📜
នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
ខុទ្ទកនិកាយេ
ថេរាបទានបាឡិ
(ទុតិយោ ភាគោ)
៤៣. សកិំសម្មជ្ជកវគ្គោ
១. សកិំសម្មជ្ជកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ¶ ¶ ¶ ភគវតោ, បាដលិំ ពោធិមុត្តមំ;
ទិស្វាវ តំ បាទបគ្គំ, តត្ថ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘សម្មជ្ជនិំ គហេត្វាន, ពោធិំ សម្មជ្ជិ តាវទេ;
សម្មជ្ជិត្វាន តំ ពោធិំ, អវន្ទិំ បាដលិំ អហំ.
‘‘តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
នមស្សមានោ តំ ពោធិំ, គញ្ឆិំ បដិកុដិំ អហំ.
‘‘តាទិមគ្គេន ¶ គច្ឆាមិ, សរន្តោ ពោធិមុត្តមំ;
អជគរោ មំ បីឡេសិ, ឃោររូបោ មហព្ពលោ.
‘‘អាសន្នេ ¶ មេ កតំ កម្មំ, ផលេន តោសយី មមំ;
កឡេវរំ មេ គិលតិ, ទេវលោកេ រមាមហំ.
‘‘អនាវិលំ មម ចិត្តំ, វិសុទ្ធំ បណ្ឌរំ សទា;
សោកសល្លំ ន ជានាមិ, ចិត្តសន្តាបនំ មម.
‘‘កុដ្ឋំ គណ្ឌោ កិលាសោ ច, អបមារោ វិតច្ឆិកា;
ទទ្ទុ កណ្ឌុ ច មេ នត្ថិ, ផលំ សម្មជ្ជនាយិទំ [សម្មជ្ជនេ ឥទំ (សី.)].
‘‘សោកោ ¶ ច បរិទេវោ ច, ហទយេ មេ ន វិជ្ជតិ;
អភន្តំ ឧជុកំ ចិត្តំ, ផលំ សម្មជ្ជនាយិទំ.
‘‘សមាធីសុ ¶ ន មជ្ជាមិ [សមាធីសុ ន សជ្ជាមិ (សី.), សមាធិំ បុន បជ្ជាមិ (ស្យា)], វិសទំ ហោតិ មានសំ;
យំ យំ សមាធិមិច្ឆាមិ, សោ សោ សម្បជ្ជតេ មមំ.
‘‘រជនីយេ ន រជ្ជាមិ, អថោ ទុស្សនិយេសុ [ទោសនិយេសុ (សី. ស្យា. ក.)] ច;
មោហនីយេ ន មុយ្ហាមិ, ផលំ សម្មជ្ជនាយិទំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ [ឯកនវុតេ ឥតោ (សី. ស្យា.)] កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលំ សម្មជ្ជនាយិទំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សកិំសម្មជ្ជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សកិំសម្មជ្ជកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ឯកទុស្សទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ហំសវតិយា, អហោសិំ តិណហារកោ;
តិណហារេន ជីវាមិ, តេន បោសេមិ ទារកេ.
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
តមន្ធការំ នាសេត្វា, ឧប្បជ្ជិ លោកនាយកោ.
‘‘សកេ ¶ ឃរេ និសីទិត្វា, ឯវំ ចិន្តេសិ តាវទេ;
‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, ទេយ្យធម្មោ ន វិជ្ជតិ.
‘‘‘ឥទំ ¶ មេ សាដកំ ឯកំ, នត្ថិ មេ កោចិ ទាយកោ;
ទុក្ខោ និរយសម្ផស្សោ, រោបយិស្សាមិ ទក្ខិណំ’.
‘‘ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ;
ឯកំ ទុស្សំ គហេត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘ឯកំ ¶ ទុស្សំ ទទិត្វាន, ឧក្កុដ្ឋិំ សម្បវត្តយិំ;
‘យទិ ពុទ្ធោ តុវំ វីរ, តារេហិ មំ មហាមុនិ’.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មម ទានំ បកិត្តេន្តោ, អកា មេ អនុមោទនំ.
‘‘‘ឥមិនា ឯកទុស្សេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
កប្បសតសហស្សានិ, វិនិបាតំ ន គច្ឆសិ.
‘‘‘ឆត្តិំសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សសិ;
តេត្តិំសក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី [ចក្កវត្តិ (ស្យា.)] ភវិស្សសិ.
‘‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ [អសង្កយំ (ស្យា. ក.) ឯវមុបរិបិ];
ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, សំសរន្តោ តុវំ ភវេ.
‘‘‘រូបវា គុណសម្បន្នោ, អនវក្កន្តទេហវា [អនុវត្តន្ត… (ស្យា)];
អក្ខោភំ អមិតំ ទុស្សំ, លភិស្សសិ យទិច្ឆកំ’.
‘‘ឥទំ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ;
នភំ អព្ភុគ្គមី វីរោ [ធីរោ (សី. ស្យា.)], ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘យំ ¶ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ឯកទុស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘បទុទ្ធារេ ¶ បទុទ្ធារេ, ទុស្សំ និព្ពត្តតេ មមំ;
ហេដ្ឋា ទុស្សម្ហិ តិដ្ឋាមិ, ឧបរិច្ឆទនំ មម.
‘‘ចក្កវាឡំ ឧបាទាយ, សកាននំ សបព្ពតំ;
ឥច្ឆមានោ ចហំ អជ្ជ, ទុស្សេហច្ឆាទយេយ្យ តំ.
‘‘តេនេវ ឯកទុស្សេន, សំសរន្តោ ភវាភវេ;
សុវណ្ណវណ្ណោ ហុត្វាន, សំសរាមិ ភវាភវេ.
‘‘វិបាកំ ¶ វិឯកទុស្សស្ស, នាជ្ឈគំ កត្ថចិក្ខយំ;
អយំ មេ អន្តិមា ជាតិ, វិបច្ចតិ ឥធាបិ មេ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ទុស្សមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឯកទុស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកទុស្សទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
ឯកទុស្សទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ឯកាសនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ , គោសិតោ នាម បព្ពតោ;
អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតា.
‘‘នារទោ នាម នាមេន, កស្សបោ ឥតិ មំ វិទូ;
សុទ្ធិមគ្គំ គវេសន្តោ, វសាមិ គោសិតេ តទា.
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
វិវេកកាមោ សម្ពុទ្ធោ, អគញ្ឆិ អនិលញ្ជសា.
‘‘វនគ្គេ គច្ឆមានស្ស, ទិស្វា រំសិំ មហេសិនោ;
កដ្ឋមញ្ចំ បញ្ញាបេត្វា, អជិនញ្ច អបត្ថរិំ.
‘‘អាសនំ ¶ បញ្ញាបេត្វាន, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សោមនស្សំ បវេទិត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘សល្លកត្តោ មហាវីរ, អាតុរានំ តិកិច្ឆកោ;
មមំ រោគបរេតស្ស [រាគ… (ស្យា.)], តិកិច្ឆំ ទេហិ នាយក.
‘‘‘កល្លត្ថិកា យេ បស្សន្តិ, ពុទ្ធសេដ្ឋ តុវំ មុនេ;
ធុវត្ថសិទ្ធិំ បប្បោន្តិ, ឯតេសំ អជរោ [ជជ្ជរោ (សី. បី. ក.)] ភវេ.
‘‘‘ន ¶ មេ ទេយ្យធម្មោ អត្ថិ, បវត្តផលភោជិហំ;
ឥទំ មេ អាសនំ អត្ថិ [ន មេ ទេយ្យំ តវ អត្ថិ (សី. ស្យា.)], និសីទ កដ្ឋមញ្ចកេ’.
‘‘និសីទិ តត្ថ ភគវា, អសម្ភីតោវ [អច្ឆម្ភិតោវ (ស្យា. ក.)] កេសរី;
មុហុត្តំ វីតិនាមេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘វិសដ្ឋោ ¶ [វិស្សត្ថោ (សី. បី), វិស្សដ្ឋោ (ស្យា. ក.)] ហោហិ មា ភាយិ, លទ្ធោ ជោតិរសោ តយា;
យំ តុយ្ហំ បត្ថិតំ សព្ពំ, បរិបូរិស្សតិនាគតេ [បរិបូរិស្សតាសនំ (ស្យា. ក.)].
‘‘‘ន មោឃំ តំ កតំ តុយ្ហំ, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ;
សក្កា ឧទ្ធរិតុំ អត្តា, យស្ស ចិត្តំ បណីហិតំ [សុនីហិតំ (ស្យា.)].
‘‘‘ឥមិនាសនទានេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
កប្បសតសហស្សានិ, វិនិបាតំ ន គច្ឆសិ.
‘‘‘បញ្ញាសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សសិ;
អសីតិក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សសិ.
‘‘‘បទេសរជ្ជំ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
សព្ពត្ថ សុខិតោ ហុត្វា, សំសារេ សំសរិស្សសិ’.
‘‘ឥទំ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ;
នភំ អព្ភុគ្គមី វីរោ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, សរថំ សន្ទមានិកំ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘កាននំ បវិសិត្វាបិ, យទា ឥច្ឆាមិ អាសនំ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, បល្លង្កោ ឧបតិដ្ឋតិ.
‘‘វារិមជ្ឈគតោ សន្តោ, យទា ឥច្ឆាមិ អាសនំ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, បល្លង្កោ ឧបតិដ្ឋតិ.
‘‘យំ ¶ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
បល្លង្កសតសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘ទុវេ ¶ ¶ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
ទុវេ កុលេ បជាយាមិ, ខត្តិយេ អថ ព្រាហ្មណេ.
‘‘ឯកាសនំ ទទិត្វាន, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ;
ធម្មបល្លង្កមាទាយ [ធម្មបល្លង្កមញ្ញាយ (ស្យា. ក.)], វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកាសនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឯកាសនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សត្តកទម្ពបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, កុក្កុដោ [កទម្ពោ (សី. ស្យា. បី.)] នាម បព្ពតោ;
តម្ហិ បព្ពតបាទម្ហិ, សត្ត ពុទ្ធា វសិំសុ តេ.
‘‘កទម្ពំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, បគ្គហេត្វាន អញ្ជលិំ;
សត្ត មាលា គហេត្វាន, បុញ្ញចិត្តេន [បុណ្ណចិត្តេន (ក.)] ឱកិរិំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សត្តកទម្ពបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សត្តកទម្ពបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. កោរណ្ឌបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វនកម្មិកោ បុរេ អាសិំ, បិតុមាតុមតេនហំ [បិតុបិតាមហេនហំ (សី. ស្យា. បី.)];
បសុមារេន ជីវាមិ, កុសលំ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘មម អាសយសាមន្តា, តិស្សោ លោកគ្គនាយកោ;
បទានិ តីណិ ទស្សេសិ, អនុកម្បាយ ចក្ខុមា.
‘‘អក្កន្តេ ច បទេ ទិស្វា, តិស្សនាមស្ស សត្ថុនោ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បទេ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘កោរណ្ឌំ ¶ បុប្ផិតំ ទិស្វា, បាទបំ ធរណីរុហំ;
សកោសកំ គហេត្វាន, បទសេដ្ឋមបូជយិំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
កោរណ្ឌវណ្ណកោយេវ, សុប្បភាសោ ភវាមហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បទបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កោរណ្ឌបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
កោរណ្ឌបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឃតមណ្ឌទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុចិន្តិតំ ¶ ¶ ភគវន្តំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ;
ឧបវិដ្ឋំ មហារញ្ញំ, វាតាពាធេន បីឡិតំ.
‘‘ទិស្វា ¶ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ឃតមណ្ឌមុបានយិំ;
កតត្តា ¶ អាចិតត្តា ច, គង្គា ភាគីរថី អយំ.
‘‘មហាសមុទ្ទា ចត្តារោ, ឃតំ សម្បជ្ជរេ មម;
អយញ្ច បថវី ឃោរា, អប្បមាណា អសង្ខិយា.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ភវតេ មធុសក្ករា;
ចាតុទ្ទីបា [ចតុទ្ទិសា (ស្យា.)] ឥមេ រុក្ខា, បាទបា ធរណីរុហា.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, កប្បរុក្ខា ភវន្តិ តេ;
បញ្ញាសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘ឯកបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឃតមណ្ឌស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឃតមណ្ឌទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឃតមណ្ឌទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ឯកធម្មស្សវនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ, សន្តារេសិ ពហុំ ជនំ.
‘‘អហំ ¶ ¶ តេន សមយេន, ជដិលោ ឧគ្គតាបនោ;
ធុនន្តោ វាកចីរានិ, គច្ឆាមិ អម្ពរេ តទា.
‘‘ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស ឧបរិ, គន្តុំ ន វិសហាមហំ;
បក្ខីវ សេលមាសជ្ជ, គមនំ ន លភាមហំ.
‘‘ឧទកេ វោក្កមិត្វាន, ឯវំ គច្ឆាមិ អម្ពរេ;
ន មេ ឥទំ ភូតបុព្ពំ, ឥរិយាបថវិកោបនំ.
‘‘ហន្ទ មេតំ គវេសិស្សំ, អប្បេវត្ថំ លភេយ្យហំ;
ឱរោហន្តោ អន្តលិក្ខា, សទ្ទមស្សោសិ សត្ថុនោ.
‘‘សរេន រជនីយេន, សវនីយេន វគ្គុនា;
អនិច្ចតំ កថេន្តស្ស, តញ្ញេវ ឧគ្គហិំ តទា;
អនិច្ចសញ្ញមុគ្គយ្ហ ¶ , អគមាសិំ មមស្សមំ.
‘‘យាវតាយុំ វសិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ;
ចរិមេ វត្តមានម្ហិ, សទ្ធម្មស្សវនំ សរិំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ;
ឯកបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច ¶ , ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘ឯកវីសតិក្ខត្តុញ្ច [ឯកតិំសតិ… (ស្យា.)], ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘អនុភោមិ សកំ បុញ្ញំ, សុខិតោហំ ភវាភវេ;
អនុស្សរាមិ តំ សញ្ញំ, សំសរន្តោ ភវាភវេ;
ន កោដិំ បដិវិជ្ឈាមិ, និព្ពានំ អច្ចុតំ បទំ.
‘‘បិតុគេហេ និសីទិត្វា, សមណោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ;
កថំស [កថយំ (សី. បី. ក.)] បរិទីបេន្តោ, អនិច្ចតមុទាហរិ.
‘‘‘អនិច្ចា វត សង្ខារា, ឧប្បាទវយធម្មិនោ;
ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈន្តិ, តេសំ វូបសមោ សុខោ’.
‘‘សហ ¶ គាថំ សុណិត្វាន, បុព្ពសញ្ញមនុស្សរិំ;
ឯកាសនេ និសីទិត្វា, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ជាតិយា ¶ សត្តវស្សេន, អរហត្តមបាបុណិំ;
ឧបសម្បាទយី ពុទ្ធោ, ធម្មស្សវនស្សិទំ ផលំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ធម្មមសុណិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធម្មស្សវនស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកធម្មស្សវនិយោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកធម្មស្សវនិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. សុចិន្តិតត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, អហោសិំ កស្សកោ តទា;
កសិកម្មេន ជីវាមិ, តេន បោសេមិ ទារកេ.
‘‘សុសម្បន្នំ ¶ តទា ខេត្តំ, ធញ្ញំ មេ ផលិនំ [ផលិតំ (សី. បី.)] អហុ;
បាកកាលេ ច សម្បត្តេ, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា.
‘‘នច្ឆន្នំ នប្បតិរូបំ, ជានន្តស្ស គុណាគុណំ;
យោហំ សង្ឃេ អទត្វាន, អគ្គំ ភុញ្ជេយ្យ ចេ តទា [មត្តនា (ស្យា.)].
‘‘អយំ ពុទ្ធោ អសមសមោ, ទ្វត្តិំសវរលក្ខណោ;
តតោ បភាវិតោ សង្ឃោ, បុញ្ញក្ខេត្តោ អនុត្តរោ.
‘‘តត្ថ ទស្សាមហំ ទានំ, នវសស្សំ បុរេ បុរេ;
ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, ហដ្ឋោ បីណិតមានសោ [បីតិក… (ស្យា.)].
‘‘ខេត្តតោ ¶ ធញ្ញមាហត្វា, សម្ពុទ្ធំ ឧបសង្កមិំ;
ឧបសង្កម្ម សម្ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘នវសស្សញ្ច សម្បន្នំ, អាយាគោសិ [ឥធ ហោសិ (ស្យា.)] ច ត្វំ មុនេ;
អនុកម្បមុបាទាយ ¶ , អធិវាសេហិ ចក្ខុម’.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘ចត្តារោ ច បដិបន្នា, ចត្តារោ ច ផលេ ឋិតា;
ឯស សង្ឃោ ឧជុភូតោ, បញ្ញាសីលសមាហិតោ;
យជន្តានំ មនុស្សានំ, បុញ្ញបេក្ខាន បាណិនំ.
‘‘‘ករោតោបធិកំ បុញ្ញំ, សង្ឃេ ទិន្នំ មហប្ផលំ;
តស្មិំ សង្ឃេវ [សំឃេ ច (ស្យា. បី.)] ទាតព្ពំ, តវ សស្សំ តថេតរំ.
‘‘‘សង្ឃតោ ឧទ្ទិសិត្វាន, ភិក្ខូ នេត្វាន សំឃរំ;
បដិយត្តំ ឃរេ សន្តំ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទេហិ ត្វំ’.
‘‘សង្ឃតោ ឧទ្ទិសិត្វាន, ភិក្ខូ នេត្វាន សំឃរំ;
យំ ឃរេ បដិយត្តំ មេ, ភិក្ខុសង្ឃស្សទាសហំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, សោវណ្ណំ សប្បភស្សរំ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពេធំ, តិំសយោជនវិត្ថតំ.
ឯកូនវីសតិមំ ភាណវារំ.
‘‘អាកិណ្ណំ ភវនំ មយ្ហំ, នារីគណសមាកុលំ;
តត្ថ ភុត្វា បិវិត្វា ច, វសាមិ តិទសេ អហំ.
‘‘សតានំ ¶ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ភវាភវេ ¶ ¶ សំសរន្តោ, លភាមិ អមិតំ ធនំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, នវសស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, សិវិកំ សន្ទមានិកំ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ [សព្ពមេតម្បិ (ក.)], នវសស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘នវវត្ថំ នវផលំ, នវគ្គរសភោជនំ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, នវសស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘កោសេយ្យកម្ពលិយានិ ¶ , ខោមកប្បាសិកានិ ច;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, នវសស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទាសីគណំ ទាសគណំ, នារិយោ ច អលង្កតា;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, នវសស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘ន មំ សីតំ វា ឧណ្ហំ វា, បរិឡាហោ ន វិជ្ជតិ;
អថោ ចេតសិកំ ទុក្ខំ, ហទយេ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘ឥទំ ខាទ ឥទំ ភុញ្ជ, ឥមម្ហិ សយនេ សយ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, នវសស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘អយំ បច្ឆិមកោ ទានិ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
អជ្ជាបិ ទេយ្យធម្មោ មេ, ផលំ តោសេសិ សព្ពទា.
‘‘នវសស្សំ ¶ ទទិត្វាន, សង្ឃេ គណវរុត្តមេ;
អដ្ឋានិសំសេ អនុភោមិ, កម្មានុច្ឆវិកេ មម.
‘‘វណ្ណវា យសវា ហោមិ, មហាភោគោ អនីតិកោ;
មហាបក្ខោ [មហាភក្ខោ (ស្យា. ក.)] សទា ហោមិ, អភេជ្ជបរិសោ សទា.
‘‘សព្ពេ មំ អបចាយន្តិ, យេ កេចិ បថវិស្សិតា;
ទេយ្យធម្មា ច យេ កេចិ, បុរេ បុរេ លភាមហំ.
‘‘ភិក្ខុសង្ឃស្ស វា មជ្ឈេ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សម្មុខា;
សព្ពេបិ សមតិក្កម្ម, ទេន្តិ មមេវ ទាយកា.
‘‘បឋមំ នវសស្សញ្ហិ, ទត្វា សង្ឃេ គណុត្តមេ;
ឥមានិសំសេ អនុភោមិ, នវសស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, នវសស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ;
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុចិន្តិតោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សុចិន្តិតត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សោវណ្ណកិង្កណិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សទ្ធាយ ¶ ¶ ¶ អភិនិក្ខម្ម, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
វាកចីរធរោ អាសិំ, តបោកម្មមបស្សិតោ.
‘‘អត្ថទស្សី តុ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ឧប្បជ្ជិ តម្ហិ សមយេ, តារយន្តោ មហាជនំ.
‘‘ពលញ្ច វត មេ ខីណំ, ព្យាធិនា បរមេន តំ;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ សរិត្វាន, បុលិនេ ថូបមុត្តមំ.
‘‘ករិត្វា ហដ្ឋចិត្តោហំ, សហត្ថេន [បសាទេន (ក.)] សមោកិរិំ;
សោណ្ណកិង្កណិបុប្ផានិ, ឧទគ្គមនសោ អហំ.
‘‘សម្មុខា វិយ សម្ពុទ្ធំ, ថូបំ បរិចរិំ អហំ;
តេន ចេតោបសាទេន, អត្ថទស្សិស្ស តាទិនោ.
‘‘ទេវលោកំ គតោ សន្តោ, លភាមិ វិបុលំ សុខំ;
សុវណ្ណវណ្ណោ តត្ថាសិំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘អសីតិកោដិយោ មយ្ហំ, នារិយោ សមលង្កតា;
សទា មយ្ហំ ឧបដ្ឋន្តិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សដ្ឋិតុរិយសហស្សានិ [សដ្ឋិតូរិយ… (ក.)], ភេរិយោ បណវានិ ច;
សង្ខា ច ឌិណ្ឌិមា តត្ថ, វគ្គូ វជ្ជន្តិ [នទន្តិ (សី.), វទន្តិ (បី.)] ទុន្ទុភី.
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ ¶ , ហត្ថិនោ សមលង្កតា;
តិធាបភិន្នមាតង្គា, កុញ្ជរា សដ្ឋិហាយនា.
‘‘ហេមជាលាភិសញ្ឆន្នា ¶ , ឧបដ្ឋានំ ករោន្តិ មេ;
ពលកាយេ គជេ ចេវ, ឩនតា មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘សោណ្ណកិង្កណិបុប្ផានំ, វិបាកំ អនុភោមហំ;
អដ្ឋបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘ឯកសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បថព្យា រជ្ជំ ឯកសតំ, មហិយា ការយិំ អហំ.
‘‘សោ ទានិ អមតំ បត្តោ, អសង្ខតំ សុទុទ្ទសំ [គម្ភីរំ ទុទ្ទសំ បទំ (ស្យា.)];
សំយោជនបរិក្ខីណោ, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘អដ្ឋារសេ ¶ កប្បសតេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សោវណ្ណកិង្កណិយោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សោវណ្ណកិង្កណិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. សោណ្ណកោន្តរិកត្ថេរអបទានំ
‘‘មនោភាវនិយំ ¶ ពុទ្ធំ, អត្តទន្តំ សមាហិតំ;
ឥរិយមានំ ព្រហ្មបថេ, ចិត្តវូបសមេ រតំ.
‘‘និត្តិណ្ណឱឃំ សម្ពុទ្ធំ, ឈាយិំ ឈានរតំ មុនិំ;
ឧបតិត្ថំ សមាបន្នំ, ឥន្ទិវរទលប្បភំ.
‘‘អលាពុនោទកំ គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ ឧបាគមិំ;
ពុទ្ធស្ស បាទេ ធោវិត្វា, អលាពុកមទាសហំ.
‘‘អាណាបេសិ ¶ ច សម្ពុទ្ធោ, បទុមុត្តរនាមកោ;
‘ឥមិនា ទកមាហត្វា, បាទមូលេ ឋបេហិ មេ’.
‘‘សាធូតិហំ បដិស្សុត្វា, សត្ថុគារវតាយ ច;
ទកំ អលាពុនាហត្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ ឧបាគមិំ.
‘‘អនុមោទិ មហាវីរោ, ចិត្តំ និព្ពាបយំ មម;
‘ឥមិនាលាពុទានេន, សង្កប្បោ តេ សមិជ្ឈតុ’.
‘‘បន្នរសេសុ កប្បេសុ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ;
តិំសតិក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘ទិវា វា យទិ វា រត្តិំ, ចង្កមន្តស្ស តិដ្ឋតោ;
សោវណ្ណំ កោន្តរំ គយ្ហ, តិដ្ឋតេ បុរតោ មម.
‘‘ពុទ្ធស្ស ¶ ទត្វានលាពុំ, លភាមិ សោណ្ណកោន្តរំ;
អប្បកម្បិ កតំ ការំ, វិបុលំ ហោតិ តាទិសុ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំលាពុមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អលាពុស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សោណ្ណកោន្តរិកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សោណ្ណកោន្តរិកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សកិំសម្មជ្ជកវគ្គោ តេចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សកិំសម្មជ្ជកោ ¶ ថេរោ, ឯកទុស្សី ឯកាសនី;
កទម្ពកោរណ្ឌកទោ, ឃតស្សវនិកោបិ ច.
សុចិន្តិកោ កិង្កណិកោ, សោណ្ណកោន្តរិកោបិ ច;
ឯកគាថាសតញ្ចេត្ថ, ឯកសត្តតិមេវ ច.
៤៤. ឯកវិហារិវគ្គោ
១. ឯកវិហារិកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥមម្ហិ ¶ ¶ ¶ ភទ្ទកេ កប្បេ, ព្រហ្មពន្ធុ មហាយសោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន, ឧប្បជ្ជិ វទតំ វរោ.
‘‘និប្បបញ្ចោ និរាលម្ពោ, អាកាសសមមានសោ;
សុញ្ញតាពហុលោ តាទី, អនិមិត្តរតោ វសី.
‘‘អសង្គចិត្តោ និក្លេសោ [និល្លេបោ (ស្យា. ក.)], អសំសដ្ឋោ កុលេ គណេ;
មហាការុណិកោ វីរោ, វិនយោបាយកោវិទោ.
‘‘ឧយ្យុត្តោ បរកិច្ចេសុ, វិនយន្តោ សទេវកេ;
និព្ពានគមនំ មគ្គំ, គតិំ បង្កវិសោសនំ.
‘‘អមតំ បរមស្សាទំ, ជរាមច្ចុនិវារណំ;
មហាបរិសមជ្ឈេ សោ, និសិន្នោ លោកតារកោ.
‘‘ករវីករុតោ [ករវីករុទោ (ស្យា. បី. ក.)] នាថោ, ព្រហ្មឃោសោ តថាគតោ;
ឧទ្ធរន្តោ មហាទុគ្គា, វិប្បនដ្ឋេ អនាយកេ.
‘‘ទេសេន្តោ វិរជំ ធម្មំ, ទិដ្ឋោ មេ លោកនាយកោ;
តស្ស ធម្មំ សុណិត្វាន, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘បព្ពជិត្វា តទាបាហំ, ចិន្តេន្តោ ជិនសាសនំ;
ឯកកោវ វនេ រម្មេ, វសិំ សំសគ្គបីឡិតោ.
‘‘សក្កាយវូបកាសោ ¶ មេ, ហេតុភូតោ មមាភវី [មមាគមី (ស្យា. បី.)];
មនសោ វូបកាសស្ស, សំសគ្គភយទស្សិនោ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកវិហារិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឯកវិហារិកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ឯកសង្ខិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ភគវតោ, មហាពោធិមហោ អហុ;
មហាជនា សមាគម្ម, បូជេន្តិ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘ន ហិ តំ ឱរកំ មញ្ញេ, ពុទ្ធសេដ្ឋោ ភវិស្សតិ;
យស្សាយំ ឦទិសា ពោធិ, បូជនីយា [ឦទិសោ ពោធិ, បូជនីយោ (ស្យា.)] ច សត្ថុនោ.
‘‘តតោ សង្ខំ គហេត្វាន, ពោធិរុក្ខមុបដ្ឋហិំ;
ធមន្តោ សព្ពទិវសំ, អវន្ទិំ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘អាសន្នកេ កតំ កម្មំ, ទេវលោកំ អបាបយី;
កឡេវរំ មេ បតិតំ, ទេវលោកេ រមាមហំ.
‘‘សដ្ឋិតុរិយសហស្សានិ ¶ , តុដ្ឋហដ្ឋា បមោទិតា;
សទា មយ្ហំ ឧបដ្ឋន្តិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឯកសត្តតិមេ កប្បេ, រាជា អាសិំ សុទស្សនោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ជម្ពុមណ្ឌស្ស ឥស្សរោ.
‘‘តតោ អង្គសតា តុរិយា [តូរា (សី. ក.)], បរិវារេន្តិ មំ សទា;
អនុភោមិ សកំ កម្មំ, ឧបដ្ឋានស្សិទំ ផលំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
មាតុកុច្ឆិគតស្សាបិ, វជ្ជរេ ភេរិយោ សទា.
‘‘ឧបដ្ឋិត្វាន សម្ពុទ្ធំ, អនុភុត្វាន សម្បទា;
សិវំ សុខេមំ អមតំ, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកសង្ខិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឯកសង្ខិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. បាដិហីរសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
វសីសតសហស្សេហិ, នគរំ បាវិសី តទា.
‘‘នគរំ បវិសន្តស្ស, ឧបសន្តស្ស តាទិនោ;
រតនានិ បជ្ជោតិំសុ [បនាទិំសុ (បី.)], និគ្ឃោសោ អាសិ តាវទេ.
‘‘ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, ភេរី វជ្ជុមឃដ្ដិតា;
សយំ វីណា បវជ្ជន្តិ, ពុទ្ធស្ស បវិសតោ បុរំ.
‘‘ពុទ្ធសេដ្ឋំ នមស្សាមិ [ន បស្សាមិ (សី.)], បទុមុត្តរមហាមុនិំ;
បាដិហីរញ្ច បស្សិត្វា, តត្ថ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘អហោ ពុទ្ធោ អហោ ធម្មោ, អហោ នោ សត្ថុសម្បទា;
អចេតនាបិ តុរិយា, សយមេវ បវជ្ជរេ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា បាដិហីរសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បាដិហីរសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ញាណត្ថវិកត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ¶ ជលិតំ, ទីបរុក្ខំវ ជោតិតំ;
កញ្ចនំវ វិរោចន្តំ, អទ្ទសំ ទ្វិបទុត្តមំ.
‘‘កមណ្ឌលុំ ឋបេត្វាន, វាកចីរញ្ច កុណ្ឌិកំ;
ឯកំសំ អជិនំ កត្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ ថវិំ អហំ.
‘‘‘តមន្ធការំ វិធមំ, មោហជាលសមាកុលំ;
ញាណាលោកំ ទស្សេត្វាន, និត្តិណ្ណោសិ មហាមុនិ.
‘‘‘សមុទ្ធរសិមំ លោកំ, សព្ពាវន្តមនុត្តរំ;
ញាណេ តេ ឧបមា នត្ថិ, យាវតាជគតោគតិ [យាវតា ច គតោគតិ (បី. ក.)].
‘‘‘តេន ញាណេន សព្ពញ្ញូ, ឥតិ ពុទ្ធោ បវុច្ចតិ;
វន្ទាមិ តំ មហាវីរំ, សព្ពញ្ញុតមនាវរំ’.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, ពុទ្ធសេដ្ឋំ ថវិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ញាណត្ថវាយិទំ ផលំ;
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ;
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ញាណត្ថវិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ញាណត្ថវិកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ឧច្ឆុខណ្ឌិកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, ទ្វារបាលោ អហោសហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សព្ពធម្មាន បារគុំ.
‘‘ឧច្ឆុខណ្ឌិកមាទាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ ឧច្ឆុមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧច្ឆុខណ្ឌស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧច្ឆុខណ្ឌិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឧច្ឆុខណ្ឌិកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. កឡម្ពទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘រោមសោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, វសតេ បព្ពតន្តរេ;
កឡម្ពំ តស្ស បាទាសិំ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កឡម្ពស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កឡម្ពទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កឡម្ពទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. អម្ពាដកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបិនេ ¶ ពុទ្ធំ ទិស្វាន, សយម្ភុំ អបរាជិតំ;
អម្ពាដកំ គហេត្វាន, សយម្ភុស្ស អទាសហំ.
‘‘ឯកតិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អម្ពាដកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អម្ពាដកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ហរីតកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហរីតកំ អាមលកំ, អម្ពជម្ពុវិភីតកំ;
កោលំ ភល្លាតកំ ពិល្លំ, សយមេវ ហរាមហំ.
‘‘ទិស្វាន បព្ភារគតំ, ឈាយិំ ឈានរតំ មុនិំ;
អាពាធេន អាបីឡេន្តំ, អទុតីយំ មហាមុនិំ.
‘‘ហរីតកំ គហេត្វាន, សយម្ភុស្ស អទាសហំ;
ខាទមត្តម្ហិ ភេសជ្ជេ, ព្យាធិ បស្សម្ភិ [បស្សទ្ធិ (ក.)] តាវទេ.
‘‘បហីនទរថោ ពុទ្ធោ, អនុមោទមកាសិ មេ;
‘ភេសជ្ជទានេនិមិនា, ព្យាធិវូបសមេន ច.
‘‘‘ទេវភូតោ មនុស្សោ វា, ជាតោ វា អញ្ញជាតិយា;
សព្ពត្ថ សុខិតោ ហោតុ, មា ច តេ ព្យាធិមាគមា’.
‘‘ឥទំ ¶ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
នភំ អព្ភុគ្គមី ធីរោ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘យតោ ហរីតកំ ទិន្នំ, សយម្ភុស្ស មហេសិនោ;
ឥមំ ជាតិំ ឧបាទាយ, ព្យាធិ មេ នុបបជ្ជថ.
‘‘អយំ បច្ឆិមកោ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
តិស្សោ វិជ្ជា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, ភេសជ្ជមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភេសជ្ជស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ¶ ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ហរីតកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ហរីតកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. អម្ពបិណ្ឌិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហត្ថិរាជា តទា អាសិំ, ឦសាទន្តោ ឧរុឡ្ហវា;
វិចរន្តោ ព្រហារញ្ញេ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘អម្ពបិណ្ឌំ ¶ គហេត្វាន, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ;
បដិគ្គណ្ហិ មហាវីរោ, សិទ្ធត្ថោ លោកនាយកោ.
‘‘មម និជ្ឈាយមានស្ស, បរិភុញ្ជិ តទា ជិនោ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘តតោ អហំ ចវិត្វាន, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
ឯតេនេវ ឧបាយេន, អនុភុត្វាន សម្បទា.
‘‘បធានបហិតត្តោហំ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អម្ពបិណ្ឌិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អម្ពបិណ្ឌិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. អម្ពផលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ¶ ¶ ¶ , លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
បិណ្ឌាយ វិចរន្តស្ស, ធារតោ ឧត្តមំ យសំ.
‘‘អគ្គផលំ គហេត្វាន, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
ទក្ខិណេយ្យស្ស វីរស្ស, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘តេន កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ [ទិបទិន្ទ (សី. ស្យា. បី.)], លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អគ្គទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អម្ពផលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
អម្ពផលិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ឯកវិហារិវគ្គោ ចតុចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ថេរោ ¶ ឯកវិហារី ច, សង្ខិយោ បាដិហីរកោ;
ថវិកោ ឧច្ឆុខណ្ឌី ច, កឡម្ពអម្ពាដកទោ.
ហរីតកម្ពបិណ្ឌី ច, អម្ពទោ ទសមោ យតិ;
ឆឡសីតិ ច គាថាយោ, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
៤៥. វិភីតកវគ្គោ
១. វិភីតកមិញ្ជិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កកុសន្ធោ ¶ ¶ ¶ មហាវីរោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
គណម្ហា វូបកដ្ឋោ សោ, អគមាសិ វនន្តរំ.
‘‘ពីជមិញ្ជំ គហេត្វាន, លតាយ អាវុណិំ អហំ;
ភគវា តម្ហិ សមយេ, ឈាយតេ បព្ពតន្តរេ.
‘‘ទិស្វានហំ ទេវទេវំ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
ទក្ខិណេយ្យស្ស វីរស្ស, ពីជមិញ្ជមទាសហំ.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បម្ហិ, យំ មិញ្ជមទទិំ [ផលមទទិំ (សី. បី.), ពីជមទទិំ (ស្យា.)] តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពីជមិញ្ជស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វិភីតកមិញ្ជិយោ [វិភេទក… (ស្យា. ក.)] ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វិភីតកមិញ្ជិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. កោលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អជិនេន ¶ ¶ ¶ និវត្ថោហំ, វាកចីរធរោ តទា;
ខារិយា បូរយិត្វាន, កោលំហាសិំ មមស្សមំ [ខារិភារំ ហរិត្វាន, កោលមាហរិមស្សមំ (សី. បី.)].
‘‘តម្ហិ ¶ កាលេ សិខី ពុទ្ធោ, ឯកោ អទុតិយោ អហុ;
មមស្សមំ ឧបាគច្ឆិ, ជានន្តោ សព្ពកាលិកំ.
‘‘សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, វន្ទិត្វាន ច សុព្ពតំ;
ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, កោលំ ពុទ្ធស្សទាសហំ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កោលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កោលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កោលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ពិល្លិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ , អស្សមោ សុកតោ មម;
ពិល្លរុក្ខេហិ [ពេលុវរុក្ខេហិ (ស្យា.)] អាកិណ្ណោ, នានាទុមនិសេវិតោ.
‘‘សុគន្ធំ ពេលុវំ ទិស្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋមនុស្សរិំ;
ខារិភារំ បូរយិត្វា, តុដ្ឋោ សំវិគ្គមានសោ.
‘‘កកុសន្ធំ ឧបាគម្ម, ពិល្លបក្កមទាសហំ;
បុញ្ញក្ខេត្តស្ស វីរស្ស, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បស្មិំ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពិល្លិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ពិល្លិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ភល្លាតទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, ទ្វត្តិំសវរលក្ខណំ;
វិបិនគ្គេន [បវនគ្គេន (សី. ស្យា. បី.)] គច្ឆន្តំ, សាលរាជំវ ផុល្លិតំ.
‘‘តិណត្ថរំ បញ្ញាបេត្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋំ អយាចហំ;
‘អនុកម្បតុ មំ ពុទ្ធោ, ភិក្ខំ ឥច្ឆាមិ ទាតវេ’.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, អត្ថទស្សី មហាយសោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ឱរូហិ មម អស្សមេ.
‘‘ឱរោហិត្វាន សម្ពុទ្ធោ, និសីទិ បណ្ណសន្ថរេ;
ភល្លាតកំ គហេត្វាន, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘មម និជ្ឈាយមានស្ស, បរិភុញ្ជិ តទា ជិនោ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, អភិវន្ទិំ តទា ជិនំ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ ផលមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ភល្លាតទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ភល្លាតទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ឧត្តលិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘និគ្រោធេ ¶ ¶ ហរិតោភាសេ, សំវិរុឡ្ហម្ហិ បាទបេ;
ឧត្តលិមាលំ [ឧម្មា មាលំ ហិ (ស្យា.)] បគ្គយ្ហ, ពោធិយា អភិរោបយិំ.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បម្ហិ, យំ ពោធិមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពោធិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧត្តលិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឧត្តលិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អម្ពាដកិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុបុប្ផិតំ ¶ សាលវនំ, ឱគយ្ហ វេស្សភូ មុនិ;
និសីទិ គិរិទុគ្គេសុ, អភិជាតោវ កេសរី.
‘‘បសន្នចិត្តោ ¶ សុមនោ, អម្ពាដកមបូជយិំ;
បុញ្ញក្ខេត្តំ អនុត្តរំ [មហាវីរំ (សី. ស្យា.)], បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អម្ពាដកិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អម្ពាដកិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. សីហាសនិកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស ¶ ¶ ភគវតោ, សព្ពភូតហិតេសិនោ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សីហាសនមទាសហំ.
‘‘ទេវលោកេ មនុស្សេ វា, យត្ថ យត្ថ វសាមហំ;
លភាមិ វិបុលំ ព្យម្ហំ, សីហាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘សោណ្ណមយា រូបិមយា, លោហិតង្គមយា [លោហិតង្កមយា (សី. ស្យា. បី.)] ពហូ;
មណិមយា ច បល្លង្កា, និព្ពត្តន្តិ មមំ សទា.
‘‘ពោធិយា ¶ អាសនំ កត្វា, ជលជុត្តមនាមិនោ;
ឧច្ចេ កុលេ បជាយាមិ, អហោ ធម្មសុធម្មតា.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, សីហាសនមកាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សីហាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សីហាសនិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សីហាសនិកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. បាទបីឋិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, អគ្គោ ការុណិកោ មុនិ;
តារយិត្វា ពហូ សត្តេ, និព្ពុតោ សោ មហាយសោ.
‘‘សីហាសនស្ស សាមន្តា, សុមេធស្ស មហេសិនោ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បាទបីឋមការយិំ.
‘‘កត្វាន កុសលំ កម្មំ, សុខបាកំ សុខុទ្រយំ;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តោ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ ¶ ¶ ¶ មេ វសមានស្ស, បុញ្ញកម្មសមង្គិនោ;
បទានិ ឧទ្ធរន្តស្ស, សោណ្ណបីឋា ភវន្តិ មេ.
‘‘លាភា តេសំ សុលទ្ធំ វោ, យេ លភន្តិ ឧបស្សុតិំ;
និព្ពុតេ ការំ កត្វាន, លភន្តិ វិបុលំ សុខំ.
‘‘មយាបិ សុកតំ កម្មំ, វាណិជ្ជំ សុប្បយោជិតំ;
បាទបីឋំ ករិត្វាន, សោណ្ណបីឋំ លភាមហំ.
‘‘យំ យំ ទិសំ បក្កមាមិ, កេនចិ កិច្ចយេនហំ [បច្ចយេនហំ (សី. បី.)];
សោណ្ណបីឋេ អក្កមាមិ [សោណ្ណបីឋេន កមាមិ (ក.)], បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បាទបីឋស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បាទបីឋិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បាទបីឋិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. វេទិការកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស ¶ ភគវតោ, ពោធិយា បាទបុត្តមេ;
វេទិកំ សុកតំ កត្វា, សកំ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘អតោឡារានិ [អថោឡារានិ (សី. បី.), អគ្គោឡារានិ (ស្យា.)] ភណ្ឌានិ, កតានិ អកតានិ ច;
អន្តលិក្ខា បវស្សន្តិ, វេទិកាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ឧភតោ ព្យូឡ្ហសង្គាមេ, បក្ខន្ទន្តោ ភយានកេ;
ភយភេរវំ ន បស្សាមិ, វេទិកាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘មម ¶ ¶ សង្កប្បមញ្ញាយ, ព្យម្ហំ និព្ពត្តតេ សុភំ;
សយនានិ មហគ្ឃានិ, វេទិកាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ វេទិកមការយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វេទិកាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វេទិការកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
វេទិការកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ពោធិឃរទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ភគវតោ, ទ្វិបទិន្ទស្ស តាទិនោ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពោធិឃរមការយិំ.
‘‘តុសិតំ ឧបបន្នោម្ហិ, វសាមិ រតនេ ឃរេ;
ន មេ សីតំ វា ឧណ្ហំ វា, វាតោ គត្តេ ន សម្ផុសេ.
‘‘បញ្ចសដ្ឋិម្ហិតោ កប្បេ, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
កាសិកំ នាម នគរំ, វិស្សកម្មេន [វិសុកម្មេន (ស្យា. ក.)] មាបិតំ.
‘‘ទសយោជនអាយាមំ, អដ្ឋយោជនវិត្ថតំ;
ន តម្ហិ នគរេ អត្ថិ, កដ្ឋំ វល្លី ច មត្តិកា.
‘‘តិរិយំ យោជនំ អាសិ, អទ្ធយោជនវិត្ថតំ;
មង្គលោ នាម បាសាទោ, វិស្សកម្មេន មាបិតោ.
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ, ថម្ភា សោណ្ណមយា អហុំ;
មណិមយា ច និយ្យូហា, ឆទនំ រូបិយំ អហុ.
‘‘សព្ពសោណ្ណមយំ ¶ ឃរំ, វិស្សកម្មេន មាបិតំ;
អជ្ឈាវុត្ថំ មយា ឯតំ, ឃរទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘តេ សព្ពេ អនុភោត្វាន, ទេវមានុសកេ ភវេ;
អជ្ឈបត្តោម្ហិ និព្ពានំ, សន្តិបទមនុត្តរំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, ពោធិឃរមការយិំ;
ទុគ្គតិំ ¶ នាភិជានាមិ, ឃរទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពោធិឃរទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ពោធិឃរទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
វិភីតកវគ្គោ បញ្ចចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
វិភីតកី កោលផលី, ពិល្លភល្លាតកប្បទោ;
ឧត្តលម្ពដកី ចេវ, អាសនី បាទបីឋកោ.
វេទិកោ ពោធិឃរិកោ, គាថាយោ គណិតាបិ ច;
ឯកូនាសីតិកា សព្ពា, អស្មិំ វគ្គេ បកិត្តិតា.
៤៦. ជគតិទាយកវគ្គោ
១. ជគតិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ធម្មទស្សិស្ស ¶ ¶ ¶ មុនិនោ, ពោធិយា បាទបុត្តមេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ជគតិំ ការយិំ អហំ.
‘‘ទរិតោ បព្ពតតោ វា, រុក្ខតោ បតិតោ អហំ;
ចុតោ បតិដ្ឋំ វិន្ទាមិ, ជគតិយា ឥទំ ផលំ.
‘‘ន មេ ចោរា វិហេសន្តិ, នាតិមញ្ញន្តិ ខត្តិយា [បសហន្តិ, នាតិមញ្ញតិ ខត្តិយោ (សី. បី.)];
សព្ពាមិត្តេតិក្កមាមិ, ជគតិយា ឥទំ ផលំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពត្ថ បូជិតោ ហោមិ, ជគតិយា ឥទំ ផលំ.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, ជគតិំ ការយិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ជគតិទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ជគតិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ជគតិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. មោរហត្ថិយត្ថេរអបទានំ
‘‘មោរហត្ថំ ¶ ¶ គហេត្វាន, ឧបេសិំ លោកនាយកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, មោរហត្ថមទាសហំ.
‘‘ឥមិនា ¶ មោរហត្ថេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
និព្ពាយិំសុ តយោ អគ្គី, លភាមិ វិបុលំ សុខំ.
‘‘អហោ ពុទ្ធោ អហោ ធម្មោ, អហោ នោ សត្ថុសម្បទា;
ទត្វានហំ មោរហត្ថំ, លភាមិ វិបុលំ សុខំ.
‘‘តិយគ្គី [តិធគ្គី (ស្យា. ក.), តិវគ្គី (បី.)] និព្ពុតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មោរហត្ថស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា មោរហត្ថិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
មោរហត្ថិយត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. សីហាសនពីជិយត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សស្សាហំ ភគវតោ, ពោធិរុក្ខមវន្ទិយំ;
បគ្គយ្ហ ពីជនិំ តត្ថ, សីហាសនមពីជហំ [មពីជយិំ (សី.), មវិជ្ជហំ (ស្យា.)].
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, សីហាសនមពីជហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពីជនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សីហាសនពីជិយោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សីហាសនពីជិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. តិណុក្កធារិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ¶ ¶ , ពោធិយា បាទបុត្តមេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, តយោ ឧក្កេ អធារយិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, សោហំ ឧក្កមធារយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧក្កទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិណុក្កធារិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
តិណុក្កធារិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. អក្កមនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កកុសន្ធស្ស មុនិនោ, ព្រាហ្មណស្ស វុសីមតោ;
ទិវាវិហារំ វជតោ, អក្កមនមទាសហំ.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បម្ហិ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អក្កមនស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អក្កមនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អក្កមនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. វនកោរណ្ឌិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
វនកោរណ្ឌមាទាយ, ពុទ្ធស្ស អភិរោបយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វនកោរណ្ឌិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
វនកោរណ្ឌិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
វីសតិមំ ភាណវារំ.
៧. ឯកឆត្តិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អង្គារជាតា ¶ ¶ បថវី, កុក្កុឡានុគតា មហី;
បទុមុត្តរោ ភគវា, អព្ភោកាសម្ហិ ចង្កមិ.
‘‘បណ្ឌរំ ឆត្តមាទាយ, អទ្ធានំ បដិបជ្ជហំ;
តត្ថ ទិស្វាន សម្ពុទ្ធំ, វិត្តិ មេ ឧបបជ្ជថ.
‘‘មរីចិយោត្ថដា ¶ [មរិចិមោផុនា (ស្យា.), មរីចិវោផុដា (បី.)] ភូមិ, អង្គារាវ មហី អយំ;
ឧបហន្តិ [ឧបវាយន្តិ (សី. បី.)] មហាវាតា, សរីរស្សាសុខេបនា [សរីរកាយុខេបនា (ស្យា.)].
‘‘សីតំ ឧណ្ហំ វិហនន្តំ [វិហនតិ (ស្យា. ក.)], វាតាតបនិវារណំ;
បដិគ្គណ្ហ ឥមំ ឆត្តំ, ផស្សយិស្សាមិ [បស្សយិស្សាមិ (ក.)] និព្ពុតិំ.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, បទុមុត្តរោ មហាយសោ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, បដិគ្គណ្ហិ តទា ជិនោ.
‘‘តិំសកប្បានិ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
អនុភោមិ សកំ កម្មំ, បុព្ពេ សុកតមត្តនោ.
‘‘អយំ ¶ មេ បច្ឆិមា ជាតិ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
អជ្ជាបិ សេតច្ឆត្តំ មេ, សព្ពកាលំ ធរីយតិ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ឆត្តមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឆត្តទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកឆត្តិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឯកឆត្តិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ជាតិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ, បទុមុត្តរេ មហាយសេ;
បុប្ផវដំសកេ កត្វា [បុប្ផចង្កោដកេ គហេត្វា (ស្យា.)], សរីរមភិរោបយិំ.
‘‘តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, និម្មានំ អគមាសហំ;
ទេវលោកគតោ សន្តោ, បុញ្ញកម្មំ សរាមហំ.
‘‘អម្ពរា ¶ ¶ បុប្ផវស្សោ មេ, សព្ពកាលំ បវស្សតិ;
សំសរាមិ មនុស្សេ ចេ [វេ (ស្យា.)], រាជា ហោមិ មហាយសោ.
‘‘តហិំ កុសុមវស្សោ មេ, អភិវស្សតិ សព្ពទា;
តស្សេវ [កាយេសុ (ស្យា.), កាយេវ (បី.)] បុប្ផបូជាយ, វាហសា សព្ពទស្សិនោ.
‘‘អយំ បច្ឆិមកោ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
អជ្ជាបិ បុប្ផវស្សោ មេ, អភិវស្សតិ សព្ពទា.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទេហបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ជាតិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ជាតិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. បដ្ដិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘នីហរន្តេ សរីរម្ហិ, វជ្ជមានាសុ ភេរិសុ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បដ្ដិបុប្ផមបូជយិំ [សត្តិ… (ស្យា. បី.)].
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទេហបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បដ្ដិបុប្ផិយោ [សត្តិបណ្ណិយោ (ស្យា. បី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បដ្ដិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. គន្ធបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ចិតាសុ ¶ កុរុមានាសុ [ចិត្តេសុ កយិរមានេសុ (សី.)], នានាគន្ធេ សមាហដេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, គន្ធមុដ្ឋិមបូជយិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ចិតកំ យមបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ចិតបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គន្ធបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
គន្ធបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ជគតិទាយកវគ្គោ ឆចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
ជគតី ¶ មោរហត្ថី ច, អាសនី ឧក្កធារកោ;
អក្កមិ វនកោរណ្ឌិ, ឆត្តទោ ជាតិបូជកោ.
បដ្ដិបុប្ផី ច យោ ថេរោ, ទសមោ គន្ធបូជកោ;
សត្តសដ្ឋិ ច គាថាយោ, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
៤៧. សាលកុសុមិយវគ្គោ
១. សាលកុសុមិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បរិនិព្ពុតេ ¶ ¶ ¶ ភគវតិ, ជលជុត្តមនាមកេ;
អារោបិតម្ហិ ចិតកេ, សាលបុប្ផមបូជយិំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ [បុប្ផមភិបុជយិំ (ស្យា.)];
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ចិតបូជាយិទំ [ពុទ្ធបូជាយិទំ (ស្យា.)] ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សាលកុសុមិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សាលកុសុមិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ចិតកបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឈាយមានស្ស ភគវតោ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ;
អដ្ឋ ចម្បកបុប្ផានិ, ចិតកំ អភិរោបយិំ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិរោបយិំ;
ទុគ្គតិំ ¶ នាភិជានាមិ, ចិតបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ ¶ សុទំ អាយស្មា ចិតកបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ចិតកបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ចិតកនិព្ពាបកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទយ្ហមានេ ¶ សរីរម្ហិ, វេស្សភុស្ស មហេសិនោ;
គន្ធោទកំ គហេត្វាន, ចិតំ និព្ពាបយិំ អហំ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, ចិតំ និព្ពាបយិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, គន្ធោទកស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចិតកនិព្ពាបកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ចិតកនិព្ពាបកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សេតុទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ភគវតោ, ចង្កមន្តស្ស សម្មុខា;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សេតុំ ការាបយិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ សេតុំ ការយិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សេតុទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា សេតុទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សេតុទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. សុមនតាលវណ្ដិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ¶ ¶ ភគវតោ, តាលវណ្ដមទាសហំ;
សុមនេហិ បដិច្ឆន្នំ, ធារយាមិ មហាយសំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, តាលវណ្ដមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តាលវណ្ដស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុមនតាលវណ្ដិយោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុមនតាលវណ្ដិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អវដផលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សតរំសី ¶ នាម ភគវា, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
វិវេកកាមោ សម្ពុទ្ធោ, គោចរាយាភិនិក្ខមិ.
‘‘ផលហត្ថោ អហំ ទិស្វា, ឧបគច្ឆិំ នរាសភំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, អទាសិំ អវដំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អវដផលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អវដផលិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. លពុជផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ពន្ធុមតិយា, អារាមិកោ អហំ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ.
‘‘លពុជំ ផលមាទាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
អាកាសេវ ឋិតោ សន្តោ, បដិគ្គណ្ហិ មហាយសោ.
‘‘វិត្តិសញ្ជននោ មយ្ហំ, ទិដ្ឋធម្មសុខាវហោ;
ផលំ ពុទ្ធស្ស ទត្វាន, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘អធិគញ្ឆិំ តទា បីតិំ, វិបុលំ សុខមុត្តមំ;
ឧប្បជ្ជតេវ [ឧប្បជ្ជតេ មេ (ស្យា.)] រតនំ, និព្ពត្តស្ស តហិំ តហិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា លពុជផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
លពុជផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. បិលក្ខផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វនន្តរេ ¶ ¶ ពុទ្ធំ ទិស្វា [វនន្តេ ពុទ្ធំ ទិស្វាន (សី. បី.)], អត្ថទស្សិំ មហាយសំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បិលក្ខស្ស [បិលក្ខុស្ស (បី.)] ផលំ អទា.
‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិលក្ខផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិលក្ខផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សយំបដិភានិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កកុធំ វិលសន្តំវ, ទេវទេវំ នរាសភំ;
រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘តមន្ធការំ នាសេត្វា, សន្តារេត្វា ពហុំ ជនំ;
ញាណាលោកេន ជោតន្តំ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘វសីសតសហស្សេហិ, នីយន្តំ លោកនាយកំ;
ឧទ្ធរន្តំ ពហូ សត្តេ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘អាហនន្តំ [អាហនិត្វា (ស្យា. ក.)] ធម្មភេរិំ, មទ្ទន្តំ តិត្ថិយេ គណេ;
សីហនាទំ វិនទន្តំ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘យាវតា ព្រហ្មលោកតោ, អាគន្ត្វាន សព្រហ្មកា;
បុច្ឆន្តិ និបុណេ បញ្ហេ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘យស្សញ្ជលិំ ករិត្វាន, អាយាចន្តិ សទេវកា;
តេន បុញ្ញំ អនុភោន្តិ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘សព្ពេ ¶ ជនា សមាគន្ត្វា, សម្បវារេន្តិ ចក្ខុមំ;
ន វិកម្បតិ អជ្ឈិដ្ឋោ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘នគរំ ¶ បវិសតោ យស្ស, រវន្តិ ភេរិយោ ពហូ;
វិនទន្តិ គជា មត្តា, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘វីថិយា [រថិយា (សី.)] គច្ឆតោ យស្ស, សព្ពាភា ជោតតេ សទា;
អព្ភុន្នតា សមា ហោន្តិ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘ព្យាហរន្តស្ស ¶ ពុទ្ធស្ស, ចក្កវាឡម្បិ សុយ្យតិ;
សព្ពេ សត្តេ វិញ្ញាបេតិ, កោ ទិស្វា ន បសីទតិ.
‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិកិត្តយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សយំបដិភានិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សយំបដិភានិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. និមិត្តព្យាករណិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អជ្ឈោគាហេត្វា ហិមវំ, មន្តេ វាចេ មហំ តទា;
ចតុបញ្ញាសសហស្សានិ, សិស្សា មយ្ហំ ឧបដ្ឋហុំ.
‘‘អធិតា ¶ វេទគូ សព្ពេ, ឆឡង្គេ បារមិំ គតា;
សកវិជ្ជាហុបត្ថទ្ធា, ហិមវន្តេ វសន្តិ តេ.
‘‘ចវិត្វា តុសិតា កាយា, ទេវបុត្តោ មហាយសោ;
ឧប្បជ្ជិ មាតុកុច្ឆិស្មិំ, សម្បជានោ បតិស្សតោ.
‘‘សម្ពុទ្ធេ ឧបបជ្ជន្តេ, ទសសហស្សិ កម្បថ;
អន្ធា ចក្ខុំ អលភិំសុ, ឧប្បជ្ជន្តម្ហិ នាយកេ.
‘‘សព្ពាការំ ¶ បកម្បិត្ថ, កេវលា វសុធា អយំ;
និគ្ឃោសសទ្ទំ សុត្វាន, ឧព្ពិជ្ជិំសុ [វិម្ហយិំសុ (ស្យា. ក.)] មហាជនា.
‘‘សព្ពេ ជនា សមាគម្ម, អាគច្ឆុំ មម សន្តិកំ;
វសុធាយំ បកម្បិត្ថ, កិំ វិបាកោ ភវិស្សតិ.
‘‘អវចាសិំ [វិទស្សាមិ (ស្យា.)] តទា តេសំ, មា ភេថ [មា រោទ (ក.), មាភាយិត្ថ (ស្យា.)] នត្ថិ វោ ភយំ;
វិសដ្ឋា ហោថ សព្ពេបិ, ឧប្បាទោយំ សុវត្ថិកោ [សុខត្ថិកោ (ស្យា.)].
‘‘អដ្ឋហេតូហិ ¶ សម្ផុស្ស [អដ្ឋហេតូហិ សម្ផស្ស (ស្យា. បី.), អត្ថហេតុ និសំសយំ (ក.)], វសុធាយំ បកម្បតិ;
តថា និមិត្តា ទិស្សន្តិ, ឱភាសោ វិបុលោ មហា.
‘‘អសំសយំ ពុទ្ធសេដ្ឋោ, ឧប្បជ្ជិស្សតិ ចក្ខុមា;
សញ្ញាបេត្វាន ជនតំ, បញ្ចសីលេ កថេសហំ.
‘‘សុត្វាន ¶ បញ្ច សីលានិ, ពុទ្ធុប្បាទញ្ច ទុល្លភំ;
ឧព្ពេគជាតា សុមនា, តុដ្ឋហដ្ឋា អហំសុ តេ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ និមិត្តំ វិយាករិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ព្យាករណស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា និមិត្តព្យាករណិយោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
និមិត្តព្យាករណិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
សាលកុសុមិយវគ្គោ សត្តចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សាលកុសុមិយោ ថេរោ, បូជា និព្ពាបកោបិ ច;
សេតុទោ តាលវណ្ដី ច, អវដលពុជប្បទោ.
បិលក្ខបដិភានី ច, វេយ្យាករណិយោ ទិជោ;
ទ្វេសត្តតិ ច គាថាយោ, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
៤៨. នឡមាលិវគ្គោ
១. នឡមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
វិបិនគ្គេន គច្ឆន្តំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘នឡមាលំ គហេត្វាន, និក្ខមន្តោ ច តាវទេ;
តត្ថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, នឡមាលមបូជយិំ;
ទក្ខិណេយ្យំ មហាវីរំ, សព្ពលោកានុកម្បកំ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ មាលមភិរោបយិំ [បុប្ផមភិរោបយិំ (សី. ស្យា. បី.)];
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នឡមាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
នឡមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. មណិបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
វិវេកកាមោ សម្ពុទ្ធោ, គច្ឆតេ អនិលញ្ជសេ.
‘‘អវិទូរេ ហិមវន្តស្ស, មហាជាតស្សរោ អហុ;
តត្ថ មេ ភវនំ អាសិ, បុញ្ញកម្មេន សំយុតំ.
‘‘ភវនា ¶ អភិនិក្ខម្ម, អទ្ទសំ លោកនាយកំ;
ឥន្ទីវរំវ ជលិតំ, អាទិត្តំវ ហុតាសនំ.
‘‘វិចិនំ នទ្ទសំ បុប្ផំ, បូជយិស្សន្តិ នាយកំ;
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, អវន្ទិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘មម សីសេ មណិំ គយ្ហ, បូជយិំ លោកនាយកំ;
ឥមាយ មណិបូជាយ, វិបាកោ ហោតុ ភទ្ទកោ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
អន្តលិក្ខេ ឋិតោ សត្ថា, ឥមំ គាថំ អភាសថ.
‘សោ តេ ឥជ្ឈតុ សង្កប្បោ, លភស្សុ វិបុលំ សុខំ;
ឥមាយ មណិបូជាយ, អនុភោហិ មហាយសំ’.
‘‘ឥទំ វត្វាន ភគវា, ជលជុត្តមនាមកោ;
អគមាសិ ពុទ្ធសេដ្ឋោ, យត្ថ ចិត្តំ បណីហិតំ.
‘‘សដ្ឋិកប្បានិ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
អនេកសតក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បុព្ពកម្មំ ¶ សរន្តស្ស, ទេវភូតស្ស មេ សតោ;
មណិ និព្ពត្តតេ មយ្ហំ, អាលោកករណោ មមំ.
‘‘ឆឡសីតិសហស្សានិ, នារិយោ មេ បរិគ្គហា;
វិចិត្តវត្ថាភរណា, អាមុក្កមណិកុណ្ឌលា [អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘អឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;
បរិវារេន្តិ មំ និច្ចំ, មណិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សោណ្ណមយា មណិមយា, លោហិតង្គមយា តថា;
ភណ្ឌា មេ សុកតា ហោន្តិ, យទិច្ឆសិ [យទិច្ឆាយ (សី. បី.)] បិឡន្ធនា.
‘‘កូដាគារា ¶ គហារម្មា, សយនញ្ច មហារហំ;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, និព្ពត្តន្តិ យទិច្ឆកំ.
‘‘លាភា តេសំ សុលទ្ធញ្ច, យេ លភន្តិ ឧបស្សុតិំ;
បុញ្ញក្ខេត្តំ មនុស្សានំ, ឱសធំ សព្ពបាណិនំ.
‘‘មយ្ហម្បិ ¶ ¶ សុកតំ កម្មំ, យោហំ អទក្ខិ នាយកំ;
វិនិបាតា បមុត្តោម្ហិ, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
ទិវសញ្ចេវ រត្តិញ្ច [សមន្តា សត្តរតនា (សី. បី. ក.)], អាលោកោ ហោតិ មេ សទា.
‘‘តាយេវ មណិបូជាយ, អនុភោត្វាន សម្បទា;
ញាណាលោកោ មយា ទិដ្ឋោ, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ មណិំ អភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មណិបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មណិបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
មណិបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ឧក្កាសតិកត្ថេរអបទានំ
‘‘កោសិកោ នាម ភគវា, ចិត្តកូដេ វសី តទា;
ឈាយី ឈានរតោ ពុទ្ធោ, វិវេកាភិរតោ មុនិ.
‘‘អជ្ឈោគាហេត្វា [អជ្ឈោគហេត្វា (សី. ស្យា. បី.)] ហិមវន្តំ, នារីគណបុរក្ខតោ;
អទ្ទសំ កោសិកំ ពុទ្ធំ, បុណ្ណមាយេវ ចន្ទិមំ.
‘‘ឧក្កាសតេ គហេត្វាន, បរិវារេសហំ តទា;
សត្តរត្តិន្ទិវំ ឋត្វា [ពុទ្ធោ (ស្យា. ក.)], អដ្ឋមេន អគច្ឆហំ.
‘‘វុដ្ឋិតំ ¶ កោសិកំ ពុទ្ធំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ;
បសន្នចិត្តោ វន្ទិត្វា, ឯកំ ភិក្ខំ អទាសហំ.
‘‘តេន កម្មេន ទ្វិបទិន្ទ, លោកជេដ្ឋ នរាសភ;
ឧប្បជ្ជិំ តុសិតេ កាយេ, ឯកភិក្ខាយិទំ ផលំ.
‘‘ទិវសញ្ចេវ ¶ ¶ រត្តិញ្ច, អាលោកោ ហោតិ មេ សទា;
សមន្តា យោជនសតំ, ឱភាសេន ផរាមហំ.
‘‘បញ្ចបញ្ញាសកប្បម្ហិ, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ជម្ពុមណ្ឌស្ស [ជម្ពុសណ្ឌស្ស (បី.)] ឥស្សរោ.
‘‘តទា មេ នគរំ អាសិ, ឥទ្ធំ ផីតំ សុនិម្មិតំ;
តិំសយោជនមាយាមំ, វិត្ថារេន ច វីសតិ.
‘‘សោភណំ នាម នគរំ, វិស្សកម្មេន មាបិតំ;
ទសសទ្ទាវិវិត្តំ តំ, សម្មតាឡសមាហិតំ.
‘‘ន ¶ តម្ហិ នគរេ អត្ថិ, វល្លិកដ្ឋញ្ច មត្តិកា;
សព្ពសោណ្ណមយំយេវ, ជោតតេ និច្ចកាលិកំ.
‘‘ចតុបាការបរិក្ខិត្តំ, តយោ អាសុំ មណិមយា;
វេមជ្ឈេ តាលបន្តី ច, វិស្សកម្មេន មាបិតា.
‘‘ទសសហស្សបោក្ខរញ្ញោ, បទុមុប្បលឆាទិតា;
បុណ្ឌរីកេហិ [បុណ្ឌរីកាទិ (ស្យា.)] សញ្ឆន្នា, នានាគន្ធសមីរិតា.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ឧក្កំ ធារយិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧក្កធារស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧក្កាសតិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឧក្កាសតិកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. សុមនពីជនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ¶ ភគវតោ, ពោធិយា បាទបុត្តមេ;
សុមនោ ពីជនិំ គយ្ហ, អពីជិំ ពោធិមុត្តមំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, អពីជិំ ពោធិមុត្តមំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពីជនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុមនពីជនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សុមនពីជនិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. កុម្មាសទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឯសនាយ ¶ ចរន្តស្ស, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
រិត្តកំ បត្តំ ទិស្វាន, កុម្មាសំ បូរយិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ភិក្ខំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កុម្មាសស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុម្មាសទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កុម្មាសទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. កុសដ្ឋកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កស្សបស្ស ¶ ¶ ភគវតោ, ព្រាហ្មណស្ស វុសីមតោ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, កុសដ្ឋកមទាសហំ.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បស្មិំ, កុសដ្ឋកមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កុសដ្ឋកស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុសដ្ឋកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កុសដ្ឋកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. គិរិបុន្នាគិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សោភិតោ នាម សម្ពុទ្ធោ, ចិត្តកូដេ វសី តទា;
គហេត្វា គិរិបុន្នាគំ, សយម្ភុំ អភិបូជយិំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា គិរិបុន្នាគិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
គិរិបុន្នាគិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. វល្លិការផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមនោ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, តក្ករាយំ វសី តទា;
វល្លិការផលំ គយ្ហ, សយម្ភុស្ស អទាសហំ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វល្លិការផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
វល្លិការផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. បានធិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អនោមទស្សី ¶ ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ទិវាវិហារា និក្ខម្ម, បថមារុហិ [បីតិមារុយ្ហិ (ស្យា.)] ចក្ខុមា.
‘‘បានធិំ ¶ សុកតំ គយ្ហ, អទ្ធានំ បដិបជ្ជហំ;
តត្ថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, បត្តិកំ ចារុទស្សនំ.
‘‘សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, នីហរិត្វាន បានធិំ;
បាទមូលេ ឋបេត្វាន, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘អភិរូហ មហាវីរ, សុគតិន្ទ វិនាយក;
ឥតោ ផលំ លភិស្សាមិ, សោ មេ អត្ថោ សមិជ្ឈតុ’.
‘‘អនោមទស្សី ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
បានធិំ អភិរូហិត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘យោ បានធិំ មេ អទាសិ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ’.
‘‘ពុទ្ធស្ស ¶ គិរមញ្ញាយ, សព្ពេ ទេវា សមាគតា;
ឧទគ្គចិត្តា សុមនា, វេទជាតា កតញ្ជលី.
‘‘បានធីនំ បទានេន, សុខិតោយំ ភវិស្សតិ;
បញ្ចបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន [នាមេន (សព្ពត្ថ)], សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘ទេវលោកេ ¶ មនុស្សេ វា, និព្ពត្តិស្សតិ បុញ្ញវា;
ទេវយានបដិភាគំ, យានំ បដិលភិស្សតិ.
‘‘បាសាទា សិវិកា វយ្ហំ, ហត្ថិនោ សមលង្កតា;
រថា វាជញ្ញសំយុត្តា, សទា បាតុភវន្តិ មេ.
‘‘អគារា និក្ខមន្តោបិ, រថេន និក្ខមិំ អហំ;
កេសេសុ ឆិជ្ជមានេសុ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘លាភា មយ្ហំ សុលទ្ធំ មេ, វាណិជ្ជំ សុប្បយោជិតំ;
ទត្វាន បានធិំ ឯកំ, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, យំ បានធិមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បានធិស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បានធិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បានធិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បុលិនចង្កមិយត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ ¶ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
វាតមិគំ គវេសន្តោ, ចង្កមំ អទ្ទសំ អហំ.
‘‘ឧច្ឆង្គេន បុលិនំ [បុឡិនំ (សី. ស្យា. បី. ក.)] គយ្ហ, ចង្កមេ ឱកិរិំ អហំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សុគតស្ស សិរីមតោ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, បុលិនំ ឱកិរិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុលិនស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុលិនចង្កមិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បុលិនចង្កមិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
នឡមាលិវគ្គោ អដ្ឋចត្តាលីសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
នឡមាលី មណិទទោ, ឧក្កាសតិកពីជនី;
កុម្មាសោ ច កុសដ្ឋោ ច, គិរិបុន្នាគិយោបិ ច.
វល្លិការោ ¶ បានធិទោ, អថោ បុលិនចង្កមោ;
គាថាយោ បញ្ចនវុតិ, គណិតាយោ វិភាវិភិ.
៤៩. បំសុកូលវគ្គោ
១. បំសុកូលសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘តិស្សោ ¶ ¶ នាមាសិ ភគវា, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
បំសុកូលំ ឋបេត្វាន, វិហារំ បាវិសី ជិនោ.
‘‘វិនតំ [សជ្ជិតំ (ស្យា.), តិយន្តំ (បី.)] ធនុមាទាយ, ភក្ខត្ថាយ ចរិំ អហំ;
មណ្ឌលគ្គំ គហេត្វាន, កាននំ បាវិសិំ អហំ.
‘‘តត្ថទ្ទសំ ¶ បំសុកូលំ, ទុមគ្គេ លគ្គិតំ តទា;
ចាបំ តត្ថេវ និក្ខិប្ប, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វិបុលាយ ច បីតិយា;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ សរិត្វាន, បំសុកូលំ អវន្ទហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, បំសុកូលមវន្ទហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, វន្ទនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បំសុកូលសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បំសុកូលសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘អជ្ឈាយកោ ¶ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;
លក្ខណេ ឥតិហាសេ ច, សនិឃណ្ឌុសកេដុភេ.
‘‘នទីសោតបដិភាគា ¶ , សិស្សា អាយន្តិ មេ តទា;
តេសាហំ មន្តេ [មន្តំ (ស្យា. ក.)] វាចេមិ, រត្តិន្ទិវមតន្ទិតោ.
‘‘សិទ្ធត្ថោ នាម សម្ពុទ្ធោ, លោកេ ឧប្បជ្ជិ តាវទេ;
តមន្ធការំ នាសេត្វា, ញាណាលោកំ បវត្តយិ.
‘‘មម អញ្ញតរោ សិស្សោ, សិស្សានំ សោ កថេសិ មេ;
សុត្វាន តេ ឯតមត្ថំ, អារោចេសុំ មមំ តទា.
‘‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, សព្ពញ្ញូ លោកនាយកោ;
តស្សានុវត្តតិ ជនោ, លាភោ អម្ហំ ន វិជ្ជតិ [ន ហេស្សតិ (សី. បី.)].
‘‘អធិច្ចុប្បត្តិកា ពុទ្ធា, ចក្ខុមន្តោ មហាយសា;
យំនូនាហំ ពុទ្ធសេដ្ឋំ, បស្សេយ្យំ លោកនាយកំ.
‘‘អជិនំ ¶ មេ គហេត្វាន, វាកចីរំ កមណ្ឌលុំ;
អស្សមា អភិនិក្ខម្ម, សិស្សេ អាមន្តយិំ អហំ.
‘‘ឱទុម្ពរិកបុប្ផំវ, ចន្ទម្ហិ សសកំ យថា;
វាយសានំ យថា ខីរំ, ទុល្លភោ លោកនាយកោ [ទុល្លភា លោកនាយកា (សី.), ទុល្លភំ លោកនាយកំ (ស្យា. បី. ក.)].
‘‘ពុទ្ធោ លោកម្ហិ ឧប្បន្នោ, មនុស្សត្តម្បិ ទុល្លភំ;
ឧភោសុ វិជ្ជមានេសុ, សវនញ្ច សុទុល្លភំ.
‘‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, ចក្ខុំ លច្ឆាម នោ ភវំ;
ឯថ សព្ពេ គមិស្សាម, សម្មាសម្ពុទ្ធសន្តិកំ.
‘‘កមណ្ឌលុធរា ¶ សព្ពេ, ខរាជិននិវាសិនោ;
តេ ជដា ភារភរិតា, និក្ខមុំ វិបិនា តទា.
‘‘យុគមត្តំ បេក្ខមានា, ឧត្តមត្ថំ គវេសិនោ;
អាសត្តិទោសរហិតា, អសម្ភីតាវ កេសរី.
‘‘អប្បកិច្ចា អលោលុប្បា, និបកា សន្តវុត្តិនោ;
ឧញ្ឆាយ ចរមានា តេ, ពុទ្ធសេដ្ឋមុបាគមុំ.
‘‘ទិយឌ្ឍយោជនេ ¶ សេសេ, ព្យាធិ មេ ឧបបជ្ជថ;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ សរិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពុទ្ធសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ពុទ្ធសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. ភិសទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឱគយ្ហ យំ [ឱគយ្ហាហំ (សី. ស្យា. បី.)] បោក្ខរណិំ, នានាកុញ្ជរសេវិតំ;
ឧទ្ធរាមិ ភិសំ តត្ថ, ឃាសហេតុ [អសនហេតុ (ស្យា.)] អហំ តទា.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, បទុមុត្តរសវ្ហយោ;
រត្តម្ពរធរោ [រត្តកម្ពលធរោ (ស្យា.)] ពុទ្ធោ, គច្ឆតិ អនិលញ្ជសេ.
‘‘ធុនន្តោ បំសុកូលានិ, សទ្ទមស្សោសហំ តទា;
ឧទ្ធំ និជ្ឈាយមានោហំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘តត្ថេវ ឋិតកោ សន្តោ, អាយាចិំ លោកនាយកំ;
មធុំ ភិសេហិ សវតិ, ខីរំ សប្បិំ មុឡាលិភិ.
‘‘បដិគ្គណ្ហាតុ មេ ពុទ្ធោ, អនុកម្បាយ ចក្ខុមា;
តតោ ការុណិកោ សត្ថា, ឱរុហិត្វា មហាយសោ.
‘‘បដិគ្គណ្ហិ មមំ ភិក្ខំ, អនុកម្បាយ ចក្ខុមា;
បដិគ្គហេត្វា សម្ពុទ្ធោ, អកា មេ អនុមោទនំ.
‘‘‘សុខី ¶ ហោតុ [ហោហិ (សី. ស្យា. បី. ក.)] មហាបុញ្ញ, គតិ តុយ្ហំ សមិជ្ឈតុ;
ឥមិនា ភិសទានេន, លភស្សុ វិបុលំ សុខំ’.
‘‘ឥទំ ¶ ¶ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ;
ភិក្ខមាទាយ សម្ពុទ្ធោ, អម្ពរេនាគមា ជិនោ.
‘‘តតោ ¶ ភិសំ គហេត្វាន, អាគច្ឆិំ មម អស្សមំ;
ភិសំ រុក្ខេ លគេត្វាន [លគ្គិត្វាន (ស្យា. ក.)], មម ទានមនុស្សរិំ.
‘‘មហាវាតោ វុដ្ឋហិត្វា, សញ្ចាលេសិ វនំ តទា;
អាកាសោ អភិនាទិត្ថ, អសនិយា ផលន្តិយា.
‘‘តតោ មេ អសនិបាតោ, មត្ថកេ និបតី តទា;
សោហំ និសិន្នកោ សន្តោ, តត្ថ កាលង្កតោ អហុំ.
‘‘បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តោ, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ;
កឡេវរំ មេ បតិតំ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ.
‘‘ឆឡសីតិសហស្សានិ, នារិយោ សមលង្កតា;
សាយបាតំ [សាយំ បាតំ (ស្យា. ក.)] ឧបដ្ឋន្តិ, ភិសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘មនុស្សយោនិមាគន្ត្វា, សុខិតោ ហោមហំ សទា;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ភិសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អនុកម្បិតកោ តេន, ទេវទេវេន តាទិនា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ភិសំ [ភិក្ខំ (សព្ពត្ថ)] អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភិសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ភិសទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ភិសទាយកត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ញាណថវិកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទក្ខិណេ ¶ ហិមវន្តស្ស, សុកតោ អស្សមោ មម;
ឧត្តមត្ថំ គវេសន្តោ, វសាមិ វិបិនេ តទា.
‘‘លាភាលាភេន ¶ សន្តុដ្ឋោ, មូលេន ច ផលេន ច;
អន្វេសន្តោ អាចរិយំ, វសាមិ ឯកកោ អហំ.
‘‘សុមេធោ នាម សម្ពុទ្ធោ, លោកេ ឧប្បជ្ជិ តាវទេ;
ចតុសច្ចំ បកាសេតិ, ឧទ្ធរន្តោ មហាជនំ.
‘‘នាហំ សុណោមិ សម្ពុទ្ធំ, នបិ មេ កោចិ សំសតិ [ភាសតិ (សី.), សាសតិ (ស្យា. បី.)];
អដ្ឋវស្សេ អតិក្កន្តេ, អស្សោសិំ លោកនាយកំ.
‘‘អគ្គិទារុំ ¶ នីហរិត្វា, សម្មជ្ជិត្វាន អស្សមំ;
ខារិភារំ គហេត្វាន, និក្ខមិំ វិបិនា អហំ.
‘‘ឯករត្តិំ ¶ វសន្តោហំ, គាមេសុ និគមេសុ ច;
អនុបុព្ពេន ចន្ទវតិំ, តទាហំ ឧបសង្កមិំ.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, សុមេធោ លោកនាយកោ;
ឧទ្ធរន្តោ ពហូ សត្តេ, ទេសេតិ អមតំ បទំ.
‘‘ជនកាយមតិក្កម្ម, វន្ទិត្វា ជិនសាគរំ;
ឯកំសំ អជិនំ កត្វា, សន្ថវិំ លោកនាយកំ.
‘‘‘តុវំ សត្ថា ច កេតុ ច, ធជោ យូបោ ច បាណិនំ;
បរាយនោ [បរាយណោ (សី. បី.)] បតិដ្ឋា ច, ទីបោ ច ទ្វិបទុត្តមោ.
ឯកវីសតិមំ ភាណវារំ.
‘‘‘នេបុញ្ញោ ទស្សនេ វីរោ, តារេសិ ជនតំ តុវំ;
នត្ថញ្ញោ តារកោ លោកេ, តវុត្តរិតរោ មុនេ.
‘‘‘សក្កា ថេវេ [ហវេ (សី. បី.) ភវេ (ស្យា. ក.)] កុសគ្គេន, បមេតុំ សាគរុត្តមេ [សាគរុត្តមោ (សី. ស្យា. បី.)];
នត្វេវ តវ សព្ពញ្ញុ, ញាណំ សក្កា បមេតវេ.
‘‘‘តុលទណ្ឌេ ¶ [តុលមណ្ឌលេ (សី. បី.)] ឋបេត្វាន, មហិំ [មហី (ស្យា. បី.)] សក្កា ធរេតវេ;
នត្វេវ តវ បញ្ញាយ, បមាណមត្ថិ ចក្ខុម.
‘‘‘អាកាសោ មិនិតុំ សក្កា, រជ្ជុយា អង្គុលេន វា;
នត្វេវ តវ សព្ពញ្ញុ, សីលំ សក្កា បមេតវេ.
‘‘‘មហាសមុទ្ទេ ¶ ឧទកំ, អាកាសោ ច វសុន្ធរា;
បរិមេយ្យានិ ឯតានិ, អប្បមេយ្យោសិ ចក្ខុម’.
‘‘ឆហិ ¶ គាថាហិ សព្ពញ្ញុំ, កិត្តយិត្វា មហាយសំ;
អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, តុណ្ហី អដ្ឋាសហំ តទា.
‘‘យំ វទន្តិ សុមេធោតិ, ភូរិបញ្ញំ សុមេធសំ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មេ ញាណំ បកិត្តេសិ, វិប្បសន្នេន ចេតសា;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សត្តសត្តតិ កប្បានិ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ.
‘‘‘អនេកសតក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘ទេវភូតោ ¶ មនុស្សោ វា, បុញ្ញកម្មសមាហិតោ;
អនូនមនសង្កប្បោ, តិក្ខបញ្ញោ ភវិស្សតិ’.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘អគារា អភិនិក្ខម្ម, បព្ពជិស្សតិ កិញ្ចនោ;
ជាតិយា សត្តវស្សេន, អរហត្តំ ផុសិស្សតិ.
‘‘យតោ សរាមិ អត្តានំ, យតោ បត្តោស្មិ សាសនំ;
ឯត្ថន្តរេ ន ជានាមិ, ចេតនំ អមនោរមំ.
‘‘សំសរិត្វា ភវេ សព្ពេ, សម្បត្តានុភវិំ អហំ;
ភោគេ ¶ មេ ឩនតា នត្ថិ, ផលំ ញាណស្ស ថោមនេ.
‘‘តិយគ្គី និព្ពុតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវា បរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ ¶ , យំ ញាណមថវិំ អហំ [មភិថោមយិំ (សី. បី.), មភិថោមហំ (ស្យា.)];
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលំ ញាណស្ស ថោមនេ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ញាណថវិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ញាណថវិកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ចន្ទនមាលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បញ្ច កាមគុណេ ហិត្វា, បិយរូបេ មនោរមេ;
អសីតិកោដិយោ ហិត្វា, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘បព្ពជិត្វាន កាយេន, បាបកម្មំ វិវជ្ជយិំ;
វចីទុច្ចរិតំ ហិត្វា, នទីកូលេ វសាមហំ.
‘‘ឯកកំ ¶ មំ វិហរន្តំ, ពុទ្ធសេដ្ឋោ ឧបាគមិ;
នាហំ ជានាមិ ពុទ្ធោតិ, អកាសិំ បដិសន្ថរំ [បដិសន្ធារំ (ក.)].
‘‘ករិត្វា បដិសន្ថារំ, នាមគោត្តមបុច្ឆហំ;
‘ទេវតានុសិ គន្ធព្ពោ, អទុ សក្កោ បុរិន្ទទោ.
‘‘‘កោ វា ត្វំ កស្ស វា បុត្តោ, មហាព្រហ្មា ឥធាគតោ;
វិរោចេសិ ទិសា សព្ពា, ឧទយំ សូរិយោ យថា.
‘‘‘សហស្សារានិ ¶ ចក្កានិ, បាទេ ទិស្សន្តិ មារិស;
កោ វា ត្វំ កស្ស វា បុត្តោ, កថំ ជានេមុ តំ មយំ;
នាមគោត្តំ បវេទេហិ, សំសយំ អបនេហិ មេ’.
‘‘‘នម្ហិ ទេវោ ន គន្ធព្ពោ, នម្ហិ [នាបិ (សី.)] សក្កោ បុរិន្ទទោ;
ព្រហ្មភាវោ ច មេ នត្ថិ, ឯតេសំ ឧត្តមោ អហំ.
‘‘‘អតីតោ វិសយំ តេសំ, ទាលយិំ កាមពន្ធនំ;
សព្ពេ កិលេសេ ឈាបេត្វា, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ’.
‘‘តស្ស ¶ ¶ វាចំ សុណិត្វាហំ, ឥទំ វចនមព្រវិំ;
‘យទិ ពុទ្ធោតិ សព្ពញ្ញូ, និសីទ ត្វំ មហាមុនេ.
‘តមហំ បូជយិស្សាមិ, ទុក្ខស្សន្តករោ តុវំ’;
‘‘បត្ថរិត្វា ជិនចម្មំ, អទាសិ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘និសីទិ តត្ថ ភគវា, សីហោវ គិរិគព្ភរេ;
ខិប្បំ បព្ពតមារុយ្ហ, អម្ពស្ស ផលមគ្គហិំ.
‘‘សាលកល្យាណិកំ បុប្ផំ, ចន្ទនញ្ច មហារហំ;
ខិប្បំ ¶ បគ្គយ្ហ តំ សព្ពំ, ឧបេត្វា លោកនាយកំ.
‘‘ផលំ ពុទ្ធស្ស ទត្វាន, សាលបុប្ផមបូជយិំ;
ចន្ទនំ អនុលិម្បិត្វា, អវន្ទិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វិបុលាយ ច បីតិយា;
អជិនម្ហិ និសីទិត្វា, សុមេធោ លោកនាយកោ.
‘‘មម កម្មំ បកិត្តេសិ, ហាសយន្តោ មមំ តទា;
‘ឥមិនា ផលទានេន, គន្ធមាលេហិ ចូភយំ.
‘‘‘បញ្ចវីសេ កប្បសតេ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
អនូនមនសង្កប្បោ, វសវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘ឆព្ពីសតិកប្បសតេ, មនុស្សត្តំ គមិស្សតិ;
ភវិស្សតិ ចក្កវត្តី, ចាតុរន្តោ មហិទ្ធិកោ.
‘‘‘វេភារំ នាម នគរំ, វិស្សកម្មេន មាបិតំ;
ហេស្សតិ សព្ពសោវណ្ណំ, នានារតនភូសិតំ.
‘‘‘ឯតេនេវ ឧបាយេន, សំសរិស្សតិ សោ ភវេ [យោនិសោ (ស្យា. បី.)];
សព្ពត្ថ បូជិតោ ហុត្វា, ទេវត្តេ អថ មានុសេ.
‘‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សតិ;
អគារា អភិនិក្ខម្ម, អនគារី ភវិស្សតិ;
អភិញ្ញាបារគូ ហុត្វា, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘ឥទំ ¶ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, សុមេធោ លោកនាយកោ;
មម និជ្ឈាយមានស្ស, បក្កាមិ អនិលញ្ជសេ.
‘‘តេន ¶ ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តុសិតតោ ¶ ចវិត្វាន, និព្ពត្តិំ មាតុកុច្ឆិយំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, យម្ហិ គព្ភេ វសាមហំ.
‘‘មាតុកុច្ឆិគតេ មយិ, អន្នបានញ្ច ភោជនំ;
មាតុយា មម ឆន្ទេន, និព្ពត្តតិ យទិច្ឆកំ.
‘‘ជាតិយា បញ្ចវស្សេន, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
ឱរោបិតម្ហិ កេសម្ហិ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘បុព្ពកម្មំ គវេសន្តោ, ឱរេន នាទ្ទសំ អហំ;
តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, មម កម្មមនុស្សរិំ.
‘‘នមោ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;
តវ សាសនមាគម្ម, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ចន្ទនមាលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ចន្ទនមាលិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ធាតុបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ លោកនាថម្ហិ, សិទ្ធត្ថេ លោកនាយកេ;
មម ញាតី សមានេត្វា, ធាតុបូជំ អកាសហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ធាតុមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធាតុបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធាតុបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ធាតុបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. បុលិនុប្បាទកត្ថេរអបទានំ
‘‘បព្ពតេ ¶ ¶ ហិមវន្តម្ហិ, ទេវលោ នាម តាបសោ;
តត្ថ មេ ចង្កមោ អាសិ, អមនុស្សេហិ មាបិតោ.
‘‘ជដាភារេន ¶ [ជដាភារស្ស (ស្យា. ក.)] ភរិតោ, កមណ្ឌលុធរោ សទា;
ឧត្តមត្ថំ គវេសន្តោ, វិបិនា និក្ខមិំ តទា.
‘‘ចុល្លាសីតិសហស្សានិ, សិស្សា មយ្ហំ ឧបដ្ឋហុំ;
សកកម្មាភិបសុតា, វសន្តិ វិបិនេ តទា.
‘‘អស្សមា អភិនិក្ខម្ម, អកំ បុលិនចេតិយំ;
នានាបុប្ផំ សមានេត្វា, តំ ចេតិយមបូជយិំ.
‘‘តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, អស្សមំ បវិសាមហំ;
សព្ពេ សិស្សា សមាគន្ត្វា, ឯតមត្ថំ បុច្ឆិំសុ មំ [ឯតមត្ថមបុច្ឆុ មំ (សី.), ឯតមត្តំ អបុច្ឆិំសុ (ស្យា. ក.)].
‘‘‘បុលិនេន កតោ ថូបោ [កតោ ថូបេ (សី.)], យំ ត្វំ ទេវ [ទេវំ (សី. បី.)] មស្សតិ;
មយម្បិ ញាតុមិច្ឆាម, បុដ្ឋោ អាចិក្ខ នោ តុវំ’.
‘‘‘និទ្ទិដ្ឋា នុ [និទ្ទិដ្ឋា នោ (សី. បី.), ទិដ្ឋានោ វោ (ស្យា.)] មន្តបទេ, ចក្ខុមន្តោ មហាយសា;
តេ ខោ អហំ នមស្សាមិ, ពុទ្ធសេដ្ឋេ មហាយសេ’.
‘‘‘កីទិសា តេ មហាវីរា, សព្ពញ្ញូ លោកនាយកា;
កថំវណ្ណា កថំសីលា, កីទិសា តេ មហាយសា’.
‘‘‘ពាត្តិំសលក្ខណា ¶ ពុទ្ធា, ចត្តាលីសទិជាបិ ច;
នេត្តា គោបខុមា តេសំ, ជិញ្ជុកា ផលសន្និភា.
‘‘‘គច្ឆមានា ច តេ ពុទ្ធា, យុគមត្តញ្ច បេក្ខរេ;
ន តេសំ ជាណុ នទតិ, សន្ធិសទ្ទោ ន សុយ្យតិ.
‘‘‘គច្ឆមានា ច សុគតា, ឧទ្ធរន្តាវ គច្ឆរេ;
បឋមំ ទក្ខិណំ បាទំ, ពុទ្ធានំ ឯស ធម្មតា.
‘‘‘អសម្ភីតា ¶ ច តេ ពុទ្ធា, មិគរាជាវ កេសរី;
នេវុក្កំសេន្តិ អត្តានំ, នោ ច វម្ភេន្តិ បាណិនំ.
‘‘‘មានាវមានតោ មុត្តា, សមា សព្ពេសុ បាណិសុ;
អនត្តុក្កំសកា ពុទ្ធា, ពុទ្ធានំ ឯស ធម្មតា.
‘‘‘ឧប្បជ្ជន្តា ¶ ច សម្ពុទ្ធា, អាលោកំ ទស្សយន្តិ តេ;
ឆប្បការំ បកម្បេន្តិ, កេវលំ វសុធំ ឥមំ.
‘‘‘បស្សន្តិ ¶ និរយញ្ចេតេ, និព្ពាតិ និរយោ តទា;
បវស្សតិ មហាមេឃោ, ពុទ្ធានំ ឯស ធម្មតា.
‘‘‘ឦទិសា តេ មហានាគា, អតុលា ច [តេ (ស្យា. ក.)] មហាយសា;
វណ្ណតោ អនតិក្កន្តា, អប្បមេយ្យា តថាគតា’.
‘‘‘អនុមោទិំសុ មេ វាក្យំ, សព្ពេ សិស្សា សគារវា;
តថា ច បដិបជ្ជិំសុ, យថាសត្តិ យថាពលំ’.
‘‘បដិបូជេន្តិ បុលិនំ, សកកម្មាភិលាសិនោ;
សទ្ទហន្តា មម វាក្យំ, ពុទ្ធសក្កតមានសា [ពុទ្ធត្តគតមានសា (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘តទា ចវិត្វា តុសិតា, ទេវបុត្តោ មហាយសោ;
ឧប្បជ្ជិ មាតុកុច្ឆិម្ហិ, ទសសហស្សិ កម្បថ.
‘‘អស្សមស្សាវិទូរម្ហិ, ចង្កមម្ហិ ឋិតោ អហំ;
សព្ពេ សិស្សា សមាគន្ត្វា, អាគច្ឆុំ មម សន្តិកេ.
‘‘ឧសភោវ មហី នទតិ, មិគរាជាវ កូជតិ;
សុសុមារោវ [សុំសុមារោវ (សី. ស្យា. បី.)] សឡតិ, កិំ វិបាកោ ភវិស្សតិ.
‘‘យំ ¶ ¶ បកិត្តេមិ សម្ពុទ្ធំ, សិកតាថូបសន្តិកេ;
សោ ទានិ ភគវា សត្ថា, មាតុកុច្ឆិមុបាគមិ.
‘‘តេសំ ធម្មកថំ វត្វា, កិត្តយិត្វា មហាមុនិំ;
ឧយ្យោជេត្វា សកេ សិស្សេ, បល្លង្កមាភុជិំ អហំ.
‘‘ពលញ្ច វត មេ ខីណំ, ព្យាធិនា [ព្យាធិតោ (សី. ស្យា. បី. ក.)] បរមេន តំ;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ សរិត្វាន, តត្ថ កាលង្កតោ [កាលកតោ (សី. បី.)] អហំ.
‘‘សព្ពេ សិស្សា សមាគន្ត្វា, អកំសុ ចិតកំ តទា;
កឡេវរញ្ច មេ គយ្ហ, ចិតកំ អភិរោបយុំ.
‘‘ចិតកំ បរិវារេត្វា, សីសេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សោកសល្លបរេតា តេ, វិក្កន្ទិំសុ សមាគតា.
‘‘តេសំ លាលប្បមានានំ, អគមំ ចិតកំ តទា;
‘អហំ អាចរិយោ តុម្ហំ, មា សោចិត្ថ សុមេធសា.
‘‘‘សទត្ថេ ¶ វាយមេយ្យាថ, រត្តិន្ទិវមតន្ទិតា;
មា វោ បមត្តា អហុត្ថ [អហុវត្ថ (សី.)], ខណោ វោ បដិបាទិតោ’.
‘‘សកេ សិស្សេនុសាសិត្វា, ទេវលោកំ បុនាគមិំ;
អដ្ឋារស ច កប្បានិ, ទេវលោកេ រមាមហំ.
‘‘សតានំ ¶ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
អនេកសតក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘អវសេសេសុ កប្បេសុ, វោកិណ្ណោ [វោកិណ្ណំ (សី. ស្យា. ក.)] សំសរិំ អហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧប្បាទស្ស ឥទំ ផលំ [បុលិនបូជាយិទំ ផលំ (សី.)].
‘‘យថា ¶ កោមុទិកេ មាសេ, ពហូ បុប្ផន្តិ បាទបា;
តថេវាហម្បិ សមយេ, បុប្ផិតោម្ហិ មហេសិនា.
‘‘វីរិយំ មេ ធុរធោរយ្ហំ, យោគក្ខេមាធិវាហនំ;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិកិត្តយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បុលិនុប្បាទកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បុលិនុប្បាទកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. តរណិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អត្ថទស្សី តុ ភគវា, សយម្ភូ លោកនាយកោ;
វិនតា នទិយា តីរំ [តីរេ (ស្យា. បី. ក.)], ឧបាគច្ឆិ តថាគតោ.
‘‘ឧទកា អភិនិក្ខម្ម, កច្ឆបោ វារិគោចរោ;
ពុទ្ធំ តារេតុកាមោហំ, ឧបេសិំ លោកនាយកំ.
‘‘‘អភិរូហតុ ¶ ¶ មំ ពុទ្ធោ, អត្ថទស្សី មហាមុនិ;
អហំ តំ តារយិស្សាមិ, ទុក្ខស្សន្តករោ តុវំ’.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, អត្ថទស្សី មហាយសោ;
អភិរូហិត្វា មេ បិដ្ឋិំ, អដ្ឋាសិ លោកនាយកោ.
‘‘យតោ សរាមិ អត្តានំ, យតោ បត្តោស្មិ វិញ្ញុតំ;
សុខំ មេ តាទិសំ នត្ថិ, ផុដ្ឋេ បាទតលេ យថា.
‘‘ឧត្តរិត្វាន សម្ពុទ្ធោ, អត្ថទស្សី មហាយសោ;
នទីតីរម្ហិ ឋត្វាន, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យាវតា ¶ វត្តតេ ចិត្តំ, គង្គាសោតំ តរាមហំ;
អយញ្ច កច្ឆបោ រាជា, តារេសិ មម បញ្ញវា.
‘‘‘ឥមិនា ពុទ្ធតរណេន, មេត្តចិត្តវតាយ ច;
អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ.
‘‘‘ទេវលោកា ឥធាគន្ត្វា, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
ឯកាសនេ និសីទិត្វា, កង្ខាសោតំ តរិស្សតិ.
‘‘‘យថាបិ ¶ ភទ្ទកេ ខេត្តេ, ពីជំ អប្បម្បិ រោបិតំ;
សម្មាធារេ បវច្ឆន្តេ, ផលំ តោសេតិ កស្សកំ [កស្សកេ (ស្យា.)].
‘‘‘តថេវិទំ ពុទ្ធខេត្តំ, សម្មាសម្ពុទ្ធទេសិតំ;
សម្មាធារេ បវច្ឆន្តេ, ផលំ មំ តោសយិស្សតិ’.
‘‘បធានបហិតត្តោម្ហិ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘អដ្ឋារសេ ¶ កប្បសតេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តរណាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តរណិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
តរណិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. ធម្មរុចិយត្ថេរអបទានំ
‘‘យទា ¶ ទីបង្ករោ ពុទ្ធោ, សុមេធំ ព្យាករី ជិនោ;
‘អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, អយំ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ឥមស្ស ជនិកា មាតា, មាយា នាម ភវិស្សតិ;
បិតា សុទ្ធោទនោ នាម, អយំ ហេស្សតិ គោតមោ.
‘‘‘បធានំ បទហិត្វាន, កត្វា ទុក្ករការិកំ;
អស្សត្ថមូលេ សម្ពុទ្ធោ, ពុជ្ឈិស្សតិ មហាយសោ.
‘‘‘ឧបតិស្សោ កោលិតោ ច, អគ្គា ហេស្សន្តិ សាវកា;
អានន្ទោ នាម នាមេន [អានន្ទោ នាមុបដ្ឋាកោ (ស្យា.)], ឧបដ្ឋិស្សតិមំ ជិនំ.
‘‘‘ខេមា ¶ ឧប្បលវណ្ណា ច, អគ្គា ហេស្សន្តិ សាវិកា;
ចិត្តោ អាឡវកោ ចេវ, អគ្គា ហេស្សន្តុបាសកា.
‘‘‘ខុជ្ជុត្តរា ¶ នន្ទមាតា, អគ្គា ហេស្សន្តុបាសិកា;
ពោធិ ឥមស្ស វីរស្ស, អស្សត្ថោតិ បវុច្ចតិ’.
‘‘ឥទំ ¶ សុត្វាន វចនំ, អសមស្ស មហេសិនោ;
អាមោទិតា នរមរូ, នមស្សន្តិ កតញ្ជលី.
‘‘តទាហំ មាណវោ អាសិំ, មេឃោ នាម សុសិក្ខិតោ;
សុត្វា ព្យាករណំ សេដ្ឋំ, សុមេធស្ស មហាមុនេ.
‘‘សំវិសដ្ឋោ ភវិត្វាន, សុមេធេ ករុណាសយេ [ករុណាលយេ (ស្យា.)];
បព្ពជន្តញ្ច តំ វីរំ, សហាវ អនុបព្ពជិំ.
‘‘សំវុតោ បាតិមោក្ខស្មិំ, ឥន្ទ្រិយេសុ ច បញ្ចសុ;
សុទ្ធាជីវោ សតោ វីរោ, ជិនសាសនការកោ.
‘‘ឯវំ វិហរមានោហំ, បាបមិត្តេន កេនចិ;
និយោជិតោ អនាចារេ, សុមគ្គា បរិធំសិតោ.
‘‘វិតក្កវសិកោ ហុត្វា, សាសនតោ អបក្កមិំ;
បច្ឆា តេន កុមិត្តេន, បយុត្តោ មាតុឃាតនំ.
‘‘អករិំ អានន្តរិយំ [អករិំ នន្តរិយញ្ច (ស្យា. ក.)], ឃាតយិំ ទុដ្ឋមានសោ;
តតោ ចុតោ មហាវីចិំ, ឧបបន្នោ សុទារុណំ.
‘‘វិនិបាតគតោ ¶ សន្តោ, សំសរិំ ទុក្ខិតោ ចិរំ;
ន បុនោ អទ្ទសំ វីរំ, សុមេធំ នរបុង្គវំ.
‘‘អស្មិំ ¶ កប្បេ សមុទ្ទម្ហិ, មច្ឆោ អាសិំ តិមិង្គលោ;
ទិស្វាហំ សាគរេ នាវំ, គោចរត្ថមុបាគមិំ.
‘‘ទិស្វា មំ វាណិជា ភីតា, ពុទ្ធសេដ្ឋមនុស្សរុំ;
គោតមោតិ មហាឃោសំ, សុត្វា តេហិ ឧទីរិតំ.
‘‘បុព្ពសញ្ញំ សរិត្វាន, តតោ កាលង្កតោ អហំ;
សាវត្ថិយំ កុលេ ឥទ្ធេ, ជាតោ ព្រាហ្មណជាតិយំ.
‘‘អាសិំ ធម្មរុចិ នាម, សព្ពបាបជិគុច្ឆកោ;
ទិស្វាហំ លោកបជ្ជោតំ, ជាតិយា សត្តវស្សិកោ.
‘‘មហាជេតវនំ ¶ គន្ត្វា, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
ឧបេមិ ពុទ្ធំ តិក្ខត្តុំ, រត្តិយា ទិវសស្ស ច.
‘‘តទា ទិស្វា មុនិ អាហ, ចិរំ ធម្មរុចីតិ មំ;
តតោហំ អវចំ ពុទ្ធំ, បុព្ពកម្មបភាវិតំ.
‘‘សុចិរំ សតបុញ្ញលក្ខណំ, បតិបុព្ពេន វិសុទ្ធបច្ចយំ;
អហមជ្ជសុបេក្ខនំ ¶ វត, តវ បស្សាមិ និរុបមំ វិគ្គហំ [និរូបមគ្គហំ (សី.)].
‘‘សុចិរំ វិហតត្តមោ មយា, សុចិរក្ខេន នទី វិសោសិតា;
សុចិរំ អមលំ វិសោធិតំ, នយនំ ញាណមយំ មហាមុនេ.
‘‘ចិរកាលសមង្គិតោ ¶ [ចិរកាលំ សមាគតោ (បី.)] តយា, អវិនដ្ឋោ បុនរន្តរំ ចិរំ;
បុនរជ្ជសមាគតោ តយា, ន ហិ នស្សន្តិ កតានិ គោតម.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ធម្មរុចិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ធម្មរុចិយត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. សាលមណ្ឌបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អជ្ឈោគាហេត្វា ¶ សាលវនំ, សុកតោ អស្សមោ មម;
សាលបុប្ផេហិ សញ្ឆន្នោ, វសាមិ វិបិនេ តទា.
‘‘បិយទស្សី ច ភគវា, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
វិវេកកាមោ សម្ពុទ្ធោ, សាលវនមុបាគមិ.
‘‘អស្សមា អភិនិក្ខម្ម, បវនំ អគមាសហំ;
មូលផលំ គវេសន្តោ, អាហិណ្ឌាមិ វនេ តទា.
‘‘តត្ថទ្ទសាសិំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, បិយទស្សិំ មហាយសំ;
សុនិសិន្នំ សមាបន្នំ, វិរោចន្តំ មហាវនេ.
‘‘ចតុទណ្ឌេ ¶ ឋបេត្វាន, ពុទ្ធស្ស ឧបរី អហំ;
មណ្ឌបំ សុកតំ កត្វា, សាលបុប្ផេហិ ឆាទយិំ.
‘‘សត្តាហំ ធារយិត្វាន, មណ្ឌបំ សាលឆាទិតំ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ពុទ្ធសេដ្ឋមវន្ទហំ.
‘‘ភគវា ¶ តម្ហិ សមយេ, វុដ្ឋហិត្វា សមាធិតោ;
យុគមត្តំ បេក្ខមានោ, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘សាវកោ វរុណោ នាម, បិយទស្សិស្ស សត្ថុនោ;
វសីសតសហស្សេហិ, ឧបគច្ឆិ វិនាយកំ.
‘‘បិយទស្សី ច ភគវា, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, សិតំ បាតុករី ជិនោ.
‘‘អនុរុទ្ធោ ឧបដ្ឋាកោ, បិយទស្សិស្ស សត្ថុនោ;
ឯកំសំ ចីវរំ កត្វា, អបុច្ឆិត្ថ មហាមុនិំ.
‘‘‘កោ នុ ខោ ភគវា ហេតុ, សិតកម្មស្ស សត្ថុនោ;
ការណេ វិជ្ជមានម្ហិ, សត្ថា បាតុករេ សិតំ’.
‘‘‘សត្តាហំ សាលច្ឆទនំ [បុប្ផឆទនំ (សី. ស្យា. បី.)], យោ មេ ធារេសិ មាណវោ;
តស្ស កម្មំ សរិត្វាន, សិតំ បាតុករិំ អហំ.
‘‘‘អនោកាសំ ន បស្សាមិ, យត្ថ [យំ តំ (ស្យា. បី. ក.)] បុញ្ញំ វិបច្ចតិ;
ទេវលោកេ ¶ មនុស្សេ វា, ឱកាសោវ ន សម្មតិ.
‘‘‘ទេវលោកេ ¶ វសន្តស្ស, បុញ្ញកម្មសមង្គិនោ;
យាវតា បរិសា តស្ស, សាលច្ឆន្នា ភវិស្សតិ.
‘‘‘តត្ថ ទិព្ពេហិ នច្ចេហិ, គីតេហិ វាទិតេហិ ច;
រមិស្សតិ សទា សន្តោ, បុញ្ញកម្មសមាហិតោ.
‘‘‘យាវតា បរិសា តស្ស, គន្ធគន្ធី ភវិស្សតិ;
សាលស្ស បុប្ផវស្សោ ច, បវស្សិស្សតិ តាវទេ.
‘‘‘តតោ ចុតោយំ មនុជោ, មានុសំ អាគមិស្សតិ;
ឥធាបិ សាលច្ឆទនំ, សព្ពកាលំ ធរិស្សតិ [ធរិយតិ (សី. បី.)].
‘‘‘ឥធ ¶ នច្ចញ្ច គីតញ្ច, សម្មតាឡសមាហិតំ;
បរិវារេស្សន្តិ មំ និច្ចំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘‘ឧគ្គច្ឆន្តេ ច សូរិយេ, សាលវស្សំ បវស្សតិ;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តំ, វស្សតេ សព្ពកាលិកំ.
‘‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘ធម្មំ អភិសមេន្តស្ស, សាលច្ឆន្នំ ភវិស្សតិ;
ចិតកេ ឈាយមានស្ស, ឆទនំ តត្ថ ហេស្សតិ’.
‘‘វិបាកំ កិត្តយិត្វាន, បិយទស្សី មហាមុនិ;
បរិសាយ ធម្មំ ទេសេសិ, តប្បេន្តោ ធម្មវុដ្ឋិយា.
‘‘តិំសកប្បានិ ¶ ¶ ទេវេសុ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សដ្ឋិ ច សត្តក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘ទេវលោកា ឥធាគន្ត្វា, លភាមិ វិបុលំ សុខំ;
ឥធាបិ សាលច្ឆទនំ, មណ្ឌបស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘អយំ បច្ឆិមកោ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
ឥធាបិ សាលច្ឆទនំ, ហេស្សតិ សព្ពកាលិកំ.
‘‘មហាមុនិំ តោសយិត្វា, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘អដ្ឋារសេ ¶ កប្បសតេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា សាលមណ្ឌបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សាលមណ្ឌបិយត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
បំសុកូលវគ្គោ ឯកូនបញ្ញាសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
បំសុកូលំ ¶ ពុទ្ធសញ្ញី, ភិសទោ ញាណកិត្តកោ;
ចន្ទនី ធាតុបូជី ច, បុលិនុប្បាទកោបិ ច.
តរណោ ធម្មរុចិកោ, សាលមណ្ឌបិយោ តថា;
សតានិ ទ្វេ ហោន្តិ គាថា, ឩនវីសតិមេវ ច.
៥០. កិង្កណិបុប្ផវគ្គោ
១. តិកិង្កណិបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ¶ ¶ ជោតន្តំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, វិបស្សិំ លោកនាយកំ.
‘‘តីណិ កិង្កណិបុប្ផានិ, បគ្គយ្ហ អភិរោបយិំ;
សម្ពុទ្ធមភិបូជេត្វា, គច្ឆាមិ ទក្ខិណាមុខោ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិកិង្កណិបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិកិង្កណិបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. បំសុកូលបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ , ឧទង្គណោ នាម បព្ពតោ;
តត្ថទ្ទសំ បំសុកូលំ, ទុមគ្គម្ហិ វិលម្ពិតំ.
‘‘តីណិ កិង្កណិបុប្ផានិ, ឱចិនិត្វានហំ តទា;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បំសុកូលមបូជយិំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បូជិត្វា អរហទ្ធជំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បំសុកូលបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បំសុកូលបូជកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. កោរណ្ឌបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វនកម្មិកោ ¶ បុរេ អាសិំ, បិតុមាតុមតេនហំ [បិតុបេតាមហេនហំ (សី. ស្យា. បី.)];
បសុមារេន ជីវាមិ, កុសលំ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘មម អាសយសាមន្តា, តិស្សោ លោកគ្គនាយកោ;
បទានិ តីណិ ទស្សេសិ, អនុកម្បាយ ចក្ខុមា.
‘‘អក្កន្តេ ច បទេ ទិស្វា, តិស្សនាមស្ស សត្ថុនោ;
ហដ្ឋោ ហដ្ឋេន ចិត្តេន, បទេ ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘កោរណ្ឌំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, បាទបំ ធរណីរុហំ;
សកោសកំ គហេត្វាន, បទសេដ្ឋមបូជយិំ [បទសេដ្ឋេ អបូជយិំ (សី. បី.)].
‘‘តេន ¶ ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
កោរណ្ឌកឆវិ ហោមិ, សុប្បភាសោ [សបភាសោ (សី. ស្យា. បី. ក.)] ភវាមហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បទបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កោរណ្ឌបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កោរណ្ឌបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. កិំសុកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កិំសុកំ បុប្ផិតំ ទិស្វា, បគ្គហេត្វាន អញ្ជលិំ;
ពុទ្ធសេដ្ឋំ សរិត្វាន, អាកាសេ អភិបូជយិំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កិំសុកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កិំសុកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. ឧបឌ្ឍទុស្សទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរភគវតោ ¶ ¶ , សុជាតោ នាម សាវកោ;
បំសុកូលំ គវេសន្តោ, សង្ការេ ចរតេ [ចរតី (សី. ក.)] តទា.
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, បរេសំ ភតកោ អហំ;
ឧបឌ្ឍទុស្សំ ទត្វាន, សិរសា អភិវាទយិំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តេត្តិំសក្ខត្តុំ ¶ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សត្តសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
ឧបឌ្ឍទុស្សទានេន, មោទាមិ អកុតោភយោ.
‘‘ឥច្ឆមានោ ចហំ អជ្ជ, សកាននំ សបព្ពតំ;
ខោមទុស្សេហិ ឆាទេយ្យំ, អឌ្ឍទុស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អឌ្ឍទុស្សស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧបឌ្ឍទុស្សទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧបឌ្ឍទុស្សទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឃតមណ្ឌទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុចិន្តិតំ ភគវន្តំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ;
ឧបវិដ្ឋំ មហារញ្ញំ, វាតាពាធេន បីឡិតំ.
‘‘ទិស្វា ¶ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ឃតមណ្ឌមុបានយិំ;
កតត្តា អាចិតត្តា [ឧបចិតត្តា (ស្យា. ក.)] ច, គង្គា ភាគីរថី អយំ.
‘‘មហាសមុទ្ទា ចត្តារោ, ឃតំ សម្បជ្ជរេ មម;
អយញ្ច បថវី ឃោរា, អប្បមាណា អសង្ខិយា.
‘‘មម សង្កប្បមញ្ញាយ, ភវតេ មធុសក្ករា [មធុសក្ខរា (ស្យា. ក.)];
ចាតុទ្ទីបា ឥមេ រុក្ខា, បាទបា ធរណីរុហា.
‘‘មម ¶ សង្កប្បមញ្ញាយ, កប្បរុក្ខា ភវន្តិ តេ;
បញ្ញាសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘ឯកបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ [ឆនវុតេ ឥតោ (សី.)] កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឃតមណ្ឌស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឃតមណ្ឌទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឃតមណ្ឌទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. ឧទកទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរពុទ្ធស្ស ¶ , ភិក្ខុសង្ឃេ អនុត្តរេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, បានីឃដមបូរយិំ.
‘‘បព្ពតគ្គេ ទុមគ្គេ វា, អាកាសេ វាថ ភូមិយំ;
យទា បានីយមិច្ឆាមិ, ខិប្បំ និព្ពត្តតេ មម.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទកទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧទកទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឧទកទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. បុលិនថូបិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ , យមកោ នាម បព្ពតោ;
អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតា.
‘‘នារទោ នាម នាមេន, ជដិលោ ឧគ្គតាបនោ;
ចតុទ្ទសសហស្សានិ, សិស្សា បរិចរន្តិ មំ.
‘‘បដិសល្លីនកោ សន្តោ, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;
‘សព្ពោ ជនោ មំ បូជេតិ, នាហំ បូជេមិ កិញ្ចនំ.
‘‘‘ន មេ ឱវាទកោ អត្ថិ, វត្តា កោចិ ន វិជ្ជតិ;
អនាចរិយុបជ្ឈាយោ, វនេ វាសំ ឧបេមហំ.
‘‘‘ឧបាសមានោ យមហំ, គរុចិត្តំ ឧបដ្ឋហេ;
សោ មេ អាចរិយោ នត្ថិ, វនវាសោ និរត្ថកោ.
‘‘‘អាយាគំ មេ គវេសិស្សំ, គរុំ ភាវនិយំ តថា;
សាវស្សយោ វសិស្សាមិ, ន កោចិ គរហិស្សតិ’.
‘‘ឧត្តានកូលា នទិកា, សុបតិត្ថា មនោរមា;
សំសុទ្ធបុលិនាកិណ្ណា, អវិទូរេ មមស្សមំ.
‘‘នទិំ ¶ អមរិកំ នាម, ឧបគន្ត្វានហំ តទា;
សំវឌ្ឍយិត្វា បុលិនំ, អកំ បុលិនចេតិយំ.
‘‘យេ ¶ តេ អហេសុំ សម្ពុទ្ធា, ភវន្តករណា មុនី;
តេសំ ឯតាទិសោ ថូបោ, តំ និមិត្តំ ករោមហំ.
‘‘ករិត្វា ¶ បុលិនំ [បុឡិនេ (សី. ស្យា. បី.)] ថូបំ, សោវណ្ណំ មាបយិំ អហំ;
សោណ្ណកិង្កណិបុប្ផានិ, សហស្សេ តីណិ បូជយិំ.
‘‘សាយបាតំ នមស្សាមិ, វេទជាតោ កតញ្ជលី;
សម្មុខា វិយ សម្ពុទ្ធំ, វន្ទិំ បុលិនចេតិយំ.
‘‘យទា កិលេសា ជាយន្តិ, វិតក្កា គេហនិស្សិតា;
សរាមិ សុកតំ ថូបំ, បច្ចវេក្ខាមិ តាវទេ.
‘‘ឧបនិស្សាយ វិហរំ, សត្ថវាហំ វិនាយកំ;
កិលេសេ សំវសេយ្យាសិ, ន យុត្តំ តវ មារិស.
‘‘សហ ¶ អាវជ្ជិតេ ថូបេ, គារវំ ហោតិ មេ តទា;
កុវិតក្កេ វិនោទេសិំ, នាគោ តុត្តដ្ដិតោ យថា.
‘‘ឯវំ វិហរមានំ មំ, មច្ចុរាជាភិមទ្ទថ;
តត្ថ កាលង្កតោ សន្តោ, ព្រហ្មលោកមគច្ឆហំ.
‘‘យាវតាយុំ វសិត្វាន, តិទិវេ [តិទសេ (សី. បី.)] ឧបបជ្ជហំ;
អសីតិក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘សតានំ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘សោណ្ណកិង្កណិបុប្ផានំ ¶ [តេសំ កិង្កណិបុប្ផានំ (សី.)], វិបាកំ អនុភោមហំ;
ធាតីសតសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ [មេ (ក.)] ភវេ.
‘‘ថូបស្ស បរិចិណ្ណត្តា, រជោជល្លំ ន លិម្បតិ;
គត្តេ សេទា ន មុច្ចន្តិ, សុប្បភាសោ ភវាមហំ.
‘‘អហោ មេ សុកតោ ថូបោ, សុទិដ្ឋាមរិកា នទី;
ថូបំ កត្វាន បុលិនំ, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘កុសលំ កត្តុកាមេន, ជន្តុនា សារគាហិនា;
នត្ថិ ខេត្តំ អខេត្តំ វា, បដិបត្តីវ សាធកា [សារិកា (បី.), សារកា (ស្យា.), សារតា (ក.)].
‘‘យថាបិ ពលវា បោសោ, អណ្ណវំ តរិតុស្សហេ;
បរិត្តំ កដ្ឋមាទាយ, បក្ខន្ទេយ្យ មហាសរំ.
‘‘ឥមាហំ កដ្ឋំ និស្សាយ, តរិស្សាមិ មហោទធិំ;
ឧស្សាហេន វីរិយេន, តរេយ្យ ឧទធិំ នរោ.
‘‘តថេវ ¶ ¶ មេ កតំ កម្មំ, បរិត្តំ ថោកកញ្ច យំ;
តំ កម្មំ ឧបនិស្សាយ, សំសារំ សមតិក្កមិំ.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
សាវត្ថិយំ បុរេ ជាតោ, មហាសាលេ សុអឌ្ឍកេ.
‘‘សទ្ធា មាតា បិតា មយ្ហំ, ពុទ្ធស្ស សរណំ គតា;
ឧភោ ទិដ្ឋបទា ឯតេ, អនុវត្តន្តិ សាសនំ.
‘‘ពោធិបបដិកំ ¶ គយ្ហ, សោណ្ណថូបមការយុំ;
សាយបាតំ [សាយំ បាតំ (ស្យា. ក.)] នមស្សន្តិ, សក្យបុត្តស្ស សម្មុខា.
‘‘ឧបោសថម្ហិ ¶ ទិវសេ, សោណ្ណថូបំ វិនីហរុំ;
ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ កិត្តេន្តា, តិយាមំ វីតិនាមយុំ.
‘‘សហ ទិស្វានហំ [បសាទេត្វានហំ (ក.)] ថូបំ, សរិំ បុលិនចេតិយំ;
ឯកាសនេ និសីទិត្វា, អរហត្តមបាបុណិំ.
ទ្វាវីសតិមំ ភាណវារំ.
‘‘គវេសមានោ តំ វីរំ, ធម្មសេនាបតិទ្ទសំ;
អគារា និក្ខមិត្វាន, បព្ពជិំ តស្ស សន្តិកេ.
‘‘ជាតិយា សត្តវស្សេន, អរហត្តមបាបុណិំ;
ឧបសម្បាទយី ពុទ្ធោ, គុណមញ្ញាយ ចក្ខុមា.
‘‘ទារកេនេវ សន្តេន, កិរិយំ និដ្ឋិតំ មយា;
កតំ មេ ករណីយជ្ជ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘សព្ពវេរភយាតីតោ, សព្ពសង្គាតិគោ [សព្ពសង្កាតិតោ (ក.)] ឥសិ;
សាវកោ តេ មហាវីរ, សោណ្ណថូបស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា បុលិនថូបិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បុលិនថូបិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. នឡកុដិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ , ហារិតោ នាម បព្ពតោ;
សយម្ភូ នារទោ នាម, រុក្ខមូលេ វសី តទា.
‘‘នឡាគារំ ¶ ករិត្វាន, តិណេន ឆាទយិំ អហំ;
ចង្កមំ សោធយិត្វាន, សយម្ភុស្ស អទាសហំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, នឡកុដិកនិម្មិតំ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពេធំ, តិំសយោជនវិត្ថតំ.
‘‘ចតុទ្ទសេសុ កប្បេសុ, ទេវលោកេ រមិំ អហំ;
ឯកសត្តតិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ.
‘‘ចតុតិំសតិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ធម្មបាសាទមារុយ្ហ, សព្ពាការវរូបមំ;
យទិច្ឆកាហំ វិហរេ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, នឡកុដិយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នឡកុដិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
នឡកុដិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បិយាលផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ បុរេ អាសិំ, វិបិនេ វិចរំ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សព្ពធម្មាន បារគុំ.
‘‘បិយាលផលមាទាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
បុញ្ញក្ខេត្តស្ស វីរស្ស, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ឯកតិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បិយាលផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បិយាលផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
កិង្កណិបុប្ផវគ្គោ បញ្ញាសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
កិង្កណី បំសុកូលញ្ច, កោរណ្ឌមថ កិំសុកំ;
ឧបឌ្ឍទុស្សី ឃតទោ, ឧទកំ ថូបការកោ.
នឡការី ច នវមោ, បិយាលផលទាយកោ;
សតមេកញ្ច គាថានំ, នវកញ្ច តទុត្តរិ.
អថ វគ្គុទ្ទានំ –
មេត្តេយ្យវគ្គោ ភទ្ទាលិ, សកិំសម្មជ្ជកោបិ ច;
ឯកវិហារី វិភីតកី, ជគតី សាលបុប្ផិយោ.
នឡាគារំ បំសុកូលំ, កិង្កណិបុប្ផិយោ តថា;
អសីតិ ទ្វេ ច គាថាយោ, ចតុទ្ទសសតានិ ច.
មេត្តេយ្យវគ្គទសកំ.
បញ្ចមសតកំ សមត្តំ.
៥១. កណិការវគ្គោ
១. តិកណិការបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធោ ¶ ¶ ¶ នាម សម្ពុទ្ធោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ;
វិវេកកាមោ សម្ពុទ្ធោ, ហិមវន្តមុបាគមិំ.
‘‘អជ្ឈោគយ្ហ ហិមវន្តំ, អគ្គោ ការុណិកោ មុនិ;
បល្លង្កមាភុជិត្វាន, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘វិជ្ជាធរោ តទា អាសិំ, អន្តលិក្ខចរោ អហំ;
តិសូលំ សុកតំ គយ្ហ, គច្ឆាមិ អម្ពរេ តទា.
‘‘បព្ពតគ្គេ យថា អគ្គិ, បុណ្ណមាយេវ ចន្ទិមា;
វនេ ឱភាសតេ ពុទ្ធោ, សាលរាជាវ ផុល្លិតោ.
‘‘វនគ្គា ¶ និក្ខមិត្វាន, ពុទ្ធរំសីភិធាវរេ;
នឡគ្គិវណ្ណសង្កាសា, ទិស្វា ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘វិចិនំ អទ្ទសំ បុប្ផំ, កណិការំ ទេវគន្ធិកំ;
តីណិ បុប្ផានិ អាទាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋមបូជយិំ.
‘‘ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, តីណិ បុប្ផានិ មេ តទា;
ឧទ្ធំវណ្ដា អធោបត្តា, ឆាយំ កុព្ពន្តិ សត្ថុនោ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ ¶ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, កណិការីតិ ញាយតិ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពេធំ, តិំសយោជនវិត្ថតំ.
‘‘សហស្សកណ្ឌំ សតភេណ្ឌុ [សតគេណ្ឌុ (ស្យា.)], ធជាលុហរិតាមយំ;
សតសហស្សនិយ្យូហា, ព្យម្ហេ បាតុភវិំសុ មេ.
‘‘សោណ្ណមយា មណិមយា, លោហិតង្គមយាបិ ច;
ផលិកាបិ ច បល្លង្កា, យេនិច្ឆកា យទិច្ឆកា [យេនិច្ឆយា យទិច្ឆកំ (ស្យា.), យទិច្ឆកាយទិច្ឆកា (ក.)].
‘‘មហារហញ្ច ¶ ¶ សយនំ, តូលិកាវិកតីយុតំ;
ឧទ្ធលោមិកឯកន្តំ, ពិម្ពោហនសមាយុតំ [ពិព្ពោហនសមាយុតំ… (ស្យា. ក.)].
‘‘ភវនា និក្ខមិត្វាន, ចរន្តោ ទេវចារិកំ;
យទា ឥច្ឆាមិ គមនំ, ទេវសង្ឃបុរក្ខតោ.
‘‘បុប្ផស្ស ហេដ្ឋា តិដ្ឋាមិ, ឧបរិច្ឆទនំ មម;
សមន្តា យោជនសតំ, កណិការេហិ ឆាទិតំ.
‘‘សដ្ឋិតុរិយសហស្សានិ, សាយបាតមុបដ្ឋហុំ;
បរិវារេន្តិ មំ និច្ចំ, រត្តិន្ទិវមតន្ទិតា.
‘‘តត្ថ នច្ចេហិ គីតេហិ, តាឡេហិ វាទិតេហិ ច;
រមាមិ ខិឌ្ឌារតិយា, មោទាមិ កាមកាមិហំ.
‘‘តត្ថ ភុត្វា បិវិត្វា ច, មោទាមិ តិទសេ តទា;
នារីគណេហិ សហិតោ, មោទាមិ ព្យម្ហមុត្តមេ.
‘‘សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សតានំ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ភវាភវេ សំសរន្តោ, មហាភោគំ លភាមហំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ ¶ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
អញ្ញំ គតិំ ន ជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ កុលេ បជាយាមិ, ខត្តិយេ ចាបិ ព្រាហ្មណេ;
នីចេ កុលេ ន ជាយាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, សិវិកំ សន្ទមានិកំ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទាសីគណំ ទាសគណំ, នារិយោ សមលង្កតា;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កោសេយ្យកម្ពលិយានិ, ខោមកប្បាសិកានិ ច;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘នវវត្ថំ ¶ ¶ នវផលំ, នវគ្គរសភោជនំ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥមំ ខាទ ឥមំ ភុញ្ជ, ឥមម្ហិ សយនេ សយ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សព្ពត្ថ បូជិតោ ហោមិ, យសោ អព្ភុគ្គតោ មម;
មហាបក្ខោ សទា ហោមិ, អភេជ្ជបរិសោ សទា;
ញាតីនំ ឧត្តមោ ហោមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សីតំ ¶ ឧណ្ហំ ន ជានាមិ, បរិឡាហោ ន វិជ្ជតិ;
អថោ ចេតសិកំ ទុក្ខំ, ហទយេ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ ហុត្វាន, សំសរាមិ ភវាភវេ;
វេវណ្ណិយំ ន ជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
សាវត្ថិយំ បុរេ ជាតោ, មហាសាលេ សុអឌ្ឍកេ.
‘‘បញ្ច កាមគុណេ ហិត្វា, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ឧបសម្បាទយី ពុទ្ធោ, គុណមញ្ញាយ ចក្ខុមា;
តរុណោ បូជនីយោហំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទិព្ពចក្ខុ វិសុទ្ធំ មេ, សមាធិកុសលោ អហំ;
អភិញ្ញាបារមិប្បត្តោ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា អនុប្បត្តោ, ឥទ្ធិបាទេសុ កោវិទោ;
ធម្មេសុ បារមិប្បត្តោ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ ¶ , យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិកណិការបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
តិកណិការបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. ឯកបត្តទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, កុម្ភការោ អហោសហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ.
‘‘សុកតំ មត្តិកាបត្តំ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
បត្តំ ទត្វា ភគវតោ, ឧជុភូតស្ស តាទិនោ.
‘‘ភវេ និព្ពត្តមានោហំ, សោណ្ណថាលេ លភាមហំ;
រូបិមយេ ច សោវណ្ណេ, តដ្ដិកេ ច មណីមយេ.
‘‘បាតិយោ បរិភុញ្ជាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ;
យសានញ្ច ធនានញ្ច [យសសាវ ជនានញ្ច (ស្យា.)], អគ្គភូតោ [បត្តភូតោ (សី. បី.)] ច ហោមហំ.
‘‘យថាបិ ភទ្ទកេ ខេត្តេ, ពីជំ អប្បម្បិ រោបិតំ;
សម្មាធារំ បវច្ឆន្តេ, ផលំ តោសេតិ កស្សកំ.
‘‘តថេវិទំ បត្តទានំ, ពុទ្ធខេត្តម្ហិ រោបិតំ;
បីតិធារេ បវស្សន្តេ, ផលំ មំ តោសយិស្សតិ.
‘‘យាវតា ខេត្តា វិជ្ជន្តិ, សង្ឃាបិ ច គណាបិ ច;
ពុទ្ធខេត្តសមោ នត្ថិ, សុខទោ សព្ពបាណិនំ.
‘‘នមោ ¶ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម;
ឯកបត្តំ ទទិត្វាន, បត្តោម្ហិ អចលំ បទំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បត្តមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បត្តទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឯកបត្តទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឯកបត្តទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. កាសុមារផលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ជោតន្តំ, និសិន្នំ បព្ពតន្តរេ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, លោកជេដ្ឋំ នរាសភំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
កាសុមារិកមាទាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កាសុមារផលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កាសុមារផលិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. អវដផលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សហស្សរំសី ភគវា, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
វិវេកា ឧដ្ឋហិត្វាន, គោចរាយាភិនិក្ខមិ.
‘‘ផលហត្ថោ ¶ អហំ ទិស្វា, ឧបគច្ឆិំ នរាសភំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, អវដំ អទទិំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អវដផលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អវដផលិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. បាទផលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, បាទផលំ [វារផលំ (សី.), ចារផលំ (ស្យា.), បារផលំ (បី.)] អទាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បាទផលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បាទផលិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. មាតុលុង្គផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កណិការំវ ¶ ¶ ជលិតំ, បុណ្ណមាយេវ ចន្ទិមំ;
ជលន្តំ ទីបរុក្ខំវ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘មាតុលុង្គផលំ ¶ គយ្ហ, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ;
ទក្ខិណេយ្យស្ស វីរស្ស [ធីរស្ស (សី.)], បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មាតុលុង្គផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មាតុលុង្គផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. អជេលិផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘អជ្ជុនោ [អជិនោ (ស្យា.)] នាម សម្ពុទ្ធោ, ហិមវន្តេ វសី តទា;
ចរណេន ច សម្បន្នោ, សមាធិកុសលោ មុនិ.
‘‘កុម្ភមត្តំ ¶ គហេត្វាន, អជេលិំ [អញ្ជលិំ (ស្យា.), អជេលំ (បី.)] ជីវជីវកំ;
ឆត្តបណ្ណំ គហេត្វាន, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អជេលិផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អជេលិផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. អមោទផលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ ¶ ¶ សម្ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, អមោទមទទិំ ផលំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អមោទផលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អមោទផលិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. តាលផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សតរំសី នាម ភគវា, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
វិវេកា វុដ្ឋហិត្វាន, គោចរាយាភិនិក្ខមិ.
‘‘ផលហត្ថោ អហំ ទិស្វា, ឧបគច្ឆិំ នរាសភំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, តាលផលំ អទាសហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា តាលផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
តាលផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. នាឡិកេរផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ពន្ធុមតិយា, អារាមិកោ អហំ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, គច្ឆន្តំ អនិលញ្ជសេ.
‘‘នាឡិកេរផលំ គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
អាកាសេ ឋិតកោ សន្តោ, បដិគ្គណ្ហិ មហាយសោ.
‘‘វិត្តិសញ្ជននោ ¶ មយ្ហំ, ទិដ្ឋធម្មសុខាវហោ;
ផលំ ពុទ្ធស្ស ទត្វាន, វិប្បសន្នេន ចេតសា.
‘‘អធិគច្ឆិំ តទា បីតិំ, វិបុលញ្ច សុខុត្តមំ;
ឧប្បជ្ជតេវ រតនំ, និព្ពត្តស្ស តហិំ តហិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទិព្ពចក្ខុ វិសុទ្ធំ មេ, សមាធិកុសលោ អហំ;
អភិញ្ញាបារមិប្បត្តោ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… ¶ កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នាឡិកេរផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នាឡិកេរផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
កណិការវគ្គោ ឯកបញ្ញាសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
កណិការេកបត្តា ច, កាសុមារី តថាវដា;
បាទញ្ច មាតុលុង្គញ្ច, អជេលីមោទមេវ ច.
តាលំ តថា នាឡិកេរំ, គាថាយោ គណិតា វិហ;
ឯកំ គាថាសតំ ហោតិ, ឩនាធិកវិវជ្ជិតំ.
៥២. ផលទាយកវគ្គោ
១. កុរញ្ចិយផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ ¶ ¶ បុរេ អាសិំ, វិបិនេ វិចរំ អហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សព្ពធម្មាន បារគុំ.
‘‘កុរញ្ចិយផលំ គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
បុញ្ញក្ខេត្តស្ស តាទិនោ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុរញ្ចិយផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កុរញ្ចិយផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. កបិត្ថផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ ¶ សម្ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, កបិត្ថំ [កបិដ្ឋំ (ស្យា.)] អទទិំ ផលំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កបិត្ថផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កបិត្ថផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. កោសម្ពផលិយត្ថេរអបទានំ
‘‘កកុធំ វិលសន្តំវ, ទេវទេវំ នរាសភំ;
រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, កោសម្ពំ [កោសុម្ពំ (សី. ស្យា. បី.)] អទទិំ តទា.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កោសម្ពផលិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កោសម្ពផលិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. កេតកបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘វិនតានទិយា តីរេ, វិហាសិ បុរិសុត្តមោ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ឯកគ្គំ សុសមាហិតំ.
‘‘មធុគន្ធស្ស ¶ បុប្ផេន, កេតកស្ស អហំ តទា;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, ពុទ្ធសេដ្ឋមបូជយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… ¶ កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កេតកបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កេតកបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. នាគបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘សុវណ្ណវណ្ណំ សម្ពុទ្ធំ, អាហុតីនំ បដិគ្គហំ;
រថិយំ បដិបជ្ជន្តំ, នាគបុប្ផំ អបូជយិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នាគបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
នាគបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. អជ្ជុនបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ ¶ , អហោសិំ កិន្នរោ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វេទជាតោ កតញ្ជលី;
គហេត្វា អជ្ជុនំ បុប្ផំ, សយម្ភុំ អភិបូជយិំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា កិន្នរំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ឆត្តិំសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជមការយិំ;
ទសក្ខត្តុំ ចក្កវត្តី, មហារជ្ជមការយិំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
សុខេត្តេ វប្បិតំ ពីជំ, សយម្ភុម្ហិ អហោ មម [អហោសិ មេ (ស្យា.)].
‘‘កុសលំ វិជ្ជតេ មយ្ហំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
បូជារហោ អហំ អជ្ជ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា អជ្ជុនបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អជ្ជុនបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. កុដជបុប្ផិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, វសលោ [ចាវលោ (សី. បី.), អច្ចយោ (ស្យា.)] នាម បព្ពតោ;
ពុទ្ធោ សុទស្សនោ នាម, វសតេ បព្ពតន្តរេ.
‘‘បុប្ផំ ហេមវន្តំ គយ្ហ, វេហាសំ អគមាសហំ;
តត្ថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ.
‘‘បុប្ផំ ¶ កុដជមាទាយ, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ [កត្វានហំ តទា (ស្យា. បី. ក.)];
ពុទ្ធស្ស អភិរោបេសិំ, សយម្ភុស្ស មហេសិនោ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុដជបុប្ផិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កុដជបុប្ផិយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ឃោសសញ្ញកត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ វិបិនេ អហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ទេវសង្ឃបុរក្ខតំ.
‘‘ចតុសច្ចំ បកាសេន្តំ, ទេសេន្តំ អមតំ បទំ;
អស្សោសិំ មធុរំ ធម្មំ, សិខិនោ លោកពន្ធុនោ.
‘‘ឃោសេ ចិត្តំ បសាទេសិំ, អសមប្បដិបុគ្គលេ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ឧត្តរិំ [អតរិំ (សី. បី.)] ទុត្តរំ ភវំ.
‘‘ឯកតិំសេ ឥតោ កប្បេ, យំ សញ្ញមលភិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឃោសសញ្ញាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឃោសសញ្ញកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឃោសសញ្ញកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សព្ពផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វរុណោ ¶ ¶ ¶ នាម នាមេន, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ;
ឆឌ្ឌេត្វា ទសបុត្តានិ, វនមជ្ឈោគហិំ តទា.
‘‘អស្សមំ ¶ សុកតំ កត្វា, សុវិភត្តំ មនោរមំ;
បណ្ណសាលំ ករិត្វាន, វសាមិ វិបិនេ អហំ.
‘‘បទុមុត្តរោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
មមុទ្ធរិតុកាមោ សោ, អាគច្ឆិ មម អស្សមំ.
‘‘យាវតា វនសណ្ឌម្ហិ, ឱភាសោ វិបុលោ អហុ;
ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, បជ្ជលី វិបិនំ តទា.
‘‘ទិស្វាន តំ បាដិហីរំ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
បត្តបុដំ គហេត្វាន, ផលេន បូជយិំ អហំ.
‘‘ឧបគន្ត្វាន សម្ពុទ្ធំ, សហខារិមទាសហំ;
អនុកម្បាយ មេ ពុទ្ធោ, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘ខារិភារំ គហេត្វាន, បច្ឆតោ ឯហិ មេ តុវំ;
បរិភុត្តេ ច សង្ឃម្ហិ, បុញ្ញំ តវ ភវិស្សតិ’.
‘‘បុដកន្តំ គហេត្វាន, ភិក្ខុសង្ឃស្សទាសហំ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ.
‘‘តត្ថ ទិព្ពេហិ នច្ចេហិ, គីតេហិ វាទិតេហិ ច;
បុញ្ញកម្មេន សំយុត្តំ, អនុភោមិ សទា សុខំ.
‘‘យំ ¶ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘យាវតា ចតុរោ ទីបា, សសមុទ្ទា សបព្ពតា;
ផលំ ពុទ្ធស្ស ទត្វាន, ឥស្សរំ ការយាមហំ.
‘‘យាវតា មេ បក្ខិគណា, អាកាសេ ឧប្បតន្តិ ចេ;
តេបិ មំ វសមន្វេន្តិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘យាវតា វនសណ្ឌម្ហិ, យក្ខា ភូតា ច រក្ខសា;
កុម្ភណ្ឌា គរុឡា ចាបិ, បារិចរិយំ ឧបេន្តិ មេ.
‘‘កុម្ភា ¶ ¶ សោណា មធុការា, ឌំសា ច មកសា ឧភោ;
តេបិ មំ វសមន្វេន្តិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សុបណ្ណា ¶ នាម សកុណា, បក្ខិជាតា មហព្ពលា;
តេបិ មំ សរណំ យន្តិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘យេបិ ទីឃាយុកា នាគា, ឥទ្ធិមន្តោ មហាយសា;
តេបិ មំ វសមន្វេន្តិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សីហា ព្យគ្ឃា ច ទីបី ច, អច្ឆកោកតរច្ឆកា;
តេបិ មំ វសមន្វេន្តិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឱសធីតិណវាសី ច, យេ ច អាកាសវាសិនោ;
សព្ពេ មំ សរណំ យន្តិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘សុទុទ្ទសំ សុនិបុណំ, គម្ភីរំ សុប្បកាសិតំ;
ផស្សយិត្វា [ផុសយិត្វា (ក.)] វិហរាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘វិមោក្ខេ ¶ អដ្ឋ ផុសិត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ;
អាតាបី និបកោ ចាហំ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘យេ ផលដ្ឋា ពុទ្ធបុត្តា, ខីណទោសា មហាយសា;
អហមញ្ញតរោ តេសំ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អភិញ្ញាបារមិំ គន្ត្វា, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘តេវិជ្ជា ឥទ្ធិបត្តា ច, ពុទ្ធបុត្តា មហាយសា;
ទិព្ពសោតសមាបន្នា, តេសំ អញ្ញតរោ អហំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សព្ពផលទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សព្ពផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. បទុមធារិកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ ¶ , រោមសោ នាម បព្ពតោ;
ពុទ្ធោបិ សម្ភវោ នាម, អព្ភោកាសេ វសី តទា.
‘‘ភវនា និក្ខមិត្វាន, បទុមំ ធារយិំ អហំ;
ឯកាហំ ធារយិត្វាន, ភវនំ បុនរាគមិំ.
‘‘ឯកតិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា បទុមធារិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
បទុមធារិកត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ផលទាយកវគ្គោ ទ្វេបញ្ញាសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
កុរញ្ចិយំ កបិត្ថញ្ច, កោសម្ពមថ កេតកំ;
នាគបុប្ផជ្ជុនញ្ចេវ, កុដជី ឃោសសញ្ញកោ.
ថេរោ ¶ ច សព្ពផលទោ, តថា បទុមធារិកោ;
អសីតិ ចេត្ថ គាថាយោ, តិស្សោ គាថា តទុត្តរិ.
៥៣. តិណទាយកវគ្គោ
១. តិណមុដ្ឋិទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ហិមវន្តស្សាវិទូរេ ¶ ¶ , លម្ពកោ នាម បព្ពតោ;
តត្ថេវ តិស្សោ [តត្ថោបតិស្សោ (សី. បី. ក.)] សម្ពុទ្ធោ, អព្ភោកាសម្ហិ ចង្កមិ.
‘‘មិគលុទ្ទោ បុរេ អាសិំ, អរញ្ញេ កាននេ អហំ;
ទិស្វាន តំ ទេវទេវំ, តិណមុដ្ឋិមទាសហំ.
‘‘និសីទនត្ថំ ពុទ្ធស្ស, ទត្វា ចិត្តំ បសាទយិំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, បក្កាមិំ [បក្កមិំ (ក.)] ឧត្តរាមុខោ.
‘‘អចិរំ គតមត្តស្ស [គតមត្តំ មំ (សី. ស្យា.)], មិគរាជា អបោថយិ [អហេឋយិ (សី. ស្យា. បី.)];
សីហេន បោថិតោ [បាតិតោ (សី. បី.), ឃាដិតោ (ស្យា.)] សន្តោ, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘អាសន្នេ មេ កតំ កម្មំ, ពុទ្ធសេដ្ឋេ អនាសវេ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ, ទេវលោកមគច្ឆហំ.
‘‘យូបោ តត្ថ សុភោ អាសិ, បុញ្ញកម្មាភិនិម្មិតោ;
សហស្សកណ្ឌោ សតភេណ្ឌុ, ធជាលុ ហរិតាមយោ.
‘‘បភា ¶ និទ្ធាវតេ តស្ស, សតរំសីវ ឧគ្គតោ;
អាកិណ្ណោ ទេវកញ្ញាហិ, អាមោទិំ កាមកាមិហំ.
‘‘ទេវលោកា ¶ ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
អាគន្ត្វាន មនុស្សត្តំ, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, និសីទនមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, តិណមុដ្ឋេ ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា តិណមុដ្ឋិទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
តិណមុដ្ឋិទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. មញ្ចទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘វិបស្សិនោ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
ឯកមញ្ចំ [ឯកំ វេច្ចំ (ស្យា.), ឯកបច្ឆំ (បី.)] មយា ទិន្នំ, បសន្នេន សបាណិនា.
‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, ទិព្ពយានំ សមជ្ឈគំ;
តេន មញ្ចកទានេន, បត្តោម្ហិ អាសវក្ខយំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ មញ្ចមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, មញ្ចទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មញ្ចទាយកោ [វេច្ចកទាយកោ (ស្យា.), សទ្ទសញ្ញិកវគ្គេបិ ឥទំ§អបទានំ ទិស្សតិ] ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មញ្ចទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. សរណគមនិយត្ថេរអបទានំ
‘‘អារុហិម្ហ តទា នាវំ, ភិក្ខុ ចាជីវិកោ ចហំ;
នាវាយ ភិជ្ជមានាយ, ភិក្ខុ មេ សរណំ អទា.
‘‘ឯកតិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ សោ មេ សរណំ អទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សរណគមនេ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សរណគមនិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សរណគមនិយត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. អព្ភញ្ជនទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ពន្ធុមតិយា, រាជុយ្យានេ វសាមហំ;
ចម្មវាសី តទា អាសិំ, កមណ្ឌលុធរោ អហំ.
‘‘អទ្ទសំ វិមលំ ពុទ្ធំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ;
បធានំ បហិតត្តំ តំ, ឈាយិំ ឈានរតំ វសិំ [ឥសិំ (ស្យា.)].
‘‘សព្ពកាមសមិទ្ធិញ្ច, ឱឃតិណ្ណមនាសវំ;
ទិស្វា បសន្នោ សុមនោ, អព្ភញ្ជនមទាសហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អព្ភញ្ជនស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា អព្ភញ្ជនទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អព្ភញ្ជនទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. សុបដទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘ទិវាវិហារា ¶ ¶ និក្ខន្តោ, វិបស្សី លោកនាយកោ;
លហុំ សុបដកំ [សុបដិកំ (ស្យា.), បូបបវំ (បី.)] ទត្វា, កប្បំ សគ្គម្ហិ មោទហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, សុបដកមទាសហំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សុបដស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុបដទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សុបដទាយកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ទណ្ឌទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘កាននំ វនមោគយ្ហ, វេឡុំ ឆេត្វានហំ តទា;
អាលម្ពណំ ករិត្វាន, សង្ឃស្ស អទទិំ ពហុំ [អហំ (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘តេន ¶ ចិត្តប្បសាទេន, សុព្ពតេ អភិវាទិយ;
អាលម្ពទណ្ឌំ ទត្វាន, បក្កាមិំ ឧត្តរាមុខោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ ទណ្ឌមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទណ្ឌទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា ទណ្ឌទាយកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ទណ្ឌទាយកត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
តេវីសតិមំ ភាណវារំ.
៧. គិរិនេលបូជកត្ថេរអបទានំ
‘‘មិគលុទ្ទោ ¶ បុរេ អាសិំ, វិបិនេ វិចរំ អហំ;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សព្ពធម្មាន បារគុំ.
‘‘តស្មិំ មហាការុណិកេ, សព្ពសត្តហិតេ រតេ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, នេលបុប្ផមបូជយិំ.
‘‘ឯកតិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គិរិនេលបូជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
គិរិនេលបូជកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ពោធិសម្មជ្ជកត្ថេរអបទានំ
‘‘អហំ បុរេ ពោធិបត្តំ, ឧជ្ឈិតំ ចេតិយង្គណេ;
តំ គហេត្វាន ឆឌ្ឌេសិំ, អលភិំ វីសតីគុណេ.
‘‘តស្ស កម្មស្ស តេជេន, សំសរន្តោ ភវាភវេ;
ទុវេ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ ចាបិ មានុសេ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, អាគន្ត្វា មានុសំ ភវំ;
ទុវេ កុលេ បជាយាមិ, ខត្តិយេ ចាបិ ព្រាហ្មណេ.
‘‘អង្គបច្ចង្គសម្បន្នោ, អារោហបរិណាហវា;
អភិរូបោ សុចិ ហោមិ, សម្បុណ្ណង្គោ អនូនកោ.
‘‘ទេវលោកេ ¶ ¶ មនុស្សេ វា, ជាតោ វា យត្ថ កត្ថចិ;
ភវេ សុវណ្ណវណ្ណោ ច, ឧត្តត្តកនកូបមោ.
‘‘មុទុកា ¶ ¶ មទ្ទវា ស្និទ្ធា [មុទុ មទ្ទវា សិនិទ្ធា (ស្យា.)], សុខុមា សុកុមារិកា;
ឆវិ មេ សព្ពទា ហោតិ, ពោធិបត្តេ សុឆឌ្ឌិតេ [សុឆឌ្ឌិនេ (សី.)].
‘‘យតោ កុតោចិ គតីសុ, សរីរេ សមុទាគតេ;
ន លិម្បតិ រជោជល្លំ, វិបាកោ បត្តឆឌ្ឌិតេ.
‘‘ឧណ្ហេ វាតាតបេ តស្ស, អគ្គិតាបេន វា បន;
គត្តេ សេទា ន មុច្ចន្តិ, វិបាកោ បត្តឆឌ្ឌិតេ.
‘‘កុដ្ឋំ គណ្ឌោ កិលាសោ ច, តិលកា បិឡកា តថា;
ន ហោន្តិ កាយេ ទទ្ទុ ច, វិបាកោ បត្តឆឌ្ឌិតេ.
‘‘អបរម្បិ គុណំ តស្ស, និព្ពត្តតិ ភវាភវេ;
រោគា ន ហោន្តិ កាយស្មិំ, វិបាកោ បត្តឆឌ្ឌិតេ.
‘‘អបរម្បិ គុណំ តស្ស, និព្ពត្តតិ ភវាភវេ;
ន ហោតិ ចិត្តជា បីឡា, វិបាកោ បត្តឆឌ្ឌិតេ.
‘‘អបរម្បិ គុណំ តស្ស, និព្ពត្តតិ ភវាភវេ;
អមិត្តា ន ភវន្តស្ស, វិបាកោ បត្តឆឌ្ឌិតេ.
‘‘អបរម្បិ គុណំ តស្ស, និព្ពត្តតិ ភវាភវេ;
អនូនភោគោ ភវតិ, វិបាកោ បត្តឆឌ្ឌិតេ.
‘‘អបរម្បិ គុណំ តស្ស, និព្ពត្តតិ ភវាភវេ;
អគ្គិរាជូហិ ចោរេហិ, ន ហោតិ ឧទកេ ភយំ.
‘‘អបរម្បិ ¶ គុណំ តស្ស, និព្ពត្តតិ ភវាភវេ;
ទាសិទាសា អនុចរា, ហោន្តិ ចិត្តានុវត្តកា.
‘‘យម្ហិ អាយុប្បមាណម្ហិ, ជាយតេ មានុសេ ភវេ;
តតោ ន ហាយតេ អាយុ, តិដ្ឋតេ យាវតាយុកំ.
‘‘អព្ភន្តរា ច ពាហិរា [ពហិចរា (សី. បី. ក.)], នេគមា ច សរដ្ឋកា;
នុយុត្តា ហោន្តិ សព្ពេបិ, វុទ្ធិកាមា សុខិច្ឆកា.
‘‘ភោគវា យសវា ហោមិ, សិរិមា ញាតិបក្ខវា;
អបេតភយសន្តាសោ, ភវេហំ សព្ពតោ ភវេ.
‘‘ទេវា ¶ ¶ មនុស្សា អសុរា, គន្ធព្ពា យក្ខរក្ខសា;
សព្ពេ តេ បរិរក្ខន្តិ, ភវេ សំសរតោ សទា.
‘‘ទេវលោកេ មនុស្សេ ច, អនុភោត្វា ឧភោ យសេ;
អវសានេ ច និព្ពានំ, សិវំ បត្តោ អនុត្តរំ.
‘‘សម្ពុទ្ធមុទ្ទិសិត្វាន, ពោធិំ វា តស្ស សត្ថុនោ;
យោ បុញ្ញំ បសវេ បោសោ, តស្ស កិំ នាម ទុល្លភំ.
‘‘មគ្គេ ¶ ផលេ អាគមេ ច, ឈានាភិញ្ញាគុណេសុ ច;
អញ្ញេសំ អធិកោ ហុត្វា, និព្ពាយាមិ អនាសវោ.
‘‘បុរេហំ ពោធិយា បត្តំ, ឆឌ្ឌេត្វា ហដ្ឋមានសោ;
ឥមេហិ វីសតង្គេហិ, សមង្គី ហោមិ សព្ពទា.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពោធិសម្មជ្ជកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ពោធិសម្មជ្ជកត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. អាមណ្ឌផលទាយកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
វុដ្ឋហិត្វា សមាធិម្ហា, ចង្កមី លោកនាយកោ.
‘‘ខារិភារំ គហេត្វាន, អាហរន្តោ ផលំ តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ចង្កមន្តំ មហាមុនិំ.
‘‘បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, អាមណ្ឌមទទិំ ផលំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អាមណ្ឌស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អាមណ្ឌផលទាយកោ ថេរោ ឥមា
គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
អាមណ្ឌផលទាយកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. សុគន្ធត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥមម្ហិ ភទ្ទកេ កប្បេ, ព្រហ្មពន្ធុ មហាយសោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន [នាមេន (សព្ពត្ថ)], ឧប្បជ្ជិ វទតំ វរោ.
‘‘អនុព្យញ្ជនសម្បន្នោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ;
ព្យាមប្បភាបរិវុតោ, រំសិជាលសមោត្ថដោ [រំសិជាលសមោសដោ (សី. បី.)].
‘‘អស្សាសេតា យថា ចន្ទោ, សូរិយោវ បភង្ករោ;
និព្ពាបេតា យថា មេឃោ, សាគរោវ គុណាករោ.
‘‘ធរណីរិវ ¶ សីលេន, ហិមវាវ សមាធិនា;
អាកាសោ វិយ បញ្ញាយ, អសង្គោ អនិលោ យថា.
‘‘ស កទាចិ មហាវីរោ, បរិសាសុ វិសារទោ;
សច្ចានិ សម្បកាសេតិ, ឧទ្ធរន្តោ មហាជនំ.
‘‘តទា ហិ ពារាណសិយំ, សេដ្ឋិបុត្តោ មហាយសោ;
អាសហំ ធនធញ្ញស្ស [អនន្តធនធញ្ញស្ស (ក.)], បហូតស្ស ពហូ តទា.
‘‘ជង្ឃាវិហារំ វិចរំ, មិគទាយមុបេច្ចហំ [មុបេសហំ (ក.)];
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, ទេសេន្តំ អមតំ បទំ.
‘‘វិសដ្ឋកន្តវចនំ ¶ , ករវីកសមស្សរំ;
ហំសរុតេហិ [ហំសទុន្ទុភិ (ស្យា. បី.)] និគ្ឃោសំ, វិញ្ញាបេន្តំ មហាជនំ.
‘‘ទិស្វា ¶ ទេវាតិទេវំ តំ, សុត្វាវ មធុរំ គិរំ;
បហាយនប្បកេ ភោគេ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘ឯវំ ¶ បព្ពជិតោ ចាហំ, ន ចិរេន ពហុស្សុតោ;
អហោសិំ ធម្មកថិកោ, វិចិត្តបដិភាណវា.
‘‘មហាបរិសមជ្ឈេហំ, ហដ្ឋចិត្តោ បុនប្បុនំ;
វណ្ណយិំ ហេមវណ្ណស្ស, វណ្ណំ វណ្ណវិសារទោ.
‘‘ឯស ខីណាសវោ ពុទ្ធោ, អនីឃោ ឆិន្នសំសយោ;
សព្ពកម្មក្ខយំ បត្តោ, វិមុត្តោបធិសង្ខយេ.
‘‘ឯស សោ ភគវា ពុទ្ធោ, ឯស សីហោ អនុត្តរោ;
សទេវកស្ស លោកស្ស, ព្រហ្មចក្កប្បវត្តកោ.
‘‘ទន្តោ ទមេតា សន្តោ ច, សមេតា និព្ពុតោ ឥសិ;
និព្ពាបេតា ច អស្សត្ថោ, អស្សាសេតា មហាជនំ.
‘‘វីរោ សូរោ ច វិក្កន្តោ [ធីរោ ច (សី. បី.)], បញ្ញោ ការុណិកោ វសី;
វិជិតាវី ច ស ជិនោ, អប្បគព្ពោ អនាលយោ.
‘‘អនេញ្ជោ អចលោ ធីមា, អមោហោ អសមោ មុនិ;
ធោរយ្ហោ ឧសភោ នាគោ, សីហោ សក្កោ គរូសុបិ.
‘‘វិរាគោ វិមលោ ព្រហ្មា, វាទី សូរោ រណញ្ជហោ;
អខិលោ ច វិសល្លោ ច, អសមោ សំយតោ [វុសភោ (ស្យា.), បយតោ (បី.)] សុចិ.
‘‘ព្រាហ្មណោ ¶ ¶ សមណោ នាថោ, ភិសក្កោ សល្លកត្តកោ;
យោធោ ពុទ្ធោ សុតាសុតោ [សុតោ សុតោ (សី. បី.)], អចលោ មុទិតោ សិតោ [ទិតោ (សី.)].
‘‘ធាតា ធតា ច សន្តិ ច, កត្តា នេតា បកាសិតា;
សម្បហំសិតា ភេត្តា ច, ឆេត្តា សោតា បសំសិតា.
‘‘អខិលោ ច វិសល្លោ ច, អនីឃោ អកថំកថី;
អនេជោ វិរជោ កត្តា, គន្ធា វត្តា បសំសិតា.
‘‘តារេតា អត្ថការេតា, ការេតា សម្បទារិតា;
បាបេតា សហិតា កន្តា, ហន្តា អាតាបី តាបសោ [ហន្តា, តាបិតា ច វិសោសិតា (ស្យា.)].
‘‘សមចិត្តោ ¶ [សច្ចដ្ឋិតោ (ស្យា.)] សមសមោ, អសហាយោ ទយាលយោ [ទយាសយោ (សី.)];
អច្ឆេរសត្តោ [អច្ឆេរមន្តោ (ស្យា.)] អកុហោ, កតាវី ឥសិសត្តមោ.
‘‘និត្តិណ្ណកង្ខោ និម្មានោ, អប្បមេយ្យោ អនូបមោ;
សព្ពវាក្យបថាតីតោ, សច្ច នេយ្យន្តគូ [សព្ពនេយ្យន្តិកោ (ស្យា.)] ជិនោ.
‘‘សត្តសារវរេ ¶ [សតរំសីវរេ (ស្យា.)] តស្មិំ, បសាទោ អមតាវហោ;
តស្មា ពុទ្ធេ ច ធម្មេ ច, សង្ឃេ សទ្ធា មហត្ថិកា [មហិទ្ធិកា (សី. ក.)].
‘‘គុណេហិ ឯវមាទីហិ, តិលោកសរណុត្តមំ;
វណ្ណេន្តោ បរិសាមជ្ឈេ, អកំ [កថិំ (ស្យា.)] ធម្មកថំ អហំ.
‘‘តតោ ចុតាហំ តុសិតេ, អនុភោត្វា មហាសុខំ;
តតោ ចុតោ មនុស្សេសុ, ជាតោ ហោមិ សុគន្ធិកោ.
‘‘និស្សាសោ មុខគន្ធោ ច, ទេហគន្ធោ តថេវ មេ;
សេទគន្ធោ ច សតតំ, សព្ពគន្ធោវ ហោតិ មេ [សព្ពគន្ធោតិសេតិ មេ (សី. បី.)].
‘‘មុខគន្ធោ ¶ សទា មយ្ហំ, បទុមុប្បលចម្បកោ;
បរិសន្តោ [អាទិសន្តោ (សី.), អតិកន្តោ (ស្យា.), អតិសន្តោ (បី.)] សទា វាតិ, សរីរោ ច តថេវ មេ.
‘‘គុណត្ថវស្ស សព្ពន្តំ, ផលំ តុ [ផលន្តំ (ស្យា.)] បរមព្ភុតំ;
ឯកគ្គមនសា សព្ពេ, វណ្ណយិស្សំ [ភាសិតស្ស (ស្យា.)] សុណាថ មេ.
‘‘គុណំ ¶ ពុទ្ធស្ស វត្វាន, ហិតាយ ច ន សទិសំ [ហិតាយ ជនសន្ធិសុ (សី. បី.), ហិតាយ នំ សុខាវហំ (ស្យា.)];
សុខិតោ [សុចិត្តោ (ស្យា.)] ហោមិ សព្ពត្ថ, សង្ឃោ វីរសមាយុតោ [សរទ្ធនិសមាយុតោ (សី.)].
‘‘យសស្សី សុខិតោ កន្តោ, ជុតិមា បិយទស្សនោ;
វត្តា អបរិភូតោ ច, និទ្ទោសោ បញ្ញវា តថា.
‘‘ខីណេ អាយុសិ [បាសុសិ (ស្យា.)] និព្ពានំ, សុលភំ ពុទ្ធភត្តិនោ;
តេសំ ហេតុំ បវក្ខាមិ, តំ សុណាថ យថាតថំ.
‘‘សន្តំ ¶ យសំ ភគវតោ, វិធិនា អភិវាទយំ;
តត្ថ តត្ថូបបន្នោបិ [យត្ថ តត្ថូបបន្នោបិ (សី. បី.)], យសស្សី តេន ហោមហំ.
‘‘ទុក្ខស្សន្តករំ ពុទ្ធំ, ធម្មំ សន្តមសង្ខតំ;
វណ្ណយំ សុខទោ អាសិំ, សត្តានំ សុខិតោ តតោ.
‘‘គុណំ វទន្តោ ពុទ្ធស្ស, ពុទ្ធបីតិសមាយុតោ;
សកន្តិំ បរកន្តិញ្ច, ជនយិំ តេន កន្តិមា.
‘‘ជិនោ តេ តិត្ថិកាកិណ្ណេ [ជនោឃេ តិត្ថកាកិណ្ណេ (សី. បី.), ជិនោ យោ តិត្ថិកាតិណ្ណោ (ស្យា.)], អភិភុយ្យ កុតិត្ថិយេ;
គុណំ វទន្តោ ជោតេសិំ [ថោមេសិំ (ស្យា.)], នាយកំ ជុតិមា តតោ.
‘‘បិយការី ជនស្សាបិ, សម្ពុទ្ធស្ស គុណំ វទំ;
សរទោវ សសង្កោហំ, តេនាសិំ បិយទស្សនោ.
‘‘យថាសត្តិវសេនាហំ ¶ ¶ , សព្ពវាចាហិ សន្ថវិំ;
សុគតំ តេន វាគិសោ, វិចិត្តបដិភានវា.
‘‘យេ ពាលា វិមតិំ បត្តា, បរិភោន្តិ មហាមុនិំ;
និគ្គហិំ តេ សទ្ធម្មេន, បរិភូតោ ន តេនហំ [បរិភូតេន តេនហំ (ស្យា.)].
‘‘ពុទ្ធវណ្ណេន សត្តានំ, កិលេសេ អបនេសហំ;
និក្កិលេសមនោ ហោមិ, តស្ស កម្មស្ស វាហសា.
‘‘សោតូនំ ¶ វុទ្ធិមជនិំ [ពុទ្ធិមជនិំ (សី. បី.)], ពុទ្ធានុស្សតិទេសកោ;
តេនាហមាសិំ [តេនាបិ ចាសិំ (ស្យា.)] សប្បញ្ញោ, និបុណត្ថវិបស្សកោ.
‘‘សព្ពាសវបរិក្ខីណោ, តិណ្ណសំសារសាគរោ;
សិខីវ អនុបាទានោ, បាបុណិស្សាមិ និព្ពុតិំ.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បស្មិំ, យមហំ សន្ថវិំ ជិនំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធវណ្ណស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សុគន្ធោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សុគន្ធត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
តិណទាយកវគ្គោ តេបញ្ញាសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
តិណទោ ¶ មញ្ចទោ ចេវ, សរណព្ភញ្ជនប្បទោ;
សុបដោ ទណ្ឌទាយី ច, នេលបូជី តថេវ ច.
ពោធិសម្មជ្ជកោ មណ្ឌោ, សុគន្ធោ ទសមោតិ ច;
គាថាសតំ សតេវីសំ, គណិតញ្ចេត្ថ សព្ពសោ.
៥៤. កច្ចាយនវគ្គោ
១. មហាកច្ចាយនត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ ¶ នាម ជិនោ, អនេជោ អជិតំ ជយោ;
សតសហស្សេ កប្បានំ, ឥតោ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘វីរោ កមលបត្តក្ខោ, សសង្កវិមលាននោ;
កនកាចលសង្កាសោ [កញ្ចនតចសង្កាសោ (ស្យា.)], រវិទិត្តិសមប្បភោ.
‘‘សត្តនេត្តមនោហារី, វរលក្ខណភូសិតោ;
សព្ពវាក្យបថាតីតោ, មនុជាមរសក្កតោ.
‘‘សម្ពុទ្ធោ ពោធយំ សត្តេ, វាគីសោ មធុរស្សរោ;
ករុណានិពន្ធសន្តានោ, បរិសាសុ វិសារទោ.
‘‘ទេសេតិ ¶ មធុរំ ធម្មំ, ចតុសច្ចូបសំហិតំ;
និមុគ្គេ មោហបង្កម្ហិ, សមុទ្ធរតិ បាណិនេ.
‘‘តទា ឯកចរោ ហុត្វា, តាបសោ ហិមវាលយោ;
នភសា មានុសំ លោកំ, គច្ឆន្តោ ជិនមទ្ទសំ.
‘‘ឧបេច្ច សន្តិកំ តស្ស, អស្សោសិំ ធម្មទេសនំ;
វណ្ណយន្តស្ស វីរស្ស, សាវកស្ស មហាគុណំ.
‘‘សង្ខិត្តេន មយា វុត្តំ, វិត្ថារេន បកាសយំ;
បរិសំ មញ្ច តោសេតិ, យថា កច្ចាយនោ អយំ.
‘‘‘នាហំ ¶ ឯវមិធេកច្ចំ [ឯវំវិធំ កញ្ចិ (សី. បី.)], អញ្ញំ បស្សាមិ សាវកំ;
តស្មាតទគ្គេ [តស្មេតទគ្គេ (សី.)] ឯសគ្គោ, ឯវំ ធារេថ ភិក្ខវោ’.
‘‘តទាហំ វិម្ហិតោ ហុត្វា, សុត្វា វាក្យំ មនោរមំ;
ហិមវន្តំ គមិត្វាន, អាហិត្វា [អាហត្វា (សី. បី.)] បុប្ផសញ្ចយំ.
‘‘បូជេត្វា លោកសរណំ, តំ ឋានមភិបត្ថយិំ;
តទា មមាសយំ ញត្វា, ព្យាកាសិ ស រណញ្ជហោ.
‘‘‘បស្សថេតំ ¶ ឥសិវរំ, និទ្ធន្តកនកត្តចំ;
ឧទ្ធគ្គលោមំ បីណំសំ, អចលំ បញ្ជលិំ ឋិតំ.
‘‘‘ហាសំ ¶ សុបុណ្ណនយនំ, ពុទ្ធវណ្ណគតាសយំ;
ធម្មជំ ឧគ្គហទយំ [ធម្មំវ វិគ្គហវរំ (សី.), ធម្មបដិគ្គហវរំ (បី.)], អមតាសិត្តសន្និភំ’.
‘‘កច្ចានស្ស គុណំ សុត្វា, តំ ឋានំ បត្ថយំ ឋិតោ;
អនាគតម្ហិ អទ្ធានេ, គោតមស្ស មហាមុនេ.
‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
កច្ចានោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘ពហុស្សុតោ មហាញាណី, អធិប្បាយវិទូ មុនេ;
បាបុណិស្សតិ តំ ឋានំ, យថាយំ ព្យាកតោ មយា.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
អញ្ញំ គតិំ ន គច្ឆាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ ¶ កុលេ បជាយាមិ, ខត្តិយេ អថ ព្រាហ្មណេ;
នីចេ កុលេ ន ជាយាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បច្ឆិមេ ¶ ច ភវេ ទានិ, ជាតោ ឧជ្ជេនិយំ បុរេ [ជាតោ, ឧជ្ជេនិយំ បុរេ រមេ (ស្យា.)];
បជ្ជោតស្ស ច ចណ្ឌស្ស, បុរោហិតទិជាធិនោ [បុរោហិតទិជាតិនោ (សី. បី.)].
‘‘បុត្តោ តិរិដិវច្ឆស្ស [តិរិដវច្ឆស្ស (សី.), តិបិតិវច្ឆស្ស (ស្យា.)], និបុណោ វេទបារគូ;
មាតា ច ចន្ទិមា នាម, កច្ចានោហំ វរត្តចោ.
‘‘វីមំសនត្ថំ ពុទ្ធស្ស, ភូមិបាលេន បេសិតោ;
ទិស្វា មោក្ខបុរទ្វារំ, នាយកំ គុណសញ្ចយំ.
‘‘សុត្វា ច វិមលំ វាក្យំ, គតិបង្កវិសោសនំ;
បាបុណិំ អមតំ សន្តំ, សេសេហិ សហ សត្តហិ.
‘‘អធិប្បាយវិទូ ជាតោ, សុគតស្ស មហាមតេ;
ឋបិតោ ឯតទគ្គេ ច, សុសមិទ្ធមនោរថោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ ¶ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ; តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មហាកច្ចាយនោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
មហាកច្ចាយនត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. វក្កលិត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥតោ ¶ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ;
អនោមនាមោ អមិតោ, នាមេន បទុមុត្តរោ.
‘‘បទុមាការវទនោ, បទុមាមលសុច្ឆវី;
លោកេនានុបលិត្តោវ តោយេន បទុមំ យថា.
‘‘វីរោ បទុមបត្តក្ខោ, កន្តោ ច បទុមំ យថា;
បទុមុត្តរគន្ធោវ, តស្មា សោ បទុមុត្តរោ.
‘‘លោកជេដ្ឋោ ច និម្មានោ, អន្ធានំ នយនូបមោ;
សន្តវេសោ គុណនិធិ, ករុណាមតិសាគរោ.
‘‘ស កទាចិ មហាវីរោ, ព្រហ្មាសុរសុរច្ចិតោ;
សទេវមនុជាកិណ្ណេ, ជនមជ្ឈេ ជិនុត្តមោ [ជនុត្តមោ (ស្យា. បី.), អនុត្តមោ (ក.) វង្គីសត្ថេរាបទានេបិ].
‘‘វទនេន សុគន្ធេន, មធុរេន រុតេន ច;
រញ្ជយំ បរិសំ សព្ពំ, សន្ថវី សាវកំ សកំ.
‘‘សទ្ធាធិមុត្តោ ¶ សុមតិ, មម ទស្សនលាលសោ [ទស្សនសាលយោ (ស្យា.)];
នត្ថិ ឯតាទិសោ អញ្ញោ, យថាយំ ភិក្ខុ វក្កលិ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, នគរេ ព្រាហ្មណត្រជោ;
ហុត្វា សុត្វា ច តំ វាក្យំ, តំ ឋានមភិរោចយិំ.
‘‘សសាវកំ ¶ តំ វិមលំ, និមន្តេត្វា តថាគតំ;
សត្តាហំ ភោជយិត្វាន, ទុស្សេហច្ឆាទយិំ តទា.
‘‘និបច្ច ¶ ¶ សិរសា តស្ស, អនន្តគុណសាគរេ;
និមុគ្គោ បីតិសម្បុណ្ណោ, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘យោ សោ តយា សន្ថវិតោ, ឥតោ សត្តមកេ មុនិ [ឥធ សទ្ធាធិមុត្តោ ឥសិ (ស្យា.), ឥតោ សត្តមកេហនិ (សី. បី.)];
ភិក្ខុ សទ្ធាវតំ អគ្គោ, តាទិសោ ហោមហំ មុនេ’.
‘‘ឯវំ វុត្តេ មហាវីរោ, អនាវរណទស្សនោ;
ឥមំ វាក្យំ ឧទីរេសិ, បរិសាយ មហាមុនិ.
‘‘‘បស្សថេតំ មាណវកំ, បីតមដ្ឋនិវាសនំ;
ហេមយញ្ញោបចិតង្គំ [ហេមយញ្ញោបវីតង្គំ (សី.)], ជននេត្តមនោហរំ.
‘‘‘ឯសោ អនាគតទ្ធានេ, គោតមស្ស មហេសិនោ;
អគ្គោ សទ្ធាធិមុត្តានំ, សាវកោយំ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទេវភូតោ មនុស្សោ វា, សព្ពសន្តាបវជ្ជិតោ;
សព្ពភោគបរិព្យូឡ្ហោ, សុខិតោ សំសរិស្សតិ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
វក្កលិ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តេន កម្មវិសេសេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘សព្ពត្ថ សុខិតោ ហុត្វា, សំសរន្តោ ភវាភវេ;
សាវត្ថិយំ បុរេ ជាតោ, កុលេ អញ្ញតរេ អហំ.
‘‘នោនីតសុខុមាលំ ¶ មំ, ជាតបល្លវកោមលំ;
មន្ទំ ឧត្តានសយនំ, បិសាចភយតជ្ជិតា.
‘‘បាទមូលេ មហេសិស្ស, សាយេសុំ ទីនមានសា;
ឥមំ ទទាម តេ នាថ, សរណំ ហោហិ នាយក.
‘‘តទា ¶ ¶ បដិគ្គហិ សោ មំ, ភីតានំ សរណោ មុនិ;
ជាលិនា ចក្កង្កិតេន [សង្កលង្កេន (សី.)], មុទុកោមលបាណិនា.
‘‘តទា បភុតិ តេនាហំ, អរក្ខេយ្យេន រក្ខិតោ;
សព្ពវេរវិនិមុត្តោ [សព្ពព្យាធិវិនិមុត្តោ (ស្យា.), សព្ពូបធិវិនិមុត្តោ (បី.)], សុខេន បរិវុទ្ធិតោ.
‘‘សុគតេន ¶ វិនា ភូតោ, ឧក្កណ្ឋាមិ មុហុត្តកំ;
ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘សព្ពបារមិសម្ភូតំ, នីលក្ខិនយនំ [លង្កិនីលយនំ (សី.)] វរំ;
រូបំ សព្ពសុភាកិណ្ណំ, អតិត្តោ វិហរាមហំ [វិហយាមហំ (សី. បី.)].
‘‘ពុទ្ធរូបរតិំ [ពុទ្ធោ រូបរតិំ (សី.)] ញត្វា, តទា ឱវទិ មំ ជិនោ;
‘អលំ វក្កលិ កិំ រូបេ, រមសេ ពាលនន្ទិតេ.
‘‘‘យោ ហិ បស្សតិ សទ្ធម្មំ, សោ មំ បស្សតិ បណ្ឌិតោ;
អបស្សមានោ សទ្ធម្មំ, មំ បស្សម្បិ ន បស្សតិ.
‘‘‘អនន្តាទីនវោ កាយោ, វិសរុក្ខសមូបមោ;
អាវាសោ សព្ពរោគានំ, បុញ្ជោ ទុក្ខស្ស កេវលោ.
‘‘‘និព្ពិន្ទិយ តតោ រូបេ, ខន្ធានំ ឧទយព្ពយំ;
បស្ស ឧបក្កិលេសានំ, សុខេនន្តំ គមិស្សតិ’.
‘‘ឯវំ ¶ តេនានុសិដ្ឋោហំ, នាយកេន ហិតេសិនា;
គិជ្ឈកូដំ សមារុយ្ហ, ឈាយាមិ គិរិកន្ទរេ.
‘‘ឋិតោ បព្ពតបាទម្ហិ, អស្សាសយិ [មមាហសោ (សី.)] មហាមុនិ;
វក្កលីតិ ជិនោ វាចំ, តំ សុត្វា មុទិតោ អហំ.
‘‘បក្ខន្ទិំ សេលបព្ភារេ, អនេកសតបោរិសេ;
តទា ពុទ្ធានុភាវេន, សុខេនេវ មហិំ គតោ.
‘‘បុនោបិ [បុនាបិ (ស្យា.), មុនិ មំ (ក.)] ធម្មំ ទេសេតិ, ខន្ធានំ ឧទយព្ពយំ;
តមហំ ធម្មមញ្ញាយ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘សុមហាបរិសមជ្ឈេ ¶ , តទា មំ ចរណន្តគោ;
អគ្គំ សទ្ធាធិមុត្តានំ, បញ្ញបេសិ មហាមតិ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វក្កលិត្ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
វក្កលិត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. មហាកប្បិនត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
ឧទិតោ អជដាកាសេ [ជគទាកាសេ (សី.), ជលទាកាសេ (បី.)], រវីវ សរទម្ពរេ.
‘‘វចនាភាយ ពោធេតិ, វេនេយ្យបទុមានិ សោ;
កិលេសបង្កំ សោសេតិ, មតិរំសីហិ នាយកោ.
‘‘តិត្ថិយានំ យសេ [យសោ (សី. បី.)] ហន្តិ, ខជ្ជោតាភា យថា រវិ;
សច្ចត្ថាភំ បកាសេតិ, រតនំវ ទិវាករោ.
‘‘គុណានំ អាយតិភូតោ, រតនានំវ សាគរោ;
បជ្ជុន្នោរិវ ភូតានិ, ធម្មមេឃេន វស្សតិ.
‘‘អក្ខទស្សោ តទា អាសិំ, នគរេ ហំសសវ្ហយេ;
ឧបេច្ច ធម្មមស្សោសិំ, ជលជុត្តមនាមិនោ.
‘‘ឱវាទកស្ស ភិក្ខូនំ, សាវកស្ស កតាវិនោ;
គុណំ បកាសយន្តស្ស, តប្បយន្តស្ស [តោសយន្តស្ស (សី.), ហាសយន្តស្ស (ស្យា.), វាសយន្តស្ស (បី.)] មេ មនំ.
‘‘សុត្វា បតីតោ សុមនោ, និមន្តេត្វា តថាគតំ;
សសិស្សំ ភោជយិត្វាន, តំ ឋានមភិបត្ថយិំ.
‘‘តទា ¶ ហំសសមភាគោ, ហំសទុន្ទុភិនិស្សនោ [ហំសទុន្ទុភិសុស្សរោ (សី.)];
បស្សថេតំ មហាមត្តំ, វិនិច្ឆយវិសារទំ.
‘‘បតិតំ បាទមូលេ មេ, សមុគ្គតតនូរុហំ;
ជីមូតវណ្ណំ បីណំសំ, បសន្ននយនាននំ.
‘‘បរិវារេន ¶ មហតា, រាជយុត្តំ មហាយសំ;
ឯសោ កតាវិនោ ឋានំ, បត្ថេតិ មុទិតាសយោ.
‘‘‘ឥមិនា ¶ ¶ បណិបាតេន, ចាគេន បណិធីហិ ច [បិណ្ឌបាតេន, ចេតនា បណិធីហិ ច (សី.)];
កប្បសតសហស្សានិ, នុបបជ្ជតិ ទុគ្គតិំ.
‘‘‘ទេវេសុ ទេវសោភគ្គំ, មនុស្សេសុ មហន្តតំ;
អនុភោត្វាន សេសេន [អភុត្វាវ សេសេន (សី.), អនុភោត្វាវ សេសេន (ស្យា.)], និព្ពានំ បាបុណិស្សតិ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
កប្បិនោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តតោហំ សុកតំ ការំ, កត្វាន ជិនសាសនេ;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តុសិតំ អគមាសហំ.
‘‘ទេវមានុសរជ្ជានិ, សតសោ អនុសាសិយ;
ពារាណសិយមាសន្នេ, ជាតោ កេនិយជាតិយំ.
‘‘សហស្សបរិវារេន [សតសហស្សបរិវារោ (ស្យា.)], សបជាបតិកោ អហំ;
បញ្ច បច្ចេកពុទ្ធានំ, សតានិ សមុបដ្ឋហិំ.
‘‘តេមាសំ ភោជយិត្វាន, បច្ឆាទម្ហ តិចីវរំ;
តតោ ចុតា មយំ សព្ពេ, អហុម្ហ តិទសូបគា.
‘‘បុនោ សព្ពេ មនុស្សត្តំ, អគមិម្ហ តតោ ចុតា;
កុក្កុដម្ហិ បុរេ ជាតា, ហិមវន្តស្ស បស្សតោ.
‘‘កប្បិនោ ¶ ¶ នាមហំ អាសិំ, រាជបុត្តោ មហាយសោ;
សេសាមច្ចកុលេ ជាតា, មមេវ បរិវារយុំ.
‘‘មហារជ្ជសុខំ បត្តោ, សព្ពកាមសមិទ្ធិមា;
វាណិជេហិ សមក្ខាតំ, ពុទ្ធុប្បាទមហំ សុណិំ.
‘‘‘ពុទ្ធោ លោកេ សមុប្បន្នោ, អសមោ ឯកបុគ្គលោ;
សោ បកាសេតិ សទ្ធម្មំ, អមតំ សុខមុត្តមំ.
‘‘‘សុយុត្តា តស្ស សិស្សា ច, សុមុត្តា ច អនាសវា’;
‘‘សុត្វា នេសំ សុវចនំ, សក្ករិត្វាន វាណិជេ.
‘‘បហាយ រជ្ជំ សាមច្ចោ, និក្ខមិំ ពុទ្ធមាមកោ;
នទិំ ទិស្វា មហាចន្ទំ, បូរិតំ សមតិត្តិកំ.
‘‘អប្បតិដ្ឋំ ¶ អនាលម្ពំ, ទុត្តរំ សីឃវាហិនិំ;
គុណំ សរិត្វា ពុទ្ធស្ស, សោត្ថិនា សមតិក្កមិំ.
‘‘‘ភវសោតំ សចេ ពុទ្ធោ, តិណ្ណោ លោកន្តគូ វិទូ [វិភូ (ក.)];
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, គមនំ មេ សមិជ្ឈតុ.
‘‘‘យទិ ¶ សន្តិគមោ មគ្គោ, មោក្ខោ ចច្ចន្តិកំ [មោក្ខទំ សន្តិកំ (ស្យា.)] សុខំ;
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, គមនំ មេ សមិជ្ឈតុ.
‘‘‘សង្ឃោ ចេ តិណ្ណកន្តារោ, បុញ្ញក្ខេត្តោ អនុត្តរោ;
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, គមនំ មេ សមិជ្ឈតុ’.
‘‘សហ កតេ សច្ចវរេ, មគ្គា អបគតំ ជលំ;
តតោ សុខេន ឧត្តិណ្ណោ, នទីតីរេ មនោរមេ.
‘‘និសិន្នំ ¶ អទ្ទសំ ពុទ្ធំ, ឧទេន្តំវ បភង្ករំ;
ជលន្តំ ហេមសេលំវ, ទីបរុក្ខំវ ជោតិតំ.
‘‘សសិំវ តារាសហិតំ, សាវកេហិ បុរក្ខតំ;
វាសវំ វិយ វស្សន្តំ, ទេសនាជលទន្តរំ [ទេវេន ជលនន្ទនំ (ស្យា. បី.)].
‘‘វន្ទិត្វាន សហាមច្ចោ, ឯកមន្តមុបាវិសិំ;
តតោ នោ អាសយំ [តតោ អជ្ឈាសយំ (ស្យា.)] ញត្វា, ពុទ្ធោ ធម្មមទេសយិ.
‘‘សុត្វាន ¶ ធម្មំ វិមលំ, អវោចុម្ហ មយំ ជិនំ;
‘បព្ពាជេហិ មហាវីរ, និព្ពិន្ទាម្ហ [និព្ពិន្នាម្ហ (សី. បី.), ឱតិណ្ណម្ហ (ស្យា.)] មយំ ភវេ’.
‘‘‘ស្វក្ខាតោ ភិក្ខវេ ធម្មោ, ទុក្ខន្តករណាយ វោ;
ចរថ ព្រហ្មចរិយំ’, ឥច្ចាហ មុនិសត្តមោ.
‘‘សហ វាចាយ សព្ពេបិ, ភិក្ខុវេសធរា មយំ;
អហុម្ហ ឧបសម្បន្នា, សោតាបន្នា ច សាសនេ.
‘‘តតោ ជេតវនំ គន្ត្វា, អនុសាសិ វិនាយកោ;
អនុសិដ្ឋោ ជិនេនាហំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘តតោ ភិក្ខុសហស្សានិ [ភិក្ខុសហស្សំ តំ (សី. បី.)], អនុសាសិមហំ តទា;
មមានុសាសនករា, តេបិ អាសុំ អនាសវា.
‘‘ជិនោ តស្មិំ គុណេ តុដ្ឋោ, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ;
ភិក្ខុឱវាទកានគ្គោ, កប្បិនោតិ មហាជនេ.
‘‘សតសហស្សេ ¶ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
បមុត្តោ សរវេគោវ, កិលេសេ ឈាបយិំ [ឈាបយី (សី.)] មម.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មហាកប្បិនោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
មហាកប្បិនត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. ទព្ពមល្លបុត្តត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពលោកវិទូ មុនិ;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ ចក្ខុមា.
‘‘ឱវាទកោ វិញ្ញាបកោ, តារកោ សព្ពបាណិនំ;
ទេសនាកុសលោ ពុទ្ធោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘អនុកម្បកោ ¶ ការុណិកោ, ហិតេសី សព្ពបាណិនំ;
សម្បត្តេ តិត្ថិយេ សព្ពេ, បញ្ចសីលេ បតិដ្ឋបិ [បតិដ្ឋហិ (ស្យា. ក.)].
‘‘ឯវំ និរាកុលំ អាសិ, សុញ្ញតំ [សុញ្ញកំ (សី.) ឯវមុបរិបិ] តិត្ថិយេហិ ច;
វិចិត្តំ អរហន្តេហិ, វសីភូតេហិ តាទិភិ.
‘‘រតនានដ្ឋបញ្ញាសំ, ឧគ្គតោ សោ មហាមុនិ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ.
‘‘វស្សសតសហស្សានិ ¶ , អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, សេដ្ឋិបុត្តោ មហាយសោ;
ឧបេត្វា លោកបជ្ជោតំ, អស្សោសិំ ធម្មទេសនំ.
‘‘សេនាសនានិ ភិក្ខូនំ, បញ្ញាបេន្តំ សសាវកំ;
កិត្តយន្តស្ស វចនំ, សុណិត្វា មុទិតោ អហំ.
‘‘អធិការំ ¶ សសង្ឃស្ស, កត្វា តស្ស មហេសិនោ;
និបច្ច សិរសា បាទេ, តំ ឋានមភិបត្ថយិំ.
‘‘តទាហ ស មហាវីរោ, មម កម្មំ បកិត្តយំ;
‘យោ សសង្ឃមភោជេសិ, សត្តាហំ លោកនាយកំ.
‘‘‘សោយំ កមលបត្តក្ខោ, សីហំសោ កនកត្តចោ;
មម បាទមូលេ និបតិ [បតិតោ (បី.)], បត្ថយំ ឋានមុត្តមំ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘សាវកោ តស្ស ពុទ្ធស្ស, ទព្ពោ នាមេន វិស្សុតោ;
សេនាសនបញ្ញាបកោ, អគ្គោ ហេស្សតិយំ តទា’.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘សតានំ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ ¶ ¶ ¶ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
សព្ពត្ថ សុខិតោ អាសិំ, តស្ស កម្មស្ស វាហសា.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, វិបស្សី នាម នាយកោ;
ឧប្បជ្ជិ ចារុទស្សនោ [ចារុនយនោ (សី. ស្យា. បី.)], សព្ពធម្មវិបស្សកោ.
‘‘ទុដ្ឋចិត្តោ ឧបវទិំ, សាវកំ តស្ស តាទិនោ;
សព្ពាសវបរិក្ខីណំ, សុទ្ធោតិ ច វិជានិយ.
‘‘តស្សេវ នរវីរស្ស, សាវកានំ មហេសិនំ;
សលាកញ្ច គហេត្វាន [សលាកំ បគ្គហេត្វាន (សី. បី.)], ខីរោទនមទាសហំ.
‘‘ឥមម្ហិ ភទ្ទកេ កប្បេ, ព្រហ្មពន្ធុ មហាយសោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន, ឧប្បជ្ជិ វទតំ វរោ.
‘‘សាសនំ ជោតយិត្វាន, អភិភុយ្យ កុតិត្ថិយេ;
វិនេយ្យេ វិនយិត្វាវ, និព្ពុតោ សោ សសាវកោ.
‘‘សសិស្សេ និព្ពុតេ នាថេ, អត្ថមេន្តម្ហិ សាសនេ;
ទេវា កន្ទិំសុ សំវិគ្គា, មុត្តកេសា រុទម្មុខា.
‘‘និព្ពាយិស្សតិ ¶ ធម្មក្ខោ, ន បស្សិស្សាម សុព្ពតេ;
ន សុណិស្សាម សទ្ធម្មំ, អហោ នោ អប្បបុញ្ញតា.
‘‘តទាយំ បថវី សព្ពា, អចលា សា ចលាចលា [ចលាចលី (សី.), បុលាបុលី (ស្យា.)];
សាគរោ ច សសោកោវ, វិនទី ករុណំ គិរំ.
‘‘ចតុទ្ទិសា ទុន្ទុភិយោ, នាទយិំសុ អមានុសា;
សមន្តតោ អសនិយោ, ផលិំសុ ច ភយាវហា.
‘‘ឧក្កា ¶ បតិំសុ នភសា, ធូមកេតុ ច ទិស្សតិ;
សធូមា ជាលវដ្ដា ច [សព្ពថលជសត្តា ច (សី.)], រវិំសុ ករុណំ មិគា.
‘‘ឧប្បាទេ ទារុណេ ទិស្វា, សាសនត្ថង្គសូចកេ;
សំវិគ្គា ភិក្ខវោ សត្ត, ចិន្តយិម្ហ មយំ តទា.
‘‘សាសនេន វិនាម្ហាកំ, ជីវិតេន អលំ មយំ;
បវិសិត្វា មហារញ្ញំ, យុញ្ជាម ជិនសាសនំ.
‘‘អទ្ទសម្ហ ¶ តទារញ្ញេ, ឧព្ពិទ្ធំ សេលមុត្តមំ;
និស្សេណិយា តមារុយ្ហ, និស្សេណិំ បាតយិម្ហសេ.
‘‘តទា ¶ ឱវទិ នោ ថេរោ, ពុទ្ធុប្បាទោ សុទុល្លភោ;
សទ្ធាតិទុល្លភា លទ្ធា, ថោកំ សេសញ្ច សាសនំ.
‘‘និបតន្តិ ខណាតីតា, អនន្តេ ទុក្ខសាគរេ;
តស្មា បយោគោ កត្តព្ពោ, យាវ ឋាតិ មុនេ មតំ [យាវ តិដ្ឋតិ សាសនំ (ស្យា.)].
‘‘អរហា អាសិ សោ ថេរោ, អនាគាមី តទានុគោ;
សុសីលា ឥតរេ យុត្តា, ទេវលោកំ អគម្ហសេ.
‘‘និព្ពុតោ តិណ្ណសំសារោ, សុទ្ធាវាសេ ច ឯកកោ;
អហញ្ច បក្កុសាតិ ច, សភិយោ ពាហិយោ តថា.
‘‘កុមារកស្សបោ ចេវ, តត្ថ តត្ថូបគា មយំ;
សំសារពន្ធនា មុត្តា, គោតមេនានុកម្បិតា.
‘‘មល្លេសុ កុសិនារាយំ, ជាតោ គព្ភេវ មេ សតោ;
មាតា មតា ចិតារុឡ្ហា, តតោ និប្បតិតោ អហំ.
‘‘បតិតោ ¶ ទព្ពបុញ្ជម្ហិ, តតោ ទព្ពោតិ វិស្សុតោ;
ព្រហ្មចារីពលេនាហំ, វិមុត្តោ សត្តវស្សិកោ.
‘‘ខីរោទនពលេនាហំ ¶ , បញ្ចហង្គេហុបាគតោ;
ខីណាសវោបវាទេន, បាបេហិ ពហុចោទិតោ.
‘‘ឧភោ បុញ្ញញ្ច បាបញ្ច, វីតិវត្តោម្ហិ ទានិហំ;
បត្វាន បរមំ សន្តិំ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘សេនាសនំ បញ្ញាបយិំ, ហាសយិត្វាន សុព្ពតេ;
ជិនោ តស្មិំ គុណេ តុដ្ឋោ, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ទព្ពមល្លបុត្តោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ទព្ពមល្លបុត្តត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. កុមារកស្សបត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥតោ ¶ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ;
សព្ពលោកហិតោ វីរោ, បទុមុត្តរនាមកោ.
‘‘តទាហំ ¶ ព្រាហ្មណោ ហុត្វា, វិស្សុតោ វេទបារគូ;
ទិវាវិហារំ វិចរំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘ចតុសច្ចំ ¶ បកាសេន្តំ, ពោធយន្តំ សទេវកំ;
វិចិត្តកថិកានគ្គំ, វណ្ណយន្តំ មហាជនេ.
‘‘តទា មុទិតចិត្តោហំ, និមន្តេត្វា តថាគតំ;
នានារត្តេហិ វត្ថេហិ, អលង្ករិត្វាន មណ្ឌបំ.
‘‘នានារតនបជ្ជោតំ, សសង្ឃំ ភោជយិំ តហិំ;
ភោជយិត្វាន សត្តាហំ, នានគ្គរសភោជនំ.
‘‘នានាចិត្តេហិ [នានាវណ្ណេហិ (សី.)] បុប្ផេហិ, បូជយិត្វា សសាវកំ [មហាវីរំ (ក.)];
និបច្ច បាទមូលម្ហិ, តំ ឋានំ បត្ថយិំ អហំ.
‘‘តទា ¶ មុនិវរោ អាហ, ករុណេករសាសយោ [ករុណោ ករុណាលយោ (ស្យា.)];
‘បស្សថេតំ ទិជវរំ, បទុមាននលោចនំ.
‘‘‘បីតិបាមោជ្ជពហុលំ, សមុគ្គតតនូរុហំ;
ហាសម្ហិតវិសាលក្ខំ, មម សាសនលាលសំ.
‘‘‘បតិតំ បាទមូលេ មេ, ឯកាវត្ថសុមានសំ [ឯកវត្ថំ សុមានសំ (ស្យា. ក.)];
ឯស បត្ថេតិ តំ ឋានំ, វិចិត្តកថិកត្តនំ [វិចិត្តកថិកត្តទំ (សី. បី.)].
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
កុមារកស្សបោ នាម, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘វិចិត្តបុប្ផទុស្សានំ ¶ , រតនានញ្ច វាហសា;
វិចិត្តកថិកានំ សោ, អគ្គតំ បាបុណិស្សតិ’.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘បរិព្ភមំ ភវាភវេ [ភវាកាសេ (សី. បី.)], រង្គមជ្ឈេ យថា នដោ;
សាខមិគត្រជោ ហុត្វា, មិគិយា កុច្ឆិមោក្កមិំ.
‘‘តទា មយិ កុច្ឆិគតេ, វជ្ឈវារោ ឧបដ្ឋិតោ;
សាខេន ចត្តា មេ មាតា, និគ្រោធំ សរណំ គតា.
‘‘តេន សា មិគរាជេន, មរណា បរិមោចិតា;
បរិច្ចជិត្វា សបាណំ [សំបាណំ (សី. បី.)], មមេវំ ឱវទី តទា.
‘‘‘និគ្រោធមេវ សេវេយ្យ, ន សាខមុបសំវសេ;
និគ្រោធស្មិំ មតំ សេយ្យោ, យញ្ចេ សាខម្ហិ ជីវិតំ’.
‘‘តេនានុសិដ្ឋា មិគយូថបេន, អហញ្ច មាតា ច តថេតរេ ច [ចិតរេ ច (ស្យា.), តស្សោវាទេន (បី.), ចិតរេ ច តស្សោវាទំ (ក.)];
អាគម្ម ¶ រម្មំ តុសិតាធិវាសំ, គតា បវាសំ សឃរំ យថេវ.
‘‘បុនោ កស្សបវីរស្ស, អត្ថមេន្តម្ហិ សាសនេ;
អារុយ្ហ សេលសិខរំ, យុញ្ជិត្វា ជិនសាសនំ.
‘‘ឥទានាហំ រាជគហេ, ជាតោ សេដ្ឋិកុលេ អហុំ;
អាបន្នសត្តា មេ មាតា, បព្ពជិ អនគារិយំ.
‘‘សគព្ភំ ¶ ¶ តំ វិទិត្វាន, ទេវទត្តមុបានយុំ;
សោ អវោច ‘វិនាសេថ, បាបិកំ ភិក្ខុនិំ ឥមំ’.
‘‘ឥទានិបិ មុនិន្ទេន, ជិនេន អនុកម្បិតា;
សុខិនី អជនី មយ្ហំ, មាតា ភិក្ខុនុបស្សយេ.
‘‘តំ វិទិត្វា មហីបាលោ, កោសលោ មំ អបោសយិ;
កុមារបរិហារេន, នាមេនាហញ្ច កស្សបោ.
‘‘មហាកស្សបមាគម្ម, អហំ កុមារកស្សបោ;
វម្មិកសទិសំ កាយំ, សុត្វា ពុទ្ធេន ទេសិតំ.
‘‘តតោ ¶ ចិត្តំ វិមុច្ចិ មេ, អនុបាទាយ សព្ពសោ;
បាយាសិំ ទមយិត្វាហំ, ឯតទគ្គមបាបុណិំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កុមារកស្សបោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កុមារកស្សបត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
ចតុវីសតិមំ ភាណវារំ.
៦. ពាហិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥតោ ¶ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ;
មហប្បភោ តិលោកគ្គោ, នាមេន បទុមុត្តរោ.
‘‘ខិប្បាភិញ្ញស្ស ភិក្ខុស្ស, គុណំ កិត្តយតោ មុនេ;
សុត្វា ឧទគ្គចិត្តោហំ, ការំ កត្វា មហេសិនោ.
‘‘ទត្វា សត្តាហិកំ ទានំ, សសិស្សស្ស មុនេ អហំ;
អភិវាទិយ សម្ពុទ្ធំ, តំ ឋានំ បត្ថយិំ តទា.
‘‘តតោ មំ ព្យាករិ ពុទ្ធោ, ‘ឯតំ បស្សថ ព្រាហ្មណំ;
បតិតំ បាទមូលេ មេ, ចរិយំ បច្ចវេក្ខណំ [បសន្ននយនាននំ (សី.), បីនសម្បន្នវេក្ខណំ (ស្យា.), បីណំសំ បច្ចវេក្ខណំ (បី.)].
‘‘‘ហេមយញ្ញោបចិតង្គំ ¶ ¶ , អវទាតតនុត្តចំ;
បលម្ពពិម្ពតម្ពោដ្ឋំ, សេតតិណ្ហសមំ ទិជំ.
‘‘‘គុណថាមពហុតរំ, សមុគ្គតតនូរុហំ;
គុណោឃាយតនីភូតំ, បីតិសម្ផុល្លិតាននំ.
‘‘‘ឯសោ បត្ថយតេ ឋានំ, ខិប្បាភិញ្ញស្ស ភិក្ខុនោ;
អនាគតេ មហាវីរោ, គោតមោ នាម ហេស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
ពាហិយោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តទា ហិ តុដ្ឋោ វុដ្ឋាយ, យាវជីវំ មហាមុនេ;
ការំ កត្វា ចុតោ សគ្គំ, អគំ សភវនំ យថា.
‘‘ទេវភូតោ ¶ មនុស្សោ វា, សុខិតោ តស្ស កម្មុនោ;
វាហសា សំសរិត្វាន, សម្បត្តិមនុភោមហំ.
‘‘បុន កស្សបវីរស្ស, អត្ថមេន្តម្ហិ [អត្ថង្គតម្ហិ (ស្យា.)] សាសនេ;
អារុយ្ហ សេលសិខរំ, យុញ្ជិត្វា ជិនសាសនំ.
‘‘វិសុទ្ធសីលោ សប្បញ្ញោ, ជិនសាសនការកោ;
តតោ ចុតា បញ្ច ជនា, ទេវលោកំ អគម្ហសេ.
‘‘តតោហំ ពាហិយោ ជាតោ, ភារុកច្ឆេ បុរុត្តមេ;
តតោ នាវាយ បក្ខន្ទោ [បក្ខន្តោ (សី.), បក្កន្តោ (បី.)], សាគរំ អប្បសិទ្ធិយំ [អត្ថសិទ្ធិយំ (ក.)].
‘‘តតោ នាវា អភិជ្ជិត្ថ, គន្ត្វាន កតិបាហកំ;
តទា ភីសនកេ ឃោរេ, បតិតោ មករាករេ.
‘‘តទាហំ វាយមិត្វាន, សន្តរិត្វា មហោទធិំ;
សុប្បាទបដ្ដនវរំ [សុប្បារបដ្ដនវរំ (សី. បី.)], សម្បត្តោ មន្ទវេធិតោ [មន្ទមេធិកោ (សី.), មន្ទវេទិតោ (ស្យា.), មទ្ទវេរតំ (ក.)].
‘‘ទារុចីរំ និវាសេត្វា, គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ;
តទាហ សោ ជនោ តុដ្ឋោ, អរហាយមិធាគតោ.
‘‘ឥមំ អន្នេន បានេន, វត្ថេន សយនេន ច;
ភេសជ្ជេន ច សក្កត្វា, ហេស្សាម សុខិតា មយំ.
‘‘បច្ចយានំ តទា លាភី, តេហិ សក្កតបូជិតោ;
អរហាហន្តិ សង្កប្បំ, ឧប្បាទេសិំ អយោនិសោ.
‘‘តតោ ¶ ¶ មេ ចិត្តមញ្ញាយ, ចោទយី បុព្ពទេវតា;
‘ន ត្វំ ឧបាយមគ្គញ្ញូ, កុតោ ត្វំ អរហា ភវេ’.
‘‘ចោទិតោ ¶ តាយ សំវិគ្គោ, តទាហំ បរិបុច្ឆិ តំ;
‘កេ វា ឯតេ កុហិំ លោកេ, អរហន្តោ នរុត្តមា.
‘‘‘សាវត្ថិយំ ¶ កោសលមន្ទិរេ ជិនោ, បហូតបញ្ញោ វរភូរិមេធសោ;
សោ សក្យបុត្តោ អរហា អនាសវោ, ទេសេតិ ធម្មំ អរហត្តបត្តិយា.
‘‘‘តទស្ស សុត្វា វចនំ សុបីណិតោ [បីណិត្វា (ក.)], និធិំវ លទ្ធា កបណោតិ វិម្ហិតោ;
ឧទគ្គចិត្តោ អរហត្តមុត្តមំ, សុទស្សនំ ទដ្ឋុមនន្តគោចរំ.
‘‘‘តទា តតោ និក្ខមិត្វាន សត្ថុនោ [និក្ខមិតុន សត្ថុវរំ (សី.)], សទា ជិនំ បស្សាមិ វិមលាននំ [បរាជិនំ បស្សាមិ កមលាននំ (ក.)];
ឧបេច្ច រម្មំ វិជិតវ្ហយំ វនំ, ទិជេ អបុច្ឆិំ កុហិំ លោកនន្ទនោ.
‘‘‘តតោ អវោចុំ នរទេវវន្ទិតោ, បុរំ បវិដ្ឋោ អសនេសនាយ សោ;
សសោវ [បច្ចេហិ (សី. ស្យា.)] ខិប្បំ មុនិទស្សនុស្សុកោ, ឧបេច្ច វន្ទាហិ តមគ្គបុគ្គលំ’.
‘‘តតោហំ តុវដំ គន្ត្វា, សាវត្ថិំ បុរមុត្តមំ;
វិចរន្តំ តមទ្ទក្ខិំ, បិណ្ឌត្ថំ អបិហាគិធំ.
‘‘បត្តបាណិំ ¶ អលោលក្ខំ, បាចយន្តំ បីតាករំ [ភាជយន្តំ វិយាមតំ (សី.), ជោតយន្តំ ឥធាមតំ (ស្យា.), ភាជយន្តំ ឥទំមតំ (បី.)];
សិរីនិលយសង្កាសំ, រវិទិត្តិហរាននំ.
‘‘តំ សមេច្ច និបច្ចាហំ, ឥទំ វចនមព្រវិំ;
‘កុបថេ វិប្បនដ្ឋស្ស, សរណំ ហោហិ គោតម.
‘‘‘បាណសន្តារណត្ថាយ ¶ , បិណ្ឌាយ វិចរាមហំ;
ន តេ ធម្មកថាកាលោ, ឥច្ចាហ មុនិសត្តមោ’.
‘‘តទា បុនប្បុនំ ពុទ្ធំ, អាយាចិំ ធម្មលាលសោ;
យោ មេ ធម្មមទេសេសិ, គម្ភីរំ សុញ្ញតំ បទំ.
‘‘តស្ស ¶ ធម្មំ សុណិត្វាន, បាបុណិំ អាសវក្ខយំ;
បរិក្ខីណាយុកោ សន្តោ, អហោ សត្ថានុកម្បកោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘ឯវំ ថេរោ វិយាកាសិ, ពាហិយោ ទារុចីរិយោ;
សង្ការកូដេ បតិតោ, ភូតាវិដ្ឋាយ គាវិយា.
‘‘អត្តនោ ¶ បុព្ពចរិយំ, កិត្តយិត្វា មហាមតិ;
បរិនិព្ពាយិ សោ ថេរោ [វីរោ (សី.), ធីរោ (ស្យា.)], សាវត្ថិយំ បុរុត្តមេ.
‘‘នគរា ¶ និក្ខមន្តោ តំ, ទិស្វាន ឥសិសត្តមោ;
ទារុចីរធរំ ធីរំ, ពាហិយំ ពាហិតាគមំ.
‘‘ភូមិយំ បតិតំ ទន្តំ, ឥន្ទកេតូវ បាតិតំ;
គតាយុំ សុក្ខកិលេសំ [គតាយុ សំគតក្លេសំ (សី. បី.), តទាយុ សង្កតាលេសំ (ក.)], ជិនសាសនការកំ.
‘‘តតោ អាមន្តយី សត្ថា, សាវកេ សាសនេ រតេ;
‘គណ្ហថ នេត្វា [ហុត្វា (ស្យា. បី. ក.)] ឈាបេថ, តនុំ សព្រហ្មចារិនោ.
‘‘‘ថូបំ ករោថ បូជេថ, និព្ពុតោ សោ មហាមតិ;
ខិប្បាភិញ្ញានមេសគ្គោ, សាវកោ មេ វចោករោ.
‘‘‘សហស្សមបិ ចេ គាថា, អនត្ថបទសញ្ហិតា;
ឯកំ គាថាបទំ សេយ្យោ, យំ សុត្វា ឧបសម្មតិ.
‘‘‘យត្ថ អាបោ ច បថវី, តេជោ វាយោ ន គាធតិ;
ន តត្ថ សុក្កា ជោតន្តិ, អាទិច្ចោ ន បកាសតិ.
‘‘‘ន តត្ថ ចន្ទិមា ភាតិ, តមោ តត្ថ ន វិជ្ជតិ;
យទា ច អត្តនា វេទិ, មុនិមោនេន ព្រាហ្មណោ.
‘‘‘អថ ¶ រូបា អរូបា ច, សុខទុក្ខា វិមុច្ចតិ’;
ឥច្ចេវំ អភណី នាថោ, តិលោកសរណោ មុនិ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ពាហិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ពាហិយត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. មហាកោដ្ឋិកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពលោកវិទូ មុនិ;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ ចក្ខុមា.
‘‘ឱវាទកោ វិញ្ញាបកោ, តារកោ សព្ពបាណិនំ;
ទេសនាកុសលោ ពុទ្ធោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘អនុកម្បកោ ¶ ការុណិកោ, ហិតេសី សព្ពបាណិនំ;
សម្បត្តេ តិត្ថិយេ សព្ពេ, បញ្ចសីលេ បតិដ្ឋបិ.
‘‘ឯវំ និរាកុលំ អាសិ, សុញ្ញតំ តិត្ថិយេហិ ច;
វិចិត្តំ អរហន្តេហិ, វសីភូតេហិ តាទិភិ.
‘‘រតនានដ្ឋបញ្ញាសំ, ឧគ្គតោ សោ មហាមុនិ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ.
‘‘វស្សសតសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, ព្រាហ្មណោ វេទបារគូ;
ឧបេច្ច សព្ពលោកគ្គំ [សព្ពសារគ្គំ (សី.), សត្តបារគំ (បី.)], អស្សោសិំ ធម្មទេសនំ.
‘‘តទា សោ សាវកំ វីរោ, បភិន្នមតិគោចរំ;
អត្ថេ ធម្មេ និរុត្តេ ច, បដិភានេ ច កោវិទំ.
‘‘ឋបេសិ ឯតទគ្គម្ហិ, តំ សុត្វា មុទិតោ អហំ;
សសាវកំ ជិនវរំ, សត្តាហំ ភោជយិំ តទា.
‘‘ទុស្សេហច្ឆាទយិត្វាន ¶ , សសិស្សំ ពុទ្ធិសាគរំ [ពុទ្ធសាគរំ (ក.)];
និបច្ច បាទមូលម្ហិ, តំ ឋានំ បត្ថយិំ អហំ.
‘‘តតោ ¶ អវោច លោកគ្គោ, ‘បស្សថេតំ ទិជុត្តមំ;
វិនតំ បាទមូលេ មេ, កមលោទរសប្បភំ.
‘‘‘ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស [សេដ្ឋំ ពុទ្ធស្ស (ស្យា. ក.)] ភិក្ខុស្ស, ឋានំ បត្ថយតេ អយំ;
តាយ សទ្ធាយ ចាគេន, សទ្ធម្មស្សវនេន [តេន ធម្មស្សវេន (សី. បី. ក.)] ច.
‘‘‘សព្ពត្ថ សុខិតោ ហុត្វា, សំសរិត្វា ភវាភវេ;
អនាគតម្ហិ អទ្ធានេ, លច្ឆសេ តំ មនោរថំ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
កោដ្ឋិកោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តំ សុត្វា មុទិតោ ហុត្វា, យាវជីវំ តទា ជិនំ;
មេត្តចិត្តោ បរិចរិំ, សតោ បញ្ញាសមាហិតោ.
‘‘តេន ¶ កម្មវិបាកេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘សតានំ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
សព្ពត្ថ សុខិតោ អាសិំ, តស្ស កម្មស្ស វាហសា.
‘‘ទុវេ ¶ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
អញ្ញំ គតិំ ន គច្ឆាមិ, សុចិណ្ណស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ កុលេ បជាយាមិ, ខត្តិយេ អថ ព្រាហ្មណេ;
‘‘នីចេ កុលេ ន ជាយាមិ, សុចិណ្ណស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, ព្រហ្មពន្ធុ អហោសហំ;
សាវត្ថិយំ វិប្បកុលេ, បច្ចាជាតោ មហទ្ធនេ.
‘‘មាតា ចន្ទវតី នាម, បិតា មេ អស្សលាយនោ;
យទា មេ បិតរំ ពុទ្ធោ, វិនយី សព្ពសុទ្ធិយា.
‘‘តទា ¶ បសន្នោ សុគតេ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
មោគ្គល្លានោ អាចរិយោ, ឧបជ្ឈា សារិសម្ភវោ.
‘‘កេសេសុ ឆិជ្ជមានេសុ, ទិដ្ឋិ ឆិន្នា សមូលិកា;
និវាសេន្តោ ច កាសាវំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘អត្ថធម្មនិរុត្តីសុ, បដិភានេ ច មេ មតិ;
បភិន្នា តេន លោកគ្គោ, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘អសន្ទិដ្ឋំ វិយាកាសិំ, ឧបតិស្សេន បុច្ឆិតោ;
បដិសម្ភិទាសុ តេនាហំ, អគ្គោ សម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
មហាកោដ្ឋិកត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ឧរុវេឡកស្សបត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពលោកវិទូ មុនិ;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ ចក្ខុមា.
‘‘ឱវាទកោ វិញ្ញាបកោ, តារកោ សព្ពបាណិនំ;
ទេសនាកុសលោ ពុទ្ធោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, ហិតេសី សព្ពបាណិនំ;
សម្បត្តេ តិត្ថិយេ សព្ពេ, បញ្ចសីលេ បតិដ្ឋបិ.
‘‘ឯវំ និរាកុលំ អាសិ, សុញ្ញតំ តិត្ថិយេហិ ច;
វិចិត្តំ អរហន្តេហិ, វសីភូតេហិ តាទិភិ.
‘‘រតនានដ្ឋបញ្ញាសំ, ឧគ្គតោ សោ មហាមុនិ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ.
‘‘វស្សសតសហស្សានិ ¶ , អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយា, ព្រាហ្មណោ សាធុសម្មតោ;
ឧបេច្ច លោកបជ្ជោតំ, អស្សោសិំ ធម្មទេសនំ.
‘‘តទា ¶ មហាបរិសតិំ, មហាបរិសសាវកំ;
ឋបេន្តំ ឯតទគ្គម្ហិ, សុត្វាន មុទិតោ អហំ.
‘‘មហតា បរិវារេន, និមន្តេត្វា មហាជិនំ;
ព្រាហ្មណានំ សហស្សេន, សហទានមទាសហំ.
‘‘មហាទានំ ទទិត្វាន, អភិវាទិយ នាយកំ;
ឯកមន្តំ ឋិតោ ហដ្ឋោ, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘តយិ សទ្ធាយ មេ វីរ, អធិការគុណេន ច;
បរិសា មហតី ហោតុ, និព្ពត្តស្ស តហិំ តហិំ’.
‘‘តទា អវោច បរិសំ, គជគជ្ជិតសុស្សរោ;
ករវីករុតោ សត្ថា, ‘ឯតំ បស្សថ ព្រាហ្មណំ.
‘‘‘ហេមវណ្ណំ មហាពាហុំ, កមលាននលោចនំ;
ឧទគ្គតនុជំ ហដ្ឋំ, សទ្ធវន្តំ គុណេ មម.
‘‘‘ឯស ¶ បត្ថយតេ ឋានំ [បត្ថយិ តំ ឋានំ (ស្យា.)], សីហឃោសស្ស ភិក្ខុនោ;
អនាគតម្ហិ អទ្ធានេ, លច្ឆសេ តំ មនោរថំ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘ឥតោ ទ្វេនវុតេ កប្បេ, អហុ សត្ថា អនុត្តរោ;
អនូបមោ អសទិសោ, ផុស្សោ លោកគ្គនាយកោ.
‘‘សោ ¶ ច សព្ពំ តមំ ហន្ត្វា, វិជដេត្វា មហាជដំ;
វស្សតេ អមតំ វុដ្ឋិំ, តប្បយន្តោ សទេវកំ.
‘‘តទា ¶ ហិ ពារាណសិយំ, រាជា បច្ចា អហុម្ហសេ;
ភាតរោម្ហ តយោ សព្ពេ, សំវិសដ្ឋាវ រាជិនោ.
‘‘វីរង្គរូបា ពលិនោ, សង្គាមេ អបរាជិតា;
តទា កុបិតបច្ចន្តោ [កុប្បតិ បច្ចន្តោ (ក.)], អម្ហេ អាហ មហីបតិ.
‘‘‘ឯថ គន្ត្វាន បច្ចន្តំ, សោធេត្វា អដ្ដវីពលំ;
ខេមំ វិជិរិតំ កត្វា, បុន ទេថាតិ ភាសថ’.
‘‘តតោ មយំ អវោចុម្ហ, យទិ ទេយ្យាសិ នាយកំ;
ឧបដ្ឋានាយ អម្ហាកំ, សាធយិស្សាម វោ តតោ.
‘‘តតោ មយំ លទ្ធវរា, ភូមិបាលេន បេសិតា;
និក្ខិត្តសត្ថំ បច្ចន្តំ, កត្វា បុនរុបច្ច តំ.
‘‘យាចិត្វា សត្ថុបដ្ឋានំ, រាជានំ លោកនាយកំ;
មុនិវីរំ លភិត្វាន, យាវជីវំ យជិម្ហ តំ.
‘‘មហគ្ឃានិ ច វត្ថានិ, បណីតានិ រសានិ ច;
សេនាសនានិ រម្មានិ, ភេសជ្ជានិ ហិតានិ ច.
‘‘ទត្វា សសង្ឃមុនិនោ [សសំឃស្ស មុនេ (សី. បី.)], ធម្មេនុប្បាទិតានិ នោ;
សីលវន្តោ ការុណិកា, ភាវនាយុត្តមានសា.
‘‘សទ្ធា បរិចរិត្វាន, មេត្តចិត្តេន នាយកំ;
និព្ពុតេ តម្ហិ លោកគ្គេ, បូជំ កត្វា យថាពលំ.
‘‘តតោ ¶ ¶ ចុតា សន្តុសិតំ [តាវតិំសំ (ស្យា.)], គតា តត្ថ មហាសុខំ;
អនុភូតា មយំ សព្ពេ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘មាយាការោ ¶ យថា រង្គេ [លទ្ធោ (ស្យា. បី.)], ទស្សេសិ វិកតិំ ពហុំ;
តថា ភវេ ភមន្តោហំ [គមេន្តោហំ (ក.), ភវន្តោហំ (ស្យា.)], វិទេហាធិបតី អហុំ.
‘‘គុណាចេឡស្ស វាក្យេន, មិច្ឆាទិដ្ឋិគតាសយោ;
នរកំ មគ្គមារូឡ្ហោ, រុចាយ មម ធីតុយា.
‘‘ឱវាទំ នាទិយិត្វាន, ព្រហ្មុនា នារទេនហំ;
ពហុធា សំសិតោ សន្តោ, ទិដ្ឋិំ ហិត្វាន បាបិកំ.
‘‘បូរយិត្វា ¶ វិសេសេន, ទស កម្មបថានិហំ;
ហិត្វាន ទេហមគមិំ, សគ្គំ សភវនំ យថា.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, ព្រហ្មពន្ធុ អហោសហំ;
ពារាណសិយំ ផីតាយំ, ជាតោ វិប្បមហាកុលេ.
‘‘មច្ចុព្យាធិជរា ភីតោ, ឱគាហេត្វា មហាវនំ [ជហិត្វាន មហាធនំ (សី.), ជហិត្វា ច មហាធនំ (បី.)];
និព្ពានំ បទមេសន្តោ, ជដិលេសុ បរិព្ពជិំ.
‘‘តទា ទ្វេ ភាតរោ មយ្ហំ, បព្ពជិំសុ មយា សហ;
ឧរុវេឡាយំ មាបេត្វា, អស្សមំ និវសិំ អហំ.
‘‘កស្សបោ នាម គោត្តេន, ឧរុវេឡនិវាសិកោ [ឧរុវេឡាយ និវសិំ (ស្យា.)];
តតោ មេ អាសិ បញ្ញត្តិ, ឧរុវេឡកស្សបោ ឥតិ.
‘‘នទីសកាសេ ភាតា មេ, នទីកស្សបសវ្ហយោ;
អាសី សកាសនាមេន, គយាយំ គយាកស្សបោ.
‘‘ទ្វេ ¶ សតានិ កនិដ្ឋស្ស, តីណិ មជ្ឈស្ស ភាតុនោ;
មម បញ្ច សតានូនា, សិស្សា សព្ពេ មមានុគា.
‘‘តទា ឧបេច្ច មំ ពុទ្ធោ, កត្វាន វិវិធានិ មេ [កត្វា នានាវិធានិ មេ (សី.)];
បាដិហីរានិ លោកគ្គោ, វិនេសិ នរសារថិ.
‘‘សហស្សបរិវារេន, អហោសិំ ឯហិភិក្ខុកោ;
តេហេវ សហ សព្ពេហិ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘តេ ¶ ចេវញ្ញេ ច ពហវោ, សិស្សា មំ បរិវារយុំ;
សាសិតុញ្ច សមត្ថោហំ, តតោ មំ ឥសិសត្តមោ.
‘‘មហាបរិសភាវស្មិំ ¶ , ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ;
អហោ ពុទ្ធេ កតំ ការំ, សផលំ មេ អជាយថ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧរុវេឡកស្សបោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឧរុវេឡកស្សបត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. រាធត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពលោកវិទូ មុនិ;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ ចក្ខុមា.
‘‘ឱវាទកោ វិញ្ញាបកោ, តារកោ សព្ពបាណិនំ;
ទេសនាកុសលោ ពុទ្ធោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, ហិតេសី សព្ពបាណិនំ;
សម្បត្តេ តិត្ថិយេ សព្ពេ, បញ្ចសីលេ បតិដ្ឋបិ.
‘‘ឯវំ និរាកុលំ អាសិ, សុញ្ញតំ តិត្ថិយេហិ ច;
វិចិត្តំ អរហន្តេហិ, វសីភូតេហិ តាទិភិ.
‘‘រតនានដ្ឋបញ្ញាសំ, ឧគ្គតោ សោ មហាមុនិ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ.
‘‘វស្សសតសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, ព្រាហ្មណោ មន្តបារគូ;
ឧបេច្ច តំ នរវរំ, អស្សោសិំ ធម្មទេសនំ.
‘‘បញ្ញបេន្តំ មហាវីរំ, បរិសាសុ វិសារទំ;
បដិភានេយ្យកំ ភិក្ខុំ, ឯតទគ្គេ វិនាយកំ.
‘‘តទាហំ ការំ កត្វាន, សសង្ឃេ លោកនាយកេ;
និបច្ច សិរសា បាទេ, តំ ឋានំ អភិបត្ថយិំ.
‘‘តតោ ¶ មំ ភគវា អាហ, សិង្គីនិក្ខសមប្បភោ;
សរេន រជនីយេន, កិលេសមលហារិនា.
‘‘‘សុខី ¶ ¶ ភវស្សុ ទីឃាយុ, សិជ្ឈតុ បណិធី តវ;
សសង្ឃេ មេ កតំ ការំ, អតីវ វិបុលំ តយា.
‘‘‘សតសហស្សិតោ ¶ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
រាធោតិ នាមធេយ្យេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘ស តេ ហេតុគុណេ តុដ្ឋោ, សក្យបុត្តោ នរាសភោ [ឥទំ បាទទ្វយំ ស្យាមមូលេ នត្ថី];
បដិភានេយ្យកានគ្គំ, បញ្ញបេស្សតិ នាយកោ’.
‘‘តំ សុត្វា មុទិតោ ហុត្វា, យាវជីវំ តទា ជិនំ;
មេត្តចិត្តោ បរិចរិំ, សតោ បញ្ញាសមាហិតោ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘សតានំ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ.
‘‘បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ;
សព្ពត្ថ សុខិតោ អាសិំ, តស្ស កម្មស្ស វាហសា.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, គិរិព្ពជបុរុត្តមេ;
ជាតោ វិប្បកុលេ និទ្ធេ, វិកលច្ឆាទនាសនេ.
‘‘កដច្ឆុភិក្ខំ បាទាសិំ, សារិបុត្តស្ស តាទិនោ;
យទា ¶ ជិណ្ណោ ច វុទ្ធោ ច, តទារាមមុបាគមិំ.
‘‘បព្ពជតិ ន មំ កោចិ [បព្ពាជេន្តិ ន មំ កេចិ (សី. ស្យា បី.)], ជិណ្ណទុព្ពលថាមកំ;
តេន ទីនោ វិវណ្ណង្គោ [វិវណ្ណកោ (ក.)], សោកោ ចាសិំ តទា អហំ.
‘‘ទិស្វា មហាការុណិកោ, មមមាហ [មមាហ សោ (សី.), មមាហ ច (បី.)] មហាមុនិ;
‘កិមត្ថំ បុត្តសោកដ្ដោ, ព្រូហិ តេ ចិត្តជំ រុជំ’.
‘‘‘បព្ពជ្ជំ ន លភេ វីរ, ស្វាក្ខាតេ តវ សាសនេ;
តេន សោកេន ទីនោស្មិ, សរណំ ហោហិ នាយក’.
‘‘តទា ¶ ភិក្ខូ សមានេត្វា, អបុច្ឆិ មុនិសត្តមោ;
‘ឥមស្ស អធិការំ យេ, សរន្តិ ព្យាហរន្តុ តេ’.
‘‘សារិបុត្តោ ¶ តទាវោច, ‘ការមស្ស សរាមហំ;
កដច្ឆុភិក្ខំ ទាបេសិ, បិណ្ឌាយ ចរតោ មម’.
‘‘‘សាធុ សាធុ កតញ្ញូសិ, សារិបុត្ត ឥមំ តុវំ;
បព្ពាជេហិ ទិជំ វុឌ្ឍំ, ហេស្សតាជានិយោ អយំ’.
‘‘តតោ ¶ អលត្ថំ បព្ពជ្ជំ, កម្មវាចោបសម្បទំ;
ន ចិរេនេវ កាលេន, បាបុណិំ អាសវក្ខយំ.
‘‘សក្កច្ចំ មុនិនោ វាក្យំ, សុណាមិ មុទិតោ យតោ;
បដិភានេយ្យកានគ្គំ, តតោ មំ ឋបយី ជិនោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រាធោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
រាធត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. មោឃរាជត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពលោកវិទូ មុនិ;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ ចក្ខុមា.
‘‘ឱវាទកោ វិញ្ញាបកោ, តារកោ សព្ពបាណិនំ;
ទេសនាកុសលោ ពុទ្ធោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, ហិតេសី សព្ពបាណិនំ;
សម្បត្តេ តិត្ថិយេ សព្ពេ, បញ្ចសីលេ បតិដ្ឋបិ.
‘‘ឯវំ និរាកុលំ អាសិ, សុញ្ញតំ តិត្ថិយេហិ ច;
វិចិត្តំ អរហន្តេហិ, វសីភូតេហិ តាទិភិ.
‘‘រតនានដ្ឋបញ្ញាសំ ¶ , ឧគ្គតោ សោ មហាមុនិ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ.
‘‘វស្សសតសហស្សានិ ¶ , អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ.
‘‘តទាហំ ¶ ហំសវតិយំ, កុលេ អញ្ញតរេ អហុំ;
បរកម្មាយនេ យុត្តោ, នត្ថិ មេ កិញ្ចិ សំធនំ.
‘‘បដិក្កមនសាលាយំ, វសន្តោ កតភូមិយំ;
អគ្គិំ ឧជ្ជាលយិំ តត្ថ, ទឡ្ហំ កណ្ហាសិ សា [កណ្ហា សិយា (សី. បី.), ឌយ្ហកណ្ហា សិលា (ស្យា.)] ហី.
‘‘តទា បរិសតិំ នាថោ, ចតុសច្ចបកាសកោ;
សាវកំ សម្បកិត្តេសិ, លូខចីវរធារកំ.
‘‘តស្ស តម្ហិ គុណេ តុដ្ឋោ, បណិបច្ច [បតិបជ្ជ (ស្យា.)] តថាគតំ;
លូខចីវរធារគ្គំ, បត្ថយិំ ឋានមុត្តមំ.
‘‘តទា អវោច ភគវា, សាវកេ បទុមុត្តរោ;
‘បស្សថេតំ បុរិសកំ, កុចេលំ តនុទេហកំ.
‘‘‘បីតិប្បសន្នវទនំ ¶ , សទ្ធាធនសមន្វិតំ [សទ្ធាស្នេហសមន្វតំ (ក.)];
ឧទគ្គតនុជំ ហដ្ឋំ, អចលំ សាលបិណ្ឌិតំ.
‘‘‘ឯសោ បត្ថេតិ តំ ឋានំ, សច្ចសេនស្ស ភិក្ខុនោ;
លូខចីវរធារិស្ស, តស្ស វណ្ណសិតាសយោ [វណ្ណគតាសយោ (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘តំ សុត្វា មុទិតោ ហុត្វា, និបច្ច សិរសា ជិនំ;
យាវជីវំ សុភំ កម្មំ, ករិត្វា ជិនសាសនេ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសូបគោ អហំ.
‘‘បដិក្កមនសាលាយំ, ភូមិទាហកកម្មុនា;
សមសហស្សំ និរយេ, អទយ្ហិំ វេទនាដ្ដិតោ.
‘‘តេន ¶ កម្មាវសេសេន, បញ្ច ជាតិសតានិហំ;
មនុស្សោ កុលជោ ហុត្វា, ជាតិយា លក្ខណង្កិតោ.
‘‘បញ្ច ¶ ជាតិសតានេវ, កុដ្ឋរោគសមប្បិតោ;
មហាទុក្ខំ អនុភវិំ, តស្ស កម្មស្ស វាហសា.
‘‘ឥមស្មិំ ភទ្ទកេ កប្បេ, ឧបរិដ្ឋំ យសស្សិនំ;
បិណ្ឌបាតេន តប្បេសិំ, បសន្នមានសោ អហំ.
‘‘តេន ¶ កម្មវិសេសេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, អជាយិំ ខត្តិយេ កុលេ;
បិតុនោ អច្ចយេនាហំ, មហារជ្ជសមប្បិតោ.
‘‘កុដ្ឋរោគាធិភូតោហំ, ន រតិំ ន សុខំ លភេ;
មោឃំ រជ្ជំ សុខំ យស្មា, មោឃរាជា តតោ អហំ.
‘‘កាយស្ស ទោសំ ទិស្វាន, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
ពាវរិស្ស ទិជគ្គស្ស, សិស្សត្តំ អជ្ឈុបាគមិំ.
‘‘មហតា បរិវារេន, ឧបេច្ច នរនាយកំ;
អបុច្ឆិំ និបុណំ បញ្ហំ, តំ វីរំ វាទិសូទនំ.
‘‘‘អយំ លោកោ បរោ លោកោ, ព្រហ្មលោកោ សទេវកោ;
ទិដ្ឋិំ នោ [ទិដ្ឋា នោ (សី.), ទិដ្ឋំ នោ (បី.), ទិដ្ឋិំ តេ (ស្យា.)] នាភិជានាមិ, គោតមស្ស យសស្សិនោ.
‘‘‘ឯវាភិក្កន្តទស្សាវិំ ¶ , អត្ថិ បញ្ហេន អាគមំ;
កថំ លោកំ អវេក្ខន្តំ, មច្ចុរាជា ន បស្សតិ’.
‘‘‘សុញ្ញតោ ¶ លោកំ អវេក្ខស្សុ, មោឃរាជ សទា សតោ;
អត្តានុទិដ្ឋិំ ឧហច្ច, ឯវំ មច្ចុតរោ សិយា.
‘‘‘ឯវំ លោកំ អវេក្ខន្តំ, មច្ចុរាជា ន បស្សតិ’;
ឥតិ មំ អភណិ ពុទ្ធោ, សព្ពរោគតិកិច្ឆកោ.
‘‘សហ គាថាវសានេន, កេសមស្សុវិវជ្ជិតោ;
កាសាវវត្ថវសនោ, អាសិំ ភិក្ខុ តថារហា.
‘‘សង្ឃិកេសុ វិហារេសុ, ន វសិំ រោគបីឡិតោ;
មា វិហារោ បទុស្សីតិ, វាតរោគេហិ បីឡិតោ [វាចាយាភិសុបីឡិតោ (ស្យា. បី.), វាតរោគី សុបីឡិតោ (ក.)].
‘‘សង្ការកូដា ¶ អាហិត្វា, សុសានា រថិកាហិ ច;
តតោ សង្ឃាដិំ ករិត្វា, ធារយិំ លូខចីវរំ.
‘‘មហាភិសក្កោ តស្មិំ មេ, គុណេ តុដ្ឋោ វិនាយកោ;
លូខចីវរធារីនំ, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘បុញ្ញបាបបរិក្ខីណោ, សព្ពរោគវិវជ្ជិតោ;
សិខីវ អនុបាទានោ, និព្ពាយិស្សមនាសវោ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ អាយស្មា មោឃរាជា ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
មោឃរាជត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
កច្ចាយនវគ្គោ ចតុបញ្ញាសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
កច្ចានោ វក្កលី ថេរោ, មហាកប្បិនសវ្ហយោ;
ទព្ពោ កុមារនាមោ ច, ពាហិយោ កោដ្ឋិកោ វសី.
ឧរុវេឡកស្សបោ រាធោ, មោឃរាជា ច បណ្ឌិតោ;
តីណិ គាថាសតានេត្ថ, ពាសដ្ឋិ ចេវ បិណ្ឌិតា.
៥៥. ភទ្ទិយវគ្គោ
១. លកុណ្ឌភទ្ទិយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មេសុ ចក្ខុមា;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, សេដ្ឋិបុត្តោ មហទ្ធនោ;
ជង្ឃាវិហារំ វិចរំ, សង្ឃារាមំ អគច្ឆហំ.
‘‘តទា សោ លោកបជ្ជោតោ, ធម្មំ ទេសេសិ នាយកោ;
មញ្ជុស្សរានំ បវរំ, សាវកំ អភិកិត្តយិ.
‘‘តំ សុត្វា មុទិតោ ហុត្វា, ការំ កត្វា មហេសិនោ;
វន្ទិត្វា សត្ថុនោ បាទេ, តំ ឋានមភិបត្ថយិំ.
‘‘តទា ពុទ្ធោ វិយាកាសិ, សង្ឃមជ្ឈេ វិនាយកោ;
‘អនាគតម្ហិ អទ្ធានេ, លច្ឆសេ តំ មនោរថំ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
ភទ្ទិយោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ¶ ឥតោ កប្បេ, ផុស្សោ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ;
ទុរាសទោ ទុប្បសហោ, សព្ពលោកុត្តមោ ជិនោ.
‘‘ចរណេន ច សម្បន្នោ, ព្រហា ឧជុ បតាបវា;
ហិតេសី សព្ពសត្តានំ [សព្ពបាណីនំ (សី.)], ពហុំ មោចេសិ ពន្ធនា.
‘‘នន្ទារាមវនេ តស្ស, អហោសិំ ផុស្សកោកិលោ [បុស្សកោកិលោ (សី. ស្យា.)];
គន្ធកុដិសមាសន្នេ, អម្ពរុក្ខេ វសាមហំ.
‘‘តទា ¶ បិណ្ឌាយ គច្ឆន្តំ, ទក្ខិណេយ្យំ ជិនុត្តមំ;
ទិស្វា ចិត្តំ បសាទេត្វា, មញ្ជុនាភិនិកូជហំ [មញ្ជុនាទេន កូជហំ (សី. បី.)].
‘‘រាជុយ្យានំ ¶ តទា គន្ត្វា, សុបក្កំ កនកត្តចំ;
អម្ពបិណ្ឌំ គហេត្វាន, សម្ពុទ្ធស្សោបនាមយិំ.
‘‘តទា មេ ចិត្តមញ្ញាយ, មហាការុណិកោ ជិនោ;
ឧបដ្ឋាកស្ស ហត្ថតោ, បត្តំ បគ្គណ្ហិ នាយកោ.
‘‘អទាសិំ ¶ ហដ្ឋចិត្តោហំ [តុដ្ឋចិត្តោហំ (សី.)], អម្ពបិណ្ឌំ មហាមុនេ;
បត្តេ បក្ខិប្ប បក្ខេហិ, បញ្ជលិំ [បក្ខេហញ្ជលិំ (សី.)] កត្វាន មញ្ជុនា.
‘‘សរេន រជនីយេន, សវនីយេន វគ្គុនា;
វស្សន្តោ ពុទ្ធបូជត្ថំ, នីឡំ [និទ្ទំ (ស្យា. បី.)] គន្ត្វា និបជ្ជហំ.
‘‘តទា មុទិតចិត្តំ មំ, ពុទ្ធបេមគតាសយំ;
សកុណគ្ឃិ ឧបាគន្ត្វា, ឃាតយី ទុដ្ឋមានសោ.
‘‘តតោ ចុតោហំ តុសិតេ, អនុភោត្វា មហាសុខំ;
មនុស្សយោនិមាគច្ឆិំ, តស្ស កម្មស្ស វាហសា.
‘‘ឥមម្ហិ ¶ ភទ្ទកេ កប្បេ, ព្រហ្មពន្ធុ មហាយសោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន, ឧប្បជ្ជិ វទតំ វរោ.
‘‘សាសនំ ជោតយិត្វា សោ, អភិភុយ្យ កុតិត្ថិយេ;
វិនយិត្វាន វេនេយ្យេ, និព្ពុតោ សោ សសាវកោ.
‘‘និព្ពុតេ តម្ហិ លោកគ្គេ, បសន្នា ជនតា ពហូ;
បូជនត្ថាយ ពុទ្ធស្ស, ថូបំ កុព្ពន្តិ សត្ថុនោ.
‘‘‘សត្តយោជនិកំ ថូបំ, សត្តរតនភូសិតំ;
ករិស្សាម មហេសិស្ស’, ឥច្ចេវំ មន្តយន្តិ តេ.
‘‘កិកិនោ កាសិរាជស្ស, តទា សេនាយ នាយកោ;
ហុត្វាហំ អប្បមាណស្ស, បមាណំ ចេតិយេ វទិំ.
‘‘តទា តេ មម វាក្យេន, ចេតិយំ យោជនុគ្គតំ;
អកំសុ នរវីរស្ស, នានារតនភូសិតំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ¶ ¶ ច ភវេ ទានិ, ជាតោ សេដ្ឋិកុលេ អហំ;
សាវត្ថិយំ បុរវរេ, ឥទ្ធេ ផីតេ មហទ្ធនេ.
‘‘បុរប្បវេសេ សុគតំ, ទិស្វា វិម្ហិតមានសោ;
បព្ពជិត្វាន ន ចិរំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ចេតិយស្ស បមាណំ យំ, អករិំ តេន កម្មុនា;
លកុណ្ឌកសរីរោហំ, ជាតោ បរិភវារហោ.
‘‘សរេន ¶ មធុរេនាហំ, បូជិត្វា ឥសិសត្តមំ;
មញ្ជុស្សរានំ ភិក្ខូនំ, អគ្គត្តមនុបាបុណិំ.
‘‘ផលទានេន ¶ ពុទ្ធស្ស, គុណានុស្សរណេន ច;
សាមញ្ញផលសម្បន្នោ, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា លកុណ្ឌភទ្ទិយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
លកុណ្ឌភទ្ទិយត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. កង្ខារេវតត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មេសុ ចក្ខុមា;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘សីហហនុ ព្រហ្មគិរោ, ហំសទុន្ទុភិនិស្សនោ [ហំសទុន្ទុភិនិស្សរោ (សី.) … និស្សវនោ (បី.) … សាវនោ (ស្យា.)];
នាគវិក្កន្តគមនោ, ចន្ទសូរាទិកប្បភោ.
‘‘មហាមតី ¶ មហាវីរោ, មហាឈាយី មហាពលោ [មហាគតិ (ស្យា.), មហាហិតោ (បី.)];
មហាការុណិកោ នាថោ, មហាតមបនូទនោ [មហាតមវិធំសនោ (ស្យា.), មហាតមនិសូទនោ (បី.)].
‘‘ស ¶ ¶ កទាចិ តិលោកគ្គោ, វេនេយ្យំ វិនយំ ពហុំ [វេនេយ្យេ វិនិយំ ពហូ (សី.)];
ធម្មំ ទេសេសិ សម្ពុទ្ធោ, សត្តាសយវិទូ មុនិ.
‘‘ឈាយិំ ឈានរតំ វីរំ, ឧបសន្តំ អនាវិលំ;
វណ្ណយន្តោ បរិសតិំ, តោសេសិ [តោសេតិ (ស្យា. បី. ក.)] ជនតំ ជិនោ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, ព្រាហ្មណោ វេទបារគូ;
ធម្មំ សុត្វាន មុទិតោ, តំ ឋានមភិបត្ថយិំ.
‘‘តទា ជិនោ វិយាកាសិ, សង្ឃមជ្ឈេ វិនាយកោ;
‘មុទិតោ ហោហិ ត្វំ ព្រហ្មេ, លច្ឆសេ តំ មនោរថំ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
រេវតោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ច ភវេ ទានិ, ជាតោហំ កោលិយេ បុរេ;
ខត្តិយេ កុលសម្បន្នេ, ឥទ្ធេ ផីតេ មហទ្ធនេ.
‘‘យទា ¶ កបិលវត្ថុស្មិំ, ពុទ្ធោ ធម្មមទេសយិ;
តទា បសន្នោ សុគតេ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘កង្ខា មេ ពហុលា អាសិ, កប្បាកប្បេ តហិំ តហិំ;
សព្ពំ តំ វិនយី ពុទ្ធោ, ទេសេត្វា ធម្មមុត្តមំ.
‘‘តតោហំ ¶ តិណ្ណសំសារោ, សទា ឈានសុខេ រតោ;
វិហរាមិ តទា ពុទ្ធោ, មំ ទិស្វា ឯតទព្រវិ.
‘‘‘យា ¶ កាចិ កង្ខា ឥធ វា ហុរំ វា, សកវេទិយា វា បរវេទិយា វា;
យេ ឈាយិនោ តា បជហន្តិ សព្ពា, អាតាបិនោ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តា’.
‘‘សតសហស្សេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ កិលេសេ ឈាបយិំ មម.
‘‘តតោ ឈានរតំ ទិស្វា, ពុទ្ធោ លោកន្តគូ មុនិ;
ឈាយីនំ ភិក្ខូនំ អគ្គោ, បញ្ញាបេតិ មហាមតិ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កង្ខារេវតោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កង្ខារេវតត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. សីវលិត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មេសុ ចក្ខុមា;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘សីលំ តស្ស អសង្ខេយ្យំ, សមាធិ វជិរូបមោ;
អសង្ខេយ្យំ ញាណវរំ, វិមុត្តិ ច អនោបមា.
‘‘មនុជាមរនាគានំ, ព្រហ្មានញ្ច សមាគមេ;
សមណព្រាហ្មណាកិណ្ណេ, ធម្មំ ទេសេសិ នាយកោ.
‘‘សសាវកំ មហាលាភិំ, បុញ្ញវន្តំ ជុតិន្ធរំ;
ឋបេសិ ឯតទគ្គម្ហិ, បរិសាសុ វិសារទោ.
‘‘តទាហំ ខត្តិយោ អាសិំ, នគរេ ហំសសវ្ហយេ;
សុត្វា ជិនស្ស តំ វាក្យំ, សាវកស្ស គុណំ ពហុំ.
‘‘និមន្តយិត្វា ¶ ¶ សត្តាហំ, ភោជយិត្វា សសាវកំ;
មហាទានំ ទទិត្វាន, តំ ឋានមភិបត្ថយិំ.
‘‘តទា មំ វិនតំ បាទេ, ទិស្វាន បុរិសាសភោ;
សរេន មហតា វីរោ [សុស្សរេន មហាវីរោ (សី. បី.)], ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘តតោ ជិនស្ស វចនំ, សោតុកាមា មហាជនា;
ទេវទានវគន្ធព្ពា, ព្រហ្មានោ ច មហិទ្ធិកា’.
‘‘សមណព្រាហ្មណា ចេវ, នមស្សិំសុ កតញ្ជលី;
‘នមោ តេ បុរិសាជញ្ញ, នមោ តេ បុរិសុត្តម.
‘‘‘ខត្តិយេន ¶ ¶ មហាទានំ, ទិន្នំ សត្តាហិកម្បិ វោ [សត្តហិកំ មិ វោ (សី.), សត្តហិកាធិកំ (ស្យា.), សត្តហិកំ វិភោ (បី.)];
សោតុកាមា ផលំ តស្ស, ព្យាករោហិ មហាមុនេ’.
‘‘តតោ អវោច ភគវា, ‘សុណាថ មម ភាសិតំ;
អប្បមេយ្យម្ហិ ពុទ្ធម្ហិ, សសង្ឃម្ហិ បតិដ្ឋិតា [សំឃម្ហិ សុប្បតិដ្ឋិតា (សី. បី.)].
‘‘‘ទក្ខិណា តាយ [ទក្ខិណាទាយ (ស្យា. បី.)] កោ វត្តា, អប្បមេយ្យផលា ហិ សា;
អបិ ចេ ស មហាភោគោ, ឋានំ បត្ថេតិ ឧត្តមំ.
‘‘‘លាភី វិបុលលាភានំ, យថា ភិក្ខុ សុទស្សនោ;
តថាហម្បិ ភវេយ្យន្តិ, លច្ឆសេ តំ អនាគតេ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សីវលិ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសូបគោ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, វិបស្សី លោកនាយកោ;
ឧប្បជ្ជិ ចារុទស្សនោ, សព្ពធម្មវិបស្សកោ.
‘‘តទាហំ ¶ ពន្ធុមតិយំ, កុលស្សញ្ញតរស្ស ច;
ទយិតោ បស្សិតោ ចេវ, អាសិំ កម្មន្តវាវដោ [កម្មន្តព្យាវដោ (សី. ស្យា. ក.)].
‘‘តទា អញ្ញតរោ បូគោ, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
បរិវេសំ អការយិ, មហន្តមតិវិស្សុតំ.
‘‘និដ្ឋិតេ ¶ ¶ ច មហាទានេ, ទទុំ ខជ្ជកសញ្ហិតំ;
នវំ ទធិំ មធុញ្ចេវ, វិចិនំ នេវ អទ្ទសុំ.
‘‘តទាហំ តំ គហេត្វាន, នវំ ទធិំ មធុម្បិ ច;
កម្មស្សាមិឃរំ គច្ឆិំ, តមេសន្តា មមទ្ទសុំ.
‘‘សហស្សមបិ ទត្វាន, នាលភិំសុ ច តំ ទ្វយំ;
តតោហំ ឯវំ ចិន្តេសិំ, ‘នេតំ ហេស្សតិ ឱរកំ.
‘‘‘យថា ឥមេ ជនា សព្ពេ, សក្ករោន្តិ តថាគតំ;
អហម្បិ ការំ កស្សាមិ, សសង្ឃេ លោកនាយកេ’.
‘‘តទាហមេវំ ¶ ចិន្តេត្វា, ទធិំ មធុញ្ច ឯកតោ;
មទ្ទិត្វា លោកនាថស្ស, សសង្ឃស្ស អទាសហំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘បុនាហំ ពារាណសិយំ, រាជា ហុត្វា មហាយសោ;
សត្តុកស្ស តទា ទុដ្ឋោ, ទ្វាររោធមការយិំ.
‘‘តទា តបស្សិនោ រុទ្ធា, ឯកាហំ រក្ខិតា អហុំ;
តតោ តស្ស វិបាកេន, បាបតិំ [បាបិដ្ឋំ (ស្យា.) បាបត្តំ (ក.)] និរយំ ភុសំ.
‘‘បច្ឆិមេ ច ភវេ ទានិ, ជាតោហំ កោលិយេ បុរេ;
សុប្បវាសា ច មេ មាតា, មហាលិ លិច្ឆវី បិតា.
‘‘ខត្តិយេ បុញ្ញកម្មេន, ទ្វាររោធស្ស វាហសា;
សត្ត វស្សានិ និវសិំ, មាតុកុច្ឆិម្ហិ ទុក្ខិតោ.
‘‘សត្តាហំ ¶ ទ្វារមូឡ្ហោហំ, មហាទុក្ខសមប្បិតោ;
មាតា មេ ឆន្ទទានេន, ឯវំ អាសិ សុទុក្ខិតា.
‘‘សុវត្ថិតោហំ ¶ និក្ខន្តោ, ពុទ្ធេន អនុកម្បិតោ;
និក្ខន្តទិវសេយេវ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘ឧបជ្ឈា សារិបុត្តោ មេ, មោគ្គល្លានោ មហិទ្ធិកោ;
កេសេ ឱរោបយន្តោ មេ, អនុសាសិ មហាមតិ.
‘‘កេសេសុ ¶ ឆិជ្ជមានេសុ, អរហត្តមបាបុណិំ;
ទេវា នាគា មនុស្សា ច, បច្ចយេ ឧបនេន្តិ មេ.
‘‘បទុមុត្តរនាថញ្ច, វិបស្សិញ្ច វិនាយកំ;
យំ បូជយិំ បមុទិតោ, បច្ចយេហិ វិសេសតោ.
‘‘តតោ តេសំ វិសេសេន, កម្មានំ វិបុលុត្តមំ;
លាភំ លភាមិ សព្ពត្ថ, វនេ គាមេ ជលេ ថលេ.
‘‘រេវតំ ទស្សនត្ថាយ, យទា យាតិ វិនាយកោ;
តិំសភិក្ខុសហស្សេហិ, សហ លោកគ្គនាយកោ.
‘‘តទា ទេវោបណីតេហិ, មមត្ថាយ មហាមតិ;
បច្ចយេហិ មហាវីរោ, សសង្ឃោ លោកនាយកោ.
‘‘ឧបដ្ឋិតោ ¶ មយា ពុទ្ធោ, គន្ត្វា រេវតមទ្ទស;
តតោ ជេតវនំ គន្ត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘‘លាភីនំ សីវលិ អគ្គោ, មម សិស្សេសុ ភិក្ខវោ’;
សព្ពលោកហិតោ សត្ថា, កិត្តយី បរិសាសុ មំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សីវលិថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សីវលិត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. វង្គីសត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មេសុ ចក្ខុមា;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘យថាបិ ¶ សាគរេ ឩមិ, គគនេ វិយ តារកា;
ឯវំ បាវចនំ តស្ស, អរហន្តេហិ ចិត្តិតំ.
‘‘សទេវាសុរនាគេហិ, មនុជេហិ បុរក្ខតោ;
សមណព្រាហ្មណាកិណ្ណេ, ជនមជ្ឈេ ជិនុត្តមោ.
‘‘បភាហិ អនុរញ្ជន្តោ, លោកេ [លោកំ (សី.)] លោកន្តគូ ជិនោ;
វចនេន វិពោធេន្តោ, វេនេយ្យបទុមានិ សោ.
‘‘វេសារជ្ជេហិ សម្បន្នោ, ចតូហិ បុរិសុត្តមោ;
បហីនភយសារជ្ជោ, ខេមប្បត្តោ វិសារទោ.
‘‘អាសភំ ¶ ¶ បវរំ ឋានំ, ពុទ្ធភូមិញ្ច កេវលំ;
បដិជានាតិ លោកគ្គោ, នត្ថិ សញ្ចោទកោ ក្វចិ.
‘‘សីហនាទមសម្ភីតំ, នទតោ តស្ស តាទិនោ;
ទេវោ នរោ វា ព្រហ្មា វា, បដិវត្តា ន វិជ្ជតិ.
‘‘ទេសេន្តោ ¶ បវរំ ធម្មំ, សន្តារេន្តោ សទេវកំ;
ធម្មចក្កំ បវត្តេតិ, បរិសាសុ វិសារទោ.
‘‘បដិភានវតំ អគ្គំ, សាវកំ សាធុសម្មតំ;
គុណំ ពហុំ បកិត្តេត្វា, ឯតទគ្គេ ឋបេសិ តំ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, ព្រាហ្មណោ សាធុសម្មតោ;
សព្ពវេទវិទូ ជាតោ, វាគីសោ វាទិសូទនោ.
‘‘ឧបេច្ច តំ មហាវីរំ, សុត្វាហំ ធម្មទេសនំ;
បីតិវរំ បដិលភិំ, សាវកស្ស គុណេ រតោ.
‘‘និមន្តេត្វាវ សុគតំ, សសង្ឃំ លោកនន្ទនំ;
សត្តាហំ ភោជយិត្វាហំ, ទុស្សេហច្ឆាទយិំ តទា.
‘‘និបច្ច សិរសា បាទេ, កតោកាសោ កតញ្ជលី;
ឯកមន្តំ ឋិតោ ហដ្ឋោ, សន្ថវិំ ជិនមុត្តមំ.
‘‘‘នមោ តេ វាទិមទ្ទន [វាទិសទ្ទុល (សី. បី.), វាទិសូទន (ស្យា.)], នមោ តេ ឥសិសត្តម [បុរិសុត្តម (សី. បី.)];
នមោ តេ សព្ពលោកគ្គ, នមោ តេ អភយង្ករ.
‘‘‘នមោ ¶ តេ មារមថន [មារមសន (អដ្ឋ.)], នមោ តេ ទិដ្ឋិសូទន;
នមោ តេ សន្តិសុខទ, នមោ តេ សរណង្ករ.
‘‘‘អនាថានំ ¶ ភវំ នាថោ, ភីតានំ អភយប្បទោ;
វិស្សាមភូមិ [វិស្សាសំ ភូមិ (ស្យា.), វិស្សានភូមិ (បី.)] សន្តានំ, សរណំ សរណេសិនំ’.
‘‘ឯវមាទីហិ សម្ពុទ្ធំ, សន្ថវិត្វា មហាគុណំ;
អវោចំ វាទិសូទស្ស [វាទិសូរស្ស (សី. ស្យា. បី.)], គតិំ បប្បោមិ ភិក្ខុនោ.
‘‘តទា អវោច ភគវា, អនន្តបដិភានវា;
‘យោ សោ ពុទ្ធំ អភោជេសិ, សត្តាហំ សហសាវកំ.
‘‘‘គុណញ្ច មេ បកិត្តេសិ, បសន្នោ សេហិ បាណិភិ;
ឯសោ បត្ថយតេ ឋានំ, វាទិសូទស្ស ភិក្ខុនោ.
‘‘‘អនាគតម្ហិ ¶ អទ្ធានេ, លច្ឆសេ តំ មនោរថំ;
ទេវមានុសសម្បត្តិំ, អនុភោត្វា អនប្បកំ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
វង្គីសោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តំ សុត្វា មុទិតោ ហុត្វា, យាវជីវំ តទា ជិនំ;
បច្ចយេហិ ឧបដ្ឋាសិំ, មេត្តចិត្តោ តថាគតំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តុសិតំ [តាវតិំសំ (ស្យា.)] អគមាសហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ច ភវេ ទានិ, ជាតោ វិប្បកុលេ [បរិព្ពាជកុលេ (សី. ស្យា. បី.)] អហំ;
បច្ចាជាតោ [សម្បត្តោ ច (ក.)] យទា អាសិំ, ជាតិយា សត្តវស្សិកោ.
‘‘សព្ពវេទវិទូ ¶ ជាតោ, វាទសត្ថវិសារទោ;
វាទិស្សរោ [វគ្គុស្សរោ (ស្យា. បី.)] ចិត្តកថី, បរវាទប្បមទ្ទនោ.
‘‘វង្គេ ជាតោតិ វង្គីសោ, វចនេ ឥស្សរោតិ វា;
វង្គីសោ ឥតិ មេ នាមំ, អភវី លោកសម្មតំ.
‘‘យទាហំ ¶ វិញ្ញុតំ បត្តោ, ឋិតោ បឋមយោព្ពនេ;
តទា រាជគហេ រម្មេ, សារិបុត្តមហទ្ទសំ [មថទ្ទសំ (សី. បី.), ច អទ្ទសំ (ស្យា.)].
បញ្ចវីសតិមំ ភាណវារំ.
‘‘បិណ្ឌាយ វិចរន្តំ តំ, បត្តបាណិំ សុសំវុតំ;
អលោលក្ខិំ មិតភាណិំ, យុគមត្តំ និទក្ខិតំ [និរិក្ខតំ (សី. បី.), ឧទិក្ខតំ (ស្យា.)].
‘‘តំ ទិស្វា វិម្ហិតោ ហុត្វា, អវោចំ មមនុច្ឆវំ [មននុច្ឆវំ (សី. ស្យា.)];
កណិការំវ និចិតំ [កណិការបរិចិតំ (បី.), ខណិកំ ឋានរចិតំ (សី.)], ចិត្តំ គាថាបទំ អហំ.
‘‘អាចិក្ខិ សោ មេ សត្ថារំ, សម្ពុទ្ធំ លោកនាយកំ;
តទា សោ បណ្ឌិតោ វីរោ, ឧត្តរិំ [ឧត្តរំ (សី. បី.)] សមវោច មេ.
‘‘វិរាគសំហិតំ វាក្យំ, កត្វា ទុទ្ទសមុត្តមំ;
វិចិត្តបដិភានេហិ, តោសិតោ តេន តាទិនា.
‘‘និបច្ច សិរសា បាទេ, ‘បព្ពាជេហី’តិ មំ ព្រវិ;
តតោ មំ ស មហាបញ្ញោ, ពុទ្ធសេដ្ឋមុបានយិ.
‘‘និបច្ច សិរសា បាទេ, និសីទិំ សត្ថុ សន្តិកេ;
មមាហ វទតំ សេដ្ឋោ, កច្ចិ វង្គីស ជានាសិ [សច្ចំ វង្គីស កច្ចិ តេ (ស្យា.)].
‘‘កិញ្ចិ ¶ សិប្បន្តិ តស្សាហំ, ‘ជានាមី’តិ ច អព្រវិំ;
មតសីសំ ¶ ¶ វនច្ឆុទ្ធំ, អបិ ពារសវស្សិកំ;
តវ វិជ្ជាវិសេសេន, សចេ សក្កោសិ វាចយ [ភាសយ (សី. បី.)].
‘‘អាមោតិ មេ បដិញ្ញាតេ, តីណិ សីសានិ ទស្សយិ;
និរយនរទេវេសុ, ឧបបន្នេ អវាចយិំ.
‘‘តទា ខីណាសវស្សេវ [បច្ចេកពុទ្ធស្ស (សី. បី.)], សីសំ ទស្សេសិ នាយកោ;
តតោហំ វិហតារព្ភោ, បព្ពជ្ជំ សមយាចិសំ.
‘‘បព្ពជិត្វាន សុគតំ, សន្ថវាមិ តហិំ តហិំ;
តតោ មំ កព្ពវិត្តោសិ [កវិចិត្តោតិ (ស្យា. បី.)], ឧជ្ឈាយន្តិហ ភិក្ខវោ.
‘‘តតោ ¶ វីមំសនត្ថំ មេ, អាហ ពុទ្ធោ វិនាយកោ;
តក្កិកា បនិមា គាថា, ឋានសោ បដិភន្តិ តំ.
‘‘ន កព្ពវិត្តោហំ វីរ, ឋានសោ បដិភន្តិ មំ;
តេន ហិ ទានិ វង្គីស, ឋានសោ សន្ថវាហិ មំ.
‘‘តទាហំ សន្ថវិំ វីរំ, គាថាហិ ឥសិសត្តមំ;
ឋានសោ មេ តទា តុដ្ឋោ, ជិនោ អគ្គេ ឋបេសិ មំ.
‘‘បដិភានេន ចិត្តេន, អញ្ញេសមតិមញ្ញហំ;
បេសលេ តេន សំវិគ្គោ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘‘បដិភានវតំ អគ្គោ, អញ្ញោ កោចិ ន វិជ្ជតិ;
យថាយំ ភិក្ខុ វង្គីសោ, ឯវំ ធារេថ ភិក្ខវោ’.
‘‘សតសហស្សេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ កិលេសេ ឈាបយិំ មម.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វង្គីសោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
វង្គីសត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. នន្ទកត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មេសុ ចក្ខុមា;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘ហិតាយ សព្ពសត្តានំ, សុខាយ វទតំ វរោ;
អត្ថាយ បុរិសាជញ្ញោ, បដិបន្នោ សទេវកេ.
‘‘យសគ្គបត្តោ សិរិមា, កិត្តិវណ្ណភតោ [កិត្តិវណ្ណ ភដោ (ស្យា. ក.)] ជិនោ;
បូជិតោ សព្ពលោកស្ស, ទិសា សព្ពាសុ វិស្សុតោ.
‘‘ឧត្តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ ¶ សោ, វីតិវត្តកថំកថោ;
បរិបុណ្ណមនសង្កប្បោ, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ.
‘‘អនុប្បន្នស្ស មគ្គស្ស, ឧប្បាទេតា នរុត្តមោ;
អនក្ខាតញ្ច អក្ខាសិ, អសញ្ជាតញ្ច សញ្ជនី.
‘‘មគ្គញ្ញូ ¶ មគ្គវិទូ [សោ មគ្គវិទូ (សី. បី.)] ច, មគ្គក្ខាយី នរាសភោ;
មគ្គស្ស កុសលោ សត្ថា, សារថីនំ វរុត្តមោ [នរុត្តមោ (ស្យា.)].
‘‘តទា មហាការុណិកោ, ធម្មំ ទេសេសិ នាយកោ;
និមុគ្គេ កាមបង្កម្ហិ [មោហបង្កម្ហិ (សី. ស្យា.), មោហមគ្គម្ហិ (បី.)], សមុទ្ធរតិ បាណិនេ.
‘‘ភិក្ខុនីនំ ឱវទនេ, សាវកំ សេដ្ឋសម្មតំ;
វណ្ណយំ ឯតទគ្គម្ហិ, បញ្ញបេសិ មហាមុនិ.
‘‘តំ សុត្វាហំ បមុទិតោ, និមន្តេត្វា តថាគតំ;
ភោជយិត្វា សសង្ឃំ តំ, បត្ថយិំ ឋានមុត្តមំ.
‘‘តទា បមុទិតោ នាថោ, មំ អវោច មហាឥសិ;
‘សុខី ភវស្សុ ទីឃាវុ [ទីឃាយុ (សី. ស្យា.)], លច្ឆសេ តំ មនោរថំ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
នន្ទកោ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសូបគោ អហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ¶ ច ភវេ ទានិ, ជាតោ សេដ្ឋិកុលេ អហំ;
សាវត្ថិយំ បុរេ វរេ, ឥទ្ធេ ផីតេ មហទ្ធនេ.
‘‘បុរប្បវេសេ សុគតំ, ទិស្វា វិម្ហិតមានសោ;
ជេតារាមបដិគ្គាហេ, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘នចិរេនេវ ¶ ¶ កាលេន, អរហត្តមបាបុណិំ;
តតោហំ តិណ្ណសំសារោ, សាសិតោ សព្ពទស្សិនា.
‘‘ភិក្ខុនីនំ ¶ ធម្មកថំ, បដិបុច្ឆាករិំ អហំ;
សាសិតា តា មយា សព្ពា, អភវិំសុ អនាសវា.
‘‘សតានិ បញ្ចនូនានិ, តទា តុដ្ឋោ មហាហិតោ;
ភិក្ខុនីនំ ឱវទតំ, អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ មំ.
‘‘សតសហស្សេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ, កិលេសេ ឈាបយិំ មម.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នន្ទកោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
នន្ទកត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. កាឡុទាយិត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មេសុ ចក្ខុមា;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘នាយកានំ ¶ វរោ សត្ថា, គុណាគុណវិទូ ជិនោ;
កតញ្ញូ កតវេទី ច, តិត្ថេ យោជេតិ បាណិនេ [បាណិនោ (សី. ស្យា បី.)].
‘‘សព្ពញ្ញុតេន ញាណេន, តុលយិត្វា ទយាសយោ;
ទេសេតិ បវរំ ធម្មំ, អនន្តគុណសញ្ចយោ.
‘‘ស ¶ កទាចិ មហាវីរោ, អនន្តជិនសំសរិ [អនន្តជនសំសទិ (សី.), អនន្តជនសំសុធិ (ស្យា.), អនន្តជនសំសរី (បី.)];
ទេសេតិ មធុរំ ធម្មំ, ចតុសច្ចូបសញ្ហិតំ.
‘‘សុត្វាន តំ ធម្មវរំ, អាទិមជ្ឈន្តសោភណំ;
បាណសតសហស្សានំ, ធម្មាភិសមយោ អហុ.
‘‘និន្នាទិតា តទា ភូមិ, គជ្ជិំសុ ច បយោធរា;
សាធុការំ បវត្តិំសុ, ទេវព្រហ្មនរាសុរា.
‘‘‘អហោ ¶ ការុណិកោ សត្ថា, អហោ សទ្ធម្មទេសនា;
អហោ ភវសមុទ្ទម្ហិ, និមុគ្គេ ឧទ្ធរី ជិនោ’.
‘‘ឯវំ បវេទជាតេសុ, សនរាមរព្រហ្មសុ;
កុលប្បសាទកានគ្គំ, សាវកំ វណ្ណយី ជិនោ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, ជាតោមច្ចកុលេ អហុំ;
បាសាទិកោ ទស្សនិយោ, បហូតធនធញ្ញវា.
‘‘ហំសារាមមុបេច្ចាហំ ¶ , វន្ទិត្វា តំ តថាគតំ;
សុណិត្វា មធុរំ ធម្មំ, ការំ កត្វា ច តាទិនោ.
‘‘និបច្ច បាទមូលេហំ, ឥមំ វចនមព្រវិំ;
‘កុលប្បសាទកានគ្គោ, យោ តយា សន្ថុតោ [យោ តវ សាសនេ (ស្យា.)] មុនេ.
‘‘‘តាទិសោ ¶ ហោមហំ វីរ [តាទិសោហំ មហាវីរ (ស្យា. ក.)], ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សាសនេ’;
តទា មហាការុណិកោ, សិញ្ចន្តោ វា មតេន មំ.
‘‘អាហ មំ ‘បុត្ត ឧត្តិដ្ឋ, លច្ឆសេ តំ មនោរថំ;
កថំ នាម ជិនេ ការំ, កត្វាន វិផលោ សិយា.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
ឧទាយិ នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘តំ សុត្វា មុទិតោ ហុត្វា, យាវជីវំ តទា ជិនំ;
មេត្តចិត្តោ បរិចរិំ, បច្ចយេហិ វិនាយកំ.
‘‘តេន កម្មវិបាកេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ¶ ច ភវេ ទានិ, រម្មេ កបិលវត្ថវេ;
ជាតោ មហាមច្ចកុលេ, សុទ្ធោទនមហីបតេ [សុទ្ធោទនោ មហីបតិ (ស្យា.)].
‘‘តទា អជាយិ សិទ្ធត្ថោ, រម្មេ លុម្ពិនិកាននេ;
ហិតាយ សព្ពលោកស្ស, សុខាយ ច នរាសភោ.
‘‘តទហេវ ¶ អហំ ជាតោ, សហ តេនេវ វឌ្ឍិតោ;
បិយោ សហាយោ ទយិតោ, វិយត្តោ នីតិកោវិទោ.
‘‘ឯកូនតិំសោ វយសា, និក្ខមិត្វា អគារតោ [និក្ខន្តោ បព្ពជិត្ថសោ (សី. ស្យា.)];
ឆព្ពស្សំ វីតិនាមេត្វា, អាសិ ពុទ្ធោ វិនាយកោ.
‘‘ជេត្វា ¶ សសេនកំ មារំ, ខេបយិត្វាន អាសវេ;
ភវណ្ណវំ តរិត្វាន, ពុទ្ធោ អាសិ សទេវកេ.
‘‘ឥសិវ្ហយំ គមិត្វាន [ឥសិវ្ហយំ បតនំ គន្ត្វា (ស្យា.)], វិនេត្វា បញ្ចវគ្គិយេ;
តតោ វិនេសិ ភគវា, គន្ត្វា គន្ត្វា តហិំ តហិំ.
‘‘វេនេយ្យេ វិនយន្តោ សោ, សង្គណ្ហន្តោ សទេវកំ;
ឧបេច្ច មគធេ គិរិំ [មាគទគិរិំ (សី.), មង្គលាគិរិំ (បី.)], វិហរិត្ថ តទា ជិនោ.
‘‘តទា ¶ សុទ្ធោទនេនាហំ, ភូមិបាលេន បេសិតោ;
គន្ត្វា ទិស្វា ទសពលំ, បព្ពជិត្វារហា អហុំ.
‘‘តទា មហេសិំ យាចិត្វា, បាបយិំ កបិលវ្ហយំ;
តតោ បុរាហំ គន្ត្វាន, បសាទេសិំ មហាកុលំ.
‘‘ជិនោ តស្មិំ គុណេ តុដ្ឋោ, មំ មហាបរិសាយ សោ [មមាហ បុរិសាសភោ (ស្យា. បី.)];
កុលប្បសាទកានគ្គំ, បញ្ញាបេសិ វិនាយកោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កាឡុទាយិថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កាឡុទាយិត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. អភយត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មេសុ ចក្ខុមា;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘សរណគមនេ ¶ កិញ្ចិ, និវេសេសិ តថាគតោ;
កិញ្ចិ សីលេ និវេសេសិ, ទសកម្មបថុត្តមេ.
‘‘ទេតិ កស្សចិ សោ វីរោ, សាមញ្ញផលមុត្តមំ;
សមាបត្តី តថា អដ្ឋ, តិស្សោ វិជ្ជា បវច្ឆតិ.
‘‘ឆឡភិញ្ញាសុ យោជេសិ, កិញ្ចិ សត្តំ នរុត្តមោ;
ទេតិ កស្សចិ នាថោ សោ, ចតស្សោ បដិសម្ភិទា.
‘‘ពោធនេយ្យំ បជំ ទិស្វា, អសង្ខេយ្យម្បិ យោជនំ [អសង្ខេយ្យេបិ យោជនេ សី. ស្យា. បី.)];
ខណេន ឧបគន្ត្វាន, វិនេតិ នរសារថិ.
‘‘តទាហំ ហំសវតិយំ, អហោសិំ ព្រាហ្មណត្រជោ;
បារគូ សព្ពវេទានំ, វេយ្យាករណសម្មតោ.
‘‘និរុត្តិយា ច កុសលោ, និឃណ្ឌុម្ហិ វិសារទោ;
បទកោ កេដុភវិទូ, ឆន្ទោវិចិតិកោវិទោ.
‘‘ជង្ឃាវិហារំ វិចរំ, ហំសារាមមុបេច្ចហំ;
អទ្ទសំ វរទំ [វទតំ (សី. បី.), បវរំ (ស្យា.)] សេដ្ឋំ, មហាជនបុរក្ខតំ.
‘‘ទេសេន្តំ វិរជំ ធម្មំ, បច្ចនីកមតី អហំ;
ឧបេត្វា តស្ស កល្យាណំ, សុត្វាន វិមលំ អហំ [វាក្យានិ, សុត្វាន វិមលានហំ (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘ព្យាហតំ ¶ ¶ បុនរុត្តំ វា, អបត្ថំ វា និរត្ថកំ;
នាទ្ទសំ តស្ស មុនិនោ, តតោ បព្ពជិតោ អហំ.
‘‘នចិរេនេវ កាលេន, សព្ពសត្តវិសារទោ;
និបុណោ ពុទ្ធវចនេ, អហោសិំ គុណិសម្មតោ.
‘‘តទា ចតស្សោ គាថាយោ, គន្ថយិត្វា សុព្យញ្ជនា;
សន្ថវិត្វា តិលោកគ្គំ, ទេសយិស្សំ ទិនេ ទិនេ.
‘‘វិរត្តោសិ មហាវីរោ, សំសារេ សភយេ វសំ;
ករុណាយ ន និព្ពាយិ, តតោ ការុណិកោ មុនិ.
‘‘បុថុជ្ជនោ ¶ វយោ សន្តោ, ន កិលេសវសោ អហុ;
សម្បជានោ សតិយុត្តោ, តស្មា ឯសោ អចិន្តិយោ.
‘‘ទុព្ពលានិ ¶ កិលេសានិ, យស្សាសយគតានិ មេ;
ញាណគ្គិបរិទឌ្ឍានិ, ន ខីយិំសុ តមព្ភុតំ.
‘‘យោ សព្ពលោកស្ស គរុ, លោកោ [លោកេ (ស្យា. ក.)] យស្ស តថា គរុ;
តថាបិ លោកាចរិយោ, លោកោ តស្សានុវត្តកោ.
‘‘ឯវមាទីហិ សម្ពុទ្ធំ, កិត្តយំ ធម្មទេសនំ;
យាវជីវំ ករិត្វាន, គតោ សគ្គំ តតោ ចុតោ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិកិត្តយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ទេវលោកេ មហារជ្ជំ, បាទេសិំ កញ្ចនគ្ឃិយំ [ទិព្ពានុភោជហំ តទា (ស្យា.), រជ្ជំ បាទេសិ កំចយំ (សី.)];
ចក្កវត្តី មហារជ្ជំ, ពហុសោនុភវិំ អហំ.
‘‘ទុវេ ¶ ភវេ បជាយាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
អញ្ញំ គតិំ ន ជានាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ កុលេ បជាយាមិ, ខត្តិយេ អថ ព្រាហ្មណេ;
នីចេ កុលេ ន ជាយាមិ, កិត្តនាយ ឥទំ ផលំ.
‘‘បច្ឆិមេ ច ភវេ ទានិ, គិរិព្ពជបុរុត្តមេ;
រញ្ញោហំ ពិម្ពិសារស្ស, បុត្តោ នាមេន ចាភយោ.
‘‘បាបមិត្តវសំ គន្ត្វា, និគណ្ឋេន វិមោហិតោ;
បេសិតោ នាដបុត្តេន, ពុទ្ធសេដ្ឋមុបេច្ចហំ.
‘‘បុច្ឆិត្វា ¶ និបុណំ បញ្ហំ, សុត្វា ព្យាករណុត្តមំ;
បព្ពជិត្វាន នចិរំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘កិត្តយិត្វា ជិនវរំ, កិត្តិតោ ហោមិ សព្ពទា;
សុគន្ធទេហវទនោ, អាសិំ សុខសមប្បិតោ.
‘‘តិក្ខហាសលហុបញ្ញោ, មហាបញ្ញោ តថេវហំ;
វិចិត្តបដិភានោ ច, តស្ស កម្មស្ស វាហសា.
‘‘អភិត្ថវិត្វា បទុមុត្តរាហំ, បសន្នចិត្តោ អសមំ សយម្ភុំ;
ន គច្ឆិ កប្បានិ អបាយភូមិំ, សតំ សហស្សានិ ពលេន តស្ស.
‘‘កិលេសា ¶ ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អភយោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អភយត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. លោមសកង្គិយត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥមម្ហិ ភទ្ទកេ កប្បេ, ព្រហ្មពន្ធុ មហាយសោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន, ឧប្បជ្ជិ វទតំ វរោ.
‘‘តទាហំ ចន្ទនោ ចេវ, បព្ពជិត្វាន សាសនេ;
អាបាណកោដិកំ ធម្មំ, បូរយិត្វាន សាសនេ.
‘‘តតោ ចុតា សន្តុសិតំ, ឧបបន្នា ឧភោ មយំ;
តត្ថ ទិព្ពេហិ នច្ចេហិ, គីតេហិ វាទិតេហិ ច.
‘‘រូបាទិទសហង្គេហិ, អភិភោត្វាន សេសកេ;
យាវតាយុំ វសិត្វាន, អនុភោត្វា មហាសុខំ.
‘‘តតោ ចវិត្វា តិទសំ, ចន្ទនោ ឧបបជ្ជថ;
អហំ កបិលវត្ថុស្មិំ, អជាយិំ សាកិយត្រជោ.
‘‘យទា ឧទាយិត្ថេរេន, អជ្ឈិដ្ឋោ លោកនាយកោ;
អនុកម្បិយ សក្យានំ, ឧបេសិ កបិលវ្ហយំ.
‘‘តទាតិមានិនោ ¶ សក្យា, ន ពុទ្ធស្ស គុណញ្ញុនោ;
បណមន្តិ ន សម្ពុទ្ធំ, ជាតិថទ្ធា អនាទរា.
‘‘តេសំ ¶ សង្កប្បមញ្ញាយ, អាកាសេ ចង្កមី ជិនោ;
បជ្ជុន្នោ វិយ វស្សិត្ថ, បជ្ជលិត្ថ យថា សិខី.
‘‘ទស្សេត្វា រូបមតុលំ, បុន អន្តរធាយថ;
ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា, អហោសិ បុនរេកកោ.
‘‘អន្ធការំ ¶ ¶ បកាសញ្ច, ទស្សយិត្វា អនេកធា;
បាដិហេរំ ករិត្វាន, វិនយី ញាតកេ មុនិ.
‘‘ចាតុទ្ទីបោ មហាមេឃោ, តាវទេវ បវស្សថ;
តទា ហិ ជាតកំ ពុទ្ធោ, វេស្សន្តរមទេសយិ.
‘‘តទា តេ ខត្តិយា សព្ពេ, និហន្ត្វា ជាតិជំ មទំ;
ឧបេសុំ សរណំ ពុទ្ធំ, អាហ សុទ្ធោទនោ តទា.
‘‘‘ឥទំ តតិយំ តវ ភូរិបញ្ញ, បាទានិ វន្ទាមិ សមន្តចក្ខុ;
យទាភិជាតោ បថវី បកម្បយី, យទា ច តំ នជ្ជហិ ជម្ពុឆាយា’.
‘‘តទា ពុទ្ធានុភាវំ តំ, ទិស្វា វិម្ហិតមានសោ;
បព្ពជិត្វាន តត្ថេវ, និវសិំ មាតុបូជកោ.
‘‘ចន្ទនោ ទេវបុត្តោ មំ, ឧបគន្ត្វានុបុច្ឆថ;
ភទ្ទេករត្តស្ស តទា, សង្ខេបវិត្ថារំ នយំ.
‘‘ចោទិតោហំ ¶ តទា តេន, ឧបេច្ច នរនាយកំ;
ភទ្ទេករត្តំ សុត្វាន, សំវិគ្គោ វនមាមកោ.
‘‘តទា មាតរមបុច្ឆិំ, វនេ វច្ឆាមិ ឯកកោ;
សុខុមាលោតិ មេ មាតា, វារយី តំ [តេ (ស្យា. បី. ក.)] តទា វចំ.
‘‘កាសំ [ទព្ពំ (សី. ស្យា. បី.)] កុសំ បោដកិលំ, ឧសីរំ មុញ្ជបព្ពជំ [មុញ្ជពព្ពជំ (សី. បី.)];
ឧរសា បនុទិស្សាមិ, វិវេកមនុព្រូហយំ.
‘‘តទា វនំ បវិដ្ឋោហំ, សរិត្វា ជិនសាសនំ;
ភទ្ទេករត្តឱវាទំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘‘អតីតំ ¶ នាន្វាគមេយ្យ, នប្បដិកង្ខេ អនាគតំ;
យទតីតំ បហីនំ តំ, អប្បត្តញ្ច អនាគតំ.
‘‘‘បច្ចុប្បន្នញ្ច យោ ធម្មំ, តត្ថ តត្ថ វិបស្សតិ;
អសំហីរំ អសំកុប្បំ, តំ វិទ្វា មនុព្រូហយេ.
‘‘‘អជ្ជេវ កិច្ចមាតប្បំ, កោ ជញ្ញា មរណំ សុវេ;
ន ហិ នោ សង្គរំ [សង្ករំ (ក.)] តេន, មហាសេនេន មច្ចុនា.
‘‘‘ឯវំវិហារិំ ¶ អាតាបិំ, អហោរត្តមតន្ទិតំ;
តំ វេ ភទ្ទេករត្តោតិ, សន្តោ អាចិក្ខតេ មុនិ’.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា លោមសកង្គិយោ [លោមសង្ខិយោ (ស្យា. ក.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
លោមសកង្គិយត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. វនវច្ឆត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥមម្ហិ ភទ្ទកេ កប្បេ, ព្រហ្មពន្ធុ មហាយសោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន, ឧប្បជ្ជិ វទតំ វរោ.
‘‘តទាហំ បព្ពជិត្វាន, តស្ស ពុទ្ធស្ស សាសនេ;
យាវជីវំ ចរិត្វាន, ព្រហ្មចារំ តតោ ចុតោ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តតោ ចុតោ អរញ្ញម្ហិ, កបោតោ អាសហំ តហិំ;
វសតេ គុណសម្បន្នោ, ភិក្ខុ ឈានរតោ សទា.
‘‘មេត្តចិត្តោ ការុណិកោ, សទា បមុទិតាននោ;
ឧបេក្ខកោ មហាវីរោ, អប្បមញ្ញាសុ កោវិទោ.
‘‘វិនីវរណសង្កប្បេ, សព្ពសត្តហិតាសយេ;
វិសដ្ឋោ នចិរេនាសិំ, តស្មិំ សុគតសាវកេ.
‘‘ឧបេច្ច ¶ បាទមូលម្ហិ, និសិន្នស្ស តទាស្សមេ;
កទាចិ សាមិសំ ទេតិ, ធម្មំ ទេសេសិ ចេកទា.
‘‘តទា ¶ វិបុលបេមេន, ឧបាសិត្វា ជិនត្រជំ;
តតោ ចុតោ គតោ សគ្គំ, បវាសោ សឃរំ យថា.
‘‘សគ្គា ¶ ចុតោ មនុស្សេសុ, និព្ពត្តោ បុញ្ញកម្មុនា;
អគារំ ឆឌ្ឌយិត្វាន, បព្ពជិំ ពហុសោ អហំ.
‘‘សមណោ ¶ តាបសោ វិប្បោ, បរិព្ពជោ តថេវហំ;
ហុត្វា វសិំ អរញ្ញម្ហិ, អនេកសតសោ អហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ច ភវេ ទានិ, រម្មេ កបិលវត្ថវេ;
វច្ឆគោត្តោ ទិជោ តស្ស, ជាយាយ អហមោក្កមិំ.
‘‘មាតុ មេ ទោហឡោ អាសិ, តិរោកុច្ឆិគតស្ស មេ;
ជាយមានសមីបម្ហិ, វនវាសាយ និច្ឆយោ.
‘‘តតោ មេ អជនី មាតា, រមណីយេ វនន្តរេ;
គព្ភតោ និក្ខមន្តំ មំ, កាសាយេន បដិគ្គហុំ.
‘‘តតោ កុមារោ សិទ្ធត្ថោ, ជាតោ សក្យកុលទ្ធជោ;
តស្ស មិត្តោ បិយោ អាសិំ, សំវិសដ្ឋោ សុមានិយោ.
‘‘សត្តសារេភិនិក្ខន្តេ, ឱហាយ វិបុលំ យសំ;
អហម្បិ បព្ពជិត្វាន, ហិមវន្តមុបាគមិំ.
‘‘វនាលយំ ភាវនីយំ, កស្សបំ ធុតវាទិកំ;
ទិស្វា សុត្វា ជិនុប្បាទំ, ឧបេសិំ នរសារថិំ.
‘‘សោ មេ ធម្មមទេសេសិ, សព្ពត្ថំ សម្បកាសយំ;
តតោហំ បព្ពជិត្វាន, វនមេវ បុនាគមំ [បុនាគមិំ (សី. បី.), បុនោក្កមំ (ស្យា.)].
‘‘តត្ថាប្បមត្តោ ¶ វិហរំ, ឆឡភិញ្ញា អផស្សយិំ [អបស្សយិំ (ស្យា. ក.)];
អហោ សុលទ្ធលាភោម្ហិ, សុមិត្តេនានុកម្បិតោ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វនវច្ឆោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
វនវច្ឆត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ចូឡសុគន្ធត្ថេរអបទានំ
‘‘ឥមម្ហិ ¶ ¶ ¶ ភទ្ទកេ កប្បេ, ព្រហ្មពន្ធុ មហាយសោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន, ឧប្បជ្ជិ វទតំ វរោ.
‘‘អនុព្យញ្ជនសម្បន្នោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ;
ព្យាមប្បភាបរិវុតោ, រំសិជាលសមោត្ថដោ.
‘‘អស្សាសេតា យថា ចន្ទោ, សូរិយោវ បភង្ករោ;
និព្ពាបេតា យថា មេឃោ, សាគរោវ គុណាករោ.
‘‘ធរណីរិវ សីលេន, ហិមវាវ សមាធិនា;
អាកាសោ វិយ បញ្ញាយ, អសង្គោ អនិលោ យថា.
‘‘តទាហំ ¶ ពារាណសិយំ, ឧបបន្នោ មហាកុលេ;
បហូតធនធញ្ញស្មិំ, នានារតនសញ្ចយេ.
‘‘មហតា បរិវារេន, និសិន្នំ លោកនាយកំ;
ឧបេច្ច ធម្មមស្សោសិំ, អមតំវ មនោហរំ.
‘‘ទ្វត្តិំសលក្ខណធរោ, សនក្ខត្តោវ ចន្ទិមា;
អនុព្យញ្ជនសម្បន្នោ, សាលរាជាវ ផុល្លិតោ.
‘‘រំសិជាលបរិក្ខិត្តោ, ទិត្តោវ កនកាចលោ;
ព្យាមប្បភាបរិវុតោ, សតរំសី ទិវាករោ.
‘‘សោណ្ណាននោ ជិនវរោ, សមណីវ [រម្មណីវ (ស្យា.)] សិលុច្ចយោ;
ករុណាបុណ្ណហទយោ, គុណេន វិយ សាគរោ.
‘‘លោកវិស្សុតកិត្តិ ច, សិនេរូវ នគុត្តមោ;
យសសា វិត្ថតោ វីរោ, អាកាសសទិសោ មុនិ.
‘‘អសង្គចិត្តោ សព្ពត្ថ, អនិលោ វិយ នាយកោ;
បតិដ្ឋា សព្ពភូតានំ, មហីវ មុនិសត្តមោ.
‘‘អនុបលិត្តោ លោកេន, តោយេន បទុមំ យថា;
កុវាទគច្ឆទហនោ, អគ្គិខន្ធោវ សោភសិ [សោភតិ (សី.), សោ វសិ (ស្យា. ក.)].
‘‘អគធោ វិយ សព្ពត្ថ, កិលេសវិសនាសកោ;
គន្ធមាទនសេលោវ, គុណគន្ធវិភូសិតោ.
‘‘គុណានំ ¶ ¶ អាករោ វីរោ, រតនានំវ សាគរោ;
សិន្ធូវ វនរាជីនំ, កិលេសមលហារកោ.
‘‘វិជយីវ ¶ ¶ មហាយោធោ, មារសេនាវមទ្ទនោ;
ចក្កវត្តីវ សោ រាជា, ពោជ្ឈង្គរតនិស្សរោ.
‘‘មហាភិសក្កសង្កាសោ, ទោសព្យាធិតិកិច្ឆកោ;
សល្លកត្តោ យថា វេជ្ជោ, ទិដ្ឋិគណ្ឌវិផាលកោ.
‘‘សោ តទា លោកបជ្ជោតោ, សនរាមរសក្កតោ;
បរិសាសុ នរាទិច្ចោ, ធម្មំ ទេសយតេ ជិនោ.
‘‘ទានំ ទត្វា មហាភោគោ, សីលេន សុគតូបគោ;
ភាវនាយ ច និព្ពាតិ, ឥច្ចេវមនុសាសថ.
‘‘ទេសនំ តំ មហស្សាទំ, អាទិមជ្ឈន្តសោភណំ;
សុណន្តិ បរិសា សព្ពា, អមតំវ មហារសំ.
‘‘សុត្វា សុមធុរំ ធម្មំ, បសន្នោ ជិនសាសនេ;
សុគតំ សរណំ គន្ត្វា, យាវជីវំ នមស្សហំ.
‘‘មុនិនោ គន្ធកុដិយា, ឱបុញ្ជេសិំ [ឧព្ពដ្ដេសិំ (ស្យា.)] តទា មហិំ;
ចតុជ្ជាតេន គន្ធេន, មាសេ អដ្ឋ ទិនេស្វហំ.
‘‘បណិធាយ សុគន្ធត្តំ, សរីរវិស្សគន្ធិនោ [សរីរស្ស វិគន្ធិនោ (សី. ស្យា. បី.)];
តទា ជិនោ វិយាកាសិ, សុគន្ធតនុលាភិតំ.
‘‘‘យោ យំ គន្ធកុដិភូមិំ, គន្ធេនោបុញ្ជតេ សកិំ;
តេន កម្មវិបាកេន, ឧបបន្នោ តហិំ តហិំ.
‘‘‘សុគន្ធទេហោ សព្ពត្ថ, ភវិស្សតិ អយំ នរោ;
គុណគន្ធយុត្តោ ហុត្វា, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘បច្ឆិមេ ច ភវេ ទានិ, ជាតោ វិប្បកុលេ អហំ;
គព្ភំ មេ វសតោ មាតា, ទេហេនាសិ សុគន្ធិតា.
‘‘យទា ¶ ច មាតុកុច្ឆិម្ហា, និក្ខមាមិ តទា បុរី [បុរំ (ស្យា. ក.)];
សាវត្ថិសព្ពគន្ធេហិ, វាសិតា វិយ វាយថ.
‘‘បុប្ផវស្សញ្ច ¶ សុរភិ, ទិព្ពគន្ធំ មនោរមំ;
ធូបានិ ច មហគ្ឃានិ, ឧបវាយិំសុ តាវទេ.
‘‘ទេវា ¶ ច សព្ពគន្ធេហិ, ធូបបុប្ផេហិ តំ ឃរំ;
វាសយិំសុ សុគន្ធេន, យស្មិំ ជាតោ អហំ ឃរេ.
‘‘យទា ច តរុណោ ភទ្ទោ, បឋមេ យោព្ពនេ ឋិតោ;
តទា សេលំ [សេសំ (ស្យា.)] សបរិសំ, វិនេត្វា នរសារថិ.
‘‘តេហិ សព្ពេហិ បរិវុតោ [សហិតោ (សី. ស្យា. បី.)], សាវត្ថិបុរមាគតោ;
តទា ពុទ្ធានុភាវំ តំ, ទិស្វា បព្ពជិតោ អហំ.
‘‘សីលំ សមាធិបញ្ញញ្ច, វិមុត្តិញ្ច អនុត្តរំ;
ភាវេត្វា ចតុរោ ធម្មេ, បាបុណិំ អាសវក្ខយំ.
‘‘យទា បព្ពជិតោ ចាហំ, យទា ច អរហា អហុំ;
និព្ពាយិស្សំ យទា ចាហំ, គន្ធវស្សោ តទា អហុ.
‘‘សរីរគន្ធោ ច សទាតិសេតិ [សទា វាសេតិ (ក.)] មេ, មហារហំ ចន្ទនចម្បកុប្បលំ;
តថេវ ¶ គន្ធេ ឥតរេ ច សព្ពសោ, បសយ្ហ វាយាមិ តតោ តហិំ [យហិំ (ស្យា.)] តហិំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ចូឡសុគន្ធោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ;
ចូឡសុគន្ធត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
ភទ្ទិយវគ្គោ បញ្ចបញ្ញាសមោ.
តស្សុទ្ទានំ ¶ –
ភទ្ទិយោ រេវតោ ថេរោ, មហាលាភី ច សីវលី;
វង្គីសោ នន្ទកោ ចេវ, កាឡុទាយី តថាភយោ.
លោមសោ វនវច្ឆោ ច, សុគន្ធោ ចេវ ទសមោ;
តីណិ គាថាសតា តត្ថ, សោឡសា ច តទុត្តរិ.
អថ ¶ វគ្គុទ្ទានំ –
កណិការវ្ហយោ វគ្គោ, ផលទោ តិណទាយកោ;
កច្ចានោ ភទ្ទិយោ វគ្គោ, គាថាយោ គណិតា ចិមា.
នវគាថាសតានីហ ¶ ¶ , ចតុរាសីតិយេវ ច;
សបញ្ញាសំ បញ្ចសតំ, អបទានា បកាសិតា.
សហ ឧទានគាថាហិ, ឆសហស្សានិ ហោន្តិមា;
ទ្វេសតានិ ច គាថានំ, អដ្ឋារស តទុត្តរិ.
៥៦. យសវគ្គោ
១. យសត្ថេរអបទានំ
‘‘មហាសមុទ្ទំ ¶ ¶ ឱគ្គយ្ហ, ភវនំ មេ សុនិម្មិតំ;
សុនិម្មិតា បោក្ខរណី, ចក្កវាកូបកូជិតា.
‘‘មន្ទារកេហិ សញ្ឆន្នា, បទុមុប្បលកេហិ ច;
នទី ច សន្ទតេ តត្ថ, សុបតិត្ថា មនោរមា.
‘‘មច្ឆកច្ឆបសញ្ឆន្នា, នានាទិជសមោត្ថដា [នានាមិគសមោត្ថដា (ស្យា.)];
មយូរកោញ្ចាភិរុទា, កោកិលាទីហិ វគ្គុហិ.
‘‘បារេវតា រវិហំសា, ចក្កវាកា នទីចរា;
តិត្តិរា សាឡិកា ចេត្ថ, បាវកា [សម្ពកា (ក.)] ជីវំជីវកា.
‘‘ហំសាកោញ្ចាភិនទិតា, កោសិយា បិង្គលា [បិង្គលី (សី.), សិង្គលី, សិង្ឃលី (ក.)] ពហូ;
សត្តរតនសម្បន្នា, មណិមុត្តបវាឡិកា.
‘‘សព្ពេ សោណ្ណមយា រុក្ខា, នានាខន្ធសមេរិតា;
ឧជ្ជោតេន្តិ ទិវារត្តិំ, ភវនំ សព្ពកាលិកំ.
‘‘សដ្ឋិតុរិយសហស្សានិ, សាយំ បាតោ បវជ្ជរេ;
សោឡសិត្ថិសហស្សានិ, បរិវារេន្តិ មំ សទា.
‘‘អភិនិក្ខម្ម ភវនា, សុមេធំ លោកនាយកំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, វន្ទយិំ តំ [សព្ពទស្សិំ (ក.)] មហាយសំ.
‘‘សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, សសង្ឃំ តំ និមន្តយិំ;
អធិវាសេសិ សោ ធីរោ, សុមេធោ លោកនាយកោ.
‘‘មម ធម្មកថំ កត្វា, ឧយ្យោជេសិ មហាមុនិ;
សម្ពុទ្ធំ អភិវាទេត្វា, ភវនំ មេ ឧបាគមិំ.
‘‘អាមន្តយិំ បរិជនំ, សព្ពេ សន្និបតុំ តទា;
‘បុព្ពណ្ហសមយំ ពុទ្ធោ, ភវនំ អាគមិស្សតិ’.
‘‘‘លាភា ¶ អម្ហំ សុលទ្ធា នោ, យេ វសាម តវន្តិកេ;
មយម្បិ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, បូជយិស្សាម សត្ថុនោ’.
‘‘អន្នំ ¶ បានំ បដ្ឋបេត្វា, កាលំ អារោចយិំ អហំ;
វសីសតសហស្សេហិ, ឧបេសិ លោកនាយកោ.
‘‘បញ្ចង្គិកេហិ តុរិយេហិ, បច្ចុគ្គមមកាសហំ;
សព្ពសោណ្ណមយេ បីឋេ, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘ឧបរិច្ឆទនំ អាសិ, សព្ពសោណ្ណមយំ តទា;
ពីជនីយោ បវាយន្តិ, ភិក្ខុសង្ឃំ អនុត្តរំ.
‘‘បហូតេនន្នបានេន, ភិក្ខុសង្ឃំ អតប្បយិំ;
បច្ចេកទុស្សយុគលេ, ភិក្ខុសង្ឃស្សទាសហំ.
‘‘យំ វទេតិ សុមេធោ សោ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘យោ មំ អន្នេន បានេន, សព្ពេ ឥមេ ច តប្បយិ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘អដ្ឋារសេ កប្បសតេ, ទេវលោកេ រមិស្សតិ;
សហស្សក្ខត្តុំ រាជាយំ, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘ឧបគច្ឆតិ យំ យោនិំ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
សព្ពសោណ្ណមយំ តស្ស, ឆទនំ ធារយិស្សតិ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ឱរសោ ធម្មនិម្មិតោ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ.
‘‘‘ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, សីហនាទំ នទិស្សតិ’;
ចិតកេ ឆត្តំ ធារេន្តិ, ហេដ្ឋា ឆត្តម្ហិ ឌយ្ហថ.
‘‘សាមញ្ញំ មេ អនុប្បត្តំ, កិលេសា ឈាបិតា មយា;
មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, សន្តាសោ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, សព្ពទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគោវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា យសោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
យសត្ថេរស្សាបទានំ បឋមំ.
២. នទីកស្សបត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
បិណ្ឌចារំ ចរន្តស្ស, វារតោ ឧត្តមំ យសំ;
អគ្គផលំ គហេត្វាន, អទាសិំ សត្ថុនោ អហំ.
‘‘តេន កម្មេន ទេវិន្ទោ, លោកជេដ្ឋោ នរាសភោ;
សម្បត្តោម្ហិ អចលំ ឋានំ, ហិត្វា ជយបរាជយំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, អគ្គទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា នទីកស្សបោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
នទីកស្សបត្ថេរស្សាបទានំ ទុតិយំ.
៣. គយាកស្សបត្ថេរអបទានំ
‘‘អជិនចម្មវត្ថោហំ ¶ [អជិនវត្តំ និវត្តោហំ (សី.)], ខារិភារធរោ តទា;
ខារិកំ ហារយិត្វាន, កោលំ អហាសិ អស្សមំ.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, ឯកោ អទុតិយោ ជិនោ;
មមស្សមំ ឧបាគច្ឆិ, ជោតេន្តោ សព្ពកាលិកំ.
‘‘សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, អភិវាទេត្វាន សុព្ពតំ;
ឧភោ ហត្ថេហិ បគ្គយ្ហ, កោលំ ពុទ្ធស្សទាសហំ.
‘‘ឯកតិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កោលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា គយាកស្សបោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
គយាកស្សបត្ថេរស្សាបទានំ តតិយំ.
៤. កិមិលត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ កកុសន្ធម្ហិ, ព្រាហ្មណម្ហិ វុសីមតិ;
គហេត្វា សលលំ មាលំ, មណ្ឌបំ ការយិំ អហំ.
‘‘តាវតិំសំ គតោ សន្តោ, លភិម្ហ [លភាមិ (ក.)] ព្យម្ហមុត្តមំ;
អញ្ញេ ទេវេតិរោចាមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទិវា វា យទិ វា រត្តិំ, ចង្កមន្តោ ឋិតោ ចហំ;
ឆន្នោ សលលបុប្ផេហិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បម្ហិ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា កិមិលោ [កិម្ពិលោ (សី.)] ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
កិមិលត្ថេរស្សាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. វជ្ជីបុត្តត្ថេរអបទានំ
‘‘សហស្សរំសី ភគវា, សយម្ភូ អបរាជិតោ;
វិវេកា វុដ្ឋហិត្វាន, គោចរាយាភិនិក្ខមិ.
‘‘ផលហត្ថោ ¶ អហំ ទិស្វា, ឧបគច្ឆិំ នរាសភំ;
បសន្នចិត្តោ សុមនោ, សវណ្ដំ អទទិំ ផលំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ផលំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ផលទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា វជ្ជីបុត្តោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
វជ្ជីបុត្តត្ថេរស្សាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឧត្តរត្ថេរអបទានំ
‘‘សុមេធោ នាម សម្ពុទ្ធោ, ពាត្តិំសវរលក្ខណោ;
វិវេកកាមោ ភគវា, ហិមវន្តមុបាគមិ.
‘‘អជ្ឈោគាហេត្វា ហិមវន្តំ, អគ្គោ ការុណិកោ មុនិ;
បល្លង្កំ អាភុជិត្វាន, និសីទិ បុរិសុត្តមោ.
‘‘វិជ្ជធរោ ¶ តទា អាសិំ, អន្តលិក្ខចរោ អហំ;
តិសូលំ សុគតំ គយ្ហ, គច្ឆាមិ អម្ពរេ តទា.
‘‘បព្ពតគ្គេ យថា អគ្គិ, បុណ្ណមាយេវ ចន្ទិមា;
វនំ ឱភាសតេ ពុទ្ធោ, សាលរាជាវ ផុល្លិតោ.
‘‘វនគ្គា និក្ខមិត្វាន, ពុទ្ធរំសីភិធាវរេ [ពុទ្ធរំសី វិធាវរេ (សី. ក.)];
នឡគ្គិវណ្ណសង្កាសា [នឡគ្គិវ នសង្កាសំ (សី.)], ទិស្វា ចិត្តំ បសាទយិំ.
‘‘វិចិនំ អទ្ទសំ បុប្ផំ, កណិការំ ទេវគន្ធិកំ;
តីណិ បុប្ផានិ អាទាយ, ពុទ្ធសេដ្ឋមបូជយិំ.
‘‘ពុទ្ធស្ស អានុភាវេន, តីណិ បុប្ផានិ មេ តទា;
ឧទ្ធំ វណ្ដា អធោបត្តា, ឆាយំ កុព្ពន្តិ សត្ថុនោ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, កណិការីតិ [កណិការោតិ (សី.)] ញាយតិ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពេធំ, តិំសយោជនវិត្ថតំ.
‘‘សហស្សកណ្ឌំ ¶ សតភេណ្ឌុ, ធជាលុ ហរិតាមយំ;
សតសហស្សនិយ្យូហា [សតសហស្សានិ ព្យូហានិ (សី.)], ព្យម្ហេ បាតុភវិំសុ [បាតុរហំសុ (សី.), បាតុរហិំសុ (ក.)] មេ.
‘‘សោណ្ណមយា មណិមយា, លោហិតង្កមយាបិ ច;
ផលិកាបិ ច បល្លង្កា, យេនិច្ឆកា យទិច្ឆកា.
‘‘មហារហញ្ច សយនំ, តូលិកា វិកតីយុតំ;
ឧទ្ធលោមិញ្ច ឯកន្តំ, ពិម្ពោហនសមាយុតំ.
‘‘ភវនា និក្ខមិត្វាន, ចរន្តោ ទេវចារិកំ;
យថា ឥច្ឆាមិ [យថា គច្ឆាមិ (សី.)] គមនំ, ទេវសង្ឃបុរក្ខតោ.
‘‘បុប្ផស្ស ហេដ្ឋា តិដ្ឋាមិ, ឧបរិច្ឆទនំ មម;
សមន្តា យោជនសតំ, កណិការេហិ ឆាទិតំ.
‘‘សដ្ឋិតុរិយសហស្សានិ ¶ , សាយបាតំ ឧបដ្ឋហុំ;
បរិវារេន្តិ មំ និច្ចំ, រត្តិន្ទិវមតន្ទិតា.
‘‘តត្ថ នច្ចេហិ គីតេហិ, តាលេហិ វាទិតេហិ ច;
រមាមិ ខិឌ្ឌា រតិយា, មោទាមិ កាមកាមហំ.
‘‘តត្ថ ភុត្វា បិវិត្វា ច, មោទាមិ តិទសេ តទា;
នារីគណេហិ សហិតោ, មោទាមិ ព្យម្ហមុត្តមេ.
‘‘សតានំ បញ្ចក្ខត្តុញ្ច, ទេវរជ្ជមការយិំ;
សតានំ តីណិក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី អហោសហំ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘ភវេ ភវេ សំសរន្តោ, មហាភោគំ លភាមហំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
អញ្ញំ គតិំ ន ជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ កុលេ បជាយាមិ [យត្ថ បច្ឆា បជាយាមិ (សី.)], ខត្តិយេ ចាបិ ព្រាហ្មណេ;
នីចេ កុលេ ន ជាយាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, សិវិកំ សន្ទមានិកំ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទាសីគណំ ទាសគណំ, នារិយោ សមលង្កតា;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កោសេយ្យកម្ពលិយានិ, ខោមកប្បាសិកានិ ច;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘នវវត្ថំ ¶ នវផលំ, នវគ្គរសភោជនំ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥមំ ខាទ ឥមំ ភុញ្ជ, ឥមម្ហិ សយនេ សយ;
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សព្ពត្ថ បូជិតោ ហោមិ, យសោ អច្ចុគ្គតោ មម;
មហាបក្ខោ [មហេសក្ខោ (ក.)] សទា ហោមិ, អភេជ្ជបរិសោ សទា;
ញាតីនំ ឧត្តមោ ហោមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សីតំ ¶ ឧណ្ហំ ន ជានាមិ, បរិឡាហោ ន វិជ្ជតិ;
អថោ ចេតសិកំ ទុក្ខំ, ហទយេ មេ ន វិជ្ជតិ.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ ហុត្វាន, សំសរាមិ ភវាភវេ;
វេវណ្ណិយំ ន ជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
សាវត្ថិយំ បុរេ ជាតោ, មហាសាលេសុ អឌ្ឍកេ.
‘‘បញ្ច កាមគុណេ ហិត្វា, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
ជាតិយា សត្តវស្សោហំ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘ឧបសម្បទាយី ពុទ្ធោ, គុណមញ្ញាយ ចក្ខុមា;
តរុណោ បូជនីយោហំ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ទិព្ពចក្ខុវិសុទ្ធំ មេ, សមាធិកុសលោ អហំ;
អភិញ្ញាបារមិប្បត្តោ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘បដិសម្ភិទា អនុប្បត្តោ, ឥទ្ធិបាទេសុ កោវិទោ;
ធម្មេសុ បារមិប្បត្តោ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧត្តរោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឧត្តរត្ថេរស្សាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. អបរឧត្តរត្ថេរអបទានំ
‘‘និព្ពុតេ ¶ លោកនាថម្ហិ, សិទ្ធត្ថេ លោកនាយកេ;
មម ញាតី សមានេត្វា, ធាតុបូជំ អកាសហំ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ធាតុមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធាតុបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា អបរឧត្តរត្ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
អបរស្ស ឧត្តរត្ថេរស្សាបទានំ សត្តមំ.
៨. ភទ្ទជិត្ថេរអបទានំ
‘‘ឱគយ្ហ យំ បោក្ខរណិំ, នានាកុញ្ជរសេវិតំ;
ឧទ្ធរាមិ ភិសំ តត្ថ, ឃាសហេតុ អហំ តទា.
‘‘ភគវា តម្ហិ សមយេ, បទុមុត្តរសវ្ហយោ;
រត្តម្ពរធរោ ពុទ្ធោ, គច្ឆតេ អនិលញ្ជសេ.
‘‘ធុនន្តោ បំសុកូលានិ, សទ្ទំ អស្សោសហំ តទា;
ឧទ្ធំ និជ្ឈាយមានោហំ, អទ្ទសំ លោកនាយកំ.
‘‘តត្ថេវ ឋិតកោ សន្តោ, អាយាចិំ លោកនាយកំ;
មធុំ ភិសេហិ សហិតំ, ខីរំ សប្បិំ មុឡាលិកំ [មធុំ ភិសេហិ បចតិ, ខីរសប្បិ មុលាលិភិ (ក.) ភិសទាយកត្ថេរាបទានេបិ].
‘‘បដិគ្គណ្ហាតុ មេ ពុទ្ធោ, អនុកម្បាយ ចក្ខុមា;
តតោ ការុណិកោ សត្ថា, ឱរោហិត្វា មហាយសោ.
‘‘បដិគ្គណ្ហិ មម ភិក្ខំ, អនុកម្បាយ ចក្ខុមា;
បដិគ្គហេត្វា សម្ពុទ្ធោ, អកា មេ អនុមោទនំ.
‘‘‘សុខី ហោតុ មហាបុញ្ញ, គតិ តុយ្ហំ សមិជ្ឈតុ;
ឥមិនា ភិសទានេន, លភស្សុ វិបុលំ សុខំ’.
‘‘ឥទំ ¶ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, ជលជុត្តមនាមកោ;
ភិក្ខមាទាយ សម្ពុទ្ធោ, អាកាសេនាគមា ជិនោ.
‘‘តតោ ភិសំ គហេត្វាន, អគច្ឆិំ មម អស្សមំ;
ភិសំ រុក្ខេ លគ្គេត្វាន, មម ទានំ អនុស្សរិំ.
‘‘មហាវាតោ ¶ ឧដ្ឋហិត្វា, សញ្ចាលេសិ វនំ តទា;
អាកាសោ អភិនាទិត្ថ, អសនី ច ផលី តទា.
‘‘តតោ មេ អសនីបាតោ, មត្ថកេ និបតី តទា;
សោហំ និសិន្នកោ សន្តោ, តត្ថ កាលង្កតោ អហំ.
‘‘បុញ្ញកម្មេន សញ្ញុត្តោ, តុសិតំ ឧបបជ្ជហំ;
កឡេវរំ មេ បតិតំ, ទេវលោកេ រមាមហំ.
‘‘ឆឡសីតិសហស្សានិ, នារិយោ សមលង្កតា;
សាយំ បាតំ ឧបដ្ឋន្តិ, ភិសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘មនុស្សយោនិមាគន្ត្វា, សុខិតោ ហោមហំ តទា;
ភោគា មេ ឩនតា នត្ថិ, ភិសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘អនុកម្បិតកោ តេន, ទេវទេវេន តាទិនា;
សព្ពាសវបរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ភិសំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភិសទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ភទ្ទជិត្ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ភទ្ទជិត្ថេរស្សាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. សិវកត្ថេរអបទានំ
‘‘ឯសនាយ ចរន្តស្ស, វិបស្សិស្ស មហេសិនោ;
រិត្តកំ បត្តំ ទិស្វាន, កុម្មាសំ បូរយិំ អហំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ភិក្ខមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, កុម្មាសស្ស ឥទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា សិវកត្ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
សិវកត្ថេរស្សាបទានំ នវមំ.
១០. ឧបវានត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មាន បារគូ;
ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធោវ, សម្ពុទ្ធោ បរិនិព្ពុតោ.
‘‘មហាជនា សមាគម្ម, បូជយិត្វា តថាគតំ;
ចិតំ កត្វាន សុគតំ, សរីរំ អភិរោបយុំ.
‘‘សរីរកិច្ចំ កត្វាន, ធាតុំ តត្ថ សមានយុំ;
សទេវមនុស្សា សព្ពេ, ពុទ្ធថូបំ អកំសុ តេ.
‘‘បឋមា កញ្ចនមយា, ទុតិយា ច មណិមយា;
តតិយា រូបិយមយា, ចតុត្ថី ផលិកាមយា.
‘‘តត្ថ បញ្ចមិកា ចេវ [តត្ថ បញ្ចមិកា ចេតិ (សី.)], លោហិតង្កមយា អហុ;
ឆដ្ឋា មសារគល្លស្ស, សព្ពំ រតនមយូបរិ.
‘‘ជង្ឃា មណិមយា អាសិ, វេទិកា រតនាមយា;
សព្ពសោណ្ណមយោ ថូបោ, ឧទ្ធំ យោជនមុគ្គតោ.
‘‘ទេវា តត្ថ សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
‘មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ.
‘‘‘ធាតុ អាវេណិកា នត្ថិ, សរីរំ ឯកបិណ្ឌិតំ;
ឥមម្ហិ ពុទ្ធថូបម្ហិ, កស្សាម កញ្ចុកំ មយំ’.
‘‘ទេវា សត្តហិ រត្នេហិ, អញ្ញំ វឌ្ឍេសុំ យោជនំ;
ថូបោ ទ្វិយោជនុព្ពេធោ, តិមិរំ ព្យបហន្តិ សោ.
‘‘នាគា តត្ថ សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
‘មនុស្សា ចេវ ទេវា ច, ពុទ្ធថូបំ អកំសុ តេ.
‘‘‘មា ¶ នោ បមត្តា អស្សុម្ហ, អប្បមត្តា សទេវកា;
មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ’.
‘‘ឥន្ទនីលំ ¶ មហានីលំ, អថោ ជោតិរសំ មណិំ;
ឯកតោ សន្និបាតេត្វា, ពុទ្ធថូបំ អឆាទយុំ.
‘‘សព្ពំ មណិមយំ អាសិ, យាវតា [តាវតា (ក.)] ពុទ្ធចេតិយំ;
តិយោជនសមុព្ពេធំ, អាលោកករណំ តទា.
‘‘គរុឡា ច សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
‘មនុស្សា ទេវនាគា ច, ពុទ្ធបូជំ អកំសុ តេ.
‘‘‘មា នោ បមត្តា អស្សុម្ហ, អប្បមត្តា សទេវកា;
មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ’.
‘‘សព្ពំ មណិមយំ ថូបំ, អករុំ តេ ច កញ្ចុកំ;
យោជនំ តេបិ វឌ្ឍេសុំ, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ.
‘‘ចតុយោជនមុព្ពេធោ, ពុទ្ធថូបោ វិរោចតិ;
ឱភាសេតិ ទិសា សព្ពា, សតរំសីវ ឧគ្គតោ.
‘‘កុម្ភណ្ឌា ច សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
‘មនុស្សា ចេវ ទេវា ច, នាគា ច គរុឡា តថា.
‘‘‘បច្ចេកំ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, អកំសុ ថូបមុត្តមំ;
មា នោ បមត្តា អស្សុម្ហ, អប្បមត្តា សទេវកា.
‘‘‘មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ;
រតនេហិ ឆាទេស្សាម, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ’.
‘‘យោជនំ តេបិ វឌ្ឍេសុំ, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ;
បញ្ចយោជនមុព្ពេធោ, ថូបោ ឱភាសតេ តទា.
‘‘យក្ខា តត្ថ សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
‘មនុស្សា ទេវនាគា ច, គរុឡា ច កុម្ភណ្ឌកា.
‘‘‘បច្ចេកំ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, អកំសុ ថូបមុត្តមំ;
មា នោ បមត្តា អស្សុម្ហ, អប្បមត្តា សទេវកា.
‘‘‘មយម្បិ ¶ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ;
ផលិកា ឆាទយិស្សាម, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ’.
‘‘យោជនំ តេបិ វឌ្ឍេសុំ, អាយតំ ពុទ្ធចេតិយំ;
ឆយោជនិកមុព្ពេធោ, ថូបោ ឱភាសតេ តទា.
‘‘គន្ធព្ពា ច សមាគន្ត្វា, ឯកតោ មន្តយុំ តទា;
‘មនុជា ទេវតា នាគា, កុម្ភណ្ឌា គរុឡា តថា [កុម្ភណ្ឌា ច យក្ខា តថា (សី.)].
‘‘‘សព្ពេ អកំសុ ពុទ្ធថូបំ, មយមេត្ថ អការកា;
មយម្បិ ថូបំ កស្សាម, លោកនាថស្ស តាទិនោ’.
‘‘វេទិយោ ¶ សត្ត កត្វាន, ធជំ ឆត្តំ អកំសុ តេ;
សព្ពសោណ្ណមយំ ថូបំ, គន្ធព្ពា ការយុំ តទា.
‘‘សត្តយោជនមុព្ពេធោ, ថូបោ ឱភាសតេ តទា;
រត្តិន្ទិវា ន ញាយន្តិ, អាលោកោ ហោតិ សព្ពទា.
‘‘អភិភោន្តិ ន តស្សាភា, ចន្ទសូរា សតារកា;
សមន្តា យោជនសតេ, បទីបោបិ ន បជ្ជលិ.
‘‘តេន កាលេន យេ កេចិ, ថូបំ បូជេន្តិ មានុសា;
ន តេ ថូបំ អារុហន្តិ, អម្ពរេ ឧក្ខិបន្តិ តេ.
‘‘ទេវេហិ ឋបិតោ យក្ខោ, អភិសម្មតនាមកោ;
ធជំ វា បុប្ផទាមំ វា, អភិរោបេតិ ឧត្តរិំ.
‘‘ន តេ បស្សន្តិ តំ យក្ខំ, ទាមំ បស្សន្តិ គច្ឆតោ;
ឯវំ បស្សិត្វា គច្ឆន្តា, សព្ពេ គច្ឆន្តិ សុគ្គតិំ.
‘‘វិរុទ្ធា យេ បាវចនេ, បសន្នា យេ ច សាសនេ;
បាដិហីរំ ទដ្ឋុកាមា, ថូបំ បូជេន្តិ មានុសា.
‘‘នគរេ ហំសវតិយា, អហោសិំ ភតកោ តទា;
អាមោទិតំ ជនំ ទិស្វា, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា.
‘‘‘ឧឡារោ ភគវា នេសោ, យស្ស ធាតុឃរេ ទិសំ;
ឥមា ច ជនតា តុដ្ឋា, ការំ កុព្ពំ ន តប្បរេ.
‘‘‘អហម្បិ ¶ ការំ កស្សាមិ, លោកនាថស្ស តាទិនោ;
តស្ស ធម្មេសុ ទាយាទោ, ភវិស្សាមិ អនាគតេ’.
‘‘សុធោតំ រជកេនាហំ, ឧត្តរេយ្យំ បដំ មម;
វេឡគ្គេ អាលគ្គេត្វាន, ធជំ ឧក្ខិបិមម្ពរេ.
‘‘អភិសម្មតកោ គយ្ហ, អម្ពរេ ហាសិ មេ ធជំ;
វាតេរិតំ ធជំ ទិស្វា, ភិយ្យោ ហាសំ ជនេសហំ.
‘‘តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, សមណំ ឧបសង្កមិំ;
តំ ភិក្ខុំ អភិវាទេត្វា, វិបាកំ បុច្ឆហំ ធជេ.
‘‘សោ មេ កថេសិ អានន្ទី, បីតិសញ្ជននំ មម;
‘តស្ស ធជស្ស វិបាកំ, អនុភោស្សសិ សព្ពទា.
‘‘‘ហត្ថិអស្សរថាបត្តី, សេនា ច ចតុរង្គិនី;
បរិវារេស្សន្តិ តំ និច្ចំ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘សដ្ឋិតុរិយសហស្សានិ, ភេរិយោ សមលង្កតា;
បរិវារេស្សន្តិ តំ និច្ចំ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘ឆឡសីតិសហស្សានិ ¶ , នារិយោ សមលង្កតា;
វិចិត្តវត្ថាភរណា, អាមុក្កមណិកុណ្ឌលា.
‘‘‘អាឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា [សុត្ថនា (សី.) អប. ថេរ ២.៤៨.១៩ មណិបូជកត្ថេរាបទានេបិ] តនុមជ្ឈិមា;
បរិវារេស្សន្តិ តំ និច្ចំ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘‘តិំសកប្បសហស្សានិ, ទេវលោកេ រមិស្សសិ;
អសីតិក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សសិ.
‘‘‘សហស្សក្ខត្តុំ រាជា ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ;
បទេសរជ្ជំ វិបុលំ, គណនាតោ អសង្ខិយំ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
បុញ្ញកម្មេន សញ្ញុត្តោ, ព្រហ្មពន្ធុ ភវិស្សសិ.
‘‘‘អសីតិកោដិំ ¶ ឆឌ្ឌេត្វា, ទាសេ កម្មករេ ពហូ;
គោតមស្ស ភគវតោ, សាសនេ បព្ពជិស្សសិ.
‘‘‘អារាធយិត្វា សម្ពុទ្ធំ, គោតមំ សក្យបុង្គវំ;
ឧបវានោតិ នាមេន, ហេស្សសិ សត្ថុ សាវកោ’.
‘‘សតសហស្សេ កតំ កម្មំ, ផលំ ទស្សេសិ មេ ឥធ;
សុមុត្តោ សរវេគោវ, កិលេសេ ឈាបយិំ [កិលេសា ឈាបិតា (សី.)] មម.
‘‘ចក្កវត្តិស្ស សន្តស្ស, ចាតុទ្ទីបិស្សរស្ស មេ;
តីណិ យោជនានិ សាមន្តា, ឧស្សីយន្តិ ធជា សទា.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ធជទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា ឧបវានត្ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
ឧបវានត្ថេរស្សាបទានំ ទសមំ.
១១. រដ្ឋបាលត្ថេរអបទានំ
‘‘បទុមុត្តរស្ស ¶ ភគវតោ, លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
វរនាគោ មយា ទិន្នោ, ឦសាទន្តោ ឧរូឡ្ហវា.
‘‘សេតច្ឆត្តោបសោភិតោ, សកប្បនោ [សីទព្ពនោ (សី.)] សហត្ថិបោ;
អគ្ឃាបេត្វាន តំ សព្ពំ, សង្ឃារាមំ អការយិំ.
‘‘ចតុបញ្ញាសសហស្សានិ, បាសាទេ ការយិំ អហំ;
មហោឃទានំ [មហគ្ឃញ្ច (សី.), មយា ភត្តំ (ក.) អប. ថេរ ១.២.៩៩] ករិត្វាន, និយ្យាទេសិំ មហេសិនោ.
‘‘អនុមោទិ ¶ មហាវីរោ, សយម្ភូ អគ្គបុគ្គលោ;
សព្ពេ ជនេ ហាសយន្តោ, ទេសេសិ អមតំ បទំ.
‘‘តំ មេ ពុទ្ធោ វិយាកាសិ, ជលជុត្តមនាមកោ;
ភិក្ខុសង្ឃេ និសីទិត្វា, ឥមា គាថា អភាសថ.
‘‘‘ចតុបញ្ញាសសហស្សានិ, បាសាទេ ការយី អយំ;
កថយិស្សាមិ វិបាកំ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘អដ្ឋារសសហស្សានិ, កូដាគារា ភវិស្សរេ;
ព្យម្ហុត្តមម្ហិ និព្ពត្តា, សព្ពសោណ្ណមយា ច តេ.
‘‘‘បញ្ញាសក្ខត្តុំ ទេវិន្ទោ, ទេវរជ្ជំ ករិស្សតិ;
អដ្ឋបញ្ញាសក្ខត្តុញ្ច, ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ.
‘‘‘កប្បសតសហស្សម្ហិ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
អឌ្ឍេ កុលេ មហាភោគេ, និព្ពត្តិស្សតិ តាវទេ.
‘‘‘សោ បច្ឆា បព្ពជិត្វាន, សុក្កមូលេន ចោទិតោ;
រដ្ឋបាលោតិ នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវកោ.
‘‘‘បធានបហិតត្តោ សោ, ឧបសន្តោ និរូបធិ;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សតិនាសវោ’.
‘‘ឧដ្ឋាយ អភិនិក្ខម្ម, ជហិតា ភោគសម្បទា;
ខេឡបិណ្ឌេវ ភោគម្ហិ, បេមំ មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ.
‘‘វីរិយំ មេ ធុរធោរយ្ហំ, យោគក្ខេមាធិវាហនំ;
ធារេមិ អន្តិមំ ទេហំ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវោ.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ អាយស្មា រដ្ឋបាលោ ថេរោ ឥមា គាថាយោ
អភាសិត្ថាតិ.
រដ្ឋបាលត្ថេរស្សាបទានំ ឯកាទសមំ.
យសវគ្គោ ឆបញ្ញាសមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
យសោ នទីកស្សបោ ច, គយាកិមិលវជ្ជិនោ;
ទុវេ ឧត្តរា ភទ្ទជី, សិវកោ ឧបវាហនោ;
រដ្ឋបាលោ ឯកសតំ, គាថានំ បញ្ចនវុតិ.
ថេរាបទានំ សមត្តំ.
ឯត្តាវតា ពុទ្ធាបទានញ្ច បច្ចេកាបទានញ្ច ថេរាបទានញ្ច
សមត្តានិ.
នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
ខុទ្ទកនិកាយេ
ថេរីអបទានបាឡិ
១. សុមេធាវគ្គោ
១. សុមេធាថេរីអបទានំ
អថ ថេរិកាបទានានិ សុណាថ –
‘‘ភគវតិ ¶ ¶ ¶ ¶ កោណាគមនេ, សង្ឃារាមម្ហិ នវនិវេសនម្ហិ [និវេសម្ហិ (ស្យា.)];
សខិយោ តិស្សោ ជនិយោ, វិហារទានំ អទាសិម្ហ.
‘‘ទសក្ខត្តុំ សតក្ខត្តុំ, ទសសតក្ខត្តុំ សតានញ្ច សតក្ខត្តុំ [សតានិ ច សត្តក្ខត្តុំ (សី. ក.)];
ទេវេសុ ឧបបជ្ជិម្ហ, កោ វាទោ មានុសេ ភវេ.
‘‘ទេវេ ¶ មហិទ្ធិកា អហុម្ហ, មានុសកម្ហិ កោ វាទោ;
សត្តរតនមហេសី [សត្តរតនស្ស មហេសី (សី. បី.)], ឥត្ថិរតនំ អហំ ភវិំ.
‘‘ឥធ សញ្ចិតកុសលា [តត្ថ សញ្ចិតំ កុសលំ (ស្យា.)], សុសមិទ្ធកុលប្បជា;
ធនញ្ជានី ច ខេមា ច, អហម្បិ ច តយោ ជនា.
‘‘អារាមំ សុកតំ កត្វា, សព្ពាវយវមណ្ឌិតំ;
ពុទ្ធប្បមុខសង្ឃស្ស, និយ្យាទេត្វា សមោទិតា.
‘‘យត្ថ ¶ យត្ថូបបជ្ជាមិ, តស្ស កម្មស្ស វាហសា;
ទេវេសុ អគ្គតំ បត្តា, មនុស្សេសុ តថេវ ច.
‘‘ឥមស្មិំយេវ កប្បម្ហិ, ព្រហ្មពន្ធុ មហាយសោ;
កស្សបោ នាម គោត្តេន, ឧប្បជ្ជិ វទតំ វរោ.
‘‘ឧបដ្ឋាកោ ¶ មហេសិស្ស, តទា អាសិ នរិស្សរោ;
កាសិរាជា កិកី នាម, ពារាណសិបុរុត្តមេ.
‘‘តស្សាសុំ សត្ត ធីតរោ, រាជកញ្ញា សុខេធិតា [សុខេថិតា (ស្យា.)];
ពុទ្ធោបដ្ឋាននិរតា, ព្រហ្មចរិយំ ចរិំសុ តា.
‘‘តាសំ សហាយិកា ហុត្វា, សីលេសុ សុសមាហិតា;
ទត្វា ទានានិ សក្កច្ចំ, អគារេវ វតំ [អគារេវ វត្តំ (ស្យា.)] ចរិំ.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសូបគា អហំ.
‘‘តតោ ចុតា យាមមគំ [យាមសគ្គំ (ស្យា.)], តតោហំ តុសិតំ គតា;
តតោ ច និម្មានរតិំ, វសវត្តិបុរំ តតោ.
‘‘យត្ថ យត្ថូបបជ្ជាមិ, បុញ្ញកម្មសមោហិតា;
តត្ថ តត្ថេវ រាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ.
‘‘តតោ ¶ ចុតា មនុស្សត្តេ, រាជូនំ ចក្កវត្តិនំ;
មណ្ឌលីនញ្ច រាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ.
‘‘សម្បត្តិមនុភោត្វាន, ទេវេសុ មានុសេសុ ច;
សព្ពត្ថ សុខិតា ហុត្វា, នេកជាតីសុ សំសរិំ.
‘‘សោ ហេតុ ច សោ បភវោ, តម្មូលំ សាសនេ ខមំ [តម្មូលំ សា ច សាសនេ ខន្តិ (សី. បី. ក.)];
បឋមំ តំ សមោធានំ, តំ ធម្មរតាយ និព្ពានំ [និព្ពុតំ (ស្យា.)].
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគីវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ, មម ពុទ្ធស្ស [ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស (សី. ស្យា. ក.)] សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ សុមេធា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សុមេធាថេរិយាបទានំ បឋមំ.
២. មេខលាទាយិកាថេរីអបទានំ
‘‘សិទ្ធត្ថស្ស ភគវតោ, ថូបការាបិកា អហុំ [ថូបការ មកាសហំ (ស្យា.)];
មេខលិកា មយា ទិន្នា, នវកម្មាយ សត្ថុនោ.
‘‘និដ្ឋិតេ ច មហាថូបេ, មេខលំ បុនទាសហំ;
លោកនាថស្ស មុនិនោ, បសន្នា សេហិ បាណិភិ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ មេខលមទំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ថូបការស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ ¶ សុទំ មេខលាទាយិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មេខលាទាយិកាថេរិយាបទានំ ទុតិយំ.
៣. មណ្ឌបទាយិកាថេរីអបទានំ
‘‘កោណាគមនពុទ្ធស្ស ¶ , មណ្ឌបោ ការិតោ មយា;
ធុវំ តិចីវរំទាសិំ [ថូបញ្ច បវរមទំ (ស្យា.), ធុវញ្ច ចីវរំ អទំ (បី.)], ពុទ្ធស្ស លោកពន្ធុនោ.
‘‘យំ យំ ជនបទំ យាមិ, និគមេ រាជធានិយោ;
សព្ពត្ថ បូជិតោ ហោមិ, បុញ្ញកម្មស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ មណ្ឌបទាយិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មណ្ឌបទាយិកាថេរិយាបទានំ តតិយំ.
៤. សង្កមនត្ថាថេរីអបទានំ
‘‘វិបស្សិស្ស ភគវតោ [កោណ្ឌញ្ញស្ស ភគវតោ (ស្យា. បី.)], លោកជេដ្ឋស្ស តាទិនោ;
រថិយំ បដិបន្នស្ស, តារយន្តស្ស បាណិនោ.
‘‘ឃរតោ ¶ និក្ខមិត្វាន, អវកុជ្ជា និបជ្ជហំ;
អនុកម្បកោ លោកនាថោ, សិរសិ [សីសន្តេ (សី. ក.)] អក្កមី មម [តទា (ស្យា. បី.)].
‘‘អក្កមិត្វាន សិរសិ [សម្ពុទ្ធោ (ក.)], អគមា លោកនាយកោ;
តេន ចិត្តប្បសាទេន, តុសិតំ អគមាសហំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ សង្កមនត្ថា [សង្កមនទា (ស្យា.)] ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សង្កមនត្ថាថេរិយាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. នឡមាលិកាថេរីអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ , អហោសិំ កិន្នរី តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ.
‘‘បសន្នចិត្តា សុមនា, វេទជាតា កតញ្ជលី;
នឡមាលំ គហេត្វាន, សយម្ភុំ អភិបូជយិំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា កិន្នរីទេហំ, អគច្ឆិំ តិទសំ គតិំ.
‘‘ឆត្តិំសទេវរាជូនំ ¶ , មហេសិត្តមការយិំ;
ទសន្នំ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
សំវេជេត្វាន មេ ចិត្តំ [វេទយិត្វាន កុសលំ (ស្យា.), សំវេទយិត្វា កុសលំ (បី.)], បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា [ភវា សំឃាតិតា មម (ក.)];
សព្ពាសវបរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ នឡមាលិកា ថេរី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នឡមាលិកាថេរិយាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. ឯកបិណ្ឌបាតទាយិកាថេរីអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, ពន្ធុមា នាម ខត្តិយោ;
តស្ស រញ្ញោ អហុំ ភរិយា, ឯកជ្ឈំ ចារយាមហំ [ឯកច្ចំ វាទយាមហំ (ស្យា.)].
‘‘រហោគតា ¶ ¶ និសីទិត្វា, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;
‘អាទាយ គមនីយញ្ហិ, កុសលំ នត្ថិ មេ កតំ.
‘‘‘មហាភិតាបំ ¶ កដុកំ, ឃោររូបំ សុទារុណំ;
និរយំ នូន គច្ឆាមិ, ឯត្ថ មេ នត្ថិ សំសយោ’.
‘‘រាជានំ ឧបសង្កម្ម, ឥទំ វចនមព្រវិំ;
‘ឯកំ មេ សមណំ ទេហិ, ភោជយិស្សាមិ ខត្តិយ’.
‘‘អទាសិ មេ មហារាជា, សមណំ ភាវិតិន្ទ្រិយំ;
តស្ស បត្តំ គហេត្វាន, បរមន្នេន បូរយិំ [តប្បយិំ (សី.)].
‘‘បូរយិត្វា ¶ បរមន្នំ, គន្ធាលេបំ អកាសហំ;
ជាលេន បិទហិត្វាន, វត្ថយុគេន [បីតចោឡេន (ស្យា.), មហានេលេន (បី.)] ឆាទយិំ.
‘‘អារម្មណំ មមំ ឯតំ, សរាមិ យាវជីវិហំ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តិំសានំ ទេវរាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
មនសា បត្ថិតំ មយ្ហំ, និព្ពត្តតិ យថិច្ឆិតំ [យតិច្ឆកំ (ស្យា.), យទិច្ឆកំ (បី. ក.)].
‘‘វីសានំ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
ឱចិតត្តាវ [ឧបចិតត្តា (ស្យា.)] ហុត្វាន, សំសរាមិ ភវេស្វហំ.
‘‘សព្ពពន្ធនមុត្តាហំ, អបេតា មេ ឧបាទិកា;
សព្ពាសវបរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ ¶ នាភិជានាមិ, បិណ្ឌបាតស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ ឯកបិណ្ឌបាតទាយិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកបិណ្ឌបាតទាយិកាថេរិយាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. កដច្ឆុភិក្ខាទាយិកាថេរីអបទានំ
‘‘បិណ្ឌចារំ ¶ ចរន្តស្ស, តិស្សនាមស្ស សត្ថុនោ;
កដច្ឆុភិក្ខំ បគ្គយ្ហ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស ទាសហំ.
‘‘បដិគ្គហេត្វា ¶ សម្ពុទ្ធោ, តិស្សោ លោកគ្គនាយកោ;
វីថិយា សណ្ឋិតោ សត្ថា, អកា មេ អនុមោទនំ.
‘‘‘កដច្ឆុភិក្ខំ ¶ ទត្វាន, តាវតិំសំ គមិស្សសិ;
ឆត្តិំសទេវរាជូនំ, មហេសិត្តំ ករិស្សសិ.
‘‘‘បញ្ញាសំ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តំ ករិស្សសិ;
មនសា បត្ថិតំ សព្ពំ, បដិលច្ឆសិ សព្ពទា.
‘‘‘សម្បត្តិំ ¶ អនុភោត្វាន, បព្ពជិស្សសិកិញ្ចនា;
សព្ពាសវេ បរិញ្ញាយ, និព្ពាយិស្សសិនាសវា’.
‘‘ឥទំ វត្វាន សម្ពុទ្ធោ, តិស្សោ លោកគ្គនាយកោ;
នភំ អព្ភុគ្គមី វីរោ, ហំសរាជាវ អម្ពរេ.
‘‘សុទិន្នំ មេ ទានវរំ [សុទិន្នមេវ មេ ទានំ (ស្យា.)], សុយិដ្ឋា យាគសម្បទា;
កដច្ឆុភិក្ខំ ទត្វាន, បត្តាហំ អចលំ បទំ.
‘‘ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ភិក្ខាទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ កដច្ឆុភិក្ខាទាយិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
កដច្ឆុភិក្ខាទាយិកាថេរិយាបទានំ សត្តមំ.
៨. សត្តុប្បលមាលិកាថេរីអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ អរុណវតិយា, អរុណោ នាម [អរុណវា នាម (សី. បី.)] ត្តិយោ;
តស្ស រញ្ញោ អហុំ ភរិយា, វារិតំ វារយាមហំ [ចារិកំ ចារយាមហំ (សី.), ន គុលំ បាទយាមហំ (ស្យា.), ន មាលំ បាទយាមហំ (បី.)].
‘‘សត្តមាលំ ¶ គហេត្វាន, ឧប្បលា ទេវគន្ធិកា;
និសជ្ជ បាសាទវរេ, ឯវំ ចិន្តេសិ តាវទេ.
‘‘‘កិំ ¶ មេ ឥមាហិ មាលាហិ, សិរសារោបិតាហិ មេ;
វរំ មេ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, ញាណម្ហិ អភិរោបិតំ’.
‘‘សម្ពុទ្ធំ ¶ បដិមានេន្តី, ទ្វារាសន្នេ និសីទហំ;
‘យទា ឯហិតិ សម្ពុទ្ធោ, បូជយិស្សំ មហាមុនិំ’.
‘‘កកុធោ វិលសន្តោវ, មិគរាជាវ កេសរី;
ភិក្ខុសង្ឃេន សហិតោ, អាគច្ឆិ វីថិយា ជិនោ.
‘‘ពុទ្ធស្ស រំសិំ ទិស្វាន, ហដ្ឋា សំវិគ្គមានសា;
ទ្វារំ អវាបុរិត្វាន [អបាបុណិត្វា (ស្យា.)], ពុទ្ធសេដ្ឋមបូជយិំ.
‘‘សត្ត ឧប្បលបុប្ផានិ, បរិកិណ្ណានិ [សុវិត្ថិណ្ណានិ (ស្យា.)] អម្ពរេ;
ឆទិំ ករោន្តោ ពុទ្ធស្ស, មត្ថកេ ធារយន្តិ តេ.
‘‘ឧទគ្គចិត្តា សុមនា, វេទជាតា កតញ្ជលី;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘មហានេលស្ស ឆាទនំ, ធារេន្តិ មម មុទ្ធនិ;
ទិព្ពគន្ធំ បវាយាមិ, សត្តុប្បលស្សិទំ ផលំ.
‘‘កទាចិ នីយមានាយ, ញាតិសង្ឃេន មេ តទា;
យាវតា បរិសា មយ្ហំ, មហានេលំ ធរីយតិ.
‘‘សត្តតិ ទេវរាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
សព្ពត្ថ ឥស្សរា ហុត្វា, សំសរាមិ ភវាភវេ.
‘‘តេសដ្ឋិ ¶ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
សព្ពេ មមនុវត្តន្តិ, អាទេយ្យវចនា អហុំ.
‘‘ឧប្បលស្សេវ មេ វណ្ណោ, គន្ធោ ចេវ បវាយតិ;
ទុព្ពណ្ណិយំ ន ជានាមិ [ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ (ស្យា. បី.)], ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘ឥទ្ធិបាទេសុ ¶ កុសលា, ពោជ្ឈង្គភាវនា រតា;
អភិញ្ញាបារមិប្បត្តា, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘សតិបដ្ឋានកុសលា, សមាធិឈានគោចរា;
សម្មប្បធានមនុយុត្តា, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘វីរិយំ ¶ មេ ធុរធោរយ្ហំ, យោគក្ខេមាធិវាហនំ;
សព្ពាសវបរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ឯកតិំសេ ¶ ឥតោ កប្បេ, យំ បុប្ផមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ សត្តុប្បលមាលិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សត្តុប្បលមាលិកាថេរិយាបទានំ អដ្ឋមំ.
៩. បញ្ចទីបិកាថេរីអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ហំសវតិយា, ចារិកី [ចារិនិំ (ស្យា.)] អាសហំ តទា;
អារាមេន ច អារាមំ, ចរាមិ កុសលត្ថិកា.
‘‘កាឡបក្ខម្ហិ ទិវសេ, អទ្ទសំ ពោធិមុត្តមំ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ពោធិមូលេ និសីទហំ.
‘‘គរុចិត្តំ ឧបដ្ឋេត្វា, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សោមនស្សំ បវេទេត្វា, ឯវំ ចិន្តេសិ តាវទេ.
‘‘‘យទិ ពុទ្ធោ អមិតគុណោ, អសមប្បដិបុគ្គលោ;
ទស្សេតុ បាដិហីរំ មេ, ពោធិ ឱភាសតុ អយំ’.
‘‘សហ អាវជ្ជិតេ មយ្ហំ, ពោធិ បជ្ជលិ តាវទេ;
សព្ពសោណ្ណមយា អាសិ, ទិសា សព្ពា វិរោចតិ.
‘‘សត្តរត្តិន្ទិវំ ¶ [សត្តរត្តិទិវំ (បី. ក.)] តត្ថ, ពោធិមូលេ និសីទហំ;
សត្តមេ ទិវសេ បត្តេ, ទីបបូជំ អកាសហំ.
‘‘អាសនំ បរិវារេត្វា, បញ្ចទីបានិ បជ្ជលុំ;
យាវ ឧទេតិ សូរិយោ, ទីបា មេ បជ្ជលុំ តទា.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, បញ្ចទីបាតិ វុច្ចតិ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពេធំ [សតយោជនមុព្ពេធំ (សី. ស្យា. បី.)], តិំសយោជនវិត្ថតំ [សដ្ឋិ… (ស្យា. បី.)].
‘‘អសង្ខិយានិ ¶ ទីបានិ, បរិវារេ ជលន្តិ មេ;
យាវតា ទេវភវនំ, ទីបាលោកេន ជោតតិ.
‘‘បរម្មុខា ¶ និសីទិត្វា [បុរត្ថាភិមុខា សន្តិ (ស្យា.), បុរត្ថាភិមុខា ថិតា (បី.)], យទិ ឥច្ឆាមិ បស្សិតុំ;
ឧទ្ធំ អធោ ច តិរិយំ, សព្ពំ បស្សាមិ ចក្ខុនា.
‘‘យាវតា អភិកង្ខាមិ, ទដ្ឋុំ សុគតទុគ្គតេ [សុកតទុក្កតេ (បី.];
តត្ថ អាវរណំ នត្ថិ, រុក្ខេសុ បព្ពតេសុ វា.
‘‘អសីតិ ទេវរាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
សតានំ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ.
‘‘យំ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
ទីបសតសហស្សានិ, បរិវារេ ជលន្តិ មេ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, ឧប្បជ្ជិំ មាតុកុច្ឆិយំ;
មាតុកុច្ឆិគតា សន្តី [មាតុកុច្ឆិគតំ សន្តិំ (សី.)], អក្ខិ មេ ន និមីលតិ.
‘‘ទីបសតសហស្សានិ, បុញ្ញកម្មសមង្គិតា;
ជលន្តិ សូតិកាគេហេ [សូតិឃរេ បជ្ជលន្តិ (សព្ពត្ថ)], បញ្ចទីបានិទំ ផលំ.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, មានសំ វិនិវត្តយិំ;
អជរាមតំ សីតិភាវំ, និព្ពានំ ផស្សយិំ អហំ.
‘‘ជាតិយា សត្តវស្សាហំ, អរហត្តមបាបុណិំ;
ឧបសម្បាទយី ពុទ្ធោ, គុណមញ្ញាយ គោតមោ.
‘‘មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, បាសាទេសុ គុហាសុ វា;
សុញ្ញាគារេ ¶ វសន្តិយា [ច ឈាយន្តេ (សី.), ច ឈាយន្តា (បី.), បជ្ឈាយន្តា (ស្យា.)], បញ្ចទីបា ជលន្តិ មេ.
‘‘ទិព្ពចក្ខុ ¶ ¶ វិសុទ្ធំ មេ, សមាធិកុសលា អហំ;
អភិញ្ញាបារមិប្បត្តា, បញ្ចទីបានិទំ ផលំ.
‘‘សព្ពវោសិតវោសានា, កតកិច្ចា អនាសវា;
បញ្ចទីបា មហាវីរ, បាទេ វន្ទាមិ [វន្ទតិ (សី. ក.)] ចក្ខុម.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ទីបមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បញ្ចទីបានិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ បញ្ចទីបិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បញ្ចទីបិកាថេរិយាបទានំ នវមំ.
១០. ឧទកទាយិកាថេរីអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, អហោសិំ ឧទហារិកា;
ឧទហារេន ជីវាមិ, តេន បោសេមិ ទារកេ.
‘‘ទេយ្យធម្មោ ច មេ នត្ថិ, បុញ្ញក្ខេត្តេ អនុត្តរេ;
កោដ្ឋកំ ឧបសង្កម្ម, ឧទកំ បដ្ឋបេសហំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, តាវតិំសមគច្ឆហំ;
តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, ឧទហារេន និម្មិតំ.
‘‘អច្ឆរានំ សហស្សស្ស, អហញ្ហិ បវរា តទា;
ទសដ្ឋានេហិ តា សព្ពា, អភិភោមិ សទា អហំ.
‘‘បញ្ញាសំ ទេវរាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
វីសតិចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ.
‘‘ទុវេ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ទកទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘បព្ពតគ្គេ ¶ ¶ ទុមគ្គេ វា, អន្តលិក្ខេ ច ភូមិយំ;
យទា ឧទកមិច្ឆាមិ, ខិប្បំ បដិលភាមហំ.
‘‘អវុដ្ឋិកា ទិសា នត្ថិ, សន្តត្តា កុថិតាបិ [សន្តត្តា កុថិតា ន ច (សី. បី.), សន្តត្តា ខុប្បិតា ហិ មេ (ស្យា.)] ច;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, មហាមេឃោ បវស្សតិ.
‘‘កទាចិ នីយមានាយ, ញាតិសង្ឃេន មេ តទា;
យទា ឥច្ឆាមហំ វស្សំ, មហាមេឃោ អជាយថ.
‘‘ឧណ្ហំ វា បរិឡាហោ វា, សរីរេ មេ ន វិជ្ជតិ;
កាយេ ច មេ រជោ នត្ថិ, ទកទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘វិសុទ្ធមនសា ¶ អជ្ជ, អបេតមនបាបិកា;
សព្ពាសវបរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ កប្បេ, យំ ទកំ អទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ ¶ នាភិជានាមិ, ទកទានស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ ឧទកទាយិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឧទកទាយិកាថេរិយាបទានំ ទសមំ.
សុមេធាវគ្គោ បឋមោ.
តស្សុទ្ទានំ –
សុមេធា មេខលាទាយី, មណ្ឌបំ សង្កមំ ទទា;
នឡមាលី បិណ្ឌទទា, កដច្ឆុ ឧប្បលប្បទា.
ទីបទា ទកទា ចេវ, គាថាយោ គណិតា ឥហ;
ឯកគាថាសតញ្ចេវ, តិំសតិ ច តទុត្តរិ [សត្តរសំ តទុត្តរិ (ស្យា.), សត្តាទស តទុត្តរិំ (បី.)].
២. ឯកូបោសថិកវគ្គោ
១. ឯកូបោសថិកាថេរីអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ¶ ពន្ធុមតិយា, ពន្ធុមា នាម ខត្តិយោ;
ទិវសេ បុណ្ណមាយ សោ, ឧបវសិ ឧបោសថំ.
‘‘អហំ តេន សមយេន, កុម្ភទាសី អហំ តហិំ;
ទិស្វា សរាជកំ សេនំ, ឯវាហំ ចិន្តយិំ តទា.
‘រាជាបិ រជ្ជំ ឆឌ្ឌេត្វា, ឧបវសិ ឧបោសថំ;
សផលំ នូន តំ កម្មំ, ជនកាយោ បមោទិតោ’.
‘‘យោនិសោ ¶ បច្ចវេក្ខិត្វា, ទុគ្គច្ចញ្ច [ទុគ្គតិញ្ច (ស្យា.)] ទលិទ្ទតំ [ទឡិទ្ទតំ (សី.)];
មានសំ សម្បហំសិត្វា, ឧបវសិំ ឧបោសថំ.
‘‘អហំ ឧបោសថំ កត្វា, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ;
តេន កម្មេន សុកតេន, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, ឧព្ភយោជនមុគ្គតំ [ឧទ្ធំ យោជនមុគ្គតំ (សី. ស្យា. បី.)];
កូដាគារវរូបេតំ, មហាសនសុភូសិតំ.
‘‘អច្ឆរា សតសហស្សា, ឧបតិដ្ឋន្តិ មំ សទា;
អញ្ញេ ទេវេ អតិក្កម្ម, អតិរោចាមិ សព្ពទា.
‘‘ចតុសដ្ឋិ ទេវរាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
តេសដ្ឋិ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ.
‘‘សុវណ្ណវណ្ណា ¶ ហុត្វាន, ភវេសុ សំសរាមហំ;
សព្ពត្ថ បវរា ហោមិ, ឧបោសថស្សិទំ ផលំ.
‘‘ហត្ថិយានំ អស្សយានំ, រថយានញ្ច សីវិកំ [កេវលំ (សី. ស្យា. បី.)];
លភាមិ សព្ពមេវេតំ, ឧបោសថស្សិទំ ផលំ.
‘‘សោណ្ណមយំ រូបិមយំ, អថោបិ ផលិកាមយំ;
លោហិតង្គមយញ្ចេវ, សព្ពំ បដិលភាមហំ.
‘‘កោសេយ្យកម្ពលិយានិ ¶ , ខោមកប្បាសិកានិ ច;
មហគ្ឃានិ ច វត្ថានិ, សព្ពំ បដិលភាមហំ.
‘‘អន្នំ ¶ បានំ ខាទនីយំ, វត្ថសេនាសនានិ ច;
សព្ពមេតំ បដិលភេ, ឧបោសថស្សិទំ ផលំ.
‘‘វរគន្ធញ្ច មាលញ្ច, ចុណ្ណកញ្ច វិលេបនំ;
សព្ពមេតំ បដិលភេ, ឧបោសថស្សិទំ ផលំ.
‘‘កូដាគារញ្ច បាសាទំ, មណ្ឌបំ ហម្មិយំ គុហំ;
សព្ពមេតំ បដិលភេ, ឧបោសថស្សិទំ ផលំ.
‘‘ជាតិយា សត្តវស្សាហំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
អឌ្ឍមាសេ អសម្បត្តេ, អរហត្តមបាបុណិំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
សព្ពាសវបរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ កម្មមករិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឧបោសថស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ ឯកូបោសថិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកូបោសថិកាថេរិយាបទានំ បឋមំ.
២. សឡលបុប្ផិកាថេរីអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ, អហោសិំ កិន្នរី តទា;
អទ្ទសាហំ ទេវទេវំ, ចង្កមន្តំ នរាសភំ.
‘‘ឱចិនិត្វាន សឡលំ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្សទាសហំ;
ឧបសិង្ឃិ មហាវីរោ, សឡលំ ទេវគន្ធិកំ.
‘‘បដិគ្គហេត្វា ¶ សម្ពុទ្ធោ, វិបស្សី លោកនាយកោ;
ឧបសិង្ឃិ មហាវីរោ, បេក្ខមានាយ មេ តទា.
‘‘អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាន, វន្ទិត្វា ទ្វិបទុត្តមំ [ទិបទុត្តមំ (សី. ស្យា. បី.)];
សកំ ចិត្តំ បសាទេត្វា, តតោ បព្ពតមារុហិំ.
‘‘ឯកនវុតិតោ ¶ កប្បេ, យំ បុប្ផមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ពុទ្ធបូជាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ សឡលបុប្ផិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
សឡលបុប្ផិកាថេរិយាបទានំ ទុតិយំ.
៣. មោទកទាយិកាថេរីអបទានំ
‘‘នគរេ ពន្ធុមតិយា, កុម្ភទាសី អហោសហំ;
មម ភាគំ គហេត្វាន, គច្ឆំ ឧទកហារិកា [ឧទកហារិកំ (សី.), ឧទកហារិកេ (ស្យា.)].
‘‘បន្ថម្ហិ សមណំ ទិស្វា, សន្តចិត្តំ សមាហតំ;
បសន្នចិត្តា សុមនា, មោទកេ តីណិទាសហំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ឯកនវុតិកប្បានិ [ឯកូនតិំសកប្បានិ (ស្យា.)], វិនិបាតំ នគច្ឆហំ.
‘‘សម្បត្តិ តំ [សម្បត្តិញ្ច (ស្យា.), សម្បត្តិកំ (ក.)] ករិត្វាន, សព្ពំ អនុភវិំ អហំ;
មោទកេ តីណិ ទត្វាន, បត្តាហំ អចលំ បទំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ ¶ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ¶ ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ មោទកទាយិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
មោទកទាយិកាថេរិយាបទានំ តតិយំ.
៤. ឯកាសនទាយិកាថេរីអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ហំសវតិយា, អហោសិំ ពាលិកា [មាលិកា (ស្យា. បី.)] តទា;
មាតា ច មេ បិតា ចេវ, កម្មន្តំ អគមំសុ តេ.
‘‘មជ្ឈន្ហិកម្ហិ សូរិយេ, អទ្ទសំ សមណំ អហំ;
វីថិយា អនុគច្ឆន្តំ, អាសនំ បញ្ញបេសហំ.
‘‘គោនកាវិកតិកាហិ [គោនកចិត្តកាទីហិ (សី.)], បញ្ញបេត្វា មមាសនំ;
បសន្នចិត្តា សុមនា, ឥទំ វចនមព្រវិំ.
‘‘‘សន្តត្តា កុថិតា ភូមិ, សូរោ មជ្ឈន្ហិកេ ឋិតោ;
មាលុតា ច ន វាយន្តិ, កាលោ ចេវេត្ថ មេហិតិ [ចេត្ថ ឧបដ្ឋិតោ (សី.), ចេវត្ថំ ឯតិ តំ (បី.)].
‘‘‘បញ្ញត្តមាសនមិទំ, តវត្ថាយ មហាមុនិ;
អនុកម្បំ ឧបាទាយ, និសីទ មម អាសនេ’.
‘‘និសីទិ តត្ថ សមណោ, សុទន្តោ សុទ្ធមានសោ;
តស្ស បត្តំ គហេត្វាន, យថារន្ធំ អទាសហំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, អាសនេន សុនិម្មិតំ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពេធំ, តិំសយោជនវិត្ថតំ.
‘‘សោណ្ណមយា ¶ មណិមយា, អថោបិ ផលិកាមយា;
លោហិតង្គមយា ចេវ, បល្លង្កា វិវិធា មម.
‘‘តូលិកា វិកតិកាហិ, កដ្ដិស្សចិត្តកាហិ ច;
ឧទ្ទឯកន្តលោមី ច, បល្លង្កា មេ សុសណ្ឋិតា [សុសន្ថតា (សី.)].
‘‘យទា ¶ ឥច្ឆាមិ គមនំ, ហាសខិឌ្ឌសមប្បិតា;
សហ បល្លង្កសេដ្ឋេន, គច្ឆាមិ មម បត្ថិតំ.
‘‘អសីតិ ទេវរាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
សត្តតិ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ.
‘‘ភវាភវេ ¶ សំសរន្តី, មហាភោគំ លភាមហំ;
ភោគេ មេ ឩនតា នត្ថិ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ [ឯកាសនផលំ ឥទំ (សព្ពត្ថ) ឯវមុបរិបិ].
‘‘ទុវេ ភវេ សំសរាមិ, ទេវត្តេ អថ មានុសេ;
អញ្ញេ ភវេ ន ជានាមិ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទុវេ កុលេ បជាយាមិ, ខត្តិយេ ចាបិ ព្រាហ្មណេ;
ឧច្ចាកុលីនា [ឧច្ចាកុលិកា (ស្យា. បី. ក.)] សព្ពត្ថ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ទោមនស្សំ ន ជានាមិ, ចិត្តសន្តាបនំ មម;
វេវណ្ណិយំ ន ជានាមិ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘ធាតិយោ ¶ មំ ឧបដ្ឋន្តិ, ខុជ្ជា ចេលាបិកា [ខេលាបិកា (សី.), ចេលាវិកា (បី.)] ពហូ;
អង្កេន អង្កំ គច្ឆាមិ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘អញ្ញា ន្ហាបេន្តិ ភោជេន្តិ, អញ្ញា រមេន្តិ មំ សទា;
អញ្ញា គន្ធំ វិលិម្បន្តិ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ [អញ្ញា មមេវ ន្ហាបេន្តិ, អញ្ញា ភោជេន្តិ ភោជនំ; អញ្ញា មំ អលង្ករោន្តិ, អញ្ញា រមេន្តិ មំ សទ្ធា; (ស្យា.)].
‘‘មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, សុញ្ញាគារេ វសន្តិយា;
មម សង្កប្បមញ្ញាយ, បល្លង្កោ ឧបតិដ្ឋតិ.
‘‘អយំ បច្ឆិមកោ មយ្ហំ, ចរិមោ វត្តតេ ភវោ;
អជ្ជាបិ រជ្ជំ ឆឌ្ឌេត្វា, បព្ពជិំ អនគារិយំ.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ទានមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, ឯកាសនស្សិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ ឯកាសនទាយិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
ឯកាសនទាយិកាថេរិយាបទានំ ចតុត្ថំ.
៥. បញ្ចទីបទាយិកាថេរីអបទានំ
‘‘នគរេ ¶ ¶ ¶ ¶ ហំសវតិយា, ចារិកី [ចារិកា (សី. ស្យា.)] អាសហំ តទា;
អារាមេន ច អារាមំ [អារាមេន វិហារេន (ស្យា. បី.)], ចរាមិ កុសលត្ថិកា.
‘‘កាឡបក្ខម្ហិ ទិវសេ, អទ្ទសំ ពោធិមុត្តមំ;
តត្ថ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ពោធិមូលេ និសីទហំ.
‘‘គរុចិត្តំ ឧបដ្ឋេត្វា, សិរេ កត្វាន អញ្ជលិំ;
សោមនស្សំ បវេទេត្វា, ឯវំ ចិន្តេសិ តាវទេ.
‘‘‘យទិ ពុទ្ធោ អមិតគុណោ, អសមប្បដិបុគ្គលោ;
ទស្សេតុ បាដិហីរំ មេ, ពោធិ ឱភាសតុ អយំ’.
‘‘សហ អាវជ្ជិតេ មយ្ហំ, ពោធិ បជ្ជលិ តាវទេ;
សព្ពសោណ្ណមយា អាសិ, ទិសា សព្ពា វិរោចតិ.
‘‘សត្តរត្តិន្ទិវំ តត្ថ, ពោធិមូលេ និសីទហំ;
សត្តមេ ទិវសេ បត្តេ, ទីបបូជំ អកាសហំ.
‘‘អាសនំ បរិវារេត្វា, បញ្ច ទីបានិ បជ្ជលុំ;
យាវ ឧទេតិ សូរិយោ, ទីបា មេ បជ្ជលុំ តទា.
‘‘តេន កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា មានុសំ ទេហំ, តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘តត្ថ មេ សុកតំ ព្យម្ហំ, បញ្ចទីបាតិ វុច្ចតិ;
សដ្ឋិយោជនមុព្ពេធំ, តិំសយោជនវិត្ថតំ.
‘‘អសង្ខិយានិ ¶ ទីបានិ, បរិវារេ ជលិំសុ មេ;
យាវតា ទេវភវនំ, ទីបាលោកេន ជោតតិ.
‘‘បរម្មុខា [បុព្ពមុខា (ស្យា.)] និសីទិត្វា, យទិ ឥច្ឆាមិ បស្សិតុំ;
ឧទ្ធំ អធោ ច តិរិយំ, សព្ពំ បស្សាមិ ចក្ខុនា.
‘‘យាវតា អភិកង្ខាមិ, ទដ្ឋុំ សុគតទុគ្គតេ [សុកតទុក្កដេ (បី.)];
តត្ថ អាវរណំ នត្ថិ, រុក្ខេសុ បព្ពតេសុ វា.
‘‘អសីតិ ទេវរាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
សតានំ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ.
‘‘យំ ¶ ¶ ¶ យំ យោនុបបជ្ជាមិ, ទេវត្តំ អថ មានុសំ;
ទីបសតសហស្សានិ, បរិវារេ ជលន្តិ មេ.
‘‘ទេវលោកា ចវិត្វាន, ឧប្បជ្ជិំ មាតុកុច្ឆិយំ;
មាតុកុច្ឆិគតា សន្តី, អក្ខិ មេ ន និមីលតិ.
‘‘ទីបសតសហស្សានិ, បុញ្ញកម្មសមង្គិតា;
ជលន្តិ សូតិកាគេហេ, បញ្ចទីបានិទំ ផលំ.
‘‘បច្ឆិមេ ភវេ សម្បត្តេ, មានសំ វិនិវត្តយិំ;
អជរាមតំ សីតិភាវំ, និព្ពានំ ផស្សយិំ អហំ.
‘‘ជាតិយា សត្តវស្សាហំ, អរហត្តមបាបុណិំ;
ឧបសម្បាទយី ពុទ្ធោ, គុណមញ្ញាយ គោតមោ.
‘‘មណ្ឌបេ រុក្ខមូលេ វា, សុញ្ញាគារេ វសន្តិយា;
សទា បជ្ជលតេ ទីបំ, បញ្ចទីបានិទំ ផលំ.
‘‘ទិព្ពចក្ខុ វិសុទ្ធំ ¶ មេ, សមាធិកុសលា អហំ;
អភិញ្ញាបារមិប្បត្តា, បញ្ចទីបានិទំ ផលំ.
‘‘សព្ពវោសិតវោសានា, កតកិច្ចា អនាសវា;
បញ្ចទីបា មហាវីរ, បាទេ វន្ទាមិ ចក្ខុម.
‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, យំ ទីបមទទិំ តទា;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បញ្ចទីបានិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ បញ្ចទីបទាយិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
បញ្ចទីបទាយិកាថេរិយាបទានំ បញ្ចមំ.
៦. នឡមាលិកាថេរីអបទានំ
‘‘ចន្ទភាគានទីតីរេ ¶ , អហោសិំ កិន្នរី តទា;
អទ្ទសំ វិរជំ ពុទ្ធំ, សយម្ភុំ អបរាជិតំ.
‘‘បសន្នចិត្តា ¶ ¶ សុមនា, វេទជាតា កតញ្ជលី;
នឡមាលំ គហេត្វាន, សយម្ភុំ អភិបូជយិំ.
‘‘តេន ¶ កម្មេន សុកតេន, ចេតនាបណិធីហិ ច;
ជហិត្វា កិន្នរីទេហំ [មានសំ ទេហំ (សី. បី. ក.) សុមេធាវគ្គេបិ], តាវតិំសមគច្ឆហំ.
‘‘ឆត្តិំសទេវរាជូនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
មនសា បត្ថិតំ មយ្ហំ, និព្ពត្តតិ យថិច្ឆិតំ.
‘‘ទសន្នំ ចក្កវត្តីនំ, មហេសិត្តមការយិំ;
ឱចិតត្តាវ [សុចិតត្តាវ (បី.)] ហុត្វាន, សំសរាមិ ភវេស្វហំ.
‘‘កុសលំ វិជ្ជតេ មយ្ហំ, បព្ពជិំ អនគារិយំ;
បូជារហា អហំ អជ្ជ, សក្យបុត្តស្ស សាសនេ.
‘‘វិសុទ្ធមនសា អជ្ជ, អបេតមនបាបិកា;
សព្ពាសវបរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘ចតុន្នវុតិតោ កប្បេ, យំ ពុទ្ធមភិបូជយិំ;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, នឡមាលាយិទំ ផលំ.
‘‘កិលេសា ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ’’.
ឥត្ថំ សុទំ នឡមាលិកា ភិក្ខុនី ឥមា គាថាយោ អភាសិត្ថាតិ.
នឡមាលិកាថេរិយាបទានំ ឆដ្ឋំ.
៧. មហាបជាបតិគោតមីថេរីអបទានំ
‘‘ឯកទា ¶ ¶ លោកបជ្ជោតោ, វេសាលិយំ មហាវនេ;
កូដាគារេ សុសាលាយំ, វសតេ នរសារថិ.
‘‘តទា ជិនស្ស មាតុច្ឆា, មហាគោតមិ ភិក្ខុនី;
តហិំ កតេ [តហិំយេវ (ស្យា.)] បុរេ រម្មេ, វសី ភិក្ខុនុបស្សយេ.
‘‘ភិក្ខុនីហិ ¶ វិមុត្តាហិ, សតេហិ សហ បញ្ចហិ;
រហោគតាយ តស្សេវំ, ចិតស្សាសិ [ចិត្តស្សាបិ (ស្យា.)] វិតក្កិតំ.
‘‘ពុទ្ធស្ស បរិនិព្ពានំ, សាវកគ្គយុគស្ស វា;
រាហុលានន្ទនន្ទានំ, នាហំ លច្ឆាមិ បស្សិតុំ.
‘‘ពុទ្ធស្ស បរិនិព្ពានា, សាវកគ្គយុគស្ស វា;
មហាកស្សបនន្ទានំ, អានន្ទរាហុលាន ច.
‘‘បដិកច្ចាយុសង្ខារំ [បដិគច្ចាយុសង្ខារេ (សី.)] ¶ , ឱសជ្ជិត្វាន និព្ពុតិំ;
គច្ឆេយ្យំ លោកនាថេន, អនុញ្ញាតា មហេសិនា.
‘‘តថា បញ្ចសតានម្បិ, ភិក្ខុនីនំ វិតក្កិតំ;
អាសិ ខេមាទិកានម្បិ, ឯតទេវ វិតក្កិតំ.
‘‘ភូមិចាលោ តទា អាសិ, នាទិតា ទេវទុន្ទុភី;
ឧបស្សយាធិវត្ថាយោ, ទេវតា សោកបីឡិតា.
‘‘វិលបន្តា សុករុណំ [សករុណំ (សី. ស្យា. បី.)], តត្ថស្សូនិ បវត្តយុំ;
មិត្តា [សព្ពា (ស្យា. បី.)] ភិក្ខុនិយោ តាហិ, ឧបគន្ត្វាន គោតមិំ.
‘‘និបច្ច សិរសា បាទេ, ឥទំ វចនមព្រវុំ;
‘តត្ថ តោយលវាសិត្តា, មយមយ្យេ រហោគតា.
‘‘‘សា ¶ ចលា ចលិតា ភូមិ, នាទិតា ទេវទុន្ទុភី;
បរិទេវា ច សុយ្យន្តេ, កិមត្ថំ នូន គោតមី’.
‘‘តទា អវោច សា សព្ពំ, យថាបរិវិតក្កិតំ;
តាយោបិ សព្ពា អាហំសុ, យថាបរិវិតក្កិតំ.
‘‘‘យទិ តេ រុចិតំ អយ្យេ, និព្ពានំ បរមំ សិវំ;
និព្ពាយិស្សាម សព្ពាបិ, ពុទ្ធានុញ្ញាយ សុព្ពតេ.
‘‘‘មយំ ¶ សហាវ និក្ខន្តា, ឃរាបិ ច ភវាបិ ច;
សហាយេវ គមិស្សាម, និព្ពានំ បទមុត្តមំ’.
‘‘‘និព្ពានាយ វជន្តីនំ, កិំ វក្ខាមី’តិ សា វទំ;
សហ សព្ពាហិ និគ្គញ្ឆិ, ភិក្ខុនីនិលយា តទា.
‘‘ឧបស្សយេ ¶ យាធិវត្ថា, ទេវតា តា ខមន្តុ មេ;
ភិក្ខុនីនិលយស្សេទំ, បច្ឆិមំ ទស្សនំ មម.
‘‘ន ជរា មច្ចុ វា យត្ថ, អប្បិយេហិ សមាគមោ;
បិយេហិ ន វិយោគោត្ថិ, តំ វជិស្សំ [តំ វជ្ជិយំ (ស្យា.)] អសង្ខតំ.
‘‘អវីតរាគា តំ សុត្វា, វចនំ សុគតោរសា;
សោកដ្ដា បរិទេវិំសុ, អហោ នោ អប្បបុញ្ញតា.
‘‘ភិក្ខុនីនិលយោ ¶ សុញ្ញោ, ភូតោ តាហិ វិនា អយំ;
បភាតេ វិយ តារាយោ, ន ទិស្សន្តិ ជិនោរសា.
‘‘និព្ពានំ គោតមី យាតិ, សតេហិ សហ បញ្ចហិ;
នទីសតេហិវ សហ, គង្គា បញ្ចហិ សាគរំ.
‘‘រថិយាយ ¶ វជន្តិយោ [វជន្តិំ តំ (សី.), វជន្តិ តំ (ស្យា.), វជន្តានំ (បី.)], ទិស្វា សទ្ធា ឧបាសិកា;
ឃរា និក្ខម្ម បាទេសុ, និបច្ច ឥទមព្រវុំ.
‘‘‘បសីទស្សុ មហាភោគេ, អនាថាយោ វិហាយ នោ;
តយា ន យុត្តា [យុត្តំ (សី. ស្យា. បី.)] និព្ពាតុំ, ឥច្ឆដ្ដា វិលបិំសុ តា’.
‘‘តាសំ សោកបហានត្ថំ, អវោច មធុរំ គិរំ;
‘រុទិតេន អលំ បុត្តា, ហាសកាលោយមជ្ជ វោ.
‘‘‘បរិញ្ញាតំ មយា ទុក្ខំ, ទុក្ខហេតុ វិវជ្ជិតោ;
និរោធោ មេ សច្ឆិកតោ, មគ្គោ ចាបិ សុភាវិតោ.
បឋមំ ភាណវារំ.
‘‘‘បរិចិណ្ណោ មយា សត្ថា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ;
ឱហិតោ គរុកោ ភារោ, ភវនេត្តិ សមូហតា.
‘‘‘យស្សត្ថាយ បព្ពជិតា, អគារស្មានគារិយំ;
សោ មេ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, សព្ពសំយោជនក្ខយោ.
‘‘‘ពុទ្ធោ ¶ តស្ស ច សទ្ធម្មោ, អនូនោ យាវ តិដ្ឋតិ;
និព្ពាតុំ តាវ កាលោ មេ, មា មំ សោចថ បុត្តិកា.
‘‘‘កោណ្ឌញ្ញានន្ទនន្ទាទី ¶ , តិដ្ឋន្តិ រាហុលោ ជិនោ;
សុខិតោ សហិតោ សង្ឃោ, ហតទព្ពា ច តិត្ថិយា.
‘‘‘ឱក្កាកវំសស្ស យសោ, ឧស្សិតោ មារមទ្ទនោ;
ននុ សម្បតិ កាលោ មេ, និព្ពានត្ថាយ បុត្តិកា.
‘‘‘ចិរប្បភុតិ ¶ យំ មយ្ហំ, បត្ថិតំ អជ្ជ សិជ្ឈតេ;
អានន្ទភេរិកាលោយំ, កិំ វោ អស្សូហិ បុត្តិកា.
‘‘‘សចេ មយិ ទយា អត្ថិ, យទិ ចត្ថិ កតញ្ញុតា;
សទ្ធម្មដ្ឋិតិយា សព្ពា, ករោថ វីរិយំ ទឡ្ហំ.
‘‘‘ថីនំ អទាសិ បព្ពជ្ជំ, សម្ពុទ្ធោ យាចិតោ មយា;
តស្មា យថាហំ នន្ទិស្សំ, តថា តមនុតិដ្ឋថ’.
‘‘តា ឯវមនុសាសិត្វា, ភិក្ខុនីហិ បុរក្ខតា;
ឧបេច្ច ពុទ្ធំ វន្ទិត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘អហំ ¶ សុគត តេ មាតា, ត្វញ្ច វីរ បិតា មម;
សទ្ធម្មសុខទ [សទ្ធម្មសុខទោ (សី. ស្យា. បី.)] នាថ, តយា ជាតាម្ហិ គោតម.
‘‘‘សំវទ្ធិតោយំ សុគត, រូបកាយោ មយា តវ;
អនិន្ទិតោ [អានន្ទិយោ (ស្យា.), អនិន្ទិយោ (បី.)] ធម្មកាយោ [ធម្មតនុ (សី. បី. ក.)], មម សំវទ្ធិតោ តយា.
‘‘‘មុហុត្តំ តណ្ហាសមណំ, ខីរំ ត្វំ បាយិតោ មយា;
តយាហំ សន្តមច្ចន្តំ, ធម្មខីរញ្ហិ [ធម្មខីរម្បិ (ស្យា., ក.)] បាយិតា.
‘‘‘ពន្ធនារក្ខនេ មយ្ហំ, អណណោ [អនណោ (សី. ស្យា. បី.)] ត្វំ មហាមុនេ;
បុត្តកាមា ថិយោ យាចំ, លភន្តិ តាទិសំ សុតំ.
‘‘‘មន្ធាតាទិនរិន្ទានំ, យា មាតា សា ភវណ្ណវេ;
និមុគ្គាហំ តយា បុត្ត, តារិតា ភវសាគរា.
‘‘‘រញ្ញោ មាតា មហេសីតិ, សុលភំ នាមមិត្ថិនំ;
ពុទ្ធមាតាតិ យំ នាមំ, ឯតំ បរមទុល្លភំ.
‘‘‘តញ្ច ¶ លទ្ធំ មហាវីរ, បណិធានំ មមំ តយា;
អណុកំ វា មហន្តំ វា, តំ សព្ពំ បូរិតំ មយា.
‘‘‘បរិនិព្ពាតុមិច្ឆាមិ ¶ ¶ , វិហាយេមំ កឡេវរំ;
អនុជានាហិ មេ វីរ, ទុក្ខន្តករ នាយក.
‘‘‘ចក្កង្កុសធជាកិណ្ណេ, បាទេ កមលកោមលេ;
បសារេហិ បណាមំ តេ, ករិស្សំ បុត្តឧត្តមេ [បុត្តបេមសា (សី. បី.), បុត្តបេមហំ (ស្យា.)].
‘‘‘សុវណ្ណរាសិសង្កាសំ, សរីរំ កុរុ បាកដំ;
កត្វា ទេហំ សុទិដ្ឋំ តេ, សន្តិំ គច្ឆាមិ នាយក’.
‘‘ទ្វត្តិំសលក្ខណូបេតំ, សុប្បភាលង្កតំ តនុំ;
សញ្ឈាឃនាវ ពាលក្កំ, មាតុច្ឆំ ទស្សយី ជិនោ.
‘‘ផុល្លារវិន្ទសំកាសេ, តរុណាទិច្ចសប្បភេ;
ចក្កង្កិតេ បាទតលេ, តតោ សា សិរសា បតិ.
‘‘‘បណមាមិ នរាទិច្ច, អាទិច្ចកុលកេតុកំ;
បច្ឆិមេ មរណេ មយ្ហំ [សរណំ មយ្ហំ (ស្យា.)], ន តំ ឥក្ខាមហំ បុនោ.
‘‘‘ឥត្ថិយោ ¶ នាម លោកគ្គ, សព្ពទោសាករា មតា;
យទិ កោ ចត្ថិ ទោសោ មេ, ខមស្សុ ករុណាករ.
‘‘‘ឥត្ថិកានញ្ច បព្ពជ្ជំ, ហំ តំ យាចិំ បុនប្បុនំ;
តត្ថ ចេ អត្ថិ ទោសោ មេ, តំ ខមស្សុ នរាសភ.
‘‘‘មយា ភិក្ខុនិយោ វីរ, តវានុញ្ញាយ សាសិតា;
តត្រ ចេ អត្ថិ ទុន្នីតំ, តំ ខមស្សុ ខមាធិប [ខមាធិតិ (ស្យា.), ខមាបិតោ (ក.)].
‘‘‘អក្ខន្តេ ¶ នាម ខន្តព្ពំ, កិំ ភវេ គុណភូសនេ;
កិមុត្តរំ តេ វក្ខាមិ, និព្ពានាយ វជន្តិយា.
‘‘‘សុទ្ធេ អនូនេ មម ភិក្ខុសង្ឃេ, លោកា ឥតោ និស្សរិតុំ ខមន្តេ;
បភាតកាលេ ព្យសនង្គតានំ, ទិស្វាន និយ្យាតិវ ចន្ទលេខា’.
‘‘‘តទេតរា ភិក្ខុនិយោ ជិនគ្គំ, តារាវ ចន្ទានុគតា សុមេរុំ;
បទក្ខិណំ កច្ច និបច្ច បាទេ, ឋិតា មុខន្តំ សមុទិក្ខមានា.
‘‘‘ន ¶ តិត្តិបុព្ពំ តវ ទស្សនេន, ចក្ខុំ ន សោតំ តវ ភាសិតេន;
ចិត្តំ មមំ កេវលមេកមេវ, បប្បុយ្យ តំ ធម្មរសេន តិត្តិ.
‘‘‘នទតោ បរិសាយំ តេ, វាទិតព្ពបហារិនោ;
យេ តេ ទក្ខន្តិ វទនំ, ធញ្ញា តេ នរបុង្គវ.
‘‘‘ទីឃង្គុលី ¶ តម្ពនខេ, សុភេ អាយតបណ្ហិកេ;
យេ បាទេ បណមិស្សន្តិ [បណមាយន្តិ (ស្យា.)], តេបិ ធញ្ញា គុណន្ធរ.
‘‘‘មធុរានិ ¶ បហដ្ឋានិ, ទោសគ្ឃានិ ហិតានិ ច;
យេ តេ វាក្យានិ សុយ្យន្តិ, តេបិ ធញ្ញា នរុត្តម.
‘‘‘ធញ្ញាហំ ¶ តេ មហាវីរ, បាទបូជនតប្បរា [មានបូជនតប្បរា (ក.)];
តិណ្ណសំសារកន្តារា, សុវាក្យេន សិរីមតោ’.
‘‘តតោ សា អនុសាវេត្វា [អនុមានេ ត្វា (ក.)], ភិក្ខុសង្ឃម្បិ សុព្ពតា;
រាហុលានន្ទនន្ទេ ច, វន្ទិត្វា ឥទមព្រវិ.
‘‘‘អាសីវិសាលយសមេ, រោគាវាសេ កឡេវរេ;
និព្ពិន្ទា ទុក្ខសង្ឃាដេ, ជរាមរណគោចរេ.
‘‘‘នានាកលិមលាកិណ្ណេ [នានាកុណបមលាកិណ្ណេ (ស្យា.), នានាកាឡមលាកិណ្ណេ (ក.)], បរាយត្តេ និរីហកេ;
តេន និព្ពាតុមិច្ឆាមិ, អនុមញ្ញថ បុត្តកា’.
‘‘នន្ទោ រាហុលភទ្ទោ ច, វីតសោកា និរាសវា;
ឋិតាចលដ្ឋិតិ ថិរា, ធម្មតមនុចិន្តយុំ.
‘‘‘ធិរត្ថុ សង្ខតំ លោលំ, អសារំ កទលូបមំ;
មាយាមរីចិសទិសំ, ឥតរំ អនវដ្ឋិតំ.
‘‘‘យត្ថ នាម ជិនស្សាយំ, មាតុច្ឆា ពុទ្ធបោសិកា;
គោតមី និធនំ យាតិ, អនិច្ចំ សព្ពសង្ខតំ’.
‘‘អានន្ទោ ច តទា សេខោ, សោកដ្ដោ [កនិដ្ឋោ (ស្យា.)] ជិនវច្ឆលោ;
តត្ថស្សូនិ ករោន្តោ សោ, ករុណំ បរិទេវតិ.
‘‘ហា សន្តិំ [ភាសន្តី (ស្យា.)] គោតមី យាតិ, នូន ពុទ្ធោបិ និព្ពុតិំ;
គច្ឆតិ ន ចិរេនេវ, អគ្គិរិវ និរិន្ធនោ.
‘‘ឯវំ ¶ វិលាបមានំ តំ, អានន្ទំ អាហ គោតមី;
សុតសាគរគម្ភីរ ¶ , ពុទ្ធោបដ្ឋានតប្បរ.
‘‘‘ន យុត្តំ សោចិតុំ បុត្ត, ហាសកាលេ ឧបដ្ឋិតេ;
តយា មេ សរណំ បុត្ត, និព្ពានំ តមុបាគតំ.
‘‘‘តយា តាត សមជ្ឈិដ្ឋោ, បព្ពជ្ជំ អនុជានិ នោ;
មា បុត្ត វិមនោ ហោហិ, សផលោ តេ បរិស្សមោ.
‘‘‘យំ ¶ ¶ ន ទិដ្ឋំ បុរាណេហិ, តិត្ថិកាចរិយេហិបិ;
តំ បទំ សុកុមារីហិ, សត្តវស្សាហិ វេទិតំ.
‘‘‘ពុទ្ធសាសនបាលេត, បច្ឆិមំ ទស្សនំ តវ;
តត្ថ គច្ឆាមហំ បុត្ត, គតោ យត្ថ ន ទិស្សតេ.
‘‘‘កទាចិ ធម្មំ ទេសេន្តោ, ខិបី លោកគ្គនាយកោ;
តទាហំ អាសីសវាចំ, អវោចំ អនុកម្បិកា.
‘‘‘ចិរំ ជីវ មហាវីរ, កប្បំ តិដ្ឋ មហាមុនេ;
សព្ពលោកស្ស អត្ថាយ, ភវស្សុ អជរាមរោ.
‘‘‘តំ តថាវាទិនិំ ពុទ្ធោ, មមំ សោ ឯតទព្រវិ;
‘ន ហេវំ វន្ទិយា ពុទ្ធា, យថា វន្ទសិ គោតមី.
‘‘‘កថំ ចរហិ សព្ពញ្ញូ, វន្ទិតព្ពា តថាគតា;
កថំ អវន្ទិយា ពុទ្ធា, តំ មេ អក្ខាហិ បុច្ឆិតោ.
‘‘‘អារទ្ធវីរិយេ បហិតត្តេ, និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមេ;
សមគ្គេ សាវកេ បស្ស, ឯតំ ពុទ្ធានវន្ទនំ.
‘‘‘តតោ ឧបស្សយំ គន្ត្វា, ឯកិកាហំ វិចិន្តយិំ;
សមគ្គបរិសំ នាថោ, រោធេសិ តិភវន្តគោ.
‘‘‘ហន្ទាហំ ¶ បរិនិព្ពិស្សំ, មា វិបត្តិតមទ្ទសំ;
ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, ទិស្វាន ឥសិសត្តមំ.
‘‘‘បរិនិព្ពានកាលំ មេ, អារោចេសិំ [អារោចេមិ (ស្យា.)] វិនាយកំ;
តតោ សោ សមនុញ្ញាសិ, កាលំ ជានាហិ គោតមី.
‘‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា មយ្ហំ…បេ… វិហរាមិ អនាសវា.
‘‘‘ស្វាគតំ វត មេ អាសិ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ…បេ… កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘‘ថីនំ ធម្មាភិសមយេ, យេ ពាលា វិមតិំ គតា;
តេសំ ទិដ្ឋិប្បហានត្ថំ, ឥទ្ធិំ ទស្សេហិ គោតមី’.
‘‘តទា និបច្ច សម្ពុទ្ធំ, ឧប្បតិត្វាន អម្ពរំ;
ឥទ្ធី អនេកា ទស្សេសិ, ពុទ្ធានុញ្ញាយ គោតមី.
‘‘ឯកិកា ពហុធា អាសិ, ពហុកា ចេតិកា តថា;
អាវិភាវំ តិរោភាវំ, តិរោកុដ្ដំ [តិរោកុឌ្ឌំ (ស្យា.)] តិរោនគំ.
‘‘អសជ្ជមានា ¶ ¶ អគមា, ភូមិយម្បិ និមុជ្ជថ;
អភិជ្ជមានេ ឧទកេ, អគញ្ឆិ មហិយា យថា.
‘‘សកុណីវ តថាកាសេ, បល្លង្កេន កមី តទា;
វសំ វត្តេសិ កាយេន, យាវ ព្រហ្មនិវេសនំ.
‘‘សិនេរុំ ¶ ទណ្ឌំ កត្វាន, ឆត្តំ កត្វា មហាមហិំ;
សមូលំ បរិវត្តេត្វា, ធារយំ ចង្កមី នភេ.
‘‘ឆស្សូរោទយកាលេវ, លោកញ្ចាកាសិ ធូមិកំ;
យុគន្តេ វិយ លោកំ សា, ជាលាមាលាកុលំ អកា.
‘‘មុចលិន្ទំ មហាសេលំ, មេរុមូលនទន្តរេ [មេរុមន្ទារទទ្ទរេ (សី. បី.), មេរុំ មន្ទារទន្តរេ (ស្យា.)];
សាសបារិវ សព្ពានិ, ឯកេនគ្គហិ មុដ្ឋិនា.
‘‘អង្គុលគ្គេន ឆាទេសិ, ភាករំ សនិសាករំ;
ចន្ទសូរសហស្សានិ, អាវេឡមិវ ធារយិ.
‘‘ចតុសាគរតោយានិ, ធារយី ឯកបាណិនា;
យុគន្តជលទាការំ, មហាវស្សំ បវស្សថ.
‘‘ចក្កវត្តិំ សបរិសំ, មាបយី សា នភត្តលេ;
គរុឡំ ទ្វិរទំ សីហំ, វិនទន្តំ បទស្សយិ.
‘‘ឯកិកា អភិនិម្មិត្វា, អប្បមេយ្យំ ភិក្ខុនីគណំ;
បុន អន្តរធាបេត្វា, ឯកិកា មុនិមព្រវិ.
‘‘‘មាតុច្ឆា ¶ តេ មហាវីរ, តវ សាសនការិកា;
អនុប្បត្តា សកំ អត្ថំ, បាទេ វន្ទាមិ ចក្ខុម’.
‘‘ទស្សេត្វា វិវិធា ឥទ្ធី, ឱរោហិត្វា នភត្តលា;
វន្ទិត្វា លោកបជ្ជោតំ, ឯកមន្តំ និសីទិ សា.
‘‘សា វីសវស្សសតិកា, ជាតិយាហំ មហាមុនេ;
អលមេត្តាវតា វីរ, និព្ពាយិស្សាមិ នាយក.
‘‘តទាតិវិម្ហិតា ¶ សព្ពា, បរិសា សា កតញ្ជលី;
អវោចយ្យេ កថំ អាសិ, អតុលិទ្ធិបរក្កមា.
‘‘បទុមុត្តរោ ¶ នាម ជិនោ, សព្ពធម្មេសុ ចក្ខុមា;
ឥតោ សតសហស្សម្ហិ, កប្បេ ឧប្បជ្ជិ នាយកោ.
‘‘តទាហំ ¶ ហំសវតិយំ, ជាតាមច្ចកុលេ អហុំ;
សព្ពោបការសម្បន្នេ, ឥទ្ធេ ផីតេ មហទ្ធនេ.
‘‘កទាចិ បិតុនា សទ្ធិំ, ទាសិគណបុរក្ខតា;
មហតា បរិវារេន, តំ ឧបេច្ច នរាសភំ.
‘‘វាសវំ វិយ វស្សន្តំ, ធម្មមេឃំ អនាសវំ [បវស្សយំ (ក.)];
សរទាទិច្ចសទិសំ, រំសិជាលសមុជ្ជលំ [រំសិមាលាកុលំ ជិនំ (សី. ស្យា.), រំសិជាលាកុលំ ជិនំ (បី.)].
‘‘ទិស្វា ចិត្តំ បសាទេត្វា, សុត្វា ចស្ស សុភាសិតំ;
មាតុច្ឆំ ភិក្ខុនិំ អគ្គេ, ឋបេន្តំ នរនាយកំ.
‘‘សុត្វា ទត្វា មហាទានំ, សត្តាហំ តស្ស តាទិនោ;
សសង្ឃស្ស នរគ្គស្ស, បច្ចយានិ ពហូនិ ច.
‘‘និបច្ច បាទមូលម្ហិ, តំ ឋានមភិបត្ថយិំ;
តតោ មហាបរិសតិំ, អវោច ឥសិសត្តមោ.
‘‘‘យា សសង្ឃំ អភោជេសិ, សត្តាហំ លោកនាយកំ;
តមហំ កិត្តយិស្សាមិ, សុណាថ មម ភាសតោ.
‘‘‘សតសហស្សិតោ កប្បេ, ឱក្កាកកុលសម្ភវោ;
គោតមោ នាម គោត្តេន, សត្ថា លោកេ ភវិស្សតិ.
‘‘‘តស្ស ¶ ¶ ធម្មេសុ ទាយាទា, ឱរសា ធម្មនិម្មិតា;
គោតមី នាម នាមេន, ហេស្សតិ សត្ថុ សាវិកា.
‘‘‘តស្ស ពុទ្ធស្ស មាតុច្ឆា, ជីវិតាបាទិកា [ជីវិតបាលិកា (ស្យា.)] អយំ;
រត្តញ្ញូនញ្ច អគ្គត្តំ, ភិក្ខុនីនំ លភិស្សតិ’.
‘‘តំ សុត្វាន បមោទិត្វា [តំ សុត្វាហំ បមុទិតា (សី. ស្យា. បី.)], យាវជីវំ តទា ជិនំ;
បច្ចយេហិ ឧបដ្ឋិត្វា, តតោ កាលង្កតា អហំ.
‘‘តាវតិំសេសុ ទេវេសុ, សព្ពកាមសមិទ្ធិសុ;
និព្ពត្តា ទសហង្គេហិ, អញ្ញេ អភិភវិំ អហំ.
‘‘រូបសទ្ទេហិ គន្ធេហិ, រសេហិ ផុសនេហិ ច;
អាយុនាបិ ច វណ្ណេន, សុខេន យសសាបិ ច.
‘‘តថេវាធិបតេយ្យេន, អធិគយ្ហ វិរោចហំ;
អហោសិំ អមរិន្ទស្ស, មហេសី ទយិតា តហិំ.
‘‘សំសារេ ¶ ¶ សំសរន្តីហំ, កម្មវាយុសមេរិតា;
កាសិស្ស រញ្ញោ វិសយេ, អជាយិំ ទាសគាមកេ.
‘‘បញ្ចទាសសតានូនា, និវសន្តិ តហិំ តទា;
សព្ពេសំ តត្ថ យោ ជេដ្ឋោ, តស្ស ជាយា អហោសហំ.
‘‘សយម្ភុនោ បញ្ចសតា, គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសុំ;
តេ ទិស្វាន អហំ តុដ្ឋា, សហ សព្ពាហិ ឥត្ថិភិ [ញាតិភិ (សី. ស្យា. បី.)].
‘‘បូគា ហុត្វាវ សព្ពាយោ [កត្វា បញ្ចសតកុដី (សី. ស្យា.)], ចតុមាសេ ឧបដ្ឋហុំ [ឧបដ្ឋិយ (សី. ស្យា. បី.)];
តិចីវរានិ ទត្វាន, សំសរិម្ហ [បសន្នាម្ហ (ស្យា.)] សសាមិកា.
‘‘តតោ ¶ ចុតា សព្ពាបិ តា, តាវតិំសគតា មយំ;
បច្ឆិមេ ច ភវេ ទានិ, ជាតា ទេវទហេ បុរេ.
‘‘បិតា អញ្ជនសក្កោ មេ, មាតា មម សុលក្ខណា;
តតោ កបិលវត្ថុស្មិំ, សុទ្ធោទនឃរំ គតា.
‘‘សេសា [សព្ពា (ស្យា.)] សក្យកុលេ ជាតា, សក្យានំ ឃរមាគមុំ;
អហំ វិសិដ្ឋា សព្ពាសំ, ជិនស្សាបាទិកា អហុំ.
‘‘មម ¶ បុត្តោភិនិក្ខម្ម [ស មេ បុត្តោ… (ស្យា.)], ពុទ្ធោ អាសិ វិនាយកោ;
បច្ឆាហំ បព្ពជិត្វាន, សតេហិ សហ បញ្ចហិ.
‘‘សាកិយានីហិ ធីរាហិ, សហ សន្តិសុខំ ផុសិំ;
យេ តទា បុព្ពជាតិយំ, អម្ហាកំ អាសុ សាមិនោ.
‘‘សហបុញ្ញស្ស កត្តារោ, មហាសមយការកា;
ផុសិំសុ អរហត្តំ តេ, សុគតេនានុកម្បិតា.
‘‘តទេតរា ភិក្ខុនិយោ, អារុហិំសុ នភត្តលំ;
សំគតា [ខគតា (សី.)] វិយ តារាយោ, វិរោចិំសុ មហិទ្ធិកា.
‘‘ឥទ្ធី អនេកា ទស្សេសុំ, បិឡន្ធវិកតិំ យថា;
កម្មារោ កនកស្សេវ, កម្មញ្ញស្ស សុសិក្ខិតោ [បុណ្ណកម្មេសុ សិក្ខិតា (ស្យា.)].
‘‘ទស្សេត្វា បាដិហីរានិ, វិចិត្តានិ [វិវិធានិ (ស្យា.)] ពហូនិ ច;
តោសេត្វា វាទិបវរំ, មុនិំ សបរិសំ តទា.
‘‘ឱរោហិត្វាន គគនា, វន្ទិត្វា ឥសិសត្តមំ;
អនុញ្ញាតា នរគ្គេន, យថាឋានេ និសីទិសុំ.
‘‘‘អហោនុកម្បិកា ¶ អម្ហំ, សព្ពាសំ ចិរ គោតមី;
វាសិតា តវ បុញ្ញេហិ, បត្តា នោ អាសវក្ខយំ.
‘‘‘កិលេសា ¶ ឈាបិតា អម្ហំ, ភវា សព្ពេ សមូហតា;
នាគីវ ពន្ធនំ ឆេត្វា, វិហរាម អនាសវា.
‘‘‘ស្វាគតំ វត នោ អាសិ, ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស សន្តិកេ;
តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘‘បដិសម្ភិទា ចតស្សោ, វិមោក្ខាបិ ច អដ្ឋិមេ;
ឆឡភិញ្ញា សច្ឆិកតា, កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ.
‘‘‘ឥទ្ធីសុ ច វសី ហោម, ទិព្ពាយ សោតធាតុយា;
ចេតោបរិយញាណស្ស, វសី ហោម មហាមុនេ.
‘‘‘បុព្ពេនិវាសំ ជានាម, ទិព្ពចក្ខុ វិសោធិតំ;
សព្ពាសវបរិក្ខីណា, នត្ថិ ទានិ បុនព្ភវោ.
‘‘‘អត្ថេ ¶ ធម្មេ ច នេរុត្តេ, បដិភានេ [បដិភាណេ (សី. ស្យា.)] ច វិជ្ជតិ;
ញាណំ អម្ហំ មហាវីរ, ឧប្បន្នំ តវ សន្តិកេ.
‘‘‘អស្មាភិ បរិចិណ្ណោសិ, មេត្តចិត្តាហិ នាយក;
អនុជានាហិ សព្ពាសំ [សព្ពាយោ (ស្យា. បី.)], និព្ពានាយ មហាមុនេ’.
‘‘និព្ពាយិស្សាម ឥច្ចេវំ, កិំ វក្ខាមិ វទន្តិយោ;
យស្ស ទានិ ច វោ កាលំ, មញ្ញថាតិ ជិនោព្រវិ.
‘‘គោតមីអាទិកា តាយោ, តទា ភិក្ខុនិយោ ជិនំ;
វន្ទិត្វា អាសនា តម្ហា, វុដ្ឋាយ អគមិំសុ តា.
‘‘មហតា ¶ ជនកាយេន, សហ លោកគ្គនាយកោ;
អនុសំយាយី សោ [អនុសំសាវយី (ស្យា. ក.)] វីរោ, មាតុច្ឆំ យាវកោដ្ឋកំ.
‘‘តទា និបតិ បាទេសុ, គោតមី លោកពន្ធុនោ;
សហេវ តាហិ សព្ពាហិ, បច្ឆិមំ បាទវន្ទនំ.
‘‘‘ឥទំ បច្ឆិមកំ មយ្ហំ, លោកនាថស្ស ទស្សនំ;
ន បុនោ អមតាការំ, បស្សិស្សាមិ មុខំ តវ.
‘‘‘ន ច មេ វន្ទនំ [វទនំ (ក.)] វីរ, តវ បាទេ សុកោមលេ;
សម្ផុសិស្សតិ លោកគ្គ, អជ្ជ គច្ឆាមិ និព្ពុតិំ’.
‘‘រូបេន ¶ កិំ តវានេន, ទិដ្ឋេ ធម្មេ យថាតថេ;
សព្ពំ សង្ខតមេវេតំ, អនស្សាសិកមិត្តរំ.
‘‘សា សហ តាហិ គន្ត្វាន, ភិក្ខុនុបស្សយំ សកំ;
អឌ្ឍបល្លង្កមាភុជ្ជ, និសីទិ បរមាសនេ.
‘‘តទា ឧបាសិកា តត្ថ, ពុទ្ធសាសនវច្ឆលា;
តស្សា បវត្តិំ សុត្វាន, ឧបេសុំ បាទវន្ទិកា.
‘‘ករេហិ ឧរំ បហន្តា, ឆិន្នមូលា យថា លតា;
រោទន្តា ករុណំ រវំ, សោកដ្ដា ភូមិបាតិតា.
‘‘មា ¶ នោ សរណទេ នាថេ, វិហាយ គមិ និព្ពុតិំ;
និបតិត្វាន យាចាម, សព្ពាយោ សិរសា មយំ.
‘‘យា ¶ បធានតមា តាសំ, សទ្ធា បញ្ញា ឧបាសិកា;
តស្សា សីសំ បមជ្ជន្តី, ឥទំ វចនមព្រវិ.
‘‘‘អលំ ¶ បុត្តា វិសាទេន, មារបាសានុវត្តិនា;
អនិច្ចំ សង្ខតំ សព្ពំ, វិយោគន្តំ ចលាចលំ’.
‘‘តតោ សា តា វិសជ្ជិត្វា, បឋមំ ឈានមុត្តមំ;
ទុតិយញ្ច តតិយញ្ច, សមាបជ្ជិ ចតុត្ថកំ.
‘‘អាកាសាយតនញ្ចេវ, វិញ្ញាណាយតនំ តថា;
អាកិញ្ចំ នេវសញ្ញញ្ច, សមាបជ្ជិ យថាក្កមំ.
‘‘បដិលោមេន ឈានានិ, សមាបជ្ជិត្ថ គោតមី;
យាវតា បឋមំ ឈានំ, តតោ យាវចតុត្ថកំ.
‘‘តតោ វុដ្ឋាយ និព្ពាយិ, ទីបច្ចីវ និរាសវា [និរាសនា (សី. បី.)];
ភូមិចាលោ មហា អាសិ, នភសា វិជ្ជុតា បតិ.
‘‘បនាទិតា ទុន្ទុភិយោ, បរិទេវិំសុ ទេវតា;
បុប្ផវុដ្ឋី ច គគនា, អភិវស្សថ មេទនិំ.
‘‘កម្បិតោ មេរុរាជាបិ, រង្គមជ្ឈេ យថា នដោ;
សោកេន ចាតិទីនោវ វិរវោ អាសិ សាគរោ.
‘‘ទេវា នាគាសុរា ព្រហ្មា, សំវិគ្គាហិំសុ តង្ខណេ;
‘អនិច្ចា វត សង្ខារា, យថាយំ វិលយំ គតា’.
‘‘យា ¶ ចេ មំ បរិវារិំសុ, សត្ថុ សាសនការិកា;
តាយោបិ អនុបាទានា, ទីបច្ចិ វិយ [ទីបសិខា វិយ (ស្យា.)] និព្ពុតា.