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ. ឥទំ បឋមំ អភិភាយតនំ.

‘‘អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ អប្បមាណានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ. ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ. ឥទំ ទុតិយំ អភិភាយតនំ.

‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ បរិត្តានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ. ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ. ឥទំ តតិយំ អភិភាយតនំ.

‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ អប្បមាណានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ. ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ. ឥទំ ចតុត្ថំ អភិភាយតនំ.

‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ នីលានិ នីលវណ្ណានិ នីលនិទស្សនានិ នីលនិភាសានិ. សេយ្យថាបិ នាម ឧមាបុប្ផំ នីលំ នីលវណ្ណំ នីលនិទស្សនំ នីលនិភាសំ, សេយ្យថាបិ វា បន តំ វត្ថំ ពារាណសេយ្យកំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ នីលំ នីលវណ្ណំ នីលនិទស្សនំ នីលនិភាសំ; ឯវមេវ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ នីលានិ នីលវណ្ណានិ នីលនិទស្សនានិ នីលនិភាសានិ. ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ. ឥទំ បញ្ចមំ អភិភាយតនំ.

‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ បីតានិ បីតវណ្ណានិ បីតនិទស្សនានិ បីតនិភាសានិ. សេយ្យថាបិ នាម កណិការបុប្ផំ បីតំ បីតវណ្ណំ បីតនិទស្សនំ បីតនិភាសំ, សេយ្យថាបិ វា បន តំ វត្ថំ ពារាណសេយ្យកំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ បីតំ បីតវណ្ណំ បីតនិទស្សនំ បីតនិភាសំ; ឯវមេវ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ បីតានិ បីតវណ្ណានិ បីតនិទស្សនានិ បីតនិភាសានិ. ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ. ឥទំ ឆដ្ឋំ អភិភាយតនំ.

‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ លោហិតកានិ លោហិតកវណ្ណានិ លោហិតកនិទស្សនានិ លោហិតកនិភាសានិ. សេយ្យថាបិ នាម ពន្ធុជីវកបុប្ផំ លោហិតកំ លោហិតកវណ្ណំ លោហិតកនិទស្សនំ លោហិតកនិភាសំ, សេយ្យថាបិ វា បន តំ វត្ថំ ពារាណសេយ្យកំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ លោហិតកំ លោហិតកវណ្ណំ លោហិតកនិទស្សនំ លោហិតកនិភាសំ; ឯវមេវ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ លោហិតកានិ លោហិតកវណ្ណានិ លោហិតកនិទស្សនានិ លោហិតកនិភាសានិ. ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ. ឥទំ សត្តមំ អភិភាយតនំ.

‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ ឱទាតានិ ឱទាតវណ្ណានិ ឱទាតនិទស្សនានិ ឱទាតនិភាសានិ. សេយ្យថាបិ នាម ឱសធិតារកា ឱទាតា ឱទាតវណ្ណា ឱទាតនិទស្សនា ឱទាតនិភាសា, សេយ្យថាបិ វា បន តំ វត្ថំ ពារាណសេយ្យកំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ ឱទាតំ ឱទាតវណ្ណំ ឱទាតនិទស្សនំ ឱទាតនិភាសំ; ឯវមេវ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ ឱទាតានិ ឱទាតវណ្ណានិ ឱទាតនិទស្សនានិ ឱទាតនិភាសានិ. ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំសញ្ញី ហោតិ. ឥទំ អដ្ឋមំ អភិភាយតនំ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

២៥០. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ទស កសិណាយតនានិ ភាវេន្តិ. បថវីកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ អទ្វយំ អប្បមាណំ; អាបោកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ…បេ… តេជោកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… វាយោកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… នីលកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… បីតកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… លោហិតកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… ឱទាតកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… អាកាសកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ … វិញ្ញាណកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ អទ្វយំ អប្បមាណំ. តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ.

២៥១. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ចត្តារិ ឈានានិ ភាវេន្តិ. ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥមមេវ កាយំ វិវេកជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស វិវេកជេន បីតិសុខេន អប្ផុដំ ហោតិ. សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ទក្ខោ ន្ហាបកោ [នហាបកោ (សី. បី.)] វា ន្ហាបកន្តេវាសី វា កំសថាលេ ន្ហានីយចុណ្ណានិ [នហានីយចុណ្ណានិ (សី. បី.)] អាកិរិត្វា ឧទកេន បរិប្ផោសកំ បរិប្ផោសកំ សន្នេយ្យ, សាយំ ន្ហានីយបិណ្ឌិ [សាស្ស នហានីយបិណ្ឌី (សី. ស្យា. កំ.)] ស្នេហានុគតា ស្នេហបរេតោ សន្តរពាហិរា ផុដា ស្នេហេន ន ច បគ្ឃរិណី; ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ វិវេកជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស វិវេកជេន បីតិសុខេន អប្ផុដំ ហោតិ.

‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ…បេ… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សោ ឥមមេវ កាយំ សមាធិជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស សមាធិជេន បីតិសុខេន អប្ផុដំ ហោតិ. សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ឧទករហទោ គម្ភីរោ ឧព្ភិទោទកោ [ឧព្ភិតោទកោ (ស្យា. កំ. ក.)]. តស្ស នេវស្ស បុរត្ថិមាយ ទិសាយ ឧទកស្ស អាយមុខំ, ន បច្ឆិមាយ ទិសាយ ឧទកស្ស អាយមុខំ, ន ឧត្តរាយ ទិសាយ ឧទកស្ស អាយមុខំ, ន ទក្ខិណាយ ទិសាយ ឧទកស្ស អាយមុខំ, ទេវោ ច ន កាលេន កាលំ សម្មា ធារំ អនុប្បវេច្ឆេយ្យ; អថ ខោ តម្ហាវ ឧទករហទា សីតា វារិធារា ឧព្ភិជ្ជិត្វា តមេវ ឧទករហទំ សីតេន វារិនា អភិសន្ទេយ្យ បរិសន្ទេយ្យ បរិបូរេយ្យ បរិប្ផរេយ្យ, នាស្ស [ន នេសំ (សី.)] កិញ្ចិ សព្ពាវតោ ឧទករហទស្ស សីតេន វារិនា អប្ផុដំ អស្ស. ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ សមាធិជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេត