📜

នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស

ខុទ្ទកនិកាយេ

បេតវត្ថុបាឡិ

១. ឧរគវគ្គោ

១. ខេត្តូបមបេតវត្ថុ

១.

‘‘ខេត្តូបមា ¶ ¶ ¶ ¶ អរហន្តោ, ទាយកា កស្សកូបមា;

ពីជូបមំ ទេយ្យធម្មំ, ឯត្តោ និព្ពត្តតេ ផលំ.

២.

‘‘ឯតំ ពីជំ កសិ ខេត្តំ, បេតានំ ទាយកស្ស ច;

តំ បេតា បរិភុញ្ជន្តិ, ទាតា បុញ្ញេន វឌ្ឍតិ.

៣.

‘‘ឥធេវ ¶ កុសលំ កត្វា, បេតេ ច បដិបូជិយ;

សគ្គញ្ច កមតិ [គមតិ (ក.)] ដ្ឋានំ, កម្មំ កត្វាន ភទ្ទក’’ន្តិ.

ខេត្តូបមបេតវត្ថុ បឋមំ.

២. សូករមុខបេតវត្ថុ

៤.

‘‘កាយោ ¶ តេ សព្ពសោវណ្ណោ, សព្ពា ឱភាសតេ ទិសា;

មុខំ តេ សូករស្សេវ, កិំ កម្មមករី បុរេ’’ [មករា បុរេ (ក.)].

៥.

‘‘កាយេន សញ្ញតោ អាសិំ, វាចាយាសិមសញ្ញតោ;

តេន មេតាទិសោ វណ្ណោ, យថា បស្សសិ នារទ.

៦.

‘‘តំ ¶ ត្យាហំ [តាហំ (ក.)] នារទ ព្រូមិ, សាមំ ទិដ្ឋមិទំ តយា;

មាកាសិ ¶ មុខសា បាបំ, មា ខោ សូករមុខោ អហូ’’តិ.

សូករមុខបេតវត្ថុ ទុតិយំ.

៣. បូតិមុខបេតវត្ថុ

៧.

‘‘ទិព្ពំ សុភំ ធារេសិ វណ្ណធាតុំ, វេហាយសំ តិដ្ឋសិ អន្តលិក្ខេ;

មុខញ្ច តេ កិមយោ បូតិគន្ធំ, ខាទន្តិ កិំ កម្មមកាសិ បុព្ពេ’’.

៨.

‘‘សមណោ អហំ បាបោតិទុដ្ឋវាចោ [បាបោ ទុដ្ឋវាចោ (សី.), បាបោ ទុក្ខវាចោ (ស្យា. បី.)], តបស្សិរូបោ មុខសា អសញ្ញតោ;

លទ្ធា ច មេ តបសា វណ្ណធាតុ, មុខញ្ច មេ បេសុណិយេន បូតិ.

៩.

‘‘តយិទំ តយា នារទ សាមំ ទិដ្ឋំ,

អនុកម្បកា យេ កុសលា វទេយ្យុំ;

‘មា បេសុណំ មា ច មុសា អភាណិ,

យក្ខោ តុវំ ហោហិសិ កាមកាមី’’’តិ.

បូតិមុខបេតវត្ថុ តតិយំ.

៤. បិដ្ឋធីតលិកបេតវត្ថុ

១០.

‘‘យំ ¶ ¶ កិញ្ចារម្មណំ កត្វា, ទជ្ជា ទានំ អមច្ឆរី;

បុព្ពបេតេ ច អារព្ភ, អថ វា វត្ថុទេវតា.

១១.

‘‘ចត្តារោ ច មហារាជេ, លោកបាលេ យសស្សិនេ [យសស្សិនោ (សី. ស្យា.)];

កុវេរំ ធតរដ្ឋញ្ច, វិរូបក្ខំ វិរូឡ្ហកំ;

តេ ¶ ចេវ បូជិតា ហោន្តិ, ទាយកា ច អនិប្ផលា.

១២.

‘‘ន ¶ ហិ រុណ្ណំ វា សោកោ វា, យា ចញ្ញា បរិទេវនា;

ន តំ បេតស្ស អត្ថាយ, ឯវំ តិដ្ឋន្តិ ញាតយោ.

១៣.

‘‘អយញ្ច ខោ ទក្ខិណា ទិន្នា, សង្ឃម្ហិ សុប្បតិដ្ឋិតា;

ទីឃរត្តំ ហិតាយស្ស, ឋានសោ ឧបកប្បតី’’តិ.

បិដ្ឋធីតលិកបេតវត្ថុ ចតុត្ថំ.

៥. តិរោកុដ្ដបេតវត្ថុ

១៤.

[ខុ. បា. ៧.១ ខុទ្ទកបាឋេ] ‘‘តិរោកុដ្ដេសុ [តិរោកុឌ្ឌេសុ (សី. ស្យា. បី.)] តិដ្ឋន្តិ, សន្ធិសិង្ឃាដកេសុ ច;

ទ្វារពាហាសុ តិដ្ឋន្តិ, អាគន្ត្វាន សកំ ឃរំ.

១៥.

‘‘បហូតេ អន្នបានម្ហិ, ខជ្ជភោជ្ជេ ឧបដ្ឋិតេ;

ន តេសំ កោចិ សរតិ, សត្តានំ កម្មបច្ចយា.

១៦.

‘‘ឯវំ ¶ ទទន្តិ ញាតីនំ, យេ ហោន្តិ អនុកម្បកា;

សុចិំ បណីតំ កាលេន, កប្បិយំ បានភោជនំ;

‘ឥទំ វោ ញាតីនំ ហោតុ, សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោ’.

១៧.

‘‘តេ ច តត្ថ សមាគន្ត្វា, ញាតិបេតា សមាគតា;

បហូតេ អន្នបានម្ហិ, សក្កច្ចំ អនុមោទរេ.

១៨.

‘‘‘ចិរំ ជីវន្តុ នោ ញាតី, យេសំ ហេតុ លភាមសេ;

អម្ហាកញ្ច កតា បូជា, ទាយកា ច អនិប្ផលា’.

១៩.

‘‘‘ន ហិ តត្ថ កសិ អត្ថិ, គោរក្ខេត្ថ ន វិជ្ជតិ;

វណិជ្ជា តាទិសី នត្ថិ, ហិរញ្ញេន កយាកយំ [កយោក្កយំ (សី. ក.) កយោកយំ (ខុ. បា. ៧.៦)];

ឥតោ ¶ ទិន្នេន យាបេន្តិ, បេតា កាលគតា [កាលកតា (សី. ស្យា. បី.)] តហិំ’.

២០.

‘‘‘ឧន្នមេ ¶ ឧទកំ វុដ្ឋំ, យថា និន្នំ បវត្តតិ;

ឯវមេវ ឥតោ ទិន្នំ, បេតានំ ឧបកប្បតិ’.

២១.

‘‘‘យថា វារិវហា បូរា, បរិបូរេន្តិ សាគរំ;

ឯវមេវ ឥតោ ទិន្នំ, បេតានំ ឧបកប្បតិ’.

២២.

‘‘‘អទាសិ ¶ មេ អកាសិ មេ, ញាតិ មិត្តា [ញាតិ មិត្តោ (?)] សខា ច មេ;

បេតានំ ទក្ខិណំ ទជ្ជា, បុព្ពេ កតមនុស្សរំ’.

២៣.

‘‘‘ន ហិ រុណ្ណំ វា សោកោ វា, យា ចញ្ញា បរិទេវនា;

ន តំ បេតានមត្ថាយ, ឯវំ តិដ្ឋន្តិ ញាតយោ’.

២៤.

‘‘‘អយញ្ច ខោ ទក្ខិណា ទិន្នា, សង្ឃម្ហិ សុប្បតិដ្ឋិតា;

ទីឃរត្តំ ហិតាយស្ស, ឋានសោ ឧបកប្បតិ’.

២៥.

‘‘សោ ញាតិធម្មោ ច អយំ និទស្សិតោ, បេតាន បូជា ច កតា ឧឡារា;

ពលញ្ច ភិក្ខូនមនុប្បទិន្នំ, តុម្ហេហិ បុញ្ញំ បសុតំ អនប្បក’’ន្តិ.

តិរោកុដ្ដបេតវត្ថុ បញ្ចមំ.

៦. បញ្ចបុត្តខាទបេតិវត្ថុ

២៦.

‘‘នគ្គា ¶ ទុព្ពណ្ណរូបាសិ, ទុគ្គន្ធា បូតិ វាយសិ;

មក្ខិកាហិ បរិកិណ្ណា [មក្ខិកាបរិកិណ្ណា ច (សី.)], កា នុ ត្វំ ឥធ តិដ្ឋសី’’តិ.

២៧.

‘‘អហំ ភទន្តេ [ភទ្ទន្តេ (ក.)] បេតីម្ហិ, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ¶ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា.

២៨.

‘‘កាលេន បញ្ច បុត្តានិ, សាយំ បញ្ច បុនាបរេ;

វិជាយិត្វាន ខាទាមិ, តេបិ នា ហោន្តិ មេ អលំ.

២៩.

‘‘បរិឌយ្ហតិ ធូមាយតិ, ខុទាយ [ខុទ្ទាយ (ក.)] ហទយំ មម;

បានីយំ ន លភេ បាតុំ, បស្ស មំ ព្យសនំ គត’’ន្តិ.

៣០.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បុត្តមំសានិ ខាទសី’’តិ.

៣១.

‘‘សបតី [សបត្តី (សី.)] មេ គព្ភិនី អាសិ, តស្សា បាបំ អចេតយិំ;

សាហំ បទុដ្ឋមនសា, អករិំ គព្ភបាតនំ.

៣២.

‘‘តស្សា ¶ ¶ ទ្វេមាសិកោ គព្ភោ, លោហិតញ្ញេវ បគ្ឃរិ;

តទស្សា មាតា កុបិតា, មយ្ហំ ញាតី សមានយិ;

សបថញ្ច មំ ការេសិ, បរិភាសាបយី ច មំ.

៣៣.

‘‘សាហំ ឃោរញ្ច សបថំ, មុសាវាទំ អភាសិសំ;

បុត្តមំសានិ ខាទាមិ, សចេ តំ បកតំ មយា.

៣៤.

‘‘តស្ស កម្មស្ស វិបាកេន [វិបាកំ (ស្យា. ក.)], មុសាវាទស្ស ចូភយំ;

បុត្តមំសានិ ខាទាមិ, បុព្ពលោហិតមក្ខិតា’’តិ.

បញ្ចបុត្តខាទបេតិវត្ថុ [បញ្ចបុត្តខាទបេតវត្ថុ (សី. ស្យា. បី.) ឯវមុបរិបិ] ឆដ្ឋំ.

៧. សត្តបុត្តខាទបេតិវត្ថុ

៣៥.

‘‘នគ្គា ¶ ទុព្ពណ្ណរូបាសិ, ទុគ្គន្ធា បូតិ វាយសិ;

មក្ខិកាហិ ¶ បរិកិណ្ណា, កា នុ ត្វំ ឥធ តិដ្ឋសី’’តិ.

៣៦.

‘‘អហំ ភទន្តេ បេតីម្ហិ, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា.

៣៧.

‘‘កាលេន សត្ត បុត្តានិ, សាយំ សត្ត បុនាបរេ;

វិជាយិត្វាន ខាទាមិ, តេបិ នា ហោន្តិ មេ អលំ.

៣៨.

‘‘បរិឌយ្ហតិ ធូមាយតិ, ខុទាយ ហទយំ មម;

និព្ពុតិំ នាធិគច្ឆាមិ, អគ្គិទឌ្ឍាវ អាតបេ’’តិ.

៣៩.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បុត្តមំសានិ ខាទសី’’តិ.

៤០.

‘‘អហូ មយ្ហំ ទុវេ បុត្តា, ឧភោ សម្បត្តយោព្ពនា;

សាហំ បុត្តពលូបេតា, សាមិកំ អតិមញ្ញិសំ.

៤១.

‘‘តតោ មេ សាមិកោ កុទ្ធោ, សបត្តិំ មយ្ហមានយិ;

សា ច គព្ភំ អលភិត្ថ, តស្សា បាបំ អចេតយិំ.

៤២.

‘‘សាហំ ¶ បទុដ្ឋមនសា, អករិំ គព្ភបាតនំ;

តស្សា តេមាសិកោ គព្ភោ, បុព្ពលោហិតកោ [បុព្ពលោហិតកោ (ក.)] បតិ.

៤៣.

‘‘តទស្សា មាតា កុបិតា, មយ្ហំ ញាតី សមានយិ;

សបថញ្ច មំ ការេសិ, បរិភាសាបយី ច មំ.

៤៤.

‘‘សាហំ ¶ ឃោរញ្ច សបថំ, មុសាវាទំ អភាសិសំ;

‘បុត្តមំសានិ ខាទាមិ, សចេ តំ បកតំ មយា’.

៤៥.

‘‘តស្ស ¶ កម្មស្ស វិបាកេន, មុសាវាទស្ស ចូភយំ;

បុត្តមំសានិ ខាទាមិ, បុព្ពលោហិតមក្ខិតា’’តិ.

សត្តបុត្តខាទបេតិវត្ថុ សត្តមំ.

៨. គោណបេតវត្ថុ

៤៦.

‘‘កិំ ¶ នុ ឧម្មត្តរូបោវ, លាយិត្វា ហរិតំ តិណំ;

ខាទ ខាទាតិ លបសិ, គតសត្តំ ជរគ្គវំ.

៤៧.

‘‘ន ហិ អន្នេន បានេន, មតោ គោណោ សមុដ្ឋហេ;

ត្វំសិ ពាលោ ច [ពាលោវ (ក.)] ទុម្មេធោ, យថា តញ្ញោវ ទុម្មតី’’តិ.

៤៨.

‘‘ឥមេ បាទា ឥទំ សីសំ, អយំ កាយោ សវាលធិ;

នេត្តា តថេវ តិដ្ឋន្តិ, អយំ គោណោ សមុដ្ឋហេ.

៤៩.

‘‘នាយ្យកស្ស ហត្ថបាទា, កាយោ សីសញ្ច ទិស្សតិ;

រុទំ មត្តិកថូបស្មិំ, ននុ ត្វញ្ញេវ ទុម្មតី’’តិ.

៥០.

‘‘អាទិត្តំ វត មំ សន្តំ, ឃតសិត្តំវ បាវកំ;

វារិនា វិយ ឱសិញ្ចំ, សព្ពំ និព្ពាបយេ ទរំ.

៥១.

‘‘អព្ពហី [អព្ពូឡ្ហំ (ពហូសុ)] វត មេ សល្លំ, សោកំ ហទយនិស្សិតំ;

យោ មេ សោកបរេតស្ស, បិតុសោកំ អបានុទិ.

៥២.

‘‘ស្វាហំ អព្ពូឡ្ហសល្លោស្មិ, សីតិភូតោស្មិ និព្ពុតោ;

ន សោចាមិ ន រោទាមិ, តវ សុត្វាន មាណវ’.

៥៣.

ឯវំ ¶ ករោន្តិ សប្បញ្ញា, យេ ហោន្តិ អនុកម្បកា;

វិនិវត្តយន្តិ សោកម្ហា, សុជាតោ បិតរំ យថាតិ.

គោណបេតវត្ថុ អដ្ឋមំ.

៩. មហាបេសការបេតិវត្ថុ

៥៤.

‘‘គូថញ្ច ¶ ¶ ¶ មុត្តំ រុហិរញ្ច បុព្ពំ, បរិភុញ្ជតិ កិស្ស អយំ វិបាកោ;

អយំ នុ កិំ កម្មមកាសិ នារី, យា សព្ពទា លោហិតបុព្ពភក្ខា.

៥៥.

‘‘នវានិ វត្ថានិ សុភានិ ចេវ, មុទូនិ សុទ្ធានិ ច លោមសានិ;

ទិន្នានិ មិស្សា កិតកា [កិដកា (ក.)] ភវន្តិ, អយំ នុ កិំ កម្មមកាសិ នារី’’តិ.

៥៦.

‘‘ភរិយា មមេសា អហូ ភទន្តេ, អទាយិកា មច្ឆរិនី កទរិយា;

សា មំ ទទន្តំ សមណព្រាហ្មណានំ, អក្កោសតិ ច បរិភាសតិ ច.

៥៧.

‘‘‘គូថញ្ច មុត្តំ រុហិរញ្ច បុព្ពំ, បរិភុញ្ជ ត្វំ អសុចិំ សព្ពកាលំ;

ឯតំ តេ បរលោកស្មិំ ហោតុ, វត្ថា ច តេ កិដកសមា ភវន្តុ’;

ឯតាទិសំ ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, ឥធាគតា ចិររត្តាយ ខាទតី’’តិ.

មហាបេសការបេតិវត្ថុ នវមំ.

១០. ខល្លាដិយបេតិវត្ថុ

៥៨.

‘‘កា ¶ ¶ នុ អន្តោវិមានស្មិំ, តិដ្ឋន្តី នូបនិក្ខមិ;

ឧបនិក្ខមស្សុ ភទ្ទេ, បស្សាម តំ ពហិដ្ឋិត’’ន្តិ.

៥៩.

‘‘អដ្ដីយាមិ ¶ ហរាយាមិ, នគ្គា និក្ខមិតុំ ពហិ;

កេសេហម្ហិ បដិច្ឆន្នា, បុញ្ញំ មេ អប្បកំ កត’’ន្តិ.

៦០.

‘‘ហន្ទុត្តរីយំ ទទាមិ តេ, ឥទំ ទុស្សំ និវាសយ;

ឥទំ ទុស្សំ និវាសេត្វា, ឯហិ និក្ខម សោភនេ;

ឧបនិក្ខមស្សុ ភទ្ទេ, បស្សាម តំ ពហិដ្ឋិត’’ន្តិ.

៦១.

‘‘ហត្ថេន ហត្ថេ តេ ទិន្នំ, ន មយ្ហំ ឧបកប្បតិ;

ឯសេត្ថុបាសកោ សទ្ធោ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាវកោ.

៦២.

‘‘ឯតំ អច្ឆាទយិត្វាន, មម ទក្ខិណមាទិស;

តថាហំ [អថាហំ (សី.)] សុខិតា ហេស្សំ, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី’’តិ.

៦៣.

តញ្ច តេ ន្ហាបយិត្វាន, វិលិម្បេត្វាន វាណិជា;

វត្ថេហច្ឆាទយិត្វាន, តស្សា ទក្ខិណមាទិសុំ.

៦៤.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ ¶ [សមនន្តរា អនុទ្ទិដ្ឋេ (ស្យា. ក.)], វិបាកោ ឧទបជ្ជថ [ឧបបជ្ជថ (សី. ស្យា.)];

ភោជនច្ឆាទនបានីយំ [ភោជនច្ឆាទនំ បានីយំ (ស្យា. ក.)], ទក្ខិណាយ ឥទំ ផលំ.

៦៥.

តតោ សុទ្ធា សុចិវសនា, កាសិកុត្តមធារិនី;

ហសន្តី វិមានា និក្ខមិ, ‘ទក្ខិណាយ ឥទំ ផល’’’ន្តិ.

៦៦.

‘‘សុចិត្តរូបំ រុចិរំ, វិមានំ តេ បភាសតិ;

ទេវតេ បុច្ឆិតាចិក្ខ, កិស្ស កម្មស្សិទំ ផល’’ន្តិ.

៦៧.

‘‘ភិក្ខុនោ ¶ ចរមានស្ស, ទោណិនិម្មជ្ជនិំ អហំ;

អទាសិំ ឧជុភូតស្ស, វិប្បសន្នេន ចេតសា.

៦៨.

‘‘តស្ស កម្មស្ស កុសលស្ស, វិបាកំ ទីឃមន្តរំ;

អនុភោមិ វិមានស្មិំ, តញ្ច ទានិ បរិត្តកំ.

៦៩.

‘‘ឧទ្ធំ ¶ ចតូហិ មាសេហិ, កាលំកិរិយា [កាលំកិរិយា (ក.)] ភវិស្សតិ;

ឯកន្តកដុកំ ឃោរំ, និរយំ បបតិស្សហំ.

៧០.

[ម. និ. ៣.២៥០, ២៦៧; អ. និ. ៣.៣៦; បេ. វ. ២៤០, ៦៩៣] ‘‘ចតុក្កណ្ណំ ចតុទ្វារំ, វិភត្តំ ភាគសោ មិតំ;

អយោបាការបរិយន្តំ, អយសា បដិកុជ្ជិតំ.

៧១.

‘‘តស្ស ¶ អយោមយា ភូមិ, ជលិតា តេជសា យុតា;

សមន្តា យោជនសតំ, ផរិត្វា តិដ្ឋតិ សព្ពទា.

៧២.

‘‘តត្ថាហំ ទីឃមទ្ធានំ, ទុក្ខំ វេទិស្ស វេទនំ;

ផលញ្ច បាបកម្មស្ស, តស្មា សោចាមហំ ភុស’’ន្តិ.

ខល្លាដិយបេតិវត្ថុ ទសមំ.

១១. នាគបេតវត្ថុ

៧៣.

‘‘បុរតោវ ¶ [បុរតោ ច (ស្យា.)] សេតេន បលេតិ ហត្ថិនា, មជ្ឈេ បន អស្សតរីរថេន;

បច្ឆា ច កញ្ញា សិវិកាយ នីយតិ, ឱភាសយន្តី ទស សព្ពតោ [សព្ពតោ (ក.)] ទិសា.

៧៤.

‘‘តុម្ហេ បន មុគ្គរហត្ថបាណិនោ, រុទំមុខា ឆិន្នបភិន្នគត្តា;

មនុស្សភូតា ¶ កិមកត្ថ បាបំ, យេនញ្ញមញ្ញស្ស បិវាថ លោហិត’’ន្តិ.

៧៥.

‘‘បុរតោវ យោ គច្ឆតិ កុញ្ជរេន, សេតេន នាគេន ចតុក្កមេន;

អម្ហាក បុត្តោ អហុ ជេដ្ឋកោ សោ [សោវ ជេដ្ឋោ (ក.)], ទានានិ ទត្វាន សុខី បមោទតិ.

៧៦.

‘‘យោ ¶ សោ មជ្ឈេ អស្សតរីរថេន, ចតុព្ភិ យុត្តេន សុវគ្គិតេន;

អម្ហាក បុត្តោ អហុ មជ្ឈិមោ សោ, អមច្ឆរី ទានវតី វិរោចតិ.

៧៧.

‘‘យា សា ច បច្ឆា សិវិកាយ នីយតិ, នារី សបញ្ញា មិគមន្ទលោចនា;

អម្ហាក ធីតា អហុ សា កនិដ្ឋិកា, ភាគឌ្ឍភាគេន សុខី បមោទតិ.

៧៨.

‘‘ឯតេ ¶ ច ទានានិ អទំសុ បុព្ពេ, បសន្នចិត្តា សមណព្រាហ្មណានំ;

មយំ បន មច្ឆរិនោ អហុម្ហ, បរិភាសកា សមណព្រាហ្មណានំ;

ឯតេ ច ទត្វា បរិចារយន្តិ, មយញ្ច ¶ សុស្សាម នឡោវ ឆិន្នោ’’តិ [ខិត្តោតិ (សី.)].

៧៩.

‘‘កិំ តុម្ហាកំ ភោជនំ កិំ សយានំ, កថញ្ច យាបេថ សុបាបធម្មិនោ;

បហូតភោគេសុ អនប្បកេសុ, សុខំ វិរាធាយ [វិរាគាយ (ស្យា. ក.)] ទុក្ខជ្ជ បត្តា’’តិ.

៨០.

‘‘អញ្ញមញ្ញំ វធិត្វាន, បិវាម បុព្ពលោហិតំ;

ពហុំ បិត្វា ន ធាតា ហោម, នច្ឆាទិម្ហសេ [នរុច្ចាទិម្ហសេ (ក.)] មយំ.

៨១.

‘‘ឥច្ចេវ មច្ចា បរិទេវយន្តិ, អទាយកា បេច្ច [មច្ឆរិនោ (ក.)] យមស្ស ឋាយិនោ;

យេ តេ វិទិច្ច [វិទិត្វា (សី.)] អធិគម្ម ភោគេ, ន ភុញ្ជរេ នាបិ ករោន្តិ បុញ្ញំ.

៨២.

‘‘តេ ¶ ខុប្បិបាសូបគតា បរត្ថ, បច្ឆា [បេតា (សី.)] ចិរំ ឈាយរេ ឌយ្ហមានា;

កម្មានិ កត្វាន ទុខុទ្រានិ, អនុភោន្តិ ទុក្ខំ កដុកប្ផលានិ.

៨៣.

‘‘ឥត្តរំ ហិ ធនំ ធញ្ញំ, ឥត្តរំ ឥធ ជីវិតំ;

ឥត្តរំ ឥត្តរតោ ញត្វា, ទីបំ កយិរាថ បណ្ឌិតោ.

៨៤.

‘‘យេ តេ ឯវំ បជានន្តិ, នរា ធម្មស្ស កោវិទា;

តេ ទានេ នប្បមជ្ជន្តិ, សុត្វា អរហតំ វចោ’’តិ.

នាគបេតវត្ថុ ឯកាទសមំ.

១២. ឧរគបេតវត្ថុ

៨៥.

‘‘ឧរគោវ ¶ ¶ ¶ តចំ ជិណ្ណំ, ហិត្វា គច្ឆតិ សន្តនុំ;

ឯវំ សរីរេ និព្ភោគេ, បេតេ កាលង្កតេ សតិ.

៨៦.

‘‘ឌយ្ហមានោ ន ជានាតិ, ញាតីនំ បរិទេវិតំ;

តស្មា ឯតំ ន រោទាមិ, គតោ សោ តស្ស យា គតិ’’.

៨៧.

‘‘អនព្ភិតោ [អនវ្ហិតោ (សី.)] តតោ អាគា, នានុញ្ញាតោ ឥតោ គតោ;

យថាគតោ តថា គតោ, តត្ថ កា [កា តត្ថ (សី.)] បរិទេវនា.

៨៨.

‘‘ឌយ្ហមានោ ¶ ន ជានាតិ, ញាតីនំ បរិទេវិតំ;

តស្មា ឯតំ ន រោទាមិ, គតោ សោ តស្ស យា គតិ’’.

៨៩.

‘‘សចេ រោទេ កិសា អស្សំ, តត្ថ មេ កិំ ផលំ សិយា;

ញាតិមិត្តសុហជ្ជានំ, ភិយ្យោ នោ អរតី សិយា.

៩០.

‘‘ឌយ្ហមានោ ន ជានាតិ, ញាតីនំ បរិទេវិតំ;

តស្មា ឯតំ ន រោទាមិ, គតោ សោ តស្ស យា គតិ’’.

៩១.

‘‘យថាបិ ទារកោ ចន្ទំ, គច្ឆន្តមនុរោទតិ;

ឯវំ សម្បទមេវេតំ, យោ បេតមនុសោចតិ.

៩២.

‘‘ឌយ្ហមានោ ន ជានាតិ, ញាតីនំ បរិទេវិតំ;

តស្មា ឯតំ ន រោទាមិ, គតោ សោ តស្ស យា គតិ’’.

៩៣.

‘‘យថាបិ ព្រហ្មេ ឧទកុម្ភោ, ភិន្នោ អប្បដិសន្ធិយោ;

ឯវំ សម្បទមេវេតំ, យោ បេតមនុសោចតិ.

៩៤.

‘‘ឌយ្ហមានោ ន ជានាតិ, ញាតីនំ បរិទេវិតំ;

តស្មា ¶ ឯតំ ន រោទាមិ, គតោ សោ តស្ស យា គតី’’តិ.

ឧរគបេតវត្ថុ ទ្វាទសមំ.

ឧរគវគ្គោ បឋមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ខេត្តញ្ច សូករំ បូតិ, បិដ្ឋំ ចាបិ តិរោកុដ្ដំ;

បញ្ចាបិ ¶ សត្តបុត្តញ្ច, គោណំ បេសការកញ្ច;

តថា ខល្លាដិយំ នាគំ, ទ្វាទសំ ឧរគញ្ចេវាតិ.

២. ឧព្ពរិវគ្គោ

១. សំសារមោចកបេតិវត្ថុ

៩៥.

‘‘នគ្គា ¶ ¶ ¶ ទុព្ពណ្ណរូបាសិ, កិសា ធមនិសន្ថតា;

ឧប្ផាសុលិកេ [ឧប្បាសុឡិកេ (ក.)] កិសិកេ, កា នុ ត្វំ ឥធ តិដ្ឋសី’’តិ.

៩៦.

‘‘អហំ ភទន្តេ បេតីម្ហិ, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

៩៧.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

៩៨.

‘‘អនុកម្បកា មយ្ហំ នាហេសុំ ភន្តេ, បិតា ច មាតា អថវាបិ ញាតកា;

យេ មំ និយោជេយ្យុំ ទទាហិ ទានំ, បសន្នចិត្តា សមណព្រាហ្មណានំ.

៩៩.

‘‘ឥតោ អហំ វស្សសតានិ បញ្ច, យំ ឯវរូបា វិចរាមិ នគ្គា;

ខុទាយ ¶ តណ្ហាយ ច ខជ្ជមានា, បាបស្ស កម្មស្ស ផលំ មមេទំ.

១០០.

‘‘វន្ទាមិ តំ អយ្យ បសន្នចិត្តា, អនុកម្ប មំ វីរ មហានុភាវ;

ទត្វា ច មេ អាទិស យំ ហិ កិញ្ចិ, មោចេហិ មំ ទុគ្គតិយា ភទន្តេ’’តិ.

១០១.

សាធូតិ សោ បដិស្សុត្វា, សារិបុត្តោនុកម្បកោ;

ភិក្ខូនំ អាលោបំ ទត្វា, បាណិមត្តញ្ច ចោឡកំ;

ថាលកស្ស ច បានីយំ, តស្សា ទក្ខិណមាទិសិ.

១០២.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ, វិបាកោ ឧទបជ្ជថ;

ភោជនច្ឆាទនបានីយំ, ទក្ខិណាយ ឥទំ ផលំ.

១០៣.

តតោ ¶ ¶ សុទ្ធា សុចិវសនា, កាសិកុត្តមធារិនី;

វិចិត្តវត្ថាភរណា, សារិបុត្តំ ឧបសង្កមិ.

១០៤.

‘‘អភិក្កន្តេន វណ្ណេន, យា ត្វំ តិដ្ឋសិ ទេវតេ;

ឱភាសេន្តី ទិសា សព្ពា, ឱសធី វិយ តារកា.

១០៥.

‘‘កេន តេតាទិសោ វណ្ណោ, កេន តេ ឥធ មិជ្ឈតិ;

ឧប្បជ្ជន្តិ ច តេ ភោគា, យេ កេចិ មនសោ បិយា.

១០៦.

‘‘បុច្ឆាមិ ¶ តំ ទេវិ មហានុភាវេ, មនុស្សភូតា កិមកាសិ បុញ្ញំ;

កេនាសិ ឯវំ ជលិតានុភាវា, វណ្ណោ ¶ ច តេ សព្ពទិសា បភាសតី’’តិ.

១០៧.

‘‘ឧប្បណ្ឌុកិំ កិសំ ឆាតំ, នគ្គំ សម្បតិតច្ឆវិំ [អាបតិតច្ឆវិំ (សី.)];

មុនិ ការុណិកោ លោកេ, តំ មំ អទ្ទក្ខិ ទុគ្គតំ.

១០៨.

‘‘ភិក្ខូនំ អាលោបំ ទត្វា, បាណិមត្តញ្ច ចោឡកំ;

ថាលកស្ស ច បានីយំ, មម ទក្ខិណមាទិសិ.

១០៩.

‘‘អាលោបស្ស ផលំ បស្ស, ភត្តំ វស្សសតំ ទស;

ភុញ្ជាមិ កាមកាមិនី, អនេករសព្យញ្ជនំ.

១១០.

‘‘បាណិមត្តស្ស ចោឡស្ស, វិបាកំ បស្ស យាទិសំ;

យាវតា នន្ទរាជស្ស, វិជិតស្មិំ បដិច្ឆទា.

១១១.

‘‘តតោ ពហុតរា ភន្តេ, វត្ថានច្ឆាទនានិ មេ;

កោសេយ្យកម្ពលីយានិ, ខោមកប្បាសិកានិ ច.

១១២.

‘‘វិបុលា ច មហគ្ឃា ច, តេបាកាសេវលម្ពរេ;

សាហំ តំ បរិទហាមិ, យំ យំ ហិ មនសោ បិយំ.

១១៣.

‘‘ថាលកស្ស ច បានីយំ, វិបាកំ បស្ស យាទិសំ;

គម្ភីរា ចតុរស្សា ច, បោក្ខរញ្ញោ សុនិម្មិតា.

១១៤.

‘‘សេតោទកា សុប្បតិត្ថា, សីតា អប្បដិគន្ធិយា;

បទុមុប្បលសញ្ឆន្នា, វារិកិញ្ជក្ខបូរិតា.

១១៥.

‘‘សាហំ ¶ រមាមិ កីឡាមិ, មោទាមិ អកុតោភយា;

មុនិំ ការុណិកំ លោកេ, ភន្តេ វន្ទិតុមាគតា’’តិ.

សំសារមោចកបេតិវត្ថុ បឋមំ.

២. សារិបុត្តត្ថេរមាតុបេតិវត្ថុ

១១៦.

‘‘នគ្គា ¶ ¶ ទុព្ពណ្ណរូបាសិ, កិសា ធមនិសន្ថតា;

ឧប្ផាសុលិកេ កិសិកេ, កា នុ ត្វំ ឥធ តិដ្ឋសិ’’.

១១៧.

‘‘អហំ ¶ តេ សកិយា មាតា, បុព្ពេ អញ្ញាសុ ជាតីសុ;

ឧបបន្នា បេត្តិវិសយំ, ខុប្បិបាសសមប្បិតា.

១១៨.

‘‘ឆឌ្ឌិតំ ¶ ខិបិតំ ខេឡំ, សិង្ឃាណិកំ សិលេសុមំ;

វសញ្ច ឌយ្ហមានានំ, វិជាតានញ្ច លោហិតំ.

១១៩.

‘‘វណិកានញ្ច យំ ឃាន-សីសច្ឆិន្នាន លោហិតំ;

ខុទាបរេតា ភុញ្ជាមិ, ឥត្ថិបុរិសនិស្សិតំ.

១២០.

‘‘បុព្ពលោហិតំ ភក្ខាមិ [បុព្ពលោហិតភក្ខាស្មិ (សី.)], បសូនំ មានុសាន ច;

អលេណា អនគារា ច, នីលមញ្ចបរាយណា.

១២១.

‘‘ទេហិ បុត្តក មេ ទានំ, ទត្វា អន្វាទិសាហិ មេ;

អប្បេវ នាម មុច្ចេយ្យំ, បុព្ពលោហិតភោជនា’’តិ.

១២២.

មាតុយា វចនំ សុត្វា, ឧបតិស្សោនុកម្បកោ;

អាមន្តយិ មោគ្គល្លានំ, អនុរុទ្ធញ្ច កប្បិនំ.

១២៣.

ចតស្សោ កុដិយោ កត្វា, សង្ឃេ ចាតុទ្ទិសេ អទា;

កុដិយោ អន្នបានញ្ច, មាតុ ទក្ខិណមាទិសី.

១២៤.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ, វិបាកោ ឧទបជ្ជថ;

ភោជនំ បានីយំ វត្ថំ, ទក្ខិណាយ ឥទំ ផលំ.

១២៥.

តតោ សុទ្ធា សុចិវសនា, កាសិកុត្តមធារិនី;

វិចិត្តវត្ថាភរណា, កោលិតំ ឧបសង្កមិ.

១២៦.

‘‘អភិក្កន្តេន ¶ ¶ វណ្ណេន, យា ត្វំ តិដ្ឋសិ ទេវតេ;

ឱភាសេន្តី ទិសា សព្ពា, ឱសធី វិយ តារកា.

១២៧.

‘‘កេន តេតាទិសោ វណ្ណោ, កេន តេ ឥធ មិជ្ឈតិ;

ឧប្បជ្ជន្តិ ច តេ ភោគា, យេ កេចិ មនសោ បិយា.

១២៨.

‘‘បុច្ឆាមិ តំ ទេវិ មហានុភាវេ, មនុស្សភូតា កិមកាសិ បុញ្ញំ;

កេនាសិ ឯវំ ជលិតានុភាវា, វណ្ណោ ច តេ សព្ពទិសា បភាសតី’’តិ.

១២៩.

‘‘សារិបុត្តស្សាហំ មាតា, បុព្ពេ អញ្ញាសុ ជាតីសុ;

ឧបបន្នា បេត្តិវិសយំ, ខុប្បិបាសសមប្បិតា.

១៣០.

‘‘ឆឌ្ឌិតំ ខិបិតំ ខេឡំ, សិង្ឃាណិកំ សិលេសុមំ;

វសញ្ច ឌយ្ហមានានំ, វិជាតានញ្ច លោហិតំ.

១៣១.

‘‘វណិកានញ្ច យំ ឃាន-សីសច្ឆិន្នាន លោហិតំ;

ខុទាបរេតា ភុញ្ជាមិ, ឥត្ថិបុរិសនិស្សិតំ.

១៣២.

‘‘បុព្ពលោហិតំ ភក្ខិស្សំ, បសូនំ មានុសាន ច;

អលេណា អនគារា ច, នីលមញ្ចបរាយណា.

១៣៣.

‘‘សារិបុត្តស្ស ¶ ¶ ទានេន, មោទាមិ អកុតោភយា;

មុនិំ ការុណិកំ លោកេ, ភន្តេ វន្ទិតុមាគតា’’តិ.

សារិបុត្តត្ថេរស្ស មាតុបេតិវត្ថុ ទុតិយំ.

៣. មត្តាបេតិវត្ថុ

១៣៤.

‘‘នគ្គា ទុព្ពណ្ណរូបាសិ, កិសា ធមនិសន្ថតា;

ឧប្ផាសុលិកេ ¶ កិសិកេ, កា នុ ត្វំ ឥធ តិដ្ឋសី’’តិ.

១៣៥.

‘‘អហំ មត្តា តុវំ តិស្សា, សបត្តី តេ បុរេ អហុំ;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

១៣៦.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

១៣៧.

‘‘ចណ្ឌី ¶ ¶ ច ផរុសា ចាសិំ, ឥស្សុកី មច្ឆរី សឋា [សឋី (សី.)];

តាហំ ទុរុត្តំ វត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

១៣៨.

សព្ពំ [សច្ចំ (ក.)] អហម្បិ ជានាមិ, យថា ត្វំ ចណ្ឌិកា អហុ;

អញ្ញញ្ច ខោ តំ បុច្ឆាមិ, កេនាសិ បំសុកុន្ថិតា’’តិ.

១៣៩.

‘‘សីសំន្ហាតា តុវំ អាសិ, សុចិវត្ថា អលង្កតា;

អហញ្ច ខោ [ខោ តំ (សី. ក.)] អធិមត្តំ, សមលង្កតតរា តយា.

១៤០.

‘‘តស្សា មេ បេក្ខមានាយ, សាមិកេន សមន្តយិ;

តតោ មេ ឥស្សា វិបុលា, កោធោ មេ សមជាយថ.

១៤១.

‘‘តតោ បំសុំ គហេត្វាន, បំសុនា តំ ហិ ឱកិរិំ [តំ វិកីរិហំ (ស្យា. ក.)];

តស្ស ¶ កម្មវិបាកេន, តេនម្ហិ បំសុកុន្ថិតា’’តិ.

១៤២.

‘‘សច្ចំ អហម្បិ ជានាមិ, បំសុនា មំ ត្វមោកិរិ;

អញ្ញញ្ច ខោ តំ បុច្ឆាមិ, កេន ខជ្ជសិ កច្ឆុយា’’តិ.

១៤៣.

‘‘ភេសជ្ជហារី ឧភយោ, វនន្តំ អគមិម្ហសេ;

ត្វញ្ច ភេសជ្ជមាហរិ, អហញ្ច កបិកច្ឆុនោ.

១៤៤.

‘‘តស្សា ត្យាជានមានាយ, សេយ្យំ ត្យាហំ សមោកិរិំ;

តស្ស កម្មវិបាកេន, តេន ខជ្ជាមិ កច្ឆុយា’’តិ.

១៤៥.

‘‘សច្ចំ ¶ អហម្បិ ជានាមិ, សេយ្យំ មេ ត្វំ សមោកិរិ;

អញ្ញញ្ច ខោ តំ បុច្ឆាមិ, កេនាសិ នគ្គិយា តុវ’’ន្តិ.

១៤៦.

‘‘សហាយានំ សមយោ អាសិ, ញាតីនំ សមិតី អហុ;

ត្វញ្ច អាមន្តិតា អាសិ, សសាមិនី នោ ច ខោ អហំ.

១៤៧.

‘‘តស្សា ត្យាជានមានាយ, ទុស្សំ ត្យាហំ អបានុទិំ;

តស្ស កម្មវិបាកេន, តេនម្ហិ នគ្គិយា អហ’’ន្តិ.

១៤៨.

‘‘សច្ចំ អហម្បិ ជានាមិ, ទុស្សំ មេ ត្វំ អបានុទិ;

អញ្ញញ្ច ខោ តំ បុច្ឆាមិ, កេនាសិ គូថគន្ធិនី’’តិ.

១៤៩.

‘‘តវ ¶ គន្ធញ្ច មាលញ្ច, បច្ចគ្ឃញ្ច វិលេបនំ;

គូថកូបេ អធារេសិំ [អធារេសិំ (ក.)], តំ បាបំ បកតំ មយា;

តស្ស កម្មវិបាកេន, តេនម្ហិ គូថគន្ធិនី’’តិ.

១៥០.

‘‘សច្ចំ អហម្បិ ជានាមិ, តំ បាបំ បកតំ តយា;

អញ្ញញ្ច ខោ តំ បុច្ឆាមិ, កេនាសិ ទុគ្គតា តុវ’’ន្តិ.

១៥១.

‘‘ឧភិន្នំ សមកំ អាសិ, យំ គេហេ វិជ្ជតេ ធនំ;

សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកាសិមត្តនោ;

តស្ស កម្មវិបាកេន, តេនម្ហិ ទុគ្គតា អហំ.

១៥២.

‘‘តទេវ ¶ មំ ត្វំ អវច, ‘បាបកម្មំ និសេវសិ;

ន ហិ បាបេហិ កម្មេហិ, សុលភា ហោតិ សុគ្គតី’’’តិ.

១៥៣.

‘‘វាមតោ មំ ត្វំ បច្ចេសិ, អថោបិ មំ ឧសូយសិ;

បស្ស ¶ បាបានំ កម្មានំ, វិបាកោ ហោតិ យាទិសោ.

១៥៤.

‘‘តេ ឃរា តា ច ទាសិយោ [តេ ឃរទាសិយោ អាសុំ (សី. ស្យា.), តេ ឃរេ ទាសិយោ ចេវ (ក.)], តានេវាភរណានិមេ;

តេ អញ្ញេ បរិចារេន្តិ, ន ភោគា ហោន្តិ សស្សតា.

១៥៥.

‘‘ឥទានិ ភូតស្ស បិតា, អាបណា គេហមេហិតិ;

អប្បេវ តេ ទទេ កិញ្ចិ, មា សុ តាវ ឥតោ អគា’’តិ.

១៥៦.

‘‘នគ្គា ទុព្ពណ្ណរូបាម្ហិ, កិសា ធមនិសន្ថតា;

កោបីនមេតំ ឥត្ថីនំ, មា មំ ភូតបិតាទ្ទសា’’តិ.

១៥៧.

‘‘ហន្ទ កិំ វា ត្យាហំ [កិំ ត្យាហំ (សី. ស្យា.), កិំ វតាហំ (ក.)] ទម្មិ, កិំ វា តេធ [កិំ វា ច តេ (សី. ស្យា.), កិំ វិធ តេ (ក.)] ករោមហំ;

យេន ត្វំ សុខិតា អស្ស, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី’’តិ.

១៥៨.

‘‘ចត្តារោ ¶ ភិក្ខូ សង្ឃតោ, ចត្តារោ បន បុគ្គលា;

អដ្ឋ ភិក្ខូ ភោជយិត្វា, មម ទក្ខិណមាទិស;

តទាហំ សុខិតា ហេស្សំ, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី’’តិ.

១៥៩.

សាធូតិ សា បដិស្សុត្វា, ភោជយិត្វាដ្ឋ ភិក្ខវោ;

វត្ថេហច្ឆាទយិត្វាន, តស្សា ទក្ខិណមាទិសី.

១៦០.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ ¶ , វិបាកោ ឧទបជ្ជថ;

ភោជនច្ឆាទនបានីយំ, ទក្ខិណាយ ឥទំ ផលំ.

១៦១.

តតោ សុទ្ធា សុចិវសនា, កាសិកុត្តមធារិនី;

វិចិត្តវត្ថាភរណា, សបត្តិំ ឧបសង្កមិ.

១៦២.

‘‘អភិក្កន្តេន វណ្ណេន, យា ត្វំ តិដ្ឋសិ ទេវតេ;

ឱភាសេន្តី ¶ ទិសា សព្ពា, ឱសធី វិយ តារកា.

១៦៣.

‘‘កេន តេតាទិសោ វណ្ណោ, កេន តេ ឥធ មិជ្ឈតិ;

ឧប្បជ្ជន្តិ ច តេ ភោគា, យេ កេចិ មនសោ បិយា.

១៦៤.

‘‘បុច្ឆាមិ តំ ទេវិ មហានុភាវេ, មនុស្សភូតា កិមកាសិ បុញ្ញំ;

កេនាសិ ឯវំ ជលិតានុភាវា, វណ្ណោ ច តេ សព្ពទិសា បភាសតី’’តិ.

១៦៥.

‘‘អហំ មត្តា តុវំ តិស្សា, សបត្តី តេ បុរេ អហុំ;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា.

១៦៦.

‘‘តវ ទិន្នេន ទានេន, មោទាមិ អកុតោភយា;

ចីរំ ជីវាហិ ភគិនិ, សហ សព្ពេហិ ញាតិភិ;

អសោកំ វិរជំ ឋានំ, អាវាសំ វសវត្តិនំ.

១៦៧.

‘‘ឥធ ¶ ធម្មំ ចរិត្វាន, ទានំ ទត្វាន សោភនេ;

វិនេយ្យ មច្ឆេរមលំ សមូលំ, អនិន្ទិតា សគ្គមុបេហិ ឋាន’’ន្តិ.

មត្តាបេតិវត្ថុ តតិយំ.

៤. នន្ទាបេតិវត្ថុ

១៦៨.

‘‘កាឡី ¶ ទុព្ពណ្ណរូបាសិ, ផរុសា ភីរុទស្សនា;

បិង្គលាសិ កឡារាសិ, ន តំ មញ្ញាមិ មានុសិ’’ន្តិ.

១៦៩.

‘‘អហំ ¶ នន្ទា នន្ទិសេន, ភរិយា តេ បុរេ អហុំ;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

១៧០.

‘‘កិំ ¶ ¶ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

១៧១.

‘‘ចណ្ឌី ច ផរុសា ចាសិំ [ចណ្ឌី ផរុសវាចា ច (សី.)], តយិ ចាបិ អគារវា;

តាហំ ទុរុត្តំ វត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

១៧២.

‘‘ហន្ទុត្តរីយំ ទទាមិ តេ, ឥមំ [ឥទំ (សី. អដ្ឋ.)] ទុស្សំ និវាសយ;

ឥមំ ទុស្សំ និវាសេត្វា, ឯហិ នេស្សាមិ តំ ឃរំ.

១៧៣.

‘‘វត្ថញ្ច អន្នបានញ្ច, លច្ឆសិ ត្វំ ឃរំ គតា;

បុត្តេ ច តេ បស្សិស្សសិ, សុណិសាយោ ច ទក្ខសី’’តិ.

១៧៤.

‘‘ហត្ថេន ហត្ថេ តេ ទិន្នំ, ន មយ្ហំ ឧបកប្បតិ;

ភិក្ខូ ច សីលសម្បន្នេ, វីតរាគេ ពហុស្សុតេ.

១៧៥.

‘‘តប្បេហិ អន្នបានេន, មម ទក្ខិណមាទិស;

តទាហំ សុខិតា ហេស្សំ, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី’’តិ.

១៧៦.

សាធូតិ សោ បដិស្សុត្វា, ទានំ វិបុលមាកិរិ;

អន្នំ បានំ ខាទនីយំ, វត្ថសេនាសនានិ ច;

ឆត្តំ គន្ធញ្ច មាលញ្ច, វិវិធា ច ឧបាហនា.

១៧៧.

ភិក្ខូ ច សីលសម្បន្នេ, វីតរាគេ ពហុស្សុតេ;

តប្បេត្វា អន្នបានេន, តស្សា ទក្ខិណមាទិសី.

១៧៨.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ ¶ , វិបាកោ ឧទបជ្ជថ;

ភោជនច្ឆាទនបានីយំ, ទក្ខិណាយ ឥទំ ផលំ.

១៧៩.

តតោ ¶ សុទ្ធា សុចិវសនា, កាសិកុត្តមធារិនី;

វិចិត្តវត្ថាភរណា, សាមិកំ ឧបសង្កមិ.

១៨០.

‘‘អភិក្កន្តេន វណ្ណេន, យា ត្វំ តិដ្ឋសិ ទេវតេ;

ឱភាសេន្តី ទិសា សព្ពា, ឱសធី វិយ តារកា.

១៨១.

‘‘កេន តេតាទិសោ វណ្ណោ, កេន តេ ឥធ មិជ្ឈតិ;

ឧប្បជ្ជន្តិ ច តេ ភោគា, យេ កេចិ មនសោ បិយា.

១៨២.

‘‘បុច្ឆាមិ ¶ តំ ទេវិ មហានុភាវេ, មនុស្សភូតា កិមកាសិ បុញ្ញំ;

កេនាសិ ឯវំ ជលិតានុភាវា, វណ្ណោ ច តេ សព្ពទិសា បភាសតី’’តិ.

១៨៣.

‘‘អហំ ¶ នន្ទា នន្ទិសេន, ភរិយា តេ បុរេ អហុំ;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា.

១៨៤.

‘‘តវ ទិន្នេន ទានេន, មោទាមិ អកុតោភយា;

ចិរំ ជីវ គហបតិ, សហ សព្ពេហិ ញាតិភិ;

អសោកំ វិរជំ ខេមំ, អាវាសំ វសវត្តិនំ.

១៨៥.

‘‘ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, ទានំ ទត្វា គហបតិ;

វិនេយ្យ មច្ឆេរមលំ សមូលំ, អនិន្ទិតោ សគ្គមុបេហិ ឋាន’’ន្តិ.

នន្ទាបេតិវត្ថុ ចតុត្ថំ.

៥. មដ្ឋកុណ្ឌលីបេតវត្ថុ

១៨៦.

[វិ. វ. ១២០៧] ‘‘អលង្កតោ ¶ មដ្ឋកុណ្ឌលី, មាលធារី ហរិចន្ទនុស្សទោ;

ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទសិ, វនមជ្ឈេ កិំ ទុក្ខិតោ តុវ’’ន្តិ.

១៨៧.

‘‘សោវណ្ណមយោ បភស្សរោ, ឧប្បន្នោ រថបញ្ជរោ មម;

តស្ស ចក្កយុគំ ន វិន្ទាមិ, តេន ទុក្ខេន ជហាមិ ជីវិត’’ន្តិ.

១៨៨.

‘‘សោវណ្ណមយំ មណិមយំ, លោហិតកមយំ [លោហិតង្គមយំ (ស្យា.), លោហិតង្កមយំ (សី.), លោហមយំ (កត្ថចិ)] អថ រូបិយមយំ;

អាចិក្ខ មេ ភទ្ទមាណវ, ចក្កយុគំ បដិបាទយាមិ តេ’’តិ.

១៨៩.

សោ ¶ មាណវោ តស្ស បាវទិ, ‘‘ចន្ទសូរិយា ឧភយេត្ថ ទិស្សរេ;

សោវណ្ណមយោ រថោ មម, តេន ចក្កយុគេន សោភតី’’តិ.

១៩០.

‘‘ពាលោ ខោ ត្វំ អសិ មាណវ, យោ ត្វំ បត្ថយសេ អបត្ថិយំ;

មញ្ញាមិ តុវំ មរិស្សសិ, ន ហិ ត្វំ លច្ឆសិ ចន្ទសូរិយេ’’តិ.

១៩១.

‘‘គមនាគមនម្បិ ទិស្សតិ, វណ្ណធាតុ ឧភយត្ថ វីថិយា;

បេតោ កាលកតោ ន ទិស្សតិ, កោ និធ កន្ទតំ ពាល្យតរោ’’តិ.

១៩២.

‘‘សច្ចំ ខោ វទេសិ មាណវ, អហមេវ កន្ទតំ ពាល្យតរោ;

ចន្ទំ វិយ ទារកោ រុទំ, បេតំ កាលកតាភិបត្ថយិ’’ន្តិ.

១៩៣.

‘‘អាទិត្តំ វត មំ សន្តំ, ឃតសិត្តំវ បាវកំ;

វារិនា វិយ ឱសិញ្ចំ, សព្ពំ និព្ពាបយេ ទរំ.

១៩៤.

‘‘អព្ពហី [អព្ពូឡ្ហំ (ស្យា. ក.)] វត មេ សល្លំ, សោកំ ហទយនិស្សិតំ;

យោ មេ សោកបរេតស្ស, បុត្តសោកំ អបានុទិ.

១៩៥.

‘‘ស្វាហំ អព្ពូឡ្ហសល្លោស្មិ, សីតិភូតោស្មិ និព្ពុតោ;

ន សោចាមិ ន រោទាមិ, តវ សុត្វាន មាណវា’’តិ.

១៩៦.

‘‘ទេវតា ¶ នុសិ គន្ធព្ពោ, អទុ សក្កោ បុរិន្ទទោ;

កោ វា ត្វំ កស្ស វា បុត្តោ, កថំ ជានេមុ តំ មយ’’ន្តិ.

១៩៧.

‘‘យញ្ច កន្ទសិ យញ្ច រោទសិ, បុត្តំ អាឡាហនេ សយំ ទហិត្វា;

ស្វាហំ កុសលំ ករិត្វា កម្មំ, តិទសានំ សហព្យតំ គតោ’’តិ.

១៩៨.

‘‘អប្បំ ¶ វា ពហុំ វា នាទ្ទសាម, ទានំ ទទន្តស្ស សកេ អគារេ;

ឧបោសថកម្មំ វា តាទិសំ, កេន កម្មេន គតោសិ ទេវលោក’’ន្តិ.

១៩៩.

‘‘អាពាធិកោហំ ទុក្ខិតោ គិលានោ, អាតុររូបោម្ហិ សកេ និវេសនេ;

ពុទ្ធំ វិគតរជំ វិតិណ្ណកង្ខំ, អទ្ទក្ខិំ សុគតំ អនោមបញ្ញំ.

២០០.

‘‘ស្វាហំ មុទិតមនោ បសន្នចិត្តោ, អញ្ជលិំ អករិំ តថាគតស្ស;

តាហំ កុសលំ ករិត្វាន កម្មំ, តិទសានំ សហព្យតំ គតោ’’តិ.

២០១.

‘‘អច្ឆរិយំ វត អព្ភុតំ វត, អញ្ជលិកម្មស្ស អយមីទិសោ វិបាកោ;

អហម្បិ មុទិតមនោ បសន្នចិត្តោ, អជ្ជេវ ពុទ្ធំ សរណំ វជាមី’’តិ.

២០២.

‘‘អជ្ជេវ ពុទ្ធំ សរណំ វជាហិ, ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច បសន្នចិត្តោ;

តថេវ សិក្ខាយ បទានិ បញ្ច, អខណ្ឌផុល្លានិ សមាទិយស្សុ.

២០៣.

‘‘បាណាតិបាតា វិរមស្សុ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយស្សុ;

អមជ្ជបោ មា ច មុសា ភណាហិ, សកេន ទារេន ច ហោហិ តុដ្ឋោ’’តិ.

២០៤.

‘‘អត្ថកាមោសិ មេ យក្ខ, ហិតកាមោសិ ទេវតេ;

ករោមិ តុយ្ហំ វចនំ, ត្វំសិ អាចរិយោ មមាតិ.

២០៥.

‘‘ឧបេមិ សរណំ ពុទ្ធំ, ធម្មញ្ចាបិ អនុត្តរំ;

សង្ឃញ្ច នរទេវស្ស, គច្ឆាមិ សរណំ អហំ.

២០៦.

‘‘បាណាតិបាតា ¶ វិរមាមិ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយាមិ;

អមជ្ជបោ នោ ច មុសា ភណាមិ; សកេន ទារេន ច ហោមិ តុដ្ឋោ’’តិ.

មដ្ឋកុណ្ឌលីបេតវត្ថុ បញ្ចមំ.

៦. កណ្ហបេតវត្ថុ

២០៧.

‘‘ឧដ្ឋេហិ ¶ កណ្ហ កិំ សេសិ, កោ អត្ថោ សុបនេន តេ;

យោ ច តុយ្ហំ សកោ ភាតា, ហទយំ ចក្ខុ ច [ចក្ខុំវ (អដ្ឋ.)] ទក្ខិណំ;

តស្ស វាតា ពលីយន្តិ, សសំ ជប្បតិ [ឃដោ ជប្បតិ (ក.)] កេសវា’’តិ.

២០៨.

‘‘តស្ស ¶ តំ វចនំ សុត្វា, រោហិណេយ្យស្ស កេសវោ;

តរមានរូបោ វុដ្ឋាសិ, ភាតុសោកេន អដ្ដិតោ.

២០៩.

‘‘កិំ នុ ឧម្មត្តរូបោវ, កេវលំ ទ្វារកំ ឥមំ;

សសោ សសោតិ លបសិ, កីទិសំ សសមិច្ឆសិ.

២១០.

‘‘សោវណ្ណមយំ មណិមយំ, លោហមយំ អថ រូបិយមយំ;

សង្ខសិលាបវាឡមយំ, ការយិស្សាមិ តេ សសំ.

២១១.

‘‘សន្តិ អញ្ញេបិ សសកា, អរញ្ញវនគោចរា;

តេបិ តេ អានយិស្សាមិ, កីទិសំ សសមិច្ឆសី’’តិ.

២១២.

‘‘នាហមេតេ សសេ ឥច្ឆេ, យេ សសា បថវិស្សិតា;

ចន្ទតោ សសមិច្ឆាមិ, តំ មេ ឱហរ កេសវា’’តិ.

២១៣.

‘‘សោ នូន មធុរំ ញាតិ, ជីវិតំ វិជហិស្សសិ;

អបត្ថិយំ បត្ថយសិ, ចន្ទតោ សសមិច្ឆសី’’តិ.

២១៤.

‘‘ឯវំ ចេ កណ្ហ ជានាសិ, យថញ្ញមនុសាសសិ;

កស្មា ¶ បុរេ មតំ បុត្តំ, អជ្ជាបិ មនុសោចសិ.

២១៥.

‘‘ន យំ លព្ភា មនុស្សេន, អមនុស្សេន វា បន;

ជាតោ មេ មា មរិ បុត្តោ, កុតោ លព្ភា អលព្ភិយំ.

២១៦.

‘‘ន ¶ មន្តា មូលភេសជ្ជា, ឱសធេហិ ធនេន វា;

សក្កា អានយិតុំ កណ្ហ, យំ បេតមនុសោចសិ.

២១៧.

‘‘មហទ្ធនា ¶ មហាភោគា, រដ្ឋវន្តោបិ ខត្តិយា;

បហូតធនធញ្ញាសេ, តេបិ នោ [នត្ថេត្ថបាឋភេទោ] អជរាមរា.

២១៨.

‘‘ខត្តិយា ព្រាហ្មណា វេស្សា, សុទ្ទា ចណ្ឌាលបុក្កុសា;

ឯតេ ចញ្ញេ ច ជាតិយា, តេបិ នោ អជរាមរា.

២១៩.

‘‘យេ មន្តំ បរិវត្តេន្តិ, ឆឡង្គំ ព្រហ្មចិន្តិតំ;

ឯតេ ចញ្ញេ ច វិជ្ជាយ, តេបិ នោ អជរាមរា.

២២០.

‘‘ឥសយោ វាបិ [ឥសយោ ចាបិ (វិមានវត្ថុ ៩៩)] យេ សន្តា, សញ្ញតត្តា តបស្សិនោ;

សរីរំ តេបិ កាលេន, វិជហន្តិ តបស្សិនោ.

២២១.

‘‘ភាវិតត្តា អរហន្តោ, កតកិច្ចា អនាសវា;

និក្ខិបន្តិ ឥមំ ទេហំ, បុញ្ញបាបបរិក្ខយា’’តិ.

២២២.

‘‘អាទិត្តំ វត មំ សន្តំ, ឃតសិត្តំវ បាវកំ;

វារិនា វិយ ឱសិញ្ចំ, សព្ពំ និព្ពាបយេ ទរំ.

២២៣.

‘‘អព្ពហី ¶ វត មេ សល្លំ, សោកំ ហទយនិស្សិតំ;

យោ មេ សោកបរេតស្ស, បុត្តសោកំ អបានុទិ.

២២៤.

‘‘ស្វាហំ ¶ អព្ពូឡ្ហសល្លោស្មិ, សីតិភូតោស្មិ និព្ពុតោ;

ន សោចាមិ ន រោទាមិ, តវ សុត្វាន ភាតិក’’ [ភាសិតំ (ស្យា.)].

២២៥.

ឯវំ ករោន្តិ សប្បញ្ញា, យេ ហោន្តិ អនុកម្បកា;

និវត្តយន្តិ សោកម្ហា, ឃដោ ជេដ្ឋំវ ភាតរំ.

២២៦.

យស្ស ឯតាទិសា ហោន្តិ, អមច្ចា បរិចារកា;

សុភាសិតេន អន្វេន្តិ, ឃដោ ជេដ្ឋំវ ភាតរន្តិ.

កណ្ហបេតវត្ថុ ឆដ្ឋំ.

៧. ធនបាលសេដ្ឋិបេតវត្ថុ

២២៧.

‘‘នគ្គោ ¶ ¶ ទុព្ពណ្ណរូបោសិ, កិសោ ធមនិសន្ថតោ;

ឧប្ផាសុលិកោ កិសិកោ, កោ នុ ត្វមសិ មារិស’’.

២២៨.

‘‘អហំ ភទន្តេ បេតោម្ហិ, ទុគ្គតោ យមលោកិកោ;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតោ’’.

២២៩.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតោ’’.

២៣០.

‘‘នគរំ អត្ថិ បណ្ណានំ [ទសន្នានំ (សី. ស្យា. បី.)], ឯរកច្ឆន្តិ វិស្សុតំ;

តត្ថ សេដ្ឋិ បុរេ អាសិំ, ធនបាលោតិ មំ វិទូ.

២៣១.

‘‘អសីតិ សកដវាហានំ, ហិរញ្ញស្ស អហោសិ មេ;

បហូតំ មេ ជាតរូបំ, មុត្តា វេឡុរិយា ពហូ.

២៣២.

‘‘តាវ មហទ្ធនស្សាបិ, ន មេ ទាតុំ បិយំ អហុ;

បិទហិត្វា ¶ ទ្វារំ ភុញ្ជិំ [ភុញ្ជាមិ (សី. ស្យា.)], មា មំ យាចនកាទ្ទសុំ.

២៣៣.

‘‘អស្សទ្ធោ មច្ឆរី ចាសិំ, កទរិយោ បរិភាសកោ;

ទទន្តានំ ករោន្តានំ, វារយិស្សំ ពហុ ជនេ [ពហុជ្ជនំ (សី. ស្យា.)].

២៣៤.

‘‘វិបាកោ ¶ នត្ថិ ទានស្ស, សំយមស្ស កុតោ ផលំ;

បោក្ខរញ្ញោទបានានិ, អារាមានិ ច រោបិតេ;

បបាយោ ច វិនាសេសិំ, ទុគ្គេ សង្កមនានិ ច.

២៣៥.

‘‘ស្វាហំ ¶ អកតកល្យាណោ, កតបាបោ តតោ ចុតោ;

ឧបបន្នោ បេត្តិវិសយំ, ខុប្បិបាសសមប្បិតោ.

២៣៦.

‘‘បញ្ចបណ្ណាសវស្សានិ, យតោ កាលង្កតោ អហំ;

នាភិជានាមិ ភុត្តំ វា, បីតំ វា បន បានិយំ.

២៣៧.

‘‘យោ សំយមោ សោ វិនាសោ,យោ វិនាសោ សោ សំយមោ;

បេតា ហិ កិរ ជានន្តិ, យោ សំយមោ សោ វិនាសោ.

២៣៨.

‘‘អហំ ¶ បុរេ សំយមិស្សំ, នាទាសិំ ពហុកេ ធនេ;

សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកាសិមត្តនោ;

ស្វាហំ បច្ឆានុតប្បាមិ, អត្តកម្មផលូបគោ.

២៣៩.

[បេ. វ. ៦៩] ‘‘ឧទ្ធំ ចតូហិ មាសេហិ, កាលំកិរិយា ភវិស្សតិ;

ឯកន្តកដុកំ ឃោរំ, និរយំ បបតិស្សហំ.

២៤០.

[បេ. វ. ៧០] ‘‘ចតុក្កណ្ណំ ចតុទ្វារំ, វិភត្តំ ភាគសោ មិតំ;

អយោបាការបរិយន្តំ, អយសា បដិកុជ្ជិតំ.

២៤១.

[បេ. វ. ៧១] ‘‘តស្ស ¶ អយោមយា ភូមិ, ជលិតា តេជសា យុតា;

សមន្តា យោជនសតំ, ផរិត្វា តិដ្ឋតិ សព្ពទា.

២៤២.

[បេ. វ. ៧២] ‘‘តត្ថាហំ ទីឃមទ្ធានំ, ទុក្ខំ វេទិស្ស វេទនំ;

ផលំ បាបស្ស កម្មស្ស, តស្មា សោចាមហំ ភុសំ.

២៤៣.

‘‘តំ វោ វទាមិ ភទ្ទំ វោ, យាវន្តេត្ថ សមាគតា;

មាកត្ថ បាបកំ កម្មំ, អាវិ វា យទិ វា រហោ.

២៤៤.

‘‘សចេ តំ បាបកំ កម្មំ, ករិស្សថ ករោថ វា;

ន វោ ទុក្ខា បមុត្យត្ថិ [បមុត្តត្ថិ (សព្ពត្ថ) ឧទា. ៤៤ បស្សិតព្ពំ], ឧប្បច្ចាបិ [ឧបេច្ចាបិ (ស្យា. ក.)] បលាយតំ.

២៤៥.

‘‘មត្តេយ្យា ហោថ បេត្តេយ្យា, កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិកា;

សាមញ្ញា ហោថ ព្រហ្មញ្ញា, ឯវំ សគ្គំ គមិស្សថា’’តិ.

ធនបាលសេដ្ឋិបេតវត្ថុ សត្តមំ.

៨. ចូឡសេដ្ឋិបេតវត្ថុ

២៤៦.

‘‘នគ្គោ ¶ កិសោ បព្ពជិតោសិ ភន្តេ, រត្តិំ កុហិំ គច្ឆសិ កិស្ស ហេតុ;

អាចិក្ខ មេ តំ អបិ សក្កុណេមុ, សព្ពេន វិត្តំ បដិបាទយេ តុវ’’ន្តិ.

២៤៧.

‘‘ពារាណសី ¶ ¶ ¶ នគរំ ទូរឃុដ្ឋំ, តត្ថាហំ គហបតិ អឌ្ឍកោ អហុ ទីនោ;

អទាតា គេធិតមនោ អាមិសស្មិំ, ទុស្សីល្យេន យមវិសយម្ហិ បត្តោ.

២៤៨.

‘‘សោ សូចិកាយ កិលមិតោ តេហិ,

តេនេវ ញាតីសុ យាមិ អាមិសកិញ្ចិក្ខហេតុ;

អទានសីលា ន ច សទ្ទហន្តិ,

ទានផលំ ហោតិ បរម្ហិ លោកេ.

២៤៩.

‘‘ធីតា ¶ ច មយ្ហំ លបតេ អភិក្ខណំ, ‘ទស្សាមិ ទានំ បិតូនំ បិតាមហានំ’;

តមុបក្ខដំ បរិវិសយន្តិ ព្រាហ្មណា [ព្រាហ្មណេ (សី.)], ‘យាមិ អហំ អន្ធកវិន្ទំ ភោត្តុ’’’ន្តិ.

២៥០.

តមវោច រាជា ‘‘អនុភវិយាន តម្បិ,

ឯយ្យាសិ ខិប្បំ អហមបិ កស្សំ បូជំ;

អាចិក្ខ មេ តំ យទិ អត្ថិ ហេតុ,

សទ្ធាយិតំ ហេតុវចោ សុណោមា’’តិ.

២៥១.

‘តថា’តិ វត្វា អគមាសិ តត្ថ, ភុញ្ជិំសុ ភត្តំ ន ច ទក្ខិណារហា;

បច្ចាគមិ ¶ រាជគហំ បុនាបរំ, បាតុរហោសិ បុរតោ ជនាធិបស្ស.

២៥២.

ទិស្វាន បេតំ បុនទេវ អាគតំ, រាជា អវោច ‘‘អហមបិ កិំ ទទាមិ;

អាចិក្ខ មេ តំ យទិ អត្ថិ ហេតុ, យេន តុវំ ចិរតរំ បីណិតោ សិយា’’តិ.

២៥៣.

‘‘ពុទ្ធញ្ច សង្ឃំ បរិវិសិយាន រាជ, អន្នេន បានេន ច ចីវរេន;

តំ ទក្ខិណំ អាទិស មេ ហិតាយ, ឯវំ អហំ ចិរតរំ បីណិតោ សិយា’’តិ.

២៥៤.

តតោ ¶ ច រាជា និបតិត្វា តាវទេ [តាវទេវ (ស្យា.), តទេវ (ក.)], ទានំ សហត្ថា អតុលំ ទទិត្វា [អតុលញ្ច ទត្វា (ស្យា. ក.)] សង្ឃេ;

អារោចេសិ បកតំ [អារោចយី បកតិំ (សី. ស្យា.)] តថាគតស្ស, តស្ស ច បេតស្ស ទក្ខិណំ អាទិសិត្ថ.

២៥៥.

សោ បូជិតោ អតិវិយ សោភមានោ, បាតុរហោសិ បុរតោ ជនាធិបស្ស;

‘‘យក្ខោហមស្មិ បរមិទ្ធិបត្តោ, ន មយ្ហមត្ថិ សមា សទិសា [មយ្ហមិទ្ធិសមសទិសា (សី. ស្យា.)] មានុសា.

២៥៦.

‘‘បស្សានុភាវំ អបរិមិតំ មមយិទំ, តយានុទិដ្ឋំ ¶ អតុលំ ទត្វា សង្ឃេ;

សន្តប្បិតោ សតតំ សទា ពហូហិ, យាមិ អហំ សុខិតោ មនុស្សទេវា’’តិ.

ចូឡសេដ្ឋិបេតវត្ថុ អដ្ឋមំ និដ្ឋិតំ.

ភាណវារំ បឋមំ និដ្ឋិតំ.

៩. អង្កុរបេតវត្ថុ

២៥៧.

‘‘យស្ស ¶ ¶ អត្ថាយ គច្ឆាម, កម្ពោជំ ធនហារកា;

អយំ កាមទទោ យក្ខោ, ឥមំ យក្ខំ នយាមសេ.

២៥៨.

‘‘ឥមំ យក្ខំ គហេត្វាន, សាធុកេន បសយ្ហ វា;

យានំ អារោបយិត្វាន, ខិប្បំ គច្ឆាម ទ្វារក’’ន្តិ.

២៥៩.

[ជា. ១.១០.១៥១; ១.១៤.១៩៦; ២.១៨.១៥៣; ២.២២.១០] ‘‘យស្ស រុក្ខស្ស ឆាយាយ, និសីទេយ្យ សយេយ្យ វា;

ន តស្ស សាខំ ភញ្ជេយ្យ, មិត្តទុព្ភោ ហិ បាបកោ’’តិ.

២៦០.

‘‘យស្ស រុក្ខស្ស ឆាយាយ, និសីទេយ្យ សយេយ្យ វា;

ខន្ធម្បិ តស្ស ឆិន្ទេយ្យ, អត្ថោ ចេ តាទិសោ សិយា’’តិ.

២៦១.

‘‘យស្ស ¶ រុក្ខស្ស ឆាយាយ, និសីទេយ្យ សយេយ្យ វា;

ន តស្ស បត្តំ ភិន្ទេយ្យ [ហិំសេយ្យ (ក.)], មិត្តទុព្ភោ ហិ បាបកោ’’តិ.

២៦២.

‘‘យស្ស រុក្ខស្ស ឆាយាយ, និសីទេយ្យ សយេយ្យ វា;

សមូលម្បិ តំ អព្ពុហេ [ឧព្ពហេ (?)], អត្ថោ ចេ តាទិសោ សិយា’’តិ.

២៦៣.

‘‘យស្សេករត្តិម្បិ ឃរេ វសេយ្យ, យត្ថន្នបានំ បុរិសោ លភេថ;

ន តស្ស បាបំ មនសាបិ ចិន្តយេ, កតញ្ញុតា ¶ សប្បុរិសេហិ វណ្ណិតា.

២៦៤.

‘‘យស្សេករត្តិម្បិ ឃរេ វសេយ្យ, អន្នេន បានេន ឧបដ្ឋិតោ សិយា;

ន តស្ស បាបំ មនសាបិ ចិន្តយេ, អទុព្ភបាណី ទហតេ មិត្តទុព្ភិំ.

២៦៥.

‘‘យោ បុព្ពេ កតកល្យាណោ, បច្ឆា បាបេន ហិំសតិ;

អល្លបាណិហតោ [អទុព្ភិបាណីហតោ (ក)] បោសោ, ន សោ ភទ្រានិ បស្សតី’’តិ.

២៦៦.

‘‘នាហំ ទេវេន វា មនុស្សេន វា, ឥស្សរិយេន វាហំ សុប្បសយ្ហោ;

យក្ខោហមស្មិ បរមិទ្ធិបត្តោ, ទូរង្គមោ វណ្ណពលូបបន្នោ’’តិ.

២៦៧.

‘‘បាណិ តេ សព្ពសោ វណ្ណោ, បញ្ចធារោ មធុស្សវោ;

នានារសា បគ្ឃរន្តិ, មញ្ញេហំ តំ បុរិន្ទទ’’ន្តិ.

២៦៨.

‘‘នាម្ហិ ទេវោ ន គន្ធព្ពោ, នាបិ សក្កោ បុរិន្ទទោ;

បេតំ មំ អង្កុរ ជានាហិ, រោរុវម្ហា [ហេរុវម្ហា (សី.)] ឥធាគត’’ន្តិ.

២៦៩.

‘‘កិំសីលោ ¶ ¶ កិំសមាចារោ, រោរុវស្មិំ បុរេ តុវំ;

កេន តេ ព្រហ្មចរិយេន, បុញ្ញំ បាណិម្ហិ ឥជ្ឈតី’’តិ.

២៧០.

‘‘តុន្នវាយោ បុរេ អាសិំ, រោរុវស្មិំ តទា អហំ;

សុកិច្ឆវុត្តិ កបណោ, ន មេ វិជ្ជតិ ទាតវេ.

២៧១.

‘‘និវេសនញ្ច ¶ ¶ [អាវេសនញ្ច (សី.)] មេ អាសិ, អសយ្ហស្ស ឧបន្តិកេ;

សទ្ធស្ស ទានបតិនោ, កតបុញ្ញស្ស លជ្ជិនោ.

២៧២.

‘‘តត្ថ យាចនកា យន្តិ, នានាគោត្តា វនិព្ពកា;

តេ ច មំ តត្ថ បុច្ឆន្តិ, អសយ្ហស្ស និវេសនំ.

២៧៣.

‘‘កត្ថ គច្ឆាម ភទ្ទំ វោ, កត្ថ ទានំ បទីយតិ;

តេសាហំ បុដ្ឋោ អក្ខាមិ, អសយ្ហស្ស និវេសនំ.

២៧៤.

‘‘បគ្គយ្ហ ទក្ខិណំ ពាហុំ, ឯត្ថ គច្ឆថ ភទ្ទំ វោ;

ឯត្ថ ទានំ បទីយតិ, អសយ្ហស្ស និវេសនេ.

២៧៥.

‘‘តេន បាណិ កាមទទោ, តេន បាណិ មធុស្សវោ;

តេន មេ ព្រហ្មចរិយេន, បុញ្ញំ បាណិម្ហិ ឥជ្ឈតី’’តិ.

២៧៦.

‘‘ន កិរ ត្វំ អទា ទានំ, សកបាណីហិ កស្សចិ;

បរស្ស ទានំ អនុមោទមានោ, បាណិំ បគ្គយ្ហ បាវទិ.

២៧៧.

‘‘តេន បាណិ កាមទទោ, តេន បាណិ មធុស្សវោ;

តេន តេ ព្រហ្មចរិយេន, បុញ្ញំ បាណិម្ហិ ឥជ្ឈតិ.

២៧៨.

‘‘យោ ¶ សោ ទានមទា ភន្តេ, បសន្នោ សកបាណិភិ;

សោ ហិត្វា មានុសំ ទេហំ, កិំ នុ សោ ទិសតំ គតោ’’តិ.

២៧៩.

‘‘នាហំ បជានាមិ អសយ្ហសាហិនោ, អង្គីរសស្ស គតិំ អាគតិំ វា;

សុតញ្ច មេ វេស្សវណស្ស សន្តិកេ, សក្កស្ស សហព្យតំ គតោ អសយ្ហោ’’តិ.

២៨០.

‘‘អលមេវ កាតុំ កល្យាណំ, ទានំ ទាតុំ យថារហំ;

បាណិំ កាមទទំ ទិស្វា, កោ បុញ្ញំ ន ករិស្សតិ.

២៨១.

‘‘សោ ហិ នូន ឥតោ គន្ត្វា, អនុប្បត្វាន ទ្វារកំ;

ទានំ បដ្ឋបយិស្សាមិ, យំ មមស្ស សុខាវហំ.

២៨២.

‘‘ទស្សាមន្នញ្ច បានញ្ច, វត្ថសេនាសនានិ ច;

បបញ្ច ឧទបានញ្ច, ទុគ្គេ សង្កមនានិ ចា’’តិ.

២៨៣.

‘‘កេន ¶ តេ អង្គុលី កុណា [កុណ្ឋា (សី. ស្យា.)], មុខញ្ច កុណលីកតំ [កុណ្ឌលីកតំ (សី. ស្យា. ក.)];

អក្ខីនិ ច បគ្ឃរន្តិ, កិំ បាបំ បកតំ តយា’’តិ.

២៨៤.

‘‘អង្គីរសស្ស ¶ គហបតិនោ, សទ្ធស្ស ឃរមេសិនោ;

តស្សាហំ ទានវិស្សគ្គេ, ទានេ អធិកតោ អហុំ.

២៨៥.

‘‘តត្ថ យាចនកេ ទិស្វា, អាគតេ ភោជនត្ថិកេ;

ឯកមន្តំ អបក្កម្ម, អកាសិំ កុណលិំ មុខំ.

២៨៦.

‘‘តេន ¶ មេ អង្គុលី កុណា, មុខញ្ច កុណលីកតំ;

អក្ខីនិ មេ បគ្ឃរន្តិ, តំ បាបំ បកតំ មយា’’តិ.

២៨៧.

‘‘ធម្មេន ¶ តេ កាបុរិស, មុខញ្ច កុណលីកតំ;

អក្ខីនិ ច បគ្ឃរន្តិ, យំ តំ បរស្ស ទានស្ស;

អកាសិ កុណលិំ មុខំ.

២៨៨.

‘‘កថំ ហិ ទានំ ទទមានោ, ករេយ្យ បរបត្តិយំ;

អន្នំ បានំ ខាទនីយំ, វត្ថសេនាសនានិ ច.

២៨៩.

‘‘សោ ហិ នូន ឥតោ គន្ត្វា, អនុប្បត្វាន ទ្វារកំ;

ទានំ បដ្ឋបយិស្សាមិ, យំ មមស្ស សុខាវហំ.

២៩០.

‘‘ទស្សាមន្នញ្ច បានញ្ច, វត្ថសេនាសនានិ ច;

បបញ្ច ឧទបានញ្ច, ទុគ្គេ សង្កមនានិ ចា’’តិ.

២៩១.

តតោ ហិ សោ និវត្តិត្វា, អនុប្បត្វាន ទ្វារកំ;

ទានំ បដ្ឋបយិ អង្កុរោ, យំតុមស្ស [យំ តំ អស្ស (ស្យា.), យន្តមស្ស (ក.)] សុខាវហំ.

២៩២.

អទា អន្នញ្ច បានញ្ច, វត្ថសេនាសនានិ ច;

បបញ្ច ឧទបានញ្ច, វិប្បសន្នេន ចេតសា.

២៩៣.

‘‘កោ ឆាតោ កោ ច តសិតោ, កោ វត្ថំ បរិទហិស្សតិ;

កស្ស សន្តានិ យោគ្គានិ, ឥតោ យោជេន្តុ វាហនំ.

២៩៤.

‘‘កោ ឆត្តិច្ឆតិ គន្ធញ្ច, កោ មាលំ កោ ឧបាហនំ;

ឥតិស្សុ តត្ថ ឃោសេន្តិ, កប្បកា សូទមាគធា [បាដវា (ក.)];

សទា សាយញ្ច បាតោ ច, អង្កុរស្ស និវេសនេ.

២៩៥.

‘‘‘សុខំ ¶ សុបតិ អង្កុរោ’, ឥតិ ជានាតិ មំ ជនោ;

ទុក្ខំ ¶ សុបាមិ សិន្ធក [សន្ទុក, សិន្ធុក (ក.)], យំ ន បស្សាមិ យាចកេ.

២៩៦.

‘‘‘សុខំ សុបតិ អង្កុរោ’, ឥតិ ជានាតិ មំ ជនោ;

ទុក្ខំ សិន្ធក សុបាមិ, អប្បកេ សុ វនិព្ពកេ’’តិ.

២៩៧.

‘‘សក្កោ ចេ តេ វរំ ទជ្ជា, តាវតិំសានមិស្សរោ;

កិស្ស សព្ពស្ស លោកស្ស, វរមានោ វរំ វរេ’’តិ.

២៩៨.

‘‘សក្កោ ចេ មេ វរំ ទជ្ជា, តាវតិំសានមិស្សរោ;

កាលុដ្ឋិតស្ស មេ សតោ, សុរិយុគ្គមនំ បតិ;

ទិព្ពា ភក្ខា បាតុភវេយ្យុំ, សីលវន្តោ ច យាចកា.

២៩៩.

‘‘ទទតោ ¶ ¶ មេ ន ខីយេថ, ទត្វា នានុតបេយ្យហំ;

ទទំ ចិត្តំ បសាទេយ្យំ, ឯតំ សក្កំ វរំ វរេ’’តិ.

៣០០.

‘‘ន សព្ពវិត្តានិ បរេ បវេច្ឆេ, ទទេយ្យ ទានញ្ច ធនញ្ច រក្ខេ;

តស្មា ហិ ទានា ធនមេវ សេយ្យោ, អតិប្បទានេន កុលា ន ហោន្តិ.

៣០១.

‘‘អទានមតិទានញ្ច, នប្បសំសន្តិ បណ្ឌិតា;

តស្មា ហិ ទានា ធនមេវ សេយ្យោ, សមេន វត្តេយ្យ ស ធីរធម្មោ’’តិ.

៣០២.

‘‘អហោ វត រេ អហមេវ ទជ្ជំ, សន្តោ ច មំ សប្បុរិសា ភជេយ្យុំ;

មេឃោវ ¶ និន្នានិ បរិបូរយន្តោ [ភិបូរយន្តោ (សី.), ហិ បូរយន្តោ (ស្យា.)], សន្តប្បយេ សព្ពវនិព្ពកានំ.

៣០៣.

‘‘យស្ស យាចនកេ ទិស្វា, មុខវណ្ណោ បសីទតិ;

ទត្វា អត្តមនោ ហោតិ, តំ ឃរំ វសតោ សុខំ.

៣០៤.

‘‘យស្ស យាចនកេ ទិស្វា, មុខវណ្ណោ បសីទតិ;

ទត្វា អត្តមនោ ហោតិ, ឯសា យញ្ញស្ស [បុញ្ញស្ស (សី.)] សម្បទា.

៣០៥.

[អ. និ. ៦.៣៧] ‘‘បុព្ពេវ ¶ ទានា សុមនោ, ទទំ ចិត្តំ បសាទយេ;

ទត្វា អត្តមនោ ហោតិ, ឯសា យញ្ញស្ស [បុញ្ញស្ស (សី.)] សម្បទា’’តិ.

៣០៦.

សដ្ឋិ វាហសហស្សានិ, អង្កុរស្ស និវេសនេ;

ភោជនំ ទីយតេ និច្ចំ, បុញ្ញបេក្ខស្ស ជន្តុនោ.

៣០៧.

តិសហស្សានិ សូទានិ ហិ [សូទានិ (ស្យា. ក.)], អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា;

អង្កុរំ ឧបជីវន្តិ, ទានេ យញ្ញស្ស វាវដា [ព្យាវដា (សី.), បាវដា (ស្យា.)].

៣០៨.

សដ្ឋិ បុរិសសហស្សានិ, អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា;

អង្កុរស្ស មហាទានេ, កដ្ឋំ ផាលេន្តិ មាណវា.

៣០៩.

សោឡសិត្ថិសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;

អង្កុរស្ស មហាទានេ, វិធា បិណ្ឌេន្តិ នារិយោ.

៣១០.

សោឡសិត្ថិសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;

អង្កុរស្ស មហាទានេ, ទព្ពិគាហា ឧបដ្ឋិតា.

៣១១.

ពហុំ ¶ ពហូនំ បាទាសិ, ចិរំ បាទាសិ ខត្តិយោ;

សក្កច្ចញ្ច សហត្ថា ច, ចិត្តីកត្វា បុនប្បុនំ.

៣១២.

ពហូ មាសេ ច បក្ខេ ច, ឧតុសំវច្ឆរានិ ច;

មហាទានំ បវត្តេសិ, អង្កុរោ ទីឃមន្តរំ.

៣១៣.

ឯវំ ¶ ¶ ទត្វា យជិត្វា ច, អង្កុរោ ទីឃមន្តរំ;

សោ ហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសូបគោ អហុ.

៣១៤.

កដច្ឆុភិក្ខំ ទត្វាន, អនុរុទ្ធស្ស ឥន្ទកោ;

សោ ហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសូបគោ អហុ.

៣១៥.

ទសហិ ឋានេហិ អង្កុរំ, ឥន្ទកោ អតិរោចតិ;

រូបេ សទ្ទេ រសេ គន្ធេ, ផោដ្ឋព្ពេ ច មនោរមេ.

៣១៦.

អាយុនា យសសា ចេវ, វណ្ណេន ច សុខេន ច;

អាធិបច្ចេន អង្កុរំ, ឥន្ទកោ អតិរោចតិ.

៣១៧.

តាវតិំសេ យទា ពុទ្ធោ, សិលាយំ បណ្ឌុកម្ពលេ;

បារិច្ឆត្តកមូលម្ហិ, វិហាសិ បុរិសុត្តមោ.

៣១៨.

ទសសុ ¶ លោកធាតូសុ, សន្និបតិត្វាន ទេវតា;

បយិរុបាសន្តិ សម្ពុទ្ធំ, វសន្តំ នគមុទ្ធនិ.

៣១៩.

ន កោចិ ទេវោ វណ្ណេន, សម្ពុទ្ធំ អតិរោចតិ;

សព្ពេ ទេវេ អតិក្កម្ម [អធិគយ្ហ (សី.), អតិគ្គយ្ហ (ក)], សម្ពុទ្ធោវ វិរោចតិ.

៣២០.

យោជនានិ ¶ ទស ទ្វេ ច, អង្កុរោយំ តទា អហុ;

អវិទូរេវ ពុទ្ធស្ស [អវិទូរេ សម្ពុទ្ធស្ស (ក.)], ឥន្ទកោ អតិរោចតិ.

៣២១.

ឱលោកេត្វាន សម្ពុទ្ធោ, អង្កុរញ្ចាបិ ឥន្ទកំ;

ទក្ខិណេយ្យំ សម្ភាវេន្តោ [បភាវេន្តោ (សី.)], ឥទំ វចនមព្រវិ.

៣២២.

‘‘មហាទានំ តយា ទិន្នំ, អង្កុរ ទីឃមន្តរំ;

អតិទូរេ [សុវិទូរេ (ក.)] និសិន្នោសិ, អាគច្ឆ មម សន្តិកេ’’តិ.

៣២៣.

ចោទិតោ ភាវិតត្តេន, អង្កុរោ ឥទមព្រវិ;

‘‘កិំ មយ្ហំ តេន ទានេន, ទក្ខិណេយ្យេន សុញ្ញតំ.

៣២៤.

‘‘អយំ សោ ឥន្ទកោ យក្ខោ, ទជ្ជា ទានំ បរិត្តកំ;

អតិរោចតិ អម្ហេហិ, ចន្ទោ តារគណេ យថា’’តិ.

៣២៥.

‘‘ឧជ្ជង្គលេ យថា ខេត្តេ, ពីជំ ពហុម្បិ រោបិតំ;

ន វិបុលផលំ ហោតិ, នបិ តោសេតិ កស្សកំ.

៣២៦.

‘‘តថេវ ទានំ ពហុកំ, ទុស្សីលេសុ បតិដ្ឋិតំ;

ន វិបុលផលំ ហោតិ, នបិ តោសេតិ ទាយកំ.

៣២៧.

‘‘យថាបិ ¶ ភទ្ទកេ ខេត្តេ, ពីជំ អប្បម្បិ រោបិតំ;

សម្មា ធារំ បវេច្ឆន្តេ, ផលំ តោសេតិ កស្សកំ.

៣២៨.

‘‘តថេវ សីលវន្តេសុ, គុណវន្តេសុ តាទិសុ;

អប្បកម្បិ កតំ ការំ, បុញ្ញំ ហោតិ មហប្ផល’’ន្តិ.

៣២៩.

វិចេយ្យ ¶ ¶ ទានំ ទាតព្ពំ, យត្ថ ទិន្នំ មហប្ផលំ;

វិចេយ្យ ទានំ ទត្វាន, សគ្គំ គច្ឆន្តិ ទាយកា.

៣៣០.

វិចេយ្យ ¶ ទានំ សុគតប្បសត្ថំ, យេ ទក្ខិណេយ្យា ឥធ ជីវលោកេ;

ឯតេសុ ទិន្នានិ មហប្ផលានិ, ពីជានិ វុត្តានិ យថា សុខេត្តេតិ.

អង្កុរបេតវត្ថុ នវមំ.

១០. ឧត្តរមាតុបេតិវត្ថុ

៣៣១.

ទិវាវិហារគតំ ¶ ភិក្ខុំ, គង្គាតីរេ និសិន្នកំ;

តំ បេតី ឧបសង្កម្ម, ទុព្ពណ្ណា ភីរុទស្សនា.

៣៣២.

កេសា ចស្សា អតិទីឃា [អហូ ទីឃា (ក.)], យាវភូមាវលម្ពរេ [យាវ ភូម្យា’វលម្ពរេ (?)];

កេសេហិ សា បដិច្ឆន្នា, សមណំ ឯតទព្រវិ.

៣៣៣.

‘‘បញ្ចបណ្ណាសវស្សានិ, យតោ កាលង្កតា អហំ;

នាភិជានាមិ ភុត្តំ វា, បីតំ វា បន បានិយំ;

ទេហិ ត្វំ បានិយំ ភន្តេ, តសិតា បានិយាយ មេ’’តិ.

៣៣៤.

‘‘អយំ សីតោទិកា គង្គា, ហិមវន្តតោ [ហិមវន្តាវ (ក.)] សន្ទតិ;

បិវ ឯត្តោ គហេត្វាន, កិំ មំ យាចសិ បានិយ’’ន្តិ.

៣៣៥.

‘‘សចាហំ ភន្តេ គង្គាយ, សយំ គណ្ហាមិ បានិយំ;

លោហិតំ មេ បរិវត្តតិ, តស្មា យាចាមិ បានិយ’’ន្តិ.

៣៣៦.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, គង្គា តេ ហោតិ លោហិត’’ន្តិ.

៣៣៧.

‘‘បុត្តោ មេ ឧត្តរោ នាម [បុត្តោ មេ ភន្តេ ឧត្តរោ (ក.)], សទ្ធោ អាសិ ឧបាសកោ;

សោ ¶ ច មយ្ហំ អកាមាយ, សមណានំ បវេច្ឆតិ.

៣៣៨.

‘‘ចីវរំ ¶ បិណ្ឌបាតញ្ច, បច្ចយំ សយនាសនំ;

តមហំ បរិភាសាមិ, មច្ឆេរេន ឧបទ្ទុតា.

៣៣៩.

‘‘យំ ត្វំ មយ្ហំ អកាមាយ, សមណានំ បវេច្ឆសិ;

ចីវរំ បិណ្ឌបាតញ្ច, បច្ចយំ សយនាសនំ.

៣៤០.

‘‘ឯតំ ¶ តេ បរលោកស្មិំ, លោហិតំ ហោតុ ឧត្តរ;

តស្ស កម្មស្ស វិបាកេន, គង្គា មេ ហោតិ លោហិត’’ន្តិ.

ឧត្តរមាតុបេតិវត្ថុ ទសមំ.

១១. សុត្តបេតវត្ថុ

៣៤១.

‘‘អហំ ¶ បុរេ បព្ពជិតស្ស ភិក្ខុនោ, សុត្តំ អទាសិំ ឧបសង្កម្ម យាចិតា;

តស្ស វិបាកោ វិបុលផលូបលព្ភតិ, ពហុកា ច មេ ឧប្បជ្ជរេ [ពហូ ច មេ ឧបបជ្ជរេ (សី.)] វត្ថកោដិយោ.

៣៤២.

‘‘បុប្ផាភិកិណ្ណំ រមិតំ [រម្មមិទំ (ក.)] វិមានំ, អនេកចិត្តំ នរនារិសេវិតំ;

សាហំ ភុញ្ជាមិ ច បារុបាមិ ច, បហូតវិត្តា ន ច តាវ ខីយតិ.

៣៤៣.

‘‘តស្សេវ កម្មស្ស វិបាកមន្វយា, សុខញ្ច សាតញ្ច ឥធូបលព្ភតិ;

សាហំ គន្ត្វា បុនទេវ មានុសំ, កាហាមិ ¶ បុញ្ញានិ នយយ្យបុត្ត ម’’ន្តិ.

៣៤៤.

‘‘សត្ត តុវំ វស្សសតា ឥធាគតា,

ជិណ្ណា ច វុឌ្ឍា ច តហិំ ភវិស្សសិ;

សព្ពេវ តេ កាលកតា ច ញាតកា,

កិំ តត្ថ គន្ត្វាន ឥតោ ករិស្សសី’’តិ.

៣៤៥.

‘‘សត្តេវ វស្សានិ ឥធាគតាយ មេ, ទិព្ពញ្ច សុខញ្ច សមប្បិតាយ;

សាហំ គន្ត្វាន បុនទេវ មានុសំ, កាហាមិ បុញ្ញានិ នយយ្យបុត្ត ម’’ន្តិ.

៣៤៦.

សោ ¶ តំ គហេត្វាន បសយ្ហ ពាហាយំ, បច្ចានយិត្វាន ថេរិំ សុទុព្ពលំ;

‘‘វជ្ជេសិ អញ្ញម្បិ ជនំ ឥធាគតំ, ‘ករោថ បុញ្ញានិ សុខូបលព្ភតិ’’.

៣៤៧.

‘‘ទិដ្ឋា ¶ មយា អកតេន សាធុនា, បេតា វិហញ្ញន្តិ តថេវ មនុស្សា;

កម្មញ្ច កត្វា សុខវេទនីយំ, ទេវា មនុស្សា ច សុខេ ឋិតា បជា’’តិ.

សុត្តបេតវត្ថុ ឯកាទសមំ.

១២. កណ្ណមុណ្ឌបេតិវត្ថុ

៣៤៨.

‘‘សោណ្ណសោបានផលកា ¶ ¶ , សោណ្ណវាលុកសន្ថតា;

តត្ថ សោគន្ធិយា វគ្គូ, សុចិគន្ធា មនោរមា.

៣៤៩.

‘‘នានារុក្ខេហិ សញ្ឆន្នា, នានាគន្ធសមេរិតា;

នានាបទុមសញ្ឆន្នា, បុណ្ឌរីកសមោតតា [សមោហតា (ក.)].

៣៥០.

‘‘សុរភិំ សម្បវាយន្តិ, មនុញ្ញា មាលុតេរិតា;

ហំសកោញ្ចាភិរុទា ច, ចក្កវក្កាភិកូជិតា.

៣៥១.

‘‘នានាទិជគណាកិណ្ណា ¶ , នានាសរគណាយុតា;

នានាផលធរា រុក្ខា, នានាបុប្ផធរា វនា.

៣៥២.

‘‘ន មនុស្សេសុ ឦទិសំ, នគរំ យាទិសំ ឥទំ;

បាសាទា ពហុកា តុយ្ហំ, សោវណ្ណរូបិយាមយា;

ទទ្ទល្លមានា អាភេន្តិ [អាភន្តិ (ក.)], សមន្តា ចតុរោ ទិសា.

៣៥៣.

‘‘បញ្ច ទាសិសតា តុយ្ហំ, យា តេមា បរិចារិកា;

តា [កា (ក.)] កម្ពុកាយូរធរា [កម្ពុកេយូរធរា (សី.)], កញ្ចនាវេឡភូសិតា.

៣៥៤.

‘‘បល្លង្កា ពហុកា តុយ្ហំ, សោវណ្ណរូបិយាមយា;

កទលិមិគសញ្ឆន្នា [កាទលិមិគសញ្ឆន្នា (សី.)], សជ្ជា គោនកសន្ថតា.

៣៥៥.

‘‘យត្ថ ត្វំ វាសូបគតា, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី;

សម្បត្តាយឌ្ឍរត្តាយ [… រត្តិយា (ក.)], តតោ ឧដ្ឋាយ គច្ឆសិ.

៣៥៦.

‘‘ឧយ្យានភូមិំ ¶ គន្ត្វាន, បោក្ខរញ្ញា សមន្តតោ;

តស្សា ¶ តីរេ តុវំ ឋាសិ, ហរិតេ សទ្ទលេ សុភេ.

៣៥៧.

‘‘តតោ តេ កណ្ណមុណ្ឌោ សុនខោ, អង្គមង្គានិ ខាទតិ;

យទា ច ខាយិតា អាសិ, អដ្ឋិសង្ខលិកា កតា;

ឱគាហសិ បោក្ខរណិំ, ហោតិ កាយោ យថា បុរេ.

៣៥៨.

‘‘តតោ ត្វំ អង្គបច្ចង្គី [អង្គបច្ចង្គា (ក.)], សុចារុ បិយទស្សនា;

វត្ថេន បារុបិត្វាន, អាយាសិ មម សន្តិកំ.

៣៥៩.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, កណ្ណមុណ្ឌោ សុនខោ តវអង្គមង្គានិ ខាទតី’’តិ.

៣៦០.

‘‘កិមិលាយំ [កិម្ពិលាយំ (សី. ស្យា.)] គហបតិ, សទ្ធោ អាសិ ឧបាសកោ;

តស្សាហំ ភរិយា អាសិំ, ទុស្សីលា អតិចារិនី.

៣៦១.

‘‘សោ ¶ មំ អតិចរមានាយ [ឯវមាតិចរមានាយ (ស្យា. បី.)], សាមិកោ ឯតទព្រវិ;

‘នេតំ ឆន្នំ [នេតំ ឆន្នំ ន (សី.), នេតំ ឆន្នំ នេតំ (ក.)] បតិរូបំ, យំ ត្វំ អតិចរាសិ មំ’.

៣៦២.

‘‘សាហំ ឃោរញ្ច សបថំ, មុសាវាទញ្ច ភាសិសំ;

‘នាហំ តំ អតិចរាមិ, កាយេន ឧទ ចេតសា.

៣៦៣.

‘‘‘សចាហំ តំ អតិចរាមិ, កាយេន ឧទ ចេតសា;

កណ្ណមុណ្ឌោ យំ សុនខោ, អង្គមង្គានិ ខាទតុ’.

៣៦៤.

‘‘តស្ស កម្មស្ស វិបាកំ, មុសាវាទស្ស ចូភយំ;

សត្តេវ វស្សសតានិ, អនុភូតំ យតោ ហិ មេ;

កណ្ណមុណ្ឌោ ¶ ច សុនខោ, អង្គមង្គានិ ខាទតិ.

៣៦៥.

‘‘ត្វញ្ច ទេវ ពហុការោ, អត្ថាយ មេ ឥធាគតោ;

សុមុត្តាហំ កណ្ណមុណ្ឌស្ស, អសោកា អកុតោភយា.

៣៦៦.

‘‘តាហំ ¶ ទេវ នមស្សាមិ, យាចាមិ បញ្ជលីកតា;

ភុញ្ជ អមានុសេ កាមេ, រម ទេវ មយា សហា’’តិ.

៣៦៧.

‘‘ភុត្តា ¶ អមានុសា កាមា, រមិតោម្ហិ តយា សហ;

តាហំ សុភគេ យាចាមិ, ខិប្បំ បដិនយាហិ ម’’ន្តិ.

កណ្ណមុណ្ឌបេតិវត្ថុ ទ្វាទសមំ.

១៣. ឧព្ពរិបេតវត្ថុ

៣៦៨.

អហុ ¶ រាជា ព្រហ្មទត្តោ, បញ្ចាលានំ រថេសភោ;

អហោរត្តានមច្ចយា, រាជា កាលមក្រុព្ពថ [រាជា កាលង្ករី តទា (សី.)].

៣៦៩.

តស្ស អាឡាហនំ គន្ត្វា, ភរិយា កន្ទតិ ឧព្ពរី [ឧប្បរិ (ក.)];

ព្រហ្មទត្តំ អបស្សន្តី, ព្រហ្មទត្តាតិ កន្ទតិ.

៣៧០.

ឥសិ ច តត្ថ អាគច្ឆិ, សម្បន្នចរណោ មុនិ;

សោ ច តត្ថ អបុច្ឆិត្ថ, យេ តត្ថ សុសមាគតា.

៣៧១.

‘‘កស្ស ឥទំ អាឡាហនំ, នានាគន្ធសមេរិតំ;

កស្សាយំ កន្ទតិ ភរិយា, ឥតោ ទូរគតំ បតិំ;

ព្រហ្មទត្តំ អបស្សន្តី, ‘ព្រហ្មទត្តា’តិ កន្ទតិ’’.

៣៧២.

តេ ¶ ច តត្ថ វិយាកំសុ, យេ តត្ថ សុសមាគតា;

‘‘ព្រហ្មទត្តស្ស ភទន្តេ [ភទ្ទន្តេ (ក.)], ព្រហ្មទត្តស្ស មារិស.

៣៧៣.

‘‘តស្ស ¶ ឥទំ អាឡាហនំ, នានាគន្ធសមេរិតំ;

តស្សាយំ កន្ទតិ ភរិយា, ឥតោ ទូរគតំ បតិំ;

ព្រហ្មទត្តំ អបស្សន្តី, ‘ព្រហ្មទត្តា’តិ កន្ទតិ’’.

៣៧៤.

‘‘ឆឡាសីតិសហស្សានិ, ព្រហ្មទត្តស្សនាមកា;

ឥមស្មិំ អាឡាហនេ ទឌ្ឍា, តេសំ កមនុសោចសី’’តិ.

៣៧៥.

‘‘យោ រាជា ចូឡនីបុត្តោ, បញ្ចាលានំ រថេសភោ;

តំ ភន្តេ អនុសោចាមិ, ភត្តារំ សព្ពកាមទ’’ន្តិ.

៣៧៦.

‘‘សព្ពេ វាហេសុំ រាជានោ, ព្រហ្មទត្តស្សនាមកា;

សព្ពេវចូឡនីបុត្តា, បញ្ចាលានំ រថេសភា.

៣៧៧.

‘‘សព្ពេសំ ¶ អនុបុព្ពេន, មហេសិត្តមការយិ;

កស្មា បុរិមកេ ហិត្វា, បច្ឆិមំ អនុសោចសី’’តិ.

៣៧៨.

‘‘អាតុមេ ¶ ឥត្ថិភូតាយ, ទីឃរត្តាយ មារិស;

យស្សា មេ ឥត្ថិភូតាយ, សំសារេ ពហុភាសសី’’តិ.

៣៧៩.

‘‘អហុ ឥត្ថី អហុ បុរិសោ, បសុយោនិម្បិ អាគមា;

ឯវមេតំ អតីតានំ, បរិយន្តោ ន ទិស្សតី’’តិ.

៣៨០.

‘‘អាទិត្តំ វត មំ សន្តំ, ឃតសិត្តំវ បាវកំ;

វារិនា វិយ ឱសិញ្ចំ, សព្ពំ និព្ពាបយេ ទរំ.

៣៨១.

‘‘អព្ពហី វត មេ សល្លំ, សោកំ ហទយនិស្សិតំ;

យោ មេ សោកបរេតាយ, បតិសោកំ អបានុទិ.

៣៨២.

‘‘សាហំ ¶ អព្ពូឡ្ហសល្លាស្មិ, សីតិភូតាស្មិ និព្ពុតា;

ន សោចាមិ ន រោទាមិ, តវ សុត្វា មហាមុនី’’តិ.

៣៨៣.

តស្ស តំ វចនំ សុត្វា, សមណស្ស សុភាសិតំ;

បត្តចីវរមាទាយ, បព្ពជិ អនគារិយំ.

៣៨៤.

សា ច បព្ពជិតា សន្តា, អគារស្មា អនគារិយំ;

មេត្តាចិត្តំ អភាវេសិ, ព្រហ្មលោកូបបត្តិយា.

៣៨៥.

គាមា គាមំ វិចរន្តី, និគមេ រាជធានិយោ;

ឧរុវេលា នាម សោ គាមោ, យត្ថ កាលមក្រុព្ពថ.

៣៨៦.

មេត្តាចិត្តំ ¶ អាភាវេត្វា, ព្រហ្មលោកូបបត្តិយា;

ឥត្ថិចិត្តំ វិរាជេត្វា, ព្រហ្មលោកូបគា អហូតិ.

ឧព្ពរិបេតវត្ថុ តេរសមំ.

ឧព្ពរិវគ្គោ ទុតិយោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

មោចកំ [បណ្ឌុ (សព្ពត្ថ)] មាតា មត្តា [បិតា (សី. ក.), បតិយា (ស្យា.)] ច, នន្ទា កុណ្ឌលីនា ឃដោ;

ទ្វេ សេដ្ឋី តុន្នវាយោ ច, ឧត្តរ [វិហារ (សព្ពត្ថ)] សុត្តកណ្ណ [សោបាន (សព្ពត្ថ)] ឧព្ពរីតិ.

៣. ចូឡវគ្គោ

១. អភិជ្ជមានបេតវត្ថុ

៣៨៧.

‘‘អភិជ្ជមានេ ¶ ¶ ¶ វារិម្ហិ, គង្គាយ ឥធ គច្ឆសិ;

នគ្គោ បុព្ពទ្ធបេតោវ មាលធារី អលង្កតោ;

កុហិំ គមិស្សសិ បេត, កត្ថ វាសោ ភវិស្សតី’’តិ.

៣៨៨.

‘‘ចុន្ទដ្ឋិលំ ¶ [ចុន្ទដ្ឋិកំ (សី.)] គមិស្សាមិ, បេតោ សោ ឥតិ ភាសតិ;

អន្តរេ វាសភគាមំ, ពារាណសិំ ច [ពារាណសិយា ច (សី. ស្យា.)] សន្តិកេ’’.

៣៨៩.

តញ្ច ទិស្វា មហាមត្តោ, កោលិយោ ឥតិ វិស្សុតោ;

សត្តុំ ភត្តញ្ច បេតស្ស, បីតកញ្ច យុគំ អទា.

៣៩០.

នាវាយ តិដ្ឋមានាយ, កប្បកស្ស អទាបយិ;

កប្បកស្ស បទិន្នម្ហិ, ឋានេ បេតស្ស ទិស្សថ [បេតស្សុ’ទិស្សថ (សី.), បេតស្សុ’ទិច្ឆថ (?)].

៣៩១.

តតោ សុវត្ថវសនោ, មាលធារី អលង្កតោ;

ឋានេ ឋិតស្ស បេតស្ស, ទក្ខិណា ឧបកប្បថ;

តស្មា ទជ្ជេថ បេតានំ, អនុកម្បាយ បុនប្បុនំ.

៣៩២.

សាតុន្នវសនា [សាហុន្នវាសិនោ (ស្យា. បី.), សាហុន្ទវាសិនោ (ក.)] ឯកេ, អញ្ញេ កេសនិវាសនា [កេសនិវាសិនោ (ស្យា. ក.)];

បេតា ភត្តាយ គច្ឆន្តិ, បក្កមន្តិ ទិសោទិសំ.

៣៩៣.

ទូរេ ឯកេ [ទូរេ បេតា (ក.)] បធាវិត្វា, អលទ្ធាវ និវត្តរេ;

ឆាតា បមុច្ឆិតា ភន្តា, ភូមិយំ បដិសុម្ភិតា.

៣៩៤.

តេ ច [កេចិ (សី. ស្យា.)] តត្ថ បបតិតា [បបតិត្វា (សី.), ច បតិតា (ស្យា.)], ភូមិយំ បដិសុម្ភិតា;

បុព្ពេ អកតកល្យាណា, អគ្គិទឌ្ឍាវ អាតបេ.

៣៩៥.

‘‘មយំ បុព្ពេ បាបធម្មា, ឃរណី កុលមាតរោ;

សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកម្ហ អត្តនោ.

៣៩៦.

‘‘បហូតំ ¶ ¶ អន្នបានម្បិ, អបិស្សុ អវកិរីយតិ;

សម្មគ្គតេ បព្ពជិតេ, ន ច កិញ្ចិ អទម្ហសេ.

៣៩៧.

‘‘អកម្មកាមា ¶ អលសា, សាទុកាមា មហគ្ឃសា;

អាលោបបិណ្ឌទាតារោ, បដិគ្គហេ បរិភាសិម្ហសេ [បរិភាសិតា (ស្យា. ក.)].

៣៩៨.

‘‘តេ ¶ ឃរា តា ច ទាសិយោ, តានេវាភរណានិ នោ;

តេ អញ្ញេ បរិចារេន្តិ, មយំ ទុក្ខស្ស ភាគិនោ.

៣៩៩.

‘‘វេណី វា អវញ្ញា ហោន្តិ, រថការី ច ទុព្ភិកា;

ចណ្ឌាលី កបណា ហោន្តិ, កប្បកា [ន្ហាបិកា (សី.)] ច បុនប្បុនំ.

៤០០.

‘‘យានិ យានិ និហីនានិ, កុលានិ កបណានិ ច;

តេសុ តេស្វេវ ជាយន្តិ, ឯសា មច្ឆរិនោ គតិ.

៤០១.

‘‘បុព្ពេ ច កតកល្យាណា, ទាយកា វីតមច្ឆរា;

សគ្គំ តេ បរិបូរេន្តិ, ឱភាសេន្តិ ច នន្ទនំ.

៤០២.

‘‘វេជយន្តេ ច បាសាទេ, រមិត្វា កាមកាមិនោ;

ឧច្ចាកុលេសុ ជាយន្តិ, សភោគេសុ តតោ ចុតា.

៤០៣.

‘‘កូដាគារេ ច បាសាទេ, បល្លង្កេ គោនកត្ថតេ;

ពីជិតង្គា [វីជិតង្គា (សី. ស្យា.)] មោរហត្ថេហិ, កុលេ ជាតា យសស្សិនោ.

៤០៤.

‘‘អង្កតោ អង្កំ គច្ឆន្តិ, មាលធារី អលង្កតា;

ធាតិយោ ឧបតិដ្ឋន្តិ, សាយំ បាតំ សុខេសិនោ.

៤០៥.

‘‘នយិទំ ¶ អកតបុញ្ញានំ, កតបុញ្ញានមេវិទំ;

អសោកំ នន្ទនំ រម្មំ, តិទសានំ មហាវនំ.

៤០៦.

‘‘សុខំ អកតបុញ្ញានំ, ឥធ នត្ថិ បរត្ថ ច;

សុខញ្ច កតបុញ្ញានំ, ឥធ ចេវ បរត្ថ ច.

៤០៧.

‘‘តេសំ សហព្យកាមានំ, កត្តព្ពំ កុសលំ ពហុំ;

កតបុញ្ញា ហិ មោទន្តិ, សគ្គេ ភោគសមង្គិនោ’’តិ.

អភិជ្ជមានបេតវត្ថុ បឋមំ.

២. សាណវាសីថេរបេតវត្ថុ

៤០៨.

កុណ្ឌិនាគរិយោ ¶ ថេរោ, សាណវាសិ [សានុវាសិ (សី.), សានវាសិ (ស្យា.)] និវាសិកោ;

បោដ្ឋបាទោតិ នាមេន, សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ.

៤០៩.

តស្ស ¶ មាតា បិតា ភាតា, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ¶ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា.

៤១០.

តេ ¶ ទុគ្គតា សូចិកដ្ដា, កិលន្តា នគ្គិនោ កិសា;

ឧត្តសន្តា [ឱត្តប្បន្តា (ស្យា. ក.)] មហត្តាសា [មហាតាសា (សី.)], ន ទស្សេន្តិ កុរូរិនោ [កុរុទ្ទិនោ (ក.)].

៤១១.

តស្ស ភាតា វិតរិត្វា, នគ្គោ ឯកបថេកកោ;

ចតុកុណ្ឌិកោ ភវិត្វាន, ថេរស្ស ទស្សយីតុមំ.

៤១២.

ថេរោ ចាមនសិកត្វា, តុណ្ហីភូតោ អតិក្កមិ;

សោ ច វិញ្ញាបយី ថេរំ, ‘ភាតា បេតគតោ អហំ’.

៤១៣.

‘‘មាតា ¶ បិតា ច តេ ភន្តេ, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា.

៤១៤.

‘‘តេ ទុគ្គតា សូចិកដ្ដា, កិលន្តា នគ្គិនោ កិសា;

ឧត្តសន្តា មហត្តាសា, ន ទស្សេន្តិ កុរូរិនោ.

៤១៥.

‘‘អនុកម្បស្សុ ការុណិកោ, ទត្វា អន្វាទិសាហិ នោ;

តវ ទិន្នេន ទានេន, យាបេស្សន្តិ កុរូរិនោ’’តិ.

៤១៦.

ថេរោ ចរិត្វា បិណ្ឌាយ, ភិក្ខូ អញ្ញេ ច ទ្វាទស;

ឯកជ្ឈំ សន្និបតិំសុ, ភត្តវិស្សគ្គការណា.

៤១៧.

ថេរោ សព្ពេវ តេ អាហ, ‘‘យថាលទ្ធំ ទទាថ មេ;

សង្ឃភត្តំ ករិស្សាមិ, អនុកម្បាយ ញាតិនំ’’.

៤១៨.

និយ្យាទយិំសុ ថេរស្ស, ថេរោ សង្ឃំ និមន្តយិ;

ទត្វា អន្វាទិសិ ថេរោ, មាតុ បិតុ ច ភាតុនោ;

‘‘ឥទំ មេ ញាតីនំ ហោតុ, សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោ’’.

៤១៩.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ, ភោជនំ ឧទបជ្ជថ;

សុចិំ បណីតំ សម្បន្នំ, អនេករសព្យញ្ជនំ.

៤២០.

តតោ ឧទ្ទស្សយី [ឧទ្ទិសយី (សី. ក.), ឧទ្ទិស្សតិ (ស្យា. ក.)] ភាតា, វណ្ណវា ពលវា សុខី;

‘‘បហូតំ ភោជនំ ភន្តេ, បស្ស នគ្គាម្ហសេ មយំ;

តថា ភន្តេ បរក្កម, យថា វត្ថំ លភាមសេ’’តិ.

៤២១.

ថេរោ ¶ សង្ការកូដម្ហា, ឧច្ចិនិត្វាន នន្តកេ;

បិលោតិកំ ¶ បដំ កត្វា, សង្ឃេ ចាតុទ្ទិសេ អទា.

៤២២.

ទត្វា អន្វាទិសី ថេរោ, មាតុ បិតុ ច ភាតុនោ;

‘‘ឥទំ មេ ញាតីនំ ហោតុ, សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោ’’.

៤២៣.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ, វត្ថានិ ឧទបជ្ជិសុំ;

តតោ សុវត្ថវសនោ, ថេរស្ស ទស្សយីតុមំ.

៤២៤.

‘‘យាវតា ¶ នន្ទរាជស្ស, វិជិតស្មិំ បដិច្ឆទា;

តតោ ពហុតរា ភន្តេ, វត្ថានច្ឆាទនានិ នោ.

៤២៥.

‘‘កោសេយ្យកម្ពលីយានិ, ខោម កប្បាសិកានិ ច;

វិបុលា ច មហគ្ឃា ច, តេបាកាសេវលម្ពរេ.

៤២៦.

‘‘តេ មយំ បរិទហាម, យំ យំ ហិ មនសោ បិយំ;

តថា ភន្តេ បរក្កម, យថា គេហំ លភាមសេ’’តិ.

៤២៧.

ថេរោ បណ្ណកុដិំ កត្វា, សង្ឃេ ចាតុទ្ទិសេ អទា;

ទត្វា អន្វាទិសី ថេរោ, មាតុ បិតុ ច ភាតុនោ;

‘‘ឥទំ មេ ញាតីនំ ហោតុ, សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោ’’.

៤២៨.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ ¶ , ឃរានិ ឧទបជ្ជិសុំ;

កូដាគារនិវេសនា, វិភត្តា ភាគសោ មិតា.

៤២៩.

‘‘ន មនុស្សេសុ ឦទិសា, យាទិសា នោ ឃរា ឥធ;

អបិ ទិព្ពេសុ យាទិសា, តាទិសា នោ ឃរា ឥធ.

៤៣០.

‘‘ទទ្ទល្លមានា ¶ អាភេន្តិ [អាភន្តិ (ក.)], សមន្តា ចតុរោ ទិសា;

‘តថា ភន្តេ បរក្កម, យថា បានីយំ លភាមសេ’’តិ.

៤៣១.

ថេរោ ករណំ [ករកំ (សី. ស្យា. បី.)] បូរេត្វា, សង្ឃេ ចាតុទ្ទិសេ អទា;

ទត្វា អន្វាទិសី ថេរោ, មាតុ បិតុ ច ភាតុនោ;

‘‘ឥទំ មេ ញាតីនំ ហោតុ, សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោ’.

៤៣២.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ, បានីយំ ឧទបជ្ជថ;

គម្ភីរា ចតុរស្សា ច, បោក្ខរញ្ញោ សុនិម្មិតា.

៤៣៣.

សីតោទិកា ¶ សុប្បតិត្ថា, សីតា អប្បដិគន្ធិយា;

បទុមុប្បលសញ្ឆន្នា, វារិកិញ្ជក្ខបូរិតា.

៤៣៤.

តត្ថ ន្ហត្វា បិវិត្វា ច, ថេរស្ស បដិទស្សយុំ;

‘‘បហូតំ បានីយំ ភន្តេ, បាទា ទុក្ខា ផលន្តិ នោ’’.

៤៣៥.

‘‘អាហិណ្ឌមានា ខញ្ជាម, សក្ខរេ កុសកណ្ដកេ;

‘តថា ភន្តេ បរក្កម, យថា យានំ លភាមសេ’’’តិ.

៤៣៦.

ថេរោ សិបាដិកំ លទ្ធា, សង្ឃេ ចាតុទ្ទិសេ អទា;

ទត្វា អន្វាទិសី ថេរោ, មាតុ បិតុ ច ភាតុនោ;

‘‘ឥទំ មេ ញាតីនំ ហោតុ, សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោ’’.

៤៣៧.

សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ ¶ , បេតា រថេន មាគមុំ;

‘‘អនុកម្បិតម្ហ ភទន្តេ, ភត្តេនច្ឆាទនេន ច.

៤៣៨.

‘‘ឃរេន បានីយទានេន, យានទានេន ចូភយំ;

មុនិំ ការុណិកំ លោកេ, ភន្តេ វន្ទិតុមាគតា’’តិ.

សាណវាសីថេរបេតវត្ថុ ទុតិយំ.

៣. រថការបេតិវត្ថុ

៤៣៩.

‘‘វេឡុរិយថម្ភំ ¶ ¶ រុចិរំ បភស្សរំ, វិមានមារុយ្ហ អនេកចិត្តំ;

តត្ថច្ឆសិ ទេវិ មហានុភាវេ, បថទ្ធនិ [សមន្តតោ (ក.)] បន្នរសេវ ចន្ទោ.

៤៤០.

‘‘វណ្ណោ ច តេ កនកស្ស សន្និភោ, ឧត្តត្តរូបោ ភុស ទស្សនេយ្យោ;

បល្លង្កសេដ្ឋេ អតុលេ និសិន្នា, ឯកា តុវំ នត្ថិ ច តុយ្ហ សាមិកោ.

៤៤១.

‘‘ឥមា ច តេ បោក្ខរណី សមន្តា, បហូតមល្យា [បហូតមាលា (សី. ស្យា.)] ពហុបុណ្ឌរីកា;

សុវណ្ណចុណ្ណេហិ សមន្តមោត្ថតា, ន តត្ថ បង្កោ បណកោ ច វិជ្ជតិ.

៤៤២.

‘‘ហំសា ¶ ចិមេ ទស្សនីយា មនោរមា, ឧទកស្មិមនុបរិយន្តិ សព្ពទា;

សមយ្យ វគ្គូបនទន្តិ សព្ពេ, ពិន្ទុស្សរា ទុន្ទុភីនំវ ឃោសោ.

៤៤៣.

‘‘ទទ្ទល្លមានា យសសា យសស្សិនី, នាវាយ ច ត្វំ អវលម្ព តិដ្ឋសិ;

អាឡារបម្ហេ ¶ ហសិតេ បិយំវទេ, សព្ពង្គកល្យាណិ ភុសំ វិរោចសិ.

៤៤៤.

‘‘ឥទំ ¶ វិមានំ វិរជំ សមេ ឋិតំ, ឧយ្យានវន្តំ [ឧយ្យានវនំ (ក.)] រតិនន្ទិវឌ្ឍនំ;

ឥច្ឆាមហំ នារិ អនោមទស្សនេ, តយា សហ នន្ទនេ ឥធ មោទិតុ’’ន្តិ.

៤៤៥.

‘‘ករោហិ កម្មំ ឥធ វេទនីយំ, ចិត្តញ្ច តេ ឥធ និហិតំ ភវតុ [នតញ្ច ហោតុ (ក.), និតញ្ច ហោតុ (ស្យា.)];

កត្វាន កម្មំ ឥធ វេទនីយំ, ឯវំ មមំ លច្ឆសិ កាមកាមិនិ’’ន្តិ.

៤៤៦.

‘‘សាធូ’’តិ សោ តស្សា បដិស្សុណិត្វា, អកាសិ កម្មំ តហិំ វេទនីយំ;

កត្វាន កម្មំ តហិំ វេទនីយំ, ឧបបជ្ជិ សោ មាណវោ តស្សា សហព្យតន្តិ.

រថការបេតិវត្ថុ តតិយំ.

ភាណវារំ ទុតិយំ និដ្ឋិតំ.

៤. ភុសបេតវត្ថុ

៤៤៧.

‘‘ភុសានិ ¶ ¶ ឯកោ សាលិំ បុនាបរោ, អយញ្ច នារី សកមំសលោហិតំ;

តុវញ្ច ¶ គូថំ អសុចិំ អកន្តំ [អកន្តិកំ (សី. បី.)], បរិភុញ្ជសិ កិស្ស អយំ វិបាកោ’’តិ.

៤៤៨.

‘‘អយំ ¶ បុរេ មាតរំ ហិំសតិ, អយំ បន កូដវាណិជោ;

អយំ មំសានិ ខាទិត្វា, មុសាវាទេន វញ្ចេតិ.

៤៤៩.

‘‘អហំ មនុស្សេសុ មនុស្សភូតា, អគារិនី សព្ពកុលស្ស ឥស្សរា;

សន្តេសុ បរិគុហាមិ, មា ច កិញ្ចិ ឥតោ អទំ.

៤៥០.

‘‘មុសាវាទេន ឆាទេមិ, ‘នត្ថិ ឯតំ មម គេហេ;

សចេ សន្តំ និគុហាមិ, គូថោ មេ ហោតុ ភោជនំ’.

៤៥១.

‘‘តស្ស កម្មស្ស វិបាកេន, មុសាវាទស្ស ចូភយំ;

សុគន្ធំ សាលិនោ ភត្តំ, គូថំ មេ បរិវត្តតិ.

៤៥២.

‘‘អវញ្ឈានិ ច កម្មានិ, ន ហិ កម្មំ វិនស្សតិ;

ទុគ្គន្ធំ កិមិនំ [កិមិជំ (សី.)] មីឡំ, ភុញ្ជាមិ ច បិវាមិ ចា’’តិ.

ភុសបេតវត្ថុ ចតុត្ថំ.

៥. កុមារបេតវត្ថុ

៤៥៣.

អច្ឆេររូបំ សុគតស្ស ញាណំ, សត្ថា យថា បុគ្គលំ ព្យាកាសិ;

ឧស្សន្នបុញ្ញាបិ ភវន្តិ ហេកេ, បរិត្តបុញ្ញាបិ ភវន្តិ ហេកេ.

៤៥៤.

អយំ ¶ កុមារោ សីវថិកាយ ឆឌ្ឌិតោ, អង្គុដ្ឋស្នេហេន ¶ យាបេតិ រត្តិំ;

ន យក្ខភូតា ន សរីសបា [សិរិំសបា (សី. ស្យា. បី.)] វា, វិហេឋយេយ្យុំ កតបុញ្ញំ កុមារំ.

៤៥៥.

សុនខាបិមស្ស បលិហិំសុ បាទេ, ធង្កា សិង្គាលា [សិគាលា (សី. ស្យា. បី.)] បរិវត្តយន្តិ;

គព្ភាសយំ បក្ខិគណា ហរន្តិ, កាកា បន អក្ខិមលំ ហរន្តិ.

៤៥៦.

នយិមស្ស ¶ [ន ឥមស្ស (ស្យា.), និមស្ស (ក.)] រក្ខំ វិទហិំសុ កេចិ, ន ឱសធំ សាសបធូបនំ វា;

នក្ខត្តយោគម្បិ ន អគ្គហេសុំ [ន ឧគ្គហេសុំ (ក.)], ន សព្ពធញ្ញានិបិ អាកិរិំសុ.

៤៥៧.

ឯតាទិសំ ឧត្តមកិច្ឆបត្តំ, រត្តាភតំ សីវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ;

នោនីតបិណ្ឌំវ បវេធមានំ, សសំសយំ ជីវិតសាវសេសំ.

៤៥៨.

តមទ្ទសា ¶ ទេវមនុស្សបូជិតោ, ទិស្វា ច តំ ព្យាករិ ភូរិបញ្ញោ;

‘‘អយំ កុមារោ នគរស្សិមស្ស, អគ្គកុលិកោ ភវិស្សតិ ភោគតោ ច’’ [ភោគវា ច (ស្យា. ក.)].

៤៥៩.

‘‘កិស្ស ¶ [កិំ’ស (?)] វតំ កិំ បន ព្រហ្មចរិយំ, កិស្ស សុចិណ្ណស្ស អយំ វិបាកោ;

ឯតាទិសំ ព្យសនំ បាបុណិត្វា, តំ តាទិសំ បច្ចនុភោស្សតិទ្ធិ’’ន្តិ.

៤៦០.

ពុទ្ធបមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស, បូជំ អកាសិ ជនតា ឧឡារំ;

តត្រស្ស ចិត្តស្សហុ អញ្ញថត្តំ, វាចំ អភាសិ ផរុសំ អសព្ភំ.

៤៦១.

សោ តំ វិតក្កំ បវិនោទយិត្វា, បីតិំ បសាទំ បដិលទ្ធា បច្ឆា;

តថាគតំ ជេតវនេ វសន្តំ, យាគុយា ឧបដ្ឋាសិ សត្តរត្តំ.

៤៦២.

តស្ស [តំ’ស (?)] វតំ តំ បន ព្រហ្មចរិយំ, តស្ស សុចិណ្ណស្ស អយំ វិបាកោ;

ឯតាទិសំ ព្យសនំ បាបុណិត្វា, តំ តាទិសំ បច្ចនុភោស្សតិទ្ធិំ.

៤៦៣.

ឋត្វាន ¶ សោ វស្សសតំ ឥធេវ, សព្ពេហិ កាមេហិ សមង្គិភូតោ;

កាយស្ស ភេទា អភិសម្បរាយំ, សហព្យតំ គច្ឆតិ វាសវស្សាតិ.

កុមារបេតវត្ថុ បញ្ចមំ.

៦. សេរិណីបេតវត្ថុ

៤៦៤.

‘‘នគ្គា ¶ ¶ ទុព្ពណ្ណរូបាសិ, កិសា ធមនិសន្ថតា;

ឧប្ផាសុលិកេ កិសិកេ, កា នុ ត្វំ ឥធ តិដ្ឋសី’’តិ.

៤៦៥.

‘‘អហំ ភទន្តេ បេតីម្ហិ, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

៤៦៦.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា កុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

៤៦៧.

‘‘អនាវដេសុ តិត្ថេសុ, វិចិនិំ អឌ្ឍមាសកំ;

សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកាសិមត្តនោ.

៤៦៨.

‘‘នទិំ ឧបេមិ តសិតា, រិត្តកា បរិវត្តតិ;

ឆាយំ ឧបេមិ ឧណ្ហេសុ, អាតបោ បរិវត្តតិ.

៤៦៩.

‘‘អគ្គិវណ្ណោ ច មេ វាតោ, ឌហន្តោ ឧបវាយតិ;

ឯតញ្ច ភន្តេ អរហាមិ, អញ្ញញ្ច បាបកំ តតោ.

៤៧០.

‘‘គន្ត្វាន ¶ ¶ ហត្ថិនិំ បុរំ, វជ្ជេសិ មយ្ហ មាតរំ;

‘ធីតា ច តេ មយា ទិដ្ឋា, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’.

៤៧១.

‘‘អត្ថិ មេ ឯត្ថ និក្ខិត្តំ, អនក្ខាតញ្ច តំ មយា;

ចត្តារិសតសហស្សានិ, បល្លង្កស្ស ច ហេដ្ឋតោ.

៤៧២.

‘‘តតោ មេ ទានំ ទទតុ, តស្សា ច ហោតុ ជីវិកា;

ទានំ ទត្វា ច មេ មាតា, ទក្ខិណំ អនុទិច្ឆតុ [អនុទិស្សតុ (សី. បី.), អន្វាទិស្សតុ (ស្យា.)];

តទាហំ ¶ សុខិតា ហេស្សំ, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី’’តិ.

៤៧៣.

‘‘សាធូ’’តិ ¶ សោ បដិស្សុត្វា, គន្ត្វាន ហត្ថិនិំ បុរំ;

អវោច តស្សា មាតរំ –

‘ធីតា ច តេ មយា ទិដ្ឋា, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’.

៤៧៤.

‘‘សា មំ តត្ថ សមាទបេសិ, ( ) [(គន្ត្វាន ហត្ថិនិំ បុរំ) (ស្យា. ក.)] វជ្ជេសិ មយ្ហ មាតរំ;

‘ធីតា ច តេ មយា ទិដ្ឋា, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’.

៤៧៥.

‘‘អត្ថិ ច មេ ឯត្ថ និក្ខិត្តំ, អនក្ខាតញ្ច តំ មយា;

ចត្តារិសតសហស្សានិ, បល្លង្កស្ស ច ហេដ្ឋតោ.

៤៧៦.

‘‘តតោ មេ ទានំ ទទតុ, តស្សា ច ហោតុ ជីវិកា;

ទានំ ទត្វា ច មេ មាតា, ទក្ខិណំ អនុទិច្ឆតុ ( ) [(តតោ តុវំ ទានំ ទេហិ, តស្សា ទក្ខិណមាទិសី) (ក.)];

‘តទា សា សុខិតា ហេស្សំ, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី’’’តិ.

៤៧៧.

តតោ ហិ សា ទានមទា, តស្សា ទក្ខិណមាទិសី;

បេតី ច សុខិតា អាសិ, តស្សា ចាសិ សុជីវិកាតិ.

សេរិណីបេតវត្ថុ ឆដ្ឋំ.

៧. មិគលុទ្ទកបេតវត្ថុ

៤៧៨.

‘‘នរនារិបុរក្ខតោ ¶ យុវា, រជនីយេហិ កាមគុណេហិ [កាមេហិ (ក.)] សោភសិ;

ទិវសំ អនុភោសិ ការណំ, កិមកាសិ បុរិមាយ ជាតិយា’’តិ.

៤៧៩.

‘‘អហំ ¶ រាជគហេ រម្មេ, រមណីយេ គិរិព្ពជេ;

មិគលុទ្ទោ ¶ បុរេ អាសិំ, លោហិតបាណិ ទារុណោ.

៤៨០.

‘‘អវិរោធករេសុ បាណិសុ, បុថុសត្តេសុ បទុដ្ឋមានសោ;

វិចរិំ អតិទារុណោ សទា [តទា (សី.)], បរហិំសាយ រតោ អសញ្ញតោ.

៤៨១.

‘‘តស្ស ¶ មេ សហាយោ សុហទយោ [សុហទោ (សី.)], សទ្ធោ អាសិ ឧបាសកោ;

សោបិ [សោ ហិ (ស្យា.)] មំ អនុកម្បន្តោ, និវារេសិ បុនប្បុនំ.

៤៨២.

‘‘‘មាកាសិ បាបកំ កម្មំ, មា តាត ទុគ្គតិំ អគា;

សចេ ឥច្ឆសិ បេច្ច សុខំ, វិរម បាណវធា អសំយមា’.

៤៨៣.

‘‘តស្សាហំ វចនំ សុត្វា, សុខកាមស្ស ហិតានុកម្បិនោ;

នាកាសិំ សកលានុសាសនិំ, ចិរបាបាភិរតោ អពុទ្ធិមា.

៤៨៤.

‘‘សោ មំ បុន ភូរិសុមេធសោ, អនុកម្បាយ សំយមេ និវេសយិ;

‘សចេ ទិវា ហនសិ បាណិនោ, អថ តេ រត្តិំ ភវតុ សំយមោ’.

៤៨៥.

‘‘ស្វាហំ ¶ ទិវា ហនិត្វា បាណិនោ, វិរតោ រត្តិមហោសិ សញ្ញតោ;

រត្តាហំ បរិចារេមិ, ទិវា ខជ្ជាមិ ទុគ្គតោ.

៤៨៦.

‘‘តស្ស កម្មស្ស កុសលស្ស, អនុភោមិ រត្តិំ អមានុសិំ;

ទិវា បដិហតាវ [បដិហតា ច (ក.)] កុក្កុរា, ឧបធាវន្តិ សមន្តា ខាទិតុំ.

៤៨៧.

‘‘យេ ច តេ សតតានុយោគិនោ, ធុវំ បយុត្តា សុគតស្ស សាសនេ;

មញ្ញាមិ តេ អមតមេវ កេវលំ, អធិគច្ឆន្តិ បទំ អសង្ខត’’ន្តិ.

មិគលុទ្ទកបេតវត្ថុ សត្តមំ.

៨. ទុតិយមិគលុទ្ទកបេតវត្ថុ

៤៨៨.

‘‘កូដាគារេ ¶ ច បាសាទេ, បល្លង្កេ គោនកត្ថតេ;

បញ្ចង្គិកេន តុរិយេន, រមសិ សុប្បវាទិតេ.

៤៨៩.

‘‘តតោ ¶ រត្យា វិវសានេ [វ្យវសានេ (សី.)], សូរិយុគ្គមនំ បតិ;

អបវិទ្ធោ សុសានស្មិំ, ពហុទុក្ខំ និគច្ឆសិ.

៤៩០.

‘‘កិំ ¶ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ’’.

៤៩១.

‘‘អហំ ¶ រាជគហេ រម្មេ, រមណីយេ គិរិព្ពជេ;

មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិំ, លុទ្ទោ ចាសិមសញ្ញតោ.

៤៩២.

‘‘តស្ស មេ សហាយោ សុហទយោ, សទ្ធោ អាសិ ឧបាសកោ;

តស្ស កុលុបកោ ភិក្ខុ, អាសិ គោតមសាវកោ;

សោបិ មំ អនុកម្បន្តោ, និវារេសិ បុនប្បុនំ.

៤៩៣.

‘‘‘មាកាសិ បាបកំ កម្មំ, មា តាត ទុគ្គតិំ អគា;

សចេ ឥច្ឆសិ បេច្ច សុខំ, វិរម បាណវធា អសំយមា’.

៤៩៤.

‘‘តស្សាហំ វចនំ សុត្វា, សុខកាមស្ស ហិតានុកម្បិនោ;

នាកាសិំ សកលានុសាសនិំ, ចិរបាបាភិរតោ អពុទ្ធិមា.

៤៩៥.

‘‘សោ មំ បុន ភូរិសុមេធសោ, អនុកម្បាយ សំយមេ និវេសយិ;

‘សចេ ទិវា ហនសិ បាណិនោ, អថ តេ រត្តិំ ភវតុ សំយមោ’.

៤៩៦.

‘‘ស្វាហំ ទិវា ហនិត្វា បាណិនោ, វិរតោ រត្តិមហោសិ សញ្ញតោ;

រត្តាហំ បរិចារេមិ, ទិវា ខជ្ជាមិ ទុគ្គតោ.

៤៩៧.

‘‘តស្ស ¶ កម្មស្ស កុសលស្ស, អនុភោមិ រត្តិំ អមានុសិំ;

ទិវា បដិហតាវ កុក្កុរា, ឧបធាវន្តិ សមន្តា ខាទិតុំ.

៤៩៨.

‘‘យេ ច តេ សតតានុយោគិនោ, ធុវំ បយុត្តា [ធុវយុត្តា (សី.)] សុគតស្ស សាសនេ;

មញ្ញាមិ តេ អមតមេវ កេវលំ, អធិគច្ឆន្តិ បទំ អសង្ខត’’ន្តិ.

ទុតិយមិគលុទ្ទកបេតវត្ថុ អដ្ឋមំ.

៩. កូដវិនិច្ឆយិកបេតវត្ថុ

៤៩៩.

‘‘មាលី ¶ ¶ កិរិដី កាយូរី [កេយូរី (សី.)], គត្តា តេ ចន្ទនុស្សទា;

បសន្នមុខវណ្ណោសិ, សូរិយវណ្ណោវ សោភសិ.

៥០០.

‘‘អមានុសា បារិសជ្ជា, យេ តេមេ បរិចារកា;

ទស កញ្ញាសហស្សានិ, យា តេមា បរិចារិកា;

តា [កា (ក.)] កម្ពុកាយូរធរា, កញ្ចនាវេឡភូសិតា.

៥០១.

‘‘មហានុភាវោសិ តុវំ, លោមហំសនរូបវា;

បិដ្ឋិមំសានិ អត្តនោ, សាមំ ឧក្កច្ច [ឧក្កឌ្ឍ (សី.)] ខាទសិ.

៥០២.

‘‘កិំ ¶ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កុដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បិដ្ឋិមំសានិ អត្តនោ;

សាមំ ឧក្កច្ច ខាទសី’’តិ.

៥០៣.

‘‘អត្តនោហំ អនត្ថាយ, ជីវលោកេ អចារិសំ;

បេសុញ្ញមុសាវាទេន, និកតិវញ្ចនាយ ច.

៥០៤.

‘‘តត្ថាហំ បរិសំ គន្ត្វា, សច្ចកាលេ ឧបដ្ឋិតេ;

អត្ថំ ¶ ធម្មំ និរាកត្វា [និរំកត្វា (ក.) និ + អា + ករ + ត្វា = និរាកត្វា], អធម្មមនុវត្តិសំ.

៥០៥.

‘‘ឯវំ សោ ខាទតត្តានំ, យោ ហោតិ បិដ្ឋិមំសិកោ;

យថាហំ អជ្ជ ខាទាមិ, បិដ្ឋិមំសានិ អត្តនោ.

៥០៦.

‘‘តយិទំ តយា នារទ សាមំ ទិដ្ឋំ, អនុកម្បកា យេ កុសលា វទេយ្យុំ;

មា បេសុណំ មា ច មុសា អភាណិ, មា ខោសិ បិដ្ឋិមំសិកោ តុវ’’ន្តិ.

កូដវិនិច្ឆយិកបេតវត្ថុ នវមំ.

១០. ធាតុវិវណ្ណបេតវត្ថុ

៥០៧.

‘‘អន្តលិក្ខស្មិំ ¶ តិដ្ឋន្តោ, ទុគ្គន្ធោ បូតិ វាយសិ;

មុខញ្ច តេ កិមយោ បូតិគន្ធំ, ខាទន្តិ កិំ កម្មមកាសិ បុព្ពេ.

៥០៨.

‘‘តតោ ¶ សត្ថំ គហេត្វាន, ឱក្កន្តន្តិ បុនប្បុនំ;

ខារេន បរិប្ផោសិត្វា, ឱក្កន្តន្តិ បុនប្បុនំ.

៥០៩.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆសី’’តិ.

៥១០.

‘‘អហំ រាជគហេ រម្មេ, រមណីយេ គិរិព្ពជេ;

ឥស្សរោ ធនធញ្ញស្ស, សុបហូតស្ស មារិស.

៥១១.

‘‘តស្សាយំ មេ ភរិយា ច, ធីតា ច សុណិសា ច មេ;

តា មាលំ ឧប្បលញ្ចាបិ, បច្ចគ្ឃញ្ច វិលេបនំ;

ថូបំ ហរន្តិយោ វារេសិំ, តំ បាបំ បកតំ មយា.

៥១២.

‘‘ឆឡាសីតិសហស្សានិ ¶ , មយំ បច្ចត្តវេទនា;

ថូបបូជំ វិវណ្ណេត្វា, បច្ចាម និរយេ ភុសំ.

៥១៣.

‘‘យេ ¶ ច ខោ ថូបបូជាយ, វត្តន្តេ អរហតោ មហេ;

អាទីនវំ បកាសេន្តិ, វិវេចយេថ [វិវេចយថ (សី.)] នេ តតោ.

៥១៤.

‘‘ឥមា ច បស្ស អាយន្តិយោ, មាលធារី អលង្កតា;

មាលាវិបាកំនុភោន្តិយោ [អនុភវន្តិ (សី. បី.)], សមិទ្ធា ច តា [សមិទ្ធា តា (សី. ស្យា.)] យសស្សិនិយោ.

៥១៥.

‘‘តញ្ច ទិស្វាន អច្ឆេរំ, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;

នមោ ករោន្តិ សប្បញ្ញា, វន្ទន្តិ តំ មហាមុនិំ.

៥១៦.

‘‘សោហំ ¶ នូន ឥតោ គន្ត្វា, យោនិំ លទ្ធាន មានុសិំ;

ថូបបូជំ ករិស្សាមិ, អប្បមត្តោ បុនប្បុន’’ន្តិ.

ធាតុវិវណ្ណបេតវត្ថុ ទសមំ.

ចូឡវគ្គោ តតិយោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

អភិជ្ជមានោ កុណ្ឌិយោ [កោណ្ឌញ្ញោ (សព្ពត្ថ)], រថការី ភុសេន ច;

កុមារោ គណិកា ចេវ, ទ្វេ លុទ្ទា បិដ្ឋិបូជនា;

វគ្គោ តេន បវុច្ចតីតិ.

៤. មហាវគ្គោ

១. អម្ពសក្ករបេតវត្ថុ

៥១៧.

វេសាលី ¶ ¶ ¶ ¶ នាម នគរត្ថិ វជ្ជីនំ, តត្ថ អហុ លិច្ឆវិ អម្ពសក្ករោ [អម្ពសក្ខរោ (សី. ស្យា.), អប្បសក្ករោ (ក.)];

ទិស្វាន បេតំ នគរស្ស ពាហិរំ, តត្ថេវ បុច្ឆិត្ថ តំ ការណត្ថិកោ.

៥១៨.

‘‘សេយ្យា និសជ្ជា នយិមស្ស អត្ថិ, អភិក្កមោ នត្ថិ បដិក្កមោ ច;

អសិតបីតខាយិតវត្ថភោគា, បរិចារិកា [បរិចារណា (សី. បី.)] សាបិ ឥមស្ស នត្ថិ.

៥១៩.

‘‘យេ ញាតកា ទិដ្ឋសុតា សុហជ្ជា, អនុកម្បកា យស្ស អហេសុំ បុព្ពេ;

ទដ្ឋុម្បិ តេ ទានិ ន តំ លភន្តិ, វិរាជិតត្តោ [វិរាធិតត្តោ (សី. បី.)] ហិ ជនេន តេន.

៥២០.

‘‘ន ឱគ្គតត្តស្ស ភវន្តិ មិត្តា, ជហន្តិ មិត្តា វិកលំ វិទិត្វា;

អត្ថញ្ច ទិស្វា បរិវារយន្តិ, ពហូ មិត្តា ឧគ្គតត្តស្ស ហោន្តិ.

៥២១.

‘‘និហីនត្តោ សព្ពភោគេហិ កិច្ឆោ, សម្មក្ខិតោ ¶ សម្បរិភិន្នគត្តោ;

ឧស្សាវពិន្ទូវ បលិម្បមានោ, អជ្ជ សុវេ ជីវិតស្សូបរោធោ.

៥២២.

‘‘ឯតាទិសំ ឧត្តមកិច្ឆប្បត្តំ, ឧត្តាសិតំ បុចិមន្ទស្ស សូលេ;

‘អថ ត្វំ កេន វណ្ណេន វទេសិ យក្ខ, ជីវ ភោ ជីវិតមេវ សេយ្យោ’’’តិ.

៥២៣.

‘‘សាលោហិតោ ¶ ¶ ឯស អហោសិ មយ្ហំ, អហំ សរាមិ បុរិមាយ ជាតិយា;

ទិស្វា ច មេ ការុញ្ញមហោសិ រាជ, មា បាបធម្មោ និរយំ បតាយំ [បតិ + អយំ = បតាយំ].

៥២៤.

‘‘ឥតោ ចុតោ លិច្ឆវិ ឯស បោសោ, សត្តុស្សទំ និរយំ ឃោររូបំ;

ឧបបជ្ជតិ ទុក្កដកម្មការី, មហាភិតាបំ កដុកំ ភយានកំ.

៥២៥.

‘‘អនេកភាគេន គុណេន សេយ្យោ, អយមេវ សូលោ និរយេន តេន;

ឯកន្តទុក្ខំ កដុកំ ភយានកំ, ឯកន្តតិព្ពំ និរយំ បតាយំ [បតេ + អយំ = បតាយំ].

៥២៦.

‘‘ឥទញ្ច ¶ សុត្វា វចនំ មមេសោ, ទុក្ខូបនីតោ វិជហេយ្យ បាណំ;

តស្មា អហំ សន្តិកេ ន ភណាមិ, មា មេ កតោ ជីវិតស្សូបរោធោ’’.

៥២៧.

‘‘អញ្ញាតោ ឯសោ [អជ្ឈិតោ ឯស (ក.)] បុរិសស្ស អត្ថោ, អញ្ញម្បិ ឥច្ឆាមសេ បុច្ឆិតុំ តុវំ;

ឱកាសកម្មំ សចេ នោ ករោសិ, បុច្ឆាម តំ នោ ន ច កុជ្ឈិតព្ព’’ន្តិ.

៥២៨.

‘‘អទ្ធា បដិញ្ញា មេ តទា អហុ [បដិញ្ញាតមេតំ តទាហុ (ក.), បដិញ្ញា ន មេតេ តទា អហុ (?)], នាចិក្ខនា អប្បសន្នស្ស ហោតិ;

អកាមា សទ្ធេយ្យវចោតិ កត្វា, បុច្ឆស្សុ មំ កាមំ យថា វិសយ្ហ’’ន្តិ [វិសយំ (ក.)].

៥២៩.

‘‘យំ ¶ កិញ្ចហំ ចក្ខុនា បស្សិស្សាមិ [បស្សាមិ (ក.)], សព្ពម្បិ តាហំ អភិសទ្ទហេយ្យំ;

ទិស្វាវ តំ នោបិ ចេ សទ្ទហេយ្យំ, ករេយ្យាសិ [ករោហិ (កត្ថចិ)] មេ យក្ខ និយស្សកម្ម’’ន្តិ.

៥៣០.

‘‘សច្ចប្បដិញ្ញា ¶ តវ មេសា ហោតុ, សុត្វាន ធម្មំ លភ សុប្បសាទំ;

អញ្ញត្ថិកោ ¶ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោ, យំ តេ សុតំ អសុតញ្ចាបិ ធម្មំ;

សព្ពម្បិ អក្ខិស្សំ [សព្ពំ អាចិក្ខិស្សំ (សី.)] យថា បជានន្តិ.

៥៣១.

‘‘សេតេន អស្សេន អលង្កតេន, ឧបយាសិ សូលាវុតកស្ស សន្តិកេ;

យានំ ឥទំ អព្ភុតំ ទស្សនេយ្យំ, កិស្សេតំ កម្មស្ស អយំ វិបាកោ’’តិ.

៥៣២.

‘‘វេសាលិយា ¶ នគរស្ស [តស្ស នគរស្ស (សី. ស្យា. បី.)] មជ្ឈេ, ចិក្ខល្លមគ្គេ នរកំ អហោសិ;

គោសីសមេកាហំ បសន្នចិត្តោ, សេតំ [សេតុំ (ស្យា. ក.)] គហេត្វា នរកស្មិំ និក្ខិបិំ.

៥៣៣.

‘‘ឯតស្មិំ បាទានិ បតិដ្ឋបេត្វា, មយញ្ច អញ្ញេ ច អតិក្កមិម្ហា;

យានំ ឥទំ អព្ភុតំ ទស្សនេយ្យំ, តស្សេវ កម្មស្ស អយំ វិបាកោ’’តិ.

៥៣៤.

‘‘វណ្ណោ ច តេ សព្ពទិសា បភាសតិ, គន្ធោ ច តេ សព្ពទិសា បវាយតិ;

យក្ខិទ្ធិបត្តោសិ មហានុភាវោ, នគ្គោ ចាសិ កិស្ស អយំ វិបាកោ’’តិ.

៥៣៥.

‘‘អក្កោធនោ ¶ និច្ចបសន្នចិត្តោ, សណ្ហាហិ វាចាហិ ជនំ ឧបេមិ;

តស្សេវ កម្មស្ស អយំ វិបាកោ, ទិព្ពោ មេ វណ្ណោ សតតំ បភាសតិ.

៥៣៦.

‘‘យសញ្ច កិត្តិញ្ច ធម្មេ ឋិតានំ, ទិស្វាន មន្តេមិ [ទិស្វា សមន្តេមិ (ក.)] បសន្នចិត្តោ;

តស្សេវ កម្មស្ស អយំ វិបាកោ, ទិព្ពោ មេ គន្ធោ សតតំ បវាយតិ.

៥៣៧.

‘‘សហាយានំ ¶ តិត្ថស្មិំ ន្ហាយន្តានំ, ថលេ គហេត្វា និទហិស្ស ទុស្សំ;

ខិឌ្ឌត្ថិកោ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោ, តេនម្ហិ នគ្គោ កសិរា ច វុត្តី’’តិ.

៥៣៨.

‘‘យោ កីឡមានោ បករោតិ បាបំ, តស្សេទិសំ កម្មវិបាកមាហុ;

អកីឡមានោ បន យោ ករោតិ, កិំ តស្ស កម្មស្ស វិបាកមាហូ’’តិ.

៥៣៩.

‘‘យេ ទុដ្ឋសង្កប្បមនា មនុស្សា, កាយេន វាចាយ ច សង្កិលិដ្ឋា;

កាយស្ស ភេទា អភិសម្បរាយំ, អសំសយំ តេ និរយំ ឧបេន្តិ.

៥៤០.

‘‘អបរេ ¶ បន សុគតិមាសមានា, ទានេ រតា សង្គហិតត្តភាវា;

កាយស្ស ភេទា អភិសម្បរាយំ, អសំសយំ តេ សុគតិំ ឧបេន្តី’’តិ.

៥៤១.

‘‘តំ កិន្តិ ជានេយ្យមហំ អវេច្ច, កល្យាណបាបស្ស អយំ វិបាកោ;

កិំ វាហំ ទិស្វា អភិសទ្ទហេយ្យំ, កោ វាបិ មំ សទ្ទហាបេយ្យ ឯត’’ន្តិ.

៥៤២.

‘‘ទិស្វា ¶ ច សុត្វា អភិសទ្ទហស្សុ, កល្យាណបាបស្ស អយំ វិបាកោ;

កល្យាណបាបេ ឧភយេ អសន្តេ, សិយា នុ សត្តា សុគតា ទុគ្គតា វា.

៥៤៣.

‘‘នោ ¶ ចេត្ថ កម្មានិ ករេយ្យុំ មច្ចា, កល្យាណបាបានិ មនុស្សលោកេ;

នាហេសុំ សត្តា សុគតា ទុគ្គតា វា, ហីនា បណីតា ច មនុស្សលោកេ.

៥៤៤.

‘‘យស្មា ¶ ច កម្មានិ ករោន្តិ មច្ចា, កល្យាណបាបានិ មនុស្សលោកេ;

តស្មា ហិ សត្តា សុគតា ទុគ្គតា វា, ហីនា ¶ បណីតា ច មនុស្សលោកេ.

៥៤៥.

‘‘ទ្វយជ្ជ កម្មានំ វិបាកមាហុ, សុខស្ស ទុក្ខស្ស ច វេទនីយំ;

តា ទេវតាយោ បរិចារយន្តិ, បច្ចន្តិ ពាលា ទ្វយតំ អបស្សិនោ.

៥៤៦.

‘‘ន មត្ថិ កម្មានិ សយំកតានិ, ទត្វាបិ មេ នត្ថិ យោ [សោ (សព្ពត្ថ)] អាទិសេយ្យ;

អច្ឆាទនំ សយនមថន្នបានំ, តេនម្ហិ នគ្គោ កសិរា ច វុត្តី’’តិ.

៥៤៧.

‘‘សិយា នុ ខោ ការណំ កិញ្ចិ យក្ខ, អច្ឆាទនំ យេន តុវំ លភេថ;

អាចិក្ខ មេ ត្វំ យទត្ថិ ហេតុ, សទ្ធាយិកំ [សទ្ធាយិតំ (សី. បី.)] ហេតុវចោ សុណោមា’’តិ.

៥៤៨.

‘‘កប្បិតកោ [កប្បិនកោ (សី.)] នាម ឥធត្ថិ ភិក្ខុ, ឈាយី សុសីលោ អរហា វិមុត្តោ;

គុត្តិន្ទ្រិយោ សំវុតបាតិមោក្ខោ, សីតិភូតោ ឧត្តមទិដ្ឋិបត្តោ.

៥៤៩.

‘‘សខិលោ វទញ្ញូ សុវចោ សុមុខោ, ស្វាគមោ សុប្បដិមុត្តកោ ច;

បុញ្ញស្ស ខេត្តំ អរណវិហារី, ទេវមនុស្សានញ្ច ¶ ទក្ខិណេយ្យោ.

៥៥០.

‘‘សន្តោ វិធូមោ អនីឃោ និរាសោ, មុត្តោ វិសល្លោ អមមោ អវង្កោ;

និរូបធី សព្ពបបញ្ចខីណោ, តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តោ ជុតិមា.

៥៥១.

‘‘អប្បញ្ញាតោ ¶ ទិស្វាបិ ន ច សុជានោ, មុនីតិ នំ វជ្ជិសុ វោហរន្តិ;

ជានន្តិ តំ យក្ខភូតា អនេជំ, កល្យាណធម្មំ វិចរន្តំ លោកេ.

៥៥២.

‘‘តស្ស ¶ តុវំ ឯកយុគំ ទុវេ វា, មមុទ្ទិសិត្វាន សចេ ទទេថ;

បដិគ្គហីតានិ ច តានិ អស្សុ, មមញ្ច បស្សេថ សន្នទ្ធទុស្ស’’ន្តិ.

៥៥៣.

‘‘កស្មិំ បទេសេ សមណំ វសន្តំ, គន្ត្វាន បស្សេមុ មយំ ឥទានិ;

យោ មជ្ជ [ស មជ្ជ (សី.)] កង្ខំ វិចិកិច្ឆិតញ្ច, ទិដ្ឋីវិសូកានិ វិនោទយេយ្យា’’តិ.

៥៥៤.

‘‘ឯសោ និសិន្នោ កបិនច្ចនាយំ, បរិវារិតោ ទេវតាហិ ពហូហិ;

ធម្មិំ ¶ កថំ ភាសតិ សច្ចនាមោ, សកស្មិមាចេរកេ អប្បមត្តោ’’តិ.

៥៥៥.

‘‘តថាហំ [យថាហំ (ក.)] កស្សាមិ គន្ត្វា ឥទានិ, អច្ឆាទយិស្សំ សមណំ យុគេន;

បដិគ្គហិតានិ ច តានិ អស្សុ, តុវញ្ច បស្សេមុ សន្នទ្ធទុស្ស’’ន្តិ.

៥៥៦.

‘‘មា អក្ខណេ បព្ពជិតំ ឧបាគមិ, សាធុ វោ លិច្ឆវិ នេស ធម្មោ;

តតោ ច កាលេ ឧបសង្កមិត្វា, តត្ថេវ បស្សាហិ រហោ និសិន្ន’’ន្តិ.

៥៥៧.

តថាតិ វត្វា អគមាសិ តត្ថ, បរិវារិតោ ទាសគណេន លិច្ឆវិ;

សោ តំ នគរំ ឧបសង្កមិត្វា, វាសូបគច្ឆិត្ថ សកេ និវេសនេ.

៥៥៨.

តតោ ¶ ¶ ច កាលេ គិហិកិច្ចានិ កត្វា, ន្ហត្វា បិវិត្វា ច ខណំ លភិត្វា;

វិចេយ្យ បេឡាតោ ច យុគានិ អដ្ឋ, គាហាបយី ទាសគណេន លិច្ឆវិ.

៥៥៩.

សោ តំ បទេសំ ឧបសង្កមិត្វា, តំ អទ្ទស សមណំ សន្តចិត្តំ;

បដិក្កន្តំ ¶ គោចរតោ និវត្តំ, សីតិភូតំ រុក្ខមូលេ និសិន្នំ.

៥៦០.

តមេនមវោច ឧបសង្កមិត្វា, អប្បាពាធំ ផាសុវិហារញ្ច បុច្ឆិ;

‘‘វេសាលិយំ លិច្ឆវិហំ ភទន្តេ, ជានន្តិ មំ លិច្ឆវិ អម្ពសក្ករោ.

៥៦១.

‘‘ឥមានិ មេ អដ្ឋ យុគា សុភានិ [យុគានិ ភន្តេ (ស្យា. ក.)], បដិគណ្ហ ភន្តេ បទទាមិ តុយ្ហំ;

តេនេវ អត្ថេន ឥធាគតោស្មិ, យថា អហំ អត្តមនោ ភវេយ្យ’’ន្តិ.

៥៦២.

‘‘ទូរតោវ ¶ សមណព្រាហ្មណា ច, និវេសនំ តេ បរិវជ្ជយន្តិ;

បត្តានិ ភិជ្ជន្តិ ច តេ [ភិជ្ជន្តិ តវ (ស្យា. ក.)] និវេសនេ, សង្ឃាដិយោ ចាបិ វិទាលយន្តិ [វិបាដយន្តិ (សី.), វិបាតយន្តិ (ក.)].

៥៦៣.

‘‘អថាបរេ បាទកុឋារិកាហិ, អវំសិរា សមណា បាតយន្តិ;

ឯតាទិសំ បព្ពជិតា វិហេសំ, តយា កតំ សមណា បាបុណន្តិ.

៥៦៤.

‘‘តិណេន តេលម្បិ ន ត្វំ អទាសិ, មូឡ្ហស្ស ¶ មគ្គម្បិ ន បាវទាសិ;

អន្ធស្ស ទណ្ឌំ សយមាទិយាសិ, ឯតាទិសោ កទរិយោ អសំវុតោ តុវំ;

អថ ត្វំ កេន វណ្ណេន កិមេវ ទិស្វា,

អម្ហេហិ សហ សំវិភាគំ ករោសី’’តិ.

៥៦៥.

‘‘បច្ចេមិ ¶ ភន្តេ យំ ត្វំ វទេសិ, វិហេសយិំ សមណេ ព្រាហ្មណេ ច;

ខិឌ្ឌត្ថិកោ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោ, ឯតម្បិ មេ ទុក្កដមេវ ភន្តេ.

៥៦៦.

‘‘ខិឌ្ឌាយ យក្ខោ បសវិត្វា បាបំ, វេទេតិ ទុក្ខំ អសមត្តភោគី;

ទហរោ យុវា នគ្គនិយស្ស ភាគី, កិំ សុ តតោ ទុក្ខតរស្ស ហោតិ.

៥៦៧.

‘‘តំ ទិស្វា សំវេគមលត្ថំ ភន្តេ, តប្បច្ចយា វាបិ [តប្បច្ចយា តាហំ (សី.), តប្បច្ចយា ចាហំ (បី.)] ទទាមិ ទានំ;

បដិគណ្ហ ភន្តេ វត្ថយុគានិ អដ្ឋ, យក្ខស្សិមា គច្ឆន្តុ ទក្ខិណាយោ’’តិ.

៥៦៨.

‘‘អទ្ធា ហិ ទានំ ពហុធា បសត្ថំ, ទទតោ ច តេ អក្ខយធម្មមត្ថុ;

បដិគណ្ហាមិ ¶ តេ វត្ថយុគានិ អដ្ឋ, យក្ខស្សិមា គច្ឆន្តុ ទក្ខិណាយោ’’តិ.

៥៦៩.

តតោ ហិ សោ អាចមយិត្វា លិច្ឆវិ, ថេរស្ស ទត្វាន យុគានិ អដ្ឋ;

‘បដិគ្គហិតានិ ច តានិ អស្សុ, យក្ខញ្ច បស្សេថ សន្នទ្ធទុស្សំ’.

៥៧០.

តមទ្ទសា ចន្ទនសារលិត្តំ, អាជញ្ញមារូឡ្ហមុឡារវណ្ណំ;

អលង្កតំ សាធុនិវត្ថទុស្សំ, បរិវារិតំ យក្ខមហិទ្ធិបត្តំ.

៥៧១.

សោ ¶ តំ ទិស្វា អត្តមនា ឧទគ្គោ, បហដ្ឋចិត្តោ ច សុភគ្គរូបោ;

កម្មញ្ច ទិស្វាន មហាវិបាកំ, សន្ទិដ្ឋិកំ ចក្ខុនា សច្ឆិកត្វា.

៥៧២.

តមេនមវោច ¶ ¶ ឧបសង្កមិត្វា, ‘‘ទស្សាមិ ទានំ សមណព្រាហ្មណានំ;

ន ចាបិ មេ កិញ្ចិ អទេយ្យមត្ថិ, តុវញ្ច មេ យក្ខ ពហូបការោ’’តិ.

៥៧៣.

‘‘តុវញ្ច មេ លិច្ឆវិ ឯកទេសំ, អទាសិ ទានានិ អមោឃមេតំ;

ស្វាហំ ¶ ករិស្សាមិ តយាវ សក្ខិំ, អមានុសោ មានុសកេន សទ្ធិ’’ន្តិ.

៥៧៤.

‘‘គតី ច ពន្ធូ ច បរាយណញ្ច [បរាយនញ្ច (ស្យា. ក.)], មិត្តោ មមាសិ អថ ទេវតា មេ [ទេវតាសិ (សី. ស្យា.)];

យាចាមិ តំ [យាចាមហំ (សី.)] បញ្ជលិកោ ភវិត្វា, ឥច្ឆាមិ តំ យក្ខ បុនាបិ ទដ្ឋុ’’ន្តិ.

៥៧៥.

‘‘សចេ តុវំ អស្សទ្ធោ ភវិស្សសិ, កទរិយរូបោ វិប្បដិបន្នចិត្តោ;

ត្វំ នេវ មំ លច្ឆសិ [តេនេវ មំ ន លច្ឆសី (សី.), តេនេវ មំ លិច្ឆវិ (ស្យា.), តេនេវ មំ លច្ឆសិ (ក.)] ទស្សនាយ, ទិស្វា ច តំ នោបិ ច អាលបិស្សំ.

៥៧៦.

‘‘សចេ បន ត្វំ ភវិស្សសិ ធម្មគារវោ, ទានេ រតោ សង្គហិតត្តភាវោ;

ឱបានភូតោ សមណព្រាហ្មណានំ, ឯវំ មមំ លច្ឆសិ ទស្សនាយ.

៥៧៧.

‘‘ទិស្វា ច តំ អាលបិស្សំ ភទន្តេ, ឥមញ្ច សូលតោ លហុំ បមុញ្ច;

យតោ និទានំ អករិម្ហ សក្ខិំ, មញ្ញាមិ សូលាវុតកស្ស ការណា.

៥៧៨.

‘‘តេ ¶ អញ្ញមញ្ញំ អករិម្ហ សក្ខិំ, អយញ្ច ¶ សូលតោ [សូលាវុតោ (សី. ស្យា.)] លហុំ បមុត្តោ;

សក្កច្ច ធម្មានិ សមាចរន្តោ, មុច្ចេយ្យ សោ និរយា ច តម្ហា;

កម្មំ សិយា អញ្ញត្រ វេទនីយំ.

៥៧៩.

‘‘កប្បិតកញ្ច ឧបសង្កមិត្វា, តេនេវ [តេន (ស្យា. ក.)] សហ សំវិភជិត្វា កាលេ;

សយំ មុខេនូបនិសជ្ជ បុច្ឆ, សោ តេ អក្ខិស្សតិ ឯតមត្ថំ.

៥៨០.

‘‘តមេវ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា, បុច្ឆស្សុ អញ្ញត្ថិកោ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោ;

សោ តេ សុតំ អសុតញ្ចាបិ ធម្មំ,

សព្ពម្បិ ¶ អក្ខិស្សតិ យថា បជាន’’ន្តិ.

៥៨១.

សោ តត្ថ រហស្សំ សមុល្លបិត្វា, សក្ខិំ ករិត្វាន អមានុសេន;

បក្កាមិ សោ លិច្ឆវីនំ សកាសំ, អថ ព្រវិ បរិសំ សន្និសិន្នំ.

៥៨២.

‘‘សុណន្តុ ភោន្តោ មម ឯកវាក្យំ, វរំ វរិស្សំ លភិស្សាមិ អត្ថំ;

សូលាវុតោ ¶ បុរិសោ លុទ្ទកម្មោ, បណីហិតទណ្ឌោ [បណីតនណ្ឌោ (ក.)] អនុសត្តរូបោ [អនុបក្ករូបោ (ក.)].

៥៨៣.

‘‘ឯត្តាវតា វីសតិរត្តិមត្តា, យតោ អាវុតោ នេវ ជីវតិ ន មតោ;

តាហំ មោចយិស្សាមិ ទានិ, យថាមតិំ អនុជានាតុ សង្ឃោ’’តិ.

៥៨៤.

‘‘ឯតញ្ច អញ្ញញ្ច លហុំ បមុញ្ច, កោ តំ វទេថ [វទេថាតិ (ក.), វទេថ ច (ស្យា.)] តថា ករោន្តំ;

យថា បជានាសិ តថា ករោហិ, យថាមតិំ អនុជានាតិ សង្ឃោ’’តិ.

៥៨៥.

សោ ¶ តំ បទេសំ ឧបសង្កមិត្វា, សូលាវុតំ មោចយិ ខិប្បមេវ;

‘មា ភាយិ សម្មា’តិ ច តំ អវោច, តិកិច្ឆកានញ្ច ឧបដ្ឋបេសិ.

៥៨៦.

‘‘កប្បិតកញ្ច ¶ ឧបសង្កមិត្វា, តេនេវ សហ [តេន សមំ (សី.), តេន សហ (ស្យា. ក.)] សំវិភជិត្វា កាលេ;

សយំ មុខេនូបនិសជ្ជ លិច្ឆវិ, តថេវ បុច្ឆិត្ថ នំ ការណត្ថិកោ.

៥៨៧.

‘‘សូលាវុតោ បុរិសោ លុទ្ទកម្មោ, បណីតទណ្ឌោ ¶ អនុសត្តរូបោ;

ឯត្តាវតា វីសតិរត្តិមត្តា, យតោ អាវុតោ នេវ ជីវតិ ន មតោ.

៥៨៨.

‘‘សោ មោចិតោ គន្ត្វា មយា ឥទានិ, ឯតស្ស យក្ខស្ស វចោ ហិ ភន្តេ;

សិយា នុ ខោ ការណំ កិញ្ចិទេវ, យេន សោ និរយំ នោ វជេយ្យ.

៥៨៩.

‘‘អាចិក្ខ ភន្តេ យទិ អត្ថិ ហេតុ, សទ្ធាយិកំ ហេតុវចោ សុណោម;

ន តេសំ កម្មានំ វិនាសមត្ថិ, អវេទយិត្វា ឥធ ព្យន្តិភាវោ’’តិ.

៥៩០.

‘‘សចេ ¶ ស ធម្មានិ សមាចរេយ្យ, សក្កច្ច រត្តិន្ទិវមប្បមត្តោ;

មុច្ចេយ្យ សោ និរយា ច តម្ហា, កម្មំ សិយា អញ្ញត្រ វេទនីយ’’ន្តិ.

៥៩១.

‘‘អញ្ញាតោ [ញាតោម្ហិ (ក.)] ឯសោ បុរិសស្ស អត្ថោ, មមម្បិ ទានិ អនុកម្ប ភន្តេ;

អនុសាស មំ ឱវទ ភូរិបញ្ញ, យថា អហំ នោ និរយំ វជេយ្យ’’ន្តិ.

៥៩២.

‘‘អជ្ជេវ ¶ ¶ ពុទ្ធំ សរណំ ឧបេហិ, ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច បសន្នចិត្តោ;

តថេវ សិក្ខាយ បទានិ បញ្ច, អខណ្ឌផុល្លានិ សមាទិយស្សុ.

៥៩៣.

‘‘បាណាតិបាតា វិរមស្សុ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយស្សុ;

អមជ្ជបោ មា ច មុសា អភាណី, សកេន ទារេន ច ហោហិ តុដ្ឋោ;

ឥមញ្ច អរិយំ [ឥមញ្ច (ស្យា.)] អដ្ឋង្គវរេនុបេតំ, សមាទិយាហិ កុសលំ សុខុទ្រយំ.

៥៩៤.

‘‘ចីវរំ បិណ្ឌបាតញ្ច, បច្ចយំ សយនាសនំ;

អន្នំ បានំ ខាទនីយំ, វត្ថសេនាសនានិ ច;

ទទាហិ ឧជុភូតេសុ, វិប្បសន្នេន ចេតសា [សទា បុញ្ញំ បវឌ្ឍតិ (ស្យា. ក.)].

៥៩៥.

‘‘ភិក្ខូបិ សីលសម្បន្នេ, វីតរាគេ ពហុស្សុតេ;

តប្បេហិ អន្នបានេន, សទា បុញ្ញំ បវឌ្ឍតិ.

៥៩៦.

‘‘ឯវញ្ច ធម្មានិ [កម្មានិ (សី. ស្យា.)] សមាចរន្តោ, សក្កច្ច រត្តិន្ទិវមប្បមត្តោ;

មុញ្ច តុវំ [មុច្ចេយ្យ សោ ត្វំ (ក.)] និរយា ច តម្ហា, កម្មំ ¶ សិយា អញ្ញត្រ វេទនីយ’’ន្តិ.

៥៩៧.

‘‘អជ្ជេវ ពុទ្ធំ សរណំ ឧបេមិ, ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច បសន្នចិត្តោ;

តថេវ សិក្ខាយ បទានិ បញ្ច, អខណ្ឌផុល្លានិ សមាទិយាមិ.

៥៩៨.

‘‘បាណាតិបាតា វិរមាមិ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយាមិ;

អមជ្ជបោ នោ ច មុសា ភណាមិ, សកេន ទារេន ច ហោមិ តុដ្ឋោ;

ឥមញ្ច អរិយំ អដ្ឋង្គវរេនុបេតំ, សមាទិយាមិ កុសលំ សុខុទ្រយំ.

៥៩៩.

‘‘ចីវរំ ¶ ¶ បិណ្ឌបាតញ្ច, បច្ចយំ សយនាសនំ;

អន្នំ បានំ ខាទនីយំ, វត្ថសេនាសនានិ ច.

៦០០.

‘‘ភិក្ខូ ¶ ច សីលសម្បន្នេ, វីតរាគេ ពហុស្សុតេ;

ទទាមិ ន វិកម្បាមិ [វិកប្បាមិ (សី. ស្យា.)], ពុទ្ធានំ សាសនេ រតោ’’តិ.

៦០១.

ឯតាទិសា លិច្ឆវិ អម្ពសក្ករោ, វេសាលិយំ អញ្ញតរោ ឧបាសកោ;

សទ្ធោ មុទូ ការករោ ច ភិក្ខុ, សង្ឃញ្ច សក្កច្ច តទា ឧបដ្ឋហិ.

៦០២.

សូលាវុតោ ច អរោគោ ហុត្វា, សេរី ¶ សុខី បព្ពជ្ជំ ឧបាគមិ [បព្ពជ្ជមុបគច្ឆិ (ក.)];

ភិក្ខុញ្ច អាគម្ម កប្បិតកុត្តមំ, ឧភោបិ សាមញ្ញផលានិ អជ្ឈគុំ.

៦០៣.

ឯតាទិសា សប្បុរិសាន សេវនា, មហប្ផលា ហោតិ សតំ វិជានតំ;

សូលាវុតោ អគ្គផលំ អផស្សយិ [ផុស្សយិ (ស្យា. ក.)], ផលំ កនិដ្ឋំ បន អម្ពសក្ករោ’’តិ.

អម្ពសក្ករបេតវត្ថុ បឋមំ.

២. សេរីសកបេតវត្ថុ

៦០៤.

[វិ. វ. ១២២៨] សុណោថ យក្ខស្ស វាណិជាន ច, សមាគមោ យត្ថ តទា អហោសិ;

យថា កថំ ឥតរិតរេន ចាបិ, សុភាសិតំ តញ្ច សុណាថ សព្ពេ.

៦០៥.

យោ សោ អហុ រាជា បាយាសិ នាម [នាមោ (សី.)], ភុម្មានំ សហព្យគតោ យសស្សី;

សោ មោទមានោវ សកេ វិមានេ, អមានុសោ មានុសេ អជ្ឈភាសីតិ.

៦០៦.

‘‘វង្កេ ¶ អរញ្ញេ អមនុស្សដ្ឋានេ, កន្តារេ អប្បោទកេ អប្បភក្ខេ;

សុទុគ្គមេ វណ្ណុបថស្ស មជ្ឈេ, វង្កំភយា នដ្ឋមនា មនុស្សា.

៦០៧.

‘‘នយិធ ផលា មូលមយា ច សន្តិ, ឧបាទានំ នត្ថិ កុតោធ ភក្ខោ [ភិក្ខោ (ក.)];

អញ្ញត្រ បំសូហិ ច វាលុកាហិ ច, តតាហិ ឧណ្ហាហិ ច ទារុណាហិ ច.

៦០៨.

‘‘ឧជ្ជង្គលំ តត្តមិវំ កបាលំ, អនាយសំ បរលោកេន តុល្យំ;

លុទ្ទានមាវាសមិទំ បុរាណំ, ភូមិប្បទេសោ អភិសត្តរូបោ.

៦០៩.

‘‘‘អថ តុម្ហេ កេន វណ្ណេន, កិមាសមានា ឥមំ បទេសំ ហិ;

អនុបវិដ្ឋា សហសា សមច្ច, លោភា ភយា អថ វា សម្បមូឡ្ហា’’’តិ.

៦១០.

‘‘មគធេសុ អង្គេសុ ច សត្ថវាហា, អារោបយិត្វា បណិយំ បុថុត្តំ;

តេ យាមសេ សិន្ធុសោវីរភូមិំ, ធនត្ថិកា ឧទ្ទយំ បត្ថយានា.

៦១១.

‘‘ទិវា បិបាសំ នធិវាសយន្តា, យោគ្គានុកម្បញ្ច សមេក្ខមានា;

ឯតេន វេគេន អាយាម សព្ពេ, រត្តិំ មគ្គំ បដិបន្នា វិកាលេ.

៦១២.

‘‘តេ ¶ ទុប្បយាតា អបរទ្ធមគ្គា, អន្ធាកុលា វិប្បនដ្ឋា អរញ្ញេ;

សុទុគ្គមេ វណ្ណុបថស្ស មជ្ឈេ, ទិសំ ន ជានាម បមូឡ្ហចិត្តា.

៦១៣.

‘‘ឥទញ្ច ¶ ទិស្វាន អទិដ្ឋបុព្ពំ, វិមានសេដ្ឋញ្ច តវញ្ច យក្ខ;

តតុត្តរិំ ជីវិតមាសមានា, ទិស្វា បតីតា សុមនា ឧទគ្គា’’តិ.

៦១៤.

‘‘បារំ សមុទ្ទស្ស ឥមញ្ច វណ្ណុំ, វេត្តាចរំ [វេត្តំ បរំ (ស្យា.), វេត្តាចារំ (ក.)] សង្កុបថញ្ច មគ្គំ;

នទិយោ បន បព្ពតានញ្ច ទុគ្គា, បុថុទ្ទិសា គច្ឆថ ភោគហេតុ.

៦១៥.

‘‘បក្ខន្ទិយាន វិជិតំ បរេសំ, វេរជ្ជកេ មានុសេ បេក្ខមានា;

យំ វោ សុតំ វា អថ វាបិ ទិដ្ឋំ, អច្ឆេរកំ តំ វោ សុណោម តាតា’’តិ.

៦១៦.

‘‘ឥតោបិ អច្ឆេរតរំ កុមារ, ន នោ សុតំ វា អថ វាបិ ទិដ្ឋំ;

អតីតមានុស្សកមេវ សព្ពំ, ទិស្វា ន តប្បាម អនោមវណ្ណំ.

៦១៧.

‘‘វេហាយសំ បោក្ខរញ្ញោ សវន្តិ, បហូតមល្យា [បហូតមាល្យា (ស្យា.)] ពហុបុណ្ឌរីកា;

ទុមា ចិមេ និច្ចផលូបបន្នា, អតីវ គន្ធា សុរភិំ បវាយន្តិ.

៦១៨.

‘‘វេឡូរិយថម្ភា សតមុស្សិតាសេ, សិលាបវាឡស្ស ច អាយតំសា;

មសារគល្លា សហលោហិតង្គា, ថម្ភា ឥមេ ជោតិរសាមយាសេ.

៦១៩.

‘‘សហស្សថម្ភំ អតុលានុភាវំ, តេសូបរិ សាធុមិទំ វិមានំ;

រតនន្តរំ កញ្ចនវេទិមិស្សំ, តបនីយបដ្ដេហិ ច សាធុឆន្នំ.

៦២០.

‘‘ជម្ពោនទុត្តត្តមិទំ ¶ សុមដ្ឋោ, បាសាទសោបាណផលូបបន្នោ;

ទឡ្ហោ ច វគ្គុ ច សុសង្គតោ ច [វគ្គុ សុមុខោ សុសង្គតោ (សី.)], អតីវ និជ្ឈានខមោ មនុញ្ញោ.

៦២១.

‘‘រតនន្តរស្មិំ ពហុអន្នបានំ, បរិវារិតោ អច្ឆរាសង្គណេន;

មុរជអាលម្ពរតូរិយឃុដ្ឋោ, អភិវន្ទិតោសិ ថុតិវន្ទនាយ.

៦២២.

‘‘សោ មោទសិ នារិគណប្បពោធនោ, វិមានបាសាទវរេ មនោរមេ;

អចិន្តិយោ សព្ពគុណូបបន្នោ, រាជា យថា វេស្សវណោ នឡិន្យា [នឡិញ្ញំ (ក.)].

៦២៣.

‘‘ទេវោ នុ អាសិ ឧទវាសិ យក្ខោ, ឧទាហុ ទេវិន្ទោ មនុស្សភូតោ;

បុច្ឆន្តិ តំ វាណិជា សត្ថវាហា, អាចិក្ខ កោ នាម តុវំសិ យក្ខោ’’តិ.

៦២៤.

‘‘សេរីសកោ នាម អហម្ហិ យក្ខោ, កន្តារិយោ វណ្ណុបថម្ហិ គុត្តោ;

ឥមំ បទេសំ អភិបាលយាមិ, វចនករោ វេស្សវណស្ស រញ្ញោ’’តិ.

៦២៥.

‘‘អធិច្ចលទ្ធំ បរិណាមជំ តេ, សយំ កតំ ឧទាហុ ទេវេហិ ទិន្នំ;

បុច្ឆន្តិ តំ វាណិជា សត្ថវាហា, កថំ តយា លទ្ធមិទំ មនុញ្ញ’’ន្តិ.

៦២៦.

‘‘នាធិច្ចលទ្ធំ ន បរិណាមជំ មេ, ន សយំ កតំ ន ហិ ទេវេហិ ទិន្នំ;

សកេហិ កម្មេហិ អបាបកេហិ, បុញ្ញេហិ មេ លទ្ធមិទំ មនុញ្ញ’’ន្តិ.

៦២៧.

‘‘កិំ ¶ តេ វតំ កិំ បន ព្រហ្មចរិយំ, កិស្ស សុចិណ្ណស្ស អយំ វិបាកោ;

បុច្ឆន្តិ តំ វាណិជា សត្ថវាហា, កថំ តយា លទ្ធមិទំ វិមាន’’ន្តិ.

៦២៨.

‘‘មមំ ¶ បាយាសីតិ អហុ សមញ្ញា, រជ្ជំ យទា ការយិំ កោសលានំ;

នត្ថិកទិដ្ឋិ កទរិយោ បាបធម្មោ, ឧច្ឆេទវាទី ច តទា អហោសិំ.

៦២៩.

‘‘សមណោ ច ខោ អាសិ កុមារកស្សបោ, ពហុស្សុតោ ចិត្តកថី ឧឡារោ;

សោ មេ តទា ធម្មកថំ អភាសិ, ទិដ្ឋិវិសូកានិ វិនោទយី មេ.

៦៣០.

‘‘តាហំ តស្ស ធម្មកថំ សុណិត្វា, ឧបាសកត្តំ បដិទេវយិស្សំ;

បាណាតិបាតា វិរតោ អហោសិំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយិស្សំ;

អមជ្ជបោ នោ ច មុសា អភាណិំ, សកេន ទារេន ច អហោសិ តុដ្ឋោ.

៦៣១.

‘‘តំ មេ វតំ តំ បន ព្រហ្មចរិយំ, តស្ស សុចិណ្ណស្ស អយំ វិបាកោ;

តេហេវ កម្មេហិ អបាបកេហិ, បុញ្ញេហិ មេ លទ្ធមិទំ វិមាន’’ន្តិ.

៦៣២.

‘‘សច្ចំ កិរាហំសុ នរា សបញ្ញា, អនញ្ញថា វចនំ បណ្ឌិតានំ;

យហិំ យហិំ គច្ឆតិ បុញ្ញកម្មោ, តហិំ តហិំ មោទតិ កាមកាមី.

៦៣៣.

‘‘យហិំ យហិំ សោកបរិទ្ទវោ ច, វធោ ច ពន្ធោ ច បរិក្កិលេសោ;

តហិំ តហិំ គច្ឆតិ បាបកម្មោ, ន មុច្ចតិ ទុគ្គតិយា កទាចី’’តិ.

៦៣៤.

‘‘សម្មូឡ្ហរូបោវ ¶ ជនោ អហោសិ, អស្មិំ មុហុត្តេ កលលីកតោវ;

ជនស្សិមស្ស តុយ្ហញ្ច កុមារ, អប្បច្ចយោ កេន នុ ខោ អហោសី’’តិ.

៦៣៥.

‘‘ឥមេ ច សិរីសវនា [ឥមេ សិរីសូបវនា ច (សី.), ឥមេបិ សិរីសវនា ច (បី. ក.)] តាតា, ទិព្ពា គន្ធា សុរភី សម្បវន្តិ;

តេ សម្បវាយន្តិ ឥមំ វិមានំ, ទិវា ច រត្តោ ច តមំ និហន្ត្វា.

៦៣៦.

‘‘ឥមេសញ្ច ខោ វស្សសតច្ចយេន, សិបាដិកា ផលតិ ឯកមេកា;

មានុស្សកំ វស្សសតំ អតីតំ, យទគ្គេ កាយម្ហិ ឥធូបបន្នោ.

៦៣៧.

‘‘ទិស្វានហំ វស្សសតានិ បញ្ច, អស្មិំ វិមានេ ឋត្វាន តាតា;

អាយុក្ខយា បុញ្ញក្ខយា ចវិស្សំ, តេនេវ សោកេន បមុច្ឆិតោស្មី’’តិ.

៦៣៨.

‘‘កថំ នុ សោចេយ្យ តថាវិធោ សោ, លទ្ធា វិមានំ អតុលំ ចិរាយ;

យេ ចាបិ ខោ ឥត្តរមុបបន្នា, តេ នូន សោចេយ្យុំ បរិត្តបុញ្ញា’’តិ.

៦៣៩.

‘‘អនុច្ឆវិំ ឱវទិយញ្ច មេ តំ, យំ មំ តុម្ហេ បេយ្យវាចំ វទេថ;

តុម្ហេ ច ខោ តាតា មយានុគុត្តា, យេនិច្ឆកំ តេន បលេថ សោត្ថិ’’ន្តិ.

៦៤០.

‘‘គន្ត្វា មយំ សិន្ធុសោវីរភូមិំ, ធន្នត្ថិកា ឧទ្ទយំ បត្ថយានា;

យថាបយោគា បរិបុណ្ណចាគា, កាហាម សេរីសមហំ ឧឡារ’’ន្តិ.

៦៤១.

‘‘មា ¶ ចេវ សេរីសមហំ អកត្ថ, សព្ពញ្ច វោ ភវិស្សតិ យំ វទេថ;

បាបានិ កម្មានិ វិវជ្ជយាថ, ធម្មានុយោគញ្ច អធិដ្ឋហាថ.

៦៤២.

‘‘ឧបាសកោ អត្ថិ ឥមម្ហិ សង្ឃេ, ពហុស្សុតោ សីលវតូបបន្នោ;

សទ្ធោ ច ចាគី ច សុបេសលោ ច, វិចក្ខណោ សន្តុសិតោ មុតីមា.

៦៤៣.

‘‘សញ្ជានមានោ ¶ ន មុសា ភណេយ្យ, បរូបឃាតាយ ច ចេតយេយ្យ;

វេភូតិកំ បេសុណំ នោ ករេយ្យ, សណ្ហញ្ច វាចំ សខិលំ ភណេយ្យ.

៦៤៤.

‘‘សគារវោ សប្បដិស្សោ វិនីតោ, អបាបកោ អធិសីលេ វិសុទ្ធោ;

សោ មាតរំ បិតរញ្ចាបិ ជន្តុ, ធម្មេន បោសេតិ អរិយវុត្តិ.

៦៤៥.

‘‘មញ្ញេ សោ មាតាបិតូនំ ការណា, ភោគានិ បរិយេសតិ ន អត្តហេតុ;

មាតាបិតូនញ្ច យោ អច្ចយេន, នេក្ខម្មបោណោ ចរិស្សតិ ព្រហ្មចរិយំ.

៦៤៦.

‘‘ឧជូ អវង្កោ អសឋោ អមាយោ, ន លេសកប្បេន ច វោហរេយ្យ;

សោ តាទិសោ សុកតកម្មការី, ធម្មេ ឋិតោ កិន្តិ លភេថ ទុក្ខំ.

៦៤៧.

‘‘តំ ការណា បាតុកតោម្ហិ អត្តនា, តស្មា ធម្មំ បស្សថ វាណិជាសេ;

អញ្ញត្រ តេនិហ ភស្មី [ភស្មិ (ស្យា.), ភស្ម (ក.)] ភវេថ, អន្ធាកុលា វិប្បនដ្ឋា អរញ្ញេ;

តំ ខិប្បមានេន លហុំ បរេន, សុខោ ហវេ សប្បុរិសេន សង្គមោ’’តិ.

៦៤៨.

‘‘កិំ ¶ នាម សោ កិញ្ច ករោតិ កម្មំ, កិំ នាមធេយ្យំ កិំ បន តស្ស គោត្តំ;

មយម្បិ នំ ទដ្ឋុកាមម្ហ យក្ខ, យស្សានុកម្បាយ ឥធាគតោសិ;

លាភា ហិ តស្ស យស្ស តុវំ បិហេសី’’តិ.

៦៤៩.

‘‘យោ កប្បកោ សម្ភវនាមធេយ្យោ, ឧបាសកោ កោច្ឆផលូបជីវី;

ជានាថ នំ តុម្ហាកំ បេសិយោ សោ, មា ខោ នំ ហីឡិត្ថ សុបេសលោ សោ’’តិ.

៦៥០.

‘‘ជានាមសេ យំ ត្វំ បវទេសិ យក្ខ, ន ខោ នំ ជានាម ស ឯទិសោតិ;

មយម្បិ នំ បូជយិស្សាម យក្ខ, សុត្វាន តុយ្ហំ វចនំ ឧឡារ’’ន្តិ.

៦៥១.

‘‘យេ កេចិ ឥមស្មិំ សត្ថេ មនុស្សា, ទហរា មហន្តា អថវាបិ មជ្ឈិមា;

សព្ពេវ តេ អាលម្ពន្តុ វិមានំ, បស្សន្តុ បុញ្ញានំ ផលំ កទរិយា’’តិ.

៦៥២.

តេ តត្ថ សព្ពេវ ‘អហំ បុរេ’តិ, តំ កប្បកំ តត្ថ បុរក្ខត្វា [បុរក្ខិបិត្វា (សី.)];

សព្ពេវ តេ អាលម្ពិំសុ វិមានំ, មសក្កសារំ វិយ វាសវស្ស.

៦៥៣.

តេ តត្ថ សព្ពេវ ‘អហំ បុរេ’តិ, ឧបាសកត្តំ បដិវេទយិំសុ;

បាណាតិបាតា បដិវិរតា អហេសុំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយិំសុ;

អមជ្ជបា នោ ច មុសា ភណិំសុ, សកេន ទារេន ច អហេសុំ តុដ្ឋា.

៦៥៤.

តេ ¶ តត្ថ សព្ពេវ ‘អហំ បុរេ’តិ, ឧបាសកត្តំ បដិវេទយិត្វា;

បក្កាមិ សត្ថោ អនុមោទមានោ, យក្ខិទ្ធិយា អនុមតោ បុនប្បុនំ.

៦៥៥.

គន្ត្វាន តេ សិន្ធុសោវីរភូមិំ, ធនត្ថិកា ឧទ្ទយំ [ឧទយ (បី. ក.)] បត្ថយានា;

យថាបយោគា បរិបុណ្ណលាភា, បច្ចាគមុំ បាដលិបុត្តមក្ខតំ.

៦៥៦.

គន្ត្វាន តេ សង្ឃរំ សោត្ថិវន្តោ, បុត្តេហិ ទារេហិ សមង្គិភូតា;

អានន្ទី វិត្តា សុមនា បតីតា, អកំសុ សេរីសមហំ ឧឡារំ;

សេរីសកំ តេ បរិវេណំ មាបយិំសុ.

៦៥៧.

ឯតាទិសា ¶ សប្បុរិសាន សេវនា, មហត្ថិកា ធម្មគុណាន សេវនា;

ឯកស្ស អត្ថាយ ឧបាសកស្ស, សព្ពេវ សត្តា សុខិតា [សុខិនោ (បី. ក.)] អហេសុន្តិ.

សេរីសកបេតវត្ថុ ទុតិយំ.

ភាណវារំ តតិយំ និដ្ឋិតំ.

៣. នន្ទកបេតវត្ថុ

៦៥៨.

រាជា ¶ បិង្គលកោ នាម, សុរដ្ឋានំ អធិបតិ អហុ;

មោរិយានំ ឧបដ្ឋានំ គន្ត្វា, សុរដ្ឋំ បុនរាគមា.

៦៥៩.

ឧណ្ហេ មជ្ឈន្ហិកេ [មជ្ឈន្តិកេ (សព្ពត្ថ)] កាលេ, រាជា បង្កំ [វង្កំ (ក.)] ឧបាគមិ;

អទ្ទស មគ្គំ រមណីយំ, បេតានំ តំ វណ្ណុបថំ [វណ្ណនាបថំ (សី. ស្យា.)].

៦៦០.

សារថិំ ¶ អាមន្តយី រាជា –

‘‘អយំ មគ្គោ រមណីយោ, ខេមោ សោវត្ថិកោ សិវោ;

ឥមិនា សារថិ យាម, សុរដ្ឋានំ សន្តិកេ ឥតោ’’.

៦៦១.

តេន ¶ បាយាសិ សោរដ្ឋោ, សេនាយ ចតុរង្គិនិយា;

ឧព្ពិគ្គរូបោ បុរិសោ, សោរដ្ឋំ ឯតទព្រវិ.

៦៦២.

‘‘កុម្មគ្គំ បដិបន្នម្ហា, ភិំសនំ លោមហំសនំ;

បុរតោ ទិស្សតិ មគ្គោ, បច្ឆតោ ច ន ទិស្សតិ.

៦៦៣.

‘‘កុម្មគ្គំ បដិបន្នម្ហា, យមបុរិសាន សន្តិកេ;

អមានុសោ វាយតិ គន្ធោ, ឃោសោ សុយ្យតិ [សូយតិ (សី. ស្យា.)] ទារុណោ’’.

៦៦៤.

សំវិគ្គោ រាជា សោរដ្ឋោ, សារថិំ ឯតទព្រវិ;

‘‘កុម្មគ្គំ បដិបន្នម្ហា, ភិំសនំ លោមហំសនំ;

បុរតោ ទិស្សតិ មគ្គោ, បច្ឆតោ ច ន ទិស្សតិ.

៦៦៥.

‘‘កុម្មគ្គំ បដិបន្នម្ហា, យមបុរិសាន សន្តិកេ;

អមានុសោ វាយតិ គន្ធោ, ឃោសោ សុយ្យតិ ទារុណោ’’.

៦៦៦.

ហត្ថិក្ខន្ធំ សមារុយ្ហ, ឱលោកេន្តោ ចតុទ្ទិសំ [ចតុទ្ទិស្សា (ក.)];

អទ្ទស និគ្រោធំ រមណីយំ [រុក្ខំ និគ្រោធំ (ស្យា. ក.)], បាទបំ ឆាយាសម្បន្នំ;

នីលព្ភវណ្ណសទិសំ, មេឃវណ្ណសិរីនិភំ.

៦៦៧.

សារថិំ ¶ ¶ អាមន្តយី រាជា, ‘‘កិំ ឯសោ ទិស្សតិ ព្រហា;

នីលព្ភវណ្ណសទិសោ, មេឃវណ្ណសិរីនិភោ’’.

៦៦៨.

‘‘និគ្រោធោ សោ មហារាជ, បាទបោ ឆាយាសម្បន្នោ;

នីលព្ភវណ្ណសទិសោ ¶ , មេឃវណ្ណសិរីនិភោ’’.

៦៦៩.

តេន បាយាសិ សោរដ្ឋោ, យេន សោ ទិស្សតេ ព្រហា;

នីលព្ភវណ្ណសទិសោ, មេឃវណ្ណសិរីនិភោ.

៦៧០.

ហត្ថិក្ខន្ធតោ ឱរុយ្ហ, រាជា រុក្ខំ ឧបាគមិ;

និសីទិ រុក្ខមូលស្មិំ, សាមច្ចោ សបរិជ្ជនោ;

បូរំ បានីយសរកំ, បូវេ វិត្តេ ច អទ្ទស.

៦៧១.

បុរិសោ ¶ ច ទេវវណ្ណី, សព្ពាភរណភូសិតោ;

ឧបសង្កមិត្វា រាជានំ, សោរដ្ឋំ ឯតទព្រវិ.

៦៧២.

‘‘ស្វាគតំ តេ មហារាជ, អថោ តេ អទុរាគតំ;

បិវតុ ទេវោ បានីយំ, បូវេ ខាទ អរិន្ទម’’.

៦៧៣.

បិវិត្វា រាជា បានីយំ, សាមច្ចោ សបរិជ្ជនោ;

បូវេ ខាទិត្វា បិត្វា ច, សោរដ្ឋោ ឯតទព្រវិ.

៦៧៤.

‘‘ទេវតា នុសិ គន្ធព្ពោ, អទុ សក្កោ បុរិន្ទទោ;

អជានន្តា តំ បុច្ឆាម, កថំ ជានេមុ តំ មយ’’ន្តិ.

៦៧៥.

‘‘នាម្ហិ ទេវោ ន គន្ធព្ពោ, នាបិ [នម្ហិ (ក.)] សក្កោ បុរិន្ទទោ;

បេតោ អហំ មហារាជ, សុរដ្ឋា ឥធ មាគតោ’’តិ.

៦៧៦.

‘‘កិំសីលោ កិំសមាចារោ, សុរដ្ឋស្មិំ បុរេ តុវំ;

កេន តេ ព្រហ្មចរិយេន, អានុភាវោ អយំ តវា’’តិ.

៦៧៧.

‘‘តំ សុណោហិ មហារាជ, អរិន្ទម រដ្ឋវឌ្ឍន;

អមច្ចា បារិសជ្ជា ច, ព្រាហ្មណោ ច បុរោហិតោ.

៦៧៨.

‘‘សុរដ្ឋស្មិំ អហំ ទេវ, បុរិសោ បាបចេតសោ;

មិច្ឆាទិដ្ឋិ ច ទុស្សីលោ, កទរិយោ បរិភាសកោ.

៦៧៩.

‘‘‘ទទន្តានំ ¶ ករោន្តានំ, វារយិស្សំ ពហុជ្ជនំ;

អញ្ញេសំ ទទមានានំ, អន្តរាយករោ អហំ.

៦៨០.

‘‘‘វិបាកោ នត្ថិ ទានស្ស, សំយមស្ស កុតោ ផលំ;

នត្ថិ អាចរិយោ នាម, អទន្តំ កោ ទមេស្សតិ.

៦៨១.

‘‘‘សមតុល្យានិ ¶ ភូតានិ, កុតោ [កុលេ (ស្យា. ក.)] ជេដ្ឋាបចាយិកោ;

នត្ថិ ពលំ វីរិយំ វា, កុតោ ឧដ្ឋានបោរិសំ.

៦៨២.

‘‘‘នត្ថិ ទានផលំ នាម, ន វិសោធេតិ វេរិនំ;

លទ្ធេយ្យំ លភតេ មច្ចោ, និយតិបរិណាមជំ [បរិណាមជា (សី. ក.)].

៦៨៣.

‘‘‘នត្ថិ ¶ មាតា បិតា ភាតា, លោកោ នត្ថិ ឥតោ បរំ;

នត្ថិ ទិន្នំ នត្ថិ ហុតំ, សុនិហិតំ ន វិជ្ជតិ.

៦៨៤.

‘‘‘យោបិ ¶ ហនេយ្យ បុរិសំ, បរស្ស ឆិន្ទតេ [បុរិសស្ស ឆិន្ទេ (ស្យា. ក.)] សិរំ;

ន កោចិ កញ្ចិ ហនតិ, សត្តន្នំ វិវរមន្តរេ.

៦៨៥.

‘‘‘អច្ឆេជ្ជាភេជ្ជោ ហិ [ភេជ្ជោ (សី.), អភេជ្ជោ (ស្យា.), ភេជ្ជាសិ (ក.)] ជីវោ, អដ្ឋំសោ គុឡបរិមណ្ឌលោ;

យោជនានំ សតំ បញ្ច, កោ ជីវំ ឆេត្តុមរហតិ.

៦៨៦.

‘‘‘យថា សុត្តគុឡេ ខិត្តេ, និព្ពេឋេន្តំ បលាយតិ;

ឯវមេវ ច សោ ជីវោ, និព្ពេឋេន្តោ បលាយតិ.

៦៨៧.

‘‘‘យថា គាមតោ និក្ខម្ម, អញ្ញំ គាមំ បវិសតិ;

ឯវមេវ ច សោ ជីវោ, អញ្ញំ ពោន្ទិំ បវិសតិ.

៦៨៨.

‘‘‘យថា ¶ គេហតោ និក្ខម្ម, អញ្ញំ គេហំ បវិសតិ;

ឯវមេវ ច សោ ជីវោ, អញ្ញំ ពោន្ទិំ បវិសតិ.

៦៨៩.

‘‘‘ចុល្លាសីតិ [ចុឡាសីតិ (សី. ស្យា. ក.)] មហាកប្បិនោ [មហាកប្បុនោ (សី.)], សតសហស្សានិ ហិ;

យេ ពាលា យេ ច បណ្ឌិតា, សំសារំ ខេបយិត្វាន;

ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សរេ.

៦៩០.

‘‘‘មិតានិ សុខទុក្ខានិ, ទោណេហិ បិដកេហិ ច;

ជិនោ សព្ពំ បជានាតិ’, សម្មូឡ្ហា ឥតរា បជា.

៦៩១.

‘‘ឯវំទិដ្ឋិ បុរេ អាសិំ, សម្មូឡ្ហោ មោហបារុតោ;

មិច្ឆាទិដ្ឋិ ច ទុស្សីលោ, កទរិយោ បរិភាសកោ.

៦៩២.

‘‘ឱរំ មេ ឆហិ មាសេហិ, កាលង្កិរិយា ភវិស្សតិ;

ឯកន្តកដុកំ ឃោរំ, និរយំ បបតិស្សហំ.

៦៩៣.

[បេ. វ. ៧០] ‘‘ចតុក្កណ្ណំ ចតុទ្វារំ, វិភត្តំ ភាគសោ មិតំ;

អយោបាការបរិយន្តំ, អយសា បដិកុជ្ជិតំ.

៦៩៤.

[បេ. វ. ៧១] ‘‘តស្ស អយោមយា ភូមិ, ជលិតា តេជសា យុតា;

សមន្តា យោជនសតំ, ផរិត្វា តិដ្ឋតិ សព្ពទា.

៦៩៥.

‘‘វស្សានិ ¶ សតសហស្សានិ, ឃោសោ សុយ្យតិ តាវទេ;

លក្ខោ ឯសោ មហារាជ, សតភាគវស្សកោដិយោ.

៦៩៦.

‘‘កោដិសតសហស្សានិ ¶ , និរយេ បច្ចរេ ជនា;

មិច្ឆាទិដ្ឋី ច ទុស្សីលា, យេ ច អរិយូបវាទិនោ.

៦៩៧.

‘‘តត្ថាហំ ទីឃមទ្ធានំ, ទុក្ខំ វេទិស្ស វេទនំ;

ផលំ បាបស្ស កម្មស្ស, តស្មា សោចាមហំ ភុសំ.

៦៩៨.

‘‘តំ ¶ ¶ សុណោហិ មហារាជ, អរិន្ទម រដ្ឋវឌ្ឍន;

ធីតា មយ្ហំ មហារាជ, ឧត្តរា ភទ្ទមត្ថុ តេ.

៦៩៩.

‘‘ករោតិ ភទ្ទកំ កម្មំ, សីលេសុបោសថេ រតា;

សញ្ញតា សំវិភាគី ច, វទញ្ញូ វីតមច្ឆរា.

៧០០.

‘‘អខណ្ឌការី សិក្ខាយ, សុណ្ហា បរកុលេសុ ច;

ឧបាសិកា សក្យមុនិនោ, សម្ពុទ្ធស្ស សិរីមតោ.

៧០១.

‘‘ភិក្ខុ ច សីលសម្បន្នោ, គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ;

ឱក្ខិត្តចក្ខុ សតិមា, គុត្តទ្វារោ សុសំវុតោ.

៧០២.

‘‘សបទានំ ចរមានោ, អគមា តំ និវេសនំ;

‘តមទ្ទស មហារាជ, ឧត្តរា ភទ្ទមត្ថុ តេ’.

៧០៣.

‘‘បូរំ បានីយសរកំ, បូវេ វិត្តេ ច សា អទា;

‘បិតា មេ កាលង្កតោ, ភន្តេ តស្សេតំ ឧបកប្បតុ’.

៧០៤.

‘‘សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ, វិបាកោ ឧទបជ្ជថ;

ភុញ្ជាមិ កាមកាមីហំ, រាជា វេស្សវណោ យថា.

៧០៥.

‘‘តំ សុណោហិ មហារាជ, អរិន្ទម រដ្ឋវឌ្ឍន;

សទេវកស្ស លោកស្ស, ពុទ្ធោ អគ្គោ បវុច្ចតិ;

តំ ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆ, សបុត្តទារោ អរិន្ទម.

៧០៦.

‘‘អដ្ឋង្គិកេន មគ្គេន, ផុសន្តិ អមតំ បទំ;

តំ ធម្មំ សរណំ គច្ឆ, សបុត្តទារោ អរិន្ទម.

៧០៧.

‘‘ចត្តារោ ¶ ច បដិបន្នា [មគ្គបដិបន្នា (សី. ស្យា.)], ចត្តារោ ច ផលេ ឋិតា;

ឯស សង្ឃោ ឧជុភូតោ, បញ្ញាសីលសមាហិតោ;

តំ សង្ឃំ សរណំ គច្ឆ, សបុត្តទារោ អរិន្ទម.

៧០៨.

‘‘បាណាតិបាតា ¶ ¶ វិរមស្សុ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយស្សុ;

អមជ្ជបោ មា ច មុសា អភាណី, សកេន ទារេន ច ហោហិ តុដ្ឋោ’’តិ.

៧០៩.

‘‘អត្ថកាមោសិ មេ យក្ខ, ហិតកាមោសិ ទេវតេ;

ករោមិ តុយ្ហំ វចនំ, ត្វំសិ អាចរិយោ មម.

៧១០.

‘‘ឧបេមិ សរណំ ពុទ្ធំ, ធម្មញ្ចាបិ អនុត្តរំ;

សង្ឃញ្ច នរទេវស្ស, គច្ឆាមិ សរណំ អហំ.

៧១១.

‘‘បាណាតិបាតា វិរមាមិ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយាមិ;

អមជ្ជបោ នោ ច មុសា ភណាមិ, សកេន ទារេន ច ហោមិ តុដ្ឋោ.

៧១២.

‘‘ឱផុណាមិ ¶ [ឱបុណាមិ (សី.), ឱផុនាមិ (ស្យា. ក.), ឱបុនាមិ (?)] មហាវាតេ, នទិយា សីឃគាមិយា;

វមាមិ បាបិកំ ទិដ្ឋិំ, ពុទ្ធានំ សាសនេ រតោ’’.

៧១៣.

ឥទំ វត្វាន សោរដ្ឋោ, វិរមិត្វា បាបទស្សនា [បាបទស្សនំ (ស្យា. ក.)];

នមោ ¶ ភគវតោ កត្វា, បាមោក្ខោ រថមារុហីតិ.

នន្ទកបេតវត្ថុ តតិយំ.

៤. រេវតីបេតវត្ថុ

៧១៤.

[វិ. វ. ៨៦៣] ‘‘ឧដ្ឋេហិ រេវតេ សុបាបធម្មេ, អបារុតទ្វារេ អទានសីលេ;

នេស្សាម តំ យត្ថ ថុនន្តិ ទុគ្គតា, សមប្បិតា [សមជ្ជតា (សី.)] នេរយិកា ទុខេនា’’តិ.

៧១៥.

ឥច្ចេវ [ឥច្ចេវំ (ស្យា. ក.)] វត្វាន យមស្ស ទូតា, តេ ទ្វេ យក្ខា លោហិតក្ខា ព្រហន្តា;

បច្ចេកពាហាសុ គហេត្វា រេវតំ, បក្កាមយុំ ទេវគណស្ស សន្តិកេ.

៧១៦.

‘‘អាទិច្ចវណ្ណំ ¶ រុចិរំ បភស្សរំ, ព្យម្ហំ សុភំ កញ្ចនជាលឆន្នំ;

កស្សេតមាកិណ្ណជនំ វិមានំ, សុរិយស្ស រំសីរិវ ជោតមានំ.

៧១៧.

‘‘នារីគណា ចន្ទនសារលិត្តា [ចន្ទនសារានុលិត្តា (ស្យា.)], ឧភតោ វិមានំ ឧបសោភយន្តិ;

តំ ទិស្សតិ សុរិយសមានវណ្ណំ, កោ មោទតិ សគ្គបត្តោ វិមានេ’’តិ.

៧១៨.

‘‘ពារាណសិយំ នន្ទិយោ នាមាសិ, ឧបាសកោ អមច្ឆរី ទានបតិ វទញ្ញូ;

តស្សេតមាកិណ្ណជនំ វិមានំ, សុរិយស្ស រំសីរិវ ជោតមានំ.

៧១៩.

‘‘នារីគណា ចន្ទនសារលិត្តា, ឧភតោ វិមានំ ឧបសោភយន្តិ;

តំ ទិស្សតិ សុរិយសមានវណ្ណំ, សោ មោទតិ សគ្គបត្តោ វិមានេ’’តិ.

៧២០.

‘‘នន្ទិយស្សាហំ ¶ ភរិយា, អគារិនី សព្ពកុលស្ស ឥស្សរា;

ភត្តុ វិមានេ រមិស្សាមិ ទានហំ, ន បត្ថយេ និរយទស្សនាយា’’តិ.

៧២១.

‘‘ឯសោ តេ និរយោ សុបាបធម្មេ, បុញ្ញំ តយា អកតំ ជីវលោកេ;

ន ហិ មច្ឆរី រោសកោ បាបធម្មោ, សគ្គូបគានំ លភតិ សហព្យត’’ន្តិ.

៧២២.

‘‘កិំ នុ គូថញ្ច មុត្តញ្ច, អសុចី បដិទិស្សតិ;

ទុគ្គន្ធំ កិមិទំ មីឡ្ហំ, កិមេតំ ឧបវាយតី’’តិ.

៧២៣.

‘‘ឯស សំសវកោ នាម, គម្ភីរោ សតបោរិសោ;

យត្ថ វស្សសហស្សានិ, តុវំ បច្ចសិ រេវតេ’’តិ.

៧២៤.

‘‘កិំ ¶ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កេន សំសវកោ លទ្ធោ, គម្ភីរោ សតបោរិសោ’’តិ.

៧២៥.

‘‘សមណេ ព្រាហ្មណេ ចាបិ, អញ្ញេ វាបិ វនិព្ពកេ;

មុសាវាទេន វញ្ចេសិ, តំ បាបំ បកតំ តយា.

៧២៦.

‘‘តេន សំសវកោ លទ្ធោ, គម្ភីរោ សតបោរិសោ;

តត្ថ វស្សសហស្សានិ, តុវំ បច្ចសិ រេវតេ.

៧២៧.

‘‘ហត្ថេបិ ឆិន្ទន្តិ អថោបិ បាទេ, កណ្ណេបិ ឆិន្ទន្តិ អថោបិ នាសំ;

អថោបិ កាកោឡគណា សមេច្ច, សង្គម្ម ខាទន្តិ វិផន្ទមាន’’ន្តិ.

៧២៨.

‘‘សាធុ ខោ មំ បដិនេថ, កាហាមិ កុសលំ ពហុំ;

ទានេន សមចរិយាយ, សំយមេន ទមេន ច;

យំ កត្វា សុខិតា ហោន្តិ, ន ច បច្ឆានុតប្បរេ’’តិ.

៧២៩.

‘‘បុរេ តុវំ បមជ្ជិត្វា, ឥទានិ បរិទេវសិ;

សយំ កតានំ កម្មានំ, វិបាកំ អនុភោស្សសី’’តិ.

៧៣០.

‘‘កោ ទេវលោកតោ មនុស្សលោកំ, គន្ត្វាន បុដ្ឋោ មេ ឯវំ វទេយ្យ;

‘និក្ខិត្តទណ្ឌេសុ ទទាថ ទានំ, អច្ឆាទនំ សេយ្យ [សយន (សី.)] មថន្នបានំ;

ន ហិ មច្ឆរី រោសកោ បាបធម្មោ, សគ្គូបគានំ លភតិ សហព្យតំ’.

៧៣១.

‘‘សាហំ នូន ឥតោ គន្ត្វា, យោនិំ លទ្ធាន មានុសិំ;

វទញ្ញូ សីលសម្បន្នា, កាហាមិ កុសលំ ពហុំ;

ទានេន សមចរិយាយ, សំយមេន ទមេន ច.

៧៣២.

‘‘អារាមានិ ច រោបិស្សំ, ទុគ្គេ សង្កមនានិ ច;

បបញ្ច ឧទបានញ្ច, វិប្បសន្នេន ចេតសា.

៧៣៣.

‘‘ចាតុទ្ទសិំ ¶ បញ្ចទសិំ, យា ច បក្ខស្ស អដ្ឋមី;

បាដិហារិយបក្ខញ្ច, អដ្ឋង្គសុសមាគតំ.

៧៣៤.

‘‘ឧបោសថំ ឧបវសិស្សំ, សទា សីលេសុ សំវុតា;

ន ច ទានេ បមជ្ជិស្សំ, សាមំ ទិដ្ឋមិទំ មយា’’តិ.

៧៣៥.

ឥច្ចេវំ ¶ វិប្បលបន្តិំ, ផន្ទមានំ តតោ តតោ;

ខិបិំសុ និរយេ ឃោរេ, ឧទ្ធំបាទំ អវំសិរំ.

៧៣៦.

‘‘អហំ បុរេ មច្ឆរិនី អហោសិំ, បរិភាសិកា សមណព្រាហ្មណានំ;

វិតថេន ច សាមិកំ វញ្ចយិត្វា, បច្ចាមហំ និរយេ ឃោររូបេ’’តិ.

រេវតីបេតវត្ថុ ចតុត្ថំ.

៥. ឧច្ឆុបេតវត្ថុ

៧៣៧.

‘‘ឥទំ ¶ មម ឧច្ឆុវនំ មហន្តំ, និព្ពត្តតិ បុញ្ញផលំ អនប្បកំ;

តំ ទានិ មេ ន [ន ទានិ មេ តំ (សី. ក.)] បរិភោគមេតិ, អាចិក្ខ ភន្តេ កិស្ស អយំ វិបាកោ.

៧៣៨.

‘‘ហញ្ញាមិ [វិហញ្ញាមិ (ក.)] ខជ្ជាមិ ច វាយមាមិ, បរិសក្កាមិ បរិភុញ្ជិតុំ កិញ្ចិ;

ស្វាហំ ឆិន្នថាមោ កបណោ លាលបាមិ, កិស្ស [កិស្សស្ស (សី.), កិស្សស្សុ (?)] កម្មស្ស អយំ វិបាកោ.

៧៣៩.

‘‘វិឃាតោ ចាហំ បរិបតាមិ ឆមាយំ, បរិវត្តាមិ វារិចរោវ ឃម្មេ;

រុទតោ ច មេ [ទូរតោ ច មេ (ស្យា. ក.)] អស្សុកា និគ្គលន្តិ, អាចិក្ខ ភន្តេ កិស្ស អយំ វិបាកោ.

៧៤០.

‘‘ឆាតោ ¶ កិលន្តោ ច បិបាសិតោ ច, សន្តស្សិតោ ¶ សាតសុខំ ន វិន្ទេ;

បុច្ឆាមិ តំ ឯតមត្ថំ ភទន្តេ, កថំ នុ ឧច្ឆុបរិភោគំ លភេយ្យ’’ន្តិ.

៧៤១.

‘‘បុរេ តុវំ កម្មមកាសិ អត្តនា, មនុស្សភូតោ បុរិមាយ ជាតិយា;

អហញ្ច តំ ឯតមត្ថំ វទាមិ, សុត្វាន ត្វំ ឯតមត្ថំ វិជាន.

៧៤២.

‘‘ឧច្ឆុំ ¶ តុវំ ខាទមានោ បយាតោ, បុរិសោ ច តេ បិដ្ឋិតោ អន្វគច្ឆិ;

សោ ច តំ បច្ចាសន្តោ កថេសិ, តស្ស តុវំ ន កិញ្ចិ អាលបិត្ថ.

៧៤៣.

‘‘សោ ច តំ អភណន្តំ អយាចិ, ‘ទេហយ្យ ឧច្ឆុ’ន្តិ ច តំ អវោច;

តស្ស តុវំ បិដ្ឋិតោ ឧច្ឆុំ អទាសិ, តស្សេតំ កម្មស្ស អយំ វិបាកោ.

៧៤៤.

‘‘ឥង្ឃ ត្វំ គន្ត្វាន បិដ្ឋិតោ គណ្ហេយ្យាសិ [ឥង្ឃ ត្វំ បិដ្ឋិតោ គណ្ហ ឧច្ឆុំ (សី.)], គហេត្វាន តំ ខាទស្សុ យាវទត្ថំ;

តេនេវ ត្វំ អត្តមនោ ភវិស្សសិ, ហដ្ឋោ ចុទគ្គោ ច បមោទិតោ ចា’’តិ.

៧៤៥.

គន្ត្វាន ¶ សោ បិដ្ឋិតោ អគ្គហេសិ, គហេត្វាន តំ ខាទិ យាវទត្ថំ;

តេនេវ សោ អត្តមនោ អហោសិ, ហដ្ឋោ ចុទគ្គោ ច បមោទិតោ ចាតិ.

ឧច្ឆុបេតវត្ថុ បញ្ចមំ.

៦. កុមារបេតវត្ថុ

៧៤៦.

‘‘សាវត្ថិ ¶ ¶ នាម នគរំ, ហិមវន្តស្ស បស្សតោ;

តត្ថ អាសុំ ទ្វេ កុមារា, រាជបុត្តាតិ មេ សុតំ.

៧៤៧.

‘‘សម្មត្តា ¶ [បមត្តា (ក.)] រជនីយេសុ, កាមស្សាទាភិនន្ទិនោ;

បច្ចុប្បន្នសុខេ គិទ្ធា, ន តេ បស្សិំសុនាគតំ.

៧៤៨.

‘‘តេ ចុតា ច មនុស្សត្តា, បរលោកំ ឥតោ គតា;

តេធ ឃោសេន្ត្យទិស្សន្តា, បុព្ពេ ទុក្កដមត្តនោ.

៧៤៩.

‘‘‘ពហូសុ វត [ពហុស្សុតេសុ (សី. ក.)] សន្តេសុ, ទេយ្យធម្មេ ឧបដ្ឋិតេ;

នាសក្ខិម្ហា ច អត្តានំ, បរិត្តំ កាតុំ សុខាវហំ.

៧៥០.

‘‘‘កិំ តតោ បាបកំ អស្ស, យំ នោ រាជកុលា ចុតា;

ឧបបន្នា បេត្តិវិសយំ, ខុប្បិបាសសមប្បិតា [ខុប្បិបាសាសមប្បិតា (សី. បី.)].

៧៥១.

‘‘សាមិនោ ឥធ ហុត្វាន, ហោន្តិ អសាមិនោ តហិំ;

ភមន្តិ [ចរន្តិ (សី. បី.), មរន្តិ (ស្យា.)] ខុប្បិបាសាយ, មនុស្សា ឧន្នតោនតា.

៧៥២.

‘‘ឯតមាទីនវំ ញត្វា, ឥស្សរមទសម្ភវំ;

បហាយ ¶ ឥស្សរមទំ, ភវេ សគ្គគតោ នរោ;

កាយស្ស ភេទា សប្បញ្ញោ, សគ្គំ សោ ឧបបជ្ជតី’’តិ.

កុមារបេតវត្ថុ ឆដ្ឋំ.

៧. រាជបុត្តបេតវត្ថុ

៧៥៣.

បុព្ពេ ¶ កតានំ កម្មានំ, វិបាកោ មថយេ មនំ;

រូបេ សទ្ទេ រសេ គន្ធេ, ផោដ្ឋព្ពេ ច មនោរមេ.

៧៥៤.

នច្ចំ គីតំ រតិំ ខិឌ្ឌំ, អនុភុត្វា អនប្បកំ;

ឧយ្យានេ បរិចរិត្វា, បវិសន្តោ គិរិព្ពជំ.

៧៥៥.

ឥសិំ សុនេត្ត [សុនិត (ក.)] មទ្ទក្ខិ, អត្តទន្តំ សមាហិតំ;

អប្បិច្ឆំ ហិរិសម្បន្នំ, ឧញ្ឆេ បត្តគតេ រតំ.

៧៥៦.

ហត្ថិក្ខន្ធតោ ឱរុយ្ហ, លទ្ធា ភន្តេតិ ចាព្រវិ;

តស្ស បត្តំ គហេត្វាន, ឧច្ចំ បគ្គយ្ហ ខត្តិយោ.

៧៥៧.

ថណ្ឌិលេ ¶ បត្តំ ភិន្ទិត្វា, ហសមានោ អបក្កមិ;

‘‘រញ្ញោ កិតវស្សាហំ បុត្តោ, កិំ មំ ភិក្ខុ ករិស្សសិ’’.

៧៥៨.

តស្ស ¶ កម្មស្ស ផរុសស្ស, វិបាកោ កដុកោ អហុ;

យំ រាជបុត្តោ វេទេសិ, និរយម្ហិ សមប្បិតោ.

៧៥៩.

ឆឡេវ ចតុរាសីតិ, វស្សានិ នវុតានិ ច;

ភុសំ ទុក្ខំ និគច្ឆិត្ថោ, និរយេ កតកិព្ពិសោ.

៧៦០.

ឧត្តានោបិ ច បច្ចិត្ថ, និកុជ្ជោ វាមទក្ខិណោ;

ឧទ្ធំបាទោ ឋិតោ ចេវ, ចិរំ ពាលោ អបច្ចថ.

៧៦១.

ពហូនិ ¶ វស្សសហស្សានិ, បូគានិ នហុតានិ ច;

ភុសំ ទុក្ខំ និគច្ឆិត្ថោ, និរយេ កតកិព្ពិសោ.

៧៦២.

ឯតាទិសំ ខោ កដុកំ, អប្បទុដ្ឋប្បទោសិនំ;

បច្ចន្តិ បាបកម្មន្តា, ឥសិមាសជ្ជ សុព្ពតំ.

៧៦៣.

សោ តត្ថ ពហុវស្សានិ, វេទយិត្វា ពហុំ ទុខំ;

ខុប្បិបាសហតោ នាម [ខុប្បិបាសាហតោ នាម (សី. បី)], បេតោ អាសិ តតោ ចុតោ.

៧៦៤.

ឯតមាទីនវំ ញត្វា [ទិស្វា (សី.)], ឥស្សរមទសម្ភវំ;

បហាយ ឥស្សរមទំ, និវាតមនុវត្តយេ.

៧៦៥.

ទិដ្ឋេវ ធម្មេ បាសំសោ, យោ ពុទ្ធេសុ សគារវោ;

កាយស្ស ភេទា សប្បញ្ញោ, សគ្គំ សោ ឧបបជ្ជតីតិ.

រាជបុត្តបេតវត្ថុ សត្តមំ.

៨. គូថខាទកបេតវត្ថុ

៧៦៦.

‘‘គូថកូបតោ ¶ ឧគ្គន្ត្វា, កោ នុ ទីនោ បតិដ្ឋសិ [ទីនោ ហិ តិដ្ឋសិ (សី.)];

និស្សំសយំ បាបកម្មន្តោ, កិំ នុ សទ្ទហសេ តុវ’’ន្តិ.

៧៦៧.

‘‘អហំ ភទន្តេ បេតោម្ហិ, ទុគ្គតោ យមលោកិកោ;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតោ’’.

៧៦៨.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆសី’’តិ.

៧៦៩.

‘‘អហុ ¶ អាវាសិកោ មយ្ហំ, ឥស្សុកី កុលមច្ឆរី;

អជ្ឈោសិតោ មយ្ហំ ឃរេ, កទរិយោ បរិភាសកោ.

៧៧០.

‘‘តស្សាហំ ¶ ¶ វចនំ សុត្វា, ភិក្ខវោ បរិភាសិសំ;

តស្ស កម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតោ’’តិ.

៧៧១.

‘‘អមិត្តោ មិត្តវណ្ណេន, យោ តេ អាសិ កុលូបកោ;

កាយស្ស ភេទា ទុប្បញ្ញោ, កិំ នុ បេច្ច គតិំ គតោ’’តិ.

៧៧២.

‘‘តស្សេវាហំ បាបកម្មស្ស, សីសេ តិដ្ឋាមិ មត្ថកេ;

សោ ច បរវិសយំ បត្តោ, មមេវ បរិចារកោ.

៧៧៣.

‘‘យំ ភទន្តេ ហទន្តញ្ញេ, ឯតំ មេ ហោតិ ភោជនំ;

អហញ្ច ខោ យំ ហទាមិ, ឯតំ សោ ឧបជីវតី’’តិ.

គូថខាទកបេតវត្ថុ អដ្ឋមំ.

៩. គូថខាទកបេតិវត្ថុ

៧៧៤.

‘‘គូថកូបតោ ¶ ឧគ្គន្ត្វា, កា នុ ទីនា បតិដ្ឋសិ;

និស្សំសយំ បាបកម្មន្តា, កិំ នុ សទ្ទហសេ តុវ’’ន្តិ.

៧៧៥.

‘‘អហំ ភទន្តេ បេតីម្ហិ, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

៧៧៦.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆសី’’តិ.

៧៧៧.

‘‘អហុ អាវាសិកោ មយ្ហំ, ឥស្សុកី កុលមច្ឆរី;

អជ្ឈោសិតោ មយ្ហំ ឃរេ, កទរិយោ បរិភាសកោ.

៧៧៨.

‘‘តស្សាហំ វចនំ សុត្វា, ភិក្ខវោ បរិភាសិសំ;

តស្ស កម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

៧៧៩.

‘‘អមិត្តោ ¶ មិត្តវណ្ណេន, យោ តេ អាសិ កុលូបកោ;

កាយស្ស ភេទា ទុប្បញ្ញោ, កិំ នុ បេច្ច គតិំ គតោ’’តិ.

៧៨០.

‘‘តស្សេវាហំ បាបកម្មស្ស, សីសេ តិដ្ឋាមិ មត្ថកេ;

សោ ច បរវិសយំ បត្តោ, មមេវ បរិចារកោ.

៧៨១.

‘‘យំ ¶ ភទន្តេ ហទន្តញ្ញេ, ឯតំ មេ ហោតិ ភោជនំ;

អហញ្ច ខោ យំ ហទាមិ, ឯតំ សោ ឧបជីវតី’’តិ.

គូថខាទកបេតិវត្ថុ នវមំ.

១០. គណបេតវត្ថុ

៧៨២.

‘‘នគ្គា ¶ ទុព្ពណ្ណរូបាត្ថ, កិសា ធមនិសន្ថតា;

ឧប្ផាសុលិកា [ឧប្បាសុឡិកា (ក.)] កិសិកា, កេ នុ តុម្ហេត្ថ មារិសា’’តិ.

៧៨៣.

‘‘មយំ ភទន្តេ បេតាម្ហា, ទុគ្គតា យមលោកិកា;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

៧៨៤.

‘‘កិំ ¶ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ.

៧៨៥.

‘‘អនាវដេសុ តិត្ថេសុ, វិចិនិម្ហទ្ធមាសកំ;

សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកម្ហ អត្តនោ.

៧៨៦.

‘‘នទិំ ឧបេម តសិតា, រិត្តកា បរិវត្តតិ;

ឆាយំ ឧបេម ឧណ្ហេសុ, អាតបោ បរិវត្តតិ.

៧៨៧.

‘‘អគ្គិវណ្ណោ ច នោ វាតោ, ឌហន្តោ ឧបវាយតិ;

ឯតញ្ច ភន្តេ អរហាម, អញ្ញញ្ច បាបកំ តតោ.

៧៨៨.

‘‘អបិ យោជនានិ [អធិយោជនានិ (សី. ក.)] គច្ឆាម, ឆាតា អាហារគេធិនោ;

អលទ្ធាវ ¶ និវត្តាម, អហោ នោ អប្បបុញ្ញតា.

៧៨៩.

‘‘ឆាតា បមុច្ឆិតា ភន្តា, ភូមិយំ បដិសុម្ភិតា;

ឧត្តានា បដិកិរាម, អវកុជ្ជា បតាមសេ.

៧៩០.

‘‘តេ ច តត្ថេវ បតិតា [តត្ថ បបហិតា (ក.)], ភូមិយំ បដិសុម្ភិតា;

ឧរំ សីសញ្ច ឃដ្ដេម, អហោ នោ អប្បបុញ្ញតា.

៧៩១.

‘‘ឯតញ្ច ភន្តេ អរហាម, អញ្ញញ្ច បាបកំ តតោ;

សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកម្ហ អត្តនោ.

៧៩២.

‘‘តេ ហិ នូន ឥតោ គន្ត្វា, យោនិំ លទ្ធាន មានុសិំ;

វទញ្ញូ សីលសម្បន្នា, កាហាម កុសលំ ពហុ’’ន្តិ.

គណបេតវត្ថុ ទសមំ.

១១. បាដលិបុត្តបេតវត្ថុ

៧៩៣.

‘‘ទិដ្ឋា ¶ ¶ ¶ តយា និរយា តិរច្ឆានយោនិ,

បេតា អសុរា អថវាបិ មានុសា ទេវា; សយមទ្ទស កម្មវិបាកមត្តនោ,

នេស្សាមិ តំ បាដលិបុត្តមក្ខតំ; តត្ថ គន្ត្វា កុសលំ ករោហិ កម្មំ’’.

៧៩៤.

‘‘អត្ថកាមោសិ មេ យក្ខ, ហិតកាមោសិ ទេវតេ;

ករោមិ តុយ្ហំ វចនំ, ត្វំសិ អាចរិយោ មម.

៧៩៥.

‘‘ទិដ្ឋា មយា និរយា តិរច្ឆានយោនិ, បេតា អសុរា អថវាបិ មានុសា ទេវា;

សយមទ្ទសំ ¶ កម្មវិបាកមត្តនោ, កាហាមិ បុញ្ញានិ អនប្បកានី’’តិ.

បាដលិបុត្តបេតវត្ថុ ឯកាទសមំ.

១២. អម្ពវនបេតវត្ថុ

៧៩៦.

‘‘អយញ្ច តេ បោក្ខរណី សុរម្មា, សមា សុតិត្ថា ច មហោទកា ច;

សុបុប្ផិតា ភមរគណានុកិណ្ណា, កថំ តយា លទ្ធា អយំ មនុញ្ញា.

៧៩៧.

‘‘ឥទញ្ច តេ អម្ពវនំ សុរម្មំ, សព្ពោតុកំ ធារយតេ [ធារយតិ (ស្យា. ក.)] ផលានិ;

សុបុប្ផិតំ ភមរគណានុកិណ្ណំ, កថំ តយា លទ្ធមិទំ វិមានំ’’.

៧៩៨.

‘‘អម្ពបក្កំ ទកំ [អម្ពបក្កោទកំ (សី. ស្យា. បី.), អម្ពបក្កូទកំ (ក.)] យាគុ, សីតច្ឆាយា មនោរមា;

ធីតាយ ទិន្នទានេន, តេន មេ ឥធ លព្ភតិ’’.

៧៩៩.

‘‘សន្ទិដ្ឋិកំ ¶ កម្មំ ឯវំ [សន្ទិដ្ឋិកំ ឯវ (ស្យា.)] បស្សថ, ទានស្ស ទមស្ស សំយមស្ស វិបាកំ;

ទាសី អហំ អយ្យកុលេសុ ហុត្វា, សុណិសា ហោមិ អគារស្ស ឥស្សរា’’តិ.

អម្ពវនបេតវត្ថុ ទ្វាទសមំ.

១៣. អក្ខរុក្ខបេតវត្ថុ

៨០០.

‘‘យំ ¶ ¶ ទទាតិ ន តំ ហោតិ, ទេថេវ ទានំ ទត្វា ឧភយំ តរតិ;

ឧភយំ តេន ទានេន [តេន (ក.)] គច្ឆតិ, ជាគរថ មាបមជ្ជថា’’តិ.

អក្ខរុក្ខបេតវត្ថុ តេរសមំ.

១៤. ភោគសំហរបេតវត្ថុ

៨០១.

‘‘មយំ ¶ ភោគេ សំហរិម្ហ, សមេន វិសមេន ច;

តេ អញ្ញេ បរិភុញ្ជន្តិ, មយំ ទុក្ខស្ស ភាគិនី’’តិ.

ភោគសំហរបេតវត្ថុ ចុទ្ទសមំ.

១៥. សេដ្ឋិបុត្តបេតវត្ថុ

៨០២.

[ជា. ១.៤.៥៤ ជាតកេបិ] ‘‘សដ្ឋិវស្សសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;

និរយេ បច្ចមានានំ, កទា អន្តោ ភវិស្សតិ’’.

៨០៣.

[ជា. ១.៤.៥៥ ជាតកេបិ] ‘‘នត្ថិ អន្តោ កុតោ អន្តោ, ន អន្តោ បដិទិស្សតិ;

តថា ហិ បកតំ បាបំ, តុយ្ហំ មយ្ហញ្ច មារិសា [មម តុយ្ហញ្ច មារិស (សី. ស្យា. បី.)].

៨០៤.

[ជា. ១.៤.៥៣ ជាតកេបិ] ‘‘ទុជ្ជីវិតមជីវម្ហ ¶ , យេ សន្តេ ន ទទម្ហសេ;

សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកម្ហ អត្តនោ.

៨០៥.

[ជា. ១.៤.៥៦ ជាតកេបិ] ‘‘សោហំ នូន ឥតោ គន្ត្វា, យោនិំ លទ្ធាន មានុសិំ;

វទញ្ញូ សីលសម្បន្នោ, កាហាមិ កុសលំ ពហុ’’ន្តិ.

សេដ្ឋិបុត្តបេតវត្ថុ បន្នរសមំ.

១៦. សដ្ឋិកូដបេតវត្ថុ

៨០៦.

‘‘កិំ ¶ នុ ឧម្មត្តរូបោវ, មិគោ ភន្តោវ ធាវសិ;

និស្សំសយំ បាបកម្មន្តោ [បាបកម្មំ (ស្យា. បី.)], កិំ នុ សទ្ទាយសេ តុវ’’ន្តិ.

៨០៧.

‘‘អហំ ¶ ភទន្តេ បេតោម្ហិ, ទុគ្គតោ យមលោកិកោ;

បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតោ.

៨០៨.

‘‘សដ្ឋិ កូដសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;

សីសេ មយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច មត្ថក’’ន្តិ.

៨០៩.

‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;

កិស្ស កម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ.

៨១០.

‘‘សដ្ឋិ ¶ កូដសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;

សីសេ តុយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច មត្ថក’’ន្តិ.

៨១១.

‘‘អថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, សុនេត្តំ ភាវិតិន្ទ្រិយំ;

និសិន្នំ រុក្ខមូលស្មិំ, ឈាយន្តំ អកុតោភយំ.

៨១២.

‘‘សាលិត្តកប្បហារេន, ភិន្ទិស្សំ តស្ស មត្ថកំ;

តស្ស កម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆិសំ.

៨១៣.

‘‘សដ្ឋិ កូដសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;

សីសេ មយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច [និបតន្តិ, វោ ភិន្ទន្តេវ (សី. ធម្មបទដ្ឋកថា)] មត្ថក’’ន្តិ.

៨១៤.

‘‘ធម្មេន តេ កាបុរិស, សដ្ឋិកូដសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;

សីសេ តុយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច មត្ថក’’ន្តិ.

សដ្ឋិកូដបេតវត្ថុ សោឡសមំ.

មហាវគ្គោ ចតុត្ថោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ ¶ –

អម្ពសក្ករោ ¶ ¶ សេរីសកោ, បិង្គលោ រេវតិ ឧច្ឆុ;

ទ្វេ កុមារា ទុវេ គូថា, គណបាដលិអម្ពវនំ.

អក្ខរុក្ខភោគសំហរា, សេដ្ឋិបុត្តសដ្ឋិកូដា;

ឥតិ សោឡសវត្ថូនិ, វគ្គោ តេន បវុច្ចតិ.

អថ វគ្គុទ្ទានំ –

ឧរគោ ឧបរិវគ្គោ, ចូឡមហាតិ ចតុធា;

វត្ថូនិ ឯកបញ្ញាសំ, ចតុធា ភាណវារតោ.

បេតវត្ថុបាឡិ និដ្ឋិតា.