📜
នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
ខុទ្ទកនិកាយេ
ថេរាបទានបាឡិ
(បឋមោ ភាគោ)
១. ពុទ្ធវគ្គោ
១. ពុទ្ធអបទានំ
តថាគតំ ¶ ¶ ¶ ជេតវនេ វសន្តំ, អបុច្ឆិ វេទេហមុនី នតង្គោ;
‘‘សព្ពញ្ញុពុទ្ធា កិរ នាម ហោន្តិ, ភវន្តិ តេ ហេតុភិ កេហិ វីរ’’.
តទាហ សព្ពញ្ញុវរោ មហេសី, អានន្ទភទ្ទំ មធុរស្សរេន;
‘‘យេ បុព្ពពុទ្ធេសុ [សព្ពពុទ្ធេសុ (ស្យា.)] កតាធិការា, អលទ្ធមោក្ខា ជិនសាសនេសុ.
‘‘តេនេវ សម្ពោធិមុខេន ធីរា, អជ្ឈាសយេនាបិ មហាពលេន;
បញ្ញាយ តេជេន សុតិក្ខបញ្ញា, សព្ពញ្ញុភាវំ អនុបាបុណន្តិ.
‘‘អហម្បិ ¶ ¶ បុព្ពពុទ្ធេសុ, ពុទ្ធត្តមភិបត្ថយិំ,
មនសាយេវ ហុត្វាន, ធម្មរាជា អសង្ខិយា.
‘‘អថ ¶ ¶ ពុទ្ធាបទានានិ, សុណាថ សុទ្ធមានសា;
តិំសបារមិសម្បុណ្ណា, ធម្មរាជា អសង្ខិយា.
‘‘សម្ពោធិំ ពុទ្ធសេដ្ឋានំ, សសង្ឃេ លោកនាយកេ;
ទសង្គុលី នមស្សិត្វា, សិរសា អភិវាទយិំ [អភិវាទយេ (ស្យា.)].
‘‘យាវតា ពុទ្ធខេត្តេសុ, រតនា វិជ្ជន្តិសង្ខិយា;
អាកាសដ្ឋា ច ភូមដ្ឋា [ភុម្មដ្ឋា (សី. ស្យា.)], មនសា សព្ពមាហរិំ.
‘‘តត្ថ រូបិយភូមិយំ, បាសាទំ មាបយិំ អហំ;
នេកភុម្មំ រតនមយំ, ឧព្ពិទ្ធំ នភមុគ្គតំ.
‘‘វិចិត្តថម្ភំ សុកតំ, សុវិភត្តំ មហារហំ;
កនកមយសង្ឃាដំ, កោន្តច្ឆត្តេហិ មណ្ឌិតំ.
‘‘បឋមា វេឡុរិយា ភូមិ, វិមលព្ភសមា សុភា;
នឡិនជលជាកិណ្ណា, វរកញ្ចនភូមិយា.
‘‘បវាឡំសា បវាឡវណ្ណា, កាចិ លោហិតកា សុភា;
ឥន្ទគោបកវណ្ណាភា, ភូមិ ឱភាសតី ទិសា.
‘‘សុវិភត្តា ឃរមុខា, និយ្យូហា សីហបញ្ជរា;
ចតុរោ វេទិកា ជាលា, គន្ធាវេឡា មនោរមា.
‘‘នីលា បីតា លោហិតកា, ឱទាតា សុទ្ធកាឡកា;
កូដាគារវរូបេតា, សត្តរតនភូសិតា.
‘‘ឱលោកមយា ¶ បទុមា, វាឡវិហង្គសោភិតា;
នក្ខត្តតារកាកិណ្ណា, ចន្ទសូរេហិ [ចន្ទសុរិយេហិ (សី. ស្យា.)] មណ្ឌិតា.
‘‘ហេមជាលេន ¶ សញ្ឆន្នា, សោណ្ណកិង្កិណិកាយុតា;
វាតវេគេន កូជន្តិ, សោណ្ណមាលា មនោរមា.
‘‘មញ្ជេដ្ឋកំ លោហិតកំ, បីតកំ ហរិបិញ្ជរំ;
នានារង្គេហិ សម្បីតំ [សំចិត្តំ (ស្យា.)], ឧស្សិតទ្ធជមាលិនី [មាលិនិំ (សី.)].
‘‘ន នំ [នានា (សី. ស្យា.)] ពហូនេកសតា, ផលិកា រជតាមយា;
មណិមយា លោហិតង្គា, មសារគល្លមយា តថា;
នានាសយនវិចិត្តា, សណ្ហកាសិកសន្ថតា.
‘‘កម្បលា ¶ ¶ ទុកូលា ចីនា, បដ្ដុណ្ណា បណ្ឌុបាវុរា;
វិវិធត្ថរណំ សព្ពំ, មនសា បញ្ញបេសហំ.
‘‘តាសុ តាស្វេវ ភូមីសុ, រតនកូដលង្កតំ;
មណិវេរោចនា ឧក្កា, ធារយន្តា សុតិដ្ឋរេ.
‘‘សោភន្តិ ឯសិកា ថម្ភា, សុភា កញ្ចនតោរណា;
ជម្ពោនទា សារមយា, អថោ រជតមយាបិ ច.
‘‘នេកា សន្ធី សុវិភត្តា, កវាដគ្គឡចិត្តិតា;
ឧភតោ បុណ្ណឃដានេកា, បទុមុប្បលសំយុតា.
‘‘អតីតេ សព្ពពុទ្ធេ ច, សសង្ឃេ លោកនាយកេ;
បកតិវណ្ណរូបេន, និម្មិនិត្វា សសាវកេ.
‘‘តេន ទ្វារេន បវិសិត្វា, សព្ពេ ពុទ្ធា សសាវកា;
សព្ពសោណ្ណមយេ បីឋេ, និសិន្នា អរិយមណ្ឌលា.
‘‘យេ ច ឯតរហិ អត្ថិ, ពុទ្ធា លោកេ អនុត្តរា;
អតីតេ ¶ វត្តមានា ច, ភវនំ សព្ពេ សមាហរិំ.
‘‘បច្ចេកពុទ្ធេនេកសតេ, សយម្ភូ អបរាជិតេ;
អតីតេ វត្តមានេ ច, ភវនំ សព្ពេ សមាហរិំ.
‘‘កប្បរុក្ខា ពហូ អត្ថិ, យេ ទិព្ពា យេ ច មានុសា;
សព្ពំ ទុស្សំ សមាហន្តា, អច្ឆាទេមិ តិចីវរំ.
‘‘ខជ្ជំ ភោជ្ជំ សាយនីយំ, សម្បន្នំ បានភោជនំ;
មណិមយេ សុភេ បត្តេ, សំបូរេត្វា អទាសហំ.
‘‘ទិព្ពវត្ថសមា ហុត្វា, មដ្ឋា [មដ្ដា (សី.)] ចីវរសំយុតា;
មធុរា សក្ខរា ចេវ, តេលា ច មធុផាណិតា.
‘‘តប្បិតា បរមន្នេន, សព្ពេ តេ អរិយមណ្ឌលា;
រតនគព្ភំ ¶ បវិសិត្វា, កេសរីវ គុហាសយា.
‘‘មហារហម្ហិ សយនេ, សីហសេយ្យមកប្បយុំ;
សម្បជានា សមុដ្ឋាយ, សយនេ [សេយ្យេ (ស្យា.)] បល្លង្កមាភុជុំ.
‘‘គោចរំ ¶ សព្ពពុទ្ធានំ, ឈានរតិសមប្បិតា;
អញ្ញេ ធម្មានិ ទេសេន្តិ, អញ្ញេ កីឡន្តិ ឥទ្ធិយា.
‘‘អញ្ញេ ¶ អភិញ្ញា អប្បេន្តិ, អភិញ្ញា វសិភាវិតា;
វិកុព្ពនា វិកុព្ពន្តិ, អញ្ញេនេកសហស្សិយោ.
‘‘ពុទ្ធាបិ ពុទ្ធេ បុច្ឆន្តិ, វិសយំ សព្ពញ្ញុមាលយំ;
គម្ភីរំ និបុណំ ឋានំ, បញ្ញាយ វិនិពុជ្ឈរេ.
‘‘សាវកា ពុទ្ធេ បុច្ឆន្តិ, ពុទ្ធា បុច្ឆន្តិ សាវកេ;
អញ្ញមញ្ញញ្ច ¶ បុច្ឆិត្វា [បុច្ឆន្តិ (សី. ស្យា.)], អញ្ញោញ្ញំ ព្យាករោន្តិ តេ.
‘‘ពុទ្ធា បច្ចេកពុទ្ធា ច, សាវកា បរិចារកា;
ឯវំ សកាយ រតិយា, បាសាទេភិរមន្តិ តេ.
‘‘ឆត្តា តិដ្ឋន្តុ រតនា, កញ្ចនាវេឡបន្តិកា;
មុត្តាជាលបរិក្ខិត្តា, សព្ពេ ធារេន្តុ [ធារេន្តិ (ក.)] មត្ថកេ.
‘‘ភវន្តុ ចេឡវិតានា, សោណ្ណតារកចិត្តិតា;
វិចិត្តមល្យវិតតា, សព្ពេ ធារេន្តុ មត្ថកេ.
‘‘វិតតា មល្យទាមេហិ, គន្ធទាមេហិ សោភិតា;
ទុស្សទាមបរិកិណ្ណា, រតនទាមភូសិតា.
‘‘បុប្ផាភិកិណ្ណា សុចិត្តា, សុរភិគន្ធភូសិតា;
គន្ធបញ្ចង្គុលិកតា [គន្ធបញ្ចង្គុលំ កតា (អដ្ឋ.)], ហេមច្ឆទនឆាទិតា.
‘‘ចតុទ្ទិសា បោក្ខរញ្ញោ, បទុមុប្បលសន្ថតា;
សោវណ្ណរូបា ខាយន្តុ, បទ្មំរេណុរជុគ្គតា.
‘‘បុប្ផន្តុ បាទបា សព្ពេ, បាសាទស្ស សមន្តតោ;
សយញ្ច បុប្ផា មុញ្ចិត្វា, គន្ត្វា ភវនមោកិរុំ.
‘‘សិខិនោ តត្ថ នច្ចន្តុ, ទិព្ពហំសា បកូជរេ;
ករវីកា ច គាយន្តុ, ទិជសង្ឃា សមន្តតោ.
‘‘ភេរិយោ សព្ពា វជ្ជន្តុ, វីណា សព្ពា រសន្តុ [រវន្តុ (សី. ស្យា.)] តា;
សព្ពា សង្គីតិ វត្តន្តុ, បាសាទស្ស សមន្តតោ.
‘‘យាវតា ¶ ¶ ¶ ពុទ្ធខេត្តម្ហិ, ចក្កវាឡេ តតោ បរេ;
មហន្តា ជោតិសម្បន្នា, អច្ឆិន្នា រតនាមយា.
‘‘តិដ្ឋន្តុ សោណ្ណបល្លង្កា, ទីបរុក្ខា ជលន្តុ តេ;
ភវន្តុ ឯកបជ្ជោតា, ទសសហស្សិបរម្បរា.
‘‘គណិកា លាសិកា ចេវ, នច្ចន្តុ អច្ឆរាគណា;
នានារង្គា បទិស្សន្តុ, បាសាទស្ស សមន្តតោ.
‘‘ទុមគ្គេ ¶ បព្ពតគ្គេ វា, សិនេរុគិរិមុទ្ធនិ;
ឧស្សាបេមិ ធជំ សព្ពំ, វិចិត្តំ បញ្ចវណ្ណិកំ.
‘‘នរា នាគា ច គន្ធព្ពា, សព្ពេ ទេវា ឧបេន្តុ តេ;
នមស្សន្តា បញ្ជលិកា, បាសាទំ បរិវារយុំ.
‘‘យំ កិញ្ចិ កុសលំ កម្មំ, កត្តព្ពំ កិរិយំ មម;
កាយេន វាចា មនសា, តិទសេ សុកតំ កតំ.
‘‘យេ សត្តា សញ្ញិនោ អត្ថិ, យេ ច សត្តា អសញ្ញិនោ;
កតំ បុញ្ញផលំ មយ្ហំ, សព្ពេ ភាគី ភវន្តុ តេ.
‘‘យេសំ កតំ សុវិទិតំ, ទិន្នំ បុញ្ញផលំ មយា;
យេ ច តត្ថ [តស្មិំ (សី. ក.)] ន ជានន្តិ, ទេវា គន្ត្វា និវេទយុំ.
‘‘សព្ពលោកម្ហិ [សព្ពេ លោកម្ហិ (ស្យា. ក.)] យេ សត្តា, ជីវន្តាហារហេតុកា;
មនុញ្ញំ ភោជនំ សព្ពំ [សព្ពេ (ស្យា.)], លភន្តុ មម ចេតសា.
‘‘មនសា ទានំ មយា ទិន្នំ, មនសា បសាទមាវហិំ;
បូជិតា សព្ពសម្ពុទ្ធា, បច្ចេកា ជិនសាវកា.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ទុវេ ភវេ បជានាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
អញ្ញំ គតិំ ន ជានាមិ, មនសា បត្ថនាផលំ.
‘‘ទេវានំ អធិកោ ហោមិ, ភវាមិ មនុជាធិបោ;
រូបលក្ខណសម្បន្នោ, បញ្ញាយ អសមោ ភវេ.
‘‘ភោជនំ វិវិធំ សេដ្ឋំ, រតនញ្ច អនប្បកំ;
វិវិធានិ ច វត្ថានិ, នភា [នភសា (ស្យា.)] ខិប្បំ ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា ¶ បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ ហត្ថំ បសារេមិ, ទិព្ពា ភក្ខា ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា ¶ បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ ហត្ថំ បសារេមិ, រតនា សព្ពេ ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា ¶ បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ ហត្ថំ បសារេមិ, សព្ពេ គន្ធា ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ [យត្ថ (ស្យា.), យញ្ញំ (ក.)] ហត្ថំ បសារេមិ, សព្ពេ យានា ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ ហត្ថំ បសារេមិ, សព្ពេ មាលា ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ ហត្ថំ បសារេមិ, អលង្ការា ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា ¶ បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ ហត្ថំ បសារេមិ, សព្ពា កញ្ញា ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ ហត្ថំ បសារេមិ, មធុសក្ខរា ឧបេន្តិ មំ.
‘‘បថព្យា បព្ពតេ ចេវ, អាកាសេ ឧទកេ វនេ;
យំ យំ ហត្ថំ បសារេមិ, សព្ពេ ខជ្ជា ឧបេន្តិ មំ.
‘‘អធនេ អទ្ធិក [អទ្ធិកេ (ស្យា.)] ជនេ, យាចកេ ច បថាវិនោ;
ទទាមិហំ [ទទាមិហ (សី.) ទទាមិ តំ (ស្យា.)] ទានវរំ, សម្ពោធិវរបត្តិយា.
‘‘នាទេន្តោ បព្ពតំ សេលំ, គជ្ជេន្តោ ពហលំ គិរិំ;
សទេវកំ ហាសយន្តោ, ពុទ្ធោ លោកេ ភវាមហំ.
‘‘ទិសា ទសវិធា លោកេ, យាយតោ នត្ថិ អន្តកំ;
តស្មិញ្ច ទិសាភាគម្ហិ, ពុទ្ធខេត្តា អសង្ខិយា.
‘‘បភា បកិត្តិតា មយ្ហំ, យមកា រំសិវាហនា;
ឯត្ថន្តរេ រំសិជាលំ, អាលោកោ វិបុលោ ភវេ.
‘‘ឯត្តកេ ¶ លោកធាតុម្ហិ, សព្ពេ បស្សន្តុ មំ ជនា;
សព្ពេ មំ អនុវត្តន្តុ, យាវ ព្រហ្មនិវេសនំ [សព្ពេវ សុមនា ហោន្តុ, សព្ពេ មំ អនុវត្តរេ (សី. ស្យា.)].
‘‘វិសិដ្ឋមធុនាទេន, អមតភេរិមាហនិំ;
ឯត្ថន្តរេ ជនា សព្ពេ, សុណន្តុ មធុរំ គិរំ.
‘‘ធម្មមេឃេន វស្សន្តេ, សព្ពេ ហោន្តុ អនាសវា;
យេត្ថ បច្ឆិមកា សត្តា, សោតាបន្នា ភវន្តុ តេ.
‘‘ទត្វា ¶ ¶ ទាតព្ពកំ ទានំ, សីលំ បូរេត្វា អសេសតោ;
នេក្ខម្មបារមិំ គន្ត្វា, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ.
‘‘បណ្ឌិតេ ¶ បរិបុច្ឆិត្វា, កត្វា វីរិយមុត្តមំ;
ខន្តិយា បារមិំ គន្ត្វា, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ.
‘‘កត្វា ទឡ្ហមធិដ្ឋានំ, សច្ចបារមិ បូរិយ;
មេត្តាយ បារមិំ គន្ត្វា, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ.
‘‘លាភាលាភេ សុខេ ទុក្ខេ, សម្មានេ ចាវមាននេ [សម្មានេ ច វិមាននេ (ក.) សម្មាននេ វិមាននេ (ស្យា.)];
សព្ពត្ថ សមកោ ហុត្វា, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ.
‘‘កោសជ្ជំ ភយតោ ទិស្វា, វីរិយំ ចាបិ ខេមតោ;
អារទ្ធវីរិយា ហោថ, ឯសា ពុទ្ធានុសាសនី.
‘‘វិវាទំ ភយតោ ទិស្វា, អវិវាទញ្ច ខេមតោ;
សមគ្គា សខិលា ហោថ, ឯសា ពុទ្ធានុសាសនី.
‘‘បមាទំ ភយតោ ទិស្វា, អប្បមាទញ្ច ខេមតោ;
ភាវេថដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ, ឯសា ពុទ្ធានុសាសនី.
‘‘សមាគតា ពហូ ពុទ្ធា, អរហន្តា [អរហន្តោ (ស្យា.)] ច សព្ពសោ;
សម្ពុទ្ធេ អរហន្តេ ច, វន្ទមានា នមស្សថ.
‘‘ឯវំ អចិន្តិយា ពុទ្ធា, ពុទ្ធធម្មា អចិន្តិយា;
អចិន្តិយេ បសន្នានំ, វិបាកោ ហោតិ អចិន្តិយោ’’’.
ឥត្ថំ សុទំ ភគវា អត្តនោ ពុទ្ធចរិយំ សម្ភាវយមានោ ពុទ្ធាបទានិយំ [ពុទ្ធចរិយំ (សី.) ពុទ្ធចរិតំ (ស្យា.)] នាម ធម្មបរិយាយំ អភាសិត្ថាតិ.
ពុទ្ធាបទានំ សមត្តំ.
២. បច្ចេកពុទ្ធអបទានំ
អថ ¶ ¶ បច្ចេកពុទ្ធាបទានំ សុណាថ –
‘‘តថាគតំ ¶ ជេតវនេ វសន្តំ, អបុច្ឆិ វេទេហមុនី នតង្គោ;
‘បច្ចេកពុទ្ធា កិរ នាម ហោន្តិ, ភវន្តិ តេ ហេតុភិ កេហិ វីរ’ [ធីរ (សី.) ធីរា (ស្យា.)].
‘‘តទាហ ¶ សព្ពញ្ញុវរោ មហេសី, អានន្ទភទ្ទំ មធុរស្សរេន;
‘យេ បុព្ពពុទ្ធេសុ [សព្ពពុទ្ធេសុ (ស្យា. ក.)] កតាធិការា, អលទ្ធមោក្ខា ជិនសាសនេសុ.
‘‘‘តេនេវ សំវេគមុខេន ធីរា, វិនាបិ ពុទ្ធេហិ សុតិក្ខបញ្ញា;
អារម្មណេនាបិ បរិត្តកេន, បច្ចេកពោធិំ អនុបាបុណន្តិ.
‘‘‘សព្ពម្ហិ លោកម្ហិ មមំ ឋបេត្វា, បច្ចេកពុទ្ធេហិ សមោវ នត្ថិ;
តេសំ ឥមំ វណ្ណបទេសមត្តំ, វក្ខាមហំ សាធុ មហាមុនីនំ.
‘‘‘សយមេវ ¶ ពុទ្ធានំ មហាឥសីនំ, សាធូនិ វាក្យានិ មធូវ [មធុំវ (សី.)] ខុទ្ទំ;
អនុត្តរំ ភេសជំ បត្ថយន្តា, សុណាថ សព្ពេសុ បសន្នចិត្តា.
‘‘‘បច្ចេកពុទ្ធានំ សមាគតានំ, បរម្បរំ ព្យាករណានិ យានិ;
អាទីនវោ យញ្ច វិរាគវត្ថុំ, យថា ច ពោធិំ អនុបាបុណិំសុ.
‘‘‘សរាគវត្ថូសុ ¶ ¶ វិរាគសញ្ញី, រត្តម្ហិ លោកម្ហិ វិរត្តចិត្តា;
ហិត្វា បបញ្ចេ ជិតផន្ទិតានិ [វិទិយ ផន្ទិតានិ (សី.) ជិតពន្ធិតានិ (ក.)], តថេវ ពោធិំ អនុបាបុណិំសុ.
‘‘‘សព្ពេសុ ភូតេសុ និធាយ ទណ្ឌំ, អវិហេឋយំ អញ្ញតរម្បិ តេសំ;
មេត្តេន ចិត្តេន ហិតានុកម្បី, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘សព្ពេសុ ភូតេសុ និធាយ ទណ្ឌំ, អវិហេឋយំ អញ្ញតរម្បិ តេសំ;
ន បុត្តមិច្ឆេយ្យ កុតោ សហាយំ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘សំសគ្គជាតស្ស ¶ ភវន្តិ ស្នេហា, ស្នេហន្វយំ ទុក្ខមិទំ បហោតិ;
អាទីនវំ ស្នេហជំ បេក្ខមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘មិត្តេ សុហជ្ជេ អនុកម្បមានោ, ហាបេតិ អត្ថំ បដិពទ្ធចិត្តោ;
ឯតំ ភយំ សន្ថវេ បេក្ខមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘វំសោ វិសាលោវ យថា វិសត្តោ, បុត្តេសុ ទារេសុ ច យា អបេក្ខា;
វំសេ កឡីរោវ អសជ្ជមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘មិគោ អរញ្ញម្ហិ យថា អពទ្ធោ, យេនិច្ឆកំ គច្ឆតិ គោចរាយ;
វិញ្ញូ នរោ សេរិតំ បេក្ខមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘អាមន្តនា ¶ ហោតិ សហាយមជ្ឈេ, វាសេ ច [វាសេ (សី. ស្យា.) សុត្តនិបាតេបិ ‘‘ច‘‘ការោ នត្ថិ] ឋានេ គមនេ ចារិកាយ;
អនភិជ្ឈិតំ សេរិតំ បេក្ខមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ខិឌ្ឌា ¶ រតី ហោតិ សហាយមជ្ឈេ, បុត្តេសុ បេមំ វិបុលញ្ច ហោតិ;
បិយវិប្បយោគំ ¶ វិជិគុច្ឆមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ចាតុទ្ទិសោ ¶ អប្បដិឃោ ច ហោតិ, សន្តុស្សមានោ ឥតរីតរេន;
បរិស្សយានំ សហិតា អឆម្ភី, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ទុស្សង្គហា បព្ពជិតាបិ ឯកេ, អថោ គហដ្ឋា ឃរមាវសន្តា;
អប្បោស្សុក្កោ បរបុត្តេសុ ហុត្វា, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ឱរោបយិត្វា គិហិព្យញ្ជនានិ, សញ្ឆិន្នបត្តោ យថា កោវិឡារោ;
ឆេត្វាន វីរោ គិហិពន្ធនានិ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘សចេ លភេថ និបកំ សហាយំ, សទ្ធិំ ចរំ សាធុវិហារិធីរំ;
អភិភុយ្យ សព្ពានិ បរិស្សយានិ, ចរេយ្យ តេនត្តមនោ សតីមា.
‘‘‘នោ ¶ ចេ លភេថ និបកំ សហាយំ, សទ្ធិំ ចរំ សាធុវិហារិធីរំ;
រាជាវ រដ្ឋំ វិជិតំ បហាយ, ឯកោ ចរេ មាតង្គរញ្ញេវ នាគោ.
‘‘‘អទ្ធា ¶ បសំសាម សហាយសម្បទំ, សេដ្ឋា សមា សេវិតព្ពា សហាយា;
ឯតេ អលទ្ធា អនវជ្ជភោជី, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ទិស្វា សុវណ្ណស្ស បភស្សរានិ, កម្មារបុត្តេន សុនិដ្ឋិតានិ;
សង្ឃដ្ដមានានិ ទុវេ ភុជស្មិំ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ឯវំ ទុតីយេន សហា មមស្ស, វាចាភិលាបោ អភិសជ្ជនា វា;
ឯតំ ភយំ អាយតិំ បេក្ខមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘កាមា ¶ ហិ ចិត្រា មធុរា មនោរមា, វិរូបរូបេន មថេន្តិ ចិត្តំ;
អាទីនវំ កាមគុណេសុ ទិស្វា, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ឦតី ¶ ច គណ្ឌោ ច ឧបទ្ទវោ ច, រោគោ ច សល្លញ្ច ភយញ្ច មេតំ;
ឯតំ ភយំ កាមគុណេសុ ទិស្វា, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘សីតញ្ច ឧណ្ហញ្ច ខុទំ បិបាសំ, វាតាតបេ ឌំសសរីសបេ [ឌំសសិរិំសបេ (សី. ស្យា.)] ច;
សព្ពានិបេតានិ អភិព្ភវិត្វា [អភិសំភវិត្វា (សុត្តនិបាតេ)], ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘នាគោវ យូថានិ វិវជ្ជយិត្វា, សញ្ជាតខន្ធោ បទុមី ឧឡារោ;
យថាភិរន្តំ វិហរំ អរញ្ញេ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘អដ្ឋានតំ ¶ សង្គណិការតស្ស, យំ ផស្សយេ [ផុស្សយេ (ស្យា.)] សាមយិកំ វិមុត្តិំ;
អាទិច្ចពន្ធុស្ស វចោ និសម្ម, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ទិដ្ឋីវិសូកានិ ឧបាតិវត្តោ, បត្តោ និយាមំ បដិលទ្ធមគ្គោ;
ឧប្បន្នញាណោម្ហិ អនញ្ញនេយ្យោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘និល្លោលុបោ ¶ ¶ និក្កុហោ និប្បិបាសោ, និម្មក្ខ [និម្មក្ខោ (ស្យា.)] និទ្ធន្តកសាវមោហោ;
និរាសយោ [និរាសាសោ (ក.)] សព្ពលោកេ ភវិត្វា, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘បាបំ សហាយំ បរិវជ្ជយេថ, អនត្ថទស្សិំ វិសមេ និវិដ្ឋំ;
សយំ ន សេវេ បសុតំ បមត្តំ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ពហុស្សុតំ ធម្មធរំ ភជេថ, មិត្តំ ឧឡារំ បដិភានវន្តំ;
អញ្ញាយ ¶ អត្ថានិ វិនេយ្យ កង្ខំ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ខិឌ្ឌំ រតិំ កាមសុខញ្ច លោកេ, អនលង្ករិត្វា អនបេក្ខមានោ;
វិភូសដ្ឋានា វិរតោ សច្ចវាទី, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘បុត្តញ្ច ទារំ បិតរញ្ច មាតរំ, ធនានិ ធញ្ញានិ ច ពន្ធវានិ;
ហិត្វាន កាមានិ យថោធិកានិ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘សង្គោ ¶ ¶ ឯសោ បរិត្តមេត្ថ សោខ្យំ, អប្បស្សាទោ ទុក្ខមេវេត្ថ ភិយ្យោ;
គឡោ [គាហោ (សី.) កណ្ឌោ (ស្យា.) គាឡ្ហោ (ក.)] ឯសោ ឥតិ ញត្វា មតិមា, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘សន្ទាលយិត្វាន សំយោជនានិ, ជាលំវ ភេត្វា សលិលម្ពុចារី;
អគ្គីវ ទឌ្ឍំ អនិវត្តមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ឱក្ខិត្តចក្ខូ ន ច បាទលោលោ, គុត្តិន្ទ្រិយោ រក្ខិតមានសានោ;
អនវស្សុតោ អបរិឌយ្ហមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ឱហារយិត្វា គិហិព្យញ្ជនានិ, សញ្ឆន្នបត្តោ យថា បារិឆត្តោ;
កាសាយវត្ថោ អភិនិក្ខមិត្វា, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘រសេសុ គេធំ អករំ អលោលោ, អនញ្ញបោសី សបទានចារី;
កុលេ កុលេ អប្បដិពទ្ធចិត្តោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘បហាយ ¶ បញ្ចាវរណានិ ចេតសោ, ឧបក្កិលេសេ ព្យបនុជ្ជ សព្ពេ;
អនិស្សិតោ ឆេជ្ជ សិនេហទោសំ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘វិបិដ្ឋិកត្វាន ¶ សុខញ្ច ទុក្ខំ, បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សំ;
លទ្ធានុបេក្ខំ សមថំ វិសុទ្ធំ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘អារទ្ធវីរិយោ ¶ បរមត្ថបត្តិយា, អលីនចិត្តោ អកុសីតវុត្តិ;
ទឡ្ហនិក្កមោ ថាមពលូបបន្នោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘បដិសល្លានំ ឈានមរិញ្ចមានោ, ធម្មេសុ និច្ចំ អនុធម្មចារី;
អាទីនវំ សម្មសិតា ភវេសុ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘តណ្ហក្ខយំ ¶ បត្ថយមប្បមត្តោ, អនេឡមូគោ សុតវា សតីមា;
សង្ខាតធម្មោ និយតោ បធានវា, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘សីហោវ ¶ សទ្ទេសុ អសន្តសន្តោ, វាតោវ ជាលម្ហិ អសជ្ជមានោ;
បទុមំវ តោយេន អលិម្បមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘សីហោ យថា ទាឋពលី បសយ្ហ, រាជា មិគានំ អភិភុយ្យ ចារី;
សេវេថ បន្តានិ សេនាសនានិ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘មេត្តំ ឧបេក្ខំ ករុណំ វិមុត្តិំ, អាសេវមានោ មុទិតញ្ច កាលេ;
សព្ពេន លោកេន អវិរុជ្ឈមានោ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘រាគញ្ច ទោសញ្ច បហាយ មោហំ, សន្ទាលយិត្វាន សំយោជនានិ;
អសន្តសំ ជីវិតសង្ខយម្ហិ, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘ភជន្តិ ¶ ¶ សេវន្តិ ច ការណត្ថា, និក្ការណា ទុល្លភា អជ្ជ មិត្តា;
អត្តត្ថបញ្ញា អសុចីមនុស្សា, ឯកោ ចរេ ខគ្គវិសាណកប្បោ.
‘‘‘វិសុទ្ធសីលា ¶ សុវិសុទ្ធបញ្ញា, សមាហិតា ជាគរិយានុយុត្តា;
វិបស្សកា ធម្មវិសេសទស្សី, មគ្គង្គពោជ្ឈង្គគតេ វិជញ្ញា.
‘‘‘សុញ្ញប្បណិធិញ្ច តថានិមិត្តំ [សុញ្ញតប្បណីហិតញ្ចានិមិត្តំ (សី.)], អាសេវយិត្វា ជិនសាសនម្ហិ;
យេ សាវកត្តំ ន វជន្តិ ធីរា, ភវន្តិ បច្ចេកជិនា សយម្ភូ.
‘‘‘មហន្តធម្មា ពហុធម្មកាយា, ចិត្តិស្សរា សព្ពទុក្ខោឃតិណ្ណា;
ឧទគ្គចិត្តា បរមត្ថទស្សី, សីហោបមា ខគ្គវិសាណកប្បា.
‘‘‘សន្តិន្ទ្រិយា សន្តមនា សមាធី, បច្ចន្តសត្តេសុ បតិប្បចារា [បច្ចត្តគម្ភីរមតប្បចារា (សី.)];
ទីបា បរត្ថ ឥធ វិជ្ជលន្តា, បច្ចេកពុទ្ធា សតតំ ហិតាមេ.
‘‘‘បហីនសព្ពាវរណា ជនិន្ទា, លោកប្បទីបា ឃនកញ្ចនាភា;
និស្សំសយំ លោកសុទក្ខិណេយ្យា, បច្ចេកពុទ្ធា សតតប្បិតាមេ.
‘‘‘បច្ចេកពុទ្ធានំ ¶ សុភាសិតានិ, ចរន្តិ លោកម្ហិ សទេវកម្ហិ;
សុត្វា តថា យេ ន ករោន្តិ ពាលា, ចរន្តិ ទុក្ខេសុ បុនប្បុនំ តេ.
‘‘‘បច្ចេកពុទ្ធានំ ¶ សុភាសិតានិ, មធុំ យថា ខុទ្ទមវស្សវន្តំ;
សុត្វា តថា យេ បដិបត្តិយុត្តា, ភវន្តិ តេ សច្ចទសា សបញ្ញា’.
‘‘បច្ចេកពុទ្ធេហិ ¶ ជិនេហិ ភាសិតា, កថា [គាថា (សី. ស្យា.)] ឧឡារា អភិនិក្ខមិត្វា;
តា សក្យសីហេន នរុត្តមេន, បកាសិតា ធម្មវិជាននត្ថំ.
‘‘លោកានុកម្បាយ ¶ ឥមានិ តេសំ, បច្ចេកពុទ្ធាន វិកុព្ពិតានិ;
សំវេគសង្គមតិវឌ្ឍនត្ថំ, សយម្ភុសីហេន បកាសិតានី’’តិ.
បច្ចេកពុទ្ធាបទានំ សមត្តំ.
៣-១. សារិបុត្តត្ថេរអបទានំ
អថ ថេរាបទានំ សុណាថ –
‘‘ហិមវន្តស្ស ¶ ¶ អវិទូរេ, លម្ពកោ នាម បព្ពតោ;
អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតា.
‘‘ឧត្តានកូលា នទិកា, សុបតិត្ថា មនោរមា;
សុសុទ្ធបុឡិនាកិណ្ណា, អវិទូរេ មមស្សមំ.
‘‘អសក្ខរា អបព្ភារា, សាទុ អប្បដិគន្ធិកា;
សន្ទតី នទិកា តត្ថ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘កុម្ភីលា មករា ចេត្ថ, សុសុមារា [សុំសុមារា (សី. ស្យា. )] ច កច្ឆបា;
ចរន្តិ នទិយា តត្ថ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘បាឋីនា បាវុសា មច្ឆា, ពលជា [វជលា (សី. ស្យា.) ជលជា (បី.)] មុញ្ជរោហិតា;
វគ្គឡា [វគ្គុលា (សី.) វគ្គុឡា (ស្យា.) មគ្គុរា (ថេរគាថា)] បបតាយន្តា, សោភយន្តិ [បបតាយន្តិ, សោភយន្តា (ក.)] មមស្សមំ.
‘‘ឧភោ ¶ កូលេសុ នទិយា, បុប្ផិនោ ផលិនោ ទុមា;
ឧភតោ អភិលម្ពន្តា, សោភយន្តិ [អភិលម្ពន្តិ សោភយន្តា (ក.)] មមស្សមំ.
‘‘អម្ពា សាលា ច តិលកា, បាដលី សិន្ទុវារកា [សិន្ទុវារិកា (ពហូសុ)];
ទិព្ពគន្ធា សម្បវន្តិ, បុប្ផិតា មម អស្សមេ.
‘‘ចម្បកា សឡលា នីបា [និម្ពា (ក.)], នាគបុន្នាគកេតកា;
ទិព្ពគន្ធា សម្បវន្តិ, បុប្ផិតា មម អស្សមេ.
‘‘អតិមុត្តា ¶ អសោកា ច, ភគិនីមាលា ច បុប្ផិតា;
អង្កោលា ពិម្ពិជាលា [ពិម្ពជាលា (ក.)] ច, បុប្ផិតា មម អស្សមេ.
‘‘កេតកា ¶ កន្ទលិ [កទលី (ស្យា.)] ចេវ, គោធុកា តិណសូលិកា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘កណិការា ¶ កណ្ណិកា ច, អសនា អជ្ជុនា ពហូ;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘បុន្នាគា គិរិបុន្នាគា, កោវិឡារា ច បុប្ផិតា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘ឧទ្ធាលកា ច កុដជា, កទម្ពា វកុលា ពហូ;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘អាឡកា ឥសិមុគ្គា ច, កទលិមាតុលុង្គិយោ;
គន្ធោទកេន សំវឌ្ឍា, ផលានិ ធារយន្តិ តេ.
‘‘អញ្ញេ បុប្ផន្តិ បទុមា, អញ្ញេ ជាយន្តិ កេសរី;
អញ្ញេ ឱបុប្ផា បទុមា, បុប្ផិតា តឡាកេ តទា.
‘‘គព្ភំ គណ្ហន្តិ បទុមា, និទ្ធាវន្តិ មុលាឡិយោ;
សិំឃាដិបត្តមាកិណ្ណា, សោភន្តិ តឡាកេ តទា.
‘‘នយិតា អម្ពគន្ធី ច, ឧត្តលី ពន្ធុជីវកា;
ទិព្ពគន្ធា សម្បវន្តិ, បុប្ផិតា តឡាកេ តទា.
‘‘បាឋីនា បាវុសា មច្ឆា, ពលជា មុញ្ជរោហិតា;
សំគុលា មគ្គុរា [មង្គុរា (សី. ក.)] ចេវ, វសន្តិ តឡាកេ តទា.
‘‘កុម្ភីលា ¶ ¶ សុសុមារា ច, តន្តិគាហា ច រក្ខសា;
ឱគុហា [ឱគាហា (ស្យា.)] អជគរា ច, វសន្តិ តឡាកេ តទា.
‘‘បារេវតា រវិហំសា, ចក្កវាកា នទីចរា;
កោកិលា សុកសាឡិកា, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘កុក្កុត្ថកា កុឡីរកា, វនេ បោក្ខរសាតកា;
ទិន្ទិភា សុវបោតា ច, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘ហំសា ¶ កោញ្ចា មយូរា ច, កោកិលា តម្ពចូឡកា [តម្ពចូឡិកា (សី.)];
បម្បកា ជីវំជីវា ច, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘កោសិកា បោដ្ឋសីសា ច, កុររា សេនកា ពហូ;
មហាកាឡា ច សកុណា, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘បសទា ច វរាហា ច, ចមរា គណ្ឌកា ពហូ [វកា ភេរណ្ឌកា ពហូ (សី. ស្យា.)];
រោហិច្ចា សុកបោតា [សុត្តបោតា (ស្យា.)] ច, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘សីហព្យគ្ឃា ¶ ច ទីបី ច, អច្ឆកោកតរច្ឆកា;
តិធា បភិន្នមាតង្គា, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘កិន្នរា វានរា ចេវ, អថោបិ វនកម្មិកា;
ចេតា ច លុទ្ទកា ចេវ, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘តិន្ទុកានិ បិយាលានិ, មធុកា កាសុមារយោ [កាសមារិយោ (ស្យា.)];
ធុវំ ផលានិ ធារេន្តិ, អវិទូរេ មមស្សមំ.
‘‘កោសម្ពា [កោសុម្ភា (សី. ស្យា.)] សឡលា និម្ពា [សឡលា នីបា (សី. ស្យា.) បនសា អម្ពា (?)], សាទុផលសមាយុតា;
ធុវំ ផលានិ ធារេន្តិ, អវិទូរេ មមស្សមំ.
‘‘ហរីតកា ¶ អាមលកា, អម្ពជម្ពុវិភីតកា;
កោលា ភល្លាតកា ពិល្លា, ផលានិ ធារយន្តិ តេ.
‘‘អាលុវា ច កឡម្ពា ច, ពិឡាលីតក្កឡានិ ច;
ជីវកា សុតកា ចេវ, ពហុកា មម អស្សមេ.
‘‘អស្សមស្សាវិទូរម្ហិ, តឡាកាសុំ សុនិម្មិតា;
អច្ឆោទកា សីតជលា, សុបតិត្ថា មនោរមា.
‘‘បទុមុប្បលសញ្ឆន្នា ¶ , បុណ្ឌរីកសមាយុតា;
មន្ទាលកេហិ សញ្ឆន្នា, ទិព្ពគន្ធោ បវាយតិ.
‘‘ឯវំ សព្ពង្គសម្បន្នេ, បុប្ផិតេ ផលិតេ វនេ;
សុកតេ អស្សមេ រម្មេ, វិហរាមិ អហំ តទា.
‘‘សីលវា វតសម្បន្នោ [វត្តសម្បន្នោ (ស្យា.)], ឈាយី ឈានរតោ សទា;
បញ្ចាភិញ្ញាពលប្បត្តោ, សុរុចិ នាម តាបសោ.
‘‘ចតុវីសសហស្សានិ, សិស្សា មយ្ហំ ឧបដ្ឋហុ;
សព្ពេវ ព្រាហ្មណា ឯតេ, ជាតិមន្តោ យសស្សិនោ.
‘‘លក្ខណេ ឥតិហាសេ ច, សនិឃណ្ដុសកេដុភេ;
បទកា វេយ្យាករណា, សធម្មេ បារមិំ គតា.
‘‘ឧប្បាតេសុ ¶ និមិត្តេសុ, លក្ខណេសុ ច កោវិទា;
បថព្យា ភូមន្តលិក្ខេ, មម សិស្សា សុសិក្ខិតា.
‘‘អប្បិច្ឆា និបកា ឯតេ, អប្បាហារា អលោលុបា;
លាភាលាភេន សន្តុដ្ឋា, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘ឈាយី ¶ ¶ ឈានរតា ធីរា, សន្តចិត្តា សមាហិតា;
អាកិញ្ចញ្ញំ បត្ថយន្តា, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘អភិញ្ញាបារមិប្បត្តា, បេត្តិកេ គោចរេ រតា;
អន្តលិក្ខចរា ធីរា, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘សំវុតា ឆសុ ទ្វារេសុ, អនេជា រក្ខិតិន្ទ្រិយា;
អសំសដ្ឋា ច តេ ធីរា, មម សិស្សា ទុរាសទា.
‘‘បល្លង្កេន និសជ្ជាយ, ឋានចង្កមនេន ច;
វីតិនាមេន្តិ តេ រត្តិំ, មម សិស្សា ទុរាសទា.
‘‘រជនីយេ ន រជ្ជន្តិ, ទុស្សនីយេ ន ទុស្សរេ;
មោហនីយេ ន មុយ្ហន្តិ, មម សិស្សា ទុរាសទា.
‘‘ឥទ្ធិំ វីមំសមានា តេ, វត្តន្តិ និច្ចកាលិកំ;
បថវិំ [បឋវិំ (សី. ស្យា.)] តេ បកម្បេន្តិ, សារម្ភេន ទុរាសទា.
‘‘កីឡមានា ច តេ សិស្សា, កីឡន្តិ ឈានកីឡិតំ;
ជម្ពុតោ ផលមានេន្តិ, មម សិស្សា ទុរាសទា.
‘‘អញ្ញេ ¶ គច្ឆន្តិ គោយានំ, អញ្ញេ បុព្ពវិទេហកំ [បុព្ពវិទេហនំ (ស្យា. ក.)];
អញ្ញេ ច ឧត្តរកុរុំ, ឯសនាយ ទុរាសទា.
‘‘បុរតោ បេសេន្តិ ខារិំ, បច្ឆតោ ច វជន្តិ តេ;
ចតុវីសសហស្សេហិ, ឆាទិតំ ហោតិ អម្ពរំ.
‘‘អគ្គិបាកី អនគ្គី ច, ទន្តោទុក្ខលិកាបិ ច;
អស្មេន កោដ្ដិតា កេចិ, បវត្តផលភោជនា.
‘‘ឧទកោរោហណា ¶ កេចិ, សាយំ បាតោ សុចីរតា;
តោយាភិសេចនករា, មម សិស្សា ទុរាសទា.
‘‘បរូឡ្ហកច្ឆនខលោមា, បង្កទន្តា រជស្សិរា;
គន្ធិតា សីលគន្ធេន, មម សិស្សា ទុរាសទា.
‘‘បាតោវ ¶ សន្និបតិត្វា, ជដិលា ឧគ្គតាបនា;
លាភាលាភំ បកិត្តេត្វា, គច្ឆន្តិ អម្ពរេ តទា.
‘‘ឯតេសំ បក្កមន្តានំ, មហាសទ្ទោ បវត្តតិ;
អជិនចម្មសទ្ទេន, មុទិតា ហោន្តិ ទេវតា.
‘‘ទិសោទិសំ ¶ បក្កមន្តិ, អន្តលិក្ខចរា ឥសី;
សកេ ពលេនុបត្ថទ្ធា, តេ គច្ឆន្តិ យទិច្ឆកំ.
‘‘បថវីកម្បកា ឯតេ, សព្ពេវ នភចារិនោ;
ឧគ្គតេជា ទុប្បសហា, សាគរោវ អខោភិយា.
‘‘ឋានចង្កមិនោ កេចិ, កេចិ នេសជ្ជិកា ឥសី;
បវត្តភោជនា កេចិ, មម សិស្សា ទុរាសទា.
‘‘មេត្តាវិហារិនោ ឯតេ, ហិតេសី សព្ពបាណិនំ;
អនត្តុក្កំសកា សព្ពេ, ន តេ វម្ភេន្តិ កស្សចិ.
‘‘សីហរាជាវសម្ភីតា, គជរាជាវ ថាមវា;
ទុរាសទា ព្យគ្ឃារិវ, អាគច្ឆន្តិ មមន្តិកេ.
‘‘វិជ្ជាធរា ទេវតា ច, នាគគន្ធព្ពរក្ខសា;
កុម្ភណ្ឌា ទានវា គរុឡា, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘តេ ¶ ¶ ជដាខារិភរិតា, អជិនុត្តរវាសនា;
អន្តលិក្ខចរា សព្ពេ, ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘សទានុច្ឆវិកា [តទានុច្ឆវិកា (ស្យា. ក.)] ឯតេ, អញ្ញមញ្ញំ សគារវា;
ចតុព្ពីសសហស្សានំ, ខិបិតសទ្ទោ ន វិជ្ជតិ.
‘‘បាទេ បាទំ និក្ខិបន្តា, អប្បសទ្ទា សុសំវុតា;
ឧបសង្កម្ម សព្ពេវ [សព្ពេ តេ (ស្យា.)], សិរសា វន្ទរេ មមំ.
‘‘តេហិ សិស្សេហិ បរិវុតោ, សន្តេហិ ច តបស្សិភិ;
វសាមិ អស្សមេ តត្ថ, ឈាយី ឈានរតោ អហំ.
‘‘ឥសីនំ សីលគន្ធេន, បុប្ផគន្ធេន ចូភយំ;
ផលីនំ ផលគន្ធេន, គន្ធិតោ ហោតិ អស្សមោ.
‘‘រត្តិន្ទិវំ ន ជានាមិ, អរតិ មេ ន វិជ្ជតិ;
សកេ សិស្សេ ឱវទន្តោ, ភិយ្យោ ហាសំ លភាមហំ.
‘‘បុប្ផានំ បុប្ផមានានំ, ផលានញ្ច វិបច្ចតំ;
ទិព្ពគន្ធា បវាយន្តិ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘សមាធិម្ហា ¶ វុដ្ឋហិត្វា, អាតាបី និបកោ អហំ;
ខារិភារំ គហេត្វាន, វនំ អជ្ឈោគហិំ អហំ.
‘‘ឧប្បាតេ ¶ សុបិនេ ចាបិ, លក្ខណេសុ សុសិក្ខិតោ;
បវត្តមានំ [វត្តមានំ (ក.)] មន្តបទំ, ធារយាមិ អហំ តទា.
‘‘អនោមទស្សី ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
វិវេកកាមោ សម្ពុទ្ធោ, ហិមវន្តមុបាគមិ.
‘‘អជ្ឈោគាហេត្វា ¶ ហិមវន្តំ, អគ្គោ ការុណិកោ មុនិ;
បល្លង្កំ អាភុជិត្វាន, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘តមទ្ទសាហំ សម្ពុទ្ធំ, សប្បភាសំ មនោរមំ;
ឥន្ទីវរំវ ជលិតំ, អាទិត្តំវ ហុតាសនំ.
‘‘ជលន្តំ ទីបរុក្ខំវ, វិជ្ជុតំ គគណេ យថា;
សុផុល្លំ សាលរាជំវ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘អយំ ¶ នាគោ មហាវីរោ, ទុក្ខស្សន្តករោ មុនិ;
ឥមំ ទស្សនមាគម្ម, សព្ពទុក្ខា បមុច្ចរេ.
‘‘ទិស្វានាហំ ទេវទេវំ, លក្ខណំ ឧបធារយិំ;
ពុទ្ធោ នុ ខោ ន វា ពុទ្ធោ, ហន្ទ បស្សាមិ ចក្ខុមំ.
‘‘សហស្សារានិ ចក្កានិ, ទិស្សន្តិ ចរណុត្តមេ;
លក្ខណានិស្ស ទិស្វាន, និដ្ឋំ គច្ឆិំ តថាគតេ.
‘‘សម្មជ្ជនិំ គហេត្វាន, សម្មជ្ជិត្វានហំ តទា;
អថ បុប្ផេ សមានេត្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អបូជយិំ.
‘‘បូជយិត្វាន តំ ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ;
ឯកំសំ អជិនំ កត្វា, នមស្សិំ លោកនាយកំ.
‘‘យេន ញាណេន សម្ពុទ្ធោ, វិហរតិ [វិហរិត្ថ (សី.), វិហរេតិ (ក.)] អនាសវោ;
តំ ញាណំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សមុទ្ធរសិមំ [សមុទ្ធរយិមំ (ស្យា.)] លោកំ, សយម្ភូ អមិតោទយ;
តវ ទស្សនមាគម្ម, កង្ខាសោតំ តរន្តិ តេ.
‘‘‘តុវំ ¶ សត្ថា ច កេតុ ច, ធជោ យូបោ ច បាណិនំ;
បរាយណោ [បរាយនោ (ស្យា. ក.)] បតិដ្ឋា ច, ទីបោ ច ទ្វិបទុត្តមោ.
‘‘‘សក្កា សមុទ្ទេ ឧទកំ, បមេតុំ អាឡ្ហកេន វា;
ន ត្វេវ តវ សព្ពញ្ញុ, ញាណំ សក្កា បមេតវេ.
‘‘‘ធារេតុំ ¶ បថវិំ សក្កា, ឋបេត្វា តុលមណ្ឌលេ;
ន ត្វេវ តវ សព្ពញ្ញុ, ញាណំ សក្កា ធរេតវេ.
‘‘‘អាកាសោ ¶ មិនិតុំ សក្កា, រជ្ជុយា អង្គុលេន វា;
ន ត្វេវ តវ សព្ពញ្ញុ, ញាណំ សក្កា បមេតវេ.
‘‘‘មហាសមុទ្ទេ ឧទកំ, បថវី ចាខិលា ជដំ [បថវិំ ចាខិលញ្ជហេ (ស្យា.)];
ពុទ្ធញាណំ ឧបាទាយ, ឧបមាតោ ន យុជ្ជរេ.
‘‘‘សទេវកស្ស លោកស្ស, ចិត្តំ យេសំ បវត្តតិ;
អន្តោជាលីកតា [អន្តោជាលគតា (បី.)] ឯតេ, តវ ញាណម្ហិ ចក្ខុម.
‘‘‘យេន ¶ ញាណេន បត្តោសិ, កេវលំ ពោធិមុត្តមំ;
តេន ញាណេន សព្ពញ្ញុ, មទ្ទសី បរតិត្ថិយេ’.
‘‘ឥមា គាថា ថវិត្វាន, សុរុចិ នាម តាបសោ;
អជិនំ បត្ថរិត្វាន, បថវិយំ និសីទិ សោ.
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ, អជ្ឈោគាឡ្ហោ មហណ្ណវេ;
អច្ចុគតោ តាវទេវ, គិរិរាជា បវុច្ចតិ.
‘‘តាវ អច្ចុគ្គតោ នេរុ, អាយតោ វិត្ថតោ ច សោ;
ចុណ្ណិតោ អណុភេទេន, កោដិសតសហស្សសោ [សហស្សិយោ (ស្យា. ក.)].
‘‘លក្ខេ ¶ ឋបិយមានម្ហិ, បរិក្ខយមគច្ឆថ;
ន ត្វេវ តវ សព្ពញ្ញុ, ញាណំ សក្កា បមេតវេ.
‘‘សុខុមច្ឆិកេន ជាលេន, ឧទកំ យោ បរិក្ខិបេ;
យេ កេចិ ឧទកេ បាណា, អន្តោជាលីកតា សិយុំ.
‘‘តថេវ ហិ មហាវីរ, យេ កេចិ បុថុតិត្ថិយា;
ទិដ្ឋិគហនបក្ខន្ទា [បក្ខន្តា (សី. ស្យា.)], បរាមាសេន មោហិតា.
‘‘តវ សុទ្ធេន ញាណេន, អនាវរណទស្សិនា;
អន្តោជាលីកតា ឯតេ, ញាណំ តេ នាតិវត្តរេ.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, អនោមទស្សី មហាយសោ;
វុដ្ឋហិត្វា សមាធិម្ហា, ទិសំ ឱលោកយី ជិនោ.
‘‘អនោមទស្សិមុនិនោ, និសភោ នាម សាវកោ;
បរិវុតោ សតសហស្សេហិ, សន្តចិត្តេហិ តាទិភិ.
‘‘ខីណាសវេហិ ¶ សុទ្ធេហិ, ឆឡភិញ្ញេហិ ឈាយិភិ;
ចិត្តមញ្ញាយ ពុទ្ធស្ស, ឧបេសិ លោកនាយកំ.
‘‘អន្តលិក្ខេ ឋិតា តត្ថ, បទក្ខិណមកំសុ តេ;
នមស្សន្តា បញ្ជលិកា, ឱតរុំ [ឱរុហុំ (ស្យា.)] ពុទ្ធសន្តិកេ.
‘‘អនោមទស្សី ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសិទិត្វា, សិតំ បាតុករី ជិនោ.
‘‘វរុណោ ¶ នាមុបដ្ឋាកោ, អនោមទស្សិស្ស សត្ថុនោ;
ឯកំសំ ចីវរំ កត្វា, អបុច្ឆិ លោកនាយកំ.
‘‘‘កោ ¶ ¶ នុ ខោ ភគវា ហេតុ, សិតកម្មស្ស សត្ថុនោ;
ន ហិ ពុទ្ធា អហេតូហិ, សិតំ បាតុករោន្តិ តេ’.
‘‘អនោមទស្សី ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ភិក្ខុមជ្ឈេ និសីទិត្វា, ឥមំ គាថំ អភាសថ.
‘‘‘យោ មំ បុប្ផេន បូជេសិ, ញាណញ្ចាបិ អនុត្ថវិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណោថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ពុទ្ធស្ស គិរមញ្ញាយ, សព្ពេ ទេវា សមាគតា;
សទ្ធម្មំ សោតុកាមា តេ, សម្ពុទ្ធមុបសង្កមុំ.
‘‘‘ទសសុ លោកធាតូសុ, ទេវកាយា មហិទ្ធិកា;
សទ្ធម្មំ សោតុកាមា តេ, សម្ពុទ្ធមុបសង្កមុំ.
‘‘‘ហត្ថី អស្សា រថា បត្តី, សេនា ច ចតុរង្គិនី;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិតូរិយសហស្សានិ, ភេរិយោ សមលង្កតា;
ឧបដ្ឋិស្សន្តិមំ និច្ចំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘‘សោឡសិត្ថិសហស្សានិ, នារិយោ សមលង្កតា;
វិចិត្តវត្ថាភរណា, អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា.
‘‘‘អឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី, រាជា រដ្ឋេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សហស្សក្ខត្តុំ ¶ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ [អសង្ខយំ (ស្យា. ក.) ឯវមុបរិបិ].
‘‘‘បច្ឆិមេ ភវសម្បត្តេ [បច្ឆិមភវេ សម្បត្តេ (សី.)], មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ;
ព្រាហ្មណី សារិយា នាម, ធារយិស្សតិ កុច្ឆិនា.
‘‘‘មាតុយា ¶ នាមគោត្តេន, បញ្ញាយិស្សតិយំ នរោ;
សារិបុត្តោតិ នាមេន, តិក្ខបញ្ញោ ភវិស្សតិ.
‘‘‘អសីតិកោដី ឆឌ្ឌេត្វា, បព្ពជិស្សតិកិញ្ចនោ;
គវេសន្តោ សន្តិបទំ, ចរិស្សតិ មហិំ ឥមំ.
‘‘‘អប្បរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សារិបុត្តោតិ នាមេន, ហេស្សតិ អគ្គសាវកោ.
‘‘‘អយំ ¶ ភាគីរថី [ភាគីរសី (ស្យា. ក.)] គង្គា, ហិមវន្តា បភាវិតា;
មហាសមុទ្ទមប្បេតិ, តប្បយន្តី មហោទធិំ [មហោទធី (?) គង្គាទិមហានទិយោតិ អត្ថោ].
‘‘‘តថេវាយំ សារិបុត្តោ, សកេ តីសុ វិសារទោ;
បញ្ញាយ បារមិំ គន្ត្វា, តប្បយិស្សតិ បាណិនេ [បាណិនោ (សី. ស្យា.)].
‘‘‘ហិមវន្តមុបាទាយ, សាគរញ្ច មហោទធិំ;
ឯត្ថន្តរេ យំ បុលិនំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘តម្បិ សក្កា អសេសេន, សង្ខាតុំ គណនា យថា;
ន ត្វេវ សារិបុត្តស្ស, បញ្ញាយន្តោ ភវិស្សតិ.
‘‘‘លក្ខេ ¶ ឋបិយមានម្ហិ, ខីយេ គង្គាយ វាលុកា;
ន ត្វេវ សារិបុត្តស្ស, បញ្ញាយន្តោ ភវិស្សតិ.
‘‘‘មហាសមុទ្ទេ ឩមិយោ, គណនាតោ អសង្ខិយា;
តថេវ សារិបុត្តស្ស, បញ្ញាយន្តោ ន ហេស្សតិ.
‘‘‘អារាធយិត្វា សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
បញ្ញាយ បារមិំ គន្ត្វា, ហេស្សតិ អគ្គសាវកោ.
‘‘‘បវត្តិតំ ធម្មចក្កំ, សក្យបុត្តេន តាទិនា;
អនុវត្តេស្សតិ សម្មា, វស្សេន្តោ ធម្មវុដ្ឋិយោ.
‘‘‘សព្ពមេតំ ¶ អភិញ្ញាយ, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, អគ្គដ្ឋានេ ឋបេស្សតិ’.
‘‘អហោ ¶ មេ សុកតំ កម្មំ, អនោមទស្សិស្ស សត្ថុនោ;
យស្សាហំ ការំ [យស្សាធិការំ (ស្យា.)] កត្វាន, សព្ពត្ថ បារមិំ គតោ.
‘‘អបរិមេយ្យេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ, កិលេសេ ឈាបយិំ អហំ.
‘‘អសង្ខតំ គវេសន្តោ, និព្ពានំ អចលំ បទំ;
វិចិនំ តិត្ថិយេ សព្ពេ, ឯសាហំ សំសរិំ ភវេ.
‘‘យថាបិ ព្យាធិតោ បោសោ, បរិយេសេយ្យ ឱសធំ;
វិចិនេយ្យ វនំ [ធនំ (ស្យា. ក.)] សព្ពំ, ព្យាធិតោ បរិមុត្តិយា.
‘‘អសង្ខតំ គវេសន្តោ, និព្ពានំ អមតំ បទំ;
អព្ពោកិណ្ណំ [អព្ពោច្ឆិន្នំ (អដ្ឋ.)] បញ្ចសតំ, បព្ពជិំ ឥសិបព្ពជំ.
‘‘ជដាភារេន ¶ ភរិតោ, អជិនុត្តរនិវាសនោ;
អភិញ្ញាបារមិំ គន្ត្វា, ព្រហ្មលោកំ អគច្ឆិហំ.
‘‘នត្ថិ ¶ ពាហិរកេ សុទ្ធិ, ឋបេត្វា ជិនសាសនំ;
យេ កេចិ ពុទ្ធិមា សត្តា, សុជ្ឈន្តិ ជិនសាសនេ.
‘‘អត្តការមយំ [អត្ថការមយំ (ក.)] ឯតំ, នយិទំ ឥតិហីតិហំ;
អសង្ខតំ គវេសន្តោ, កុតិត្ថេ [កុតិត្ថំ (សី. ស្យា.)] សញ្ចរិំ អហំ.
‘‘យថា សារត្ថិកោ បោសោ, កទលិំ ឆេត្វាន ផាលយេ;
ន តត្ថ សារំ វិន្ទេយ្យ, សារេន រិត្តកោ ហិ សោ.
‘‘តថេវ តិត្ថិយា លោកេ, នានាទិដ្ឋី ពហុជ្ជនា;
អសង្ខតេន រិត្តាសេ, សារេន កទលី យថា.
‘‘បច្ឆិមេ ភវសម្បត្តេ, ព្រហ្មពន្ធុ អហោសហំ;
មហាភោគំ ឆឌ្ឌេត្វាន, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
បឋមភាណវារំ.
‘‘អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
ព្រាហ្មណោ សញ្ចយោ [សញ្ជយោ (សី. ស្យា. បី.)] នាម, តស្ស មូលេ វសាមហំ.
‘‘សាវកោ ¶ តេ មហាវីរ, អស្សជិ នាម ព្រាហ្មណោ;
ទុរាសទោ ឧគ្គតេជោ, បិណ្ឌាយ ចរតី តទា.
‘‘តមទ្ទសាសិំ ¶ សប្បញ្ញំ, មុនិំ មោនេ សមាហិតំ;
សន្តចិត្តំ មហានាគំ, សុផុល្លំ បទុមំ យថា.
‘‘ទិស្វា ¶ មេ ចិត្តមុប្បជ្ជិ, សុទន្តំ សុទ្ធមានសំ;
ឧសភំ បវរំ វីរំ, អរហាយំ ភវិស្សតិ.
‘‘បាសាទិកោ ឥរិយតិ, អភិរូបោ សុសំវុតោ;
ឧត្តមេ ទមថេ ទន្តោ, អមតទស្សី ភវិស្សតិ.
‘‘យំនូនាហំ ឧត្តមត្ថំ, បុច្ឆេយ្យំ តុដ្ឋមានសំ;
សោ មេ បុដ្ឋោ កថេស្សតិ, បដិបុច្ឆាមហំ តទា.
‘‘បិណ្ឌបាតំ [បិណ្ឌចារំ (ស្យា.)] ចរន្តស្ស, បច្ឆតោ អគមាសហំ;
ឱកាសំ បដិមានេន្តោ, បុច្ឆិតុំ អមតំ បទំ.
‘‘វីថិន្តរេ អនុប្បត្តំ, ឧបគន្ត្វាន បុច្ឆហំ;
‘កថំ គោត្តោសិ ត្វំ វីរ, កស្ស សិស្សោសិ មារិស’.
‘‘សោ មេ បុដ្ឋោ វិយាកាសិ, អសម្ភីតោវ កេសរី;
‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, តស្ស សិស្សោម្ហិ អាវុសោ’.
‘‘‘កីទិសំ ¶ តេ មហាវីរ, អនុជាត មហាយស;
ពុទ្ធស្ស សាសនំ ធម្មំ, សាធុ មេ កថយស្សុ ភោ’.
‘‘សោ មេ បុដ្ឋោ កថី សព្ពំ, គម្ភីរំ និបុណំ បទំ;
តណ្ហាសល្លស្ស ហន្តារំ, សព្ពទុក្ខាបនូទនំ.
‘‘‘យេ ធម្មា ហេតុប្បភវា, តេសំ ហេតុំ តថាគតោ អាហ;
តេសញ្ច យោ និរោធោ, ឯវំ វាទី មហាសមណោ’.
‘‘សោហំ វិស្សជ្ជិតេ បញ្ហេ, បឋមំ ផលមជ្ឈគំ;
វិរជោ វិមលោ អាសិំ, សុត្វាន ជិនសាសនំ.
‘‘សុត្វាន ¶ មុនិនោ វាក្យំ, បស្សិត្វា ធម្មមុត្តមំ;
បរិយោគាឡ្ហសទ្ធម្មោ, ឥមំ គាថមភាសហំ.
‘‘‘ឯសេវ ¶ ធម្មោ យទិ តាវទេវ, បច្ចព្យថបទមសោកំ;
អទិដ្ឋំ អព្ភតីតំ, ពហុកេហិ កប្បនហុតេហិ’.
‘‘ស្វាហំ ធម្មំ គវេសន្តោ, កុតិត្ថេ សញ្ចរិំ អហំ;
សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, កាលោ មេ នប្បមជ្ជិតុំ.
‘‘តោសិតោហំ ¶ អស្សជិនា, បត្វាន អចលំ បទំ;
សហាយកំ គវេសន្តោ, អស្សមំ អគមាសហំ.
‘‘ទូរតោវ មមំ ទិស្វា, សហាយោ មេ សុសិក្ខិតោ;
ឥរិយាបថសម្បន្នោ [ឥរិយាបថំ មមំ ទិស្វា (ក.)], ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘បសន្នមុខនេត្តោសិ, មុនិភាវោវ ទិស្សតិ;
អមតាធិគតោ កច្ចិ, និព្ពានមច្ចុតំ បទំ.
‘‘‘សុភានុរូបោ អាយាសិ, អានេញ្ជការិតោ វិយ;
ទន្តោវ ទន្តទមថោ [ទន្តោវុត្តមទមថោ (សី.) ទន្តោវ ទន្ត ទមថេ (ស្យា.)], ឧបសន្តោសិ ព្រាហ្មណ.
‘‘‘អមតំ មយាធិគតំ, សោកសល្លាបនូទនំ;
ត្វម្បិ តំ អធិគច្ឆេសិ [អធិគច្ឆាហិ (សី.), អធិគច្ឆេហិ (ស្យា.), អធិគតោសិ (?)], គច្ឆាម ពុទ្ធសន្តិកំ’.
‘‘សាធូតិ សោ បដិស្សុត្វា, សហាយោ មេ សុសិក្ខិតោ;
ហត្ថេន ហត្ថំ គណ្ហិត្វា, ឧបគម្ម [ឧបាគមិ (សី.), ឧបាគម្ម (ស្យា.)] តវន្តិកំ.
‘‘ឧភោបិ បព្ពជិស្សាម, សក្យបុត្ត តវន្តិកេ;
តវ សាសនមាគម្ម, វិហរាម អនាសវា.
‘‘កោលិតោ ¶ ឥទ្ធិយា សេដ្ឋោ, អហំ បញ្ញាយ បារគោ;
ឧភោវ ឯកតោ ហុត្វា, សាសនំ សោភយាមសេ.
‘‘អបរិយោសិតសង្កប្បោ ¶ , កុតិត្ថេ សញ្ចរិំ អហំ;
តវ ទស្សនមាគម្ម, សង្កប្បោ បូរិតោ មម.
‘‘បថវិយំ បតិដ្ឋាយ, បុប្ផន្តិ សមយេ ទុមា;
ទិព្ពគន្ធា សម្បវន្តិ, តោសេន្តិ សព្ពបាណិនំ.
‘‘តថេវាហំ មហាវីរ, សក្យបុត្ត មហាយស;
សាសនេ តេ បតិដ្ឋាយ, សមយេសាមិ បុប្ផិតុំ.
‘‘វិមុត្តិបុប្ផំ ¶ ឯសន្តោ, ភវសំសារមោចនំ;
វិមុត្តិបុប្ផលាភេន, តោសេមិ សព្ពបាណិនំ.
‘‘យាវតា ពុទ្ធខេត្តម្ហិ, ឋបេត្វាន មហាមុនិំ;
បញ្ញាយ សទិសោ នត្ថិ, តវ បុត្តស្ស ចក្ខុម.
‘‘សុវិនីតា ច តេ សិស្សា, បរិសា ច សុសិក្ខិតា;
ឧត្តមេ ទមថេ ទន្តា, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘ឈាយី ¶ ឈានរតា ធីរា, សន្តចិត្តា សមាហិតា;
មុនី មោនេយ្យសម្បន្នា, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘អប្បិច្ឆា និបកា ធីរា, អប្បាហារា អលោលុបា;
លាភាលាភេន សន្តុដ្ឋា, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘អារញ្ញិកា ធុតរតា, ឈាយិនោ លូខចីវរា;
វិវេកាភិរតា ធីរា, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘បដិបន្នា ¶ ផលដ្ឋា ច, សេខា ផលសមង្គិនោ;
អាសីសកា [អាសិំសកា (សី. ស្យា.)] ឧត្តមត្ថំ, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘សោតាបន្នា ច វិមលា, សកទាគាមិនោ ច យេ;
អនាគាមី ច អរហា, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘សតិបដ្ឋានកុសលា, ពោជ្ឈង្គភាវនារតា;
សាវកា តេ ពហូ សព្ពេ, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘ឥទ្ធិបាទេសុ កុសលា, សមាធិភាវនារតា;
សម្មប្បធានានុយុត្តា, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘តេវិជ្ជា ឆឡភិញ្ញា ច, ឥទ្ធិយា បារមិំ គតា;
បញ្ញាយ បារមិំ បត្តា, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘ឯទិសា តេ មហាវីរ, តវ សិស្សា សុសិក្ខិតា;
ទុរាសទា ឧគ្គតេជា, បរិវារេន្តិ តំ សទា.
‘‘តេហិ សិស្សេហិ បរិវុតោ, សញ្ញតេហិ តបស្សិភិ;
មិគរាជាវសម្ភីតោ, ឧឡុរាជាវ សោភសិ.
‘‘បថវិយំ បតិដ្ឋាយ, រុហន្តិ ធរណីរុហា;
វេបុល្លតំ បាបុណន្តិ, ផលញ្ច ទស្សយន្តិ តេ.
‘‘បថវីសទិសោ ¶ ¶ ត្វំសិ, សក្យបុត្ត មហាយស;
សាសនេ តេ បតិដ្ឋាយ, លភន្តិ អមតំ ផលំ.
‘‘សិន្ធុ សរស្សតី ចេវ, នទិយោ ចន្ទភាគិកា;
គង្គា ច យមុនា ចេវ, សរភូ ច អថោ មហី.
‘‘ឯតាសំ ¶ សន្ទមានានំ, សាគរោ សម្បដិច្ឆតិ;
ជហន្តិ បុរិមំ នាមំ, សាគរោតេវ ញាយតិ.
‘‘តថេវិមេ ¶ ចតុព្ពណ្ណា, បព្ពជិត្វា តវន្តិកេ;
ជហន្តិ បុរិមំ នាមំ, ពុទ្ធបុត្តាតិ ញាយរេ.
‘‘យថាបិ ចន្ទោ វិមលោ, គច្ឆំ អាកាសធាតុយា;
សព្ពេ តារគណេ លោកេ, អាភាយ អតិរោចតិ.
‘‘តថេវ ត្វំ មហាវីរ, បរិវុតោ ទេវមានុសេ;
ឯតេ សព្ពេ អតិក្កម្ម, ជលសិ សព្ពទា តុវំ.
‘‘គម្ភីរេ ឧដ្ឋិតា ឩមី, ន វេលមតិវត្តរេ;
សព្ពា វេលំវ ផុសន្តិ [សព្ពាវ វេលំ ផុសន្តិ (សី.), សព្ពា វេលំ បផុស្សន្តិ (ស្យា.)], សញ្ចុណ្ណា វិកិរន្តិ តា.
‘‘តថេវ តិត្ថិយា លោកេ, នានាទិដ្ឋី ពហុជ្ជនា;
ធម្មំ វាទិតុកាមា តេ, នាតិវត្តន្តិ តំ មុនិំ.
‘‘សចេ ច តំ បាបុណន្តិ, បដិវាទេហិ ចក្ខុម;
តវន្តិកំ ឧបាគន្ត្វា, សញ្ចុណ្ណាវ ភវន្តិ តេ.
‘‘យថាបិ ឧទកេ ជាតា, កុមុទា មន្ទាលកា ពហូ;
ឧបលិម្បន្តិ [ឧបលិប្បន្តិ (?)] តោយេន, កទ្ទមកលលេន ច.
‘‘តថេវ ពហុកា សត្តា, លោកេ ជាតា វិរូហរេ;
អដ្ដិតា រាគទោសេន, កទ្ទមេ កុមុទំ យថា.
‘‘យថាបិ បទុមំ ជលជំ, ជលមជ្ឈេ វិរូហតិ;
ន សោ លិម្បតិ តោយេន, បរិសុទ្ធោ ហិ កេសរី.
‘‘តថេវ ¶ ត្វំ មហាវីរ, លោកេ ជាតោ មហាមុនិ;
នោបលិម្បសិ លោកេន, តោយេន បទុមំ យថា.
‘‘យថាបិ រម្មកេ មាសេ, ពហូ បុប្ផន្តិ វារិជា;
នាតិក្កមន្តិ តំ មាសំ, សមយោ បុប្ផនាយ សោ.
‘‘តថេវ ¶ ¶ ¶ ត្វំ មហាវីរ, បុប្ផិតោ តេ វិមុត្តិយា;
សាសនំ នាតិវត្តន្តិ, បទុមំ វារិជំ យថា.
‘‘សុបុប្ផិតោ សាលរាជា, ទិព្ពគន្ធំ បវាយតិ;
អញ្ញសាលេហិ បរិវុតោ, សាលរាជាវ សោភតិ.
‘‘តថេវ ត្វំ មហាវីរ, ពុទ្ធញាណេន បុប្ផិតោ;
ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ, សាលរាជាវ សោភសិ.
‘‘យថាបិ សេលោ ហិមវា, ឱសធោ សព្ពបាណិនំ;
នាគានំ អសុរានញ្ច, ទេវតានញ្ច អាលយោ.
‘‘តថេវ ត្វំ មហាវីរ, ឱសធោ វិយ បាណិនំ;
តេវិជ្ជា ឆឡភិញ្ញា ច, ឥទ្ធិយា បារមិំ គតា.
‘‘អនុសិដ្ឋា មហាវីរ, តយា ការុណិកេន តេ;
រមន្តិ ធម្មរតិយា, វសន្តិ តវ សាសនេ.
‘‘មិគរាជា យថា សីហោ, អភិនិក្ខម្ម អាសយា;
ចតុទ្ទិសានុវិលោកេត្វា [វិលោកេត្វា (សី. ស្យា.), នុលោកេត្វា (ក.)],
តិក្ខត្តុំ អភិនាទតិ.
‘‘សព្ពេ មិគា ឧត្តសន្តិ, មិគរាជស្ស គជ្ជតោ;
តថា ហិ ជាតិមា ឯសោ, បសូ តាសេតិ សព្ពទា.
‘‘គជ្ជតោ ¶ តេ មហាវីរ, វសុធា សម្បកម្បតិ;
ពោធនេយ្យាវពុជ្ឈន្តិ, តសន្តិ មារកាយិកា.
‘‘តសន្តិ តិត្ថិយា សព្ពេ, នទតោ តេ មហាមុនិ;
កាកា សេនាវ វិព្ភន្តា, មិគរញ្ញា យថា មិគា.
‘‘យេ កេចិ គណិនោ លោកេ, សត្ថារោតិ បវុច្ចរេ;
បរម្បរាគតំ ធម្មំ, ទេសេន្តិ បរិសាយ តេ.
‘‘ន ហេវំ ត្វំ មហាវីរ, ធម្មំ ទេសេសិ បាណិនំ;
សាមំ សច្ចានិ ពុជ្ឈិត្វា, កេវលំ ពោធិបក្ខិយំ.
‘‘អាសយានុសយំ ញត្វា, ឥន្ទ្រិយានំ ពលាពលំ;
ភព្ពាភព្ពេ វិទិត្វាន, មហាមេឃោវ គជ្ជសិ.
‘‘ចក្កវាឡបរិយន្តា ¶ , និសិន្នា បរិសា ភវេ;
នានាទិដ្ឋី វិចិនន្តា [វិចិន្តេន្តិ (ស្យា.), វិចិនន្តំ (ក.)], វិមតិច្ឆេទនាយ តំ.
‘‘សព្ពេសំ ¶ ចិត្តមញ្ញាយ, ឱបម្មកុសលោ មុនិ;
ឯកំ បញ្ហំ កថេន្តោវ, វិមតិំ ឆិន្ទសិ [ឆិន្ទិ (ស្យា. ក.)] បាណិនំ.
‘‘ឧបតិស្សសទិសេហេវ, វសុធា បូរិតា ភវេ;
សព្ពេវ តេ បញ្ជលិកា, កិត្តយុំ លោកនាយកំ.
‘‘កប្បំ វា តេ កិត្តយន្តា, នានាវណ្ណេហិ កិត្តយុំ;
បរិមេតុំ ន សក្កេយ្យុំ [ន កប្បេយ្យុំ (ស្យា.), ន បប្បេយ្យុំ (ក.)], អប្បមេយ្យោ តថាគតោ.
‘‘យថាសកេន ¶ ថាមេន, កិត្តិតោ ហិ មយា ជិនោ;
កប្បកោដីបិ កិត្តេន្តា, ឯវមេវ បកិត្តយុំ.
‘‘សចេ ¶ ហិ កោចិ ទេវោ វា, មនុស្សោ វា សុសិក្ខិតោ;
បមេតុំ បរិកប្បេយ្យ, វិឃាតំវ លភេយ្យ សោ.
‘‘សាសនេ តេ បតិដ្ឋាយ, សក្យបុត្ត មហាយស;
បញ្ញាយ បារមិំ គន្ត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘តិត្ថិយេ សម្បមទ្ទាមិ, វត្តេមិ ជិនសាសនំ;
ធម្មសេនាបតិ អជ្ជ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘អបរិមេយ្យេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុខិត្តោ សរវេគោវ, កិលេសេ ឈាបយី មម [ឈាបយិំ មម (ស្យា.), ឈាបយិំ អហំ (ក.)].
‘‘យោ កោចិ មនុជោ ភារំ, ធារេយ្យ មត្ថកេ សទា;
ភារេន ទុក្ខិតោ អស្ស, ភារេហិ ភរិតោ តថា.
‘‘ឌយ្ហមានោ តីហគ្គីហិ, ភវេសុ សំសរិំ អហំ;
ភរិតោ ភវភារេន, គិរិំ ឧច្ចារិតោ យថា.
‘‘ឱរោបិតោ ច មេ ភារោ, ភវា ឧគ្ឃាដិតា មយា;
ករណីយំ កតំ សព្ពំ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘យាវតា ពុទ្ធខេត្តម្ហិ, ឋបេត្វា សក្យបុង្គវំ;
អហំ អគ្គោម្ហិ បញ្ញាយ, សទិសោ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘សមាធិម្ហិ ¶ សុកុសលោ, ឥទ្ធិយា បារមិំ គតោ;
ឥច្ឆមានោ ចហំ អជ្ជ, សហស្សំ អភិនិម្មិនេ.
‘‘អនុបុព្ពវិហារស្ស ¶ , វសីភូតោ មហាមុនិ;
កថេសិ សាសនំ មយ្ហំ, និរោធោ សយនំ មម.
‘‘ទិព្ពចក្ខុ ¶ វិសុទ្ធំ មេ, សមាធិកុសលោ អហំ;
សម្មប្បធានានុយុត្តោ, ពោជ្ឈង្គភាវនារតោ.
‘‘សាវកេន ហិ បត្តព្ពំ, សព្ពមេវ កតំ មយា;
លោកនាថំ ឋបេត្វាន, សទិសោ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘សមាបត្តីនំ កុសលោ [សមាបត្តិនយកុសលោ (សី.)], ឈានវិមោក្ខាន ខិប្បបដិលាភី;
ពោជ្ឈង្គភាវនារតោ, សាវកគុណបារមិគតោស្មិ.
‘‘សាវកគុណេនបិ ¶ ផុស្សេន [សាវកគុណផុស្សេន (ស្យា.)], ពុទ្ធិយា បរិសុត្តមភារវា [បុរិសុត្តមគារវា (ស្យា.), បុរិសុត្តមភារវា (ក.)];
យំ សទ្ធាសង្គហិតំ [សទ្ធាយ សង្គហិតំ (សី.), សទ្ទាសង្គហិតំ (ស្យា.)] ចិត្តំ, សទា សព្រហ្មចារីសុ.
‘‘ឧទ្ធតវិសោវ សប្បោ, ឆិន្នវិសាណោវ ឧសភោ;
និក្ខិត្តមានទប្បោវ [ទព្ពោវ (ក.)], ឧបេមិ គរុគារវេន គណំ.
‘‘យទិ រូបិនី ភវេយ្យ, បញ្ញា មេ វសុមតីបិ [វសុមតី (សី. ក.) វសុបតីនំ (ស្យា.)] ន សមេយ្យ;
អនោមទស្សិស្ស [អនោមទស្សិ (?)] ភគវតោ, ផលមេតំ ញាណថវនាយ.
‘‘បវត្តិតំ ធម្មចក្កំ, សក្យបុត្តេន តាទិនា;
អនុវត្តេមហំ សម្មា, ញាណថវនាយិទំ ផលំ.
‘‘មា មេ កទាចិ បាបិច្ឆោ, កុសីតោ ហីនវីរិយោ;
អប្បស្សុតោ អនាទរោ [អនាចារោ (សព្ពត្ថ) ថេរគា. ៩៨៧ បស្សិតព្ពា], សមេតោ អហុ កត្ថចិ.
‘‘ពហុស្សុតោ ច មេធាវី, សីលេសុ សុសមាហិតោ;
ចេតោសមថានុយុត្តោ, អបិ មុទ្ធនិ តិដ្ឋតុ.
‘‘តំ វោ វទាមិ ភទ្ទន្តេ, យាវន្តេត្ថ សមាគតា;
អប្បិច្ឆា ហោថ សន្តុដ្ឋា, ឈាយី ឈានរតា សទា.
‘‘យមហំ ¶ ¶ ¶ បឋមំ ទិស្វា, វិរជោ វិមលោ អហុំ;
សោ មេ អាចរិយោ ធីរោ, អស្សជិ នាម សាវកោ.
‘‘តស្សាហំ វាហសា អជ្ជ, ធម្មសេនាបតី អហុំ;
សព្ពត្ថ បារមិំ បត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘យោ មេ អាចរិយោ អាសិ, អស្សជិ នាម សាវកោ;
យស្សំ ទិសាយំ វសតិ, ឧស្សីសម្ហិ ករោមហំ.
‘‘មម កម្មំ សរិត្វាន, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ មំ.
[ឥមា ទ្វេ គាថាយោ ស្យាមបោត្ថកេ ន សន្តិ]
កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា.
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ [ឥមា ទ្វេ គាថារោ ស្យាមបោត្ថកេ ន សន្តិ].
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ [ចតស្សោ ច (សី.)], វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សារិបុត្តោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សារិបុត្តត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
៣-២. មហាមោគ្គល្លានត្ថេរអបទានំ
‘‘អនោមទស្សី ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
វិហាសិ ហិមវន្តម្ហិ, ទេវសង្ឃបុរក្ខតោ.
‘‘វរុណោ នាម នាមេន, នាគរាជា អហំ តទា;
កាមរូបី វិកុព្ពាមិ, មហោទធិនិវាសហំ.
‘‘សង្គណិយំ ¶ គណំ ហិត្វា, តូរិយំ បដ្ឋបេសហំ;
សម្ពុទ្ធំ បរិវារេត្វា, វាទេសុំ អច្ឆរា តទា.
‘‘វជ្ជមានេសុ ¶ តូរេសុ, ទេវា តូរានិ [តុរិយេសុ, ទេវា តុរិយានិ (សី. ស្យា.)] វជ្ជយុំ;
ឧភិន្នំ សទ្ទំ សុត្វាន, ពុទ្ធោបិ សម្បពុជ្ឈថ.
‘‘និមន្តេត្វាន សម្ពុទ្ធំ, សកំ ភវនុបាគមិំ;
អាសនំ បញ្ញបេត្វាន, កាលមារោចយិំ អហំ.
‘‘ខីណាសវសហស្សេហិ, បរិវុតោ លោកនាយកោ;
ឱភាសេន្តោ ទិសា សព្ពា, ភវនំ មេ ឧបាគមិ.
‘‘ឧបវិដ្ឋំ ¶ មហាវីរំ, ទេវទេវំ នរាសភំ;
សភិក្ខុសង្ឃំ តប្បេសិំ [សន្តប្បេសិំ (ស្យា.), តប្បេមិ (ក.)], អន្នបានេនហំ តទា.
‘‘អនុមោទិ មហាវីរោ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ សោ [យំ សោ (ក.)] សង្ឃំ អបូជេសិ, ពុទ្ធញ្ច លោកនាយកំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទេវលោកំ គមិស្សតិ.
‘‘‘សត្តសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បថព្យា រជ្ជំ អដ្ឋសតំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ.
‘‘‘បញ្ចបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
ភោគា អសង្ខិយា តស្ស, ឧប្បជ្ជិស្សន្តិ តាវទេ.
‘‘‘អបរិមេយ្យេ ¶ ឥតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន [នាមេន (សី.)], សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘និរយា ¶ សោ ចវិត្វាន, មនុស្សតំ គមិស្សតិ;
កោលិតោ នាម នាមេន, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, កុសលមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, ទុតិយោ ហេស្សតិ សាវកោ.
‘‘‘អារទ្ធវីរិយោ បហិតត្តោ, ឥទ្ធិយា បារមិំ គតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘បាបមិត្តោបនិស្សាយ, កាមរាគវសំ គតោ;
មាតរំ បិតរញ្ចាបិ, ឃាតយិំ ទុដ្ឋមានសោ.
‘‘យំ ¶ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, និរយំ អថ មានុសំ;
បាបកម្មសមង្គិតា, ភិន្នសីសោ មរាមហំ.
‘‘ឥទំ បច្ឆិមកំ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
ឥធាបិ ឯទិសោ មយ្ហំ, មរណកាលេ ភវិស្សតិ.
‘‘បវិវេកមនុយុត្តោ, សមាធិភាវនារតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ធរណិម្បិ សុគម្ភីរំ, ពហលំ ទុប្បធំសិយំ;
វាមង្គុដ្ឋេន ខោភេយ្យំ, ឥទ្ធិយា បារមិំ គតោ.
‘‘អស្មិមានំ ន បស្សាមិ, មានោ មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ;
សាមណេរេ ឧបាទាយ, គរុចិត្តំ ករោមហំ.
‘‘អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមភិនីហរិំ;
តាហំ ភូមិមនុប្បត្តោ, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មហាមោគ្គល្លានត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣-៣. មហាកស្សបត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស ¶ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
និព្ពុតេ លោកនាថម្ហិ, បូជំ កុព្ពន្តិ សត្ថុនោ.
‘‘ឧទគ្គចិត្តា ជនតា, អាមោទិតបមោទិតា;
តេសុ សំវេគជាតេសុ, បីតិ មេ ឧទបជ្ជថ.
‘‘ញាតិមិត្តេ សមានេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ;
បរិនិព្ពុតោ មហាវីរោ, ហន្ទ បូជំ ករោមសេ.
‘‘សាធូតិ តេ បដិស្សុត្វា, ភិយ្យោ ហាសំ ជនិំសុ មេ;
ពុទ្ធស្មិំ លោកនាថម្ហិ, កាហាម បុញ្ញសញ្ចយំ.
‘‘អគ្ឃិយំ ¶ សុកតំ កត្វា, សតហត្ថសមុគ្គតំ;
ទិយឌ្ឍហត្ថបត្ថដំ, វិមានំ នភមុគ្គតំ.
‘‘កត្វាន ហម្មិយំ តត្ថ, តាលបន្តីហិ ចិត្តិតំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ចេតិយំ បូជយុត្តមំ.
‘‘អគ្គិក្ខន្ធោវ ¶ ជលិតោ, កិំសុកោ ឥវ [សាលរាជាវ (សី.)] ផុល្លិតោ;
ឥន្ទលដ្ឋីវ អាកាសេ, ឱភាសេតិ ចតុទ្ទិសា.
‘‘តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, កត្វាន កុសលំ ពហុំ;
បុព្ពកម្មំ សរិត្វាន, តិទសំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘សហស្សយុត្តំ ¶ ហយវាហិំ, ទិព្ពយានមធិដ្ឋិតោ;
ឧព្ពិទ្ធំ ភវនំ មយ្ហំ, សត្តភូមំ សមុគ្គតំ.
‘‘កូដាគារសហស្សានិ, សព្ពសោណ្ណមយា អហុំ;
ជលន្តិ សកតេជេន, ទិសា សព្ពា បភាសយំ.
‘‘សន្តិ អញ្ញេបិ និយ្យូហា, លោហិតង្គមយា តទា;
តេបិ ជោតន្តិ អាភាយ, សមន្តា ចតុរោ ទិសា.
‘‘បុញ្ញកម្មាភិនិព្ពត្តា, កូដាគារា សុនិម្មិតា;
មណិមយាបិ ជោតន្តិ, ទិសា ទស [ទិសោទិសំ (ស្យា.)] សមន្តតោ.
‘‘តេសំ ឧជ្ជោតមានានំ, ឱភាសោ វិបុលោ អហុ;
សព្ពេ ទេវេ អភិភោមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘សដ្ឋិកប្បសហស្សម្ហិ ¶ , ឧព្ពិទ្ធោ នាម ខត្តិយោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, បថវិំ អាវសិំ អហំ.
‘‘តថេវ ភទ្ទកេ កប្បេ, តិំសក្ខត្តុំ អហោសហំ;
សកកម្មាភិរទ្ធោម្ហិ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘សត្តរតនសម្បន្នោ, ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរោ;
តត្ថាបិ ភវនំ មយ្ហំ, ឥន្ទលដ្ឋីវ ឧគ្គតំ.
‘‘អាយាមតោ ¶ ¶ ចតុព្ពីសំ, វិត្ថារេន ច ទ្វាទស;
រម្មណំ [រម្មកំ (សី. ស្យា.)] នាម នគរំ, ទឡ្ហបាការតោរណំ.
‘‘អាយាមតោ បញ្ចសតំ, វិត្ថារេន តទឌ្ឍកំ;
អាកិណ្ណំ ជនកាយេហិ, តិទសានំ បុរំ វិយ.
‘‘យថា សូចិឃរេ សូចី, បក្ខិត្តា បណ្ណវីសតិ;
អញ្ញមញ្ញំ បឃដ្ដេន្តិ, អាកិណ្ណំ ហោតិ លង្កតំ [តំ តទា (សី.), សតតា (ស្យា.), សង្ករំ (?)].
‘‘ឯវម្បិ នគរំ មយ្ហំ, ហត្ថិស្សរថសំកុលំ;
មនុស្សេហិ សទាកិណ្ណំ, រម្មណំ នគរុត្តមំ.
‘‘តត្ថ ភុត្វា បិវិត្វា ច, បុន ទេវត្តនំ គតោ [បុនបិ ទេវតង្គតោ (ក.)].
ភវេ បច្ឆិមកេ មយ្ហំ, អហោសិ កុលសម្បទា.
‘‘ព្រាហ្មញ្ញកុលសម្ភូតោ ¶ , មហារតនសញ្ចយោ;
អសីតិកោដិយោ ហិត្វា, ហិរញ្ញស្សាបិ បព្ពជិំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មហាកស្សបោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មហាកស្សបត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៣-៤. អនុរុទ្ធត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធំ ¶ ភគវន្តាហំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ;
វូបកដ្ឋំ វិហរន្តំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, សុមេធំ លោកនាយកំ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋមយាចហំ.
‘‘អនុកម្ប ¶ មហាវីរ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
បទីបំ តេ បទស្សាមិ, រុក្ខមូលម្ហិ ឈាយតោ.
‘‘អធិវាសេសិ សោ ធីរោ, សយម្ភូ វទតំ វរោ;
ទុមេសុ វិនិវិជ្ឈិត្វា, យន្តំ យោជិយហំ តទា.
‘‘សហស្សវដ្ដិំ ¶ បាទាសិំ, ពុទ្ធស្ស លោកពន្ធុនោ;
សត្តាហំ បជ្ជលិត្វាន, ទីបា វូបសមិំសុ មេ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, វិមានមុបបជ្ជហំ.
‘‘ឧបបន្នស្ស ទេវត្តំ, ព្យម្ហំ អាសិ សុនិម្មិតំ;
សមន្តតោ បជ្ជលតិ, ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សមន្តា ¶ យោជនសតំ, វិរោចេសិមហំ តទា;
សព្ពេ ទេវេ អភិភោមិ, ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘តិំសកប្បានិ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
ន មំ កេចីតិមញ្ញន្តិ, ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អដ្ឋវីសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
ទិវា រត្តិញ្ច បស្សាមិ, សមន្តា យោជនំ តទា.
‘‘សហស្សលោកំ ញាណេន, បស្សាមិ សត្ថុ សាសនេ;
ទិព្ពចក្ខុមនុប្បត្តោ, ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សុមេធោ នាម សម្ពុទ្ធោ, តិំសកប្បសហស្សិតោ;
តស្ស ទីបោ មយា ទិន្នោ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អនុរុទ្ធត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៣-៥. បុណ្ណមន្តាណិបុត្តត្ថេរអបទានំ
‘‘អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
បុរក្ខតោម្ហិ សិស្សេហិ, ឧបគច្ឆិំ នរុត្តមំ.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មម កម្មំ បកិត្តេសិ, សង្ខិត្តេន មហាមុនិ.
‘‘តាហំ ¶ ធម្មំ សុណិត្វាន, អភិវាទេត្វាន សត្ថុនោ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, បក្កមិំ [បក្កាមិំ (សី. ស្យា.)] ទក្ខិណាមុខោ.
‘‘សង្ខិត្តេន ¶ សុណិត្វាន, វិត្ថារេន អភាសយិំ [អទេសយិំ (សី. ស្យា.)];
សព្ពេ សិស្សា អត្តមនា, សុត្វាន មម ភាសតោ;
សកំ ទិដ្ឋិំ វិនោទេត្វា, ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទយុំ.
‘‘សង្ខិត្តេនបិ ទេសេមិ, វិត្ថារេន តថេវហំ [ទេសេសិំ វិត្ថារេនបិ ភាសយិំ (ក.)];
អភិធម្មនយញ្ញូហំ ¶ , កថាវត្ថុវិសុទ្ធិយា;
សព្ពេសំ វិញ្ញាបេត្វាន, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ឥតោ បញ្ចសតេ កប្បេ, ចតុរោ សុប្បកាសកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុណ្ណមន្តាណិបុត្តត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៣-៦. ឧបាលិត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, សុជាតោ នាម ព្រាហ្មណោ;
អសីតិកោដិនិចយោ, បហូតធនធញ្ញវា.
‘‘អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
លក្ខណេ ឥតិហាសេ ច, សធម្មេ បារមិំ គតោ.
‘‘បរិព្ពាជា ¶ ឯកសិខា [ឯកភិក្ខា (ក.)], គោតមា
ពុទ្ធសាវកា [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ].
ចរកា តាបសា ចេវ, ចរន្តិ មហិយា តទា.
‘‘តេបិ មំ បរិវារេន្តិ, ព្រាហ្មណោ វិស្សុតោ ឥតិ;
ពហុជ្ជនោ មំ បូជេតិ, នាហំ បូជេមិ កិញ្ចនំ.
‘‘បូជារហំ ¶ ន បស្សាមិ, មានត្ថទ្ធោ អហំ តទា;
ពុទ្ធោតិ វចនំ នត្ថិ, តាវ នុប្បជ្ជតេ ជិនោ.
‘‘អច្ចយេន ¶ អហោរត្តំ, បទុមុត្តរនាមកោ [នាយកោ (សី. ស្យា.)];
សព្ពំ តមំ វិនោទេត្វា, លោកេ ឧប្បជ្ជិ ចក្ខុមា.
‘‘វិត្ថារិកេ ពាហុជញ្ញេ, បុថុភូតេ ច សាសនេ;
ឧបាគមិ តទា ពុទ្ធោ, នគរំ ហំសសវ្ហយំ.
‘‘បិតុ អត្ថាយ ¶ សោ ពុទ្ធោ, ធម្មំ ទេសេសិ ចក្ខុមា;
តេន កាលេន បរិសា, សមន្តា យោជនំ តទា.
‘‘សម្មតោ មនុជានំ សោ, សុនន្ទោ នាម តាបសោ;
យាវតា ពុទ្ធបរិសា, បុប្ផេហច្ឆាទយី តទា.
‘‘ចតុសច្ចំ បកាសេន្តេ, សេដ្ឋេ ច [ហេដ្ឋា ច (ក.)] បុប្ផមណ្ឌបេ;
កោដិសតសហស្សានំ, ធម្មាភិសមយោ អហុ.
‘‘សត្តរត្តិន្ទិវំ ពុទ្ធោ, វស្សេត្វា ធម្មវុដ្ឋិយោ;
អដ្ឋមេ ទិវសេ បត្តេ, សុនន្ទំ កិត្តយី ជិនោ.
‘‘ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, សំសរន្តោ អយំ ភវេ;
សព្ពេសំ បវរោ ហុត្វា, ភវេសុ សំសរិស្សតិ.
‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ ¶ , ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
មន្តាណិបុត្តោ បុណ្ណោតិ, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘ឯវំ កិត្តយិ សម្ពុទ្ធោ, សុនន្ទំ តាបសំ តទា;
ហាសយន្តោ ជនំ សព្ពំ, ទស្សយន្តោ សកំ ពលំ.
‘‘កតញ្ជលី នមស្សន្តិ, សុនន្ទំ តាបសំ ជនា;
ពុទ្ធេ ការំ ករិត្វាន, សោធេសិ គតិមត្តនោ.
‘‘តត្ថ មេ អហុ សង្កប្បោ, សុត្វាន មុនិនោ វចំ;
អហម្បិ ការំ កស្សាមិ, យថា បស្សាមិ គោតមំ.
‘‘ឯវាហំ ¶ ចិន្តយិត្វាន, កិរិយំ ចិន្តយិំ មម;
ក្យាហំ កម្មំ អាចរាមិ, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ.
‘‘អយញ្ច បាឋិកោ ភិក្ខុ, សព្ពបាឋិស្ស សាសនេ;
វិនយេ អគ្គនិក្ខិត្តោ, តំ ឋានំ បត្ថយេ អហំ.
‘‘ឥទំ ¶ មេ អមិតំ ភោគំ, អក្ខោភំ សាគរូបមំ;
តេន ភោគេន ពុទ្ធស្ស, អារាមំ មាបយេ អហំ.
‘‘សោភនំ នាម អារាមំ, នគរស្ស បុរត្ថតោ;
កិណិត្វា [កីត្វា (សី.), កិត្វា (ក.)] សតសហស្សេន, សង្ឃារាមំ អមាបយិំ.
‘‘កូដាគារេ ¶ ច បាសាទេ, មណ្ឌបេ ហម្មិយេ គុហា;
ចង្កមេ សុកតេ កត្វា, សង្ឃារាមំ អមាបយិំ.
‘‘ជន្តាឃរំ ¶ អគ្គិសាលំ, អថោ ឧទកមាឡកំ;
ន្ហានឃរំ មាបយិត្វា, ភិក្ខុសង្ឃស្សទាសហំ.
‘‘អាសន្ទិយោ បីឋកេ ច, បរិភោគេ ច ភាជនេ;
អារាមិកញ្ច ភេសជ្ជំ, សព្ពមេតំ អទាសហំ.
‘‘អារក្ខំ បដ្ឋបេត្វាន, បាការំ ការយិំ ទឡ្ហំ;
មា នំ កោចិ វិហេឋេសិ, សន្តចិត្តាន តាទិនំ.
‘‘សតសហស្សេនាវាសំ [អាវាសំ សតសហស្សេន (សី.), អាវាសេ សតសហស្សេ (ស្យា.)], សង្ឃារាមេ អមាបយិំ;
វេបុល្លំ តំ មាបយិត្វា [វេបុល្លតំ បាបយិត្វា (សី.)], សម្ពុទ្ធំ ឧបនាមយិំ.
‘‘និដ្ឋាបិតោ មយារាមោ, សម្បដិច្ឆ តុវំ មុនិ;
និយ្យាទេស្សាមិ តំ វីរ [តេ វីរ (សី.), តំ ធីរ (ស្យា.)], អធិវាសេហិ ចក្ខុម.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, អធិវាសេសិ នាយកោ.
‘‘អធិវាសនមញ្ញាយ, សព្ពញ្ញុស្ស មហេសិនោ;
ភោជនំ បដិយាទេត្វា, កាលមារោចយិំ អហំ.
‘‘អារោចិតម្ហិ កាលម្ហិ, បទុមុត្តរនាយកោ;
ខីណាសវសហស្សេហិ, អារាមំ មេ ឧបាគមិ.
‘‘និសិន្នំ ¶ កាលមញ្ញាយ, អន្នបានេន តប្បយិំ;
ភុត្តាវិំ កាលមញ្ញាយ, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘កីតោ សតសហស្សេន, តត្តកេនេវ ការិតោ;
សោភនោ នាម អារាមោ, សម្បដិច្ឆ តុវំ មុនិ.
‘‘ឥមិនារាមទានេន ¶ , ចេតនាបណិធីហិ ច;
ភវេ និព្ពត្តមានោហំ, លភាមិ មម បត្ថិតំ.
‘‘បដិគ្គហេត្វា ¶ សម្ពុទ្ធោ, សង្ឃារាមំ សុមាបិតំ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘យោ សោ ពុទ្ធស្ស បាទាសិ, សង្ឃារាមំ សុមាបិតំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘ហត្ថី ¶ អស្សា រថា បត្តី, សេនា ច ចតុរង្គិនី;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, សង្ឃារាមស្សិទំ ផលំ.
‘‘សដ្ឋិ តូរសហស្សានិ [តុរិយសហស្សានិ (សី. ស្យា.)], ភេរិយោ សមលង្កតា;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, សង្ឃារាមស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឆឡសីតិសហស្សានិ, នារិយោ សមលង្កតា;
វិចិត្តវត្ថាភរណា, អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា.
‘‘អឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, សង្ឃារាមស្សិទំ ផលំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘ទេវរាជេន បត្តព្ពំ, សព្ពំ បដិលភិស្សតិ;
អនូនភោគោ ហុត្វាន, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘សហស្សក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី, រាជា រដ្ឋេ ភវិស្សតិ;
បថព្យា រជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ ¶ , ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
ឧបាលិ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘វិនយេ បារមិំ បត្វា, ឋានាឋានេ ច កោវិទោ;
ជិនសាសនំ ធារេន្តោ, វិហរិស្សតិនាសវោ.
‘‘សព្ពមេតំ អភិញ្ញាយ, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេស្សតិ.
‘‘អបរិមេយ្យុបាទាយ, បត្ថេមិ តវ សាសនំ;
សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ.
‘‘យថា ¶ សូលាវុតោ បោសោ, រាជទណ្ឌេន តជ្ជិតោ;
សូលេ សាតំ អវិន្ទន្តោ, បរិមុត្តិំវ ឥច្ឆតិ.
‘‘តថេវាហំ ¶ មហាវីរ, ភវទណ្ឌេន តជ្ជិតោ;
កម្មសូលាវុតោ សន្តោ, បិបាសាវេទនដ្ដិតោ.
‘‘ភវេ សាតំ ន វិន្ទាមិ, ឌយ្ហន្តោ តីហិ អគ្គិភិ;
បរិមុត្តិំ គវេសាមិ, យថាបិ រាជទណ្ឌិតោ.
‘‘យថា ¶ វិសាទោ បុរិសោ, វិសេន បរិបីឡិតោ;
អគទំ សោ គវេសេយ្យ, វិសឃាតាយុបាលនំ [វិសឃាតាយុបាយនំ (ស្យា. ក.)].
‘‘គវេសមានោ បស្សេយ្យ, អគទំ វិសឃាតកំ;
តំ បិវិត្វា សុខី អស្ស, វិសម្ហា បរិមុត្តិយា.
‘‘តថេវាហំ មហាវីរ, យថា វិសហតោ នរោ;
សម្បីឡិតោ អវិជ្ជាយ, សទ្ធម្មាគទមេសហំ.
‘‘ធម្មាគទំ គវេសន្តោ, អទ្ទក្ខិំ សក្យសាសនំ;
អគ្គំ សព្ពោសធានំ តំ, សព្ពសល្លវិនោទនំ.
‘‘ធម្មោសធំ បិវិត្វាន, វិសំ សព្ពំ សមូហនិំ;
អជរាមរំ សីតិភាវំ, និព្ពានំ ផស្សយិំ អហំ.
‘‘យថា ភូតដ្ដិតោ បោសោ, ភូតគ្គាហេន បីឡិតោ;
ភូតវេជ្ជំ គវេសេយ្យ, ភូតស្មា បរិមុត្តិយា.
‘‘គវេសមានោ ¶ បស្សេយ្យ, ភូតវិជ្ជាសុ កោវិទំ;
តស្ស សោ វិហនេ ភូតំ, សមូលញ្ច វិនាសយេ.
‘‘តថេវាហំ ¶ មហាវីរ, តមគ្គាហេន បីឡិតោ;
ញាណាលោកំ គវេសាមិ, តមតោ បរិមុត្តិយា.
‘‘អថទ្ទសំ សក្យមុនិំ, កិលេសតមសោធនំ;
សោ មេ តមំ វិនោទេសិ, ភូតវេជ្ជោវ ភូតកំ.
‘‘សំសារសោតំ សញ្ឆិន្ទិំ, តណ្ហាសោតំ និវារយិំ;
ភវំ ឧគ្ឃាដយិំ សព្ពំ, ភូតវេជ្ជោវ មូលតោ.
‘‘គរុឡោ យថា ឱបតតិ, បន្នគំ ភក្ខមត្តនោ;
សមន្តា យោជនសតំ, វិក្ខោភេតិ មហាសរំ.
‘‘បន្នគំ ¶ សោ គហេត្វាន, អធោសីសំ វិហេឋយំ;
អាទាយ សោ បក្កមតិ, យេនកាមំ វិហង្គមោ.
‘‘តថេវាហំ មហាវីរ, យថាបិ គរុឡោ ពលី;
អសង្ខតំ គវេសន្តោ, ទោសេ វិក្ខាលយិំ អហំ.
‘‘ទិដ្ឋោ អហំ ធម្មវរំ, សន្តិបទមនុត្តរំ;
អាទាយ វិហរាមេតំ, គរុឡោ បន្នគំ យថា.
‘‘អាសាវតី នាម លតា, ជាតា ចិត្តលតាវនេ;
តស្សា វស្សសហស្សេន, ឯកំ និព្ពត្តតេ ផលំ.
‘‘តំ ¶ ទេវា បយិរុបាសន្តិ, តាវទូរផលេ សតិ;
ទេវានំ សា បិយា ឯវំ, អាសាវតី លតុត្តមា.
‘‘សតសហស្សុបាទាយ, តាហំ បរិចរេ មុនិ;
សាយំ បាតំ នមស្សាមិ, ទេវា អាសាវតិំ យថា.
‘‘អវញ្ឈា បារិចរិយា, អមោឃា ច នមស្សនា;
ទូរាគតម្បិ មំ សន្តំ, ខណោយំ ន វិរាធយិ.
‘‘បដិសន្ធិំ ន បស្សាមិ, វិចិនន្តោ ភវេ អហំ;
និរូបធិ វិប្បមុត្តោ [វិប្បយុត្តោ (ក.)], ឧបសន្តោ ចរាមហំ.
‘‘យថាបិ ¶ បទុមំ នាម, សូរិយរំសេន បុប្ផតិ;
តថេវាហំ មហាវីរ, ពុទ្ធរំសេន បុប្ផិតោ.
‘‘យថា ពលាកយោនិម្ហិ, ន វិជ្ជតិ បុមោ [បុមា (សី. ស្យា.)] សទា;
មេឃេសុ គជ្ជមានេសុ, គព្ភំ គណ្ហន្តិ តា សទា.
‘‘ចិរម្បិ គព្ភំ ធារេន្តិ, យាវ មេឃោ ន គជ្ជតិ;
ភារតោ បរិមុច្ចន្តិ, យទា មេឃោ បវស្សតិ.
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ¶ , ធម្មមេឃេន គជ្ជតោ;
សទ្ទេន ធម្មមេឃស្ស, ធម្មគព្ភំ អគណ្ហហំ.
សតសហស្សុបាទាយ, បុញ្ញគព្ភំ ធរេមហំ;
នប្បមុច្ចាមិ ភារតោ, ធម្មមេឃោ ន គជ្ជតិ.
‘‘យទា តុវំ សក្យមុនិ, រម្មេ កបិលវត្ថវេ;
គជ្ជសិ ធម្មមេឃេន, ភារតោ បរិមុច្ចហំ.
‘‘សុញ្ញតំ ¶ អនិមិត្តញ្ច, តថាប្បណិហិតម្បិ ច;
ចតុរោ ច ផលេ សព្ពេ, ធម្មេវំ វិជនយិំ [វិជដយិំ (ក.) ពលាកានំ វិជាយនូបមាយ សំសន្ទេត្វា អត្ថោ វេទិតព្ពោ] អហំ.
ទុតិយភាណវារំ.
‘‘អបរិមេយ្យុបាទាយ, បត្ថេមិ តវ សាសនំ;
សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សន្តិបទមនុត្តរំ.
‘‘វិនយេ ¶ បារមិំ បត្តោ, យថាបិ បាឋិកោ ឥសិ;
ន មេ សមសមោ អត្ថិ, ធារេមិ សាសនំ អហំ.
‘‘វិនយេ ខន្ធកេ ចាបិ, តិកច្ឆេទេ ច បញ្ចកេ [បញ្ចមេ (សី.)];
ឯត្ថ មេ វិមតិ នត្ថិ, អក្ខរេ ព្យញ្ជនេបិ វា.
‘‘និគ្គហេ បដិកម្មេ ច, ឋានាឋានេ ច កោវិទោ;
ឱសារណេ វុដ្ឋាបនេ, សព្ពត្ថ បារមិំ គតោ.
‘‘វិនយេ ខន្ធកេ វាបិ, និក្ខិបិត្វា បទំ អហំ;
ឧភតោ វិនិវេឋេត្វា, រសតោ ឱសរេយ្យហំ.
‘‘និរុត្តិយា ¶ ¶ សុកុសលោ, អត្ថានត្ថេ ច កោវិទោ;
អនញ្ញាតំ មយា នត្ថិ, ឯកគ្គោ សត្ថុ សាសនេ.
‘‘រូបទក្ខោ [រូបរក្ខោ (?) មិលិន្ទបញ្ហោ ធម្មនគរាធិការេ បស្សិតព្ពំ] អហំ អជ្ជ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ;
កង្ខំ សព្ពំ វិនោទេមិ, ឆិន្ទាមិ សព្ពសំសយំ.
‘‘បទំ អនុបទញ្ចាបិ, អក្ខរញ្ចាបិ ព្យញ្ជនំ;
និទានេ បរិយោសានេ, សព្ពត្ថ កោវិទោ អហំ.
‘‘យថាបិ រាជា ពលវា, និគ្គណ្ហិត្វា បរន្តបេ;
វិជិនិត្វាន សង្គាមំ, នគរំ តត្ថ មាបយេ.
‘‘បាការំ បរិខញ្ចាបិ, ឯសិកំ ទ្វារកោដ្ឋកំ;
អដ្ដាលកេ ច វិវិធេ, ការយេ នគរេ ពហូ.
‘‘សិង្ឃាដកំ ចច្ចរញ្ច, សុវិភត្តន្តរាបណំ;
ការយេយ្យ សភំ តត្ថ, អត្ថានត្ថវិនិច្ឆយំ.
‘‘និគ្ឃាតត្ថំ អមិត្តានំ, ឆិទ្ទាឆិទ្ទញ្ច ជានិតុំ;
ពលកាយស្ស រក្ខាយ, សេនាបច្ចំ ឋបេតិ [ថបេសិ (ក.)] សោ.
‘‘អារក្ខត្ថាយ ¶ ភណ្ឌស្ស, និធានកុសលំ នរំ;
មា មេ ភណ្ឌំ វិនស្សីតិ, ភណ្ឌរក្ខំ ឋបេតិ សោ.
‘‘មមត្តោ [មាមកោ (សី.), សមគ្គោ (ស្យា.)]
ហោតិ យោ រញ្ញោ, វុទ្ធិំ យស្ស ច ឥច្ឆតិ.
តស្សាធិករណំ ទេតិ, មិត្តស្ស បដិបជ្ជិតុំ.
‘‘ឧប្បាតេសុ និមិត្តេសុ, លក្ខណេសុ ច កោវិទំ;
អជ្ឈាយកំ មន្តធរំ, បោរោហិច្ចេ ឋបេតិ សោ.
‘‘ឯតេហង្គេហិ ¶ ¶ សម្បន្នោ, ខត្តិយោតិ បវុច្ចតិ;
សទា រក្ខន្តិ រាជានំ, ចក្កវាកោវ ទុក្ខិតំ.
‘‘តថេវ ត្វំ មហាវីរ, ហតាមិត្តោវ ខត្តិយោ;
សទេវកស្ស លោកស្ស, ធម្មរាជាតិ វុច្ចតិ.
‘‘តិត្ថិយេ និហនិត្វាន [នីហរិត្វាន (ស្យា. ក.)], មារញ្ចាបិ សសេនកំ;
តមន្ធការំ វិធមិត្វា, ធម្មនគរំ អមាបយិ.
‘‘សីលំ ¶ បាការកំ តត្ថ, ញាណំ តេ ទ្វារកោដ្ឋកំ;
សទ្ធា តេ ឯសិកា វីរ, ទ្វារបាលោ ច សំវរោ.
‘‘សតិបដ្ឋានមដ្ដាលំ, បញ្ញា តេ ចច្ចរំ មុនេ;
ឥទ្ធិបាទញ្ច សិង្ឃាដំ, ធម្មវីថិ សុមាបិតា.
‘‘សុត្តន្តំ អភិធម្មញ្ច, វិនយញ្ចាបិ កេវលំ;
នវង្គំ ពុទ្ធវចនំ, ឯសា ធម្មសភា តវ.
‘‘សុញ្ញតំ អនិមិត្តញ្ច, វិហារញ្ចប្បណីហិតំ;
អានេញ្ជញ្ច និរោធោ ច, ឯសា ធម្មកុដី តវ.
‘‘បញ្ញាយ អគ្គោ និក្ខិត្តោ [អគ្គនិក្ខិត្តោ (សី.)], បដិភានេ ច កោវិទោ;
សារិបុត្តោតិ នាមេន, ធម្មសេនាបតី តវ.
‘‘ចុតូបបាតកុសលោ, ឥទ្ធិយា បារមិំ គតោ;
កោលិតោ នាម នាមេន, បោរោហិច្ចោ តវំ មុនេ.
‘‘បោរាណកវំសធរោ, ឧគ្គតេជោ ទុរាសទោ;
ធុតវាទីគុណេនគ្គោ, អក្ខទស្សោ តវំ មុនេ.
‘‘ពហុស្សុតោ ¶ ធម្មធរោ, សព្ពបាឋី ច សាសនេ;
អានន្ទោ នាម នាមេន, ធម្មារក្ខោ [ធម្មរក្ខោ (ស្យា.)] តវំ មុនេ.
‘‘ឯតេ ¶ សព្ពេ អតិក្កម្ម, បមេសិ ភគវា មមំ;
វិនិច្ឆយំ មេ បាទាសិ, វិនយេ វិញ្ញុទេសិតំ.
‘‘យោ កោចិ វិនយេ បញ្ហំ, បុច្ឆតិ ពុទ្ធសាវកោ;
តត្ថ មេ ចិន្តនា នត្ថិ, តញ្ញេវត្ថំ កថេមហំ.
‘‘យាវតា ពុទ្ធខេត្តម្ហិ, ឋបេត្វា តំ មហាមុនិ;
វិនយេ មាទិសោ នត្ថិ, កុតោ ភិយ្យោ ភវិស្សតិ.
‘‘ភិក្ខុសង្ឃេ ¶ និសីទិត្វា, ឯវំ គជ្ជតិ គោតមោ;
ឧបាលិស្ស សមោ នត្ថិ, វិនយេ ខន្ធកេសុ ច.
‘‘យាវតា ពុទ្ធភណិតំ, នវង្គំ សត្ថុសាសនំ;
វិនយោគធំ តំ [វិនយោគធិតំ (សី. អដ្ឋ.), វិនយេ កថិតំ (ស្យា.)] សព្ពំ,
វិនយមូលបស្សិនោ [វិនយំ មូលន្តិ បស្សតោ (សី.)].
‘‘មម ¶ កម្មំ សរិត្វាន, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘សតសហស្សុបាទាយ, ឥមំ ឋានំ អបត្ថយិំ;
សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, វិនយេ បារមិំ គតោ.
‘‘សក្យានំ នន្ទិជននោ, កប្បកោ អាសហំ បុរេ;
វិជហិត្វាន តំ ជាតិំ, បុត្តោ ជាតោ មហេសិនោ.
‘‘ឥតោ ទុតិយកេ កប្បេ, អញ្ជសោ នាម ខត្តិយោ;
អនន្តតេជោ អមិតយសោ, ភូមិបាលោ មហទ្ធនោ.
‘‘តស្ស ¶ រញ្ញោ អហំ បុត្តោ, ចន្ទនោ នាម ខត្តិយោ;
ជាតិមទេនុបត្ថទ្ធោ, យសភោគមទេន ច.
‘‘នាគសតសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
តិធាបភិន្នា មាតង្គា, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘សពលេហិ បរេតោហំ, ឧយ្យានំ គន្តុកាមកោ;
អារុយ្ហ សិរិកំ នាគំ, នគរា និក្ខមិំ តទា.
‘‘ចរណេន ច សម្បន្នោ, គុត្តទ្វារោ សុសំវុតោ;
ទេវលោ នាម សម្ពុទ្ធោ, អាគច្ឆិ បុរតោ មម.
‘‘បេសេត្វា សិរិកំ នាគំ, ពុទ្ធំ អាសាទយិំ តទា;
តតោ សញ្ជាតកោបោ សោ [ជាតកោបោវ (ស្យា.)], នាគោ នុទ្ធរតេ បទំ.
‘‘នាគំ ¶ រុណ្ណមនំ [រុដ្ឋមនំ (បី. អដ្ឋ.), ទុដ្ឋមនំ (សី. អដ្ឋ.), រុទ្ធបទំ (?)] ទិស្វា, ពុទ្ធេ កោធំ អកាសហំ;
វិហេសយិត្វា សម្ពុទ្ធំ, ឧយ្យានំ អគមាសហំ.
‘‘សាតំ តត្ថ ន វិន្ទាមិ, សិរោ បជ្ជលិតោ យថា;
បរិឡាហេន ឌយ្ហាមិ, មច្ឆោវ ពឡិសាទកោ.
‘‘សសាគរន្តា ¶ បថវី, អាទិត្តា វិយ ហោតិ មេ;
បិតុ សន្តិកុបាគម្ម, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘អាសីវិសំវ កុបិតំ, អគ្គិក្ខន្ធំវ អាគតំ;
មត្តំវ កុញ្ជរំ ទន្តិំ, យំ សយម្ភុមសាទយិំ.
‘‘អាសាទិតោ ¶ មយា ពុទ្ធោ, ឃោរោ ឧគ្គតបោ ជិនោ;
បុរា សព្ពេ វិនស្សាម, ខមាបេស្សាម តំ មុនិំ.
‘‘នោ ¶ ចេ តំ និជ្ឈាបេស្សាម, អត្តទន្តំ សមាហិតំ;
ឱរេន សត្តទិវសា, រដ្ឋំ មេ វិធមិស្សតិ.
‘‘សុមេខលោ កោសិយោ ច, សិគ្គវោ ចាបិ សត្តកោ [សត្តុកោ (សី.)];
អាសាទយិត្វា ឥសយោ, ទុគ្គតា តេ សរដ្ឋកា.
‘‘យទា កុប្បន្តិ ឥសយោ, សញ្ញតា ព្រហ្មចារិនោ;
សទេវកំ វិនាសេន្តិ, សសាគរំ សបព្ពតំ.
‘‘តិយោជនសហស្សម្ហិ, បុរិសេ សន្និបាតយិំ;
អច្ចយំ ទេសនត្ថាយ, សយម្ភុំ ឧបសង្កមិំ.
‘‘អល្លវត្ថា អល្លសិរា, សព្ពេវ បញ្ជលីកតា;
ពុទ្ធស្ស បាទេ និបតិត្វា, ឥទំ វចនមព្រវុំ [មព្រវិំ (ក.)].
‘‘ខមស្សុ ត្វំ មហាវីរ, អភិយាចតិ តំ ជនោ;
បរិឡាហំ វិនោទេហិ, មា នោ រដ្ឋំ វិនាសយ.
‘‘សទេវមានុសា សព្ពេ, សទានវា សរក្ខសា;
អយោមយេន កុដេន, សិរំ ភិន្ទេយ្យុ មេ សទា.
‘‘ទកេ [ឧទកេ (សី. ស្យា.)] អគ្គិ ន សណ្ឋាតិ, ពីជំ សេលេ ន រូហតិ;
អគទេ កិមិ ន សណ្ឋាតិ, កោបោ ពុទ្ធេ ន ជាយតិ.
‘‘យថា ច ភូមិ អចលា, អប្បមេយ្យោ ច សាគរោ;
អនន្តកោ ច អាកាសោ, ឯវំ ពុទ្ធា អខោភិយា.
‘‘សទា ¶ ខន្តា មហាវីរា, ខមិតា ច តបស្សិនោ;
ខន្តានំ ខមិតានញ្ច, គមនំ តំ [វោ (ស្យា.)] ន វិជ្ជតិ.
‘‘ឥទំ ¶ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, បរិឡាហំ វិនោទយំ;
មហាជនស្ស បុរតោ, នភំ អព្ភុគ្គមិ តទា.
‘‘តេន ¶ កម្មេនហំ វីរ, ហីនត្តំ អជ្ឈុបាគតោ;
សមតិក្កម្ម តំ ជាតិំ, បាវិសិំ អភយំ បុរំ.
‘‘តទាបិ ¶ មំ មហាវីរ, ឌយ្ហមានំ សុសណ្ឋិតំ;
បរិឡាហំ វិនោទេសិ, សយម្ភុញ្ច ខមាបយិំ.
‘‘អជ្ជាបិ មំ មហាវីរ, ឌយ្ហមានំ តិហគ្គិភិ;
និព្ពាបេសិ តយោ អគ្គី, សីតិភាវញ្ច បាបយិំ [បាបយី (សី.)].
យេសំ សោតាវធានត្ថិ, សុណាថ មម ភាសតោ;
អត្ថំ តុម្ហំ បវក្ខាមិ, យថា ទិដ្ឋំ បទំ មម.
‘‘សយម្ភុំ តំ វិមានេត្វា, សន្តចិត្តំ សមាហិតំ;
តេន កម្មេនហំ អជ្ជ, ជាតោម្ហិ នីចយោនិយំ.
‘‘មា វោ ខណំ វិរាធេថ, ខណាតីតា ហិ សោចរេ;
សទត្ថេ វាយមេយ្យាថ, ខណោ វោ បដិបាទិតោ.
‘‘ឯកច្ចានញ្ច វមនំ, ឯកច្ចានំ វិរេចនំ;
វិសំ ហលាហលំ ឯកេ, ឯកច្ចានញ្ច ឱសធំ.
‘‘វមនំ បដិបន្នានំ, ផលដ្ឋានំ វិរេចនំ;
ឱសធំ ផលលាភីនំ, បុញ្ញក្ខេត្តំ គវេសិនំ.
‘‘សាសនេន វិរុទ្ធានំ, វិសំ ហលាហលំ យថា;
អាសីវិសោ ទិដ្ឋវិសោ [ទដ្ឋវិសោ (ស្យា. អដ្ឋ.)], ឯវំ ឈាបេតិ តំ នរំ.
‘‘សកិំ ¶ បីតំ ហលាហលំ, ឧបរុន្ធតិ ជីវិតំ;
សាសនេន វិរុជ្ឈិត្វា, កប្បកោដិម្ហិ ឌយ្ហតិ.
‘‘ខន្តិយា អវិហិំសាយ, មេត្តចិត្តវតាយ ច;
សទេវកំ សោ តារតិ, តស្មា តេ អវិរាធិយា [អវិរោធិយោ (សី.), តេ អវិរោធិយា (ស្យា.)].
‘‘លាភាលាភេ ន សជ្ជន្តិ, សម្មាននវិមាននេ;
បថវីសទិសា ពុទ្ធា, តស្មា តេ ន វិរាធិយា [តេ ន វិរោធិយា (សី. ស្យា.)].
‘‘ទេវទត្តេ ¶ ច វធកេ, ចោរេ អង្គុលិមាលកេ;
រាហុលេ ធនបាលេ ច, សព្ពេសំ សមកោ មុនិ.
‘‘ឯតេសំ ¶ បដិឃោ នត្ថិ, រាគោមេសំ ន វិជ្ជតិ;
សព្ពេសំ សមកោ ពុទ្ធោ, វធកស្សោរសស្ស ច.
‘‘បន្ថេ ¶ ទិស្វាន កាសាវំ, ឆឌ្ឌិតំ មីឡ្ហមក្ខិតំ;
សិរស្មិំ អញ្ជលិំ កត្វា, វន្ទិតព្ពំ ឥសិទ្ធជំ.
‘‘អព្ភតីតា ច យេ ពុទ្ធា, វត្តមានា អនាគតា;
ធជេនានេន សុជ្ឈន្តិ, តស្មា ឯតេ នមស្សិយា.
‘‘សត្ថុកប្បំ សុវិនយំ, ធារេមិ ហទយេនហំ;
នមស្សមានោ វិនយំ, វិហរិស្សាមិ សព្ពទា.
‘‘វិនយោ អាសយោ មយ្ហំ, វិនយោ ឋានចង្កមំ;
កប្បេមិ វិនយេ វាសំ, វិនយោ មម គោចរោ.
‘‘វិនយេ បារមិប្បត្តោ, សមថេ ចាបិ កោវិទោ;
ឧបាលិ តំ មហាវីរ, បាទេ វន្ទតិ សត្ថុនោ.
‘‘សោ ¶ អហំ វិចរិស្សាមិ, គាមា គាមំ បុរា បុរំ;
នមស្សមានោ សម្ពុទ្ធំ, ធម្មស្ស ច សុធម្មតំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧបាលិ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧបាលិត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៣-៧. អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរសម្ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ វិនាយកំ;
ពុទ្ធភូមិមនុប្បត្តំ, បឋមំ អទ្ទសំ អហំ.
‘‘យាវតា ¶ ពោធិយា មូលេ, យក្ខា សព្ពេ សមាគតា;
សម្ពុទ្ធំ បរិវារេត្វា, វន្ទន្តិ បញ្ជលីកតា.
‘‘សព្ពេ ¶ ¶ ទេវា តុដ្ឋមនា, អាកាសេ សញ្ចរន្តិ តេ;
ពុទ្ធោ អយំ អនុប្បត្តោ, អន្ធការតមោនុទោ.
‘‘តេសំ ¶ ហាសបរេតានំ, មហានាទោ អវត្តថ;
កិលេសេ ឈាបយិស្សាម, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ទេវានំ គិរមញ្ញាយ, វាចាសភិមុទីរិហំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, អាទិភិក្ខមទាសហំ.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;
ទេវសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘សត្តាហំ អភិនិក្ខម្ម, ពោធិំ អជ្ឈគមំ អហំ;
ឥទំ មេ បឋមំ ភត្តំ, ព្រហ្មចារិស្ស យាបនំ.
‘‘‘តុសិតា ហិ ឥធាគន្ត្វា, យោ មេ ភិក្ខំ ឧបានយិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណោថ មម ភាសតោ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ [តិំសមត្តេ កប្បសគស្សេ (ស្យា. ក.)], ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
សព្ពេ ទេវេ អភិភោត្វា, តិទិវំ អាវសិស្សតិ.
‘‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ;
សហស្សធា ចក្កវត្តី, តត្ថ រជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តិទសា សោ ចវិត្វាន, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ;
អគារា បព្ពជិត្វាន, ឆព្ពស្សានិ វសិស្សតិ.
‘‘‘តតោ សត្តមកេ វស្សេ, ពុទ្ធោ សច្ចំ កថេស្សតិ;
កោណ្ឌញ្ញោ នាម នាមេន, បឋមំ សច្ឆិកាហិតិ’.
‘‘និក្ខន្តេនានុបព្ពជិំ ¶ , បធានំ សុកតំ មយា;
កិលេសេ ឈាបនត្ថាយ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘អភិគន្ត្វាន សព្ពញ្ញូ, ពុទ្ធោ លោកេ សទេវកេ;
ឥសិនាមេ មិគារញ្ញេ [ឥមិនា មេ មហារញ្ញំ (ស្យា.), ឥមិនា មេ មិគារញ្ញំ (ក.)], អមតភេរិមាហនិ.
‘‘សោ ¶ ¶ ទានិ បត្តោ អមតំ, សន្តិបទមនុត្តរំ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញោ [អញ្ញាតកោណ្ឌញ្ញោ (សី.), អញ្ញា កោណ្ឌញ្ញោ (ស្យា.)] ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៣-៨. បិណ្ឌោលភារទ្វាជត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
បុរតោ ហិមវន្តស្ស, ចិត្តកូដេ វសី តទា.
‘‘អភីតរូបោ តត្ថាសិំ, មិគរាជា ចតុក្កមោ;
តស្ស សទ្ទំ សុណិត្វាន, វិក្ខម្ភន្តិ ពហុជ្ជនា.
‘‘សុផុល្លំ បទុមំ គយ្ហ, ឧបគច្ឆិំ នរាសភំ;
វុដ្ឋិតស្ស សមាធិម្ហា, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ចាតុទ្ទិសំ ¶ នមស្សិត្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ នរុត្តមំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សីហនាទំ នទិំ អហំ [តទា (ស្យា.)].
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
សកាសនេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ពុទ្ធស្ស គិរមញ្ញាយ, សព្ពេ ទេវា សមាគតា;
អាគតោ វទតំ សេដ្ឋោ, ធម្មំ សោស្សាម តំ មយំ.
‘‘‘តេសំ ហាសបរេតានំ, បុរតោ លោកនាយកោ;
មម សទ្ទំ [កម្មំ (?)] បកិត្តេសិ, ទីឃទស្សី មហាមុនិ’.
‘‘យេនិទំ បទុមំ ទិន្នំ, សីហនាទោ ច នាទិតោ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ឥតោ ¶ អដ្ឋមកេ កប្បេ, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
សត្តរតនសម្បន្នោ ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរោ.
‘‘‘ការយិស្សតិ ឥស្សរិយំ [ឥស្សរំ (ស្យា. ក.)], មហិយា ចតុសដ្ឋិយា;
បទុមោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ ¶ ¶ , ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘បកាសិតេ បាវចនេ, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សតិ;
ព្រហ្មញ្ញា អភិនិក្ខម្ម, បព្ពជិស្សតិ តាវទេ’.
‘‘បធានបហិតត្តោ សោ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘វិជនេ ¶ បន្តសេយ្យម្ហិ, វាឡមិគសមាកុលេ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិណ្ឌោលភារទ្វាជោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិណ្ឌោលភារទ្វាជត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៣-៩. ខទិរវនិយរេវតត្ថេរអបទានំ
‘‘គង្គា ភាគីរថី នាម, ហិមវន្តា បភាវិតា;
កុតិត្ថេ នាវិកោ អាសិំ, ឱរិមេ ច តរិំ [ឱរិមំ ច តរេ (ស្យា.)] អហំ.
‘‘បទុមុត្តរោ នាយកោ, សម្ពុទ្ធោ ទ្វិបទុត្តមោ;
វសី សតសហស្សេហិ, គង្គាតីរមុបាគតោ [បុព្ពេ មយ្ហំ សុតំ អាសិ,§‘‘បទុមុត្តរនាយកោ; វសីសតសហស្សេហិ, គង្គាសោតំ តរិស្សតិ‘‘; (សី.)].
‘‘ពហូ នាវា សមានេត្វា, វឌ្ឍកីហិ [ចម្មកេហិ (ក.)] សុសង្ខតំ;
នាវាយ [នាវានំ (ក.)] ឆទនំ កត្វា, បដិមានិំ នរាសភំ.
‘‘អាគន្ត្វាន ¶ ច សម្ពុទ្ធោ, អារូហិ តញ្ច នាវកំ;
វារិមជ្ឈេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ សោ តារេសិ សម្ពុទ្ធំ, សង្ឃញ្ចាបិ អនាសវំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទេវលោកេ រមិស្សតិ.
‘‘‘និព្ពត្តិស្សតិ តេ ព្យម្ហំ, សុកតំ នាវសណ្ឋិតំ;
អាកាសេ បុប្ផឆទនំ, ធារយិស្សតិ សព្ពទា.
‘‘‘អដ្ឋបញ្ញាសកប្បម្ហិ ¶ , តារកោ [តារណោ (ស្យា.)] នាម ខត្តិយោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘សត្តបញ្ញាសកប្បម្ហិ ¶ ¶ , ចម្មកោ [ចម្បកោ (សី.), ចម្ពកោ (ស្យា.)] នាម ខត្តិយោ;
ឧគ្គច្ឆន្តោវ សូរិយោ, ជោតិស្សតិ មហព្ពលោ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តិទសា សោ ចវិត្វាន, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ;
រេវតោ នាម នាមេន, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សតិ.
‘‘‘អគារា និក្ខមិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេ បព្ពជិស្សតិ.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, យុត្តយោគោ វិបស្សកោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘វីរិយំ [វិរិយំ (សី. ស្យា.)] មេ ធុរធោរយ្ហំ, យោគក្ខេមាធិវាហនំ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘សតសហស្សេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ, កិលេសេ ឈាបយី មម.
‘‘តតោ មំ វននិរតំ, ទិស្វា លោកន្តគូ មុនិ;
វនវាសិភិក្ខូនគ្គំ, បញ្ញបេសិ មហាមតិ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ខទិរវនិយោ រេវតោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ខទិរវនិយរេវតត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
៣-១០. អានន្ទត្ថេរអបទានំ
‘‘អារាមទ្វារា ¶ និក្ខម្ម, បទុមុត្តរោ មហាមុនិ;
វស្សេន្តោ អមតំ វុដ្ឋិំ, និព្ពាបេសិ មហាជនំ.
‘‘សតសហស្សំ តេ ធីរា, ឆឡភិញ្ញា មហិទ្ធិកា;
បរិវារេន្តិ សម្ពុទ្ធំ, ឆាយាវ អនបាយិនី [អនុបាយិនី (ស្យា. ក.)].
‘‘ហត្ថិក្ខន្ធគតោ អាសិំ, សេតច្ឆត្តំ វរុត្តមំ;
សុចារុរូបំ ទិស្វាន, វិត្តិ មេ ឧទបជ្ជថ.
‘‘ឱរុយ្ហ ¶ ហត្ថិខន្ធម្ហា, ឧបគច្ឆិំ នរាសភំ;
រតនាមយឆត្តំ មេ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស ធារយិំ.
‘‘មម ¶ សង្កប្បមញ្ញាយ, បទុមុត្តរោ មហាឥសិ;
តំ កថំ ឋបយិត្វាន, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ សោ ឆត្តមធារេសិ, សោណ្ណាលង្ការភូសិតំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណោថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ឥតោ គន្ត្វា អយំ បោសោ, តុសិតំ អាវសិស្សតិ;
អនុភោស្សតិ សម្បត្តិំ, អច្ឆរាហិ បុរក្ខតោ.
‘‘‘ចតុត្តិំសតិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
ពលាធិបោ អដ្ឋសតំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ.
‘‘‘អដ្ឋបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, មហិយា ការយិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ ¶ , ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សក្យានំ ¶ កុលកេតុស្ស, ញាតិពន្ធុ ភវិស្សតិ;
អានន្ទោ នាម នាមេន, ឧបដ្ឋាកោ មហេសិនោ.
‘‘‘អាតាបី និបកោ ចាបិ, ពាហុសច្ចេ សុកោវិទោ;
និវាតវុត្តិ អត្ថទ្ធោ, សព្ពបាឋី ភវិស្សតិ.
‘‘‘បធានបហិតត្តោ សោ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘សន្តិ អារញ្ញកា នាគា, កុញ្ជរា សដ្ឋិហាយនា;
តិធាបភិន្នា មាតង្គា, ឦសាទន្តា ឧរូឡ្ហវា.
‘‘‘អនេកសតសហស្សា, បណ្ឌិតាបិ មហិទ្ធិកា;
សព្ពេ តេ ពុទ្ធនាគស្ស, ន ហោន្តុ បណិធិម្ហិ តេ’ [ន ហោន្តិ បរិវិម្ភិតា (ស្យា.), ន ហោន្តិ បណិធិម្ហិ តេ (ក.)].
‘‘អាទិយាមេ នមស្សាមិ, មជ្ឈិមេ អថ បច្ឆិមេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ ឧបដ្ឋហិំ.
‘‘អាតាបី និបកោ ចាបិ, សម្បជានោ បតិស្សតោ;
សោតាបត្តិផលំ បត្តោ, សេខភូមីសុ កោវិទោ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមភិនីហរិំ;
តាហំ ភូមិមនុប្បត្តោ, ឋិតា សទ្ធម្មមាចលា [ឋិតោ សទ្ធម្មមាចលោ (សី.), ឋិតា សទ្ធា មហប្ផលា (ស្យា.)].
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អានន្ទោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អានន្ទត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
តស្សុទ្ទានំ –
ពុទ្ធោ ¶ បច្ចេកពុទ្ធោ ច, សារិបុត្តោ ច កោលិតោ;
កស្សបោ អនុរុទ្ធោ ច, បុណ្ណត្ថេរោ ឧបាលិ ច.
អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញោ បិណ្ឌោលោ, រេវតានន្ទបណ្ឌិតោ;
ឆសតានិ ច បញ្ញាស, គាថាយោ សព្ពបិណ្ឌិតា.
អបទានេ ពុទ្ធវគ្គោ បឋមោ.
២. សីហាសនិយវគ្គោ
១. សីហាសនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ ¶ ¶ ¶ លោកនាថម្ហិ, សិទ្ធត្ថេ ទ្វិបទុត្តមេ [ទិបទុត្តមេ (សី. ស្យា.)];
វិត្ថារិកេ បាវចនេ, ពាហុជញ្ញម្ហិ សាសនេ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សីហាសនមកាសហំ;
សីហាសនំ ករិត្វាន, បាទបីឋមកាសហំ.
‘‘សីហាសនេ ច វស្សន្តេ, ឃរំ តត្ថ អកាសហំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘អាយាមេន ¶ ចតុព្ពីស, យោជនំ អាសិ [យោជនាសិំសុ (ស្យា. ក.)] តាវទេ;
វិមានំ សុកតំ មយ្ហំ, វិត្ថារេន ចតុទ្ទស.
‘‘សតំ [សត្ត (ស្យា.)] កញ្ញាសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា;
សោណ្ណមយញ្ច បល្លង្កំ, ព្យម្ហេ អាសិ សុនិម្មិតំ.
‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, ទិព្ពយានំ ឧបដ្ឋិតំ;
បាសាទា សិវិកា ចេវ, និព្ពត្តន្តិ យទិច្ឆកំ.
‘‘មណិមយា ច បល្លង្កា, អញ្ញេ សារមយា ពហូ;
និព្ពត្តន្តិ មមំ សព្ពេ, សីហាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘សោណ្ណមយា រូបិមយា, ផលិកាវេឡុរិយាមយា;
បាទុកា អភិរូហាមិ, បាទបីឋស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ [ចតុនវុតេ ឥតោ (សី. ស្យា.)] កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘តេសត្តតិម្ហិតោ កប្បេ, ឥន្ទនាមា តយោ ជនា;
ទ្វេសត្តតិម្ហិតោ កប្បេ, តយោ សុមននាមកា.
‘‘សមសត្តតិតោ កប្បេ, តយោ វរុណនាមកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សីហាសនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សីហាសនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ឯកត្ថម្ភិកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ¶ ភគវតោ, មហាបូគគណោ អហុ;
សរណំ គតា ច តេ ពុទ្ធំ, សទ្ទហន្តិ តថាគតំ.
‘‘សព្ពេ សង្គម្ម មន្តេត្វា, មាឡំ កុព្ពន្តិ សត្ថុនោ;
ឯកត្ថម្ភំ អលភន្តា, វិចិនន្តិ ព្រហាវនេ.
‘‘តេហំ អរញ្ញេ ទិស្វាន, ឧបគម្ម គណំ តទា;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, បរិបុច្ឆិំ គណំ អហំ.
‘‘តេ មេ បុដ្ឋា វិយាកំសុ, សីលវន្តោ ឧបាសកា;
មាឡំ មយំ កត្តុកាមា, ឯកត្ថម្ភោ ន លព្ភតិ.
‘‘ឯកត្ថម្ភំ មមំ ទេថ, អហំ ទស្សាមិ សត្ថុនោ;
អាហរិស្សាមហំ ថម្ភំ, អប្បោស្សុក្កា ភវន្តុ តេ [ភវន្តុ វោ (សី.), ភវាថ វោ (?)].
‘‘តេ មេ ថម្ភំ បវេច្ឆិំសុ, បសន្នា តុដ្ឋមានសា;
តតោ បដិនិវត្តិត្វា, អគមំសុ សកំ ឃរំ.
‘‘អចិរំ គតេ បូគគណេ, ថម្ភំ អហាសហំ តទា;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បឋមំ ឧស្សបេសហំ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, វិមានំ ឧបបជ្ជហំ;
ឧព្ពិទ្ធំ ភវនំ មយ្ហំ, សត្តភូមំ [សតភូមំ (សី. ក.)] សមុគ្គតំ.
‘‘វជ្ជមានាសុ ភេរីសុ, បរិចារេមហំ សទា;
បញ្ចបញ្ញាសកប្បម្ហិ, រាជា អាសិំ យសោធរោ.
‘‘តត្ថាបិ ¶ ¶ ភវនំ មយ្ហំ, សត្តភូមំ សមុគ្គតំ;
កូដាគារវរូបេតំ, ឯកត្ថម្ភំ មនោរមំ.
‘‘ឯកវីសតិកប្បម្ហិ, ឧទេនោ នាម ខត្តិយោ;
តត្រាបិ ភវនំ មយ្ហំ, សត្តភូមំ សមុគ្គតំ.
‘‘យំ ¶ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
អនុភោមិ សុខំ សព្ពំ [សព្ពមេតំ (ស្យា.)], ឯកត្ថម្ភស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ថម្ភមទទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឯកត្ថម្ភស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកត្ថម្ភិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកត្ថម្ភិកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. នន្ទត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
វត្ថំ ខោមំ មយា ទិន្នំ, សយម្ភុស្ស មហេសិនោ.
‘‘តំ មេ ពុទ្ធោ វិយាកាសិ, ជលជុត្តរនាមកោ;
‘ឥមិនា វត្ថទានេន, ហេមវណ្ណោ ភវិស្សសិ.
‘‘‘ទ្វេ ¶ សម្បត្តី អនុភោត្វា, កុសលមូលេហិ ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, កនិដ្ឋោ ត្វំ ភវិស្សសិ.
‘‘‘រាគរត្តោ សុខសីលោ, កាមេសុ គេធមាយុតោ;
ពុទ្ធេន ចោទិតោ សន្តោ, តទា [តតោ (ស្យា.)] ត្វំ បព្ពជិស្សសិ.
‘‘‘បព្ពជិត្វាន ត្វំ តត្ថ, កុសលមូលេន ចោទិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សសិនាសវោ’.
‘‘សត្ត ¶ [សត (ស្យា.)] កប្បសហស្សម្ហិ, ចតុរោ ចេឡនាមកា;
សដ្ឋិ កប្បសហស្សម្ហិ, ឧបចេលា ចតុជ្ជនា.
‘‘បញ្ច កប្បសហស្សម្ហិ, ចេឡាវ ចតុរោ ជនា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នន្ទោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នន្ទត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ចូឡបន្ថកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
គណម្ហា វូបកដ្ឋោ សោ, ហិមវន្តេ វសី តទា.
‘‘អហម្បិ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, វសាមិ អស្សមេ តទា;
អចិរាគតំ មហាវីរំ, ឧបេសិំ លោកនាយកំ.
‘‘បុប្ផច្ឆត្តំ គហេត្វាន, ឧបគច្ឆិំ នរាសភំ;
សមាធិំ សមាបជ្ជន្តំ, អន្តរាយមកាសហំ.
‘‘ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, បុប្ផច្ឆត្តំ អទាសហំ;
បដិគ្គហេសិ ភគវា, បទុមុត្តរោ មហាមុនិ.
‘‘សព្ពេ ទេវា អត្តមនា, ហិមវន្តំ ឧបេន្តិ តេ;
សាធុការំ បវត្តេសុំ, អនុមោទិស្សតិ ចក្ខុមា.
‘‘ឥទំ វត្វាន តេ ទេវា, ឧបគច្ឆុំ នរុត្តមំ;
អាកាសេ ធារយន្តស្ស [ធារយន្តំ មេ (ក), ធារយតោ មេ (?)], បទុមច្ឆត្តមុត្តមំ.
‘‘សតបត្តឆត្តំ បគ្គយ្ហ, អទាសិ តាបសោ មម;
‘តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘បញ្ចវីសតិកប្បានិ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
ចតុត្តិំសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘យំ ¶ យំ យោនិំ សំសរតិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
អព្ភោកាសេ បតិដ្ឋន្តំ, បទុមំ ធារយិស្សតិ’.
‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន [នាមេន (សី. ក.)], សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘បកាសិតេ បាវចនេ, មនុស្សត្តំ លភិស្សតិ;
មនោមយម្ហិ កាយម្ហិ, ឧត្តមោ សោ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទ្វេ ¶ ភាតរោ ភវិស្សន្តិ, ឧភោបិ បន្ថកវ្ហយា;
អនុភោត្វា ឧត្តមត្ថំ, ជោតយិស្សន្តិ សាសនំ’.
‘‘សោហំ ¶ អដ្ឋារសវស្សោ [សោ អដ្ឋារសវស្សោហំ (ស្យា.)], បព្ពជិំ អនគារិយំ;
វិសេសាហំ ន វិន្ទាមិ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘ទន្ធា មយ្ហំ គតី អាសិ, បរិភូតោ បុរេ អហុំ [អហំ (ស្យា.)];
ភាតា ច មំ បណាមេសិ, គច្ឆ ទានិ សកំ ឃរំ.
‘‘សោហំ បណាមិតោ សន្តោ, សង្ឃារាមស្ស កោដ្ឋកេ;
ទុម្មនោ តត្ថ អដ្ឋាសិំ, សាមញ្ញស្មិំ អបេក្ខវា.
‘‘ភគវា ¶ តត្ថ [អថេត្ថ សត្ថា (សី. ស្យា.)] អាគច្ឆិ, សីសំ មយ្ហំ បរាមសិ;
ពាហាយ មំ គហេត្វាន, សង្ឃារាមំ បវេសយិ.
‘‘អនុកម្បាយ មេ សត្ថា, អទាសិ បាទបុញ្ឆនិំ;
ឯវំ សុទ្ធំ អធិដ្ឋេហិ, ឯកមន្តមធិដ្ឋហំ.
‘‘ហត្ថេហិ តមហំ គយ្ហ, សរិំ កោកនទំ អហំ;
តត្ថ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ, អរហត្តំ អបាបុណិំ.
‘‘មនោមយេសុ កាយេសុ, សព្ពត្ថ បារមិំ គតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចូឡបន្ថកោ [ចុល្លបន្ថកោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចូឡបន្ថកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ ¶ ¶ លោកនាថម្ហិ, សុមេធេ អគ្គបុគ្គលេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ថូបបូជំ អកាសហំ.
‘‘យេ ច ខីណាសវា តត្ថ, ឆឡភិញ្ញា មហិទ្ធិកា;
តេហំ តត្ថ សមានេត្វា, សង្ឃភត្តំ អកាសហំ.
‘‘សុមេធស្ស ភគវតោ, ឧបដ្ឋាកោ តទា អហុ;
សុមេធោ នាម នាមេន, អនុមោទិត្ថ សោ តទា.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, វិមានំ ឧបបជ្ជហំ;
ឆឡាសីតិសហស្សានិ, អច្ឆរាយោ រមិំសុ មេ.
‘‘មមេវ ¶ អនុវត្តន្តិ, សព្ពកាមេហិ តា សទា;
អញ្ញេ ទេវេ អភិភោមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចវីសតិកប្បម្ហិ, វរុណោ នាម ខត្តិយោ;
វិសុទ្ធភោជនោ [សុសុទ្ធភោជនោ (សី.)] អាសិំ, ចក្កវត្តី អហំ តទា.
‘‘ន តេ ពីជំ បវបន្តិ, នបិ នីយន្តិ នង្គលា;
អកដ្ឋបាកិមំ សាលិំ, បរិភុញ្ជន្តិ មានុសា.
‘‘តត្ថ ¶ រជ្ជំ ករិត្វាន, ទេវត្តំ បុន គច្ឆហំ;
តទាបិ ឯទិសា មយ្ហំ, និព្ពត្តា ភោគសម្បទា.
‘‘ន មំ មិត្តា អមិត្តា វា, ហិំសន្តិ សព្ពបាណិនោ;
សព្ពេសម្បិ បិយោ ហោមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ ¶ , យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, គន្ធាលេបស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥមស្មិំ ភទ្ទកេ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
មហានុភាវោ រាជាហំ [រាជីសិ (ស្យា. ក.)], ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘សោហំ បញ្ចសុ សីលេសុ, ឋបេត្វា ជនតំ ពហុំ;
បាបេត្វា សុគតិំយេវ, ទេវតានំ បិយោ អហុំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ [បិលិន្ទិវច្ឆោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. រាហុលត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
សត្តភូមម្ហិ បាសាទេ, អាទាសំ សន្ថរិំ អហំ.
‘‘ខីណាសវសហស្សេហិ, បរិកិណ្ណោ មហាមុនិ;
ឧបាគមិ គន្ធកុដិំ, ទ្វិបទិន្ទោ [ទិបទិន្ទោ (សី. ស្យា.)] នរាសភោ.
‘‘វិរោចេន្តោ [វិរោចយំ (ស្យា.)] គន្ធកុដិំ, ទេវទេវោ នរាសភោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេនាយំ ¶ ¶ ជោតិតា សេយ្យា, អាទាសោវ សុសន្ថតោ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សោណ្ណមយា រូបិមយា, អថោ វេឡុរិយាមយា;
និព្ពត្តិស្សន្តិ បាសាទា, យេ កេចិ មនសោ បិយា.
‘‘‘ចតុសដ្ឋិក្ខត្តុំ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី, ភវិស្សតិ អនន្តរា.
‘‘‘ឯកវីសតិកប្បម្ហិ, វិមលោ នាម ខត្តិយោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘នគរំ រេណុវតី នាម, ឥដ្ឋកាហិ សុមាបិតំ;
អាយាមតោ តីណិ សតំ, ចតុរស្សសមាយុតំ.
‘‘‘សុទស្សនោ នាម បាសាទោ, វិស្សកម្មេន មាបិតោ [វិសុកម្មេន§មាបិតោ (ក.), វិស្សកម្មេន និម្មិតោ (សី.)];
កូដាគារវរូបេតោ, សត្តរតនភូសិតោ.
‘‘‘ទសសទ្ទាវិវិត្តំ ¶ តំ [អវិវិត្តំ (សី.)], វិជ្ជាធរសមាកុលំ;
សុទស្សនំវ នគរំ, ទេវតានំ ភវិស្សតិ.
‘‘‘បភា និគ្គច្ឆតេ តស្ស, ឧគ្គច្ឆន្តេវ សូរិយេ;
វិរោចេស្សតិ តំ និច្ចំ, សមន្តា អដ្ឋយោជនំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តុសិតា សោ ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, អត្រជោ សោ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សចេ ¶ វសេយ្យ [សចា’វសេយ្យ (?)] អគារំ, ចក្កវត្តី ភវេយ្យ សោ;
អដ្ឋានមេតំ យំ តាទី, អគារេ រតិមជ្ឈគា.
‘‘‘និក្ខមិត្វា អគារម្ហា, បព្ពជិស្សតិ សុព្ពតោ;
រាហុលោ នាម នាមេន, អរហា សោ ភវិស្សតិ’.
‘‘កិកីវ អណ្ឌំ រក្ខេយ្យ, ចាមរី វិយ វាលធិំ;
និបកោ សីលសម្បន្នោ, មមំ រក្ខិ មហាមុនិ [ឯវំ រក្ខិំ មហាមុនិ (សី. ក.), មមំ ទក្ខិ មហាមុនិ (ស្យា.)].
‘‘តស្សាហំ ធម្មមញ្ញាយ, វិហាសិំ សាសនេ រតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រាហុលោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
រាហុលត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ឧបសេនវង្គន្តបុត្តត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរំ ¶ ភគវន្តំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ;
បព្ភារម្ហិ និសីទន្តំ, ឧបគច្ឆិំ នរុត្តមំ.
‘‘កណិការបុប្ផំ ¶ [កណិការំ បុប្ផិតំ (សី. ស្យា.)] ទិស្វា, វណ្ដេ ឆេត្វានហំ តទា;
អលង្ករិត្វា ឆត្តម្ហិ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘បិណ្ឌបាតញ្ច ¶ បាទាសិំ, បរមន្នំ សុភោជនំ;
ពុទ្ធេន នវមេ តត្ថ, សមណេ អដ្ឋ ភោជយិំ.
‘‘អនុមោទិ មហាវីរោ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
ឥមិនា ឆត្តទានេន, បរមន្នបវេច្ឆនា.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, សម្បត្តិមនុភោស្សសិ;
ឆត្តិំសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘ឯកវីសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ [យំ វទន្តិ សុមេធោតិ, ភូរិបញ្ញំ សុមេធសំ; កប្បេតោ សតសហស្សេ, ឯស ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ; (ក.)].
‘‘សាសនេ ទិព្ពមានម្ហិ, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ;
តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ.
‘‘ឧបសេនោតិ នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ;
[ឥទំ បាទទ្វយំ ថេរគាថាអដ្ឋកថាយមេវ ទិស្សតិ] សមន្តបាសាទិកត្តា, អគ្គដ្ឋានេ ឋបេស្សតិ
[ឥទំ បាទទ្វយំ ថេរគាថាអដ្ឋកថាយមេវ ទិស្សតិ].
‘‘ចរិមំ វត្តតេ មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, ជេត្វា មារំ សវាហនំ [សវាហិនិំ (?)].
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ឧបសេនោ វង្គន្តបុត្តោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧបសេនវង្គន្តបុត្តត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
តតិយភាណវារំ.
៨. រដ្ឋបាលត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស ¶ ¶ ¶ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
វរនាគោ មយា ទិន្នោ, ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា.
‘‘សេតច្ឆត្តោ បសោភិតោ, សកប្បនោ សហត្ថិបោ;
អគ្ឃាបេត្វាន តំ សព្ពំ, សង្ឃារាមំ អការយិំ.
‘‘ចតុបញ្ញាសសហស្សានិ, បាសាទេ ការយិំ អហំ;
មហោឃទានំ [មហាភត្តំ (សី.), មហោឃញ្ច (ក.), មហាទានំ (?)] ករិត្វាន, និយ្យាទេសិំ មហេសិនោ.
‘‘អនុមោទិ មហាវីរោ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
សព្ពេ ជនេ ហាសយន្តោ, ទេសេសិ អមតំ បទំ.
‘‘តំ មេ ពុទ្ធោ វិយាកាសិ, ជលជុត្តរនាមកោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ចតុបញ្ញាសសហស្សានិ, បាសាទេ ការយី អយំ;
កថយិស្សាមិ វិបាកំ, សុណោថ មម ភាសតោ.
‘‘‘អដ្ឋារសសហស្សានិ, កូដាគារា ភវិស្សរេ;
ព្យម្ហុត្តមម្ហិ និព្ពត្តា, សព្ពសោណ្ណមយា ច តេ.
‘‘‘បញ្ញាសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
អដ្ឋបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទេវលោកា ¶ ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
អឌ្ឍេ កុលេ មហាភោគេ, និព្ពត្តិស្សតិ តាវទេ.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
រដ្ឋបាលោតិ នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘បធានបហិតត្តោ ¶ សោ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘ឧដ្ឋាយ អភិនិក្ខម្ម, ជហិតា ភោគសម្បទា;
ខេឡបិណ្ឌេវ ភោគម្ហិ, បេមំ មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ.
‘‘វីរិយំ ¶ ¶ មេ ធុរធោរយ្ហំ, យោគក្ខេមាធិវាហនំ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រដ្ឋបាលោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
រដ្ឋបាលត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សោបាកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ភារំ សោធយន្តស្ស [សេវយន្តស្ស (សី. ក.)], វិបិនេ បព្ពតុត្តមេ;
សិទ្ធត្ថោ នាម ភគវា, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘ពុទ្ធំ ¶ ឧបគតំ ទិស្វា, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
សន្ថរំ សន្ថរិត្វាន [បញ្ញបេត្វាន (ស្យា. អដ្ឋ)], បុប្ផាសនមទាសហំ.
‘‘បុប្ផាសនេ និសីទិត្វា, សិទ្ធត្ថោ លោកនាយកោ;
មមញ្ច គតិមញ្ញាយ, អនិច្ចតមុទាហរិ.
‘‘‘អនិច្ចា វត សង្ខារា, ឧប្បាទវយធម្មិនោ;
ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈន្តិ, តេសំ វូបសមោ សុខោ’.
‘‘ឥទំ វត្វាន សព្ពញ្ញូ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
នភំ អព្ភុគ្គមិ វីរោ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘សកំ ទិដ្ឋិំ ជហិត្វាន, ភាវយានិច្ចសញ្ញហំ;
ឯកាហំ ភាវយិត្វាន, តត្ថ កាលំ កតោ អហំ.
‘‘ទ្វេ សម្បត្តី អនុភោត្វា, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, សបាកយោនុបាគមិំ.
‘‘អគារា អភិនិក្ខម្ម, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘អារទ្ធវីរិយោ ¶ ¶ បហិតត្តោ, សីលេសុ សុសមាហិតោ;
តោសេត្វាន មហានាគំ, អលត្ថំ ឧបសម្បទំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ សញ្ញំ ភាវយិំ តទា;
តំ សញ្ញំ ភាវយន្តស្ស, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សោបាកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សោបាកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. សុមង្គលត្ថេរអបទានំ
‘‘អាហុតិំ យិដ្ឋុកាមោហំ, បដិយាទេត្វាន ភោជនំ;
ព្រាហ្មណេ បដិមានេន្តោ, វិសាលេ មាឡកេ ឋិតោ.
‘‘អថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, បិយទស្សិំ មហាយសំ;
សព្ពលោកវិនេតារំ, សយម្ភុំ អគ្គបុគ្គលំ.
‘‘ភគវន្តំ ជុតិមន្តំ, សាវកេហិ បុរក្ខតំ;
អាទិច្ចមិវ រោចន្តំ, រថិយំ បដិបន្នកំ.
‘‘អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ;
មនសាវ និមន្តេសិំ, ‘អាគច្ឆតុ មហាមុនិ’.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;
ខីណាសវសហស្សេហិ, មម ទ្វារំ ឧបាគមិ.
‘‘នមោ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;
បាសាទំ អភិរូហិត្វា, សីហាសនេ និសីទតំ [និសីទ ត្វំ (សី.)].
‘‘ទន្តោ ¶ ¶ ទន្តបរិវារោ, តិណ្ណោ តារយតំ វរោ;
បាសាទំ អភិរូហិត្វា, និសីទិ បវរាសនេ.
‘‘យំ មេ អត្ថិ សកេ គេហេ, អាមិសំ បច្ចុបដ្ឋិតំ;
តាហំ ពុទ្ធស្ស បាទាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘បសន្នចិត្តោ ¶ សុមនោ, វេទជាតោ កតញ្ជលី;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ នមស្សាមិ, អហោ ពុទ្ធស្សុឡារតា.
‘‘អដ្ឋន្នំ ¶ បយិរូបាសតំ, ភុញ្ជំ ខីណាសវា ពហូ;
តុយ្ហេវេសោ អានុភាវោ, សរណំ តំ ឧបេមហំ.
‘‘បិយទស្សី ច ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ សោ សង្ឃំ អភោជេសិ, ឧជុភូតំ សមាហិតំ;
តថាគតញ្ច សម្ពុទ្ធំ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សត្តវីសតិក្ខត្តុំ សោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
សកកម្មាភិរទ្ធោ សោ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ.
‘‘‘ទស អដ្ឋ ចក្ខត្តុំ [ទសញ្ចដ្ឋក្ខត្ថុំ (សី.), ទស ចដ្ឋក្ខត្តុំ (ស្យា.)] សោ, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បថព្យា រជ្ជំ បញ្ចសតំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ’.
‘‘អរញ្ញវនមោគ្គយ្ហ, កាននំ ព្យគ្ឃសេវិតំ;
បធានំ បទហិត្វាន, កិលេសា ឈាបិតា មយា.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភត្តទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុមង្គលោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុមង្គលត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
តស្សុទ្ទានំ –
សីហាសនី ¶ ឯកថម្ភី, នន្ទោ ច ចូឡបន្ថកោ;
បិលិន្ទរាហុលោ ចេវ, វង្គន្តោ រដ្ឋបាលកោ.
សោបាកោ មង្គលោ ចេវ, ទសេវ ទុតិយេ វគ្គេ;
សតញ្ច អដ្ឋតិំស ច, គាថា ចេត្ថ បកាសិតា.
សីហាសនិយវគ្គោ ទុតិយោ.
៣. សុភូតិវគ្គោ
១. សុភូតិត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ ¶ , និសភោ នាម បព្ពតោ;
អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតា.
‘‘កោសិយោ នាម នាមេន, ជដិលោ ឧគ្គតាបនោ;
ឯកាកិយោ [ឯកាកិកោ (ក.)] អទុតិយោ, វសាមិ និសភេ តទា.
‘‘ផលំ មូលញ្ច បណ្ណញ្ច, ន ភុញ្ជាមិ អហំ តទា;
បវត្តំវ សុបាតាហំ [បវត្តបណ្ឌុបត្តានិ (សី.)], ឧបជីវាមិ តាវទេ.
‘‘នាហំ ¶ កោបេមិ អាជីវំ, ចជមានោបិ ជីវិតំ;
អារាធេមិ សកំ ចិត្តំ, វិវជ្ជេមិ អនេសនំ.
‘‘រាគូបសំហិតំ ចិត្តំ, យទា ឧប្បជ្ជតេ មម;
សយំវ បច្ចវេក្ខាមិ, ឯកគ្គោ តំ ទមេមហំ.
‘‘‘រជ្ជសេ រជ្ជនីយេ ច, ទុស្សនីយេ ច ទុស្សសេ;
មុយ្ហសេ មោហនីយេ ច, និក្ខមស្សុ វនា តុវំ.
‘‘‘វិសុទ្ធានំ អយំ វាសោ, និម្មលានំ តបស្សិនំ;
មា ខោ វិសុទ្ធំ ទូសេសិ, និក្ខមស្សុ វនា តុវំ.
‘‘‘អគារិកោ ភវិត្វាន, យទា បុត្តំ [សទាយុត្តំ (សី.), យទាយុត្តំ (ស្យា.)], លភិស្សសិ;
ឧភោបិ មា វិរាធេសិ, និក្ខមស្សុ វនា តុវំ.
‘‘‘ឆវាលាតំ យថា កដ្ឋំ, ន ក្វចិ កិច្ចការកំ;
នេវ គាមេ អរញ្ញេ វា, ន ហិ តំ កដ្ឋសម្មតំ.
‘‘‘ឆវាលាតូបមោ ត្វំសិ, ន គិហី នាបិ សញ្ញតោ;
ឧភតោ មុត្តកោ អជ្ជ, និក្ខមស្សុ វនា តុវំ.
‘‘‘សិយា នុ ខោ តវ ឯតំ, កោ បជានាតិ តេ ឥទំ;
សទ្ធាធុរំ វហិសិ [សទ្ធាធុរំ ជហសិ (សី.), សីឃំ ធុរំ វហិសិ (ស្យា.)] មេ, កោសជ្ជពហុលាយ ច.
‘‘‘ជិគុច្ឆិស្សន្តិ ¶ ¶ តំ វិញ្ញូ, អសុចិំ នាគរិកោ យថា;
អាកឌ្ឍិត្វាន ឥសយោ, ចោទយិស្សន្តិ តំ សទា.
‘‘‘តំ វិញ្ញូ បវទិស្សន្តិ, សមតិក្កន្តសាសនំ;
សំវាសំ អលភន្តោ ហិ, កថំ ជីវិហិសិ [ជីវិស្សសិ (សី.)] តុវំ.
‘‘‘តិធាបភិន្នំ ¶ ¶ មាតង្គំ, កុញ្ជរំ សដ្ឋិហាយនំ;
ពលី នាគោ ឧបគន្ត្វា, យូថា នីហរតេ គជំ.
‘‘‘យូថា វិនិស្សដោ សន្តោ, សុខំ សាតំ ន វិន្ទតិ;
ទុក្ខិតោ វិមនោ ហោតិ, បជ្ឈាយន្តោ បវេធតិ.
‘‘‘តថេវ ជដិលា តម្បិ, នីហរិស្សន្តិ ទុម្មតិំ;
តេហិ ត្វំ និស្សដោ សន្តោ, សុខំ សាតំ ន លច្ឆសិ.
‘‘‘ទិវា វា យទិ វា រត្តិំ, សោកសល្លសមប្បិតោ;
ឌយ្ហសិ បរិឡាហេន, គជោ យូថាវ និស្សដោ.
‘‘‘ជាតរូបំ យថា កូដំ, នេវ ឈាយតិ [យាយតិ (ស្យា.)] កត្ថចិ;
តថា សីលវិហីនោ ត្វំ, ន ឈាយិស្សសិ [យារិស្សតិ (ស្យា.)] កត្ថចិ.
‘‘‘អគារំ វសមានោបិ, កថំ ជីវិហិសិ តុវំ;
មត្តិកំ បេត្តិកញ្ចាបិ, នត្ថិ តេ និហិតំ ធនំ.
‘‘‘សយំ កម្មំ ករិត្វាន, គត្តេ សេទំ បមោចយំ;
ឯវំ ជីវិហិសិ គេហេ, សាធុ តេ តំ ន រុច្ចតិ.
‘‘‘ឯវាហំ តត្ថ វារេមិ, សំកិលេសគតំ មនំ;
នានាធម្មកថំ កត្វា, បាបា ចិត្តំ និវារយិំ’.
‘‘ឯវំ មេ វិហរន្តស្ស, អប្បមាទវិហារិនោ;
តិំសវស្សសហស្សានិ, វិបិនេ មេ អតិក្កមុំ.
‘‘អប្បមាទរតំ ទិស្វា, ឧត្តមត្ថំ គវេសកំ;
បទុមុត្តរសម្ពុទ្ធោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘តិម្ពរូសកវណ្ណាភោ ¶ , អប្បមេយ្យោ អនូបមោ;
រូបេនាសទិសោ ពុទ្ធោ, អាកាសេ ចង្កមី តទា.
‘‘សុផុល្លោ ¶ សាលរាជាវ, វិជ្ជូវព្ភឃនន្តរេ;
ញាណេនាសទិសោ ពុទ្ធោ, អាកាសេ ចង្កមី តទា.
‘‘សីហរាជា ¶ វសម្ភីតោ [ឆម្ភិតោ (ក.)],
គជរាជាវ ទប្បិតោ [ទម្មិតោ (ក.)].
លាសិតោ [អភីតោ (ស្យា.)] ព្យគ្ឃរាជាវ, អាកាសេ ចង្កមី តទា.
‘‘សិង្គីនិក្ខសវណ្ណាភោ, ខទិរង្គារសន្និភោ;
មណិ យថា ជោតិរសោ, អាកាសេ ចង្កមី តទា.
‘‘វិសុទ្ធកេលាសនិភោ ¶ , បុណ្ណមាយេវ ចន្ទិមា;
មជ្ឈន្ហិកេវ [មជ្ឈន្តិកេវ (សព្ពត្ថ)] សូរិយោ, អាកាសេ ចង្កមី តទា.
‘‘ទិស្វា នភេ ចង្កមន្តំ, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;
‘ទេវោ នុ ខោ អយំ សត្តោ, ឧទាហុ មនុជោ អយំ.
‘‘‘ន មេ សុតោ វា ទិដ្ឋោ វា, មហិយា ឯទិសោ នរោ;
អបិ មន្តបទំ អត្ថិ, អយំ សត្ថា ភវិស្សតិ’.
‘‘ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ;
នានាបុប្ផញ្ច គន្ធញ្ច, សន្និបាតេសហំ [សន្និបាតេត្វាហំ (សី.)] តទា.
‘‘បុប្ផាសនំ បញ្ញបេត្វា, សាធុចិត្តំ មនោរមំ;
នរសារថិនំ អគ្គំ, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘ឥទំ មេ អាសនំ វីរ, បញ្ញត្តំ តវនុច្ឆវំ;
ហាសយន្តោ មមំ ចិត្តំ, និសីទ កុសុមាសនេ’.
‘‘និសីទិ ¶ តត្ថ ភគវា, អសម្ភីតោវ [អឆម្ភិតោវ (ក.)] កេសរី;
សត្តរត្តិន្ទិវំ ពុទ្ធោ, បវរេ កុសុមាសនេ.
‘‘នមស្សមានោ អដ្ឋាសិំ, សត្តរត្តិន្ទិវំ អហំ;
វុដ្ឋហិត្វា សមាធិម្ហា, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;
មម កម្មំ បកិត្តេន្តោ, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘ភាវេហិ ពុទ្ធានុស្សតិំ, ភាវនានមនុត្តរំ;
ឥមំ សតិំ ភាវយិត្វា, បូរយិស្សសិ មានសំ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សសិ;
អសីតិក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សសិ;
សហស្សក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី, រាជា រដ្ឋេ ភវិស្សសិ.
‘‘‘បទេសរជ្ជំ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
អនុភោស្សសិ តំ សព្ពំ, ពុទ្ធានុស្សតិយា ផលំ.
‘‘‘ភវាភវេ ¶ សំសរន្តោ, មហាភោគំ លភិស្សសិ;
ភោគេ តេ ឩនតា នត្ថិ, ពុទ្ធានុស្សតិយា ផលំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘អសីតិកោដិំ ឆឌ្ឌេត្វា, ទាសេ កម្មករេ ពហូ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេ បព្ពជិស្សសិ.
‘‘‘អារាធយិត្វា សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
សុភូតិ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘ភិក្ខុសង្ឃេ ¶ ¶ និសីទិត្វា, ទក្ខិណេយ្យគុណម្ហិ តំ;
តថារណវិហារេ ច, ទ្វីសុ អគ្គេ ឋបេស្សតិ’.
‘‘ឥទំ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ;
នភំ អព្ភុគ្គមី វីរោ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘សាសិតោ លោកនាថេន, នមស្សិត្វា តថាគតំ;
សទា ភាវេមិ មុទិតោ, ពុទ្ធានុស្សតិមុត្តមំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសំ អគច្ឆហំ.
‘‘អសីតិក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
អនុភោមិ សុសម្បត្តិំ, ពុទ្ធានុស្សតិយា ផលំ.
‘‘ភវាភវេ សំសរន្តោ, មហាភោគំ លភាមហំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ពុទ្ធានុស្សតិយា ផលំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធានុស្សតិយា ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុភូតិ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុភូតិត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ឧបវានត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធោវ, សម្ពុទ្ធោ បរិនិព្ពុតោ.
‘‘មហាជនា សមាគម្ម, បូជយិត្វា តថាគតំ;
ចិតំ កត្វាន សុកតំ, សរីរំ អភិរោបយុំ.
‘‘សរីរកិច្ចំ កត្វាន, ធាតុំ តត្ថ សមានយុំ;
សទេវមានុសា សព្ពេ, ពុទ្ធថូបំ អកំសុ តេ.
‘‘បឋមា ¶ កញ្ចនមយា, ទុតិយាសិ មណីមយា;
តតិយា រូបិយមយា, ចតុត្ថី ផលិកាមយា.
‘‘តថា [តត្ថ (ស្យា. ក.)] បញ្ចមិយា ភូមិ [នេមិ (សី.)], លោហិតង្គមយា អហុ;
ឆដ្ឋា មសារគល្លស្ស, សព្ពរតនមយូបរិ.
‘‘ជង្ឃា មណិមយា អាសិ, វេទិកា រតនមយា;
សព្ពសោណ្ណមយោ ថូបោ, ឧទ្ធំ យោជនមុគ្គតោ.
‘‘ទេវា តត្ថ សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ.
‘‘ធាតុ អាវេណិកា នត្ថិ, សរីរំ ឯកបិណ្ឌិតំ;
ឥមម្ហិ ពុទ្ធថូបម្ហិ, កស្សាម កញ្ចុកំ មយំ.
‘‘ទេវា សត្តហិ រត្នេហិ [សត្តរតនេហិ (សី.)], អញ្ញំ វឌ្ឍេសុ យោជនំ;
ថូបោ ទ្វិយោជនុព្ពេធោ, តិមិរំ ព្យបហន្តិ សោ.
‘‘នាគា ¶ តត្ថ សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
មនុស្សា ចេវ ទេវា ច, ពុទ្ធថូបំ អកំសុ តេ.
‘‘មា ¶ នោ បមត្តា អស្សុម្ហ [អស្សុម្ហា (សី. ស្យា.), អាសិម្ហា (?)], អប្បមត្តា សទេវកា;
មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ.
‘‘ឥន្ទនីលំ មហានីលំ, អថោ ជោតិរសំ មណិំ;
ឯកតោ សន្និបាតេត្វា, ពុទ្ធថូបំ អឆាទយុំ.
‘‘សព្ពំ មណិមយំ អាសិ, តាវតា ពុទ្ធចេតិយំ;
តិយោជនសមុព្ពិទ្ធំ [តីណិ យោជនមុព្ពិទ្ធំ (សី. ក.)], អាលោកករណំ តទា.
‘‘គរុឡា ¶ ច សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
មនុស្សា ទេវា នាគា ច, ពុទ្ធថូបំ អកំសុ តេ.
‘‘‘មា នោ បមត្តា អស្សុម្ហ, អប្បមត្តា សទេវកា;
មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ’.
‘‘សព្ពំ មណិមយំ ថូបំ, អករុំ តេ ច កញ្ចុកំ [សព្ពមណិមយំ ថូបេ, អករុត្តរកញ្ចុកំ (សី.)];
យោជនំ តេបិ វឌ្ឍេសុំ, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ.
‘‘ចតុយោជនមុព្ពិទ្ធោ, ពុទ្ធថូបោ វិរោចតិ;
ឱភាសេតិ ទិសា សព្ពា, សតរំសីវ ឧគ្គតោ.
‘‘កុម្ភណ្ឌា ច សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
មនុស្សា ចេវ ទេវា ច, នាគា ច គរុឡា តថា.
បច្ចេកំ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, អកំសុ ថូបមុត្តមំ.
‘‘‘មា នោ បមត្តា អស្សុម្ហ, អប្បមត្តា សទេវកា;
មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ;
រតនេហិ ឆាទេស្សាម, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ’.
‘‘យោជនំ តេបិ វឌ្ឍេសុំ, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ;
បញ្ចយោជនមុព្ពិទ្ធោ, ថូបោ ឱភាសតេ តទា.
‘‘យក្ខា ¶ តត្ថ សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
មនុស្សា ទេវា នាគា ច, គរុឡា កុម្ភអណ្ឌកា.
‘‘បច្ចេកំ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, អកំសុ ថូបមុត្តមំ;
‘មា នោ បមត្តា អស្សុម្ហ, អប្បមត្តា សទេវកា.
‘‘‘មយម្បិ ¶ ¶ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ;
ផលិកាហិ ឆាទេស្សាម, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ’.
‘‘យោជនំ តេបិ វឌ្ឍេសុំ, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ;
ឆ យោជនានិ ឧព្ពិទ្ធោ, ថូបោ ឱភាសតេ តទា.
‘‘គន្ធព្ពា ច សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
‘មនុជា ទេវតា នាគា, គរុឡា កុម្ភយក្ខកា.
‘‘‘សព្ពេកំសុ ពុទ្ធថូបំ, មយមេត្ថ អការកា;
មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ’.
‘‘វេទិយោ ¶ សត្ត កត្វាន, ឆត្តមារោបយិំសុ តេ;
សព្ពសោណ្ណមយំ ថូបំ, គន្ធព្ពា ការយុំ តទា.
‘‘សត្តយោជនមុព្ពិទ្ធោ, ថូបោ ឱភាសតេ តទា;
រត្តិន្ទិវា ន ញាយន្តិ, អាលោកោ ហោតិ [អាលោកា ហោន្តិ (ស្យា. ក.)] សព្ពទា.
‘‘អភិភោន្តិ ¶ ន តស្សាភា, ចន្ទសូរា សតារកា;
សមន្តា យោជនសតេ, បទីបោបិ ន បជ្ជលិ.
‘‘តេន កាលេន យេ កេចិ, ថូបំ បូជេន្តិ មានុសា;
ន តេ ថូបមារុហន្តិ, អម្ពរេ ឧក្ខិបន្តិ តេ.
‘‘ទេវេហិ ឋបិតោ យក្ខោ, អភិសម្មតនាមកោ;
ធជំ វា បុប្ផទាមំ វា, អភិរោបេតិ ឧត្តរិ.
‘‘ន តេ បស្សន្តិ តំ យក្ខំ, ទាមំ បស្សន្តិ គច្ឆតោ;
ឯវំ បស្សិត្វា គច្ឆន្តា, សព្ពេ គច្ឆន្តិ សុគ្គតិំ.
‘‘វិរុទ្ធា [វិសទ្ធា (សី.)] យេ បាវចនេ, បសន្នា យេ ច សាសនេ;
បាដិហេរំ ទដ្ឋុកាមា, ថូបំ បូជេន្តិ មានុសា.
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, អហោសិំ ភតកោ [វរកោ (ស្យា. ក.)] តទា;
អាមោទិតំ ជនំ ទិស្វា, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា.
‘‘‘ឧឡារោ ភគវា ហេសោ, យស្ស ធាតុធរេទិសំ;
ឥមា ច ជនតា តុដ្ឋា, ការំ កុព្ពំ ន តប្បរេ [កុព្ពន្តនប្បកំ (សី.)].
‘‘‘អហម្បិ ¶ ការំ កស្សាមិ, លោកនាថស្ស តាទិនោ;
តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ភវិស្សាមិ អនាគតេ’.
‘‘សុធោតំ ¶ រជកេនាហំ, ឧត្តរេយ្យបដំ មម;
វេឡគ្គេ អាលគេត្វាន, ធជំ ឧក្ខិបិមម្ពរេ.
‘‘អភិសម្មតកោ គយ្ហ, អម្ពរេហាសិ មេ ធជំ;
វាតេរិតំ ធជំ ទិស្វា, ភិយ្យោ ហាសំ ជនេសហំ.
‘‘តត្ថ ¶ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សមណំ ឧបសង្កមិំ;
តំ ភិក្ខុំ អភិវាទេត្វា, វិបាកំ បុច្ឆហំ ធជេ.
‘‘សោ មេ កថេសិ អានន្ទ, បីតិសញ្ជននំ មម;
‘តស្ស ធជស្ស វិបាកំ, អនុភោស្សសិ សព្ពទា.
‘‘‘ហត្ថី ¶ អស្សា រថា បត្តី, សេនា ច ចតុរង្គិនី;
បរិវារេស្សន្តិ តំ និច្ចំ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិតូរិយសហស្សានិ, ភេរិយោ សមលង្កតា;
បរិវារេស្សន្តិ តំ និច្ចំ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘ឆឡាសីតិសហស្សានិ, នារិយោ សមលង្កតា;
វិចិត្តវត្ថាភរណា, អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា.
‘‘‘អឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;
បរិវារេស្សន្តិ តំ និច្ចំ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សសិ;
អសីតិក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សសិ.
‘‘‘សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សសិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តោ, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សសិ.
‘‘‘អសីតិកោដិំ ¶ ឆឌ្ឌេត្វា, ទាសេ កម្មករេ ពហូ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេ បព្ពជិស្សសិ.
‘‘‘អារាធយិត្វា ¶ សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
ឧបវានោតិ នាមេន, ហេស្សសិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘សតសហស្សេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ កិលេសេ ឈាបយី មម.
‘‘ចក្កវត្តិស្ស សន្តស្ស, ចតុទីបិស្សរស្ស មេ;
តិយោជនានិ សមន្តា, ឧស្សីសន្តិ ធជា សទា.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ឧបវានោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧបវានត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. តិសរណគមនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ចន្ទវតិយា [ពន្ធុមតិយា (អដ្ឋ.)], មាតុឧបដ្ឋាកោ [មាតុបដ្ឋាយកោ (សី.), មាតុបដ្ឋានកោ (ស្យា.)] អហុំ;
អន្ធា មាតា បិតា មយ្ហំ, តេ បោសេមិ អហំ តទា.
‘‘រហោគតោ ¶ និសីទិត្វា, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;
បោសេន្តោ មាតាបិតរោ, បព្ពជ្ជំ ន លភាមហំ.
‘‘មហន្ធការបិហិតា [តមន្ធការបិហិតា (ស្យា.)], តិវិធគ្គីហិ ឌយ្ហរេ;
ឯតាទិសេ ភវេ [ភយេ (សី.)] ជាតេ, នត្ថិ កោចិ វិនាយកោ.
‘‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, ទិប្បតិ [ទិព្ពតិ (ក.)] [ជិនសាសនំ (សី.)] ទានិ សាសនំ;
សក្កា ឧទ្ធរិតុំ អត្តា, បុញ្ញកាមេន ជន្តុនា.
‘‘ឧគ្គយ្ហ តីណិ សរណេ, បរិបុណ្ណានិ គោបយិំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, បដិមោក្ខាមិ ទុគ្គតិំ.
‘‘និសភោ ¶ នាម សមណោ, ពុទ្ធស្ស អគ្គសាវកោ;
តមហំ ឧបគន្ត្វាន, សរណគមនំ គហិំ.
‘‘វស្សសតសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា សរណគមនំ, បរិបុណ្ណំ អគោបយិំ.
‘‘ចរិមេ វត្តមានម្ហិ, សរណំ តំ អនុស្សរិំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, តាវតិំសំ អគច្ឆហំ.
‘‘ទេវលោកគតោ សន្តោ, បុញ្ញកម្មសមាហិតោ;
យំ ទេសំ [យំ យំ ទេសំ (ស្យា.)] ឧបបជ្ជាមិ [ឧបគច្ឆាមិ (សី.)], អដ្ឋ ហេតូ លភាមហំ.
‘‘ទិសាសុ ¶ បូជិតោ ហោមិ, តិក្ខបញ្ញោ ភវាមហំ;
សព្ពេ ទេវានុវត្តន្តិ, អមិតភោគំ លភាមហំ.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ សព្ពត្ថ, បដិកន្តោ ភវាមហំ;
មិត្តានំ អចលោ ហោមិ, យសោ អព្ភុគ្គតោ មមំ.
‘‘អសីតិក្ខត្តុ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
ទិព្ពសុខំ អនុភវិំ, អច្ឆរាហិ បុរក្ខតោ.
‘‘បញ្ចសត្តតិក្ខត្តុញ្ច ¶ , ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, បុញ្ញកម្មសមាហិតោ;
បុរេ សាវត្ថិយំ ជាតោ, មហាសាលេ សុអឌ្ឍកេ.
‘‘នគរា និក្ខមិត្វាន, ទារកេហិ បុរក្ខតោ;
ហសខិឌ្ឌសមង្គីហំ [សាហំ ខិឌ្ឌសមង្គី (ស្យា.)], សង្ឃារាមំ ឧបាគមិំ.
‘‘តត្ថទ្ទសាសិំ [តត្ថទ្ទសាហំ (ក.)] សមណំ, វិប្បមុត្តំ និរូបធិំ;
សោ មេ ធម្មមទេសេសិ, សរណញ្ច អទាសិ មេ.
‘‘សោហំ សុត្វាន សរណំ, សរណំ មេ អនុស្សរិំ;
ឯកាសនេ និសីទិត្វា, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ជាតិយា សត្តមេ វស្សេ, អរហត្តមបាបុណិំ;
ឧបសម្បាទយិ ពុទ្ធោ, គុណមញ្ញាយ ចក្ខុមា.
‘‘អបរិមេយ្យេ ¶ ឥតោ កប្បេ, សរណានិ អគច្ឆហំ;
តតោ មេ សុកតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ.
‘‘សុគោបិតំ មេ សរណំ, មានសំ សុប្បណីហិតំ;
អនុភោត្វា យសំ សព្ពំ, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘យេសំ សោតាវធានត្ថិ, សុណោថ មម ភាសតោ;
អហំ [អត្ថំ (ស្យា.)] វោ កថយិស្សាមិ, សាមំ ទិដ្ឋំ បទំ មម.
‘‘‘ពុទ្ធោ ¶ លោកេ សមុប្បន្នោ, វត្តតេ ជិនសាសនំ;
អមតា វាទិតា ភេរី, សោកសល្លវិនោទនា.
‘‘‘យថាសកេន ថាមេន, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ;
អធិការំ ករេយ្យាថ, បស្សយិស្សថ និព្ពុតិំ.
‘‘‘បគ្គយ្ហ តីណិ សរណេ, បញ្ចសីលានិ គោបិយ;
ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សថ.
‘‘‘សម្មា ធម្មំ ភាវេត្វាន [មមោបមំ ករិត្វាន (សី. ស្យា.)], សីលានិ ¶ បរិគោបិយ;
អចិរំ អរហត្តំ វោ, សព្ពេបិ បាបុណិស្សថ.
‘‘‘តេវិជ្ជោ ឥទ្ធិបត្តោម្ហិ, ចេតោបរិយកោវិទោ;
សាវកោ តេ មហាវីរ, សរណោ [ចរណេ (សី. ស្យា.)] វន្ទតិ សត្ថុនោ’.
‘‘អបរិមេយ្យេ ¶ ឥតោ កប្បេ, សរណំ ពុទ្ធស្ស គច្ឆហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សរណំ គមនេ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិសរណគមនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិសរណគមនិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. បញ្ចសីលសមាទានិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ចន្ទវតិយា, ភតកោ អាសហំ តទា;
បរកម្មាយនេ យុត្តោ, បព្ពជ្ជំ ន លភាមហំ.
‘‘មហន្ធការបិហិតា ¶ ¶ , តិវិធគ្គីហិ ឌយ្ហរេ;
កេន នុ ខោ ឧបាយេន, វិសំយុត្តោ ភវេ អហំ.
‘‘ទេយ្យធម្មោ ច មេ នត្ថិ, វរាកោ ភតកោ អហំ;
យំនូនាហំ បញ្ចសីលំ, រក្ខេយ្យំ បរិបូរយំ.
‘‘អនោមទស្សិស្ស មុនិនោ, និសភោ នាម សាវកោ;
តមហំ ឧបសង្កម្ម, បញ្ចសិក្ខាបទគ្គហិំ.
‘‘វស្សសតសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា បញ្ចសីលានិ, បរិបុណ្ណានិ គោបយិំ.
‘‘មច្ចុកាលេ ច សម្បត្តេ, ទេវា អស្សាសយន្តិ មំ;
‘រថោ សហស្សយុត្តោ តេ, មារិសាយំ [មារិសស្ស (ក.)] ឧបដ្ឋិតោ’.
‘‘វត្តន្តេ ចរិមេ ចិត្តេ, មម សីលំ អនុស្សរិំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, តាវតិំសំ អគច្ឆហំ.
‘‘តិំសក្ខត្តុញ្ច ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
ទិព្ពសុខំ [ទិព្ពំ សុខំ (សី.)] អនុភវិំ, អច្ឆរាហិ បុរក្ខតោ.
‘‘បញ្ចសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
បុរេ វេសាលិយំ ជាតោ, មហាសាលេ សុអឌ្ឍកេ.
‘‘វស្សូបនាយិកេ ¶ កាលេ, ទិប្បន្តេ [ទិព្ពន្តិ (ក.)] ជិនសាសនេ;
មាតា ច មេ បិតា ចេវ, បញ្ចសិក្ខាបទគ្គហុំ.
‘‘សហ ¶ សុត្វានហំ សីលំ, មម សីលំ អនុស្សរិំ;
ឯកាសនេ និសីទិត្វា, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ជាតិយា បញ្ចវស្សេន, អរហត្តមបាបុណិំ;
ឧបសម្បាទយិ ពុទ្ធោ, គុណមញ្ញាយ ចក្ខុមា.
‘‘បរិបុណ្ណានិ គោបេត្វា, បញ្ចសិក្ខាបទានហំ;
អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, វិនិបាតំ ន គច្ឆហំ.
‘‘ស្វាហំ ¶ យសមនុភវិំ, តេសំ សីលាន វាហសា;
កប្បកោដិម្បិ កិត្តេន្តោ, កិត្តយេ ឯកទេសកំ.
‘‘បញ្ចសីលានិ គោបេត្វា, តយោ ហេតូ លភាមហំ;
ទីឃាយុកោ មហាភោគោ, តិក្ខបញ្ញោ ភវាមហំ.
‘‘សំកិត្តេន្តោ ច [បកិត្តេន្តោវ (សី.), បកិត្តេន្តេ ច (ស្យា.)] សព្ពេសំ, អភិមត្តញ្ច បោរិសំ;
ភវាភវេ សំសរិត្វា, ឯតេ ឋានេ លភាមហំ.
‘‘អបរិមេយ្យសីលេសុ, វត្តន្តា ជិនសាវកា;
ភវេសុ យទិ រជ្ជេយ្យុំ, វិបាកោ កីទិសោ ភវេ.
‘‘សុចិណ្ណំ មេ បញ្ចសីលំ, ភតកេន តបស្សិនា [វិបស្សិនា (សី.)];
តេន សីលេនហំ អជ្ជ, មោចយិំ សព្ពពន្ធនា.
‘‘អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, បញ្ចសីលានិ គោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បញ្ចសីលានិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា បញ្ចសីលសមាទានិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បញ្ចសីលសមាទានិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. អន្នសំសាវកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អន្តរាបណេ;
កញ្ចនគ្ឃិយសំកាសំ, ពាត្តិំសវរលក្ខណំ.
‘‘សិទ្ធត្ថំ ¶ លោកបជ្ជោតំ, អប្បមេយ្យំ អនោបមំ;
អលត្ថំ បរមំ បីតិំ, ទិស្វា ទន្តំ ជុតិន្ធរំ.
‘‘សម្ពុទ្ធំ អភិនាមេត្វា, ភោជយិំ តំ មហាមុនិំ;
មហាការុណិកោ លោកេ [នាថោ (សី.)], អនុមោទិ មមំ តទា.
‘‘តស្មិំ ¶ មហាការុណិកេ, បរមស្សាសការកេ;
ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភិក្ខាទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អន្នសំសាវកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អន្នសំសាវកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ធូបទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
កុដិធូបំ មយា ទិន្នំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពេសម្បិ បិយោ ហោមិ, ធូបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ធូបមទទិំ តទា [យំ ធូបនមទាសហំ (ក.)];
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធូបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធូបទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ធូបទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. បុលិនបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិស្ស ¶ ¶ ភគវតោ, ពោធិយា បាទបុត្តមេ;
បុរាណបុលិនំ ហិត្វា [ឆឌ្ឌេត្វា (សី. ស្យា.)], សុទ្ធបុលិនមាកិរិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុលិនមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុលិនទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘តិំសតិមេ ¶ [តិបញ្ញាសេ (សី. ស្យា.)] ឥតោ កប្បេ, រាជា អាសិំ ជនាធិភូ;
មហាបុលិននាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុលិនបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុលិនបូជកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ឧត្តិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ, សុសុមារោ អហំ តទា;
សគោចរប្បសុតោហំ [សភោជនបសុតាហំ (ស្យា. ក.)], នទីតិត្ថំ អគច្ឆហំ.
‘‘សិទ្ធត្ថោ តម្ហិ សមយេ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
នទិំ តរិតុកាមោ សោ, នទីតិត្ថំ ឧបាគមិ.
‘‘ឧបាគតេ ច [ឧបាគតម្ហិ (ស្យា. ក.)] សម្ពុទ្ធេ, អហម្បិ តត្ថុបាគមិំ;
ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, ឥមំ វាចំ ឧទីរយិំ.
‘‘‘អភិរូហ មហាវីរ, តារេស្សាមិ អហំ តុវំ;
បេត្តិកំ វិសយំ មយ្ហំ, អនុកម្ប មហាមុនិ’.
‘‘មម ឧគ្គជ្ជនំ សុត្វា, អភិរូហិ មហាមុនិ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, តារេសិំ លោកនាយកំ.
‘‘នទិយា ¶ បារិមេ តីរេ, សិទ្ធត្ថោ លោកនាយកោ;
អស្សាសេសិ មមំ តត្ថ, អមតំ បាបុណិស្សសិ.
‘‘តម្ហា ¶ កាយា ចវិត្វាន, ទេវលោកំ អាគច្ឆហំ;
ទិព្ពសុខំ អនុភវិំ, អច្ឆរាហិ បុរក្ខតោ.
‘‘សត្តក្ខត្តុញ្ច ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមកាសហំ;
តីណិក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី, មហិយា ឥស្សរោ អហុំ.
‘‘វិវេកមនុយុត្តោហំ ¶ , និបកោ ច សុសំវុតោ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, តារេសិំ យំ នរាសភំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តរណាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧត្តិយោ [ឧត្តិរិយោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧត្តិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ឯកញ្ជលិកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អន្តរាបណេ;
វិបស្សិំ សត្ថវាហគ្គំ, នរវរំ វិនាយកំ.
‘‘អទន្តទមនំ ¶ តាទិំ, មហាវាទិំ មហាមតិំ;
ទិស្វា បសន្នោ សុមនោ, ឯកញ្ជលិមកាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យមញ្ជលិំ ករិំ [យំ អញ្ជលិមករិំ (ស្យា.), អញ្ជលិមករិំ (ក.)] តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អញ្ជលិស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកញ្ជលិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកញ្ជលិកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ខោមទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ពន្ធុមតិយា, អហោសិំ វាណិជោ តទា;
តេនេវ ទារំ បោសេមិ, រោបេមិ ពីជសម្បទំ.
‘‘រថិយំ បដិបន្នស្ស, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
ឯកំ ខោមំ មយា ទិន្នំ, កុសលត្ថាយ សត្ថុនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ខោមមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ខោមទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តរសេ [សត្តវីសេ (សី. ស្យា.)] ឥតោ កប្បេ, ឯកោ សិន្ធវសន្ធនោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ខោមទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ខោមទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
តស្សុទ្ទានំ –
សុសូតិ ឧបវានោ ច, សរណោ សីលគាហកោ;
អន្នសំសាវកោ ខោមទាយី ច, ទសេវ តតិយេ គណេ;
អញ្ជលី ខោមទាយី ច, ទសេវ តតិយេ គណេ;
បញ្ចាលីសីតិសតំ វុត្តា, គាថាយោ សព្ពបិណ្ឌិតា.
សុភូតិវគ្គោ តតិយោ.
ចតុត្ថភាណវារំ.
៤. កុណ្ឌធានវគ្គោ
១. កុណ្ឌធានត្ថេរអបទានំ
‘‘សត្តាហំ ¶ ¶ បដិសល្លីនំ, សយម្ភុំ អគ្គបុគ្គលំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ ឧបដ្ឋហិំ.
‘‘វុដ្ឋិតំ កាលមញ្ញាយ, បទុមុត្តរំ មហាមុនិំ;
មហន្តិំ កទលីកណ្ណិំ, គហេត្វា ឧបគច្ឆហំ.
‘‘បដិគ្គហេត្វា ¶ [បដិគ្គហេសិ (ស្យា. ក.)] ភគវា, សព្ពញ្ញូ [តំ ផលំ (សី.)] លោកនាយកោ;
មម ចិត្តំ បសាទេន្តោ, បរិភុញ្ជិ មហាមុនិ.
‘‘បរិភុញ្ជិត្វា សម្ពុទ្ធោ, សត្ថវាហោ អនុត្តរោ;
សកាសនេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេ ¶ ច សន្តិ សមិតារោ [យេ វសន្តិ សមេតារោ (សី.)], យក្ខា ឥមម្ហិ បព្ពតេ;
អរញ្ញេ ភូតភព្យានិ [ភូតគណា សព្ពេ (ស្យា.)], សុណន្តុ វចនំ មម’.
‘‘យោ សោ ពុទ្ធំ ឧបដ្ឋាសិ, មិគរាជំវ កេសរិំ [មិគរាជាវ កេសរី (សី.)];
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ឯកាទសញ្ចក្ខត្តុំ, សោ [សោយមេកាទសក្ខត្តុំ (សី.)] ទេវរាជា ភវិស្សតិ;
ចតុតិំសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘អក្កោសិត្វាន សមណេ, សីលវន្តេ អនាសវេ;
បាបកម្មវិបាកេន, នាមធេយ្យំ លភិស្សតិ [ភវិស្សតិ (ក.)].
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
កុណ្ឌធានោតិ នាមេន, សាវកោ សោ ភវិស្សតិ’.
‘‘បវិវេកមនុយុត្តោ, ឈាយី ឈានរតោ អហំ;
តោសយិត្វាន សត្ថារំ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘សាវកេហិ ¶ ¶ [សាវកគ្គេហិ (សី.)] បរិវុតោ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, សលាកំ គាហយី ជិនោ.
‘‘ឯកំសំ ¶ ចីវរំ កត្វា, វន្ទិត្វា លោកនាយកំ;
វទតំ វរស្ស បុរតោ, បឋមំ អគ្គហេសហំ.
‘‘តេន កម្មេន ភគវា, ទសសហស្សីកម្បកោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ មំ.
‘‘វីរិយំ មេ ធុរធោរយ្ហំ, យោគក្ខេមាធិវាហនំ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុណ្ឌធានោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុណ្ឌធានត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. សាគតត្ថេរអបទានំ
‘‘សោភិតោ ¶ នាម នាមេន, អហោសិំ ព្រាហ្មណោ តទា;
បុរក្ខតោ សសិស្សេហិ, អារាមំ អគមាសហំ.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ;
អារាមទ្វារា និក្ខម្ម, អដ្ឋាសិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘តមទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, ទន្តំ ទន្តបុរក្ខតំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘យេ កេចិ បាទបា សព្ពេ, មហិយា តេ វិរូហរេ;
ពុទ្ធិមន្តោ ¶ តថា សត្តា, រុហន្តិ ជិនសាសនេ.
‘‘សត្ថវាហោសិ សប្បញ្ញោ, មហេសិ ពហុកេ ជនេ;
វិបថា ឧទ្ធរិត្វាន, បថំ អាចិក្ខសេ តុវំ.
‘‘ទន្តោ ¶ ទន្តបរិកិណ្ណោ [បុរក្ខតោ (ស្យា.)], ឈាយី ឈានរតេហិ ច;
អាតាបី បហិតត្តេហិ, ឧបសន្តេហិ តាទិភិ.
‘‘អលង្កតោ បរិសាហិ, បុញ្ញញាណេហិ សោភតិ;
បភា និទ្ធាវតេ តុយ្ហំ, សូរិយោទយនេ យថា.
‘‘បសន្នចិត្តំ ¶ ទិស្វាន, មហេសី បទុមុត្តរោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ សោ ហាសំ ជនេត្វាន, មមំ កិត្តេសិ ព្រាហ្មណោ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ.
‘‘‘តុសិតា ហិ ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេ បព្ពជិស្សតិ.
‘‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, អរហត្តំ [តុដ្ឋហដ្ឋំ (ស្យា. ក.)] លភិស្សតិ;
សាគតោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘បព្ពជិត្វាន កាយេន, បាបកម្មំ វិវជ្ជយិំ;
វចីទុច្ចរិតំ ហិត្វា, អាជីវំ បរិសោធយិំ.
‘‘ឯវំ ¶ វិហរមានោហំ, តេជោធាតូសុ កោវិទោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សាគតោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សាគតត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. មហាកច្ចានត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរនាថស្ស, បទុមំ នាម ចេតិយំ;
សិលាសនំ [សីហាសនំ (ក.)] ការយិត្វា, សុវណ្ណេនាភិលេបយិំ.
‘‘រតនាមយឆត្តញ្ច, បគ្គយ្ហ វាឡពីជនិំ [វាឡពីជនី (សី. ស្យា.)];
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, លោកពន្ធុស្ស តាទិនោ.
‘‘យាវតា ¶ ទេវតា ភុម្មា [ភូមា (ក.)], សព្ពេ សន្និបតុំ តទា;
រតនាមយឆត្តានំ, វិបាកំ កថយិស្សតិ.
‘‘តញ្ច សព្ពំ សុណិស្សាម, កថយន្តស្ស សត្ថុនោ;
ភិយ្យោ ហាសំ ជនេយ្យាម, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ហេមាសនេ និសីទិត្វា, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
ភិក្ខុសង្ឃបរិព្យូឡ្ហោ [បរិព្ពូឡ្ហោ (សី.)], ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេនិទំ ¶ អាសនំ ទិន្នំ, សោវណ្ណំ រតនាមយំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘តិំសកប្បានិ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
សមន្តា យោជនសតំ, អាភាយាភិភវិស្សតិ.
‘‘‘មនុស្សលោកមាគន្ត្វា, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បភស្សរោតិ នាមេន, ឧគ្គតេជោ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទិវា វា យទិ វា រត្តិំ, សតរំសីវ ឧគ្គតោ;
សមន្តា អដ្ឋរតនំ, ឧជ្ជោតិស្សតិ ខត្តិយោ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តុសិតា ¶ ហិ ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
កច្ចានោ នាម នាមេន, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, អរហា ហេស្សតិនាសវោ;
គោតមោ លោកបជ្ជោតោ, អគ្គដ្ឋានេ ឋបេស្សតិ.
‘‘‘សំខិត្តបុច្ឆិតំ [សំខិត្តំ បុច្ឆិតំ (ស្យា. ក.)] បញ្ហំ, វិត្ថារេន កថេស្សតិ;
កថយន្តោ ច តំ បញ្ហំ, អជ្ឈាសយំ [អជ្ឈាសំ (សី.), អព្ភាសំ (ក.)] បូរយិស្សតិ’.
‘‘អឌ្ឍេ កុលេ អភិជាតោ, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ;
ឱហាយ ធនធញ្ញានិ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘សំខិត្តេនបិ បុច្ឆន្តេ, វិត្ថារេន កថេមហំ;
អជ្ឈាសយំ តេសំ បូរេមិ, តោសេមិ ទ្វិបទុត្តមំ.
‘‘តោសិតោ ¶ មេ មហាវីរោ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មហាកច្ចានោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មហាកច្ចានត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. កាឡុទាយិត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ¶ , លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
អទ្ធានំ បដិបន្នស្ស, ចរតោ ចារិកំ តទា.
‘‘សុផុល្លំ បទុមំ គយ្ហ, ឧប្បលំ មល្លិកញ្ចហំ;
បរមន្នំ គហេត្វាន, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘បរិភុញ្ជិ មហាវីរោ, បរមន្នំ សុភោជនំ;
តញ្ច បុប្ផំ គហេត្វាន, ជនស្ស សម្បទស្សយិ.
‘‘ឥដ្ឋំ កន្តំ [កន្តយិទំ (ស្យា.)], បិយំ លោកេ, ជលជំ បុប្ផមុត្តមំ;
សុទុក្ករំ កតំ តេន, យោ មេ បុប្ផំ អទាសិទំ.
‘‘យោ ¶ បុប្ផមភិរោបេសិ, បរមន្នញ្ចទាសិ មេ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ទស អដ្ឋ ចក្ខត្តុំ [ទស ចដ្ឋក្ខត្តុំ (សី.), ទសមដ្ឋក្ខត្តុំ (ស្យា.)] សោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
ឧប្បលំ បទុមញ្ចាបិ, មល្លិកញ្ច តទុត្តរិ.
‘‘‘អស្ស ¶ បុញ្ញវិបាកេន, ទិព្ពគន្ធសមាយុតំ;
អាកាសេ ឆទនំ កត្វា, ធារយិស្សតិ តាវទេ.
‘‘‘បញ្ចវីសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បថព្យា រជ្ជំ បញ្ចសតំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន [នាមេន (សី. ស្យា. ក.)], សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សកកម្មាភិរទ្ធោ ¶ សោ, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
សក្យានំ នន្ទិជននោ, ញាតិពន្ធុ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘បដិសម្ភិទមនុប្បត្តំ, កតកិច្ចមនាសវំ;
គោតមោ លោកពន្ធុ តំ [សោ (សី.)], ឯតទគ្គេ ឋបេស្សតិ.
‘‘‘បធានបហិតត្តោ សោ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
ឧទាយី នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘រាគោ ¶ ទោសោ ច មោហោ ច, មានោ មក្ខោ ច ធំសិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘តោសយិញ្ចាបិ សម្ពុទ្ធំ, អាតាបី និបកោ អហំ;
បសាទិតោ [បមោទិតោ (សី.)] ច សម្ពុទ្ធោ, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា កាឡុទាយី ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
កាឡុទាយីថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. មោឃរាជត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សី ¶ តុ ភគវា, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
ភិក្ខុសង្ឃបរិព្យូឡ្ហោ, រថិយំ បដិបជ្ជថ.
‘‘សិស្សេហិ សម្បរិវុតោ, ឃរម្ហា អភិនិក្ខមិំ;
និក្ខមិត្វានហំ តត្ថ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘អភិវាទិយ សម្ពុទ្ធំ, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘យាវតា រូបិនោ សត្តា, អរូបី វា អសញ្ញិនោ;
សព្ពេ តេ តវ ញាណម្ហិ, អន្តោ ហោន្តិ សមោគធា.
‘‘សុខុមច្ឆិកជាលេន ¶ , ឧទកំ យោ បរិក្ខិបេ;
យេ កេចិ ឧទកេ បាណា, អន្តោជាលេ ភវន្តិ តេ.
‘‘យេសញ្ច ចេតនា អត្ថិ, រូបិនោ ច អរូបិនោ;
សព្ពេ តេ តវ ញាណម្ហិ, អន្តោ ហោន្តិ សមោគធា.
‘‘សមុទ្ធរសិមំ លោកំ, អន្ធការសមាកុលំ;
តវ ធម្មំ សុណិត្វាន, កង្ខាសោតំ តរន្តិ តេ.
‘‘អវិជ្ជានិវុតេ លោកេ, អន្ធការេន ឱត្ថដេ;
តវ ¶ ញាណម្ហិ ជោតន្តេ, អន្ធការា បធំសិតា.
‘‘តុវំ ចក្ខូសិ សព្ពេសំ, មហាតមបនូទនោ;
តវ ធម្មំ សុណិត្វាន, និព្ពាយតិ ពហុជ្ជនោ.
‘‘បុដកំ ¶ បូរយិត្វាន [បីឋរំ (សី.), បុតរំ (ស្យា.)], មធុខុទ្ទមនេឡកំ;
ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, ឧបនេសិំ មហេសិនោ.
‘‘បដិគ្គណ្ហិ មហាវីរោ, សហត្ថេន មហា ឥសី;
ភុញ្ជិត្វា តញ្ច សព្ពញ្ញូ, វេហាសំ នភមុគ្គមិ.
‘‘អន្តលិក្ខេ ឋិតោ សត្ថា, អត្ថទស្សី នរាសភោ;
មម ចិត្តំ បសាទេន្តោ, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេនិទំ ថវិតំ ញាណំ, ពុទ្ធសេដ្ឋោ ច ថោមិតោ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទុគ្គតិំ សោ ន គច្ឆតិ.
‘‘‘ចតុទ្ទសញ្ចក្ខត្តុំ [ចតុសដ្ឋិញ្ច (ស្យា.)] សោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បថព្យា រជ្ជំ អដ្ឋសតំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ.
‘‘‘បញ្ចេវ ¶ សតក្ខត្តុញ្ច [អថ បញ្ចសតក្ខត្តុំ (សី.)], ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ អសង្ខេយ្យំ, មហិយា ការយិស្សតិ.
‘‘‘អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេ បព្ពជិស្សតិ.
‘‘‘គម្ភីរំ និបុណំ អត្ថំ, ញាណេន វិចិនិស្សតិ;
មោឃរាជាតិ នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘តីហិ ¶ វិជ្ជាហិ សម្បន្នំ, កតកិច្ចមនាសវំ;
គោតមោ ¶ សត្ថវាហគ្គោ, ឯតទគ្គេ ឋបេស្សតិ’.
‘‘ហិត្វា មានុសកំ យោគំ, ឆេត្វាន ភវពន្ធនំ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា មោឃរាជោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
មោឃរាជត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អធិមុត្តត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ លោកនាថម្ហិ, អត្ថទស្សីនរុត្តមេ;
ឧបដ្ឋហិំ ភិក្ខុសង្ឃំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘និមន្តេត្វា ¶ ភិក្ខុសង្ឃំ [សំឃរតនំ (សី. ស្យា.)], ឧជុភូតំ សមាហិតំ;
ឧច្ឆុនា មណ្ឌបំ កត្វា, ភោជេសិំ សង្ឃមុត្តមំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពេ សត្តេ អភិភោមិ [អតិភោមិ (សី. ក.)], បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧច្ឆុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អធិមុត្តោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
អធិមុត្តត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. លសុណទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , តាបសោ អាសហំ តទា;
លសុណំ ឧបជីវាមិ, លសុណំ មយ្ហភោជនំ.
‘‘ខារិយោ ¶ បូរយិត្វាន, សង្ឃារាមមគច្ឆហំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, សង្ឃស្ស លសុណំ អទំ.
‘‘វិបស្សិស្ស នរគ្គស្ស, សាសនេ និរតស្សហំ;
សង្ឃស្ស លសុណំ ទត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, លសុណំ យមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, លសុណស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា លសុណទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
លសុណទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. អាយាគទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហិ, សិខិម្ហិ វទតំ វរេ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, អវន្ទិំ ថូបមុត្តមំ.
‘‘វឌ្ឍកីហិ ¶ កថាបេត្វា, មូលំ ទត្វានហំ តទា;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, អាយាគំ ការបេសហំ.
‘‘អដ្ឋ កប្បានិ ទេវេសុ, អព្ពោកិណ្ណំ [អព្ពោច្ឆិន្នំ (សី.)] វសិំ អហំ;
អវសេសេសុ កប្បេសុ, វោកិណ្ណំ សំសរិំ អហំ.
‘‘កាយេ វិសំ ន កមតិ, សត្ថានិ ន ច ហន្តិ មេ;
ឧទកេហំ ន មិយ្យាមិ, អាយាគស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘យទិច្ឆាមិ អហំ វស្សំ, មហាមេឃោ បវស្សតិ;
ទេវាបិ មេ វសំ ឯន្តិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តរតនសម្បន្នោ, តិសក្ខត្តុំ អហោសហំ;
ន មំ កេចាវជានន្តិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, អាយាគំ យមការយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អាយាគស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អាយាគទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អាយាគទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ធម្មចក្កិកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោ, សីហាសនស្ស សម្មុខា;
ធម្មចក្កំ មេ ឋបិតំ, សុកតំ វិញ្ញុវណ្ណិតំ.
‘‘ចារុវណ្ណោវ សោភាមិ, សយោគ្គពលវាហនោ;
បរិវារេន្តិ មំ និច្ចំ, អនុយន្តា ពហុជ្ជនា.
‘‘សដ្ឋិតូរិយសហស្សេហិ, បរិចារេមហំ សទា;
បរិវារេន សោភាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ចក្កំ ឋបយិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធម្មចក្កស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ឯកាទសេ កប្បេ, អដ្ឋាសិំសុ ជនាធិបា;
សហស្សរាជនាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធម្មចក្កិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ធម្មចក្កិកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. កប្បរុក្ខិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ, ថូបសេដ្ឋស្ស សម្មុខា;
វិចិត្តទុស្សេ លគេត្វា [លគ្គេត្វា (សី. ស្យា.)], កប្បរុក្ខំ ឋបេសហំ.
‘‘យំ ¶ ¶ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សោភយន្តោ មម ទ្វារំ, កប្បរុក្ខោ បតិដ្ឋតិ.
‘‘អហញ្ច ¶ បរិសា ចេវ, យេ កេចិ មម វស្សិតា [និស្សិតា (សី.)];
តម្ហា ទុស្សំ គហេត្វាន, និវាសេម មយំ សទា [តទា (ស្យា.)].
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ រុក្ខំ ឋបយិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កប្បរុក្ខស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច សត្តមេ កប្បេ, សុចេឡា អដ្ឋ ខត្តិយា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កប្បរុក្ខិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កប្បរុក្ខិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
កុណ្ឌធានវគ្គោ ចតុត្ថោ.
តស្សុទ្ទានំ –
កុណ្ឌសាគតកច្ចានា, ឧទាយី មោឃរាជកោ;
អធិមុត្តោ លសុណទោ, អាយាគី ធម្មចក្កិកោ;
កប្បរុក្ខី ច ទសមោ, គាថា ទ្វយទសសតំ [គាថាយោ ទ្វាទសសតំ (សី.)].
៥. ឧបាលិវគ្គោ
១. ភាគិនេយ្យុបាលិត្ថេរអបទានំ
‘‘ខីណាសវសហស្សេហិ ¶ ¶ , បរិវុតោ [បរេតោ (ក. អដ្ឋ)] លោកនាយកោ;
វិវេកមនុយុត្តោ សោ, គច្ឆតេ បដិសល្លិតុំ.
‘‘អជិនេន និវត្ថោហំ, តិទណ្ឌបរិធារកោ;
ភិក្ខុសង្ឃបរិព្យូឡ្ហំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘ឯកំសំ ¶ អជិនំ កត្វា, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘យថាណ្ឌជា ច សំសេទា, ឱបបាតី ជលាពុជា;
កាកាទិបក្ខិនោ សព្ពេ, អន្តលិក្ខចរា សទា.
‘‘យេ កេចិ បាណភូតត្ថិ, សញ្ញិនោ វា អសញ្ញិនោ;
សព្ពេ តេ តវ ញាណម្ហិ, អន្តោ ហោន្តិ សមោគធា.
‘‘គន្ធា ច បព្ពតេយ្យា យេ, ហិមវន្តនគុត្តមេ;
សព្ពេ តេ តវ សីលម្ហិ, កលាយបិ ន យុជ្ជរេ.
‘‘មោហន្ធការបក្ខន្ទោ, អយំ លោកោ សទេវកោ;
តវ ញាណម្ហិ ជោតន្តេ, អន្ធការា វិធំសិតា.
‘‘យថា អត្ថង្គតេ សូរិយេ, ហោន្តិ សត្តា តមោគតា;
ឯវំ ពុទ្ធេ អនុប្បន្នេ, ហោតិ លោកោ តមោគតោ.
‘‘យថោទយន្តោ អាទិច្ចោ, វិនោទេតិ តមំ សទា;
តថេវ ត្វំ ពុទ្ធសេដ្ឋ, វិទ្ធំសេសិ តមំ សទា.
‘‘បធានបហិតត្តោសិ ¶ , ពុទ្ធោ លោកេ សទេវកេ;
តវ កម្មាភិរទ្ធេន, តោសេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘តំ សព្ពំ អនុមោទិត្វា, បទុមុត្តរោ មហាមុនិ;
នភំ អព្ភុគ្គមី ធីរោ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘អព្ភុគ្គន្ត្វាន ¶ សម្ពុទ្ធោ, មហេសិ បទុមុត្តរោ;
អន្តលិក្ខេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘យេនិទំ ¶ ថវិតំ ញាណំ, ឱបម្មេហិ សមាយុតំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘អដ្ឋារសញ្ច ខត្តុំ សោ, ទេវរាជា ភវិស្សតិ;
បថព្យា រជ្ជំ តិសតំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ.
‘‘‘បញ្ចវីសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តុសិតា ហិ ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
ហីនោវ ជាតិយា សន្តោ, ឧបាលិ នាម ហេស្សតិ.
‘‘‘សោ ¶ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, វិរាជេត្វាន បាបកំ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘តុដ្ឋោ ច គោតមោ ពុទ្ធោ, សក្យបុត្តោ មហាយសោ;
វិនយាធិគតំ តស្ស, ឯតទគ្គេ ឋបេស្សតិ’.
‘‘សទ្ធាយាហំ ¶ បព្ពជិតោ, កតកិច្ចោ អនាសវោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ភគវា ចានុកម្បី មំ, វិនយេហំ វិសារទោ;
សកកម្មាភិរទ្ធោ ច, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘សំវុតោ បាតិមោក្ខម្ហិ, ឥន្ទ្រិយេសុ ច បញ្ចសុ;
ធារេមិ វិនយំ សព្ពំ, កេវលំ រតនាករំ [រតនគ្ឃរំ (ក.)].
‘‘មមញ្ច គុណមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧបាលិថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភាគិនេយ្យុបាលិត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. សោណកោឡិវិសត្ថេរអបទានំ
‘‘អនោមទស្សិស្ស ¶ ¶ មុនិនោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
សុធាយ លេបនំ កត្វា, ចង្កមំ ការយិំ អហំ.
‘‘នានាវណេហិ បុប្ផេហិ, ចង្កមំ សន្ថរិំ អហំ;
អាកាសេ វិតានំ កត្វា, ភោជយិំ ពុទ្ធមុត្តមំ.
‘‘អញ្ជលិំ ¶ បគ្គហេត្វាន, អភិវាទេត្វាន សុព្ពតំ [បុប្ផកំ (ក.)];
ទីឃសាលំ ភគវតោ, និយ្យាទេសិមហំ តទា.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;
បដិគ្គហេសិ ភគវា, អនុកម្បាយ ចក្ខុមា.
‘‘បដិគ្គហេត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ទក្ខិណេយ្យោ សទេវកេ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ សោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, ទីឃសាលំ អទាសិ [អកាសិ (សី.)] មេ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ឥមស្ស ¶ មច្ចុកាលម្ហិ, បុញ្ញកម្មសមង្គិនោ;
សហស្សយុត្តស្សរថោ, ឧបដ្ឋិស្សតិ តាវទេ.
‘‘‘តេន យានេនយំ បោសោ, ទេវលោកំ គមិស្សតិ;
អនុមោទិស្សរេ ទេវា, សម្បត្តេ កុសលព្ភវេ [កុសលេ ភវេ (សី. ស្យា.)].
‘‘‘មហារហំ ព្យម្ហំ សេដ្ឋំ, រតនមត្តិកលេបនំ;
កូដាគារវរូបេតំ, ព្យម្ហំ អជ្ឈាវសិស្សតិ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
បញ្ចវីសតិ កប្បានិ, ទេវរាជា ភវិស្សតិ.
‘‘‘សត្តសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
យសោធរសនាមា [យសេធរា សមានា (សី.)] តេ, សព្ពេបិ ឯកនាមកា.
‘‘‘ទ្វេ សម្បត្តី អនុភោត្វា, វឌ្ឍេត្វា [ចិនិត្វា (ស្យា.)] បុញ្ញសញ្ចយំ;
អដ្ឋវីសតិកប្បម្ហិ, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘តត្រាបិ ¶ ¶ ព្យម្ហំ បវរំ, វិស្សកម្មេន មាបិតំ;
ទសសទ្ទាវិវិត្តំ តំ, បុរមជ្ឈាវសិស្សតិ.
‘‘‘អបរិមេយ្យេ ¶ ឥតោ កប្បេ, ភូមិបាលោ មហិទ្ធិកោ;
ឱក្កាកោ នាម នាមេន, រាជា រដ្ឋេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សោឡសិត្ថិសហស្សានំ, សព្ពាសំ បវរា ច សា [បវរាវ យា (ស្យា.), បវរា បិយា (?)];
អភិជាតា ខត្តិយានី, នវ បុត្តេ ជនេស្សតិ.
‘‘‘នវ បុត្តេ ជនេត្វាន, ខត្តិយានី មរិស្សតិ;
តរុណី ច បិយា កញ្ញា, មហេសិត្តំ ករិស្សតិ.
‘‘‘ឱក្កាកំ តោសយិត្វាន, វរំ កញ្ញា លភិស្សតិ;
វរំ លទ្ធាន សា កញ្ញា, បុត្តេ បព្ពាជយិស្សតិ.
‘‘‘បព្ពាជិតា ច តេ សព្ពេ, គមិស្សន្តិ នគុត្តមំ;
ជាតិភេទភយា សព្ពេ, ភគិនីហិ វសិស្សរេ [សំវសិស្សរេ (សី.)].
‘‘‘ឯកា ច កញ្ញា ព្យាធីហិ, ភវិស្សតិ បរិក្ខតា [បុរក្ខតា (ស្យា. ក.)];
មា នោ ជាតិ បភិជ្ជីតិ, និខណិស្សន្តិ ខត្តិយា.
‘‘‘ខត្តិយោ នីហរិត្វាន, តាយ សទ្ធិំ វសិស្សតិ;
ភវិស្សតិ តទា ភេទោ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ.
‘‘‘តេសំ ¶ បជា ភវិស្សន្តិ, កោឡិយា នាម ជាតិយា;
តត្ថ មានុសកំ ភោគំ, អនុភោស្សតិនប្បកំ.
‘‘‘តម្ហា កាយា ចវិត្វាន, ទេវលោកំ គមិស្សតិ;
តត្រាបិ បវរំ ព្យម្ហំ, លភិស្សតិ មនោរមំ.
‘‘‘ទេវលោកា ¶ ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
អាគន្ត្វាន មនុស្សត្តំ, សោណោ នាម ភវិស្សតិ.
‘‘‘អារទ្ធវីរិយោ បហិតត្តោ, បទហំ សត្ថុ សាសនេ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘អនន្តទស្សី ភគវា, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
វិសេសញ្ញូ មហាវីរោ, អគ្គដ្ឋានេ ឋបេស្សតិ’.
‘‘វុដ្ឋម្ហិ ¶ ទេវេ ចតុរង្គុលម្ហិ, តិណេ អនិលេរិតអង្គណម្ហិ;
ឋត្វាន យោគស្ស បយុត្តតាទិនោ, តតោត្តរិំ បារមតា ន វិជ្ជតិ.
‘‘ឧត្តមេ ទមថេ ទន្តោ, ចិត្តំ មេ សុបណីហិតំ;
ភារោ មេ ឱហិតោ សព្ពោ, និព្ពុតោម្ហិ អនាសវោ.
‘‘អង្គីរសោ ¶ មហានាគោ, អភិជាតោវ កេសរី;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សោណោ កោឡិវិសោ [កោឡិយវេស្សោ (សី. ស្យា.), កោដិកណ្ណោ (ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សោណកោឡិវិសត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. កាឡិគោធាបុត្តភទ្ទិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរសម្ពុទ្ធំ ¶ , មេត្តចិត្តំ មហាមុនិំ;
ឧបេតិ ជនតា សព្ពា, សព្ពលោកគ្គនាយកំ.
‘‘សត្តុកញ្ច ពទ្ធកញ្ច [វត្ថំ សេនាសនញ្ចេវ (សី.), សត្តុកញ្ច បទកញ្ច (សី. អដ្ឋ.), សត្តុកញ្ច បវាកញ្ច (ស្យា.)], អាមិសំ បានភោជនំ;
ទទន្តិ សត្ថុនោ សព្ពេ, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ.
‘‘អហម្បិ ¶ ទានំ ទស្សាមិ, ទេវទេវស្ស តាទិនោ;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ និមន្តេត្វា, សង្ឃម្បិ ច អនុត្តរំ.
‘‘ឧយ្យោជិតា មយា ចេតេ, និមន្តេសុំ តថាគតំ;
កេវលំ ភិក្ខុសង្ឃញ្ច, បុញ្ញក្ខេត្តំ អនុត្តរំ.
‘‘សតសហស្សបល្លង្កំ, សោវណ្ណំ គោនកត្ថតំ;
តូលិកាបដលិកាយ, ខោមកប្បាសិកេហិ ច;
មហារហំ បញ្ញាបយិំ, អាសនំ ពុទ្ធយុត្តកំ.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, ទេវទេវោ នរាសភោ;
ភិក្ខុសង្ឃបរិព្យូឡ្ហោ, មម ទ្វារមុបាគមិ.
‘‘បច្ចុគ្គន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, លោកនាថំ យសស្សិនំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, អភិនាមយិំ សង្ឃរំ [សកំ ឃរំ (សី.)].
‘‘ភិក្ខូនំ សតសហស្សំ, ពុទ្ធញ្ច លោកនាយកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បរមន្នេន តប្បយិំ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ¶ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេនិទំ អាសនំ ទិន្នំ, សោវណ្ណំ គោនកត្ថតំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ចតុសត្តតិក្ខត្តុំ ¶ សោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
អនុភោស្សតិ សម្បត្តិំ, អច្ឆរាហិ បុរក្ខតោ.
‘‘‘បទេសរជ្ជំ សហស្សំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ;
ឯកបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘សព្ពាសុ ភវយោនីសុ, ឧច្ចាកុលី [ឧច្ចាកុលេ (ក.)] ភវិស្សតិ;
សោ ច បច្ឆា បព្ពជិត្វា, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
ភទ្ទិយោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘វិវេកមនុយុត្តោម្ហិ, បន្តសេននិវាសហំ;
ផលញ្ចាធិគតំ សព្ពំ, ចត្តក្លេសោម្ហិ អជ្ជហំ.
‘‘‘មម សព្ពំ [កម្មំ (?)] អភិញ្ញាយ, សព្ពញ្ញូ លោកនាយកោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ’.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ភទ្ទិយោ កាឡិគោធាយ បុត្តោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភទ្ទិយស្ស កាឡិគោធាយ បុត្តត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សន្និដ្ឋាបកត្ថេរអបទានំ
‘‘អរញ្ញេ ¶ ¶ កុដិកំ កត្វា, វសាមិ បព្ពតន្តរេ;
លាភាលាភេន សន្តុដ្ឋោ, យសេន អយសេន ច.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
វសីសតសហស្សេហិ [ភិក្ខុសតសហស្សេហិ (ស្យា.)], អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘ឧបាគតំ មហានាគំ [មហាវីរំ (សី.)], ជលជុត្តមនាមកំ;
តិណសន្ថរំ [តិណត្ថរំ (ក.)] បញ្ញាបេត្វា, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, អាមណ្ឌំ បានីយញ្ចហំ;
អទាសិំ ឧជុភូតស្ស, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ [សតសហស្សេ ឥតោ កប្បេ (សី.)], យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អាមណ្ឌស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ឯកតាលីសកប្បម្ហិ, ឯកោ អាសិំ អរិន្ទមោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សន្និដ្ឋាបកោ [សន្និធាបកោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សន្និដ្ឋាបកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. បញ្ចហត្ថិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, គច្ឆតេ អន្តរាបណេ;
ឱក្ខិត្តចក្ខុ [ខិត្តចក្ខុ (ក. សី. ក.)] មិតភាណី, សតិមា សំវុតិន្ទ្រិយោ.
‘‘បញ្ច ឧប្បលហត្ថានិ, អាវេឡត្ថំ អហំសុ មេ;
តេន ពុទ្ធំ អបូជេសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘អារោបិតា ¶ ច តេ បុប្ផា, ឆទនំ អស្សុ សត្ថុនោ;
សមាធិំសុ [សំសាវិំសុ (សី.)] មហានាគំ, សិស្សា អាចរិយំ យថា.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ ¶ , យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ វីសកប្បសតេ, អហេសុំ បញ្ច ខត្តិយា;
ហត្ថិយា នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បញ្ចហត្ថិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បញ្ចហត្ថិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. បទុមច្ឆទនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ លោកនាថម្ហិ, វិបស្សិម្ហគ្គបុគ្គលេ;
សុផុល្លបទុមំ គយ្ហ, ចិតមារោបយិំ អហំ.
‘‘អារោបិតេ ¶ ច ចិតកេ, វេហាសំ នភមុគ្គមិ;
អាកាសេ ឆទនំ [អាកាសច្ឆទនំ (សី.)] កត្វា, ចិតកម្ហិ អធារយិ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តតាលីសិតោ ¶ កប្បេ, បទុមិស្សរនាមកោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទុមច្ឆទនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
បទុមច្ឆទនិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. សយនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ, មេត្តចិត្តស្ស តាទិនោ;
សយនគ្គំ មយា ទិន្នំ, ទុស្សភណ្ឌេហិ [ទុស្សភណ្ឌេន (ស្យា.)] អត្ថតំ.
‘‘បដិគ្គហេសិ ¶ ភគវា, កប្បិយំ សយនាសនំ;
ឧដ្ឋាយ សយនា [អាសនា (សី.)] តម្ហា, វេហាសំ ឧគ្គមី ជិនោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ សយនមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សយនស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ឯកបញ្ញាសិតោ ¶ កប្បេ, វរកោ [វរុណោ (សី. ស្យា.)] ទេវសវ្ហយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សយនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សយនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ចង្កមនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សិស្ស មុនិនោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
ឥដ្ឋកាហិ ចិនិត្វាន, ចង្កមំ ការយិំ អហំ.
‘‘ឧច្ចតោ បញ្ចរតនំ, ចង្កមំ សាធុមាបិតំ;
អាយាមតោ ហត្ថសតំ, ភាវនីយ្យំ មនោរមំ.
‘‘បដិគ្គហេសិ ភគវា, អត្ថទស្សី នរុត្តមោ;
ហត្ថេន បុលិនំ គយ្ហ, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ឥមិនា ¶ បុលិនទានេន, ចង្កមំ សុកតេន ច;
សត្តរតនសម្បន្នំ, បុលិនំ អនុភោស្សតិ.
‘‘‘តីណិ កប្បានិ ទេវេសុ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
អនុភោស្សតិ សម្បត្តិំ, អច្ឆរាហិ បុរក្ខតោ.
‘‘‘មនុស្សលោកមាគន្ត្វា ¶ , រាជា រដ្ឋេ ភវិស្សតិ;
តិក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី ច, មហិយា សោ ភវិស្សតិ’.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ចង្កមស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចង្កមនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចង្កមនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សុភទ្ទត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ជនតំ ឧទ្ធរិត្វាន, និព្ពាយតិ មហាយសោ.
‘‘និព្ពាយន្តេ ច សម្ពុទ្ធេ, ទសសហស្សិ កម្បថ;
ជនកាយោ មហា អាសិ, ទេវា សន្និបតុំ តទា.
‘‘ចន្ទនំ បូរយិត្វាន, តគរាមល្លិកាហិ ច;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, អារោបយិំ [អាលេបេសិំ (សី.), អារោបេសិំ (ស្យា.)] នរុត្តមំ.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;
និបន្នកោវ សម្ពុទ្ធោ, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ ¶ មេ បច្ឆិមកេ កាលេ, គន្ធមាលេន [គន្ធមល្លេន (ស្យា. ក.) នបុំសកេកត្តំ មនសិកាតព្ពំ] ឆាទយិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ឥតោ ចុតោ អយំ បោសោ, តុសិតកាយំ គមិស្សតិ;
តត្ថ រជ្ជំ ករិត្វាន, និម្មានំ សោ គមិស្សតិ.
‘‘‘ឯតេនេវ ឧបាយេន, ទត្វា មាលំ [មល្យំ (សី.), មល្លំ (ស្យា. ក.)] វរុត្តមំ;
សកកម្មាភិរទ្ធោ សោ, សម្បត្តិំ អនុភោស្សតិ.
‘‘‘បុនាបិ ¶ តុសិតេ កាយេ, និព្ពត្តិស្សតិយំ នរោ;
តម្ហា កាយា ចវិត្វាន, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ.
‘‘‘សក្យបុត្តោ មហានាគោ, អគ្គោ លោកេ សទេវកេ;
ពោធយិត្វា ពហូ សត្តេ, និព្ពាយិស្សតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘តទា ¶ សោបគតោ សន្តោ, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
ឧបសង្កម្ម សម្ពុទ្ធំ, បញ្ហំ បុច្ឆិស្សតិ តទា.
‘‘‘ហាសយិត្វាន សម្ពុទ្ធោ, សព្ពញ្ញូ លោកនាយកោ;
បុញ្ញកម្មំ បរិញ្ញាយ, សច្ចានិ វិវរិស្សតិ.
‘‘‘អារទ្ធោ ច អយំ បញ្ហោ, តុដ្ឋោ ឯកគ្គមានសោ;
សត្ថារំ អភិវាទេត្វា, បព្ពជ្ជំ យាចយិស្សតិ.
‘‘‘បសន្នមានសំ ទិស្វា, សកកម្មេន តោសិតំ;
បព្ពាជេស្សតិ សោ ពុទ្ធោ, អគ្គមគ្គស្ស កោវិទោ.
‘‘‘វាយមិត្វានយំ បោសោ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
បញ្ចមភាណវារំ.
‘‘បុព្ពកម្មេន ¶ ¶ សំយុត្តោ, ឯកគ្គោ សុសមាហិតោ;
ពុទ្ធស្ស ឱរសោ បុត្តោ, ធម្មជោម្ហិ សុនិម្មិតោ.
‘‘ធម្មរាជំ ឧបគម្ម, អបុច្ឆិំ បញ្ហមុត្តមំ;
កថយន្តោ ច មេ បញ្ហំ, ធម្មសោតំ ឧបានយិ.
‘‘តស្សាហំ ធម្មមញ្ញាយ, វិហាសិំ សាសនេ រតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ជលជុត្តមនាយកោ;
និព្ពាយិ អនុបាទានោ, ទីបោវ តេលសង្ខយា.
‘‘សត្តយោជនិកំ អាសិ, ថូបញ្ច រតនាមយំ;
ធជំ តត្ថ អបូជេសិំ, សព្ពភទ្ទំ មនោរមំ.
‘‘កស្សបស្ស ច ពុទ្ធស្ស, តិស្សោ នាមគ្គសាវកោ;
បុត្តោ មេ ឱរសោ អាសិ, ទាយាទោ ជិនសាសនេ.
‘‘តស្ស ហីនេន មនសា, វាចំ ភាសិំ អភទ្ទកំ;
តេន កម្មវិបាកេន, បច្ឆា មេ អាសិ ភទ្ទកំ [បច្ឆិមេ អទ្ទសំ ជិនំ (សី.)].
‘‘ឧបវត្តនេ ¶ សាលវនេ, បច្ឆិមេ សយនេ មុនិ;
បព្ពាជេសិ មហាវីរោ, ហិតោ ការុណិកោ ជិនោ.
‘‘អជ្ជេវ ¶ ទានិ បព្ពជ្ជា, អជ្ជេវ ឧបសម្បទា;
អជ្ជេវ បរិនិព្ពានំ, សម្មុខា ទ្វិបទុត្តមេ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា សុភទ្ទោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុភទ្ទត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ចុន្ទត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
អគ្ឃិយំ ការយិត្វាន, ជាតិបុប្ផេហិ ឆាទយិំ.
‘‘និដ្ឋាបេត្វាន តំ បុប្ផំ, ពុទ្ធស្ស ឧបនាមយិំ;
បុប្ផាវសេសំ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសំ ¶ , ពុទ្ធំ លោកគ្គនាយកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បុប្ផគ្ឃិយមុបានយិំ.
‘‘វិតិណ្ណកង្ខោ សម្ពុទ្ធោ, តិណ្ណោឃេហិ បុរក្ខតោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ទិព្ពគន្ធំ បវាយន្តំ, យោ មេ បុប្ផគ្ឃិយំ អទា;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ឥតោ ចុតោ អយំ បោសោ, ទេវសង្ឃបុរក្ខតោ;
ជាតិបុប្ផេហិ បរិកិណ្ណោ, ទេវលោកំ គមិស្សតិ.
‘‘‘ឧព្ពិទ្ធំ ភវនំ តស្ស, សោវណ្ណញ្ច មណីមយំ;
ព្យម្ហំ បាតុភវិស្សតិ, បុញ្ញកម្មប្បភាវិតំ.
‘‘‘ចតុសត្តតិក្ខត្តុំ ¶ សោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
អនុភោស្សតិ សម្បត្តិំ, អច្ឆរាហិ បុរក្ខតោ.
‘‘‘បថព្យា រជ្ជំ តិសតំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ;
បញ្ចសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទុជ្ជយោ ¶ នាម នាមេន, ហេស្សតិ មនុជាធិបោ;
អនុភោត្វាន តំ បុញ្ញំ, សកកម្មំ អបស្សិតោ [សកកម្មូបសំហិតោ (ស្យា.)].
‘‘‘វិនិបាតំ ¶ អគន្ត្វាន, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ;
ហិរញ្ញំ តស្ស [ហិរញ្ញស្ស ច (សី. ក.)] និចិតំ, កោដិសតមនប្បកំ.
‘‘‘និព្ពត្តិស្សតិ យោនិម្ហិ, ព្រាហ្មណេ សោ ភវិស្សតិ;
វង្គន្តស្ស សុតោ ធីមា, សារិយា ឱរសោ បិយោ.
‘‘‘សោ ច បច្ឆា បព្ពជិត្វា, អង្គីរសស្ស សាសនេ;
ចូឡចុន្ទោតិ [ចូលចុន្ទោតិ (សី.)] នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘សាមណេរោវ សោ សន្តោ, ខីណាសវោ ភវិស្សតិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘ឧបដ្ឋហិំ មហាវីរំ, អញ្ញេ ច បេសលេ ពហូ;
ភាតរំ មេ ចុបដ្ឋាសិំ, ឧត្តមត្ថស្ស បត្តិយា.
‘‘ភាតរំ មេ ឧបដ្ឋិត្វា, ធាតុំ បត្តម្ហិ ឱហិយ [ឱបិយ (សី.), ឱចិយ (ស្យា.)];
សម្ពុទ្ធំ ឧបនាមេសិំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘ឧភោ ¶ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធោ លោកេ សទេវកេ;
សន្ទស្សយន្តោ តំ ធាតុំ, កិត្តយិ អគ្គសាវកំ.
‘‘ចិត្តញ្ច ¶ សុវិមុត្តំ មេ, សទ្ធា មយ្ហំ បតិដ្ឋិតា;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទានុប្បត្តា, វិមោក្ខាបិ ច ផស្សិតា [បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ (ស្យា.)];
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចុន្ទោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចុន្ទត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ឧបាលិវគ្គោ បញ្ចមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ឧបាលិ សោណោ ភទ្ទិយោ, សន្និដ្ឋាបកហត្ថិយោ;
ឆទនំ សេយ្យចង្កមំ, សុភទ្ទោ ចុន្ទសវ្ហយោ;
គាថាសតំ សតាលីសំ [ច តាលីសំ (សី. ស្យា.)], ចតស្សោ ច តទុត្តរិ.
៦. ពីជនិវគ្គោ
១. វិធូបនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ¶ ¶ , លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
ពីជនិកា [វីជនិកា (សី. ស្យា.)] មយា ទិន្នា, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, បគ្គហេត្វាន អញ្ជលិំ;
សម្ពុទ្ធមភិវាទេត្វា, បក្កមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ពីជនិំ ¶ បគ្គហេត្វាន, សត្ថា លោកគ្គនាយកោ [លោកេ អនុត្តរោ (សី.)];
ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សន្តោ, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ឥមិនា ពីជនិទានេន, ចិត្តស្ស បណិធីហិ [ចេតនាបណិធីហិ (អញ្ញត្ថ)] ច;
កប្បានំ សតសហស្សំ, វិនិបាតំ ន គច្ឆតិ’.
‘‘អារទ្ធវីរិយោ បហិតត្តោ, ចេតោគុណសមាហិតោ;
ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, អរហត្តំ អបាបុណិំ.
‘‘សដ្ឋិកប្បសហស្សម្ហិ, ពីជមានសនាមកា;
សោឡសាសិំសុ រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វិធូបនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វិធូបនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. សតរំសិត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧព្ពិទ្ធំ សេលមារុយ្ហ, និសីទិ បុរិសុត្តមោ;
បព្ពតស្សាវិទូរម្ហិ, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ.
‘‘ឧបវិដ្ឋំ ¶ មហាវីរំ, ទេវទេវំ នរាសភំ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘‘ឯស ¶ ¶ ពុទ្ធោ មហាវីរោ, វរធម្មប្បកាសកោ;
ជលតិ អគ្គិខន្ធោវ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ.
‘‘‘មហាសមុទ្ទោវ‘ក្ខុព្ភោ [’ក្ខោភោ (សី. ស្យា.)], អណ្ណវោវ ទុរុត្តរោ;
មិគរាជាវសម្ភីតោ [ឆម្ភិតោ (ក.)], ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា’.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, បទុមុត្តរនាយកោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេនាយំ [យេនាហំ (ក.)] អញ្ជលី ទិន្នោ, ពុទ្ធសេដ្ឋោ ច ថោមិតោ;
តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, អង្គីរសសនាមកោ;
វិវដ្ដច្ឆទោ [វិវត្ថច្ឆទ្ទោ (សី.)] សម្ពុទ្ធោ, ឧប្បជ្ជិស្សតិ តាវទេ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សតរំសីតិ នាមេន, អរហា សោ ភវិស្សតិ’.
‘‘ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
សតរំសិម្ហិ នាមេន, បភា និទ្ធាវតេ មម.
‘‘មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, ឈាយី ឈានរតោ អហំ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘សដ្ឋិកប្បសហស្សម្ហិ, ចតុរោ រាមនាមកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា សតរំសិ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សតរំសិត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. សយនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស, សព្ពលោកានុកម្បិនោ;
សយនំ តស្ស បាទាសិំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘តេន ¶ ¶ សយនទានេន, សុខេត្តេ ពីជសម្បទា;
ភោគា និព្ពត្តរេ តស្ស, សយនស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘អាកាសេ សេយ្យំ កប្បេមិ, ធារេមិ បថវិំ ឥមំ;
បាណេសុ មេ ឥស្សរិយំ, សយនស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចកប្បសហស្សម្ហិ, អដ្ឋ អាសុំ មហាតេជា [មហាវរា (សី.), មហាវីរា (ស្យា.)];
ចតុត្តិំសេ កប្បសតេ, ចតុរោ ច មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សយនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សយនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. គន្ធោទកិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ¶ , មហាពោធិមហោ អហុ;
វិចិត្តំ ឃដមាទាយ, គន្ធោទកមទាសហំ.
‘‘ន្ហានកាលេ ច ពោធិយា, មហាមេឃោ បវស្សថ;
និន្នាទោ ច មហា អាសិ, អសនិយា ផលន្តិយា.
‘‘តេនេវាសនិវេគេន, តត្ថ កាលង្កតោ [កាលកតោ (សី. ស្យា.)] អហំ [អហុំ (សី.)];
ទេវលោកេ ឋិតោ សន្តោ, ឥមា គាថា អភាសហំ.
‘‘‘អហោ ¶ ពុទ្ធោ អហោ ធម្មោ, អហោ នោ សត្ថុសម្បទា;
កឡេវរំ [កលេពរំ (សី.)] មេ បតិតំ, ទេវលោកេ រមាមហំ.
‘‘‘ឧព្ពិទ្ធំ ភវនំ មយ្ហំ, សតភូមំ សមុគ្គតំ;
កញ្ញាសតសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘‘អាពាធា មេ ន វិជ្ជន្តិ, សោកោ មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ;
បរិឡាហំ ន បស្សាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘អដ្ឋវីសេ កប្បសតេ, រាជា សំវសិតោ អហុំ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ’.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គន្ធោទកិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គន្ធោទកិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ឱបវយ្ហត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ¶ ¶ , អាជានីយមទាសហំ;
និយ្យាទេត្វាន សម្ពុទ្ធេ [សម្ពុទ្ធំ (សី. ក.)], អគមាសិំ សកំ ឃរំ.
‘‘ទេវលោ នាម នាមេន, សត្ថុនោ អគ្គសាវកោ;
វរធម្មស្ស ទាយាទោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘សបត្តភារោ ភគវា, អាជានេយ្យោ ន កប្បតិ;
តវ សង្កប្បមញ្ញាយ, អធិវាសេសិ ចក្ខុមា.
‘‘អគ្ឃាបេត្វា វាតជវំ, សិន្ធវំ សីឃវាហនំ;
បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស, ខមនីយមទាសហំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ [ទេវេ ច មានុសេ ភវេ (សី. ក.)];
ខមនីយំ វាតជវំ, ចិត្តំ និព្ពត្តតេ [អាជានីយា វាតជវា, វិត្តិ និព្ពត្តរេ (ស្យា.), ខមនីយា វាតជវា, ចិត្តា និព្ពត្តរេ (សី.)] មម.
‘‘លាភំ ¶ តេសំ សុលទ្ធំវ, យេ លភន្តុបសម្បទំ;
បុនបិ បយិរុបាសេយ្យំ, ពុទ្ធោ លោកេ សចេ ភវេ.
‘‘អដ្ឋវីសតិក្ខត្តុំហំ, រាជា អាសិំ មហព្ពលោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ជម្ពុសណ្ឌស្ស [ជម្ពុទីបស្ស (ស្យា.), ជម្ពុមណ្ឌស្ស (ក.)] ជម្ពុឥស្សរោ.
‘‘ឥទំ បច្ឆិមកំ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
បត្តោស្មិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘ចតុតិំសសហស្សម្ហិ, មហាតេជោសិ ខត្តិយោ;
សតរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឱបវយ្ហោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឱបវយ្ហត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. សបរិវារាសនត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស, បិណ្ឌបាតំ អទាសហំ;
គន្ត្វា កិលិដ្ឋកំ ឋានំ [តំ ភោជនដ្ឋានំ (សី.)], មល្លិកាហិ បរិក្ខិតំ [បរិក្ខិបិំ (សី.)].
‘‘តម្ហាសនម្ហិ ¶ អាសីនោ, ពុទ្ធោ លោកគ្គនាយកោ;
អកិត្តយិ បិណ្ឌបាតំ, ឧជុភូតោ សមាហិតោ.
‘‘យថាបិ ភទ្ទកេ ខេត្តេ, ពីជំ អប្បម្បិ រោបិតំ;
សម្មា ធារំ បវេច្ឆន្តេ, ផលំ តោសេតិ កស្សកំ.
‘‘តថេវាយំ បិណ្ឌបាតោ, សុខេត្តេ រោបិតោ តយា;
ភវេ និព្ពត្តមានម្ហិ, ផលំ តេ [និព្ពត្តមានំ ហិ, ផលតោ (សី.)] តោសយិស្សតិ [តប្បយិស្សតិ (ក.)].
‘‘ឥទំ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ;
បិណ្ឌបាតំ គហេត្វាន, បក្កាមិ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘សំវុតោ បាតិមោក្ខស្មិំ, ឥន្ទ្រិយេសុ ច បញ្ចសុ;
បវិវេកមនុយុត្តោ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សបរិវារាសនោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សបរិវារាសនត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. បញ្ចទីបកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស, សព្ពភូតានុកម្បិនោ;
សទ្ទហិត្វាន [សុសណ្ឋហិត្វា (សី.)] សទ្ធម្មេ, ឧជុទិដ្ឋិ អហោសហំ.
‘‘បទីបទានំ ¶ បាទាសិំ, បរិវារេត្វាន ពោធិយំ;
សទ្ទហន្តោ បទីបានិ, អករិំ តាវទេ អហំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
អាកាសេ ឧក្កំ ធារេន្តិ, ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘តិរោកុដ្ដំ តិរោសេលំ, សមតិគ្គយ្ហ បព្ពតំ;
សមន្តា យោជនសតំ, ទស្សនំ អនុភោមហំ.
‘‘តេន កម្មាវសេសេន, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស សាសនេ.
‘‘ចតុត្តិំសេ កប្បសតេ, សតចក្ខុសនាមកា;
រាជាហេសុំ មហាតេជា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បញ្ចទីបកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បញ្ចទីបកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ធជទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស, ពោធិយា បាទបុត្តមេ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, ធជមារោបយិំ អហំ.
‘‘បតិតបត្តានិ គណ្ហិត្វា, ពហិទ្ធា ឆឌ្ឌយិំ អហំ;
អន្តោសុទ្ធំ ពហិសុទ្ធំ, អធិមុត្តមនាសវំ.
‘‘សម្មុខា វិយ សម្ពុទ្ធំ, អវន្ទិំ ពោធិមុត្តមំ;
បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ.
‘‘ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ;
‘‘‘ឥមិនា ធជទានេន, ឧបដ្ឋានេន ចូភយំ.
‘‘‘កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ សោ ន គច្ឆតិ;
ទេវេសុ ទេវសោភគ្យំ, អនុភោស្សតិនប្បកំ.
‘‘‘អនេកសតក្ខត្តុញ្ច ¶ , រាជា រដ្ឋេ ភវិស្សតិ;
ឧគ្គតោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘សម្បត្តិំ ¶ អនុភោត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេភិរមិស្សតិ’.
‘‘បធានបហិតត្តោម្ហិ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ឯកបញ្ញាសសហស្សេ, កប្បេ ឧគ្គតសវ្ហយោ [សវ្ហយា (ស្យា.)];
បញ្ញាសសតសហស្សេ, ខត្តិយោ មេឃសវ្ហយោ [ខត្តិយា ខេមសវ្ហយា (ស្យា.)].
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធជទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ធជទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. បទុមត្ថេរអបទានំ
‘‘ចតុសច្ចំ ¶ បកាសេន្តោ, វរធម្មប្បវត្តកោ;
វស្សតេ [វស្សេតិ (?)] អមតំ វុដ្ឋិំ, និព្ពាបេន្តោ មហាជនំ.
‘‘សធជំ [សទណ្ឌំ (សី.)] បទុមំ គយ្ហ, អឌ្ឍកោសេ ឋិតោ អហំ;
បទុមុត្តរមុនិស្ស, បហដ្ឋោ ឧក្ខិបិមម្ពរេ.
‘‘អាគច្ឆន្តេ ច បទុមេ, អព្ភុតោ អាសិ តាវទេ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, បគ្គណ្ហិ វទតំ វរោ.
‘‘ករសេដ្ឋេន ¶ បគ្គយ្ហ, ជលជំ បុប្ផមុត្តមំ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេនិទំ បទុមំ ខិត្តំ, សព្ពញ្ញុម្ហិ វិនាយកេ [សព្ពញ្ញុតមនាយកេ (ស្យា. ក.)];
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘តិំសកប្បានិ ¶ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បថព្យា រជ្ជំ សត្តសតំ, វសុធំ អាវសិស្សតិ.
‘‘‘តត្ថ បត្តំ គណេត្វាន, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
អាកាសតោ បុប្ផវុដ្ឋិ, អភិវស្សិស្សតី តទា.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម នាមេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘និក្ខមិត្វាន កុច្ឆិម្ហា, សម្បជានោ បតិស្សតោ;
ជាតិយា បញ្ចវស្សោហំ, អរហត្តំ អបាបុណិំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទុមោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បទុមត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. អសនពោធិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ជាតិយា ¶ ¶ សត្តវស្សោហំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ឧបគច្ឆិំ នរុត្តមំ.
‘‘តិស្សស្សាហំ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, រោបយិំ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘អសនោ នាមធេយ្យេន, ធរណីរុហបាទបោ;
បញ្ចវស្សេ បរិចរិំ, អសនំ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘បុប្ផិតំ បាទបំ ទិស្វា, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;
សកំ កម្មំ បកិត្តេន្តោ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ ឧបាគមិំ.
‘‘តិស្សោ តទា សោ សម្ពុទ្ធោ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេនាយំ ¶ រោបិតា ពោធិ, ពុទ្ធបូជា ច សក្កតា;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘តិំសកប្បានិ ទេវេសុ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
ចតុសដ្ឋិ ចក្ខត្តុំ សោ, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘តុសិតា ¶ ហិ ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
ទ្វេ សម្បត្តី អនុភោត្វា, មនុស្សត្តេ រមិស្សតិ.
‘‘‘បធានបហិតត្តោ សោ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘វិវេកមនុយុត្តោហំ ¶ , ឧបសន្តោ និរូបធិ;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, ពោធិំ រោបេសហំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពោធិរោបស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុសត្តតិតោ កប្បេ, ទណ្ឌសេនោតិ វិស្សុតោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី តទា អហុំ.
‘‘តេសត្តតិម្ហិតោ កប្បេ, សត្តាហេសុំ មហីបតី;
សមន្តនេមិនាមេន, រាជានោ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បណ្ណវីសតិតោ ¶ កប្បេ, បុណ្ណកោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អសនពោធិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អសនពោធិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ពីជនិវគ្គោ ឆដ្ឋោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ពីជនី សតរំសី ច, សយនោទកិវាហិយោ;
បរិវារោ បទីបញ្ច, ធជោ បទុមបូជកោ;
ពោធិ ច ទសមោ វុត្តោ, គាថា ទ្វេនវុតិ តថា.
៧. សកចិន្តនិយវគ្គោ
១. សកចិន្តនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បវនំ ¶ ¶ ¶ កាននំ ទិស្វា, អប្បសទ្ទមន្នាវិលំ;
ឥសីនំ អនុចិណ្ណំវ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ.
‘‘ថូបំ កត្វាន បុលិនំ [វេឡុនា (អដ្ឋ.), វេឡិនំ (ស្យា.)], នានាបុប្ផំ សមោកិរិំ;
សម្មុខា វិយ សម្ពុទ្ធំ, និម្មិតំ អភិវន្ទហំ.
‘‘សត្តរតនសម្បន្នោ ¶ , រាជា រដ្ឋម្ហិ ឥស្សរោ;
សកកម្មាភិរទ្ធោហំ, បុប្ផបូជាយិទំ [ថូបបូជាយិទំ (សី.)] ផលំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ [ថូបបូជាយិទំ (សី.)] ផលំ.
‘‘អសីតិកប្បេនន្តយសោ, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សកចិន្តនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សកចិន្តនិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. អវោបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិហារា អភិនិក្ខម្ម, អព្ភុដ្ឋហិយ [អព្ភុដ្ឋាសិ ច (ស្យា. ក.)] ចង្កមេ;
ចតុសច្ចំ បកាសន្តោ, ទេសេតិ [ទេសេន្តោ (ស្យា. ក.)] អមតំ បទំ.
‘‘សិខិស្ស ¶ គិរមញ្ញាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
នានាបុប្ផំ គហេត្វាន, អាកាសម្ហិ សមោកិរិំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ វីសតិកប្បម្ហិ, សុមេធោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អវោបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អវោបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. បច្ចាគមនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិន្ធុយា ¶ នទិយា តីរេ, ចក្កវាកោ អហំ តទា;
សុទ្ធសេវាលភក្ខោហំ, បាបេសុ ច សុសញ្ញតោ.
‘‘អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ;
តុណ្ឌេន សាលំ បគ្គយ្ហ, វិបស្សិស្សាភិរោបយិំ.
‘‘យស្ស ¶ សទ្ធា តថាគតេ, អចលា សុបតិដ្ឋិតា;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទុគ្គតិំ សោ ន គច្ឆតិ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកេ;
វិហង្គមេន សន្តេន, សុពីជំ រោបិតំ មយា.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ [បុប្ផបូជាយិទំ (សី.)] ផលំ.
‘‘សុចារុទស្សនា នាម, អដ្ឋេតេ ឯកនាមកា;
កប្បេ សត្តរសេ អាសុំ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បច្ចាគមនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បច្ចាគមនិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. បរប្បសាទកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧសភំ ¶ ¶ បវរំ វីរំ, មហេសិំ វិជិតាវិនំ;
សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, កោ ទិស្វា នប្បសីទតិ.
‘‘ហិមវាវាបរិមេយ្យោ, សាគរោវ ទុរុត្តរោ;
តថេវ ឈានំ ពុទ្ធស្ស, កោ ទិស្វា នប្បសីទតិ.
‘‘វសុធា យថាប្បមេយ្យា, ចិត្តា វនវដំសកា;
តថេវ ¶ សីលំ ពុទ្ធស្ស, កោ ទិស្វា នប្បសីទតិ.
‘‘អនិលញ្ជសាសង្ខុព្ភោ [អនិលជោវ អសង្ខោភោ (សី.)], យថាកាសោ អសង្ខិយោ;
តថេវ ញាណំ ពុទ្ធស្ស, កោ ទិស្វា នប្បសីទតិ.
‘‘ឥមាហិ ¶ ចតុគាថាហិ, ព្រាហ្មណោ សេនសវ្ហយោ;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ ថវិត្វាន, សិទ្ធត្ថំ អបរាជិតំ.
‘‘ចតុន្នវុតិកប្បានិ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជថ;
សុគតិំ សុខសម្បត្តិំ [សុគតីសុ សុសុម្បត្តិំ (សី. ស្យា.)], អនុភោសិមនប្បកំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, ថវិត្វា លោកនាយកំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ថោមនាយ [ថោមនស្ស (ស្យា.)] ឥទំ ផលំ.
‘‘ចាតុទ្ទសម្ហិ កប្បម្ហិ, ចតុរោ អាសុមុគ្គតា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បរប្បសាទកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បរប្បសាទកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ភិសទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វេស្សភូ នាម នាមេន, ឥសីនំ តតិយោ អហុ;
កាននំ វនមោគយ្ហ, វិហាសិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘ភិសមុឡាលំ ¶ ¶ ¶ គណ្ហិត្វា, អគមំ ពុទ្ធសន្តិកំ;
តញ្ច ពុទ្ធស្ស បាទាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ករេន ច បរាមដ្ឋោ, វេស្សភូវរពុទ្ធិនា;
សុខាហំ នាភិជានាមិ, សមំ តេន កុតោត្តរិំ.
‘‘ចរិមោ វត្តតេ មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
ហត្ថិនាគេន សន្តេន, កុសលំ រោបិតំ មយា [នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ (ស្យា.)].
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភិសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សមោធានា ច រាជានោ, សោឡស មនុជាធិបា;
កប្បម្ហិ ចុទ្ទសេ [តេរសេ (សី. ស្យា.)] អាសុំ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ភិសទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភិសទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. សុចិន្តិតត្ថេរអបទានំ
‘‘គិរិទុគ្គចរោ ¶ អាសិំ, អភិជាតោវ កេសរី;
មិគសង្ឃំ វធិត្វាន, ជីវាមិ បព្ពតន្តរេ.
‘‘អត្ថទស្សី ¶ តុ ភគវា, សព្ពញ្ញូ វទតំ វរោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគច្ឆិ បព្ពតុត្តមំ.
‘‘បសទញ្ច មិគំ ហន្ត្វា, ភក្ខិតុំ សមុបាគមិំ;
ភគវា តម្ហិ សមយេ, ភិក្ខមានោ [សិក្ខាចារោ (ស្យា.)] ឧបាគមិ.
‘‘វរមំសានិ បគ្គយ្ហ, អទាសិំ តស្ស សត្ថុនោ;
អនុមោទិ មហាវីរោ, និព្ពាបេន្តោ មមំ តទា.
‘‘តេន ¶ ចិត្តប្បសាទេន, គិរិទុគ្គំ បវិសិំ អហំ;
បីតិំ ឧប្បាទយិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ឯតេន ¶ មំសទានេន, ចិត្តស្ស បណិធីហិ ច;
បន្នរសេ កប្បសតេ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ.
‘‘អវសេសេសុ កប្បេសុ, កុសលំ ចិន្តិតំ [និចិតំ (សី.), ករិតំ (ស្យា.)] មយា;
តេនេវ មំសទានេន, ពុទ្ធានុស្សរណេន ច.
‘‘អដ្ឋត្តិំសម្ហិ កប្បម្ហិ, អដ្ឋ ទីឃាយុនាមកា;
សដ្ឋិម្ហិតោ កប្បសតេ, ទុវេ វរុណនាមកា [សរណនាមកា (ស្យា.)].
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុចិន្តិតោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុចិន្តិតត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. វត្ថទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បក្ខិជាតោ ¶ ¶ តទា អាសិំ, សុបណ្ណោ គរុឡាធិបោ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ គន្ធមាទនំ.
‘‘ជហិត្វា គរុឡវណ្ណំ, មាណវកំ អធារយិំ;
ឯកំ វត្ថំ មយា ទិន្នំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘តញ្ច ទុស្សំ បដិគ្គយ្ហ, ពុទ្ធោ លោកគ្គនាយកោ;
អន្តលិក្ខេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ឥមិនា វត្ថទានេន, ចិត្តស្ស បណិធីហិ ច;
បហាយ គរុឡំ យោនិំ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ’.
‘‘អត្ថទស្សី តុ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
វត្ថទានំ បសំសិត្វា, បក្កាមិ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ភវេ និព្ពត្តមានម្ហិ, ហោន្តិ មេ វត្ថសម្បទា;
អាកាសេ ឆទនំ ហោតិ, វត្ថទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អរុណវា ¶ [អរុណកា (សី.), អរុណសា (ស្យា.)] សត្ត ជនា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា;
ឆត្តិំសតិម្ហិ អាសិំសុ, កប្បម្ហិ មនុជាធិបា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វត្ថទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វត្ថទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. អម្ពទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អនោមទស្សី ¶ ភគវា, និសិន្នោ បព្ពតន្តរេ;
មេត្តាយ អផរិ លោកេ, អប្បមាណេ និរូបធិ.
‘‘កបិ អហំ តទា អាសិំ, ហិមវន្តេ នគុត្តមេ;
ទិស្វា អនោមទស្សិំ តំ [អនោមំ អមិតំ (សី.), អនោមមធិតំ (ស្យា.)], ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘អវិទូរេ ហិមវន្តស្ស, អម្ពាសុំ ផលិនោ តទា;
តតោ បក្កំ គហេត្វាន, អម្ពំ សមធុកំ អទំ.
‘‘តំ ¶ មេ ពុទ្ធោ វិយាកាសិ, អនោមទស្សី មហាមុនិ;
ឥមិនា មធុទានេន, អម្ពទានេន ចូភយំ.
‘‘សត្តបញ្ញាសកប្បម្ហិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
អវសេសេសុ កប្បេសុ, វោកិណ្ណំ សំសរិស្សតិ.
‘‘ខេបេត្វា បាបកំ កម្មំ, បរិបក្កាយ ពុទ្ធិយា;
វិនិបាតមគន្ត្វាន, កិលេសេ ឈាបយិស្សតិ.
‘‘ទមេន ឧត្តមេនាហំ, ទមិតោម្ហិ មហេសិនា;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘សត្តសត្តតិកប្បសតេ, អម្ពដ្ឋជសនាមកា;
ចតុទ្ទស តេ រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា អម្ពទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អម្ពទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សុមនត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមនោ ¶ ¶ នាម នាមេន, មាលាការោ អហំ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, លោកាហុតិបដិគ្គហំ.
‘‘ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, សុមនំ បុប្ផមុត្តមំ;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘ឥមាយ បុប្ផបូជាយ, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ [បុប្ផបូជាយិទំ (សី.)] ផលំ.
‘‘ឆព្ពីសតិម្ហិ កប្បម្ហិ, ចត្តារោសុំ មហាយសា;
សត្តរតនសម្បន្នា, រាជានោ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុមនោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុមនត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បុប្ផចង្កោដិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អភីតរូបំ ¶ ¶ សីហំវ, គរុឡគ្គំវ បក្ខិនំ;
ព្យគ្ឃូសភំវ បវរំ, អភិជាតំវ កេសរិំ.
‘‘សិខិំ តិលោកសរណំ, អនេជំ អបរាជិតំ;
និសិន្នំ សមណានគ្គំ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ.
‘‘ចង្កោដកេ [ចង្គោដកេ (សី.)] ឋបេត្វាន, អនោជំ បុប្ផមុត្តមំ;
សហ ចង្កោដកេនេវ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ សមោកិរិំ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទ្វិបទិន្ទ នរាសភ;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សម្បុណ្ណេ ¶ ¶ តិំសកប្បម្ហិ, ទេវភូតិសនាមកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, បញ្ចាសុំ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុប្ផចង្កោដិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុប្ផចង្កោដិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សកចិន្តនិយវគ្គោ សត្តមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សកចិន្តី ¶ អវោបុប្ផី, សបច្ចាគមនេន ច;
បរប្បសាទី ភិសទោ, សុចិន្តិ វត្ថទាយកោ.
អម្ពទាយី ច សុមនោ, បុប្ផចង្កោដកីបិ ច;
គាថេកសត្តតិ វុត្តា, គណិតា អត្ថទស្សិភិ.
៨. នាគសមាលវគ្គោ
១. នាគសមាលត្ថេរអបទានំ
‘‘អបាដលិំ ¶ ¶ ¶ អហំ បុប្ផំ, ឧជ្ឈិតំ សុមហាបថេ;
ថូបម្ហិ អភិរោបេសិំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ថូបបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ បន្នរសេ កប្បេ, ភូមិយោ [បុប្ផិយោ (ស្យា.)] នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នាគសមាលោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នាគសមាលត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. បទសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘អក្កន្តញ្ច ¶ បទំ ទិស្វា, តិស្សស្សាទិច្ចពន្ធុនោ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បទេ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បទសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ សត្តមកេ កប្បេ, សុមេធោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវតី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បទសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទុមគ្គេ ¶ ¶ ¶ បំសុកូលិកំ, លគ្គំ ទិស្វាន សត្ថុនោ;
តតោ តមញ្ជលិំ កត្វា, បំសុកូលំ អវន្ទហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ ចតុត្ថកេ កប្បេ, ទុមសារោសិ ខត្តិយោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពុទ្ធសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ភិសាលុវទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កាននំ វនមោគយ្ហ, វសាមិ វិបិនេ អហំ;
វិបស្សិំ អទ្ទសំ ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ.
‘‘ភិសាលុវញ្ច បាទាសិំ, ឧទកំ ហត្ថធោវនំ;
វន្ទិត្វា សិរសា បាទេ, បក្កាមិ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, ភិសាលុវមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តតិយកេ កប្បេ, ភិសសម្មតខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ភិសាលុវទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភិសាលុវទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
ឆដ្ឋភាណវារំ.
៥. ឯកសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘ខណ្ឌោ ¶ ¶ ¶ នាមាសិ នាមេន, វិបស្សិស្សគ្គសាវកោ;
ឯកា ភិក្ខា មយា ទិន្នា, លោកាហុតិបដិគ្គហេ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទ្វិបទិន្ទ នរាសភ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឯកភិក្ខាយិទំ ផលំ.
‘‘ចត្តាលីសម្ហិតោ កប្បេ, វរុណោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. តិណសន្ថរទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, មហាជាតស្សរោ អហុ;
សតបត្តេហិ សញ្ឆន្នោ, នានាសកុណមាលយោ.
‘‘តម្ហិ ¶ ន្ហត្វា ច បិត្វា [បីត្វា (សី. ស្យា.)] ច, អវិទូរេ វសាមហំ;
អទ្ទសំ សមណានគ្គំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;
អព្ភតោ ឱរុហិត្វាន, ភូមិយំឋាសិ តាវទេ.
‘‘វិសាណេន [លាយនេន (ស្យា.)] តិណំ គយ្ហ, និសីទនមទាសហំ;
និសីទិ ភគវា តត្ថ, តិស្សោ លោកគ្គនាយកោ.
‘‘សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, អវន្ទិ លោកនាយកំ;
បដិកុដិកោ [ឧក្កុដិកោ (ស្យា. ក.)] អបសក្កិំ, និជ្ឈាយន្តោ មហាមុនិំ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, និម្មានំ ឧបបជ្ជហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សន្ថរស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ ¶ ទុតិយកេ កប្បេ, មិគ [មិត្ត (ស្យា.)] សម្មតខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិណសន្ថរទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិណសន្ថរទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. សូចិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, សម្ពុទ្ធោ លោកនាយកោ;
សុមេធោ នាម នាមេន, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ.
‘‘តស្ស ¶ កញ្ចនវណ្ណស្ស, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ;
បញ្ច សូចី មយា ទិន្នា, សិព្ពនត្ថាយ ចីវរំ.
‘‘តេនេវ សូចិទានេន, និបុណត្ថវិបស្សកំ;
តិក្ខំ លហុញ្ច ផាសុញ្ច, ញាណំ មេ ឧទបជ្ជថ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ទ្វិបទាធិបតី នាម, រាជានោ ចតុរោ អហុំ;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សូចិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សូចិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. បាដលិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អន្តរាបណេ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសំ, ពាត្តិំសវរលក្ខណំ.
‘‘សេដ្ឋិបុត្តោ ¶ តទា អាសិំ, សុខុមាលោ សុខេធិតោ;
ឧច្ឆង្គេ បាដលិបុប្ផំ, កត្វាន [កត្វា តំ (សី. ស្យា.)] អភិសំហរិំ.
‘‘ហដ្ឋោ ¶ ¶ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បុប្ផេហិ អភិបូជយិំ;
តិស្សំ លោកវិទុំ នាថំ, នរទេវំ នមស្សហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តេសដ្ឋិកប្បម្ហិ, អភិសម្មតនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បាដលិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បាដលិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ឋិតញ្ជលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
តត្ថ អទ្ទសំ [តត្ថទ្ទសាសិំ (សី. ស្យា.)] សម្ពុទ្ធំ, ពាត្តិំសវរលក្ខណំ.
‘‘តត្ថាហំ អញ្ជលិំ កត្វា, បក្កាមិំ បាចិនាមុខោ;
អវិទូរេ និសិន្នស្ស, និយកេ បណ្ណសន្ថរេ.
‘‘តតោ មេ អសនីបាតោ, មត្ថកេ និបតី តទា;
សោហំ មរណកាលម្ហិ, អកាសិំ បុនរញ្ជលិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, អញ្ជលិំ អករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អញ្ជលិស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ចតុបណ្ណាសកប្បម្ហិ, មិគកេតុសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឋិតញ្ជលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឋិតញ្ជលិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. តិបទុមិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
ទន្តោ ទន្តបរិវុតោ, នគរា និក្ខមី តទា.
‘‘នគរេ ¶ ហំសវតិយំ, អហោសិំ មាលិកោ តទា;
យំ តត្ថ ឧត្តមំ តោណិ, បទ្មបុប្ផានិ [ឧត្តមំ បុប្ផំ, តីណិ បុប្ផានិ (សី.)] អគ្គហិំ.
‘‘អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, បដិមគ្គន្តរាបណេ;
សហ [សោហំ (សី.)] ទិស្វាន សម្ពុទ្ធំ, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា.
‘‘កិំ មេ ឥមេហិ បុប្ផេហិ, រញ្ញោ ឧបនិតេហិ មេ;
គាមំ វា គាមខេត្តំ វា, សហស្សំ វា លភេយ្យហំ.
‘‘អទន្តទមនំ ¶ វីរំ, សព្ពសត្តសុខាវហំ;
លោកនាថំ បូជយិត្វា, លច្ឆាមិ អមតំ ធនំ.
‘‘ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ;
តីណិ លោហិតកេ គយ្ហ, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ តទា.
‘‘មយា ឧក្ខិត្តមត្តម្ហិ, អាកាសេ បត្ថរិំសុ តេ;
ធារិំសុ មត្ថកេ តត្ថ, ឧទ្ធំវណ្ដា អធោមុខា.
‘‘យេ កេចិ មនុជា ទិស្វា, ឧក្កុដ្ឋិំ សម្បវត្តយុំ;
ទេវតា អន្តលិក្ខម្ហិ, សាធុការំ បវត្តយុំ.
‘‘អច្ឆេរំ លោកេ ឧប្បន្នំ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស វាហសា;
សព្ពេ ធម្មំ សុណិស្សាម, បុប្ផានំ វាហសា មយំ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
វីថិយញ្ហិ ឋិតោ សន្តោ, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ សោ ពុទ្ធំ អបូជេសិ, រត្តបទ្មេហិ [រត្តបទុមេហិ (សី. ស្យា.)] មាណវោ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
តិំសកប្បានិ [តិំសក្ខត្តុញ្ច (ស្យា.)] ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘‘មហាវិត្ថារិកំ ¶ នាម, ព្យម្ហំ ហេស្សតិ តាវទេ;
តិយោជនសតុព្ពិទ្ធំ, ទិយឌ្ឍសតវិត្ថតំ.
‘‘‘ចត្តារិសតសហស្សានិ ¶ , និយ្យូហា ច សុមាបិតា;
កូដាគារវរូបេតា, មហាសយនមណ្ឌិតា.
‘‘‘កោដិសតសហស្សិយោ ¶ ¶ , បរិវារេស្សន្តិ អច្ឆរា;
កុសលា នច្ចគីតស្ស, វាទិតេបិ បទក្ខិណា.
‘‘‘ឯតាទិសេ ព្យម្ហវរេ, នារីគណសមាកុលេ;
វស្សិស្សតិ បុប្ផវស្សោ, ទិព្ពោ [បទ (ក.)] លោហិតកោ សទា.
‘‘‘ភិត្តិខីលេ នាគទន្តេ, ទ្វារពាហាយ តោរណេ;
ចក្កមត្តា លោហិតកា, ឱលម្ពិស្សន្តិ តាវទេ.
‘‘‘បត្តេន បត្តសញ្ឆន្នេ, អន្តោព្យម្ហវរេ ឥមំ;
អត្ថរិត្វា បារុបិត្វា, តុវដ្ដិស្សន្តិ តាវទេ.
‘‘‘ភវនំ បរិវារេត្វា, សមន្តា សតយោជនេ;
តេបិ បទ្មា [តេ វិសុទ្ធា (សី. ស្យា.)] លោហិតកា, ទិព្ពគន្ធំ បវាយរេ.
‘‘‘បញ្ចសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘សម្បត្តិយោ ទុវេ ភុត្វា, អនីតិ អនុបទ្ទវោ;
សម្បត្តេ បរិយោសានេ, និព្ពានំ បាបុណិស្សតិ’ [ផស្សយិស្សតិ (សី.), បស្សយិស្សតិ (ក.)].
‘‘សុទិដ្ឋោ វត មេ ពុទ្ធោ, វាណិជ្ជំ សុបយោជិតំ;
បទ្មានិ តីណិ បូជេត្វា, អនុភោសិំ តិសម្បទា [អនុភូយន្តិ សម្បទា (ក.)].
‘‘អជ្ជ មេ ធម្មប្បត្តស្ស, វិប្បមុត្តស្ស សព្ពសោ;
សុបុប្ផិតំ លោហិតកំ, ធារយិស្សតិ មត្ថកេ.
‘‘មម កម្មំ កថេន្តស្ស, បទុមុត្តរសត្ថុនោ;
សតបាណសហស្សានំ, ធម្មាភិសមយោ អហុ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តិបទុមានិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិបទុមិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិបទុមិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
នាគសមាលវគ្គោ អដ្ឋមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
នាគសមាលោ បទសញ្ញី, សញ្ញកាលុវទាយកោ;
ឯកសញ្ញី តិណសន្ថារោ, សូចិបាដលិបុប្ផិយោ;
ឋិតញ្ជលី តិបទុមី, គាថាយោ បញ្ចសត្តតិ.
៩. តិមិរវគ្គោ
១. តិមិរបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ ¶ ¶ , អនុសោតំ វជាមហំ;
និសិន្នំ សមណំ ទិស្វា, វិប្បសន្នមនាវិលំ.
‘‘តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា [បសាទេសិំ (ស្យា.)], ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;
តារយិស្សតិ តិណ្ណោយំ, ទន្តោយំ ទមយិស្សតិ.
‘‘អស្សាសិស្សតិ អស្សត្ថោ, សន្តោ ច សមយិស្សតិ;
មោចយិស្សតិ មុត្តោ ច, និព្ពាបេស្សតិ និព្ពុតោ.
‘‘ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិនោ;
គហេត្វា តិមិរបុប្ផំ, មត្ថកេ ឱកិរិំ អហំ [តទា (ស្យា.)].
‘‘អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, កត្វា ច នំ បទក្ខិណំ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, បក្កាមិំ អបរំ ទិសំ.
‘‘អចិរំ គតមត្តំ មំ, មិគរាជា វិហេឋយិ;
បបាតមនុគច្ឆន្តោ, តត្ថេវ បបតិំ អហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ [ពុទ្ធបូជាយិទំ (សី. ស្យា.)] ផលំ.
‘‘ឆប្បញ្ញាសម្ហិ ¶ កប្បម្ហិ, សត្តេវាសុំ មហាយសា [មហារហា (ស្យា. ក.)];
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា ¶ សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិមិរបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិមិរបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. គតសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘ជាតិយា ¶ ¶ សត្តវស្សោហំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
អវន្ទិំ សត្ថុនោ បាទេ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘សត្តនង្គលកីបុប្ផេ, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ អហំ;
តិស្សំ ពុទ្ធំ សមុទ្ទិស្ស, អនន្តគុណសាគរំ.
‘‘សុគតានុគតំ មគ្គំ, បូជេត្វា ហដ្ឋមានសោ;
អញ្ជលិញ្ច [អញ្ជលិស្ស (ក.)] តទាកាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ អដ្ឋមកេ កប្បេ, តយោ អគ្គិសិខា អហុ;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គតសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គតសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. និបន្នញ្ជលិកត្ថេរអបទានំ
‘‘រុក្ខមូលេ ¶ ¶ និសិន្នោហំ, ព្យាធិតោ បរមេន ច;
បរមការុញ្ញបត្តោម្ហិ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ.
‘‘អនុកម្បំ ឧបាទាយ, តិស្សោ សត្ថា ឧបេសិ មំ;
សោហំ និបន្នកោ សន្តោ, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សព្ពសត្តានមុត្តមំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ វន្ទិំ បុរិសុត្តមំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វន្ទនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ បញ្ចមកេ កប្បេ, បញ្ចេវាសុំ មហាសិខា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា និបន្នញ្ជលិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
និបន្នញ្ជលិកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. អធោបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អភិភូ នាម សោ ភិក្ខុ, សិខិនោ អគ្គសាវកោ;
មហានុភាវោ តេវិជ្ជោ, ហិមវន្តំ ឧបាគមិ.
‘‘អហម្បិ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, រមណីយស្សមេ ឥសិ;
វសាមិ អប្បមញ្ញាសុ, ឥទ្ធីសុ ច តទា វសី.
‘‘បក្ខិជាតោ វិយាកាសេ, បព្ពតំ អធិវត្តយិំ [អភិបត្ថយិំ (ស្យា.), អភិមត្ថយិំ (ក.), អធិវត្ថយិន្តិ បព្ពតស្ស ឧបរិ គច្ឆិន្តិអត្ថោ];
អធោបុប្ផំ គហេត្វាន, អាគច្ឆិំ [អគច្ឆិំ (ក.)] បព្ពតំ អហំ.
‘‘សត្ត បុប្ផានិ គណ្ហិត្វា, មត្ថកេ ឱកិរិំ អហំ;
អាលោកិតេ [អាលោកិតោ (ស្យា.)] ច វីរេន, បក្កាមិំ បាចិនាមុខោ.
‘‘អាវាសំ ¶ អភិសម្ភោសិំ, បត្វាន អស្សមំ អហំ;
ខារិភារំ គហេត្វាន, បាយាសិំ [បាវិសិំ (សី.)] បព្ពតន្តរំ.
‘‘អជគរោ មំ បីឡេសិ, ឃោររូបោ មហព្ពលោ;
បុព្ពកម្មំ សរិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អធោបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អធោបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. រំសិសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, វាសំ កប្បេសហំ បុរេ;
អជិនុត្តរវាសោហំ, វសាមិ បព្ពតន្តរេ.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, សតរំសិំវ ភាណុមំ;
វនន្តរគតំ ទិស្វា, សាលរាជំវ បុប្ផិតំ.
‘‘រំស្យា [រំសេ (ស្យា. ក.)] ចិត្តំ បសាទេត្វា, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
បគ្គយ្ហ អញ្ជលិំ វន្ទិំ, សិរសា ឧក្កុដី [សិរសា ឧក្កុដិកោ (ស្យា.), សិរសុក្កុដិកោ (ក.)] អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, រំសិសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រំសិសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
រំសិសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ទុតិយរំសិសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហិ, វាកចីរធរោ អហំ;
ចង្កមញ្ច សមារូឡ្ហោ, និសីទិំ បាចិនាមុខោ.
‘‘បព្ពតេ សុគតំ ទិស្វា, ផុស្សំ ឈានរតំ តទា;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, រំស្យា ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, រំសិសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រំសិសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ទុតិយរំសិសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, ខរាជិនធរោ អហំ;
ផុស្សំ ជិនវរំ ទិស្វា, ផលហត្ថោ ផលំ អទំ.
‘‘យមហំ ផលមទាសិំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
ភវេ និព្ពត្តមានម្ហិ, ផលំ និព្ពត្តតេ មម.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សទ្ទសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, វសាមិ បណ្ណសន្ថរេ;
ផុស្សស្ស ធម្មំ ភណតោ, សទ្ទេ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សទ្ទសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សទ្ទសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ពោធិសិញ្ចកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិស្ស ភគវតោ, មហាពោធិមហោ អហុ;
បព្ពជ្ជុបគតោ សន្តោ, ឧបគច្ឆិំ អហំ តទា.
‘‘កុសុមោទកមាទាយ ¶ , ពោធិយា ឱកិរិំ អហំ;
មោចយិស្សតិ នោ មុត្តោ, និព្ពាបេស្សតិ និព្ពុតោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ពោធិមភិសិញ្ចយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពោធិសិញ្ចាយិទំ ផលំ.
‘‘តេត្តិំសេ ¶ វត្តមានម្ហិ, កប្បេ អាសុំ ជនាធិបា;
ឧទកសេចនា នាម, អដ្ឋេតេ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពោធិសិញ្ចកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពោធិសិញ្ចកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បទុមបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បោក្ខរវនំ ¶ ¶ បវិដ្ឋោ, ភញ្ជន្តោ បទុមានិហំ;
តត្ថទ្ទសំ ផុស្សំ ពុទ្ធំ [អទ្ទសំ ផុស្សសម្ពុទ្ធំ (សី. ស្យា.)], ពាត្តិំសវរលក្ខណំ.
‘‘បទុមបុប្ផំ គហេត្វាន, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ អហំ;
បាបកម្មំ សរិត្វាន, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘បព្ពជិត្វាន កាយេន, មនសា សំវុតេន ច;
វចីទុច្ចរិតំ ហិត្វា, អាជីវំ បរិសោធយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បទុមាភាសនាមា ច, អដ្ឋារស មហីបតី;
អដ្ឋារសេសុ កប្បេសុ, អដ្ឋតាលីសមាសិសុំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទុមបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
បទុមបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
តិមិរវគ្គោ នវមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
តិមិរនង្គលីបុប្ផ, និប្បន្នញ្ជលិកោ អធោ;
ទ្វេ រំសិសញ្ញី ផលទោ, សទ្ទសញ្ញី ច សេចកោ;
បទ្មបុប្ផី ច គាថាយោ, ឆប្បញ្ញាស បកិត្តិតា.
១០. សុធាវគ្គោ
១. សុធាបិណ្ឌិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បូជារហេ ¶ ¶ ¶ បូជយតោ, ពុទ្ធេ យទិ វ សាវកេ;
បបញ្ចសមតិក្កន្តេ, តិណ្ណសោកបរិទ្ទវេ.
‘‘តេ តាទិសេ បូជយតោ, និព្ពុតេ អកុតោភយេ;
ន សក្កា បុញ្ញំ សង្ខាតុំ, ឥមេត្តមបិ [ឥទម្មត្តន្តិ (សី.), ឥមេត្ថមបិ (ក.)] កេនចិ.
‘‘ចតុន្នមបិ ទីបានំ, ឥស្សរំ យោធ ការយេ;
ឯកិស្សា បូជនាយេតំ, កលំ នាគ្ឃតិ សោឡសិំ.
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ នរគ្គស្ស, ចេតិយេ ផលិតន្តរេ;
សុធាបិណ្ឌោ មយា ទិន្នោ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បដិសង្ខារស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តិំសតិកប្បម្ហិ, បដិសង្ខារសវ្ហយា;
សត្តរតនសម្បន្នា, តេរស ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុធាបិណ្ឌិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុធាបិណ្ឌិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. សុចិន្តិកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សស្ស លោកនាថស្ស, សុទ្ធបីឋមទាសហំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, ពុទ្ធស្សាទិច្ចពន្ធុនោ.
‘‘អដ្ឋារសេ ¶ [អដ្ឋតិំសេ (សី. ស្យា.)] ឥតោ កប្បេ, រាជា អាសិំ មហារុចិ;
ភោគោ ច វិបុលោ អាសិ, សយនញ្ច អនប្បកំ.
‘‘បីឋំ ¶ ពុទ្ធស្ស ទត្វាន, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
អនុភោមិ សកំ កម្មំ, បុព្ពេ សុកតមត្តនោ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បីឋមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បីឋទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អដ្ឋតិំសេ ឥតោ កប្បេ, តយោ តេ ចក្កវត្តិនោ;
រុចិ ឧបរុចិ ចេវ, មហារុចិ តតិយកោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុចិន្តិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុចិន្តិកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. អឌ្ឍចេឡកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សស្សាហំ ភគវតោ, ឧបឌ្ឍទុស្សមទាសហំ;
បរមកាបញ្ញបត្តោម្ហិ [បរមការុញ្ញបត្តោម្ហិ (ស្យា. ក.)], ទុគ្គតេន [ទុគ្គន្ធេន (សី.)] សមប្បិតោ.
‘‘ឧបឌ្ឍទុស្សំ ទត្វាន, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ;
អវសេសេសុ កប្បេសុ, កុសលំ ការិតំ មយា.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ ទុស្សមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទុស្សទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឯកូនបញ្ញាសកប្បម្ហិ [ឯកបញ្ញាសកប្បម្ហិ (ស្យា.)], រាជានោ ចក្កវត្តិនោ;
សមន្តច្ឆទនា នាម, ពាត្តិំសាសុំ [ខត្តិយាសុំ (ស្យា. ក.)] ជនាធិបា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អឌ្ឍចេឡកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អឌ្ឍចេឡកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សូចិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កម្មារោហំ ¶ ¶ បុរេ អាសិំ, ពន្ធុមាយំ បុរុត្តមេ;
សូចិទានំ មយា ទិន្នំ, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ.
‘‘វជិរគ្គសមំ ញាណំ, ហោតិ កម្មេន តាទិសំ;
វិរាគោម្ហិ វិមុត្តោម្ហិ [វិភវោម្ហិ វិភត្តោម្ហិ (ក.)], បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘អតីតេ ¶ ច ភវេ សព្ពេ, វត្តមានេ ចនាគតេ [អតីតា ច ភវា សព្ពេ, វត្តមានា ច’នាគតា (ស្យា. ក.)];
ញាណេន វិចិនិំ សព្ពំ, សូចិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, សត្តាសុំ វជិរវ្ហយា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សូចិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សូចិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. គន្ធមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោ, គន្ធថូបំ អកាសហំ;
សុមនេហិ បដិច្ឆន្នំ, ពុទ្ធានុច្ឆវិកំ កតំ.
‘‘កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសំ, ពុទ្ធំ លោកគ្គនាយកំ;
ឥន្ទីវរំវ ជលិតំ, អាទិត្តំវ ហុតាសនំ.
‘‘ព្យគ្ឃូសភំវ បវរំ, អភិជាតំវ កេសរិំ;
និសិន្នំ សមណានគ្គំ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ.
‘‘វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ;
ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, គន្ធមាលំ យតោ អទំ.
‘‘ពុទ្ធេ កតស្ស ការស្ស, ផលេនាហំ វិសេសតោ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ចត្តារីសម្ហិ ឯកូនេ, កប្បេ អាសិំសុ សោឡស;
ទេវគន្ធសនាមា តេ, រាជានោ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គន្ធមាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គន្ធមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. តិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ ¶ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ [ព្រហា (ស្យា.)];
បាដលិំ ហរិតំ ទិស្វា, តីណិ បុប្ផានិ ឱកិរិំ.
‘‘បតិតបត្តានិ [សត្តបត្តានិ (សី.), សតបត្តានិ (ក.), សុក្ខបណ្ណានិ (ស្យា.)] គណ្ហិត្វា, ពហិ ឆឌ្ឌេសហំ តទា;
អន្តោសុទ្ធំ ពហិសុទ្ធំ, សុវិមុត្តំ អនាសវំ.
‘‘សម្មុខា វិយ សម្ពុទ្ធំ, វិបស្សិំ លោកនាយកំ;
បាដលិំ អភិវាទេត្វា, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ពោធិមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពោធិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សមន្តបាសាទិកា នាម, តេរសាសិំសុ រាជិនោ;
ឥតោ តេត្តិំសកប្បម្ហិ [តិំសតិកប្បម្ហិ (ស្យា.)], ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. មធុបិណ្ឌិកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបិនេ ¶ [វិវនេ (ស្យា. អដ្ឋ.)] កាននេ ទិស្វា, អប្បសទ្ទេ និរាកុលេ;
សិទ្ធត្ថំ ឥសិនំ សេដ្ឋំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ.
‘‘និព្ពុតត្តំ ¶ [និព្ពុតគ្គំ (ក.), និព្ពូតិកំ (ស្យា.)] មហានាគំ, និសភាជានិយំ យថា;
ឱសធិំវ វិរោចន្តំ, ទេវសង្ឃនមស្សិតំ.
‘‘វិត្តិ មមាហុ តាវទេ [វិត្តិ មេ បាហុនា តាវ (សី. ស្យា.)], ញាណំ ឧប្បជ្ជិ តាវទេ;
វុដ្ឋិតស្ស សមាធិម្ហា, មធុំ ទត្វាន សត្ថុនោ.
‘‘វន្ទិត្វា ¶ សត្ថុនោ បាទេ, បក្កាមិំ បាចិនាមុខោ;
ចតុត្តិំសម្ហិ កប្បម្ហិ, រាជា អាសិំ សុទស្សនោ.
‘‘មធុ ភិសេហិ សវតិ, ភោជនម្ហិ ច តាវទេ;
មធុវស្សំ បវស្សិត្ថ, បុព្ពកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ មធុំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មធុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, ចត្តារោ តេ សុទស្សនា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា មធុបិណ្ឌិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មធុបិណ្ឌិកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សេនាសនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ, អទាសិំ បណ្ណសន្ថរំ;
សមន្តា ឧបហារញ្ច, កុសុមំ ឱកិរិំ អហំ.
‘‘បាសាទេវំ គុណំ រម្មំ [បាសាទេ ច គុហំ រម្មំ (ស្យា.)], អនុភោមិ មហារហំ;
មហគ្ឃានិ ច បុប្ផានិ, សយនេភិសវន្តិ មេ.
‘‘សយនេហំ តុវដ្ដាមិ, វិចិត្តេ បុប្ផសន្ថតេ;
បុប្ផវុដ្ឋិ ច សយនេ, អភិវស្សតិ តាវទេ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, អទាសិំ បណ្ណសន្ថរំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សន្ថរស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘តិណសន្ថរកា នាម, សត្តេតេ ចក្កវត្តិនោ;
ឥតោ តេ បញ្ចមេ កប្បេ, ឧប្បជ្ជិំសុ ជនាធិបា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សេនាសនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សេនាសនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. វេយ្យាវច្ចកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិស្ស ¶ ¶ ភគវតោ, មហាបូគគណោ អហុ;
វេយ្យាវច្ចករោ អាសិំ, សព្ពកិច្ចេសុ វាវដោ [ព្យាវដោ (សី. ស្យា.)].
‘‘ទេយ្យធម្មោ ច មេ នត្ថិ, សុគតស្ស មហេសិនោ;
អវន្ទិំ សត្ថុនោ បាទេ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, វេយ្យាវច្ចំ អកាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វេយ្យាវច្ចស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច អដ្ឋមេ កប្បេ, រាជា អាសិំ សុចិន្តិតោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វេយ្យាវច្ចកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វេយ្យាវច្ចកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ពុទ្ធុបដ្ឋាកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិស្ស ភគវតោ, អហោសិំ សង្ខធម្មកោ;
និច្ចុបដ្ឋានយុត្តោម្ហិ, សុគតស្ស មហេសិនោ.
‘‘ឧបដ្ឋានផលំ ¶ ¶ បស្ស, លោកនាថស្ស តាទិនោ;
សដ្ឋិតូរិយសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, ឧបដ្ឋហិំ មហាឥសិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧបដ្ឋានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុវីសេ [ចតុនវុតេ (ស្យា.)] ឥតោ កប្បេ, មហានិគ្ឃោសនាមកា;
សោឡសាសិំសុ រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពុទ្ធុបដ្ឋាកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពុទ្ធុបដ្ឋាកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សុធាវគ្គោ ទសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សុធា ¶ សុចិន្តិ ចេឡញ្ច, សូចី ច គន្ធមាលិយោ;
តិបុប្ផិយោ មធុសេនា, វេយ្យាវច្ចោ ចុបដ្ឋកោ;
សមសដ្ឋិ ច គាថាយោ, អស្មិំ វគ្គេ បកិត្តិតា.
អថ វគ្គុទ្ទានំ –
ពុទ្ធវគ្គោ ហិ បឋមោ, សីហាសនិ សុភូតិ ច;
កុណ្ឌធានោ ឧបាលិ ច, ពីជនិសកចិន្តិ ច.
នាគសមាលោ ¶ តិមិរោ, សុធាវគ្គេន តេ ទស;
ចតុទ្ទសសតា គាថា, បញ្ចបញ្ញាសមេវ ច.
ពុទ្ធវគ្គទសកំ.
បឋមសតកំ សមត្តំ.
១១. ភិក្ខទាយិវគ្គោ
១. ភិក្ខទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
បវរា [បវនា (ស្យា.)] អភិនិក្ខន្តំ, វនា និព្ពនមាគតំ [វានា និព្ពានមាគតំ (ស្យា.)].
‘‘កដច្ឆុភិក្ខំ បាទាសិំ, សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិនោ;
បញ្ញាយ ឧបសន្តស្ស, មហាវីរស្ស តាទិនោ.
‘‘បទេនានុបទាយន្តំ [បទេនានុបទាយន្តោ (សី. ស្យា.)], និព្ពាបេន្តេ មហាជនំ;
ឧឡារា វិត្តិ មេ ជាតា, ពុទ្ធេ អាទិច្ចពន្ធុនេ [វិត្តិ មេ បាហុនា តាវ, ពុទ្ធស្សាទិច្ចពន្ធុនោ (ស្យា.)].
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភិក្ខាទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តាសីតិម្ហិតោ កប្បេ, មហារេណុ សនាមកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, សត្តេតេ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ភិក្ខទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភិក្ខទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ញាណសញ្ញិកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, និសភាជានិយំ យថា;
តិធាបភិន្នំ មាតង្គំ, កុញ្ជរំវ មហេសិនំ.
‘‘ឱភាសេន្តំ ទិសា សព្ពា, ឧឡុរាជំវ បូរិតំ;
រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, លោកជេដ្ឋំ អបស្សហំ.
‘‘ញាណេ ¶ ¶ ចិត្តំ បសាទេត្វា, បគ្គហេត្វាន អញ្ជលិំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សិទ្ធត្ថមភិវាទយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ញាណសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘តេសត្តតិម្ហិតោ កប្បេ, សោឡសាសុំ នរុត្តមា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ញាណសញ្ញិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ញាណសញ្ញិកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ឧប្បលហត្ថិយត្ថេរអបទានំ
‘‘តិវរាយំ ¶ និវាសីហំ, អហោសិំ មាលិកោ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សិទ្ធត្ថំ លោកបូជិតំ [លោកនាយកំ (សី.)].
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បុប្ផហត្ថមទាសហំ;
យត្ថ យត្ថុបបជ្ជាមិ, តស្ស កម្មស្ស វាហសា.
‘‘អនុភោមិ ផលំ ឥដ្ឋំ, បុព្ពេ សុកតមត្តនោ;
បរិក្ខិត្តោ សុមល្លេហិ, បុប្ផទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ [ពុទ្ធបូជាយិទំ (សី.)] ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតុបាទាយ, ឋបេត្វា វត្តមានកំ;
បញ្ចរាជសតា តត្ថ, នជ្ជសមសនាមកា [នជ្ជុបមសនាមកា (សី. ស្យា.)].
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧប្បលហត្ថិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧប្បលហត្ថិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. បទបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ¶ ភគវតោ, ជាតិបុប្ផមទាសហំ;
បាទេសុ សត្ត បុប្ផានិ, ហាសេនោកិរិតានិ មេ.
‘‘តេន ¶ កម្មេនហំ អជ្ជ, អភិភោមិ នរាមរេ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សមន្តគន្ធនាមាសុំ, តេរស ចក្កវត្តិនោ;
ឥតោ បញ្ចមកេ កប្បេ, ចាតុរន្តា ជនាធិបា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បទបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. មុដ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុទស្សនោតិ នាមេន, មាលាការោ អហំ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘ជាតិបុប្ផំ គហេត្វាន, បូជយិំ បទុមុត្តរំ;
វិសុទ្ធចក្ខុ សុមនោ, ទិព្ពចក្ខុំ សមជ្ឈគំ.
‘‘ឯតិស្សា បុប្ផបូជាយ, ចិត្តស្ស បណិធីហិ ច;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘សោឡសាសិំសុ ¶ រាជានោ, ទេវុត្តរសនាមកា;
ឆត្តិំសម្ហិ ឥតោ កប្បេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មុដ្ឋិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មុដ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឧទកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ;
ឃតាសនំវ ជលិតំ, អាទិត្តំវ ហុតាសនំ.
‘‘បាណិនា ឧទកំ គយ្ហ, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ អហំ;
សម្បដិច្ឆិ មហាវីរោ, ពុទ្ធោ ការុណិកោ ឥសិ [មយិ (ស្យា.)].
‘‘អន្តលិក្ខេ ¶ ឋិតោ សត្ថា, បទុមុត្តរនាមកោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ឥមំ គាថំ អភាសថ.
‘‘‘ឥមិនា ទកទានេន, បីតិឧប្បាទនេន ច;
កប្បសតសហស្សម្បិ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជតិ’ [នុបបជ្ជសិ (ក.)].
‘‘តេន កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘សហស្សរាជនាមេន ¶ , តយោ តេ ចក្កវត្តិនោ;
បញ្ចសដ្ឋិកប្បសតេ, ចាតុរន្តា ជនាធិបា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧទកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. នឡមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
តិណត្ថរេ និសិន្នស្ស, ឧបសន្តស្ស តាទិនោ.
‘‘នឡមាលំ គហេត្វាន, ពន្ធិត្វា [ពីជិត្វា (ក.)] ពីជនិំ អហំ;
ពុទ្ធស្ស ឧបនាមេសិំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘បដិគ្គហេត្វា សព្ពញ្ញូ, ពីជនិំ លោកនាយកោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ឥមំ គាថំ អភាសថ.
‘‘‘យថា ¶ មេ កាយោ និព្ពាតិ, បរិឡាហោ ន វិជ្ជតិ;
តថេវ តិវិធគ្គីហិ, ចិត្តំ តវ វិមុច្ចតុ’.
‘‘សព្ពេ ¶ ទេវា សមាគច្ឆុំ, យេ កេចិ វននិស្សិតា;
សោស្សាម ពុទ្ធវចនំ, ហាសយន្តញ្ច ទាយកំ.
‘‘និសិន្នោ ¶ ភគវា តត្ថ, ទេវសង្ឃបុរក្ខតោ;
ទាយកំ សម្បហំសេន្តោ, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ឥមិនា ពីជនិទានេន, ចិត្តស្ស បណិធីហិ ច;
សុព្ពតោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘តេន ¶ កម្មាវសេសេន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
មាលុតោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ’.
‘‘‘ឥមិនា ពីជនិទានេន, សម្មានវិបុលេន ច;
កប្បសតសហស្សម្បិ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជតិ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, សុព្ពតា អដ្ឋតិំស តេ;
ឯកូនតិំសសហស្សេ, អដ្ឋ មាលុតនាមកា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នឡមាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នឡមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
សត្តមភាណវារំ.
៨. អាសនុបដ្ឋាហកត្ថេរអបទានំ
‘‘កាននំ វនមោគយ្ហ, អប្បសទ្ទំ និរាកុលំ;
សីហាសនំ មយា ទិន្នំ, អត្ថទស្សិស្ស តាទិនោ.
‘‘មាលាហត្ថំ ¶ គហេត្វាន, កត្វា ច នំ បទក្ខិណំ;
សត្ថារំ បយិរុបាសិត្វា, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
សន្និព្ពាបេមិ [សន្ទិដ្ឋាបេមិ (ក.)] អត្តានំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា.
‘‘អដ្ឋារសកប្បសតេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សីហាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ សត្តកប្បសតេ, សន្និព្ពាបក [សន្និដ្ឋោ នាម (ក.)] ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អាសនុបដ្ឋាហកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អាសនុបដ្ឋាហកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ពិឡាលិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , វសាមិ បណ្ណសន្ថរេ;
ឃាសេសុ គេធមាបន្នោ, សេយ្យសីលោ ចហំ [សេយសីលោវហំ (ស្យា. ក.)] តទា.
‘‘ខណន្តាលុ [ខណមាលុ (ស្យា.)] កលម្ពានិ, ពិឡាលិតក្កលានិ ច;
កោលំ ភល្លាតកំ ពិល្លំ, អាហត្វា បដិយាទិតំ.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘ឧបាគតំ មហានាគំ, ទេវទេវំ នរាសភំ;
ពិឡាលិំ បគ្គហេត្វាន, បត្តម្ហិ ឱកិរិំ អហំ.
‘‘បរិភុញ្ជិ មហាវីរោ, តោសយន្តោ មមំ តទា;
បរិភុញ្ជិត្វាន សព្ពញ្ញូ, ឥមំ គាថំ អភាសថ.
‘‘‘សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ពិឡាលិំ មេ អទា តុវំ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជសិ’.
‘‘ចរិមំ ¶ វត្តតេ មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ចតុបញ្ញាសិតោ កប្បេ, សុមេខលិយសវ្ហយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពិឡាលិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពិឡាលិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. រេណុបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, សតរំសិំវ ភាណុមំ;
ឱភាសេន្តំ ទិសា សព្ពា, ឧឡុរាជំវ បូរិតំ.
‘‘បុរក្ខតំ សាវកេហិ, សាគរេហេវ មេទនិំ;
នាគំ បគ្គយ្ហ រេណូហិ, វិបស្សិស្សាភិរោបយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ រេណុមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បណ្ណតាលីសិតោ កប្បេ, រេណុ នាមាសិ ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រេណុបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
រេណុបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ភិក្ខទាយិវគ្គោ ឯកាទសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ភិក្ខទាយី ញាណសញ្ញី, ហត្ថិយោ បទបូជកោ;
មុដ្ឋិបុប្ផី ឧទកទោ, នឡមាលិ ឧបដ្ឋកោ;
ពិឡាលិទាយី រេណុ ច, គាថាយោ ឆ ច សដ្ឋិ ច.
១២. មហាបរិវារវគ្គោ
១. មហាបរិវារកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សី ¶ ¶ ¶ នាម ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
អដ្ឋសដ្ឋិសហស្សេហិ, បាវិសិ ពន្ធុមំ តទា.
‘‘នគរា អភិនិក្ខម្ម, អគមំ ទីបចេតិយំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ.
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ, យក្ខា មយ្ហំ ឧបន្តិកេ;
ឧបដ្ឋហន្តិ សក្កច្ចំ [មំ និច្ចំ (ក.)], ឥន្ទំវ តិទសា គណា.
‘‘ភវនា ¶ អភិនិក្ខម្ម, ទុស្សំ បគ្គយ្ហហំ តទា;
សិរសា អភិវាទេសិំ, តញ្ចាទាសិំ មហេសិនោ.
‘‘អហោ ពុទ្ធោ អហោ ធម្មោ, អហោ នោ សត្ថុ សម្បទា;
ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, វសុធាយំ បកម្បថ.
‘‘តញ្ច អច្ឆរិយំ ទិស្វា, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;
ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទេមិ, ទ្វិបទិន្ទម្ហិ តាទិនេ.
‘‘សោហំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ទុស្សំ ទត្វាន សត្ថុនោ;
សរណញ្ច ឧបាគច្ឆិំ, សាមច្ចោ សបរិជ្ជនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ បន្នរសេ កប្បេ, សោឡសាសុំ សុវាហនា [សោឡសាសិំសុ វាហនោ (ស្យា.)];
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មហាបរិវារកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មហាបរិវារកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. សុមង្គលត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សី ¶ ¶ ជិនវរោ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
វិហារា អភិនិក្ខម្ម, តឡាកំ ឧបសង្កមិ.
‘‘ន្ហត្វា បិត្វា ច សម្ពុទ្ធោ, ឧត្តរិត្វេកចីវរោ;
អដ្ឋាសិ ភគវា តត្ថ, វិលោកេន្តោ ទិសោទិសំ.
‘‘ភវនេ ឧបវិដ្ឋោហំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, អប្ផោដេសិំ អហំ តទា.
‘‘សតរំសិំវ ជោតន្តំ, បភាសន្តំវ កញ្ចនំ [ឥមិនា បាទទ្វយេន បុរិមបាទទ្វយស្ស បុរតោ ភវិតព្ពំ];
នច្ចគីតេ បយុត្តោហំ, បញ្ចង្គតូរិយម្ហិ ច.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពេ សត្តេ អភិភោមិ, វិបុលោ ហោតិ មេ យសោ [អយញ្ច គាថា បរិគ្គហេតិគាថាយ អនន្តរមេវ ឋាតុំ យុត្តា].
‘‘នមោ ¶ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;
អត្តានំ តោសយិត្វាន, បរេ តោសេសិ ត្វំ មុនិ.
‘‘បរិគ្គហេ ¶ [បរិគ្គយ្ហ (សី.), បរិគ្គហិត្វា (ស្យា.), បរិគ្គហេន (ក.)] និសីទិត្វា, ហាសំ កត្វាន សុព្ពតេ;
ឧបដ្ឋហិត្វា សម្ពុទ្ធំ, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘សោឡសេតោ កប្បសតេ, ទ្វិនវឯកចិន្តិតា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុមង្គលោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុមង្គលត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. សរណគមនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧភិន្នំ ទេវរាជូនំ, សង្គាមោ សមុបដ្ឋិតោ;
អហោសិ សមុបព្យូឡ្ហោ [សមុបព្ពូឡ្ហោ (សី.)], មហាឃោសោ អវត្តថ [បវត្តថ (សី.)].
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
អន្តលិក្ខេ ឋិតោ សត្ថា, សំវេជេសិ មហាជនំ.
‘‘សព្ពេ ¶ ទេវា អត្តមនា, និក្ខិត្តកវចាវុធា;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, ឯកគ្គាសិំសុ តាវទេ.
‘‘មយ្ហំ [អម្ហំ (សី.)] សង្កប្បមញ្ញាយ, វាចាសភិមុទីរយិ;
អនុកម្បកោ លោកវិទូ, និព្ពាបេសិ មហាជនំ.
‘‘បទុដ្ឋចិត្តោ ¶ មនុជោ, ឯកបាណំ វិហេឋយំ;
តេន ចិត្តប្បទោសេន, អបាយំ ឧបបជ្ជតិ.
‘‘សង្គាមសីសេ នាគោវ, ពហូ បាណេ វិហេឋយំ;
និព្ពាបេថ សកំ ចិត្តំ, មា ហញ្ញិត្ថោ បុនប្បុនំ.
‘‘ទ្វិន្នម្បិ យក្ខរាជូនំ, សេនា សា វិម្ហិតា អហុ [សេនាយោ វិម្ហិតា អហូ (សី.), សេនាបិ សមិតា អហុ (ស្យា.)];
សរណញ្ច ឧបាគច្ឆុំ, លោកជេដ្ឋំ សុតាទិនំ.
‘‘សញ្ញាបេត្វាន ¶ ជនតំ, បទមុទ្ធរិ [ឧទ្ធរិ បន (សី. ស្យា.)] ចក្ខុមា;
បេក្ខមានោវ ទេវេហិ, បក្កាមិ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘បឋមំ សរណំ គច្ឆិំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘មហាទុន្ទុភិនាមា ច, សោឡសាសុំ រថេសភា;
តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, រាជានោ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សរណគមនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សរណគមនិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ឯកាសនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វរុណោ នាម នាមេន, ទេវរាជា អហំ តទា;
ឧបដ្ឋហេសិំ សម្ពុទ្ធំ, សយោគ្គពលវាហនោ.
‘‘និព្ពុតេ ¶ ¶ លោកនាថម្ហិ, អត្ថទស្សីនរុត្តមេ;
តូរិយំ សព្ពមាទាយ, អគមំ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘វាទិតេន ច នច្ចេន, សម្មតាឡសមាហិតោ;
សម្មុខា វិយ សម្ពុទ្ធំ, ឧបដ្ឋិំ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘ឧបដ្ឋហិត្វា ¶ តំ ពោធិំ, ធរណីរុហបាទបំ;
បល្លង្កំ អាភុជិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘សកកម្មាភិរទ្ធោហំ, បសន្នោ ពោធិមុត្តមេ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, និម្មានំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘សដ្ឋិតូរិយសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា;
មនុស្សេសុ ច ទេវេសុ, វត្តមានំ ភវាភវេ.
‘‘តិវិធគ្គី និព្ពុតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ [អយញ្ច គាថា បដិសម្ភិទា ចតស្សេតិគាថាយ ឯកសម្ពន្ធា ភវិតំ យុត្តា].
‘‘សុពាហូ ¶ នាម នាមេន, ចតុត្តិំសាសុ ខត្តិយា;
សត្តរតនសម្បន្នា, បញ្ចកប្បសតេ ឥតោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកាសនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកាសនិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. សុវណ្ណបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សី ¶ នាម ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
និសិន្នោ ជនកាយស្ស, ទេសេសិ អមតំ បទំ.
‘‘តស្សាហំ ធម្មំ សុត្វាន, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ;
សោណ្ណបុប្ផានិ ចត្តារិ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘សុវណ្ណច្ឆទនំ អាសិ, យាវតា បរិសា តទា;
ពុទ្ធាភា ច សុវណ្ណាភា, អាលោកោ វិបុលោ អហុ.
‘‘ឧទគ្គចិត្តោ ¶ សុមនោ, វេទជាតោ កតញ្ជលី;
វិត្តិសញ្ជននោ តេសំ, ទិដ្ឋធម្មសុខាវហោ.
‘‘អាយាចិត្វាន សម្ពុទ្ធំ, វន្ទិត្វាន ច សុព្ពតំ;
បាមោជ្ជំ ជនយិត្វាន, សកំ ភវនុបាគមិំ.
‘‘ភវនេ ឧបវិដ្ឋោហំ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អនុស្សរិំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សោឡសាសិំសុ រាជានោ, នេមិសម្មតនាមកា;
តេតាលីសេ ឥតោ កប្បេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា សុវណ្ណបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុវណ្ណបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ចិតកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘វសាមិ ¶ រាជាយតនេ, សាមច្ចោ សបរិជ្ជនោ;
បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ចិតកំ អគមាសហំ;
តូរិយំ តត្ថ វាទេត្វា, គន្ធមាលំ សមោកិរិំ.
‘‘ចិតម្ហិ បូជំ កត្វាន, វន្ទិត្វា ចិតកំ អហំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សកំ ភវនុបាគមិំ.
‘‘ភវនេ ឧបវិដ្ឋោហំ, ចិតបូជំ អនុស្សរិំ;
តេន កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ.
‘‘អនុភោត្វាន សម្បត្តិំ, ទេវេសុ មានុសេសុ ច;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ចិតបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកូនតិំសកប្បម្ហិ, ឥតោ សោឡស រាជានោ;
ឧគ្គតា នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចិតកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចិតកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘យទា ¶ វិបស្សី លោកគ្គោ, អាយុសង្ខារមោស្សជិ;
បថវី សម្បកម្បិត្ថ, មេទនី ជលមេខលា.
‘‘ឱតតំ វិត្ថតំ [ឱតតំ វិតតំ (ស្យា.)] មយ្ហំ, សុវិចិត្តវដំសកំ [សុចិចិត្តំ បបញ្ចកំ (ស្យា.)];
ភវនម្បិ បកម្បិត្ថ, ពុទ្ធស្ស អាយុសង្ខយេ.
‘‘តាសោ ¶ មយ្ហំ សមុប្បន្នោ, ភវនេ សម្បកម្បិតេ;
ឧប្បាទោ [ឧប្បាតោ (?)] នុ កិមត្ថាយ, អាលោកោ វិបុលោ អហុ.
‘‘វេស្សវណោ ឥធាគម្ម, និព្ពាបេសិ មហាជនំ;
បាណភូតេ [បាណភុតំ (ស្យា.), បាណភូនំ (សី. ក.)] ភយំ នត្ថិ, ឯកគ្គា ហោថ សំវុតា [សគារវា (ស្យា.)].
‘‘អហោ ពុទ្ធោ អហោ ធម្មោ, អហោ នោ សត្ថុ សម្បទា;
យស្មិំ ឧប្បជ្ជមានម្ហិ, បថវី [បឋវី (សី. ស្យា.)] សម្បកម្បតិ.
‘‘ពុទ្ធានុភាវំ កិត្តេត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ;
អវសេសេសុ កប្បេសុ, កុសលំ ចរិតំ [ករិតំ (សី. ស្យា.), ការិតំ (ក.)] មយា.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ ចុទ្ទសកប្បម្ហិ, រាជា អាសិំ បតាបវា;
សមិតោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពុទ្ធសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. មគ្គសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស, សាវកា វនចារិនោ;
វិប្បនដ្ឋា ព្រហារញ្ញេ, អន្ធាវ អនុសុយ្យរេ [អនុសុយរេ (សី.)].
‘‘អនុស្សរិត្វា ¶ សម្ពុទ្ធំ, បទុមុត្តរនាយកំ;
តស្ស តេ មុនិនោ បុត្តា, វិប្បនដ្ឋា មហាវនេ.
‘‘ភវនា ឱរុហិត្វាន, អគមិំ ភិក្ខុសន្តិកំ;
តេសំ មគ្គញ្ច អាចិក្ខិំ, ភោជនញ្ច អទាសហំ.
‘‘តេន កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘សចក្ខូ ¶ នាម នាមេន, ទ្វាទស ចក្កវត្តិនោ;
សត្តរតនសម្បន្នា, បញ្ចកប្បសតេ ឥតោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មគ្គសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មគ្គសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. បច្ចុបដ្ឋានសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សិម្ហិ សុគតេ, និព្ពុតេ សមនន្តរា;
យក្ខយោនិំ ឧបបជ្ជិំ, យសំ បត្តោ ចហំ តទា.
‘‘ទុល្លទ្ធំ ¶ វត មេ អាសិ, ទុប្បភាតំ ទុរុដ្ឋិតំ;
យំ មេ ភោគេ វិជ្ជមានេ, បរិនិព្ពាយិ ចក្ខុមា.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សាគរោ នាម សាវកោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘កិំ នុ សោចសិ មា ភាយិ, ចរ ធម្មំ សុមេធស;
អនុប្បទិន្នា ពុទ្ធេន, សព្ពេសំ ពីជសម្បទា.
‘‘សោ ចេ បូជេយ្យ សម្ពុទ្ធំ, តិដ្ឋន្តំ លោកនាយកំ;
ធាតុំ សាសបមត្តម្បិ, និព្ពុតស្សាបិ បូជយេ.
‘‘សមេ ¶ ចិត្តប្បសាទម្ហិ, សមំ បុញ្ញំ មហគ្គតំ;
តស្មា ថូបំ ករិត្វាន, បូជេហិ ជិនធាតុយោ.
‘‘សាគរស្ស វចោ សុត្វា, ពុទ្ធថូបំ អកាសហំ;
បញ្ចវស្សេ បរិចរិំ, មុនិនោ ថូបមុត្តមំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
សម្បត្តិំ អនុភោត្វាន, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ភូរិបញ្ញា ច ចត្តារោ, សត្តកប្បសតេ ឥតោ;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បច្ចុបដ្ឋានសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បច្ចុបដ្ឋានសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ជាតិបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ជាយន្តស្ស ¶ វិបស្សិស្ស, អាលោកោ វិបុលោ អហុ;
បថវី ច បកម្បិត្ថ, សសាគរា សបព្ពតា.
‘‘នេមិត្តា ច វិយាកំសុ, ពុទ្ធោ លោកេ ភវិស្សតិ;
អគ្គោ ច សព្ពសត្តានំ, ជនតំ ឧទ្ធរិស្សតិ.
‘‘នេមិត្តានំ ¶ ¶ សុណិត្វាន, ជាតិបូជមកាសហំ;
ឯទិសា បូជនា នត្ថិ, យាទិសា ជាតិបូជនា.
‘‘សង្ខរិត្វាន [សំហរិត្វាន (សី. ស្យា.), សង្ករិត្វាន (ក.)]
កុសលំ, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ.
ជាតិបូជំ ករិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពេ សត្តេ អភិភោមិ, ជាតិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ធាតិយោ មំ ឧបដ្ឋន្តិ, មម ចិត្តវសានុគា;
ន តា សក្កោន្តិ កោបេតុំ, ជាតិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បូជមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ជាតិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សុបារិចរិយា នាម, ចតុត្តិំស ជនាធិបា;
ឥតោ តតិយកប្បម្ហិ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ជាតិបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ជាតិបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
មហាបរិវារវគ្គោ ទ្វាទសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
បរិវារសុមង្គលា, សរណាសនបុប្ផិយា;
ចិតបូជី ពុទ្ធសញ្ញី, មគ្គុបដ្ឋានជាតិនា;
គាថាយោ ¶ នវុតិ វុត្តា, គណិតាយោ វិភាវិហិ.
១៣. សេរេយ្យវគ្គោ
១. សេរេយ្យកត្ថេរអបទានំ
‘‘អជ្ឈាយកោ ¶ ¶ ¶ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
អព្ភោកាសេ ឋិតោ សន្តោ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘សីហំ យថា វនចរំ, ព្យគ្ឃរាជំវ និត្តសំ;
តិធាបភិន្នមាតង្គំ, កុញ្ជរំវ មហេសិនំ.
‘‘សេរេយ្យកំ គហេត្វាន, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ [និក្ខិបិំ (ក.)] អហំ;
ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, បរិវារេន្តិ សព្ពសោ [សព្ពតោ (សី.)].
‘‘អធិដ្ឋហិ មហាវីរោ, សព្ពញ្ញូ លោកនាយកោ;
សមន្តា បុប្ផច្ឆទនា, ឱកិរិំសុ នរាសភំ.
‘‘តតោ សា បុប្ផកញ្ចុកា, អន្តោវណ្ដា ពហិមុខា;
សត្តាហំ ឆទនំ កត្វា, តតោ អន្តរធាយថ.
‘‘តញ្ច អច្ឆរិយំ ទិស្វា, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;
ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទេសិំ, សុគតេ លោកនាយកេ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘បន្នរសសហស្សម្ហិ ¶ , កប្បានំ បញ្ចវីសតិ;
វីតមលា [ចិត្តមាលា (សី.), វិលាមាលា (ស្យា.)] សមានា ច, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សេរេយ្យកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សេរេយ្យកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. បុប្ផថូបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ , កុក្កុរោ នាម [កុក្កុដោ នាម (សី.)] បព្ពតោ;
វេមជ្ឈេ តស្ស វសតិ, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ.
‘‘បញ្ច សិស្សសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា;
បុព្ពុដ្ឋាយី ច តេ អាសុំ, មន្តេសុ ច វិសារទា.
‘‘ពុទ្ធោ ¶ លោកេ សមុប្បន្នោ, តំ វិជានាថ នោ ភវំ;
អសីតិព្យញ្ជនានស្ស, ពាត្តិំសវរលក្ខណា.
‘‘ព្យាមប្បភោ ជិនវរោ, អាទិច្ចោវ វិរោចតិ;
សិស្សានំ វចនំ សុត្វា, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ.
‘‘អស្សមា អភិនិក្ខម្ម, ទិសំ បុច្ឆតិ សិស្សកេ [ព្រាហ្មណោ (ស្យា.)];
យម្ហិ ទេសេ មហាវីរោ, វសតិ លោកនាយកោ.
‘‘តាហំ ទិសំ នមស្សិស្សំ, ជិនំ អប្បដិបុគ្គលំ;
ឧទគ្គចិត្តោ សុមនោ, បូជេសិំ តំ តថាគតំ.
‘‘ឯថ ¶ សិស្សា គមិស្សាម, ទក្ខិស្សាម តថាគតំ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, សោស្សាម ជិនសាសនំ.
‘‘ឯកាហំ អភិនិក្ខម្ម, ព្យាធិំ បដិលភិំ អហំ;
ព្យាធិនា បីឡិតោ សន្តោ, សាលំ វាសយិតុំ គមិំ.
‘‘សព្ពេ សិស្សេ សមានេត្វា, អបុច្ឆិំ តេ តថាគតំ;
កីទិសំ លោកនាថស្ស, គុណំ បរមពុទ្ធិនោ.
‘‘តេ មេ បុដ្ឋា វិយាកំសុ, យថា ទស្សាវិនោ តថា;
សក្កច្ចំ ពុទ្ធសេដ្ឋំ តំ, ទេសេសុំ [ទស្សេសុំ (សី. ស្យា.)] មម សម្មុខា.
‘‘តេសាហំ វចនំ សុត្វា, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ;
បុប្ផេហិ ថូបំ កត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘តេ មេ សរីរំ ឈាបេត្វា, អគមុំ ពុទ្ធសន្តិកំ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, សត្ថារមភិវាទយុំ.
‘‘បុប្ផេហិ ថូបំ កត្វាន, សុគតស្ស មហេសិនោ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘ចត្តាលីសសហស្សម្ហិ ¶ ¶ , កប្បេ សោឡស ខត្តិយា;
នាមេនគ្គិសមា នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘វីសកប្បសហស្សម្ហិ, រាជានោ ចក្កវត្តិនោ;
ឃតាសនសនាមាវ, អដ្ឋត្តិំស មហីបតី.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា បុប្ផថូបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុប្ផថូបិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. បាយសទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ ¶ សម្ពុទ្ធោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ;
បវនា [បធានោ (ក.)] អភិនិក្ខន្តោ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ [សុវណ្ណវណ្ណំ …បេ… បុរក្ខតំ-ឯវំ ទុតិយន្តវសេន សី. ស្យា. បោត្ថកេសុ ទិស្សតិ].
‘‘មហច្ចា [សហត្ថា (ស្យា. ក.)] កំសបាតិយា, វឌ្ឍេត្វា បាយសំ [បាយាសំ (ស្យា. ក.)] អហំ;
អាហុតិំ យិដ្ឋុកាមោ សោ, ឧបនេសិំ ពលិំ អហំ.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ចង្កមំ សុសមារូឡ្ហោ, អម្ពរេ អនិលាយនេ.
‘‘តញ្ច អច្ឆរិយំ ទិស្វា, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;
ឋបយិត្វា កំសបាតិំ, វិបស្សិំ អភិវាទយិំ.
‘‘តុវំ ទេវោសិ [ពុទ្ធោសិ (ស្យា.)] សព្ពញ្ញូ, សទេវេ សហមានុសេ;
អនុកម្បំ ឧបាទាយ, បដិគណ្ហ មហាមុនិ.
‘‘បដិគ្គហេសិ ភគវា, សព្ពញ្ញូ លោកនាយកោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ មហាមុនិ [អនុត្តរោ (ស្យា.)].
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បាយសស្ស [បាយាសស្ស (ស្យា. ក.)] ឥទំ ផលំ.
‘‘ឯកតាលីសិតោ ¶ កប្បេ, ពុទ្ធោ នាមាសិ ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បាយសទាយកោ [បាយាសទាយកោ (ស្យា. ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បាយសទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. គន្ធោទកិយត្ថេរអបទានំ
‘‘និសជ្ជ ¶ បាសាទវរេ, វិបស្សិំ អទ្ទសំ ជិនំ;
កកុធំ វិលសន្តំវ, សព្ពញ្ញុំ តមនាសកំ [សព្ពញ្ញុត្តមនាយកំ (ស្យា.), សព្ពញ្ញុតមនាសវំ (ក.)].
‘‘បាសាទស្សាវិទូរេ ច, គច្ឆតិ លោកនាយកោ;
បភា និទ្ធាវតេ តស្ស, យថា ច សតរំសិនោ.
‘‘គន្ធោទកញ្ច ¶ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ សមោកិរិំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ គន្ធោទកមាកិរិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, សុគន្ធោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា គន្ធោទកិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គន្ធោទកិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. សម្មុខាថវិកត្ថេរអបទានំ
‘‘ជាយមានេ វិបស្សិម្ហិ, និមិត្តំ ព្យាករិំ អហំ;
‘និព្ពាបយិញ្ច [និព្ពាបយំ ច (សី. ស្យា.), និព្ពាបយន្តោ (?)] ជនតំ, ពុទ្ធោ លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘យស្មិញ្ច ¶ ជាយមានស្មិំ, ទសសហស្សិ កម្បតិ;
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘យស្មិញ្ច ជាយមានស្មិំ, អាលោកោ វិបុលោ អហុ;
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘យស្មិញ្ច ជាយមានស្មិំ, សរិតាយោ ន សន្ទយុំ [សន្ទិសុំ (សី. ស្យា.)];
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘យស្មិញ្ច ជាយមានស្មិំ, អវីចគ្គិ ន បជ្ជលិ;
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘យស្មិញ្ច ¶ ជាយមានស្មិំ, បក្ខិសង្ឃោ ន សំចរិ;
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘យស្មិញ្ច ជាយមានស្មិំ, វាតក្ខន្ធោ ន វាយតិ;
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘យស្មិញ្ច ¶ ជាយមានស្មិំ, សព្ពរតនានិ ជោតយុំ [ជោតិសុំ (សី. ស្យា.)];
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘យស្មិញ្ច ជាយមានស្មិំ, សត្តាសុំ បទវិក្កមា;
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘ជាតមត្តោ ¶ ច សម្ពុទ្ធោ, ទិសា សព្ពា វិលោកយិ;
វាចាសភិមុទីរេសិ, ឯសា ពុទ្ធាន ធម្មតា’.
‘‘សំវេជយិត្វា ជនតំ, ថវិត្វា លោកនាយកំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, បក្កាមិំ បាចិនាមុខោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិថោមយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ថោមនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ នវុតិកប្បម្ហិ, សម្មុខាថវិកវ្ហយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បថវីទុន្ទុភិ នាម [ទុទ្ទសិ នាម (ក.)], ឯកូននវុតិម្ហិតោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘អដ្ឋាសីតិម្ហិតោ ¶ កប្បេ, ឱភាសោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘សត្តាសីតិម្ហិតោ កប្បេ, សរិតច្ឆេទនវ្ហយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘អគ្គិនិព្ពាបនោ នាម, កប្បានំ ឆឡសីតិយា;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘គតិបច្ឆេទនោ នាម, កប្បានំ បញ្ចសីតិយា;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘រាជា ¶ វាតសមោ នាម, កប្បានំ ចុល្លសីតិយា;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘រតនបជ្ជលោ ¶ នាម, កប្បានំ តេអសីតិយា;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បទវិក្កមនោ នាម, កប្បានំ ទ្វេអសីតិយា;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘រាជា វិលោកនោ នាម, កប្បានំ ឯកសីតិយា;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘គិរសារោតិ នាមេន, កប្បេសីតិម្ហិ ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សម្មុខាថវិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សម្មុខាថវិកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. កុសុមាសនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ធញ្ញវតិយា, អហោសិំ ព្រាហ្មណោ តទា;
លក្ខណេ ឥតិហាសេ ច, សនិឃណ្ឌុសកេដុភេ.
‘‘បទកោ ¶ វេយ្យាករណោ, និមិត្តកោវិទោ អហំ;
មន្តេ ច សិស្សេ វាចេសិំ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ.
‘‘បញ្ច ឧប្បលហត្ថានិ, បិដ្ឋិយំ ឋបិតានិ មេ;
អាហុតិំ យិដ្ឋុកាមោហំ, បិតុមាតុសមាគមេ.
‘‘តទា វិបស្សី ភគវា, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ;
ឱភាសេន្តោ ទិសា សព្ពា, អាគច្ឆតិ នរាសភោ.
‘‘អាសនំ បញ្ញបេត្វាន, និមន្តេត្វា មហាមុនិំ;
សន្ថរិត្វាន តំ បុប្ផំ, អភិនេសិំ សកំ ឃរំ.
‘‘យំ មេ អត្ថិ សកេ គេហេ, អាមិសំ បច្ចុបដ្ឋិតំ;
តាហំ ពុទ្ធស្ស បាទាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ភុត្តាវិំ កាលមញ្ញាយ, បុប្ផហត្ថមទាសហំ;
អនុមោទិត្វាន សព្ពញ្ញូ, បក្កាមិ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អនន្តរំ ឥតោ កប្បេ, រាជាហុំ វរទស្សនោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុសុមាសនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុសុមាសនិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, វសាមិ អស្សមេ អហំ.
‘‘អគ្គិហុត្តញ្ច មេ អត្ថិ, បុណ្ឌរីកផលានិ ច;
បុដកេ និក្ខិបិត្វាន, ទុមគ្គេ លគ្គិតំ មយា.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, ភិក្ខន្តោ មមុបាគមិ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ផលំ ពុទ្ធស្សទាសហំ;
វិត្តិសញ្ជននោ មយ្ហំ, ទិដ្ឋធម្មសុខាវហោ.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ សម្ពុទ្ធោ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
អន្តលិក្ខេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមំ គាថំ អភាសថ.
‘‘‘ឥមិនា ផលទានេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជសិ’.
‘‘តេនេវ ¶ សុក្កមូលេន, អនុភោត្វាន សម្បទា;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘ឥតោ សត្តសតេ កប្បេ, រាជា អាសិំ សុមង្គលោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ញាណសញ្ញិកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ហិមវន្តម្ហិ, វសាមិ បព្ពតន្តរេ;
បុលិនំ សោភនំ ទិស្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អនុស្សរិំ.
‘‘ញាណេ ឧបនិធា នត្ថិ, សង្ខារំ [សង្គាមំ (សី. ស្យា.), សង្ខាតំ (ថេរគាថា អដ្ឋ.)] នត្ថិ សត្ថុនោ;
សព្ពធម្មំ អភិញ្ញាយ, ញាណេន អធិមុច្ចតិ.
‘‘នមោ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;
ញាណេន តេ សមោ នត្ថិ, យាវតា ញាណមុត្តមំ.
‘‘ញាណេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ;
អវសេសេសុ កប្បេសុ, កុសលំ ចរិតំ [ករិតំ (សី. ស្យា.), កិរិយំ (ក.)] មយា.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ញាណសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ សត្តតិកប្បម្ហិ [តេសត្តតិកប្បេ (សី. ស្យា.)], ឯកោ បុលិនបុប្ផិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ញាណសញ្ញិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ញាណសញ្ញិកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. គណ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ សម្ពុទ្ធោ, វិបស្សី ទក្ខិណារហោ;
បុរក្ខតោ សាវកេហិ, អារាមា អភិនិក្ខមិ.
‘‘ទិស្វានហំ ពុទ្ធសេដ្ឋំ, សព្ពញ្ញុំ តមនាសកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, គណ្ឋិបុប្ផំ [គតមគ្គំ (ស្យា. ក.)] អបូជយិំ.
‘‘តេន ¶ ចិត្តប្បសាទេន, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បុន វន្ទិំ តថាគតំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកតាលីសិតោ ¶ កប្បេ, ចរណោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គណ្ឋិបុប្ផិយោ [គន្ធបុប្ផិយោ (ស្យា. ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គណ្ឋិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បទុមបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , គោតមោ នាម បព្ពតោ;
នានារុក្ខេហិ សញ្ឆន្នោ, មហាភូតគណាលយោ.
‘‘វេមជ្ឈម្ហិ ច តស្សាសិ, អស្សមោ អភិនិម្មិតោ;
បុរក្ខតោ សសិស្សេហិ, វសាមិ អស្សមេ អហំ.
‘‘អាយន្តុ ¶ មេ សិស្សគណា, បទុមំ អាហរន្តុ មេ;
ពុទ្ធបូជំ ករិស្សាមិ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘ឯវន្តិ តេ បដិស្សុត្វា, បទុមំ អាហរិំសុ មេ;
តថា និមិត្តំ កត្វាហំ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘សិស្សេ តទា សមានេត្វា, សាធុកំ អនុសាសហំ;
មា ខោ តុម្ហេ បមជ្ជិត្ថ, អប្បមាទោ សុខាវហោ.
‘‘ឯវំ ¶ សមនុសាសិត្វា, តេ សិស្សេ វចនក្ខមេ;
អប្បមាទគុណេ យុត្តោ, តទា កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកបញ្ញាសកប្បម្ហិ, រាជា អាសិំ ជលុត្តមោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទុមបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
បទុមបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សេរេយ្យវគ្គោ តេរសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សេរេយ្យកោ បុប្ផថូបិ, បាយសោ គន្ធថោមកោ;
អាសនិ ផលសញ្ញី ច, គណ្ឋិបទុមបុប្ផិយោ;
បញ្ចុត្តរសតា គាថា, គណិតា អត្ថទស្សិភិ.
១៤. សោភិតវគ្គោ
១. សោភិតត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ ¶ នាម ជិនោ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
មហតោ ជនកាយស្ស, ទេសេតិ អមតំ បទំ.
‘‘តស្សាហំ វចនំ សុត្វា, វាចាសភិមុទីរិតំ [វាចាសភិមុទីរយិំ (?)];
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, ឯកគ្គោ អាសហំ តទា.
‘‘យថា ¶ សមុទ្ទោ ឧទធីនមគ្គោ, នេរូ នគានំ បវរោ សិលុច្ចយោ;
តថេវ យេ ចិត្តវសេន វត្តរេ, ន ពុទ្ធញាណស្ស កលំ ឧបេន្តិ តេ.
‘‘ធម្មវិធិំ [ធម្មេ វិធិំ (សី.)] ឋបេត្វាន, ពុទ្ធោ ការុណិកោ ឥសិ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ សោ ញាណំ បកិត្តេសិ, ពុទ្ធម្ហិ លោកនាយកេ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ ន គមិស្សតិ.
‘‘‘កិលេសេ ឈាបយិត្វាន, ឯកគ្គោ សុសមាហិតោ;
សោភិតោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘បញ្ញាសេ ¶ កប្បសហស្សេ, សត្តេវាសុំ យសុគ្គតា [សមុគ្គតា (ស្យា.)];
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សោភិតោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សោភិតត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. សុទស្សនត្ថេរអបទានំ
‘‘វិនតា ¶ ¶ នទិយា [វិត្ថតាយ នទិយា (ស្យា.)] តីរេ, បិលក្ខុ [បិលក្ខោ (សី. ថេរគាថា អដ្ឋ.)] ផលិតោ អហុ;
តាហំ រុក្ខំ គវេសន្តោ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘កេតកំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, វណ្ដេ ឆេត្វានហំ តទា;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘យេន ញាណេន បត្តោសិ, អច្ចុតំ អមតំ បទំ;
តំ ញាណំ អភិបូជេមិ, ពុទ្ធសេដ្ឋ មហាមុនិ.
‘‘ញាណម្ហិ បូជំ កត្វាន, បិលក្ខុមទ្ទសំ អហំ;
បដិលទ្ធោម្ហិ តំ បញ្ញំ [តំ សញ្ញំ (ស្យា.), តំ បុញ្ញំ (ក.)], ញាណបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ញាណបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ តេរសកប្បម្ហិ, ទ្វាទសាសុំ ផលុគ្គតា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហប្ផលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុទស្សនោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុទស្សនត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ចន្ទនបូជនកត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ, អហោសិំ កិន្នរោ តទា;
បុប្ផភក្ខោ ចហំ អាសិំ, បុប្ផានិវសនោ តថា [បុប្ផានំ វសនោ អហំ (ស្យា.)].
‘‘អត្ថទស្សី តុ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
វិបិនគ្គេន និយ្យាសិ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘នមោ តេ បុរិសាជញ្ញ, ចិត្តំ តេ សុវិសោធិតំ;
បសន្នមុខវណ្ណោសិ, វិប្បសន្នមុខិន្ទ្រិយោ.
‘‘ឱរោហិត្វាន ¶ អាកាសា, ភូរិបញ្ញោ សុមេធសោ;
សង្ឃាដិំ បត្ថរិត្វាន, បល្លង្កេន ឧបាវិសិ.
‘‘វិលីនំ ¶ ចន្ទនាទាយ, អគមាសិំ ជិនន្តិកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘អភិវាទេត្វាន ¶ សម្ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ;
បាមោជ្ជំ ជនយិត្វាន, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, ចន្ទនំ យំ អបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ចតុទ្ទសេ កប្បសតេ, ឥតោ អាសិំសុ តេ តយោ;
រោហណី នាម [រោហិតា នាម (សី.), រោហិណី នាម (ស្យា.)] នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចន្ទនបូជនកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
ចន្ទនបូជនកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
អដ្ឋមភាណវារំ.
៤. បុប្ផច្ឆទនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុនន្ទោ ¶ នាម នាមេន, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ;
អជ្ឈាយកោ យាចយោគោ, វាជបេយ្យំ អយាជយិ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អគ្គោ ការុណិកោ ឥសិ;
ជនតំ អនុកម្បន្តោ, អម្ពរេ ចង្កមី តទា.
‘‘ចង្កមិត្វាន សម្ពុទ្ធោ, សព្ពញ្ញូ លោកនាយកោ;
មេត្តាយ អផរិ សត្តេ, អប្បមាណេ [អប្បមាណំ (សី. ស្យា.)] និរូបធិ.
‘‘វណ្ដេ ¶ ឆេត្វាន បុប្ផានិ, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ;
សព្ពេ សិស្សេ សមានេត្វា, អាកាសេ ឧក្ខិបាបយិ.
‘‘យាវតា ¶ នគរំ អាសិ, បុប្ផានំ ឆទនំ តទា;
ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, សត្តាហំ ន វិគច្ឆថ.
‘‘តេនេវ សុក្កមូលេន, អនុភោត្វាន សម្បទា;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, តិណ្ណោ លោកេ វិសត្តិកំ.
‘‘ឯការសេ ¶ កប្បសតេ, បញ្ចតិំសាសុ ខត្តិយា;
អម្ពរំសសនាមា តេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុប្ផច្ឆទនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុប្ផច្ឆទនិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. រហោសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, វសភោ នាម បព្ពតោ;
តស្មិំ បព្ពតបាទម្ហិ, អស្សមោ អាសិ មាបិតោ.
‘‘តីណិ សិស្សសហស្សានិ, វាចេសិំ ព្រាហ្មណោ [ព្រាហ្មណេ (សី.)] តទា;
សំហរិត្វាន [សំសាវិត្វាន (ស្យា.)] តេ សិស្សេ, ឯកមន្តំ ឧបាវិសិំ.
‘‘ឯកមន្តំ ¶ ¶ និសីទិត្វា, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ;
ពុទ្ធវេទំ គវេសន្តោ [បវេសន្តោ (ក.)], ញាណេ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, និសីទិំ បណ្ណសន្ថរេ;
បល្លង្កំ អាភុជិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ញាណសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តវីសតិកប្បម្ហិ, រាជា សិរិធរោ អហុ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រហោសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
រហោសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ចម្បកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ជោតន្តំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
ឱភាសេន្តំ ទិសា សព្ពា, ឱសធិំ វិយ តារកំ [ឱសធី វិយ តារកា (ក.)].
‘‘តយោ ¶ មាណវកា អាសុំ, សកេ សិប្បេ សុសិក្ខិតា;
ខារិភារំ គហេត្វាន, អន្វេន្តិ មម បច្ឆតោ.
‘‘បុដកេ ¶ សត្ត បុប្ផានិ, និក្ខិត្តានិ តបស្សិនា;
គហេត្វា តានិ ញាណម្ហិ, វេស្សភុស្សាភិរោបយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ញាណបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកូនតិំសកប្បម្ហិ, វិបុលាភ [វិហតាភា (ស្យា.)] សនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី [រាជា ហោសិ (ក.)] មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចម្បកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
ចម្បកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. អត្ថសន្ទស្សកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិសាលមាឡេ ¶ អាសីនោ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
ខីណាសវំ ពលប្បត្តំ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ.
‘‘សតសហស្សា ¶ តេវិជ្ជា, ឆឡភិញ្ញា មហិទ្ធិកា;
បរិវារេន្តិ សម្ពុទ្ធំ, កោ ទិស្វា នប្បសីទតិ.
‘‘ញាណេ ឧបនិធា យស្ស, ន វិជ្ជតិ សទេវកេ;
អនន្តញាណំ សម្ពុទ្ធំ, កោ ទិស្វា នប្បសីទតិ.
‘‘ធម្មកាយញ្ច ¶ ទីបេន្តំ, កេវលំ រតនាករំ;
វិកប្បេតុំ [វិកោបេតុំ (សី. ស្យា.)] ន សក្កោន្តិ, កោ ទិស្វា នប្បសីទតិ.
‘‘ឥមាហិ តីហិ គាថាហិ, នារទោវ្ហយវច្ឆលោ [សរគច្ឆិយោ (សី.), បុរគច្ឆិយោ (ស្យា.)];
បទុមុត្តរំ ថវិត្វាន, សម្ពុទ្ធំ អបរាជិតំ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, ពុទ្ធសន្ថវនេន ច;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ, នុបបជ្ជហំ.
‘‘ឥតោ តិំសកប្បសតេ, សុមិត្តោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អត្ថសន្ទស្សកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អត្ថសន្ទស្សកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ឯកបសាទនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នារទោ ឥតិ មេ នាមំ [នារទោ ឥតិ នាមេន (ស្យា. ក.) ឧបរិ តេវីសតិមវគ្គេ បន ឆដ្ឋាបទានេ ‘‘មេ នាមំ‘‘ឥច្ចេវ ទិស្សតិ], កេសវោ ឥតិ មំ វិទូ;
កុសលាកុសលំ ឯសំ, អគមំ ពុទ្ធសន្តិកំ.
‘‘មេត្តចិត្តោ ការុណិកោ, អត្ថទស្សី មហាមុនិ;
អស្សាសយន្តោ សត្តេ សោ, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘សកំ ¶ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សត្ថារំ អភិវាទេត្វា, បក្កាមិំ បាចិនាមុខោ.
‘‘សត្តរសេ ¶ ¶ កប្បសតេ, រាជា អាសិ មហីបតិ;
អមិត្តតាបនោ នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកបសាទនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកបសាទនិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សាលបុប្ផទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគរាជា តទា អាសិំ, អភិជាតោ សុកេសរី;
គិរិទុគ្គំ គវេសន្តោ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘អយំ នុ ខោ មហាវីរោ, និព្ពាបេតិ មហាជនំ;
យំនូនាហំ ឧបាសេយ្យំ, ទេវទេវំ នរាសភំ.
‘‘សាខំ សាលស្ស ភញ្ជិត្វា, សកោសំ បុប្ផមាហរិំ;
ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, អទាសិំ បុប្ផមុត្តមំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ ¶ ច នវមេ កប្បេ, វិរោចនសនាមកា;
តយោ អាសិំសុ រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សាលបុប្ផទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សាលបុប្ផទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បិយាលផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បារាវតោ ¶ [បរោធកោ (ស្យា.)] តទា អាសិំ, បរំ អនុបរោធកោ;
បព្ភារេ សេយ្យំ កប្បេមិ, អវិទូរេ សិខិសត្ថុនោ.
‘‘សាយំ បាតញ្ច បស្សាមិ, ពុទ្ធំ លោកគ្គនាយកំ;
ទេយ្យធម្មោ ច មេ នត្ថិ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘បិយាលផលមាទាយ ¶ , អគមំ ពុទ្ធសន្តិកំ;
បដិគ្គហេសិ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ.
‘‘តតោ បរំ ឧបាទាយ, បរិចារិំ វិនាយកំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ បន្នរសេ កប្បេ, តយោ អាសុំ បិយាលិនោ;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិយាលផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិយាលផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សោភិតវគ្គោ ចុទ្ទសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សោភិតសុទស្សនោ ច, ចន្ទនោ បុប្ផឆទនោ;
រហោ ចម្បកបុប្ផី ច, អត្ថសន្ទស្សកេន ច.
ឯកបសាទី [ឯករំសិ (ស្យា.)] សាលទទោ, ទសមោ ផលទាយកោ;
គាថាយោ សត្តតិ ទ្វេ ច, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
១៥. ឆត្តវគ្គោ
១. អតិឆត្តិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បរិនិព្ពុតេ ¶ ¶ ¶ ភគវតិ, អត្ថទស្សីនរុត្តមេ;
ឆត្តាតិឆត្តំ [ឆត្តាធិឆត្តំ (សី.)] ការេត្វា, ថូបម្ហិ អភិរោបយិំ.
‘‘កាលេន កាលមាគន្ត្វា, នមស្សិំ លោកនាយកំ [សត្ថុ ចេតិយំ (សី.)];
បុប្ផច្ឆទនំ កត្វាន, ឆត្តម្ហិ អភិរោបយិំ.
‘‘សត្តរសេ កប្បសតេ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
មនុស្សត្តំ ន គច្ឆាមិ, ថូបបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អតិឆត្តិយោ [អធិឆត្តិយោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អតិឆត្តិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ថម្ភារោបកត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហិ, ធម្មទស្សីនរាសភេ;
អារោបេសិំ ធជត្ថម្ភំ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស ចេតិយេ.
‘‘និស្សេណិំ មាបយិត្វាន, ថូបសេដ្ឋំ សមារុហិំ;
ជាតិបុប្ផំ គហេត្វាន, ថូបម្ហិ អភិរោបយិំ.
‘‘អហោ ¶ ពុទ្ធោ អហោ ធម្មោ, អហោ នោ សត្ថុ សម្បទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ថូបបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, ថូបសីខសនាមកា;
សោឡសាសិំសុ រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ថម្ភារោបកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ថម្ភារោបកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. វេទិការកត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ លោកនាថម្ហិ, បិយទស្សីនរុត្តមេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, មុត្តាវេទិមកាសហំ.
‘‘មណីហិ បរិវារេត្វា, អកាសិំ វេទិមុត្តមំ;
វេទិកាយ មហំ កត្វា, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
មណី ធារេន្តិ អាកាសេ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘សោឡសិតោ កប្បសតេ, មណិប្បភាសនាមកា;
ឆត្តិំសាសិំសុ [ពាត្តិំសាសិំសុ (សី. ស្យា.)] រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វេទិការកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វេទិការកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សបរិវារិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធោវ, សម្ពុទ្ធោ បរិនិព្ពុតោ.
‘‘និព្ពុតេ ច មហាវីរេ, ថូបោ វិត្ថារិកោ អហុ;
ទូរតោវ [អហោរត្តំ (សី.), ថូបទត្តំ (ស្យា.)] ឧបដ្ឋេន្តិ, ធាតុគេហវរុត្តមេ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, អកំ ចន្ទនវេទិកំ;
ទិស្សតិ ថូបខន្ធោ ច [ទីយតិ ធូមក្ខន្ធោ ច (សី.), ទីយតិ ធូបគន្ធោ ច (ស្យា.)], ថូបានុច្ឆវិកោ តទា.
‘‘ភវេ ¶ និព្ពត្តមានម្ហិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
ឱមត្តំ មេ ន បស្សាមិ, បុព្ពកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចទសកប្បសតេ ¶ , ឥតោ អដ្ឋ ជនា អហុំ;
សព្ពេ សមត្តនាមា តេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា សបរិវារិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សបរិវារិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ឧមាបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ លោកមហិតេ [លោកនាថម្ហិ (សី.)], អាហុតីនំ បដិគ្គហេ;
សិទ្ធត្ថម្ហិ ភគវតិ, មហាថូបមហោ អហុ.
‘‘មហេ បវត្តមានម្ហិ, សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិនោ;
ឧមាបុប្ផំ [ឧម្មាបុប្ផំ (សព្ពត្ថ)] គហេត្វាន, ថូបម្ហិ អភិរោបយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ថូបបូជាយិទំ [បុប្ផបូជាយិទំ (ស្យា.), ពុទ្ធបូជាយិទំ (ក.)] ផលំ.
‘‘ឥតោ ច នវមេ កប្បេ, សោមទេវសនាមកា;
បញ្ចាសីតិសុ រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧមាបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧមាបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អនុលេបទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អនោមទស្សីមុនិនោ ¶ ¶ , ពោធិវេទិមកាសហំ;
សុធាយ បិណ្ឌំ ទត្វាន, បាណិកម្មំ អកាសហំ.
‘‘ទិស្វា ¶ តំ សុកតំ កម្មំ, អនោមទស្សី នរុត្តមោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមំ គាថំ អភាសថ.
‘‘‘ឥមិនា សុធកម្មេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
សម្បត្តិំ អនុភោត្វាន, ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សតិ’.
‘‘បសន្នមុខវណ្ណោម្ហិ ¶ , ឯកគ្គោ សុសមាហិតោ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ឥតោ កប្បសតេ អាសិំ, បរិបុណ្ណេ អនូនកេ [បរិបុណ្ណោ អនូនកោ (ស្យា.)];
រាជា សព្ពឃនោ នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អនុលេបទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អនុលេបទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. មគ្គទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧត្តរិត្វាន ¶ នទិកំ, វនំ គច្ឆតិ ចក្ខុមា;
តមទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, សិទ្ធត្ថំ វរលក្ខណំ.
‘‘កុទាល [កុទ្ទាល (សី. ស្យា.)] បិដកមាទាយ, សមំ កត្វាន តំ បថំ;
សត្ថារំ អភិវាទេត្វា, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មគ្គទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តបញ្ញាសកប្បម្ហិ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
នាមេន សុប្បពុទ្ធោតិ, នាយកោ សោ នរិស្សរោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មគ្គទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មគ្គទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ផលកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘យានការោ ¶ ¶ បុរេ អាសិំ, ទារុកម្មេ សុសិក្ខិតោ;
ចន្ទនំ ផលកំ កត្វា, អទាសិំ លោកពន្ធុនោ.
‘‘បភាសតិ ¶ ឥទំ ព្យម្ហំ, សុវណ្ណស្ស សុនិម្មិតំ;
ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, ទិព្ពយានំ ឧបដ្ឋិតំ.
‘‘បាសាទា ¶ សិវិកា ចេវ, និព្ពត្តន្តិ យទិច្ឆកំ;
អក្ខុព្ភំ [អក្ខោភំ (សី.)] រតនំ មយ្ហំ, ផលកស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, ផលកំ យមហំ ទទិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលកស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘សត្តបញ្ញាសកប្បម្ហិ, ចតុរោ និម្មិតាវ្ហយា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ផលកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ផលកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. វដំសកិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធោ នាម នាមេន, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
វិវេកមនុព្រូហន្តោ, អជ្ឈោគហិ មហាវនំ.
‘‘សឡលំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, គន្ថិត្វាន [ពន្ធិត្វាន (សី.)] វដំសកំ;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, សម្មុខា លោកនាយកំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ ¶ , យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឩនវីសេ កប្បសតេ, សោឡសាសុំ សុនិម្មិតា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វដំសកិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វដំសកិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បល្លង្កទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធស្ស ¶ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
បល្លង្កោ ហិ មយា ទិន្នោ, សឧត្តរសបច្ឆទោ.
‘‘សត្តរតនសម្បន្នោ ¶ , បល្លង្កោ អាសិ សោ តទា;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, និព្ពត្តតិ សទា មម.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, បល្លង្កមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បល្លង្កស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘វីសកប្បសហស្សម្ហិ, សុវណ្ណាភា តយោ ជនា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បល្លង្កទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បល្លង្កទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ឆត្តវគ្គោ បន្នរសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ឆត្តំ ថម្ភោ ច វេទិ ច, បរិវារុមបុប្ផិយោ;
អនុលេបោ ច មគ្គោ ច, ផលកោ ច វដំសកោ;
បល្លង្កទាយី ច គាថាយោ, ឆប្បញ្ញាស បកិត្តិតាតិ.
១៦. ពន្ធុជីវកវគ្គោ
១. ពន្ធុជីវកត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទំវ ¶ ¶ ¶ វិមលំ សុទ្ធំ, វិប្បសន្នមនាវិលំ;
នន្ទីភវបរិក្ខីណំ, តិណ្ណំ លោកេ វិសត្តិកំ.
‘‘និព្ពាបយន្តំ ជនតំ, តិណ្ណំ [ទិស្វា (?)] តារយតំ វរំ [តារយតំ មុនិំ (ស្យា.)];
មុនិំ វនម្ហិ ឈាយន្តំ [វនស្មិំ ឈាយមានំ តំ (សី. ស្យា.)], ឯកគ្គំ សុសមាហិតំ.
‘‘ពន្ធុជីវកបុប្ផានិ, លគេត្វា សុត្តកេនហំ;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ សត្តមកេ កប្បេ, មនុជិន្ទោ មហាយសោ;
សមន្តចក្ខុ នាមាសិ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពន្ធុជីវកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពន្ធុជីវកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. តម្ពបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បរកម្មាយនេ ¶ យុត្តោ, អបរាធំ អកាសហំ;
វនន្តំ អភិធាវិស្សំ, ភយវេរសមប្បិតោ.
‘‘បុប្ផិតំ បាទបំ ទិស្វា, បិណ្ឌិពន្ធំ សុនិម្មិតំ;
តម្ពបុប្ផំ គហេត្វាន, ពោធិយំ ឱកិរិំ អហំ.
‘‘សម្មជ្ជិត្វាន ¶ តំ ពោធិំ, បាដលិំ បាទបុត្តមំ;
បល្លង្កំ អាភុជិត្វាន, ពោធិមូលេ ឧបាវិសិំ.
‘‘គតមគ្គំ ¶ គវេសន្តា, អាគច្ឆុំ មម សន្តិកំ;
តេ ច ទិស្វានហំ តត្ថ, អាវជ្ជិំ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘វន្ទិត្វាន អហំ ពោធិំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
អនេកតាលេ បបតិំ, គិរិទុគ្គេ ភយានកេ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពោធិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច តតិយេ កប្បេ, រាជា សុសញ្ញតោ អហំ [សំថុសិតោ អហុំ (សី.)];
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តម្ពបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តម្ពបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. វីថិសម្មជ្ជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧទេន្តំ ¶ ¶ សតរំសិំវ, បីតរំសិំវ [សិតរំសិំវ (សី. ស្យា.)] ភាណុមំ;
បន្នរសេ យថា ចន្ទំ, និយ្យន្តំ លោកនាយកំ.
‘‘អដ្ឋសដ្ឋិសហស្សានិ, សព្ពេ ខីណាសវា អហុំ;
បរិវារិំសុ សម្ពុទ្ធំ, ទ្វិបទិន្ទំ នរាសភំ.
‘‘សម្មជ្ជិត្វាន តំ វីថិំ, និយ្យន្តេ លោកនាយកេ;
ឧស្សាបេសិំ ធជំ តត្ថ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ធជំ អភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ចតុត្ថកេ កប្បេ, រាជាហោសិំ មហព្ពលោ;
សព្ពាការេន សម្បន្នោ, សុធជោ ឥតិ វិស្សុតោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វីថិសម្មជ្ជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វីថិសម្មជ្ជកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. កក្ការុបុប្ផបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទេវបុត្តោ ¶ អហំ សន្តោ, បូជយិំ សិខិនាយកំ;
កក្ការុបុប្ផំ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច នវមេ កប្បេ, រាជា សត្តុត្តមោ អហុំ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កក្ការុបុប្ផបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កក្ការុបុប្ផបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. មន្ទារវបុប្ផបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទេវបុត្តោ ¶ អហំ សន្តោ, បូជយិំ សិខិនាយកំ;
មន្ទារវេន បុប្ផេន, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘សត្តាហំ ឆទនំ អាសិ, ទិព្ពំ មាលំ តថាគតេ;
សព្ពេ ជនា សមាគន្ត្វា, នមស្សិំសុ តថាគតំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច ទសមេ កប្បេ, រាជាហោសិំ ជុតិន្ធរោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មន្ទារវបុប្ផបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មន្ទារវបុប្ផបូជកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. កទម្ពបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , កុក្កុដោ នាម បព្ពតោ;
តម្ហិ បព្ពតបាទម្ហិ, សត្ត ពុទ្ធា វសន្តិ តេ.
‘‘កទម្ពំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, ទីបរាជំវ ឧគ្គតំ;
ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, សត្ត ពុទ្ធេ សមោកិរិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, សត្តាសុំ បុប្ផនាមកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កទម្ពបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
កទម្ពបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. តិណសូលកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ , ភូតគណោ នាម បព្ពតោ;
វសតេកោ ជិនោ តត្ថ, សយម្ភូ លោកនិស្សដោ.
‘‘តិណសូលំ គហេត្វាន, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ;
ឯកូនសតសហស្សំ, កប្បំ ន វិនិបាតិកោ.
‘‘ឥតោ ឯកាទសេ កប្បេ, ឯកោសិំ ធរណីរុហោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិណសូលកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិណសូលកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. នាគបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវច្ឆោ ¶ នាម នាមេន, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ;
បុរក្ខតោ សសិស្សេហិ, វសតេ បព្ពតន្តរេ.
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘វេហាសម្ហិ ¶ ចង្កមតិ, ធូបាយតិ ជលតេ តថា;
ហាសំ មមំ វិទិត្វាន, បក្កាមិ បាចិនាមុខោ.
‘‘តញ្ច អច្ឆរិយំ ទិស្វា, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;
នាគបុប្ផំ គហេត្វាន, គតមគ្គម្ហិ ឱកិរិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផំ ឱកិរិំ អហំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ កប្បសតេ [ឯកតិំសេ ឥតោ កម្មេ (ស្យា.)], រាជា អាសិ មហារហោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នាគបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នាគបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. បុន្នាគបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កាននំ ¶ វនមោគយ្ហ, វសាមិ លុទ្ទកោ អហំ;
បុន្នាគំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អនុស្សរិំ.
‘‘តំ ¶ បុប្ផំ ឱចិនិត្វាន, សុគន្ធំ គន្ធិតំ សុភំ;
ថូបំ ករិត្វា បុលិនេ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកម្ហិ នវុតេ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ តមោនុទោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុន្នាគបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុន្នាគបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. កុមុទទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, មហាជាតស្សរោ អហុ;
បទុមុប្បលសញ្ឆន្នោ, បុណ្ឌរីកសមោត្ថដោ.
‘‘កុកុត្ថោ នាម នាមេន, តត្ថាសិំ សកុណោ តទា;
សីលវា ពុទ្ធិសម្បន្នោ, បុញ្ញាបុញ្ញេសុ កោវិទោ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ជាតស្សរស្សាវិទូរេ, សញ្ចរិត្ថ មហាមុនិ.
‘‘ជលជំ កុមុទំ ឆេត្វា, ឧបនេសិំ មហេសិនោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, បដិគ្គហិ មហាមុនិ.
‘‘តញ្ច ¶ ទានំ ទទិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘សោឡសេតោ កប្បសតេ, អាសុំ វរុណនាមកា;
អដ្ឋ ឯតេ ជនាធិបា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុមុទទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុមុទទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ពន្ធុជីវកវគ្គោ សោឡសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ពន្ធុជីវោ តម្ពបុប្ផី, វីថិកក្ការុបុប្ផិយោ;
មន្ទារវោ កទម្ពី ច, សូលកោ នាគបុប្ផិយោ;
បុន្នាគោ កោមុទី គាថា, ឆប្បញ្ញាស បកិត្តិតាតិ.
១៧. សុបារិចរិយវគ្គោ
១. សុបារិចរិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមោ ¶ ¶ ¶ នាម នាមេន, ទ្វិបទិន្ទោ នរាសភោ;
បវនា អភិនិក្ខម្ម, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘យក្ខានំ សមយោ អាសិ, អវិទូរេ មហេសិនោ;
យេន កិច្ចេន សម្បត្តា, អជ្ឈាបេក្ខិំសុ តាវទេ.
‘‘ពុទ្ធស្ស គិរមញ្ញាយ, អមតស្ស ច ទេសនំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, អប្ផោដេត្វា ឧបដ្ឋហិំ.
‘‘សុចិណ្ណស្ស ផលំ បស្ស, ឧបដ្ឋានស្ស សត្ថុនោ;
តិំសកប្បសហស្សេសុ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘ឩនតិំសេ កប្បសតេ, សមលង្កតនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុបារិចរិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុបារិចរិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. កណវេរបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថោ ¶ ¶ នាម ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
បុរក្ខតោ សាវកេហិ, នគរំ បដិបជ្ជថ.
‘‘រញ្ញោ អន្តេបុរេ អាសិំ, គោបកោ អភិសម្មតោ;
បាសាទេ ឧបវិដ្ឋោហំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘កណវេរំ ¶ [ករវីរំ (សក្កតានុលោមំ), កណវីរំ (បាកត)] គហេត្វាន, ភិក្ខុសង្ឃេ សមោកិរិំ;
ពុទ្ធស្ស វិសុំ កត្វាន, តតោ ភិយ្យោ សមោកិរិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ [រោបយិំ (ស្យា.)];
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តាសីតិម្ហិតោ កប្បេ, ចតុរាសុំ មហិទ្ធិកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កណវេរបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កណវេរបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ខជ្ជកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សស្ស ខោ ភគវតោ, បុព្ពេ ផលមទាសហំ;
នាឡិកេរញ្ច បាទាសិំ, ខជ្ជកំ អភិសម្មតំ.
‘‘ពុទ្ធស្ស ¶ តមហំ ទត្វា, តិស្សស្ស តុ មហេសិនោ;
មោទាមហំ កាមកាមី, ឧបបជ្ជិំ [កាមការី, ឧបបជ្ជំ (សី.)] យមិច្ឆកំ [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ].
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តេរសកប្បម្ហិ, រាជា ឥន្ទសមោ អហុ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ខជ្ជកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ខជ្ជកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ទេសបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សី ¶ តុ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
អព្ភុគ្គន្ត្វាន វេហាសំ, គច្ឆតេ អនិលញ្ជសេ.
‘‘យម្ហិ ¶ ¶ ទេសេ ឋិតោ សត្ថា, អព្ភុគ្គច្ឆិ មហាមុនិ;
តាហំ ទេសំ អបូជេសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, អទ្ទសំ យំ មហាមុនិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទេសបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកាទសេ ¶ កប្បសតេ, គោសុជាតសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ទេសបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ទេសបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. កណិការឆត្តិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វេស្សភូ នាម សម្ពុទ្ធោ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ទិវាវិហារាយ មុនិ, ឱគាហយិ មហាវនំ.
‘‘កណិការំ ឱចិនិត្វា, ឆត្តំ កត្វានហំ តទា;
បុប្ផច្ឆទនំ កត្វាន, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ វីសតិកប្បម្ហិ, សោណ្ណាភា អដ្ឋ ខត្តិយា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា កណិការឆត្តិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កណិការឆត្តិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. សប្បិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ផុស្សោ ¶ ¶ នាមាសិ [នាមាថ (សី.)] ភគវា, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
គច្ឆតេ វីថិយំ វីរោ, និព្ពាបេន្តោ មហាជនំ.
‘‘អនុបុព្ពេន ¶ ភគវា, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ;
តតោ តំ [តតោហំ (សី. ស្យា.)] បត្តំ បគ្គយ្ហ, សប្បិតេលមទាសហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ សប្បិមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សប្បិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឆប្បញ្ញាសេ ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិ សមោទកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សប្បិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សប្បិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. យូថិកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ , អនុសោតំ វជាមហំ;
សយម្ភុំ អទ្ទសំ តត្ថ, សាលរាជំវ ផុល្លិតំ.
‘‘បុប្ផំ យូថិកមាទាយ, ឧបគច្ឆិំ មហាមុនិំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តសដ្ឋិម្ហិតោ កប្បេ, ឯកោ សាមុទ្ធរោ អហុ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា យូថិកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
យូថិកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ទុស្សទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិវរាយំ ¶ ¶ បុរេ រម្មេ, រាជបុត្តោសហំ [រាជបុត្តោ អហំ (សី. ស្យា.)] តទា;
បណ្ណាការំ លភិត្វាន, ឧបសន្តស្សទាសហំ.
‘‘អធិវាសេសិ ¶ ¶ ភគវា, វត្ថំ [នវំ (ក.)] ហត្ថេន អាមសិ;
សិទ្ធត្ថោ អធិវាសេត្វា, វេហាសំ នភមុគ្គមិ.
‘‘ពុទ្ធស្ស គច្ឆមានស្ស, ទុស្សា ធាវន្តិ បច្ឆតោ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេសិំ, ពុទ្ធោ នោ អគ្គបុគ្គលោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទុស្សមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទុស្សទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តសដ្ឋិម្ហិតោ កប្បេ, ចក្កវត្តី តទា អហុ;
បរិសុទ្ធោតិ នាមេន, មនុជិន្ទោ មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ទុស្សទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ទុស្សទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សមាទបកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, មហាបូគគណោ អហុ;
តេសាហំ បវរោ អាសិំ, មម ពទ្ធចរា [បដ្ឋចរា (ស្យា.)] ច តេ.
‘‘សព្ពេ តេ សន្និបាតេត្វា, បុញ្ញកម្មេ សមាទយិំ;
មាឡំ កស្សាម សង្ឃស្ស, បុញ្ញក្ខេត្តំ អនុត្តរំ.
‘‘សាធូតិ ¶ តេ បដិស្សុត្វា, មម ឆន្ទវសានុគា;
និដ្ឋាបេត្វា ច តំ មាឡំ, វិបស្សិស្ស អទម្ហសេ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ មាឡមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មាឡទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឯកូនសត្តតិកប្បេ ¶ [ឯកូនសដ្ឋិកប្បម្ហិ (សី. ស្យា.)],
ឯកោ អាសិ ជនាធិបោ.
អាទេយ្យោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សមាទបកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សមាទបកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បញ្ចង្គុលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សោ ¶ ¶ នាមាសិ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
បវិសតិ គន្ធកុដិំ, វិហារកុសលោ មុនិ.
‘‘សុគន្ធមាលមាទាយ, អគមាសិំ ជិនន្តិកំ;
អបសទ្ទោ ច សម្ពុទ្ធេ, បញ្ចង្គុលិមទាសហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ គន្ធមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បញ្ចង្គុលិស្សិទំ [បញ្ចង្គុលិយិទំ (សី.)] ផលំ.
‘‘ទ្វេសត្តតិម្ហិតោ ¶ កប្បេ, រាជា អាសិំ សយម្បភោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បញ្ចង្គុលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
បញ្ចង្គុលិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សុបារិចរិយវគ្គោ សត្តរសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សុបារិចរិ កណវេរី, ខជ្ជកោ ទេសបូជកោ;
កណិការោ សប្បិទទោ, យូថិកោ ទុស្សទាយកោ;
មាឡោ ច បញ្ចង្គុលិកោ, ចតុបញ្ញាស គាថកាតិ.
១៨. កុមុទវគ្គោ
១. កុមុទមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ¶ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, មហាជាតស្សរោ អហុ;
តត្ថជោ រក្ខសោ អាសិំ, ឃោររូបោ មហព្ពលោ.
‘‘កុមុទំ បុប្ផតេ តត្ថ, ចក្កមត្តានិ ជាយរេ;
ឱចិនាមិ ច តំ បុប្ផំ, ពលិនោ សមិតិំ តទា.
‘‘អត្ថទស្សី ¶ តុ ភគវា, ទ្វិបទិន្ទោ នរាសភោ;
បុប្ផសង្កោចិតំ [បុប្ផំ សង្កោចិតំ (សី. ស្យា.), បុប្ផំ សមោចិតំ (?)] ទិស្វា, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘ឧបាគតញ្ច សម្ពុទ្ធំ, ទេវទេវំ នរាសភំ;
សព្ពញ្ច បុប្ផំ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘យាវតា ហិមវន្តន្តា, បរិសា សា [ហិមវន្តស្មិំ, យាវ មាលា (ស្យា.)] តទា អហុ;
តាវច្ឆទនសម្បន្នោ, អគមាសិ តថាគតោ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ បន្នរសេ កប្បេ, សត្តាហេសុំ ជនាធិបា;
សហស្សរថនាមា តេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា កុមុទមាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុមុទមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. និស្សេណិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កោណ្ឌញ្ញស្ស ¶ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
អារោហត្ថាយ បាសាទំ, និស្សេណី ការិតា មយា.
‘‘តេន ¶ ចិត្តប្បសាទេន, អនុភោត្វាន សម្បទា;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ឯកត្តិំសម្ហិ កប្បានំ, សហស្សម្ហិ តយោ អហុំ [មហា (សី. ស្យា.)];
សម្ពហុលា នាម រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា និស្សេណិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
និស្សេណិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. រត្តិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
វិបស្សិំ អទ្ទសំ ពុទ្ធំ, ទេវទេវំ នរាសភំ.
‘‘រត្តិកំ ¶ បុប្ផិតំ ទិស្វា, កុដជំ ធរណីរុហំ;
សមូលំ បគ្គហេត្វាន, ឧបនេសិំ មហេសិនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច អដ្ឋមេ កប្បេ, សុប្បសន្នសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, រាជាហោសិំ មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រត្តិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
រត្តិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ឧទបានទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ¶ ភគវតោ, ឧទបានោ កតោ មយា;
បិណ្ឌបាតញ្ច ទត្វាន [គហេត្វាន (ស្យា.)], និយ្យាទេសិមហំ តទា.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧទបានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ឧទបានទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទបានទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. សីហាសនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ លោកនាថម្ហិ, បទុមុត្តរនាយកេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សីហាសនមទាសហំ.
‘‘ពហូហិ គន្ធមាលេហិ, ទិដ្ឋធម្មសុខាវហេ;
តត្ថ បូជញ្ច កត្វាន, និព្ពាយតិ ពហុជ្ជនោ.
‘‘បសន្នចិត្តោ ¶ សុមនោ, វន្ទិត្វា ពោធិមុត្តមំ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘បន្នរសសហស្សម្ហិ, កប្បានំ អដ្ឋ អាសុ តេ [អដ្ឋ អាសយុំ (ក.)];
សិលុច្ចយសនាមា ច, រាជានោ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សីហាសនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
សីហាសនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. មគ្គទត្តិកត្ថេរអបទានំ
‘‘អនោមទស្សី ¶ ភគវា, ទ្វិបទិន្ទោ នរាសភោ;
ទិដ្ឋធម្មសុខត្ថាយ, អព្ភោកាសម្ហិ ចង្កមិ.
‘‘ឧទ្ធតេ ¶ ¶ បាទេ បុប្ផានិ, សោភំ មុទ្ធនិ តិដ្ឋរេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វន្ទិត្វា បុប្ផមោកិរិំ.
‘‘វីសកប្បសហស្សម្ហិ, ឥតោ បញ្ច ជនា អហុំ;
បុប្ផច្ឆទនិយា នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មគ្គទត្តិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មគ្គទត្តិកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ឯកទីបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស មុនិនោ, សឡលេ ពោធិមុត្តមេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ឯកទីបំ អទាសហំ.
‘‘ភវេ និព្ពត្តមានម្ហិ, និព្ពត្តេ បុញ្ញសញ្ចយេ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សោឡសេ ¶ កប្បសហស្សេ, ឥតោ តេ ចតុរោ ជនា;
ចន្ទាភា នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកទីបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកទីបិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
នវមំ ភាណវារំ.
៨. មណិបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឱរេន ¶ ហិមវន្តស្ស, នទិកា សម្បវត្តថ;
តស្សា ចានុបខេត្តម្ហិ, សយម្ភូ វសតេ តទា.
‘‘មណិំ ¶ បគ្គយ្ហ បល្លង្កំ, សាធុចិត្តំ មនោរមំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ មណិំ អភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច ទ្វាទសេ កប្បេ, សតរំសីសនាមកា;
អដ្ឋ តេ អាសុំ រាជានោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា មណិបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មណិបូជកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. តិកិច្ឆកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, វេជ្ជោ អាសិំ សុសិក្ខិតោ;
អាតុរានំ សទុក្ខានំ, មហាជនសុខាវហោ.
‘‘ព្យាធិតំ សមណំ ទិស្វា, សីលវន្តំ មហាជុតិំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ភេសជ្ជមទទិំ តទា.
‘‘អរោគោ អាសិ តេនេវ, សមណោ សំវុតិន្ទ្រិយោ;
អសោកោ នាម នាមេន, ឧបដ្ឋាកោ វិបស្សិនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ឱសធមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភេសជ្ជស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច អដ្ឋមេ កប្បេ, សព្ពោសធសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិកិច្ឆកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិកិច្ឆកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. សង្ឃុបដ្ឋាកត្ថេរអបទានំ
‘‘វេស្សភុម្ហិ ¶ ¶ ¶ ភគវតិ, អហោសារាមិកោ អហំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ឧបដ្ឋិំ សង្ឃមុត្តមំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧបដ្ឋានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តេ សត្តមេ កប្បេ, សត្តេវាសុំ សមោទកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សង្ឃុបដ្ឋាកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សង្ឃុបដ្ឋាកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
កុមុទវគ្គោ អដ្ឋារសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
កុមុទោ អថ និស្សេណី, រត្តិកោ ឧទបានទោ;
សីហាសនី មគ្គទទោ, ឯកទីបី មណិប្បទោ;
តិកិច្ឆកោ ឧបដ្ឋាកោ, ឯកបញ្ញាស គាថកាតិ.
១៩. កុដជបុប្ផិយវគ្គោ
១. កុដជបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, សតរំសិំវ ឧគ្គតំ;
ទិសំ អនុវិលោកេន្តំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ.
‘‘កុដជំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, សំវិត្ថតសមោត្ថតំ;
រុក្ខតោ ឱចិនិត្វាន, ផុស្សស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ សត្តរសេ កប្បេ, តយោ អាសុំ សុបុប្ផិតា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុដជបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុដជបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ពន្ធុជីវកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, សយម្ភូ សព្ភិ វណ្ណិតោ;
សមាធិំ សោ សមាបន្នោ, និសីទិ បព្ពតន្តរេ.
‘‘ជាតស្សរេ ¶ គវេសន្តោ, ទកជំ បុប្ផមុត្តមំ;
ពន្ធុជីវកបុប្ផានិ, អទ្ទសំ សមនន្តរំ.
‘‘ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, ឧបាគច្ឆិំ មហាមុនិំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សិទ្ធត្ថស្សាភិរោបយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ ចាតុទ្ទសេ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
សមុទ្ទកប្បោ នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពន្ធុជីវកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពន្ធុជីវកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. កោដុម្ពរិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ជោតន្តំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
អប្បមេយ្យំវ ឧទធិំ, វិត្ថតំ ធរណិំ យថា.
‘‘បូជិតំ [បរេតំ (សី.)] ទេវសង្ឃេន, និសភាជានិយំ យថា;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, ឧបាគច្ឆិំ នរុត្តមំ.
‘‘សត្តបុប្ផានិ ¶ បគ្គយ្ហ, កោដុម្ពរសមាកុលំ;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ វីសតិកប្បម្ហិ, មហានេលសនាមកោ;
ឯកោ អាសិ មហាតេជោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កោដុម្ពរិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កោដុម្ពរិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. បញ្ចហត្ថិយត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សោ ¶ នាមាសិ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
បុរក្ខតោ សាវកេហិ, រថិយំ បដិបជ្ជថ.
‘‘បញ្ច ¶ ¶ ឧប្បលហត្ថា ច, ចាតុរា ឋបិតា មយា;
អាហុតិំ ទាតុកាមោហំ, បគ្គណ្ហិំ វតសិទ្ធិយា [បុត្តោម្ហិ ហិតសិទ្ធិយា (ស្យា.)].
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អន្តរាបណេ;
ពុទ្ធរំសីហិ ផុដ្ឋោស្មិ [ពុទ្ធរំស្យាភិផុដ្ឋោម្ហិ (សី.), ពុទ្ធរំសាភិឃុដ្ឋោស្មិ (ក.)], បូជេសិំ ទ្វិបទុត្តមំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តេរសកប្បម្ហិ, បញ្ច សុសភសម្មតា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បញ្ចហត្ថិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បញ្ចហត្ថិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ឥសិមុគ្គទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧទេន្តំ សតរំសិំវ, បីតរំសិំវ [សិតរំសិំវ (សី.)] ភាណុមំ;
កកុធំ វិលសន្តំវ, បទុមុត្តរនាយកំ.
‘‘ឥសិមុគ្គានិ បិសិត្វា [ឥសិសុគ្គានិ បិំសេត្វា (សី.), ឥសិមុគ្គំ និមន្តេត្វា (ស្យា.)], មធុខុទ្ទេ អនីឡកេ;
បាសាទេវ ឋិតោ សន្តោ, អទាសិំ លោកពន្ធុនោ.
‘‘អដ្ឋសតសហស្សានិ, អហេសុំ ពុទ្ធសាវកា;
សព្ពេសំ បត្តបូរេន្តំ [បត្តបូរំ តំ (សី.)], តតោ ចាបិ ពហុត្តរំ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘ចត្តាលីសម្ហិ ¶ ¶ សហស្សេ, កប្បានំ អដ្ឋតិំស តេ;
ឥសិមុគ្គសនាមា [មហិសមន្តនាមា (ស្យា.)] តេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឥសិមុគ្គទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឥសិមុគ្គទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ពោធិឧបដ្ឋាកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ រម្មវតិយា, អាសិំ មុរជវាទកោ;
និច្ចុបដ្ឋានយុត្តោម្ហិ, គតោហំ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘សាយំ បាតំ ឧបដ្ឋិត្វា, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
អដ្ឋារសកប្បសតេ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘បន្នរសេ កប្បសតេ, ឥតោ អាសិំ ជនាធិបោ;
មុរជោ [ទមថោ (ស្យា.)] នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពោធិឧបដ្ឋាកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពោធិឧបដ្ឋាកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ឯកចិន្តិកត្ថេរអបទានំ
‘‘យទា ¶ ទេវោ [ទេវា (ក.)] ទេវកាយា, ចវតេ [ចវន្តិ (ក.)] អាយុសង្ខយា;
តយោ សទ្ទា និច្ឆរន្តិ, ទេវានំ អនុមោទតំ.
‘ឥតោ ភោ សុគតិំ គច្ឆ, មនុស្សានំ សហព្យតំ;
មនុស្សភូតោ សទ្ធម្មេ, លភ សទ្ធំ អនុត្តរំ.
‘‘‘សា តេ សទ្ធា និវិដ្ឋាស្ស, មូលជាតា បតិដ្ឋិតា;
យាវជីវំ អសំហីរា, សទ្ធម្មេ សុប្បវេទិតេ.
‘‘‘កាយេន ¶ ¶ កុសលំ កត្វា, វាចាយ កុសលំ ពហុំ;
មនសា កុសលំ កត្វា, អព្យាបជ្ជំ [អព្យាបជ្ឈំ (ស្យា.), អប្បមាណំ (ឥតិវុត្តកេ ៨៣)] និរូបធិំ.
‘‘‘តតោ ឱបធិកំ បុញ្ញំ, កត្វា ទានេន តំ ពហុំ;
អញ្ញេបិ មច្ចេ សទ្ធម្មេ, ព្រហ្មចរិយេ និវេសយ’.
‘‘ឥមាយ អនុកម្បាយ, ទេវា ទេវំ យទា វិទូ;
ចវន្តំ អនុមោទន្តិ, ឯហិ ទេវ បុនប្បុនំ [ទេវបុរំ បុន (ស្យា.)].
‘‘សំវេគោ មេ [សំវិគ្គោហំ (ស្យា.)] តទា អាសិ, ទេវសង្ឃេ សមាគតេ;
កំសុ នាម អហំ យោនិំ, គមិស្សាមិ ឥតោ ចុតោ.
‘‘មម ¶ សំវេគមញ្ញាយ, សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘សុមនោ នាម នាមេន, បទុមុត្តរសាវកោ;
អត្ថធម្មានុសាសិត្វា, សំវេជេសិ មមំ តទា.
‘‘តស្សាហំ ¶ វចនំ សុត្វា, ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទយិំ;
តំ ធីរំ អភិវាទេត្វា, តត្ថ កាលំកតោ អហំ.
‘‘ឧបបជ្ជិំ ស [ឧបបជ្ជិស្សំ (សី.)] តត្ថេវ, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកចិន្តិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកចិន្តិកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. តិកណ្ណិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ទេវភូតោ អហំ សន្តោ, អច្ឆរាហិ បុរក្ខតោ;
បុព្ពកម្មំ សរិត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អនុស្សរិំ.
‘‘តិកណ្ណិបុប្ផំ [កិំកណិបុប្ផំ (ក.)] បគ្គយ្ហ, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ;
ពុទ្ធម្ហិ អភិរោបេសិំ, វិបស្សិម្ហិ នរាសភេ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘តេសត្តតិម្ហិតោ កប្បេ, ចតុរាសុំ រមុត្តមា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិកណ្ណិបុប្ផិយោ [កិំកណិកបុប្ផិយោ (ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិកណ្ណិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ឯកចារិយត្ថេរអបទានំ
‘‘តាវតិំសេសុ ¶ ¶ ទេវេសុ, មហាឃោសោ តទា អហុ;
ពុទ្ធោ ច លោកេ និព្ពាតិ, មយញ្ចម្ហ សរាគិនោ.
‘‘តេសំ សំវេគជាតានំ, សោកសល្លសមង្គិនំ;
សពលេន ឧបត្ថទ្ធោ, អគមំ ពុទ្ធសន្តិកំ.
‘‘មន្ទារវំ គហេត្វាន, សង្គីតិ [សណ្ហិតំ (សី.), សង្គិតំ (ស្យា.)] អភិនិម្មិតំ;
បរិនិព្ពុតកាលម្ហិ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘សព្ពេ ទេវានុមោទិំសុ, អច្ឆរាយោ ច មេ តទា;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘សដ្ឋិកប្បសហស្សម្ហិ, ឥតោ សោឡស តេ ជនា;
មហាមល្លជនា នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ឯកចារិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកចារិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. តិវណ្ដិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អភិភូតំ ¶ បនិជ្ឈន្តិ [អភិភូតោបនិជ្ឈន្តិ (សី.)], សព្ពេ សង្គម្ម តេ មមំ [អភិភុំ ថេរំ បនិជ្ឈាម, សព្ពេ សង្គម្ម តេ មយំ (ស្យា.)];
តេសំ និជ្ឈាយមានានំ, បរិឡាហោ អជាយថ.
‘‘សុនន្ទោ នាម នាមេន, ពុទ្ធស្ស សាវកោ តទា;
ធម្មទស្សិស្ស មុនិនោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘យេ មេ ពទ្ធចរា អាសុំ, តេ មេ បុប្ផំ អទុំ តទា;
តាហំ បុប្ផំ គហេត្វាន, សាវកេ អភិរោបយិំ.
‘‘សោហំ កាលំកតោ តត្ថ, បុនាបិ ឧបបជ្ជហំ;
អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, វិនិបាតំ ន គច្ឆហំ.
‘‘តេរសេតោ ¶ កប្បសតេ, អដ្ឋាសុំ ធូមកេតុនោ;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិវណ្ដិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
តិវណ្ដិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
កុដជបុប្ផិយវគ្គោ ឯកូនវីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
កុដជោ ¶ ពន្ធុជីវី ច, កោដុម្ពរិកហត្ថិយោ;
ឥសិមុគ្គោ ច ពោធិ ច, ឯកចិន្តី តិកណ្ណិកោ;
ឯកចារី តិវណ្ដិ ច, គាថា ទ្វាសដ្ឋិ កិត្តិតាតិ.
២០. តមាលបុប្ផិយវគ្គោ
១. តមាលបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ ¶ ¶ , ថម្ភា សោវណ្ណយា អហូ;
ទេវលដ្ឋិបដិភាគំ, វិមានំ មេ សុនិម្មិតំ.
‘‘តមាលបុប្ផំ បគ្គយ្ហ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ វីសតិមេ កប្បេ, ចន្ទតិត្តោតិ ឯកកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា តមាលបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តមាលបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. តិណសន្ថារកត្ថេរអបទានំ
‘‘យទា ¶ វនវាសី [យំ ទាយវាសិកោ (សី.)] ឥសិ, តិណំ លាយតិ សត្ថុនោ;
សព្ពេ បទក្ខិណាវដ្ដា [បទក្ខិណាវត្តា (សី. ស្យា.)], បថព្យា [បុថវ្យា (សី.)] និបតិំសុ តេ.
‘‘តមហំ តិណមាទាយ, សន្ថរិំ ធរណុត្តមេ;
តីណេវ តាលបត្តានិ, អាហរិត្វានហំ តទា.
‘‘តិណេន ¶ ឆទនំ កត្វា, សិទ្ធត្ថស្ស អទាសហំ;
សត្តាហំ ធារយុំ តស្ស [តត្ថ (ស្យា.)], ទេវមានុសសត្ថុនោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ តិណំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តិណទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចសដ្ឋិម្ហិតោ ¶ កប្បេ, ចត្តារោសុំ មហទ្ធនា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិណសន្ថារកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិណសន្ថារកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ខណ្ឌបុល្លិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ផុស្សស្ស ¶ ខោ ភគវតោ, ថូបោ អាសិ មហាវនេ;
កុញ្ជរេហិ តទា ភិន្នោ, បរូឡ្ហោ បាទបោ [បរូឡ្ហបាទបោ (សី.), សំរូឡ្ហោ បាទបោ (ស្យា.)] តហិំ.
‘‘វិសមញ្ច សមំ កត្វា, សុធាបិណ្ឌំ អទាសហំ;
តិលោកគរុនោ តស្ស, គុណេហិ បរិតោសិតោ [បរិតោ សុតោ (ក.)].
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សុធាបិណ្ឌស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តសត្តតិកប្បម្ហិ, ជិតសេនាសុំ សោឡស;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ខណ្ឌផុល្លិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ខណ្ឌបុល្លិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. អសោកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិវរាយំ ¶ [តិបុរាយំ (ស្យា.)] បុរេ រម្មេ, រាជុយ្យានំ អហុ តទា;
ឧយ្យានបាលោ តត្ថាសិំ, រញ្ញោ ពទ្ធចរោ អហំ.
‘‘បទុមោ ¶ ¶ ¶ នាម នាមេន, សយម្ភូ សប្បភោ អហុ;
និសិន្នំ [និសិន្នោ (ក.)] បុណ្ឌរីកម្ហិ, ឆាយា ន ជហិ តំ មុនិំ.
‘‘អសោកំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, បិណ្ឌិភារំ សុទស្សនំ;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, ជលជុត្តមនាមិនោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តតិំសម្ហិតោ កប្បេ, សោឡស អរណញ្ជហា [អរុណញ្ជហា (សី.)];
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អសោកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អសោកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. អង្កោលកត្ថេរអបទានំ
‘‘អង្កោលំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, មាលាវរំ សកោសកំ [សមោគធំ (ស្យា.)];
ឱចិនិត្វាន តំ បុប្ផំ, អគមំ ពុទ្ធសន្តិកំ.
‘‘សិទ្ធត្ថោ តម្ហិ សមយេ, បតិលីនោ មហាមុនិ;
មុហុត្តំ បដិមានេត្វា, គុហាយំ បុប្ផមោកិរិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផទានស្សិទំ [ពុទ្ធបូជាយិទំ (សី. ស្យា.)] ផលំ.
‘‘ឆត្តិំសម្ហិ ឥតោ កប្បេ, អាសេកោ ទេវគជ្ជិតោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អង្កោលកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អង្កោលកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. កិសលយបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ¶ ទ្វារវតិយា, មាលាវច្ឆោ មមំ អហុ;
ឧទបានោ ច តត្ថេវ, បាទបានំ វិរោហនោ.
‘‘សពលេន ឧបត្ថទ្ធោ, សិទ្ធត្ថោ អបរាជិតោ;
មមានុកម្បមានោ សោ, គច្ឆតេ អនិលញ្ជសេ.
‘‘អញ្ញំ កិញ្ចិ ន បស្សាមិ, បូជាយោគ្គំ មហេសិនោ;
អសោកំ បល្លវំ ទិស្វា, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ អហំ.
‘‘ពុទ្ធស្ស តេ កិសលយា, គច្ឆតោ យន្តិ បច្ឆតោ;
តាហំ ទិស្វាន សំវិជិំ [សោហំ ទិស្វាន តំ ឥទ្ធិំ (សី. ស្យា.)], អហោ ពុទ្ធស្សុឡារតា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, បល្លវំ អភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តតិំសេ [សត្តវីសេ (សី. ស្យា.)] ឥតោ កប្បេ, ឯកោ ឯកិស្សរោ អហុ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កិសលយបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កិសលយបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. តិន្ទុកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘គិរិទុគ្គចរោ អាសិំ, មក្កដោ ថាមវេគិកោ;
ផលិនំ តិន្ទុកំ ទិស្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អនុស្សរិំ.
‘‘និក្ខមិត្វា កតិបាហំ, វិចិនិំ លោកនាយកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សិទ្ធត្ថំ តិភវន្តគុំ.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកេ អនុត្តរោ;
ខីណាសវសហស្សេហិ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘បាមោជ្ជំ ¶ ជនយិត្វាន, ផលហត្ថោ ឧបាគមិំ;
បដិគ្គហេសិ ភគវា, សព្ពញ្ញូ វទតំ វរោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ ¶ ¶ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តបញ្ញាសកប្បម្ហិ, ឧបនន្ទសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិន្ទុកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិន្ទុកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. មុដ្ឋិបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធោ នាម ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
បច្ឆិមេ អនុកម្បាយ, បធានំ បទហី ជិនោ.
‘‘តស្ស ចង្កមមានស្ស, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ;
គិរិនេលស្ស បុប្ផានំ, មុដ្ឋិំ ពុទ្ធស្ស រោបយិំ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
តិំសកប្បសហស្សានិ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘តេវីសតិកប្បសតេ, សុនេលោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ឯកោ អាសិំ មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មុដ្ឋិបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មុដ្ឋិបូជកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. កិំកណិកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមង្គលោតិ នាមេន, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
បវនា និក្ខមិត្វាន, នគរំ បាវិសី ជិនោ.
‘‘បិណ្ឌចារំ ¶ ចរិត្វាន, និក្ខម្ម នគរា មុនិ;
កតកិច្ចោវ សម្ពុទ្ធោ, សោ វសី វនមន្តរេ.
‘‘កិំកណិបុប្ផំ ¶ ¶ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សយម្ភុស្ស មហេសិនោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឆឡាសីតិម្ហិតោ កប្បេ, អបិលាសិសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា កិំកណិកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កិំកណិកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. យូថិកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
បវនា និក្ខមិត្វាន, វិហារំ យាតិ ចក្ខុមា.
‘‘ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, យូថិកំ បុប្ផមុត្តមំ;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ, មេត្តចិត្តស្ស តាទិនោ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, អនុភោត្វាន សម្បទា;
កប្បានំ សតសហស្សំ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘ឥតោ បញ្ញាសកប្បេសុ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
សមិត្តនន្ទនោ នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា យូថិកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
យូថិកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
តមាលបុប្ផិយវគ្គោ វីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ ¶ –
តមាលតិណសន្ថារោ ¶ , ខណ្ឌផុល្លិ អសោកិយោ;
អង្កោលកី កិសលយោ, តិន្ទុកោ នេលបុប្ផិយោ;
កិំកណិកោ យូថិកោ ច, គាថា បញ្ញាស អដ្ឋ ចាតិ.
អថ ¶ វគ្គុទ្ទានំ –
ភិក្ខាទាយី ¶ បរិវារោ, សេរេយ្យោ សោភិតោ តថា;
ឆត្តញ្ច ពន្ធុជីវី ច, សុបារិចរិយោបិ ច.
កុមុទោ កុដជោ ចេវ, តមាលិ ទសមោ កតោ;
ឆសតានិ ច គាថានិ, ឆសដ្ឋិ ច តតុត្តរិ.
ភិក្ខាវគ្គទសកំ.
ទុតិយសតកំ សមត្តំ.
២១. កណិការបុប្ផិយវគ្គោ
១. កណិការបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំ ¶ ¶ ¶ បុប្ផិតំ ទិស្វា, ឱចិនិត្វានហំ តទា;
តិស្សស្ស អភិរោបេសិំ, ឱឃតិណ្ណស្ស តាទិនោ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, អរុណបាណីតិ វិស្សុតោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កណិការបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កណិការបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. មិនេលបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ ភគវា, សតរំសី បតាបវា;
ចង្កមនំ សមារូឡ្ហោ, មេត្តចិត្តោ សិខីសភោ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វន្ទិត្វា [ថោមេត្វា (ស្យា.)] ញាណមុត្តមំ;
មិនេលបុប្ផំ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកូនតិំសកប្បម្ហិ, សុមេឃឃននាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មិនេលបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មិនេលបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. កិង្កណិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសោ, សព្ពញ្ញូ លោកនាយកោ;
ឱទកំ ទហមោគ្គយ្ហ, សិនាយិ លោកនាយកោ.
‘‘បគ្គយ្ហ កិង្កណិំ [កិង្កិណិំ (សី.)] បុប្ផំ, វិបស្សិស្សាភិរោបយិំ;
ឧទគ្គចិត្តោ សុមនោ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តវីសតិកប្បម្ហិ, រាជា ភីមរថោ អហុ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កិង្កណិបុប្ផិយោ [កិង្កិណិកបុប្ផិយោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កិង្កណិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. តរណិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សី តុ ភគវា, ទ្វិបទិន្ទោ នរាសភោ;
បុរក្ខតោ សាវកេហិ, គង្គាតីរមុបាគមិ.
‘‘សមតិត្តិ កាកបេយ្យា, គង្គា អាសិ ទុរុត្តរា;
ឧត្តារយិំ ភិក្ខុសង្ឃំ, ពុទ្ធញ្ច ទ្វិបទុត្តមំ.
‘‘អដ្ឋារសេ ¶ កប្បសតេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តរណាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘តេរសេតោ ¶ កប្បសតេ, បញ្ច សព្ពោភវា [សព្ភោគវា (សី.)] អហុំ;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បច្ឆិមេ ¶ ច ភវេ អស្មិំ, ជាតោហំ ព្រាហ្មណេ កុលេ;
សទ្ធិំ តីហិ សហាយេហិ, បព្ពជិំ សត្ថុ សាសនេ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តរណិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
តរណិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. និគ្គុណ្ឌិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិស្ស ¶ ភគវតោ, អាសិមារាមិកោ អហំ;
និគ្គុណ្ឌិបុប្ផំ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចវីសេ [បញ្ចតិំសេ (សី. ស្យា.)] ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
មហាបតាបនាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា និគ្គុណ្ឌិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
និគ្គុណ្ឌិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឧទកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ភុញ្ជន្តំ សមណំ ទិស្វា, វិប្បសន្នមនាវិលំ;
ឃដេនោទកមាទាយ, សិទ្ធត្ថស្ស អទាសហំ.
‘‘និម្មលោ ¶ ហោមហំ អជ្ជ, វិមលោ ខីណសំសយោ;
ភវេ និព្ពត្តមានម្ហិ, ផលំ និព្ពត្តតេ មម [សុភំ (សី.)].
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, ឧទកំ យមទាសហំ [យំ តទា អទំ (សី.), អទទិំ តទា (ស្យា.)];
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទកទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឯកសដ្ឋិម្ហិតោ កប្បេ, ឯកោវ វិមលោ អហុ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧទកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. សលលមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ¶ ជោតន្តំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
ឱភាសេន្តំ ទិសា សព្ពា, សិទ្ធត្ថំ នរសារថិំ.
‘‘ធនុំ អទ្វេជ្ឈំ កត្វាន, ឧសុំ សន្នយ្ហហំ តទា;
បុប្ផំ សវណ្ដំ ឆេត្វាន, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកបញ្ញាសិតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជុតិន្ធរោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សលលមាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សលលមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. កោរណ្ឌបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អក្កន្តញ្ច ¶ បទំ ទិស្វា, ចក្កាលង្ការភូសិតំ;
បទេនានុបទំ យន្តោ, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ.
‘‘កោរណ្ឌំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, សមូលំ បូជិតំ មយា;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, អវន្ទិំ បទមុត្តមំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តបញ្ញាសកប្បម្ហិ, ឯកោ វីតមលោ អហុំ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា កោរណ្ឌបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កោរណ្ឌបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. អាធារទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អាធារកំ ¶ ¶ មយា ទិន្នំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ;
ធារេមិ បថវិំ សព្ពំ, កេវលំ វសុធំ ឥមំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘សត្តវីសេ ឥតោ កប្បេ, អហេសុំ ចតុរោ ជនា;
សមន្តវរណា នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អាធារទាយកោ [បរិយាទានិយោ (ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អាធារទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បាបនិវារិយត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សស្ស ¶ តុ ភគវតោ, ទេវទេវស្ស តាទិនោ;
ឯកច្ឆត្តំ មយា ទិន្នំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘និវុតំ ហោតិ មេ បាបំ, កុសលស្សុបសម្បទា;
អាកាសេ ឆត្តំ ធារេន្តិ, បុព្ពកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចរិមំ ¶ វត្តតេ មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ឆត្តមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឆត្តទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទ្វេសត្តតិម្ហិតោ កប្បេ, អដ្ឋាសិំសុ ជនាធិបា;
មហានិទាននាមេន, រាជានោ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បាបនិវារិយោ [វាតាតបនិវារិយោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
បាបនិវារិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
កណិការបុប្ផិយវគ្គោ ឯកវីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ ¶ –
កណិការោ មិនេលញ្ច, កិង្កណិ តរណេន ច;
និគ្គុណ្ឌិបុប្ផី ទកទោ, សលលោ ច កុរណ្ឌកោ;
អាធារកោ បាបវារី, អដ្ឋតាលីស គាថកាតិ.
២២. ហត្ថិវគ្គោ
១. ហត្ថិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ¶ ¶ ភគវតោ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ;
នាគសេដ្ឋោ មយា ទិន្នោ, ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា.
‘‘ឧត្តមត្ថំ អនុភោមិ, សន្តិបទមនុត្តរំ;
នាគទានំ [អគ្គទានំ (សី. ក.)] មយា ទិន្នំ, សព្ពលោកហិតេសិនោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ នាគ [ទាន (សី. ក.)] មទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, នាគទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អដ្ឋសត្តតិកប្បម្ហិ, សោឡសាសិំសុ ខត្តិយា;
សមន្តបាសាទិកា នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ហត្ថិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ហត្ថិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. បានធិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អារញ្ញិកស្ស ឥសិនោ, ចិររត្តតបស្សិនោ [ឈាយិនោ, មេត្តចិត្តតបស្សិនោ (ស្យា.)];
ពុទ្ធស្ស [ធម្មស្ស (ស្យា. ក.)] ភាវិតត្តស្ស, អទាសិំ បានធិំ អហំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
ទិព្ពយានំ [សព្ពំ យានំ (សី.)] អនុភោមិ, បុព្ពកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បានធិស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘សត្តសត្តតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, អដ្ឋ អាសិំសុ ខត្តិយា;
សុយានា នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បានធិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បានធិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. សច្ចសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘វេស្សភូ តម្ហិ សមយេ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ;
ទេសេតិ អរិយសច្ចានិ, និព្ពាបេន្តោ មហាជនំ.
‘‘បរមការុញ្ញបត្តោម្ហិ, សមិតិំ អគមាសហំ;
សោហំ និសិន្នកោ សន្តោ, ធម្មមស្សោសិ សត្ថុនោ.
‘‘តស្សាហំ ធម្មំ សុត្វាន, ទេវលោកំ អគច្ឆហំ;
តិំសកប្បានិ ទេវេសុ, អវសិំ តត្ថហំ បុរេ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សច្ចសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘ឆព្ពីសម្ហិ ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
ឯកផុសិតនាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សច្ចសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សច្ចសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ឯកសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទុមគ្គេ បំសុកូលិកំ [បំសុកូលកំ (?)], លគ្គំ ទិស្វាន សត្ថុនោ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, បំសុកូលំ អវន្ទហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចវីសេ ¶ ¶ ¶ ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
អមិតាភោតិ នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ឯកសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. រំសិសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧទេន្តំ សតរំសិំវ, បីតរំសិំវ [សិតរំសិំ វ (សី. ស្យា.)] ភាណុមំ;
ព្យគ្ឃូសភំវ បវរំ, សុជាតំ បព្ពតន្តរេ.
‘‘ពុទ្ធស្ស អានុភាវោ សោ, ជលតេ បព្ពតន្តរេ;
រំសេ [រំស្យា (?)] ចិត្តំ បសាទេត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘អវសេសេសុ កប្បេសុ, កុសលំ ចរិតំ មយា;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, ពុទ្ធានុស្សតិយាបិ ច.
‘‘តិំសកប្បសហស្សេតោ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តបញ្ញាសកប្បម្ហិ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
សុជាតោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រំសិសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
រំសិសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. សន្ធិតត្ថេរអបទានំ
‘‘អស្សត្ថេ ¶ ហរិតោភាសេ, សំវិរូឡ្ហម្ហិ បាទបេ;
ឯកំ ពុទ្ធគតំ សញ្ញំ, អលភិំហំ [អលភិស្សំ (សី.)] បតិស្សតោ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
តស្សា សញ្ញាយ វាហសា, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ.
‘‘ឥតោ ¶ តេរសកប្បម្ហិ, ធនិដ្ឋោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សន្ធិតោ [សណ្ឋិតោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សន្ធិតត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. តាលវណ្ដទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘តាលវណ្ដំ មយា ទិន្នំ, តិស្សស្សាទិច្ចពន្ធុនោ;
គិម្ហនិព្ពាបនត្ថាយ, បរិឡាហោបសន្តិយា.
‘‘សន្និព្ពាបេមិ រាគគ្គិំ, ទោសគ្គិញ្ច តទុត្តរិំ;
និព្ពាបេមិ ច មោហគ្គិំ, តាលវណ្ដស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តាលវណ្ដស្សិទំ ផលំ.
‘‘តេសដ្ឋិម្ហិ ឥតោ កប្បេ, មហានាមសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តាលវណ្ដទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តាលវណ្ដទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. អក្កន្តសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘កុសាដកំ ¶ គហេត្វាន, ឧបជ្ឈាយស្សហំ បុរេ;
មន្តញ្ច អនុសិក្ខាមិ, គន្ថាទោសស្ស [កណ្ឌភេទស្ស (សី.), គណ្ឌភេទស្ស (ស្យា.)] បត្តិយា.
‘‘អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
ឧសភំ បវរំ អគ្គំ, តិស្សំ ពុទ្ធំ គណុត្តមំ [គជុត្តមំ (ស្យា.)].
‘‘កុសាដកំ ¶ បត្ថរិតំ, អក្កមន្តំ នរុត្តមំ;
សមុគ្គតំ មហាវីរំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘ទិស្វា ¶ ¶ តំ លោកបជ្ជោតំ, វិមលំ ចន្ទសន្និភំ;
អវន្ទិំ សត្ថុនោ បាទេ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ អទាសិំ កុសាដកំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កុសាដកស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តតិំសេ ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
សុនន្ទោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អក្កន្តសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
អក្កន្តសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សប្បិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘និសិន្នោ បាសាទវរេ, នារីគណបុរក្ខតោ;
ព្យាធិតំ សមណំ ទិស្វា, អភិនាមេសហំ ឃរំ.
‘‘ឧបវិដ្ឋំ មហាវីរំ, ទេវទេវំ នរាសភំ;
សប្បិតេលំ មយា ទិន្នំ, សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិនោ.
‘‘បស្សទ្ធទរថំ ទិស្វា, វិប្បសន្នមុខិន្ទ្រិយំ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, អនុសំសាវយិំ បុរេ.
‘‘ទិស្វា ¶ ¶ មំ សុប្បសន្នត្តំ [សុប្បសន្នន្តំ (ស្យា. ក.) សុប្បសន្នចិត្តន្តិ អត្ថោ], ឥទ្ធិយា បារមិង្គតោ;
នភំ អព្ភុគ្គមី ធីរោ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សប្បិតេលស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ សត្តរសេ កប្បេ, ជុតិទេវ [ទុតិទេវ (ស្យា.), តុតិទេវ (ក.)] សនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សប្បិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សប្បិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បាបនិវារិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បិយទស្សិស្ស ¶ ភគវតោ, ចង្កមំ សោធិតំ មយា;
នឡកេហិ បដិច្ឆន្នំ, វាតាតបនិវារណំ.
‘‘បាបំ វិវជ្ជនត្ថាយ, កុសលស្សុបសម្បទា;
កិលេសានំ បហានាយ, បទហិំ សត្ថុ សាសនេ.
‘‘ឥតោ ¶ ឯកាទសេ កប្បេ, អគ្គិទេវោតិ វិស្សុតោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បាបនិវារិយោ [វាតាតបនិវារិយោ (?)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បាបនិវារិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ហត្ថិវគ្គោ ពាវីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ហត្ថិ បានធិ សច្ចញ្ច, ឯកសញ្ញិ ច រំសិកោ;
សន្ធិតោ តាលវណ្ដញ្ច, តថា អក្កន្តសញ្ញកោ;
សប្បិ បាបនិវារី ច, ចតុប្បញ្ញាស គាថកាតិ.
២៣. អាលម្ពណទាយកវគ្គោ
១. អាលម្ពណទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សិស្ស ¶ ¶ ¶ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
អាលម្ពណំ មយា ទិន្នំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘ធរណិំ បដិបជ្ជាមិ, វិបុលំ សាគរប្បរំ;
បាណេសុ ច ឥស្សរិយំ, វត្តេមិ វសុធាយ ច.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘ឥតោ ទ្វេសដ្ឋិកប្បម្ហិ, តយោ អាសិំសុ ខត្តិយា;
ឯកាបស្សិតនាមា តេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អាលម្ពណទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អាលម្ពណទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. អជិនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, គណសត្ថារកោ អហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ.
‘‘ចម្មខណ្ឌំ ¶ មយា ទិន្នំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ;
តេន កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ.
‘‘សម្បត្តិំ ¶ អនុភោត្វាន, កិលេសេ ឈាបយិំ អហំ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, អជិនំ យំ អទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អជិនស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ បញ្ចមកេ កប្បេ, រាជា អាសិំ សុទាយកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អជិនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អជិនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ទ្វេរតនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ.
‘‘មំសបេសិ មយា ទិន្នា, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
សទេវកស្មិំ លោកស្មិំ, ឥស្សរំ ការយាមហំ.
‘‘ឥមិនា ¶ មំសទានេន, រតនំ និព្ពត្តតេ មម;
ទុវេមេ រតនា លោកេ, ទិដ្ឋធម្មស្ស បត្តិយា.
‘‘តេហំ សព្ពេ អនុភោមិ, មំសទានស្ស សត្តិយា;
គត្តញ្ច មុទុកំ មយ្ហំ, បញ្ញា និបុណវេទនី.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ មំសមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មំសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ចតុត្ថកេ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
មហារោហិតនាមោ សោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ទ្វេរតនិយោ [ទ្វិរតនិយោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ទ្វេរតនិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
ទសមំ ភាណវារំ.
៤. អារក្ខទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោ, វេទិ ការាបិតា [វេទិកា ការិតា (ស្យា.)] មយា;
អារក្ខោ ច មយា ទិន្នោ, សុគតស្ស មហេសិនោ.
‘‘តេន ¶ កម្មវិសេសេន, ន បស្សិំ ភយភេរវំ;
កុហិញ្ចិ ឧបបន្នស្ស, តាសោ មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ វេទិំ ការយិំ បុរេ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វេទិកាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ឆដ្ឋម្ហិ កប្បម្ហិ, អបស្សេនសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អារក្ខទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អារក្ខទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. អព្យាធិកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិស្ស ភគវតោ, អគ្គិសាលំ អទាសហំ;
ព្យាធិកានញ្ច អាវាសំ, ឧណ្ហោទកបដិគ្គហំ.
‘‘តេន កម្មេនយំ មយ្ហំ, អត្តភាវោ សុនិម្មិតោ;
ព្យាធាហំ នាភិជានាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ សាលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អគ្គិសាលាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ច សត្តមេ កប្បេ, ឯកោសិំ អបរាជិតោ [ឯកោ អាសិំ នរាធិបោ (ស្យា.)];
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អព្យាធិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អព្យាធិកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អង្កោលបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នារទោ ¶ ¶ [វរទោ (ក.)] ឥតិ មេ នាមំ, កស្សបោ ឥតិ មំ វិទូ;
អទ្ទសំ សមណានគ្គំ, វិបស្សិំ ទេវសក្កតំ.
‘‘អនុព្យញ្ជនធរំ ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
អង្កោលបុប្ផំ [វកុលបុប្ផំ (ស្យា.), ពកោលបុប្ផំ (ក.)] បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ចតុសត្តតិតោ កប្បេ, រោមសោ នាម ខត្តិយោ;
អាមុក្កមាលាភរណោ, សយោគ្គពលវាហនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អង្កោលបុប្ផិយោ [វកុលបុប្ផិយោ (ស្យា.), ពកោលបុប្ផិយោ (ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អង្កោលបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. សោវណ្ណវដំសកិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧយ្យានភូមិំ ¶ និយ្យន្តោ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
វដំសកំ គហេត្វាន, សោវណ្ណំ សាធុនិម្មិតំ.
‘‘សីឃំ តតោ សមារុយ្ហ, ហត្ថិក្ខន្ធគតោ អហំ;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តវីសេ ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
មហាបតាបនាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សោវណ្ណវដំសកិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សោវណ្ណវដំសកិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. មិញ្ជវដំសកិយត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហិ, សិខិម្ហិ វទតំ វរេ;
វដំសកេហិ អាកិណ្ណំ, ពោធិបូជំ អកាសហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បូជមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពោធិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ឆព្ពីសតិកប្បេ, អហុំ មេឃព្ភនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មិញ្ជវដំសកិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មិញ្ជវដំសកិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សុកតាវេឡិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អសិតោ ¶ នាម នាមេន, មាលាការោ អហំ [អហុំ (?)] តទា;
អាវេឡំ បគ្គហេត្វាន, រញ្ញោ ទាតុំ វជាមហំ.
‘‘អសម្បត្តោម្ហិ [អសម្បត្តម្ហិ (សី.), អសម្បត្តោវ (?)] រាជានំ, អទ្ទសំ សិខិនាយកំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចវីសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, រាជាហោសិំ មហព្ពលោ;
វេភារោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុកតាវេឡិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុកតាវេឡិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ឯកវន្ទនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧសភំ ¶ បវរំ វីរំ, វេស្សភុំ វិជិតាវិនំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធសេដ្ឋមវន្ទហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វន្ទនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ចតុវីសតិកប្បម្ហិ, វិកតានន្ទនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកវន្ទនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកវន្ទនិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
អាលម្ពណទាយកវគ្គោ តេវីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
អាលម្ពណញ្ច ¶ អជិនំ, មំសទារក្ខទាយកោ;
អព្យាធិ អង្កោលំ [វកុលំ (ស្យា.), ពកុឡំ (ក.)] សោណ្ណំ, មិញ្ជអាវេឡវន្ទនំ;
បញ្ចបញ្ញាស គាថាយោ, គណិតា អត្ថទស្សិភិ.
២៤. ឧទកាសនវគ្គោ
១. ឧទកាសនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អារាមទ្វារា ¶ ¶ ¶ និក្ខម្ម, ផលកំ សន្ថរិំ អហំ;
ឧទកញ្ច ឧបដ្ឋាសិំ, ឧត្តមត្ថស្ស បត្តិយា.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អាសនេ ចោទកេ ផលំ.
‘‘ឥតោ បន្នរសេ កប្បេ, អភិសាមសមវ្ហយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧទកាសនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទកាសនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ភាជនបាលកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ពន្ធុមតិយា, កុម្ភការោ អហំ តទា;
ភាជនំ អនុបាលេសិំ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស តាវទេ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, ភាជនំ អនុបាលយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភាជនស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘តេបញ្ញាសេ ឥតោ កប្បេ, អនន្តជាលិនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ភាជនបាលកោ [ភាជនទាយកោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភាជនបាលកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. សាលបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អរុណវតិយា ¶ ¶ នគរេ, អហោសិំ បូបិកោ តទា;
មម ទ្វារេន គច្ឆន្តំ, សិខិនំ អទ្ទសំ ជិនំ.
‘‘ពុទ្ធស្ស បត្តំ បគ្គយ្ហ, សាលបុប្ផំ អទាសហំ;
សម្មគ្គតស្ស ពុទ្ធស្ស, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិទាសហំ [យំ ខជ្ជកមទាសហំ (សី.), យំ ខជ្ជមភិទាសហំ (ក.) សាលបុប្ផនាមកំ ខជ្ជកំ វា ភវេយ្យ];
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សាលបុប្ផស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ចុទ្ទសកប្បម្ហិ, អហោសិំ អមិតញ្ជលោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សាលបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សាលបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. កិលញ្ជទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិវរាយំ បុរេ រម្មេ, នឡការោ អហំ តទា;
សិទ្ធត្ថេ លោកបជ្ជោតេ, បសន្នា ជនតា តហិំ.
‘‘បូជត្ថំ លោកនាថស្ស, កិលញ្ជំ បរិយេសតិ;
ពុទ្ធបូជំ ករោន្តានំ, កិលញ្ជំ អទទិំ អហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កិលញ្ជស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘សត្តសត្តតិកប្បម្ហិ, រាជា អាសិំ ជលទ្ធរោ [ជុតិន្ធរោ (សី.)];
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កិលញ្ជទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កិលញ្ជទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. វេទិការកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ¶ ¶ ភគវតោ, ពោធិយា បាទបុត្តមេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ការេសិំ វេទិកំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, ការេសិំ វេទិកំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វេទិកាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ ឯកាទសេ កប្បេ, អហោសិំ សូរិយស្សមោ;
សត្តរត្តនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វេទិការកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វេទិការកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. វណ្ណការត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ អរុណវតិយា, វណ្ណការោ អហំ តទា;
ចេតិយេ ទុស្សភណ្ឌានិ, នានាវណ្ណំ រជេសហំ [រជិំ អហំ (ក.), រជេមហំ (ស្យា.)].
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ វណ្ណំ រជយិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វណ្ណទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តេវីសតិកប្បេ, វណ្ណសម [ចន្ទុបម (សី.), ចន្ទសម (ស្យា.)] សនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វណ្ណការោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វណ្ណការត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. បិយាលបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
បិយាលំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, គតមគ្គេ ខិបិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិយាលបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិយាលបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. អម្ពយាគទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សកេ ¶ សិប្បេ អបត្ថទ្ធោ, អគមំ កាននំ អហំ;
សម្ពុទ្ធំ យន្តំ ទិស្វាន, អម្ពយាគំ អទាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អម្ពយាគស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អម្ពយាគទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អម្ពយាគទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ជគតិការកត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហិ, អត្ថទស្សិ នរុត្តមេ;
ជគតី ការិតា មយ្ហំ, ពុទ្ធស្ស ថូបមុត្តមេ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ជគតិយា ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ជគតិការកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ជគតិការកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. វាសិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កម្មារោហំ ¶ បុរេ អាសិំ, តិវរាយំ បុរុត្តមេ;
ឯកា វាសិ មយា ទិន្នា, សយម្ភុំ អបរាជិតំ [សយម្ភុម្ហិបរាជិតេ (?)].
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ វាសិមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វាសិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា វាសិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វាសិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ឧទកាសនវគ្គោ ចតុវីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ ¶ –
ឧទកាសនភាជនំ, សាលបុប្ផី កិលញ្ជកោ;
វេទិកា វណ្ណការោ ច, បិយាលអម្ពយាគទោ;
ជគតី វាសិទាតា ច, គាថា តិំស ច អដ្ឋ ច.
២៥. តុវរទាយកវគ្គោ
១. តុវរទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ ¶ ¶ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
ភរិត្វា តុវរមាទាយ [ភរិត្វា តុរវមាទាយ (ក.), ភជ្ជិតំ តុវរមាទាយ (?) ឯត្ថ តុវរន្តិ មុគ្គកលាយសទិសំ តុវរដ្ឋិន្តិ តទដ្ឋកថា; តុវរោ ធញ្ញភេទេតិ សក្កតាភិធានេ], សង្ឃស្ស អទទិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តុវរស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តុវរទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តុវរទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. នាគកេសរិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ធនុំ អទ្វេជ្ឈំ កត្វាន, វនមជ្ឈោគហិំ អហំ;
កេសរំ ឱគតំ [ឱសរំ (ស្យា.), ឱសដំ (សី.)] ទិស្វា, បតបត្តំ សមុដ្ឋិតំ.
‘‘ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, តិស្សស្ស លោកពន្ធុនោ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘តេសត្តតិម្ហិ ¶ កប្បម្ហិ [សត្តសត្តតិមេ កប្បេ (ស្យា.)], សត្ត កេសរនាមកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នាគកេសរិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នាគកេសរិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. នឡិនកេសរិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ជាតស្សរស្ស ¶ ¶ ¶ វេមជ្ឈេ, វសាមិ ជលកុក្កុដោ;
អទ្ទសាហំ [អថទ្ទសំ (សី. ស្យា.)] ទេវទេវំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ.
‘‘តុណ្ឌេន កេសរិំ [កេសរំ (ស្យា.)] គយ្ហ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, តិស្សស្ស លោកពន្ធុនោ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘តេសត្តតិម្ហិ កប្បម្ហិ, សត្ត កេសរនាមកា [សតបត្តសនាមកោ (សី. ស្យា.)];
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា នឡិនកេសរិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នឡិនកេសរិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. វិរវបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ខីណាសវសហស្សេហិ, និយ្យាតិ លោកនាយកោ;
វិរវបុប្ផមាទាយ [វិរវិបុប្ផំ បគ្គយ្ហ (សី.)], ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វិរវបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វិរវបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. កុដិធូបកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោ, អហោសិំ កុដិគោបកោ;
កាលេន កាលំ ធូបេសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធូបទានស្សិទំ [ពុទ្ធបូជាយិទំ (សី.)] ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុដិធូបកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុដិធូបកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. បត្តទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បរមេន ទមថេន, សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិនោ;
បត្តទានំ មយា ទិន្នំ, ឧជុភូតស្ស តាទិនោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បត្តទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បត្តទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បត្តទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ធាតុបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ លោកនាថម្ហិ, សិទ្ធត្ថម្ហិ នរុត្តមេ;
ឯកា ធាតុ មយា លទ្ធា, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘តាហំ ¶ ធាតុំ គហេត្វាន, ពុទ្ធស្សាទិច្ចពន្ធុនោ;
បញ្ចវស្សេ បរិចរិំ, តិដ្ឋន្តំវ នរុត្តមំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ធាតុំ បូជយិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធាតុបដ្ឋហនេ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធាតុបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ធាតុបូជកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សត្តលិបុប្ផបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘សត្ត ¶ សត្តលិបុប្ផានិ, សីសេ កត្វានហំ តទា;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, វេស្សភុម្ហិ នរុត្តមេ [វិភត្តិវិបល្លាសោ ចិន្តេតព្ពោ].
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សត្តលិបុប្ផបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សត្តលិបុប្ផបូជកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ពិម្ពិជាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
ចតុសច្ចំ បកាសេតិ, ទីបេតិ អមតំ បទំ.
‘‘ពិម្ពិជាលកបុប្ផានិ [ពិម្ពជាលកបុប្ផានិ (ក.)], បុថុ កត្វានហំ តទា;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘អដ្ឋសដ្ឋិម្ហិតោ កប្បេ, ចតុរោ កិញ្ជកេសរា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពិម្ពិជាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពិម្ពិជាលិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ឧទ្ទាលកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កកុធោ នាម នាមេន, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
បវនា និក្ខមិត្វាន, អនុប្បត្តោ មហានទិំ.
‘‘ឧទ្ទាលកំ ¶ គហេត្វាន, សយម្ភុស្ស អទាសហំ;
សំយតស្សុជុភូតស្ស, បសន្នមានសោ អហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧទ្ទាលកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទ្ទាលកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
តុវរទាយកវគ្គោ បញ្ចវីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ ¶ –
តុវរនាគនឡិនា, វិរវី កុដិធូបកោ;
បត្តោ ធាតុសត្តលិយោ, ពិម្ពិ ឧទ្ទាលកេន ច;
សត្តតិំសតិ គាថាយោ, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
២៦. ថោមកវគ្គោ
១. ថោមកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទេវលោកេ ¶ ¶ ¶ ឋិតោ សន្តោ, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
ធម្មំ សុណិត្វា មុទិតោ, ឥមំ វាចំ អភាសហំ.
‘‘‘នមោ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;
ពហុជ្ជនំ [ពហុំ ជនំ (សី.)] តារយសិ, ទេសេន្តោ អមតំ បទំ’.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ វាចមភណិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ថោមនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ថោមកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ថោមកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ឯកាសនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិជហិត្វា ទេវវណ្ណំ, សភរិយោ ឥធាគមិំ;
អធិការំ កត្តុកាមោ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សាសនេ.
‘‘ទេវលោ នាម នាមេន, បទុមុត្តរសាវកោ;
តស្ស ភិក្ខា មយា ទិន្នា, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បិណ្ឌបាតស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកាសនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកាសនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ចិតកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘អានន្ទោ ¶ ¶ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
អរញ្ញេ បរិនិព្ពាយិ, អមនុស្សម្ហិ កាននេ.
‘‘ទេវលោកា ឥធាគន្ត្វា, ចិតំ កត្វានហំ តទា;
សរីរំ តត្ថ ឈាបេសិំ, សក្ការញ្ច អកាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចិតកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចិតកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. តិចម្បកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , វិកតោ [វិកនោ (សី. ស្យា.)] នាម បព្ពតោ;
តស្ស វេមជ្ឈេ វសតិ, សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ.
‘‘ទិស្វាន តស្សោបសមំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
តីណិ ចម្បកបុប្ផានិ, គហេត្វាន សមោកិរិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិចម្បកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិចម្បកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. សត្តបាដលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ជោតន្តំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
សត្ត បាដលិបុប្ផានិ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សត្តបាដលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សត្តបាដលិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឧបាហនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អហោសិំ ¶ ចន្ទនោ នាម, សម្ពុទ្ធស្សត្រជោ តទា;
ឯកោបាហនោ មយា ទិន្នោ, ពោធិំ សម្បជ្ជ មេ តុវំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បានធិំ [យមុបាហនំ (សី.), យំ បាទុំ (ស្យា.)] ទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧបាហនស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧបាហនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧបាហនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. មញ្ជរិបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘មញ្ជរិកំ ករិត្វាន, រថិយំ បដិបជ្ជហំ;
អទ្ទសំ សមណានគ្គំ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ ¶ សុមនោ, បរមាយ ច បីតិយា;
ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ តេសត្តតិកប្បេ, ឯកោ អាសិំ មហីបតិ;
ជោតិយោ នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មញ្ជរិបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មញ្ជរិបូជកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. បណ្ណទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, វាកចីរធរោ អហំ;
អលោណបណ្ណភក្ខោម្ហិ, និយមេសុ ច សំវុតោ.
‘‘បាតរាសេ អនុប្បត្តេ, សិទ្ធត្ថោ ឧបគច្ឆិ មំ;
តាហំ ពុទ្ធស្ស បាទាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បណ្ណមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បណ្ណទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តវីសតិកប្បម្ហិ ¶ , រាជា អាសិំ សទត្ថិយោ [យទត្ថិយោ (សី. ស្យា.)];
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បណ្ណទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បណ្ណទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. កុដិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបិនចារី សម្ពុទ្ធោ, រុក្ខមូលេ វសី តទា;
បណ្ណសាលំ ករិត្វាន, អទាសិំ អបរាជិតេ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បណ្ណកុដិកំ អទំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កុដិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អដ្ឋវីសេ ¶ [អដ្ឋតិំសេ (ស្យា.)] ឥតោ កប្បេ, សោឡសាសិំសុ រាជានោ;
សព្ពត្ថ អភិវស្សីតិ, វុច្ចរេ ចក្កវត្តិនោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុដិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុដិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. អគ្គបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
ឱភាសយន្តំ រំសេន [រំសិយា (ស្យា.)], សិខិនំ សិខិនំ យថា.
‘‘អគ្គជំ បុប្ផមាទាយ, ឧបាគច្ឆិំ នរុត្តមំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចវីសតិកប្បម្ហិ, អហោសិ អមិតោគតោ [អមិតវ្ហយោ (សី.)];
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អគ្គបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អគ្គបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ថោមកវគ្គោ ឆព្ពីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ថោមកេកាសនចិតកំ, ចម្បកោ សត្តបាដលិ;
បានធិ ¶ [បាហនោ (សី.), បាទុ (ស្យា.)] មញ្ជរី បណ្ណំ, កុដិទោ អគ្គបុប្ផិយោ;
គាថាយោ គណិតា ចេត្ថ, ឯកតាលីសមេវ ចាតិ.
២៧. បទុមុក្ខិបវគ្គោ
១. អាកាសុក្ខិបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ សិទ្ធត្ថំ, គច្ឆន្តំ អន្តរាបណេ;
ជលជគ្គេ ទុវេ គយ្ហ, ឧបាគច្ឆិំ នរាសភំ.
‘‘ឯកញ្ច បុប្ផំ បាទេសុ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស និក្ខិបិំ;
ឯកញ្ច បុប្ផំ បគ្គយ្ហ, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ អហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ឆត្តិំសកប្បម្ហិ, ឯកោ អាសិំ មហីបតិ;
អន្តលិក្ខករោ នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អាកាសុក្ខិបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អាកាសុក្ខិបិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. តេលមក្ខិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថម្ហិ ¶ ភគវតិ, និព្ពុតម្ហិ នរាសភេ;
ពោធិយា វេទិកាយាហំ, តេលំ មក្ខេសិ តាវទេ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ តេលំ មក្ខយិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មក្ខនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ចតុវីសេ ឥតោ កប្បេ, សុច្ឆវិ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តេលមក្ខិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តេលមក្ខិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. អឌ្ឍចន្ទិយត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សស្ស ¶ ខោ ភគវតោ, ពោធិយា បាទបុត្តមេ;
អឌ្ឍចន្ទំ មយា ទិន្នំ, ធរណីរុហបាទបេ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ចន្ទ [យំ បុប្ផ (ក.)] មភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពោធិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចវីសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, ទេវលោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អឌ្ឍចន្ទិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អឌ្ឍចន្ទិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. បទីបទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទេវភូតោ អហំ សន្តោ, ឱរុយ្ហ បថវិំ តទា;
បទីបេ បញ្ច បាទាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បទីបមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចបញ្ញាសកេ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ មហីបតិ;
សមន្តចក្ខុនាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទីបទាយកោ [អបណ្ណទីបិយោ (សី. ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បទីបទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ពិឡាលិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ ¶ , រោមសោ នាម បព្ពតោ;
តម្ហិ បព្ពតបាទម្ហិ, សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ.
‘‘ពិឡាលិយោ ¶ គហេត្វាន, សមណស្ស អទាសហំ;
អនុមោទិ មហាវីរោ, សយម្ភូ អបរាជិតោ.
‘‘ពិឡាលី តេ មម ទិន្នា, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
ភវេ និព្ពត្តមានម្ហិ, ផលំ និព្ពត្តតំ តវ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ពិឡាលិមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពិឡាលិយា ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពិឡាលិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពិឡាលិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. មច្ឆទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ, ឧក្កុសោ អាសហំ តទា;
មហន្តំ មច្ឆំ បគ្គយ្ហ, សិទ្ធត្ថមុនិនោ អទំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ មច្ឆមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មច្ឆទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មច្ឆទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មច្ឆទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ជវហំសកត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ, អាសិំ វនចរោ តទា;
សិទ្ធត្ថំ អទ្ទសំ ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ.
‘‘អញ្ជលិំ ¶ បគ្គហេត្វាន, ឧល្លោកេន្តោ មហាមុនិំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, អវន្ទិំ នាយកំ អហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យមវន្ទិំ នរាសភំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វន្ទនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ជវហំសកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ជវហំសកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សឡលបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ , អហោសិំ កិន្នរោ តទា;
វិបស្សិំ អទ្ទសំ ពុទ្ធំ, រំសិជាលសមាកុលំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បរមាយ ច បីតិយា;
បគ្គយ្ហ សឡលំ បុប្ផំ, វិបស្សិំ ឱកិរិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សឡលបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សឡលបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ឧបាគតាសយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្ស វេមជ្ឈេ, សរោ អាសិ សុនិម្មិតោ;
តត្ថាហំ រក្ខសោ អាសិំ, ហេឋសីលោ ភយានកោ.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, វិបស្សី លោកនាយកោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘ឧបាគតំ ¶ មហាវីរំ, ទេវទេវំ នរាសភំ;
អាសយា អភិនិក្ខម្ម, អវន្ទិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ វន្ទិំ បុរិសុត្តមំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វន្ទនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧបាគតាសយោ [ឧបាគតហាសនិយោ (ស្យា.), ឧបាគតាហាសនិយោ (ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧបាគតាសយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. តរណិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ ¶ សម្ពុទ្ធោ, វិបស្សី ទក្ខិណារហោ;
នទីតីរេ ឋិតោ សត្ថា, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ.
‘‘នាវា ន វិជ្ជតេ តត្ថ, សន្តារណី មហណ្ណវេ;
នទិយា អភិនិក្ខម្ម, តារេសិំ លោកនាយកំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ តារេសិំ នរុត្តមំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តរណាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា តរណិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តរណិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
បទុមុក្ខិបវគ្គោ សត្តវីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ឧក្ខិបី តេលចន្ទី ច, ទីបទោ ច ពិឡាលិទោ;
មច្ឆោ ជវោ សឡលទោ, រក្ខសោ តរណោ ទស;
គាថាយោ ចេត្ថ សង្ខាតា, តាលីសំ ចេកមេវ ចាតិ.
២៨. សុវណ្ណពិព្ពោហនវគ្គោ
១. សុវណ្ណពិព្ពោហនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឯកាសនំ ¶ ¶ ¶ អហមទំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
ពិព្ពោហនញ្ច [ពិម្ពោហនញ្ច (សី. បី.)] បាទាសិំ, ឧត្តមត្ថស្ស បត្តិយា.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, ពិព្ពោហនមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពិព្ពោហនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តេសដ្ឋិមេ កប្បេ, អសមោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុវណ្ណពិព្ពោហនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុវណ្ណពិព្ពោហនិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. តិលមុដ្ឋិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘មម ¶ សង្កប្បមញ្ញាយ, សត្ថា លោកគ្គនាយកោ;
មនោមយេន កាយេន, ឥទ្ធិយា ឧបសង្កមិ.
‘‘សត្ថារំ ឧបសង្កន្តំ, វន្ទិត្វា បុរិសុត្តមំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, តិលមុដ្ឋិមទាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តិលមុដ្ឋិយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ សោឡសកប្បម្ហិ, តន្តិសោ [ខន្តិយោ (ស្យា.)] នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិលមុដ្ឋិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិលមុដ្ឋិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ចង្កោដកិយត្ថេរអបទានំ
‘‘មហាសមុទ្ទំ ¶ និស្សាយ, វសតី បព្ពតន្តរេ;
បច្ចុគ្គន្ត្វាន កត្វាន [បច្ចុគ្គន្ត្វាន’កាសហំ (អដ្ឋ.), បច្ចុគ្គមនំ កត្វាន (?)], ចង្កោដក [ចង្គោដក (សី.)] មទាសហំ.
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិនោ, សព្ពសត្តានុកម្បិនោ [សយម្ភុស្សានុកម្បិនោ (ស្យា.)];
បុប្ផចង្កោដកំ ទត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, ចង្កោដកមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ចង្កោដកស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ចង្កោដកិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចង្កោដកិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. អព្ភញ្ជនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កោណ្ឌញ្ញស្ស ¶ ភគវតោ, វីតរាគស្ស តាទិនោ;
អាកាសសមចិត្តស្ស [អកក្កសចិត្តស្សាថ (អដ្ឋ.)], និប្បបញ្ចស្ស ឈាយិនោ.
‘‘សព្ពមោហាតិវត្តស្ស, សព្ពលោកហិតេសិនោ;
អព្ភញ្ជនំ មយា ទិន្នំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, អព្ភញ្ជនមទំ តទា [អម្ភញ្ជនមទាសហំ (ស្យា.)];
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អព្ភញ្ជនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ បន្នរសេ កប្បេ, ចិរប្បោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អព្ភញ្ជនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អព្ភញ្ជនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ឯកញ្ជលិកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧទុម្ពរេ ¶ ¶ ¶ វសន្តស្ស, និយតេ បណ្ណសន្ថរេ;
វុត្ថោកាសោ មយា ទិន្នោ, សមណស្ស មហេសិនោ.
‘‘តិស្សស្ស ទ្វិបទិន្ទស្ស, លោកនាថស្ស តាទិនោ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, សន្ថរិំ បុប្ផសន្ថរំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ករិំ បុប្ផសន្ថរំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សន្ថរស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ចុទ្ទសកប្បម្ហិ, អហោសិំ មនុជាធិបោ;
ឯកអញ្ជលិកោ នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកញ្ជលិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកញ្ជលិកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. បោត្ថកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សត្ថារំ ¶ ធម្មមារព្ភ, សង្ឃញ្ចាបិ មហេសិនំ;
បោត្ថទានំ មយា ទិន្នំ, ទក្ខិណេយ្យេ អនុត្តរេ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បោត្ថទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បោត្ថកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បោត្ថកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ចិតកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ, អនុសោតំ វជាមហំ;
សត្ត មាលុវបុប្ផានិ, ចិតមារោបយិំ អហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, ចិតកំ យមបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ចិតបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តសដ្ឋិម្ហិតោ កប្បេ, បដិជគ្គសនាមកា;
សត្តរតនសម្បន្នា, សត្តាសុំ ចក្កវត្តិនោ [បដិជគ្គសនាមកោ; សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ (ស្យា.)].
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចិតកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចិតកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. អាលុវទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, មហាសិន្ធុ សុទស្សនា;
តត្ថទ្ទសំ វីតរាគំ, សុប្បភាសំ សុទស្សនំ.
‘‘បរមោបសមេ យុត្តំ, ទិស្វា វិម្ហិតមានសោ;
អាលុវំ តស្ស បាទាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អាលុវស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា អាលុវទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អាលុវទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ឯកបុណ្ឌរីកត្ថេរអបទានំ
‘‘រោមសោ ¶ នាម នាមេន, សយម្ភូ សុព្ពតោ [សប្បភោ (ស្យា.)] តទា;
បុណ្ឌរីកំ មយា ទិន្នំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, បុណ្ឌរីកមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុណ្ឌរីកស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកបុណ្ឌរីកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកបុណ្ឌរីកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. តរណីយត្ថេរអបទានំ
‘‘មហាបថម្ហិ វិសមេ, សេតុ ការាបិតោ មយា;
តរណត្ថាយ លោកស្ស, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យោ សេតុ ការិតោ មយា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សេតុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចបញ្ញាសិតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ សមោគធោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តរណីយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តរណីយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សុវណ្ណពិព្ពោហនវគ្គោ អដ្ឋវីសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សុវណ្ណំ ¶ តិលមុដ្ឋិ ច, ចង្កោដព្ភញ្ជនញ្ជលី;
បោត្ថកោ ចិតមាលុវា, ឯកបុណ្ឌរី សេតុនា;
ទ្វេចត្តាលីស គាថាយោ, គណិតាយោ វិភាវិភីតិ.
ឯកាទសមំ ភាណវារំ.
២៩. បណ្ណទាយកវគ្គោ
១. បណ្ណទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បណ្ណសាលេ ¶ ¶ ¶ និសិន្នោម្ហិ, បណ្ណភោជនភោជនោ;
ឧបវិដ្ឋញ្ច មំ សន្តំ, ឧបាគច្ឆិ មហាឥសិ [មហាមុនិ (សី.)].
‘‘សិទ្ធត្ថោ លោកបជ្ជោតោ, សព្ពលោកតិកិច្ឆកោ;
តស្ស បណ្ណំ មយា ទិន្នំ, និសិន្នំ [និសិន្នស្ស (ស្យា. អដ្ឋ.)] បណ្ណសន្ថរេ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បណ្ណមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បណ្ណទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បណ្ណទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បណ្ណទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិនេរុសមសន្តោសោ ¶ , ធរណីសម [ធរណីធរ (សី. ស្យា.)] សាទិសោ;
វុដ្ឋហិត្វា សមាធិម្ហា, ភិក្ខាយ មមុបដ្ឋិតោ.
‘‘ហរីតកំ [ហរីតកិំ (ស្យា.)] អាមលកំ, អម្ពជម្ពុវិភីតកំ;
កោលំ ភល្លាតកំ ពិល្លំ, ផារុសកផលានិ ច.
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិស្ស, សព្ពលោកានុកម្បិនោ;
តញ្ច សព្ពំ មយា ទិន្នំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តបញ្ញាសិតោ ¶ កប្បេ, ឯកជ្ឈោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. បច្ចុគ្គមនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សីហំ ¶ យថា វនចរំ, និសភាជានិយំ យថា;
កកុធំ វិលសន្តំវ, អាគច្ឆន្តំ នរាសភំ.
‘‘សិទ្ធត្ថំ ¶ លោកបជ្ជោតំ, សព្ពលោកតិកិច្ឆកំ;
អកាសិំ បច្ចុគ្គមនំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, បច្ចុគ្គច្ឆិំ នរាសភំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បច្ចុគ្គមនេ ឥទំ ផលំ.
‘‘សត្តតិំសេ [សត្តវីសេ (សី. ស្យា.)] ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ ជនាធិបោ;
សបរិវារោតិ នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បច្ចុគ្គមនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បច្ចុគ្គមនិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ឯកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ទក្ខិណម្ហិ ទុវារម្ហិ, បិសាចោ អាសហំ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, បីតរំសិំវ ភាណុមំ.
‘‘វិបស្សិស្ស នរគ្គស្ស, សព្ពលោកហិតេសិនោ;
ឯកបុប្ផំ មយា ទិន្នំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. មឃវបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នម្មទានទិយា តីរេ, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
សមាធិំ សោ សមាបន្នោ, វិប្បសន្នោ អនាវិលោ.
‘‘ទិស្វា បសន្នសុមនោ, សម្ពុទ្ធំ អបរាជិតំ;
តាហំ មឃវបុប្ផេន, សយម្ភុំ បូជយិំ តទា.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មឃវបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មឃវបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឧបដ្ឋាកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘រថិយំ ¶ បដិបជ្ជន្តំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
ទ្វិបទិន្ទំ មហានាគំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘បក្កោសាបិយ តស្សាហំ, សព្ពលោកហិតេសិនោ;
ឧបដ្ឋាកោ មយា ទិន្នោ, សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិនោ.
‘‘បដិគ្គហេត្វា [បដិគ្គហេសិ (ក.)] សម្ពុទ្ធោ, និយ្យាទេសិ មហាមុនិ [មហាឥសិ (ក.)];
ឧដ្ឋាយ អាសនា តម្ហា, បក្កាមិ បាចិនាមុខោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, ឧបដ្ឋាកមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧបដ្ឋានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សត្តបញ្ញាសិតោ កប្បេ, ពលសេនសនាមកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧបដ្ឋាកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧបដ្ឋាកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. អបទានិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អបទានំ សុគតានំ, កិត្តយិំហំ មហេសិនំ;
បាទេ ច សិរសា វន្ទិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, អបទានំ បកិត្តយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អបទានិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អបទានិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សត្តាហបព្ពជិតត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិស្ស ¶ ភគវតោ, សង្ឃោ សក្កតមានិតោ;
ព្យសនំ មេ អនុប្បត្តំ, ញាតិភេទោ បុរេ អហុ.
‘‘បព្ពជ្ជំ ឧបគន្ត្វាន, ព្យសនុបសមាយហំ;
សត្តាហាភិរតោ តត្ថ, សត្ថុសាសនកម្យតា.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យមហំ បព្ពជិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បព្ពជ្ជាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘សត្តសដ្ឋិម្ហិតោ ¶ កប្បេ, សត្ត អាសុំ មហីបតី;
សុនិក្ខមាតិ ញាយន្តិ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា សត្តាហបព្ពជិតោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សត្តាហបព្ពជិតត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ពុទ្ធុបដ្ឋាយិកត្ថេរអបទានំ
‘‘វេដម្ភិនីតិ ¶ [វេដម្ពរីតិ (សី.), វេធម្ភិនីតិ (ស្យា.)] មេ នាមំ, បិតុសន្តំ [បិតា’សន្តំ (?)] មមំ តទា;
មម ហត្ថំ គហេត្វាន, ឧបានយិ មហាមុនិំ.
‘‘ឥមេមំ ឧទ្ទិសិស្សន្តិ, ពុទ្ធា លោកគ្គនាយកា;
តេហំ ឧបដ្ឋិំ សក្កច្ចំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, ពុទ្ធេ ឧបដ្ឋហិំ [បរិចរិំ (សី. ស្យា.)] តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧបដ្ឋានស្សិទំ ផលំ.
‘‘តេវីសម្ហិ ឥតោ កប្បេ, ចតុរោ អាសុ ខត្តិយា;
សមណុបដ្ឋាកា នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពុទ្ធុបដ្ឋាយិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពុទ្ធុបដ្ឋាយិកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បុព្ពង្គមិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ ¶ ¶ , បព្ពជិម្ហ អកិញ្ចនា;
តេសំ បុព្ពង្គមោ អាសិំ, ឧត្តមត្ថស្ស បត្តិយា.
‘‘សរាគា ¶ សភវា [សមោហា (ស្យា.)] ចេតេ, វិប្បសន្នមនាវិលា;
ឧបដ្ឋហិំសុ សក្កច្ចំ, បសន្នា សេហិ បាណិភិ.
‘‘ខីណាសវា វន្តទោសា, កតកិច្ចា អនាសវា;
ផរិំសុ មេត្តចិត្តេន, សយម្ភូ អបរាជិតា.
‘‘តេសំ ឧបដ្ឋហិត្វាន, សម្ពុទ្ធានំ បតិស្សតោ;
មរណញ្ច អនុប្បត្តោ, ទេវត្តញ្ច អគម្ហសេ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ សីលមនុបាលយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សញ្ញមស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុព្ពង្គមិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុព្ពង្គមិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
បណ្ណទាយកវគ្គោ ឯកូនតិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
បណ្ណំ ផលំ បច្ចុគ្គមំ, ឯកបុប្ផិ ច មឃវា;
ឧបដ្ឋាកាបទានញ្ច ¶ , បព្ពជ្ជា ពុទ្ធុបដ្ឋាកោ;
បុព្ពង្គមោ ច គាថាយោ, អដ្ឋតាលីស កិត្តិតា.
៣០. ចិតកបូជកវគ្គោ
១. ចិតកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘អជិតោ ¶ ¶ នាម នាមេន, អហោសិំ ព្រាហ្មណោ តទា;
អាហុតិំ យិដ្ឋុកាមោហំ, នានាបុប្ផំ សមានយិំ.
‘‘ជលន្តំ ចិតកំ ទិស្វា, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ;
តញ្ច បុប្ផំ សមានេត្វា, ចិតកេ ឱកិរិំ អហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តវីសេ [សត្តតិំសេ (ក.)] ឥតោ កប្បេ, សត្តាសុំ មនុជាធិបា;
សុបជ្ជលិតនាមា តេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចិតកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចិតកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. បុប្ផធារកត្ថេរអបទានំ
‘‘វាកចីរធរោ ¶ អាសិំ, អជិនុត្តរវាសនោ;
អភិញ្ញា បញ្ច និព្ពត្តា, ចន្ទស្ស បរិមជ្ជកោ.
‘‘វិបស្សិំ លោកបជ្ជោតំ, ទិស្វា អភិគតំ មមំ;
បារិច្ឆត្តកបុប្ផានិ, ធារេសិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធារណាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘សត្តាសីតិម្ហិតោ ¶ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ មហីបតិ;
សមន្តធារណោ នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុប្ផធារកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុប្ផធារកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ឆត្តទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បុត្តោ មម បព្ពជិតោ, កាសាយវសនោ តទា;
សោ ច ពុទ្ធត្តំ សម្បត្តោ, និព្ពុតោ លោកបូជិតោ.
‘‘វិចិនន្តោ ¶ សកំ បុត្តំ, អគមំ បច្ឆតោ អហំ;
និព្ពុតស្ស មហន្តស្ស, ចិតកំ អគមាសហំ.
‘‘បគ្គយ្ហ អញ្ជលិំ តត្ថ, វន្ទិត្វា ចិតកំ អហំ;
សេតច្ឆត្តញ្ច បគ្គយ្ហ, អារោបេសិំ អហំ តទា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ឆត្តមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឆត្តទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចវីសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, សត្ត អាសុំ ជនាធិបា;
មហារហសនាមា តេ, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឆត្តទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឆត្តទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សទ្ទសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘អនុគ្គតម្ហិ អាទិច្ចេ, បនាទោ [បសាទោ (ស្យា. អដ្ឋ.)] វិបុលោ អហុ;
ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស លោកម្ហិ, បាតុភាវោ មហេសិនោ.
‘‘ឃោស [សទ្ទ (សី. ស្យា.)] មស្សោសហំ ¶ តត្ថ, ន ច បស្សាមិ តំ ជិនំ;
មរណញ្ច អនុប្បត្តោ, ពុទ្ធសញ្ញមនុស្សរិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សទ្ទសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សទ្ទសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. គោសីសនិក្ខេបកត្ថេរអបទានំ
‘‘អារាមទ្វារា និក្ខម្ម, គោសីសំ សន្ថតំ មយា;
អនុភោមិ សកំ កម្មំ, បុព្ពកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘អាជានិយា វាតជវា, សិន្ធវា សីឃវាហនា;
អនុភោមិ សព្ពមេតំ, គោសីសស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘អហោ ការំ បរមការំ, សុខត្តេ សុកតំ មយា;
សង្ឃេ កតស្ស ការស្ស, ន អញ្ញំ កលមគ្ឃតិ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ សីសំ សន្ថរិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សន្ថរស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចសត្តតិកប្បម្ហិ, សុប្បតិដ្ឋិតនាមកោ;
ឯកោ អាសិំ មហាតេជោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គោសីសនិក្ខេបកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គោសីសនិក្ខេបកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. បាទបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, អហោសិំ កិន្នរោ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, បីតរំសិំវ ភាណុមំ.
‘‘ឧបេតំ តមហំ [ឧបេតោបិ តទា (ស្យា.), ឧបេសិំ តមហំ (?)] ពុទ្ធំ, វិបស្សិំ លោកនាយកំ;
ចន្ទនំ តគរញ្ចាបិ, បាទេ ឱសិញ្ចហំ តទា.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បាទំ អភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បាទបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បាទបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បាទបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ទេសកិត្តកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧបសាលកនាមោហំ ¶ , អហោសិំ ព្រាហ្មណោ តទា;
កាននំ វនមោគាឡ្ហំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘ទិស្វាន វន្ទិំ បាទេសុ, លោកាហុតិបដិគ្គហំ;
បសន្នចិត្តំ មំ ញត្វា, ពុទ្ធោ អន្តរធាយថ.
‘‘កាននា អភិនិក្ខម្ម, ពុទ្ធសេដ្ឋមនុស្សរិំ;
តំ ទេសំ កិត្តយិត្វាន, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ទេសមភិកិត្តយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ទេសកិត្តកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ទេសកិត្តកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សរណគមនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, អហោសិំ លុទ្ទកោ តទា;
វិបស្សិំ អទ្ទសំ ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘ឧបាសិត្វាន ¶ សម្ពុទ្ធំ, វេយ្យាវច្ចមកាសហំ;
សរណញ្ច ឧបាគច្ឆិំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, សរណំ ឧបគច្ឆហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សរណាគមនប្ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សរណគមនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សរណគមនិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. អម្ពបិណ្ឌិយត្ថេរអបទានំ
‘‘រោមសោ នាម នាមេន, ទានវោ ឥតិ វិស្សុតោ;
អម្ពបិណ្ឌី មយា ទិន្នា [អម្ពបិណ្ឌោ មយា ទិន្នោ (ស្យា.)], វិបស្សិស្ស មហេសិនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យមម្ពមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អម្ពទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អម្ពបិណ្ឌិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អម្ពបិណ្ឌិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. អនុសំសាវកត្ថេរអបទានំ
‘‘បិណ្ឌាយ ¶ ចរមានាហំ, វិបស្សិមទ្ទសំ ជិនំ;
ឧឡុង្គភិក្ខំ បាទាសិំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘បសន្នចិត្តោ ¶ សុមនោ, អភិវាទេសហំ តទា;
អនុសំសាវយិំ ពុទ្ធំ, ឧត្តមត្ថស្ស បត្តិយា.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, អនុសំសាវយិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អនុសំសាវនា ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អនុសំសាវកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អនុសំសាវកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ចិតកបូជកវគ្គោ តិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ចិតកំ ¶ បារិឆត្តោ ច, សទ្ទគោសីសសន្ថរំ;
បាទោ បទេសំ សរណំ, អម្ពោ សំសាវកោបិ ច;
អដ្ឋតាលីស គាថាយោ, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
អថ ¶ វគ្គុទ្ទានំ –
កណិការោ ¶ ហត្ថិទទោ, អាលម្ពណុទកាសនំ;
តុវរំ ថោមកោ ចេវ, ឧក្ខេបំ សីសុបធានំ.
បណ្ណទោ ចិតបូជី ច, គាថាយោ ចេវ សព្ពសោ;
ចត្តារិ ច សតានីហ, ឯកបញ្ញាសមេវ ច.
បញ្ចវីសសតា សព្ពា, ទ្វាសត្តតិ តទុត្តរិ;
តិសតំ អបទានានំ, គណិតា អត្ថទស្សិភិ.
កណិការវគ្គទសកំ.
តតិយសតកំ សមត្តំ.
៣១. បទុមកេសរវគ្គោ
១. បទុមកេសរិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥសិសង្ឃេ ¶ ¶ អហំ បុព្ពេ, អាសិំ មាតង្គវារណោ;
មហេសីនំ បសាទេន, បទ្មកេសរមោកិរិំ.
‘‘បច្ចេកជិនសេដ្ឋេសុ, ធុតរាគេសុ តាទិសុ;
តេសុ ចិត្តំ បសាទេត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, កេសរំ ឱកិរិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា បទុមកេសរិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បទុមកេសរិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. សព្ពគន្ធិយត្ថេរអបទានំ
‘‘គន្ធមាលំ មយា ទិន្នំ, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
អទាសិំ ឧជុភូតស្ស, កោសេយ្យវត្ថមុត្តមំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ វត្ថមទទិំ [គន្ធមទទិំ (ស្យា.)] បុរេ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, គន្ធទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ¶ បន្នរសេ កប្បេ, សុចេឡោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សព្ពគន្ធិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សព្ពគន្ធិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. បរមន្នទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ¶ ជោតន្តំ, ឧទយន្តំវ ភាណុមំ;
វិបស្សិំ អទ្ទសំ ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘អញ្ជលិំ ¶ បគ្គហេត្វាន, អភិនេសិំ សកំ ឃរំ;
អភិនេត្វាន សម្ពុទ្ធំ, បរមន្នមទាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, បរមន្នមទិំ [បរមន្នំ ទទិំ (សី.), បរមន្នមទំ (ស្យា.)] តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បរមន្នស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បរមន្នទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បរមន្នទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ធម្មសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ភគវតោ, មហាពោធិមហោ អហុ;
រុក្ខដ្ឋស្សេវ សម្ពុទ្ធោ, [រុក្ខដ្ឋេយេវ សម្ពុទ្ធេ (សី.), រុក្ខដ្ឋោ ឥវ សម្ពុទ្ធោ (អដ្ឋ.) ឯត្ថ រុក្ខដ្ឋស្សេវ ពោធិមហការជនស្ស សម្ពុទ្ធោ ចតុសច្ចំ បកាសេតីតិ អត្ថោបិ សក្កា ញាតុំ] លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ [លោកជេដ្ឋេ នរាសភេ (សី.)].
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ;
ចតុសច្ចំ បកាសេតិ, វាចាសភិមុទីរយំ.
‘‘សង្ខិត្តេន ច ទេសេន្តោ, វិត្ថារេន ច ទេសយំ [ទេសយិ (ស្យា.), ភាសតិ (ក.)];
វិវដ្ដច្ឆទោ សម្ពុទ្ធោ, និព្ពាបេសិ មហាជនំ.
‘‘តស្សាហំ ធម្មំ សុត្វាន, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ធម្មមសុណិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធម្មសវស្សិទំ ផលំ.
‘‘តេត្តិំសម្ហិ ¶ ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ មហីបតិ;
សុតវា នាម នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធម្មសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ធម្មសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ភាគីរថីនទីតីរេ ¶ ¶ , អហោសិ អស្សមោ តទា;
តមហំ អស្សមំ គច្ឆិំ, ផលហត្ថោ អបេក្ខវា.
‘‘វិបស្សិំ តត្ថ អទ្ទក្ខិំ, បីតរំសិំវ ភាណុមំ;
យំ មេ អត្ថិ ផលំ សព្ពំ, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. សម្បសាទកត្ថេរអបទានំ
‘‘‘នមោ តេ ពុទ្ធ វីរត្ថុ, វិប្បមុត្តោសិ សព្ពធិ;
ព្យសនម្ហិ [ព្យសនំ ហិ (សី.)] អនុប្បត្តោ, តស្ស មេ សរណំ ភវ’.
‘‘សិទ្ធត្ថោ តស្ស ព្យាកាសិ, លោកេ អប្បដិបុគ្គលោ;
‘មហោទធិសមោ សង្ឃោ, អប្បមេយ្យោ អនុត្តរោ.
‘‘‘តត្ថ ត្វំ វិរជេ ខេត្តេ, អនន្តផលទាយកេ;
សង្ឃេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សុពីជំ វាប [ចាបិ (សី.), វាបិ (ស្យា.)] រោបយ.
‘‘ឥទំ ¶ វត្វាន សព្ពញ្ញូ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
មមេវ អនុសាសិត្វា, វេហាសំ នភមុគ្គមិ.
‘‘អចិរំ គតមត្តម្ហិ, សព្ពញ្ញុម្ហិ នរាសភេ;
មរណំ សមនុប្បត្តោ, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘តទាហំ វិរជេ ខេត្តេ, អនន្តផលទាយកេ;
សង្ឃេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, បសាទមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បសាទស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សម្បសាទកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សម្បសាទកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. អារាមទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោ, អារាមោ រោបិតោ មយា;
សន្ទច្ឆាយេសុ [សីតឆាយេសុ (ស្យា.), សន្តច្ឆាយេសុ (ក.)] រុក្ខេសុ, ឧបាសន្តេសុ បក្ខិសុ.
‘‘អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
អារាមំ អភិនាមេសិំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, ផលំ បុប្ផមទាសហំ;
តតោ ជាតប្បសាទោវ, តំ វនំ បរិណាមយិំ.
‘‘ពុទ្ធស្ស យមិទំ ទាសិំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
ភវេ និព្ពត្តមានម្ហិ, និព្ពត្តតិ ផលំ មម.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ អារាមមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អារាមស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘សត្តតិំសេ ឥតោ កប្បេ, សត្តាសុំ មុទុសីតលា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អារាមទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អារាមទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. អនុលេបទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សិស្ស មុនិនោ, អទ្ទសំ សាវកំ អហំ;
នវកម្មំ ករោន្តស្ស, សីមាយ ឧបគច្ឆហំ.
‘‘និដ្ឋិតេ នវកម្មេ ច, អនុលេបមទាសហំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ.
‘‘អដ្ឋារសេ ¶ កប្បសតេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អនុលេបស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អនុលេបទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អនុលេបទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧទេន្តំ ¶ ¶ សតរំសិំវ, បីតរំសិំវ ភាណុមំ;
វនន្តរគតំ សន្តំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘អទ្ទសំ សុបិនន្តេន, សិទ្ធត្ថំ លោកនាយកំ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សុគតិំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពុទ្ធសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បព្ភារទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បិយទស្សិនោ ភគវតោ, បព្ភារោ សោធិតោ មយា;
ឃដកញ្ច ឧបដ្ឋាសិំ, បរិភោគាយ តាទិនោ.
‘‘តំ មេ ពុទ្ធោ វិយាកាសិ, បិយទស្សី មហាមុនិ;
សហស្សកណ្ឌោ សតភេណ្ឌុ [សតគេណ្ឌុ (ស្យា. ក.)], ធជាលុ ហរិតាមយោ.
‘‘និព្ពត្តិស្សតិ ¶ សោ យូបោ, រតនញ្ច អនប្បកំ;
បព្ភារទានំ ទត្វាន, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ឥតោ ពាត្តិំសកប្បម្ហិ, សុសុទ្ធោ នាម ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បព្ភារទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បព្ភារទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
បទុមកេសរវគ្គោ ឯកតិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
កេសរំ គន្ធមន្នញ្ច, ធម្មសញ្ញី ផលេន ច;
បសាទារាមទាយី ច, លេបកោ ពុទ្ធសញ្ញកោ;
បព្ភារទោ ច គាថាយោ, ឯកបញ្ញាស កិត្តិតា.
៣២. អារក្ខទាយកវគ្គោ
១. អារក្ខទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ធម្មទស្សិស្ស ¶ ¶ ¶ ¶ មុនិនោ, វតិ ការាបិតា មយា;
អារក្ខោ ច មយា ទិន្នោ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
តេន កម្មវិសេសេន, បត្តោ មេ អាសវក្ខយោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អារក្ខទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អារក្ខទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ភោជនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុជាតោ សាលលដ្ឋីវ, សោភញ្ជនមិវុគ្គតោ;
ឥន្ទលដ្ឋិរិវាកាសេ, វិរោចតិ សទា ជិនោ.
‘‘តស្ស ទេវាតិទេវស្ស, វេស្សភុស្ស មហេសិនោ;
អទាសិ ភោជនមហំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘តំ មេ ពុទ្ធោ អនុមោទិ, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
ភវេ និព្ពត្តមានម្ហិ, ផលំ និព្ពត្តតូ តវ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភោជនស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចវីសេ ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ អមិត្តកោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ភោជនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភោជនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. គតសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘អាកាសេវ ¶ បទំ នត្ថិ, អម្ពរេ អនិលញ្ជសេ;
សិទ្ធត្ថំ ជិនមទ្ទក្ខិំ, គច្ឆន្តំ តិទិវង្គណេ [តិទិវង្គណំ (ស្យា. ក.)].
‘‘អនិលេនេរិតំ ទិស្វា, សម្មាសម្ពុទ្ធចីវរំ;
វិត្តិ មមាហុ តាវទេ [វិត្តិ មេ បាហុណា តាវ (ស្យា.), វិត្តិ មេ តាវទេ ជាតា (សី.)], ទិស្វាន គមនំ មុនិំ [មុនេ (សី.)].
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា គតសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គតសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សត្តបទុមិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នទីកូលេ វសាមហំ, នេសាទោ នាម ព្រាហ្មណោ;
សតបត្តេហិ បុប្ផេហិ, សម្មជ្ជិត្វាន អស្សមំ.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, សិទ្ធត្ថំ លោកនាយកំ;
ទិស្វា នភេន [វនេន (ស្យា. ក.)] គច្ឆន្តំ, ហាសោ មេ ឧទបជ្ជថ.
‘‘បច្ចុគ្គន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ;
អស្សមំ អតិនាមេត្វា, ជលជគ្គេហិ ឱកិរិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ តេ សត្តមេ កប្បេ, ចតុរោ បាទបាវរា;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សត្តបទុមិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សត្តបទុមិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. បុប្ផាសនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, បីតរំសិំវ [សតរំសិំវ (សី. ស្យា.)] ភាណុមំ;
អវិទូរេន គច្ឆន្តំ, សិទ្ធត្ថំ អបរាជិតំ.
‘‘តស្ស បច្ចុគ្គមិត្វាន, បវេសេត្វាន អស្សមំ;
បុប្ផាសនំ មយា ទិន្នំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, វេទជាតោ តទា អហំ;
ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តំ កម្មំ បរិណាមយិំ.
‘‘យំ ¶ មេ អត្ថិ កតំ បុញ្ញំ, សយម្ភុម្ហបរាជិតេ;
សព្ពេន តេន កុសលេន, វិមលោ ហោមិ សាសនេ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, បុប្ផាសនមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុប្ផាសនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុប្ផាសនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អាសនសន្ថវិកត្ថេរអបទានំ
‘‘ចេតិយំ ឧត្តមំ នាម, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ;
អរញ្ញេ ឥរីណេ វនេ, អន្ធាហិណ្ឌាមហំ តទា.
‘‘បវនា ¶ និក្ខមន្តេន, ទិដ្ឋំ សីហាសនំ មយា;
ឯកំសំ អញ្ជលិំ កត្វា, សន្ថវិំ [ថវិស្សំ (សី.)] លោកនាយកំ.
‘‘ទិវសភាគំ ¶ ថវិត្វាន, ពុទ្ធំ លោកគ្គនាយកំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, ឥមំ វាចំ ឧទីរយិំ.
‘‘‘នមោ ¶ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;
សព្ពញ្ញូសិ មហាវីរ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ’.
‘‘អភិត្ថវិត្វា សិខិនំ, និមិត្តករណេនហំ;
អាសនំ អភិវាទេត្វា, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ថវិំ វទតំ វរំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ថោមនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘សត្តវីសេ ឥតោ កប្បេ, អតុលា សត្ត អាសុ តេ;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អាសនសន្ថវិកោ [អាសនសន្ថវកោ (?), អាសនថវិកោ (ក.), អាសនត្ថវិកោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អាសនសន្ថវិកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. សទ្ទសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុទស្សនោ ¶ មហាវីរោ, ទេសេតិ អមតំ បទំ;
បរិវុតោ សាវកេហិ, វសតិ ឃរមុត្តមេ.
‘‘តាយ ¶ វាចាយ មធុរាយ, សង្គណ្ហាតិ [សង្គណ្ហន្តេ (សី.)] មហាជនំ;
ឃោសោ ច វិបុលោ អាសិ, អាសីសោ [អាសំសោ (សី.)] ទេវមានុសេ.
‘‘និគ្ឃោសសទ្ទំ សុត្វាន, សិទ្ធត្ថស្ស មហេសិនោ;
សទ្ទេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, អវន្ទិំ លោកនាយកំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សទ្ទសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សទ្ទសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. តិរំសិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កេសរិំ ¶ អភិជាតំវ, អគ្គិក្ខន្ធំវ បព្ពតេ;
ឱភាសេន្តំ ទិសា សព្ពា [និវាសេន្តំ (ក.), ទិសាសិន្នំ (ស្យា.)], សិទ្ធត្ថំ បព្ពតន្តរេ.
‘‘សូរិយស្ស ច អាលោកំ, ចន្ទាលោកំ តថេវ ច;
ពុទ្ធាលោកញ្ច ទិស្វាន, វិត្តិ មេ ឧទបជ្ជថ.
‘‘តយោ អាលោកេ ទិស្វាន, សម្ពុទ្ធំ [ពុទ្ធញ្ច (សី.)] សាវកុត្តមំ;
ឯកំសំ អជិនំ កត្វា, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘តយោ ¶ ហិ អាលោកករា, លោកេ លោកតមោនុទា;
ចន្ទោ ច សូរិយោ ចាបិ, ពុទ្ធោ ច លោកនាយកោ.
‘‘ឱបម្មំ ឧបទស្សេត្វា, កិត្តិតោ មេ មហាមុនិ;
ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ កិត្តេត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិកិត្តយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ឯកសដ្ឋិម្ហិតោ ¶ កប្បេ, ឯកោ ញាណធរោ អហុ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិរំសិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិរំសិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. កន្ទលិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិន្ធុយា ¶ នទិយា តីរេ, អហោសិំ កស្សកោ តទា;
បរកម្មាយនេ យុត្តោ, បរភត្តំ អបស្សិតោ.
‘‘សិន្ធុំ អនុចរន្តោហំ, សិទ្ធត្ថំ ជិនមទ្ទសំ;
សមាធិនា និសិន្នំវ, សតបត្តំវ បុប្ផិតំ.
‘‘សត្ត ¶ កន្ទលិបុប្ផានិ, វណ្ដេ ឆេត្វានហំ តទា;
មត្ថកេ អភិរោបេសិំ, ពុទ្ធស្សាទិច្ចពន្ធុនោ.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, អនុកូលេ សមាហិតំ;
តិធាបភិន្នមាតង្គំ, កុញ្ជរំវ ទុរាសទំ.
‘‘តមហំ ឧបគន្ត្វាន, និបកំ ភាវិតិន្ទ្រិយំ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, អវន្ទិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កន្ទលិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កន្ទលិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. កុមុទមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧសភំ បវរំ វីរំ, មហេសិំ វិជិតាវិនំ;
វិបស្សិនំ មហាវីរំ, អភិជាតំវ កេសរិំ.
‘‘រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
គហេត្វា កុមុទំ មាលំ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ សមោកិរិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុមុទមាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុមុទមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
អារក្ខទាយកវគ្គោ ពាត្តិំសតិមោ [ពត្តិំសតិមោ (សី. ស្យា.)].
តស្សុទ្ទានំ –
អារក្ខទោ ភោជនទោ, គតសញ្ញី បទុមិយោ;
បុប្ផាសនី សន្ថវិកោ, សទ្ទសញ្ញី តិរំសិយោ;
កន្ទលិកោ កុមុទី ច, សត្តបញ្ញាស គាថកាតិ.
៣៣. ឧមាបុប្ផិយវគ្គោ
១. ឧមាបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សមាហិតំ ¶ ¶ ¶ សមាបន្នំ, សិទ្ធត្ថមបរាជិតំ;
សមាធិនា ឧបវិដ្ឋំ, អទ្ទសាហំ នរុត្តមំ.
‘‘ឧមាបុប្ផំ គហេត្វាន, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ;
សព្ពបុប្ផា ឯកសីសា, ឧទ្ធំវណ្ដា អធោមុខា.
‘‘សុចិត្តា វិយ តិដ្ឋន្តេ, អាកាសេ បុប្ផសន្ថរា;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បញ្ចបញ្ញាសិតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ មហីបតិ;
សមន្តឆទនោ នាម, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧមាបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧមាបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. បុលិនបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘កកុធំ ¶ ¶ វិលសន្តំវ, និសភាជានិយំ យថា;
ឱសធិំវ វិរោចន្តំ, ឱភាសន្តំ នរាសភំ.
‘‘អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, អវន្ទិំ សត្ថុនោ អហំ;
សត្ថារំ បរិវណ្ណេសិំ, សកកម្មេន តោសយិំ [តោសិតោ (សី.)].
‘‘សុសុទ្ធំ ¶ បុលិនំ គយ្ហ, គតមគ្គេ សមោកិរិំ;
ឧច្ឆង្គេន គហេត្វាន, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ.
‘‘តតោ ¶ ឧបឌ្ឍបុលិនំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
ទិវាវិហារេ ឱសិញ្ចិំ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, បុលិនំ យមសិញ្ចហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុលិនស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុលិនបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុលិនបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ហាសជនកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទុមគ្គេ បំសុកូលកំ [បំសុកូលិកំ (ស្យា. ក.)], លគ្គំ ទិស្វាន សត្ថុនោ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, ភិយ្យោ ឧច្ចារិតំ មយា.
‘‘ទូរតោ ¶ បន ទិស្វាន [បតិទិស្វាន (សី. ស្យា.)], ហាសោ មេ ឧទបជ្ជថ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, ភិយ្យោ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ហាសជនកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ហាសជនកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. យញ្ញសាមិកត្ថេរអបទានំ
‘‘ជាតិយា ¶ សត្តវស្សោហំ, អហោសិំ មន្តបារគូ;
កុលវត្តំ [កុលវំសំ (សី. ស្យា.)] អធារេសិំ, យញ្ញោ ឧស្សាហិតោ មយា.
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ ¶ , បសូ ហញ្ញន្តិ មេ តទា;
សារថម្ភុបនីតានិ [តារស្មីហិ ឧបនីតានិ (ក.), សារស្មិំហិ ឧបនីតានិ (ស្យា.)], យញ្ញត្ថាយ ឧបដ្ឋិតា.
‘‘ឧក្កាមុខបហដ្ឋោវ ¶ , ខទិរង្គារសន្និភោ;
ឧទយន្តោវ សូរិយោ, បុណ្ណមាយេវ [បុណ្ណមាសេវ (សី.)] ចន្ទិមា.
‘‘សិទ្ធត្ថោ សព្ពសិទ្ធត្ថោ, តិលោកមហិតោ ហិតោ;
ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘អហិំសា ¶ សព្ពបាណីនំ, កុមារ មម រុច្ចតិ;
ថេយ្យា ច អតិចារា ច, មជ្ជបានា ច អារតិ.
‘‘‘រតិ ច សមចរិយាយ, ពាហុសច្ចំ កតញ្ញុតា;
ទិដ្ឋេ ធម្មេ បរត្ថ ច, ធម្មា ឯតេ បសំសិយា.
‘‘‘ឯតេ ធម្មេ ភាវយិត្វា, សព្ពសត្តហិតេ រតោ [ហិតេសិតោ (ក.)];
ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ភាវេហិ មគ្គមុត្តមំ’.
‘‘ឥទំ វត្វាន សព្ពញ្ញូ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
មមេវំ អនុសាសិត្វា, វេហាសំ ឧគ្គតោ គតោ.
‘‘បុព្ពេ ចិត្តំ វិសោធេត្វា, បច្ឆា ចិត្តំ បសាទយិំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យទា ចិត្តំ បសាទយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា យញ្ញសាមិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
យញ្ញសាមិកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. និមិត្តសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ , វសាមិ អស្សមេ អហំ;
សុវណ្ណមិគមទ្ទក្ខិំ, ចរន្តំ វិបិនេ អហំ.
‘‘មិគេ ¶ ¶ ចិត្តំ បសាទេត្វា, លោកជេដ្ឋំ អនុស្សរិំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, អញ្ញេ ពុទ្ធេ អនុស្សរិំ.
‘‘អព្ភតីតា ច យេ ពុទ្ធា, វត្តមានា អនាគតា;
ឯវមេវំ វិរោចន្តិ, មិគរាជាវ តេ តយោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘សត្តវីសេ ឥតោ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ មហីបតិ;
អរញ្ញសត្ថោ នាមេន, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា និមិត្តសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
និមិត្តសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អន្នសំសាវកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អន្តរាបណេ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសំ, ពាត្តិំសវរលក្ខណំ.
‘‘សិទ្ធត្ថំ សព្ពសិទ្ធត្ថំ, អនេជំ អបរាជិតំ;
សម្ពុទ្ធំ អតិនាមេត្វា, ភោជយិំ តំ មហាមុនិំ.
‘‘មុនិ ¶ ការុណិកោ លោកេ, ឱភាសយិ មមំ តទា;
ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភិក្ខាទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អន្នសំសាវកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
អន្នសំសាវកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. និគ្គុណ្ឌិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘យទា ¶ ¶ ទេវោ ទេវកាយា, ចវតេ អាយុសង្ខយា;
តយោ សទ្ទា និច្ឆរន្តិ, ទេវានំ អនុមោទតំ.
‘‘‘ឥតោ ភោ សុគតិំ គច្ឆ, មនុស្សានំ សហព្យតំ;
មនុស្សភូតោ សទ្ធម្មេ, លភ សទ្ធំ អនុត្តរំ.
‘‘‘សា ¶ តេ សទ្ធា និវិដ្ឋាស្ស, មូលជាតា បតិដ្ឋិតា;
យាវជីវំ អសំហីរា, សទ្ធម្មេ សុប្បវេទិតេ.
‘‘‘កាយេន កុសលំ កត្វា, វាចាយ កុសលំ ពហុំ;
មនសា កុសលំ កត្វា, អព្យាបជ្ជំ និរូបធិំ.
‘‘‘តតោ ¶ ឱបធិកំ បុញ្ញំ, កត្វា ទានេន តំ ពហុំ;
អញ្ញេបិ មច្ចេ សទ្ធម្មេ, ព្រហ្មចរិយេ និវេសយ’.
‘‘ឥមាយ អនុកម្បាយ, ទេវាទេវំ យទា វិទូ;
ចវន្តំ អនុមោទន្តិ, ឯហិ ទេវ បុនប្បុនំ [ទេវបុរំ បុន (សី.)].
‘‘សំវេគោ មេ [សំវិគ្គោហំ (ស្យា.)] តទា អាសិ, ទេវសង្ឃេ សមាគតេ;
កំសុ នាម អហំ យោនិំ, គមិស្សាមិ ឥតោ ចុតោ.
‘‘មម សំវេគមញ្ញាយ, សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘សុមនោ នាម នាមេន, បទុមុត្តរសាវកោ;
អត្ថធម្មានុសាសិត្វា, សំវេជេសិ មមំ តទា.
ទ្វាទសមំ ភាណវារំ.
‘‘តស្សាហំ វចនំ សុត្វា, ពុទ្ធេ ចិត្តំ បសាទយិំ;
តំ ធីរំ អភិវាទេត្វា, តត្ថ កាលំកតោ អហំ.
‘‘ឧបបជ្ជិំ ស [ឧបបជ្ជិស្សំ (សី.)] តត្ថេវ, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
វសន្តោ មាតុកុច្ឆិម្ហិ, បុន ធារេតិ មាតុយា.
‘‘តម្ហា កាយា ចវិត្វាន, តិទសេ ឧបបជ្ជហំ;
ឯត្ថន្តរេ ន បស្សាមិ, ទោមនស្សមហំ តទា.
‘‘តាវតិំសា ¶ ¶ ចវិត្វាន, មាតុកុច្ឆិំ សមោក្កមិំ;
និក្ខមិត្វាន កុច្ឆិម្ហា, កណ្ហសុក្កំ អជានហំ.
‘‘ជាតិយា ¶ សត្តវស្សោវ [ជាតិយា សត្តវស្សេន (ស្យា.)], អារាមំ បាវិសិំ អហំ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សក្យបុត្តស្ស តាទិនោ.
‘‘វិត្ថារិកេ [វិត្ថារិតេ (សី. ក.)] បាវចនេ, ពាហុជញ្ញម្ហិ សាសនេ;
អទ្ទសំ សាសនករេ, ភិក្ខវោ តត្ថ សត្ថុនោ.
‘‘សាវត្ថិ ¶ នាម នគរំ, រាជា តត្ថាសិ កោសលោ;
រថេន នាគយុត្តេន, ឧបេសិ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘តស្សាហំ នាគំ ទិស្វាន, បុព្ពកម្មំ អនុស្សរិំ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, សមយំ អគមាសហំ.
‘‘ជាតិយា សត្តវស្សោវ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
យោ សោ ពុទ្ធំ ឧបដ្ឋាសិ, អានន្ទោ នាម សាវកោ.
‘‘គតិមា ធិតិមា ចេវ, សតិមា ច ពហុស្សុតោ;
រញ្ញោ ចិត្តំ បសាទេន្តោ, និយ្យាទេសិ មហាជុតិ.
‘‘តស្សាហំ ធម្មំ សុត្វាន, បុព្ពកម្មំ អនុស្សរិំ;
តត្ថេវ ឋិតកោ សន្តោ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ឯកំសំ ចីវរំ កត្វា, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, ឥមំ វាចំ ឧទីរយិំ.
‘‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស, ទ្វិបទិន្ទស្ស សត្ថុនោ;
និគ្គុណ្ឌិបុប្ផំ បគ្គយ្ហ, សីហាសនេ ឋបេសហំ.
‘‘‘តេន កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ’.
‘‘បញ្ចវីសសហស្សម្ហិ ¶ , កប្បានំ មនុជាធិបា;
អព្ពុទនិរព្ពុទានិ, អដ្ឋដ្ឋាសិំសុ ខត្តិយា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា និគ្គុណ្ឌិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
និគ្គុណ្ឌិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សុមនាវេឡិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វេស្សភុស្ស ¶ ¶ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
សព្ពេ ជនា សមាគម្ម, មហាបូជំ ករោន្តិ តេ.
‘‘សុធាយ បិណ្ឌំ កត្វាន, អាវេឡំ សុមនាយហំ;
សីហាសនស្ស បុរតោ, អភិរោបេសហំ តទា.
‘‘សព្ពេ ¶ ជនា សមាគម្ម, បេក្ខន្តិ បុប្ផមុត្តមំ;
កេនិទំ បូជិតំ បុប្ផំ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស តាទិនោ.
‘‘តេន ចិត្តប្បសាទេន, និម្មានំ ឧបបជ្ជហំ;
អនុភោមិ [អនុភោសិំ (សី.)] សកំ កម្មំ, បុព្ពេ សុកតមត្តនោ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពេសានំ បិយោ ហោមិ, បុប្ផបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘នាភិជានាមិ ¶ កាយេន, វាចាយ ឧទ ចេតសា;
សំយតានំ តបស្សីនំ, កតំ អក្កោសិតំ មយា.
‘‘តេន សុចរិតេនាហំ, ចិត្តស្ស បណិធីហិ ច;
សព្ពេសំ បូជិតោ ហោមិ, អនក្កោសស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥតោ ឯកាទសេ កប្បេ, សហស្សារោសិ ខត្តិយោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុមនាវេឡិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុមនាវេឡិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. បុប្ផច្ឆត្តិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
សច្ចំ បកាសយន្តស្ស, និព្ពាបេន្តស្ស បាណិនោ.
‘‘ជលជំ ¶ អាហរិត្វាន, សតបត្តំ មនោរមំ;
បុប្ផស្ស ឆត្តំ កត្វាន, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘សិទ្ធត្ថោ ¶ ¶ ច លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមំ គាថំ អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, បុប្ផច្ឆត្តំ អធារយិំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទុគ្គតិំ សោ ន គច្ឆតិ’.
‘‘ឥទំ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, សិទ្ធត្ថោ លោកនាយកោ;
ឧយ្យោជេត្វាន បរិសំ, វេហាសំ នភមុគ្គមិ.
‘‘វុដ្ឋិតេ ¶ នរទេវម្ហិ, សេតច្ឆត្តម្បិ វុដ្ឋហិ;
បុរតោ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, គច្ឆតិ ឆត្តមុត្តមំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ឆត្តំ អភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផច្ឆត្តស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុសត្តតិកប្បម្ហិ, អដ្ឋ ជលសិខា អហូ;
សត្តរតនសម្បន្នា, ចក្កវត្តី មហព្ពលា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុប្ផច្ឆត្តិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុប្ផច្ឆត្តិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. សបរិវារឆត្តទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
អាកាសេ ជលវុដ្ឋីវ វស្សតេ [វស្សតិ (សី. ស្យា.), វស្សេតិ (?)] ធម្មវុដ្ឋិយា.
‘‘តមទ្ទសាសិំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, ទេសេន្តំ អមតំ បទំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, អគមាសិំ សកំ ឃរំ.
‘‘ឆត្តំ អលង្កតំ គយ្ហ, ឧបគច្ឆិំ នរុត្តមំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ អហំ.
‘‘សុសង្គហិតយានំវ ¶ , ទន្តោវ សាវកុត្តមោ;
ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, មត្ថកេ សម្បតិដ្ឋហិ.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, ពុទ្ធោ លោកគ្គនាយកោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យេន ឆត្តមិទំ ទិន្នំ, អលង្កតំ មនោរមំ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, ទុគ្គតិំ សោ ន គច្ឆតិ.
‘‘‘សត្តក្ខត្តុញ្ច ¶ ទេវេសុ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
ពាត្តិំសក្ខត្តុញ្ច រាជា, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘ពុទ្ធស្ស គិរមញ្ញាយ, វាចាសភិមុទីរិតំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ភិយ្យោ ហាសំ ជនេសហំ.
‘‘ជហិត្វា មានុសំ យោនិំ, ទិព្ពំ យោនិំ [ទេវយោនិំ (សី.), ទិព្ពយោនិំ (ស្យា.)] មជ្ឈគំ;
វិមានមុត្តមំ មយ្ហំ, អព្ភុគ្គតំ មនោរមំ.
‘‘វិមានា ¶ និក្ខមន្តស្ស, សេតច្ឆត្តំ ធរីយតិ;
តទា សញ្ញំ បដិលភិំ, បុព្ពកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, មនុស្សត្តញ្ច អាគមិំ;
ឆត្តិំសក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី, សត្តកប្បសតម្ហិតោ.
‘‘តម្ហា កាយា ចវិត្វាន, អាគច្ឆិំ [អគញ្ឆិំ (?)] តិទសំ បុរំ;
សំសរិត្វានុបុព្ពេន, មានុសំ បុនរាគមិំ.
‘‘ឱក្កន្តំ មាតុកុច្ឆិំ មំ, សេត្តច្ឆត្តំ អធារយុំ;
ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘សុនន្ទោ នាម នាមេន, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ;
ផលិកំ ឆត្តមាទាយ, សាវកគ្គស្ស សោ តទា.
‘‘អនុមោទិ ¶ មហាវីរោ, សារិបុត្តោ មហាកថី;
សុត្វានុមោទនំ តស្ស, បុព្ពកម្មមនុស្សរិំ.
‘‘អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ;
សរិត្វា បុរិមំ កម្មំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ឧដ្ឋាយ អាសនា តម្ហា, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, ឥមំ វាចំ ឧទីរិយិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ពុទ្ធោ លោកេ អនុត្តរោ;
បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ.
‘‘តស្ស ឆត្តំ មយា ទិន្នំ, វិចិត្តំ សមលង្កតំ;
ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គណ្ហិ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ.
‘‘អហោ ¶ ¶ ពុទ្ធោ អហោ ធម្មោ, អហោ នោ សត្ថុសម្បទា;
ឯកច្ឆត្តស្ស ទានេន, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជហំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សបរិវារឆត្តទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សបរិវារឆត្តទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ឧមាបុប្ផិយវគ្គោ តេត្តិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ឧមាបុប្ផញ្ច បុលិនំ, ហាសោ យញ្ញោ និមិត្តកោ;
សំសាវកោ និគ្គុណ្ឌី ច, សុមនំ បុប្ផឆត្តកោ;
សបរិវារឆត្តោ ច, គាថា សត្តសតុត្តរាតិ.
៣៤. គន្ធោទកវគ្គោ
១. គន្ធធូបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ¶ ¶ ភគវតោ, គន្ធធូបំ អទាសហំ;
សុមនេហិ បដិច្ឆន្នំ, ពុទ្ធានុច្ឆវិកញ្ច តំ.
‘‘កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសំ, ពុទ្ធំ លោកគ្គនាយកំ;
ឥន្ទីវរំវ ជលិតំ, អាទិត្តំវ ហុតាសនំ.
‘‘ព្យគ្ឃុសភំវ បវរំ, អភិជាតំវ កេសរិំ;
និសិន្នំ សមណានគ្គំ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ.
‘‘ទិស្វា ចិត្តំ បសាទេត្វា, បគ្គហេត្វាន អញ្ជលិំ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ គន្ធមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, គន្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គន្ធធូបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គន្ធធូបិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ឧទកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ;
ឃតាសនំវ ជលិតំ, អាទិត្តំវ ហុតាសនំ.
‘‘បាណិនា ឧទកំ គយ្ហ, អាកាសេ ឧក្ខិបិំ អហំ;
សម្បដិច្ឆិ មហាវីរោ, ពុទ្ធោ ការុណិកោ ឥសិ.
‘‘អន្តលិក្ខេ ឋិតោ សត្ថា, បទុមុត្តរនាមកោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ឥមំ គាថមភាសថ.
‘‘‘ឥមិនា ¶ ទកទានេន, បីតិឧប្បាទនេន ច;
កប្បសតសហស្សម្បិ, ទុគ្គតិំ នុបបជ្ជសិ’.
‘‘តេន ¶ កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘សហស្សរាជនាមេន, តយោ ច ចក្កវត្តិនោ;
បញ្ចសដ្ឋិកប្បសតេ, ចាតុរន្តា ជនាធិបា.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧទកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. បុន្នាគបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កាននំ ¶ វនមោគយ្ហ, វសាមិ លុទ្ទកោ អហំ;
បុន្នាគំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អនុស្សរិំ.
‘‘តំ បុប្ផំ ឱចិនិត្វាន, សុគន្ធំ គន្ធិតំ សុភំ;
ថូបំ កត្វាន បុលិនេ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកម្ហិ នវុតេ កប្បេ, ឯកោ អាសិំ តមោនុទោ;
សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុន្នាគបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុន្នាគបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ឯកទុស្សទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, អហោសិំ តិណហារកោ;
តិណហារេន ជីវាមិ, តេន បោសេមិ ទារកេ.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
តមន្ធការំ នាសេត្វា, ឧប្បជ្ជិ លោកនាយកោ.
‘‘សកេ ¶ ឃរេ និសីទិត្វា, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;
‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, ទេយ្យធម្មោ ច នត្ថិ មេ.
‘‘‘ឥទំ មេ សាដកំ ឯកំ, នត្ថិ មេ កោចិ ទាយកោ;
ទុក្ខោ និរយសម្ផស្សោ, រោបយិស្សាមិ ទក្ខិណំ’.
‘‘ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ;
ឯកំ ទុស្សំ គហេត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘ឯកំ ទុស្សំ ទទិត្វាន, ឧក្កុដ្ឋិំ សម្បវត្តយិំ;
យទិ ពុទ្ធោ តុវំ វីរ, តារេហិ មំ មហាមុនិ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មម ទានំ បកិត្តេន្តោ, អកា មេ អនុមោទនំ.
‘‘‘ឥមិនា ឯកទុស្សេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
កប្បសតសហស្សានិ, វិនិបាតំ ន គច្ឆតិ.
‘‘‘ឆត្តិំសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
តេត្តិំសក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, សំសរន្តោ តុវំ ភវេ;
រូបវា គុណសម្បន្នោ, អនវក្កន្តទេហវា;
អក្ខោភំ អមិតំ ទុស្សំ, លភិស្សសិ យទិច្ឆកំ’.
‘‘ឥទំ ¶ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ;
នភំ អព្ភុគ្គមី ធីរោ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ឯកទុស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘បទុទ្ធារេ បទុទ្ធារេ, ទុស្សំ និព្ពត្តតេ មមំ;
ហេដ្ឋា ទុស្សម្ហិ តិដ្ឋាមិ, ឧបរិ ឆទនំ មម.
‘‘ចក្កវាឡមុបាទាយ, សកាននំ សបព្ពតំ;
ឥច្ឆមានោ ចហំ អជ្ជ, ទុស្សេហិ ឆាទយេយ្យហំ.
‘‘តេនេវ ¶ ឯកទុស្សេន, សំសរន្តោ ភវាភវេ;
សុវណ្ណវណ្ណោ ហុត្វាន, សំសរាមិ ភវាភវេ.
‘‘វិបាកំ ឯកទុស្សស្ស, នជ្ឈគំ កត្ថចិក្ខយំ;
អយំ មេ អន្តិមា ជាតិ, វិបច្ចតិ ឥធាបិ មេ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ ទុស្សមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឯកទុស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកទុស្សទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកទុស្សទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ផុសិតកម្បិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សី ¶ ¶ នាម [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ]
សម្ពុទ្ធោ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ.
ខីណាសវេហិ សហិតោ, សង្ឃារាមេ វសី តទា.
‘‘អារាមទ្វារា និក្ខម្ម, វិបស្សី [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ] លោកនាយកោ;
សហ សតសហស្សេហិ, អដ្ឋ [សហស្សសតសិស្សេហិ, អដ្ឋ (ក.), អដ្ឋ សតសហស្សេហិ, សហ (?)] ខីណាសវេហិ សោ.
‘‘អជិនេន និវត្ថោហំ, វាកចីរធរោបិ ច;
កុសុមោទកមាទាយ [កុសុម្ភោទក… (សី. ស្យា.)], សម្ពុទ្ធំ ឧបសង្កមិំ.
‘‘សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, វេទជាតោ កតញ្ជលី;
កុសុមោទកមាទាយ, ពុទ្ធមព្ភុក្កិរិំ អហំ.
‘‘តេន កម្មេន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ];
មម កម្មំ បកិត្តេត្វា, អគមា យេន បត្ថិតំ.
‘‘ផុសិតា ¶ បញ្ចសហស្សា, យេហិ បូជេសហំ ជិនំ;
អឌ្ឍតេយ្យសហស្សេហិ, ទេវរជ្ជំ អការយិំ.
‘‘អឌ្ឍតេយ្យសហស្សេហិ, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
អវសេសេន កម្មេន, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ទេវរាជា យទា ហោមិ [អហោសិំ (ស្យា. ក.)], មនុជាធិបតី យទា [តទា (ស្យា. ក.)];
តមេវ នាមធេយ្យំ មេ, ផុសិតោ នាម ហោមហំ.
‘‘ទេវភូតស្ស សន្តស្ស, អថាបិ មានុសស្ស វា;
សមន្តា ព្យាមតោ មយ្ហំ, ផុសិតំវ បវស្សតិ.
‘‘ភវា ¶ ¶ ឧគ្ឃាដិតា មយ្ហំ, កិលេសា ឈាបិតា មម;
សព្ពាសវបរិក្ខីណោ, ផុសិតស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ចន្ទនស្សេវ មេ កាយា, តថា គន្ធោ បវាយតិ;
សរីរតោ មម គន្ធោ, អឌ្ឍកោសេ បវាយតិ.
‘‘ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តំ, បុញ្ញកម្មសមង្គិនំ;
គន្ធំ ឃត្វាន ជានន្តិ, ផុសិតោ អាគតោ ឥធ.
‘‘សាខាបលាសកដ្ឋានិ ¶ , តិណានិបិ ច សព្ពសោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, គន្ធោ សម្បជ្ជតេ ខណេ.
‘‘សតសហស្សិតោ [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ] កប្បេ, ចន្ទនំ អភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផុសិតស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ផុសិតកម្បិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ផុសិតកម្បិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. បភង្ករត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
វិបិនេ ចេតិយំ អាសិ, វាឡមិគសមាកុលេ.
‘‘ន ¶ ¶ កោចិ វិសហិ គន្តុំ, ចេតិយំ អភិវន្ទិតុំ;
តិណកដ្ឋលតោនទ្ធំ, បលុគ្គំ អាសិ ចេតិយំ.
‘‘វនកម្មិកោ តទា អាសិំ, បិតុមាតុមតេនហំ [បិតុបេតាមហេនហំ (សី.), បិតាបេតាមហេនហំ (ស្យា.)];
អទ្ទសំ វិបិនេ ថូបំ, លុគ្គំ តិណលតាកុលំ.
‘‘ទិស្វានាហំ ពុទ្ធថូបំ, គរុចិត្តំ ឧបដ្ឋហិំ;
ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស ថូបោយំ, បលុគ្គោ អច្ឆតី វនេ.
‘‘នច្ឆន្នំ នប្បតិរូបំ, ជានន្តស្ស គុណាគុណំ;
ពុទ្ធថូបំ អសោធេត្វា, អញ្ញំ កម្មំ បយោជយេ.
‘‘តិណកដ្ឋញ្ច វល្លិញ្ច, សោធយិត្វាន ចេតិយេ;
វន្ទិត្វា អដ្ឋ វារានិ [អដ្ឋ ឋានានិ (ក.)], បដិកុដិកោ អគច្ឆហំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, សោវណ្ណំ សបភស្សរំ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពិទ្ធំ, តិំសយោជនវិត្ថតំ.
‘‘តិសតានិ ច វារានិ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
បញ្ចវីសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘ភវាភវេ សំសរន្តោ, មហាភោគំ លភាមហំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, សោធនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘សិវិកា ¶ ហត្ថិខន្ធេន, វិបិនេ គច្ឆតោ មម;
យំ យំ ទិសាហំ គច្ឆាមិ, សរណំ សម្បតេ [សិជ្ឈតេ (ក.)] វនំ.
‘‘ខាណុំ ¶ វា កណ្ដកំ វាបិ, នាហំ បស្សាមិ ចក្ខុនា;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តោ, សយមេវាបនីយរេ.
‘‘កុដ្ឋំ គណ្ឌោ កិលាសោ ច, អបមារោ វិតច្ឆិកា;
ទទ្ទុ កច្ឆុ [កណ្ឌុ (ស្យា.)] ច មេ នត្ថិ, សោធនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘អញ្ញម្បិ ¶ មេ អច្ឆរិយំ, ពុទ្ធថូបស្ស សោធនេ [ពុទ្ធថូបម្ហិ សោធិតេ (ស្យា.)];
នាភិជានាមិ មេ កាយេ, ជាតំ បិឡកពិន្ទុកំ.
‘‘អញ្ញម្បិ មេ អច្ឆរិយំ, ពុទ្ធថូបម្ហិ សោធិតេ [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ, តថា ឧបរិបិ];
ទុវេ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ.
‘‘អញ្ញម្បិ មេ អច្ឆរិយំ, ពុទ្ធថូបម្ហិ សោធិតេ;
សុវណ្ណវណ្ណោ សព្ពត្ថ, សប្បភាសោ ភវាមហំ.
‘‘អញ្ញម្បិ មេ អច្ឆរិយំ, ពុទ្ធថូបម្ហិ សោធិតេ;
អមនាបំ វិវជ្ជតិ, មនាបំ ឧបតិដ្ឋតិ.
‘‘អញ្ញម្បិ មេ អច្ឆរិយំ, ពុទ្ធថូបម្ហិ សោធិតេ;
វិសុទ្ធំ ហោតិ មេ ចិត្តំ, ឯកគ្គំ សុសមាហិតំ.
‘‘អញ្ញម្បិ មេ អច្ឆរិយំ, ពុទ្ធថូបម្ហិ សោធិតេ;
ឯកាសនេ និសីទិត្វា, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សោធនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា បភង្ករោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បភង្ករត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. តិណកុដិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, អហោសិំ បរកម្មិកោ;
បរកម្មាយនេ យុត្តោ, បរភត្តំ អបស្សិតោ.
‘‘រហោគតោ និសីទិត្វា, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;
ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, អធិការោ ច នត្ថិ មេ.
‘‘កាលោ ¶ មេ គតិំ [កាលោ គតិំ មេ (សី. ស្យា.)] សោធេតុំ, ខណោ មេ បដិបាទិតោ;
ទុក្ខោ និរយសម្ផស្សោ, អបុញ្ញានញ្ហិ បាណិនំ.
‘‘ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, កម្មសាមិំ ឧបាគមិំ;
ឯកាហំ កម្មំ យាចិត្វា, វិបិនំ បាវិសិំ អហំ.
‘‘តិណកដ្ឋញ្ច ¶ វល្លិញ្ច, អាហរិត្វានហំ តទា;
តិទណ្ឌកេ ឋបេត្វាន, អកំ តិណកុដិំ អហំ.
‘‘សង្ឃស្សត្ថាយ កុដិកំ, និយ្យាទេត្វាន [និយ្យាតេត្វាន (សី.)] តំ អហំ;
តទហេយេវ អាគន្ត្វា, កម្មសាមិំ ឧបាគមិំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, តាវតិំសមគច្ឆហំ;
តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, កុដិកាយ សុនិម្មិតំ [តិណកុដិកាយ និម្មិតំ (សី.)].
‘‘សហស្សកណ្ឌំ ¶ សតភេណ្ឌុ, ធជាលុ ហរិតាមយំ;
សតសហស្សនិយ្យូហា, ព្យម្ហេ បាតុភវិំសុ មេ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, បាសាទោ ឧបតិដ្ឋតិ.
‘‘ភយំ វា ឆម្ភិតត្តំ វា, លោមហំសោ ន វិជ្ជតិ;
តាសំ មម ន ជានាមិ, តិណកុដិកាយិទំ [តិណកុដិយិទំ (ក.)] ផលំ.
‘‘សីហព្យគ្ឃា ច ទីបី ច, អច្ឆកោកតរច្ឆកា [តរច្ឆយោ (ស្យា. ក.)];
សព្ពេ មំ បរិវជ្ជេន្តិ, តិណកុដិកាយិទំ ផលំ.
‘‘សរីសបា ¶ [សិរិំសបា (សី. ស្យា.), សរិំសបា (ក.)] ច ភូតា ច, អហី កុម្ភណ្ឌរក្ខសា;
តេបិ មំ បរិវជ្ជេន្តិ, តិណកុដិកាយិទំ ផលំ.
‘‘ន បាបសុបិនស្សាបិ, សរាមិ ទស្សនំ មម;
ឧបដ្ឋិតា សតិ មយ្ហំ, តិណកុដិកាយិទំ ផលំ.
‘‘តាយេវ តិណកុដិកាយ, អនុភោត្វាន សម្បទា;
គោតមស្ស ភគវតោ, ធម្មំ សច្ឆិករិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តិណកុដិកាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា តិណកុដិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិណកុដិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ឧត្តរេយ្យទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ហំសវតិយា, អហោសិំ ព្រាហ្មណោ តទា;
អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ.
‘‘បុរក្ខតោ សសិស្សេហិ, ជាតិមា ច សុសិក្ខិតោ;
តោយាភិសេចនត្ថាយ, នគរា និក្ខមិំ តទា.
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
ខីណាសវសហស្សេហិ, បាវិសី នគរំ ជិនោ.
‘‘សុចារុរូបំ ទិស្វាន, អានេញ្ជការិតំ វិយ;
បរិវុតំ អរហន្តេហិ, ទិស្វា ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘សិរស្មិំ អញ្ជលិំ កត្វា, នមស្សិត្វាន សុព្ពតំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ឧត្តរីយមទាសហំ.
‘‘ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, សាដកំ ឧក្ខិបិំ អហំ;
យាវតា ពុទ្ធបរិសា, តាវ ឆាទេសិ សាដកោ.
‘‘បិណ្ឌចារំ ចរន្តស្ស, មហាភិក្ខុគណាទិនោ;
ឆទំ ករោន្តោ អដ្ឋាសិ, ហាសយន្តោ មមំ តទា.
‘‘ឃរតោ ¶ ¶ និក្ខមន្តស្ស, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
វីថិយំវ ឋិតោ សត្ថា, អកា មេ [អកាសិ (ស្យា.)] អនុមោទនំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, យោ មេ អទាសិ សាដកំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណោថ មម ភាសតោ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
បញ្ញាសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘‘ទេវលោកេ វសន្តស្ស, បុញ្ញកម្មសមង្គិនោ;
សមន្តា យោជនសតំ, ទុស្សច្ឆន្នំ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ឆត្តិំសក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘ភវេ សំសរមានស្ស, បុញ្ញកម្មសមង្គិនោ;
មនសា បត្ថិតំ សព្ពំ, និព្ពត្តិស្សតិ តាវទេ.
‘‘‘កោសេយ្យកម្ពលិយានិ ¶ [កោសេយ្យកម្ពលីយានិ (សី.)], ខោមកប្បាសិកានិ ច;
មហគ្ឃានិ ច ទុស្សានិ, បដិលច្ឆតិយំ នរោ.
‘‘‘មនសា ¶ បត្ថិតំ សព្ពំ, បដិលច្ឆតិយំ នរោ;
ឯកទុស្សស្ស វិបាកំ, អនុភោស្សតិ សព្ពទា.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, ធម្មំ សច្ឆិករិស្សតិ’.
‘‘អហោ មេ សុកតំ កម្មំ, សព្ពញ្ញុស្ស មហេសិនោ;
ឯកាហំ សាដកំ ទត្វា, បត្តោម្ហិ អមតំ បទំ.
‘‘មណ្ឌបេ ¶ រុក្ខមូលេ វា, វសតោ សុញ្ញកេ ឃរេ;
ធារេតិ ទុស្សឆទនំ, សមន្តា ព្យាមតោ មម.
‘‘អវិញ្ញត្តំ និវាសេមិ [អវិញ្ញត្តានិ សេវាមិ (?)], ចីវរំ បច្ចយញ្ចហំ;
លាភី [លាភិម្ហិ (ស្យា.)] អន្នស្ស បានស្ស, ឧត្តរេយ្យស្សិទំ ផលំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វត្ថទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧត្តរេយ្យទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧត្តរេយ្យទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ធម្មសវនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ, សន្តារេសិ ពហុំ ជនំ.
‘‘អហំ តេន សមយេន, ជដិលោ ឧគ្គតាបនោ;
ធុនន្តោ វាកចីរានិ, គច្ឆាមិ អម្ពរេ តទា.
‘‘ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស ឧបរិ, គន្តុំ ន វិសហាមហំ;
បក្ខីវ សេលមាសជ្ជ [សេលមាបជ្ជ (ស្យា.)], គមនំ ន លភាមហំ.
‘‘ន ¶ ¶ មេ ឥទំ ភូតបុព្ពំ, ឥរិយស្ស វិកោបនំ;
ទកេ យថា ឧម្មុជ្ជិត្វា, ឯវំ គច្ឆាមិ អម្ពរេ.
‘‘ឧឡារភូតោ ¶ មនុជោ, ហេដ្ឋាសីនោ [ហេដ្ឋាបិ នោ (ក.)] ភវិស្សតិ;
ហន្ទ មេនំ គវេសិស្សំ, អបិ អត្ថំ លភេយ្យហំ.
‘‘ឱរោហន្តោ អន្តលិក្ខា, សទ្ទមស្សោសិ សត្ថុនោ;
អនិច្ចតំ កថេន្តស្ស, តមហំ ឧគ្គហិំ តទា.
‘‘អនិច្ចសញ្ញមុគ្គយ្ហ, អគមាសិំ មមស្សមំ;
យាវតាយុំ វសិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ចរិមេ វត្តមានម្ហិ, តំ ធម្មសវនំ [ធម្មសវណំ (សី.)] សរិំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ;
ឯកបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘ឯកសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘បិតុគេហេ និសីទិត្វា, សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ;
គាថាយ បរិទីបេន្តោ, អនិច្ចតមុទាហរិ [អនិច្ចវត្ថុទាហរិ (ស្យា. ក.)].
‘‘អនុស្សរាមិ តំ សញ្ញំ, សំសរន្តោ ភវាភវេ;
ន កោដិំ បដិវិជ្ឈាមិ [ន កោចិ បដិវជ្ជាមិ (ក.)], និព្ពានំ អច្ចុតំ បទំ [អយំ គាថា ឧបរិ ៤៣ វគ្គេ សត្តមាបទានេ បុរិមគាថាយ បុរេតរំ ទិស្សតិ].
‘‘អនិច្ចា វត សង្ខារា, ឧប្បាទវយធម្មិនោ;
ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈន្តិ, តេសំ វូបសមោ សុខោ.
‘‘សហ ¶ ¶ គាថំ សុណិត្វាន, បុព្ពកម្មំ អនុស្សរិំ;
ឯកាសនេ និសីទិត្វា, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, អរហត្តមបាបុណិំ;
ឧបសម្បាទយិ ពុទ្ធោ, គុណមញ្ញាយ ចក្ខុមា.
‘‘ទារកោវ ¶ អហំ សន្តោ, ករណីយំ សមាបយិំ;
កិំ មេ ករណីយំ អជ្ជ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សទ្ធម្មសវនេ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធម្មសវនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ធម្មសវនិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ឧក្ខិត្តបទុមិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ហំសវតិយា, អហោសិំ មាលិកោ តទា;
ឱគាហេត្វា បទុមសរំ, សតបត្តំ ឱចិនាមហំ.
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
សហ សតសហស្សេហិ [សតសហស្សសិស្សេហិ (ក.)], សន្តចិត្តេហិ តាទិភិ.
‘‘ខីណាសវេហិ ¶ សុទ្ធេហិ, ឆឡភិញ្ញេហិ ឈាយិភិ [សោ តទា (សី.), សោ សហ (ក.)];
មម វុទ្ធិំ សមន្វេសំ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ [មម សន្តិកេ (សី.), បុរិសុត្តមោ (ស្យា. ក.)].
‘‘ទិស្វានហំ ទេវទេវំ, សយម្ភុំ លោកនាយកំ;
វណ្ដេ ឆេត្វា សតបត្តំ, ឧក្ខិបិមម្ពរេ តទា.
‘‘យទិ ពុទ្ធោ តុវំ វីរ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
សយំ គន្ត្វា សតបត្តា, មត្ថកេ ធារយន្តុ តេ.
‘‘អធិដ្ឋហិ មហាវីរោ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, មត្ថកេ ធារយិំសុ តេ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ ¶ ¶ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, សតបត្តន្តិ វុច្ចតិ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពិទ្ធំ, តិំសយោជនវិត្ថតំ.
‘‘សហស្សក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
បញ្ចសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
អនុភោមិ សកំ កម្មំ, បុព្ពេ សុកតមត្តនោ.
‘‘តេនេវេកបទុមេន, អនុភោត្វាន សម្បទា;
គោតមស្ស ភគវតោ, ធម្មំ សច្ឆិករិំ អហំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឯកបទុមស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧក្ខិត្តបទុមិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧក្ខិត្តបទុមិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
គន្ធោទកវគ្គោ ចតុតិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
គន្ធធូបោ ឧទកញ្ច, បុន្នាគ ឯកទុស្សកា;
ផុសិតោ ច បភង្ករោ, កុដិទោ ឧត្តរីយកោ.
សវនី ឯកបទុមី, គាថាយោ សព្ពបិណ្ឌិតា;
ឯកំ គាថាសតញ្ចេវ, ចតុតាលីសមេវ ច.
៣៥. ឯកបទុមិយវគ្គោ
១. ឯកបទុមិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
ភវាភវេ វិភាវេន្តោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘ហំសរាជា តទា ហោមិ, ទិជានំ បវរោ អហំ;
ជាតស្សរំ សមោគយ្ហ, កីឡាមិ ហំសកីឡិតំ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ជាតស្សរស្ស ឧបរិ, អាគច្ឆិ តាវទេ ជិនោ.
‘‘ទិស្វានហំ ទេវទេវំ, សយម្ភុំ លោកនាយកំ;
វណ្ដេ ឆេត្វាន បទុមំ, សតបត្តំ មនោរមំ.
‘‘មុខតុណ្ឌេន បគ្គយ្ហ, បសន្នោ លោកនាយកេ [វិប្បសន្នេន ចេតសា (ស្យា.)];
ឧក្ខិបិត្វាន គគណេ [ឧក្ខិបិត្វា នលាដេន (ក.)], ពុទ្ធសេដ្ឋំ អបូជយិំ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
អន្តលិក្ខេ ឋិតោ សត្ថា, អកា មេ អនុមោទនំ.
‘‘‘ឥមិនា ឯកបទុមេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
កប្បានំ សតសហស្សំ, វិនិបាតំ ន គច្ឆសិ’.
‘‘ឥទំ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ;
មម កម្មំ បកិត្តេត្វា, អគមា យេន បត្ថិតំ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកបទុមិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកបទុមិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. តីណុប្បលមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ ¶ , អហោសិំ វានរោ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ.
‘‘ឱភាសេន្តំ ទិសា សព្ពា, សាលរាជំវ ផុល្លិតំ;
លក្ខណព្យញ្ជនូបេតំ, ទិស្វា អត្តមនោ អហុំ.
‘‘ឧទគ្គចិត្តោ សុមនោ, បីតិយា ហដ្ឋមានសោ;
តីណិ ឧប្បលបុប្ផានិ, មត្ថកេ អភិរោបយិំ.
‘‘បុប្ផានិ អភិរោបេត្វា, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
សគារវោ ភវិត្វាន [គមិត្វាន (សី.), នមិត្វាន (ក.)], បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘គច្ឆន្តោ បដិកុដិកោ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
សេលន្តរេ បតិត្វាន [បបតិត្វា (ស្យា. ក.)], បាបុណិំ ជីវិតក្ខយំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ [បុរិមំ ជាតិំ (?) ឧបរិ ៣៨ វគ្គេ តតិយាបទានេ ឯវមេវ ទិស្សតិ], តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘សតានំ ¶ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ អការយិំ;
សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តីណុប្បលមាលិយោ [តិឧប្បលមាលិយោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តីណុប្បលមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ធជទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សោ នាម អហុ សត្ថា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
តយោបធិក្ខយេ [តស្សោបធិក្ខយេ (សី.)] ទិស្វា, ធជំ អារោបិតំ មយា.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘សតានំ ¶ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ អការយិំ;
សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
អនុភោមិ សកំ កម្មំ, បុព្ពេ សុកតមត្តនោ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥច្ឆមានោ ចហំ អជ្ជ, សកាននំ សបព្ពតំ;
ខោមទុស្សេន ឆាទេយ្យំ, តទា មយ្ហំ កតេ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធជទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ធជទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. តិកិង្កណិបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, ភូតគណោ នាម បព្ពតោ;
តត្ថទ្ទសំ បំសុកូលំ, ទុមគ្គម្ហិ វិលគ្គិតំ.
‘‘តីណិ កិង្កណិបុប្ផានិ, ឱចិនិត្វានហំ តទា;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បំសុកូលំ អបូជយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តិណ្ណំ បុប្ផានិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិកិង្កណិបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិកិង្កណិបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. នឡាគារិកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , ហារិតោ នាម បព្ពតោ;
សយម្ភូ នារទោ នាម, រុក្ខមូលេ វសី តទា.
‘‘នឡាគារំ ករិត្វាន, តិណេន ឆាទយិំ អហំ;
ចង្កមំ សោធយិត្វាន, សយម្ភុស្ស អទាសហំ.
‘‘ចតុទ្ទសសុ ¶ កប្បេសុ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ;
ចតុសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ អការយិំ.
‘‘ចតុសត្តតិ [សត្តសត្តតិ (សី.)] ក្ខត្តុញ្ច ¶ , ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ឧព្ពិទ្ធំ ភវនំ មយ្ហំ, ឥន្ទលដ្ឋីវ ឧគ្គតំ;
សហស្សថម្ភំ អតុលំ, វិមានំ សបភស្សរំ.
‘‘ទ្វេ សម្បត្តី អនុភោត្វា, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេ បព្ពជិំ អហំ.
‘‘បធានបហិតត្តោម្ហិ ¶ , ឧបសន្តោ និរូបធិ;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នឡាគារិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នឡាគារិកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ចម្បកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, ជាបលោ [ចាបលោ (សី.), ឆាបលោ (ស្យា.)] នាម បព្ពតោ;
ពុទ្ធោ សុទស្សនោ នាម, វិហាសិ បព្ពតន្តរេ.
‘‘បុប្ផំ ហេមវន្តំ [ហេមវតំ (សី.), ហេមវណ្ណំ (ស្យា.)] គយ្ហ, គច្ឆំ វេហាយសេនហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ.
‘‘សត្ត ¶ ចម្បកបុប្ផានិ, សីសេ កត្វានហំ តទា;
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, សយម្ភុស្ស មហេសិនោ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ចម្បកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចម្បកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. បទុមបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , រោមសោ នាម បព្ពតោ;
ពុទ្ធោបិ សម្ភវោ នាម, អព្ភោកាសេ វសី តទា.
‘‘ភវនា និក្ខមិត្វាន, បទុមំ ធារយិំ អហំ;
ឯកាហំ ធារយិត្វាន, បុន ភវនុបាគមិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទុមបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បទុមបូជកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
តេរសមំ ភាណវារំ.
៨. តិណមុដ្ឋិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, លម្ពកោ នាម បព្ពតោ;
ឧបតិស្សោ នាម សម្ពុទ្ធោ, អព្ភោកាសម្ហិ ចង្កមិ.
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ ¶ តទា អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
ទិស្វាន តំ ទេវទេវំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ.
‘‘វិប្បសន្នេន ចិត្តេន, តទា តស្ស មហេសិនោ;
និសីទនត្ថំ ពុទ្ធស្ស, តិណមុដ្ឋិមទាសហំ.
‘‘ទត្វាន ទេវទេវស្ស, ភិយ្យោ ចិត្តំ បសាទយិំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘អចិរំ គតមត្តំ មំ, មិគរាជា អបោថយិ [អហេឋយិ (សី. ស្យា.)];
សីហេន បោថិតោ [បាតិតោ (សី. ស្យា.)] សន្តោ, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘អាសន្នេ មេ កតំ កម្មំ, ពុទ្ធសេដ្ឋេ អនាសវេ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ, ទេវលោកំ អគញ្ឆហំ.
‘‘យូបោ ¶ តត្ថ សុភោ អាសិ, បុញ្ញកម្មាភិនិម្មិតោ;
សហស្សកណ្ឌោ សតភេណ្ឌុ, ធជាលុ ហរិតាមយោ.
‘‘បភា និទ្ធាវតេ តស្ស, សតរំសីវ ឧគ្គតោ;
អាកិណ្ណោ ទេវកញ្ញាហិ, អាមោទិំ កាមកាមហំ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
អាគន្ត្វាន មនុស្សត្តំ, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, និសីទនមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តិណមុដ្ឋិយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា តិណមុដ្ឋិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិណមុដ្ឋិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. តិន្ទុកផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ជោតន្តំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ.
‘‘តិន្ទុកំ ¶ សផលំ ទិស្វា, ភិន្ទិត្វាន សកោសកំ [សកោដកំ (សី.), សកោដិកំ (ស្យា.)];
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សយម្ភុស្ស មទាសហំ [វេស្សភុស្ស អទាសហំ (សី.)].
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិន្ទុកផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិន្ទុកផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ឯកញ្ជលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘រោមសោ [រេវតោ (សី.)] នាម សម្ពុទ្ធោ, នទីកូលេ វសី តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, បីតរំសិំវ ភាណុមំ.
‘‘ឧក្កាមុខបហដ្ឋំវ ¶ ¶ , ខទិរង្គារសន្និភំ;
ឱសធិំវ វិរោចន្តំ, ឯកញ្ជលិមកាសហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ អញ្ជលិមកាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អញ្ជលិយា ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកញ្ជលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកញ្ជលិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ឯកបទុមិយវគ្គោ បញ្ចតិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
បទុមី ឧប្បលមាលី, ធជោ កិង្កណិកំ នឡំ [កិង្កណិកោ នឡោ (សី.)];
ចម្បកោ បទុមោ មុដ្ឋិ, តិន្ទុកេកញ្ជលី តថា;
ឆ ច សដ្ឋិ ច គាថាយោ, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
៣៦. សទ្ទសញ្ញកវគ្គោ
១. សទ្ទសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ ¶ ¶ ¶ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
តត្ថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, ទេវសង្ឃបុរក្ខតំ.
‘‘ចតុសច្ចំ បកាសេន្តំ, ឧទ្ធរន្តំ មហាជនំ;
អស្សោសិំ មធុរំ វាចំ, ករវីករុទោបមំ [រុតោបមំ (?)].
‘‘ព្រហ្មសរស្ស មុនិនោ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ;
ឃោសេ ចិត្តំ បសាទេត្វា, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បសាទស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សទ្ទសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សទ្ទសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. យវកលាបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ អរុណវតិយា, អាសិំ យវសិកោ តទា;
បន្ថេ ទិស្វាន សម្ពុទ្ធំ, យវកលាបំ សន្ថរិំ [យវកលាបមវត្ថរិំ (សី.)].
‘‘អនុកម្បកោ ¶ ការុណិកោ, សិខី លោកគ្គនាយកោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, និសីទិ យវសន្ថរេ.
‘‘ទិស្វា និសិន្នំ វិមលំ, មហាឈាយិំ វិនាយកំ;
បាមោជ្ជំ ជនយិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, យវត្ថរេ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា យវកលាបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
យវកលាបិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. កិំសុកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘កិំសុកំ ¶ បុប្ផិតំ ទិស្វា, បគ្គហេត្វាន អញ្ជលិំ;
ពុទ្ធំ សរិត្វា សិទ្ធត្ថំ, អាកាសេ អភិបូជយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា កិំសុកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កិំសុកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សកោសកកោរណ្ឌទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អក្កន្តញ្ច បទំ ទិស្វា, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ;
ឯកំសំ អជិនំ កត្វា, បទសេដ្ឋំ អវន្ទហំ.
‘‘កោរណ្ឌំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, បាទបំ ធរណីរុហំ;
សកោសកំ [សកោដកំ (សី. ស្យា.)] គហេត្វាន, បទចក្កំ អបូជយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បទបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សកោសក [សកោដក (សី. ស្យា.)] កោរណ្ឌទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សកោសកកោរណ្ឌទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ទណ្ឌទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កាននំ ¶ ¶ វនមោគយ្ហ, វេឡុំ ឆេត្វានហំ តទា;
អាលម្ពនំ ករិត្វាន, សង្ឃស្ស អទទំ អហំ.
‘‘តេន ¶ ចិត្តប្បសាទេន, សុព្ពតេ អភិវាទិយ;
អាលម្ពនម្បិ ទត្វាន, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទណ្ឌមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទណ្ឌទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ទណ្ឌទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ទណ្ឌទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អម្ពយាគុទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សតរំសី ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
វុដ្ឋហិត្វា សមាធិម្ហា, ភិក្ខាយ មមុបាគមិ.
‘‘បច្ចេកពុទ្ធំ ទិស្វាន, អម្ពយាគុំ អទាសហំ;
វិប្បសន្នមនំ តស្ស, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អម្ពយាគុយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា អម្ពយាគុទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អម្ពយាគុទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. សុបុដកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទិវាវិហារា និក្ខន្តោ, វិបស្សី លោកនាយកោ;
ភិក្ខាយ វិចរន្តោ សោ, មម សន្តិកុបាគមិ.
‘‘តតោ ¶ ¶ បតីតោ សុមនោ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
លោណសុបុដកំ ទត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុដកមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុដកស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុបុដកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុបុដកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. មញ្ចទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
ឯកំ មញ្ចំ មយា ទិន្នំ, បសន្នេន សបាណិនា.
‘‘ហត្ថិយានំ ¶ អស្សយានំ, ទិព្ពយានំ សមជ្ឈគំ;
តេន មញ្ចកទានេន, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ មញ្ចមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មញ្ចទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មញ្ចទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មញ្ចទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សរណគមនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អារុហិម្ហ តទា នាវំ, ភិក្ខុ ចាជីវកោ ចហំ;
នាវាយ ភិជ្ជមានាយ, ភិក្ខុ មេ សរណំ អទា.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យញ្ច មេ សរណំ អទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សរណាគមនេ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សរណគមនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សរណគមនិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បិណ្ឌបាតិកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សោ ¶ ¶ នាមាសិ សម្ពុទ្ធោ, វិហាសិ វិបិនេ តទា;
តុសិតា ហិ ឥធាគន្ត្វា, បិណ្ឌបាតំ អទាសហំ.
‘‘សម្ពុទ្ធមភិវាទេត្វា, តិស្សំ នាម មហាយសំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តុសិតំ អគមាសហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បិណ្ឌបាតស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិណ្ឌបាតិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិណ្ឌបាតិកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សទ្ទសញ្ញកវគ្គោ ឆត្តិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សទ្ទសញ្ញី យវសិកោ, កិំសុកោរណ្ឌបុប្ផិយោ;
អាលម្ពនោ អម្ពយាគុ, សុបុដី មញ្ចទាយកោ;
សរណំ បិណ្ឌបាតោ ច, គាថា តាលីសមេវ ច.
៣៧. មន្ទារវបុប្ផិយវគ្គោ
១. មន្ទារវបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘តាវតិំសា ¶ ¶ ¶ ¶ ឥធាគន្ត្វា, មង្គលោ នាម មាណវោ;
មន្ទារវំ គហេត្វាន, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ.
‘‘សមាធិនា និសិន្នស្ស, មត្ថកេ ធារយិំ អហំ;
សត្តាហំ ធារយិត្វាន, ទេវលោកំ បុនាគមិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មន្ទារវបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មន្ទារវបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. កក្ការុបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘យាមា ទេវា ឥធាគន្ត្វា, គោតមំ សិរិវច្ឆសំ;
កក្ការុមាលំ [គោក្ខនុមាលំ (សី.)] បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កក្ការុបុប្ផិយោ [គោក្ខនុបុប្ផិយោ (ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កក្ការុបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ភិសមុឡាលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ផុស្សោ ¶ ¶ នាមាសិ សម្ពុទ្ធោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
វិវេកកាមោ សព្ពញ្ញូ [សប្បញ្ញោ (សី. ស្យា.)], អាគញ្ឆិ មម សន្តិកេ.
‘‘តស្មិំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, មហាការុណិកេ ជិនេ;
ភិសមុឡាលំ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ ភិសមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភិសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ភិសមុឡាលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភិសមុឡាលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. កេសរបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិជ្ជាធរោ ¶ តទា អាសិំ, ហិមវន្តម្ហិ បព្ពតេ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ចង្កមន្តំ មហាយសំ.
‘‘តីណិ កេសរបុប្ផានិ [កេសរិបុប្ផានិ (សី.)], សីសេ កត្វានហំ តទា;
ឧបសង្កម្ម សម្ពុទ្ធំ, វេស្សភុំ អភិបូជយិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កេសរបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កេសរបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. អង្កោលបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមោ នាម សម្ពុទ្ធោ, ចិត្តកូដេ វសី តទា;
ទិស្វាន តំ អហំ ពុទ្ធំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ [ឧបគច្ឆិហំ (សី. ស្យា.)].
‘‘អង្កោលំ ¶ ¶ បុប្ផិតំ ទិស្វា, ឱចិនិត្វានហំ តទា;
ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, បូជយិំ បទុមំ ជិនំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អង្កោលបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អង្កោលបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. កទម្ពបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អន្តរាបណេ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសំ, ពាត្តិំសវរលក្ខណំ.
‘‘និសជ្ជ បាសាទវរេ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
កទម្ពបុប្ផំ បគ្គយ្ហ, វិបស្សិំ អភិបូជយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កទម្ពបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កទម្ពបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ឧទ្ទាលកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អនោមោ ¶ [សុជាតោ (ស្យា.), អនុមោ (ក.)] នាម សម្ពុទ្ធោ, គង្គាកូលេ វសី តទា;
ឧទ្ទាលកំ គហេត្វាន, បូជយិំ អបរាជិតំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧទ្ទាលកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទ្ទាលកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ឯកចម្បកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឧបសន្តោ ¶ ច សម្ពុទ្ធោ, វសតី បព្ពតន្តរេ;
ឯកចម្បកមាទាយ, ឧបគច្ឆិំ នរុត្តមំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បច្ចេកមុនិមុត្តមំ;
ឧភោហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, បូជយិំ អបរាជិតំ.
‘‘បញ្ចសដ្ឋិម្ហិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកចម្បកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកចម្បកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. តិមិរបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ, អនុសោតំ វជាមហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សាលរាជំវ ផុល្លិតំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ ¶ សុមនោ, បច្ចេកមុនិមុត្តមំ;
គហេត្វា តិមិរំ បុប្ផំ, មត្ថកេ ឱកិរិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិមិរបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិមិរបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. សឡលបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ , អហោសិំ កិន្នរោ តទា;
តត្ថទ្ទសំ ទេវទេវំ, ចង្កមន្តំ នរាសភំ.
‘‘ឱចិនិត្វាន ¶ សឡលំ, បុប្ផំ ពុទ្ធស្សទាសហំ;
ឧបសិង្ឃិ មហាវីរោ, សឡលំ ទេវគន្ធិកំ.
‘‘បដិគ្គហេត្វា សម្ពុទ្ធោ, វិបស្សី លោកនាយកោ;
ឧបសិង្ឃិ មហាវីរោ, បេក្ខមានស្ស មេ សតោ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វន្ទិត្វា ទ្វិបទុត្តមំ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, បុន បព្ពតមារុហិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សឡលបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សឡលបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
មន្ទារវបុប្ផិយវគ្គោ សត្តតិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
មន្ទារវញ្ច កក្ការុ, ភិសកេសរបុប្ផិយោ;
អង្កោលកោ ¶ កទម្ពី ច, ឧទ្ទាលី ឯកចម្បកោ;
តិមិរំ សឡលញ្ចេវ, គាថា តាលីសមេវ ច.
៣៨. ពោធិវន្ទនវគ្គោ
១. ពោធិវន្ទកត្ថេរអបទានំ
‘‘បាដលិំ ¶ ¶ ¶ ហរិតំ ទិស្វា, បាទបំ ធរណីរុហំ;
ឯកំសំ អញ្ជលិំ កត្វា, អវន្ទិំ បាដលិំ អហំ.
‘‘អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, គរុំ កត្វាន មានសំ;
អន្តោសុទ្ធំ ពហិសុទ្ធំ, សុវិមុត្តមនាសវំ.
‘‘វិបស្សិំ លោកមហិតំ, ករុណាញាណសាគរំ;
សម្មុខា វិយ សម្ពុទ្ធំ, អវន្ទិំ បាដលិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ពោធិមភិវន្ទហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វន្ទនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពោធិវន្ទកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ពោធិវន្ទកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. បាដលិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សី ¶ នាម ភគវា, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
បុរក្ខតោ សសិស្សេហិ, បាវិសិ ពន្ធុមំ ជិនោ.
‘‘តីណិ បាដលិបុប្ផានិ, ឧច្ឆង្គេ ឋបិតានិ មេ;
សីសំ ន្ហាយិតុកាមោវ, នទីតិត្ថំ អគច្ឆហំ.
‘‘និក្ខម្ម ពន្ធុមតិយា, អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
ឥន្ទីវរំវ ជលិតំ, អាទិត្តំវ ហុតាសនំ.
‘‘ព្យគ្ឃូសភំវ ¶ បវរំ, អភិជាតំវ កេសរិំ;
គច្ឆន្តំ សមណានគ្គំ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតំ.
‘‘តស្មិំ ¶ បសន្នោ [សមណេ (ក.)] សុគតេ, កិលេសមលធោវនេ;
គហេត្វា តីណិ បុប្ផានិ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អបូជយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បាដលិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បាដលិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. តីណុប្បលមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ ¶ , អហោសិំ វានរោ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ.
‘‘ឱភាសេន្តំ ទិសា សព្ពា, សាលរាជំវ ផុល្លិតំ;
លក្ខណព្យញ្ជនូបេតំ, ទិស្វានត្តមនោ អហំ.
‘‘ឧទគ្គចិត្តោ សុមនោ, បីតិយា ហដ្ឋមានសោ;
តីណិ ឧប្បលបុប្ផានិ, មត្ថកេ អភិរោបយិំ.
‘‘បូជយិត្វាន បុប្ផានិ, ផុស្សស្សាហំ មហេសិនោ;
សគារវោ ភវិត្វាន, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘គច្ឆន្តោ បដិកុដិកោ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
សេលន្តរេ បតិត្វាន, បាបុណិំ ជីវិតក្ខយំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា បុរិមំ ជាតិំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘សតានំ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា តីណុប្បលមាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តីណុប្បលមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. បដ្ដិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘យទា និព្ពាយិ សម្ពុទ្ធោ, មហេសី បទុមុត្តរោ;
សមាគម្ម ជនា សព្ពេ, សរីរំ នីហរន្តិ តេ.
‘‘នីហរន្តេ សរីរម្ហិ, វជ្ជមានាសុ ភេរិសុ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បដ្ដិបុប្ផំ អបូជយិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សរីរបូជិតេ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស [ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស (សី.)] សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បដ្ដិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បដ្ដិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. សត្តបណ្ណិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមនោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, ឧប្បជ្ជិ លោកនាយកោ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សត្តបណ្ណិមបូជយិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, សត្តបណ្ណិមបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សត្តបណ្ណិបូជាយិទំ [សត្តបណ្ណិស្សិទំ (សី.)] ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សត្តបណ្ណិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សត្តបណ្ណិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. គន្ធមុដ្ឋិយត្ថេរអបទានំ
[ឥធ គាថាទ្ធំ ឩនំ វិយ ទិស្សតិ] ‘‘ចិតកេ ករីយមានេ, នានាគន្ធេ សមាហតេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, គន្ធមុដ្ឋិមបូជយិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, ចិតកំ យំ អបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ចិតបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គន្ធមុដ្ឋិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គន្ធមុដ្ឋិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ចិតកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ, ជលជុត្តមនាមកេ;
អារោបិតម្ហិ ចិតកេ, សាលបុប្ផមបូជយិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ចិតបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ¶ ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចិតកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចិតកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សុមនតាលវណ្ដិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោ, តាលវណ្ដមទាសហំ;
សុមនេហិ បដិច្ឆន្នំ, ធារយាមិ មហារហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, តាលវណ្ដមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តាលវណ្ដស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា សុមនតាលវណ្ដិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុមនតាលវណ្ដិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សុមនទាមិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ, ន្ហាតកស្ស តបស្សិនោ;
កត្វាន សុមនទាមំ, ធារយិំ បុរតោ ឋិតោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទាមំ ធារយិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សុមនធារណេ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុមនទាមិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុមនទាមិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. កាសុមារិផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ¶ ជោតន្តំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ ¶ សុមនោ, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
កាសុមារិផលំ គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កាសុមារិផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កាសុមារិផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ពោធិវន្ទនវគ្គោ អដ្ឋតិំសតិមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ពោធិ បាដលិ ឧប្បលី, បដ្ដិ ច សត្តបណ្ណិយោ;
គន្ធមុដ្ឋិ ¶ ច ចិតកោ, តាលំ សុមនទាមកោ;
កាសុមារិផលី ចេវ, គាថា ឯកូនសដ្ឋិកា.
៣៩. អវដផលវគ្គោ
១. អវដផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សតរំសិ ¶ ¶ នាម ភគវា, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
វិវេកកាមោ សម្ពុទ្ធោ, គោចរាយាភិនិក្ខមិ.
‘‘ផលហត្ថោ អហំ ទិស្វា, ឧបគច្ឆិំ នរាសភំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, អវដំ [អវណ្ដំ (សី.), អម្ពដំ (ស្យា.)] អទទិំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា អវដផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អវដផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. លពុជទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, អាសិំ អារាមិកោ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ.
‘‘លពុជស្ស ផលំ គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
អាកាសេ ឋិតកោ សន្តោ, បដិគណ្ហិ មហាយសោ.
‘‘វិត្តិសញ្ជននំ ¶ មយ្ហំ, ទិដ្ឋធម្មសុខាវហំ;
ផលំ ពុទ្ធស្ស ទត្វាន, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘អធិគច្ឆិំ ¶ តទា បីតិំ, វិបុលញ្ច សុខុត្តមំ;
ឧប្បជ្ជតេវ រតនំ, និព្ពត្តស្ស តហិំ តហិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា លពុជទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
លពុជទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ឧទុម្ពរផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិនតានទិយា តីរេ, វិហាសិ បុរិសុត្តមោ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ឯកគ្គំ សុសមាហិតំ.
‘‘តស្មិំ បសន្នមានសោ, កិលេសមលធោវនេ;
ឧទុម្ពរផលំ គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ឧទុម្ពរផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទុម្ពរផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. បិលក្ខផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វនន្តរេ ¶ ¶ ¶ ពុទ្ធំ ទិស្វា, អត្ថទស្សិំ មហាយសំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បិលក្ខស្សាទទិំ ផលំ [បិលក្ខស្ស ផលំ អទំ (សី.), បិលក្ខុស្ស ផលំ អទំ (ស្យា.)].
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិលក្ខផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិលក្ខផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ផារុសផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, ផារុសផលមទាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ផារុសផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ផារុសផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. វល្លិផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សព្ពេ ¶ ជនា សមាគម្ម, អគមិំសុ វនំ តទា;
ផលមន្វេសមានា តេ, អលភិំសុ ផលំ តទា.
‘‘តត្ថទ្ទសាសិំ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វល្លិផលមទាសហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វល្លិផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វល្លិផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. កទលិផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ជលិតំ, បុណ្ណមាយេវ [បុណ្ណមាសេវ (សី. ក.)] ចន្ទិមំ;
ជលន្តំ ទីបរុក្ខំវ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘កទលិផលំ បគ្គយ្ហ, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វន្ទិត្វាន អបក្កមិំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កទលិផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កទលិផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. បនសផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អជ្ជុនោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, ហិមវន្តេ វសី តទា;
ចរណេន ច សម្បន្នោ, សមាធិកុសលោ មុនិ.
‘‘កុម្ភមត្តំ ¶ គហេត្វាន, បនសំ ជីវជីវកំ [ទេវគន្ធិកំ (៤១ វគ្គេ, ៥ អបទានេ)];
ឆត្តបណ្ណេ ឋបេត្វាន, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘ឯកត្តិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បនសផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បនសផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សោណកោដិវីសត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ¶ បាវចនេ, ឯកំ លេណំ មយា កតំ;
ចាតុទ្ទិសស្ស សង្ឃស្ស, ពន្ធុមារាជធានិយា.
‘‘ទុស្សេហិ ភូមិំ លេណស្ស, សន្ថរិត្វា បរិច្ចជិំ;
ឧទគ្គចិត្តោ សុមនោ, អកាសិំ បណិធិំ តទា.
‘‘អារាធយេយ្យំ សម្ពុទ្ធំ, បព្ពជ្ជញ្ច លភេយ្យហំ;
អនុត្តរញ្ច និព្ពានំ, ផុសេយ្យំ សន្តិមុត្តមំ.
‘‘តេនេវ សុក្កមូលេន, កប្បេ [កប្បំ (សី.), កប្ប (ក.)] នវុតិ សំសរិំ;
ទេវភូតោ មនុស្សោ ច, កតបុញ្ញោ វិរោចហំ.
‘‘តតោ ¶ កម្មាវសេសេន, ឥធ បច្ឆិមកេ ភវេ;
ចម្បាយំ អគ្គសេដ្ឋិស្ស, ជាតោម្ហិ ឯកបុត្តកោ.
‘‘ជាតមត្តស្ស ¶ មេ សុត្វា, បិតុ ឆន្ទោ អយំ អហុ;
ទទាមហំ កុមារស្ស, វីសកោដី អនូនកា.
‘‘ចតុរង្គុលា ច មេ លោមា, ជាតា បាទតលេ ឧភោ;
សុខុមា មុទុសម្ផស្សា, តូលាបិចុសមា សុភា.
‘‘អតីតា នវុតិ កប្បា, អយំ ឯកោ ច ឧត្តរិ;
នាភិជានាមិ និក្ខិត្តេ, បាទេ ភូម្យា អសន្ថតេ.
‘‘អារាធិតោ ¶ មេ សម្ពុទ្ធោ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
អរហត្តញ្ច មេ បត្តំ, សីតិភូតោម្ហិ និព្ពុតោ.
‘‘អគ្គោ អារទ្ធវីរិយានំ, និទ្ទិដ្ឋោ សព្ពទស្សិនា;
ខីណាសវោម្ហិ អរហា, ឆឡភិញ្ញោ មហិទ្ធិកោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, លេណទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
‘‘ថេរោ ¶ កោដិវីសោ [កោដិវិសោ (ស្យា. ក.), កោឡិវិសោ (អញ្ញដ្ឋានេសុ)] សោណោ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស អគ្គតោ;
បញ្ហំ បុដ្ឋោ វិយាកាសិ, អនោតត្តេ មហាសរេ’’តិ.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សោណោ កោដិវីសោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សោណកោដិវីសត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បុព្ពកម្មបិលោតិកពុទ្ធអបទានំ
‘‘អនោតត្តសរាសន្នេ ¶ , រមណីយេ សិលាតលេ;
នានារតនបជ្ជោតេ, នានាគន្ធវនន្តរេ.
‘‘មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន, បរេតោ [ឧបេតោ (ឧទានដ្ឋកថាយំ ៤ វគ្គេ, ៨ សុត្តេ)] លោកនាយកោ;
អាសីនោ ព្យាករី តត្ថ, បុព្ពកម្មានិ អត្តនោ.
[សុណាថ ភិក្ខវេ មយ្ហំ, យំ កម្មំ បកតំ មយា; ឯកំ អរញ្ញិកំ ភិក្ខុំ, ទិស្វា ទិន្នំ បិលោតិកំ; បត្ថិតំ បឋមំ ពុទ្ធំ, ពុទ្ធត្តាយ មយា តទា; បិលោតិយស្ស កម្មស្ស, ពុទ្ធត្តេបិ វិបច្ចតិ; គោបាលកោ បុរេ អាសិំ, គាវិំ បាជេតិ គោចរំ; បិវន្តិំ ឧទកំ អាវិលំ, គាវិំ ទិស្វា និវារយិំ; តេន កម្មវិបាកេន, ឥធ បច្ឆិមកេ ភវេ; វិបាសិតោ យទិច្ឆកំ, ន ហិ បាតុំ លភាមហំ (ស្យា.)] ‘‘សុណាថ ¶ ភិក្ខវោ មយ្ហំ, យំ កម្មំ បកតំ មយា;
បិលោតិកស្ស កម្មស្ស, ពុទ្ធត្តេបិ វិបច្ចតិ [សុណាថ ភិក្ខវេ មយ្ហំ, យំ កម្មំ បកតំ មយា; ឯកំ អរញ្ញិកំ ភិក្ខុំ, ទិស្វា ទិន្នំ បិលោតិកំ; បត្ថិតំ បឋមំ ពុទ្ធំ, ពុទ្ធត្តាយ មយា តទា; បិលោតិយស្ស កម្មស្ស, ពុទ្ធត្តេបិ វិបច្ចតិ; គោបាលកោ បុរេ អាសិំ, គាវិំ បាជេតិ គោចរំ; បិវន្តិំ ឧទកំ អាវិលំ, គាវិំ ទិស្វា និវារយិំ; តេន កម្មវិបាកេន, ឥធ បច្ឆិមកេ ភវេ; វិបាសិតោ យទិច្ឆកំ, ន ហិ បាតុំ លភាមហំ (ស្យា.)].
[១]
‘‘មុនាឡិ ¶ នាមហំ ធុត្តោ, បុព្ពេ អញ្ញាសុ ជាតិសុ [អញ្ញាយ ជាតិយា (ឧទាន អដ្ឋ.)];
បច្ចេកពុទ្ធំ សុរភិំ [សរភុំ (សី.)], អព្ភាចិក្ខិំ អទូសកំ.
‘‘តេន កម្មវិបាកេន, និរយេ សំសរិំ ចិរំ;
ពហូវស្សសហស្សានិ, ទុក្ខំ វេទេសិ វេទនំ.
‘‘តេន កម្មាវសេសេន, ឥធ បច្ឆិមកេ ភវេ;
អព្ភក្ខានំ មយា លទ្ធំ, សុន្ទរិកាយ ការណា.
[២]
‘‘សព្ពាភិភុស្ស ¶ ពុទ្ធស្ស, នន្ទោ នាមាសិ សាវកោ;
តំ អព្ភក្ខាយ និរយេ, ចិរំ សំសរិតំ មយា.
‘‘ទសវស្សសហស្សានិ, និរយេ សំសរិំ ចិរំ;
មនុស្សភាវំ លទ្ធាហំ, អព្ភក្ខានំ ពហុំ លភិំ.
‘‘តេន កម្មាវសេសេន, ចិញ្ចមានវិកា មមំ;
អព្ភាចិក្ខិ អភូតេន, ជនកាយស្ស អគ្គតោ.
[៣]
‘‘ព្រាហ្មណោ សុតវា អាសិំ, អហំ សក្កតបូជិតោ;
មហាវនេ បញ្ចសតេ, មន្តេ វាចេមិ មាណវេ.
‘‘តត្ថាគតោ ¶ [តមាគតោ (ក.)] ឥសិ ភីមោ, បញ្ចាភិញ្ញោ មហិទ្ធិកោ;
តំ ចាហំ អាគតំ ទិស្វា, អព្ភាចិក្ខិំ អទូសកំ.
‘‘តតោហំ អវចំ សិស្សេ, កាមភោគី អយំ ឥសិ;
មយ្ហម្បិ ភាសមានស្ស, អនុមោទិំសុ មាណវា.
‘‘តតោ មាណវកា សព្ពេ, ភិក្ខមានំ កុលេ កុលេ;
មហាជនស្ស អាហំសុ, កាមភោគី អយំ ឥសិ.
‘‘តេន ¶ ¶ កម្មវិបាកេន, បញ្ច ភិក្ខុសតា ឥមេ;
អព្ភក្ខានំ លភុំ សព្ពេ, សុន្ទរិកាយ ការណា.
[៤]
‘‘វេមាតុភាតរំ បុព្ពេ, ធនហេតុ ហនិំ អហំ;
បក្ខិបិំ គិរិទុគ្គស្មិំ, សិលាយ ច អបិំសយិំ.
‘‘តេន កម្មវិបាកេន, ទេវទត្តោ សិលំ ខិបិ;
អង្គុដ្ឋំ បិំសយី បាទេ, មម បាសាណសក្ខរា.
[៥]
‘‘បុរេហំ ទារកោ ហុត្វា, កីឡមានោ មហាបថេ;
បច្ចេកពុទ្ធំ ទិស្វាន, មគ្គេ សកលិកំ [សក្ខលិកំ (ក.)] ខិបិំ [ទហិំ (ស្យា.)].
‘‘តេន កម្មវិបាកេន, ឥធ បច្ឆិមកេ ភវេ;
វធត្ថំ មំ ទេវទត្តោ, អភិមារេ បយោជយិ.
[៦]
‘‘ហត្ថារោហោ ¶ បុរេ អាសិំ, បច្ចេកមុនិមុត្តមំ;
បិណ្ឌាយ វិចរន្តំ តំ, អាសាទេសិំ គជេនហំ.
‘‘តេន កម្មវិបាកេន, ភន្តោ [ទន្តោ (ក.)] នាឡាគិរី គជោ;
គិរិព្ពជេ បុរវរេ, ទារុណោ សមុបាគមិ [មំ ឧបាគមិ (សី.)].
[៧]
‘‘រាជាហំ ¶ បត្ថិវោ [បត្តិកោ (ស្យា. ក.), ខត្តិយោ (ឧទាន អដ្ឋ.)] អាសិំ, សត្តិយា បុរិសំ ហនិំ;
តេន កម្មវិបាកេន, និរយេ បច្ចិសំ ភុសំ.
‘‘កម្មុនោ តស្ស សេសេន, ឥទានិ សកលំ មម;
បាទេ ឆវិំ បកប្បេសិ [បកោបេសិ (សី.)], ន ហិ កម្មំ វិនស្សតិ.
[៨]
‘‘អហំ កេវដ្ដគាមស្មិំ, អហុំ កេវដ្ដទារកោ;
មច្ឆកេ ឃាតិតេ ទិស្វា, ជនយិំ សោមនស្សកំ [សោមនស្សហំ (ឧទាន អដ្ឋ.)].
‘‘តេន ¶ កម្មវិបាកេន, សីសទុក្ខំ អហូ មម;
សព្ពេ សក្កា ច ហញ្ញិំសុ, យទា ហនិ វិដដូភោ [វិដដុភោ (ស្យា. ក.)].
[៩]
‘‘ផុស្សស្សាហំ បាវចនេ, សាវកេ បរិភាសយិំ;
យវំ ខាទថ ភុញ្ជថ, មា ច ភុញ្ជថ សាលយោ.
‘‘តេន កម្មវិបាកេន, តេមាសំ ខាទិតំ យវំ;
និមន្តិតោ ព្រាហ្មណេន, វេរញ្ជាយំ វសិំ តទា.
[១០]
‘‘និព្ពុទ្ធេ វត្តមានម្ហិ, មល្លបុត្តំ និហេឋយិំ [និសេធយិំ (ស្យា. ក.)];
តេន កម្មវិបាកេន, បិដ្ឋិទុក្ខំ អហូ មម.
[១១]
‘‘តិកិច្ឆកោ អហំ អាសិំ, សេដ្ឋិបុត្តំ វិរេចយិំ;
តេន កម្មវិបាកេន, ហោតិ បក្ខន្ទិកា មម.
[១២]
‘‘អវចាហំ ជោតិបាលោ, សុគតំ កស្សបំ តទា;
កុតោ នុ ពោធិ មុណ្ឌស្ស, ពោធិ បរមទុល្លភា.
‘‘តេន ¶ ¶ ¶ កម្មវិបាកេន, អចរិំ ទុក្ករំ ពហុំ;
ឆព្ពស្សានុរុវេឡាយំ, តតោ ពោធិមបាបុណិំ.
‘‘នាហំ ឯតេន មគ្គេន, បាបុណិំ ពោធិមុត្តមំ;
កុម្មគ្គេន គវេសិស្សំ, បុព្ពកម្មេន វារិតោ.
‘‘បុញ្ញបាបបរិក្ខីណោ, សព្ពសន្តាបវជ្ជិតោ;
អសោកោ អនុបាយាសោ, និព្ពាយិស្សមនាសវោ.
‘‘ឯវំ ជិនោ វិយាកាសិ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស អគ្គតោ;
សព្ពាភិញ្ញាពលប្បត្តោ, អនោតត្តេ មហាសរេ’’តិ.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ ភគវា អត្តនោ បុព្ពចរិតំ កម្មបិលោតិកំ នាម ពុទ្ធាបទានធម្មបរិយាយំ អភាសិត្ថាតិ.
បុព្ពកម្មបិលោតិកំ នាម ពុទ្ធាបទានំ ទសមំ.
អវដផលវគ្គោ ឯកូនចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
អវដំ លពុជញ្ចេវ, ឧទុម្ពរបិលក្ខុ ច;
ផារុ វល្លី ច កទលី, បនសោ កោដិវីសកោ.
បុព្ពកម្មបិលោតិ ច, អបទានំ មហេសិនោ;
គាថាយោ ឯកនវុតិ, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
ចុទ្ទសមំ ភាណវារំ.
៤០. បិលិន្ទវច្ឆវគ្គោ
១. បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ¶ ¶ ហំសវតិយា, អាសិំ ទោវារិកោ អហំ;
អក្ខោភំ អមិតំ ភោគំ, ឃរេ សន្និចិតំ មម.
‘‘រហោគតោ និសីទិត្វា, បហំសិត្វាន មានសំ [សម្បហំសិត្វ មានសំ (សី.)];
និសជ្ជ បាសាទវរេ, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា.
(ចិន្តនាការោ)
‘‘‘ពហូ មេធិគតា ភោគា, ផីតំ អន្តេបុរំ មម;
រាជាបិ [រាជិសិ (ក.)] សន្និមន្តេសិ, អានន្ទោ បថវិស្សរោ.
‘‘‘អយញ្ច ពុទ្ធោ ឧប្បន្នោ, អធិច្ចុប្បត្តិកោ មុនិ;
សំវិជ្ជន្តិ ច មេ ភោគា, ទានំ ទស្សាមិ សត្ថុនោ.
‘‘‘បទុមេន រាជបុត្តេន, ទិន្នំ ទានវរំ ជិនេ;
ហត្ថិនាគេ ច បល្លង្កេ, អបស្សេនញ្ចនប្បកំ.
‘‘‘អហម្បិ ទានំ ទស្សាមិ, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
អទិន្នបុព្ពមញ្ញេសំ, ភវិស្សំ អាទិកម្មិកោ.
‘‘‘ចិន្តេត្វាហំ ពហុវិធំ, យាគេ យស្ស សុខំផលំ;
បរិក្ខារទានមទ្ទក្ខិំ, មម សង្កប្បបូរណំ.
‘‘‘បរិក្ខារានិ ទស្សាមិ, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
អទិន្នបុព្ពមញ្ញេសំ, ភវិស្សំ អាទិកម្មិកោ’.
(ទានវត្ថុសម្បាទនំ)
‘‘នឡការេ ¶ ឧបាគម្ម, ឆត្តំ ការេសិ តាវទេ;
ឆត្តសតសហស្សានិ, ឯកតោ សន្និបាតយិំ.
‘‘ទុស្សសតសហស្សានិ, ឯកតោ សន្និបាតយិំ;
បត្តសតសហស្សានិ, ឯកតោ សន្និបាតយិំ.
‘‘វាសិយោ ¶ ¶ សត្ថកេ ចាបិ, សូចិយោ នខឆេទនេ;
ហេដ្ឋាឆត្តេ ឋបាបេសិំ, ការេត្វា តទនុច្ឆវេ.
‘‘វិធូបនេ តាលវណ្ដេ, មោរហត្ថេ ច ចាមរេ;
បរិស្សាវនេ តេលធារេ [តេលធរេ (សី.)], ការយិំ តទនុច្ឆវេ.
‘‘សូចិឃរេ អំសពទ្ធេ, អថោបិ កាយពន្ធនេ;
អាធារកេ ច សុកតេ, ការយិំ តទនុច្ឆវេ.
‘‘បរិភោគភាជនេ ច, អថោបិ លោហថាលកេ;
ភេសជ្ជេ ¶ បូរយិត្វាន, ហេដ្ឋាឆត្តេ ឋបេសហំ.
‘‘វចំ ឧសីរំ លដ្ឋិមធុំ, បិប្ផលី មរិចានិ ច;
ហរីតកិំ សិង្គីវេរំ, សព្ពំ បូរេសិ ភាជនេ.
‘‘ឧបាហនា បាទុកាយោ, អថោ ឧទកបុញ្ឆនេ;
កត្តរទណ្ឌេ សុកតេ, ការយិំ តទនុច្ឆវេ.
‘‘ឱសធញ្ជននាឡី ច [ឱសធំ អញ្ជនាបិច (ស្យា.)], សលាកា ធម្មកុត្តរា;
កុញ្ចិកា បញ្ចវណ្ណេហិ, សិព្ពិតេ កុញ្ចិកាឃរេ.
‘‘អាយោគេ ធូមនេត្តេ ច, អថោបិ ទីបធារកេ;
តុម្ពកេ ច ករណ្ឌេ ច, ការយិំ តទនុច្ឆវេ.
‘‘សណ្ឌាសេ ¶ បិប្ផលេ ចេវ, អថោបិ មលហារកេ;
ភេសជ្ជថវិកេ ចេវ, ការយិំ តទនុច្ឆវេ.
‘‘អាសន្ទិយោ បីឋកេ ច, បល្លង្កេ ចតុរោមយេ;
តទនុច្ឆវេ ការយិត្វា, ហេដ្ឋាឆត្តេ ឋបេសហំ.
‘‘ឧណ្ណាភិសី តូលភិសី, អថោបិ បីឋិកាភិសី [បីឋកាភិសី (ស្យា. ក.)];
ពិម្ពោហនេ [ពិព្ពោហនេ (ស្យា. ក.)] ច សុកតេ, ការយិំ តទនុច្ឆវេ.
‘‘កុរុវិន្ទេ មធុសិត្ថេ, តេលំ ហត្ថប្បតាបកំ;
សិបាដិផលកេ សុចី, មញ្ចំ អត្ថរណេន ច.
‘‘សេនាសនេ បាទបុញ្ឆេ, សយនាសនទណ្ឌកេ;
ទន្តបោណេ ច អាដលី [កថលិំ (ស្យា.)], សីសាលេបនគន្ធកេ.
‘‘អរណី ¶ ផលបីឋេ [បលាលបីឋេ (សី.)] ច, បត្តបិធានថាលកេ;
ឧទកស្ស កដច្ឆូ ច, ចុណ្ណកំ រជនម្ពណំ [រជនម្មណំ (សី.)].
‘‘សម្មជ្ជនំ ¶ [សម្មុញ្ជនំ (ស្យា.), សម្មជ្ជនិំ, សម្មុញ្ជនិំ (?)] ឧទបត្តំ, តថា វស្សិកសាដិកំ;
និសីទនំ កណ្ឌុច្ឆាទិ, អថ អន្តរវាសកំ.
‘‘ឧត្តរាសង្គសង្ឃាដី, នត្ថុកំ មុខសោធនំ;
ពិឡង្គលោណំ បហូតញ្ច [លោណភូតញ្ច (ក.)], មធុញ្ច ទធិបានកំ.
‘‘ធូបំ [ធូមំ (ក.)] សិត្ថំ បិលោតិញ្ច, មុខបុញ្ឆនសុត្តកំ;
ទាតព្ពំ នាម យំ អត្ថិ, យញ្ច កប្បតិ សត្ថុនោ.
‘‘សព្ពមេតំ សមានេត្វា, អានន្ទំ ឧបសង្កមិំ;
ឧបសង្កម្ម ¶ រាជានំ, ជនេតារំ មហេសិនោ [មហេសិនំ (សី.), មហាយសំ (ស្យា.), មហិស្សរំ (ក.)];
សិរសា ¶ អភិវាទេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
(ទានោកាសយាចនា)
‘‘‘ឯកតោ ជាតសំវទ្ធា, ឧភិន្នំ ឯកតោ មនំ [យសោ (ស្យា.), មនោ (?)];
សាធារណា សុខទុក្ខេ, ឧភោ ច អនុវត្តកា.
‘‘‘អត្ថិ ចេតសិកំ ទុក្ខំ, តវាធេយ្យំ អរិន្ទម;
យទិ សក្កោសិ តំ ទុក្ខំ, វិនោទេយ្យាសិ ខត្តិយ.
‘‘‘តវ ទុក្ខំ មម ទុក្ខំ, ឧភិន្នំ ឯកតោ មនោ [មនំ (សី. ស្យា.)];
និដ្ឋិតន្តិ វិជានាហិ, មមាធេយ្យំ សចេ តុវំ.
‘‘‘ជានាហិ ខោ មហារាជ, ទុក្ខំ មេ ទុព្ពិនោទយំ;
បហុ សមានោ គជ្ជសុ, ឯកំ តេ ទុច្ចជំ វរំ.
‘‘‘យាវតា វិជិតេ អត្ថិ, យាវតា មម ជីវិតំ;
ឯតេហិ យទិ តេ អត្ថោ, ទស្សាមិ អវិកម្បិតោ.
‘‘‘គជ្ជិតំ ខោ តយា ទេវ, មិច្ឆា តំ ពហុ គជ្ជិតំ;
ជានិស្សាមិ តុវំ អជ្ជ, សព្ពធម្មេ [សច្ចធម្មេ (?)] បតិដ្ឋិតំ.
‘‘‘អតិពាឡ្ហំ ¶ និបីឡេសិ, ទទមានស្ស មេ សតោ;
កិំ តេ មេ បីឡិតេនត្ថោ, បត្ថិតំ តេ កថេហិ មេ.
‘‘‘ឥច្ឆាមហំ មហារាជ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អនុត្តរំ;
ភោជយិស្សាមិ សម្ពុទ្ធំ, វជ្ជំ [វញ្ចុំ (?)] មេ មាហុ ជីវិតំ.
‘‘‘អញ្ញំ តេហំ វរំ ទម្មិ, មា យាចិត្ថោ តថាគតំ [អយាចិតោ តថាគតោ (ស្យា. ក.)];
អទេយ្យោ កស្សចិ ពុទ្ធោ, មណិ ជោតិរសោ យថា.
‘‘‘ននុ ¶ តេ គជ្ជិតំ ទេវ, យាវ ជីវិតមត្តនោ [វិជិតមត្ថិតំ (ក.), ជីវិតមត្ថិកំ (ស្យា.)];
ជីវិតំ ¶ [វិជិតំ (ក.)] ទទមានេន, យុត្តំ ទាតុំ តថាគតំ.
‘‘‘ឋបនីយោ មហាវីរោ, អទេយ្យោ កស្សចិ ជិនោ;
ន មេ បដិស្សុតោ ពុទ្ធោ, វរស្សុ អមិតំ ធនំ.
‘‘‘វិនិច្ឆយំ បាបុណាម, បុច្ឆិស្សាម វិនិច្ឆយេ;
យថាសណ្ឋំ [យថាសន្តំ (សី.)] កថេស្សន្តិ, បដិបុច្ឆាម តំ តថា.
‘‘‘រញ្ញោ ហត្ថេ គហេត្វាន, អគមាសិំ វិនិច្ឆយំ;
បុរតោ អក្ខទស្សានំ, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘សុណន្តុ ¶ មេ អក្ខទស្សា, រាជា វរមទាសិ មេ;
ន កិញ្ចិ ឋបយិត្វាន, ជីវិតម្បិ [វិជិតំបិ (ក.)] បវារយិ.
‘‘‘តស្ស មេ វរទិន្នស្ស, ពុទ្ធសេដ្ឋំ វរិំ អហំ;
សុទិន្នោ ហោតិ មេ ពុទ្ធោ, ឆិន្ទថ សំសយំ មម.
‘‘‘សោស្សាម តវ វចនំ, ភូមិបាលស្ស រាជិនោ;
ឧភិន្នំ វចនំ សុត្វា, ឆិន្ទិស្សាមេត្ថ សំសយំ.
‘‘‘សព្ពំ ទេវ តយា ទិន្នំ, ឥមស្ស សព្ពគាហិកំ [សព្ពគាហិតំ (ស្យា. ក.)];
ន កិញ្ចិ ឋបយិត្វាន, ជីវិតម្បិ បវារយិ.
‘‘‘កិច្ឆប្បត្តោវ ហុត្វាន, យាចី វរមនុត្តរំ [យាវជីវមនុត្តរំ (ស្យា. ក.)];
ឥមំ សុទុក្ខិតំ ញត្វា, អទាសិំ សព្ពគាហិកំ.
‘‘‘បរាជយោ ¶ តុវំ [តវំ (សី.)] ទេវ, អស្ស ទេយ្យោ តថាគតោ;
ឧភិន្នំ សំសយោ ឆិន្នោ, យថាសណ្ឋម្ហិ [យថាសន្តម្ហិ (សី.)] តិដ្ឋថ.
‘‘‘រាជា តត្ថេវ ឋត្វាន, អក្ខទស្សេតទព្រវិ;
សម្មា ¶ មយ្ហម្បិ ទេយ្យាថ, បុន ពុទ្ធំ លភាមហំ.
‘‘‘បូរេត្វា តវ សង្កប្បំ, ភោជយិត្វា តថាគតំ;
បុន ទេយ្យាសិ [ទេយ្យាថ (ក.)] សម្ពុទ្ធំ, អានន្ទស្ស យសស្សិនោ’.
(និមន្តនកថា)
‘‘អក្ខទស្សេភិវាទេត្វា, អានន្ទញ្ចាបិ ខត្តិយំ;
តុដ្ឋោ បមុទិតោ ហុត្វា, សម្ពុទ្ធមុបសង្កមិំ.
‘‘ឧបសង្កម្ម សម្ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ;
សិរសា អភិវាទេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘វសីសតសហស្សេហិ ¶ , អធិវាសេហិ ចក្ខុម;
ហាសយន្តោ មម ចិត្តំ, និវេសនមុបេហិ មេ’.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, អធិវាសេសិ ចក្ខុមា.
‘‘អធិវាសនមញ្ញាយ, អភិវាទិយ សត្ថុនោ;
ហដ្ឋោ ឧទគ្គចិត្តោហំ, និវេសនមុបាគមិំ.
(ទានបដិយាទនំ)
‘‘មិត្តាមច្ចេ សមានេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ;
‘សុទុល្លភោ មយា លទ្ធោ, មណិ ជោតិរសោ យថា.
‘‘‘កេន តំ បូជយិស្សាម, អប្បមេយ្យោ អនូបមោ;
អតុលោ អសមោ ធីរោ, ជិនោ អប្បដិបុគ្គលោ.
‘‘‘តថាសមសមោ ចេវ, អទុតិយោ នរាសភោ;
ទុក្ករំ អធិការញ្ហិ, ពុទ្ធានុច្ឆវិកំ មយា.
‘‘‘នានាបុប្ផេ ¶ សមានេត្វា, ករោម បុប្ផមណ្ឌបំ;
ពុទ្ធានុច្ឆវិកំ ¶ ឯតំ, សព្ពបូជា ភវិស្សតិ’.
‘‘ឧប្បលំ ¶ បទុមំ វាបិ, វស្សិកំ អធិមុត្តកំ [អតិមុត្តកំ (?)];
ចម្បកំ [ចន្ទនំ (ក.)] នាគបុប្ផញ្ច, មណ្ឌបំ ការយិំ អហំ.
‘‘សតាសនសហស្សានិ, ឆត្តច្ឆាយាយ បញ្ញបិំ;
បច្ឆិមំ អាសនំ មយ្ហំ, អធិកំ សតមគ្ឃតិ.
‘‘សតាសនសហស្សានិ, ឆត្តច្ឆាយាយ បញ្ញបិំ;
បដិយាទេត្វា អន្នបានំ, កាលំ អារោចយិំ អហំ.
‘‘អារោចិតម្ហិ កាលម្ហិ, បទុមុត្តរោ មហាមុនិ;
វសីសតសហស្សេហិ, និវេសនមុបេសិ មេ.
‘‘ធារេន្តំ ឧបរិច្ឆត្តំ [ធារេន្តមុបរិច្ឆត្តេ (សី.)], សុផុល្លបុប្ផមណ្ឌបេ;
វសីសតសហស្សេហិ, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘‘ឆត្តសតសហស្សានិ, សតសហស្សមាសនំ;
កប្បិយំ អនវជ្ជញ្ច, បដិគណ្ហាហិ ចក្ខុម’.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មមំ តារេតុកាមោ សោ, សម្បដិច្ឆិ មហាមុនិ.
(ទានកថា)
‘‘ភិក្ខុនោ ¶ ឯកមេកស្ស, បច្ចេកំ បត្តមទាសហំ;
ជហិំសុ សុម្ភកំ [បុព្ពកំ (សី.), សម្ភតំ (ស្យា.), មត្តិកំ (?)] បត្តំ, លោហបត្តំ អធារយុំ.
‘‘សត្តរត្តិន្ទិវំ ពុទ្ធោ, និសីទិ បុប្ផមណ្ឌបេ;
ពោធយន្តោ ពហូ សត្តេ, ធម្មចក្កំ បវត្តយិ.
‘‘ធម្មចក្កំ បវត្តេន្តោ, ហេដ្ឋតោ បុប្ផមណ្ឌបេ;
ចុល្លាសីតិសហស្សានំ ¶ , ធម្មាភិសមយោ អហុ.
‘‘សត្តមេ ទិវសេ បត្តេ, បទុមុត្តរោ មហាមុនិ;
ឆត្តច្ឆាយាយមាសីនោ, ឥមា គាថា អភាសថ.
(ព្យាករណំ)
‘‘‘អនូនកំ ទានវរំ, យោ មេ បាទាសិ មាណវោ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ហត្ថី ¶ អស្សា រថា បត្តី, សេនា ច ចតុរង្គិនី;
បរិវារេស្សន្តិមំ [តំ (ស្យា.)] និច្ចំ, សព្ពទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, សិវិកា សន្ទមានិកា;
ឧបដ្ឋិស្សន្តិមំ និច្ចំ, សព្ពទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិ រថសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, សព្ពទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិ ¶ តូរិយសហស្សានិ, ភេរិយោ សមលង្កតា;
វជ្ជយិស្សន្តិមំ និច្ចំ, សព្ពទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘ឆឡាសីតិសហស្សានិ, នារិយោ សមលង្កតា;
វិចិត្តវត្ថាភរណា, អាមុក្កមណិកុណ្ឌលា [អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា (សី. ស្យា.)].
‘‘‘អឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, សព្ពទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘‘សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘ទេវលោកេ ¶ វសន្តស្ស, បុញ្ញកម្មសមង្គិនោ;
ទេវលោកបរិយន្តំ, រតនឆត្តំ ធរិស្សតិ.
‘‘‘ឥច្ឆិស្សតិ យទា ឆាយំ [យទា វាយំ (ស្យា. ក.)], ឆទនំ ទុស្សបុប្ផជំ;
ឥមស្ស ចិត្តមញ្ញាយ, និពទ្ធំ ឆាទយិស្សតិ.
‘‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តោ, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន [នាមេន (សព្ពត្ថ) ឯវមុបរិបិ; អដ្ឋថាយំ បន បុព្ពេ គោត្តេនាតិបទំ វណ្ណិតំ], សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សព្ពមេតំ អភិញ្ញាយ, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេស្សតិ.
‘‘‘បិលិន្ទវច្ឆនាមេន ¶ [បិលិន្ទិវច្ឆនាមេន (សី.)], ហេស្សតិ សត្ថុសាវកោ;
ទេវានំ អសុរានញ្ច, គន្ធព្ពានញ្ច សក្កតោ.
‘‘‘ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីនញ្ច, គិហីនញ្ច តថេវ សោ;
បិយោ ហុត្វាន សព្ពេសំ, វិហរិស្សតិនាសវោ’.
(ទានានិសំសកថា)
‘‘សតសហស្សេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ, កិលេសេ ឈាបយី មម [ឈាបយិស្សតិ (សី. ក.), ឈាបយិំ អហំ (ស្យា.)].
‘‘អហោ មេ សុកតំ កម្មំ, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ;
យត្ថ ការំ ករិត្វាន, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘អនូនកំ ទានវរំ, អទាសិ យោ [សោ (ក.)] ហិ មាណវោ;
អាទិបុព្ពង្គមោ ¶ អាសិ, តស្ស ទានស្សិទំ ផលំ.
(១. ឆត្តានិសំសោ)
‘‘ឆត្តេ ច សុគតេ ទត្វា [ឆត្តេ សុគតេ ទត្វាន (សី. ស្យា.)], សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
អដ្ឋានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សីតំ ¶ ឧណ្ហំ ន ជានាមិ, រជោជល្លំ ន លិម្បតិ;
អនុបទ្ទវោ អនីតិ ច, ហោមិ អបចិតោ សទា.
‘‘សុខុមច្ឆវិកោ ហោមិ, វិសទំ ហោតិ មានសំ;
ឆត្តសតសហស្សានិ, ភវេ សំសរតោ មម.
‘‘សព្ពាលង្ការយុត្តានិ ¶ , តស្ស កម្មស្ស វាហសា;
ឥមំ ជាតិំ ឋបេត្វាន, មត្ថកេ ធារយន្តិ មេ.
‘‘កស្មា [តស្មា (ស្យា. ក.)] ឥមាយ ជាតិយា, នត្ថិ មេ ឆត្តធារណា;
មម សព្ពំ កតំ កម្មំ, វិមុត្តិឆត្តបត្តិយា.
(២. ទុស្សានិសំសោ)
‘‘ទុស្សានិ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
អដ្ឋានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ ¶ វិរជោ, សប្បភាសោ បតាបវា;
សិនិទ្ធំ ហោតិ មេ គត្តំ, ភវេ សំសរតោ មម.
‘‘ទុស្សសតសហស្សានិ, សេតា បីតា ច លោហិតា;
ធារេន្តិ មត្ថកេ មយ្ហំ, ទុស្សទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កោសេយ្យកម្ពលិយានិ, ខោមកប្បាសិកានិ ច;
សព្ពត្ថ បដិលភាមិ, តេសំ និស្សន្ទតោ អហំ.
(៣. បត្តានិសំសោ)
‘‘បត្តេ សុគតេ ទត្វាន, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ទសានិសំសេ ¶ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សុវណ្ណថាលេ មណិថាលេ, រជតេបិ ច ថាលកេ;
លោហិតង្គមយេ ថាលេ, បរិភុញ្ជាមិ សព្ពទា.
‘‘អនុបទ្ទវោ អនីតិ ច, ហោមិ អបចិតោ សទា;
លាភី អន្នស្ស បានស្ស, វត្ថស្ស សយនស្ស ច.
‘‘ន វិនស្សន្តិ មេ ភោគា, ឋិតចិត្តោ ភវាមហំ;
ធម្មកាមោ សទា ហោមិ, អប្បក្លេសោ អនាសវោ.
‘‘ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, អនុពន្ធា ឥមេ គុណា;
ឆាយា យថាបិ រុក្ខស្ស, សព្ពត្ថ ន ជហន្តិ មំ.
(៤. វាសិអានិសំសោ)
‘‘ចិត្តពន្ធនសម្ពទ្ធា [ចិត្តពន្ធនសម្បន្នា (ក.)], សុកតា វាសិយោ ពហូ;
ទត្វាន ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, សង្ឃស្ស ច តថេវហំ.
‘‘អដ្ឋានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម;
សូរោ ¶ ហោមវិសារី ច, វេសារជ្ជេសុ បារមី.
‘‘ធិតិវីរិយវា ¶ ហោមិ, បគ្គហីតមនោ សទា;
កិលេសច្ឆេទនំ ញាណំ, សុខុមំ អតុលំ សុចិំ;
សព្ពត្ថ បដិលភាមិ, តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(៥. សត្ថកានិសំសោ)
‘‘អកក្កសេ ¶ អផរុសេ, សុធោតេ សត្ថកេ ពហូ;
បសន្នចិត្តោ ទត្វាន, ពុទ្ធេ សង្ឃេ តថេវ ច.
‘‘បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម;
កល្យាណមិត្តំ [កល្យាណចិត្តំ (សី.)] វីរិយំ, ខន្តិញ្ច មេត្តសត្ថកំ.
‘‘តណ្ហាសល្លស្ស ¶ ឆិន្នត្តា, បញ្ញាសត្ថំ អនុត្តរំ;
វជិរេន សមំ ញាណំ, តេសំ និស្សន្ទតោ លភេ.
(៦. សូចិអានិសំសោ)
‘‘សូចិយោ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘ន សំសយោ កង្ខច្ឆេទោ, អភិរូបោ ច ភោគវា;
តិក្ខបញ្ញោ សទា ហោមិ, សំសរន្តោ ភវាភវេ.
‘‘គម្ភីរំ និបុណំ ឋានំ, អត្ថំ ញាណេន បស្សយិំ;
វជិរគ្គសមំ ញាណំ, ហោតិ មេ តមឃាតនំ.
(៧. នខច្ឆេទនានិសំសោ)
‘‘នខច្ឆេទនេ សុគតេ, ទត្វា សង្ឃេ គណុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘ទាសិទាសេ [ទាសិទាស (ក.)] គវស្សេ ច, ភតកេ នាដកេ [អារក្ខកេ (សី.)] ពហូ;
ន្ហាបិតេ ភត្តកេ សូទេ, សព្ពត្ថេវ លភាមហំ.
(៨. វិធូបនតាលវណ្ដានិសំសោ)
‘‘វិធូបនេ សុគតេ ទត្វា, តាលវណ្ដេ ច សោភណេ;
អដ្ឋានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សីតំ ឧណ្ហំ ន ជានាមិ, បរិឡាហោ ន វិជ្ជតិ;
ទរថំ នាភិជានាមិ, ចិត្តសន្តាបនំ មម.
‘‘រាគគ្គិ ¶ ទោសមោហគ្គិ, មានគ្គិ ទិដ្ឋិអគ្គិ ច;
សព្ពគ្គី និព្ពុតា មយ្ហំ, តស្ស និស្សន្ទតោ មម.
(៩. មោរហត្ថ-ចាមរំ)
‘‘មោរហត្ថេ ¶ ចាមរិយោ, ទត្វា សង្ឃេ គណុត្តមេ;
ឧបសន្តកិលេសោហំ, វិហរាមិ អនង្គណោ.
(១០. បរិស្សាវន-ធម្មករំ)
‘‘បរិស្សាវនេ ¶ ¶ សុគតេ, ទត្វា ធម្មករុត្តមេ [ទត្វា សុកតេ ធម្មកុត្តរេ (ស្យា. ក.)];
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សព្ពេសំ សមតិក្កម្ម, ទិព្ពំ អាយុំ លភាមហំ;
អប្បសយ្ហោ សទា ហោមិ, ចោរបច្ចត្ថិកេហិ វា.
‘‘សត្ថេន វា វិសេន វា, វិហេសម្បិ ន កុព្ពតេ;
អន្តរាមរណំ នត្ថិ, តេសំ និស្សន្ទតោ មម.
(១១. តេលធារានិសំសោ)
‘‘តេលធារេ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សុចារុរូបោ សុភទ្ទោ [សុគទោ (សី.), សុវាចោ (?)], សុសមុគ្គតមានសោ;
អវិក្ខិត្តមនោ ហោមិ, សព្ពារក្ខេហិ រក្ខិតោ.
(១២. សូចិឃរានិសំសោ)
‘‘សូចិឃរេ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
តីណានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘ចេតោសុខំ កាយសុខំ, ឥរិយាបថជំ សុខំ;
ឥមេ គុណេ បដិលភេ, តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(១៣. អំសពទ្ធានិសំសោ)
‘‘អំសពទ្ធេ ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
តីណានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សទ្ធម្មេ ¶ គាធំ [ចេតោញាណំ ច (សី.)] វិន្ទាមិ, សរាមិ ទុតិយំ ភវំ;
សព្ពត្ថ សុច្ឆវី ហោមិ, តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(១៤. កាយពន្ធនានិសំសោ)
‘‘កាយពន្ធេ ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ឆានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សមាធីសុ ¶ ¶ ន កម្បាមិ, វសី ហោមិ សមាធិសុ;
អភេជ្ជបរិសោ ហោមិ, អាទេយ្យវចនោ សទា.
‘‘ឧបដ្ឋិតសតិ ហោមិ, តាសោ មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ;
ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, អនុពន្ធា ឥមេ គុណា.
(១៥. អាធារកានិសំសោ)
‘‘អាធារកេ ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
បញ្ចវណ្ណេហិ ទាយាទោ [បញ្ចវណ្ណេ ភយាភាវោ (ស្យា.)], អចលោ ហោមិ កេនចិ.
‘‘យេ ¶ កេចិ មេ សុតា ធម្មា, សតិញាណប្បពោធនា;
ធតា [ឋិតា (ក.)] មេ ន វិនស្សន្តិ, ភវន្តិ សុវិនិច្ឆិតា.
(១៦. ភាជនានិសំសោ)
‘‘ភាជនេ បរិភោគេ ច, ទត្វា ពុទ្ធេ គណុត្តមេ;
តីណានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សោណ្ណមយេ មណិមយេ, អថោបិ ផលិកាមយេ;
លោហិតង្គមយេ ចេវ, លភាមិ ភាជនេ អហំ.
‘‘ភរិយា ទាសទាសី [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ] ច, ហត្ថិស្សរថបត្តិកេ;
ឥត្ថី បតិព្ពតា ចេវ, បរិភោគានិ សព្ពទា.
‘‘វិជ្ជា មន្តបទេ ចេវ, វិវិធេ អាគមេ ពហូ;
សព្ពំ សិប្បំ និសាមេមិ, បរិភោគានិ សព្ពទា.
(១៧. ថាលកានិសំសោ)
‘‘ថាលកេ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
តីណានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សោណ្ណមយេ ¶ មណិមយេ, អថោបិ ផលិកាមយេ;
លោហិតង្គមយេ ចេវ, លភាមិ ថាលកេ អហំ.
‘‘អសត្ថកេ ¶ [អសត្ថកេ (សី.), អស្សដ្ឋកេ (ស្យា.)] ផលមយេ, អថោ បោក្ខរបត្តកេ;
មធុបានកសង្ខេ ច, លភាមិ ថាលកេ អហំ.
‘‘វត្តេ គុណេ បដិបត្តិ, អាចារកិរិយាសុ ច;
ឥមេ គុណេ បដិលភេ, តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(១៨. ភេសជ្ជានិសំសោ)
‘‘ភេសជ្ជំ ¶ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ទសានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘អាយុវា ពលវា ធីរោ, វណ្ណវា យសវា សុខី;
អនុបទ្ទវោ អនីតិ ច, ហោមិ អបចិតោ សទា;
ន មេ បិយវិយោគត្ថិ, តស្ស និស្សន្ទតោ មម.
(១៩. ឧបាហនានិសំសោ)
‘‘ឧបាហនេ ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
តីណានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, សិវិកា សន្ទមានិកា;
សដ្ឋិសតសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘មណិមយា តម្ពមយា [កម្ពលិកា (សី. ក.)], សោណ្ណរជតបាទុកា;
និព្ពត្តន្តិ បទុទ្ធារេ, ភវេ សំសរតោ មម.
‘‘និយាមំ ¶ សតិ ធាវន្តិ [និយមំ បដិធាវន្តី (សី.), និយាមំ បដិធាវន្តិ (ស្យា.)], អាគុអាចារសោធនំ [អាចារគុណសោធនំ (សី. ស្យា.)];
ឥមេ គុណេ បដិលភេ, តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(២០. បាទុកានិសំសោ)
‘‘បាទុកេ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ឥទ្ធិបាទុកមារុយ្ហ, វិហរាមិ យទិច្ឆកំ.
(២១. ឧទកបុញ្ឆនានិសំសោ)
‘‘ឧទកបុច្ឆនចោឡេ ¶ , ទត្វា ពុទ្ធេ គណុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ ¶ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ វិរជោ, សប្បភាសោ បតាបវា;
សិនិទ្ធំ ហោតិ មេ គត្តំ, រជោជល្លំ ន លិម្បតិ;
ឥមេ គុណេ បដិលភេ, តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(២២. កត្តរទណ្ឌានិសំសោ)
‘‘កត្តរទណ្ឌេ សុគតេ, ទត្វា សង្ឃេ គណុត្តមេ;
ឆានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘បុត្តា ¶ មយ្ហំ ពហូ ហោន្តិ, តាសោ មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ;
អប្បសយ្ហោ សទា ហោមិ, សព្ពារក្ខេហិ រក្ខិតោ;
ខលិតម្បិ [ខលិតំ មំ (សី. ក.)] ន ជានាមិ, អភន្តំ មានសំ មម.
(២៣. ឱសធញ្ជនានិសំសោ)
‘‘ឱសធំ អញ្ជនំ ទត្វា, ពុទ្ធេ សង្ឃេ គណុត្តមេ;
អដ្ឋានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘វិសាលនយនោ ហោមិ, សេតបីតោ ច លោហិតោ;
អនាវិលបសន្នក្ខោ, សព្ពរោគវិវជ្ជិតោ.
‘‘លភាមិ ទិព្ពនយនំ, បញ្ញាចក្ខុំ អនុត្តរំ;
ឥមេ គុណេ បដិលភេ, តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(២៤. កុញ្ចិកានិសំសោ)
‘‘កុញ្ចិកេ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ធម្មទ្វារវិវរណំ, លភាមិ ញាណកុញ្ចិកំ.
(២៥. កុញ្ចិកាឃរានិសំសោ)
‘‘កុញ្ចិកានំ ឃរេ ទត្វា, ពុទ្ធេ សង្ឃេ គណុត្តមេ;
ទ្វានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម;
អប្បកោធោ ¶ អនាយាសោ, សំសរន្តោ ភវេ អហំ.
(២៦. អាយោគានិសំសោ)
‘‘អាយោគេ ¶ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សមាធីសុ ន កម្បាមិ, វសី ហោមិ សមាធិសុ;
អភេជ្ជបរិសោ ហោមិ, អាទេយ្យវចនោ សទា;
ជាយតិ ភោគសម្បត្តិ, ភវេ សំសរតោ មម.
(២៧. ធូមនេត្តានិសំសោ)
‘‘ធូមនេត្តេ ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
តីណានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សតិ ¶ មេ ឧជុកា ហោតិ, សុសម្ពន្ធា ច ន្ហារវោ;
លភាមិ ទិព្ពនយនំ [ទិព្ពសយនំ (ស្យា.)], តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(២៨. ទីបធារានិសំសោ)
‘‘ទីបធារេ ¶ [ទីបដ្ឋានេ (សី.), ទីបទានេ (ស្យា.), ទីបដ្ឋាបេ (ក.)] ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
តីណានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘ជាតិមា អង្គសម្បន្នោ, បញ្ញវា ពុទ្ធសម្មតោ [ពុទ្ធិសម្មតោ (សី. ក.)];
ឥមេ គុណេ បដិលភេ, តស្ស និស្សន្ទតោ អហំ.
(២៩. តុម្ពក-ករណ្ឌោ)
‘‘តុម្ពកេ ច ករណ្ឌេ ច, ទត្វា ពុទ្ធេ គណុត្តមេ;
ទសានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សុគុត្តោ [សទាគុត្តោ (សី. ស្យា.) សំគុត្តោ (ក.)] សុខសមង្គី, មហាយសោ តថាគតិ;
វិបត្តិវិគតោ [វិភត្តិគត្តោ (ស្យា.)] សុខុមាលោ, សព្ពីតិបរិវជ្ជិតោ.
‘‘វិបុលេ ច គុណេ លាភី, សមាវ ចលនា មម;
សុវិវជ្ជិតឧព្ពេគោ, តុម្ពកេ ច ករណ្ឌកេ.
‘‘លភាមិ ¶ ចតុរោ វណ្ណេ, ហត្ថិស្សរតនានិ ច;
តានិ មេ ន វិនស្សន្តិ, តុម្ពទានេ ឥទំ ផលំ.
(៣០. មលហរណានិសំសោ)
‘‘មលហរណិយោ ¶ [អញ្ជននាឡិយោ (សី.), ហត្ថលិលង្គកេ (ស្យា. បី.), ហត្ថលិលង្គតេ (ក.)] ទត្វា, ពុទ្ធេ សង្ឃេ គណុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សព្ពលក្ខណសម្បន្នោ, អាយុបញ្ញាសមាហិតោ;
សព្ពាយាសវិនិមុត្តោ, កាយោ មេ ហោតិ សព្ពទា.
(៣១. បិប្ផលានិសំសោ)
‘‘តណុធារេ សុនិសិតេ, សង្ឃេ ទត្វាន បិប្ផលេ;
កិលេសកន្តនំ ញាណំ, លភាមិ អតុលំ សុចិំ.
(៣២. ភណ្ឌាសានិសំសោ)
‘‘សណ្ឌាសេ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
កិលេសភញ្ជនំ [កិលេសលុញ្ចនំ (សី. ស្យា. បី.)] ញាណំ, លភាមិ អតុលំ សុចិំ.
(៣៣. នត្ថុកានិសំសោ)
‘‘នត្ថុកេ [ថវិកេ (?) ភេសជ្ជថវិកេតិ ហិ បុព្ពេ វុត្តំ] សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
អដ្ឋានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សទ្ធំ ¶ សីលំ ហិរិញ្ចាបិ, អថ ឱត្តប្បិយំ គុណំ;
សុតំ ចាគញ្ច ខន្តិញ្ច, បញ្ញំ មេ អដ្ឋមំ គុណំ.
(៣៤. បីឋកានិសំសោ)
‘‘បីឋកេ ¶ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘ឧច្ចេ កុលេ បជាយាមិ, មហាភោគោ ភវាមហំ;
សព្ពេ មំ អបចាយន្តិ, កិត្តិ អព្ភុគ្គតា មម.
‘‘កប្បសតសហស្សានិ, បល្លង្កា ចតុរស្សកា;
បរិវារេន្តិ មំ និច្ចំ, សំវិភាគរតោ អហំ.
(៣៥. ភិសិអានិសំសោ)
‘‘ភិសិយោ ¶ ¶ សុគតេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ឆានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សមសុគត្តោបចិតោ, មុទុកោ ចារុទស្សនោ;
លភាមិ ញាណបរិវារំ, ភិសិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘តូលិកា វិកតិកាយោ, កដ្ដិស្សា [កដ្ឋិស្សា (សី.), កុដ្ដកា (ក.)] ចិត្តកា ពហូ;
វរបោត្ថកេ កម្ពលេ ច, លភាមិ វិវិធេ អហំ.
‘‘បាវារិកេ ច មុទុកេ, មុទុកាជិនវេណិយោ;
លភាមិ វិវិធត្ថារេ [វិវិធដ្ឋានេ (ស្យា. ក.)], ភិសិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘យតោ សរាមិ អត្តានំ, យតោ បត្តោស្មិ វិញ្ញុតំ;
អតុច្ឆោ ឈានមញ្ចោម្ហិ, ភិសិទានស្សិទំ ផលំ.
(៣៦. ពិព្ពោហនានិសំសោ)
‘‘ពិព្ពោហនេ ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ឆានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘ឧណ្ណិកេ បទុមកេ ច, អថោ លោហិតចន្ទនេ;
ពិព្ពោហនេ ឧបាធេមិ, ឧត្តមង្គំ សទា មម.
‘‘អដ្ឋង្គិកេ មគ្គវរេ, សាមញ្ញេ ចតុរោ ផលេ;
តេសុ ញាណំ ឧប្បាទេត្វា [ឧបនេត្វា (សី.)], វិហរេ និច្ចកាលិកំ.
‘‘ទានេ ¶ ទមេ សំយមេ ច, អប្បមញ្ញាសុ រូបិសុ;
តេសុ ញាណំ ឧប្បាទេត្វា [ឧបនេត្វា (សី.)], វិហរេ សព្ពកាលិកំ.
‘‘វត្តេ គុណេ បដិបត្តិ, អាចារកិរិយាសុ ច;
តេសុ ញាណំ ឧប្បាទេត្វា [ញាណំ ឧបទហិត្វាន (សី.)], វិហរេ សព្ពទា អហំ.
‘‘ចង្កមេ ¶ វា បធានេ វា, វីរិយេ ពោធិបក្ខិយេ;
តេសុ ញាណំ ឧប្បាទេត្វា, វិហរាមិ យទិច្ឆកំ.
‘‘សីលំ ¶ ¶ សមាធិ បញ្ញា ច, វិមុត្តិ ច អនុត្តរា;
តេសុ ញាណំ ឧប្បាទេត្វា [ញាណំ ឧបទហិត្វាន (សី.)], វិហរាមិ សុខំ អហំ.
(៣៧. ផលបីឋានិសំសោ)
‘‘ផលបីឋេ [បលាលបីដ្ឋេ (សី.)] ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ទ្វានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សោណ្ណមយេ មណិមយេ, ទន្តសារមយេ ពហូ;
បល្លង្កសេដ្ឋេ វិន្ទាមិ, ផលបីឋស្សិទំ ផលំ.
(៣៨. បាទបីឋានិសំសោ)
‘‘បាទបីឋេ ជិនេ ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ទ្វានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម;
លភាមិ ពហុកេ យានេ, បាទបីឋស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទាសី ទាសា ច ភរិយា, យេ ចញ្ញេ អនុជីវិនោ;
សម្មា បរិចរន្តេ មំ, បាទបីឋស្សិទំ ផលំ.
(៣៩. តេលព្ភញ្ជនានិសំសោ)
‘‘តេលអព្ភញ្ជនេ [តេលានព្ភញ្ជនេ (សី.)] ទត្វា, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘អព្យាធិតា រូបវតា, ខិប្បំ ធម្មនិសន្តិតា;
លាភិតា អន្នបានស្ស, អាយុបញ្ចមកំ មម.
(៤០. សប្បិតេលានិសំសោ)
‘‘សប្បិតេលញ្ច ទត្វាន, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘ថាមវា រូបសម្បន្នោ, បហដ្ឋតនុជោ សទា;
អព្យាធិ ¶ វិសទោ ហោមិ, សប្បិតេលស្សិទំ ផលំ.
(៤១. មុខសោធនកានិសំសោ)
‘‘មុខសោធនកំ ¶ ¶ ទត្វា, ពុទ្ធេ សង្ឃេ គណុត្តមេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘វិសុទ្ធកណ្ឋោ មធុរស្សរោ, កាសសាសវិវជ្ជិតោ;
ឧប្បលគន្ធោ មុខតោ, ឧបវាយតិ មេ សទា.
(៤២. ទធិអានិសំសោ)
‘‘ទធិំ ទត្វាន សម្បន្នំ, ពុទ្ធេ សង្ឃេ គណុត្តមេ;
ភុញ្ជាមិ អមតំ ភត្តំ [វិត្តំ (សី. ក.)], វរំ កាយគតាសតិំ.
(៤៣. មធុអានិសំសោ)
‘‘វណ្ណគន្ធរសោបេតំ, មធុំ ទត្វា ជិនេ គណេ;
អនូបមំ អតុលិយំ, បិវេ មុត្តិរសំ អហំ.
(៤៤.រសានិសំសោ)
‘‘យថាភូតំ ¶ រសំ ទត្វា, ពុទ្ធេ សង្ឃេ គណុត្តមេ;
ចតុរោ ផលេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
(៤៥. អន្នបានានិសំសោ)
‘‘អន្នំ បានញ្ច ទត្វាន, ពុទ្ធេ សង្ឃេ គណុត្តមេ;
ទសានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘អាយុវា ពលវា ធីរោ, វណ្ណវា យសវា សុខី;
លាភី អន្នស្ស បានស្ស, សូរោ បញ្ញាណវា សទា;
ឥមេ គុណេ បដិលភេ, សំសរន្តោ ភវេ អហំ.
(៤៦. ធូបានិសំសោ)
‘‘ធូបំ [ធូមំ (សី. ក.)] ទត្វាន សុគតេ, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
ទសានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘សុគន្ធទេហោ យសវា, សីឃបញ្ញោ ច កិត្តិមា;
តិក្ខបញ្ញោ ភូរិបញ្ញោ, ហាសគម្ភីរបញ្ញវា.
‘‘វេបុល្លជវនបញ្ញោ ¶ ¶ , សំសរន្តោ ភវាភវេ;
តស្សេវ វាហសា ទានិ, បត្តោ សន្តិសុខំ សិវំ.
(សាធារណានិសំសោ)
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ [ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកេ (?) ឯវមុបរិបិ; ឯតទេវ ហិ ឧបាលិត្ថេរាបទានដ្ឋកថាយំ វណ្ណិតំ];
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. សេលត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, វីថិសាមី អហោសហំ;
មម ញាតី សមានេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, បុញ្ញក្ខេត្តោ អនុត្តរោ [បុញ្ញក្ខេត្តំ អនុត្តរំ (សី.)];
អាសិ សោ [អាសីសោ (សី.), អាធារោ (បី.)] សព្ពលោកស្ស, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ.
‘‘‘ខត្តិយា នេគមា ចេវ, មហាសាលា ច ព្រាហ្មណា;
បសន្នចិត្តា សុមនា, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘ហត្ថារោហា ¶ អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា;
បសន្នចិត្តា សុមនា, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘ឧគ្គា ¶ ច រាជបុត្តា ច, វេសិយានា ច ព្រាហ្មណា;
បសន្នចិត្តា សុមនា, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘អាឡារិកា ¶ កប្បកា [អាឡារិកា ច សូទា (ស្យា.)] ច, ន្ហាបកា មាលការកា;
បសន្នចិត្តា សុមនា, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘រជកា បេសការា ច, ចម្មការា ច ន្ហាបិតា;
បសន្នចិត្តា សុមនា, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘ឧសុការា ភមការា, ចម្មការា ច តច្ឆកា;
បសន្នចិត្តា សុមនា, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘កម្មារា ¶ សោណ្ណការា ច, តិបុលោហករា តថា;
បសន្នចិត្តា សុមនា, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘ភតកា ចេដកា ចេវ, ទាសកម្មករា ពហូ;
យថាសកេន ថាមេន, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘ឧទហារា កដ្ឋហារា, កស្សកា តិណហារកា;
យថាសកេន ថាមេន, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘បុប្ផិកា មាលិកា ចេវ, បណ្ណិកា ផលហារកា;
យថាសកេន ថាមេន, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘គណិកា កុម្ភទាសី ច, បូវិកា [សូបិកា (ក.)] មច្ឆិកាបិ ច;
យថាសកេន ថាមេន, បូគធម្មំ អកំសុ តេ.
‘‘‘ឯថ ¶ សព្ពេ សមាគន្ត្វា, គណំ ពន្ធាម ឯកតោ;
អធិការំ ករិស្សាម, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ’.
‘‘តេ មេ សុត្វាន វចនំ, គណំ ពន្ធិំសុ តាវទេ;
ឧបដ្ឋានសាលំ សុកតំ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស ការយុំ.
‘‘និដ្ឋាបេត្វាន តំ សាលំ, ឧទគ្គោ តុដ្ឋមានសោ;
បរេតោ តេហិ សព្ពេហិ, សម្ពុទ្ធមុបសង្កមិំ.
‘‘ឧបសង្កម្ម សម្ពុទ្ធំ, លោកនាថំ នរាសភំ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘ឥមេ តីណិ សតា វីរ, បុរិសា ឯកតោ គណា;
ឧបដ្ឋានសាលំ សុកតំ, និយ្យាទេន្តិ [និយ្យាតេន្តិ (សី.)] តុវំ [តវំ (សី.), តវ (ស្យា.)] មុនិ’.
‘‘ភិក្ខុសង្ឃស្ស ¶ បុរតោ, សម្បដិច្ឆត្វ ចក្ខុមា;
តិណ្ណំ សតានំ បុរតោ, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘តិសតាបិ ច ជេដ្ឋោ ច, អនុវត្តិំសុ ឯកតោ;
សម្បត្តិញ្ហិ [សម្បត្តីហិ (ស្យា. ក.)] ករិត្វាន, សព្ពេ អនុភវិស្សថ.
‘‘‘បច្ឆិមេ ¶ ភវេ សម្បត្តេ, សីតិភាវមនុត្តរំ;
អជរំ អមតំ សន្តំ, និព្ពានំ ផស្សយិស្សថ’.
‘‘ឯវំ ពុទ្ធោ វិយាកាសិ, សព្ពញ្ញូ សមណុត្តរោ;
ពុទ្ធស្ស វចនំ សុត្វា, សោមនស្សំ បវេទយិំ.
‘‘តិំស ¶ កប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ;
ទេវាធិបោ បញ្ចសតំ, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘សហស្សក្ខត្តុំ ¶ រាជា ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
ទេវរជ្ជំ ករោន្តស្ស, មហាទេវា អវន្ទិសុំ.
‘‘ឥធ មានុសកេ រជ្ជំ [រជ្ជេ (សី.)], បរិសា ហោន្តិ ពន្ធវា;
បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, វាសេដ្ឋោ នាម ព្រាហ្មណោ.
‘‘អសីតិកោដិ និចយោ, តស្ស បុត្តោ អហោសហំ;
សេលោ ឥតិ មម នាមំ, ឆឡង្គេ បារមិំ គតោ.
‘‘ជង្ឃាវិហារំ វិចរំ, សសិស្សេហិ បុរក្ខតោ;
ជដាភារិកភរិតំ, កេណិយំ នាម តាបសំ.
‘‘បដិយត្តាហុតិំ ទិស្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ;
‘អាវាហោ វា វិវាហោ វា, រាជា វា តេ និមន្តិតោ’.
‘‘អាហុតិំ [នាហុតិំ (?)] យិដ្ឋុកាមោហំ, ព្រាហ្មណេ ទេវសម្មតេ;
ន និមន្តេមិ រាជានំ, អាហុតី មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘ន ចត្ថិ មយ្ហមាវាហោ, វិវាហោ មេ ន វិជ្ជតិ;
សក្យានំ នន្ទិជននោ, សេដ្ឋោ លោកេ សទេវកេ.
‘‘សព្ពលោកហិតត្ថាយ, សព្ពសត្តសុខាវហោ;
សោ មេ និមន្តិតោ អជ្ជ, តស្សេតំ បដិយាទនំ.
‘‘តិម្ពរូសកវណ្ណាភោ ¶ , អប្បមេយ្យោ អនូបមោ;
រូបេនាសទិសោ ពុទ្ធោ, ស្វាតនាយ និមន្តិតោ.
‘‘ឧក្កាមុខបហដ្ឋោវ, ខទិរង្គារសន្និភោ;
វិជ្ជូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘បព្ពតគ្គេ ¶ យថា អច្ចិ, បុណ្ណមាយេវ ចន្ទិមា;
នឡគ្គិវណ្ណសង្កាសោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘អសម្ភីតោ ភយាតីតោ, ភវន្តករណោ មុនិ;
សីហូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘កុសលោ ¶ ពុទ្ធធម្មេហិ, អបសយ្ហោ បរេហិ សោ;
នាគូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘សទ្ធម្មាចារកុសលោ ¶ , ពុទ្ធនាគោ អសាទិសោ;
ឧសភូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘អនន្តវណ្ណោ អមិតយសោ, វិចិត្តសព្ពលក្ខណោ;
សក្កូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘វសី គណី បតាបី ច, តេជស្សី ច ទុរាសទោ;
ព្រហ្មូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘បត្តធម្មោ ទសពលោ, ពលាតិពលបារគោ;
ធរណូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘សីលវីចិសមាកិណ្ណោ, ធម្មវិញ្ញាណខោភិតោ;
ឧទធូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘ទុរាសទោ ទុប្បសហោ, អចលោ ឧគ្គតោ ព្រហា;
នេរូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘អនន្តញាណោ អសមសមោ, អតុលោ អគ្គតំ គតោ;
គគនូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
បន្នរសមំ ភាណវារំ.
‘‘បតិដ្ឋា ¶ ភយភីតានំ, តាណោ សរណគាមិនំ;
អស្សាសកោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘អាសយោ ¶ ពុទ្ធិមន្តានំ, បុញ្ញក្ខេត្តំ សុខេសិនំ;
រតនាករោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘អស្សាសកោ វេទករោ, សាមញ្ញផលទាយកោ;
មេឃូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘លោកចក្ខុ មហាតេជោ, សព្ពតមវិនោទនោ;
សូរិយូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘អារម្មណវិមុត្តីសុ, សភាវទស្សនោ មុនិ;
ចន្ទូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘ពុទ្ធោ សមុស្សិតោ លោកេ, លក្ខណេហិ អលង្កតោ;
អប្បមេយ្យោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘យស្ស ញាណំ អប្បមេយ្យំ, សីលំ យស្ស អនូបមំ;
វិមុត្តិ អសទិសា យស្ស, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘យស្ស ធីតិ អសទិសា, ថាមោ យស្ស អចិន្តិយោ;
យស្ស បរក្កមោ ជេដ្ឋោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘រាគោ ¶ ទោសោ ច មោហោ ច, វិសា សព្ពេ សមូហតា;
អគទូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘ក្លេសព្យាធិពហុទុក្ខ ¶ សព្ពតមវិនោទនោ [វិនោទកោ (សី. ស្យា.)];
វេជ្ជូបមោ មហាវីរោ, សោ មេ ពុទ្ធោ និមន្តិតោ.
‘‘ពុទ្ធោតិ ¶ ភោ យំ វទេសិ, ឃោសោបេសោ សុទុល្លភោ;
ពុទ្ធោ ពុទ្ធោតិ សុត្វាន, បីតិ មេ ឧទបជ្ជថ.
‘‘អព្ភន្តរំ អគណ្ហន្តំ, បីតិ មេ ពហិ និច្ឆរេ;
សោហំ បីតិមនោ សន្តោ, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘កហំ នុ ខោ សោ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
តត្ថ គន្ត្វា នមស្សិស្សំ, សាមញ្ញផលទាយកំ’.
‘‘‘បគ្គយ្ហ ទក្ខិណំ ពាហុំ, វេទជាតោ កតញ្ជលី;
អាចិក្ខិ មេ ធម្មរាជំ, សោកសល្លវិនោទនំ.
‘‘‘ឧទេន្តំវ ¶ មហាមេឃំ, នីលំ អញ្ជនសន្និភំ;
សាគរំ វិយ ទិស្សន្តំ, បស្សសេតំ មហាវនំ.
‘‘‘ឯត្ថ សោ វសតេ ពុទ្ធោ, អទន្តទមកោ មុនិ;
វិនយន្តោ ច វេនេយ្យេ, ពោធេន្តោ ពោធិបក្ខិយេ.
‘‘‘បិបាសិតោវ ឧទកំ, ភោជនំវ ជិឃច្ឆិតោ;
គាវី យថា វច្ឆគិទ្ធា, ឯវាហំ វិចិនិំ ជិនំ.
‘‘‘អាចារឧបចារញ្ញូ, ធម្មានុច្ឆវិសំវរំ;
សិក្ខាបេមិ សកេ សិស្សេ, គច្ឆន្តេ ជិនសន្តិកំ.
‘‘‘ទុរាសទា ភគវន្តោ, សីហាវ ឯកចារិនោ;
បទេ បទំ និក្ខិបន្តា, អាគច្ឆេយ្យាថ មាណវា.
‘‘‘អាសីវិសោ យថា ឃោរោ, មិគរាជាវ កេសរី;
មត្តោវ កុញ្ជរោ ទន្តី, ឯវំ ពុទ្ធា ទុរាសទា.
‘‘‘ឧក្កាសិតញ្ច ¶ ខិបិតំ, អជ្ឈុបេក្ខិយ មាណវា;
បទេ បទំ និក្ខិបន្តា, ឧបេថ ពុទ្ធសន្តិកំ.
‘‘‘បដិសល្លានគរុកា, អប្បសទ្ទា ទុរាសទា;
ទុរូបសង្កមា ពុទ្ធា, គរូ ហោន្តិ សទេវកេ.
‘‘‘យទាហំ ¶ បញ្ហំ បុច្ឆាមិ, បដិសម្មោទយាមិ វា;
អប្បសទ្ទា តទា ហោថ, មុនិភូតាវ តិដ្ឋថ.
‘‘‘យំ ¶ សោ ទេសេតិ សម្ពុទ្ធោ [សទ្ធម្មំ (សី. ស្យា.)], ខេមំ និព្ពានបត្តិយា;
តមេវត្ថំ និសាមេថ, សទ្ធម្មសវនំ សុខំ’.
‘‘ឧបសង្កម្ម សម្ពុទ្ធំ, សម្មោទិំ មុនិនា អហំ;
តំ កថំ វីតិសារេត្វា, លក្ខណេ ឧបធារយិំ.
‘‘លក្ខណេ ទ្វេ ច កង្ខាមិ, បស្សាមិ តិំសលក្ខណេ;
កោសោហិតវត្ថគុយ្ហំ, ឥទ្ធិយា ទស្សយី មុនិ.
‘‘ជិវ្ហំ និន្នាមយិត្វាន, កណ្ណសោតេ ច នាសិកេ;
បដិមសិ នលាដន្តំ, កេវលំ ឆាទយី ជិនោ.
‘‘តស្សាហំ ¶ លក្ខណេ ទិស្វា, បរិបុណ្ណេ សព្យញ្ជនេ;
ពុទ្ធោតិ និដ្ឋំ គន្ត្វាន, សហ សិស្សេហិ បព្ពជិំ.
‘‘សតេហិ តីហិ សហិតោ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
អទ្ធមាសេ អសម្បត្តេ, សព្ពេ បត្តាម្ហ និព្ពុតិំ.
‘‘ឯកតោ កម្មំ កត្វាន, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ;
ឯកតោ សំសរិត្វាន, ឯកតោ វិនិវត្តយុំ.
‘‘គោបានសិយោ ¶ ទត្វាន, បូគធម្មេ វសិំ អហំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, អដ្ឋ ហេតូ លភាមហំ.
‘‘ទិសាសុ បូជិតោ ហោមិ, ភោគា ច អមិតា មម;
បតិដ្ឋា ហោមិ សព្ពេសំ, តាសោ មម ន វិជ្ជតិ.
‘‘ព្យាធយោ មេ ន វិជ្ជន្តិ, ទីឃាយុំ បាលយាមិ ច;
សុខុមច្ឆវិកោ ហោមិ, អាវាសេ បត្ថិតេ វសេ [អាវាសេ បត្តេ វស្សេ (ស្យា.), អាវាសេវ ឋិតេ វសេ (ក.)].
‘‘អដ្ឋ គោបានសី ទត្វា, បូគធម្មេ វសិំ អហំ;
បដិសម្ភិទារហត្តញ្ច, ឯតំ មេ អបរដ្ឋមំ.
‘‘សព្ពវោសិតវោសានោ, កតកិច្ចោ អនាសវោ;
អដ្ឋគោបានសី នាម, តវ បុត្តោ មហាមុនិ.
‘‘បញ្ច ថម្ភានិ ទត្វាន, បូគធម្មេ វសិំ អហំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, បញ្ច ហេតូ លភាមហំ.
‘‘អចលោ ¶ ហោមិ មេត្តាយ, អនូនង្គោ ភវាមហំ;
អាទេយ្យវចនោ ហោមិ, ន ធំសេមិ យថា អហំ.
‘‘អភន្តំ ហោតិ មេ ចិត្តំ, អខិលោ ហោមិ កស្សចិ;
តេន កម្មេន សុកតេន, វិមលោ ហោមិ សាសនេ.
‘‘សគារវោ ¶ សប្បតិស្សោ, កតកិច្ចោ អនាសវោ;
សាវកោ តេ មហាវីរ, ភិក្ខុ តំ វន្ទតេ មុនិ.
‘‘កត្វា សុកតបល្លង្កំ, សាលាយំ បញ្ញបេសហំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, បញ្ច ហេតូ លភាមហំ.
‘‘ឧច្ចេ ¶ ¶ កុលេ បជាយិត្វា, មហាភោគោ ភវាមហំ;
សព្ពសម្បត្តិកោ ហោមិ, មច្ឆេរំ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘គមនេ បត្ថិតេ មយ្ហំ, បល្លង្កោ ឧបតិដ្ឋតិ;
សហ បល្លង្កសេដ្ឋេន, គច្ឆាមិ មម បត្ថិតំ.
‘‘តេន បល្លង្កទានេន, តមំ សព្ពំ វិនោទយិំ;
សព្ពាភិញ្ញាពលប្បត្តោ, ថេរោ [សេលោ (?)] វន្ទតិ តំ មុនិ.
‘‘បរកិច្ចត្តកិច្ចានិ, សព្ពកិច្ចានិ សាធយិំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, បាវិសិំ អភយំ បុរំ.
‘‘បរិនិដ្ឋិតសាលម្ហិ, បរិភោគមទាសហំ;
តេន កម្មេន សុកតេន, សេដ្ឋត្តំ អជ្ឈុបាគតោ.
‘‘យេ កេចិ ទមកា លោកេ, ហត្ថិអស្សេ ទមេន្តិ យេ;
ករិត្វា ការណា នានា, ទារុណេន ទមេន្តិ តេ.
‘‘ន ហេវំ ត្វំ មហាវីរ, ទមេសិ នរនារិយោ;
អទណ្ឌេន អសត្ថេន, ទមេសិ ឧត្តមេ ទមេ.
‘‘ទានស្ស វណ្ណេ កិត្តេន្តោ, ទេសនាកុសលោ មុនិ;
ឯកបញ្ហំ កថេន្តោវ, ពោធេសិ តិសតេ មុនិ.
‘‘ទន្តា មយំ សារថិនា, សុវិមុត្តា អនាសវា;
សព្ពាភិញ្ញាពលបត្តា, និព្ពុតា ឧបធិក្ខយេ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
អតិក្កន្តា ភយា សព្ពេ, សាលាទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សេលោ សបរិសោ ភគវតោ សន្តិកេ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សេលត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. សព្ពកិត្តិកត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ¶ ជលិតំ [ជោតន្តំ (សី.)], ទីបរុក្ខំវ ឧជ្ជលំ [ជោតិតំ (ស្យា.)];
ឱសធិំវ វិរោចន្តំ, វិជ្ជុតំ គគនេ យថា.
‘‘អសម្ភីតំ អនុត្តាសិំ, មិគរាជំវ កេសរិំ;
ញាណាលោកំ បកាសេន្តំ, មទ្ទន្តំ តិត្ថិយេ គណេ.
‘‘ឧទ្ធរន្តំ ឥមំ លោកំ, ឆិទ្ទន្តំ សព្ពសំសយំ;
គជ្ជន្តំ [អសម្ភីតំ (ស្យា.), គច្ឆន្តំ (ក.)] មិគរាជំវ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘ជដាជិនធរោ អាសិំ, ព្រហា ឧជុ បតាបវា;
វាកចីរំ គហេត្វាន, បាទមូលេ អបត្ថរិំ.
‘‘កាឡានុសារិយំ គយ្ហ, អនុលិម្បិំ តថាគតំ;
សម្ពុទ្ធមនុលិម្បេត្វា, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘សមុទ្ធរសិមំ ¶ លោកំ, ឱឃតិណ្ណ [ឱឃតិណ្ណោ (ស្យា. ក.)] មហាមុនិ;
ញាណាលោកេន ជោតេសិ, នាវដំ [បវរំ (ស្យា.), វជិរ (បី.)] ញាណមុត្តមំ.
‘‘ធម្មចក្កំ [តុវំ ចក្កំ (ក.)] បវត្តេសិ, មទ្ទសេ បរតិត្ថិយេ;
ឧសភោ ជិតសង្គាមោ, សម្បកម្បេសិ មេទនិំ.
‘‘មហាសមុទ្ទេ ឩមិយោ, វេលន្តម្ហិ បភិជ្ជរេ;
តថេវ តវ ញាណម្ហិ, សព្ពទិដ្ឋី បភិជ្ជរេ.
‘‘សុខុមច្ឆិកជាលេន, សរម្ហិ សម្បតានិតេ;
អន្តោជាលិកតា [ជាលគតា (សី.)] បាណា, បីឡិតា ហោន្តិ តាវទេ.
‘‘តថេវ តិត្ថិយា លោកេ, បុថុបាសណ្ឌនិស្សិតា [មូឡ្ហា សច្ចវិនិស្សដា (ស្យា.), មុដ្ឋសច្ចវិនិស្សដា (ក.)];
អន្តោញាណវរេ តុយ្ហំ, បរិវត្តន្តិ មារិស.
‘‘បតិដ្ឋា ¶ វុយ្ហតំ ឱឃេ, ត្វញ្ហិ នាថោ អពន្ធុនំ;
ភយដ្ដិតានំ សរណំ, មុត្តិត្ថីនំ បរាយណំ.
‘‘ឯកវីរោ ¶ អសទិសោ, មេត្តាករុណសញ្ចយោ [សញ្ញុតោ (ស្យា.)];
អសមោ សុសមោ សន្តោ [សុសីលោ អសមោ សន្តោ (សី.), បញ្ញវា យុត្តចាគោ ច (ស្យា.)], វសី តាទី ជិតញ្ជយោ.
‘‘ធីរោ ¶ វិគតសម្មោហោ, អនេជោ អកថំកថី;
តុសិតោ [វុសិតោ (សី.)] វន្តទោសោសិ, និម្មលោ សំយតោ សុចិ.
‘‘សង្គាតិគោ ហតមទោ [គតមទោ (ស្យា.), តមនុទោ (ក.)], តេវិជ្ជោ តិភវន្តគោ;
សីមាតិគោ ធម្មគរុ, គតត្ថោ ហិតវព្ភុតោ [ហិតវប្បថោ (សី. ស្យា.)].
‘‘តារកោ ¶ ត្វំ យថា នាវា, និធីវស្សាសការកោ;
អសម្ភីតោ យថា សីហោ, គជរាជាវ ទប្បិតោ.
‘‘ថោមេត្វា ទសគាថាហិ, បទុមុត្តរំ មហាយសំ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, តុណ្ហី អដ្ឋាសហំ តទា.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ សីលញ្ច ញាណញ្ច, សទ្ធម្មញ្ចាបិ វណ្ណយិ [ធម្មញ្ចាបិ បកិត្តយិ (សី. ស្យា.)];
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សដ្ឋិ កប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
អញ្ញេ ទេវេភិភវិត្វា, ឥស្សរំ ការយិស្សតិ.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេ បព្ពជិស្សតិ.
‘‘‘បព្ពជិត្វាន កាយេន, បាបកម្មំ វិវជ្ជិយ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘យថាបិ មេឃោ ថនយំ, តប្បេតិ មេទិនិំ ឥមំ;
តថេវ ត្វំ មហាវីរ, ធម្មេន តប្បយី មមំ.
‘‘សីលំ បញ្ញញ្ច ធម្មញ្ច, ថវិត្វា លោកនាយកំ;
បត្តោម្ហិ បរមំ សន្តិំ, និព្ពានំ បទមច្ចុតំ.
‘‘អហោ ¶ នូន ស ភគវា, ចិរំ តិដ្ឋេយ្យ ចក្ខុមា;
អញ្ញាតញ្ច វិជានេយ្យុំ, ផុសេយ្យុំ [អញ្ញាតញ្ចាបិ ជានេយ្យ, បស្សេយ្យ (ក.)] អមតំ បទំ.
‘‘អយំ ¶ ¶ មេ បច្ឆិមា ជាតិ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិថោមយិំ
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សព្ពកិត្តិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សព្ពកិត្តិកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. មធុទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិន្ធុយា នទិយា តីរេ, សុកតោ អស្សមោ មម;
តត្ថ វាចេមហំ សិស្សេ, ឥតិហាសំ សលក្ខណំ.
‘‘ធម្មកាមា វិនីតា តេ, សោតុកាមា សុសាសនំ;
ឆឡង្គេ បារមិប្បត្តា, សិន្ធុកូលេ វសន្តិ តេ.
‘‘ឧប្បាតគមនេ ¶ ចេវ, លក្ខណេសុ ច កោវិទា;
ឧត្តមត្ថំ គវេសន្តា, វសន្តិ វិបិនេ តទា.
‘‘សុមេធោ នាម សម្ពុទ្ធោ, លោកេ ឧប្បជ្ជិ តាវទេ;
អម្ហាកំ អនុកម្បន្តោ, ឧបាគច្ឆិ វិនាយកោ.
‘‘ឧបាគតំ មហាវីរំ, សុមេធំ លោកនាយកំ;
តិណសន្ថារកំ កត្វា, លោកជេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘វិបិនាតោ ¶ មធុំ គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
សម្ពុទ្ធោ បរិភុញ្ជិត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘យោ តំ អទាសិ មធុំ មេ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ឥមិនា មធុទានេន, តិណសន្ថារកេន ច;
តិំស កប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ.
‘‘‘តិំស ¶ កប្បសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘ទេវលោកា ឥធាគន្ត្វា, មាតុកុច្ឆិំ ឧបាគតេ;
មធុវស្សំ បវស្សិត្ថ, ឆាទយំ មធុនា មហិំ’.
‘‘មយិ និក្ខន្តមត្តម្ហិ, កុច្ឆិយា ច សុទុត្តរា;
តត្រាបិ មធុវស្សំ មេ, វស្សតេ និច្ចកាលិកំ.
‘‘អគារា ¶ ¶ អភិនិក្ខម្ម, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
លាភី អន្នស្ស បានស្ស, មធុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សព្ពកាមសមិទ្ធោហំ, ភវិត្វា ទេវមានុសេ;
តេនេវ មធុទានេន, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘វុដ្ឋម្ហិ ទេវេ ចតុរង្គុលេ តិណេ, សម្បុប្ផិតេ [សុបុប្ផិតេ (ស្យា.)] ធរណីរុហេ សញ្ឆន្នេ [វប្បទេសេ (ស្យា.)];
សុញ្ញេ ឃរេ មណ្ឌបរុក្ខមូលកេ, វសាមិ និច្ចំ សុខិតោ អនាសវោ.
‘‘មជ្ឈេ មហន្តេ ហីនេ ច [មជ្ឈេ មយ្ហំ ភវា អស្សុ (ស្យា. បី. ក.)], ភវេ សព្ពេ អតិក្កមិំ [យេ ភវេ សមតិក្កមិំ (ស្យា. ក.), យោ ភវេសុ បកិត្តយិ (ក.)];
អជ្ជ មេ អាសវា ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មធុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មធុទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មធុទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. បទុមកូដាគារិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បិយទស្សី ¶ នាម ភគវា, សយម្ភូ លោកនាយកោ;
វិវេកកាមោ សម្ពុទ្ធោ, សមាធិកុសលោ មុនិ.
‘‘វនសណ្ឌំ ¶ សមោគយ្ហ, បិយទស្សី មហាមុនិ;
បំសុកូលំ បត្ថរិត្វា, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ [វិបិនេ (សី.), ឥរិនេ (ស្យា. ក.)] កាននេ អហំ;
បសទំ មិគមេសន្តោ, អាហិណ្ឌាមិ អហំ តទា.
‘‘តត្ថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ;
បុប្ផិតំ សាលរាជំវ, សតរំសិំវ ឧគ្គតំ.
‘‘ទិស្វានហំ ទេវទេវំ, បិយទស្សិំ មហាយសំ;
ជាតស្សរំ សមោគយ្ហ, បទុមំ អាហរិំ តទា.
‘‘អាហរិត្វាន បទុមំ, សតបត្តំ មនោរមំ;
កូដាគារំ ករិត្វាន, ឆាទយិំ បទុមេនហំ.
‘‘អនុកម្បកោ ¶ ការុណិកោ, បិយទស្សី មហាមុនិ;
សត្តរត្តិន្ទិវំ ពុទ្ធោ, កូដាគារេ វសី ជិនោ.
‘‘បុរាណំ ឆឌ្ឌយិត្វាន, នវេន ឆាទយិំ អហំ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, អដ្ឋាសិំ តាវទេ អហំ.
‘‘វុដ្ឋហិត្វា ¶ សមាធិម្ហា, បិយទស្សី មហាមុនិ;
ទិសំ អនុវិលោកេន្តោ, និសីទិ លោកនាយកោ.
‘‘តទា ¶ សុទស្សនោ នាម, ឧបដ្ឋាកោ មហិទ្ធិកោ;
ចិត្តមញ្ញាយ ពុទ្ធស្ស, បិយទស្សិស្ស សត្ថុនោ.
‘‘អសីតិយា សហស្សេហិ, ភិក្ខូហិ បរិវារិតោ;
វនន្តេ សុខមាសីនំ, ឧបេសិ លោកនាយកំ.
‘‘យាវតា វនសណ្ឌម្ហិ, អធិវត្ថា ច ទេវតា;
ពុទ្ធស្ស ចិត្តមញ្ញាយ, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘សមាគតេសុ យក្ខេសុ, កុម្ភណ្ឌេ សហរក្ខសេ;
ភិក្ខុសង្ឃេ ច សម្បត្តេ, គាថា បព្យាហរី [សព្យាហរី (ស្យា.), មាព្យាហរី (សី.)] ជិនោ.
‘‘‘យោ មំ សត្តាហំ បូជេសិ, អាវាសញ្ច អកាសិ មេ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សុទុទ្ទសំ សុនិបុណំ, គម្ភីរំ សុប្បកាសិតំ;
ញាណេន កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ចតុទ្ទសានិ ¶ កប្បានិ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
កូដាគារំ មហន្តស្ស [ព្រហំ តស្ស (សី. ស្យា.)], បទ្មបុប្ផេហិ ឆាទិតំ.
‘‘‘អាកាសេ ធារយិស្សតិ, បុប្ផកម្មស្សិទំ [បុព្ពកម្មស្សិទំ (ស្យា.)] ផលំ;
ចតុព្ពីសេ [ចតុទ្ទសេ (ស្យា.)] កប្បសតេ, វោកិណ្ណំ សំសរិស្សតិ.
‘‘‘តត្ថ បុប្ផមយំ ព្យម្ហំ, អាកាសេ ធារយិស្សតិ;
យថា បទុមបត្តម្ហិ, តោយំ ន ឧបលិម្បតិ.
‘‘‘តថេវីមស្ស ញាណម្ហិ, កិលេសា នោបលិម្បរេ;
មនសា វិនិវដ្ដេត្វា, បញ្ច នីវរណេ អយំ.
‘‘‘ចិត្តំ ¶ ជនេត្វា នេក្ខម្មេ, អគារា បព្ពជិស្សតិ;
តតោ បុប្ផមយេ ព្យម្ហេ, ធារេន្តេ [បុប្ផមយំ ព្យម្ហំ, ធារេន្តំ (ស្យា. ក.)] និក្ខមិស្សតិ.
‘‘‘រុក្ខមូលេ វសន្តស្ស, និបកស្ស សតីមតោ;
តត្ថ បុប្ផមយំ ព្យម្ហំ, មត្ថកេ ធារយិស្សតិ.
‘‘‘ចីវរំ ¶ ¶ បិណ្ឌបាតញ្ច, បច្ចយំ សយនាសនំ;
ទត្វាន ភិក្ខុសង្ឃស្ស, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘កូដាគារេន ចរតា [ចរណា (សី. បី. ក.), ចរិតេ (ស្យា.)], បព្ពជ្ជំ អភិនិក្ខមិំ;
រុក្ខមូលេ វសន្តម្បិ [វសន្តម្ហិ (សី.), វសតោបិ (?)], កូដាគារំ ធរីយតិ.
‘‘ចីវរេ បិណ្ឌបាតេ ច, ចេតនា មេ ន វិជ្ជតិ;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តោ, លភាមិ បរិនិដ្ឋិតំ.
‘‘គណនាតោ អសង្ខេយ្យា, កប្បកោដី ពហូ មម;
រិត្តកា តេ អតិក្កន្តា, បមុត្តា លោកនាយកា.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, បិយទស្សី វិនាយកោ;
តមហំ បយិរុបាសិត្វា, ឥមំ យោនិំ ឧបាគតោ.
‘‘ឥធ បស្សាមិ [ឥធទ្ទសាសិំ (សី.)] សម្ពុទ្ធំ, អនោមំ នាម ចក្ខុមំ;
តមហំ ឧបគន្ត្វាន, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘ទុក្ខស្សន្តករោ ពុទ្ធោ, មគ្គំ មេ ទេសយី ជិនោ;
តស្ស ធម្មំ សុណិត្វាន, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘តោសយិត្វាន សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘អដ្ឋារសេ ¶ ¶ កប្បសតេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទុមកូដាគារិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បទុមកូដាគារិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ពាកុលត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , សោភិតោ នាម បព្ពតោ;
អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, សកសិស្សេហិ មាបិតោ.
‘‘មណ្ឌបា ច ពហូ តត្ថ, បុប្ផិតា សិន្ទុវារកា;
កបិត្ថា ច ពហូ តត្ថ, បុប្ផិតា ជីវជីវកា [ចម្បកា នាគកេតកា (ស្យា.)].
‘‘និគ្គុណ្ឌិយោ ពហូ តត្ថ, ពទរាមលកានិ ច;
ផារុសកា អលាពូ ច, បុណ្ឌរីកា ច បុប្ផិតា.
‘‘អាឡកា ¶ [អឡក្កា (ស្យា.)] ពេលុវា តត្ថ, កទលី មាតុលុង្គកា;
មហានាមា ពហូ តត្ថ, អជ្ជុនា ច បិយង្គុកា.
‘‘កោសម្ពា ¶ សឡលា និម្ពា [នីបា (សី.)], និគ្រោធា ច កបិត្ថនា;
ឯទិសោ អស្សមោ មយ្ហំ, សសិស្សោហំ តហិំ វសិំ.
‘‘អនោមទស្សី ភគវា, សយម្ភូ លោកនាយកោ;
គវេសំ បដិសល្លានំ, មមស្សមមុបាគមិ.
‘‘ឧបេតម្ហិ មហាវីរេ, អនោមទស្សិមហាយសេ;
ខណេន លោកនាថស្ស, វាតាពាធោ សមុដ្ឋហិ.
‘‘វិចរន្តោ អរញ្ញម្ហិ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, ចក្ខុមន្តំ មហាយសំ.
‘‘ឥរិយញ្ចាបិ ទិស្វាន, ឧបលក្ខេសហំ តទា;
អសំសយញ្ហិ ពុទ្ធស្ស, ព្យាធិ នោ ឧទបជ្ជថ.
‘‘ខិប្បំ ¶ អស្សមមាគញ្ឆិំ, មម សិស្សាន សន្តិកេ;
ភេសជ្ជំ កត្តុកាមោហំ, សិស្សេ អាមន្តយិំ តទា.
‘‘បដិស្សុណិត្វាន មេ វាក្យំ, សិស្សា សព្ពេ សគារវា;
ឯកជ្ឈំ សន្និបតិំសុ, សត្ថុគារវតា មម.
‘‘ខិប្បំ បព្ពតមារុយ្ហ, សព្ពោសធមហាសហំ [មកាសហំ (ស្យា. ក.)];
បានីយយោគំ [បានីយយោគ្គំ (សី.)] កត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘បរិភុត្តេ ¶ មហាវីរេ, សព្ពញ្ញុលោកនាយកេ;
ខិប្បំ វាតោ វូបសមិ, សុគតស្ស មហេសិនោ.
‘‘បស្សទ្ធំ ¶ ទរថំ ទិស្វា, អនោមទស្សី មហាយសោ;
សកាសនេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ បាទាសិ ភេសជ្ជំ, ព្យាធិញ្ច សមយី មម;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
វាទិតេ តូរិយេ តត្ថ, មោទិស្សតិ សទា អយំ.
‘‘‘មនុស្សលោកមាគន្ត្វា, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘បញ្ចបញ្ញាសកប្បម្ហិ, អនោមោ នាម ខត្តិយោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ជម្ពុមណ្ឌស្ស [ជម្ពុទីបស្ស (ស្យា.)] ឥស្សរោ.
‘‘‘សត្តរតនសម្បន្នោ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ;
តាវតិំសេបិ ខោភេត្វា, ឥស្សរំ ការយិស្សតិ.
‘‘‘ទេវភូតោ ¶ មនុស្សោ វា, អប្បាពាធោ ភវិស្សតិ;
បរិគ្គហំ វិវជ្ជេត្វា, ព្យាធិំ លោកេ តរិស្សតិ.
‘‘‘អប្បរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘កិលេសេ ឈាបយិត្វាន, តណ្ហាសោតំ តរិស្សតិ;
ពាកុលោ [ពក្កុលោ (សី. ស្យា.)] នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘ឥទំ ¶ ¶ សព្ពំ អភិញ្ញាយ, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេស្សតិ’.
‘‘អនោមទស្សី ភគវា, សយម្ភូ លោកនាយកោ;
វិវេកានុវិលោកេន្តោ, មមស្សមមុបាគមិ.
‘‘ឧបាគតំ ¶ មហាវីរំ, សព្ពញ្ញុំ លោកនាយកំ;
សព្ពោសធេន តប្បេសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘តស្ស មេ សុកតំ កម្មំ, សុខេត្តេ ពីជសម្បទា;
ខេបេតុំ នេវ សក្កោមិ, តទា ហិ សុកតំ មម.
‘‘លាភា មម សុលទ្ធំ មេ, យោហំ អទ្ទក្ខិ នាយកំ;
តេន កម្មាវសេសេន, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘សព្ពមេតំ អភិញ្ញាយ, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភេសជ្ជស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ពាកុលោ [ពក្កុលោ (សី. ស្យា.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
ពាកុលត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. គិរិមានន្ទត្ថេរអបទានំ
‘‘ភរិយា មេ កាលង្កតា, បុត្តោ សីវថិកំ គតោ;
មាតា បិតា មតា ភាតា, ឯកចិតម្ហិ [មាតា បិតា ច ភាតា ច, ឯកចិតកម្ហិ (សី. ស្យា.)] ឌយ្ហរេ.
‘‘តេន សោកេន សន្តត្តោ, កិសោ បណ្ឌុ អហោសហំ;
ចិត្តក្ខេបោ ច មេ អាសិ, តេន សោកេន អដ្ដិតោ.
‘‘សោកសល្លបរេតោហំ ¶ , វនន្តមុបសង្កមិំ;
បវត្តផលំ ភុញ្ជិត្វា, រុក្ខមូលេ វសាមហំ.
‘‘សុមេធោ ¶ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, ទុក្ខស្សន្តករោ ជិនោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគញ្ឆិ មម សន្តិកំ.
‘‘បទសទ្ទំ សុណិត្វាន, សុមេធស្ស មហេសិនោ;
បគ្គហេត្វានហំ សីសំ, ឧល្លោកេសិំ មហាមុនិំ.
‘‘ឧបាគតេ មហាវីរេ, បីតិ មេ ឧទបជ្ជថ;
តទាសិមេកគ្គមនោ, ទិស្វា តំ លោកនាយកំ.
‘‘សតិំ បដិលភិត្វាន, បណ្ណមុដ្ឋិមទាសហំ;
និសីទិ ភគវា តត្ថ, អនុកម្បាយ ចក្ខុមា.
‘‘និសជ្ជ ¶ តត្ថ ភគវា, សុមេធោ លោកនាយកោ;
ធម្មំ មេ កថយី ពុទ្ធោ, សោកសល្លវិនោទនំ.
‘‘‘អនវ្ហិតា តតោ អាគុំ, អននុញ្ញាតា ឥតោ គតា;
យថាគតា តថា គតា, តត្ថ កា បរិទេវនា.
‘‘‘យថាបិ បថិកា សត្តា, វស្សមានាយ វុដ្ឋិយា;
សភណ្ឌា ឧបគច្ឆន្តិ, វស្សស្សាបតនាយ តេ.
‘‘‘វស្សេ ច តេ ឱរមិតេ, សម្បយន្តិ យទិច្ឆកំ;
ឯវំ មាតា បិតា តុយ្ហំ, តត្ថ កា បរិទេវនា.
‘‘‘អាគន្តុកា បាហុនកា, ចលិតេរិតកម្បិតា;
ឯវំ មាតា បិតា តុយ្ហំ, តត្ថ កា បរិទេវនា.
‘‘‘យថាបិ ឧរគោ ជិណ្ណំ, ហិត្វា គច្ឆតិ សំ តចំ [សំតនុំ (ស្យា. ក.)];
ឯវំ មាតា បិតា តុយ្ហំ, សំ តនុំ ឥធ ហីយរេ’.
‘‘ពុទ្ធស្ស គិរមញ្ញាយ, សោកសល្លំ វិវជ្ជយិំ;
បាមោជ្ជំ ជនយិត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អវន្ទហំ.
‘‘វន្ទិត្វាន មហានាគំ, បូជយិំ គិរិមញ្ជរិំ [គិរិមញ្ជរិមបូជយិំ (សី. ស្យា.)];
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តំ [ទិព្ពគន្ធេន សម្បន្នំ (សី. ស្យា.)], សុមេធំ លោកនាយកំ.
‘‘បូជយិត្វាន សម្ពុទ្ធំ, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
អនុស្សរំ គុណគ្គានិ, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘និត្តិណ្ណោសិ ¶ ¶ [និត្តណ្ហោសិ (សី.), វិតិណ្ណោសិ (ស្យា.)] មហាវីរ, សព្ពញ្ញុ លោកនាយក;
សព្ពេ សត្តេ ឧទ្ធរសិ, ញាណេន ត្វំ មហាមុនេ.
‘‘វិមតិំ ¶ ¶ ទ្វេឡ្ហកំ វាបិ, សញ្ឆិន្ទសិ មហាមុនេ;
បដិបាទេសិ មេ មគ្គំ, តវ ញាណេន ចក្ខុម.
‘‘អរហា វសិបត្តា [សិទ្ធិបត្តា (សី. ស្យា.)] ច, ឆឡភិញ្ញា មហិទ្ធិកា;
អន្តលិក្ខចរា ធីរា, បរិវារេន្តិ តាវទេ.
‘‘បដិបន្នា ច សេខា ច, ផលដ្ឋា សន្តិ សាវកា;
សូរោទយេវ បទុមា, បុប្ផន្តិ តវ សាវកា.
‘‘មហាសមុទ្ទោវក្ខោភោ, អតុលោបិ [យថា សមុទ្ទោ អក្ខោភោ, អតុលោ ច (សី.)] ទុរុត្តរោ;
ឯវំ ញាណេន សម្បន្នោ, អប្បមេយ្យោសិ ចក្ខុម.
‘‘វន្ទិត្វាហំ លោកជិនំ, ចក្ខុមន្តំ មហាយសំ;
បុថុ ទិសា នមស្សន្តោ, បដិកុដិកោ អគញ្ឆហំ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សម្បជានោ បតិស្សតោ;
ឱក្កមិំ មាតុយា កុច្ឆិំ, សន្ធាវន្តោ ភវាភវេ.
‘‘អគារា អភិនិក្ខម្ម, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
អាតាបី និបកោ ឈាយី, បដិសល្លានគោចរោ.
‘‘បធានំ បទហិត្វាន, តោសយិត្វា មហាមុនិំ;
ចន្ទោវព្ភឃនា មុត្តោ, វិចរាមិ អហំ សទា.
‘‘វិវេកមនុយុត្តោម្ហិ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គិរិមានន្ទោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
គិរិមានន្ទត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សឡលមណ្ឌបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ ¶ ¶ កកុសន្ធម្ហិ, ព្រាហ្មណម្ហិ វុសីមតិ;
គហេត្វា សឡលំ មាលំ, មណ្ឌបំ ការយិំ អហំ.
‘‘តាវតិំសគតោ សន្តោ, លភាមិ ព្យម្ហមុត្តមំ;
អញ្ញេ ទេវេតិរោចាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទិវា វា យទិ វា រត្តិំ, ចង្កមន្តោ ឋិតោ ចហំ;
ឆន្នោ សឡលបុប្ផេហិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បម្ហិ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សឡលមណ្ឌបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សឡលមណ្ឌបិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សព្ពទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘មហាសមុទ្ទំ ឱគយ្ហ, ភវនំ មេ សុនិម្មិតំ;
សុនិម្មិតា បោក្ខរណី, ចក្កវាកបកូជិតា.
‘‘មន្ទាលកេហិ សញ្ឆន្នា, បទុមុប្បលកេហិ ច;
នទី ច សន្ទតេ តត្ថ, សុបតិត្ថា មនោរមា.
‘‘មច្ឆកច្ឆបសញ្ឆន្នា ¶ , នានាទិជសមោត្ថតា;
មយូរកោញ្ចាភិរុទា, កោកិលាទីហិ វគ្គុហិ.
‘‘បារេវតា រវិហំសា ច, ចក្កវាកា នទីចរា;
ទិន្ទិភា សាឡិកា ចេត្ថ, បម្មកា [បម្បកា (សី.), ចប្បកា (ស្យា.)] ជីវជីវកា.
‘‘ហំសា ¶ កោញ្ចាបិ នទិតា [កោញ្ចាភិនទិតា (សី. ស្យា.)], កោសិយា បិង្គលា ពហូ;
សត្តរតនសម្បន្នា, មណិមុត្តិកវាលុកា.
‘‘សព្ពសោណ្ណមយា ¶ រុក្ខា, នានាគន្ធសមេរិតា;
ឧជ្ជោតេន្តិ ទិវារត្តិំ, ភវនំ សព្ពកាលិកំ.
‘‘សដ្ឋិ ¶ តូរិយសហស្សានិ, សាយំ បាតោ បវជ្ជរេ;
សោឡសិត្ថិសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘អភិនិក្ខម្ម ភវនា, សុមេធំ លោកនាយកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វន្ទយិំ តំ មហាយសំ.
‘‘សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, សសង្ឃំ តំ និមន្តយិំ;
អធិវាសេសិ សោ ធីរោ, សុមេធោ លោកនាយកោ.
‘‘មម ធម្មកថំ កត្វា, ឧយ្យោជេសិ មហាមុនិ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, ភវនំ មេ ឧបាគមិំ.
‘‘អាមន្តយិំ បរិជនំ, សព្ពេ សន្និបតាថ [សន្និបតត្ថ (ក.)] វោ;
បុព្ពណ្ហសមយំ ពុទ្ធោ, ភវនំ អាគមិស្សតិ.
‘‘លាភា អម្ហំ សុលទ្ធំ នោ, យេ វសាម តវន្តិកេ;
មយម្បិ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, បូជំ កស្សាម សត្ថុនោ.
‘‘អន្នបនំ បដ្ឋបេត្វា, កាលំ អារោចយិំ អហំ;
វសីសតសហស្សេហិ, ឧបេសិ លោកនាយកោ.
‘‘បញ្ចង្គិកេហិ តូរិយេហិ, បច្ចុគ្គមនមកាសហំ;
សព្ពសោណ្ណមយេ បីឋេ, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘ឧបរិច្ឆទនំ ¶ អាសិ, សព្ពសោណ្ណមយំ តទា;
ពីជនិយោ បវាយន្តិ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស អន្តរេ.
‘‘បហូតេនន្នបានេន ¶ , ភិក្ខុសង្ឃមតប្បយិំ;
បច្ចេកទុស្សយុគឡេ, ភិក្ខុសង្ឃស្សទាសហំ.
‘‘យំ វទន្តិ សុមេធោតិ, លោកាហុតិបដិគ្គហំ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘យោ មេ អន្នេន បានេន, សព្ពេ ឥមេ ច តប្បយិំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘ឧប្បជ្ជតិ ¶ [ឧបគច្ឆតិ (សី.)] យំ យោនិំ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពទា សព្ពសោវណ្ណំ, ឆទនំ ធារយិស្សតិ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុសលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, សីហនាទំ នទិស្សតិ;
ចិតកេ ឆត្តំ ធារេន្តិ, ហេដ្ឋា ឆត្តម្ហិ ឌយ្ហថ’.
‘‘សាមញ្ញំ មេ អនុប្បត្តំ, កិលេសា ឈាបិតា មយា;
មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, សន្តាបោ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ ¶ , យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សព្ពទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សព្ពទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សព្ពទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. អជិតត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
អជ្ឈោគាហេត្វា ហិមវន្តំ, និសីទិ លោកនាយកោ.
‘‘នាហំ អទ្ទក្ខិំ [បស្សាមិ (?)] សម្ពុទ្ធំ, នបិ សទ្ទំ សុណោមហំ;
មម ភក្ខំ គវេសន្តោ, អាហិណ្ឌាមិ វនេ អហំ [តទា (សី.)].
‘‘តត្ថទ្ទស្សាសិំ សម្ពុទ្ធំ, ទ្វត្តិំសវរលក្ខណំ;
ទិស្វាន វិត្តិមាបជ្ជិំ [ចិត្តមាបជ្ជិ (សី.), ចិត្តមាបជ្ជិំ (ស្យា.)], សត្តោ កោ នាមយំ ភវេ.
‘‘លក្ខណានិ ¶ វិលោកេត្វា, មម វិជ្ជំ អនុស្សរិំ;
សុតញ្ហិ មេតំ វុឌ្ឍានំ, បណ្ឌិតានំ សុភាសិតំ.
‘‘តេសំ ¶ យថា តំ វចនំ, អយំ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ;
យំនូនាហំ សក្ករេយ្យំ, គតិំ មេ សោធយិស្សតិ.
‘‘ខិប្បំ អស្សមមាគន្ត្វា, មធុតេលំ គហិំ អហំ;
កោលម្ពកំ គហេត្វាន, ឧបគច្ឆិំ វិនាយកំ [នរាសភំ (សី.)].
‘‘តិទណ្ឌកេ គហេត្វាន, អព្ភោកាសេ ឋបេសហំ;
បទីបំ បជ្ជលិត្វាន, អដ្ឋក្ខត្តុំ អវន្ទហំ.
‘‘សត្តរត្តិន្ទិវំ ¶ ពុទ្ធោ, និសីទិ បុរិសុត្តមោ;
តតោ រត្យា វិវសានេ, វុដ្ឋាសិ លោកនាយកោ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សព្ពរត្តិន្ទិវំ អហំ;
ទីបំ ពុទ្ធស្ស បាទាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘សព្ពេ វនា គន្ធមយា, បព្ពតេ គន្ធមាទនេ;
ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, អាគច្ឆុំ ពុទ្ធសន្តិកំ [ឧបគច្ឆុំ តទា ជិនំ (សី.)].
‘‘យេ កេចិ បុប្ផគន្ធាសេ, បុប្ផិតា ធរណីរុហា;
ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘យាវតា ហិមវន្តម្ហិ, នាគា ច គរុឡា ឧភោ;
ធម្មញ្ច សោតុកាមា តេ, អាគច្ឆុំ ពុទ្ធសន្តិកំ.
‘‘ទេវលោ ¶ នាម សមណោ, ពុទ្ធស្ស អគ្គសាវកោ;
វសីសតសហស្សេហិ, ពុទ្ធសន្តិកុបាគមិ.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ ទីបំ បទីបេសិ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សដ្ឋិ កប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
សោឡសមំ ភាណវារំ.
‘‘‘ឆត្តិសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បថវិយំ សត្តសតំ, វិបុលំ រជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘‘បទេសរជ្ជំ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
ឥមិនា ទីបទានេន, ទិព្ពចក្ខុ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សមន្តតោ អដ្ឋកោសំ [អឌ្ឍកោសំ (សី. ស្យា.)], បស្សិស្សតិ អយំ សទា;
ទេវលោកា ចវន្តស្ស, និព្ពត្តន្តស្ស ជន្តុនោ.
‘‘‘ទិវា វា យទិ វា រត្តិំ, បទីបំ ធារយិស្សតិ;
ជាយមានស្ស សត្តស្ស, បុញ្ញកម្មសមង្គិនោ.
‘‘‘យាវតា នគរំ អាសិ, តាវតា ជោតយិស្សតិ;
ឧបបជ្ជតិ យំ យោនិំ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ.
‘‘‘អស្សេវ ទីបទានស្ស, [អដ្ឋទីបផលេន ហិ; ឧបដ្ឋិស្សន្តិមំ ជន្តុំ (ស្យា.), អដ្ឋ ទីបា ផលេន ហិ; ន ជហិស្សន្តិ’មំ ជន្តុំ (?)] អដ្ឋទីបផលេន ហិ;
ន ជយិស្សន្តិមំ ជន្តូ [អដ្ឋទីបផលេន ហិ; ឧបដ្ឋិស្សន្តិមំ ជន្តុំ (ស្យា.), អដ្ឋ ទីបា ផលេន ហិ; ន ជហិស្សន្តិ’មំ ជន្តុំ (?)], ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ ¶ ¶ , ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘តោសយិត្វាន ¶ សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
អជិតោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘សដ្ឋិ កប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ;
តត្រាបិ មេ ទីបសតំ, ជោតតេ និច្ចកាលិកំ [សព្ពកាលិកំ (សី.)].
‘‘ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, និទ្ធាវន្តិ បភា មម;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ សរិត្វាន, ភិយ្យោ ហាសំ ជនេសហំ.
‘‘តុសិតាហំ ចវិត្វាន, ឱក្កមិំ មាតុកុច្ឆិយំ;
ជាយមានស្ស សន្តស្ស, អាលោកោ វិបុលោ អហុ.
‘‘អគារា អភិនិក្ខម្ម, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
ពាវរិំ ឧបសង្កម្ម, សិស្សត្តំ អជ្ឈុបាគមិំ.
‘‘ហិមវន្តេ វសន្តោហំ, អស្សោសិំ លោកនាយកំ;
ឧត្តមត្ថំ គវេសន្តោ, ឧបគច្ឆិំ វិនាយកំ.
‘‘ទន្តោ ពុទ្ធោ ទមេតាវី, ឱឃតិណ្ណោ និរូបធិ;
និព្ពានំ កថយី ពុទ្ធោ, សព្ពទុក្ខប្បមោចនំ.
‘‘តំ ¶ មេ អាគមនំ សិទ្ធំ, តោសិតោហំ មហាមុនិំ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ ទីបមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទីបទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អជិតោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អជិតត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
បិលិន្ទវច្ឆវគ្គោ ចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ ¶ –
បិលិន្ទវច្ឆោ សេលោ ច, សព្ពកិត្តី មធុំទទោ;
កូដាគារី ពាកុលោ ច, គិរិ សឡលសវ្ហយោ.
សព្ពទោ ¶ អជិតោ ចេវ, គាថាយោ គណិតា ឥហ;
សតានិ បញ្ច គាថានំ, វីសតិ ច តទុត្តរីតិ.
អថ វគ្គុទ្ទានំ –
បទុមារក្ខទោ ¶ ចេវ, ឧមា គន្ធោទកេន ច;
ឯកបទ្ម សទ្ទសញ្ញី, មន្ទារំ ពោធិវន្ទកោ.
អវដញ្ច បិលិន្ទិ [ឯវមេវ ទិស្សតិ] ច, គាថាយោ គណិតា ឥហ;
ចតុសត្តតិ គាថាយោ, ឯកាទស សតានិ ច.
បទុមវគ្គទសកំ.
ចតុត្ថសតកំ សមត្តំ.
៤១. មេត្តេយ្យវគ្គោ
១. តិស្សមេត្តេយ្យត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ភារកូដំ ¶ ¶ ¶ ¶ និស្សាយ, សោភិតោ នាម តាបសោ;
បវត្តផលំ ភុញ្ជិត្វា, វសតិ បព្ពតន្តរេ.
‘‘អគ្គិំ ទារុំ អាហរិត្វា, ឧជ្ជាលេសិំ អហំ តទា;
ឧត្តមត្ថំ គវេសន្តោ, ព្រហ្មលោកូបបត្តិយា.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកេ.
‘‘កិំ ករោសិ មហាបុញ្ញ, ទេហិ មេ អគ្គិទារុកំ;
អហមគ្គិំ បរិចរេ, តតោ មេ សុទ្ធិ ហោហិតិ [ហេហិតិ (សី.)].
‘‘សុភទ្ទកោ ត្វំ មនុជេ, ទេវតេ ត្វំ បជានសិ;
តុវំ អគ្គិំ បរិចរ, ហន្ទ តេ អគ្គិទារុកំ.
‘‘តតោ កដ្ឋំ គហេត្វាន, អគ្គិំ ឧជ្ជាលយី ជិនោ;
ន តត្ថ កដ្ឋំ បជ្ឈាយិ, បាដិហេរំ មហេសិនោ.
‘‘ន តេ អគ្គិ បជ្ជលតិ, អាហុតី តេ ន វិជ្ជតិ;
និរត្ថកំ វតំ តុយ្ហំ, អគ្គិំ បរិចរស្សុ មេ.
‘‘កីទិសោ សោ [តេ (ស្យា. ក.)] មហាវីរ, អគ្គិ តវ បវុច្ចតិ;
មយ្ហម្បិ កថយស្សេតំ, ឧភោ បរិចរាមសេ.
‘‘ហេតុធម្មនិរោធាយ ¶ , កិលេសសមណាយ ច;
ឥស្សាមច្ឆរិយំ ហិត្វា, តយោ ឯតេ មមាហុតី.
‘‘កីទិសោ ត្វំ មហាវីរ, កថំ គោត្តោសិ មារិស;
អាចារបដិបត្តិ តេ, ពាឡ្ហំ ខោ មម រុច្ចតិ.
‘‘ខត្តិយម្ហិ ¶ កុលេ ជាតោ, អភិញ្ញាបារមិំ គតោ;
សព្ពាសវបរិក្ខីណោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘យទិ ¶ ¶ ពុទ្ធោសិ សព្ពញ្ញូ, បភង្ករ តមោនុទ;
នមស្សិស្សាមិ តំ ទេវ, ទុក្ខស្សន្តករោ តុវំ.
‘‘បត្ថរិត្វាជិនចម្មំ, និសីទនមទាសហំ;
និសីទ នាថ សព្ពញ្ញុ, ឧបដ្ឋិស្សាមហំ តុវំ.
‘‘និសីទិ ភគវា តត្ថ, អជិនម្ហិ សុវិត្ថតេ;
និមន្តយិត្វា សម្ពុទ្ធំ, បព្ពតំ អគមាសហំ.
‘‘ខារិភារញ្ច បូរេត្វា, តិន្ទុកផលមាហរិំ;
មធុនា យោជយិត្វាន, ផលំ ពុទ្ធស្សទាសហំ.
‘‘មម និជ្ឈាយមានស្ស, បរិភុញ្ជិ តទា ជិនោ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេសិំ, បេក្ខន្តោ លោកនាយកំ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មមស្សមេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មំ ផលេន តប្បេសិ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘បញ្ចវីសតិក្ខត្តុំ ¶ សោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស សង្កប្បមញ្ញាយ, បុព្ពកម្មសមង្គិនោ;
អន្នំ បានញ្ច វត្ថញ្ច, សយនញ្ច មហារហំ.
‘‘‘បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តា, និព្ពត្តិស្សន្តិ តាវទេ;
សទា បមុទិតោ ចាយំ, ភវិស្សតិ អនាមយោ.
‘‘‘ឧបបជ្ជតិ យំ យោនិំ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពត្ថ សុខិតោ ហុត្វា, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ.
‘‘‘អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
សម្ពុទ្ធំ ឧបគន្ត្វាន, អរហា សោ ភវិស្សតិ’.
‘‘យតោ សរាមិ អត្តានំ, យតោ បត្តោស្មិ វិញ្ញុតំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘វរធម្មមនុប្បត្តោ, រាគទោសេ សមូហនិំ;
សព្ពាសវបរិក្ខីណោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា តិស្សមេត្តេយ្យោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិស្សមេត្តេយ្យត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. បុណ្ណកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ភារកូដំ ¶ និស្សាយ, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
អាពាធិកោ ច សោ [អាពាធិកោ គរុ (សី.)] ពុទ្ធោ, វសតិ បព្ពតន្តរេ.
‘‘មម អស្សមសាមន្តា, បនាទោ អាសិ តាវទេ;
ពុទ្ធេ និព្ពាយមានម្ហិ, អាលោកោ ឧទបជ្ជថ [អាសិ តាវទេ (ស្យា. ក.)].
‘‘យាវតា វនសណ្ឌស្មិំ, អច្ឆកោកតរច្ឆកា;
វាឡា ច [ព្យគ្ឃា (សី.)] កេសរី សព្ពេ, អភិគជ្ជិំសុ តាវទេ.
‘‘ឧប្បាតំ តមហំ ទិស្វា, បព្ភារំ អគមាសហំ;
តត្ថទ្ទស្សាសិំ សម្ពុទ្ធំ, និព្ពុតំ អបរាជិតំ.
‘‘សុផុល្លំ សាលរាជំវ, សតរំសិំវ ឧគ្គតំ;
វីតច្ចិកំវ អង្គារំ, និព្ពុតំ អបរាជិតំ.
‘‘តិណំ កដ្ឋញ្ច បូរេត្វា, ចិតកំ តត្ថកាសហំ;
ចិតកំ សុកតំ កត្វា, សរីរំ ឈាបយិំ អហំ.
‘‘សរីរំ ឈាបយិត្វាន, គន្ធតោយំ សមោកិរិំ;
អន្តលិក្ខេ ឋិតោ យក្ខោ, នាមមគ្គហិ តាវទេ.
‘‘យំ ¶ ¶ បូរិតំ [តំ បូរិតំ (ស្យា.), សប្បុរិស (ក.)] តយា កិច្ចំ, សយម្ភុស្ស មហេសិនោ;
បុណ្ណកោ នាម នាមេន, សទា ហោហិ តុវំ [យទា ហោសិ តុវំ (ស្យា.), សទា ហោហិតិ ត្វំ (ក.)] មុនេ.
‘‘តម្ហា កាយា ចវិត្វាន, ទេវលោកំ អគច្ឆហំ;
តត្ថ ទិព្ពមយោ គន្ធោ, អន្តលិក្ខា បវស្សតិ [អន្តលិក្ខេ បវាយតិ (សី.)].
‘‘តត្រាបិ នាមធេយ្យំ មេ, បុណ្ណកោតិ អហូ តទា;
ទេវភូតោ មនុស្សោ វា, សង្កប្បំ បូរយាមហំ.
‘‘ឥទំ បច្ឆិមកំ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
ឥធាបិ បុណ្ណកោ នាម, នាមធេយ្យំ បកាសតិ.
‘‘តោសយិត្វាន ¶ សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តនុកិច្ចស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុណ្ណកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បុណ្ណកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. មេត្តគុត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ , អសោកោ នាម បព្ពតោ;
តត្ថាសិ អស្សមោ មយ្ហំ, វិស្សកម្មេន [វិសុកម្មេន (សី. ស្យា. ក.)] មាបិតោ.
‘‘សុមេធោ នាម សម្ពុទ្ធោ, អគ្គោ ការុណិកោ មុនិ;
និវាសយិត្វា បុព្ពណ្ហេ, បិណ្ឌាយ មេ [មំ (សី.)] ឧបាគមិ.
‘‘ឧបាគតំ ¶ មហាវីរំ, សុមេធំ លោកនាយកំ;
បគ្គយ្ហ សុគតបត្តំ [សុគតំ បត្តំ (សី.), សុភកំ បត្តំ (បី.)], សប្បិតេលំ អបូរយិំ [សប្បិតេលេន បូរយិំ (សី.), សប្បិតេលស្ស’បូរយិំ (?)].
‘‘ទត្វានហំ ពុទ្ធសេដ្ឋេ, សុមេធេ លោកនាយកេ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, ភិយ្យោ [ភីយោ (សី.), ភីយ្យោ (បី.)] ហាសំ ជនេសហំ.
‘‘ឥមិនា សប្បិទានេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ទេវភូតោ មនុស្សោ វា, លភាមិ វិបុលំ សុខំ.
‘‘វិនិបាតំ វិវជ្ជេត្វា, សំសរាមិ ភវាភវេ;
តត្ថ ចិត្តំ បណិធិត្វា, លភាមិ អចលំ បទំ.
‘‘លាភា តុយ្ហំ សុលទ្ធំ តេ, យំ មំ អទ្ទក្ខិ ព្រាហ្មណ;
មម ទស្សនមាគម្ម, អរហត្តំ ភវិស្សតិ [អរហា ត្វំ ភវិស្សសិ (សី. បី.), អរហត្តំ គមិស្សសិ (ស្យា.)].
‘‘វិស្សត្ថោ [វិស្សដ្ឋោ (ស្យា. បី.), វិសដ្ឋោ (ក.)] ហោហិ មា ភាយិ, អធិគន្ត្វា មហាយសំ;
មមញ្ហិ សប្បិំ ទត្វាន, បរិមោក្ខសិ ជាតិយា.
‘‘ឥមិនា ¶ សប្បិទានេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ទេវភូតោ មនុស្សោ វា, លភសេ វិបុលំ សុខំ.
‘‘ឥមិនា ¶ សប្បិទានេន, មេត្តចិត្តវតាយ ច;
អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, ទេវលោកេ រមិស្សសិ.
‘‘អដ្ឋតិំសតិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរាជា ភវិស្សសិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ឯកបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សសិ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ជម្ពុមណ្ឌស្ស [ជម្ពុសណ្ឌស្ស (សី. បី.)] ឥស្សរោ.
‘‘មហាសមុទ្ទោវក្ខោភោ, ទុទ្ធរោ បថវី យថា;
ឯវមេវ ច តេ ភោគា, អប្បមេយ្យា ភវិស្សរេ.
‘‘សដ្ឋិកោដី ហិរញ្ញស្ស, ចជិត្វា [ចត្វាន (សី. ក.), ទត្វាន (ស្យា. បី.)] បព្ពជិំ អហំ;
កិំ កុសលំ គវេសន្តោ, ពាវរិំ ឧបសង្កមិំ.
‘‘តត្ថ ¶ ¶ មន្តេ អធីយាមិ, ឆឡង្គំ នាម លក្ខណំ;
តមន្ធការំ វិធមំ, ឧប្បជ្ជិ ត្វំ មហាមុនិ.
‘‘តវ ទស្សនកាមោហំ, អាគតោម្ហិ មហាមុនិ;
តវ ធម្មំ សុណិត្វាន, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, សប្បិំ ពុទ្ធស្សទាសហំ;
ឯត្ថន្តរេ នាភិជានេ, សប្បិំ វិញ្ញាបិតំ [វិញ្ញាបិតា (?)] មយា.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ឧប្បជ្ជតិ យទិច្ឆកំ;
ចិត្តមញ្ញាយ និព្ពត្តំ, សព្ពេ សន្តប្បយាមហំ.
‘‘អហោ ពុទ្ធា អហោ ធម្មា [អហោ ពុទ្ធោ អហោ ធម្មោ (សី.) ថេរគា. ២០១ ថេរគាថាយ តទដ្ឋកថាយ ច សំសន្ទេតព្ពំ], អហោ នោ សត្ថុ សម្បទា;
ថោកញ្ហិ សប្បិំ ទត្វាន, អប្បមេយ្យំ លភាមហំ.
‘‘មហាសមុទ្ទេ ¶ ឧទកំ, យាវតា នេរុបស្សតោ;
មម សប្បិំ ឧបាទាយ, កលភាគំ ន ហេស្សតិ [ហិស្សតិ (ស្យា. ក.), ឯស្សតិ (សី.)].
‘‘យាវតា ចក្កវាឡស្ស, ករិយន្តស្ស [ការយន្តស្ស (ស្យា.), កយិរន្តស្ស (បី.), អាហរន្តស្ស (ក.)] រាសិតោ;
មម និព្ពត្តវត្ថានំ [មយា និវត្ថវត្ថានំ (បី.)], ឱកាសោ សោ ន សម្មតិ.
‘‘បព្ពតរាជា ហិមវា, បវរោបិ សិលុច្ចយោ;
មមានុលិត្តគន្ធស្ស, ឧបនិធិំ [ឧបនិធំ (សី. ស្យា. ក.), ឧបនីយំ (បី.)] ន ហេស្សតិ.
‘‘វត្ថំ ¶ គន្ធញ្ច សប្បិញ្ច, អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋធម្មិកំ;
អសង្ខតញ្ច និព្ពានំ, សប្បិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សតិបដ្ឋានសយនោ, សមាធិឈានគោចរោ;
ពោជ្ឈង្គភោជនោ [… ជននោ (ស្យា. ក.)] អជ្ជ, សប្បិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មេត្តគូ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
មេត្តគុត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ធោតកត្ថេរអបទានំ
‘‘គង្គា ¶ ¶ ភាគីរថី នាម, ហិមវន្តា បភាវិតា [ហិមវន្តប្បភាវិតា (សី.)];
ហំសវតិយា ទ្វារេន, អនុសន្ទតិ តាវទេ.
‘‘សោភិតោ នាម អារាមោ, គង្គាកូលេ សុមាបិតោ;
តត្ថ បទុមុត្តរោ ពុទ្ធោ, វសតេ លោកនាយកោ.
‘‘តិទសេហិ ¶ យថា ឥន្ទោ, មនុជេហិ បុរក្ខតោ;
និសីទិ តត្ថ ភគវា, អសម្ភីតោវ កេសរី.
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, វសាមិ [អហោសិំ (ស្យា.)] ព្រាហ្មណោ អហំ;
ឆឡង្គោ នាម នាមេន, ឯវំនាមោ មហាមុនិ.
‘‘អដ្ឋារស សិស្សសតា, បរិវារេន្តិ មំ តទា;
តេហិ សិស្សេហិ សមិតោ, គង្គាតីរំ ឧបាគមិំ.
‘‘តត្ថទ្ទសាសិំ សមណេ, និក្កុហេ ធោតបាបកេ;
ភាគីរថិំ តរន្តេហំ [តរន្តោហំ (ស្យា. បី.)], ឯវំ ចិន្តេសិ តាវទេ.
‘‘សាយំ បាតំ [សាយបាតំ (បី.)] តរន្តាមេ, ពុទ្ធបុត្តា មហាយសា;
វិហេសយន្តិ អត្តានំ, តេសំ អត្តា វិហញ្ញតិ.
‘‘សទេវកស្ស លោកស្ស, ពុទ្ធោ អគ្គោ បវុច្ចតិ;
នត្ថិ មេ ទក្ខិណេ ការំ, គតិមគ្គវិសោធនំ.
‘‘យំនូន ¶ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, សេតុំ គង្គាយ ការយេ;
ការាបេត្វា ឥមំ កម្មំ [សេតុំ (ស្យា.)], សន្តរាមិ ឥមំ ភវំ.
‘‘សតសហស្សំ ¶ ទត្វាន, សេតុំ ការាបយិំ អហំ;
សទ្ទហន្តោ កតំ ការំ, វិបុលំ មេ ភវិស្សតិ.
‘‘ការាបេត្វាន តំ សេតុំ, ឧបេសិំ លោកនាយកំ;
សិរសិ អញ្ជលិំ កត្វា, ឥមំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘សតសហស្សស្ស វយំ [វយំ សតសហស្សំវ (ក.)], ទត្វា [កត្វា (សី. បី.)] ការាបិតោ មយា;
តវត្ថាយ មហាសេតុ, បដិគ្គណ្ហ មហាមុនេ.
‘‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ សេតុំ អការេសិ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
(សេតុទានអានិសំសោ)
‘‘‘ទរិតោ បព្ពតតោ វា, រុក្ខតោ បតិតោបិយំ;
ចុតោបិ លច្ឆតី ឋានំ, សេតុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘វិរូឡ្ហមូលសន្តានំ, និគ្រោធមិវ មាលុតោ;
អមិត្តា នប្បសហន្តិ, សេតុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘នាស្ស ចោរា បសហន្តិ, នាតិមញ្ញន្តិ ខត្តិយា;
សព្ពេ តរិស្សតាមិត្តេ, សេតុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘អព្ភោកាសគតំ ¶ សន្តំ, កឋិនាតបតាបិតំ;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តំ, ន ភវិស្សតិ វេទនា [តាវទេ (ក.)].
‘‘‘ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, ហត្ថិយានំ សុនិម្មិតំ;
តស្ស សង្កប្បមញ្ញាយ, និព្ពត្តិស្សតិ តាវទេ.
‘‘‘សហស្សស្សា ¶ វាតជវា, សិន្ធវា សីឃវាហនា;
សាយំ បាតំ ឧបេស្សន្តិ, សេតុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘អាគន្ត្វាន មនុស្សត្តំ, សុខិតោយំ ភវិស្សតិ;
វេហាសំ [ឥហាបិ (សី. ស្យា. បី.)] មនុជស្សេវ, ហត្ថិយានំ ភវិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘អហោ មេ សុកតំ កម្មំ, ជលជុត្តមនាមកេ;
តត្ថ ការំ ករិត្វាន, បត្តោហំ អាសវក្ខយំ.
‘‘បធានំ បហិតត្តោម្ហិ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធោតកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ធោតកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ឧបសីវត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , អនោមោ នាម បព្ពតោ;
អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតា.
‘‘នទី ច សន្ទតី តត្ថ, សុបតិត្ថា មនោរមា;
អនូបតិត្ថេ ជាយន្តិ, បទុមុប្បលកា ពហូ.
‘‘បាឋីនា បាវុសា មច្ឆា, ពលជា មុញ្ជរោហិតា;
មច្ឆកច្ឆបសញ្ឆន្នា [មច្ឆកច្ឆបសម្បន្នា (?)], នទិកា សន្ទតេ តទា.
‘‘តិមិរា បុប្ផិតា តត្ថ, អសោកា ខុទ្ទមាលកា;
បុន្នាគា គិរិបុន្នាគា, សម្បវន្តិ មមស្សមំ.
‘‘កុដជា ¶ បុប្ផិតា តត្ថ, តិណសូលវនានិ ច;
សាលា ច សឡលា តត្ថ, ចម្បកា បុប្ផិតា ពហូ.
‘‘អជ្ជុនា អតិមុត្តា ច, មហានាមា ច បុប្ផិតា;
អសនា មធុគន្ធី ច, បុប្ផិតា តេ មមស្សមេ.
‘‘ឧទ្ទាលកា បាដលិកា, យូថិកា ច បិយង្គុកា;
ពិម្ពិជាលកសញ្ឆន្នា, សមន្តា អឌ្ឍយោជនំ.
‘‘មាតគ្គារា ¶ [មាតង្គវា (សី.), មាតករា (ស្យា.), មាតង្គា វា (បី.)] សត្តលិយោ, បាដលី សិន្ទុវារកា;
អង្កោលកា ពហូ តត្ថ, តាលកុដ្ឋិ [តាលកូដា (សី. ស្យា.), តាលកុដ្ឋា (បី.)] ច បុប្ផិតា;
សេលេយ្យកា ពហូ តត្ថ, បុប្ផិតា មម អស្សមេ.
‘‘ឯតេសុ ¶ បុប្ផជាតេសុ [បុប្ផមានេសុ (សី. បី.)], សោភន្តិ បាទបា ពហូ;
សមន្តា ¶ តេន គន្ធេន, វាយតេ មម អស្សមោ.
‘‘ហរីតកា អាមលកា, អម្ពជម្ពុវិភីតកា [វិភិដកា (សី.)];
កោលា ភល្លាតកា ពិល្លា, ផារុសកផលានិ ច.
‘‘តិន្ទុកា ច បិយាលា ច, មធុកា កាសុមារយោ;
លពុជា បនសា តត្ថ, កទលី ពទរីផលា [មន្ទរិផលា (ក.), ចន្ទរីផលា (ស្យា. បី.)].
‘‘អម្ពាដកា ពហូ តត្ថ, វល្លិការផលានិ ច;
ពីជបូរសបារិយោ [ចិរសំរសបាកា ច (ស្យា.), វិដបា ច សបាកា ច (បី), វិទបរបទាទយោ (ក.)], ផលិតា មម អស្សមេ.
‘‘អាឡកា ឥសិមុគ្គា ច, តតោ មោទផលា ពហូ;
អវដា បក្កភរិតា [សក្ករារិតា (ក.)], បិលក្ខុទុម្ពរានិ ច.
‘‘បិប្ផិលី មរីចា តត្ថ, និគ្រោធា ច កបិត្ថនា;
ឧទុម្ពរកា ពហវោ, កណ្ឌុបណ្ណា ច ហរិយោ [កណ្ឌបក្កា ច បារិយោ (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘ឯតេ ចញ្ញេ ច ពហវោ, ផលិតា អស្សមេ មម;
បុប្ផរុក្ខាបិ ពហវោ, បុប្ផិតា មម អស្សមេ.
‘‘អាលុវា ច កឡម្ពា ច, ពិឡាលី តក្កលានិ ច;
អាលកា តាលកា ចេវ, វិជ្ជន្តិ អស្សមេ មម.
‘‘អស្សមស្សាវិទូរេ មេ, មហាជាតស្សរោ អហុ;
អច្ឆោទកោ សីតជលោ, សុបតិត្ថោ មនោរមោ.
‘‘បទុមុប្បលា ពហូ តត្ថ, បុណ្ឌរីកសមាយុតា;
មន្ទាលកេហិ ¶ សញ្ឆន្នា, នានាគន្ធសមេរិតា.
‘‘គព្ភំ គណ្ហន្តិ បទុមា, អញ្ញេ បុប្ផន្តិ កេសរី;
ឱបុប្ផបត្តា ¶ តិដ្ឋន្តិ, បទុមាកណ្ណិកា ពហូ.
‘‘មធុ ភិសម្ហា សវតិ, ខីរំ សប្បិ មុលាឡិភិ;
សមន្តា តេន គន្ធេន, នានាគន្ធសមេរិតា.
‘‘កុមុទា ¶ អម្ពគន្ធិ ច, នយិតា ទិស្សរេ ពហូ;
ជាតស្សរស្សានុកូលំ, កេតកា បុប្ផិតា ពហូ.
‘‘សុផុល្លា ¶ ពន្ធុជីវា ច, សេតវារី សុគន្ធិកា;
កុម្ភិលា សុសុមារា ច, គហកា តត្ថ ជាយរេ.
‘‘ឧគ្គាហកា អជគរា, តត្ថ ជាតស្សរេ ពហូ;
បាឋីនា បាវុសា មច្ឆា, ពលជា មុញ្ជរោហិតា.
‘‘មច្ឆកច្ឆបសញ្ឆន្នា, អថោ បបដកាហិ [បម្បដកេហិ (សី.), សបដកេហិ (ស្យា.), បប្បដកេហិ (បី)] ច;
បារេវតា រវិហំសា, កុកុត្ថា [កុក្កុត្ថា (ស្យា. ក.), កុត្ថកា (បី.)] ច នទីចរា.
‘‘ទិន្ទិភា [ដិដ្ដិភា (បី.)] ចក្កវាកា ច, បម្បកា ជីវជីវកា;
កលន្ទកា ឧក្កុសា ច, សេនកា ឧទ្ធរា ពហូ.
‘‘កោដ្ឋកា សុកបោតា ច, តុលិយា ចមរា ពហូ;
ការេនិយោ [កាសេនិយា (ស្យា.)] ច តិលកា [កិលកា (ក.)], ឧបជីវន្តិ តំ សរំ.
‘‘សីហា ព្យគ្ឃា ច ទីបី ច, អច្ឆកោកតរច្ឆកា;
វានរា កិន្នរា ចេវ, ទិស្សន្តិ មម អស្សមេ.
‘‘តានិ គន្ធានិ ឃាយន្តោ, ភក្ខយន្តោ ផលានហំ;
គន្ធោទកំ បិវន្តោ ច, វសាមិ មម អស្សមេ.
‘‘ឯណីមិគា វរាហា ច, បសទា ខុទ្ទរូបកា;
អគ្គិកា ¶ ជោតិកា ចេវ, វសន្តិ មម អស្សមេ.
‘‘ហំសា កោញ្ចា មយូរា ច, សាលិកាបិ ច កោកិលា;
មជ្ជារិកា [មញ្ជរិកា (សី. ស្យា. បី.)] ពហូ តត្ថ, កោសិកា បោដ្ឋសីសកា.
‘‘បិសាចា ទានវា ចេវ, កុម្ភណ្ឌា រក្ខសា ពហូ;
គរុឡា បន្នគា ចេវ, វសន្តិ មម អស្សមេ.
‘‘មហានុភាវា ឥសយោ, សន្តចិត្តា សមាហិតា;
កមណ្ឌលុធរា ¶ សព្ពេ, អជិនុត្តរវាសនា;
ជដាភារភរិតាវ [តេ ជដាភារភរិតា (សី. បី.), ជដាភារភរិតា ច (ស្យា.)], វសន្តិ មម អស្សមេ.
‘‘យុគមត្តញ្ច ¶ បេក្ខន្តា, និបកា សន្តវុត្តិនោ;
លាភាលាភេន សន្តុដ្ឋា, វសន្តិ មម អស្សមេ.
‘‘វាកចីរំ ធុនន្តា តេ, ផោដេន្តាជិនចម្មកំ;
សពលេហិ ឧបត្ថទ្ធា, គច្ឆន្តិ អម្ពរេ តទា.
‘‘ន តេ ទកំ អាហរន្តិ, កដ្ឋំ វា អគ្គិទារុកំ;
សយញ្ច ឧបសម្បន្នា, បាដិហីរស្សិទំ ផលំ.
‘‘លោហទោណិំ ¶ គហេត្វាន, វនមជ្ឈេ វសន្តិ តេ;
កុញ្ជរាវ មហានាគា, អសម្ភីតាវ កេសរី.
‘‘អញ្ញេ គច្ឆន្តិ គោយានំ, អញ្ញេ បុព្ពវិទេហកំ [បុព្ពវិទេហនំ (ស្យា. បី. ក.)];
អញ្ញេ ច ឧត្តរកុរុំ, សកំ ពលមវស្សិតា [ពលមបស្សិតា (ស្យា. បី. ក.)].
‘‘តតោ បិណ្ឌំ អាហរិត្វា, បរិភុញ្ជន្តិ ឯកតោ;
សព្ពេសំ បក្កមន្តានំ, ឧគ្គតេជាន តាទិនំ.
‘‘អជិនចម្មសទ្ទេន ¶ , វនំ សទ្ទាយតេ តទា;
ឯទិសា តេ មហាវីរ, សិស្សា ឧគ្គតបា មម.
‘‘បរិវុតោ អហំ តេហិ, វសាមិ មម អស្សមេ;
តោសិតា សកកម្មេន, វិនីតាបិ សមាគតា.
‘‘អារាធយិំសុ មំ ឯតេ, សកកម្មាភិលាសិនោ;
សីលវន្តោ ច និបកា, អប្បមញ្ញាសុ កោវិទា.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
សមយំ សំវិទិត្វាន, ឧបគច្ឆិ វិនាយកោ.
‘‘ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធោ, អាតាបី និបកោ មុនិ;
បត្តំ បគ្គយ្ហ សម្ពុទ្ធោ, ភិក្ខាយ មមុបាគមិ.
‘‘ឧបាគតំ មហាវីរំ, ជលជុត្តមនាយកំ;
តិណសន្ថរំ [តិណត្ថរំ (ស្យា.), តិណត្ថតំ (ក.)] បញ្ញាបេត្វា, សាលបុប្ផេហិ ឱកិរិំ.
‘‘និសាទេត្វាន ¶ [និសីទេត្វាន (សី.), និសីទិត្វាន (ស្យា. បី.)] សម្ពុទ្ធំ, ហដ្ឋោ សំវិគ្គមានសោ;
ខិប្បំ បព្ពតមារុយ្ហ, អគឡុំ [អគរុំ (សី.)] អគ្គហិំ អហំ.
‘‘កុម្ភមត្តំ គហេត្វាន, បនសំ ទេវគន្ធិកំ;
ខន្ធេ អារោបយិត្វាន, ឧបគច្ឆិំ វិនាយកំ.
‘‘ផលំ ¶ ពុទ្ធស្ស ទត្វាន, អគឡុំ អនុលិម្បហំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អវន្ទិហំ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ឥសិមជ្ឈេ ¶ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ ផលញ្ច អគឡុំ, អាសនញ្ច អទាសិ មេ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘គាមេ ¶ វា យទិ វារញ្ញេ, បព្ភារេសុ គុហាសុ វា;
ឥមស្ស ចិត្តមញ្ញាយ, និព្ពត្តិស្សតិ ភោជនំ.
‘‘‘ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, ឧបបន្នោ អយំ នរោ;
ភោជនេហិ ច វត្ថេហិ, បរិសំ តប្បយិស្សតិ.
‘‘‘ឧបបជ្ជតិ យំ យោនិំ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
អក្ខោភភោគោ ហុត្វាន, សំសរិស្សតិយំ នរោ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘ឯកសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ [(ឧបសីវោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ) (ស្យា.)];
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរិស្សតិនាសវោ’.
‘‘សុលទ្ធលាភោ លទ្ធោ មេ, យោហំ អទ្ទក្ខិំ នាយកំ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘គាមេ ¶ ¶ វា យទិ វារញ្ញេ, បព្ភារេសុ គុហាសុ វា;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ភោជនំ ហោតិ មេ សទា.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧបសីវោ [ឧបសិវោ (ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧបសីវត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. នន្ទកត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
បសទំ មិគមេសន្តោ, សយម្ភុំ អទ្ទសំ អហំ [ជិនំ (សី.)].
‘‘អនុរុទ្ធោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
វិវេកកាមោ សោ ធីរោ, វនមជ្ឈោគហី តទា.
‘‘ចតុទណ្ឌេ គហេត្វាន, ចតុដ្ឋានេ ឋបេសហំ;
មណ្ឌបំ សុកតំ កត្វា, បទ្មបុប្ផេហិ ឆាទយិំ.
‘‘មណ្ឌបំ ¶ ឆាទយិត្វាន, សយម្ភុំ អភិវាទយិំ;
ធនុំ តត្ថេវ និក្ខិប្ប, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘នចិរំ បព្ពជិតស្ស [បព្ពជិតស្ស អចិរំ (សី.)], ព្យាធិ មេ ឧទបជ្ជថ;
បុព្ពកម្មំ សរិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘បុព្ពកម្មេន សំយុត្តោ, តុសិតំ អគមាសហំ;
តត្ថ សោណ្ណមយំ ព្យម្ហំ, និព្ពត្តតិ យទិច្ឆកំ.
‘‘សហស្សយុត្តំ ហយវាហិំ, ទិព្ពយានមធិដ្ឋិតោ;
អារុហិត្វាន តំ យានំ, គច្ឆាមហំ យទិច្ឆកំ.
‘‘តតោ ¶ មេ និយ្យមានស្ស, ទេវភូតស្ស មេ សតោ;
សមន្តា យោជនសតំ, មណ្ឌបោ មេ ធរីយតិ.
‘‘សយនេហំ តុវដ្ដាមិ, អច្ឆន្នេ [អច្ចន្តំ (សី.), អច្ចន្ត (បី.)] បុប្ផសន្ថតេ;
អន្តលិក្ខា ច បទុមា, វស្សន្តេ និច្ចកាលិកំ.
‘‘មរីចិកេ ផន្ទមានេ, តប្បមានេ ច អាតបេ;
ន មំ តាបេតិ អាតាបោ, មណ្ឌបស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ទុគ្គតិំ សមតិក្កន្តោ, អបាយា បិហិតា មម;
មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, សន្តាបោ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘មហីសញ្ញំ អធិដ្ឋាយ, លោណតោយំ តរាមហំ;
តស្ស មេ សុកតំ កម្មំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘អបថម្បិ [អព្ភម្ហិ (ស្យា. ក.)] បថំ កត្វា, គច្ឆាមិ អនិលញ្ជសេ;
អហោ មេ សុកតំ កម្មំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បុព្ពេនិវាសំ ¶ ¶ ជានាមិ, ទិព្ពចក្ខុ វិសោធិតំ;
អាសវា មេ បរិក្ខីណា, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ជហិតា បុរិមា ជាតិ, ពុទ្ធស្ស ឱរសោ អហំ;
ទាយាទោម្ហិ ច សទ្ធម្មេ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘អារាធិតោម្ហិ ¶ សុគតំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
ធម្មធជោ ធម្មទាយាទោ [ធម្មាទាសោ (ក.)], ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឧបដ្ឋិត្វាន សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
បារង្គមនិយំ មគ្គំ, អបុច្ឆិំ លោកនាយកំ.
‘‘អជ្ឈិដ្ឋោ កថយី ពុទ្ធោ, គម្ភីរំ និបុណំ បទំ;
តស្សាហំ ធម្មំ សុត្វាន, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘អហោ មេ សុកតំ កម្មំ, បរិមុត្តោម្ហិ ជាតិយា;
សព្ពាសវបរិក្ខីណោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នន្ទកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នន្ទកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ហេមកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ភារកូដំ ¶ និស្សាយ, អនោមោ នាម តាបសោ;
អស្សមំ សុកតំ កត្វា, បណ្ណសាលេ វសី តទា.
‘‘សិទ្ធំ តស្ស តបោ កម្មំ, សិទ្ធិបត្តោ សកេ ពលេ;
សកសាមញ្ញវិក្កន្តោ, អាតាបី និបកោ មុនិ.
‘‘វិសារទោ សសមយេ, បរវាទេ ច កោវិទោ;
បដ្ឋោ ភូមន្តលិក្ខម្ហិ, ឧប្បាតម្ហិ ច កោវិទោ.
‘‘វីតសោកោ និរារម្ភោ, អប្បាហារោ អលោលុបោ;
លាភាលាភេន សន្តុដ្ឋោ, ឈាយី ឈានរតោ មុនិ.
‘‘បិយទស្សី នាម សម្ពុទ្ធោ, អគ្គោ ការុណិកោ មុនិ;
សត្តេ តារេតុកាមោ សោ, ករុណាយ ផរី តទា.
‘‘ពោធនេយ្យំ ¶ ជនំ ទិស្វា, បិយទស្សី មហាមុនិ;
ចក្កវាឡសហស្សម្បិ, គន្ត្វា ឱវទតេ មុនិ.
‘‘មមុទ្ធរិតុកាមោ ¶ សោ, មមស្សមមុបាគមិ;
ន ទិដ្ឋោ មេ ជិនោ បុព្ពេ, ន សុតោបិ ច កស្សចិ.
‘‘ឧប្បាតា សុបិនា មយ្ហំ, លក្ខណា សុប្បកាសិតា;
បដ្ឋោ ភូមន្តលិក្ខម្ហិ, នក្ខត្តបទកោវិទោ.
‘‘សោហំ ពុទ្ធស្ស សុត្វាន, តត្ថ ចិត្តំ បសាទយិំ;
តិដ្ឋន្តោ [ភុញ្ជន្តោ (សី. បី. ក.)] វា និសិន្នោ វា, សរាមិ និច្ចកាលិកំ.
‘‘មយិ ¶ ឯវំ សរន្តម្ហិ, ភគវាបិ អនុស្សរិ;
ពុទ្ធំ អនុស្សរន្តស្ស, បីតិ មេ ហោតិ តាវទេ.
‘‘កាលញ្ច ¶ បុនរាគម្ម, ឧបេសិ មំ មហាមុនិ;
សម្បត្តេបិ ន ជានាមិ, អយំ ពុទ្ធោ មហាមុនិ.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, បិយទស្សី មហាមុនិ;
សញ្ជានាបេសិ អត្តានំ, ‘អហំ ពុទ្ធោ សទេវកេ’.
‘‘សញ្ជានិត្វាន សម្ពុទ្ធំ, បិយទស្សិំ មហាមុនិំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘អញ្ញេ [សព្ពេ (ស្យា.)] បីឋេ ច បល្លង្កេ, អាសន្ទីសុ និសីទរេ;
តុវម្បិ សព្ពទស្សាវី, និសីទ រតនាសនេ’.
‘‘សព្ពរតនមយំ បីឋំ, និម្មិនិត្វាន តាវទេ;
បិយទស្សិស្ស មុនិនោ, អទាសិំ ឥទ្ធិនិម្មិតំ.
‘‘រតនេ ច និសិន្នស្ស, បីឋកេ ឥទ្ធិនិម្មិតេ;
កុម្ភមត្តំ ជម្ពុផលំ, អទាសិំ តាវទេ អហំ.
‘‘មម ហាសំ ជនេត្វាន, បរិភុញ្ជិ មហាមុនិ;
តទា ចិត្តំ បសាទេត្វា, សត្ថារំ អភិវាទយិំ.
‘‘បិយទស្សី តុ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
រតនាសនមាសីនោ, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ រតនមយំ បីឋំ, អមតញ្ច ផលំ អទា;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សត្តសត្តតិ ¶ កប្បានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
បញ្ចសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទ្វត្តិំសក្ខត្តុំ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘សោណ្ណមយំ ¶ រូបិមយំ, បល្លង្កំ សុកតំ ពហុំ;
លោហិតង្គមយញ្ចេវ, លច្ឆតិ រតនាមយំ.
‘‘‘ចង្កមន្តម្បិ មនុជំ, បុញ្ញកម្មសមង្គិនំ;
បល្លង្កានិ អនេកានិ, បរិវារេស្សរេ តទា.
‘‘‘កូដាគារា ¶ ច បាសាទា, សយនញ្ច មហារហំ;
ឥមស្ស ចិត្តមញ្ញាយ, និព្ពត្តិស្សន្តិ តាវទេ.
‘‘‘សដ្ឋិ នាគសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
សុវណ្ណកច្ឆា មាតង្គា, ហេមកប្បនវាសសា [ហេមកប្បនិវាសនា (សី. ស្យា.), ហេមកប្បនិវាសសា (ក.)].
‘‘‘អារូឡ្ហា គាមណីយេហិ, តោមរង្កុសបាណិភិ;
ឥមំ បរិចរិស្សន្តិ, រត្នបីឋស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិ អស្សសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
អាជានីយាវ ជាតិយា, សិន្ធវា សីឃវាហិនោ.
‘‘‘អារូឡ្ហា គាមណីយេហិ, ឥល្លិយាចាបធារិភិ;
តេបិមំ បរិចរិស្សន្តិ, រត្នបីឋស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិ រថសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
ទីបា អថោបិ វេយគ្ឃា, សន្នទ្ធា ឧស្សិតទ្ធជា.
‘‘‘អារូឡ្ហា ¶ គាមណីយេហិ, ចាបហត្ថេហិ វម្មិភិ;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, រត្នបីឋស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិ ធេនុសហស្សានិ, ទោហញ្ញា បុង្គវូសភេ;
វច្ឆកេ ជនយិស្សន្តិ, រត្នបីឋស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សោឡសិត្ថិសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
វិចិត្តវត្ថាភរណា, អាមុក្កមណិកុណ្ឌលា.
‘‘‘អឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, រត្នបីឋស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, គោតមោ នាម ចក្ខុមា;
តមន្ធការំ វិធមិត្វា, ពុទ្ធោ លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ទស្សនមាគម្ម, បព្ពជិស្សតិកិញ្ចនោ;
តោសយិត្វាន សត្ថារំ, សាសនេភិរមិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ធម្មំ សុណិត្វាន, កិលេសេ ឃាតយិស្សតិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘វីរិយំ ¶ មេ ធុរធោរយ្ហំ, យោគក្ខេមាធិវាហនំ;
ឧត្តមត្ថំ បត្ថយន្តោ, សាសនេ វិហរាមហំ.
‘‘ឥទំ បច្ឆិមកំ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ហេមកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
ហេមកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
សត្តរសមំ ភាណវារំ.
៨. តោទេយ្យត្ថេរអបទានំ
‘‘រាជា អជិតញ្ជយោ [រាជាសិ វិជយោ (សី. អដ្ឋ.), រាជា វិជិតជយោ (ស្យា.)] នាម, កេតុមតីបុរុត្តមេ;
សូរោ វិក្កមសម្បន្នោ, បុរមជ្ឈាវសី តទា.
‘‘តស្ស រញ្ញោ បមត្តស្ស, អដវិយោ សមុដ្ឋហុំ;
ឱតារា [ឧត្តរា (ស្យា.), ឱចរា (បី.)] តុណ្ឌិកា ចេវ, រដ្ឋំ វិទ្ធំសយុំ តទា.
‘‘បច្ចន្តេ កុបិតេ ខិប្បំ, សន្និបាតេសិរិន្ទមោ;
ភដេ ចេវ ពលត្ថេ ច, អរិំ និគ្គាហយិ តទា.
‘‘ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, សូរា ច ចម្មយោធិនោ;
ធនុគ្គហា ច ឧគ្គា ច, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘អាឡារិកា ច កប្បកា, ន្ហាបកា មាលការកា;
សូរា វិជិតសង្គាមា, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘ខគ្គហត្ថា ¶ ច បុរិសា, ចាបហត្ថា ច វម្មិនោ;
លុទ្ទា វិជិតសង្គាមា, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘តិធាបភិន្នា ¶ ¶ មាតង្គា, កុញ្ជរា សដ្ឋិហាយនា;
សុវណ្ណកច្ឆាលង្ការា, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘ខមា សីតស្ស ឧណ្ហស្ស, ឧក្ការុហរណស្ស ច;
យោធាជីវា កតកម្មា, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘សង្ខសទ្ទំ ¶ ភេរិសទ្ទំ, អថោ ឧតុជ [ឧទ្ធវ (សី.), ឧទ្ទដ (ស្យា.)] សទ្ទកំ;
ឯតេហិ តេ ហាសយន្តា, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘តិសូលកោន្តិមន្តេហិ [តិសូលកោន្តមន្តេហិ (សី.), កវចេហិ តោមរេហិ (សី.), ធនូហិ តោមរេហិ (ស្យា.)] ច;
កោដ្ដេន្តានំ និបាតេន្តា [កោដ្ដយន្តា និវត្តេន្តា (ស្យា.)], សព្ពេ សន្និបតុំ តទា.
‘‘កិមេវាតិនិសាមេត្វា [កវចានិវាសេត្វា (ស្យា.)], សរាជា អជិតញ្ជយោ [អជិនំ ជិនោ (សី.), អជិតញ្ជិនោ (ស្យា.)];
សដ្ឋិ បាណសហស្សានិ, សូលេ ឧត្តាសយិំ តទា.
‘‘សទ្ទំ មានុសកាកំសុ, អហោ រាជា អធម្មិកោ;
និរយេ បច្ចមានស្ស, កទា អន្តោ ភវិស្សតិ.
‘‘សយនេហំ តុវដ្ដេន្តោ, បស្សាមិ និរយេ តទា;
ន សុបាមិ ទិវារត្តិំ, សូលេន តជ្ជយន្តិ មំ.
‘‘កិំ បមាទេន រជ្ជេន, វាហនេន ពលេន ច;
ន តេ បហោន្តិ ធារេតុំ, តាបយន្តិ [តាសយន្តិ (សី. ស្យា.)] មមំ សទា.
‘‘កិំ មេ បុត្តេហិ ទារេហិ, រជ្ជេន សកលេន ច;
យំនូន បព្ពជេយ្យាហំ, គតិមគ្គំ វិសោធយេ.
‘‘សដ្ឋិ ¶ នាគសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតេ;
សុវណ្ណកច្ឆេ មាតង្គេ, ហេមកប្បនវាសសេ.
‘‘អារូឡ្ហេ គាមណីយេហិ, តោមរង្កុសបាណិភិ;
សង្គាមាវចរេ ឋានេ, អនបេក្ខោ វិហាយហំ;
សកកម្មេន សន្តត្តោ, និក្ខមិំ អនគារិយំ.
‘‘សដ្ឋិ ¶ អស្សសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតេ;
អាជានីយេវ ជាតិយា, សិន្ធវេ សីឃវាហនេ.
‘‘អារូឡ្ហេ គាមណីយេហិ, ចាបហត្ថេហិ វម្មិភិ;
បហារេត្វាន [បហាយិត្វាន (សី. បី.), ឆឌ្ឌយិត្វាន (ស្យា.)] តេ សព្ពេ, និក្ខមិំ អនគារិយំ.
‘‘សដ្ឋិ ¶ រថសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតេ;
ទីបេ អថោបិ វេយគ្ឃេ, សន្នទ្ធេ ឧស្សិតទ្ធជេ;
តេ សព្ពេ បរិហារេត្វា [បរិវជ្ជេត្វា (ស្យា.), បរិហាយិត្វា (បី.)], បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘សដ្ឋិ ¶ ធេនុសហស្សានិ, សព្ពា កំសូបធារណា;
តាយោបិ [គាវិយោ (ស្យា.), ធេនុយោ (ក.)] ឆឌ្ឌយិត្វាន, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘សដ្ឋិ ឥត្ថិសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
វិចិត្តវត្ថាភរណា, អាមុក្កមណិកុណ្ឌលា.
‘‘អឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;
តា ហិត្វា កន្ទមានាយោ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘សដ្ឋិ គាមសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;
ឆឌ្ឌយិត្វាន តំ រជ្ជំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘នគរា ¶ និក្ខមិត្វាន, ហិមវន្តមុបាគមិំ;
ភាគីរថីនទីតីរេ, អស្សមំ មាបយិំ អហំ.
‘‘បណ្ណសាលំ ករិត្វាន, អគ្យាគារំ អកាសហំ;
អារទ្ធវីរិយោ បហិតត្តោ, វសាមិ អស្សមេ អហំ.
‘‘មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, សុញ្ញាគារេ ច ឈាយតោ;
ន តុ វិជ្ជតិ តាសោ មេ, ន បស្សេ ភយភេរវំ.
‘‘សុមេធោ នាម សម្ពុទ្ធោ, អគ្គោ ការុណិកោ មុនិ;
ញាណាលោកេន ជោតន្តោ, លោកេ ឧប្បជ្ជិ តាវទេ.
‘‘មម អស្សមសាមន្តា, យក្ខោ អាសិ មហិទ្ធិកោ;
ពុទ្ធសេដ្ឋម្ហិ ឧប្បន្នេ, អារោចេសិ មមំ តទា.
‘‘ពុទ្ធោ ¶ លោកេ សមុប្បន្នោ, សុមេធោ នាម ចក្ខុមា;
តារេតិ ជនតំ សព្ពំ, តម្បិ សោ តារយិស្សតិ.
‘‘យក្ខស្ស វចនំ សុត្វា, សំវិគ្គោ អាសិ តាវទេ;
ពុទ្ធោ ពុទ្ធោតិ ចិន្តេន្តោ, អស្សមំ បដិសាមយិំ.
‘‘អគ្គិទារុញ្ច ឆឌ្ឌេត្វា, សំសាមេត្វាន សន្ថតំ;
អស្សមំ អភិវន្ទិត្វា, និក្ខមិំ វិបិនា អហំ.
‘‘តតោ ចន្ទនមាទាយ, គាមា គាមំ បុរា បុរំ;
ទេវទេវំ គវេសន្តោ, ឧបគច្ឆិំ វិនាយកំ.
‘‘ភគវា ¶ តម្ហិ សមយេ, សុមេធោ លោកនាយកោ;
ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ, ពោធេតិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘អញ្ជលិំ ¶ បគ្គហេត្វាន, សីសេ កត្វាន ចន្ទនំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, ឥមា គាថា អភាសហំ.
‘‘‘វស្សិកេ បុប្ផមានម្ហិ, សន្តិកេ ឧបវាយតិ;
ត្វំ វីរ គុណគន្ធេន, ទិសា សព្ពា បវាយសិ.
‘‘‘ចម្បកេ នាគវនិកេ, អតិមុត្តកកេតកេ;
សាលេសុ បុប្ផមានេសុ, អនុវាតំ បវាយតិ.
‘‘‘តវ ¶ គន្ធំ សុណិត្វាន, ហិមវន្តា ឥធាគមិំ;
បូជេមិ តំ មហាវីរ, លោកជេដ្ឋ មហាយស’.
‘‘វរចន្ទនេនានុលិម្បិំ, សុមេធំ លោកនាយកំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តុណ្ហី អដ្ឋាសិ តាវទេ.
‘‘សុមេធោ នាម ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ គុណេ បកិត្តេសិ, ចន្ទនញ្ច អបូជយិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘អាទេយ្យវាក្យវចនោ, ព្រហ្មា ឧជុ បតាបវា;
បញ្ចវីសតិកប្បានិ, សប្បភាសោ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ឆព្ពីសតិកប្បសតេ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘តេត្តិំសក្ខត្តុំ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘តតោ ¶ ចុតោយំ មនុជោ, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តោ, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សតិ.
‘‘‘អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
តិលក្ខណេន សម្បន្នោ, ពាវរី នាម ព្រាហ្មណោ.
‘‘‘តស្ស សិស្សោ ភវិត្វាន, ហេស្សតិ មន្តបារគូ;
ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ.
‘‘‘បុច្ឆិត្វា ¶ និបុណេ បញ្ហេ, ភាវយិត្វាន អញ្ជសំ [ហាសយិត្វាន មានសំ (ស្យា.), ភាវយិត្វាន សញ្ចយំ (ក.)];
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរិស្សតិនាសវោ’.
‘‘តិវិធគ្គិ និព្ពុតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តោទេយ្យោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តោទេយ្យត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ជតុកណ្ណិត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ហំសវតិយា, សេដ្ឋិបុត្តោ អហោសហំ;
សមប្បិតោ កាមគុណេ, បរិចារេមហំ តទា.
‘‘តតោ ¶ [តយោ (សី.)] បាសាទមារុយ្ហ, មហាភោគេ វលញ្ជកោ [ឧព្ពិទ្ធា គេហលុញ្ជកា (ក.), ឧព្ពិទ្ធាគេហលញ្ឆកា (សី.)];
តត្ថ នច្ចេហិ គីតេហិ, បរិចារេមហំ តទា.
‘‘តូរិយា ¶ អាហតា មយ្ហំ, សម្មតាឡសមាហិតា;
នច្ចន្តា [រញ្ជន្តី (ស្យា.), រជ្ជន្តា (ក.)] ឥត្ថិយោ សព្ពា, ហរន្តិយេវ មេ មនោ.
‘‘ចេលាបិកា [ចេលាវកា (ស្យា.), វេលាមិកា (បី.)] លាមណិកា [វាមនិកា (ស្យា. បី.)], កុញ្ជវាសី តិមជ្ឈិកា [កុញ្ជវា សីហិមជ្ឈិតា (ស្យា.), កុជ្ជា វា សីហិមជ្ឈិកា (បី.)];
លង្ឃិកា សោកជ្ឈាយី ច, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘វេតាឡិនោ កុម្ភថូនី, នដា ច នច្ចកា ពហូ;
នដកា នាដកា ចេវ, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘កប្បកា ន្ហាបកា សូទា, មាលាការា សុបាសកា [សុមាបកា (សី. ស្យា.)];
ជល្លា មល្លា ច តេ សព្ពេ, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘ឯតេសុ កីឡមានេសុ, សិក្ខិតេ កតុបាសនេ;
រត្តិន្ទិវំ ន ជានាមិ, ឥន្ទោវ តិទសង្គណេ.
‘‘អទ្ធិកា បថិកា សព្ពេ, យាចកា វរកា ពហូ;
ឧបគច្ឆន្តិ តេ និច្ចំ, ភិក្ខយន្តា មមំ ឃរំ.
‘‘សមណា ¶ ព្រាហ្មណា ចេវ, បុញ្ញក្ខេត្តា អនុត្តរា;
វឌ្ឍយន្តា មមំ បុញ្ញំ, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘បដគា [បដកា (សី. ស្យា.), បទកា (បី.)] លដុកា [លដកា (សី.)] សព្ពេ, និគណ្ឋា បុប្ផសាដកា;
តេទណ្ឌិកា ¶ ឯកសិខា, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘អាជីវកា វិលុត្តាវី, គោធម្មា ទេវធម្មិកា;
រជោជល្លធរា ឯតេ, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘បរិត្តកា សន្តិបត្តា [បរិវត្តកា សិទ្ធិបត្តា (សី. ស្យា. បី.)], កោធបុគ្គនិកា [កោណ្ឌបុគ្គណិកា (សី.), កោណ្ឌបុគ្គលិកា (បី.)] ពហូ;
តបស្សី វនចារី ច, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘ឱឌ្ឌកា ទមិឡា ចេវ, សាកុឡា មលវាឡកា [មលយាលកា (សី. ស្យា. បី.)];
សវរា យោនកា ចេវ, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘អន្ធកា ¶ ¶ មុណ្ឌកា សព្ពេ, កោដលា ហនុវិន្ទកា [កោលកា សានុវិន្ទកា (សី. បី.)];
អារាវចីនរដ្ឋា ច, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘អលសន្ទកា [អលសន្តា (ក.)] បល្លវកា, ធម្មរា និគ្គមានុសា [ពព្ពរា ភគ្គការុសា (សី.)];
គេហិកា [រោហិតា (សី.), ពាហិកា (បី.)] ចេតបុត្តា ច, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘មាធុរកា កោសលកា, កលិង្គា [កាសិកា (សី.)] ហត្ថិបោរិកា;
ឥសិណ្ឌា មក្កលា ចេវ, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘ចេលាវកា អារព្ភា [អរម្មា (សី. បី.)] ច, ឱឃុឡ្ហា [ឱក្កលា (សី.)] មេឃលា ពហូ;
ខុទ្ទកា សុទ្ទកា ចេវ, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘រោហណា សិន្ធវា ចេវ, ចិតកា ឯកកណ្ណិកា;
សុរដ្ឋា អបរន្តា ច, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘សុប្បារកា កុមារា [កិកុមារា (សី. បី.)] ច, មល្លសោវណ្ណភូមិកា [មលយា សោណ្ណភូមិកា (សី. ស្យា. បី.)];
វជ្ជីតង្គា [វជ្ជី តារា (សី.), វជ្ជីហារា (ស្យា. បី.)] ច តេ សព្ពេ, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘នឡការា ¶ បេសការា, ចម្មការា ច តច្ឆកា;
កម្មារា កុម្ភការា ច, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘មណិការា លោហការា, សោណ្ណការា ច ទុស្សិកា;
តិបុការា ច តេ សព្ពេ, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘ឧសុការា ភមការា, បេសការា ច គន្ធិកា;
រជកា តុន្នវាយា ច, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘តេលិកា ¶ កដ្ឋហារា ច, ឧទហារា ច បេស្សិកា;
សូបិកា សូបរក្ខា ច, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘ទោវារិកា ¶ អនីកដ្ឋា, ពន្ធិកា [វន្ទិកា (សី.), គន្ថិកា (ស្យា.), សន្ទិកា (បី.)] បុប្ផឆឌ្ឌកា;
ហត្ថារុហា ហត្ថិបាលា, អាគច្ឆន្តិ មមំ ឃរំ.
‘‘អានន្ទស្ស ¶ មហារញ្ញោ [អានន្ទស្ស នាម រញ្ញោ (ស្យា.), អរិន្ទមនាម រញ្ញោ (បី.)], មមត្ថស្ស [បមត្តស្ស (សី. បី.), សមគ្គស្ស (ស្យា.)] អទាសហំ;
សត្តវណ្ណេន រតនេន, ឩនត្ថំ [ឩនត្តំ (សី. ស្យា. បី.)] បូរយាមហំ.
‘‘យេ មយា កិត្តិតា សព្ពេ, នានាវណ្ណា ពហូ ជនា;
តេសាហំ ចិត្តមញ្ញាយ, តប្បយិំ រតនេនហំ.
‘‘វគ្គូសុ ភាសមានាសុ, វជ្ជមានាសុ ភេរិសុ;
សង្ខេសុ ធមយន្តេសុ, សកគេហេ រមាមហំ.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, បទុមុត្តរនាយកោ;
វសីសតសហស្សេហិ, បរិក្ខីណាសវេហិ សោ.
‘‘ភិក្ខូហិ សហិតោ វីថិំ, បដិបជ្ជិត្ថ ចក្ខុមា;
ឱភាសេន្តោ ទិសា សព្ពា, ទីបរុក្ខោវ ជោតតិ.
‘‘វជ្ជន្តិ ¶ ភេរិយោ សព្ពា, គច្ឆន្តេ លោកនាយកេ;
បភា និទ្ធាវតេ តស្ស, សតរំសីវ ឧគ្គតោ.
‘‘កវាដន្តរិកាយាបិ, បវិដ្ឋេន ច រស្មិនា;
អន្តោឃរេសុ វិបុលោ, អាលោកោ អាសិ តាវទេ.
‘‘បភំ ទិស្វាន ពុទ្ធស្ស, បារិសជ្ជេ អវោចហំ;
និស្សំសយំ ពុទ្ធសេដ្ឋោ, ឥមំ វីថិមុបាគតោ.
‘‘ខិប្បំ ឱរុយ្ហ បាសាទា, អគមិំ អន្តរាបណំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘អនុកម្បតុ មេ ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាយកោ;
វសីសតសហស្សេហិ, អធិវាសេសិ សោ មុនិ’.
‘‘និមន្តេត្វាន សម្ពុទ្ធំ, អភិនេសិំ សកំ ឃរំ;
តត្ថ អន្នេន បានេន, សន្តប្បេសិំ មហាមុនិំ.
‘‘ភុត្តាវិំ កាលមញ្ញាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
សតង្គិកេន តូរិយេន, ពុទ្ធសេដ្ឋំ ឧបដ្ឋហិំ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
អន្តោឃរេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ ¶ ¶ ¶ មំ តូរិយេហុបដ្ឋាសិ, អន្នបានញ្ចទាសិ មេ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘បហូតភក្ខោ ហុត្វាន, សហិរញ្ញោ សភោជនោ;
ចតុទីបេ ឯករជ្ជំ, ការយិស្សតិយំ នរោ.
‘‘‘បញ្ចសីលេ ¶ សមាទាយ, ទសកម្មបថេ តតោ;
សមាទាយ បវត្តេន្តោ, បរិសំ សិក្ខាបយិស្សតិ.
‘‘‘តូរិយសតសហស្សានិ, ភេរិយោ សមលង្កតា;
វជ្ជយិស្សន្តិមំ និច្ចំ, ឧបដ្ឋានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
ចតុសដ្ឋិក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘‘ចតុសដ្ឋិក្ខត្តុំ រាជា, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ឧបបជ្ជតិ យំ យោនិំ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
អនូនភោគោ ហុត្វាន, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ.
‘‘‘អជ្ឈាយកោ ភវិត្វាន, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
ឧត្តមត្ថំ គវេសន្តោ, ចរិស្សតិ មហិំ ឥមំ.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេភិរមិស្សតិ.
‘‘‘អារាធយិត្វាន សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
កិលេសេ ឈាបយិត្វាន, អរហាយំ ភវិស្សតិ’.
‘‘វិបិនេ ព្យគ្ឃរាជាវ, មិគរាជាវ កេសរី;
អភីតោ វិហរាមជ្ជ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘ទេវលោកេ ¶ មនុស្សេ វា, ទលិទ្ទេ ទុគ្គតិម្ហិ វា;
និព្ពត្តិំ មេ ន បស្សាមិ, ឧបដ្ឋានស្សិទំ ផលំ.
‘‘វិវេកមនុយុត្តោម្ហិ ¶ , ឧបសន្តោ និរូបធិ;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ជតុកណ្ណិត្ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ជតុកណ្ណិត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ឧទេនត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , បទុមោ នាម បព្ពតោ;
អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតា.
‘‘នទិយោ សន្ទរេ តត្ថ, សុបតិត្ថា មនោរមា;
អច្ឆោទកា សីតជលា, សន្ទរេ នទិយោ សទា.
‘‘បាឋីនា ¶ បាវុសា មច្ឆា, ពលជា មុញ្ជរោហិតា;
សោភេន្តា នទិយោ ឯតេ, វសន្តិ នទិយា សទា.
‘‘អម្ពជម្ពូហិ សញ្ឆន្នា, ករេរិតិលកា តថា;
ឧទ្ទាលកា បាដលិយោ, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘អង្កោលកា ពិម្ពិជាលា, មាយាការី ច បុប្ផិតា;
គន្ធេន ឧបវាយន្តា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘អតិមុត្តា សត្តលិកា, នាគា សាលា ច បុប្ផិតា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘កោសម្ពា សឡលា នីបា, អដ្ឋង្គាបិ ច បុប្ផិតា [អដ្ឋង្គា ច សុបុប្ផិតា (សី.), កដ្ឋង្គា ច សុបុប្ផិតា (បី.)];
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘ហរីតកា អាមលកា, អម្ពជម្ពុវិភីតកា;
កោលា ភល្លាតកា ពិល្លា, ផលានិ ពហុ អស្សមេ.
‘‘កលម្ពា ¶ កន្ទលី តត្ថ, បុប្ផន្តិ មម អស្សមេ;
ទិព្ពគន្ធំ [ទិព្ពគន្ធា (សី. ស្យា. បី.) ឯវំ បរត្ថបិ] សម្បវន្តា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘អសោកបិណ្ឌិវារី ¶ ច [អសោកបិណ្ឌី ច វរី (សី. ស្យា.), អសោកបិណ្ឌី ច វារី (បី.)], និម្ពរុក្ខា ច បុប្ផិតា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘បុន្នាគា គិរិបុន្នាគា, តិមិរា តត្ថ បុប្ផិតា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘និគ្គុណ្ឌី សិរិនិគ្គុណ្ឌី, ចម្បរុក្ខេត្ថ បុប្ផិតា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘អវិទូរេ ¶ បោក្ខរណី, ចក្កវាកូបកូជិតា;
មន្ទាលកេហិ សញ្ឆន្នា, បទុមុប្បលកេហិ ច.
‘‘អច្ឆោទកា ¶ សីតជលា, សុបតិត្ថា មនោរមា;
អច្ឆា ផលិកសមានា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘បទុមា បុប្ផរេ តត្ថ, បុណ្ឌរីកា ច ឧប្បលា;
មន្ទាលកេហិ សញ្ឆន្នា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘បាឋីនា បាវុសា មច្ឆា, ពលជា មុញ្ជរោហិតា;
វិចរន្តាវ តេ តត្ថ, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘កុម្ភីលា សុសុមារា ច, កច្ឆបា ច គហា ពហូ;
ឱគហា អជគរា ច, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘បារេវតា រវិហំសា, ចក្កវាកា នទីចរា;
ទិន្ទិភា សាឡិកា ចេត្ថ, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘នយិតា អម្ពគន្ធី ច, កេតកា តត្ថ បុប្ផិតា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘សីហា ព្យគ្ឃា ច ទីបី ច, អច្ឆកោកតរច្ឆកា;
អនុសញ្ចរន្តា បវនេ, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘ជដាភារេន ភរិតា, អជិនុត្តរវាសនា;
អនុសញ្ចរន្តា បវនេ, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘អជិនានិធរា ¶ ឯតេ, និបកា សន្តវុត្តិនោ;
អប្បាហារាវ តេ សព្ពេ, សោភេន្តិ មម អស្សមំ.
‘‘ខារិភារំ ¶ គហេត្វាន, អជ្ឈោគយ្ហ វនំ តទា;
មូលផលានិ ភុញ្ជន្តា, វសន្តិ អស្សមេ តទា.
‘‘ន ¶ តេ ទារុំ អាហរន្តិ, ឧទកំ បាទធោវនំ;
សព្ពេសំ អានុភាវេន, សយមេវាហរីយតិ.
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ, ឥសយេត្ថ សមាគតា;
សព្ពេវ ឈាយិនោ ឯតេ, ឧត្តមត្ថគវេសកា.
‘‘តបស្សិនោ ព្រហ្មចារី, ចោទេន្តា អប្បនាវ តេ;
អម្ពរាវចរា សព្ពេ, វសន្តិ អស្សមេ តទា.
‘‘បញ្ចាហំ សន្និបតន្តិ, ឯកគ្គា សន្តវុត្តិនោ;
អញ្ញោញ្ញំ អភិវាទេត្វា, បក្កមន្តិ ទិសាមុខា.
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
តមន្ធការំ វិធមំ, ឧប្បជ្ជិ តាវទេ ជិនោ.
‘‘មម ¶ អស្សមសាមន្តា, យក្ខោ អាសិ មហិទ្ធិកោ;
សោ មេ សំសិត្ថ សម្ពុទ្ធំ, ជលជុត្តមនាយកំ.
‘‘ឯស ពុទ្ធោ សមុប្បន្នោ, បទុមុត្តរោ មហាមុនិ;
ខិប្បំ គន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, បយិរូបាស មារិស.
‘‘យក្ខស្ស វចនំ សុត្វា, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
អស្សមំ សំសាមេត្វាន, និក្ខមិំ វិបិនា តទា.
‘‘ចេឡេវ ឌយ្ហមានម្ហិ, និក្ខមិត្វាន អស្សមា;
ឯករត្តិំ និវាសេត្វា [និវសិត្វា (សី.), និវាសេន (?)], ឧបគច្ឆិំ វិនាយកំ.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ, ទេសេសិ អមតំ បទំ.
‘‘សុផុល្លំ បទុមំ គយ្ហ, ឧបគន្ត្វា មហេសិនោ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘បូជយិត្វាន ¶ សម្ពុទ្ធំ, ជលជុត្តមនាយកំ;
ឯកំសំ អជិនំ កត្វា, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘យេន ញាណេន សម្ពុទ្ធោ, វសតីហ អនាសវោ;
តំ ញាណំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សំសារសោតំ ឆិន្ទិត្វា, តារេសិ សព្ពបាណិនំ;
តវ ធម្មំ សុណិត្វាន, តណ្ហាសោតំ តរន្តិ តេ.
‘‘‘តុវំ ¶ សត្ថា ច កេតុ ច, ធជោ យូបោ ច បាណិនំ;
បរាយណោ បតិដ្ឋា ច, ទីបោ ច ទ្វិបទុត្តម [ទិបទុត្តម (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘‘យាវតា គណិនោ លោកេ, សត្ថវាហា បវុច្ចរេ;
តុវំ អគ្គោសិ សព្ពញ្ញុ, តវ អន្តោគធាវ តេ.
‘‘‘តវ ញាណេន សព្ពញ្ញុ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ;
តវ ទស្សនមាគម្ម, ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សរេ.
‘‘‘យេ កេចិមេ គន្ធជាតា, លោកេ វាយន្តិ ចក្ខុម;
តវ គន្ធសមោ នត្ថិ, បុញ្ញក្ខេត្តេ មហាមុនេ’.
‘‘‘តិរច្ឆានយោនិំ និរយំ, បរិមោចេសិ [បរិមោចេហិ (ស្យា. ក.)] ចក្ខុម;
អសង្ខតំ បទំ សន្តំ, ទេសេសិ [ទេសេហិ (ស្យា. ក.)] ត្វំ មហាមុនេ’.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ ¶ មេ ញាណំ អបូជេសិ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ’.
‘‘សុលទ្ធលាភំ លទ្ធោម្ហិ, តោសយិត្វាន សុព្ពតំ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧទេនោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទេនត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
មេត្តេយ្យវគ្គោ ឯកចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
មេត្តេយ្យោ បុណ្ណកោ ថេរោ, មេត្តគូ ធោតកោបិ ច;
ឧបសិវោ ¶ ច នន្ទោ ច, ហេមកោ សត្តមោ តហិំ.
តោទេយ្យោ ជតុកណ្ណី ច, ឧទេនោ ច មហាយសោ;
តីណិ គាថាសតានេត្ថ, អសីតិ តីណិ ចុត្តរិំ.
៤២. ភទ្ទាលិវគ្គោ
១. ភទ្ទាលិត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធោ ¶ ¶ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, អគ្គោ ការុណិកោ មុនិ;
វិវេកកាមោ លោកគ្គោ, ហិមវន្តមុបាគមិ.
‘‘អជ្ឈោគាហេត្វា ហិមវំ, សុមេធោ លោកនាយកោ;
បល្លង្កំ អាភុជិត្វាន, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘សមាធិំ សោ សមាបន្នោ, សុមេធោ លោកនាយកោ;
សត្តរត្តិន្ទិវំ ពុទ្ធោ, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘ខារិភារំ [ខារិកាជំ (សី.)] គហេត្វាន, វនមជ្ឈោគហិំ អហំ;
តត្ថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ.
‘‘សម្មជ្ជនិំ គហេត្វាន, សម្មជ្ជិត្វាន អស្សមំ;
ចតុទណ្ឌេ ឋបេត្វាន, អកាសិំ មណ្ឌបំ តទា.
‘‘សាលបុប្ផំ ¶ អាហរិត្វា, មណ្ឌបំ ឆាទយិំ អហំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, អភិវន្ទិំ តថាគតំ.
‘‘យំ ¶ វទន្តិ សុមេធោតិ, ភូរិបញ្ញំ សុមេធសំ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ពុទ្ធស្ស គិរមញ្ញាយ, សព្ពេ ទេវា សមាគមុំ;
អសំសយំ ពុទ្ធសេដ្ឋោ, ធម្មំ ទេសេតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘សុមេធោ នាម សម្ពុទ្ធោ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ទេវសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ សត្តាហំ មណ្ឌបំ, ធារយី សាលឆាទិតំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ទេវភូតោ មនុស្សោ វា, ហេមវណ្ណោ ភវិស្សតិ;
បហូតភោគោ ហុត្វាន, កាមភោគី ភវិស្សតិ.
‘‘‘សដ្ឋិ ¶ ¶ នាគសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
សុវណ្ណកច្ឆា មាតង្គា, ហេមកប្បនវាសសា.
‘‘‘អារូឡ្ហា គាមណីយេហិ, តោមរង្កុសបាណិភិ;
សាយំ បាតោ [សាយបាតោ (បី.)] ឧបដ្ឋានំ, អាគមិស្សន្តិមំ នរំ;
តេហិ នាគេហិ បរិវុតោ, រមិស្សតិ អយំ នរោ.
‘‘‘សដ្ឋិ អស្សសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
អាជានីយាវ ជាតិយា, សិន្ធវា សីឃវាហិនោ.
‘‘‘អារូឡ្ហា គាមណីយេហិ, ឥល្លិយាចាបធារិភិ;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិ រថសហស្សានិ, សព្ពាលង្ការភូសិតា;
ទីបា ¶ អថោបិ វេយគ្ឃា, សន្នទ្ធា ឧស្សិតទ្ធជា.
‘‘‘អារូឡ្ហា គាមណីយេហិ, ចាបហត្ថេហិ វម្មិភិ;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិ គាមសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;
បហូតធនធញ្ញានិ, សុសមិទ្ធានិ សព្ពសោ;
សទា បាតុភវិស្សន្តិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘‘ហត្ថី អស្សា រថា បត្តី, សេនា ច ចតុរង្គិនី;
បរិវារេស្សន្តិមំ និច្ចំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘សតានំ ¶ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរិស្សតិនាសវោ’.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ ¶ , អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
ឯត្ថន្តរមុបាទាយ, គវេសិំ អមតំ បទំ.
‘‘លាភា ¶ មយ្ហំ សុលទ្ធំ មេ, យមហញ្ញាសិ សាសនំ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘នមោ ¶ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;
តវ ញាណំ បកិត្តេត្វា, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពត្ថ សុខិតោ ហោមិ, ផលំ មេ ញាណកិត្តនេ.
‘‘ឥទំ បច្ឆិមកំ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ភទ្ទាលិត្ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ភទ្ទាលិត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ឯកឆត្តិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ, អស្សមោ សុកតោ មម;
សុសុទ្ធបុលិនាកិណ្ណោ, បន្នសាលា សុមាបិតា.
‘‘ឧត្តានកូលា នទិកា, សុបតិត្ថា មនោរមា;
មច្ឆកច្ឆបសម្បន្នា [… សញ្ឆន្នា (ក.)], សុសុមារនិសេវិតា.
‘‘អច្ឆា ¶ ¶ ទីបី ច មយូរា, ករវីកា ច សាឡិកា;
កូជន្តិ សព្ពទា ឯតេ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘កោកិលា មញ្ជុភាណី ច, ហំសា ច មធុរស្សរា;
អភិកូជន្តិ តេ តត្ថ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘សីហា ព្យគ្ឃា វរាហា ច, អច្ឆ [វក (សី. បី.), ពកា (ស្យា.), វកា (ក.)] កោកតរច្ឆកា;
គិរិទុគ្គម្ហិ នាទេន្តិ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘ឯណីមិគា ¶ ¶ ច សរភា, ភេរណ្ឌា សូករា ពហូ;
គិរិទុគ្គម្ហិ នាទេន្តិ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘ឧទ្ទាលកា ចម្បកា ច, បាដលី សិន្ទុវារកា;
អតិមុត្តា អសោកា ច, សោភយន្តិ មមស្សមំ [បុប្ផន្តិ មម អស្សមេ (សី. បី.)].
‘‘អង្កោលា យូថិកា ចេវ, សត្តលី ពិម្ពិជាលិកា;
កណិការា ច បុប្ផន្តិ, សោភយន្តា មមស្សមំ [កណិកាកណិការា ច, បុប្ផន្តិ មម អស្សមេ (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘នាគា សាលា ច សឡលា, បុណ្ឌរីកេត្ថ បុប្ផិតា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘អជ្ជុនា អសនា ចេត្ថ, មហានាមា ច បុប្ផិតា;
សាលា ច កង្គុបុប្ផា ច, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘អម្ពា ជម្ពូ ច តិលកា, និម្ពា ច សាលកល្យាណី;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘អសោកា ច កបិដ្ឋា ច, គិរិមាលេត្ថ [ភគិនិមាលេត្ថ (សី. បី.), ភគិនិមាលា ច (ស្យា.)] បុប្ផិតា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘កទម្ពា ¶ កទលី ចេវ, ឥសិមុគ្គា ច រោបិតា;
ធុវំ ផលានិ ធារេន្តិ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘ហរីតកា អាមលកា, អម្ពជម្ពុវិភីតកា;
កោលា ភល្លាតកា ពិល្លា, ផលិនោ មម អស្សមេ.
‘‘អវិទូរេ ¶ បោក្ខរណី, សុបតិត្ថា មនោរមា;
មន្ទាលកេហិ សញ្ឆន្នា, បទុមុប្បលកេហិ ច.
‘‘គព្ភំ គណ្ហន្តិ បទុមា, អញ្ញេ បុប្ផន្តិ កេសរី;
ឱបត្តកណ្ណិកា ចេវ, បុប្ផន្តិ មម អស្សមេ.
‘‘បាឋីនា បាវុសា មច្ឆា, ពលជា មុញ្ជរោហិតា;
អច្ឆោទកម្ហិ វិចរំ, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘នយិតា អម្ពគន្ធី ច, អនុកូលេ ច កេតកា;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘មធុ ភិសម្ហា សវតិ, ខីរសប្បិ មុឡាលិភិ;
ទិព្ពគន្ធំ សម្បវន្តា, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘បុលិនា ¶ សោភនា តត្ថ, អាកិណ្ណា ជលសេវិតា;
ឱបុប្ផា បុប្ផិតា សេន្តិ, សោភយន្តា មមស្សមំ.
‘‘ជដាភារេន ¶ ភរិតា, អជិនុត្តរវាសនា;
វាកចីរធរា សព្ពេ, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘យុគមត្តមបេក្ខន្តា, និបកា សន្តវុត្តិនោ;
កាមភោគេ អនបេក្ខា, វសន្តិ មម អស្សមេ.
‘‘បរូឡ្ហកច្ឆនខលោមា ¶ , បង្កទន្តា រជស្សិរា;
រជោជល្លធរា សព្ពេ, វសន្តិ មម អស្សមេ.
‘‘អភិញ្ញាបារមិប្បត្តា, អន្តលិក្ខចរា ច តេ;
ឧគ្គច្ឆន្តា នភំ ឯតេ, សោភយន្តិ មមស្សមំ.
‘‘តេហិ សិស្សេហិ បរិវុតោ, វសាមិ វិបិនេ តទា;
រត្តិន្ទិវំ ន ជានាមិ, សទា ឈានសមប្បិតោ.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, អត្ថទស្សី មហាមុនិ;
តមន្ធការំ នាសេន្តោ, ឧប្បជ្ជិ លោកនាយកោ.
‘‘អថ អញ្ញតរោ សិស្សោ, អាគច្ឆិ មម សន្តិកំ;
មន្តេ អជ្ឈេតុកាមោ សោ, ឆឡង្គំ នាម លក្ខណំ.
‘‘ពុទ្ធោ ¶ លោកេ សមុប្បន្នោ, អត្ថទស្សី មហាមុនិ;
ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ, ទេសេតិ អមតំ បទំ.
‘‘តុដ្ឋហដ្ឋោ បមុទិតោ, ធម្មន្តរគតាសយោ;
អស្សមា អភិនិក្ខម្ម, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, ទ្វត្តិំសវរលក្ខណោ;
ឯថ សព្ពេ គមិស្សាម, សម្មាសម្ពុទ្ធសន្តិកំ’.
‘‘ឱវាទបដិករា តេ, សធម្មេ បារមិំ គតា;
សាធូតិ សម្បដិច្ឆិំសុ, ឧត្តមត្ថគវេសកា.
‘‘ជដាភារភរិតា តេ [ជដាភារេន ភរិតា (ក.)], អជិនុត្តរវាសនា;
ឧត្តមត្ថំ គវេសន្តា, និក្ខមិំសុ វនា តទា.
‘‘ភគវា ¶ តម្ហិ សមយេ, អត្ថទស្សី មហាយសោ;
ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ, ទេសេតិ អមតំ បទំ.
‘‘សេតច្ឆត្តំ ¶ គហេត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស ធារយិំ;
ឯកាហំ ធារយិត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អវន្ទហំ.
‘‘អត្ថទស្សី តុ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ ឆត្តំ អធារេសិ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘ឥមស្ស ជាយមានស្ស, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
ធារេស្សតិ សទា ឆត្តំ, ឆត្តទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សត្តសត្តតិកប្បានិ ¶ , ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘សត្តសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, គោតមោ សក្យបុង្គវោ;
តមន្ធការំ នាសេន្តោ, ឧប្បជ្ជិស្សតិ ចក្ខុមា.
‘‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរិស្សតិនាសវោ’.
‘‘យតោ អហំ កម្មមកំ, ឆត្តំ ពុទ្ធស្ស ធារយំ;
ឯត្ថន្តរេ ន ជានាមិ, សេតច្ឆត្តំ អធារិតំ.
‘‘ឥទំ ¶ បច្ឆិមកំ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
ឆត្តធារណមជ្ជាបិ, វត្តតេ និច្ចកាលិកំ.
‘‘អហោ មេ សុកតំ កម្មំ, អត្ថទស្សិស្ស តាទិនោ;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកឆត្តិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
ឯកឆត្តិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. តិណសូលកឆាទនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ជាតិំ ¶ ជរញ្ច មរណំ, បច្ចវេក្ខិំ អហំ តទា;
ឯកកោ អភិនិក្ខម្ម, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘ចរមានោនុបុព្ពេន, គង្គាតីរំ ឧបាគមិំ;
តត្ថទ្ទសាសិំ បថវិំ, គង្គាតីរេ សមុន្នតំ.
‘‘អស្សមំ តត្ថ មាបេត្វា, វសាមិ អស្សមេ អហំ;
សុកតោ ចង្កមោ មយ្ហំ, នានាទិជគណាយុតោ.
‘‘មមុបេន្តិ ច វិស្សត្ថា, កូជន្តិ ច មនោហរំ;
រមមានោ សហ តេហិ, វសាមិ អស្សមេ អហំ.
‘‘មម ¶ អស្សមសាមន្តា, មិគរាជា ចតុក្កមោ;
អាសយា អភិនិក្ខម្ម, គជ្ជិ សោ អសនី វិយ.
‘‘នទិតេ ¶ ¶ មិគរាជេ ច, ហាសោ មេ ឧទបជ្ជថ;
មិគរាជំ គវេសន្តោ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘ទិស្វានាហំ ទេវទេវំ, តិស្សំ លោកគ្គនាយកំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បូជយិំ នាគកេសរំ.
‘‘ឧគ្គច្ឆន្តំវ សូរិយំ, សាលរាជំវ បុប្ផិតំ;
ឱសធិំវ វិរោចន្តំ, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘‘តវ ញាណេន សព្ពញ្ញុ, មោចេសិមំ សទេវកំ;
តវំ អារាធយិត្វាន, ជាតិយា បរិមុច្ចរេ.
‘‘‘អទស្សនេន សព្ពញ្ញុ, ពុទ្ធានំ សព្ពទស្សិនំ;
បតន្តិវីចិនិរយំ, រាគទោសេហិ ឱផុដា [ឱត្ថដា (ស្យា.)].
‘‘‘តវ ទស្សនមាគម្ម, សព្ពញ្ញុ លោកនាយក;
បមុច្ចន្តិ ភវា សព្ពា, ផុសន្តិ អមតំ បទំ.
‘‘‘យទា ពុទ្ធា ចក្ខុមន្តោ, ឧប្បជ្ជន្តិ បភង្ករា;
កិលេសេ ឈាបយិត្វាន, អាលោកំ ទស្សយន្តិ តេ’.
‘‘កិត្តយិត្វាន សម្ពុទ្ធំ, តិស្សំ លោកគ្គនាយកំ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, តិណសូលំ អបូជយិំ.
‘‘មម ¶ ¶ សង្កប្បមញ្ញាយ, តិស្សោ លោកគ្គនាយកោ;
សកាសនេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មំ បុប្ផេហិ ឆាទេសិ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘បញ្ចវីសតិក្ខត្តុំ សោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
បញ្ចសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
តស្ស កម្មនិស្សន្ទេន [កម្មស្ស និស្សន្ទោ (សី. ស្យា. បី.)], បុប្ផានំ បូជនាយ ច [សោ (ស្យា. បី.)].
‘‘‘សីសំន្ហាតោ ចយំ បោសោ, បុប្ផមាកង្ខតេ យទិ [សាយំ បាតោ ចយំ បោសោ, បុប្ផេហិ មំ អឆាទយិ (ស្យា.)];
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តំ [សំយុត្តោ (សី. ស្យា. បី.)], បុរតោ បាតុភវិស្សតិ.
‘‘‘យំ ¶ យំ ឥច្ឆតិ កាមេហិ, តំ តំ បាតុភវិស្សតិ;
សង្កប្បំ បរិបូរេត្វា, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
អដ្ឋារសមំ ភាណវារំ.
‘‘កិលេសេ ឈាបយិត្វាន, សម្បជានោ បតិស្សតោ;
ឯកាសនេ និសីទិត្វា, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ចង្កមន្តោ ¶ និបជ្ជន្តោ, និសិន្នោ ឧទ វា ឋិតោ;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ សរិត្វាន, វិហរាមិ អហំ សទា.
‘‘ចីវរេ បិណ្ឌបាតេ ច, បច្ចយេ សយនាសនេ;
តត្ថ មេ ឩនតា នត្ថិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សោ ទានិ បត្តោ អមតំ, សន្តំ បទមនុត្តរំ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិណសូលកឆាទនិយោ [តិណសូលិកឆាទនិយោ (ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិណសូលកឆាទនិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. មធុមំសទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ពន្ធុមតិយា, សូករិកោ អហោសហំ;
ឧក្កោដំ រន្ធយិត្វាន [ឧក្កោដកំ រន្ធយិត្វា (សី. ស្យា.)], មធុមំសម្ហិ [មធុសប្បិម្ហិ (បី.), មធុំ មំសម្ហិ (ក.)] ឱកិរិំ.
‘‘សន្និបាតំ ¶ អហំ គន្ត្វា, ឯកំ បត្តំ គហេសហំ;
បូរយិត្វាន តំ បត្តំ, ភិក្ខុសង្ឃស្សទាសហំ.
‘‘យោត្ថ ថេរតរោ ភិក្ខុ, និយ្យាទេសិ មមំ តទា;
ឥមិនា បត្តបូរេន, លភស្សុ វិបុលំ សុខំ.
‘‘ទុវេ សម្បត្តិយោ ភុត្វា, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
បច្ឆិមេ វត្តមានម្ហិ, កិលេសេ ឈាបយិស្សតិ.
‘‘តត្ថ ¶ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តាវតិំសមគច្ឆហំ;
តត្ថ ភុត្វា បិវិត្វា ច, លភាមិ វិបុលំ សុខំ.
‘‘មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, បុព្ពកម្មំ អនុស្សរិំ;
អន្នបានាភិវស្សោ មេ, អភិវស្សតិ តាវទេ.
‘‘ឥទំ បច្ឆិមកំ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
ឥធាបិ អន្នបានំ មេ, វស្សតេ សព្ពកាលិកំ.
‘‘តេនេវ មធុទានេន [មំសទានេន (សី. បី.)], សន្ធាវិត្វា ភវេ អហំ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មធុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មធុមំសទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មធុមំសទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. នាគបល្លវត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ពន្ធុមតិយា, រាជុយ្យានេ វសាមហំ;
មម អស្សមសាមន្តា, និសីទិ លោកនាយកោ.
‘‘នាគបល្លវមាទាយ ¶ , ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សុគតំ អភិវាទយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បល្លវមបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នាគបល្លវោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នាគបល្លវត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឯកទីបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បរិនិព្ពុតេ សុគតេ, សិទ្ធត្ថេ លោកនាយកេ;
សទេវមានុសា សព្ពេ, បូជេន្តិ ទ្វិបទុត្តមំ.
‘‘អារោបិតេ ¶ ច ចិតកេ, សិទ្ធត្ថេ លោកនាយកេ;
យថាសកេន ថាមេន, ចិតំ បូជេន្តិ សត្ថុនោ.
‘‘អវិទូរេ ចិតកស្ស, ទីបំ ឧជ្ជាលយិំ អហំ;
យាវ ឧទេតិ សូរិយោ, ទីបំ មេ តាវ ឧជ្ជលិ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, ឯកទីបីតិ ញាយតិ;
ទីបសតសហស្សានិ, ព្យម្ហេ បជ្ជលរេ មម.
‘‘ឧទយន្តោវ ¶ សូរិយោ, ទេហោ មេ ជោតតេ សទា;
សប្បភាហិ សរីរស្ស, អាលោកោ ហោតិ មេ សទា.
‘‘តិរោកុដ្ដំ ¶ [តិរោកុឌ្ឌំ (សី. ស្យា. ក.)] តិរោសេលំ, សមតិគ្គយ្ហ [សព្ពត្ថបិ ឯវមេវ ទិស្សតិ] បព្ពតំ;
សមន្តា យោជនសតំ, បស្សាមិ ចក្ខុនា អហំ.
‘‘សត្តសត្តតិក្ខត្តុញ្ច ¶ , ទេវលោកេ រមិំ អហំ;
ឯកតិំសតិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘អដ្ឋវីសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, និព្ពត្តិំ មាតុកុច្ឆិយំ;
មាតុកុច្ឆិគតស្សាបិ, អក្ខិ មេ ន និមីលតិ.
‘‘ជាតិយា ចតុវស្សោហំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
អឌ្ឍមាសេ អសម្បត្តេ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ទិព្ពចក្ខុំ ¶ វិសោធេសិំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពេ កិលេសា សញ្ឆិន្នា, ឯកទីបស្សិទំ ផលំ.
‘‘តិរោកុដ្ដំ តិរោសេលំ, បព្ពតញ្ចាបិ កេវលំ;
សមតិក្កម្ម [សព្ពត្ថបី ឯវមេវ ទិស្សតិ] បស្សាមិ, ឯកទីបស្សិទំ ផលំ.
‘‘វិសមា មេ សមា ហោន្តិ, អន្ធការោ ន វិជ្ជតិ;
នាហំ បស្សាមិ តិមិរំ, ឯកទីបស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទីបមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឯកទីបស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកទីបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកទីបិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ឧច្ឆង្គបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, អហោសិំ មាលិកោ តទា;
ឧច្ឆង្គំ បូរយិត្វាន, អគមំ អន្តរាបណំ.
‘‘ភគវា ¶ ¶ ¶ តម្ហិ សមយេ, ភិក្ខុសង្ឃបុរក្ខតោ;
មហតា អានុភាវេន, និយ្យាតិ លោកនាយកោ.
‘‘ទិស្វាន ¶ លោកបជ្ជោតំ, វិបស្សិំ លោកតារណំ;
បុប្ផំ បគ្គយ្ហ ឧច្ឆង្គា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អបូជយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧច្ឆង្គបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧច្ឆង្គបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. យាគុទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អតិថិំ [អតីតំ (ក.)] មេ គហេត្វាន, អគច្ឆិំ គាមកំ តទា;
សម្បុណ្ណនទិកំ ទិស្វា, សង្ឃារាមំ ឧបាគមិំ.
‘‘អារញ្ញកា ធុតធរា, ឈាយិនោ លូខចីវរា;
វិវេកាភិរតា ធីរា, សង្ឃារាមេ វសន្តិ តេ.
‘‘គតិ ¶ តេសំ ឧបច្ឆិន្នា, សុវិមុត្តាន តាទិនំ;
បិណ្ឌាយ តេ ន គច្ឆន្តិ, ឱរុទ្ធនទិតាយ ហិ [ឱរុទ្ធនទិកាយតិំ (ស្យា.)].
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វេទជាតោ កតញ្ជលី;
តណ្ឌុលំ មេ គហេត្វាន, យាគុទានំ អទាសហំ.
‘‘បញ្ចន្នំ យាគុំ ទត្វាន, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
សកកម្មាភិរទ្ធោហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘មណិមយញ្ច ¶ មេ ព្យម្ហំ, និព្ពត្តិ តិទសេ គណេ;
នារីគណេហិ សហិតោ, មោទាមិ ព្យម្ហមុត្តមេ.
‘‘តេត្តិំសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
តិំសក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី, មហារជ្ជមការយិំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, អនុភោត្វា សយំ [យសំ (ស្យា.)] អហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
សហ ឱរោបិតេ កេសេ, សព្ពំ សម្បដិវិជ្ឈហំ.
‘‘ខយតោ វយតោ ចាបិ, សម្មសន្តោ កឡេវរំ;
បុរេ សិក្ខាបទាទានា, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘សុទិន្នំ ¶ មេ ទានវរំ, វាណិជ្ជំ សម្បយោជិតំ;
តេនេវ យាគុទានេន, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘សោកំ បរិទ្ទវំ ព្យាធិំ, ទរថំ ចិត្តតាបនំ;
នាភិជានាមិ ឧប្បន្នំ, យាគុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘យាគុំ ¶ សង្ឃស្ស ទត្វាន, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ;
បញ្ចានិសំសេ អនុភោមិ, អហោ យាគុសុយិដ្ឋតា.
‘‘អព្យាធិតា រូបវតា, ខិប្បំ ធម្មនិសន្តិតា [និពុជ្ឈិតា (ស្យា.)];
លាភិតា អន្នបានស្ស, អាយុ បញ្ចមកំ មម.
‘‘យោ កោចិ វេទំ ជនយំ, សង្ឃេ យាគុំ ទទេយ្យ សោ;
ឥមានិ បញ្ច ឋានានិ, បដិគណ្ហេយ្យ បណ្ឌិតោ.
‘‘ករណីយំ កតំ សព្ពំ, ភវា ឧគ្ឃាដិតា មយា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘សោ អហំ វិចរិស្សាមិ, គាមា គាមំ បុរា បុរំ;
នមស្សមានោ សម្ពុទ្ធំ, ធម្មស្ស ច សុធម្មតំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, យាគុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា យាគុទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
យាគុទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. បត្ថោទនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វនចារី ¶ ¶ បុរេ អាសិំ, សតតំ វនកម្មិកោ;
បត្ថោទនំ គហេត្វាន, កម្មន្តំ អគមាសហំ.
‘‘តត្ថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ;
វនា បិណ្ឌាយ និក្ខន្តំ, ទិស្វា ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘បរកម្មាយនេ [វយកម្មាយនេ (ក.)] យុត្តោ, បុញ្ញញ្ច មេ ន វិជ្ជតិ;
អយំ បត្ថោទនោ អត្ថិ, ភោជយិស្សាមហំ [ភោជយិស្សាមិ មំ (ស្យា.)] មុនិំ.
‘‘បត្ថោទនំ គហេត្វាន, សយម្ភុស្ស អទាសហំ;
មម និជ្ឈាយមានស្ស, បរិភុញ្ជិ តទា មុនិ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ឆត្តិំសក្ខត្តុំ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
តេត្តិំសក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
សុខិតោ យសវា ហោមិ, បត្ថោទនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ភវាភវេ សំសរន្តោ, លភាមិ អមិតំ ធនំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, បត្ថោទនស្សិទំ ផលំ.
‘‘នទីសោតបដិភាគា ¶ , ភោគា និព្ពត្តរេ មម;
បរិមេតុំ ន សក្កោមិ, បត្ថោទនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥមំ ¶ ខាទ ឥមំ ភុញ្ជ, ឥមម្ហិ សយនេ សយ;
តេនាហំ សុខិតោ ហោមិ, បត្ថោទនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បត្ថោទនស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បត្ថោទនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បត្ថោទនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. មញ្ចទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បរិនិព្ពុតេ ការុណិកេ, សិទ្ធត្ថេ លោកនាយកេ;
វិត្ថារិកេ បាវចនេ, ទេវមានុសសក្កតេ.
‘‘ចណ្ឌាលោ អាសហំ តត្ថ, អាសន្ទិបីឋការកោ;
តេន កម្មេន ជីវាមិ, តេន បោសេមិ ទារកេ.
‘‘អាសន្ទិំ សុកតំ កត្វា, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
សយមេវុបគន្ត្វាន, ភិក្ខុសង្ឃស្សទាសហំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ទេវលោកគតោ សន្តោ, មោទាមិ តិទសេ គណេ;
សយនានិ មហគ្ឃានិ, និព្ពត្តន្តិ យទិច្ឆកំ.
‘‘បញ្ញាសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
អសីតិក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ ¶ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
សុខិតោ យសវា ហោមិ, មញ្ចទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, ឯមិ ចេ មានុសំ ភវំ;
មហារហា សុសយនា, សយមេវ ភវន្តិ មេ.
‘‘អយំ បច្ឆិមកោ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
អជ្ជាបិ សយនេ កាលេ [សយនកាលេ (ស្យា.)], សយនំ ឧបតិដ្ឋតិ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មញ្ចទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា មញ្ចទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
មញ្ចទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ភទ្ទាលិវគ្គោ ពាចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ភទ្ទាលី ឯកឆត្តោ ច, តិណសូលោ ច មំសទោ;
នាគបល្លវិកោ ទីបី, ឧច្ឆង្គិ យាគុទាយកោ.
បត្ថោទនី មញ្ចទទោ, គាថាយោ គណិតា ចិហ;
ទ្វេសតានិ ច គាថានំ, គាថា ចេកា តទុត្តរិ.