📜
នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
ខុទ្ទកនិកាយេ
អបទាន-អដ្ឋកថា
(ទុតិយោ ភាគោ)
ថេរាបទានំ
២. សីហាសនិយវគ្គោ
១. សីហាសនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ ¶ ¶ លោកនាថម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ សីហាសនទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ វិភវសម្បន្នេ សទ្ធាសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ, ធរមានេ ភគវតិ ទេវលោកេ វសិត្វា និព្ពុតេ ភគវតិ ឧប្បន្នត្តា វិញ្ញុតំ បត្តោ ភគវតោ សារីរិកចេតិយំ ទិស្វា ‘‘អហោ មេ អលាភា, ភគវតោ ធរមានេ កាលេ អសម្បត្តោ’’តិ ចិន្តេត្វា ចេតិយេ ចិត្តំ បសាទេត្វា សោមនស្សជាតោ សព្ពរតនមយំ ទេវតានិម្មិតសទិសំ ធម្មាសនេ សីហាសនំ ការេត្វា ជីវមានកពុទ្ធស្ស ¶ វិយ បូជេសិ. តស្សុបរិ គេហម្បិ ទិព្ពវិមានមិវ ការេសិ, បាទដ្ឋបនបាទបីឋម្បិ ការេសិ. ឯវំ យាវជីវំ ទីបធូបបុប្ផគន្ធាទីហិ អនេកវិធំ បូជំ កត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ ឆ កាមសគ្គេ អបរាបរំ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ចក្កវត្តិសម្បត្តិំ ¶ អនេកក្ខត្តុំ អនុភវិត្វា សង្ខ្យាតិក្កន្តំ បទេសរជ្ជសម្បត្តិញ្ច អនុភវិត្វា កស្សបស្ស ភគវតោ សាសនេ បព្ពជិត្វា សមណធម្មំ កត្វា ឯត្ថន្តរេ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ¶ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ វិភវសម្បន្នេ កុលេ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា លទ្ធូបសម្បទោ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា ឃដេន្តោ វាយមន្តោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
១. ឯវំ បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សំ ឧប្បាទេត្វា បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិមាហ. តត្ថ លោកស្ស នាថោ បធានោតិ លោកនាថោ, លោកត្តយសាមីតិ អត្ថោ. លោកនាថេ សិទ្ធត្ថម្ហិ និព្ពុតេតិ សម្ពន្ធោ. វិត្ថារិតេ បាវចនេតិ បាវចនេ បិដកត្តយេ វិត្ថារិតេ បត្ថដេ បាកដេតិ អត្ថោ. ពាហុជញ្ញម្ហិ សាសនេតិ សិក្ខត្តយសង្គហិតេ ពុទ្ធសាសនេ អនេកសតសហស្សកោដិខីណាសវសង្ខាតេហិ ពហុជនេហិ ញាតេ អធិគតេតិ អត្ថោ.
២-៣. បសន្នចិត្តោ សុមនោតិ តទា អហំ ពុទ្ធស្ស ធរមានកាលេ អសម្បត្តោ និព្ពុតេ តស្មិំ ទេវលោកា ចវិត្វា មនុស្សលោកំ ឧបបន្នោ តស្ស ភគវតោ សារីរិកធាតុចេតិយំ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ សទ្ធាសម្បយុត្តមនោ សុន្ទរមនោ ‘‘អហោ មមាគមនំ ស្វាគមន’’ន្តិ សញ្ជាតបសាទពហុមានោ ‘‘មយា និព្ពានាធិគមាយ ឯកំ បុញ្ញំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា ភគវតោ ចេតិយសមីបេ ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស ហិរញ្ញសុវណ្ណរតនាទីហិ អលង្ករិត្វាវ សីហាសនំ អកាសិ. តត្រ និសិន្នស្ស បាទដ្ឋបនត្ថាយ បាទបីឋញ្ច ការេសិ. សីហាសនស្ស អតេមនត្ថាយ តស្សុបរិ ឃរញ្ច ការេសិ. តេន វុត្តំ – ‘‘សីហាសនមកាសហំ…បេ… ឃរំ តត្ថ អកាសហ’’ន្តិ. តេន ចិត្តប្បសាទេនាតិ ធរមានស្ស វិយ ភគវតោ សីហាសនំ មយា កតំ, តេន ចិត្តប្បសាទេន. តុសិតំ ឧបបជ្ជហន្តិ តុសិតភវនេ ឧបបជ្ជិន្តិ អត្ថោ.
៤. អាយាមេន ចតុព្ពីសាតិ តត្រុបបន្នស្ស ទេវភូតស្ស សតោ មយ្ហំ សុកតំ បុញ្ញេន និព្ពត្តិតំ បាតុភូតំ អាយាមេន ឧច្ចតោ ចតុព្ពីសយោជនំ វិត្ថារេន តិរិយតោ ចតុទ្ទសយោជនំ តាវទេវ និព្ពត្តិក្ខណេយេវ អាសិ អហោសីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ.
៩. ចតុន្នវុតេ ¶ ¶ ឥតោ កប្បេតិ ឥតោ កប្បតោ ចតុនវុតេ កប្បេ យំ កម្មំ អករិំ អកាសិំ, តទា តតោ បដ្ឋាយ បុញ្ញពលេន កញ្ចិ ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ន អនុភូតបុព្ពា កាចិ ទុគ្គតីតិ អត្ថោ.
១០. តេសត្តតិម្ហិតោ កប្បេតិ ឥតោ កប្បតោ តេសត្តតិកប្បេ. ឥន្ទនាមា តយោ ជនាតិ ឥន្ទនាមកា តយោ ចក្កវត្តិរាជានោ ឯកស្មិំ កប្បេ តីសុ ជាតីសុ ឥន្ទោ នាម ចក្កវត្តី រាជា អហោសិន្តិ អត្ថោ. ទ្វេសត្តតិម្ហិតោ ¶ កប្បេតិ ឥតោ ទ្វេសត្តតិកប្បេ. សុមននាមកា តយោ ជនា តិក្ខត្តុំ ចក្កវត្តិរាជានោ អហេសុំ.
១១. សមសត្តតិតោ កប្បេតិ ឥតោ កប្បតោ អនូនាធិកេ សត្តតិមេ កប្បេ វរុណនាមកា វរុណោ ចក្កវត្តីតិ ឯវំនាមកា តយោ ចក្កវត្តិរាជានោ ចក្ករតនសម្បន្នា ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរា អហេសុន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សីហាសនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. ឯកត្ថម្ភិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឯកត្ថម្ភទាយកថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ វនកម្មិកោ ហុត្វា ឯកស្មិំ វិភវសម្បន្នេ កុលេ និព្ពត្តោ. តស្មិំ សមយេ សព្ពេ សទ្ធា បសន្នា ឧបាសកា ឯកច្ឆន្ទា ‘‘ភគវតោ ឧបដ្ឋានសាលំ ករោមា’’តិ ទព្ពសម្ភារត្ថាយ វនំ បវិសិត្វា តំ ឧបាសកំ ទិស្វា ‘‘អម្ហាកំ ឯកំ ថម្ភំ ទេថា’’តិ យាចិំសុ. សោ តំ បវត្តិំ សុត្វា ‘‘តុម្ហេ មា ចិន្តយិត្ថា’’តិ តេ សព្ពេ ឧយ្យោជេត្វា ឯកំ សារមយំ ថម្ភំ គហេត្វា សត្ថុ ទស្សេត្វា តេសំយេវ អទាសិ. សោ តេនេវ សោមនស្សជាតោ តទេវ មូលំ កត្វា អញ្ញានិ ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ អបរាបរំ ឆសុ កាមាវចរេសុ ទិព្ពសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច អគ្គចក្កវត្តិសម្បត្តិំ អនេកវារំ អនុភវិត្វា អសង្ខ្យេយ្យំ បទេសរជ្ជសម្បត្តិញ្ច អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សទ្ធាសម្បន្នេ ឯកស្មិំ ¶ កុលេ និព្ពត្តោ មាតាបិតូហិ សទ្ធិំ ភគវតោ សន្តិកេ ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា លទ្ធូបសម្បទោ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា មនសិករោន្តោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១៣. សោ ¶ ឯវំ បត្តអរហត្តោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិទ្ធត្ថស្សាតិអាទិមាហ. តត្ថ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ ភគ្យសម្បន្នស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស. មហាបូគគណោតិ មហាឧបាសកសមូហោ អហុ អហោសីតិ អត្ថោ. សរណំ គតា ច តេ ពុទ្ធន្តិ ‘‘ពុទ្ធំ សរណ’’ន្តិ គតា ភជិំសុ ជានិំសុ វា តេ ឧបាសកា. តថាគតំ សទ្ទហន្តិ ពុទ្ធគុណំ អត្តនោ ចិត្តសន្តានេ ឋបេន្តីតិ អត្ថោ.
១៤. សព្ពេ សង្គម្ម មន្តេត្វាតិ សព្ពេ សមាគម្ម សន្និបតិត្វា មន្តេត្វា អញ្ញមញ្ញំ សញ្ញាបេត្វា ឯកច្ឆន្ទា ហុត្វា មាឡំ ឧបដ្ឋានសាលំ សត្ថុនោ អត្ថាយ កុព្ពន្តិ ករោន្តីតិ អត្ថោ. ទព្ពសម្ភារេសុ ឯកត្ថម្ភំ អលភន្តា ព្រហាវនេ មហាវនេ វិចិនន្តីតិ សម្ពន្ធោ.
១៥. តេហំ ¶ អរញ្ញេ ទិស្វានាតិ អហំ តេ ឧបាសកេ អរញ្ញេ ទិស្វាន គណំ សមូហំ ឧបគម្ម សមីបំ គន្ត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន ទសង្គុលិសមោធានំ អញ្ជលិំ សិរសិ កត្វា អហំ គណំ ឧបាសកសមូហំ ‘‘តុម្ហេ ឥមំ វនំ កិមត្ថំ អាគតត្ថា’’តិ តទា តស្មិំ កាលេ បរិបុច្ឆិន្តិ សម្ពន្ធោ.
១៦. តេ សីលវន្តោ ឧបាសកា មេ មយា បុដ្ឋា ‘‘មាឡំ មយំ កត្តុកាមា ហុត្វា ឯកត្ថម្ភោ អម្ហេហិ ន លព្ភតី’’តិ វិយាកំសុ វិសេសេន កថយិំសូតិ សម្ពន្ធោ.
១៧. មមំ មយ្ហំ ឯកត្ថម្ភំ ទេថ, អហំ តំ ទស្សាមិ សត្ថុនោ សន្តិកំ អហំ ថម្ភំ អាហរិស្សាមិ, តេ ភវន្តោ ថម្ភហរណេ អប្បោស្សុក្កា ឧស្សាហរហិតា ភវន្តូតិ សម្ពន្ធោ.
២៤. យំ យំ យោនុបបជ្ជាមីតិ យំ យំ យោនិំ ទេវត្តំ អថ មានុសំ ឧបគច្ឆាមីតិ អត្ថោ. ភុម្មត្ថេ វា ឧបយោគវចនំ, យស្មិំ យស្មិំ ទេវលោកេ វា មនុស្សលោកេ វាតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ឯកត្ថម្ភិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. នន្ទត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរស្ស ¶ ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ នន្ទត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតីនគរេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បត្តោ ភគវតោ សន្តិកេ ធម្មំ សុណន្តោ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ទិស្វា សយំ តំ ឋានន្តរំ បត្ថេន្តោ ភគវតោ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ច បូជាសក្ការពហុលំ មហាទានំ បវត្តេត្វា ‘‘អហំ, ភន្តេ, អនាគតេ តុម្ហាទិសស្ស ពុទ្ធស្ស ឯវរូបោ សាវកោ ភវេយ្យ’’ន្តិ បណិធានំ អកាសិ.
សោ តតោ បដ្ឋាយ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ធម្មតាយ នាម នទិយា មហន្តោ កច្ឆបោ ហុត្វា និព្ពត្តោ ឯកទិវសំ សត្ថារំ នទិំ តរិតុំ តីរេ ឋិតំ ទិស្វា សយំ ភគវន្តំ តារេតុកាមោ សត្ថុ បាទមូលេ និបជ្ជិ. សត្ថា តស្ស អជ្ឈាសយំ ញត្វា បិដ្ឋិំ អភិរុហិ. សោ ហដ្ឋតុដ្ឋោ វេគេន សោតំ ឆិន្ទន្តោ សីឃតរំ បរតីរំ បាបេសិ. ភគវា តស្ស អនុមោទនំ វទន្តោ ភាវិនិំ សម្បត្តិំ កថេត្វា បក្កាមិ.
សោ តេន បុញ្ញកម្មេន សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ ¶ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កបិលវត្ថុស្មិំ សុទ្ធោទនមហារាជស្ស អគ្គមហេសិយា មហាបជាបតិគោតមិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តោ, តស្ស នាមគ្គហណទិវសេ ញាតិសង្ឃំ នន្ទយន្តោ ជាតោតិ ‘‘នន្ទោ’’ត្វេវ នាមំ អកំសុ. តស្ស វយប្បត្តកាលេ ភគវា បវត្តិតវរធម្មចក្កោ លោកានុគ្គហំ ករោន្តោ អនុក្កមេន កបិលវត្ថុំ គន្ត្វា ញាតិសមាគមេ បោក្ខរវស្សំ អដ្ឋុប្បត្តិំ កត្វា វេស្សន្តរជាតកំ (ជា. ២.២២.១៦៥៥ អាទយោ) កថេត្វា ទុតិយទិវសេ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋោ ‘‘ឧត្តិដ្ឋេ នប្បមជ្ជេយ្យា’’តិ (ធ. ប. ១៦៨) គាថាយ បិតរំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាបេត្វា និវេសនំ គន្ត្វា ‘‘ធម្មញ្ចរេ សុចរិត’’ន្តិ (ធ. ប. ១៦៩) គាថាយ មហាបជាបតិំ សោតាបត្តិផលេ រាជានំ សកទាគាមិផលេ បតិដ្ឋាបេត្វា តតិយទិវសេ នន្ទកុមារស្ស អភិសេកគេហបវេសនអាវាហមង្គលេសុ វត្តមានេសុ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. សត្ថា នន្ទកុមារស្ស ហត្ថេ បត្តំ ទត្វា មង្គលំ វត្វា តស្ស ហត្ថតោ បត្តំ អគ្គហេត្វាវ វិហារំ គតោ ¶ , តំ បត្តហត្ថំ វិហារំ អាគតំ អនិច្ឆមានំយេវ បព្ពាជេត្វា តថាបព្ពាជិតត្តាយេវ អនភិរតិយា បីឡិតំ ញត្វា ឧបាយេន តស្ស តំ អនភិរតិំ វិនោទេសិ. សោ យោនិសោ បដិសង្ខាយ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ. ថេរោ បុន ទិវសេ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវមាហ – ‘‘យំ មេ, ភន្តេ, ភគវា បាដិភោគោ បញ្ចន្នំ អច្ឆរាសតានំ បដិលាភាយ ¶ កកុដបាទានំ, មុញ្ចាមហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឯតស្មា បដិស្សវា’’តិ. ភគវាបិ ‘‘យទេវ តេ, នន្ទ, អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុត្តំ, តទាហំ មុត្តោ ឯតស្មា បដិស្សវា’’តិ អាហ. អថស្ស ភគវា សវិសេសំ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារតំ ញត្វា តំ គុណំ វិភាវេន្តោ ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារានំ យទិទំ នន្ទោ’’តិ (អ. និ. ១.២១៩, ២៣០) ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារភាវេន នំ ឯតទគ្គេ ឋបេសិ. ថេរោ ហិ ‘‘ឥន្ទ្រិយាសំវរំ និស្សាយ ឥមំ វិប្បការំ បត្តោ, តមហំ សុដ្ឋុ និគ្គណ្ហិស្សាមី’’តិ ឧស្សាហជាតោ ពលវហិរោត្តប្បោ តត្ថ ច កតាធិការត្តា ឥន្ទ្រិយសំវរេ ឧក្កំសបារមិំ អគមាសិ.
២៧. ឯវំ សោ ឯតទគ្គដ្ឋានំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សប្បត្តោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. វត្ថំ ខោមំ មយា ទិន្នន្តិ ខោមរដ្ឋេ ជាតំ វត្ថំ ភគវតិ ចិត្តប្បសាទេន គារវពហុមានេន មយា បរមសុខុមំ ខោមវត្ថំ ទិន្នន្តិ អត្ថោ. សយម្ភុស្សាតិ ¶ សយមេវ ភូតស្ស ជាតស្ស អរិយាយ ជាតិយា និព្ពត្តស្ស. មហេសិនោតិ មហន្តេ សីលសមាធិបញ្ញាវិមុត្តិវិមុត្តិញាណទស្សនក្ខន្ធេ ឯសិ គវេសីតិ មហេសិ, តស្ស មហេសិនោ សយម្ភុស្ស ចីវរត្ថាយ ខោមវត្ថំ មយា ទិន្នន្តិ សម្ពន្ធោ.
២៨. តំ មេ ពុទ្ធោ វិយាកាសីតិ ឯត្ថ តន្តិ សាម្យត្ថេ ឧបយោគវចនំ, តស្ស វត្ថទាយកស្ស មេ ទានផលំ វិសេសេន អកាសិ កថេសិ ពុទ្ធោតិ អត្ថោ. ជលជុត្តមនាមកោតិ បទុមុត្តរនាមកោ. ‘‘ជលរុត្តមនាយកោ’’តិបិ បាឋោ, តស្ស ជលមានានំ ទេវព្រហ្មានំ ឧត្តមនាយកោ បធានោតិ អត្ថោ. ឥមិនា វត្ថទានេនាតិ ឥមិនា វត្ថទានស្ស និស្សន្ទេន ត្វំ អនាគតេ ហេមវណ្ណោ សុវណ្ណវណ្ណោ ភវិស្សសិ.
២៩. ទ្វេ ¶ សម្បត្តិំ អនុភោត្វាតិ ទិព្ពមនុស្សសង្ខាតា ទ្វេ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា. កុសលមូលេហិ ចោទិតោតិ កុសលាវយវេហិ កុសលកោដ្ឋាសេហិ ចោទិតោ បេសិតោ, ‘‘ត្វំ ឥមិនា បុញ្ញេន សត្ថុ កុលំ បសវាហី’’តិ បេសិតោ វិយាតិ អត្ថោ. ‘‘គោតមស្ស ភគវតោ កនិដ្ឋោ ត្វំ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសីតិ សម្ពន្ធោ.
៣០. រាគរត្តោ សុខសីលោតិ កិលេសកាមេហិ រត្តោ អល្លីនោ កាយសុខចិត្តសុខានុភវនសភាវោ. កាមេសុ គេធមាយុតោតិ វត្ថុកាមេសុ គេធសង្ខាតាយ តណ្ហាយ អាយុតោ យោជិតោតិ អត្ថោ. ពុទ្ធេន ចោទិតោ សន្តោ, តទា ត្វន្តិ យស្មា កាមេសុ គេធិតោ, តទា តស្មា ¶ ត្វំ អត្តនោ ភាតុកេន គោតមពុទ្ធេន ចោទិតោ បព្ពជ្ជាយ ឧយ្យោជិតោ តស្ស សន្តិកេ បព្ពជិស្សសីតិ សម្ពន្ធោ.
៣១. បព្ពជិត្វាន ត្វំ តត្ថាតិ តស្មិំ គោតមស្ស ភគវតោ សាសនេ ត្វំ បព្ពជិត្វា កុសលមូលេន មូលភូតេន បុញ្ញសម្ភារេន ចោទិតោ ភាវនាយំ និយោជិតោ សព្ពាសវេ សកលាសវេ បរិញ្ញាយ ជានិត្វា បជហិត្វា អនាមយោ និទ្ទុក្ខោ និព្ពាយិស្សសិ អទស្សនំ បាបេស្សសិ, អបណ្ណត្តិកភាវំ គមិស្សសីតិ អត្ថោ.
៣២. សតកប្បសហស្សម្ហីតិ ឥតោ កប្បតោ បុព្ពេ សតកប្បាធិកេ សហស្សមេ កប្បម្ហិ ចេឡនាមកា ចត្តារោ ចក្កវត្តិរាជានោ អហេសុន្តិ អត្ថោ. សដ្ឋិ កប្បសហស្សានីតិ កប្បសហស្សានិ សដ្ឋិ ច អតិក្កមិត្វា ហេដ្ឋា ឯកស្មិំ កប្បេ ចត្តារោ ជនា ឧបចេឡា នាម ចក្កវត្តិរាជានោ ចតូសុ ជាតីសុ អហេសុន្តិ អត្ថោ.
៣៣. បញ្ចកប្បសហស្សម្ហីតិ បញ្ចកប្បាធិកេ សហស្សមេ កប្បម្ហិ ចេឡា នាម ចត្តារោ ជនា ចក្កវត្តិរាជានោ សត្តហិ រតនេហិ សម្បន្នា សមង្គីភូតា ជម្ពុទីបអបរគោយានឧត្តរកុរុបុព្ពវិទេហទីបសង្ខាតេ ¶ ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរា បធានា វិសុំ អហេសុន្តិ អត្ថោ. សេសំ វុត្តនយមេវាតិ.
នន្ទត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. ចូឡបន្ថកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ចូឡបន្ថកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ យទេត្ថ អដ្ឋុប្បត្តិវសេន វត្តព្ពំ, តំ អដ្ឋកនិបាតេ មហាបន្ថកវត្ថុស្មិំ (ថេរគា. ៥១០ អាទយោ) វុត្តមេវ. អយំ បន វិសេសោ – មហាបន្ថកត្ថេរោ អរហត្តំ បត្វា ផលសមាបត្តិសុខេន វីតិនាមេន្តោ ចិន្តេសិ – ‘‘កថំ នុ ខោ សក្កា ចូឡបន្ថកម្បិ ឥមស្មិំ សុខេ បតិដ្ឋាបេតុ’’ន្តិ. សោ អត្តនោ អយ្យកំ ធនសេដ្ឋិំ ឧបសង្កមិត្វា អាហ – ‘‘សចេ, មហាសេដ្ឋិ ¶ , អនុជានាថ, អហំ ចូឡបន្ថកំ បព្ពាជេយ្យ’’ន្តិ. ‘‘បព្ពាជេថ, ភន្តេ’’តិ. ថេរោ តំ បព្ពាជេសិ. សោ ទសសុ សីលេសុ បតិដ្ឋិតោ ភាតុ សន្តិកេ –
‘‘បទុមំ យថា កោកនទំ សុគន្ធំ, បាតោ សិយា ផុល្លមវីតគន្ធំ;
អង្គីរសំ បស្ស វិរោចមានំ, តបន្តមាទិច្ចមិវន្តលិក្ខេ’’តិ. (សំ. និ. ១.១២៣; អ. និ. ៥.១៩៥) –
គាថំ ឧគ្គណ្ហន្តោ ចតូហិ មាសេហិ ឧគ្គហេតុំ នាសក្ខិ, គហិតម្បិ ហទយេ ន តិដ្ឋតិ. អថ នំ មហាបន្ថកោ, ‘‘ចូឡបន្ថក, ត្វំ ឥមស្មិំ សាសនេ អភព្ពោ, ចតូហិ មាសេហិ ឯកំ គាថម្បិ គហេតុំ ន សក្កោសិ, បព្ពជិតកិច្ចំ បន ត្វំ កថំ មត្ថកំ បាបេស្សសិ, និក្ខម ឥតោ’’តិ សោ ថេរេន បណាមិកោ ទ្វារកោដ្ឋកសមីបេ រោទមានោ អដ្ឋាសិ.
តេន ច សមយេន សត្ថា ជីវកម្ពវនេ វិហរតិ. អថ ជីវកោ បុរិសំ បេសេសិ – ‘‘គច្ឆ, បញ្ចហិ ភិក្ខុសតេហិ សទ្ធិំ សត្ថារំ និមន្តេហី’’តិ. តេន ច សមយេន អាយស្មា មហាបន្ថកោ ភត្តុទ្ទេសកោ ហោតិ. សោ ‘‘បញ្ចន្នំ ភិក្ខុសតានំ ភិក្ខំ បដិច្ឆថា’’តិ វុត្តោ ‘‘ចូឡបន្ថកំ ឋបេត្វា សេសានំ បដិច្ឆាមី’’តិ អាហ. តំ សុត្វា ចូឡបន្ថកោ ភិយ្យោសោមត្តាយ ទោមនស្សប្បត្តោ អហោសិ. សត្ថា តស្ស ចិត្តក្ខេទំ ញត្វា ‘‘ចូឡបន្ថកោ មយា កតេន ឧបាយេន ពុជ្ឈិស្សតី’’តិ ¶ តស្ស អវិទូរដ្ឋានេ អត្តានំ ទស្សេត្វា ‘‘កិំ, បន្ថក, រោទសី’’តិ បុច្ឆិ. ‘‘ភាតា មំ, ភន្តេ, បណាមេតី’’តិ អាហ. ‘‘បន្ថក, មា ចិន្តយិ, មម សាសនេ ¶ តុយ្ហំ បព្ពជ្ជា, ឯហិ ឥមំ គហេត្វា ‘រជោហរណំ, រជោហរណ’ន្តិ មនសិ ករោហី’’តិ ឥទ្ធិយា សុទ្ធំ ចោឡក្ខណ្ឌំ អភិសង្ខរិត្វា អទាសិ. សោ សត្ថារា ទិន្នំ ចោឡក្ខណ្ឌំ ‘‘រជោហរណំ, រជោហរណ’’ន្តិ ហត្ថេន បរិមជ្ជន្តោ និសីទិ. តស្ស តំ បរិមជ្ជន្តស្ស កិលិដ្ឋធាតុកំ ជាតំ, បុន បរិមជ្ជន្តស្ស ឧក្ខលិបរិបុញ្ឆនសទិសំ ជាតំ. សោ ញាណបរិបាកត្តា ឯវំ ចិន្តេសិ – ‘‘ឥទំ ចោឡក្ខណ្ឌំ បកតិយា បរិសុទ្ធំ, ឥមំ ឧបាទិណ្ណកសរីរំ និស្សាយ កិលិដ្ឋំ អញ្ញថា ជាតំ, តស្មា អនិច្ចំ យថាបេតំ, ឯវំ ចិត្តម្បី’’តិ ខយវយំ បដ្ឋបេត្វា តស្មិំយេវ និមិត្តេ ឈានានិ និព្ពត្តេត្វា ឈានបាទកំ កត្វា វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណិ. អរហត្តបត្តស្សេវស្ស តេបិដកំ បញ្ចាភិញ្ញា ច អាគមិំសុ.
សត្ថា ឯកូនេហិ បញ្ចភិក្ខុសតេហិ សទ្ធិំ គន្ត្វា ជីវកស្ស និវេសនេ បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. ចូឡបន្ថកោ បន អត្តនោ ភិក្ខាយ អប្បដិច្ឆិតត្តា ឯវ ន គតោ. ជីវកោ យាគុំ ទាតុំ ¶ អារភិ. សត្ថា ហត្ថេន បត្តំ បិទហិ. ‘‘កស្មា, ភន្តេ, ន គណ្ហថា’’តិ វុត្តេ ‘‘វិហារេ ឯកោ ភិក្ខុ អត្ថិ, ជីវកា’’តិ. សោ បុរិសំ បេសេសិ – ‘‘គច្ឆ, ភណេ, វិហារេ និសិន្នំ អយ្យំ គហេត្វា ឯហី’’តិ. ចូឡបន្ថកត្ថេរោបិ រូបេន កិរិយាយ ច ឯកម្បិ ឯកេន អសទិសំ ភិក្ខុសហស្សំ និម្មិនិត្វា និសីទិ. សោ បុរិសោ វិហារេ ភិក្ខូនំ ពហុភាវំ ទិស្វា គន្ត្វា ជីវកស្ស កថេសិ – ‘‘ឥមស្មា ភិក្ខុសង្ឃា វិហារេ ភិក្ខុសង្ឃោ ពហុតរោ, បក្កោសិតព្ពំ អយ្យំ ន ជានាមី’’តិ. ជីវកោ សត្ថារំ បុច្ឆិ – ‘‘កោ នាមោ, ភន្តេ, វិហារេ និសិន្នោ ភិក្ខូ’’តិ? ‘‘ចូឡបន្ថកោ នាម, ជីវកា’’តិ. ‘‘គច្ឆ, ភណេ, ‘ចូឡបន្ថកោ នាម កតរោ’តិ បុច្ឆិត្វា តំ អានេហី’’តិ. សោ វិហារំ គន្ត្វា ‘‘ចូឡបន្ថកោ នាម កតរោ, ភន្តេ’’តិ បុច្ឆិ. ‘‘អហំ ចូឡបន្ថកោ, អហំ ចូឡបន្ថកោ’’តិ ឯកប្បហារេន ភិក្ខុសហស្សម្បិ កថេសិ. សោ បុនាគន្ត្វា តំ បវត្តិំ ជីវកស្ស អារោចេសិ ជីវកោ បដិវិទ្ធសច្ចត្តា ‘‘ឥទ្ធិមា មញ្ញេ, អយ្យោ’’តិ នយតោ ញត្វា ‘‘គច្ឆ, ភណេ, បឋមំ កថេន្តំ អយ្យមេវ ‘តុម្ហេ សត្ថា បក្កោសតី’តិ វត្វា ចីវរកណ្ណេ គណ្ហាហី’’តិ អាហ. សោ វិហារំ គន្ត្វា តថា អកាសិ. តាវទេវ និម្មិតភិក្ខូ អន្តរធាយិំសុ. សោ ថេរំ គហេត្វា អគមាសិ.
សត្ថា ¶ តស្មិំ ខណេ យាគុញ្ច ខជ្ជកាទិភេទញ្ច បដិគ្គណ្ហិ. កតភត្តកិច្ចោ ភគវា អាយស្មន្តំ ចូឡបន្ថកំ អាណាបេសិ ‘‘អនុមោទនំ ករោហី’’តិ. សោ បភិន្នបដិសម្ភិទោ សិនេរុំ គហេត្វា ¶ មហាសមុទ្ទំ មន្ថេន្តោ វិយ តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ សង្ខោភេន្តោ សត្ថុ អជ្ឈាសយំ គណ្ហន្តោ អនុមោទនំ អកាសិ. ទសពលេ ភត្តកិច្ចំ កត្វា វិហារំ គតេ ធម្មសភាយំ កថា ឧទបាទិ ‘អហោ ពុទ្ធានំ អានុភាវោ, យត្រ ហិ នាម ចត្តារោ មាសេ ឯកគាថំ គហេតុំ អសក្កោន្តម្បិ លហុកេន ខណេនេវ ឯវំ មហិទ្ធិកំ អកំសូ’តិ, តថា ហិ ជីវកស្ស និវេសនេ និសិន្នោ ភគវា ‘ឯវំ ចូឡបន្ថកស្ស ចិត្តំ សមាហិតំ, វីថិបដិបន្នា វិបស្សនា’តិ ញត្វា យថានិសិន្នោយេវ អត្តានំ ទស្សេត្វា, ‘បន្ថក, នេវាយំ បិលោតិកា កិលិដ្ឋា រជានុកិណ្ណា, ឥតោ បន អញ្ញោបិ អរិយស្ស វិនយេ សំកិលេសោ រជោ’តិ ទស្សេន្តោ –
‘‘រាគោ រជោ ន ច បន រេណុ វុច្ចតិ, រាគស្សេតំ អធិវចនំ រជោតិ;
ឯតំ រជំ វិប្បជហិត្វា ភិក្ខវោ, វិហរន្តិ តេ វិគតរជស្ស សាសនេ.
‘‘ទោសោ រជោ…បេ… វិគតរជស្ស សាសនេ.
‘‘មោហោ ¶ រជោ…បេ… វិគតរជស្ស សាសនេ’’តិ. (មហានិ. ២០៩; ចូឡនិ. ឧទយមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស ៧៤) –
ឥមា តិស្សោ គាថាយោ អភាសិ. គាថាបរិយោសានេ ចូឡបន្ថកោ សហបដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណីតិ. សត្ថា តេសំ ភិក្ខូនំ កថាសល្លាបំ សុត្វា អាគន្ត្វា ពុទ្ធាសនេ និសីទិត្វា ‘‘កិំ វទេថ, ភិក្ខវេ’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមំ នាម, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘ភិក្ខវេ, ចូឡបន្ថកេន ឥទានិ មយ្ហំ ឱវាទេ ឋត្វា លោកុត្ថរទាយជ្ជំ លទ្ធំ, បុព្ពេ បន លោកិយទាយជ្ជំ លទ្ធ’’ន្តិ វត្វា តេហិ យាចិតោ ចូឡសេដ្ឋិជាតកំ (ជា. ១.១.៤) កថេសិ. អបរភាគេ នំ សត្ថា អរិយគណបរិវុតោ ធម្មាសនេ និសិន្នោ មនោមយំ កាយំ អភិនិម្មិនន្តានំ ភិក្ខូនំ ចេតោវិវដ្ដកុសលានញ្ច អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ.
៣៥. ឯវំ សោ បត្តឯតទគ្គដ្ឋានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា បីតិសោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរោ នាម ជិនោតិអាទិមាហ. តត្ថ បុរិមបទទ្វយំ វុត្តត្ថមេវ. គណម្ហា វូបកដ្ឋោ ¶ សោតិ សោ បទុមុត្តរោ នាម សត្ថា គណម្ហា មហតា ភិក្ខុសមូហតោ វូបកដ្ឋោ វិសុំ ភូតោ វិវេកំ ឧបគតោ. តទា ¶ មម តាបសកាលេ ហិមវន្តេ ហិមាលយបព្ពតសមីបេ វសិ វាសំ កប្បេសិ, ចតូហិ ឥរិយាបថេហិ វិហាសីតិ អត្ថោ.
៣៦. អហម្បិ…បេ… តទាតិ យទា សោ ភគវា ហិមវន្តំ ឧបគន្ត្វា វសិ, តទា អហម្បិ ហិមវន្តសមីបេ កតអស្សមេ អា សមន្តតោ កាយចិត្តបីឡាសង្ខាតា បរិស្សយា សមន្តិ ឯត្ថាតិ អស្សមោតិ លទ្ធនាមេ អរញ្ញាវាសេ វសាមីតិ សម្ពន្ធោ. អចិរាគតំ មហាវីរន្តិ អចិរំ អាគតំ មហាវីរិយវន្តំ លោកនាយកំ បធានំ តំ ភគវន្តំ ឧបេសិន្តិ សម្ពន្ធោ, អាគតក្ខណេយេវ ឧបាគមិន្តិ អត្ថោ.
៣៧. បុប្ផច្ឆត្តំ គហេត្វានាតិ ឯវំ ឧបគច្ឆន្តោ ច បទុមុប្បលបុប្ផាទីហិ ឆាទិតំ បុប្ផមយំ ឆត្តំ គហេត្វា នរាសភំ នរានំ សេដ្ឋំ ភគវន្តំ ឆាទេន្តោ ឧបគច្ឆិំ សមីបំ គតោស្មីតិ អត្ថោ. សមាធិំ សមាបជ្ជន្តន្តិ រូបាវចរសមាធិជ្ឈានំ សមាបជ្ជន្តំ អប្បេត្វា និសិន្នស្ស អន្តរាយំ អហំ អកាសិន្តិ សម្ពន្ធោ.
៣៨. ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហាតិ តំ សុសជ្ជិតំ បុប្ផច្ឆត្តំ ទ្វីហិ ហត្ថេហិ ឧក្ខិបិត្វា អហំ ¶ ភគវតោ អទាសិន្តិ សម្ពន្ធោ. បដិគ្គហេសីតិ តំ មយា ទិន្នំ បុប្ផច្ឆត្តំ បទុមុត្តរោ ភគវា សម្បដិច្ឆិ, សាទរំ សាទិយីតិ អត្ថោ.
៤១. សតបត្តឆត្តំ បគ្គយ្ហាតិ ឯកេកស្មិំ បទុមបុប្ផេ សតសតបត្តានំ វសេន សតបត្តេហិ បទុមបុប្ផេហិ ឆាទិតំ បុប្ផច្ឆត្តំ បការេន អាទរេន គហេត្វា តាបសោ មម អទាសីតិ អត្ថោ. តមហំ កិត្តយិស្សាមីតិ តំ តាបសំ អហំ កិត្តយិស្សាមិ បាកដំ ករិស្សាមីតិ អត្ថោ. មម ភាសតោ ភាសមានស្ស វចនំ សុណោថ មនសិ ករោថ.
៤២. បញ្ចវីសតិកប្បានីតិ ឥមិនា បុប្ផច្ឆត្តទានេន បញ្ចវីសតិវារេ តាវតិំសភវនេ សក្កោ ហុត្វា ទេវរជ្ជំ ករិស្សតីតិ សម្ពន្ធោ. ចតុត្តិំសតិក្ខត្តុញ្ចាតិ ចតុត្តិំសតិវារេ មនុស្សលោកេ ចក្កវត្តី រាជា ភវិស្សតិ.
៤៣. យំ ¶ យំ យោនិន្តិ មនុស្សយោនិអាទីសុ យំ យំ ជាតិំ សំសរតិ គច្ឆតិ ឧបបជ្ជតិ. តត្ថ តត្ថ យោនិយំ អព្ភោកាសេ សុញ្ញដ្ឋានេ បតិដ្ឋន្តំ និសិន្នំ ឋិតំ វា បទុមំ ធារយិស្សតិ ឧបរិ ឆាទយិស្សតីតិ អត្ថោ.
៤៥. បកាសិតេ បាវចនេតិ តេន ភគវតោ សកលបិដកត្តយេ បកាសិតេ ទីបិតេ មនុស្សត្តំ មនុស្សជាតិំ លភិស្សតិ ឧបបជ្ជិស្សតិ. មនោមយម្ហិ កាយម្ហីតិ មនេន ឈានចិត្តេន និព្ពត្តោតិ មនោមយោ, យថា ចិត្តំ បវត្តតិ, តថា កាយំ បវត្តេតិ ចិត្តគតិកំ ករោតីតិ ¶ អត្ថោ. តម្ហិ មនោមយេ កាយម្ហិ សោ តាបសោ ចូឡបន្ថកោ នាម ហុត្វា ឧត្តមោ អគ្គោ ភវិស្សតីតិ អត្ថោ. សេសំ ហេដ្ឋា វុត្តត្តា ឧត្តានត្តា ច សុវិញ្ញេយ្យមេវ.
៥២. សរិំ កោកនទំ អហន្តិ អហំ ភគវតោ និម្មិតចោឡកំ បរិមជ្ជន្តោ កោកនទំ បទុមំ សរិន្តិ អត្ថោ. តត្ថ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេតិ តស្មិំ កោកនទេ បទុមេ មយ្ហំ ចិត្តំ អធិមុច្ចិ អល្លីនោ, តតោ អហំ អរហត្តំ បាបុណិន្តិ សម្ពន្ធោ.
៥៣. អហំ មនោមយេសុ ចិត្តគតិកេសុ កាយេសុ សព្ពត្ថ សព្ពេសុ បារមិំ បរិយោសានំ គតោ បត្តោតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ វុត្តនយមេវាតិ.
ចូឡបន្ថកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតីនគរេ មហាភោគកុលេ និព្ពត្តោ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មំ សុណន្តោ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ ទេវតានំ បិយមនាបភាវេន អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ទិស្វា តំ ឋានន្តរំ បត្ថេត្វា យាវជីវំ កុសលំ កត្វា តតោ ចុតោ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សុមេធស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ. បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ តស្ស ថូបំ បូជេត្វា សង្ឃស្ស មហាទានំ បវត្តេត្វា តតោ ចវិត្វា ទេវមនុស្សេសុ ឧភយសម្បត្តិយោ ¶ អនុភវិត្វា អនុប្បន្នេ ពុទ្ធេ ចក្កវត្តី រាជា ហុត្វា មហាជនំ បញ្ចសីលេសុ បតិដ្ឋាបេត្វា សគ្គបរាយនំ អកាសិ. សោ អនុប្បន្នេយេវ អម្ហាកំ ភគវតិ សាវត្ថិយំ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តិ, បិលិន្ទោតិស្ស នាមំ អកំសុ. វច្ឆោតិ គោត្តំ. សោ អបរភាគេ បិលិន្ទវច្ឆោតិ បញ្ញាយិត្ថ. សំសារេ បន សំវេគពហុលតាយ បរិព្ពាជកបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ចូឡគន្ធារំ នាម វិជ្ជំ សាធេត្វា តាយ វិជ្ជាយ អាកាសចារី បរចិត្តវិទូ ច ហុត្វា រាជគហេ លាភគ្គយសគ្គបត្តោ បដិវសតិ.
អថ អម្ហាកំ ភគវា អភិសម្ពុទ្ធោ ហុត្វា អនុក្កមេន រាជគហំ ឧបគតោ. តតោ បដ្ឋាយ ពុទ្ធានុភាវេន តស្ស សា វិជ្ជា ន សម្បជ្ជតិ, អត្តនោ កិច្ចំ ន សាធេតិ. សោ ចិន្តេសិ – ‘‘សុតំ ខោ បនេតំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ ‘យត្ថ មហាគន្ធារវិជ្ជា ធរតិ ¶ , តត្ថ ចូឡគន្ធារវិជ្ជា ន សម្បជ្ជតី’តិ សមណស្ស បន គោតមស្ស អាគតកាលតោ បដ្ឋាយ នាយំ មម វិជ្ជា សម្បជ្ជតិ, និស្សំសយំ សមណោ គោតមោ មហាគន្ធារវិជ្ជំ ជានាតិ, យំនូនាហំ តំ បយិរុបាសិត្វា តស្ស សន្តិកេ តំ វិជ្ជំ បរិយាបុណេយ្យ’’ន្តិ. សោ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោច – ‘‘អហំ, មហាសមណ, តវ សន្តិកេ ឯកំ វិជ្ជំ បរិយាបុណិតុកាមោ, ឱកាសំ មេ ករោហី’’តិ. ‘‘តេន ហិ មម សន្តិកេ បព្ពជាហី’’តិ អាហ. សោ ‘‘វិជ្ជាយ បរិកម្មំ បព្ពជ្ជា’’តិ មញ្ញមានោ បព្ពជិ. តស្ស ភគវា ធម្មំ កថេត្វា ចរិតានុកូលំ កម្មដ្ឋានំ អទាសិ. សោ ឧបនិស្សយសម្បន្នតាយ នចិរស្សេវ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ.
៥៥. យា បន បុរិមជាតិយំ តស្សោវាទេ ឋត្វា សគ្គេ និព្ពត្តា ទេវតា, តា កតញ្ញុតំ និស្សាយ តស្មិំ សញ្ជាតពហុមានា សាយំ បាតំ ថេរំ បយិរុបាសិត្វា គច្ឆន្តិ. តស្មា នំ ភគវា ទេវតានំ អតិវិយ បិយមនាបភាវេន អគ្គភាវេ ឋបេសិ ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ ¶ ទេវតានំ បិយមនាបានំ យទិទំ បិលិន្ទវច្ឆោ’’តិ (អ. និ. ១.២០៩, ២១៥). ឯវំ សោ បត្តអគ្គដ្ឋានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ អនុស្សរិត្វា បីតិសោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិមាហ.
តត្ថ ¶ កាមរូបារូបលោកស្ស នាថោ បធានោតិ លោកនាថោ. មេធា វុច្ចន្តិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណអនាវរណញាណាទយោ, សុន្ទរា, បសដ្ឋា វា មេធា យស្ស សោ សុមេធោ, អគ្គោ ច សោ បុគ្គលោ ចាតិ អគ្គបុគ្គលោ, តស្មិំ សុមេធេ លោកនាយកេ អគ្គបុគ្គលេ ខន្ធបរិនិព្ពានេន និព្ពុតេ សតីតិ សម្ពន្ធោ. បសន្នចិត្តោ សុមនោតិ សទ្ធាយ បសាទិតចិត្តោ សោមនស្សេន សុន្ទរមនោ អហំ តស្ស សុមេធស្ស ភគវតោ ថូបបូជំ ចេតិយបូជំ អកាសិន្តិ អត្ថោ.
៥៦. យេ ច ខីណាសវា តត្ថាតិ តស្មិំ សមាគមេ យេ ច ខីណាសវា បហីនកិលេសា ឆឡភិញ្ញា ឆហិ អភិញ្ញាហិ សមន្នាគតា មហិទ្ធិកា មហន្តេហិ ឥទ្ធីហិ សមន្នាគតា សន្តិ, តេ សព្ពេ ខីណាសវេ អហំ តត្ថ សមានេត្វា សុដ្ឋុ អាទរេន អានេត្វា សង្ឃភត្តំ សកលសង្ឃស្ស ទាតព្ពភត្តំ អកាសិំ តេសំ ភោជេសិន្តិ អត្ថោ.
៥៧. ឧបដ្ឋាកោ តទា អហូតិ តទា មម សង្ឃភត្តទានកាលេ សុមេធស្ស ភគវតោ នាមេន សុមេធោ នាម ឧបដ្ឋាកសាវកោ អហុ អហោសីតិ អត្ថោ. សោ សាវកោ មយ្ហំ បូជាសក្ការំ អនុមោទិត្ថ អនុមោទិតោ អានិសំសំ កថេសីតិ អត្ថោ.
៥៨. តេន ចិត្តប្បសាទេនាតិ តេន ថូបបូជាករណវសេន ឧប្បន្នេន ¶ ចិត្តប្បសាទេន ទេវលោកេ ទិព្ពវិមានំ ឧបបជ្ជិំ ឧបគតោ អស្មីតិ អត្ថោ, តត្ថ និព្ពត្តោម្ហីតិ វុត្តំ ហោតិ. ឆឡាសីតិសហស្សានីតិ តស្មិំ វិមានេ ឆ អសីតិសហស្សានិ ទេវច្ឆរាយោ មេ មយ្ហំ ចិត្តំ រមិំសុ រមាបេសុន្តិ សម្ពន្ធោ.
៥៩. មមេវ អនុវត្តន្តីតិ តា អច្ឆរាយោ សព្ពកាមេហិ ទិព្ពេហិ រូបាទិវត្ថុកាមេហិ ឧបដ្ឋហន្តិយោ មមំ ឯវ អនុវត្តន្តិ មម វចនំ អនុករោន្តិ សទា និច្ចកាលន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. រាហុលត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរស្ស ¶ ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ រាហុលត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ អាយស្មា បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុណន្តោ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ សិក្ខាកាមានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ទិស្វា សយម្បិ តំ ឋានន្តរំ បត្ថេន្តោ សេនាសនវិសោធនវិជ្ជោតនាទិកំ ឧឡារំ បុញ្ញំ កត្វា បណិធានំ អកាសិ. សោ តតោ ចវិត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ អម្ហាកំ ពោធិសត្តំ បដិច្ច យសោធរាយ ទេវិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តិត្វា រាហុលោតិ លទ្ធនាមោ មហតា ខត្តិយបរិវារេន វឌ្ឍិ. តស្ស បព្ពជ្ជាវិធានំ ខន្ធកេ (មហាវ. ១០៥) អាគតមេវ. សោ បព្ពជិត្វា សត្ថុ សន្តិកេ អនេកេហិ សុត្តបទេហិ សុលទ្ធោវាទោ បរិបក្កញាណោ វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ. អរហា បន ហុត្វា អត្តនោ បដិបត្តិំ បច្ចវេក្ខិត្វា អញ្ញំ ព្យាករោន្តោ –
‘‘ឧភយេនេវ សម្បន្នោ, រាហុលភទ្ទោតិ មំ វិទូ;
យញ្ចម្ហិ បុត្តោ ពុទ្ធស្ស, យញ្ច ធម្មេសុ ចក្ខុមា.
‘‘យញ្ច មេ អាសវា ខីណា, យញ្ច នត្ថិ បុនព្ភវោ;
អរហា ទក្ខិណេយ្យោម្ហិ, តេវិជ្ជោ អមតទ្ទសោ.
‘‘កាមន្ធា ជាលបច្ឆន្នា, តណ្ហាឆទនឆាទិតា;
បមត្តពន្ធុនា ពន្ធា, មច្ឆាវ កុមិនា មុខេ.
‘‘តំ កាមំ អហមុជ្ឈិត្វា, ឆេត្វា មារស្ស ពន្ធនំ;
សមូលំ តណ្ហមព្ពុយ្ហ, សីតិភូតោស្មិ និព្ពុតោ’’តិ. (ថេរគា. ២៩៥-២៩៨);
ចតស្សោ គាថា អភាសិ. តត្ថ ¶ ឧភយេនេវ សម្បន្នោតិ ជាតិសម្បទា បដិបត្តិសម្បទាតិ ឧភយសម្បត្តិយាបិ សម្បន្នោ សមន្នាគតោ. រាហុលភទ្ទោតិ មំ វិទូតិ ‘‘រាហុលភទ្ទោ’’តិ មំ សព្រហ្មចារិនោ ¶ សញ្ជានន្តិ. តស្ស ហិ ជាតសាសនំ សុត្វា ពោធិសត្តេន, ‘‘រាហុ, ជាតោ, ពន្ធនំ ជាត’’ន្តិ វុត្តវចនំ ឧបាទាយ សុទ្ធោទនមហារាជា ‘‘រាហុលោ’’តិ នាមំ ¶ គណ្ហិ. តត្ថ អាទិតោ បិតរា វុត្តបរិយាយមេវ គហេត្វា អាហ – ‘‘រាហុលភទ្ទោតិ មំ វិទូ’’តិ. ភទ្ទោតិ បសំសាវចនមេវ. អបរភាគេ សត្ថា តំ សិក្ខាកាមភាវេន អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ សិក្ខាកាមានំ យទិទំ រាហុលោ’’តិ (អ. និ. ១.២០៩).
៦៨. ឯវំ សោ បត្តឯតទគ្គដ្ឋានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. សត្តភូមិម្ហិ បាសាទេតិ បសាទំ សោមនស្សំ ជនេតីតិ បាសាទោ. ឧបរូបរិ ឋិតា សត្ត ភូមិយោ យស្មិំ បាសាទេ សោយំ សត្តភូមិ, តស្មិំ សត្តភូមិម្ហិ បាសាទេ. អាទាសំ សន្ថរិំ អហន្តិ អាទាសតលំ និប្ផាទេត្វា លោកជេដ្ឋស្ស ភគវតោ តាទិនោ អហំ សន្ថរំ អទាសិំ, សន្ថរិត្វា បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៦៩. ខីណាសវសហស្សេហីតិ អរហន្តសហស្សេហិ បរិកិណ្ណោ បរិវុតោ. ទ្វិបទិន្ទោ ទ្វិបទានំ ឥន្ទោ សាមិ នរាសភោ មហាមុនិ គន្ធកុដិំ តេហិ សហ ឧបាគមិ បាវិសីតិ អត្ថោ.
៧០. វិរោចេន្តោ គន្ធកុដិន្តិ តំ គន្ធកុដិំ សោភយមានោ ទេវានំ ទេវោ ទេវទេវោ នរានំ អាសភោ នរាសភោ ជេដ្ឋោ សត្ថា ភិក្ខុសង្ឃមជ្ឈេ និសីទិត្វា ឥមា ព្យាករណគាថាយោ អភាសថ កថេសីតិ សម្ពន្ធោ.
៧១. យេនាយំ ជោតិតា សេយ្យាតិ យេន ឧបាសកេន អយំ បាសាទសង្ខាតា សេយ្យា ជោតិតា បភាសិតា បជ្ជលិតា. អាទាសោវ កំសលោហមយំ អាទាសតលំ ឥវ សុដ្ឋុ សមំ កត្វា សន្ថតា. តំ ឧបាសកំ កិត្តយិស្សាមិ បាកដំ ករិស្សាមីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ.
៨១. អដ្ឋានមេតំ យំ តាទីតិ យំ យេន ការណេន តាទី ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ អកម្បិយសភាវត្តា តាទី អគារេ ឃរាវាសេ រតិំ អល្លីនភាវំ អជ្ឈគា បាបុណិ, ឯតំ ការណំ អដ្ឋានំ អការណន្តិ អត្ថោ.
៨២. និក្ខមិត្វា ¶ អគារស្មាតិ ឃរាវាសតោ និក្ខមិត្វា តំ តិណទលមិវ បរិច្ចជិត្វា សុព្ពតោ សុសិក្ខិតោ បព្ពជិស្សតិ. រាហុលោ នាម ¶ នាមេនាតិ សុទ្ធោទនមហារាជេន បេសិតំ ¶ កុមារស្ស ជាតសាសនំ សុត្វា បិតរា សិទ្ធត្ថេន, ‘‘រាហុ ជាតោ, ពន្ធនំ ជាត’’ន្តិ វុត្តនាមត្តា រាហុលោ នាមាតិ អត្ថោ. ‘‘យថា ចន្ទសូរិយានំ វិមានបភាយ កិលិដ្ឋករណេន រាហុ អសុរិន្ទោ ឧបេតិ គច្ឆតិ, ឯវមេវាយំ មម អភិនិក្ខមនបព្ពជ្ជាទីនំ អន្តរាយំ ករោន្តោរិវ ជាតោ’’តិ អធិប្បាយេន, ‘‘រាហុ ជាតោតិ អាហា’’តិ ទដ្ឋព្ពំ. អរហា សោ ភវិស្សតីតិ សោ តាទិសោ ឧបនិស្សយសម្បន្នោ វិបស្សនាយំ យុត្តប្បយុត្តោ អរហា ខីណាសវោ ភវិស្សតីតិ អត្ថោ.
៨៣. កិកីវ អណ្ឌំ រក្ខេយ្យាតិ អណ្ឌំ ពីជំ រក្ខមានា កិកី សកុណី ឥវ អប្បមត្តោ សីលំ រក្ខេយ្យ, ចាមរី វិយ វាលធិន្តិ វាលំ រក្ខមានា កណ្ឌកេសុ វាលេ លគ្គន្តេ ភិន្ទនភយេន អនាកឌ្ឍិត្វា មរមានា ចាមរី វិយ ជីវិតម្បិ បរិច្ចជិត្វា សីលំ អភិន្ទិត្វា រក្ខេយ្យ. និបកោ សីលសម្បន្នោតិ នេបក្កំ វុច្ចតិ បញ្ញា, តេន នេបក្កេន សមន្នាគតោ និបកោ ខណ្ឌឆិទ្ទាទិភាវំ អបាបេត្វា រក្ខណតោ សីលសម្បន្នោ ភវិស្សតីតិ ឯវំ សោ ភគវា ព្យាករណមកាសិ. សោ ឯវំ បត្តអរហត្តផលោ ឯកទិវសំ វិវេកដ្ឋានេ និសិន្នោ សោមនស្សវសេន ឯវំ រក្ខិំ មហាមុនីតិអាទិមាហ. តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
រាហុលត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. ឧបសេនវង្គន្តបុត្តត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរំ ភគវន្តន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ឧបសេនវង្គន្តបុត្តត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតីនគរេ កុលគេហេ និព្ពត្តិត្វា វយប្បត្តោ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ធម្មំ សុណន្តោ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ សមន្តបាសាទិកានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ទិស្វា សត្ថុ អធិការកម្មំ កត្វា តំ ឋានន្តរំ បត្ថេត្វា យាវជីវំ កុសលំ កត្វា ¶ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ នាលកគាមេ រូបសារី ព្រាហ្មណិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តិ, ឧបសេនោតិស្ស នាមំ អហោសិ. សោ វយប្បត្តោ តយោ វេទេ ឧគ្គណ្ហិត្វា សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា ឧបសម្បទាយ ឯកវស្សិកោ ‘‘អរិយគព្ភំ វឌ្ឍេមី’’តិ ឯកំ កុលបុត្តំ អត្តនោ សន្តិកេ ឧបសម្បាទេត្វា តេន សទ្ធិំ សត្ថុ សន្តិកំ គតោ. សត្ថារា ចស្ស តស្ស អវស្សិកស្ស ភិក្ខុនោ សទ្ធិវិហារិកភាវំ សុត្វា ‘‘អតិលហុំ ខោ ត្វំ, មោឃបុរិស, ពាហុល្លាយ អាវត្តោ’’តិ (មហាវ. ៧៥) គរហិតោ ‘‘ឥទានាហំ យទិ បរិសំ និស្សាយ សត្ថារា គរហិតោ, បរិសំយេវ បន និស្សាយ ¶ សត្ថុ ¶ បសាទំ ករិស្សាមី’’តិ វិបស្សនាយ កម្មំ ករោន្តោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ. អរហា បន ហុត្វា សយម្បិ សព្ពេ ធុតង្គធម្មេ សមាទាយ វត្តតិ, អញ្ញេបិ តទត្ថាយ សមាទបេសិ, តេន នំ ភគវា សមន្តបាសាទិកានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ. សោ អបរេន សមយេន កោសម្ពិយំ កលហេ ឧប្បន្នេ ភិក្ខុសង្ឃេ ច ទ្វិធាភូតេ ឯកេន ភិក្ខុនា តំ កលហំ បរិវជ្ជិតុកាមេន ‘‘ឯតរហិ ខោ កលហោ ឧប្បន្នោ, ភិក្ខុសង្ឃោ ច ទ្វិធាភូតោ, កថំ នុ ខោ មយា បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ បុដ្ឋោ វិវេកវាសតោ បដ្ឋាយ តស្ស បដិបត្តិំ កថេសិ. ឯវំ ថេរោ តស្ស ភិក្ខុនោ ឱវាទទានាបទេសេន អត្តនោ តថា បដិបន្នភាវំ ទីបេន្តោ អញ្ញំ ព្យាកាសិ.
៨៦. សោ ឯវំ បត្តឯតទគ្គដ្ឋានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរំ ភគវន្តន្តិអាទិមាហ. បព្ភារម្ហិ និសីទន្តន្តិ បុរតោ ភារំ នមិតំ ឱនមិតន្តិ បព្ភារំ វិវេកកាមំ វនមជ្ឈេ សយំជាតបព្ពតបព្ភារេ និសិន្នំ នរុត្តមំ ភគវន្តំ អហំ ឧបគច្ឆិំ សមីបំ គតោតិ អត្ថោ.
៨៧. កណិការបុប្ផ ទិស្វាតិ តថា ឧបគច្ឆន្តោ តស្មិំ បទេសេ សុបុប្ផិតំ កណិការំ ទិស្វា. វណ្ដេ ឆេត្វានហំ តទាតិ តស្មិំ តថាគតស្ស ទិដ្ឋកាលេ តំ បុប្ផំ វណ្ដេ វណ្ដស្មិំ ឆេត្វាន ឆិន្ទិត្វាន. អលង្ករិត្វា ឆត្តម្ហីតិ តេន បុប្ផេន ឆត្តំ ឆាទេត្វា. ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិន្តិ បព្ភារេ និសិន្នស្ស ពុទ្ធស្ស មុទ្ធនិ អកាសិន្តិ អត្ថោ.
៨៨. បិណ្ឌបាតញ្ច ¶ បាទាសិន្តិ តស្មិំយេវ និសិន្នស្ស ភគវតោ បិណ្ឌបាតំ បការេន អទាសិំ ភោជេសិន្តិ អត្ថោ. បរមន្នំ សុភោជនន្តិ សុន្ទរភោជនសង្ខាតំ បរមន្នំ ឧត្តមាហារំ. ពុទ្ធេន នវមេ តត្ថាតិ តស្មិំ វិវេកដ្ឋានេ ពុទ្ធេន សហ នវមេ អដ្ឋ សមណេ សមិតបាបេ ខីណាសវភិក្ខូ ភោជេសិន្តិ អត្ថោ.
យំ វទន្តិ សុមេធោតិ យំ គោតមសម្មាសម្ពុទ្ធំ ភូរិបញ្ញំ បថវិសមានំ បញ្ញំ សុមេធំ សុន្ទរំ សព្ពញ្ញុតាទិបញ្ញវន្តំ. សុមេធោ ឥតិ សុន្ទរបញ្ញោ ឥតិ វទន្តិ បណ្ឌិតា ឥតោ កប្បតោ សតសហស្សេ កប្បេ ឯសោ គោតមោ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភវិស្សតីតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ឧបសេនវង្គន្តបុត្តត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. រដ្ឋបាលត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរស្ស ¶ ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ រដ្ឋបាលត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ ឧប្បត្តិតោ បុរេតរមេវ ហំសវតីនគរេ គហបតិមហាសាលកុលេ និព្ពត្តិត្វា វយប្បត្តោ បិតុ អច្ចយេន ឃរាវាសេ បតិដ្ឋិតោ រតនកោដ្ឋាគារកម្មិកេន ទស្សិតំ អបរិមាណំ វំសានុគតំ ធនំ ទិស្វា ‘‘ឥមំ ឯត្តកំ ធនរាសិំ មយ្ហំ បិតុអយ្យកបយ្យកាទយោ អត្តនា សទ្ធិំ គហេត្វា គន្តុំ នាសក្ខិំសុ, មយា បន គហេត្វា គន្តុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា កបណទ្ធិកាទីនំ មហាទានំ អទាសិ. សោ អភិញ្ញាលាភិំ ឯកំ តាបសំ ឧបសង្កមិត្វា តេន ទេវលោកាធិបច្ចេ និយោជិតោ យាវជីវំ បុញ្ញានិ កត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តិត្វា ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវន្តោ តត្ថ យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ មនុស្សលោកេ ភិន្នំ រដ្ឋំ សន្ធារេតុំ សមត្ថស្ស កុលស្ស ឯកបុត្តកោ ហុត្វា និព្ពត្តិ. តេន សមយេន បទុមុត្តរោ ភគវា លោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា បវត្តិតវរធម្មចក្កោ វេនេយ្យសត្តេ និព្ពានមហានគរសង្ខាតំ ខេមន្តភូមិំ សម្បាបេសិ. អថ សោ កុលបុត្តោ អនុក្កមេន វិញ្ញុតំ បត្តោ ឯកទិវសំ ឧបាសកេហិ សទ្ធិំ វិហារំ គន្ត្វា សត្ថារំ ធម្មំ ទេសេន្តំ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ បរិសបរិយន្តេ និសីទិ.
តេន ¶ ខោ បន សមយេន សត្ថា ឯកំ ភិក្ខុំ សទ្ធាបព្ពជិតានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ. សោ តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ សតសហស្សភិក្ខុបរិវុតស្ស ភគវតោ សត្តាហំ មហាទានំ ទត្វា តំ ឋានំ បត្ថេសិ. សត្ថា អនន្តរាយេន សមិជ្ឈនភាវំ ទិស្វា ‘‘អយំ អនាគតេ គោតមស្ស នាម សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សាសនេ សទ្ធាបព្ពជិតានំ អគ្គោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាកាសិ. សោ សត្ថារំ ភិក្ខុសង្ឃញ្ច វន្ទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ. សោ យាវតាយុកំ បុញ្ញានិ កត្វា តតោ ចវិត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥតោ ទ្វេនវុតេ កប្បេ ផុស្សស្ស ភគវតោ កាលេ សត្ថុ វេមាតិកេសុ តីសុ រាជបុត្តេសុ សត្ថារំ ឧបដ្ឋហន្តេសុ តេសំ បុញ្ញកិរិយាសុ សហាយកិច្ចំ អកាសិ. ឯវំ តត្ថ តត្ថ ភវេ ពហុំ កុសលំ ឧបចិនិត្វា សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុរុរដ្ឋេ ថុល្លកោដ្ឋិកនិគមេ រដ្ឋបាលសេដ្ឋិនោ គេហេ និព្ពត្តិ, តស្ស ភិន្នំ រដ្ឋំ សន្ធារេតុំ សមត្ថកុលេ និព្ពត្តត្តា រដ្ឋបាលោតិ វំសានុគតមេវ នាមំ អហោសិ. សោ មហតា បរិវារេន វឌ្ឍន្តោ អនុក្កមេន យោព្ពនប្បត្តោ មាតាបិតូហិ បតិរូបេន ទារេន សំយោជិតោ មហន្តេ ¶ ច យសេ បតិដ្ឋាបិតោ ទិព្ពសម្បត្តិសទិសសម្បត្តិំ បច្ចនុភោតិ.
អថ ¶ ភគវា កុរុរដ្ឋេ ជនបទចារិកំ ចរន្តោ ថុល្លកោដ្ឋិកំ អនុបាបុណិ. តំ សុត្វា រដ្ឋបាលោ កុលបុត្តោ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិតុកាមោ សត្តាហំ ភត្តច្ឆេទំ កត្វា កិច្ឆេន កសិរេន មាតាបិតរោ អនុជានាបេត្វា សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា បព្ពជ្ជំ យាចិត្វា សត្ថុ អាណត្តិយា អញ្ញតរស្ស សន្តិកេ បព្ពជិត្វា យោនិសោមនសិការេន កម្មំ ករោន្តោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ. អរហត្តំ បន បត្វា សត្ថារំ អនុជានាបេត្វា មាតាបិតរោ បស្សិតុំ ថុល្លកោដ្ឋិកំ គន្ត្វា តត្ថ សបទានំ បិណ្ឌាយ ចរន្តោ បិតុ និវេសនេ អាភិទោសិកំ កុម្មាសំ លភិត្វា តំ អមតំ វិយ បរិភុញ្ជន្តោ បិតរា និមន្តិតោ ស្វាតនាយ អធិវាសេត្វា ទុតិយទិវសេ បិតុ និវេសនេ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិត្វា អលង្កតបដិយត្តេ ឥត្ថាគារជនេ ឧបគន្ត្វា ‘‘កីទិសា នាម តា, អយ្យបុត្ត, អច្ឆរាយោ, យាសំ ត្វំ ហេតុ ព្រហ្មចរិយំ ចរសី’’តិអាទីនិ (ម. និ. ២.៣០១) វត្វា បលោភនកម្មំ កាតុំ អារទ្ធេ តស្សាធិប្បាយំ វិបរិវត្តេត្វា អនិច្ចតាទិបដិសំយុត្តំ ធម្មំ កថេន្តោ –
‘‘បស្ស ¶ ចិត្តកតំ ពិម្ពំ, អរុកាយំ សមុស្សិតំ;
អាតុរំ ពហុសង្កប្បំ, យស្ស នត្ថិ ធុវំ ឋិតិ.
‘‘បស្ស ចិត្តកតំ រូបំ, មណិនា កុណ្ឌលេន ច;
អដ្ឋិំ តចេន ឱនទ្ធំ, សហ វត្ថេហិ សោភតិ.
‘‘អលត្តកកតា បាទា, មុខំ ចុណ្ណកមក្ខិតំ;
អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ.
‘‘អដ្ឋាបទកតា កេសា, នេត្តា អញ្ជនមក្ខិតា;
អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ.
‘‘អញ្ជនីវ នវា ចិត្តា, បូតិកាយោ អលង្កតោ;
អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ.
‘‘ឱទហិ ¶ មិគវោ បាសំ, នាសទា វាគុរំ មិគោ;
ភុត្វា និវាបំ គច្ឆាម, កន្ទន្តេ មិគពន្ធកេ.
‘‘ឆិន្នោ ¶ បាសោ មិគវស្ស, នាសទា វាគុរំ មិគោ;
ភុត្វា និវាបំ គច្ឆាម, សោចន្តេ មិគលុទ្ទកេ’’តិ. (ម. និ. ២.៣០២; ថេរគា. ៧៦៩-៧៧៥);
ឥមា គាថាយោ អភាសិ. ឥមា គាថា វត្វា វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា រញ្ញោ កោរព្យស្ស មិគាជិនវនុយ្យានេ មង្គលសិលាបដ្ដេ និសីទិ. ថេរស្ស កិរ បិតា សត្តសុ ទ្វារកោដ្ឋកេសុ អគ្គឡំ ទាបេត្វា មល្លេ អាណាបេសិ ‘‘និក្ខមិតុំ មា ទេថ, កាសាយានិ អបនេត្វា សេតកានិ និវាសាបេថា’’តិ. តស្មា ថេរោ អាកាសេន អគមាសិ. អថ រាជា កោរព្យោ ថេរស្ស តត្ថ និសិន្នភាវំ សុត្វា តំ ឧបសង្កមិត្វា សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ‘‘ឥធ, ភោ រដ្ឋបាល, បព្ពជន្តោ ព្យាធិបារិជុញ្ញំ វា ជរាភោគញាតិបារិជុញ្ញំ វា បត្តោ បព្ពជតិ, ត្វំ បន កិញ្ចិបិ បារិជុញ្ញំ អនុបគតោ ឯវ កស្មា បព្ពជសី’’តិ បុច្ឆិ. អថស្ស ថេរោ ‘‘ឧបនិយ្យតិ លោកោ អទ្ធុវោ, អតាណោ លោកោ អនភិស្សរោ, អសរណោ លោកោ សព្ពំ បហាយ គមនីយំ, ឩនោ លោកោ អតិត្តោ តណ្ហាទាសោ’’តិ (ម. និ. ២.៣០៥) ឥមេសំ ចតុន្នំ ធម្មុទ្ទេសានំ អត្តនា វិទិតភាវំ កថេត្វា តស្សា ទេសនាយ អនុគីតិំ កថេន្តោ –
‘‘បស្សាមិ ¶ លោកេ សធនេ មនុស្សេ, លទ្ធាន វិត្តំ ន ទទន្តិ មោហា;
លុទ្ធា ធនំ សន្និចយំ ករោន្តិ, ភិយ្យោវ កាមេ អភិបត្ថយន្តិ.
‘‘រាជា បសយ្ហប្បថវិំ វិជេត្វា, សសាគរន្តំ មហិមាវសន្តោ;
ឱរំ សមុទ្ទស្ស អតិត្តរូបោ, បារំ សមុទ្ទស្សបិ បត្ថយេថ.
‘‘រាជា ច អញ្ញេ ច ពហូ មនុស្សា, អវីតតណ្ហា មរណំ ឧបេន្តិ;
ឩនាវ ហុត្វាន ជហន្តិ ទេហំ, កាមេហិ លោកម្ហិ ន ហត្ថិ តិត្តិ.
‘‘កន្ទន្តិ ¶ នំ ញាតី បកិរិយ កេសេ, ‘អហោ វតា នោ អមរា’តិ ចាហុ;
វត្ថេន នំ បារុតំ នីហរិត្វា, ចិតំ សមោធាយ តតោ ឌហន្តិ.
‘‘សោ ឌយ្ហតិ សូលេហិ តុជ្ជមានោ, ឯកេន វត្ថេន បហាយ ភោគេ;
ន មីយមានស្ស ភវន្តិ តាណា, ញាតី ច មិត្តា អថ វា សហាយា.
‘‘ទាយាទកា ¶ តស្ស ធនំ ហរន្តិ, សត្តោ បន គច្ឆតិ យេន កម្មំ;
ន មីយមានំ ធនមន្វេតិ កិញ្ចិ, បុត្តា ច ទារា ច ធនញ្ច រដ្ឋំ.
‘‘ន ទីឃមាយុំ លភតេ ធនេន, ន ចាបិ វិត្តេន ជរំ វិហន្តិ;
អប្បំ ហិទំ ជីវិតមាហុ ធីរា, អសស្សតំ វិប្បរិណាមធម្មំ.
‘‘អឌ្ឍា ¶ ទលិទ្ទា ច ផុសន្តិ ផស្សំ, ពាលោ ច ធីរោ ច តថេវ ផុដ្ឋោ;
ពាលោ ហិ ពាល្យា វធិតោវ សេតិ, ធីរោ ច នោ វេធតិ ផស្សផុដ្ឋោ.
‘‘តស្មា ហិ បញ្ញាវ ធនេន សេយ្យា, យាយ វោសានមិធាធិគច្ឆតិ;
អព្យោសិតត្តា ហិ ភវាភវេសុ, បាបានិ កម្មានិ ករោតិ មោហា.
‘‘ឧបេតិ គព្ភញ្ច បរញ្ច លោកំ, សំសារមាបជ្ជបរម្បរាយ;
តស្សប្បបញ្ញោ អភិសទ្ទហន្តោ, ឧបេតិ គព្ភញ្ច បរញ្ច លោកំ.
‘‘ចោរោ ¶ យថា សន្ធិមុខេ គហីតោ, សកម្មុនា ហញ្ញតិ បាបធម្មោ;
ឯវំ បជា បេច្ច បរម្ហិ លោកេ, សកម្មុនា ហញ្ញតិ បាបធម្មោ.
‘‘កាមា ហិ ចិត្រា មធុរា មនោរមា, វិរូបរូបេន មថេន្តិ ចិត្តំ;
អាទីនវំ កាមគុណេសុ ទិស្វា, តស្មា អហំ បព្ពជិតោម្ហិ រាជ.
‘‘ទុមប្ផលានីវ បតន្តិ មាណវា, ទហរា ច វុឌ្ឍា ច សរីរភេទា;
ឯតម្បិ ទិស្វាន បព្ពជិតោម្ហិ រាជ, អបណ្ណកំ សាមញ្ញមេវ សេយ្យោ.
‘‘សទ្ធាយាហំ បព្ពជិតោ, ឧបេតោ ជិនសាសនេ;
អវញ្ឈា មយ្ហំ បព្ពជ្ជា, អនណោ ភុញ្ជាមិ ភោជនំ.
‘‘កាមេ អាទិត្តតោ ទិស្វា, ជាតរូបានិ សត្ថតោ;
គព្ភាវោក្កន្តិតោ ទុក្ខំ, និរយេសុ មហព្ភយំ.
‘‘ឯតមាទីនវំ ¶ ¶ ញត្វា, សំវេគំ អលភិំ តទា;
សោហំ វិទ្ធោ តទា សន្តោ, សម្បត្តោ អាសវក្ខយំ.
‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ;
ឱហិតោ គរុកោ ភារោ, ភវនេត្តិ សមូហតា.
‘‘យស្សត្ថាយ បព្ពជិតោ, អគារស្មានគារិយំ;
សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ’’តិ. (ថេរគា. ៧៧៦-៧៩៣) –
ឥមា គាថា អវោច. ឯវំ ថេរោ រញ្ញោ កោរព្យស្ស ធម្មំ ទេសេត្វា សត្ថុ សន្តិកមេវ គតោ. សត្ថា ច អបរភាគេ អរិយគណមជ្ឈេ និសិន្នោ ថេរំ សទ្ធាបព្ពជិតានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ.
៩៧-៨. ឯវំ ¶ សោ ថេរោ បត្តឯតទគ្គដ្ឋានោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. វរនាគោ មយា ទិន្នោតិ តស្ស ភគវតោ រូបកាយេ បសីទិត្វា វរោ ឧត្តមោ សេដ្ឋោ ឦសាទន្តោ រថីសាសទិសទន្តោ ឧរូឡ្ហវា ភារវហោ រាជារហោ វា. សេតច្ឆត្តោបសោភិតោតិ ហត្ថិក្ខន្ធេ ឧស្សាបិតសេតច្ឆត្តេន ឧបសេវិតោ សោភមានោ. បុនបិ កិំ វិសិដ្ឋោ វរនាគោ? សកប្បនោ ហត្ថាលង្ការសហិតោ. សង្ឃារាមំ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស វសនត្ថាយ អារាមំ វិហារំ អការយិំ ការេសិំ.
៩៩. ចតុបញ្ញាសសហស្សានីតិ តស្មិំ ការាបិតេ វិហារព្ភន្តរេ ចតុបញ្ញាសសហស្សានិ បាសាទានិ ច អហំ អការយិំ ការេសិន្តិ អត្ថោ. មហោឃទានំ ករិត្វានាតិ សព្ពបរិក្ខារសហិតំ មហោឃសទិសំ មហាទានំ សជ្ជេត្វា មហេសិនោ មុនិនោ និយ្យាទេសិន្តិ អត្ថោ.
១០០. អនុមោទិ មហាវីរោតិ ចតុរាសង្ខ្យេយ្យសតសហស្សេសុ កប្បេសុ អព្ពោច្ឆិន្នឧស្សាហសង្ខាតេន វីរិយេន មហាវីរោ សយម្ភូ សយមេវ ភូតោ ជាតោ លទ្ធសព្ពញ្ញុតញ្ញាណោ អគ្គោ សេដ្ឋោ បុគ្គលោ អនុមោទិ វិហារានុមោទនំ អកាសិ. សព្ពេ ជនេ ហាសយន្តោតិ សកលានន្តាបរិមាណេ ទេវមនុស្សេ ហាសយន្តោ សន្តុដ្ឋេ ¶ កុរុមានោ អមតនិព្ពានបដិសំយុត្តំ ចតុសច្ចធម្មទេសនំ ទេសេសិ បកាសេសិ វិវរិ វិភជិ ឧត្តានី អកាសីតិ អត្ថោ.
១០១. តំ ¶ មេ វិយាកាសីតិ តំ មយ្ហំ កតបុញ្ញំ ពលំ វិសេសេន បាកដំ អកាសិ. ជលជុត្តមនាមកោតិ ជលេ ជាតំ ជលជំ បទុមំ, បទុមុត្តរនាមកោតិ អត្ថោ. ‘‘ជលនុត្តមនាយកោ’’តិបិ បាឋោ. តត្ថ អត្តនោ បភាយ ជលន្តីតិ ជលនា, ចន្ទិមសូរិយទេវព្រហ្មានោ, តេសំ ជលនានំ ឧត្តមោតិ ជលនុត្តមោ. សព្ពសត្តានំ នាយកោ ឧត្តមោតិ នាយកោ, សម្ភារវន្តេ សត្តេ និព្ពានំ នេតិ បាបេតីតិ វា នាយកោ, ជលនុត្តមោ ច សោ នាយកោ ចាតិ ជលនុត្តមនាយកោ. ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វាតិ ភិក្ខុសង្ឃស្ស មជ្ឈេ និសិន្នោ ឥមា គាថា អភាសថ បាកដំ កត្វា កថេសីតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
រដ្ឋបាលត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. សោបាកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បព្ភារំ សោធយន្តស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សោបាកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ អញ្ញតរស្ស កុដុម្ពិកស្ស បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ. ឯកទិវសំ សត្ថារំ ទិស្វា ពីជបូរផលានិ សត្ថុ ឧបនេសិ, បរិភុញ្ជិ ភគវា តស្សានុកម្បំ ឧបាទាយ. សោ ភិក្ខុ សត្ថរិ សង្ឃេ ច អភិប្បសន្នោ សលាកភត្តំ បដ្ឋបេត្វា សង្ឃុទ្ទេសវសេន តិណ្ណំ ភិក្ខូនំ យាវតាយុកំ ខីរភត្តំ អទាសិ. សោ តេហិ បុញ្ញេហិ អបរាបរំ ទេវមនុស្សេសុ សម្បត្តិយោ អនុភវន្តោ ឯកទា មនុស្សយោនិយំ និព្ពត្តោ ឯកស្ស បច្ចេកពុទ្ធស្ស ខីរភត្តំ អទាសិ.
ឯវំ តត្ថ តត្ថ បុញ្ញានិ កត្វា សុគតីសុយេវ បរិព្ភមន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ បុរិមកម្មនិស្សន្ទេន សាវត្ថិយំ អញ្ញតរាយ ទុគ្គតិត្ថិយា កុច្ឆិម្ហិ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ. សា តំ ទសមាសេ កុច្ឆិនា បរិហរិត្វា បរិបក្កេ គព្ភេ វិជាយនកាលេ វិជាយិតុំ អសក្កោន្តី មុច្ឆំ អាបជ្ជិត្វា ពហុវេលំ មតា វិយ និបជ្ជិ. ញាតកា ‘‘មតា’’តិ សញ្ញាយ សុសានំ នេត្វា ចិតកំ អារោបេត្វា ¶ ទេវតានុភាវេន វាតវុដ្ឋិយា ឧដ្ឋិតាយ អគ្គិំ អទត្វា បក្កមិំសុ. ទារកោ បច្ឆិមភវិកត្តា ទេវតានុភាវេនេវ អរោគោ ហុត្វា មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមិ. មាតា បន កាលមកាសិ. ទេវតា មនុស្សរូបេនុបគម្ម តំ គហេត្វា សុសានគោបកស្ស គេហេ ឋបេត្វា កតិបាហំ កាលំ បតិរូបេន អាហារេន បោសេសិ. តតោ បរំ សុសានគោបកោ អត្តនោ បុត្តំ កត្វា វឌ្ឍេសិ. សោ ¶ តថា វឌ្ឍេន្តោ តស្ស បុត្តេន សុប្បិយេន នាម ទារកេន សទ្ធិំ កីឡន្តោ វិចរិ. តស្ស សុសានេ ជាតសំវឌ្ឍភាវតោ សោបាកោតិ សមញ្ញា អហោសិ.
អថេកទិវសំ សត្តវស្សិកំ តំ ភគវា បច្ចូសវេលាយំ ញាណជាលំ បត្ថរិត្វា វេនេយ្យពន្ធវេ ឱលោកេន្តោ ញាណជាលស្ស អន្តោគតំ ទិស្វា សុសានដ្ឋានំ អគមាសិ. ទារកោ បុព្ពហេតុនា ចោទិយមានោ បសន្នមានសោ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ. សត្ថា តស្ស ធម្មំ កថេសិ. សោ ធម្មំ សុត្វា បព្ពជ្ជំ យាចិត្វា បិតរា ‘‘អនុញ្ញាតោសី’’តិ វុត្តោ បិតរំ សត្ថុ សន្តិកំ អានេសិ. តស្ស បិតា សត្ថារំ វន្ទិត្វា ‘‘ឥមំ ទារកំ បព្ពាជេថ, ភន្តេ’’តិ អនុជានិ, តំ បព្ពាជេត្វា ភគវា មេត្តាភាវនាយ និយោជេសិ. សោ មេត្តាកម្មដ្ឋានំ គហេត្វា សុសានេ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ មេត្តាឈានំ បាទកំ កត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ សច្ឆាកាសិ. អរហា ហុត្វាបិ អញ្ញេសំ សោសានិកភិក្ខូនំ មេត្តាភាវនាវិធិំ ទស្សេន្តោ ‘‘យថាបិ ឯកបុត្តស្មិ’’ន្តិ (ថេរគា. ៣៣) គាថំ អភាសិ. ឥទំ ¶ វុត្តំ ហោតិ – យថា ឯកបុត្តកេ បិយេ មនាបេ មាតា បិតា ច កុសលី ឯកន្តហិតេសី ភវេយ្យ, ឯវំ បុរត្ថិមាទិភេទាសុ សព្ពាសុ ទិសាសុ កាមភវាទិភេទេសុ វា សព្ពេសុ ភវេសុ ទហរាទិភេទាសុ សព្ពាសុ អវត្ថាសុបិ ឋិតេសុ សព្ពេសុ សត្តេសុ ឯកន្តហិតេសិតាយ កុសលី ភវេយ្យ ‘‘មិត្តោ, ឧទាសិនោ, បច្ចត្ថិកោ’’តិ សីមំ អកត្វា សីមាយ សម្ភេទវសេន សព្ពត្ថ ឯករសំ មេត្តំ ភាវេយ្យាតិ ឥមំ បន គាថំ វត្វា ‘‘សចេ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ឯវំ មេត្តំ ភាវេយ្យាថ, យេ តេ ភគវតា ‘សុខំ សុបតី’តិអាទិនា (អ. និ. ១១.១៥; បរិ. ៣៣១; មិ. ប. ៤.៤.៦) ឯកាទស មេត្តានិសំសា ច វុត្តា, ឯកំសេន តេសំ ភាគិនោ ភវថា’’តិ ឱវាទំ អទាសិ.
១១២. ឯវំ ¶ សោ បត្តផលាធិគមោ អត្តនោ កតបុញ្ញំ បច្ចវេក្ខិត្វា សញ្ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ ទស្សេន្តោ បព្ភារំ សោធយន្តស្សាតិអាទិមាហ. តត្ថ បព្ភារន្តិ សិលាបព្ពតស្ស វិវេកដ្ឋានំ, តំ បព្ពជិតានុរូបត្តា ឥដ្ឋកបាការំ កត្វា ទ្វារកវាដំ យោជេត្វា ភិក្ខូនំ វសនត្ថាយ អទាសិ, បការេន ភរោ បត្ថេតព្ពោតិ បព្ភារោ, តំ សោធយន្តស្ស មម សន្តិកំ សិទ្ធត្ថោ នាម ភគវា អាគច្ឆិ បាបុណិ.
១១៣. ពុទ្ធំ ឧបគតំ ទិស្វាតិ ឯវំ មម សន្តិកំ អាគតំ ទិស្វា តាទិនោ ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ អកម្បិយសភាវត្តា តាទិគុណយុត្តស្ស លោកជេដ្ឋស្ស ពុទ្ធស្ស សន្ថរំ តិណបណ្ណាទិសន្ថរំ កដ្ឋត្ថរំ បញ្ញាបេត្វា និដ្ឋាបេត្វា បុប្ផាសនំ បុប្ផមយំ អាសនំ អហំ អទាសិំ.
១១៤. បុប្ផាសនេ ¶ និសីទិត្វាតិ តស្មិំ បញ្ញត្តេ បុប្ផាសនេ និសីទិត្វា លោកនាយកោ សិទ្ធត្ថោ ភគវា. មមញ្ច គតិមញ្ញាយាតិ មយ្ហំ គតិំ អាយតិំ ឧប្បត្តិដ្ឋានំ អញ្ញាយ ជានិត្វា អនិច្ចតំ អនិច្ចភាវំ ឧទាហរិ កថេសិ.
១១៥. អនិច្ចា វត សង្ខារាតិ វត ឯកន្តេន សង្ខារា បច្ចយេហិ សមេច្ច សមាគន្ត្វា ករីយមានា សព្ពេ សប្បច្ចយធម្មា ហុត្វា អភាវដ្ឋេន អនិច្ចា. ឧប្បាទវយធម្មិនោតិ ឧប្បជ្ជិត្វា វិនស្សនសភាវា ឧប្បជ្ជិត្វា បាតុភវិត្វា ឯតេ សង្ខារា និរុជ្ឈន្តិ វិនស្សន្តីតិ អត្ថោ. តេសំ វូបសមោ សុខោតិ តេសំ សង្ខារានំ វិសេសេន ឧបសមោ សុខោ, តេសំ វូបសមករំ និព្ពានមេវ ឯកន្តសុខន្តិ អត្ថោ.
១១៦. ឥទំ វត្វាន សព្ពញ្ញូតិ សព្ពធម្មជាននកោ ភគវា លោកានំ ជេដ្ឋោ វុឌ្ឍោ នរានំ អាសភោ បធានោ វីរោ ឥទំ អនិច្ចបដិសំយុត្តំ ¶ ធម្មទេសនំ វត្វាន កថេត្វា អម្ពរេ អាកាសេ ហំសរាជា ឥវ នភំ អាកាសំ អព្ភុគ្គមីតិ សម្ពន្ធោ.
១១៧. សកំ ទិដ្ឋិំ អត្តនោ លទ្ធិំ ខន្តិំ រុចិំ អជ្ឈាសយំ ជហិត្វាន បហាយ. ភាវយានិច្ចសញ្ញហន្តិ អនិច្ចេ អនិច្ចន្តិ បវត្តសញ្ញំ អហំ ភាវយិំ វឌ្ឍេសិំ មនសិ អកាសិំ. តត្ថ កាលំ កតោ អហន្តិ តត្ថ តិស្សំ ជាតិយំ តតោ ជាតិតោ អហំ កាលំ កតោ មតោ.
១១៨. ទ្វេ ¶ សម្បត្តី អនុភោត្វាតិ មនុស្សសម្បត្តិទិព្ពសម្បត្តិសង្ខាតា ទ្វេ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា. សុក្កមូលេន ចោទិតោតិ បុរាណកុសលមូលេន, មូលភូតេន កុសលេន វា ចោទិតោ សញ្ចោទិតោ. បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេតិ បរិយោសានេ ភវេ សម្បត្តេ បាបុណិតេ. សបាកយោនុបាគមិន្តិ សកំ បចិតភត្តំ សបាកំ យោនិំ ឧបាគមិំ. យស្ស កុលស្ស អត្តនោ បចិតភត្តំ អញ្ញេហិ អភុញ្ជនីយំ, តស្មិំ ចណ្ឌាលកុលេ និព្ពត្តោស្មីតិ អត្ថោ. អថ វា សា វុច្ចតិ សុនខោ, សុនខោច្ឆិដ្ឋភត្តភុញ្ជនកចណ្ឌាលកុលេ ជាតោតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សោបាកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. សុមង្គលត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អាហុតិំ ¶ យិដ្ឋុកាមោតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុមង្គលត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បិយទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ រុក្ខទេវតា ហុត្វា និព្ពត្តិ. សោ ឯកទិវសំ សត្ថារំ ន្ហត្វា ឯកចីវរំ ឋិតំ ទិស្វា សោមនស្សប្បត្តោ អប្ផោដេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយា អវិទូរេ អញ្ញតរស្មិំ គាមកេ តាទិសេន កម្មនិស្សន្ទេន ទលិទ្ទកុលេ និព្ពត្តិ, តស្ស សុមង្គលោតិ នាមំ អហោសិ. សោ វយប្បត្តោ ខុជ្ជកាសិតនង្គលកុទ្ទាលបរិក្ខារោ ហុត្វា កសិយា ជីវិកំ កប្បេសិ. សោ ឯកទិវសំ រញ្ញា បសេនទិនា កោសលេន ភគវតោ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ច មហាទានេ បវត្តិយមានេ ទានូបករណានិ គហេត្វា អាគច្ឆន្តេហិ មនុស្សេហិ សទ្ធិំ ទធិឃដំ គហេត្វា អាគតោ ភិក្ខូនំ សក្ការសម្មានំ ទិស្វា ‘‘ឥមេ សមណា សក្យបុត្តិយា សុខុមវត្ថនិវត្ថា សុភោជនានិ ភុញ្ជិត្វា និវាតេសុ សេនាសនេសុ វិហរន្តិ, យំនូនាហម្បិ បព្ពជេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា អញ្ញតរំ មហាថេរំ ឧបសង្កមិត្វា អត្តនោ បព្ពជាធិប្បាយំ និវេទេសិ. សោ តំ ករុណាយន្តោ បព្ពាជេត្វា កម្មដ្ឋានំ ¶ អាចិក្ខិ. សោ អរញ្ញេ ¶ វិហរន្តោ ឯកកវិហារេ និព្ពិន្នោ ឧក្កណ្ឋិតោ ហុត្វា វិព្ភមិតុកាមោ ញាតិគាមំ គច្ឆន្តោ អន្តរាមគ្គេ កច្ឆំ ពន្ធិត្វា ខេត្តំ កសន្តេ កិលិដ្ឋវត្ថនិវត្ថេ សមន្តតោ រជោកិណ្ណសរីរេ វាតាតបេន សុស្សន្តេ ខេត្តំ កស្សកេ មនុស្សេ ទិស្វា ‘‘មហន្តំ វតិមេ សត្តា ជីវិកនិមិត្តំ ទុក្ខំ បច្ចនុភវន្តី’’តិ សំវេគំ បដិលភិ. ញាណស្ស បរិបាកគតត្តា ចស្ស យថាគហិតំ កម្មដ្ឋានំ ឧបដ្ឋាសិ. សោ អញ្ញតរំ រុក្ខមូលំ ឧបគន្ត្វា វិវេកំ លភិត្វា យោនិសោមនសិករោន្តោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា មគ្គបដិបាដិយា អរហត្តំ បាបុណិ.
១២៤. ឯវំ សោ បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អាហុតិំ យិដ្ឋុកាមោហន្តិអាទិមាហ. តត្ថ អាហុតិន្តិ អន្នបានាទិអនេកវិធំ បូជាសក្ការូបករណំ. យិដ្ឋុកាមោតិ យជិតុកាមោ, ទានំ ទាតុកាមោ អហំ. បដិយាទេត្វាន ភោជនន្តិ អាហារំ បដិយាទេត្វា និប្ផាទេត្វា. ព្រាហ្មណេ បដិមានេន្តោតិ បដិគ្គាហកេ សុទ្ធបព្ពជិតេ បរិយេសន្តោ. វិសាលេ មាឡកេ ឋិតោតិ បរិសុទ្ធបណ្ឌរបុលិនតលាភិរាមេ វិបុលេ មាឡកេ ឋិតោ.
១២៥-៧. អថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទីសុ មហាយសំ មហាបរិវារំ សព្ពលោកំ សកលសត្តលោកំ វិនេតានំ វិសេសេន នេតារំ និព្ពានសម្បាបកំ សយម្ភុំ សយមេវ ភូតំ អនាចរិយកំ ¶ អគ្គបុគ្គលំ សេដ្ឋបុគ្គលំ ភគវន្តំ ភគ្យវន្តាទិគុណយុត្តំ ជុតិមន្តំ នីលបីតាទិបភាសម្បន្នំ សាវកេហិ បុរក្ខតំ បរិវារិតំ អាទិច្ចមិវ សូរិយមិវ រោចន្តំ សោភមានំ រថិយំ វីថិយំ បដិបន្នកំ គច្ឆន្តំ បិយទស្សិំ នាម សម្ពុទ្ធំ អទ្ទសិន្តិ សម្ពន្ធោ. អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វានាតិ ពន្ធញ្ជលិបុដំ សិរសិ កត្វា សកំ ចិត្តំ អត្តនោ ចិត្តំ បសាទយិំ ឥត្ថម្ភូតស្ស ភគវតោ គុណេ បសាទេសិំ បសន្នមកាសិន្តិ អត្ថោ. មនសាវ និមន្តេសិន្តិ ចិត្តេន បវារេសិំ. អាគច្ឆតុ មហាមុនីតិ មហិតោ បូជារហោ មុនិ ភគវា មម និវេសនំ អាគច្ឆតុ.
១២៨. មម សង្កប្បមញ្ញាយាតិ មយ្ហំ ចិត្តសង្កប្បំ ញត្វា លោកេ សត្តលោកេ អនុត្តរោ ឧត្តរវិរហិតោ សត្ថា ខីណាសវសហស្សេហិ អរហន្តសហស្សេហិ ¶ បរិវុតោ មម ទ្វារំ មយ្ហំ គេហទ្វារំ ឧបាគមិ សម្បាបុណិ.
១២៩. តស្ស សម្បត្តស្ស សត្ថុនោ ឯវំ នមក្ការមកាសិំ. បុរិសាជញ្ញ បុរិសានំ អាជញ្ញ, សេដ្ឋ, មម នមក្ការោ តេ តុយ្ហំ អត្ថុ ភវតុ. បុរិសុត្តម បុរិសានំ ឧត្តម អធិកគុណវិសិដ្ឋ តេ តុយ្ហំ មម នមក្ការោ អត្ថុ. បាសាទំ បសាទជនកំ មម និវេសនំ ¶ អភិរុហិត្វា សីហាសនេ ឧត្តមាសនេ និសីទតន្តិ អាយាចិន្តិ អត្ថោ.
១៣០. ទន្តោ ទន្តបរិវារោតិ សយំ ទ្វារត្តយេន ទន្តោ តថា ទន្តាហិ ភិក្ខុភិក្ខុនីឧបាសកឧបាសិកាសង្ខាតាហិ ចតូហិ បរិសាហិ បរិវារិតោ. តិណ្ណោ តារយតំ វរោតិ សយំ តិណ្ណោ សំសារតោ ឧត្តិណ្ណោ និក្ខន្តោ តារយតំ តារយន្តានំ វិសិដ្ឋបុគ្គលានំ វរោ ឧត្តមោ ភគវា មមារាធនេន បាសាទំ អភិរុហិត្វា បវរាសនេ ឧត្តមាសនេ និសីទិ និសជ្ជំ កប្បេសិ.
១៣១. យំ មេ អត្ថិ សកេ គេហេតិ អត្តនោ គេហេ យំ អាមិសំ បច្ចុបដ្ឋិតំ សម្បាទិតំ រាសិកតំ អត្ថិ. តាហំ ពុទ្ធស្ស បាទាសិន្តិ ពុទ្ធស្ស ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស តំ អាមិសំ បាទាសិំ ប-ការេន អាទរេន វា អទាសិន្តិ អត្ថោ. បសន្នោ សេហិ បាណិភីតិ អត្តនោ ទ្វីហិ ហត្ថេហិ បស្សន្នចិត្តោ គហេត្វា បាទាសិន្តិ អត្ថោ.
១៣២. បសន្នចិត្តោ បសាទិតមនសង្កប្បោ សុមនោ សុន្ទរមនោ. វេទជាតោ ជាតវេទោ ឧប្បន្នសោមនស្សោ កតញ្ជលី សិរសិ ឋបិតអញ្ជលិបុដោ ពុទ្ធសេដ្ឋំ នមស្សាមិ សេដ្ឋស្ស ពុទ្ធស្ស បណាមំ ករោមីតិ អត្ថោ. អហោ ពុទ្ធស្សុឡារតាតិ បដិវិទ្ធចតុសច្ចស្ស សត្ថុនោ ឧឡារតា មហន្តភាវោ អហោ អច្ឆរិយន្តិ អត្ថោ.
១៣៣. អដ្ឋន្នំ ¶ បយិរូបាសតន្តិ បយិរុបាសន្តានំ ភុញ្ជំ ភុញ្ជន្តានំ អដ្ឋន្នំ អរិយបុគ្គលានំ អន្តរេ ខីណាសវា អរហន្តោវ ពហូតិ អត្ថោ. តុយ្ហេវេសោ អានុភាវោតិ ឯសោ អាកាសចរណឧម្មុជ្ជននិមុជ្ជនាទិអានុភាវោ តុយ្ហេវ តុយ្ហំ ឯវ អានុភាវោ, នាញ្ញេសំ. សរណំ តំ ឧបេមហន្តិ តំ ឥត្ថម្ភូតំ តុវំ សរណំ តាណំ លេណំ បរាយនន្តិ ឧបេមិ គច្ឆាមិ ជានាមិ វាតិ អត្ថោ.
១៣៤. លោកជេដ្ឋោ ¶ នរាសភោ បិយទស្សី ភគវា ភិក្ខុសង្ឃមជ្ឈេ និសីទិត្វា ឥមា ព្យាករណគាថា អភាសថ កថេសីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សុមង្គលត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ទុតិយស្ស សីហាសនវគ្គស្ស វណ្ណនា សមត្តា.
៣. សុភូតិវគ្គោ
១. សុភូតិត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ សុភូតិត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ឥតោ កប្បសតសហស្សមត្ថកេ អនុប្បន្នេយេវ បទុមុត្តរេ ភគវតិ លោកនាថេ ហំសវតីនគរេ ¶ អញ្ញតរស្ស ព្រាហ្មណមហាសាលស្ស ឯកបុត្តកោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, តស្ស នន្ទមាណវោតិ នាមំ អកំសុ. សោ វយប្បត្តោ តយោ វេទេ ឧគ្គណ្ហិត្វា តត្ថ សារំ អបស្សន្តោ អត្តនោ បរិវារភូតេហិ ចតុចត្តាលីសាយ មាណវសហស្សេហិ សទ្ធិំ បព្ពតបាទេ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ បញ្ចាភិញ្ញាយោ ច និព្ពត្តេសិ. អន្តេវាសិកានម្បិ កម្មដ្ឋានំ អាចិក្ខិ. តេបិ នចិរស្សេវ ឈានលាភិនោ អហេសុំ.
តេន ច សមយេន បទុមុត្តរោ ភគវា លោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា ហំសវតីនគរំ ឧបនិស្សាយ វិហរន្តោ ឯកទិវសំ បច្ចូសសមយេ លោកំ វោលោកេន្តោ នន្ទតាបសស្ស អន្តេវាសិកជដិលានំ អរហត្តូបនិស្សយំ, នន្ទតាបសស្ស ច ទ្វីហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស សាវកដ្ឋានន្តរស្ស បត្ថនំ ទិស្វា បាតោវ សរីរបដិជគ្គនំ កត្វា បុព្ពណ្ហសមយេ បត្តចីវរមាទាយ អញ្ញំ កញ្ចិ អនាមន្តេត្វា សីហោ វិយ ឯកចរោ នន្ទតាបសស្ស អន្តេវាសិកេសុ ផលាផលត្ថាយ គតេសុ ‘‘ពុទ្ធភាវំ មេ ជានាតូ’’តិ បស្សន្តស្សេវ នន្ទតាបសស្ស អាកាសតោ ឱតរិត្វា បថវិយំ បតិដ្ឋាសិ. នន្ទតាបសោ ពុទ្ធានុភាវញ្ចេវ លក្ខណបារិបូរិញ្ច ទិស្វា លក្ខណមន្តេ សម្មសិត្វា ‘‘ឥមេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ នាម អគារំ អជ្ឈាវសន្តោ រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី, បព្ពជន្តោ លោកេ វិវដច្ឆេទោ ¶ សព្ពញ្ញូ ពុទ្ធោ ហោតិ, អយំ បុរិសាជានីយោ និស្សំសយំ ពុទ្ធោ’’តិ ញត្វា បច្ចុគ្គមនំ កត្វា បញ្ចបតិដ្ឋិតេន វន្ទិត្វា អាសនំ បញ្ញាបេត្វា អទាសិ. និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ. នន្ទតាបសោបិ អត្តនោ អនុច្ឆវិកំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. តស្មិំ សមយេ ចតុចត្តាលីសសហស្សជដិលា បណីតបណីតានិ ឱជវន្តានិ ផលាផលានិ គហេត្វា អាចរិយស្ស សន្តិកំ សម្បត្តា ពុទ្ធានញ្ចេវ អាចរិយស្ស ច និសិន្នាការំ ឱលោកេត្វា អាហំសុ – ‘‘អាចរិយ, មយំ ‘ឥមស្មិំ លោកេ តុម្ហេហិ មហន្តតរោ នត្ថី’តិ វិចរាម, អយំ បន បុរិសោ តុម្ហេហិ មហន្តតរោ មញ្ញេ’’តិ. នន្ទតាបសោ – ‘‘តាតា ¶ , កិំ វទេថ, តុម្ហេ សាសបេន សទ្ធិំ អដ្ឋសដ្ឋិយោជនសតសហស្សុព្ពេធំ សិនេរុំ ឧបមេតុំ ឥច្ឆថ, សព្ពញ្ញុពុទ្ធេន សទ្ធិំ មា មំ ឧបមិត្ថា’’តិ អាហ. អថ តេ តាបសា – ‘‘សចេ អយំ ឱរកោ អភវិស្ស, ន អម្ហាកំ អាចរិយោ ឯវំ ឧបមំ អាហរេយ្យ. យាវ មហាវតាយំ បុរិសាជានីយោ’’តិ បាទេសុ និបតិត្វា សិរសា វន្ទិំសុ. អថ តេ អាចរិយោ អាហ – ‘‘តាតា, អម្ហាកំ ពុទ្ធានំ អនុច្ឆវិកោ ទេយ្យធម្មោ នត្ថិ, ភគវា ច ភិក្ខាចារវេលាយំ ឥធាគតោ, តស្មា មយំ យថាពលំ ទេយ្យធម្មំ ទស្សាម, តុម្ហេហិ យំ យំ បណីតំ ផលាផលំ អាភតំ, តំ តំ អាហរថា’’តិ អាហរាបេត្វា សហត្ថេនេវ ធោវិត្វា សយំ ¶ តថាគតស្ស បត្តេ បតិដ្ឋាបេសិ. សត្ថារា ផលាផលេ បដិគ្គហិតមត្តេ ទេវតា ទិព្ពោជំ បក្ខិបិំសុ. តាបសោ ឧទកម្បិ សយមេវ បរិស្សាវេត្វា អទាសិ. តតោ ភោជនកិច្ចំ និដ្ឋាបេត្វា និសិន្នេ សត្ថរិ សព្ពេ អន្តេវាសិកេ បក្កោសិត្វា សត្ថុ សន្តិកេ សារណីយំ កថំ កថេន្តោ និសីទិ. សត្ថា ‘‘ភិក្ខុសង្ឃោ អាគច្ឆតូ’’តិ ចិន្តេសិ. សត្ថុ ចិត្តំ ញត្វា សតសហស្សមត្តា ខីណាសវា អាគន្ត្វា សត្ថារំ វន្ទិត្វា អដ្ឋំសុ.
អថ នន្ទតាបសោ អន្តេវាសិកេ អាមន្តេសិ – ‘‘តាតា, ពុទ្ធានំ និសិន្នាសនម្បិ នីចំ, សមណសតសហស្សស្សបិ អាសនំ នត្ថិ. តុម្ហេហិ អជ្ជ ឧឡារំ ភគវតោ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ច សក្ការំ កាតុំ វដ្ដតិ, បព្ពតបាទតោ វណ្ណគន្ធសម្បន្នានិ បុប្ផានិ អាហរថា’’តិ អាហ. អចិន្តេយ្យត្តា ឥទ្ធិវិសយស្ស តេ មុហុត្តេនេវ វណ្ណគន្ធរសសម្បន្នានិ បុប្ផានិ អាហរិត្វា ពុទ្ធានំ យោជនប្បមាណំ បុប្ផាសនំ បញ្ញាបេសុំ. អគ្គសាវកានំ តិគាវុតំ, សេសភិក្ខូនំ ¶ អឌ្ឍយោជនាទិភេទំ, សង្ឃនវកស្ស ឧសភមត្តំ បញ្ញាបេសុំ. ឯវំ បញ្ញត្តេសុ អាសនេសុ នន្ទតាបសោ តថាគតស្ស បុរតោ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ ឋិតោ, ‘‘ភន្តេ, អម្ហាកំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ឥមំ បុប្ផាសនំ អារុយ្ហ និសីទថា’’តិ អាហ. និសីទិ ភគវា បុប្ផាសនេ. ឯវំ និសិន្នេ សត្ថរិ សត្ថុ អាការំ ញត្វា ភិក្ខូ អត្តនោ អត្តនោ បត្តាសនេ និសីទិំសុ. នន្ទតាបសោ មហន្តំ បុប្ផច្ឆត្តំ គហេត្វា តថាគតស្ស មត្ថកេ ធារេន្តោ អដ្ឋាសិ. សត្ថា ‘‘តាបសានំ អយំ សក្ការោ មហប្ផលោ ហោតូ’’តិ និរោធសមាបត្តិំ សមាបជ្ជិ. សត្ថុ សមាបន្នភាវំ ញត្វា ភិក្ខូបិ សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិំសុ. តថាគតេ សត្តាហំ និរោធំ សមាបជ្ជិត្វា និសិន្នេ អន្តេវាសិកា ភិក្ខាចារកាលេ សម្បត្តេ វនមូលផលាផលំ បរិភុញ្ជិត្វា សេសកាលេ ពុទ្ធានំ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ អដ្ឋំសុ. នន្ទតាបសោ បន ភិក្ខាចារម្បិ អគន្ត្វា បុប្ផច្ឆត្តំ ធារេន្តោយេវ សត្តាហំ បីតិសុខេនេវ វីតិនាមេសិ.
សត្ថា និរោធតោ វុដ្ឋាយ អរណវិហារិអង្គេន ទក្ខិណេយ្យង្គេន ចាតិ ទ្វីហិ អង្គេហិ សមន្នាគតំ ឯកំ សាវកំ ‘‘ឥសិគណស្ស បុប្ផាសនានុមោទនំ ករោហី’’តិ អាណាបេសិ. សោ ចក្កវត្តិរញ្ញោ សន្តិកា បដិលទ្ធមហាលាភោ មហាយោធោ វិយ តុដ្ឋមានសោ អត្តនោ វិសយេ ឋត្វា តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ សម្មសិត្វា ¶ អនុមោទនមកាសិ. តស្ស ទេសនាវសានេ សត្ថា សយំ ធម្មំ ទេសេសិ. សត្ថុ ទេសនាវសានេ សព្ពេបិ ចតុចត្តាលីសសហស្សតាបសា អរហត្តំ បាបុណិំសុ. សត្ថា – ‘‘ឯថ ភិក្ខវោ’’តិ ហត្ថំ បសារេសិ. តេសំ តាវទេវ កេសមស្សូ អន្តរធាយិំសុ ¶ . អដ្ឋ បរិក្ខារា សរីរេ បដិមុក្កាវ អហេសុំ. តេ សដ្ឋិវស្សិកត្ថេរា វិយ សត្ថារំ បរិវារយិំសុ. នន្ទតាបសោ បន វិក្ខិត្តចិត្តតាយ វិសេសំ នាធិគញ្ឆិ. តស្ស កិរ អរណវិហារិត្ថេរស្ស ធម្មំ សោតុំ អារទ្ធកាលតោ បដ្ឋាយ – ‘‘អហោ វតាហម្បិ អនាគតេ ឯកស្ស ពុទ្ធស្ស សាសនេ ឥមិនា សាវកេន លទ្ធគុណំ លភេយ្យ’’ន្តិ ចិត្តំ ឧទបាទិ. សោ តេន វិតក្កេន មគ្គផលបដិវេធំ កាតុំ នាសក្ខិ. តថាគតំ បន វន្ទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ សម្មុខេ ឋិតោ ឯវមាហ – ‘‘ភន្តេ, យេន ភិក្ខុនា ឥសិគណស្ស បុប្ផាសនានុមោទនា កតា, កោ នាមាយំ តុម្ហាកំ សាសនេ’’តិ? ‘‘អរណវិហារិអង្គេន ច ទក្ខិណេយ្យង្គេន ច ឯតទគ្គដ្ឋានំ បត្តោ ឯសោ ភិក្ខូ’’តិ. ‘‘ភន្តេ, យ្វាយំ មយា សត្តាហំ បុប្ផច្ឆត្តំ ធារេន្តេន ¶ សក្ការោ កតោ, តេន អធិការេន អញ្ញំ សម្បត្តិំ ន បត្ថេមិ, អនាគតេ បន ឯកស្ស ពុទ្ធស្ស សាសនេ អយំ ថេរោ វិយ ទ្វីហង្គេហិ សមន្នាគតោ សាវកោ ភវេយ្យ’’ន្តិ បត្ថនំ អកាសិ.
សត្ថា ‘‘សមិជ្ឈិស្សតិ នុ ខោ ឥមស្ស តាបសស្ស បត្ថនា’’តិ អនាគតំសញាណំ បេសេត្វា ឱលោកេន្តោ កប្បសតសហស្សំ អតិក្កមិត្វា សមិជ្ឈនកភាវំ ទិស្វា, ‘‘តាបស, ន តេ អយំ បត្ថនា មោឃំ ភវិស្សតិ, អនាគតេ កប្បសតសហស្សំ អតិក្កមិត្វា គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្ស សន្តិកេ សមិជ្ឈិស្សតី’’តិ ធម្មកថំ កថេត្វា ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ អាកាសំ បក្ខន្ទិ. នន្ទតាបសោ យាវ ចក្ខុបថំ ន សមតិក្កមតិ, តាវ សត្ថុ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ច អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា អដ្ឋាសិ. សោ អបរភាគេ កាលេន កាលំ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា ធម្មំ សុណិត្វា អបរិហីនជ្ឈានោវ កាលំ កត្វា ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តោ. តតោ បន ចុតោ អបរានិបិ បញ្ច ជាតិសតានិ បព្ពជិត្វា អារញ្ញកោវ អហោសិ, កស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធកាលេបិ បព្ពជិត្វា អារញ្ញកោ ហុត្វា គតបច្ចាគតវត្តំ បូរេសិ. ឯតំ កិរ វត្តំ អបរិបូរេត្វា មហាសាវកភាវំ បាបុណន្តា នាម នត្ថិ, គតបច្ចាគតវត្តំ បន អាគមដ្ឋកថាសុ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ. សោ វីសតិវស្សសហស្សានិ គតបច្ចាគតវត្តំ បូរេត្វា កាលំ កត្វា តាវតិំសទេវលោកេ និព្ពត្តិ.
ឯវំ សោ តាវតិំសភវនេ អបរាបរំ ឧប្បជ្ជនវសេន ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា តតោ ចុតោ មនុស្សលោកេ អនេកសតក្ខត្តុំ ចក្កវត្តិរាជា បទេសរាជា ច ហុត្វា ឧឡារំ មនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា អម្ហាកំ ភគវតោ ឧប្បន្នកាលេ សាវត្ថិយំ សុមនសេដ្ឋិស្ស គេហេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស ¶ កនិដ្ឋោ ហុត្វា និព្ពត្តិ. សុភូតីតិស្ស នាមំ អហោសិ.
តេន ¶ ច សមយេន អម្ហាកំ ភគវា លោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា បវត្តិតវរធម្មចក្កោ អនុបុព្ពេន រាជគហំ គន្ត្វា តត្ថ វេឡុវនបដិគ្គហណាទិនា លោកានុគ្គហំ ករោន្តោ រាជគហំ ឧបនិស្សាយ សីតវនេ វិហាសិ. តទា អនាថបិណ្ឌិកោ សេដ្ឋិ សាវត្ថិយំ ឧដ្ឋានកំ ភណ្ឌំ គហេត្វា អត្តនោ សហាយស្ស រាជគហសេដ្ឋិនោ គេហំ គន្ត្វា ពុទ្ធុប្បាទំ សុត្វា សត្ថារំ សីតវនេ វិហរន្តំ ឧបសង្កមិត្វា បឋមទស្សនេនេវ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាយ ¶ សត្ថារំ សាវត្ថិំ អាគមនត្ថាយ យាចិត្វា តតោ បញ្ចចត្តាលីសយោជនេ មគ្គេ យោជនេ យោជនេ សតសហស្សបរិច្ចាគេន វិហារេ បតិដ្ឋាបេត្វា សាវត្ថិយំ អដ្ឋករីសប្បមាណំ ជេតស្ស កុមារស្ស ឧយ្យានភូមិំ កោដិសន្ថារេន កិណិត្វា តត្ថ ភគវតោ វិហារំ ការេត្វា អទាសិ. វិហារមហទិវសេ អយំ សុភូតិកុដុម្ពិកោ អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋិនា សទ្ធិំ គន្ត្វា ធម្មំ សុណន្តោ សទ្ធំ បដិលភិត្វា បព្ពជិ. សោ ឧបសម្បន្នោ ទ្វេ មាតិកា បគុណា កត្វា កម្មដ្ឋានំ កថាបេត្វា អរញ្ញេ សមណធម្មំ ករោន្តោ មេត្តាឈានំ និព្ពត្តេត្វា តំ បាទកំ កត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ.
សោ ធម្មំ ទេសេន្តោ យស្មា សត្ថារា ទេសិតនិយាមេន អនោទិស្សកំ កត្វា ទេសេតិ, តស្មា អរណវិហារីនំ អគ្គោ នាម ជាតោ. យស្មា ច បិណ្ឌាយ ចរន្តោ ឃរេ ឃរេ មេត្តាឈានំ សមាបជ្ជិត្វា វុដ្ឋាយ ភិក្ខំ បដិគ្គណ្ហាតិ ‘‘ឯវំ ទាយកានំ មហប្ផលំ ភវិស្សតី’’តិ, តស្មា ទក្ខិណេយ្យានំ អគ្គោ នាម ជាតោ. តេន នំ ភគវា ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ អរណវិហារីនំ ទក្ខិណេយ្យានញ្ច យទិទំ សុភូតី’’តិ (អ. និ. ១.១៩៨, ២០១) ទ្វយង្គសមន្នាគតេ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ. ឯវមយំ មហាថេរោ អត្តនា បូរិតបារមីនំ ផលស្ស មត្ថកំ អរហត្តំ បត្វា លោកេ អភិញ្ញាតោ អភិលក្ខិតោ ហុត្វា ពហុជនហិតាយ ជនបទចារិកំ ចរន្តោ អនុបុព្ពេន រាជគហំ អគមាសិ.
រាជា ពិម្ពិសារោ ថេរស្ស អាគមនំ សុត្វា ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ‘‘ឥធេវ, ភន្តេ, វសថ, វសនដ្ឋានំ វោ ករិស្សាមី’’តិ វត្វា បក្កន្តោ វិស្សរិ. ថេរោ សេនាសនំ អលភន្តោ អព្ភោកាសេ វីតិនាមេសិ. ថេរស្សានុភាវេន ទេវោ ន វស្សតិ. មនុស្សា អវុដ្ឋិតាយ ឧបទ្ទុតា រញ្ញោ និវេសនទ្វារេ ឧក្កុដ្ឋិំ អកំសុ. រាជា ‘‘កេន នុ ខោ ការណេន ទេវោ ន វស្សតី’’តិ វីមំសន្តោ ‘‘ថេរស្ស អព្ភោកាសវាសេន មញ្ញេ ន វស្សតី’’តិ ចិន្តេត្វា តស្ស បណ្ណកុដិំ ការាបេត្វា ‘‘ឥមិស្សំ, ភន្តេ, បណ្ណកុដិយំ វសថា’’តិ វត្វា វន្ទិត្វា បក្កាមិ. ថេរោ កុដិំ បវិសិត្វា តិណសន្ថារកេ បល្លង្កេន និសីទិ. តទា ទេវោ ថោកំ ¶ ថោកំ ផុសាយតិ, ន សម្មាធារំ អនុបវេច្ឆតិ. អថ ថេរោ លោកស្ស អវុដ្ឋិកភយំ វិធមិតុកាមោ ¶ អត្តនោ អជ្ឈត្តិកពាហិរវត្ថុកស្ស ¶ បរិស្សយស្ស អភាវំ បវេទេន្តោ ‘‘ឆន្នា មេ កុដិកា’’តិ (ថេរគា. ១) គាថមាហ. តស្សត្ថោ ថេរគាថាយំ វុត្តោយេវ.
កស្មា បនេតេ មហាថេរា អត្តនោ គុណេ បកាសេន្តីតិ? ឥមិនា ទីឃេន អទ្ធុនា អនធិគតបុព្ពំ បរមគម្ភីរំ អតិវិយ សន្តំ បណីតំ អត្តនា អធិគតលោកុត្តរធម្មំ បច្ចវេក្ខិត្វា បីតិវេគសមុស្សាហិតឧទានទីបនត្ថំ សាសនស្ស និយ្យានិកភាវវិភាវនត្ថញ្ច បរមប្បិច្ឆា អរិយា អត្តនោ គុណេ បកាសេន្តិ. យថា តំ លោកនាថោ ពោធនេយ្យានំ អជ្ឈាសយវសេន ‘‘ទសពលសមន្នាគតោ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ ចតុវេសារជ្ជវិសារទោ’’តិអាទិនា (អ. និ. ១០.២១; ម. និ. ១. ១៤៨ អត្ថតោ សមានំ) អត្តនោ គុណេ បកាសេតិ. ឯវមយំ ថេរស្ស អញ្ញាព្យាករណគាថាបិ អហោសីតិ.
១. ឯវំ សោ បត្តអរហត្តផលោ បត្តឯតទគ្គដ្ឋានោ ច អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. តត្ថ ហិមវន្តស្សាតិ ហិមាលយបព្ពតស្ស អវិទូរេ អាសន្នេ សមីបេ បព្ពតបាទេ មនុស្សានំ គមនាគមនសម្បន្នេ សញ្ចរណដ្ឋានេតិ អត្ថោ. និសភោ នាម បព្ពតោតិ បព្ពតានំ ជេដ្ឋត្តា នាមេន និសភោ នាម សេលមយបព្ពតោ អហោសីតិ សម្ពន្ធោ. អស្សមោ សុកតោ មយ្ហន្តិ តត្ថ បព្ពតេ មយ្ហំ វសនត្ថាយ អស្សមោ អរញ្ញាវាសោ សុដ្ឋុ កតោ. កុដិរត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានវតិបរិក្ខេបាទិវសេន សុន្ទរាការេន កតោតិ អត្ថោ. បណ្ណសាលា សុមាបិតាតិ បណ្ណេហិ ឆាទិតា សាលា មយ្ហំ និវាសនត្ថាយ សុដ្ឋុ មាបិតា និដ្ឋាបិតាតិ អត្ថោ.
២. កោសិយោ នាម នាមេនាតិ មាតាបិតូហិ កតនាមធេយ្យេន កោសិយោ នាម. ឧគ្គតាបនោ បាកដតបោ ឃោរតបោ. ឯកាកិយោ អញ្ញេសំ អភាវា អហំ ឯវ ឯកោ. អទុតិយោ ទុតិយតាបសរហិតោ ជដិលោ ជដាធារី តាបសោ តទា តស្មិំ កាលេ និសភេ បព្ពតេ វសាមិ វិហរាមីតិ សម្ពន្ធោ.
៣. ផលំ មូលញ្ច បណ្ណញ្ច, ន ភុញ្ជាមិ អហំ តទាតិ តទា តស្មិំ និសភបព្ពតេ វសនកាលេ តិណ្ឌុកាទិផលំ មុឡាលាទិមូលំ, ការបណ្ណាទិបណ្ណញ្ច រុក្ខតោ ¶ ឱចិនិត្វា ន ភុញ្ជាមីតិ អត្ថោ. ឯវំ សតិ កថំ ជីវតីតិ តំ ទស្សេន្តោ បវត្តំវ សុបាតាហន្តិ ¶ អាហ. តត្ថ បវត្តំ សយមេវ ជាតំ សុបាតំ អត្តនោ ធម្មតាយ បតិតំ បណ្ណាទិកំ និស្សាយ អាហារំ កត្វា អហំ តាវទេ តស្មិំ កាលេ ជីវាមិ ជីវិកំ កប្បេមីតិ សម្ពន្ធោ. ‘‘បវត្តបណ្ឌុបណ្ណានី’’តិ ¶ វា បាឋោ, តស្ស សយមេវ បតិតានិ បណ្ឌុបណ្ណានិ រុក្ខបត្តានិ ឧបនិស្សាយ ជីវាមីតិ អត្ថោ.
៤. នាហំ កោបេមិ អាជីវន្តិ អហំ ជីវិតំ ចជមានោបិ បរិច្ចាគំ កុរុមានោបិ តណ្ហាវសេន ផលមូលាទិអាហារបរិយេសនាយ សម្មា អាជីវំ ន កោបេមិ ន នាសេមីតិ សម្ពន្ធោ. អារាធេមិ សកំ ចិត្តន្តិ សកំ ចិត្តំ អត្តនោ មនំ អប្បិច្ឆតាយ សន្តុដ្ឋិយា ច អារាធេមិ បសាទេមិ. វិវជ្ជេមិ អនេសនន្តិ វេជ្ជកម្មទូតកម្មាទិវសេន អនេសនំ អយុត្តបរិយេសនំ វិវជ្ជេមិ ទូរំ ករោមិ.
៥. រាគូបសំហិតំ ចិត្តន្តិ យទា យស្មិំ កាលេ មម រាគេន សម្បយុត្តំ ចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ, តទា សយមេវ អត្តនាយេវ បច្ចវេក្ខាមិ ញាណេន បដិវេក្ខិត្វា វិនោទេមិ. ឯកគ្គោ តំ ទមេមហន្តិ អហំ ឯកស្មិំ កម្មដ្ឋានារម្មណេ អគ្គោ សមាហិតោ តំ រាគចិត្តំ ទមេមិ ទមនំ ករោមិ.
៦. រជ្ជសេ រជ្ជនីយេ ចាតិ រជ្ជនីយេ អល្លីយិតព្ពេ រូបារម្មណាទិវត្ថុស្មិំ រជ្ជសេ អល្លីនោ អសិ ភវសិ. ទុស្សនីយេ ច ទុស្សសេតិ ទូសិតព្ពេ ទោសករណវត្ថុស្មិំ ទូសកោ អសិ. មុយ្ហសេ មោហនីយេ ចាតិ មោហិតព្ពេ មោហករណវត្ថុស្មិំ មោយ្ហសិ មូឡ្ហោ អសិ ភវសិ. តស្មា តុវំ វនា វនតោ អរញ្ញវាសតោ និក្ខមស្សុ អបគច្ឆាហីតិ ឯវំ អត្តានំ ទមេមីតិ សម្ពន្ធោ.
២៤. តិម្ពរូសកវណ្ណាភោតិ សុវណ្ណតិម្ពរូសកវណ្ណាភោ, ជម្ពោនទសុវណ្ណវណ្ណោតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សុភូតិត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. ឧបវានត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឧបវានត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ទលិទ្ទកុលេ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បត្តោ ភគវតិ បរិនិព្ពុតេ តស្ស ធាតុំ គហេត្វា មនុស្សទេវនាគគរុឡកុម្ភណ្ឌយក្ខគន្ធព្ពេហិ សត្តរតនមយេ សត្តយោជនិកេ ថូបេ កតេ តត្ថ សុធោតំ អត្តនោ ឧត្តរសាដកំ វេឡគ្គេ លគ្គេត្វា អាពន្ធិត្វា ធជំ កត្វា បូជំ អកាសិ. តំ គហេត្វា អភិសម្មតកោ ¶ ¶ នាម យក្ខសេនាបតិ ទេវេហិ ចេតិយបូជារក្ខណត្ថំ ឋបិតោ អទិស្សមានកាយោ តំ អាកាសេ ធារេន្តោ ចេតិយំ តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ អកាសិ. សោ តំ ទិស្វា ភិយ្យោសោមត្តាយ បសន្នមានសោ ហុត្វា តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តិត្វា ឧបវានោតិ លទ្ធនាមោ វយប្បត្តោ ជេតវនបដិគ្គហណេ ពុទ្ធានុភាវំ ទិស្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនាយ កម្មំ ករោន្តោ អរហត្តំ បត្វា ឆឡភិញ្ញោ អហោសិ. យទា ភគវតោ អផាសុ អហោសិ, តទា ថេរោ ឧណ្ហោទកំ តថារូបំ បានកញ្ច ភេសជ្ជំ ភគវតោ ឧបនាមេសិ. តេនស្ស សត្ថុនោ រោគោ វូបសមិ. តស្ស ភគវា អនុមោទនំ អកាសិ.
៥២. ឯវំ សោ បត្តអរហត្តផលោ អធិគតឯតទគ្គដ្ឋានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរោ នាម ជិនោតិអាទិមាហ. តត្ថ សព្ពេសំ លោកិយលោកុត្តរធម្មានំ បារគូ បរិយោសានំ និព្ពានំ គតោ បត្តោ បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ ជិតបញ្ចមារោ ភគវា អគ្គិក្ខន្ធោ ឥវ ឆព្ពណ្ណា ពុទ្ធរំសិយោ ជលិត្វា សព្ពលោកំ ធម្មបជ្ជោតេន ឱភាសេត្វា សម្ពុទ្ធោ សុដ្ឋុ ពុទ្ធោ អវិជ្ជានិទ្ទូបគតាយ បជាយ សវាសនាយ កិលេសនិទ្ទាយ បដិពុទ្ធោ វិកសិតនេត្តបង្កជោ បរិនិព្ពុតោ ខន្ធបរិនិព្ពានេន និព្ពុតោ អទស្សនំ គតោតិ សម្ពន្ធោ.
៥៧. ជង្ឃាតិ ចេតិយករណកាលេ ឧបចិនិតព្ពានំ ឥដ្ឋកានំ ឋបនត្ថាយ, និពន្ធិយមានសោបានបន្តិ.
៨៨. សុធោតំ ¶ រជកេនាហន្តិ វត្ថធោវកេន បុរិសេន សុដ្ឋុ ធោវិតំ សុវិសុទ្ធកតំ, ឧត្តរេយ្យបដំ មម ឧត្តរសាដកំ អហំ វេឡគ្គេ លគ្គិត្វា ធជំ កត្វា ឧក្ខិបិំ, អម្ពរេ អាកាសេ ឧស្សាបេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ឧបវានត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. តិសរណគមនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
នគរេ ពន្ធុមតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ តិសរណគមនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ពន្ធុមតីនគរេ កុលគេហេ និព្ពត្តិត្វា អន្ធមាតាបិតរោ ឧបដ្ឋាសិ. សោ ឯកទិវសំ ចិន្តេសិ – ‘‘អហំ មាតាបិតរោ ឧបដ្ឋហន្តោ បព្ពជិតុំ ន លភាមិ, យំនូនាហំ តីណិ សរណានិ ¶ គណ្ហិស្សាមិ ¶ , ឯវំ ទុគ្គតិតោ មោចេស្សាមី’’តិ និសភំ នាម វិបស្សិស្ស ភគវតោ អគ្គសាវកំ ឧបសង្កមិត្វា តីណិ សរណានិ គណ្ហិ. សោ តានិ វស្សសតសហស្សានិ រក្ខិត្វា តេនេវ កម្មេន តាវតិំសភវនេ និព្ពត្តោ, តតោ បរំ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិនគរេ មហាសាលកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្តវស្សិកោវ ទារកេហិ បរិវុតោ ឯកំ សង្ឃារាមំ អគមាសិ. តត្ថ ឯកោ ខីណាសវត្ថេរោ តស្ស ធម្មំ ទេសេត្វា សរណានិ អទាសិ. សោ តានិ គហេត្វា បុព្ពេ អត្តនោ រក្ខិតានិ សរណានិ សរិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ. តំ អរហត្តប្បត្តំ ភគវា ឧបសម្បាទេសិ.
១០៦. សោ អរហត្តប្បត្តោ ឧបសម្បន្នោ ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ នគរេ ពន្ធុមតិយាតិអាទិមាហ. តត្ថ មាតុ ឧបដ្ឋាកោ អហុន្តិ អហំ មាតាបិតូនំ ឧបដ្ឋាកោ ភរកោ ពន្ធុមតីនគរេ អហោសិន្តិ សម្ពន្ធោ.
១០៨. តមន្ធការបិហិតាតិ ¶ មោហន្ធការេន បិហិតា ឆាទិតា. តិវិធគ្គីហិ ឌយ្ហរេតិ រាគគ្គិទោសគ្គិមោហគ្គិសង្ខាតេហិ តីហិ អគ្គីហិ ឌយ្ហរេ ឌយ្ហន្តិ សព្ពេ សត្តាតិ សម្ពន្ធោ.
១១៤. អដ្ឋ ហេតូ លភាមហន្តិ អដ្ឋ ការណានិ សុខស្ស បច្ចយភូតានិ ការណានិ លភាមិ អហន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
តិសរណគមនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. បញ្ចសីលសមាទានិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
នគរេ ចន្ទវតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បញ្ចសីលសមាទានិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អនោមទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ បុរិមភវេ កតាកុសលកម្មានុរូបេន ទលិទ្ទោ ហុត្វា អប្បន្នបានភោជនោ បរេសំ ភតិំ កត្វា ជីវន្តោ សំសារេ អាទីនវំ ញត្វា បព្ពជិតុកាមោបិ បព្ពជ្ជំ អលភមានោ អនោមទស្សិស្ស ភគវតោ សាវកស្ស និសភត្ថេរស្ស សន្តិកេ បញ្ច សិក្ខាបទានិ សមាទិយិ. ទីឃាយុកកាលេ ឧប្បន្នត្តា វស្សសតសហស្សានិ សីលំ បរិបាលេសិ. តេន កម្មេន សោ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វេសាលិយំ មហាភោគកុលេ និព្ពត្តោ. មាតាបិតរោ សីលំ សមាទិយន្តេ ទិស្វា អត្តនោ សីលំ សរិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បត្វា បព្ពជិ.
១៣៤. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ ឧទានវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ¶ នគរេ ចន្ទវតិយាតិអាទិមាហ. ភតកោ ¶ អាសហំ តទាតិ តទា មម បុញ្ញករណកាលេ អហំ ភតកោ ភតិយា កម្មការកោ អាសិំ អហោសិំ. បរកម្មាយនេ យុត្តោតិ ភតិយា បរេសំ កម្មករណេ អាយុត្តោ យោជិតោ ឱកាសាភាវេន សំសារតោ មុច្ចនត្ថាយ អហំ បព្ពជ្ជំ ន លភាមិ.
១៣៥. មហន្ធការបិហិតាតិ មហន្តេហិ កិលេសន្ធការេហិ បិហិតា សំវុតា ថកិតា. តិវិធគ្គីហិ ឌយ្ហរេតិ នរកគ្គិបេតគ្គិសំសារគ្គិសង្ខាតេហិ តីហិ ¶ អគ្គីហិ ឌយ្ហន្តិ. អហំ បន កេន ឧបាយេន កេន ការណេន វិសំយុត្តោ ភវេយ្យន្តិ អត្ថោ.
១៣៦. ទេយ្យធម្មោ អន្នបានាទិទាតព្ពយុត្តកំ វត្ថុ មយ្ហំ នត្ថិ, តស្សាភាវេន អហំ វរាកោ ទុក្ខិតោ ភតកោ ភតិយា ជីវនកោ យំនូនាហំ បញ្ចសីលំ រក្ខេយ្យំ បរិបូរយន្តិ បញ្ចសីលំ សមាទិយិត្វា បរិបូរេន្តោ យំនូន រក្ខេយ្យំ សាធុកំ ភទ្ទកំ សុន្ទរំ កត្វា បរិបាលេយ្យន្តិ អត្ថោ.
១៤៨. ស្វាហំ យសមនុភវិន្តិ សោ អហំ ទេវមនុស្សេសុ មហន្តំ យសំ អនុភវិំ តេសំ សីលានំ វាហសា អានុភាវេនាតិ អត្ថោ. កប្បកោដិម្បិ តេសំ សីលានំ ផលំ កិត្តេន្តោ ឯកកោដ្ឋាសមេវ កិត្តយេ បាកដំ ករេយ្យន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
បញ្ចសីលសមាទានិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. អន្នសំសាវកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ អន្នសំសាវកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ បិណ្ឌាយ ចរន្តំ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណព្យាមប្បភាមណ្ឌលោបសោភិតំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ ភគវន្តំ និមន្តេត្វា គេហំ នេត្វា វរអន្នបានេន សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភោជេសិ. សោ តេនេវ ចិត្តប្បសាទេន តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តិត្វា ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា តតោ ចវិត្វា មនុស្សលោកេ និព្ពត្តិត្វា មនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា តតោ អបរាបរំ ទេវមនុស្សសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ សាសនេ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ. សោ បុព្ពេ កតបុញ្ញនាមវសេន អន្នសំសាវកត្ថេរោតិ បាកដនាមោ អហោសិ.
១៥៥-៦. សោ ¶ ¶ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ ‘‘ឯវំ មយា ឥមិនា បុញ្ញសម្ភារានុភាវេន បត្តំ អរហត្ត’’ន្តិ អត្តនោ បុព្ពចរិតាបទានំ ឧទានវសេន បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណន្តិអាទិមាហ ¶ . តត្ថ សុវណ្ណស្ស វណ្ណោ វិយ វណ្ណោ យស្ស ភគវតោ សោយំ សុវណ្ណវណ្ណោ, តំ សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ សិទ្ធត្ថន្តិ អត្ថោ. គច្ឆន្តំ អន្តរាបណេតិ វេស្សានំ អាបណបន្តីនំ អន្តរវីថិយំ គច្ឆមានំ. កញ្ចនគ្ឃិយសំកាសន្តិ សុវណ្ណតោរណសទិសំ ពាត្តិំសវរលក្ខណំ ទ្វត្តិំសវរលក្ខណេហិ សម្បន្នំ លោកបជ្ជោតំ សកលលោកទីបភូតំ អប្បមេយ្យំ បមាណវិរហិតំ អនោបមំ ឧបមាវិរហិតំ ជុតិន្ធរំ បភាធារំ នីលបីតាទិឆព្ពណ្ណពុទ្ធរំសិយោ ធារកំ សិទ្ធត្ថំ ទិស្វា បរមំ ឧត្តមំ បីតិំ អលត្ថំ អលភិន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
អន្នសំសាវកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. ធូបទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ធូបទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សិទ្ធត្ថេ ភគវតិ ចិត្តំ បសាទេត្វា តស្ស ភគវតោ គន្ធកុដិយំ ចន្ទនាគរុកាឡានុសារិអាទិនា កតេហិ អនេកេហិ ធូបេហិ ធូបបូជំ អកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវន្តោ និព្ពត្តនិព្ពត្តភវេ បូជនីយោ ហុត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ បុញ្ញសម្ភារានុភាវេន សាសនេ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បត្វា កតធូបបូជាបុញ្ញត្តា នាមេន ធូបទាយកត្ថេរោតិ សព្ពត្ថ បាកដោ. សោ បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ ទស្សេន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. សិទ្ធោ បរិបុណ្ណោ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណាទិគុណសង្ខាតោ អត្ថោ បយោជនំ យស្ស ភគវតោ សោយំ សិទ្ធត្ថោ, តស្ស សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ ភគ្យាទិគុណវន្តស្ស លោកជេដ្ឋស្ស សកលលោកុត្តមស្ស តាទិនោ ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ ¶ តាទិសស្ស អចលសភាវស្សាតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ធូបទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. បុលិនបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិបស្សិស្ស ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ បុលិនបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ សាសនេ បសន្នចិត្តោ ចេតិយង្គណពោធិយង្គណេសុ ¶ បុរាណវាលុកំ អបនេត្វា នវំ មុត្តាទលសទិសបណ្ឌរបុលិនំ ឱកិរិត្វា មាឡកំ អលង្ករិ. តេន កម្មេន សោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ តត្ថ ទិព្ពេហិ រតនេហិ វិជ្ជោតមានេ អនេកយោជនេ កនកវិមានេ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា តតោ ចុតោ មនុស្សលោកេ សត្តរតនសម្បន្នោ ចក្កវត្តី រាជា ហុត្វា មនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា អបរាបរំ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ សាសនេ បសន្នោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ. សោ អត្តនោ កតបុញ្ញនាមសទិសេន នាមេន បុលិនបូជកត្ថេរោតិ បាកដោ.
១៦៥. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ ទស្សេន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. តត្ថ វិវិធំ បស្សតីតិ វិបស្សី, វិវិច្ច បស្សតីតិ វា វិបស្សី, វិវិធេ អត្តត្ថបរត្ថាទិភេទេ អត្ថេ បស្សតីតិ វា វិបស្សី, វិវិធេ វោហារបរមត្ថាទិភេទេ បស្សតីតិ វា វិបស្សី, តស្ស វិបស្សិស្ស ពោធិយា បាទបុត្តមេ ឧត្តមេ ពោធិរុក្ខមណ្ឌលមាឡកេ បុរាណបុលិនំ វាលុកំ ឆឌ្ឌេត្វា សុទ្ធំ បណ្ឌរំ បុលិនំ អាកិរិំ សន្ថរិំ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
បុលិនបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. ឧត្តិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ចន្ទភាគានទីតីរេតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ ឧត្តិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ ចន្ទភាគានទិយំ សុសុមារោ ហុត្វា និព្ពត្តោ នទីតីរំ ឧបគតំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ បារំ នេតុកាមោ តីរសមីបេយេវ និបជ្ជិ. ភគវា តស្ស អនុកម្បាយ បិដ្ឋិយំ បាទេ ឋបេសិ. សោ តុដ្ឋោ ឧទគ្គោ បីតិវេគេន មហុស្សាហោ ហុត្វា សោតំ ឆិន្ទន្តោ សីឃេន ជវេន ភគវន្តំ បរតីរំ នេសិ. ភគវា តស្ស ចិត្តប្បសាទំ ញត្វា ‘‘អយំ ឥតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តិស្សតិ ¶ , តតោ បដ្ឋាយ សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ ឥតោ ចតុន្នវុតិកប្បេ អមតំ បាបុណិស្សតី’’តិ ព្យាករិត្វា បក្កាមិ.
សោ តថា សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ អញ្ញតរស្ស ព្រាហ្មណស្ស បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, ឧត្តិយោតិស្ស នាមំ អកំសុ. សោ វយប្បត្តោ ‘‘អមតំ បរិយេសិស្សាមី’’តិ បរិព្ពាជកោ ហុត្វា ឯកទិវសំ ភគវន្តំ ទិស្វា ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ ហុត្វា សាសនេ បព្ពជិត្វា សីលទិដ្ឋីនំ អវិសោធិតត្តា វិសេសំ និព្ពត្តេតុំ អសក្កោន្តោ អញ្ញំ ភិក្ខុំ វិសេសំ និព្ពត្តេត្វា អញ្ញំ ព្យាករោន្តំ ទិស្វា សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា សង្ខេបេន ឱវាទំ យាចិ. សត្ថាបិ តស្ស ¶ , ‘‘តស្មាតិហ ត្វំ, ឧត្តិយ, អាទិមេវ វិសោធេហី’’តិអាទិនា (សំ. និ. ៥.៣៨២) សង្ខេបេនេវ ឱវាទំ អទាសិ. សោ សត្ថុ ឱវាទេ ឋត្វា វិបស្សនំ អារភិ. តស្ស អារទ្ធវិបស្សកស្ស អាពាធោ ឧប្បជ្ជិ. ឧប្បន្នេ អាពាធេ ជាតសំវេគោ វីរិយារម្ភវត្ថុំ ញត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ.
១៦៩. ឯវំ សោ កតសម្ភារានុរូបេន បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ចន្ទភាគានទីតីរេតិអាទិមាហ. តត្ថ ចន្ទភាគានទីតីរេតិ បរិសុទ្ធបណ្ឌរបុលិនតលេហិ ច បភាសម្បន្នបសន្នមធុរោទកបរិបុណ្ណតាយ ច ចន្ទប្បភាកិរណសស្សិរីកាភា នទមានា សទ្ទំ កុរុមានា គច្ឆតីតិ ចន្ទភាគានទី, តស្សា ចន្ទភាគានទិយា តីរេ សុសុមារោ អហោសិន្តិ សម្ពន្ធោ. តត្ថ ¶ សុសុមារោតិ ខុទ្ទកមច្ឆគុម្ពេ ខណ្ឌាខណ្ឌិកំ ករោន្តោ មារេតីតិ សុសុមារោ, ចណ្ឌមច្ឆោ កុម្ភីលោតិ អត្ថោ. សភោជនបសុតោហន្តិ អហំ សភោជនេ សកគោចរេ បសុតោ ព្យាវដោ. នទីតិត្ថំ អគច្ឆហន្តិ ភគវតោ អាគមនកាលេ អហំ នទីតិត្ថំ អគច្ឆិំ បត្តោម្ហិ.
១៧០. សិទ្ធត្ថោ តម្ហិ សមយេតិ តស្មិំ មម តិត្ថគមនកាលេ សិទ្ធត្ថោ ភគវា អគ្គបុគ្គលោ សព្ពសត្តេសុ ជេដ្ឋោ សេដ្ឋោ សយម្ភូ សយមេវ ភូតោ ជាតោ ពុទ្ធភូតោ សោ ភគវា នទិំ តរិតុកាមោ នទីតីរំ ឧបាគមិ.
១៧២. បេត្តិកំ វិសយំ មយ្ហន្តិ មយ្ហំ បិតុបិតាមហាទីហិ បរម្បរានីតំ, យទិទំ សម្បត្តសម្បត្តមហានុភាវានំ តរណន្តិ អត្ថោ.
១៧៣. មម ¶ ឧគ្គជ្ជនំ សុត្វាតិ មយ្ហំ ឧគ្គជ្ជនំ អារាធនំ សុត្វា មហាមុនិ ភគវា អភិរុហីតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ឧត្តិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. ឯកញ្ជលិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ឯកញ្ជលិកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ រតនត្តយេ បសន្នោ បិណ្ឌាយ ចរន្តំ វិបស្សិំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា អដ្ឋាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សព្ពត្ថ បូជនីយោ ហុត្វា ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ¶ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ កុលេ និព្ពត្តិត្វា សាសនេ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តេ បតិដ្ឋាសិ. បុព្ពេ កតបុញ្ញវសេន ឯកញ្ជលិកត្ថេរោតិ បាកដោ.
១៨០. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា តំ ហត្ថតលេ អាមលកំ វិយ ទិស្វា ឧទានវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណន្តិអាទិមាហ. វិបស្សិំ សត្ថវាហគ្គន្តិ វាណិជេ កន្តារា វហតិ តារេតីតិ សត្ថវាហោ ¶ . វាឡកន្តារា ចោឡកន្តារា ទុព្ភិក្ខកន្តារា និរុទកកន្តារា យក្ខកន្តារា អប្បភក្ខកន្តារា ច តារេតិ ឧត្តារេតិ បតារេតិ និត្តារេតិ ខេមន្តភូមិំ បាបេតីតិ អត្ថោ. កោ សោ? វាណិជជេដ្ឋកោ. សត្ថវាហសទិសត្តា អយម្បិ ភគវា សត្ថវាហោ. តថា ហិ សោ តិវិធំ ពោធិំ បត្ថយន្តេ កតបុញ្ញសម្ភារេ សត្តេ ជាតិកន្តារា ជរាកន្តារា ព្យាធិកន្តារា មរណកន្តារា សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសកន្តារា ច សព្ពស្មា សំសារកន្តារា ច តារេតិ ឧត្តារេតិ បតារេតិ និត្តារេតិ និព្ពានថលំ បាបេតីតិ អត្ថោ. សត្ថវាហោ ច សោ អគ្គោ សេដ្ឋោ បធានោ ចាតិ សត្ថវាហគ្គោ, តំ សត្ថវាហគ្គំ វិបស្សិំ សម្ពុទ្ធន្តិ សម្ពន្ធោ. នរវរំ វិនាយកន្តិ នរានំ អន្តរេ អសិថិលបរក្កមោតិ នរវីរោ, តំ. វិសេសេន កតបុញ្ញសម្ភារេ សត្តេ នេតិ និព្ពានបុរំ បាបេតីតិ វិនាយកោ, តំ.
១៨១. អទន្តទមនំ តាទិន្តិ រាគទោសមោហាទិកិលេសសម្បយុត្តត្តា កាយវចីមនោទ្វារេហិ អទន្តេ សត្តេ ទមេតីតិ អទន្តទមនោ, តំ. ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ អកម្បិយតាទិគុណយុត្តោតិ តាទី, តំ. មហាវាទិំ មហាមតិន្តិ សកសមយបរសមយវាទីនំ អន្តរេ អត្តនា សមធិកបុគ្គលវិរហិតត្តា មហាវាទី ¶ , មហតី បថវិសមានា មេរុសមានា ច មតិ យស្ស សោ មហាមតិ, តំ មហាវាទិំ មហាមតិំ សម្ពុទ្ធន្តិ ឥមិនា តុល្យាធិករណំ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ឯកញ្ជលិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. ខោមទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
នគរេ ពន្ធុមតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ខោមទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វយប្បត្តោ សាសនេ អភិប្បសន្នោ រតនត្តយមាមកោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ សន្តិកេ ធម្មំ សុត្វា បសន្នមានសោ ខោមទុស្សេន បូជំ អកាសិ. សោ តទេវ មូលំ កត្វា យាវជីវំ បុញ្ញានិ កត្វា តតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ. ឆសុ ¶ ទេវេសុ អបរាបរំ ទិព្ពសុខំ ¶ អនុភវិត្វា តតោ ចវិត្វា មនុស្សលោកេ ចក្កវត្តិអាទិអនេកវិធមនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា បរិបាកគតេ បុញ្ញសម្ភារេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វយប្បត្តោ សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ. កតបុញ្ញនាមេន ខោមទាយកត្ថេរោតិ បាកដោ.
១៨៤. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ ទស្សេន្តោ នគរេ ពន្ធុមតិយាតិអាទិមាហ. តត្ថ ពន្ធុ វុច្ចតិ ញាតកោ, តេ ពន្ធូ យស្មិំ នគរេ អញ្ញមញ្ញំ សង្ឃដិតា វសន្តិ, តំ នគរំ ‘‘ពន្ធុមតី’’តិ វុច្ចតិ. រោបេមិ ពីជសម្បទន្តិ ទានសីលាទិបុញ្ញពីជសម្បត្តិំ រោបេមិ បដ្ឋបេមីតិ អត្ថោ.
ខោមទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
តតិយស្ស សុភូតិវគ្គស្ស វណ្ណនា សមត្តា.
ចតុភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា.
៤. កុណ្ឌធានវគ្គោ
១. កុណ្ឌធានត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សត្តាហំ ¶ បដិសល្លីនន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ កុណ្ឌធានត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតីនគរេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុត្តនយេន ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ធម្មំ សុណន្តោ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ បឋមំ សលាកំ គណ្ហន្តានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ទិស្វា តំ ឋានន្តរំ បត្ថេត្វា តទនុរូបំ បុញ្ញំ ករោន្តោ វិចរិ. សោ ឯកទិវសំ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ និរោធសមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ និសិន្នស្ស មនោសិលាចុណ្ណបិញ្ជរំ មហន្តំ កទលិផលកណ្ណិកំ ឧបនេសិ, តំ ភគវា បដិគ្គហេត្វា បរិភុញ្ជិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ឯកាទសក្ខត្តុំ ទេវេសុ ទេវរជ្ជំ ការេសិ. ចតុវីសតិវារេ ច រាជា អហោសិ ចក្កវត្តី.
សោ ¶ ឯវំ អបរាបរំ បុញ្ញានិ កត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ កស្សបពុទ្ធកាលេ ភុម្មទេវតា ហុត្វា និព្ពត្តិ. ទីឃាយុកពុទ្ធានញ្ច នាម ន អន្វទ្ធមាសិកោ ឧបោសថោ ហោតិ. តថា ហិ វិបស្សិស្ស ភគវតោ ឆព្ពស្សន្តរេ ឆព្ពស្សន្តរេ ឧបោសថោ អហោសិ, កស្សបទសពលោ បន ឆដ្ឋេ ឆដ្ឋេ មាសេ បាតិមោក្ខំ ឱសារេសិ, តស្ស បាតិមោក្ខស្ស ឱសារណកាលេ ទិសាវាសិកា ទ្វេ សហាយកា ភិក្ខូ ‘‘ឧបោសថំ ករិស្សាមា’’តិ គច្ឆន្តិ. អយំ ភុម្មទេវតា ចិន្តេសិ – ‘‘ឥមេសំ ទ្វិន្នំ ¶ ភិក្ខូនំ មេត្តិ អតិវិយ ទឡ្ហា, កិំ នុ ខោ ភេទកេ សតិ ភិជ្ជេយ្យ, ន ភិជ្ជេយ្យា’’តិ. តេសំ ឱកាសំ ឱលោកយមានា តេសំ អវិទូរេ គច្ឆតិ.
អថេកោ ថេរោ ឯកស្ស ហត្ថេ បត្តចីវរំ ទត្វា សរីរវឡញ្ជនត្ថំ ឧទកផាសុកដ្ឋានំ គន្ត្វា ធោតហត្ថបាទោ ហុត្វា គុម្ពសមីបតោ និក្ខមតិ. ភុម្មទេវតា តស្ស ថេរស្ស បច្ឆតោ បច្ឆតោ ឧត្តមរូបា ឥត្ថី ហុត្វា កេសេ វិធុនិត្វា សំវិធាយ ពន្ធន្តី វិយ បិដ្ឋិយំ បំសុំ បុញ្ឆមានា វិយ សាដកំ សំវិធាយ និវាសយមានា វិយ ច ហុត្វា ថេរស្ស បទានុបទិកា ហុត្វា គុម្ពតោ និក្ខន្តា ¶ . ឯកមន្តេ ឋិតោ សហាយកត្ថេរោ តំ ការណំ ទិស្វាវ ទោមនស្សជាតោ ‘‘នដ្ឋោ ទានិ មេ ឥមិនា ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ទីឃរត្តានុគតោ សិនេហោ, សចាហំ ឯវំវិធភាវំ ជានេយ្យំ, ឯត្តកំ កាលំ ឥមិនា សទ្ធិំ វិស្សាសំ ន ករេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា អាគច្ឆន្តំយេវ នំ ‘‘គណ្ហាហាវុសោ, តុយ្ហំ បត្តចីវរំ, តាទិសេន បាបេន សទ្ធិំ ឯកមគ្គេន ន គច្ឆាមី’’តិ អាហ. តំ កថំ សុត្វា តស្ស លជ្ជិភិក្ខុនោ ហទយំ តិខិណសត្តិំ គហេត្វា វិទ្ធំ វិយ អហោសិ. តតោ នំ អាហ – ‘‘អាវុសោ, កិន្នាមេតំ វទសិ, អហំ ឯត្តកំ កាលំ ទុក្កដមត្តម្បិ អាបត្តិំ ន ជានាមិ, ត្វំ បន មំ អជ្ជ ‘បាបោ’តិ វទសិ, កិំ តេ ទិដ្ឋន្តិ, កិំ អញ្ញេន ទិដ្ឋេន, កិំ ត្វំ ឯវំវិធេន អលង្កតបដិយត្តេន មាតុគាមេន សទ្ធិំ ឯកដ្ឋានេ ហុត្វា និក្ខន្តោ’’តិ? ‘‘នត្ថេតំ, អាវុសោ, មយ្ហំ, នាហំ ឯវរូបំ មាតុគាមំ បស្សាមី’’តិ តស្ស យាវតតិយំ កថេន្តស្សាបិ ឥតរោ ថេរោ កថំ អសទ្ទហិត្វា អត្តនា ទិដ្ឋការណំយេវ ភូតត្តំ កត្វា គណ្ហន្តោ តេន សទ្ធិំ ឯកមគ្គេន អគន្ត្វា អញ្ញេន មគ្គេន សត្ថុ សន្តិកំ គតោ. ឥតរោបិ ភិក្ខុ អញ្ញេន មគ្គេន សត្ថុ សន្តិកំយេវ គតោ.
តតោ ¶ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ឧបោសថាគារំ បវិសនវេលាយ សោ ភិក្ខុ តំ ភិក្ខុំ ឧបោសថគ្គេ ទិស្វា សញ្ជានិត្វា ‘‘ឥមស្មិំ ឧបោសថគ្គេ ឯវរូបោ នាម បាបភិក្ខុ អត្ថិ, នាហំ តេន សទ្ធិំ ឧបោសថំ ករិស្សាមី’’តិ និក្ខមិត្វា ពហិ អដ្ឋាសិ. អថ ភុម្មទេវតា ‘‘ភារិយំ មយា កម្មំ កត’’ន្តិ មហល្លកឧបាសកវណ្ណេន តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា – ‘‘កស្មា, ភន្តេ, អយ្យោ ឥមស្មិំ ឋានេ ឋិតោ’’តិ អាហ. ‘‘ឧបាសក, ឥមំ ឧបោសថគ្គំ ឯកោ បាបភិក្ខុ បវិដ្ឋោ, ‘អហំ តេន សទ្ធិំ ឧបោសថំ ន ករោមី’តិ ពហិ ឋិតោម្ហី’’តិ. ‘‘ភន្តេ, មា ឯវំ គណ្ហថ, បរិសុទ្ធសីលោ ឯស ភិក្ខុ, តុម្ហេហិ ទិដ្ឋមាតុគាមោ នាម អហំ. មយា តុម្ហាកំ វីមំសនត្ថាយ ¶ ‘ទឡ្ហា នុ ខោ ឥមេសំ ថេរានំ មេត្តិ, នោ ទឡ្ហា’តិ ភិជ្ជនាភិជ្ជនភាវំ ឱលោកេន្តេន តំ កម្មំ កត’’ន្តិ. ‘‘កោ បន ត្វំ, សប្បុរិសា’’តិ? ‘‘អហំ ឯកា ភុម្មទេវតា, ភន្តេ’’តិ. ទេវបុត្តោ កថេន្តោយេវ ទិព្ពានុភាវេន ឋត្វា ថេរស្ស បាទមូលេ បតិត្វា ‘‘មយ្ហំ, ភន្តេ, ខមថ, ថេរស្ស ឯសោ ទោសោ នត្ថិ, ឧបោសថំ ករោថា’’តិ ថេរំ យាចិត្វា ឧបោសថគ្គំ បវេសេសិ. សោ ថេរោ ឧបោសថំ តាវ ឯកដ្ឋានេ អកាសិ. មិត្តសន្ថវវសេន បន បុន តេន សទ្ធិំ ន ឯកដ្ឋានេ វសិ. ឥមស្ស ថេរស្ស ទោសំ ន កថេសិ. អបរភាគេ ចុទិតកត្ថេរោ បន វិបស្សនាយ កម្មំ ករោន្តោ អរហត្តំ បាបុណិ.
ភុម្មទេវតា តស្ស កម្មស្ស និស្សន្ទេន ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ អបាយតោ ន មុច្ចិត្ថ. សចេ បន កាលេន កាលំ មនុស្សត្តំ អាគច្ឆតិ, អញ្ញេន យេន កេនចិ កតោ ទោសោ តស្សេវ ឧបរិ បតតិ. សោ អម្ហាកំ ភគវតោ ឧប្បន្នកាលេ សាវត្ថិយំ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តិ, ធានមាណវោតិស្ស នាមំ ¶ អកំសុ. សោ វយប្បត្តោ តយោ វេទេ ឧគ្គណ្ហិត្វា មហល្លកកាលេ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ សាសនេ បព្ពជិ. តស្ស ឧបសម្បន្នទិវសតោ បដ្ឋាយ ឯកា អលង្កតបដិយត្តា ឥត្ថី តស្មិំ គាមំ បវិសន្តេ សទ្ធិំយេវ បវិសតិ, និក្ខមន្តេ និក្ខមតិ, វិហារំ បវិសន្តេបិ សទ្ធិំ បវិសតិ, តិដ្ឋន្តេបិ តិដ្ឋតីតិ ឯវំ និច្ចានុពន្ធា បញ្ញាយតិ. ថេរោ តំ ន បស្សតិ. តស្ស បន បុរិមកម្មស្ស និស្សន្ទេន សា អញ្ញេសំ ឧបដ្ឋាសិ.
គាមេ ¶ យាគុភិក្ខំ ទទមានា ឥត្ថិយោ, ‘‘ភន្តេ, អយំ ឯកោ យាគុឧឡុង្កោ តុម្ហាកំ, ឯកោ ឥមិស្សា អម្ហាកំ សហាយិកាយា’’តិ បរិហាសំ ករោន្តិ. ថេរស្ស មហតី វិហេសា ហោតិ. វិហារគតម្បិ នំ សាមណេរា ចេវ ទហរភិក្ខូ ច បរិវារេត្វា ‘‘ធានោ កោណ្ឌោ ជាតោ’’តិ បរិហាសំ ករោន្តិ. អថស្ស តេនេវ ការណេន កុណ្ឌធានោ ថេរោតិ នាមំ ជាតំ. សោ ឧដ្ឋាយ សមុដ្ឋាយ តេហិ ករិយមានំ កេឡិំ សហិតុំ អសក្កោន្តោ ឧម្មាទំ គហេត្វា ‘‘តុម្ហេ កោណ្ឌា, តុម្ហាកំ ឧបជ្ឈាយោ កោណ្ឌោ, អាចរិយោ កោណ្ឌោ’’តិ វទតិ. អថ នំ សត្ថុ អារោចេសុំ – ‘‘កុណ្ឌធានោ, ភន្តេ, ទហរសាមណេរេហិ សទ្ធិំ ឯវំ ផរុសវាចំ វទតី’’តិ. សត្ថា តំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ធាន, ទហរសាមណេរេហិ សទ្ធិំ ផរុសវាចំ វទសី’’តិ បុច្ឆិ. តេន ‘‘សច្ចំ ភគវា’’តិ វុត្តេ – ‘‘កស្មា ឯវំ វទសី’’តិ អាហ. ‘‘ភន្តេ, និពទ្ធំ វិហេសំ សហិតុំ អសក្កោន្តោ ឯវំ កថេមី’’តិ ¶ . ‘‘ត្វំ បុព្ពេ កតកម្មំ យាវជ្ជទិវសា ជីរាបេតុំ ន សក្កោសិ, បុន ឯវំ ផរុសវាចំ មា វទ ភិក្ខូ’’តិ វត្វា អាហ –
‘‘មាវោច ផរុសំ កញ្ចិ, វុត្តា បដិវទេយ្យុ តំ;
ទុក្ខា ហិ សារម្ភកថា, បដិទណ្ឌា ផុសេយ្យុ តំ.
‘‘សចេ នេរេសិ អត្តានំ, កំសោ ឧបហតោ យថា;
ឯស បត្តោសិ និព្ពានំ, សារម្ភោ តេ ន វិជ្ជតី’’តិ. (ធ. ប. ១៣៣-១៣៤) –
ឥមញ្ច បន តស្ស ថេរស្ស មាតុគាមេន សទ្ធិំ វិចរណភាវំ កោសលរញ្ញោបិ កថយិំសុ. រាជា ‘‘គច្ឆថ, ភណេ, នំ វីមំសថា’’តិ បេសេត្វា សយម្បិ មន្ទេនេវ បរិវារេន សទ្ធិំ ថេរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ឯកមន្តេ ឱលោកេន្តោ អដ្ឋាសិ. តស្មិំ ខណេ ថេរោ សូចិកម្មំ ករោន្តោ និសិន្នោ ហោតិ. សាបិ ឥត្ថី អវិទូរេ ឋានេ ឋិតា វិយ បញ្ញាយតិ.
រាជា ¶ តំ ទិស្វា ‘‘អត្ថិ តំ ការណ’’ន្តិ តស្សា ឋិតដ្ឋានំ អគមាសិ. សា តស្មិំ អាគច្ឆន្តេ ថេរស្ស វសនបណ្ណសាលំ បវិដ្ឋា វិយ អហោសិ. រាជាបិ តាយ សទ្ធិំ ឯវ បណ្ណសាលាយំ បវិសិត្វា សព្ពត្ថ ឱលោកេន្តោ អទិស្វា ‘‘នាយំ មាតុគាមោ, ថេរស្ស ឯកោ កម្មវិបាកោ’’តិ សញ្ញំ កត្វា បឋមំ ថេរស្ស សមីបេន គច្ឆន្តោបិ ថេរំ អវន្ទិត្វា តស្ស ការណស្ស អភូតភាវំ ញត្វា បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា ថេរំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តេ ¶ និសិន្នោ ‘‘កច្ចិ, ភន្តេ, បិណ្ឌកេន ន កិលមថា’’តិ បុច្ឆិ. ថេរោ ‘‘វដ្ដតិ, មហារាជា’’តិ អាហ. ‘‘ជានាមហំ, ភន្តេ, អយ្យស្ស កថំ, ឯវរូបេនុបក្កិលេសេន សទ្ធិំ ចរន្តានំ តុម្ហាកំ កេ នាម បសីទិស្សន្តិ, ឥតោ បដ្ឋាយ វោ កត្ថចិ គមនកិច្ចំ នត្ថិ. អហំ ចតូហិ បច្ចយេហិ ឧបដ្ឋហិស្សាមិ, តុម្ហេ យោនិសោមនសិការេ មា បមជ្ជិត្ថា’’តិ វត្វា និពទ្ធភិក្ខំ បដ្ឋបេសិ. ថេរោ រាជានំ ឧបត្ថម្ភកំ លភិត្វា ភោជនសប្បាយេន ឯកគ្គចិត្តោ ហុត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ. តតោ បដ្ឋាយ សា ឥត្ថី អន្តរធាយិ.
តទា មហាសុភទ្ទា ឧគ្គនគរេ មិច្ឆាទិដ្ឋិកុលេ វសមានា ‘‘សត្ថា មំ អនុកម្បតូ’’តិ ឧបោសថង្គំ អធិដ្ឋាយ និរាមគន្ធា ហុត្វា ឧបរិបាសាទតលេ ឋិតា ‘‘ឥមានិ បុប្ផានិ អន្តរេ អដ្ឋត្វា ទសពលស្ស មត្ថកេ វិតានំ ហុត្វា តិដ្ឋន្តុ, ទសពលោ ឥមាយ សញ្ញាយ ស្វេ បញ្ចហិ ភិក្ខុសតេហិ សទ្ធិំ មយ្ហំ ភិក្ខំ គណ្ហតូ’’តិ សច្ចកិរិយំ កត្វា អដ្ឋ សុមនបុប្ផមុដ្ឋិយោ វិស្សជ្ជេសិ. បុប្ផានិ គន្ត្វា ធម្មទេសនាវេលាយ សត្ថុ មត្ថកេ វិតានំ ហុត្វា អដ្ឋំសុ. សត្ថា តំ សុមនបុប្ផវិតានំ ទិស្វា ចិត្តេនេវ សុភទ្ទាយ ភិក្ខំ អធិវាសេត្វា បុនទិវសេ អរុណេ ឧដ្ឋិតេ ¶ អានន្ទត្ថេរំ អាហ – ‘‘អានន្ទ, មយំ អជ្ជ ទូរំ ភិក្ខាចារំ គមិស្សាម, បុថុជ្ជនានំ អទត្វា អរិយានំយេវ សលាកំ ទេហី’’តិ. ថេរោ ភិក្ខូនំ អារោចេសិ – ‘‘អាវុសោ, សត្ថា អជ្ជ ទូរំ ភិក្ខាចារំ គមិស្សតិ. បុថុជ្ជនា មា គណ្ហន្តុ, អរិយាវ សលាកំ គណ្ហន្តូ’’តិ. កុណ្ឌធានត្ថេរោ – ‘‘អាហរាវុសោ, សលាក’’ន្តិ បឋមំយេវ ហត្ថំ បសារេសិ. អានន្ទោ ‘‘សត្ថា តាទិសានំ ភិក្ខូនំ សលាកំ ន ទាបេតិ, អរិយានំយេវ ទាបេតី’’តិ វិតក្កំ ឧប្បាទេត្វា គន្ត្វា សត្ថុ អារោចេសិ. សត្ថា ‘‘អាហរាបេន្តស្ស សលាកំ ទេហី’’តិ អាហ. ថេរោ ចិន្តេសិ – ‘‘សចេ កុណ្ឌធានស្ស សលាកា ទាតុំ ន យុត្តា, អថ សត្ថា បដិពាហេយ្យ, ភវិស្សតិ ឯត្ថ ការណ’’ន្តិ ‘‘កុណ្ឌធានស្ស សលាកំ ទស្សាមី’’តិ គមនំ អភិនីហរិ. កុណ្ឌធានោ តស្ស បុរាគមនា ឯវ អភិញ្ញាបាទកំ ចតុត្ថជ្ឈានំ សមាបជ្ជិត្វា ឥទ្ធិយា អាកាសេ ឋត្វា ‘‘អាហរាវុសោ អានន្ទ, សត្ថា មំ ជានាតិ, មាទិសំ ភិក្ខុំ បឋមំ សលាកំ គណ្ហន្តំ ន សត្ថា វារេតី’’តិ ហត្ថំ បសារេត្វា សលាកំ គណ្ហិ. សត្ថា តំ អដ្ឋុប្បត្តិំ កត្វា ថេរំ ឥមស្មិំ សាសនេ បឋមំ សលាកំ គណ្ហន្តានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ. យស្មា ¶ អយំ ថេរោ រាជានំ ឧបត្ថម្ភំ លភិត្វា សប្បាយាហារបដិលាភេន ¶ សមាហិតចិត្តោ វិបស្សនាយ កម្មំ ករោន្តោ ឧបនិស្សយសម្បន្នតាយ ឆឡភិញ្ញោ អហោសិ. ឯវំភូតស្សាបិ ឥមស្ស ថេរស្ស គុណេ អជានន្តា យេ បុថុជ្ជនា ភិក្ខូ ‘‘អយំ បឋមំ សលាកំ គណ្ហតិ, កិំ នុ ខោ ឯត’’ន្តិ វិមតិំ ឧប្បាទេន្តិ. តេសំ តំ វិមតិវិធមនត្ថំ ថេរោ អាកាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សេត្វា អញ្ញាបទេសេន អញ្ញំ ព្យាករោន្តោ ‘‘បញ្ច ឆិន្ទេ’’តិ គាថំ អភាសិ.
១. ឯវំ សោ បូរិតបុញ្ញសម្ភារានុរូបេន អរហា ហុត្វា បត្តឯតទគ្គដ្ឋានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សត្តាហំ បដិសល្លីនន្តិអាទិមាហ. តត្ថ សត្ថាហំ សត្តទិវសំ និរោធសមាបត្តិវិហារេន បដិសល្លីនំ វិវេកភូតន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
កុណ្ឌធានត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. សាគតត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សោភិតោ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សាគតត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ ឯកស្មិំ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ សព្ពសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្តោ នាមេន សោភិតោ នាម ហុត្វា តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ បទកោ វេយ្យាករណោ លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ. សោ ឯកទិវសំ បទុមុត្តរំ ភគវន្តំ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណសិរិយា សោភមានំ ឧយ្យានទ្វារេន គច្ឆន្តំ ទិស្វា អតីវ បសន្នមានសោ អនេកេហិ ឧបាយេហិ អនេកេហិ គុណវណ្ណេហិ ថោមនំ អកាសិ. ភគវា តស្ស ថោមនំ សុត្វា ‘‘អនាគតេ គោតមស្ស ភគវតោ សាសនេ សាគតោ នាម សាវកោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាករណំ អទាសិ. សោ តតោ បដ្ឋាយ បុញ្ញានិ ករោន្តោ យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ. កប្បសតសហស្សទេវមនុស្សេសុ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ. តស្ស មាតាបិតរោ ¶ សោមនស្សំ វឌ្ឍេន្តោ សុជាតោ អាគតោតិ សាគតោតិ នាមំ ករិំសុ. សោ សាសនេ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បត្តោ.
១៧. ឯវំ សោ បុញ្ញសម្ភារានុរូបេន បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ ¶ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សោភិតោ នាម នាមេនាតិអាទិមាហ. តត្ថ តទា បុញ្ញសម្ភារស្ស បរិបូរណសមយេ នាមេន សោភិតោ នាម ព្រាហ្មណោ អហោសិន្តិ សម្ពន្ធោ.
២១. វិបថា ឧទ្ធរិត្វានាតិ វិរុទ្ធបថា កុមគ្គា, ឧប្បថា វា ឧទ្ធរិត្វា អបនេត្វា. បថំ អាចិក្ខសេតិ, ភន្តេ, សព្ពញ្ញុ តុវំ បថំ សប្បុរិសមគ្គំ និព្ពានាធិគមនុបាយំ អាចិក្ខសេ កថេសិ ទេសេសិ វិភជិ ឧត្តានិំ អកាសីតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សាគតត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. មហាកច្ចានត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរនាថស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ កច្ចានត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ គហបតិមហាសាលកុលគេហេ និព្ពត្តេត្វា វុទ្ធិប្បត្តោ ឯកទិវសំ សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មំ សុណន្តោ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ សំខិត្តេន ភាសិតស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជន្តានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ¶ ទិស្វា សយម្បិ តំ ឋានន្តរំ បត្ថេន្តោ ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សុមេធស្ស ភគវតោ កាលេ វិជ្ជាធរោ ហុត្វា អាកាសេន គច្ឆន្តោ សត្ថារំ ឯកស្មិំ វនសណ្ឌេ និសិន្នំ ទិស្វា បសន្នមានសោ កណិការបុប្ផេហិ បូជំ អកាសិ.
សោ តេន បុញ្ញកម្មេន អបរាបរំ សុគតីសុយេវ បរិវត្តេត្វា កស្សបទសពលស្ស កាលេ ពារាណសិយំ កុលឃរេ និព្ពត្តិត្វា បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ សុវណ្ណចេតិយករណដ្ឋានំ ទសសហស្សគ្ឃនិកាយ សុវណ្ណិដ្ឋកាយ បូជំ កត្វា ‘‘ភគវា មយ្ហំ និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ សរីរំ សុវណ្ណវណ្ណំ ហោតូ’’តិ បត្ថរំ អកាសិ. តតោ យាវជីវំ កុសលំ កត្វា ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ ទេវមនុស្សេសុ ¶ សំសរិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឧជ្ជេនិយំ រញ្ញោ ចណ្ឌបជ្ជោតស្ស បុរោហិតស្ស គេហេ និព្ពត្តិ, តស្ស នាមគ្គហណទិវសេ មាតាបិតរោ ‘‘អម្ហាកំ បុត្តោ សុវណ្ណវណ្ណោ អត្តនោ នាមំ គហេត្វា អាគតោ’’តិ កញ្ចនមាណវោត្វេវ នាមំ ករិំសុ. សោ វុទ្ធិមន្វាយ តយោ វេទេ ឧគ្គណ្ហិត្វា បិតុ អច្ចយេន បុរោហិតដ្ឋានំ លភិ. សោ គោត្តវសេន កច្ចានោតិ បញ្ញាយិត្ថ.
រាជា ចណ្ឌបជ្ជោតោ ពុទ្ធុប្បាទំ សុត្វា, ‘‘អាចរិយ, ត្វំ តត្ថ គន្ត្វា សត្ថារំ ឥធានេហី’’តិ ¶ បេសេសិ. សោ អត្តដ្ឋមោ សត្ថុ សន្តិកំ ឧបគតោ. តស្ស សត្ថា ធម្មំ ទេសេសិ. ទេសនាបរិយោសានេ សោ សត្តហិ ជនេហិ សទ្ធិំ សហបដិសម្ភិទាហិ អរហត្តេ បតិដ្ឋាសិ. អថ សត្ថា ‘‘ឯថ, ភិក្ខវោ’’តិ ហត្ថំ បសារេសិ. តេ តាវទេវ ទ្វង្គុលមត្តកេសមស្សុកា ឥទ្ធិមយបត្តចីវរធរា វស្សសដ្ឋិកត្ថេរា វិយ អហេសុំ. ឯវំ ថេរោ សទត្ថំ និប្ផាទេត្វា, ‘‘ភន្តេ, រាជា បជ្ជោតោ តុម្ហាកំ បាទេ វន្ទិតុំ ធម្មញ្ច សោតុំ ឥច្ឆតី’’តិ សត្ថុ អារោចេសិ. សត្ថា ‘‘ត្វំយេវ ភិក្ខុ តត្ថ គច្ឆ, តយិ គតេបិ រាជា បសីទិស្សតី’’តិ អាហ. ថេរោ អត្តដ្ឋមោ តត្ថ គន្ត្វា រាជានំ បសាទេត្វា អវន្តីសុ សាសនំ បតិដ្ឋាបេត្វា បុន សត្ថុ សន្តិកមេវ គតោ.
៣១. ឯវំ សោ បត្តអរហត្តផលោ ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ សំខិត្តេន ភាសិតស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជន្តានំ យទិទំ មហាកច្ចានោ’’តិ (អ. និ. ១.១៨៨, ១៩៧) ឯតទគ្គដ្ឋានំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរនាថស្សាតិអាទិមាហ. តត្ថ បទុមំ នាម ចេតិយន្តិ បទុមេហិ ឆាទិតត្តា វា បទុមាការេហិ កតត្តា វា ភគវតោ វសនគន្ធកុដិវិហារោវ បូជនីយភាវេន ចេតិយំ, យថា ‘‘គោតមកចេតិយំ, អាឡវកចេតិយ’’ន្តិ វុត្តេ តេសំ យក្ខានំ និវសនដ្ឋានំ បូជនីយដ្ឋានត្តា ¶ ចេតិយន្តិ វុច្ចតិ, ឯវមិទំ ភគវតោ វសនដ្ឋានំ ចេតិយន្តិ វុច្ចតិ, ន ធាតុនិធាយកចេតិយន្តិ វេទិតព្ពំ. ន ហិ អបរិនិព្ពុតស្ស ភគវតោ សរីរធាតូនំ អភាវា ធាតុចេតិយំ អករិ. សិលាសនំ ការយិត្វាតិ តស្សា បទុមនាមិកាយ គន្ធកុដិយា បុប្ផាធារត្ថាយ ហេដ្ឋា ផលិកមយំ សិលាសនំ ការេត្វា. សុវណ្ណេនាភិលេបយិន្តិ តំ សិលាសនំ ជម្ពោនទសុវណ្ណេន អភិវិសេសេន លេបយិំ ឆាទេសិន្តិ អត្ថោ.
៣២. រតនាមយំ ¶ សត្តហិ រតនេហិ កតំ ឆត្តំ បគ្គយ្ហ មុទ្ធនិ ធារេត្វា វាឡពីជនិញ្ច សេតបវរចាមរិញ្ច បគ្គយ្ហ ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ. លោកពន្ធុស្ស តាទិនោតិ សកលលោកពន្ធុសទិសស្ស តាទិគុណសមង្គិស្ស ពុទ្ធស្ស ធារេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
មហាកច្ចានត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. កាឡុទាយិត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ កាឡុទាយិត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ ¶ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតីនគរេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុណន្តោ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ កុលប្បសាទកានំ ភិក្ខូនំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ទិស្វា តជ្ជំ អភិនីហារំ កត្វា តំ ឋានន្តរំ បត្ថេសិ.
សោ យាវជីវំ កុសលំ កត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ អម្ហាកំ ពោធិសត្តស្ស មាតុកុច្ឆិយំ បដិសន្ធិគ្គហណទិវសេ កបិលវត្ថុស្មិំយេវ អមច្ចគេហេ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ, ពោធិសត្តេន សទ្ធិំ ឯកទិវសំយេវ ជាតោតិ តំ ទិវសំយេវ នំ ទុកូលចុម្ពដកេ និបជ្ជាបេត្វា ពោធិសត្តស្ស ឧបដ្ឋានត្ថាយ នយិំសុ. ពោធិសត្តេន ហិ សទ្ធិំ ពោធិរុក្ខោ, រាហុលមាតា, ចត្តារោ និធី, អារោហនហត្ថី, អស្សកណ្ឌកោ, អានន្ទោ, ឆន្នោ, កាឡុទាយីតិ ឥមេ សត្ត ឯកទិវសេ ជាតត្តា សហជាតា នាម អហេសុំ. អថស្ស នាមគ្គហណទិវសេ សកលនគរស្ស ឧទគ្គចិត្តទិវសេ ជាតត្តា ឧទាយិត្វេវ នាមំ អកំសុ. ថោកំ កាឡធាតុកត្តា បន កាឡុទាយីតិ បញ្ញាយិត្ថ. សោ ពោធិសត្តេន សទ្ធិំ កុមារកីឡំ កីឡន្តោ វុទ្ធិំ អគមាសិ.
អបរភាគេ លោកនាថេ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិត្វា អនុក្កមេន សព្ពញ្ញុតំ បត្វា បវត្តិតវរធម្មចក្កេ រាជគហំ ឧបនិស្សាយ វេឡុវនេ វិហរន្តេ សុទ្ធោទនមហារាជា តំ បវត្តិំ សុត្វា ¶ បុរិសសហស្សបរិវារំ ឯកំ ¶ អមច្ចំ ‘‘បុត្តំ មេ ឥធានេហី’’តិ បេសេសិ. សោ ធម្មទេសនាវេលាយំ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា បរិសបរិយន្តេ ឋិតោ ធម្មំ សុត្វា សបរិវារោ អរហត្តំ បាបុណិ. អថ នេ សត្ថា ‘‘ឯថ, ភិក្ខវោ’’តិ ហត្ថំ បសារេសិ. សព្ពេ តង្ខណញ្ញេវ ឥទ្ធិមយបត្តចីវរធរា វស្សសដ្ឋិកត្ថេរា វិយ អហេសុំ. អរហត្តប្បត្តិតោ បដ្ឋាយ បន អរិយា មជ្ឈត្តាវ ហោន្តិ. តស្មា រញ្ញា បហិតសាសនំ ទសពលស្ស ន កថេសិ. រាជា ‘‘នេវ គតោ អាគច្ឆតិ, ន សាសនំ សុយ្យតី’’តិ អបរំ អមច្ចំ បុរិសសហស្សេហិ បេសេសិ. តស្មិម្បិ តថា បដិបន្នេ អបរម្បិ បេសេសីតិ ឯវំ នវហិ បុរិសសហស្សេហិ សទ្ធិំ នវ អមច្ចេ បេសេសិ. សព្ពេ អរហត្តំ បត្វា តុណ្ហី អហេសុំ.
អថ រាជា ចិន្តេសិ – ‘‘ឯត្តកា ជនា មយិ សិនេហាភាវេន ទសពលស្ស ឥធាគមនត្ថាយ ន កិញ្ចិ កថយិំសុ, អយំ ខោ ឧទាយិ ទសពលេន សមវយោ, សហបំសុកីឡិកោ, មយិ ច សិនេហោ អត្ថិ, ឥមំ បេសេស្សាមី’’តិ តំ បក្កោសាបេត្វា, ‘‘តាត, ត្វំ បុរិសសហស្សបរិវារោ រាជគហំ គន្ត្វា ទសពលំ ឥធានេហី’’តិ វត្វា បេសេសិ. សោ បន គច្ឆន្តោ ‘‘សចាហំ, ទេវ, បព្ពជិតុំ លភិស្សាមិ, ឯវាហំ ភគវន្តំ ឥធានេស្សាមី’’តិ វត្វា ‘‘យំ កិញ្ចិ កត្វា មម បុត្តំ ទស្សេហី’’តិ វុត្តោ រាជគហំ គន្ត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនវេលាយំ បរិសបរិយន្តេ ឋិតោ ធម្មំ សុត្វា សបរិវារោ ¶ អរហត្តំ បត្វា ឯហិភិក្ខុភាវេ បតិដ្ឋាសិ. អរហត្តំ បន បត្វា ‘‘ន តាវាយំ ទសពលស្ស កុលនគរំ គន្តុំ កាលោ, វសន្តេ បន ឧបគតេ បុប្ផិតេ វនសណ្ឌេ ហរិតតិណសញ្ឆន្នាយ ភូមិយា គមនកាលោ ភវិស្សតី’’តិ កាលំ បដិមានេន្តោ វសន្តេ សម្បត្តេ សត្ថុ កុលនគរំ គន្តុំ គមនមគ្គវណ្ណំ សំវណ្ណេន្តោ –
‘‘អង្គារិនោ ទានិ ទុមា ភទន្តេ, ផលេសិនោ ឆទនំ វិប្បហាយ;
តេ អច្ចិមន្តោវ បភាសយន្តិ, សមយោ មហាវីរ ភាគី រថានំ.
‘‘ទុមានិ ផុល្លានិ មនោរមានិ, សមន្តតោ សព្ពទិសា បវន្តិ;
បត្តំ បហាយ ផលមាសសានា, កាលោ ឥតោ បក្កមនាយ វីរ.
‘‘នេវាតិសីតំ ¶ ¶ ន បនាតិឧណ្ហំ, សុខា ឧតុ អទ្ធនិយា ភទន្តេ;
បស្សន្តុ តំ សាកិយា កោឡិយា ច, បច្ឆាមុខំ រោហិនិយំ តរន្តំ.
‘‘អាសាយ កសតេ ខេត្តំ, ពីជំ អាសាយ វប្បតិ;
អាសាយ វាណិជា យន្តិ, សមុទ្ទំ ធនហារកា;
យាយ អាសាយ តិដ្ឋាមិ, សា មេ អាសា សមិជ្ឈតុ. (ថេរគា. ៥២៧-៥៣០);
‘‘នាតិសីតំ នាតិឧណ្ហំ, នាតិទុព្ភិក្ខឆាតកំ;
សទ្ទលា ហរិតា ភូមិ, ឯស កាលោ មហាមុនិ. (អ. និ. អដ្ឋ. ១.១.២២៥);
‘‘បុនប្បុនញ្ចេវ វបន្តិ ពីជំ, បុនប្បុនំ វស្សតិ ទេវរាជា;
បុនប្បុនំ ខេត្តំ កសន្តិ កស្សកា, បុនប្បុនំ ធញ្ញមុបេតិ រដ្ឋំ.
‘‘បុនប្បុនំ យាចនកា ចរន្តិ, បុនប្បុនំ ទានប្បតី ទទន្តិ;
បុនប្បុនំ ទានប្បតី ទទិត្វា, បុនប្បុនំ សគ្គមុបេន្តិ ឋានំ.
‘‘វីរោ ¶ ហវេ សត្តយុគំ បុនេតិ, យស្មិំ កុលេ ជាយតិ ភូរិបញ្ញោ;
មញ្ញាមហំ សក្កតិ ទេវទេវោ, តយា ហិ ជាតោ មុនិ សច្ចនាមោ.
‘‘សុទ្ធោទនោ នាម បិតា មហេសិនោ, ពុទ្ធស្ស មាតា បន មាយនាមា;
យា ពោធិសត្តំ បរិហរិយ កុច្ឆិនា, កាយស្ស ភេទា តិទិវម្ហិ មោទតិ.
‘‘សា គោតមី កាលកតា ឥតោ ចុតា, ទិព្ពេហិ កាមេហិ សមង្គិភូតា;
សា មោទតិ កាមគុណេហិ បញ្ចហិ, បរិវារិតា ទេវគណេហិ តេហី’’តិ. (ថេរគា. ៥៣១-៥៣៥);
ឥមា ¶ គាថា អភាសិ. តត្ថ អង្គារិនោតិ អង្គារានិ វិយាតិ អង្គារានិ. អង្គារានិ រត្តបវាឡវណ្ណានិ រុក្ខានំ បុប្ផផលានិ, តានិ ឯតេសំ សន្តីតិ ¶ អង្គារិនោ, អភិលោហិតកុសុមកិសលយេហិ អង្គារវុដ្ឋិសម្បរិកិណ្ណា វិយាតិ អត្ថោ. ទានីតិ ឥមស្មិំ កាលេ. ទុមាតិ រុក្ខា. ភទន្តេតិ ភទ្ទំ អន្តេ ឯតស្សាតិ, ‘‘ភទន្តេ’’តិ ឯកស្ស ទ-ការស្ស លោបំ កត្វា វុច្ចតិ. គុណវិសេសយុត្តោ, គុណវិសេសយុត្តានញ្ច អគ្គភូតោ សត្ថា. តស្មា, ភទន្តេតិ សត្ថុ អាលបនមេវ, បច្ចត្តវចនញ្ចេតំ ឯការន្តំ ‘‘សុគតេ បដិកម្មេ សុខេ ទុក្ខេ ជីវេ’’តិអាទីសុ វិយ. ឥធ បន សម្ពោធនដ្ឋេ ទដ្ឋព្ពំ. តេន វុត្តំ, ‘‘ភទន្តេតិ អាលបន’’ន្តិ. ‘‘ភទ្ទសទ្ទេន សមានត្ថំ បទន្តរមេក’’ន្តិ កេចិ. ផលានិ ឯសន្តីតិ ផលេសិនោ. អចេតនេបិ ហិ សចេតនកិរិយំ អាហ. ឯវំ ថេរេន យាចិតោ ភគវា តត្ថ គមនេ ពហូនំ វិសេសាធិគមនំ ទិស្វា វីសតិសហស្សខីណាសវបរិវុតោ រាជគហតោ អតុរិតចារិកាវសេន កបិលវត្ថុគាមិមគ្គំ បដិបជ្ជិ. ថេរោ ឥទ្ធិយា កបិលវត្ថុំ គន្ត្វា រញ្ញោ បុរតោ អាកាសេ ឋិតោវ អទិដ្ឋបុព្ពវេសំ ទិស្វា រញ្ញា ‘‘កោសិ ត្វ’’ន្តិ បុច្ឆិតោ ‘‘អមច្ចបុត្តំ តយា ភគវតោ សន្តិកំ បេសិតំ មំ ន ជានាសិ, ត្វំ ឯវំ បន ជានាហី’’តិ ទស្សេន្តោ –
‘‘ពុទ្ធស្ស បុត្តោម្ហិ អសយ្ហសាហិនោ, អង្គីរសស្សប្បដិមស្ស តាទិនោ;
បិតុបិតា មយ្ហំ តុវំសិ សក្ក, ធម្មេន មេ គោតម អយ្យកោសី’’តិ. (ថេរគា. ៥៣៦) –
គាថមាហ.
តត្ថ ¶ ពុទ្ធស្ស បុត្តោម្ហីតិ សព្ពញ្ញុពុទ្ធស្ស ឱរស្ស បុត្តោ អម្ហិ. អសយ្ហសាហិនោតិ អភិសម្ពោធិតោ បុព្ពេ ឋបេត្វា មហាពោធិសត្តំ អញ្ញេហិ សហិតុំ វហិតុំ អសក្កុណេយ្យត្តា អសយ្ហស្ស សកលស្ស ពោធិសម្ភារស្ស មហាការុណិកាធិការស្ស ច សហនតោ វហនតោ, តតោ បរម្បិ អញ្ញេហិ សហិតុំ អភិភវិតុំ អសក្កុណេយ្យត្តា អសយ្ហានំ បញ្ចន្នំ មារានំ សហនតោ អភិភវនតោ, អាសយានុសយចរិតាធិមុត្តិអាទិវិភាគាវពោធនេន យថារហំ វេនេយ្យានំ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកបរមត្ថេហិ អនុសាសនីសង្ខាតស្ស អញ្ញេហិ អសយ្ហស្ស ពុទ្ធកិច្ចស្ស ¶ សហនតោ, តត្ថ វា សាធុការិភាវតោ អសយ្ហសាហិនោ. អង្គីរសស្សាតិ អង្គីកតសីលាទិសម្បត្តិកស្ស. អង្គមង្គេហិ និច្ឆរណកឱភាសស្សាតិ អបរេ. កេចិ បន ‘‘អង្គីរសោ, សិទ្ធត្ថោតិ ទ្វេ នាមានិ បិតរាយេវ គហិតានី’’តិ វទន្តិ. អប្បដិមស្សាតិ អនូបមស្ស. ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ តាទិលក្ខណប្បត្តិយា ¶ តាទិនោ. បិតុបិតា មយ្ហំ តុវំសីតិ អរិយជាតិវសេន មយ្ហំ បិតុ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស លោកវោហារេន ត្វំ បិតា អសិ. សក្កាតិ ជាតិវសេន រាជានំ អាលបតិ. ធម្មេនាតិ សភាវេន អរិយជាតិ លោកិយជាតីតិ ទ្វិន្នំ ជាតីនំ សភាវសមោធានេន. គោតមាតិ រាជានំ គោត្តេន អាលបតិ. អយ្យកោសីតិ បិតាមហោ អសិ. ឯត្ថ ច ‘‘ពុទ្ធស្ស បុត្តោម្ហី’’តិអាទិំ វទន្តោ ថេរោ អញ្ញំ ព្យាកាសិ.
ឯវំ បន អត្តានំ ជានាបេត្វា ហដ្ឋតុដ្ឋេន រញ្ញា មហារហេ បល្លង្កេ និសីទាបេត្វា អត្តនោ បដិយាទិតស្ស នានគ្គរសភោជនស្ស បត្តំ បូរេត្វា ទិន្នេ គមនាការំ ទស្សេសិ. ‘‘កស្មា, ភន្តេ, គន្តុកាមត្ថ, ភុញ្ជថា’’តិ ច វុត្តេ, ‘‘សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ. ‘‘កហំ បន សត្ថា’’តិ? ‘‘វីសតិសហស្សភិក្ខុបរិវារោ តុម្ហាកំ ទស្សនត្ថាយ មគ្គំ បដិបន្នោ’’តិ. ‘‘តុម្ហេ ឥមំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជថ, អញ្ញំ ភគវតោ ហរិស្សថ. យាវ ច មម បុត្តោ ឥមំ នគរំ សម្បាបុណាតិ, តាវស្ស ឥតោ បិណ្ឌបាតំ ហរថា’’តិ វុត្តេ ថេរោ ភត្តកិច្ចំ កត្វា រញ្ញោ បរិសាយ ច ធម្មំ កថេត្វា សត្ថុ អាគមនតោ បុរេតរមេវ សកលរាជនិវេសនំ រតនត្តយេ អភិប្បសន្នំ ករោន្តោ សព្ពេសំ បស្សន្តានំយេវ សត្ថុ អាហរិតព្ពភត្តបុណ្ណំ បត្តំ អាកាសេ វិស្សជ្ជេត្វា សយម្បិ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា បិណ្ឌបាតំ ឧបនាមេត្វា សត្ថុ ហត្ថេ ឋបេសិ. សត្ថា តំ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិ. ឯវំ សដ្ឋិយោជនមគ្គេ ទិវសេ ទិវសេ យោជនំ គច្ឆន្តស្ស ភគវតោ រាជគេហតោយេវ បិណ្ឌបាតំ អាហរិត្វា អទាសិ. អថ នំ ភគវា ‘‘អយំ មយ្ហំ បិតុនោ សកលនិវេសនំ បសាទេតី’’តិ ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ កុលប្បសាទកានំ ភិក្ខូនំ យទិទំ កាឡុទាយី’’តិ (អ. និ. ១.២១៩, ២២៥) កុលប្បសាទកានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ.
៤៨-៩. ឯវំ សោ កតបុញ្ញសម្ភារានុរូបេន អរហត្តំ បត្វា បត្តឯតទគ្គដ្ឋានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ ¶ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ ¶ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរស្ស ពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. អទ្ធានំ បដិបន្នស្សាតិ អបររដ្ឋំ គមនត្ថាយ ទូរមគ្គំ បដិបជ្ជន្តស្ស. ចរតោ ចារិកំ តទាតិ អន្តោមណ្ឌលំ មជ្ឈេមណ្ឌលំ ពហិមណ្ឌលន្តិ តីណិ មណ្ឌលានិ តទា ចារិកំ ចរតោ ចរន្តស្ស បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ភគវតោ សុផុល្លំ សុដ្ឋុ ផុល្លំ បពោធិតំ គយ្ហ គហេត្វា ន កេវលមេវ បទុមំ, ឧប្បលញ្ច មល្លិកំ វិកសិតំ អហំ គយ្ហ ឧភោហិ ហត្ថេហិ គហេត្វា បូរេសិន្តិ សម្ពន្ធោ. បរមន្នំ គហេត្វានាតិ បរមំ ឧត្តមំ សេដ្ឋំ មធុរំ សព្ពសុបក្កំ សាលិឱទនំ គហេត្វា សត្ថុនោ អទាសិំ ភោជេសិន្តិ អត្ថោ.
៩៧. សក្យានំ ¶ នន្ទិជននោតិ សក្យរាជកុលានំ ភគវតោ ញាតីនំ អារោហបរិណាហរូបយោព្ពនវចនាលបនសម្បត្តិយា នន្ទំ តុដ្ឋិំ ជនេន្តោ ឧប្បាទេន្តោ. ញាតិពន្ធុ ភវិស្សតីតិ ញាតោ បាកដោ ពន្ធុ ភវិស្សតិ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
កាឡុទាយិត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. មោឃរាជត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អត្ថទស្សី តុ ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ មោឃរាជត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បត្តោ ឯកទិវសំ សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មំ សុណន្តោ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ លូខចីវរធរានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ទិស្វា តំ ឋានន្តរំ អាកង្ខន្តោ បណិធានំ កត្វា តត្ថ តត្ថ ភវេ បុញ្ញានិ ករោន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ បុន ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តិត្វា ព្រាហ្មណានំ វិជ្ជាសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ គតោ ឯកទិវសំ អត្ថទស្សិំ ភគវន្តំ ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតំ រថិយំ គច្ឆន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ បញ្ចបតិដ្ឋិតេន វន្ទិត្វា សិរសិ អញ្ជលិំ កត្វា ‘‘យាវតា រូបិនោ សត្ថា’’តិអាទីហិ ឆហិ គាថាហិ អភិត្ថវិត្វា ភាជនំ បូរេត្វា មធុំ ឧបនេសិ. សត្ថា តំ បដិគ្គហេត្វា អនុមោទនំ អកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ កស្សបភគវតោ កាលេ កដ្ឋវាហនស្ស នាម រញ្ញោ អមច្ចោ ហុត្វា និព្ពត្តោ តេន សត្ថុ អានយនត្ថាយ ¶ បេសិតោ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា វីសតិវស្សសហស្សានិ សមណធម្មំ កត្វា តតោ ចុតោ ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ សុគតីសុយេវ បរិវត្តេន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តិត្វា មោឃរាជាតិ លទ្ធនាមោ ពាវរីយព្រាហ្មណស្ស ¶ សន្តិកេ ឧគ្គហិតសិប្បោ សំវេគជាតោ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា តាបសសហស្សបរិវារោ អជិតាទីហិ សទ្ធិំ សត្ថុ សន្តិកំ បេសិតោ តេសំ បន្នរសមោ ហុត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិត្វា វិស្សជ្ជនបរិយោសានេ អរហត្តំ បាបុណិ. អរហត្តំ បន បត្វា សត្ថលូខំ សុត្តលូខំ រជនលូខន្តិ វិសេសេន តិវិធេនបិ លូខេន សមន្នាគតំ បំសុកូលំ ធារេសិ. តេន នំ សត្ថា លូខចីវរធរានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ.
៦៤. ឯវំ ¶ សោ បណិធានានុរូបេន អរហត្តផលំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពសម្ភារំ ទិស្វា បុព្ពកម្មាបទានំ បកាសេន្តោ អត្ថទស្សី តុ ភគវាតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវ.
៧៣. បុដកំ បូរយិត្វានាតិ បុដកំ វុច្ចតិ វារកំ, ឃដំ វា. អនេឡកំ និទ្ទោសំ មក្ខិកណ្ឌវិរហិតំ ខុទ្ទមធុនា ឃដំ បូរេត្វា តំ ឧភោហិ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ បការេន អាទរេន គហេត្វា មហេសិនោ ភគវតោ ឧបនេសិន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
មោឃរាជត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. អធិមុត្តត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ អធិមុត្តត្ថេរស្ស អបទានំ (ថេរគា. អដ្ឋ. ២.អធិមុត្តត្ថេរគាថាវណ្ណនា). អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិម្ហិ លោកនាថេ បរិនិព្ពុតេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ រតនត្តយេ បសន្នោ ភិក្ខុសង្ឃំ និមន្តេត្វា ឧច្ឆូហិ មណ្ឌបំ ការេត្វា មហាទានំ បវត្តេត្វា បរិយោសានេ សន្តិបទំ បណិធេសិ. សោ តតោ ចុតោ ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សាសនេ បសីទិត្វា សទ្ធាយ បតិដ្ឋិតត្តា អធិមុត្តត្ថេរោតិ បាកដោ.
៨៤. ឯវំ ¶ កតសម្ភារវសេន អរហត្តំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
អធិមុត្តត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. លសុណទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ លសុណទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. ឯសោបាយស្មា បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសេ អាទីនវំ ទិស្វា គេហំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តំ និស្សាយ វនេ វសន្តោ ពហូនិ លសុណានិ រោបេត្វា តទេវ វនមូលផលញ្ច ខាទន្តោ វិហាសិ. សោ ពហូនិ លសុណានិ កាជេនាទាយ មនុស្សបថំ អាហរិត្វា បសន្នោ ទានំ ទត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស ភេសជ្ជត្ថាយ ទត្វា គច្ឆតិ. ឯវំ សោ យាវជីវំ បុញ្ញានិ កត្វា តេនេវ បុញ្ញពលេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា កមេន ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឧប្បន្នោ បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ ¶ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្តោ បុព្ពកម្មវសេន លសុណទាយកត្ថេរោតិ បាកដោ.
៨៩. អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. តត្ថ ហិមាលយបព្ពតស្ស បរិយោសានេ មនុស្សានំ សញ្ចរណដ្ឋានេ យទា វិបស្សី ភគវា ឧទបាទិ, តទា អហំ តាបសោ អហោសិន្តិ សម្ពន្ធោ. លសុណំ ឧបជីវាមីតិ រត្តលសុណំ រោបេត្វា តទេវ គោចរំ កត្វា ជីវិកំ កប្បេមីតិ អត្ថោ. តេន វុត្តំ ‘‘លសុណំ មយ្ហភោជន’’ន្តិ.
៩០. ខារិយោ បូរយិត្វានាតិ តាបសភាជនានិ លសុណេន បូរយិត្វា កាជេនាទាយ សង្ឃារាមំ សង្ឃស្ស វសនដ្ឋានំ ហេមន្តាទីសុ តីសុ កាលេសុ សង្ឃស្ស ចតូហិ ឥរិយាបថេហិ វសនវិហារំ អគច្ឆិំ អគមាសិន្តិ អត្ថោ. ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេនាតិ អហំ សន្តុដ្ឋោ សោមនស្សយុត្តចិត្តេន សង្ឃស្ស លសុណំ អទាសិន្តិ អត្ថោ.
៩១. វិបស្សិស្ស…បេ… ¶ និរតស្សហន្តិ នរានំ អគ្គស្ស សេដ្ឋស្ស អស្ស វិបស្សិស្ស ភគវតោ សាសនេ និរតោ និស្សេសេន រតោ អហន្តិ សម្ពន្ធោ. សង្ឃស្ស…បេ… មោទហន្តិ អហំ សង្ឃស្ស លសុណទានំ ទត្វា សគ្គម្ហិ សុដ្ឋុ អគ្គស្មិំ ទេវលោកេ អាយុកប្បំ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវមានោ មោទិំ, សន្តុដ្ឋោ ភវាមីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
លសុណទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. អាយាគទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ អាយាគទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ បរិនិព្ពុតកាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សាសនេ បសន្នោ វឌ្ឍកីនំ មូលំ ទត្វា អតិមនោហរំ ទីឃំ ភោជនសាលំ ការាបេត្វា ភិក្ខុសង្ឃំ និមន្តេត្វា បណីតេនាហារេន ភោជេត្វា មហាទានំ ទត្វា ចិត្តំ បសាទេសិ. សោ យាវតាយុកំ បុញ្ញានិ កត្វា ទេវមនុស្សេសុយេវ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា ឃដេន្តោ វាយមន្តោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា ន ចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ. បុព្ពេ កតបុញ្ញវសេន អាយាគត្ថេរោតិ បាកដោ.
៩៤. ឯវំ សោ កតបុញ្ញសម្ភារវសេន អរហត្តំ បត្វា អត្តនា បុព្ពេ កតកុសលកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិមាហ. តត្ថ និព្ពុតេតិ វទតំ ‘‘មយំ ពុទ្ធា’’តិ វទន្តានំ អន្តរេ វរេ ¶ ឧត្តមេ សិខិម្ហិ ភគវតិ បរិនិព្ពុតេតិ អត្ថោ. ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេនាតិ សទ្ធតាយ ហដ្ឋបហដ្ឋោ សោមនស្សយុត្តចិត្តតាយ បហដ្ឋេន ចិត្តេន ឧត្តមំ ថូបំ សេដ្ឋំ ចេតិយំ អវន្ទិំ បណាមយិន្តិ អត្ថោ.
៩៥. វឌ្ឍកីហិ កថាបេត្វាតិ ‘‘ភោជនសាលាយ បមាណំ កិត្តក’’ន្តិ បមាណំ កថាបេត្វាតិ អត្ថោ. មូលំ ទត្វានហំ តទាតិ តទា តស្មិំ កាលេ អហំ កម្មករណត្ថាយ តេសំ វឌ្ឍកីនំ មូលំ ទត្វា អាយាគំ ¶ អាយតំ ទីឃំ ភោជនសាលំ អហំ សន្តុដ្ឋោ សោមនស្សចិត្តេន ការបេសហំ ការាបេសិំ អហន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
៩៧. អាយាគស្ស ឥទំ ផលន្តិ ភោជនសាលទានស្ស ឥទំ វិបាកន្តិ អត្ថោ.
អាយាគទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. ធម្មចក្កិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ធម្មចក្កិកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ ¶ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ បុត្តទារេហិ វឌ្ឍិតោ វិភវសម្បន្នោ មហាភោគោ, សោ រតនត្តយេ បសន្នោ សទ្ធាជាតោ ធម្មសភាយំ ធម្មាសនស្ស បិដ្ឋិតោ រតនមយំ ធម្មចក្កំ ការេត្វា បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ និព្ពត្តដ្ឋានេសុ សក្កសម្បត្តិំ ចក្កវត្តិសម្បត្តិញ្ច អនុភវិត្វា កមេន ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ ឧប្បន្នោ វិភវសម្បន្នោ សញ្ជាតសទ្ធោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្វា បុព្ពេ កតកុសលនាមសទិសនាមេន ធម្មចក្កិកត្ថេរោតិ បាកដោ ជាតោ អហោសិ.
១០២. សោ បុញ្ញសម្ភារានុរូបេន បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. សីហាសនស្ស សម្មុខាតិ សីហស្ស ភគវតោ និសិន្នស្ស សម្មុខា ពុទ្ធាសនស្ស អភិមុខដ្ឋានេតិ អត្ថោ, ធម្មចក្កំ មេ ឋបិតន្តិ មយា ធម្មចក្កាការេន ឧភតោ សីហរូបំ ទស្សេត្វា មជ្ឈេ អាទាសសទិសំ ការេត្វា កតំ ធម្មចក្កំ ឋបិតំ បូជិតំ. កិំ ភូតំ? វិញ្ញូហិ មេធាវីហិ ‘‘អតីវ សុន្ទរ’’ន្តិ វណ្ណិតំ ថោមិតំ សុកតំ ធម្មចក្កន្តិ សម្ពន្ធោ.
១០៣. ចារុវណ្ណោវ ¶ សោភាមីតិ សុវណ្ណវណ្ណោ ឥវ សោភាមិ វិរោចាមីតិ ¶ អត្ថោ. ‘‘ចតុវណ្ណេហិ សោភាមី’’តិបិ បាឋោ, តស្ស ខត្តិយព្រាហ្មណវេស្សសុទ្ទជាតិសង្ខាតេហិ ចតូហិ វណ្ណេហិ សោភាមិ វិរោចាមីតិ អត្ថោ. សយោគ្គពលវាហនោតិ សុវណ្ណសិវិកាទីហិ យោគ្គេហិ ច សេនាបតិមហាមត្តាទីហិ សេវកេហិ ពលេហិ ច ហត្ថិអស្សរថសង្ខាតេហិ វាហនេហិ ច សហិតោតិ អត្ថោ. ពហុជ្ជនា ពហវោ មនុស្សា អនុយន្តា មមានុវត្តន្តា និច្ចំ និច្ចកាលំ បរិវារេន្តីតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ធម្មចក្កិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. កប្បរុក្ខិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ កប្បរុក្ខិយត្ថេរស្ស អបទានំ (ថេរគា. អដ្ឋ. ២.៥៧៦). អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តេសុ តេសុ ភវេសុ និព្ពានាធិគមូបាយភូតានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ ¶ សត្ថរិ បសន្នោ សត្តហិ រតនេហិ វិចិត្តំ សុវណ្ណមយំ កប្បរុក្ខំ ការេត្វា សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ ចេតិយស្ស សម្មុខេ ឋបេត្វា បូជេសិ. សោ ឯវរូបំ បុញ្ញំ កត្វា យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ កមេន ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា រតនត្តយេ បសន្នោ ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ សត្ថុ អារាធេត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្វា បុព្ពេ កតកុសលនាមេន កប្បរុក្ខិយត្ថេរោតិ បាកដោ អហោសិ.
១០៨. សោ ឯវំ បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. ថូបសេដ្ឋស្ស សម្មុខាតិ សេដ្ឋស្ស ឧត្តមស្ស ធាតុនិហិតថូបស្ស ចេតិយស្ស សម្មុខដ្ឋានេ វិចិត្តទុស្សេ អនេកវណ្ណេហិ វិសមេន វិសទិសេន ចិត្តេន មនោហរេ ចិនបដ្ដសោមារបដ្ដាទិកេ ទុស្សេ ¶ . លគេត្វា ឱលគ្គេត្វា កប្បរុក្ខំ ឋបេសិំ អហំ បតិដ្ឋបេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
កប្បរុក្ខិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ចតុត្ថវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៥. ឧបាលិវគ្គោ
១. ភាគិនេយ្យុបាលិត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ខីណាសវសហស្សេហីតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ ឧបាលិត្ថេរស្ស ភាគិនេយ្យុបាលិត្ថេរស្ស អបទានំ. ឯសោ ហិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ ¶ តស្មិំ តស្មិំ ភវេ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសេ អាទីនវំ ទិស្វា គេហំ បហាយ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា បញ្ចាភិញ្ញាអដ្ឋសមាបត្តិលាភី ហុត្វា ហិមវន្តេ វាសំ កប្បេសិ. តស្មិំ សមយេ បទុមុត្តរោ ភគវា វិវេកកាមោ ហិមវន្តំ បាវិសិ. តាបសោ ភគវន្តំ បុណ្ណចន្ទមិវ វិរោចមានំ ទូរតោវ ទិស្វា បសន្នមានសោ អជិនចម្មំ អំសេ កត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ វន្ទិត្វា ឋិតកោវ ទសនខសមោធានញ្ជលិំ សិរសិ បតិដ្ឋបេត្វា អនេកាហិ ឧបមាហិ អនេកេហិ ថុតិវចនេហិ ភគវន្តំ ថោមេសិ. តំ សុត្វា ភគវា – ‘‘អយំ តាបសោ អនាគតេ គោតមស្ស នាម ភគវតោ សាសនេ បព្ពជិត្វា វិនយេ តិខិណបញ្ញានំ អគ្គោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាករណមទាសិ. សោ យាវតាយុកំ ឋត្វា អបរិហីនជ្ឈានោ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តិ. តតោ ចុតោ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កបិលវត្ថុនគរេ ឧបាលិត្ថេរស្ស ភាគិនេយ្យោ ហុត្វា និព្ពត្តិ. សោ កមេន វុទ្ធិប្បត្តោ មាតុលស្ស ឧបាលិត្ថេរស សន្តិកេ បព្ពជិត្វា កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. សោ អត្តនោ អាចរិយស្ស សមីបេ វសិតត្តា វិនយបញ្ហេ តិខិណញាណោ អហោសិ. អថ ភគវា ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ វិនយបញ្ហេ តិខិណបញ្ញានំ ភិក្ខូនំ យទិទំ ភាគិនេយ្យុបាលី’’តិ តំ ឯតទគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ.
១. សោ ¶ ឯវំ ឯតទគ្គដ្ឋានំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ខីណាសវសហស្សេហីតិអាទិមាហ. តត្ថ អា សមន្តតោ យាវភវគ្គា សវន្តិ បវត្តន្តីតិ អាសវា. កាមាសវាទយោ ចត្តារោ អាសវា, តេ ខីណា សោសិតា វិសោសិតា វិទ្ធំសិតា យេហិ តេតិ ខីណាសវា, តេយេវ សហស្សា ខីណាសវសហស្សា, តេហិ ខីណាសវសហស្សេហិ ¶ . បរេតោ បរិវុតោ លោកនាយកោ លោកស្ស និព្ពានបាបនកោ វិវេកំ អនុយុត្តោ បដិសល្លិតុំ ឯកីភវិតុំ គច្ឆតេតិ សម្ពន្ធោ.
២. អជិនេន និវត្ថោហន្តិ អហំ អជិនមិគចម្មេន បដិច្ឆន្នោ, អជិនចម្មវសនោតិ អត្ថោ. តិទណ្ឌបរិធារកោតិ កុណ្ឌិកដ្ឋបនត្ថាយ តិទណ្ឌំ គហេត្វា ធារេន្តោតិ អត្ថោ. ភិក្ខុសង្ឃេន បរិព្យូឡ្ហំ បរិវារិតំ លោកនាយកំ អទ្ទសន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ បាកដមេវាតិ.
ភាគិនេយ្យុបាលិត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. សោណកោឡិវិសត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អនោមទស្សិស្ស ¶ មុនិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ កោឡិវិសត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អនោមទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វយប្បត្តោ បុត្តទារេហិ វឌ្ឍិតោ វិភវសម្បន្នោ ភគវតោ ចង្កមនត្ថាយ សោភនំ ចង្កមំ ការេត្វា សុធាបរិកម្មំ ការេត្វា អាទាសតលមិវ សមំ វិជ្ជោតមានំ កត្វា ទីបធូបបុប្ផាទីហិ សជ្ជេត្វា ភគវតោ និយ្យាទេត្វា ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេនាហារេន បូជេសិ. សោ ឯវំ យាវជីវំ បុញ្ញានិ កត្វា តតោ ចវិត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តោ. តត្ថ បាឡិយា វុត្តនយេន ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា អន្តរា ឱក្កាកកុលប្បសុតោតិ តំ សព្ពំ បាឡិយា វុត្តានុសារេន វេទិតព្ពំ. បច្ឆិមភវេ បន កោលិយរាជវំសេ ជាតោ វយប្បត្តោ កោដិអគ្ឃនកស្ស កណ្ណបិឡន្ធនស្ស ធារិតត្តា កោដិកណ្ណោតិ, កុដិកណ្ណោតិ ច បាកដោ អហោសិ. សោ ភគវតិ បសន្នោ ¶ ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
២៥. សោ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អនោមទស្សិស្ស មុនិនោតិអាទិមាហ. តត្ថ អនោមទស្សិស្សាតិ អនោមំ អលាមកំ សុន្ទរំ ទស្សនំ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណបដិមណ្ឌិតត្តា ព្យាមប្បភាមណ្ឌលោបសោភិតត្តា អារោហបរិណាហេន សមន្នាគតត្តា ច ទស្សនីយំ សរីរំ យស្ស ភគវតោ សោ អនោមទស្សី, តស្ស អនោមទស្សិស្ស មុនិនោតិ អត្ថោ. តាទិនោតិ ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ អកម្បិយសភាវស្ស. សុធាយ លេបនំ កត្វាតិ ¶ សុធាយ អវលិត្តំ កត្វា ទីបធូបបុប្ផធជបដាកាទីហិ ច អលង្កតំ ចង្កមំ ការយិំ អកាសិន្តិ អត្ថោ. សេសគាថានំ អត្ថោ បាឡិយា អនុសារេន សុវិញ្ញេយ្យោវ.
៣៥. បរិវារសម្បត្តិធនសម្បត្តិសង្ខាតំ យសំ ធារេតីតិ យសោធរោ, សព្ពេ ឯតេ សត្តសត្តតិចក្កវត្តិរាជានោ យសោធរនាមេន ឯកនាមកាតិ សម្ពន្ធោ.
៥២. អង្គីរសោតិ អង្គតោ សរីរតោ និគ្គតា រស្មិ យស្ស សោ អង្គីរសោ, ឆន្ទទោសមោហភយាគតីហិ វា បាបាចារវសេន វា ចតុរាបាយំ ន គច្ឆតីតិ នាគោ, មហន្តោ បូជិតោ ច សោ នាគោ ចេតិ មហានាគោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
កោឡិវិសត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. កាឡិគោធាបុត្តភទ្ទិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរសម្ពុទ្ធន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ភទ្ទិយស្ស កាឡិគោធាបុត្តត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ¶ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ បុត្តទារេហិ វឌ្ឍិតោ នគរវាសិនោ បុញ្ញានិ ករោន្តេ ទិស្វា សយម្បិ បុញ្ញានិ កាតុកាមោ ¶ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ និមន្តេត្វា ថូលបដលិកាទិអនេកានិ មហារហានិ សយនានិ បញ្ញាបេត្វា តត្ថ និសិន្នេ ភគវតិ សសង្ឃេ បណីតេនាហារេន ភោជេត្វា មហាទានំ អទាសិ. សោ ឯវំ យាវតាយុកំ បុញ្ញានិ កត្វា ទេវមនុស្សេសុ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា អបរភាគេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កាឡិគោធាយ នាម ទេវិយា បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ. សោ វិញ្ញុតំ បត្តោ អារោហបរិណាហហត្ថបាទរូបសម្បត្តិយា ភទ្ទត្តា ច កាឡិគោធាយ ទេវិយា បុត្តត្តា ច ភទ្ទិយោ កាឡិគោធាបុត្តោតិ បាកដោ. សត្ថរិ បសីទិត្វា មាតាបិតរោ អារាធេត្វា បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៥៤. សោ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរសម្ពុទ្ធន្តិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. មេត្តចិត្តន្តិ មិជ្ជតិ សិនេហតិ នន្ទតិ សព្ពសត្តេតិ មេត្តា, មេត្តាយ សហគតំ ចិត្តំ មេត្តចិត្តំ, តំ យស្ស ភគវតោ អត្ថីតិ មេត្តចិត្តោ, តំ មេត្តចិត្តំ. មហាមុនិន្តិ សកលភិក្ខូនំ មហន្តត្តា មហាមុនិ, តំ បទុមុត្តរំ សម្ពុទ្ធន្តិ ¶ សម្ពន្ធោ. ជនតា សព្ពាតិ សព្ពោ ជនកាយោ, សព្ពនគរវាសិនោតិ អត្ថោ. សព្ពលោកគ្គនាយកន្តិ សកលលោកស្ស អគ្គំ សេដ្ឋំ និព្ពានស្ស នយនតោ បាបនតោ នាយកំ បទុមុត្តរសម្ពុទ្ធំ ជនតា ឧបេតិ សមីបំ គច្ឆតីតិ សម្ពន្ធោ.
៥៥. សត្តុកញ្ច ពទ្ធកញ្ចាតិ ពទ្ធសត្តុអពទ្ធសត្តុសង្ខាតំ អាមិសំ. អថ វា ភត្តបូបខជ្ជភោជ្ជយាគុអាទយោ យាវកាលិកត្តា អាមិសំ បានភោជនញ្ច គហេត្វា បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ សត្ថុនោ ទទន្តីតិ សម្ពន្ធោ.
៥៨. អាសនំ ពុទ្ធយុត្តកន្តិ ពុទ្ធយោគ្គំ ពុទ្ធារហំ ពុទ្ធានុច្ឆវិកំ សត្តរតនមយំ អាសនន្តិ អត្ថោ. សេសំ នយានុយោគេន សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
កាឡិគោធាបុត្តភទ្ទិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. សន្និដ្ឋាបកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អរញ្ញេ ¶ កុដិកំ កត្វាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សន្និដ្ឋាបកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរពន្ធនេន ¶ ពទ្ធោ ឃរាវាសេ អាទីនវំ ទិស្វា វត្ថុកាមកិលេសកាមេ បហាយ ហិមវន្តស្ស អវិទូរេ បព្ពតន្តរេ អរញ្ញវាសំ កប្បេសិ. តស្មិំ កាលេ បទុមុត្តរោ ភគវា វិវេកកាមតាយ តំ ឋានំ បាបុណិ. អថ សោ តាបសោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ វន្ទិត្វា និសីទនត្ថាយ តិណសន្ថរំ បញ្ញាបេត្វា អទាសិ. តត្ថ និសិន្នំ ភគវន្តំ អនេកេហិ មធុរេហិ តិណ្ឌុកាទីហិ ផលាផលេហិ សន្តប្បេសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន តតោ ចុតោ ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច អបរាបរំ សំសរន្តោ ទ្វេ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សទ្ធាសម្បន្នោ បព្ពជិតោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. ខុរគ្គេ អរហត្តផលប្បត្តិយំ វិយ និរុស្សាហេនេវ សន្តិបទសង្ខាតេ និព្ពានេ សុដ្ឋុ ឋិតត្តា សន្និដ្ឋាបកត្ថេរោតិ បាកដោ.
៧០. អរហា បន ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អរញ្ញេ កុដិកំ កត្វាតិអាទិមាហ. តត្ថ អរញ្ញេតិ សីហព្យគ្ឃាទីនំ ភយេន មនុស្សា ឯត្ថ ¶ ន រជ្ជន្តិ ន រមន្តិ ន អល្លីយន្តីតិ អរញ្ញំ, តស្មិំ អរញ្ញេ. កុដិកន្តិ តិណច្ឆទនកុដិកំ កត្វា បព្ពតន្តរេ វសាមិ វាសំ កប្បេសិន្តិ អត្ថោ. លាភេន ច អលាភេន ច យសេន ច អយសេន ច សន្តុដ្ឋោ វិហាសិន្តិ សម្ពន្ធោ.
៧២. ជលជុត្តមនាមកន្តិ ជលេ ជាតំ ជលជំ, បទុមំ, ជលជំ ឧត្តមំ ជលជុត្តមំ, ជលជុត្តមេន សមានំ នាមំ យស្ស សោ ជលជុត្តមនាមកោ, តំ ជលជុត្តមនាមកំ ពុទ្ធន្តិ អត្ថោ. សេសំ បាឡិនយានុយោគេន សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សន្និដ្ឋាបកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. បញ្ចហត្ថិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុមេធោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោតិអាទិកំ អាយស្មតោ បញ្ចហត្ថិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សុមេធស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា រតនត្តយេ បសន្នោ វិហាសិ. តស្មិំ សមយេ បញ្ចឧប្បលហត្ថានិ អានេសុំ. សោ តេហិ បញ្ចឧប្បលហត្ថេហិ វីថិយំ ចរមានំ សុមេធំ ភគវន្តំ បូជេសិ. តានិ គន្ត្វា អាកាសេ វិតានំ ហុត្វា ឆាយំ កុរុមានានិ តថាគតេនេវ សទ្ធិំ គច្ឆិំសុ. សោ តំ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ បីតិយា ផុដ្ឋសរីរោ យាវជីវំ តទេវ បុញ្ញំ អនុស្សរិត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ អបរាបរំ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា ¶ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. កតកុសលនាមេន បញ្ចហត្ថិយត្ថេរោតិ បាកដោ.
៧៧. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា បច្ចក្ខតោ បញ្ញាយ ទិដ្ឋបុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុមេធោ នាម សម្ពុទ្ធោតិអាទិមាហ. តត្ថ សុមេធោតិ សុន្ទរា មេធា ចតុសច្ចបដិវេធបដិសម្ភិទាទយោ បញ្ញា យស្ស សោ ភគវា សុមេធោ សម្ពុទ្ធោ អន្តរាបណេ អន្តរវីថិយំ គច្ឆតីតិ សម្ពន្ធោ. ឱក្ខិត្តចក្ខូតិ អធោខិត្តចក្ខុ. មិតភាណីតិ បមាណំ ញត្វា ភណនសីលោ, បមាណំ ជានិត្វា ធម្មំ ទេសេសីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
បញ្ចហត្ថិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. បទុមច្ឆទនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ បទុមច្ឆទនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតបុញ្ញសម្ភារោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ រតនត្តយេ បសន្នោ បរិនិព្ពុតស្ស វិបស្សិស្ស ភគវតោ ចិតកំ បទុមបុប្ផេហិ បូជេសិ. សោ តេនេវ ¶ ចិត្តប្បសាទេន យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ ទិព្ពសម្បត្តិំ មនុស្សសម្បត្តិញ្ចាតិ ទ្វេ សម្បត្តិយោ អនេកក្ខត្តុំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ អម្ហាកំ សម្មាសម្ពុទ្ធកាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា សាសនេ បព្ពជិតោ ឃដេន្តោ វាយមន្តោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. តស្ស រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានាទីសុ តត្ថ តត្ថ វិហរន្តស្ស វិហារោ បទុមបុប្ផេហិ ឆាទីយតិ, តេន សោ បទុមច្ឆទនិយត្ថេរោតិ បាកដោ.
៨៣. អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិមាហ. តត្ថ និព្ពុតេតិ ខន្ធបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពុតេ សត្ថរិ, វិបស្សិស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សរីរេ ចិតមានិយមានេ ចិតកេ អារោបិតេ សុផុល្លំ បទុមកលាបំ អហំ គហេត្វា ចិតកំ អារោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសគាថាសុ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
បទុមច្ឆទនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. សយនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ សយនទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ ¶ អញ្ញតរស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា ហត្ថិទណ្ឌសុវណ្ណាទីហិ សយនត្ថាយ មញ្ចំ ការេត្វា អនគ្ឃេហិ វិចិត្តត្ថរណេហិ អត្ថរិត្វា ភគវន្តំ បូជេសិ. សោ ភគវា តស្សានុកម្បាយ បដិគ្គហេត្វា អនុភវិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទិព្ពមនុស្សសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ សាសនេ បសន្នោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ អារភិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. បុព្ពេ កតបុញ្ញនាមេន សយនទាយកត្ថេរោតិ បាកដោ.
៨៨. សោ ¶ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ បាឡិនយានុសារេន សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សយនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. ចង្កមនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អត្ថទស្សិស្ស ¶ មុនិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ចង្កមនទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តេសុ តេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា ឧច្ចវត្ថុកំ សុធាបរិកម្មកតំ រជតរាសិសទិសំ សោភមានំ ចង្កមំ ការេត្វា មុត្តទលសទិសំ សេតបុលិនំ អត្ថរិត្វា ភគវតោ អទាសិ. បដិគ្គហេសិ ភគវា, ចង្កមំ បដិគ្គហេត្វា ច បន សុខំ កាយចិត្តសមាធិំ អប្បេត្វា ‘‘អយំ អនាគតេ គោតមស្ស ភគវតោ សាសនេ សាវកោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ អបរាបរំ សំសរន្តោ ទ្វេ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សទ្ធាសម្បន្នោ សាសនេ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្វា កតបុញ្ញនាមេន ចង្កមនទាយកត្ថេរោតិ បាកដោ អហោសិ.
៩៣. សោ ឯកទិវសំ អត្តនា បុព្ពេ កតបុញ្ញកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អត្ថទស្សិស្ស មុនិនោតិអាទិមាហ. តត្ថ អត្ថទស្សិស្សាតិ អត្ថំ បយោជនំ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ និព្ពានំ ទក្ខតិ បស្សតីតិ អត្ថទស្សី, អថ វា អត្ថំ និព្ពានំ ទស្សនសីលោ ជាននសីលោតិ អត្ថទស្សី, តស្ស អត្ថទស្សិស្ស មុនិនោ មោនេន ញាណេន សមន្នាគតស្ស ភគវតោ មនោរមំ មនល្លីនំ ភាវនីយំ មនសិ កាតព្ពំ ចង្កមំ ការេសិន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ វុត្តនយានុសារេនេវ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ចង្កមនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. សុភទ្ទត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុភទ្ទត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ ¶ តត្ថ តត្ថ ភវេ និព្ពានាធិគមនត្ថាយ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ វិភវសម្បន្នេ ¶ សទ្ធាសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពតោ វិញ្ញុតំ បត្វា ឃរពន្ធនេន ពទ្ធោ រតនត្តយេ បសន្នោ បរិនិព្ពានមញ្ចេ និបន្នំ បទុមុត្តរំ ភគវន្តំ ទិស្វា សន្និបតិតា ទសសហស្សចក្កវាឡទេវតាយោ ច ទិស្វា បសន្នមានសោ និគ្គុណ្ឌិកេដកនីលកាសោកាសិតាទិអនេកេហិ សុគន្ធបុប្ផេហិ បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចវិត្វា តុសិតាទីសុ ទិព្ពសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា តតោ មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេសុ ច សុគន្ធេហិ បុប្ផេហិ បូជិតោ អហោសិ. ឥមស្មិំ បន ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ វិភវសម្បន្នេ កុលេ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បត្តោ កាមេសុ អាទីនវំ ទិស្វាបិ យាវ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ បរិនិព្ពានកាលោ តាវ អលទ្ធពុទ្ធទស្សនោ ភគវតោ បរិនិព្ពានមញ្ចេ និបន្នកាលេយេវ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិ. បុព្ពេ កតបុញ្ញនាមេន សុភទ្ទោតិ បាកដោ អហោសិ.
១០១. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សវសេន បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរោ លោកវិទូតិអាទិមាហ. តំ ឧត្តានត្ថមេវ. សុណាថ មម ភាសតោ…បេ… និព្ពាយិស្សតិនាសវោតិ ឥទំ បរិនិព្ពានមញ្ចេ និបន្នោវ បទុមុត្តរោ ភគវា ព្យាកាសិ.
បញ្ចមភាណវារវណ្ណនា សមត្តា.
១១៥. សោ អត្តនោ បដិបត្តិំ ទស្សេន្តោ បុព្ពកម្មេន សំយុត្តោតិអាទិមាហ. ឯកគ្គោតិ ឯកគ្គចិត្តោ. សុសមាហិតោតិ សុដ្ឋុ សមាហិតោ, សន្តកាយចិត្តោតិ អត្ថោ. ពុទ្ធស្ស ឱរសោ បុត្តោតិ ពុទ្ធស្ស ឧរសា ហទយេន និគ្គតឱវាទានុសាសនិំ សុត្វា បត្តអរហត្តផលោតិ អត្ថោ. ធម្មជោម្ហិ សុនិម្មិតោតិ ធម្មតោ កម្មដ្ឋានធម្មតោ ជាតោ អរិយាយ ជាតិយា សុនិម្មិតោ សុដ្ឋុ និប្ផាទិតសព្ពកិច្ចោ អម្ហិ ភវាមីតិ អត្ថោ.
១១៦. ធម្មរាជំ ឧបគម្មាតិ ធម្មេន សព្ពសត្តានំ រាជានំ ឥស្សរភូតំ ភគវន្តំ ឧបគន្ត្វា សមីបំ គន្ត្វាតិ អត្ថោ. អបុច្ឆិំ បញ្ហមុត្តមន្តិ ឧត្តមំ ខន្ធាយតនធាតុសច្ចសមុប្បាទាទិបដិសំយុត្តំ បញ្ហំ អបុច្ឆិន្តិ អត្ថោ. កថយន្តោ ¶ ច មេ បញ្ហន្តិ ឯសោ អម្ហាកំ ភគវា មេ មយ្ហំ បញ្ហំ កថយន្តោ ព្យាករោន្តោ. ធម្មសោតំ ឧបានយីតិ អនុបាទិសេសនិព្ពានធាតុសង្ខាតំ ធម្មសោតំ ធម្មបវាហំ ឧបានយិ បាវិសីតិ អត្ថោ.
១១៨. ជលជុត្តមនាយកោតិ ¶ បទុមុត្តរនាមកោ ម-ការស្ស យ-ការំ កត្វា កតវោហារោ. និព្ពាយិ ¶ អនុបាទានោតិ ឧបាទានេ បញ្ចក្ខន្ធេ អគ្គហេត្វា និព្ពាយិ ន បញ្ញាយិ អទស្សនំ អគមាសិ, មនុស្សលោកាទីសុ កត្ថចិបិ អបតិដ្ឋិតោតិ អត្ថោ. ទីបោវ តេលសង្ខយាតិ វដ្ដិតេលានំ សង្ខយា អភាវា បទីបោ ឥវ និព្ពាយីតិ សម្ពន្ធោ.
១១៩. សត្តយោជនិកំ អាសីតិ តស្ស បរិនិព្ពុតស្ស បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ រតនមយំ ថូបំ សត្តយោជនុព្ពេធំ អាសិ អហោសីតិ អត្ថោ. ធជំ តត្ថ អបូជេសិន្តិ តត្ថ តស្មិំ ចេតិយេ សព្ពភទ្ទំ សព្ពតោ ភទ្ទំ សព្ពសោ មនោរមំ ធជំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
១២០. កស្សបស្ស ច ពុទ្ធស្សាតិ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលតោ បដ្ឋាយ អាគតស្ស ទេវមនុស្សេសុ សំសរតោ មេ មយ្ហំ ឱរសោ បុត្តោ តិស្សោ នាម កស្សបស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស អគ្គសាវកោ ជិនសាសនេ ពុទ្ធសាសនេ ទាយាទោ អាសិ អហោសីតិ សម្ពន្ធោ.
១២១. តស្ស ហីនេន មនសាតិ តស្ស មម បុត្តស្ស តិស្សស្ស អគ្គសាវកស្ស ហីនេន លាមកេន មនសា ចិត្តេន អភទ្ទកំ អសុន្ទរំ អយុត្តកំ ‘‘អន្តកោ បច្ឆិមោ’’តិ វាចំ វចនំ អភាសិំ កថេសិន្តិ អត្ថោ. តេន កម្មវិបាកេនាតិ តេន អរហន្តភក្ខានសង្ខាតស្ស អកុសលកម្មស្ស វិបាកេន. បច្ឆិមេ អទ្ទសំ ជិនន្តិ បច្ឆិមេ បរិយោសានេ បរិនិព្ពានកាលេ មល្លានំ ឧបវត្តនេ សាលវនេ បរិនិព្ពានមញ្ចេ និបន្នំ ជិនំ ជិតសព្ពមារំ អម្ហាកំ គោតមសម្មាសម្ពុទ្ធំ អទ្ទសំ អហន្តិ អត្ថោ. ‘‘បច្ឆា មេ អាសិ ភទ្ទក’’ន្តិបិ បាឋោ. តស្ស បច្ឆា តស្ស ភគវតោ អវសានកាលេ និព្ពានាសន្នកាលេ មេ មយ្ហំ ភទ្ទកំ សុន្ទរំ ចតុសច្ចបដិវិជ្ឈនំ អាសិ អហោសីតិ អត្ថោ.
១២២. បព្ពាជេសិ មហាវីរោតិ មហាវីរិយោ សព្ពសត្តហិតោ ករុណាយុត្តោ ជិតមារោ មុនិ មល្លានំ ឧបវត្តនេ សាលវនេ បច្ឆិមេ សយនេ បរិនិព្ពានមញ្ចេ សយិតោវ មំ បព្ពាជេសីតិ សម្ពន្ធោ.
១២៣. អជ្ជេវ ¶ ទានិ បព្ពជ្ជាតិ អជ្ជ ឯវ ភគវតោ បរិនិព្ពានទិវសេយេវ មម បព្ពជ្ជា, តថា អជ្ជ ឯវ ឧបសម្បទា, អជ្ជ ឯវ ទ្វិបទុត្តមស្ស សម្មុខា បរិនិព្ពានំ អហោសីតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សុភទ្ទត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. ចុន្ទត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ចុន្ទត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតបុញ្ញសម្ភារោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ វិភវសម្បន្នេ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថរិ បសីទិត្វា សត្តរតនមយំ សុវណ្ណគ្ឃិយំ ការេត្វា សុមនបុប្ផេហិ ឆាទេត្វា ភគវន្តំ បូជេសិ. តានិ បុប្ផានិ អាកាសំ សមុគ្គន្ត្វា វិតានាការេន អដ្ឋំសុ. អថ នំ ភគវា ‘‘អនាគតេ គោតមស្ស នាម ភគវតោ សាសនេ ចុន្ទោ នាម សាវកោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន តតោ ចុតោ ទេវលោកេ ឧបបន្នោ កមេន ឆសុ កាមាវចរទេវេសុ សុខំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ចក្កវត្តិអាទិសម្បត្តិយោ ច អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ព្រាហ្មណកុលេ រូបសារិយា បុត្តោ សារិបុត្តត្ថេរស្ស កនិដ្ឋោ ហុត្វា និព្ពត្តិ. តស្ស វិញ្ញុតំ បត្តស្ស អារោហបរិណាហរូបវយានំ សុន្ទរតាយ សការស្ស ចការំ កត្វា ចុន្ទោតិ នាមំ ករិំសុ. សោ វយប្បត្តោ ឃរាវាសេ អាទីនវំ បព្ពជ្ជាយ ច អានិសំសំ ទិស្វា ភាតុត្ថេរស្ស សន្តិកេ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
១២៥. សោ បត្តអរហត្តផលោ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. អគ្ឃិយន្តិអាទយោបិ ឧត្តានត្ថាយេវ.
១២៨. វិតិណ្ណកង្ខោ សម្ពុទ្ធោតិ វិសេសេន មគ្គាធិគមេន វិចិកិច្ឆាយ ខេបិតត្តា វិតិណ្ណកង្ខោ អសំសយោ សម្ពុទ្ធោ. តិណ្ណោឃេហិ បុរក្ខតោតិ កាមោឃាទីនំ ចតុន្នំ ឱឃានំ តិណ្ណត្តា អតិក្កន្តត្តា ឱឃតិណ្ណេហិ ¶ ខីណាសវេហិ បុរក្ខតោ បរិវារិតោតិ អត្ថោ. ព្យាករណគាថា ឧត្តានត្ថាយេវ.
១៣៩. ឧបដ្ឋហិំ មហាវីរន្តិ ឧត្តមត្ថស្ស និព្ពានស្ស បត្តិយា បាបុណនត្ថាយ កប្បសតសហស្សាធិកេសុ ចតុរាសង្ខ្យេយ្យេសុ កប្បេសុ បារមិយោ បូរេន្តេន កតវីរិយត្តា មហាវីរំ ពុទ្ធំ ឧបដ្ឋហិំ ឧបដ្ឋានំ អកាសិន្តិ អត្ថោ. អញ្ញេ ច បេសលេ ពហូតិ ន កេវលមេវ ពុទ្ធំ ឧបដ្ឋហិំ, បេសលេ បិយសីលេ សីលវន្តេ អញ្ញេ ច ពហុអគ្គប្បត្តេ សាវកេ, មេ មយ្ហំ ភាតរំ សារិបុត្តត្ថេរញ្ច ឧបដ្ឋហិន្តិ សម្ពន្ធោ.
១៤០. ភាតរំ ¶ មេ ឧបដ្ឋហិត្វាតិ មយ្ហំ ភាតរំ ឧបដ្ឋហិត្វា វត្តបដិវត្តំ កត្វា តស្ស បរិនិព្ពុតកាលេ ភគវតោ បឋមំ បរិនិព្ពុតត្តា តស្ស ធាតុយោ គហេត្វា បត្តម្ហិ ឱកិរិត្វា លោកជេដ្ឋស្ស ¶ នរានំ អាសភស្ស ពុទ្ធស្ស ឧបនាមេសិំ អទាសិន្តិ អត្ថោ.
១៤១. ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហាតិ តំ មហា ទិន្នំ ធាតុំ សោ ភគវា អត្តនោ ឧភោហិ ហត្ថេហិ បការេន គហេត្វា តំ ធាតុំ សំសុដ្ឋុ ទស្សយន្តោ អគ្គសាវកំ សារិបុត្តត្ថេរំ កិត្តយិ បកាសេសីតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ចុន្ទត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
បញ្ចមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៦. ពីជនិវគ្គោ
១. វិធូបនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ វិធូបនទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ បូរិតបុញ្ញសម្ភារោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ វិភវសម្បន្នោ សទ្ធាជាតោ ភគវតិ បសន្នោ គិម្ហកាលេ សុវណ្ណរជតមុត្តាមណិមយំ ពីជនិំ ការេត្វា ភគវតោ អទាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច សំសរន្តោ ¶ ទ្វេ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្ស អម្ហាកំ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ឧប្បន្នកាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ឃរពន្ធនេន ពន្ធិត្វា ឃរាវាសេ អាទីនវំ ទិស្វា បព្ពជ្ជាយ ច អានិសំសំ ទិស្វា សទ្ធាសម្បន្នោ សាសនេ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១. សោ ‘‘កេន មយា បុញ្ញកម្មេន អយំ លោកុត្តរសម្បត្តិ លទ្ធា’’តិ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ អនុស្សរន្តោ តំ បច្ចក្ខតោ ញត្វា បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. ពីជនិកា មយា ទិន្នាតិ វិសេសេន សន្តាបយន្តានំ សត្តានំ សន្តាបំ និព្ពាបេន្តិ សីតលំ វាតំ ជនេតីតិ ពីជនី, ពីជនីយេវ ពីជនិកា, សា សត្តរតនមយា វិជ្ជោតមានា ពីជនិកា មយា ការាបេត្វា ទិន្នាតិ អត្ថោ.
វិធូបនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. សតរំសិត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ឧច្ចិយំ សេលមារុយ្ហាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សតរំសិត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សក្កដព្យាករណេ វេទត្តយេ ច បារង្គតោ ឃរាវាសំ ¶ បហាយ អរញ្ញំ បវិសិត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តេ វាសំ កប្បេសិ. តស្មិំ ¶ សមយេ បទុមុត្តរោ ភគវា វិវេកកាមតាយ ឧច្ចំ ឯកំ បព្ពតំ អារុយ្ហ ជលិតគ្គិក្ខន្តោ វិយ និសីទិ. តំ តថានិសិន្នំ ភគវន្តំ ទិស្វា តាបសោ សោមនស្សជាតោ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ អនេកេហិ ការណេហិ ថោមេសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន តតោ ចុតោ ឆសុ កាមាវចរទេវេសុ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា តតោ មនុស្សលោកេ សតរំសី នាម ចក្កវត្តី រាជា ហុត្វា និព្ពត្តិ. តម្បិ សម្បត្តិំ អនេកក្ខត្តុំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ បុព្ពបុញ្ញសម្ភារវសេន ញាណស្ស បរិបក្កត្តា សត្តវស្សិកោវ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិ.
៨-៩. សោ ¶ ‘‘អហំ កេន កម្មេន សត្តវស្សិកោវ សន្តិបទំ អនុប្បត្តោស្មី’’តិ សរមានោ បុព្ពកម្មំ ញាណេន បច្ចក្ខតោ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ ឧទានវសេន បកាសេន្តោ ឧច្ចិយំ សេលមារុយ្ហាតិអាទិមាហ. តត្ថ ឧច្ចិយន្តិ ឧច្ចំ សេលមយំ បព្ពតំ អារុយ្ហ និសីទិ បទុមុត្តរោតិ សម្ពន្ធោ. បព្ពតស្សាវិទូរម្ហីតិ ភគវតោ និសិន្នស្ស បព្ពតស្ស អាសន្នដ្ឋានេតិ អត្ថោ. ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូតិ មន្តសង្ខាតស្ស វេទត្តយស្ស បារំ បរិយោសានំ កោដិំ គតោ ឯកោ ព្រាហ្មណោតិ អត្ថោ, អញ្ញំ វិយ អត្តានំ និទ្ទិសតិ អយំ មន្តបារគូតិ. ឧបវិដ្ឋំ មហាវីរន្តិ តស្មិំ បព្ពតេ និសិន្នំ វីរវន្តំ ជិនំ, កិំ វិសិដ្ឋំ? ទេវទេវំ សកលឆកាមាវចរព្រហ្មទេវានំ អតិទេវំ នរាសភំ នរានំ អាសតំ សេដ្ឋំ លោកនាយកំ សកលសត្តលោកំ នយន្តំ និព្ពានំ បាបេន្តំ អហំ អញ្ជលិំ ទសនខសមោធានញ្ជលិបុដំ សិរសិ មុទ្ធនិ បគ្គហេត្វាន បតិដ្ឋបេត្វា សន្ថវិំ សុដ្ឋុំ ថោមេសិន្តិ សម្ពន្ធោ.
១២. អភាសថាតិ ‘‘យេនាយំ អញ្ជលី ទិន្នោ…បេ… អរហា សោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាកាសិ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សតរំសិត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. សយនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សយនទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា សុខមនុភវន្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សត្ថរិ បសន្នោ ទន្តសុវណ្ណរជតមុត្តមណិមយំ មហារហំ មញ្ចំ ការាបេត្វា ចីនបដ្ដកម្ពលាទីនិ អត្ថរិត្វា សយនត្ថាយ ភគវតោ អទាសិ. ភគវា តស្ស អនុគ្គហំ ករោន្តោ តត្ថ សយិ ¶ . សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ តទនុរូបំ អាកាសគមនសុខសេយ្យាទិសុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បាបុណិត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ បព្ពជិត្វា វិបស្សន្តោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
២០. សោ ¶ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ.
២១. សុខេត្តេ ពីជសម្បទាតិ យថា តិណកចវររហិតេ កទ្ទមាទិសម្បន្នេ សុខេត្តេ វុត្តពីជានិ សាទុផលានិ និប្ផាទេន្តិ, ឯវមេវ រាគទោសាទិទិយឌ្ឍសហស្សកិលេសសង្ខាតតិណកចវររហិតេ សុទ្ធសន្តានេ បុញ្ញក្ខេត្តេ វុត្តទានានិ អប្បានិបិ សមានានិ មហប្ផលានិ ហោន្តីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សយនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. គន្ធោទកិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ គន្ធោទកិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមមុនិវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ នគរវាសិនោ ពោធិបូជំ កុរុមានេ ទិស្វា វិចិត្តឃដេ ចន្ទនកប្បុរាគរុអាទិមិស្សកសុគន្ធោទកេន បូរេត្វា ពោធិរុក្ខំ អភិសិញ្ចិ. តស្មិំ ខណេ ទេវោ មហាធារាហិ បវស្សិ. តទា សោ អសនិវេគេន កាលំ កតោ. តេនេវ បុញ្ញកម្មេន ទេវលោកេ និព្ពត្តិ, តត្ថេវ ឋិតោ ‘‘អហោ ពុទ្ធោ, អហោ ធម្មោ’’តិអាទិគាថាយោ អភាសិ. ឯវំ សោ ទេវមនុស្សេសុ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា សព្ពបរិឡាហវិប្បមុត្តោ និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ សីតិភាវមុបគតោ សុខិតោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ ¶ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា កម្មដ្ឋានំ អារភិត្វា វិបស្សន្តោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ. បុព្ពេ កតបុញ្ញេន គន្ធោទកិយត្ថេរោតិ បាកដោ អហោសិ.
២៥. សោ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុតរស្សាតិអាទិមាហ. តំ វុត្តត្ថមេវ. មហាពោធិមហោ អហូតិ មហាពោធិរុក្ខស្ស បូជា អហោសីតិ អត្ថោ. វិចិត្តំ ឃដមាទាយាតិ អនេកេហិ ចិត្តកម្មសុវណ្ណកម្មេហិ វិចិត្តំ សោភមានំ គន្ធោទកបុណ្ណំ ឃដំ គហេត្វាតិ អត្ថោ ¶ . គន្ធោទកមទាសហន្តិ គន្ធោទកំ អទាសិំ, អហំ គន្ធោទកេន អភិសិញ្ចិន្តិ អត្ថោ.
២៦. ន្ហានកាលេ ¶ ច ពោធិយាតិ ពោធិយា បូជាករណសមយេតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
គន្ធោទកិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. ឱបវយ្ហត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឱបវយ្ហត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរជិនាទិច្ចេ លោកេ បាតុភូតេ ឯកស្មិំ វិភវសម្បន្នកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ មហទ្ធនោ មហាភោគោ ឃរាវាសំ វសមានោ សាសនេ បសន្នោ សត្ថរិ បសាទពហុមានោ អាជានីយេន សិន្ធវេន បូជំ អកាសិ, បូជេត្វា ច បន ‘‘ពុទ្ធាទីនំ សមណានំ ហត្ថិអស្សាទយោ ន កប្បន្តិ, កប្បិយភណ្ឌំ ទស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា តំ អគ្ឃាបេត្វា តទគ្ឃនកេន កហាបណេន កប្បិយំ កប្បាសិកកម្ពលកោជវាទិកំ ចីវរំ កប្បូរតក្កោលាទិកំ ភេសជ្ជបរិក្ខារញ្ច អទាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច ហត្ថិអស្សាទិអនេកវាហនសម្បន្នោ សុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សទ្ធាសម្បន្នោ សាសនេ បព្ពជិត្វា កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា មគ្គបដិបាដិយា អរហត្តេ បតិដ្ឋាសិ, បុព្ពេ កតបុញ្ញសម្ភារវសេន ឱបវយ្ហត្ថេរោតិ បាកដោ អហោសិ.
៣៣. សោ ‘‘កេន នុ ខោ ការណេន ឥទំ មយា សន្តិបទំ អធិគត’’ន្តិ ឧបធារេន្តោ បុព្ពកម្មំ ¶ ញាណេន បច្ចក្ខតោ ញត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ ឧទានវសេន បកាសេន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. តំ វុត្តត្ថមេវ. អាជានីយមទាសហន្តិ អាជានីយំ ឧត្តមជាតិសិន្ធវំ អហំ អទាសិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៣៥. សបត្តភារោតិ សស្ស អត្តនោ បត្តានិ អដ្ឋ បរិក្ខារានិ ភារានិ យស្ស សោ សបត្តភារោ, អដ្ឋបរិក្ខារយុត្តោតិ អត្ថោ.
៣៦. ខមនីយមទាសហន្តិ ¶ ខមនីយយោគ្គំ ចីវរាទិកប្បិយបរិក្ខារន្តិ អត្ថោ.
៤០. ចរិមោតិ បរិយោសានោ កោដិប្បត្តោ ភវោតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ឱបវយ្ហត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. សបរិវារាសនត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សបរិវារាសនត្ថេរស្ស អបទានំ. សោបិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ ¶ តត្ថ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ វិភវសម្បន្នេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សទ្ធាជាតោ សាសនេ បសន្នោ ទានផលំ សទ្ទហន្តោ នានគ្គរសភោជនេន ភគវតោ បិណ្ឌបាតំ អទាសិ, ទត្វា ច បន ភោជនសាលាយំ ភោជនត្ថាយ និសិន្នាសនំ ជាតិសុមនមល្លិកាទីហិ អលង្ករិ. ភគវា ច ភត្តានុមោទនមកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ អនេកវិធំ សម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធោ បសន្នោ បព្ពជិត្វា ន ចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤៣. សោ ឯវំ បត្តសន្តិបទោ ‘‘កេន នុ ខោ បុញ្ញេន ឥទំ សន្តិបទំ អនុប្បត្ត’’ន្តិ ញាណេន ឧបធារេន្តោ បុព្ពកម្មំ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. តំ វុត្តត្ថមេវ. បិណ្ឌបាតំ អទាសហន្តិ តត្ថ តត្ថ លទ្ធានំ បិណ្ឌានំ កពឡំ កពឡំ កត្វា បាតព្ពតោ ខាទិតព្ពតោ អាហារោ បិណ្ឌបាតោ, តំ បិណ្ឌបាតំ ភគវតោ អទាសិំ, ភគវន្តំ ភោជេសិន្តិ អត្ថោ.
៤៤. អកិត្តយិ ¶ បិណ្ឌបាតន្តិ មយា ទិន្នបិណ្ឌបាតស្ស គុណំ អានិសំសំ បកាសេសីតិ អត្ថោ.
៤៨. សំវុតោ បាតិមោក្ខស្មិន្តិ បាតិមោក្ខសំវរសីលេន សំវុតោ បិហិតោ បដិច្ឆន្នោតិ អត្ថោ. ឥន្ទ្រិយេសុ ច បញ្ចសូតិ ចក្ខុន្ទ្រិយាទីសុ បញ្ចសុ ¶ ឥន្ទ្រិយេសុ រូបាទីហិ គោបិតោ ឥន្ទ្រិយសំវរសីលញ្ច គោបិតោតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សបរិវារាសនត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. បញ្ចទីបកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បញ្ចទីបកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសេ វសន្តោ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា សម្មាទិដ្ឋិយំ បតិដ្ឋិតោ សទ្ធោ បសន្នោ មហាជនេហិ ពោធិបូជំ កយិរមានំ ទិស្វា សយម្បិ ពោធិំ បរិវារេត្វា ទីបំ ជាលេត្វា បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ចក្កវត្តិសម្បត្តិអាទយោ អនុភវិត្វា សព្ពត្ថេវ ឧប្បន្នភវេ ជលមានោ ជោតិសម្បន្នវិមានាទីសុ វសិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ វិភវសម្បន្នេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ, ទីបបូជានិស្សន្ទេន ទីបកត្ថេរោតិ បាកដោ.
៥០. សោ ¶ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. តំ វុត្តត្ថមេវ. ឧជុទិដ្ឋិ អហោសហន្តិ វង្កំ មិច្ឆាទិដ្ឋិំ ឆឌ្ឌេត្វា ឧជុ អវង្កំ និព្ពានាភិមុខំ បាបុណនសម្មាទិដ្ឋិ អហោសិន្តិ អត្ថោ.
៥១. បទីបទានំ បាទាសិន្តិ ឯត្ថ បការេន ទិព្ពតិ ជោតតីតិ បទីបោ, តស្ស ទានំ បទីបទានំ, តំ អទាសិំ បទីបបូជំ អកាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
បញ្ចទីបកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. ធជទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ ¶ ¶ អាយស្មតោ ធជទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា សុន្ទរេហិ អនេកេហិ វត្ថេហិ ធជំ ការាបេត្វា ធជបូជំ អកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ ឧច្ចកុលេ និព្ពត្តោ បូជនិយោ អហោសិ. អបរភាគេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ បុត្តទារេហិ វឌ្ឍិត្វា មហាភោគោ យសវា សទ្ធាជាតោ សត្ថរិ បសន្នោ ឃរាវាសំ បហាយ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៥៧. សោ បត្តអរហត្តផលោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ អត្តនោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. តស្សត្ថោ បុព្ពេ វុត្តោយេវ. ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេនាតិ សោមនស្សសហគតចិត្តយុត្តត្តា ហដ្ឋោ បរិបុណ្ណរូបកាយោ សទ្ធាសម្បយុត្តចិត្តតាយ ហដ្ឋេន ចិត្តេន សន្តុដ្ឋេន ចិត្តេនាតិ អត្ថោ. ធជមារោបយិំ អហន្តិ ធុនាតិ កម្បតិ ចលតីតិ ធជំ, តំ ធជំ អារោបយិំ វេឡគ្គេ លគ្គេត្វា បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៥៨-៩. បតិតបត្តានិ គណ្ហិត្វាតិ បតិតានិ ពោធិបត្តានិ គហេត្វា អហំ ពហិ ឆឌ្ឌេសិន្តិ អត្ថោ. អន្តោសុទ្ធំ ពហិសុទ្ធន្តិ អន្តោ ចិត្តសន្តាននាមកាយតោ ច ពហិ ចក្ខុសោតាទិរូបកាយតោ ច សុទ្ធិំ អធិ វិសេសេន មុត្តំ កិលេសតោ វិមុត្តំ អនាសវំ សម្ពុទ្ធំ វិយ សម្មុខា ឧត្តមំ ពោធិំ អវន្ទិំ បណាមមកាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ធជទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. បទុមត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោតិអាទិកំ អាយស្មតោ បទុមត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតកុសលសម្ភារោ បទុមុត្តរមុនិនា ¶ ធម្មបជ្ជោតេ ជោតមានេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា ¶ ភោគសម្បន្នោតិ បាកដោ. សោ សត្ថរិ បសីទិត្វា មហាជនេន សទ្ធិំ ធម្មំ សុណន្តោ ធជេន សហ បទុមកលាបំ គហេត្វា អដ្ឋាសិ, សធជំ តំ បទុមកលាបំ អាកាសមុក្ខិបិំ, តំ ¶ អច្ឆរិយំ ទិស្វា អតិវិយ សោមនស្សជាតោ អហោសិ. សោ យាវជីវំ កុសលំ កត្វា ជីវិតបរិយោសានេ សគ្គេ និព្ពត្តោ ធជមិវ ឆកាមាវចរេ បាកដោ បូជិតោ ច ទិព្ពសម្បត្តិមនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច ចក្កវត្តិសម្បត្តិមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ សទ្ធាសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាជាតោ បញ្ចវស្សិកោវ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា កតបុញ្ញនាមេន បទុមត្ថេរោតិ បាកដោ.
៦៧. អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោតិអាទិមាហ. តត្ថ សច្ចន្តិ តថំ អវិតថំ អវិបរីតំ សច្ចំ, ទុក្ខសមុទយនិរោធមគ្គវសេន ចត្តារិ សច្ចានិ សមាហដានីតិ ចតុសច្ចំ, តំ ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ លោកេ បាកដំ ករោន្តោតិ អត្ថោ. វរធម្មប្បវត្តកោតិ ឧត្តមធម្មប្បវត្តកោ បកាសកោតិ អត្ថោ. អមតំ វុដ្ឋិន្តិ អមតមហានិព្ពានវុដ្ឋិធារំ បវស្សន្តោ បគ្ឃរន្តោ សទេវកំ លោកំ តេមេន្តោ សព្ពកិលេសបរិឡាហំ និព្ពាបេន្តោ ធម្មវស្សំ វស្សតីតិ អត្ថោ.
៦៨. សធជំ បទុមំ គយ្ហាតិ ធជេន សហ ឯកតោ កត្វា បទុមំ បទុមកលាបំ គហេត្វាតិ អត្ថោ. អឌ្ឍកោសេ ឋិតោ អហន្តិ ឧភោ ឧក្ខិបិត្វា ឋិតោ អហន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
បទុមត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. អសនពោធិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ជាតិយា សត្តវស្សោហន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ អសនពោធិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ អញ្ញតរស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សុខប្បត្តោ សាសនេ បសន្នោ ¶ អសនពោធិតោ ផលំ គហេត្វា តតោ វុដ្ឋិតពោធិតរុណេ គហេត្វា ពោធិំ រោបេសិ, យថា ន វិនស្សតិ តថា ឧទកាសិញ្ចនាទិកម្មេន រក្ខិត្វា បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ បរិបក្កសម្ភារត្តា ¶ សត្តវស្សិកោវ សមានោ បព្ពជិត្វា ខុរគ្គេយេវ អរហត្តំ បាបុណិ, បុរាកតបុញ្ញនាមេន អសនពោធិយត្ថេរោតិ បាកដោ.
៧៨. សោ ¶ បុព្ពសម្ភារមនុស្សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ជាតិយា សត្តវស្សោហន្តិអាទិមាហ. តត្ថ ជាតិយាតិ មាតុគព្ភតោ និក្ខន្តកាលតោ បដ្ឋាយាតិ អត្ថោ. សត្តវស្សោ បរិបុណ្ណសរទោ អហំ លោកនាយកំ តិស្សំ ភគវន្តំ អទ្ទសន្តិ សម្ពន្ធោ. បសន្នចិត្តោ សុមនោតិ បការេន បសន្នអនាលុឡិតអវិកម្បិតចិត្តោ, សុមនោ សុន្ទរមនោ សោមនស្សសហគតចិត្តោតិ អត្ថោ.
៧៩. តិស្សស្សាហំ ភគវតោតិ តិក្ខត្តុំ ជាតោតិ តិស្សោ, សោ មាតុគព្ភតោ, មនុស្សជាតិតោ, បញ្ចក្ខន្ធតោ ច មុត្តោ ហុត្វា ជាតោ និព្ពត្តោ ពុទ្ធោ ជាតោតិ អត្ថោ. តស្ស តិស្សស្ស ភគវតោ តាទិនោ, លោកជេដ្ឋស្ស អសនពោធិំ ឧត្តមំ រោបយិន្តិ សម្ពន្ធោ.
៨០. អសនោ នាមធេយ្យេនាតិ នាមបញ្ញត្តិយា នាមសញ្ញាយ អសនោ នាម អសនរុក្ខោ ពោធិ អហោសីតិ អត្ថោ. ធរណីរុហបាទបោតិ វល្លិរុក្ខបព្ពតគង្គាសាគរាទយោ ធារេតីតិ ធរណី, កា សា? បថវី, តស្សំ រុហតិ បតិដ្ឋហតីតិ ធរណីរុហោ, បាទេន បិវតីតិ បាទបោ, បាទសង្ខាតេន មូលេន សិញ្ចិតោទកំ បិវតិ អាបោរសំ សិនេហំ ធារេតីតិ អត្ថោ. ធរណីរុហោ ច សោ បាទបោ ចាតិ ធរណីរុហបាទបោ, តំ ឧត្តមំ អសនំ ពោធិំ បញ្ច វស្សានិ បរិចរិំ បោសេសិន្តិ អត្ថោ.
៨១. បុប្ផិតំ បាទបំ ទិស្វាតិ តំ មយា បោសិតំ អសនពោធិរុក្ខំ បុប្ផិតំ អច្ឆរយោគ្គភូតបុប្ផត្តា អព្ភុតំ លោមហំសករណំ ទិស្វា សកំ ¶ កម្មំ អត្តនោ កម្មំ បកិត្តេន្តោ បការេន កថយន្តោ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកំ អគមាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
អសនពោធិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ឆដ្ឋវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៧. សកចិន្តនិយវគ្គោ
១. សកចិន្តនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បវនំ ¶ កាននំ ទិស្វាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សកចិន្តនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ តស្ស ភគវតោ អាយុបរិយោសានេ ឧប្បន្នោ ¶ ធរមានំ ភគវន្តំ អបាបុណិត្វា បរិនិព្ពុតកាលេ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តេ វសន្តោ វិវេកំ រមណីយំ ឯកំ វនំ បត្វា តត្ថេវេកាយ កន្ទរាយ បុលិនចេតិយំ កត្វា ភគវតិ សញ្ញំ កត្វា សធាតុកសញ្ញញ្ច កត្វា វនបុប្ផេហិ បូជេត្វា នមស្សមានោ បរិចរិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ទ្វីសុ អគ្គំ អគ្គសម្បត្តិំ អគ្គញ្ច ចក្កវត្តិសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិភវសម្បន្នោ សទ្ធាសម្បន្នោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា អរហា ឆឡភិញ្ញោ អហោសិ.
១. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បវនំ កាននំ ទិស្វាតិអាទិមាហ. តត្ថ បវនន្តិ បការេន វនំ បត្ថដំ វិត្ថិណ្ណំ គហនភូតន្តិ បវនំ. កាននំ អវកុច្ឆិតំ អាននំ អវហនំ សតតំ សីហព្យគ្ឃយក្ខរក្ខសមទ្ទហត្ថិអស្សសុបណ្ណឧរគេហិ វិហង្គគណសទ្ទកុក្កុដកោកិលេហិ វា ពហលន្តិ កាននំ, តំ កាននសង្ខាតំ បវនំ មនុស្សសទ្ទវិរហិតត្តា អប្បសទ្ទំ និស្សទ្ទន្តិ អត្ថោ. អនាវិលន្តិ ន អាវិលំ ឧបទ្ទវរហិតន្តិ អត្ថោ. ឥសីនំ អនុចិណ្ណន្តិ ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធអរហន្តខីណាសវសង្ខាតានំ ឥសីនំ អនុចិណ្ណំ និសេវិតន្តិ អត្ថោ. អាហុតីនំ ¶ បដិគ្គហន្តិ អាហុនំ វុច្ចតិ បូជាសក្ការំ បដិគ្គហំ គេហសទិសន្តិ អត្ថោ.
២. ថូបំ កត្វាន វេឡុនាតិ វេឡុបេសិកាហិ ចេតិយំ កត្វាតិ អត្ថោ. នានាបុប្ផំ សមោកិរិន្តិ ចម្បកាទីហិ អនេកេហិ បុប្ផេហិ សមោកិរិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សម្មុខា វិយ សម្ពុទ្ធន្តិ ¶ សជីវមានស្ស សម្ពុទ្ធស្ស សម្មុខា ឥវ និម្មិតំ ឧប្បាទិតំ ចេតិយំ អហំ អភិ វិសេសេន វន្ទិំ បណាមមកាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សកចិន្តនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. អវោបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិហារា អភិនិក្ខម្មាតិអាទិកំ អាយស្មតោ អវោបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សទ្ធាសម្បន្នោ ធម្មំ សុត្វា សោមនស្សប្បត្តោ នានាបុប្ផានិ ឧភោហិ ហត្ថេហិ គហេត្វា ពុទ្ធស្ស ឧបរិ អព្ភុក្កិរិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ¶ សគ្គសម្បត្តិញ្ច ចក្កវត្តិសម្បត្តិញ្ច អនុភវិត្វា សព្ពត្ថ បូជិតោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពតោ វុទ្ធិប្បត្តោ សាសនេ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. អា សមន្តតោ កាសតិ ទិប្បតីតិ អាកាសោ, តស្មិំ អាកាសេ បុប្ផានំ អវកិរិតត្តា អវោបុប្ផិយត្ថេរោតិ បាកដោ.
៧. ឯវំ បត្តសន្តិបទោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិហារា អភិនិក្ខម្មាតិអាទិមាហ. តត្ថ វិហារាតិ វិសេសេន ហរតិ ចតូហិ ឥរិយាបថេហិ អបតន្តំ អត្តភាវំ អាហរតិ បវត្តេតិ ឯត្ថាតិ វិហារោ, តស្មា វិហារា អភិ វិសេសេន និក្ខម្ម និក្ខមិត្វា. អព្ភុដ្ឋាសិ ច ចង្កមេតិ ចង្កមនត្ថាយ សដ្ឋិរតនេ ចង្កមេ អភិវិសេសេន ឧដ្ឋាសិ, អភិរុហីតិ អត្ថោ. ចតុសច្ចំ ¶ បកាសេន្តោតិ តស្មិំ ចង្កមេ ចង្កមន្តោ ទុក្ខសមុទយនិរោធមគ្គសច្ចសង្ខាតំ ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ បាកដំ ករោន្តោ អមតំ បទំ និព្ពានំ ទេសេន្តោ វិភជន្តោ ឧត្តានីករោន្តោ តស្មិំ ចង្កមេតិ សម្ពន្ធោ.
៨. សិខិស្ស គិរមញ្ញាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស តាទិនោតិ សេដ្ឋស្ស តាទិគុណសមង្គិស្ស សិខិស្ស ពុទ្ធស្ស គិរំ សទ្ទំ ឃោសំ អញ្ញាយ ជានិត្វា. នានាបុប្ផំ គហេត្វានាតិ នាគបុន្នាគាទិអនេកានិ បុប្ផានិ គហេត្វា អាហរិត្វា. អាកាសម្ហិ សមោកិរិន្តិ ចង្កមន្តស្ស ភគវតោ មុទ្ធនិ អាកាសេ ឱកិរិំ បូជេសិំ.
៩. តេន កម្មេន ទ្វិបទិន្ទាតិ ទ្វិបទានំ ទេវព្រហ្មមនុស្សានំ ឥន្ទ បធានភូត. នរាសភ នរានំ ¶ អាសភភូត. បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានន្តិ តុម្ហាកំ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា អចលំ ឋានំ និព្ពានំ បត្តោ អម្ហិ ភវាមិ. ហិត្វា ជយបរាជយន្តិ ទិព្ពមនុស្សសម្បត្តិសង្ខាតំ ជយញ្ច ចតុរាបាយទុក្ខសង្ខាតំ បរាជយញ្ច ហិត្វា ឆឌ្ឌេត្វា និព្ពានំ បត្តោស្មីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
អវោបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តោ.
៣. បច្ចាគមនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិន្ធុយា នទិយា តីរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ បច្ចាគមនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ សិន្ធុយា គង្គាយ សមីបេ ចក្កវាកយោនិយំ និព្ពត្តោ បុព្ពសម្ភារយុត្តត្តា បាណិនោ អខាទន្តោ សេវាលមេវ ភក្ខយន្តោ ចរតិ. តស្មិំ សមយេ វិបស្សិភគវា សត្តានុគ្គហំ ករោន្តោ តត្ថ អគមាសិ. តស្មិំ ខណេ សោ ចក្កវាកោ វិជ្ជោតមានំ ¶ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ តុណ្ឌេន សាលរុក្ខតោ សាលបុប្ផំ ឆិន្ទិត្វា អាគម្ម បូជេសិ. សោ តេនេវ ចិត្តប្បសាទេន តតោ ចុតោ ទេវលោកេ ឧប្បន្នោ អបរាបរំ ឆកាមាវចរសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា តតោ ចុតោ មនុស្សលោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា ចក្កវត្តិសម្បត្តិអាទយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ ¶ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ បុព្ពចរិតវសេន សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ, ចក្កវាកោ ហុត្វា ភគវន្តំ ទិស្វា កត្ថចិ គន្ត្វា បុប្ផមាហរិត្វា បូជិតត្តា បុព្ពបុញ្ញនាមេន បច្ចាគមនិយត្ថេរោតិ បាកដោ.
១៣. អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិន្ធុយា នទិយា តីរេតិអាទិមាហ. សីតិ សទ្ទំ កុរុមានា ធុនាតិ កម្បតីតិ សិន្ធុ, នទតិ សទ្ទំ ករោន្តោ គច្ឆតីតិ នទិ. ចក្កវាកោ អហំ តទាតិ ចក្កំ សីឃំ គច្ឆន្តំ ឥវ ឧទកេ វា ថលេ វា អាកាសេ វា សីឃំ វាតិ គច្ឆតីតិ ចក្កវាកោ. តទា វិបស្សិំ ភគវន្តំ ទស្សនកាលេ អហំ ចក្កវាកោ អហោសិន្តិ អត្ថោ. សុទ្ធសេវាលភក្ខោហន្តិ អញ្ញគោចរអមិស្សត្តា សុទ្ធសេវាលមេវ ខាទន្តោ អហំ វសាមិ. បាបេសុ ច សុសញ្ញតោតិ បុព្ពវាសនាវសេន បាបករណេ សុដ្ឋុ សញ្ញតោ តីហិ ទ្វារេហិ សញ្ញតោ សុសិក្ខិតោ.
១៤. អទ្ទសំ ¶ វិរជំ ពុទ្ធន្តិ រាគទោសមោហវិរហិតត្តា វិរជំ និក្កិលេសំ ពុទ្ធំ អទ្ទសំ អទ្ទក្ខិំ. គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេតិ អនិលញ្ជសេ អាកាសបថេ គច្ឆន្តំ ពុទ្ធំ. តុណ្ឌេន មយ្ហំ មុខតុណ្ឌេន តាលំ សាលបុប្ផំ បគ្គយ្ហ បគ្គហេត្វា វិបស្សិស្សាភិរោបយិំ វិបស្សិស្ស ភគវតោ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
បច្ចាគមនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. បរប្បសាទកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ឧសភំ បវរំ វីរន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ បរប្បសាទកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ ឥតិហាសបញ្ចមានំ បទកោ វេយ្យាករណោ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ នាមេន សេលព្រាហ្មណោតិ បាកដោ សិទ្ធត្ថំ ភគវន្តំ ទិស្វា ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ អសីតិអនុព្យញ្ជនេហិ ចាតិ សយំ សោភមានំ ទិស្វា បសន្នមានសោ អនេកេហិ ការណេហិ ¶ អនេកាហិ ¶ ឧបមាហិ ថោមនំ បកាសេសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវលោកេ សក្កមារាទយោ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ចក្កវត្តិសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិស្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ ចតុបដិសម្ភិទាឆឡភិញ្ញប្បត្តោ មហាខីណាសវោ អហោសិ, ពុទ្ធស្ស ថុតិយា សត្តានំ សព្ពេសំ ចិត្តប្បសាទករណតោ បរប្បសាទកត្ថេរោតិ បាកដោ.
២០. ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ឧសភំ បវរំ វីរន្តិអាទិមាហ. តត្ថ ឧសភន្តិ វសភោ និសភោ វិសភោ អាសភោតិ ចត្តារោ ជេដ្ឋបុង្គវា. តត្ថ គវសតជេដ្ឋកោ វសភោ, គវសហស្សជេដ្ឋកោ និសភោ, គវសតសហស្សជេដ្ឋកោ វិសភោ, គវកោដិសតសហស្សជេដ្ឋកោ អាសភោតិ ច យស្ស កស្សចិ ថុតិំ ករោន្តា ព្រាហ្មណបណ្ឌិតា ពហុស្សុតា អត្តនោ អត្តនោ បញ្ញាវសេន ថុតិំ ករោន្តិ, ពុទ្ធានំ បន សព្ពាការេន ថុតិំ កាតុំ សមត្ថោ ឯកោបិ នត្ថិ. អប្បមេយ្យោ ហិ ពុទ្ធោ. វុត្តញ្ហេតំ –
‘‘ពុទ្ធោបិ ¶ ពុទ្ធស្ស ភណេយ្យ វណ្ណំ, កប្បម្បិ ចេ អញ្ញមភាសមានោ;
ខីយេថ កប្បោ ចិរទីឃមន្តរេ, វណ្ណោ ន ខីយេថ តថាគតស្សា’’តិ. (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.៣០៤; ៣.១៤១; ម. និ. អដ្ឋ. ២.៤២៥; ឧទា. អដ្ឋ. ៥៣) –
អាទិកំ. អយម្បិ ព្រាហ្មណោ មុខារូឡ្ហវសេន ឯកបសីទនវសេន ‘‘អាសភ’’ន្តិ វត្តព្ពេ ‘‘ឧសភ’’ន្តិអាទិមាហ. វរិតព្ពោ បត្ថេតព្ពោតិ វរោ. អនេកេសុ កប្បសតសហស្សេសុ កតវីរិយត្តា វីរោ. មហន្តំ សីលក្ខន្ធាទិកំ ឯសតិ គវេសតីតិ មហេសី, តំ មហេសិំ ពុទ្ធំ. វិសេសេន កិលេសខន្ធមារាទយោ មារេ ជិតវាតិ វិជិតាវី, តំ វិជិតាវិនំ សម្ពុទ្ធំ. សុវណ្ណស្ស វណ្ណោ ឥវ វណ្ណោ យស្ស សម្ពុទ្ធស្ស សោ សុវណ្ណវណ្ណោ, តំ សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ ទិស្វា កោ នាម សត្តោ នប្បសីទតីតិ.
បរប្បសាទកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. ភិសទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វេស្សភូ ¶ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ភិសទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វេស្សភុស្ស ភគវតោ កាលេ ហិមវន្តស្មិំ ហត្ថិយោនិយំ និព្ពត្តោ តស្មិំ បដិវសតិ. តស្មិំ សមយេ វេស្សភូ ភគវា វិវេកកាមោ ហិមវន្តមគមាសិ. តំ ទិស្វា សោ ហត្ថិនាគោ បសន្នមានសោ ភិសមុឡាលំ ¶ គហេត្វា ភគវន្តំ ភោជេសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ហត្ថិយោនិតោ ចុតោ ទេវលោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា តត្ថ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សត្តមាគតោ មនុស្សេសុ ចក្កវត្តិសម្បត្តិអាទយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ មហាភោគេ អញ្ញតរស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ បុព្ពវាសនាពលេន សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ, សោ បុព្ពេ កតកុសលនាមេន ភិសទាយកត្ថេរោតិ បាកដោ.
២៩. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា បុព្ពចរិតាបទានំ ទស្សេន្តោ វេស្សភូ នាម នាមេនាតិអាទិមាហ. តត្ថ វេស្សភូតិ វេស្សំ ភុនាតិ អតិក្កមតីតិ វេស្សភូ. អថ វា វេស្សេ វាណិជកម្មេ វា កាមរាគាទិកេ វា កុសលាទិកម្មេ វា វត្ថុកាមកិលេសកាមេ វា ភុនាតិ អភិភវតីតិ ¶ វេស្សភូ, សោ នាមេន វេស្សភូ នាម ភគវា. ឥសីនំ តតិយោ អហូតិ កុសលធម្មេ ឯសតិ គវេសតីតិ ឥសិ, ‘‘វិបស្សី, សិខី, វេស្សភូ’’តិ វុត្តត្តា តតិយោ ឥសិ តតិយោ ភគវា អហុ អហោសីតិ អត្ថោ. កាននំ វនមោគ្គយ្ហាតិ កាននសង្ខាតំ វនំ ឱគយ្ហ ឱគហេត្វា បាវិសីតិ អត្ថោ.
៣០. ភិសមុឡាលំ គណ្ហិត្វាតិ ទ្វិបទចតុប្បទានំ ឆាតកំ ភិសតិ ហិំសតិ វិនាសេតីតិ ភិសំ, កោ សោ? បទុមកន្ទោ, ភិសញ្ច មុឡាលញ្ច ភិសមុឡាលំ, តំ ភិសមុឡាលំ គហេត្វាតិ អត្ថោ.
៣១. ករេន ច បរាមដ្ឋោតិ តំ មយា ទិន្នទានំ, វេស្សភូវរពុទ្ធិនា ឧត្តមពុទ្ធិនា វេស្សភុនា ករេន ហត្ថតលេន បរាមដ្ឋោ កតសម្ផស្សោ អហោសិ. សុខាហំ នាភិជានាមិ, សមំ តេន កុតោត្តរិន្តិ តេន សុខេន ¶ សមំ សុខំ នាភិជានាមិ, តតោ ឧត្តរិំ តតោ បរំ តតោ អធិកំ សុខំ កុតោតិ អត្ថោ. សេសំ នយានុសារេន សុវិញ្ញេយ្យន្តិ.
ភិសទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. សុចិន្តិតត្ថេរអបទានវណ្ណនា
គិរិទុគ្គចរោ អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ សុចិន្តិតត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ហិមវន្តប្បទេសេ នេសាទកុលេ ឧប្បន្នោ មិគសូករាទយោ វធិត្វា ខាទន្តោ វិហរតិ. តទា លោកនាថោ លោកានុគ្គហំ សត្តានុទ្ទយតញ្ច បដិច្ច ហិមវន្តមគមាសិ. តទា សោ នេសាទោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ អត្តនោ ខាទនត្ថាយ អានីតំ វរមធុរមំសំ អទាសិ. បដិគ្គហេសិ ភគវា តស្សានុកម្បាយ, តំ ភុញ្ជិត្វា អនុមោទនំ វត្វា បក្កាមិ. សោ តេនេវ បុញ្ញេន ¶ តេនេវ សោមនស្សេន តតោ ចុតោ សុគតីសុ សំសរន្តោ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ចក្កវត្តិសម្បត្តិអាទយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៦. ចតុបដិសម្ភិទាបញ្ចាភិញ្ញាទិភេទំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ ¶ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ គិរិទុគ្គចរោ អាសិន្តិអាទិមាហ. គិរតិ សទ្ទំ ករោតីតិ គិរិ, កោ សោ? សិលាបំសុមយបព្ពតោ, ទុដ្ឋុ ទុក្ខេន គមនីយំ ទុគ្គំ, គិរីហិ ទុគ្គំ គិរិទុគ្គំ, ទុគ្គមោតិ អត្ថោ. តស្មិំ គិរិទុគ្គេ បព្ពតន្តរេ ចរោ ចរណសីលោ អាសិំ អហោសិំ. អភិជាតោវ កេសរីតិ អភិ វិសេសេន ជាតោ និព្ពត្តោ កេសរីវ កេសរសីហោ ឥវ គិរិទុគ្គស្មិំ ចរាមីតិ អត្ថោ.
៤០. គិរិទុគ្គំ បវិសិំ អហន្តិ អហំ តទា តេន មំសទានេន បីតិសោមនស្សជាតោ បព្ពតន្តរំ បាវិសិំ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សុចិន្តិតត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. វត្ថទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បក្ខិជាតោ ¶ តទា អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ វត្ថទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ សុបណ្ណយោនិយំ និព្ពត្តោ គន្ធមាទនបព្ពតំ គច្ឆន្តំ អត្ថទស្សិំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ សុបណ្ណវណ្ណំ វិជហិត្វា មាណវកវណ្ណំ និម្មិនិត្វា មហគ្ឃំ ទិព្ពវត្ថំ អាទាយ ភគវន្តំ បូជេសិ. សោបិ ភគវា បដិគ្គហេត្វា អនុមោទនំ វត្វា បក្កាមិ. សោ តេនេវ សោមនស្សេន វីតិនាមេត្វា យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ តត្ថ អបរាបរំ សំសរន្តោ បុញ្ញានិ អនុភវិត្វា តតោ មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តិន្តិ សព្ពត្ថ មហគ្ឃំ វត្ថាភរណំ លទ្ធំ, តតោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ វត្ថច្ឆាយាយ គតគតដ្ឋានេ វសន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ ឆឡភិញ្ញប្បត្តខីណាសវោ អហោសិ, បុព្ពេ កតបុញ្ញនាមេន វត្ថទាយកត្ថេរោតិ បាកដោ.
៤៥. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បក្ខិជាតោ តទា អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ បក្ខិជាតោតិ បក្ខន្ទតិ ឧបលវតិ សកុណោ ឯតេនាតិ បក្ខំ, បក្ខមស្ស អត្ថីតិ បក្ខី, បក្ខិយោនិយំ ជាតោ និព្ពត្តោតិ អត្ថោ. សុបណ្ណោតិ សុន្ទរំ បណ្ណំ បត្តំ យស្ស សោ សុបណ្ណោ, វាតគ្គាហសុវណ្ណវណ្ណជលមានបត្តមហាភារោតិ ¶ ¶ អត្ថោ. គរុឡាធិបោតិ នាគេ គណ្ហនត្ថាយ គរុំ ភារំ បាសាណំ គិឡន្តីតិ គរុឡា, គរុឡានំ អធិបោ រាជាតិ គរុឡាធិបោ, វិរជំ ពុទ្ធំ អទ្ទសាហន្តិ សម្ពន្ធោ.
វត្ថទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. អម្ពទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អនោមទស្សី ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ អម្ពទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អនោមទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ វានរយោនិយំ ¶ និព្ពត្តោ ហិមវន្តេ កបិរាជា ហុត្វា បដិវសតិ. តស្មិំ សមយេ អនោមទស្សី ភគវា តស្សានុកម្បាយ ហិមវន្តមគមាសិ. អថ សោ កបិរាជា ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ សុមធុរំ អម្ពផលំ ខុទ្ទមធុនា អទាសិ. អថ ភគវា តស្ស បស្សន្តស្សេវ តំ សព្ពំ បរិភុញ្ជិត្វា អនុមោទនំ វត្វា បក្កាមិ. អថ សោ សោមនស្សសម្បន្នហទយោ តេនេវ បីតិសោមនស្សេន យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ អបរាបរំ តត្ថ ទិព្ពសុខមនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច មនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ ឆឡភិញ្ញប្បត្តោ អហោសិ. បុព្ពបុញ្ញនាមេន អម្ពទាយកត្ថេរោតិ បាកដោ.
៥៣. សោ អបរភាគេ អត្តនា កតកុសលពីជំ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ អត្តនោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អនោមទស្សី ភគវាតិអាទិមាហ. មេត្តាយ អផរិ លោកេ, អប្បមាណេ និរូបធីតិ សោ ភគវា សព្ពលោកេ អប្បមាណេ សត្តេ ‘‘សុខី ហោន្តូ’’តិអាទិនា និរុបធិ ឧបធិវិរហិតំ កត្វា មេត្តាយ មេត្តចិត្តេន អផរិ បត្ថរិ វឌ្ឍេសីតិ អត្ថោ.
៥៤. កបិ អហំ តទា អាសិន្តិ តទា តស្សាគមនកាលេ កបិរាជា អហោសិន្តិ អត្ថោ.
អម្ពទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. សុមនត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុមនោ ¶ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុមនត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ មាលាការស្ស កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាជាតោ ភគវតិ បសន្នមានសោ សុមនមាលាមុដ្ឋិយោ គហេត្វា ឧភោហិ ¶ ហត្ថេហិ បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ ទ្វេ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ បុត្តទារេហិ វឌ្ឍិត្វា សុមននាមេន ¶ បាកដោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៦២. សោ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ អត្តនោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុមនោ នាម នាមេនាតិអាទិមាហ. សុន្ទរំ មនំ ចិត្តំ យស្ស សោ សុមនោ. សទ្ធាបសាទពហុមានេន យុត្តោ នាមេន សុមនោ នាម មាលាការោ តទា អហំ អហោសិំ.
៦៣. សិខិនោ លោកពន្ធុនោតិ សិខា មុទ្ធា កាសតីតិ សិខី. អថ វា សម្បយុត្តសម្បយោគេ ខាទតិ វិទ្ធំសេតីតិ សិខី, កា សា? អគ្គិសិខា, អគ្គិសិខា វិយ សិខាយ ទិប្បនតោ សិខី. យថា អគ្គិសិខា ជោតតិ បាកដា ហោតិ, សិខី បត្តតិណកដ្ឋបលាសាទិកេ ទហតិ, ឯវមយម្បិ ភគវា នីលបីតាទិរំសីហិ ជោតតិ សកលលោកសន្និវាសេ បាកដោ ហោតិ. សកសន្តានគតសព្ពកិលេសេ សោសេតិ វិទ្ធំសេតិ ឈាបេតីតិ វោហារនាមំ នាមកម្មំ នាមធេយ្យំ, តស្ស សិខិនោ. សកលលោកស្ស ពន្ធុញាតកោតិ លោកពន្ធុ, តស្ស សិខិនោ លោកពន្ធុនោ ភគវតោ សុមនបុប្ផំ អភិរោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
សុមនត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. បុប្ផចង្កោដិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អភីតរូបំ សីហំ វាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បុប្ផចង្កោដិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ មហាវិភវសម្បន្នោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បសន្នាការំ ទស្សេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណំ អនោជបុប្ផមោចិនិត្វា ចង្កោដកំ បូរេត្វា ភគវន្តំ បូជេត្វា ‘‘ភគវា ¶ , ឥមស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ សុវណ្ណវណ្ណោ បូជនីយោ ហុត្វា និព្ពានំ បាបុណេយ្យ’’ន្តិ បត្ថនមកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ និព្ពត្តោ សព្ពត្ថ បូជិតោ ¶ សុវណ្ណវណ្ណោ អភិរូបោ អហោសិ. សោ អបរភាគេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៦៨-៩. សោ ¶ បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អភីតរូបំ សីហំ វាតិអាទិមាហ. តត្ថ សីហន្តិ ទ្វិបទចតុប្បទាទយោ សត្តេ អភិភវតិ អជ្ឈោត្ថរតីតិ សីហោ, អភីតរូបោ អភីតសភាវោ, តំ អភីតរូបំ សីហំ ឥវ និសិន្នំ បូជេសិន្តិ សម្ពន្ធោ. បក្ខីនំ អគ្គំ គរុឡរាជំ ឥវ បវរំ ឧត្តមំ ព្យគ្ឃរាជំ ឥវ អភិ វិសេសេន ជាតំ សព្ពសីហានំ វិសេសំ កេសរសីហំ ឥវ តិលោកស្ស សរណំ សិខិំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ. កិំ ភូតំ? អនេជំ និក្កិលេសំ ខន្ធមារាទីហិ អបរាជិតំ និសិន្នំ សិខិន្តិ សម្ពន្ធោ. មារណានគ្គន្តិ សព្ពកិលេសានំ មារណេ សោសនេ វិទ្ធំសនេ អគ្គំ សេដ្ឋំ កិលេសេ មារេន្តានំ បច្ចេកពុទ្ធពុទ្ធសាវកានំ វិជ្ជមានានម្បិ តេសំ អគ្គន្តិ អត្ថោ. ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ បរិវារិតំ បរិវារេត្វា និសិន្នំ សិខិន្តិ សម្ពន្ធោ.
៧០. ចង្កោដកេ ឋបេត្វានាតិ ឧត្តមំ អនោជបុប្ផំ ករណ្ឌកេ បូរេត្វា សិខីសម្ពុទ្ធំ សេដ្ឋំ សមោកិរិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
បុប្ផចង្កោដិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
សត្តមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៨. នាគសមាលវគ្គោ
១. នាគសមាលត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អាបាដលិំ ¶ អហំ បុប្ផន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ នាគសមាលត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា តថារូបសជ្ជនសំសគ្គស្ស ¶ អលាភេន សត្ថរិ ធរមានកាលេ ទស្សនសវនបូជាកម្មមករិត្វា បរិនិព្ពុតកាលេ តស្ស ភគវតោ សារីរិកធាតុំ និទហិត្វា កតចេតិយម្ហិ ចិត្តំ បសាទេត្វា បាដលិបុប្ផំ បូជេត្វា សោមនស្សំ ឧប្បាទេត្វា យាវតាយុកំ ឋត្វា តេនេវ សោមនស្សេន តតោ កាលំ កតោ តុសិតាទីសុ ឆសុ ទេវលោកេសុ សុខមនុភវិត្វា អបរភាគេ មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ នាគរុក្ខបល្លវកោមឡសទិសសរីរត្តា នាគសមាលោតិ មាតាបិតូហិ កតនាមធេយ្យោ ភគវតិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១. សោ ¶ បច្ឆា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អាបាដលិំ អហំ បុប្ផន្តិអាទិមាហ. តត្ថ អាបាដលិន្តិ អា សមន្តតោ, អាទរេន វា បាដលិបុប្ផំ គហេត្វា អហំ ថូបម្ហិ អភិរោបេសិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. ឧជ្ឈិតំ សុមហាបថេតិ សព្ពនគរវាសីនំ វន្ទនបូជនត្ថាយ មហាបថេ នគរមជ្ឈេ វីថិយំ ឧជ្ឈិតំ ឧដ្ឋាបិតំ, ឥដ្ឋកកម្មសុធាកម្មាទីហិ និប្ផាទិតន្តិ អត្ថោ. សេសំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថត្តា ច សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
នាគសមាលត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. បទសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អក្កន្តញ្ច បទំ ទិស្វាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បទសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ ¶ កតាធិការោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ សទ្ធាសម្បន្នេ ឧបាសកគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ រតនត្តយេ បសន្នោ ភគវតា តស្ស អនុកម្បាយ ទស្សិតំ បទចេតិយំ ទិស្វា បសន្នោ លោមហដ្ឋជាតោ វន្ទនបូជនាទិពហុមានមកាសិ. សោ តេនេវ សុខេត្តេ សុកតេន បុញ្ញេន តតោ ចុតោ សគ្គេ និព្ពត្តោ តត្ថ ទិព្ពសុខមនុភវិត្វា អបរភាគេ មនុស្សេសុ ជាតោ មនុស្សសម្បត្តិំ សព្ពមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាជាតោ ¶ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ, បុរាកតបុញ្ញនាមេន បទសញ្ញកត្ថេរោតិ បាកដោ.
៥. សោ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អក្កន្តញ្ច បទំ ទិស្វាតិអាទិមាហ. តត្ថ អក្កន្តន្តិ អក្កមិតំ ទស្សិតំ. សព្ពពុទ្ធានំ សព្ពទា ចតុរង្គុលោបរិយេវ គមនំ, អយំ បន តស្ស សទ្ធាសម្បន្នតំ ញត្វា ‘‘ឯសោ ឥមំ បស្សតូ’’តិ បទចេតិយំ ទស្សេសិ, តស្មា សោ តស្មិំ បសីទិត្វា វន្ទនបូជនាទិសក្ការមកាសីតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
បទសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ទុមគ្គេ បំសុកូលិកន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ ¶ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សទ្ធាជាតោ ទុមគ្គេ លគ្គិតំ ភគវតោ បំសុកូលចីវរំ ទិស្វា បសន្នមានសោ ‘‘អរហទ្ធជ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា វន្ទនបូជនាទិសក្ការមកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សសម្បត្តិមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៩. សោ បត្តអរហត្តាធិគមោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ទុមគ្គេ បំសុកូលិកន្តិអាទិមាហ. តត្ថ ធុនាតិ កម្បតីតិ ទុមោ. ទុហតិ បូរេតិ អាកាសតលន្តិ វា ទុមោ, ទុមស្ស អគ្គោ កោដីតិ ទុមគ្គោ, តស្មិំ ទុមគ្គេ. បំសុមិវ បដិក្កូលភាវំ អមនុញ្ញភាវំ ឧលតិ គច្ឆតីតិ បំសុកូលំ, បំសុកូលមេវ បំសុកូលិកំ, សត្ថុនោ ¶ បំសុកូលំ ទុមគ្គេ លគ្គិតំ ទិស្វា អហំ អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា តំ បំសុកូលំ អវន្ទិំ បណាមមកាសិន្តិ អត្ថោ. តន្តិ និបាតមត្តំ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. ភិសាលុវទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
កាននំ ¶ វនមោគ្គយ្ហាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ភិសាលុវទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ហិមវន្តស្ស សមីបេ អរញ្ញាវាសេ វសន្តោ វនមូលផលាហារោ វិវេកវសេនាគតំ វិបស្សិំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ បញ្ចភិសាលុវេ អទាសិ. ភគវា តស្ស ចិត្តំ បសាទេតុំ បស្សន្តស្សេវ បរិភុញ្ជិ. សោ តេន ចិត្តប្បសាទេន កាលំ កត្វា តុសិតាទីសុ សម្បត្តិមនុភវិត្វា បច្ឆា មនុស្សសម្បត្តិញ្ច អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិភវសម្បត្តិំ បត្តោ តំ បហាយ សាសនេ បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
១៣. សោ តតោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ កាននំ វនមោគ្គយ្ហាតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. វសាមិ វិបិនេ អហន្តិ វិវេកវាសោ អហំ វសាមីតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ភិសាលុវទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ឆដ្ឋភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា.
៥. ឯកសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ខណ្ឌោ ¶ នាមាសិ នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឯកសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ រតនត្តយេ បសន្នមានសោ តស្ស សត្ថុនោ ខណ្ឌំ នាម អគ្គសាវកំ ភិក្ខាយ ចរមានំ ទិស្វា សទ្ទហិត្វា បិណ្ឌបាតមទាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ¶ ទេវមនុស្សសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. សោ ឯកទិវសំ បិណ្ឌបាតស្ស សញ្ញំ មនសិករិត្វា បដិលទ្ធវិសេសត្តា ឯកសញ្ញកត្ថេរោតិ បាកដោ.
១៨. សោ ¶ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ខណ្ឌោ នាមាសិ នាមេនាតិអាទិមាហ. តត្ថ តស្ស អគ្គសាវកត្ថេរស្ស កិលេសានំ ខណ្ឌិតត្តា ខណ្ឌោតិ នាមំ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
ឯកសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. តិណសន្ថរទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ តិណសន្ថរទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ពុទ្ធុប្បាទតោ បគេវ ឧប្បន្នត្តា ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តស្ស អវិទូរេ ឯកំ សរំ និស្សាយ បដិវសតិ. តស្មិំ សមយេ តិស្សោ ភគវា តស្សានុកម្បាយ អាកាសេន អគមាសិ. អថ ខោ សោ តាបសោ អាកាសតោ ឱរុយ្ហ ឋិតំ តំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ តិណំ លាយិត្វា តិណសន្ថរំ កត្វា និសីទាបេត្វា ពហុមានាទរេន បញ្ចបតិដ្ឋិតេន វន្ទិត្វា បដិកុដិកោ ហុត្វា បក្កាមិ. សោ យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចវិត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ អនេកវិធសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
២២. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. មហាជាតស្សរោតិ ឯត្ថ បន សរន្តិ ឯត្ថ បានីយត្ថិកា ទ្វិបទចតុប្បទាទយោ សត្តាតិ សរំ, អថ វា សរន្តិ ឯត្ថ នទីកន្ទរាទយោតិ សរំ, មហន្តោ ¶ ច សោ សយមេវ ជាតត្តា សរោ ចេតិ មហាជាតស្សរោ. អនោតត្តឆទ្ទន្តទហាទយោ វិយ អបាកដនាមត្តា ‘‘មហាជាតស្សរោ’’តិ វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពោ. សតបត្តេហិ ¶ សញ្ឆន្នោតិ ឯកេកស្មិំ បុប្ផេ សតសតបត្តានំ វសេន សតបត្តោ, សតបត្តសេតបទុមេហិ ¶ សញ្ឆន្នោ គហនីភូតោតិ អត្ថោ. នានាសកុណមាលយោតិ អនេកេ ហំសកុក្កុដកុក្កុហទេណ្ឌិភាទយោ ឯកតោ កុណន្តិ សទ្ទំ ករោន្តីតិ សកុណាតិ លទ្ធនាមានំ បក្ខីនំ អាលយោ អាធារភូតោតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
តិណសន្ថរទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. សូចិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
តិំសកប្បសហស្សម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ សូចិទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សុមេធស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ភគវតោ ចីវរកម្មំ កាតុំ បញ្ច សូចិយោ អទាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ បុញ្ញមនុភវិត្វា វិចរន្តោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ តិក្ខបញ្ញោ ហុត្វា បាកដោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជន្តោ តិក្ខបញ្ញតាយ ខុរគ្គេយេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
៣០. សោ អបរភាគេ បុញ្ញំ បច្ចវេក្ខន្តោ តំ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ តិំសកប្បសហស្សម្ហីតិអាទិមាហ. អន្តរន្តរំ បនេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ.
៣១. បញ្ចសូចី មយា ទិន្នាតិ ឯត្ថ សូចតិ ឆិទ្ទំ ករោតិ វិជ្ឈតីតិ សូចិ, បញ្ចមត្តា សូចី បញ្ចសូចី មយា ទិន្នាតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សូចិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. បាដលិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ បាដលិបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ ¶ កុលគេហេ សេដ្ឋិបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ កុសលាកុសលញ្ញូ សត្ថរិ បសីទិត្វា បាដលិបុប្ផំ គហេត្វា សត្ថុ បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ពហុធា ¶ សុខសម្បត្តិយោ អនុភវន្តោ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៦. សោ អបរភាគេ ¶ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិមាហ. តត្ថ អន្តរាបណេតិ អា សមន្តតោ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទិកំ ភណ្ឌំ បណេន្តិ វិក្កិណន្តិ បត្ថរន្តិ ឯត្ថាតិ អាបណំ, អាបណស្ស អន្តរំ វីថីតិ អន្តរាបណំ, តស្មិំ អន្តរាបណេ. សុវណ្ណវណ្ណំ កញ្ចនគ្ឃិយសំកាសំ ទ្វត្តិំសវរលក្ខណំ សម្ពុទ្ធំ ទិស្វា បាដលិបុប្ផំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
បាដលិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. ឋិតញ្ជលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ឋិតញ្ជលិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថុប្បន្នភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ បុរាកតេន ឯកេន កម្មច្ឆិទ្ទេន នេសាទយោនិយំ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បត្តោ មិគសូករាទយោ មារេត្វា នេសាទកម្មេន អរញ្ញេ វាសំ កប្បេសិ. តស្មិំ សមយេ តិស្សោ ភគវា តស្សានុកម្បាយ ហិមវន្តំ អគមាសិ. សោ តំ ទ្វត្តិំសវរលក្ខណេហិ អសីតានុព្យញ្ជនព្យាមប្បភាហិ ច ជលមានំ ភគវន្តំ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ បណាមំ កត្វា គន្ត្វា បណ្ណសន្ថរេ និសីទិ. តស្មិំ ខណេ ទេវោ គជ្ជន្តោ អសនិ បតិ, តតោ មរណសមយេ ពុទ្ធមនុស្សរិត្វា បុនញ្ជលិមកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន សុខេត្តេ កតកុសលត្តា អកុសលវិបាកំ បដិពាហិត្វា សគ្គេ និព្ពត្តោ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តិយោ ច អនុភវិត្វា អបរភាគេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ បុរាកតវាសនាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤២. សោ ¶ តតោ បរំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ មិគលុទ្ទោតិ មិគានំ មារណំ ឧបគច្ឆតីតិ មិគលុទ្ទោ. មិគន្តិ សីឃំ វាតវេគេន គច្ឆន្តិ ធាវន្តីតិ មិគា, តេសំ មិគានំ មារណេ លុទ្ទោ ទារុណោ លោភីតិ មិគលុទ្ទោ. សោ អហំ បុរេ ភគវតោ ទស្សនសមយេ មិគលុទ្ទោ អាសិំ អហោសិន្តិ អត្ថោ ¶ . អរញ្ញេ កាននេតិ អរតិ គច្ឆតិ មិគសមូហោ ឯត្ថាតិ អរញ្ញំ, អថ វា អា សមន្តតោ រជ្ជន្តិ តត្ថ វិវេកាភិរតា ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធាទយោ ¶ មហាសារប្បត្តា សប្បុរិសាតិ អរញ្ញំ. កា កុច្ឆិតាការេន វា ភយានកាការេន វា នទន្តិ សទ្ទំ ករោន្តិ, អានន្តិ វិន្ទន្តីតិ វា កាននំ, តស្មិំ អរញ្ញេ កាននេ មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិន្តិ សម្ពន្ធោ. តត្ថ អទ្ទសំ សម្ពុទ្ធន្តិ តត្ថ តស្មិំ អរញ្ញេ ឧបគតំ សម្ពុទ្ធំ អទ្ទសំ អទ្ទក្ខិន្តិ អត្ថោ. ទស្សនំ បុរេ អហោសិ អវិទូរេ, តស្មា មនោទ្វារានុសារេន ចក្ខុវិញ្ញាណំ បុរេចារិកំ កាយវិញ្ញាណសមង្គិំ បាបេតិ អប្បេតីតិ អត្ថោ.
៤៤. តតោ មេ អសនីបាតោតិ អា សមន្តតោ សនន្តោ គជ្ជន្តោ បតតីតិ អសនិ, អសនិយា បាតោ បតនំ អសនីបាតោ, ទេវទណ្ឌោតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ឋិតញ្ជលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. តិបទុមិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរោ នាម ជិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ តិបទុមិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតិយំ មាលាការកុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ មាលាការកម្មំ កត្វា វសន្តោ ឯកទិវសំ អនេកវិធានិ ជលជថលជបុប្ផានិ គហេត្វា រញ្ញោ សន្តិកំ គន្តុកាមោ ឯវំ ចិន្តេសិ – ‘‘រាជា ឥមានិ តាវ បុប្ផានិ ទិស្វា បសន្នោ សហស្សំ វា ធនំ គាមាទិកំ វា ទទេយ្យ, លោកនាថំ បន បូជេត្វា និព្ពានាមតធនំ លភាមិ, កិំ មេ ឯតេសុ សុន្ទរ’’ន្តិ តេន ‘‘ភគវន្តំ ¶ បូជេត្វា សគ្គមោក្ខសម្បត្តិយោ និប្ផាទេតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា វណ្ណវន្តំ អតីវ រត្តបុប្ផត្តយំ គហេត្វា បូជេសិ. តានិ គន្ត្វា អាកាសំ ឆាទេត្វា បត្ថរិត្វា អដ្ឋំសុ. នគរវាសិនោ អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តជាតា ចេលុក្ខេបសហស្សានិ បវត្តយិំសុ. តំ ទិស្វា ភគវា អនុមោទនំ អកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤៨. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោតិអាទិមាហ. តស្សត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តោវ. សព្ពធម្មាន បារគូតិ សព្ពេសំ នវលោកុត្តរធម្មានំ បារំ និព្ពានំ គតោ បច្ចក្ខំ កតោតិ អត្ថោ. ទន្តោ ទន្តបរិវុតោតិ សយំ កាយវាចាទីហិ ¶ ទន្តោ ឯតទគ្គេ ឋបិតេហិ សាវកេហិ បរិវុតោតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ សម្ពន្ធវសេន ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
តិបទុមិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
អដ្ឋមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៩. តិមិរវគ្គោ
១. តិមិរបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ចន្ទភាគានទីតីរេតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ តិមិរបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. កា ឧប្បត្តិ? អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា វសន្តោ កាមេសុ អាទីនវំ ទិស្វា ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ចន្ទភាគាយ នទិយា សមីបេ វសតិ, វិវេកកាមតាយ ហិមវន្តំ គន្ត្វា និសិន្នំ សិទ្ធត្ថំ ភគវន្តំ ទិស្វា វន្ទិត្វា តស្ស គុណំ បសីទិត្វា តិមិរបុប្ផំ គហេត្វា បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច ¶ សម្បត្តិមនុភវន្តោ សំសរិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១. សោ អបរភាគេ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ចន្ទភាគានទីតីរេតិអាទិមាហ. តស្សត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តោវ. អនុភោតំ វជាមហន្តិ គង្គាយ អាសន្នេ វសនភាវេន សព្ពត្ថ រម្មភាវេន គង្គាតោ ហេដ្ឋា សោតានុសារេន អហំ វជាមិ គច្ឆាមិ តត្ថ តត្ថ វសាមីតិ អត្ថោ. និសិន្នំ សមណំ ទិស្វាតិ សមិតបាបត្តា សោសិតបាបត្តា សមណសង្ខាតំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ ទិស្វាតិ អត្ថោ.
២. ឯវំ ចិន្តេសហំ តទាតិ អយំ ភគវា សយំ តិណ្ណោ សព្ពសត្តេ តារយិស្សតិ សំសារតោ ឧត្តារេតិ សយំ កាយទ្វារាទីហិ ទមិតោ អយំ ភគវា បរេ ទមេតិ.
៣. សយំ អស្សត្ថោ អស្សាសម្បត្តោ, កិលេសបរិឡាហតោ មុត្តោ សព្ពសត្តេ អស្សាសេតិ, សន្តភាវំ អាបាបេតិ. សយំ សន្តោ សន្តកាយចិត្តោ បរេសំ សន្តកាយចិត្តំ បាបេតិ. សយំ មុត្តោ សំសារតោ មុច្ចិតោ បរេ សំសារតោ មោចយិស្សតិ. សោ អយំ ភគវា សយំ និព្ពុតោ កិលេសគ្គីហិ និព្ពុតោ បរេសម្បិ កិលេសគ្គីហិ និព្ពាបេស្សតីតិ អហំ តទា ឯវំ ចិន្តេសិន្តិ អត្ថោ.
៤. គហេត្វា តិមិរបុប្ផន្តិ សកលំ វនន្តំ នីលកាឡរំសីហិ អន្ធការំ វិយ កុរុមានំ ខាយតីតិ ¶ តិមិរំ បុប្ផំ តំ គហេត្វា កណ្ណិកាវណ្ដំ គហេត្វា មត្ថកេ សីសស្ស ឧបរិ អាកាសេ ឱកិរិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
តិមិរបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. គតសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ជាតិយា ¶ សត្តវស្សោហន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ គតសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ ¶ កុលគេហេ និព្ពត្តោ បុរាកតវាសនាវសេន សទ្ធាជាតោ សត្តវស្សិកកាលេយេវ បព្ពជិតោ ភគវតោ បណាមករណេនេវ បាកដោ អហោសិ. សោ ឯកទិវសំ អតីវ នីលមណិប្បភានិ នង្គលកសិតដ្ឋានេ ឧដ្ឋិតសត្តបុប្ផានិ គហេត្វា អាកាសេ បូជេសិ. សោ យាវតាយុកំ សមណធម្មំ កត្វា តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១០. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ជាតិយា សត្តវស្សោហន្តិអាទិមាហ. តត្ថ ជាតិយា សត្តវស្សោតិ មាតុគព្ភតោ និក្ខន្តកាលតោ បដ្ឋាយ បរិបុណ្ណសត្តវស្សិកោតិ អត្ថោ. បព្ពជិំ អនគារិយន្តិ អគារស្ស ហិតំ អាគារិយំ កសិវាណិជ្ជាទិកម្មំ នត្ថិ អាគារិយន្តិ អនគារិយំ, ពុទ្ធសាសនេ បព្ពជិំ អហន្តិ អត្ថោ.
១២. សុគតានុគតំ មគ្គន្តិ ពុទ្ធេន គតំ មគ្គំ. អថ វា សុគតេន ទេសិតំ ធម្មានុធម្មបដិបត្តិបូរណវសេន ហដ្ឋមានសោ តុដ្ឋចិត្តោ បូជេត្វាតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
គតសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. និបន្នញ្ជលិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
រុក្ខមូលេ ¶ និសិន្នោហន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ និបន្នញ្ជលិកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ បព្ពជិត្វា រុក្ខមូលិកង្គំ បូរយមានោ អរញ្ញេ វិហរតិ. តស្មិំ សមយេ ខរោ អាពាធោ ឧប្បជ្ជិ, តេន បីឡិតោ បរមការុញ្ញប្បត្តោ អហោសិ. តទា ភគវា តស្ស ការុញ្ញេន តត្ថ អគមាសិ. អថ សោ និបន្នកោវ ឧដ្ឋិតុំ អសក្កោន្តោ សិរសិ អញ្ជលិំ កត្វា ភគវតោ បណាមំ អកាសិ. សោ តតោ ចុតោ តុសិតភវនេ ឧប្បន្នោ តត្ថ សម្បត្តិមនុភវិត្វា ឯវំ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ¶ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ, បុរាកតបុញ្ញវសេន និបន្នញ្ជលិកត្ថេរោតិ បាកដោ.
១៦. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុញ្ញសម្បត្តិយោ ឱលោកេត្វា សោមនស្សជាតោ ¶ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ រុក្ខមូលេ និសិន្នោហន្តិអាទិមាហ. តត្ថ រុហតិ បដិរុហតិ ឧទ្ធមុទ្ធំ អារោហតីតិ រុក្ខោ, តស្ស រុក្ខស្ស មូលេ សមីបេតិ អត្ថោ. ព្យាធិតោ បរមេន ចាតិ បរមេន អធិកេន ខរេន កក្ខឡេន ព្យាធិនា រោគេន ព្យាធិតោ, ព្យាធិនា អហំ សមន្នាគតោតិ អត្ថោ. បរមការុញ្ញប្បត្តោម្ហីតិ បរមំ អធិកំ ការុញ្ញំ ទីនភាវំ ទុក្ខិតភាវំ បត្តោម្ហិ អរញ្ញេ កាននេតិ សម្ពន្ធោ.
២០. បញ្ចេវាសុំ មហាសិខាតិ សិរសិ បិឡន្ធនត្ថេន សិខា វុច្ចតិ ចូឡា. មណីតិ ជោតមានំ មកុដំ តស្ស អត្ថីតិ សិខោ, ចក្កវត្តិនោ ឯកនាមកា បញ្ចេវ ចក្កវត្តិនោ អាសុំ អហេសុន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
និបន្នញ្ជលិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. អធោបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អភិភូ នាម សោ ភិក្ខូតិអាទិកំ អាយស្មតោ អធោបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា អបរភាគេ កាមេសុ អាទីនវំ ទិស្វា តំ បហាយ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា បញ្ចាភិញ្ញាអដ្ឋសមាបត្តិលាភី ឥទ្ធីសុ ច វសីភាវំ បត្វា ហិមវន្តស្មិំ បដិវសតិ. តស្ស សិខិស្ស ភគវតោ អភិភូ នាម អគ្គសាវកោ វិវេកាភិរតោ ហិមវន្តមគមាសិ. អថ សោ តាបសោ តំ អគ្គសាវកត្ថេរំ ទិស្វា ថេរស្ស ឋិតបព្ពតំ អារុហន្តោ បព្ពតស្ស ហេដ្ឋាតលតោ សុគន្ធានិ វណ្ណសម្បន្នានិ សត្ត បុប្ផានិ គហេត្វា បូជេសិ. អថ សោ ថេរោ តស្សានុមោទនមកាសិ. សោបិ តាបសោ សកស្សមំ អគមាសិ. តត្ថ ឯកេន អជគរេន បីឡិតោ អបរភាគេ អបរិហីនជ្ឈានោ ¶ តេនេវ ឧបទ្ទវេន ឧបទ្ទុតោ កាលំ កត្វា ព្រហ្មលោកបរាយនោ ហុត្វា ព្រហ្មសម្បត្តិំ ឆកាមាវចរសម្បត្តិញ្ច អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តិយោ ច ខេបេត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា បសន្នមានសោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. សោ អបរភាគេ អត្តនោ កតបុញ្ញនាមេន អធោបុប្ផិយត្ថេរោតិ បាកដោ.
២២. សោ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អភិភូ នាម សោ ភិក្ខូតិអាទិមាហ. តត្ថ សីលសមាធីហិ បរេ អភិភវតីតិ អភិភូ, ខន្ធមារាទិមារេ ¶ អភិភវតិ អជ្ឈោត្ថរតីតិ វា អភិភូ, សសន្តានបរសន្តានគតកិលេសេ អភិភវតិ វិហេសេតិ វិទ្ធំសេតីតិ វា អភិភូ. ភិក្ខនសីលោ យាចនសីលោតិ ភិក្ខុ, ឆិន្នភិន្នបដធរោតិ វា ភិក្ខុ. អភិភូ នាម អគ្គសាវកោ សោ ភិក្ខូតិ អត្ថោ, សិខិស្ស ភគវតោ អគ្គសាវកោតិ សម្ពន្ធោ.
២៧. អជគរោ មំ បីឡេសីតិ តថារូបំ សីលសម្បន្នំ ឈានសម្បន្នំ តាបសំ បុព្ពេ កតបាបេន វេរេន ច មហន្តោ អជគរសប្បោ បីឡេសិ. សោ តេនេវ ឧបទ្ទវេន ឧបទ្ទុតោ អបរិហីនជ្ឈានោ កាលំ កត្វា ព្រហ្មលោកបរាយណោ អាសិ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
អធោបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. រំសិសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ រំសិសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តេសុ តេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ¶ ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា កាមេសុ អាទីនវំ ទិស្វា ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា អជិនចម្មធរោ ហិមវន្តម្ហិ វាសំ កប្បេសិ. តស្មិំ សមយេ វិបស្សី ភគវា ហិមវន្តមគមាសិ. អថ សោ តាបសោ តមុបគតំ ភគវន្តំ ទិស្វា តស្ស ភគវតោ ¶ សរីរតោ និក្ខន្តឆព្ពណ្ណពុទ្ធរំសីសុ បសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ បញ្ចង្គេន នមក្ការមកាសិ. សោ តេនេវ បុញ្ញេន ឥតោ ចុតោ តុសិតាទីសុ ទិព្ពសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា អបរភាគេ មនុស្សសម្បត្តិយោ ច អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា តត្ថាទីនវំ ទិស្វា គេហំ បហាយ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣០. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិមាហ. តត្ថ បព្ពតេតិ បការេន ព្រូហតិ វឌ្ឍេតីតិ បព្ពតោ, ហិមោ អស្ស អត្ថីតិ ហិមវន្តោ, ហិមវន្តោ ច សោ បព្ពតោ ចាតិ ហិមវន្តបព្ពតោ. ហិមវន្តបព្ពតេតិ វត្តព្ពេ គាថាវចនសុខត្ថំ ‘‘បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហី’’តិ វុត្តំ. តស្មិំ ហិមវន្តម្ហិ បព្ពតេ វាសំ កប្បេសិំ បុរេ អហន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សព្ពត្ថ នយានុសារេន ឧត្តានមេវាតិ.
រំសិសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. ទុតិយរំសិសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បព្ពតេ ¶ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ ទុតិយរំសិសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតកុសលោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ផុស្សស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា តត្ថ ទោសំ ទិស្វា តំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តបព្ពតេ វសន្តោ វាកចីរនិវសនោ វិវេកសុខេន វិហរតិ. តស្មិំ សមយេ សោ ផុស្សំ ភគវន្តំ តំ បទេសំ សម្បត្តំ ទិស្វា តស្ស សរីរតោ និក្ខន្តឆព្ពណ្ណពុទ្ធរំសិយោ ឥតោ ចិតោ វិធាវន្តិយោ ទណ្ឌទីបិកានិក្ខន្តវិប្ផុរន្តមិវ ទិស្វា តស្មិំ បសន្នោ អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា វន្ទិត្វា ចិត្តំ បសាទេត្វា តេនេវ បីតិសោមនស្សេន កាលំ កត្វា តុសិតាទីសុ និព្ពត្តោ តត្ថ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ ច អនុភវិត្វា អបរភាគេ មនុស្សសម្បត្តិយោ ¶ ច ¶ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ បុព្ពវាសនាវសេន បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៥. សោ អបរភាគេ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ទុតិយរំសិសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. ផលទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ ផលទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតកុសលសម្ភារោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ផុស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សុខប្បត្តោ តំ សព្ពំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ខរាជិនចម្មធារី ហុត្វា វិហរតិ. តស្មិញ្ច សមយេ ផុស្សំ ភគវន្តំ តត្ថ សម្បត្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ មធុរានិ ផលានិ គហេត្វា ភោជេសិ. សោ តេនេវ កុសលេន ទេវលោកាទីសុ បុញ្ញសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៩. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ អនុស្សរិត្វា បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ផលទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. សទ្ទសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ សទ្ទសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ ¶ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ផុស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ ¶ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សទ្ធាជាតោ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តម្ហិ អរញ្ញាវាសេ វសន្តោ អត្តនោ អនុកម្បាយ ឧបគតស្ស ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ធម្មេសុ ¶ ចិត្តំ បសាទេត្វា យាវតាយុកំ ឋត្វា អបរភាគេ កាលំ កត្វា តុសិតាទីសុ ឆសុ កាមាវចរសម្បត្តិយោ ច មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តិយោ ច អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ.
៤៣. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សទ្ទសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. ពោធិសិញ្ចកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិបស្សិស្ស ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ពោធិសិញ្ចកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកាសុ ជាតីសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សាសនេ បព្ពជិត្វា វត្តបដិបត្តិយា សាសនំ សោភយន្តោ មហាជនេ ពោធិបូជំ កុរុមានេ ទិស្វា អនេកានិ បុប្ផានិ សុគន្ធោទកានិ ច គាហាបេត្វា បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវលោកេ និព្ពត្តោ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤៦. សោ អរហា ហុត្វា ឈានផលសុខេន វីតិនាមេត្វា បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. តត្ថ វិសេសំ បរមត្ថំ និព្ពានំ បស្សតីតិ វិបស្សី, វិសេសេន ភព្ពាភព្ពជនេ បស្សតីតិ វា វិបស្សី, វិបស្សន្តោ ចតុសច្ចំ បស្សនទក្ខនសីលោតិ វា វិបស្សី, តស្ស វិបស្សិស្ស ភគវតោ មហាពោធិមហោ ¶ អហូតិ សម្ពន្ធោ. តត្រាបិ មហាពោធីតិ ពោធិ វុច្ចតិ ចតូសុ មគ្គេសុ ញាណំ, តមេត្ថ និសិន្នោ ភគវា បដិវិជ្ឈតីតិ កណិការបាទបរុក្ខោបិ ពោធិច្ចេវ វុច្ចតិ, មហិតោ ច សោ ទេវព្រហ្មនរាសុរេហិ ពោធិ ចេតិ មហាពោធិ, មហតោ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ពោធីតិ វា មហាពោធិ, តស្ស មហោ បូជា អហោសីតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ពោធិសិញ្ចកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. បទុមបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បោក្ខរវនំ ¶ ¶ បវិដ្ឋោតិអាទិកំ អាយស្មតោ បទុមបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ផុស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ បទុមសម្បន្នំ ឯកំ បោក្ខរណិំ បវិសិត្វា ភិសមុឡាលេ ខាទន្តោ បោក្ខរណិយា អវិទូរេ គច្ឆមានំ ផុស្សំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ តតោ បទុមានិ ឱចិនិត្វា អាកាសេ ឧក្ខិបិត្វា ភគវន្តំ បូជេសិ, តានិ បុប្ផានិ អាកាសេ វិតានំ ហុត្វា អដ្ឋំសុ. សោ ភិយ្យោសោមត្តាយ បសន្នមានសោ បព្ពជិត្វា វត្តបដិបត្តិសារោ សមណធម្មំ បូរេត្វា តតោ ចុតោ តុសិតភវនមលំ កុរុមានោ វិយ តត្ថ ឧប្បជ្ជិត្វា កមេន ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ ច មនុស្សសម្បត្តិយោ ច អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៥១. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បោក្ខរវនំ បវិដ្ឋោតិអាទិមាហ. តត្ថ បការេន នឡទណ្ឌបត្តាទីហិ ខរន្តីតិ បោក្ខរា, បោក្ខរានំ សមុដ្ឋិតដ្ឋេន សមូហន្តិ បោក្ខរវនំ, បទុមគច្ឆសណ្ឌេហិ មណ្ឌិតំ មជ្ឈំ បវិដ្ឋោ អហន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
បទុមបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
នវមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១០. សុធាវគ្គោ
១. សុធាបិណ្ឌិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បូជារហេ ¶ ¶ បូជយតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុធាបិណ្ឌិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ ភគវតិ ធរមានេ បុញ្ញំ កាតុមសក្កោន្តោ បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ តស្ស ធាតុំ និទហិត្វា ចេតិយេ ករីយមានេ សុធាបិណ្ឌមទាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ចតុន្នវុតិកប្បតោ បដ្ឋាយ ឯត្ថន្តរេ ចតុរាបាយមទិស្វា ទេវមនុស្សសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១-២. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ អត្តនោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បូជារហេតិអាទិមាហ. តត្ថ បូជារហា នាម ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធអរិយសាវកាចរិយុបជ្ឈាយមាតាបិតុគរុអាទយោ, តេសុ បូជារហេសុ មាលាទិបទុមវត្ថាភរណចតុបច្ចយាទីហិ ¶ បូជយតោ បូជយន្តស្ស បុគ្គលស្ស បុញ្ញកោដ្ឋាសំ សហស្សសតសហស្សាទិវសេន សង្ខ្យំ កាតុំ កេនចិ មហានុភាវេនាបិ ន សក្កាតិ អត្ថោ. ន កេវលមេវ ធរមានេ ពុទ្ធាទយោ បូជយតោ, បរិនិព្ពុតស្សាបិ ភគវតោ ចេតិយបដិមាពោធិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ.
៣. តំ ទីបេតុំ ចតុន្នមបិ ទីបានន្តិអាទិមាហ. តត្ថ ចតុន្នមបិ ទីបានន្តិ ជម្ពុទីបអបរគោយានឧត្តរកុរុបុព្ពវិទេហសង្ខាតានំ ចតុន្នំ ទីបានំ តទនុគតានំ ទ្វិសហស្សបរិត្តទីបានញ្ច ឯកតោ កត្វា សកលចក្កវាឡគព្ភេ ឥស្សរំ ចក្កវត្តិរជ្ជំ ករេយ្យាតិ អត្ថោ. ឯកិស្សា បូជនាយេតន្តិ ធាតុគព្ភេ ចេតិយេ កតាយ ឯកិស្សា បូជាយ ឯតំ សកលជម្ពុទីបេ សត្តរតនាទិកំ សកលំ ធនំ. កលំ នាគ្ឃតិ សោឡសិន្តិ ចេតិយេ កតបូជាយ សោឡសក្ខត្តុំ វិភត្តស្ស សោឡសមកោដ្ឋាសស្ស ន អគ្ឃតីតិ អត្ថោ.
៤. សិទ្ធត្ថស្ស…បេ… ¶ ផលិតន្តរេតិ នរានំ អគ្គស្ស សេដ្ឋស្ស សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ ចេតិយេ ¶ ធាតុគព្ភម្ហិ សុធាកម្មេ ករីយមានេ បរិច្ឆេទានំ ឧភិន្នមន្តរេ វេមជ្ឈេ, អថ វា បុប្ផទានដ្ឋានានំ អន្តរេ ផលន្តិយា មយា សុធាបិណ្ឌោ ទិន្នោ មក្ខិតោតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
សុធាបិណ្ឌិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. សុចិន្តិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
តិស្សស្ស លោកនាថស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុចិន្តិកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកាសុ ជាតីសុ និព្ពានាធិគមាយ បុញ្ញំ ឧបចិនិត្វា តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា សត្ថុ និសីទនត្ថាយ បរិសុទ្ធំ សិលិដ្ឋំ កដ្ឋមយមនគ្ឃបីឋមទាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន សុគតិសុខមនុភវិត្វា តត្ថ តត្ថ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៨. សោ បត្តអរហត្តផលោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ តិស្សស្ស លោកនាថស្សាតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សុចិន្តិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. អឌ្ឍចេឡកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
តិស្សស្សាហំ ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ អឌ្ឍចេឡកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកេនាកុសលេន កម្មេន ទុគ្គតកុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធម្មទេសនំ ញត្វា បសន្នមានសោ ចីវរត្ថាយ អឌ្ឍភាគំ ឯកំ ទុស្សមទាសិ. សោ ¶ តេនេវ បីតិសោមនស្សេន កាលំ កត្វា សគ្គេ និព្ពត្តោ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិមនុភវិត្វា តតោ ចុតោ មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តីនំ អគ្គភូតំ ចក្កវត្តិសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ អទ្ធកុលេ ¶ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១៤. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ តិស្សស្សាហំ ភគវតោតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
អឌ្ឍចេឡកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. សូចិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
កម្មារោហំ បុរេ អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ សូចិទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អន្តរន្តរា កុសលពីជានិ បូរេន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ អន្តរន្តរា កតេន ឯកេន កម្មច្ឆិទ្ទេន កម្មារកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សកសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ ចីវរសិព្ពនត្ថាយ សូចិទានមទាសិ, តេន បុញ្ញេន ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា អបរភាគេ មនុស្សេសុ ឧប្បន្នោ ចក្កវត្តាទយោ សម្បត្តិយោ ច អនុភវន្តោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ តិក្ខបញ្ញោ វជីរញាណោ អហោសិ. សោ កមេន ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ មហទ្ធនោ សទ្ធាជាតោ តិក្ខបញ្ញោ អហោសិ. សោ ឯកទិវសំ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា ធម្មានុសារេន ញាណំ បេសេត្វា និសិន្នាសនេយេវ អរហា អហោសិ.
១៩. សោ អរហា សមានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ កម្មារោហំ បុរេ អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ កម្មារោតិ អយោកម្មលោហកម្មាទិនា កម្មេន ជីវតិ រុហតិ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ អាបជ្ជតីតិ កម្មារោ, បុព្ពេ បុញ្ញករណកាលេ កម្មារោ អាសិំ អហោសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
សូចិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. គន្ធមាលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ គន្ធមាលិយត្ថេរស្ស អបទាន. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ ¶ កតាធិការោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ អហោសិ. សោ សត្ថរិ បសីទិត្វា ចន្ទនាគរុកប្បូរកស្សតុរាទីនិ អនេកានិ សុគន្ធានិ វឌ្ឍេត្វា សត្ថុ គន្ធថូបំ ការេសិ. តស្សុបរិ សុមនបុប្ផេហិ ឆាទេសិ, ពុទ្ធញ្ច អដ្ឋង្គនមក្ការំ អកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
២៤. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
គន្ធមាលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. តិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ តិបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អន្តរា កេនចិ អកុសលច្ឆិទ្ទេន វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ នេសាទកុលេ និព្ពត្តោ មិគលុទ្ទោ ហុត្វា អរញ្ញេ វិហរតិ. តទា វិបស្សិស្ស ភគវតោ បាដលិពោធិំ សម្បុណ្ណបត្តបល្លវំ ហរិតវណ្ណំ នីលោភាសំ មនោរមំ ទិស្វា តីហិ បុប្ផេហិ បូជេត្វា បុរាណបត្តំ ឆឌ្ឌេត្វា ភគវតោ សម្មុខា វិយ បាដលិមហាពោធិំ វន្ទិ. សោ តេន បុញ្ញេន តតោ ចុតោ ទេវលោកេ ឧប្បន្នោ តត្ថ ទិព្ពសម្បត្តិំ អបរាបរំ អនុភវិត្វា តតោ ចុតោ មនុស្សេសុ ជាតោ តត្ថ ចក្កវត្តិសម្បត្តិអាទយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសោមនស្សហទយោ គេហំ បហាយ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣១. សោ ¶ ឯវំ សិទ្ធិប្បត្តោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ មរណាយ គច្ឆតិ បាបុណាតីតិ មិគោ, អថ វា មគយមានោ ឥហតិ បវត្តតីតិ មិគោ, មិគានំ មារណេ លុទ្ទោ លោភី គេធោតិ មិគលុទ្ទោ, បុរេ មយ្ហំ បុញ្ញករណសមយេ កាននសង្ខាតេ មហាអរញ្ញេ មិគលុទ្ទោ អាសិន្តិ សម្ពន្ធោ. បាដលិំ ហរិតំ ទិស្វាតិ តត្ថ បការេន តលេន រត្តវណ្ណេន ភវតីតិ បាដលិ ¶ , បុប្ផានំ ¶ រត្តវណ្ណតាយ បាដលីតិ វោហារោ, បត្តានំ ហរិតតាយ ហរិតំ នីលវណ្ណំ បាដលិពោធិំ ទិស្វាតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
តិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. មធុបិណ្ឌិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិវនេ កាននេ ទិស្វាតិអាទិកំ អាយស្មតោ មធុបិណ្ឌិកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ នេសាទយោនិយំ និព្ពត្តោ មហាអរញ្ញេ បដិវសតិ. តទា វិវេកាភិរតិយា សម្បត្តំ សិទ្ធត្ថំ ភគវន្តំ ទិស្វា សមាធិតោ វុដ្ឋិតស្ស តស្ស សុមធុរំ មធុមទាសិ. តត្ថ ច បសន្នមានសោ វន្ទិត្វា បក្កាមិ. សោ តេនេវ បុញ្ញេន សម្បត្តិំ អនុភវន្តោ ទេវមនុស្សេសុ សំសរិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៧. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិវនេ កាននេ ទិស្វាតិអាទិមាហ. តត្ថ វិវនេតិ វិសេសេន វនំ បត្ថដំ វិវនំ, ហត្ថិអស្សរថសទ្ទេហិ ភេរិសទ្ទេហិ ច វត្ថុកាមកិលេសកាមេហិ ច វិគតំ ព្យាបគតន្តិ អត្ថោ, កាននសង្ខាតេ មហាអរញ្ញេ វិវនេតិ សម្ពន្ធោ. ឱសធិំវ វិរោចន្តន្តិ ភវវឌ្ឍកិជនានំ ឥច្ឆិតិច្ឆិតំ និប្ផាទេតីតិ ឱសធំ. ឱជានិព្ពត្តិការណំ បដិច្ច យាយ តារកាយ ឧគ្គតាយ ឧទ្ធរន្តិ គណ្ហន្តីតិ សា ឱសធិ. ឱសធិតារកា ¶ ឥវ វិរោចន្តីតិ វត្តព្ពេ គាថាពន្ធសុខត្ថំ ‘‘ឱសធិំវ វិរោចន្ត’’ន្តិ ច វុត្តំ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
មធុបិណ្ឌិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. សេនាសនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ សេនាសនទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា អត្តនោ វសនដ្ឋានំ វនន្តរំ សម្បត្តស្ស ភគវតោ បណាមំ កត្វា បណ្ណសន្ថរំ សន្ថរិត្វា អទាសិ. ភគវតោ និសិន្នដ្ឋានស្ស សមន្តតោ ភិត្តិបរិច្ឆេទំ កត្វា បុប្ផបូជមកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ¶ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤៥. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ អត្តនោ បុព្ពចរិតាបទានំ ទស្សេន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សេនាសនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. វេយ្យាវច្ចករត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិបស្សិស្ស ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ វេយ្យាវច្ចករត្ថេរស្ស អបទានំ. តស្ស ឧប្បត្តិអាទយោ ហេដ្ឋា វុត្តនិយាមេនេវ ទដ្ឋព្ពា.
វេយ្យាវច្ចករត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. ពុទ្ធុបដ្ឋាកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិបស្សិស្ស ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ពុទ្ធុបដ្ឋាកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ សង្ខធមកកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ អត្តនោ សិប្បេ សង្ខធមនេ ឆេកោ អហោសិ, និច្ចកាលំ ភគវតោ សង្ខំ ធមេត្វា សង្ខសទ្ទេនេវ បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សព្ពត្ថ បាកដោ មហាឃោសោ មហានាទី មធុរស្សរោ អហោសិ, ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ បាកដកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ មធុរស្សរោតិ បាកដោ, សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ, អបរភាគេ មធុរស្សរត្ថេរោតិ បាកដោ.
៥១. សោ ¶ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ. អហោសិំ សង្ខធមកោតិ សំ សុដ្ឋុ ខនន្តោ គច្ឆតីតិ សង្ខោ, សមុទ្ទជលបរិយន្តេ ចរមានោ គច្ឆតិ វិចរតីតិ អត្ថោ. តំ សង្ខំ ធមតិ ឃោសំ ករោតីតិ សង្ខធមកោ, សោហំ សង្ខធមកោវ អហោសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
ពុទ្ធុបដ្ឋាកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ទសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១១. ភិក្ខទាយិវគ្គោ
១. ភិក្ខាទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ភិក្ខាទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ វិភវសម្បន្នោ សទ្ធាជាតោ វិហារតោ និក្ខមិត្វា បិណ្ឌាយ ចរមានំ សិទ្ធត្ថំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ អាហារមទាសិ. ភគវា តំ បដិគ្គហេត្វា អនុមោទនំ វត្វា ¶ បក្កាមិ. សោ តេនេវ កុសលេន យាវតាយុកំ ឋត្វា អាយុបរិយោសានេ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ តត្ថ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច មនុស្សសម្បត្តិមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ អនុស្សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយមេវ. បវរា អភិនិក្ខន្តន្តិ បការេន វរិតព្ពំ បត្ថេតព្ពន្តិ បវរំ, រម្មភូតតោ វិវេកភូតតោ សកវិហារតោ អភិ វិសេសេន និក្ខន្តន្តិ អត្ថោ. វានា និព្ពានមាគតន្តិ វានំ វុច្ចតិ តណ្ហា, តតោ និក្ខន្តត្តា និព្ពានំ, វាននាមំ តណ្ហំ បធានំ កត្វា សព្ពកិលេសេ បហាយ និព្ពានំ បត្តន្តិ អត្ថោ.
២. កដច្ឆុភិក្ខំ ទត្វានាតិ ករតលេន គហេតព្ពា ទព្ពិ កដច្ឆុ, ភិក្ខីយតិ អាយាចីយតីតិ ភិក្ខា, អភិ វិសេសេន ខាទិតព្ពា ភក្ខិតព្ពាតិ វា ភិក្ខា, កដច្ឆុនា គហេតព្ពា ភិក្ខា កដច្ឆុភិក្ខា, ទព្ពិយា ភត្តំ ទត្វាតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ភិក្ខាទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. ញាណសញ្ញិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ញាណសញ្ញិកត្ថេរស្ស អបទានំ. កា ឧប្បត្តិ? អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាជាតោ សទ្ធម្មស្សវនេ សាទរោ សាលយោ ភគវតោ ធម្មទេសនានុសារេន ញាណំ បេសេត្វា ឃោសបមាណត្តា ភគវតោ ញាណេ បសន្នោ បញ្ចង្គអដ្ឋង្គនមក្ការវសេន បណាមំ កត្វា បក្កាមិ. សោ តតោ ចុតោ ទេវលោកេសុ ឧប្បន្នោ តត្ថ ឆ កាមាវចរេ ទិព្ពសម្បត្តិមនុភវន្តោ តតោ ចវិត្វា មនុស្សលោកេ ជាតោ តត្ថគ្គភូតា ចក្កវត្តិសម្បទាទយោ ¶ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ¶ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៧. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិមាហ. តំ វុត្តត្ថមេវ. និសភាជានិយំ យថាតិ គវសតសហស្សជេដ្ឋោ និសភោ, និសភោ ច សោ អាជានិយោ សេដ្ឋោ ឧត្តមោ ចេតិ និសភាជានិយោ. យថា និសភាជានិយោ, តថេវ ភគវាតិ អត្ថោ. លោកវិសយសញ្ញាតំ បញ្ញត្តិវសេន ឯវំ វុត្តំ. អនុបមេយ្យោ ហិ ភគវា. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ញាណសញ្ញិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. ឧប្បលហត្ថិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
តិវរាយំ និវាសីហន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ឧប្បលហត្ថកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតកុសលោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ មាលាការកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ មាលាការកម្មេន អនេកានិ បុប្ផានិ វិក្កិណន្តោ ជីវតិ. អថេកទិវសំ បុប្ផានិ គហេត្វា ចរន្តោ ភគវន្តំ រតនគ្ឃិកមិវ ចរមានំ ទិស្វា រត្តុប្បលកលាបេន បូជេសិ. សោ តតោ ចុតោ តេនេវ បុញ្ញេន សុគតីសុ បុញ្ញមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១៣. សោ ¶ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ តិវរាយំ និវាសីហន្តិអាទិមាហ. តត្ថ តិវរាតិ តីហិ វារេហិ ការិតំ សញ្ចរិតំ បដិច្ឆន្នំ នគរំ, តស្សំ តិវរាយំ និវាសី, វសនសីលោ និវាសនដ្ឋានគេហេ វា វសន្តោ អហន្តិ អត្ថោ. អហោសិំ មាលិកោ តទាតិ តទា និព្ពានត្ថាយ បុញ្ញសម្ភារករណសមយេ មាលិកោ មាលាការោវ បុប្ផានិ កយវិក្កយំ កត្វា ជីវន្តោ អហោសិន្តិ អត្ថោ.
១៤. បុប្ផហត្ថមទាសហន្តិ ¶ សិទ្ធត្ថំ ភគវន្តំ ទិស្វា ឧប្បលកលាបំ អទាសិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ឧប្បលហត្ថកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. បទបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ បទបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសន្នោ សុមនបុប្ផេន បាទមូលេ បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សក្កសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តផលេ បតិដ្ឋាសិ.
១៩. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. ជាតិបុប្ផមទាសហន្តិ ជាតិសុមនបុប្ផំ អទាសិំ អហន្តិ វត្តព្ពេ គាថាពន្ធសុខត្ថំ សុមនសទ្ទស្ស លោបំ កត្វា វុត្តំ. តត្ថ ជាតិយា និព្ពត្តោ វិកសមានោយេវ សុមនំ ជនានំ សោមនស្សំ ករោតីតិ សុមនំ, បុប្ផនដ្ឋេន វិកសនដ្ឋេន បុប្ផំ, សុមនញ្ច តំ បុប្ផញ្ចាតិ សុមនបុប្ផំ, តានិ សុមនបុប្ផានិ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ អហំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
បទបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. មុដ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុទស្សនោ ¶ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ មុដ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ មាលាការកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សកសិប្បេ និប្ផត្តិំ បត្តោ ឯកទិវសំ ¶ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ ជាតិសុមនបុប្ផានិ ឧភោហិ ហត្ថេហិ ភគវតោ បាទមូលេ ឱកិរិត្វា បូជេសិ. សោ តេន កុសលសម្ភារេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភោ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ បុព្ពវាសនាវសេន សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១៤-២៥. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ អនុស្សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុទស្សនោ នាម នាមេនាតិអាទិមាហ. តត្ថ សុទស្សនោតិ អារោហបរិណាហរូបសណ្ឋានយោព្ពញ្ញសោភនេន សុន្ទរោ ទស្សនោតិ សុទស្សនោ, នាមេន សុទស្សនោ នាម មាលាការោ ហុត្វា ជាតិសុមនបុប្ផេហិ បទុមុត្តរំ ភគវន្តំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
មុដ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. ឧទកបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ឧទកបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ បូរិតកុសលសញ្ចយោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ បរិបូរិយមានោ បុទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ កុសលាកុសលំ ជានន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ អាកាសេ គច្ឆតោ និក្ខន្តឆព្ពណ្ណពុទ្ធរំសីសុ បសន្នោ ឧភោហិ ហត្ថេហិ ឧទកំ គហេត្វា បូជេសិ. តេន បូជិតំ ឧទកំ រជតពុព្ពុលំ វិយ អាកាសេ អដ្ឋាសិ. សោ អភិប្បសន្នោ តេនេវ សោមនស្សេន តុសិតាទីសុ និព្ពត្តោ ទិព្ពសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា អបរភាគេ មនុស្សសម្បត្តិយោ ច អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
២៩. សោ ¶ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ. ឃតាសនំវ ជលិតន្តិ ឃតំ វុច្ចតិ សប្បិ, ឃតស្ស អាសនំ អាធារន្តិ ឃតាសនំ, អគ្គិ, អថ វា តំ អសតិ ភុញ្ជតីតិ ឃតាសនំ ¶ , អគ្គិយេវ. យថា ឃតេ អាសិត្តេ អគ្គិម្ហិ អគ្គិសិខា អតីវ ជលតិ, ឯវំ អគ្គិក្ខន្ធំ ឥវ ជលមានំ ភគវន្តន្តិ អត្ថោ. អាទិត្តំវ ហុតាសនន្តិ ហុតំ វុច្ចតិ បូជាសក្ការេ, ហុតស្ស បូជាសក្ការស្ស អាសនន្តិ ហុតាសនំ, ជលមានំ សូរិយំ ឥវ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ ព្យាមប្បភាមណ្ឌលេហិ វិជ្ជោតមានំ សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ អនិលញ្ជសេ អាកាសេ គច្ឆន្តំ អទ្ទសន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
ឧទកបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. នឡមាលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ នឡមាលិយត្ថេរស្ស អបទានំ. ឯសោបិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ អនេកាសុ ជាតីសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ កុសលកម្មានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា កាមេ អាទីនវំ ទិស្វា គេហំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តេ វសន្តោ តត្ថាគតំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នោ វន្ទិត្វា តិណសន្ថរំ សន្ថរិត្វា តត្ថ និសិន្នស្ស ភគវតោ នឡមាលេហិ ពីជនិំ កត្វា ពីជេត្វា អទាសិ. បដិគ្គហេសិ ភគវា តស្សានុកម្បាយ, អនុមោទនញ្ច អកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ បរិឡាហសន្តាបវិវជ្ជិតោ កាយចិត្តចេតសិកសុខប្បត្តោ អនេកសុខមនុភវិត្វា ¶ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ បុព្ពវាសនាពលេន សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៦. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ.
៣៧. នឡមាលំ គហេត្វានាតិ នឡតិ អសារោ និស្សារោ ហុត្វា វេឡុវំសតោបិ តនុកោ សល្លហុកោ ជាតោតិ នឡោ, នឡស្ស មាលា ¶ បុប្ផំ នឡមាលំ, តេន នឡមាលេន ពីជនិំ ការេសិន្តិ សម្ពន្ធោ ¶ . ពីជិស្សតិ ជនិស្សតិ វាតោ អនេនាតិ ពីជនី, តំ ពីជនិំ ពុទ្ធស្ស ឧបនាមេសិំ, បដិគ្គហេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
នឡមាលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
សត្តមភាណវារវណ្ណនា សមត្តា.
៨. អាសនុបដ្ឋាហកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
កាននំ វនមោគ្គយ្ហាតិអាទិកំ អាយស្មតោ អាសនុបដ្ឋាហកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ឃរាវាសំ វសន្តោ តត្ថ ទោសំ ទិស្វា ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តេ វសន្តោ តត្ថ សម្បត្តំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នោ សីហាសនំ អទាសិ, តត្ថ និសិន្នំ ភគវន្តំ មាលាកលាបំ គហេត្វា បូជេត្វា តំ បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ និព្ពត្តនិព្ពត្តភវេ ឧច្ចកុលិកោ វិភវសម្បន្នោ អហោសិ. សោ កាលន្តរេន ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤៧. សោ អរហា សមានោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ កាននំ វនមោគ្គយ្ហាតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវាតិ.
អាសនុបដ្ឋាហកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. ពិឡាលិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ ពិឡាលិទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ ¶ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ វសន្តោ តត្ថាទីនវំ ¶ ទិស្វា ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តេ វសន្តោ អតីវ អប្បិច្ឆសន្តុដ្ឋោ អាលុវាទីហិ យាបេន្តោ វសតិ. តទា បទុមុត្តរោ ភគវា តស្ស អនុកម្បាយ តំ ហិមវន្តំ អគមាសិ ¶ . តំ ទិស្វា បសន្នោ វន្ទិត្វា ពិឡាលិយោ គហេត្វា បត្តេ ឱកិរិ. តំ តថាគតោ តស្សានុកម្បាយ សោមនស្សុប្បាទយន្តោ បរិភុញ្ជិ. សោ តេន កម្មេន តតោ ចុតោ ទេវមនុស្សេសុ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តិត្វា វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសន្នោ សាសនេ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៥៣. សោ អបរភាគេ អត្តនោ កុសលកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវ. អាលុវករម្ភាទយោ តេសំ តេសំ កន្ទជាតីនំ នាមានេវាតិ.
ពិឡាលិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. រេណុបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ រេណុបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសន្នោ វិញ្ញុតំ បត្តោ អគ្គិក្ខន្ធំ វិយ វិជ្ជោតមានំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ នាគបុប្ផកេសរំ គហេត្វា បូជេសិ. អថ ភគវា អនុមោទនមកាសិ.
៦២-៣. សោ តេន បុញ្ញេន តតោ ចុតោ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ សព្ពត្ថ បូជិតោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ បុព្ពវាសនាពលេន សត្ថរិ បសន្នោ សាសនេ បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា ទិព្ពចក្ខុនា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធន្តិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. សតរំសិំវ ភាណុមន្តិ សតមត្តា សតប្បមាណា រំសិ បភា យស្ស សូរិយស្ស ¶ សោ សតរំសិ, គាថាពន្ធសុខត្ថំ សតរំសីតិ វុត្តំ, អនេកសតស្ស អនេកសតសហស្សរំសីតិ អត្ថោ. ភាណុ វុច្ចតិ បភា, ភាណុ បភា យស្ស សោ ភាណុមា, ភាណុមសង្ខាតំ សូរិយំ ឥវ វិបស្សិំ ភគវន្តំ ទិស្វា សកេសរំ នាគបុប្ផំ គហេត្វា អភិរោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានមេវាតិ.
រេណុបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ឯកាទសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១២. មហាបរិវារវគ្គោ
១. មហាបរិវារកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិបស្សី ¶ ¶ នាម ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ មហាបរិវារកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ ឧប្បន្នសមយេ យក្ខយោនិយំ និព្ពត្តោ អនេកយក្ខសតសហស្សបរិវារោ ឯកស្មិំ ខុទ្ទកទីបេ ទិព្ពសុខមនុភវន្តោ វិហរតិ. តស្មិញ្ច ទីបេ ចេតិយាភិសោភិតោ វិហារោ អត្ថិ, តត្ថ ភគវា អគមាសិ. អថ សោ យក្ខសេនាធិបតិ តំ ភគវន្តំ តត្ថ គតភាវំ ទិស្វា ទិព្ពវត្ថានិ គហេត្វា គន្ត្វា ភគវន្តំ វន្ទិត្វា ទិព្ពវត្ថេហិ បូជេសិ, សបរិវារោ សរណមគមាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តិត្វា តត្ថ ឆ កាមាវចរសុខមនុភវិត្វា តតោ ចុតោ មនុស្សេសុ អគ្គចក្កវត្តិអាទិសុខមនុភវិត្វា អបរភាគេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១-២. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិបស្សី នាម ភគវាតិអាទិមាហ. តត្ថ វិសេសំ បរមត្ថំ និព្ពានំ បស្សតីតិ វិបស្សី, វិវិធេ សតិបដ្ឋានាទយោ សត្តតិំសពោធិបក្ខិយធម្មេ បស្សតីតិ វា វិបស្សី, វិវិធេ ¶ អនេកប្បការេ ពោធនេយ្យសត្តេ វិសុំ វិសុំ បស្សតីតិ វា វិបស្សី, សោ វិបស្សី ភគវា ទីបចេតិយំ ទីបេ បូជនីយដ្ឋានំ វិហារមគមាសីតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
មហាបរិវារកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. សុមង្គលត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អត្ថទស្សី ជិនវរោតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុមង្គលត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ ¶ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ តឡាកសមីបេ រុក្ខទេវតា ហុត្វា និព្ពត្តិ. តស្មិំ សមយេ ភគវា វិហារតោ និក្ខមិត្វា នហាយិតុកាមោ តស្ស តឡាកស្ស តីរំ គន្ត្វា តត្ថ ន្ហត្វា ឯកចីវរោ ជលមានោ ព្រហ្មា វិយ សូរិយោ វិយ សុវណ្ណពិម្ពំ វិយ អដ្ឋាសិ. អថ សោ ទេវបុត្តោ សោមនស្សជាតោ បញ្ជលិកោ ថោមនមកាសិ, អត្តនោ ទិព្ពគីតតូរិយេហិ ¶ ឧបហារញ្ច អកាសិ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា អបរភាគេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១១. សោ បច្ឆា បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អត្ថទស្សី ជិនវរោតិអាទិមាហ. តត្ថ បរមត្ថំ និព្ពានំ ទក្ខតិ បស្សតីតិ អត្ថទស្សី, អថ វា សព្ពសត្តានំ ចតុរារិយសច្ចសង្ខាតំ អត្ថបយោជនំ ទស្សនសីលោតិ អត្ថទស្សី, កិលេសេ អជិនិ ជិនាតិ ជិនិស្សតីតិ ជិនោ. វរិតព្ពោ បត្ថេតព្ពោ សព្ពសត្តេហីតិ វរោ, អត្ថទស្សី ជិនោ ច សោ វរោ ចាតិ អត្ថទស្សី ជិនវរោ. លោកជេដ្ឋោតិ លុជ្ជតិ បលុជ្ជតីតិ លោកោ, លោកីយតិ បស្សីយតិ ពុទ្ធាទីហិ បារប្បត្តោតិ វា លោកោ, លោកោ ច លោកោ ច លោកោ ចាតិ លោកោ. ឯកសេសសមាសវសេន ‘‘លោកា’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘លោកោ’’តិ វុត្តោ. លោកស្ស ជេដ្ឋោ លោកជេដ្ឋោ, សោ លោកជេដ្ឋោ នរាសភោតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
សុមង្គលត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. សរណគមនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ឧភិន្នំ ¶ ទេវរាជូនន្ត្យាទិកំ អាយស្មតោ សរណគមនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរេ ភគវតិ ឧប្បន្នេ អយំ ហិមវន្តេ ទេវរាជា ហុត្វា និព្ពត្តិ, តស្មិំ អបរេន យក្ខទេវរញ្ញា សទ្ធិំ សង្គាមត្ថាយ ឧបដ្ឋិតេ ទ្វេ អនេកយក្ខសហស្សបរិវារា ផលកាវុធាទិហត្ថា សង្គាមត្ថាយ សមុបព្យូឡ្ហា អហេសុំ. តទា បទុមុត្តរោ ភគវា តេសុ សត្តេសុ ការុញ្ញំ ឧប្បាទេត្វា អាកាសេន តត្ថ គន្ត្វា សបរិវារានំ ទ្វិន្នំ ទេវរាជូនំ ធម្មំ ទេសេសិ. តទា តេ សព្ពេ ផលកាវុធានិ ឆឌ្ឌេត្វា ភគវន្តំ គារវពហុមានេន វន្ទិត្វា សរណមគមំសុ. តេសំ អយំ បឋមំ សរណមគមាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ¶ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
២០. សោ អបរភាគេ បុព្ពកុសលំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ឧភិន្នំ ទេវរាជូនន្តិអាទិមាហ. តត្ថ សុចិលោមខរលោមអាឡវកកុម្ភីរកុវេរាទយោ វិយ នាមគោត្តេន អបាកដា ទ្វេ យក្ខរាជានោ អញ្ញាបទេសេន ទស្សេន្តោ ‘‘ឧភិន្នំ ទេវរាជូន’’ន្តិអាទិមាហ. សង្គាមោ សមុបដ្ឋិតោតិ ¶ សំ សុដ្ឋុ គាមោ កលហត្ថាយ ឧបគមនន្តិ សង្គាមោ, សោ សង្គាមោ សំ សុដ្ឋុ ឧបដ្ឋិតោ, ឯកដ្ឋានេ ឧបគន្ត្វា ឋិតោតិ អត្ថោ. អហោសិ សមុបព្យូឡ្ហោតិ សំ សុដ្ឋុ ឧបសមីបេ រាសិភូតោតិ អត្ថោ.
២១. សំវេជេសិ មហាជនន្តិ តេសំ រាសិភូតានំ យក្ខានំ អាកាសេ និសិន្នោ ភគវា ចតុសច្ចធម្មទេសនាយ សំ សុដ្ឋុ វេជេសិ, អាទីនវទស្សនេន គណ្ហាបេសិ វិញ្ញាបេសិ ពោធេសីតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
សរណគមនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. ឯកាសនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វរុណោ ¶ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឯកាសនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ វរុណោ នាម ទេវរាជា ហុត្វា និព្ពត្តិ. សោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ គន្ធមាលាទីហិ គីតវាទិតេហិ ច ឧបដ្ឋយមានោ សបរិវារោ បូជេសិ. តតោ អបរភាគេ ភគវតិ បរិនិព្ពុតេ តស្ស មហាពោធិរុក្ខំ ពុទ្ធទស្សនំ វិយ សព្ពតូរិយតាឡាវចរេហិ សបរិវារោ ឧបហារមកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន តតោ កាលង្កត្វា និម្មានរតិទេវលោកេ ឧប្បជ្ជិ. ឯវំ ទេវសម្បត្តិមនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច មនុស្សភូតោ ចក្កវត្តិសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ សាសនេ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣១. សោ បច្ឆា សកកម្មំ សរិត្វា តំ តថតោ ញត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ¶ វរុណោ នាម នាមេនាតិអាទិមាហ. តត្ថ យទា អហំ សម្ពោធនត្ថាយ ពុទ្ធំ ពោធិញ្ច បូជេសិំ, តទា វរុណោ នាម ទេវរាជា អហោសិន្តិ សម្ពន្ធោ.
៣៤. ធរណីរុហបាទបន្តិ ឯត្ថ រុក្ខលតាបព្ពតសត្ថរតនាទយោ ធារេតីតិ ធរណី, តស្មិំ រុហតិ បតិដ្ឋហតីតិ ធរណីរុហោ. បាទេន បិវតីតិ បាទបោ, សិញ្ចិតសិញ្ចិតោទកំ បាទេន មូលេន បិវតិ រុក្ខក្ខន្ធសាខាវិដបេហិ អាបោរសំ បត្ថរិយតីតិ អត្ថោ, តំ ធរណីរុហបាទបំ ពោធិរុក្ខន្តិ សម្ពន្ធោ.
៣៥. សកកម្មាភិរទ្ធោតិ អត្តនោ កុសលកម្មេន អភិរទ្ធោ បសន្នោ ឧត្តមេ ពោធិម្ហិ បសន្នោតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
ឯកាសនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. សុវណ្ណបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិបស្សី ¶ នាម ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុវណ្ណបុប្ផិយត្ថេរស្ស ¶ អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ ឋានេ ភូមដ្ឋកទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តោ តស្ស ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា បសន្នមានសោ ចតូហិ សុវណ្ណបុប្ផេហិ បូជេសិ. តានិ បុប្ផានិ អាកាសេ សុវណ្ណវិតានំ ហុត្វា ឆាទេសុំ, សុវណ្ណបភា ច ពុទ្ធស្ស សរីរបភា ច ឯកតោ ហុត្វា មហាឱភាសោ អហោសិ. សោ អតិរេកតរំ បសន្នោ សកភវនំ គតោបិ សរតិយេវ. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន តុសិតភវនាទិសុគតីសុយេវ សំសរន្តោ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សាសនេ ឧរំ ទត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤០. សោ អបរភាគេ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ អត្តនោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិបស្សី នាម ភគវាតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ.
៤៤. បាមោជ្ជំ ជនយិត្វានាតិ ពលវបីតិំ ឧប្បាទេត្វា ‘‘បាមោជ្ជំ អាមោទនា បមោទនា ហាសោ ¶ បហាសោ វិត្តិ ឱទគ្យំ អត្តមនតា ចិត្តស្សា’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ៩, ៨៦; មហានិ. ១) វិយ អត្តមនតា សកភាវំ ឧប្បាទេត្វាតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
សុវណ្ណបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. ចិតកបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វសាមិ រាជាយតនេតិអាទិកំ អាយស្មតោ ចិតកបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តតោ បរំ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ រាជាយតនរុក្ខទេវតា ហុត្វា និព្ពត្តោ អន្តរន្តរា ទេវតាហិ សទ្ធិំ ធម្មំ ¶ សុត្វា បសន្នោ ភគវតិ បរិនិព្ពុតេ សបរិវារោ គន្ធទីបធូបបុប្ផភេរិអាទីនិ គាហាបេត្វា ភគវតោ អាឡហនដ្ឋានំ គន្ត្វា ទីបាទីនិ បូជេត្វា អនេកេហិ តូរិយេហិ អនេកេហិ វាទិតេហិ តំ បូជេសិ. តតោ បដ្ឋាយ សកភវនំ ឧបវិដ្ឋោបិ ភគវន្តមេវ សរិត្វា សម្មុខា វិយ វន្ទតិ. សោ តេនេវ បុញ្ញេន តេន ចិត្តប្បសាទេន រាជាយតនតោ កាលំ កតោ តុសិតាទីសុ និព្ពត្តោ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា តតោ មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ភគវតិ ឧប្បន្នចិត្តប្បសាទោ ភគវតោ សាសនេ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤៩. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វសាមិ រាជាយតនេតិអាទិមាហ. រាជាយតនេតិ ¶ ទេវរាជូនំ អាយតនំ រាជាយតនំ, តស្ស រុក្ខស្ស នាមធេយ្យោ វា. បរិនិព្ពុតេ ភគវតីតិ បរិសមន្តតោ កិញ្ចិ អនវសេសេត្វា ខន្ធបរិនិព្ពានកាលេ បរិនិព្ពានសមយេ បរិនិព្ពានប្បត្តស្ស សិខិនោ លោកពន្ធុនោតិ សម្ពន្ធោ.
៥០. ចិតកំ អគមាសហន្តិ ចន្ទនាគរុទេវទារុកប្បូរតក្កោលាទិសុគន្ធទារូហិ ចិតំ រាសិគតន្តិ ចិតំ, ចិតមេវ ចិតកំ, ពុទ្ធគារវេន ចិតកំ បូជនត្ថាយ ចិតកស្ស សមីបំ អហំ អគមាសិន្តិ អត្ថោ. តត្ថ គន្ត្វា កតកិច្ចំ ទស្សេន្តោ តូរិយំ តត្ថ វាទេត្វាតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ចិតកបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
យទា ¶ វិបស្សី លោកគ្គោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ ភូមដ្ឋកវិមានេ ទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ. តទា វិបស្សី ភគវា អាយុសង្ខារំ វោស្សជ្ជិ. អថ សកលទសសហស្សិលោកធាតុ សសាគរបព្ពតា បកម្បិត្ថ. តទា តស្ស ទេវបុត្តស្ស ភវនម្បិ កម្បិត្ថ. តស្មិំ ខណេ សោ ទេវបុត្តោ ¶ សំសយជាតោ – ‘‘កិំ នុ ខោ បថវីកម្បាយ និព្ពត្តី’’តិ ចិន្តេត្វា ពុទ្ធស្ស អាយុសង្ខារវោស្សជ្ជភាវំ ញត្វា មហាសោកំ ទោមនស្សំ ឧប្បាទេសិ. តទា វេស្សវណោ មហារាជា អាគន្ត្វា ‘‘មា ចិន្តយិត្ថា’’តិ អស្សាសេសិ. សោ ទេវបុត្តោ តតោ ចុតោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ បហាយ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៥៧. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ យទា វិបស្សី លោកគ្គោតិអាទិមាហ. អាយុសង្ខារមោស្សជ្ជីតិ អា សមន្តតោ យុនោតិ បាលេតិ សត្តេតិ អាយុ, អាយុស្ស សង្ខារោ រាសិភាវោ អាយុសង្ខារោ, តំ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជ្ជិ បរិច្ចជិ ជហាសីតិ អត្ថោ. តស្មិំ អាយុសង្ខារវោស្សជ្ជនេ. ជលមេខលាសាគរោទកមេខលាសហិតា សកលទសសហស្សចក្កវាឡបថវី កម្បិត្ថាតិ សម្ពន្ធោ.
៥៨. ឱតតំ វិត្ថតំ មយ្ហន្តិ មយ្ហំ ភវនំ ឱតតំ វិត្ថតំ ចិត្តំ វិចិត្តំ សុចិ សុបរិសុទ្ធំ ចិត្តំ អនេកេហិ ¶ សត្តហិ រតនេហិ វិចិត្តំ សោភមានំ បកម្បិត្ថ បការេន កម្បិត្ថាតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. មគ្គសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ មគ្គសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តតោ ឱរំ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហិមវន្តេ ទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តោ អរញ្ញំ គន្ត្វា មគ្គមូឡ្ហានំ មគ្គំ ¶ គវេសន្តានំ តស្ស សាវកានំ ភោជេត្វា មគ្គំ អាចិក្ខិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សសម្បត្តិមនុភវិត្វា ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ សព្ពត្ថ អមូឡ្ហោ សញ្ញវា អហោសិ. អថ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសេ អនល្លីនោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៦៦. សោ ¶ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធស្សាតិអាទិមាហ. សាវកា វនចារិនោតិ ភគវតោ វុត្តវចនំ សម្មា អាទរេន សុណន្តីតិ សាវកា, អថ វា ភគវតោ ទេសនានុសារេន ញាណំ បេសេត្វា សទ្ធម្មំ សុណន្តីតិ សាវកា. វនចារិនោ វនេ វិចរណកា សាវកា វិប្បនដ្ឋា មគ្គមូឡ្ហា មហាអរញ្ញេ អន្ធាវ ចក្ខុវិរហិតាវ អនុសុយ្យរេ វិចរន្តីតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
មគ្គសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. បច្ចុបដ្ឋានសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អត្ថទស្សិម្ហិ សុគតេតិអាទិកំ អាយស្មតោ បច្ចុបដ្ឋានសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ យក្ខយោនិយំ និព្ពត្តោ ភគវតិ ធរមានេ ទស្សនស្ស អលទ្ធត្តា បច្ឆា បរិនិព្ពុតេ មហាសោកប្បត្តោ វិហាសិ. តទា ហិស្ស ភគវតោ សាគតោ នាម អគ្គសាវកោ អនុសាសន្តោ ភគវតោ សារីរិកធាតុបូជា ភគវតិ ធរមានេ កតបូជា វិយ ចិត្តប្បសាទវសា មហប្ផលំ ភវតី’’តិ វត្វា ‘‘ថូបំ ករោហី’’តិ និយោជិតោ ថូបំ ការេសិ, តំ បូជេត្វា តតោ ចុតោ ទេវមនុស្សេសុ សក្កចក្កវត្តិសម្បត្តិមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ ¶ បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៧២. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុញ្ញកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អត្ថទស្សិម្ហិ សុគតេតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ. យក្ខយោនិំ ឧបបជ្ជិន្តិ ឯត្ថ បន អត្តនោ សកាសំ សម្បត្តសម្បត្តេ ខាទន្តា យន្តិ គច្ឆន្តីតិ យក្ខា, យក្ខានំ យោនិ ជាតីតិ យក្ខយោនិ, យក្ខយោនិយំ និព្ពត្តោតិ អត្ថោ.
៧៣. ទុល្លទ្ធំ ¶ វត មេ អាសីតិ មេ មយា លទ្ធយសំ ទុល្លទ្ធំ, ពុទ្ធភូតស្ស សត្ថុនោ សក្ការំ អកតត្តា វិរាធេត្វា លទ្ធន្តិ អត្ថោ. ទុប្បភាតន្តិ ទុដ្ឋុ ¶ បភាតំ រត្តិយា បភាតករណំ, មយ្ហំ ន សុដ្ឋុំ បភាតន្តិ អត្ថោ. ទុរុដ្ឋិតន្តិ ទុឧដ្ឋិតំ, សូរិយស្ស ឧគ្គមនំ មយ្ហំ ទុឧគ្គមនន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
បច្ចុបដ្ឋានសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. ជាតិបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ជាយំ តស្ស វិបស្សិស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ជាតិបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ នក្ខត្តបាឋកេហិ វិបស្សិពោធិសត្តស្ស វុត្តលក្ខណនិមិត្តំ សុត្វា ‘‘អយំ កិរ កុមារោ ពុទ្ធោ ហុត្វា សកលលោកស្ស អគ្គោ សេដ្ឋោ សុត្វា សព្ពសត្តេ សំសារតោ ឧទ្ធរិស្សតី’’តិ សុត្វា តំ ភគវន្តំ កុមារកាលេយេវ ពុទ្ធស្ស វិយ មហាបូជមកាសិ. បច្ឆា កមេន កុមារកាលំ រាជកុមារកាលំ រជ្ជកាលន្តិ កាលត្តយមតិក្កម្ម ពុទ្ធេ ជាតេបិ មហាបូជំ កត្វា តតោ ចុតោ តុសិតាទីសុ និព្ពត្តោ ទិព្ពសុខមនុភវិត្វា បច្ឆា មនុស្សេសុ ចក្កវត្តាទិមនុស្សសុខមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សត្តដ្ឋវស្សកាលេយេវ ភគវតិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៨២. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ជាយំ តស្ស វិបស្សិស្សាតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ.
៨៤. នេមិត្តានំ សុណិត្វានាតិ ឯត្ថ និមិត្តំ ការណំ សុខទុក្ខប្បត្តិហេតុំ ជានន្តីតិ នេមិត្តា, តេសំ នេមិត្តានំ នក្ខត្តបាឋកានំ ¶ វចនំ សុណិត្វាតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
ជាតិបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ទ្វាទសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១៣. សេរេយ្យវគ្គោ
១. សេរេយ្យកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អជ្ឈាយកោ ¶ ¶ មន្តធរោតិអាទិកំ អាយស្មតោ សេរេយ្យកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តតោ បរេសុ អត្តភាវសហស្សេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា តិណ្ណំ វេទានំ បារំ គន្ត្វា ឥតិហាសាទិសកលព្រាហ្មណធម្មេសុ កោដិប្បត្តោ ឯកស្មិំ ទិវសេ អព្ភោកាសេ សបរិវារោ ឋិតោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ សេរេយ្យបុប្ផំ គហេត្វា អាកាសេ ខិបន្តោ បូជេសិ. តានិ បុប្ផានិ អាកាសេ វិតានំ ហុត្វា សត្តាហំ ឋត្វា បច្ឆា អន្តរធាយិំសុ. សោ តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា អតីវ បសន្នមានសោ តេនេវ បីតិសោមនស្សេន កាលំ កត្វា តុសិតាទីសុ និព្ពត្តោ តត្ថ ទិព្ពសុខមនុភវិត្វា តតោ មនុស្សសុខមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បាបុណិត្វា បុព្ពវាសនាពលេន សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១. សោ អបរភាគេ បុរាកតកុសលំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អជ្ឈាយកោ មន្តធរោតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ.
៣. សេរេយ្យកំ គហេត្វានាតិ សិរិសេ ភវំ ជាតិបុប្ផំ សេរេយ្យំ, សេរេយ្យមេវ សេរេយ្យកំ, តំ សេរេយ្យកំ គហេត្វានាតិ សម្ពន្ធោ. ភគវតិ បសន្នោ ជាតិសុមនមកុឡចម្បកាទីនិ បុប្ផានិ បតិដ្ឋបេត្វា បូជេតុំ កាលំ នត្ថិតាយ តត្ថ សម្បត្តំ តំ សេរេយ្យកំ បុប្ផំ គហេត្វា បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
សេរេយ្យកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. បុប្ផថូបិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ បុប្ផថូបិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិពុទ្ធស្ស ភគវតោ កាលេ ¶ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សកសិប្បេ និប្ផត្តិំ បត្តោ តត្ថ សារំ អបស្សន្តោ គេហំ បហាយ ហិមវន្តំ បវិសិត្វា អត្តនា សហគតេហិ បញ្ចសិស្សសហស្សេហិ សទ្ធិំ បញ្ចាភិញ្ញា អដ្ឋ ¶ សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា កុក្កុរនាមបព្ពតសមីបេ បណ្ណសាលំ ការេត្វា បដិវសតិ. តទា ពុទ្ធុប្បាទភាវំ សុត្វា សិស្សេហិ សហ ពុទ្ធស្ស សន្តិកំ គន្តុកាមោ កេនចិ ព្យាធិនា បីឡិតោ បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា សិស្សសន្តិកា ពុទ្ធស្សានុភាវំ លក្ខណញ្ច សុត្វា បសន្នមានសោ ហិមវន្តតោ ចម្បកាសោកតិលកកេដកាទ្យនេកេ បុប្ផេ អាហរាបេត្វា ថូបំ កត្វា ពុទ្ធំ វិយ បូជេត្វា កាលំ កត្វា ព្រហ្មលោកូបគោ អហោសិ. អថ តេ សិស្សា តស្ស អាឡហនំ កត្វា ពុទ្ធសន្តិកំ គន្ត្វា តំ បវត្តិំ អារោចេសុំ. អថ ភគវា ពុទ្ធចក្ខុនា ឱលោកេត្វា អនាគតំសញាណេន បាកដីករណមកាសិ. សោ អបរភាគេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ បុព្ពវាសនាពលេន សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១០. អថ សោ អត្តនោ បុព្ពកុសលំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. កុក្កុរោ នាម បព្ពតោតិ បព្ពតស្ស សិខរំ កុក្កុរាការេន សុនខាការេន សណ្ឋិតត្តា ‘‘កុក្កុរបព្ពតោ’’តិ សង្ខ្យំ គតោ, តស្ស សមីបេ បណ្ណសាលំ កត្វា បញ្ចតាបសសហស្សេហិ សហ វសមានោតិ អត្ថោ. នយានុសារេន សេសំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
បុប្ផថូបិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. បាយសទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណោ សម្ពុទ្ធោតិអាទិកំ អាយស្មតោ បាយសទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ ¶ វិភវសម្បន្នេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា ឃរាវាសំ វសន្តោ ហត្ថិអស្សធនធញ្ញសត្តរតនាទិវិភវសម្បន្នោ សទ្ធាសម្បន្នោ កម្មផលំ សទ្ទហិត្វា សហស្សមត្តា សុវណ្ណបាតិយោ ការេត្វា តស្មិំ ខីរបាយសសហស្សស្ស បូរេត្វា តា សព្ពា គាហាបេត្វា សិម្ពលិវនំ អគមាសិ. តស្មិំ សមយេ វិបស្សី ភគវា ឆព្ពណ្ណរំសិយោ វិស្សជ្ជេត្វា អាកាសេ ចង្កមំ មាបេត្វា ចង្កមតិ. សោ បន សេដ្ឋិ តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា អតីវ បសន្នោ បាតិយោ ឋបេត្វា វន្ទិត្វា អារោចេសិ បដិគ្គហណាយ. អថ ភគវា អនុកម្បំ ឧបាទាយ បដិគ្គហេសិ, បដិគ្គហេត្វា ច បន តស្ស ¶ សោមនុស្សុប្បាទនត្ថំ សហស្សមត្តេហិ ភិក្ខុសង្ឃេហិ សទ្ធិំ បរិភុញ្ជិ, តទវសេសំ អនេកសហស្សភិក្ខូ បរិភុញ្ជិំសុ. សោ តេន បុញ្ញេន សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ¶ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
២៦. សោ អបរភាគេ អត្តនោ កុសលំ បច្ចវេក្ខមានោ តំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណោ សម្ពុទ្ធោតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ.
២៨. ចង្កមំ សុសមារូឡ្ហោតិ ចទិនន្តោ បទវិក្ខេបំ ករោន្តោ កមតិ គច្ឆតីតិ ចង្កមំ, ចង្កមស្ស បទវិក្ខេបស្ស អាធារភូតបថវិបទេសោ ចង្កមំ នាមាតិ អត្ថោ, ឯតំ ចង្កមំសុ វិសេសេន អារូឡ្ហោតិ សម្ពន្ធោ. អម្ពរេ អនិលាយនេតិ វរីយតិ ឆាទិយតិ អនេនាតិ វរំ, ន ពរន្តិ អម្ពរំ, សេតវត្ថសទិសំ អាកាសន្តិ អត្ថោ. នត្ថិ និលីយនំ គោបនំ ឯត្ថាតិ អនិលំ, អា សមន្តតោ យន្តិ គច្ឆន្តិ អនេន ឥទ្ធិមន្តោតិ អាយនំ, អនិលញ្ច តំ អាយនញ្ចេតិ អនិលាយនំ, តស្មិំ អម្ពរេ អនិលាយនេ ចង្កមំ មាបយិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
បាយសទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. គន្ធោទកិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និសជ្ជ បាសាទវរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ គន្ធោទកិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ និព្ពានូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សីភគវតោ កាលេ សេដ្ឋិកុលេ និព្ពត្តោ ¶ វិញ្ញុតំ បត្វា មហទ្ធនោ មហាភោគោ ទិព្ពសុខមនុភវន្តោ វិយ មនុស្សសុខមនុភវន្តោ ឯកស្មិំ ទិវសេ បាសាទវរេ និសិន្នោ ហោតិ. តទា ភគវា សុវណ្ណមហាមេរុ វិយ វីថិយា វិចរតិ, តំ វិចរមានំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ គន្ត្វា វន្ទិត្វា សុគន្ធោទកេន ភគវន្តំ ឱសិញ្ចមានោ បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសេន អនល្លីនោ សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៥. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកុសលំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និសជ្ជ បាសាទវរេតិអាទិមាហ. តត្ថ បាសាទោតិ បសាទំ សោមនស្សំ ជនេតិ ឧប្បាទេតីតិ បាសាទោ ¶ , មាលាកម្មចិត្តកម្មសុវណ្ណកម្មាទ្យនេកវិចិត្តំ ទិស្វា តត្ថ បវិដ្ឋានំ ជនានំ បសាទំ ជនយតីតិ អត្ថោ. បាសាទោ ¶ ច សោ បត្ថេតព្ពដ្ឋេន វរោ ចាតិ បាសាទវរោ, តស្មិំ បាសាទវរេ និសជ្ជ និសីទិត្វា វិបស្សិំ ជិនវរំ អទ្ទសន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
គន្ធោទកិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. សម្មុខាថវិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ជាយមានេ វិបស្សិម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ សម្មុខាថវិកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ សត្តវស្សិកកាលេយេវ សកសិប្បេ និប្ផត្តិំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា វសន្តោ វិបស្សិម្ហិ ពោធិសត្តេ ឧប្បន្នេ សព្ពពុទ្ធានំ លក្ខណានិ វេទត្តយេ ទិស្សមានានិ តានិ រាជប្បមុខស្ស ជនកាយស្ស វិបស្សីពោធិសត្តស្ស លក្ខណញ្ច ពុទ្ធភាវញ្ច ព្យាករិត្វា ជនានំ មានសំ និព្ពាបេសិ, អនេកានិ ច ថុតិវចនានិ និវេទេសិ. សោ តេន កុសលកម្មេន ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច ចក្កវត្តិសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ. កតកុសលនាមេន សម្មុខាថវិកត្ថេរោតិ បាកដោ.
៤១. សោ ¶ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ជាយមានេ វិបស្សិម្ហីតិអាទិមាហ. វិបស្សិម្ហិ សម្មាសម្ពុទ្ធេ ជាយមានេ ឧប្បជ្ជមានេ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខន្តេ អហំ បាតុភូតំ និមិត្តំ ការណំ ពុទ្ធភាវស្ស ហេតុំ ព្យាករិំ កថេសិំ, អនេកានិ អច្ឆរិយានិ បាកដានិ អកាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ វុត្តនយានុសារេន សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សម្មុខាថវិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. កុសុមាសនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
នគរេ ធញ្ញវតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ កុសុមាសនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ¶ ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ តិណ្ណំ វេទានំ បារំ គតោ ព្រាហ្មណសិប្បេសុ កោដិប្បត្តោ សកបរសមយកុសលោ មាតាបិតរោ បូជេតុកាមោ បញ្ច ឧប្បលកលាបេ អត្តនោ សមីបេ ឋបេត្វា និសិន្នោ ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតំ វិបស្សិំ ភគវន្តំ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា នីលបីតាទិឃនពុទ្ធរស្មិយោ ¶ ច ទិស្វា បសន្នមានសោ អាសនំ បញ្ញាបេត្វា តត្ថ តានិ បុប្ផានិ សន្ថរិត្វា ភគវន្តំ តត្ថ និសីទាបេត្វា សកឃរេ មាតុ អត្ថាយ បដិយត្តានិ សព្ពានិ ខាទនីយភោជនីយានិ គហេត្វា សបរិវារំ ភគវន្តំ សហត្ថេន សន្តប្បេន្តោ ភោជេសិ. ភោជនាវសានេ ឯកំ ឧប្បលហត្ថំ អទាសិ. តេន សោមនស្សជាតោ បត្ថនំ អកាសិ. ភគវាបិ អនុមោទនំ កត្វា បកាមិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ ទ្វេ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ភោគយសេហិ វឌ្ឍិតោ កាមេសុ អាទីនវំ ទិស្វា ឃរាវាសំ បហាយ បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៦៥. សោ អបរភាគេ បុព្ពេ កតកុសលំ បុព្ពេនិវាសញាណេន សរិត្វា សោមនស្សប្បត្តោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ នគរេ ធញ្ញវតិយាតិអាទិមាហ. ធញ្ញានំ បុញ្ញវន្តានំ ខត្តិយព្រាហ្មណគហបតិមហាសាលានំ អនេកេសំ កុលានំ អាករត្តា ធញ្ញវតី, អថ វា មុត្តាមណិអាទិសត្តរតនានំ ¶ សត្តវិធធញ្ញានំ ឧបភោគបរិភោគានំ អាករត្តា ធញ្ញវតី, អថ វា ធញ្ញានំ ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធខីណាសវានំ វសនដ្ឋានំ អារាមវិហារាទីនំ អាករត្តា ធញ្ញវតី, តស្សា ធញ្ញវតិយា. នគរន្តិ បត្ថេន្តិ ឯត្ថ ឧបភោគបរិភោគត្ថិកា ជនាតិ នគរំ, ន គច្ឆតីតិ វា នគំ, រាជយុវរាជមហាមត្តាទីនំ វសនដ្ឋានំ. នគំ រាតិ អាទទាតិ គណ្ហាតីតិ នគរំ, រាជាទីនំ វសនដ្ឋានសមូហភូតំ បាការបរិខាទីហិ បរិក្ខិត្តំ បរិច្ឆិន្នដ្ឋានំ នគរំ នាមាតិ អត្ថោ. នគរេ យទា អហំ វិបស្សិស្ស ភគវតោ សន្តិកេ ព្យាករណំ អលភិំ, តទា តស្មិំ ធញ្ញវតិយា នគរេ ព្រាហ្មណោ អហោសិន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
កុសុមាសនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. ផលទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អជ្ឈាយកោ មន្តធរោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ផលទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា វេទត្តយាទិសកសិប្បេសុ បារប្បត្តោ អនេកេសំ ព្រាហ្មណសហស្សានិំ ¶ បាមោក្ខោ អាចរិយោ សកសិប្បានំ បរិយោសានំ អទិស្វា តត្ថ ច សារំ អបស្សន្តោ ¶ ឃរាវាសំ បហាយ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តស្ស អវិទូរេ អស្សមំ ការេត្វា សហ សិស្សេហិ វាសំ កប្បេសិ, តស្មិំ សមយេ បទុមុត្តរោ ភគវា ភិក្ខាយ ចរមានោ តស្សានុកម្បាយ តំ បទេសំ សម្បាបុណិ. តាបសោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ អត្តនោ អត្ថាយ បុដកេ និក្ខិបិត្វា រុក្ខគ្គេ លគ្គិតានិ មធុរានិ បទុមផលានិ មធុនា សហ អទាសិ. ភគវា តស្ស សោមនស្សុប្បាទនត្ថំ បស្សន្តស្សេវ បរិភុញ្ជិត្វា អាកាសេ ឋិតោ ផលទានានិសំសំ កថេត្វា បក្កាមិ.
៧៥. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សត្តវស្សិកោយេវ អរហត្តំ បត្វា បុព្ពេ កតកុសលកម្មំ ¶ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អជ្ឈាយកោ មន្តធរោតិអាទិមាហ. តត្ថ អជ្ឈេតិ ចិន្តេតីតិ អជ្ឈាយិ, អជ្ឈាយិយេវ អជ្ឈាយកោ. ឯត្ថ ហិ អការោ ‘‘បដិសេធេ វុទ្ធិតព្ភាវេ…បេ… អការោ វិរហប្បកេ’’តិ ឯវំ វុត្តេសុ ទសសុ អត្ថេសុ តព្ភាវេ វត្តតិ. សិស្សានំ សវនធារណាទិវសេន ហិតំ អជ្ឈេតិ ចិន្តេតិ សជ្ឈាយំ ករោតីតិ អជ្ឈាយកោ, ចិន្តកោតិ អត្ថោ. អាចរិយស្ស សន្តិកេ ឧគ្គហិតំ សព្ពំ មន្តំ មនេន ធារេតិ បវត្តេតីតិ មន្តធរោ. តិណ្ណំ វេទាន បារគូតិ វេទំ វុច្ចតិ ញាណំ, វេទេន វេទិតព្ពា ពុជ្ឈិតព្ពាតិ វេទា, ឥរុវេទយជុវេទសាមវេទសង្ខាតា តយោ គន្ថា, តេសំ វេទានំ បារំ បរិយោសានំ កោដិំ គតោ បត្តោតិ បារគូ. សេសំ បាកដមេវាតិ
ផលទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. ញាណសញ្ញិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ ញាណសញ្ញិកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តស្មិំ តស្មិំ ឧប្បន្នុប្បន្នេ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តស្ស អវិទូរេ បព្ពតន្តរេ បណ្ណសាលំ ¶ ការេត្វា បញ្ចាភិញ្ញាអដ្ឋសមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា ¶ វសន្តោ ឯកទិវសំ បរិសុទ្ធំ បណ្ឌរំ បុលិនតលំ ទិស្វា ‘‘ឦទិសា បរិសុទ្ធា ពុទ្ធា, ឦទិសំវ បរិសុទ្ធំ ពុទ្ធញាណ’’ន្តិ ពុទ្ធញ្ច តស្ស ញាណញ្ច អនុស្សរិ ថោមេសិ ច.
៨៤. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សាសនេ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្តោ បុព្ពេ កតបុញ្ញំ អនុស្សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ‘‘បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហី’’តិអាទិមាហ. បុលិនំ សោភនំ ទិស្វាតិ បរិបុណ្ណកតំ វិយ បុលាការេន បរិសោធិតាការេន បវត្តំ ឋិតន្តិ បុលិនំ, សោភនំ ¶ វាលុកំ ទិស្វា សេដ្ឋំ ពុទ្ធំ អនុស្សរិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ញាណសញ្ញិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. គណ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវណ្ណវណ្ណោ សម្ពុទ្ធោតិអាទិកំ អាយស្មតោ គណ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកាសុ ជាតីសុ កតបុញ្ញសញ្ចយោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ឧបភោគបរិភោគេហិ អនូនោ ឯកទិវសំ វិបស្សិំ ភគវន្តំ សគណំ ទិស្វា បសន្នមានសោ លាជាបញ្ចមេហិ បុប្ផេហិ បូជេសិ. សោ តេនេវ ចិត្តប្បសាទេន យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា អបរភាគេ មនុស្សេសុ មនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
៩១. សោ ឯកទិវសំ បុព្ពេ កតបុញ្ញំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ ‘‘ឥមិនា កុសលេនាហំ និព្ពានំ បត្តោ’’តិ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវណ្ណវណ្ណោ សម្ពុទ្ធោតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
គណ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. បទុមបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ បទុមបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សកសិប្បេ និប្ផត្តិំ បត្វា តត្ថ សារំ អបស្សន្តោ ពុទ្ធុប្បត្តិតោ បុរេតរំ ¶ ឧប្បន្នត្តា ឱវាទានុសាសនំ អលភិត្វា ឃរាវាសំ បហាយ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តស្ស អវិទូរេ គោតមកំ ¶ នាម បព្ពតំ និស្សាយ អស្សមំ ការេត្វា បញ្ចាភិញ្ញា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា ឈានសុខេនេវ វិហាសិ. តទា បទុមុត្តរោ ភគវា ពុទ្ធោ ហុត្វា សត្តេ សំសារតោ ឧទ្ធរន្តោ តស្សានុកម្បាយ ហិមវន្តំ អគមាសិ. តាបសោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ សកសិស្សេ សមានេត្វា តេហិ បទុមបុប្ផានិ អាហរាបេត្វា បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សទ្ធោ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៩៧. សោ អត្តនោ បុញ្ញកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. គោតមោ នាម បព្ពតោតិ អនេកេសំ យក្ខទេវតានំ អាវាសភាវេន អធិដ្ឋានវសេន គោតមស្ស ភវនត្តា គោតមោតិ បាកដោ អហោសិ. បវត្តតិ តិដ្ឋតីតិ បព្ពតោ. នាគរុក្ខេហិ សញ្ឆន្នោតិ រុហតិ តិដ្ឋតីតិ រុក្ខោ. អថ វា បថវិំ ខនន្តោ ឧទ្ធំ រុហតីតិ រុក្ខោ, នានា អនេកប្បការា ចម្បកកប្បូរនាគអគរុចន្ទនាទយោ រុក្ខាតិ នានារុក្ខា, តេហិ នានារុក្ខេហិ សញ្ឆន្នោ បរិកិណ្ណោ គោតមោ បព្ពតោតិ សម្ពន្ធោ. មហាភូតគណាលយោតិ ភវន្តិ ជាយន្តិ ឧប្បជ្ជន្តិ វឌ្ឍន្តិ ចាតិ ភូតា, មហន្តា ច តេ ភូតា ចាតិ មហាភូតា, មហាភូតានំ គណោ សមូហោតិ មហាភូតគណោ, មហាភូតគណស្ស អាលយោ បតិដ្ឋាតិ មហាភូតគណាលយោ.
៩៨. វេមជ្ឈម្ហិ ច តស្សាសីតិ តស្ស គោតមស្ស បព្ពតស្ស វេមជ្ឈេ អព្ភន្តរេ អស្សមោ អភិនិម្មិតោ និប្ផាទិតោ កតោតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានមេវាតិ.
បទុមបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
តេរសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១៤. សោភិតវគ្គោ
១. សោភិតត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ សោភិតត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា ឯកទិវសំ ¶ សត្ថារា ធម្មេ ទេសិយមានេ សោមនស្សេន បសន្នមានសោ នានប្បការេហិ ថោមេសិ. សោ តេនេវ សោមនស្សេន កាលំ កត្វា ទេវេសុ និព្ពត្តោ តត្ថ ទិព្ពសុខំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច មនុស្សសុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សត្តវស្សិកោវ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ ឆឡភិញ្ញោ អរហា អហោសិ.
១. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរោ នាម ជិនោតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សោភិតត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. សុទស្សនត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិត្ថតាយ នទីតីរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុទស្សនត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ កតបុញ្ញូបចយោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា វសន្តោ វិត្ថតាយ នាម គង្គាយ សមីបេ បិលក្ខុផលិតំ បរិយេសន្តោ តស្សា តីរេ និសិន្នំ ជលមានអគ្គិសិខំ ឥវ សិខិំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ ទិស្វា បសន្នមានសោ កេតកីបុប្ផំ វណ្ដេនេវ ឆិន្ទិត្វា បូជេន្តោ ឯវមាហ – ‘‘ភន្តេ, យេន ញាណេន ត្វំ ឯវំ មហានុភាវោ សព្ពញ្ញុពុទ្ធោ ជាតោ, តំ ញាណំ អហំ បូជេមី’’តិ. អថ ភគវា អនុមោទនមកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ ជាតោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១០. ¶ សោ ¶ អត្តនោ កតកុសលំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិត្ថតាយ នទីតីរេតិអាទិមាហ. តត្ថ វិត្ថតាយាតិ វិត្ថរតិ បត្ថរតិ វិត្ថិណ្ណា ហោតីតិ វិត្ថតា, នទន្តិ សទ្ទំ ករោន្តិ ឥតា គតា បវត្តាតិ នទី, នទិំ តរន្តា ឯតំ បត្វា តិណ្ណា នាម ហោន្តីតិ តីរំ, តស្សា វិត្ថតាយ នទិយា តីរេ តីរសមីបេតិ អត្ថោ. កេតកិំ បុប្ផិតំ ទិស្វាតិ កុច្ឆិតាការេន គណ្ហន្តានំ ហត្ថំ កណ្ឌកោ ឆិន្ទតិ វិជ្ឈតីតិ កេតំ, កេតស្ស ឯសា កេតកីបុប្ផំ, តំ ទិស្វា វណ្ដំ ឆិន្ទិត្វាតិ សម្ពន្ធោ.
១១. សិខិនោ លោកពន្ធុនោតិ សិខី វុច្ចតិ អគ្គិ, សិខីសទិសា នីលបីតាទិភេទា ជលមានា ឆព្ពណ្ណឃនរំសិយោ យស្ស សោ សិខី, លោកស្ស សកលលោកត្តយស្ស ពន្ធុ ញាតកោតិ លោកពន្ធុ, តស្ស សិខិនោ លោកពន្ធុនោ កេតកីបុប្ផំ ¶ វណ្ដេ ឆិន្ទិត្វា បូជេសិន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សុទស្សនត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. ចន្ទនបូជនកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ចន្ទភាគានទីតីរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ ចន្ទនបូជនកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ហិមវន្តេ ចន្ទភាគានទិយា សមីបេ កិន្នរយោនិយំ និព្ពត្តោ បុប្ផភក្ខោ បុប្ផនិវសនោ ចន្ទនអគរុអាទីសុ គន្ធវិភូសិតោ ហិមវន្តេ ភុម្មទេវតា វិយ ឧយ្យានកីឡជលកីឡាទិអនេកសុខំ អនុភវន្តោ វាសំ កប្បេសិ. តទា អត្ថទស្សី ភគវា តស្សានុកម្បាយ ហិមវន្តំ គន្ត្វា អាកាសតោ ឱរុយ្ហ សង្ឃាដិំ បញ្ញាបេត្វា និសីទិ. សោ កិន្នរោ តំ ភគវន្តំ វិជ្ជោតមានំ តត្ថ និសិន្នំ ទិស្វា បសន្នមានសោ សុគន្ធចន្ទនេន បូជេសិ. តស្ស ភគវា អនុមោទនំ អកាសិ.
១៧. សោ តេន បុញ្ញេន តេន សោមនស្សេន យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ អបរាបរំ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ចក្កវត្តិរជ្ជបទេសរជ្ជសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ¶ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ចន្ទភាគានទីតីរេតិអាទិមាហ. តត្ថ ចន្ទំ មនំ រុចិំ អជ្ឈាសយំ ញត្វា វិយ ជាតោតិ ចន្ទោ. ចន្ទមណ្ឌលេន បសន្ននិម្មលោទកេន ឧភោសុ បស្សេសុ មុត្តាទលសទិសសន្ថរធវលបុលិនតលេន ¶ ច សមន្នាគតត្តា ចន្ទេន ភាគា សទិសាតិ ចន្ទភាគា, តស្សា ចន្ទភាគាយ នទិយា តីរេ សមីបេតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ចន្ទនបូជនកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
អដ្ឋមភាណវារវណ្ណនា សមត្តា.
៤. បុប្ផច្ឆទនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុនន្ទោ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បុប្ផច្ឆទនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សកសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្តោ មហាភោគោ មហាយសោ ទានាភិរតោ អហោសិ. ឯកទិវសំ សោ ‘‘សកលជម្ពុទីបេ ឥមេ យាចកា នាម ‘អហំ ទានំ ន លទ្ធោស្មី’តិ ¶ វត្តុំ មា លភន្តូ’’តិ មហាទានំ សជ្ជេសិ. តទា បទុមុត្តរោ ភគវា សបរិវារោ អាកាសេន គច្ឆតិ. ព្រាហ្មណោ តំ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ សកសិស្សេ បក្កោសាបេត្វា បុប្ផានិ អាហរាបេត្វា អាកាសេ ឧក្ខិបិត្វា បូជេសិ. តានិ សកលនគរំ ឆាទេត្វា សត្ត ទិវសានិ អដ្ឋំសុ.
២៦. សោ តេន បុញ្ញកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា ខុរគ្គេយេវ អរហត្តំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុនន្ទោ នាម នាមេនាតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
បុប្ផច្ឆទនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. រហោសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ រហោសញ្ញកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ឯកស្មិំ ពុទ្ធសុញ្ញកាលេ មជ្ឈិមទេសេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សកសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្វា តត្ថ សារំ អបស្សន្តោ កេវលំ ឧទរំ បូរេត្វា កោធមទមានាទយោ អកុសលេយេវ ទិស្វា ឃរាវាសំ បហាយ ហិមវន្តំ បវិសិត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ ¶ បព្ពជិត្វា អនេកតាបសសតបរិវារោ វសភបព្ពតសមីបេ អស្សមំ មាបេត្វា តីណិ វស្សសហស្សានិ ហិមវន្តេយេវ វសមានោ ‘‘អហំ ឯត្តកានំ សិស្សានំ អាចរិយោតិ សម្មតោ គរុដ្ឋានិយោ គរុកាតព្ពោ វន្ទនីយោ, អាចរិយោ មេ នត្ថី’’តិ ទោមនស្សប្បត្តោ តេ សព្ពេ សិស្សេ សន្និបាតេត្វា ពុទ្ធានំ អភាវេ និព្ពានាធិគមាភាវំ បកាសេត្វា សយំ ឯកកោ រហោ វិវេកដ្ឋានេវ និសិន្នោ ពុទ្ធស្ស សម្មុខា និសិន្នោ វិយ ពុទ្ធសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា ពុទ្ធារម្មណំ បីតិំ ឧប្បាទេត្វា សាលាយំ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា និសិន្នោ កាលំ កត្វា ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តិ.
៣៤. សោ តត្ថ ឈានសុខេន ចិរំ វសិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ កាមេសុ អនល្លីនោ សត្តវស្សិកោ បព្ពជិត្វា ខុរគ្គេយេវ អរហត្តំ បត្វា ឆឡភិញ្ញោ ហុត្វា បុព្ពេនិវាសញាណេន អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សញ្ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. វសភោ នាម បព្ពតោតិ ហិមវន្តបព្ពតំ វិនា សេសបព្ពតានំ ឧច្ចតរភាវេន សេដ្ឋតរភាវេន វសភោតិ សង្ខំ គតោ បព្ពតោតិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
រហោសញ្ញកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. ចម្បកបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
កណិការំវ ¶ ជោតន្តន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ចម្បកបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វេស្សភុស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ ¶ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សកសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្វា តត្ថ សារំ អបស្សន្តោ ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា វនន្តរេ វសន្តោ វេស្សភុំ ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស សិស្សេហិ អានីតេហិ ចម្បកបុប្ផេហិ បូជេសិ. ភគវា អនុមោទនំ អកាសិ. សោ តេនេវ កុសលេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បាបុណិត្វា បុព្ពវាសនាពលេន ឃរាវាសេ អនល្លីនោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤១. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពបុញ្ញកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ កណិការំវ ជោតន្តន្តិអាទិមាហ. តត្ថ កណិការន្តិ សកលបត្តបលាសានិ បរិភជ្ជ បាតេត្វា បុប្ផគហណសមយេ កណ្ណិកាពទ្ធោ ហុត្វា បុប្ផមកុឡានំ គហណតោ កណ្ណិកាការេន បកតោតិ កណិការោ, ‘‘កណ្ណិការោ’’តិ វត្តព្ពេ និរុត្តិនយេន ឯកស្ស បុព្ព ណ-ការស្ស លោបំ កត្វា ‘‘កណិការ’’ន្តិ ¶ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ. តំ បុប្ផិតំ កណិការរុក្ខំ ឥវ ជោតន្តំ ពុទ្ធំ អទ្ទសន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ចម្បកបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. អត្ថសន្ទស្សកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិសាលមាឡេ អាសីនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ អត្ថសន្ទស្សកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ អត្តភាវេសុ កតបុញ្ញូបចយោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សកសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្តោ តត្ថ សារំ អបស្សន្តោ គេហំ បហាយ ហិមវន្តំ គន្ត្វា រមណីយេ ឋានេ បណ្ណសាលំ កត្វា បដិវសតិ, តទា សត្តានុកម្បាយ ហិមវន្តមាគតំ បទុមុត្តរភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ បញ្ចង្គសមន្នាគតោ វន្ទិត្វា ថុតិវចនេហិ ថោមេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន យាវតាយុកំ កត្វា កាលង្កត្វា ព្រហ្មលោកូបគោ អហោសិ. សោ អបរភាគេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិ.
៤៧. សោ ¶ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិសាលមាឡេ អាសីនោតិអាទិមាហ. តត្ថ ¶ វិសាលមាឡេតិ វិសាលំ បត្ថដំ វិត្ថិណ្ណំ មហន្តំ មាឡំ វិសាលមាឡំ, តស្មិំ វិសាលមាឡេ អាសីនោ និសិន្នោ អហំ លោកនាយកំ អទ្ទសន្តិ សម្ពន្ធោ. តេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
អត្ថសន្ទស្សកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. ឯកបសាទនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
នារទោ ឥតិ មេ នាមន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ឯកបសាទនិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកាសុ ជាតីសុ កតកុសលោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ កេសវោតិ បាកដោ ហុត្វា វិញ្ញុតំ បត្វា ឃរាវាសំ បហាយ បព្ពជិត្វា វសន្តោ ឯកទិវសំ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ អតិវិយ បីតិសោមនស្សជាតោ បក្កាមិ. សោ យាវតាយុកំ ឋត្វា តេនេវ សោមនស្សេន កាលំ កត្វា ទេវេសុ និព្ពត្តោ តត្ថ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ឧប្បន្នោ តត្ថ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ អញ្ញតរស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថរិ បសីទិត្វា បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៥៥. សោ ¶ អបរភាគេ អត្តនោ កតកុសលកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ នារទោ ឥតិ មេ នាមន្តិអាទិមាហ. តត្ថ នារទោតិ ជាតិវសេន សុទ្ធសរីរត្តា នត្ថិ រជោ ធូលិ មលំ ឯតស្សាតិ នារទោ, ជ-ការស្ស ទ-ការំ កត្វា នារទោតិ កុលទត្តិកំ នាមំ. កេសវោតិ កិសវច្ឆគោត្តេ ជាតត្តា កេសវោ នារទកេសវោ ឥតិ មំ ជនា វិទូ ជានន្តីតិ អត្ថោ. សេសំ បាកដមេវាតិ.
ឯកបសាទនិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. សាលបុប្ផទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
មិគរាជា ¶ តទា អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ សាលបុប្ផទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ កតកុសលសញ្ចយោ កេនចិ កម្មច្ឆិទ្ទេន ហិមវន្តេ សីហយោនិយំ និព្ពត្តោ អនេកសីហបរិវារោ វិហាសិ. តទា សិខី ភគវា តស្សានុកម្បាយ ហិមវន្តំ អគមាសិ. សីហោ តំ ឧបគតំ ទិស្វា បសន្នមានសោ សាខាភង្គេន សកណ្ណិកសាលបុប្ផំ គហេត្វា បូជេសិ. ភគវា តស្ស អនុមោទនំ អកាសិ.
៦០. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បត្តោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ ¶ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ មិគរាជា តទា អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ មរណំ គច្ឆន្តីតិ មិគា, អថ វា ឃាសំ មគ្គន្តិ គវេសន្តីតិ មិគា, មិគានំ រាជា មិគរាជា. សកលចតុប្បទានំ រាជភាវេ សតិបិ គាថាពន្ធសុខត្ថំ មិគេ អាទិំ កត្វា មិគរាជាតិ វុត្តំ. យទា ភគវន្តំ ទិស្វា សបុប្ផំ សាលសាខំ ភញ្ជិត្វា បូជេសិំ, តទា អហំ មិគរាជា អហោសិន្តិ អត្ថោ.
៦២. សកោសំ បុប្ផមាហរិន្តិ សកណ្ណិកំ សាលបុប្ផំ អាហរិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សាលបុប្ផទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. បិយាលផលទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បរោធកោ ¶ តទា អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ បិយាលផលទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ នេសាទកុលេ និព្ពត្តោ ហិមវន្តេ ឯកស្មិំ បព្ភារេ មិគេ វធិត្វា ជីវិកំ កប្បេត្វា វសតិ. តស្មិំ កាលេ តត្ថ គតំ សិខិំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ សាយំ បាតំ នមស្សមានោ កញ្ចិ ទេយ្យធម្មំ អបស្សន្តោ មធុរានិ ¶ បិយាលផលានិ ឧច្ចិនិត្វា អទាសិ. ភគវា តានិ បរិភុញ្ជិ. សោ នេសាទោ ពុទ្ធារម្មណាយ បីតិយា និរន្តរំ ផុដ្ឋសរីរោ បាបកម្មេ វិរត្តចិត្តោ មូលផលាហារោ នចិរស្សេវ កាលំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិ.
៦៦. សោ តត្ថ ទិព្ពសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច អនេកវិធសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា តត្ថ អនភិរតោ គេហំ បហាយ សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្តោ អត្តនោ កតផលទានកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បរោធកោ តទា អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ យទា អហំ បិយាលផលំ ទត្វា ចិត្តំ បសាទេសិំ, តទា អហំ បរោធកោ អាសិន្តិ សម្ពន្ធោ. បរោធកោតិ បរសត្តរោធកោ វិហេសកោ. ‘‘បររោធកោ’’តិ វត្តព្ពេ បុព្ពស្ស រ-ការស្ស លោបំ កត្វា ‘‘បរោធកោ’’តិ វុត្តំ.
៦៩. បរិចារិំ វិនាយកន្តិ តំ និព្ពានបាបកំ សត្ថារំ, ‘‘ភន្តេ ¶ , ឥមំ ផលំ បរិភុញ្ជថា’’តិ បវារិំ និមន្តេសិំ អារាធេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
បិយាលផលទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ចុទ្ទសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១៥. ឆត្តវគ្គោ
១. អតិឆត្តិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បរិនិព្ពុតេ ¶ ភគវតីតិអាទិកំ អាយស្មតោ អតិឆត្តិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ធរមានស្ស ភគវតោ អទិដ្ឋត្តា បរិនិព្ពុតកាលេ ‘‘អហោ មម បរិហានី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘មម ជាតិំ សផលំ ករិស្សាមី’’តិ កតសន្និដ្ឋានោ ឆត្តាធិឆត្តំ ការេត្វា តស្ស ភគវតោ សរីរធាតុំ និហិតធាតុគព្ភំ បូជេសិ. អបរភាគេ បុប្ផច្ឆត្តំ ការេត្វា តមេវ ធាតុគព្ភំ ¶ បូជេសិ. សោ តេនេវ បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា វាយមន្តោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
១. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បរិនិព្ពុតេ ភគវតីតិអាទិមាហ. តត្ថ ឆត្តាតិឆត្តន្តិ ឆាទិយតិ សំវរិយតិ អាតបាទិន្តិ ឆត្តំ, ឆត្តស្ស អតិឆត្តំ ឆត្តស្ស ឧបរិ កតឆត្តំ ឆត្តាតិឆត្តំ, ឆត្តស្ស ឧបរូបរិ ឆត្តន្តិ អត្ថោ. ថូបម្ហិ អភិរោបយិន្តិ ថូបិយតិ រាសិករីយតីតិ ថូបោ, អថ វា ថូបតិ ថិរភាវេន វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជមានោ បតិដ្ឋាតីតិ ថូបោ, តស្មិំ ថូបម្ហិ មយា ការិតំ ឆត្តំ ឧបរូបរិ ឋបនវសេន អភិ វិសេសេន អារោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
២. បុប្ផច្ឆទនំ កត្វានាតិ វិកសិតេហិ សុគន្ធេហិ អនេកេហិ ផុប្ផេហិ ឆទនំ ឆត្តុបរិ វិតានំ កត្វា បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
អតិឆត្តិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. ថម្ភារោបកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ ថម្ភារោបកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ធម្មទស្សិស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ សទ្ធោ បសន្នោ បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ តស្ស ភគវតោ ធាតុគព្ភមាឡកេ ថម្ភំ និខនិត្វា ធជំ អារោបេសិ. ពហូនិ ជាតិសុមនបុប្ផានិ គន្ថិត្វា និស្សេណិយា អារោហិត្វា បូជេសិ.
៥. សោ យាវតាយុកំ ឋត្វា កាលំ កត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា សព្ពត្ថ បូជិតោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ទហរកាលតោ បភុតិ បូជនីយោ សាសនេ ពទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បត្តោ ¶ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិមាហ. តត្ថ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិ សកលលោកស្ស នាថេ បធានភូតេ បដិសរណេ ច សត្ថរិ ខន្ធបរិនិព្ពានេន និព្ពុតេ និព្ពុតទីបសិខា វិយ អទស្សនំ គតេតិ អត្ថោ. ធម្មទស្សីនរាសភេតិ ចតុសច្ចធម្មំ បស្សតីតិ ធម្មទស្សី, អថ វា សតិបដ្ឋានាទិកេ សត្តតិំសពោធិបក្ខិយធម្មេ ទស្សនសីលោ បស្សនសីលោតិ ធម្មទស្សី, នរានំ អាសភោ បវរោ ឧត្តមោតិ នរាសភោ, ធម្មទស្សី ច សោ នរាសភោ ចេតិ ធម្មទស្សីនរាសភោ, តស្មិំ ធម្មទស្សីនរាសភេ. អារោបេសិំ ធជំ ថម្ភន្តិ ចេតិយមាឡកេ ថម្ភំ និខនិត្វា តត្ថ ធជំ អារោបេសិំ ពន្ធិត្វា ឋបេសិន្តិ អត្ថោ.
៦. និស្សេណិំ មាបយិត្វានាតិ និស្សាយ តំ ឥណន្តិ គច្ឆន្តិ អារោហន្តិ ឧបរីតិ និស្សេណិ, តំ និស្សេណិំ មាបយិត្វា ការេត្វា ពន្ធិត្វា ថូបសេដ្ឋំ សមារុហិន្តិ សម្ពន្ធោ. ជាតិបុប្ផំ គហេត្វានាតិ ជាយមានមេវ ជនានំ សុន្ទរំ មនំ ករោតីតិ ជាតិសុមនំ, ជាតិសុមនមេវ បុប្ផំ ‘‘ជាតិសុមនបុប្ផ’’ន្តិ វត្តព្ពេ គាថាពន្ធសុខត្ថំ សុមនសទ្ទស្ស លោបំ កត្វា ‘‘ជាតិបុប្ផ’’ន្តិ វុត្តំ, តំ ជាតិសុមនបុប្ផំ គហេត្វា គន្ថិត្វា ថូបម្ហិ អារោបយិំ, អារោបេត្វា បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ថម្ភារោបកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. វេទិការកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ វេទិការកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បិយទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា និព្ពុតេ សត្ថរិ បសន្នោ តស្ស ចេតិយេ វលយំ ការេសិ, សត្តហិ រតនេហិ បរិបូរេត្វា មហាបូជំ ការេសិ. សោ ¶ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ អនេកេសុ ជាតិសតសហស្សេសុ បូជនីយោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ ឧភយសុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិភវសម្បន្នោ បព្ពជិត្វា វាយមន្តោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១០. សោ ¶ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពេ កតកុសលំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. បិយទស្សីនរុត្តមេតិ បិយំ សោមនស្សាការំ ទស្សនំ យស្ស សោ បិយទស្សី, អារោហបរិណាហទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណអសីតានុព្យញ្ជនព្យាមប្បភាមណ្ឌលេហិ សាធុ មហាជនប្បសាទំ ជនយនាការទស្សនោតិ អត្ថោ. នរានំ ឧត្តមោតិ នរុត្តមោ, បិយទស្សី ច សោ នរុត្តមោ ចេតិ បិយទស្សីនរុត្តមោ, តស្មិំ បិយទស្សីនរុត្តមេ និព្ពុតេ ធាតុគព្ភម្ហិ មុត្តវេទិំ អហំ អកាសិន្តិ សម្ពន្ធោ. បុប្ផាធារត្ថាយ បរិយោសានេ វេទិកាវលយំ អកាសិន្តិ អត្ថោ.
១១. មណីហិ បរិវារេត្វាតិ មណតិ ជោតតិ បភាសតីតិ មណិ, អថ វា ជនានំ មនំ បូរេន្តោ សោមនស្សំ ករោន្តោ ឥតោ គតោ បវត្តោតិ មណិ, ជាតិរង្គមណិវេឡុរិយមណិអាទីហិ អនេកេហិ មណីហិ កតវេទិកាវលយំ បរិវារេត្វា ឧត្តមំ មហាបូជំ អកាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
វេទិការកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. សបរិវារិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរោ នាម ជិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ សបរិវារិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកាសុ ជាតីសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ អហោសិ. អថ បទុមុត្តរេ ភគវតិ បរិនិព្ពុតេ មហាជនោ តស្ស ធាតុំ និទហិត្វា មហន្តំ ចេតិយំ ការេត្វា បូជេសិ. តស្មិំ កាលេ អយំ ឧបាសកោ តស្សុបរិ ចន្ទនសារេន ចេតិយឃរំ ករិត្វា មហាបូជំ អកាសិ. សោ តេនេវ បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ កុសលំ កត្វា សទ្ធាយ សាសនេ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១៥-៨. សោ ¶ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរោ នាម ជិនោតិអាទិមាហ. តត្ថ ¶ ឱមត្តន្តិ លាមកភាវំ នីចភាវំ ទុក្ខិតភាវំ វា ន បស្សាមិ ន ជានាមិ, ន ទិដ្ឋបុព្ពោ មយា នីចភាវោតិ អត្ថោ. សេសំ បាកដមេវាតិ.
សបរិវារិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. ឧមាបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ លោកមហិតេតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឧមាបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា វសន្តោ និព្ពុតស្ស ភគវតោ ចេតិយមហេ វត្តមានេ ឥន្ទនីលមណិវណ្ណំ ឧមាបុប្ផំ គហេត្វា បូជេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ ទិព្ពមានុសសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ ពហុលំ នីលវណ្ណោ ជាតិសម្បន្នោ វិភវសម្បន្នោ អហោសិ. សោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សទ្ធាជាតោ បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
២១. សោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកមហិតេតិអាទិ វុត្តំ. តត្ថ លោកមហិតេតិ លោកេហិ មហិតោ បូជិតោតិ លោកមហិតោ, តស្មិំ លោកមហិតេ សិទ្ធត្ថម្ហិ ភគវតិ បរិនិព្ពុតេតិ សម្ពន្ធោ. អាហុតីនំបដិគ្គហេតិ អាហុតិនោ វុច្ចន្តិ បូជាសក្ការា, តេសំ អាហុតីនំ បដិគ្គហេតុំ អរហតីតិ អាហុតីនំបដិគ្គហោ, អលុត្តកិតន្តសមាសោ, តស្មិំ អាហុតីនំបដិគ្គហេ ភគវតិ បរិនិព្ពុតេតិ អត្ថោ.
២២. ឧមាបុប្ផន្តិ ¶ ឧទ្ធមុទ្ធំ នីលបភំ មុញ្ចមានំ បុប្ផតិ វិកសតីតិ ឧមាបុប្ផំ, តំ ឧមាបុប្ផំ គហេត្វា ចេតិយេ បូជំ អកាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ឧមាបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. អនុលេបទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អនោមទស្សីមុនិនោតិអាទិកំ ¶ អាយស្មតោ អនុលេបទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អនោមទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ តស្ស ភគវតោ ពោធិរុក្ខស្ស វេទិកាវលយំ ការេត្វា សុធាកម្មញ្ច ការេត្វា វាលុកសន្ថរណំ ទទ្ទឡ្ហមានំ រជតវិមានមិវ ការេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន សុខប្បត្តោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ រជតវិមានរជតគេហរជតបាសាទេសុ ¶ សុខមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនមនុយុត្តោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
២៦. សោ អបរភាគេ ‘‘កិំ នុ ខោ កុសលំ កត្វា មយា អយំ វិសេសោ អធិគតោ’’តិ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន បដិបាដិយា អនុស្សរិត្វា បុព្ពេ កតកុសលំ ជានិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អនោមទស្សីមុនិនោតិអាទិមាហ. តត្ថ អនោមំ អលាមកំ ទស្សនំ ទស្សនីយំ សរីរំ យស្ស សោ អនោមទស្សី, ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណអសីតានុព្យញ្ជនព្យាមប្បភាសមុជ្ជលវិរាជិតសរីរត្តា សុន្ទរទស្សនោតិ អត្ថោ. សុធាយ បិណ្ឌំ ទត្វានាតិ ពោធិឃរេ វេទិកាវលយំ ការេត្វា សកលេ ពោធិឃរេ សុធាលេបនំ កត្វាតិ អត្ថោ. បាណិកម្មំ អកាសហន្តិ សារកដ្ឋេន ផលកបាណិយោ កត្វា តាហិ បាណីហិ មដ្ឋកម្មំ អកាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
អនុលេបទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. មគ្គទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ឧត្តរិត្វាន នទិកន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ មគ្គទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ ¶ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ និព្ពានាធិគមត្ថាយ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ លោកសម្មតេ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសំ វសន្តោ ឯកទិវសំ ភគវន្តំ ឯកំ នទិំ ឧត្តរិត្វា វនន្តរំ គច្ឆន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ ‘‘ឥទានិ មយា ភគវតោ មគ្គំ សមំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា កុទាលញ្ច បិដកញ្ច ¶ អាទាយ ភគវតោ គមនមគ្គំ សមំ កត្វា វាលុកំ ឱកិរិត្វា ភគវតោ បាទេ វន្ទិត្វា, ‘‘ភន្តេ, ឥមិនា មគ្គាលង្ការករណេន និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ បូជនីយោ ភវេយ្យំ, និព្ពានញ្ច បាបុណេយ្យ’’ន្តិ បត្ថនំ អកាសិ. ភគវា ‘‘យថាធិប្បាយំ សមិជ្ឈតូ’’តិ អនុមោទនំ វត្វា បក្កាមិ.
៣២-៣. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សព្ពត្ថ បូជិតោ អហោសិ. ឥមស្មិំ បន ពុទ្ធុប្បាទេ បាកដេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ បច្ចក្ខតោ ញត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ឧត្តរិត្វាន នទិកន្តិអាទិមាហ. តត្ថ នទតិ សទ្ទំ ករោតិ គច្ឆតីតិ នទី, នទីយេវ នទិកា, តំ នទិកំ ឧត្តរិត្វា អតិក្កមិត្វាតិ អត្ថោ. កុទាលបិដកមាទាយាតិ ¶ កុ វុច្ចតិ បថវី, តំ វិទាលនេ បទាលនេ ឆិន្ទនេ អលន្តិ កុទាលំ, បិដកំ វុច្ចតិ បំសុវាលិកាទិវាហកំ, តាលបណ្ណវេត្តលតាទីហិ កតភាជនំ, កុទាលញ្ច បិដកញ្ច កុទាលបិដកំ, តំ អាទាយ គហេត្វាតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
មគ្គទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. ផលកទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
យានការោ បុរេ អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ផលកទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ អត្តភាវេសុ កតបុញ្ញសម្ភារោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ វឌ្ឍកិកុលេ និព្ពត្តោ រតនត្តយេ បសន្នោ ចន្ទនេន អាលម្ពនផលកំ កត្វា ភគវតោ អទាសិ. ភគវា តស្សានុមោទនំ អកាសិ.
៣៧. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សព្ពត្ថ កាលេ ចិត្តសុខបីណិតោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សញ្ជាតប្បសាទោ បព្ពជិត្វា វាយមន្តោ នចិរស្សេវ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ ¶ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ¶ យានការោ បុរេ អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ យានការោតិ យន្តិ ឯតេន ឥច្ឆិតិច្ឆិតដ្ឋានន្តិ យានំ, តំ ករោតីតិ យានការោ, បុរេ ពុទ្ធទស្សនសមយេ អហំ យានការោ អាសិំ អហោសិន្តិ អត្ថោ. ចន្ទនំ ផលកំ កត្វាតិ ចន្ទតិ បរិឡាហំ វូបសមេតីតិ ចន្ទនំ. អថ វា ចន្ទន្តិ សុគន្ធវាសនត្ថំ សរីរំ វិលិម្បន្តិ ឯតេនាតិ ចន្ទនំ, តំ អាលម្ពនផលកំ កត្វា. លោកពន្ធុនោតិ សកលលោកស្ស ពន្ធុ ញាតិភូតោតិ លោកពន្ធុ, តស្ស លោកពន្ធុនោ សត្ថុស្ស អទាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ផលកទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. វដំសកិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុមេធោ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ វដំសកិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមមុនិន្ទេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សុមេធស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា តត្ថ អាទីនវំ ទិស្វា គេហំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា មហាវនេ វិហាសិ. តស្មិំ សមយេ សុមេធោ ភគវា វិវេកកាមតាយ តំ វនំ សម្បាបុណិ. អថ សោ តាបសោ ភគវន្តំ ¶ ទិស្វា បសន្នមានសោ វិកសិតំ សឡលបុប្ផំ គហេត្វា វដំសកាការេន គន្ថេត្វា ភគវតោ បាទមូលេ ឋបេត្វា បូជេសិ. ភគវា តស្ស ចិត្តប្បសាទត្ថាយ អនុមោទនមកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ កុលេ ជាតោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធោ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៤៣. សោ អបរភាគេ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុមេធោ នាម នាមេនាតិអាទិ វុត្តំ. វិវេកមនុព្រូហន្តោតិ ជនាកិណ្ណតំ បហាយ ជនវិវេកំ ចិត្តវិវេកញ្ច អនុព្រូហន្តោ វឌ្ឍេន្តោ ពហុលីករោន្តោ មហាវនំ អជ្ឈោគាហិ បាវិសីតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
វដំសកិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. បល្លង្កទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុមេធស្ស ¶ ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ បល្លង្កទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ និព្ពានាធិគមត្ថាយ កតបុញ្ញូបចយោ សុមេធស្ស ភគវតោ កាលេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ មហាភោគសម្បន្នោ សត្ថរិ បសីទិត្វា ធម្មំ សុត្វា តស្ស សត្ថុនោ សត្តរតនមយំ បល្លង្កំ ការេត្វា មហន្តំ បូជំ អកាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សព្ពត្ថ បូជិតោ អហោសិ. សោ អនុក្កមេន ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្វា បុព្ពេ កតបុញ្ញនាមេន បល្លង្កទាយកត្ថេរោតិ បាកដោ អហោសិ. ហេដ្ឋា វិយ ឧបរិបិ បុព្ពេ កតបុញ្ញនាមេន ថេរានំ នាមានិ ឯវមេវ វេទិតព្ពានិ.
៤៧. សោ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុមេធស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. បល្លង្កោ ហិ មយា ទិន្នោតិ បល្លង្កំ ឩរុពទ្ធាសនំ កត្វា យត្ថ ឧបវីសន្តិ និសីទន្តិ, សោ បល្លង្កោតិ វុច្ចតិ, សោ បល្លង្កោ សត្តរតនមយោ មយា ទិន្នោ បូជិតោតិ អត្ថោ. សឧត្តរសបច្ឆទោតិ សហ ឧត្តរច្ឆទេន សហ បច្ឆទេន សឧត្តរសបច្ឆទោ, ឧបរិវិតានំ ពន្ធិត្វា អាសនំ ឧត្តមវត្ថេហិ អច្ឆាទេត្វាតិ អត្ថោ. សេសំ បាកដមេវាតិ.
បល្លង្កទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
បន្នរសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១៦. ពន្ធុជីវកវគ្គោ
១. ពន្ធុជីវកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ចន្ទំវ ¶ ¶ វិមលំ សុទ្ធន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ ពន្ធុជីវកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ¶ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា វសន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ រូបកាយសម្បត្តិំ ទិស្វា បសន្នមានសោ ពន្ធុជីវកបុប្ផានិ គហេត្វា ភគវតោ បាទមូលេ បូជេសិ. ភគវា តស្ស ចិត្តប្បសាទវឌ្ឍនត្ថាយ អនុមោទនមកាសិ. សោ យាវតាយុតំ ឋត្វា តេនេវ បុញ្ញេន ទេវលោកេ និព្ពត្តោ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច ចក្កវត្តិអាទិសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្ស អម្ហាកំ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ឧប្បន្នកាលេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ រូបគ្គយសគ្គប្បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សទ្ធាជាតោ គេហំ បហាយ បព្ពជិតោ អរហត្តំ បាបុណិ.
១. សោ បុព្ពេនិវាសញាណេន បុព្ពេ កតកុសលកម្មំ អនុស្សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ចន្ទំវ វិមលំ សុទ្ធន្តិអាទិមាហ. តត្ថ ចន្ទំវ វិមលំ សុទ្ធន្តិ អព្ភា, មហិកា, ធុមោ, រជោ, រាហូតិ ឥមេហិ ឧបក្កិលេសមលេហិ វិមុត្តំ ចន្ទំ ឥវ ទិយឌ្ឍសហស្សុបក្កិលេសមលានំ បហីនត្តា វិមលំ និក្កិលេសត្តា សុទ្ធំ បសន្នំ សិខិំ សម្ពុទ្ធន្តិ សម្ពន្ធោ. កិលេសកទ្ទមានំ អភាវេន អនាវិលំ. នន្ទីភវសង្ខាតាយ ពលវស្នេហាយ បរិសមន្តតោ ខីណត្តា នន្ទីភវបរិក្ខីណំ. តិណ្ណំ លោកេតិ លោកត្តយតោ តិណ្ណំ ឧត្តិណ្ណំ អតិក្កន្តំ. វិសត្តិកន្តិ វិសត្តិកំ វុច្ចតិ តណ្ហា, និត្តណ្ហន្តិ អត្ថោ.
២. និព្ពាបយន្តំ ជនតន្តិ ធម្មវស្សំ វស្សន្តោ ជនតំ ជនសមូហំ កិលេសបរិឡាហាភាវេន និព្ពាបយន្តំ វូបសមេន្តំ. សយំ សំសារតោ តិណ្ណំ, សព្ពសត្តេ សំសារតោ តារយន្តំ អតិក្កមេន្តំ ចតុន្នំ សច្ចានំ មុននតោ ជាននតោ មុនិំ សិខិំ សម្ពុទ្ធន្តិ សម្ពន្ធោ. វនស្មិំ ឈាយមានន្តិ អារម្មណូបនិជ្ឈានលក្ខណូបនិជ្ឈានេហិ ឈាយន្តំ ចិន្តេន្តំ ចិត្តេន ភាវេន្តំ វនមជ្ឈេតិ អត្ថោ. ឯកគ្គំ ¶ ឯកគ្គចិត្តំ សុសមាហិតំ សុដ្ឋុ អារម្មណេ អាហិតំ ឋបិតចិត្តំ សិខិំ មុនិំ ទិស្វាតិ សម្ពន្ធោ.
៣. ពន្ធុជីវកបុប្ផានីតិ ពន្ធូនំ ញាតីនំ ជីវកំ ជីវិតនិស្សយំ ហទយមំសលោហិតំ ពន្ធុជីវកំ ហទយមំសលោហិតសមានវណ្ណំ បុប្ផំ ពន្ធុជីវកបុប្ផំ គហេត្វា សិខិនោ លោកពន្ធុនោ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ពន្ធុជីវកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. តម្ពបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បរកម្មាយនេ ¶ ¶ យុត្តោតិអាទិកំ អាយស្មតោ តម្ពបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ អាយស្មា បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បិយទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កេនចិ បុរេ កតេន អកុសលកម្មេន ទុគ្គតកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ បរេសំ កម្មំ កត្វា ភតិយា ជីវិកំ កប្បេសិ. សោ ឯវំ ទុក្ខេន វសន្តោ បរេសំ អបរាធំ កត្វា មរណភយេន បលាយិត្វា វនំ បាវិសិ. តត្ថ គតដ្ឋានេ បាដលិពោធិំ ទិស្វា វន្ទិត្វា សម្មជ្ជិត្វា ឯកស្មិំ រុក្ខេ តម្ពវណ្ណំ បុប្ផំ ទិស្វា តំ សព្ពំ កណ្ណិកេ ឱចិនិត្វា ពោធិបូជំ អកាសិ. តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា វន្ទិត្វា បល្លង្កមាភុជិត្វា និសីទិ. តស្មិំ ខណេ តេ មនុស្សា បទានុបទិកំ អនុពន្ធិត្វា តត្ថ អគមំសុ. សោ តេ ទិស្វា ពោធិំ អាវជ្ជេន្តោវ បលាយិត្វា ភយានកេ គីរិទុគ្គបបាតេ បតិត្វា មរិ.
៧. សោ ពោធិបូជាយ អនុស្សរិតត្តា តេនេវ បីតិសោមនស្សេន តាវតិំសាទីសុ ឧបបន្នោ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច ចក្កវត្តិអាទិសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បរកម្មាយនេ យុត្តោតិអាទិមាហ. តត្ថ បរេសំ កម្មានិ បរកម្មានិ, បរកម្មានំ អាយនេ ករណេ វាហនេ ធារណេ យុត្តោ យោជិតោ អហោសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ បាកដមេវាតិ.
តម្ពបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. វីថិសម្មជ្ជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ឧទេន្តំ ¶ សតរំសិំ វាតិអាទិកំ អាយស្មតោ វីថិសម្មជ្ជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ជាតិសតេសុ កតបុញ្ញសញ្ចយោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ឃរាវាសំ វសន្តោ នគរវាសីហិ សទ្ធិំ វីថិំ សជ្ជេត្វា នីយមានំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ វីថិំ សមំ កត្វា ធជំ តត្ថ ឧស្សាបេសិ.
១៥. សោ ¶ តេនេវ បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ ពហុមានហទយោ បព្ពជិត្វា លទ្ធូបសម្បទោ នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ អនុស្សរន្តោ បច្ចក្ខតោ ជានិត្វា បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ឧទេន្តំ សតរំសិំ វាតិអាទិមាហ. តត្ថ ¶ ឧទេន្តំ ឧគ្គច្ឆន្តំ សតរំសិំ សតបភំ. សតរំសីតិ ទេសនាសីសមត្តំ, អនេកសតសហស្សបភំ សូរិយំ ឥវាតិ អត្ថោ. បីតរំសិំវ ភាណុមន្តិ បីតរំសិំ សំកុចិតបភំ ភាណុមំ បភាវន្តំ ចន្ទមណ្ឌលំ ឥវ សម្ពុទ្ធំ ទិស្វាតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
វីថិសម្មជ្ជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. កក្ការុបុប្ផបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ទេវបុត្តោ អហំ សន្តោតិអាទិកំ អាយស្មតោ កក្ការុបុប្ផបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ កតបុញ្ញសញ្ចយោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ ភុម្មដ្ឋកទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តោ សិខិំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ ទិស្វា ទិព្ពកក្ការុបុប្ផំ គហេត្វា បូជេសិ.
២១. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឯកតិំសកប្បព្ភន្តរេ ឧភយសុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថរិ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ បច្ចក្ខតោ ញត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ទេវបុត្តោ អហំ សន្តោតិអាទិមាហ. តត្ថ ទិព្ពន្តិ កីឡន្តិ បញ្ចហិ ទិព្ពេហិ កាមគុណេហីតិ ទេវា, ទេវានំ បុត្តោ, ទេវោ ឯវ វា បុត្តោ ទេវបុត្តោ, អហំ ទេវបុត្តោ ¶ សន្តោ វិជ្ជមានោ ទិព្ពំ កក្ការុបុប្ផំ បគ្គយ្ហ បការេន, គហេត្វា សិខិស្ស ភគវតោ អភិរោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
កក្ការុបុប្ផបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. មន្ទារវបុប្ផបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ទេវបុត្តោ ¶ អហំ សន្តោតិអាទិកំ អាយស្មតោ មន្ទារវបុប្ផបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ ភុម្មដ្ឋកទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តោ សិខិំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ ទិព្ពមន្ទារវបុប្ផេហិ បូជេសិ.
២៥. សោ តេន បុញ្ញេនាតិអាទិកំ សព្ពំ អនន្តរត្ថេរស្ស អបទានវណ្ណនាយ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពន្តិ.
មន្ទារវបុប្ផបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. កទម្ពបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ កទម្ពបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធសុញ្ញេ លោកេ ឯកស្មិំ ¶ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសំ វសន្តោ តត្ថ អាទីនវំ ទិស្វា ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តសមីបេ កុក្កុដេ នាម បព្ពតេ អស្សមំ កត្វា វិហាសិ. សោ តត្ថ សត្ត បច្ចេកពុទ្ធេ ទិស្វា បសន្នមានសោ បុប្ផិតំ កទម្ពបុប្ផំ ឱចិនិត្វា តេ បច្ចេកពុទ្ធេ បូជេសិ. តេបិ ‘‘ឥច្ឆិតំ បត្ថិត’’ន្តិអាទិនា អនុមោទនំ អកំសុ.
៣០. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ¶ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. តំ វុត្តត្ថមេវ. កុក្កុដោ នាម បព្ពតោតិ តស្ស ឧភោសុ បស្សេសុ កុក្កុដចូឡាការេន បព្ពតកូដានំ វិជ្ជមានត្តា កុក្កុដោតិ សង្ខំ គតោ. បការេន តិរោ ហុត្វា បតិដ្ឋហតីតិ បព្ពតោ. តម្ហិ បព្ពតបាទម្ហីតិ តស្មិំ បព្ពតសមីបេ. សត្ត ពុទ្ធា វសន្តីតិ សត្ត បច្ចេកពុទ្ធា តស្មិំ កុក្កុដបព្ពតបាទេ បណ្ណសាលាយំ វសន្តីតិ អត្ថោ.
៣១. ទីបរាជំវ ¶ ឧគ្គតន្តិ ទីបានំ រាជា ទីបរាជា, សព្ពេសំ ទីបានំ ជលមានានំ តារកានំ រាជា ចន្ទោតិ អត្ថោ. អថ វា សព្ពេសុ ជម្ពុទីបបុព្ពវិទេហអបរគោយានឧត្តរកុរុសង្ខាតេសុ ចតូសុ ទីបេសុ ទ្វិសហស្សបរិត្តទីបេសុ ច រាជា អាលោកផរណតោ ចន្ទោ ទីបរាជាតិ វុច្ចតិ, តំ នភេ ឧគ្គតំ ចន្ទំ ឥវ បុប្ផិតំ ផុល្លិតំ កទម្ពរុក្ខំ ទិស្វា តតោ បុប្ផំ ឱចិនិត្វា ឧភោហិ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ បការេន គហេត្វា សត្ត បច្ចេកពុទ្ធេ សមោកិរិំ សុដ្ឋុ ឱកិរិំ, អាទរេន បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
កទម្ពបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. តិណសូលកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ តិណសូលកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមជិនវរេសុ កតបុញ្ញសម្ភារោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ កុសលានិ ឧបចិនន្តោ សិខិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា តត្ថ ទោសំ ទិស្វា តំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា វសន្តោ ហិមវន្តសមីបេ ភូតគណេ នាម បព្ពតេ វសន្តំ ឯកតំ វិវេកមនុព្រូហន្តំ សិខិំ សម្ពុទ្ធំ ទិស្វា បសន្នមានសោ តិណសូលបុប្ផំ គហេត្វា បាទមូលេ បូជេសិ. ពុទ្ធោបិ តស្ស អនុមោទនំ អកាសិ.
៣៥. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ វិភវសម្បន្នេ ¶ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សាសនេ បសន្នោ បព្ពជិត្វា ឧបនិស្សយសម្បន្នត្តា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិត្វា បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សប្បត្តោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. ភូតគណោ នាម បព្ពតោតិ ភូតគណានំ ទេវយក្ខសមូហានំ អាវាសភូតត្តា ភវនសទិសត្តា អវិរូឡ្ហភាវេន បវត្តត្តា ¶ ច ភូតគណោ នាម បព្ពតោ, តស្មិំ ឯកោ អទុតិយោ ជិនោ ជិតមារោ ពុទ្ធោ វសតេ ទិព្ពព្រហ្មអរិយឥរិយាបថវិហារេហិ វិហរតីតិ អត្ថោ.
៣៦. ឯកូនសតសហស្សំ ¶ , កប្បំ ន វិនិបាតិកោតិ តេន តិណសូលបុប្ផបូជាករណផលេន និរន្តរំ ឯកូនសតសហស្សកប្បានំ អវិនិបាតកោ ចតុរាបាយវិនិមុត្តោ សគ្គសម្បត្តិភវមេវ ឧបបន្នោតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
តិណសូលកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. នាគបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សុវច្ឆោ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ នាគបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមជិននិសភេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរភគវតោ កាលេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ វេទត្តយាទីសុ សកសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្វា តត្ថ សារំ អទិស្វា ហិមវន្តំ បវិសិត្វា តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ឈានសមាបត្តិសុខេន វីតិនាមេសិ. តស្មិំ សមយេ បទុមុត្តរោ ភគវា តស្សានុកម្បាយ តត្ថ អគមាសិ. សោ តាបសោ តំ ភគវន្តំ ទិស្វា លក្ខណសត្ថេសុ ឆេកត្តា ភគវតោ លក្ខណរូបសម្បត្តិយា បសន្នោ វន្ទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ អដ្ឋាសិ. អាកាសតោ អនោតិណ្ណត្តា បូជាសក្ការេ អកតេយេវ អាកាសេនេវ បក្កាមិ. អថ សោ តាបសោ សសិស្សោ នាគបុប្ផំ ឱចិនិត្វា តេន បុប្ផេន ភគវតោ គតទិសាភាគមគ្គំ បូជេសិ.
៣៩. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវន្តោ សព្ពត្ថ បូជិតោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាសម្បន្នោ បព្ពជិត្វា វត្តបដិបត្តិយា សាសនំ សោភយមានោ នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា ‘‘កេន នុ ខោ កុសលកម្មេន មយា អយំ លោកុត្តរសម្បត្តិ លទ្ធា’’តិ អតីតកម្មំ សរន្តោ បុព្ពកម្មំ បច្ចក្ខតោ ញត្វា សញ្ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សុវច្ឆោ នាម នាមេនាតិអាទិមាហ. តត្ថ វច្ឆគោត្តេ ជាតត្តា វច្ឆោ, សុន្ទរោ ច សោ វច្ឆោ ចេតិ សុវច្ឆោ. នាមេន សុវច្ឆោ នាម ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ វេទត្តយាទិសកលមន្តសត្ថេ ¶ កោដិប្បត្តោតិ អត្ថោ. សេសំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
នាគបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. បុន្នាគបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
កាននំ ¶ ¶ វនមោគយ្ហាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បុន្នាគបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ផុស្សស្ស ភគវតោ កាលេ នេសាទកុលេ និព្ពត្តោ មហាវនំ បវិដ្ឋោ តត្ថ សុបុប្ផិតបុន្នាគបុប្ផំ ទិស្វា ហេតុសម្បន្នត្តា ពុទ្ធារម្មណបីតិវសេន ភគវន្តំ សរិត្វា តំ បុប្ផំ សហ កណ្ណិកាហិ ឱចិនិត្វា វាលុកាហិ ចេតិយំ កត្វា បូជេសិ.
៤៦. សោ តេន បុញ្ញេន ទ្វេនវុតិកប្បេ និរន្តរំ ទេវមនុស្សសម្បត្តិយោយេវ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ វិភវសម្បន្នេ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ បុព្ពវាសនាពលេន សាសនេ បសន្នោ បព្ពជិត្វា វាយមន្តោ នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា បុព្ពេ កតកុសលំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ កាននំ វនមោគយ្ហាតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
បុន្នាគបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. កុមុទទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ កុមុទទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហិមវន្តស្ស អាសន្នេ មហន្តេ ជាតស្សរេ កុកុត្ថោ នាម បក្ខី ហុត្វា និព្ពត្តោ កេនចិ អកុសលេន បក្ខី សមានោបិ បុព្ពេ កតសម្ភារេន ពុទ្ធិសម្បន្នោ បុញ្ញាបុញ្ញេសុ ឆេកោ សីលវា បាណគោចរតោ បដិវិរតោ អហោសិ. តស្មិំ សមយេ បទុមុត្តរោ ភគវា អាកាសេនាគន្ត្វា តស្ស សមីបេ ចង្កមតិ. អថ សោ សកុណោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ កុមុទបុប្ផំ ឌំសិត្វា ភគវតោ បាទមូលេ បូជេសិ. ភគវា តស្ស សោមនស្សុប្បាទនត្ថំ បដិគ្គហេត្វា អនុមោទនមកាសិ.
៥១. សោ ¶ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ ឧភយសម្បត្តិសុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ អញ្ញតរស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ មហទ្ធនោ មហាភោគោ រតនត្តយេ បសន្នោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ បច្ចក្ខតោ ញត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. បទុមុប្បលសញ្ឆន្នោតិ ¶ ¶ ឯត្ថ សតបត្តេហិ សម្បុណ្ណោ សេតបទុមោ ច តីណិ នីលរត្តសេតុប្បលានិ ច បទុមុប្បលានិ តេហិ សញ្ឆន្នោ គហនីភូតោ សម្បុណ្ណោ មហាជាតស្សរោ អហូតិ សម្ពន្ធោ. បុណ្ឌរីកសមោត្ថដោតិ បុណ្ឌរីកេហិ រត្តបទុមេហិ ឱត្ថដោ សម្បុណ្ណោតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
កុមុទទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
សោឡសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១៧. សុបារិចរិយវគ្គោ
១. សុបារិចរិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមោ ¶ នាម នាមេនាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សុបារិចរិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមមុនិបុង្គវេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ យក្ខយោនិយំ និព្ពត្តោ ហិមវតិ យក្ខសមាគមំ គតោ ភគវតោ ទេវយក្ខគន្ធព្ពនាគានំ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ ឧភោ ហត្ថេ អាភុជិត្វា អប្ផោដេសិ នមស្សិ ច. សោ តេន បុញ្ញេន តតោ ចុតោ ឧបរិ ទេវលោកេ ឧប្បន្នោ តត្ថ ទិព្ពសុខំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច ចក្កវតិអាទិសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ អឌ្ឍោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ រតនត្តយេ បសន្នោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
១. សោ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមោ នាម នាមេនាតិអាទិមាហ. តត្ថ ¶ បទុមោតិ យស្ស បាទនិក្ខេបសមយេ បថវិំ ភិន្ទិត្វា បទុមំ ឧគ្គន្ត្វា បាទតលំ សម្បដិច្ឆតិ, តេន សញ្ញាណេន សោ ភគវា បទុមោតិ សង្ខំ គតោ, ឥធ បទុមុត្តរោ ភគវា អធិប្បេតោ. សោ ភគវា បវនា វសនវិហារា អភិនិក្ខម្ម វនមជ្ឈំ បវិសិត្វា ធម្មំ ទេសេតីតិ សម្ពន្ធោ.
យក្ខានំ សមយោតិ ទេវានំ សមាគមោ អាសិ អហោសីតិ អត្ថោ. អជ្ឈាបេក្ខិំសុ តាវទេតិ តស្មិំ ទេសនាកាលេ អធិអបេក្ខិំសុ, វិសេសេន បស្សនសីលា អហេសុន្តិ អត្ថោ. សេសំ បាកដមេវាតិ.
សុបារិចរិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. កណវេរបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សិទ្ធត្ថោ ¶ នាម ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ កណវេរបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ សុទ្ទកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ¶ រញ្ញោ អន្តេបុរបាលកោ អហោសិ. តស្មិំ សមយេ សិទ្ធត្ថោ ភគវា ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ រាជវីថិំ បដិបជ្ជិ. អថ សោ អន្តេបុរបាលកោ ចរមានំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ ហុត្វា កណវេរបុប្ផេន ភគវន្តំ បូជេត្វា នមស្សមានោ អដ្ឋាសិ. សោ តេន បុញ្ញេន សុគតិសម្បត្តិយោយេវ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តិត្វា វុទ្ធិប្បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៧. សោ បត្តអគ្គផលោ បុព្ពេ កតកុសលំ សរិត្វា សញ្ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ សិទ្ធត្ថោ នាម ភគវាតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
កណវេរបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. ខជ្ជកទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
តិស្សស្ស ខោ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ខជ្ជកទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ¶ សុទ្ទកុលេ និព្ពត្តោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ អម្ពជម្ពុអាទិមនេកំ មធុរផលាផលំ នាឡិកេរំ បូវខជ្ជកញ្ច អទាសិ. ភគវា តស្ស បសាទវឌ្ឍនត្ថាយ បស្សន្តស្សេវ បរិភុញ្ជិ. សោ តេន បុញ្ញេន សុគតិសម្បត្តិយោយេវ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សញ្ជាតសទ្ធោ បសាទពហុមានោ បព្ពជិត្វា វត្តបដិបត្តិយា សាសនំ សោភេន្តោ សីលាលង្ការបដិមណ្ឌិតោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
១៣. សោ បុព្ពកម្មំ សរន្តោ ‘‘បុព្ពេ មយា សុខេត្តេ កុសលំ កតំ សុន្ទរ’’ន្តិ សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ តិស្សស្ស ខោ ភគវតោតិអាទិមាហ. តត្ថ តិស្សោបិ ភវសម្បត្តិយោ ទទមានោ ជាតោតិ មាតាបិតូហិ កតនាមវសេន តិស្សោ. អថ វា តីហិ ¶ សរណគមនេហិ អស្សាសេន្តោ ឱវទន្តោ ហេតុសម្បន្នបុគ្គលេ សគ្គមោក្ខទ្វយេ បតិដ្ឋាបេន្តោ ពុទ្ធោ ជាតោតិ តិស្សោ. សមាបត្តិគុណាទីហិ ភគេហិ យុត្តោតិ ភគវា, តស្ស តិស្សស្ស ភគវតោ បុព្ពេ អហំ ផលំ អទាសិន្តិ សម្ពន្ធោ. នាឡិកេរញ្ច បាទាសិន្តិ នាឡិកាការេន បវត្តំ ផលំ នាឡិកេរំ, តញ្ច ផលំ អទាសិន្តិ អត្ថោ. ខជ្ជកំ អភិសម្មតន្តិ ខាទិតព្ពំ ខជ្ជកំ អភិ វិសេសេន មធុសក្ករាទីហិ សម្មិស្សំ ¶ កត្វា និប្ផាទិតំ សុន្ទរំ មធុរន្តិ សម្មតំ ញាតំ អភិសម្មតំ ខជ្ជកញ្ច អទាសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ខជ្ជកទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. ទេសបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អត្ថទស្សី តុ ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ទេសបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធោ បសន្នោ ពុទ្ធមាមកោ ធម្មមាមកោ សង្ឃមាមកោ អហោសិ. តទា អត្ថទស្សី ភគវា ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ ចន្ទោ វិយ សូរិយោ វិយ ច អាកាសេន គច្ឆតិ. សោ ឧបាសកោ ភគវតោ គតទិសាភាគំ គន្ធមាលាទីហិ បូជេន្តោ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ នមស្សមានោ អដ្ឋាសិ.
១៨. សោ ¶ តេន បុញ្ញេន ទេវលោកេ និព្ពត្តោ សគ្គសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច មនុស្សសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ឧបភោគបរិភោគសម្បន្នោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ ឃរាវាសេ អនល្លីនោ បព្ពជិត្វា វត្តសម្បន្នោ នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អត្ថទស្សី តុ ភគវាតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. អនិលញ្ជសេតិ ‘‘មគ្គោ បន្ថោ បថោ បជ្ជោ, អញ្ជសំ វដុមាយន’’ន្តិ (ចូឡនិ. បារាយនត្ថុតិគាថានិទ្ទេស ១០១) បរិយាយស្ស វុត្តត្តា អនិលស្ស វាតស្ស អញ្ជសំ គមនមគ្គោតិ អនិលញ្ជសំ, តស្មិំ អនិលញ្ជសេ, អាកាសេតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ទេសបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. កណិការឆត្តិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វេស្សភូ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោតិអាទិកំ អាយស្មតោ កណិការឆត្តិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វេស្សភុស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សទ្ធាសម្បន្នោ អហោសិ. តស្មិំ សមយេ វេស្សភូ ភគវា វិវេកកាមោ មហាវនំ បវិសិត្វា និសីទិ. អថ សោបិ ឧបាសកោ កេនចិទេវ ករណីយេន តត្ថ គន្ត្វា ភគវន្តំ អគ្គិក្ខន្ធំ វិយ ជលមានំ និសិន្នំ ទិស្វា បសន្នមានសោ កណិការបុប្ផំ ឱចិនិត្វា ឆត្តំ កត្វា ភគវតោ និសិន្នដ្ឋានេ វិតានំ កត្វា បូជេសិ, តំ ភគវតោ អានុភាវេន សត្តាហំ អមិលាតំ ហុត្វា តថេវ អដ្ឋាសិ. ភគវាបិ ផលសមាបត្តិំ និរោធសមាបត្តិញ្ច សមាបជ្ជិត្វា វិហាសិ ¶ , សោ តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ អដ្ឋាសិ. ភគវា សមាបត្តិតោ វុដ្ឋហិត្វា វិហារមេវ អគមាសិ.
២៣. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធាសម្បន្នោ សត្ថុ ¶ ធម្មទេសនំ សុត្វា ឃរាវាសេ អនល្លីនោ បព្ពជិត្វា វត្តបដិបត្តិយា ជិនសាសនំ សោភេន្តោ នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វេស្សភូ នាម សម្ពុទ្ធោតិអាទិមាហ. តត្ថ វេស្សភូតិ វេស្សេ វេស្សជនេ ភុនាតិ អភិភវតីតិ វេស្សភូ. អថ វា វេស្សេ បញ្ចវិធមារេ អភិភុនាតិ អជ្ឈោត្ថរតីតិ វេស្សភូ. សាមំយេវ ពុជ្ឈិតា សច្ចានីតិ សម្ពុទ្ធោ, នាមេន វេស្សភូ នាម សម្ពុទ្ធោតិ អត្ថោ. ទិវាវិហារាយ មុនីតិ ទិព្ពតិ បកាសេតិ តំ តំ វត្ថុំ បាកដំ ករោតីតិ ទិវា. សូរិយុគ្គមនតោ បដ្ឋាយ យាវ អត្ថង្គមោ, តាវ បរិច្ឆិន្នកាលោ, វិហរណំ ចតូហិ ឥរិយាបថេហិ បវត្តនំ វិហារោ, ទិវាយ វិហារោ ទិវាវិហារោ, តស្ស ទិវាវិហារាយ លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ ពុទ្ធមុនិ មហាវនំ ឱគាហិត្វា បវិសិត្វាតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
កណិការឆត្តិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. សប្បិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ផុស្សោ ¶ នាមាថ ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សប្បិទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ផុស្សស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ អហោសិ. តទា ភគវា ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ វីថិយំ ចរមានោ តស្ស ឧបាសកស្ស គេហទ្វារំ សម្បាបុណិ. អថ សោ ឧបាសកោ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ វន្ទិត្វា បត្តបូរំ សប្បិតេលំ អទាសិ, ភគវា អនុមោទនំ កត្វា បក្កាមិ. សោ តេនេវ សោមនស្សេន យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ តេន បុញ្ញេន ទេវលោកេ ឧប្បន្នោ តត្ថ ទិព្ពសុខំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច និព្ពត្តោ ឧប្បន្នុប្បន្នភវេ សប្បិតេលមធុផាណិតាទិមធុរាហារសមង្គី សុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សទ្ធោ ពុទ្ធិសម្បន្នោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ បព្ពជិត្វា វត្តសម្បន្នោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
២៨. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ផុស្សោ នាមាថ ភគវាតិអាទិមាហ. តត្ថ ផុស្សោតិ ¶ ¶ ផុស្សនក្ខត្តយោគេន ជាតត្តា មាតាបិតូហិ កតនាមធេយ្យេន ផុស្សោ. អថ វា និព្ពានំ ផុសិ បស្សិ សច្ឆិ អកាសីតិ ផុស្សោ. អថ វា សមតិំសបារមិតាសត្តតិំសពោធិបក្ខិយធម្មេ សកលេ ច តេបិដកេ បរិយត្តិធម្មេ ផុសិ បស្សិ អញ្ញាសីតិ ផុស្សោ. ភគ្គវា ភគ្យវា យុត្តោតិអាទិបុញ្ញកោដ្ឋាសសមង្គិតាយ ភគវា. អាហុតីនំ បដិគ្គហោតិ អាហុតិនោ វុច្ចន្តិ បូជាសក្ការា, តេសំ អាហុតីនំ បដិគ្គហេតុំ អរហតីតិ អាហុតីនំ បដិគ្គហោ. មហាជនំ និព្ពាបេន្តោ វីរោ ផុស្សោ នាម ភគវា វីថិយំ អថ តទា គច្ឆតេតិ សម្ពន្ធោ. សេសំ បាកដមេវាតិ.
សប្បិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. យូថិកាបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ចន្ទភាគានទីតីរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ យូថិកាបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ អាយស្មា បុរិមមុនិន្ទេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ច ជាតិសតេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ ផុស្សស្សេវ ភគវតោ កាលេ សុទ្ទកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ចន្ទភាគាយ នទិយា តីរេ ¶ កេនចិទេវ ករណីយេន អនុសោតំ ចរមានោ ផុស្សំ ភគវន្តំ ន្ហាយិតុកាមំ អគ្គិក្ខន្ធំ វិយ ជលមានំ ទិស្វា សោមនស្សជាតោ តត្ថ ជាតំ យូថិកាបុប្ផំ ឱចិនិត្វា ភគវន្តំ បូជេសិ. ភគវា តស្ស អនុមោទនមកាសិ.
៣៣. សោ តត្ថ តេន បុញ្ញកោដ្ឋាសេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ភគវតោ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ បព្ពជិត្វា វត្តបដិបត្តិយា សាសនំ សោភេន្តោ នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ចន្ទភាគានទីតីរេតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
យូថិកាបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. ទុស្សទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
តិវរាយំ ¶ បុរេ រម្មេតិអាទិកំ អាយស្មតោ ទុស្សទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ កាលេ រាជកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តកាលេ យុវរាជភាវំ បត្វា បាកដោ ឯកំ ជនបទំ លភិត្វា តត្រាធិបតិភូតោ សកលជនបទវាសិនោ ទានបិយវចនអត្ថចរិយាសមានត្ថតាសង្ខាតេហិ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ សង្គណ្ហាតិ. តស្មិំ សមយេ សិទ្ធត្ថោ ភគវា តំ ជនបទំ សម្បាបុណិ. អថ សោ យុវរាជា បណ្ណាការំ ¶ លភិត្វា តត្ថ សុខុមវត្ថេន ភគវន្តំ បូជេសិ. ភគវា តំ វត្ថំ ហត្ថេន បរាមសិត្វា អាកាសំ បក្ខន្ទិ. តម្បិ វត្ថំ ភគវន្តមេវ អនុពន្ធិ. អថ សោ យុវរាជា តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា អតីវ បសន្នោ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ អដ្ឋាសិ. ភគវតោ សម្បត្តសម្បត្តដ្ឋានេ សព្ពេ ជនា តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ អដ្ឋំសុ. ភគវា វិហារមេវ អគមាសិ. យុវរាជា តេនេវ កុសលកម្មេន តតោ ចុតោ ទេវលោកេ ឧប្បន្នោ តត្ថ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ចក្កវត្តិអាទិសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា រតនត្តយេ បសន្នោ ភគវតោ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា វាយមន្តោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៨. សោ ¶ ឯកទិវសំ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ តិវរាយំ បុរេ រម្មេតិអាទិមាហ. តត្ថ តិវរនាមកេ នគរេ រមណីយេ អហំ រាជបុត្តោ ហុត្វា សិទ្ធត្ថំ ភគវន្តំ វត្ថេន បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ទុស្សទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. សមាទបកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
នគរេ ពន្ធុមតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ សមាទបកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធានំ សន្តិកេ កតកុសលសម្ភារោ អនេកេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា បុញ្ញានិ ករោន្តោ វសមានោ សទ្ធោ បសន្នោ ពហូ ឧបាសកេ សន្និបាតេត្វា គណជេដ្ឋកោ ហុត្វា ‘‘មាឡកំ ករិស្សាមា’’តិ តេ សព្ពេ សមាទបេត្វា ឯកំ មាឡកំ សមំ ការេត្វា បណ្ឌរបុលិនំ ឱកិរិត្វា ភគវតោ និយ្យាទេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវលោកេ ឧប្បន្នោ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច ចក្កវត្តិអាទិសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ភគវតិ បសន្នោ ធម្មំ សុត្វា បសន្នមានសោ សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា សីលសម្បន្នោ វត្តសម្បន្នោ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បាបុណិ.
៤៤. សោ អបរភាគេ អត្តនោ កតកុសលំ សរិត្វា សញ្ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ នគរេ ពន្ធុមតិយាតិអាទិមាហ. តត្ថ ពន្ធន្តិ ញាតិគោត្តាទិវសេន ឯកសម្ពន្ធា ហោន្តិ សកលនគរវាសិនោតិ ពន្ធូ, ពន្ធូ ឯតស្មិំ វិជ្ជន្តីតិ ពន្ធុមតី, តស្សា ពន្ធុមតិយា ¶ នាម នគរេ មហាបូគគណោ ឧបាសកសមូហោ អហោសីតិ អត្ថោ. មាឡំ កស្សាម សង្ឃស្សាតិ ឯត្ថ មាតិ គណ្ហាតិ សម្បត្តសម្បត្តជនានំ ចិត្តន្តិ មាឡំ, អថ វា សម្បត្តយតិគណានំ ចិត្តស្ស វិវេកករណេ អលន្តិ មាឡំ, មាឡមេវ មាឡកំ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស ផាសុវិហារត្ថាយ មាឡកំ ករិស្សាមាតិ អត្ថោ. សេសំ បាកដមេវាតិ.
សមាទបកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. បញ្ចង្គុលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
តិស្សោ ¶ នាមាសិ ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បញ្ចង្គុលិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការេ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ តិស្សស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា វិភវសម្បន្នោ សទ្ធោ បសន្នោ វីថិតោ វិហារំ បដិបន្នំ ភគវន្តំ ទិស្វា ជាតិសុមនាទិអនេកានិ សុគន្ធបុប្ផានិ ចន្ទនាទីនិ ច វិលេបនានិ គាហាបេត្វា វិហារំ គតោ បុប្ផេហិ ភគវន្តំ បូជេត្វា វិលេបនេហិ ភគវតោ សរីរេ បញ្ចង្គុលិកំ កត្វា វន្ទិត្វា បក្កាមិ.
៥០. សោ ¶ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តិត្វា វុទ្ធិមន្វាយ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា បុព្ពកម្មំ សរន្តោ បច្ចក្ខតោ ញត្វា ‘‘ឥមំ នាម កុសលកម្មំ កត្វា ឦទិសំ លោកុត្តរសម្បត្តិំ បត្តោម្ហី’’តិ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ តិស្សោ នាមាសិ ភគវាតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
បញ្ចង្គុលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
សត្តរសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១៨. កុមុទវគ្គោ
១. កុមុទមាលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បព្ពតេ ¶ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ កុមុទមាលិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ហិមវន្តបព្ពតសមីបេ ជាតស្សរស្ស អាសន្នេ រក្ខសោ ហុត្វា និព្ពត្តោ អត្ថទស្សិំ ភគវន្តំ តត្ថ ឧបគតំ ទិស្វា បសន្នមានសោ កុមុទបុប្ផានិ ឱចិនិត្វា ភគវន្តំ បូជេសិ. ភគវា អនុមោទនំ កត្វា បក្កាមិ.
១. សោ តេន បុញ្ញេន តតោ ចវិត្វា ទេវលោកំ ឧបបន្នោ ឆ កាមាវចរសម្បត្តិយោ ¶ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច ចក្កវត្តិអាទិសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ រតនត្តយេ បសន្នោ បព្ពជិត្វា វាយមន្តោ ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ អរហត្តំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហីតិអាទិមាហ. តត្ថ តត្ថជោ រក្ខសោ អាសិន្តិ តស្មិំ ជាតស្សរសមីបេ ជាតោ និព្ពត្តោ រក្ខសោ បររុធិរមំសខាទកោ និទ្ទយោ ឃោររូបោ ភយានកសភាវោ មហាពលោ មហាថាមោ កក្ខឡោ យក្ខោ អាសិំ អហោសិន្តិ អត្ថោ.
កុមុទំ ¶ បុប្ផតេ តត្ថាតិ តស្មិំ មហាសរេ សូរិយរំសិយា អភាវេ សតិ សាយន្ហេ មកុឡិតំ កុញ្ចិតាការេន និប្បភំ អវណ្ណំ ហោតីតិ ‘‘កុមុទ’’ន្តិ លទ្ធនាមំ បុប្ផំ បុប្ផតេ វិកសតីតិ អត្ថោ. ចក្កមត្តានិ ជាយរេតិ តានិ បុប្ផានិ រថចក្កបមាណានិ ហុត្វា ជាយន្តីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
កុមុទមាលិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. និស្សេណិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
កោណ្ឌញ្ញស្ស ¶ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ និស្សេណិទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ អនេកាសុ ជាតីសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ កោណ្ឌញ្ញស្ស ភគវតោ កាលេ វឌ្ឍកិកុលេ និព្ពត្តោ សទ្ធោ បសន្នោ ភគវតោ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ ភគវតោ វសនបាសាទស្សារោហនត្ថាយ សារកដ្ឋមយំ និស្សេណិំ កត្វា ឧស្សាបេត្វា ឋបេសិ. ភគវា តស្ស បសាទសំវឌ្ឍនត្ថាយ បស្សន្តស្សេវ ឧបរិបាសាទំ អារុហិ. សោ អតីវ បសន្នោ តេនេវ បីតិសោមនស្សេន កាលំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តោ តត្ថ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ជាយមានោ និស្សេណិទាននិស្សន្ទេន ឧច្ចកុលេ និព្ពត្តោ មនុស្សសុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សទ្ធាជាតោ បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៩. សោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ កោណ្ឌញ្ញស្ស ភគវតោតិអាទិមាហ. តត្ថ កោណ្ឌញ្ញស្សាតិ កុច្ឆិតោ ហុត្វា ឌេតិ បវត្តតីតិ កោណ្ឌោ, លាមកសត្តោ, កោណ្ឌតោ អញ្ញោតិ កោណ្ឌញ្ញោ, អលាមកោ ឧត្តមបុរិសោតិ អត្ថោ. អថ វា ព្រាហ្មណគោត្តេសុ កោណ្ឌញ្ញគោត្តេ ឧប្បន្នត្តា ‘‘កោណ្ឌញ្ញោ’’តិ ¶ គោត្តវសេន តស្ស នាមំ, តស្ស កោណ្ឌញ្ញស្ស. សេសំ បាកដមេវាតិ.
និស្សេណិទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. រត្តិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
មិគលុទ្ទោ ¶ បុរេ អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ រត្តិបុប្ផិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ នេសាទកុលេ ឧប្បន្នោ មិគវធាយ អរញ្ញេ វិចរមានោ តស្ស ការុញ្ញេន អរញ្ញេ ចរមានំ វិបស្សិំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ បុប្ផិតំ រត្តិកំ នាម បុប្ផំ កុដជបុប្ផញ្ច សហ វណ្ដេន ឱចិនិត្វា សោមនស្សចិត្តេន បូជេសិ. ភគវា អនុមោទនំ កត្វា បក្កាមិ.
១៣. សោ តេនេវ បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ រតនត្តយេ បសន្នោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា កាមេសុ អាទីនវំ ¶ ទិស្វា បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្តោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា ‘‘នេសាទភូតេន មយា កតកុសលំ សុន្ទរ’’ន្តិ សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ មិគានំ លុទ្ទោ សាហសិកោ មារកោតិ មិគលុទ្ទោ, មិគេសុ វា លុទ្ទោ លោភីតិ មិគលុទ្ទោ, នេសាទោ អាសិំ បុរេតិ អត្ថោ.
១៤. រត្តិកំ បុប្ផិតំ ទិស្វាតិ បទុមបុប្ផាទីនិ អនេកានិ បុប្ផានិ សូរិយរំសិសម្ផស្សេន ទិវា បុប្ផន្តិ រត្តិយំ មកុឡិតានិ ហោន្តិ. ជាតិសុមនមល្លិកាទីនិ អនេកានិ បុប្ផានិ បន រត្តិយំ បុប្ផន្តិ នោ ទិវា. តស្មា រត្តិយំ បុប្ផនតោ រត្តិបុប្ផនាមកានិ អនេកានិ សុគន្ធបុប្ផានិ ច កុដជបុប្ផានិ ច គហេត្វា បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
រត្តិបុប្ផិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៤. ឧទបានទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វិបស្សិនោ ភគវតោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឧទបានទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមមុនិវរេសុ កតាធិការោ អនេកេសុ ភវេសុ កតបុញ្ញសញ្ចយោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ ¶ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ‘‘បានីយទានំ មយា ទាតព្ពំ, តញ្ច និរន្តរំ កត្វា បវត្តេតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា ឯកំ កូបំ ខនាបេត្វា ឧទកសម្បត្តកាលេ ឥដ្ឋកាហិ ចិនាបេត្វា ថិរំ កត្វា តត្ថ ឧដ្ឋិតេន ឧទកេន បុណ្ណំ តំ ឧទបានំ វិបស្សិស្ស ភគវតោ និយ្យាទេសិ. ភគវា បានីយទានានិសំសទីបកំ អនុមោទនំ អកាសិ ¶ . សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ បោក្ខរណីឧទបានបានីយាទិសម្បន្នោ សុខមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សទ្ធោ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
១៨. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិបស្សិនោ ភគវតោតិអាទិមាហ. តត្ថ ឧទបានោ កតោ មយាតិ ឧទកំ បិវន្តិ ឯត្ថាតិ ឧទបានោ, កូបបោក្ខរណីតឡាកានមេតំ អធិវចនំ. សោ ឧទបានោ កូបោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ អត្ថាយ កតោ ខនិតោតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ឧទបានទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៥. សីហាសនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ សីហាសនទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ និព្ពានាធិគមត្ថាយ កតបុញ្ញូបចយោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា រតនត្តយេ បសន្នោ តស្មិំ ភគវតិ បរិនិព្ពុតេ សត្តហិ រតនេហិ ខចិតំ សីហាសនំ ការាបេត្វា ពោធិរុក្ខំ បូជេសិ, ពហូហិ មាលាគន្ធធូបេហិ ច បូជេសិ.
២១. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា សព្ពត្ថ បូជិតោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ ឃរាវាសំ វសន្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ ញាតិវគ្គំ បហាយ បព្ពជិតោ នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា ¶ បុព្ពូបចិតកុសលសម្ភារំ សរិត្វា សញ្ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ និព្ពុតេ លោកនាថម្ហីតិអាទិមាហ. តត្ថ សីហាសនមទាសហន្តិ សីហរូបហិរញ្ញសុវណ្ណរតនេហិ ខចិតំ អាសនំ សីហាសនំ, សីហស្ស វា អភីតស្ស ភគវតោ និសិន្នារហំ, សីហំ វា សេដ្ឋំ ឧត្តមំ អាសនន្តិ សីហាសនំ, តំ អហំ អទាសិំ, ពោធិរុក្ខំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សីហាសនទាយកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៦. មគ្គទត្តិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
អនោមទស្សី ភគវាតិអាទិកំ អាយស្មតោ មគ្គទត្តិកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ អនោមទស្សិស្ស ¶ ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា វសន្តោ អនោមទស្សិំ ភគវន្តំ អាកាសេ ចង្កមន្តំ បាទុទ្ធារេ បាទុទ្ធារចង្កមនដ្ឋានេ បុប្ផានំ វិកិរណំ អច្ឆរិយញ្ច ទិស្វា បសន្នមានសោ បុប្ផានិ អាកាសេ ឧក្ខិបិ, តានិ វិតានំ ហុត្វា អដ្ឋំសុ.
២៦. សោ តេន បុញ្ញេន សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ សព្ពត្ថ បូជិតោ សុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ កមេន យោព្ពញ្ញំ បាបុណិត្វា សទ្ធាជាតោ បព្ពជិត្វា វត្តសម្បន្នោ ¶ នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្តោ ចង្កមនស្ស បូជិតត្តា មគ្គទត្តិកត្ថេរោតិ បាកដោ. សោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ អនោមទស្សី ភគវាតិអាទិមាហ. ទិដ្ឋធម្មសុខត្ថាយាតិ ឥមស្មិំ អត្តភាវេ ចង្កមនេន សរីរសល្លហុកាទិសុខំ បដិច្ចាតិ អត្ថោ. អព្ភោកាសម្ហិ ចង្កមីតិ អព្ភោកាសេ អង្គណដ្ឋានេ ចង្កមិ, បទវិក្ខេបំ បទសញ្ចារំ អកាសីតិ អត្ថោ.
ឧទ្ធតេ បាទេ បុប្ផានីតិ ចង្កមន្តេន បាទេ ឧទ្ធតេ បទុមុប្បលាទីនិ បុប្ផានិ បថវិតោ ឧគ្គន្ត្វា ចង្កមេ វិកិរិំសូតិ អត្ថោ. សោភំ មុទ្ធនិ តិដ្ឋរេតិ ពុទ្ធស្ស ¶ មុទ្ធនិ សីសេ សោភយមានា តានិ តិដ្ឋន្តីតិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
មគ្គទត្តិកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. ឯកទីបិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរស្ស មុនិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឯកទីបិយត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមជិនសេដ្ឋេសុ កតកុសលសម្ភារោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សទ្ធោ បសន្នោ ភគវតោ សលលមហាពោធិម្ហិ ឯកបទីបំ បូជេសិ, ថាវរំ កត្វា និច្ចមេកបទីបបូជនត្ថាយ តេលវដ្ដំ បដ្ឋបេសិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សព្ពត្ថ ជលមានោ បសន្នចក្ខុកោ ឧភយសុខមនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ វិភវសម្បន្នេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ រតនត្តយេ បសន្នោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហត្តំ បត្តោ ទីបបូជាយ លទ្ធវិសេសាធិគមត្តា ឯកទីបិយត្ថេរោតិ បាកដោ.
៣០. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរស្ស មុនិនោតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ឯកទីបិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៨. មណិបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ឱរេន ¶ ¶ ហិមវន្តស្សាតិអាទិកំ អាយស្មតោ មណិបូជកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា តត្ថាទីនវំ ទិស្វា ឃរាវាសំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តឱរភាគេ ឯកិស្សា នទិយា សមីបេ បណ្ណសាលំ ការេត្វា វសន្តោ វិវេកកាមតាយ តស្សានុកម្បាយ ច តត្ថ ឧបគតំ បទុមុត្តរំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ មណិបល្លង្កំ ¶ ភគវតោ បូជេសិ. ភគវា តស្ស បសាទវឌ្ឍនត្ថាយ តត្ថ និសីទិ. សោ ភិយ្យោសោមត្តាយ បសន្នោ និព្ពានាធិគមត្ថាយ បត្ថនំ អកាសិ. ភគវា អនុមោទនំ វត្វា បក្កាមិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សព្ពត្ថ បូជិតោ សុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ វិភវសម្បន្នេ កុលេ និព្ពត្តោ ឃរាវាសំ វសន្តោ ឯកទិវសំ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា អហោសិ.
៣៤. សោ ឯកទិវសំ អត្តនា កតកុសលំ សរិត្វា សញ្ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ឱរេន ហិមវន្តស្សាតិអាទិមាហ. តត្ថ ឱរេនាតិ ហិមវន្តស្ស អបរំ ភាគំ វិហាយ ឱរេន, ភុម្មត្ថេ ករណវចនំ, ឱរស្មិំ ទិសាភាគេតិ អត្ថោ. នទិកា សម្បវត្តថាតិ អបាកដនាមធេយ្យា ឯកា នទី សំសុដ្ឋុ បវត្តានី វហានី សន្ទមានា អហោសីតិ អត្ថោ. តស្សា ចានុបខេត្តម្ហីតិ តស្សា នទិយា អនុបខេត្តម្ហិ តីរសមីបេតិ អត្ថោ. សយម្ភូ វសតេ តទាតិ យទា អហំ មណិបល្លង្កំ បូជេសិំ, តទា អនាចរិយកោ ហុត្វា សយមេវ ពុទ្ធភូតោ ភគវា វសតេ វិហរតីតិ អត្ថោ.
៣៥. មណិំ បគ្គយ្ហ បល្លង្កន្តិ មណិន្តិ ចិត្តំ អារាធេតិ សោមនស្សំ ករោតីតិ មណិ, អថ វា មាតិ បមាណំ ករោតិ អាភរណន្តិ មណិ, អថ វា មរន្តាបិ រាជយុវរាជាទយោ តំ ន បរិច្ចជន្តិ តទត្ថាយ សង្គាមំ ករោន្តីតិ មណិ, តំ មណិំ មណិមយំ បល្លង្កំ មនោរមំ សាធុ ចិត្តំ សុដ្ឋុ វិចិត្តំ បគ្គយ្ហ គហេត្វា ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស អភិរោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
មណិបូជកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៩. តិកិច្ឆកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
នគរេ ¶ ពន្ធុមតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ តិកិច្ឆកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បាយស្មា បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ ¶ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ ពន្ធុមតីនគរេ វេជ្ជកុលេ និព្ពត្តោ ពហុស្សុតោ សុសិក្ខិតោ វេជ្ជកម្មេ ឆេកោ ¶ ពហូ រោគិនោ តិកិច្ឆន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ ឧបដ្ឋាកស្ស អសោកនាមត្ថេរស្ស រោគំ តិកិច្ឆិ. សោ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ អបរាបរំ សុខំ អនុភវន្តោ និព្ពត្តនិព្ពត្តភវេ អរោគោ ទីឃាយុកោ សុវណ្ណវណ្ណសរីរោ អហោសិ.
៣៩. សោ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិមន្វាយ សព្ពសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្តោ អរោគោ សុខិតោ វិភវសម្បន្នោ រតនត្តយេ បសន្នោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ ឃរាវាសំ បហាយ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ នគរេ ពន្ធុមតិយាតិអាទិមាហ. តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
តិកិច្ឆកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. សង្ឃុបដ្ឋាកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
វេស្សភុម្ហិ ភគវតីតិអាទិកំ អាយស្មតោ សង្ឃុបដ្ឋាកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតកុសលសម្ភារោ អនេកេសុ ភវេសុ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វេស្សភុស្ស ភគវតោ កាលេ តស្សារាមិកស្ស បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សទ្ធោ បសន្នោ វិហារេសុ អារាមិកកម្មំ ករោន្តោ សក្កច្ចំ សង្ឃំ ឧបដ្ឋាសិ. សោ តេនេវ កុសលកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ សាវត្ថិយំ គហបតិកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ វិភវសម្បន្នោ សុខប្បត្តោ បាកដោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សាសនេ បសន្នោ បព្ពជិត្វា វត្តសម្បន្នោ សាសនំ សោភយមានោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេន្តោ នចិរស្សេវ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បត្តោ ឆឡភិញ្ញោ បុព្ពេ កតកុសលកម្មវសេន សង្ឃុបដ្ឋាកត្ថេរោតិ បាកដោ អហោសិ.
៤៥. សោ ¶ ឯកទិវសំ ‘‘បុព្ពេ មយា កិំ នាម កម្មំ កត្វា អយំ លោកុត្តរសម្បត្តិ លទ្ធា’’តិ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា បច្ចក្ខតោ ជានិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បាកដំ ករោន្តោ វេស្សភុម្ហិ ភគវតីតិអាទិមាហ. តត្ថ អហោសារាមិកោ អហន្តិ អហំ ¶ វេស្សភុស្ស ភគវតោ សាសនេ អារាមិកោ អហោសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថត្តា ច សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
សង្ឃុបដ្ឋាកត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
អដ្ឋារសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
១៩. កុដជបុប្ផិយវគ្គោ
១-១០. កុដជបុប្ផិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
ឥតោ ¶ ¶ បរម្បិ ឯកូនវីសតិមវគ្គេ អាគតានំ ឥមេសំ កុដជបុប្ផិយត្ថេរាទីនំ ទសន្នំ ថេរានំ អបុព្ពំ នត្ថិ. តេសញ្ហិ ថេរានំ បុរិមពុទ្ធានំ សន្តិកេ កតបុញ្ញសម្ភារានំ វសេន បាកដនាមានិ ចេវ និវាសនគរាទីនិ ច ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានីតិ តំ សព្ពំ អបទានំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ឯកូនវីសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
២០. តមាលបុប្ផិយវគ្គោ
១-១០. តមាលបុប្ផិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
វីសតិមេ ¶ វគ្គេ បឋមត្ថេរាបទានំ ឧត្តានមេវ.
៦. ទុតិយត្ថេរាបទានេ យំ ទាយវាសិកោ ឥសីតិ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា វនេ វសនភាវេន ទាយវាសិកោ ឥសីតិ សង្ខំ គតោ, អត្តនោ អនុកម្បាយ តំ វនំ ឧបគតស្ស សិទ្ធត្ថស្ស សត្ថុនោ វសនមណ្ឌបច្ឆាទនត្ថាយ យំ តិណំ, តំ លាយតិ ឆិន្ទតីតិ អត្ថោ. ទព្ពឆទនំ កត្វា អនេកេហិ ខុទ្ទកទណ្ឌកេហិ មណ្ឌបំ កត្វា តំ តិណេន ឆាទេត្វា សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ អហំ អទាសិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៨. សត្តាហំ ធារយុំ តត្ថាតិ តំ មណ្ឌបំ តត្ថ ឋិតា ទេវមនុស្សា សត្តាហំ និរោធសមាបត្តិំ សមាបជ្ជិត្វា និសិន្នស្ស សត្ថុនោ ធារយុំ ធារេសុន្តិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
តតិយត្ថេរស្ស ¶ អបទានេ ខណ្ឌផុល្លិយត្ថេរោតិ ឯត្ថ ខណ្ឌន្តិ កដ្ឋានំ ជិណ្ណត្តា ឆិន្នភិន្នដ្ឋានំ, ផុល្លន្តិ កដ្ឋានំ ជិណ្ណដ្ឋានេ កណ្ណកិតមហិច្ឆត្តកាទិបុប្ផនំ, ខណ្ឌញ្ច ផុល្លញ្ច ខណ្ឌផុល្លានិ, ខណ្ឌផុល្លានំ បដិសង្ខរណំ បុនប្បុនំ ថិរករណន្តិ ខណ្ឌផុល្លបដិសង្ខរណំ. ឥមស្ស បន ថេរស្ស សម្ភារបូរណកាលេ ផុស្សស្ស ភគវតោ ចេតិយេ ឆិន្នភិន្នដ្ឋានេ សុធាបិណ្ឌំ មក្ខេត្វា ថិរករណំ ខណ្ឌផុល្លបដិសង្ខរណំ នាម. តស្មា សោ ខណ្ឌផុល្លិយោ ថេរោតិ បាកដោ អហោសិ. តតិយំ.
១៧. ចតុត្ថត្ថេរស្សាបទានេ រញ្ញោ ពទ្ធចរោ អហន្តិ រញ្ញោ បរិចារកោ កម្មការកោ អហោសិន្តិ អត្ថោ.
១៩. ជលជុត្តមនាមិនោតិ ¶ ជលេ ឧទកេ ជាតំ ជលជំ, កិំ តំ បទុមំ, បទុមេន សមាននាមត្តា ¶ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោតិ អត្ថោ. ឧត្តមបទុមនាមស្ស ភគវតោតិ វា អត្ថោ. ចតុត្ថំ.
បញ្ចមំ ឧត្តានត្ថមេវ.
២៨. ឆដ្ឋេ នគរេ ទ្វារវតិយាតិ មហាទ្វារវាតបានកវាដផលកាហិ វតិបាការដ្ដាលគោបុរកទ្ទមោទកបរិខាហិ ច សម្បន្នំ នគរន្តិ ទ្វារវតីនគរំ, ទ្វារំ វតិញ្ច បធានំ កត្វា នគរស្ស ឧបលក្ខិតត្តា ‘‘ទ្វារវតី នគរ’’ន្តិ វោហរន្តីតិ នគរេ ទ្វារវតិយាតិ វុត្តំ. មាលាវច្ឆោ បុប្ផារាមោ មម អហោសីតិ អត្ថោ.
៣១. តេ កិសលយាតិ តេ អសោកបល្លវា. ឆដ្ឋំ.
សត្តមដ្ឋមនវមានិ ឧត្តានត្ថានេវ. ទសមេបិ អបុព្ពំ នត្ថីតិ.
វីសតិមវណ្ណនា សមត្តា.
២១-២៣. កណិការបុប្ផិយាទិវគ្គោ
១-៣០. កណិការបុប្ផិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
ឥតោ ¶ បរំ សព្ពត្ថ អនុត្តានបទវណ្ណនំ ករិស្សាម. ឯកវីសតិមេ ពាវីសតិមេ តេវីសតិមេ ច វគ្គេ សព្ពេសំ ថេរានំ សយំកតេន បុញ្ញេន លទ្ធនាមានិ, កតបុញ្ញានញ្ច នានត្តំ តេសំ ព្យាករណទាយកានំ ពុទ្ធានំ នាមានិ ¶ វសិតនគរានិ ច ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា សព្ពានិបិ ឧត្តានានេវ. អបទានគាថានមត្ថោ ច នយានុយោគេន សុវិញ្ញេយ្យោយេវាតិ.
២៤. ឧទកាសនវគ្គោ
១-១០.ឧទកាសនទាយកត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
ចតុវីសតិមេ ¶ វគ្គេ បឋមទុតិយាបទានានិ ឧត្តានានេវ.
៩. តតិយាបទានេ អរុណវតិយា នគរេតិ អា សមន្តតោ អាលោកំ ករោន្តោ ឧណតិ ឧគ្គច្ឆតីតិ អរុណោ, សោ តស្មិំ វិជ្ជតីតិ អរុណវតី, តស្មិំ នគរេ អាលោកំ ករោន្តោ សូរិយោ ឧគ្គច្ឆតីតិ អត្ថោ. សេសនគរេសុបិ សូរិយុគ្គមនេ វិជ្ជមានេបិ វិសេសវចនំ សព្ពចតុប្បទានំ ¶ មហិយំ សយនេបិ សតិ មហិយំ សយតីតិ មហិំសោតិ វចនំ វិយ រូឡ្ហិវសេន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ. អថ វា បាការបាសាទហម្មិយាទីសុ សុវណ្ណរជតមណិមុត្តាទិសត្តរតនបភាហិ អរុណុគ្គមនំ វិយ បភាវតី អរុណវតី នាម, តស្មិំ អរុណវតិយា នគរេ, បូបិកោ បូបវិក្កយេន ជីវិកំ កប្បេន្តោ អហោសិន្តិ អត្ថោ.
១៤. ចតុត្ថាបទានេ តិវរាយំ បុរេ រម្មេតិ តីហិ បាការេហិ បរិវារិតា បរិក្ខិត្តាតិ តិវរា, ខជ្ជភោជ្ជាទិឧបភោគវត្ថាភរណាទិនច្ចគីតាទីហិ រមណីយន្តិ រម្មំ, តស្មិំ តិវរាយំ បុរេ នគរេ រម្មេ នឡការោ អហំ អហោសិន្តិ សម្ពន្ធោ.
បញ្ចមាបទានំ ឧត្តានត្ថមេវ.
២៣. ឆដ្ឋាបទានេ វណ្ណការោ អហំ តទាតិ នីលបីតរត្តាទិវណ្ណវសេន វត្ថានិ ករោតិ រញ្ជេតីតិ វណ្ណការោ. វត្ថរជកោ ហុត្វា ចេតិយេ វត្ថេហិ អច្ឆាទនសមយេ នានាវណ្ណេហិ ទុស្សានិ រញ្ជេសិន្តិ អត្ថោ.
២៧. សត្តមាបទានេ បិយាលំ បុប្ផិតំ ទិស្វាតិ សុបុប្ផិតំ បិយាលរុក្ខំ ទិស្វា. គតមគ្គេ ខិបិំ ¶ អហន្តិ អហំ មិគលុទ្ទោ នេសាទោ ហុត្វា បិយាលបុប្ផំ ឱចិនិត្វា ពុទ្ធស្ស គតមគ្គេ ខិបិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៣០. អដ្ឋមាបទានេ ¶ សកេ សិប្បេ អបត្ថទ្ធោតិ អត្តនោ តក្កព្យាករណាទិសិប្បស្មិំ អបត្ថទ្ធោ បតិដ្ឋិតោ ឆេកោ អហំ កាននំ អគមំ គតោ សម្ពុទ្ធំ យន្តំ ទិស្វានាតិ វនន្តរេ គច្ឆន្តំ វិបស្សិំ សម្ពុទ្ធំ បស្សិត្វា. អម្ពយាគំ អទាសហន្តិ អហំ អម្ពទានំ អទាសិន្តិ អត្ថោ.
៣៣. នវមាបទានេ ជគតី ការិតា មយ្ហន្តិ អត្ថទស្សិស្ស ភគវតោ សរីរធាតុនិធាបិតចេតិយេ ជគតិ ឆិន្នភិន្នអាលិន្ទបុប្ផាធានសង្ខាតា ជគតិ មយា ការិតា ការាបិតាតិ អត្ថោ.
ទសមាបទានំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
ចតុវីសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
២៥. តុវរទាយកវគ្គោ
១-១០. តុវរទាយកត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
១. បញ្ចវីសតិមេ ¶ ¶ វគ្គេ បឋមាបទានេ ភរិត្វា តុវរមាទាយាតិ តុវរអដ្ឋិំ មុគ្គកលយសទិសំ តុវរដ្ឋិំ ភជ្ជិត្វា បុប្ផេត្វា ភាជនេន អាទាយ សង្ឃស្ស វនមជ្ឈោគាហកស្ស អទទិំ អទាសិន្តិ អត្ថោ.
៤-៥. ទុតិយាបទានេ ធនុំ អទ្វេជ្ឈំ កត្វានាតិ មិគាទីនំ មារណត្ថាយ ធនុំ សន្នយ្ហិត្វា ចរមានោ កេសរំ ឱគតំ ទិស្វាតិ សុបុប្ផិតំ ខុទ្ទកសរំ ទិស្វា ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិន្តិ អហំ ចិត្តំ បសាទេត្វា វនំ សម្បត្តស្ស តិស្សស្ស ភគវតោ អភិរោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៩-១០. តតិយាបទានេ ជលកុក្កុដោតិ ជាតស្សរេ ចរមានកុក្កុដោ. តុណ្ឌេន កេសរិំ គយ្ហាតិ បទុមបុប្ផំ មុខតុណ្ឌេន ឌំសិត្វា អាកាសេន គច្ឆន្តស្ស តិស្សស្ស ភគវតោ អភិរោបេសិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
១៤. ចតុត្ថាបទានេ វិរវបុប្ផមាទាយាតិ វិវិធំ រវតិ សទ្ទំ ករោតីតិ វិរវំ, សទ្ទករណវេលាយំ វិកសនតោ ‘‘វិរវ’’ន្តិ លទ្ធនាមំ បុប្ផសមូហំ អាទាយ គហេត្វា សិទ្ធត្ថស្ស ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
១៧. បញ្ចមាបទានេ កុដិគោបកោតិ សេនាសនបាលកោ. កាលេន កាលំ ធូបេសិន្តិ សម្បត្តសម្បត្តកាលានុកាលេ ធូបេសិំ, ធូបេន សុគន្ធំ អកាសិន្តិ ¶ អត្ថោ. សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ គន្ធកុដិកាលានុសារិធូបេន ធូបេសិំ វាសេសិន្តិ អត្ថោ.
ឆដ្ឋសត្តមាបទានានិ ឧត្តានត្ថានេវ.
២៧. អដ្ឋមាបទានេ ¶ សត្ត សត្តលិបុប្ផានីតិ សត្តលិសង្ខាតានិ, សត្ត បុប្ផានិ សីសេនាទាយ វេស្សភុស្ស ភគវតោ អភិរោបេសិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៣១. នវមាបទានេ ពិម្ពិជាលកបុប្ផានីតិ រត្តង្កុរវកបុប្ផានិ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៣៥. ទសមាបទានេ ឧទ្ទាលកំ គហេត្វានាតិ ជាតស្សរេ វិហង្គសោព្ភេ ជាតំ ឧទ្ទាលកបុប្ផំ ឱចិនិត្វា កកុសន្ធស្ស ភគវតោ បូជេសិន្តិ អត្ថោ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
បញ្ចវីសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
២៦. ថោមកវគ្គោ
១-១០. ថោមកត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
ឆព្ពីសតិមេ ¶ ¶ វគ្គេ បឋមាបទានំ ឧត្តានមេវ.
៥-៦. ទុតិយាបទានេ វិជហិត្វា ទេវវណ្ណន្តិ ទេវតា សរីរំ វិជហិត្វា ឆឌ្ឌេត្វា, មនុស្សសរីរំ និម្មិនិត្វាតិ អត្ថោ. អធិការំ កត្តុកាមោតិ អធិកកិរិយំ បុញ្ញសម្ភារំ កត្តុកាមោ ទេវរោ នាម អហំ ទេវរាជា ភរិយាយ សហ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សាសនេ សាទរតាយ ឥធ ឥមស្មិំ មនុស្សលោកេ អាគមិំ អាគតោតិ អត្ថោ. តស្ស ភិក្ខា មយា ទិន្នាតិ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ យោ នាមេន ទេវលោ នាម សាវកោ អហោសិ, តស្ស សាវកស្ស មយា វិប្បសន្នេន ចេតសា ភិក្ខា ទិន្នា បិណ្ឌបាតោ ទិន្នោតិ អត្ថោ.
៩-១០. តតិយាបទានេ អានន្ទោ នាម សម្ពុទ្ធោតិ អានន្ទំ តុដ្ឋិំ ជននតោ អានន្ទោ នាម បច្ចេកពុទ្ធោតិ អត្ថោ. អមនុស្សម្ហិ កាននេតិ អមនុស្សបរិគ្គហេ កាននេ មហាអរញ្ញេ បរិនិព្ពាយិ អនុបាទិសេសនិព្ពានធាតុយា ¶ អន្តរធាយិ, អទស្សនំ អគមាសីតិ អត្ថោ. សរីរំ តត្ថ ឈាបេសិន្តិ អហំ ទេវលោកា ឥធាគន្ត្វា តស្ស ភគវតោ សរីរំ តត្ថ អរញ្ញេ ឈាបេសិំ ទហនំ អកាសិន្តិ អត្ថោ.
ចតុត្ថបញ្ចមាបទានានិ ឧត្តានានេវ.
២០. ឆដ្ឋាបទានេ អហោសិំ ចន្ទនោ នាមាតិ នាមេន បណ្ណត្តិវសេន ចន្ទនោ នាម. សម្ពុទ្ធស្សត្រជោតិ បច្ចេកសម្ពុទ្ធភូតតោ បុព្ពេ តស្ស អត្រជោ បុត្តោ អហំ. ឯកោបាហនោ មយា ទិន្នោតិ ឯកំ ឧបាហនយុគំ មយា ទិន្នំ. ពោធិំ សម្បជ្ជ មេ តុវន្តិ តេន ឧបាហនយុគេន មេ មយ្ហំ សាវកពោធិំ តុវំ សម្បជ្ជ និប្ផាទេហីតិ អត្ថោ.
២៣-២៤. សត្តមាបទានេ ¶ មញ្ជរិកំ ករិត្វានាតិ មញ្ជេដ្ឋិបុប្ផំ ហរិតចង្កោដកំ គហេត្វា រថិយំ វីថិយា បដិបជ្ជិំ អហំ តថា បដិបន្នោវ ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ ភិក្ខុសង្ឃេន បរិវុតំ សមណានគ្គំ សមណានំ ភិក្ខូនំ អគ្គំ សេដ្ឋំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ អទ្ទសន្តិ សម្ពន្ធោ. ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិន្តិ ទិស្វា ច បន តំ បុប្ផំ ឧភោហិ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ ឧក្ខិបិត្វា ពុទ្ធស្ស ផុស្សស្ស ភគវតោ អភិរោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
២៨-២៩. អដ្ឋមាបទានេ អលោណបណ្ណភក្ខោម្ហីតិ ខីរបណ្ណាទីនិ ឧញ្ឆាចរិយាយ អាហរិត្វា លោណវិរហិតានិ បណ្ណានិ បចិត្វា ភក្ខាមិ, អលោណបណ្ណភក្ខោ ¶ អម្ហិ ភវាមីតិ អត្ថោ. និយមេសុ ច សំវុតោតិ និយមសញ្ញិតេសុ បាណាតិបាតាវេរមណិអាទីសុ និច្ចបញ្ចសីលេសុ សំវុតោ បិហិតោតិ អត្ថោ. បាតរាសេ អនុប្បត្តេតិ បុរេភត្តកាលេ អនុប្បត្តេ. សិទ្ធត្ថោ ឧបគច្ឆិ មន្តិ មម សមីបំ សិទ្ធត្ថោ ភគវា ឧបគញ្ឆិ សម្បាបុណិ. តាហំ ពុទ្ធស្ស បាទាសិន្តិ អហំ តំ អលោណបណ្ណំ តស្ស ពុទ្ធស្ស អទាសិន្តិ អត្ថោ.
នវមាបទានំ ឧត្តានមេវ.
៣៧-៣៨. ទសមាបទានេ សិខិនំ សិខិនំ យថាតិ សរីរតោ និក្ខន្តឆព្ពណ្ណរំសីហិ ឱភាសយន្តំ ជលន្តំ សិខីនំ សិខីភគវន្តំ សិខីនំ យថា ជលមានអគ្គិក្ខន្ធំ វិយ. អគ្គជំ បុប្ផមាទាយាតិ អគ្គជនាមកំ បុប្ផំ គហេត្វា ពុទ្ធស្ស សិខិស្ស ភគវតោ អភិរោបយិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
ឆព្ពីសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
២៧. បទុមុក្ខិបវគ្គោ
១-១០. អាកាសុក្ខិបិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
១-២. សត្តវីសតិមេ ¶ ¶ វគ្គេ បឋមាបទានេ ជលជគ្គេ ទុវេ គយ្ហាតិ ជលេ ឧទកេ ជាតេ អគ្គេ ឧប្បលាទយោ ទ្វេ បុប្ផេ គហេត្វា ពុទ្ធស្ស សមីបំ គន្ត្វា ឯកំ បុប្ផំ បាទេសុ និក្ខិបិំ បូជេសិំ, ឯកំ បុប្ផំ អាកាសេ ខិបិន្តិ អត្ថោ.
ទុតិយាបទានំ បាកដមេវ.
១០. តតិយាបទានេ ពោធិយា បាទបុត្តមេតិ ឧត្តមេ ពោធិបាទបេ. អឌ្ឍចន្ទំ មយា ទិន្នន្តិ តស្មិំ ពោធិមូលេ អឌ្ឍចន្ទាការេន មយា អនេកបុប្ផានិ បូជិតានីតិ អត្ថោ. ធរណីរុហបាទបេតិ រុក្ខបព្ពតរតនាទយោ ធារេតីតិ ធរណី, បថវី, ធរណិយា រុហតិ បតិដ្ឋហតីតិ ធរណីរុហោ, បាទសង្ខាតេន មូលេន ឧទកំ បិវតិ ខន្ធវិដបាទីសុ បត្ថរិយតីតិ បាទបោ, ធរណីរុហោ ច សោ បាទបោ ចេតិ ធរណីរុហបាទបោ, តស្មិំ ធរណីរុហបាទបេ បុប្ផំ មយា បូជិតន្តិ អត្ថោ.
ចតុត្ថាបទានំ ឧត្តានត្ថមេវ.
១៨-១៩. បញ្ចមាបទានេ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិ ហិមវន្តស្ស អាសន្នេ. រោមសោ នាម បព្ពតោតិ រុក្ខលតាគុម្ពាភាវា កេវលំ ទព្ពតិណាទិសញ្ឆន្នត្តា រោមសោ នាម បព្ពតោ អហោសិ. តម្ហិ បព្ពតបាទម្ហីតិ ¶ តស្មិំ បព្ពតបរិយន្តេ. សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោតិ សមិតបាបោ វូបសន្តកិលេសោ សមណោ វឌ្ឍិតឥន្ទ្រិយោ, រក្ខិតចក្ខុន្ទ្រិយាទិឥន្ទ្រិយោតិ អត្ថោ. អថ វា វឌ្ឍិតឥន្ទ្រិយោ វឌ្ឍិតសទ្ធិន្ទ្រិយាទិឥន្ទ្រិយោតិ អត្ថោ. តស្ស សមណស្ស អហំ ពិឡាលិអាលុវេ គហេត្វា អទាសិន្តិ អត្ថោ.
ឆដ្ឋសត្តមដ្ឋមនវមទសមាបទានានិ ឧត្តានត្ថានេវាតិ.
សត្តវីសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
២៨. សុវណ្ណពិព្ពោហនវគ្គោ
១-១០. សុវណ្ណពិព្ពោហនិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
អដ្ឋវីសតិមេ ¶ វគ្គេ បឋមាបទានំ ឧត្តានមេវ.
៥. ទុតិយាបទានេ មនោមយេន កាយេនាតិ យថា ចិត្តវសេន បវត្តកាយេនាតិ អត្ថោ.
១០. តតិយាបទានេ ¶ មហាសមុទ្ទំ និស្សាយាតិ មហាសាគរាសន្នេ ឋិតស្ស បព្ពតស្ស អន្តរេ បព្ពតលេណេតិ អត្ថោ. សិទ្ធត្ថោ ភគវា វិវេកកាមតាយ វសតិ បដិវសតីតិ អត្ថោ. បច្ចុគ្គន្ត្វានកាសហន្តិ អហំ តស្ស ភគវតោ បដិឧគ្គន្ត្វា សមីបំ គន្ត្វា វន្ទនាទិបុញ្ញំ អកាសិន្តិ អត្ថោ. ចង្កោដកមទាសហន្តិ សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ អហំ បុប្ផភរិតំ ចង្កោដកំ កទម្ពំ អទាសិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
១៤. ចតុត្ថាបទានេ អកក្កសចិត្តស្សាថាតិ អផរុសចិត្តស្ស, អថ-សទ្ទោ បទបូរណេ.
១៩. បញ្ចមាបទានេ ឧទុម្ពរេ វសន្តស្សាតិ ឧទុម្ពររុក្ខមូលេ រុក្ខច្ឆាយាយ វសន្តស្ស តិស្សស្ស ភគវតោ. និយតេ បណ្ណសន្ថរេតិ និយាមិតេ បដិពទ្ធេ បណ្ណសន្ថរេ សាខាភង្គាសនេ និសិន្នស្ស. វុត្ថោកាសោ មយា ទិន្នោតិ វិវិត្តោកាសេ មណ្ឌបទ្វារាទីហិ បិហិតោកាសោ មយា ទិន្នោ សម្បាទិតោតិ អត្ថោ.
២៤. ឆដ្ឋាបទានេ បោត្ថទានំ មយា ទិន្នន្តិ បោត្ថវដ្ដិំ បោត្ថឆល្លិំ តាឡេត្វា កតំ សាដកំ វិសមំ គោផាសុកេន ឃំសិត្វា និម្មិតំ សុត្តំ គហេត្វា កន្តិត្វា តេន សុត្តេន និសីទនត្ថាយ វា ភូមត្ថរណត្ថាយ វា សាដកំ វាយាបេត្វា តំ សាដកំ មយា រតនត្តយស្ស ទិន្នន្តិ អត្ថោ.
២៧. សត្តមាបទានេ ចន្ទភាគានទីតីរេតិ ចន្ទភាគាយ នាម នទិយា តីរតោ, និស្សក្កេ ភុម្មវចនំ ¶ . អនុសោតន្តិ សោតស្ស អនុ ហេដ្ឋាគង្គំ ¶ វជាមិ គច្ឆាមិ អហន្តិ អត្ថោ. សត្ត មាលុវបុប្ផានិ, ចិតមារោបយិំ អហន្តិ អហំ មាលុវបុប្ផានិ សត្ត បត្តានិ គហេត្វា ចិតកេ វាលុករាសិម្ហិ វាលុកាហិ ថូបំ កត្វា បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៣១-៣២. អដ្ឋមាបទានេ មហាសិន្ធុ សុទស្សនាតិ សុន្ទរទស្សនសុន្ទរោទកធវលបុលិនោបសោភិតត្តា សុដ្ឋុ មនោហរា មហាសិន្ធុ នាម វារិនទី អហោសិ. តត្ថ តិស្សំ សិន្ធុវារិនទិយំ សប្បភាសំ បភាយ សហិតំ សុទស្សនំ សុន្ទររូបំ បរមោបសមេ យុត្តំ ឧត្តមេ ឧបសមេ យុត្តំ សមង្គីភូតំ វីតរាគំ អហំ អទ្ទសន្តិ អត្ថោ. ទិស្វាហំ វិម្ហិតាសយោតិ ¶ ‘‘ឯវរូបំ ភយានកំ ហិមវន្តំ កថំ សម្បត្តោ’’តិ វិម្ហិតអជ្ឈាសយោ អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តោតិ អត្ថោ. អាលុវំ តស្ស បាទាសិន្តិ តស្ស អរហតោ អហំ បសន្នមានសោ អាលុវកន្ទំ បាទាសិំ អាទរេន អទាសិន្តិ អត្ថោ.
នវមទសមាបទានានិ ឧត្តានានេវាតិ.
អដ្ឋវីសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
២៩. បណ្ណទាយកវគ្គោ
១-១០. បណ្ណទាយកត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
១-២. ឯកូនតិំសតិមេ ¶ វគ្គេ បឋមាបទានេ បណ្ណភោជនភោជនោតិ ខីរបណ្ណាទិភោជនស្ស ភុញ្ជនត្ថាយ បណ្ណសាលាយ និសិន្នោ អម្ហិ ភវាមីតិ អត្ថោ. ឧបវិដ្ឋញ្ច មំ សន្តន្តិ បណ្ណសាលាយំ ឧបវិដ្ឋំ សន្តំ វិជ្ជមានំ មំ. ឧបាគច្ឆិ មហាឥសីតិ មហន្តេ សីលាទិខន្ធេ ឯសនតោ មហាឥសិ. លោកបជ្ជោតោ លោកបទីបោ សិទ្ធត្ថោ ភគវា ឧបគច្ឆិ, មម សមីបំ អគមាសីតិ អត្ថោ. និសិន្នស្ស បណ្ណសន្ថរេតិ ឧបគន្ត្វា បណ្ណសន្ថរេ និសិន្នស្ស ខាទនត្ថាយ សេទិតំ បណ្ណំ មយា ទិន្នន្តិ សម្ពន្ធោ.
៥-៧. ទុតិយាបទានេ សិនេរុសមសន្តោសោ ធរណីសមសាទិសោ សិទ្ធត្ថោ ភគវាតិ សម្ពន្ធោ. វុដ្ឋហិត្វា សមាធិម្ហាតិ និរោធសមាបត្តិតោ វុដ្ឋហិត្វា វិសុំ ហុត្វាតិ អត្ថោ. ភិក្ខាយ មមុបដ្ឋិតោតិ ភិក្ខាចារវេលាយ ‘‘អជ្ជ មម យោ កោចិ កិញ្ចិ ទានំ ទទាតិ, តស្ស មហប្ផល’’ន្តិ ចិន្តេត្វា និសិន្នស្ស មម សន្តិកំ សមីបំ ឧបដ្ឋិតោ សមីបមាគតោតិ អត្ថោ. ហរីតកំ…បេ… ផារុសកផលានិ ចាតិ ឯវំ សព្ពំ តំ ផលំ សព្ពលោកានុកម្បិនោ តស្ស សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិស្ស មយា វិប្បសន្នេន ចេតសា ទិន្នន្តិ អត្ថោ.
១១-១២. តតិយាបទានេ ¶ សីហំ យថា វនចរន្តិ វនេ ចរមានំ សីហរាជំ ឥវ ចរមានំ សិទ្ធត្ថំ ភគវន្តន្តិ សម្ពន្ធោ. និសភាជានិយំ យថាតិ វសភោ, និសភោ, វិសភោ, អាសភោតិ ចត្តារោ គវជេដ្ឋកា. តេសុ គវសតស្ស ជេដ្ឋកោ វសភោ, គវសហស្សស្ស ជេដ្ឋកោ និសភោ, គវសតសហស្សស្ស ជេដ្ឋកោ វិសភោ, គវកោដិសតសហស្សស្ស ¶ ជេដ្ឋកោ អាសភោ. ឥធ បន អាសភោ ‘‘និសភោ’’តិ វុត្តោ, អាជានីយំ អភីតំ និច្ចលំ ឧសភរាជំ ឥវាតិ អត្ថោ. កកុធំ វិលសន្តំវាតិ បុប្ផបល្លវេហិ សោភមានំ កកុធរុក្ខំ ឥវ នរាសភំ នរានំ អាសភំ ឧត្តមំ អាគច្ឆន្តំ សិទ្ធត្ថំ ភគវន្តំ ទិស្វា សទ្ធាយ សម្បយុត្តត្តា វិប្បសន្នេន ចេតសា បច្ចុគ្គមនំ អកាសិន្តិ អត្ថោ.
ចតុត្ថាបទានាទីនិ ទសមាវសានានិ សុវិញ្ញេយ្យានេវាតិ.
ឯកូនតិំសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៣០. ចិតកបូជកវគ្គោ
១-១០. ចិតកបូជកត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
១-២. តិំសតិមេ ¶ វគ្គេ បឋមាបទានេ អាហុតិំ យិដ្ឋុកាមោហន្តិ បូជាសក្ការំ ការេតុកាមោ អហំ. នានាបុប្ផំ សមានយិន្តិ នានា អនេកវិធំ ចម្បកសលលាទិបុប្ផំ សំ សុដ្ឋុ អានយិំ, រាសិំ អកាសិន្តិ អត្ថោ. សិខិនោ លោកពន្ធុនោតិ សកលលោកត្តយពន្ធុស្ស ញាតកស្ស សិខិស្ស ភគវតោ បរិនិព្ពុតស្ស ចិតកំ អាឡាហនចិតកំ ទារុរាសិំ ជលន្តំ អាទិត្តំ ទិស្វា តញ្ច មយា រាសីកតំ បុប្ផំ ឱកិរិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
៦-៧. ទុតិយាបទានេ អជិនុត្តរវាសនោតិ អជិនមិគចម្មំ ឧត្តរាសង្គំ កត្វា និវាសិនោ អច្ឆាទនោតិ អត្ថោ. អភិញ្ញា បញ្ច និព្ពត្តាតិ ឥទ្ធិវិធាទយោ បញ្ច អភិញ្ញាយោ បញ្ច ញាណានិ និព្ពត្តា ឧប្បាទិតា និប្ផាទិតា. ចន្ទស្ស បរិមជ្ជកោតិ ចន្ទមណ្ឌលស្ស សមន្តតោ មជ្ជកោ, ផុដ្ឋោ អហោសិន្តិ អត្ថោ. វិបស្សិំ លោកបជ្ជោតន្តិ សកលលោកត្តយេ បទីបសទិសំ វិបស្សិំ ភគវន្តំ មម សន្តិកំ អភិគតំ វិសេសេន សម្បត្តំ អាគតំ. ទិស្វា បារិច្ឆត្តកបុប្ផានីតិ ទេវលោកតោ បារិច្ឆត្តកបុប្ផានិ អាហរិត្វា វិបស្សិស្ស សត្ថុនោ មត្ថកេ ឆត្តាការេន អហំ ធារេសិន្តិ អត្ថោ.
១១-១៣. តតិយាបទានេ បុត្តោ មម បព្ពជិតោតិ មយ្ហំ បុត្តោ សទ្ធាយ បព្ពជិតោ. កាសាយវសនោ តទាតិ តស្មិំ បព្ពជិតកាលេ កាសាយនិវត្ថោ ¶ , ន ពាហិរកបព្ពជ្ជាយ បព្ពជិតោតិ អត្ថោ. សោ ¶ ច ពុទ្ធត្តំ សម្បត្តោតិ សោ មយ្ហំ បុត្តោ ចតូសុ ពុទ្ធេសុ សាវកពុទ្ធភាវំ សំ សុដ្ឋុ បត្តោ, អរហត្តំ បត្តោតិ អត្ថោ. និព្ពុតោ លោកបូជិតោតិ សកលលោកេហិ កតសក្ការោ ខន្ធបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពុតោតិ អត្ថោ. វិចិនន្តោ សកំ បុត្តន្តិ អហំ តស្ស គតទេសំ បុច្ឆិត្វា សកំ បុត្តំ វិចិនន្តោ បច្ឆតោ អគមំ, អនុគតោ អស្មីតិ អត្ថោ. និព្ពុតស្ស មហន្តស្សាតិ មហន្តេហិ សីលក្ខន្ធាទីហិ យុត្តត្តា មហន្តស្ស តស្ស មម បុត្តស្ស អរហតោ អាទហនដ្ឋានេ ចិតកំ ចិតកដ្ឋានំ អហំ អគមាសិន្តិ អត្ថោ. បគ្គយ្ហ អញ្ជលិំ តត្ថាតិ តស្មិំ អាទហនដ្ឋានេ ¶ អញ្ជលិំ ទសង្គុលិសមោធានំ បគ្គហេត្វា សិរសិ កត្វា អហំ ចិតកំ ទហនទារុរាសិំ វន្ទិត្វា បណាមំ កត្វា សេតច្ឆត្តញ្ច បគ្គយ្ហាតិ ន កេវលមេវ វន្ទិត្វា ធវលច្ឆត្តញ្ច បគ្គយ្ហ ឧក្ខិបិត្វា អហំ អារោបេសិំ បតិដ្ឋបេសិន្តិ អត្ថោ.
១៧-១៨. ចតុត្ថាបទានេ អនុគ្គតម្ហិ អាទិច្ចេតិ សូរិយេ អនុគ្គតេ អនុដ្ឋិតេ បច្ចូសកាលេតិ អត្ថោ. បសាទោ វិបុលោ អហូតិ រោគបីឡិតស្ស មយ្ហំ ចិត្តប្បសាទោ វិបុលោ អតិរេកោ ពុទ្ធានុស្សរណេន អហុ អហោសិ. មហេសិនោ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស លោកម្ហិ បាតុភាវោ បាកដភាវោ អហោសីតិ សម្ពន្ធោ. ឃោសមស្សោសហំ តត្ថាតិ តស្មិំ បាតុភាវេ សតិ ‘‘អហំ គិលានោ ពុទ្ធោ ឧប្បន្នោ’’តិ ឃោសំ អស្សោសិំ. ន ច បស្សាមិ តំ ជិនន្តិ តំ ជិតបញ្ចមារំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ ន បស្សាមិ, ពាឡ្ហគិលានត្តា គន្ត្វា បស្សិតុំ ន សក្កោមីតិ អត្ថោ. មរណញ្ច អនុប្បត្តោតិ មរណាសន្នកាលំ អនុប្បត្តោ, អាសន្នមរណោ ហុត្វាតិ អត្ថោ. ពុទ្ធសញ្ញមនុស្សរិន្តិ ពុទ្ធោតិនាមំ អនុស្សរិំ, ពុទ្ធារម្មណំ មនសិ អកាសិន្តិ អត្ថោ.
២១-២៣. បញ្ចមាបទានេ អារាមទ្វារា និក្ខម្មាតិ អារាមទ្វារតោ សង្ឃស្ស និក្ខមនទ្វារមគ្គេហិ អត្ថោ. គោសីសំ សន្ថតំ មយាតិ តស្មិំ និក្ខមនទ្វារមគ្គេ ‘‘ភគវតោ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ច បាទា មា កទ្ទមំ អក្កមន្តូ’’តិ អក្កមនត្ថាយ គោសីសដ្ឋិំ មយា សន្ថរិតន្តិ អត្ថោ. អនុភោមិ សកំ កម្មន្តិ អត្តនោ គោសីសអត្ថរណកម្មស្ស ពលេន អាជានីយា វាតជវា សិន្ធវា សីឃវាហនាទីនិ វិបាកផលានិ អនុភោមីតិ អត្ថោ. អហោ ¶ ¶ ការំ បរមការន្តិ សុខេត្តេ សង្ឃេ មយា សុដ្ឋុ កតំ ការំ អប្បកម្បិ កិច្ចំ មហប្ផលទានតោ បរមការំ ឧត្តមកិច្ចំ អហោ វិម្ហយន្តិ អត្ថោ. យថា តិណទោសាទិវិរហិតេសុ ខេត្តេសុ វប្បិតំ សាលិពីជំ មហប្ផលំ ទេតិ, ឯវមេវ រាគទោសាទិទោសរហិតេ បរិសុទ្ធកាយវចីសមាចារេ សង្ឃខេត្តេ គោសីសអត្ថរណកម្មំ មយា កតំ, ឥទំ មហប្ផលំ ទេតីតិ វុត្តំ ហោតិ. ន អញ្ញំ កលមគ្ឃតីតិ អញ្ញំ ពាហិរសាសនេ កតំ កម្មំ សង្ឃេ កតស្ស ការស្ស បូជាសក្ការស្ស កលំ សោឡសិំ កលំ កោដ្ឋាសំ ន អគ្ឃតីតិ សម្ពន្ធោ.
ឆដ្ឋសត្តមដ្ឋមនវមទសមាបទានានិ ឧត្តានានេវាតិ.
តិំសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៣១. បទុមកេសរវគ្គោ
១-១០. បទុមកេសរិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
១-២. ឯកតិំសតិមេ ¶ វគ្គេ បឋមាបទានេ ឥសិសង្ឃេ អហំ បុព្ពេតិ អហំ បុព្ពេ ពោធិសម្ភារបូរណកាលេ ឥសិសង្ឃេ បច្ចេកពុទ្ធឥសិសមូហេ តេសំ សមីបេ ហិមវន្តបព្ពតេ មាតង្គហត្ថិកុលេ វារណោ ចណ្ឌហត្ថី អហោសិន្តិ សម្ពន្ធោ. មនុស្សាទយោ វារេតីតិ វារណោ, អថ វា វាចាយ រវតិ កោញ្ចនាទំ នទតីតិ វារណោ. មហេសីនំ បសាទេនាតិ បច្ចេកពុទ្ធមហេសីនំ បសាទេន. បច្ចេកជិនសេដ្ឋេសុ, ធុតរាគេសុ តាទិសូតិ លោកធម្មេហិ និច្ចលេសុ បច្ចេកពុទ្ធេសុ បទ្មកេសរំ បទុមរេណុំ ឱកិរិំ អវសិញ្ចិន្តិ សម្ពន្ធោ.
ទុតិយតតិយាបទានានិ ឧត្តានានិ.
១៣-១៦. ចតុត្ថាបទានេ មហាពោធិមហោ អហូតិ វិបស្សិស្ស ភគវតោ ចតុមគ្គញាណាធារភាវតោ ‘‘ពោធី’’តិ លទ្ធនាមស្ស រុក្ខស្ស បូជា អហោសីតិ អត្ថោ. រុក្ខដ្ឋស្សេវ សម្ពុទ្ធោតិ អស្ស ពោធិបូជាសមយេ សន្និបតិតស្ស មហាជនស្ស សម្ពុទ្ធោ លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ រុក្ខដ្ឋោ ឥវ រុក្ខេ ឋិតោ វិយ បញ្ញាយតីតិ អត្ថោ. ភគវា តម្ហិ សមយេតិ តស្មិំ ពោធិបូជាករណកាលេ ភគវា ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ ភិក្ខុសង្ឃេន បរិវុតោ. វាចាសភិមុទីរយន្តិ មុទុសិលិដ្ឋមធុរឧត្តមឃោសំ ឧទីរយំ កថយន្តោ និច្ឆារេន្តោ ចតុសច្ចំ បកាសេសិ, ទេសេសីតិ អត្ថោ. សំខិត្តេន ¶ ច ទេសេន្តោតិ វេនេយ្យបុគ្គលជ្ឈាសយានុរូបេន ទេសេន្តោ សំខិត្តេន ច វិត្ថារេន ច ទេសយីតិ អត្ថោ. វិវដ្ដច្ឆទោតិ រាគោ ¶ ឆទនំ, ទោសោ ឆទនំ, មោហោ ឆទនំ, សព្ពកិលេសា ឆទនា’’តិ ឯវំ វុត្តា ឆទនា វិវដា ឧគ្ឃាដិតា វិទ្ធំសិតា អនេនាតិ វិវដ្ដច្ឆទោ, សម្ពុទ្ធោ. តំ មហាជនំ ទេសនាវសេន និព្ពាបេសិ បរិឡាហំ វូបសមេសីតិ អត្ថោ. តស្សាហំ ធម្មំ សុត្វានាតិ តស្ស ភគវតោ ទេសេន្តស្ស ធម្មំ សុត្វា.
២០. បញ្ចមាបទានេ ¶ ផលហត្ថោ អបេក្ខវាតិ វិបស្សិំ ភគវន្តំ ទិស្វា មធុរានិ ផលានិ គហេត្វា អបេក្ខវា អតុរិតោ សណិកំ អស្សមំ គញ្ឆិន្តិ អត្ថោ.
ឆដ្ឋសត្តមាបទានានិ ឧត្តានានេវ.
៤០. អដ្ឋមាបទានេ និដ្ឋិតេ នវកម្មេ ចាតិ សីមាយ នវកម្មេ និដ្ឋំ គតេ សតិ. អនុលេបមទាសហន្តិ អនុបច្ឆា សុធាលេបំ អទាសិំ, សុធាយ លេបាបេសិន្តិ អត្ថោ.
នវមទសមាបទានានិ ឧត្តានានិយេវាតិ.
ឯកតិំសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៣២. អារក្ខទាយកវគ្គោ
១-១០. អារក្ខទាយកត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
ពាត្តិំសតិមវគ្គេ ¶ បឋមទុតិយតតិយាបទានានិ សុវិញ្ញេយ្យានេវ.
១៦. ចតុត្ថាបទានេ ជលជគ្គេហិ ឱកិរិន្តិ ជលជេហិ ឧត្តមេហិ ឧប្បលបទុមាទីហិ បុប្ផេហិ ឱកិរិំ បូជេសិន្តិ អត្ថោ.
បញ្ចមាបទានំ ឧត្តានមេវ.
២៦-២៧. ឆដ្ឋាបទានេ ចេតិយំ ឧត្តមំ នាម, សិខិនោ លោកពន្ធុនោតិ សកលលោកត្តយស្ស ពន្ធុនោ ញាតកស្ស សិខិស្ស ភគវតោ ឧត្តមំ ចេតិយំ. ឥរីណេ ជនសញ្ចរវិរហិតេ វនេ មនុស្សានំ កោលាហលវិរហិតេ មហាអរញ្ញេ អហោសីតិ សម្ពន្ធោ. អន្ធាហិណ្ឌាមហំ តទាតិ តស្មិំ កាលេ វនេ មគ្គមូឡ្ហភាវេន អន្ធោ, ន ចក្ខុនា ¶ អន្ធោ, អហំ អាហិណ្ឌាមិ មគ្គំ បរិយេសាមីតិ អត្ថោ. បវនា និក្ខមន្តេនាតិ មហាវនតោ និក្ខមន្តេន មយា សីហាសនំ ឧត្តមាសនំ, សីហស្ស វា ភគវតោ អាសនំ ទិដ្ឋន្តិ អត្ថោ. ឯកំសំ អញ្ជលិំ កត្វាតិ ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ កត្វា សិរសិ អញ្ជលិំ ឋបេត្វាតិ អត្ថោ. សន្ថវិំ លោកនាយកន្តិ សកលលោកត្តយនយំ តំ និព្ពានំ បាបេន្តំ ថោមិតំ ថុតិំ អកាសិន្តិ អត្ថោ.
៣៤. សត្តមាបទានេ ¶ សុទស្សនោ មហាវីរោតិ សុន្ទរទស្សនោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណសម្បន្នសរីរត្តា មនោហរទស្សនោ មហាវីរិយោ សិទ្ធត្ថោ ភគវាតិ សម្ពន្ធោ. វសតិឃរមុត្តមេតិ ឧត្តមេ វិហារេ វសតីតិ អត្ថោ.
អដ្ឋមនវមទសមាបទានានិ ឧត្តានានេវាតិ.
ពាត្តិំសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៣៣. ឧមាបុប្ផិយវគ្គោ
១-១០. ឧមាបុប្ផិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
តេត្តិំសតិមេ ¶ វគ្គេ បឋមទុតិយតតិយចតុត្ថបញ្ចមឆដ្ឋាបទានានិ ឧត្តានានិយេវ.
៥៥. សត្តមាបទានេ សមយំ អគមាសហន្តិ សមូហំ សមាគមដ្ឋានំ អហំ អគមាសិន្តិ អត្ថោ.
៦២. អព្ពុទនិរព្ពុទានីតិ ‘‘បកោដិសតសហស្សានំ សតំ អព្ពុទំ, អព្ពុទសតសហស្សានំ សតំ និរព្ពុទ’’ន្តិ វុត្តត្តា អាយុនា អព្ពុទនិរព្ពុទានិ គតមហាអាយុវន្តា មនុជាធិបា ចក្កវត្តិនោ ខត្តិយា អដ្ឋ អដ្ឋ ហុត្វា កប្បានំ បញ្ចវីសសហស្សម្ហិ អាសិំសុ អហេសុន្តិ អត្ថោ. អដ្ឋមនវមទសមាបទានានិ បាកដានេវាតិ.
តេត្តិំសតិមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៣៤-៣៨. គន្ធោទកាទិវគ្គោ
១-៥០. គន្ធធូបិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
ចតុតិំសតិមវគ្គបញ្ចតិំសតិមវគ្គឆត្តិំសតិមវគ្គសត្តតិំសតិមវគ្គអដ្ឋតិំសតិមវគ្គា ¶ ¶ ឧត្តានត្ថាយេវ.
ឯកូនចត្តាលីសមវគ្គេបិ បឋមាបទានាទីនិ អដ្ឋមាបទានន្តានិ ឧត្តានានេវាតិ.
៣៩. អវដផលវគ្គោ
៩. សោណកោដិវីសត្ថេរអបទានវណ្ណនា
នវមាបទានេ ¶ បន វិបស្សិនោ បាវចនេតិអាទិកំ អាយស្មតោ សោណស្ស កោដិវីសត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ កាលេ មហាវិភវេ សេដ្ឋិកុលេ និព្ពត្តោ វុទ្ធិប្បត្តោ សេដ្ឋិ ហុត្វា ឧបាសកេហិ សទ្ធិំ វិហារំ គន្ត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បសន្នមានសោ ¶ ភគវតោ ចង្កមនដ្ឋានេ សុធាយ បរិកម្មំ ការេត្វា ឯកញ្ច លេណំ ការេត្វា នានាវិរាគវត្ថេហិ លេណភូមិយា សន្ថរិត្វា ឧបរិ វិតានញ្ច កត្វា ចាតុទ្ទិសស្ស សង្ឃស្ស និយ្យាទេត្វា សត្តាហំ មហាទានំ ទត្វា បណិធានំ អកាសិ. សត្ថា អនុមោទនំ អកាសិ. សោ តេន កុសលកម្មេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ កប្បេ បរិនិព្ពុតេ កស្សបទសពលេ អនុប្បន្នេ អម្ហាកំ ភគវតិ ពារាណសិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តិត្វា វិញ្ញុតំ បត្តោ គង្គាតីរេ បណ្ណសាលំ ករិត្វា វសន្តំ ឯកំ បច្ចេកពុទ្ធំ តេមាសំ ចតូហិ បច្ចយេហិ សក្កច្ចំ ឧបដ្ឋហិ. បច្ចេកពុទ្ធោ វុដ្ឋវស្សោ បរិបុណ្ណបរិក្ខារោ គន្ធមាទនមេវ អគមាសិ. សោបិ កុលបុត្តោ យាវជីវំ តត្ថ បុញ្ញានិ កត្វា តតោ ចវិត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ អម្ហាកំ ភគវតោ កាលេ ចម្បានគរេ អគ្គសេដ្ឋិស្ស គេហេ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ. តស្ស បដិសន្ធិគ្គហណកាលតោ បដ្ឋាយ សេដ្ឋិស្ស មហាភោគក្ខន្ធោ អភិវឌ្ឍិ. តស្ស មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមនទិវសេ សកលនគរេ មហាលាភសក្ការសម្មានោ អហោសិ, តស្ស បុព្ពេ បច្ចេកពុទ្ធស្ស សតសហស្សគ្ឃនិករត្តកម្ពលបរិច្ចាគេន សុវណ្ណវណ្ណោ សុខុមាលតរោ ច អត្តភាវោ អហោសិ, តេនស្ស សោណោតិ នាមំ អកំសុ. សោ ¶ មហតា បរិវារេន អភិវឌ្ឍិ. តស្ស ហត្ថបាទតលានិ ពន្ធុជីវកបុប្ផវណ្ណានិ អហេសុំ, តេសំ សតវារំ វិហតកប្បាសំ វិយ មុទុសម្ផស្សោ អហោសិ. បាទតលេសុ មណិកុណ្ឌលាវដ្ដវណ្ណលោមានិ ជាយិំសុ. វយប្បត្តស្ស តស្ស តិណ្ណំ ឧតូនំ អនុច្ឆវិកេ តយោ បាសាទេ ការាបេត្វា នាដកិត្ថិយោ ឧបដ្ឋាបេសុំ. សោ តត្ថ មហតិំ សម្បត្តិំ អនុភវន្តោ ទេវកុមារោ វិយ បដិវសតិ.
អថ អម្ហាកំ ភគវតិ សព្ពញ្ញុតំ បត្វា បវត្តិតវរធម្មចក្កេ រាជគហំ ឧបនិស្សាយ វិហរន្តេ ពិម្ពិសាររញ្ញា បក្កោសាបិតោ តេហិ អសីតិយា គាមិកសហស្សេហិ សទ្ធិំ រាជគហំ អាគតោ សត្ថុ ¶ សន្តិកំ គន្ត្វា ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ មាតាបិតរោ អនុជានាបេត្វា ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា លទ្ធូបសម្បទោ សត្ថុ សន្តិកេ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា ជនសំសគ្គបរិហរណត្ថំ ¶ សីតវនេ វិហាសិ. សោ តត្ថ វសន្តោ ‘‘មម សរីរំ សុខុមាលំ, ន ច សក្កា សុខេនេវ សុខំ អធិគន្តុំ, កាយំ កិលមេត្វាបិ សមណធម្មំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា ឋានចង្កមមេវ អធិដ្ឋាយ បធានមនុយុញ្ជន្តោ បាទតលេសុ ផោដេសុ ឧដ្ឋិតេសុបិ វេទនំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា ទឡ្ហំ វីរិយំ ករោន្តោ អច្ចារទ្ធវីរិយតាយ វិសេសំ និព្ពត្តេតុំ អសក្កោន្តោ ‘‘ឯវំ អហំ វាយមន្តោបិ មគ្គផលានិ និព្ពត្តេតុំ ន សក្កោមិ, កិំ មេ បព្ពជ្ជាយ, ហីនាយាវត្តិត្វា ភោគេ ច ភុញ្ជាមិ, បុញ្ញានិ ច ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ. អថ សត្ថា តស្ស ចិត្តាចារំ ញត្វា តត្ថ គន្ត្វា វីណោបមោវាទេន (មហាវ. ២៤៣) ឱវទិត្វា វីរិយសមតាយោជនវិធិំ ទស្សេន្តោ កម្មដ្ឋានំ សោធេត្វា គិជ្ឈកូដំ គតោ. សោណោបិ ខោ សត្ថុ សន្តិកា ឱវាទំ លភិត្វា វីរិយសមតំ យោជេត្វា វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា អរហត្តេ បតិដ្ឋាសិ.
៤៩. សោ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ វិបស្សិនោ បាវចនេតិអាទិមាហ. តត្ថ វិបស្សីតិ វិសេសេន, វិវិធំ វា បស្សតីតិ វិបស្សី. បាវចនេតិ បការេន វុច្ចតីតិ បាវចនំ, បិដកត្តយំ. តស្ស វិបស្សិនោ តស្មិំ បាវចនេតិ អត្ថោ. លេណន្តិ លិនន្តេ និលីយន្តេ ឯត្ថាតិ លេណំ វិហារំ. ពន្ធុមារាជធានិយាតិ ពន្ធន្តិ កុលបរម្បរាយ វសេន អញ្ញមញ្ញំ សម្ពជ្ឈន្តីតិ ពន្ធូ, ញាតកា. តេ ឯត្ថ បដិវសន្តីតិ ពន្ធុមា, ពន្ធុ អស្ស អត្ថីតិ ¶ វា ពន្ធុមា. រាជូនំ វសនដ្ឋានន្តិ រាជធានី, ពន្ធុមា ច សា រាជធានី ចេតិ ពន្ធុមារាជធានី, តស្សា ពន្ធុមារាជធានិយា, លេណំ មយា កតន្តិ សម្ពន្ធោ. សេសមេត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ.
សោណកោដិវីសត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
១០. បុព្ពកម្មបិលោតិកពុទ្ធអបទានវណ្ណនា
៦៤. ទសមាបទានេ អនោតត្តសរាសន្នេតិ បព្ពតកូដេហិ បដិច្ឆន្នត្តា ចន្ទិមសូរិយានំ សន្តាបេហិ ឱតត្តំ ឧណ្ហំ ឧទកំ ឯត្ថ នត្ថីតិ អនោតត្តោ. សរន្តិ គច្ឆន្តិ បភវន្តិ សន្ទន្តិ ឯតស្មា មហានទិយោតិ សរោ. សីហមុខាទីហិ និក្ខន្តា មហានទិយោ តិក្ខត្តុំ តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា និក្ខន្តនិក្ខន្តទិសាភាគេន សរន្តិ គច្ឆន្តីតិ អត្ថោ. អនោតត្តោ ច សោ សរោ ¶ ចាតិ អនោតត្តសរោ ¶ . តស្ស អាសន្នំ សមីបដ្ឋានន្តិ អនោតត្តសរាសន្នំ, តស្មិំ អនោតត្តសរាសន្នេ, សមីបេតិ អត្ថោ. រមណីយេតិ ទេវទានវគន្ធព្ពកិន្នរោរគពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធាទីហិ រមិតព្ពំ អល្លីយិតព្ពន្តិ រមណីយំ, តស្មិំ រមណីយេ. សិលាតលេតិ ឯកគ្ឃនបព្ពតសិលាតលេតិ អត្ថោ. នានារតនបជ្ជោតេតិ បទុមរាគវេឡុរិយាទិនានាអនេកេហិ រតនេហិ បជ្ជោតេ បការេន ជោតមានេ. នានាគន្ធវនន្តរេតិ នានប្បការេហិ ចន្ទនាគរុកប្បូរតមាលតិលកាសោកនាគបុន្នាគកេតកាទីហិ អនេកេហិ សុគន្ធបុប្ផេហិ គហនីភូតវនន្តរេ សិលាតលេតិ សម្ពន្ធោ.
៦៥. គុណមហន្តតាយ សង្ខ្យាមហន្តតាយ ច មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន, បរេតោ បរិវុតោ លោកនាយកោ លោកត្តយសាមិសម្មាសម្ពុទ្ធោ តត្ថ សិលាសនេ និសិន្នោ អត្តនោ បុព្ពានិ កម្មានិ ព្យាករី វិសេសេន បាកដមកាសីតិ អត្ថោ. សេសមេត្ថ ហេដ្ឋា ពុទ្ធាបទានេ (អប. ថេរ ១.១.១ អាទយោ) វុត្តត្តា ឧត្តានត្ថត្តា ច សុវិញ្ញេយ្យមេវ. ពុទ្ធាបទានេ អន្តោគធម្បិ ឥធាបទានេ កុសលាកុសលំ កម្មសំសូចកត្តា វគ្គសង្គហវសេន ធម្មសង្គាហកត្ថេរា សង្គាយិំសូតិ.
បុព្ពកម្មបិលោតិកពុទ្ធអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ឯកូនចត្តាលីសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៤០. បិលិន្ទវច្ឆវគ្គោ
១. បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ចត្តាលីសមវគ្គេ ¶ ¶ អបទានេ នគរេ ហំសវតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតីនគរេ ទោវារិកកុលេ និព្ពត្តោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ អហោសិ. សោ កោដិសន្និចិតធនរាសិំ ឱលោកេត្វា រហោ និសិន្នោ ‘‘ឥមំ សព្ពធនំ មយា សម្មា គហេត្វា គន្តុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស សព្ពបរិក្ខារទានំ ទាតុំ វដ្ដតី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា ឆត្តសតសហស្សំ អាទិំ កត្វា សព្ពបរិភោគបរិក្ខារានិបិ សតសហស្សវសេន ការេត្វា បទុមុត្តរំ ភគវន្តំ និមន្តេត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ អទាសិ. ឯវំ សត្តាហំ ទានំ ទត្វា បរិយោសានទិវសេ និព្ពានាធិគមំ បត្ថេត្វា យាវជីវំ បុញ្ញានិ កត្វា ¶ ជីវិតបរិយោសានេ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ ឆ កាមាវចរេ ទិព្ពសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា មនុស្សេសុ ច ចក្កវត្តិអាទិសម្បត្តិយោ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ សព្ពសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្តោ គោត្តវសេន បិលិន្ទវច្ឆោតិ បាកដោ អហោសិ.
១. សោ ឯកទិវសំ សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ ឧទានវសេន តំ បកាសេន្តោ នគរេ ហំសវតិយាតិអាទិមាហ. តស្សត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តោវ. អាសិំ ទោវារិកោ អហន្តិ អហំ ហំសវតីនគរេ រញ្ញោ គេហទ្វារេ ទ្វារបាលកោ អាសិំ អហោសិន្តិ អត្ថោ. អក្ខោភំ អមិតំ ភោគន្តិ រញ្ញោ វល្លភត្តា អញ្ញេហិ ខោភេតុំ ចាលេតុំ អសក្កុណេយ្យំ អមិតំ អបរិមាណភោគំ ធនំ មម ឃរេ សន្និចិតំ រាសីកតំ អហោសីតិ អត្ថោ.
៣. ពហូ មេធិគតា ភោគាតិ អនេកា ភោគា មេ មយា អធិគតា បត្តា បដិលទ្ធាតិ អត្ថោ ¶ . សត្ថវាសិអាទីនំ បរិក្ខារានំ នាមានិ នយានុយោគេន សុវិញ្ញេយ្យានិ. បរិក្ខារទានានិសំសានិ ច សុវិញ្ញេយ្យានេវាតិ.
បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ទុតិយតតិយចតុត្ថបញ្ចមាបទានានិ ឧត្តានានេវាតិ.
៦. ពាកុលត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ឆដ្ឋាបទានេ ¶ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ ពាកុលត្ថេរស្ស អបទានំ. អយំ កិរ ថេរោ អតីតេ ឥតោ កប្បសតសហស្សាធិកស្ស អសង្ខ្យេយ្យស្ស មត្ថកេ អនោមទស្សិស្ស ភគវតោ ឧប្បត្តិតោ បុរេតរមេវ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តិត្វា វយប្បត្តោ តយោ វេទេ ឧគ្គណ្ហិត្វា តត្ថ សារំ អបស្សន្តោ ‘‘សម្បរាយិកត្ថំ គវេសិស្សាមី’’តិ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា បព្ពតបាទេ វិហរន្តោ បញ្ចាភិញ្ញាអដ្ឋសមាបត្តីនំ លាភី ហុត្វា វិហរន្តោ ពុទ្ធុប្បាទំ សុត្វា សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ធម្មំ សុត្វា សរណេសុ បតិដ្ឋិតោ សត្ថុ វាតាពាធេ ឧប្បន្នេ អរញ្ញតោ ភេសជ្ជានិ អានេត្វា តំ វូបសមេត្វា តំ បុញ្ញំ អារោគ្យត្ថាយ បរិណាមេត្វា តតោ ចុតោ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តោ ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យំ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ បទុមុត្តរពុទ្ធកាលេ ហំសវតីនគរេ ឯកស្មិំ កុលេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា ¶ សត្ថារំ ឯកំ ភិក្ខុំ អប្បាពាធានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេន្តំ ទិស្វា សយំ តំ ឋានន្តរំ អាកង្ខន្តោ បណិធានំ កត្វា យាវជីវំ កុសលកម្មំ ឧបចិនិត្វា សុគតីសុយេវ សំសរន្តោ វិបស្សិស្ស ភគវតោ ឧប្បត្តិតោ បុរេតរមេវ ពន្ធុមតីនគរេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ សព្ពសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បត្តោ តត្ថ សារំ អបស្សន្តោ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ឈានាភិញ្ញាលាភី ហុត្វា បព្ពតបាទេ វសន្តោ ពុទ្ធុប្បាទំ សុត្វា សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា សរណេសុ បតិដ្ឋាយ ភិក្ខូនំ តិណបុប្ផករោគេ ឧប្បន្នេ តំ វូបសមេត្វា តត្ថ យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតោ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តិត្វា តតោ ឯកនវុតិកប្បេ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ កស្សបស្ស ភគវតោ កាលេ ពារាណសិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តិត្វា ឃរាវាសំ វសន្តោ ឯកំ ជិណ្ណំ វិនស្សមានំ មហាវិហារំ ទិស្វា តត្ថ ឧបោសថាគារាទិកំ សព្ពំ អាវសថំ ការាបេត្វា តត្ថ ភិក្ខុសង្ឃស្ស សព្ពំ ភេសជ្ជំ បដិយាទេត្វា យាវជីវំ កុសលំ កត្វា ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ អម្ហាកំ ភគវតោ ឧប្បត្តិតោ បុរេតរមេវ កោសម្ពិយំ សេដ្ឋិកុលេ និព្ពត្តិ.
សោ ¶ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមិត្វា ធាតីហិ អរោគភាវាយ យមុនាយំ ន្ហាបិយមានោ តាសំ ហត្ថតោ មុច្ចិត្វា មច្ឆេន គិលិតោ អហោសិ. កេវដ្ដា តំ មច្ឆំ ជាលាយ គហេត្វា ពារាណសិយំ សេដ្ឋិភរិយាយ វិក្កិណិំសុ. សា តំ គហេត្វា ផាលយមានា បុព្ពេ កតបុញ្ញផលេន អរោគំ ¶ ទារកំ ទិស្វា ‘‘បុត្តោ មេ លទ្ធោ’’តិ គហេត្វា បោសេសិ. សោ ជនកេហិ មាតាបិតូហិ តំ បវត្តិំ សុត្វា អាគន្ត្វា ‘‘អយំ អម្ហាកំ បុត្តោ, ទេថ នោ បុត្ត’’ន្តិ អនុយោគេ កតេ រញ្ញា ‘‘ឧភយេសម្បិ សាធារណោ ហោតូ’’តិ ទ្វិន្នំ កុលានំ ទាយាទភាវេន វិនិច្ឆយំ កត្វា ឋបិតត្តា ពាកុលោតិ លទ្ធនាមោ វយប្បត្តោ មហាសម្បត្តិំ អនុភវន្តោ ទ្វីសុ សេដ្ឋិកុលេសុ ឯកេកស្មិំ ឆមាសំ ឆមាសំ វសតិ. តេ អត្តនោ វារេ សម្បត្តេ នាវាសង្ឃាដំ ពន្ធិត្វា តត្រូបរិ រតនមណ្ឌបំ ការេត្វា បញ្ចង្គិកតូរិយេ និប្ផាទេត្វា កុមារំ តត្ថ និសីទាបេត្វា ឧភយនគរមជ្ឈដ្ឋានំ គង្គាយ អាគច្ឆន្តិ, អបរសេដ្ឋិមនុស្សាបិ ឯវមេវ សជ្ជេត្វា តំ ឋានំ គន្ត្វា កុមារំ តត្ថ អារោបេត្វា គច្ឆន្តិ. សោ ឯវំ វឌ្ឍមានោ អាសីតិកោ ហុត្វា ឧភយសេដ្ឋិបុត្តោតិ បាកដោ. សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ធម្មំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា សត្តាហំ វាយមន្តោ អដ្ឋមេ ទិវសេ សហ បដិសម្ភិទាយ អរហត្តំ ¶ បាបុណិ.
៣៨៦. សោ អរហា ហុត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិមាហ. តស្សត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តោវ. អបទានបាឡិអត្ថោបិ សុវិញ្ញេយ្យោវ. សោ អរហត្តំ បត្វា វិមុត្តិសុខេន វិហរន្តោ សដ្ឋិវស្សសតាយុកោ ហុត្វា បរិនិព្ពាយីតិ.
ពាកុលត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៧. គិរិមានន្ទត្ថេរអបទានវណ្ណនា
សត្តមាបទានេ ភរិយា មេ កាលង្កតាតិអាទិកំ អាយស្មតោ គិរិមានន្ទត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ សុមេធស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វយប្បត្តោ ឃរាវាសំ សណ្ឋបេត្វា វសន្តោ អត្តនោ ភរិយាយ ច បុត្តេ ច កាលង្កតេ សោកសល្លសមប្បិតោ អរញ្ញំ បវិសិត្វា បវត្តផលភោជនោ រុក្ខមូលេ វិហាសិ. តទា សុមេធោ ភគវា តស្សានុកម្បាយ តត្ថ គន្ត្វា ធម្មំ ទេសេត្វា សោកសល្លំ អព្ពូឡ្ហេសិ ¶ . សោ ធម្មំ សុត្វា បសន្នមានសោ សុគន្ធបុប្ផេហិ ភគវន្តំ បូជេត្វា បញ្ចបតិដ្ឋិតេន វន្ទិត្វា សិរសិ អញ្ជលិំ កត្វា អភិត្ថវិ.
សោ ¶ តេន បុញ្ញេន ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ឧភយត្ថ សុខំ អនុភវិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ រាជគហេ ពិម្ពិសាររញ្ញោ បុរោហិតស្ស បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, គិរិមានន្ទោតិស្ស នាមំ អហោសិ. សោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ រាជគហាគមនេ ពុទ្ធានុភាវំ ទិស្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វា សមណធម្មំ ករោន្តោ កតិបយំ ទិវសំ គាមកាវាសេ វសិត្វា សត្ថារំ វន្ទិតុំ រាជគហំ អគមាសិ. ពិម្ពិសារមហារាជា តស្ស អាគមនំ សុត្វា តំ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘ឥធេវ, ភន្តេ, វសថ, អហំ ចតូហិ បច្ចយេហិ ឧបដ្ឋហាមី’’តិ សម្បវារេត្វា គតោបិ ពហុកិច្ចត្តា តំ ន សរិ. ‘‘ថេរោ អព្ភោកាសេយេវ វសតី’’តិ. ទេវតា ថេរស្ស តេមនភយេន វស្សធារំ វារេសុំ. រាជា អវស្សនការណំ ឧបធារេត្វា ញត្វា ថេរស្ស កុដិកំ ការាបេសិ. ថេរោ កុដិកាយំ វសន្តោ សេនាសនសប្បាយលាភេន ចិត្តសមាធានំ លភិត្វា វីរិយសមតំ យោជេត្វា វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ.
៤១៩. សោ អរហត្តំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សញ្ជាតសោមនស្សោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ភរិយា មេ កាលង្កតាតិអាទិមាហ. តំ ភគវតោ និវេទនញ្ច ភគវតា កតានុសាសនញ្ច មគ្គំ ផលាធិគមាបទានញ្ច បាឋានុសារេន សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
គិរិមានន្ទត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
អដ្ឋមនវមទសមាបទានានិ ¶ ឧត្តានត្ថានេវាតិ.
ចត្តាលីសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៤១. មេត្តេយ្យវគ្គោ
១. តិស្សមេត្តេយ្យត្ថេរអបទានវណ្ណនា
១. ឯកចត្តាលីសមេ ¶ វគ្គេ បឋមាបទានេ បព្ភារកូដំ និស្សាយាតិអាទិកំ តិស្សមេត្តេយ្យត្ថេរស្ស អបទានំ. តត្ថ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ អជិនចម្មំ និសីទនត្ថាយ ទិន្នមេវ នានំ. សេសំ អបទានបាឡិយា សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
២. បុណ្ណកត្ថេរអបទានវណ្ណនា
២៩. ទុតិយាបទានេ ¶ បព្ភារកូដំ និស្សាយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ បុណ្ណកត្ថេរស្ស អបទានំ. តត្ថ ហិមវន្តេ យក្ខសេនាបតិ ហុត្វា បរិនិព្ពុតស្ស បច្ចេកពុទ្ធស្ស អាឡហនករណមេវ នានត្តំ. សេសំ បាឋានុសារេន សុវិញ្ញេយ្យមេវ.
៤៥. តតិយាបទានេ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ មេត្តគុត្ថេរស្ស អបទានំ. តត្ថ ហិមវន្តសមីបេ អសោកបព្ពតេ សោ តាបសោ ហុត្វា បណ្ណសាលាយំ វសន្តោ សុមេធសម្ពុទ្ធំ ទិស្វា បត្តំ គហេត្វា សប្បិបូរណំ វិសេសោ. សេសំ បុញ្ញផលានិ ច សុវិញ្ញេយ្យានេវ. អបទានគាថានំ អត្ថោ ច បាកដោយេវ.
៧២. ចតុត្ថាបទានេ គង្គា ភាគីរថី នាមាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ធោតកត្ថេរស្ស អបទានំ. តត្រាបិ ព្រាហ្មណោ ហុត្វា ភាគីរថីគង្គាយ តរមានេ ភិក្ខូ ទិស្វា បសន្នមានសោ សេតុំ ការាបេត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស និយ្យាទិតភាវោយេវ វិសេសោ. បុញ្ញផលបរិទីបនគាថានំ អត្ថោ នយានុសារេន សុវិញ្ញេយ្យោវ.
១០០. បញ្ចមាបទានេ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឧបសិវត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ ឃរាវាសំ បហាយ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ¶ ហិមវន្តេ បទុមុត្តរំ ភគវន្តំ ទិស្វា តិណសន្ថរំ សន្ថរិត្វា តត្ថ និសិន្នស្ស ភគវតោ សាលបុប្ផបូជំ អកាសីតិ អយំ វិសេសោ, សេសមុត្តានមេវ.
១៦១. ឆដ្ឋាបទានេ មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិន្តិអាទិកំ អាយស្មតោ នន្ទកត្ថេរស្ស អបទានំ. អយំ កិរ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ ¶ កាលេ ករវិកសកុណោ ហុត្វា មធុរកូជិតំ ករោន្តោ សត្ថារំ បទក្ខិណំ អកាសិ. អបរភាគេ មយូរោ ហុត្វា អញ្ញតរស្ស បច្ចេកពុទ្ធស្ស វសនគុហាទ្វារេ បសន្នមានសោ ទិវសស្ស តិក្ខត្តុំ មធុរេន វស្សិតំ វស្សិ. ឯវំ តត្ថ តត្ថ ភវេ បុញ្ញានិ កត្វា អម្ហាកំ ភគវតោ កាលេ សាវត្ថិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តោ នន្ទកោតិ លទ្ធនាមោ សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មំ ¶ សុត្វា បព្ពជិត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ. សោ អបរភាគេ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិន្តិអាទិមាហ. តត្ថ បច្ចេកពុទ្ធស្ស មណ្ឌបំ កត្វា បទុមបុប្ផេហិ ឆទនមេវ វិសេសោ.
១៨៣. សត្តមាបទានេ បព្ភារកូដំ និស្សាយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ហេមកត្ថេរស្ស អបទានំ. តត្ថាបិ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តេ វសន្តោ បិយទស្សិំ ភគវន្តំ ឧបគតំ ទិស្វា រតនមយំ បីឋំ អត្ថរិត្វា អដ្ឋាសិ. តត្ថ និសិន្នស្ស កុម្ភមត្តំ ជម្ពុផលំ អាហរិត្វា អទាសិ. ភគវា តស្ស ចិត្តប្បសាទត្ថាយ តំ ផលំ បរិភុញ្ជិ. ឯត្តកមេវ វិសេសោ.
២២៤. អដ្ឋមាបទានេ រាជាសិ វិជយោ នាមាតិអាទិកំ អាយស្មតោ តោទេយ្យត្ថេរស្ស អបទានំ. តត្ថ រាជាសិ វិជយោ នាមាតិ ទហរកាលតោ បដ្ឋាយ សព្ពសង្គាមេសុ ជិនតោ, ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ ជនំ រញ្ជនតោ អល្លីយនតោ វិជយោ នាម រាជា អហោសីតិ អត្ថោ. កេតុមតីបុរុត្តមេតិ កេតុ វុច្ចន្តិ ធជបដាកា. អថ វា នគរសោភនត្ថាយ នគរមជ្ឈេ ឧស្សាបិតរតនតោរណានិ, តេ កេតូ និច្ចំ ឧស្សាបិតា សោភយមានា អស្សា អត្ថីតិ កេតុមតី. បូរេតិ ធនធញ្ញេហិ សព្ពជនានំ មនន្តិ បុរំ. កេតុមតី ច សា បុរញ្ច សេដ្ឋដ្ឋេន ឧត្តមញ្ចេតិ កេតុមតីបុរុត្តមំ, តស្មិំ កេតុមតីបុរុត្តមេ. សូរោ វិក្កមសម្បន្នោតិ អភីតោ វីរិយសម្បន្នោ វិជយោ នាម រាជា អជ្ឈាវសីតិ សម្ពន្ធោ. ឥត្ថំ ¶ ភូតំ បុរញ្ច សព្ពវត្ថុវាហនញ្ច ឆឌ្ឌេត្វា ហិមវន្តំ បវិសិត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា វសន្តោ សុមេធភគវន្តំ ទិស្វា សោមនស្សំ ឧប្បាទេត្វា ចន្ទនេន បូជាករណមេវ វិសេសោ.
២៧៦. នវមាបទានេ នគរេ ហំសវតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ ជតុកណ្ណិត្ថេរស្ស អបទានំ ¶ . តត្ថ សេដ្ឋិបុត្តោ ហុត្វា សុវណ្ណបាសាទេ វសនភាវោ ច បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមង្គី ហុត្វា វសនភាវោ ច សព្ពទេសវាសីនំ សព្ពសិប្បវិញ្ញូនញ្ច អាគន្ត្វា សេវនភាវោ ច វិសេសោ.
៣៣០. ទសមាបទានេ ហិមវន្តស្សាវិទូរេតិអាទិកំ អាយស្មតោ ឧទេនត្ថេរស្ស អបទានំ. តត្ថ ហិមវន្តសមីបេ បទុមបព្ពតំ និស្សាយ តាបសបព្ពជ្ជំ ¶ បព្ពជិត្វា វសន្តេន បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ បទុមបុប្ផំ គហេត្វា បូជិតភាវោវ វិសេសោ. សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ.
ឯកចត្តាលីសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៤២. ភទ្ទាលិវគ្គោ
១-១០. ភទ្ទាលិត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
ពាចត្តាលីសមវគ្គេ ¶ បឋមាបទានញ្ច ទុតិយាបទានញ្ច តតិយាបទានញ្ច នយានុសារេន សុវិញ្ញេយ្យមេវ.
១០៦. ចតុត្ថាបទានេ នគរេ ពន្ធុមតិយាតិអាទិកំ អាយស្មតោ មធុមំសទាយកត្ថេរស្ស អបទានំ. តត្ថ សូករិកោតិ សូករមំសំ វិក្កិណិត្វា ជីវិកំ កប្បេន្តោ. ឧក្កោដកំ រន្ធយិត្វាតិ បិហកបប្ផាសមំសំ បចិត្វា មធុមំសម្ហិ ឱកិរិំ បក្ខិបិំ. តេន មំសេន បត្តំ បូរេត្វា ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទត្វា តេន បុញ្ញកម្មេន ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ អរហត្តំ បាបុណិន្តិ អត្ថោ.
នាគបល្លវត្ថេរស្ស បញ្ចមាបទានម្បិ ឯកទីបិយត្ថេរស្ស ឆដ្ឋាបទានម្បិ ឧច្ឆង្គបុប្ផិយត្ថេរស្ស សត្តមាបទានម្បិ យាគុទាយកត្ថេរស្ស អដ្ឋមាបទានម្បិ បត្ថោទនទាយកត្ថេរស្ស នវមាបទានម្បិ មញ្ចទាយកត្ថេរស្ស ទសមាបទានម្បិ សព្ពំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ពាចត្តាលីសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៤៣-៤៨. សកិំសម្មជ្ជកាទិវគ្គោ
១-៦០. សកិំសម្មជ្ជកត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
តេចត្តាលីសមវគ្គេ ¶ ¶ សព្ពថេរាបទានានិ ឧត្តានានេវ. កេវលំ ថេរានំ នាមនានត្តំ បុញ្ញនានត្តញ្ច វិសេសោ.
ចតុចត្តាលីសមេ វគ្គេបិ សព្ពានិ អបទានានិ បាកដានេវ. កេវលំ បុញ្ញនានត្តំ ផលនានត្តញ្ច វិសេសោ.
១. បញ្ចចត្តាលីសមវគ្គេ បឋមាបទានេ កកុសន្ធោ មហាវីរោតិអាទិកំ អាយស្មតោ វិភីដកមិញ្ជិយត្ថេរស្ស អបទានំ.
២. តត្ថ ¶ ពីជមិញ្ជមទាសហន្តិ វិភីដកផលានិ ផាលេត្វា ពីជានិ មិញ្ជានិ គហេត្វា មធុសក្ករាហិ យោជេត្វា កកុសន្ធស្ស ភគវតោ អទាសិន្តិ អត្ថោ. ទុតិយាបទានាទីនិ សព្ពានិ សុវិញ្ញេយ្យានេវ, ថេរានំ នាមនានត្តាទីនិបិ បាឋានុសារេន វេទិតព្ពានិ.
១. ឆចត្តាលីសមេ វគ្គេ បឋមាបទានេ ជគតិំ ការយិំ អហន្តិ ឧត្តមពោធិរុក្ខស្ស សមន្តតោ អាឡិន្ទំ អហំ ការយិន្តិ អត្ថោ. សេសានិ ទុតិយាបទានាទីនិ សព្ពានិបិ ឧត្តានានេវ.
សត្តចត្តាលីសមេ វគ្គេ បឋមាបទានាទីនិ បាឡិអនុសារេន សុវិញ្ញេយ្យានេវ.
អដ្ឋចត្តាលីសមេ វគ្គេ បឋមទុតិយាបទានានិ ឧត្តានានេវ.
៣០. តតិយាបទានេ កោសិយោ នាម ភគវាតិ កោសិយគោត្តេ ជាតត្តា កោសិយោ នាម បច្ចេកពុទ្ធោតិ ¶ អត្ថោ. ចិត្តកូដេតិ ចិត្តកូដកេលាសកូដសានុកូដាទីសុ អនោតត្តទហំ បដិច្ឆាទេត្វា ឋិតបព្ពតកូដេសុ នានារតនឱសធាទីហិ វិចិត្តេ ចិត្តកូដបព្ពតេ សោ បច្ចេកពុទ្ធោ វសីតិ អត្ថោ.
ចតុត្ថបញ្ចមាបទានានិ ឧត្តានានេវ.
៥៦. ឆដ្ឋាបទានេ កុសដ្ឋកមទាសហន្តិ បក្ខិកភត្តឧបោសថិកភត្តធុរភត្តសលាកភត្តាទីសុ កុសបណ្ណវសេន ទាតព្ពំ អដ្ឋសលាកភត្តំ អហំ អទាសិន្តិ អត្ថោ.
៦១. សត្តមាបទានេ សោភិតោ នាម សម្ពុទ្ធោតិ អារោហបរិណាហទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណព្យាមប្បភាទីហិ សោភមានសរីរត្តា សោភិតោ នាម សម្មាសម្ពុទ្ធោតិ អត្ថោ.
៦៦. អដ្ឋមាបទានេ ¶ តក្ករាយំ វសី តទាតិ តំ ទសបុញ្ញកិរិយវត្ថុំ ករោន្តា ជនា បដិវសន្តិ ឯត្ថាតិ តក្ករា, រាជធានី. តិស្សំ តក្ករាយំ, តទា វសីតិ អត្ថោ.
៧២. នវមាបទានេ ¶ បានធិំ សុកតំ គយ្ហាតិ ឧបាហនយុគំ សុន្ទរាការេន និប្ផាទិតំ គហេត្វាតិ អត្ថោ. ទសមាបទានំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
អដ្ឋចត្តាលីសមវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា.
៤៩. បំសុកូលវគ្គោ
១-១០. បំសុកូលសញ្ញកត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
ឯកូនបញ្ញាសមវគ្គេ ¶ បឋមាបទានំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ.
១៤. ទុតិយាបទានេ អធិច្ចុប្បត្តិកា ពុទ្ធាតិ អធិច្ចេន អការណេន ឧប្បត្តិកា សយម្ភូតា, អញ្ញេហិ ទេវព្រហ្មមារាទីហិ ឧបទេសទាយកេហិ រហិតា សយម្ភូញាណេន ឧប្បន្នា ជាតា បាតុភូតាតិ អត្ថោ.
១៦. ឱទុម្ពរិកបុប្ផំ វាតិ ឧទុម្ពររុក្ខេ បុប្ផំ ទុល្លភំ ទុល្លភុប្បត្តិកំ ឥវ. ចន្ទម្ហិ សសកំ យថាតិ ចន្ទមណ្ឌលេ សសលេខាយ រូបំ ទុល្លភំ យថា. វាយសានំ យថា ខីរន្តិ កាកានំ និច្ចំ រត្តិន្ទិវំ ខុទ្ទាបីឡិតភាវេន ខីរំ ទុល្លភំ យថា, ឯវំ ទុល្លភំ លោកនាយកំ ចតុរាសង្ខ្យេយ្យំ វា អដ្ឋាសង្ខ្យេយ្យំ វា សោឡសាសង្ខ្យេយ្យំ វា កប្បសតសហស្សំ បារមិយោ បូរេត្វា ពុទ្ធភាវតោ ទុល្លភោ លោកនាយកោតិ អត្ថោ.
៣០. តតិយាបទានេ មធុំ ភិសេហិ សវតីតិ បោក្ខរមធុបទុមកេសរេហិ សវតិ បគ្ឃរតិ. ខីរំ សប្បិំ មុឡាលិភីតិ ខីរញ្ច សប្បិរសញ្ច បទុមមុឡាលេហិ សវតិ បគ្ឃរតិ. តស្មា តទុភយំ មម សន្តកំ ពុទ្ធោ បដិគ្គណ្ហតូតិ អត្ថោ.
ចតុត្ថបញ្ចមឆដ្ឋាបទានានិ ឧត្តានានេវ.
១១៩. សត្តមាបទានេ ចត្តាលីសទិជាបិ ចាតិ ទ្វិក្ខត្តុំ ជាតាតិ ទិជា. កុមារវយេ ឧដ្ឋិតទន្តានំ បតិតត្តា បុន ឧដ្ឋិតទន្តា ទិជា, តេ ច ទន្តា. ព្យាករណញ្ច ហេដ្ឋា និទានកថាយំ វុត្តមេវ.
អដ្ឋមាបទានំ ឧត្តានមេវាតិ.
១៧១. នវមាបទានេ ¶ តទាហំ មាណវោ អាសិន្តិ យទា សុមេធបណ្ឌិតោ ទីបង្ករភគវតោ សន្តិកា ព្យាករណំ លភិ, តទា អហំ មេឃោ នាម ព្រាហ្មណមាណវោ ¶ ហុត្វា សុមេធតាបសេន សហ ឥសិបព្ពជ្ជំ ¶ បព្ពជិត្វា សិក្ខាបទេសុ សិក្ខិតោ កេនចិ បាបសហាយេន សំសដ្ឋោ សំសគ្គទោសេន បាបវិតក្កាទិវសំ គតោ មាតុឃាតកម្មវសេន នរកេ អគ្គិជាលាទិទុក្ខមនុភវិត្វា តតោ ចុតោ សមុទ្ទេ តិមិង្គលមហាមច្ឆោ ហុត្វា និព្ពត្តោ, សមុទ្ទមជ្ឈេ គច្ឆន្តំ មហានាវំ គិលិតុកាមោ គតោ. ទិស្វា មំ វាណិជា ភីតា ‘‘អហោ គោតមោ ភគវា’’តិ សទ្ទមកំសុ. អថ មហាមច្ឆោ បុព្ពវាសនាវសេន ពុទ្ធគារវំ ឧប្បាទេត្វា តតោ ចុតោ សាវត្ថិយំ វិភវសម្បន្នេ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តោ សទ្ធោ បសន្នោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បព្ពជិត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណិត្វា ទិវសស្ស តិក្ខត្តុំ ឧបដ្ឋានំ គន្ត្វា សរមានោ វន្ទតិ. តទា ភគវា ‘‘ចិរំ ធម្មរុចី’’តិ មំ អាហ.
១៨៤. អថ សោ ថេរោ ‘‘សុចិរំ សតបុញ្ញលក្ខណ’’ន្តិអាទីហិ គាថាហិ ថោមេសិ. ភន្តេ, សតបុញ្ញលក្ខណធរ គោតម. បតិបុព្ពេន វិសុទ្ធបច្ចយន្តិ បុព្ពេ ទីបង្ករបាទមូលេ បរិបុណ្ណបារមីបច្ចយសម្ភារោ សុដ្ឋុ ចិរំ កាលំ មយា ន ទិដ្ឋោ អសីតិ អត្ថោ. អហមជ្ជសុបេក្ខនន្តិ អជ្ជ ឥមស្មិំ ទិវសេ អហំ សុបេក្ខនំ សុន្ទរទស្សនំ, សុន្ទរទិដ្ឋំ វា និរុបមំ វិគ្គហំ ឧបមារហិតសរីរំ គោតមំ វត ឯកន្តេន បស្សាមិ ទក្ខាមីតិ អត្ថោ.
១៨៥-១៨៦. សុចិរំ វិហតតមោ មយាតិ វិសេសេន ហតតមោ វិទ្ធំសិតមោហោ ត្វំ មយាបិ សុដ្ឋុ ចិរំ ថោមិតោតិ អត្ថោ. សុចិរក្ខេន នទី វិសោសិតាតិ ឯសា តណ្ហានទី សុន្ទររក្ខេន គោបនេន វិសេសេន សោសិតា, អភព្ពុប្បត្តិកតា តយាតិ អត្ថោ. សុចិរំ អមលំ វិសោធិតន្តិ សុដ្ឋុ ចិរំ ទីឃេន អទ្ធុនា អមលំ និព្ពានំ វិសេសេន សោធិតំ, សុដ្ឋុ កតំ អធិគតំ តយាតិ អត្ថោ. នយនំ ញាណមយំ មហាមុនេ. ចិរកាលសមង្គិតោតិ មហាមុនេ មហាសមណ ញាណមយំ នយនំ ទិព្ពចក្ខុំ ចិរកាលំ សមធិគតោ សម្បត្តោ ត្វន្តិ អត្ថោ. អវិនដ្ឋោ បុនរន្តរន្តិ អហំ បុន អន្តរំ អន្តរាភវេ មជ្ឈេ បរិនដ្ឋោ ¶ បរិហីនោ អហោសិន្តិ អត្ថោ. បុនរជ្ជសមាគតោ តយាតិ អជ្ជ ឥមស្មិំ កាលេ តយា សទ្ធិំ បុនបិ សមាគតោ ឯកីភូតោ សហ វសាមីតិ អត្ថោ. ន ហិ នស្សន្តិ កតានិ គោតមាតិ គោតម សព្ពញ្ញុពុទ្ធ, តយា សទ្ធិំ កតានិ សមាគមាទីនិ ¶ ន ហិ នស្សន្តិ យាវ ខន្ធបរិនិព្ពានា ន វិនា ភវិស្សន្តីតិ អត្ថោ. សេសំ ឧត្តានមេវាតិ.
ធម្មរុចិយត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
ទសមាបទានំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
ឯកូនបញ្ញាសមវគ្គវណ្ណនា សមត្តា.
៥០-៥៣. កិង្កណិបុប្ផាទិវគ្គោ
១-៤០. កិង្កណិបុប្ផិយត្ថេរអបទានាទិវណ្ណនា
បញ្ញាសមវគ្គេ ¶ ច ឯកបញ្ញាសមវគ្គេ ច ទ្វេបញ្ញាសមវគ្គេ ច តេបញ្ញាសមវគ្គេ ច សព្ពានិ អបទានានិ ឧត្តានានេវាតិ.
៥៤. កច្ចាយនវគ្គោ
១. មហាកច្ចាយនត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ចតុបញ្ញាសមវគ្គេ ¶ បឋមាបទានេ បទុមុត្តរោ នាម ជិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ មហាកច្ចាយនត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ គហបតិមហាសាលកុលេ និព្ពត្តិត្វា វុទ្ធិប្បត្តោ ឯកទិវសំ សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មំ សុណន្តោ សត្ថារា សំខិត្តេន ភាសិតស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជន្តានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបិយមានំ ឯកំ ភិក្ខុំ ទិស្វា សយម្បិ តំ ឋានន្តរំ បត្ថេន្តោ បណិធានំ កត្វា ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ សុមេធស្ស ភគវតោ កាលេ វិជ្ជាធរោ ហុត្វា អាកាសេន គច្ឆន្តោ ឯកស្មិំ វនសណ្ឌេ និសិន្នំ ភគវន្តំ ទិស្វា បសន្នមានសោ កណិការបុប្ផេហិ បូជំ អកាសិ.
សោ តេន បុញ្ញេន អបរាបរំ សុគតីសុយេវ បរិវត្តេន្តោ កស្សបទសពលស្ស កាលេ ពារាណសិយំ កុលគេហេ និព្ពត្តិត្វា បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ សុវណ្ណចេតិយកម្មដ្ឋានេ សតសហស្សគ្ឃនិកាយ សុវណ្ណិដ្ឋកាយ បូជំ កត្វា ‘‘ឥមស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ សរីរំ មេ សុវណ្ណវណ្ណំ ហោតូ’’តិ ¶ បត្ថនំ អកាសិ. តតោ យាវជីវំ កុសលកម្មំ កត្វា ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ ទេវមនុស្សេសុ សំសរិត្វា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ឧជ្ជេនិយំ រញ្ញោ ចណ្ឌបជ្ជោតស្ស បុរោហិតគេហេ និព្ពត្តិ, តស្ស នាមគ្គហណទិវសេ មាតា ‘‘មយ្ហំ ¶ បុត្តោ សុវណ្ណវណ្ណោ, អត្តនោ នាមំ គហេត្វា អាគតោ’’តិ កញ្ចនមាណវោត្វេវ នាមំ អកាសិ. សោ វុទ្ធិមន្វាយ តយោ វេទេ ឧគ្គណ្ហិត្វា បិតុ អច្ចយេន បុរោហិតដ្ឋានំ លភិ. សោ គោត្តវសេន កច្ចាយនោតិ បញ្ញាយិត្ថ. អថ រាជា ចណ្ឌបជ្ជោតោ ពុទ្ធុប្បាទំ សុត្វា, ‘‘អាចរិយ, តុម្ហេ តត្ថ គន្ត្វា សត្ថារំ ឥធានេថា’’តិ បេសេសិ. សោ អត្តដ្ឋមោ សត្ថុ សន្តិកំ ឧបគតោ តស្ស សត្ថា ធម្មំ ទេសេសិ, ទេសនាបរិយោសានេ សត្តហិ ជនេហិ សទ្ធិំ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តេ បតិដ្ឋាសិ.
១. សោ ឯវំ បត្តអរហត្តផលោ អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ ¶ បកាសេន្តោ បទុមុត្តរោ នាម ជិនោតិអាទិមាហ. តំ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថមេវ. អថ សត្ថា ‘‘ឯថ, ភិក្ខវោ’’តិ ហត្ថំ បសារេសិ. តេ តាវទេវ ទ្វង្គុលមត្តកេសមស្សុឥទ្ធិមយបត្តចីវរធរា វស្សសដ្ឋិកត្ថេរា វិយ អហេសុំ. ឯវំ ថេរោ សទត្ថំ និប្ផាទេត្វា, ‘‘ភន្តេ, រាជា បជ្ជោតោ តុម្ហាកំ បាទេ វន្ទិតុំ ធម្មញ្ច សោតុំ ឥច្ឆតី’’តិ អារោចេសិ. សត្ថា ‘‘ត្វំយេវ, កច្ចាន, តត្ថ គច្ឆ, តយិ គតេ រាជា បសីទិស្សតី’’តិ អាហ. ថេរោ សត្ថុ អាណាយ អត្តដ្ឋមោ តត្ថ គន្ត្វា រាជានំ បសាទេត្វា អវន្តីសុ សាសនំ បតិដ្ឋាបេត្វា បុន សត្ថុ សន្តិកមេវ អាគតោ. អត្តនោ បុព្ពបត្ថនាវសេន កច្ចាយនប្បករណំ មហានិរុត្តិប្បករណំ នេត្តិប្បករណន្តិ បករណត្តយំ សង្ឃមជ្ឈេ ព្យាកាសិ. អថ សន្តុដ្ឋេន ភគវតា ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ សំខិត្តេន ភាសិតស្ស វិត្ថារេន អត្ថំ វិភជន្តានំ យទិទំ មហាកច្ចានោ’’តិ (អ. និ. ១.១៨៨, ១៩៧) ឯតទគ្គដ្ឋានេ ឋបិតោ អគ្គផលសុខេន វិហាសីតិ.
មហាកច្ចាយនត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
២. វក្កលិត្ថេរអបទានវណ្ណនា
ទុតិយាបទានេ ¶ ឥតោ សតសហស្សម្ហីតិអាទិកំ អាយស្មតោ វក្កលិត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ ថេរោ បុរិមជិនវរេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតីនគរេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្តោ សត្ថុ សន្តិកំ គច្ឆន្តេហិ ឧបាសកេហិ សទ្ធិំ វិហារំ គន្ត្វា បរិសបរិយន្តេ ឋិតោ ធម្មំ សុណន្តោ សត្ថារា ឯកំ ភិក្ខុំ ¶ សទ្ធាធិមុត្តានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបិតំ ទិស្វា សយម្បិ តំ ឋានន្តរំ បត្ថេន្តោ សត្តាហំ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ ទត្វា បណិធានំ អកាសិ. សត្ថា តស្ស អនន្តរាយំ ទិស្វា ព្យាករិ.
សោ យាវជីវំ កុសលំ កត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ អម្ហាកំ ភគវតោ កាលេ សាវត្ថិយំ ព្រាហ្មណកុលេ និព្ពត្តិ, តស្ស វក្កលីតិ នាមំ ករិំសុ. តត្ថ កលីតិ អបរាធតិលកាឡកាទិទោសស្ស អធិវចនំ. និទ្ធន្តសុវណ្ណបិណ្ឌសទិសតាយ អបគតោ ព្យបគតោ កលិ ទោសោ អស្សាតិ វ-ការាគមំ កត្វា វក្កលីតិ វុច្ចតិ. សោ វុទ្ធិប្បត្តោ តយោ វេទេ ឧគ្គណ្ហិត្វា ព្រាហ្មណសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ គតោ, សត្ថារំ ទិស្វា រូបកាយសម្បត្តិទស្សនេន អតិត្តោ សត្ថារា សទ្ធិំយេវ វិចរតិ. ‘‘អគារមជ្ឈេ វសន្តោ និច្ចកាលំ សត្ថុ ទស្សនំ ន លភិស្សាមី’’តិ ¶ សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា ឋបេត្វា ភោជនកាលំ សរីរកិច្ចកាលញ្ច សេសកាលេ យត្ថ ឋិតេន សក្កា ទសពលំ បស្សិតុំ, តត្ថ ឋិតោ អញ្ញំ កិច្ចំ បហាយ ភគវន្តំ ឱលោកេន្តោយេវ វិហរតិ. សត្ថា តស្ស ញាណបរិបាកំ អាគមេន្តោ ពហុកាលំ តស្មិំ រូបទស្សនេនេវ វិចរន្តេ កិញ្ចិ អវត្វា បុនេកទិវសំ – ‘‘កិំ តេ, វក្កលិ, ឥមិនា បូតិកាយេន ទិដ្ឋេន? យោ ខោ, វក្កលិ, ធម្មំ បស្សតិ, សោ មំ បស្សតិ; យោ មំ បស្សតិ, សោ ធម្មំ បស្សតិ. ធម្មញ្ហិ, វក្កលិ, បស្សន្តោ មំ បស្សតី’’តិ (សំ. និ. ៣.៨៧) អាហ. សត្ថរិ ឯវំ វទន្តេបិ ថេរោ សត្ថុ ទស្សនំ បហាយ អញ្ញត្ថ គន្តុំ ន សក្កោតិ. តតោ សត្ថា, ‘‘នាយំ ភិក្ខុ សំវេគំ អលភិត្វា ពុជ្ឈិស្សតី’’តិ វស្សូបនាយិកទិវសេ – ‘‘អបេហិ, វក្កលី’’តិ ថេរំ បណាមេសិ. សោ សត្ថារា បណាមិតោ សត្ថុ សម្មុខេ ឋាតុំ អសក្កោន្តោ – ‘‘កិំ មយ្ហំ ជីវិតេន, យោហំ សត្ថារំ ទដ្ឋុំ ន លភាមី’’តិ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ បបាតដ្ឋានំ ¶ អភិរុហិ? សត្ថា តស្ស តំ បវត្តិំ ញត្វា – ‘‘អយំ ភិក្ខុ មម សន្តិកា អស្សាសំ អលភន្តោ មគ្គផលានំ ឧបនិស្សយំ នាសេយ្យា’’តិ អត្តានំ ទស្សេត្វា ឱភាសំ វិស្សជ្ជេន្តោ –
‘‘បាមោជ្ជពហុលោ ភិក្ខុ, បសន្នោ ពុទ្ធសាសនេ;
អធិគច្ឆេ បទំ សន្តំ, សង្ខារូបសមំ សុខ’’ន្តិ. (ធ. ប. ៣៨១) –
គាថំ វត្វា ‘‘ឯហិ, វក្កលី’’តិ (ធ. ប. អដ្ឋ. ២.៣៨១) ហត្ថំ បសារេសិ. ថេរោ ‘‘ទសពលោ មេ ទិដ្ឋោ, ‘ឯហី’តិ អវ្ហាយនម្បិ លទ្ធ’’ន្តិ ពលវបីតិសោមនស្សំ ឧប្បាទេត្វា ‘‘កុតោ គច្ឆាមី’’តិ អត្តនោ គមនភាវំ អជានិត្វាវ សត្ថុ សម្មុខេ ¶ អាកាសេ បក្ខន្ទិត្វា បឋមេន បាទេន បព្ពតេ ឋិតោយេវ សត្ថារា វុត្តគាថាយោ អាវជ្ជេន្តោ អាកាសេយេវ បីតិំ វិក្ខម្ភេត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណីតិ អង្គុត្តរដ្ឋកថាយំ (អ. និ. អដ្ឋ. ១.១.២០៨) ធម្មបទវណ្ណនាយញ្ច (ធ. ប. អដ្ឋ. ២.៣៨១ វក្កលិត្ថេរវត្ថុ) អាគតំ.
ឥធ បន ឯវំ វេទិតព្ពំ – ‘‘កិំ តេ, វក្កលី’’តិអាទិនា សត្ថារា ឱវទិតោ គិជ្ឈកូដេ វិហរន្តោ វិបស្សនំ បដ្ឋបេសិ, តស្ស សទ្ធាយ ពលវភាវតោ ឯវ វិបស្សនា វីថិំ ន ឱតរតិ? ភគវា តំ ញត្វា កម្មដ្ឋានំ សោធេត្វា អទាសិ. សោ បុន វិបស្សនំ មត្ថកំ បាបេតុំ នាសក្ខិយេវ. អថស្ស អាហារវេកល្លេន វាតាពាធោ ឧប្បជ្ជិ, តំ វាតាពាធេន បីឡិយមានំ ញត្វា ភគវា តត្ថ គន្ត្វា បុច្ឆន្តោ –
‘‘វាតរោគាភិនីតោ ¶ ត្វំ, វិហរំ កាននេ វនេ;
បវិទ្ធគោចរេ លូខេ, កថំ ភិក្ខុ ករិស្សសី’’តិ. (ថេរគា. ៣៥០) –
អាហ. តំ សុត្វា ថេរោ –
‘‘បីតិសុខេន វិបុលេន, ផរមានោ សមុស្សយំ;
លូខម្បិ អភិសម្ភោន្តោ, វិហរិស្សាមិ កាននេ.
‘‘ភាវេន្តោ សតិបដ្ឋានេ, ឥន្ទ្រិយានិ ពលានិ ច;
ពោជ្ឈង្គានិ ច ភាវេន្តោ, វិហរិស្សាមិ កាននេ.
‘‘អារទ្ធវីរិយេ បហិតត្តេ, និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមេ;
សមគ្គេ សហិតេ ទិស្វា, វិហរិស្សាមិ កាននេ.
‘‘អនុស្សរន្តោ ¶ សម្ពុទ្ធំ, អគ្គំ ទន្តំ សមាហិតំ;
អតន្ទិតោ រត្តិន្ទិវំ, វិហរិស្សាមិ កាននេ’’តិ. (ថេរគា. ៣៥១-៣៥៤) –
ចតស្សោ គាថាយោ អភាសិ. តាសំ អត្ថោ ថេរគាថាវណ្ណនាយំ (ថេរគា. អដ្ឋ. ២.៣៥១-៣៥៤) វុត្តោយេវ. ឯវំ ថេរោ វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ.
២៨. សោ អរហត្តំ បត្វា អត្តនោ បុព្ពកម្មំ សរិត្វា សោមនស្សជាតោ បុព្ពចរិតាបទានំ បកាសេន្តោ ឥតោ សតសហស្សម្ហីតិអាទិមាហ. តត្ថ ឥតោតិ កកុសន្ធាទីនំ ឧប្បន្នភទ្ទកប្បតោ ហេដ្ឋា កប្បសតសហស្សមត្ថកេតិ អត្ថោ.
២៩. បទុមាការវទនោតិ សុបុប្ផិតបទុមសស្សិរីកមុខោ. បទុមបត្តក្ខោតិ សេតបទុមបុប្ផបណ្ណសទិសអក្ខីតិ អត្ថោ.
៣០. បទុមុត្តរគន្ធោវាតិ បទុមគន្ធមុខោតិ អត្ថោ.
៣១. អន្ធានំ ¶ នយនូបមោតិ ចក្ខុវិរហិតានំ សត្តានំ នយនសទិសោ, ធម្មទេសនាយ សព្ពសត្តានំ ¶ បញ្ញាចក្ខាទិចក្ខុទាយកោតិ អត្ថោ. សន្តវេសោតិ សន្តសភាវោ សន្តឥរិយាបថោ. គុណនិធីតិ គុណានំ និធិ, សព្ពគុណគណានំ និធានដ្ឋានភូតោតិ អត្ថោ. ករុណាមតិអាករោតិ សាធូនំ ចិត្តកម្បនសង្ខាតាយ ករុណាយ ច អត្ថានត្ថមិននបរិច្ឆិន្នមតិយា ច អាករោ អាធារភូតោ.
៣២. ព្រហ្មាសុរសុរច្ចិតោតិ ព្រហ្មេហិ ច អសុរេហិ ច ទេវេហិ ច អច្ចិតោ បូជិតោតិ អត្ថោ.
៣៣. មធុរេន រុតេន ចាតិ ករវីករុតមធុរេន សទ្ទេន សកលំ ជនំ រញ្ជយន្តីតិ សម្ពន្ធោ. សន្ថវី សាវកំ សកន្តិ អត្តនោ សាវកំ មធុរធម្មទេសនាយ សន្ថវី, ថុតិំ អកាសីតិ អត្ថោ.
៣៤. សទ្ធាធិមុត្តោតិ សទ្ទហនសទ្ធាយ សាសនេ អធិមុត្តោ បតិដ្ឋិតោតិ អត្ថោ. មម ទស្សនលាលសោតិ មយ្ហំ ទស្សនេ ព្យាវដោ តប្បរោ.
៣៥. តំ ¶ ឋានមភិរោចយិន្តិ តំ សទ្ធាធិមុត្តដ្ឋានន្តរំ អភិរោចយិំ, ឥច្ឆិំ បត្ថេសិន្តិ អត្ថោ.
៤០. បីតមដ្ឋនិវាសនន្តិ សិលិដ្ឋសុវណ្ណវណ្ណវត្ថេ និវត្ថន្តិ អត្ថោ. ហេមយញ្ញោបចិតង្គន្តិ សុវណ្ណបាមង្គលគ្គិតគត្តន្តិ អត្ថោ.
៤៧-៤៨. នោនីតសុខុមាលំ មន្តិ នវនីតមិវ មុទុតលុណហត្ថបាទំ. ជាតបល្លវកោមលន្តិ អសោកបល្លវបត្តកោមលមិវ មុទុកន្តិ អត្ថោ. បិសាចីភយតជ្ជិតាតិ តទា ឯវំភូតំ កុមារំ មំ អញ្ញា បិសាចី ឯកា រក្ខសី ភយេន តជ្ជេសិ ភិំសាបេសីតិ អត្ថោ. តទា មហេសិស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស បាទមូលេ មំ សាយេសុំ និបជ្ជាបេសុំ. ទីនមានសា ភីតចិត្តា មម មាតាបិតរោ ឥមំ ទារកំ តេ ទទាម, ឥមស្ស សរណំ បតិដ្ឋា ហោតុ នាថ នាយកាតិ សម្ពន្ធោ.
៤៩. តទា បដិគ្គហិ សោ មន្តិ សោ ភគវា តទា តស្មិំ មម មាតុយា ទិន្នកាលេ ជាលិនា ជាលយុត្តេន សង្ខាលកេន ចក្កលក្ខណាទីហិ ¶ លក្ខិតេន មុទុកោមលបាណិនា មុទុកេន វិសុទ្ធេន ហត្ថតលេន មំ អគ្គហេសីតិ អត្ថោ.
៥២. សព្ពបារមិសម្ភូតន្តិ ¶ សព្ពេហិ ទានបារមិតាទីហិ សម្ភូតំ ជាតំ. នីលក្ខិនយនំ វរំ បុញ្ញសម្ភារជំ ឧត្តមនីលអក្ខិវន្តំ. សព្ពសុភាកិណ្ណំ សព្ពេន សុភេន វណ្ណេន សណ្ឋានេន អាកិណ្ណំ គហនីភូតំ រូបំ ភគវតោ ហត្ថបាទសីសាទិរូបំ ទិស្វាតិ អត្ថោ, តិត្តិំ អបត្តោ វិហរាមិ អហន្តិ សម្ពន្ធោ.
៦១. តទា មំ ចរណន្តគោតិ តស្មិំ មយ្ហំ អរហត្តំ បត្តកាលេ សីលាទិបន្នរសន្នំ ចរណធម្មានំ អន្តគោ, បរិយោសានប្បត្តោ បរិបូរការីតិ អត្ថោ. ‘‘មរណន្តគោ’’តិបិ បាឋោ. តស្ស មរណស្ស អន្តំ និព្ពានំ បត្តោតិ អត្ថោ. សទ្ធាធិមុត្តានំ អគ្គំ បញ្ញបេសីតិ សម្ពន្ធោ. អថ សត្ថា ភិក្ខុសង្ឃមជ្ឈេ និសិន្នោ ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ សទ្ធាធិមុត្តានំ យទិទំ, វក្កលី’’តិ (អ. និ. ១.១៩៨, ២០៨) មំ ឯតទគ្គដ្ឋានេ ឋបេសីតិ វុត្តំ ហោតិ. សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ.
វក្កលិត្ថេរអបទានវណ្ណនា សមត្តា.
៣. មហាកប្បិនត្ថេរអបទានវណ្ណនា
បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោតិអាទិកំ អាយស្មតោ កប្បិនត្ថេរស្ស អបទានំ. អយម្បិ បុរិមពុទ្ធេសុ កតាធិការោ តត្ថ តត្ថ ភវេ វិវដ្ដូបនិស្សយានិ បុញ្ញានិ ឧបចិនន្តោ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ ហំសវតីនគរេ កុលគេហេ និព្ពត្តោ វិញ្ញុតំ បត្វា សត្ថុ សន្តិកេ ធម្មទេសនំ សុណន្តោ សត្ថារា ឯកំ ភិក្ខុំ ឱវាទកានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបិតំ ទិស្វា អធិការកម្មំ កត្វា តំ ឋានន្តរំ បត្ថេសិ.
សោ តត្ថ យាវជីវំ កុសលំ កត្វា ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តោ ពារាណសិតោ អវិទូរេ ឯកស្មិំ បេសការគាមេ ជេដ្ឋបេសការគេហេ និព្ពត្តោ តទា សហស្សមត្តា បច្ចេកពុទ្ធា ហិមវន្តេ អដ្ឋ មាសេ វសិត្វា វស្សិកេ ចត្តារោ មាសេ ជនបទេ វសន្តិ. តេ ឯកវារំ ពារាណសិយា អវិទូរេ ឱតរិត្វា ‘‘សេនាសនំ ករណត្ថាយ ហត្ថកម្មំ យាចថា’’តិ រញ្ញោ សន្តិកំ អដ្ឋ បច្ចេកពុទ្ធេ បហិណិំសុ. តទា បន រញ្ញោ វប្បមង្គលំ អហោសិ. សោ ‘‘បច្ចេកពុទ្ធា ¶ កិរ អាគតា’’តិ សុត្វា និក្ខមិត្វា អាគតការណំ បុច្ឆិត្វា ‘‘អជ្ជ, ភន្តេ, ឱកាសោ នត្ថិ ស្វេ អម្ហាកំ វប្បមង្គលំ ¶ , តតិយទិវសេ ករិស្សាមា’’តិ វត្វា បច្ចេកពុទ្ធេ អនិមន្តេត្វាវ បាវិសិ. បច្ចេកពុទ្ធា ‘‘អញ្ញំ គាមំ បវិសិស្សាមា’’តិ បក្កមិំសុ.
តស្មិំ សមយេ ជេដ្ឋបេសការស្ស ភរិយា កេនចិទេវ ករណីយេន ពារាណសិំ គច្ឆន្តី តេ បច្ចេកពុទ្ធេ ទិស្វា វន្ទិត្វា, ‘‘កិំ, ភន្តេ, អវេលាយ អយ្យា អាគតា’’តិ បុច្ឆិ. តេ អាទិតោ បដ្ឋាយ កថេសុំ. តំ សុត្វា សទ្ធាសម្បន្នា ពុទ្ធិសម្បន្នា ឥត្ថី ‘‘ស្វេ, ភន្តេ, អម្ហាកំ ភិក្ខំ គណ្ហថា’’តិ និមន្តេសិ. ‘‘ពហុកា មយំ, ភគិនី’’តិ. ‘‘កិត្តកា, ភន្តេ’’តិ? ‘‘សហស្សមត្តា, ភគិនី’’តិ. ‘‘ភន្តេ, ឥមស្មិំ នោ គាមេ សហស្សមត្តា វសិម្ហា, ឯកេកោ ឯកេកស្ស ភិក្ខំ ទស្សតិ, ភិក្ខំ អធិវាសេថ, អហមេវ វោ វសនដ្ឋានំ ការាបេស្សាមី’’តិ អាហ. បច្ចេកពុទ្ធា អធិវាសេសុំ.
សា គាមំ បវិសិត្វា ឧគ្ឃោសេសិ – ‘‘អម្មតាតា, អហំ សហស្សមត្តេ បច្ចេកពុទ្ធេ ទិស្វា និមន្តេសិំ, អយ្យានំ និសីទនដ្ឋានំ សំវិទហថ, យាគុភត្តាទីនិ សម្បាទេថា’’តិ គាមមជ្ឈេ មណ្ឌបំ ការាបេត្វា អាសនានិ បញ្ញាបេត្វា បុនទិវសេ បច្ចេកពុទ្ធេ និសីទាបេត្វា បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន បរិវិសិត្វា ភត្តកិច្ចបរិយោសានេ តស្មិំ គាមេ សព្ពា ឥត្ថិយោ ¶ អាទាយ តាហិ សទ្ធិំ បច្ចេកពុទ្ធេ វន្ទិត្វា តេមាសំ វសនត្ថាយ បដិញ្ញំ គណ្ហិត្វា បុន គាមេ ឧគ្ឃោសេសិ – ‘‘អម្មតាតា, ឯកេកកុលតោ ឯកេកបុរិសោ វាសិផរសុអាទីនិ គហេត្វា អរញ្ញំ បវិសិត្វា ទព្ពសម្ភារេ អាហរិត្វា អយ្យានំ វសនដ្ឋានំ ករោតូ’’តិ. គាមវាសិនោ តស្សាយេវ វចនំ សុត្វា ឯកេកោ ឯកេកំ កត្វា សទ្ធិំ រត្តិទិវាដ្ឋានេហិ បណ្ណសាលសហស្សំ និដ្ឋាបេត្វា អត្តនោ អត្តនោ បណ្ណសាលាយំ ឧបគតំ បច្ចេកពុទ្ធំ ‘‘អហំ សក្កច្ចំ ឧបដ្ឋហិស្សាមិ, អហំ សក្កច្ចំ ឧបដ្ឋហិស្សាមី’’តិ វត្វា ឧបដ្ឋហិំសុ. សា វស្សំវុដ្ឋកាលេ ‘‘អត្តនោ អត្តនោ បណ្ណសាលាយ វស្សំវុដ្ឋានំ បច្ចេកពុទ្ធានំ ចីវរសាដកេ សជ្ជេថា’’តិ សមាទបេត្វា ឯកេកស្ស សហស្ស សហស្សមូលំ ចីវរំ ទាបេសិ. បច្ចេកពុទ្ធា វុដ្ឋវស្សា អនុមោទនំ កត្វ