📜

នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស

ខុទ្ទកនិកាយេ

ថេរគាថាបាឡិ

និទានគាថា

សីហានំវ ¶ ¶ ¶ ¶ នទន្តានំ, ទាឋីនំ គិរិគព្ភរេ;

សុណាថ ភាវិតត្តានំ, គាថា អត្ថូបនាយិកា [អត្តូបនាយិកា (សី. ក.)].

យថានាមា យថាគោត្តា, យថាធម្មវិហារិនោ;

យថាធិមុត្តា សប្បញ្ញា, វិហរិំសុ អតន្ទិតា.

តត្ថ តត្ថ វិបស្សិត្វា, ផុសិត្វា អច្ចុតំ បទំ;

កតន្តំ បច្ចវេក្ខន្តា, ឥមមត្ថមភាសិសុំ.

១. ឯកកនិបាតោ

១. បឋមវគ្គោ

១. សុភូតិត្ថេរគាថា

១.

‘‘ឆន្នា ¶ មេ កុដិកា សុខា និវាតា, វស្ស ទេវ យថាសុខំ;

ចិត្តំ មេ សុសមាហិតំ វិមុត្តំ, អាតាបី វិហរាមិ វស្ស ទេវា’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ [ឥត្ថំ សុមំ (ក. អដ្ឋ.)] អាយស្មា សុភូតិត្ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

២. មហាកោដ្ឋិកត្ថេរគាថា

២.

‘‘ឧបសន្តោ ¶ ឧបរតោ, មន្តភាណី អនុទ្ធតោ;

ធុនាតិ បាបកេ ធម្មេ, ទុមបត្តំវ មាលុតោ’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ [មហាកោដ្ឋិតោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

៣. កង្ខារេវតត្ថេរគាថា

៣.

‘‘បញ្ញំ ¶ ¶ ឥមំ បស្ស តថាគតានំ, អគ្គិ យថា បជ្ជលិតោ និសីថេ;

អាលោកទា ចក្ខុទទា ភវន្តិ, យេ អាគតានំ វិនយន្តិ កង្ខ’’ន្តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កង្ខារេវតោ ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

៤. បុណ្ណត្ថេរគាថា

៤.

‘‘សម្ភិរេវ សមាសេថ, បណ្ឌិតេហត្ថទស្សិភិ;

អត្ថំ មហន្តំ គម្ភីរំ, ទុទ្ទសំ និបុណំ អណុំ;

ធីរា សមធិគច្ឆន្តិ, អប្បមត្តា វិចក្ខណា’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ [មន្តានិបុត្តោ (ស្យា. ក.)] ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

៥. ទព្ពត្ថេរគាថា

៥.

‘‘យោ ¶ ទុទ្ទមិយោ ទមេន ទន្តោ, ទព្ពោ សន្តុសិតោ វិតិណ្ណកង្ខោ;

វិជិតាវី អបេតភេរវោ ហិ, ទព្ពោ សោ បរិនិព្ពុតោ ឋិតត្តោ’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ទព្ពោ ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

៦. សីតវនិយត្ថេរគាថា

៦.

‘‘យោ ¶ សីតវនំ ឧបគា ភិក្ខុ, ឯកោ សន្តុសិតោ សមាហិតត្តោ;

វិជិតាវី អបេតលោមហំសោ, រក្ខំ កាយគតាសតិំ ធិតិមា’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សីតវនិយោ ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

៧. ភល្លិយត្ថេរគាថា

៧.

‘‘យោបានុទី ¶ មច្ចុរាជស្ស សេនំ, នឡសេតុំវ សុទុព្ពលំ មហោឃោ;

វិជិតាវី អបេតភេរវោ ហិ, ទន្តោ សោ បរិនិព្ពុតោ ឋិតត្តោ’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ភល្លិយោ ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

៨. វីរត្ថេរគាថា

៨.

‘‘យោ ទុទ្ទមិយោ ទមេន ទន្តោ, វីរោ សន្តុសិតោ វិតិណ្ណកង្ខោ;

វិជិតាវី អបេតលោមហំសោ, វីរោ សោ បរិនិព្ពុតោ ឋិតត្តោ’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វីរោ ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

៩. បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរគាថា

៩.

‘‘ស្វាគតំ ន ទុរាគតំ [នាបគតំ (សី. ស្យា.)], នយិទំ ទុមន្តិតំ មម;

សំវិភត្តេសុ ធម្មេសុ, យំ សេដ្ឋំ តទុបាគមិ’’ន្តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ [បិលិន្ទិវច្ឆោ (សី.)] ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

១០. បុណ្ណមាសត្ថេរគាថា

១០.

‘‘វិហរិ ¶ ¶ ¶ អបេក្ខំ ឥធ វា ហុរំ វា, យោ វេទគូ សមិតោ យតត្តោ;

សព្ពេសុ ធម្មេសុ អនូបលិត្តោ, លោកស្ស ជញ្ញា ឧទយព្ពយញ្ចា’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុណ្ណមាសោ ថេរោ គាថំ អភាសិត្ថាតិ.

វគ្គោ បឋមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សុភូតិ ¶ កោដ្ឋិកោ ថេរោ, កង្ខារេវតសម្មតោ;

មន្តាណិបុត្តោ ទព្ពោ ច, សីតវនិយោ ច ភល្លិយោ;

វីរោ បិលិន្ទវច្ឆោ ច, បុណ្ណមាសោ តមោនុទោតិ.

២. ទុតិយវគ្គោ

១. ចូឡវច្ឆត្ថេរគាថា

១១.

‘‘បាមោជ្ជពហុលោ ភិក្ខុ, ធម្មេ ពុទ្ធប្បវេទិតេ;

អធិគច្ឆេ បទំ សន្តំ, សង្ខារូបសមំ សុខ’’ន្តិ.

… ចូឡវច្ឆោ [ចូលគវច្ឆោ (សី.)] ថេរោ….

២. មហាវច្ឆត្ថេរគាថា

១២.

‘‘បញ្ញាពលី សីលវតូបបន្នោ, សមាហិតោ ឈានរតោ សតីមា;

យទត្ថិយំ ភោជនំ ភុញ្ជមានោ, កង្ខេថ កាលំ ឥធ វីតរាគោ’’តិ.

… មហាវច្ឆោ [មហាគវច្ឆោ (សី.)] ថេរោ….

៣. វនវច្ឆត្ថេរគាថា

១៣.

‘‘នីលព្ភវណ្ណា ¶ រុចិរា, សីតវារី សុចិន្ធរា;

ឥន្ទគោបកសញ្ឆន្នា, តេ សេលា រមយន្តិ ម’’ន្តិ.

… វនវច្ឆោ ថេរោ….

៤. សិវកសាមណេរគាថា

១៤.

‘‘ឧបជ្ឈាយោ ¶ មំ អវច, ឥតោ គច្ឆាម សីវក;

គាមេ ¶ មេ វសតិ កាយោ, អរញ្ញំ មេ គតោ មនោ;

សេមានកោបិ គច្ឆាមិ, នត្ថិ សង្គោ វិជានត’’ន្តិ.

… សិវកោ សាមណេរោ….

៥. កុណ្ឌធានត្ថេរគាថា

១៥.

‘‘បញ្ច ឆិន្ទេ បញ្ច ជហេ, បញ្ច ចុត្តរិ ភាវយេ;

បញ្ចសង្គាតិគោ ភិក្ខុ, ឱឃតិណ្ណោតិ វុច្ចតី’’តិ.

… កុណ្ឌធានោ ថេរោ….

៦. ពេលដ្ឋសីសត្ថេរគាថា

១៦.

‘‘យថាបិ ភទ្ទោ អាជញ្ញោ, នង្គលាវត្តនី សិខី;

គច្ឆតិ អប្បកសិរេន, ឯវំ រត្តិន្ទិវា មម;

គច្ឆន្តិ អប្បកសិរេន, សុខេ លទ្ធេ និរាមិសេ’’តិ.

… ពេលដ្ឋសីសោ ថេរោ….

៧. ទាសកត្ថេរគាថា

១៧.

‘‘មិទ្ធី ¶ យទា ហោតិ មហគ្ឃសោ ច, និទ្ទាយិតា សម្បរិវត្តសាយី;

មហាវរាហោវ និវាបបុដ្ឋោ, បុនប្បុនំ គព្ភមុបេតិ មន្ទោ’’តិ.

… ទាសកោ ថេរោ….

៨. សិង្គាលបិតុត្ថេរគាថា

១៨.

‘‘អហុ ¶ ពុទ្ធស្ស ទាយាទោ, ភិក្ខុ ភេសកឡាវនេ;

កេវលំ អដ្ឋិសញ្ញាយ, អផរី បថវិំ [បឋវិំ (សី. ស្យា.)] ឥមំ;

មញ្ញេហំ កាមរាគំ សោ, ខិប្បមេវ បហិស្សតី’’តិ [បហីយភិ (សព្ពត្ថ បាឡិយំ)].

… សិង្គាលបិតា [សីគាលបិតា (សី.)] ថេរោ….

៩. កុលត្ថេរគាថា

១៩.

[ធ. ប. ៨០, ១៤៥ ធម្មបទេបិ] ‘‘ឧទកំ ¶ ហិ នយន្តិ នេត្តិកា, ឧសុការា នមយន្តិ [ទមយន្តិ (ក.)] តេជនំ;

ទារុំ ¶ នមយន្តិ តច្ឆកា, អត្តានំ ទមយន្តិ សុព្ពតា’’តិ.

… កុលោ [កុណ្ឌលោ (សី.), កុឡោ (ស្យា. ក.)] ថេរោ….

១០. អជិតត្ថេរគាថា

២០.

‘‘មរណេ មេ ភយំ នត្ថិ, និកន្តិ នត្ថិ ជីវិតេ;

សន្ទេហំ និក្ខិបិស្សាមិ, សម្បជានោ បដិស្សតោ’’តិ [បតិស្សតោតិ (សី. ស្យា.)].

… អជិតោ ថេរោ ….

វគ្គោ ទុតិយោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ចូឡវច្ឆោ មហាវច្ឆោ, វនវច្ឆោ ច សីវកោ;

កុណ្ឌធានោ ច ពេលដ្ឋិ, ទាសកោ ច តតោបរិ;

សិង្គាលបិតិកោ ថេរោ, កុលោ ច អជិតោ ទសាតិ.

៣. តតិយវគ្គោ

១. និគ្រោធត្ថេរគាថា

២១.

‘‘នាហំ ភយស្ស ភាយាមិ, សត្ថា នោ អមតស្ស កោវិទោ;

យត្ថ ភយំ នាវតិដ្ឋតិ, តេន មគ្គេន វជន្តិ ភិក្ខវោ’’តិ.

… និគ្រោធោ ថេរោ….

២. ចិត្តកត្ថេរគាថា

២២.

‘‘នីលា ¶ សុគីវា សិខិនោ, មោរា ការម្ភិយំ [ការំវិយំ (សី.), ការវិយំ (ស្យា.)] អភិនទន្តិ;

តេ សីតវាតកីឡិតា [សីតវាតកទ្ទិតកលិតា (សី.), សីតវាតកលិតា (ស្យា.)], សុត្តំ ឈាយំ [ឈានំ (ស្យា.), ឈាយិំ (?)] និពោធេន្តី’’តិ.

… ចិត្តកោ ថេរោ….

៣. គោសាលត្ថេរគាថា

២៣.

‘‘អហំ ¶ ¶ ¶ ខោ វេឡុគុម្ពស្មិំ, ភុត្វាន មធុបាយសំ;

បទក្ខិណំ សម្មសន្តោ, ខន្ធានំ ឧទយព្ពយំ;

សានុំ បដិគមិស្សាមិ, វិវេកមនុព្រូហយ’’ន្តិ.

… គោសាលោ ថេរោ….

៤. សុគន្ធត្ថេរគាថា

២៤.

‘‘អនុវស្សិកោ បព្ពជិតោ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… សុគន្ធោ ថេរោ….

៥. នន្ទិយត្ថេរគាថា

២៥.

‘‘ឱភាសជាតំ ផលគំ, ចិត្តំ យស្ស អភិណ្ហសោ;

តាទិសំ ភិក្ខុមាសជ្ជ, កណ្ហ ទុក្ខំ និគច្ឆសី’’តិ.

… នន្ទិយោ ថេរោ….

៦. អភយត្ថេរគាថា

២៦.

‘‘សុត្វា សុភាសិតំ វាចំ, ពុទ្ធស្សាទិច្ចពន្ធុនោ;

បច្ចព្យធិំ ហិ និបុណំ, វាលគ្គំ ឧសុនា យថា’’តិ.

… អភយោ ថេរោ….

៧. លោមសកង្គិយត្ថេរគាថា

២៧.

‘‘ទព្ពំ ¶ កុសំ បោដកិលំ, ឧសីរំ មុញ្ជបព្ពជំ;

ឧរសា បនុទិស្សាមិ, វិវេកមនុព្រូហយ’’ន្តិ.

… លោមសកង្គិយោ ថេរោ….

៨. ជម្ពុគាមិកបុត្តត្ថេរគាថា

២៨.

‘‘កច្ចិ ¶ នោ វត្ថបសុតោ, កច្ចិ នោ ភូសនារតោ;

កច្ចិ សីលមយំ គន្ធំ, កិំ ត្វំ វាយសិ [កច្ចិ សីលមយំ គន្ធំ, ត្វំ វាសិ (ស្យា.)] នេតរា បជា’’តិ.

… ជម្ពុគាមិកបុត្តោ ថេរោ….

៩. ហារិតត្ថេរគាថា

២៩.

‘‘សមុន្នមយមត្តានំ, ឧសុការោវ តេជនំ;

ចិត្តំ ¶ ឧជុំ ករិត្វាន, អវិជ្ជំ ភិន្ទ ហារិតា’’តិ.

… ហារិតោ ថេរោ….

១០. ឧត្តិយត្ថេរគាថា

៣០.

‘‘អាពាធេ មេ សមុប្បន្នេ, សតិ មេ ឧទបជ្ជថ;

អាពាធោ មេ សមុប្បន្នោ, កាលោ មេ នប្បមជ្ជិតុ’’ន្តិ.

… ឧត្តិយោ ថេរោ….

វគ្គោ តតិយោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

និគ្រោធោ ចិត្តកោ ថេរោ, គោសាលថេរោ សុគន្ធោ;

នន្ទិយោ អភយោ ថេរោ, ថេរោ លោមសកង្គិយោ;

ជម្ពុគាមិកបុត្តោ ច, ហារិតោ ឧត្តិយោ ឥសីតិ.

៤. ចតុត្ថវគ្គោ

១. គហ្វរតីរិយត្ថេរគាថា

៣១.

‘‘ផុដ្ឋោ ¶ ¶ ឌំសេហិ មកសេហិ, អរញ្ញស្មិំ ព្រហាវនេ;

នាគោ សំគាមសីសេវ, សតោ តត្រាធិវាសយេ’’តិ.

… គហ្វរតីរិយោ ថេរោ….

២. សុប្បិយត្ថេរគាថា

៣២.

‘‘អជរំ ¶ ជីរមានេន, តប្បមានេន និព្ពុតិំ;

និមិយំ [និម្មិស្សំ (សី.), និរាមិសំ (ស្យា.), និមិនេយ្យំ (?)] បរមំ សន្តិំ, យោគក្ខេមំ អនុត្តរ’’ន្តិ.

… សុប្បិយោ ថេរោ….

៣. សោបាកត្ថេរគាថា

៣៣.

‘‘យថាបិ ¶ ឯកបុត្តស្មិំ, បិយស្មិំ កុសលី សិយា;

ឯវំ សព្ពេសុ បាណេសុ, សព្ពត្ថ កុសលោ សិយា’’តិ.

… សោបាកោ ថេរោ….

៤. បោសិយត្ថេរគាថា

៣៤.

‘‘អនាសន្នវរា ឯតា, និច្ចមេវ វិជានតា;

គាមា អរញ្ញមាគម្ម, តតោ គេហំ ឧបាវិសិ [ឧបាវិសិំ (សី.)];

តតោ ឧដ្ឋាយ បក្កាមិ, អនាមន្តេត្វា [អនាមន្តិយ (សី.)] បោសិយោ’’តិ.

… បោសិយោ ថេរោ….

៥. សាមញ្ញកានិត្ថេរគាថា

៣៥.

‘‘សុខំ សុខត្ថោ លភតេ តទាចរំ, កិត្តិញ្ច បប្បោតិ យសស្ស វឌ្ឍតិ;

យោ អរិយមដ្ឋង្គិកមញ្ជសំ ឧជុំ, ភាវេតិ មគ្គំ អមតស្ស បត្តិយា’’តិ.

… សាមញ្ញកានិត្ថេរោ….

៦. កុមាបុត្តត្ថេរគាថា

៣៦.

‘‘សាធុ ¶ សុតំ សាធុ ចរិតកំ, សាធុ សទា អនិកេតវិហារោ;

អត្ថបុច្ឆនំ បទក្ខិណកម្មំ, ឯតំ សាមញ្ញមកិញ្ចនស្សា’’តិ.

… កុមាបុត្តោ ថេរោ….

៧. កុមាបុត្តសហាយកត្ថេរគាថា

៣៧.

‘‘នានាជនបទំ យន្តិ, វិចរន្តា អសញ្ញតា;

សមាធិញ្ច វិរាធេន្តិ, កិំសុ រដ្ឋចរិយា ករិស្សតិ;

តស្មា វិនេយ្យ សារម្ភំ, ឈាយេយ្យ អបុរក្ខតោ’’តិ.

… កុមាបុត្តត្ថេរស្ស សហាយកោ ថេរោ….

៨. គវម្បតិត្ថេរគាថា

៣៨.

‘‘យោ ¶ ¶ ឥទ្ធិយា សរភុំ អដ្ឋបេសិ, សោ គវម្បតិ អសិតោ អនេជោ;

តំ សព្ពសង្គាតិគតំ មហាមុនិំ, ទេវា នមស្សន្តិ ភវស្ស បារគុ’’ន្តិ.

… គវម្បតិត្ថេរោ….

៩. តិស្សត្ថេរគាថា

៣៩.

[សំ. និ. ១.២១, ៩៧]‘‘សត្តិយា វិយ ឱមដ្ឋោ, ឌយ្ហមានោវ [ឌយ្ហមានេវ (សព្ពត្ថ)] មត្ថកេ;

កាមរាគប្បហានាយ, សតោ ភិក្ខុ បរិព្ពជេ’’តិ.

… តិស្សោ ថេរោ….

១០. វឌ្ឍមានត្ថេរគាថា

៤០.

‘‘សត្តិយា ¶ វិយ ឱមដ្ឋោ, ឌយ្ហមានោវ មត្ថកេ;

ភវរាគប្បហានាយ, សតោ ភិក្ខុ បរិព្ពជេ’’តិ.

… វឌ្ឍមានោ ថេរោ….

វគ្គោ ចតុត្ថោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

គហ្វរតីរិយោ ¶ សុប្បិយោ, សោបាកោ ចេវ បោសិយោ;

សាមញ្ញកានិ កុមាបុត្តោ, កុមាបុត្តសហាយកោ;

គវម្បតិ តិស្សត្ថេរោ, វឌ្ឍមានោ មហាយសោតិ.

៥. បញ្ចមវគ្គោ

១. សិរិវឌ្ឍត្ថេរគាថា

៤១.

‘‘វិវរមនុបតន្តិ ¶ វិជ្ជុតា, វេភារស្ស ច បណ្ឌវស្ស ច;

នគវិវរគតោ ច ឈាយតិ, បុត្តោ អប្បដិមស្ស តាទិនោ’’តិ.

… សិរិវឌ្ឍោ ថេរោ….

២. ខទិរវនិយត្ថេរគាថា

៤២.

‘‘ចាលេ ¶ ឧបចាលេ សីសូបចាលេ ( ) [(ចាលា ឧបចាលា, សីសូបចាលា) (ក.)] បតិស្សតា [បដិស្សតិកា (ស្យា. ក.)] នុ ខោ វិហរថ;

អាគតោ វោ វាលំ វិយ វេធី’’តិ.

… ខទិរវនិយោ ថេរោ….

៣. សុមង្គលត្ថេរគាថា

៤៣.

‘‘សុមុត្តិកោ សុមុត្តិកោ សាហុ, សុមុត្តិកោម្ហិ តីហិ ខុជ្ជកេហិ;

អសិតាសុ មយា នង្គលាសុ, មយា ខុទ្ទកុទ្ទាលាសុ មយា.

យទិបិ ឥធមេវ ឥធមេវ, អថ វាបិ អលមេវ អលមេវ;

ឈាយ សុមង្គល ឈាយ សុមង្គល, អប្បមត្តោ វិហរ សុមង្គលា’’តិ.

… សុមង្គលោ ថេរោ….

៤. សានុត្ថេរគាថា

៤៤.

[សំ. និ. ១.២៣៩] ‘‘មតំ វា អម្ម រោទន្តិ, យោ វា ជីវំ ន ទិស្សតិ;

ជីវន្តំ មំ អម្ម បស្សន្តី, កស្មា មំ អម្ម រោទសី’’តិ.

… សានុត្ថេរោ….

៥. រមណីយវិហារិត្ថេរគាថា

៤៥.

‘‘យថាបិ ¶ ភទ្ទោ អាជញ្ញោ, ខលិត្វា បតិតិដ្ឋតិ;

ឯវំ ¶ ទស្សនសម្បន្នំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាវក’’ន្តិ.

… រមណីយវិហារិត្ថេរោ….

៦. សមិទ្ធិត្ថេរគាថា

៤៦.

‘‘សទ្ធាយាហំ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

សតិ បញ្ញា ច មេ វុឌ្ឍា, ចិត្តញ្ច សុសមាហិតំ;

កាមំ ករស្សុ រូបានិ, នេវ មំ ព្យាធយិស្សសី’’តិ [ពាធយិស្សសីតិ (សី.), ព្យាថយិស្សសីតិ (?)].

… សមិទ្ធិត្ថេរោ….

៧. ឧជ្ជយត្ថេរគាថា

៤៧.

‘‘នមោ ¶ ¶ តេ ពុទ្ធ វីរត្ថុ, វិប្បមុត្តោសិ សព្ពធិ;

តុយ្ហាបទានេ វិហរំ, វិហរាមិ អនាសវោ’’តិ.

… ឧជ្ជយោ ថេរោ….

៨. សញ្ជយត្ថេរគាថា

៤៨.

‘‘យតោ អហំ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

នាភិជានាមិ សង្កប្បំ, អនរិយំ ទោសសំហិត’’ន្តិ.

… សញ្ជយោ ថេរោ….

៩. រាមណេយ្យកត្ថេរគាថា

៤៩.

‘‘ចិហចិហាភិនទិតេ [វិហវិហាភិនទិតេ (សី. ស្យា.)], សិប្បិកាភិរុតេហិ ច;

ន មេ តំ ផន្ទតិ ចិត្តំ, ឯកត្តនិរតំ ហិ មេ’’តិ.

… រាមណេយ្យកោ ថេរោ….

១០. វិមលត្ថេរគាថា

៥០.

‘‘ធរណី ¶ ច សិញ្ចតិ វាតិ, មាលុតោ វិជ្ជុតា ចរតិ នភេ;

ឧបសមន្តិ វិតក្កា, ចិត្តំ សុសមាហិតំ មមា’’តិ.

… វិមលោ ថេរោ….

វគ្គោ បញ្ចមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សិរីវឌ្ឍោ រេវតោ ថេរោ, សុមង្គលោ សានុសវ្ហយោ ¶ ;

រមណីយវិហារី ច, សមិទ្ធិឧជ្ជយសញ្ជយា;

រាមណេយ្យោ ច សោ ថេរោ, វិមលោ ច រណញ្ជហោតិ.

៦. ឆដ្ឋវគ្គោ

១. គោធិកត្ថេរគាថា

៥១.

‘‘វស្សតិ ¶ ទេវោ យថា សុគីតំ, ឆន្នា មេ កុដិកា សុខា និវាតា;

ចិត្តំ សុសមាហិតញ្ច មយ្ហំ, អថ ចេ បត្ថយសិ បវស្ស ទេវា’’តិ.

… គោធិកោ ថេរោ….

២. សុពាហុត្ថេរគាថា

៥២.

‘‘វស្សតិ ទេវោ យថា សុគីតំ, ឆន្នា មេ កុដិកា សុខា និវាតា;

ចិត្តំ សុសមាហិតញ្ច កាយេ, អថ ចេ បត្ថយសិ បវស្ស ទេវា’’តិ.

… សុពាហុត្ថេរោ….

៣. វល្លិយត្ថេរគាថា

៥៣.

‘‘វស្សតិ ទេវោ យថា សុគីតំ, ឆន្នា មេ កុដិកា សុខា និវាតា;

តស្សំ វិហរាមិ អប្បមត្តោ, អថ ចេ បត្ថយសិ បវស្ស ទេវា’’តិ.

… វល្លិយោ ថេរោ….

៤. ឧត្តិយត្ថេរគាថា

៥៤.

‘‘វស្សតិ ¶ ¶ ទេវោ យថា សុគីតំ, ឆន្នា មេ កុដិកា សុខា និវាតា;

តស្សំ វិហរាមិ អទុតិយោ, អថ ចេ បត្ថយសិ បវស្ស ទេវា’’តិ.

… ឧត្តិយោ ថេរោ….

៥. អញ្ជនវនិយត្ថេរគាថា

៥៥.

‘‘អាសន្ទិំ ¶ កុដិកំ កត្វា, ឱគយ្ហ អញ្ជនំ វនំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… អញ្ជនវនិយោ ថេរោ….

៦. កុដិវិហារិត្ថេរគាថា

៥៦.

‘‘កោ ¶ កុដិកាយំ ភិក្ខុ កុដិកាយំ, វីតរាគោ សុសមាហិតចិត្តោ;

ឯវំ ជានាហិ អាវុសោ, អមោឃា តេ កុដិកា កតា’’តិ.

… កុដិវិហារិត្ថេរោ….

៧. ទុតិយកុដិវិហារិត្ថេរគាថា

៥៧.

‘‘អយមាហុ បុរាណិយា កុដិ, អញ្ញំ បត្ថយសេ នវំ កុដិំ;

អាសំ កុដិយា វិរាជយ, ទុក្ខា ភិក្ខុ បុន នវា កុដី’’តិ.

… ទុតិយកុដិវិហារិត្ថេរោ….

៨. រមណីយកុដិកត្ថេរគាថា

៥៨.

‘‘រមណីយា មេ កុដិកា, សទ្ធាទេយ្យា មនោរមា;

ន មេ អត្ថោ កុមារីហិ, យេសំ អត្ថោ តហិំ គច្ឆថ នារិយោ’’តិ.

… រមណីយកុដិកោ ថេរោ….

៩. កោសលវិហារិត្ថេរគាថា

៥៩.

‘‘សទ្ធាយាហំ ¶ បព្ពជិតោ, អរញ្ញេ មេ កុដិកា កតា;

អប្បមត្តោ ច អាតាបី, សម្បជានោ បតិស្សតោ’’តិ [បដិស្សតោតិ (ក.)].

… កោសលវិហារិត្ថេរោ….

១០. សីវលិត្ថេរគាថា

៦០.

‘‘តេ មេ ឥជ្ឈិំសុ សង្កប្បា, យទត្ថោ បាវិសិំ កុដិំ;

វិជ្ជាវិមុត្តិំ បច្ចេសំ, មានានុសយមុជ្ជហ’’ន្តិ.

… សីវលិត្ថេរោ….

វគ្គោ ឆដ្ឋោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

គោធិកោ ¶ ច សុពាហុ ច, វល្លិយោ ឧត្តិយោ ឥសិ;

អញ្ជនវនិយោ ថេរោ, ទុវេ កុដិវិហារិនោ;

រមណីយកុដិកោ ច, កោសលវ្ហយសីវលីតិ.

៧. សត្តមវគ្គោ

១. វប្បត្ថេរគាថា

៦១.

‘‘បស្សតិ ¶ បស្សោ បស្សន្តំ, អបស្សន្តញ្ច បស្សតិ;

អបស្សន្តោ អបស្សន្តំ, បស្សន្តញ្ច ន បស្សតី’’តិ.

… វប្បោ ថេរោ….

២. វជ្ជិបុត្តត្ថេរគាថា

៦២.

‘‘ឯកកា ¶ មយំ អរញ្ញេ វិហរាម, អបវិទ្ធំវ វនស្មិំ ទារុកំ;

តស្ស មេ ពហុកា បិហយន្តិ, នេរយិកា វិយ សគ្គគាមិន’’ន្តិ.

… វជ្ជិបុត្តោ ថេរោ….

៣. បក្ខត្ថេរគាថា

៦៣.

‘‘ចុតា ¶ បតន្តិ បតិតា, គិទ្ធា ច បុនរាគតា;

កតំ កិច្ចំ រតំ រម្មំ, សុខេនន្វាគតំ សុខ’’ន្តិ.

… បក្ខោ ថេរោ….

៤. វិមលកោណ្ឌញ្ញត្ថេរគាថា

៦៤.

‘‘ទុមវ្ហយាយ ឧប្បន្នោ, ជាតោ បណ្ឌរកេតុនា;

កេតុហា ¶ កេតុនាយេវ, មហាកេតុំ បធំសយី’’តិ.

… វិមលកោណ្ឌញ្ញោ ថេរោ….

៥. ឧក្ខេបកតវច្ឆត្ថេរគាថា

៦៥.

‘‘ឧក្ខេបកតវច្ឆស្ស, សង្កលិតំ ពហូហិ វស្សេហិ;

តំ ភាសតិ គហដ្ឋានំ, សុនិសិន្នោ ឧឡារបាមោជ្ជោ’’តិ.

… ឧក្ខេបកតវច្ឆោ ថេរោ….

៦. មេឃិយត្ថេរគាថា

៦៦.

‘‘អនុសាសិ ¶ មហាវីរោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;

តស្សាហំ ធម្មំ សុត្វាន, វិហាសិំ សន្តិកេ សតោ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… មេឃិយោ ថេរោ….

៧. ឯកធម្មសវនីយត្ថេរគាថា

៦៧.

‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;

វិក្ខីណោ ជាតិសំសារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… ឯកធម្មសវនីយោ ថេរោ….

៨. ឯកុទានិយត្ថេរគាថា

៦៨.

[ឧទា. ៣៧; បាចិ. ១៥៣] ‘‘អធិចេតសោ អប្បមជ្ជតោ, មុនិនោ មោនបថេសុ សិក្ខតោ;

សោកា ន ភវន្តិ តាទិនោ, ឧបសន្តស្ស សទា សតីមតោ’’តិ.

… ឯកុទានិយោ ថេរោ….

៩. ឆន្នត្ថេរគាថា

៦៩.

‘‘សុត្វាន ¶ ធម្មំ មហតោ មហារសំ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណវរេន ទេសិតំ;

មគ្គំ បបជ្ជិំ [បបជ្ជំ (ក.)] អមតស្ស បត្តិយា, សោ យោគក្ខេមស្ស បថស្ស កោវិទោ’’តិ.

… ឆន្នោ ថេរោ….

១០. បុណ្ណត្ថេរគាថា

៧០.

‘‘សីលមេវ ¶ ¶ ឥធ អគ្គំ, បញ្ញវា បន ឧត្តមោ;

មនុស្សេសុ ច ទេវេសុ, សីលបញ្ញាណតោ ជយ’’ន្តិ.

… បុណ្ណោ ថេរោ….

វគ្គោ សត្តមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ ¶ –

វប្បោ ច វជ្ជិបុត្តោ ច, បក្ខោ វិមលកោណ្ឌញ្ញោ;

ឧក្ខេបកតវច្ឆោ ច, មេឃិយោ ឯកធម្មិកោ;

ឯកុទានិយឆន្នា ច, បុណ្ណត្ថេរោ មហព្ពលោតិ.

៨. អដ្ឋមវគ្គោ

១. វច្ឆបាលត្ថេរគាថា

៧១.

‘‘សុសុខុមនិបុណត្ថទស្សិនា, មតិកុសលេន និវាតវុត្តិនា;

សំសេវិតវុទ្ធសីលិនា [សំសេវិតពុទ្ធសីលិនា (ក.)], និព្ពានំ ន ហិ តេន ទុល្លភ’’ន្តិ.

… វច្ឆបាលោ ថេរោ….

២. អាតុមត្ថេរគាថា

៧២.

‘‘យថា ¶ កឡីរោ សុសុ វឌ្ឍិតគ្គោ, ទុន្និក្ខមោ ហោតិ បសាខជាតោ;

ឯវំ អហំ ភរិយាយានិតាយ, អនុមញ្ញំ ¶ មំ បព្ពជិតោម្ហិ ទានី’’តិ.

… អាតុមោ ថេរោ….

៣. មាណវត្ថេរគាថា

៧៣.

‘‘ជិណ្ណញ្ច ទិស្វា ទុខិតញ្ច ព្យាធិតំ, មតញ្ច ទិស្វា គតមាយុសង្ខយំ;

តតោ អហំ និក្ខមិតូន បព្ពជិំ, បហាយ កាមានិ មនោរមានី’’តិ.

… មាណវោ ថេរោ….

៤. សុយាមនត្ថេរគាថា

៧៤.

‘‘កាមច្ឆន្ទោ ច ព្យាបាទោ, ថិនមិទ្ធញ្ច [ថីនមិទ្ធញ្ច (សី. ស្យា.)] ភិក្ខុនោ;

ឧទ្ធច្ចំ វិចិកិច្ឆា ច, សព្ពសោវ ន វិជ្ជតី’’តិ.

… សុយាមនោ ថេរោ….

៥. សុសារទត្ថេរគាថា

៧៥.

‘‘សាធុ សុវិហិតាន ទស្សនំ, កង្ខា ឆិជ្ជតិ ពុទ្ធិ វឌ្ឍតិ;

ពាលម្បិ ករោន្តិ បណ្ឌិតំ, តស្មា សាធុ សតំ សមាគមោ’’តិ.

… សុសារទោ ថេរោ….

៦. បិយញ្ជហត្ថេរគាថា

៧៦.

‘‘ឧប្បតន្តេសុ ¶ និបតេ, និបតន្តេសុ ឧប្បតេ;

វសេ អវសមានេសុ, រមមានេសុ នោ រមេ’’តិ.

… បិយញ្ជហោ ថេរោ….

៧. ហត្ថារោហបុត្តត្ថេរគាថា

៧៧.

‘‘ឥទំ ¶ ¶ បុរេ ចិត្តមចារិ ចារិកំ, យេនិច្ឆកំ យត្ថកាមំ យថាសុខំ;

តទជ្ជហំ និគ្គហេស្សាមិ យោនិសោ, ហត្ថិប្បភិន្នំ វិយ អង្កុសគ្គហោ’’តិ.

… ហត្ថារោហបុត្តោ ថេរោ….

៨. មេណ្ឌសិរត្ថេរគាថា

៧៨.

‘‘អនេកជាតិសំសារំ ¶ , សន្ធាវិស្សំ អនិព្ពិសំ;

តស្ស មេ ទុក្ខជាតស្ស, ទុក្ខក្ខន្ធោ អបរទ្ធោ’’តិ.

… មេណ្ឌសិរោ ថេរោ….

៩. រក្ខិតត្ថេរគាថា

៧៩.

‘‘សព្ពោ រាគោ បហីនោ មេ, សព្ពោ ទោសោ សមូហតោ;

សព្ពោ មេ វិគតោ មោហោ, សីតិភូតោស្មិ និព្ពុតោ’’តិ.

… រក្ខិតោ ថេរោ….

១០. ឧគ្គត្ថេរគាថា

៨០.

‘‘យំ ¶ មយា បកតំ កម្មំ, អប្បំ វា យទិ វា ពហុំ;

សព្ពមេតំ បរិក្ខីណំ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… ឧគ្គោ ថេរោ….

វគ្គោ អដ្ឋមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

វច្ឆបាលោ ច យោ ថេរោ, អាតុមោ មាណវោ ឥសិ;

សុយាមនោ សុសារទោ, ថេរោ យោ ច បិយញ្ជហោ;

អារោហបុត្តោ មេណ្ឌសិរោ, រក្ខិតោ ឧគ្គសវ្ហយោតិ.

៩. នវមវគ្គោ

១. សមិតិគុត្តត្ថេរគាថា

៨១.

‘‘យំ ¶ មយា បកតំ បាបំ, បុព្ពេ អញ្ញាសុ ជាតិសុ;

ឥធេវ តំ វេទនីយំ, វត្ថុ អញ្ញំ ន វិជ្ជតី’’តិ.

… សមិតិគុត្តោ ថេរោ….

២. កស្សបត្ថេរគាថា

៨២.

‘‘យេន ¶ យេន សុភិក្ខានិ, សិវានិ អភយានិ ច;

តេន បុត្តក គច្ឆស្សុ, មា សោកាបហតោ ភវា’’តិ.

… កស្សបោ ថេរោ….

៣. សីហត្ថេរគាថា

៨៣.

‘‘សីហប្បមត្តោ វិហរ, រត្តិន្ទិវមតន្ទិតោ;

ភាវេហិ កុសលំ ធម្មំ, ជហ សីឃំ សមុស្សយ’’ន្តិ.

… សីហោ ថេរោ….

៤. នីតត្ថេរគាថា

៨៤.

‘‘សព្ពរត្តិំ ¶ សុបិត្វាន, ទិវា សង្គណិកេ រតោ;

កុទាស្សុ នាម ទុម្មេធោ, ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សតី’’តិ.

… នីតោ ថេរោ….

៥. សុនាគត្ថេរគាថា

៨៥.

‘‘ចិត្តនិមិត្តស្ស កោវិទោ, បវិវេករសំ វិជានិយ;

ឈាយំ និបកោ បតិស្សតោ, អធិគច្ឆេយ្យ សុខំ និរាមិស’’ន្តិ.

… សុនាគោ ថេរោ….

៦. នាគិតត្ថេរគាថា

៨៦.

‘‘ឥតោ ¶ ពហិទ្ធា បុថុ អញ្ញវាទិនំ, មគ្គោ ន និព្ពានគមោ យថា អយំ;

ឥតិស្សុ សង្ឃំ ភគវានុសាសតិ, សត្ថា សយំ បាណិតលេវ ទស្សយ’’ន្តិ.

… នាគិតោ ថេរោ….

៧. បវិដ្ឋត្ថេរគាថា

៨៧.

‘‘ខន្ធា ¶ ទិដ្ឋា យថាភូតំ, ភវា សព្ពេ បទាលិតា;

វិក្ខីណោ ជាតិសំសារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… បវិដ្ឋោ ថេរោ….

៨. អជ្ជុនត្ថេរគាថា

៨៨.

‘‘អសក្ខិំ ¶ វត អត្តានំ, ឧទ្ធាតុំ ឧទកា ថលំ;

វុយ្ហមានោ មហោឃេវ, សច្ចានិ បដិវិជ្ឈហ’’ន្តិ.

… អជ្ជុនោ ថេរោ….

៩. (បឋម)-ទេវសភត្ថេរគាថា

៨៩.

‘‘ឧត្តិណ្ណា បង្កបលិបា, បាតាលា បរិវជ្ជិតា;

មុត្តោ ឱឃា ច គន្ថា ច, សព្ពេ មានា វិសំហតា’’តិ.

… ទេវសភោ ថេរោ….

១០. សាមិទត្តត្ថេរគាថា

៩០.

‘‘បញ្ចក្ខន្ធា បរិញ្ញាតា, តិដ្ឋន្តិ ឆិន្នមូលកា;

វិក្ខីណោ ជាតិសំសារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… សាមិទត្តោ ថេរោ….

វគ្គោ នវមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ថេរោ សមិតិគុត្តោ ច, កស្សបោ សីហសវ្ហយោ;

នីតោ សុនាគោ នាគិតោ, បវិដ្ឋោ អជ្ជុនោ ឥសិ;

ទេវសភោ ច យោ ថេរោ, សាមិទត្តោ មហព្ពលោតិ.

១០. ទសមវគ្គោ

១. បរិបុណ្ណកត្ថេរគាថា

៩១.

‘‘ន ¶ តថា មតំ សតរសំ, សុធន្នំ យំ មយជ្ជ បរិភុត្តំ;

អបរិមិតទស្សិនា គោតមេន, ពុទ្ធេន ទេសិតោ ធម្មោ’’តិ.

… បរិបុណ្ណកោ ថេរោ….

២. វិជយត្ថេរគាថា

៩២.

‘‘យស្សាសវា ¶ ¶ ¶ បរិក្ខីណា, អាហារេ ច អនិស្សិតោ;

សុញ្ញតា អនិមិត្តោ ច, វិមោក្ខោ យស្ស គោចរោ;

អាកាសេវ សកុន្តានំ, បទំ តស្ស ទុរន្នយ’’ន្តិ.

… វិជយោ ថេរោ….

៣. ឯរកត្ថេរគាថា

៩៣.

‘‘ទុក្ខា កាមា ឯរក, ន សុខា កាមា ឯរក;

យោ កាមេ កាមយតិ, ទុក្ខំ សោ កាមយតិ ឯរក;

យោ កាមេ ន កាមយតិ, ទុក្ខំ សោ ន កាមយតិ ឯរកា’’តិ.

… ឯរកោ ថេរោ….

៤. មេត្តជិត្ថេរគាថា

៩៤.

‘‘នមោ ហិ តស្ស ភគវតោ, សក្យបុត្តស្ស សិរីមតោ;

តេនាយំ អគ្គប្បត្តេន, អគ្គធម្មោ [អគ្គោ ធម្មោ (សី.)] សុទេសិតោ’’តិ.

… មេត្តជិ ថេរោ….

៥. ចក្ខុបាលត្ថេរគាថា

៩៥.

‘‘អន្ធោហំ ហតនេត្តោស្មិ, កន្តារទ្ធានបក្ខន្ទោ [បក្ខន្នោ (សី.), បក្កន្តោ (ស្យា. សី. អដ្ឋ.)];

សយមានោបិ គច្ឆិស្សំ, ន សហាយេន បាបេនា’’តិ.

… ចក្ខុបាលោ ថេរោ….

៦. ខណ្ឌសុមនត្ថេរគាថា

៩៦.

‘‘ឯកបុប្ផំ ¶ ចជិត្វាន, អសីតិ [អសីតិំ (សី.)] វស្សកោដិយោ;

សគ្គេសុ បរិចារេត្វា, សេសកេនម្ហិ និព្ពុតោ’’តិ.

… ខណ្ឌសុមនោ ថេរោ….

៧. តិស្សត្ថេរគាថា

៩៧.

‘‘ហិត្វា សតបលំ កំសំ, សោវណ្ណំ សតរាជិកំ;

អគ្គហិំ មត្តិកាបត្តំ, ឥទំ ទុតិយាភិសេចន’’ន្តិ.

… តិស្សោ ថេរោ….

៨. អភយត្ថេរគាថា

៩៨.

‘‘រូបំ ¶ ¶ ទិស្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស តិដ្ឋតិ;

តស្ស វឌ្ឍន្តិ អាសវា, ភវមូលោបគាមិនោ’’តិ [ភវមូលា ភវគាមិនោតិ (សី. ក.)].

… អភយោ ថេរោ….

៩. ឧត្តិយត្ថេរគាថា

៩៩.

‘‘សទ្ទំ សុត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស តិដ្ឋតិ;

តស្ស វឌ្ឍន្តិ អាសវា, សំសារំ ឧបគាមិនោ’’តិ.

… ឧត្តិយោ ថេរោ….

១០. (ទុតិយ)-ទេវសភត្ថេរគាថា

១០០.

‘‘សម្មប្បធានសម្បន្នោ, សតិបដ្ឋានគោចរោ;

វិមុត្តិកុសុមសញ្ឆន្នោ, បរិនិព្ពិស្សត្យនាសវោ’’តិ.

… ទេវសភោ ថេរោ….

វគ្គោ ទសមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

បរិបុណ្ណកោ ច វិជយោ, ឯរកោ មេត្តជី មុនិ;

ចក្ខុបាលោ ខណ្ឌសុមនោ, តិស្សោ ច អភយោ តថា;

ឧត្តិយោ ច មហាបញ្ញោ, ថេរោ ទេវសភោបិ ចាតិ.

១១. ឯកាទសមវគ្គោ

១. ពេលដ្ឋានិកត្ថេរគាថា

១០១.

‘‘ហិត្វា ¶ ¶ គិហិត្តំ អនវោសិតត្តោ, មុខនង្គលី ឱទរិកោ កុសីតោ;

មហាវរាហោវ ¶ និវាបបុដ្ឋោ, បុនប្បុនំ គព្ភមុបេតិ មន្ទោ’’តិ.

… ពេលដ្ឋានិកោ ថេរោ….

២. សេតុច្ឆត្ថេរគាថា

១០២.

‘‘មានេន ¶ វញ្ចិតាសេ, សង្ខារេសុ សំកិលិស្សមានាសេ;

លាភាលាភេន មថិតា, សមាធិំ នាធិគច្ឆន្តី’’តិ.

… សេតុច្ឆោ ថេរោ….

៣. ពន្ធុរត្ថេរគាថា

១០៣.

‘‘នាហំ ឯតេន អត្ថិកោ, សុខិតោ ធម្មរសេន តប្បិតោ;

បិត្វា [បីត្វាន (សី. ស្យា.)] រសគ្គមុត្តមំ, ន ច កាហាមិ វិសេន សន្ថវ’’ន្តិ.

… ពន្ធុរោ [ពន្ធនោ (ក.)] ថេរោ….

៤. ខិតកត្ថេរគាថា

១០៤.

‘‘លហុកោ វត មេ កាយោ, ផុដ្ឋោ ច បីតិសុខេន វិបុលេន;

តូលមិវ ឯរិតំ មាលុតេន, បិលវតីវ មេ កាយោ’’តិ.

… ខិតកោ ថេរោ….

៥. មលិតវម្ភត្ថេរគាថា

១០៥.

‘‘ឧក្កណ្ឋិតោបិ ន វសេ, រមមានោបិ បក្កមេ;

ន ត្វេវានត្ថសំហិតំ, វសេ វាសំ វិចក្ខណោ’’តិ.

… មលិតវម្ភោ ថេរោ….

៦. សុហេមន្តត្ថេរគាថា

១០៦.

‘‘សតលិង្គស្ស ¶ អត្ថស្ស, សតលក្ខណធារិនោ;

ឯកង្គទស្សី ទុម្មេធោ, សតទស្សី ច បណ្ឌិតោ’’តិ.

… សុហេមន្តោ ថេរោ….

៧. ធម្មសវត្ថេរគាថា

១០៧.

‘‘បព្ពជិំ ¶ តុលយិត្វាន, អគារស្មានគារិយំ;

តិស្សោ ¶ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… ធម្មសវោ ថេរោ….

៨. ធម្មសវបិតុត្ថេរគាថា

១០៨.

‘‘ស វីសវស្សសតិកោ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… ធម្មសវបិតុ ថេរោ….

៩. សង្ឃរក្ខិតត្ថេរគាថា

១០៩.

‘‘ន ¶ នូនាយំ បរមហិតានុកម្បិនោ, រហោគតោ អនុវិគណេតិ សាសនំ;

តថាហយំ វិហរតិ បាកតិន្ទ្រិយោ, មិគី យថា តរុណជាតិកា វនេ’’តិ.

… សង្ឃរក្ខិតោ ថេរោ….

១០. ឧសភត្ថេរគាថា

១១០.

‘‘នគា នគគ្គេសុ សុសំវិរូឡ្ហា, ឧទគ្គមេឃេន នវេន សិត្តា;

វិវេកកាមស្ស អរញ្ញសញ្ញិនោ, ជនេតិ ភិយ្យោ ឧសភស្ស កល្យត’’ន្តិ.

… ឧសភោ ថេរោ….

វគ្គោ ឯកាទសមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ពេលដ្ឋានិកោ សេតុច្ឆោ, ពន្ធុរោ ខិតកោ ឥសិ;

មលិតវម្ភោ សុហេមន្តោ, ធម្មសវោ ធម្មសវបិតា;

សង្ឃរក្ខិតត្ថេរោ ¶ ច, ឧសភោ ច មហាមុនីតិ.

១២. ទ្វាទសមវគ្គោ

១. ជេន្តត្ថេរគាថា

១១១.

‘‘ទុប្បព្ពជ្ជំ ¶ ¶ វេ ទុរធិវាសា គេហា, ធម្មោ គម្ភីរោ ទុរធិគមា ភោគា;

កិច្ឆា វុត្តិ នោ ឥតរីតរេនេវ, យុត្តំ ចិន្តេតុំ សតតមនិច្ចត’’ន្តិ.

… ជេន្តោ ថេរោ….

២. វច្ឆគោត្តត្ថេរគាថា

១១២.

‘‘តេវិជ្ជោហំ មហាឈាយី, ចេតោសមថកោវិទោ;

សទត្ថោ មេ អនុប្បត្តោ, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… វច្ឆគោត្តោ ថេរោ….

៣. វនវច្ឆត្ថេរគាថា

១១៣.

‘‘អច្ឆោទិកា បុថុសិលា,គោនង្គុលមិគាយុតា;

អម្ពុសេវាលសញ្ឆន្នា, តេ សេលា រមយន្តិ ម’’ន្តិ.

… វនវច្ឆោ ថេរោ….

៤. អធិមុត្តត្ថេរគាថា

១១៤.

‘‘កាយទុដ្ឋុល្លគរុនោ, ហិយ្យមានម្ហិ [ហីយមានម្ហិ (សី.)] ជីវិតេ;

សរីរសុខគិទ្ធស្ស, កុតោ សមណសាធុតា’’តិ.

… អធិមុត្តោ ថេរោ….

៥. មហានាមត្ថេរគាថា

១១៥.

‘‘ឯសាវហិយ្យសេ បព្ពតេន, ពហុកុដជសល្លកិកេន [សល្លកិតេន (សី.), សល្លរិកេន (ស្យា.)];

នេសាទកេន ¶ គិរិនា, យសស្សិនា បរិច្ឆទេនា’’តិ.

… មហានាមោ ថេរោ….

៦. បារាបរិយត្ថេរគាថា

១១៦.

‘‘ឆផស្សាយតនេ ¶ ¶ ¶ ហិត្វា, គុត្តទ្វារោ សុសំវុតោ;

អឃមូលំ វមិត្វាន, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ’’តិ.

… បារាបរិយោ [បារាសរិយោ (សី.), បារំបរិយោ (ក.)] ថេរោ ….

៧. យសត្ថេរគាថា

១១៧.

‘‘សុវិលិត្តោ សុវសនោ,សព្ពាភរណភូសិតោ;

តិស្សោ វិជ្ជា អជ្ឈគមិំ, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… យសោ ថេរោ….

៨. កិមិលត្ថេរគាថា

១១៨.

‘‘អភិសត្តោវ និបតតិ, វយោ រូបំ អញ្ញមិវ តថេវ សន្តំ;

តស្សេវ សតោ អវិប្បវសតោ, អញ្ញស្សេវ សរាមិ អត្តាន’’ន្តិ.

… កិមិលោ [កិម្ពិលោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ….

៩. វជ្ជិបុត្តត្ថេរគាថា

១១៩.

‘‘រុក្ខមូលគហនំ បសក្កិយ, និព្ពានំ ហទយស្មិំ ឱបិយ;

ឈាយ គោតម មា ច បមាទោ, កិំ តេ ពិឡិពិឡិកា ករិស្សតី’’តិ.

… វជ្ជិបុត្តោ ថេរោ….

១០. ឥសិទត្តត្ថេរគាថា

១២០.

‘‘បញ្ចក្ខន្ធា បរិញ្ញាតា, តិដ្ឋន្តិ ឆិន្នមូលកា;

ទុក្ខក្ខយោ ¶ អនុប្បត្តោ,បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ’’តិ.

… ឥសិទត្តោ ថេរោ….

វគ្គោ ទ្វាទសមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ ¶ –

ជេន្តោ ¶ ច វច្ឆគោត្តោ ច, វច្ឆោ ច វនសវ្ហយោ;

អធិមុត្តោ មហានាមោ, បារាបរិយោ យសោបិ ច;

កិមិលោ វជ្ជិបុត្តោ ច, ឥសិទត្តោ មហាយសោតិ.

ឯកកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

វីសុត្តរសតំ ថេរា, កតកិច្ចា អនាសវា;

ឯកកេវ និបាតម្ហិ, សុសង្គីតា មហេសិភីតិ.

២. ទុកនិបាតោ

១. បឋមវគ្គោ

១. ឧត្តរត្ថេរគាថា

១២១.

‘‘នត្ថិ ¶ ¶ ¶ កោចិ ភវោ និច្ចោ, សង្ខារា វាបិ សស្សតា;

ឧប្បជ្ជន្តិ ច តេ ខន្ធា, ចវន្តិ អបរាបរំ.

១២២.

‘‘ឯតមាទីនំ ញត្វា, ភវេនម្ហិ អនត្ថិកោ;

និស្សដោ សព្ពកាមេហិ, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧត្តរោ ថេរោ គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.

២. បិណ្ឌោលភារទ្វាជត្ថេរគាថា

១២៣.

‘‘នយិទំ ¶ អនយេន ជីវិតំ, នាហារោ ហទយស្ស សន្តិកោ;

អាហារដ្ឋិតិកោ សមុស្សយោ, ឥតិ ទិស្វាន ចរាមិ ឯសនំ.

១២៤.

‘‘បង្កោតិ ហិ នំ បវេទយុំ, យាយំ វន្ទនបូជនា កុលេសុ;

សុខុមំ សល្លំ ទុរុព្ពហំ, សក្ការោ កាបុរិសេន ទុជ្ជហោ’’តិ.

ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិណ្ឌោលភារទ្វាជោ ថេរោ គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.

៣. វល្លិយត្ថេរគាថា

១២៥.

‘‘មក្កដោ បញ្ចទ្វារាយំ, កុដិកាយំ បសក្កិយ;

ទ្វារេន អនុបរិយេតិ, ឃដ្ដយន្តោ មុហុំ មុហុំ.

១២៦.

‘‘តិដ្ឋ មក្កដ មា ធាវិ, ន ហិ តេ តំ យថា បុរេ;

និគ្គហីតោសិ បញ្ញាយ, នេវ ទូរំ គមិស្សតី’’តិ.

… វល្លិយោ ថេរោ….

៤. គង្គាតីរិយត្ថេរគាថា

១២៧.

‘‘តិណ្ណំ ¶ ¶ មេ តាលបត្តានំ, គង្គាតីរេ កុដី កតា;

ឆវសិត្តោវ មេ បត្តោ, បំសុកូលញ្ច ចីវរំ.

១២៨.

‘‘ទ្វិន្នំ អន្តរវស្សានំ, ឯកា វាចា មេ ភាសិតា;

តតិយេ អន្តរវស្សម្ហិ, តមោខន្ធោ [តមោក្ខន្ធោ (សី. ស្យា.)] បទាលិតោ’’តិ.

… គង្គាតីរិយោ ថេរោ….

៥. អជិនត្ថេរគាថា

១២៩.

‘‘អបិ ចេ ហោតិ តេវិជ្ជោ, មច្ចុហាយី អនាសវោ;

អប្បញ្ញាតោតិ នំ ពាលា, អវជានន្តិ អជានតា.

១៣០.

‘‘យោ ¶ ច ខោ អន្នបានស្ស, លាភី ហោតីធ បុគ្គលោ;

បាបធម្មោបិ ចេ ហោតិ, សោ នេសំ ហោតិ សក្កតោ’’តិ.

… អជិនោ ថេរោ….

៦. មេឡជិនត្ថេរគាថា

១៣១.

‘‘យទាហំ ¶ ធម្មមស្សោសិំ, ភាសមានស្ស សត្ថុនោ;

ន កង្ខមភិជានាមិ, សព្ពញ្ញូអបរាជិតេ.

១៣២.

‘‘សត្ថវាហេ មហាវីរេ, សារថីនំ វរុត្តមេ;

មគ្គេ បដិបទាយំ វា, កង្ខា មយ្ហំ ន វិជ្ជតី’’តិ.

… មេឡជិនោ ថេរោ….

៧. រាធត្ថេរគាថា

១៣៣.

[ធ. ប. ១៣ ធម្មបទេ] ‘‘យថា អគារំ ទុច្ឆន្នំ, វុដ្ឋី សមតិវិជ្ឈតិ;

ឯវំ អភាវិតំ ចិត្តំ, រាគោ សមតិវិជ្ឈតិ.

១៣៤.

[ធ. ប. ១៤ ធម្មបទេ] ‘‘យថា អគារំ សុច្ឆន្នំ, វុឌ្ឍី ន សមតិវិជ្ឈតិ;

ឯវំ សុភាវិតំ ចិត្តំ, រាគោ ន សមតិវិជ្ឈតី’’តិ.

… រាធោ ថេរោ….

៨. សុរាធត្ថេរគាថា

១៣៥.

‘‘ខីណា ¶ ¶ ហិ មយ្ហំ ជាតិ, វុសិតំ ជិនសាសនំ;

បហីនោ ជាលសង្ខាតោ, ភវនេត្តិ សមូហតា.

១៣៦.

‘‘យស្សត្ថាយ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ’’តិ.

… សុរាធោ ថេរោ….

៩. គោតមត្ថេរគាថា

១៣៧.

‘‘សុខំ សុបន្តិ មុនយោ, យេ ឥត្ថីសុ ន ពជ្ឈរេ;

សទា វេ រក្ខិតព្ពាសុ, យាសុ សច្ចំ សុទុល្លភំ.

១៣៨.

‘‘វធំ ចរិម្ហ តេ កាម, អនណា ទានិ តេ មយំ;

គច្ឆាម ទានិ និព្ពានំ, យត្ថ គន្ត្វា ន សោចតី’’តិ.

… គោតមោ ថេរោ….

១០. វសភត្ថេរគាថា

១៣៩.

‘‘បុព្ពេ ¶ ហនតិ អត្តានំ, បច្ឆា ហនតិ សោ បរេ;

សុហតំ ហន្តិ អត្តានំ, វីតំសេនេវ បក្ខិមា.

១៤០.

‘‘ន ព្រាហ្មណោ ពហិវណ្ណោ, អន្តោ វណ្ណោ ហិ ព្រាហ្មណោ;

យស្មិំ បាបានិ កម្មានិ, ស វេ កណ្ហោ សុជម្បតី’’តិ.

… វសភោ ថេរោ….

វគ្គោ បឋមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ឧត្តរោ ចេវ បិណ្ឌោលោ, វល្លិយោ តីរិយោ ឥសិ;

អជិនោ ច មេឡជិនោ, រាធោ សុរាធោ គោតមោ;

វសភេន ឥមេ ហោន្តិ, ទស ថេរា មហិទ្ធិកាតិ.

២. ទុតិយវគ្គោ

១. មហាចុន្ទត្ថេរគាថា

១៤១.

‘‘សុស្សូសា ¶ ¶ ¶ សុតវទ្ធនី, សុតំ បញ្ញាយ វទ្ធនំ;

បញ្ញាយ អត្ថំ ជានាតិ, ញាតោ អត្ថោ សុខាវហោ.

១៤២.

‘‘សេវេថ បន្តានិ សេនាសនានិ, ចរេយ្យ សំយោជនវិប្បមោក្ខំ;

សចេ រតិំ នាធិគច្ឆេយ្យ តត្ថ, សង្ឃេ វសេ រក្ខិតត្តោ សតិមា’’តិ.

… មហាចុន្ទោ ថេរោ….

២. ជោតិទាសត្ថេរគាថា

១៤៣.

‘‘យេ ខោ តេ វេឋមិស្សេន [វេឃមិស្សេន (សី. ស្យា.), វេ គមិស្សេន, វេខមិស្សេន (ក.)], នានត្តេន ច កម្មុនា;

មនុស្សេ ឧបរុន្ធន្តិ, ផរុសូបក្កមា ជនា;

តេបិ ¶ តត្ថេវ កីរន្តិ, ន ហិ កម្មំ បនស្សតិ.

១៤៤.

‘‘យំ ករោតិ នរោ កម្មំ, កល្យាណំ យទិ បាបកំ;

តស្ស តស្សេវ ទាយាទោ, យំ យំ កម្មំ បកុព្ពតី’’តិ.

… ជោតិទាសោ ថេរោ….

៣. ហេរញ្ញកានិត្ថេរគាថា

១៤៥.

‘‘អច្ចយន្តិ អហោរត្តា, ជីវិតំ ឧបរុជ្ឈតិ;

អាយុ ខីយតិ មច្ចានំ, កុន្នទីនំវ ឱទកំ.

១៤៦.

‘‘អថ បាបានិ កម្មានិ, ករំ ពាលោ ន ពុជ្ឈតិ;

បច្ឆាស្ស កដុកំ ហោតិ, វិបាកោ ហិស្ស បាបកោ’’តិ.

… ហេរញ្ញកានិត្ថេរោ….

៤. សោមមិត្តត្ថេរគាថា

១៤៧.

‘‘បរិត្តំ ទារុមារុយ្ហ, យថា សីទេ មហណ្ណវេ;

ឯវំ កុសីតមាគម្ម, សាធុជីវីបិ សីទតិ;

តស្មា តំ បរិវជ្ជេយ្យ, កុសីតំ ហីនវីរិយំ.

១៤៨.

‘‘បវិវិត្តេហិ ¶ ¶ អរិយេហិ, បហិតត្តេហិ ឈាយិភិ;

និច្ចំ អារទ្ធវីរិយេហិ, បណ្ឌិតេហិ សហាវសេ’’តិ.

… សោមមិត្តោ ថេរោ….

៥. សព្ពមិត្តត្ថេរគាថា

១៤៩.

‘‘ជនោ ជនម្ហិ សម្ពទ្ធោ [សម្ពទ្ធោ (ស្យា. ក.)], ជនមេវស្សិតោ ជនោ;

ជនោ ជនេន ហេឋីយតិ, ហេឋេតិ ច [ពោធិយតិ, ពាធេតិ ច (ក.)] ជនោ ជនំ.

១៥០.

‘‘កោ ¶ ហិ តស្ស ជនេនត្ថោ, ជនេន ជនិតេន វា;

ជនំ ឱហាយ គច្ឆំ តំ, ហេឋយិត្វា [ពាធយិត្វា (ក.)] ពហុំ ជន’’ន្តិ.

… សព្ពមិត្តោ ថេរោ….

៦. មហាកាឡត្ថេរគាថា

១៥១.

‘‘កាឡី ¶ ឥត្ថី ព្រហតី ធង្ករូបា, សត្ថិញ្ច ភេត្វា អបរញ្ច សត្ថិំ;

ពាហញ្ច ភេត្វា អបរញ្ច ពាហំ, សីសញ្ច ភេត្វា ទធិថាលកំវ;

ឯសា និសិន្នា អភិសន្ទហិត្វា.

១៥២.

‘‘យោ វេ អវិទ្វា ឧបធិំ ករោតិ, បុនប្បុនំ ទុក្ខមុបេតិ មន្ទោ;

តស្មា បជានំ ឧបធិំ ន កយិរា, មាហំ បុន ភិន្នសិរោ សយិស្ស’’ន្តិ [បស្សិស្សន្តិ (ក.)].

… មហាកាឡោ ថេរោ….

៧. តិស្សត្ថេរគាថា

១៥៣.

‘‘ពហូ សបត្តេ លភតិ, មុណ្ឌោ សង្ឃាដិបារុតោ;

លាភី អន្នស្ស បានស្ស, វត្ថស្ស សយនស្ស ច.

១៥៤.

‘‘ឯតមាទីនវំ ញត្វា, សក្ការេសុ មហព្ភយំ;

អប្បលាភោ អនវស្សុតោ, សតោ ភិក្ខុ បរិព្ពជេ’’តិ.

… តិស្សោ ថេរោ….

៨. កិមិលត្ថេរគាថា

១៥៥.

‘‘បាចីនវំសទាយម្ហិ ¶ , សក្យបុត្តា សហាយកា;

បហាយានប្បកេ ភោគេ, ឧញ្ឆាបត្តាគតេ រតា.

១៥៦.

‘‘អារទ្ធវីរិយា ¶ បហិតត្តា, និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមា;

រមន្តិ ធម្មរតិយា, ហិត្វាន លោកិយំ រតិ’’ន្តិ.

… កិមិលោ [កិម្ពិលោ (សី. ស្យា. បី.)] ថេរោ….

៩. នន្ទត្ថេរគាថា

១៥៧.

‘‘អយោនិសោ ¶ មនសិការា, មណ្ឌនំ អនុយុញ្ជិសំ;

ឧទ្ធតោ ចបលោ ចាសិំ, កាមរាគេន អដ្ដិតោ.

១៥៨.

‘‘ឧបាយកុសលេនាហំ, ពុទ្ធេនាទិច្ចពន្ធុនា;

យោនិសោ បដិបជ្ជិត្វា, ភវេ ចិត្តំ ឧទព្ពហិ’’ន្តិ.

… នន្ទោ ថេរោ….

១០. សិរិមត្ថេរគាថា

១៥៩.

‘‘បរេ ច នំ បសំសន្តិ, អត្តា ចេ អសមាហិតោ;

មោឃំ បរេ បសំសន្តិ, អត្តា ហិ អសមាហិតោ.

១៦០.

‘‘បរេ ច នំ គរហន្តិ, អត្តា ចេ សុសមាហិតោ;

មោឃំ បរេ គរហន្តិ, អត្តា ហិ សុសមាហិតោ’’តិ.

… សិរិមា ថេរោ….

វគ្គោ ទុតិយោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ចុន្ទោ ¶ ច ជោតិទាសោ ច, ថេរោ ហេរញ្ញកានិ ច;

សោមមិត្តោ សព្ពមិត្តោ, កាលោ តិស្សោ ច កិមិលោ [កិម្ពិលោ (សី. ស្យា. បី.), ឆន្ទលក្ខណានុលោមំ];

នន្ទោ ច សិរិមា ចេវ, ទស ថេរា មហិទ្ធិកាតិ.

៣. តតិយវគ្គោ

១. ឧត្តរត្ថេរគាថា

១៦១.

‘‘ខន្ធា ¶ ¶ មយា បរិញ្ញាតា, តណ្ហា មេ សុសមូហតា;

ភាវិតា មម ពោជ្ឈង្គា, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ.

១៦២.

‘‘សោហំ ¶ ខន្ធេ បរិញ្ញាយ, អព្ពហិត្វាន [អព្ពុហិត្វាន (ក.)] ជាលិនិំ;

ភាវយិត្វាន ពោជ្ឈង្គេ, និព្ពាយិស្សំ អនាសវោ’’តិ.

… ឧត្តរោ ថេរោ….

២. ភទ្ទជិត្ថេរគាថា

១៦៣.

‘‘បនាទោ នាម សោ រាជា, យស្ស យូបោ សុវណ្ណយោ;

តិរិយំ សោឡសុព្ពេធោ [សោឡសបព្ពេធោ (សី. អដ្ឋ.), សោឡសព្ពាណោ (?)], ឧព្ភមាហុ [ឧទ្ធមាហុ (សី.), ឧច្ចមាហុ (ស្យា.)] សហស្សធា.

១៦៤.

‘‘សហស្សកណ្ឌោ សតគេណ្ឌុ, ធជាលុ ហរិតាមយោ;

អនច្ចុំ តត្ថ គន្ធព្ពា, ឆសហស្សានិ សត្តធា’’តិ.

… ភទ្ទជិត្ថេរោ….

៣. សោភិតត្ថេរគាថា

១៦៥.

‘‘សតិមា បញ្ញវា ភិក្ខុ, អារទ្ធពលវីរិយោ;

បញ្ច កប្បសតានាហំ, ឯករត្តិំ អនុស្សរិំ.

១៦៦.

‘‘ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ, សត្ត អដ្ឋ ច ភាវយំ;

បញ្ច កប្បសតានាហំ, ឯករត្តិំ អនុស្សរិ’’ន្តិ.

… សោភិតោ ថេរោ….

៤. វល្លិយត្ថេរគាថា

១៦៧.

‘‘យំ កិច្ចំ ទឡ្ហវីរិយេន, យំ កិច្ចំ ពោទ្ធុមិច្ឆតា;

ករិស្សំ នាវរជ្ឈិស្សំ [នាវរុជ្ឈិស្សំ (ក. សី. ក.)], បស្ស វីរិយំ បរក្កម.

១៦៨.

‘‘ត្វញ្ច មេ មគ្គមក្ខាហិ, អញ្ជសំ អមតោគធំ;

អហំ មោនេន មោនិស្សំ, គង្គាសោតោវ សាគរ’’ន្តិ.

… វល្លិយោ ថេរោ….

៥. វីតសោកត្ថេរគាថា

១៦៩.

‘‘កេសេ ¶ ¶ មេ ឱលិខិស្សន្តិ, កប្បកោ ឧបសង្កមិ;

តតោ ¶ អាទាសមាទាយ, សរីរំ បច្ចវេក្ខិសំ.

១៧០.

‘‘តុច្ឆោ ¶ កាយោ អទិស្សិត្ថ, អន្ធការោ តមោ ព្យគា;

សព្ពេ ចោឡា សមុច្ឆិន្នា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… វីតសោកោ ថេរោ….

៦. បុណ្ណមាសត្ថេរគាថា

១៧១.

‘‘បញ្ច នីវរណេ ហិត្វា, យោគក្ខេមស្ស បត្តិយា;

ធម្មាទាសំ គហេត្វាន, ញាណទស្សនមត្តនោ.

១៧២.

‘‘បច្ចវេក្ខិំ ឥមំ កាយំ, សព្ពំ សន្តរពាហិរំ;

អជ្ឈត្តញ្ច ពហិទ្ធា ច, តុច្ឆោ កាយោ អទិស្សថា’’តិ.

… បុណ្ណមាសោ ថេរោ….

៧. នន្ទកត្ថេរគាថា

១៧៣.

‘‘យថាបិ ភទ្ទោ អាជញ្ញោ, ខលិត្វា បតិតិដ្ឋតិ;

ភិយ្យោ លទ្ទាន សំវេគំ, អទីនោ វហតេ ធុរំ.

១៧៤.

‘‘ឯវំ ទស្សនសម្បន្នំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាវកំ;

អាជានីយំ មំ ធារេថ, បុត្តំ ពុទ្ធស្ស ឱរស’’ន្តិ.

… នន្ទកោ ថេរោ….

៨. ភរតត្ថេរគាថា

១៧៥.

‘‘ឯហិ នន្ទក គច្ឆាម, ឧបជ្ឈាយស្ស សន្តិកំ;

សីហនាទំ នទិស្សាម, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សម្មុខា.

១៧៦.

‘‘យាយ នោ អនុកម្បាយ, អម្ហេ បព្ពាជយី មុនិ;

សោ នោ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ’’តិ.

… ភរតោ ថេរោ….

៩. ភារទ្វាជត្ថេរគាថា

១៧៧.

‘‘នទន្តិ ¶ ¶ ¶ ឯវំ សប្បញ្ញា, សីហាវ គិរិគព្ភរេ;

វីរា វិជិតសង្គាមា, ជេត្វា មារំ សវាហនិំ [សវាហនំ (ពហូសុ)].

១៧៨.

‘‘សត្ថា ច បរិចិណ្ណោ មេ, ធម្មោ សង្ឃោ ច បូជិតោ;

អហញ្ច វិត្តោ សុមនោ, បុត្តំ ទិស្វា អនាសវ’’ន្តិ.

… ភារទ្វាជោ ថេរោ….

១០. កណ្ហទិន្នត្ថេរគាថា

១៧៩.

‘‘ឧបាសិតា សប្បុរិសា, សុតា ធម្មា អភិណ្ហសោ;

សុត្វាន បដិបជ្ជិស្សំ, អញ្ជសំ អមតោគធំ.

១៨០.

‘‘ភវរាគហតស្ស មេ សតោ, ភវរាគោ បុន មេ ន វិជ្ជតិ;

ន ចាហុ ន ច មេ ភវិស្សតិ, ន ច មេ ឯតរហិ វិជ្ជតី’’តិ.

… កណ្ហទិន្នោ ថេរោ….

វគ្គោ តតិយោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ឧត្តរោ ភទ្ទជិត្ថេរោ, សោភិតោ វល្លិយោ ឥសិ;

វីតសោកោ ច យោ ថេរោ, បុណ្ណមាសោ ច នន្ទកោ;

ភរតោ ភារទ្វាជោ ច, កណ្ហទិន្នោ មហាមុនីតិ.

៤. ចតុត្ថវគ្គោ

១. មិគសិរត្ថេរគាថា

១៨១.

‘‘យតោ ¶ អហំ បព្ពជិតោ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ;

វិមុច្ចមានោ ឧគ្គច្ឆិំ, កាមធាតុំ ឧបច្ចគំ.

១៨២.

‘‘ព្រហ្មុនោ ¶ ¶ បេក្ខមានស្ស, តតោ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ;

អកុប្បា មេ វិមុត្តីតិ, សព្ពសំយោជនក្ខយា’’តិ.

… មិគសិរោ ថេរោ….

២. សិវកត្ថេរគាថា

១៨៣.

‘‘អនិច្ចានិ ¶ គហកានិ, តត្ថ តត្ថ បុនប្បុនំ;

គហការំ [គហការកំ (សី. បី.)] គវេសន្តោ, ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ.

១៨៤.

‘‘គហការក ទិដ្ឋោសិ, បុន គេហំ ន កាហសិ;

សព្ពា តេ ផាសុកា ភគ្គា, ថូណិកា [ថូណិរា (បី. ក.), ធុណិរា (ស្យា.)] ច វិទាលិតា [បទាលិតា (សី. ស្យា.)];

វិមរិយាទិកតំ ចិត្តំ, ឥធេវ វិធមិស្សតី’’តិ.

… សិវកោ [សីវកោ (សី.)] ថេរោ….

៣. ឧបវាណត្ថេរគាថា

១៨៥.

‘‘អរហំ សុគតោ លោកេ, វាតេហាពាធិតោ [… ពាធិតោ (ក.)] មុនិ;

សចេ ឧណ្ហោទកំ អត្ថិ, មុនិនោ ទេហិ ព្រាហ្មណ.

១៨៦.

‘‘បូជិតោ បូជនេយ្យានំ [បូជនីយានំ (សី.)], សក្ករេយ្យាន សក្កតោ;

អបចិតោបចេយ្យានំ [អបចនីយានំ (សី.), អបចិនេយ្យានំ (ស្យា.)], តស្ស ឥច្ឆាមិ ហាតវេ’’តិ.

… ឧបវាណោ ថេរោ….

៤. ឥសិទិន្នត្ថេរគាថា

១៨៧.

‘‘ទិដ្ឋា មយា ធម្មធរា ឧបាសកា, កាមា អនិច្ចា ឥតិ ភាសមានា;

សារត្តរត្តា មណិកុណ្ឌលេសុ, បុត្តេសុ ទារេសុ ច តេ អបេក្ខា.

១៨៨.

‘‘អទ្ធា ន ជានន្តិ យតោធ ធម្មំ, កាមា ¶ អនិច្ចា ឥតិ ចាបិ អាហុ;

រាគញ្ច តេសំ ន ពលត្ថិ ឆេត្តុំ, តស្មា សិតា បុត្តទារំ ធនញ្ចា’’តិ.

… ឥសិទិន្នោ ថេរោ….

៥. សម្ពុលកច្ចានត្ថេរគាថា

១៨៩.

‘‘ទេវោ ¶ ច វស្សតិ ទេវោ ច គឡគឡាយតិ,

ឯកកោ ចាហំ ភេរវេ ពិលេ វិហរាមិ;

តស្ស មយ្ហំ ឯកកស្ស ភេរវេ ពិលេ វិហរតោ,

នត្ថិ ភយំ វា ឆម្ភិតត្តំ វា លោមហំសោ វា.

១៩០.

‘‘ធម្មតា ¶ មមសា យស្ស មេ, ឯកកស្ស ភេរវេ ពិលេ;

វិហរតោ នត្ថិ ភយំ វា, ឆម្ភិតត្តំ វា លោមហំសោ វា’’តិ.

… សម្ពុលកច្ចានោ [សម្ពហុលកច្ចានោ (ក.)] ថេរោ….

៦. និតកត្ថេរគាថា

១៩១.

[ឧទា. ៣៤ ឧទានេបិ] ‘‘កស្ស ¶ សេលូបមំ ចិត្តំ, ឋិតំ នានុបកម្បតិ;

វិរត្តំ រជនីយេសុ, កុប្បនីយេ ន កុប្បតិ;

យស្សេវំ ភាវិតំ ចិត្តំ, កុតោ តំ ទុក្ខមេស្សតិ.

១៩២.

‘‘មម សេលូបមំ ចិត្តំ, ឋិតំ នានុបកម្បតិ;

វិរត្តំ រជនីយេសុ, កុប្បនីយេ ន កុប្បតិ;

មមេវំ ភាវិតំ ចិត្តំ, កុតោ មំ ទុក្ខមេស្សតី’’តិ.

… និតកោ [ខិតកោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ….

៧. សោណបោដិរិយត្ថេរគាថា

១៩៣.

‘‘ន តាវ សុបិតុំ ហោតិ, រត្តិ នក្ខត្តមាលិនី;

បដិជគ្គិតុមេវេសា, រត្តិ ហោតិ វិជានតា.

១៩៤.

‘‘ហត្ថិក្ខន្ធាវបតិតំ ¶ , កុញ្ជរោ ចេ អនុក្កមេ;

សង្គាមេ មេ មតំ សេយ្យោ, យញ្ចេ ជីវេ បរាជិតោ’’តិ.

… សោណោ បោដិរិយោ [សេលិស្សរិយោ (សី.), បោដ្ដិរិយបុត្តោ (ស្យា.)] ថេរោ ….

៨. និសភត្ថេរគាថា

១៩៥.

‘‘បញ្ច ¶ កាមគុណេ ហិត្វា, បិយរូបេ មនោរមេ;

សទ្ធាយ ឃរា និក្ខម្ម, ទុក្ខស្សន្តករោ ភវេ.

១៩៦.

‘‘នាភិនន្ទាមិ មរណំ, នាភិនន្ទាមិ ជីវិតំ;

កាលញ្ច បដិកង្ខាមិ, សម្បជានោ បតិស្សតោ’’តិ.

… និសភោ ថេរោ….

៩. ឧសភត្ថេរគាថា

១៩៧.

‘‘អម្ពបល្លវសង្កាសំ, អំសេ កត្វាន ចីវរំ;

និសិន្នោ ហត្ថិគីវាយំ, គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ.

១៩៨.

‘‘ហត្ថិក្ខន្ធតោ ¶ ឱរុយ្ហ, សំវេគំ អលភិំ តទា;

សោហំ ទិត្តោ តទា សន្តោ, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ’’តិ.

… ឧសភោ ថេរោ….

១០. កប្បដកុរត្ថេរគាថា

១៩៩.

‘‘អយមិតិ កប្បដោ កប្បដកុរោ, អច្ឆាយ អតិភរិតាយ [អតិភរិយាយ (សី. ក.), អច្ចំ ភរាយ (ស្យា.)];

អមតឃដិកាយំ ធម្មកដមត្តោ [ធម្មកដបត្តោ (ស្យា. ក. អដ្ឋ.), ធម្មកដមគ្គោ (សី. អដ្ឋ.)], កតបទំ ឈានានិ ឱចេតុំ.

២០០.

‘‘មា ¶ ខោ ត្វំ កប្បដ បចាលេសិ, មា ត្វំ ឧបកណ្ណម្ហិ តាឡេស្សំ;

ន ¶ ហិ [ន វា (ក.)] ត្វំ កប្បដ មត្តមញ្ញាសិ, សង្ឃមជ្ឈម្ហិ បចលាយមានោតិ.

… កប្បដកុរោ ថេរោ….

វគ្គោ ចតុត្ថោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ –

មិគសិរោ ¶ សិវកោ ច, ឧបវានោ ច បណ្ឌិតោ;

ឥសិទិន្នោ ច កច្ចានោ, និតកោ ច មហាវសី;

បោដិរិយបុត្តោ និសភោ, ឧសភោ កប្បដកុរោតិ.

៥. បញ្ចមវគ្គោ

១. កុមារកស្សបត្ថេរគាថា

២០១.

‘‘អហោ ពុទ្ធា អហោ ធម្មា, អហោ នោ សត្ថុ សម្បទា;

យត្ថ ឯតាទិសំ ធម្មំ, សាវកោ សច្ឆិកាហិ’’តិ.

២០២.

‘‘អសង្ខេយ្យេសុ កប្បេសុ, សក្កាយាធិគតា អហូ;

តេសមយំ បច្ឆិមកោ, ចរិមោយំ សមុស្សយោ;

ជាតិមរណសំសារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… កុមារកស្សបោ ថេរោ….

២. ធម្មបាលត្ថេរគាថា

២០៣.

‘‘យោ ¶ ហវេ ទហរោ ភិក្ខុ, យុញ្ជតិ ពុទ្ធសាសនេ;

ជាគរោ ស ហិ សុត្តេសុ [បតិសុត្តេសុ (សី. ក.)], អមោឃំ តស្ស ជីវិតំ.

២០៤.

‘‘តស្មា ¶ សទ្ធញ្ច សីលញ្ច, បសាទំ ធម្មទស្សនំ;

អនុយុញ្ជេថ មេធាវី, សរំ ពុទ្ធាន សាសន’’ន្តិ.

… ធម្មបាលោ ថេរោ….

៣. ព្រហ្មាលិត្ថេរគាថា

២០៥.

‘‘កស្សិន្ទ្រិយានិ សមថង្គតានិ, អស្សា យថា សារថិនា សុទន្តា;

បហីនមានស្ស អនាសវស្ស, ទេវាបិ កស្ស [តស្ស (ពហូសុ)] បិហយន្តិ តាទិនោ’’តិ.

២០៦.

[ធ. ប. ៩៤ ធម្មបទេបិ] ‘‘មយ្ហិន្ទ្រិយានិ ¶ សមថង្គតានិ, អស្សា យថា សារថិនា សុទន្តា;

បហីនមានស្ស អនាសវស្ស, ទេវាបិ មយ្ហំ បិហយន្តិ តាទិនោ’’តិ.

… ព្រហ្មាលិ ថេរោ….

៤. មោឃរាជត្ថេរគាថា

២០៧.

‘‘ឆវិបាបក ¶ ចិត្តភទ្ទក, មោឃរាជ សតតំ សមាហិតោ;

ហេមន្តិកសីតកាលរត្តិយោ [ហេមន្តិកកាលរត្តិយោ (ក.)], ភិក្ខុ ត្វំសិ កថំ ករិស្សសិ’’.

២០៨.

‘‘សម្បន្នសស្សា មគធា, កេវលា ឥតិ មេ សុតំ;

បលាលច្ឆន្នកោ សេយ្យំ, យថញ្ញេ សុខជីវិនោ’’តិ.

… មោឃរាជា ថេរោ….

៥. វិសាខបញ្ចាលបុត្តត្ថេរគាថា

២០៩.

‘‘ន ឧក្ខិបេ នោ ច បរិក្ខិបេ បរេ, ឱក្ខិបេ បារគតំ ន ឯរយេ;

ន ¶ ចត្តវណ្ណំ បរិសាសុ ព្យាហរេ, អនុទ្ធតោ សម្មិតភាណិ សុព្ពតោ.

២១០.

‘‘សុសុខុមនិបុណត្ថទស្សិនា, មតិកុសលេន និវាតវុត្តិនា;

សំសេវិតវុទ្ធសីលិនា, និព្ពានំ ន ហិ តេន ទុល្លភ’’ន្តិ.

… វិសាខោ បញ្ចាលបុត្តោ ថេរោ ….

៦. ចូឡកត្ថេរគាថា

២១១.

‘‘នទន្តិ ¶ មោរា សុសិខា សុបេខុណា, សុនីលគីវា សុមុខា សុគជ្ជិនោ;

សុសទ្ទលា ចាបិ មហាមហី អយំ, សុព្យាបិតម្ពុ សុវលាហកំ នភំ.

២១២.

‘‘សុកល្លរូបោ ¶ សុមនស្ស ឈាយតំ [ឈាយិតំ (ស្យា. ក.)], សុនិក្កមោ សាធុ សុពុទ្ធសាសនេ;

សុសុក្កសុក្កំ និបុណំ សុទុទ្ទសំ, ផុសាហិ តំ ឧត្តមមច្ចុតំ បទ’’ន្តិ.

… ចូឡកោ [ចូលកោ (សី. អដ្ឋ.)] ថេរោ….

៧. អនូបមត្ថេរគាថា

២១៣.

‘‘នន្ទមានាគតំ ចិត្តំ, សូលមារោបមានកំ;

តេន តេនេវ វជសិ, យេន សូលំ កលិង្គរំ.

២១៤.

‘‘តាហំ ចិត្តកលិំ ព្រូមិ, តំ ព្រូមិ ចិត្តទុព្ភកំ;

សត្ថា តេ ទុល្លភោ លទ្ធោ, មានត្ថេ មំ និយោជយី’’តិ.

… អនូបមោ ថេរោ….

៨. វជ្ជិតត្ថេរគាថា

២១៥.

‘‘សំសរំ ¶ ទីឃមទ្ធានំ, គតីសុ បរិវត្តិសំ;

អបស្សំ អរិយសច្ចានិ, អន្ធភូតោ [អន្ធីភូតោ (ក.)] បុថុជ្ជនោ.

២១៦.

‘‘តស្ស ¶ មេ អប្បមត្តស្ស, សំសារា វិនឡីកតា;

សព្ពា គតី សមុច្ឆិន្នា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… វជ្ជិតោ ថេរោ….

៩. សន្ធិតត្ថេរគាថា

២១៧.

‘‘អស្សត្ថេ ហរិតោភាសេ, សំវិរូឡ្ហម្ហិ បាទបេ;

ឯកំ ពុទ្ធគតំ សញ្ញំ, អលភិត្ថំ [អលភិំ ហំ (ក.)] បតិស្សតោ.

២១៨.

‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;

តស្សា សញ្ញាយ វាហសា, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ’’តិ.

… សន្ធិតោ ថេរោ….

វគ្គោ បញ្ចមោ និដ្ឋិតោ.

តស្សុទ្ទានំ ¶ –

កុមារកស្សបោ ¶ ថេរោ, ធម្មបាលោ ច ព្រហ្មាលិ;

មោឃរាជា វិសាខោ ច, ចូឡកោ ច អនូបមោ;

វជ្ជិតោ សន្ធិតោ ថេរោ, កិលេសរជវាហនោតិ.

ទុកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

គាថាទុកនិបាតម្ហិ, នវុតិ ចេវ អដ្ឋ ច;

ថេរា ឯកូនបញ្ញាសំ, ភាសិតា នយកោវិទាតិ.

៣. តិកនិបាតោ

១. អង្គណិកភារទ្វាជត្ថេរគាថា

២១៩.

‘‘អយោនិ ¶ ¶ ¶ ¶ សុទ្ធិមន្វេសំ, អគ្គិំ បរិចរិំ វនេ;

សុទ្ធិមគ្គំ អជានន្តោ, អកាសិំ អមរំ តបំ [អកាសិំ អបរំ តបំ (ស្យា.), អកាសិំ អមតំ តបំ (ក.)].

២២០.

‘‘តំ សុខេន សុខំ លទ្ធំ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.

២២១.

‘‘ព្រហ្មពន្ធុ បុរេ អាសិំ, ឥទានិ ខោម្ហិ ព្រាហ្មណោ;

តេវិជ្ជោ ន្ហាតកោ [នហាតកោ (សី. អដ្ឋ.)] ចម្ហិ, សោត្តិយោ ចម្ហិ វេទគូ’’តិ.

… អង្គណិកភារទ្វាជោ ថេរោ….

២. បច្ចយត្ថេរគាថា

២២២.

‘‘បញ្ចាហាហំ បព្ពជិតោ, សេខោ អប្បត្តមានសោ,

វិហារំ មេ បវិដ្ឋស្ស, ចេតសោ បណិធី អហុ.

២២៣.

‘‘នាសិស្សំ ន បិវិស្សាមិ, វិហារតោ ន និក្ខមេ;

នបិ បស្សំ និបាតេស្សំ, តណ្ហាសល្លេ អនូហតេ.

២២៤.

‘‘តស្ស មេវំ វិហរតោ, បស្ស វីរិយបរក្កមំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… បច្ចយោ ថេរោ….

៣. ពាកុលត្ថេរគាថា

២២៥.

‘‘យោ បុព្ពេ ករណីយានិ, បច្ឆា សោ កាតុមិច្ឆតិ;

សុខា សោ ធំសតេ ឋានា, បច្ឆា ច មនុតប្បតិ.

២២៦.

‘‘យញ្ហិ កយិរា តញ្ហិ វទេ, យំ ន កយិរា ន តំ វទេ;

អករោន្តំ ¶ ភាសមានំ, បរិជានន្តិ បណ្ឌិតា.

២២៧.

‘‘សុសុខំ ¶ ¶ វត និព្ពានំ, សម្មាសម្ពុទ្ធទេសិតំ;

អសោកំ វិរជំ ខេមំ, យត្ថ ទុក្ខំ និរុជ្ឈតី’’តិ.

… ពាកុលោ [ពាក្កុលោ (សី.)] ថេរោ….

៤. ធនិយត្ថេរគាថា

២២៨.

‘‘សុខំ ចេ ជីវិតុំ ឥច្ឆេ, សាមញ្ញស្មិំ អបេក្ខវា;

សង្ឃិកំ នាតិមញ្ញេយ្យ, ចីវរំ បានភោជនំ.

២២៩.

‘‘សុខំ ចេ ជីវិតុំ ឥច្ឆេ, សាមញ្ញស្មិំ អបេក្ខវា;

អហិ មូសិកសោព្ភំវ, សេវេថ សយនាសនំ.

២៣០.

‘‘សុខំ ចេ ¶ ជីវិតុំ ឥច្ឆេ, សាមញ្ញស្មិំ អបេក្ខវា;

ឥតរីតរេន តុស្សេយ្យ, ឯកធម្មញ្ច ភាវយេ’’តិ.

… ធនិយោ ថេរោ….

៥. មាតង្គបុត្តត្ថេរគាថា

២៣១.

‘‘អតិសីតំ អតិឧណ្ហំ, អតិសាយមិទំ អហុ;

ឥតិ វិស្សដ្ឋកម្មន្តេ, ខណា អច្ចេន្តិ មាណវេ.

២៣២.

‘‘យោ ច សីតញ្ច ឧណ្ហញ្ច, តិណា ភិយ្យោ ន មញ្ញតិ;

ករំ បុរិសកិច្ចានិ, សោ សុខា ន វិហាយតិ.

២៣៣.

‘‘ទព្ពំ កុសំ បោដកិលំ, ឧសីរំ មុញ្ជបព្ពជំ;

ឧរសា បនុទិស្សាមិ, វិវេកមនុព្រូហយ’’ន្តិ.

… មាតង្គបុត្តោ ថេរោ….

៦. ខុជ្ជសោភិតត្ថេរគាថា

២៣៤.

‘‘យេ ចិត្តកថី ពហុស្សុតា, សមណា បាដលិបុត្តវាសិនោ;

តេសញ្ញតរោយមាយុវា, ទ្វារេ តិដ្ឋតិ ខុជ្ជសោភិតោ.

២៣៥.

‘‘យេ ¶ ¶ ចិត្តកថី ពហុស្សុតា, សមណា បាដលិបុត្តវាសិនោ;

តេសញ្ញតរោយមាយុវា, ទ្វារេ តិដ្ឋតិ មាលុតេរិតោ.

២៣៦.

‘‘សុយុទ្ធេន សុយិដ្ឋេន, សង្គាមវិជយេន ច;

ព្រហ្មចរិយានុចិណ្ណេន, ឯវាយំ សុខមេធតី’’តិ.

… ខុជ្ជសោភិតោ ថេរោ….

៧. វារណត្ថេរគាថា

២៣៧.

‘‘យោធ ¶ កោចិ មនុស្សេសុ, បរបាណានិ ហិំសតិ;

អស្មា លោកា បរម្ហា ច, ឧភយា ធំសតេ នរោ.

២៣៨.

‘‘យោ ច មេត្តេន ចិត្តេន, សព្ពបាណានុកម្បតិ;

ពហុញ្ហិ សោ បសវតិ, បុញ្ញំ តាទិសកោ នរោ.

២៣៩.

‘‘សុភាសិតស្ស សិក្ខេថ, សមណូបាសនស្ស ច;

ឯកាសនស្ស ច រហោ, ចិត្តវូបសមស្ស ចា’’តិ.

… វារណោ ថេរោ….

៨. វស្សិកត្ថេរគាថា

២៤០.

‘‘ឯកោបិ សទ្ធោ មេធាវី, អស្សទ្ធានីធ ញាតិនំ;

ធម្មដ្ឋោ សីលសម្បន្នោ, ហោតិ អត្ថាយ ពន្ធុនំ.

២៤១.

‘‘និគ្គយ្ហ អនុកម្បាយ, ចោទិតា ញាតយោ មយា;

ញាតិពន្ធវបេមេន, ការំ កត្វាន ភិក្ខុសុ.

២៤២.

‘‘តេ អព្ភតីតា កាលង្កតា, បត្តា តេ តិទិវំ សុខំ;

ភាតរោ មយ្ហំ មាតា ច, មោទន្តិ កាមកាមិនោ’’តិ.

… វស្សិកោ [បស្សិកោ (សី. ស្យា. បី.)] ថេរោ….

៩. យសោជត្ថេរគាថា

២៤៣.

‘‘កាលបព្ពង្គសង្កាសោ, កិសោ ធមនិសន្ថតោ;

មត្តញ្ញូ ¶ អន្នបានម្ហិ, អទីនមនសោ នរោ’’.

២៤៤.

‘‘ផុដ្ឋោ ¶ ¶ ឌំសេហិ មកសេហិ, អរញ្ញស្មិំ ព្រហាវនេ;

នាគោ សង្គាមសីសេវ, សតោ តត្រាធិវាសយេ.

២៤៥.

‘‘យថា ព្រហ្មា តថា ឯកោ, យថា ទេវោ តថា ទុវេ;

យថា គាមោ តថា តយោ, កោលាហលំ តតុត្តរិ’’ន្តិ.

… យសោជោ ថេរោ….

១០. សាដិមត្តិយត្ថេរគាថា

២៤៦.

‘‘អហុ ¶ តុយ្ហំ បុរេ សទ្ធា, សា តេ អជ្ជ ន វិជ្ជតិ;

យំ តុយ្ហំ តុយ្ហមេវេតំ, នត្ថិ ទុច្ចរិតំ មម.

២៤៧.

‘‘អនិច្ចា ហិ ចលា សទ្ទា, ឯវំ ទិដ្ឋា ហិ សា មយា;

រជ្ជន្តិបិ វិរជ្ជន្តិ, តត្ថ កិំ ជិយ្យតេ មុនិ.

២៤៨.

‘‘បច្ចតិ មុនិនោ ភត្តំ, ថោកំ ថោកំ កុលេ កុលេ;

បិណ្ឌិកាយ ចរិស្សាមិ, អត្ថិ ជង្ឃពលំ [ជង្ឃាពលំ (សី.)] មមា’’តិ.

… សាដិមត្តិយោ ថេរោ….

១១. ឧបាលិត្ថេរគាថា

២៤៩.

‘‘សទ្ធាយ អភិនិក្ខម្ម, នវបព្ពជិតោ នវោ;

មិត្តេ ភជេយ្យ កល្យាណេ, សុទ្ធាជីវេ អតន្ទិតេ.

២៥០.

‘‘សទ្ធាយ អភិនិក្ខម្ម, នវបព្ពជិតោ នវោ;

សង្ឃស្មិំ វិហរំ ភិក្ខុ, សិក្ខេថ វិនយំ ពុធោ.

២៥១.

‘‘សទ្ធាយ អភិនិក្ខម្ម, នវបព្ពជិតោ នវោ;

កប្បាកប្បេសុ កុសលោ, ចរេយ្យ អបុរក្ខតោ’’តិ.

… ឧបាលិត្ថេរោ….

១២. ឧត្តរបាលត្ថេរគាថា

២៥២.

‘‘បណ្ឌិតំ ¶ វត មំ សន្តំ, អលមត្ថវិចិន្តកំ;

បញ្ច កាមគុណា លោកេ, សម្មោហា បាតយិំសុ មំ.

២៥៣.

‘‘បក្ខន្ទោ មារវិសយេ, ទឡ្ហសល្លសមប្បិតោ;

អសក្ខិំ មច្ចុរាជស្ស, អហំ បាសា បមុច្ចិតុំ.

២៥៤.

‘‘សព្ពេ ¶ កាមា បហីនា មេ, ភវា សព្ពេ បទាលិតា [វិទាលិតា (សី. បី. អដ្ឋ.)];

វិក្ខីណោ ជាតិសំសារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… ឧត្តរបាលោ ថេរោ….

១៣. អភិភូតត្ថេរគាថា

២៥៥.

‘‘សុណាថ ញាតយោ សព្ពេ, យាវន្តេត្ថ សមាគតា;

ធម្មំ វោ ទេសយិស្សាមិ, ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ.

២៥៦.

[សំ. និ. ១.១៨៥] ‘‘អារម្ភថ [អារភថ (សី. ស្យា.), អារព្ភថ (ក.)] និក្កមថ, យុញ្ជថ ពុទ្ធសាសនេ;

ធុនាថ មច្ចុនោ សេនំ, នឡាគារំវ កុញ្ជរោ.

២៥៧.

‘‘យោ ¶ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ, អប្បមត្តោ វិហស្សតិ [វិហេស្សតិ (ស្យា. បី.)];

បហាយ ជាតិសំសារំ, ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សតី’’តិ.

… អភិភូតោ ថេរោ….

១៤. គោតមត្ថេរគាថា

២៥៨.

‘‘សំសរំ ¶ ហិ និរយំ អគច្ឆិស្សំ, បេតលោកមគមំ បុនប្បុនំ;

ទុក្ខមម្ហិបិ តិរច្ឆានយោនិយំ, នេកធា ហិ វុសិតំ ចិរំ មយា.

២៥៩.

‘‘មានុសោបិ ច ភវោភិរាធិតោ, សគ្គកាយមគមំ សកិំ សកិំ;

រូបធាតុសុ ¶ អរូបធាតុសុ, នេវសញ្ញិសុ អសញ្ញិសុដ្ឋិតំ.

២៦០.

‘‘សម្ភវា សុវិទិតា អសារកា, សង្ខតា បចលិតា សទេរិតា;

តំ វិទិត្វា មហមត្តសម្ភវំ, សន្តិមេវ សតិមា សមជ្ឈគ’’ន្តិ.

… គោតមោ ថេរោ….

១៥. ហារិតត្ថេរគាថា

២៦១.

‘‘យោ បុព្ពេ ករណីយានិ, បច្ឆា សោ កាតុមិច្ឆតិ;

សុខា សោ ធំសតេ ឋានា, បច្ឆា ច មនុតប្បតិ.

២៦២.

‘‘យញ្ហិ ¶ កយិរា តញ្ហិ វទេ, យំ ន កយិរា ន តំ វទេ;

អករោន្តំ ភាសមានំ, បរិជានន្តិ បណ្ឌិតា.

២៦៣.

‘‘សុសុខំ វត និព្ពានំ, សម្មាសម្ពុទ្ធទេសិតំ;

អសោកំ វិរជំ ខេមំ, យត្ថ ទុក្ខំ និរុជ្ឈតី’’តិ.

… ហារិតោ ថេរោ….

១៦. វិមលត្ថេរគាថា

២៦៤.

‘‘បាបមិត្តេ វិវជ្ជេត្វា, ភជេយ្យុត្តមបុគ្គលំ;

ឱវាទេ ចស្ស តិដ្ឋេយ្យ, បត្ថេន្តោ អចលំ សុខំ.

២៦៥.

‘‘បរិត្តំ ទារុមារុយ្ហ, យថា សីទេ មហណ្ណវេ;

ឯវំ កុសីតមាគម្ម, សាធុជីវីបិ សីទតិ;

តស្មា តំ បរិវជ្ជេយ្យ, កុសីតំ ហីនវីរិយំ.

២៦៦.

‘‘បវិវិត្តេហិ ¶ អរិយេហិ, បហិតត្តេហិ ឈាយិភិ;

និច្ចំ ¶ អារទ្ធវីរិយេហិ, បណ្ឌិតេហិ សហាវសេ’’តិ.

… វិមលោ ថេរោ….

តិកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

អង្គណិកោ ភារទ្វាជោ, បច្ចយោ ពាកុលោ ឥសិ;

ធនិយោ មាតង្គបុត្តោ, សោភិតោ វារណោ ឥសិ.

វស្សិកោ ច យសោជោ ច, សាដិមត្តិយុបាលិ ច;

ឧត្តរបាលោ អភិភូតោ, គោតមោ ហារិតោបិ ច.

ថេរោ តិកនិបាតម្ហិ, និព្ពានេ វិមលោ កតោ;

អដ្ឋតាលីស គាថាយោ, ថេរា សោឡស កិត្តិតាតិ.

៤. ចតុកនិបាតោ

១. នាគសមាលត្ថេរគាថា

២៦៧.

‘‘អលង្កតា ¶ ¶ ¶ សុវសនា, មាលិនី ចន្ទនុស្សទា;

មជ្ឈេ មហាបថេ នារី, តុរិយេ នច្ចតិ នដ្ដកី.

២៦៨.

‘‘បិណ្ឌិកាយ បវិដ្ឋោហំ, គច្ឆន្តោ នំ ឧទិក្ខិសំ;

អលង្កតំ សុវសនំ, មច្ចុបាសំវ ឱឌ្ឌិតំ.

២៦៩.

‘‘តតោ មេ មនសីការោ, យោនិសោ ឧទបជ្ជថ;

អាទីនវោ បាតុរហុ, និព្ពិទា សមតិដ្ឋថ [សម្បតិដ្ឋថ (ក.)].

២៧០.

‘‘តតោ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ;

តិស្សោ ¶ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… នាគសមាលោ ថេរោ….

២. ភគុត្ថេរគាថា

២៧១.

‘‘អហំ មិទ្ធេន បកតោ, វិហារា ឧបនិក្ខមិំ;

ចង្កមំ អភិរុហន្តោ, តត្ថេវ បបតិំ ឆមា.

២៧២.

‘‘គត្តានិ បរិមជ្ជិត្វា, បុនបារុយ្ហ ចង្កមំ;

ចង្កមេ ចង្កមិំ សោហំ, អជ្ឈត្តំ សុសមាហិតោ.

២៧៣.

‘‘តតោ មេ មនសីការោ, យោនិសោ ឧទបជ្ជថ;

អាទីនវោ បាតុរហុ, និព្ពិទា សមតិដ្ឋថ.

២៧៤.

‘‘តតោ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… ភគុត្ថេរោ….

៣. សភិយត្ថេរគាថា

២៧៥.

[ធ. ប. ៦ ធម្មបទេបិ] ‘‘បរេ ច ន វិជានន្តិ, មយមេត្ថ យមាមសេ;

យេ ច តត្ថ វិជានន្តិ, តតោ សម្មន្តិ មេធគា.

២៧៦.

‘‘យទា ¶ ច អវិជានន្តា, ឥរិយន្ត្យមរា វិយ;

វិជានន្តិ ច យេ ធម្មំ, អាតុរេសុ អនាតុរា.

២៧៧.

‘‘យំ ¶ កិញ្ចិ សិថិលំ កម្មំ, សំកិលិដ្ឋញ្ច យំ វតំ;

សង្កស្សរំ ព្រហ្មចរិយំ, ន តំ ហោតិ មហប្ផលំ.

២៧៨.

‘‘យស្ស សព្រហ្មចារីសុ, គារវោ នូបលព្ភតិ;

អារកា ហោតិ សទ្ធម្មា, នភំ បុថវិយា យថា’’តិ.

… សភិយោ ថេរោ….

៤. នន្ទកត្ថេរគាថា

២៧៩.

‘‘ធិរត្ថុ ¶ បូរេ ទុគ្គន្ធេ, មារបក្ខេ អវស្សុតេ;

នវសោតានិ តេ កាយេ, យានិ សន្ទន្តិ សព្ពទា.

២៨០.

‘‘មា ¶ បុរាណំ អមញ្ញិត្ថោ, មាសាទេសិ តថាគតេ;

សគ្គេបិ តេ ន រជ្ជន្តិ, កិមង្គំ បន [កិមង្គ បន (សី.)] មានុសេ.

២៨១.

‘‘យេ ច ខោ ពាលា ទុម្មេធា, ទុម្មន្តី មោហបារុតា;

តាទិសា តត្ថ រជ្ជន្តិ, មារខិត្តម្ហិ ពន្ធនេ.

២៨២.

‘‘យេសំ រាគោ ច ទោសោ ច, អវិជ្ជា ច វិរាជិតា;

តាទី តត្ថ ន រជ្ជន្តិ, ឆិន្នសុត្តា អពន្ធនា’’តិ.

… នន្ទកោ ថេរោ….

៥. ជម្ពុកត្ថេរគាថា

២៨៣.

‘‘បញ្ចបញ្ញាសវស្សានិ, រជោជល្លមធារយិំ;

ភុញ្ជន្តោ មាសិកំ ភត្តំ, កេសមស្សុំ អលោចយិំ.

២៨៤.

‘‘ឯកបាទេន អដ្ឋាសិំ, អាសនំ បរិវជ្ជយិំ;

សុក្ខគូថានិ ច ខាទិំ, ឧទ្ទេសញ្ច ន សាទិយិំ.

២៨៥.

‘‘ឯតាទិសំ ករិត្វាន, ពហុំ ទុគ្គតិគាមិនំ;

វុយ្ហមានោ មហោឃេន, ពុទ្ធំ សរណមាគមំ.

២៨៦.

‘‘សរណគមនំ បស្ស, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… ជម្ពុកោ ថេរោ….

៦. សេនកត្ថេរគាថា

២៨៧.

‘‘ស្វាគតំ ¶ ¶ វត មេ អាសិ, គយាយំ គយផគ្គុយា;

យំ អទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, ទេសេន្តំ ធម្មមុត្តមំ.

២៨៨.

‘‘មហប្បភំ ¶ គណាចរិយំ, អគ្គបត្តំ វិនាយកំ;

សទេវកស្ស លោកស្ស, ជិនំ អតុលទស្សនំ.

២៨៩.

‘‘មហានាគំ មហាវីរំ, មហាជុតិមនាសវំ;

សព្ពាសវបរិក្ខីណំ, សត្ថារមកុតោភយំ.

២៩០.

‘‘ចិរសំកិលិដ្ឋំ វត មំ, ទិដ្ឋិសន្ទានពន្ធិតំ [សន្ធិតំ (សី. ស្យា.), សន្ទិតំ (បី. សី. អដ្ឋ.)];

វិមោចយិ សោ ភគវា, សព្ពគន្ថេហិ សេនក’’ន្តិ.

… សេនកោ ថេរោ….

៧. សម្ភូតត្ថេរគាថា

២៩១.

‘‘យោ ទន្ធកាលេ តរតិ, តរណីយេ ច ទន្ធយេ;

អយោនិ [អយោនិសោ (ស្យា.)] សំវិធានេន, ពាលោ ទុក្ខំ និគច្ឆតិ.

២៩២.

‘‘តស្សត្ថា បរិហាយន្តិ, កាឡបក្ខេវ ចន្ទិមា;

អាយសក្យញ្ច [អាយសស្យញ្ច (សី.)] បប្បោតិ, មិត្តេហិ ច វិរុជ្ឈតិ.

២៩៣.

‘‘យោ ទន្ធកាលេ ទន្ធេតិ, តរណីយេ ច តារយេ;

យោនិសោ សំវិធានេន, សុខំ បប្បោតិ បណ្ឌិតោ.

២៩៤.

‘‘តស្សត្ថា បរិបូរេន្តិ, សុក្កបក្ខេវ ចន្ទិមា;

យសោ កិត្តិញ្ច បប្បោតិ, មិត្តេហិ ន វិរុជ្ឈតី’’តិ.

… សម្ភូតោ ថេរោ….

៨. រាហុលត្ថេរគាថា

២៩៥.

‘‘ឧភយេនេវ ¶ សម្បន្នោ, រាហុលភទ្ទោតិ មំ វិទូ;

យញ្ចម្ហិ បុត្តោ ពុទ្ធស្ស, យញ្ច ធម្មេសុ ចក្ខុមា.

២៩៦.

‘‘យញ្ច មេ អាសវា ខីណា, យញ្ច នត្ថិ បុនព្ភវោ;

អរហា ¶ ទក្ខិណេយ្យោម្ហិ, តេវិជ្ជោ អមតទ្ទសោ.

២៩៧.

‘‘កាមន្ធា ¶ ជាលបច្ឆន្នា, តណ្ហាឆាទនឆាទិតា;

បមត្តពន្ធុនា ពទ្ធា, មច្ឆាវ កុមិនាមុខេ.

២៩៨.

‘‘តំ ¶ កាមំ អហមុជ្ឈិត្វា, ឆេត្វា មារស្ស ពន្ធនំ;

សមូលំ តណ្ហមព្ពុយ្ហ, សីតិភូតោស្មិ និព្ពុតោ’’តិ.

… រាហុលោ ថេរោ….

៩. ចន្ទនត្ថេរគាថា

២៩៩.

‘‘ជាតរូបេន សញ្ឆន្នា [បច្ឆន្នា (សី.)], ទាសីគណបុរក្ខតា;

អង្កេន បុត្តមាទាយ, ភរិយា មំ ឧបាគមិ.

៣០០.

‘‘តញ្ច ទិស្វាន អាយន្តិំ, សកបុត្តស្ស មាតរំ;

អលង្កតំ សុវសនំ, មច្ចុបាសំវ ឱឌ្ឌិតំ.

៣០១.

‘‘តតោ មេ មនសីការោ, យោនិសោ ឧទបជ្ជថ;

អាទីនវោ បាតុរហុ, និព្ពិទា សមតិដ្ឋថ.

៣០២.

‘‘តតោ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… ចន្ទនោ ថេរោ….

១០. ធម្មិកត្ថេរគាថា

៣០៣.

[ជា. ១.១០.១០២ ជាតកេបិ] ‘‘ធម្មោ ហវេ រក្ខតិ ធម្មចារិំ, ធម្មោ សុចិណ្ណោ សុខមាវហតិ;

ឯសានិសំសោ ធម្មេ សុចិណ្ណេ, ន ទុគ្គតិំ គច្ឆតិ ធម្មចារី.

៣០៤.

[ជា. ១.១៥.៣៨៥] ‘‘នហិ ធម្មោ អធម្មោ ច, ឧភោ សមវិបាកិនោ;

អធម្មោ ¶ និរយំ នេតិ, ធម្មោ បាបេតិ សុគ្គតិំ.

៣០៥.

‘‘តស្មា ហិ ធម្មេសុ ករេយ្យ ឆន្ទំ, ឥតិ មោទមានោ សុគតេន តាទិនា;

ធម្មេ ឋិតា សុគតវរស្ស សាវកា, នីយន្តិ ធីរា សរណវរគ្គគាមិនោ.

៣០៦.

‘‘វិប្ផោដិតោ ¶ គណ្ឌមូលោ, តណ្ហាជាលោ សមូហតោ;

សោ ខីណសំសារោ ន ចត្ថិ កិញ្ចនំ,

ចន្ទោ យថា ទោសិនា បុណ្ណមាសិយ’’ន្តិ.

… ធម្មិកោ ថេរោ….

១១. សប្បកត្ថេរគាថា

៣០៧.

‘‘យទា ពលាកា សុចិបណ្ឌរច្ឆទា, កាឡស្ស មេឃស្ស ភយេន តជ្ជិតា;

បលេហិតិ អាលយមាលយេសិនី, តទា នទី អជករណី រមេតិ មំ.

៣០៨.

‘‘យទា ¶ ¶ ពលាកា សុវិសុទ្ធបណ្ឌរា, កាឡស្ស មេឃស្ស ភយេន តជ្ជិតា;

បរិយេសតិ លេណមលេណទស្សិនី, តទា នទី អជករណី រមេតិ មំ.

៣០៩.

‘‘កំ នុ តត្ថ ន រមេន្តិ, ជម្ពុយោ ឧភតោ តហិំ;

សោភេន្តិ អាបគាកូលំ, មម លេណស្ស [មហាលេណស្ស (ស្យា. ក.)] បច្ឆតោ.

៣១០.

‘‘តា មតមទសង្ឃសុប្បហីនា,

ភេកា ¶ មន្ទវតី បនាទយន្តិ;

‘នាជ្ជ គិរិនទីហិ វិប្បវាសសមយោ,

ខេមា អជករណី សិវា សុរម្មា’’’តិ.

… សប្បកោ ថេរោ….

១២. មុទិតត្ថេរគាថា

៣១១.

‘‘បព្ពជិំ ជីវិកត្ថោហំ, លទ្ធាន ឧបសម្បទំ;

តតោ សទ្ធំ បដិលភិំ, ទឡ្ហវីរិយោ បរក្កមិំ.

៣១២.

‘‘កាមំ ភិជ្ជតុយំ កាយោ, មំសបេសី វិសីយរុំ [វិសិយន្តុ (ក.)];

ឧភោ ជណ្ណុកសន្ធីហិ, ជង្ឃាយោ បបតន្តុ មេ.

៣១៣.

‘‘នាសិស្សំ ¶ ន បិវិស្សាមិ, វិហារា ច ន និក្ខមេ;

នបិ បស្សំ និបាតេស្សំ, តណ្ហាសល្លេ អនូហតេ.

៣១៤.

‘‘តស្ស មេវំ វិហរតោ, បស្ស វីរិយបរក្កមំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… មុទិតោ ថេរោ….

ចតុក្កនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

នាគសមាលោ ភគុ ច, សភិយោ នន្ទកោបិ ច;

ជម្ពុកោ សេនកោ ថេរោ, សម្ភូតោ រាហុលោបិ ច.

ភវតិ ចន្ទនោ ថេរោ, ទសេតេ [ឥទានិ នវេវ ថេរា ទិស្សន្តិ] ពុទ្ធសាវកា;

ធម្មិកោ សប្បកោ ថេរោ, មុទិតោ ចាបិ តេ តយោ;

គាថាយោ ទ្វេ ច បញ្ញាស, ថេរា សព្ពេបិ តេរសាតិ [ឥទានិ ទ្វាទសេវ ថេរា ទិស្សន្តិ].

៥. បញ្ចកនិបាតោ

១. រាជទត្តត្ថេរគាថា

៣១៥.

‘‘ភិក្ខុ ¶ ¶ ¶ ¶ សិវថិកំ [សីវថិកំ (សី. ស្យា. បី.)] គន្ត្វា, អទ្ទស ឥត្ថិមុជ្ឈិតំ;

អបវិទ្ធំ សុសានស្មិំ, ខជ្ជន្តិំ កិមិហី ផុដំ.

៣១៦.

‘‘យញ្ហិ ឯកេ ជិគុច្ឆន្តិ, មតំ ទិស្វាន បាបកំ;

កាមរាគោ បាតុរហុ, អន្ធោវ សវតី [វសតី (សី.)] អហុំ.

៣១៧.

‘‘ឱរំ ឱទនបាកម្ហា, តម្ហា ឋានា អបក្កមិំ;

សតិមា សម្បជានោហំ, ឯកមន្តំ ឧបាវិសិំ.

៣១៨.

‘‘តតោ មេ មនសីការោ, យោនិសោ ឧទបជ្ជថ;

អាទីនវោ បាតុរហុ, និព្ពិទា សមតិដ្ឋថ.

៣១៩.

‘‘តតោ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… រាជទត្តោ ថេរោ….

២. សុភូតត្ថេរគាថា

៣២០.

‘‘អយោគេ យុញ្ជមត្តានំ, បុរិសោ កិច្ចមិច្ឆកោ [កិច្ចមិច្ឆតោ (សី.), កិច្ចមិច្ឆយំ (កត្ថចិ)];

ចរំ ចេ នាធិគច្ឆេយ្យ, ‘តំ មេ ទុព្ភគលក្ខណំ’.

៣២១.

‘‘អព្ពូឡ្ហំ អឃគតំ វិជិតំ, ឯកញ្ចេ ឱស្សជេយ្យ កលីវ សិយា;

សព្ពានិបិ ចេ ឱស្សជេយ្យ អន្ធោវ សិយា, សមវិសមស្ស អទស្សនតោ.

៣២២.

‘‘យញ្ហិ ¶ កយិរា តញ្ហិ វទេ, យំ ន កយិរា ន តំ វទេ;

អករោន្តំ ភាសមានំ, បរិជានន្តិ បណ្ឌិតា.

៣២៣.

[ធ. ប. ៥១ ធម្មបទេបិ] ‘‘យថាបិ រុចិរំ បុប្ផំ, វណ្ណវន្តំ អគន្ធកំ;

ឯវំ សុភាសិតា វាចា, អផលា ហោតិ អកុព្ពតោ.

៣២៤.

[ធ. ប. ៥២] ‘‘យថាបិ ¶ រុចិរំ បុប្ផំ, វណ្ណវន្តំ សុគន្ធកំ [សគន្ធកំ (សី. ស្យា. បី.)];

ឯវំ សុភាសិតា វាចា, សផលា ហោតិ កុព្ពតោ’’តិ [សកុព្ពតោ (សី. បី.), សុកុព្ពតោ (ស្យា.)].

… សុភូតោ ថេរោ….

៣. គិរិមានន្ទត្ថេរគាថា

៣២៥.

‘‘វស្សតិ ¶ ¶ ទេវោ យថា សុគីតំ, ឆន្នា មេ កុដិកា សុខា និវាតា;

តស្សំ វិហរាមិ វូបសន្តោ, អថ ចេ បត្ថយសី បវស្ស ទេវ.

៣២៦.

‘‘វស្សតិ ទេវោ យថា សុគីតំ, ឆន្នា មេ កុដិកា សុខា និវាតា;

តស្សំ វិហរាមិ សន្តចិត្តោ, អថ ចេ បត្ថយសី បវស្ស ទេវ.

៣២៧.

‘‘វស្សតិ ទេវោ…បេ… តស្សំ វិហរាមិ វីតរាគោ…បេ….

៣២៨.

‘‘វស្សតិ ទេវោ…បេ… តស្សំ វិហរាមិ វីតទោសោ…បេ….

៣២៩.

‘‘វស្សតិ ទេវោ…បេ… តស្សំ ¶ វិហរាមិ វីតមោហោ;

អថ ចេ បត្ថយសី បវស្ស ទេវា’’តិ.

… គិរិមានន្ទោ ថេរោ….

៤. សុមនត្ថេរគាថា

៣៣០.

‘‘យំ បត្ថយានោ ធម្មេសុ, ឧបជ្ឈាយោ អនុគ្គហិ;

អមតំ អភិកង្ខន្តំ, កតំ កត្តព្ពកំ មយា.

៣៣១.

‘‘អនុប្បត្តោ សច្ឆិកតោ, សយំ ធម្មោ អនីតិហោ;

វិសុទ្ធិញាណោ និក្កង្ខោ, ព្យាករោមិ តវន្តិកេ.

៣៣២.

‘‘បុព្ពេនិវាសំ ជានាមិ, ទិព្ពចក្ខុ វិសោធិតំ;

សទត្ថោ មេ អនុប្បត្តោ, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.

៣៣៣.

‘‘អប្បមត្តស្ស មេ សិក្ខា, សុស្សុតា តវ សាសនេ;

សព្ពេ មេ អាសវា ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.

៣៣៤.

‘‘អនុសាសិ ¶ មំ អរិយវតា, អនុកម្បិ អនុគ្គហិ;

អមោឃោ តុយ្ហមោវាទោ, អន្តេវាសិម្ហិ សិក្ខិតោ’’តិ.

… សុមនោ ថេរោ….

៥. វឌ្ឍត្ថេរគាថា

៣៣៥.

‘‘សាធូ ហិ កិរ មេ មាតា, បតោទំ ឧបទំសយិ;

យស្សាហំ វចនំ សុត្វា, អនុសិដ្ឋោ ជនេត្តិយា;

អារទ្ធវីរិយោ បហិតត្តោ, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ.

៣៣៦.

‘‘អរហា ¶ ទក្ខិណេយ្យោម្ហិ, តេវិជ្ជោ អមតទ្ទសោ;

ជេត្វា នមុចិនោ សេនំ, វិហរាមិ អនាសវោ.

៣៣៧.

‘‘អជ្ឈត្តញ្ច ¶ ពហិទ្ធា ច, យេ មេ វិជ្ជិំសុ អាសវា;

សព្ពេ អសេសា ឧច្ឆិន្នា, ន ច ឧប្បជ្ជរេ បុន.

៣៣៨.

‘‘វិសារទា ខោ ភគិនី, ឯតមត្ថំ អភាសយិ;

‘អបិហា នូន មយិបិ, វនថោ តេ ន វិជ្ជតិ’.

៣៣៩.

‘‘បរិយន្តកតំ ទុក្ខំ, អន្តិមោយំ សមុស្សយោ;

ជាតិមរណសំសារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… វឌ្ឍោ ថេរោ….

៦. នទីកស្សបត្ថេរគាថា

៣៤០.

‘‘អត្ថាយ វត មេ ពុទ្ធោ, នទិំ នេរញ្ជរំ អគា;

យស្សាហំ ធម្មំ សុត្វាន, មិច្ឆាទិដ្ឋិំ វិវជ្ជយិំ.

៣៤១.

‘‘យជិំ ¶ ឧច្ចាវចេ យញ្ញេ, អគ្គិហុត្តំ ជុហិំ អហំ;

‘ឯសា សុទ្ធី’តិ មញ្ញន្តោ, អន្ធភូតោ [អន្ធីភូតោ (ក.)] បុថុជ្ជនោ.

៣៤២.

‘‘ទិដ្ឋិគហនបក្ខន្ទោ [បក្ខន្តោ (សី.), បក្ខន្នោ (ស្យា. បី.)], បរាមាសេន មោហិតោ;

អសុទ្ធិំ មញ្ញិសំ សុទ្ធិំ, អន្ធភូតោ អវិទ្ទសុ.

៣៤៣.

‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហីនា មេ, ភវា សព្ពេ បទាលិតា [វិទាលិតា (ក.)];

ជុហាមិ ទក្ខិណេយ្យគ្គិំ, នមស្សាមិ តថាគតំ.

៣៤៤.

‘‘មោហា ¶ សព្ពេ បហីនា មេ, ភវតណ្ហា បទាលិតា;

វិក្ខីណោ ជាតិសំសារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… នទីកស្សបោ ថេរោ….

៧. គយាកស្សបត្ថេរគាថា

៣៤៥.

‘‘បាតោ មជ្ឈន្ហិកំ សាយំ, តិក្ខត្តុំ ទិវសស្សហំ;

ឱតរិំ ឧទកំ សោហំ, គយាយ គយផគ្គុយា.

៣៤៦.

‘‘‘យំ ¶ មយា បកតំ បាបំ, បុព្ពេ អញ្ញាសុ ជាតិសុ;

តំ ទានីធ បវាហេមិ’, ឯវំទិដ្ឋិ បុរេ អហុំ.

៣៤៧.

‘‘សុត្វា ¶ សុភាសិតំ វាចំ, ធម្មត្ថសហិតំ បទំ;

តថំ យាថាវកំ អត្ថំ, យោនិសោ បច្ចវេក្ខិសំ;

៣៤៨.

‘‘និន្ហាតសព្ពបាបោម្ហិ, និម្មលោ បយតោ សុចិ;

សុទ្ធោ សុទ្ធស្ស ទាយាទោ, បុត្តោ ពុទ្ធស្ស ឱរសោ.

៣៤៩.

‘‘ឱគយ្ហដ្ឋង្គិកំ សោតំ, សព្ពបាបំ បវាហយិំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អជ្ឈគមិំ, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… គយាកស្សបោ ថេរោ….

៨. វក្កលិត្ថេរគាថា

៣៥០.

‘‘វាតរោគាភិនីតោ ត្វំ, វិហរំ កាននេ វនេ;

បវិដ្ឋគោចរេ លូខេ, កថំ ភិក្ខុ ករិស្សសិ.

៣៥១.

‘‘បីតិសុខេន វិបុលេន, ផរមានោ សមុស្សយំ;

លូខម្បិ អភិសម្ភោន្តោ, វិហរិស្សាមិ កាននេ.

៣៥២.

‘‘ភាវេន្តោ សតិបដ្ឋានេ, ឥន្ទ្រិយានិ ពលានិ ច;

ពោជ្ឈង្គានិ ច ភាវេន្តោ, វិហរិស្សាមិ កាននេ.

៣៥៣.

‘‘អារទ្ធវីរិយេ បហិតត្តេ, និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមេ [អារទ្ធវីរិយោ បហិតត្តោ, និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមោ (សី.)];

សមគ្គេ សហិតេ ទិស្វា, វិហរិស្សាមិ កាននេ.

៣៥៤.

‘‘អនុស្សរន្តោ សម្ពុទ្ធំ, អគ្គំ ទន្តំ សមាហិតំ;

អតន្ទិតោ ¶ រត្តិន្ទិវំ, វិហរិស្សាមិ កាននេ’’តិ.

… វក្កលិត្ថេរោ….

៩. វិជិតសេនត្ថេរគាថា

៣៥៥.

‘‘ឱលគ្គេស្សាមិ ¶ តេ ចិត្ត, អាណិទ្វារេវ ហត្ថិនំ;

ន តំ បាបេ និយោជេស្សំ, កាមជាល [កាមជាលំ (ស្យា.)] សរីរជ [សរីរជំ (ស្យា. ក.)].

៣៥៦.

‘‘ត្វំ ¶ ឱលគ្គោ ន គច្ឆសិ [ន គញ្ឆិសិ (បី)], ទ្វារវិវរំ គជោវ អលភន្តោ;

ន ច ចិត្តកលិ បុនប្បុនំ, បសក្ក [បសហំ (សី. ស្យា. បី.)] បាបរតោ ចរិស្សសិ.

៣៥៧.

‘‘យថា កុញ្ជរំ អទន្តំ, នវគ្គហមង្កុសគ្គហោ;

ពលវា អាវត្តេតិ អកាមំ, ឯវំ អាវត្តយិស្សំ តំ.

៣៥៨.

‘‘យថា វរហយទមកុសលោ, សារថិ បវរោ ទមេតិ អាជញ្ញំ;

ឯវំ ទមយិស្សំ តំ, បតិដ្ឋិតោ បញ្ចសុ ពលេសុ.

៣៥៩.

‘‘សតិយា ¶ តំ និពន្ធិស្សំ, បយុត្តោ តេ ទមេស្សាមិ [បយតត្តោ វោទបេស្សាមិ (សី.)];

វីរិយធុរនិគ្គហិតោ, ន យិតោ ទូរំ ¶ គមិស្សសេ ចិត្តា’’តិ.

… វិជិតសេនោ ថេរោ….

១០. យសទត្តត្ថេរគាថា

៣៦០.

‘‘ឧបារម្ភចិត្តោ ទុម្មេធោ, សុណាតិ ជិនសាសនំ;

អារកា ហោតិ សទ្ធម្មា, នភសោ បថវី យថា.

៣៦១.

‘‘ឧបារម្ភចិត្តោ ទុម្មេធោ, សុណាតិ ជិនសាសនំ;

បរិហាយតិ សទ្ធម្មា, កាឡបក្ខេវ ចន្ទិមា.

៣៦២.

‘‘ឧបារម្ភចិត្តោ ទុម្មេធោ, សុណាតិ ជិនសាសនំ;

បរិសុស្សតិ សទ្ធម្មេ, មច្ឆោ អប្បោទកេ យថា.

៣៦៣.

‘‘ឧបារម្ភចិត្តោ ទុម្មេធោ, សុណាតិ ជិនសាសនំ;

ន វិរូហតិ សទ្ធម្មេ, ខេត្តេ ពីជំវ បូតិកំ.

៣៦៤.

‘‘យោ ច តុដ្ឋេន ចិត្តេន, សុណាតិ ជិនសាសនំ;

ខេបេត្វា អាសវេ សព្ពេ, សច្ឆិកត្វា អកុប្បតំ;

បប្បុយ្យ បរមំ សន្តិំ, បរិនិព្ពាតិនាសវោ’’តិ.

… យសទត្តោ ថេរោ….

១១. សោណកុដិកណ្ណត្ថេរគាថា

៣៦៥.

‘‘ឧបសម្បទា ¶ ច មេ លទ្ធា, វិមុត្តោ ចម្ហិ អនាសវោ;

សោ ច មេ ភគវា ទិដ្ឋោ, វិហារេ ច សហាវសិំ.

៣៦៦.

‘‘ពហុទេវ រត្តិំ ភគវា, អព្ភោកាសេតិនាមយិ;

វិហារកុសលោ សត្ថា, វិហារំ បាវិសី តទា.

៣៦៧.

‘‘សន្ថរិត្វាន សង្ឃាដិំ, សេយ្យំ កប្បេសិ គោតមោ;

សីហោ ¶ សេលគុហាយំវ, បហីនភយភេរវោ.

៣៦៨.

‘‘តតោ កល្យាណវាក្ករណោ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាវកោ;

សោណោ អភាសិ សទ្ធម្មំ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សម្មុខា.

៣៦៩.

‘‘បញ្ចក្ខន្ធេ បរិញ្ញាយ, ភាវយិត្វាន អញ្ជសំ;

បប្បុយ្យ បរមំ សន្តិំ, បរិនិព្ពិស្សត្យនាសវោ’’តិ.

… សោណោ កុដិកណ្ណថេរោ….

១២. កោសិយត្ថេរគាថា

៣៧០.

‘‘យោ ¶ ¶ វេ គរូនំ វចនញ្ញុ ធីរោ, វសេ ច តម្ហិ ជនយេថ បេមំ;

សោ ភត្តិមា នាម ច ហោតិ បណ្ឌិតោ, ញត្វា ច ធម្មេសុ វិសេសិ អស្ស.

៣៧១.

‘‘យំ អាបទា ឧប្បតិតា ឧឡារា, នក្ខម្ភយន្តេ បដិសង្ខយន្តំ;

សោ ថាមវា នាម ច ហោតិ បណ្ឌិតោ, ញត្វា ច ធម្មេសុ វិសេសិ អស្ស.

៣៧២.

‘‘យោ វេ សមុទ្ទោវ ឋិតោ អនេជោ, គម្ភីរបញ្ញោ និបុណត្ថទស្សី;

អសំហារិយោ នាម ច ហោតិ បណ្ឌិតោ, ញត្វា ច ធម្មេសុ វិសេសិ អស្ស.

៣៧៣.

‘‘ពហុស្សុតោ ធម្មធរោ ច ហោតិ, ធម្មស្ស ¶ ហោតិ អនុធម្មចារី;

សោ តាទិសោ នាម ច ហោតិ បណ្ឌិតោ, ញត្វា ច ធម្មេសុ វិសេសិ អស្ស.

៣៧៤.

‘‘អត្ថញ្ច ¶ យោ ជានាតិ ភាសិតស្ស, អត្ថញ្ច ញត្វាន តថា ករោតិ;

អត្ថន្តរោ នាម ស ហោតិ បណ្ឌិតោ, ញត្វា ច ធម្មេសុ វិសេសិ អស្សា’’តិ.

… កោសិយោ ថេរោ….

បញ្ចកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

រាជទត្តោ សុភូតោ ច, គិរិមានន្ទសុមនា;

វឌ្ឍោ ច កស្សបោ ថេរោ, គយាកស្សបវក្កលី.

វិជិតោ យសទត្តោ ច, សោណោ កោសិយសវ្ហយោ;

សដ្ឋិ ច បញ្ច គាថាយោ, ថេរា ច ឯត្ថ ទ្វាទសាតិ.

៦. ឆក្កនិបាតោ

១. ឧរុវេឡកស្សបត្ថេរគាថា

៣៧៥.

‘‘ទិស្វាន ¶ ¶ ¶ បាដិហីរានិ, គោតមស្ស យសស្សិនោ;

ន តាវាហំ បណិបតិំ, ឥស្សាមានេន វញ្ចិតោ.

៣៧៦.

‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ចោទេសិ នរសារថិ;

តតោ ¶ មេ អាសិ សំវេគោ, អព្ភុតោ លោមហំសនោ.

៣៧៧.

‘‘បុព្ពេ ជដិលភូតស្ស, យា មេ សិទ្ធិ បរិត្តិកា;

តាហំ តទា និរាកត្វា [និរំកត្វា (ស្យា. ក.)], បព្ពជិំ ជិនសាសនេ.

៣៧៨.

‘‘បុព្ពេ យញ្ញេន សន្តុដ្ឋោ, កាមធាតុបុរក្ខតោ;

បច្ឆា រាគញ្ច ទោសញ្ច, មោហញ្ចាបិ សមូហនិំ.

៣៧៩.

‘‘បុព្ពេនិវាសំ ជានាមិ, ទិព្ពចក្ខុ វិសោធិតំ;

ឥទ្ធិមា បរចិត្តញ្ញូ, ទិព្ពសោតញ្ច បាបុណិំ.

៣៨០.

‘‘យស្ស ចត្ថាយ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ’’តិ.

… ឧរុវេឡកស្សបោ ថេរោ….

២. តេកិច្ឆការិត្ថេរគាថា

៣៨១.

‘‘អតិហិតា វីហិ, ខលគតា សាលី;

ន ច លភេ បិណ្ឌំ, កថមហំ កស្សំ.

៣៨២.

‘‘ពុទ្ធមប្បមេយ្យំ អនុស្សរ បសន្នោ;

បីតិយា ផុដសរីរោ ហោហិសិ សតតមុទគ្គោ.

៣៨៣.

‘‘ធម្មមប្បមេយ្យំ អនុស្សរ បសន្នោ;

បីតិយា ផុដសរីរោ ហោហិសិ សតតមុទគ្គោ.

៣៨៤.

‘‘សង្ឃមប្បមេយ្យំ អនុស្សរ បសន្នោ;

បីតិយា ផុដសរីរោ ហោហិសិ សតតមុទគ្គោ.

៣៨៥.

‘‘អព្ភោកាសេ ¶ ¶ វិហរសិ, សីតា ហេមន្តិកា ឥមា រត្យោ;

មា សីតេន បរេតោ វិហញ្ញិត្ថោ, បវិស ¶ ត្វំ វិហារំ ផុសិតគ្គឡំ.

៣៨៦.

‘‘ផុសិស្សំ ចតស្សោ អប្បមញ្ញាយោ, តាហិ ច សុខិតោ វិហរិស្សំ;

នាហំ សីតេន វិហញ្ញិស្សំ, អនិញ្ជិតោ វិហរន្តោ’’តិ.

… តេកិច្ឆការី [តេកិច្ឆកានិ (សី. ស្យា. បី.)] ថេរោ….

៣. មហានាគត្ថេរគាថា

៣៨៧.

‘‘យស្ស ¶ សព្រហ្មចារីសុ, គារវោ នូបលព្ភតិ;

បរិហាយតិ សទ្ធម្មា, មច្ឆោ អប្បោទកេ យថា.

៣៨៨.

‘‘យស្ស សព្រហ្មចារីសុ, គារវោ នូបលព្ភតិ;

ន វិរូហតិ សទ្ធម្មេ, ខេត្តេ ពីជំវ បូតិកំ.

៣៨៩.

‘‘យស្ស សព្រហ្មចារីសុ, គារវោ នូបលព្ភតិ;

អារកា ហោតិ និព្ពានា [និព្ពាណា (សី.)], ធម្មរាជស្ស សាសនេ.

៣៩០.

‘‘យស្ស សព្រហ្មចារីសុ, គារវោ ឧបលព្ភតិ;

ន វិហាយតិ សទ្ធម្មា, មច្ឆោ ពវ្ហោទកេ [ពហ្វោទកេ (សី.), ពហោទកេ (ស្យា.)] យថា.

៣៩១.

‘‘យស្ស សព្រហ្មចារីសុ, គារវោ ឧបលព្ភតិ;

សោ វិរូហតិ សទ្ធម្មេ, ខេត្តេ ពីជំវ ភទ្ទកំ.

៣៩២.

‘‘យស្ស សព្រហ្មចារីសុ, គារវោ ឧបលព្ភតិ;

សន្តិកេ ហោតិ និព្ពានំ [និព្ពាណំ (សី.)], ធម្មរាជស្ស សាសនេ’’តិ.

… មហានាគោ ថេរោ….

៤. កុល្លត្ថេរគាថា

៣៩៣.

‘‘កុល្លោ សិវថិកំ គន្ត្វា, អទ្ទស ឥត្ថិមុជ្ឈិតំ;

អបវិទ្ធំ ¶ សុសានស្មិំ, ខជ្ជន្តិំ កិមិហី ផុដំ.

៣៩៤.

‘‘អាតុរំ ¶ អសុចិំ បូតិំ, បស្ស កុល្ល សមុស្សយំ;

ឧគ្ឃរន្តំ បគ្ឃរន្តំ, ពាលានំ អភិនន្ទិតំ.

៣៩៥.

‘‘ធម្មាទាសំ គហេត្វាន, ញាណទស្សនបត្តិយា;

បច្ចវេក្ខិំ ឥមំ កាយំ, តុច្ឆំ សន្តរពាហិរំ.

៣៩៦.

‘‘យថា ឥទំ តថា ឯតំ, យថា ឯតំ តថា ឥទំ;

យថា អធោ តថា ឧទ្ធំ, យថា ឧទ្ធំ តថា អធោ.

៣៩៧.

‘‘យថា ¶ ទិវា តថា រត្តិំ, យថា រត្តិំ តថា ទិវា;

យថា បុរេ តថា បច្ឆា, យថា បច្ឆា តថា បុរេ.

៣៩៨.

‘‘បញ្ចង្គិកេន តុរិយេន, ន រតី ហោតិ តាទិសី;

យថា ឯកគ្គចិត្តស្ស, សម្មា ធម្មំ វិបស្សតោ’’តិ.

… កុល្លោ ថេរោ….

៥. មាលុក្យបុត្តត្ថេរគាថា

៣៩៩.

‘‘មនុជស្ស បមត្តចារិនោ, តណ្ហា វឌ្ឍតិ មាលុវា វិយ;

សោ ប្លវតី [ប្លវតិ (សី. បី. ក.), បរិប្លវតិ (ស្យា.)] ហុរា ហុរំ, ផលមិច្ឆំវ វនស្មិ វានរោ.

៤០០.

‘‘យំ ឯសា សហតេ [សហតិ (បី. ក.)] ជម្មី, តណ្ហា លោកេ វិសត្តិកា;

សោកា តស្ស បវឌ្ឍន្តិ, អភិវដ្ឋំវ [អភិវុដ្ឋំវ (ស្យា.), អភិវឌ្ឍំវ (ក.)] ពីរណំ.

៤០១.

‘‘យោ ចេតំ សហតេ [សហតិ (បី. ក.)] ជម្មិំ, តណ្ហំ លោកេ ទុរច្ចយំ;

សោកា តម្ហា បបតន្តិ, ឧទពិន្ទូវ បោក្ខរា.

៤០២.

‘‘តំ ¶ វោ វទាមិ ភទ្ទំ វោ, យាវន្តេត្ថ សមាគតា;

តណ្ហាយ ¶ មូលំ ខណថ, ឧសីរត្ថោវ ពីរណំ;

មា វោ នឡំវ សោតោវ, មារោ ភញ្ជិ បុនប្បុនំ.

៤០៣.

‘‘ករោថ ពុទ្ធវចនំ, ខណោ វោ មា ឧបច្ចគា;

ខណាតីតា ហិ សោចន្តិ, និរយម្ហិ សមប្បិតា.

៤០៤.

‘‘បមាទោ រជោ បមាទោ [សព្ពទា (សី. ក.), សុត្តនិបាតដ្ឋកថាយំ ឧដ្ឋានសុត្តវណ្ណនា ឱលោកេតព្ពា], បមាទានុបតិតោ រជោ;

អប្បមាទេន វិជ្ជាយ, អព្ពហេ សល្លមត្តនោ’’តិ.

… មាលុក្យបុត្តោ [មាលុង្ក្យបុត្តោ (សី. ស្យា. បី.)] ថេរោ….

៦. សប្បទាសត្ថេរគាថា

៤០៥.

‘‘បណ្ណវីសតិវស្សានិ ¶ , យតោ បព្ពជិតោ អហំ;

អច្ឆរាសង្ឃាតមត្តម្បិ, ចេតោសន្តិមនជ្ឈគំ.

៤០៦.

‘‘អលទ្ធា ចិត្តស្សេកគ្គំ, កាមរាគេន អដ្ដិតោ [អទ្ទិតោ (ស្យា. សី. អដ្ឋ.), អឌ្ឌិតោ (ក.)];

ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទន្តោ, វិហារា ឧបនិក្ខមិំ [នូបនិក្ខមិំ (សព្ពត្ថ), ទុបនិក្ខមិំ (?)].

៤០៧.

‘‘សត្ថំ វា អាហរិស្សាមិ, កោ អត្ថោ ជីវិតេន មេ;

កថំ ហិ សិក្ខំ បច្ចក្ខំ, កាលំ កុព្ពេថ មាទិសោ.

៤០៨.

‘‘តទាហំ ¶ ខុរមាទាយ, មញ្ចកម្ហិ ឧបាវិសិំ;

បរិនីតោ ខុរោ អាសិ, ធមនិំ ឆេត្តុមត្តនោ.

៤០៩.

‘‘តតោ មេ មនសីការោ, យោនិសោ ឧទបជ្ជថ;

អាទីនវោ បាតុរហុ, និព្ពិទា សមតិដ្ឋថ.

៤១០.

‘‘តតោ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ;

តិស្សោ ¶ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… សប្បទាសោ ថេរោ….

៧.កាតិយានត្ថេរគាថា

៤១១.

‘‘ឧដ្ឋេហិ និសីទ កាតិយាន, មា និទ្ទាពហុលោ អហុ ជាគរស្សុ;

មា តំ អលសំ បមត្តពន្ធុ, កូដេនេវ ជិនាតុ មច្ចុរាជា.

៤១២.

‘‘សេយ្យថាបិ [សយថាបិ (សី. បី.)] មហាសមុទ្ទវេគោ, ឯវំ ជាតិជរាតិវត្តតេ តំ;

សោ ករោហិ សុទីបមត្តនោ ត្វំ, ន ហិ តាណំ តវ វិជ្ជតេវ អញ្ញំ.

៤១៣.

‘‘សត្ថា ហិ វិជេសិ មគ្គមេតំ, សង្គា ជាតិជរាភយា អតីតំ;

បុព្ពាបររត្តមប្បមត្តោ, អនុយុញ្ជស្សុ ទឡ្ហំ ករោហិ យោគំ.

៤១៤.

‘‘បុរិមានិ ¶ បមុញ្ច ពន្ធនានិ, សង្ឃាដិខុរមុណ្ឌភិក្ខភោជី;

មា ខិឌ្ឌារតិញ្ច មា និទ្ទំ, អនុយុញ្ជិត្ថ ឈាយ កាតិយាន.

៤១៥.

‘‘ឈាយាហិ ¶ ជិនាហិ កាតិយាន, យោគក្ខេមបថេសុ ¶ កោវិទោសិ;

បប្បុយ្យ អនុត្តរំ វិសុទ្ធិំ, បរិនិព្ពាហិសិ វារិនាវ ជោតិ.

៤១៦.

‘‘បជ្ជោតករោ បរិត្តរំសោ, វាតេន វិនម្យតេ លតាវ;

ឯវម្បិ តុវំ អនាទិយានោ, មារំ ឥន្ទសគោត្ត និទ្ធុនាហិ;

សោ វេទយិតាសុ វីតរាគោ, កាលំ កង្ខ ឥធេវ សីតិភូតោ’’តិ.

… កាតិយានោ ថេរោ….

៨. មិគជាលត្ថេរគាថា

៤១៧.

‘‘សុទេសិតោ ចក្ខុមតា, ពុទ្ធេនាទិច្ចពន្ធុនា;

សព្ពសំយោជនាតីតោ, សព្ពវដ្ដវិនាសនោ.

៤១៨.

‘‘និយ្យានិកោ ឧត្តរណោ, តណ្ហាមូលវិសោសនោ;

វិសមូលំ អាឃាតនំ, ឆេត្វា បាបេតិ និព្ពុតិំ.

៤១៩.

‘‘អញ្ញាណមូលភេទាយ ¶ , កម្មយន្តវិឃាដនោ;

វិញ្ញាណានំ បរិគ្គហេ, ញាណវជិរនិបាតនោ.

៤២០.

‘‘វេទនានំ វិញ្ញាបនោ, ឧបាទានប្បមោចនោ;

ភវំ អង្គារកាសុំវ, ញាណេន អនុបស្សនោ [អនុបស្សកោ (សី. បី.)].

៤២១.

‘‘មហារសោ សុគម្ភីរោ, ជរាមច្ចុនិវារណោ;

អរិយោ ¶ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, ទុក្ខូបសមនោ សិវោ.

៤២២.

‘‘កម្មំ កម្មន្តិ ញត្វាន, វិបាកញ្ច វិបាកតោ;

បដិច្ចុប្បន្នធម្មានំ, យថាវាលោកទស្សនោ;

មហាខេមង្គមោ សន្តោ, បរិយោសានភទ្ទកោ’’តិ.

… មិគជាលោ ថេរោ….

៩. បុរោហិតបុត្តជេន្តត្ថេរគាថា

៤២៣.

‘‘ជាតិមទេន ¶ មត្តោហំ, ភោគឥស្សរិយេន ច;

សណ្ឋានវណ្ណរូបេន, មទមត្តោ អចារិហំ.

៤២៤.

‘‘នាត្តនោ សមកំ កញ្ចិ, អតិរេកំ ច មញ្ញិសំ;

អតិមានហតោ ពាលោ, បត្ថទ្ធោ ឧស្សិតទ្ធជោ.

៤២៥.

‘‘មាតរំ បិតរញ្ចាបិ, អញ្ញេបិ គរុសម្មតេ;

ន កញ្ចិ អភិវាទេសិំ, មានត្ថទ្ធោ អនាទរោ.

៤២៦.

‘‘ទិស្វា វិនាយកំ អគ្គំ, សារថីនំ វរុត្តមំ;

តបន្តមិវ អាទិច្ចំ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ.

៤២៧.

‘‘មានំ មទញ្ច ឆឌ្ឌេត្វា, វិប្បសន្នេន ចេតសា;

សិរសា អភិវាទេសិំ, សព្ពសត្តានមុត្តមំ.

៤២៨.

‘‘អតិមានោ ¶ ច ឱមានោ, បហីនា សុសមូហតា;

អស្មិមានោ សមុច្ឆិន្នោ, សព្ពេ មានវិធា ហតា’’តិ.

… ជេន្តោ បុរោហិតបុត្តោ ថេរោ….

១០. សុមនត្ថេរគាថា

៤២៩.

‘‘យទា ¶ នវោ បព្ពជិតោ, ជាតិយា សត្តវស្សិកោ;

ឥទ្ធិយា អភិភោត្វាន, បន្នគិន្ទំ មហិទ្ធិកំ.

៤៣០.

‘‘ឧបជ្ឈាយស្ស ¶ ឧទកំ, អនោតត្តា មហាសរា;

អាហរាមិ តតោ ទិស្វា, មំ សត្ថា ឯតទព្រវិ’’.

៤៣១.

‘‘សារិបុត្ត ឥមំ បស្ស, អាគច្ឆន្តំ កុមារកំ;

ឧទកកុម្ភមាទាយ, អជ្ឈត្តំ សុសមាហិតំ.

៤៣២.

‘‘បាសាទិកេន វត្តេន, កល្យាណឥរិយាបថោ;

សាមណេរោនុរុទ្ធស្ស, ឥទ្ធិយា ច វិសារទោ.

៤៣៣.

‘‘អាជានីយេន អាជញ្ញោ, សាធុនា សាធុការិតោ;

វិនីតោ អនុរុទ្ធេន, កតកិច្ចេន សិក្ខិតោ.

៤៣៤.

‘‘សោ បត្វា បរមំ សន្តិំ, សច្ឆិកត្វា អកុប្បតំ;

សាមណេរោ ស សុមនោ, មា មំ ជញ្ញាតិ ឥច្ឆតី’’តិ.

… សុមនោ ថេរោ….

១១. ន្ហាតកមុនិត្ថេរគាថា

៤៣៥.

‘‘វាតរោគាភិនីតោ ¶ ត្វំ, វិហរំ កាននេ វនេ;

បវិទ្ធគោចរេ លូខេ, កថំ ភិក្ខុ ករិស្សសិ’’.

៤៣៦.

‘‘បីតិសុខេន វិបុលេន, ផរិត្វាន សមុស្សយំ;

លូខម្បិ អភិសម្ភោន្តោ, វិហរិស្សាមិ កាននេ.

៤៣៧.

‘‘ភាវេន្តោ សត្ត ពោជ្ឈង្គេ, ឥន្ទ្រិយានិ ពលានិ ច;

ឈានសោខុម្មសម្បន្នោ [ឈានសុខុមសម្បន្នោ (ស្យា. ក.)], វិហរិស្សំ អនាសវោ.

៤៣៨.

‘‘វិប្បមុត្តំ ¶ កិលេសេហិ, សុទ្ធចិត្តំ អនាវិលំ;

អភិណ្ហំ បច្ចវេក្ខន្តោ, វិហរិស្សំ អនាសវោ.

៤៣៩.

‘‘អជ្ឈត្តញ្ច ពហិទ្ធា ច, យេ មេ វិជ្ជិំសុ អាសវា;

សព្ពេ អសេសា ឧច្ឆិន្នា, ន ច ឧប្បជ្ជរេ បុន.

៤៤០.

‘‘បញ្ចក្ខន្ធា បរិញ្ញាតា, តិដ្ឋន្តិ ឆិន្នមូលកា;

ទុក្ខក្ខយោ អនុប្បត្តោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… ន្ហាតកមុនិត្ថេរោ….

១២. ព្រហ្មទត្តត្ថេរគាថា

៤៤១.

‘‘អក្កោធស្ស កុតោ កោធោ, ទន្តស្ស សមជីវិនោ;

សម្មទញ្ញា វិមុត្តស្ស, ឧបសន្តស្ស តាទិនោ.

៤៤២.

‘‘តស្សេវ ¶ ¶ តេន បាបិយោ, យោ កុទ្ធំ បដិកុជ្ឈតិ;

កុទ្ធំ អប្បដិកុជ្ឈន្តោ, សង្គាមំ ជេតិ ទុជ្ជយំ.

៤៤៣.

[សំ. និ. ១.១៨៨, ២៥០] ‘‘ឧភិន្នមត្ថំ ចរតិ, អត្តនោ ច បរស្ស ច;

បរំ សង្កុបិតំ ញត្វា, យោ សតោ ឧបសម្មតិ.

៤៤៤.

[សំ. និ. ១.១៨៨, ២៥០] ‘‘ឧភិន្នំ តិកិច្ឆន្តំ តំ, អត្តនោ ច បរស្ស ច;

ជនា មញ្ញន្តិ ពាលោតិ, យេ ធម្មស្ស អកោវិទា.

៤៤៥.

‘‘ឧប្បជ្ជេ តេ សចេ កោធោ, អាវជ្ជ កកចូបមំ;

ឧប្បជ្ជេ ចេ រសេ តណ្ហា, បុត្តមំសូបមំ សរ.

៤៤៦.

‘‘សចេ ធាវតិ ចិត្តំ តេ, កាមេសុ ច ភវេសុ ច;

ខិប្បំ ¶ និគ្គណ្ហ សតិយា, កិដ្ឋាទំ វិយ ទុប្បសុ’’ន្តិ;

… ព្រហ្មទត្តោ ថេរោ….

១៣. សិរិមណ្ឌត្ថេរគាថា

៤៤៧.

[ឧទា. ៤៥; ចូឡវ. ៣៨៥; បរិ. ៣៣៩] ‘‘ឆន្នមតិវស្សតិ ¶ , វិវដំ នាតិវស្សតិ;

តស្មា ឆន្នំ វិវរេថ, ឯវំ តំ នាតិវស្សតិ.

៤៤៨.

[សំ. និ. ១.៦៦; នេត្តិ. ១៨] ‘‘មច្ចុនាព្ភហតោ លោកោ, ជរាយ បរិវារិតោ;

តណ្ហាសល្លេន ឱតិណ្ណោ, ឥច្ឆាធូបាយិតោ សទា.

៤៤៩.

‘‘មច្ចុនាព្ភហតោ លោកោ, បរិក្ខិត្តោ ជរាយ ច;

ហញ្ញតិ និច្ចមត្តាណោ, បត្តទណ្ឌោវ តក្ករោ.

៤៥០.

‘‘អាគច្ឆន្តគ្គិខន្ធាវ, មច្ចុ ព្យាធិ ជរា តយោ;

បច្ចុគ្គន្តុំ ពលំ នត្ថិ, ជវោ នត្ថិ បលាយិតុំ.

៤៥១.

‘‘អមោឃំ ទិវសំ កយិរា, អប្បេន ពហុកេន វា;

យំ យំ វិជហតេ [វិរហតេ (សី. បី.), វិវហតេ (ស្យា.)] រត្តិំ, តទូនំ តស្ស ជីវិតំ.

៤៥២.

‘‘ចរតោ តិដ្ឋតោ វាបិ, អាសីនសយនស្ស វា;

ឧបេតិ ចរិមា រត្តិ, ន តេ កាលោ បមជ្ជិតុ’’ន្តិ.

… សិរិមណ្ឌោ [សិរិមន្ទោ (សី.)] ថេរោ….

១៤. សព្ពកាមិត្ថេរគាថា

៤៥៣.

‘‘ទ្វិបាទកោយំ អសុចិ, ទុគ្គន្ធោ បរិហីរតិ [បរិហរតិ (ក.)];

នានាកុណបបរិបូរោ, វិស្សវន្តោ តតោ តតោ.

៤៥៤.

‘‘មិគំ ¶ និលីនំ កូដេន, ពឡិសេនេវ អម្ពុជំ;

វានរំ វិយ លេបេន, ពាធយន្តិ បុថុជ្ជនំ.

៤៥៥.

‘‘រូបា ¶ សទ្ទា រសា គន្ធា, ផោដ្ឋព្ពា ច មនោរមា;

បញ្ច កាមគុណា ឯតេ, ឥត្ថិរូបស្មិ ទិស្សរេ.

៤៥៦.

‘‘យេ ¶ ឯតា ឧបសេវន្តិ, រត្តចិត្តា បុថុជ្ជនា;

វឌ្ឍេន្តិ កដសិំ ឃោរំ, អាចិនន្តិ បុនព្ភវំ.

៤៥៧.

‘‘យោ ចេតា បរិវជ្ជេតិ, សប្បស្សេវ បទា សិរោ;

សោមំ វិសត្តិកំ លោកេ, សតោ សមតិវត្តតិ.

៤៥៨.

‘‘កាមេស្វាទីនវំ ¶ ទិស្វា, នេក្ខម្មំ ទដ្ឋុ ខេមតោ;

និស្សដោ សព្ពកាមេហិ, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ’’តិ.

… សព្ពកាមិត្ថេរោ….

ឆក្កនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

ឧរុវេឡកស្សបោ ច, ថេរោ តេកិច្ឆការិ ច;

មហានាគោ ច កុល្លោ ច, មាលុក្យោ [មាលុតោ (សី. ក.), មាលុង្ក្យោ (ស្យា.)] សប្បទាសកោ.

កាតិយានោ មិគជាលោ, ជេន្តោ សុមនសវ្ហយោ;

ន្ហាតមុនិ ព្រហ្មទត្តោ, សិរិមណ្ឌោ សព្ពកាមី ច;

គាថាយោ ចតុរាសីតិ, ថេរា ចេត្ថ ចតុទ្ទសាតិ.

៧. សត្តកនិបាតោ

១. សុន្ទរសមុទ្ទត្ថេរគាថា

៤៥៩.

‘‘អលង្កតា ¶ ¶ ¶ ¶ សុវសនា, មាលធារី [មាលាភារី (សី.), មាលភារី (ស្យា.)] វិភូសិតា;

អលត្តកកតាបាទា, បាទុការុយ្ហ វេសិកា.

៤៦០.

‘‘បាទុកា ឱរុហិត្វាន, បុរតោ បញ្ជលីកតា;

សា មំ សណ្ហេន មុទុនា, ម្ហិតបុព្ពំ [មិហិតបុព្ពំ (សី.)] អភាសថ’’.

៤៦១.

‘‘យុវាសិ ត្វំ បព្ពជិតោ, តិដ្ឋាហិ មម សាសនេ;

ភុញ្ជ មានុសកេ កាមេ, អហំ វិត្តំ ទទាមិ តេ;

សច្ចំ តេ បដិជានាមិ, អគ្គិំ វា តេ ហរាមហំ.

៤៦២.

‘‘យទា ជិណ្ណា ភវិស្សាម, ឧភោ ទណ្ឌបរាយនា;

ឧភោបិ បព្ពជិស្សាម, ឧភយត្ថ កដគ្គហោ’’.

៤៦៣.

‘‘តញ្ច ទិស្វាន យាចន្តិំ, វេសិកំ បញ្ជលីកតំ;

អលង្កតំ សុវសនំ, មច្ចុបាសំវ ឱឌ្ឌិតំ.

៤៦៤.

‘‘តតោ មេ មនសីការោ…បេ… និព្ពិទា សមតិដ្ឋថ.

៤៦៥.

‘‘តតោ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសន’’ន្តិ.

… សុន្ទរសមុទ្ទោ ថេរោ….

២. លកុណ្ឌកភទ្ទិយត្ថេរគាថា

៤៦៦.

បរេ អម្ពាដការាមេ, វនសណ្ឌម្ហិ ភទ្ទិយោ;

សមូលំ តណ្ហមព្ពុយ្ហ, តត្ថ ភទ្ទោវ ឈាយតិ [ភទ្ទោ’ធិឈាយាយតិ (សី.), ភទ្ទោ ឈិយាយតិ (ស្យា. សី. អដ្ឋ.)].

៤៦៧.

‘‘រមន្តេកេ មុទិង្គេហិ [មុតិង្គេហិ (សី. អដ្ឋ.)], វីណាហិ បណវេហិ ច;

អហញ្ច ¶ រុក្ខមូលស្មិំ, រតោ ពុទ្ធស្ស សាសនេ.

៤៦៨.

‘‘ពុទ្ធោ ចេ [ពុទ្ធោ ច (សព្ពត្ថ)] មេ វរំ ទជ្ជា, សោ ច លព្ភេថ មេ វរោ;

គណ្ហេហំ សព្ពលោកស្ស, និច្ចំ កាយគតំ សតិំ.

៤៦៩.

‘‘យេ ¶ មំ រូបេន បាមិំសុ, យេ ច ឃោសេន អន្វគូ;

ឆន្ទរាគវសូបេតា, ន មំ ជានន្តិ តេ ជនា.

៤៧០.

‘‘អជ្ឈត្តញ្ច ¶ ន ជានាតិ, ពហិទ្ធា ច ន បស្សតិ;

សមន្តាវរណោ ពាលោ, ស វេ ឃោសេន វុយ្ហតិ.

៤៧១.

‘‘អជ្ឈត្តញ្ច ន ជានាតិ, ពហិទ្ធា ច វិបស្សតិ;

ពហិទ្ធា ផលទស្សាវី, សោបិ ឃោសេន វុយ្ហតិ.

៤៧២.

‘‘អជ្ឈត្តញ្ច បជានាតិ, ពហិទ្ធា ច វិបស្សតិ;

អនាវរណទស្សាវី, ន សោ ឃោសេន វុយ្ហតី’’តិ.

… លកុណ្ឌកភទ្ទិយោ ថេរោ….

៣. ភទ្ទត្ថេរគាថា

៤៧៣.

‘‘ឯកបុត្តោ ¶ អហំ អាសិំ, បិយោ មាតុ បិយោ បិតុ;

ពហូហិ វតចរិយាហិ, លទ្ធោ អាយាចនាហិ ច.

៤៧៤.

‘‘តេ ច មំ អនុកម្បាយ, អត្ថកាមា ហិតេសិនោ;

ឧភោ បិតា ច មាតា ច, ពុទ្ធស្ស ឧបនាមយុំ’’.

៤៧៥.

‘‘កិច្ឆា លទ្ធោ អយំ បុត្តោ, សុខុមាលោ សុខេធិតោ;

ឥមំ ទទាម តេ នាថ, ជិនស្ស បរិចារកំ’’.

៤៧៦.

‘‘សត្ថា ច មំ បដិគ្គយ្ហ, អានន្ទំ ឯតទព្រវិ;

‘បព្ពាជេហិ ឥមំ ខិប្បំ, ហេស្សត្យាជានិយោ អយំ.

៤៧៧.

‘‘បព្ពាជេត្វាន ¶ មំ សត្ថា, វិហារំ បាវិសី ជិនោ;

អនោគ្គតស្មិំ សូរិយស្មិំ, តតោ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ.

៤៧៨.

‘‘តតោ សត្ថា និរាកត្វា, បដិសល្លានវុដ្ឋិតោ;

‘ឯហិ ភទ្ទា’តិ មំ អាហ, សា មេ អាសូបសម្បទា.

៤៧៩.

‘‘ជាតិយា សត្តវស្សេន, លទ្ធា មេ ឧបសម្បទា;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, អហោ ធម្មសុធម្មតា’’តិ.

… ភទ្ទោ ថេរោ….

៤. សោបាកត្ថេរគាថា

៤៨០.

‘‘ទិស្វា ¶ បាសាទឆាយាយំ, ចង្កមន្តំ នរុត្តមំ;

តត្ថ នំ ឧបសង្កម្ម, វន្ទិស្សំ [វន្ទិសំ (សី. បី.)] បុរិសុត្តមំ.

៤៨១.

‘‘ឯកំសំ ¶ ចីវរំ កត្វា, សំហរិត្វាន បាណយោ;

អនុចង្កមិស្សំ វិរជំ, សព្ពសត្តានមុត្តមំ.

៤៨២.

‘‘តតោ បញ្ហេ អបុច្ឆិ មំ, បញ្ហានំ កោវិទោ វិទូ;

អច្ឆម្ភី ច អភីតោ ច, ព្យាកាសិំ សត្ថុនោ អហំ.

៤៨៣.

‘‘វិស្សជ្ជិតេសុ បញ្ហេសុ, អនុមោទិ តថាគតោ;

ភិក្ខុសង្ឃំ វិលោកេត្វា, ឥមមត្ថំ អភាសថ’’.

៤៨៤.

‘‘លាភា អង្គានំ មគធានំ, យេសាយំ បរិភុញ្ជតិ;

ចីវរំ បិណ្ឌបាតញ្ច, បច្ចយំ សយនាសនំ;

បច្ចុដ្ឋានញ្ច សាមីចិំ, តេសំ លាភា’’តិ ចាព្រវិ.

៤៨៥.

‘‘អជ្ជតគ្គេ មំ សោបាក, ទស្សនាយោបសង្កម;

ឯសា ¶ ចេវ តេ សោបាក, ភវតុ ឧបសម្បទា’’.

៤៨៦.

‘‘ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, លទ្ធាន ឧបសម្បទំ;

ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, អហោ ធម្មសុធម្មតា’’តិ.

… សោបាកោ ថេរោ….

៥. សរភង្គត្ថេរគាថា

៤៨៧.

‘‘សរេ ហត្ថេហិ ភញ្ជិត្វា, កត្វាន កុដិមច្ឆិសំ;

តេន មេ សរភង្គោតិ, នាមំ សម្មុតិយា អហុ.

៤៨៨.

‘‘ន ¶ មយ្ហំ កប្បតេ អជ្ជ, សរេ ហត្ថេហិ ភញ្ជិតុំ;

សិក្ខាបទា នោ បញ្ញត្តា, គោតមេន យសស្សិនា.

៤៨៩.

‘‘សកលំ សមត្តំ រោគំ, សរភង្គោ នាទ្ទសំ បុព្ពេ;

សោយំ រោគោ ទិដ្ឋោ, វចនករេនាតិទេវស្ស.

៤៩០.

‘‘យេនេវ មគ្គេន គតោ វិបស្សី, យេនេវ មគ្គេន សិខី ច វេស្សភូ;

កកុសន្ធកោណាគមនោ ច កស្សបោ, តេនញ្ជសេន អគមាសិ គោតមោ.

៤៩១.

‘‘វីតតណ្ហា ¶ អនាទានា, សត្ត ពុទ្ធា ខយោគធា;

យេហាយំ ទេសិតោ ធម្មោ, ធម្មភូតេហិ តាទិភិ.

៤៩២.

‘‘ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ, អនុកម្បាយ បាណិនំ;

ទុក្ខំ សមុទយោ មគ្គោ, និរោធោ ទុក្ខសង្ខយោ.

៤៩៣.

‘‘យស្មិំ ¶ និវត្តតេ [យស្មិំ ន និព្ពត្តតេ (ក.)] ទុក្ខំ, សំសារស្មិំ អនន្តកំ;

ភេទា ¶ ឥមស្ស កាយស្ស, ជីវិតស្ស ច សង្ខយា;

អញ្ញោ បុនព្ភវោ នត្ថិ, សុវិមុត្តោម្ហិ សព្ពធី’’តិ.

… សរភង្គោ ថេរោ….

សត្តកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

សុន្ទរសមុទ្ទោ ថេរោ, ថេរោ លកុណ្ឌភទ្ទិយោ;

ភទ្ទោ ថេរោ ច សោបាកោ, សរភង្គោ មហាឥសិ;

សត្តកេ បញ្ចកា ថេរា, គាថាយោ បញ្ចតិំសតីតិ.

៨. អដ្ឋកនិបាតោ

១. មហាកច្ចាយនត្ថេរគាថា

៤៩៤.

‘‘កម្មំ ¶ ¶ ¶ ពហុកំ ន ការយេ, បរិវជ្ជេយ្យ ជនំ ន ឧយ្យមេ;

សោ ឧស្សុក្កោ រសានុគិទ្ធោ, អត្ថំ រិញ្ចតិ យោ សុខាធិវាហោ.

៤៩៥.

‘‘បង្កោតិ ហិ នំ អវេទយុំ, យាយំ វន្ទនបូជនា កុលេសុ;

សុខុមំ សល្លំ ទុរុព្ពហំ, សក្ការោ កាបុរិសេន ទុជ្ជហោ.

៤៩៦.

‘‘ន បរស្សុបនិធាយ, កម្មំ មច្ចស្ស បាបកំ;

អត្តនា តំ ន សេវេយ្យ, កម្មពន្ធូហិ មាតិយា.

៤៩៧.

‘‘ន បរេ វចនា ចោរោ, ន បរេ វចនា មុនិ;

អត្តា ច នំ យថាវេទិ [យថា វេត្តិ (សី.)], ទេវាបិ នំ តថា វិទូ.

៤៩៨.

‘‘បរេ ច ន វិជានន្តិ, មយមេត្ថ យមាមសេ;

យេ ¶ ច តត្ថ វិជានន្តិ, តតោ សម្មន្តិ មេធគា.

៤៩៩.

‘‘ជីវតេ វាបិ សប្បញ្ញោ, អបិ វិត្តបរិក្ខយោ;

បញ្ញាយ ច អលាភេន [អភាវេន (សី. អដ្ឋ.)], វិត្តវាបិ ន ជីវតិ.

៥០០.

‘‘សព្ពំ សុណាតិ សោតេន, សព្ពំ បស្សតិ ចក្ខុនា;

ន ច ទិដ្ឋំ សុតំ ធីរោ, សព្ពំ ឧជ្ឈិតុមរហតិ.

៥០១.

‘‘ចក្ខុមាស្ស យថា អន្ធោ, សោតវា ពធិរោ យថា;

បញ្ញវាស្ស យថា មូគោ, ពលវា ទុព្ពលោរិវ;

អថ អត្ថេ សមុប្បន្នេ, សយេថ [បស្សេថ (ក.)] មតសាយិក’’ន្តិ.

… មហាកច្ចាយនោ ថេរោ….

២. សិរិមិត្តត្ថេរគាថា

៥០២.

‘‘អក្កោធនោនុបនាហី, អមាយោ រិត្តបេសុណោ;

ស វេ តាទិសកោ ភិក្ខុ, ឯវំ បេច្ច ន សោចតិ.

៥០៣.

‘‘អក្កោធនោនុបនាហី, អមាយោ រិត្តបេសុណោ;

គុត្តទ្វារោ សទា ភិក្ខុ, ឯវំ បេច្ច ន សោចតិ.

៥០៤.

‘‘អក្កោធនោនុបនាហី ¶ ¶ , អមាយោ រិត្តបេសុណោ;

កល្យាណសីលោ សោ [យោ (ស្យា.)] ភិក្ខុ, ឯវំ បេច្ច ន សោចតិ.

៥០៥.

‘‘អក្កោធនោនុបនាហី, អមាយោ រិត្តបេសុណោ;

កល្យាណមិត្តោ សោ ភិក្ខុ, ឯវំ បេច្ច ន សោចតិ.

៥០៦.

‘‘អក្កោធនោនុបនាហី ¶ , អមាយោ រិត្តបេសុណោ;

កល្យាណបញ្ញោ សោ ភិក្ខុ, ឯវំ បេច្ច ន សោចតិ.

៥០៧.

‘‘យស្ស សទ្ធា តថាគតេ, អចលា សុប្បតិដ្ឋិតា;

សីលញ្ច ¶ យស្ស កល្យាណំ, អរិយកន្តំ បសំសិតំ.

៥០៨.

‘‘សង្ឃេ បសាទោ យស្សត្ថិ, ឧជុភូតញ្ច ទស្សនំ;

‘អទលិទ្ទោ’តិ តំ អាហុ, អមោឃំ តស្ស ជីវិតំ.

៥០៩.

‘‘តស្មា សទ្ធញ្ច សីលញ្ច, បសាទំ ធម្មទស្សនំ;

អនុយុញ្ជេថ មេធាវី, សរំ ពុទ្ធាន សាសន’’ន្តិ.

… សិរិមិត្តោ ថេរោ….

៣. មហាបន្ថកត្ថេរគាថា

៥១០.

‘‘យទា បឋមមទ្ទក្ខិំ, សត្ថារមកុតោភយំ;

តតោ មេ អហុ សំវេគោ, បស្សិត្វា បុរិសុត្តមំ.

៥១១.

‘‘សិរិំ ហត្ថេហិ បាទេហិ, យោ បណាមេយ្យ អាគតំ;

ឯតាទិសំ សោ សត្ថារំ, អារាធេត្វា វិរាធយេ.

៥១២.

‘‘តទាហំ បុត្តទារញ្ច, ធនធញ្ញញ្ច ឆឌ្ឌយិំ;

កេសមស្សូនិ ឆេទេត្វា, បព្ពជិំ អនគារិយំ.

៥១៣.

‘‘សិក្ខាសាជីវសម្បន្នោ, ឥន្ទ្រិយេសុ សុសំវុតោ;

នមស្សមានោ សម្ពុទ្ធំ, វិហាសិំ អបរាជិតោ.

៥១៤.

‘‘តតោ មេ បណិធី អាសិ, ចេតសោ អភិបត្ថិតោ;

ន និសីទេ មុហុត្តម្បិ, តណ្ហាសល្លេ អនូហតេ.

៥១៥.

‘‘តស្ស មេវំ វិហរតោ, បស្ស វីរិយបរក្កមំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.

៥១៦.

‘‘បុព្ពេនិវាសំ ¶ ជានាមិ, ទិព្ពចក្ខុ វិសោធិតំ;

អរហា ទក្ខិណេយ្យោម្ហិ, វិប្បមុត្តោ និរូបធិ.

៥១៧.

‘‘តតោ ¶ ¶ រត្យា វិវសានេ [វិវសនេ (សី. ស្យា.)], សូរិយស្សុគ្គមនំ បតិ;

សព្ពំ តណ្ហំ វិសោសេត្វា, បល្លង្កេន ឧបាវិសិ’’ន្តិ.

… មហាបន្ថកោ ថេរោ….

អដ្ឋកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

មហាកច្ចាយនោ ថេរោ, សិរិមិត្តោ មហាបន្ថកោ;

ឯតេ អដ្ឋនិបាតម្ហិ, គាថាយោ ចតុវីសតីតិ.

៩. នវកនិបាតោ

១. ភូតត្ថេរគាថា

៥១៨.

‘‘យទា ¶ ¶ ¶ ទុក្ខំ ជរាមរណន្តិ បណ្ឌិតោ, អវិទ្ទសូ យត្ថ សិតា បុថុជ្ជនា;

ទុក្ខំ បរិញ្ញាយ សតោវ ឈាយតិ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតិ.

៥១៩.

‘‘យទា ទុក្ខស្សាវហនិំ វិសត្តិកំ, បបញ្ចសង្ឃាតទុខាធិវាហិនិំ;

តណ្ហំ បហន្ត្វាន សតោវ ឈាយតិ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតិ.

៥២០.

‘‘យទា សិវំ ទ្វេចតុរង្គគាមិនំ, មគ្គុត្តមំ ¶ សព្ពកិលេសសោធនំ;

បញ្ញាយ បស្សិត្វ សតោវ ឈាយតិ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតិ.

៥២១.

‘‘យទា អសោកំ វិរជំ អសង្ខតំ, សន្តំ បទំ សព្ពកិលេសសោធនំ;

ភាវេតិ សញ្ញោជនពន្ធនច្ឆិទំ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតិ.

៥២២.

‘‘យទា នភេ គជ្ជតិ មេឃទុន្ទុភិ, ធារាកុលា វិហគបថេ សមន្តតោ;

ភិក្ខូ ច បព្ភារគតោវ ឈាយតិ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតិ.

៥២៣.

‘‘យទា នទីនំ កុសុមាកុលានំ, វិចិត្ត-វានេយ្យ-វដំសកានំ;

តីរេ និសិន្នោ សុមនោវ ឈាយតិ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតិ.

៥២៤.

‘‘យទា ¶ និសីថេ រហិតម្ហិ កាននេ, ទេវេ គឡន្តម្ហិ នទន្តិ ទាឋិនោ;

ភិក្ខូ ច បព្ភារគតោវ ឈាយតិ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតិ.

៥២៥.

‘‘យទា ¶ វិតក្កេ ឧបរុន្ធិយត្តនោ, នគន្តរេ នគវិវរំ សមស្សិតោ;

វីតទ្ទរោ វីតខិលោវ ឈាយតិ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតិ.

៥២៦.

‘‘យទា ¶ សុខី មលខិលសោកនាសនោ, និរគ្គឡោ និព្ពនថោ វិសល្លោ;

សព្ពាសវេ ព្យន្តិកតោវ ឈាយតិ, តតោ រតិំ បរមតរំ ន វិន្ទតី’’តិ.

… ភូតោ ថេរោ….

នវកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

ភូតោ តថទ្ទសោ ថេរោ, ឯកោ ខគ្គវិសាណវា;

នវកម្ហិ និបាតម្ហិ, គាថាយោបិ ឥមា នវាតិ.

១០. ទសកនិបាតោ

១. កាឡុទាយិត្ថេរគាថា

៥២៧.

‘‘អង្គារិនោ ¶ ¶ ¶ ទានិ ទុមា ភទន្តេ, ផលេសិនោ ឆទនំ វិប្បហាយ;

តេ អច្ចិមន្តោវ បភាសយន្តិ, សមយោ មហាវីរ ភាគី រសានំ.

៥២៨.

‘‘ទុមានិ ¶ ផុល្លានិ មនោរមានិ, សមន្តតោ សព្ពទិសា បវន្តិ;

បត្តំ បហាយ ផលមាសសានា [ផលមាសមានោ (ក.)], កាលោ ឥតោ បក្កមនាយ វីរ.

៥២៩.

‘‘នេវាតិសីតំ ន បនាតិឧណ្ហំ, សុខា ឧតុ អទ្ធនិយា ភទន្តេ;

បស្សន្តុ តំ សាកិយា កោឡិយា ច, បច្ឆាមុខំ រោហិនិយំ តរន្តំ.

៥៣០.

‘‘អាសាយ កសតេ ខេត្តំ, ពីជំ អាសាយ វប្បតិ;

អាសាយ វាណិជា យន្តិ, សមុទ្ទំ ធនហារកា;

យាយ អាសាយ តិដ្ឋាមិ, សា មេ អាសា សមិជ្ឈតុ.

៥៣១.

[សំ. និ. ១.១៩៨] ‘‘បុនប្បុនំ ចេវ វបន្តិ ពីជំ, បុនប្បុនំ វស្សតិ ទេវរាជា;

បុនប្បុនំ ខេត្តំ កសន្តិ កស្សកា, បុនប្បុនំ ធញ្ញមុបេតិ រដ្ឋំ.

៥៣២.

[សំ. និ. ១.១៩៨] ‘‘បុនប្បុនំ យាចនកា ចរន្តិ, បុនប្បុនំ ទានបតី ទទន្តិ;

បុនប្បុនំ ទានបតី ទទិត្វា, បុនប្បុនំ សគ្គមុបេន្តិ ឋានំ.

៥៣៣.

‘‘វីរោ ¶ ¶ ហវេ សត្តយុគំ បុនេតិ, យស្មិំ កុលេ ជាយតិ ភូរិបញ្ញោ;

មញ្ញាមហំ សក្កតិ ទេវទេវោ, តយា ហិ ជាតោ [តយាភិជាតោ (សី.)] មុនិ សច្ចនាមោ.

៥៣៤.

‘‘សុទ្ធោទនោ ¶ នាម បិតា មហេសិនោ, ពុទ្ធស្ស មាតា បន មាយនាមា;

យា ពោធិសត្តំ បរិហរិយ កុច្ឆិនា, កាយស្ស ភេទា តិទិវម្ហិ មោទតិ.

៥៣៥.

‘‘សា គោតមី កាលកតា ឥតោ ចុតា, ទិព្ពេហិ កាមេហិ សមង្គិភូតា;

សា មោទតិ កាមគុណេហិ បញ្ចហិ, បរិវារិតា ទេវគណេហិ តេហិ.

៥៣៦.

‘‘ពុទ្ធស្ស បុត្តោម្ហិ អសយ្ហសាហិនោ, អង្គីរសស្សប្បដិមស្ស តាទិនោ;

បិតុបិតា មយ្ហំ តុវំសិ សក្ក, ធម្មេន មេ គោតម អយ្យកោសី’’តិ.

… កាឡុទាយី ថេរោ….

២. ឯកវិហារិយត្ថេរគាថា

៥៣៧.

‘‘បុរតោ ¶ បច្ឆតោ វាបិ, អបរោ ចេ ន វិជ្ជតិ;

អតីវ ផាសុ ភវតិ, ឯកស្ស វសតោ វនេ.

៥៣៨.

‘‘ហន្ទ ¶ ឯកោ គមិស្សាមិ, អរញ្ញំ ពុទ្ធវណ្ណិតំ;

ផាសុ [ផាសុំ (ស្យា. បី.)] ឯកវិហារិស្ស, បហិតត្តស្ស ភិក្ខុនោ.

៥៣៩.

‘‘យោគី-បីតិករំ រម្មំ, មត្តកុញ្ជរសេវិតំ;

ឯកោ អត្តវសី ខិប្បំ, បវិសិស្សាមិ កាននំ.

៥៤០.

‘‘សុបុប្ផិតេ សីតវនេ, សីតលេ គិរិកន្ទរេ;

គត្តានិ បរិសិញ្ចិត្វា, ចង្កមិស្សាមិ ឯកកោ.

៥៤១.

‘‘ឯកាកិយោ អទុតិយោ, រមណីយេ មហាវនេ;

កទាហំ វិហរិស្សាមិ, កតកិច្ចោ អនាសវោ.

៥៤២.

‘‘ឯវំ មេ កត្តុកាមស្ស, អធិប្បាយោ សមិជ្ឈតុ;

សាធិយិស្សាមហំយេវ, នាញ្ញោ អញ្ញស្ស ការកោ.

៥៤៣.

‘‘ឯស ¶ ពន្ធាមិ សន្នាហំ, បវិសិស្សាមិ កាននំ;

ន តតោ និក្ខមិស្សាមិ, អប្បត្តោ អាសវក្ខយំ.

៥៤៤.

‘‘មាលុតេ ឧបវាយន្តេ, សីតេ សុរភិគន្ធិកេ [គន្ធកេ (ស្យា. បី. ក.)];

អវិជ្ជំ ទាលយិស្សាមិ, និសិន្នោ នគមុទ្ធនិ.

៥៤៥.

‘‘វនេ កុសុមសញ្ឆន្នេ, បព្ភារេ នូន សីតលេ;

វិមុត្តិសុខេន សុខិតោ, រមិស្សាមិ គិរិព្ពជេ.

៥៤៦.

‘‘សោហំ ¶ បរិបុណ្ណសង្កប្បោ, ចន្ទោ បន្នរសោ យថា;

សព្ពាសវបរិក្ខីណោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… ឯកវិហារិយោ ថេរោ….

៣. មហាកប្បិនត្ថេរគាថា

៥៤៧.

‘‘អនាគតំ ¶ យោ បដិកច្ច [បដិគច្ច (សី.)] បស្សតិ, ហិតញ្ច អត្ថំ អហិតញ្ច តំ ទ្វយំ;

វិទ្ទេសិនោ តស្ស ហិតេសិនោ វា, រន្ធំ ន បស្សន្តិ សមេក្ខមានា.

៥៤៨.

[បដិ. ម. ១.១៦០ បដិសម្ភិទាមគ្គេ] ‘‘អានាបានសតី យស្ស, បរិបុណ្ណា សុភាវិតា;

អនុបុព្ពំ បរិចិតា, យថា ពុទ្ធេន ទេសិតា;

សោមំ លោកំ បភាសេតិ, អព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមា.

៥៤៩.

‘‘ឱទាតំ ¶ វត មេ ចិត្តំ, អប្បមាណំ សុភាវិតំ;

និព្ពិទ្ធំ បគ្គហីតញ្ច, សព្ពា ឱភាសតេ ទិសា.

៥៥០.

‘‘ជីវតេ វាបិ សប្បញ្ញោ, អបិ វិត្តបរិក្ខយោ;

បញ្ញាយ ច អលាភេន, វិត្តវាបិ ន ជីវតិ.

៥៥១.

‘‘បញ្ញា សុតវិនិច្ឆិនី, បញ្ញា កិត្តិសិលោកវទ្ធនី;

បញ្ញាសហិតោ នរោ ឥធ, អបិ ទុក្ខេសុ សុខានិ វិន្ទតិ.

៥៥២.

‘‘នាយំ អជ្ជតនោ ធម្មោ, នច្ឆេរោ នបិ អព្ភុតោ;

យត្ថ ជាយេថ មីយេថ, តត្ថ កិំ វិយ អព្ភុតំ.

៥៥៣.

‘‘អនន្តរំ ហិ ជាតស្ស, ជីវិតា មរណំ ធុវំ;

ជាតា ជាតា មរន្តីធ, ឯវំធម្មា ហិ បាណិនោ.

៥៥៤.

‘‘ន ¶ ហេតទត្ថាយ មតស្ស ហោតិ, យំ ជីវិតត្ថំ បរបោរិសានំ;

មតម្ហិ រុណ្ណំ ន យសោ ន លោក្យំ, ន ¶ វណ្ណិតំ សមណព្រាហ្មណេហិ.

៥៥៥.

‘‘ចក្ខុំ សរីរំ ឧបហន្តិ តេន [ឧបហន្តិ រុណ្ណំ (សី.), ឧបហន្តិ រោណ្ណំ (ស្យា. បី.)], និហីយតិ វណ្ណពលំ មតី ច;

អានន្ទិនោ តស្ស ទិសា ភវន្តិ, ហិតេសិនោ នាស្ស សុខី ភវន្តិ.

៥៥៦.

‘‘តស្មា ហិ ឥច្ឆេយ្យ កុលេ វសន្តេ, មេធាវិនោ ចេវ ពហុស្សុតេ ច;

យេសំ ¶ ហិ បញ្ញាវិភវេន កិច្ចំ, តរន្តិ នាវាយ នទិំវ បុណ្ណ’’ន្តិ.

… មហាកប្បិនោ ថេរោ….

៤. ចូឡបន្ថកត្ថេរគាថា

៥៥៧.

‘‘ទន្ធា មយ្ហំ គតី អាសិ, បរិភូតោ បុរេ អហំ;

ភាតា ច មំ បណាមេសិ, ‘គច្ឆ ទានិ តុវំ ឃរំ’.

៥៥៨.

‘‘សោហំ បណាមិតោ សន្តោ [ភាតា (អដ្ឋ.)], សង្ឃារាមស្ស កោដ្ឋកេ;

ទុម្មនោ តត្ថ អដ្ឋាសិំ, សាសនស្មិំ អបេក្ខវា.

៥៥៩.

‘‘ភគវា តត្ថ អាគច្ឆិ [អាគញ្ឆិ (សី. បី.)], សីសំ មយ្ហំ បរាមសិ;

ពាហាយ មំ គហេត្វាន, សង្ឃារាមំ បវេសយិ.

៥៦០.

‘‘អនុកម្បាយ មេ សត្ថា, បាទាសិ បាទបុញ្ឆនិំ;

‘ឯតំ សុទ្ធំ អធិដ្ឋេហិ, ឯកមន្តំ ស្វធិដ្ឋិតំ’.

៥៦១.

‘‘តស្សាហំ វចនំ សុត្វា, វិហាសិំ សាសនេ រតោ;

សមាធិំ ¶ បដិបាទេសិំ, ឧត្តមត្ថស្ស បត្តិយា.

៥៦២.

‘‘បុព្ពេនិវាសំ ¶ ជានាមិ, ទិព្ពចក្ខុ វិសោធិតំ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.

៥៦៣.

‘‘សហស្សក្ខត្តុមត្តានំ ¶ , និម្មិនិត្វាន បន្ថកោ;

និសីទម្ពវនេ រម្មេ, យាវ កាលប្បវេទនា.

៥៦៤.

‘‘តតោ មេ សត្ថា បាហេសិ, ទូតំ កាលប្បវេទកំ;

បវេទិតម្ហិ កាលម្ហិ, វេហាសាទុបសង្កមិំ [វេហាសានុបសង្កមិំ (ស្យា. ក.)].

៥៦៥.

‘‘វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, ឯកមន្តំ និសីទហំ;

និសិន្នំ មំ វិទិត្វាន, អថ សត្ថា បដិគ្គហិ.

៥៦៦.

‘‘អាយាគោ សព្ពលោកស្ស, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;

បុញ្ញក្ខេត្តំ មនុស្សានំ, បដិគណ្ហិត្ថ ទក្ខិណ’’ន្តិ.

… ចូឡបន្ថកោ ថេរោ….

៥. កប្បត្ថេរគាថា

៥៦៧.

‘‘នានាកុលមលសម្បុណ្ណោ, មហាឧក្ការសម្ភវោ;

ចន្ទនិកំវ បរិបក្កំ, មហាគណ្ឌោ មហាវណោ.

៥៦៨.

‘‘បុព្ពរុហិរសម្បុណ្ណោ, គូថកូបេន គាឡ្ហិតោ [គូថកូបេ និគាឡ្ហិតោ (ស្យា. បី. ក.)];

អាបោបគ្ឃរណោ កាយោ, សទា សន្ទតិ បូតិកំ.

៥៦៩.

‘‘សដ្ឋិកណ្ឌរសម្ពន្ធោ ¶ , មំសលេបនលេបិតោ;

ចម្មកញ្ចុកសន្នទ្ធោ, បូតិកាយោ និរត្ថកោ.

៥៧០.

‘‘អដ្ឋិសង្ឃាតឃដិតោ, ន្ហារុសុត្តនិពន្ធនោ;

នេកេសំ សំគតីភាវា, កប្បេតិ ឥរិយាបថំ.

៥៧១.

‘‘ធុវប្បយាតោ ¶ មរណាយ, មច្ចុរាជស្ស សន្តិកេ;

ឥធេវ ឆឌ្ឌយិត្វាន, យេនកាមង្គមោ នរោ.

៥៧២.

‘‘អវិជ្ជាយ និវុតោ កាយោ, ចតុគន្ថេន គន្ថិតោ;

ឱឃសំសីទនោ កាយោ, អនុសយជាលមោត្ថតោ.

៥៧៣.

‘‘បញ្ចនីវរណេ យុត្តោ, វិតក្កេន សមប្បិតោ;

តណ្ហាមូលេនានុគតោ, មោហច្ឆាទនឆាទិតោ.

៥៧៤.

‘‘ឯវាយំ វត្តតេ កាយោ, កម្មយន្តេន យន្តិតោ;

សម្បត្តិ ច វិបត្យន្តា, នានាភាវោ វិបជ្ជតិ.

៥៧៥.

‘‘យេមំ ¶ ¶ កាយំ មមាយន្តិ, អន្ធពាលា បុថុជ្ជនា;

វឌ្ឍេន្តិ កដសិំ ឃោរំ, អាទិយន្តិ បុនព្ភវំ.

៥៧៦.

‘‘យេមំ កាយំ វិវជ្ជេន្តិ, គូថលិត្តំវ បន្នគំ;

ភវមូលំ វមិត្វាន, បរិនិព្ពិស្សន្តិនាសវា’’តិ [បរិនិព្ពន្តុនាសវា (សី.)].

… កប្បោ ថេរោ….

៦. វង្គន្តបុត្តឧបសេនត្ថេរគាថា

៥៧៧.

‘‘វិវិត្តំ អប្បនិគ្ឃោសំ, វាឡមិគនិសេវិតំ;

សេវេ សេនាសនំ ភិក្ខុ, បដិសល្លានការណា.

៥៧៨.

‘‘សង្ការបុញ្ជា អាហត្វា [អាហិត្វា (ក.)], សុសានា រថិយាហិ ច;

តតោ សង្ឃាដិកំ កត្វា, លូខំ ធារេយ្យ ចីវរំ.

៥៧៩.

‘‘នីចំ មនំ ករិត្វាន, សបទានំ កុលា កុលំ;

បិណ្ឌិកាយ ចរេ ភិក្ខុ, គុត្តទ្វារោ សុសំវុតោ.

៥៨០.

‘‘លូខេនបិ វា [លូខេនបិ ច (ពហូសុ)] សន្តុស្សេ, នាញ្ញំ បត្ថេ រសំ ពហុំ;

រសេសុ ¶ អនុគិទ្ធស្ស, ឈានេ ន រមតី មនោ.

៥៨១.

‘‘អប្បិច្ឆោ ចេវ សន្តុដ្ឋោ, បវិវិត្តោ វសេ មុនិ;

អសំសដ្ឋោ គហដ្ឋេហិ, អនាគារេហិ ចូភយំ.

៥៨២.

‘‘យថា ជឡោ វ មូគោ វ, អត្តានំ ទស្សយេ តថា;

នាតិវេលំ សម្ភាសេយ្យ, សង្ឃមជ្ឈម្ហិ បណ្ឌិតោ.

៥៨៣.

‘‘ន សោ ឧបវទេ កញ្ចិ, ឧបឃាតំ វិវជ្ជយេ;

សំវុតោ បាតិមោក្ខស្មិំ, មត្តញ្ញូ ចស្ស ភោជនេ.

៥៨៤.

‘‘សុគ្គហីតនិមិត្តស្ស, ចិត្តស្សុប្បាទកោវិទោ;

សមំ អនុយុញ្ជេយ្យ, កាលេន ច វិបស្សនំ.

៥៨៥.

‘‘វីរិយសាតច្ចសម្បន្នោ ¶ , យុត្តយោគោ សទា សិយា;

ន ច អប្បត្វា ទុក្ខន្តំ, វិស្សាសំ ឯយ្យ បណ្ឌិតោ.

៥៨៦.

‘‘ឯវំ វិហរមានស្ស, សុទ្ធិកាមស្ស ភិក្ខុនោ;

ខីយន្តិ អាសវា សព្ពេ, និព្ពុតិញ្ចាធិគច្ឆតី’’តិ.

… ឧបសេនោ វង្គន្តបុត្តោ ថេរោ….

៧. (អបរ)-គោតមត្ថេរគាថា

៥៨៧.

‘‘វិជានេយ្យ ¶ ¶ សកំ អត្ថំ, អវលោកេយ្យាថ បាវចនំ;

យញ្ចេត្ថ អស្ស បតិរូបំ, សាមញ្ញំ អជ្ឈុបគតស្ស.

៥៨៨.

‘‘មិត្តំ ឥធ ច កល្យាណំ, សិក្ខា វិបុលំ សមាទានំ;

សុស្សូសា ច គរូនំ, ឯតំ សមណស្ស បតិរូបំ.

៥៨៩.

‘‘ពុទ្ធេសុ សគារវតា, ធម្មេ អបចិតិ យថាភូតំ;

សង្ឃេ ¶ ច ចិត្តិការោ, ឯតំ សមណស្ស បតិរូបំ.

៥៩០.

‘‘អាចារគោចរេ យុត្តោ, អាជីវោ សោធិតោ អគារយ្ហោ;

ចិត្តស្ស ច សណ្ឋបនំ, ឯតំ សមណស្ស បតិរូបំ.

៥៩១.

‘‘ចារិត្តំ អថ វារិត្តំ, ឥរិយាបថិយំ បសាទនិយំ;

អធិចិត្តេ ច អាយោគោ, ឯតំ សមណស្ស បតិរូបំ.

៥៩២.

‘‘អារញ្ញកានិ សេនាសនានិ, បន្តានិ អប្បសទ្ទានិ;

ភជិតព្ពានិ មុនិនា, ឯតំ សមណស្ស បតិរូបំ.

៥៩៣.

‘‘សីលញ្ច ពាហុសច្ចញ្ច, ធម្មានំ បវិចយោ យថាភូតំ;

សច្ចានំ អភិសមយោ, ឯតំ សមណស្ស បតិរូបំ.

៥៩៤.

‘‘ភាវេយ្យ ច អនិច្ចន្តិ, អនត្តសញ្ញំ អសុភសញ្ញញ្ច;

លោកម្ហិ ច អនភិរតិំ, ឯតំ សមណស្ស បតិរូបំ.

៥៩៥.

‘‘ភាវេយ្យ ច ពោជ្ឈង្គេ, ឥទ្ធិបាទានិ ឥន្ទ្រិយានិ ពលានិ;

អដ្ឋង្គមគ្គមរិយំ, ឯតំ សមណស្ស បតិរូបំ.

៥៩៦.

‘‘តណ្ហំ បជហេយ្យ មុនិ, សមូលកេ អាសវេ បទាលេយ្យ;

វិហរេយ្យ វិប្បមុត្តោ, ឯតំ សមណស្ស បតិរូប’’ន្តិ.

… គោតមោ ថេរោ….

ទសកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

កាឡុទាយី ច សោ ថេរោ, ឯកវិហារី ច កប្បិនោ;

ចូឡបន្ថកោ កប្បោ ច, ឧបសេនោ ច គោតមោ;

សត្តិមេ ទសកេ ថេរា, គាថាយោ ចេត្ថ សត្តតីតិ.

១១. ឯកាទសនិបាតោ

១. សំកិច្ចត្ថេរគាថា

៥៩៧.

‘‘កិំ ¶ ¶ ¶ ¶ តវត្ថោ វនេ តាត, ឧជ្ជុហានោវ បាវុសេ;

វេរម្ភា រមណីយា តេ, បវិវេកោ ហិ ឈាយិនំ.

៥៩៨.

‘‘យថា អព្ភានិ វេរម្ភោ, វាតោ នុទតិ បាវុសេ;

សញ្ញា មេ អភិកិរន្តិ, វិវេកបដិសញ្ញុតា.

៥៩៩.

‘‘អបណ្ឌរោ អណ្ឌសម្ភវោ, សីវថិកាយ និកេតចារិកោ;

ឧប្បាទយតេវ មេ សតិំ, សន្ទេហស្មិំ វិរាគនិស្សិតំ.

៦០០.

‘‘យញ្ច អញ្ញេ ន រក្ខន្តិ, យោ ច អញ្ញេ ន រក្ខតិ;

ស វេ ភិក្ខុ សុខំ សេតិ, កាមេសុ អនបេក្ខវា.

៦០១.

‘‘អច្ឆោទិកា បុថុសិលា, គោនង្គុលមិគាយុតា;

អម្ពុសេវាលសញ្ឆន្នា, តេ សេលា រមយន្តិ មំ.

៦០២.

‘‘វសិតំ មេ អរញ្ញេសុ, កន្ទរាសុ គុហាសុ ច;

សេនាសនេសុ បន្តេសុ, វាឡមិគនិសេវិតេ.

៦០៣.

‘‘‘ឥមេ ហញ្ញន្តុ វជ្ឈន្តុ, ទុក្ខំ បប្បោន្តុ បាណិនោ’;

សង្កប្បំ នាភិជានាមិ, អនរិយំ ទោសសំហិតំ.

៦០៤.

‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ;

ឱហិតោ គរុកោ ភារោ, ភវនេត្តិ សមូហតា.

៦០៥.

‘‘យស្ស ចត្ថាយ [យស្សត្ថាយ (សី.)] បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ.

៦០៦.

‘‘នាភិនន្ទាមិ ¶ មរណំ, នាភិនន្ទាមិ ជីវិតំ;

កាលញ្ច បដិកង្ខាមិ, និព្ពិសំ ភតកោ យថា.

៦០៧.

‘‘នាភិនន្ទាមិ ¶ ¶ មរណំ, នាភិនន្ទាមិ ជីវិតំ;

កាលញ្ច បដិកង្ខាមិ, សម្បជានោ បតិស្សតោ’’តិ.

… សំកិច្ចោ ថេរោ….

ឯកាទសនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

សំកិច្ចថេរោ ឯកោវ, កតកិច្ចោ អនាសវោ;

ឯកាទសនិបាតម្ហិ, គាថា ឯកាទសេវ ចាតិ.

១២. ទ្វាទសកនិបាតោ

១. សីលវត្ថេរគាថា

៦០៨.

‘‘សីលមេវិធ ¶ ¶ ¶ សិក្ខេថ, អស្មិំ លោកេ សុសិក្ខិតំ;

សីលំ ហិ សព្ពសម្បត្តិំ, ឧបនាមេតិ សេវិតំ.

៦០៩.

‘‘សីលំ រក្ខេយ្យ មេធាវី, បត្ថយានោ តយោ សុខេ;

បសំសំ វិត្តិលាភញ្ច, បេច្ច សគ្គេ បមោទនំ [បេច្ច សគ្គេ ច មោទនំ (សី. បី.)].

៦១០.

‘‘សីលវា ហិ ពហូ មិត្តេ, សញ្ញមេនាធិគច្ឆតិ;

ទុស្សីលោ បន មិត្តេហិ, ធំសតេ បាបមាចរំ.

៦១១.

‘‘អវណ្ណញ្ច អកិត្តិញ្ច, ទុស្សីលោ លភតេ នរោ;

វណ្ណំ កិត្តិំ បសំសញ្ច, សទា លភតិ សីលវា.

៦១២.

‘‘អាទិ ¶ សីលំ បតិដ្ឋា ច, កល្យាណានញ្ច មាតុកំ;

បមុខំ សព្ពធម្មានំ, តស្មា សីលំ វិសោធយេ.

៦១៣.

‘‘វេលា ច សំវរំ សីលំ [សំវរោ សីលំ (សី.), សំវរសីលំ (សី. អដ្ឋ.)], ចិត្តស្ស អភិហាសនំ;

តិត្ថញ្ច សព្ពពុទ្ធានំ, តស្មា សីលំ វិសោធយេ.

៦១៤.

‘‘សីលំ ពលំ អប្បដិមំ, សីលំ អាវុធមុត្តមំ;

សីលមាភរណំ សេដ្ឋំ, សីលំ កវចមព្ភុតំ.

៦១៥.

‘‘សីលំ សេតុ មហេសក្ខោ, សីលំ គន្ធោ អនុត្តរោ;

សីលំ វិលេបនំ សេដ្ឋំ, យេន វាតិ ទិសោទិសំ.

៦១៦.

‘‘សីលំ សម្ពលមេវគ្គំ, សីលំ បាថេយ្យមុត្តមំ;

សីលំ សេដ្ឋោ អតិវាហោ, យេន យាតិ ទិសោទិសំ.

៦១៧.

‘‘ឥធេវ និន្ទំ លភតិ, បេច្ចាបាយេ ច ទុម្មនោ;

សព្ពត្ថ ទុម្មនោ ពាលោ, សីលេសុ អសមាហិតោ.

៦១៨.

‘‘ឥធេវ កិត្តិំ លភតិ, បេច្ច សគ្គេ ច សុម្មនោ;

សព្ពត្ថ សុមនោ ធីរោ, សីលេសុ សុសមាហិតោ.

៦១៩.

‘‘សីលមេវ ¶ ឥធ អគ្គំ, បញ្ញវា បន ឧត្តមោ;

មនុស្សេសុ ច ទេវេសុ, សីលបញ្ញាណតោ ជយ’’ន្តិ.

… សីលវោ ថេរោ….

២. សុនីតត្ថេរគាថា

៦២០.

‘‘នីចេ ¶ កុលម្ហិ ជាតោហំ, ទលិទ្ទោ អប្បភោជនោ;

ហីនកម្មំ [ហីនំ កម្មំ (ស្យា.)] មមំ អាសិ, អហោសិំ បុប្ផឆឌ្ឌកោ.

៦២១.

‘‘ជិគុច្ឆិតោ ¶ មនុស្សានំ, បរិភូតោ ច វម្ភិតោ;

នីចំ មនំ ករិត្វាន, វន្ទិស្សំ ពហុកំ ជនំ.

៦២២.

‘‘អថទ្ទសាសិំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ;

បវិសន្តំ មហាវីរំ, មគធានំ បុរុត្តមំ.

៦២៣.

‘‘និក្ខិបិត្វាន ព្យាភង្គិំ, វន្ទិតុំ ឧបសង្កមិំ;

មមេវ អនុកម្បាយ, អដ្ឋាសិ បុរិសុត្តមោ.

៦២៤.

‘‘វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, ឯកមន្តំ ឋិតោ តទា;

បព្ពជ្ជំ អហមាយាចិំ, សព្ពសត្តានមុត្តមំ.

៦២៥.

‘‘តតោ ការុណិកោ សត្ថា, សព្ពលោកានុកម្បកោ;

‘ឯហិ ភិក្ខូ’តិ មំ អាហ, សា មេ អាសូបសម្បទា.

៦២៦.

‘‘សោហំ ឯកោ អរញ្ញស្មិំ, វិហរន្តោ អតន្ទិតោ;

អកាសិំ សត្ថុវចនំ, យថា មំ ឱវទី ជិនោ.

៦២៧.

‘‘រត្តិយា បឋមំ យាមំ, បុព្ពជាតិមនុស្សរិំ;

រត្តិយា មជ្ឈិមំ យាមំ, ទិព្ពចក្ខុំ វិសោធយិំ [ទិព្ពចក្ខុ វិសោធិតំ (ក.)];

រត្តិយា បច្ឆិមេ យាមេ, តមោខន្ធំ បទាលយិំ.

៦២៨.

‘‘តតោ រត្យា វិវសានេ, សូរិយស្សុគ្គមនំ បតិ;

ឥន្ទោ ព្រហ្មា ច អាគន្ត្វា, មំ នមស្សិំសុ បញ្ជលី.

៦២៩.

‘‘‘នមោ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;

យស្ស តេ អាសវា ខីណា, ទក្ខិណេយ្យោសិ មារិស’.

៦៣០.

‘‘តតោ ¶ ទិស្វាន មំ សត្ថា, ទេវសង្ឃបុរក្ខតំ;

សិតំ បាតុករិត្វាន, ឥមមត្ថំ អភាសថ.

៦៣១.

[សុ. និ. ៦៦០ សុត្តនិបាតេបិ] ‘‘‘តបេន ¶ ¶ ព្រហ្មចរិយេន, សំយមេន ទមេន ច;

ឯតេន ព្រាហ្មណោ ហោតិ, ឯតំ ព្រាហ្មណមុត្តម’’’ន្តិ.

… សុនីតោ ថេរោ….

ទ្វាទសកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

សីលវា ច សុនីតោ ច, ថេរា ទ្វេ តេ មហិទ្ធិកា;

ទ្វាទសម្ហិ និបាតម្ហិ, គាថាយោ ចតុវីសតីតិ.

១៣. តេរសនិបាតោ

១. សោណកោឡិវិសត្ថេរគាថា

៦៣២.

‘‘យាហុ ¶ ¶ ¶ រដ្ឋេ សមុក្កដ្ឋោ, រញ្ញោ អង្គស្ស បទ្ធគូ [បត្ថគូ (ស្យា.), បដ្ឋគូ (ក.)];

ស្វាជ្ជ ធម្មេសុ ឧក្កដ្ឋោ, សោណោ ទុក្ខស្ស បារគូ.

៦៣៣.

‘‘បញ្ច ឆិន្ទេ បញ្ច ជហេ, បញ្ច ចុត្តរិ ភាវយេ;

បញ្ចសង្គាតិគោ ភិក្ខុ, ឱឃតិណ្ណោតិ វុច្ចតិ.

៦៣៤.

‘‘ឧន្នឡស្ស បមត្តស្ស, ពាហិរាសស្ស [ពាហិរាសយស្ស (ក.)] ភិក្ខុនោ;

សីលំ សមាធិ បញ្ញា ច, បារិបូរិំ ន គច្ឆតិ.

៦៣៥.

‘‘យញ្ហិ កិច្ចំ អបវិទ្ធំ [តទបវិទ្ធំ (សី. ស្យា.)], អកិច្ចំ បន ករីយតិ;

ឧន្នឡានំ ¶ បមត្តានំ, តេសំ វឌ្ឍន្តិ អាសវា.

៦៣៦.

‘‘យេសញ្ច សុសមារទ្ធា, និច្ចំ កាយគតា សតិ;

អកិច្ចំ តេ ន សេវន្តិ, កិច្ចេ សាតច្ចការិនោ;

សតានំ សម្បជានានំ, អត្ថំ គច្ឆន្តិ អាសវា.

៦៣៧.

‘‘ឧជុមគ្គម្ហិ អក្ខាតេ, គច្ឆថ មា និវត្តថ;

អត្តនា ចោទយត្តានំ, និព្ពានមភិហារយេ.

៦៣៨.

‘‘អច្ចារទ្ធម្ហិ វីរិយម្ហិ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;

វីណោបមំ ករិត្វា មេ, ធម្មំ ទេសេសិ ចក្ខុមា;

តស្សាហំ វចនំ សុត្វា, វិហាសិំ សាសនេ រតោ.

៦៣៩.

‘‘សមថំ បដិបាទេសិំ, ឧត្តមត្ថស្ស បត្តិយា;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.

៦៤០.

‘‘នេក្ខម្មេ [និក្ខមេ (ក.), នេក្ខម្មំ (មហាវ. ២៤៤; អ. និ. ៦.៥៥)] អធិមុត្តស្ស, បវិវេកញ្ច ចេតសោ;

អព្យាបជ្ឈាធិមុត្តស្ស [អព្យាបជ្ឈាធិម្ហត្តស្ស (ក.)], ឧបាទានក្ខយស្ស ច.

៦៤១.

‘‘តណ្ហក្ខយាធិមុត្តស្ស, អសម្មោហញ្ច ចេតសោ;

ទិស្វា អាយតនុប្បាទំ, សម្មា ចិត្តំ វិមុច្ចតិ.

៦៤២.

‘‘តស្ស ¶ សម្មា វិមុត្តស្ស, សន្តចិត្តស្ស ភិក្ខុនោ;

កតស្ស បដិចយោ នត្ថិ, ករណីយំ ន វិជ្ជតិ.

៦៤៣.

‘‘សេលោ ¶ ¶ យថា ឯកឃនោ [ឯកឃនោ (ក.)], វាតេន ន សមីរតិ;

ឯវំ រូបា រសា សទ្ទា, គន្ធា ផស្សា ច កេវលា.

៦៤៤.

‘‘ឥដ្ឋា ¶ ធម្មា អនិដ្ឋា ច, នប្បវេធេន្តិ តាទិនោ;

ឋិតំ ចិត្តំ វិសញ្ញុត្តំ, វយញ្ចស្សានុបស្សតី’’តិ.

… សោណោ កោឡិវិសោ ថេរោ….

តេរសនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

សោណោ កោឡិវិសោ ថេរោ, ឯកោយេវ មហិទ្ធិកោ;

តេរសម្ហិ និបាតម្ហិ, គាថាយោ ចេត្ថ តេរសាតិ.

១៤. ចុទ្ទសកនិបាតោ

១. ខទិរវនិយរេវតត្ថេរគាថា

៦៤៥.

‘‘យទា ¶ ¶ ¶ អហំ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

នាភិជានាមិ សង្កប្បំ, អនរិយំ ទោសសំហិតំ.

៦៤៦.

‘‘‘ឥមេ ហញ្ញន្តុ វជ្ឈន្តុ, ទុក្ខំ បប្បោន្តុ បាណិនោ’;

សង្កប្បំ នាភិជានាមិ, ឥមស្មិំ ទីឃមន្តរេ.

៦៤៧.

‘‘មេត្តញ្ច អភិជានាមិ, អប្បមាណំ សុភាវិតំ;

អនុបុព្ពំ បរិចិតំ, យថា ពុទ្ធេន ទេសិតំ.

៦៤៨.

‘‘សព្ពមិត្តោ សព្ពសខោ, សព្ពភូតានុកម្បកោ;

មេត្តចិត្តញ្ច [មេត្តំ ចិត្តំ (សី. ស្យា.)] ភាវេមិ, អព្យាបជ្ជរតោ [អព្យាបជ្ឈរតោ (សី. ស្យា.)] សទា.

៦៤៩.

‘‘អសំហីរំ អសំកុប្បំ, ចិត្តំ អាមោទយាមហំ;

ព្រហ្មវិហារំ ភាវេមិ, អកាបុរិសសេវិតំ.

៦៥០.

‘‘អវិតក្កំ ¶ សមាបន្នោ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាវកោ;

អរិយេន តុណ្ហីភាវេន, ឧបេតោ ហោតិ តាវទេ.

៦៥១.

‘‘យថាបិ បព្ពតោ សេលោ, អចលោ សុប្បតិដ្ឋិតោ;

ឯវំ មោហក្ខយា ភិក្ខុ, បព្ពតោវ ន វេធតិ.

៦៥២.

‘‘អនង្គណស្ស បោសស្ស, និច្ចំ សុចិគវេសិនោ;

វាលគ្គមត្តំ បាបស្ស, អព្ភមត្តំវ ខាយតិ.

៦៥៣.

‘‘នគរំ យថា បច្ចន្តំ, គុត្តំ សន្តរពាហិរំ;

ឯវំ គោបេថ អត្តានំ, ខណោ វោ មា ឧបច្ចគា.

៦៥៤.

‘‘នាភិនន្ទាមិ មរណំ, នាភិនន្ទាមិ ជីវិតំ;

កាលញ្ច បដិកង្ខាមិ, និព្ពិសំ ភតកោ យថា.

៦៥៥.

‘‘នាភិនន្ទាមិ មរណំ…បេ… សម្បជានោ បតិស្សតោ.

៦៥៦.

‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ;

ឱហិតោ គរុកោ ភារោ, ភវនេត្តិ សមូហតា.

៦៥៧.

‘‘យស្ស ¶ ¶ ចត្ថាយ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ.

៦៥៨.

‘‘សម្បាទេថប្បមាទេន, ឯសា មេ អនុសាសនី;

ហន្ទាហំ បរិនិព្ពិស្សំ, វិប្បមុត្តោម្ហិ សព្ពធី’’តិ.

… ខទិរវនិយរេវតោ ថេរោ….

២. គោទត្តត្ថេរគាថា

៦៥៩.

‘‘យថាបិ ភទ្ទោ អាជញ្ញោ, ធុរេ យុត្តោ ធុរស្សហោ [ធុរាសហោ (អដ្ឋ.)];

មថិតោ ¶ អតិភារេន, សំយុគំ នាតិវត្តតិ.

៦៦០.

‘‘ឯវំ បញ្ញាយ យេ តិត្តា, សមុទ្ទោ វារិនា យថា;

ន បរេ អតិមញ្ញន្តិ, អរិយធម្មោវ បាណិនំ.

៦៦១.

‘‘កាលេ ¶ កាលវសំ បត្តា, ភវាភវវសំ គតា;

នរា ទុក្ខំ និគច្ឆន្តិ, តេធ សោចន្តិ មាណវា [មានវា (សី.)].

៦៦២.

‘‘ឧន្នតា សុខធម្មេន, ទុក្ខធម្មេន ចោនតា;

ទ្វយេន ពាលា ហញ្ញន្តិ, យថាភូតំ អទស្សិនោ.

៦៦៣.

‘‘យេ ច ទុក្ខេ សុខស្មិញ្ច, មជ្ឈេ សិព្ពិនិមច្ចគូ;

ឋិតា តេ ឥន្ទខីលោវ, ន តេ ឧន្នតឱនតា.

៦៦៤.

‘‘ន ហេវ លាភេ នាលាភេ, ន យសេ ន ច កិត្តិយា;

ន និន្ទាយំ បសំសាយ, ន តេ ទុក្ខេ សុខម្ហិ.

៦៦៥.

‘‘សព្ពត្ថ តេ ន លិម្បន្តិ, ឧទពិន្ទុវ បោក្ខរេ;

សព្ពត្ថ សុខិតា ធីរា, សព្ពត្ថ អបរាជិតា.

៦៦៦.

‘‘ធម្មេន ច អលាភោ យោ, យោ ច លាភោ អធម្មិកោ;

អលាភោ ធម្មិកោ សេយ្យោ, យំ ចេ លាភោ អធម្មិកោ.

៦៦៧.

‘‘យសោ ច អប្បពុទ្ធីនំ, វិញ្ញូនំ អយសោ ច យោ;

អយសោវ សេយ្យោ វិញ្ញូនំ, ន យសោ អប្បពុទ្ធិនំ.

៦៦៨.

‘‘ទុម្មេធេហិ ¶ បសំសា ច, វិញ្ញូហិ គរហា ច យា;

គរហាវ សេយ្យោ វិញ្ញូហិ, យំ ចេ ពាលប្បសំសនា.

៦៦៩.

‘‘សុខញ្ច ¶ ¶ កាមមយិកំ, ទុក្ខញ្ច បវិវេកិយំ;

បវិវេកទុក្ខំ សេយ្យោ, យំ ចេ កាមមយំ សុខំ.

៦៧០.

‘‘ជីវិតញ្ច អធម្មេន, ធម្មេន មរណញ្ច យំ;

មរណំ ធម្មិកំ សេយ្យោ, យំ ចេ ជីវេ អធម្មិកំ.

៦៧១.

‘‘កាមកោបប្បហីនា យេ, សន្តចិត្តា ភវាភវេ;

ចរន្តិ លោកេ អសិតា, នត្ថិ តេសំ បិយាបិយំ.

៦៧២.

‘‘ភាវយិត្វាន ពោជ្ឈង្គេ, ឥន្ទ្រិយានិ ពលានិ ច;

បប្បុយ្យ បរមំ សន្តិំ, បរិនិព្ពន្តិនាសវា’’តិ.

… គោទត្តោ ថេរោ….

ចុទ្ទសកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

រេវតោ ចេវ គោទត្តោ, ថេរា ទ្វេ តេ មហិទ្ធិកា;

ចុទ្ទសម្ហិ និបាតម្ហិ, គាថាយោ អដ្ឋវីសតីតិ.

១៥. សោឡសកនិបាតោ

១. អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរគាថា

៦៧៣.

‘‘ឯស ¶ ¶ ¶ ភិយ្យោ បសីទាមិ, សុត្វា ធម្មំ មហារសំ;

វិរាគោ ទេសិតោ ធម្មោ, អនុបាទាយ សព្ពសោ.

៦៧៤.

‘‘ពហូនិ លោកេ ចិត្រានិ, អស្មិំ បថវិមណ្ឌលេ;

មថេន្តិ ¶ មញ្ញេ សង្កប្បំ, សុភំ រាគូបសំហិតំ.

៦៧៥.

‘‘រជមុហតញ្ច វាតេន, យថា មេឃោបសម្មយេ;

ឯវំ សម្មន្តិ សង្កប្បា, យទា បញ្ញាយ បស្សតិ.

៦៧៦.

[ធ. ប. ២៧៧ ធម្មបទេ] ‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចាតិ, យទា បញ្ញាយ បស្សតិ;

អថ និព្ពិន្ទតិ ទុក្ខេ, ឯស មគ្គោ វិសុទ្ធិយា.

៦៧៧.

[ធ. ប. ២៧៨ ធម្មបទេ] ‘‘សព្ពេ សង្ខារា ទុក្ខាតិ, យទា បញ្ញាយ បស្សតិ

អថ និព្ពិន្ទតិ ទុក្ខេ, ឯស មគ្គោ វិសុទ្ធិយា.

៦៧៨.

[ធ. ប. ២៧៩ ធម្មបទេ] ‘‘សព្ពេ ធម្មា អនត្តាតិ, យទា បញ្ញាយ បស្សតិ;

អថ និព្ពិន្ទតិ ទុក្ខេ, ឯស មគ្គោ វិសុទ្ធិយា.

៦៧៩.

‘‘ពុទ្ធានុពុទ្ធោ យោ ថេរោ, កោណ្ឌញ្ញោ តិព្ពនិក្កមោ;

បហីនជាតិមរណោ, ព្រហ្មចរិយស្ស កេវលី.

៦៨០.

‘‘ឱឃបាសោ ទឡ្ហខិលោ [ទឡ្ហោ ខិលោ (ស្យា. ក.)], បព្ពតោ ទុប្បទាលយោ;

ឆេត្វា ខិលញ្ច បាសញ្ច, សេលំ ភេត្វាន [ឆេត្វាន (ក.)] ទុព្ភិទំ;

តិណ្ណោ បារង្គតោ ឈាយី, មុត្តោ សោ មារពន្ធនា.

៦៨១.

‘‘ឧទ្ធតោ ចបលោ ភិក្ខុ, មិត្តេ អាគម្ម បាបកេ;

សំសីទតិ មហោឃស្មិំ, ឩមិយា បដិកុជ្ជិតោ.

៦៨២.

‘‘អនុទ្ធតោ អចបលោ, និបកោ សំវុតិន្ទ្រិយោ;

កល្យាណមិត្តោ មេធាវី, ទុក្ខស្សន្តករោ សិយា.

៦៨៣.

‘‘កាលបព្ពង្គសង្កាសោ, កិសោ ធមនិសន្ថតោ;

មត្តញ្ញូ ¶ អន្នបានស្មិំ, អទីនមនសោ នរោ.

៦៨៤.

‘‘ផុដ្ឋោ ¶ ឌំសេហិ មកសេហិ, អរញ្ញស្មិំ ព្រហាវនេ;

នាគោ សង្គាមសីសេវ, សតោ តត្រាធិវាសយេ.

៦៨៥.

‘‘នាភិនន្ទាមិ ¶ មរណំ…បេ… និព្ពិសំ ភតកោ យថា.

៦៨៦.

‘‘នាភិនន្ទាមិ មរណំ…បេ… សម្បជានោ បតិស្សតោ.

៦៨៧.

‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា…បេ… ភវនេត្តិ សមូហតា.

៦៨៨.

‘‘យស្ស ចត្ថាយ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, កិំ មេ សទ្ធិវិហារិនា’’តិ.

… អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញោ [អញ្ញាកោណ្ឌញ្ញោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ….

២. ឧទាយិត្ថេរគាថា

៦៨៩.

[អ. និ. ៦.៤៣] ‘‘មនុស្សភូតំ សម្ពុទ្ធំ, អត្តទន្តំ សមាហិតំ;

ឥរិយមានំ ព្រហ្មបថេ, ចិត្តស្សូបសមេ រតំ.

៦៩០.

‘‘យំ មនុស្សា នមស្សន្តិ, សព្ពធម្មាន បារគុំ;

ទេវាបិ តំ នមស្សន្តិ, ឥតិ មេ អរហតោ សុតំ.

៦៩១.

‘‘សព្ពសំយោជនាតីតំ ¶ , វនា និព្ពនមាគតំ;

កាមេហិ នេក្ខម្មរតំ [និក្ខម្មរតំ (ក.)], មុត្តំ សេលាវ កញ្ចនំ.

៦៩២.

‘‘ស វេ អច្ចរុចិ នាគោ, ហិមវាវញ្ញេ សិលុច្ចយេ;

សព្ពេសំ ¶ នាគនាមានំ, សច្ចនាមោ អនុត្តរោ.

៦៩៣.

‘‘នាគំ វោ កិត្តយិស្សាមិ, ន ហិ អាគុំ ករោតិ សោ;

សោរច្ចំ អវិហិំសា ច, បាទា នាគស្ស តេ ទុវេ.

៦៩៤.

‘‘សតិ ច សម្បជញ្ញញ្ច, ចរណា នាគស្ស តេបរេ;

សទ្ធាហត្ថោ មហានាគោ, ឧបេក្ខាសេតទន្តវា.

៦៩៥.

‘‘សតិ គីវា សិរោ បញ្ញា, វីមំសា ធម្មចិន្តនា;

ធម្មកុច្ឆិសមាវាសោ, វិវេកោ តស្ស វាលធិ.

៦៩៦.

‘‘សោ ឈាយី អស្សាសរតោ, អជ្ឈត្តំ សុសមាហិតោ;

គច្ឆំ សមាហិតោ នាគោ, ឋិតោ នាគោ សមាហិតោ.

៦៩៧.

‘‘សយំ សមាហិតោ នាគោ, និសិន្នោបិ សមាហិតោ;

សព្ពត្ថ សំវុតោ នាគោ, ឯសា នាគស្ស សម្បទា.

៦៩៨.

‘‘ភុញ្ជតិ ¶ អនវជ្ជានិ, សាវជ្ជានិ ន ភុញ្ជតិ;

ឃាសមច្ឆាទនំ លទ្ធា, សន្និធិំ បរិវជ្ជយំ.

៦៩៩.

‘‘សំយោជនំ ¶ អណុំ ថូលំ, សព្ពំ ឆេត្វាន ពន្ធនំ;

យេន យេនេវ គច្ឆតិ, អនបក្ខោវ គច្ឆតិ.

៧០០.

‘‘យថាបិ ឧទកេ ជាតំ, បុណ្ឌរីកំ បវឌ្ឍតិ;

នោបលិប្បតិ តោយេន, សុចិគន្ធំ មនោរមំ.

៧០១.

‘‘តថេវ ច លោកេ ជាតោ, ពុទ្ធោ លោកេ វិហរតិ;

នោបលិប្បតិ លោកេន, តោយេន បទុមំ យថា.

៧០២.

‘‘មហាគិនិ បជ្ជលិតោ, អនាហារោបសម្មតិ;

អង្គារេសុ ¶ ច សន្តេសុ, និព្ពុតោតិ បវុច្ចតិ.

៧០៣.

‘‘អត្ថស្សាយំ វិញ្ញាបនី, ឧបមា វិញ្ញូហិ ទេសិតា;

វិញ្ញិស្សន្តិ មហានាគា, នាគំ នាគេន ទេសិតំ.

៧០៤.

‘‘វីតរាគោ វីតទោសោ, វីតមោហោ អនាសវោ;

សរីរំ វិជហំ នាគោ, បរិនិព្ពិស្សត្យនាសវោ’’តិ.

… ឧទាយី ថេរោ….

សោឡសកនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

កោណ្ឌញ្ញោ ច ឧទាយី ច, ថេរា ទ្វេ តេ មហិទ្ធិកា;

សោឡសម្ហិ និបាតម្ហិ, គាថាយោ ទ្វេ ច តិំស ចាតិ.

១៦. វីសតិនិបាតោ

១. អធិមុត្តត្ថេរគាថា

៧០៥.

‘‘យញ្ញត្ថំ ¶ ¶ ¶ វា ធនត្ថំ វា, យេ ហនាម មយំ បុរេ;

អវសេសំ [អវសេ តំ (សី. អដ្ឋ. មូលបាឋោ), អវសេសានំ (អដ្ឋ.?)] ភយំ ហោតិ, វេធន្តិ វិលបន្តិ ច.

៧០៦.

‘‘តស្ស តេ នត្ថិ ភីតត្តំ, ភិយ្យោ វណ្ណោ បសីទតិ;

កស្មា ន បរិទេវេសិ, ឯវរូបេ មហព្ភយេ.

៧០៧.

‘‘នត្ថិ ចេតសិកំ ទុក្ខំ, អនបេក្ខស្ស គាមណិ;

អតិក្កន្តា ភយា សព្ពេ, ខីណសំយោជនស្ស វេ.

៧០៨.

‘‘ខីណាយ ភវនេត្តិយា, ទិដ្ឋេ ធម្មេ យថាតថេ;

ន ¶ ភយំ មរណេ ហោតិ, ភារនិក្ខេបនេ យថា.

៧០៩.

‘‘សុចិណ្ណំ ព្រហ្មចរិយំ មេ, មគ្គោ ចាបិ សុភាវិតោ;

មរណេ មេ ភយំ នត្ថិ, រោគានមិវ សង្ខយេ.

៧១០.

‘‘សុចិណ្ណំ ព្រហ្មចរិយំ មេ, មគ្គោ ចាបិ សុភាវិតោ;

និរស្សាទា ភវា ទិដ្ឋា, វិសំ បិត្វាវ [បីត្វាវ (សី.)] ឆឌ្ឌិតំ.

៧១១.

‘‘បារគូ អនុបាទានោ, កតកិច្ចោ អនាសវោ;

តុដ្ឋោ អាយុក្ខយា ហោតិ, មុត្តោ អាឃាតនា យថា.

៧១២.

‘‘ឧត្តមំ ធម្មតំ បត្តោ, សព្ពលោកេ អនត្ថិកោ;

អាទិត្តាវ ឃរា មុត្តោ, មរណស្មិំ ន សោចតិ.

៧១៣.

‘‘យទត្ថិ សង្គតំ កិញ្ចិ, ភវោ វា យត្ថ លព្ភតិ;

សព្ពំ អនិស្សរំ ឯតំ, ឥតិ វុត្តំ មហេសិនា.

៧១៤.

‘‘យោ តំ តថា បជានាតិ, យថា ពុទ្ធេន ទេសិតំ;

ន គណ្ហាតិ ភវំ កិញ្ចិ, សុតត្តំវ អយោគុឡំ.

៧១៥.

‘‘ន មេ ហោតិ ‘អហោសិ’ន្តិ, ‘ភវិស្ស’ន្តិ ន ហោតិ មេ;

សង្ខារា វិគមិស្សន្តិ, តត្ថ កា បរិទេវនា.

៧១៦.

‘‘សុទ្ធំ ធម្មសមុប្បាទំ, សុទ្ធំ សង្ខារសន្តតិំ;

បស្សន្តស្ស យថាភូតំ, ន ភយំ ហោតិ គាមណិ.

៧១៧.

‘‘តិណកដ្ឋសមំ ¶ ¶ លោកំ, យទា បញ្ញាយ បស្សតិ;

មមត្តំ សោ អសំវិន្ទំ, ‘នត្ថិ មេ’តិ ន សោចតិ.

៧១៨.

‘‘ឧក្កណ្ឋាមិ ¶ សរីរេន, ភវេនម្ហិ អនត្ថិកោ;

សោយំ ¶ ភិជ្ជិស្សតិ កាយោ, អញ្ញោ ច ន ភវិស្សតិ.

៧១៩.

‘‘យំ វោ កិច្ចំ សរីរេន, តំ ករោថ យទិច្ឆថ;

ន មេ តប្បច្ចយា តត្ថ, ទោសោ បេមញ្ច ហេហិតិ’’.

៧២០.

តស្ស តំ វចនំ សុត្វា, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;

សត្ថានិ និក្ខិបិត្វាន, មាណវា ឯតទព្រវុំ.

៧២១.

‘‘កិំ ភទន្តេ ករិត្វាន, កោ វា អាចរិយោ តវ;

កស្ស សាសនមាគម្ម, លព្ភតេ តំ អសោកតា’’.

៧២២.

‘‘សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី, ជិនោ អាចរិយោ មម;

មហាការុណិកោ សត្ថា, សព្ពលោកតិកិច្ឆកោ.

៧២៣.

‘‘តេនាយំ ទេសិតោ ធម្មោ, ខយគាមី អនុត្តរោ;

តស្ស សាសនមាគម្ម, លព្ភតេ តំ អសោកតា’’.

៧២៤.

សុត្វាន ចោរា ឥសិនោ សុភាសិតំ, និក្ខិប្ប សត្ថានិ ច អាវុធានិ ច;

តម្ហា ច កម្មា វិរមិំសុ ឯកេ, ឯកេ ច បព្ពជ្ជមរោចយិំសុ.

៧២៥.

តេ បព្ពជិត្វា សុគតស្ស សាសនេ, ភាវេត្វ ពោជ្ឈង្គពលានិ បណ្ឌិតា;

ឧទគ្គចិត្តា សុមនា កតិន្ទ្រិយា, ផុសិំសុ និព្ពានបទំ អសង្ខតន្តិ.

…អធិមុត្តោ ថេរោ….

២. បារាបរិយត្ថេរគាថា

៧២៦.

‘‘សមណស្ស ¶ អហុ ចិន្តា, បារាបរិយស្ស ភិក្ខុនោ;

ឯកកស្ស និសិន្នស្ស, បវិវិត្តស្ស ឈាយិនោ.

៧២៧.

‘‘កិមានុបុព្ពំ បុរិសោ, កិំ វតំ កិំ សមាចារំ;

អត្តនោ កិច្ចការីស្ស, ន ច កញ្ចិ វិហេឋយេ.

៧២៨.

‘‘ឥន្ទ្រិយានិ ¶ មនុស្សានំ, ហិតាយ អហិតាយ ច;

អរក្ខិតានិ អហិតាយ, រក្ខិតានិ ហិតាយ ច.

៧២៩.

‘‘ឥន្ទ្រិយានេវ សារក្ខំ, ឥន្ទ្រិយានិ ច គោបយំ;

អត្តនោ កិច្ចការីស្ស, ន ច កញ្ចិ វិហេឋយេ.

៧៣០.

‘‘ចក្ខុន្ទ្រិយំ ¶ ចេ រូបេសុ, គច្ឆន្តំ អនិវារយំ;

អនាទីនវទស្សាវី, សោ ទុក្ខា ន ហិ មុច្ចតិ.

៧៣១.

‘‘សោតិន្ទ្រិយំ ចេ សទ្ទេសុ, គច្ឆន្តំ អនិវារយំ;

អនាទីនវទស្សាវី, សោ ទុក្ខា ន ហិ មុច្ចតិ.

៧៣២.

‘‘អនិស្សរណទស្សាវី ¶ , គន្ធេ ចេ បដិសេវតិ;

ន សោ មុច្ចតិ ទុក្ខម្ហា, គន្ធេសុ អធិមុច្ឆិតោ.

៧៣៣.

‘‘អម្ពិលំ មធុរគ្គញ្ច, តិត្តកគ្គមនុស្សរំ;

រសតណ្ហាយ គធិតោ, ហទយំ នាវពុជ្ឈតិ.

៧៣៤.

‘‘សុភាន្យប្បដិកូលានិ, ផោដ្ឋព្ពានិ អនុស្សរំ;

រត្តោ រាគាធិករណំ, វិវិធំ វិន្ទតេ ទុខំ.

៧៣៥.

‘‘មនំ ចេតេហិ ធម្មេហិ, យោ ន សក្កោតិ រក្ខិតុំ;

តតោ ¶ នំ ទុក្ខមន្វេតិ, សព្ពេហេតេហិ បញ្ចហិ.

៧៣៦.

‘‘បុព្ពលោហិតសម្បុណ្ណំ, ពហុស្ស កុណបស្ស ច;

នរវីរកតំ វគ្គុំ, សមុគ្គមិវ ចិត្តិតំ.

៧៣៧.

‘‘កដុកំ មធុរស្សាទំ, បិយនិពន្ធនំ ទុខំ;

ខុរំវ មធុនា លិត្តំ, ឧល្លិហំ នាវពុជ្ឈតិ.

៧៣៨.

‘‘ឥត្ថិរូបេ ឥត្ថិសរេ, ផោដ្ឋព្ពេបិ ច ឥត្ថិយា;

ឥត្ថិគន្ធេសុ សារត្តោ, វិវិធំ វិន្ទតេ ទុខំ.

៧៣៩.

‘‘ឥត្ថិសោតានិ សព្ពានិ, សន្ទន្តិ បញ្ច បញ្ចសុ;

តេសមាវរណំ កាតុំ, យោ សក្កោតិ វីរិយវា.

៧៤០.

‘‘សោ អត្ថវា សោ ធម្មដ្ឋោ, សោ ទក្ខោ សោ វិចក្ខណោ;

ករេយ្យ រមមានោបិ, កិច្ចំ ធម្មត្ថសំហិតំ.

៧៤១.

‘‘អថោ ¶ សីទតិ សញ្ញុត្តំ, វជ្ជេ កិច្ចំ និរត្ថកំ;

‘ន តំ កិច្ច’ន្តិ មញ្ញិត្វា, អប្បមត្តោ វិចក្ខណោ.

៧៤២.

‘‘យញ្ច អត្ថេន សញ្ញុត្តំ, យា ច ធម្មគតា រតិ;

តំ សមាទាយ វត្តេថ, សា ហិ វេ ឧត្តមា រតិ.

៧៤៣.

‘‘ឧច្ចាវចេហុបាយេហិ, បរេសមភិជិគីសតិ;

ហន្ត្វា វធិត្វា អថ សោចយិត្វា, អាលោបតិ សាហសា យោ បរេសំ.

៧៤៤.

‘‘តច្ឆន្តោ អាណិយា អាណិំ, និហន្តិ ពលវា យថា;

ឥន្ទ្រិយានិន្ទ្រិយេហេវ ¶ , និហន្តិ កុសលោ តថា.

៧៤៥.

‘‘សទ្ធំ ¶ វីរិយំ សមាធិញ្ច, សតិបញ្ញញ្ច ភាវយំ;

បញ្ច បញ្ចហិ ហន្ត្វាន, អនីឃោ យាតិ ព្រាហ្មណោ.

៧៤៦.

‘‘សោ អត្ថវា សោ ធម្មដ្ឋោ, កត្វា វាក្យានុសាសនិំ;

សព្ពេន សព្ពំ ពុទ្ធស្ស, សោ នរោ សុខមេធតី’’តិ.

…បារាបរិយោ ថេរោ….

៣. តេលកានិត្ថេរគាថា

៧៤៧.

‘‘ចិររត្តំ វតាតាបី, ធម្មំ អនុវិចិន្តយំ;

សមំ ចិត្តស្ស នាលត្ថំ, បុច្ឆំ សមណព្រាហ្មណេ.

៧៤៨.

‘‘‘កោ ¶ សោ បារង្គតោ លោកេ, កោ បត្តោ អមតោគធំ;

កស្ស ធម្មំ បដិច្ឆាមិ, បរមត្ថវិជាននំ’.

៧៤៩.

‘‘អន្តោវង្កគតោ អាសិ, មច្ឆោវ ឃសមាមិសំ;

ពទ្ធោ មហិន្ទបាសេន, វេបចិត្យសុរោ យថា.

៧៥០.

‘‘អញ្ឆាមិ នំ ន មុញ្ចាមិ, អស្មា សោកបរិទ្ទវា;

កោ មេ ពន្ធំ មុញ្ចំ លោកេ, សម្ពោធិំ វេទយិស្សតិ.

៧៥១.

‘‘សមណំ ព្រាហ្មណំ វា កំ, អាទិសន្តំ បភង្គុនំ.

កស្ស ធម្មំ បដិច្ឆាមិ, ជរាមច្ចុបវាហនំ.

៧៥២.

‘‘វិចិកិច្ឆាកង្ខាគន្ថិតំ, សារម្ភពលសញ្ញុតំ;

កោធប្បត្តមនត្ថទ្ធំ, អភិជប្បប្បទារណំ.

៧៥៣.

‘‘តណ្ហាធនុសមុដ្ឋានំ ¶ , ទ្វេ ច បន្នរសាយុតំ [ទ្វេធាបន្នរសាយុតំ (?)];

បស្ស ¶ ឱរសិកំ ពាឡ្ហំ, ភេត្វាន យទិ [យទ (សី. អដ្ឋ.) ហទិ (?) ‘‘ហទយេ’’តិ តំសំវណ្ណនា] តិដ្ឋតិ.

៧៥៤.

‘‘អនុទិដ្ឋីនំ អប្បហានំ, សង្កប្បបរតេជិតំ;

តេន វិទ្ធោ បវេធាមិ, បត្តំវ មាលុតេរិតំ.

៧៥៥.

‘‘អជ្ឈត្តំ មេ សមុដ្ឋាយ, ខិប្បំ បច្ចតិ មាមកំ;

ឆផស្សាយតនី កាយោ, យត្ថ សរតិ សព្ពទា.

៧៥៦.

‘‘តំ ន បស្សាមិ តេកិច្ឆំ, យោ មេតំ សល្លមុទ្ធរេ;

នានារជ្ជេន សត្ថេន [នារគ្គេន ន សត្ថេន (?)], នាញ្ញេន វិចិកិច្ឆិតំ.

៧៥៧.

‘‘កោ មេ អសត្ថោ អវណោ, សល្លមព្ភន្តរបស្សយំ;

អហិំសំ សព្ពគត្តានិ, សល្លំ មេ ឧទ្ធរិស្សតិ.

៧៥៨.

‘‘ធម្មប្បតិ ¶ ហិ សោ សេដ្ឋោ, វិសទោសប្បវាហកោ;

គម្ភីរេ បតិតស្ស មេ, ថលំ បាណិញ្ច ទស្សយេ.

៧៥៩.

‘‘រហទេហមស្មិ ឱគាឡ្ហោ, អហារិយរជមត្តិកេ;

មាយាឧសូយសារម្ភ, ថិនមិទ្ធមបត្ថដេ.

៧៦០.

‘‘ឧទ្ធច្ចមេឃថនិតំ, សំយោជនវលាហកំ;

វាហា វហន្តិ កុទ្ទិដ្ឋិំ [ទុទ្ទិដ្ឋិំ (សី. ធ. ប. ៣៣៩)], សង្កប្បា រាគនិស្សិតា.

៧៦១.

‘‘សវន្តិ សព្ពធិ សោតា, លតា ឧព្ភិជ្ជ តិដ្ឋតិ;

តេ សោតេ កោ និវារេយ្យ, តំ លតំ កោ ហិ ឆេច្ឆតិ.

៧៦២.

‘‘វេលំ ¶ ករោថ ភទ្ទន្តេ, សោតានំ សន្និវារណំ;

មា តេ មនោមយោ សោតោ, រុក្ខំវ សហសា លុវេ.

៧៦៣.

‘‘ឯវំ ¶ មេ ភយជាតស្ស, អបារា បារមេសតោ;

តាណោ បញ្ញាវុធោ សត្ថា, ឥសិសង្ឃនិសេវិតោ.

៧៦៤.

‘‘សោបាណំ សុគតំ សុទ្ធំ, ធម្មសារមយំ ទឡ្ហំ;

បាទាសិ វុយ្ហមានស្ស, ‘មា ភាយី’តិ ច មព្រវិ.

៧៦៥.

‘‘សតិបដ្ឋានបាសាទំ, អារុយ្ហ បច្ចវេក្ខិសំ;

យំ តំ បុព្ពេ អមញ្ញិស្សំ, សក្កាយាភិរតំ បជំ.

៧៦៦.

‘‘យទា ¶ ច មគ្គមទ្ទក្ខិំ, នាវាយ អភិរូហនំ;

អនធិដ្ឋាយ អត្តានំ, តិត្ថមទ្ទក្ខិមុត្តមំ.

៧៦៧.

‘‘សល្លំ អត្តសមុដ្ឋានំ, ភវនេត្តិប្បភាវិតំ;

ឯតេសំ អប្បវត្តាយ [អប្បវត្តិយា (?)], ទេសេសិ មគ្គមុត្តមំ.

៧៦៨.

‘‘ទីឃរត្តានុសយិតំ, ចិររត្តមធិដ្ឋិតំ;

ពុទ្ធោ មេបានុទី គន្ថំ, វិសទោសប្បវាហនោ’’តិ.

…តេលកានិ ថេរោ….

៤. រដ្ឋបាលត្ថេរគាថា

៧៦៩.

[ម. និ. ២.៣០២] ‘‘បស្ស ចិត្តកតំ ពិម្ពំ, អរុកាយំ សមុស្សិតំ;

អាតុរំ ពហុសង្កប្បំ, យស្ស នត្ថិ ធុវំ ឋិតិ.

៧៧០.

‘‘បស្ស ចិត្តកតំ រូបំ, មណិនា កុណ្ឌលេន ច;

អដ្ឋិំ តចេន ឱនទ្ធំ, សហ វត្ថេហិ សោភតិ.

៧៧១.

‘‘អលត្តកកតា ¶ បាទា, មុខំ ចុណ្ណកមក្ខិតំ;

អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ.

៧៧២.

‘‘អដ្ឋបទកតា ¶ កេសា, នេត្តា អញ្ជនមក្ខិតា;

អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ.

៧៧៣.

‘‘អញ្ជនីវ នវា ចិត្តា, បូតិកាយោ អលង្កតោ;

អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ.

៧៧៤.

‘‘ឱទហិ មិគវោ បាសំ, នាសទា វាគុរំ មិគោ;

ភុត្វា និវាបំ គច្ឆាម, កន្ទន្តេ មិគពន្ធកេ.

៧៧៥.

‘‘ឆិន្នោ បាសោ មិគវស្ស, នាសទា វាគុរំ មិគោ;

ភុត្វា និវាបំ គច្ឆាម, សោចន្តេ មិគលុទ្ទកេ.

៧៧៦.

‘‘បស្សាមិ លោកេ សធនេ មនុស្សេ, លទ្ធាន វិត្តំ ន ទទន្តិ មោហា;

លុទ្ធា ¶ ធនំ សន្និចយំ ករោន្តិ, ភិយ្យោវ កាមេ អភិបត្ថយន្តិ.

៧៧៧.

‘‘រាជា ¶ បសយ្ហប្បថវិំ វិជេត្វា, សសាគរន្តំ មហិមាវសន្តោ;

ឱរំ សមុទ្ទស្ស អតិត្តរូបោ, បារំ សមុទ្ទស្សបិ បត្ថយេថ.

៧៧៨.

‘‘រាជា ច អញ្ញេ ច ពហូ មនុស្សា, អវីតតណ្ហា មរណំ ឧបេន្តិ;

ឩនាវ ហុត្វាន ជហន្តិ ទេហំ, កាមេហិ លោកម្ហិ ន ហត្ថិ តិត្តិ.

៧៧៩.

‘‘កន្ទន្តិ ¶ នំ ញាតី បកិរិយ កេសេ, អហោ វតា នោ អមរាតិ ចាហុ;

វត្ថេន នំ បារុតំ នីហរិត្វា, ចិតំ សមោធាយ តតោ ឌហន្តិ.

៧៨០.

‘‘សោ ឌយ្ហតិ សូលេហិ តុជ្ជមានោ, ឯកេន វត្ថេន [ឯតេន គត្ថេន (ក.)] បហាយ ភោគេ;

ន មីយមានស្ស ភវន្តិ តាណា, ញាតី ច មិត្តា អថ វា សហាយា.

៧៨១.

‘‘ទាយាទកា តស្ស ធនំ ហរន្តិ, សត្តោ បន គច្ឆតិ យេន កម្មំ;

ន មីយមានំ ធនមន្វេតិ [មន្វិតិ (ក.)] កិញ្ចិ, បុត្តា ច ទារា ច ធនញ្ច រដ្ឋំ.

៧៨២.

‘‘ន ទីឃមាយុំ លភតេ ធនេន, ន ចាបិ វិត្តេន ជរំ វិហន្តិ;

អប្បប្បំ ហិទំ ជីវិតមាហុ ធីរា, អសស្សតំ វិប្បរិណាមធម្មំ.

៧៨៣.

‘‘អឌ្ឍា ទលិទ្ទា ច ផុសន្តិ ផស្សំ, ពាលោ ច ធីរោ ច តថេវ ផុដ្ឋោ;

ពាលោ ហិ ពាល្យា វធិតោវ សេតិ, ធីរោ ¶ ច នោ វេធតិ ផស្សផុដ្ឋោ.

៧៨៤.

‘‘តស្មា ¶ ហិ បញ្ញាវ ធនេន សេយ្យា, យាយ វោសានមិធាធិគច្ឆតិ;

អព្យោសិតត្តា ហិ ភវាភវេសុ, បាបានិ កម្មានិ ករោតិ មោហា.

៧៨៥.

‘‘ឧបេតិ ¶ គព្ភញ្ច បរញ្ច លោកំ, សំសារមាបជ្ជ បរម្បរាយ;

តស្សប្បបញ្ញោ អភិសទ្ទហន្តោ, ឧបេតិ គព្ភញ្ច បរញ្ច លោកំ.

៧៨៦.

‘‘ចោរោ ¶ យថា សន្ធិមុខេ គហីតោ, សកម្មុនា ហញ្ញតិ បាបធម្មោ;

ឯវំ បជា បេច្ច បរម្ហិ លោកេ, សកម្មុនា ហញ្ញតិ បាបធម្មោ.

៧៨៧.

‘‘កាមា ហិ ចិត្រា មធុរា មនោរមា, វិរូបរូបេន មថេន្តិ ចិត្តំ;

អាទីនវំ កាមគុណេសុ ទិស្វា, តស្មា អហំ បព្ពជិតោម្ហិ រាជ.

៧៨៨.

‘‘ទុមប្ផលានីវ បតន្តិ មាណវា, ទហរា ច វុឌ្ឍា ច សរីរភេទា;

ឯតម្បិ ¶ ទិស្វា បព្ពជិតោម្ហិ រាជ, អបណ្ណកំ សាមញ្ញមេវ សេយ្យោ.

៧៨៩.

‘‘សទ្ធាយាហំ បព្ពជិតោ, ឧបេតោ ជិនសាសនេ;

អវជ្ឈា មយ្ហំ បព្ពជ្ជា, អនណោ ភុញ្ជាមិ ភោជនំ.

៧៩០.

‘‘កាមេ អាទិត្តតោ ទិស្វា, ជាតរូបានិ សត្ថតោ;

គព្ភវោក្កន្តិតោ ទុក្ខំ, និរយេសុ មហព្ភយំ.

៧៩១.

‘‘ឯតមាទីនវំ ញត្វា, សំវេគំ អលភិំ តទា;

សោហំ វិទ្ធោ តទា សន្តោ, សម្បត្តោ អាសវក្ខយំ.

៧៩២.

‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ;

ឱហិតោ គរុកោ ភារោ, ភវនេត្តិ សមូហតា.

៧៩៣.

‘‘យស្សត្ថាយ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;

សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ’’តិ.

… រដ្ឋបាលោ ថេរោ….

៥. មាលុក្យបុត្តត្ថេរគាថា

៧៩៤.

[សំ. និ. ៤.៩៥] ‘‘រូបំ ¶ ទិស្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៧៩៥.

‘‘តស្ស ¶ វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា រូបសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវមាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពាន [និព្ពានំ (សី.)] វុច្ចតិ.

៧៩៦.

‘‘សទ្ទំ សុត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៧៩៧.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា សទ្ទសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវមាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពាន វុច្ចតិ.

៧៩៨.

‘‘គន្ធំ ឃត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៧៩៩.

‘‘តស្ស ¶ វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា គន្ធសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវមាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨០០.

‘‘រសំ ភោត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨០១.

‘‘តស្ស ¶ វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា រសសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវមាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨០២.

‘‘ផស្សំ ¶ ផុស្ស សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨០៣.

‘‘តស្ស វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា ផស្សសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវមាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨០៤.

‘‘ធម្មំ ញត្វា សតិ មុដ្ឋា, បិយំ និមិត្តំ មនសិ ករោតោ;

សារត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច អជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨០៥.

‘‘តស្ស ¶ វឌ្ឍន្តិ វេទនា, អនេកា ធម្មសម្ភវា;

អភិជ្ឈា ច វិហេសា ច, ចិត្តមស្សូបហញ្ញតិ;

ឯវមាចិនតោ ទុក្ខំ, អារា និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨០៦.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ រូបេសុ, រូបំ ទិស្វា បតិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨០៧.

‘‘យថាស្ស បស្សតោ រូបំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨០៨.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ សទ្ទេសុ, សទ្ទំ សុត្វា បតិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨០៩.

‘‘យថាស្ស សុណតោ សទ្ទំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨១០.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ គន្ធេសុ, គន្ធំ ឃត្វា បតិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨១១.

‘‘យថាស្ស ¶ ឃាយតោ គន្ធំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨១២.

‘‘ន ¶ សោ រជ្ជតិ រសេសុ, រសំ ភោត្វា បតិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨១៣.

‘‘យថាស្ស សាយរតោ រសំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨១៤.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ ផស្សេសុ, ផស្សំ ផុស្ស បតិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨១៥.

‘‘យថាស្ស ផុសតោ ផស្សំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពាន វុច្ចតិ.

៨១៦.

‘‘ន សោ រជ្ជតិ ធម្មេសុ, ធម្មំ ញត្វា បតិស្សតោ;

វិរត្តចិត្តោ វេទេតិ, តញ្ច នាជ្ឈោស្ស តិដ្ឋតិ.

៨១៧.

‘‘យថាស្ស ¶ វិជានតោ ធម្មំ, សេវតោ ចាបិ វេទនំ;

ខីយតិ នោបចីយតិ, ឯវំ សោ ចរតី សតោ;

ឯវំ អបចិនតោ ទុក្ខំ, សន្តិកេ និព្ពាន វុច្ចតិ’’.

… មាលុក្យបុត្តោ ថេរោ….

៦. សេលត្ថេរគាថា

៨១៨.

‘‘បរិបុណ្ណកាយោ សុរុចិ, សុជាតោ ចារុទស្សនោ;

សុវណ្ណវណ្ណោសិ ភគវា, សុសុក្កទាឋោសិ វីរិយវា [សុសុក្កទាឋោ វិរីយវា (សី.)].

៨១៩.

‘‘នរស្ស ហិ សុជាតស្ស, យេ ភវន្តិ វិយញ្ជនា;

សព្ពេ ¶ តេ តវ កាយស្មិំ, មហាបុរិសលក្ខណា.

៨២០.

‘‘បសន្ននេត្តោ សុមុខោ, ព្រហា ឧជុ បតាបវា;

មជ្ឈេ សមណសង្ឃស្ស, អាទិច្ចោវ វិរោចសិ.

៨២១.

‘‘កល្យាណទស្សនោ ភិក្ខុ, កញ្ចនសន្និភត្តចោ;

កិំ តេ សមណភាវេន, ឯវំ ឧត្តមវណ្ណិនោ.

៨២២.

‘‘រាជា ¶ អរហសិ ភវិតុំ, ចក្កវត្តី រថេសភោ;

ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ជម្ពុសណ្ឌស្ស [ជម្ពុមណ្ឌស្ស (ក.)] ឥស្សរោ.

៨២៣.

‘‘ខត្តិយា ភោគី រាជានោ [ភោគា រាជានោ (សី. ក.), ភោជរាជានោ (ស្យា.)], អនុយន្តា ភវន្តិ តេ;

រាជាភិរាជា [រាជាធិរាជា (សី. ក.)] មនុជិន្ទោ, រជ្ជំ ការេហិ គោតម’’.

៨២៤.

‘‘រាជាហមស្មិ ¶ សេល, (សេលាតិ ភគវា) ធម្មរាជា អនុត្តរោ;

ធម្មេន ចក្កំ វត្តេមិ, ចក្កំ អប្បដិវត្តិយំ’’.

៨២៥.

‘‘សម្ពុទ្ធោ បដិជានាសិ, (ឥតិ សេលោ ព្រាហ្មណោ) ធម្មរាជា អនុត្តរោ;

‘ធម្មេន ចក្កំ វត្តេមិ’, ឥតិ ភាសថ គោតម.

៨២៦.

‘‘កោ នុ សេនាបតិ ភោតោ, សាវកោ សត្ថុរន្វយោ [អន្វយោ (សី.)];

កោ តេតមនុវត្តេតិ, ធម្មចក្កំ បវត្តិតំ’’.

៨២៧.

‘‘មយា ¶ បវត្តិតំ ចក្កំ, (សេលាតិ ភគវា) ធម្មចក្កំ អនុត្តរំ;

សារិបុត្តោ អនុវត្តេតិ, អនុជាតោ តថាគតំ.

៨២៨.

‘‘អភិញ្ញេយ្យំ អភិញ្ញាតំ, ភាវេតព្ពញ្ច ភាវិតំ;

បហាតព្ពំ បហីនំ មេ, តស្មា ពុទ្ធោស្មិ ព្រាហ្មណ.

៨២៩.

‘‘វិនយស្សុ ¶ មយិ កង្ខំ, អធិមុញ្ចស្សុ ព្រាហ្មណ;

ទុល្លភំ ទស្សនំ ហោតិ, សម្ពុទ្ធានំ អភិណ្ហសោ.

៨៣០.

‘‘យេសំ វេ ទុល្លភោ លោកេ, បាតុភាវោ អភិណ្ហសោ;

សោហំ ព្រាហ្មណ ពុទ្ធោស្មិ, សល្លកត្តោ [សល្លកន្តោ (សី.)] អនុត្តរោ.

៨៣១.

‘‘ព្រហ្មភូតោ អតិតុលោ, មារសេនប្បមទ្ទនោ;

សព្ពាមិត្តេ វសេ [វសី (ស្យា. ក., ម. និ. ២.៣៩៩; សុ. និ. ៩៦៦)] កត្វា, មោទាមិ អកុតោភយោ’’.

៨៣២.

‘‘ឥទំ ភោន្តោ និសាមេថ, យថា ភាសតិ ចក្ខុមា;

សល្លកត្តោ មហាវីរោ, សីហោវ នទតី វនេ.

៨៣៣.

‘‘ព្រហ្មភូតំ អតិតុលំ, មារសេនប្បមទ្ទនំ;

កោ ទិស្វា នប្បសីទេយ្យ, អបិ កណ្ហាភិជាតិកោ.

៨៣៤.

‘‘យោ មំ ឥច្ឆតិ អន្វេតុ, យោ វា និច្ឆតិ គច្ឆតុ;

ឥធាហំ បព្ពជិស្សាមិ, វរបញ្ញស្ស សន្តិកេ’’.

៨៣៥.

‘‘ឯតំ ចេ រុច្ចតិ ភោតោ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនំ;

មយម្បិ បព្ពជិស្សាម, វរបញ្ញស្ស សន្តិកេ.

៨៣៦.

‘‘ព្រាហ្មណា តិសតា ឥមេ, យាចន្តិ បញ្ជលីកតា;

‘ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាម, ភគវា តវ សន្តិកេ’’’.

៨៣៧.

‘‘ស្វាខាតំ ¶ ព្រហ្មចរិយំ, (សេលាតិ ភគវា) សន្ទិដ្ឋិកមកាលិកំ;

យត្ថ អមោឃា បព្ពជ្ជា, អប្បមត្តស្ស សិក្ខតោ’’.

៨៣៨.

‘‘យំ ¶ តំ សរណមាគម្ហ [សរណមាគម្ម (សព្ពត្ថ)], ឥតោ អដ្ឋមេ [អដ្ឋមិ (ស្យា. ក.)] ចក្ខុម;

សត្តរត្តេន ភគវា, ទន្តាម្ហ តវ សាសនេ.

៨៣៩.

‘‘តុវំ ¶ ¶ ពុទ្ធោ តុវំ សត្ថា, តុវំ មារាភិភូ មុនិ;

តុវំ អនុសយេ ឆេត្វា, តិណ្ណោ តារេសិមំ បជំ.

៨៤០.

‘‘ឧបធី តេ សមតិក្កន្តា, អាសវា តេ បទាលិតា;

សីហោវ អនុបាទានោ, បហីនភយភេរវោ.

៨៤១.

‘‘ភិក្ខវោ តិសតា ឥមេ, តិដ្ឋន្តិ បញ្ជលីកតា;

បាទេ វីរ បសារេហិ, នាគា វន្ទន្តុ សត្ថុនោ’’តិ.

… សេលោ ថេរោ….

៧. កាឡិគោធាបុត្តភទ្ទិយត្ថេរគាថា

៨៤២.

‘‘យាតំ មេ ហត្ថិគីវាយ, សុខុមា វត្ថា បធារិតា;

សាលីនំ ឱទនោ ភុត្តោ, សុចិមំសូបសេចនោ.

៨៤៣.

‘‘សោជ្ជ ភទ្ទោ សាតតិកោ, ឧញ្ឆាបត្តាគតេ រតោ;

ឈាយតិ អនុបាទានោ, បុត្តោ គោធាយ ភទ្ទិយោ.

៨៤៤.

‘‘បំសុកូលី សាតតិកោ, ឧញ្ឆាបត្តាគតេ រតោ;

ឈាយតិ អនុបាទានោ, បុត្តោ គោធាយ ភទ្ទិយោ.

៨៤៥.

‘‘បិណ្ឌបាតី សាតតិកោ…បេ….

៨៤៦.

‘‘តេចីវរី សាតតិកោ…បេ….

៨៤៧.

‘‘សបទានចារី សាតតិកោ…បេ….

៨៤៨.

‘‘ឯកាសនី សាតតិកោ…បេ….

៨៤៩.

‘‘បត្តបិណ្ឌី សាតតិកោ…បេ….

៨៥០.

‘‘ខលុបច្ឆាភត្តី សាតតិកោ…បេ….

៨៥១.

‘‘អារញ្ញិកោ សាតតិកោ…បេ….

៨៥២.

‘‘រុក្ខមូលិកោ ¶ សាតតិកោ…បេ….

៨៥៣.

‘‘អព្ភោកាសី សាតតិកោ…បេ….

៨៥៤.

‘‘សោសានិកោ សាតតិកោ…បេ….

៨៥៥.

‘‘យថាសន្ថតិកោ សាតតិកោ…បេ….

៨៥៦.

‘‘នេសជ្ជិកោ ¶ ¶ សាតតិកោ…បេ….

៨៥៧.

‘‘អប្បិច្ឆោ សាតតិកោ…បេ….

៨៥៨.

‘‘សន្តុដ្ឋោ សាតតិកោ…បេ….

៨៥៩.

‘‘បវិវិត្តោ សាតតិកោ…បេ….

៨៦០.

‘‘អសំសដ្ឋោ សាតតិកោ…បេ….

៨៦១.

‘‘អារទ្ធវីរិយោ សាតតិកោ…បេ….

៨៦២.

‘‘ហិត្វា សតបលំ កំសំ, សោវណ្ណំ សតរាជិកំ;

អគ្គហិំ មត្តិកាបត្តំ, ឥទំ ទុតិយាភិសេចនំ.

៨៦៣.

‘‘ឧច្ចេ មណ្ឌលិបាការេ, ទឡ្ហមដ្ដាលកោដ្ឋកេ;

រក្ខិតោ ខគ្គហត្ថេហិ, ឧត្តសំ វិហរិំ បុរេ.

៨៦៤.

‘‘សោជ្ជ ភទ្ទោ អនុត្រាសី, បហីនភយភេរវោ;

ឈាយតិ វនមោគយ្ហ, បុត្តោ គោធាយ ភទ្ទិយោ.

៨៦៥.

‘‘សីលក្ខន្ធេ បតិដ្ឋាយ, សតិំ បញ្ញញ្ច ភាវយំ;

បាបុណិំ អនុបុព្ពេន, សព្ពសំយោជនក្ខយ’’ន្តិ.

… ភទ្ទិយោ កាឡិគោធាយ បុត្តោ ថេរោ….

៨. អង្គុលិមាលត្ថេរគាថា

៨៦៦.

‘‘គច្ឆំ ¶ វទេសិ សមណ ‘ដ្ឋិតោម្ហិ’, មមញ្ច ព្រូសិ ឋិតមដ្ឋិតោតិ;

បុច្ឆាមិ ¶ តំ សមណ ឯតមត្ថំ, ‘កថំ ឋិតោ ត្វំ អហមដ្ឋិតោម្ហិ’’’.

៨៦៧.

‘‘ឋិតោ អហំ អង្គុលិមាល សព្ពទា, សព្ពេសុ ភូតេសុ និធាយ ទណ្ឌំ;

តុវញ្ច បាណេសុ អសញ្ញតោសិ, តស្មា ឋិតោហំ តុវមដ្ឋិតោសិ’’.

៨៦៨.

‘‘ចិរស្សំ វត មេ មហិតោ មហេសី, មហាវនំ សមណោ បច្ចបាទិ [បច្ចុបាទិ (សព្ពត្ថ)];

សោហំ ចជិស្សាមិ សហស្សបាបំ, សុត្វាន គាថំ តវ ធម្មយុត្តំ’’.

៨៦៩.

ឥច្ចេវ ¶ ចោរោ អសិមាវុធញ្ច, សោព្ភេ បបាតេ នរកេ អន្វកាសិ [អកិរិ (ម. និ. ២.៣៤៩)];

អវន្ទិ ចោរោ សុគតស្ស បាទេ, តត្ថេវ បព្ពជ្ជមយាចិ ពុទ្ធំ.

៨៧០.

ពុទ្ធោ ច ខោ ការុណិកោ មហេសិ, យោ សត្ថា លោកស្ស សទេវកស្ស;

‘តមេហិ ភិក្ខូ’តិ តទា អវោច, ឯសេវ តស្ស អហុ ភិក្ខុភាវោ.

៨៧១.

‘‘យោ ¶ ច បុព្ពេ បមជ្ជិត្វា, បច្ឆា សោ នប្បមជ្ជតិ;

សោមំ លោកំ បភាសេតិ, អព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមា.

៨៧២.

‘‘យស្ស ¶ បាបំ កតំ កម្មំ, កុសលេន បិធីយតិ [បិថីយតិ (សី. ស្យា.)];

សោមំ លោកំ បភាសេតិ, អព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមា.

៨៧៣.

‘‘យោ ហវេ ទហរោ ភិក្ខុ, យុញ្ជតិ ពុទ្ធសាសនេ;

សោមំ លោកំ បភាសេតិ, អព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមា.

៨៧៤.

[ទិសា ហិ (ស្យា. ក., ម. និ. ២.៣៥២)] ‘‘ទិសាបិ មេ ធម្មកថំ សុណន្តុ, ទិសាបិ មេ យុញ្ជន្តុ ពុទ្ធសាសនេ;

ទិសាបិ មេ តេ មនុជេ ភជន្តុ, យេ ធម្មមេវាទបយន្តិ សន្តោ.

៨៧៥.

‘‘ទិសា ហិ មេ ខន្តិវាទានំ, អវិរោធប្បសំសិនំ;

សុណន្តុ ធម្មំ កាលេន, តញ្ច អនុវិធីយន្តុ.

៨៧៦.

‘‘ន ហិ ជាតុ សោ មមំ ហិំសេ, អញ្ញំ វា បន កិញ្ចនំ [កញ្ចិនំ (សី. ស្យា.), កញ្ចនំ (?)];

បប្បុយ្យ បរមំ សន្តិំ, រក្ខេយ្យ តសថាវរេ.

៨៧៧.

[ថេរគា. ១៩] ‘‘ឧទកញ្ហិ ¶ នយន្តិ នេត្តិកា, ឧសុការា នមយន្តិ [ទមយន្តិ (ក.)] តេជនំ;

ទារុំ នមយន្តិ [ទមយន្តិ (ក.)] តច្ឆកា, អត្តានំ ទមយន្តិ បណ្ឌិតា.

៨៧៨.

‘‘ទណ្ឌេនេកេ ¶ ទមយន្តិ, អង្កុសេភិ កសាហិ ច;

អទណ្ឌេន អសត្ថេន, អហំ ទន្តោម្ហិ តាទិនា.

៨៧៩.

‘‘‘អហិំសកោ’តិ ¶ មេ នាមំ, ហិំសកស្ស បុរេ សតោ;

អជ្ជាហំ សច្ចនាមោម្ហិ, ន នំ ហិំសាមិ កិញ្ចនំ [កញ្ចិនំ (សី. ស្យា.), កញ្ចនំ (?)].

៨៨០.

‘‘ចោរោ អហំ បុរេ អាសិំ, អង្គុលិមាលោតិ វិស្សុតោ;

វុយ្ហមានោ មហោឃេន, ពុទ្ធំ សរណមាគមំ.

៨៨១.

‘‘លោហិតបាណិ បុរេ អាសិំ, អង្គុលិមាលោតិ វិស្សុតោ;

សរណគមនំ បស្ស, ភវនេត្តិ សមូហតា.

៨៨២.

‘‘តាទិសំ កម្មំ កត្វាន, ពហុំ ទុគ្គតិគាមិនំ;

ផុដ្ឋោ កម្មវិបាកេន, អនណោ ភុញ្ជាមិ ភោជនំ.

៨៨៣.

‘‘បមាទមនុយុញ្ជន្តិ, ពាលា ទុម្មេធិនោ ជនា;

អប្បមាទញ្ច មេធាវី, ធនំ សេដ្ឋំវ រក្ខតិ.

៨៨៤.

‘‘មា បមាទមនុយុញ្ជេថ, មា កាមរតិសន្ថវំ [សន្ធវំ (ក.)];

អប្បមត្តោ ហិ ឈាយន្តោ, បប្បោតិ បរមំ សុខំ.

៨៨៥.

‘‘ស្វាគតំ នាបគតំ, នេតំ ទុម្មន្តិតំ មម;

សវិភត្តេសុ ធម្មេសុ, យំ សេដ្ឋំ តទុបាគមំ.

៨៨៦.

‘‘ស្វាគតំ នាបគតំ, នេតំ ទុម្មន្តិតំ មម;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.

៨៨៧.

‘‘អរញ្ញេ ¶ រុក្ខមូលេ វា, បព្ពតេសុ គុហាសុ វា;

តត្ថ តត្ថេវ អដ្ឋាសិំ, ឧព្ពិគ្គមនសោ តទា.

៨៨៨.

‘‘សុខំ សយាមិ ឋាយាមិ, សុខំ កប្បេមិ ជីវិតំ;

អហត្ថបាសោ មារស្ស, អហោ សត្ថានុកម្បិតោ.

៨៨៩.

‘‘ព្រហ្មជច្ចោ ¶ បុរេ អាសិំ, ឧទិច្ចោ ឧភតោ អហុ;

សោជ្ជ បុត្តោ សុគតស្ស, ធម្មរាជស្ស សត្ថុនោ.

៨៩០.

‘‘វីតតណ្ហោ អនាទានោ, គុត្តទ្វារោ សុសំវុតោ;

អឃមូលំ វធិត្វាន, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ.

៨៩១.

‘‘បរិចិណ្ណោ ¶ មយា សត្ថា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ;

ឱហិតោ គរុកោ ភារោ, ភវនេត្តិ សមូហតា’’តិ.

… អង្គុលិមាលោ ថេរោ….

៩. អនុរុទ្ធត្ថេរគាថា

៨៩២.

‘‘បហាយ ¶ មាតាបិតរោ, ភគិនី ញាតិភាតរោ;

បញ្ច កាមគុណេ ហិត្វា, អនុរុទ្ធោវ ឈាយតុ.

៨៩៣.

‘‘សមេតោ នច្ចគីតេហិ, សម្មតាឡប្បពោធនោ;

ន តេន សុទ្ធិមជ្ឈគំ [សុទ្ធមជ្ឈគា (សី. ក.), សុទ្ធិមជ្ឈគមា (ស្យា.)], មារស្ស វិសយេ រតោ.

៨៩៤.

‘‘ឯតញ្ច សមតិក្កម្ម, រតោ ពុទ្ធស្ស សាសនេ;

សព្ពោឃំ សមតិក្កម្ម, អនុរុទ្ធោវ ឈាយតិ.

៨៩៥.

‘‘រូបា សទ្ទា រសា គន្ធា, ផោដ្ឋព្ពា ច មនោរមា;

ឯតេ ច សមតិក្កម្ម, អនុរុទ្ធោវ ឈាយតិ.

៨៩៦.

‘‘បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ, ឯកោ អទុតិយោ មុនិ;

ឯសតិ បំសុកូលានិ, អនុរុទ្ធោ អនាសវោ.

៨៩៧.

‘‘វិចិនី អគ្គហី ធោវិ, រជយី ធារយី មុនិ;

បំសុកូលានិ មតិមា, អនុរុទ្ធោ អនាសវោ.

៨៩៨.

‘‘មហិច្ឆោ ¶ ច អសន្តុដ្ឋោ, សំសដ្ឋោ យោ ច ឧទ្ធតោ;

តស្ស ធម្មា ឥមេ ហោន្តិ, បាបកា សំកិលេសិកា.

៨៩៩.

‘‘សតោ ច ហោតិ អប្បិច្ឆោ, សន្តុដ្ឋោ អវិឃាតវា;

បវិវេករតោ វិត្តោ, និច្ចមារទ្ធវីរិយោ.

៩០០.

‘‘តស្ស ¶ ធម្មា ឥមេ ហោន្តិ, កុសលា ពោធិបក្ខិកា;

អនាសវោ ច សោ ហោតិ, ឥតិ វុត្តំ មហេសិនា.

៩០១.

‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;

មនោមយេន កាយេន, ឥទ្ធិយា ឧបសង្កមិ.

៩០២.

‘‘យទា មេ អហុ សង្កប្បោ, តតោ ឧត្តរិ ទេសយិ;

និប្បបញ្ចរតោ ពុទ្ធោ, និប្បបញ្ចមទេសយិ.

៩០៣.

‘‘តស្សាហំ ធម្មមញ្ញាយ, វិហាសិំ សាសនេ រតោ;

តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.

៩០៤.

‘‘បញ្ចបញ្ញាសវស្សានិ ¶ , យតោ នេសជ្ជិកោ អហំ;

បញ្ចវីសតិវស្សានិ, យតោ មិទ្ធំ សមូហតំ.

៩០៥.

[ទី. និ. ២.២២២] ‘‘នាហុ អស្សាសបស្សាសា, ឋិតចិត្តស្ស តាទិនោ;

អនេជោ សន្តិមារព្ភ, ចក្ខុមា បរិនិព្ពុតោ.

៩០៦.

[ទី. និ. ២.២២២] ‘‘អសល្លីនេន ចិត្តេន, វេទនំ អជ្ឈវាសយិ;

បជ្ជោតស្សេវ និព្ពានំ, វិមោក្ខោ ចេតសោ អហុ.

៩០៧.

‘‘ឯតេ បច្ឆិមកា ទានិ, មុនិនោ ផស្សបញ្ចមា;

នាញ្ញេ ¶ ធម្មា ភវិស្សន្តិ, សម្ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ.

៩០៨.

‘‘នត្ថិ ទានិ បុនាវាសោ, ទេវកាយស្មិ ជាលិនិ;

វិក្ខីណោ ជាតិសំសារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.

៩០៩.

‘‘យស្ស ¶ មុហុត្តេន សហស្សធា, លោកោ សំវិទិតោ សព្រហ្មកប្បោ;

វសី ឥទ្ធិគុណេ ចុតូបបាតេ, កាលេ បស្សតិ ទេវតា ស ភិក្ខុ [សភិក្ខុនោ (សី. ក.)].

៩១០.

‘‘អន្នភារោ [អន្នហារោ (សី.)] បុរេ អាសិំ, ទលិទ្ទោ ឃាសហារកោ;

សមណំ បដិបាទេសិំ, ឧបរិដ្ឋំ យសស្សិនំ.

៩១១.

‘‘សោម្ហិ សក្យកុលេ ជាតោ, អនុរុទ្ធោតិ មំ វិទូ;

ឧបេតោ នច្ចគីតេហិ, សម្មតាឡប្បពោធនោ.

៩១២.

‘‘អថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, សត្ថារំ អកុតោភយំ;

តស្មិំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, បព្ពជិំ អនគារិយំ.

៩១៣.

‘‘បុព្ពេនិវាសំ ជានាមិ, យត្ថ មេ វុសិតំ បុរេ;

តាវតិំសេសុ ទេវេសុ, អដ្ឋាសិំ សក្កជាតិយា [សតជាតិយា (សី.)].

៩១៤.

‘‘សត្តក្ខត្តុំ ¶ មនុស្សិន្ទោ, អហំ រជ្ជមការយិំ;

ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ជម្ពុសណ្ឌស្ស ឥស្សរោ;

អទណ្ឌេន អសត្ថេន, ធម្មេន អនុសាសយិំ.

៩១៥.

‘‘ឥតោ សត្ត តតោ សត្ត, សំសារានិ ចតុទ្ទស;

និវាសមភិជានិស្សំ, ទេវលោកេ ឋិតា តទា.

៩១៦.

‘‘បញ្ចង្គិកេ ¶ ¶ សមាធិម្ហិ, សន្តេ ឯកោទិភាវិតេ;

បដិប្បស្សទ្ធិលទ្ធម្ហិ, ទិព្ពចក្ខុ វិសុជ្ឈិ មេ.

៩១៧.

‘‘ចុតូបបាតំ ជានាមិ, សត្តានំ អាគតិំ គតិំ;

ឥត្ថភាវញ្ញថាភាវំ, ឈានេ បញ្ចង្គិកេ ឋិតោ.

៩១៨.

‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា…បេ… ភវនេត្តិ សមូហតា.

៩១៩.

‘‘វជ្ជីនំ វេឡុវគាមេ, អហំ ជីវិតសង្ខយា;

ហេដ្ឋតោ វេឡុគុម្ពស្មិំ, និព្ពាយិស្សំ អនាសវោ’’តិ.

… អនុរុទ្ធោ ថេរោ….

១០. បារាបរិយត្ថេរគាថា

៩២០.

សមណស្ស អហុ ចិន្តា, បុប្ផិតម្ហិ មហាវនេ;

ឯកគ្គស្ស និសិន្នស្ស, បវិវិត្តស្ស ឈាយិនោ.

៩២១.

‘‘អញ្ញថា លោកនាថម្ហិ, តិដ្ឋន្តេ បុរិសុត្តមេ;

ឥរិយំ អាសិ ភិក្ខូនំ, អញ្ញថា ទានិ ទិស្សតិ.

៩២២.

‘‘សីតវាតបរិត្តានំ, ហិរិកោបីនឆាទនំ;

មត្តដ្ឋិយំ អភុញ្ជិំសុ, សន្តុដ្ឋា ឥតរីតរេ.

៩២៣.

‘‘បណីតំ យទិ វា លូខំ, អប្បំ វា យទិ វា ពហុំ;

យាបនត្ថំ អភុញ្ជិំសុ, អគិទ្ធា នាធិមុច្ឆិតា.

៩២៤.

‘‘ជីវិតានំ ¶ បរិក្ខារេ, ភេសជ្ជេ អថ បច្ចយេ;

ន ពាឡ្ហំ ឧស្សុកា អាសុំ, យថា តេ អាសវក្ខយេ.

៩២៥.

‘‘អរញ្ញេ រុក្ខមូលេសុ, កន្ទរាសុ គុហាសុ ច;

វិវេកមនុព្រូហន្តា, វិហំសុ តប្បរាយនា.

៩២៦.

‘‘នីចា ¶ និវិដ្ឋា សុភរា, មុទូ អត្ថទ្ធមានសា;

អព្យាសេកា អមុខរា, អត្ថចិន្តា វសានុគា.

៩២៧.

‘‘តតោ ¶ បាសាទិកំ អាសិ, គតំ ភុត្តំ និសេវិតំ;

សិនិទ្ធា តេលធារាវ, អហោសិ ឥរិយាបថោ.

៩២៨.

‘‘សព្ពាសវបរិក្ខីណា, មហាឈាយី មហាហិតា;

និព្ពុតា ទានិ តេ ថេរា, បរិត្តា ទានិ តាទិសា.

៩២៩.

‘‘កុសលានញ្ច ¶ ធម្មានំ, បញ្ញាយ ច បរិក្ខយា;

សព្ពាការវរូបេតំ, លុជ្ជតេ ជិនសាសនំ.

៩៣០.

‘‘បាបកានញ្ច ធម្មានំ, កិលេសានញ្ច យោ ឧតុ;

ឧបដ្ឋិតា វិវេកាយ, យេ ច សទ្ធម្មសេសកា.

៩៣១.

‘‘តេ កិលេសា បវឌ្ឍន្តា, អាវិសន្តិ ពហុំ ជនំ;

កីឡន្តិ មញ្ញេ ពាលេហិ, ឧម្មត្តេហិវ រក្ខសា.

៩៣២.

‘‘កិលេសេហាភិភូតា តេ, តេន តេន វិធាវិតា;

នរា កិលេសវត្ថូសុ, សសង្គាមេវ ឃោសិតេ.

៩៣៣.

‘‘បរិច្ចជិត្វា សទ្ធម្មំ, អញ្ញមញ្ញេហិ ភណ្ឌរេ;

ទិដ្ឋិគតានិ អន្វេន្តា, ឥទំ សេយ្យោតិ មញ្ញរេ.

៩៣៤.

‘‘ធនញ្ច បុត្តំ ភរិយញ្ច, ឆឌ្ឌយិត្វាន និគ្គតា;

កដច្ឆុភិក្ខហេតូបិ, អកិច្ឆានិ និសេវរេ.

៩៣៥.

‘‘ឧទរាវទេហកំ ភុត្វា, សយន្តុត្តានសេយ្យកា;

កថំ វត្តេន្តិ [កថា វឌ្ឍេន្តិ (សី. ក.)] បដិពុទ្ធា, យា កថា សត្ថុគរហិតា.

៩៣៦.

‘‘សព្ពការុកសិប្បានិ ¶ , ចិត្តិំ កត្វាន [ចិត្តីកត្វាន (សី.), ចិត្តំ កត្វាន (ស្យា.)] សិក្ខរេ;

អវូបសន្តា អជ្ឈត្តំ, សាមញ្ញត្ថោតិ អច្ឆតិ [តិរិញ្ចតិ (?)].

៩៣៧.

‘‘មត្តិកំ តេលចុណ្ណញ្ច, ឧទកាសនភោជនំ;

គិហីនំ ឧបនាមេន្តិ, អាកង្ខន្តា ពហុត្តរំ.

៩៣៨.

‘‘ទន្តបោនំ កបិត្ថញ្ច, បុប្ផំ ខាទនិយានិ ច;

បិណ្ឌបាតេ ច សម្បន្នេ, អម្ពេ អាមលកានិ ច.

៩៣៩.

‘‘ភេសជ្ជេសុ យថា វេជ្ជា, កិច្ចាកិច្ចេ យថា គិហី;

គណិកាវ វិភូសាយំ, ឥស្សរេ ខត្តិយា យថា.

៩៤០.

‘‘នេកតិកា ¶ វញ្ចនិកា, កូដសក្ខី អបាដុកា;

ពហូហិ បរិកប្បេហិ, អាមិសំ បរិភុញ្ជរេ.

៩៤១.

‘‘លេសកប្បេ បរិយាយេ, បរិកប្បេនុធាវិតា;

ជីវិកត្ថា ឧបាយេន, សង្កឌ្ឍន្តិ ពហុំ ធនំ.

៩៤២.

‘‘ឧបដ្ឋាបេន្តិ ¶ ¶ បរិសំ, កម្មតោ នោ ច ធម្មតោ;

ធម្មំ បរេសំ ទេសេន្តិ, លាភតោ នោ ច អត្ថតោ.

៩៤៣.

‘‘សង្ឃលាភស្ស ភណ្ឌន្តិ, សង្ឃតោ បរិពាហិរា;

បរលាភោបជីវន្តា, អហិរីកា ន លជ្ជរេ.

៩៤៤.

‘‘នានុយុត្តា តថា ឯកេ, មុណ្ឌា សង្ឃាដិបារុតា;

សម្ភាវនំយេវិច្ឆន្តិ, លាភសក្ការមុច្ឆិតា.

៩៤៥.

‘‘ឯវំ នានប្បយាតម្ហិ, ន ទានិ សុករំ តថា;

អផុសិតំ ¶ វា ផុសិតុំ, ផុសិតំ វានុរក្ខិតុំ.

៩៤៦.

‘‘យថា កណ្ដកដ្ឋានម្ហិ, ចរេយ្យ អនុបាហនោ;

សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វាន, ឯវំ គាមេ មុនី ចរេ.

៩៤៧.

‘‘សរិត្វា បុព្ពកេ យោគី, តេសំ វត្តមនុស្សរំ;

កិញ្ចាបិ បច្ឆិមោ កាលោ, ផុសេយ្យ អមតំ បទំ.

៩៤៨.

‘‘ឥទំ វត្វា សាលវនេ, សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ;

ព្រាហ្មណោ បរិនិព្ពាយី, ឥសិ ខីណបុនព្ភវោ’’តិ.

… បារាបរិយោ [បារាសរិយោ (ស្យា.)] ថេរោ….

វីសតិនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

អធិមុត្តោ បារាបរិយោ, តេលកានិ រដ្ឋបាលោ;

មាលុក្យសេលោ ភទ្ទិយោ, អង្គុលិ ទិព្ពចក្ខុកោ.

បារាបរិយោ ទសេតេ, វីសម្ហិ បរិកិត្តិតា;

គាថាយោ ទ្វេ សតា ហោន្តិ, បញ្ចតាលីស [២៤៤ គាថាយោយេវ ទិស្សន្តិ] ឧត្តរិន្តិ.

១៧. តិំសនិបាតោ

១. ផុស្សត្ថេរគាថា

៩៤៩.

បាសាទិកេ ¶ ¶ ¶ ពហូ ទិស្វា, ភាវិតត្តេ សុសំវុតេ;

ឥសិ បណ្ឌរសគោត្តោ [បណ្ឌរស្ស គោត្តោ (សី.)], អបុច្ឆិ ផុស្សសវ្ហយំ.

៩៥០.

‘‘កិំឆន្ទា ¶ កិមធិប្បាយា, កិមាកប្បា ភវិស្សរេ;

អនាគតម្ហិ កាលម្ហិ, តំ មេ អក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’.

៩៥១.

‘‘សុណោហិ វចនំ មយ្ហំ, ឥសិបណ្ឌរសវ្ហយ;

សក្កច្ចំ ឧបធារេហិ, អាចិក្ខិស្សាម្យនាគតំ.

៩៥២.

‘‘កោធនា ឧបនាហី ច, មក្ខី ថម្ភី សឋា ពហូ;

ឧស្សុកី នានាវាទា ច, ភវិស្សន្តិ អនាគតេ.

៩៥៣.

‘‘អញ្ញាតមានិនោ ធម្មេ, គម្ភីរេ តីរគោចរា;

លហុកា អគរុ ធម្មេ, អញ្ញមញ្ញមគារវា.

៩៥៤.

‘‘ពហូ អាទីនវា លោកេ, ឧប្បជ្ជិស្សន្ត្យនាគតេ;

សុទេសិតំ ឥមំ ធម្មំ, កិលេសេស្សន្តិ [កិលេសិស្សន្តិ (សី.), កិលិសិស្សន្តិ (ស្យា. ក.)] ទុម្មតី.

៩៥៥.

‘‘គុណហីនាបិ សង្ឃម្ហិ, វោហរន្តា វិសារទា;

ពលវន្តោ ភវិស្សន្តិ, មុខរា អស្សុតាវិនោ.

៩៥៦.

‘‘គុណវន្តោបិ សង្ឃម្ហិ, វោហរន្តា យថាត្ថតោ;

ទុព្ពលា តេ ភវិស្សន្តិ, ហិរីមនា អនត្ថិកា.

៩៥៧.

‘‘រជតំ ជាតរូបញ្ច, ខេត្តំ វត្ថុមជេឡកំ;

ទាសិទាសញ្ច ទុម្មេធា, សាទិយិស្សន្ត្យនាគតេ.

៩៥៨.

‘‘ឧជ្ឈានសញ្ញិនោ ពាលា, សីលេសុ អសមាហិតា;

ឧន្នឡា វិចរិស្សន្តិ, កលហាភិរតា មគា.

៩៥៩.

‘‘ឧទ្ធតា ច ភវិស្សន្តិ, នីលចីវរបារុតា;

កុហា ¶ ថទ្ធា លបា សិង្គី, ចរិស្សន្ត្យរិយា វិយ.

៩៦០.

‘‘តេលសណ្ឋេហិ កេសេហិ, ចបលា អញ្ជនក្ខិកា;

រថិយាយ គមិស្សន្តិ, ទន្តវណ្ណិកបារុតា.

៩៦១.

‘‘អជេគុច្ឆំ ¶ ¶ វិមុត្តេហិ, សុរត្តំ អរហទ្ធជំ;

ជិគុច្ឆិស្សន្តិ កាសាវំ, ឱទាតេសុ សមុច្ឆិតា [ឱទាតេ សុសមុច្ឆិតា (សី.)].

៩៦២.

‘‘លាភកាមា ភវិស្សន្តិ, កុសីតា ហីនវីរិយា;

កិច្ឆន្តា វនបត្ថានិ, គាមន្តេសុ វសិស្សរេ.

៩៦៣.

‘‘យេ ¶ យេ លាភំ លភិស្សន្តិ, មិច្ឆាជីវរតា សទា;

តេ តេវ អនុសិក្ខន្តា, ភជិស្សន្តិ អសំយតា.

៩៦៤.

‘‘យេ យេ អលាភិនោ លាភំ, ន តេ បុជ្ជា ភវិស្សរេ;

សុបេសលេបិ តេ ធីរេ, សេវិស្សន្តិ ន តេ តទា.

៩៦៥.

‘‘មិលក្ខុរជនំ រត្តំ [បិលក្ខរជនំ រត្តំ (?)], គរហន្តា សកំ ធជំ;

តិត្ថិយានំ ធជំ កេចិ, ធារិស្សន្ត្យវទាតកំ.

៩៦៦.

‘‘អគារវោ ច កាសាវេ, តទា តេសំ ភវិស្សតិ;

បដិសង្ខា ច កាសាវេ, ភិក្ខូនំ ន ភវិស្សតិ.

៩៦៧.

‘‘អភិភូតស្ស ទុក្ខេន, សល្លវិទ្ធស្ស រុប្បតោ;

បដិសង្ខា មហាឃោរា, នាគស្សាសិ អចិន្តិយា.

៩៦៨.

‘‘ឆទ្ទន្តោ ហិ តទា ទិស្វា, សុរត្តំ អរហទ្ធជំ;

តាវទេវ ភណី គាថា, គជោ អត្ថោបសំហិតា’’.

៩៦៩.

[ធ. ប. ៩; ជា. ១.២.១៤១; ១.១៦.១២២] ‘‘អនិក្កសាវោ ¶ កាសាវំ, យោ វត្ថំ បរិធស្សតិ [បរិទហិស្សតិ (សី. ស្យា.)];

អបេតោ ទមសច្ចេន, ន សោ កាសាវមរហតិ.

៩៧០.

‘‘យោ ច វន្តកាសាវស្ស, សីលេសុ សុសមាហិតោ;

ឧបេតោ ទមសច្ចេន, ស វេ កាសាវមរហតិ.

៩៧១.

‘‘វិបន្នសីលោ ទុម្មេធោ, បាកដោ កាមការិយោ;

វិព្ភន្តចិត្តោ និស្សុក្កោ, ន សោ កាសាវមរហតិ.

៩៧២.

‘‘យោ ច សីលេន សម្បន្នោ, វីតរាគោ សមាហិតោ;

ឱទាតមនសង្កប្បោ, ស វេ កាសាវមរហតិ.

៩៧៣.

‘‘ឧទ្ធតោ ឧន្នឡោ ពាលោ, សីលំ យស្ស ន វិជ្ជតិ;

ឱទាតកំ អរហតិ, កាសាវំ កិំ ករិស្សតិ.

៩៧៤.

‘‘ភិក្ខូ ¶ ច ភិក្ខុនិយោ ច, ទុដ្ឋចិត្តា អនាទរា;

តាទីនំ មេត្តចិត្តានំ, និគ្គណ្ហិស្សន្ត្យនាគតេ.

៩៧៥.

‘‘សិក្ខាបេន្តាបិ ថេរេហិ, ពាលា ចីវរធារណំ;

ន សុណិស្សន្តិ ទុម្មេធា, បាកដា កាមការិយា.

៩៧៦.

‘‘តេ ¶ តថា សិក្ខិតា ពាលា, អញ្ញមញ្ញំ អគារវា;

នាទិយិស្សន្តុបជ្ឈាយេ, ខឡុង្កោ វិយ សារថិំ.

៩៧៧.

‘‘ឯវំ អនាគតទ្ធានំ, បដិបត្តិ ភវិស្សតិ;

ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីនញ្ច, បត្តេ កាលម្ហិ បច្ឆិមេ.

៩៧៨.

‘‘បុរា អាគច្ឆតេ ឯតំ, អនាគតំ មហព្ភយំ;

សុព្ពចា ហោថ សខិលា, អញ្ញមញ្ញំ សគារវា.

៩៧៩.

‘‘មេត្តចិត្តា ¶ ការុណិកា, ហោថ សីលេសុ សំវុតា;

អារទ្ធវីរិយា បហិតត្តា, និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមា.

៩៨០.

‘‘បមាទំ ¶ ភយតោ ទិស្វា, អប្បមាទញ្ច ខេមតោ;

ភាវេថដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ, ផុសន្តា អមតំ បទ’’ន្តិ.

… ផុស្សោ ថេរោ….

២. សារិបុត្តត្ថេរគាថា

៩៨១.

‘‘យថាចារី យថាសតោ សតីមា, យតសង្កប្បជ្ឈាយិ អប្បមត្តោ;

អជ្ឈត្តរតោ សមាហិតត្តោ, ឯកោ សន្តុសិតោ តមាហុ ភិក្ខុំ.

៩៨២.

‘‘អល្លំ សុក្ខំ វា ភុញ្ជន្តោ, ន ពាឡ្ហំ សុហិតោ សិយា;

ឩនូទរោ មិតាហារោ, សតោ ភិក្ខុ បរិព្ពជេ.

៩៨៣.

‘‘ចត្តារោ បញ្ច អាលោបេ, អភុត្វា ឧទកំ បិវេ;

អលំ ផាសុវិហារាយ, បហិតត្តស្ស ភិក្ខុនោ.

៩៨៤.

‘‘កប្បិយំ តំ ចេ ឆាទេតិ, ចីវរំ ឥទមត្ថិកំ [ឥទមត្ថិតំ (សី.)];

អលំ ផាសុវិហារាយ, បហិតត្តស្ស ភិក្ខុនោ.

៩៨៥.

‘‘បល្លង្កេន ¶ និសិន្នស្ស, ជណ្ណុកេ នាភិវស្សតិ;

អលំ ផាសុវិហារាយ, បហិតត្តស្ស ភិក្ខុនោ.

៩៨៦.

[សំ. និ. ៤.២៥៣; ឥតិវុ. ៥៣] ‘‘យោ សុខំ ទុក្ខតោ អទ្ទ, ទុក្ខមទ្ទក្ខិ សល្លតោ;

ឧភយន្តរេន ¶ [ឧភយមន្តរេ (សី.)] នាហោសិ, កេន លោកស្មិ កិំ សិយា.

៩៨៧.

‘‘មា មេ កទាចិ បាបិច្ឆោ, កុសីតោ ហីនវីរិយោ;

អប្បស្សុតោ អនាទរោ, កេន លោកស្មិ កិំ សិយា.

៩៨៨.

‘‘ពហុស្សុតោ ¶ ច មេធាវី, សីលេសុ សុសមាហិតោ;

ចេតោសមថមនុយុត្តោ, អបិ មុទ្ធនិ តិដ្ឋតុ.

៩៨៩.

‘‘យោ បបញ្ចមនុយុត្តោ, បបញ្ចាភិរតោ មគោ;

វិរាធយី សោ និព្ពានំ, យោគក្ខេមំ អនុត្តរំ.

៩៩០.

‘‘យោ ច បបញ្ចំ ហិត្វាន, និប្បបញ្ចបថេ រតោ;

អារាធយី សោ និព្ពានំ, យោគក្ខេមំ អនុត្តរំ.

៩៩១.

[ធ. ប. ៩៨] ‘‘គាមេ វា យទិ វារញ្ញេ, និន្នេ វា យទិ វា ថលេ;

យត្ថ អរហន្តោ វិហរន្តិ, តំ ភូមិរាមណេយ្យកំ.

៩៩២.

‘‘រមណីយានិ អរញ្ញានិ, យត្ថ ន រមតី ជនោ;

វីតរាគា រមិស្សន្តិ, ន តេ កាមគវេសិនោ.

៩៩៣.

[ធ. ប. ៧៦] ‘‘និធីនំវ បវត្តារំ, យំ បស្សេ វជ្ជទស្សិនំ;

និគ្គយ្ហវាទិំ ¶ មេធាវិំ, តាទិសំ បណ្ឌិតំ ភជេ;

តាទិសំ ភជមានស្ស, សេយ្យោ ហោតិ ន បាបិយោ.

៩៩៤.

[ធ. ប. ៧៧] ‘‘ឱវទេយ្យានុសាសេយ្យ, អសព្ភា ច និវារយេ;

សតញ្ហិ សោ បិយោ ហោតិ, អសតំ ហោតិ អប្បិយោ.

៩៩៥.

‘‘អញ្ញស្ស ភគវា ពុទ្ធោ, ធម្មំ ទេសេសិ ចក្ខុមា;

ធម្មេ ¶ ទេសិយមានម្ហិ, សោតមោធេសិមត្ថិកោ;

តំ មេ អមោឃំ សវនំ, វិមុត្តោម្ហិ អនាសវោ.

៩៩៦.

‘‘នេវ បុព្ពេនិវាសាយ, នបិ ទិព្ពស្ស ចក្ខុនោ;

ចេតោបរិយាយ ឥទ្ធិយា, ចុតិយា ឧបបត្តិយា;

សោតធាតុវិសុទ្ធិយា, បណិធី មេ ន វិជ្ជតិ [កថា. ៣៧៨].

៩៩៧.

‘‘រុក្ខមូលំវ ¶ និស្សាយ, មុណ្ឌោ សង្ឃាដិបារុតោ;

បញ្ញាយ ឧត្តមោ ថេរោ, ឧបតិស្សោវ [ឧបតិស្សោ ច (សី. ក.)] ឈាយតិ.

៩៩៨.

‘‘អវិតក្កំ សមាបន្នោ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាវកោ;

អរិយេន តុណ្ហីភាវេន, ឧបេតោ ហោតិ តាវទេ.

៩៩៩.

[ឧទា. ២៤] ‘‘យថាបិ បព្ពតោ សេលោ, អចលោ សុប្បតិដ្ឋិតោ;

ឯវំ មោហក្ខយា ភិក្ខុ, បព្ពតោវ ន វេធតិ.

១០០០.

‘‘អនង្គណស្ស បោសស្ស, និច្ចំ សុចិគវេសិនោ;

វាលគ្គមត្តំ បាបស្ស, អព្ភមត្តំវ ខាយតិ.

១០០១.

‘‘នាភិនន្ទាមិ ¶ មរណំ, នាភិនន្ទាមិ ជីវិតំ;

និក្ខិបិស្សំ ឥមំ កាយំ, សម្បជានោ បតិស្សតោ.

១០០២.

‘‘នាភិនន្ទាមិ មរណំ, នាភិនន្ទាមិ ជីវិតំ;

កាលញ្ច បដិកង្ខាមិ, និព្ពិសំ ភតកោ យថា.

១០០៣.

‘‘ឧភយេន មិទំ មរណមេវ, នាមរណំ បច្ឆា វា បុរេ វា;

បដិបជ្ជថ មា វិនស្សថ, ខណោ វោ មា ឧបច្ចគា.

១០០៤.

‘‘នគរំ យថា បច្ចន្តំ, គុត្តំ សន្តរពាហិរំ;

ឯវំ គោបេថ អត្តានំ, ខណោ វោ មា ឧបច្ចគា;

ខណាតីតា ¶ ហិ សោចន្តិ, និរយម្ហិ សមប្បិតា.

១០០៥.

‘‘ឧបសន្តោ ឧបរតោ, មន្តភាណី [មត្តភាណី (សី.)] អនុទ្ធតោ;

ធុនាតិ បាបកេ ធម្មេ, ទុមបត្តំវ មាលុតោ.

១០០៦.

‘‘ឧបសន្តោ ឧបរតោ, មន្តភាណី អនុទ្ធតោ;

អប្បាសិ [អព្ពហិ (ស្យា.), អភាសិ (?)] បាបកេ ធម្មេ, ទុមបត្តំវ មាលុតោ.

១០០៧.

‘‘ឧបសន្តោ ¶ អនាយាសោ, វិប្បសន្នោ អនាវិលោ;

កល្យាណសីលោ មេធាវី, ទុក្ខស្សន្តករោ សិយា.

១០០៨.

‘‘ន វិស្សសេ ឯកតិយេសុ ឯវំ, អគារិសុ បព្ពជិតេសុ ចាបិ;

សាធូបិ ហុត្វា ន អសាធុ ហោន្តិ, អសាធុ ហុត្វា បុន សាធុ ហោន្តិ.

១០០៩.

‘‘កាមច្ឆន្ទោ ¶ ច ព្យាបាទោ, ថិនមិទ្ធញ្ច ភិក្ខុនោ;

ឧទ្ធច្ចំ វិចិកិច្ឆា ច, បញ្ចេតេ ចិត្តកេលិសា.

១០១០.

‘‘យស្ស សក្ករិយមានស្ស, អសក្ការេន ចូភយំ;

សមាធិ ន វិកម្បតិ, អប្បមាទវិហារិនោ.

១០១១.

‘‘តំ ឈាយិនំ សាតតិកំ, សុខុមទិដ្ឋិវិបស្សកំ;

ឧបាទានក្ខយារាមំ, អាហុ សប្បុរិសោ ឥតិ.

១០១២.

‘‘មហាសមុទ្ទោ បថវី, បព្ពតោ អនិលោបិ ច;

ឧបមាយ ន យុជ្ជន្តិ, សត្ថុ វរវិមុត្តិយា.

១០១៣.

‘‘ចក្កានុវត្តកោ ¶ ថេរោ, មហាញាណី សមាហិតោ;

បថវាបគ្គិសមានោ, ន រជ្ជតិ ន ទុស្សតិ.

១០១៤.

‘‘បញ្ញាបារមិតំ បត្តោ, មហាពុទ្ធិ មហាមតិ;

អជឡោ ជឡសមានោ, សទា ចរតិ និព្ពុតោ.

១០១៥.

‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា…បេ… ភវនេត្តិ សមូហតា.

១០១៦.

‘‘សម្បាទេថប្បមាទេន ¶ , ឯសា មេ អនុសាសនី;

ហន្ទាហំ បរិនិព្ពិស្សំ, វិប្បមុត្តោម្ហិ សព្ពធី’’តិ.

… សារិបុត្តោ ថេរោ….

៣. អានន្ទត្ថេរគាថា

១០១៧.

‘‘បិសុណេន ច កោធនេន ច, មច្ឆរិនា ច វិភូតនន្ទិនា;

សខិតំ ន ករេយ្យ បណ្ឌិតោ, បាបោ កាបុរិសេន សង្គមោ.

១០១៨.

‘‘សទ្ធេន ច បេសលេន ច, បញ្ញវតា ពហុស្សុតេន ច;

សខិតំ ករេយ្យ បណ្ឌិតោ, ភទ្ទោ សប្បុរិសេន សង្គមោ.

១០១៩.

‘‘បស្ស ចិត្តកតំ ពិម្ពំ…បេ… យស្ស នត្ថិ ធុវំ ឋិតិ.

១០២០.

‘‘បស្ស ចិត្តកតំ ពិម្ពំ…បេ… វត្ថេហិ សោភតិ.

១០២១.

‘‘អលត្តកកតា ¶ …បេ… នោ ច បារគវេសិនោ.

១០២២.

‘‘អដ្ឋបទកតា…បេ… នោ ច បារគវេសិនោ.

១០២៣.

‘‘អញ្ជនីវ នវា…បេ… នោ ច បារគវេសិនោ.

១០២៤.

‘‘ពហុស្សុតោ ចិត្តកថី, ពុទ្ធស្ស បរិចារកោ;

បន្នភារោ វិសញ្ញុត្តោ, សេយ្យំ កប្បេតិ គោតមោ.

១០២៥.

‘‘ខីណាសវោ វិសញ្ញុត្តោ, សង្គាតីតោ សុនិព្ពុតោ;

ធារេតិ អន្តិមំ ទេហំ, ជាតិមរណបារគូ.

១០២៦.

‘‘យស្មិំ ¶ បតិដ្ឋិតា ធម្មា, ពុទ្ធស្សាទិច្ចពន្ធុនោ;

និព្ពានគមនេ មគ្គេ, សោយំ តិដ្ឋតិ គោតមោ.

១០២៧.

‘‘ទ្វាសីតិ ¶ ពុទ្ធតោ គណ្ហិំ, ទ្វេ សហស្សានិ ភិក្ខុតោ;

ចតុរាសីតិសហស្សានិ, យេ មេ ធម្មា បវត្តិនោ.

១០២៨.

‘‘អប្បស្សុតាយំ បុរិសោ, ពលិពទ្ទោវ ជីរតិ;

មំសានិ តស្ស វឌ្ឍន្តិ, បញ្ញា តស្ស ន វឌ្ឍតិ.

១០២៩.

‘‘ពហុស្សុតោ អប្បស្សុតំ, យោ សុតេនាតិមញ្ញតិ;

អន្ធោ បទីបធារោវ, តថេវ បដិភាតិ មំ.

១០៣០.

‘‘ពហុស្សុតំ ឧបាសេយ្យ, សុតញ្ច ន វិនាសយេ;

តំ មូលំ ព្រហ្មចរិយស្ស, តស្មា ធម្មធរោ សិយា.

១០៣១.

‘‘បុព្ពាបរញ្ញូ អត្ថញ្ញូ, និរុត្តិបទកោវិទោ;

សុគ្គហីតញ្ច គណ្ហាតិ, អត្ថញ្ចោបបរិក្ខតិ.

១០៣២.

‘‘ខន្ត្យា ¶ ឆន្ទិកតោ [ខន្តិយា ឆន្ទិតោ (?)] ហោតិ, ឧស្សហិត្វា តុលេតិ តំ;

សមយេ សោ បទហតិ, អជ្ឈត្តំ សុសមាហិតោ.

១០៣៣.

‘‘ពហុស្សុតំ ធម្មធរំ, សប្បញ្ញំ ពុទ្ធសាវកំ;

ធម្មវិញ្ញាណមាកង្ខំ, តំ ភជេថ តថាវិធំ.

១០៣៤.

‘‘ពហុស្សុតោ ធម្មធរោ, កោសារក្ខោ មហេសិនោ;

ចក្ខុ សព្ពស្ស លោកស្ស, បូជនីយោ ពហុស្សុតោ.

១០៣៥.

‘‘ធម្មារាមោ ធម្មរតោ, ធម្មំ អនុវិចិន្តយំ;

ធម្មំ អនុស្សរំ ភិក្ខុ, សទ្ធម្មា ន បរិហាយតិ.

១០៣៦.

‘‘កាយមច្ឆេរគរុនោ ¶ [គរុកោ (សី.)], ហិយ្យមានេ [ហិយ្យមានោ (សី.)] អនុដ្ឋហេ;

សរីរសុខគិទ្ធស្ស, កុតោ សមណផាសុតា.

១០៣៧.

‘‘ន ¶ បក្ខន្តិ ទិសា សព្ពា, ធម្មា ន បដិភន្តិ មំ;

គតេ កល្យាណមិត្តម្ហិ, អន្ធការំវ ខាយតិ.

១០៣៨.

‘‘អព្ភតីតសហាយស្ស, អតីតគតសត្ថុនោ;

នត្ថិ ឯតាទិសំ មិត្តំ, យថា កាយគតា សតិ.

១០៣៩.

‘‘យេ បុរាណា អតីតា តេ, នវេហិ ន សមេតិ មេ;

ស្វជ្ជ ឯកោវ ឈាយាមិ, វស្សុបេតោវ បក្ខិមា.

១០៤០.

‘‘ទស្សនាយ អភិក្កន្តេ, នានាវេរជ្ជកេ ពហូ;

មា វារយិត្ថ សោតារោ, បស្សន្តុ សមយោ មមំ.

១០៤១.

‘‘ទស្សនាយ ¶ អភិក្កន្តេ, នានាវេរជ្ជកេ បុថុ;

ករោតិ សត្ថា ឱកាសំ, ន និវារេតិ ចក្ខុមា.

១០៤២.

‘‘បណ្ណវីសតិវស្សានិ, សេខភូតស្ស មេ សតោ;

ន កាមសញ្ញា ឧប្បជ្ជិ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ.

១០៤៣.

‘‘បណ្ណវីសតិវស្សានិ, សេខភូតស្ស មេ សតោ;

ន ទោសសញ្ញា ឧប្បជ្ជិ, បស្ស ធម្មសុធម្មតំ.

១០៤៤.

‘‘បណ្ណវីសតិវស្សានិ, ភគវន្តំ ឧបដ្ឋហិំ;

មេត្តេន កាយកម្មេន, ឆាយាវ អនបាយិនី [អនុបាយិនី (ស្យា. ក.)].

១០៤៥.

‘‘បណ្ណវីសតិវស្សានិ, ភគវន្តំ ឧបដ្ឋហិំ;

មេត្តេន វចីកម្មេន, ឆាយាវ អនបាយិនី.

១០៤៦.

‘‘បណ្ណវីសតិវស្សានិ, ភគវន្តំ ឧបដ្ឋហិំ;

មេត្តេន មនោកម្មេន, ឆាយាវ អនបាយិនី.

១០៤៧.

‘‘ពុទ្ធស្ស ¶ ¶ ចង្កមន្តស្ស, បិដ្ឋិតោ អនុចង្កមិំ;

ធម្មេ ទេសិយមានម្ហិ, ញាណំ មេ ឧទបជ្ជថ.

១០៤៨.

‘‘អហំ សករណីយោម្ហិ, សេខោ អប្បត្តមានសោ;

សត្ថុ ច បរិនិព្ពានំ, យោ អម្ហំ អនុកម្បកោ.

១០៤៩.

‘‘តទាសិ ¶ យំ ភិំសនកំ, តទាសិ លោមហំសនំ;

សព្ពាការវរូបេតេ, សម្ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ.

១០៥០.

‘‘ពហុស្សុតោ ធម្មធរោ, កោសារក្ខោ មហេសិនោ;

ចក្ខុ សព្ពស្ស លោកស្ស, អានន្ទោ បរិនិព្ពុតោ.

១០៥១.

‘‘ពហុស្សុតោ ធម្មធរោ, កោសារក្ខោ មហេសិនោ;

ចក្ខុ សព្ពស្ស លោកស្ស, អន្ធការេ តមោនុទោ.

១០៥២.

‘‘គតិមន្តោ សតិមន្តោ, ធិតិមន្តោ ច យោ ឥសិ;

សទ្ធម្មធារកោ ថេរោ, អានន្ទោ រតនាករោ.

១០៥៣.

‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ;

ឱហិតោ គរុកោ ភារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ’’តិ.

… អានន្ទោ ថេរោ….

តិំសនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

ផុស្សោបតិស្សោ អានន្ទោ, តយោតិមេ បកិត្តិតា;

គាថាយោ តត្ថ សង្ខាតា, សតំ បញ្ច ច ឧត្តរីតិ;

១៨. ចត្តាលីសនិបាតោ

១. មហាកស្សបត្ថេរគាថា

១០៥៤.

‘‘ន ¶ ¶ ¶ ¶ គណេន បុរក្ខតោ ចរេ, វិមនោ ហោតិ សមាធិ ទុល្លភោ;

នានាជនសង្គហោ ទុខោ, ឥតិ ទិស្វាន គណំ ន រោចយេ.

១០៥៥.

‘‘ន កុលានិ ឧបព្ពជេ មុនិ, វិមនោ ហោតិ សមាធិ ទុល្លភោ;

សោ ឧស្សុក្កោ រសានុគិទ្ធោ, អត្ថំ រិញ្ចតិ យោ សុខាវហោ.

១០៥៦.

‘‘បង្កោតិ ហិ នំ អវេទយុំ, យាយំ វន្ទនបូជនា កុលេសុ;

សុខុមំ សល្ល ទុរុព្ពហំ, សក្ការោ កាបុរិសេន ទុជ្ជហោ.

១០៥៧.

‘‘សេនាសនម្ហា ឱរុយ្ហ, នគរំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ;

ភុញ្ជន្តំ បុរិសំ កុដ្ឋិំ, សក្កច្ចំ តំ ឧបដ្ឋហិំ.

១០៥៨.

‘‘សោ មេ [តំ (សី. ក.)] បក្កេន ហត្ថេន, អាលោបំ ឧបនាមយិ;

អាលោបំ បក្ខិបន្តស្ស, អង្គុលិ ចេត្ថ [បេត្ថ (សី. ក.)] ឆិជ្ជថ.

១០៥៩.

‘‘កុដ្ដមូលញ្ច [កុឌ្ឌមូលញ្ច (សី. ស្យា.)] និស្សាយ, អាលោបំ តំ អភុញ្ជិសំ;

ភុញ្ជមានេ វា ភុត្តេ វា, ជេគុច្ឆំ មេ ន វិជ្ជតិ.

១០៦០.

‘‘ឧត្តិដ្ឋបិណ្ឌោ អាហារោ, បូតិមុត្តញ្ច ឱសធំ;

សេនាសនំ រុក្ខមូលំ, បំសុកូលញ្ច ចីវរំ;

យស្សេតេ អភិសម្ភុត្វា [អភិភុញ្ជតិ (?)], ស វេ ចាតុទ្ទិសោ នរោ.

១០៦១.

‘‘យត្ថ ឯកេ វិហញ្ញន្តិ, អារុហន្តា សិលុច្ចយំ;

តស្ស ពុទ្ធស្ស ទាយាទោ, សម្បជានោ បតិស្សតោ;

ឥទ្ធិពលេនុបត្ថទ្ធោ ¶ , កស្សបោ អភិរូហតិ.

១០៦២.

‘‘បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ ¶ , សេលមារុយ្ហ កស្សបោ;

ឈាយតិ អនុបាទានោ, បហីនភយភេរវោ.

១០៦៣.

‘‘បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ, សេលមារុយ្ហ កស្សបោ;

ឈាយតិ អនុបាទានោ, ឌយ្ហមានេសុ និព្ពុតោ.

១០៦៤.

‘‘បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ, សេលមារុយ្ហ កស្សបោ;

ឈាយតិ អនុបាទានោ, កតកិច្ចោ អនាសវោ.

១០៦៥.

‘‘ករេរិមាលាវិតតា ¶ ¶ , ភូមិភាគា មនោរមា;

កុញ្ជរាភិរុទា រម្មា, តេ សេលា រមយន្តិ មំ.

១០៦៦.

‘‘នីលព្ភវណ្ណា រុចិរា, វារិសីតា សុចិន្ធរា;

ឥន្ទគោបកសញ្ឆន្នា, តេ សេលា រមយន្តិ មំ.

១០៦៧.

‘‘នីលព្ភកូដសទិសា, កូដាគារវរូបមា;

វារណាភិរុទា រម្មា, តេ សេលា រមយន្តិ មំ.

១០៦៨.

‘‘អភិវុដ្ឋា រម្មតលា, នគា ឥសិភិ សេវិតា;

អព្ភុន្នទិតា សិខីហិ, តេ សេលា រមយន្តិ មំ.

១០៦៩.

‘‘អលំ ឈាយិតុកាមស្ស, បហិតត្តស្ស មេ សតោ;

អលំ មេ អត្ថកាមស្ស [អត្តកាមស្ស (?)], បហិតត្តស្ស ភិក្ខុនោ.

១០៧០.

‘‘អលំ មេ ផាសុកាមស្ស, បហិតត្តស្ស ភិក្ខុនោ;

អលំ មេ យោគកាមស្ស, បហិតត្តស្ស តាទិនោ.

១០៧១.

‘‘ឧមាបុប្ផេន សមានា, គគនាវព្ភឆាទិតា;

នានាទិជគណាកិណ្ណា ¶ , តេ សេលា រមយន្តិ មំ.

១០៧២.

‘‘អនាកិណ្ណា គហដ្ឋេហិ, មិគសង្ឃនិសេវិតា;

នានាទិជគណាកិណ្ណា, តេ សេលា រមយន្តិ មំ.

១០៧៣.

‘‘អច្ឆោទិកា បុថុសិលា, គោនង្គុលមិគាយុតា;

អម្ពុសេវាលសញ្ឆន្នា, តេ សេលា រមយន្តិ មំ.

១០៧៤.

‘‘ន បញ្ចង្គិកេន តុរិយេន, រតិ មេ ហោតិ តាទិសី;

យថា ឯកគ្គចិត្តស្ស, សម្មា ធម្មំ វិបស្សតោ.

១០៧៥.

‘‘កម្មំ ¶ ពហុកំ ន ការយេ, បរិវជ្ជេយ្យ ជនំ ន ឧយ្យមេ;

ឧស្សុក្កោ សោ រសានុគិទ្ធោ, អត្ថំ រិញ្ចតិ យោ សុខាវហោ.

១០៧៦.

‘‘កម្មំ ពហុកំ ន ការយេ, បរិវជ្ជេយ្យ អនត្តនេយ្យមេតំ;

កិច្ឆតិ កាយោ កិលមតិ, ទុក្ខិតោ សោ សមថំ ន វិន្ទតិ.

១០៧៧.

‘‘ឱដ្ឋប្បហតមត្តេន, អត្តានម្បិ ន បស្សតិ;

បត្ថទ្ធគីវោ ចរតិ, អហំ សេយ្យោតិ មញ្ញតិ.

១០៧៨.

‘‘អសេយ្យោ សេយ្យសមានំ, ពាលោ មញ្ញតិ អត្តានំ;

ន តំ វិញ្ញូ បសំសន្តិ, បត្ថទ្ធមានសំ នរំ.

១០៧៩.

‘‘យោ ¶ ច សេយ្យោហមស្មីតិ, នាហំ សេយ្យោតិ វា បន;

ហីនោ តំសទិសោ [តីនោហំ សទិសោ (ស្យា.)] វាតិ, វិធាសុ ន វិកម្បតិ.

១០៨០.

‘‘បញ្ញវន្តំ ¶ តថា តាទិំ, សីលេសុ សុសមាហិតំ;

ចេតោសមថមនុត្តំ, តញ្ចេ វិញ្ញូ បសំសរេ.

១០៨១.

‘‘យស្ស ¶ សព្រហ្មចារីសុ, គារវោ នូបលព្ភតិ;

អារកា ហោតិ សទ្ធម្មា, នភតោ បុថវី យថា.

១០៨២.

‘‘យេសញ្ច ហិរិ ឱត្តប្បំ, សទា សម្មា ឧបដ្ឋិតំ;

វិរូឡ្ហព្រហ្មចរិយា តេ, តេសំ ខីណា បុនព្ភវា.

១០៨៣.

‘‘ឧទ្ធតោ ចបលោ ភិក្ខុ, បំសុកូលេន បារុតោ;

កបីវ សីហចម្មេន, ន សោ តេនុបសោភតិ.

១០៨៤.

‘‘អនុទ្ធតោ អចបលោ, និបកោ សំវុតិន្ទ្រិយោ;

សោភតិ បំសុកូលេន, សីហោវ គិរិគព្ភរេ.

១០៨៥.

‘‘ឯតេ សម្ពហុលា ទេវា, ឥទ្ធិមន្តោ យសស្សិនោ;

ទសទេវសហស្សានិ, សព្ពេ តេ ព្រហ្មកាយិកា.

១០៨៦.

‘‘ធម្មសេនាបតិំ វីរំ, មហាឈាយិំ សមាហិតំ;

សារិបុត្តំ នមស្សន្តា, តិដ្ឋន្តិ បញ្ជលីកតា.

១០៨៧.

‘‘‘នមោ ¶ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;

យស្ស តេ នាភិជានាម, យម្បិ និស្សាយ ឈាយតិ [ឈាយសិ (ក. អដ្ឋ.)].

១០៨៨.

‘‘‘អច្ឆេរំ វត ពុទ្ធានំ, គម្ភីរោ គោចរោ សកោ;

យេ មយំ នាភិជានាម, វាលវេធិសមាគតា’.

១០៨៩.

‘‘តំ តថា ទេវកាយេហិ, បូជិតំ បូជនារហំ;

សារិបុត្តំ តទា ទិស្វា, កប្បិនស្ស សិតំ អហុ.

១០៩០.

‘‘យាវតា ពុទ្ធខេត្តម្ហិ, ឋបយិត្វា មហាមុនិំ;

ធុតគុណេ វិសិដ្ឋោហំ, សទិសោ មេ ន វិជ្ជតិ.

១០៩១.

‘‘បរិចិណ្ណោ ¶ មយា សត្ថា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ;

ឱហិតោ គរុកោ ភារោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.

១០៩២.

‘‘ន ¶ ចីវរេ ន សយនេ, ភោជនេ នុបលិម្បតិ;

គោតមោ អនប្បមេយ្យោ, មុឡាលបុប្ផំ វិមលំវ;

អម្ពុនា នេក្ខម្មនិន្នោ, តិភវាភិនិស្សដោ.

១០៩៣.

‘‘សតិបដ្ឋានគីវោ សោ, សទ្ធាហត្ថោ មហាមុនិ;

បញ្ញាសីសោ មហាញាណី, សទា ចរតិ និព្ពុតោ’’តិ.

… មហាកស្សបោ ថេរោ….

ចត្តាលីសនិបាតោ និដ្ឋិតោ.

តត្រុទ្ទានំ –

ចត្តាលីសនិបាតម្ហិ, មហាកស្សបសវ្ហយោ;

ឯកោវ ថេរោ គាថាយោ, ចត្តាសីល ទុវេបិ ចាតិ.

១៩. បញ្ញាសនិបាតោ

១. តាលបុដត្ថេរគាថា

១០៩៤.

‘‘កទា ¶ ¶ ¶ នុហំ បព្ពតកន្ទរាសុ, ឯកាកិយោ អទ្ទុតិយោ វិហស្សំ;

អនិច្ចតោ សព្ពភវំ វិបស្សំ, តំ មេ ឥទំ តំ នុ កទា ភវិស្សតិ.

១០៩៥.

‘‘កទា នុហំ ភិន្នបដន្ធរោ មុនិ, កាសាវវត្ថោ ¶ អមមោ និរាសោ;

រាគញ្ច ទោសញ្ច តថេវ មោហំ, ហន្ត្វា សុខី បវនគតោ វិហស្សំ.

១០៩៦.

‘‘កទា អនិច្ចំ វធរោគនីឡំ, កាយំ ឥមំ មច្ចុជរាយុបទ្ទុតំ;