📜

នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស

សំយុត្តនិកាយោ

សឡាយតនវគ្គោ

១. សឡាយតនសំយុត្តំ

១. អនិច្ចវគ្គោ

១. អជ្ឈត្តានិច្ចសុត្តំ

១. ឯវំ មេ សុតំ. ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ. យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ; យំ ទុក្ខំ តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សោតំ អនិច្ចំ. យទនិច្ចំ…បេ… ឃានំ អនិច្ចំ. យទនិច្ចំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា. យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ; យំ ទុក្ខំ តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. កាយោ អនិច្ចោ. យទនិច្ចំ…បេ… មនោ អនិច្ចោ. យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ; យំ ទុក្ខំ តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, សោតស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ឃានស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ, កាយស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. បឋមំ.

២. អជ្ឈត្តទុក្ខសុត្តំ

២. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ តទនត្តា; យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សោតំ ទុក្ខំ…បេ… ឃានំ ទុក្ខំ… ជិវ្ហា ទុក្ខា… កាយោ ទុក្ខោ… មនោ ទុក្ខោ. យំ ទុក្ខំ តទនត្តា; យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ. ទុតិយំ.

៣. អជ្ឈត្តានត្តសុត្តំ

៣. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សោតំ អនត្តា…បេ… ឃានំ អនត្តា… ជិវ្ហា អនត្តា… កាយោ អនត្តា… មនោ អនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ. តតិយំ.

៤. ពាហិរានិច្ចសុត្តំ

៤. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនិច្ចា. យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ; យំ ទុក្ខំ តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនិច្ចា. យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ; យំ ទុក្ខំ តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, សទ្ទេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, គន្ធេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, រសេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ផោដ្ឋព្ពេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. ពាហិរទុក្ខសុត្តំ

៥. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, ទុក្ខា. យំ ទុក្ខំ តទនត្តា; យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា ទុក្ខា. យំ ទុក្ខំ តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. ពាហិរានត្តសុត្តំ

៦. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. អជ្ឈត្តានិច្ចាតីតានាគតសុត្តំ

៧. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ អតីតានាគតំ; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នស្ស! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតស្មិំ ចក្ខុស្មិំ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ ចក្ខុំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នស្ស ចក្ខុស្ស និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. សោតំ អនិច្ចំ… ឃានំ អនិច្ចំ… ជិវ្ហា អនិច្ចា អតីតានាគតា; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នាយ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតាយ ជិវ្ហាយ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ ជិវ្ហំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នាយ ជិវ្ហាយ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. កាយោ អនិច្ចោ…បេ… មនោ អនិច្ចោ អតីតានាគតោ; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នស្ស! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតស្មិំ មនស្មិំ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ មនំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នស្ស មនស្ស និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. អជ្ឈត្តទុក្ខាតីតានាគតសុត្តំ

៨. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ អតីតានាគតំ; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នស្ស! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតស្មិំ ចក្ខុស្មិំ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ ចក្ខុំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នស្ស ចក្ខុស្ស និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. សោតំ ទុក្ខំ…បេ… ឃានំ ទុក្ខំ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខា អតីតានាគតា; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នាយ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតាយ ជិវ្ហាយ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ ជិវ្ហំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នាយ ជិវ្ហាយ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. កាយោ ទុក្ខោ…បេ… មនោ ទុក្ខោ អតីតានាគតោ; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នស្ស! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតស្មិំ មនស្មិំ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ មនំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នស្ស មនស្ស និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. អជ្ឈត្តានត្តាតីតានាគតសុត្តំ

៩. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អនត្តា អតីតានាគតំ; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នស្ស! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតស្មិំ ចក្ខុស្មិំ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ ចក្ខុំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នស្ស ចក្ខុស្ស និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. សោតំ អនត្តា…បេ… ឃានំ អនត្តា…បេ… ជិវ្ហា អនត្តា អតីតានាគតា; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នាយ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតាយ ជិវ្ហាយ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ ជិវ្ហំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នាយ ជិវ្ហាយ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. កាយោ អនត្តា…បេ… មនោ អនត្តា អតីតានាគតោ; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នស្ស! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតស្មិំ មនស្មិំ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតំ មនំ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នស្ស មនស្ស និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតី’’តិ. នវមំ.

១០. ពាហិរានិច្ចាតីតានាគតសុត្តំ

១០. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនិច្ចា អតីតានាគតា; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នានំ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតេសុ រូបេសុ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតេ រូបេ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នានំ រូបានំ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនិច្ចា អតីតានាគតា; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នានំ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតេសុ ធម្មេសុ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតេ ធម្មេ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នានំ ធម្មានំ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតី’’តិ. ទសមំ.

១១. ពាហិរទុក្ខាតីតានាគតសុត្តំ

១១. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, ទុក្ខា អតីតានាគតា; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នានំ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតេសុ រូបេសុ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតេ រូបេ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នានំ រូបានំ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតី’’តិ…បេ. …. ឯកាទសមំ.

១២. ពាហិរានត្តាតីតានាគតសុត្តំ

១២. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនត្តា អតីតានាគតា; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នានំ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតេសុ រូបេសុ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតេ រូបេ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នានំ រូបានំ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនត្តា អតីតានាគតា; កោ បន វាទោ បច្ចុប្បន្នានំ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អតីតេសុ ធម្មេសុ អនបេក្ខោ ហោតិ; អនាគតេ ធម្មេ នាភិនន្ទតិ; បច្ចុប្បន្នានំ ធម្មានំ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតី’’តិ. ទ្វាទសមំ.

អនិច្ចវគ្គោ បឋមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ច, តយោ អជ្ឈត្តពាហិរា;

យទនិច្ចេន តយោ វុត្តា, តេ តេ អជ្ឈត្តពាហិរាតិ.

២. យមកវគ្គោ

១. បឋមបុព្ពេសម្ពោធសុត្តំ

១៣. សាវត្ថិនិទានំ. ‘‘បុព្ពេវ មេ, ភិក្ខវេ, សម្ពោធា អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ ឯតទហោសិ – ‘កោ នុ ខោ ចក្ខុស្ស អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណំ? កោ សោតស្ស…បេ… កោ ឃានស្ស… កោ ជិវ្ហាយ… កោ កាយស្ស… កោ មនស្ស អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’ន្តិ? តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯតទហោសិ – ‘យំ ខោ ចក្ខុំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ ចក្ខុស្ស អស្សាទោ. យំ ចក្ខុំ អនិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, អយំ ចក្ខុស្ស អាទីនវោ. យោ ចក្ខុស្មិំ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ ចក្ខុស្ស និស្សរណំ. យំ សោតំ…បេ… យំ ឃានំ…បេ… យំ ជិវ្ហំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ ជិវ្ហាយ អស្សាទោ. យំ [យា (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ជិវ្ហា អនិច្ចា ទុក្ខា វិបរិណាមធម្មា, អយំ ជិវ្ហាយ អាទីនវោ. យោ ជិវ្ហាយ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ ជិវ្ហាយ និស្សរណំ. យំ កាយំ…បេ… យំ មនំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ មនស្ស អស្សាទោ. យំ [យោ (សី. ស្យា. កំ. ក.)] មនោ អនិច្ចោ ទុក្ខោ វិបរិណាមធម្មោ, អយំ មនស្ស អាទីនវោ. យោ មនស្មិំ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ មនស្ស និស្សរណ’’’ន្តិ.

‘‘យាវកីវញ្ចាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ ឆន្នំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ ឯវំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នាព្ភញ្ញាសិំ, នេវ តាវាហំ, ភិក្ខវេ, សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ‘អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’តិ [សព្ពត្ថាបិ ឯវមេវ ឥតិសទ្ទេន សហ ទិស្សតិ] បច្ចញ្ញាសិំ. យតោ ច ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ ឆន្នំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ ឯវំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, អថាហំ, ភិក្ខវេ, សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ‘អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’តិ បច្ចញ្ញាសិំ. ញាណញ្ច បន មេ ទស្សនំ ឧទបាទិ – ‘អកុប្បា មេ វិមុត្តិ [ចេតោវិមុត្តិ (សី. បី. ក.) ឯវមុបរិបិ], អយមន្តិមា ជាតិ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’’តិ. បឋមំ.

២. ទុតិយបុព្ពេសម្ពោធសុត្តំ

១៤. ‘‘បុព្ពេវ មេ, ភិក្ខវេ, សម្ពោធា អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ ឯតទហោសិ – ‘កោ នុ ខោ រូបានំ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណំ? កោ សទ្ទានំ…បេ… កោ គន្ធានំ… កោ រសានំ… កោ ផោដ្ឋព្ពានំ… កោ ធម្មានំ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’ន្តិ? តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯតទហោសិ – ‘យំ ខោ រូបេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ រូបានំ អស្សាទោ. យំ រូបា អនិច្ចា ទុក្ខា វិបរិណាមធម្មា, អយំ រូបានំ អាទីនវោ. យោ រូបេសុ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ រូបានំ និស្សរណំ. យំ សទ្ទេ… គន្ធេ… រសេ… ផោដ្ឋព្ពេ… យំ ធម្មេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ ធម្មានំ អស្សាទោ. យំ ធម្មា អនិច្ចា ទុក្ខា វិបរិណាមធម្មា, អយំ ធម្មានំ អាទីនវោ. យោ ធម្មេសុ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ ធម្មានំ និស្សរណ’’’ន្តិ.

‘‘យាវកីវញ្ចាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ ឆន្នំ ពាហិរានំ អាយតនានំ ឯវំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នាព្ភញ្ញាសិំ, នេវ តាវាហំ, ភិក្ខវេ, សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ‘អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’តិ បច្ចញ្ញាសិំ. យតោ ច ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ ឆន្នំ ពាហិរានំ អាយតនានំ ឯវំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, អថាហំ, ភិក្ខវេ, សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ‘អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’តិ បច្ចញ្ញាសិំ. ញាណញ្ច បន មេ ទស្សនំ ឧទបាទិ – ‘អកុប្បា មេ វិមុត្តិ, អយមន្តិមា ជាតិ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’’តិ. ទុតិយំ.

៣. បឋមអស្សាទបរិយេសនសុត្តំ

១៥. ‘‘ចក្ខុស្សាហំ, ភិក្ខវេ, អស្សាទបរិយេសនំ អចរិំ. យោ ចក្ខុស្ស អស្សាទោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ចក្ខុស្ស អស្សាទោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. ចក្ខុស្សាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវបរិយេសនំ អចរិំ. យោ ចក្ខុស្ស អាទីនវោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ចក្ខុស្ស អាទីនវោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. ចក្ខុស្សាហំ, ភិក្ខវេ, និស្សរណបរិយេសនំ អចរិំ. យំ ចក្ខុស្ស និស្សរណំ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ចក្ខុស្ស និស្សរណំ, បញ្ញាយ មេ តំ សុទិដ្ឋំ. សោតស្សាហំ, ភិក្ខវេ… ឃានស្សាហំ, ភិក្ខវេ… ជិវ្ហាយាហំ ភិក្ខវេ, អស្សាទបរិយេសនំ អចរិំ. យោ ជិវ្ហាយ អស្សាទោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ជិវ្ហាយ អស្សាទោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. ជិវ្ហាយាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវបរិយេសនំ អចរិំ. យោ ជិវ្ហាយ អាទីនវោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ជិវ្ហាយ អាទីនវោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. ជិវ្ហាយាហំ, ភិក្ខវេ, និស្សរណបរិយេសនំ អចរិំ. យំ ជិវ្ហាយ និស្សរណំ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ជិវ្ហាយ និស្សរណំ, បញ្ញាយ មេ តំ សុទិដ្ឋំ. មនស្សាហំ, ភិក្ខវេ, អស្សាទបរិយេសនំ អចរិំ. យោ មនស្ស អស្សាទោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា មនស្ស អស្សាទោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. មនស្សាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវបរិយេសនំ អចរិំ. យោ មនស្ស អាទីនវោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា មនស្ស អាទីនវោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. មនស្សាហំ, ភិក្ខវេ, និស្សរណបរិយេសនំ អចរិំ. យំ មនស្ស និស្សរណំ តទជ្ឈគមំ. យាវតា មនស្ស និស្សរណំ, បញ្ញាយ មេ តំ សុទិដ្ឋំ.

‘‘យាវកីវញ្ចាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ ឆន្នំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នាព្ភញ្ញាសិំ…បេ… បច្ចញ្ញាសិំ. ញាណញ្ច បន មេ ទស្សនំ ឧទបាទិ – ‘អកុប្បា មេ វិមុត្តិ, អយមន្តិមា ជាតិ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’’តិ. តតិយំ.

៤. ទុតិយអស្សាទបរិយេសនសុត្តំ

១៦. ‘‘រូបានាហំ, ភិក្ខវេ, អស្សាទបរិយេសនំ អចរិំ. យោ រូបានំ អស្សាទោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា រូបានំ អស្សាទោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. រូបានាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវបរិយេសនំ អចរិំ. យោ រូបានំ អាទីនវោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា រូបានំ អាទីនវោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. រូបានាហំ, ភិក្ខវេ, និស្សរណបរិយេសនំ អចរិំ. យំ រូបានំ និស្សរណំ តទជ្ឈគមំ. យាវតា រូបានំ និស្សរណំ, បញ្ញាយ មេ តំ សុទិដ្ឋំ. សទ្ទានាហំ, ភិក្ខវេ… គន្ធានាហំ, ភិក្ខវេ… រសានាហំ, ភិក្ខវេ… ផោដ្ឋព្ពានាហំ, ភិក្ខវេ… ធម្មានាហំ, ភិក្ខវេ, អស្សាទបរិយេសនំ អចរិំ. យោ ធម្មានំ អស្សាទោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ធម្មានំ អស្សាទោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. ធម្មានាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវបរិយេសនំ អចរិំ. យោ ធម្មានំ អាទីនវោ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ធម្មានំ អាទីនវោ បញ្ញាយ មេ សោ សុទិដ្ឋោ. ធម្មានាហំ, ភិក្ខវេ, និស្សរណបរិយេសនំ អចរិំ. យំ ធម្មានំ និស្សរណំ តទជ្ឈគមំ. យាវតា ធម្មានំ និស្សរណំ, បញ្ញាយ មេ តំ សុទិដ្ឋំ.

‘‘យាវកីវញ្ចាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ ឆន្នំ ពាហិរានំ អាយតនានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នាព្ភញ្ញាសិំ…បេ… បច្ចញ្ញាសិំ. ញាណញ្ច បន មេ ទស្សនំ ឧទបាទិ – ‘អកុប្បា មេ វិមុត្តិ, អយមន្តិមា ជាតិ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. បឋមនោចេអស្សាទសុត្តំ

១៧. ‘‘នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្ស អស្សាទោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ចក្ខុស្មិំ សារជ្ជេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ចក្ខុស្ស អស្សាទោ តស្មា សត្តា ចក្ខុស្មិំ សារជ្ជន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្ស អាទីនវោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ចក្ខុស្មិំ និព្ពិន្ទេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ចក្ខុស្ស អាទីនវោ តស្មា សត្តា ចក្ខុស្មិំ និព្ពិន្ទន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្ស និស្សរណំ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ចក្ខុស្មា និស្សរេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ចក្ខុស្ស និស្សរណំ តស្មា សត្តា ចក្ខុស្មា និស្សរន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, សោតស្ស អស្សាទោ អភវិស្ស… នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ឃានស្ស អស្សាទោ អភវិស្ស… នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាយ អស្សាទោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ជិវ្ហាយ សារជ្ជេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ជិវ្ហាយ អស្សាទោ, តស្មា សត្តា ជិវ្ហាយ សារជ្ជន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាយ អាទីនវោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ជិវ្ហាយ និព្ពិន្ទេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ជិវ្ហាយ អាទីនវោ, តស្មា សត្តា ជិវ្ហាយ និព្ពិន្ទន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាយ និស្សរណំ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ជិវ្ហាយ និស្សរេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ជិវ្ហាយ និស្សរណំ, តស្មា សត្តា ជិវ្ហាយ និស្សរន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, កាយស្ស អស្សាទោ អភវិស្ស… នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, មនស្ស អស្សាទោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា មនស្មិំ សារជ្ជេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ មនស្ស អស្សាទោ, តស្មា សត្តា មនស្មិំ សារជ្ជន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, មនស្ស អាទីនវោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា មនស្មិំ និព្ពិន្ទេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ មនស្ស អាទីនវោ, តស្មា សត្តា មនស្មិំ និព្ពិន្ទន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, មនស្ស និស្សរណំ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា មនស្មា និស្សរេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ មនស្ស និស្សរណំ, តស្មា សត្តា មនស្មា និស្សរន្តិ.

‘‘យាវកីវញ្ច, ភិក្ខវេ, សត្តា ឥមេសំ ឆន្នំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នាព្ភញ្ញំសុ, នេវ តាវ, ភិក្ខវេ, សត្តា សទេវកា លោកា សមារកា សព្រហ្មកា សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ និស្សដា វិសញ្ញុត្តា វិប្បមុត្តា វិមរិយាទីកតេន [វិបរិយាទិកតេន (សី. បី.), វិបរិយាទិកតេន (ស្យា. កំ. ក.)] ចេតសា វិហរិំសុ. យតោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, សត្តា ឥមេសំ ឆន្នំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ អព្ភញ្ញំសុ, អថ, ភិក្ខវេ, សត្តា សទេវកា លោកា សមារកា សព្រហ្មកា សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ និស្សដា វិសញ្ញុត្តា វិប្បមុត្តា វិមរិយាទីកតេន ចេតសា វិហរន្តី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. ទុតិយនោចេអស្សាទសុត្តំ

១៨. ‘‘នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, រូបានំ អស្សាទោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា រូបេសុ សារជ្ជេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ រូបានំ អស្សាទោ, តស្មា សត្តា រូបេសុ សារជ្ជន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, រូបានំ អាទីនវោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា រូបេសុ និព្ពិន្ទេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ រូបានំ អាទីនវោ, តស្មា សត្តា រូបេសុ និព្ពិន្ទន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, រូបានំ និស្សរណំ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា រូបេហិ និស្សរេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ រូបានំ និស្សរណំ, តស្មា សត្តា រូបេហិ និស្សរន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, សទ្ទានំ… គន្ធានំ… រសានំ… ផោដ្ឋព្ពានំ… ធម្មានំ អស្សាទោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ធម្មេសុ សារជ្ជេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ធម្មានំ អស្សាទោ, តស្មា សត្តា ធម្មេសុ សារជ្ជន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ធម្មានំ អាទីនវោ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ធម្មេសុ និព្ពិន្ទេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ធម្មានំ អាទីនវោ, តស្មា សត្តា ធម្មេសុ និព្ពិន្ទន្តិ. នោ ចេទំ, ភិក្ខវេ, ធម្មានំ និស្សរណំ អភវិស្ស, នយិទំ សត្តា ធម្មេហិ និស្សរេយ្យុំ. យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អត្ថិ ធម្មានំ និស្សរណំ, តស្មា សត្តា ធម្មេហិ និស្សរន្តិ.

‘‘យាវកីវញ្ច, ភិក្ខវេ, សត្តា ឥមេសំ ឆន្នំ ពាហិរានំ អាយតនានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ នាព្ភញ្ញំសុ, នេវ តាវ, ភិក្ខវេ, សត្តា សទេវកា លោកា សមារកា សព្រហ្មកា សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ និស្សដា វិសញ្ញុត្តា វិប្បមុត្តា វិមរិយាទីកតេន ចេតសា វិហរិំសុ. យតោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, សត្តា ឥមេសំ ឆន្នំ ពាហិរានំ អាយតនានំ អស្សាទញ្ច អស្សាទតោ, អាទីនវញ្ច អាទីនវតោ, និស្សរណញ្ច និស្សរណតោ យថាភូតំ អព្ភញ្ញំសុ, អថ, ភិក្ខវេ, សត្តា សទេវកា លោកា សមារកា សព្រហ្មកា សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ និស្សដា វិសញ្ញុត្តា វិប្បមុត្តា វិមរិយាទីកតេន ចេតសា វិហរន្តី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. បឋមាភិនន្ទសុត្តំ

១៩. ‘‘យោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុំ អភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ អភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ អភិនន្ទតិ, អបរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មាតិ វទាមិ. យោ សោតំ…បេ… យោ ឃានំ…បេ… យោ ជិវ្ហំ អភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ អភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ អភិនន្ទតិ, អបរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មាតិ វទាមិ. យោ កាយំ…បេ… យោ មនំ អភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ អភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ អភិនន្ទតិ, អបរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មា’’តិ វទាមិ.

‘‘យោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុំ នាភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ នាភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ នាភិនន្ទតិ, បរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មាតិ វទាមិ. យោ សោតំ…បេ… យោ ឃានំ…បេ… យោ ជិវ្ហំ នាភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ នាភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ នាភិនន្ទតិ, បរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មាតិ វទាមិ. យោ កាយំ…បេ… យោ មនំ នាភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ នាភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ នាភិនន្ទតិ, បរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មា’’តិ វទាមិ. សត្តមំ.

៨. ទុតិយាភិនន្ទសុត្តំ

២០. ‘‘យោ, ភិក្ខវេ, រូបេ អភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ អភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ អភិនន្ទតិ, អបរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មាតិ វទាមិ. យោ សទ្ទេ…បេ… គន្ធេ… រសេ… ផោដ្ឋព្ពេ… ធម្មេ អភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ អភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ អភិនន្ទតិ, អបរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មា’’តិ វទាមិ.

‘‘យោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, រូបេ នាភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ នាភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ នាភិនន្ទតិ, បរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មាតិ វទាមិ. យោ សទ្ទេ…បេ… គន្ធេ… រសេ… ផោដ្ឋព្ពេ… ធម្មេ នាភិនន្ទតិ, ទុក្ខំ សោ នាភិនន្ទតិ. យោ ទុក្ខំ នាភិនន្ទតិ, បរិមុត្តោ សោ ទុក្ខស្មា’’តិ វទាមិ. អដ្ឋមំ.

៩. បឋមទុក្ខុប្បាទសុត្តំ

២១. ‘‘យោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្ស ឧប្បាទោ ឋិតិ អភិនិព្ពត្តិ បាតុភាវោ, ទុក្ខស្សេសោ ឧប្បាទោ, រោគានំ ឋិតិ, ជរាមរណស្ស បាតុភាវោ. យោ សោតស្ស…បេ… យោ ឃានស្ស… យោ ជិវ្ហាយ… យោ កាយស្ស… យោ មនស្ស ឧប្បាទោ ឋិតិ អភិនិព្ពត្តិ បាតុភាវោ, ទុក្ខស្សេសោ ឧប្បាទោ, រោគានំ ឋិតិ, ជរាមរណស្ស បាតុភាវោ.

‘‘យោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្ស និរោធោ វូបសមោ អត្ថង្គមោ, ទុក្ខស្សេសោ និរោធោ, រោគានំ វូបសមោ, ជរាមរណស្ស អត្ថង្គមោ. យោ សោតស្ស… យោ ឃានស្ស… យោ ជិវ្ហាយ… យោ កាយស្ស… យោ មនស្ស និរោធោ វូបសមោ អត្ថង្គមោ, ទុក្ខស្សេសោ និរោធោ, រោគានំ វូបសមោ, ជរាមរណស្ស អត្ថង្គមោ’’តិ. នវមំ.

១០. ទុតិយទុក្ខុប្បាទសុត្តំ

២២. ‘‘យោ, ភិក្ខវេ, រូបានំ ឧប្បាទោ ឋិតិ អភិនិព្ពត្តិ បាតុភាវោ, ទុក្ខស្សេសោ ឧប្បាទោ, រោគានំ ឋិតិ, ជរាមរណស្ស បាតុភាវោ. យោ សទ្ទានំ…បេ… យោ គន្ធានំ… យោ រសានំ… យោ ផោដ្ឋព្ពានំ… យោ ធម្មានំ ឧប្បាទោ ឋិតិ អភិនិព្ពត្តិ បាតុភាវោ, ទុក្ខស្សេសោ ឧប្បាទោ, រោគានំ ឋិតិ, ជរាមរណស្ស បាតុភាវោ.

‘‘យោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, រូបានំ និរោធោ វូបសមោ អត្ថង្គមោ, ទុក្ខស្សេសោ និរោធោ, រោគានំ វូបសមោ, ជរាមរណស្ស អត្ថង្គមោ. យោ សទ្ទានំ…បេ… យោ គន្ធានំ… យោ រសានំ… យោ ផោដ្ឋព្ពានំ… យោ ធម្មានំ និរោធោ វូបសមោ អត្ថង្គមោ, ទុក្ខស្សេសោ និរោធោ, រោគានំ វូបសមោ, ជរាមរណស្ស អត្ថង្គមោ’’តិ. ទសមំ.

យមកវគ្គោ ទុតិយោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សម្ពោធេន ទុវេ វុត្តា, អស្សាទេន អបរេ ទុវេ;

នោ ចេតេន ទុវេ វុត្តា, អភិនន្ទេន អបរេ ទុវេ;

ឧប្បាទេន ទុវេ វុត្តា, វគ្គោ តេន បវុច្ចតីតិ.

៣. សព្ពវគ្គោ

១. សព្ពសុត្តំ

២៣. សាវត្ថិនិទានំ. ‘‘សព្ពំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ? ចក្ខុញ្ចេវ រូបា ច, សោតញ្ច [សោតញ្ចេវ (?) ឯវមិតរយុគលេសុបិ] សទ្ទា ច, ឃានញ្ច គន្ធា ច, ជិវ្ហា ច រសា ច, កាយោ ច ផោដ្ឋព្ពា ច, មនោ ច ធម្មា ច – ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ. យោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហមេតំ សព្ពំ បច្ចក្ខាយ អញ្ញំ សព្ពំ បញ្ញាបេស្សាមី’តិ, តស្ស វាចាវត្ថុកមេវស្ស [វាចាវត្ថុរេវស្ស (សី. បី.), វាចាវត្ថុទេវស្ស (ស្យា. កំ.)]; បុដ្ឋោ ច ន សម្បាយេយ្យ, ឧត្តរិញ្ច វិឃាតំ អាបជ្ជេយ្យ. តំ កិស្ស ហេតុ? យថា តំ, ភិក្ខវេ, អវិសយស្មិ’’ន្តិ. បឋមំ.

២. បហានសុត្តំ

២៤. ‘‘សព្ពប្បហានាយ [សព្ពំ បហានាយ (ស្យា. កំ. ក.)] វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សព្ពប្បហានាយ ធម្មោ? ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, បហាតព្ពំ, រូបា បហាតព្ពា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ បហាតព្ពំ, ចក្ខុសម្ផស្សោ បហាតព្ពោ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ បហាតព្ពំ…បេ… យម្បិទំ សោតសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ បហាតព្ពំ… យម្បិទំ ឃានសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ បហាតព្ពំ. ជិវ្ហា បហាតព្ពា, រសា បហាតព្ពា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ បហាតព្ពំ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ បហាតព្ពោ, យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ បហាតព្ពំ. កាយោ បហាតព្ពោ… មនោ បហាតព្ពោ, ធម្មា បហាតព្ពា, មនោវិញ្ញាណំ បហាតព្ពំ, មនោសម្ផស្សោ បហាតព្ពោ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ បហាតព្ពំ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពប្បហានាយ ធម្មោ’’តិ. ទុតិយំ.

៣. អភិញ្ញាបរិញ្ញាបហានសុត្តំ

២៥. ‘‘សព្ពំ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហានាយ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហានាយ ធម្មោ? ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពំ, រូបា អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពំ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពោ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពំ…បេ… ជិវ្ហា អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពា, រសា អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពំ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពោ, យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពំ. កាយោ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពោ… មនោ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពោ, ធម្មា អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពា, មនោវិញ្ញាណំ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពំ, មនោសម្ផស្សោ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពោ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហាតព្ពំ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អភិញ្ញា បរិញ្ញា បហានាយ ធម្មោ’’តិ. តតិយំ.

៤. បឋមអបរិជាននសុត្តំ

២៦. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ? ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. រូបេ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ចក្ខុសម្ផស្សំ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ…បេ… ជិវ្ហំ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. រសេ…បេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ…បេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សំ…បេ… យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. កាយំ…បេ… មនំ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ធម្មេ…បេ… មនោវិញ្ញាណំ…បេ… មនោសម្ផស្សំ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ឥទំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ.

‘‘សព្ពញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ? ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. រូបេ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ចក្ខុសម្ផស្សំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ…បេ… ជិវ្ហំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. រសេ…បេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ…បេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សំ…បេ… យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. កាយំ…បេ… មនំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ធម្មេ…បេ… មនោវិញ្ញាណំ…បេ… មនោសម្ផស្សំ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ឥទំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយា’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. ទុតិយអបរិជាននសុត្តំ

២៧. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ? យញ្ច, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ, យេ ច រូបា, យញ្ច ចក្ខុវិញ្ញាណំ, យេ ច ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា…បេ… យា ច ជិវ្ហា, យេ ច រសា, យញ្ច ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, យេ ច ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា; យោ ច កាយោ, យេ ច ផោដ្ឋព្ពា, យញ្ច កាយវិញ្ញាណំ, យេ ច កាយវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា; យោ ច មនោ, យេ ច ធម្មា, យញ្ច មនោវិញ្ញាណំ, យេ ច មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា – ឥទំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ.

‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ? យញ្ច, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ, យេ ច រូបា, យញ្ច ចក្ខុវិញ្ញាណំ, យេ ច ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា…បេ… យា ច ជិវ្ហា, យេ ច រសា, យញ្ច ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, យេ ច ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា; យោ ច កាយោ, យេ ច ផោដ្ឋព្ពា, យញ្ច កាយវិញ្ញាណំ, យេ ច កាយវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា; យោ ច មនោ, យេ ច ធម្មា, យញ្ច មនោវិញ្ញាណំ, យេ ច មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា – ឥទំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយា’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. អាទិត្តសុត្តំ

២៨. ឯកំ សមយំ ភគវា គយាយំ វិហរតិ គយាសីសេ សទ្ធិំ ភិក្ខុសហស្សេន. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អាទិត្តំ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អាទិត្តំ? ចក្ខុ [ចក្ខុំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)], ភិក្ខវេ, អាទិត្តំ, រូបា អាទិត្តា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អាទិត្តំ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អាទិត្តោ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អាទិត្តំ. កេន អាទិត្តំ? ‘រាគគ្គិនា, ទោសគ្គិនា, មោហគ្គិនា អាទិត្តំ, ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ អាទិត្ត’ន្តិ វទាមិ…បេ… ជិវ្ហា អាទិត្តា, រសា អាទិត្តា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អាទិត្តំ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ អាទិត្តោ. យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អាទិត្តំ. កេន អាទិត្តំ? ‘រាគគ្គិនា, ទោសគ្គិនា, មោហគ្គិនា អាទិត្តំ, ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ អាទិត្ត’ន្តិ វទាមិ…បេ… មនោ អាទិត្តោ, ធម្មា អាទិត្តា, មនោវិញ្ញាណំ អាទិត្តំ, មនោសម្ផស្សោ អាទិត្តោ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អាទិត្តំ. កេន អាទិត្តំ? ‘រាគគ្គិនា, ទោសគ្គិនា, មោហគ្គិនា អាទិត្តំ, ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ អាទិត្ត’ន្តិ វទាមិ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ …បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុំ. ឥមស្មិញ្ច បន វេយ្យាករណស្មិំ ភញ្ញមានេ តស្ស ភិក្ខុសហស្សស្ស អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តានិ វិមុច្ចិំសូតិ. ឆដ្ឋំ.

៧. អទ្ធភូតសុត្តំ

២៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អទ្ធភូតំ [អន្ធភូតំ (សី. ស្យា. កំ.)]. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អទ្ធភូតំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អទ្ធភូតំ, រូបា អទ្ធភូតា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អទ្ធភូតំ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អទ្ធភូតោ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អទ្ធភូតំ. កេន អទ្ធភូតំ? ‘ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ អទ្ធភូត’ន្តិ វទាមិ…បេ… ជិវ្ហា អទ្ធភូតា, រសា អទ្ធភូតា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អទ្ធភូតំ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ អទ្ធភូតោ, យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អទ្ធភូតំ. កេន អទ្ធភូតំ? ‘ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ អទ្ធភូត’ន្តិ វទាមិ. កាយោ អទ្ធភូតោ…បេ… មនោ អទ្ធភូតោ, ធម្មា អទ្ធភូតា, មនោវិញ្ញាណំ អទ្ធភូតំ, មនោសម្ផស្សោ អទ្ធភូតោ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អទ្ធភូតំ. កេន អទ្ធភូតំ? ‘ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ អទ្ធភូត’ន្តិ វទាមិ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ, វិរាគា វិមុច្ចតិ, វិមុត្តស្មិំ ‘វិមុត្ត’មិតិ ញាណំ ហោតិ, ‘ខីណា ជាតិ វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. សមុគ្ឃាតសារុប្បសុត្តំ

៣០. ‘‘សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសារុប្បំ វោ, ភិក្ខវេ, បដិបទំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមីតិ. កតមា ច សា, ភិក្ខវេ, សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសារុប្បា បដិបទា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុស្មិំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុតោ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុំ មេតិ ន មញ្ញតិ. រូបេ ន មញ្ញតិ, រូបេសុ ន មញ្ញតិ, រូបតោ ន មញ្ញតិ, រូបា មេតិ ន មញ្ញតិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណស្មិំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណតោ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ មេតិ ន មញ្ញតិ. ចក្ខុសម្ផស្សំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុសម្ផស្សស្មិំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុសម្ផស្សតោ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុសម្ផស្សោ មេតិ ន មញ្ញតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញតិ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញតិ, តតោបិ ន មញ្ញតិ, តំ មេតិ ន មញ្ញតិ…បេ… ជិវ្ហំ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាយ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាតោ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហា មេតិ ន មញ្ញតិ. រសេ ន មញ្ញតិ, រសេសុ ន មញ្ញតិ, រសតោ ន មញ្ញតិ, រសា មេតិ ន មញ្ញតិ. ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្មិំ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណតោ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ មេតិ ន មញ្ញតិ. ជិវ្ហាសម្ផស្សំ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាសម្ផស្សស្មិំ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាសម្ផស្សតោ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ មេតិ ន មញ្ញតិ. យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញតិ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញតិ, តតោបិ ន មញ្ញតិ, តំ មេតិ ន មញ្ញតិ…បេ… មនំ ន មញ្ញតិ, មនស្មិំ ន មញ្ញតិ, មនតោ ន មញ្ញតិ, មនោ មេតិ ន មញ្ញតិ. ធម្មេ ន មញ្ញតិ, ធម្មេសុ ន មញ្ញតិ, ធម្មតោ ន មញ្ញតិ, ធម្មា មេតិ ន មញ្ញតិ. មនោវិញ្ញាណំ ន មញ្ញតិ, មនោវិញ្ញាណស្មិំ ន មញ្ញតិ, មនោវិញ្ញាណតោ ន មញ្ញតិ, មនោវិញ្ញាណំ មេតិ ន មញ្ញតិ. មនោសម្ផស្សំ ន មញ្ញតិ, មនោសម្ផស្សស្មិំ ន មញ្ញតិ, មនោសម្ផស្សតោ ន មញ្ញតិ, មនោសម្ផស្សោ មេតិ ន មញ្ញតិ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញតិ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញតិ, តតោបិ ន មញ្ញតិ, តំ មេតិ ន មញ្ញតិ. សព្ពំ ន មញ្ញតិ, សព្ពស្មិំ ន មញ្ញតិ, សព្ពតោ ន មញ្ញតិ, សព្ពំ មេតិ ន មញ្ញតិ. សោ ឯវំ អមញ្ញមានោ ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. អនុបាទិយំ ន បរិតស្សតិ. អបរិតស្សំ បច្ចត្តញ្ញេវ បរិនិព្ពាយតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ ខោ សា, ភិក្ខវេ, សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសារុប្បា បដិបទា’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. បឋមសមុគ្ឃាតសប្បាយសុត្តំ

៣១. ‘‘សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសប្បាយំ វោ, ភិក្ខវេ, បដិបទំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមា ច សា, ភិក្ខវេ, សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសប្បាយា បដិបទា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុស្មិំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុតោ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុំ មេតិ ន មញ្ញតិ. រូបេ ន មញ្ញតិ…បេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន មញ្ញតិ, ចក្ខុសម្ផស្សំ ន មញ្ញតិ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញតិ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញតិ, តតោបិ ន មញ្ញតិ, តំ មេតិ ន មញ្ញតិ. យញ្ហិ, ភិក្ខវេ, មញ្ញតិ, យស្មិំ មញ្ញតិ, យតោ មញ្ញតិ, យំ មេតិ មញ្ញតិ, តតោ តំ ហោតិ អញ្ញថា. អញ្ញថាភាវី ភវសត្តោ លោកោ ភវមេវាភិនន្ទតិ…បេ… ជិវ្ហំ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាយ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាតោ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហា មេតិ ន មញ្ញតិ. រសេ ន មញ្ញតិ…បេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ន មញ្ញតិ, ជិវ្ហាសម្ផស្សំ ន មញ្ញតិ. យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញតិ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញតិ, តតោបិ ន មញ្ញតិ, តំ មេតិ ន មញ្ញតិ. យញ្ហិ, ភិក្ខវេ, មញ្ញតិ, យស្មិំ មញ្ញតិ, យតោ មញ្ញតិ, យំ មេតិ មញ្ញតិ, តតោ តំ ហោតិ អញ្ញថា. អញ្ញថាភាវី ភវសត្តោ លោកោ ភវមេវាភិនន្ទតិ…បេ… មនំ ន មញ្ញតិ, មនស្មិំ ន មញ្ញតិ, មនតោ ន មញ្ញតិ, មនោ មេតិ ន មញ្ញតិ. ធម្មេ ន មញ្ញតិ…បេ… មនោវិញ្ញាណំ ន មញ្ញតិ, មនោសម្ផស្សំ ន មញ្ញតិ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញតិ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញតិ, តតោបិ ន មញ្ញតិ, តំ មេតិ ន មញ្ញតិ. យញ្ហិ, ភិក្ខវេ, មញ្ញតិ, យស្មិំ មញ្ញតិ, យតោ មញ្ញតិ, យំ មេតិ មញ្ញតិ, តតោ តំ ហោតិ អញ្ញថា. អញ្ញថាភាវី ភវសត្តោ លោកោ ភវមេវាភិនន្ទតិ. យាវតា, ភិក្ខវេ, ខន្ធធាតុអាយតនំ តម្បិ ន មញ្ញតិ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញតិ, តតោបិ ន មញ្ញតិ, តំ មេតិ ន មញ្ញតិ. សោ ឯវំ អមញ្ញមានោ ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. អនុបាទិយំ ន បរិតស្សតិ. អបរិតស្សំ បច្ចត្តញ្ញេវ បរិនិព្ពាយតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ ខោ សា, ភិក្ខវេ, សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសប្បាយា បដិបទា’’តិ. នវមំ.

១០. ទុតិយសមុគ្ឃាតសប្បាយសុត្តំ

៣២. ‘‘សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសប្បាយំ វោ, ភិក្ខវេ, បដិបទំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមា ច សា, ភិក្ខវេ, សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសប្បាយា បដិបទា?

‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ ភន្តេ’’.

‘‘រូបា…បេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ជិវ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា ភន្តេ’’…បេ….

‘‘រសា… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ…បេ… យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ… ធម្មា… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វាតិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’.

‘‘យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ, រសេសុបិ…បេ… យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ ខោ សា, ភិក្ខវេ, សព្ពមញ្ញិតសមុគ្ឃាតសប្បាយា បដិបទា’’តិ. ទសមំ.

សព្ពវគ្គោ តតិយោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សព្ពញ្ច ទ្វេបិ បហានា, បរិជានាបរេ ទុវេ;

អាទិត្តំ អទ្ធភូតញ្ច, សារុប្បា ទ្វេ ច សប្បាយា;

វគ្គោ តេន បវុច្ចតីតិ.

៤. ជាតិធម្មវគ្គោ

១-១០. ជាតិធម្មាទិសុត្តទសកំ

៣៣. សាវត្ថិនិទានំ. តត្រ ខោ…បេ… ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, ជាតិធម្មំ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ ជាតិធម្មំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ជាតិធម្មំ. រូបា… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សោ ជាតិធម្មោ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ជាតិធម្មំ…បេ… ជិវ្ហា… រសា… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ… យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ជាតិធម្មំ. កាយោ…បេ... មនោ ជាតិធម្មោ, ធម្មា ជាតិធម្មា, មនោវិញ្ញាណំ ជាតិធម្មំ, មនោសម្ផស្សោ ជាតិធម្មោ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ជាតិធម្មំ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ… ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ… ចក្ខុសម្ផស្សេបិ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ. បឋមំ.

៣៤. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, ជរាធម្មំ…បេ… សំខិត្តំ. ទុតិយំ.

៣៥. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, ព្យាធិធម្មំ…បេ…. តតិយំ.

៣៦. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, មរណធម្មំ…បេ…. ចតុត្ថំ.

៣៧. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, សោកធម្មំ…បេ…. បញ្ចមំ.

៣៨. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, សំកិលេសិកធម្មំ…បេ…. ឆដ្ឋំ.

៣៩. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, ខយធម្មំ…បេ…. សត្តមំ.

៤០. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, វយធម្មំ…បេ…. អដ្ឋមំ.

៤១. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, សមុទយធម្មំ…បេ…. នវមំ.

៤២. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, និរោធធម្មំ…បេ…. ទសមំ.

ជាតិធម្មវគ្គោ ចតុត្ថោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ជាតិជរាព្យាធិមរណំ, សោកោ ច សំកិលេសិកំ;

ខយវយសមុទយំ, និរោធធម្មេន តេ ទសាតិ.

៥. សព្ពអនិច្ចវគ្គោ

១-៩. អនិច្ចាទិសុត្តនវកំ

៤៣. សាវត្ថិនិទានំ. តត្រ ខោ…បេ… ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អនិច្ចំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, រូបា អនិច្ចា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនិច្ចោ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា, រសា អនិច្ចា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ អនិច្ចោ. យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ. កាយោ អនិច្ចោ…បេ… មនោ អនិច្ចោ, ធម្មា អនិច្ចា, មនោវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, មនោសម្ផស្សោ អនិច្ចោ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. បឋមំ.

៤៤. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ…បេ…. ទុតិយំ.

៤៥. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អនត្តា…បេ…. តតិយំ.

៤៦. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អភិញ្ញេយ្យំ…បេ…. ចតុត្ថំ.

៤៧. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, បរិញ្ញេយ្យំ…បេ…. បញ្ចមំ.

៤៨. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, បហាតព្ពំ…បេ…. ឆដ្ឋំ.

៤៩. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, សច្ឆិកាតព្ពំ…បេ…. សត្តមំ.

៥០. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អភិញ្ញាបរិញ្ញេយ្យំ…បេ…. អដ្ឋមំ.

៥១. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, ឧបទ្ទុតំ…បេ…. នវមំ.

១០. ឧបស្សដ្ឋសុត្តំ

៥២. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, ឧបស្សដ្ឋំ [ឧបសដ្ឋំ (ក.)]. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ ឧបស្សដ្ឋំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ឧបស្សដ្ឋំ, រូបា ឧបស្សដ្ឋា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ ឧបស្សដ្ឋំ, ចក្ខុសម្ផស្សោ ឧបស្សដ្ឋោ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ឧបស្សដ្ឋំ…បេ… ជិវ្ហា ឧបស្សដ្ឋា, រសា ឧបស្សដ្ឋា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ឧបស្សដ្ឋំ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ ឧបស្សដ្ឋោ. យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ឧបស្សដ្ឋំ. កាយោ ឧបស្សដ្ឋោ… មនោ ឧបស្សដ្ឋោ, ធម្មា ឧបស្សដ្ឋា, មនោវិញ្ញាណំ ឧបស្សដ្ឋំ, មនោសម្ផស្សោ ឧបស្សដ្ឋោ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ឧបស្សដ្ឋំ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. ទសមំ.

សព្ពអនិច្ចវគ្គោ បញ្ចមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា, អភិញ្ញេយ្យំ បរិញ្ញេយ្យំ;

បហាតព្ពំ សច្ឆិកាតព្ពំ, អភិញ្ញេយ្យបរិញ្ញេយ្យំ [អភិញ្ញេយ្យំ បរិញ្ញេយ្យំ (សី. ស្យា. កំ.), អភិញ្ញាតំ បរិញ្ញេយ្យំ (បី. ក.)];

ឧបទ្ទុតំ ឧបស្សដ្ឋំ, វគ្គោ តេន បវុច្ចតីតិ.

សឡាយតនវគ្គេ បឋមបណ្ណាសកោ សមត្តោ.

តស្ស វគ្គុទ្ទានំ –

អនិច្ចវគ្គំ យមកំ, សព្ពំ វគ្គំ ជាតិធម្មំ;

អនិច្ចវគ្គេន បញ្ញាសំ, បញ្ចមោ តេន បវុច្ចតីតិ.

៦. អវិជ្ជាវគ្គោ

១. អវិជ្ជាបហានសុត្តំ

៥៣. សាវត្ថិនិទានំ. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ កថំ បស្សតោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ?

‘‘ចក្ខុំ ខោ, ភិក្ខុ, អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ. រូបេ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សំ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ. សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហំ… កាយំ… មនំ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ. ធម្មេ … មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សំ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ. បឋមំ.

២. សំយោជនបហានសុត្តំ

៥៤. ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ, កថំ បស្សតោ, សំយោជនា បហីយន្តី’’តិ? ‘‘ចក្ខុំ ខោ, ភិក្ខុ, អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ សំយោជនា បហីយន្តិ. រូបេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សំ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ សំយោជនា បហីយន្តិ. សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហំ… កាយំ… មនំ… ធម្មេ… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សំ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ សំយោជនា បហីយន្តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ សំយោជនា បហីយន្តី’’តិ. ទុតិយំ.

៣. សំយោជនសមុគ្ឃាតសុត្តំ

៥៥. ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ, កថំ បស្សតោ សំយោជនា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តី’’តិ? ‘‘ចក្ខុំ ខោ, ភិក្ខុ, អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ សំយោជនា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តិ. រូបេ អនត្តតោ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សំ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ សំយោជនា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តិ. សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហំ… កាយំ… មនំ… ធម្មេ… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សំ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ សំយោជនា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ សំយោជនា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តី’’តិ. តតិយំ.

៤. អាសវបហានសុត្តំ

៥៦. ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ, កថំ បស្សតោ អាសវា បហីយន្តី’’តិ…បេ…. ចតុត្ថំ.

៥. អាសវសមុគ្ឃាតសុត្តំ

៥៧. ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ, កថំ បស្សតោ អាសវា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តី’’តិ…បេ…. បញ្ចមំ.

៦. អនុសយបហានសុត្តំ

៥៨. ‘‘កថំ នុ ខោ…បេ… អនុសយា បហីយន្តី’’តិ…បេ…. ឆដ្ឋំ.

៧. អនុសយសមុគ្ឃាតសុត្តំ

៥៩. ‘‘កថំ នុ ខោ…បេ… អនុសយា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តី’’តិ? ‘‘ចក្ខុំ ខោ, ភិក្ខុ, អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អនុសយា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តិ…បេ… សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហំ… កាយំ… មនំ… ធម្មេ… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សំ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អនុសយា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ អនុសយា សមុគ្ឃាតំ គច្ឆន្តី’’តិ. សត្តមំ.

៨. សព្ពុបាទានបរិញ្ញាសុត្តំ

៦០. ‘‘សព្ពុបាទានបរិញ្ញាយ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សព្ពុបាទានបរិញ្ញាយ ធម្មោ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, វេទនាយបិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមោក្ខា [វិមោក្ខំ (ក.), វិមោក្ខ (ស្យា. កំ.)] ‘បរិញ្ញាតំ មេ ឧបាទាន’ន្តិ បជានាតិ. សោតញ្ច បដិច្ច សទ្ទេ ច ឧប្បជ្ជតិ… ឃានញ្ច បដិច្ច គន្ធេ ច… ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច… កាយញ្ច បដិច្ច ផោដ្ឋព្ពេ ច… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, វេទនាយបិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមោក្ខា ‘បរិញ្ញាតំ មេ ឧបាទាន’ន្តិ បជានាតិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពុបាទានបរិញ្ញាយ ធម្មោ’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. បឋមសព្ពុបាទានបរិយាទានសុត្តំ

៦១. ‘‘សព្ពុបាទានបរិយាទានាយ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សព្ពុបាទានបរិយាទានាយ ធម្មោ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, វេទនាយបិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមោក្ខា ‘បរិយាទិន្នំ [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ ទន្តជ-នការេនេវ] មេ ឧបាទាន’ន្តិ បជានាតិ…បេ… ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ…បេ… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ មនោសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, វេទនាយបិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមោក្ខា ‘បរិយាទិន្នំ មេ ឧបាទាន’ន្តិ បជានាតិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពុបាទានបរិយាទានាយ ធម្មោ’’តិ. នវមំ.

១០. ទុតិយសព្ពុបាទានបរិយាទានសុត្តំ

៦២. ‘‘សព្ពុបាទានបរិយាទានាយ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សព្ពុបាទានបរិយាទានាយ ធម្មោ’’?

‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘រូបា…បេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ចក្ខុសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហា… កាយោ… មនោ… ធម្មា… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ, រសេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ជិវ្ហាសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ…បេ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, សព្ពុបាទានបរិយាទានាយ ធម្មោ’’តិ. ទសមំ.

អវិជ្ជាវគ្គោ ឆដ្ឋោ.

តស្សុទ្ទានំ –

អវិជ្ជា សំយោជនា ទ្វេ, អាសវេន ទុវេ វុត្តា;

អនុសយា អបរេ ទ្វេ, បរិញ្ញា ទ្វេ បរិយាទិន្នំ;

វគ្គោ តេន បវុច្ចតីតិ.

៧. មិគជាលវគ្គោ

១. បឋមមិគជាលសុត្តំ

៦៣. សាវត្ថិនិទានំ. អថ ខោ អាយស្មា មិគជាលោ យេន ភគវា…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា មិគជាលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘‘ឯកវិហារី, ឯកវិហារី’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, ឯកវិហារី ហោតិ, កិត្តាវតា ច បន សទុតិយវិហារី ហោតី’’តិ?

‘‘សន្តិ ខោ, មិគជាល, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី [នន្ទិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]. នន្ទិយា សតិ សារាគោ ហោតិ; សារាគេ សតិ សំយោគោ ហោតិ. នន្ទិសំយោជនសំយុត្តោ ខោ, មិគជាល, ភិក្ខុ សទុតិយវិហារីតិ វុច្ចតិ. សន្តិ…បេ… សន្តិ ខោ, មិគជាល, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី. នន្ទិយា សតិ សារាគោ ហោតិ; សារាគេ សតិ សំយោគោ ហោតិ. នន្ទិសំយោជនសំយុត្តោ ខោ, មិគជាល, ភិក្ខុ សទុតិយវិហារីតិ វុច្ចតិ. ឯវំវិហារី ច, មិគជាល, ភិក្ខុ កិញ្ចាបិ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវតិ អប្បសទ្ទានិ អប្បនិគ្ឃោសានិ វិជនវាតានិ មនុស្សរាហស្សេយ្យកានិ [មនុស្សរាហសេយ្យកានិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] បដិសល្លានសារុប្បានិ; អថ ខោ សទុតិយវិហារីតិ វុច្ចតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? តណ្ហា ហិស្ស ទុតិយា, សាស្ស អប្បហីនា. តស្មា សទុតិយវិហារី’’តិ វុច្ចតិ.

‘‘សន្តិ ច ខោ, មិគជាល, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ នន្ទី និរុជ្ឈតិ. នន្ទិយា អសតិ សារាគោ ន ហោតិ; សារាគេ អសតិ សំយោគោ ន ហោតិ. នន្ទិសំយោជនវិសំយុត្តោ ខោ, មិគជាល, ភិក្ខុ ឯកវិហារីតិ វុច្ចតិ…បេ… សន្តិ ច ខោ, មិគជាល, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ច ខោ, មិគជាល, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ នន្ទី និរុជ្ឈតិ. នន្ទិយា អសតិ សារាគោ ន ហោតិ; សារាគេ អសតិ សំយោគោ ន ហោតិ. នន្ទិសំយោជនវិប្បយុត្តោ ខោ, មិគជាល, ភិក្ខុ ឯកវិហារីតិ វុច្ចតិ. ឯវំវិហារី ច, មិគជាល, ភិក្ខុ កិញ្ចាបិ គាមន្តេ វិហរតិ អាកិណ្ណោ ភិក្ខូហិ ភិក្ខុនីហិ ឧបាសកេហិ ឧបាសិកាហិ រាជូហិ រាជមហាមត្តេហិ តិត្ថិយេហិ តិត្ថិយសាវកេហិ. អថ ខោ ឯកវិហារីតិ វុច្ចតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? តណ្ហា ហិស្ស ទុតិយា, សាស្ស បហីនា. តស្មា ឯកវិហារីតិ វុច្ចតី’’តិ. បឋមំ.

២. ទុតិយមិគជាលសុត្តំ

៦៤. អថ ខោ អាយស្មា មិគជាលោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា មិគជាលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ.

‘‘សន្តិ ខោ, មិគជាល, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី. នន្ទិសមុទយា ទុក្ខសមុទយោ, មិគជាលាតិ វទាមិ…បេ… សន្តិ ច ខោ, មិគជាល, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ច ខោ, មិគជាល, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី. នន្ទិសមុទយា ទុក្ខសមុទយោ, មិគជាលាតិ វទាមិ.

‘‘សន្តិ ច ខោ, មិគជាល, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ នន្ទី និរុជ្ឈតិ. នន្ទិនិរោធា ទុក្ខនិរោធោ, មិគជាលាតិ វទាមិ…បេ… សន្តិ ច ខោ, មិគជាល, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា ឥដ្ឋា កន្តា…បេ… សន្តិ ច ខោ, មិគជាល, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ នន្ទី និរុជ្ឈតិ. នន្ទិនិរោធា ទុក្ខនិរោធោ, មិគជាលាតិ វទាមី’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា មិគជាលោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ អាយស្មា មិគជាលោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរតោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិ. អញ្ញតរោ ច បនាយស្មា មិគជាលោ អរហតំ អហោសីតិ. ទុតិយំ.

៣. បឋមសមិទ្ធិមារបញ្ហាសុត្តំ

៦៥. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. អថ ខោ អាយស្មា សមិទ្ធិ យេន ភគវា…បេ… ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘‘មារោ, មារោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, មារោ វា អស្ស មារបញ្ញត្តិ វា’’តិ?

‘‘យត្ថ ខោ, សមិទ្ធិ, អត្ថិ ចក្ខុ, អត្ថិ រូបា, អត្ថិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, អត្ថិ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, អត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា. អត្ថិ សោតំ, អត្ថិ សទ្ទា, អត្ថិ សោតវិញ្ញាណំ, អត្ថិ សោតវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, អត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា. អត្ថិ ឃានំ, អត្ថិ គន្ធា, អត្ថិ ឃានវិញ្ញាណំ, អត្ថិ ឃានវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, អត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា. អត្ថិ ជិវ្ហា, អត្ថិ រសា, អត្ថិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, អត្ថិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, អត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា. អត្ថិ កាយោ, អត្ថិ ផោដ្ឋព្ពា, អត្ថិ កាយវិញ្ញាណំ, អត្ថិ កាយវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, អត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា. អត្ថិ មនោ, អត្ថិ ធម្មា, អត្ថិ មនោវិញ្ញាណំ, អត្ថិ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, អត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា.

‘‘យត្ថ ច ខោ, សមិទ្ធិ, នត្ថិ ចក្ខុ, នត្ថិ រូបា, នត្ថិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, នត្ថិ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, នត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា. នត្ថិ សោតំ…បេ… នត្ថិ ឃានំ…បេ… នត្ថិ ជិវ្ហា, នត្ថិ រសា, នត្ថិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, នត្ថិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, នត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា. នត្ថិ កាយោ…បេ…. នត្ថិ មនោ, នត្ថិ ធម្មា, នត្ថិ មនោវិញ្ញាណំ, នត្ថិ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, នត្ថិ តត្ថ មារោ វា មារបញ្ញត្តិ វា’’តិ. តតិយំ.

៤. សមិទ្ធិសត្តបញ្ហាសុត្តំ

៦៦. ‘‘‘សត្តោ, សត្តោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, សត្តោ វា អស្ស សត្តបញ្ញត្តិ វា’’តិ…បេ…. ចតុត្ថំ.

៥. សមិទ្ធិទុក្ខបញ្ហាសុត្តំ

៦៧. ‘‘‘ទុក្ខំ, ទុក្ខ’ន្តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, ទុក្ខំ វា អស្ស ទុក្ខបញ្ញត្តិ វា’’តិ…បេ…. បញ្ចមំ.

៦. សមិទ្ធិលោកបញ្ហាសុត្តំ

៦៨. ‘‘‘លោកោ, លោកោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, លោកោ វា អស្ស លោកបញ្ញត្តិ វា’’តិ? យត្ថ ខោ, សមិទ្ធិ, អត្ថិ ចក្ខុ, អត្ថិ រូបា, អត្ថិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, អត្ថិ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, អត្ថិ តត្ថ លោកោ វា លោកបញ្ញត្តិ វាតិ…បេ… អត្ថិ ជិវ្ហា…បេ… អត្ថិ មនោ, អត្ថិ ធម្មា, អត្ថិ មនោវិញ្ញាណំ, អត្ថិ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, អត្ថិ តត្ថ លោកោ វា លោកបញ្ញត្តិ វា.

‘‘យត្ថ ច ខោ, សមិទ្ធិ, នត្ថិ ចក្ខុ, នត្ថិ រូបា, នត្ថិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, នត្ថិ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, នត្ថិ តត្ថ លោកោ វា លោកបញ្ញត្តិ វា…បេ… នត្ថិ ជិវ្ហា…បេ… នត្ថិ មនោ, នត្ថិ ធម្មា, នត្ថិ មនោវិញ្ញាណំ, នត្ថិ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពា ធម្មា, នត្ថិ តត្ថ លោកោ វា លោកបញ្ញត្តិ វា’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. ឧបសេនអាសីវិសសុត្តំ

៦៩. ឯកំ សមយំ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច ឧបសេនោ រាជគហេ វិហរន្តិ សីតវនេ សប្បសោណ្ឌិកបព្ភារេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឧបសេនស្ស កាយេ អាសីវិសោ បតិតោ ហោតិ. អថ ខោ អាយស្មា ឧបសេនោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯថ មេ, អាវុសោ, ឥមំ កាយំ មញ្ចកំ អារោបេត្វា ពហិទ្ធា នីហរថ. បុរាយំ កាយោ ឥធេវ វិកិរតិ; សេយ្យថាបិ ភុសមុដ្ឋី’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា សារិបុត្តោ អាយស្មន្តំ ឧបសេនំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ បន មយំ បស្សាម អាយស្មតោ ឧបសេនស្ស កាយស្ស វា អញ្ញថត្តំ ឥន្ទ្រិយានំ វា វិបរិណាមំ. អថ ច បនាយស្មា ឧបសេនោ ឯវមាហ – ‘ឯថ មេ, អាវុសោ, ឥមំ កាយំ មញ្ចកំ អារោបេត្វា ពហិទ្ធា នីហរថ. បុរាយំ កាយោ ឥធេវ វិកិរតិ; សេយ្យថាបិ ភុសមុដ្ឋី’’’តិ. ‘‘យស្ស នូន, អាវុសោ សារិបុត្ត, ឯវមស្ស – ‘អហំ ចក្ខូតិ វា មម ចក្ខូតិ វា…បេ… អហំ ជិវ្ហាតិ វា មម ជិវ្ហាតិ វា… អហំ មនោតិ វា មម មនោតិ វា’. តស្ស, អាវុសោ សារិបុត្ត, សិយា កាយស្ស វា អញ្ញថត្តំ ឥន្ទ្រិយានំ វា វិបរិណាមោ. មយ្ហញ្ច ខោ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ន ឯវំ ហោតិ – ‘អហំ ចក្ខូតិ វា មម ចក្ខូតិ វា…បេ… អហំ ជិវ្ហាតិ វា មម ជិវ្ហាតិ វា…បេ… អហំ មនោតិ វា មម មនោតិ វា’. តស្ស មយ្ហញ្ច ខោ, អាវុសោ សារិបុត្ត, កិំ កាយស្ស វា អញ្ញថត្តំ ភវិស្សតិ, ឥន្ទ្រិយានំ វា វិបរិណាមោ’’តិ!

‘‘តថា ហិ បនាយស្មតោ ឧបសេនស្ស ទីឃរត្តំ អហង្ការមមង្ការមានានុសយោ សុសមូហតោ. តស្មា អាយស្មតោ ឧបសេនស្ស ន ឯវំ ហោតិ – ‘អហំ ចក្ខូតិ វា មម ចក្ខូតិ វា…បេ… អហំ ជិវ្ហាតិ វា មម ជិវ្ហាតិ វា…បេ… អហំ មនោតិ វា មម មនោតិ វា’’’តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ ឧបសេនស្ស កាយំ មញ្ចកំ អារោបេត្វា ពហិទ្ធា នីហរិំសុ. អថ ខោ អាយស្មតោ ឧបសេនស្ស កាយោ តត្ថេវ វិកិរិ; សេយ្យថាបិ ភុសមុដ្ឋីតិ. សត្តមំ.

៨. ឧបវាណសន្ទិដ្ឋិកសុត្តំ

៧០. អថ ខោ អាយស្មា ឧបវាណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា ឧបវាណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘‘សន្ទិដ្ឋិកោ ធម្មោ, សន្ទិដ្ឋិកោ ធម្មោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, សន្ទិដ្ឋិកោ ធម្មោ ហោតិ, អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’’តិ?

‘‘ឥធ បន, ឧបវាណ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា រូបប្បដិសំវេទី ច ហោតិ រូបរាគប្បដិសំវេទី ច. សន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ រូបេសុ រាគំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រូបេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. យំ តំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា រូបប្បដិសំវេទី ច ហោតិ រូបរាគប្បដិសំវេទី ច. សន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ រូបេសុ រាគំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រូបេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. ឯវម្បិ ខោ, ឧបវាណ, សន្ទិដ្ឋិកោ ធម្មោ ហោតិ អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’’តិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា រសប្បដិសំវេទី ច ហោតិ រសរាគប្បដិសំវេទី ច. សន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ រសេសុ រាគំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រសេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. យំ តំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា រសប្បដិសំវេទី ច ហោតិ រសរាគប្បដិសំវេទី ច. សន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ រសេសុ រាគំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រសេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. ឯវម្បិ ខោ, ឧបវាណ, សន្ទិដ្ឋិកោ ធម្មោ ហោតិ អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’’តិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ធម្មប្បដិសំវេទី ច ហោតិ ធម្មរាគប្បដិសំវេទី ច. សន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ ធម្មេសុ រាគំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ធម្មេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. យំ តំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ធម្មប្បដិសំវេទី ច ហោតិ ធម្មរាគប្បដិសំវេទី ច. សន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ ធម្មេសុ រាគំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ធម្មេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. ឯវម្បិ ខោ, ឧបវាណ, សន្ទិដ្ឋិកោ ធម្មោ ហោតិ…បេ… បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’’តិ…បេ….

‘‘ឥធ បន, ឧបវាណ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា រូបប្បដិសំវេទី ច ហោតិ, នោ ច រូបរាគប្បដិសំវេទី. អសន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ រូបេសុ រាគំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រូបេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. យំ តំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា រូបប្បដិសំវេទីហិ ខោ ហោតិ, នោ ច រូបរាគប្បដិសំវេទី. អសន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ រូបេសុ រាគំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រូបេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. ឯវម្បិ ខោ, ឧបវាណ, សន្ទិដ្ឋិកោ ធម្មោ ហោតិ, អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’’តិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា រសប្បដិសំវេទីហិ ខោ ហោតិ, នោ ច រសរាគប្បដិសំវេទី. អសន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ រសេសុ រាគំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រសេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ធម្មប្បដិសំវេទីហិ ខោ ហោតិ, នោ ច ធម្មរាគប្បដិសំវេទី. អសន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ ធម្មេសុ រាគំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ធម្មេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. យំ តំ, ឧបវាណ, ភិក្ខុ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ធម្មប្បដិសំវេទីហិ ខោ ហោតិ, នោ ច ធម្មរាគប្បដិសំវេទី. អសន្តញ្ច អជ្ឈត្តំ ធម្មេសុ រាគំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ធម្មេសុ រាគោ’តិ បជានាតិ. ឯវម្បិ ខោ, ឧបវាណ, សន្ទិដ្ឋិកោ ធម្មោ ហោតិ, អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. បឋមឆផស្សាយតនសុត្តំ

៧១. ‘‘យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាតិ. អវុសិតំ តេន ព្រហ្មចរិយំ, អារកា សោ ឥមស្មា ធម្មវិនយា’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯត្ថាហំ, ភន្តេ, អនស្សសំ [អនស្សសិំ (សី.), អនស្សាសំ (ស្យា. កំ.), អនស្សាសិំ (បី.)]. អហញ្ហិ, ភន្តេ, ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាមី’’តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ភិក្ខុ, ចក្ខុំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘សាធុ, ភិក្ខុ, ឯត្ថ ច តេ, ភិក្ខុ, ចក្ខុ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ភវិស្សតិ. ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្ស…បេ… ជិវ្ហំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘សាធុ, ភិក្ខុ, ឯត្ថ ច តេ, ភិក្ខុ, ជិវ្ហា ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ភវិស្សតិ. ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្ស…បេ… មនំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘សាធុ, ភិក្ខុ, ឯត្ថ ច តេ, ភិក្ខុ, មនោ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ភវិស្សតិ. ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្សា’’តិ. នវមំ.

១០. ទុតិយឆផស្សាយតនសុត្តំ

៧២. ‘‘យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាតិ. អវុសិតំ តេន ព្រហ្មចរិយំ, អារកា សោ ឥមស្មា ធម្មវិនយា’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯត្ថាហំ, ភន្តេ, អនស្សសំ បនស្សសំ. អហញ្ហិ, ភន្តេ, ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាមី’’តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ភិក្ខុ, ចក្ខុំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘សាធុ, ភិក្ខុ, ឯត្ថ ច តេ, ភិក្ខុ, ចក្ខុ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ភវិស្សតិ. ឯវំ តេ ឯតំ បឋមំ ផស្សាយតនំ បហីនំ ភវិស្សតិ អាយតិំ អបុនព្ភវាយ…បេ….

‘‘ជិវ្ហំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘សាធុ, ភិក្ខុ, ឯត្ថ ច តេ, ភិក្ខុ, ជិវ្ហា ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ភវិស្សតិ. ឯវំ តេ ឯតំ ចតុត្ថំ ផស្សាយតនំ បហីនំ ភវិស្សតិ អាយតិំ អបុនព្ភវាយ…បេ….

‘‘មនំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?

‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’.

‘‘សាធុ, ភិក្ខុ, ឯត្ថ ច តេ, ភិក្ខុ, មនោ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ ភវិស្សតិ. ឯវំ តេ ឯតំ ឆដ្ឋំ ផស្សាយតនំ បហីនំ ភវិស្សតិ អាយតិំ អបុនព្ភវាយា’’តិ. ទសមំ.

១១. តតិយឆផស្សាយតនសុត្តំ

៧៣. ‘‘យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាតិ. អវុសិតំ តេន ព្រហ្មចរិយំ, អារកា សោ ឥមស្មា ធម្មវិនយា’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯត្ថាហំ, ភន្តេ, អនស្សសំ បនស្សសំ. អហញ្ហិ, ភន្តេ, ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាមី’’តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ភិក្ខុ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហា… កាយោ… មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខុ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, សោតស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ឃានស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ, កាយស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. ឯកាទសមំ.

មិគជាលវគ្គោ សត្តមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

មិគជាលេន ទ្វេ វុត្តា, ចត្តារោ ច សមិទ្ធិនា;

ឧបសេនោ ឧបវាណោ, ឆផស្សាយតនិកា តយោតិ.

៨. គិលានវគ្គោ

១. បឋមគិលានសុត្តំ

៧៤. សាវត្ថិនិទានំ. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អមុកស្មិំ, ភន្តេ, វិហារេ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ នវោ អប្បញ្ញាតោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ. សាធុ, ភន្តេ, ភគវា យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’តិ.

អថ ខោ ភគវា នវវាទញ្ច សុត្វា គិលានវាទញ្ច, ‘‘អប្បញ្ញាតោ ភិក្ខូ’’តិ ឥតិ វិទិត្វា យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ. អទ្ទសា ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន មញ្ចកេ សមធោសិ [សមញ្ចោសិ (សី.), សមតេសិ (ស្យា. កំ.), សមញ្ចោបិ (បី.)]. អថ ខោ ភគវា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘អលំ, ភិក្ខុ, មា ត្វំ មញ្ចកេ សមធោសិ. សន្តិមានិ អាសនានិ បញ្ញត្តានិ, តត្ថាហំ និសីទិស្សាមី’’តិ. និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ. និសជ្ជ ខោ ភគវា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ តេ, ភិក្ខុ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ, កច្ចិ ទុក្ខា វេទនា បដិក្កមន្តិ នោ អភិក្កមន្តិ, បដិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ នោ អភិក្កមោ’’តិ?

‘‘ន មេ, ភន្តេ, ខមនីយំ, ន យាបនីយំ, ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ នោ បដិក្កមន្តិ, អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ នោ បដិក្កមោ’’តិ.

‘‘កច្ចិ តេ, ភិក្ខុ, ន កិញ្ចិ កុក្កុច្ចំ, ន កោចិ វិប្បដិសារោ’’តិ?

‘‘តគ្ឃ មេ, ភន្តេ, អនប្បកំ កុក្កុច្ចំ, អនប្បកោ វិប្បដិសារោ’’តិ.

‘‘កច្ចិ បន តំ [ត្វំ (សី.), តេ (ស្យា. កំ. ក.)], ភិក្ខុ, អត្តា សីលតោ ឧបវទតី’’តិ?

‘‘ន ខោ មំ, ភន្តេ, អត្តា សីលតោ ឧបវទតី’’តិ [នោ ហេតំ ភន្តេ (បី. ក.)].

‘‘នោ ចេ កិរ តេ, ភិក្ខុ, អត្តា សីលតោ ឧបវទតិ, អថ កិញ្ច [អថ កិស្មិញ្ច (សី.), អថ ភិក្ខុ កិស្មិញ្ច (ស្យា. កំ. បី. ក.)] តេ កុក្កុច្ចំ កោ ច វិប្បដិសារោ’’តិ?

‘‘ន ខ្វាហំ, ភន្តេ, សីលវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមី’’តិ.

‘‘នោ ចេ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, សីលវិសុទ្ធត្ថំ មយា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសិ, អថ កិមត្ថំ ចរហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, មយា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសី’’តិ?

‘‘រាគវិរាគត្ថំ ខ្វាហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមី’’តិ.

‘‘សាធុ សាធុ, ភិក្ខុ! សាធុ ខោ ត្វំ, ភិក្ខុ, រាគវិរាគត្ថំ មយា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសិ. រាគវិរាគត្ថោ ហិ, ភិក្ខុ, មយា ធម្មោ ទេសិតោ. តំ កិំ មញ្ញសិ ភិក្ខុ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ…បេ… សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហា… កាយោ… មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខុ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, សោតស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ សោ ភិក្ខុ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិ. ឥមស្មិញ្ច បន វេយ្យាករណស្មិំ ភញ្ញមានេ តស្ស ភិក្ខុនោ វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ, សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ. បឋមំ.

២. ទុតិយគិលានសុត្តំ

៧៥. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ…បេ… ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អមុកស្មិំ, ភន្តេ, វិហារេ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ នវោ អប្បញ្ញាតោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ. សាធុ, ភន្តេ, ភគវា យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’តិ.

អថ ខោ ភគវា នវវាទញ្ច សុត្វា គិលានវាទញ្ច, ‘‘អប្បញ្ញាតោ ភិក្ខូ’’តិ ឥតិ វិទិត្វា យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ. អទ្ទសា ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន មញ្ចកេ សមធោសិ. អថ ខោ ភគវា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘អលំ, ភិក្ខុ, មា ត្វំ មញ្ចកេ សមធោសិ. សន្តិមានិ អាសនានិ បញ្ញត្តានិ, តត្ថាហំ និសីទិស្សាមី’’តិ. និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ. និសជ្ជ ខោ ភគវា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ តេ, ភិក្ខុ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ, កច្ចិ ទុក្ខា វេទនា បដិក្កមន្តិ នោ អភិក្កមន្តិ, បដិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ នោ អភិក្កមោ’’តិ?

‘‘ន មេ, ភន្តេ, ខមនីយំ, ន យាបនីយំ…បេ… ន ខោ មំ [មេ (សព្ពត្ថ)], ភន្តេ, អត្តា សីលតោ ឧបវទតី’’តិ.

‘‘នោ ចេ កិរ តេ, ភិក្ខុ, អត្តា សីលតោ ឧបវទតិ, អថ កិញ្ច តេ កុក្កុច្ចំ កោ ច វិប្បដិសារោ’’តិ?

‘‘ន ខ្វាហំ, ភន្តេ, សីលវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមី’’តិ.

‘‘នោ ចេ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, សីលវិសុទ្ធត្ថំ មយា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសិ, អថ កិមត្ថំ ចរហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, មយា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសី’’តិ?

‘‘អនុបាទាបរិនិព្ពានត្ថំ ខ្វាហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមី’’តិ.

‘‘សាធុ សាធុ, ភិក្ខុ! សាធុ ខោ ត្វំ, ភិក្ខុ, អនុបាទាបរិនិព្ពានត្ថំ មយា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសិ. អនុបាទាបរិនិព្ពានត្ថោ ហិ, ភិក្ខុ, មយា ធម្មោ ទេសិតោ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ភិក្ខុ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ…បេ… សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហា… កាយោ… មនោ… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខុ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… មនស្មិម្បិ… មនោវិញ្ញាណេបិ… មនោសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ សោ ភិក្ខុ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិ. ឥមស្មិញ្ច បន វេយ្យាករណស្មិំ ភញ្ញមានេ តស្ស ភិក្ខុស្ស អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចីតិ [វិមុច្ចតីតិ (សព្ពត្ថ)]. ទុតិយំ.

៣. រាធអនិច្ចសុត្តំ

៧៦. អថ ខោ អាយស្មា រាធោ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា រាធោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ. ‘‘យំ ខោ, រាធ, អនិច្ចំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, រាធ, អនិច្ចំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ? ចក្ខុ អនិច្ចំ, រូបា អនិច្ចា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សោ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ. តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… ជិវ្ហា… កាយោ… មនោ អនិច្ចោ. តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ធម្មា… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ. តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យំ ខោ, រាធ, អនិច្ចំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ’’តិ. តតិយំ.

៤. រាធទុក្ខសុត្តំ

៧៧. ‘‘យំ ខោ, រាធ, ទុក្ខំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, រាធ, ទុក្ខំ? ចក្ខុ ខោ, រាធ, ទុក្ខំ. តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. រូបា… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សោ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្ស…បេ… អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ. តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… មនោ ទុក្ខោ… ធម្មា… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ. តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យំ ខោ, រាធ, ទុក្ខំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. រាធអនត្តសុត្តំ

៧៨. ‘‘យោ ខោ, រាធ, អនត្តា តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. កោ ច, រាធ, អនត្តា? ចក្ខុ ខោ, រាធ, អនត្តា. តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. រូបា… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សោ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា…បេ… មនោ អនត្តា… ធម្មា… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តា. តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យោ ខោ, រាធ, អនត្តា តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. បឋមអវិជ្ជាបហានសុត្តំ

៧៩. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភន្តេ, ឯកោ ធម្មោ យស្ស បហានា ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ?

‘‘អត្ថិ ខោ, ភិក្ខុ, ឯកោ ធម្មោ យស្ស បហានា ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ.

‘‘កតមោ បន, ភន្តេ, ឯកោ ធម្មោ យស្ស បហានា ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ?

‘‘អវិជ្ជា ខោ, ភិក្ខុ, ឯកោ ធម្មោ យស្ស បហានា ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ.

‘‘កថំ បន, ភន្តេ, ជានតោ, កថំ បស្សតោ ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ?

‘‘ចក្ខុំ ខោ, ភិក្ខុ, អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ. រូបេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សំ… យម្បិទំ, ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ…បេ… មនំ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ. ធម្មេ… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សំ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. ទុតិយអវិជ្ជាបហានសុត្តំ

៨០. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ…បេ… ឯតទវោច – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភន្តេ, ឯកោ ធម្មោ យស្ស បហានា ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ?

‘‘អត្ថិ ខោ, ភិក្ខុ, ឯកោ ធម្មោ យស្ស បហានា ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ.

‘‘កតមោ បន, ភន្តេ, ឯកោ ធម្មោ យស្ស បហានា ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ?

‘‘អវិជ្ជា ខោ, ភិក្ខុ, ឯកោ ធម្មោ យស្ស បហានា ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ.

‘‘កថំ បន, ភន្តេ, ជានតោ, កថំ បស្សតោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ?

‘‘ឥធ, ភិក្ខុ, ភិក្ខុនោ សុតំ ហោតិ – ‘សព្ពេ ធម្មា នាលំ អភិនិវេសាយា’តិ. ឯវញ្ចេតំ, ភិក្ខុ, ភិក្ខុនោ សុតំ ហោតិ – ‘សព្ពេ ធម្មា នាលំ អភិនិវេសាយា’តិ. សោ សព្ពំ ធម្មំ អភិជានាតិ, សព្ពំ ធម្មំ អភិញ្ញាយ សព្ពំ ធម្មំ បរិជានាតិ, សព្ពំ ធម្មំ បរិញ្ញាយ សព្ពនិមិត្តានិ អញ្ញតោ បស្សតិ, ចក្ខុំ អញ្ញតោ បស្សតិ, រូបេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សំ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អញ្ញតោ បស្សតិ…បេ… មនំ អញ្ញតោ បស្សតិ, ធម្មេ… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សំ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អញ្ញតោ បស្សតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីយតិ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. សម្ពហុលភិក្ខុសុត្តំ

៨១. អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥធ នោ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា អម្ហេ ឯវំ បុច្ឆន្តិ – ‘កិមត្ថិយំ, អាវុសោ, សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ? ឯវំ បុដ្ឋា មយំ, ភន្តេ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករោម – ‘ទុក្ខស្ស ខោ, អាវុសោ, បរិញ្ញត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ. កច្ចិ មយំ, ភន្តេ, ឯវំ បុដ្ឋា ឯវំ ព្យាករមានា វុត្តវាទិនោ ចេវ ភគវតោ ហោម, ន ច ភគវន្តំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខាម, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករោម, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆតី’’តិ?

‘‘តគ្ឃ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯវំ បុដ្ឋា ឯវំ ព្យាករមានា វុត្តវាទិនោ ចេវ មេ ហោថ, ន ច មំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខថ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករោថ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆតិ. ទុក្ខស្ស ហិ, ភិក្ខវេ, បរិញ្ញត្ថំ មយិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. សចេ បន វោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កតមំ បន តំ, អាវុសោ, ទុក្ខំ, យស្ស បរិញ្ញាយ សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ? ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថ – ‘ចក្ខុ ខោ, អាវុសោ, ទុក្ខំ, តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. រូបា…បេ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ. តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ…បេ… មនោ ទុក្ខោ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ. តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. ឥទំ ខោ តំ, អាវុសោ, ទុក្ខំ, តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ. ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថា’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. លោកបញ្ហាសុត្តំ

៨២. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច –

‘‘‘លោកោ, លោកោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, លោកោតិ វុច្ចតី’’តិ? ‘‘‘លុជ្ជតី’តិ ខោ, ភិក្ខុ, តស្មា លោកោតិ វុច្ចតិ. កិញ្ច លុជ្ជតិ? ចក្ខុ ខោ, ភិក្ខុ, លុជ្ជតិ. រូបា លុជ្ជន្តិ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ លុជ្ជតិ, ចក្ខុសម្ផស្សោ លុជ្ជតិ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ លុជ្ជតិ…បេ… ជិវ្ហា លុជ្ជតិ…បេ… មនោ លុជ្ជតិ, ធម្មា លុជ្ជន្តិ, មនោវិញ្ញាណំ លុជ្ជតិ, មនោសម្ផស្សោ លុជ្ជតិ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ លុជ្ជតិ. លុជ្ជតីតិ ខោ, ភិក្ខុ, តស្មា លោកោតិ វុច្ចតី’’តិ. នវមំ.

១០. ផគ្គុនបញ្ហាសុត្តំ

៨៣. អថ ខោ អាយស្មា ផគ្គុនោ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា ផគ្គុនោ ភគវន្តំ ឯតទវោច –

‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភន្តេ, តំ ចក្ខុ, យេន ចក្ខុនា អតីតេ ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ ឆិន្នបបញ្ចេ ឆិន្នវដុមេ បរិយាទិន្នវដ្ដេ សព្ពទុក្ខវីតិវដ្ដេ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ…បេ… អត្ថិ នុ ខោ, ភន្តេ, សា ជិវ្ហា, យាយ ជិវ្ហាយ អតីតេ ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ ឆិន្នបបញ្ចេ ឆិន្នវដុមេ បរិយាទិន្នវដ្ដេ សព្ពទុក្ខវីតិវដ្ដេ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ…បេ… អត្ថិ នុ ខោ សោ, ភន្តេ, មនោ, យេន មនេន អតីតេ ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ ឆិន្នបបញ្ចេ ឆិន្នវដុមេ បរិយាទិន្នវដ្ដេ សព្ពទុក្ខវីតិវដ្ដេ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យា’’តិ?

‘‘នត្ថិ ខោ តំ, ផគ្គុន, ចក្ខុ, យេន ចក្ខុនា អតីតេ ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ ឆិន្នបបញ្ចេ ឆិន្នវដុមេ បរិយាទិន្នវដ្ដេ សព្ពទុក្ខវីតិវដ្ដេ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ …បេ… នត្ថិ ខោ សា, ផគ្គុន, ជិវ្ហា, យាយ ជិវ្ហាយ អតីតេ ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ ឆិន្នបបញ្ចេ ឆិន្នវដុមេ បរិយាទិន្នវដ្ដេ សព្ពទុក្ខវីតិវដ្ដេ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ…បេ… នត្ថិ ខោ សោ, ផគ្គុន, មនោ, យេន មនេន អតីតេ ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ ឆិន្នបបញ្ចេ ឆិន្នវដុមេ បរិយាទិន្នវដ្ដេ សព្ពទុក្ខវីតិវដ្ដេ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យា’’តិ. ទសមំ.

គិលានវគ្គោ អដ្ឋមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

គិលានេន ទុវេ វុត្តា, រាធេន អបរេ តយោ;

អវិជ្ជាយ ច ទ្វេ វុត្តា, ភិក្ខុ លោកោ ច ផគ្គុនោតិ.

៩. ឆន្នវគ្គោ

១. បលោកធម្មសុត្តំ

៨៤. សាវត្ថិនិទានំ. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច –

‘‘‘លោកោ, លោកោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, លោកោតិ វុច្ចតី’’តិ? ‘‘យំ ខោ, អានន្ទ, បលោកធម្មំ, អយំ វុច្ចតិ អរិយស្ស វិនយេ លោកោ. កិញ្ច, អានន្ទ, បលោកធម្មំ? ចក្ខុ ខោ, អានន្ទ, បលោកធម្មំ, រូបា បលោកធម្មា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ បលោកធម្មំ, ចក្ខុសម្ផស្សោ បលោកធម្មោ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា…បេ… តម្បិ បលោកធម្មំ…បេ… ជិវ្ហា បលោកធម្មា, រសា បលោកធម្មា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ បលោកធម្មំ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ បលោកធម្មោ, យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា…បេ… តម្បិ បលោកធម្មំ…បេ… មនោ បលោកធម្មោ, ធម្មា បលោកធម្មា, មនោវិញ្ញាណំ បលោកធម្មំ, មនោសម្ផស្សោ បលោកធម្មោ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ បលោកធម្មំ. យំ ខោ, អានន្ទ, បលោកធម្មំ, អយំ វុច្ចតិ អរិយស្ស វិនយេ លោកោ’’តិ. បឋមំ.

២. សុញ្ញតលោកសុត្តំ

៨៥. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ…បេ… ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘‘សុញ្ញោ លោកោ, សុញ្ញោ លោកោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, សុញ្ញោ លោកោតិ វុច្ចតី’’តិ? ‘‘យស្មា ច ខោ, អានន្ទ, សុញ្ញំ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា តស្មា សុញ្ញោ លោកោតិ វុច្ចតិ. កិញ្ច, អានន្ទ, សុញ្ញំ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា? ចក្ខុ ខោ, អានន្ទ, សុញ្ញំ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា. រូបា សុញ្ញា អត្តេន វា អត្តនិយេន វា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ សុញ្ញំ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា, ចក្ខុសម្ផស្សោ សុញ្ញោ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ សុញ្ញំ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា. យស្មា ច ខោ, អានន្ទ, សុញ្ញំ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា, តស្មា សុញ្ញោ លោកោតិ វុច្ចតី’’តិ. ទុតិយំ.

៣. សំខិត្តធម្មសុត្តំ

៨៦. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អានន្ទ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ…បេ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ជិវ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ឯវំ បស្សំ, អានន្ទ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. តតិយំ.

៤. ឆន្នសុត្តំ

៨៧. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច មហាចុន្ទោ អាយស្មា ច ឆន្នោ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ វិហរន្តិ. តេន ខោ បន សមយេន យេន អាយស្មា ឆន្នោ អាពាធិកោ ហោតិ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ. អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេនាយស្មា មហាចុន្ទោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាចុន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘អាយាមាវុសោ ចុន្ទ, យេនាយស្មា ឆន្នោ តេនុបសង្កមិស្សាម គិលានបុច្ឆកា’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ អាយស្មា មហាចុន្ទោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសិ.

អថ ខោ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច មហាចុន្ទោ យេនាយស្មា ឆន្នោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិំសុ. និសជ្ជ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ តេ, អាវុសោ ឆន្ន, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ, កច្ចិ ទុក្ខា វេទនា បដិក្កមន្តិ នោ អភិក្កមន្តិ, បដិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ នោ អភិក្កមោ’’តិ?

‘‘ន មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ, ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ នោ បដិក្កមន្តិ, អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ នោ បដិក្កមោ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, ពលវា បុរិសោ តិណ្ហេន សិខរេន [ខគ្គេន (ក.)] មុទ្ធនិ [មុទ្ធានំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អភិមត្ថេយ្យ [អភិមន្ថេយ្យ (សី.)]; ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, អធិមត្តា វាតា មុទ្ធនិ [មុទ្ធានំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ឩហនន្តិ [ឧបហនន្តិ (សី. ស្យា. កំ. បី. ក.), ឧហនន្តិ (ក.)]. ន មេ, អាវុសោ, ខមនីយំ, ន យាបនីយំ…បេ… នោ បដិក្កមោ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, ពលវា បុរិសោ ទឡ្ហេន វរត្តក្ខណ្ឌេន សីសេ សីសវេឋំ ទទេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, អធិមត្តា សីសេ សីសវេទនា. ន មេ, អាវុសោ, ខមនីយំ, ន យាបនីយំ…បេ… នោ បដិក្កមោ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន កុច្ឆិំ បរិកន្តេយ្យ; ឯវមេវ ខោ អធិមត្តា វាតា កុច្ឆិំ បរិកន្តន្តិ. ន មេ, អាវុសោ, ខមនីយំ, ន យាបនីយំ…បេ… នោ បដិក្កមោ. សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា ទុព្ពលតរំ បុរិសំ នានាពាហាសុ គហេត្វា អង្គារកាសុយា សន្តាបេយ្យុំ សម្បរិតាបេយ្យុំ; ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, អធិមត្តោ កាយស្មិំ ឌាហោ. ន មេ, អាវុសោ, ខមនីយំ, ន យាបនីយំ, ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ នោ បដិក្កមន្តិ, អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ នោ បដិក្កមោ. សត្ថំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, អាហរិស្សាមិ, នាវកង្ខាមិ [នាបិ កង្ខាមិ (ក.)] ជីវិត’’ន្តិ.

‘‘មា អាយស្មា ឆន្នោ សត្ថំ អាហរេសិ. យាបេតាយស្មា ឆន្នោ, យាបេន្តំ មយំ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឥច្ឆាម. សចេ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស នត្ថិ សប្បាយានិ ភោជនានិ, អហំ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស សប្បាយានិ ភោជនានិ បរិយេសិស្សាមិ. សចេ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស នត្ថិ សប្បាយានិ ភេសជ្ជានិ, អហំ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស សប្បាយានិ ភេសជ្ជានិ បរិយេសិស្សាមិ. សចេ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស នត្ថិ បតិរូបា ឧបដ្ឋាកា, អហំ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឧបដ្ឋហិស្សាមិ. មា អាយស្មា ឆន្នោ សត្ថំ អាហរេសិ. យាបេតាយស្មា ឆន្នោ, យាបេន្តំ មយំ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឥច្ឆាមា’’តិ.

‘‘ន មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, នត្ថិ សប្បាយានិ ភោជនានិ; អត្ថិ មេ សប្បាយានិ ភោជនានិ. នបិ មេ នត្ថិ សប្បាយានិ ភេសជ្ជានិ; អត្ថិ មេ សប្បាយានិ ភេសជ្ជានិ. នបិ មេ នត្ថិ បតិរូបា ឧបដ្ឋាកា; អត្ថិ មេ បតិរូបា ឧបដ្ឋាកា. អបិ ច មេ, អាវុសោ, សត្ថា បរិចិណ្ណោ ទីឃរត្តំ មនាបេនេវ, នោ អមនាបេន. ឯតញ្ហិ, អាវុសោ, សាវកស្ស បតិរូបំ យំ សត្ថារំ បរិចរេយ្យ មនាបេនេវ, នោ អមនាបេន. ‘អនុបវជ្ជំ [តំ អនុបវជ្ជំ (ពហូសុ)] ឆន្នោ ភិក្ខុ សត្ថំ អាហរិស្សតី’តិ – ឯវមេតំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ធារេហី’’តិ.

‘‘បុច្ឆេយ្យាម មយំ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ កញ្ចិទេវ [កិញ្ចិទេវ (ស្យា. កំ. បី. ក.)] ទេសំ, សចេ អាយស្មា ឆន្នោ ឱកាសំ ករោតិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណាយា’’តិ. ‘‘បុច្ឆាវុសោ សារិបុត្ត, សុត្វា វេទិស្សាមា’’តិ.

‘‘ចក្ខុំ, អាវុសោ ឆន្ន, ចក្ខុវិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សសិ…បេ… ជិវ្ហំ, អាវុសោ ឆន្ន, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សសិ…បេ… មនំ, អាវុសោ ឆន្ន, មនោវិញ្ញាណំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?

‘‘ចក្ខុំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ចក្ខុវិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមិ…បេ… ជិវ្ហំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមិ…បេ… មនំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, មនោវិញ្ញាណំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមី’’តិ.

‘‘ចក្ខុស្មិំ, អាវុសោ ឆន្ន, ចក្ខុវិញ្ញាណេ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ កិំ ទិស្វា កិំ អភិញ្ញាយ ចក្ខុំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សសិ… ជិវ្ហាយ, អាវុសោ ឆន្ន, ជិវ្ហាវិញ្ញាណេ ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ កិំ ទិស្វា កិំ អភិញ្ញាយ ជិវ្ហំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សសិ… មនស្មិំ, អាវុសោ ឆន្ន, មនោវិញ្ញាណេ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ កិំ ទិស្វា កិំ អភិញ្ញាយ មនំ មនោវិញ្ញាណំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?

‘‘ចក្ខុស្មិំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ចក្ខុវិញ្ញាណេ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ និរោធំ ទិស្វា និរោធំ អភិញ្ញាយ ចក្ខុំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមិ…បេ… ជិវ្ហាយ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ជិវ្ហាវិញ្ញាណេ ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ និរោធំ ទិស្វា និរោធំ អភិញ្ញាយ ជិវ្ហំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមិ…បេ… មនស្មិំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, មនោវិញ្ញាណេ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ និរោធំ ទិស្វា និរោធំ អភិញ្ញាយ មនំ មនោវិញ្ញាណំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមី’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា មហាចុន្ទោ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឯតទវោច – ‘‘តស្មាតិហ, អាវុសោ ឆន្ន, ឥទម្បិ តស្ស ភគវតោ សាសនំ និច្ចកប្បំ សាធុកំ មនសិ កាតព្ពំ – ‘និស្សិតស្ស ចលិតំ, អនិស្សិតស្ស ចលិតំ នត្ថិ. ចលិតេ អសតិ បស្សទ្ធិ ហោតិ. បស្សទ្ធិយា សតិ នតិ ន ហោតិ. នតិយា អសតិ អាគតិគតិ ន ហោតិ. អាគតិគតិយា អសតិ ចុតូបបាតោ ន ហោតិ. ចុតូបបាតេ អសតិ នេវិធ ន ហុរំ ន ឧភយមន្តរេន. ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្សា’’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច មហាចុន្ទោ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឥមិនា ឱវាទេន ឱវទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមិំសុ. អថ ខោ អាយស្មា ឆន្នោ អចិរបក្កន្តេសុ តេសុ អាយស្មន្តេសុ សត្ថំ អាហរេសិ.

អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អាយស្មតា, ភន្តេ, ឆន្នេន សត្ថំ អាហរិតំ. តស្ស កា គតិ កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ? ‘‘ននុ តេ, សារិបុត្ត, ឆន្នេន ភិក្ខុនា សម្មុខាយេវ អនុបវជ្ជតា ព្យាកតា’’តិ? ‘‘អត្ថិ, ភន្តេ, បុព្ពវិជ្ជនំ [បុព្ពវិចិរំ (សី.), បុព្ពវិជ្ឈនំ (បី.), បុព្ពជិរំ (ម. និ. ៣.៣៩៤] នាម វជ្ជិគាមោ. តត្ថាយស្មតោ ឆន្នស្ស មិត្តកុលានិ សុហជ្ជកុលានិ ឧបវជ្ជកុលានី’’តិ. ‘‘ហោន្តិ ហេតេ, សារិបុត្ត, ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ មិត្តកុលានិ សុហជ្ជកុលានិ ឧបវជ្ជកុលានិ. ន ខោ បនាហំ, សារិបុត្ត, ឯត្តាវតា សឧបវជ្ជោតិ វទាមិ. យោ ខោ, សារិបុត្ត, តញ្ច កាយំ និក្ខិបតិ, អញ្ញញ្ច កាយំ ឧបាទិយតិ, តមហំ សឧបវជ្ជោតិ វទាមិ. តំ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ នត្ថិ. ‘អនុបវជ្ជំ ឆន្នេន ភិក្ខុនា សត្ថំ អាហរិត’ន្តិ – ឯវមេតំ, សារិបុត្ត, ធារេហី’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. បុណ្ណសុត្តំ

៨៨. អថ [សាវត្ថិនិទានំ. អថ (?) ម. និ. ៣.៣៩៥ បស្សិតព្ពំ] ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ.

‘‘សន្តិ ខោ, បុណ្ណ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី. ‘នន្ទិសមុទយា ទុក្ខសមុទយោ, បុណ្ណា’តិ វទាមិ…បេ… សន្តិ ខោ, បុណ្ណ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ខោ, បុណ្ណ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី. ‘នន្ទិសមុទយា ទុក្ខសមុទយោ, បុណ្ណា’តិ វទាមិ.

‘‘សន្តិ ខោ, បុណ្ណ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ និរុជ្ឈតិ នន្ទី. ‘នន្ទិនិរោធា ទុក្ខនិរោធោ, បុណ្ណា’តិ វទាមិ…បេ… សន្តិ ខោ, បុណ្ណ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ និរុជ្ឈតិ នន្ទី. ‘នន្ទិនិរោធា ទុក្ខនិរោធោ, បុណ្ណា’តិ វទាមិ.

‘‘ឥមិនា ត្វំ [ឥមិនា ច ត្វំ], បុណ្ណ, មយា សំខិត្តេន ឱវាទេន ឱវទិតោ កតមស្មិំ [កតរស្មិំ (ម. និ. ៣.៣៩៥)] ជនបទេ វិហរិស្សសី’’តិ? ‘‘អត្ថិ, ភន្តេ, សុនាបរន្តោ នាម ជនបទោ, តត្ថាហំ វិហរិស្សាមី’’តិ.

‘‘ចណ្ឌា ខោ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា; ផរុសា ខោ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា. សចេ តំ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា អក្កោសិស្សន្តិ បរិភាសិស្សន្តិ, តត្រ តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ?

‘‘សចេ មំ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា អក្កោសិស្សន្តិ បរិភាសិស្សន្តិ, តត្រ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ [មំ (សព្ពត្ថ)] នយិមេ បាណិនា បហារំ ទេន្តី’តិ. ឯវមេត្ថ [ឯវម្មេត្ថ (?)], ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ.

‘‘សចេ បន តេ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា បាណិនា បហារំ ទស្សន្តិ, តត្រ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ?

‘‘សចេ មេ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា បាណិនា បហារំ ទស្សន្តិ, តត្រ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ [ឯវម្មេត្ថ (?)] នយិមេ លេឌ្ឌុនា បហារំ ទេន្តី’តិ. ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ.

‘‘សចេ បន តេ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា លេឌ្ឌុនា បហារំ ទស្សន្តិ, តត្រ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ?

‘‘សចេ មេ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា លេឌ្ឌុនា បហារំ ទស្សន្តិ, តត្រ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ នយិមេ ទណ្ឌេន បហារំ ទេន្តី’តិ. ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ.

‘‘សចេ បន បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា ទណ្ឌេន បហារំ ទស្សន្តិ, តត្រ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ?

‘‘សចេ មេ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា ទណ្ឌេន បហារំ ទស្សន្តិ, តត្រ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ នយិមេ សត្ថេន បហារំ ទេន្តី’តិ. ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ.

‘‘សចេ បន តេ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា សត្ថេន បហារំ ទស្សន្តិ, តត្រ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ?

‘‘សចេ មេ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា សត្ថេន បហារំ ទស្សន្តិ, តត្រ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មំ នយិមេ តិណ្ហេន សត្ថេន ជីវិតា វោរោបេន្តី’តិ. ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ.

‘‘សចេ បន តំ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា តិណ្ហេន សត្ថេន ជីវិតា វោរោបេស្សន្តិ, តត្រ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ?

‘‘សចេ មំ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា តិណ្ហេន សត្ថេន ជីវិតា វោរោបេស្សន្តិ, តត្រ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘សន្តិ ខោ តស្ស ភគវតោ សាវកា កាយេន ច ជីវិតេន ច អដ្ដីយមានា ហរាយមានា ជិគុច្ឆមានា សត្ថហារកំ បរិយេសន្តិ, តំ មេ ឥទំ អបរិយិដ្ឋញ្ញេវ សត្ថហារកំ លទ្ធ’ន្តិ. ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ.

‘‘សាធុ សាធុ, បុណ្ណ! សក្ខិស្សសិ ខោ ត្វំ, បុណ្ណ, ឥមិនា ទមូបសមេន សមន្នាគតោ សុនាបរន្តស្មិំ ជនបទេ វត្ថុំ. យស្ស ទានិ ត្វំ, បុណ្ណ, កាលំ មញ្ញសី’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ ភគវតោ វចនំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា សេនាសនំ សំសាមេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន សុនាបរន្តោ ជនបទោ តេន ចារិកំ បក្កាមិ. អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន សុនាបរន្តោ ជនបទោ តទវសរិ. តត្រ សុទំ អាយស្មា បុណ្ណោ សុនាបរន្តស្មិំ ជនបទេ វិហរតិ. អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ តេនេវន្តរវស្សេន បញ្ចមត្តានិ ឧបាសកសតានិ បដិវេទេសិ [បដិបាទេសិ (សី. បី.), បដិទេសេសិ (ស្យា. កំ.)]. តេនេវន្តរវស្សេន បញ្ចមត្តានិ ឧបាសិកាសតានិ បដិវេទេសិ. តេនេវន្តរវស្សេន តិស្សោ វិជ្ជា សច្ឆាកាសិ. តេនេវន្តរវស្សេន បរិនិព្ពាយិ.

អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘យោ សោ, ភន្តេ, បុណ្ណោ នាម កុលបុត្តោ ភគវតា សំខិត្តេន ឱវាទេន ឱវទិតោ, សោ កាលង្កតោ. តស្ស កា គតិ កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ?

‘‘បណ្ឌិតោ, ភិក្ខវេ, បុណ្ណោ កុលបុត្តោ [កុលបុត្តោ អហោសិ (សព្ពត្ថ)], បច្ចបាទិ [សច្ចវាទី (ស្យា. កំ. ក.)] ធម្មស្សានុធម្មំ, ន ច មំ ធម្មាធិករណំ វិហេសេសិ [វិហេឋេសិ (សី. ស្យា. កំ.)]. បរិនិព្ពុតោ, ភិក្ខវេ, បុណ្ណោ កុលបុត្តោ’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. ពាហិយសុត្តំ

៨៩. អថ ខោ អាយស្មា ពាហិយោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា ពាហិយោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ពាហិយ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ…បេ… ចក្ខុសម្ផស្សោ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ពាហិយ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា ពាហិយោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ អាយស្មា ពាហិយោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ. ‘‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’’តិ អព្ភញ្ញាសិ. អញ្ញតរោ ច បនាយស្មា ពាហិយោ អរហតំ អហោសីតិ. ឆដ្ឋំ.

៧. បឋមឯជាសុត្តំ

៩០. ‘‘ឯជា, ភិក្ខវេ, រោគោ, ឯជា គណ្ឌោ, ឯជា សល្លំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ អនេជោ វិហរតិ វីតសល្លោ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចេបិ អាកង្ខេយ្យ ‘អនេជោ វិហរេយ្យំ [វិហរេយ្យ (សី. បី. ក.)] វីតសល្លោ’តិ, ចក្ខុំ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុស្មិំ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុតោ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ; រូបេ ន មញ្ញេយ្យ, រូបេសុ ន មញ្ញេយ្យ, រូបតោ ន មញ្ញេយ្យ, រូបា មេតិ ន មញ្ញេយ្យ; ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុវិញ្ញាណស្មិំ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុវិញ្ញាណតោ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ; ចក្ខុសម្ផស្សំ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុសម្ផស្សស្មិំ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុសម្ផស្សតោ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុសម្ផស្សោ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តតោបិ ន មញ្ញេយ្យ, តំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ.

‘‘សោតំ ន មញ្ញេយ្យ…បេ… ឃានំ ន មញ្ញេយ្យ…បេ… ជិវ្ហំ ន មញ្ញេយ្យ, ជិវ្ហាយ ន មញ្ញេយ្យ, ជិវ្ហាតោ ន មញ្ញេយ្យ, ជិវ្ហា មេតិ ន មញ្ញេយ្យ; រសេ ន មញ្ញេយ្យ…បេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ន មញ្ញេយ្យ…បេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សំ ន មញ្ញេយ្យ…បេ… យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តតោបិ ន មញ្ញេយ្យ, តំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ.

‘‘កាយំ ន មញ្ញេយ្យ…បេ… មនំ ន មញ្ញេយ្យ, មនស្មិំ ន មញ្ញេយ្យ, មនតោ ន មញ្ញេយ្យ, មនោ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ; ធម្មេ ន មញ្ញេយ្យ…បេ… មនោ វិញ្ញាណំ…បេ… មនោសម្ផស្សំ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តតោបិ ន មញ្ញេយ្យ, តំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ; សព្ពំ ន មញ្ញេយ្យ, សព្ពស្មិំ ន មញ្ញេយ្យ, សព្ពតោ ន មញ្ញេយ្យ, សព្ពំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ.

‘‘សោ ឯវំ អមញ្ញមានោ ន កិញ្ចិបិ លោកេ ឧបាទិយតិ. អនុបាទិយំ ន បរិតស្សតិ. អបរិតស្សំ បច្ចត្តញ្ញេវ បរិនិព្ពាយតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. ទុតិយឯជាសុត្តំ

៩១. ‘‘ឯជា, ភិក្ខវេ, រោគោ, ឯជា គណ្ឌោ, ឯជា សល្លំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ អនេជោ វិហរតិ វីតសល្លោ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចេបិ អាកង្ខេយ្យ ‘អនេជោ វិហរេយ្យំ វីតសល្លោ’តិ, ចក្ខុំ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុស្មិំ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុតោ ន មញ្ញេយ្យ, ចក្ខុ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ; រូបេ ន មញ្ញេយ្យ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សំ… យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តតោបិ ន មញ្ញេយ្យ, តំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ. យញ្ហិ, ភិក្ខវេ, មញ្ញតិ, យស្មិំ មញ្ញតិ, យតោ មញ្ញតិ, យំ មេតិ មញ្ញតិ, តតោ តំ ហោតិ អញ្ញថា. អញ្ញថាភាវី ភវសត្តោ លោកោ ភវមេវ អភិនន្ទតិ…បេ….

‘‘ជិវ្ហំ ន មញ្ញេយ្យ, ជិវ្ហាយ ន មញ្ញេយ្យ, ជិវ្ហាតោ ន មញ្ញេយ្យ, ជិវ្ហា មេតិ ន មញ្ញេយ្យ; រសេ ន មញ្ញេយ្យ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហាសម្ផស្សំ… យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តតោបិ ន មញ្ញេយ្យ, តំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ. យញ្ហិ, ភិក្ខវេ, មញ្ញតិ, យស្មិំ មញ្ញតិ, យតោ មញ្ញតិ, យំ មេតិ មញ្ញតិ, តតោ តំ ហោតិ អញ្ញថា. អញ្ញថាភាវី ភវសត្តោ លោកោ ភវមេវ អភិនន្ទតិ…បេ….

‘‘មនំ ន មញ្ញេយ្យ, មនស្មិំ ន មញ្ញេយ្យ, មនតោ ន មញ្ញេយ្យ, មនោ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សំ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តតោបិ ន មញ្ញេយ្យ, តំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ. យញ្ហិ, ភិក្ខវេ, មញ្ញតិ, យស្មិំ មញ្ញតិ, យតោ មញ្ញតិ, យំ មេតិ មញ្ញតិ, តតោ តំ ហោតិ អញ្ញថា. អញ្ញថាភាវី ភវសត្តោ លោកោ ភវមេវ អភិនន្ទតិ.

‘‘យាវតា, ភិក្ខវេ, ខន្ធធាតុអាយតនា តម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តស្មិម្បិ ន មញ្ញេយ្យ, តតោបិ ន មញ្ញេយ្យ, តំ មេតិ ន មញ្ញេយ្យ. សោ ឯវំ អមញ្ញមានោ ន កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. អនុបាទិយំ ន បរិតស្សតិ. អបរិតស្សំ បច្ចត្តញ្ញេវ បរិនិព្ពាយតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. បឋមទ្វយសុត្តំ

៩២. ‘‘ទ្វយំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ទ្វយំ? ចក្ខុញ្ចេវ រូបា ច, សោតញ្ចេវ សទ្ទា ច, ឃានញ្ចេវ គន្ធា ច, ជិវ្ហា ចេវ រសា ច, កាយោ ចេវ ផោដ្ឋព្ពា ច, មនោ ចេវ ធម្មា ច – ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទ្វយំ.

‘‘យោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហមេតំ ទ្វយំ បច្ចក្ខាយ អញ្ញំ ទ្វយំ បញ្ញបេស្សាមី’តិ, តស្ស វាចាវត្ថុកមេវស្ស. បុដ្ឋោ ច ន សម្បាយេយ្យ. ឧត្តរិញ្ច វិឃាតំ អាបជ្ជេយ្យ. តំ កិស្ស ហេតុ? យថា តំ, ភិក្ខវេ, អវិសយស្មិ’’ន្តិ. នវមំ.

១០. ទុតិយទ្វយសុត្តំ

៩៣. ‘‘ទ្វយំ, ភិក្ខវេ, បដិច្ច វិញ្ញាណំ សម្ភោតិ. កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ទ្វយំ បដិច្ច វិញ្ញាណំ សម្ភោតិ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. ចក្ខុ អនិច្ចំ វិបរិណាមិ អញ្ញថាភាវិ. រូបា អនិច្ចា វិបរិណាមិនោ អញ្ញថាភាវិនោ. ឥត្ថេតំ ទ្វយំ ចលញ្ចេវ ព្យថញ្ច អនិច្ចំ វិបរិណាមិ អញ្ញថាភាវិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ វិបរិណាមិ អញ្ញថាភាវិ. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ ហេតុ សោបិ បច្ចយោ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. អនិច្ចំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, បច្ចយំ បដិច្ច ឧប្បន្នំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ កុតោ និច្ចំ ភវិស្សតិ! យា ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ តិណ្ណំ ធម្មានំ សង្គតិ សន្និបាតោ សមវាយោ, អយំ វុច្ចតិ ចក្ខុសម្ផស្សោ. ចក្ខុសម្ផស្សោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ ចក្ខុសម្ផស្សស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ ហេតុ សោបិ បច្ចយោ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. អនិច្ចំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, បច្ចយំ បដិច្ច ឧប្បន្នោ ចក្ខុសម្ផស្សោ កុតោ និច្ចោ ភវិស្សតិ! ផុដ្ឋោ, ភិក្ខវេ, វេទេតិ, ផុដ្ឋោ ចេតេតិ, ផុដ្ឋោ សញ្ជានាតិ. ឥត្ថេតេបិ ធម្មា ចលា ចេវ ព្យថា ច អនិច្ចា វិបរិណាមិនោ អញ្ញថាភាវិនោ. សោតំ…បេ….

‘‘ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ. ជិវ្ហា អនិច្ចា វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី [វិបរិណាមិនី អញ្ញថាភាវិនី (?)]. រសា អនិច្ចា វិបរិណាមិនោ អញ្ញថាភាវិនោ. ឥត្ថេតំ ទ្វយំ ចលញ្ចេវ ព្យថញ្ច អនិច្ចំ វិបរិណាមិ អញ្ញថាភាវិ. ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ វិបរិណាមិ អញ្ញថាភាវិ. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ ហេតុ សោបិ បច្ចយោ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. អនិច្ចំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, បច្ចយំ បដិច្ច ឧប្បន្នំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, កុតោ និច្ចំ ភវិស្សតិ! យា ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ តិណ្ណំ ធម្មានំ សង្គតិ សន្និបាតោ សមវាយោ, អយំ វុច្ចតិ ជិវ្ហាសម្ផស្សោ. ជិវ្ហាសម្ផស្សោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ ជិវ្ហាសម្ផស្សស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ ហេតុ សោបិ បច្ចយោ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. អនិច្ចំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, បច្ចយំ បដិច្ច ឧប្បន្នោ ជិវ្ហាសម្ផស្សោ, កុតោ និច្ចោ ភវិស្សតិ! ផុដ្ឋោ, ភិក្ខវេ, វេទេតិ, ផុដ្ឋោ ចេតេតិ, ផុដ្ឋោ សញ្ជានាតិ. ឥត្ថេតេបិ ធម្មា ចលា ចេវ ព្យថា ច អនិច្ចា វិបរិណាមិនោ អញ្ញថាភាវិនោ. កាយំ…បេ….

‘‘មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. មនោ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. ធម្មា អនិច្ចា វិបរិណាមិនោ អញ្ញថាភាវិនោ. ឥត្ថេតំ ទ្វយំ ចលញ្ចេវ ព្យថញ្ច អនិច្ចំ វិបរិណាមិ អញ្ញថាភាវិ. មនោវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ វិបរិណាមិ អញ្ញថាភាវិ. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ មនោវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ ហេតុ សោបិ បច្ចយោ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. អនិច្ចំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, បច្ចយំ បដិច្ច ឧប្បន្នំ មនោវិញ្ញាណំ, កុតោ និច្ចំ ភវិស្សតិ! យា ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ តិណ្ណំ ធម្មានំ សង្គតិ សន្និបាតោ សមវាយោ, អយំ វុច្ចតិ មនោសម្ផស្សោ. មនោសម្ផស្សោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ មនោសម្ផស្សស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ ហេតុ សោបិ បច្ចយោ អនិច្ចោ វិបរិណាមី អញ្ញថាភាវី. អនិច្ចំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, បច្ចយំ បដិច្ច ឧប្បន្នោ មនោសម្ផស្សោ, កុតោ និច្ចោ ភវិស្សតិ! ផុដ្ឋោ, ភិក្ខវេ, វេទេតិ, ផុដ្ឋោ ចេតេតិ, ផុដ្ឋោ សញ្ជានាតិ. ឥត្ថេតេបិ ធម្មា ចលា ចេវ ព្យថា ច អនិច្ចា វិបរិណាមិនោ អញ្ញថាភាវិនោ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ទ្វយំ បដិច្ច វិញ្ញាណំ សម្ភោតី’’តិ. ទសមំ.

ឆន្នវគ្គោ នវមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

បលោកសុញ្ញា សំខិត្តំ, ឆន្នោ បុណ្ណោ ច ពាហិយោ;

ឯជេន ច ទុវេ វុត្តា, ទ្វយេហិ អបរេ ទុវេតិ.

១០. សឡវគ្គោ

១. អទន្តអគុត្តសុត្តំ

៩៤. សាវត្ថិនិទានំ. ‘‘ឆយិមេ, ភិក្ខវេ, ផស្សាយតនា អទន្តា អគុត្តា អរក្ខិតា អសំវុតា ទុក្ខាធិវាហា ហោន្តិ. កតមេ ឆ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ផស្សាយតនំ អទន្តំ អគុត្តំ អរក្ខិតំ អសំវុតំ ទុក្ខាធិវាហំ ហោតិ…បេ… ជិវ្ហា, ភិក្ខវេ, ផស្សាយតនំ អទន្តំ អគុត្តំ អរក្ខិតំ អសំវុតំ ទុក្ខាធិវាហំ ហោតិ…បេ… មនោ, ភិក្ខវេ, ផស្សាយតនំ អទន្តំ អគុត្តំ អរក្ខិតំ អសំវុតំ ទុក្ខាធិវាហំ ហោតិ. ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ឆ ផស្សាយតនា អទន្តា អគុត្តា អរក្ខិតា អសំវុតា ទុក្ខាធិវាហា ហោន្តិ’’.

‘‘ឆយិមេ, ភិក្ខវេ, ផស្សាយតនា សុទន្តា សុគុត្តា សុរក្ខិតា សុសំវុតា សុខាធិវាហា ហោន្តិ. កតមេ ឆ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ផស្សាយតនំ សុទន្តំ សុគុត្តំ សុរក្ខិតំ សុសំវុតំ សុខាធិវាហំ ហោតិ…បេ… ជិវ្ហា, ភិក្ខវេ, ផស្សាយតនំ សុទន្តំ សុគុត្តំ សុរក្ខិតំ សុសំវុតំ សុខាធិវាហំ ហោតិ…បេ… មនោ, ភិក្ខវេ, ផស្សាយតនំ សុទន្តំ សុគុត្តំ សុរក្ខិតំ សុសំវុតំ សុខាធិវាហំ ហោតិ. ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ឆ ផស្សាយតនា សុទន្តា សុគុត្តា សុរក្ខិតា សុសំវុតា សុខាធិវាហា ហោន្តី’’តិ. ឥទមវោច ភគវា…បេ… ឯតទវោច សត្ថា –

‘‘សឡេវ [ឆឡេវ (ក.)] ផស្សាយតនានិ ភិក្ខវោ,

អសំវុតោ យត្ថ ទុក្ខំ និគច្ឆតិ;

តេសញ្ច យេ សំវរណំ អវេទិសុំ,

សទ្ធាទុតិយា វិហរន្តានវស្សុតា.

‘‘ទិស្វាន រូបានិ មនោរមានិ,

អថោបិ ទិស្វាន អមនោរមានិ;

មនោរមេ រាគបថំ វិនោទយេ,

ន ចាប្បិយំ មេតិ មនំ បទោសយេ.

‘‘សទ្ទញ្ច សុត្វា ទុភយំ បិយាប្បិយំ,

បិយម្ហិ សទ្ទេ ន សមុច្ឆិតោ សិយា;

អថោប្បិយេ ទោសគតំ វិនោទយេ,

ន ចាប្បិយំ មេតិ មនំ បទោសយេ.

‘‘គន្ធញ្ច ឃត្វា សុរភិំ មនោរមំ,

អថោបិ ឃត្វា អសុចិំ អកន្តិយំ;

អកន្តិយស្មិំ បដិឃំ វិនោទយេ,

ឆន្ទានុនីតោ ន ច កន្តិយេ សិយា.

‘‘រសញ្ច ភោត្វាន អសាទិតញ្ច សាទុំ,

អថោបិ ភោត្វាន អសាទុមេកទា;

សាទុំ រសំ នាជ្ឈោសាយ ភុញ្ជេ,

វិរោធមាសាទុសុ នោបទំសយេ.

‘‘ផស្សេន ផុដ្ឋោ ន សុខេន មជ្ជេ [មជ្ឈេ (ស្យា. កំ. បី.)],

ទុក្ខេន ផុដ្ឋោបិ ន សម្បវេធេ;

ផស្សទ្វយំ សុខទុក្ខេ ឧបេក្ខេ,

អនានុរុទ្ធោ អវិរុទ្ធ កេនចិ.

‘‘បបញ្ចសញ្ញា ឥតរីតរា នរា,

បបញ្ចយន្តា ឧបយន្តិ សញ្ញិនោ;

មនោមយំ គេហសិតញ្ច សព្ពំ,

បនុជ្ជ នេក្ខម្មសិតំ ឥរីយតិ.

‘‘ឯវំ មនោ ឆស្សុ យទា សុភាវិតោ,

ផុដ្ឋស្ស ចិត្តំ ន វិកម្បតេ ក្វចិ;

តេ រាគទោសេ អភិភុយ្យ ភិក្ខវោ,

ភវត្ថ [ភវថ (សី. ស្យា. កំ.)] ជាតិមរណស្ស បារគា’’តិ. បឋមំ;

២. មាលុក្យបុត្តសុត្តំ

៩៥. អថ ខោ អាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ [មាលុង្ក្យបុត្តោ (សី.)] យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ.

‘‘ឯត្ថ ទានិ, មាលុក្យបុត្ត, កិំ ទហរេ ភិក្ខូ វក្ខាម! យត្រ ហិ នាម ត្វំ, ភិក្ខុ, ជិណ្ណោ វុទ្ធោ មហល្លកោ អទ្ធគតោ វយោអនុប្បត្តោ សំខិត្តេន ឱវាទំ យាចសី’’តិ.

‘‘កិញ្ចាបាហំ, ភន្តេ, ជិណ្ណោ វុទ្ធោ មហល្លកោ អទ្ធគតោ វយោអនុប្បត្តោ. ទេសេតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ, ទេសេតុ សុគតោ សំខិត្តេន ធម្មំ, អប្បេវ នាមាហំ ភគវតោ ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានេយ្យំ. អប្បេវ នាមាហំ ភគវតោ ភាសិតស្ស ទាយាទោ អស្ស’’ន្តិ.

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាលុក្យបុត្ត, យេ តេ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា អទិដ្ឋា អទិដ្ឋបុព្ពា, ន ច បស្សសិ, ន ច តេ ហោតិ បស្សេយ្យន្តិ? អត្ថិ តេ តត្ថ ឆន្ទោ វា រាគោ វា បេមំ វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘យេ តេ សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា អស្សុតា អស្សុតបុព្ពា, ន ច សុណាសិ, ន ច តេ ហោតិ សុណេយ្យន្តិ? អត្ថិ តេ តត្ថ ឆន្ទោ វា រាគោ វា បេមំ វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘យេ តេ ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា អឃាយិតា អឃាយិតបុព្ពា, ន ច ឃាយសិ, ន ច តេ ហោតិ ឃាយេយ្យន្តិ? អត្ថិ តេ តត្ថ ឆន្ទោ វា រាគោ វា បេមំ វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘យេ តេ ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា អសាយិតា អសាយិតបុព្ពា, ន ច សាយសិ, ន ច តេ ហោតិ សាយេយ្យន្តិ? អត្ថិ តេ តត្ថ ឆន្ទោ វា រាគោ វា បេមំ វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘យេ តេ កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា អសម្ផុដ្ឋា អសម្ផុដ្ឋបុព្ពា, ន ច ផុសសិ, ន ច តេ ហោតិ ផុសេយ្យន្តិ? អត្ថិ តេ តត្ថ ឆន្ទោ វា រាគោ វា បេមំ វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘យេ តេ មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា អវិញ្ញាតា អវិញ្ញាតបុព្ពា, ន ច វិជានាសិ, ន ច តេ ហោតិ វិជានេយ្យន្តិ? អត្ថិ តេ តត្ថ ឆន្ទោ វា រាគោ វា បេមំ វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯត្ថ ច តេ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋសុតមុតវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋមត្តំ ភវិស្សតិ, សុតេ សុតមត្តំ ភវិស្សតិ, មុតេ មុតមត្តំ ភវិស្សតិ, វិញ្ញាតេ វិញ្ញាតមត្តំ ភវិស្សតិ. យតោ ខោ តេ, មាលុក្យបុត្ត, ទិដ្ឋសុតមុតវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋមត្តំ ភវិស្សតិ, សុតេ សុតមត្តំ ភវិស្សតិ, មុតេ មុតមត្តំ ភវិស្សតិ, វិញ្ញាតេ វិញ្ញាតមត្តំ ភវិស្សតិ; តតោ ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, ន តេន. យតោ ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, ន តេន; តតោ ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, ន តត្ថ. យតោ ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, ន តត្ថ; តតោ ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, នេវិធ, ន ហុរំ, ន ឧភយមន្តរេន. ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្សា’’តិ.

‘‘ឥមស្ស ខ្វាហំ, ភន្តេ, ភគវតា សំខិត្តេន ភាសិតស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាមិ –

‘‘រូបំ ទិស្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស [អជ្ឈោសាយ (សី.)] តិដ្ឋតិ.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា រូបសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវំ អាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘សទ្ទំ សុត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា សទ្ទសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវំ អាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘គន្ធំ ឃត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា គន្ធសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវំ អាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘រសំ ភោត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា រសសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវំ អាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘ផស្សំ ផុស្ស សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា ផស្សសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវំ អាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘ធម្មំ ញត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា ធម្មសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវំ អាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ រូបេសុ, រូបំ ទិស្វា បដិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘យថាស្ស បស្សតោ រូបំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ សទ្ទេសុ, សទ្ទំ សុត្វា បដិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘យថាស្ស សុណតោ សទ្ទំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ គន្ធេសុ, គន្ធំ ឃត្វា បដិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘យថាស្ស ឃាយតោ គន្ធំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ រសេសុ, រសំ ភោត្វា បដិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘យថាស្ស សាយតោ រសំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ ផស្សេសុ, ផស្សំ ផុស្ស បដិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘យថាស្ស ផុសតោ ផស្សំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពានមុច្ចតិ.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ ធម្មេសុ, ធម្មំ ញត្វា បដិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘យថាស្ស ជានតោ ធម្មំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពានមុច្ចតី’’តិ.

‘‘ឥមស្ស ខ្វាហំ, ភន្តេ, ភគវតា សំខិត្តេន ភាសិតស្ស ឯវំ វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាមី’’តិ. ‘‘សាធុ សាធុ, មាលុក្យបុត្ត! សាធុ ខោ ត្វំ, មាលុក្យបុត្ត, មយា សំខិត្តេន ភាសិតស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាសិ –

‘‘រូបំ ទិស្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា រូបសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវំ អាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពានមុច្ចតិ.…បេ….

‘‘ន សោ រជ្ជតិ ធម្មេសុ, ធម្មំ ញត្វា បដិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស តិដ្ឋតិ.

‘‘យថាស្ស វិជានតោ ធម្មំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពានមុច្ចតី’’តិ.

‘‘ឥមស្ស ខោ, មាលុក្យបុត្ត, មយា សំខិត្តេន ភាសិតស្ស ឯវំ វិត្ថារេន អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ អាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ. ‘‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’’តិ អព្ភញ្ញាសិ. អញ្ញតរោ ច បនាយស្មា មាលុក្យបុត្តោ អរហតំ អហោសីតិ. ទុតិយំ.

៣. បរិហានធម្មសុត្តំ

៩៦. ‘‘បរិហានធម្មញ្ច វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ អបរិហានធម្មញ្ច ឆ ច អភិភាយតនានិ. តំ សុណាថ. កថញ្ច, ភិក្ខវេ, បរិហានធម្មោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា សរសង្កប្បា [អកុសលា ធម្មា សរសង្កប្បា (ស្យា. កំ. បី. ក.) ឧបរិ អាសីវិសវគ្គេ សត្តមសុត្តេ បន ‘‘អាកុសលា សរសង្កប្បា’’ ត្វេវ សព្ពត្ថ ទិស្សតិ] សំយោជនិយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អធិវាសេតិ នប្បជហតិ ន វិនោទេតិ ន ព្យន្តីករោតិ [ព្យន្តិករោតិ (បី.) ព្យន្តិំ ករោតិ (ក.)] ន អនភាវំ គមេតិ, វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘បរិហាយាមិ កុសលេហិ ធម្មេហិ’. បរិហានញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា ឧប្បជ្ជន្តិ…បេ… បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អធិវាសេតិ នប្បជហតិ ន វិនោទេតិ ន ព្យន្តីករោតិ ន អនភាវំ គមេតិ, វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘បរិហាយាមិ កុសលេហិ ធម្មេហិ’. បរិហានញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, បរិហានធម្មោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, អបរិហានធម្មោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាធិវាសេតិ បជហតិ វិនោទេតិ ព្យន្តីករោតិ អនភាវំ គមេតិ, វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘ន បរិហាយាមិ កុសលេហិ ធម្មេហិ’. អបរិហានញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា ឧប្បជ្ជន្តិ…បេ… បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាធិវាសេតិ បជហតិ វិនោទេតិ ព្យន្តីករោតិ អនភាវំ គមេតិ, វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘ន បរិហាយាមិ កុសលេហិ ធម្មេហិ’. អបរិហានញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, អបរិហានធម្មោ ហោតិ.

‘‘កតមានិ ច, ភិក្ខវេ, ឆ អភិភាយតនានិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា នុប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘អភិភូតមេតំ អាយតនំ’. អភិភាយតនញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ…បេ… បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ នុប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘អភិភូតមេតំ អាយតនំ’. អភិភាយតនញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ. ឥមានិ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, ឆ អភិភាយតនានី’’តិ. តតិយំ.

៤. បមាទវិហារីសុត្តំ

៩៧. ‘‘បមាទវិហារិញ្ច វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ អប្បមាទវិហារិញ្ច. តំ សុណាថ. កថញ្ច, ភិក្ខវេ, បមាទវិហារី ហោតិ? ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតស្ស, ភិក្ខវេ, វិហរតោ ចិត្តំ ព្យាសិញ្ចតិ [ព្យាសិច្ចតិ (សី. ស្យា. កំ.)]. ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ តស្ស ព្យាសិត្តចិត្តស្ស បាមោជ្ជំ ន ហោតិ. បាមោជ្ជេ អសតិ បីតិ ន ហោតិ. បីតិយា អសតិ បស្សទ្ធិ ន ហោតិ. បស្សទ្ធិយា អសតិ ទុក្ខំ ហោតិ. ទុក្ខិនោ ចិត្តំ ន សមាធិយតិ. អសមាហិតេ ចិត្តេ ធម្មា ន បាតុភវន្តិ. ធម្មានំ អបាតុភាវា បមាទវិហារី ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ…បេ… ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ អសំវុតស្ស, ភិក្ខវេ, វិហរតោ ចិត្តំ ព្យាសិញ្ចតិ ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ, តស្ស ព្យាសិត្តចិត្តស្ស…បេ… បមាទវិហារី ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ…បេ… មនិន្ទ្រិយំ អសំវុតស្ស, ភិក្ខវេ, វិហរតោ ចិត្តំ ព្យាសិញ្ចតិ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ, តស្ស ព្យាសិត្តចិត្តស្ស បាមោជ្ជំ ន ហោតិ. បាមោជ្ជេ អសតិ បីតិ ន ហោតិ. បីតិយា អសតិ បស្សទ្ធិ ន ហោតិ. បស្សទ្ធិយា អសតិ ទុក្ខំ ហោតិ. ទុក្ខិនោ ចិត្តំ ន សមាធិយតិ. អសមាហិតេ ចិត្តេ ធម្មា ន បាតុភវន្តិ. ធម្មានំ អបាតុភាវា បមាទវិហារី ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, បមាទវិហារី ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, អប្បមាទវិហារី ហោតិ? ចក្ខុន្ទ្រិយំ សំវុតស្ស, ភិក្ខវេ, វិហរតោ ចិត្តំ ន ព្យាសិញ្ចតិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ, តស្ស អព្យាសិត្តចិត្តស្ស បាមោជ្ជំ ជាយតិ. បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ. បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ. បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វិហរតិ. សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ. សមាហិតេ ចិត្តេ ធម្មា បាតុភវន្តិ. ធម្មានំ បាតុភាវា អប្បមាទវិហារី ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ…បេ… ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ សំវុតស្ស, ភិក្ខវេ, វិហរតោ ចិត្តំ ន ព្យាសិញ្ចតិ…បេ… អប្បមាទវិហារី ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ. មនិន្ទ្រិយំ សំវុតស្ស, ភិក្ខវេ, វិហរតោ ចិត្តំ ន ព្យាសិញ្ចតិ, មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ, តស្ស អព្យាសិត្តចិត្តស្ស បាមោជ្ជំ ជាយតិ. បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ. បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ. បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វិហរតិ. សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ. សមាហិតេ ចិត្តេ ធម្មា បាតុភវន្តិ. ធម្មានំ បាតុភាវា អប្បមាទវិហារី ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, អប្បមាទវិហារី ហោតី’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. សំវរសុត្តំ

៩៨. ‘‘សំវរញ្ច វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ, អសំវរញ្ច. តំ សុណាថ. កថញ្ច, ភិក្ខវេ, អសំវរោ ហោតិ? សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘បរិហាយាមិ កុសលេហិ ធម្មេហិ’. បរិហានញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘បរិហាយាមិ កុសលេហិ ធម្មេហិ’. បរិហានញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, អសំវរោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, សំវរោ ហោតិ? សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, វេទិតព្ពមេតំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា – ‘ន បរិហាយាមិ កុសលេហិ ធម្មេហិ’. អបរិហានញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ …បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, វេទិតព្ពមេតំ ភិក្ខុនា – ‘ន បរិហាយាមិ កុសលេហិ ធម្មេហិ’. អបរិហានញ្ហេតំ វុត្តំ ភគវតាតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, សំវរោ ហោតី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. សមាធិសុត្តំ

៩៩. ‘‘សមាធិំ, ភិក្ខវេ, ភាវេថ. សមាហិតោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យថាភូតំ បជានាតិ. កិញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ? ‘ចក្ខុ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘រូបា អនិច្ចា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘ចក្ខុសម្ផស្សោ អនិច្ចោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ…បេ… ‘មនោ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ធម្មា… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ… ‘យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ. សមាធិំ, ភិក្ខវេ, ភាវេថ. សមាហិតោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យថាភូតំ បជានាតី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. បដិសល្លានសុត្តំ

១០០. ‘‘បដិសល្លានេ [បដិសល្លានំ (សី. បី. ក.), បដិសល្លីនា (ស្យា. កំ.)], ភិក្ខវេ, យោគមាបជ្ជថ. បដិសល្លីនោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យថាភូតំ បជានាតិ. កិញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ? ‘ចក្ខុ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘រូបា អនិច្ចា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘ចក្ខុសម្ផស្សោ អនិច្ចោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ‘យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ…បេ… ‘យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ច’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ. បដិសល្លានេ, ភិក្ខវេ, យោគមាបជ្ជថ. បដិសល្លីនោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យថាភូតំ បជានាតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. បឋមនតុម្ហាកំសុត្តំ

១០១. ‘‘យំ [យម្បិ (បី. ក.)], ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. រូបា ន តុម្ហាកំ. តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. ចក្ខុសម្ផស្សោ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. សោ វោ បហីនោ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. សោតំ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. សទ្ទា ន តុម្ហាកំ. តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. សោតវិញ្ញាណំ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. សោតសម្ផស្សោ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. សោ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. យម្បិទំ សោតសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. ឃានំ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. គន្ធា ន តុម្ហាកំ. តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. ឃានវិញ្ញាណំ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. ឃានសម្ផស្សោ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. សោ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. យម្បិទំ ឃានសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ.

ជិវ្ហា ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. សា វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. រសា ន តុម្ហាកំ. តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. ជិវ្ហាសម្ផស្សោ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. សោ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ …បេ….

មនោ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. សោ វោ បហីនោ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. ធម្មា ន តុម្ហាកំ. តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. មនោវិញ្ញាណំ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. មនោសម្ផស្សោ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. សោ វោ បហីនោ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, យំ ឥមស្មិំ ជេតវនេ តិណកដ្ឋសាខាបលាសំ តំ ជនោ ហរេយ្យ វា ឌហេយ្យ វា យថាបច្ចយំ វា ករេយ្យ, អបិ នុ តុម្ហាកំ ឯវមស្ស – ‘អម្ហេ ជនោ ហរតិ វា ឌហតិ វា យថាបច្ចយំ វា ករោតី’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’?

‘‘ន ហិ នោ ឯតំ, ភន្តេ, អត្តា វា អត្តនិយំ វា’’តិ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. រូបា ន តុម្ហាកំ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សោ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. ទុតិយនតុម្ហាកំសុត្តំ

១០២. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. រូបា ន តុម្ហាកំ. តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. ចក្ខុសម្ផស្សោ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. សោ វោ បហីនោ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ន តុម្ហាកំ. តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. យម្បិ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតី’’តិ. នវមំ.

១០. ឧទកសុត្តំ

១០៣. ‘‘ឧទកោ [ឧទ្ទកោ (សី. បី.)] សុទំ, ភិក្ខវេ, រាមបុត្តោ ឯវំ វាចំ ភាសតិ – ‘ឥទំ ជាតុ វេទគូ, ឥទំ ជាតុ សព្ពជី [សព្ពជិ (បី.)], ឥទំ ជាតុ អបលិខតំ គណ្ឌមូលំ បលិខណិ’ន្តិ. តំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខវេ, ឧទកោ រាមបុត្តោ អវេទគូយេវ សមានោ ‘វេទគូស្មី’តិ ភាសតិ, អសព្ពជីយេវ សមានោ ‘សព្ពជីស្មី’តិ ភាសតិ, អបលិខតំយេវ គណ្ឌមូលំ បលិខតំ មេ ‘គណ្ឌមូល’ន្តិ ភាសតិ. ឥធ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ‘ឥទំ ជាតុ វេទគូ, ឥទំ ជាតុ សព្ពជី, ឥទំ ជាតុ អបលិខតំ គណ្ឌមូលំ បលិខណិ’’’ន្តិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, វេទគូ ហោតិ? យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ; ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វេទគូ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្ពជី ហោតិ? យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា អនុបាទាវិមុត្តោ ហោតិ; ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្ពជី ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អបលិខតំ គណ្ឌមូលំ បលិខតំ ហោតិ? គណ្ឌោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមស្សេតំ ចាតុមហាភូតិកស្ស កាយស្ស អធិវចនំ មាតាបេត្តិកសម្ភវស្ស ឱទនកុម្មាសូបចយស្ស អនិច្ចុច្ឆាទនបរិមទ្ទនភេទនវិទ្ធំសនធម្មស្ស. គណ្ឌមូលន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, តណ្ហាយេតំ អធិវចនំ. យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ តណ្ហា បហីនា ហោតិ ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវង្កតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា; ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អបលិខតំ គណ្ឌមូលំ បលិខតំ ហោតិ.

‘‘ឧទកោ សុទំ, ភិក្ខវេ, រាមបុត្តោ ឯវំ វាចំ ភាសតិ – ‘ឥទំ ជាតុ វេទគូ, ឥទំ ជាតុ សព្ពជី, ឥទំ ជាតុ អបលិខតំ គណ្ឌមូលំ បលិខណិ’ន្តិ. តំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខវេ, ឧទកោ រាមបុត្តោ អវេទគូយេវ សមានោ ‘វេទគូស្មី’តិ ភាសតិ, អសព្ពជីយេវ សមានោ ‘សព្ពជីស្មី’តិ ភាសតិ; អបលិខតំយេវ គណ្ឌមូលំ ‘បលិខតំ មេ គណ្ឌមូល’ន្តិ ភាសតិ. ឥធ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ‘ឥទំ ជាតុ វេទគូ, ឥទំ ជាតុ សព្ពជី, ឥទំ ជាតុ អបលិខតំ គណ្ឌមូលំ បលិខណិ’’’ន្តិ. ទសមំ.

សឡវគ្គោ ទសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ទ្វេ សំគយ្ហា បរិហានំ, បមាទវិហារី ច សំវរោ;

សមាធិ បដិសល្លានំ, ទ្វេ នតុម្ហាកេន ឧទ្ទកោតិ.

សឡាយតនវគ្គេ ទុតិយបណ្ណាសកោ សមត្តោ.

តស្ស វគ្គុទ្ទានំ –

អវិជ្ជា មិគជាលញ្ច, គិលានំ ឆន្នំ ចតុត្ថកំ;

សឡវគ្គេន បញ្ញាសំ, ទុតិយោ បណ្ណាសកោ អយន្តិ.

បឋមសតកំ.

១១. យោគក្ខេមិវគ្គោ

១. យោគក្ខេមិសុត្តំ

១០៤. សាវត្ថិនិទានំ. ‘‘យោគក្ខេមិបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មបរិយាយំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, យោគក្ខេមិបរិយាយោ ធម្មបរិយាយោ? សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តេ តថាគតស្ស បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវង្កតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា. តេសញ្ច បហានាយ អក្ខាសិ យោគំ, តស្មា តថាគតោ ‘យោគក្ខេមី’តិ វុច្ចតិ…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តេ តថាគតស្ស បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវង្កតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា. តេសញ្ច បហានាយ អក្ខាសិ យោគំ, តស្មា តថាគតោ ‘យោគក្ខេមី’តិ វុច្ចតិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, យោគក្ខេមិបរិយាយោ ធម្មបរិយាយោ’’តិ. បឋមំ.

២. ឧបាទាយសុត្តំ

១០៥. ‘‘កិស្មិំ នុ ខោ, ភិក្ខវេ, សតិ កិំ ឧបាទាយ ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខ’’ន្តិ?

‘‘ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា…បេ….

‘‘ចក្ខុស្មិំ ខោ, ភិក្ខវេ, សតិ ចក្ខុំ ឧបាទាយ ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ…បេ… មនស្មិំ សតិ មនំ ឧបាទាយ ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, អបិ នុ តំ អនុបាទាយ ឧប្បជ្ជេយ្យ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខ’’ន្តិ?

‘‘នោ ហេតំ ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ជិវ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, អបិ នុ តំ អនុបាទាយ ឧប្បជ្ជេយ្យ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខ’’ន្តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, អបិ នុ តំ អនុបាទាយ ឧប្បជ្ជេយ្យ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខ’’ន្តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. ទុតិយំ.

៣. ទុក្ខសមុទយសុត្តំ

១០៦. ‘‘ទុក្ខស្ស, ភិក្ខវេ, សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខស្ស សមុទយោ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. អយំ ទុក្ខស្ស សមុទយោ…បេ… ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. អយំ ទុក្ខស្ស សមុទយោ…បេ… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខស្ស សមុទយោ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខស្ស អត្ថង្គមោ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធា ឧបាទាននិរោធោ; ឧបាទាននិរោធា ភវនិរោធោ; ភវនិរោធា ជាតិនិរោធោ; ជាតិនិរោធា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ. ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតិ. អយំ ទុក្ខស្ស អត្ថង្គមោ…បេ… ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ…បេ… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធា ឧបាទាននិរោធោ; ឧបាទាននិរោធា ភវនិរោធោ; ភវនិរោធា ជាតិនិរោធោ; ជាតិនិរោធា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ. ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខស្ស អត្ថង្គមោ’’តិ. តតិយំ.

៤. លោកសមុទយសុត្តំ

១០៧. ‘‘លោកស្ស, ភិក្ខវេ, សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, លោកស្ស សមុទយោ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា; តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទានំ; ឧបាទានបច្ចយា ភវោ; ភវបច្ចយា ជាតិ; ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា សម្ភវន្តិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, លោកស្ស សមុទយោ …បេ… ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ…បេ… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា; តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទានំ; ឧបាទានបច្ចយា ភវោ; ភវបច្ចយា ជាតិ; ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា សម្ភវន្តិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, លោកស្ស សមុទយោ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, លោកស្ស អត្ថង្គមោ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធា ឧបាទាននិរោធោ; ឧបាទាននិរោធា ភវនិរោធោ; ភវនិរោធា ជាតិនិរោធោ; ជាតិនិរោធា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ. ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, លោកស្ស អត្ថង្គមោ…បេ… ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ…បេ… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធា ឧបាទាននិរោធោ; ឧបាទាននិរោធា…បេ… ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, លោកស្ស អត្ថង្គមោ’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. សេយ្យោហមស្មិសុត្តំ

១០៨. ‘‘កិស្មិំ នុ ខោ, ភិក្ខវេ, សតិ កិំ ឧបាទាយ កិំ អភិនិវិស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ វា ហោតិ, សទិសោហមស្មីតិ វា ហោតិ, ហីនោហមស្មីតិ វា ហោតី’’តិ?

‘‘ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា.

‘‘ចក្ខុស្មិំ ខោ, ភិក្ខវេ, សតិ ចក្ខុំ ឧបាទាយ ចក្ខុំ អភិនិវិស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ វា ហោតិ, សទិសោហមស្មីតិ វា ហោតិ, ហីនោហមស្មីតិ វា ហោតិ…បេ… ជិវ្ហាយ សតិ…បេ… មនស្មិំ សតិ មនំ ឧបាទាយ មនំ អភិនិវិស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ វា ហោតិ, សទិសោហមស្មីតិ វា ហោតិ, ហីនោហមស្មីតិ វា ហោតិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, អបិ នុ តំ អនុបាទាយ សេយ្យោហមស្មីតិ វា អស្ស, សទិសោហមស្មីតិ វា អស្ស, ហីនោហមស្មីតិ វា អស្សា’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’…បេ… ជិវ្ហា… កាយោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, អបិ នុ តំ អនុបាទាយ សេយ្យោហមស្មីតិ វា អស្ស, សទិសោហមស្មីតិ វា អស្ស, ហីនោហមស្មីតិ វា អស្សា’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. សំយោជនិយសុត្តំ

១០៩. ‘‘សំយោជនិយេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មេ ទេសេស្សាមិ សំយោជនញ្ច. តំ សុណាថ. កតមេ ច, ភិក្ខវេ, សំយោជនិយា ធម្មា, កតមញ្ច សំយោជនំ? ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, សំយោជនិយោ ធម្មោ. យោ តត្ថ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ…បេ… ជិវ្ហា សំយោជនិយោ ធម្មោ…បេ… មនោ សំយោជនិយោ ធម្មោ. យោ តត្ថ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, សំយោជនិយា ធម្មា, ឥទំ សំយោជន’’ន្តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. ឧបាទានិយសុត្តំ

១១០. ‘‘ឧបាទានិយេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មេ ទេសេស្សាមិ ឧបាទានញ្ច. តំ សុណាថ. កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ឧបាទានិយា ធម្មា, កតមញ្ច ឧបាទានំ? ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, ឧបាទានិយោ ធម្មោ. យោ តត្ថ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ ឧបាទានំ…បេ… ជិវ្ហា ឧបាទានិយោ ធម្មោ…បេ… មនោ ឧបាទានិយោ ធម្មោ. យោ តត្ថ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ ឧបាទានំ. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, ឧបាទានិយា ធម្មា, ឥទំ ឧបាទាន’’ន្តិ. សត្តមំ.

៨. អជ្ឈត្តិកាយតនបរិជាននសុត្តំ

១១១. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. សោតំ… ឃានំ… ជិវ្ហំ… កាយំ… មនំ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. ចក្ខុញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ…បេ… ជិវ្ហំ… កាយំ… មនំ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយា’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. ពាហិរាយតនបរិជាននសុត្តំ

១១២. ‘‘រូបេ, ភិក្ខវេ, អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. សទ្ទេ… គន្ធេ… រសេ… ផោដ្ឋព្ពេ… ធម្មេ អនភិជានំ អបរិជានំ អវិរាជយំ អប្បជហំ អភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. រូបេ ច ខោ, ភិក្ខវេ, អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយ. សទ្ទេ… គន្ធេ… រសេ… ផោដ្ឋព្ពេ… ធម្មេ អភិជានំ បរិជានំ វិរាជយំ បជហំ ភព្ពោ ទុក្ខក្ខយាយា’’តិ. នវមំ.

១០. ឧបស្សុតិសុត្តំ

១១៣. ឯកំ សមយំ ភគវា នាតិកេ [ញាតិកេ (សី. ស្យា. កំ.)] វិហរតិ គិញ្ជកាវសថេ. អថ ខោ ភគវា រហោគតោ បដិសល្លីនោ ឥមំ ធម្មបរិយាយំ អភាសិ – ‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា; តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទានំ; ឧបាទានបច្ចយា ភវោ; ភវបច្ចយា ជាតិ; ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា សម្ភវន្តិ. ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស សមុទយោ ហោតិ. ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ…បេ… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា; តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទានំ; ឧបាទានបច្ចយា ភវោ; ភវបច្ចយា ជាតិ; ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា សម្ភវន្តិ. ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស សមុទយោ ហោតិ’’.

‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធា ឧបាទាននិរោធោ; ឧបាទាននិរោធា ភវនិរោធោ; ភវនិរោធា ជាតិនិរោធោ; ជាតិនិរោធា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ. ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតិ…បេ… ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ…បេ… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ. តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ. ផស្សបច្ចយា វេទនា; វេទនាបច្ចយា តណ្ហា. តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធា ឧបាទាននិរោធោ; ឧបាទាននិរោធា…បេ… ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតី’’តិ.

តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ភគវតោ ឧបស្សុតិ [ឧបស្សុតិំ (សី. ក.)] ឋិតោ ហោតិ. អទ្ទសា ខោ ភគវា តំ ភិក្ខុំ ឧបស្សុតិ ឋិតំ. ទិស្វាន តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘អស្សោសិ នោ ត្វំ, ភិក្ខុ, ឥមំ ធម្មបរិយាយ’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘ឧគ្គណ្ហាហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, ឥមំ ធម្មបរិយាយំ. បរិយាបុណាហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, ឥមំ ធម្មបរិយាយំ. ធារេហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, ឥមំ ធម្មបរិយាយំ. អត្ថសំហិតោយំ, ភិក្ខុ, ធម្មបរិយាយោ អាទិព្រហ្មចរិយកោ’’តិ. ទសមំ.

យោគក្ខេមិវគ្គោ ឯកាទសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

យោគក្ខេមិ ឧបាទាយ, ទុក្ខំ លោកោ ច សេយ្យោ ច;

សំយោជនំ ឧបាទានំ, ទ្វេ បរិជានំ ឧបស្សុតីតិ.

១២. លោកកាមគុណវគ្គោ

១. បឋមមារបាសសុត្តំ

១១៤. ‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ, ភិក្ខុ, អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អាវាសគតោ មារស្ស, មារស្ស វសំ គតោ [វសគតោ (សី. អដ្ឋ. ស្យា. អដ្ឋ.)], បដិមុក្កស្ស មារបាសោ. ពទ្ធោ សោ មារពន្ធនេន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ…បេ….

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អាវាសគតោ មារស្ស, មារស្ស វសំ គតោ, បដិមុក្កស្ស មារបាសោ. ពទ្ធោ សោ មារពន្ធនេន…បេ….

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អាវាសគតោ មារស្ស, មារស្ស វសំ គតោ, បដិមុក្កស្ស មារបាសោ. ពទ្ធោ សោ មារពន្ធនេន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ.

‘‘សន្តិ ច ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ នាវាសគតោ មារស្ស, ន មារស្ស វសំ គតោ, ឧម្មុក្កស្ស មារបាសោ. មុត្តោ សោ មារពន្ធនេន ន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ…បេ….

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ នាវាសគតោ មារស្ស, ន មារស្ស វសំ គតោ, ឧម្មុក្កស្ស មារបាសោ. មុត្តោ សោ មារពន្ធនេន ន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ…បេ….

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ នាវាសគតោ មារស្ស, ន មារស្ស វសំ គតោ, ឧម្មុក្កស្ស មារបាសោ. មុត្តោ សោ មារពន្ធនេន ន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ’’តិ. បឋមំ.

២. ទុតិយមារបាសសុត្តំ

១១៥. ‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ពទ្ធោ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ, អាវាសគតោ មារស្ស, មារស្ស វសំ គតោ, បដិមុក្កស្ស មារបាសោ. ពទ្ធោ សោ មារពន្ធនេន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ…បេ….

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ពទ្ធោ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ, អាវាសគតោ មារស្ស, មារស្ស វសំ គតោ, បដិមុក្កស្ស មារបាសោ. ពទ្ធោ សោ មារពន្ធនេន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ…បេ….

‘‘សន្តិ ច ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ មុត្តោ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ, នាវាសគតោ មារស្ស, ន មារស្ស វសំ គតោ, ឧម្មុក្កស្ស មារបាសោ. មុត្តោ សោ មារពន្ធនេន ន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ…បេ….

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ មុត្តោ មនោវិញ្ញេយ្យេហិ ធម្មេហិ, នាវាសគតោ មារស្ស, ន មារស្ស វសំ គតោ, ឧម្មុក្កស្ស មារបាសោ. មុត្តោ សោ មារពន្ធនេន ន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ’’តិ. ទុតិយំ.

៣. លោកន្តគមនសុត្តំ

១១៦. ‘‘នាហំ, ភិក្ខវេ, គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ, ទដ្ឋេយ្យំ [ទិដ្ឋេយ្យំ (ស្យា. កំ. ក.)], បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ. ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បត្វា លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមី’’តិ. ឥទំ វត្វា ភគវា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បាវិសិ. អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘នាហំ, ភិក្ខវេ, គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ, ទដ្ឋេយ្យំ, បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ. ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បត្វា លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមី’តិ. កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យា’’តិ?

អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ, សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ. បហោតិ ចាយស្មា អានន្ទោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. យំនូន មយំ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’’តិ.

អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា អានន្ទេន សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោចុំ –

‘‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ អានន្ទ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘នាហំ, ភិក្ខវេ, គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ, ទដ្ឋេយ្យំ, បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ. ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បត្វា លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមី’តិ. តេសំ នោ, អាវុសោ, អម្ហាកំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – នាហំ, ភិក្ខវេ, គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ, ទដ្ឋេយ្យំ, បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ. ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បត្វា លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមីតិ. កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យា’តិ? តេសំ នោ, អាវុសោ, អម្ហាកំ ឯតទហោសិ – ‘អយំ ខោ, អាវុសោ, អាយស្មា អានន្ទោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ, សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ. បហោតិ ចាយស្មា អានន្ទោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. យំនូន មយំ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’តិ. វិភជតាយស្មា អានន្ទោ’’តិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, បុរិសោ សារត្ថិកោ សារគវេសី សារបរិយេសនំ ចរមានោ មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ អតិក្កម្មេវ, មូលំ អតិក្កម្មេវ, ខន្ធំ សាខាបលាសេ សារំ បរិយេសិតព្ពំ មញ្ញេយ្យ; ឯវំ សម្បទមិទំ អាយស្មន្តានំ សត្ថរិ សម្មុខីភូតេ តំ ភគវន្តំ អតិសិត្វា អម្ហេ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆិតព្ពំ មញ្ញថ [មញ្ញេថ (បី. ក.)]. សោ ហាវុសោ, ភគវា ជានំ ជានាតិ, បស្សំ បស្សតិ – ចក្ខុភូតោ, ញាណភូតោ, ធម្មភូតោ, ព្រហ្មភូតោ, វត្តា, បវត្តា, អត្ថស្ស និន្នេតា, អមតស្ស ទាតា, ធម្មស្សាមី, តថាគតោ. សោ ចេវ បនេតស្ស កាលោ អហោសិ យំ ភគវន្តំយេវ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ. យថា វោ ភគវា ព្យាករេយ្យ តថា វោ ធារេយ្យាថា’’តិ.

‘‘អទ្ធាវុសោ អានន្ទ, ភគវា ជានំ ជានាតិ, បស្សំ បស្សតិ – ចក្ខុភូតោ, ញាណភូតោ, ធម្មភូតោ, ព្រហ្មភូតោ, វត្តា, បវត្តា, អត្ថស្ស និន្នេតា, អមតស្ស ទាតា, ធម្មស្សាមី, តថាគតោ. សោ ចេវ បនេតស្ស កាលោ អហោសិ យំ ភគវន្តំយេវ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាម. យថា នោ ភគវា ព្យាករេយ្យ តថា នំ ធារេយ្យាម. អបិ ចាយស្មា អានន្ទោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ, សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ. បហោតិ ចាយស្មា អានន្ទោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. វិភជតាយស្មា អានន្ទោ អគរុំ ករិត្វា’’តិ.

‘‘តេនហាវុសោ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា អានន្ទោ ឯតទវោច –

‘‘យំ ខោ វោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘នាហំ, ភិក្ខវេ, គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ, ទដ្ឋេយ្យំ, បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ. ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បត្វា លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមី’តិ, ឥមស្ស ខ្វាហំ, អាវុសោ, ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាមិ. យេន ខោ, អាវុសោ, លោកស្មិំ លោកសញ្ញី ហោតិ លោកមានី – អយំ វុច្ចតិ អរិយស្ស វិនយេ លោកោ. កេន ចាវុសោ, លោកស្មិំ លោកសញ្ញី ហោតិ លោកមានី? ចក្ខុនា ខោ, អាវុសោ, លោកស្មិំ លោកសញ្ញី ហោតិ លោកមានី. សោតេន ខោ, អាវុសោ… ឃានេន ខោ, អាវុសោ… ជិវ្ហាយ ខោ, អាវុសោ, លោកស្មិំ លោកសញ្ញី ហោតិ លោកមានី. កាយេន ខោ, អាវុសោ… មនេន ខោ, អាវុសោ, លោកស្មិំ លោកសញ្ញី ហោតិ លោកមានី. យេន ខោ, អាវុសោ, លោកស្មិំ លោកសញ្ញី ហោតិ លោកមានី – អយំ វុច្ចតិ អរិយស្ស វិនយេ លោកោ. យំ ខោ វោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘នាហំ, ភិក្ខវេ, គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ, ទដ្ឋេយ្យំ, បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ. ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បត្វា លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមី’តិ, ឥមស្ស ខ្វាហំ, អាវុសោ, ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស ឯវំ វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាមិ. អាកង្ខមានា ច បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ភគវន្តំយេវ ឧបសង្កមិត្វា ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ. យថា វោ ភគវា ព្យាករោតិ តថា នំ ធារេយ្យាថា’’តិ.

‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ –

‘‘យំ ខោ នោ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘នាហំ, ភិក្ខវេ, គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ, ទដ្ឋេយ្យំ, បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ. ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បត្វា លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមី’តិ. តេសំ នោ, ភន្តេ, អម្ហាកំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – នាហំ, ភិក្ខវេ, គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ, ទដ្ឋេយ្យំ, បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ. ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បត្វា លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមី’តិ. កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យាតិ? តេសំ នោ, ភន្តេ, អម្ហាកំ ឯតទហោសិ – ‘អយំ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ, សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ. បហោតិ ចាយស្មា អានន្ទោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. យំនូន មយំ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’តិ. អថ ខោ មយំ, ភន្តេ, យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិម្ហ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆិម្ហ. តេសំ នោ, ភន្តេ, អាយស្មតា អានន្ទេន ឥមេហិ អាការេហិ ឥមេហិ បទេហិ ឥមេហិ ព្យញ្ជនេហិ អត្ថោ វិភត្តោ’’តិ.

‘‘បណ្ឌិតោ, ភិក្ខវេ, អានន្ទោ; មហាបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, អានន្ទោ! មំ ចេបិ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ, អហម្បិ តំ ឯវមេវំ ព្យាករេយ្យំ យថា តំ អានន្ទេន ព្យាកតំ. ឯសោ ចេវេតស្ស អត្ថោ, ឯវញ្ច នំ ធារេយ្យាថា’’តិ. តតិយំ.

៤. កាមគុណសុត្តំ

១១៧. ‘‘បុព្ពេវ មេ, ភិក្ខវេ, សម្ពោធា អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ ឯតទហោសិ – ‘យេមេ បញ្ច កាមគុណា ចេតសោ សម្ផុដ្ឋបុព្ពា អតីតា និរុទ្ធា វិបរិណតា, តត្រ មេ ចិត្តំ ពហុលំ គច្ឆមានំ គច្ឆេយ្យ បច្ចុប្បន្នេសុ វា អប្បំ វា អនាគតេសុ’. តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯតទហោសិ – ‘យេមេ បញ្ច កាមគុណា ចេតសោ សម្ផុដ្ឋបុព្ពា អតីតា និរុទ្ធា វិបរិណតា, តត្រ មេ អត្តរូបេន អប្បមាទោ សតិ ចេតសោ អារក្ខោ ករណីយោ’. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, តុម្ហាកម្បិ យេ តេ បញ្ច កាមគុណា ចេតសោ សម្ផុដ្ឋបុព្ពា អតីតា និរុទ្ធា វិបរិណតា, តត្រ វោ ចិត្តំ ពហុលំ គច្ឆមានំ គច្ឆេយ្យ បច្ចុប្បន្នេសុ វា អប្បំ វា អនាគតេសុ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, តុម្ហាកម្បិ យេ តេ បញ្ច កាមគុណា ចេតសោ សម្ផុដ្ឋបុព្ពា អតីតា និរុទ្ធា វិបរិណតា, តត្រ វោ អត្តរូបេហិ អប្បមាទោ សតិ ចេតសោ អារក្ខោ ករណីយោ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ ជិវ្ហា ច និរុជ្ឈតិ, រសសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’’តិ. ឥទំ វត្វា ភគវា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បាវិសិ.

អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ ជិវ្ហា ច និរុជ្ឈតិ, រសសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’តិ. កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យា’’តិ?

អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ, សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ. បហោតិ ចាយស្មា អានន្ទោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. យំនូន មយំ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’’តិ.

អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា អានន្ទេន សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោចុំ –

‘‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ អានន្ទ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ ជិវ្ហា ច និរុជ្ឈតិ, រសសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’តិ. តេសំ នោ, អាវុសោ, អម្ហាកំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ ជិវ្ហា ច និរុជ្ឈតិ, រសសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’តិ. កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យាតិ? តេសំ នោ, អាវុសោ, អម្ហាកំ ឯតទហោសិ – ‘អយំ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ, សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ. បហោតិ ចាយស្មា អានន្ទោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. យំនូន មយំ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’តិ. វិភជតាយស្មា អានន្ទោ’’តិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, បុរិសោ សារត្ថិកោ សារគវេសី សារបរិយេសនំ ចរមានោ មហតោ រុក្ខស្ស…បេ… វិភជតាយស្មា អានន្ទោ អគរុំ ករិត្វាតិ.

‘‘តេនហាវុសោ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា អានន្ទោ ឯតទវោច –

‘‘យំ ខោ វោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’តិ. ឥមស្ស ខ្វាហំ, អាវុសោ, ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាមិ. សឡាយតននិរោធំ នោ ឯតំ, អាវុសោ, ភគវតា សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ, យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’តិ. អយំ ខោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’តិ. ឥមស្ស ខ្វាហំ, អាវុសោ, ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស ឯវំ វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាមិ. អាកង្ខមានា ច បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ភគវន្តំយេវ ឧបសង្កមថ; ឧបសង្កមិត្វា ឯតមត្ថំ បុច្ឆេយ្យាថ. យថា វោ ភគវា ព្យាករោតិ តថា នំ ធារេយ្យាថា’’តិ.

‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ –

‘‘យំ ខោ នោ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – ‘តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ ជិវ្ហា ច និរុជ្ឈតិ, រសសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’តិ, តេសំ នោ, ភន្តេ, អម្ហាកំ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘ឥទំ ខោ នោ, អាវុសោ, ភគវា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសំ ឧទ្ទិសិត្វា វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភជិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បវិដ្ឋោ – តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ យត្ថ ចក្ខុ ច និរុជ្ឈតិ, រូបសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ…បេ… យត្ថ មនោ ច និរុជ្ឈតិ, ធម្មសញ្ញា ច និរុជ្ឈតិ, សេ អាយតនេ វេទិតព្ពេ’តិ. ‘កោ នុ ខោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជេយ្យា’តិ? តេសំ នោ, ភន្តេ, អម្ហាកំ ឯតទហោសិ – ‘អយំ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សត្ថុ ចេវ សំវណ្ណិតោ, សម្ភាវិតោ ច វិញ្ញូនំ សព្រហ្មចារីនំ. បហោតិ ចាយស្មា អានន្ទោ ឥមស្ស ភគវតា សំខិត្តេន ឧទ្ទេសស្ស ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជិតុំ. យំនូន មយំ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមេយ្យាម; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាមា’តិ. អថ ខោ មយំ, ភន្តេ, យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិម្ហ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆិម្ហ. តេសំ នោ, ភន្តេ, អាយស្មតា អានន្ទេន ឥមេហិ អាការេហិ, ឥមេហិ បទេហិ, ឥមេហិ ព្យញ្ជនេហិ អត្ថោ វិភត្តោ’’តិ.

‘‘បណ្ឌិតោ, ភិក្ខវេ, អានន្ទោ; មហាបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, អានន្ទោ! មំ ចេបិ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ, អហម្បិ តំ ឯវមេវំ ព្យាករេយ្យំ យថា តំ អានន្ទេន ព្យាកតំ. ឯសោ ចេវេតស្ស អត្ថោ. ឯវញ្ច នំ ធារេយ្យាថា’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. សក្កបញ្ហសុត្តំ

១១៨. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ. អថ ខោ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ? កោ បន, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ?

‘‘សន្តិ ខោ, ទេវានមិន្ទ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ តទុបាទានំ. សឧបាទានោ, ទេវានមិន្ទ, ភិក្ខុ នោ បរិនិព្ពាយតិ…បេ….

‘‘សន្តិ ខោ, ទេវានមិន្ទ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ខោ, ទេវានមិន្ទ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ តទុបាទានំ. សឧបាទានោ, ទេវានមិន្ទ, ភិក្ខុ នោ បរិនិព្ពាយតិ. អយំ ខោ, ទេវានមិន្ទ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ.

‘‘សន្តិ ច ខោ, ទេវានមិន្ទ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ន តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ, ន តទុបាទានំ. អនុបាទានោ, ទេវានមិន្ទ, ភិក្ខុ បរិនិព្ពាយតិ…បេ….

‘‘សន្តិ ខោ, ទេវានមិន្ទ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ខោ, ទេវានមិន្ទ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ន តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ ន តទុបាទានំ. អនុបាទានោ, ទេវានមិន្ទ, ភិក្ខុ បរិនិព្ពាយតិ. អយំ ខោ, ទេវានមិន្ទ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. បញ្ចសិខសុត្តំ

១១៩. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ. អថ ខោ បញ្ចសិខោ គន្ធព្ពទេវបុត្តោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ បញ្ចសិខោ គន្ធព្ពទេវបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ? កោ បន, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ? ‘‘សន្តិ ខោ, បញ្ចសិខ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា…បេ… សន្តិ ខោ, បញ្ចសិខ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ តទុបាទានំ. សឧបាទានោ, បញ្ចសិខ, ភិក្ខុ នោ បរិនិព្ពាយតិ. អយំ ខោ, បញ្ចសិខ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ’’.

‘‘សន្តិ ច ខោ, បញ្ចសិខ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា…បេ… សន្តិ ខោ, បញ្ចសិខ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ន តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ, ន តទុបាទានំ. អនុបាទានោ, បញ្ចសិខ, ភិក្ខុ បរិនិព្ពាយតិ. អយំ ខោ, បញ្ចសិខ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. សារិបុត្តសទ្ធិវិហារិកសុត្តំ

១២០. ឯកំ សមយំ អាយស្មា សារិបុត្តោ សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេនាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា សារិបុត្តេន សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សទ្ធិវិហារិកោ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ភិក្ខុ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តោ’’តិ.

‘‘ឯវមេតំ, អាវុសោ, ហោតិ ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារស្ស, ភោជនេ អមត្តញ្ញុនោ, ជាគរិយំ អននុយុត្តស្ស. ‘សោ វតាវុសោ, ភិក្ខុ ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារោ ភោជនេ អមត្តញ្ញូ ជាគរិយំ អននុយុត្តោ យាវជីវំ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ សន្តានេស្សតី’តិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. ‘សោ វតាវុសោ, ភិក្ខុ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ, ភោជនេ មត្តញ្ញូ, ជាគរិយំ អនុយុត្តោ យាវជីវំ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ សន្តានេស្សតី’តិ ឋានមេតំ វិជ្ជតិ.

‘‘កថញ្ចាវុសោ, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ? ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី. យត្វាធិករណមេនំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ, រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី. យត្វាធិករណមេនំ មនិន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ, តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ, រក្ខតិ មនិន្ទ្រិយំ, មនិន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ. ឯវំ ខោ, អាវុសោ, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ចាវុសោ, ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ? ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ អាហារំ អាហារេតិ – ‘នេវ ទវាយ, ន មទាយ, ន មណ្ឌនាយ, ន វិភូសនាយ, យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា យាបនាយ, វិហិំសូបរតិយា, ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ. ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមិ, នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមិ, យាត្រា ច មេ ភវិស្សតិ, អនវជ្ជតា ច ផាសុវិហារោ ចា’តិ. ឯវំ ខោ, អាវុសោ, ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ.

‘‘កថញ្ចាវុសោ, ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ? ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ ទិវសំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ. រត្តិយា បឋមំ យាមំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ. រត្តិយា មជ្ឈិមំ យាមំ ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេតិ បាទេ បាទំ អច្ចាធាយ សតោ សម្បជានោ, ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា. រត្តិយា បច្ឆិមំ យាមំ បច្ចុដ្ឋាយ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ. ឯវំ ខោ, អាវុសោ, ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ. តស្មាតិហាវុសោ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារា ភវិស្សាម, ភោជនេ មត្តញ្ញុនោ, ជាគរិយំ អនុយុត្តា’តិ. ឯវញ្ហិ វោ, អាវុសោ, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ. សត្តមំ.

៨. រាហុលោវាទសុត្តំ

១២១. ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. អថ ខោ ភគវតោ រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘បរិបក្កា ខោ រាហុលស្ស វិមុត្តិបរិបាចនិយា ធម្មា; យំនូនាហំ រាហុលំ ឧត្តរិំ អាសវានំ ខយេ វិនេយ្យ’’ន្តិ. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘គណ្ហាហិ, រាហុល, និសីទនំ. យេន អន្ធវនំ តេនុបសង្កមិស្សាម ទិវាវិហារាយា’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវតោ បដិស្សុត្វា និសីទនំ អាទាយ ភគវន្តំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ.

តេន ខោ បន សមយេន អនេកានិ ទេវតាសហស្សានិ ភគវន្តំ អនុពន្ធានិ ហោន្តិ – ‘‘អជ្ជ ភគវា អាយស្មន្តំ រាហុលំ ឧត្តរិំ អាសវានំ ខយេ វិនេស្សតី’’តិ. អថ ខោ ភគវា អន្ធវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. អាយស្មាបិ ខោ រាហុលោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ រាហុលំ ភគវា ឯតទវោច –

‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ( ) [(តំ កិំ មញ្ញសិ) ឯវមិតរេសុបិ (ម. និ. ៣.៤១៦-៤១៧)]

‘‘រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ចក្ខុសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ, សញ្ញាគតំ, សង្ខារគតំ, វិញ្ញាណគតំ, តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ជិវ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ជិវ្ហាសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ, សញ្ញាគតំ, សង្ខារគតំ, វិញ្ញាណគតំ, តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វាតិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ធម្មា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘មនោវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘មនោសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ, សញ្ញាគតំ, សង្ខារគតំ, វិញ្ញាណគតំ, តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ, រសេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ជិវ្ហាសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ….

‘‘មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, មនោសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ.

ឥទមវោច ភគវា. អត្តមនោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិ. ឥមស្មិញ្ច បន វេយ្យាករណស្មិំ ភញ្ញមានេ អាយស្មតោ រាហុលស្ស អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចិ. អនេកានញ្ច ទេវតាសហស្សានំ វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ, សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ. អដ្ឋមំ.

៩. សំយោជនិយធម្មសុត្តំ

១២២. ‘‘សំយោជនិយេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មេ ទេសេស្សាមិ សំយោជនញ្ច. តំ សុណាថ. កតមេ ច, ភិក្ខវេ, សំយោជនិយា ធម្មា, កតមញ្ច សំយោជនំ? សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, សំយោជនិយា ធម្មា. យោ តត្ថ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, សំយោជនិយា ធម្មា. យោ តត្ថ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ សំយោជន’’ន្តិ. នវមំ.

១០. ឧបាទានិយធម្មសុត្តំ

១២៣. ‘‘ឧបាទានិយេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មេ ទេសេស្សាមិ ឧបាទានញ្ច. តំ សុណាថ. កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ឧបាទានិយា ធម្មា, កតមញ្ច ឧបាទានំ? សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, ឧបាទានិយា ធម្មា. យោ តត្ថ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ ឧបាទានំ…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, ឧបាទានិយា ធម្មា. យោ តត្ថ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ ឧបាទាន’’ន្តិ. ទសមំ.

លោកកាមគុណវគ្គោ ទ្វាទសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

មារបាសេន ទ្វេ វុត្តា, លោកកាមគុណេន ច;

សក្កោ បញ្ចសិខោ ចេវ, សារិបុត្តោ ច រាហុលោ;

សំយោជនំ ឧបាទានំ, វគ្គោ តេន បវុច្ចតីតិ.

១៣. គហបតិវគ្គោ

១. វេសាលីសុត្តំ

១២៤. ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ. អថ ខោ ឧគ្គោ គហបតិ វេសាលិកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ឧគ្គោ គហបតិ វេសាលិកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ? កោ បន, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ?

‘‘សន្តិ ខោ, គហបតិ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ តទុបាទានំ. សឧបាទានោ, គហបតិ, ភិក្ខុ នោ បរិនិព្ពាយតិ…បេ… សន្តិ ខោ, គហបតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ខោ, គហបតិ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ តទុបាទានំ. សឧបាទានោ, គហបតិ, ភិក្ខុ នោ បរិនិព្ពាយតិ. អយំ ខោ, គហបតិ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ.

‘‘សន្តិ ច ខោ, គហបតិ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ន តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ, ន តទុបាទានំ. អនុបាទានោ, គហបតិ, ភិក្ខុ បរិនិព្ពាយតិ…បេ… សន្តិ ខោ, គហបតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ខោ, គហបតិ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ. ន តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ, ន តទុបាទានំ. អនុបាទានោ, គហបតិ, ភិក្ខុ បរិនិព្ពាយតិ. អយំ ខោ, គហបតិ, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ. បឋមំ.

២. វជ្ជីសុត្តំ

១២៥. ឯកំ សមយំ ភគវា វជ្ជីសុ វិហរតិ ហត្ថិគាមេ. អថ ខោ ឧគ្គោ គហបតិ ហត្ថិគាមកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ឧគ្គោ គហបតិ ហត្ថិគាមកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ? កោ បន, ភន្តេ ហេតុ កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ? (យថា បុរិមសុត្តន្តំ, ឯវំ វិត្ថារេតព្ពំ). អយំ ខោ, គហបតិ, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តីតិ. ទុតិយំ.

៣. នាឡន្ទសុត្តំ

១២៦. ឯកំ សមយំ ភគវា នាឡន្ទាយំ វិហរតិ បាវារិកម្ពវនេ. អថ ខោ, ឧបាលិ គហបតិ, យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ, ឧបាលិ គហបតិ, ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ? កោ បន, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ? (យថា បុរិមសុត្តន្តំ, ឯវំ វិត្ថារេតព្ពំ). អយំ ខោ, គហបតិ, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តីតិ. តតិយំ.

៤. ភារទ្វាជសុត្តំ

១២៧. ឯកំ សមយំ អាយស្មា បិណ្ឌោលភារទ្វាជោ កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ. អថ ខោ រាជា ឧទេនោ យេនាយស្មា បិណ្ឌោលភារទ្វាជោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា បិណ្ឌោលភារទ្វាជេន សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ រាជា ឧទេនោ អាយស្មន្តំ បិណ្ឌោលភារទ្វាជំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភោ ភារទ្វាជ, ហេតុ កោ បច្ចយោ យេនិមេ ទហរា ភិក្ខូ សុសូ [សុសុ (សី. ក.)] កាឡកេសា ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតា បឋមេន វយសា អនិកីឡិតាវិនោ កាមេសុ យាវជីវំ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ, អទ្ធានញ្ច អាបាទេន្តី’’តិ? ‘‘វុត្តំ ខោ ឯតំ, មហារាជ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន – ‘ឯថ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, មាតុមត្តីសុ មាតុចិត្តំ ឧបដ្ឋបេថ, ភគិនិមត្តីសុ ភគិនិចិត្តំ ឧបដ្ឋបេថ, ធីតុមត្តីសុ ធីតុចិត្តំ ឧបដ្ឋបេថា’តិ. អយំ ខោ, មហារាជ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេនិមេ ទហរា ភិក្ខូ សុសូ កាឡកេសា ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតា បឋមេន វយសា អនិកីឡិតាវិនោ កាមេសុ យាវជីវំ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ, អទ្ធានញ្ច អាបាទេន្តី’’តិ.

‘‘លោលំ [លោឡំ (ស្យា. កំ.)] ខោ, ភោ ភារទ្វាជ, ចិត្តំ. អប្បេកទា មាតុមត្តីសុបិ លោភធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, ភគិនិមត្តីសុបិ លោភធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, ធីតុមត្តីសុបិ លោភធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ. អត្ថិ នុ ខោ, ភោ ភារទ្វាជ, អញ្ញោ ច ហេតុ, អញ្ញោ ច បច្ចយោ យេនិមេ ទហរា ភិក្ខូ សុសូ កាឡកេសា…បេ… អទ្ធានញ្ច អាបាទេន្តី’’តិ?

‘‘វុត្តំ ខោ ឯតំ, មហារាជ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន – ‘ឯថ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឥមមេវ កាយំ ឧទ្ធំ បាទតលា អធោ កេសមត្ថកា តចបរិយន្តំ បូរំ នានប្បការស្ស អសុចិនោ បច្ចវេក្ខថ – អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា លោមា នខា ទន្តា តចោ មំសំ ន្ហារុ [នហារុ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អដ្ឋិ អដ្ឋិមិញ្ជំ [អដ្ឋិមិញ្ជា (សី.)] វក្កំ ហទយំ យកនំ កិលោមកំ បិហកំ បប្ផាសំ អន្តំ អន្តគុណំ ឧទរិយំ ករីសំ បិត្តំ សេម្ហំ បុព្ពោ លោហិតំ សេទោ មេទោ អស្សុ វសា ខេឡោ សិង្ឃាណិកា លសិកា មុត្ត’ន្តិ. អយម្បិ ខោ, មហារាជ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេនិមេ ទហរា ភិក្ខូ សុសូ កាឡកេសា…បេ… អទ្ធានញ្ច អាបាទេន្តី’’តិ. ‘‘យេ តេ, ភោ ភារទ្វាជ, ភិក្ខូ ភាវិតកាយា ភាវិតសីលា ភាវិតចិត្តា ភាវិតបញ្ញា, តេសំ តំ សុករំ ហោតិ. យេ ច ខោ តេ, ភោ ភារទ្វាជ, ភិក្ខូ អភាវិតកាយា អភាវិតសីលា អភាវិតចិត្តា អភាវិតបញ្ញា, តេសំ តំ ទុក្ករំ ហោតិ. អប្បេកទា, ភោ ភារទ្វាជ, អសុភតោ មនសិ ករិស្សាមីតិ [មនសិ ករិស្សាមាតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] សុភតោវ [សុភតោ វា (សី.), សុភតោ ច (ស្យា. កំ.)] អាគច្ឆតិ. អត្ថិ នុ ខោ, ភោ ភារទ្វាជ, អញ្ញោ ច ខោ ហេតុ អញ្ញោ ច បច្ចយោ យេនិមេ ទហរា ភិក្ខូ សុសូ កាឡកេសា…បេ… អទ្ធានញ្ច អាបាទេន្តី’’តិ?

‘‘វុត្តំ ខោ ឯតំ, មហារាជ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន – ‘ឯថ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារា វិហរថ. ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា មា និមិត្តគ្គាហិនោ អហុវត្ថ, មានុព្យញ្ជនគ្គាហិនោ. យត្វាធិករណមេនំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ, តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជថ. រក្ខថ ចក្ខុន្ទ្រិយំ; ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជថ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា…បេ… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ មា និមិត្តគ្គាហិនោ អហុវត្ថ, មានុព្យញ្ជនគ្គាហិនោ. យត្វាធិករណមេនំ មនិន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ, តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជថ. រក្ខថ មនិន្ទ្រិយំ; មនិន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជថា’តិ. អយម្បិ ខោ, មហារាជ, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេនិមេ ទហរា ភិក្ខូ សុសូ កាឡកេសា ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតា បឋមេន វយសា អនិកីឡិតាវិនោ កាមេសុ យាវជីវំ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ, អទ្ធានញ្ច អាបាទេន្តី’’តិ.

‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ ភារទ្វាជ; អព្ភុតំ, ភោ ភារទ្វាជ! យាវ សុភាសិតំ ចិទំ [យាវ សុភាសិតមិទំ (សី.)], ភោ ភារទ្វាជ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន. ឯសោវ ខោ, ភោ ភារទ្វាជ, ហេតុ, ឯស បច្ចយោ យេនិមេ ទហរា ភិក្ខូ សុសូ កាឡកេសា ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតា បឋមេន វយសា អនិកីឡិតាវិនោ កាមេសុ យាវជីវំ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ, អទ្ធានញ្ច អាបាទេន្តីតិ. អហម្បិ ខោ, ភោ [អហម្បិ ភោ (សី. បី.)] ភារទ្វាជ, យស្មិំ សមយេ អរក្ខិតេនេវ កាយេន, អរក្ខិតាយ វាចាយ, អរក្ខិតេន ចិត្តេន, អនុបដ្ឋិតាយ សតិយា, អសំវុតេហិ ឥន្ទ្រិយេហិ អន្តេបុរំ បវិសាមិ, អតិវិយ មំ តស្មិំ សមយេ លោភធម្មា បរិសហន្តិ. យស្មិញ្ច ខ្វាហំ, ភោ ភារទ្វាជ, សមយេ រក្ខិតេនេវ កាយេន, រក្ខិតាយ វាចាយ, រក្ខិតេន ចិត្តេន, ឧបដ្ឋិតាយ សតិយា, សំវុតេហិ ឥន្ទ្រិយេហិ អន្តេបុរំ បវិសាមិ, ន មំ តថា តស្មិំ សមយេ លោភធម្មា បរិសហន្តិ. អភិក្កន្តំ, ភោ ភារទ្វាជ; អភិក្កន្តំ, ភោ ភារទ្វាជ! សេយ្យថាបិ, ភោ ភារទ្វាជ, និក្កុជ្ជិតំ [និកុជ្ជិតំ (បី.)] វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ, ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ភោតា ភារទ្វាជេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ, ភោ ភារទ្វាជ, តំ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ, ធម្មញ្ច, ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកំ មំ ភវំ ភារទ្វាជោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ. ចតុត្ថំ.

៥. សោណសុត្តំ

១២៨. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. អថ ខោ សោណោ គហបតិបុត្តោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោណោ គហបតិបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ? កោ បន, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ? (យថា បុរិមសុត្តន្តំ, ឯវំ វិត្ថារេតព្ពំ). អយំ ខោ, សោណ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តីតិ. បញ្ចមំ.

៦. ឃោសិតសុត្តំ

១២៩. ឯកំ សមយំ អាយស្មា អានន្ទោ កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ. អថ ខោ ឃោសិតោ គហបតិ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ឃោសិតោ គហបតិ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘‘ធាតុនានត្តំ, ធាតុនានត្ត’ន្តិ, ភន្តេ អានន្ទ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, ធាតុនានត្តំ វុត្តំ ភគវតា’’តិ? ‘‘សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, ចក្ខុធាតុ, រូបា ច មនាបា, ចក្ខុវិញ្ញាណញ្ច សុខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខា វេទនា. សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, ចក្ខុធាតុ, រូបា ច អមនាបា, ចក្ខុវិញ្ញាណញ្ច ទុក្ខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ទុក្ខា វេទនា. សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, ចក្ខុធាតុ, រូបា ច មនាបា ឧបេក្ខាវេទនិយា, ចក្ខុវិញ្ញាណញ្ច អទុក្ខមសុខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ អទុក្ខមសុខា វេទនា…បេ… សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, ជិវ្ហាធាតុ, រសា ច មនាបា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណញ្ច សុខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខា វេទនា. សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, ជិវ្ហាធាតុ, រសា ច អមនាបា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណញ្ច ទុក្ខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ទុក្ខា វេទនា. សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, ជិវ្ហាធាតុ, រសា ច ឧបេក្ខាវេទនិយា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណញ្ច អទុក្ខមសុខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ អទុក្ខមសុខា វេទនា…បេ… សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, មនោធាតុ, ធម្មា ច មនាបា, មនោវិញ្ញាណញ្ច សុខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខា វេទនា. សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, មនោធាតុ, ធម្មា ច អមនាបា, មនោវិញ្ញាណញ្ច ទុក្ខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ទុក្ខា វេទនា. សំវិជ្ជតិ ខោ, គហបតិ, មនោធាតុ, ធម្មា ច ឧបេក្ខាវេទនិយា, មនោវិញ្ញាណញ្ច អទុក្ខមសុខវេទនិយំ. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ អទុក្ខមសុខា វេទនា. ឯត្តាវតា ខោ, គហបតិ, ធាតុនានត្តំ វុត្តំ ភគវតា’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. ហាលិទ្ទិកានិសុត្តំ

១៣០. ឯកំ សមយំ អាយស្មា មហាកច្ចានោ អវន្តីសុ វិហរតិ កុររឃរេ [កុលឃរេ (ស្យា. ក.)] បបាតេ [បវត្តេ (សី. បី.), សម្បវត្តេ (ស្យា. កំ. ក.) ឯត្ថេវ អដ្ឋមបិដ្ឋេបិ] បព្ពតេ. អថ ខោ ហាលិទ្ទិកានិ [ហាលិទ្ទកានិ (សី. ស្យា. កំ.)] គហបតិ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ហាលិទ្ទិកានិ គហបតិ អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតទវោច – ‘‘វុត្តមិទំ, ភន្តេ, ភគវតា – ‘ធាតុនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ផស្សនានត្តំ; ផស្សនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ វេទនានានត្ត’ន្តិ. កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ធាតុនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ផស្សនានត្តំ; ផស្សនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ វេទនានានត្ត’’ន្តិ? ‘‘ឥធ, គហបតិ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ‘មនាបំ ឥត្ថេត’ន្តិ បជានាតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ សុខវេទនិយញ្ច [សុខវេទនិយំ, សុខវេទនិយំ (សី. បី.), សុខវេទនិយញ្ច, សុខវេទនិយំ (ស្យា. កំ. ក.) ឯវំ ‘‘ទុក្ខវេទនិយញ្ច អទុក្ខមសុខវេទនិយញ្ចា’’តិ បទេសុបិ. អដ្ឋកថាដីកា ឱលោកេតព្ពា]. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខា វេទនា. ចក្ខុនា ខោ បនេវ [បនេវំ (ស្យា. កំ. ក.)] រូបំ ទិស្វា ‘អមនាបំ ឥត្ថេត’ន្តិ បជានាតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទុក្ខវេទនិយញ្ច. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ទុក្ខា វេទនា. ចក្ខុនា ខោ បនេវ រូបំ ទិស្វា ‘ឧបេក្ខាដ្ឋានិយំ [ឧបេក្ខាវេទនិយំ (ក.)] ឥត្ថេត’ន្តិ បជានាតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ អទុក្ខមសុខវេទនិយញ្ច. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ អទុក្ខមសុខា វេទនា.

‘‘បុន ចបរំ, គហបតិ, ភិក្ខុ សោតេន សទ្ទំ សុត្វា…បេ… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា…បេ… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា…បេ… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា…បេ… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ‘មនាបំ ឥត្ថេត’ន្តិ បជានាតិ មនោវិញ្ញាណំ សុខវេទនិយញ្ច. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខា វេទនា. មនសា ខោ បនេវ ធម្មំ វិញ្ញាយ ‘អមនាបំ ឥត្ថេត’ន្តិ បជានាតិ មនោវិញ្ញាណំ ទុក្ខវេទនិយញ្ច. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ទុក្ខា វេទនា. មនសា ខោ បនេវ ធម្មំ វិញ្ញាយ ‘ឧបេក្ខាដ្ឋានិយំ ឥត្ថេត’ន្តិ បជានាតិ មនោវិញ្ញាណំ អទុក្ខមសុខវេទនិយញ្ច. ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ អទុក្ខមសុខា វេទនា. ឯវំ ខោ, គហបតិ, ធាតុនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ផស្សនានត្តំ; ផស្សនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ វេទនានានត្ត’’ន្តិ. សត្តមំ.

៨. នកុលបិតុសុត្តំ

១៣១. ឯកំ សមយំ ភគវា ភគ្គេសុ វិហរតិ សុសុមារគិរេ ភេសកឡាវនេ មិគទាយេ. អថ ខោ នកុលបិតា គហបតិ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ នកុលបិតា គហបតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ? កោ បន, ភន្តេ, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ? ‘‘សន្តិ ខោ, គហបតិ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ តទុបាទានំ. សឧបាទានោ, គហបតិ, ភិក្ខុ នោ បរិនិព្ពាយតិ…បេ… សន្តិ ខោ, គហបតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ខោ, គហបតិ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ តទុបាទានំ. សឧបាទានោ, គហបតិ, ភិក្ខុ នោ បរិនិព្ពាយតិ. អយំ ខោ, គហបតិ, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ នោ បរិនិព្ពាយន្តិ’’.

‘‘សន្តិ ច ខោ, គហបតិ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុនាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ន តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ, ន តទុបាទានំ. អនុបាទានោ, គហបតិ, ភិក្ខុ បរិនិព្ពាយតិ…បេ… សន្តិ ខោ, គហបតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ ខោ, គហបតិ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. តស្ស តំ នាភិនន្ទតោ នាភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ន តន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ ហោតិ ន តទុបាទានំ. អនុបាទានោ, គហបតិ, ភិក្ខុ បរិនិព្ពាយតិ. អយំ ខោ, គហបតិ, ហេតុ, អយំ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. លោហិច្ចសុត្តំ

១៣២. ឯកំ សមយំ អាយស្មា មហាកច្ចានោ អវន្តីសុ វិហរតិ មក្ករកតេ [មក្ករកដេ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] អរញ្ញកុដិកាយំ. អថ ខោ លោហិច្ចស្ស ព្រាហ្មណស្ស សម្ពហុលា អន្តេវាសិកា កដ្ឋហារកា មាណវកា យេនាយស្មតោ មហាកច្ចានស្ស អរញ្ញកុដិកា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា បរិតោ បរិតោ កុដិកាយ អនុចង្កមន្តិ អនុវិចរន្តិ ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា កានិចិ កានិចិ សេលេយ្យកានិ ករោន្តិ [សេលិស្សកានិ ករោន្តា (សី.)] – ‘‘ឥមេ បន មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កណ្ហា [កិណ្ហា (សី. បី.)] ពន្ធុបាទាបច្ចា, ឥមេសំ ភរតកានំ សក្កតា គរុកតា មានិតា បូជិតា អបចិតា’’តិ. អថ ខោ អាយស្មា មហាកច្ចានោ វិហារា និក្ខមិត្វា តេ មាណវកេ ឯតទវោច – ‘‘មា មាណវកា សទ្ទមកត្ថ; ធម្មំ វោ ភាសិស្សាមី’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, តេ មាណវកា តុណ្ហី អហេសុំ. អថ ខោ អាយស្មា មហាកច្ចានោ តេ មាណវកេ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –

‘‘សីលុត្តមា បុព្ពតរា អហេសុំ,

តេ ព្រាហ្មណា យេ បុរាណំ សរន្តិ;

គុត្តានិ ទ្វារានិ សុរក្ខិតានិ,

អហេសុំ តេសំ អភិភុយ្យ កោធំ.

‘‘ធម្មេ ច ឈានេ ច រតា អហេសុំ,

តេ ព្រាហ្មណា យេ បុរាណំ សរន្តិ;

ឥមេ ច វោក្កម្ម ជបាមសេតិ,

គោត្តេន មត្តា វិសមំ ចរន្តិ.

‘‘កោធាភិភូតា បុថុអត្តទណ្ឌា [កោធាភិភូតាសុបុថុត្តទណ្ឌា (ស្យា. កំ. ក.)],

វិរជ្ជមានា សតណ្ហាតណ្ហេសុ;

អគុត្តទ្វារស្ស ភវន្តិ មោឃា,

សុបិនេវ លទ្ធំ បុរិសស្ស វិត្តំ.

‘‘អនាសកា ថណ្ឌិលសាយិកា ច;

បាតោ សិនានញ្ច តយោ ច វេទា.

‘‘ខរាជិនំ ជដាបង្កោ, មន្តា សីលព្ពតំ តបោ;

កុហនា វង្កទណ្ឌា ច, ឧទកាចមនានិ ច.

‘‘វណ្ណា ឯតេ ព្រាហ្មណានំ, កតា កិញ្ចិក្ខភាវនា;

ចិត្តញ្ច សុសមាហិតំ, វិប្បសន្នមនាវិលំ;

អខិលំ សព្ពភូតេសុ, សោ មគ្គោ ព្រហ្មបត្តិយា’’តិ.

អថ ខោ តេ មាណវកា កុបិតា អនត្តមនា យេន លោហិច្ចោ ព្រាហ្មណោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា លោហិច្ចំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោចុំ – ‘‘យគ្ឃេ! ភវំ ជានេយ្យ, សមណោ មហាកច្ចានោ ព្រាហ្មណានំ មន្តេ [មន្តំ (ក.)] ឯកំសេន អបវទតិ, បដិក្កោសតី’’តិ? ឯវំ វុត្តេ, លោហិច្ចោ ព្រាហ្មណោ កុបិតោ អហោសិ អនត្តមនោ. អថ ខោ លោហិច្ចស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ន ខោ បន មេតំ បតិរូបំ យោហំ អញ្ញទត្ថុ មាណវកានំយេវ សុត្វា សមណំ មហាកច្ចានំ អក្កោសេយ្យំ [អក្កោសេយ្យំ វិរុជ្ឈេយ្យំ (ស្យា. កំ. ក.)] បរិភាសេយ្យំ. យំនូនាហំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆេយ្យ’’ន្តិ.

អថ ខោ លោហិច្ចោ ព្រាហ្មណោ តេហិ មាណវកេហិ សទ្ធិំ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា មហាកច្ចានេន សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ លោហិច្ចោ ព្រាហ្មណោ អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតទវោច – ‘‘អាគមំសុ នុ ខ្វិធ, ភោ កច្ចាន, អម្ហាកំ សម្ពហុលា អន្តេវាសិកា កដ្ឋហារកា មាណវកា’’តិ? ‘‘អាគមំសុ ខ្វិធ តេ, ព្រាហ្មណ, សម្ពហុលា អន្តេវាសិកា កដ្ឋហារកា មាណវកា’’តិ. ‘‘អហុ បន ភោតោ កច្ចានស្ស តេហិ មាណវកេហិ សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? ‘‘អហុ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, តេហិ មាណវកេហិ សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ. ‘‘យថា កថំ បន ភោតោ កច្ចានស្ស តេហិ មាណវកេហិ សទ្ធិំ អហោសិ កថាសល្លាបោ’’តិ? ‘‘ឯវំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, តេហិ មាណវកេហិ សទ្ធិំ អហោសិ កថាសល្លាបោ –

‘‘សីលុត្តមា បុព្ពតរា អហេសុំ,

តេ ព្រាហ្មណា យេ បុរាណំ សរន្តិ;…បេ…;

អខិលំ សព្ពភូតេសុ,

សោ មគ្គោ ព្រហ្មបត្តិយា’’តិ.

‘‘ឯវំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, តេហិ មាណវកេហិ សទ្ធិំ អហោសិ កថាសល្លាបោ’’តិ.

‘‘‘អគុត្តទ្វារោ’តិ [អគុត្តទ្វារោ អគុត្តទ្វារោតិ (ក.)] ភវំ កច្ចានោ អាហ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភោ កច្ចាន, អគុត្តទ្វារោ ហោតី’’តិ? ‘‘ឥធ, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា បិយរូបេ រូបេ អធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ រូបេ ព្យាបជ្ជតិ, អនុបដ្ឋិតកាយស្សតិ [អនុបដ្ឋិតាយ សតិយា (ស្យា. កំ. បី. ក.) ឧបរិ អាសីវិសវគ្គេ អវស្សុតសុត្តេ បន ‘‘អនុបដ្ឋិតកាយស្សតី’’ត្វេវ សព្ពត្ថ ទិស្សតិ] ច វិហរតិ, បរិត្តចេតសោ តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ បិយរូបេ ធម្មេ អធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ ច ធម្មេ ព្យាបជ្ជតិ, អនុបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ, បរិត្តចេតសោ តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. ឯវំ ខោ, ព្រាហ្មណ, អគុត្តទ្វារោ ហោតី’’តិ. ‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ កច្ចាន; អព្ភុតំ, ភោ កច្ចាន! យាវញ្ចិទំ ភោតា កច្ចានេន អគុត្តទ្វារោវ សមានោ អគុត្តទ្វារោតិ អក្ខាតោ.

‘‘‘គុត្តទ្វារោ’តិ ភវំ កច្ចានោ អាហ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភោ កច្ចាន, គុត្តទ្វារោ ហោតី’’តិ? ‘‘ឥធ, ព្រាហ្មណ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា បិយរូបេ រូបេ នាធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ រូបេ ន ព្យាបជ្ជតិ, ឧបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ, អប្បមាណចេតសោ តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ បិយរូបេ ធម្មេ នាធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ ធម្មេ ន ព្យាបជ្ជតិ, ឧបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ, អប្បមាណចេតសោ តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ, យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. ឯវំ ខោ, ព្រាហ្មណ, គុត្តទ្វារោ ហោតី’’តិ.

‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ កច្ចាន; អព្ភុតំ, ភោ កច្ចាន! យាវញ្ចិទំ ភោតា កច្ចានេន គុត្តទ្វារោវ សមានោ គុត្តទ្វារោតិ អក្ខាតោ. អភិក្កន្តំ, ភោ កច្ចាន; អភិក្កន្តំ, ភោ កច្ចាន! សេយ្យថាបិ, ភោ កច្ចាន, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ, ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ភោតា កច្ចានេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ, ភោ កច្ចាន, តំ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ, ធម្មញ្ច, ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសកំ មំ ភវំ កច្ចានោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតំ. យថា ច ភវំ កច្ចានោ មក្ករកតេ ឧបាសកកុលានិ ឧបសង្កមតិ; ឯវមេវ លោហិច្ចកុលំ ឧបសង្កមតុ. តត្ថ យេ មាណវកា វា មាណវិកា វា ភវន្តំ កច្ចានំ អភិវាទេស្សន្តិ បច្ចុដ្ឋិស្សន្តិ អាសនំ វា ឧទកំ វា ទស្សន្តិ, តេសំ តំ ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយា’’តិ. នវមំ.

១០. វេរហច្ចានិសុត្តំ

១៣៣. ឯកំ សមយំ អាយស្មា ឧទាយី កាមណ្ឌាយំ វិហរតិ តោទេយ្យស្ស ព្រាហ្មណស្ស អម្ពវនេ. អថ ខោ វេរហច្ចានិគោត្តាយ ព្រាហ្មណិយា អន្តេវាសី មាណវកោ យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា ឧទាយិនា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ តំ មាណវកំ អាយស្មា ឧទាយី ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ. អថ ខោ សោ មាណវកោ អាយស្មតា ឧទាយិនា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ឧដ្ឋាយាសនា យេន វេរហច្ចានិគោត្តា ព្រាហ្មណី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា វេរហច្ចានិគោត្តំ ព្រាហ្មណិំ ឯតទវោច – ‘‘យគ្ឃេ, ភោតិ, ជានេយ្យាសិ [ភោតិ ជានេយ្យ (សី. បី. ក.), ភោតី ជានេយ្យ (ស្យា. កំ.)]! សមណោ ឧទាយី ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ, សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតី’’តិ.

‘‘តេន ហិ ត្វំ, មាណវក, មម វចនេន សមណំ ឧទាយិំ និមន្តេហិ ស្វាតនាយ ភត្តេនា’’តិ. ‘‘ឯវំ ភោតី’’តិ ខោ សោ មាណវកោ វេរហច្ចានិគោត្តាយ ព្រាហ្មណិយា បដិស្សុត្វា យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ កិរ, ភវំ, ឧទាយិ, អម្ហាកំ អាចរិយភរិយាយ វេរហច្ចានិគោត្តាយ ព្រាហ្មណិយា ស្វាតនាយ ភត្ត’’ន្តិ. អធិវាសេសិ ខោ អាយស្មា ឧទាយី តុណ្ហីភាវេន. អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន វេរហច្ចានិគោត្តាយ ព្រាហ្មណិយា និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. អថ ខោ វេរហច្ចានិគោត្តា ព្រាហ្មណី អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ សម្បវារេសិ. អថ ខោ វេរហច្ចានិគោត្តា ព្រាហ្មណី អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ បាទុកា អារោហិត្វា ឧច្ចេ អាសនេ និសីទិត្វា សីសំ ឱគុណ្ឋិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘ភណ, សមណ, ធម្ម’’ន្តិ. ‘‘ភវិស្សតិ, ភគិនិ, សមយោ’’តិ វត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមិ [បក្កាមិ (ស្យា. កំ. បី.)].

ទុតិយម្បិ ខោ សោ មាណវកោ យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា ឧទាយិនា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ តំ មាណវកំ អាយស្មា ឧទាយី ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ. ទុតិយម្បិ ខោ សោ មាណវកោ អាយស្មតា ឧទាយិនា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ឧដ្ឋាយាសនា យេន វេរហច្ចានិគោត្តា ព្រាហ្មណី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា វេរហច្ចានិគោត្តំ ព្រាហ្មណិំ ឯតទវោច – ‘‘យគ្ឃេ, ភោតិ, ជានេយ្យាសិ! សមណោ ឧទាយី ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ, សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតី’’តិ.

‘‘ឯវមេវំ បន ត្វំ, មាណវក, សមណស្ស ឧទាយិស្ស វណ្ណំ ភាសសិ. សមណោ បនុទាយី ‘ភណ, សមណ, ធម្ម’ន្តិ វុត្តោ សមានោ ‘ភវិស្សតិ, ភគិនិ, សមយោ’តិ វត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កន្តោ’’តិ. ‘‘តថា ហិ បន ត្វំ, ភោតិ, បាទុកា អារោហិត្វា ឧច្ចេ អាសនេ និសីទិត្វា សីសំ ឱគុណ្ឋិត្វា ឯតទវោច – ‘ភណ, សមណ, ធម្ម’ន្តិ. ធម្មគរុនោ ហិ តេ ភវន្តោ ធម្មគារវា’’តិ. ‘‘តេន ហិ ត្វំ, មាណវក, មម វចនេន សមណំ ឧទាយិំ និមន្តេហិ ស្វាតនាយ ភត្តេនា’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភោតី’’តិ ខោ សោ មាណវកោ វេរហច្ចានិគោត្តាយ ព្រាហ្មណិយា បដិស្សុត្វា យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ កិរ ភវំ ឧទាយី អម្ហាកំ អាចរិយភរិយាយ វេរហច្ចានិគោត្តាយ ព្រាហ្មណិយា ស្វាតនាយ ភត្ត’’ន្តិ. អធិវាសេសិ ខោ អាយស្មា ឧទាយី តុណ្ហីភាវេន.

អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន វេរហច្ចានិគោត្តាយ ព្រាហ្មណិយា និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. អថ ខោ វេរហច្ចានិគោត្តា ព្រាហ្មណី អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ សម្បវារេសិ. អថ ខោ វេរហច្ចានិគោត្តា ព្រាហ្មណី អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ បាទុកា ឱរោហិត្វា នីចេ អាសនេ និសីទិត្វា សីសំ វិវរិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘កិស្មិំ នុ ខោ, ភន្តេ, សតិ អរហន្តោ សុខទុក្ខំ បញ្ញបេន្តិ, កិស្មិំ អសតិ អរហន្តោ សុខទុក្ខំ ន បញ្ញបេន្តី’’តិ?

‘‘ចក្ខុស្មិំ ខោ, ភគិនិ, សតិ អរហន្តោ សុខទុក្ខំ បញ្ញបេន្តិ, ចក្ខុស្មិំ អសតិ អរហន្តោ សុខទុក្ខំ ន បញ្ញបេន្តិ…បេ… ជិវ្ហាយ សតិ អរហន្តោ សុខទុក្ខំ បញ្ញបេន្តិ, ជិវ្ហាយ អសតិ អរហន្តោ សុខទុក្ខំ ន បញ្ញបេន្តិ…បេ…. មនស្មិំ សតិ អរហន្តោ សុខទុក្ខំ បញ្ញបេន្តិ, មនស្មិំ អសតិ អរហន្តោ សុខទុក្ខំ ន បញ្ញបេន្តី’’តិ.

ឯវំ វុត្តេ, វេរហច្ចានិគោត្តា ព្រាហ្មណី អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ; អភិក្កន្តំ, ភន្តេ! សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ, ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ អយ្យេន ឧទាយិនា អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ, អយ្យ ឧទាយិ, តំ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ, ធម្មញ្ច, ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសិកំ មំ អយ្យោ ឧទាយី ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ. ទសមំ.

គហបតិវគ្គោ តេរសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

វេសាលី វជ្ជិ នាឡន្ទា, ភារទ្វាជ សោណោ ច ឃោសិតោ;

ហាលិទ្ទិកោ នកុលបិតា, លោហិច្ចោ វេរហច្ចានីតិ.

១៤. ទេវទហវគ្គោ

១. ទេវទហសុត្តំ

១៣៤. ឯកំ សមយំ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ ទេវទហំ នាម សក្យានំ និគមោ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘នាហំ, ភិក្ខវេ, សព្ពេសំយេវ ភិក្ខូនំ ឆសុ ផស្សាយតនេសុ អប្បមាទេន ករណីយន្តិ វទាមិ, ន ច បនាហំ, ភិក្ខវេ, សព្ពេសំយេវ ភិក្ខូនំ ឆសុ ផស្សាយតនេសុ នាប្បមាទេន ករណីយន្តិ វទាមិ. យេ តេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អរហន្តោ ខីណាសវា វុសិតវន្តោ កតករណីយា ឱហិតភារា អនុប្បត្តសទត្ថា បរិក្ខីណភវសំយោជនា សម្មទញ្ញា វិមុត្តា, តេសាហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ ឆសុ ផស្សាយតនេសុ នាប្បមាទេន ករណីយន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? កតំ តេសំ អប្បមាទេន, អភព្ពា តេ បមជ្ជិតុំ. យេ ច ខោ តេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ សេក្ខា [សេខា (សី. ស្យា. កំ. បី. ក.)] អប្បត្តមានសា អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ បត្ថយមានា វិហរន្តិ, តេសាហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ ឆសុ ផស្សាយតនេសុ អប្បមាទេន ករណីយន្តិ វទាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា មនោរមាបិ, អមនោរមាបិ. ត្យាស្ស ផុស្ស ផុស្ស ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ. ចេតសោ អបរិយាទានា អារទ្ធំ ហោតិ វីរិយំ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា [អបម្មុដ្ឋា (សី.), អប្បមុដ្ឋា (ស្យា. កំ.)], បស្សទ្ធោ កាយោ អសារទ្ធោ, សមាហិតំ ចិត្តំ ឯកគ្គំ. ឥមំ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បមាទផលំ សម្បស្សមានោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឆសុ ផស្សាយតនេសុ អប្បមាទេន ករណីយន្តិ វទាមិ…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា មនោរមាបិ អមនោរមាបិ. ត្យាស្ស ផុស្ស ផុស្ស ចិត្តំ ន បរិយាទាយ តិដ្ឋន្តិ. ចេតសោ អបរិយាទានា អារទ្ធំ ហោតិ វីរិយំ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា, បស្សទ្ធោ កាយោ អសារទ្ធោ, សមាហិតំ ចិត្តំ ឯកគ្គំ. ឥមំ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, អប្បមាទផលំ សម្បស្សមានោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឆសុ [ឆស្សុ (សី.)] ផស្សាយតនេសុ អប្បមាទេន ករណីយន្តិ វទាមី’’តិ. បឋមំ.

២. ខណសុត្តំ

១៣៥. ‘‘លាភា វោ, ភិក្ខវេ, សុលទ្ធំ វោ, ភិក្ខវេ, ខណោ វោ បដិលទ្ធោ ព្រហ្មចរិយវាសាយ. ទិដ្ឋា មយា, ភិក្ខវេ, ឆផស្សាយតនិកា នាម និរយា. តត្ថ យំ កិញ្ចិ ចក្ខុនា រូបំ បស្សតិ អនិដ្ឋរូបំយេវ បស្សតិ, នោ ឥដ្ឋរូបំ; អកន្តរូបំយេវ បស្សតិ, នោ កន្តរូបំ; អមនាបរូបំយេវ បស្សតិ, នោ មនាបរូបំ. យំ កិញ្ចិ សោតេន សទ្ទំ សុណាតិ…បេ… យំ កិញ្ចិ ឃានេន គន្ធំ ឃាយតិ…បេ… យំ កិញ្ចិ ជិវ្ហាយ រសំ សាយតិ…បេ… យំ កិញ្ចិ កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតិ…បេ… យំ កិញ្ចិ មនសា ធម្មំ វិជានាតិ អនិដ្ឋរូបំយេវ វិជានាតិ, នោ ឥដ្ឋរូបំ; អកន្តរូបំយេវ វិជានាតិ, នោ កន្តរូបំ; អមនាបរូបំយេវ វិជានាតិ, នោ មនាបរូបំ. លាភា វោ, ភិក្ខវេ, សុលទ្ធំ វោ, ភិក្ខវេ, ខណោ វោ បដិលទ្ធោ ព្រហ្មចរិយវាសាយ. ទិដ្ឋា មយា, ភិក្ខវេ, ឆផស្សាយតនិកា នាម សគ្គា. តត្ថ យំ កិញ្ចិ ចក្ខុនា រូបំ បស្សតិ ឥដ្ឋរូបំយេវ បស្សតិ, នោ អនិដ្ឋរូបំ; កន្តរូបំយេវ បស្សតិ, នោ អកន្តរូបំ; មនាបរូបំយេវ បស្សតិ, នោ អមនាបរូបំ…បេ… យំ កិញ្ចិ ជិវ្ហាយ រសំ សាយតិ…បេ… យំ កិញ្ចិ មនសា ធម្មំ វិជានាតិ ឥដ្ឋរូបំយេវ វិជានាតិ, នោ អនិដ្ឋរូបំ; កន្តរូបំយេវ វិជានាតិ, នោ អកន្តរូបំ; មនាបរូបំយេវ វិជានាតិ, នោ អមនាបរូបំ. លាភា វោ, ភិក្ខវេ, សុលទ្ធំ វោ, ភិក្ខវេ, ខណោ វោ បដិលទ្ធោ ព្រហ្មចរិយវាសាយា’’តិ. ទុតិយំ.

៣. បឋមរូបារាមសុត្តំ

១៣៦. ‘‘រូបារាមា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា រូបរតា រូបសម្មុទិតា. រូបវិបរិណាមវិរាគនិរោធា ទុក្ខា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា វិហរន្តិ. សទ្ទារាមា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា សទ្ទរតា សទ្ទសម្មុទិតា. សទ្ទវិបរិណាមវិរាគនិរោធា ទុក្ខា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា វិហរន្តិ. គន្ធារាមា… រសារាមា… ផោដ្ឋព្ពារាមា… ធម្មារាមា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា ធម្មរតា ធម្មសម្មុទិតា. ធម្មវិបរិណាមវិរាគនិរោធា ទុក្ខា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា វិហរន្តិ. តថាគតោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ រូបានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវំ ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា ន រូបារាមោ ន រូបរតោ ន រូបសម្មុទិតោ. រូបវិបរិណាមវិរាគនិរោធា សុខោ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ វិហរតិ. សទ្ទានំ… គន្ធានំ… រសានំ… ផោដ្ឋព្ពានំ… ធម្មានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា ន ធម្មារាមោ, ន ធម្មរតោ, ន ធម្មសម្មុទិតោ. ធម្មវិបរិណាមវិរាគនិរោធា សុខោ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ វិហរតិ’’. ឥទមវោច ភគវា. ឥទំ វត្វាន សុគតោ អថាបរំ ឯតទវោច សត្ថា –

‘‘រូបា សទ្ទា រសា គន្ធា, ផស្សា ធម្មា ច កេវលា;

ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ច, យាវតត្ថីតិ វុច្ចតិ.

‘‘សទេវកស្ស លោកស្ស, ឯតេ វោ សុខសម្មតា;

យត្ថ ចេតេ និរុជ្ឈន្តិ, តំ តេសំ ទុក្ខសម្មតំ.

‘‘សុខំ [សុខន្តិ (សី.)] ទិដ្ឋមរិយេភិ, សក្កាយស្ស និរោធនំ;

បច្ចនីកមិទំ ហោតិ, សព្ពលោកេន បស្សតំ.

‘‘យំ បរេ សុខតោ អាហុ, តទរិយា អាហុ ទុក្ខតោ;

យំ បរេ ទុក្ខតោ អាហុ, តទរិយា សុខតោ វិទូ.

‘‘បស្ស ធម្មំ ទុរាជានំ, សម្មូឡ្ហេត្ថ អវិទ្ទសុ;

និវុតានំ តមោ ហោតិ, អន្ធការោ អបស្សតំ.

‘‘សតញ្ច វិវដំ ហោតិ, អាលោកោ បស្សតាមិ;

សន្តិកេ ន វិជានន្តិ, មគ្គា [មគា (សី.)] ធម្មស្ស អកោវិទា.

‘‘ភវរាគបរេតេភិ, ភវរាគានុសារីភិ [ភវសោតានុសារិភិ (ស្យា. កំ. បី.), ភវសោតានុសារិហិ (សី.)];

មារធេយ្យានុបន្នេហិ, នាយំ ធម្មោ សុសម្ពុធោ.

‘‘កោ នុ អញ្ញត្រ មរិយេភិ, បទំ សម្ពុទ្ធុមរហតិ;

យំ បទំ សម្មទញ្ញាយ, បរិនិព្ពន្តិ អនាសវា’’តិ. តតិយំ;

៤. ទុតិយរូបារាមសុត្តំ

១៣៧. ‘‘រូបារាមា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា រូបរតា រូបសម្មុទិតា. រូបវិបរិណាមវិរាគនិរោធា ទុក្ខា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា វិហរន្តិ. សទ្ទារាមា… គន្ធារាមា… រសារាមា … ផោដ្ឋព្ពារាមា… ធម្មារាមា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា ធម្មរតា ធម្មសម្មុទិតា. ធម្មវិបរិណាមវិរាគនិរោធា ទុក្ខា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា វិហរន្តិ. តថាគតោ ច, ភិក្ខវេ, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ រូបានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា ន រូបារាមោ ន រូបរតោ ន រូបសម្មុទិតោ. រូបវិបរិណាមវិរាគនិរោធា សុខោ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ វិហរតិ. សទ្ទានំ… គន្ធានំ… រសានំ… ផោដ្ឋព្ពានំ… ធម្មានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា ន ធម្មារាមោ ន ធម្មរតោ ន ធម្មសម្មុទិតោ. ធម្មវិបរិណាមវិរាគនិរោធា សុខោ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ វិហរតី’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. បឋមនតុម្ហាកំសុត្តំ

១៣៨. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ; តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ…បេ… ជិវ្ហា ន តុម្ហាកំ; តំ បជហថ. សា វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ…បេ… មនោ ន តុម្ហាកំ; តំ បជហថ. សោ វោ បហីនោ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, យំ ឥមស្មិំ ជេតវនេ តិណកដ្ឋសាខាបលាសំ តំ ជនោ ហរេយ្យ វា ឌហេយ្យ វា យថាបច្ចយំ វា ករេយ្យ, អបិ នុ តុម្ហាកំ ឯវមស្ស – ‘អម្ហេ ជនោ ហរតិ វា ឌហតិ វា យថាបច្ចយំ វា ករោតី’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘ន ហិ នោ ឯតំ, ភន្តេ, អត្តា វា អត្តនិយំ វា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ ន តុម្ហាកំ; តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ…បេ… ជិវ្ហា ន តុម្ហាកំ; តំ បជហថ. សា វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ…បេ… មនោ ន តុម្ហាកំ; តំ បជហថ. សោ វោ បហីនោ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. ទុតិយនតុម្ហាកំសុត្តំ

១៣៩. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ. តំ វោ បហីនំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតិ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ? រូបា, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ; តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា ន តុម្ហាកំ; តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, យំ ឥមស្មិំ ជេតវនេ…បេ… ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, រូបា ន តុម្ហាកំ; តេ បជហថ. តេ វោ បហីនា ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សន្តី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. អជ្ឈត្តានិច្ចហេតុសុត្តំ

១៤០. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ ចក្ខុស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ អនិច្ចោ. អនិច្ចសម្ភូតំ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ កុតោ និច្ចំ ភវិស្សតិ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ ជិវ្ហាយ ឧប្បាទាយ សោបិ អនិច្ចោ. អនិច្ចសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហា កុតោ និច្ចា ភវិស្សតិ…បេ… មនោ អនិច្ចោ. យោបិ, ភិក្ខវេ, ហេតុ យោបិ បច្ចយោ មនស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ អនិច្ចោ. អនិច្ចសម្ភូតោ, ភិក្ខវេ, មនោ កុតោ និច្ចោ ភវិស្សតិ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. អជ្ឈត្តទុក្ខហេតុសុត្តំ

១៤១. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ ចក្ខុស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ ទុក្ខោ. ទុក្ខសម្ភូតំ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ កុតោ សុខំ ភវិស្សតិ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ ជិវ្ហាយ ឧប្បាទាយ, សោបិ ទុក្ខោ. ទុក្ខសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហា កុតោ សុខា ភវិស្សតិ…បេ… មនោ ទុក្ខោ. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ មនស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ ទុក្ខោ. ទុក្ខសម្ភូតោ, ភិក្ខវេ, មនោ កុតោ សុខោ ភវិស្សតិ! ឯវំ បស្សំ…បេ… ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. អជ្ឈត្តានត្តហេតុសុត្តំ

១៤២. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អនត្តា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ ចក្ខុស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ អនត្តា. អនត្តសម្ភូតំ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ កុតោ អត្តា ភវិស្សតិ…បេ… ជិវ្ហា អនត្តា. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ ជិវ្ហាយ ឧប្បាទាយ, សោបិ អនត្តា. អនត្តសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហា កុតោ អត្តា ភវិស្សតិ…បេ… មនោ អនត្តា. យោបិ ហេតុ យោបិ បច្ចយោ មនស្ស ឧប្បាទាយ, សោបិ អនត្តា. អនត្តសម្ភូតោ, ភិក្ខវេ, មនោ កុតោ អត្តា ភវិស្សតិ! ឯវំ បស្សំ…បេ… ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. នវមំ.

១០. ពាហិរានិច្ចហេតុសុត្តំ

១៤៣. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនិច្ចា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ រូបានំ ឧប្បាទាយ, សោបិ អនិច្ចោ. អនិច្ចសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, រូបា កុតោ និច្ចា ភវិស្សន្តិ! សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនិច្ចា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ, សោបិ អនិច្ចោ. អនិច្ចសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, ធម្មា កុតោ និច្ចា ភវិស្សន្តិ! ឯវំ បស្សំ…បេ… ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. ទសមំ.

១១. ពាហិរទុក្ខហេតុសុត្តំ

១៤៤. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, ទុក្ខា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ រូបានំ ឧប្បាទាយ, សោបិ ទុក្ខោ. ទុក្ខសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, រូបា កុតោ សុខា ភវិស្សន្តិ! សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា ទុក្ខា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ, សោបិ ទុក្ខោ. ទុក្ខសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, ធម្មា កុតោ សុខា ភវិស្សន្តិ! ឯវំ បស្សំ…បេ… ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. ឯកាទសមំ.

១២. ពាហិរានត្តហេតុសុត្តំ

១៤៥. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនត្តា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ រូបានំ ឧប្បាទាយ, សោបិ អនត្តា. អនត្តសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, រូបា កុតោ អត្តា ភវិស្សន្តិ! សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនត្តា. យោបិ ហេតុ, យោបិ បច្ចយោ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ, សោបិ អនត្តា. អនត្តសម្ភូតា, ភិក្ខវេ, ធម្មា កុតោ អត្តា ភវិស្សន្តិ! ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, សទ្ទេសុបិ… គន្ធេសុបិ… រសេសុបិ… ផោដ្ឋព្ពេសុបិ… ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. ទ្វាទសមំ.

ទេវទហវគ្គោ ចុទ្ទសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ទេវទហោ ខណោ រូបា, ទ្វេ នតុម្ហាកមេវ ច;

ហេតុនាបិ តយោ វុត្តា, ទុវេ អជ្ឈត្តពាហិរាតិ.

១៥. នវបុរាណវគ្គោ

១. កម្មនិរោធសុត្តំ

១៤៦. ‘‘នវបុរាណានិ, ភិក្ខវេ, កម្មានិ ទេសេស្សាមិ កម្មនិរោធំ កម្មនិរោធគាមិនិញ្ច បដិបទំ. តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមីតិ. កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, បុរាណកម្មំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, បុរាណកម្មំ អភិសង្ខតំ អភិសញ្ចេតយិតំ វេទនិយំ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… ជិវ្ហា បុរាណកម្មា អភិសង្ខតា អភិសញ្ចេតយិតា វេទនិយា ទដ្ឋព្ពា…បេ… មនោ បុរាណកម្មោ អភិសង្ខតោ អភិសញ្ចេតយិតោ វេទនិយោ ទដ្ឋព្ពោ. ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បុរាណកម្មំ. កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, នវកម្មំ? យំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កម្មំ ករោតិ កាយេន វាចាយ មនសា, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, នវកម្មំ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, កម្មនិរោធោ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, កាយកម្មវចីកម្មមនោកម្មស្ស និរោធា វិមុត្តិំ ផុសតិ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, កម្មនិរោធោ. កតមា ច, ភិក្ខវេ, កម្មនិរោធគាមិនី បដិបទា? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ, សម្មាសង្កប្បោ, សម្មាវាចា, សម្មាកម្មន្តោ, សម្មាអាជីវោ, សម្មាវាយាមោ, សម្មាសតិ, សម្មាសមាធិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, កម្មនិរោធគាមិនី បដិបទា. ឥតិ ខោ, ភិក្ខវេ, ទេសិតំ មយា បុរាណកម្មំ, ទេសិតំ នវកម្មំ, ទេសិតោ កម្មនិរោធោ, ទេសិតា កម្មនិរោធគាមិនី បដិបទា. យំ ខោ, ភិក្ខវេ, សត្ថារា ករណីយំ សាវកានំ ហិតេសិនា អនុកម្បកេន អនុកម្បំ ឧបាទាយ, កតំ វោ តំ មយា. ឯតានិ, ភិក្ខវេ, រុក្ខមូលានិ, ឯតានិ សុញ្ញាគារានិ. ឈាយថ, ភិក្ខវេ, មា បមាទត្ថ; មា បច្ឆាវិប្បដិសារិនោ អហុវត្ថ. អយំ វោ អម្ហាកំ អនុសាសនី’’តិ. បឋមំ.

២. អនិច្ចនិព្ពានសប្បាយសុត្តំ

១៤៧. ‘‘និព្ពានសប្បាយំ វោ, ភិក្ខវេ, បដិបទំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ…បេ… កតមា ច សា, ភិក្ខវេ, និព្ពានសប្បាយា បដិបទា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុំ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ, រូបា អនិច្ចាតិ បស្សតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនិច្ចោតិ បស្សតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចាតិ បស្សតិ, រសា អនិច្ចាតិ បស្សតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ អនិច្ចោតិ បស្សតិ, យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ…បេ… មនោ អនិច្ចោតិ បស្សតិ, ធម្មា អនិច្ចាតិ បស្សតិ, មនោវិញ្ញាណំ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ, មនោសម្ផស្សោ អនិច្ចោតិ បស្សតិ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ. អយំ ខោ សា, ភិក្ខវេ, និព្ពានសប្បាយា បដិបទា’’តិ. ទុតិយំ.

៣. ទុក្ខនិព្ពានសប្បាយសុត្តំ

១៤៨. ‘‘និព្ពានសប្បាយំ វោ, ភិក្ខវេ, បដិបទំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ…បេ… កតមា ច សា, ភិក្ខវេ, និព្ពានសប្បាយា បដិបទា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុំ ទុក្ខន្តិ បស្សតិ, រូបា ទុក្ខាតិ បស្សតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទុក្ខន្តិ បស្សតិ, ចក្ខុសម្ផស្សោ ទុក្ខោតិ បស្សតិ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខន្តិ បស្សតិ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខាតិ បស្សតិ…បេ… មនោ ទុក្ខោតិ បស្សតិ, ធម្មា ទុក្ខាតិ បស្សតិ, មនោវិញ្ញាណំ ទុក្ខន្តិ បស្សតិ, មនោសម្ផស្សោ ទុក្ខោតិ បស្សតិ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខន្តិ បស្សតិ. អយំ ខោ សា, ភិក្ខវេ, និព្ពានសប្បាយា បដិបទា’’តិ. តតិយំ.

៤. អនត្តនិព្ពានសប្បាយសុត្តំ

១៤៩. ‘‘និព្ពានសប្បាយំ វោ, ភិក្ខវេ, បដិបទំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ…បេ… កតមា ច សា, ភិក្ខវេ, និព្ពានសប្បាយា បដិបទា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុំ អនត្តាតិ បស្សតិ, រូបា អនត្តាតិ បស្សតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនត្តាតិ បស្សតិ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនត្តាតិ បស្សតិ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តាតិ បស្សតិ…បេ… មនោ អនត្តាតិ បស្សតិ, ធម្មា អនត្តាតិ បស្សតិ, មនោវិញ្ញាណំ អនត្តាតិ បស្សតិ, មនោសម្ផស្សោ អនត្តាតិ បស្សតិ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តាតិ បស្សតិ. អយំ ខោ សា, ភិក្ខវេ, និព្ពានសប្បាយា បដិបទា’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. និព្ពានសប្បាយបដិបទាសុត្តំ

១៥០. ‘‘និព្ពានសប្បាយំ វោ, ភិក្ខវេ, បដិបទំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ…បេ… កតមា ច សា, ភិក្ខវេ, និព្ពានសប្បាយា បដិបទា? តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ….

‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ… ចក្ខុសម្ផស្សោ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ?

‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ?

‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’.

‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ?

‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ …បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតិ. អយំ ខោ សា, ភិក្ខវេ, និព្ពានសប្បាយា បដិបទា’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. អន្តេវាសិកសុត្តំ

១៥១. ‘‘អនន្តេវាសិកមិទំ, ភិក្ខវេ, ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ អនាចរិយកំ. សន្តេវាសិកោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សាចរិយកោ ទុក្ខំ ន ផាសុ [ផាសុំ (សី. បី.)] វិហរតិ. អនន្តេវាសិកោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អនាចរិយកោ សុខំ ផាសុ វិហរតិ. កថញ្ច, ភិក្ខុ, សន្តេវាសិកោ សាចរិយកោ ទុក្ខំ ន ផាសុ វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. ត្យាស្ស អន្តោ វសន្តិ, អន្តស្ស វសន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា សន្តេវាសិកោតិ វុច្ចតិ. តេ នំ សមុទាចរន្តិ, សមុទាចរន្តិ នំ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា សាចរិយកោតិ វុច្ចតិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. ត្យាស្ស អន្តោ វសន្តិ, អន្តស្ស វសន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា សន្តេវាសិកោតិ វុច្ចតិ. តេ នំ សមុទាចរន្តិ, សមុទាចរន្តិ នំ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា សាចរិយកោតិ វុច្ចតិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. ត្យាស្ស អន្តោ វសន្តិ, អន្តស្ស វសន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា សន្តេវាសិកោតិ វុច្ចតិ. តេ នំ សមុទាចរន្តិ, សមុទាចរន្តិ នំ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា សាចរិយកោតិ វុច្ចតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សន្តេវាសិកោ សាចរិយកោ ទុក្ខំ, ន ផាសុ វិហរតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អនន្តេវាសិកោ អនាចរិយកោ សុខំ ផាសុ វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ន ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. ត្យាស្ស ន អន្តោ វសន្តិ, នាស្ស អន្តោ វសន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា អនន្តេវាសិកោតិ វុច្ចតិ. តេ នំ ន សមុទាចរន្តិ, ន សមុទាចរន្តិ នំ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា អនាចរិយកោតិ វុច្ចតិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា ន ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. ត្យាស្ស ន អន្តោ វសន្តិ, នាស្ស អន្តោ វសន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា អនន្តេវាសិកោតិ វុច្ចតិ. តេ នំ ន សមុទាចរន្តិ, ន សមុទាចរន្តិ នំ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា អនាចរិយកោតិ វុច្ចតិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ន ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា. ត្យាស្ស ន អន្តោ វសន្តិ, នាស្ស អន្តោ វសន្តិ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា អនន្តេវាសិកោតិ វុច្ចតិ. តេ នំ ន សមុទាចរន្តិ, ន សមុទាចរន្តិ នំ បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ. តស្មា អនាចរិយកោតិ វុច្ចតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អនន្តេវាសិកោ អនាចរិយកោ សុខំ ផាសុ វិហរតិ. អនន្តេវាសិកមិទំ, ភិក្ខវេ, ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. អនាចរិយកំ សន្តេវាសិកោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សាចរិយកោ ទុក្ខំ, ន ផាសុ វិហរតិ. អនន្តេវាសិកោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អនាចរិយកោ សុខំ ផាសុ វិហរតី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. កិមត្ថិយព្រហ្មចរិយសុត្តំ

១៥២. ‘‘សចេ វោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កិមត្ថិយំ, អាវុសោ, សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ? ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថ – ‘ទុក្ខស្ស ខោ, អាវុសោ, បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ. សចេ បន វោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កតមំ បនាវុសោ, ទុក្ខំ, យស្ស បរិញ្ញាយ សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ? ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថ –

‘‘ចក្ខុ ខោ, អាវុសោ, ទុក្ខំ; តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. រូបា ទុក្ខា; តេសំ បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទុក្ខំ; តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. ចក្ខុសម្ផស្សោ ទុក្ខោ; តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ; តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខា… មនោ ទុក្ខោ; តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ; តស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ. ឥទំ ខោ, អាវុសោ, ទុក្ខំ; យស្ស បរិញ្ញាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’តិ. ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថា’’តិ. សត្តមំ.

៨. អត្ថិនុខោបរិយាយសុត្តំ

១៥៣. ‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភិក្ខវេ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ភិក្ខុ អញ្ញត្រេវ សទ្ធាយ, អញ្ញត្រ រុចិយា, អញ្ញត្រ អនុស្សវា, អញ្ញត្រ អាការបរិវិតក្កា, អញ្ញត្រ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា អញ្ញំ ព្យាករេយ្យ – ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាមី’’តិ [បជានាតីតិ (ស្យា. កំ. បី. ក.)]? ‘‘ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា, ភគវំនេត្តិកា ភគវំបដិសរណា. សាធុ វត, ភន្តេ, ភគវន្តំយេវ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ. ភគវតោ សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ. ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ភិក្ខុ អញ្ញត្រេវ សទ្ធាយ, អញ្ញត្រ រុចិយា, អញ្ញត្រ អនុស្សវា, អញ្ញត្រ អាការបរិវិតក្កា, អញ្ញត្រ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា អញ្ញំ ព្យាករេយ្យ – ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាមី’’តិ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បរិយាយោ, យំ បរិយាយំ អាគម្ម ភិក្ខុ អញ្ញត្រេវ សទ្ធាយ…បេ… អញ្ញត្រ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា អញ្ញំ ព្យាករោតិ – ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាមី’តិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ; អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ. យំ តំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ; អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ. អបិ នុមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា សទ្ធាយ វា វេទិតព្ពា, រុចិយា វា វេទិតព្ពា, អនុស្សវេន វា វេទិតព្ពា, អាការបរិវិតក្កេន វា វេទិតព្ពា, ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា វា វេទិតព្ពា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘ននុមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា បញ្ញាយ ទិស្វា វេទិតព្ពា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ភិក្ខុ អញ្ញត្រេវ សទ្ធាយ, អញ្ញត្រ រុចិយា, អញ្ញត្រ អនុស្សវា, អញ្ញត្រ អាការបរិវិតក្កា, អញ្ញត្រ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា អញ្ញំ ព្យាករោតិ – ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាមី’’តិ…បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ…បេ… រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ; អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ. យំ តំ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ; អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ; អបិ នុមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា សទ្ធាយ វា វេទិតព្ពា, រុចិយា វា វេទិតព្ពា, អនុស្សវេន វា វេទិតព្ពា, អាការបរិវិតក្កេន វា វេទិតព្ពា, ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា វា វេទិតព្ពា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘ននុមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា បញ្ញាយ ទិស្វា វេទិតព្ពា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘អយម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ភិក្ខុ អញ្ញត្រេវ សទ្ធាយ, អញ្ញត្រ រុចិយា, អញ្ញត្រ អនុស្សវា, អញ្ញត្រ អាការបរិវិតក្កា, អញ្ញត្រ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា អញ្ញំ ព្យាករោតិ – ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាមី’’តិ [បជានាតីតិ (ស្យា. កំ. បី. ក.)] …បេ….

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ; អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ. យំ តំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ; អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហំ, នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ រាគទោសមោហោតិ បជានាតិ; អបិ នុមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា សទ្ធាយ វា វេទិតព្ពា, រុចិយា វា វេទិតព្ពា, អនុស្សវេន វា វេទិតព្ពា, អាការបរិវិតក្កេន វា វេទិតព្ពា, ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា វា វេទិតព្ពា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘ននុមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា បញ្ញាយ ទិស្វា វេទិតព្ពា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘អយម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ភិក្ខុ អញ្ញត្រេវ សទ្ធាយ, អញ្ញត្រ រុចិយា, អញ្ញត្រ អនុស្សវា, អញ្ញត្រ អាការបរិវិតក្កា, អញ្ញត្រ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា អញ្ញំ ព្យាករោតិ – ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាមី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. ឥន្ទ្រិយសម្បន្នសុត្តំ

១៥៤. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘‘ឥន្ទ្រិយសម្បន្នោ, ឥន្ទ្រិយសម្បន្នោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, ឥន្ទ្រិយសម្បន្នោ ហោតី’’តិ?

‘‘ចក្ខុន្ទ្រិយេ ចេ, ភិក្ខុ, ឧទយព្ពយានុបស្សី វិហរន្តោ ចក្ខុន្ទ្រិយេ និព្ពិន្ទតិ…បេ… ជិវ្ហិន្ទ្រិយេ ចេ, ភិក្ខុ, ឧទយព្ពយានុបស្សី វិហរន្តោ ជិវ្ហិន្ទ្រិយេ និព្ពិន្ទតិ…បេ… មនិន្ទ្រិយេ ចេ, ភិក្ខុ, ឧទយព្ពយានុបស្សី វិហរន្តោ មនិន្ទ្រិយេ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ…បេ… វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. ឯត្តាវតា ខោ, ភិក្ខុ, ឥន្ទ្រិយសម្បន្នោ ហោតី’’តិ. នវមំ.

១០. ធម្មកថិកបុច្ឆសុត្តំ

១៥៥. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘‘ធម្មកថិកោ, ធម្មកថិកោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, ធម្មកថិកោ ហោតី’’តិ?

‘‘ចក្ខុស្ស ចេ, ភិក្ខុ និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ធម្មំ ទេសេតិ, ‘ធម្មកថិកោ ភិក្ខូ’តិ អលំវចនាយ. ចក្ខុស្ស ចេ, ភិក្ខុ, និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ, ‘ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោ ភិក្ខូ’តិ អលំវចនាយ. ចក្ខុស្ស ចេ, ភិក្ខុ, និព្ពិទា វិរាគា និរោធា អនុបាទាវិមុត្តោ ហោតិ, ‘ទិដ្ឋធម្មនិព្ពានប្បត្តោ ភិក្ខូ’តិ អលំវចនាយ…បេ… ជិវ្ហាយ ចេ, ភិក្ខុ, និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ធម្មំ ទេសេតិ, ‘ធម្មកថិកោ ភិក្ខូ’តិ អលំវចនាយ…បេ… មនស្ស ចេ, ភិក្ខុ, និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ធម្មំ ទេសេតិ, ‘ធម្មកថិកោ ភិក្ខូ’តិ អលំវចនាយ. មនស្ស ចេ, ភិក្ខុ, និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ, ‘ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោ ភិក្ខូ’តិ អលំវចនាយ. មនស្ស ចេ, ភិក្ខុ, និព្ពិទា វិរាគា និរោធា អនុបាទាវិមុត្តោ ហោតិ, ‘ទិដ្ឋធម្មនិព្ពានប្បត្តោ ភិក្ខូ’តិ អលំវចនាយា’’តិ. ទសមំ.

នវបុរាណវគ្គោ បញ្ចទសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

កម្មំ ចត្តារិ សប្បាយា, អនន្តេវាសិ កិមត្ថិយា;

អត្ថិ នុ ខោ បរិយាយោ, ឥន្ទ្រិយកថិកេន ចាតិ.

សឡាយតនវគ្គេ តតិយបណ្ណាសកោ សមត្តោ.

តស្ស វគ្គុទ្ទានំ –

យោគក្ខេមិ ច លោកោ ច, គហបតិ ទេវទហេន ច;

នវបុរាណេន បណ្ណាសោ, តតិយោ តេន វុច្ចតីតិ.

១៦. នន្ទិក្ខយវគ្គោ

១. អជ្ឈត្តនន្ទិក្ខយសុត្តំ

១៥៦. ‘‘អនិច្ចំយេវ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុំ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ, សាស្ស [សាយំ (បី. ក.)] ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ. សម្មា បស្សំ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតិ…បេ… អនិច្ចំយេវ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ជិវ្ហំ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ, សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ. សម្មា បស្សំ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា…បេ… ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតិ…បេ… អនិច្ចំយេវ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ មនំ អនិច្ចន្តិ បស្សតិ, សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ. សម្មា បស្សំ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតី’’តិ. បឋមំ.

២. ពាហិរនន្ទិក្ខយសុត្តំ

១៥៧. ‘‘អនិច្ចេយេវ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ រូបេ អនិច្ចាតិ បស្សតិ, សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ. សម្មា បស្សំ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតិ. អនិច្ចេយេវ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សទ្ទេ… គន្ធេ… រសេ… ផោដ្ឋព្ពេ… ធម្មេ អនិច្ចាតិ បស្សតិ, សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ. សម្មា បស្សំ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតី’’តិ. ទុតិយំ.

៣. អជ្ឈត្តអនិច្ចនន្ទិក្ខយសុត្តំ

១៥៨. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, យោនិសោ មនសិ ករោថ; ចក្ខានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សថ. ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យោនិសោ មនសិករោន្តោ, ចក្ខានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សន្តោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតិ. សោតំ, ភិក្ខវេ, យោនិសោ មនសិ ករោថ… ឃានំ… ជិវ្ហំ, ភិក្ខវេ, យោនិសោ មនសិ ករោថ; ជិវ្ហានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សថ. ជិវ្ហំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យោនិសោ មនសិករោន្តោ, ជិវ្ហានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សន្តោ ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតិ. កាយំ… មនំ, ភិក្ខវេ, យោនិសោ មនសិ ករោថ; មនានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សថ. មនំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យោនិសោ មនសិករោន្តោ, មនានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សន្តោ មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតី’’តិ. តតិយំ.

៤. ពាហិរអនិច្ចនន្ទិក្ខយសុត្តំ

១៥៩. ‘‘រូបេ, ភិក្ខវេ, យោនិសោ មនសិ ករោថ; រូបានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សថ. រូបេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យោនិសោ មនសិករោន្តោ, រូបានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សន្តោ រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតិ. សទ្ទេ… គន្ធេ… រសេ… ផោដ្ឋព្ពេ… ធម្មេ, ភិក្ខវេ, យោនិសោ មនសិ ករោថ; ធម្មានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សថ. ធម្មេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យោនិសោ មនសិករោន្តោ, ធម្មានិច្ចតញ្ច យថាភូតំ សមនុបស្សន្តោ ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ. នន្ទិក្ខយា រាគក្ខយោ; រាគក្ខយា នន្ទិក្ខយោ. នន្ទិរាគក្ខយា ចិត្តំ សុវិមុត្តន្តិ វុច្ចតី’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. ជីវកម្ពវនសមាធិសុត្តំ

១៦០. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ ជីវកម្ពវនេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ…បេ… ‘‘សមាធិំ, ភិក្ខវេ, ភាវេថ. សមាហិតស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ. កិញ្ច យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ? ចក្ខុំ អនិច្ចន្តិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, រូបា អនិច្ចាតិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ចន្តិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនិច្ចោតិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចន្តិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចាតិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ…បេ… មនោ អនិច្ចោតិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, ធម្មា អនិច្ចាតិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចន្តិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ. សមាធិំ, ភិក្ខវេ, ភាវេថ. សមាហិតស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យថាភូតំ ឱក្ខាយតី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. ជីវកម្ពវនបដិសល្លានសុត្តំ

១៦១. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ ជីវកម្ពវនេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ…បេ… ‘‘បដិសល្លានេ, ភិក្ខវេ, យោគមាបជ្ជថ. បដិសល្លីនស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ. កិញ្ច យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ? ចក្ខុំ អនិច្ចន្តិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, រូបា អនិច្ចាតិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ចន្តិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនិច្ចោតិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចន្តិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ…បេ… មនោ អនិច្ចោតិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ, ធម្មា… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចន្តិ យថាភូតំ ឱក្ខាយតិ. បដិសល្លានេ ភិក្ខវេ, យោគមាបជ្ជថ. បដិសល្លីនស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យថាភូតំ ឱក្ខាយតី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. កោដ្ឋិកអនិច្ចសុត្តំ

១៦២. អថ ខោ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា កោដ្ឋិកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ.

‘‘យំ ខោ, កោដ្ឋិក, អនិច្ចំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, កោដ្ឋិក, អនិច្ចំ? ចក្ខុ ខោ, កោដ្ឋិក, អនិច្ចំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. រូបា អនិច្ចា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ចក្ខុសម្ផស្សោ អនិច្ចោ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. រសា អនិច្ចា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ជិវ្ហាសម្ផស្សោ អនិច្ចោ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… មនោ អនិច្ចោ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ធម្មា អនិច្ចា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. មនោវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. មនោសម្ផស្សោ អនិច្ចោ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យំ ខោ, កោដ្ឋិក, អនិច្ចំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ’’តិ. សត្តមំ.

៨. កោដ្ឋិកទុក្ខសុត្តំ

១៦៣. អថ ខោ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ…បេ… ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ…បេ… វិហរេយ្យ’’ន្តិ. ‘‘យំ ខោ, កោដ្ឋិក, ទុក្ខំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, កោដ្ឋិក, ទុក្ខំ? ចក្ខុ ខោ, កោដ្ឋិក, ទុក្ខំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. រូបា ទុក្ខា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទុក្ខំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ចក្ខុសម្ផស្សោ ទុក្ខោ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… មនោ ទុក្ខោ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ធម្មា ទុក្ខា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. មនោវិញ្ញាណំ ទុក្ខំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. មនោសម្ផស្សោ ទុក្ខោ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យំ ខោ, កោដ្ឋិក, ទុក្ខំ តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. កោដ្ឋិកអនត្តសុត្តំ

១៦៤. ឯកមន្តំ…បេ… វិហរេយ្យន្តិ. ‘‘យោ ខោ, កោដ្ឋិក, អនត្តា តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. កោ ច, កោដ្ឋិក, អនត្តា? ចក្ខុ ខោ, កោដ្ឋិក, អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. រូបា អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ចក្ខុសម្ផស្សោ អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ …បេ… ជិវ្ហា អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… មនោ អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. ធម្មា អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សោ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តា; តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យោ ខោ, កោដ្ឋិក, អនត្តា, តត្រ តេ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ’’តិ. នវមំ.

១០. មិច្ឆាទិដ្ឋិបហានសុត្តំ

១៦៥. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ កថំ បស្សតោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហីយតី’’តិ?

‘‘ចក្ខុំ ខោ, ភិក្ខុ, អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហីយតិ. រូបេ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហីយតិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហីយតិ. ចក្ខុសម្ផស្សំ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហីយតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចតោ ជានតោ បស្សតោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហីយតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហីយតី’’តិ. ទសមំ.

១១. សក្កាយទិដ្ឋិបហានសុត្តំ

១៦៦. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ…បេ… ឯតទវោច – ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ កថំ បស្សតោ សក្កាយទិដ្ឋិ បហីយតី’’តិ? ‘‘ចក្ខុំ ខោ, ភិក្ខុ, ទុក្ខតោ ជានតោ បស្សតោ សក្កាយទិដ្ឋិ បហីយតិ. រូបេ ទុក្ខតោ ជានតោ បស្សតោ សក្កាយទិដ្ឋិ បហីយតិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទុក្ខតោ ជានតោ បស្សតោ សក្កាយទិដ្ឋិ បហីយតិ. ចក្ខុសម្ផស្សំ ទុក្ខតោ ជានតោ បស្សតោ សក្កាយទិដ្ឋិ បហីយតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ទុក្ខតោ ជានតោ បស្សតោ សក្កាយទិដ្ឋិ បហីយតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ សក្កាយទិដ្ឋិ បហីយតី’’តិ. ឯកាទសមំ.

១២. អត្តានុទិដ្ឋិបហានសុត្តំ

១៦៧. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ…បេ… ឯតទវោច – ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ កថំ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតី’’តិ? ‘‘ចក្ខុំ ខោ, ភិក្ខុ, អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតិ. រូបេ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតិ. ចក្ខុសម្ផស្សំ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតិ. យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតិ…បេ… ជិវ្ហំ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតិ…បេ… មនំ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតិ. ធម្មេ… មនោវិញ្ញាណំ… មនោសម្ផស្សំ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនត្តតោ ជានតោ បស្សតោ អត្តានុទិដ្ឋិ បហីយតី’’តិ. ទ្វាទសមំ.

នន្ទិក្ខយវគ្គោ សោឡសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

នន្ទិក្ខយេន ចត្តារោ, ជីវកម្ពវនេ ទុវេ;

កោដ្ឋិកេន តយោ វុត្តា, មិច្ឆា សក្កាយ អត្តនោតិ.

១៧. សដ្ឋិបេយ្យាលវគ្គោ

១. អជ្ឈត្តអនិច្ចឆន្ទសុត្តំ

១៦៨. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ…បេ… មនោ អនិច្ចោ; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ. យំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ’’តិ.

២. អជ្ឈត្តអនិច្ចរាគសុត្តំ

១៦៩. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, តត្រ វោ រាគោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ; តត្រ វោ រាគោ បហាតព្ពោ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា; តត្រ វោ រាគោ បហាតព្ពោ…បេ… មនោ អនិច្ចោ; តត្រ វោ រាគោ បហាតព្ពោ. យំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, តត្រ វោ រាគោ បហាតព្ពោ’’តិ.

៣. អជ្ឈត្តអនិច្ចឆន្ទរាគសុត្តំ

១៧០. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, តត្រ វោ ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ; តត្រ វោ ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា; តត្រ វោ ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ…បេ… មនោ អនិច្ចោ; តត្រ វោ ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. យំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, តត្រ វោ ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ’’តិ.

៤-៦. ទុក្ខឆន្ទាទិសុត្តំ

១៧១-១៧៣. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ, តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខា…បេ… មនោ ទុក្ខោ; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. យំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ’’តិ.

៧-៩. អនត្តឆន្ទាទិសុត្តំ

១៧៤-១៧៦. ‘‘យោ, ភិក្ខវេ, អនត្តា, តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. កោ ច, ភិក្ខវេ, អនត្តា? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនត្តា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ…បេ… ជិវ្ហា អនត្តា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ…បេ… មនោ អនត្តា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. យោ, ភិក្ខវេ, អនត្តា តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ’’តិ.

១០-១២. ពាហិរានិច្ចឆន្ទាទិសុត្តំ

១៧៧-១៧៩. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ? រូបា, ភិក្ខវេ, អនិច្ចា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. សទ្ទា អនិច្ចា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. គន្ធា អនិច្ចា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. រសា អនិច្ចា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. ផោដ្ឋព្ពា អនិច្ចា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. ធម្មា អនិច្ចា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. យំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ’’តិ.

១៣-១៥. ពាហិរទុក្ខឆន្ទាទិសុត្តំ

១៨០-១៨២. ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ, តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ? រូបា, ភិក្ខវេ, ទុក្ខា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា ទុក្ខា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. យំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ, តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ’’តិ.

១៦-១៨. ពាហិរានត្តឆន្ទាទិសុត្តំ

១៨៣-១៨៥. ‘‘យោ, ភិក្ខវេ, អនត្តា, តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. កោ ច, ភិក្ខវេ, អនត្តា? រូបា, ភិក្ខវេ, អនត្តា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនត្តា; តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ. យោ, ភិក្ខវេ, អនត្តា តត្រ វោ ឆន្ទោ បហាតព្ពោ, រាគោ បហាតព្ពោ, ឆន្ទរាគោ បហាតព្ពោ’’តិ.

១៩. អជ្ឈត្តាតីតានិច្ចសុត្តំ

១៨៦. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ អតីតំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា អតីតា…បេ… មនោ អនិច្ចោ អតីតោ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ.

២០. អជ្ឈត្តានាគតានិច្ចសុត្តំ

១៨៧. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ អនាគតំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា អនាគតា…បេ… មនោ អនិច្ចោ អនាគតោ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

២១. អជ្ឈត្តបច្ចុប្បន្នានិច្ចសុត្តំ

១៨៨. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ បច្ចុប្បន្នំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា បច្ចុប្បន្នា…បេ… មនោ អនិច្ចោ បច្ចុប្បន្នោ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

២២-២៤. អជ្ឈត្តាតីតាទិទុក្ខសុត្តំ

១៨៩-១៩១. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ អតីតំ អនាគតំ បច្ចុប្បន្នំ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា…បេ… មនោ ទុក្ខោ អតីតោ អនាគតោ បច្ចុប្បន្នោ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

២៥-២៧. អជ្ឈត្តាតីតាទិអនត្តសុត្តំ

១៩២-១៩៤. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនត្តា អតីតំ អនាគតំ បច្ចុប្បន្នំ…បេ… ជិវ្ហា អនត្តា…បេ… មនោ អនត្តា អតីតោ អនាគតោ បច្ចុប្បន្នោ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

២៨-៣០. ពាហិរាតីតាទិអនិច្ចសុត្តំ

១៩៥-១៩៧. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនិច្ចា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនិច្ចា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៣១-៣៣. ពាហិរាតីតាទិទុក្ខសុត្តំ

១៩៨-២០០. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, ទុក្ខា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា ទុក្ខា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៣៤-៣៦. ពាហិរាតីតាទិអនត្តសុត្តំ

២០១-២០៣. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនត្តា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនត្តា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៣៧. អជ្ឈត្តាតីតយទនិច្ចសុត្តំ

២០៤. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ អតីតំ. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា អតីតា. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… មនោ អនិច្ចោ អតីតោ. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៣៨. អជ្ឈត្តានាគតយទនិច្ចសុត្តំ

២០៥. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ អនាគតំ. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា អនាគតា. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… មនោ អនិច្ចោ អនាគតោ. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៣៩. អជ្ឈត្តបច្ចុប្បន្នយទនិច្ចសុត្តំ

២០៦. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ បច្ចុប្បន្នំ. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា បច្ចុប្បន្នា. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… មនោ អនិច្ចោ បច្ចុប្បន្នោ. យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៤០-៤២. អជ្ឈត្តាតីតាទិយំទុក្ខសុត្តំ

២០៧-២០៩. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ អតីតំ អនាគតំ បច្ចុប្បន្នំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខា…បេ… មនោ ទុក្ខោ អតីតោ អនាគតោ បច្ចុប្បន្នោ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៤៣-៤៥. អជ្ឈត្តាតីតាទិយទនត្តសុត្តំ

២១០-២១២. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនត្តា អតីតំ អនាគតំ បច្ចុប្បន្នំ. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ…បេ… ជិវ្ហា អនត្តា…បេ… មនោ អនត្តា អតីតោ អនាគតោ បច្ចុប្បន្នោ. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៤៦-៤៨. ពាហិរាតីតាទិយទនិច្ចសុត្តំ

២១៣-២១៥. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនិច្ចា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនិច្ចា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ. យំ ទុក្ខំ តទនត្តា. យទនត្តា តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៤៩-៥១. ពាហិរាតីតាទិយំទុក្ខសុត្តំ

២១៦-២១៨. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, ទុក្ខា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា ទុក្ខា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៥២-៥៤. ពាហិរាតីតាទិយទនត្តសុត្តំ

២១៩-២២១. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនត្តា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនត្តា អតីតា អនាគតា បច្ចុប្បន្នា. យទនត្តា, តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពំ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៥៥. អជ្ឈត្តាយតនអនិច្ចសុត្តំ

២២២. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ…បេ… ជិវ្ហា អនិច្ចា…បេ… មនោ អនិច្ចោ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៥៦. អជ្ឈត្តាយតនទុក្ខសុត្តំ

២២៣. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ…បេ… ជិវ្ហា ទុក្ខា…បេ… មនោ ទុក្ខោ. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៥៧. អជ្ឈត្តាយតនអនត្តសុត្តំ

២២៤. ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, អនត្តា…បេ… ជិវ្ហា អនត្តា…បេ… មនោ អនត្តា. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៥៨. ពាហិរាយតនអនិច្ចសុត្តំ

២២៥. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនិច្ចា. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនិច្ចា. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៥៩. ពាហិរាយតនទុក្ខសុត្តំ

២២៦. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, ទុក្ខា. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា ទុក្ខា. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

៦០. ពាហិរាយតនអនត្តសុត្តំ

២២៧. ‘‘រូបា, ភិក្ខវេ, អនត្តា. សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា អនត្តា. ឯវំ បស្សំ…បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតី’’តិ.

សដ្ឋិបេយ្យាលវគ្គោ សត្តរសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ឆន្ទេនដ្ឋារស ហោន្តិ, អតីតេន ច ទ្វេ នវ;

យទនិច្ចាដ្ឋារស វុត្តា, តយោ អជ្ឈត្តពាហិរា;

បេយ្យាលោ សដ្ឋិកោ វុត្តោ, ពុទ្ធេនាទិច្ចពន្ធុនាតិ.

សុត្តន្តានិ សដ្ឋិ.

១៨. សមុទ្ទវគ្គោ

១. បឋមសមុទ្ទសុត្តំ

២២៨. ‘‘‘សមុទ្ទោ, សមុទ្ទោ’តិ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ ភាសតិ. នេសោ, ភិក្ខវេ, អរិយស្ស វិនយេ សមុទ្ទោ. មហា ឯសោ, ភិក្ខវេ, ឧទករាសិ មហាឧទកណ្ណវោ. ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, បុរិសស្ស សមុទ្ទោ; តស្ស រូបមយោ វេគោ. យោ តំ រូបមយំ វេគំ សហតិ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អតរិ ចក្ខុសមុទ្ទំ សឩមិំ សាវដ្ដំ សគាហំ សរក្ខសំ; តិណ្ណោ បារង្គតោ ថលេ តិដ្ឋតិ ព្រាហ្មណោ…បេ… ជិវ្ហា, ភិក្ខវេ, បុរិសស្ស សមុទ្ទោ; តស្ស រសមយោ វេគោ. យោ តំ រសមយំ វេគំ សហតិ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អតរិ ជិវ្ហាសមុទ្ទំ សឩមិំ សាវដ្ដំ សគាហំ សរក្ខសំ; តិណ្ណោ បារង្គតោ ថលេ តិដ្ឋតិ ព្រាហ្មណោ…បេ… មនោ, ភិក្ខវេ, បុរិសស្ស សមុទ្ទោ; តស្ស ធម្មមយោ វេគោ. យោ តំ ធម្មមយំ វេគំ សហតិ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អតរិ មនោសមុទ្ទំ សឩមិំ សាវដ្ដំ សគាហំ សរក្ខសំ; តិណ្ណោ បារង្គតោ ថលេ តិដ្ឋតិ ព្រាហ្មណោ’’តិ. ឥទមវោច…បេ… សត្ថា –

‘‘យោ ឥមំ សមុទ្ទំ សគាហំ សរក្ខសំ,

សឩមិំ សាវដ្ដំ សភយំ ទុត្តរំ អច្ចតរិ;

ស វេទគូ វុសិតព្រហ្មចរិយោ,

លោកន្តគូ បារគតោតិ វុច្ចតី’’តិ. បឋមំ;

២. ទុតិយសមុទ្ទសុត្តំ

២២៩. ‘‘សមុទ្ទោ, សមុទ្ទោ’តិ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ ភាសតិ. នេសោ, ភិក្ខវេ, អរិយស្ស វិនយេ សមុទ្ទោ. មហា ឯសោ, ភិក្ខវេ, ឧទករាសិ មហាឧទកណ្ណវោ. សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អរិយស្ស វិនយេ សមុទ្ទោ. ឯត្ថាយំ សទេវកោ លោកោ សមារកោ សព្រហ្មកោ សស្សមណព្រាហ្មណី បជា សទេវមនុស្សា យេភុយ្យេន សមុន្នា តន្តាកុលកជាតា កុលគណ្ឋិកជាតា [គុឡាគុណ្ឋិកជាតា (សី.), កុលគុណ្ឌិកជាតា (ស្យា. កំ.), គុណគុណិកជាតា (បី.), កុលាគុណ្ឌិកជាតា (ក.)] មុញ្ជបព្ពជភូតា, អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ សំសារំ នាតិវត្តតិ…បេ….

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អរិយស្ស វិនយេ សមុទ្ទោ. ឯត្ថាយំ សទេវកោ លោកោ សមារកោ សព្រហ្មកោ សស្សមណព្រាហ្មណី បជា សទេវមនុស្សា យេភុយ្យេន សមុន្នា តន្តាកុលកជាតា កុលគណ្ឋិកជាតា មុញ្ជបព្ពជភូតា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ សំសារំ នាតិវត្តតី’’តិ.

‘‘យស្ស រាគោ ច ទោសោ ច, អវិជ្ជា ច វិរាជិតា;

សោ ឥមំ សមុទ្ទំ សគាហំ សរក្ខសំ, សឩមិភយំ ទុត្តរំ អច្ចតរិ.

‘‘សង្គាតិគោ មច្ចុជហោ និរុបធិ, បហាសិ ទុក្ខំ អបុនព្ភវាយ;

អត្ថង្គតោ សោ ន បុនេតិ [ន បមាណមេតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)], អមោហយី, មច្ចុរាជន្តិ ព្រូមី’’តិ. ទុតិយំ;

៣. ពាឡិសិកោបមសុត្តំ

២៣០. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ពាឡិសិកោ អាមិសគតពឡិសំ គម្ភីរេ ឧទករហទេ បក្ខិបេយ្យ. តមេនំ អញ្ញតរោ អាមិសចក្ខុ មច្ឆោ គិលេយ្យ. ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, មច្ឆោ គិលិតពឡិសោ ពាឡិសិកស្ស អនយំ អាបន្នោ ព្យសនំ អាបន្នោ យថាកាមករណីយោ ពាឡិសិកស្ស.

ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឆយិមេ ពឡិសា លោកស្មិំ អនយាយ សត្តានំ វធាយ [ព្យាពាធាយ (សី. បី.)] បាណិនំ. កតមេ ឆ? សន្តិ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ, ភិក្ខុ, អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ គិលិតពឡិសោ, មារស្ស អនយំ អាបន្នោ ព្យសនំ អាបន្នោ យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ…បេ… សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ….

សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ, ភិក្ខុ, អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ គិលិតពឡិសោ មារស្ស អនយំ អាបន្នោ ព្យសនំ អាបន្នោ យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ.

‘‘សន្តិ ច, ភិក្ខវេ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ន គិលិតពឡិសោ មារស្ស អភេទិ ពឡិសំ បរិភេទិ ពឡិសំ ន អនយំ អាបន្នោ ន ព្យសនំ អាបន្នោ ន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ…បេ….

‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា…បេ…. សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. តញ្ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ន គិលិតពឡិសោ មារស្ស អភេទិ ពឡិសំ បរិភេទិ ពឡិសំ ន អនយំ អាបន្នោ ន ព្យសនំ អាបន្នោ ន យថាកាមករណីយោ បាបិមតោ’’តិ. តតិយំ.

៤. ខីររុក្ខោបមសុត្តំ

២៣១. ‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ យោ រាគោ សោ អត្ថិ, យោ ទោសោ សោ អត្ថិ, យោ មោហោ សោ អត្ថិ, យោ រាគោ សោ អប្បហីនោ, យោ ទោសោ សោ អប្បហីនោ, យោ មោហោ សោ អប្បហីនោ តស្ស បរិត្តា ចេបិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ចក្ខុស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ បរិយាទិយន្តេវស្ស ចិត្តំ; កោ បន វាទោ អធិមត្តានំ! តំ កិស្ស ហេតុ? យោ, ភិក្ខវេ, រាគោ, សោ អត្ថិ, យោ ទោសោ សោ អត្ថិ, យោ មោហោ សោ អត្ថិ, យោ រាគោ សោ អប្បហីនោ, យោ ទោសោ សោ អប្បហីនោ, យោ មោហោ សោ អប្បហីនោ…បេ….

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ យោ រាគោ សោ អត្ថិ…បេ….

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ យោ រាគោ សោ អត្ថិ, យោ ទោសោ សោ អត្ថិ, យោ មោហោ សោ អត្ថិ, យោ រាគោ សោ អប្បហីនោ, យោ ទោសោ សោ អប្បហីនោ, យោ មោហោ សោ អប្បហីនោ, តស្ស បរិត្តា ចេបិ មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា មនស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ បរិយាទិយន្តេវស្ស ចិត្តំ; កោ បន វាទោ អធិមត្តានំ! តំ កិស្ស ហេតុ? យោ, ភិក្ខវេ, រាគោ, សោ អត្ថិ, យោ ទោសោ សោ អត្ថិ, យោ មោហោ សោ អត្ថិ, យោ រាគោ សោ អប្បហីនោ, យោ ទោសោ សោ អប្បហីនោ, យោ មោហោ សោ អប្បហីនោ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ខីររុក្ខោ អស្សត្ថោ វា និគ្រោធោ វា បិលក្ខោ វា ឧទុម្ពរោ វា ទហរោ តរុណោ កោមារកោ. តមេនំ បុរិសោ តិណ្ហាយ កុឋារិយា យតោ យតោ អាភិន្ទេយ្យ [ភិន្ទេយ្យ (ស្យា. កំ. សី. អដ្ឋ.), អភិន្ទេយ្យ (កត្ថចិ)] អាគច្ឆេយ្យ ខីរ’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘យញ្ហិ, ភន្តេ, ខីរំ តំ អត្ថី’’តិ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យស្ស កស្សចិ ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ យោ រាគោ សោ អត្ថិ, យោ ទោសោ សោ អត្ថិ, យោ មោហោ សោ អត្ថិ, យោ រាគោ សោ អប្បហីនោ, យោ ទោសោ សោ អប្បហីនោ, យោ មោហោ សោ អប្បហីនោ, តស្ស បរិត្តា ចេបិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ចក្ខុស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ បរិយាទិយន្តេវស្ស ចិត្តំ; កោ បន វាទោ អធិមត្តានំ! តំ កិស្ស ហេតុ? យោ, ភិក្ខវេ, រាគោ សោ អត្ថិ, យោ ទោសោ សោ អត្ថិ, យោ មោហោ សោ អត្ថិ, យោ រាគោ សោ អប្បហីនោ, យោ ទោសោ សោ អប្បហីនោ, យោ មោហោ សោ អប្បហីនោ…បេ….

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ យោ រាគោ សោ អត្ថិ…បេ….

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ យោ រាគោ សោ អត្ថិ, យោ ទោសោ សោ អត្ថិ, យោ មោហោ សោ អត្ថិ, យោ រាគោ សោ អប្បហីនោ, យោ ទោសោ សោ អប្បហីនោ, យោ មោហោ សោ អប្បហីនោ, តស្ស បរិត្តា ចេបិ មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា មនស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ បរិយាទិយន្តេវស្ស ចិត្តំ; កោ បន វាទោ អធិមត្តានំ! តំ កិស្ស ហេតុ? យោ, ភិក្ខវេ, រាគោ សោ អត្ថិ, យោ ទោសោ សោ អត្ថិ, យោ មោហោ សោ អត្ថិ, យោ រាគោ សោ អប្បហីនោ, យោ ទោសោ សោ អប្បហីនោ, យោ មោហោ សោ អប្បហីនោ.

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ យោ រាគោ សោ នត្ថិ, យោ ទោសោ សោ នត្ថិ, យោ មោហោ សោ នត្ថិ, យោ រាគោ សោ បហីនោ, យោ ទោសោ សោ បហីនោ, យោ មោហោ សោ បហីនោ, តស្ស អធិមត្តា ចេបិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ចក្ខុស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ នេវស្ស ចិត្តំ បរិយាទិយន្តិ; កោ បន វាទោ បរិត្តានំ! តំ កិស្ស ហេតុ? យោ, ភិក្ខវេ, រាគោ សោ នត្ថិ, យោ ទោសោ សោ នត្ថិ, យោ មោហោ សោ នត្ថិ, យោ រាគោ សោ បហីនោ, យោ ទោសោ សោ បហីនោ, យោ មោហោ សោ បហីនោ…បេ….

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ…បេ… មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ យោ រាគោ សោ នត្ថិ, យោ ទោសោ សោ នត្ថិ, យោ មោហោ សោ នត្ថិ, យោ រាគោ សោ បហីនោ, យោ ទោសោ សោ បហីនោ, យោ មោហោ សោ បហីនោ, តស្ស អធិមត្តា ចេបិ មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា មនស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ នេវស្ស ចិត្តំ បរិយាទិយន្តិ; កោ បន វាទោ បរិត្តានំ! តំ កិស្ស ហេតុ? យោ, ភិក្ខវេ, រាគោ សោ នត្ថិ, យោ ទោសោ សោ នត្ថិ, យោ មោហោ សោ នត្ថិ, យោ រាគោ សោ បហីនោ, យោ ទោសោ សោ បហីនោ, យោ មោហោ សោ បហីនោ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ខីររុក្ខោ អស្សត្ថោ វា និគ្រោធោ វា បិលក្ខោ វា ឧទុម្ពរោ វា សុក្ខោ កោលាបោ តេរោវស្សិកោ. តមេនំ បុរិសោ តិណ្ហាយ កុឋារិយា យតោ យតោ អាភិន្ទេយ្យ អាគច្ឆេយ្យ ខីរ’’ន្តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘យញ្ហិ, ភន្តេ, ខីរំ តំ នត្ថី’’តិ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យស្ស កស្សចិ ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ យោ រាគោ សោ នត្ថិ, យោ ទោសោ សោ នត្ថិ, យោ មោហោ សោ នត្ថិ, យោ រាគោ សោ បហីនោ, យោ ទោសោ សោ បហីនោ, យោ មោហោ សោ បហីនោ, តស្ស អធិមត្តា ចេបិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ចក្ខុស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ នេវស្ស ចិត្តំ បរិយាទិយន្តិ; កោ បន វាទោ បរិត្តានំ! តំ កិស្ស ហេតុ? យោ, ភិក្ខវេ, រាគោ សោ នត្ថិ, យោ ទោសោ សោ នត្ថិ, យោ មោហោ សោ នត្ថិ, យោ រាគោ សោ បហីនោ, យោ ទោសោ សោ បហីនោ, យោ មោហោ សោ បហីនោ…បេ….

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ…បេ….

‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ យោ រាគោ សោ នត្ថិ, យោ ទោសោ សោ នត្ថិ, យោ មោហោ សោ នត្ថិ, យោ រាគោ សោ បហីនោ, យោ ទោសោ សោ បហីនោ, យោ មោហោ សោ បហីនោ, តស្ស អធិមត្តា ចេបិ មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា មនស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ, នេវស្ស ចិត្តំ បរិយាទិយន្តិ; កោ បន វាទោ បរិត្តានំ! តំ កិស្ស ហេតុ? យោ, ភិក្ខវេ, រាគោ សោ នត្ថិ, យោ ទោសោ សោ នត្ថិ, យោ មោហោ សោ នត្ថិ, យោ រាគោ សោ បហីនោ, យោ ទោសោ សោ បហីនោ, យោ មោហោ សោ បហីនោ’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. កោដ្ឋិកសុត្តំ

២៣២. ឯកំ សមយំ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច មហាកោដ្ឋិកោ ពារាណសិយំ វិហរន្តិ ឥសិបតនេ មិគទាយេ. អថ ខោ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេនាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា សារិបុត្តេន សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច –

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ…បេ… ជិវ្ហា រសានំ សំយោជនំ, រសា ជិវ្ហាយ សំយោជនំ …បេ… មនោ ធម្មានំ សំយោជនំ, ធម្មា មនស្ស សំយោជន’’ន្តិ?

‘‘ន ខោ, អាវុសោ កោដ្ឋិក, ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, ន រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ សំយោជនំ…បេ… ន ជិវ្ហា រសានំ សំយោជនំ, ន រសា ជិវ្ហាយ សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ សំយោជនំ…បេ… ន មនោ ធម្មានំ សំយោជនំ, ន ធម្មា មនស្ស សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ សំយោជនំ.

‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កាឡោ ច ពលីពទ្ទោ [ពលិវទ្ទោ (សី. បី.), ពលិពទ្ទោ (ស្យា. កំ. ក.)] ឱទាតោ ច ពលីពទ្ទោ ឯកេន ទាមេន វា យោត្តេន វា សំយុត្តា អស្សុ. យោ នុ ខោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កាឡោ ពលីពទ្ទោ ឱទាតស្ស ពលីពទ្ទស្ស សំយោជនំ, ឱទាតោ ពលីពទ្ទោ កាឡស្ស ពលីពទ្ទស្ស សំយោជន’ន្តិ, សម្មា នុ ខោ សោ វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, អាវុសោ’’. ‘‘ន ខោ, អាវុសោ, កាឡោ ពលីពទ្ទោ ឱទាតស្ស ពលីពទ្ទស្ស សំយោជនំ, ន ឱទាតោ ពលីពទ្ទោ កាឡស្ស ពលីពទ្ទស្ស សំយោជនំ. យេន ច ខោ តេ ឯកេន ទាមេន វា យោត្តេន វា សំយុត្តា តំ តត្ថ សំយោជនំ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, ន ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, ន រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ សំយោជនំ…បេ… ន ជិវ្ហា រសានំ សំយោជនំ…បេ… ន មនោ ធម្មានំ សំយោជនំ, ន ធម្មា មនស្ស សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ.

‘‘ចក្ខុ វា, អាវុសោ, រូបានំ សំយោជនំ អភវិស្ស, រូបា វា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ, នយិទំ ព្រហ្មចរិយវាសោ បញ្ញាយេថ [បញ្ញាយតិ (ក.)] សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ. យស្មា ច ខោ, អាវុសោ, ន ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, ន រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ; យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ, តស្មា ព្រហ្មចរិយវាសោ បញ្ញាយតិ សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ…បេ….

‘‘ជិវ្ហា, អាវុសោ, រសានំ សំយោជនំ អភវិស្ស, រសា វា ជិវ្ហាយ សំយោជនំ, នយិទំ ព្រហ្មចរិយវាសោ បញ្ញាយេថ សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ. យស្មា ច ខោ, អាវុសោ, ន ជិវ្ហា រសានំ សំយោជនំ, ន រសា ជិវ្ហាយ សំយោជនំ; យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ, តស្មា ព្រហ្មចរិយវាសោ បញ្ញាយតិ សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ…បេ….

‘‘មនោ វា, អាវុសោ, ធម្មានំ សំយោជនំ អភវិស្ស, ធម្មា វា មនស្ស សំយោជនំ, នយិទំ ព្រហ្មចរិយវាសោ បញ្ញាយេថ សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ. យស្មា ច ខោ, អាវុសោ, ន មនោ ធម្មានំ សំយោជនំ, ន ធម្មា មនស្ស សំយោជនំ; យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ, តស្មា ព្រហ្មចរិយវាសោ បញ្ញាយតិ សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ.

‘‘ឥមិនាបេតំ, អាវុសោ, បរិយាយេន វេទិតព្ពំ យថា ន ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, ន រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ…បេ… ន ជិវ្ហា រសានំ សំយោជនំ…បេ… ន មនោ ធម្មានំ សំយោជនំ, ន ធម្មា មនស្ស សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ.

‘‘សំវិជ្ជតិ ខោ, អាវុសោ, ភគវតោ ចក្ខុ. បស្សតិ ភគវា ចក្ខុនា រូបំ. ឆន្ទរាគោ ភគវតោ នត្ថិ. សុវិមុត្តចិត្តោ ភគវា. សំវិជ្ជតិ ខោ, អាវុសោ, ភគវតោ សោតំ. សុណាតិ ភគវា សោតេន សទ្ទំ. ឆន្ទរាគោ ភគវតោ នត្ថិ. សុវិមុត្តចិត្តោ ភគវា. សំវិជ្ជតិ ខោ, អាវុសោ, ភគវតោ ឃានំ. ឃាយតិ ភគវា ឃានេន គន្ធំ. ឆន្ទរាគោ ភគវតោ នត្ថិ. សុវិមុត្តចិត្តោ ភគវា. សំវិជ្ជតិ ខោ, អាវុសោ, ភគវតោ ជិវ្ហា. សាយតិ ភគវា ជិវ្ហាយ រសំ. ឆន្ទរាគោ ភគវតោ នត្ថិ. សុវិមុត្តចិត្តោ ភគវា. សំវិជ្ជតិ ខោ, អាវុសោ, ភគវតោ កាយោ. ផុសតិ ភគវា កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ. ឆន្ទរាគោ ភគវតោ នត្ថិ. សុវិមុត្តចិត្តោ ភគវា. សំវិជ្ជតិ ខោ, អាវុសោ, ភគវតោ មនោ. វិជានាតិ ភគវា មនសា ធម្មំ. ឆន្ទរាគោ ភគវតោ នត្ថិ. សុវិមុត្តចិត្តោ ភគវា.

‘‘ឥមិនា ខោ ឯតំ, អាវុសោ, បរិយាយេន វេទិតព្ពំ យថា ន ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, ន រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ; យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ. ន សោតំ… ន ឃានំ… ន ជិវ្ហា រសានំ សំយោជនំ, ន រសា ជិវ្ហាយ សំយោជនំ; យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ សំយោជនំ. ន កាយោ… ន មនោ ធម្មានំ សំយោជនំ, ន ធម្មា មនស្ស សំយោជនំ; យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជន’’ន្តិ. បញ្ចមំ.

៦. កាមភូសុត្តំ

២៣៣. ឯកំ សមយំ អាយស្មា ច អានន្ទោ អាយស្មា ច កាមភូ កោសម្ពិយំ វិហរន្តិ ឃោសិតារាមេ. អថ ខោ អាយស្មា កាមភូ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា អានន្ទេន សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា កាមភូ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច –

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ អានន្ទ, ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ…បេ… ជិវ្ហា រសានំ សំយោជនំ, រសា ជិវ្ហាយ សំយោជនំ…បេ… មនោ ធម្មានំ សំយោជនំ, ធម្មា មនស្ស សំយោជន’’ន្តិ?

‘‘ន ខោ, អាវុសោ កាមភូ [កាមភុ (សី.) មោគ្គល្លានេ ៦៥-គេ វាតិ សុត្តំ បស្សិតព្ពំ], ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, ន រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជនំ…បេ… ន ជិវ្ហា រសានំ សំយោជនំ, ន រសា ជិវ្ហាយ សំយោជនំ…បេ… ន មនោ ធម្មានំ សំយោជនំ, ន ធម្មា មនស្ស សំយោជនំ. យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ សំយោជនំ.

‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កាឡោ ច ពលីពទ្ទោ ឱទាតោ ច ពលីពទ្ទោ ឯកេន ទាមេន វា យោត្តេន វា សំយុត្តា អស្សុ. យោ នុ ខោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កាឡោ ពលីពទ្ទោ ឱទាតស្ស ពលីពទ្ទស្ស សំយោជនំ, ឱទាតោ ពលីពទ្ទោ កាឡស្ស ពលីពទ្ទស្ស សំយោជន’ន្តិ, សម្មា នុ ខោ សោ វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, អាវុសោ’’. ‘‘ន ខោ, អាវុសោ, កាឡោ ពលីពទ្ទោ ឱទាតស្ស ពលីពទ្ទស្ស សំយោជនំ, នបិ ឱទាតោ ពលីពទ្ទោ កាឡស្ស ពលីពទ្ទស្ស សំយោជនំ. យេន ច ខោ តេ ឯកេន ទាមេន វា យោត្តេន វា សំយុត្តា, តំ តត្ថ សំយោជនំ. ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, ន ចក្ខុ រូបានំ សំយោជនំ, ន រូបា ចក្ខុស្ស សំយោជនំ…បេ… ន ជិវ្ហា…បេ… ន មនោ…បេ… យញ្ច តត្ថ តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទរាគោ, តំ តត្ថ សំយោជន’’ន្តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. ឧទាយីសុត្តំ

២៣៤. ឯកំ សមយំ អាយស្មា ច អានន្ទោ អាយស្មា ច ឧទាយី កោសម្ពិយំ វិហរន្តិ ឃោសិតារាមេ. អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា អានន្ទេន សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា ឧទាយី អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច –

‘‘យថេវ នុ ខោ, អាវុសោ អានន្ទ, អយំ កាយោ ភគវតា អនេកបរិយាយេន អក្ខាតោ វិវដោ បកាសិតោ – ‘ឥតិបាយំ កាយោ អនត្តា’តិ, សក្កា ឯវមេវ វិញ្ញាណំ បិទំ អាចិក្ខិតុំ ទេសេតុំ បញ្ញបេតុំ បដ្ឋបេតុំ វិវរិតុំ វិភជិតុំ ឧត្តានីកាតុំ – ‘ឥតិបិទំ វិញ្ញាណំ អនត្តា’’’តិ?

‘‘យថេវ ខោ, អាវុសោ ឧទាយី, អយំ កាយោ ភគវតា អនេកបរិយាយេន អក្ខាតោ វិវដោ បកាសិតោ – ‘ឥតិបាយំ កាយោ អនត្តា’តិ, សក្កា ឯវមេវ វិញ្ញាណំ បិទំ អាចិក្ខិតុំ ទេសេតុំ បញ្ញបេតុំ បដ្ឋបេតុំ វិវរិតុំ វិភជិតុំ ឧត្តានីកាតុំ – ‘ឥតិបិទំ វិញ្ញាណំ អនត្តា’’’តិ.

‘‘ចក្ខុញ្ច, អាវុសោ, បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណ’’ន្តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ‘‘យោ ចាវុសោ, ហេតុ, យោ ច បច្ចយោ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ, សោ ច ហេតុ, សោ ច បច្ចយោ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ អបរិសេសំ និរុជ្ឈេយ្យ. អបិ នុ ខោ ចក្ខុវិញ្ញាណំ បញ្ញាយេថា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, អាវុសោ’’. ‘‘ឥមិនាបិ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, បរិយាយេន ភគវតា អក្ខាតំ វិវដំ បកាសិតំ – ‘ឥតិបិទំ វិញ្ញាណំ អនត្តា’’’តិ…បេ….

‘‘ជិវ្ហញ្ចាវុសោ, បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណ’’ន្តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ‘‘យោ ចាវុសោ, ហេតុ យោ ច បច្ចយោ ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ, សោ ច ហេតុ, សោ ច បច្ចយោ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ អបរិសេសំ និរុជ្ឈេយ្យ, អបិ នុ ខោ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ បញ្ញាយេថា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, អាវុសោ’’. ‘‘ឥមិនាបិ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, បរិយាយេន ភគវតា អក្ខាតំ វិវដំ បកាសិតំ – ‘ឥតិបិទំ វិញ្ញាណំ អនត្តា’’’តិ…បេ….

‘‘មនញ្ចាវុសោ, បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណ’’ន្តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ‘‘យោ ចាវុសោ, ហេតុ, យោ ច បច្ចយោ មនោវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ, សោ ច ហេតុ, សោ ច បច្ចយោ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ អបរិសេសំ និរុជ្ឈេយ្យ, អបិ នុ ខោ មនោវិញ្ញាណំ បញ្ញាយេថា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, អាវុសោ’’. ‘‘ឥមិនាបិ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, បរិយាយេន ភគវតា អក្ខាតំ វិវដំ បកាសិតំ – ‘ឥតិបិទំ វិញ្ញាណំ អនត្តា’’’តិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, បុរិសោ សារត្ថិកោ សារគវេសី សារបរិយេសនំ ចរមានោ តិណ្ហំ កុឋារិំ អាទាយ វនំ បវិសេយ្យ. សោ តត្ថ បស្សេយ្យ មហន្តំ កទលិក្ខន្ធំ ឧជុំ នវំ អកុក្កុកជាតំ [អកុក្កុដកជាតំ (ស្យា. កំ.), អកុក្កជដជាតំ (ក.)]. តមេនំ មូលេ ឆិន្ទេយ្យ; មូលេ ឆេត្វា អគ្គេ ឆិន្ទេយ្យ; អគ្គេ ឆេត្វា បត្តវដ្ដិំ វិនិព្ភុជេយ្យ [វិនិព្ភុជ្ជេយ្យ (បី.), វិនិព្ភជ្ជេយ្យ (ស្យា. កំ.)]. សោ តត្ថ ផេគ្គុម្បិ នាធិគច្ឆេយ្យ, កុតោ សារំ! ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ឆសុ ផស្សាយតនេសុ នេវត្តានំ ន អត្តនិយំ សមនុបស្សតិ. សោ ឯវំ អសមនុបស្សន្តោ [ឯវំ សមនុបស្សន្តោ (ស្យា. កំ. ក.)] ន កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ. អនុបាទិយំ ន បរិតស្សតិ. អបរិតស្សំ បច្ចត្តញ្ញេវ បរិនិព្ពាយតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. អាទិត្តបរិយាយសុត្តំ

២៣៥. ‘‘អាទិត្តបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មបរិយាយំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, អាទិត្តបរិយាយោ, ធម្មបរិយាយោ? វរំ, ភិក្ខវេ, តត្តាយ អយោសលាកាយ អាទិត្តាយ សម្បជ្ជលិតាយ សជោតិភូតាយ [សញ្ជោតិភូតាយ (ស្យា. កំ.)] ចក្ខុន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ, ន ត្វេវ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ អនុព្យញ្ជនសោ និមិត្តគ្គាហោ. និមិត្តស្សាទគថិតំ [និមិត្តស្សាទគធិតំ (ស្យា. កំ. ក.) ម. និ. ៣.៣១៦-៣១៧] វា, ភិក្ខវេ, វិញ្ញាណំ តិដ្ឋមានំ តិដ្ឋេយ្យ, អនុព្យញ្ជនស្សាទគថិតំ វា តស្មិញ្ចេ សមយេ កាលំ ករេយ្យ, ឋានមេតំ វិជ្ជតិ, យំ ទ្វិន្នំ គតីនំ អញ្ញតរំ គតិំ គច្ឆេយ្យ – និរយំ វា, តិរច្ឆានយោនិំ វា. ឥមំ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវំ ទិស្វា ឯវំ វទាមិ.

‘‘វរំ, ភិក្ខវេ, តិណ្ហេន អយោសង្កុនា អាទិត្តេន សម្បជ្ជលិតេន សជោតិភូតេន សោតិន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ, ន ត្វេវ សោតវិញ្ញេយ្យេសុ សទ្ទេសុ អនុព្យញ្ជនសោ និមិត្តគ្គាហោ. និមិត្តស្សាទគថិតំ វា, ភិក្ខវេ, វិញ្ញាណំ តិដ្ឋមានំ តិដ្ឋេយ្យ, អនុព្យញ្ជនស្សាទគថិតំ វា តស្មិញ្ចេ សមយេ កាលង្ករេយ្យ, ឋានមេតំ វិជ្ជតិ, យំ ទ្វិន្នំ គតីនំ អញ្ញតរំ គតិំ គច្ឆេយ្យ – និរយំ វា តិរច្ឆានយោនិំ វា. ឥមំ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវំ ទិស្វា ឯវំ វទាមិ.

‘‘វរំ, ភិក្ខវេ, តិណ្ហេន នខច្ឆេទនេន អាទិត្តេន សម្បជ្ជលិតេន សជោតិភូតេន ឃានិន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ, ន ត្វេវ ឃានវិញ្ញេយ្យេសុ គន្ធេសុ អនុព្យញ្ជនសោ និមិត្តគ្គាហោ. និមិត្តស្សាទគថិតំ វា, ភិក្ខវេ, វិញ្ញាណំ តិដ្ឋមានំ តិដ្ឋេយ្យ, អនុព្យញ្ជនស្សាទគថិតំ វា តស្មិញ្ចេ សមយេ កាលំ ករេយ្យ. ឋានមេតំ វិជ្ជតិ, យំ ទ្វិន្នំ គតីនំ អញ្ញតរំ គតិំ គច្ឆេយ្យ – និរយំ វា តិរច្ឆានយោនិំ វា. ឥមំ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវំ ទិស្វា ឯវំ វទាមិ.

‘‘វរំ, ភិក្ខវេ, តិណ្ហេន ខុរេន អាទិត្តេន សម្បជ្ជលិតេន សជោតិភូតេន ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ, ន ត្វេវ ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ អនុព្យញ្ជនសោ និមិត្តគ្គាហោ. និមិត្តស្សាទគថិតំ វា, ភិក្ខវេ, វិញ្ញាណំ តិដ្ឋមានំ តិដ្ឋេយ្យ, អនុព្យញ្ជនស្សាទគថិតំ វា តស្មិញ្ចេ សមយេ កាលំ ករេយ្យ. ឋានមេតំ វិជ្ជតិ, យំ ទ្វិន្នំ គតីនំ អញ្ញតរំ គតិំ គច្ឆេយ្យ – និរយំ វា តិរច្ឆានយោនិំ វា. ឥមំ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវំ ទិស្វា ឯវំ វទាមិ.

‘‘វរំ, ភិក្ខវេ, តិណ្ហាយ សត្តិយា អាទិត្តាយ សម្បជ្ជលិតាយ សជោតិភូតាយ កាយិន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ, ន ត្វេវ កាយវិញ្ញេយ្យេសុ ផោដ្ឋព្ពេសុ អនុព្យញ្ជនសោ និមិត្តគ្គាហោ. និមិត្តស្សាទគថិតំ វា, ភិក្ខវេ, វិញ្ញាណំ តិដ្ឋមានំ តិដ្ឋេយ្យ, អនុព្យញ្ជនស្សាទគថិតំ វា តស្មិញ្ចេ សមយេ កាលំ ករេយ្យ. ឋានមេតំ វិជ្ជតិ, យំ ទ្វិន្នំ គតីនំ អញ្ញតរំ គតិំ គច្ឆេយ្យ – និរយំ វា តិរច្ឆានយោនិំ វា. ឥមំ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, អាទីនវំ ទិស្វា ឯវំ វទាមិ.

‘‘វរំ, ភិក្ខវេ, សោត្តំ. សោត្តំ ខោ បនាហំ, ភិក្ខវេ, វញ្ឈំ ជីវិតានំ វទាមិ, អផលំ ជីវិតានំ វទាមិ, មោមូហំ ជីវិតានំ វទាមិ, ន ត្វេវ តថារូបេ វិតក្កេ វិតក្កេយ្យ យថារូបានំ វិតក្កានំ វសំ គតោ សង្ឃំ ភិន្ទេយ្យ. ឥមំ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, វញ្ឈំ ជីវិតានំ អាទីនវំ ទិស្វា ឯវំ វទាមិ.

‘‘តត្ថ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘តិដ្ឋតុ តាវ តត្តាយ អយោសលាកាយ អាទិត្តាយ សម្បជ្ជលិតាយ សជោតិភូតាយ ចក្ខុន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ. ហន្ទាហំ ឥទមេវ មនសិ ករោមិ – ឥតិ ចក្ខុ អនិច្ចំ, រូបា អនិច្ចា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនិច្ចោ, យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ’’’ [អនិច្ច’’ន្តិ (?)].

‘‘តិដ្ឋតុ តាវ តិណ្ហេន អយោសង្កុនា អាទិត្តេន សម្បជ្ជលិតេន សជោតិភូតេន សោតិន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ. ហន្ទាហំ ឥទមេវ មនសិ ករោមិ – ឥតិ សោតំ អនិច្ចំ, សទ្ទា អនិច្ចា, សោតវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, សោតសម្ផស្សោ អនិច្ចោ, យម្បិទំ សោតសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ.

‘‘តិដ្ឋតុ តាវ តិណ្ហេន នខច្ឆេទនេន អាទិត្តេន សម្បជ្ជលិតេន សជោតិភូតេន ឃានិន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ. ហន្ទាហំ ឥទមេវ មនសិ ករោមិ – ឥតិ ឃានំ អនិច្ចំ, គន្ធា អនិច្ចា, ឃានវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, ឃានសម្ផស្សោ អនិច្ចោ, យម្បិទំ ឃានសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ…បេ… តម្បិ អនិច្ចំ.

‘‘តិដ្ឋតុ តាវ តិណ្ហេន ខុរេន អាទិត្តេន សម្បជ្ជលិតេន សជោតិភូតេន ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ. ហន្ទាហំ ឥទមេវ មនសិ ករោមិ – ឥតិ ជិវ្ហា អនិច្ចា, រសា អនិច្ចា, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ អនិច្ចោ, យម្បិទំ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ…បេ… តម្បិ អនិច្ចំ.

‘‘តិដ្ឋតុ តាវ តិណ្ហាយ សត្តិយា អាទិត្តាយ សម្បជ្ជលិតាយ សជោតិភូតាយ កាយិន្ទ្រិយំ សម្បលិមដ្ឋំ. ហន្ទាហំ ឥទមេវ មនសិ ករោមិ – ឥតិ កាយោ អនិច្ចោ, ផោដ្ឋព្ពា អនិច្ចា, កាយវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, កាយសម្ផស្សោ អនិច្ចោ, យម្បិទំ កាយសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ…បេ… តម្បិ អនិច្ចំ.

‘‘តិដ្ឋតុ តាវ សោត្តំ. ហន្ទាហំ ឥទមេវ មនសិ ករោមិ – ឥតិ មនោ អនិច្ចោ, ធម្មា អនិច្ចា, មនោវិញ្ញាណំ អនិច្ចំ, មនោសម្ផស្សោ អនិច្ចោ, យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អនិច្ចំ’’.

‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេបិ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ… យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ. និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ. ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, អាទិត្តបរិយាយោ, ធម្មបរិយាយោ’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. បឋមហត្ថបាទោបមសុត្តំ

២៣៦. ‘‘ហត្ថេសុ, ភិក្ខវេ, សតិ អាទាននិក្ខេបនំ បញ្ញាយតិ; បាទេសុ សតិ អភិក្កមបដិក្កមោ បញ្ញាយតិ; បព្ពេសុ សតិ សមិញ្ជនបសារណំ បញ្ញាយតិ; កុច្ឆិស្មិំ សតិ ជិឃច្ឆា បិបាសា បញ្ញាយតិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្មិំ សតិ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ…បេ… ជិវ្ហាយ សតិ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ…បេ… មនស្មិំ សតិ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ…បេ….

‘‘ហត្ថេសុ, ភិក្ខវេ, អសតិ អាទាននិក្ខេបនំ ន បញ្ញាយតិ; បាទេសុ អសតិ អភិក្កមបដិក្កមោ ន បញ្ញាយតិ; បព្ពេសុ អសតិ សមិញ្ជនបសារណំ ន បញ្ញាយតិ; កុច្ឆិស្មិំ អសតិ ជិឃច្ឆា បិបាសា ន បញ្ញាយតិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្មិំ អសតិ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា នុប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ…បេ… ជិវ្ហាយ អសតិ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា នុប្បជ្ជតិ…បេ… មនស្មិំ អសតិ មនោសម្ផស្សបច្ចយា នុប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខ’’ន្តិ. នវមំ.

១០. ទុតិយហត្ថបាទោបមសុត្តំ

២៣៧. ‘‘ហត្ថេសុ, ភិក្ខវេ, សតិ អាទាននិក្ខេបនំ ហោតិ; បាទេសុ សតិ អភិក្កមបដិក្កមោ ហោតិ; បព្ពេសុ សតិ សមិញ្ជនបសារណំ ហោតិ; កុច្ឆិស្មិំ សតិ ជិឃច្ឆា បិបាសា ហោតិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្មិំ សតិ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ…បេ… ជិវ្ហាយ សតិ…បេ… មនស្មិំ សតិ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ…បេ….

‘‘ហត្ថេសុ, ភិក្ខវេ, អសតិ អាទាននិក្ខេបនំ ន ហោតិ; បាទេសុ អសតិ អភិក្កមបដិក្កមោ ន ហោតិ; បព្ពេសុ អសតិ សមិញ្ជនបសារណំ ន ហោតិ; កុច្ឆិស្មិំ អសតិ ជិឃច្ឆា បិបាសា ន ហោតិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុស្មិំ អសតិ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា នុប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខំ…បេ… ជិវ្ហាយ អសតិ ជិវ្ហាសម្ផស្សបច្ចយា នុប្បជ្ជតិ…បេ… មនស្មិំ អសតិ មនោសម្ផស្សបច្ចយា នុប្បជ្ជតិ អជ្ឈត្តំ សុខំ ទុក្ខ’’ន្តិ. ទសមំ.

សមុទ្ទវគ្គោ អដ្ឋរសមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ទ្វេ សមុទ្ទា ពាឡិសិកោ, ខីររុក្ខេន កោដ្ឋិកោ;

កាមភូ ឧទាយី ចេវ, អាទិត្តេន ច អដ្ឋមំ;

ហត្ថបាទូបមា ទ្វេតិ, វគ្គោ តេន បវុច្ចតីតិ.

១៩. អាសីវិសវគ្គោ

១. អាសីវិសោបមសុត្តំ

២៣៨. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ អាសីវិសា ឧគ្គតេជា ឃោរវិសា. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ជីវិតុកាមោ អមរិតុកាមោ សុខកាមោ ទុក្ខប្បដិកូលោ. តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឥមេ តេ, អម្ភោ បុរិស, ចត្តារោ អាសីវិសា ឧគ្គតេជា ឃោរវិសា កាលេន កាលំ វុដ្ឋាបេតព្ពា, កាលេន កាលំ ន្ហាបេតព្ពា, កាលេន កាលំ ភោជេតព្ពា, កាលេន កាលំ សំវេសេតព្ពា [បវេសេតព្ពា (ស្យា. កំ. បី. ក.)]. យទា ច ខោ តេ, អម្ភោ បុរិស, ឥមេសំ ចតុន្នំ អាសីវិសានំ ឧគ្គតេជានំ ឃោរវិសានំ អញ្ញតរោ វា អញ្ញតរោ វា កុប្បិស្សតិ, តតោ ត្វំ, អម្ភោ បុរិស, មរណំ វា និគច្ឆសិ, មរណមត្តំ វា ទុក្ខំ. យំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ករណីយំ តំ ករោហី’’’តិ.

‘‘អថ ខោ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ភីតោ ចតុន្នំ អាសីវិសានំ ឧគ្គតេជានំ ឃោរវិសានំ យេន វា តេន វា បលាយេថ. តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឥមេ ខោ, អម្ភោ បុរិស, បញ្ច វធកា បច្ចត្ថិកា បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធា, យត្ថេវ នំ បស្សិស្សាម តត្ថេវ ជីវិតា វោរោបេស្សាមាតិ. យំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ករណីយំ តំ ករោហី’’’តិ.

‘‘អថ ខោ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ភីតោ ចតុន្នំ អាសីវិសានំ ឧគ្គតេជានំ ឃោរវិសានំ, ភីតោ បញ្ចន្នំ វធកានំ បច្ចត្ថិកានំ យេន វា តេន វា បលាយេថ. តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អយំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ឆដ្ឋោ អន្តរចរោ វធកោ ឧក្ខិត្តាសិកោ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធោ យត្ថេវ នំ បស្សិស្សាមិ តត្ថេវ សិរោ បាតេស្សាមីតិ. យំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ករណីយំ តំ ករោហី’’’តិ.

‘‘អថ ខោ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ភីតោ ចតុន្នំ អាសីវិសានំ ឧគ្គតេជានំ ឃោរវិសានំ, ភីតោ បញ្ចន្នំ វធកានំ បច្ចត្ថិកានំ, ភីតោ ឆដ្ឋស្ស អន្តរចរស្ស វធកស្ស ឧក្ខិត្តាសិកស្ស យេន វា តេន វា បលាយេថ. សោ បស្សេយ្យ សុញ្ញំ គាមំ. យញ្ញទេវ ឃរំ បវិសេយ្យ រិត្តកញ្ញេវ បវិសេយ្យ តុច្ឆកញ្ញេវ បវិសេយ្យ សុញ្ញកញ្ញេវ បវិសេយ្យ. យញ្ញទេវ ភាជនំ បរិមសេយ្យ រិត្តកញ្ញេវ បរិមសេយ្យ តុច្ឆកញ្ញេវ បរិមសេយ្យ សុញ្ញកញ្ញេវ បរិមសេយ្យ. តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឥទានិ, អម្ភោ បុរិស, ឥមំ សុញ្ញំ គាមំ ចោរា គាមឃាតកា បវិសន្តិ [វធិស្សន្តិ (សី. បី.)]. យំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ករណីយំ តំ ករោហី’’’តិ.

‘‘អថ ខោ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ភីតោ ចតុន្នំ អាសីវិសានំ ឧគ្គតេជានំ ឃោរវិសានំ, ភីតោ បញ្ចន្នំ វធកានំ បច្ចត្ថិកានំ, ភីតោ ឆដ្ឋស្ស អន្តរចរស្ស វធកស្ស ឧក្ខិត្តាសិកស្ស, ភីតោ ចោរានំ គាមឃាតកានំ យេន វា តេន វា បលាយេថ. សោ បស្សេយ្យ មហន្តំ ឧទកណ្ណវំ ឱរិមំ តីរំ សាសង្កំ សប្បដិភយំ, បារិមំ តីរំ ខេមំ អប្បដិភយំ. ន ចស្ស នាវា សន្តារណី ឧត្តរសេតុ វា អបារា បារំ គមនាយ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្ស បុរិសស្ស ឯវមស្ស – ‘អយំ ខោ មហាឧទកណ្ណវោ ឱរិមំ តីរំ សាសង្កំ សប្បដិភយំ, បារិមំ តីរំ ខេមំ អប្បដិភយំ, នត្ថិ ច [ន ចស្ស (សី. ក.), នត្ថស្ស (ស្យា. កំ.)] នាវា សន្តារណី ឧត្តរសេតុ វា អបារា បារំ គមនាយ. យំនូនាហំ តិណកដ្ឋសាខាបលាសំ សំកឌ្ឍិត្វា កុល្លំ ពន្ធិត្វា តំ កុល្លំ និស្សាយ ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច វាយមមានោ សោត្ថិនា បារំ គច្ឆេយ្យ’’’ន្តិ.

‘‘អថ ខោ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ តិណកដ្ឋសាខាបលាសំ សំកឌ្ឍិត្វា កុល្លំ ពន្ធិត្វា តំ កុល្លំ និស្សាយ ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច វាយមមានោ សោត្ថិនា បារំ គច្ឆេយ្យ, តិណ្ណោ បារង្គតោ [បារគតោ (សី. ស្យា. កំ.)] ថលេ តិដ្ឋតិ ព្រាហ្មណោ.

‘‘ឧបមា ខោ ម្យាយំ, ភិក្ខវេ, កតា អត្ថស្ស វិញ្ញាបនាយ. អយញ្ចេត្ថ [អយំ ចេវេត្ថ (សី.)] អត្ថោ – ចត្តារោ អាសីវិសា ឧគ្គតេជា ឃោរវិសាតិ ខោ, ភិក្ខវេ, ចតុន្នេតំ មហាភូតានំ អធិវចនំ – បថវីធាតុយា, អាបោធាតុយា, តេជោធាតុយា, វាយោធាតុយា.

‘‘បញ្ច វធកា បច្ចត្ថិកាតិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចន្នេតំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ អធិវចនំ, សេយ្យថិទំ – រូបុបាទានក្ខន្ធស្ស, វេទនុបាទានក្ខន្ធស្ស, សញ្ញុបាទានក្ខន្ធស្ស, សង្ខារុបាទានក្ខន្ធស្ស, វិញ្ញាណុបាទានក្ខន្ធស្ស.

‘‘ឆដ្ឋោ អន្តរចរោ វធកោ ឧក្ខិត្តាសិកោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, នន្ទីរាគស្សេតំ អធិវចនំ.

‘‘សុញ្ញោ គាមោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, ឆន្នេតំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អធិវចនំ. ចក្ខុតោ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ, បណ្ឌិតោ ព្យត្តោ មេធាវី ឧបបរិក្ខតិ រិត្តកញ្ញេវ ខាយតិ, តុច្ឆកញ្ញេវ ខាយតិ, សុញ្ញកញ្ញេវ ខាយតិ…បេ… ជិវ្ហាតោ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ…បេ… មនតោ ចេបិ នំ, ភិក្ខវេ, បណ្ឌិតោ ព្យត្តោ មេធាវី ឧបបរិក្ខតិ រិត្តកញ្ញេវ ខាយតិ, តុច្ឆកញ្ញេវ ខាយតិ, សុញ្ញកញ្ញេវ ខាយតិ.

‘‘ចោរា គាមឃាតកាតិ ខោ, ភិក្ខវេ, ឆន្នេតំ ពាហិរានំ អាយតនានំ អធិវចនំ. ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ហញ្ញតិ មនាបាមនាបេសុ រូបេសុ; សោតំ, ភិក្ខវេ…បេ… ឃានំ, ភិក្ខវេ…បេ… ជិវ្ហា, ភិក្ខវេ, ហញ្ញតិ មនាបាមនាបេសុ រសេសុ; កាយោ, ភិក្ខវេ…បេ… មនោ, ភិក្ខវេ, ហញ្ញតិ មនាបាមនាបេសុ ធម្មេសុ.

‘‘មហា ឧទកណ្ណវោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, ចតុន្នេតំ ឱឃានំ អធិវចនំ – កាមោឃស្ស, ភវោឃស្ស, ទិដ្ឋោឃស្ស, អវិជ្ជោឃស្ស.

‘‘ឱរិមំ តីរំ សាសង្កំ សប្បដិភយន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, សក្កាយស្សេតំ អធិវចនំ.

‘‘បារិមំ តីរំ ខេមំ អប្បដិភយន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, និព្ពានស្សេតំ អធិវចនំ.

‘‘កុល្លន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយស្សេតំ អដ្ឋង្គិកស្ស មគ្គស្ស អធិវចនំ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ.

‘‘តស្ស ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច វាយាមោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, វីរិយារម្ភស្សេតំ អធិវចនំ.

‘‘តិណ្ណោ បារង្គតោ ថលេ តិដ្ឋតិ ព្រាហ្មណោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, អរហតោ ឯតំ អធិវចន’’ន្តិ. បឋមំ.

២. រថោបមសុត្តំ

២៣៩. ‘‘តីហិ, ភិក្ខវេ, ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សុខសោមនស្សពហុលោ វិហរតិ, យោនិ ចស្ស អារទ្ធា ហោតិ អាសវានំ ខយាយ. កតមេហិ តីហិ? ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ, ភោជនេ មត្តញ្ញូ, ជាគរិយំ អនុយុត្តោ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ, នានុព្យញ្ជនគ្គាហី; យត្វាធិករណមេនំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ. តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ; រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ; ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី; យត្វាធិករណមេនំ មនិន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ, តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ; រក្ខតិ មនិន្ទ្រិយំ; មនិន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, សុភូមិយំ ចាតុមហាបថេ អាជញ្ញរថោ យុត្តោ អស្ស ឋិតោ ឱធស្តបតោទោ [ឱធតបតោទោ (ស្យា. កំ.), ឱធសតបតោទោ (បី.)]. តមេនំ ទក្ខោ យោគ្គាចរិយោ អស្សទម្មសារថិ អភិរុហិត្វា វាមេន ហត្ថេន រស្មិយោ គហេត្វា, ទក្ខិណេន ហត្ថេន បតោទំ គហេត្វា, យេនិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ សារេយ្យបិ បច្ចាសារេយ្យបិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមេសំ ឆន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អារក្ខាយ សិក្ខតិ, សំយមាយ សិក្ខតិ, ទមាយ សិក្ខតិ, ឧបសមាយ សិក្ខតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ អាហារំ អាហារេតិ – ‘នេវ ទវាយ, ន មទាយ, ន មណ្ឌនាយ, ន វិភូសនាយ, យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា, យាបនាយ, វិហិំសូបរតិយា, ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ, ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមិ, នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមិ, យាត្រា ច មេ ភវិស្សតិ, អនវជ្ជតា ច ផាសុវិហារោ ចា’តិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ វណំ អាលិម្បេយ្យ យាវទេវ រោហនត្ថាយ [រោបនត្ថាយ (សី. បី.), សេវនត្ថាយ (ស្យា. កំ.), គោបនត្ថាយ (ក.)], សេយ្យថា វា បន អក្ខំ អព្ភញ្ជេយ្យ យាវទេវ ភារស្ស និត្ថរណត្ថាយ; ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ អាហារំ អាហារេតិ – ‘នេវ ទវាយ, ន មទាយ, ន មណ្ឌនាយ, ន វិភូសនាយ, យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា, យាបនាយ, វិហិំសូបរតិយា, ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ, ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមិ, នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមិ, យាត្រា ច មេ ភវិស្សតិ, អនវជ្ជតា ច ផាសុវិហារោ ចា’តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ទិវសំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ. រត្តិយា បឋមំ យាមំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ. រត្តិយា មជ្ឈិមំ យាមំ ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេតិ បាទេ បាទំ អច្ចាធាយ សតោ សម្បជានោ ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា. រត្តិយា បច្ឆិមំ យាមំ បច្ចុដ្ឋាយ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ ហោតិ. ឥមេហិ ខោ, ភិក្ខវេ, តីហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សុខសោមនស្សពហុលោ វិហរតិ, យោនិ ចស្ស អារទ្ធា ហោតិ អាសវានំ ខយាយា’’តិ. ទុតិយំ.

៣. កុម្មោបមសុត្តំ

២៤០. ‘‘ភូតបុព្ពំ, ភិក្ខវេ, កុម្មោ កច្ឆបោ សាយន្ហសមយំ អនុនទីតីរេ គោចរបសុតោ អហោសិ. សិង្គាលោបិ [សិគាលោបិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] ខោ, ភិក្ខវេ, សាយន្ហសមយំ អនុនទីតីរេ គោចរបសុតោ អហោសិ. អទ្ទសា ខោ, ភិក្ខវេ, កុម្មោ កច្ឆបោ សិង្គាលំ ទូរតោវ គោចរបសុតំ. ទិស្វាន សោណ្ឌិបញ្ចមានិ អង្គានិ សកេ កបាលេ សមោទហិត្វា អប្បោស្សុក្កោ តុណ្ហីភូតោ សង្កសាយតិ. សិង្គាលោបិ ខោ, ភិក្ខវេ, អទ្ទស កុម្មំ កច្ឆបំ ទូរតោវ គោចរបសុតំ. ទិស្វាន យេន កុម្មោ កច្ឆបោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា កុម្មំ កច្ឆបំ បច្ចុបដ្ឋិតោ អហោសិ – ‘យទាយំ កុម្មោ កច្ឆបោ សោណ្ឌិបញ្ចមានំ អង្គានំ អញ្ញតរំ វា អញ្ញតរំ វា អង្គំ អភិនិន្នាមេស្សតិ, តត្ថេវ នំ គហេត្វា ឧទ្ទាលិត្វា ខាទិស្សាមី’តិ. យទា ខោ, ភិក្ខវេ, កុម្មោ កច្ឆបោ សោណ្ឌិបញ្ចមានំ អង្គានំ អញ្ញតរំ វា អញ្ញតរំ វា អង្គំ ន អភិនិន្នាមិ, អថ សិង្គាលោ កុម្មម្ហា និព្ពិជ្ជ បក្កាមិ, ឱតារំ អលភមានោ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តុម្ហេបិ មារោ បាបិមា សតតំ សមិតំ បច្ចុបដ្ឋិតោ – ‘អប្បេវ នាមាហំ ឥមេសំ ចក្ខុតោ វា ឱតារំ លភេយ្យំ…បេ… ជិវ្ហាតោ វា ឱតារំ លភេយ្យំ…បេ… មនតោ វា ឱតារំ លភេយ្យ’ន្តិ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារា វិហរថ. ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា មា និមិត្តគ្គាហិនោ អហុវត្ថ, មា អនុព្យញ្ជនគ្គាហិនោ. យត្វាធិករណមេនំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ, តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជថ, រក្ខថ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជថ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ មា និមិត្តគ្គាហិនោ អហុវត្ថ, មា អនុព្យញ្ជនគ្គាហិនោ. យត្វាធិករណមេនំ មនិន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ, តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជថ, រក្ខថ មនិន្ទ្រិយំ, មនិន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជថ. យតោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារា វិហរិស្សថ, អថ តុម្ហេហិបិ មារោ បាបិមា និព្ពិជ្ជ បក្កមិស្សតិ, ឱតារំ អលភមានោ – កុម្មម្ហាវ សិង្គាលោ’’តិ.

‘‘កុម្មោ អង្គានិ សកេ កបាលេ,

សមោទហំ ភិក្ខុ មនោវិតក្កេ;

អនិស្សិតោ អញ្ញមហេឋយានោ,

បរិនិព្ពុតោ នូបវទេយ្យ កញ្ចី’’តិ. តតិយំ;

៤. បឋមទារុក្ខន្ធោបមសុត្តំ

២៤១. ឯកំ សមយំ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ គង្គាយ នទិយា តីរេ. អទ្ទសា ខោ ភគវា មហន្តំ ទារុក្ខន្ធំ គង្គាយ នទិយា សោតេន វុយ្ហមានំ. ទិស្វាន ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘បស្សថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អមុំ មហន្តំ ទារុក្ខន្ធំ គង្គាយ នទិយា សោតេន វុយ្ហមាន’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘សចេ សោ, ភិក្ខវេ, ទារុក្ខន្ធោ ន ឱរិមំ តីរំ ឧបគច្ឆតិ, ន បារិមំ តីរំ ឧបគច្ឆតិ, ន មជ្ឈេ សំសីទិស្សតិ, ន ថលេ ឧស្សីទិស្សតិ, ន មនុស្សគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អមនុស្សគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អាវដ្ដគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អន្តោបូតិ ភវិស្សតិ; ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, ទារុក្ខន្ធោ សមុទ្ទនិន្នោ ភវិស្សតិ សមុទ្ទបោណោ សមុទ្ទបព្ភារោ. តំ កិស្ស ហេតុ? សមុទ្ទនិន្នោ, ភិក្ខវេ, គង្គាយ នទិយា សោតោ សមុទ្ទបោណោ សមុទ្ទបព្ភារោ.

‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, សចេ តុម្ហេបិ ន ឱរិមំ តីរំ ឧបគច្ឆថ, ន បារិមំ តីរំ ឧបគច្ឆថ; ន មជ្ឈេ សំសីទិស្សថ, ន ថលេ ឧស្សីទិស្សថ, ន មនុស្សគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អមនុស្សគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អាវដ្ដគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អន្តោបូតី ភវិស្សថ; ឯវំ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, និព្ពាននិន្នា ភវិស្សថ និព្ពានបោណា និព្ពានបព្ភារា. តំ កិស្ស ហេតុ? និព្ពាននិន្នា, ភិក្ខវេ, សម្មាទិដ្ឋិ និព្ពានបោណា និព្ពានបព្ភារា’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កិំ នុ ខោ, ភន្តេ, ឱរិមំ តីរំ, កិំ បារិមំ តីរំ, កោ មជ្ឈេ សំសាទោ [សំសីទោ (ក.), សំសីទិតោ (ស្យា. កំ.)], កោ ថលេ ឧស្សាទោ, កោ មនុស្សគ្គាហោ, កោ អមនុស្សគ្គាហោ, កោ អាវដ្ដគ្គាហោ, កោ អន្តោបូតិភាវោ’’តិ?

‘‘‘ឱរិមំ តីរ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខុ, ឆន្នេតំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អធិវចនំ. ‘បារិមំ តីរ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខុ, ឆន្នេតំ ពាហិរានំ អាយតនានំ អធិវចនំ. ‘មជ្ឈេ សំសាទោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, នន្ទីរាគស្សេតំ អធិវចនំ. ‘ថលេ ឧស្សាទោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, អស្មិមានស្សេតំ អធិវចនំ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខុ, មនុស្សគ្គាហោ? ឥធ, ភិក្ខុ, គិហីហិ សំសដ្ឋោ [គិហិសំសដ្ឋោ (ក.)] វិហរតិ, សហនន្ទី សហសោកី, សុខិតេសុ សុខិតោ, ទុក្ខិតេសុ ទុក្ខិតោ, ឧប្បន្នេសុ កិច្ចករណីយេសុ អត្តនា តេសុ យោគំ អាបជ្ជតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខុ, មនុស្សគ្គាហោ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខុ, អមនុស្សគ្គាហោ? ឥធ, ភិក្ខុ, ឯកច្ចោ អញ្ញតរំ ទេវនិកាយំ បណិធាយ ព្រហ្មចរិយំ ចរតិ – ‘ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា ទេវោ វា ភវិស្សាមិ ទេវញ្ញតរោ វា’តិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខុ, អមនុស្សគ្គាហោ. ‘អាវដ្ដគ្គាហោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, បញ្ចន្នេតំ កាមគុណានំ អធិវចនំ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខុ, អន្តោបូតិភាវោ? ឥធ, ភិក្ខុ, ឯកច្ចោ ទុស្សីលោ ហោតិ បាបធម្មោ អសុចិសង្កស្សរសមាចារោ បដិច្ឆន្នកម្មន្តោ អស្សមណោ សមណបដិញ្ញោ អព្រហ្មចារី ព្រហ្មចារិបដិញ្ញោ អន្តោបូតិ អវស្សុតោ កសម្ពុជាតោ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខុ, ‘អន្តោបូតិភាវោ’’’តិ.

តេន ខោ បន សមយេន នន្ទោ គោបាលកោ ភគវតោ អវិទូរេ ឋិតោ ហោតិ. អថ ខោ នន្ទោ គោបាលកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អហំ ខោ, ភន្តេ, ន ឱរិមំ តីរំ ឧបគច្ឆាមិ, ន បារិមំ តីរំ ឧបគច្ឆាមិ, ន មជ្ឈេ សំសីទិស្សាមិ, ន ថលេ ឧស្សីទិស្សាមិ, ន មំ មនុស្សគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អមនុស្សគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អាវដ្ដគ្គាហោ គហេស្សតិ, ន អន្តោបូតិ ភវិស្សាមិ. លភេយ្យាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ. ‘‘តេន ហិ ត្វំ, នន្ទ, សាមិកានំ គាវោ និយ្យាតេហី’’តិ [នីយ្យាទេហីតិ (សី.), និយ្យាទេហីតិ (ស្យា. កំ. បី.)]. ‘‘គមិស្សន្តិ, ភន្តេ, គាវោ វច្ឆគិទ្ធិនិយោ’’តិ. ‘‘និយ្យាតេហេវ ត្វំ, នន្ទ, សាមិកានំ គាវោ’’តិ. អថ ខោ នន្ទោ គោបាលកោ សាមិកានំ គាវោ និយ្យាតេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘និយ្យាតិតា [និយ្យាតា (ស្យា. កំ. ក. សី. អដ្ឋ.)], ភន្តេ, សាមិកានំ គាវោ. លភេយ្យាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ. អលត្ថ ខោ នន្ទោ គោបាលកោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, អលត្ថ ឧបសម្បទំ. អចិរូបសម្បន្នោ ច បនាយស្មា នន្ទោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ…បេ… អញ្ញតរោ ច បនាយស្មា នន្ទោ អរហតំ អហោសីតិ. ចតុត្ថំ.

៥. ទុតិយទារុក្ខន្ធោបមសុត្តំ

២៤២. ឯកំ សមយំ ភគវា កិមិលាយំ [កិម្ពិលាយំ (សី. បី.), កិម្មិលាយំ (ស្យា. កំ.)] វិហរតិ គង្គាយ នទិយា តីរេ. អទ្ទសា ខោ ភគវា មហន្តំ ទារុក្ខន្ធំ គង្គាយ នទិយា សោតេន វុយ្ហមានំ. ទិស្វាន ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘បស្សថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អមុំ មហន្តំ ទារុក្ខន្ធំ គង្គាយ នទិយា សោតេន វុយ្ហមាន’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ ភន្តេ’’…បេ… ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា កិមិលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – កិំ នុ ខោ, ភន្តេ, ឱរិមំ តីរំ…បេ… កតមោ ច, កិមិល, អន្តោបូតិភាវោ. ឥធ, កិមិល, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ សំកិលិដ្ឋំ អាបត្តិំ អាបន្នោ ហោតិ យថារូបាយ អាបត្តិយា ន វុដ្ឋានំ បញ្ញាយតិ. អយំ វុច្ចតិ, កិមិល, អន្តោបូតិភាវោតិ. បញ្ចមំ.

៦. អវស្សុតបរិយាយសុត្តំ

២៤៣. ឯកំ សមយំ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ កបិលវត្ថុស្មិំ និគ្រោធារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន កាបិលវត្ថវានំ សក្យានំ នវំ សន្ថាគារំ [សន្ធាគារំ (ក.)] អចិរការិតំ ហោតិ អនជ្ឈាវុដ្ឋំ [អនជ្ឈាវុត្ថំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា កេនចិ វា មនុស្សភូតេន. អថ ខោ កាបិលវត្ថវា សក្យា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ កាបិលវត្ថវា សក្យា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥធ, ភន្តេ, កាបិលវត្ថវានំ សក្យានំ នវំ សន្ថាគារំ អចិរការិតំ [អចិរការិតំ ហោតិ (ក.)] អនជ្ឈាវុដ្ឋំ សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា កេនចិ វា មនុស្សភូតេន. តំ, ភន្តេ, ភគវា បឋមំ បរិភុញ្ជតុ. ភគវតា បឋមំ បរិភុត្តំ បច្ឆា កាបិលវត្ថវា សក្យា បរិភុញ្ជិស្សន្តិ. តទស្ស កាបិលវត្ថវានំ សក្យានំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយា’’តិ. អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន.

អថ ខោ កាបិលវត្ថវា សក្យា ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន នវំ សន្ថាគារំ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា សព្ពសន្ថរិំ [សព្ពសន្ថរិំ សន្ថតំ (ក.)] សន្ថាគារំ សន្ថរិត្វា អាសនានិ បញ្ញាបេត្វា ឧទកមណិកំ បតិដ្ឋាបេត្វា តេលប្បទីបំ អារោបេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សព្ពសន្ថរិសន្ថតំ [សព្ពសន្ថរិំ សន្ថតំ (សី. បី. ក.)], ភន្តេ, សន្ថាគារំ, អាសនានិ បញ្ញត្តានិ, ឧទកមណិកោ បតិដ្ឋាបិតោ, តេលប្បទីបោ អារោបិតោ. យស្ស ទានិ, ភន្តេ, ភគវា កាលំ មញ្ញតី’’តិ. អថ ខោ ភគវា និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន យេន នវំ សន្ថាគារំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បាទេ បក្ខាលេត្វា សន្ថាគារំ បវិសិត្វា មជ្ឈិមំ ថម្ភំ និស្សាយ បុរត្ថាភិមុខោ និសីទិ. ភិក្ខុសង្ឃោបិ ខោ បាទេ បក្ខាលេត្វា សន្ថាគារំ បវិសិត្វា បច្ឆិមំ ភិត្តិំ និស្សាយ បុរត្ថាភិមុខោ និសីទិ ភគវន្តំយេវ បុរក្ខត្វា. កាបិលវត្ថវា សក្យា បាទេ បក្ខាលេត្វា សន្ថាគារំ បវិសិត្វា បុរត្ថិមំ ភិត្តិំ និស្សាយ បច្ឆិមាភិមុខា និសីទិំសុ ភគវន្តំយេវ បុរក្ខត្វា. អថ ខោ ភគវា កាបិលវត្ថវេ សក្យេ ពហុទេវ រត្តិំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧយ្យោជេសិ – ‘‘អភិក្កន្តា ខោ, គោតមា, រត្តិ. យស្ស ទានិ កាលំ មញ្ញថា’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ កាបិលវត្ថវា សក្យា ភគវតោ បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិំសុ.

អថ ខោ ភគវា អចិរបក្កន្តេសុ កាបិលវត្ថវេសុ សក្យេសុ អាយស្មន្តំ មហាមោគ្គល្លានំ អាមន្តេសិ – ‘‘វិគតថិនមិទ្ធោ ខោ, មោគ្គល្លាន, ភិក្ខុសង្ឃោ. បដិភាតុ តំ, មោគ្គល្លាន, ភិក្ខូនំ ធម្មី កថា. បិដ្ឋិ មេ អាគិលាយតិ; តមហំ អាយមិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. អថ ខោ ភគវា ចតុគ្គុណំ សង្ឃាដិំ បញ្ញបេត្វា ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេសិ, បាទេ បាទំ អច្ចាធាយ, សតោ សម្បជានោ ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា. តត្រ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ ភិក្ខវេ’’តិ. ‘‘អាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ឯតទវោច – ‘‘អវស្សុតបរិយាយញ្ច វោ, អាវុសោ, ទេសេស្សាមិ, អនវស្សុតបរិយាយញ្ច. តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស បច្ចស្សោសុំ. អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ឯតទវោច –

‘‘កថំ, អាវុសោ, អវស្សុតោ ហោតិ? ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា បិយរូបេ រូបេ អធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ រូបេ ព្យាបជ្ជតិ, អនុបដ្ឋិតកាយស្សតិ វិហរតិ បរិត្តចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ …បេ… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា…បេ… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ បិយរូបេ ធម្មេ អធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ ធម្មេ ព្យាបជ្ជតិ, អនុបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ បរិត្តចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. អយំ វុច្ចតិ, អាវុសោ, ភិក្ខុ អវស្សុតោ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ…បេ… អវស្សុតោ ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ…បេ… អវស្សុតោ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ. ឯវំវិហារិញ្ចាវុសោ, ភិក្ខុំ ចក្ខុតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ លភតេវ មារោ ឱតារំ, លភតិ មារោ អារម្មណំ…បេ… ជិវ្ហាតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ, លភតេវ [លភេថ (ក.)] មារោ ឱតារំ, លភតិ [លភេថ (ក.)] មារោ អារម្មណំ…បេ… មនតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ, លភតេវ មារោ ឱតារំ, លភតិ មារោ អារម្មណំ.

‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, នឡាគារំ វា តិណាគារំ វា សុក្ខំ កោលាបំ តេរោវស្សិកំ. បុរត្ថិមាយ ចេបិ នំ ទិសាយ បុរិសោ អាទិត្តាយ តិណុក្កាយ ឧបសង្កមេយ្យ, លភេថេវ [លភេថ (ក.)] អគ្គិ ឱតារំ, លភេថ អគ្គិ អារម្មណំ; បច្ឆិមាយ ចេបិ នំ ទិសាយ បុរិសោ អាទិត្តាយ តិណុក្កាយ ឧបសង្កមេយ្យ…បេ… ឧត្តរាយ ចេបិ នំ ទិសាយ…បេ… ទក្ខិណាយ ចេបិ នំ ទិសាយ…បេ… ហេដ្ឋិមតោ ចេបិ នំ…បេ… ឧបរិមតោ ចេបិ នំ… យតោ កុតោចិ ចេបិ នំ បុរិសោ អាទិត្តាយ តិណុក្កាយ ឧបសង្កមេយ្យ, លភេថេវ អគ្គិ ឱតារំ លភេថ អគ្គិ អារម្មណំ. ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, ឯវំវិហារិំ ភិក្ខុំ ចក្ខុតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ, លភតេវ មារោ ឱតារំ, លភតិ មារោ អារម្មណំ…បេ… ជិវ្ហាតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ…បេ… មនតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ, លភតេវ មារោ ឱតារំ, លភតិ មារោ អារម្មណំ. ឯវំវិហារិញ្ចាវុសោ, ភិក្ខុំ រូបា អធិភំសុ, ន ភិក្ខុ រូបេ អធិភោសិ; សទ្ទា ភិក្ខុំ អធិភំសុ, ន ភិក្ខុ សទ្ទេ អធិភោសិ; គន្ធា ភិក្ខុំ អធិភំសុ, ន ភិក្ខុ គន្ធេ អធិភោសិ; រសា ភិក្ខុំ អធិភំសុ, ន ភិក្ខុ រសេ អធិភោសិ; ផោដ្ឋព្ពា ភិក្ខុំ អធិភំសុ, ន ភិក្ខុ ផោដ្ឋព្ពេ អធិភោសិ; ធម្មា ភិក្ខុំ អធិភំសុ, ន ភិក្ខុ ធម្មេ អធិភោសិ. អយំ វុច្ចតាវុសោ, ភិក្ខុ រូបាធិភូតោ, សទ្ទាធិភូតោ, គន្ធាធិភូតោ, រសាធិភូតោ, ផោដ្ឋព្ពាធិភូតោ, ធម្មាធិភូតោ, អធិភូតោ, អនធិភូ, [អនធិភូតោ (សី. ស្យា. កំ. ក.)] អធិភំសុ នំ បាបកា អកុសលា ធម្មា សំកិលេសិកា បោនោព្ភវិកា សទរា ទុក្ខវិបាកា អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយា. ឯវំ ខោ, អាវុសោ, អវស្សុតោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ចាវុសោ, អនវស្សុតោ ហោតិ? ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា បិយរូបេ រូបេ នាធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ រូបេ ន ព្យាបជ្ជតិ, ឧបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ អប្បមាណចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ…បេ… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា…បេ… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ បិយរូបេ ធម្មេ នាធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ ធម្មេ ន ព្យាបជ្ជតិ, ឧបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ អប្បមាណចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. អយំ វុច្ចតាវុសោ, ភិក្ខុ អនវស្សុតោ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ…បេ… អនវស្សុតោ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ. ឯវំវិហារិញ្ចាវុសោ, ភិក្ខុំ ចក្ខុតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ, នេវ លភតិ មារោ ឱតារំ, ន លភតិ មារោ អារម្មណំ…បេ… ជិវ្ហាតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ…បេ… មនតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ, នេវ លភតិ មារោ ឱតារំ, ន លភតិ មារោ អារម្មណំ.

‘‘សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កូដាគារំ វា សាលា វា ពហលមត្តិកា អទ្ទាវលេបនា. បុរត្ថិមាយ ចេបិ នំ ទិសាយ បុរិសោ អាទិត្តាយ តិណុក្កាយ ឧបសង្កមេយ្យ, នេវ លភេថ អគ្គិ ឱតារំ, ន លភេថ អគ្គិ អារម្មណំ…បេ… បច្ឆិមាយ ចេបិ នំ… ឧត្តរាយ ចេបិ នំ… ទក្ខិណាយ ចេបិ នំ… ហេដ្ឋិមតោ ចេបិ នំ… ឧបរិមតោ ចេបិ នំ… យតោ កុតោចិ ចេបិ នំ បុរិសោ អាទិត្តាយ តិណុក្កាយ ឧបសង្កមេយ្យ, នេវ លភេថ អគ្គិ ឱតារំ, ន លភេថ អគ្គិ អារម្មណំ. ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, ឯវំវិហារិំ ភិក្ខុំ ចក្ខុតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ, នេវ លភតិ មារោ ឱតារំ, ន លភតិ មារោ អារម្មណំ…បេ… មនតោ ចេបិ នំ មារោ ឧបសង្កមតិ, នេវ លភតិ មារោ ឱតារំ, ន លភតិ មារោ អារម្មណំ. ឯវំវិហារី ចាវុសោ, ភិក្ខុ រូបេ អធិភោសិ, ន រូបា ភិក្ខុំ អធិភំសុ; សទ្ទេ ភិក្ខុ អធិភោសិ, ន សទ្ទា ភិក្ខុំ អធិភំសុ; គន្ធេ ភិក្ខុ អធិភោសិ, ន គន្ធា ភិក្ខុំ អធិភំសុ; រសេ ភិក្ខុ អធិភោសិ, ន រសា ភិក្ខុំ អធិភំសុ; ផោដ្ឋព្ពេ ភិក្ខុ អធិភោសិ, ន ផោដ្ឋព្ពា ភិក្ខុំ អធិភំសុ; ធម្មេ ភិក្ខុ អធិភោសិ, ន ធម្មា ភិក្ខុំ អធិភំសុ. អយំ វុច្ចតាវុសោ, ភិក្ខុ រូបាធិភូ, សទ្ទាធិភូ, គន្ធាធិភូ, រសាធិភូ, ផោដ្ឋព្ពាធិភូ, ធម្មាធិភូ, អធិភូ, អនធិភូតោ [អនធិភូតោ កេហិចិ កិលេសេហិ (ក.)], អធិភោសិ តេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ សំកិលេសិកេ បោនោព្ភវិកេ សទរេ ទុក្ខវិបាកេ អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយេ. ឯវំ ខោ, អាវុសោ, អនវស្សុតោ ហោតី’’តិ.

អថ ខោ ភគវា វុដ្ឋហិត្វា អាយស្មន្តំ មហាមោគ្គល្លានំ អាមន្តេសិ – ‘‘សាធុ សាធុ, មោគ្គល្លាន! សាធុ ខោ ត្វំ, មោគ្គល្លាន, ភិក្ខូនំ អវស្សុតបរិយាយញ្ច អនវស្សុតបរិយាយញ្ច អភាសី’’តិ.

ឥទមវោច អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ. សមនុញ្ញោ សត្ថា អហោសិ. អត្តមនា តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. ទុក្ខធម្មសុត្តំ

២៤៤. យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្ពេសំយេវ ទុក្ខធម្មានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ. តថា ខោ បនស្ស កាមា ទិដ្ឋា ហោន្តិ, យថាស្ស កាមេ បស្សតោ, យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមស្នេហោ កាមមុច្ឆា កាមបរិឡាហោ, សោ នានុសេតិ. តថា ខោ បនស្ស ចារោ ច វិហារោ ច អនុពុទ្ធោ ហោតិ, យថា ចរន្តំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា នានុសេន្តិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្ពេសំយេវ ទុក្ខធម្មានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ? ‘ឥតិ រូបំ, ឥតិ រូបស្ស សមុទយោ, ឥតិ រូបស្ស អត្ថង្គមោ; ឥតិ វេទនា… ឥតិ សញ្ញា… ឥតិ សង្ខារា… ឥតិ វិញ្ញាណំ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស សមុទយោ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស អត្ថង្គមោ’តិ – ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សព្ពេសំយេវ ទុក្ខធម្មានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ កាមា ទិដ្ឋា ហោន្តិ? យថាស្ស កាមេ បស្សតោ, យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមស្នេហោ កាមមុច្ឆា កាមបរិឡាហោ, សោ នានុសេតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, អង្គារកាសុ សាធិកបោរិសា បុណ្ណា អង្គារានំ វីតច្ចិកានំ វីតធូមានំ. អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ជីវិតុកាមោ អមរិតុកាមោ សុខកាមោ ទុក្ខបដិកូលោ. តមេនំ ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា នានាពាហាសុ គហេត្វា, តំ អង្គារកាសុំ ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ. សោ ឥតិចីតិចេវ កាយំ សន្នាមេយ្យ. តំ កិស្ស ហេតុ? ញាត [ញាណំ (ក.)] ញ្ហិ, ភិក្ខវេ, តស្ស បុរិសស្ស [បុរិសស្ស ហោតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.), បុរិសស្ស ហេតុ ហោតិ (ក.) ម. និ. ២.៤៥] ឥមំ ចាហំ អង្គារកាសុំ បបតិស្សាមិ, តតោនិទានំ មរណំ វា និគច្ឆិស្សាមិ មរណមត្តំ វា ទុក្ខន្តិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អង្គារកាសូបមា កាមា ទិដ្ឋា ហោន្តិ, យថាស្ស កាមេ បស្សតោ, យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមស្នេហោ កាមមុច្ឆា កាមបរិឡាហោ, សោ នានុសេតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ចារោ ច វិហារោ ច អនុពុទ្ធោ ហោតិ, យថា ចរន្តំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា នានុស្សវន្តិ [នានុសេន្តិ (ក.)]? សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ពហុកណ្ដកំ ទាយំ បវិសេយ្យ. តស្ស បុរតោបិ កណ្ដកោ, បច្ឆតោបិ កណ្ដកោ, ឧត្តរតោបិ កណ្ដកោ, ទក្ខិណតោបិ កណ្ដកោ, ហេដ្ឋតោបិ កណ្ដកោ, ឧបរិតោបិ កណ្ដកោ. សោ សតោវ អភិក្កមេយ្យ, សតោវ បដិក្កមេយ្យ – ‘មា មំ កណ្ដកោ’តិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, អយំ វុច្ចតិ អរិយស្ស វិនយេ កណ្ដកោ’’តិ. ឥតិ វិទិត្វា [កណ្ឌកោ. តំ កណ្ឌកោតិ ឥតិ វិទិត្វា (សី.)] សំវរោ ច អសំវរោ ច វេទិតព្ពោ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, អសំវរោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា បិយរូបេ រូបេ អធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ រូបេ ព្យាបជ្ជតិ, អនុបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ បរិត្តចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ…បេ… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា…បេ… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ បិយរូបេ ធម្មេ អធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ ធម្មេ ព្យាបជ្ជតិ, អនុបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ បរិត្តចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, អសំវរោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, សំវរោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា បិយរូបេ រូបេ នាធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ រូបេ ន ព្យាបជ្ជតិ, ឧបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ អប្បមាណចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ, យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ…បេ… ជិវ្ហា រសំ សាយិត្វា…បេ… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ បិយរូបេ ធម្មេ នាធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ ធម្មេ ន ព្យាបជ្ជតិ, ឧបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ អប្បមាណចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ, យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, សំវរោ ហោតិ.

‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឯវំ ចរតោ ឯវំ វិហរតោ កទាចិ ករហចិ សតិសម្មោសា ឧប្បជ្ជន្តិ, បាបកា អកុសលា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា, ទន្ធោ, ភិក្ខវេ, សតុប្បាទោ. អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ បជហតិ វិនោទេតិ ព្យន្តីករោតិ អនភាវំ គមេតិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ទិវសំសន្តត្តេ [ទិវសសន្តត្តេ (សី.)] អយោកដាហេ ទ្វេ វា តីណិ វា ឧទកផុសិតានិ និបាតេយ្យ. ទន្ធោ, ភិក្ខវេ, ឧទកផុសិតានំ និបាតោ, អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ បរិក្ខយំ បរិយាទានំ គច្ឆេយ្យ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្ស ចេ ភិក្ខុនោ ឯវំ ចរតោ, ឯវំ វិហរតោ កទាចិ ករហចិ សតិសម្មោសា ឧប្បជ្ជន្តិ បាបកា អកុសលា សរសង្កប្បា សំយោជនិយា, ទន្ធោ, ភិក្ខវេ, សតុប្បាទោ. អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ បជហតិ វិនោទេតិ ព្យន្តីករោតិ អនភាវំ គមេតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ចារោ ច វិហារោ ច អនុពុទ្ធោ ហោតិ; យថា ចរន្តំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា នានុស្សវន្តិ. តញ្ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ ឯវំ ចរន្តំ ឯវំ វិហរន្តំ រាជានោ វា រាជមហាមត្តា វា មិត្តា វា អមច្ចា វា ញាតី វា សាលោហិតា វា, ភោគេហិ អភិហដ្ឋុំ បវារេយ្យុំ – ‘ឯហិ [ឯវំ (សី.)], ភោ បុរិស, កិំ តេ ឥមេ កាសាវា អនុទហន្តិ, កិំ មុណ្ឌោ កបាលមនុចរសិ, ឯហិ ហីនាយាវត្តិត្វា ភោគេ ច ភុញ្ជស្សុ, បុញ្ញានិ ច ករោហី’តិ. សោ វត, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ ចរន្តោ ឯវំ វិហរន្តោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តិស្សតីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, គង្គា នទី បាចីននិន្នា បាចីនបោណា បាចីនបព្ភារា. អថ មហាជនកាយោ អាគច្ឆេយ្យ កុទ្ទាល-បិដកំ អាទាយ – ‘មយំ ឥមំ គង្គំ នទិំ បច្ឆានិន្នំ ករិស្សាម បច្ឆាបោណំ បច្ឆាបព្ភារ’ន្តិ. តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, អបិ នុ ខោ សោ មហាជនកាយោ គង្គំ នទិំ បច្ឆានិន្នំ ករេយ្យ បច្ឆាបោណំ បច្ឆាបព្ភារ’’ន្តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘គង្គា, ភន្តេ, នទី បាចីននិន្នា បាចីនបោណា បាចីនបព្ភារា; សា ន សុករា បច្ឆានិន្នា កាតុំ បច្ឆាបោណា បច្ឆាបព្ភារា. យាវទេវ ច បន សោ មហាជនកាយោ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ. ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តញ្ចេ ភិក្ខុំ ឯវំ ចរន្តំ ឯវំ វិហរន្តំ រាជានោ វា រាជមហាមត្តា វា មិត្តា វា អមច្ចា វា ញាតី វា សាលោហិតា វា ភោគេហិ អភិហដ្ឋុំ បវារេយ្យុំ – ‘ឯហិ, ភោ បុរិស, កិំ តេ ឥមេ កាសាវា អនុទហន្តិ, កិំ មុណ្ឌោ កបាលមនុចរសិ, ឯហិ ហីនាយាវត្តិត្វា ភោគេ ច ភុញ្ជស្សុ, បុញ្ញានិ ច ករោហី’តិ. សោ វត, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ ចរន្តោ ឯវំ វិហរន្តោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តិស្សតីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? យញ្ហិ តំ, ភិក្ខវេ, ចិត្តំ ទីឃរត្តំ វិវេកនិន្នំ វិវេកបោណំ វិវេកបព្ភារំ, តថា [កញ្ច (ស្យា. កំ. ក.)] ហីនាយាវត្តិស្សតីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. កិំសុកោបមសុត្តំ

២៤៥. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេនញ្ញតរោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ? ‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ, ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ.

អថ ខោ សោ ភិក្ខុ អសន្តុដ្ឋោ តស្ស ភិក្ខុស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន [បញ្ហាវេយ្យាករណេន (ស្យា. កំ. ក.)], យេនញ្ញតរោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ? ‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បញ្ចន្នំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ, ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ.

អថ ខោ សោ ភិក្ខុ អសន្តុដ្ឋោ តស្ស ភិក្ខុស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន, យេនញ្ញតរោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ? ‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ចតុន្នំ មហាភូតានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ, ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ.

អថ ខោ សោ ភិក្ខុ អសន្តុដ្ឋោ តស្ស ភិក្ខុស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន, យេនញ្ញតរោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ? ‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ, សព្ពំ តំ និរោធធម្មន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ឯត្តាវតា, ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ.

អថ ខោ សោ ភិក្ខុ អសន្តុដ្ឋោ តស្ស ភិក្ខុស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន, យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធាហំ, ភន្តេ, យេនញ្ញតរោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោចំ – កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’តិ? ឯវំ វុត្តេ, ភន្តេ, សោ ភិក្ខុ មំ ឯតទវោច – ‘យតោ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ, ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’តិ. អថ ខ្វាហំ, ភន្តេ, អសន្តុដ្ឋោ តស្ស ភិក្ខុស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន, យេនញ្ញតរោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោចំ – ‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’តិ? ឯវំ វុត្តេ, ភន្តេ, សោ ភិក្ខុ មំ ឯតទវោច – ‘យតោ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ បញ្ចន្នំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ…បេ… ចតុន្នំ មហាភូតានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ…បេ… យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ, សព្ពំ តំ និរោធធម្មន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’តិ. អថ ខ្វាហំ, ភន្តេ, អសន្តុដ្ឋោ តស្ស ភិក្ខុស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំ ( ) [(ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោចំ) (ក.)]. កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, ភិក្ខុនោ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតី’’តិ?

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខុ, បុរិសស្ស កិំសុកោ អទិដ្ឋបុព្ពោ អស្ស. សោ យេនញ្ញតរោ បុរិសោ កិំសុកស្ស ទស្សាវី តេនុបសង្កមេយ្យ. ឧបសង្កមិត្វា តំ បុរិសំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កីទិសោ, ភោ បុរិស, កិំសុកោ’តិ? សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កាឡកោ ខោ, អម្ភោ បុរិស, កិំសុកោ – សេយ្យថាបិ ឈាមខាណូ’តិ. តេន ខោ បន, ភិក្ខុ, សមយេន តាទិសោវស្ស កិំសុកោ យថាបិ [យថា (សី. ស្យា. កំ.) ទុតិយវារាទីសុ បន ‘‘យថាបិ’’ត្វេវ ទិស្សតិ] តស្ស បុរិសស្ស ទស្សនំ. អថ ខោ, សោ ភិក្ខុ, បុរិសោ អសន្តុដ្ឋោ តស្ស បុរិសស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន, យេនញ្ញតរោ បុរិសោ កិំសុកស្ស ទស្សាវី តេនុបសង្កមេយ្យ; ឧបសង្កមិត្វា តំ បុរិសំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កីទិសោ, ភោ បុរិស, កិំសុកោ’តិ? សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘លោហិតកោ ខោ, អម្ភោ បុរិស, កិំសុកោ – សេយ្យថាបិ មំសបេសី’តិ. តេន ខោ បន, ភិក្ខុ, សមយេន តាទិសោវស្ស កិំសុកោ យថាបិ តស្ស បុរិសស្ស ទស្សនំ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ បុរិសោ អសន្តុដ្ឋោ តស្ស បុរិសស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន, យេនញ្ញតរោ បុរិសោ កិំសុកស្ស ទស្សាវី តេនុបសង្កមេយ្យ; ឧបសង្កមិត្វា តំ បុរិសំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កីទិសោ, ភោ បុរិស, កិំសុកោ’តិ? សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឱចីរកជាតោ [ឱជីរកជាតោ (សី.), ឱទីរកជាតោ (បី.)] ខោ, អម្ភោ បុរិស, កិំសុកោ អាទិន្នសិបាដិកោ – សេយ្យថាបិ សិរីសោ’តិ. តេន ខោ បន, ភិក្ខុ, សមយេន តាទិសោវស្ស កិំសុកោ, យថាបិ តស្ស បុរិសស្ស ទស្សនំ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ បុរិសោ អសន្តុដ្ឋោ តស្ស បុរិសស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេន, យេនញ្ញតរោ បុរិសោ កិំសុកស្ស ទស្សាវី តេនុបសង្កមេយ្យ; ឧបសង្កមិត្វា តំ បុរិសំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កីទិសោ, ភោ បុរិស, កិំសុកោ’តិ? សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ពហលបត្តបលាសោ សន្ទច្ឆាយោ [សណ្ឌច្ឆាយោ (ស្យា. កំ.)] ខោ, អម្ភោ បុរិស, កិំសុកោ – សេយ្យថាបិ និគ្រោធោ’តិ. តេន ខោ បន, ភិក្ខុ, សមយេន តាទិសោវស្ស កិំសុកោ, យថាបិ តស្ស បុរិសស្ស ទស្សនំ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខុ, យថា យថា អធិមុត្តានំ តេសំ សប្បុរិសានំ ទស្សនំ សុវិសុទ្ធំ ហោតិ, តថា តថា ខោ តេហិ សប្បុរិសេហិ ព្យាកតំ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខុ, រញ្ញោ បច្ចន្តិមំ នគរំ ទឡ្ហុទ្ធាបំ [ទឡ្ហុទ្ទាបំ (សី. បី.)] ទឡ្ហបាការតោរណំ ឆទ្វារំ. តត្រស្ស ទោវារិកោ បណ្ឌិតោ ព្យត្តោ មេធាវី, អញ្ញាតានំ និវារេតា, ញាតានំ បវេសេតា. បុរត្ថិមាយ ទិសាយ អាគន្ត្វា សីឃំ ទូតយុគំ តំ ទោវារិកំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កហំ, ភោ បុរិស, ឥមស្ស នគរស្ស នគរស្សាមី’តិ? សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឯសោ, ភន្តេ, មជ្ឈេ សិង្ឃាដកេ និសិន្នោ’តិ. អថ ខោ តំ សីឃំ ទូតយុគំ នគរស្សាមិកស្ស យថាភូតំ វចនំ និយ្យាតេត្វា យថាគតមគ្គំ បដិបជ្ជេយ្យ. បច្ឆិមាយ ទិសាយ អាគន្ត្វា សីឃំ ទូតយុគំ…បេ… ឧត្តរាយ ទិសាយ… ទក្ខិណាយ ទិសាយ អាគន្ត្វា សីឃំ ទូតយុគំ តំ ទោវារិកំ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កហំ, ភោ បុរិស, ឥមស្ស នគរស្សាមី’តិ? សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឯសោ, ភន្តេ, មជ្ឈេ សិង្ឃាដកេ និសិន្នោ’តិ. អថ ខោ តំ សីឃំ ទូតយុគំ នគរស្សាមិកស្ស យថាភូតំ វចនំ និយ្យាតេត្វា យថាគតមគ្គំ បដិបជ្ជេយ្យ.

‘‘ឧបមា ខោ ម្យាយំ, ភិក្ខុ, កតា អត្ថស្ស វិញ្ញាបនាយ. អយញ្ចេត្ថ អត្ថោ – ‘នគរ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខុ, ឥមស្សេតំ ចាតុមហាភូតិកស្ស កាយស្ស អធិវចនំ មាតាបេត្តិកសម្ភវស្ស ឱទនកុម្មាសូបចយស្ស អនិច្ចុច្ឆាទនបរិមទ្ទនភេទនវិទ្ធំសនធម្មស្ស. ‘ឆ ទ្វារា’តិ ខោ, ភិក្ខុ, ឆន្នេតំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អធិវចនំ. ‘ទោវារិកោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, សតិយា ឯតំ អធិវចនំ. ‘សីឃំ ទូតយុគ’ន្តិ ខោ, ភិក្ខុ, សមថវិបស្សនានេតំ អធិវចនំ. ‘នគរស្សាមី’តិ ខោ, ភិក្ខុ, វិញ្ញាណស្សេតំ អធិវចនំ. ‘មជ្ឈេ សិង្ឃាដកោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, ចតុន្នេតំ មហាភូតានំ អធិវចនំ – បថវីធាតុយា, អាបោធាតុយា, តេជោធាតុយា, វាយោធាតុយា. ‘យថាភូតំ វចន’ន្តិ ខោ, ភិក្ខុ, និព្ពានស្សេតំ អធិវចនំ. ‘យថាគតមគ្គោ’តិ ខោ, ភិក្ខុ, អរិយស្សេតំ អដ្ឋង្គិកស្ស មគ្គស្ស អធិវចនំ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិយា…បេ… សម្មាសមាធិស្សា’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. វីណោបមសុត្តំ

២៤៦. ‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ ឧប្បជ្ជេយ្យ ឆន្ទោ វា រាគោ វា ទោសោ វា មោហោ វា បដិឃំ វាបិ [បដិឃំ វា (សី.)] ចេតសោ, តតោ ចិត្តំ និវារេយ្យ. សភយោ ចេសោ មគ្គោ សប្បដិភយោ ច សកណ្ដកោ ច សគហនោ ច ឧម្មគ្គោ ច កុម្មគ្គោ ច ទុហិតិកោ ច. អសប្បុរិសសេវិតោ ចេសោ មគ្គោ, ន ចេសោ មគ្គោ សប្បុរិសេហិ សេវិតោ. ន ត្វំ ឯតំ អរហសីតិ. តតោ ចិត្តំ និវារយេ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ…បេ… យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ…បេ… មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ ឧប្បជ្ជេយ្យ ឆន្ទោ វា រាគោ វា ទោសោ វា មោហោ វា បដិឃំ វាបិ ចេតសោ តតោ ចិត្តំ និវារេយ្យ. សភយោ ចេសោ មគ្គោ សប្បដិភយោ ច សកណ្ដកោ ច សគហនោ ច ឧម្មគ្គោ ច កុម្មគ្គោ ច ទុហិតិកោ ច. អសប្បុរិសសេវិតោ ចេសោ មគ្គោ, ន ចេសោ មគ្គោ សប្បុរិសេហិ សេវិតោ. ន ត្វំ ឯតំ អរហសីតិ. តតោ ចិត្តំ និវារយេ មនោវិញ្ញេយ្យេហិ ធម្មេហិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, កិដ្ឋំ សម្បន្នំ. កិដ្ឋារក្ខោ [កិដ្ឋារក្ខកោ (សី.)] ច បមត្តោ, គោណោ ច កិដ្ឋាទោ អទុំ កិដ្ឋំ ឱតរិត្វា យាវទត្ថំ មទំ អាបជ្ជេយ្យ បមាទំ អាបជ្ជេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ ឆសុ ផស្សាយតនេសុ អសំវុតការី បញ្ចសុ កាមគុណេសុ យាវទត្ថំ មទំ អាបជ្ជតិ បមាទំ អាបជ្ជតិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, កិដ្ឋំ សម្បន្នំ កិដ្ឋារក្ខោ ច អប្បមត្តោ គោណោ ច កិដ្ឋាទោ អទុំ កិដ្ឋំ ឱតរេយ្យ. តមេនំ កិដ្ឋារក្ខោ នាសាយំ សុគ្គហិតំ គណ្ហេយ្យ. នាសាយំ សុគ្គហិតំ គហេត្វា ឧបរិឃដាយំ សុនិគ្គហិតំ និគ្គណ្ហេយ្យ. ឧបរិឃដាយំ សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា ទណ្ឌេន សុតាឡិតំ តាឡេយ្យ. ទណ្ឌេន សុតាឡិតំ តាឡេត្វា ឱសជ្ជេយ្យ. ទុតិយម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ …បេ… តតិយម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, គោណោ កិដ្ឋាទោ អទុំ កិដ្ឋំ ឱតរេយ្យ. តមេនំ កិដ្ឋារក្ខោ នាសាយំ សុគ្គហិតំ គណ្ហេយ្យ. នាសាយំ សុគ្គហិតំ គហេត្វា ឧបរិឃដាយំ សុនិគ្គហិតំ និគ្គណ្ហេយ្យ. ឧបរិឃដាយំ សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា ទណ្ឌេន សុតាឡិតំ តាឡេយ្យ. ទណ្ឌេន សុតាឡិតំ តាឡេត្វា ឱសជ្ជេយ្យ. ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, គោណោ កិដ្ឋាទោ គាមគតោ វា អរញ្ញគតោ វា, ឋានពហុលោ វា អស្ស និសជ្ជពហុលោ វា ន តំ កិដ្ឋំ បុន ឱតរេយ្យ – តមេវ បុរិមំ ទណ្ឌសម្ផស្សំ សមនុស្សរន្តោ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យតោ ខោ ភិក្ខុនោ ឆសុ ផស្សាយតនេសុ ចិត្តំ ឧទុជិតំ ហោតិ សុទុជិតំ, អជ្ឈត្តមេវ សន្តិដ្ឋតិ, សន្និសីទតិ, ឯកោទិ ហោតិ, សមាធិយតិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, រញ្ញោ វា រាជមហាមត្តស្ស វា វីណាយ សទ្ទោ អស្សុតបុព្ពោ អស្ស. សោ វីណាសទ្ទំ សុណេយ្យ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អម្ភោ, កស្ស [កិស្ស (សី. បី.)] នុ ខោ ឯសោ សទ្ទោ ឯវំរជនីយោ ឯវំកមនីយោ ឯវំមទនីយោ ឯវំមុច្ឆនីយោ ឯវំពន្ធនីយោ’តិ? តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯសា, ខោ, ភន្តេ, វីណា នាម, យស្សា ឯសោ សទ្ទោ ឯវំរជនីយោ ឯវំកមនីយោ ឯវំមទនីយោ ឯវំមុច្ឆនីយោ ឯវំពន្ធនីយោ’តិ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘គច្ឆថ មេ, ភោ, តំ វីណំ អាហរថា’តិ. តស្ស តំ វីណំ អាហរេយ្យុំ. តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អយំ ខោ សា, ភន្តេ, វីណា យស្សា ឯសោ សទ្ទោ ឯវំរជនីយោ ឯវំកមនីយោ ឯវំមទនីយោ ឯវំមុច្ឆនីយោ ឯវំពន្ធនីយោ’តិ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អលំ មេ, ភោ, តាយ វីណាយ, តមេវ មេ សទ្ទំ អាហរថា’តិ. តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អយំ ខោ, ភន្តេ, វីណា នាម អនេកសម្ភារា មហាសម្ភារា. អនេកេហិ សម្ភារេហិ សមារទ្ធា វទតិ, សេយ្យថិទំ – ទោណិញ្ច បដិច្ច ចម្មញ្ច បដិច្ច ទណ្ឌញ្ច បដិច្ច ឧបធារណេ ច បដិច្ច តន្តិយោ ច បដិច្ច កោណញ្ច បដិច្ច បុរិសស្ស ច តជ្ជំ វាយាមំ បដិច្ច ឯវាយំ, ភន្តេ, វីណា នាម អនេកសម្ភារា មហាសម្ភារា. អនេកេហិ សម្ភារេហិ សមារទ្ធា វទតី’តិ. សោ តំ វីណំ ទសធា វា សតធា វា ផាលេយ្យ, ទសធា វា សតធា វា តំ ផាលេត្វា សកលិកំ សកលិកំ ករេយ្យ. សកលិកំ សកលិកំ ករិត្វា អគ្គិនា ឌហេយ្យ, អគ្គិនា ឌហិត្វា មសិំ ករេយ្យ. មសិំ ករិត្វា មហាវាតេ វា ឱផុនេយ្យ [ឱបុនេយ្យ (សី. បី.), ឱផុណេយ្យ (?)], នទិយា វា សីឃសោតាយ បវាហេយ្យ. សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អសតី កិរាយំ, ភោ, វីណា នាម, យថេវំ យំ [យថេវាយំ (សី.), យថេវយំ (បី.)] កិញ្ចិ វីណា នាម ឯត្ថ ច បនាយំ ជនោ [ឯត្ថ បនាយំ ជនោ (ស្យា. កំ.), ឯត្ថ ច មហាជនោ (បី. ក.)] អតិវេលំ បមត្តោ បលឡិតោ’តិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ រូបំ សមន្វេសតិ [សមន្នេសតិ (សី. ស្យា. កំ.), សមនេសតិ (បី.)] យាវតា រូបស្ស គតិ, វេទនំ សមន្វេសតិ យាវតា វេទនាយ គតិ, សញ្ញំ សមន្វេសតិ យាវតា សញ្ញាយ គតិ, សង្ខារេ សមន្វេសតិ យាវតា សង្ខារានំ គតិ, វិញ្ញាណំ សមន្វេសតិ យាវតា វិញ្ញាណស្ស គតិ. តស្ស រូបំ សមន្វេសតោ យាវតា រូបស្ស គតិ, វេទនំ សមន្វេសតោ…បេ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ សមន្វេសតោ យាវតា វិញ្ញាណស្ស គតិ. យម្បិស្ស តំ ហោតិ អហន្តិ វា មមន្តិ វា អស្មីតិ វា តម្បិ តស្ស ន ហោតី’’តិ. នវមំ.

១០. ឆប្បាណកោបមសុត្តំ

២៤៧. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ សរវនំ បវិសេយ្យ. តស្ស កុសកណ្ដកា ចេវ បាទេ វិជ្ឈេយ្យុំ, សរបត្តានិ ច គត្តានិ [សរបត្តានិ បក្កគត្តានិ (ស្យា. កំ.), អរុបក្កានិ គត្តានិ (បី. ក.)] វិលេខេយ្យុំ. ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ភិយ្យោសោមត្តាយ តតោនិទានំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទិយេថ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ គាមគតោ វា អរញ្ញគតោ វា លភតិ វត្តារំ – ‘អយញ្ច សោ [អយញ្ច ខោ (បី. ក.), អយំ សោ (?)] អាយស្មា ឯវំការី ឯវំសមាចារោ អសុចិគាមកណ្ដកោ’តិ. តំ កណ្ដកោតិ [តំ ‘‘អសុចិគាមកណ្ឌតោ’’តិ (ក.)] ឥតិ វិទិត្វា សំវរោ ច អសំវរោ ច វេទិតព្ពោ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, អសំវរោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា បិយរូបេ រូបេ អធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ រូបេ ព្យាបជ្ជតិ, អនុបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ បរិត្តចេតសោ. តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ. សោតេន សទ្ទំ សុត្វា… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ បិយរូបេ ធម្មេ អធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ ធម្មេ ព្យាបជ្ជតិ, អនុបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ បរិត្តចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ឆប្បាណកេ គហេត្វា នានាវិសយេ នានាគោចរេ ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. អហិំ គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. សុសុមារំ [សុំសុមារំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. បក្ខិំ គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. កុក្កុរំ គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. សិង្គាលំ គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. មក្កដំ គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធិត្វា មជ្ឈេ គណ្ឋិំ ករិត្វា ឱស្សជ្ជេយ្យ. អថ ខោ, តេ, ភិក្ខវេ, ឆប្បាណកា នានាវិសយា នានាគោចរា សកំ សកំ គោចរវិសយំ អាវិញ្ឆេយ្យុំ [អាវិញ្ជេយ្យុំ (សី.)] – អហិ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘វម្មិកំ បវេក្ខាមី’តិ, សុសុមារោ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘ឧទកំ បវេក្ខាមី’តិ, បក្ខី អាវិញ្ឆេយ្យ ‘អាកាសំ ឌេស្សាមី’តិ, កុក្កុរោ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘គាមំ បវេក្ខាមី’តិ, សិង្គាលោ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘សីវថិកំ [សិវថិកំ (ក.)] បវេក្ខាមី’តិ, មក្កដោ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘វនំ បវេក្ខាមី’តិ. យទា ខោ តេ, ភិក្ខវេ, ឆប្បាណកា ឈត្តា អស្សុ កិលន្តា, អថ ខោ យោ នេសំ បាណកានំ ពលវតរោ អស្ស តស្ស តេ អនុវត្តេយ្យុំ, អនុវិធាយេយ្យុំ វសំ គច្ឆេយ្យុំ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យស្ស កស្សចិ ភិក្ខុនោ កាយគតាសតិ អភាវិតា អពហុលីកតា, តំ ចក្ខុ អាវិញ្ឆតិ មនាបិយេសុ រូបេសុ, អមនាបិយា រូបា បដិកូលា ហោន្តិ…បេ… មនោ អាវិញ្ឆតិ មនាបិយេសុ ធម្មេសុ, អមនាបិយា ធម្មា បដិកូលា ហោន្តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, អសំវរោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, សំវរោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា បិយរូបេ រូបេ នាធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ រូបេ ន ព្យាបជ្ជតិ, ឧបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ អប្បមាណចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ, យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ…បេ… ជិវ្ហា រសំ សាយិត្វា…បេ… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ បិយរូបេ ធម្មេ នាធិមុច្ចតិ, អប្បិយរូបេ ធម្មេ ន ព្យាបជ្ជតិ, ឧបដ្ឋិតកាយស្សតិ ច វិហរតិ អប្បមាណចេតសោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ យត្ថស្ស តេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ឆប្បាណកេ គហេត្វា នានាវិសយេ នានាគោចរេ ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. អហិំ គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. សុសុមារំ គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. បក្ខិំ គហេត្វា…បេ… កុក្កុរំ គហេត្វា… សិង្គាលំ គហេត្វា… មក្កដំ គហេត្វា ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធេយ្យ. ទឡ្ហាយ រជ្ជុយា ពន្ធិត្វា ទឡ្ហេ ខីលេ វា ថម្ភេ វា ឧបនិពន្ធេយ្យ. អថ ខោ តេ, ភិក្ខវេ, ឆប្បាណកា នានាវិសយា នានាគោចរា សកំ សកំ គោចរវិសយំ អាវិញ្ឆេយ្យុំ – អហិ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘វម្មិកំ បវេក្ខាមី’តិ, សុសុមារោ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘ឧទកំ បវេក្ខាមី’តិ, បក្ខី អាវិញ្ឆេយ្យ ‘អាកាសំ ឌេស្សាមី’តិ, កុក្កុរោ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘គាមំ បវេក្ខាមី’តិ, សិង្គាលោ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘សីវថិកំ បវេក្ខាមី’តិ, មក្កដោ អាវិញ្ឆេយ្យ ‘វនំ បវេក្ខាមី’តិ. យទា ខោ តេ, ភិក្ខវេ, ឆប្បាណកា ឈត្តា អស្សុ កិលន្តា, អថ តមេវ ខីលំ វា ថម្ភំ វា ឧបតិដ្ឋេយ្យុំ, ឧបនិសីទេយ្យុំ, ឧបនិបជ្ជេយ្យុំ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យស្ស កស្សចិ ភិក្ខុនោ កាយគតាសតិ ភាវិតា ពហុលីកតា, តំ ចក្ខុ នាវិញ្ឆតិ មនាបិយេសុ រូបេសុ, អមនាបិយា រូបា នប្បដិកូលា ហោន្តិ…បេ… ជិវ្ហា នាវិញ្ឆតិ មនាបិយេសុ រសេសុ…បេ… មនោ នាវិញ្ឆតិ មនាបិយេសុ ធម្មេសុ, អមនាបិយា ធម្មា នប្បដិកូលា ហោន្តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, សំវរោ ហោតិ.

‘‘‘ទឡ្ហេ ខីលេ វា ថម្ភេ វា’តិ ខោ, ភិក្ខវេ, កាយគតាយ សតិយា ឯតំ អធិវចនំ. តស្មាតិហ វោ, ភិក្ខវេ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘កាយគតា នោ សតិ ភាវិតា ភវិស្សតិ ពហុលីកតា យានីកតា វត្ថុកតា អនុដ្ឋិតា បរិចិតា សុសមារទ្ធា’តិ. ឯវញ្ហិ ខោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ. ទសមំ.

១១. យវកលាបិសុត្តំ

២៤៨. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, យវកលាបី ចាតុមហាបថេ និក្ខិត្តា អស្ស. អថ ឆ បុរិសា អាគច្ឆេយ្យុំ ព្យាភង្គិហត្ថា. តេ យវកលាបិំ ឆហិ ព្យាភង្គីហិ ហនេយ្យុំ. ឯវញ្ហិ សា, ភិក្ខវេ, យវកលាបី សុហតា អស្ស ឆហិ ព្យាភង្គីហិ ហញ្ញមានា. អថ សត្តមោ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ព្យាភង្គិហត្ថោ. សោ តំ យវកលាបិំ សត្តមាយ ព្យាភង្គិយា ហនេយ្យ. ឯវញ្ហិ សា ភិក្ខវេ, យវកលាបី សុហតតរា អស្ស, សត្តមាយ ព្យាភង្គិយា ហញ្ញមានា. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ ចក្ខុស្មិំ ហញ្ញតិ មនាបាមនាបេហិ រូបេហិ…បេ… ជិវ្ហាយ ហញ្ញតិ មនាបាមនាបេហិ រសេហិ…បេ… មនស្មិំ ហញ្ញតិ មនាបាមនាបេហិ ធម្មេហិ. សចេ សោ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អាយតិំ បុនព្ភវាយ ចេតេតិ, ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសោ សុហតតរោ ហោតិ, សេយ្យថាបិ សា យវកលាបី សត្តមាយ ព្យាភង្គិយា ហញ្ញមានា.

‘‘ភូតបុព្ពំ, ភិក្ខវេ, ទេវាសុរសង្គាមោ សមុបព្យូឡ្ហោ [សមុបព្ពូឡ្ហោ (សី. បី.)] អហោសិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, វេបចិត្តិ អសុរិន្ទោ អសុរេ អាមន្តេសិ – ‘សចេ, មារិសា, ទេវាសុរសង្គាមេ សមុបព្យូឡ្ហេ អសុរា ជិនេយ្យុំ ទេវា បរាជិនេយ្យុំ, យេន នំ សក្កំ ទេវានមិន្ទំ កណ្ឋបញ្ចមេហិ ពន្ធនេហិ ពន្ធិត្វា មម សន្តិកេ អានេយ្យាថ អសុរបុរ’ន្តិ. សក្កោបិ ខោ, ភិក្ខវេ, ទេវានមិន្ទោ ទេវេ តាវតិំសេ អាមន្តេសិ – ‘សចេ, មារិសា, ទេវាសុរសង្គាមេ សមុបព្យូឡ្ហេ ទេវា ជិនេយ្យុំ អសុរា បរាជិនេយ្យុំ, យេន នំ វេបចិត្តិំ អសុរិន្ទំ កណ្ឋបញ្ចមេហិ ពន្ធនេហិ ពន្ធិត្វា មម សន្តិកេ អានេយ្យាថ សុធម្មំ ទេវសភ’ន្តិ. តស្មិំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, សង្គាមេ ទេវា ជិនិំសុ, អសុរា បរាជិនិំសុ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, ទេវា តាវតិំសា វេបចិត្តិំ អសុរិន្ទំ កណ្ឋបញ្ចមេហិ ពន្ធនេហិ ពន្ធិត្វា សក្កស្ស ទេវានមិន្ទស្ស សន្តិកេ អានេសុំ សុធម្មំ ទេវសភំ. តត្រ សុទំ, ភិក្ខវេ, វេបចិត្តិ អសុរិន្ទោ កណ្ឋបញ្ចមេហិ ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ [ពន្ធោ (សី. ស្យា. កំ. ក.)] ហោតិ. យទា ខោ, ភិក្ខវេ, វេបចិត្តិស្ស អសុរិន្ទស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘ធម្មិកា ខោ ទេវា, អធម្មិកា អសុរា, ឥធេវ ទានាហំ ទេវបុរំ គច្ឆាមី’តិ. អថ កណ្ឋបញ្ចមេហិ ពន្ធនេហិ មុត្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ, ទិព្ពេហិ ច បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេតិ. យទា ច ខោ, ភិក្ខវេ, វេបចិត្តិស្ស អសុរិន្ទស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘ធម្មិកា ខោ អសុរា, អធម្មិកា ទេវា, តត្ថេវ ទានាហំ អសុរបុរំ គមិស្សាមី’តិ, អថ កណ្ឋបញ្ចមេហិ ពន្ធនេហិ ពទ្ធំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. ទិព្ពេហិ ច បញ្ចហិ កាមគុណេហិ បរិហាយតិ. ឯវំ សុខុមំ ខោ, ភិក្ខវេ, វេបចិត្តិពន្ធនំ. តតោ សុខុមតរំ មារពន្ធនំ. មញ្ញមានោ ខោ, ភិក្ខវេ, ពទ្ធោ មារស្ស, អមញ្ញមានោ មុត្តោ បាបិមតោ.

‘‘‘អស្មី’តិ, ភិក្ខវេ, មញ្ញិតមេតំ, ‘អយមហមស្មី’តិ មញ្ញិតមេតំ, ‘ភវិស្ស’ន្តិ មញ្ញិតមេតំ, ‘ន ភវិស្ស’ន្តិ មញ្ញិតមេតំ, ‘រូបី ភវិស្ស’ន្តិ មញ្ញិតមេតំ, ‘អរូបី ភវិស្ស’ន្តិ មញ្ញិតមេតំ, ‘សញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ មញ្ញិតមេតំ, ‘អសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ មញ្ញិតមេតំ, ‘នេវសញ្ញីនាសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ មញ្ញិតមេតំ. មញ្ញិតំ, ភិក្ខវេ, រោគោ, មញ្ញិតំ គណ្ឌោ, មញ្ញិតំ សល្លំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘អមញ្ញមានេន [អមញ្ញិតមានេន (បី. ក.)] ចេតសា វិហរិស្សាមា’តិ – ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

‘‘‘អស្មី’តិ, ភិក្ខវេ, ឥញ្ជិតមេតំ, ‘អយមហមស្មី’តិ ឥញ្ជិតមេតំ, ‘ភវិស្ស’ន្តិ ឥញ្ជិតមេតំ, ‘ន ភវិស្ស’ន្តិ ឥញ្ជិតមេតំ, ‘រូបី ភវិស្ស’ន្តិ ឥញ្ជិតមេតំ, ‘អរូបី ភវិស្ស’ន្តិ ឥញ្ជិតមេតំ, ‘សញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ ឥញ្ជិតមេតំ, ‘អសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ ឥញ្ជិតមេតំ, ‘នេវសញ្ញីនាសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ ឥញ្ជិតមេតំ. ឥញ្ជិតំ, ភិក្ខវេ, រោគោ, ឥញ្ជិតំ គណ្ឌោ, ឥញ្ជិតំ សល្លំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘អនិញ្ជមានេន [អនិញ្ជិយមានេន (ស្យា. កំ. ក.)] ចេតសា វិហរិស្សាមា’តិ – ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

‘‘‘អស្មី’តិ, ភិក្ខវេ, ផន្ទិតមេតំ, ‘អយមហមស្មី’តិ ផន្ទិតមេតំ, ‘ភវិស្ស’ន្តិ…បេ… ‘ន ភវិស្ស’ន្តិ… ‘រូបី ភវិស្ស’ន្តិ… ‘អរូបី ភវិស្ស’ន្តិ… ‘សញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ… ‘អសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ… ‘នេវសញ្ញីនាសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ ផន្ទិតមេតំ. ផន្ទិតំ, ភិក្ខវេ, រោគោ, ផន្ទិតំ គណ្ឌោ, ផន្ទិតំ សល្លំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘អផន្ទមានេន [អផន្ទិយមានេន (ស្យា. កំ. ក.)] ចេតសា វិហរិស្សាមា’តិ – ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

‘‘‘អស្មី’តិ, ភិក្ខវេ, បបញ្ចិតមេតំ, ‘អយមហមស្មី’តិ បបញ្ចិតមេតំ, ‘ភវិស្ស’ន្តិ…បេ… ‘ន ភវិស្ស’ន្តិ… ‘រូបី ភវិស្ស’ន្តិ… ‘អរូបី ភវិស្ស’ន្តិ… ‘សញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ… ‘អសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ… ‘នេវសញ្ញីនាសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ បបញ្ចិតមេតំ. បបញ្ចិតំ, ភិក្ខវេ, រោគោ, បបញ្ចិតំ គណ្ឌោ, បបញ្ចិតំ សល្លំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘និប្បបញ្ចេន ចេតសា វិហរិស្សាមា’តិ – ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ពំ.

‘‘‘អស្មី’តិ, ភិក្ខវេ, មានគតមេតំ, ‘អយមហមស្មី’តិ មានគតមេតំ, ‘ភវិស្ស’ន្តិ មានគតមេតំ, ‘ន ភវិស្ស’ន្តិ មានគតមេតំ, ‘រូបី ភវិស្ស’ន្តិ មានគតមេតំ, ‘អរូបី ភវិស្ស’ន្តិ មានគតមេតំ, ‘សញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ មានគតមេតំ, ‘អសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ មានគតមេតំ, ‘នេវសញ្ញីនាសញ្ញី ភវិស្ស’ន្តិ មានគតមេតំ. មានគតំ, ភិក្ខវេ, រោគោ, មានគតំ គណ្ឌោ, មានគតំ សល្លំ. តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘និហតមានេន ចេតសា វិហរិស្សាមា’តិ – ឯវញ្ហិ វោ, ភិក្ខវេ, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ. ឯកាទសមំ.

អាសីវិសវគ្គោ ឯកូនវីសតិមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

អាសីវិសោ រថោ កុម្មោ, ទ្វេ ទារុក្ខន្ធា អវស្សុតោ;

ទុក្ខធម្មា កិំសុកា វីណា, ឆប្បាណា យវកលាបីតិ.

សឡាយតនវគ្គេ ចតុត្ថបណ្ណាសកោ សមត្តោ.

តស្ស វគ្គុទ្ទានំ –

នន្ទិក្ខយោ សដ្ឋិនយោ, សមុទ្ទោ ឧរគេន ច;

ចតុបណ្ណាសកា ឯតេ, និបាតេសុ បកាសិតាតិ.

សឡាយតនសំយុត្តំ សមត្តំ.

២. វេទនាសំយុត្តំ

១. សគាថាវគ្គោ

១. សមាធិសុត្តំ

២៤៩. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា ខោ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ វេទនាតិ.

‘‘សមាហិតោ សម្បជានោ, សតោ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;

វេទនា ច បជានាតិ, វេទនានញ្ច សម្ភវំ.

‘‘យត្ថ ចេតា និរុជ្ឈន្តិ, មគ្គញ្ច ខយគាមិនំ;

វេទនានំ ខយា ភិក្ខុ, និច្ឆាតោ បរិនិព្ពុតោ’’តិ. បឋមំ;

២. សុខសុត្តំ

២៥០. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា ខោ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ វេទនាតិ.

‘‘សុខំ វា យទិ វា ទុក្ខំ, អទុក្ខមសុខំ សហ;

អជ្ឈត្តញ្ច ពហិទ្ធា ច, យំ កិញ្ចិ អត្ថិ វេទិតំ.

‘‘ឯតំ ទុក្ខន្តិ ញត្វាន, មោសធម្មំ បលោកិនំ;

ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សំ, ឯវំ តត្ថ វិរជ្ជតី’’តិ. ទុតិយំ;

៣. បហានសុត្តំ

២៥១. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. សុខាយ, ភិក្ខវេ, វេទនាយ រាគានុសយោ បហាតព្ពោ, ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ បហាតព្ពោ, អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ បហាតព្ពោ. យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ បហីនោ ហោតិ, ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ បហីនោ ហោតិ, អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ បហីនោ ហោតិ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ‘ភិក្ខុ និរនុសយោ សម្មទ្ទសោ អច្ឆេច្ឆិ [អច្ឆេជ្ជិ (ពហូសុ)] តណ្ហំ, វិវត្តយិ [វាវត្តយិ (សី.)] សំយោជនំ, សម្មា មានាភិសមយា អន្តមកាសិ ទុក្ខស្សា’’’តិ.

‘‘សុខំ វេទយមានស្ស [វេទិយមានស្ស (សី. បី.)], វេទនំ អប្បជានតោ;

សោ រាគានុសយោ ហោតិ, អនិស្សរណទស្សិនោ.

‘‘ទុក្ខំ វេទយមានស្ស, វេទនំ អប្បជានតោ;

បដិឃានុសយោ ហោតិ, អនិស្សរណទស្សិនោ.

‘‘អទុក្ខមសុខំ សន្តំ, ភូរិបញ្ញេន ទេសិតំ;

តញ្ចាបិ អភិនន្ទតិ, នេវ ទុក្ខា បមុច្ចតិ.

‘‘យតោ ច ភិក្ខុ អាតាបី, សម្បជញ្ញំ ន រិញ្ចតិ;

តតោ សោ វេទនា សព្ពា, បរិជានាតិ បណ្ឌិតោ.

‘‘សោ វេទនា បរិញ្ញាយ, ទិដ្ឋេ ធម្មេ អនាសវោ;

កាយស្ស ភេទា ធម្មដ្ឋោ, សង្ខ្យំ នោបេតិ វេទគូ’’តិ. តតិយំ;

៤. បាតាលសុត្តំ

២៥២. ‘‘អស្សុតវា, ភិក្ខវេ, បុថុជ្ជនោ យំ វាចំ ភាសតិ – ‘អត្ថិ មហាសមុទ្ទេ បាតាលោ’តិ. តំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អសន្តំ អវិជ្ជមានំ ឯវំ វាចំ ភាសតិ – ‘អត្ថិ មហាសមុទ្ទេ បាតាលោ’តិ. សារីរិកានំ ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខានំ វេទនានំ អធិវចនំ យទិទំ ‘បាតាលោ’តិ. អស្សុតវា, ភិក្ខវេ, បុថុជ្ជនោ សារីរិកាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ‘អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ បាតាលេ ន បច្ចុដ្ឋាសិ, គាធញ្ច នាជ្ឈគា’. សុតវា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ សារីរិកាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ នេវ សោចតិ, ន កិលមតិ, ន បរិទេវតិ, ន ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ, ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ‘សុតវា អរិយសាវកោ បាតាលេ បច្ចុដ្ឋាសិ, គាធញ្ច អជ្ឈគា’’’តិ.

‘‘យោ ឯតា នាធិវាសេតិ, ឧប្បន្នា វេទនា ទុខា;

សារីរិកា បាណហរា, យាហិ ផុដ្ឋោ បវេធតិ.

‘‘អក្កន្ទតិ បរោទតិ, ទុព្ពលោ អប្បថាមកោ;

ន សោ បាតាលេ បច្ចុដ្ឋាសិ, អថោ គាធម្បិ នាជ្ឈគា.

‘‘យោ ចេតា អធិវាសេតិ, ឧប្បន្នា វេទនា ទុខា;

សារីរិកា បាណហរា, យាហិ ផុដ្ឋោ ន វេធតិ;

ស វេ បាតាលេ បច្ចុដ្ឋាសិ, អថោ គាធម្បិ អជ្ឈគា’’តិ. ចតុត្ថំ;

៥. ទដ្ឋព្ពសុត្តំ

២៥៣. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. សុខា, ភិក្ខវេ, វេទនា ទុក្ខតោ ទដ្ឋព្ពា, ទុក្ខា វេទនា សល្លតោ ទដ្ឋព្ពា, អទុក្ខមសុខា វេទនា អនិច្ចតោ ទដ្ឋព្ពា. យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ សុខា វេទនា ទុក្ខតោ ទិដ្ឋា ហោតិ, ទុក្ខា វេទនា សល្លតោ ទិដ្ឋា ហោតិ, អទុក្ខមសុខា វេទនា អនិច្ចតោ ទិដ្ឋា ហោតិ – អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ‘ភិក្ខុ សម្មទ្ទសោ អច្ឆេច្ឆិ តណ្ហំ, វិវត្តយិ សំយោជនំ, សម្មា មានាភិសមយា អន្តមកាសិ ទុក្ខស្សា’’’តិ.

‘‘យោ សុខំ ទុក្ខតោ អទ្ទ, ទុក្ខមទ្ទក្ខិ សល្លតោ;

អទុក្ខមសុខំ សន្តំ, អទ្ទក្ខិ នំ អនិច្ចតោ.

‘‘ស វេ សម្មទ្ទសោ ភិក្ខុ, បរិជានាតិ វេទនា;

សោ វេទនា បរិញ្ញាយ, ទិដ្ឋេ ធម្មេ អនាសវោ;

កាយស្ស ភេទា ធម្មដ្ឋោ, សង្ខ្យំ នោបេតិ វេទគូ’’តិ. បញ្ចមំ;

៦. សល្លសុត្តំ

២៥៤. ‘‘អស្សុតវា, ភិក្ខវេ, បុថុជ្ជនោ សុខម្បិ វេទនំ វេទយតិ [វេទិយតិ (សី. បី.)], ទុក្ខម្បិ វេទនំ វេទយតិ, អទុក្ខមសុខម្បិ វេទនំ វេទយតិ. សុតវា, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ សុខម្បិ វេទនំ វេទយតិ, ទុក្ខម្បិ វេទនំ វេទយតិ, អទុក្ខមសុខម្បិ វេទនំ វេទយតិ. តត្រ, ភិក្ខវេ, កោ វិសេសោ កោ អធិប្បយាសោ [អធិប្បាយោ (សី. ក.), អធិប្បាយសោ (ស្យា. កំ.), អធិប្បាយោសោ (បី.)] កិំ នានាករណំ សុតវតោ អរិយសាវកស្ស អស្សុតវតា បុថុជ្ជនេនា’’តិ? ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា…បេ… អស្សុតវា. ភិក្ខវេ, បុថុជ្ជនោ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. សោ ទ្វេ វេទនា វេទយតិ – កាយិកញ្ច, ចេតសិកញ្ច. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសំ សល្លេន វិជ្ឈេយ្យ [សល្លេន អនុវិជ្ឈេយ្យុំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)]. តមេនំ ទុតិយេន សល្លេន អនុវេធំ វិជ្ឈេយ្យ [សល្លេន អនុវិជ្ឈេយ្យុំ (សី.), សល្លេន អនុវេធំ វិជ្ឈេយ្យុំ (ស្យា. កំ.), សល្លេន វិជ្ឈេយ្យុំ (បី.)]. ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ទ្វិសល្លេន វេទនំ វេទយតិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. សោ ទ្វេ វេទនា វេទយតិ – កាយិកញ្ច, ចេតសិកញ្ច. តស្សាយេវ ខោ បន ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ បដិឃវា ហោតិ. តមេនំ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃវន្តំ, យោ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ, សោ អនុសេតិ. សោ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ កាមសុខំ អភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ន ហិ សោ, ភិក្ខវេ, បជានាតិ អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អញ្ញត្រ កាមសុខា ទុក្ខាយ វេទនាយ និស្សរណំ, តស្ស កាមសុខញ្ច អភិនន្ទតោ, យោ សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ, សោ អនុសេតិ. សោ តាសំ វេទនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាតិ. តស្ស តាសំ វេទនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ អប្បជានតោ, យោ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ, សោ អនុសេតិ. សោ សុខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, សញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ. ទុក្ខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, សញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ. អទុក្ខមសុខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, សញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ‘អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ សញ្ញុត្តោ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ, សញ្ញុត្តោ ទុក្ខស្មា’តិ វទាមិ.

‘‘សុតវា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ ន សោចតិ, ន កិលមតិ, ន បរិទេវតិ, ន ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ, ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. សោ ឯកំ វេទនំ វេទយតិ – កាយិកំ, ន ចេតសិកំ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសំ សល្លេន វិជ្ឈេយ្យ. តមេនំ ទុតិយេន សល្លេន អនុវេធំ ន វិជ្ឈេយ្យ. ឯវញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ ឯកសល្លេន វេទនំ វេទយតិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ ន សោចតិ, ន កិលមតិ, ន បរិទេវតិ, ន ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ, ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ. សោ ឯកំ វេទនំ វេទយតិ – កាយិកំ, ន ចេតសិកំ. តស្សាយេវ ខោ បន ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ បដិឃវា ន ហោតិ. តមេនំ ទុក្ខាយ វេទនាយ អប្បដិឃវន្តំ, យោ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ, សោ នានុសេតិ. សោ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ កាមសុខំ នាភិនន្ទតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? បជានាតិ ហិ សោ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ អញ្ញត្រ កាមសុខា ទុក្ខាយ វេទនាយ និស្សរណំ. តស្ស កាមសុខំ នាភិនន្ទតោ យោ សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ, សោ នានុសេតិ. សោ តាសំ វេទនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវំ ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ. តស្ស តាសំ វេទនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ បជានតោ, យោ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ, សោ នានុសេតិ. សោ សុខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, វិសញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ. ទុក្ខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, វិសញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ. អទុក្ខមសុខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, វិសញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ‘សុតវា អរិយសាវកោ វិសញ្ញុត្តោ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ, វិសញ្ញុត្តោ ទុក្ខស្មា’តិ វទាមិ. អយំ ខោ, ភិក្ខវេ, វិសេសោ, អយំ អធិប្បយាសោ, ឥទំ នានាករណំ សុតវតោ អរិយសាវកស្ស អស្សុតវតា បុថុជ្ជនេនា’’តិ.

‘‘ន វេទនំ វេទយតិ សបញ្ញោ,

សុខម្បិ ទុក្ខម្បិ ពហុស្សុតោបិ;

អយញ្ច ធីរស្ស បុថុជ្ជនេន,

មហា [អយំ (ស្យា. កំ. ក.)] វិសេសោ កុសលស្ស ហោតិ.

‘‘សង្ខាតធម្មស្ស ពហុស្សុតស្ស,

វិបស្សតោ [សម្បស្សតោ (សី. បី.)] លោកមិមំ បរញ្ច;

ឥដ្ឋស្ស ធម្មា ន មថេន្តិ ចិត្តំ,

អនិដ្ឋតោ នោ បដិឃាតមេតិ.

‘‘តស្សានុរោធា អថវា វិរោធា,

វិធូបិតា អត្ថគតា ន សន្តិ;

បទញ្ច ញត្វា វិរជំ អសោកំ,

សម្មា បជានាតិ ភវស្ស បារគូ’’តិ. ឆដ្ឋំ;

៧. បឋមគេលញ្ញសុត្តំ

២៥៥. ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ. អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន គិលានសាលា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. និសជ្ជ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ –

‘‘សតោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្បជានោ កាលំ អាគមេយ្យ. អយំ វោ អម្ហាកំ អនុសាសនី.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សតោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ…បេ… ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ…បេ… ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សតោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្បជានោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេ សម្បជានការី ហោតិ, អាលោកិតេ វិលោកិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សមិញ្ជិតេ បសារិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សង្ឃាដិបត្តចីវរធារណេ សម្បជានការី ហោតិ, អសិតេ បីតេ ខាយិតេ សាយិតេ សម្បជានការី ហោតិ, ឧច្ចារបស្សាវកម្មេ សម្បជានការី ហោតិ, គតេ ឋិតេ និសិន្នេ សុត្តេ ជាគរិតេ ភាសិតេ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី ហោតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្បជានការី ហោតិ. សតោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្បជានោ កាលំ អាគមេយ្យ. អយំ វោ អម្ហាកំ អនុសាសនី.

‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឯវំ សតស្ស សម្បជានស្ស អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ សុខា វេទនា, សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នា ខោ ម្យាយំ សុខា វេទនា. សា ច ខោ បដិច្ច, នោ អប្បដិច្ច. កិំ បដិច្ច? ឥមមេវ កាយំ បដិច្ច. អយំ ខោ បន កាយោ អនិច្ចោ សង្ខតោ បដិច្ចសមុប្បន្នោ. អនិច្ចំ ខោ បន សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ កាយំ បដិច្ច ឧប្បន្នា សុខា វេទនា កុតោ និច្ចា ភវិស្សតី’តិ! សោ កាយេ ច សុខាយ ច វេទនាយ អនិច្ចានុបស្សី វិហរតិ, វយានុបស្សី វិហរតិ, វិរាគានុបស្សី វិហរតិ, និរោធានុបស្សី វិហរតិ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សី វិហរតិ. តស្ស កាយេ ច សុខាយ ច វេទនាយ អនិច្ចានុបស្សិនោ វិហរតោ, វយានុបស្សិនោ វិហរតោ, វិរាគានុបស្សិនោ វិហរតោ, និរោធានុបស្សិនោ វិហរតោ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សិនោ វិហរតោ, យោ កាយេ ច សុខាយ ច វេទនាយ រាគានុសយោ, សោ បហីយតិ.

‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឯវំ សតស្ស សម្បជានស្ស អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ ទុក្ខា វេទនា. សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នា ខោ ម្យាយំ ទុក្ខា វេទនា. សា ច ខោ បដិច្ច, នោ អប្បដិច្ច. កិំ បដិច្ច? ឥមមេវ កាយំ បដិច្ច. អយំ ខោ បន កាយោ អនិច្ចោ សង្ខតោ បដិច្ចសមុប្បន្នោ. អនិច្ចំ ខោ បន សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ កាយំ បដិច្ច ឧប្បន្នា ទុក្ខា វេទនា កុតោ និច្ចា ភវិស្សតី’តិ! សោ កាយេ ច ទុក្ខាយ វេទនាយ អនិច្ចានុបស្សី វិហរតិ, វយានុបស្សី វិហរតិ, វិរាគានុបស្សី វិហរតិ, និរោធានុបស្សី វិហរតិ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សី វិហរតិ. តស្ស កាយេ ច ទុក្ខាយ ច វេទនាយ អនិច្ចានុបស្សិនោ វិហរតោ…បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សិនោ វិហរតោ, យោ កាយេ ច ទុក្ខាយ ច វេទនាយ បដិឃានុសយោ, សោ បហីយតិ.

‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឯវំ សតស្ស សម្បជានស្ស អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ អទុក្ខមសុខា វេទនា, សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នា ខោ ម្យាយំ អទុក្ខមសុខា វេទនា. សា ច ខោ បដិច្ច, នោ អប្បដិច្ច. កិំ បដិច្ច? ឥមមេវ កាយំ បដិច្ច. អយំ ខោ បន កាយោ អនិច្ចោ សង្ខតោ បដិច្ចសមុប្បន្នោ. អនិច្ចំ ខោ បន សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ កាយំ បដិច្ច ឧប្បន្នា អទុក្ខមសុខា វេទនា កុតោ និច្ចា ភវិស្សតី’តិ! សោ កាយេ ច អទុក្ខមសុខាយ ច វេទនាយ អនិច្ចានុបស្សី វិហរតិ, វយានុបស្សី វិហរតិ, វិរាគានុបស្សី វិហរតិ, និរោធានុបស្សី វិហរតិ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សី វិហរតិ. តស្ស កាយេ ច អទុក្ខមសុខាយ ច វេទនាយ អនិច្ចានុបស្សិនោ វិហរតោ…បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សិនោ វិហរតោ, យោ កាយេ ច អទុក្ខមសុខាយ ច វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ, សោ បហីយតិ.

‘‘សោ សុខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, សា អនិច្ចាតិ បជានាតិ, អនជ្ឈោសិតាតិ បជានាតិ, អនភិនន្ទិតាតិ បជានាតិ; ទុក្ខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, សា អនិច្ចាតិ បជានាតិ, អនជ្ឈោសិតាតិ បជានាតិ, អនភិនន្ទិតាតិ បជានាតិ; អទុក្ខមសុខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, សា អនិច្ចាតិ បជានាតិ, អនជ្ឈោសិតាតិ បជានាតិ, អនភិនន្ទិតាតិ បជានាតិ. សោ សុខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, វិសញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ; ទុក្ខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, វិសញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ; អទុក្ខមសុខញ្ចេ វេទនំ វេទយតិ, វិសញ្ញុត្តោ នំ វេទយតិ. សោ កាយបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយមានោ ‘កាយបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ, ជីវិតបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយមានោ ‘ជីវិតបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ. ‘កាយស្ស ភេទា ឧទ្ធំ ជីវិតបរិយាទានា ឥធេវ សព្ពវេទយិតានិ អនភិនន្ទិតានិ សីតីភវិស្សន្តី’តិ [សីតិភវិស្សន្តីតិ (សី. បី. ក.)] បជានាតិ.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, តេលញ្ច បដិច្ច វដ្ដិញ្ច បដិច្ច តេលប្បទីបោ ឈាយេយ្យ, តស្សេវ តេលស្ស ច វដ្ដិយា ច បរិយាទានា អនាហារោ និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយមានោ ‘កាយបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ. ជីវិតបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយមានោ ‘ជីវិតបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ. ‘កាយស្ស ភេទា ឧទ្ធំ ជីវិតបរិយាទានា ឥធេវ សព្ពវេទយិតានិ អនភិនន្ទិតានិ សីតីភវិស្សន្តី’តិ បជានាតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. ទុតិយគេលញ្ញសុត្តំ

២៥៦. ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ. អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន គិលានសាលា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. និសជ្ជ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ –

‘‘សតោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្បជានោ កាលំ អាគមេយ្យ. អយំ វោ អម្ហាកំ អនុសាសនី.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សតោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ… ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ… ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សតោ ហោតិ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្បជានោ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេ សម្បជានការី ហោតិ…បេ… ភាសិតេ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី ហោតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្បជានោ ហោតិ. សតោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្បជានោ កាលំ អាគមេយ្យ. អយំ វោ អម្ហាកំ អនុសាសនី.

‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឯវំ សតស្ស សម្បជានស្ស អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ សុខា វេទនា. សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នា ខោ ម្យាយំ សុខា វេទនា; សា ច ខោ បដិច្ច, នោ អប្បដិច្ច. កិំ បដិច្ច? ឥមមេវ ផស្សំ បដិច្ច. អយំ ខោ បន ផស្សោ អនិច្ចោ សង្ខតោ បដិច្ចសមុប្បន្នោ. អនិច្ចំ ខោ បន សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បន្នា សុខា វេទនា កុតោ និច្ចា ភវិស្សតី’តិ! សោ ផស្សេ ច សុខាយ ច វេទនាយ អនិច្ចានុបស្សី វិហរតិ, វយានុបស្សី វិហរតិ, វិរាគានុបស្សី វិហរតិ, និរោធានុបស្សី វិហរតិ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សី វិហរតិ. តស្ស ផស្សេ ច សុខាយ ច វេទនាយ អនិច្ចានុបស្សិនោ វិហរតោ, វយានុបស្សិនោ វិហរតោ, វិរាគានុបស្សិនោ វិហរតោ, និរោធានុបស្សិនោ វិហរតោ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សិនោ វិហរតោ យោ ផស្សេ ច សុខាយ ច វេទនាយ រាគានុសយោ, សោ បហីយតិ.

‘‘តស្ស ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឯវំ សតស្ស…បេ… វិហរតោ ឧប្បជ្ជតិ ទុក្ខា វេទនា…បេ… ឧប្បជ្ជតិ អទុក្ខមសុខា វេទនា. សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នា ខោ ម្យាយំ អទុក្ខមសុខា វេទនា; សា ច ខោ បដិច្ច, នោ អប្បដិច្ច. កិំ បដិច្ច? ឥមមេវ ផស្សំ បដិច្ច…បេ… កាយស្ស ភេទា ឧទ្ធំ ជីវិតបរិយាទានា ឥធេវ សព្ពវេទយិតានិ អនភិនន្ទិតានិ សីតីភវិស្សន្តី’តិ បជានាតិ’’.

‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, តេលញ្ច បដិច្ច វដ្ដិញ្ច បដិច្ច តេលប្បទីបោ ឈាយេយ្យ, តស្សេវ តេលស្ស ច វដ្ដិយា ច បរិយាទានា អនាហារោ និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយមានោ ‘កាយបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ. ជីវិតបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយមានោ ‘ជីវិតបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ. ‘កាយស្ស ភេទា ឧទ្ធំ ជីវិតបរិយាទានា ឥធេវ សព្ពវេទយិតានិ អនភិនន្ទិតានិ សីតីភវិស្សន្តី’តិ បជានាតី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. អនិច្ចសុត្តំ

២៥៧. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា ខោ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ វេទនា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា’’តិ. នវមំ.

១០. ផស្សមូលកសុត្តំ

២៥៨. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា ផស្សជា ផស្សមូលកា ផស្សនិទានា ផស្សបច្ចយា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. សុខវេទនិយំ, ភិក្ខវេ, ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខា វេទនា. តស្សេវ សុខវេទនិយស្ស ផស្សស្ស និរោធា, យំ តជ្ជំ វេទយិតំ សុខវេទនិយំ ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បន្នា សុខា វេទនា, សា និរុជ្ឈតិ, សា វូបសម្មតិ. ទុក្ខវេទនិយំ, ភិក្ខវេ, ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ទុក្ខា វេទនា. តស្សេវ ទុក្ខវេទនិយស្ស ផស្សស្ស និរោធា, យំ តជ្ជំ វេទយិតំ ទុក្ខវេទនិយំ ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បន្នា ទុក្ខា វេទនា, សា និរុជ្ឈតិ, សា វូបសម្មតិ. អទុក្ខមសុខវេទនិយំ, ភិក្ខវេ, ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ អទុក្ខមសុខា វេទនា. តស្សេវ អទុក្ខមសុខវេទនិយស្ស ផស្សស្ស និរោធា, យំ តជ្ជំ វេទយិតំ អទុក្ខមសុខវេទនិយំ ផស្សំ បដិច្ច ឧប្បន្នា អទុក្ខមសុខា វេទនា, សា និរុជ្ឈតិ, សា វូបសម្មតិ. សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទ្វិន្នំ កដ្ឋានំ សង្ឃដ្ដនសមោធានា [សង្ខត្តា តស្ស សមោធានា (ស្យា. កំ.) សង្ឃត្តា តស្ស សមោធានា (ក.) សំ. និ. ២.៦២ បស្សិតព្ពំ] ឧស្មា ជាយតិ, តេជោ អភិនិព្ពត្តតិ. តេសំយេវ កដ្ឋានំ នានាភាវា វិនិក្ខេបា, យា តជ្ជា ឧស្មា, សា និរុជ្ឈតិ, សា វូបសម្មតិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមា តិស្សោ វេទនា ផស្សជា ផស្សមូលកា ផស្សនិទានា ផស្សបច្ចយា. តជ្ជំ ផស្សំ បដិច្ច តជ្ជា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ. តជ្ជស្ស ផស្សស្ស និរោធា តជ្ជា វេទនា និរុជ្ឈន្តី’’តិ. ទសមំ.

សគាថាវគ្គោ បឋមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សមាធិ សុខំ បហានេន, បាតាលំ ទដ្ឋព្ពេន ច;

សល្លេន ចេវ គេលញ្ញា, អនិច្ច ផស្សមូលកាតិ.

២. រហោគតវគ្គោ

១. រហោគតសុត្តំ

២៥៩. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធ មយ្ហំ, ភន្តេ, រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. វុត្តំ ខោ បនេតំ ភគវតា – ‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ តំ ទុក្ខស្មិ’ន្តិ. កិំ នុ ខោ ឯតំ ភគវតា សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ តំ ទុក្ខស្មិ’’’ន្តិ?

‘‘សាធុ សាធុ, ភិក្ខុ! តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខុ, វេទនា វុត្តា មយា. សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា តិស្សោ វេទនា វុត្តា មយា. វុត្តំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខុ, មយា – ‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ, តំ ទុក្ខស្មិ’ន្តិ. តំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខុ, មយា សង្ខារានំយេវ អនិច្ចតំ សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ តំ ទុក្ខស្មិ’ន្តិ. តំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខុ, មយា សង្ខារានំយេវ ខយធម្មតំ…បេ… វយធម្មតំ…បេ… វិរាគធម្មតំ …បេ… និរោធធម្មតំ…បេ… វិបរិណាមធម្មតំ សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ តំ ទុក្ខស្មិ’ន្តិ. អថ ខោ បន, ភិក្ខុ, មយា អនុបុព្ពសង្ខារានំ និរោធោ អក្ខាតោ. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា និរុទ្ធា ហោតិ. ទុតិយំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វិតក្កវិចារា និរុទ្ធា ហោន្តិ. តតិយំ ឈានំ សមាបន្នស្ស បីតិ និរុទ្ធា ហោតិ. ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបន្នស្ស អស្សាសបស្សាសា និរុទ្ធា ហោន្តិ. អាកាសានញ្ចាយតនំ សមាបន្នស្ស រូបសញ្ញា និរុទ្ធា ហោតិ. វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមាបន្នស្ស អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា និរុទ្ធា ហោតិ. អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមាបន្នស្ស វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា និរុទ្ធា ហោតិ. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមាបន្នស្ស អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា និរុទ្ធា ហោតិ. សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច និរុទ្ធា ហោន្តិ. ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ និរុទ្ធោ ហោតិ, ទោសោ និរុទ្ធោ ហោតិ, មោហោ និរុទ្ធោ ហោតិ. អថ ខោ, ភិក្ខុ, មយា អនុបុព្ពសង្ខារានំ វូបសមោ អក្ខាតោ. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា វូបសន្តា ហោតិ. ទុតិយំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វិតក្កវិចារា វូបសន្តា ហោន្តិ…បេ… សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច វូបសន្តា ហោន្តិ. ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ វូបសន្តោ ហោតិ, ទោសោ វូបសន្តោ ហោតិ, មោហោ វូបសន្តោ ហោតិ. ឆយិមា, ភិក្ខុ, បស្សទ្ធិយោ. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ. ទុតិយំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វិតក្កវិចារា បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. តតិយំ ឈានំ សមាបន្នស្ស បីតិ បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ. ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបន្នស្ស អស្សាសបស្សាសា បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតិ, ទោសោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតិ, មោហោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតី’’តិ. បឋមំ.

២. បឋមអាកាសសុត្តំ

២៦០. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, អាកាសេ វិវិធា វាតា វាយន្តិ. បុរត្ថិមាបិ វាតា វាយន្តិ, បច្ឆិមាបិ វាតា វាយន្តិ, ឧត្តរាបិ វាតា វាយន្តិ, ទក្ខិណាបិ វាតា វាយន្តិ, សរជាបិ វាតា វាយន្តិ, អរជាបិ វាតា វាយន្តិ, សីតាបិ វាតា វាយន្តិ, ឧណ្ហាបិ វាតា វាយន្តិ, បរិត្តាបិ វាតា វាយន្តិ, អធិមត្តាបិ វាតា វាយន្តិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមស្មិំ កាយស្មិំ វិវិធា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, សុខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, ទុក្ខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, អទុក្ខមសុខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតី’’តិ.

‘‘យថាបិ វាតា អាកាសេ, វាយន្តិ វិវិធា បុថូ;

បុរត្ថិមា បច្ឆិមា ចាបិ, ឧត្តរា អថ ទក្ខិណា.

‘‘សរជា អរជា ចបិ, សីតា ឧណ្ហា ច ឯកទា;

អធិមត្តា បរិត្តា ច, បុថូ វាយន្តិ មាលុតា.

‘‘តថេវិមស្មិំ កាយស្មិំ, សមុប្បជ្ជន្តិ វេទនា;

សុខទុក្ខសមុប្បត្តិ, អទុក្ខមសុខា ច យា.

‘‘យតោ ច ភិក្ខុ អាតាបី, សម្បជញ្ញំ ន រិញ្ចតិ [សម្បជានោ និរូបធិ (ក.)];

តតោ សោ វេទនា សព្ពា, បរិជានាតិ បណ្ឌិតោ.

‘‘សោ វេទនា បរិញ្ញាយ, ទិដ្ឋេ ធម្មេ អនាសវោ;

កាយស្ស ភេទា ធម្មដ្ឋោ, សង្ខ្យំ នោបេតិ វេទគូ’’តិ. ទុតិយំ;

៣. ទុតិយអាកាសសុត្តំ

២៦១. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, អាកាសេ វិវិធា វាតា វាយន្តិ. បុរត្ថិមាបិ វាតា វាយន្តិ…បេ… អធិមត្តាបិ វាតា វាយន្តិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមស្មិំ កាយស្មិំ វិវិធា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, សុខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, ទុក្ខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, អទុក្ខមសុខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតី’’តិ. តតិយំ.

៤. អគារសុត្តំ

២៦២. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, អាគន្តុកាគារំ. តត្ថ បុរត្ថិមាយបិ ទិសាយ អាគន្ត្វា វាសំ កប្បេន្តិ, បច្ឆិមាយបិ ទិសាយ អាគន្ត្វា វាសំ កប្បេន្តិ, ឧត្តរាយបិ ទិសាយ អាគន្ត្វា វាសំ កប្បេន្តិ, ទក្ខិណាយបិ ទិសាយ អាគន្ត្វា វាសំ កប្បេន្តិ. ខត្តិយាបិ អាគន្ត្វា វាសំ កប្បេន្តិ, ព្រាហ្មណាបិ អាគន្ត្វា វាសំ កប្បេន្តិ, វេស្សាបិ អាគន្ត្វា វាសំ កប្បេន្តិ, សុទ្ទាបិ អាគន្ត្វា វាសំ កប្បេន្តិ. ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមស្មិំ កាយស្មិំ វិវិធា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ. សុខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, ទុក្ខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, អទុក្ខមសុខាបិ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ. សាមិសាបិ សុខា វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, សាមិសាបិ ទុក្ខា វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, សាមិសាបិ អទុក្ខមសុខា វេទនា ឧប្បជ្ជតិ. និរាមិសាបិ សុខា វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, និរាមិសាបិ ទុក្ខា វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, និរាមិសាបិ អទុក្ខមសុខា វេទនា ឧប្បជ្ជតី’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. បឋមអានន្ទសុត្តំ

២៦៣. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ, ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កតមា នុ ខោ, ភន្តេ, វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? កោ វេទនាយ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណន្តិ? តិស្សោ ឥមា, អានន្ទ, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា វុច្ចន្តិ, អានន្ទ, វេទនា. ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោ; ផស្សនិរោធា វេទនានិរោធោ. អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ. យំ វេទនំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ វេទនាយ អស្សាទោ. យា វេទនា អនិច្ចា ទុក្ខា វិបរិណាមធម្មា, អយំ វេទនាយ អាទីនវោ. យោ វេទនាយ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ វេទនាយ និស្សរណំ. អថ ខោ បនានន្ទ, មយា អនុបុព្ពសង្ខារានំ និរោធោ អក្ខាតោ. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា និរុទ្ធា ហោតិ…បេ… សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច និរុទ្ធា ហោន្តិ. ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ និរុទ្ធោ ហោតិ, ទោសោ និរុទ្ធោ ហោតិ, មោហោ និរុទ្ធោ ហោតិ. អថ ខោ បនានន្ទ, មយា អនុបុព្ពសង្ខារានំ វូបសមោ អក្ខាតោ. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា វូបសន្តា ហោតិ…បេ… សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច វូបសន្តា ហោន្តិ. ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ វូបសន្តោ ហោតិ, ទោសោ វូបសន្តោ ហោតិ, មោហោ វូបសន្តោ ហោតិ. អថ ខោ បនានន្ទ, មយា អនុបុព្ពសង្ខារានំ បដិប្បស្សទ្ធិ អក្ខាតា. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ…បេ… អាកាសានញ្ចាយតនំ សមាបន្នស្ស រូបសញ្ញា បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ. វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមាបន្នស្ស អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ. អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមាបន្នស្ស វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមាបន្នស្ស អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ. សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតិ, ទោសោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតិ, មោហោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. ទុតិយអានន្ទសុត្តំ

២៦៤. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កតមា នុ ខោ, អានន្ទ, វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? កោ វេទនាយ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’’ន្តិ? ‘‘ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា ភគវន្នេត្តិកា ភគវម្បដិសរណា. សាធុ, ភន្តេ, ភគវន្តញ្ញេវ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ. ភគវតោ សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ. ‘‘តេន ហិ, អានន្ទ, សុណោហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ; ភាសិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ. ភគវា ឯតទវោច – ‘‘តិស្សោ ឥមា, អានន្ទ, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា វុច្ចន្តិ, អានន្ទ, វេទនា…បេ… ផស្សសមុទយា…បេ… ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតិ, ទោសោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតិ, មោហោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតី’’តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. បឋមសម្ពហុលសុត្តំ

២៦៥. អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កតមា នុ ខោ, ភន្តេ, វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? កោ វេទនាយ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’’ន្តិ? ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, វេទនា. ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោ; ផស្សនិរោធា វេទនានិរោធោ. អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ. យំ វេទនំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ វេទនាយ អស្សាទោ. យា វេទនា អនិច្ចា ទុក្ខា វិបរិណាមធម្មា, អយំ វេទនាយ អាទីនវោ. យោ វេទនាយ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ វេទនាយ និស្សរណំ.

‘‘អថ ខោ បន, ភិក្ខវេ, មយា អនុបុព្ពសង្ខារានំ និរោធោ អក្ខាតោ. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា និរុទ្ធា ហោតិ…បេ… ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ និរុទ្ធោ ហោតិ, ទោសោ និរុទ្ធោ ហោតិ, មោហោ និរុទ្ធោ ហោតិ. អថ ខោ បន, ភិក្ខវេ, មយា អនុបុព្ពសង្ខារានំ វូបសមោ អក្ខាតោ. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា វូបសន្តា ហោតិ…បេ… ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ វូបសន្តោ ហោតិ, ទោសោ វូបសន្តោ ហោតិ, មោហោ វូបសន្តោ ហោតិ. ឆយិមា, ភិក្ខវេ, បស្សទ្ធិយោ. បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វាចា បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ. ទុតិយំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វិតក្កវិចារា បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. តតិយំ ឈានំ សមាបន្នស្ស បីតិ បដិប្បស្សទ្ធា ហោតិ. ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបន្នស្ស អស្សាសបស្សាសា បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតិ, ទោសោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតិ, មោហោ បដិប្បស្សទ្ធោ ហោតី’’តិ. សត្តមំ.

៨. ទុតិយសម្ពហុលសុត្តំ

២៦៦. អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កតមា នុ ខោ, ភិក្ខវេ, វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? កោ វេទនាយ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’’ន្តិ? ‘‘ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា…បេ…’’ ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, វេទនា…បេ… ផស្សសមុទយា…បេ…. (យថា បុរិមសុត្តន្តេ, តថា វិត្ថារេតព្ពោ.) អដ្ឋមំ.

៩. បញ្ចកង្គសុត្តំ

២៦៧. អថ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ ឧទាយិ, វេទនា វុត្តា ភគវតា’’តិ? ‘‘តិស្សោ ខោ, ថបតិ, វេទនា វុត្តា ភគវតា. សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា ខោ, ថបតិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា’’តិ. ឯវំ វុត្តេ, បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ភន្តេ ឧទាយិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា. យាយំ, ភន្តេ, អទុក្ខមសុខា វេទនា, សន្តស្មិំ ឯសា បណីតេ សុខេ វុត្តា ភគវតា’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា ឧទាយី បញ្ចកង្គំ ថបតិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ថបតិ, ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា. តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ភន្តេ ឧទាយិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា. យាយំ, ភន្តេ, អទុក្ខមសុខា វេទនា, សន្តស្មិំ ឯសា បណីតេ សុខេ វុត្តា ភគវតា’’តិ. តតិយម្បិ ខោ អាយស្មា ឧទាយី បញ្ចកង្គំ ថបតិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ថបតិ, ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា. តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា’’តិ. តតិយម្បិ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘ន ខោ, ភន្តេ ឧទាយិ, តិស្សោ វេទនា វុត្តា ភគវតា. ទ្វេ វេទនា វុត្តា ភគវតា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា. យាយំ, ភន្តេ, អទុក្ខមសុខា វេទនា, សន្តស្មិំ ឯសា បណីតេ សុខេ វុត្តា ភគវតា’’តិ. នេវ សក្ខិ អាយស្មា ឧទាយី បញ្ចកង្គំ ថបតិំ សញ្ញាបេតុំ, ន បនាសក្ខិ បញ្ចកង្គោ ថបតិ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ សញ្ញាបេតុំ. អស្សោសិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស បញ្ចកង្គេន ថបតិនា សទ្ធិំ ឥមំ កថាសល្លាបំ.

អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យាវតកោ អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស បញ្ចកង្គេន ថបតិនា សទ្ធិំ អហោសិ កថាសល្លាបោ តំ សព្ពំ ភគវតោ អារោចេសិ.

‘‘សន្តមេវ, អានន្ទ, បរិយាយំ បញ្ចកង្គោ ថបតិ ឧទាយិស្ស ភិក្ខុនោ នាព្ភនុមោទិ; សន្តញ្ច បនានន្ទ, បរិយាយំ ឧទាយី ភិក្ខុ បញ្ចកង្គស្ស ថបតិនោ នាព្ភនុមោទិ. ទ្វេបិ មយា, អានន្ទ, វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. តិស្សោបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. បញ្ចបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. ឆបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. អដ្ឋារសាបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. ឆត្តិំសាបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. អដ្ឋសតម្បិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. ឯវំ បរិយាយទេសិតោ ខោ, អានន្ទ, មយា ធម្មោ. ឯវំ បរិយាយទេសិតេ ខោ, អានន្ទ, មយា ធម្មេ យេ អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សុលបិតំ, ន សមនុមញ្ញិស្សន្តិ, ន សមនុជានិស្សន្តិ, ន សមនុមោទិស្សន្តិ, តេសំ ឯតំ បាដិកង្ខំ – ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរិស្សន្តីតិ [វិហរិស្សន្តិ (សី. បី. ក.)]. ឯវំ បរិយាយទេសិតោ ខោ, អានន្ទ, មយា ធម្មោ. ឯវំ បរិយាយទេសិតេ ខោ, អានន្ទ, មយា ធម្មេ យេ អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សុលបិតំ សមនុមញ្ញិស្សន្តិ សមនុជានិស្សន្តិ សមនុមោទិស្សន្តិ, តេសំ ឯតំ បាដិកង្ខំ – សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ខីរោទកីភូតា អញ្ញមញ្ញំ បិយចក្ខូហិ សម្បស្សន្តា វិហរិស្សន្តី’’តិ.

‘‘បញ្ចិមេ, អានន្ទ, កាមគុណា. កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា…បេ… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ ខោ, អានន្ទ, បញ្ច កាមគុណា. យំ ខោ, អានន្ទ, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ – ឥទំ វុច្ចតិ កាមសុខំ. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ, វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ សតោ ច សម្បជានោ, សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា, បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា, នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា, ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម, ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម, ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច. យេ ខោ, អានន្ទ, ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ឯតំបរមំ សន្តំ សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេន្តី’តិ – ឥទំ នេសាហំ នានុជានាមិ. តំ កិស្ស ហេតុ? អត្ថានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘កតមញ្ចានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ សព្ពសោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ ខោ, អានន្ទ, ឯតម្ហា សុខា អញ្ញំ សុខំ អភិក្កន្តតរញ្ច បណីតតរញ្ច.

‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អានន្ទ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមណោ គោតមោ អាហ, តញ្ច សុខស្មិំ បញ្ញបេតិ. តយិទំ កិំសុ, តយិទំ កថំសូ’តិ? ឯវំវាទិនោ, អានន្ទ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘ន ខោ, អាវុសោ, ភគវា សុខញ្ញេវ វេទនំ សន្ធាយ សុខស្មិំ បញ្ញបេតិ. យត្ថ យត្ថ, អាវុសោ, សុខំ ឧបលព្ភតិ, យហិំ យហិំ [យំ ហិយំ ហិ សុខំ (សី. បី.), យហិំ យហិំ សុខំ (ស្យា. កំ. ក.) ម. និ. ២.៩១], តំ តំ តថាគតោ សុខស្មិំ បញ្ញបេតី’’’តិ. នវមំ.

១០. ភិក្ខុសុត្តំ

២៦៨. ‘‘ទ្វេបិ មយា, ភិក្ខវេ, វេទនា វុត្តា បរិយាយេន, តិស្សោបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន, បញ្ចបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន, ឆបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន, អដ្ឋារសាបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន, ឆត្តិំសាបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន, អដ្ឋសតម្បិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. ឯវំ បរិយាយទេសិតោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មោ. ឯវំ បរិយាយទេសិតេ ខោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មេ យេ អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សុលបិតំ ន សមនុមញ្ញិស្សន្តិ, ន សមនុជានិស្សន្តិ, ន សមនុមោទិស្សន្តិ, តេសំ ឯតំ បាដិកង្ខំ – ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរិស្សន្តីតិ. ឯវំ បរិយាយទេសិតោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មោ. ឯវំ បរិយាយទេសិតេ ខោ, ភិក្ខវេ, មយា ធម្មេ យេ អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សុលបិតំ សមនុមញ្ញិស្សន្តិ សមនុជានិស្សន្តិ សមនុមោទិស្សន្តិ, តេសំ ឯតំ បាដិកង្ខំ – សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ខីរោទកីភូតា អញ្ញមញ្ញំ បិយចក្ខូហិ សម្បស្សន្តា វិហរិស្សន្តីតិ.

‘‘បញ្ចិមេ, ភិក្ខវេ, កាមគុណា…បេ… ឋានំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខវេ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមណោ គោតមោ អាហ, តញ្ច សុខស្មិំ បញ្ញបេតិ. តយិទំ កិំសុ, តយិទំ កថំសូ’តិ? ឯវំវាទិនោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវមស្សុ វចនីយា – ‘ន ខោ, អាវុសោ, ភគវា សុខញ្ញេវ វេទនំ សន្ធាយ សុខស្មិំ បញ្ញបេតិ. យត្ថ យត្ថ, អាវុសោ, សុខំ ឧបលព្ភតិ យហិំ យហិំ [យំ ហិ យំ ហិ (សី. បី.)], តំ តំ តថាគតោ សុខស្មិំ បញ្ញបេតី’’តិ. ទសមំ.

រហោគតវគ្គោ ទុតិយោ.

តស្សុទ្ទានំ –

រហោគតំ ទ្វេ អាកាសំ, អគារំ ទ្វេ ច អានន្ទា;

សម្ពហុលា ទុវេ វុត្តា, បញ្ចកង្គោ ច ភិក្ខុនាតិ.

៣. អដ្ឋសតបរិយាយវគ្គោ

១. សីវកសុត្តំ

២៦៩. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. អថ ខោ មោឡិយសីវកោ បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ. សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ មោឡិយសីវកោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សន្តិ, ភោ គោតម, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘យំ កិញ្ចាយំ បុរិសបុគ្គលោ បដិសំវេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា សព្ពំ តំ បុព្ពេកតហេតូ’តិ. ឥធ [ឥធ បន (ស្យា. កំ. បី. ក.)] ភវំ គោតមោ កិមាហា’’តិ?

‘‘បិត្តសមុដ្ឋានានិបិ ខោ, សីវក, ឥធេកច្ចានិ វេទយិតានិ ឧប្បជ្ជន្តិ. សាមម្បិ ខោ ឯតំ, សីវក, វេទិតព្ពំ [ឯវំ វេទិតព្ពំ (ស្យា. កំ. ក.)] យថា បិត្តសមុដ្ឋានានិបិ ឥធេកច្ចានិ វេទយិតានិ ឧប្បជ្ជន្តិ; លោកស្សបិ ខោ ឯតំ, សីវក, សច្ចសម្មតំ យថា បិត្តសមុដ្ឋានានិបិ ឥធេកច្ចានិ វេទយិតានិ ឧប្បជ្ជន្តិ. តត្រ, សីវក, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘យំ កិញ្ចាយំ បុរិសបុគ្គលោ បដិសំវេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា សព្ពំ តំ បុព្ពេកតហេតូ’តិ. យញ្ច សាមំ ញាតំ តញ្ច អតិធាវន្តិ, យញ្ច លោកេ សច្ចសម្មតំ តញ្ច អតិធាវន្តិ. តស្មា តេសំ សមណព្រាហ្មណានំ មិច្ឆាតិ វទាមិ.

‘‘សេម្ហសមុដ្ឋានានិបិ ខោ, សីវក…បេ… វាតសមុដ្ឋានានិបិ ខោ, សីវក…បេ… សន្និបាតិកានិបិ ខោ, សីវក…បេ… ឧតុបរិណាមជានិបិ ខោ, សីវក…បេ… វិសមបរិហារជានិបិ ខោ, សីវក…បេ… ឱបក្កមិកានិបិ ខោ, សីវក…បេ… កម្មវិបាកជានិបិ ខោ, សីវក, ឥធេកច្ចានិ វេទយិតានិ ឧប្បជ្ជន្តិ. សាមម្បិ ខោ ឯតំ, សីវក, វេទិតព្ពំ. យថា កម្មវិបាកជានិបិ ឥធេកច្ចានិ វេទយិតានិ ឧប្បជ្ជន្តិ; លោកស្សបិ ខោ ឯតំ, សីវក, សច្ចសម្មតំ. យថា កម្មវិបាកជានិបិ ឥធេកច្ចានិ វេទយិតានិ ឧប្បជ្ជន្តិ; តត្រ, សីវក, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘យំ កិញ្ចាយំ បុរិសបុគ្គលោ បដិសំវេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា សព្ពំ តំ បុព្ពេកតហេតូ’តិ. យញ្ច សាមំ ញាតំ តញ្ច អតិធាវន្តិ យញ្ច លោកេ សច្ចសម្មតំ តញ្ច អតិធាវន្តិ. តស្មា តេសំ សមណព្រាហ្មណានំ មិច្ឆាតិ វទាមីតិ. ឯវំ វុត្តេ, មោឡិយសីវកោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម …បេ… ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’’ន្តិ.

‘‘បិត្តំ សេម្ហញ្ច វាតោ ច, សន្និបាតា ឧតូនិ ច;

វិសមំ ឱបក្កមិកំ, កម្មវិបាកេន អដ្ឋមី’’តិ. បឋមំ;

២. អដ្ឋសតសុត្តំ

២៧០. ‘‘អដ្ឋសតបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ធម្មបរិយាយំ ទេសេស្សាមិ. តំ សុណាថ. កតមោ ច, ភិក្ខវេ, អដ្ឋសតបរិយាយោ, ធម្មបរិយាយោ? ទ្វេបិ មយា, ភិក្ខវេ, វេទនា វុត្តា បរិយាយេន; តិស្សោបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន; បញ្ចបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន; ឆបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន; អដ្ឋារសាបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន; ឆត្តិំសាបិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន; អដ្ឋសតម្បិ មយា វេទនា វុត្តា បរិយាយេន. ‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, ទ្វេ វេទនា? កាយិកា ច ចេតសិកា ច – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, ទ្វេ វេទនា. កតមា ច, ភិក្ខវេ, តិស្សោ វេទនា? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ វេទនា. កតមា ច, ភិក្ខវេ, បញ្ច វេទនា? សុខិន្ទ្រិយំ, ទុក្ខិន្ទ្រិយំ, សោមនស្សិន្ទ្រិយំ, ទោមនស្សិន្ទ្រិយំ, ឧបេក្ខិន្ទ្រិយំ – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, បញ្ច វេទនា. កតមា ច, ភិក្ខវេ, ឆ វេទនា? ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា…បេ… មនោសម្ផស្សជា វេទនា – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, ឆ វេទនា. កតមា ច, ភិក្ខវេ, អដ្ឋារស វេទនា? ឆ សោមនស្សូបវិចារា, ឆ ទោមនស្សូបវិចារា, ឆ ឧបេក្ខូបវិចារា – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋារស វេទនា. កតមា ច, ភិក្ខវេ, ឆត្តិំស វេទនា? ឆ គេហសិតានិ [គេហស្សិតានិ (អដ្ឋ.)] សោមនស្សានិ, ឆ នេក្ខម្មសិតានិ [នេក្ខម្មស្សិតានិ (អដ្ឋ.)] សោមនស្សានិ, ឆ គេហសិតានិ ទោមនស្សានិ, ឆ នេក្ខម្មសិតានិ ទោមនស្សានិ, ឆ គេហសិតា ឧបេក្ខា, ឆ នេក្ខម្មសិតា ឧបេក្ខា – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, ឆត្តិំស វេទនា. កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, អដ្ឋសតំ វេទនា? អតីតា ឆត្តិំស វេទនា, អនាគតា ឆត្តិំស វេទនា, បច្ចុប្បន្នា ឆត្តិំស វេទនា – ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋសតំ វេទនា. អយំ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋសតបរិយាយោ ធម្មបរិយាយោ’’តិ. ទុតិយំ.

៣. អញ្ញតរភិក្ខុសុត្តំ

២៧១. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កតមា នុ ខោ, ភន្តេ, វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមា វេទនាសមុទយគាមិនី បដិបទា? កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? កោ វេទនាយ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’’ន្តិ?

‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខុ, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខុ, វេទនា. ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោ. តណ្ហា វេទនាសមុទយគាមិនី បដិបទា. ផស្សនិរោធា វេទនានិរោធោ. អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… សម្មាសមាធិ. យំ វេទនំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ វេទនាយ អស្សាទោ; យា វេទនា អនិច្ចា ទុក្ខា វិបរិណាមធម្មា, អយំ វេទនាយ អាទីនវោ; យោ វេទនាយ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ វេទនាយ និស្សរណ’’ន្តិ. តតិយំ.

៤. បុព្ពសុត្តំ

២៧២. ‘‘បុព្ពេវ មេ, ភិក្ខវេ, សម្ពោធា អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ ឯតទហោសិ – ‘កតមា នុ ខោ វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមា វេទនាសមុទយគាមិនី បដិបទា, កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? កោ វេទនាយ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’ន្តិ? តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯតទហោសិ – ‘តិស្សោ ឥមា វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. ឥមា វុច្ចន្តិ វេទនា. ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោ. តណ្ហា វេទនាសមុទយគាមិនី បដិបទា…បេ… យោ វេទនាយ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ. ឥទំ វេទនាយ និស្សរណ’’’ន្តិ. ចតុត្ថំ.

៥. ញាណសុត្តំ

២៧៣. ‘‘‘ឥមា វេទនា’តិ មេ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ ចក្ខុំ ឧទបាទិ, ញាណំ ឧទបាទិ, បញ្ញា ឧទបាទិ, វិជ្ជា ឧទបាទិ, អាលោកោ ឧទបាទិ. ‘អយំ វេទនាសមុទយោ’តិ មេ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ ចក្ខុំ ឧទបាទិ…បេ… អាលោកោ ឧទបាទិ. ‘អយំ វេទនាសមុទយគាមិនី បដិបទា’តិ មេ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ ចក្ខុំ ឧទបាទិ…បេ… ‘អយំ វេទនានិរោធោ’តិ មេ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ ចក្ខុំ ឧទបាទិ …បេ… ‘អយំ វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ មេ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ ចក្ខុំ ឧទបាទិ…បេ… ‘អយំ វេទនាយ អស្សាទោ’តិ មេ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ…បេ… ‘អយំ វេទនាយ អាទីនវោ’តិ មេ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ…បេ… ‘ឥទំ ខោ និស្សរណ’ន្តិ មេ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ ចក្ខុំ ឧទបាទិ, ញាណំ ឧទបាទិ, បញ្ញា ឧទបាទិ, វិជ្ជា ឧទបាទិ, អាលោកោ ឧទបាទី’’តិ. បញ្ចមំ.

៦. សម្ពហុលភិក្ខុសុត្តំ

២៧៤. អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា…បេ… ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កតមា នុ ខោ, ភន្តេ, វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមា វេទនាសមុទយគាមិនី បដិបទា? កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? កោ វេទនាយ អស្សាទោ, កោ អាទីនវោ, កិំ និស្សរណ’’ន្តិ? ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. ឥមា វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, វេទនា. ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោ. តណ្ហា វេទនាសមុទយគាមិនី បដិបទា. ផស្សនិរោធា…បេ… យោ វេទនាយ ឆន្ទរាគវិនយោ ឆន្ទរាគប្បហានំ. ឥទំ វេទនាយ និស្សរណ’’ន្តិ. ឆដ្ឋំ.

៧. បឋមសមណព្រាហ្មណសុត្តំ

២៧៥. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឥមាសំ តិស្សន្នំ វេទនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានន្តិ. ន មេ តេ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា សមណេសុ វា សមណសម្មតា ព្រាហ្មណេសុ វា ព្រាហ្មណសម្មតា, ន ច បន តេ អាយស្មន្តោ សាមញ្ញត្ថំ វា ព្រហ្មញ្ញត្ថំ វា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តិ. យេ ច ខោ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឥមាសំ តិស្សន្នំ វេទនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវំ ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ បជានន្តិ. តេ ខោ មេ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា សមណេសុ ចេវ សមណសម្មតា ព្រាហ្មណេសុ ច ព្រាហ្មណសម្មតា. តេ ច បនាយស្មន្តោ សាមញ្ញត្ថញ្ច ព្រហ្មញ្ញត្ថញ្ច, ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’’តិ. សត្តមំ.

៨. ទុតិយសមណព្រាហ្មណសុត្តំ

២៧៦. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា. យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឥមាសំ តិស្សន្នំ វេទនានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានន្តិ…បេ… បជានន្តិ…បេ… សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’’តិ. អដ្ឋមំ.

៩. តតិយសមណព្រាហ្មណសុត្តំ

២៧៧. ‘‘យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា វេទនំ នប្បជានន្តិ, វេទនាសមុទយំ នប្បជានន្តិ, វេទនានិរោធំ នប្បជានន្តិ, វេទនានិរោធគាមិនិំ បដិបទំ នប្បជានន្តិ…បេ… បជានន្តិ…បេ… សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’’តិ. នវមំ.

១០. សុទ្ធិកសុត្តំ

២៧៨. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, វេទនា. កតមា តិស្សោ? សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា – ឥមា ខោ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ វេទនា’’តិ. ទសមំ.

១១. និរាមិសសុត្តំ

២៧៩. ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, សាមិសា បីតិ, អត្ថិ និរាមិសា បីតិ, អត្ថិ និរាមិសា និរាមិសតរា បីតិ; អត្ថិ សាមិសំ សុខំ, អត្ថិ និរាមិសំ សុខំ, អត្ថិ និរាមិសា និរាមិសតរំ សុខំ; អត្ថិ សាមិសា ឧបេក្ខា, អត្ថិ និរាមិសា ឧបេក្ខា, អត្ថិ និរាមិសា និរាមិសតរា ឧបេក្ខា; អត្ថិ សាមិសោ វិមោក្ខោ, អត្ថិ និរាមិសោ វិមោក្ខោ, អត្ថិ និរាមិសា និរាមិសតរោ វិមោក្ខោ. កតមា ច, ភិក្ខវេ, សាមិសា បីតិ? បញ្ចិមេ, ភិក្ខវេ, កាមគុណា. កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា…បេ… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ច កាមគុណា. យា ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ បីតិ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សាមិសា បីតិ.

‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, និរាមិសា បីតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, និរាមិសា បីតិ.

‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, និរាមិសា និរាមិសតរា បីតិ? យា ខោ, ភិក្ខវេ, ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ, ទោសា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ, មោហា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ ឧប្បជ្ជតិ បីតិ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, និរាមិសា និរាមិសតរា បីតិ.

‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, សាមិសំ សុខំ? បញ្ចិមេ, ភិក្ខវេ, កាមគុណា. កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា…បេ… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ច កាមគុណា. យំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សាមិសំ សុខំ.

‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, និរាមិសំ សុខំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, និរាមិសំ សុខំ.

‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, និរាមិសា និរាមិសតរំ សុខំ? យំ ខោ, ភិក្ខវេ, ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ, ទោសា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ, មោហា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, និរាមិសា និរាមិសតរំ សុខំ.

‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សាមិសា ឧបេក្ខា? បញ្ចិមេ, ភិក្ខវេ, កាមគុណា. កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា…បេ… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា. ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ច កាមគុណា. យា ខោ, ភិក្ខវេ, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឧបេក្ខា, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សាមិសា ឧបេក្ខា.

‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, និរាមិសា ឧបេក្ខា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា, ទុក្ខស្ស ច បហានា, បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា, អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, និរាមិសា ឧបេក្ខា.

‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, និរាមិសា និរាមិសតរា ឧបេក្ខា? យា ខោ, ភិក្ខវេ, ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ, ទោសា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ, មោហា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ ឧប្បជ្ជតិ ឧបេក្ខា, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, និរាមិសា និរាមិសតរា ឧបេក្ខា.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សាមិសោ វិមោក្ខោ? រូបប្បដិសំយុត្តោ វិមោក្ខោ សាមិសោ វិមោក្ខោ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, និរាមិសោ វិមោក្ខោ? អរូបប្បដិសំយុត្តោ វិមោក្ខោ និរាមិសោ វិមោក្ខោ.

‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, និរាមិសា និរាមិសតរោ វិមោក្ខោ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ រាគា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ, ទោសា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ, មោហា ចិត្តំ វិមុត្តំ បច្ចវេក្ខតោ ឧប្បជ្ជតិ វិមោក្ខោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, និរាមិសា និរាមិសតរោ វិមោក្ខោ’’តិ. ឯកាទសមំ.

អដ្ឋសតបរិយាយវគ្គោ តតិយោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សីវកអដ្ឋសតំ ភិក្ខុ, បុព្ពេ ញាណញ្ច ភិក្ខុនា;

សមណព្រាហ្មណា តីណិ, សុទ្ធិកញ្ច និរាមិសន្តិ.

វេទនាសំយុត្តំ សមត្តំ.

៣. មាតុគាមសំយុត្តំ

១. បឋមបេយ្យាលវគ្គោ

១. មាតុគាមសុត្តំ

២៨០. ‘‘បញ្ចហិ, ភិក្ខវេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ មាតុគាមោ ឯកន្តអមនាបោ ហោតិ បុរិសស្ស. កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ច រូបវា ហោតិ, ន ច ភោគវា ហោតិ, ន ច សីលវា ហោតិ, អលសោ ច ហោតិ, បជញ្ចស្ស ន លភតិ – ឥមេហិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចហិ អង្គេហិ សមន្នាគតោ មាតុគាមោ ឯកន្តអមនាបោ ហោតិ បុរិសស្ស. បញ្ចហិ, ភិក្ខវេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ មាតុគាមោ ឯកន្តមនាបោ ហោតិ បុរិសស្ស. កតមេហិ បញ្ចហិ? រូបវា ច ហោតិ, ភោគវា ច ហោតិ, សីលវា ច ហោតិ, ទក្ខោ ច ហោតិ អនលសោ, បជញ្ចស្ស លភតិ – ឥមេហិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចហិ អង្គេហិ សមន្នាគតោ មាតុគាមោ ឯកន្តមនាបោ ហោតិ បុរិសស្សា’’តិ. បឋមំ.

២. បុរិសសុត្តំ

២៨១. ‘‘បញ្ចហិ, ភិក្ខវេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ បុរិសោ ឯកន្តអមនាបោ ហោតិ មាតុគាមស្ស. កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ច រូបវា ហោតិ, ន ច ភោគវា ហោតិ, ន ច សីលវា ហោតិ, អលសោ ច ហោតិ, បជញ្ចស្ស ន លភតិ – ឥមេហិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចហិ អង្គេហិ សមន្នាគតោ បុរិសោ ឯកន្តអមនាបោ ហោតិ មាតុគាមស្ស. បញ្ចហិ, ភិក្ខវេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ បុរិសោ ឯកន្តមនាបោ ហោតិ មាតុគាមស្ស. កតមេហិ បញ្ចហិ? រូបវា ច ហោតិ, ភោគវា ច ហោតិ, សីលវា ច ហោតិ, ទក្ខោ ច ហោតិ អនលសោ, បជញ្ចស្ស លភតិ – ឥមេហិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចហិ អង្គេហិ សមន្នាគតោ បុរិសោ ឯកន្តមនាបោ ហោតិ មាតុគាមស្សា’’តិ. ទុតិយំ.

៣. អាវេណិកទុក្ខសុត្តំ

២៨២. ‘‘បញ្ចិមានិ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមស្ស អាវេណិកានិ ទុក្ខានិ, យានិ មាតុគាមោ បច្ចនុភោតិ, អញ្ញត្រេវ បុរិសេហិ. កតមានិ បញ្ច? ឥធ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមោ ទហរោវ សមានោ បតិកុលំ គច្ឆតិ, ញាតកេហិ វិនា ហោតិ. ឥទំ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមស្ស បឋមំ អាវេណិកំ ទុក្ខំ, យំ មាតុគាមោ បច្ចនុភោតិ, អញ្ញត្រេវ បុរិសេហិ. បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមោ ឧតុនី ហោតិ. ឥទំ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមស្ស ទុតិយំ អាវេណិកំ ទុក្ខំ, យំ មាតុគាមោ បច្ចនុភោតិ, អញ្ញត្រេវ បុរិសេហិ. បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមោ គព្ភិនី ហោតិ. ឥទំ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមស្ស តតិយំ អាវេណិកំ ទុក្ខំ, យំ មាតុគាមោ បច្ចនុភោតិ, អញ្ញត្រេវ បុរិសេហិ. បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមោ វិជាយតិ. ឥទំ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមស្ស ចតុត្ថំ អាវេណិកំ ទុក្ខំ, យំ មាតុគាមោ បច្ចនុភោតិ, អញ្ញត្រេវ បុរិសេហិ. បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមោ បុរិសស្ស បារិចរិយំ ឧបេតិ. ឥទំ ខោ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមស្ស បញ្ចមំ អាវេណិកំ ទុក្ខំ, យំ មាតុគាមោ បច្ចនុភោតិ, អញ្ញត្រេវ បុរិសេហិ. ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ច មាតុគាមស្ស អាវេណិកានិ ទុក្ខានិ, យានិ មាតុគាមោ បច្ចនុភោតិ, អញ្ញត្រេវ បុរិសេហី’’តិ. តតិយំ.

៤. តីហិធម្មេហិសុត្តំ

២៨៣. ‘‘តីហិ, ភិក្ខវេ, ធម្មេហិ សមន្នាគតោ មាតុគាមោ យេភុយ្យេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតិ. កតមេហិ តីហិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមោ បុព្ពណ្ហសមយំ មច្ឆេរមលបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា អគារំ អជ្ឈាវសតិ. មជ្ឈន្ហិកសមយំ ឥស្សាបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា អគារំ អជ្ឈាវសតិ. សាយន្ហសមយំ កាមរាគបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា អគារំ អជ្ឈាវសតិ. ឥមេហិ ខោ, ភិក្ខវេ, តីហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ មាតុគាមោ យេភុយ្យេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតី’’តិ. ចតុត្ថំ.

៥. កោធនសុត្តំ

២៨៤. អថ ខោ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធាហំ, ភន្តេ, មាតុគាមំ បស្សាមិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តំ. កតីហិ នុ ខោ, ភន្តេ, ធម្មេហិ សមន្នាគតោ មាតុគាមោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតី’’តិ?

‘‘បញ្ចហិ ខោ, អនុរុទ្ធ, ធម្មេហិ សមន្នាគតោ មាតុគាមោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតិ. កតមេហិ បញ្ចហិ? អស្សទ្ធោ ច ហោតិ, អហិរិកោ ច ហោតិ, អនោត្តប្បី ច ហោតិ, កោធនោ ច ហោតិ, ទុប្បញ្ញោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, អនុរុទ្ធ, បញ្ចហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ