មូល > សុត្តបិដក > ខុទ្ទកនិកាយ > បដិសម្ភិទាមគ្គបាឡិ

ឯកោ ធម្មោ អភិញ្ញេយ្យោ – សព្ពេ សត្តា អាហារដ្ឋិតិកា. ទ្វេ ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – ទ្វេ ធាតុយោ. តយោ ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – តិស្សោ ធាតុយោ. ចត្តារោ ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ. បញ្ច ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – បញ្ច វិមុត្តាយតនានិ. ឆ ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – ឆ អនុត្តរិយានិ. សត្ត ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – សត្ត និទ្ទសវត្ថូនិ. អដ្ឋ ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – អដ្ឋ អភិភាយតនានិ. នវ ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – នវ អនុបុព្ពវិហារា. ទស ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា – ទស និជ្ជរវត្ថូនិ.

៣. ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អភិញ្ញេយ្យំ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ អភិញ្ញេយ្យំ? ចក្ខុ [ចក្ខុំ (ស្យា. ក.)], ភិក្ខវេ, អភិញ្ញេយ្យំ; រូបា អភិញ្ញេយ្យា; ចក្ខុវិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; ចក្ខុសម្ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ; យម្បិទំ [យមិទំ (ក.) សំ. និ. ៤.៥២ បស្សិតព្ពោ] ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, តម្បិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោតំ អភិញ្ញេយ្យំ; សទ្ទា ¶ អភិញ្ញេយ្យា…បេ… ឃានំ អភិញ្ញេយ្យំ; គន្ធា អភិញ្ញេយ្យា… ជិវ្ហា អភិញ្ញេយ្យា; រសា អភិញ្ញេយ្យា… កាយោ អភិញ្ញេយ្យោ; ផោដ្ឋព្ពា អភិញ្ញេយ្យា… មនោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា; មនោវិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ, មនោសម្ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ; យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, តម្បិ អភិញ្ញេយ្យំ.’’

រូបំ អភិញ្ញេយ្យំ; វេទនា អភិញ្ញេយ្យា; សញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា; សង្ខារា អភិញ្ញេយ្យា; វិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ.

ចក្ខុ អភិញ្ញេយ្យំ; សោតំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឃានំ អភិញ្ញេយ្យំ; ជិវ្ហា អភិញ្ញេយ្យា; កាយោ អភិញ្ញេយ្យោ; មនោ អភិញ្ញេយ្យោ. រូបា អភិញ្ញេយ្យា; សទ្ទា អភិញ្ញេយ្យា; គន្ធា អភិញ្ញេយ្យា; រសា អភិញ្ញេយ្យា; ផោដ្ឋព្ពា អភិញ្ញេយ្យា; ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា. ចក្ខុវិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; សោតវិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឃានវិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; កាយវិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; មនោវិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ. ចក្ខុសម្ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; សោតសម្ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឃានសម្ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជិវ្ហាសម្ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ; កាយសម្ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ; មនោសម្ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា អភិញ្ញេយ្យា; សោតសម្ផស្សជា វេទនា អភិញ្ញេយ្យា; ឃានសម្ផស្សជា វេទនា អភិញ្ញេយ្យា ¶ ; ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា អភិញ្ញេយ្យា; កាយសម្ផស្សជា វេទនា អភិញ្ញេយ្យា; មនោសម្ផស្សជា វេទនា អភិញ្ញេយ្យា. រូបសញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា; សទ្ទសញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា; គន្ធសញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា ¶ ; រសសញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា; ផោដ្ឋព្ពសញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា; ធម្មសញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា. រូបសញ្ចេតនា អភិញ្ញេយ្យា; សទ្ទសញ្ចេតនា អភិញ្ញេយ្យា; គន្ធសញ្ចេតនា អភិញ្ញេយ្យា; រសសញ្ចេតនា អភិញ្ញេយ្យា; ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនា អភិញ្ញេយ្យា; ធម្មសញ្ចេតនា អភិញ្ញេយ្យា. រូបតណ្ហា អភិញ្ញេយ្យា; សទ្ទតណ្ហា អភិញ្ញេយ្យា; គន្ធតណ្ហា អភិញ្ញេយ្យា; រសតណ្ហា អភិញ្ញេយ្យា; ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា អភិញ្ញេយ្យា; ធម្មតណ្ហា អភិញ្ញេយ្យា. រូបវិតក្កោ អភិញ្ញេយ្យោ; សទ្ទវិតក្កោ អភិញ្ញេយ្យោ; គន្ធវិតក្កោ អភិញ្ញេយ្យោ; រសវិតក្កោ អភិញ្ញេយ្យោ; ផោដ្ឋព្ពវិតក្កោ អភិញ្ញេយ្យោ; ធម្មវិតក្កោ អភិញ្ញេយ្យោ. រូបវិចារោ អភិញ្ញេយ្យោ; សទ្ទវិចារោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; គន្ធវិចារោ អភិញ្ញេយ្យោ; រសវិចារោ អភិញ្ញេយ្យោ; ផោដ្ឋព្ពវិចារោ អភិញ្ញេយ្យោ; ធម្មវិចារោ អភិញ្ញេយ្យោ.

៤. បថវីធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; អាបោធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; តេជោធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; វាយោធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; អាកាសធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; វិញ្ញាណធាតុ អភិញ្ញេយ្យា.

បថវីកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; អាបោកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; តេជោកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; វាយោកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; នីលកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; បីតកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; លោហិតកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឱទាតកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; អាកាសកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ; វិញ្ញាណកសិណំ អភិញ្ញេយ្យំ.

កេសា ¶ អភិញ្ញេយ្យា; លោមា អភិញ្ញេយ្យា; នខា អភិញ្ញេយ្យា; ទន្តា អភិញ្ញេយ្យា; តចោ អភិញ្ញេយ្យោ, មំសំ អភិញ្ញេយ្យំ; ន្ហារូ [នហារូ (ស្យា.)] អភិញ្ញេយ្យា; អដ្ឋី អភិញ្ញេយ្យា; អដ្ឋិមិញ្ជា អភិញ្ញេយ្យា [អដ្ឋិមញ្ជំ អភិញ្ញេយ្យំ (ស្យា. ក.)]; វក្កំ អភិញ្ញេយ្យំ; ហទយំ អភិញ្ញេយ្យំ; យកនំ អភិញ្ញេយ្យំ; កិលោមកំ អភិញ្ញេយ្យំ; បិហកំ អភិញ្ញេយ្យំ; បប្ផាសំ អភិញ្ញេយ្យំ; អន្តំ ¶ អភិញ្ញេយ្យំ អន្តគុណំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឧទរិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ករីសំ អភិញ្ញេយ្យំ; បិត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ; សេម្ហំ អភិញ្ញេយ្យំ; បុព្ពោ អភិញ្ញេយ្យោ; លោហិតំ អភិញ្ញេយ្យំ; សេទោ អភិញ្ញេយ្យោ; មេទោ អភិញ្ញេយ្យោ; អស្សុ អភិញ្ញេយ្យំ; វសា អភិញ្ញេយ្យា; ខេឡោ អភិញ្ញេយ្យោ; សិង្ឃាណិកា អភិញ្ញេយ្យា; លសិកា អភិញ្ញេយ្យា; មុត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ; មត្ថលុង្គំ អភិញ្ញេយ្យំ.

ចក្ខាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ; រូបាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ. សោតាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ; សទ្ទាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ ¶ . ឃានាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ; គន្ធាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ. ជិវ្ហាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ; រសាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ. កាយាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ; ផោដ្ឋព្ពាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ. មនាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ; ធម្មាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ.

ចក្ខុធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; រូបធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; ចក្ខុវិញ្ញាណធាតុ អភិញ្ញេយ្យា. សោតធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; សទ្ទធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; សោតវិញ្ញាណធាតុ អភិញ្ញេយ្យា. ឃានធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; គន្ធធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; ឃានវិញ្ញាណធាតុ អភិញ្ញេយ្យា. ជិវ្ហាធាតុ អភិញ្ញេយ្យា ¶ ; រសធាតុ ¶ អភិញ្ញេយ្យា; ជិវ្ហាវិញ្ញាណធាតុ អភិញ្ញេយ្យា. កាយធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; ផោដ្ឋព្ពធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; កាយវិញ្ញាណធាតុ អភិញ្ញេយ្យា. មនោធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; ធម្មធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; មនោវិញ្ញាណធាតុ អភិញ្ញេយ្យា.

ចក្ខុន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; សោតិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឃានិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; កាយិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; មនិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ជីវិតិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឥត្ថិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; បុរិសិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; សុខិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ទុក្ខិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; សោមនស្សិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ទោមនស្សិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឧបេក្ខិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; សទ្ធិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; វីរិយិន្ទ្រិយំ [វិរិយិន្ទ្រិយំ (ស្យា.)] អភិញ្ញេយ្យំ; សតិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; សមាធិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; បញ្ញិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; អញ្ញិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ.

៥. កាមធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; រូបធាតុ អភិញ្ញេយ្យា; អរូបធាតុ អភិញ្ញេយ្យា. កាមភវោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបភវោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; អរូបភវោ អភិញ្ញេយ្យោ. សញ្ញាភវោ អភិញ្ញេយ្យោ; អសញ្ញាភវោ អភិញ្ញេយ្យោ; នេវសញ្ញានាសញ្ញាភវោ អភិញ្ញេយ្យោ. ឯកវោការភវោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចតុវោការភវោ អភិញ្ញេយ្យោ; បញ្ចវោការភវោ អភិញ្ញេយ្យោ.

៦. បឋមំ ឈានំ [បឋមជ្ឈានំ (ស្យា.) ឯវមីទិសេសុ ឋានេសុ] អភិញ្ញេយ្យំ; ទុតិយំ ឈានំ អភិញ្ញេយ្យំ; តតិយំ ¶ ឈានំ អភិញ្ញេយ្យំ; ចតុត្ថំ ឈានំ អភិញ្ញេយ្យំ. មេត្តាចេតោវិមុត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; ករុណាចេតោវិមុត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; មុទិតាចេតោវិមុត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; ឧបេក្ខាចេតោវិមុត្តិ អភិញ្ញេយ្យា. អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា.

អវិជ្ជា ¶ អភិញ្ញេយ្យា; សង្ខារា អភិញ្ញេយ្យា; វិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; នាមរូបំ អភិញ្ញេយ្យំ; សឡាយតនំ អភិញ្ញេយ្យំ; ផស្សោ អភិញ្ញេយ្យោ; វេទនា អភិញ្ញេយ្យា; តណ្ហា អភិញ្ញេយ្យា; ឧបាទានំ អភិញ្ញេយ្យំ; ភវោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជាតិ អភិញ្ញេយ្យា; ជរាមរណំ អភិញ្ញេយ្យំ.

៧. ទុក្ខំ ¶ អភិញ្ញេយ្យំ; ទុក្ខសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អភិញ្ញេយ្យា. រូបំ អភិញ្ញេយ្យំ; រូបសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធគាមិនី បដិបទា អភិញ្ញេយ្យា. វេទនា អភិញ្ញេយ្យា…បេ… សញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា…បេ… សង្ខារា អភិញ្ញេយ្យា…បេ… វិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ. ចក្ខុ អភិញ្ញេយ្យំ…បេ… ជរាមរណំ អភិញ្ញេយ្យំ; ជរាមរណសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធគាមិនី បដិបទា អភិញ្ញេយ្យា.

ទុក្ខស្ស បរិញ្ញដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខសមុទយស្ស បហានដ្ឋោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខនិរោធស្ស សច្ឆិកិរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ភាវនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ. រូបស្ស បរិញ្ញដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបសមុទយស្ស បហានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធស្ស សច្ឆិកិរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ភាវនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ. វេទនាយ…បេ… សញ្ញាយ… សង្ខារានំ… វិញ្ញាណស្ស… ចក្ខុស្ស…បេ… ជរាមរណស្ស ¶ បរិញ្ញដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណសមុទយស្ស បហានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធស្ស សច្ឆិកិរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ភាវនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

ទុក្ខស្ស បរិញ្ញាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខសមុទយស្ស បហានបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខនិរោធស្ស សច្ឆិកិរិយាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ភាវនាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ. រូបស្ស បរិញ្ញាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបសមុទយស្ស បហានបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធស្ស សច្ឆិកិរិយាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ភាវនាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ. វេទនាយ…បេ… សញ្ញាយ… សង្ខារានំ… វិញ្ញាណស្ស… ចក្ខុស្ស…បេ… ជរាមរណស្ស បរិញ្ញាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណសមុទយស្ស បហានបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធស្ស សច្ឆិកិរិយាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ភាវនាបដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

៨. ទុក្ខំ ¶ ¶ អភិញ្ញេយ្យំ; ទុក្ខសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស សមុទយនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស ឆន្ទរាគនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស អស្សាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស អាទីនវោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស និស្សរណំ អភិញ្ញេយ្យំ. រូបំ អភិញ្ញេយ្យំ; រូបសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបស្ស សមុទយនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបស្ស ឆន្ទរាគនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបស្ស អស្សាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបស្ស អាទីនវោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបស្ស និស្សរណំ អភិញ្ញេយ្យំ. វេទនា អភិញ្ញេយ្យា…បេ… សញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា… សង្ខារា អភិញ្ញេយ្យា… វិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ… ចក្ខុ អភិញ្ញេយ្យំ…បេ… ជរាមរណំ អភិញ្ញេយ្យំ; ជរាមរណសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណស្ស សមុទយនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណស្ស ឆន្ទរាគនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណស្ស អស្សាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណស្ស អាទីនវោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណស្ស និស្សរណំ អភិញ្ញេយ្យំ.

ទុក្ខំ អភិញ្ញេយ្យំ; ទុក្ខសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; ទុក្ខនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អភិញ្ញេយ្យា; ទុក្ខស្ស អស្សាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស អាទីនវោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស និស្សរណំ អភិញ្ញេយ្យំ. រូបំ អភិញ្ញេយ្យំ; រូបសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបនិរោធគាមិនី បដិបទា អភិញ្ញេយ្យា; រូបស្ស ¶ អស្សាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបស្ស អាទីនវោ អភិញ្ញេយ្យោ; រូបស្ស និស្សរណំ អភិញ្ញេយ្យំ. វេទនា អភិញ្ញេយ្យា…បេ… សញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា… សង្ខារា អភិញ្ញេយ្យា… វិញ្ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ… ចក្ខុ អភិញ្ញេយ្យំ…បេ… ជរាមរណំ អភិញ្ញេយ្យំ; ជរាមរណសមុទយោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណនិរោធគាមិនី បដិបទា អភិញ្ញេយ្យា; ជរាមរណស្ស អស្សាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណស្ស អាទីនវោ អភិញ្ញេយ្យោ; ជរាមរណស្ស និស្សរណំ អភិញ្ញេយ្យំ.

៩. អនិច្ចានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; ទុក្ខានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; អនត្តានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; និព្ពិទានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; វិរាគានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; និរោធានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា. រូបេ អនិច្ចានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; រូបេ ទុក្ខានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; រូបេ អនត្តានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; រូបេ និព្ពិទានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; រូបេ វិរាគានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; រូបេ និរោធានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; រូបេ បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា. វេទនាយ…បេ… សញ្ញាយ… សង្ខារេសុ… វិញ្ញាណេ… ចក្ខុស្មិំ…បេ… ជរាមរណេ អនិច្ចានុបស្សនា ¶ អភិញ្ញេយ្យា; ជរាមរណេ ទុក្ខានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; ¶ ជរាមរណេ អនត្តានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; ជរាមរណេ និព្ពិទានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; ជរាមរណេ វិរាគានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា ¶ ; ជរាមរណេ និរោធានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; ជរាមរណេ បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា.

១០. ឧប្បាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; បវត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ; និមិត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ; អាយូហនា [អាយុហនា (ស្យា.) ឯវមុបរិបិ] អភិញ្ញេយ្យា; បដិសន្ធិ អភិញ្ញេយ្យា; គតិ អភិញ្ញេយ្យា; និព្ពត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; ឧបបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; ជាតិ អភិញ្ញេយ្យា; ជរា អភិញ្ញេយ្យា; ព្យាធិ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ , មរណំ អភិញ្ញេយ្យំ; សោកោ អភិញ្ញេយ្យោ; បរិទេវោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឧបាយាសោ អភិញ្ញេយ្យោ.

អនុប្បាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; អប្បវត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ; អនិមិត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ; អនាយូហនា [អនាយុហនា (ស្យា.) ឯវមុបរិបិ] អភិញ្ញេយ្យា; អប្បដិសន្ធិ អភិញ្ញេយ្យា; អគតិ អភិញ្ញេយ្យា; អនិព្ពត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; អនុបបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; អជាតិ អភិញ្ញេយ្យា; អជរា អភិញ្ញេយ្យា; អព្យាធិ អភិញ្ញេយ្យោ; អមតំ អភិញ្ញេយ្យំ; អសោកោ អភិញ្ញេយ្យោ; អបរិទេវោ អភិញ្ញេយ្យោ; អនុបាយាសោ អភិញ្ញេយ្យោ.

ឧប្បាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; អនុប្បាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; បវត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ; អប្បវត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ. និមិត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ; អនិមិត្តំ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា អភិញ្ញេយ្យា; អនាយូហនា អភិញ្ញេយ្យា. បដិសន្ធិ អភិញ្ញេយ្យា; អប្បដិសន្ធិ អភិញ្ញេយ្យា. គតិ អភិញ្ញេយ្យា; អគតិ អភិញ្ញេយ្យា. និព្ពត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; អនិព្ពត្តិ អភិញ្ញេយ្យា. ឧបបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; អនុបបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា ¶ . ជាតិ អភិញ្ញេយ្យា; អជាតិ អភិញ្ញេយ្យា. ជរា អភិញ្ញេយ្យា; អជរា អភិញ្ញេយ្យា. ព្យាធិ អភិញ្ញេយ្យោ; អព្យាធិ អភិញ្ញេយ្យោ. មរណំ អភិញ្ញេយ្យំ; អមតំ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ អភិញ្ញេយ្យោ; អសោកោ អភិញ្ញេយ្យោ. បរិទេវោ អភិញ្ញេយ្យោ; អបរិទេវោ អភិញ្ញេយ្យោ. ឧបាយាសោ អភិញ្ញេយ្យោ; អនុបាយាសោ អភិញ្ញេយ្យោ.

ឧប្បាទោ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បវត្តំ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និមិត្តំ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បដិសន្ធិ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. គតិ ¶ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និព្ពត្តិ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបបត្តិ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជាតិ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជរា ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ព្យាធិ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. មរណំ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បរិទេវោ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបាយាសោ ទុក្ខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

អនុប្បាទោ ¶ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អប្បវត្តំ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនិមិត្តំ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនាយូហនា សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អប្បដិសន្ធិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អគតិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនិព្ពត្តិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនុបបត្តិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អជាតិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អជរា ¶ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អព្យាធិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អមតំ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អសោកោ ¶ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អបរិទេវោ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនុបាយាសោ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

ឧប្បាទោ ទុក្ខំ, អនុប្បាទោ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បវត្តំ ទុក្ខំ, អប្បវត្តំ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និមិត្តំ ទុក្ខំ, អនិមិត្តំ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា ទុក្ខំ, អនាយូហនា សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បដិសន្ធិ ទុក្ខំ, អប្បដិសន្ធិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. គតិ ទុក្ខំ, អគតិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និព្ពត្តិ ទុក្ខំ, អនិព្ពត្តិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបបត្តិ ទុក្ខំ, អនុបបត្តិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជាតិ ទុក្ខំ, អជាតិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជរា ទុក្ខំ, អជរា សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ព្យាធិ ទុក្ខំ, អព្យាធិ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. មរណំ ទុក្ខំ, អមតំ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ ទុក្ខំ, អសោកោ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បរិទេវោ ទុក្ខំ, អបរិទេវោ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបាយាសោ ទុក្ខំ, អនុបាយាសោ សុខន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

ឧប្បាទោ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បវត្តំ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និមិត្តំ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បដិសន្ធិ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. គតិ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និព្ពត្តិ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបបត្តិ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជាតិ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជរា ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ព្យាធិ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. មរណំ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បរិទេវោ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបាយាសោ ភយន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

អនុប្បាទោ ¶ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អប្បវត្តំ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនិមិត្តំ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនាយូហនា ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អប្បដិសន្ធិ ខេមន្តិ ¶ អភិញ្ញេយ្យំ. អគតិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនិព្ពត្តិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនុបបត្តិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អជាតិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ ¶ . អជរា ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អព្យាធិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អមតំ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អសោកោ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អបរិទេវោ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនុបាយាសោ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

ឧប្បាទោ ¶ ភយំ, អនុប្បាទោ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បវត្តំ ភយំ, អប្បវត្តំ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និមិត្តំ ភយំ, អនិមិត្តំ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា ភយំ, អនាយូហនា ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បដិសន្ធិ ភយំ, អប្បដិសន្ធិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. គតិ ភយំ, អគតិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និព្ពត្តិ ភយំ, អនិព្ពត្តិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបបត្តិ ភយំ, អនុបបត្តិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជាតិ ភយំ, អជាតិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជរា ភយំ, អជរា ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ព្យាធិ ភយំ, អព្យាធិ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. មរណំ ភយំ, អមតំ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ ភយំ, អសោកោ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បរិទេវោ ភយំ, អបរិទេវោ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបាយាសោ ភយំ, អនុបាយាសោ ខេមន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

ឧប្បាទោ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បវត្តំ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ ¶ . និមិត្តំ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បដិសន្ធិ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. គតិ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និព្ពត្តិ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបបត្តិ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជាតិ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជរា សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ព្យាធិ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. មរណំ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បរិទេវោ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបាយាសោ សាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

អនុប្បាទោ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អប្បវត្តំ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនិមិត្តំ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនាយូហនា និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អប្បដិសន្ធិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អគតិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនិព្ពត្តិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនុបបត្តិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អជាតិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អជរា និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អព្យាធិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អមតំ និរាមិសន្តិ ¶ អភិញ្ញេយ្យំ. អសោកោ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អបរិទេវោ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនុបាយាសោ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

ឧប្បាទោ ¶ សាមិសំ, អនុប្បាទោ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បវត្តំ សាមិសំ, អប្បវត្តំ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និមិត្តំ សាមិសំ, អនិមិត្តំ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា សាមិសំ, អនាយូហនា និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បដិសន្ធិ សាមិសំ, អប្បដិសន្ធិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ ¶ . គតិ សាមិសំ, អគតិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និព្ពត្តិ សាមិសំ, អនិព្ពត្តិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបបត្តិ សាមិសំ, អនុបបត្តិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជាតិ សាមិសំ, អជាតិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជរា សាមិសំ, អជរា និរាមិសន្តិ ¶ អភិញ្ញេយ្យំ. ព្យាធិ សាមិសំ, អព្យាធិ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. មរណំ សាមិសំ, អមតំ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ សាមិសំ, អសោកោ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បរិទេវោ សាមិសំ, អបរិទេវោ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបាយាសោ សាមិសំ, អនុបាយាសោ និរាមិសន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

ឧប្បាទោ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. បវត្តំ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. និមិត្តំ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. បដិសន្ធិ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. គតិ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. និព្ពត្តិ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបបត្តិ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជាតិ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជរា សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. ព្យាធិ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. មរណំ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. បរិទេវោ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបាយាសោ សង្ខារាតិ អភិញ្ញេយ្យំ.

អនុប្បាទោ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អប្បវត្តំ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនិមិត្តំ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនាយូហនា និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អប្បដិសន្ធិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អគតិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនិព្ពត្តិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនុបបត្តិ ¶ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អជាតិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អជរំ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អព្យាធិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អមតំ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ ¶ . អសោកោ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អបរិទេវោ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អនុបាយាសោ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

ឧប្បាទោ សង្ខារា, អនុប្បាទោ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បវត្តំ សង្ខារា, អប្បវត្តំ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និមិត្តំ សង្ខារា, អនិមិត្តំ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. អាយូហនា សង្ខារា, អនាយូហនា និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បដិសន្ធិ សង្ខារា, អប្បដិសន្ធិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. គតិ សង្ខារា, អគតិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. និព្ពត្តិ សង្ខារា, អនិព្ពត្តិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបបត្តិ សង្ខារា, អនុបបត្តិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជាតិ សង្ខារា, អជាតិ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ជរា សង្ខារា, អជរា និព្ពានន្តិ ¶ អភិញ្ញេយ្យំ. ព្យាធិ សង្ខារា, អព្យាធិ និព្ពាន’’ន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. មរណំ សង្ខារា, អមតំ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. សោកោ សង្ខារា, អសោកោ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. បរិទេវោ សង្ខារា, អបរិទេវោ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ. ឧបាយាសោ សង្ខារា, អនុបាយាសោ និព្ពានន្តិ អភិញ្ញេយ្យំ.

១១. បរិគ្គហដ្ឋោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; បរិវារដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បរិបូរដ្ឋោ [បរិបូរណដ្ឋោ (ក.), បរិបូរិដ្ឋោ (សី. អដ្ឋ.)] អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកគ្គដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អវិសារដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អនាវិលដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អនិញ្ជនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តុបដ្ឋានវសេន ចិត្តស្ស ឋិតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អារម្មណដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; គោចរដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បហានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បរិច្ចាគដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វុដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិវដ្ដនដ្ឋោ [និវត្តនដ្ឋោ (ក.)] អភិញ្ញេយ្យោ; សន្តដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បណីតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិមុត្តដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អនាសវដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; តរណដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អនិមិត្តដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អប្បណិហិតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សុញ្ញតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯករសដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; អនតិវត្តនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; យុគនទ្ធដ្ឋោ [យុគនន្ធនដ្ឋោ (ក.)] អភិញ្ញេយ្យោ; និយ្យានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ហេតុដ្ឋោ [ហេតដ្ឋោ (ស្យា.)] អភិញ្ញេយ្យោ; ទស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អាធិបតេយ្យដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

១២. សមថស្ស អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិបស្សនាយ អនុបស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមថវិបស្សនានំ ឯករសដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; យុគនទ្ធស្ស អនតិវត្តនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សិក្ខាយ សមាទានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អារម្មណស្ស គោចរដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; លីនស្ស ចិត្តស្ស បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឧទ្ធតស្ស ចិត្តស្ស និគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឧភោវិសុទ្ធានំ អជ្ឈុបេក្ខនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិសេសាធិគមដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឧត្តរិ បដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សច្ចាភិសមយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; និរោធេ បតិដ្ឋាបកដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ .

សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស ¶ អធិមោក្ខដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយិន្ទ្រិយស្ស បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សតិន្ទ្រិយស្ស ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមាធិន្ទ្រិយស្ស អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស ទស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

សទ្ធាពលស្ស អស្សទ្ធិយេ អកម្បិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយពលស្ស កោសជ្ជេ អកម្បិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សតិពលស្ស បមាទេ អកម្បិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមាធិពលស្ស ឧទ្ធច្ចេ អកម្បិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បញ្ញាពលស្ស អវិជ្ជាយ អកម្បិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស បវិចយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ផរណដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧបសមដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស បដិសង្ខានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

សម្មាទិដ្ឋិយា ¶ ទស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សម្មាសង្កប្បស្ស អភិនិរោបនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សម្មាវាចាយ បរិគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សម្មាកម្មន្តស្ស សមុដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សម្មាអាជីវស្ស ¶ វោទានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; សម្មាវាយាមស្ស បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សម្មាសតិយា ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សម្មាសមាធិស្ស អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

១៣. ឥន្ទ្រិយានំ អាធិបតេយ្យដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ពលានំ អកម្បិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ពោជ្ឈង្គានំ និយ្យានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; មគ្គស្ស ហេតុដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សតិបដ្ឋានានំ ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សម្មប្បធានានំ បទហនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឥទ្ធិបាទានំ ឥជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សច្ចានំ តថដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បយោគានំ [មគ្គានំ (សព្ពត្ថ) អដ្ឋកថា បស្សិតព្ពា] បដិប្បស្សទ្ធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ផលានំ សច្ឆិកិរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

វិតក្កស្ស អភិនិរោបនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិចារស្ស ឧបវិចារដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បីតិយា ផរណដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សុខស្ស អភិសន្ទនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ. ចិត្តស្ស ឯកគ្គដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ. អាវជ្ជនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិជាននដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បជាននដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សញ្ជាននដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកោទដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ . អភិញ្ញាយ ញាតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បរិញ្ញាយ តីរណដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បហានស្ស បរិច្ចាគដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ភាវនាយ ឯករសដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សច្ឆិកិរិយាយ ផស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ខន្ធានំ ខន្ធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ធាតូនំ ធាតុដ្ឋោ [ធាតដ្ឋោ (ស្យា.)] អភិញ្ញេយ្យោ; អាយតនានំ អាយតនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សង្ខតានំ សង្ខតដ្ឋោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; អសង្ខតស្ស អសង្ខតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

១៤. ចិត្តដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តានន្តរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស វុដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស វិវដ្ដនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស ហេតុដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស បច្ចយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស វត្ថុដ្ឋោ [វត្ថដ្ឋោ (ស្យា.)] អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស ភូមដ្ឋោ [ភុម្មដ្ឋោ (ស្យា. សី. អដ្ឋ.) (ឯកត្តេ ឧបនិពន្ធនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ) (ក.) អដ្ឋកថា បស្សិតព្ពា] អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស អារម្មណដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស គោចរដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស ចរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស គតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស អភិនីហារដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស និយ្យានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស និស្សរណដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

១៥. ឯកត្តេ អាវជ្ជនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ វិជាននដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; ឯកត្តេ បជាននដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សញ្ជាននដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ឯកទដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ឧបនិពន្ធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បក្ខន្ទនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បសីទនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; ឯកត្តេ សន្តិដ្ឋនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ វិមុច្ចនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ‘‘ឯតំ សន្ត’’ន្តិ បស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ យានីកតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ វត្ថុកតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ អនុដ្ឋិតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បរិចិតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សុសមារទ្ធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; ឯកត្តេ បរិគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បរិវារដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បរិបូរដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សមោធានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ អធិដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ អាសេវនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ភាវនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ពហុលីកម្មដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សុសមុគ្គតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សុវិមុត្តដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; ឯកត្តេ ពុជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ អនុពុជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បដិពុជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សម្ពុជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ពោធនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ អនុពោធនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បដិពោធនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សម្ពោធនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ពោធិបក្ខិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ អនុពោធិបក្ខិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បដិពោធិបក្ខិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សម្ពោធិបក្ខិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ជោតនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ ឧជ្ជោតនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ អនុជោតនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ បដិជោតនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឯកត្តេ សញ្ជោតនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

១៦. បតាបនដ្ឋោ [បកាសនដ្ឋោ (ក.)] អភិញ្ញេយ្យោ; វិរោចនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; កិលេសានំ សន្តាបនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អមលដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិមលដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; និម្មលដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិវេកដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិវេកចរិយដ្ឋោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; វិរាគដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិរាគចរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; និរោធដ្ឋោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; និរោធចរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វោសគ្គដ្ឋោ [វោស្សគ្គដ្ឋោ (ស្យា. ក.)] អភិញ្ញេយ្យោ; វោសគ្គចរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិមុត្តដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វិមុត្តិចរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

ឆន្ទដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស មូលដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស បាទដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស បធានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស ឥជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស អធិមោក្ខដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឆន្ទស្ស ទស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

វីរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស មូលដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស បាទដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស បធានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស ឥជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស ¶ អធិមោក្ខដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីរិយស្ស ទស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

ចិត្តដ្ឋោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស មូលដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស បាទដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស បធានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស ឥជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស អធិមោក្ខដ្ឋោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ចិត្តស្ស ទស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

វីមំសដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ មូលដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ បាទដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ បធានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ ឥជ្ឈនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ អធិមោក្ខដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ បគ្គហដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ អវិក្ខេបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; វីមំសាយ ទស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

១៧. ទុក្ខដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស បីឡនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស សង្ខតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស សន្តាបដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ទុក្ខស្ស វិបរិណាមដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ. សមុទយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមុទយស្ស អាយូហនដ្ឋោ [អាយុហនដ្ឋោ (ស្យា.)] អភិញ្ញេយ្យោ; សមុទយស្ស និទានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមុទយស្ស សញ្ញោគដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សមុទយស្ស បលិពោធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; និរោធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; និរោធស្ស និស្សរណដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; និរោធស្ស វិវេកដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; និរោធស្ស អសង្ខតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; និរោធស្ស អមតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ. មគ្គដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; មគ្គស្ស និយ្យានដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; មគ្គស្ស ហេតុដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; មគ្គស្ស ទស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; មគ្គស្ស អាធិបតេយ្យដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

តថដ្ឋោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; អនត្តដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សច្ចដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បដិវេធដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អភិជាននដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; បរិជាននដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ធម្មដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ធាតុដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ញាតដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; សច្ឆិកិរិយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; ផស្សនដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ; អភិសមយដ្ឋោ អភិញ្ញេយ្យោ.

១៨. នេក្ខម្មំ អភិញ្ញេយ្យំ; អព្យាបាទោ អភិញ្ញេយ្យោ; អាលោកសញ្ញា អភិញ្ញេយ្យា; អវិក្ខេបោ ¶ អភិញ្ញេយ្យោ; ធម្មវវត្ថានំ អភិញ្ញេយ្យំ; ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; បាមោជ្ជំ [បាមុជ្ជំ (ស្យា.)] អភិញ្ញេយ្យំ.

បឋមំ ¶ ឈានំ អភិញ្ញេយ្យំ; ទុតិយំ ឈានំ អភិញ្ញេយ្យំ; តតិយំ ឈានំ អភិញ្ញេយ្យំ; ចតុត្ថំ ឈានំ អភិញ្ញេយ្យំ. អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា.

អនិច្ចានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; ទុក្ខានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; អនត្តានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; និព្ពិទានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; វិរាគានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; និរោធានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; ខយានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; វយានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; វិបរិណាមានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; អនិមិត្តានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; អប្បណិហិតានុបស្សនា ¶ អភិញ្ញេយ្យា; សុញ្ញតានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; យថាភូតញាណទស្សនំ អភិញ្ញេយ្យំ; អាទីនវានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; បដិសង្ខានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; វិវដ្ដនានុបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា.

១៩. សោតាបត្តិមគ្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; សោតាបត្តិផលសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; សកទាគាមិមគ្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; សកទាគាមិផលសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; អនាគាមិមគ្គោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; អនាគាមិផលសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; អរហត្តមគ្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; អរហត្តផលសមាបត្តិ អភិញ្ញេយ្យា.

អធិមោក្ខដ្ឋេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; បគ្គហដ្ឋេន វីរិយិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; ទស្សនដ្ឋេន បញ្ញិន្ទ្រិយំ អភិញ្ញេយ្យំ; អស្សទ្ធិយេ អកម្បិយដ្ឋេន សទ្ធាពលំ អភិញ្ញេយ្យំ; កោសជ្ជេ អកម្បិយដ្ឋេន វីរិយពលំ អភិញ្ញេយ្យំ; បមាទេ អកម្បិយដ្ឋេន សតិពលំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឧទ្ធច្ចេ អកម្បិយដ្ឋេន សមាធិពលំ អភិញ្ញេយ្យំ; អវិជ្ជាយ អកម្បិយដ្ឋេន បញ្ញាពលំ អភិញ្ញេយ្យំ; ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; បវិចយដ្ឋេន ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; បគ្គហដ្ឋេន វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; ផរណដ្ឋេន បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ អភិញ្ញេយ្យោ ¶ ; ឧបសមដ្ឋេន បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; បដិសង្ខានដ្ឋេន ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ អភិញ្ញេយ្យោ.

ទស្សនដ្ឋេន ¶ ¶ សម្មាទិដ្ឋិ អភិញ្ញេយ្យា; អភិនិរោបនដ្ឋេន សម្មាសង្កប្បោ អភិញ្ញេយ្យោ; បរិគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាចា អភិញ្ញេយ្យា; សមុដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាកម្មន្តោ អភិញ្ញេយ្យោ; វោទានដ្ឋេន សម្មាអាជីវោ អភិញ្ញេយ្យោ; បគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាយាមោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាសតិ អភិញ្ញេយ្យា; អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ អភិញ្ញេយ្យោ.

អាធិបតេយ្យដ្ឋេន ឥន្ទ្រិយា អភិញ្ញេយ្យា; អកម្បិយដ្ឋេន ពលា អភិញ្ញេយ្យា; និយ្យានដ្ឋេន ពោជ្ឈង្គា អភិញ្ញេយ្យា; ហេតុដ្ឋេន មគ្គោ អភិញ្ញេយ្យោ; ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិបដ្ឋានា អភិញ្ញេយ្យា; បទហនដ្ឋេន សម្មប្បធានា អភិញ្ញេយ្យា; ឥជ្ឈនដ្ឋេន ឥទ្ធិបាទា អភិញ្ញេយ្យា; តថដ្ឋេន សច្ចា អភិញ្ញេយ្យា; អវិក្ខេបដ្ឋេន សមថោ អភិញ្ញេយ្យោ; អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; ឯករសដ្ឋេន សមថវិបស្សនា អភិញ្ញេយ្យា; អនតិវត្តនដ្ឋេន យុគនទ្ធំ អភិញ្ញេយ្យំ.

សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ អភិញ្ញេយ្យា; អវិក្ខេបដ្ឋេន ចិត្តវិសុទ្ធិ អភិញ្ញេយ្យា; ទស្សនដ្ឋេន ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ ¶ អភិញ្ញេយ្យា; មុត្តដ្ឋេន វិមោក្ខោ អភិញ្ញេយ្យោ; បដិវេធដ្ឋេន វិជ្ជា អភិញ្ញេយ្យា ¶ ; បរិច្ចាគដ្ឋេន វិមុត្តិ អភិញ្ញេយ្យា; សមុច្ឆេទដ្ឋេន ខយេ ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ; បដិប្បស្សទ្ធដ្ឋេន អនុប្បាទេ ញាណំ អភិញ្ញេយ្យំ.

២០. ឆន្ទោ មូលដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យោ; មនសិការោ សមុដ្ឋានដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យោ; ផស្សោ សមោធានដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យោ; វេទនា សមោសរណដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យា; សមាធិ បមុខដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យោ; សតិ អាធិបតេយ្យដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យា; បញ្ញា តតុត្តរដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យា; វិមុត្តិ សារដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យា; អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន អភិញ្ញេយ្យំ.

យេ យេ ធម្មា អភិញ្ញាតា ហោន្តិ តេ តេ ធម្មា ញាតា ហោន្តិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញេយ្យាតិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណ’’ន្តិ.

២១. កថំ ¶ ‘‘ឥមេ ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ?

ឯកោ ¶ ធម្មោ បរិញ្ញេយ្យោ – ផស្សោ សាសវោ ឧបាទានិយោ. ទ្វេ ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា – នាមញ្ច រូបញ្ច. តយោ ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា – តិស្សោ វេទនា. ចត្តារោ ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា – ចត្តារោ អាហារា. បញ្ច ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា – បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា. ឆ ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា – ឆ អជ្ឈត្តិកានិ អាយតនានិ. សត្ត ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា – សត្ត វិញ្ញាណដ្ឋិតិយោ. អដ្ឋ ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា ¶ – អដ្ឋ លោកធម្មា. នវ ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា – នវ សត្តាវាសា. ទស ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា – ទសាយតនានិ.

‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, បរិញ្ញេយ្យំ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ បរិញ្ញេយ្យំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, បរិញ្ញេយ្យំ; រូបា បរិញ្ញេយ្យា; ចក្ខុវិញ្ញាណំ បរិញ្ញេយ្យំ; ចក្ខុសម្ផស្សោ បរិញ្ញេយ្យោ; យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ ¶ វា, តម្បិ បរិញ្ញេយ្យំ. សោតំ បរិញ្ញេយ្យំ; សទ្ទា បរិញ្ញេយ្យា…បេ… ឃានំ បរិញ្ញេយ្យំ, គន្ធា បរិញ្ញេយ្យា… ជិវ្ហា បរិញ្ញេយ្យា; រសា បរិញ្ញេយ្យា… កាយោ បរិញ្ញេយ្យោ; ផោដ្ឋព្ពា បរិញ្ញេយ្យា…បេ… មនោ បរិញ្ញេយ្យោ; ធម្មា បរិញ្ញេយ្យា… មនោវិញ្ញាណំ បរិញ្ញេយ្យំ; មនោសម្ផស្សោ បរិញ្ញេយ្យោ; យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, តម្បិ បរិញ្ញេយ្យំ.’’ រូបំ បរិញ្ញេយ្យំ…បេ… វេទនា បរិញ្ញេយ្យា… សញ្ញា បរិញ្ញេយ្យា… សង្ខារា បរិញ្ញេយ្យា… វិញ្ញាណំ បរិញ្ញេយ្យំ… ចក្ខុ បរិញ្ញេយ្យំ…បេ… ជរាមរណំ បរិញ្ញេយ្យំ… អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន បរិញ្ញេយ្យំ. យេសំ យេសំ ធម្មានំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស តេ តេ ធម្មា បដិលទ្ធា ហោន្តិ, ឯវំ តេ ធម្មា បរិញ្ញាតា ចេវ ហោន្តិ តីរិតា ច.

២២. នេក្ខម្មំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស នេក្ខម្មំ បដិលទ្ធំ ¶ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អព្យាបាទំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អព្យាបាទោ បដិលទ្ធោ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អាលោកសញ្ញំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អាលោកសញ្ញា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អវិក្ខេបំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អវិក្ខេបោ បដិលទ្ធោ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ ¶ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. ធម្មវវត្ថានំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស ធម្មវវត្ថានំ បដិលទ្ធំ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. ញាណំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស ញាណំ បដិលទ្ធំ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. បាមោជ្ជំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស បាមោជ្ជំ បដិលទ្ធំ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច.

បឋមំ ឈានំ ¶ ¶ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស បឋមំ ឈានំ បដិលទ្ធំ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. ទុតិយំ ឈានំ…បេ… តតិយំ ឈានំ… ចតុត្ថំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស ចតុត្ថំ ឈានំ បដិលទ្ធំ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិ បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិំ ¶ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិ បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិ បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិ បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច.

អនិច្ចានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អនិច្ចានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. ទុក្ខានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស ទុក្ខានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អនត្តានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អនត្តានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. និព្ពិទានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស និព្ពិទានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. វិរាគានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស វិរាគានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. និរោធានុបស្សនំ ¶ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស និរោធានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ¶ ហោតិ តីរិតោ ច. បដិនិស្សគ្គានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា ¶ បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. ខយានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស ខយានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. វយានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស វយានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. វិបរិណាមានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស វិបរិណាមានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អនិមិត្តានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អនិមិត្តានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អប្បណិហិតានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អប្បណិហិតានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ ¶ . ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. សុញ្ញតានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស សុញ្ញតានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច.

អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. យថាភូតញាណទស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស យថាភូតញាណទស្សនំ បដិលទ្ធំ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ¶ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អាទីនវានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អាទីនវានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. បដិសង្ខានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស បដិសង្ខានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. វិវដ្ដនានុបស្សនំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស វិវដ្ដនានុបស្សនា បដិលទ្ធា ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច.

សោតាបត្តិមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស សោតាបត្តិមគ្គោ បដិលទ្ធោ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. សកទាគាមិមគ្គំ ¶ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស សកទាគាមិមគ្គោ បដិលទ្ធោ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អនាគាមិមគ្គំ ¶ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អនាគាមិមគ្គោ បដិលទ្ធោ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច. អរហត្តមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស អរហត្តមគ្គោ បដិលទ្ធោ ហោតិ. ឯវំ សោ ធម្មោ បរិញ្ញាតោ ចេវ ហោតិ តីរិតោ ច.

យេសំ យេសំ ធម្មានំ បដិលាភត្ថាយ វាយមន្តស្ស តេ តេ ធម្មា បដិលទ្ធា ហោន្តិ. ឯវំ តេ ធម្មា បរិញ្ញាតា ចេវ ហោន្តិ តីរិតា ច. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឥមេ ធម្មា បរិញ្ញេយ្យាតិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណ’’ន្តិ.

២៣. កថំ ¶ ‘‘ឥមេ ធម្មា បហាតព្ពា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ?

ឯកោ ធម្មោ បហាតព្ពោ – អស្មិមានោ. ទ្វេ ធម្មា បហាតព្ពា – អវិជ្ជា ច ភវតណ្ហា ច. តយោ ធម្មា បហាតព្ពា – តិស្សោ តណ្ហា. ចត្តារោ ធម្មា បហាតព្ពា – ចត្តារោ ឱឃា. បញ្ច ធម្មា បហាតព្ពា – បញ្ច នីវរណានិ. ឆ ធម្មា បហាតព្ពា – ឆ ¶ តណ្ហាកាយា. សត្ត ធម្មា បហាតព្ពា – សត្តានុសយា. អដ្ឋ ធម្មា បហាតព្ពា – អដ្ឋ មិច្ឆត្តា. នវ ធម្មា បហាតព្ពា – នវ តណ្ហាមូលកា. ទស ធម្មា បហាតព្ពា – ទស មិច្ឆត្តា.

២៤. ទ្វេ បហានានិ – សមុច្ឆេទប្បហានំ, បដិប្បស្សទ្ធិប្បហានំ. សមុច្ឆេទប្បហានញ្ច លោកុត្តរំ ខយគាមិមគ្គំ ភាវយតោ; បដិប្បស្សទ្ធិប្បហានញ្ច ផលក្ខណេ. តីណិ បហានានិ – កាមានមេតំ និស្សរណំ យទិទំ នេក្ខម្មំ; រូបានមេតំ និស្សរណំ យទិទំ អារុប្បំ; យំ ខោ បន កិញ្ចិ ភូតំ សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ, និរោធោ តស្ស និស្សរណំ. នេក្ខម្មំ បដិលទ្ធស្ស កាមា បហីនា ចេវ ហោន្តិ បរិច្ចត្តា ច. អារុប្បំ បដិលទ្ធស្ស រូបា បហីនា ចេវ ហោន្តិ បរិច្ចត្តា ច. និរោធំ បដិលទ្ធស្ស សង្ខារា បហីនា ចេវ ហោន្តិ បរិច្ចត្តា ច. ចត្តារិ បហានានិ ទុក្ខសច្ចំ បរិញ្ញាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈន្តោ បជហតិ; សមុទយសច្ចំ ¶ បហានបដិវេធំ បដិវិជ្ឈន្តោ បជហតិ; និរោធសច្ចំ សច្ឆិកិរិយាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈន្តោ បជហតិ; មគ្គសច្ចំ ភាវនាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈន្តោ ¶ បជហតិ. បញ្ច បហានានិ – វិក្ខម្ភនប្បហានំ, តទង្គប្បហានំ, សមុច្ឆេទប្បហានំ, បដិប្បស្សទ្ធិប្បហានំ, និស្សរណប្បហានំ. វិក្ខម្ភនប្បហានញ្ច នីវរណានំ បឋមំ ឈានំ ភាវយតោ; តទង្គប្បហានញ្ច ទិដ្ឋិគតានំ និព្ពេធភាគិយំ ¶ សមាធិំ ភាវយតោ; សមុច្ឆេទប្បហានញ្ច លោកុត្តរំ ខយគាមិមគ្គំ ភាវយតោ; បដិប្បស្សទ្ធិប្បហានញ្ច ផលក្ខណេ; និស្សរណប្បហានញ្ច និរោធោ និព្ពានំ.

‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, បហាតព្ពំ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ បហាតព្ពំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, បហាតព្ពំ; រូបា បហាតព្ពា; ចក្ខុវិញ្ញាណំ បហាតព្ពំ; ចក្ខុសម្ផស្សោ បហាតព្ពោ; យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, តម្បិ បហាតព្ពំ. សោតំ បហាតព្ពំ; សទ្ទា បហាតព្ពា…បេ… ឃានំ បហាតព្ពំ; គន្ធា បហាតព្ពា… ជិវ្ហា បហាតព្ពា; រសា បហាតព្ពា… កាយោ បហាតព្ពោ; ផោដ្ឋព្ពា បហាតព្ពា… មនោ បហាតព្ពោ; ធម្មា បហាតព្ពា… មនោវិញ្ញាណំ បហាតព្ពំ;… មនោសម្ផស្សោ បហាតព្ពោ; យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, តម្បិ បហាតព្ពំ.’’ រូបំ បស្សន្តោ បជហតិ, វេទនំ បស្សន្តោ បជហតិ, សញ្ញំ បស្សន្តោ បជហតិ, សង្ខារេ បស្សន្តោ បជហតិ, វិញ្ញាណំ បស្សន្តោ បជហតិ. ចក្ខុំ…បេ… ជរាមរណំ…បេ… អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន ¶ បស្សន្តោ បជហតិ. យេ យេ ធម្មា បហីនា ហោន្តិ តេ តេ ធម្មា បរិច្ចត្តា ហោន្តិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន ¶ វុច្ចតិ – ‘‘ឥមេ ធម្មា បហាតព្ពាតិ សោតាវធានំ, តំ បជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណ’’ន្តិ.

២៥. កថំ ¶ ‘‘ឥមេ ធម្មា ភាវេតព្ពា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ?

ឯកោ ធម្មោ ភាវេតព្ពោ – កាយគតាសតិ សាតសហគតា. ទ្វេ ធម្មា ភាវេតព្ពា – សមថោ ច វិបស្សនា ច. តយោ ធម្មា ភាវេតព្ពា – តយោ សមាធី. ចត្តារោ ធម្មា ភាវេតព្ពា – ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា. បញ្ច ធម្មា ភាវេតព្ពា – បញ្ចង្គិកោ សមាធិ [សម្មាសមាធី (ស្យា.)]. ឆ ធម្មា ភាវេតព្ពា – ឆ អនុស្សតិដ្ឋានានិ. សត្ត ធម្មា ភាវេតព្ពា – សត្ត ពោជ្ឈង្គា. អដ្ឋ ធម្មា ភាវេតព្ពា – អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ. នវ ធម្មា ភាវេតព្ពា – នវ បារិសុទ្ធិបធានិយង្គានិ. ទស ធម្មា ភាវេតព្ពា – ទស កសិណាយតនានិ.

២៦. ទ្វេ ¶ ភាវនា – លោកិយា ច ភាវនា, លោកុត្តរា ច ភាវនា. តិស្សោ ភាវនា – រូបាវចរកុសលានំ ធម្មានំ ភាវនា, អរូបាវចរកុសលានំ ធម្មានំ ភាវនា, អបរិយាបន្នកុសលានំ ធម្មានំ ភាវនា. រូបាវចរកុសលានំ ធម្មានំ ភាវនា អត្ថិ ហីនា, អត្ថិ មជ្ឈិមា, អត្ថិ បណីតា. អរូបាវចរកុសលានំ ធម្មានំ ភាវនា អត្ថិ ហីនា ¶ , អត្ថិ មជ្ឈិមា, អត្ថិ បណីតា. អបរិយាបន្នកុសលានំ ធម្មានំ ភាវនា បណីតា.

២៧. ចតស្សោ ភាវនា – ទុក្ខសច្ចំ បរិញ្ញាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈន្តោ ភាវេតិ, សមុទយសច្ចំ បហានប្បដិវេធំ បដិវិជ្ឈន្តោ ភាវេតិ, និរោធសច្ចំ សច្ឆិកិរិយាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈន្តោ ភាវេតិ, មគ្គសច្ចំ ភាវនាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈន្តោ ភាវេតិ. ឥមា ចតស្សោ ភាវនា.

អបរាបិ ចតស្សោ ភាវនា – ឯសនាភាវនា, បដិលាភាភាវនា, ឯករសាភាវនា, អាសេវនាភាវនា. កតមា ឯសនាភាវនា? សព្ពេសំ សមាធិំ សមាបជ្ជន្តានំ តត្ថ ជាតា ធម្មា ឯករសា ហោន្តីតិ – អយំ ឯសនាភាវនា. កតមា បដិលាភាភាវនា? សព្ពេសំ សមាធិំ សមាបន្នានំ តត្ថ ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – អយំ បដិលាភាភាវនា. កតមា ឯករសាភាវនា? អធិមោក្ខដ្ឋេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវយតោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ចត្តារិ ឥន្ទ្រិយានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. បគ្គហដ្ឋេន វីរិយិន្ទ្រិយំ ភាវយតោ ¶ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស វសេន ចត្តារិ ឥន្ទ្រិយានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា ¶ . ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិន្ទ្រិយំ ភាវយតោ សតិន្ទ្រិយស្ស វសេន ចត្តារិ ឥន្ទ្រិយានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិន្ទ្រិយំ ភាវយតោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ចត្តារិ ឥន្ទ្រិយានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. ទស្សនដ្ឋេន បញ្ញិន្ទ្រិយំ ភាវយតោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស ¶ វសេន ចត្តារិ ឥន្ទ្រិយានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា.

អស្សទ្ធិយេ អកម្បិយដ្ឋេន សទ្ធាពលំ ភាវយតោ សទ្ធាពលស្ស វសេន ចត្តារិ ពលានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ពលានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. កោសជ្ជេ អកម្បិយដ្ឋេន វីរិយពលំ ភាវយតោ វីរិយពលស្ស វសេន ចត្តារិ ¶ ពលានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ពលានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. បមាទេ អកម្បិយដ្ឋេន សតិពលំ ភាវយតោ សតិពលស្ស វសេន ចត្តារិ ពលានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ពលានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. ឧទ្ធច្ចេ អកម្បិយដ្ឋេន សមាធិពលំ ភាវយតោ សមាធិពលស្ស វសេន ចត្តារិ ពលានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ពលានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. អវិជ្ជាយ អកម្បិយដ្ឋេន បញ្ញាពលំ ភាវយតោ បញ្ញាពលស្ស វសេន ចត្តារិ ពលានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ពលានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា.

ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវយតោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស វសេន ឆ ពោជ្ឈង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – ពោជ្ឈង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. បវិចយដ្ឋេន ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវយតោ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស វសេន ឆ ពោជ្ឈង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – ពោជ្ឈង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. បគ្គហដ្ឋេន វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវយតោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស វសេន ឆ ពោជ្ឈង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – ពោជ្ឈង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. ផរណដ្ឋេន បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវយតោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស វសេន ឆ ពោជ្ឈង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – ពោជ្ឈង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. ឧបសមដ្ឋេន ¶ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវយតោ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស វសេន ឆ ពោជ្ឈង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – ពោជ្ឈង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវយតោ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស វសេន ឆ ពោជ្ឈង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – ពោជ្ឈង្គានំ ¶ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. បដិសង្ខានដ្ឋេន ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវយតោ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស វសេន ឆ ពោជ្ឈង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – ពោជ្ឈង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា.

ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិំ ភាវយតោ សម្មាទិដ្ឋិយា វសេន សត្ត មគ្គង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – មគ្គង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. អភិនិរោបនដ្ឋេន សម្មាសង្កប្បំ ភាវយតោ សម្មាសង្កប្បស្ស វសេន សត្ត ¶ មគ្គង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – មគ្គង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. បរិគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាចំ ភាវយតោ សម្មាវាចាយ វសេន សត្ត មគ្គង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – មគ្គង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. សមុដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាកម្មន្តំ ភាវយតោ សម្មាកម្មន្តស្ស វសេន សត្ត មគ្គង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – មគ្គង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. វោទានដ្ឋេន សម្មាអាជីវំ ភាវយតោ សម្មាអាជីវស្ស វសេន សត្ត មគ្គង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – មគ្គង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា ¶ . បគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាយាមំ ភាវយតោ សម្មាវាយាមស្ស វសេន សត្ត មគ្គង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – មគ្គង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាសតិំ ភាវយតោ សម្មាសតិយា វសេន សត្ត មគ្គង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – មគ្គង្គានំ ¶ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិំ ភាវយតោ សម្មាសមាធិស្ស វសេន សត្ត មគ្គង្គា ឯករសា ហោន្តីតិ – មគ្គង្គានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. អយំ ឯករសាភាវនា.

កតមា អាសេវនាភាវនា? ឥធ ភិក្ខុ បុព្ពណ្ហសមយំ អាសេវតិ, មជ្ឈន្ហិកសមយម្បិ [មជ្ឈន្តិកសមយម្បិ (ស្យា. ក.)] អាសេវតិ, សាយន្ហសមយម្បិ អាសេវតិ, បុរេភត្តម្បិ អាសេវតិ, បច្ឆាភត្តម្បិ អាសេវតិ, បុរិមេបិ យាមេ អាសេវតិ, មជ្ឈិមេបិ យាមេ អាសេវតិ, បច្ឆិមេបិ យាមេ អាសេវតិ, រត្តិម្បិ អាសេវតិ, ទិវាបិ អាសេវតិ, រត្តិន្ទិវាបិ [រត្តិទិវាបិ (ក.)] អាសេវតិ, កាឡេបិ អាសេវតិ, ជុណ្ហេបិ អាសេវតិ, វស្សេបិ អាសេវតិ, ហេមន្តេបិ អាសេវតិ, គិម្ហេបិ អាសេវតិ, បុរិមេបិ វយោខន្ធេ អាសេវតិ, មជ្ឈិមេបិ វយោខន្ធេ អាសេវតិ, បច្ឆិមេបិ វយោខន្ធេ អាសេវតិ – អយំ អាសេវនាភាវនា. ឥមា ចតស្សោ ភាវនា.

២៨. អបរាបិ ចតស្សោ ភាវនា – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ ¶ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា, ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា, តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន ភាវនា, អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. កថំ តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា? កាមច្ឆន្ទំ បជហតោ នេក្ខម្មវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. ព្យាបាទំ បជហតោ អព្យាបាទវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. ថិនមិទ្ធំ ¶ [ថីនមិទ្ធំ (ស្យា. សី. អដ្ឋ.)] បជហតោ អាលោកសញ្ញាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. ឧទ្ធច្ចំ បជហតោ អវិក្ខេបវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. វិចិកិច្ឆំ បជហតោ ធម្មវវត្ថានវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. អវិជ្ជំ បជហតោ ញាណវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា ¶ . អរតិំ បជហតោ បាមោជ្ជវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ ¶ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. នីវរណេ បជហតោ បឋមជ្ឈានវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. វិតក្កវិចារេ បជហតោ ទុតិយជ្ឈានវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. បីតិំ បជហតោ តតិយជ្ឈានវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. សុខទុក្ខេ បជហតោ ចតុត្ថជ្ឈានវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា.

រូបសញ្ញំ បដិឃសញ្ញំ នានត្តសញ្ញំ បជហតោ អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ ¶ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា ¶ . អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញំ បជហតោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញំ បជហតោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញំ បជហតោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា.

និច្ចសញ្ញំ បជហតោ អនិច្ចានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. សុខសញ្ញំ បជហតោ ទុក្ខានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. អត្តសញ្ញំ បជហតោ អនត្តានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. នន្ទិំ បជហតោ និព្ពិទានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. រាគំ បជហតោ វិរាគានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ¶ ភាវនា. សមុទយំ បជហតោ និរោធានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា ¶ . អាទានំ បជហតោ បដិនិស្សគ្គានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. ឃនសញ្ញំ បជហតោ ខយានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. អាយូហនំ បជហតោ វយានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ ¶ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. ធុវសញ្ញំ បជហតោ វិបរិណាមានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. និមិត្តំ បជហតោ អនិមិត្តានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ ¶ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. បណិធិំ បជហតោ អប្បណិហិតានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. អភិនិវេសំ បជហតោ សុញ្ញតានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. សារាទានាភិនិវេសំ បជហតោ អធិបញ្ញា ធម្មវិបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. សម្មោហាភិនិវេសំ បជហតោ យថាភូតញាណទស្សនវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. អាលយាភិនិវេសំ បជហតោ អាទីនវានុបស្សនាវសេន ¶ ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. អប្បដិសង្ខំ បជហតោ បដិសង្ខានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. សញ្ញោគាភិនិវេសំ បជហតោ វិវដ្ដនានុបស្សនាវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា.

ទិដ្ឋេកដ្ឋេ កិលេសេ បជហតោ សោតាបត្តិមគ្គវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. ឱឡារិកេ កិលេសេ បជហតោ សកទាគាមិមគ្គវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. អនុសហគតេ កិលេសេ បជហតោ អនាគាមិមគ្គវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. សព្ពកិលេសេ បជហតោ អរហត្តមគ្គវសេន ជាតា ធម្មា អញ្ញមញ្ញំ នាតិវត្តន្តីតិ ¶ – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា. ឯវំ តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា.

កថំ ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា? កាមច្ឆន្ទំ បជហតោ នេក្ខម្មវសេន បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. ព្យាបាទំ បជហតោ អព្យាបាទវសេន បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា…បេ… ¶ សព្ពកិលេសេ ¶ បជហតោ អរហត្តមគ្គវសេន បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ឯករសា ហោន្តីតិ – ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា. ឯវំ ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា.

កថំ ¶ តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន ភាវនា? កាមច្ឆន្ទំ បជហតោ នេក្ខម្មវសេន វីរិយំ វាហេតីតិ – តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន ភាវនា. ព្យាបាទំ បជហតោ អព្យាបាទវសេន វីរិយំ វាហេតីតិ – តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន ភាវនា…បេ… សព្ពកិលេសេ បជហតោ អរហត្តមគ្គវសេន វីរិយំ វាហេតីតិ – តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន ភាវនា. ឯវំ តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន ភាវនា.

កថំ អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា? កាមច្ឆន្ទំ បជហន្តោ នេក្ខម្មំ អាសេវតីតិ – អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. ព្យាបាទំ បជហន្តោ អព្យាបាទំ អាសេវតីតិ – អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា…បេ… សព្ពកិលេសេ បជហន្តោ អរហត្តមគ្គំ អាសេវតីតិ – អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. ឯវំ អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា.

ឥមា ចតស្សោ ភាវនា រូបំ បស្សន្តោ ភាវេតិ, វេទនំ បស្សន្តោ ភាវេតិ, សញ្ញំ បស្សន្តោ ភាវេតិ, សង្ខារេ បស្សន្តោ ភាវេតិ, វិញ្ញាណំ បស្សន្តោ ភាវេតិ, ចក្ខុំ…បេ… ជរាមរណំ…បេ… អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន បស្សន្តោ ភាវេតិ. យេ យេ ធម្មា ភាវិតា ហោន្តិ តេ តេ ធម្មា ឯករសា ហោន្តិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឥមេ ធម្មា ភាវេតព្ពាតិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា ¶ សុតមយេ ញាណ’’ន្តិ.

២៩. កថំ ¶ ‘‘ឥមេ ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ?

ឯកោ ធម្មោ សច្ឆិកាតព្ពោ – អកុប្បា ចេតោវិមុត្តិ. ទ្វេ ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – វិជ្ជា ច វិមុត្តិ ច. តយោ ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – តិស្សោ វិជ្ជា. ចត្តារោ ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ. បញ្ច ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – បញ្ច ធម្មក្ខន្ធា. ឆ ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – ឆ ¶ អភិញ្ញា. សត្ត ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – សត្ត ខីណាសវពលានិ. អដ្ឋ ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – អដ្ឋ វិមោក្ខា. នវ ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – នវ អនុបុព្ពនិរោធា. ទស ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា – ទស អសេក្ខា ធម្មា.

‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, សច្ឆិកាតព្ពំ. កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សព្ពំ សច្ឆិកាតព្ពំ? ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, សច្ឆិកាតព្ពំ; រូបា សច្ឆិកាតព្ពា; ចក្ខុវិញ្ញាណំ សច្ឆិកាតព្ពំ; ចក្ខុសម្ផស្សោ សច្ឆិកាតព្ពោ ¶ ; យម្បិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, តម្បិ សច្ឆិកាតព្ពំ. សោតំ សច្ឆិកាតព្ពំ; សទ្ទា សច្ឆិកាតព្ពា…បេ… ឃានំ សច្ឆិកាតព្ពំ; គន្ធា សច្ឆិកាតព្ពា… ជិវ្ហា សច្ឆិកាតព្ពា; រសា សច្ឆិកាតព្ពា… កាយោ សច្ឆិកាតព្ពោ; ផោដ្ឋព្ពា សច្ឆិកាតព្ពា… មនោ សច្ឆិកាតព្ពោ; ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពា; មនោវិញ្ញាណំ សច្ឆិកាតព្ពំ; មនោសម្ផស្សោ សច្ឆិកាតព្ពោ ¶ ; យម្បិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, តម្បិ សច្ឆិកាតព្ពំ’’. រូបំ បស្សន្តោ សច្ឆិករោតិ, វេទនំ បស្សន្តោ សច្ឆិករោតិ, សញ្ញំ បស្សន្តោ សច្ឆិករោតិ, សង្ខារេ បស្សន្តោ សច្ឆិករោតិ, វិញ្ញាណំ បស្សន្តោ សច្ឆិករោតិ. ចក្ខុំ…បេ… ជរាមរណំ…បេ… អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន បស្សន្តោ សច្ឆិករោតិ. យេ យេ ធម្មា សច្ឆិកតា ហោន្តិ តេ តេ ធម្មា ផស្សិតា [ផុសិតា (ស្យា.)] ហោន្តិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឥមេ ធម្មា សច្ឆិកាតព្ពាតិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណ’’ន្តិ.

៣០. កថំ ‘‘ឥមេ ធម្មា ហានភាគិយា, ឥមេ ធម្មា ឋិតិភាគិយា, ឥមេ ធម្មា វិសេសភាគិយា, ឥមេ ធម្មា និព្ពេធភាគិយា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ?

បឋមស្ស ¶ ឈានស្ស លាភិំ កាមសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – ហានភាគិយោ ធម្មោ. តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ – ឋិតិភាគិយោ ធម្មោ. អវិតក្កសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – វិសេសភាគិយោ ធម្មោ. និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ ¶ វិរាគូបសំហិតា – និព្ពេធភាគិយោ ធម្មោ.

ទុតិយស្ស ឈានស្ស លាភិំ វិតក្កសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – ហានភាគិយោ ធម្មោ. តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ – ឋិតិភាគិយោ ធម្មោ. ឧបេក្ខាសុខសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – វិសេសភាគិយោ ¶ ធម្មោ. និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសំហិតា – និព្ពេធភាគិយោ ធម្មោ.

តតិយស្ស ឈានស្ស លាភិំ បីតិសុខសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – ហានភាគិយោ ធម្មោ. តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ – ឋិតិភាគិយោ ធម្មោ. អទុក្ខមសុខសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – វិសេសភាគិយោ ធម្មោ. និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសំហិតា – និព្ពេធភាគិយោ ធម្មោ.

ចតុត្ថស្ស ¶ ឈានស្ស លាភិំ ឧបេក្ខាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – ហានភាគិយោ ធម្មោ. តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ – ឋិតិភាគិយោ ធម្មោ. អាកាសានញ្ចាយតនសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – វិសេសភាគិយោ ធម្មោ. និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសំហិតា – និព្ពេធភាគិយោ ធម្មោ.

អាកាសានញ្ចាយតនស្ស លាភិំ រូបសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – ហានភាគិយោ ធម្មោ. តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ – ឋិតិភាគិយោ ធម្មោ. វិញ្ញាណញ្ចាយតនសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – វិសេសភាគិយោ ធម្មោ. និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសំហិតា – និព្ពេធភាគិយោ ធម្មោ.

វិញ្ញាណញ្ចាយតនស្ស លាភិំ អាកាសានញ្ចាយតនសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – ហានភាគិយោ ធម្មោ. តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ – ឋិតិភាគិយោ ធម្មោ. អាកិញ្ចញ្ញាយតនសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – វិសេសភាគិយោ ធម្មោ. និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា ¶ សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសំហិតា – និព្ពេធភាគិយោ ធម្មោ.

អាកិញ្ចញ្ញាយតនស្ស ¶ លាភិំ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – ហានភាគិយោ ធម្មោ. តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ – ឋិតិភាគិយោ ធម្មោ. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ – វិសេសភាគិយោ ធម្មោ. និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសំហិតា – និព្ពេធភាគិយោ ¶ ធម្មោ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឥមេ ធម្មា ហានភាគិយា, ឥមេ ធម្មា ឋិតិភាគិយា, ឥមេ ធម្មា វិសេសភាគិយា, ឥមេ ធម្មា និព្ពេធភាគិយាតិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ’’.

៣១. កថំ ‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចា, សព្ពេ សង្ខារា ទុក្ខា, សព្ពេ ធម្មា អនត្តា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ? ‘‘រូបំ អនិច្ចំ ខយដ្ឋេន, ទុក្ខំ ភយដ្ឋេន, អនត្តា អសារកដ្ឋេនា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ. ‘‘វេទនា…បេ… សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ… ចក្ខុ…បេ… ជរាមរណំ អនិច្ចំ ខយដ្ឋេន, ទុក្ខំ ភយដ្ឋេន, អនត្តា អសារកដ្ឋេនា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចា, សព្ពេ សង្ខារា ទុក្ខា, សព្ពេ ធម្មា អនត្តា’’តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ.

៣២. កថំ ¶ ¶ ‘‘ឥទំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ, ឥទំ ទុក្ខសមុទយំ អរិយសច្ចំ, ឥទំ ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ, ឥទំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ច’’ន្តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ?

៣៣. តត្ថ កតមំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ? ជាតិបិ ទុក្ខា, ជរាបិ ទុក្ខា, មរណម្បិ ទុក្ខំ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសាបិ ទុក្ខា, អប្បិយេហិ សម្បយោគោ ទុក្ខោ, បិយេហិ វិប្បយោគោ ទុក្ខោ, យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ; សង្ខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា [បញ្ចុបាទានក្ខន្ធាបិ (ក.) សតិបដ្ឋានសុត្តេ សច្ចវិភង្គេ ច បស្សិតព្ពំ] ទុក្ខា.

តត្ថ កតមា ជាតិ? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជាតិ សញ្ជាតិ ឱក្កន្តិ អភិនិព្ពត្តិ ខន្ធានំ បាតុភាវោ អាយតនានំ បដិលាភោ – អយំ វុច្ចតិ ជាតិ.

តត្ថ ¶ កតមា ជរា យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជរា ជីរណតា ខណ្ឌិច្ចំ បាលិច្ចំ វលិត្តចតា អាយុនោ សំហានិ ឥន្ទ្រិយានំ បរិបាកោ – អយំ វុច្ចតិ ជរា.

តត្ថ ¶ កតមំ មរណំ? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហា តម្ហា សត្តនិកាយា ចុតិ ចវនតា ភេទោ អន្តរធានំ មច្ចុ មរណំ កាលកិរិយា [កាលំកិរិយា (ក.)] ខន្ធានំ ភេទោ កឡេវរស្ស និក្ខេបោ ជីវិតិន្ទ្រិយស្សុបច្ឆេទោ – ឥទំ វុច្ចតិ មរណំ.

តត្ថ កតមោ សោកោ? ញាតិព្យសនេន [យោ ញាតិព្យសនេន (ស្យា.) បស្ស សច្ចវិភង្គេ] វា ផុដ្ឋស្ស, ភោគព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, រោគព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, សីលព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, ទិដ្ឋិព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន ¶ សមន្នាគតស្ស, អញ្ញតរញ្ញតរេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស សោកោ សោចនា សោចិតត្តំ អន្តោសោកោ អន្តោបរិសោកោ ចេតសោ បរិជ្ឈាយនា ទោមនស្សំ សោកសល្លំ – អយំ វុច្ចតិ សោកោ.

តត្ថ កតមោ បរិទេវោ? ញាតិព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, ភោគព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, រោគព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, សីលព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, ទិដ្ឋិព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន សមន្នាគតស្ស, អញ្ញតរញ្ញតរេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស អាទេវោ បរិទេវោ អាទេវនា, បរិទេវនា អាទេវិតត្តំ បរិទេវិតត្តំ វាចា បលាបោ វិប្បលាបោ លាលប្បោ លាលប្បនា លាលប្បិតត្តំ – អយំ វុច្ចតិ បរិទេវោ.

តត្ថ ¶ កតមំ ទុក្ខំ? យំ កាយិកំ អសាតំ កាយិកំ ទុក្ខំ កាយសម្ផស្សជំ អសាតំ ទុក្ខំ វេទយិតំ, កាយសម្ផស្សជា អសាតា ទុក្ខា វេទនា – ឥទំ វុច្ចតិ ទុក្ខំ.

តត្ថ កតមំ ទោមនស្សំ? យំ ចេតសិកំ អសាតំ ចេតសិកំ ទុក្ខំ, ចេតោសម្ផស្សជំ អសាតំ វេទយិតំ, ចេតោសម្ផស្សជា អសាតា ទុក្ខា វេទនា – ឥទំ វុច្ចតិ ទោមនស្សំ.

តត្ថ កតមោ ឧបាយាសោ? ញាតិព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, ភោគព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, រោគព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, សីលព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, ទិដ្ឋិព្យសនេន វា ផុដ្ឋស្ស, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន សមន្នាគតស្ស, អញ្ញតរញ្ញតរេន ¶ ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស អាយាសោ ¶ ឧបាយាសោ អាយាសនា ឧបាយាសនា អាយាសិតត្តំ ឧបាយាសិតត្តំ – អយំ វុច្ចតិ ឧបាយាសោ.

តត្ថ កតមោ អប្បិយេហិ សម្បយោគោ ទុក្ខោ? ឥធ យស្ស ¶ តេ ហោន្តិ អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា រូបា សទ្ទា គន្ធា រសា ផោដ្ឋព្ពា, យេ វា បនស្ស តេ ហោន្តិ អនត្ថកាមា អហិតកាមា អផាសុកាមា អយោគក្ខេមកាមា, យា តេហិ សទ្ធិំ សង្គតិ សមាគមោ សមោធានំ មិស្សីភាវោ – អយំ វុច្ចតិ អប្បិយេហិ សម្បយោគោ ទុក្ខោ.

តត្ថ កតមោ បិយេហិ វិប្បយោគោ ទុក្ខោ? ឥធ យស្ស តេ ហោន្តិ ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា រូបា សទ្ទា គន្ធា រសា ផោដ្ឋព្ពា, យេ វា បនស្ស តេ ហោន្តិ អត្ថកាមា ហិតកាមា ផាសុកាមា យោគក្ខេមកាមា មាតា វា បិតា វា ភាតា វា ភគិនី វា មិត្តា វា អមច្ចា វា ញាតី វា សាលោហិតា វា, យា តេហិ សទ្ធិំ អសង្គតិ អសមាគមោ អសមោធានំ អមិស្សីភាវោ – អយំ វុច្ចតិ បិយេហិ វិប្បយោគោ ទុក្ខោ.

តត្ថ កតមំ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ? ជាតិធម្មានំ សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘‘អហោ វត មយំ ន ជាតិធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ ជាតិ អាគច្ឆេយ្យា’’តិ. ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ – ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ. ជរាធម្មានំ សត្តានំ…បេ… ព្យាធិធម្មានំ សត្តានំ… មរណធម្មានំ សត្តានំ… សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មានំ សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ ¶ – ‘‘អហោ វត មយំ ន សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា អាគច្ឆេយ្យុ’’ន្តិ. ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ – ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ.

តត្ថ ¶ កតមេ សង្ខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ទុក្ខា? សេយ្យថិទំ [សេយ្យថីទំ (ស្យា. សី. អដ្ឋ.)] – រូបុបាទានក្ខន្ធោ, [រូបូបាទានក្ខន្ធោ (ស្យា.) ឯវមុបរិបិ], វេទនុបាទានក្ខន្ធោ សញ្ញុបាទានក្ខន្ធោ, សង្ខារុបាទានក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណុបាទានក្ខន្ធោ – ឥមេ វុច្ចន្តិ សង្ខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ទុក្ខា. ឥទំ វុច្ចតិ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ.

៣៤. តត្ថ ¶ កតមំ ទុក្ខសមុទយំ អរិយសច្ចំ? យាយំ តណ្ហា បោនោភវិកា [បោនោព្ភវិកា (ស្យា.)] នន្ទិរាគសហគតា តត្រតត្រាភិនន្ទិនី, សេយ្យថិទំ – កាមតណ្ហា ភវតណ្ហា វិភវតណ្ហា ¶ , សា ខោ បនេសា តណ្ហា កត្ថ ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, កត្ថ និវិសមានា និវិសតិ? យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ. កិញ្ច លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ? ចក្ខុ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ. សោតំ លោកេ…បេ… ឃានំ លោកេ… ជិវ្ហា លោកេ… កាយោ លោកេ… មនោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ. រូបា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ¶ ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ. សទ្ទា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ…បេ… ធម្មា លោកេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ លោកេ…បេ… មនោវិញ្ញាណំ លោកេ… ចក្ខុសម្ផស្សោ លោកេ…បេ… មនោសម្ផស្សោ លោកេ… ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ…បេ… មនោសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… រូបសញ្ញា លោកេ…បេ… ធម្មសញ្ញា លោកេ… រូបសញ្ចេតនា លោកេ…បេ… ធម្មសញ្ចេតនា លោកេ… រូបតណ្ហា លោកេ…បេ… ធម្មតណ្ហា លោកេ… រូបវិតក្កោ លោកេ…បេ… ធម្មវិតក្កោ លោកេ… រូបវិចារោ លោកេ…បេ… ធម្មវិចារោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ. ឥទំ វុច្ចតិ ទុក្ខសមុទយំ អរិយសច្ចំ.

៣៥. តត្ថ កតមំ ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ? យោ តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធោ ចាគោ បដិនិស្សគ្គោ មុត្តិ អនាលយោ, សា ខោ បនេសា តណ្ហា កត្ថ បហីយមានា បហីយតិ, កត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ? យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ. កិញ្ច លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ? ចក្ខុលោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ…បេ… ធម្មវិចារោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ. ឥទំ វុច្ចតិ ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ.

៣៦. តត្ថ ¶ កតមំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ចំ? អយមេវ អរិយោ ¶ អដ្ឋង្គិកោ ¶ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ ¶ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ. តត្ថ កតមា សម្មាទិដ្ឋិ? ទុក្ខេ ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ – អយំ វុច្ចតិ សម្មាទិដ្ឋិ.

តត្ថ កតមោ សម្មាសង្កប្បោ? នេក្ខម្មសង្កប្បោ, អព្យាបាទសង្កប្បោ, អវិហិំសាសង្កប្បោ – អយំ វុច្ចតិ សម្មាសង្កប្បោ.

តត្ថ កតមា សម្មាវាចា? មុសាវាទា វេរមណី [វេរមណិ (ក.)], បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី, សម្ផប្បលាបា វេរមណី – អយំ វុច្ចតិ សម្មាវាចា.

តត្ថ កតមោ សម្មាកម្មន្តោ? បាណាតិបាតា វេរមណី, អទិន្នាទានា វេរមណី, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី – អយំ វុច្ចតិ សម្មាកម្មន្តោ.

តត្ថ កតមោ សម្មាអាជីវោ? ឥធ អរិយសាវកោ មិច្ឆាអាជីវំ បហាយ សម្មាអាជីវេន ជីវិកំ [ជីវិតំ (ក.)] កប្បេតិ – អយំ វុច្ចតិ សម្មាអាជីវោ.

តត្ថ កតមោ សម្មាវាយាមោ? ឥធ ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ, ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ…បេ… អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ¶ …បេ… ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ – អយំ វុច្ចតិ សម្មាវាយាមោ.

តត្ថ កតមា សម្មាសតិ? ឥធ ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ. វេទនាសុ…បេ… ចិត្តេ…បេ… ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ – អយំ វុច្ចតិ សម្មាសតិ.

តត្ថ កតមោ សម្មាសមាធិ? ឥធ ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ ¶ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ ¶ វិហរតិ. វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ ¶ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ. អយំ វុច្ចតិ សម្មាសមាធិ. ឥទំ វុច្ចតិ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ចំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន ¶ បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឥទំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ, ឥទំ ទុក្ខសមុទយំ អរិយសច្ចំ, ឥទំ ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ, ឥទំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ច’’ន្តិ សោតាវធានំ, តំបជាននា បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ. ឯវំ សោតាវធានេ បញ្ញា សុតមយេ ញាណំ.

៣៧. កថំ សុត្វាន សំវរេ បញ្ញា សីលមយេ ញាណំ? បញ្ច សីលានិ – បរិយន្តបារិសុទ្ធិសីលំ, អបរិយន្តបារិសុទ្ធិសីលំ, បរិបុណ្ណបារិសុទ្ធិសីលំ, អបរាមដ្ឋបារិសុទ្ធិសីលំ, បដិប្បស្សទ្ធិបារិសុទ្ធិសីលន្តិ.

តត្ថ កតមំ បរិយន្តបារិសុទ្ធិសីលំ? អនុបសម្បន្នានំ បរិយន្តសិក្ខាបទានំ – ឥទំ បរិយន្តបារិសុទ្ធិសីលំ. កតមំ អបរិយន្តបារិសុទ្ធិសីលំ? ឧបសម្បន្នានំ អបរិយន្តសិក្ខាបទានំ – ឥទំ អបរិយន្តបារិសុទ្ធិសីលំ. កតមំ បរិបុណ្ណបារិសុទ្ធិសីលំ? បុថុជ្ជនកល្យាណកានំ កុសលធម្មេ យុត្តានំ សេក្ខបរិយន្តេ [សេខបរិយន្តេ (ក.)] បរិបូរការីនំ កាយេ ច ជីវិតេ ច អនបេក្ខានំ បរិច្ចត្តជីវិតានំ – ឥទំ បរិបុណ្ណបារិសុទ្ធិសីលំ. កតមំ អបរាមដ្ឋបារិសុទ្ធិសីលំ? សត្តន្នំ សេក្ខានំ – ឥទំ អបរាមដ្ឋបារិសុទ្ធិសីលំ. កតមំ ¶ បដិប្បស្សទ្ធិបារិសុទ្ធិសីលំ? តថាគតសាវកានំ ខីណាសវានំ បច្ចេកពុទ្ធានំ តថាគតានំ អរហន្តានំ សម្មាសម្ពុទ្ធានំ – ឥទំ បដិប្បស្សទ្ធិបារិសុទ្ធិសីលំ.

៣៨. អត្ថិ ¶ ¶ ¶ សីលំ បរិយន្តំ, អត្ថិ សីលំ អបរិយន្តំ. តត្ថ កតមំ តំ សីលំ បរិយន្តំ? អត្ថិ សីលំ លាភបរិយន្តំ, អត្ថិ សីលំ យសបរិយន្តំ, អត្ថិ សីលំ ញាតិបរិយន្តំ, អត្ថិ សីលំ អង្គបរិយន្តំ, អត្ថិ សីលំ ជីវិតបរិយន្តំ.

កតមំ តំ សីលំ លាភបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ លាភហេតុ លាភបច្ចយា លាភការណា យថាសមាទិន្នំ [យថាសមាទិណ្ណំ (ក.)] សិក្ខាបទំ វីតិក្កមតិ – ឥទំ តំ សីលំ លាភបរិយន្តំ. កតមំ តំ សីលំ យសបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ យសហេតុ យសបច្ចយា យសការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមតិ – ឥទំ តំ សីលំ យសបរិយន្តំ. កតមំ តំ សីលំ ញាតិបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ ញាតិហេតុ ញាតិបច្ចយា ញាតិការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមតិ – ឥទំ តំ សីលំ ញាតិបរិយន្តំ. កតមំ តំ សីលំ អង្គបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ អង្គហេតុ អង្គបច្ចយា អង្គការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមតិ – ឥទំ តំ សីលំ អង្គបរិយន្តំ. កតមំ តំ សីលំ ជីវិតបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ ជីវិតហេតុ ជីវិតបច្ចយា ជីវិតការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមតិ – ឥទំ តំ សីលំ ជីវិតបរិយន្តំ. ឯវរូបានិ សីលានិ ខណ្ឌានិ ឆិទ្ទានិ សពលានិ កម្មាសានិ ន ភុជិស្សានិ ន វិញ្ញុប្បសត្ថានិ [ន វិញ្ញូបសត្ថានិ (ក.)] បរាមដ្ឋានិ អសមាធិសំវត្តនិកានិ ¶ [ន សមាធិសំវត្តនិកានិ (ក.)] ន អវិប្បដិសារវត្ថុកានិ ន បាមោជ្ជវត្ថុកានិ ន បីតិវត្ថុកានិ ន បស្សទ្ធិវត្ថុកានិ ន សុខវត្ថុកានិ ន សមាធិវត្ថុកានិ ន យថាភូតញាណទស្សនវត្ថុកានិ ន ឯកន្តនិព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តន្តិ – ឥទំ តំ សីលំ បរិយន្តំ.

កតមំ តំ សីលំ អបរិយន្តំ? អត្ថិ សីលំ ន លាភបរិយន្តំ ¶ , អត្ថិ សីលំ ន យសបរិយន្តំ, អត្ថិ សីលំ ន ញាតិបរិយន្តំ, អត្ថិ សីលំ ន អង្គបរិយន្តំ, អត្ថិ សីលំ ន ជីវិតបរិយន្តំ.

កតមំ តំ សីលំ ន លាភបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ លាភហេតុ លាភបច្ចយា លាភការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមាយ ចិត្តម្បិ ន ឧប្បាទេតិ, កិំ សោ វីតិក្កមិស្សតិ! ឥទំ តំ សីលំ ន លាភបរិយន្តំ. កតមំ តំ សីលំ ន យសបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ យសហេតុ យសបច្ចយា យសការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមាយ ចិត្តម្បិ ន ឧប្បាទេតិ ¶ , កិំ សោ វីតិក្កមិស្សតិ! ឥទំ តំ សីលំ ន យសបរិយន្តំ. កតមំ តំ សីលំ ន ញាតិបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ ញាតិហេតុ ញាតិបច្ចយា ញាតិការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមាយ ចិត្តម្បិ ន ឧប្បាទេតិ, កិំ សោ វីតិក្កមិស្សតិ! ឥទំ តំ សីលំ ន ញាតិបរិយន្តំ. កតមំ តំ ¶ សីលំ ន អង្គបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ អង្គហេតុ អង្គបច្ចយា អង្គការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមាយ ចិត្តម្បិ ន ឧប្បាទេតិ, កិំ សោ វីតិក្កមិស្សតិ! ឥទំ តំ សីលំ ន អង្គបរិយន្តំ. កតមំ ¶ តំ សីលំ ន ជីវិតបរិយន្តំ? ឥធេកច្ចោ ជីវិតហេតុ ជីវិតបច្ចយា ជីវិតការណា យថាសមាទិន្នំ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមាយ ចិត្តម្បិ ន ឧប្បាទេតិ, កិំ សោ វីតិក្កមិស្សតិ! ឥទំ តំ សីលំ ន ជីវិតបរិយន្តំ. ឯវរូបានិ សីលានិ អខណ្ឌានិ អច្ឆិទ្ទានិ អសពលានិ អកម្មាសានិ ភុជិស្សានិ វិញ្ញុប្បសត្ថានិ អបរាមដ្ឋានិ សមាធិសំវត្តនិកានិ អវិប្បដិសារវត្ថុកានិ បាមោជ្ជវត្ថុកានិ បីតិវត្ថុកានិ បស្សទ្ធិវត្ថុកានិ សុខវត្ថុកានិ សមាធិវត្ថុកានិ យថាភូតញាណទស្សនវត្ថុកានិ ឯកន្តនិព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តន្តិ – ឥទំ តំ សីលំ អបរិយន្តំ.

៣៩. កិំ សីលំ? កតិ សីលានិ? កិំ សមុដ្ឋានំ សីលំ? កតិ ធម្មសមោធានំ សីលំ?

កិំ សីលន្តិ ចេតនា សីលំ, ចេតសិកំ សីលំ, សំវរោ សីលំ, អវីតិក្កមោ សីលំ. កតិ សីលានីតិ តីណិ សីលានិ – កុសលសីលំ, អកុសលសីលំ, អព្យាកតសីលំ.កិំ សមុដ្ឋានំ សីលន្តិ កុសលចិត្តសមុដ្ឋានំ កុសលសីលំ ¶ , អកុសលចិត្តសមុដ្ឋានំ អកុសលសីលំ, អព្យាកតចិត្តសមុដ្ឋានំ អព្យាកតសីលំ. កតិ ធម្មសមោធានំ សីលន្តិ សំវរសមោធានំ សីលំ, អវីតិក្កមសមោធានំ សីលំ, តថាភាវេ ជាតចេតនាសមោធានំ សីលំ.

៤០. បាណាតិបាតំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. អទិន្នាទានំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. កាមេសុមិច្ឆាចារំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន ¶ សីលំ. មុសាវាទំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. បិសុណំ វាចំ [បិសុណាវាចំ (ស្យា. ក.) ទី. និ. ១.៩ បស្សិតព្ពា] សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. ផរុសំ វាចំ [ផរុសវាចំ (ស្យា. ក.)] សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. សម្ផប្បលាបំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ ¶ . អភិជ្ឈំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. ព្យាបាទំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. មិច្ឆាទិដ្ឋិំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ.

៤១. នេក្ខម្មេន កាមច្ឆន្ទំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. អព្យាបាទេន ព្យាបាទំ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ. អាលោកសញ្ញាយ ថិនមិទ្ធំ…បេ… អវិក្ខេបដ្ឋេន ¶ ឧទ្ធច្ចំ… ធម្មវវត្ថានេន វិចិកិច្ឆំ… ញាណេន អវិជ្ជំ… បាមោជ្ជេន អរតិំ….

បឋមេន ឈានេន [បឋមជ្ឈានេន (ស្យា.) ឯវមីទិសេសុ ឋានេសុ] នីវរណេ…បេ… ទុតិយេន ឈានេន វិតក្កវិចារេ… តតិយេន ឈានេន បីតិំ… ចតុត្ថេន ឈានេន សុខទុក្ខំ… អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិយា រូបសញ្ញំ បដិឃសញ្ញំ នានត្តសញ្ញំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិយា អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិយា វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិយា អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញំ.

អនិច្ចានុបស្សនាយ និច្ចសញ្ញំ…បេ… ទុក្ខានុបស្សនាយ សុខសញ្ញំ… អនត្តា អនុបស្សនាយ អត្តសញ្ញំ… និព្ពិទានុបស្សនាយ នន្ទិំ… វិរាគានុបស្សនាយ រាគំ… និរោធា អនុបស្សនាយ សមុទយំ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សនាយ អាទានំ… ខយានុបស្សនាយ ឃនសញ្ញំ… វយានុបស្សនាយ អាយូហនំ.. វិបរិណាមានុបស្សនាយ ធុវសញ្ញំ… អនិមិត្តានុបស្សនាយ ¶ និមិត្តំ…. អប្បណិហិតានុបស្សនាយ បណិធិំ… សុញ្ញតានុបស្សនាយ អភិនិវេសំ… អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនាយ សារាទានាភិនិវេសំ… យថាភូតញាណទស្សនេន សម្មោហាភិនិវេសំ… អាទីនវានុបស្សនាយ អាលយាភិនិវេសំ… បដិសង្ខានុបស្សនាយ អប្បដិសង្ខំ… វិវដ្ដនានុបស្សនាយ ¶ សញ្ញោគាភិនិវេសំ….

សោតាបត្តិមគ្គេន ទិដ្ឋេកដ្ឋេ កិលេសេ…បេ… សកទាគាមិមគ្គេន ឱឡារិកេ កិលេសេ… អនាគាមិមគ្គេន អណុសហគតេ កិលេសេ… អរហត្តមគ្គេន សព្ពកិលេសេ សំវរដ្ឋេន សីលំ, អវីតិក្កមដ្ឋេន សីលំ.

បញ្ច សីលានិ – បាណាតិបាតស្ស បហានំ សីលំ, វេរមណី សីលំ, ចេតនា សីលំ, សំវរោ សីលំ, អវីតិក្កមោ សីលំ. ឯវរូបានិ សីលានិ ចិត្តស្ស អវិប្បដិសារាយ សំវត្តន្តិ, បាមោជ្ជាយ សំវត្តន្តិ, បីតិយា សំវត្តន្តិ, បស្សទ្ធិយា ¶ សំវត្តន្តិ, សោមនស្សាយ សំវត្តន្តិ, អាសេវនាយ សំវត្តន្តិ, ភាវនាយ សំវត្តន្តិ, ពហុលីកម្មាយ សំវត្តន្តិ, អលង្ការាយ សំវត្តន្តិ, បរិក្ខារាយ សំវត្តន្តិ, បរិវារាយ សំវត្តន្តិ, បារិបូរិយា សំវត្តន្តិ, ឯកន្តនិព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តន្តិ.

ឯវរូបានំ សីលានំ សំវរបារិសុទ្ធិ អធិសីលំ, សំវរបារិសុទ្ធិយា ឋិតំ ចិត្តំ ន វិក្ខេបំ ¶ គច្ឆតិ, អវិក្ខេបបារិសុទ្ធិ អធិចិត្តំ សំវរបារិសុទ្ធិំ សម្មា បស្សតិ, អវិក្ខេបបារិសុទ្ធិំ សម្មា បស្សតិ. ទស្សនបារិសុទ្ធិ អធិបញ្ញា. យោ តត្ថ សំវរដ្ឋោ, អយំ អធិសីលសិក្ខា ¶ . យោ តត្ថ អវិក្ខេបដ្ឋោ, អយំ អធិចិត្តសិក្ខា. យោ តត្ថ ទស្សនដ្ឋោ, អយំ អធិបញ្ញាសិក្ខា.

ឥមា តិស្សោ សិក្ខាយោ អាវជ្ជន្តោ សិក្ខតិ, ជានន្តោ សិក្ខតិ, បស្សន្តោ សិក្ខតិ, បច្ចវេក្ខន្តោ សិក្ខតិ, ចិត្តំ អធិដ្ឋហន្តោ សិក្ខតិ, សទ្ធាយ អធិមុច្ចន្តោ សិក្ខតិ, វីរិយំ បគ្គណ្ហន្តោ សិក្ខតិ, សតិំ ឧបដ្ឋបេន្តោ សិក្ខតិ, ចិត្តំ សមាទហន្តោ សិក្ខតិ, បញ្ញាយ បជានន្តោ សិក្ខតិ, អភិញ្ញេយ្យំ អភិជានន្តោ សិក្ខតិ, បរិញ្ញេយ្យំ បរិជានន្តោ សិក្ខតិ, បហាតព្ពំ បជហន្តោ សិក្ខតិ, សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោន្តោ សិក្ខតិ, ភាវេតព្ពំ ភាវេន្តោ សិក្ខតិ.

បញ្ច សីលានិ – អទិន្នាទានស្ស…បេ… កាមេសុមិច្ឆាចារស្ស… មុសាវាទស្ស… បិសុណាយ វាចាយ… ផរុសាយ វាចាយ… សម្ផប្បលាបស្ស… អភិជ្ឈាយ… ព្យាបាទស្ស… មិច្ឆាទិដ្ឋិយា… ភាវេតព្ពំ ភាវេន្តោ សិក្ខន្តិ.

នេក្ខម្មេន កាមច្ឆន្ទស្ស…បេ… អព្យាបាទេន ព្យាបាទស្ស… អាលោកសញ្ញាយ ថិនមិទ្ធស្ស… អវិក្ខេបេន ឧទ្ធច្ចស្ស… ¶ … ធម្មវវត្ថានេន វិចិកិច្ឆាយ… ញាណេន អវិជ្ជាយ… បាមោជ្ជេន អរតិយា… ភាវេតព្ពំ ភាវេន្តោ សិក្ខតិ.

បឋមេន ឈានេន នីវរណានំ…បេ… ទុតិយេន ឈានេន វិតក្កវិចារានំ… តតិយេន ឈានេន បីតិយា… ចតុត្ថេន ឈានេន សុខទុក្ខានំ… អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិយា រូបសញ្ញាយ បដិឃសញ្ញាយ នានត្តសញ្ញាយ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិយា អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញាយ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិយា វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញាយ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិយា ¶ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញាយ… ភាវេតព្ពំ ភាវេន្តោ សិក្ខតិ.

អនិច្ចានុបស្សនាយ ¶ និច្ចសញ្ញាយ…បេ… ទុក្ខានុបស្សនាយ សុខសញ្ញាយ… អនត្តានុបស្សនាយ អត្តសញ្ញាយ… និព្ពិទានុបស្សនាយ នន្ទិយា… វិរាគានុបស្សនាយ រាគស្ស… និរោធានុបស្សនាយ សមុទយស្ស… បដិនិស្សគ្គានុបស្សនាយ អាទានស្ស… ខយានុបស្សនាយ ¶ ឃនសញ្ញាយ… វយានុបស្សនាយ អាយូហនស្ស… វិបរិណាមានុបស្សនាយ ធុវសញ្ញាយ… អនិមិត្តានុបស្សនាយ និមិត្តស្ស… អប្បណិហិតានុបស្សនាយ បណិធិយា… សុញ្ញតានុបស្សនាយ អភិនិវេសស្ស… អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនាយ សារាគាភិនិវេសស្ស… យថាភូតញាណទស្សនេន សម្មោហាភិនិវេសស្ស… អាទីនវានុបស្សនាយ អាលយាភិនិវេសស្ស… បដិសង្ខានុបស្សនាយ អប្បដិសង្ខាយ… វិវដ្ដនានុបស្សនាយ សញ្ញោគាភិនិវេសស្ស ភាវេតព្ពំ ភាវេន្តោ សិក្ខតិ.

សោតាបត្តិមគ្គេន ទិដ្ឋេកដ្ឋានំ កិលេសានំ…បេ… សកទាគាមិមគ្គេន ឱឡារិកានំ កិលេសានំ… អនាគាមិមគ្គេន អនុសហគតានំ កិលេសានំ… អរហត្តមគ្គេន សព្ពកិលេសានំ បហានំ សីលំ, វេរមណី សីលំ, ចេតនា សីលំ, សំវរោ សីលំ, អវីតិក្កមោ សីលំ. ឯវរូបានិ សីលានិ ចិត្តស្ស អវិប្បដិសារាយ សំវត្តន្តិ, បាមោជ្ជាយ សំវត្តន្តិ, បីតិយា សំវត្តន្តិ, បស្សទ្ធិយា សំវត្តន្តិ, សោមនស្សាយ សំវត្តន្តិ, អាសេវនាយ សំវត្តន្តិ, ភាវនាយ សំវត្តន្តិ, ពហុលីកម្មាយ សំវត្តន្តិ, អលង្ការាយ សំវត្តន្តិ, បរិក្ខារាយ សំវត្តន្តិ, បរិវារាយ សំវត្តន្តិ, បារិបូរិយា សំវត្តន្តិ, ឯកន្តនិព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ¶ ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តន្តិ.

៤២. ឯវរូបានំ សីលានំ សំវរបារិសុទ្ធិ អធិសីលំ. សំវរបារិសុទ្ធិយា ឋិតំ ចិត្តំ អវិក្ខេបំ គច្ឆតិ, អវិក្ខេបបារិសុទ្ធិ អធិចិត្តំ. សំវរបារិសុទ្ធិំ សម្មា បស្សតិ, អវិក្ខេបបារិសុទ្ធិំ សម្មា បស្សតិ. ទស្សនបារិសុទ្ធិ អធិបញ្ញា. យោ តត្ថ សំវរដ្ឋោ, អយំ ¶ អធិសីលសិក្ខា. យោ តត្ថ អវិក្ខេបដ្ឋោ, អយំ អធិចិត្តសិក្ខា. យោ តត្ថ ទស្សនដ្ឋោ, អយំ អធិបញ្ញាសិក្ខា. ឥមា តិស្សោ សិក្ខាយោ អាវជ្ជន្តោ សិក្ខតិ, ជានន្តោ សិក្ខតិ, បស្សន្តោ សិក្ខតិ, បច្ចវេក្ខន្តោ សិក្ខតិ, ចិត្តំ អធិដ្ឋហន្តោ សិក្ខតិ, សទ្ធាយ អធិមុច្ចន្តោ សិក្ខតិ, វីរិយំ បគ្គណ្ហន្តោ សិក្ខតិ, សតិំ ឧបដ្ឋបេន្តោ សិក្ខតិ, ចិត្តំ សមាទហន្តោ សិក្ខតិ, បញ្ញាយ បជានន្តោ សិក្ខតិ, អភិញ្ញេយ្យំ អភិជានន្តោ សិក្ខតិ, បរិញ្ញេយ្យំ បរិជានន្តោ សិក្ខតិ បហាតព្ពំ បជហន្តោ សិក្ខតិ, សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោន្តោ សិក្ខតិ, ភាវេតព្ពំ ¶ ភាវេន្តោ សិក្ខតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សុត្វាន សំវរេ បញ្ញា សីលមយេ ញាណំ’’.

៤៣. កថំ ¶ សំវរិត្វា សមាទហនេ បញ្ញា សមាធិភាវនាមយេ ញាណំ? ឯកោ សមាធិ – ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា. ទ្វេ សមាធី – លោកិយោ សមាធិ, លោកុត្តរោ សមាធិ. តយោ សមាធី – សវិតក្កសវិចារោ ¶ សមាធិ, អវិតក្កវិចារមត្តោ សមាធិ, អវិតក្កអវិចារោ សមាធិ. ចត្តារោ សមាធី – ហានភាគិយោ សមាធិ, ឋិតិភាគិយោ សមាធិ, វិសេសភាគិយោ សមាធិ, និព្ពេធភាគិយោ សមាធិ. បញ្ច សមាធី – បីតិផរណតា, សុខផរណតា, ចេតោផរណតា, អាលោកផរណតា, បច្ចវេក្ខណានិមិត្តំ [បច្ចវេក្ខនានិមិត្តំ (ក.)].

ឆ សមាធី – ពុទ្ធានុស្សតិវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, ធម្មានុស្សតិវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, សង្ឃានុស្សតិវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, សីលានុស្សតិវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, ចាគានុស្សតិវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, ទេវតានុស្សតិវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ. សត្ត សមាធី – សមាធិកុសលតា, សមាធិស្ស សមាបត្តិកុសលតា, សមាធិស្ស ឋិតិកុសលតា, សមាធិស្ស វុដ្ឋានកុសលតា ¶ , សមាធិស្ស កល្លតាកុសលតា [កល្លិតកុសលតា (ស្យា. ក.)], សមាធិស្ស គោចរកុសលតា, សមាធិស្ស អភិនីហារកុសលតា. អដ្ឋ សមាធី – បថវីកសិណវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, អាបោកសិណវសេន…បេ… តេជោកសិណវសេន… វាយោកសិណវសេន… នីលកសិណវសេន… បីតកសិណវសេន… លោហិតកសិណវសេន… ឱទាតកសិណវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ. នវ សមាធី – រូបាវចរោ សមាធិ អត្ថិ ហីនោ, អត្ថិ មជ្ឈោមោ, អត្ថិ បណីតោ; អរូបាវចរោ សមាធិ អត្ថិ ហីនោ, អត្ថិ មជ្ឈោមោ, អត្ថិ បណីតោ; សុញ្ញតោ សមាធិ, អនិមិត្តោ សមាធិ, អប្បណិហិតោ ¶ សមាធិ. ទស សមាធី – ឧទ្ធុមាតកសញ្ញាវសេន ចិត្តស្ស ¶ ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, វិនីលកសញ្ញាវសេន…បេ… វិបុព្ពកសញ្ញាវសេន… វិច្ឆិទ្ទកសញ្ញាវសេន… វិក្ខាយិតកសញ្ញាវសេន… វិក្ខិត្តកសញ្ញាវសេន… ហតវិក្ខិត្តកសញ្ញាវសេន… លោហិតកសញ្ញាវសេន… បុឡវកសញ្ញាវសេន [បុឡុវក សញ្ញាវសេន (ក.)] … អដ្ឋិកសញ្ញាវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ. ឥមេ បញ្ចបញ្ញាស សមាធិ.

៤៤. អបិ ច, បញ្ចវីសតិ សមាធិស្ស សមាធិដ្ឋា – បរិគ្គហដ្ឋេន សមាធិ, បរិវារដ្ឋេន សមាធិ, បរិបូរដ្ឋេន សមាធិ, ឯកគ្គដ្ឋេន សមាធិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិ, អវិសារដ្ឋេន សមាធិ, អនាវិលដ្ឋេន សមាធិ, អនិញ្ជនដ្ឋេន សមាធិ, វិមុត្តដ្ឋេន សមាធិ, ឯកត្តុបដ្ឋានវសេន ចិត្តស្ស ឋិតត្តា សមាធិ, សមំ ឯសតីតិ សមាធិ, វិសមំ នេសតីតិ សមាធិ, សមំ ឯសិតត្តា សមាធិ, វិសមំ ¶ នេសិតត្តា សមាធិ, សមំ អាទិយតីតិ សមាធិ, វិសមំ នាទិយតីតិ សមាធិ, សមំ អាទិន្នត្តា សមាធិ, វិសមំ អនាទិន្នត្តា សមាធិ, សមំ បដិបជ្ជតីតិ សមាធិ, វិសមំ នប្បដិបជ្ជតីតិ សមាធិ, សមំ បដិបន្នត្តា សមាធិ, វិសមំ នប្បដិបន្នត្តា សមាធិ, សមំ ឈាយតីតិ សមាធិ, វិសមំ ឈាបេតីតិ សមាធិ, សមំ ឈាតត្តា សមាធិ, វិសមំ ឈាបិតត្តា សមាធិ, សមោ ច ហិតោ ច សុខោ ចាតិ សមាធិ. ឥមេ បញ្ចវីសតិ សមាធិស្ស សមាធិដ្ឋា. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សំវរិត្វា សមាទហនេ បញ្ញា សមាធិភាវនាមយេ ¶ ញាណំ’’.

សមាធិភាវនាមយញាណនិទ្ទេសោ តតិយោ.

៤៥. កថំ ¶ បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ? អវិជ្ជា សង្ខារានំ ឧប្បាទដ្ឋិតិ ច បវត្តដ្ឋិតិ ច និមិត្តដ្ឋិតិ ច អាយូហនដ្ឋិតិ ច សញ្ញោគដ្ឋិតិ ច បលិពោធដ្ឋិតិ ច សមុទយដ្ឋិតិ ច ហេតុដ្ឋិតិ ច បច្ចយដ្ឋិតិ ច. ឥមេហិ នវហាការេហិ អវិជ្ជា បច្ចយោ, សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា. ឧភោបេតេ ធម្មា បច្ចយសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ អវិជ្ជា សង្ខារានំ ឧប្បាទដ្ឋិតិ ច បវត្តដ្ឋិតិ ច និមិត្តដ្ឋិតិ ច អាយូហនដ្ឋិតិ ច សញ្ញោគដ្ឋិតិ ច បលិពោធដ្ឋិតិ ច សមុទយដ្ឋិតិ ច ហេតុដ្ឋិតិ ¶ ច បច្ចយដ្ឋិតិ ច. ឥមេហិ នវហាការេហិ អវិជ្ជា បច្ចយោ, សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា. ឧភោបេតេ ធម្មា បច្ចយសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ.

សង្ខារា វិញ្ញាណស្ស…បេ… វិញ្ញាណំ នាមរូបស្ស… នាមរូបំ សឡាយតនស្ស… សឡាយតនំ ផស្សស្ស… ផស្សោ វេទនាយ… វេទនា តណ្ហាយ… តណ្ហា ឧបាទានស្ស… ឧបាទានំ ភវស្ស… ភវោ ជាតិយា… ជាតិ ជរាមរណស្ស ឧប្បាទដ្ឋិតិ ច បវត្តដ្ឋិតិ ច និមិត្តដ្ឋិតិ ច អាយូហនដ្ឋិតិ ច សញ្ញោគដ្ឋិតិ ច បលិពោធដ្ឋិតិ ច សមុទយដ្ឋិតិ ច ហេតុដ្ឋិតិ ច បច្ចយដ្ឋិតិ ច. ឥមេហិ នវហាការេហិ ជាតិ បច្ចយោ, ជរាមរណំ បច្ចយសមុប្បន្នំ. ឧភោបេតេ ¶ ធម្មា បច្ចយសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ជាតិ ជរាមរណស្ស ឧប្បាទដ្ឋិតិ ច បវត្តដ្ឋិតិ ច និមិត្តដ្ឋិតិ ច អាយូហនដ្ឋិតិ ¶ ច សញ្ញោគដ្ឋិតិ ច បលិពោធដ្ឋិតិ ច សមុទយដ្ឋិតិ ច ហេតុដ្ឋិតិ ច បច្ចយដ្ឋិតិ ច. ឥមេហិ នវហាការេហិ ជាតិ បច្ចយោ, ជរាមរណំ បច្ចយសមុប្បន្នំ. ឧភោបេតេ ធម្មា បច្ចយសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ.

៤៦. អវិជ្ជា ហេតុ, សង្ខារា ហេតុសមុប្បន្នា. ឧភោបេតេ ធម្មា ហេតុសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ ¶ អទ្ធានំ អវិជ្ជា ហេតុ, សង្ខារា ហេតុសមុប្បន្នា. ឧភោបេតេ ធម្មា ហេតុសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ.

សង្ខារា ហេតុ, វិញ្ញាណំ ហេតុសមុប្បន្នំ…បេ… វិញ្ញាណំ ហេតុ, នាមរូបំ ហេតុសមុប្បន្នំ… នាមរូបំ ហេតុ, សឡាយតនំ ហេតុសមុប្បន្នំ… សឡាយតនំ ហេតុ, ផស្សោ ហេតុសមុប្បន្នោ… ផស្សោ ហេតុ, វេទនា ហេតុសមុប្បន្នា… វេទនា ហេតុ, តណ្ហា ហេតុសមុប្បន្នា… តណ្ហា ហេតុ, ឧបាទានំ ហេតុសមុប្បន្នំ… ឧបាទានំ ហេតុ, ភវោ ហេតុសមុប្បន្នោ… ភវោ ហេតុ, ជាតិ ហេតុសមុប្បន្នា… ជាតិ ហេតុ, ជរាមរណំ ហេតុសមុប្បន្នំ. ឧភោបេតេ ធម្មា ហេតុសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ជាតិ ហេតុ, ជរាមរណំ ¶ ហេតុសមុប្បន្នំ. ឧភោបេតេ ធម្មា ហេតុសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ.

អវិជ្ជា បដិច្ចា, សង្ខារា បដិច្ចសមុប្បន្នា. ឧភោបេតេ ធម្មា បដិច្ចសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ អវិជ្ជា ¶ បដិច្ចា, សង្ខារា បដិច្ចសមុប្បន្នា. ឧភោបេតេ ធម្មា បដិច្ចសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ.

សង្ខារា បដិច្ចា, វិញ្ញាណំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ…បេ… វិញ្ញាណំ បដិច្ចា, នាមរូបំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ… នាមរូបំ បដិច្ចា, សឡាយតនំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ… សឡាយតនំ បដិច្ចា, ផស្សោ បដិច្ចសមុប្បន្នោ… ផស្សោ បដិច្ចា, វេទនា បដិច្ចសមុប្បន្នា… វេទនា បដិច្ចា, តណ្ហា បដិច្ចសមុប្បន្នា… តណ្ហា បដិច្ចា, ឧបាទានំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ… ឧបាទានំ បដិច្ចា, ភវោ បដិច្ចសមុប្បន្នោ… ភវោ បដិច្ចា, ជាតិ បដិច្ចសមុប្បន្នា… ជាតិ បដិច្ចា, ជរាមរណំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ. ឧភោបេតេ ធម្មា បដិច្ចសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ជាតិ បដិច្ចា, ជរាមរណំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ. ឧភោបេតេ ធម្មា បដិច្ចសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ.

អវិជ្ជា ¶ បច្ចយោ, សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា. ឧភោបេតេ ធម្មា បច្ចយសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ¶ ធម្មដ្ឋិតិញាណំ ¶ . អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ អវិជ្ជា បច្ចយោ, សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា. ឧភោបេតេ ធម្មា បច្ចយសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ.

សង្ខារា បច្ចយា, វិញ្ញាណំ បច្ចយសមុប្បន្នំ…បេ… វិញ្ញាណំ បច្ចយោ, នាមរូបំ បច្ចយសមុប្បន្នំ… នាមរូបំ បច្ចយោ, សឡាយតនំ បច្ចយសមុប្បន្នំ… សឡាយតនំ បច្ចយោ, ផស្សោ បច្ចយសមុប្បន្នោ… ផស្សោ បច្ចយោ, វេទនា បច្ចយសមុប្បន្នា… វេទនា បច្ចយោ, តណ្ហា បច្ចយសមុប្បន្នា… តណ្ហា បច្ចយោ, ឧបាទានំ បច្ចយសមុប្បន្នំ… ឧបាទានំ បច្ចយោ, ភវោ បច្ចយសមុប្បន្នោ… ភវោ បច្ចយោ, ជាតិ បច្ចយសមុប្បន្នា… ជាតិ បច្ចយោ, ជរាមរណំ បច្ចយសមុប្បន្នំ. ឧភោបេតេ ធម្មា បច្ចយសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ជាតិ បច្ចយោ, ជរាមរណំ បច្ចយសមុប្បន្នំ. ឧភោបេតេ ធម្មា បច្ចយសមុប្បន្នាតិ – បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ.

៤៧. បុរិមកម្មភវស្មិំ មោហោ អវិជ្ជា, អាយូហនា សង្ខារា, និកន្តិ តណ្ហា, ឧបគមនំ ឧបាទានំ, ចេតនា ភវោ. ឥមេ បញ្ច ធម្មា បុរិមកម្មភវស្មិំ ឥធ បដិសន្ធិយា បច្ចយា. ឥធ បដិសន្ធិ វិញ្ញាណំ, ឱក្កន្តិ នាមរូបំ, បសាទោ អាយតនំ, ផុដ្ឋោ ផស្សោ, វេទយិតំ វេទនា. ឥមេ បញ្ច ធម្មា ឥធុបបត្តិភវស្មិំ បុរេកតស្ស កម្មស្ស បច្ចយា. ឥធ បរិបក្កត្តា អាយតនានំ ¶ មោហោ អវិជ្ជា, អាយូហនា សង្ខារា, និកន្តិ តណ្ហា ឧបគមនំ ឧបាទានំ, ចេតនា ¶ ភវោ. ឥមេ បញ្ច ធម្មា ឥធ កម្មភវស្មិំ អាយតិំ បដិសន្ធិយា បច្ចយា. អាយតិំ បដិសន្ធិ វិញ្ញាណំ, ឱក្កន្តិ នាមរូបំ, បសាទោ អាយតនំ, ផុដ្ឋោ ផស្សោ, វេទយិតំ វេទនា. ឥមេ បញ្ច ធម្មា អាយតិំ ឧបបត្តិភវស្មិំ ឥធ កតស្ស កម្មស្ស បច្ចយា. ឥតិមេ ចតុសង្ខេបេ តយោ អទ្ធេ តិសន្ធិំ វីសតិយា អាការេហិ បដិច្ចសមុប្បាទំ ជានាតិ បស្សតិ អញ្ញាតិ បដិវិជ្ឈតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណំ’’.

ធម្មដ្ឋិតិញាណនិទ្ទេសោ ចតុត្ថោ.

៤៨. កថំ ¶ ¶ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ ធម្មានំ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ?

យំ កិញ្ចិ រូបំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ សន្តិកេ វា, សព្ពំ រូបំ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ ឯកំ សម្មសនំ, ទុក្ខតោ វវត្ថេតិ ឯកំ សម្មសនំ, អនត្តតោ វវត្ថេតិ ឯកំ សម្មសនំ.

យា កាចិ វេទនា…បេ… យា កាចិ សញ្ញា… យេ កេចិ សង្ខារា… យំ កិញ្ចិ វិញ្ញាណំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ សន្តិកេ វា, សព្ពំ វិញ្ញាណំ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ ឯកំ សម្មសនំ, ទុក្ខតោ វវត្ថេតិ ឯកំ សម្មសនំ, អនត្តតោ វវត្ថេតិ ឯកំ ¶ សម្មសនំ.

ចក្ខុំ…បេ… ជរាមរណំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ ឯកំ សម្មសនំ, ទុក្ខតោ វវត្ថេតិ ឯកំ សម្មសនំ, អនត្តតោ វវត្ថេតិ ឯកំ សម្មសនំ.

រូបំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អនិច្ចំ ខយដ្ឋេន, ទុក្ខំ ភយដ្ឋេន អនត្តា អសារកដ្ឋេនាតិ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ. វេទនា…បេ… សញ្ញា…បេ… សង្ខារា…បេ… វិញ្ញាណំ…បេ… ចក្ខុ…បេ… ជរាមរណំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អនិច្ចំ ខយដ្ឋេន, ទុក្ខំ ភយដ្ឋេន, អនត្តា អសារកដ្ឋេនាតិ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ.

រូបំ ¶ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អនិច្ចំ សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ ខយធម្មំ វយធម្មំ វិរាគធម្មំ និរោធធម្មន្តិ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ. វេទនា…បេ… សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ… ចក្ខុ…បេ… ជរាមរណំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អនិច្ចំ សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ ខយធម្មំ វយធម្មំ វិរាគធម្មំ និរោធធម្មន្តិ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ.

ជាតិបច្ចយា ¶ ជរាមរណំ, អសតិ ជាតិយា នត្ថិ ជរាមរណន្តិ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ, អសតិ ¶ ជាតិយា នត្ថិ ជរាមរណន្តិ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ¶ ញាណំ. ភវបច្ចយា ជាតិ, អសតិ…បេ… ឧបាទានបច្ចយា ភវោ, អសតិ…បេ… តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទានំ, អសតិ…បេ… វេទនាបច្ចយា តណ្ហា, អសតិ…បេ… ផស្សបច្ចយា វេទនា, អសតិ…បេ… សឡាយតនបច្ចយា ផស្សោ, អសតិ…បេ… នាមរូបបច្ចយា សឡាយតនំ, អសតិ…បេ… វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបំ, អសតិ…បេ… សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណំ, អសតិ…បេ… អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, អសតិ អវិជ្ជាយ នត្ថិ សង្ខារាតិ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ… អនាគតម្បិ អទ្ធានំ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, អសតិ អវិជ្ជាយ នត្ថិ សង្ខារាតិ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ ធម្មានំ សង្ខិបិត្វា វវត្ថានេ បញ្ញា សម្មសនេ ញាណំ’’.

៤៩. កថំ បច្ចុប្បន្នានំ ធម្មានំ វិបរិណាមានុបស្សនេ បញ្ញា ឧទយព្ពយានុបស្សនេ ញាណំ? ជាតំ រូបំ បច្ចុប្បន្នំ, តស្ស និព្ពត្តិលក្ខណំ ឧទយោ, វិបរិណាមលក្ខណំ វយោ, អនុបស្សនា ញាណំ. ជាតា វេទនា…បេ… ជាតា សញ្ញា… ជាតា សង្ខារា… ជាតំ វិញ្ញាណំ… ជាតំ ចក្ខុ…បេ… ជាតោ ភវោ បច្ចុប្បន្នោ, តស្ស និព្ពត្តិលក្ខណំ ឧទយោ, វិបរិណាមលក្ខណំ វយោ, អនុបស្សនា ញាណំ.

៥០. បញ្ចន្នំ ¶ ខន្ធានំ ឧទយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ ¶ បស្សតិ? បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ ឧទយំ បស្សន្តោ បញ្ចវីសតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ បញ្ចវីសតិ លក្ខណានិ បស្សតិ ¶ ; ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ បញ្ញាស លក្ខណានិ បស្សតិ.

រូបក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ? វេទនាក្ខន្ធស្ស…បេ… សញ្ញាក្ខន្ធស្ស…បេ… សង្ខារក្ខន្ធស្ស…បេ… វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ឧទយំ ¶ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ? រូបក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សន្តោ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ; ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ ទស លក្ខណានិ បស្សតិ. វេទនាក្ខន្ធស្ស…បេ… សញ្ញាក្ខន្ធស្ស… សង្ខារក្ខន្ធស្ស… វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សន្តោ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ; ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ ទស លក្ខណានិ បស្សតិ.

រូបក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សន្តោ កតមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ? អវិជ្ជាសមុទយា រូបសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន រូបក្ខន្ធស្ស ¶ ឧទយំ បស្សតិ. តណ្ហាសមុទយា រូបសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន រូបក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. កម្មសមុទយា រូបសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន រូបក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. អាហារសមុទយា រូបសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន រូបក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. និព្ពត្តិលក្ខណំ បស្សន្តោបិ រូបក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. រូបក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ.

វយំ ¶ បស្សន្តោ កតមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ? អវិជ្ជានិរោធា រូបនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន រូបក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. តណ្ហានិរោធា រូបនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន រូបក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. កម្មនិរោធា រូបនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន រូបក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. អាហារនិរោធា រូបនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន រូបក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ ¶ . វិបរិណាមលក្ខណំ បស្សន្តោបិ រូបក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. រូបក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ. ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ ឥមានិ ទស លក្ខណានិ បស្សតិ.

វេទនាក្ខន្ធស្ស ¶ ឧទយំ បស្សន្តោ កតមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ? អវិជ្ជាសមុទយា វេទនាសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វេទនាក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. តណ្ហាសមុទយា វេទនាសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វេទនាក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. កម្មសមុទយា វេទនាសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វេទនាក្ខន្ធស្ស ឧទយំ ¶ បស្សតិ. ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វេទនាក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. និព្ពត្តិលក្ខណំ បស្សន្តោបិ វេទនាក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. វេទនាក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ.

វយំ បស្សន្តោ កតមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ? អវិជ្ជានិរោធា វេទនានិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វេទនាក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. តណ្ហានិរោធា វេទនានិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វេទនាក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. កម្មនិរោធា វេទនានិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វេទនាក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. ផស្សនិរោធា វេទនានិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វេទនាក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. វិបរិណាមលក្ខណំ បស្សន្តោបិ វេទនាក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. វេទនាក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ. ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ ឥមានិ ទស លក្ខណានិ បស្សតិ.

សញ្ញាក្ខន្ធស្ស…បេ… សង្ខារក្ខន្ធស្ស…បេ… វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សន្តោ កតមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ? អវិជ្ជាសមុទយា វិញ្ញាណសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. តណ្ហាសមុទយា វិញ្ញាណសមុទយោតិបច្ចយសមុទយដ្ឋេន វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. កម្មសមុទយា វិញ្ញាណសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. នាមរូបសមុទយា វិញ្ញាណសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ¶ ¶ ឧទយំ បស្សតិ. និព្ពត្តិលក្ខណំ បស្សន្តោបិ វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សតិ. វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ឧទយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ.

វយំ បស្សន្តោ កតមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ? អវិជ្ជានិរោធា វិញ្ញាណនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. តណ្ហានិរោធា វិញ្ញាណនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. កម្មនិរោធា វិញ្ញាណនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. នាមរូបនិរោធា វិញ្ញាណនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សតិ. វិបរិណាមលក្ខណំ បស្សន្តោបិ វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស ¶ វយំ បស្សតិ. វិញ្ញាណក្ខន្ធស្ស វយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ច លក្ខណានិ បស្សតិ. ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ ឥមានិ ទស លក្ខណានិ បស្សតិ.

បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ ឧទយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ចវីសតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ចវីសតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ញាស លក្ខណានិ បស្សតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បច្ចុប្បន្នានំ ធម្មានំ វិបរិណាមានុបស្សនេ បញ្ញា ឧទយព្ពយានុបស្សនេ ញាណំ’’. រូបក្ខន្ធោ [រូបក្ខន្ធា (ស្យា.)] អាហារសមុទយោ ¶ . វេទនា, សញ្ញា, សង្ខារា – តយោ [សង្ខារាតិ សេសា (ស្យា.)] ខន្ធា ផស្សសមុទយា. វិញ្ញាណក្ខន្ធោ នាមរូបសមុទយោ.

៥១. កថំ ¶ អារម្មណំ បដិសង្ខា ភង្គានុបស្សនេ បញ្ញា វិបស្សនេ ញាណំ? រូបារម្មណតា ចិត្តំ ឧប្បជ្ជិត្វា ភិជ្ជតិ. តំ អារម្មណំ បដិសង្ខា តស្ស ចិត្តស្ស ភង្គំ អនុបស្សតិ. អនុបស្សតីតិ, កថំ អនុបស្សតិ? អនិច្ចតោ អនុបស្សតិ, នោ និច្ចតោ. ទុក្ខតោ អនុបស្សតិ, នោ សុខតោ. អនត្តតោ ¶ អនុបស្សតិ, នោ អត្តតោ. និព្ពិន្ទតិ, នោ នន្ទតិ, វិរជ្ជតិ, នោ រជ្ជតិ. និរោធេតិ, នោ សមុទេតិ. បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ.

៥២. អនិច្ចតោ អនុបស្សន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ. ទុក្ខតោ អនុបស្សន្តោ សុខសញ្ញំ បជហតិ. អនត្តតោ អនុបស្សន្តោ អត្តសញ្ញំ បជហតិ. និព្ពិន្ទន្តោ នន្ទិំ បជហតិ. វិរជ្ជន្តោ រាគំ បជហតិ. និរោធេន្តោ សមុទយំ បជហតិ. បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ.

វេទនារម្មណតា…បេ… សញ្ញារម្មណតា… សង្ខារារម្មណតា… វិញ្ញាណារម្មណតា… ចក្ខុ…បេ… ជរាមរណារម្មណតា ចិត្តំ ឧប្បជ្ជិត្វា ភិជ្ជតិ. តំ អារម្មណំ បដិសង្ខា តស្ស ចិត្តស្ស ភង្គំ អនុបស្សតិ. អនុបស្សតីតិ, កថំ អនុបស្សតិ? អនិច្ចតោ អនុបស្សតិ, នោ និច្ចតោ. ទុក្ខតោ អនុបស្សតិ, នោ ¶ សុខតោ. អនត្តតោ អនុបស្សតិ, នោ អត្តតោ. និព្ពិន្ទតិ, នោ នន្ទតិ. វិរជ្ជតិ, នោ រជ្ជតិ. និរោធេតិ, នោ សមុទេតិ. បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ.

អនិច្ចតោ អនុបស្សន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ. ទុក្ខតោ អនុបស្សន្តោ ¶ សុខសញ្ញំ បជហតិ. អនត្តតោ អនុបស្សន្តោ អត្តសញ្ញំ បជហតិ. និព្ពិន្ទន្តោ នន្ទិំ បជហតិ. វិរជ្ជន្តោ រាគំ បជហតិ. និរោធេន្តោ សមុទយំ បជហតិ. បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ.

វត្ថុសង្កមនា ចេវ, បញ្ញាយ ច វិវដ្ដនា;

អាវជ្ជនា ពលញ្ចេវ, បដិសង្ខា វិបស្សនា.

អារម្មណអន្វយេន ¶ , ឧភោ ឯកវវត្ថនា [ឯកវវត្ថានា (ក.)];

និរោធេ អធិមុត្តតា, វយលក្ខណវិបស្សនា.

អារម្មណញ្ច បដិសង្ខា, ភង្គញ្ច អនុបស្សតិ;

សុញ្ញតោ ច ឧបដ្ឋានំ, អធិបញ្ញា វិបស្សនា.

កុសលោ តីសុ អនុបស្សនាសុ, ចតស្សោ ច [ចតូសុ ច (ស្យា.)] វិបស្សនាសុ;

តយោ ឧបដ្ឋានេ កុសលតា, នានាទិដ្ឋីសុ ន កម្បតីតិ.

តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អារម្មណំ បដិសង្ខា ភង្គានុបស្សនេ បញ្ញា វិបស្សនេ ញាណំ’’.

ភង្គានុបស្សនាញាណនិទ្ទេសោ សត្តមោ.

៥៣. កថំ ¶ ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ? ឧប្បាទោ ភយន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ. បវត្តំ ភយន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ. និមិត្តំ ភយន្តិ…បេ… អាយូហនា ភយន្តិ…បេ… បដិសន្ធិ ភយន្តិ… គតិ ភយន្តិ… និព្ពត្តិ ភយន្តិ… ឧបបត្តិ ភយន្តិ… ជាតិ ភយន្តិ… ជរា ភយន្តិ… ព្យាធិ ភយន្តិ ¶ … មរណំ ភយន្តិ… សោកោ ភយន្តិ… បរិទេវោ ភយន្តិ… ឧបាយាសោ ភយន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ.

អនុប្បាទោ ¶ ខេមន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ. អប្បវត្តំ ខេមន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ…បេ… អនុបាយាសោ ខេមន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ.

ឧប្បាទោ ភយំ, អនុប្បាទោ ខេមន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ. បវត្តំ ភយំ, អប្បវត្តំ ខេមន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ ភយំ, អនុបាយាសោ ខេមន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ.

ឧប្បាទោ ¶ ទុក្ខន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ. បវត្តំ ទុក្ខន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ ទុក្ខន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ.

អនុប្បាទោ សុខន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ. អប្បវត្តំ សុខន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ…បេ… អនុបាយាសោ សុខន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ.

ឧប្បាទោ ទុក្ខំ, អនុប្បាទោ សុខន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ. បវត្តំ ទុក្ខំ, អប្បវត្តំ សុខន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ ទុក្ខំ, អនុបាយាសោ សុខន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ.

ឧប្បាទោ សាមិសន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ. បវត្តំ សាមិសន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ សាមិសន្តិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ.

អនុប្បាទោ និរាមិសន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ. អប្បវត្តំ និរាមិសន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ…បេ… អនុបាយាសោ និរាមិសន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ.

ឧប្បាទោ សាមិសំ, អនុប្បាទោ និរាមិសន្តិ – សន្តិបទេ ¶ ញាណំ. បវត្តំ សាមិសំ, អប្បវត្តំ និរាមិសន្តិ – សន្តិបទេ ¶ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ សាមិសំ, អនុបាយាសោ និរាមិសន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ.

ឧប្បាទោ សង្ខារាតិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ. បវត្តំ សង្ខារាតិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ សង្ខារាតិ – ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ.

អនុប្បាទោ និព្ពានន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ. អប្បវត្តំ និព្ពានន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ…បេ… អនុបាយាសោ និព្ពានន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ.

ឧប្បាទោ ¶ សង្ខារា, អនុប្បាទោ និព្ពានន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ. បវត្តំ សង្ខារា, អប្បវត្តំ និព្ពានន្តិ ¶ – សន្តិបទេ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ សង្ខារា, អនុបាយាសោ និព្ពានន្តិ – សន្តិបទេ ញាណំ.

ឧប្បាទញ្ច បវត្តញ្ច, និមិត្តំ ទុក្ខន្តិ បស្សតិ;

អាយូហនំ បដិសន្ធិំ, ញាណំ អាទីនវេ ឥទំ.

អនុប្បាទំ អប្បវត្តំ, អនិមិត្តំ សុខន្តិ ច;

អនាយូហនំ អប្បដិសន្ធិំ, ញាណំ សន្តិបទេ ឥទំ.

ឥទំ អាទីនវេ ញាណំ, បញ្ចឋានេសុ ជាយតិ;

បញ្ចឋានេ សន្តិបទេ, ទស ញាណេ បជានាតិ;

ទ្វិន្នំ ញាណានំ កុសលតា, នានាទិដ្ឋីសុ ន កម្បតីតិ.

តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា អាទីនវេ ញាណំ’’.

៥៤. កថំ ¶ មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា [មុច្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា (ក.)] បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ? ឧប្បាទំ មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា [ឧប្បាទមុញ្ចិតុកម្យតា… (ស្យា.)] បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ, បវត្តំ មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ, និមិត្តំ មុញ្ចិតុកម្យតា…បេ… អាយូហនំ មុញ្ចិតុកម្យតា… បដិសន្ធិំ មុញ្ចិតុកម្យតា… គតិំ មុញ្ចិតុកម្យតា… និព្ពត្តិំ មុញ្ចិតុកម្យតា… ឧបបត្តិំ មុញ្ចិតុកម្យតា… ជាតិំ មុញ្ចិតុកម្យតា… ជរំ មុញ្ចិតុកម្យតា… ព្យាធិំ មុញ្ចិតុកម្យតា… មរណំ មុញ្ចិតុកម្យតា… សោកំ មុញ្ចិតុកម្យតា… បរិទេវំ មុញ្ចិតុកម្យតា…បេ… ឧបាយាសំ មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ.

ឧប្បាទោ ¶ ទុក្ខន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា ¶ បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. បវត្តំ ទុក្ខន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ ទុក្ខន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ.

ឧប្បាទោ ¶ ភយន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. បវត្តំ ភយន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ ភយន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ.

ឧប្បាទោ ¶ សាមិសន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. បវត្តំ សាមិសន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ សាមិសន្តិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ.

ឧប្បាទោ សង្ខារាតិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. បវត្តំ សង្ខារាតិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ…បេ… ឧបាយាសោ សង្ខារាតិ – មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ.

ឧប្បាទោ សង្ខារា, តេ សង្ខារេ អជ្ឈុបេក្ខតីតិ – សង្ខារុបេក្ខា. យេ ច សង្ខារា យា ច ឧបេក្ខា ឧភោបេតេ សង្ខារា, តេ សង្ខារេ អជ្ឈុបេក្ខតីតិ – សង្ខារុបេក្ខា. បវត្តំ សង្ខារា…បេ… និមិត្តំ សង្ខារា… អាយូហនា សង្ខារា… បដិសន្ធិ សង្ខារា… គតិ សង្ខារា… និព្ពត្តិ សង្ខារា… ឧបបត្តិ សង្ខារា… ជាតិ សង្ខារា… ជរា សង្ខារា… ព្យាធិ សង្ខារា… មរណំ សង្ខារា… សោកោ សង្ខារា… បរិទេវោ សង្ខារា…បេ… ឧបាយាសោ សង្ខារា, តេ សង្ខារេ អជ្ឈុបេក្ខតីតិ – សង្ខារុបេក្ខា. យេ ច សង្ខារា យា ច ឧបេក្ខា ឧភោបេតេ សង្ខារា, តេ សង្ខារេ អជ្ឈុបេក្ខតីតិ – សង្ខារុបេក្ខា.

៥៥. កតិហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ? អដ្ឋហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ. បុថុជ្ជនស្ស ¶ កតិហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ? សេក្ខស្ស កតិហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ? វីតរាគស្ស កតិហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ? បុថុជ្ជនស្ស ¶ ទ្វីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ. សេក្ខស្ស តីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ¶ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ. វីតរាគស្ស តីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ.

បុថុជ្ជនស្ស ¶ កតមេហិ ទ្វីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ? បុថុជ្ជនោ សង្ខារុបេក្ខំ អភិនន្ទតិ វា វិបស្សតិ វា. បុថុជ្ជនស្ស ឥមេហិ ទ្វីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ. សេក្ខស្ស កតមេហិ តីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ? សេក្ខោ សង្ខារុបេក្ខំ អភិនន្ទតិ វា វិបស្សតិ វា បដិសង្ខាយ វា ផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជតិ. សេក្ខស្ស ឥមេហិ តីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ. វីតរាគស្ស កតមេហិ តីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ? វីតរាគោ សង្ខារុបេក្ខំ វិបស្សតិ វា បដិសង្ខាយ វា ផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជតិ, តទជ្ឈុបេក្ខិត្វា សុញ្ញតវិហារេន វា អនិមិត្តវិហារេន វា អប្បណិហិតវិហារេន វា វិហរតិ. វីតរាគស្ស ឥមេហិ តីហាការេហិ សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ហោតិ.

៥៦. កថំ ¶ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ឯកត្តំ ហោតិ? បុថុជ្ជនស្ស សង្ខារុបេក្ខំ អភិនន្ទតោ ចិត្តំ កិលិស្សតិ, ភាវនាយ បរិបន្ថោ ហោតិ, បដិវេធស្ស អន្តរាយោ ហោតិ, អាយតិំ បដិសន្ធិយា បច្ចយោ ហោតិ. សេក្ខស្សបិ សង្ខារុបេក្ខំ អភិនន្ទតោ ចិត្តំ កិលិស្សតិ, ភាវនាយ បរិបន្ថោ ហោតិ, ឧត្តរិបដិវេធស្ស អន្តរាយោ ហោតិ, អាយតិំ បដិសន្ធិយា បច្ចយោ ហោតិ. ឯវំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ឯកត្តំ ហោតិ អភិនន្ទដ្ឋេន.

កថំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ឯកត្តំ ហោតិ? បុថុជ្ជនោ សង្ខារុបេក្ខំ អនិច្ចតោបិ ទុក្ខតោបិ អនត្តតោបិ វិបស្សតិ. សេក្ខោបិ សង្ខារុបេក្ខំ អនិច្ចតោបិ ទុក្ខតោបិ អនត្តតោបិ វិបស្សតិ. វីតរាគោបិ សង្ខារុបេក្ខំ ¶ អនិច្ចតោបិ ទុក្ខតោបិ អនត្តតោបិ វិបស្សតិ. ឯវំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ ឯកត្តំ ហោតិ អនុបស្សនដ្ឋេន.

កថំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ? បុថុជ្ជនស្ស សង្ខារុបេក្ខា កុសលា ហោតិ. សេក្ខស្សបិ សង្ខារុបេក្ខា កុសលា ហោតិ. វីតរាគស្ស សង្ខារុបេក្ខា ¶ អព្យាកតា ហោតិ. ឯវំ បុថុជ្ជនស្ស ច ¶ សេក្ខស្ស ¶ ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ កុសលាព្យាកតដ្ឋេន.

កថំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ? បុថុជ្ជនស្ស សង្ខារុបេក្ខា កិញ្ចិកាលេ សុវិទិតា ហោតិ, កិញ្ចិកាលេ ន សុវិទិតា ហោតិ. សេក្ខស្សបិ សង្ខារុបេក្ខា កិញ្ចិកាលេ សុវិទិតា ហោតិ, កិញ្ចិកាលេ ន សុវិទិតា ហោតិ. វីតរាគស្ស សង្ខារុបេក្ខា អច្ចន្តំ សុវិទិតា ហោតិ. ឯវំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ វិទិតដ្ឋេន ច អវិទិតដ្ឋេន ច.

កថំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ? បុថុជ្ជនោ សង្ខារុបេក្ខំ អតិត្តត្តា វិបស្សតិ. សេក្ខោបិ សង្ខារុបេក្ខំ អតិត្តត្តា វិបស្សតិ. វីតរាគោ សង្ខារុបេក្ខំ តិត្តត្តា វិបស្សតិ. ឯវំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ តិត្តដ្ឋេន ច អតិត្តដ្ឋេន ច.

កថំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ? បុថុជ្ជនោ សង្ខារុបេក្ខំ តិណ្ណំ សំយោជនានំ បហានាយ សោតាបត្តិមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ វិបស្សតិ. សេក្ខោ សង្ខារុបេក្ខំ តិណ្ណំ សញ្ញោជនានំ បហីនត្តា ឧត្តរិបដិលាភត្ថាយ វិបស្សតិ. វីតរាគោ សង្ខារុបេក្ខំ សព្ពកិលេសានំ ¶ បហីនត្តា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារត្ថាយ វិបស្សតិ. ឯវំ បុថុជ្ជនស្ស ច សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ បហីនដ្ឋេន ច អប្បហីនដ្ឋេន ច.

កថំ ¶ សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ? សេក្ខោ សង្ខារុបេក្ខំ អភិនន្ទតិ វា វិបស្សតិ វា បដិសង្ខាយ វា ផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជតិ. វីតរាគោ សង្ខារុបេក្ខំ វិបស្សតិ វា បដិសង្ខាយ វា ផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជតិ, តទជ្ឈុបេក្ខិត្វា សុញ្ញតវិហារេន វា អនិមិត្តវិហារេន វា អប្បណិហិតវិហារេន វា វិហរតិ. ឯវំ សេក្ខស្ស ច វីតរាគស្ស ច សង្ខារុបេក្ខាយ ចិត្តស្ស អភិនីហារោ នានត្តំ ហោតិ វិហារសមាបត្តដ្ឋេន.

៥៧. កតិ ¶ ¶ សង្ខារុបេក្ខា សមថវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ? កតិ សង្ខារុបេក្ខា វិបស្សនាវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ? អដ្ឋ សង្ខារុបេក្ខា សមថវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ. ទស សង្ខារុបេក្ខា វិបស្សនាវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ.

កតមា អដ្ឋ សង្ខារុបេក្ខា សមថវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ? បឋមំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ នីវរណេ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. ទុតិយំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ វិតក្កវិចារេ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. តតិយំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ បីតិំ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ ¶ . ចតុត្ថំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ សុខទុក្ខេ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ រូបសញ្ញំ បដិឃសញ្ញំ នានត្តសញ្ញំ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញំ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញំ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញំ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. ឥមា អដ្ឋ សង្ខារុបេក្ខា សមថវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ.

កតមា ទស សង្ខារុបេក្ខា វិបស្សនាវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ? សោតាបត្តិមគ្គំ ¶ បដិលាភត្ថាយ ឧប្បាទំ បវត្តំ និមិត្តំ អាយូហនំ បដិសន្ធិំ គតិំ និព្ពត្តិំ ឧបបត្តិំ ជាតិំ ជរំ ព្យាធិំ មរណំ សោកំ បរិទេវំ ឧបាយាសំ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. សោតាបត្តិផលសមាបត្តត្ថាយ ឧប្បាទំ បវត្តំ និមិត្តំ អាយូហនំ បដិសន្ធិំ…បេ… បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. សកទាគាមិមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ…បេ… សកទាគាមិផលសមាបត្តត្ថាយ…បេ… អនាគាមិមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ…បេ… អនាគាមិផលសមាបត្តត្ថាយ ¶ …បេ… អរហត្តមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ ឧប្បាទំ បវត្តំ និមិត្តំ អាយូហនំ បដិសន្ធិំ គតិំ និព្ពត្តិំ ឧបបត្តិំ ជាតិំ ជរំ ព្យាធិំ មរណំ សោកំ បរិទេវំ ឧបាយាសំ បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. អរហត្តផលសមាបត្តត្ថាយ…បេ… សុញ្ញតវិហារសមាបត្តត្ថាយ…បេ… អនិមិត្តវិហារសមាបត្តត្ថាយ ឧប្បាទំ បវត្តំ និមិត្តំ អាយូហនំ បដិសន្ធិំ…បេ… បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ. ឥមា ទស សង្ខារុបេក្ខា វិបស្សនាវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ.

៥៨. កតិ ¶ ¶ សង្ខារុបេក្ខា កុសលា, កតិ អកុសលា, កតិ អព្យាកតា? បន្នរស សង្ខារុបេក្ខា កុសលា, តិស្សោ សង្ខារុបេក្ខា អព្យាកតា. នត្ថិ សង្ខារុបេក្ខា អកុសលា.

បដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា, អដ្ឋ ចិត្តស្ស គោចរា;

បុថុជ្ជនស្ស ទ្វេ ហោន្តិ, តយោ សេក្ខស្ស គោចរា;

តយោ ច វីតរាគស្ស, យេហិ ចិត្តំ វិវដ្ដតិ.

អដ្ឋ សមាធិស្ស បច្ចយា, ទស ញាណស្ស គោចរា;

អដ្ឋារស សង្ខារុបេក្ខា, តិណ្ណំ វិមោក្ខាន បច្ចយា.

ឥមេ អដ្ឋារសាការា, បញ្ញា យស្ស បរិច្ចិតា;

កុសលោ សង្ខារុបេក្ខាសុ, នានាទិដ្ឋីសុ ន កម្បតីតិ.

តំ ¶ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘មុញ្ចិតុកម្យតាបដិសង្ខាសន្តិដ្ឋនា បញ្ញា សង្ខារុបេក្ខាសុ ញាណំ’’.

សង្ខារុបេក្ខាញាណនិទ្ទេសោ នវមោ.

៥៩. កថំ ¶ ពហិទ្ធា វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា គោត្រភុញាណំ? ឧប្បាទំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. បវត្តំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. និមិត្តំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. អាយូហនំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. បដិសន្ធិំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. គតិំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. និព្ពត្តិំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ឧបបត្តិំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ជាតិំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ជរំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ព្យាធិំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. មរណំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. សោកំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. បរិទេវំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ឧបាយាសំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ពហិទ្ធា សង្ខារនិមិត្តំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. អនុប្បាទំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. អប្បវត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ…បេ… និរោធំ និព្ពានំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ.

ឧប្បាទំ ¶ អភិភុយ្យិត្វា អនុប្បាទំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. បវត្តំ អភិភុយ្យិត្វា អប្បវត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. និមិត្តំ អភិភុយ្យិត្វា អនិមិត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ ¶ …បេ… ពហិទ្ធា សង្ខារនិមិត្តំ អភិភុយ្យិត្វា និរោធំ និព្ពានំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ.

ឧប្បាទា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. បវត្តា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. និមិត្តា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. អាយូហនា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. បដិសន្ធិយា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. គតិយា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. និព្ពត្តិយា ¶ វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. ឧបបត្តិយា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. ជាតិយា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. ជរាយ វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. ព្យាធិម្ហា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. មរណា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. សោកា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. បរិទេវា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. ឧបាយាសា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. ពហិទ្ធា សង្ខារនិមិត្តា វុដ្ឋាតីតិ – គោត្រភុ. អនុប្បាទំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. អប្បវត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ…បេ… និរោធំ និព្ពានំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ.

ឧប្បាទា វុដ្ឋហិត្វា [វុដ្ឋិត្វា (ស្យា. ក.)] អនុប្បាទំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. បវត្តា វុដ្ឋហិត្វា អប្បវត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. និមិត្តា វុដ្ឋហិត្វា អនិមិត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. អាយូហនា វុដ្ឋហិត្វា ¶ អនាយូហនំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. បដិសន្ធិយា វុដ្ឋហិត្វា អប្បដិសន្ធិំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. គតិយា វុដ្ឋហិត្វា អគតិំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. និព្ពត្តិយា វុដ្ឋហិត្វា អនិព្ពត្តិំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. ឧបបត្តិយា វុដ្ឋហិត្វា អនុបបត្តិំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. ជាតិយា វុដ្ឋហិត្វា អជាតិំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. ជរាយ វុដ្ឋហិត្វា អជរំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. ព្យាធិម្ហា វុដ្ឋហិត្វា អព្យាធិំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. មរណា វុដ្ឋហិត្វា អមតំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. សោកា វុដ្ឋហិត្វា អសោកំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. បរិទេវា វុដ្ឋហិត្វា អបរិទេវំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. ឧបាយាសា វុដ្ឋហិត្វា អនុបាយាសំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. ពហិទ្ធា សង្ខារនិមិត្តា វុដ្ឋហិត្វា និរោធំ និព្ពានំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ.

ឧប្បាទា ¶ វិវដ្ដតីតិ – គោត្រភុ. បវត្តា វិវដ្ដតីតិ – គោត្រភុ…បេ… ពហិទ្ធា សង្ខារនិមិត្តា វិវដ្ដតីតិ – គោត្រភុ. អនុប្បាទំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. អប្បវត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ…បេ… និរោធំ និព្ពានំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ.

ឧប្បាទា ¶ វិវដ្ដិត្វា អនុប្បាទំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ. បវត្តា វិវដ្ដិត្វា អប្បវត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ…បេ… ពហិទ្ធា សង្ខារនិមិត្តា វិវដ្ដិត្វា និរោធំ និព្ពានំ បក្ខន្ទតីតិ – គោត្រភុ.

៦០. កតិ ¶ គោត្រភូ ធម្មា សមថវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ? កតិ គោត្រភូ ធម្មា វិបស្សនាវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ? អដ្ឋ គោត្រភូ ធម្មា សមថវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ. ទស គោត្រភូ ធម្មា វិបស្សនាវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ.

កតមេ អដ្ឋ គោត្រភូ ធម្មា សមថវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ? បឋមំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ នីវរណេ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ទុតិយំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ វិតក្កវិចារេ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. តតិយំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ បីតិំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ចតុត្ថំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ សុខទុក្ខេ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ រូបសញ្ញំ បដិឃសញ្ញំ នានត្តសញ្ញំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញំ ¶ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ ¶ . នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ឥមេ អដ្ឋ គោត្រភូ ធម្មា សមថវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ.

កតមេ ទស គោត្រភូ ធម្មា វិបស្សនាវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ? សោតាបត្តិមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ ឧប្បាទំ បវត្តំ និមិត្តំ អាយូហនំ បដិសន្ធិំ គតិំ និព្ពត្តិំ ឧបបត្តិំ ជាតិំ ជរំ ព្យាធិំ មរណំ សោកំ បរិទេវំ ឧបាយាសំ ពហិទ្ធា សង្ខារនិមិត្តំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. សោតាបត្តិផលសមាបត្តត្ថាយ ឧប្បាទំ បវត្តំ និមិត្តំ អាយូហនំ បដិសន្ធិំ…បេ… អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. សកទាគាមិមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ…បេ… សកទាគាមិផលសមាបត្តត្ថាយ… អនាគាមិមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ… អនាគាមិផលសមាបត្តត្ថាយ… អរហត្តមគ្គំ បដិលាភត្ថាយ ឧប្បាទំ បវត្តំ និមិត្តំ អាយូហនំ បដិសន្ធិំ គតិំ និព្ពត្តិំ ឧបបត្តិំ ជាតិំ ជរំ ព្យាធិំ មរណំ សោកំ បរិទេវំ ឧបាយាសំ ពហិទ្ធា សង្ខារនិមិត្តំ អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. អរហត្តផលសមាបត្តត្ថាយ… សុញ្ញតវិហារសមាបត្តត្ថាយ… អនិមិត្តវិហារសមាបត្តត្ថាយ ឧប្បាទំ បវត្តំ និមិត្តំ អាយូហនំ បដិសន្ធិំ…បេ… អភិភុយ្យតីតិ – គោត្រភុ. ឥមេ ទស គោត្រភូ ធម្មា វិបស្សនាវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ.

កតិ ¶ គោត្រភូ ធម្មា កុសលា, កតិ អកុសលា, កតិ អព្យាកតា? បន្នរស គោត្រភូ ធម្មា កុសលា, តយោ គោត្រភូ ធម្មា អព្យាកតា. នត្ថិ គោត្រភូ ធម្មា អកុសលាតិ.

សាមិសញ្ច ¶ ¶ និរាមិសំ, បណិហិតញ្ច អប្បណិហិតំ;

សញ្ញុត្តញ្ច វិសញ្ញុត្តំ, វុដ្ឋិតញ្ច អវុដ្ឋិតំ.

អដ្ឋ សមាធិស្ស បច្ចយា, ទស ញាណស្ស គោចរា;

អដ្ឋារស គោត្រភូ ធម្មា, តិណ្ណំ វិមោក្ខាន បច្ចយា.

ឥមេ អដ្ឋារសាការា, បញ្ញា យស្ស បរិច្ចិតា;

កុសលោ វិវដ្ដេ វុដ្ឋានេ, នានាទិដ្ឋីសុ ន កម្បតីតិ.

តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ពហិទ្ធា វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា គោត្រភុញាណំ’’.

៦១. កថំ ¶ ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ? សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’. អភិនិរោបនដ្ឋេន សម្មាសង្កប្បោ មិច្ឆាសង្កប្បា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

បរិគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាចា មិច្ឆាវាចាយ វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

សមុដ្ឋានដ្ឋេន ¶ សម្មាកម្មន្តោ ¶ មិច្ឆាកម្មន្តា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

វោទានដ្ឋេន សម្មាអាជីវោ មិច្ឆាអាជីវា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

បគ្គហដ្ឋេន ¶ សម្មាវាយាមោ មិច្ឆាវាយាមា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាសតិ មិច្ឆាសតិយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ មិច្ឆាសមាធិតោ វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

សកទាគាមិមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ ¶ …បេ… អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ ឱឡារិកា កាមរាគសញ្ញោជនា បដិឃសញ្ញោជនា ឱឡារិកា កាមរាគានុសយា បដិឃានុសយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ¶ ញាណំ’’.

អនាគាមិមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ អនុសហគតា កាមរាគសញ្ញោជនា បដិឃសញ្ញោជនា អនុសហគតា កាមរាគានុសយា បដិឃានុសយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

អរហត្តមគ្គក្ខណេ ¶ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ រូបរាគា អរូបរាគា មានា ឧទ្ធច្ចា អវិជ្ជាយ មានានុសយា ភវរាគានុសយា អវិជ្ជានុសយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

អជាតំ ឈាបេតិ ជាតេន, ឈានំ តេន បវុច្ចតិ;

ឈានវិមោក្ខេ កុសលតា, នានាទិដ្ឋីសុ ន កម្បតិ.

សមាទហិត្វា យថា ចេ វិបស្សតិ, វិបស្សមានោ តថា ចេ សមាទហេ;

វិបស្សនា ច សមថោ តទា អហុ, សមានភាគា យុគនទ្ធា វត្តរេ.

ទុក្ខា ¶ សង្ខារា សុខោ, និរោធោ ឥតិ ទស្សនំ [និរោធោតិ ទស្សនំ (ស្យា. ក.)];

ទុភតោ វុដ្ឋិតា បញ្ញា, ផស្សេតិ អមតំ បទំ.

វិមោក្ខចរិយំ ជានាតិ, នានត្តេកត្តកោវិទោ;

ទ្វិន្នំ ញាណានំ កុសលតា, នានាទិដ្ឋីសុ ន កម្បតីតិ.

តំ ¶ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុភតោ វុដ្ឋានវិវដ្ដនេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

៦៣. កថំ ¶ បយោគប្បដិប្បស្សទ្ធិបញ្ញា ផលេ ញាណំ? សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាទិដ្ឋិ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

អភិនិរោបនដ្ឋេន សម្មាសង្កប្បោ មិច្ឆាសង្កប្បា វុដ្ឋាតិ តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច ¶ វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាសង្កប្បោ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

បរិគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាចា មិច្ឆាវាចាយ វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាវាចា. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

សមុដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាកម្មន្តោ មិច្ឆាកម្មន្តា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាកម្មន្តោ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

វោទានដ្ឋេន សម្មាអាជីវោ មិច្ឆាអាជីវា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ ¶ សម្មាអាជីវោ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

បគ្គហដ្ឋេន ¶ សម្មាវាយាមោ មិច្ឆាវាយាមា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាវាយាមោ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាសតិ មិច្ឆាសតិយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាសតិ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ មិច្ឆាសមាធិតោ វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ¶ ឧប្បជ្ជតិ សម្មាសមាធិ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

សកទាគាមិមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ ឱឡារិកា កាមរាគសញ្ញោជនា បដិឃសញ្ញោជនា ឱឡារិកា កាមរាគានុសយា បដិឃានុសយា វុដ្ឋាតិ ¶ , តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាសមាធិ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

អនាគាមិមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ អនុសហគតា កាមរាគសញ្ញោជនា បដិឃសញ្ញោជនា អនុសហគតា កាមរាគានុសយា បដិឃានុសយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ¶ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាសមាធិ. មគ្គស្សេតំ ផលំ.

អរហត្តមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ…បេ… អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ រូបរាគា អរូបរាគា មានា ឧទ្ធច្ចា អវិជ្ជាយ មានានុសយា ភវរាគានុសយា អវិជ្ជានុសយា វុដ្ឋាតិ, តទនុវត្តកកិលេសេហិ ច ខន្ធេហិ ច វុដ្ឋាតិ, ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេហិ វុដ្ឋាតិ. តំបយោគប្បដិប្បស្សទ្ធត្តា ឧប្បជ្ជតិ សម្មាសមាធិ. មគ្គស្សេតំ ផលំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បយោគប្បដិប្បស្សទ្ធិបញ្ញា ផលេ ញាណំ’’.

៦៤. កថំ ¶ ឆិន្នវដុមានុបស្សនេ បញ្ញា វិមុត្តិញាណំ? សោតាបត្តិមគ្គេន សក្កាយទិដ្ឋិ, វិចិកិច្ឆា, សីលព្ពតបរាមាសោ, ទិដ្ឋានុសយោ, វិចិកិច្ឆានុសយោ អត្តនោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសា សម្មា សមុច្ឆិន្នា ហោន្តិ. ឥមេហិ បញ្ចហិ ឧបក្កិលេសេហិ សបរិយុដ្ឋានេហិ ចិត្តំ វិមុត្តំ ហោតិ សុវិមុត្តំ. តំវិមុត្តិ ¶ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឆិន្នវដុមានុបស្សនេ បញ្ញា វិមុត្តិញាណំ’’.

សកទាគាមិមគ្គេន ឱឡារិកំ កាមរាគសញ្ញោជនំ, បដិឃសញ្ញោជនំ, ឱឡារិកោ កាមរាគានុសយោ, បដិឃានុសយោ – អត្តនោ ចិត្តស្ស ¶ ឧបក្កិលេសា សម្មា សមុច្ឆិន្នា ហោន្តិ. ឥមេហិ ចតូហិ ឧបក្កិលេសេហិ សបរិយុដ្ឋានេហិ ចិត្តំ វិមុត្តំ ហោតិ សុវិមុត្តំ. តំវិមុត្តិ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឆិន្នវដុមានុបស្សនេ បញ្ញា វិមុត្តិញាណំ’’.

អនាគាមិមគ្គេន ¶ អនុសហគតំ កាមរាគសញ្ញោជនំ, បដិឃសញ្ញោជនំ, អនុសហគតោ កាមរាគានុសយោ, បដិឃានុសយោ – អត្តនោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសា សម្មា សមុច្ឆិន្នា ហោន្តិ. ឥមេហិ ចតូហិ ឧបក្កិលេសេហិ សបរិយុដ្ឋានេហិ ចិត្តំ វិមុត្តំ ហោតិ សុវិមុត្តំ. តំវិមុត្តិ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឆិន្នវដុមានុបស្សនេ បញ្ញា វិមុត្តិញាណំ’’.

អរហត្តមគ្គេន រូបរាគោ, អរូបរាគោ, មានោ, ឧទ្ធច្ចំ, អវិជ្ជា, មានានុសយោ, ភវរាគានុសយោ, អវិជ្ជានុសយោ – អត្តនោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសា សម្មា សមុច្ឆិន្នា ហោន្តិ. ឥមេហិ អដ្ឋហិ ឧបក្កិលេសេហិ សបរិយុដ្ឋានេហិ ចិត្តំ វិមុត្តំ ហោតិ សុវិមុត្តំ. តំវិមុត្តិ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឆិន្នវដុមានុបស្សនេ បញ្ញា វិមុត្តិញាណំ’’. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឆិន្នវដុមានុបស្សនេ បញ្ញា វិមុត្តិញាណំ’’.

៦៥. កថំ តទា សមុទាគតេ ធម្មេ បស្សនេ បញ្ញា បច្ចវេក្ខណេ ¶ ញាណំ? សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ តទា សមុទាគតា. អភិនិរោបនដ្ឋេន ¶ សម្មាសង្កប្បោ តទា សមុទាគតោ. បរិគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាចា តទា សមុទាគតា. សមុដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាកម្មន្តោ តទា សមុទាគតោ. វោទានដ្ឋេន ¶ សម្មាអាជីវោ តទា សមុទាគតោ. បគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាយាមោ តទា សមុទាគតោ. ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាសតិ តទា សមុទាគតា. អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិ តទា សមុទាគតោ.

ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ តទា សមុទាគតោ. បវិចយដ្ឋេន ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ តទា សមុទាគតោ. បគ្គហដ្ឋេន វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ តទា សមុទាគតោ. ផរណដ្ឋេន បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ តទា សមុទាគតោ. ឧបសមដ្ឋេន បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ តទា សមុទាគតោ. អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ តទា សមុទាគតោ. បដិសង្ខានដ្ឋេន ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ តទា សមុទាគតោ.

អស្សទ្ធិយេ អកម្បិយដ្ឋេន សទ្ធាពលំ តទា សមុទាគតំ. កោសជ្ជេ អកម្បិយដ្ឋេន វីរិយពលំ ¶ តទា សមុទាគតំ. បមាទេ អកម្បិយដ្ឋេន សតិពលំ តទា សមុទាគតំ. ឧទ្ធច្ចេ អកម្បិយដ្ឋេន សមាធិពលំ តទា សមុទាគតំ. អវិជ្ជាយ អកម្បិយដ្ឋេន បញ្ញាពលំ តទា សមុទាគតំ.

អធិមោក្ខដ្ឋេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ តទា សមុទាគតំ. បគ្គហដ្ឋេន វីរិយិន្ទ្រិយំ តទា សមុទាគតំ. ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិន្ទ្រិយំ តទា សមុទាគតំ. អវិក្ខេបដ្ឋេន ¶ សមាធិន្ទ្រិយំ តទា សមុទាគតំ. ទស្សនដ្ឋេន បញ្ញិន្ទ្រិយំ តទា សមុទាគតំ.

អាធិបតេយ្យដ្ឋេន ឥន្ទ្រិយា តទា សមុទាគតា. អកម្បិយដ្ឋេន ពលា តទា សមុទាគតា. និយ្យានដ្ឋេន សម្ពោជ្ឈង្គា តទា សមុទាគតា. ហេតុដ្ឋេន មគ្គោ តទា សមុទាគតោ. ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិបដ្ឋានា តទា សមុទាគតា. បទហនដ្ឋេន សម្មប្បធានា តទា សមុទាគតា. ឥជ្ឈនដ្ឋេន ឥទ្ធិបាទា តទា សមុទាគតា. តថដ្ឋេន សច្ចា តទា សមុទាគតា. អវិក្ខេបដ្ឋេន សមថោ តទា សមុទាគតោ. អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា តទា សមុទាគតា. ឯករសដ្ឋេន សមថវិបស្សនា តទា សមុទាគតា. អនតិវត្តនដ្ឋេន យុគនទ្ធំ តទា សមុទាគតំ. សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ តទា សមុទាគតា. អវិក្ខេបដ្ឋេន ចិត្តវិសុទ្ធិ តទា សមុទាគតា. ទស្សនដ្ឋេន ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ តទា សមុទាគតា. វិមុត្តដ្ឋេន វិមោក្ខោ តទា សមុទាគតោ. បដិវេធដ្ឋេន វិជ្ជា តទា សមុទាគតា. បរិច្ចាគដ្ឋេន វិមុត្តិ តទា សមុទាគតា. សមុច្ឆេទដ្ឋេន ខយេ ញាណំ តទា សមុទាគតំ.

ឆន្ទោ ¶ ¶ មូលដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ. មនសិការោ សមុដ្ឋានដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ. ផស្សោ សមោធានដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ. វេទនា សមោសរណដ្ឋេន តទា សមុទាគតា. សមាធិ បមុខដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ. សតិ អាធិបតេយ្យដ្ឋេន តទា សមុទាគតា. បញ្ញា តទុត្តរដ្ឋេន តទា សមុទាគតា ¶ . វិមុត្តិ សារដ្ឋេន តទា សមុទាគតា. អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន ¶ តទា សមុទាគតំ. វុដ្ឋហិត្វា បច្ចវេក្ខតិ, ឥមេ ធម្មា តទា សមុទាគតា.

សោតាបត្តិផលក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ តទា សមុទាគតា. អភិនិរោបនដ្ឋេន សម្មាសង្កប្បោ តទា សមុទាគតោ…បេ… បដិប្បស្សទ្ធដ្ឋេន អនុប្បាទេ ញាណំ តទា សមុទាគតំ. ឆន្ទោ មូលដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ. មនសិការោ សមុដ្ឋានដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ. ផស្សោ សមោធានដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ. វេទនា សមោសរណដ្ឋេន តទា សមុទាគតា. សមាធិ បមុខដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ. សតិ អាធិបតេយ្យដ្ឋេន តទា សមុទាគតា. បញ្ញា តទុត្តរដ្ឋេន តទា សមុទាគតា. វិមុត្តិ សារដ្ឋេន តទា សមុទាគតា. អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន តទា សមុទាគតំ. វុដ្ឋហិត្វា បច្ចវេក្ខតិ, ឥមេ ធម្មា តទា សមុទាគតា.

សកទាគាមិមគ្គក្ខណេ…បេ… សកទាគាមិផលក្ខណេ…បេ… អនាគាមិមគ្គក្ខណេ…បេ… អនាគាមិផលក្ខណេ…បេ… អរហត្តមគ្គក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ តទា សមុទាគតា…បេ… សមុច្ឆេទដ្ឋេន ខយេ ញាណំ តទា សមុទាគតំ. ឆន្ទោ មូលដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ…បេ… អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន តទា សមុទាគតំ. វុដ្ឋហិត្វា បច្ចវេក្ខតិ, ឥមេ ធម្មា តទា សមុទាគតា.

អរហត្តផលក្ខណេ ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិ តទា សមុទាគតា ¶ …បេ… បដិប្បស្សទ្ធដ្ឋេន អនុប្បាទេ ញាណំ តទា សមុទាគតំ. ឆន្ទោ មូលដ្ឋេន តទា សមុទាគតោ ¶ …បេ… អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន តទា សមុទាគតំ. វុដ្ឋហិត្វា បច្ចវេក្ខតិ, ឥមេ ធម្មា តទា សមុទាគតា. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘តទា សមុទាគតេ ធម្មេ បស្សនេ បញ្ញា បច្ចវេក្ខណេ ញាណំ’’.

បច្ចវេក្ខណញាណនិទ្ទេសោ ចុទ្ទសមោ.

៦៦. កថំ ¶ អជ្ឈត្តវវត្ថានេ បញ្ញា វត្ថុនានត្តេ ញាណំ? កថំ អជ្ឈត្តធម្មេ វវត្ថេតិ? ចក្ខុំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ, សោតំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ, ឃានំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ, ជិវ្ហំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ, កាយំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ, មនំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ.

កថំ ចក្ខុំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ? ចក្ខុ អវិជ្ជាសម្ភូតន្តិ វវត្ថេតិ, ចក្ខុ តណ្ហាសម្ភូតន្តិ វវត្ថេតិ, ចក្ខុ កម្មសម្ភូតន្តិ វវត្ថេតិ, ចក្ខុ អាហារសម្ភូតន្តិ វវត្ថេតិ, ចក្ខុ ចតុន្នំ មហាភូតានំ ឧបាទាយាតិ វវត្ថេតិ, ចក្ខុ ឧប្បន្នន្តិ វវត្ថេតិ, ចក្ខុ សមុទាគតន្តិ វវត្ថេតិ. ចក្ខុ អហុត្វា សម្ភូតំ, ហុត្វា ន ភវិស្សតីតិ វវត្ថេតិ. ចក្ខុំ អន្តវន្តតោ វវត្ថេតិ, ចក្ខុ អទ្ធុវំ អសស្សតំ វិបរិណាមធម្មន្តិ វវត្ថេតិ, ចក្ខុ អនិច្ចំ សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ ខយធម្មំ វយធម្មំ វិរាគធម្មំ និរោធធម្មន្តិ វវត្ថេតិ ¶ . ចក្ខុំ អនិច្ចតោ ¶ វវត្ថេតិ, នោ និច្ចតោ; ទុក្ខតោ វវត្ថេតិ, នោ សុខតោ; អនត្តតោ វវត្ថេតិ, នោ អត្តតោ; និព្ពិន្ទតិ, នោ នន្ទតិ; វិរជ្ជតិ, នោ ¶ រជ្ជតិ; និរោធេតិ, នោ សមុទេតិ; បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ. អនិច្ចតោ វវត្ថេន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ, ទុក្ខតោ វវត្ថេន្តោ សុខសញ្ញំ បជហតិ, អនត្តតោ វវត្ថេន្តោ អត្តសញ្ញំ បជហតិ, និព្ពិន្ទន្តោ នន្ទិំ បជហតិ, វិរជ្ជន្តោ រាគំ បជហតិ, និរោធេន្តោ សមុទយំ បជហតិ, បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ. ឯវំ ចក្ខុំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ.

កថំ សោតំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ? សោតំ អវិជ្ជាសម្ភូតន្តិ វវត្ថេតិ…បេ… ឯវំ សោតំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ. កថំ ឃានំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ? ឃានំ អវិជ្ជាសម្ភូតន្តិ វវត្ថេតិ…បេ… ឯវំ ឃានំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ. កថំ ជិវ្ហំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ? ជិវ្ហា អវិជ្ជាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ជិវ្ហា តណ្ហាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ជិវ្ហា កម្មសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ជិវ្ហា អាហារសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ជិវ្ហា ចតុន្នំ មហាភូតានំ ឧបាទាយាតិ វវត្ថេតិ, ជិវ្ហា ឧប្បន្នាតិ វវត្ថេតិ ជិវ្ហា សមុទាគតាតិ វវត្ថេតិ. ជិវ្ហា អហុត្វា សម្ភូតា, ហុត្វា ន ភវិស្សតីតិ វវត្ថេតិ. ជិវ្ហំ អន្តវន្តតោ វវត្ថេតិ, ជិវ្ហា អទ្ធុវា អសស្សតា វិបរិណាមធម្មាតិ វវត្ថេតិ, ជិវ្ហា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មាតិ ¶ វវត្ថេតិ. ជិវ្ហំ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ, នោ ¶ និច្ចតោ…បេ… បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ. អនិច្ចតោ វវត្ថេន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ…បេ… បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ. ឯវំ ជិវ្ហំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ.

កថំ កាយំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ? កាយោ អវិជ្ជាសម្ភូតោតិ វវត្ថេតិ, កាយោ តណ្ហាសម្ភូតោតិ វវត្ថេតិ, កាយោ កម្មសម្ភូតោតិ វវត្ថេតិ, កាយោ អាហារសម្ភូតោតិ វវត្ថេតិ, កាយោ ចតុន្នំ មហាភូតានំ ឧបាទាយាតិ វវត្ថេតិ, កាយោ ឧប្បន្នោតិ វវត្ថេតិ, កាយោ សមុទាគតោតិ វវត្ថេតិ. កាយោ អហុត្វា សម្ភូតោ, ហុត្វា ន ភវិស្សតីតិ វវត្ថេតិ. កាយំ អន្តវន្តតោ វវត្ថេតិ, កាយោ អទ្ធុវោ អសស្សតោ វិបរិណាមធម្មោតិ វវត្ថេតិ, កាយោ អនិច្ចោ សង្ខតោ បដិច្ចសមុប្បន្នោ ខយធម្មោ វយធម្មោ វិរាគធម្មោ និរោធធម្មោតិ វវត្ថេតិ. កាយំ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ, នោ និច្ចតោ; ទុក្ខតោ វវត្ថេតិ, នោ សុខតោ…បេ… បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ. អនិច្ចតោ វវត្ថេន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ, ទុក្ខតោ វវត្ថេន្តោ សុខសញ្ញំ បជហតិ…បេ… បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ. ឯវំ កាយំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ.

កថំ ¶ មនំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ? មនោ អវិជ្ជាសម្ភូតោតិ វវត្ថេតិ, មនោ តណ្ហាសម្ភូតោតិ វវត្ថេតិ, មនោ កម្មសម្ភូតោតិ វវត្ថេតិ, មនោ អាហារសម្ភូតោតិ វវត្ថេតិ, មនោ ឧប្បន្នោតិ វវត្ថេតិ ¶ , មនោ សមុទាគតោតិ វវត្ថេតិ. មនោ អហុត្វា សម្ភូតោ, ហុត្វា ន ភវិស្សតីតិ វវត្ថេតិ. មនំ អន្តវន្តតោ វវត្ថេតិ, មនោ អទ្ធុវោ អសស្សតោ វិបរិណាមធម្មោតិ វវត្ថេតិ, មនោ អនិច្ចោ សង្ខតោ បដិច្ចសមុប្បន្នោ ខយធម្មោ វយធម្មោ វិរាគធម្មោ និរោធធម្មោតិ វវត្ថេតិ. មនំ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ, នោ និច្ចតោ; ទុក្ខតោ វវត្ថេតិ, នោ សុខតោ; អនត្តតោ វវត្ថេតិ, នោ អត្តតោ; និព្ពិន្ទតិ, នោ នន្ទតិ; វិរជ្ជតិ, នោ រជ្ជតិ; និរោធេតិ, នោ សមុទេតិ; បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ. អនិច្ចតោ វវត្ថេន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ, ទុក្ខតោ វវត្ថេន្តោ សុខសញ្ញំ បជហតិ, អនត្តតោ វវត្ថេន្តោ អត្តសញ្ញំ បជហតិ, និព្ពិន្ទន្តោ នន្ទិំ បជហតិ, វិរជ្ជន្តោ រាគំ បជហតិ, និរោធេន្តោ សមុទយំ បជហតិ, បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ. ឯវំ មនំ អជ្ឈត្តំ វវត្ថេតិ. ឯវំ អជ្ឈត្តធម្មេ វវត្ថេតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ¶ ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អជ្ឈត្តវវត្ថានេ បញ្ញា វត្ថុនានត្តេ ញាណំ’’.

វត្ថុនានត្តញាណនិទ្ទេសោ បន្នរសមោ.

៦៧. កថំ ពហិទ្ធា វវត្ថានេ បញ្ញា គោចរនានត្តេ ញាណំ? កថំ ពហិទ្ធា ធម្មេ វវត្ថេតិ? រូបេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ, សទ្ទេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ, គន្ធេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ, រសេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ, ផោដ្ឋព្ពេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ, ធម្មេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ ¶ .

កថំ រូបេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ? រូបា អវិជ្ជាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ រូបា តណ្ហាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, រូបា កម្មសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, រូបា អាហារសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, រូបា ចតុន្នំ មហាភូតានំ ឧបាទាយាតិ វវត្ថេតិ, រូបា ឧប្បន្នាតិ វវត្ថេតិ, រូបា សមុទាគតាតិ វវត្ថេតិ. រូបា អហុត្វា សម្ភូតា, ហុត្វា ន ភវិស្សន្តីតិ វវត្ថេតិ. រូបេ អន្តវន្តតោ វវត្ថេតិ, រូបា អទ្ធុវា អសស្សតា វិបរិណាមធម្មាតិ វវត្ថេតិ ¶ . រូបា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មាតិ វវត្ថេតិ. រូបេ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ, នោ និច្ចតោ; ទុក្ខតោ វវត្ថេតិ, នោ សុខតោ; អនត្តតោ វវត្ថេតិ, នោ អត្តតោ; និព្ពិន្ទតិ, នោ នន្ទតិ ¶ ; វិរជ្ជតិ, នោ រជ្ជតិ; និរោធេតិ, នោ សមុទេតិ; បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ. អនិច្ចតោ វវត្ថេន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ, ទុក្ខតោ វវត្ថេន្តោ សុខសញ្ញំ បជហតិ, អនត្តតោ វវត្ថេន្តោ អត្តសញ្ញំ បជហតិ, និព្ពិន្ទន្តោ នន្ទិំ បជហតិ, វិរជ្ជន្តោ រាគំ បជហតិ, និរោធេន្តោ សមុទយំ បជហតិ, បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ. ឯវំ រូបេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ.

កថំ សទ្ទេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ? សទ្ទា អវិជ្ជាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ…បេ… សទ្ទា ចតុន្នំ មហាភូតានំ ឧបាទាយាតិ វវត្ថេតិ, សទ្ទា ឧប្បន្នាតិ វវត្ថេតិ, សទ្ទា សមុទាគតាតិ វវត្ថេតិ. សទ្ទា ¶ អហុត្វា សម្ភូតា, ហុត្វា ន ភវិស្សន្តីតិ វវត្ថេតិ. សទ្ទេ អន្តវន្តតោ វវត្ថេតិ, សទ្ទា អទ្ធុវា ¶ អសស្សតា វិបរិណាមធម្មាតិ វវត្ថេតិ, សទ្ទា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មាតិ វវត្ថេតិ. សទ្ទេ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ, នោ និច្ចតោ…បេ… ឯវំ សទ្ទេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ.

កថំ គន្ធេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ? គន្ធា អវិជ្ជាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, គន្ធា តណ្ហាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ…បេ… ឯវំ គន្ធេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ. កថំ រសេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ? រសា អវិជ្ជាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, រសា តណ្ហាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ…បេ… ឯវំ រសេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ. កថំ ផោដ្ឋព្ពេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ? ផោដ្ឋព្ពា អវិជ្ជាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ផោដ្ឋព្ពា តណ្ហាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ផោដ្ឋព្ពា កម្មសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ផោដ្ឋព្ពា អាហារសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ផោដ្ឋព្ពា ឧប្បន្នាតិ វវត្ថេតិ. ផោដ្ឋព្ពា សមុទាគតាតិ វវត្ថេតិ…បេ… ឯវំ ផោដ្ឋព្ពេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ.

កថំ ធម្មេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ? ធម្មា អវិជ្ជាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ធម្មា តណ្ហាសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ធម្មា កម្មសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ធម្មា អាហារសម្ភូតាតិ វវត្ថេតិ, ធម្មា ឧប្បន្នាតិ វវត្ថេតិ, ធម្មា សមុទាគតាតិ វវត្ថេតិ. ធម្មា អហុត្វា សម្ភូតា ¶ , ហុត្វា ន ភវិស្សន្តីតិ វវត្ថេតិ. ធម្មេ អន្តវន្តតោ វវត្ថេតិ, ធម្មា អទ្ធុវា អសស្សតា វិបរិណាមធម្មាតិ វវត្ថេតិ, ធម្មា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មាតិ វវត្ថេតិ. ធម្មេ អនិច្ចតោ វវត្ថេតិ, នោ និច្ចតោ; ទុក្ខតោ វវត្ថេតិ, នោ សុខតោ; អនត្តតោ វវត្ថេតិ, នោ អត្តតោ; និព្ពិន្ទតិ, នោ នន្ទតិ; វិរជ្ជតិ, នោ រជ្ជតិ; និរោធេតិ, នោ សមុទេតិ; បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ…បេ… អនិច្ចតោ វវត្ថេន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ, ទុក្ខតោ វវត្ថេន្តោ សុខសញ្ញំ បជហតិ, អនត្តតោ វវត្ថេន្តោ ¶ អត្តសញ្ញំ បជហតិ, និព្ពិន្ទន្តោ នន្ទិំ បជហតិ, វិរជ្ជន្តោ រាគំ បជហតិ, និរោធេន្តោ សមុទយំ បជហតិ, បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ. ឯវំ ធម្មេ ពហិទ្ធា វវត្ថេតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ពហិទ្ធា វវត្ថានេ បញ្ញា គោចរនានត្តេ ញាណំ’’.

គោចរនានត្តញាណនិទ្ទេសោ សោឡសមោ.

៦៨. កថំ ¶ ¶ ចរិយាវវត្ថានេ បញ្ញា ចរិយានានត្តេ ញាណំ? ចរិយាតិ តិស្សោ ចរិយាយោ – វិញ្ញាណចរិយា, អញ្ញាណចរិយា, ញាណចរិយា.

កតមា វិញ្ញាណចរិយា? ទស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា រូបេសុ, ទស្សនដ្ឋោ ចក្ខុវិញ្ញាណំ វិញ្ញាណចរិយា រូបេសុ, ទិដ្ឋត្តា អភិនិរោបនា វិបាកមនោធាតុ [អភិនិរោបនវិបាកមនោធាតុ (ស្យា.)] វិញ្ញាណចរិយា ¶ រូបេសុ, អភិនិរោបិតត្តា វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតុ វិញ្ញាណចរិយា រូបេសុ. សវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា សទ្ទេសុ, សវនត្ថោ សោតវិញ្ញាណំ វិញ្ញាណចរិយា សទ្ទេសុ, សុតត្តា អភិនិរោបនា វិបាកមនោធាតុ វិញ្ញាណចរិយា សទ្ទេសុ, អភិនិរោបិតត្តា វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតុ វិញ្ញាណចរិយា សទ្ទេសុ. ឃាយនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា គន្ធេសុ, ឃាយនដ្ឋោ [ឃាយនត្ថោ (ស្យា. ក.)] ឃានវិញ្ញាណំ វិញ្ញាណចរិយា គន្ធេសុ, ឃាយិតត្តា អភិនិរោបនា វិបាកមនោធាតុ វិញ្ញាណចរិយា គន្ធេសុ, អភិនិរោបិតត្តា វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតុ វិញ្ញាណចរិយា គន្ធេសុ. សាយនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា រសេសុ, សាយនដ្ឋោ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ វិញ្ញាណចរិយា រសេសុ, សាយិតត្តា អភិនិរោបនា វិបាកមនោធាតុ វិញ្ញាណចរិយា រសេសុ, អភិនិរោបិតត្តា វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតុ វិញ្ញាណចរិយា រសេសុ. ផុសនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា ផោដ្ឋព្ពេសុ, ផុសនដ្ឋោ កាយវិញ្ញាណំ វិញ្ញាណចរិយា ផោដ្ឋព្ពេសុ, ផុដ្ឋត្តា អភិនិរោបនា វិបាកមនោធាតុ វិញ្ញាណចរិយា ផោដ្ឋព្ពេសុ, អភិនិរោបិតត្តា វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតុ វិញ្ញាណចរិយា ផោដ្ឋព្ពេសុ. វិជាននត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា ធម្មេសុ, វិជាននដ្ឋោ មនោវិញ្ញាណំ វិញ្ញាណចរិយា ធម្មេសុ, វិញ្ញាតត្តា អភិនិរោបនា ¶ វិបាកមនោធាតុ វិញ្ញាណចរិយា ធម្មេសុ, អភិនិរោបិតត្តា វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតុ វិញ្ញាណចរិយា ¶ ធម្មេសុ.

៦៩. វិញ្ញាណចរិយាតិ ¶ កេនដ្ឋេន វិញ្ញាណចរិយា? នីរាគា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. និទ្ទោសា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. និម្មោហា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. និម្មានា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. និទ្ទិដ្ឋិ ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា ¶ និឧទ្ធច្ចា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. និព្ពិចិកិច្ឆា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. នានុសយា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. រាគវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. ទោសវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. មោហវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. មានវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. ឧទ្ធច្ចវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. វិចិកិច្ឆាវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. អនុសយវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. កុសលេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. អកុសលេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. សាវជ្ជេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. អនវជ្ជេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. កណ្ហេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. សុក្កេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. សុខុទ្រយេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. ទុក្ខុទ្រយេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. សុខវិបាកេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ¶ ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. ទុក្ខវិបាកេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. វិញ្ញាតេ ចរតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. វិញ្ញាណស្ស ឯវរូបា ចរិយា ហោតីតិ – វិញ្ញាណចរិយា. បកតិបរិសុទ្ធមិទំ ចិត្តំ និក្កិលេសដ្ឋេនាតិ – វិញ្ញាណចរិយា. អយំ វិញ្ញាណចរិយា.

កតមា អញ្ញាណចរិយា? មនាបិយេសុ រូបេសុ រាគស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; រាគស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. អមនាបិយេសុ រូបេសុ ទោសស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; ទោសស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. តទុភយេន អសមបេក្ខនស្មិំ វត្ថុស្មិំ មោហស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; មោហស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. វិនិពន្ធស្ស មានស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; មានស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. បរាមដ្ឋាយ ទិដ្ឋិយា ជវនត្ថាយ ¶ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; ទិដ្ឋិយា ជវនា អញ្ញាណចរិយា. វិក្ខេបគតស្ស ឧទ្ធច្ចស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា ¶ វិញ្ញាណចរិយា; ឧទ្ធច្ចស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. អនិដ្ឋង្គតាយ វិចិកិច្ឆាយ ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; វិចិកិច្ឆាយ ជវនា អញ្ញាណចរិយា. ថាមគតស្ស អនុសយស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា ¶ ; អនុសយស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា.

មនាបិយេសុ ¶ សទ្ទេសុ…បេ… មនាបិយេសុ គន្ធេសុ…បេ… មនាបិយេសុ រសេសុ…បេ… មនាបិយេសុ ផោដ្ឋព្ពេសុ…បេ… មនាបិយេសុ ធម្មេសុ រាគស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; រាគស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. អមនាបិយេសុ ធម្មេសុ ទោសស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; ទោសស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. តទុភយេន អសមបេក្ខនស្មិំ វត្ថុស្មិំ មោហស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; មោហស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. វិនិពន្ធស្ស មានស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; មានស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា. បរាមដ្ឋាយ ទិដ្ឋិយា ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; ទិដ្ឋិយា ជវនា អញ្ញាណចរិយា. វិក្ខេបគតស្ស ឧទ្ធច្ចស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; ឧទ្ធច្ចស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា; អនិដ្ឋង្គតាយ វិចិកិច្ឆាយ ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; វិចិកិច្ឆាយ ជវនា អញ្ញាណចរិយា. ថាមគតស្ស អនុសយស្ស ជវនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; អនុសយស្ស ជវនា អញ្ញាណចរិយា.

៧០. អញ្ញាណចរិយាតិ កេនដ្ឋេន អញ្ញាណចរិយា? សរាគា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សទោសា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សមោហា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សមានា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សទិដ្ឋិ ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សឧទ្ធច្ចា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សវិចិកិច្ឆា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សានុសយា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា ¶ . រាគសម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. ទោសសម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. មោហសម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. មានសម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា ¶ . ទិដ្ឋិសម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. ឧទ្ធច្ចសម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. វិចិកិច្ឆាសម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. អនុសយសម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. កុសលេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. អកុសលេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សាវជ្ជេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. អនវជ្ជេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា ¶ . កណ្ហេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សុក្កេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សុខុទ្រយេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. ទុក្ខុទ្រយេហិ កម្មេហិ ¶ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. សុខវិបាកេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. ទុក្ខវិបាកេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. អញ្ញាតេ ចរតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. អញ្ញាណស្ស ឯវរូបា ចរិយា ហោតីតិ – អញ្ញាណចរិយា. អយំ អញ្ញាណចរិយា.

៧១. កតមា ញាណចរិយា? អនិច្ចានុបស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; អនិច្ចានុបស្សនា ញាណចរិយា. ទុក្ខានុបស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; ទុក្ខានុបស្សនា ញាណចរិយា. អនត្តានុបស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា ¶ វិញ្ញាណចរិយា; អនត្តានុបស្សនា ញាណចរិយា. និព្ពិទានុបស្សនត្ថាយ…បេ… វិរាគានុបស្សនត្ថាយ… និរោធានុបស្សនត្ថាយ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សនត្ថាយ… ខយានុបស្សនត្ថាយ… វយានុបស្សនត្ថាយ… វិបរិណាមានុបស្សនត្ថាយ… អនិមិត្តានុបស្សនត្ថាយ… អប្បណិហិតានុបស្សនត្ថាយ… សុញ្ញតានុបស្សនត្ថាយ… អធិបញ្ញាធម្មានុបស្សនត្ថាយ… យថាភូតញាណទស្សនត្ថាយ… អាទីនវានុបស្សនត្ថាយ… បដិសង្ខានុបស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនកិរិយាព្យាកតា វិញ្ញាណចរិយា; បដិសង្ខានុបស្សនា ញាណចរិយា. វិវដ្ដនានុបស្សនា ញាណចរិយា. សោតាបត្តិមគ្គោ ញាណចរិយា. សោតាបត្តិផលសមាបត្តិ ញាណចរិយា. សកទាគាមិមគ្គោ ញាណចរិយា. សកទាគាមិផលសមាបត្តិ ញាណចរិយា. អនាគាមិមគ្គោ ញាណចរិយា. អនាគាមិផលសមាបត្តិ ញាណចរិយា. អរហត្តមគ្គោ ញាណចរិយា. អរហត្តផលសមាបត្តិ ញាណចរិយា.

ញាណចរិយាតិ កេនដ្ឋេន ញាណចរិយា? នីរាគា ចរតីតិ – ញាណចរិយា. និទ្ទោសា ចរតីតិ – ញាណចរិយា…បេ… នានុសយា ¶ ចរតីតិ – ញាណចរិយា. រាគវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – ញាណចរិយា. ទោសវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – ញាណចរិយា. មោហវិប្បយុត្តា ចរតីតិ – ញាណចរិយា. មានវិប្បយុត្តា…បេ… ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តា… ឧទ្ធច្ចវិប្បយុត្តា… វិចិកិច្ឆាវិប្បយុត្តា… អនុសយវិប្បយុត្តា… កុសលេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា… អកុសលេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា… សាវជ្ជេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា… អនវជ្ជេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា… កណ្ហេហិ កម្មេហិ ¶ វិប្បយុត្តា… សុក្កេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា… សុខុទ្រយេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា… ទុក្ខុទ្រយេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា… សុខវិបាកេហិ កម្មេហិ សម្បយុត្តា ចរតីតិ – ញាណចរិយា. ទុក្ខវិបាកេហិ កម្មេហិ វិប្បយុត្តា ចរតីតិ ¶ – ញាណចរិយា. ញាតេ ចរតីតិ – ញាណចរិយា ¶ . ញាណស្ស ឯវរូបា ចរិយា ហោតីតិ – ញាណចរិយា. អយំ ញាណចរិយា. អញ្ញា វិញ្ញាណចរិយា, អញ្ញា អញ្ញាណចរិយា, អញ្ញា ញាណចរិយាតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ចរិយាវវត្ថានេ បញ្ញា ចរិយានានត្តេ ញាណំ’’.

ចរិយានានត្តញាណនិទ្ទេសោ សត្តរសមោ.

៧២. កថំ ចតុធម្មវវត្ថានេ បញ្ញា ភូមិនានត្តេ ញាណំ? ចតស្សោ ភូមិយោ – កាមាវចរា ភូមិ, រូបាវចរា ភូមិ, អរូបាវចរា ភូមិ, អបរិយាបន្នា ភូមិ. កតមា កាមាវចរា ភូមិ? ហេដ្ឋតោ អវីចិនិរយំ បរិយន្តំ ករិត្វា ឧបរិតោ បរនិម្មិតវសវត្តី ទេវេ [បរនិម្មិតវសវត្តិទេវេ (ក.)] អន្តោករិត្វា យំ ឯតស្មិំ អន្តរេ ឯត្ថាវចរា ឯត្ថ បរិយាបន្នា ខន្ធធាតុអាយតនា រូបំ វេទនា សញ្ញា សង្ខារា វិញ្ញាណំ – អយំ កាមាវចរា ភូមិ.

កតមា រូបាវចរា ភូមិ? ហេដ្ឋតោ ¶ ព្រហ្មលោកំ បរិយន្តំ ករិត្វា ឧបរិតោ អកនិដ្ឋេ ទេវេ អន្តោករិត្វា យំ ឯតស្មិំ អន្តរេ ឯត្ថាវចរា ឯត្ថ បរិយាបន្នា សមាបន្នស្ស វា ឧបបន្នស្ស វា ¶ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារិស្ស វា ចិត្តចេតសិកា ធម្មា – អយំ រូបាវចរា ភូមិ.

កតមា អរូបាវចរា ភូមិ? ហេដ្ឋតោ អាកាសានញ្ចាយតនូបគេ ទេវេ បរិយន្តំ ករិត្វា ឧបរិតោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនូបគេ ទេវេ អន្តោករិត្វា យំ ឯតស្មិំ អន្តរេ ឯត្ថាវចរា ឯត្ថ បរិយាបន្នា សមាបន្នស្ស វា ឧបបន្នស្ស វា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារិស្ស វា ចិត្តចេតសិកា ធម្មា – អយំ អរូបាវចរា ភូមិ.

កតមា អបរិយាបន្នា ភូមិ? អបរិយាបន្នា មគ្គា ច មគ្គផលានិ ច អសង្ខតា ច ធាតុ – អយំ អបរិយាបន្នា ភូមិ. ឥមា ចតស្សោ ភូមិយោ.

អបរាបិ ចតស្សោ ភូមិយោ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា ចត្តារោ សម្មប្បធានា, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា, ចត្តារិ ឈានានិ, ចតស្សោ អប្បមញ្ញាយោ, ចតស្សោ អរូបសមាបត្តិយោ, ចតស្សោ បដិសម្ភិទា, ចតស្សោ ¶ បដិបទា, ចត្តារិ អារម្មណានិ, ចត្តារោ អរិយវំសា, ចត្តារិ សង្គហវត្ថូនិ ¶ , ចត្តារិ ចក្កានិ, ចត្តារិ ធម្មបទានិ – ឥមា ចតស្សោ ភូមិយោ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ចតុធម្មវវត្ថានេ បញ្ញា ភូមិនានត្តេ ញាណំ’’.

ភូមិនានត្តញាណនិទ្ទេសោ អដ្ឋារសមោ.

៧៣. កថំ នវធម្មវវត្ថានេ បញ្ញា ធម្មនានត្តេ ញាណំ? កថំ ¶ ធម្មេ វវត្ថេតិ? កាមាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អកុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ. រូបាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ. អរូបាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ. អបរិយាបន្នេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ.

កថំ ¶ កាមាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អកុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ? ទស កុសលកម្មបថេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, ទស អកុសលកម្មបថេ អកុសលតោ វវត្ថេតិ, រូបញ្ច វិបាកញ្ច កិរិយញ្ច អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ – ឯវំ កាមាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អកុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ.

កថំ រូបាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ? ឥធដ្ឋស្ស ចត្តារិ ឈានានិ កុសលតោ វវត្ថេតិ, តត្រូបបន្នស្ស ចត្តារិ ឈានានិ អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ – ឯវំ រូបាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ.

កថំ អរូបាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ? ឥធដ្ឋស្ស ចតស្សោ អរូបាវចរសមាបត្តិយោ កុសលតោ វវត្ថេតិ, តត្រូបបន្នស្ស ចតស្សោ អរូបាវចរសមាបត្តិយោ អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ – ឯវំ អរូបាវចរេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ.

កថំ ¶ ¶ អបរិយាបន្នេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ? ចត្តារោ អរិយមគ្គេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, ចត្តារិ ច សាមញ្ញផលានិ និព្ពានញ្ច អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ – ឯវំ អបរិយាបន្នេ ធម្មេ កុសលតោ វវត្ថេតិ, អព្យាកតតោ វវត្ថេតិ. ឯវំ ធម្មេ វវត្ថេតិ.

នវ ¶ បាមោជ្ជមូលកា ធម្មា. អនិច្ចតោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ, បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ. សមាហិតេ ចិត្តេ យថាភូតំ បជានាតិ បស្សតិ. យថាភូតំ ជានំ បស្សំ និព្ពិន្ទតិ, និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ, វិរាគា វិមុច្ចតិ. ទុក្ខតោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… អនត្តតោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… វិមុច្ចតិ.

រូបំ អនិច្ចតោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… រូបំ ទុក្ខតោ មនសិករោតោ…បេ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… ចក្ខុំ…បេ… ជរាមរណំ អនិច្ចតោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… ជរាមរណំ ទុក្ខតោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… ជរាមរណំ អនត្តតោ ¶ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ, បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ. សមាហិតេ ចិត្តេ យថាភូតំ បជានាតិ បស្សតិ. យថាភូតំ ជានំ បស្សំ និព្ពិន្ទតិ, និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ, វិរាគា វិមុច្ចតិ. ឥមេ នវ បាមោជ្ជមូលកា ធម្មា ¶ .

៧៤. នវ យោនិសោ មនសិការមូលកា ធម្មា. អនិច្ចតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ, បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ. សមាហិតេន ចិត្តេន ‘‘ឥទំ ទុក្ខ’’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. ទុក្ខតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ, បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ. សមាហិតេន ចិត្តេន ‘‘ឥទំ ទុក្ខ’’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ¶ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’’តិ យថាភូតំ បជានាតិ. អនត្តតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ….

រូបំ អនិច្ចតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… រូបំ ទុក្ខតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… រូបំ អនត្តតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… ចក្ខុំ…បេ… ជរាមរណំ អនិច្ចតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… ជរាមរណំ ទុក្ខតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ជាយតិ…បេ… ជរាមរណំ អនត្តតោ យោនិសោ មនសិករោតោ បាមោជ្ជំ ¶ ជាយតិ, បមុទិតស្ស បីតិ ¶ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ. សមាហិតេន ចិត្តេន ‘‘ឥទំ ទុក្ខ’’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’’តិ ¶ យថាភូតំ បជានាតិ. ឥមេ នវ យោនិសោ មនសិការមូលកា ធម្មា.

នវ នានត្តា – ធាតុនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ផស្សនានត្តំ, ផស្សនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ វេទនានានត្តំ, វេទនានានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សញ្ញានានត្តំ, សញ្ញានានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សង្កប្បនានត្តំ, សង្កប្បនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទនានត្តំ, ឆន្ទនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ បរិឡាហនានត្តំ, បរិឡាហនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ បរិយេសនានានត្តំ, បរិយេសនានានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ លាភនានត្តំ – ឥមេ នវ នានត្តា. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘នវធម្មវវត្ថានេ បញ្ញា ធម្មនានត្តេ ញាណំ’’.

ធម្មនានត្តញាណនិទ្ទេសោ ឯកូនវីសតិមោ.

៧៥. កថំ អភិញ្ញាបញ្ញា ញាតដ្ឋេ ញាណំ, បរិញ្ញាបញ្ញា តីរណដ្ឋេ ញាណំ, បហានេបញ្ញា បរិច្ចាគដ្ឋេ ញាណំ, ភាវនា បញ្ញា ឯករសដ្ឋេ ញាណំ, សច្ឆិកិរិយាបញ្ញា ផស្សនដ្ឋេ ញាណំ? យេ យេ ធម្មា អភិញ្ញាតា ហោន្តិ, តេ តេ ធម្មា ញាតា ¶ ហោន្តិ. យេ យេ ធម្មា បរិញ្ញាតា ហោន្តិ, តេ ¶ តេ ធម្មា តីរិតា ហោន្តិ. យេ យេ ធម្មា បហីនា ហោន្តិ, តេ តេ ធម្មា បរិច្ចត្តា ហោន្តិ. យេ យេ ធម្មា ភាវិតា ហោន្តិ, តេ តេ ធម្មា ឯករសា ហោន្តិ. យេ យេ ធម្មា សច្ឆិកតា ហោន្តិ, តេ តេ ធម្មា ផស្សិតា ហោន្តិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អភិញ្ញា បញ្ញា ញាតដ្ឋេ ញាណំ, បរិញ្ញា បញ្ញា តីរណដ្ឋេ ញាណំ, បហានេ បញ្ញា បរិច្ចាគដ្ឋេ ញាណំ, ភាវនា បញ្ញា ឯករសដ្ឋេ ញាណំ, សច្ឆិកិរិយា បញ្ញា ផុសនដ្ឋេ ញាណំ’’.

ញាណបញ្ចកនិទ្ទេសោ ចតុវីសតិមោ.

៧៦. កថំ ¶ ¶ អត្ថនានត្តេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មនានត្តេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិនានត្តេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភាននានត្តេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ? សទ្ធិន្ទ្រិយំ ធម្មោ, វីរិយិន្ទ្រិយំ ធម្មោ, សតិន្ទ្រិយំ ធម្មោ, សមាធិន្ទ្រិយំ ធម្មោ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ ធម្មោ. អញ្ញោ សទ្ធិន្ទ្រិយំ ធម្មោ, អញ្ញោ វីរិយិន្ទ្រិយំ ធម្មោ, អញ្ញោ សតិន្ទ្រិយំ ធម្មោ, អញ្ញោ សមាធិន្ទ្រិយំ ធម្មោ, អញ្ញោ បញ្ញិន្ទ្រិយំ ធម្មោ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា ធម្មា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា ធម្មា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មនានត្តេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ¶ ញាណំ’’.

អធិមោក្ខដ្ឋោ អត្ថោ, បគ្គហដ្ឋោ អត្ថោ, ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អត្ថោ, អវិក្ខេបដ្ឋោ អត្ថោ, ទស្សនដ្ឋោ អត្ថោ. អញ្ញោ អធិមោក្ខដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ បគ្គហដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ អវិក្ខេបដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ ទស្សនដ្ឋោ អត្ថោ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា អត្ថា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា អត្ថា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ ‘‘អត្ថនានត្តេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

បញ្ច ធម្មេ សន្ទស្សេតុំ ព្យញ្ជននិរុត្តាភិលាបា, បញ្ច អត្ថេ សន្ទស្សេតុំ ព្យញ្ជននិរុត្តាភិលាបា. អញ្ញា ធម្មនិរុត្តិយោ, អញ្ញា អត្ថនិរុត្តិយោ. យេន ញាណេន ឥមា នានា និរុត្តិយោ ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមា នានា និរុត្តិយោ បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘និរុត្តិនានត្តេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

បញ្ចសុ ¶ ធម្មេសុ ញាណានិ, បញ្ចសុ អត្ថេសុ ញាណានិ, ទសសុ និរុត្តីសុ ញាណានិ. អញ្ញានិ ធម្មេសុ ញាណានិ, អញ្ញានិ អត្ថេសុ ញាណានិ, អញ្ញានិ និរុត្តីសុ ញាណានិ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា ញាណា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា ញាណា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បដិភាននានត្តេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

៧៧. សទ្ធាពលំ ¶ ធម្មោ, វីរិយពលំ ធម្មោ, សតិពលំ ធម្មោ, សមាធិពលំ ធម្មោ, បញ្ញាពលំ ធម្មោ. អញ្ញោ សទ្ធាពលំ ធម្មោ, អញ្ញោ វីរិយពលំ ធម្មោ, អញ្ញោ សតិពលំ ធម្មោ, អញ្ញោ សមាធិពលំ ធម្មោ, អញ្ញោ បញ្ញាពលំ ធម្មោ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា ¶ ធម្មា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ¶ ឥមេ នានា ធម្មា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មនានត្តេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

អស្សទ្ធិយេ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ. កោសជ្ជេ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ. បមាទេ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ. ឧទ្ធច្ចេ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ. អវិជ្ជាយ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ. អញ្ញោ អស្សទ្ធិយេ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ កោសជ្ជេ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ បមាទេ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ ឧទ្ធច្ចេ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ អវិជ្ជាយ អកម្បិយដ្ឋោ អត្ថោ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា អត្ថា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា អត្ថា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អត្ថនានត្តេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

បញ្ច ធម្មេ សន្ទស្សេតុំ ព្យញ្ជននិរុត្តាភិលាបា, បញ្ច អត្ថេ សន្ទស្សេតុំ ព្យញ្ជននិរុត្តាភិលាបា. អញ្ញា ធម្មនិរុត្តិយោ, អញ្ញា អត្ថនិរុត្តិយោ. យេន ញាណេន ឥមា នានា និរុត្តិយោ ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមា នានា និរុត្តិយោ បដិវិទិតាតិ. តេន ¶ វុច្ចតិ – ‘‘និរុត្តិនានត្តេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

បញ្ចសុ [បញ្ច (?)] ធម្មេសុ ញាណានិ, បញ្ចសុ [បញ្ច (?)] អត្ថេសុ ញាណានិ, ទសសុ [ទស (?)] និរុត្តីសុ ញាណានិ. អញ្ញានិ ធម្មេសុ ញាណានិ, អញ្ញានិ អត្ថេសុ ញាណានិ, អញ្ញានិ និរុត្តីសុ ញាណានិ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា ញាណា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា ញាណា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បដិភាននានត្តេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ¶ ធម្មោ, ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ. អញ្ញោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, អញ្ញោ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, អញ្ញោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, អញ្ញោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, អញ្ញោ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, អញ្ញោ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ, អញ្ញោ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មោ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា ធម្មា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា ធម្មា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មនានត្តេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

ឧបដ្ឋានដ្ឋោ ¶ អត្ថោ, បវិចយដ្ឋោ អត្ថោ, បគ្គហដ្ឋោ អត្ថោ, ផរណដ្ឋោ អត្ថោ, ឧបសមដ្ឋោ អត្ថោ, អវិក្ខេបដ្ឋោ អត្ថោ, បដិសង្ខានដ្ឋោ អត្ថោ. អញ្ញោ ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ ¶ បវិចយដ្ឋោ ¶ អត្ថោ, អញ្ញោ បគ្គហដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ ផរណដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ ឧបសមដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ អវិក្ខេបដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ បដិសង្ខានដ្ឋោ អត្ថោ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា អត្ថា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា អត្ថា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អត្ថនានត្តេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

សត្ត ធម្មេ សន្ទស្សេតុំ ព្យញ្ជននិរុត្តាភិលាបា, សត្ត អត្ថេ សន្ទស្សេតុំ ព្យញ្ជននិរុត្តាភិលាបា. អញ្ញា ធម្មនិរុត្តិយោ, អញ្ញា អត្ថនិរុត្តិយោ. យេន ញាណេន ឥមា នានា និរុត្តិយោ ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមា នានា និរុត្តិយោ បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘និរុត្តិនានត្តេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

សត្តសុ ធម្មេសុ ញាណានិ, សត្តសុ អត្ថេសុ ញាណានិ, ចុទ្ទសសុ និរុត្តីសុ ញាណានិ. អញ្ញានិ ធម្មេសុ ញាណានិ, អញ្ញានិ អត្ថេសុ ញាណានិ, អញ្ញានិ និរុត្តីសុ ញាណានិ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា ញាណា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា ញាណា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បដិភាននានត្តេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

សម្មាទិដ្ឋិ ធម្មោ, សម្មាសង្កប្បោ ធម្មោ, សម្មាវាចា ធម្មោ, សម្មាកម្មន្តោ ធម្មោ, សម្មាអាជីវោ ធម្មោ, សម្មាវាយាមោ ធម្មោ, សម្មាសតិ ធម្មោ, សម្មាសមាធិ ធម្មោ. អញ្ញោ ¶ សម្មាទិដ្ឋិ ធម្មោ, អញ្ញោ សម្មាសង្កប្បោ ¶ ធម្មោ, អញ្ញោ សម្មាវាចា ធម្មោ, អញ្ញោ សម្មាកម្មន្តោ ធម្មោ, អញ្ញោ សម្មាអាជីវោ ធម្មោ, អញ្ញោ សម្មាវាយាមោ ធម្មោ, អញ្ញោ សម្មាសតិ ធម្មោ, អញ្ញោ សម្មាសមាធិ ធម្មោ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា ធម្មា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា ធម្មា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មនានត្តេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

ទស្សនដ្ឋោ អត្ថោ, អភិនិរោបនដ្ឋោ អត្ថោ, បរិគ្គហដ្ឋោ អត្ថោ, សមុដ្ឋានដ្ឋោ អត្ថោ, វោទានដ្ឋោ អត្ថោ, បគ្គហដ្ឋោ អត្ថោ, ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អត្ថោ, អវិក្ខេបដ្ឋោ អត្ថោ. អញ្ញោ ទស្សនដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ អភិនិរោបនដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ បរិគ្គហដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ សមុដ្ឋានដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ វោទានដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ បគ្គហដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ ¶ ឧបដ្ឋានដ្ឋោ អត្ថោ, អញ្ញោ អវិក្ខេបដ្ឋោ អត្ថោ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា អត្ថា ញាតា តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា អត្ថា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អត្ថនានត្តេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

អដ្ឋ ¶ ធម្មេ សន្ទស្សេតុំ ព្យញ្ជននិរុត្តាភិលាបា, អដ្ឋ អត្ថេ សន្ទស្សេតុំ ព្យញ្ជននិរុត្តាភិលាបា. អញ្ញា ធម្មនិរុត្តិយោ, អញ្ញា អត្ថនិរុត្តិយោ. យេន ញាណេន ឥមា នានា និរុត្តិយោ ញាតា ¶ , តេនេវ ញាណេន ឥមា នានា និរុត្តិយោ បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘និរុត្តិនានត្តេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

អដ្ឋសុ ធម្មេសុ ញាណានិ, អដ្ឋសុ អត្ថេសុ ញាណានិ សោឡសសុ និរុត្តីសុ ញាណានិ. អញ្ញានិ ធម្មេសុ ញាណានិ, អញ្ញានិ អត្ថេសុ ញាណានិ, អញ្ញានិ និរុត្តីសុ ញាណានិ. យេន ញាណេន ឥមេ នានា ញាណា ញាតា, តេនេវ ញាណេន ឥមេ នានា ញាណា បដិវិទិតាតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បដិភាននានត្តេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អត្ថនានត្តេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ. ធម្មនានត្តេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ. និរុត្តិនានត្តេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ. បដិភាននានត្តេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

បដិសម្ភិទាញាណនិទ្ទេសោ អដ្ឋវីសតិមោ.

៧៨. កថំ ¶ វិហារនានត្តេ បញ្ញា វិហារដ្ឋេ ញាណំ, សមាបត្តិនានត្តេ បញ្ញា សមាបត្តដ្ឋេ ញាណំ, វិហារសមាបត្តិនានត្តេ បញ្ញា វិហារសមាបត្តដ្ឋេ ញាណំ? និមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – អនិមិត្តោ វិហារោ. បណិធិំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – អប្បណិហិតោ វិហារោ. អភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ អធិមុត្តត្តា ¶ ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – សុញ្ញតោ វិហារោ.

និមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អនិមិត្តំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អនិមិត្តា សមាបត្តិ. បណិធិំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា ¶ បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អប្បណិហិតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អប្បណិហិតា សមាបត្តិ. អភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ ¶ អធិមុត្តត្តា បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ សុញ្ញតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – សុញ្ញតា សមាបត្តិ.

និមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អនិមិត្តំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អនិមិត្តវិហារសមាបត្តិ. បណិធិំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អប្បណិហិតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អប្បណិហិតវិហារសមាបត្តិ. អភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ សុញ្ញតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – សុញ្ញតវិហារសមាបត្តិ.

៧៩. រូបនិមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – អនិមិត្តោ វិហារោ. រូបបណិធិំ ភយតោ ¶ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – អប្បណិហិតោ វិហារោ. រូបាភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – សុញ្ញតោ វិហារោ.

រូបនិមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អនិមិត្តំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អនិមិត្តា សមាបត្តិ ¶ . រូបបណិធិំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អប្បណិហិតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អប្បណិហិតា សមាបត្តិ. រូបាភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ អធិមុត្តត្តា បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ សុញ្ញតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – សុញ្ញតា សមាបត្តិ.

រូបនិមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អនិមិត្តំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អនិមិត្តវិហារសមាបត្តិ. រូបបណិធិំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស ¶ វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អប្បណិហិតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អប្បណិហិតវិហារសមាបត្តិ. រូបាភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ សុញ្ញតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – សុញ្ញតវិហារសមាបត្តិ.

វេទនានិមិត្តំ ¶ ¶ …បេ… សញ្ញានិមិត្តំ… សង្ខារនិមិត្តំ… វិញ្ញាណនិមិត្តំ… ចក្ខុនិមិត្តំ…បេ… ជរាមរណនិមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – អនិមិត្តោ វិហារោ. ជរាមរណបណិធិំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – អប្បណិហិតោ វិហារោ. ជរាមរណាភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ – សុញ្ញតោ វិហារោ.

ជរាមរណនិមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អនិមិត្តំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អនិមិត្តា សមាបត្តិ. ជរាមរណបណិធិំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អប្បណិហិតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អប្បណិហិតា សមាបត្តិ. ជរាមរណាភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ អធិមុត្តត្តា បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ សុញ្ញតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – សុញ្ញតា សមាបត្តិ.

ជរាមរណនិមិត្តំ ភយតោ សម្បស្សមានោ អនិមិត្តេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អនិមិត្តំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អនិមិត្តវិហារសមាបត្តិ. ជរាមរណបណិធិំ ភយតោ ¶ សម្បស្សមានោ អប្បណិហិតេ អធិមុត្តត្តា ¶ ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ អប្បណិហិតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – អប្បណិហិតវិហារសមាបត្តិ. ជរាមរណាភិនិវេសំ ភយតោ សម្បស្សមានោ សុញ្ញតេ អធិមុត្តត្តា ផុស្ស ផុស្ស វយំ បស្សតិ, បវត្តំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា និរោធំ និព្ពានំ សុញ្ញតំ អាវជ្ជិត្វា សមាបជ្ជតិ – សុញ្ញតវិហារសមាបត្តិ. អញ្ញោ ¶ អនិមិត្តោ វិហារោ, អញ្ញោ អប្បណិហិតោ វិហារោ, អញ្ញោ សុញ្ញតោ វិហារោ. អញ្ញា អនិមិត្តសមាបត្តិ, អញ្ញា អប្បណិហិតសមាបត្តិ, អញ្ញា សុញ្ញតសមាបត្តិ. អញ្ញា អនិមិត្តា វិហារសមាបត្តិ, អញ្ញា អប្បណិហិតា វិហារសមាបត្តិ, អញ្ញា សុញ្ញតា វិហារសមាបត្តិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វិហារនានត្តេ បញ្ញា វិហារដ្ឋេ ញាណំ, សមាបត្តិនានត្តេ បញ្ញា សមាបត្តដ្ឋេ ញាណំ, វិហារសមាបត្តិនានត្តេ បញ្ញា វិហារសមាបត្តដ្ឋេ ញាណំ’’.

៣២. អានន្តរិកសមាធិញាណនិទ្ទេសោ

៨០. កថំ ¶ អវិក្ខេបបរិសុទ្ធត្តា អាសវសមុច្ឆេទេ បញ្ញា អានន្តរិកសមាធិម្ហិ ញាណំ? នេក្ខម្មវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ. តស្ស សមាធិស្ស វសេន ឧប្បជ្ជតិ ញាណំ. តេន ញាណេន អាសវា ខីយន្តិ. ឥតិ បឋមំ សមថោ, បច្ឆា ញាណំ. តេន ញាណេន អាសវានំ ខយោ ហោតិ ¶ . តេន វុច្ចតិ – ‘‘អវិក្ខេបបរិសុទ្ធត្តា អាសវសមុច្ឆេទេ បញ្ញា អានន្តរិកសមាធិម្ហិ ញាណំ’’.

អាសវាតិ កតមេ តេ អាសវា? កាមាសវោ, ភវាសវោ, ទិដ្ឋាសវោ, អវិជ្ជាសវោ. កត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ? សោតាបត្តិមគ្គេន អនវសេសោ ទិដ្ឋាសវោ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ កាមាសវោ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ ភវាសវោ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. សកទាគាមិមគ្គេន ឱឡារិកោ កាមាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ ភវាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. អនាគាមិមគ្គេន អនវសេសោ កាមាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ ភវាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ ¶ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. អរហត្តមគ្គេន អនវសេសោ ភវាសវោ ខីយតិ, អនវសេសោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ.

អព្យាបាទវសេន ¶ …បេ… អាលោកសញ្ញាវសេន… អវិក្ខេបវសេន… ធម្មវវត្ថានវសេន… ញាណវសេន… បាមោជ្ជវសេន… បឋមជ្ឈានវសេន… ទុតិយជ្ឈានវសេន… តតិយជ្ឈានវសេន… ចតុត្ថជ្ឈានវសេន… អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិវសេន… វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិវសេន… អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិវសេន… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិវសេន… បថវីកសិណវសេន… អាបោកសិណវសេន ¶ … តេជោកសិណវសេន… វាយោកសិណវសេន… នីលកសិណវសេន… បីតកសិណវសេន… លោហិតកសិណវសេន… ឱទាតកសិណវសេន… អាកាសកសិណវសេន… វិញ្ញាណកសិណវសេន… ពុទ្ធានុស្សតិវសេន… ធម្មានុស្សតិវសេន… សង្ឃានុស្សតិវសេន… សីលានុស្សតិវសេន… ចាគានុស្សតិវសេន… ទេវតានុស្សតិវសេន… អានាបានស្សតិវសេន… មរណស្សតិវសេន… កាយគតាសតិវសេន… ឧបសមានុស្សតិវសេន… ឧទ្ធុមាតកសញ្ញាវសេន… វិនីលកសញ្ញាវសេន… វិបុព្ពកសញ្ញាវសេន… វិច្ឆិទ្ទកសញ្ញាវសេន… វិក្ខាយិតកសញ្ញាវសេន… វិក្ខិត្តកសញ្ញាវសេន… ហតវិក្ខិត្តកសញ្ញាវសេន ¶ … លោហិតកសញ្ញាវសេន… បុឡវកសញ្ញាវសេន… អដ្ឋិកសញ្ញាវសេន.

៨១. ទីឃំ អស្សាសវសេន…បេ… ទីឃំ បស្សាសវសេន… រស្សំ អស្សាសវសេន… រស្សំ បស្សាសវសេន… សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សាសវសេន… បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សាសវសេន… បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សាសវសេន… បីតិបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… បីតិបដិសំវេទី បស្សាសវសេន… សុខបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… សុខបដិសំវេទី បស្សាសវសេន… ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី បស្សាសវសេន… បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ អស្សាសវសេន… បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ បស្សាសវសេន… ចិត្តបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… ចិត្តបដិសំវេទី បស្សាសវសេន… អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ អស្សាសវសេន… អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ បស្សាសវសេន… សមាទហំ ចិត្តំ…បេ… វិមោចយំ ចិត្តំ… អនិច្ចានុបស្សី ¶ … វិរាគានុបស្សី… និរោធានុបស្សី… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសវសេន… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សាសវសេន ¶ ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ. តស្ស សមាធិស្ស វសេន ឧប្បជ្ជតិ ញាណំ, តេន ញាណេន អាសវា ខីយន្តិ. ឥតិ បឋមំ សមថោ, បច្ឆា ញាណំ. តេន ញាណេន ¶ អាសវានំ ខយោ ហោតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អវិក្ខេបបរិសុទ្ធត្តា អាសវសមុច្ឆេទេ បញ្ញា អានន្តរិកសមាធិម្ហិ ញាណំ’’.

អាសវាតិ កតមេ តេ អាសវា? កាមាសវោ, ភវាសវោ, ទិដ្ឋាសវោ, អវិជ្ជាសវោ. កត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ? សោតាបត្តិមគ្គេន អនវសេសោ ទិដ្ឋាសវោ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ កាមាសវោ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ ភវាសវោ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. សកទាគាមិមគ្គេន ឱឡារិកោ កាមាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ ភវាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. អនាគាមិមគ្គេន អនវសេសោ កាមាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ ភវាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. អរហត្តមគ្គេន អនវសេសោ ភវាសវោ ខីយតិ, អនវសេសោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ ¶ , បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អវិក្ខេបបរិសុទ្ធត្តា អាសវសមុច្ឆេទេ បញ្ញា អានន្តរិកសមាធិម្ហិ ញាណំ’’.

អានន្តរិកសមាធិញាណនិទ្ទេសោ ទ្វត្តិំសតិមោ.

៨២. កថំ ¶ ទស្សនាធិបតេយ្យំ សន្តោ ច វិហារាធិគមោ បណីតាធិមុត្តតា បញ្ញា អរណវិហារេ ញាណំ? ទស្សនាធិបតេយ្យន្តិ អនិច្ចានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ, ទុក្ខានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ, អនត្តានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ, រូបេ អនិច្ចានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ, រូបេ ទុក្ខានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ, រូបេ អនត្តានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ; វេទនាយ…បេ… សញ្ញាយ… សង្ខារេសុ… វិញ្ញាណេ… ចក្ខុស្មិំ…បេ… ជរាមរណេ អនិច្ចានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ, ជរាមរណេ ទុក្ខានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ, ជរាមរណេ អនត្តានុបស្សនា ទស្សនាធិបតេយ្យំ.

សន្តោ ¶ ¶ ច វិហារាធិគមោតិ សុញ្ញតោ វិហារោ សន្តោ វិហារាធិគមោ. អនិមិត្តោ វិហារោ សន្តោ វិហារាធិគមោ. អប្បណិហិតោ វិហារោ សន្តោ វិហារាធិគមោ.

បណីតាធិមុត្តតាតិ សុញ្ញតេ អធិមុត្តតា បណីតាធិមុត្តតា. អនិមិត្តេ អធិមុត្តតា បណីតាធិមុត្តតា. អប្បណិហិតេ អធិមុត្តតា បណីតាធិមុត្តតា.

អរណវិហារោតិ បឋមំ ឈានំ អរណវិហារោ. ទុតិយំ ឈានំ អរណវិហារោ. តតិយំ ឈានំ អរណវិហារោ. ចតុត្ថំ ឈានំ អរណវិហារោ. អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិ ¶ អរណវិហារោ…បេ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិ អរណវិហារោ.

អរណវិហារោតិ កេនដ្ឋេន អរណវិហារោ? បឋមេន ឈានេន នីវរណេ ហរតីតិ – អរណវិហារោ. ទុតិយេន ឈានេន វិតក្កវិចារេ ហរតីតិ – អរណវិហារោ. តតិយេន ឈានេន បីតិំ ហរតីតិ – អរណវិហារោ. ចតុត្ថេន ឈានេន សុខទុក្ខេ ហរតីតិ – អរណវិហារោ. អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិយា រូបសញ្ញំ បដិឃសញ្ញំ នានត្តសញ្ញំ ហរតីតិ – អរណវិហារោ. វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិយា អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញំ ហរតីតិ – អរណវិហារោ. អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិយា វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញំ ហរតីតិ – អរណវិហារោ. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិយា អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញំ ហរតីតិ – អរណវិហារោ. អយំ អរណវិហារោ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ ¶ – ‘‘ទស្សនាធិបតេយ្យំ សន្តោ ច វិហារាធិគមោ បណីតាធិមុត្តតា បញ្ញា អរណវិហារេ ញាណំ’’.

អរណវិហារញាណនិទ្ទេសោ តេត្តិំសតិមោ.

៣៤. និរោធសមាបត្តិញាណនិទ្ទេសោ

៨៣. កថំ ទ្វីហិ ពលេហិ សមន្នាគតត្តា តយោ ច សង្ខារានំ បដិប្បស្សទ្ធិយា សោឡសហិ ញាណចរិយាហិ នវហិ សមាធិចរិយាហិ វសិភាវតា បញ្ញា និរោធសមាបត្តិយា ញាណំ?

ទ្វីហិ ¶ ពលេហីតិ ទ្វេ ពលានិ – សមថពលំ, វិបស្សនាពលំ. កតមំ សមថពលំ? នេក្ខម្មវសេន ចិត្តស្សេកគ្គតា អវិក្ខេបោ ¶ សមថពលំ. អព្យាបាទវសេន ចិត្តស្សេកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមថពលំ. អាលោកសញ្ញាវសេន ចិត្តស្សេកគ្គតា អវិក្ខេបោ ¶ សមថពលំ. អវិក្ខេបវសេន ចិត្តស្សេកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមថពលំ…បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសវសេន ចិត្តស្សេកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមថពលំ. បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សាសវសេន ចិត្តស្សេកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមថពលំ.

សមថពលន្តិ កេនដ្ឋេន សមថពលំ? បឋមេន ឈានេន នីវរណេ ន កម្បតីតិ – សមថពលំ. ទុតិយេន ឈានេន វិតក្កវិចារេ ន កម្បតីតិ – សមថពលំ. តតិយេន ឈានេន បីតិយា ន កម្បតីតិ – សមថពលំ. ចតុត្ថេន ឈានេន សុខទុក្ខេ ន កម្បតីតិ – សមថពលំ. អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិយា រូបសញ្ញាយ បដិឃសញ្ញាយ នានត្តសញ្ញាយ ន កម្បតីតិ – សមថពលំ. វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិយា អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញាយ ន កម្បតីតិ – សមថពលំ. អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិយា វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញាយ ន កម្បតីតិ – សមថពលំ. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិយា អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញាយ ន កម្បតីតិ – សមថពលំ. ឧទ្ធច្ចេ ច ឧទ្ធច្ចសហគតកិលេសេ ច ខន្ធេ ច ន កម្បតិ ន ចលតិ ន វេធតីតិ – សមថពលំ. ឥទំ សមថពលំ.

កតមំ វិបស្សនាពលំ? អនិច្ចានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ. ទុក្ខានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ. អនត្តានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ. និព្ពិទានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ. វិរាគានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ ¶ . និរោធានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ. បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ. រូបេ អនិច្ចានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ ¶ …បេ… រូបេ បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ. វេទនាយ…បេ… សញ្ញាយ… សង្ខារេសុ… វិញ្ញាណេ… ចក្ខុស្មិំ…បេ… ជរាមរណេ អនិច្ចានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ…បេ… ជរាមរណេ បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា វិបស្សនាពលំ.

វិបស្សនាពលន្តិ កេនដ្ឋេន វិបស្សនាពលំ? អនិច្ចានុបស្សនាយ និច្ចសញ្ញាយ ន កម្បតីតិ – វិបស្សនាពលំ. ទុក្ខានុបស្សនាយ សុខសញ្ញាយ ន កម្បតីតិ – វិបស្សនាពលំ. អនត្តានុបស្សនាយ អត្តសញ្ញាយ ន កម្បតីតិ – វិបស្សនាពលំ. និព្ពិទានុបស្សនាយ នន្ទិយា ន កម្បតីតិ – វិបស្សនាពលំ. វិរាគានុបស្សនាយ រាគេ ន កម្បតីតិ – វិបស្សនាពលំ. និរោធានុបស្សនាយ សមុទយេ ¶ ន កម្បតីតិ – វិបស្សនាពលំ. បដិនិស្សគ្គានុបស្សនាយ អាទានេ ន កម្បតីតិ ¶ – វិបស្សនាពលំ. អវិជ្ជាយ ច អវិជ្ជា សហគតកិលេសេ ច ខន្ធេ ច ន កម្បតិ ន ចលតិ ន វេធតីតិ – វិបស្សនាពលំ. ឥទំ វិបស្សនាពលំ.

តយោ ច សង្ខារានំ បដិប្បស្សទ្ធិយាតិ កតមេសំ តិណ្ណន្នំ សង្ខារានំ បដិប្បស្សទ្ធិយា? ទុតិយំ ឈានំ សមាបន្នស្ស វិតក្កវិចារា វចីសង្ខារា បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបន្នស្ស អស្សាសបស្សាសា កាយសង្ខារា បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច ចិត្តសង្ខារា បដិប្បស្សទ្ធា ហោន្តិ. ឥមេសំ តិណ្ណន្នំ សង្ខារានំ បដិប្បស្សទ្ធិយា ¶ .

៨៤. សោឡសហិ ញាណចរិយាហីតិ កតមាហិ សោឡសហិ ញាណចរិយាហិ? អនិច្ចានុបស្សនា ញាណចរិយា, ទុក្ខានុបស្សនា ញាណចរិយា, អនត្តានុបស្សនា ញាណចរិយា, និព្ពិទានុបស្សនា ញាណចរិយា, វិរាគានុបស្សនា ញាណចរិយា, និរោធានុបស្សនា ញាណចរិយា, បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា ញាណចរិយា, វិវដ្ដនានុបស្សនា ញាណចរិយា, សោតាបត្តិមគ្គោ ញាណចរិយា, សោតាបត្តិផលសមាបត្តិ ញាណចរិយា, សកទាគាមិមគ្គោ ញាណចរិយា, សកទាគាមិផលសមាបត្តិ ញាណចរិយា, អនាគាមិមគ្គោ ញាណចរិយា, អនាគាមិផលសមាបត្តិ ញាណចរិយា, អរហត្តមគ្គោ ញាណចរិយា, អរហត្តផលសមាបត្តិ ញាណចរិយា – ឥមាហិ សោឡសហិ ញាណចរិយាហិ.

៨៥. នវហិ សមាធិចរិយាហីតិ កតមាហិ នវហិ សមាធិចរិយាហិ? បឋមំ ឈានំ សមាធិចរិយា, ទុតិយំ ឈានំ សមាធិចរិយា, តតិយំ ឈានំ សមាធិចរិយា, ចតុត្ថំ ឈានំ សមាធិចរិយា, អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិ…បេ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិ សមាធិចរិយា. បឋមំ ឈានំ បដិលាភត្ថាយ ¶ វិតក្កោ ច វិចារោ ច បីតិ ច សុខញ្ច ចិត្តេកគ្គតា ច…បេ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិំ បដិលាភត្ថាយ វិតក្កោ ច វិចារោ ច បីតិ ច សុខញ្ច ចិត្តេកគ្គតា ច – ឥមាហិ នវហិ សមាធិចរិយាហិ.

វសីតិ ¶ បញ្ច វសិយោ. អាវជ្ជនវសី, សមាបជ្ជនវសី, អធិដ្ឋានវសី ¶ , វុដ្ឋានវសី, បច្ចវេក្ខណាវសី. បឋមំ ឈានំ យត្ថិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ យាវតិច្ឆកំ អាវជ្ជតិ; អាវជ្ជនាយ ទន្ធាយិតត្តំ នត្ថីតិ – អាវជ្ជនវសី. បឋមំ ឈានំ យត្ថិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ យាវតិច្ឆកំ សមាបជ្ជតិ; សមាបជ្ជនាយ ទន្ធាយិតត្តំ នត្ថីតិ – សមាបជ្ជនវសី. បឋមំ ឈានំ យត្ថិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ យាវតិច្ឆកំ អធិដ្ឋាតិ ¶ ; អធិដ្ឋានេ ទន្ធាយិតត្តំ នត្ថីតិ – អធិដ្ឋានវសី. បឋមំ ឈានំ យត្ថិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ យាវតិច្ឆកំ វុដ្ឋាតិ; វុដ្ឋានេ ទន្ធាយិតត្តំ នត្ថីតិ – វុដ្ឋានវសី. បឋមំ ឈានំ យត្ថិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ យាវតិច្ឆកំ បច្ចវេក្ខតិ; បច្ចវេក្ខណាយ ទន្ធាយិតត្តំ នត្ថីតិ – បច្ចវេក្ខណាវសី.

ទុតិយំ ឈានំ…បេ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិំ យត្ថិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ យាវតិច្ឆកំ អាវជ្ជតិ; អាវជ្ជនាយ ទន្ធាយិតត្តំ នត្ថីតិ – អាវជ្ជនវសី. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិំ យត្ថិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ យាវតិច្ឆកំ សមាបជ្ជតិ…បេ… អធិដ្ឋាតិ… វុដ្ឋាតិ… បច្ចវេក្ខតិ; បច្ចវេក្ខណាយ ទន្ធាយិតត្តំ នត្ថីតិ – បច្ចវេក្ខណាវសី. ឥមា បញ្ច វសិយោ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទ្វីហិ ពលេហិ សមន្នាគតត្តា តយោ ច សង្ខារានំ បដិបស្សទ្ធិយា សោឡសហិ ញាណចរិយាហិ នវហិ សមាធិចរិយាហិ វសីភាវតា បញ្ញា និរោធសមាបត្តិយា ញាណំ’’.

និរោធសមាបត្តិញាណនិទ្ទេសោ ចតុត្តិំសតិមោ.

៨៦. កថំ ¶ សម្បជានស្ស បវត្តបរិយាទានេ បញ្ញា បរិនិព្ពានេ ញាណំ? ឥធ សម្បជានោ នេក្ខម្មេន កាមច្ឆន្ទស្ស បវត្តំ បរិយាទិយតិ, អព្យាបាទេន ព្យាបាទស្ស បវត្តំ បរិយាទិយតិ, អាលោកសញ្ញាយ ថិនមិទ្ធស្ស បវត្តំ បរិយាទិយតិ, អវិក្ខេបេន ឧទ្ធច្ចស្ស បវត្តំ បរិយាទិយតិ, ធម្មវវត្ថានេន វិចិកិច្ឆាយ…បេ… ញាណេន អវិជ្ជាយ… បាមោជ្ជេន អរតិយា ¶ … បឋមេន ឈានេន នីវរណានំ បវត្តំ បរិយាទិយតិ…បេ… អរហត្តមគ្គេន ¶ សព្ពកិលេសានំ បវត្តំ បរិយាទិយតិ.

អថ វា បន សម្បជានស្ស អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពាយន្តស្ស ឥទញ្ចេវ ចក្ខុបវត្តំ បរិយាទិយតិ, អញ្ញញ្ច ចក្ខុបវត្តំ ន ឧប្បជ្ជតិ. ឥទញ្ចេវ សោតបវត្តំ…បេ… ឃានបវត្តំ… ជិវ្ហាបវត្តំ… កាយបវត្តំ… មនោបវត្តំ បរិយាទិយតិ, អញ្ញញ្ច មនោបវត្តំ ន ឧប្បជ្ជតិ. ឥទំ សម្បជានស្ស បវត្តបរិយាទានេ ¶ បញ្ញា បរិនិព្ពានេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សម្បជានស្ស បវត្តបរិយាទានេ បញ្ញា បរិនិព្ពានេ ញាណំ’’.

បរិនិព្ពានញាណនិទ្ទេសោ បញ្ចតិំសតិមោ.

៨៧. កថំ សព្ពធម្មានំ សម្មា សមុច្ឆេទេ និរោធេ ច អនុបដ្ឋានតា បញ្ញា សមសីសដ្ឋេ ញាណំ? សព្ពធម្មានន្តិ – បញ្ចក្ខន្ធា, ទ្វាទសាយតនានិ, អដ្ឋារស ធាតុយោ ¶ , កុសលា ធម្មា, អកុសលា ធម្មា, អព្យាកតា ធម្មា, កាមាវចរា ធម្មា, រូបាវចរា ធម្មា, អរូបាវចរា ធម្មា, អបរិយាបន្នា ធម្មា. សម្មា សមុច្ឆេទេតិ នេក្ខម្មេន កាមច្ឆន្ទំ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ. អព្យាបាទេន ព្យាបាទំ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ. អាលោកសញ្ញាយ ថិនមិទ្ធំ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ. អវិក្ខេបេន ឧទ្ធច្ចំ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ. ធម្មវវត្ថានេន វិចិកិច្ឆំ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ. ញាណេន អវិជ្ជំ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ. បាមោជ្ជេន អរតិំ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ. បឋមេន ឈានេន នីវរណេ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ…បេ… អរហត្តមគ្គេន សព្ពកិលេសេ សម្មា សមុច្ឆិន្ទតិ.

និរោធេតិ នេក្ខម្មេន កាមច្ឆន្ទំ និរោធេតិ. អព្យាបាទេន ព្យាបាទំ និរោធេតិ. អាលោកសញ្ញាយ ថិនមិទ្ធំ និរោធេតិ. អវិក្ខេបេន ឧទ្ធច្ចំ និរោធេតិ. ធម្មវវត្ថានេន វិចិកិច្ឆំ និរោធេតិ. ញាណេន អវិជ្ជំ និរោធេតិ. បាមោជ្ជេន អរតិំ និរោធេតិ. បឋមេន ឈានេន នីវរណេ និរោធេតិ…បេ… អរហត្តមគ្គេន សព្ពកិលេសេ និរោធេតិ.

អនុបដ្ឋានតាតិ ¶ នេក្ខម្មំ បដិលទ្ធស្ស កាមច្ឆន្ទោ ន ឧបដ្ឋាតិ. អព្យាបាទំ បដិលទ្ធស្ស ព្យាបាទោ ¶ ន ឧបដ្ឋាតិ. អាលោកសញ្ញំ បដិលទ្ធស្ស ថិនមិទ្ធំ ន ឧបដ្ឋាតិ. អវិក្ខេបំ បដិលទ្ធស្ស ឧទ្ធច្ចំ ន ឧបដ្ឋាតិ. ធម្មវវត្ថានំ បដិលទ្ធស្ស វិចិកិច្ឆា ¶ ន ឧបដ្ឋាតិ. ញាណំ បដិលទ្ធស្ស អវិជ្ជា ន ឧបដ្ឋាតិ. បាមោជ្ជំ បដិលទ្ធស្ស អរតិ ន ឧបដ្ឋាតិ. បឋមំ ឈានំ បដិលទ្ធស្ស នីវរណា ន ឧបដ្ឋហន្តិ…បេ… អរហត្តមគ្គំ បដិលទ្ធស្ស សព្ពកិលេសា ន ឧបដ្ឋហន្តិ.

សមន្តិ កាមច្ឆន្ទស្ស បហីនត្តា នេក្ខម្មំ សមំ. ព្យាបាទស្ស បហីនត្តា អព្យាបាទោ សមំ. ថិនមិទ្ធស្ស បហីនត្តា អាលោកសញ្ញា សមំ. ឧទ្ធច្ចស្ស ¶ បហីនត្តា អវិក្ខេបោ សមំ. វិចិកិច្ឆាយ បហីនត្តា ធម្មវវត្ថានំ សមំ. អវិជ្ជាយ បហីនត្តា ញាណំ សមំ. អរតិយា បហីនត្តា បាមោជ្ជំ សមំ. នីវរណានំ បហីនត្តា បឋមំ ឈានំ សមំ…បេ… សព្ពកិលេសានំ បហីនត្តា អរហត្តមគ្គោ សមំ.

សីសន្តិ តេរស សីសានិ – បលិពោធសីសញ្ច តណ្ហា, វិនិពន្ធនសីសញ្ច មានោ, បរាមាសសីសញ្ច ទិដ្ឋិ, វិក្ខេបសីសញ្ច ឧទ្ធច្ចំ, សំកិលេសសីសញ្ច អវិជ្ជា, អធិមោក្ខសីសញ្ច សទ្ធា, បគ្គហសីសញ្ច វីរិយំ, ឧបដ្ឋានសីសញ្ច សតិ, អវិក្ខេបសីសញ្ច សមាធិ, ទស្សនសីសញ្ច បញ្ញា, បវត្តសីសញ្ច ជីវិតិន្ទ្រិយំ, គោចរសីសញ្ច វិមោក្ខោ, សង្ខារសីសញ្ច និរោធោ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សព្ពធម្មានំ សម្មា សមុច្ឆេទេ និរោធេ ច អនុបដ្ឋានតា បញ្ញា សមសីសដ្ឋេ ញាណំ’’.

សមសីសដ្ឋញាណនិទ្ទេសោ ឆត្តិំសតិមោ.

៨៨. កថំ ¶ បុថុនានត្តេកត្តតេជបរិយាទានេ បញ្ញា សល្លេខដ្ឋេ [បុថុនានត្តេកត្តតេជបរិយាទានេ (ក.)] ញាណំ? បុថូតិ – រាគោ បុថុ, ទោសោ បុថុ, មោហោ បុថុ, កោធោ…បេ… ឧបនាហោ… មក្ខោ… បឡាសោ… ឥស្សា… មច្ឆរិយំ… មាយា… សាឋេយ្យំ… ថម្ភោ… សារម្ភោ… មានោ… អតិមានោ… មទោ… បមាទោ… សព្ពេ កិលេសា… សព្ពេ ទុច្ចរិតា… សព្ពេ អភិសង្ខារា… សព្ពេ ភវគាមិកម្មា.

នានត្តេកត្តន្តិ ¶ ¶ កាមច្ឆន្ទោ នានត្តំ, នេក្ខម្មំ ឯកត្តំ. ព្យាបាទោ នានត្តំ, អព្យាបាទោ ឯកត្តំ. ថិនមិទ្ធំ នានត្តំ, អាលោកសញ្ញា ឯកត្តំ. ឧទ្ធច្ចំ នានត្តំ, អវិក្ខេបោ ឯកត្តំ. វិចិកិច្ឆា នានត្តំ, ធម្មវវត្ថានំ ឯកត្តំ. អវិជ្ជា នានត្តំ, ញាណំ ឯកត្តំ. អរតិ នានត្តំ, បាមោជ្ជំ ឯកត្តំ. នីវរណា នានត្តំ, បឋមំ ឈានំ ឯកត្តំ…បេ… សព្ពេ កិលេសា នានត្តំ, អរហត្តមគ្គោ ឯកត្តំ.

តេជោតិ បញ្ច តេជា – ចរណតេជោ, គុណតេជោ, បញ្ញាតេជោ, បុញ្ញតេជោ, ធម្មតេជោ. ចរណតេជេន តេជិតត្តា ទុស្សីល្យតេជំ បរិយាទិយតិ. គុណតេជេន តេជិតត្តា អគុណតេជំ បរិយាទិយតិ. បញ្ញាតេជេន តេជិតត្តា ទុប្បញ្ញតេជំ បរិយាទិយតិ. បុញ្ញតេជេន តេជិតត្តា ¶ អបុញ្ញតេជំ បរិយាទិយតិ. ធម្មតេជេន តេជិតត្តា អធម្មតេជំ បរិយាទិយតិ.

សល្លេខោតិ កាមច្ឆន្ទោ អសល្លេខោ, នេក្ខម្មំ សល្លេខោ ¶ . ព្យាបាទោ អសល្លេខោ, អព្យាបាទោ សល្លេខោ. ថិនមិទ្ធំ អសល្លេខោ, អាលោកសញ្ញា សល្លេខោ. ឧទ្ធច្ចំ អសល្លេខោ, អវិក្ខេបោ សល្លេខោ. វិចិកិច្ឆា អសល្លេខោ, ធម្មវវត្ថានំ សល្លេខោ. អវិជ្ជា អសល្លេខោ, ញាណំ សល្លេខោ. អរតិ អសល្លេខោ, បាមោជ្ជំ សល្លេខោ. នីវរណា អសល្លេខោ, បឋមំ ឈានំ សល្លេខោ…បេ… សព្ពកិលេសា អសល្លេខោ, អរហត្តមគ្គោ សល្លេខោ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បុថុនានត្តតេជបរិយាទានេ បញ្ញា សល្លេខដ្ឋេ ញាណំ’’.

សល្លេខដ្ឋញាណនិទ្ទេសោ សត្តតិំសតិមោ.

៨៩. កថំ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ? អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ. ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ. អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា ¶ វីរិយារម្ភេ ញាណំ. ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ.

អនុប្បន្នស្ស ¶ ¶ កាមច្ឆន្ទស្ស អនុប្បាទាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ. ឧប្បន្នស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស បហានាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ. អនុប្បន្នស្ស នេក្ខម្មស្ស ឧប្បាទាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ. ឧប្បន្នស្ស នេក្ខម្មស្ស ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ…បេ….

អនុប្បន្នានំ សព្ពកិលេសានំ អនុប្បាទាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ. ឧប្បន្នានំ សព្ពកិលេសានំ បហានាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ ¶ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ…បេ… អនុប្បន្នស្ស អរហត្តមគ្គស្ស ឧប្បាទាយ អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ. ឧប្បន្នស្ស អរហត្តមគ្គស្ស ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អសល្លីនត្តបហិតត្តបគ្គហដ្ឋេ បញ្ញា វីរិយារម្ភេ ញាណំ’’.

វីរិយារម្ភញាណនិទ្ទេសោ អដ្ឋតិំសតិមោ.

៩០. កថំ នានាធម្មប្បកាសនតា បញ្ញា អត្ថសន្ទស្សនេ ញាណំ? នានាធម្មាតិ បញ្ចក្ខន្ធា, ទ្វាទសាយតនានិ, អដ្ឋារស ធាតុយោ, កុសលា ធម្មា, អកុសលា ធម្មា, អព្យាកតា ធម្មា, កាមាវចរា ¶ ធម្មា, រូបាវចរា ធម្មា, អរូបាវចរា ធម្មា, អបរិយាបន្នា ធម្មា.

បកាសនតាតិ រូបំ អនិច្ចតោ បកាសេតិ, រូបំ ទុក្ខតោ បកាសេតិ, រូបំ អនត្តតោ បកាសេតិ. វេទនំ…បេ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… ចក្ខុំ…បេ… ¶ ជរាមរណំ អនិច្ចតោ បកាសេតិ, ជរាមរណំ ទុក្ខតោ បកាសេតិ, ជរាមរណំ អនត្តតោ បកាសេតិ.

អត្ថសន្ទស្សនេតិ កាមច្ឆន្ទំ បជហន្តោ នេក្ខម្មត្ថំ សន្ទស្សេតិ. ព្យាបាទំ បជហន្តោ អព្យាបាទត្ថំ សន្ទស្សេតិ. ថិនមិទ្ធំ បជហន្តោ អាលោកសញ្ញត្ថំ សន្ទស្សេតិ. ឧទ្ធច្ចំ បជហន្តោ អវិក្ខេបត្ថំ សន្ទស្សេតិ. វិចិកិច្ឆំ បជហន្តោ ធម្មវវត្ថានត្ថំ សន្ទស្សេតិ. អវិជ្ជំ បជហន្តោ ញាណត្ថំ សន្ទស្សេតិ. អរតិំ បជហន្តោ បាមោជ្ជត្ថំ សន្ទស្សេតិ. នីវរណេ បជហន្តោ បឋមឈានត្ថំ សន្ទស្សេតិ ¶ …បេ… សព្ពកិលេសេ បជហន្តោ អរហត្តមគ្គត្ថំ សន្ទស្សេតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘នានាធម្មបកាសនតា បញ្ញា អត្ថសន្ទស្សនេ ញាណំ’’.

អត្ថសន្ទស្សនញាណនិទ្ទេសោ នវតិំសតិមោ.

៤០. ទស្សនវិសុទ្ធិញាណនិទ្ទេសោ

៩១. កថំ ¶ សព្ពធម្មានំ ឯកសង្គហតានានត្តេកត្តបដិវេធេ បញ្ញា ទស្សនវិសុទ្ធិញាណំ? សព្ពធម្មានន្តិ បញ្ចក្ខន្ធា…បេ… អបរិយាបន្នា ធម្មា.

ឯកសង្គហតាតិ ¶ ទ្វាទសហិ អាការេហិ សព្ពេ ធម្មា ឯកសង្គហិតា. តថដ្ឋេន, អនត្តដ្ឋេន, សច្ចដ្ឋេន, បដិវេធដ្ឋេន, អភិជាននដ្ឋេន, បរិជាននដ្ឋេន, ធម្មដ្ឋេន, ធាតុដ្ឋេន, ញាតដ្ឋេន, សច្ឆិកិរិយដ្ឋេន, ផុសនដ្ឋេន, អភិសមយដ្ឋេន – ឥមេហិ ទ្វាទសហិ អាការេហិ សព្ពេ ធម្មា ឯកសង្គហិតា.

នានត្តេកត្តន្តិ កាមច្ឆន្ទោ នានត្តំ, នេក្ខម្មំ ឯកត្តំ…បេ… សព្ពកិលេសា នានត្តំ, អរហត្តមគ្គោ ឯកត្តំ.

បដិវេធេតិ ទុក្ខសច្ចំ បរិញ្ញាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈតិ. សមុទយសច្ចំ បហានបដិវេធំ បដិវិជ្ឈតិ. និរោធសច្ចំ សច្ឆិកិរិយាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈតិ. មគ្គសច្ចំ ភាវនាបដិវេធំ បដិវិជ្ឈតិ.

ទស្សនវិសុទ្ធីតិ សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ ទស្សនំ វិសុជ្ឈតិ; សោតាបត្តិផលក្ខណេ ទស្សនំ វិសុទ្ធំ. សកទាគាមិមគ្គក្ខណេ ទស្សនំ វិសុជ្ឈតិ; សកទាគាមិផលក្ខណេ ទស្សនំ វិសុទ្ធំ. អនាគាមិមគ្គក្ខណេ ¶ ទស្សនំ វិសុជ្ឈតិ; អនាគាមិផលក្ខណេ ទស្សនំ វិសុទ្ធំ. អរហត្តមគ្គក្ខណេ ទស្សនំ វិសុជ្ឈតិ; អរហត្តផលក្ខណេ ទស្សនំ វិសុទ្ធំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សព្ពធម្មានំ ឯកសង្គហតានានត្តេកត្តបដិវេធេ បញ្ញា ទស្សនវិសុទ្ធិញាណំ’’.

ទស្សនវិសុទ្ធិញាណនិទ្ទេសោ ចត្តាលីសមោ.

៩២. កថំ ¶ វិទិតត្តា បញ្ញា ខន្តិញាណំ? រូបំ អនិច្ចតោ វិទិតំ ¶ , រូបំ ទុក្ខតោ វិទិតំ, រូបំ អនត្តតោ វិទិតំ. យំ យំ វិទិតំ តំ តំ ខមតីតិ – វិទិតត្តា បញ្ញា ខន្តិញាណំ. វេទនា…បេ… សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ… ចក្ខុ…បេ… ជរាមរណំ អនិច្ចតោ វិទិតំ, ជរាមរណំ ទុក្ខតោ វិទិតំ, ជរាមរណំ អនត្តតោ វិទិតំ. យំ យំ វិទិតំ តំ តំ ខមតីតិ – វិទិតត្តា បញ្ញា ខន្តិញាណំ. តំ ¶ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វិទិតត្តា បញ្ញា ខន្តិញាណំ’’.

ខន្តិញាណនិទ្ទេសោ ឯកចត្តាលីសមោ.

៩៣. កថំ ផុដ្ឋត្តា បញ្ញា បរិយោគាហណេ ញាណំ? រូបំ អនិច្ចតោ ផុសតិ, រូបំ ទុក្ខតោ ផុសតិ, រូបំ អនត្តតោ ផុសតិ. យំ យំ ផុសតិ តំ តំ បរិយោគាហតីតិ – ផុដ្ឋត្តា បញ្ញា បរិយោគាហណេ ញាណំ. វេទនំ…បេ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… ចក្ខុំ…បេ… ជរាមរណំ អនិច្ចតោ ផុសតិ, ទុក្ខតោ ផុសតិ, អនត្តតោ ផុសតិ. យំ យំ ផុសតិ តំ តំ បរិយោគាហតីតិ – ផុដ្ឋត្តា បញ្ញា បរិយោគាហណេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ផុដ្ឋត្តា បញ្ញា បរិយោគាហណេ ញាណំ’’.

បរិយោគាហណញាណនិទ្ទេសោ ទ្វេចត្តាលីសមោ.

៩៤. កថំ ¶ សមោទហនេ បញ្ញា បទេសវិហារេ ញាណំ? មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយាបិ វេទយិតំ, មិច្ឆាទិដ្ឋិវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ. សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយាបិ ¶ វេទយិតំ, សម្មាទិដ្ឋិវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ. មិច្ឆាសង្កប្បបច្ចយាបិ វេទយិតំ, មិច្ឆាសង្កប្បវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ. សម្មាសង្កប្បបច្ចយាបិ ¶ វេទយិតំ, សម្មាសង្កប្បវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ…បេ… មិច្ឆាវិមុត្តិបច្ចយាបិ វេទយិតំ, មិច្ឆាវិមុត្តិវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ. សម្មាវិមុត្តិបច្ចយាបិ វេទយិតំ, សម្មាវិមុត្តិវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ. ឆន្ទបច្ចយាបិ វេទយិតំ, ឆន្ទវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ. វិតក្កបច្ចយាបិ វេទយិតំ, វិតក្កវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ. សញ្ញាបច្ចយាបិ វេទយិតំ, សញ្ញាវូបសមបច្ចយាបិ វេទយិតំ.

ឆន្ទោ ច អវូបសន្តោ ហោតិ, វិតក្កោ ច អវូបសន្តោ ហោតិ, សញ្ញា ច អវូបសន្តា ហោតិ, តប្បច្ចយាបិ វេទយិតំ. ឆន្ទោ ច វូបសន្តោ ¶ ហោតិ, វិតក្កោ ច អវូបសន្តោ ហោតិ, សញ្ញា ច អវូបសន្តា ហោតិ, តប្បច្ចយាបិ វេទយិតំ. ឆន្ទោ ច វូបសន្តោ ហោតិ, វិតក្កោ ច វូបសន្តោ ហោតិ, សញ្ញា ច អវូបសន្តា ហោតិ, តប្បច្ចយាបិ វេទយិតំ. ឆន្ទោ ច វូបសន្តោ ហោតិ, វិតក្កោ ច វូបសន្តោ ហោតិ, សញ្ញា ច វូបសន្តា ហោតិ, តប្បច្ចយាបិ វេទយិតំ. អប្បត្តស្ស បត្តិយា អត្ថិ អាសវំ, តស្មិម្បិ ឋានេ អនុប្បត្តេ តប្បច្ចយាបិ វេទយិតំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន ¶ បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមោទហនេ បញ្ញា បទេសវិហារេ ញាណំ’’.

បទេសវិហារញាណនិទ្ទេសោ តេចត្តាលីសមោ.

៩៥. កថំ អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ? នេក្ខម្មាធិបតត្តា បញ្ញា កាមច្ឆន្ទតោ សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ. អព្យាបាទាធិបតត្តា បញ្ញា ព្យាបាទតោ សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ. អាលោកសញ្ញាធិបតត្តា បញ្ញា ¶ ថិនមិទ្ធតោ សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ. អវិក្ខេបាធិបតត្តា បញ្ញា ឧទ្ធច្ចតោ សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ. ធម្មវវត្ថានាធិបតត្តា បញ្ញា វិចិកិច្ឆាយ សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ. ញាណាធិបតត្តា បញ្ញា អវិជ្ជាយ សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ. បាមោជ្ជាធិបតត្តា បញ្ញា អរតិយា សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ. បឋមជ្ឈានាធិបតត្តា បញ្ញា នីវរណេហិ សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ…បេ… អរហត្តមគ្គាធិបតត្តា បញ្ញា សព្ពកិលេសេហិ សញ្ញាយ វិវដ្ដតីតិ – អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ¶ ញាណំ ¶ . តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អធិបតត្តា បញ្ញា សញ្ញាវិវដ្ដេ ញាណំ’’.

៩៦. កថំ នានត្តេ បញ្ញា ចេតោវិវដ្ដេ ញាណំ? កាមច្ឆន្ទោ នានត្តំ, នេក្ខម្មំ ឯកត្តំ. នេក្ខម្មេកត្តំ ចេតយតោ កាមច្ឆន្ទតោ ចិត្តំ វិវដ្ដតីតិ – នានត្តេ ¶ បញ្ញា ចេតោវិវដ្ដេ ញាណំ. ព្យាបាទោ នានត្តំ, អព្យាបាទោ ឯកត្តំ. អព្យាបាទេកត្តំ ចេតយតោ ព្យាបាទតោ ចិត្តំ វិវដ្ដតីតិ – នានត្តេ បញ្ញា ចេតោវិវដ្ដេ ញាណំ. ថិនមិទ្ធំ នានត្តំ, អាលោកសញ្ញា ឯកត្តំ. អាលោកសញ្ញេកត្តំ ចេតយតោ ថិនមិទ្ធតោ ចិត្តំ វិវដ្ដតីតិ – នានត្តេ បញ្ញា ចេតោវិវដ្ដេ ញាណំ…បេ… សព្ពកិលេសា នានត្តំ, អរហត្តមគ្គោ ឯកត្តំ. អរហត្តមគ្គេកត្តំ ចេតយតោ សព្ពកិលេសេហិ ចិត្តំ វិវដ្ដតីតិ – នានត្តេ បញ្ញា ចេតោវិវដ្ដេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘នានត្តេ បញ្ញា ចេតោវិវដ្ដេ ញាណំ’’.

៩៧. កថំ អធិដ្ឋានេ បញ្ញា ចិត្តវិវដ្ដេ ញាណំ? កាមច្ឆន្ទំ បជហន្តោ នេក្ខម្មវសេន ចិត្តំ អធិដ្ឋាតីតិ – អធិដ្ឋានេ បញ្ញា ចិត្តវិវដ្ដេ ញាណំ. ព្យាបាទំ ¶ បជហន្តោ អព្យាបាទវសេន ចិត្តំ អធិដ្ឋាតីតិ – អធិដ្ឋានេ បញ្ញា ចិត្តវិវដ្ដេ ញាណំ. ថិនមិទ្ធំ បជហន្តោ អាលោកសញ្ញាវសេន ចិត្តំ អធិដ្ឋាតីតិ – អធិដ្ឋានេ បញ្ញា ចិត្តវិវដ្ដេ ញាណំ…បេ… សព្ពកិលេសេ បជហន្តោ អរហត្តមគ្គវសេន ចិត្តំ អធិដ្ឋាតីតិ – អធិដ្ឋានេ បញ្ញា ¶ ចិត្តវិវដ្ដេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អធិដ្ឋានេ បញ្ញា ចិត្តវិវដ្ដេ ញាណំ’’.

៩៨. កថំ សុញ្ញតេ បញ្ញា ញាណវិវដ្ដេ ញាណំ? ‘‘ចក្ខុ សុញ្ញំ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា និច្ចេន វា ធុវេន វា សស្សតេន វា អវិបរិណាមធម្មេន វា’’តិ យថាភូតំ ជានតោ [បជានតោ (ស្យា.)] បស្សតោ ចក្ខាភិនិវេសតោ [កាមាភិនិវេសតោ (ស្យា.) អដ្ឋកថា ឱលោកេតព្ពា] ញាណំ វិវដ្ដតីតិ – សុញ្ញតេ បញ្ញា ញាណវិវដ្ដេ ញាណំ. ‘‘សោតំ សុញ្ញំ…បេ… ឃានំ សុញ្ញំ… ជិវ្ហា សុញ្ញា… កាយោ សុញ្ញោ… មនោ សុញ្ញោ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា និច្ចេន វា ធុវេន វា សស្សតេន វា អវិបរិណាមធម្មេន វា’’តិ យថាភូតំ ជានតោ បស្សតោ មនាភិនិវេសតោ ញាណំ វិវដ្ដតីតិ – សុញ្ញតេ បញ្ញា ញាណវិវដ្ដេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សុញ្ញតេ បញ្ញា ញាណវិវដ្ដេ ញាណំ’’.

៩៩. កថំ វោសគ្គេ បញ្ញា វិមោក្ខវិវដ្ដេ ញាណំ? នេក្ខម្មេន កាមច្ឆន្ទំ វោសជ្ជតីតិ – វោសគ្គេ បញ្ញា វិមោក្ខវិវដ្ដេ ¶ ញាណំ. អព្យាបាទេន ព្យាបាទំ វោសជ្ជតីតិ – វោសគ្គេ បញ្ញា វិមោក្ខវិវដ្ដេ ញាណំ. អាលោកសញ្ញាយ ថិនមិទ្ធំ វោសជ្ជតីតិ – វោសគ្គេ បញ្ញា ¶ វិមោក្ខវិវដ្ដេ ញាណំ ¶ . អវិក្ខេបេន ឧទ្ធច្ចំ វោសជ្ជតីតិ – វោសគ្គេ បញ្ញា វិមោក្ខវិវដ្ដេ ញាណំ. ធម្មវវត្ថានេន វិចិកិច្ឆំ វោសជ្ជតីតិ – វោសគ្គេ បញ្ញា វិមោក្ខវិវដ្ដេ ¶ ញាណំ…បេ… អរហត្តមគ្គេន សព្ពកិលេសេ វោសជ្ជតីតិ – វោសគ្គេ បញ្ញា វិមោក្ខវិវដ្ដេ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វោសគ្គេ បញ្ញា វិមោក្ខវិវដ្ដេ ញាណំ’’.

១០០. កថំ តថដ្ឋេ បញ្ញា សច្ចវិវដ្ដេ ញាណំ? ទុក្ខស្ស បីឡនដ្ឋំ សង្ខតដ្ឋំ សន្តាបដ្ឋំ វិបរិណាមដ្ឋំ បរិជានន្តោ វិវដ្ដតីតិ – តថដ្ឋេ បញ្ញា សច្ចវិវដ្ដេ ញាណំ. សមុទយស្ស អាយូហនដ្ឋំ និទានដ្ឋំ សញ្ញោគដ្ឋំ បលិពោធដ្ឋំ បជហន្តោ វិវដ្ដតីតិ – តថដ្ឋេ បញ្ញា សច្ចវិវដ្ដេ ញាណំ. និរោធស្ស និស្សរណដ្ឋំ វិវេកដ្ឋំ អសង្ខតដ្ឋំ អមតដ្ឋំ សច្ឆិករោន្តោ វិវដ្ដតីតិ – តថដ្ឋេ បញ្ញា សច្ចវិវដ្ដេ ញាណំ. មគ្គស្ស និយ្យានដ្ឋំ ហេតុដ្ឋំ ទស្សនដ្ឋំ អាធិបតេយ្យដ្ឋំ ភាវេន្តោ វិវដ្ដតីតិ – តថដ្ឋេ បញ្ញា សច្ចវិវដ្ដេ ញាណំ.

សញ្ញាវិវដ្ដោ, ចេតោវិវដ្ដោ, ចិត្តវិវដ្ដោ, ញាណវិវដ្ដោ, វិមោក្ខវិវដ្ដោ ¶ , សច្ចវិវដ្ដោ. សញ្ជានន្តោ វិវដ្ដតីតិ – សញ្ញាវិវដ្ដោ. ចេតយន្តោ វិវដ្ដតីតិ – ចេតោវិវដ្ដោ. វិជានន្តោ វិវដ្ដតីតិ – ចិត្តវិវដ្ដោ. ញាណំ ករោន្តោ វិវដ្ដតីតិ – ញាណវិវដ្ដោ. វោសជ្ជន្តោ វិវដ្ដតីតិ – វិមោក្ខវិវដ្ដោ. តថដ្ឋេ វិវដ្ដតីតិ – សច្ចវិវដ្ដោ.

យត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ, តត្ថ ចេតោវិវដ្ដោ. យត្ថ ចេតោវិវដ្ដោ, តត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ. យត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ ចេតោវិវដ្ដោ តត្ថ ចិត្តវិវដ្ដោ. យត្ថ ចិត្តវិវដ្ដោ, តត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ ចេតោវិវដ្ដោ. យត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ ចេតោវិវដ្ដោ ចិត្តវិវដ្ដោ, តត្ថ ញាណវិវដ្ដោ. យត្ថ ញាណវិវដ្ដោ, តត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ ចេតោវិវដ្ដោ ចិត្តវិវដ្ដោ. យត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ ចេតោវិវដ្ដោ ចិត្តវិវដ្ដោ ញាណវិវដ្ដោ, តត្ថ វិមោក្ខវិវដ្ដោ. យត្ថ វិមោក្ខវិវដ្ដោ, តត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ ចេតោវិវដ្ដោ ចិត្តវិវដ្ដោ ញាណវិវដ្ដោ. យត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ ចេតោវិវដ្ដោ ចិត្តវិវដ្ដោ ញាណវិវដ្ដោ វិមោក្ខវិវដ្ដោ, តត្ថ សច្ចវិវដ្ដោ. យត្ថ សច្ចវិវដ្ដោ, តត្ថ សញ្ញាវិវដ្ដោ ចេតោវិវដ្ដោ ចិត្តវិវដ្ដោ ញាណវិវដ្ដោ វិមោក្ខវិវដ្ដោ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ ¶ , បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘តថដ្ឋេ បញ្ញា សច្ចវិវដ្ដេ ញាណំ’’.

ឆវិវដ្ដញាណនិទ្ទេសោ នវចត្តាលីសមោ.

១០១. កថំ ¶ ¶ ¶ កាយម្បិ ចិត្តម្បិ ឯកវវត្ថានតា សុខសញ្ញញ្ច លហុសញ្ញញ្ច អធិដ្ឋានវសេន ឥជ្ឈនដ្ឋេ បញ្ញា ឥទ្ធិវិធេ ញាណំ? ឥធ ភិក្ខុ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីរិយសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, ចិត្តសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីមំសាសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ. សោ ឥមេសុ ចតូសុ ឥទ្ធិបាទេសុ ចិត្តំ បរិភាវេតិ បរិទមេតិ, មុទុំ ករោតិ កម្មនិយំ. សោ ឥមេសុ ចតូសុ ឥទ្ធិបាទេសុ ចិត្តំ បរិភាវេត្វា បរិទមេត្វា មុទុំ ករិត្វា កម្មនិយំ កាយម្បិ ចិត្តេ សមោទហតិ, ចិត្តម្បិ កាយេ សមោទហតិ, កាយវសេន ចិត្តំ បរិណាមេតិ, ចិត្តវសេន កាយំ បរិណាមេតិ, កាយវសេន ចិត្តំ អធិដ្ឋាតិ, ចិត្តវសេន កាយំ អធិដ្ឋាតិ; កាយវសេន ចិត្តំ បរិណាមេត្វា ចិត្តវសេន កាយំ បរិណាមេត្វា កាយវសេន ចិត្តំ អធិដ្ឋហិត្វា ចិត្តវសេន កាយំ អធិដ្ឋហិត្វា សុខសញ្ញញ្ច លហុសញ្ញញ្ច កាយេ ឱក្កមិត្វា វិហរតិ. សោ តថាភាវិតេន ចិត្តេន បរិសុទ្ធេន បរិយោទាតេន ឥទ្ធិវិធញាណាយ ចិត្តំ អភិនីហរតិ អភិនិន្នាមេតិ. សោ អនេកវិហិតំ ឥទ្ធិវិធំ បច្ចនុភោតិ.

១០២. ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា ហោតិ, ពហុធាបិ ហុត្វា ឯកោ ហោតិ; អាវិភាវំ តិរោភាវំ; តិរោកុដ្ដំ [តិរោកុឌ្ឌំ (ស្យា.)] តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានោ គច្ឆតិ, សេយ្យថាបិ អាកាសេ; បថវិយាបិ ឧម្មុជ្ជនិមុជ្ជំ ករោតិ, សេយ្យថាបិ ឧទកេ; ឧទកេបិ អភិជ្ជមានេ គច្ឆតិ, សេយ្យថាបិ បថវិយំ ¶ ; អាកាសេបិ បល្លង្កេន កមតិ [ចង្កមតិ (ស្យា.) ទី. និ. ១.២៣៨ បស្សិតព្ពា] សេយ្យថាបិ បក្ខី សកុណោ ឥមេបិ ចន្ទិមសូរិយេ ឯវំមហិទ្ធិកេ ឯវំមហានុភាវេ បាណិនា បរាមសតិ [បរិមសតិ (ស្យា.)] បរិមជ្ជតិ; យាវ ព្រហ្មលោកាបិ កាយេន វសំ វត្តេតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘កាយម្បិ ចិត្តម្បិ ឯកវវត្ថានតា សុខសញ្ញញ្ច លហុសញ្ញញ្ច អធិដ្ឋានវសេន ឥជ្ឈនដ្ឋេ បញ្ញា ឥទ្ធិវិធេ ញាណំ’’.

ឥទ្ធិវិធញាណនិទ្ទេសោ បញ្ញាសមោ.

៥១. សោតធាតុវិសុទ្ធិញាណនិទ្ទេសោ

១០៣. កថំ ¶ ¶ វិតក្កវិប្ផារវសេន នានត្តេកត្តសទ្ទនិមិត្តានំ បរិយោគាហណេ បញ្ញា សោតធាតុវិសុទ្ធិញាណំ ¶ ? ឥធ ភិក្ខុ ឆន្ទសមាធិ…បេ… វីរិយសមាធិ… ចិត្តសមាធិ… វីមំសាសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ. សោ ឥមេសុ ចតូសុ ឥទ្ធិបាទេសុ ចិត្តំ បរិភាវេតិ បរិទមេតិ, មុទុំ ករោតិ កម្មនិយំ. សោ ឥមេសុ ចតូសុ ឥទ្ធិបាទេសុ ចិត្តំ បរិភាវេត្វា បរិទមេត្វា, មុទុំ ករិត្វា កម្មនិយំ ទូរេបិ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, សន្តិកេបិ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, ឱឡារិកានម្បិ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, សុខុមានម្បិ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, សណ្ហសណ្ហានម្បិ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, បុរត្ថិមាយបិ ទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, បច្ឆិមាយបិ ទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, ឧត្តរាយបិ ទិសាយ សទ្ទានំ ¶ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, ទក្ខិណាយបិ ទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, បុរត្ថិមាយបិ អនុទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, បច្ឆិមាយបិ អនុទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, ឧត្តរាយបិ អនុទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, ទក្ខិណាយបិ អនុទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, ហេដ្ឋិមាយបិ ទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ, ឧបរិមាយបិ ទិសាយ សទ្ទានំ សទ្ទនិមិត្តំ មនសិ ករោតិ. សោ តថាភាវិតេន ចិត្តេន បរិសុទ្ធេន បរិយោទាតេន សោតធាតុវិសុទ្ធិញាណាយ ចិត្តំ អភិនីហរតិ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណាតិ – ទិព្ពេ ច មានុសេ ច យេ ទូរេ សន្តិកេ ច. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វិតក្កវិប្ផារវសេន នានត្តេកត្តសទ្ទនិមិត្តានំ បរិយោគាហណេ បញ្ញា សោតធាតុវិសុទ្ធិញាណំ’’.

សោតធាតុវិសុទ្ធិញាណនិទ្ទេសោ ឯកបញ្ញាសមោ.

១០៤. កថំ ¶ តិណ្ណំ ចិត្តានំ វិប្ផារត្តា ឥន្ទ្រិយានំ បសាទវសេន នានត្តេកត្តវិញ្ញាណចរិយាបរិយោគាហណេ បញ្ញា ចេតោបរិយញាណំ? ឥធ ភិក្ខុ ¶ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីរិយសមាធិ…បេ… ចិត្តសមាធិ…បេ… វីមំសាសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ. សោ ឥមេសុ ចតូសុ ឥទ្ធិបាទេសុ ចិត្តំ បរិភាវេតិ បរិទមេតិ, មុទុំ ករោតិ កម្មនិយំ. សោ ¶ ឥមេសុ ចតូសុ ឥទ្ធិបាទេសុ ចិត្តំ បរិភាវេត្វា បរិទមេត្វា, មុទុំ ករិត្វា កម្មនិយំ ឯវំ បជានាតិ – ‘‘ឥទំ រូបំ សោមនស្សិន្ទ្រិយសមុដ្ឋិតំ, ឥទំ រូបំ ទោមនស្សិន្ទ្រិយសមុដ្ឋិតំ, ឥទំ រូបំ ឧបេក្ខិន្ទ្រិយសមុដ្ឋិត’’ន្តិ ¶ . សោ តថាភាវិតេន ចិត្តេន បរិសុទ្ធេន បរិយោទាតេន ចេតោបរិយញាណាយ ចិត្តំ អភិនីហរតិ អភិនិន្នាមេតិ. សោ បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាតិ – សរាគំ វា ចិត្តំ ‘‘សរាគំ ចិត្ត’’ន្តិ បជានាតិ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ ‘‘វីតរាគំ ចិត្ត’’ន្តិ បជានាតិ, សទោសំ វា ចិត្តំ…បេ… វីតទោសំ វា ចិត្តំ… សមោហំ វា ចិត្តំ… វីតមោហំ វា ចិត្តំ… សំខិត្តំ វា ចិត្តំ… វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ… មហគ្គតំ វា ចិត្តំ… អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ… សឧត្តរំ វា ចិត្តំ… អនុត្តរំ វា ចិត្តំ… សមាហិតំ វា ចិត្តំ… អសមាហិតំ វា ចិត្តំ… វិមុត្តំ វា ចិត្តំ… អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ ‘‘អវិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានាតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘តិណ្ណំ ចិត្តានំ វិប្ផារត្តា ឥន្ទ្រិយានំ បសាទវសេន នានត្តេកត្តវិញ្ញាណចរិយាបរិយោគាហណេ បញ្ញា ចេតោបរិយញាណំ’’.

ចេតោបរិយញាណនិទ្ទេសោ ទ្វេបញ្ញាសមោ.

៥៣. បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណនិទ្ទេសោ

១០៥. កថំ បច្ចយបវត្តានំ ធម្មានំ នានត្តេកត្តកម្មវិប្ផារវសេន ¶ បរិយោគាហណេ បញ្ញា បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណំ? ឥធ ភិក្ខុ ¶ ឆន្ទសមាធិ…បេ… មុទុំ ករិត្វា កម្មនិយំ ឯវំ បជានាតិ – ‘‘ឥមស្មិំ សតិ ឥទំ ហោតិ, ឥមស្សុប្បាទា ឥទំ ឧប្បជ្ជតិ, យទិទំ – អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណំ, វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបំ, នាមរូបបច្ចយា សឡាយតនំ, សឡាយតនបច្ចយា ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា, វេទនាបច្ចយា តណ្ហា, តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទានំ, ឧបាទានបច្ចយា ភវោ, ភវបច្ចយា ជាតិ, ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា សម្ភវន្តិ; ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស សមុទយោ ហោតិ’’.

សោ ¶ តថាភាវិតេន ចិត្តេន បរិសុទ្ធេន បរិយោទាតេន បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនីហរតិ អភិនិន្នាមេតិ. សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ, ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ, អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ ¶ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – ‘‘អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវម អាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោ’’តិ. ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ ¶ អនុស្សរតិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បច្ចយបវត្តានំ ធម្មានំ នានត្តេកត្តកម្មវិប្ផារវសេន បរិយោគាហណេ បញ្ញា បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណំ’’.

បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណនិទ្ទេសោ តេបញ្ញាសមោ.

១០៦. កថំ ឱភាសវសេន នានត្តេកត្តរូបនិមិត្តានំ ទស្សនដ្ឋេ បញ្ញា ទិព្ពចក្ខុញាណំ? ឥធ ភិក្ខុ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីរិយសមាធិ…បេ… ចិត្តសមាធិ…បេ… វីមំសាសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ. សោ ឥមេសុ ចតូសុ ឥទ្ធិបាទេសុ ចិត្តំ បរិភាវេតិ បរិទមេតិ, មុទុំ ករោតិ កម្មនិយំ. សោ ឥមេសុ ចតូសុ ឥទ្ធិបាទេសុ ចិត្តំ បរិភាវេត្វា បរិទមេត្វា, មុទុំ ករិត្វា ¶ កម្មនិយំ អាលោកសញ្ញំ មនសិ ករោតិ, ទិវាសញ្ញំ អធិដ្ឋាតិ – ‘‘យថា ទិវា តថា រត្តិំ, យថា រត្តិំ តថា ទិវា’’. ឥតិ វិវដេន ចេតសា អបរិយោនទ្ធេន សប្បភាសំ ចិត្តំ ភាវេតិ. សោ តថាភាវិតេន ចិត្តេន បរិសុទ្ធេន បរិយោទាតេន សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនីហរតិ អភិនិន្នាមេតិ. សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន, សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ ¶ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ – ‘‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា, វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា, មនោទុច្ចរិតេន ¶ សមន្នាគតា, អរិយានំ ឧបវាទកា, មិច្ឆាទិដ្ឋិកា, មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា; តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា. ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា, វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា, មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា, សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា; តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’’តិ. ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ, សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ. តំ ¶ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឱភាសវសេន នានត្តេកត្តរូបនិមិត្តានំ ទស្សនដ្ឋេ បញ្ញា ទិព្ពចក្ខុញាណំ’’.

ទិព្ពចក្ខុញាណនិទ្ទេសោ ចតុបញ្ញាសមោ.

១០៧. កថំ ចតុសដ្ឋិយា អាការេហិ តិណ្ណន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ វសិភាវតា បញ្ញា អាសវានំ ខយេ ញាណំ? កតមេសំ តិណ្ណន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ? អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយស្ស អញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយស្ស.

អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ កតិ ឋានានិ គច្ឆតិ, អញ្ញិន្ទ្រិយំ កតិ ឋានានិ គច្ឆតិ, អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយំ កតិ ឋានានិ គច្ឆតិ? អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ ឯកំ ឋានំ គច្ឆតិ – សោតាបត្តិមគ្គំ. អញ្ញិន្ទ្រិយំ ឆ ឋានានិ គច្ឆតិ – សោតាបត្តិផលំ ¶ , សកទាគាមិមគ្គំ ¶ , សកទាគាមិផលំ, អនាគាមិមគ្គំ, អនាគាមិផលំ, អរហត្តមគ្គំ. អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយំ ឯកំ ឋានំ គច្ឆតិ – អរហត្តផលំ.

សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយស្ស សទ្ធិន្ទ្រិយំ អធិមោក្ខបរិវារំ ហោតិ, វីរិយិន្ទ្រិយំ បគ្គហបរិវារំ ហោតិ, សតិន្ទ្រិយំ ឧបដ្ឋានបរិវារំ ហោតិ, សមាធិន្ទ្រិយំ អវិក្ខេបបរិវារំ ហោតិ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ ទស្សនបរិវារំ ហោតិ, មនិន្ទ្រិយំ វិជាននបរិវារំ ហោតិ, សោមនស្សិន្ទ្រិយំ អភិសន្ទនបរិវារំ ¶ ហោតិ, ជីវិតិន្ទ្រិយំ បវត្តសន្តតាធិបតេយ្យបរិវារំ ហោតិ. សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ ជាតា ធម្មា ឋបេត្វា ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ សព្ពេវ កុសលា ហោន្តិ, សព្ពេវ អនាសវា ហោន្តិ, សព្ពេវ និយ្យានិកា ហោន្តិ, សព្ពេវ អបចយគាមិនោ ហោន្តិ, សព្ពេវ លោកុត្តរា ហោន្តិ, សព្ពេវ និព្ពានារម្មណា ហោន្តិ. សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយស្ស ឥមានិ អដ្ឋិន្ទ្រិយានិ សហជាតបរិវារា ហោន្តិ, អញ្ញមញ្ញបរិវារា ហោន្តិ, និស្សយបរិវារា ហោន្តិ, សម្បយុត្តបរិវារា ហោន្តិ, សហគតា ហោន្តិ, សហជាតា ហោន្តិ, សំសដ្ឋា ហោន្តិ, សម្បយុត្តា ហោន្តិ. តេវ តស្ស អាការា ចេវ ហោន្តិ បរិវារា ច.

សោតាបត្តិផលក្ខណេ អញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សទ្ធិន្ទ្រិយំ អធិមោក្ខបរិវារំ ហោតិ, វីរិយិន្ទ្រិយំ បគ្គហបរិវារំ ¶ ហោតិ, សតិន្ទ្រិយំ ឧបដ្ឋានបរិវារំ ហោតិ, សមាធិន្ទ្រិយំ អវិក្ខេបបរិវារំ ហោតិ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ ¶ ទស្សនបរិវារំ ហោតិ, មនិន្ទ្រិយំ វិជាននបរិវារំ ហោតិ, សោមនស្សិន្ទ្រិយំ អភិសន្ទនបរិវារំ ហោតិ, ជីវិតិន្ទ្រិយំ បវត្តសន្តតាធិបតេយ្យបរិវារំ ហោតិ. សោតាបត្តិផលក្ខណេ ជាតា ធម្មា សព្ពេវ អព្យាកតា ហោន្តិ, ឋបេត្វា ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ សព្ពេវ អនាសវា ហោន្តិ, សព្ពេវ លោកុត្តរា ហោន្តិ, សព្ពេវ និព្ពានារម្មណា ហោន្តិ. សោតាបត្តិផលក្ខណេ អញ្ញិន្ទ្រិយស្ស ឥមានិ អដ្ឋិន្ទ្រិយានិ សហជាតបរិវារា ហោន្តិ, អញ្ញមញ្ញបរិវារា ហោន្តិ, និស្សយបរិវារា ហោន្តិ, សម្បយុត្តបរិវារា ហោន្តិ, សហគតា ហោន្តិ, សហជាតា ហោន្តិ, សំសដ្ឋា ហោន្តិ, សម្បយុត្តា ហោន្តិ. តេវ តស្ស អាការា ចេវ ហោន្តិ បរិវារា ច.

សកទាគាមិមគ្គក្ខណេ ¶ …បេ… សកទាគាមិផលក្ខណេ…បេ… អនាគាមិមគ្គក្ខណេ…បេ… អនាគាមិផលក្ខណេ…បេ… អរហត្តមគ្គក្ខណេ អញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សទ្ធិន្ទ្រិយំ អធិមោក្ខបរិវារំ ហោតិ…បេ… ជីវិតិន្ទ្រិយំ បវត្តសន្តតាធិបតេយ្យបរិវារំ ហោតិ. អរហត្តមគ្គក្ខណេ ជាតា ធម្មា ឋបេត្វា ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ សព្ពេវ កុសលា ហោន្តិ, សព្ពេវ អនាសវា ហោន្តិ, សព្ពេវ និយ្យានិកា ហោន្តិ, សព្ពេវ អបចយគាមិនោ ហោន្តិ, សព្ពេវ លោកុត្តរា ហោន្តិ, សព្ពេវ និព្ពានារម្មណា ហោន្តិ. អរហត្តមគ្គក្ខណេ អញ្ញិន្ទ្រិយស្ស ឥមានិ អដ្ឋិន្ទ្រិយានិ សហជាតបរិវារា ហោន្តិ, អញ្ញមញ្ញបរិវារា ហោន្តិ, និស្សយបរិវារា ហោន្តិ, សម្បយុត្តបរិវារា ¶ ហោន្តិ, សហគតា ¶ ហោន្តិ, សហជាតា ហោន្តិ, សំសដ្ឋា ហោន្តិ, សម្បយុត្តា ហោន្តិ. តេវ តស្ស អាការា ចេវ ហោន្តិ បរិវារា ច.

អរហត្តផលក្ខណេ អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយស្ស សទ្ធិន្ទ្រិយំ អធិមោក្ខបរិវារំ ហោតិ, វីរិយិន្ទ្រិយំ បគ្គហបរិវារំ ហោតិ, សតិន្ទ្រិយំ ឧបដ្ឋានបរិវារំ ហោតិ, សមាធិន្ទ្រិយំ អវិក្ខេបបរិវារំ ហោតិ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ ទស្សនបរិវារំ ហោតិ, មនិន្ទ្រិយំ វិជាននបរិវារំ ហោតិ, សោមនស្សិន្ទ្រិយំ អភិសន្ទនបរិវារំ ហោតិ, ជីវិតិន្ទ្រិយំ បវត្តសន្តតាធិបតេយ្យបរិវារំ ហោតិ. អរហត្តផលក្ខណេ ជាតា ធម្មា សព្ពេវ អព្យាកតា ហោន្តិ, ឋបេត្វា ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ សព្ពេវ អនាសវា ហោន្តិ, សព្ពេវ លោកុត្តរា ហោន្តិ, សព្ពេវ និព្ពានារម្មណា ហោន្តិ. អរហត្តផលក្ខណេ អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយស្ស ឥមានិ អដ្ឋិន្ទ្រិយានិ សហជាតបរិវារា ហោន្តិ, អញ្ញមញ្ញបរិវារា ហោន្តិ, និស្សយបរិវារា ហោន្តិ, សម្បយុត្តបរិវារា ហោន្តិ, សហគតា ហោន្តិ, សហជាតា ហោន្តិ, សំសដ្ឋា ហោន្តិ, សម្បយុត្តា ហោន្តិ. តេវ តស្ស អាការា ចេវ ហោន្តិ បរិវារា ច. ឥតិ ឥមានិ អដ្ឋដ្ឋកានិ ចតុសដ្ឋិ ហោន្តិ.

អាសវាតិ ¶ កតមេ តេ អាសវា? កាមាសវោ, ភវាសវោ, ទិដ្ឋាសវោ, អវិជ្ជាសវោ. កត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ? សោតាបត្តិមគ្គេន អនវសេសោ ទិដ្ឋាសវោ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ ¶ កាមាសវោ ¶ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ ភវាសវោ ខីយតិ, អបាយគមនីយោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. សកទាគាមិមគ្គេន ឱឡារិកោ កាមាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ ភវាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. អនាគាមិមគ្គេន អនវសេសោ កាមាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ ភវាសវោ ខីយតិ, តទេកដ្ឋោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. អរហត្តមគ្គេន អនវសេសោ ភវាសវោ ខីយតិ, អនវសេសោ អវិជ្ជាសវោ ខីយតិ. ឯត្ថេតេ អាសវា ខីយន្តិ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ចតុសដ្ឋិយា អាការេហិ តិណ្ណន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ វសិភាវតា បញ្ញា អាសវានំ ខយេ ញាណំ’’.

អាសវក្ខយញាណនិទ្ទេសោ បញ្ចបញ្ញាសមោ.

៥៦-៦៣. សច្ចញាណចតុក្កទ្វយនិទ្ទេសោ

១០៨. កថំ ¶ បរិញ្ញដ្ឋេ បញ្ញា ទុក្ខេ ញាណំ, បហានដ្ឋេ បញ្ញា សមុទយេ ញាណំ, សច្ឆិកិរិយដ្ឋេ បញ្ញា និរោធេ ញាណំ, ភាវនដ្ឋេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ? ទុក្ខស្ស បីឡនដ្ឋោ សង្ខតដ្ឋោ សន្តាបដ្ឋោ វិបរិណាមដ្ឋោ បរិញ្ញាតដ្ឋោ; សមុទយស្ស អាយូហនដ្ឋោ និទានដ្ឋោ សញ្ញោគដ្ឋោ បលិពោធដ្ឋោ បហានដ្ឋោ; និរោធស្ស និស្សរណដ្ឋោ វិវេកដ្ឋោ អសង្ខតដ្ឋោ អមតដ្ឋោ សច្ឆិកិរិយដ្ឋោ; មគ្គស្ស និយ្យានដ្ឋោ ហេតុដ្ឋោ ទស្សនដ្ឋោ អាធិបតេយ្យដ្ឋោ ភាវនដ្ឋោ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បរិញ្ញដ្ឋេ បញ្ញា ទុក្ខេ ញាណំ, បហានដ្ឋេ ¶ បញ្ញា សមុទយេ ញាណំ, សច្ឆិកិរិយដ្ឋេ បញ្ញា និរោធេ ញាណំ, ភាវនដ្ឋេ បញ្ញា មគ្គេ ញាណំ’’.

១០៩. កថំ ទុក្ខេ ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ? មគ្គសមង្គិស្ស ¶ ញាណំ ទុក្ខេ បេតំ ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ បេតំ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ បេតំ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ បេតំ ញាណំ.

តត្ថ កតមំ ទុក្ខេ ញាណំ? ទុក្ខំ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា វិចយោ បវិចយោ ¶ ធម្មវិចយោ សល្លក្ខណា ឧបលក្ខណា បច្ចុបលក្ខណា បណ្ឌិច្ចំ កោសល្លំ នេបុញ្ញំ វេភព្យា ចិន្តា ឧបបរិក្ខា ភូរិ មេធា បរិណាយិកា វិបស្សនា សម្បជញ្ញំ បតោទោ បញ្ញា បញ្ញិន្ទ្រិយំ បញ្ញាពលំ បញ្ញាសត្ថំ បញ្ញាបាសាទោ បញ្ញាអាលោកោ បញ្ញាឱភាសោ បញ្ញាបជ្ជោតោ បញ្ញារតនំ អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ វុច្ចតិ ទុក្ខេ ញាណំ. ទុក្ខសមុទយំ អារព្ភ…បេ… ទុក្ខនិរោធំ អារព្ភ…បេ… ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ វុច្ចតិ ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ. តំ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ទុក្ខេ ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ ញាណំ ¶ , ទុក្ខនិរោធេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ’’.

សច្ចញាណចតុក្កទ្វយនិទ្ទេសោ តេសដ្ឋិមោ.

៦៤-៦៧. សុទ្ធិកបដិសម្ភិទាញាណនិទ្ទេសោ

១១០. កថំ ¶ អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ? អត្ថេសុ ញាណំ អត្ថបដិសម្ភិទា, ធម្មេសុ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា, និរុត្តីសុ ញាណំ និរុត្តិបដិសម្ភិទា, បដិភានេសុ ញាណំ បដិភានបដិសម្ភិទា. អត្ថនានត្តេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មនានត្តេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិនានត្តេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភាននានត្តេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ, អត្ថវវត្ថានេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មវវត្ថានេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ និរុត្តិវវត្ថានេ ¶ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានវវត្ថានេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ.

អត្ថសល្លក្ខណេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មសល្លក្ខណេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិសល្លក្ខណេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានសល្លក្ខណេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ. អត្ថូបលក្ខណេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មូបលក្ខណេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តូបលក្ខណេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានូបលក្ខណេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ.

អត្ថប្បភេទេ ¶ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មប្បភេទេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិប្បភេទេ ¶ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានប្បភេទេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ. អត្ថប្បភាវនេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មប្បភាវនេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិប្បភាវនេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានប្បភាវនេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ.

អត្ថជោតនេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មជោតនេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិជោតនេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានជោតនេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ. អត្ថវិរោចនេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មវិរោចនេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិវិរោចនេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានវិរោចនេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ. អត្ថប្បកាសនេ បញ្ញា អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មប្បកាសនេ បញ្ញា ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិប្បកាសនេ បញ្ញា និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានប្បកាសនេ បញ្ញា បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ. តំ ¶ ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ, ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ, និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ, បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ’’.

សុទ្ធិកបដិសម្ភិទាញាណនិទ្ទេសោ សត្តសដ្ឋិមោ.

៦៨. ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តញាណនិទ្ទេសោ

១១១. កតមំ ¶ ¶ តថាគតស្ស ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្ត ញាណំ? ឥធ តថាគតោ សត្តេ បស្សតិ អប្បរជក្ខេ មហារជក្ខេ តិក្ខិន្ទ្រិយេ មុទិន្ទ្រិយេ ស្វាការេ ទ្វាការេ សុវិញ្ញាបយេ ទុវិញ្ញាបយេ អប្បេកច្ចេ បរលោកវជ្ជភយទស្សាវិនោ អប្បេកច្ចេ ន បរលោកវជ្ជភយទស្សាវិនោ.

អប្បរជក្ខេ មហារជក្ខេតិ សទ្ធោ បុគ្គលោ អប្បរជក្ខោ, អស្សទ្ធោ បុគ្គលោ មហារជក្ខោ. អារទ្ធវីរិយោ បុគ្គលោ អប្បរជក្ខោ, កុសីតោ បុគ្គលោ មហារជក្ខោ. ឧបដ្ឋិតស្សតិ បុគ្គលោ អប្បរជក្ខោ, មុដ្ឋស្សតិ បុគ្គលោ មហារជក្ខោ. សមាហិតោ បុគ្គលោ អប្បរជក្ខោ, អសមាហិតោ បុគ្គលោ មហារជក្ខោ. បញ្ញវា បុគ្គលោ អប្បរជក្ខោ, ទុប្បញ្ញោ បុគ្គលោ មហារជក្ខោ.

តិក្ខិន្ទ្រិយេ ¶ មុទិន្ទ្រិយេតិ សទ្ធោ បុគ្គលោ តិក្ខិន្ទ្រិយោ, អស្សទ្ធោ បុគ្គលោ មុទិន្ទ្រិយោ. អារទ្ធវីរិយោ បុគ្គលោ តិក្ខិន្ទ្រិយោ, កុសីតោ បុគ្គលោ មុទិន្ទ្រិយោ. ឧបដ្ឋិតស្សតិ បុគ្គលោ តិក្ខិន្ទ្រិយោ, មុដ្ឋស្សតិ បុគ្គលោ មុទិន្ទ្រិយោ. សមាហិតោ បុគ្គលោ តិក្ខិន្ទ្រិយោ, អសមាហិតោ បុគ្គលោ មុទិន្ទ្រិយោ. បញ្ញវា បុគ្គលោ តិក្ខិន្ទ្រិយោ, ទុប្បញ្ញោ បុគ្គលោ មុទិន្ទ្រិយោ.

ស្វាការេ ទ្វាការេតិ សទ្ធោ បុគ្គលោ ស្វាការោ, អស្សទ្ធោ បុគ្គលោ ទ្វាការោ. អារទ្ធវីរិយោ បុគ្គលោ ស្វាការោ, កុសីតោ បុគ្គលោ ទ្វាការោ. ឧបដ្ឋិតស្សតិ បុគ្គលោ ស្វាការោ, មុដ្ឋស្សតិ ¶ បុគ្គលោ ទ្វាការោ. សមាហិតោ បុគ្គលោ ស្វាការោ, អសមាហិតោ បុគ្គលោ ទ្វាការោ. បញ្ញវា បុគ្គលោ ស្វាការោ, ទុប្បញ្ញោ បុគ្គលោ ទ្វាការោ.

សុវិញ្ញាបយេ ទុវិញ្ញាបយេតិ សទ្ធោ បុគ្គលោ សុវិញ្ញាបយោ, អស្សទ្ធោ បុគ្គលោ ទុវិញ្ញាបយោ. អារទ្ធវីរិយោ បុគ្គលោ សុវិញ្ញាបយោ, កុសីតោ បុគ្គលោ ទុវិញ្ញាបយោ. ឧបដ្ឋិតស្សតិ បុគ្គលោ សុវិញ្ញាបយោ, មុដ្ឋស្សតិ បុគ្គលោ ទុវិញ្ញាបយោ. សមាហិតោ បុគ្គលោ សុវិញ្ញាបយោ ¶ ¶ , អសមាហិតោ បុគ្គលោ ទុវិញ្ញាបយោ. បញ្ញវា បុគ្គលោ សុវិញ្ញាបយោ, ទុប្បញ្ញោ បុគ្គលោ ទុវិញ្ញាបយោ.

អប្បេកច្ចេ បរលោកវជ្ជភយទស្សាវិនោ, អប្បេកច្ចេ ន បរលោកវជ្ជភយទស្សាវិនោតិ សទ្ធោ បុគ្គលោ បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី, អស្សទ្ធោ បុគ្គលោ ន បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី. អារទ្ធវីរិយោ បុគ្គលោ បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី, កុសីតោ បុគ្គលោ ន បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី. ឧបដ្ឋិតស្សតិ បុគ្គលោ បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី, មុដ្ឋស្សតិ បុគ្គលោ ន បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី. សមាហិតោ បុគ្គលោ បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី, អសមាហិតោ បុគ្គលោ ន បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី. បញ្ញវា បុគ្គលោ បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី, ទុប្បញ្ញោ បុគ្គលោ ន បរលោកវជ្ជភយទស្សាវី.

១១២. លោកោតិ – ខន្ធលោកោ, ធាតុលោកោ, អាយតនលោកោ, វិបត្តិភវលោកោ ¶ , វិបត្តិសម្ភវលោកោ, សម្បត្តិភវលោកោ, សម្បត្តិសម្ភវលោកោ.

ឯកោ លោកោ – សព្ពេ សត្តា អាហារដ្ឋិតិកា. ទ្វេ លោកា – នាមញ្ច, រូបញ្ច. តយោ លោកា – តិស្សោ វេទនា. ចត្តារោ លោកា – ចត្តារោ អាហារា. បញ្ច លោកា – បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា. ឆ លោកា – ឆ អជ្ឈត្តិកានិ អាយតនានិ. សត្ត លោកា – សត្ត វិញ្ញាណដ្ឋិតិយោ ¶ . អដ្ឋ លោកា – អដ្ឋ លោកធម្មា. នវ លោកា – នវ សត្តាវាសា. ទស លោកា – ទសាយតនានិ. ទ្វាទសលោកា – ទ្វាទសាយតនានិ. អដ្ឋារស លោកា – អដ្ឋារស ធាតុយោ.

វជ្ជន្តិ សព្ពេ កិលេសា វជ្ជា, សព្ពេ ទុច្ចរិតា វជ្ជា, សព្ពេ អភិសង្ខារា វជ្ជា, សព្ពេ ភវគាមិកម្មា វជ្ជា. ឥតិ ឥមស្មិញ្ច លោកេ ឥមស្មិញ្ច វជ្ជេ តិព្ពា ភយសញ្ញា បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ, សេយ្យថាបិ ឧក្ខិត្តាសិកេ វធកេ. ឥមេហិ បញ្ញាសាយ អាការេហិ ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ជានាតិ បស្សតិ អញ្ញាតិ បដិវិជ្ឈតិ – ឥទំ តថាគតស្ស ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តេ ញាណំ.

ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តញាណនិទ្ទេសោ អដ្ឋសដ្ឋិមោ.

១១៣. កតមំ ¶ តថាគតស្ស សត្តានំ អាសយានុសយេ ញាណំ? ឥធ តថាគតោ សត្តានំ អាសយំ ជានាតិ, អនុសយំ ជានាតិ, ចរិតំ ជានាតិ ¶ , អធិមុត្តិំ ជានាតិ, ភព្ពាភព្ពេ សត្តេ បជានាតិ. កតមោ [កតមោ ច (ស្យា. ក.)] សត្តានំ អាសយោ? ‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ វា, ‘‘អសស្សតោ ¶ លោកោ’’តិ វា, ‘‘អន្តវា លោកោ’’តិ វា, ‘‘អនន្តវា លោកោ’’តិ វា, ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិ វា, ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’’ន្តិ វា, ‘‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វា, ‘‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វា, ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វា, ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វា. ឥតិ ភវទិដ្ឋិសន្និស្សិតា វា សត្តា ហោន្តិ វិភវទិដ្ឋិសន្និស្សិតា វា.

ឯតេ វា បន ឧភោ អន្តេ អនុបគម្ម ឥទប្បច្ចយតាបដិច្ចសមុប្បន្នេសុ ធម្មេសុ អនុលោមិកា ខន្តិ បដិលទ្ធា ហោតិ, យថាភូតំ វា ញាណំ. កាមំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ កាមគរុកោ កាមាសយោ កាមាធិមុត្តោ’’តិ. កាមំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ នេក្ខម្មគរុកោ នេក្ខម្មាសយោ នេក្ខម្មាធិមុត្តោ’’តិ. នេក្ខម្មំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ (នេក្ខម្មគរុកោ នេក្ខម្មាសយោ នេក្ខម្មាធិមុត្តោ’’តិ. នេក្ខម្មំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ កាមគរុកោ កាមាសយោ កាមាធិមុត្តោ’’តិ. ព្យាបាទំ សេវន្តញ្ញេវ ¶ ជានាតិ) [( ) ឯត្ថន្តរេ បាឋា នត្ថិ ស្យាមបោត្ថកេ, ឯវមុបរិបិ] – ‘‘អយំ បុគ្គលោ ព្យាបាទគរុកោ ព្យាបាទាសយោ ព្យាបាទាធិមុត្តោ’’តិ. ព្យាបាទំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ (អព្យាបាទគរុកោ អព្យាបាទាសយោ អព្យាបាទាធិមុត្តោ’’តិ. អព្យាបាទំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ អព្យាបាទគរុកោ អព្យាបាទាសយោ អព្យាបាទាធិមុត្តោ’’តិ. អព្យាបាទំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ ព្យាបាទគរុកោ ព្យាបាទាសយោ ព្យាបាទាធិមុត្តោ’’តិ. ថិនមិទ្ធំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ) – ‘‘អយំ បុគ្គលោ ថិនមិទ្ធគរុកោ ថិនមិទ្ធាសយោ ថិនមិទ្ធាធិមុត្តោ’’តិ. ថិនមិទ្ធំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ អាលោកសញ្ញាគរុកោ អាលោកសញ្ញាសយោ អាលោកសញ្ញាធិមុត្តោ’’តិ. អាលោកសញ្ញំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ (អាលោកសញ្ញាគរុកោ អាលោកសញ្ញាសយោ អាលោកសញ្ញាធិមុត្តោ’’តិ. អាលោកសញ្ញំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ – ‘‘អយំ បុគ្គលោ ថិនមិទ្ធគរុកោ ថិនមិទ្ធាសយោ ថិនមិទ្ធាធិមុត្តោ’’តិ.) អយំ សត្តានំ អាសយោ.

១១៤. កតមោ ¶ ច សត្តានំ អនុសយោ? សត្តានុសយា – កាមរាគានុសយោ, បដិឃានុសយោ, មានានុសយោ, ទិដ្ឋានុសយោ, វិចិកិច្ឆានុសយោ, ភវរាគានុសយោ ¶ , អវិជ្ជានុសយោ. យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថ សត្តានំ កាមរាគានុសយោ អនុសេតិ. យំ លោកេ អប្បិយរូបំ អសាតរូបំ ¶ , ឯត្ថ សត្តានំ បដិឃានុសយោ អនុសេតិ. ឥតិ ឥមេសុ ទ្វីសុ ធម្មេសុ អវិជ្ជា អនុបតិតា, តទេកដ្ឋោ មានោ ច ទិដ្ឋិ ច វិចិកិច្ឆា ច ទដ្ឋព្ពា. អយំ សត្តានំ អនុសយោ.

កតមញ្ច សត្តានំ ចរិតំ? បុញ្ញាភិសង្ខារោ អបុញ្ញាភិសង្ខារោ អានេញ្ជាភិសង្ខារោ បរិត្តភូមកោ វា មហាភូមកោ វា. ឥទំ សត្តានំ ចរិតំ.

១១៥. កតមា ច សត្តានំ អធិមុត្តិ? សន្តិ សត្តា ហីនាធិមុត្តិកា, សន្តិ សត្តា បណីតាធិមុត្តិកា. ហីនាធិមុត្តិកា សត្តា ហីនាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវន្តិ ភជន្តិ បយិរុបាសន្តិ. បណីតាធិមុត្តិកា សត្តា បណីតាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវន្តិ ភជន្តិ បយិរុបាសន្តិ. អតីតម្បិ អទ្ធានំ ហីនាធិមុត្តិកា សត្តា ហីនាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិំសុ ភជិំសុ បយិរុបាសិំសុ; បណីតាធិមុត្តិកា សត្តា បណីតាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិំសុ ភជិំសុ បយិរុបាសិំសុ. អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ហីនាធិមុត្តិកា សត្តា ហីនាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិស្សន្តិ ភជិស្សន្តិ បយិរុបាសិស្សន្តិ; បណីតាធិមុត្តិកា សត្តា បណីតាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិស្សន្តិ ភជិស្សន្តិ បយិរុបាសិស្សន្តិ. អយំ សត្តានំ អធិមុត្តិ.

កតមេ ¶ សត្តា អភព្ពា? យេ តេ សត្តា កម្មាវរណេន សមន្នាគតា, កិលេសាវរណេន សមន្នាគតា, វិបាកាវរណេន សមន្នាគតា ¶ , អស្សទ្ធា អច្ឆន្ទិកា ទុប្បញ្ញា, អភព្ពា និយាមំ ឱក្កមិតុំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តំ – ឥមេ តេ សត្តា អភព្ពា.

កតមេ សត្តា ភព្ពា? យេ តេ សត្តា ន កម្មាវរណេន សមន្នាគតា, ន កិលេសាវរណេន សមន្នាគតា, ន វិបាកាវរណេន សមន្នាគតា, សទ្ធា ឆន្ទិកា បញ្ញវន្តោ, ភព្ពា និយាមំ ឱក្កមិតុំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តំ – ឥមេ តេ សត្តា ភព្ពា. ឥទំ តថាគតស្ស សត្តានំ អាសយានុសយេ ញាណំ.

អាសយានុសយញាណនិទ្ទេសោ នវសដ្ឋិមោ.

១១៦. កតមំ ¶ ¶ តថាគតស្ស យមកបាដិហីរេ ញាណំ? ឥធ តថាគតោ យមកបាដិហីរំ ករោតិ អសាធារណំ សាវកេហិ. ឧបរិមកាយតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ហេដ្ឋិមកាយតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; ហេដ្ឋិមកាយតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ឧបរិមកាយតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; បុរត្ថិមកាយតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, បច្ឆិមកាយតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; បច្ឆិមកាយតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, បុរត្ថិមកាយតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; ទក្ខិណអក្ខិតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, វាមអក្ខិតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; វាមអក្ខិតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ទក្ខិណអក្ខិតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; ទក្ខិណកណ្ណសោតតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, វាមកណ្ណសោតតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; វាមកណ្ណសោតតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ទក្ខិណកណ្ណសោតតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; ទក្ខិណនាសិកាសោតតោ អគ្គិក្ខន្ធោ ¶ បវត្តតិ, វាមនាសិកាសោតតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; វាមនាសិកាសោតតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ទក្ខិណនាសិកាសោតតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; ទក្ខិណអំសកូដតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, វាមអំសកូដតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; វាមអំសកូដតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ទក្ខិណអំសកូដតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; ទក្ខិណហត្ថតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, វាមហត្ថតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; វាមហត្ថតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ទក្ខិណហត្ថតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; ទក្ខិណបស្សតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, វាមបស្សតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; វាមបស្សតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ទក្ខិណបស្សតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; ទក្ខិណបាទតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ ¶ , វាមបាទតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; វាមបាទតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ទក្ខិណបាទតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; អង្គុលង្គុលេហិ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, អង្គុលន្តរិកាហិ ឧទកធារា បវត្តតិ; អង្គុលន្តរិកាហិ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, អង្គុលង្គុលេហិ ឧទកធារា បវត្តតិ; ឯកេកលោមតោ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, ឯកេកលោមតោ ឧទកធារា បវត្តតិ; លោមកូបតោ លោមកូបតោ ¶ អគ្គិក្ខន្ធោ បវត្តតិ, លោមកូបតោ លោមកូបតោ ឧទកធារា បវត្តតិ.

ឆន្នំ ¶ វណ្ណានំ – នីលានំ, បីតកានំ, លោហិតកានំ, ឱទាតានំ, មញ្ជិដ្ឋានំ [មញ្ជេដ្ឋានំ (ស្យា. ក.)], បភស្សរានំ ភគវា ចង្កមតិ, និម្មិតោ តិដ្ឋតិ វា និសីទតិ វា សេយ្យំ វា កប្បេតិ. ភគវា តិដ្ឋតិ, និម្មិតោ ចង្កមតិ វា និសីទតិ វា សេយ្យំ វា កប្បេតិ. ភគវា ¶ និសីទតិ, និម្មិតោ ចង្កមតិ វា តិដ្ឋតិ វា សេយ្យំ វា កប្បេតិ. ភគវា សេយ្យំ កប្បេតិ, និម្មិតោ ចង្កមតិ វា តិដ្ឋតិ វា និសីទតិ វា. និម្មិតោ ចង្កមតិ, ភគវា តិដ្ឋតិ វា និសីទតិ វា សេយ្យំ វា កប្បេតិ. និម្មិតោ តិដ្ឋតិ, ភគវា ចង្កមតិ វា និសីទតិ វា សេយ្យំ វា កប្បេតិ. និម្មិតោ និសីទតិ, ភគវា ចង្កមតិ វា តិដ្ឋតិ វា សេយ្យំ វា កប្បេតិ. និម្មិតោ សេយ្យំ កប្បេតិ, ភគវា ចង្កមតិ វា តិដ្ឋតិ វា និសីទតិ វា. ឥទំ តថាគតស្ស យមកបាដិហីរេ ញាណំ.

យមកបាដិហីរញាណនិទ្ទេសោ សត្តតិមោ.

១១៧. កតមំ តថាគតស្ស មហាករុណាសមាបត្តិយា ញាណំ? ពហុកេហិ អាការេហិ បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. អាទិត្តោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. ឧយ្យុត្តោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. បយាតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ¶ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. កុម្មគ្គប្បដិបន្នោ [កុម្មគ្គំ បដិបន្នោ (ស្យា.)] លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. ឧបនីយតិ លោកោ អទ្ធុវោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. អតាណោ [អត្តាណោ (ស្យា.)] លោកោ អនភិស្សរោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. អស្សកោ លោកោ ¶ , សព្ពំ បហាយ គមនីយន្តិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. ឩនោ លោកោ អតីតោ តណ្ហាទាសោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. អតាយនោ ¶ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អលេណោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ¶ …បេ… អសរណោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អសរណីភូតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ….

ឧទ្ធតោ លោកោ អវូបសន្តោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… សសល្លោ លោកសន្និវាសោ, វិទ្ធោ បុថុសល្លេហិ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ សល្លានំ ឧទ្ធតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អវិជ្ជន្ធការាវរណោ លោកសន្និវាសោ អណ្ឌភូតោ កិលេសបញ្ជរបក្ខិត្តោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ អាលោកំ ទស្សេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អវិជ្ជាគតោ លោកសន្និវាសោ អណ្ឌភូតោ បរិយោនទ្ធោ តន្តាកុលកជាតោ [តន្តាកុលជាតោ (ស្យា.)] កុលាគណ្ឌិកជាតោ [គុឡាគុណ្ឋិកជាតោ (ស្យា.), គុលាគុណ្ឌិកជាតោ (ក. សី. អដ្ឋ.) ទី. និ. ២.៩៥ បស្សិតព្ពា] មុញ្ជបព្ពជភូតោ អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ សំសារំ នាតិវត្តតីតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អវិជ្ជាវិសទោសសំលិត្តោ លោកសន្និវាសោ កិលេសកលលីភូតោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… រាគទោសមោហជដាជដិតោ លោកសន្និវាសោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ ជដំ វិជដេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ….

តណ្ហាសង្ឃាដបដិមុក្កោ ¶ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… តណ្ហាជាលេន ឱត្ថដោ [ឱត្ថតោ (ក.)] លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… តណ្ហាសោតេន វុយ្ហតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… តណ្ហាសញ្ញោជនេន សញ្ញុត្តោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… តណ្ហានុសយេន អនុសដោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… តណ្ហាសន្តាបេន សន្តប្បតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… តណ្ហាបរិឡាហេន បរិឌយ្ហតិ ¶ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ….

ទិដ្ឋិសង្ឃាដបដិមុក្កោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទិដ្ឋិជាលេន ឱត្ថដោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទិដ្ឋិសោតេន វុយ្ហតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទិដ្ឋិសញ្ញោជនេន សញ្ញុត្តោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទិដ្ឋានុសយេន អនុសដោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទិដ្ឋិសន្តាបេន សន្តប្បតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទិដ្ឋិបរិឡាហេន បរិឌយ្ហតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ….

ជាតិយា ¶ អនុគតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ជរាយ អនុសដោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ព្យាធិនា អភិភូតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ¶ …បេ… មរណេន អព្ភាហតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទុក្ខេ បតិដ្ឋិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ….

តណ្ហាយ ឧឌ្ឌិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ជរាបាការបរិក្ខិត្តោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មច្ចុបាសេន បរិក្ខិត្តោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មហាពន្ធនពន្ធោ លោកសន្និវាសោ – រាគពន្ធនេន ទោសពន្ធនេន ¶ មោហពន្ធនេន មានពន្ធនេន ទិដ្ឋិពន្ធនេន កិលេសពន្ធនេន ទុច្ចរិតពន្ធនេន; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ ពន្ធនំ មោចេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មហាសម្ពាធប្បដិបន្នោ លោកសន្និវាសោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ ឱកាសំ ទស្សេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ… មហាបលិពោធេន បលិពុទ្ធោ លោកសន្និវាសោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ បលិពោធំ ឆេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មហាបបាតេ បតិតោ លោកសន្និវាសោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ បបាតា ឧទ្ធតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មហាកន្តារប្បដិបន្នោ លោកសន្និវាសោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ កន្តារំ តារេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មហាសំសារប្បដិបន្នោ លោកសន្និវាសោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ សំសារា មោចេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មហាវិទុគ្គេ សម្បរិវត្តតិ លោកសន្និវាសោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ វិទុគ្គា ឧទ្ធតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មហាបលិបេ [មហាបល្លេបេ (ស្យា.)] បលិបន្នោ លោកសន្និវាសោ ¶ ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ បលិបា ឧទ្ធតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ….

អព្ភាហតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អាទិត្តោ លោកសន្និវាសោ – រាគគ្គិនា ទោសគ្គិនា មោហគ្គិនា ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ និព្ពាបេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ឧន្នីតកោ លោកសន្និវាសោ ហញ្ញតិ និច្ចមតាណោ បត្តទណ្ឌោ តក្ករោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… វជ្ជពន្ធនពទ្ធោ លោកសន្និវាសោ អាឃាតនបច្ចុបដ្ឋិតោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ ពន្ធនំ មោចេតា, អញ្ញត្រ ¶ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អនាថោ ¶ លោកសន្និវាសោ បរមការុញ្ញប្បត្តោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ តាយេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទុក្ខាភិតុន្នោ [ទុក្ខាភិតុណ្ណោ (ក.)] លោកសន្និវាសោ ចិររត្តំ បីឡិតោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… គធិតោ លោកសន្និវាសោ និច្ចំ បិបាសិតោតិ – បស្សន្តានំ…បេ….

អន្ធោ លោកសន្និវាសោ អចក្ខុកោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ហតនេត្តោ លោកសន្និវាសោ អបរិណាយកោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… វិបថបក្ខន្ទោ [វិបថំ បក្ខន្តោ (ស្យា.)] លោកសន្និវាសោ អញ្ជសាបរទ្ធោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ ¶ កោចិ អរិយបថំ អានេតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ… មហោឃបក្ខន្ទោ លោកសន្និវាសោ; តស្ស នត្ថញ្ញោ កោចិ ឱឃា ឧទ្ធតា, អញ្ញត្រ មយាតិ – បស្សន្តានំ…បេ….

១១៨. ទ្វីហិ ទិដ្ឋិគតេហិ បរិយុដ្ឋិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… តីហិ ទុច្ចរិតេហិ វិប្បដិបន្នោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ចតូហិ យោគេហិ យុត្តោ លោកសន្និវាសោ ចតុយោគយោជិតោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ចតូហិ គន្ថេហិ [គណ្ឋេហិ (ស្យា.)] គន្ថិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ចតូហិ ឧបាទានេហិ ឧបាទិយតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… បញ្ចគតិសមារុឡ្ហោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… បញ្ចហិ កាមគុណេហិ រជ្ជតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… បញ្ចហិ នីវរណេហិ ឱត្ថដោ ¶ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ឆហិ វិវាទមូលេហិ វិវទតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ឆហិ តណ្ហាកាយេហិ រជ្ជតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ឆហិ ទិដ្ឋិគតេហិ បរិយុដ្ឋិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ¶ …បេ… សត្តហិ អនុសយេហិ អនុសដោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… សត្តហិ សញ្ញោជនេហិ សញ្ញុត្តោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… សត្តហិ មានេហិ ឧន្នតោ [ឧណ្ណតោ (ស្យា. ក.)] លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អដ្ឋហិ លោកធម្មេហិ សម្បរិវត្តតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អដ្ឋហិ មិច្ឆត្តេហិ និយ្យាតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អដ្ឋហិ បុរិសទោសេហិ ទុស្សតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… នវហិ អាឃាតវត្ថូហិ អាឃាតិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ¶ …បេ… នវវិធមានេហិ ឧន្នតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… នវហិ តណ្ហាមូលកេហិ ធម្មេហិ រជ្ជតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទសហិ កិលេសវត្ថូហិ កិលិស្សតិ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទសហិ អាឃាតវត្ថូហិ អាឃាតិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទសហិ អកុសលកម្មបថេហិ សមន្នាគតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទសហិ សញ្ញោជនេហិ សញ្ញុត្តោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទសហិ មិច្ឆត្តេហិ និយ្យាតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទសវត្ថុកាយ មិច្ឆាទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… ទសវត្ថុកាយ អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ…បេ… អដ្ឋសតតណ្ហាបបញ្ចសតេហិ បបញ្ចិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ ¶ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. ទ្វាសដ្ឋិយា ទិដ្ឋិគតេហិ បរិយុដ្ឋិតោ លោកសន្និវាសោតិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ.

អហញ្ចម្ហិ ¶ តិណ្ណោ, លោកោ ច អតិណ្ណោ អហំ ចម្ហិ មុត្តោ, លោកោ ច អមុត្តោ; អហញ្ចម្ហិ ទន្តោ, លោកោ ច អទន្តោ; អហំ ចម្ហិ សន្តោ, លោកោ ¶ ច អសន្តោ; អហំ ចម្ហិ អស្សត្ថោ, លោកោ ច អនស្សត្ថោ; អហំ ចម្ហិ បរិនិព្ពុតោ, លោកោ ច អបរិនិព្ពុតោ; បហោមិ ខ្វាហំ តិណ្ណោ តារេតុំ, មុត្តោ មោចេតុំ, ទន្តោ ទមេតុំ, សន្តោ សមេតុំ, អស្សត្ថោ អស្សាសេតុំ, បរិនិព្ពុតោ បរេ ច បរិនិព្ពាបេតុន្តិ – បស្សន្តានំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សត្តេសុ មហាករុណា ឱក្កមតិ. ឥទំ តថាគតស្ស មហាករុណាសមាបត្តិយា ញាណំ.

មហាករុណាញាណនិទ្ទេសោ ឯកសត្តតិមោ.

១១៩. កតមំ តថាគតស្ស សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ? សព្ពំ សង្ខតមសង្ខតំ អនវសេសំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ [អនាវរណំ ញាណំ (ស្យា.) ឯវមុបរិបិ].

១២០. អតីតំ ¶ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. អនាគតំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. បច្ចុប្បន្នំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

ចក្ខុ ចេវ រូបា ច, ឯវំ តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. សោតញ្ចេវ សទ្ទា ច…បេ… ឃានញ្ចេវ គន្ធា ច… ជិវ្ហា ចេវ រសា ច… កាយោ ចេវ ផោដ្ឋព្ពា ច… មនោ ចេវ ¶ ធម្មា ច, ឯវំ តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា អនិច្ចដ្ឋំ ទុក្ខដ្ឋំ អនត្តដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា រូបស្ស អនិច្ចដ្ឋំ ទុក្ខដ្ឋំ ¶ អនត្តដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា វេទនាយ…បេ… យាវតា សញ្ញាយ…បេ… យាវតា សង្ខារានំ…បេ… យាវតា វិញ្ញាណស្ស ¶ …បេ… យាវតា ចក្ខុស្ស…បេ… ជរាមរណស្ស អនិច្ចដ្ឋំ ទុក្ខដ្ឋំ អនត្តដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា អភិញ្ញាយ អភិញ្ញដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា បរិញ្ញាយ បរិញ្ញដ្ឋំ…បេ… យាវតា បហានស្ស [បហានាយ (ស្យា.)] បហានដ្ឋំ…បេ… យាវតា ភាវនាយ ភាវនដ្ឋំ…បេ… យាវតា សច្ឆិកិរិយាយ សច្ឆិកិរិយដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា ខន្ធានំ ខន្ធដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា ធាតូនំ ធាតុដ្ឋំ…បេ… យាវតា អាយតនានំ អាយតនដ្ឋំ…បេ… យាវតា សង្ខតានំ សង្ខតដ្ឋំ…បេ… យាវតា អសង្ខតស្ស អសង្ខតដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា ¶ កុសលេ ធម្មេ, សព្ពំ [សព្ពេ (អដ្ឋកថា)] ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា អកុសលេ ធម្មេ…បេ… យាវតា អព្យាកតេ ធម្មេ… យាវតា កាមាវចរេ ធម្មេ… យាវតា រូបាវចរេ ¶ ធម្មេ… យាវតា អរូបាវចរេ ធម្មេ… យាវតា អបរិយាបន្នេ ធម្មេ, សព្ពំ [សព្ពេ (អដ្ឋកថា)] ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា ទុក្ខស្ស ទុក្ខដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា សមុទយស្ស សមុទយដ្ឋំ…បេ… យាវតា និរោធស្ស និរោធដ្ឋំ…បេ… យាវតា មគ្គស្ស មគ្គដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា អត្ថបដិសម្ភិទាយ អត្ថបដិសម្ភិទដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា ធម្មបដិសម្ភិទាយ ធម្មបដិសម្ភិទដ្ឋំ…បេ… យាវតា និរុត្តិបដិសម្ភិទាយ និរុត្តិបដិសម្ភិទដ្ឋំ…បេ… យាវតា បដិភានបដិសម្ភិទាយ ¶ បដិភានបដិសម្ភិទដ្ឋំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា ¶ ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តញាណំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា សត្តានំ អាសយានុសយេ ញាណំ…បេ… យាវតា យមកបាដិហីរេ ញាណំ…បេ… យាវតា មហាករុណាសមាបត្តិយា ញាណំ, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា ¶ សទេវកស្ស លោកស្ស សមារកស្ស សព្រហ្មកស្ស សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ទិដ្ឋំ សុតំ មុតំ វិញ្ញាតំ បត្តំ បរិយេសិតំ អនុវិចរិតំ មនសា, តំ សព្ពំ ជានាតីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

ន តស្ស អទ្ទិដ្ឋមិធត្ថិ កិញ្ចិ, អថោ អវិញ្ញាតមជានិតព្ពំ.

សព្ពំ អភិញ្ញាសិ យទត្ថិ នេយ្យំ, តថាគតោ តេន សមន្តចក្ខូតិ [មហានិ. ១៥៦; ចូឡនិ. មោឃរាជមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស ៨៥].

សមន្តចក្ខូតិ កេនដ្ឋេន សមន្តចក្ខុ? ចុទ្ទស ពុទ្ធញាណានិ. ទុក្ខេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា ¶ បដិបទាយ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, អត្ថបដិសម្ភិទេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, ធម្មបដិសម្ភិទេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, និរុត្តិបដិសម្ភិទេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, បដិភានបដិសម្ភិទេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, សត្តានំ អាសយានុសយេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, យមកបាដិហីរេ ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, មហាករុណាសមាបត្តិយា ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ ពុទ្ធញាណំ, អនាវរណញាណំ ពុទ្ធញាណំ – ឥមានិ ចុទ្ទស ពុទ្ធញាណានិ. ឥមេសំ ចុទ្ទសន្នំ ពុទ្ធញាណានំ អដ្ឋ ញាណានិ សាវកសាធារណានិ; ឆ ញាណានិ អសាធារណានិ សាវកេហិ.

យាវតា ¶ ¶ ទុក្ខស្ស ទុក្ខដ្ឋោ, សព្ពោ ញាតោ; អញ្ញាតោ ទុក្ខដ្ឋោ នត្ថីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា ទុក្ខស្ស ទុក្ខដ្ឋោ, សព្ពោ ញាតោ, សព្ពោ ទិដ្ឋោ, សព្ពោ វិទិតោ, សព្ពោ សច្ឆិកតោ, សព្ពោ ផស្សិតោ បញ្ញាយ; អផស្សិតោ បញ្ញាយ ទុក្ខដ្ឋោ នត្ថីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ. យាវតា សមុទយស្ស សមុទយដ្ឋោ…បេ… យាវតា និរោធស្ស និរោធដ្ឋោ… យាវតា មគ្គស្ស មគ្គដ្ឋោ…បេ… យាវតា អត្ថបដិសម្ភិទាយ អត្ថបដិសម្ភិទដ្ឋោ… យាវតា ធម្មបដិសម្ភិទាយ ធម្មបដិសម្ភិទដ្ឋោ… យាវតា និរុត្តិបដិសម្ភិទាយ និរុត្តិបដិសម្ភិទដ្ឋោ… យាវតា បដិភានបដិសម្ភិទាយ បដិភានបដិសម្ភិទដ្ឋោ, សព្ពោ ញាតោ, សព្ពោ ទិដ្ឋោ, សព្ពោ វិទិតោ ¶ , សព្ពោ សច្ឆិកតោ, សព្ពោ ផស្សិតោ បញ្ញាយ; អផស្សិតោ បញ្ញាយ បដិភានបដិសម្ភិទដ្ឋោ នត្ថីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តញាណំ…បេ… យាវតា សត្តានំ អាសយានុសយេ ញាណំ… យាវតា យមកបាដិហីរេ ញាណំ… យាវតា មហាករុណាសមាបត្តិយា ញាណំ; សព្ព ញាតំ, សព្ពំ ទិដ្ឋំ, សព្ពំ វិទិតំ, សព្ពំ សច្ឆិកតំ, សព្ពំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ; អផស្សិតំ បញ្ញាយ មហាករុណាសមាបត្តិយា ញាណំ នត្ថីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

យាវតា សទេវកស្ស លោកស្ស សមារកស្ស សព្រហ្មកស្ស សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ ¶ ទិដ្ឋំ សុតំ មុតំ វិញ្ញាតំ បត្តំ បរិយេសិតំ អនុវិចរិតំ មនសា, សព្ពំ ញាតំ, សព្ពំ ទិដ្ឋំ, សព្ពំ វិទិតំ, សព្ពំ សច្ឆិកតំ, សព្ពំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ; អផស្សិតំ បញ្ញាយ នត្ថីតិ – សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ. តត្ថ អាវរណំ នត្ថីតិ – អនាវរណញាណំ.

ន ¶ តស្ស អទ្ទិដ្ឋមិធត្ថិ កិញ្ចិ, អថោ អវិញ្ញាតមជានិតព្ពំ;

សព្ពំ អភិញ្ញាសិ យទត្ថិ នេយ្យំ, តថាគតោ តេន សមន្តចក្ខូតិ.

សព្ពញ្ញុតញាណនិទ្ទេសោ តេសត្តតិមោ.

១២២. កា ¶ ¶ ទិដ្ឋិ, កតិ ទិដ្ឋិដ្ឋានានិ, កតិ ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានានិ, កតិ ទិដ្ឋិយោ, កតិ ទិដ្ឋាភិនិវេសា, កតមោ ទិដ្ឋិដ្ឋានសមុគ្ឃាតោតិ?

[១] កា ទិដ្ឋីតិ អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. [២] កតិ ទិដ្ឋិដ្ឋានានីតិ អដ្ឋ ទិដ្ឋិដ្ឋានានិ. [៣] កតិ ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានានីតិ អដ្ឋារស ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានានិ. [៤] កតិ ទិដ្ឋិយោតិ សោឡស ទិដ្ឋិយោ. [៥] កតិ ទិដ្ឋាភិនិវេសាតិ តីណិ សតំ ទិដ្ឋាភិនិវេសា. [៦] កតមោ ទិដ្ឋិដ្ឋានសមុគ្ឃាតោតិ សោតាបត្តិមគ្គោ ទិដ្ឋិដ្ឋានសមុគ្ឃាតោ ¶ .

១២៣. កថំ អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ? [កតិ អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋីតិ (ស្យា.)] រូបំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. វេទនំ ឯតំ មម…បេ… សញ្ញំ ឯតំ មម… សង្ខារេ ឯតំ មម… វិញ្ញាណំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ចក្ខុំ ឯតំ មម…បេ… សោតំ ឯតំ មម… ឃានំ ឯតំ មម… ជិវ្ហំ ឯតំ មម… កាយំ ឯតំ មម… មនំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. រូបេ [រូបំ (ស្យា.) តថា បញ្ចសុ អារម្មណេសុ ឯកវចនេន] ឯតំ មម…បេ… សទ្ទេ ឯតំ មម… គន្ធេ ឯតំ មម… រសេ ឯតំ មម… ផោដ្ឋព្ពេ ឯតំ មម… ធម្មេ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ចក្ខុវិញ្ញាណំ ¶ ឯតំ មម…បេ… សោតវិញ្ញាណំ ឯតំ មម… ឃានវិញ្ញាណំ ឯតំ មម… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ឯតំ មម… កាយវិញ្ញាណំ ឯតំ មម… មនោវិញ្ញាណំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ចក្ខុសម្ផស្សំ ឯតំ មម…បេ… សោតសម្ផស្សំ ឯតំ មម… ឃានសម្ផស្សំ ឯតំ មម… ជិវ្ហាសម្ផស្សំ ឯតំ មម… កាយសម្ផស្សំ ¶ ឯតំ មម… មនោសម្ផស្សំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ចក្ខុសម្ផស្សជំ វេទនំ…បេ… សោតសម្ផស្សជំ វេទនំ… ឃានសម្ផស្សជំ ¶ វេទនំ… ជិវ្ហាសម្ផស្សជំ វេទនំ… កាយសម្ផស្សជំ វេទនំ… មនោសម្ផស្សជំ ¶ វេទនំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ.

រូបសញ្ញំ ឯតំ មម…បេ… សទ្ទសញ្ញំ ឯតំ មម… គន្ធសញ្ញំ ឯតំ មម… រសសញ្ញំ ឯតំ មម… ផោដ្ឋព្ពសញ្ញំ ឯតំ មម… ធម្មសញ្ញំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. រូបសញ្ចេតនំ ឯតំ មម…បេ… សទ្ទសញ្ចេតនំ ឯតំ មម… គន្ធសញ្ចេតនំ ឯតំ មម… រសសញ្ចេតនំ ឯតំ មម… ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនំ ឯតំ មម… ធម្មសញ្ចេតនំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. រូបតណ្ហំ ឯតំ មម…បេ… សទ្ទតណ្ហំ ឯតំ មម… គន្ធតណ្ហំ ឯតំ មម… រសតណ្ហំ ឯតំ មម… ផោដ្ឋព្ពតណ្ហំ ឯតំ មម… ធម្មតណ្ហំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. រូបវិតក្កំ ឯតំ មម…បេ… សទ្ទវិតក្កំ ឯតំ មម… គន្ធវិតក្កំ ឯតំ មម… រសវិតក្កំ ឯតំ មម… ផោដ្ឋព្ពវិតក្កំ ឯតំ មម… ធម្មវិតក្កំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. រូបវិចារំ ឯតំ មម…បេ… សទ្ទវិចារំ ឯតំ មម… គន្ធវិចារំ ឯតំ មម… រសវិចារំ ឯតំ មម… ផោដ្ឋព្ពវិចារំ ឯតំ មម… ធម្មវិចារំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ.

បថវីធាតុំ ឯតំ មម…បេ… អាបោធាតុំ ឯតំ មម… តេជោធាតុំ ឯតំ មម… វាយោធាតុំ ឯតំ មម… អាកាសធាតុំ ឯតំ មម… វិញ្ញាណធាតុំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. បថវីកសិណំ ឯតំ មម…បេ… អាបោកសិណំ… តេជោកសិណំ… វាយោកសិណំ ¶ … នីលកសិណំ… បីតកសិណំ… លោហិតកសិណំ… ឱទាតកសិណំ… អាកាសកសិណំ… វិញ្ញាណកសិណំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ.

កេសំ ឯតំ មម…បេ… ¶ លោមំ ឯតំ មម… នខំ ឯតំ មម… ទន្តំ ឯតំ មម… តចំ ឯតំ មម… មំសំ ឯតំ មម… ន្ហារុំ ឯតំ មម… អដ្ឋិំ ឯតំ មម… អដ្ឋិមិញ្ជំ ឯតំ មម… វក្កំ ឯតំ មម… ហទយំ ឯតំ មម… យកនំ ឯតំ មម… កិលោមកំ ឯតំ មម… បិហកំ ឯតំ មម… បប្ផាសំ ឯតំ មម… អន្តំ ឯតំ មម… អន្តគុណំ ឯតំ មម… ឧទរិយំ ឯតំ មម… ករីសំ ឯតំ មម… បិត្តំ ឯតំ មម… សេម្ហំ ឯតំ មម… បុព្ពំ ឯតំ មម ¶ … លោហិតំ ឯតំ មម… សេទំ ឯតំ មម… មេទំ ឯតំ មម… អស្សុំ ឯតំ មម… វសំ ឯតំ មម ¶ … ខេឡំ ឯតំ មម… សិង្ឃាណិកំ ឯតំ មម… លសិកំ ឯតំ មម… មុត្តំ ឯតំ មម… មត្ថលុង្គំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ.

ចក្ខាយតនំ ឯតំ មម…បេ… រូបាយតនំ ឯតំ មម… សោតាយតនំ ឯតំ មម… សទ្ទាយតនំ ឯតំ មម… ឃានាយតនំ ឯតំ មម… គន្ធាយតនំ ឯតំ មម… ជិវ្ហាយតនំ ឯតំ មម… រសាយតនំ ឯតំ មម… កាយាយតនំ ឯតំ មម… ផោដ្ឋព្ពាយតនំ ឯតំ មម… មនាយតនំ ឯតំ មម… ធម្មាយតនំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ.

ចក្ខុធាតុំ ឯតំ មម…បេ… រូបធាតុំ ឯតំ មម… ចក្ខុវិញ្ញាណធាតុំ ឯតំ មម… សោតធាតុំ ឯតំ មម… សទ្ទធាតុំ ឯតំ មម… សោតវិញ្ញាណធាតុំ ឯតំ មម… ឃានធាតុំ ឯតំ មម… គន្ធធាតុំ ឯតំ មម… ឃានវិញ្ញាណធាតុំ ឯតំ មម… ជិវ្ហាធាតុំ ឯតំ មម… រសធាតុំ ឯតំ មម… ជិវ្ហាវិញ្ញាណធាតុំ ឯតំ មម… កាយធាតុំ ឯតំ មម… ផោដ្ឋព្ពធាតុំ ឯតំ មម… កាយវិញ្ញាណធាតុំ ឯតំ មម… មនោធាតុំ ឯតំ មម… ធម្មធាតុំ ឯតំ មម… មនោវិញ្ញាណធាតុំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ¶ ទិដ្ឋិ.

ចក្ខុន្ទ្រិយំ ឯតំ មម…បេ… សោតិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… ឃានិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… កាយិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… មនិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… ជីវិតិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… ឥត្ថិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… បុរិសិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… សុខិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… ទុក្ខិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… សោមនស្សិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… ទោមនស្សិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… ឧបេក្ខិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… សទ្ធិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… វីរិយិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… សតិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… សមាធិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម… បញ្ញិន្ទ្រិយំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ.

កាមធាតុំ ឯតំ មម…បេ… រូបធាតុំ ឯតំ មម… អរូបធាតុំ ឯតំ មម… កាមភវំ ឯតំ មម… រូបភវំ ឯតំ មម… អរូបភវំ ឯតំ មម… សញ្ញាភវំ ឯតំ មម… អសញ្ញាភវំ ¶ ឯតំ មម… នេវសញ្ញានាសញ្ញាភវំ ឯតំ មម… ឯកវោការភវំ ឯតំ មម… ចតុវោការភវំ ឯតំ មម… បញ្ចវោការភវំ ឯតំ មម… បឋមជ្ឈានំ ឯតំ មម… ទុតិយជ្ឈានំ ឯតំ មម… តតិយជ្ឈានំ ឯតំ មម… ចតុត្ថជ្ឈានំ ឯតំ មម… មេត្តំ ចេតោវិមុត្តិំ ឯតំ មម… ករុណំ ចេតោវិមុត្តិំ ឯតំ មម… មុទិតំ ចេតោវិមុត្តិំ ឯតំ មម… ឧបេក្ខំ ¶ ចេតោវិមុត្តិំ ឯតំ មម… អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិំ ឯតំ មម… វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិំ ¶ ឯតំ មម… អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិំ ឯតំ មម… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ.

អវិជ្ជំ ឯតំ មម…បេ… សង្ខារេ ឯតំ មម… វិញ្ញាណំ ឯតំ មម… នាមរូបំ ឯតំ មម… សឡាយតនំ ឯតំ មម… ផស្សំ ឯតំ មម… វេទនំ ឯតំ មម… តណ្ហំ ឯតំ មម… ឧបាទានំ ឯតំ មម… ភវំ ឯតំ មម ¶ … ជាតិំ ឯតំ មម… ជរាមរណំ ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ឯវំ អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ.

១២៤. កតមានិ អដ្ឋ ទិដ្ឋិដ្ឋានានិ? ខន្ធាបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ, អវិជ្ជាបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ, ផស្សោបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ, សញ្ញាបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ, វិតក្កោបិ [វិតក្កាបិ (ស្យា.)] ទិដ្ឋិដ្ឋានំ, អយោនិសោ មនសិការោបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ, បាបមិត្តោបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ, បរតោឃោសោបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ.

ខន្ធា ហេតុ ខន្ធា បច្ចយោ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ ឧបាទាយ សមុដ្ឋានដ្ឋេន – ឯវំ ខន្ធាបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ. អវិជ្ជា ហេតុ អវិជ្ជា បច្ចយោ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ ឧបាទាយ សមុដ្ឋានដ្ឋេន – ឯវំ អវិជ្ជាបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ. ផស្សោ ហេតុ ផស្សោ បច្ចយោ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ ឧបាទាយ សមុដ្ឋានដ្ឋេន – ឯវំ ផស្សោបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ. សញ្ញា ហេតុ សញ្ញា បច្ចយោ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ ឧបាទាយ សមុដ្ឋានដ្ឋេន – ឯវំ សញ្ញាបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ. វិតក្កោ ហេតុ វិតក្កោ បច្ចយោ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ ឧបាទាយ, សមុដ្ឋានដ្ឋេន – ឯវំ វិតក្កោបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ. អយោនិសោ មនសិការោ ហេតុ អយោនិសោ មនសិការោ បច្ចយោ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ ឧបាទាយ សមុដ្ឋានដ្ឋេន – ឯវំ អយោនិសោ មនសិការោបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ. បាបមិត្តោ ហេតុ បាបមិត្តោ បច្ចយោ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ ឧបាទាយ, សមុដ្ឋានដ្ឋេន – ឯវំ បាបមិត្តោបិ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ. បរតោឃោសោ ហេតុ បរតោឃោសោ បច្ចយោ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ ឧបាទាយ សមុដ្ឋានដ្ឋេន – ឯវំ បរតោឃោសោបិ ¶ ទិដ្ឋិដ្ឋានំ. ឥមានិ អដ្ឋ ទិដ្ឋិដ្ឋានានិ.

១២៥. កតមានិ អដ្ឋារស ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានានិ? យា ទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតំ, ទិដ្ឋិគហនំ, ទិដ្ឋិកន្តារំ, ទិដ្ឋិវិសូកំ, ទិដ្ឋិវិប្ផន្ទិតំ, ទិដ្ឋិសញ្ញោជនំ, ទិដ្ឋិសល្លំ, ទិដ្ឋិសម្ពាធោ, ទិដ្ឋិបលិពោធោ, ទិដ្ឋិពន្ធនំ, ទិដ្ឋិបបាតោ, ទិដ្ឋានុសយោ, ទិដ្ឋិសន្តាបោ, ទិដ្ឋិបរិឡាហោ ¶ , ទិដ្ឋិគន្ថោ, ទិដ្ឋុបាទានំ, ទិដ្ឋាភិនិវេសោ, ទិដ្ឋិបរាមាសោ – ឥមានិ អដ្ឋារស ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានានិ.

១២៦. កតមា ¶ ¶ សោឡស ទិដ្ឋិយោ? អស្សាទទិដ្ឋិ, អត្តានុទិដ្ឋិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ, សក្កាយទិដ្ឋិ, សក្កាយវត្ថុកា សស្សតទិដ្ឋិ, សក្កាយវត្ថុកា ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ, អន្តគ្គាហិកាទិដ្ឋិ, បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិ, អបរន្តានុទិដ្ឋិ, សញ្ញោជនិកា ទិដ្ឋិ, អហន្តិ មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ, មមន្តិ មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ, អត្តវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ, លោកវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ, ភវទិដ្ឋិ, វិភវទិដ្ឋិ – ឥមា សោឡស ទិដ្ឋិយោ.

១២៧. កតមេ តីណិ សតំ ទិដ្ឋាភិនិវេសា? អស្សាទទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? អត្តានុទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? មិច្ឆាទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? សក្កាយទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? សក្កាយវត្ថុកាយ សស្សតទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? សក្កាយវត្ថុកាយ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? អបរន្តានុទិដ្ឋិយា ¶ កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? សញ្ញោជនិកាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? អហន្តិ មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? មមន្តិ មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? អត្តវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? លោកវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ភវទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? វិភវទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ?

អស្សាទទិដ្ឋិយា បញ្ចតិំសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. អត្តានុទិដ្ឋិយា វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. មិច្ឆាទិដ្ឋិយា ទសហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. សក្កាយទិដ្ឋិយា វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. សក្កាយវត្ថុកាយ សស្សតទិដ្ឋិយា បន្នរសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. សក្កាយវត្ថុកាយ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ញាសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ ¶ . បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិយា អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. អបរន្តានុទិដ្ឋិយា ចតុចត្តាលីសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. សញ្ញោជនិកាយ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. អហន្តិ មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. មមន្តិ មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. អត្តវាទបដិសំយុត្តាយ ¶ ទិដ្ឋិយា វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. លោកវាទបដិសំយុត្តាយ ¶ ¶ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. ភវទិដ្ឋិយា ឯកេន អាការេន [ឯកូនវីសតិយា អាការេន (ស្យា.)] អភិនិវេសោ ហោតិ. វិភវទិដ្ឋិយា ឯកេន អាការេន អភិនិវេសោ ហោតិ.

១២៨. អស្សាទទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចតិំសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? យំ រូបំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ រូបស្ស អស្សាទោតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន អស្សាទោ, អស្សាទោ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញោ អស្សាទោ. យា ច ទិដ្ឋិ យោ ច អស្សាទោ – អយំ វុច្ចតិ អស្សាទទិដ្ឋិ.

អស្សាទទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ. តាយ ទិដ្ឋិវិបត្តិយា សមន្នាគតោ បុគ្គលោ ទិដ្ឋិវិបន្នោ. ទិដ្ឋិវិបន្នោ បុគ្គលោ ន សេវិតព្ពោ ន ភជិតព្ពោ ន បយិរុបាសិតព្ពោ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស បាបិកា. យោ ទិដ្ឋិយា រាគោ [យា ទិដ្ឋិ យោ រាគោ (ស្យា.)], សោ ន ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន រាគោ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញោ រាគោ. យា ច ទិដ្ឋិ យោ ច រាគោ – អយំ វុច្ចតិ ទិដ្ឋិរាគោ. តាយ ច ទិដ្ឋិយា តេន ច រាគេន សមន្នាគតោ បុគ្គលោ ទិដ្ឋិរាគរត្តោ. ទិដ្ឋិរាគរត្តេ បុគ្គលេ ទិន្នំ ទានំ ន មហប្ផលំ ហោតិ ន មហានិសំសំ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស បាបិកា អស្សាទទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ.

មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ទ្វេវ គតិយោ – និរយោ វា តិរច្ឆានយោនិ វា. មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស យញ្ចេវ ¶ កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ, យញ្ច វចីកម្មំ…បេ… យញ្ច មនោកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ, យា ច ចេតនា យា ច បត្ថនា យោ ច បណិធិ យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ ¶ តេ ធម្មា អនិដ្ឋាយ អកន្តាយ អមនាបាយ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស បាបិកា. សេយ្យថាបិ និម្ពពីជំ វា កោសាតកីពីជំ វា តិត្តកាលាពុពីជំ វា អល្លាយ បថវិយា និក្ខិត្តំ យំ ចេវ បថវិរសំ ឧបាទិយតិ, យញ្ច អាបោរសំ ¶ ឧបាទិយតិ, សព្ពំ តំ តិត្តកត្តាយ កដុកត្តាយ អសាតត្តាយ [អសារតាយ (ស្យា.)] សំវត្តតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ពីជំ ហិស្ស បាបិកំ. ឯវមេវំ មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស យញ្ចេវ កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ, យញ្ច វចីកម្មំ…បេ… យញ្ច មនោកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ, យា ច ចេតនា យា ច បត្ថនា យោ ច បណិធិ យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ តេ ធម្មា អនិដ្ឋាយ អកន្តាយ អមនាបាយ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស បាបិកា អស្សាទទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ.

មិច្ឆាទិដ្ឋិ ¶ ទិដ្ឋិគតំ, ទិដ្ឋិគហនំ, ទិដ្ឋិកន្តារំ, ទិដ្ឋិវិសូកំ, ទិដ្ឋិវិប្ផន្ទិតំ, ទិដ្ឋិសញ្ញោជនំ, ទិដ្ឋិសល្លំ, ទិដ្ឋិសម្ពាធោ, ទិដ្ឋិបលិពោធោ, ទិដ្ឋិពន្ធនំ, ទិដ្ឋិបបាតោ, ទិដ្ឋានុសយោ, ទិដ្ឋិសន្តាបោ, ទិដ្ឋិបរិឡាហោ, ទិដ្ឋិគន្ថោ, ទិដ្ឋុបាទានំ, ទិដ្ឋាភិនិវេសោ, ទិដ្ឋិបរាមាសោ – ឥមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ បរិយុដ្ឋិតចិត្តស្ស សញ្ញោគោ.

១២៩. អត្ថិ សញ្ញោជនានិ ចេវ ទិដ្ឋិយោ ច, អត្ថិ សញ្ញោជនានិ ន ច ទិដ្ឋិយោ. កតមានិ សញ្ញោជនានិ ចេវ ទិដ្ឋិយោ ច? សក្កាយទិដ្ឋិ, សីលព្ពតបរាមាសោ – ឥមានិ សញ្ញោជនានិ ចេវ ទិដ្ឋិយោ ច. កតមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ? កាមរាគសញ្ញោជនំ, បដិឃសញ្ញោជនំ, មានសញ្ញោជនំ, វិចិកិច្ឆាសញ្ញោជនំ, ភវរាគសញ្ញោជនំ, ឥស្សាសញ្ញោជនំ, មច្ឆរិយសញ្ញោជនំ, អនុនយសញ្ញោជនំ, អវិជ្ជាសញ្ញោជនំ – ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

យំ វេទនំ បដិច្ច…បេ… យំ សញ្ញំ បដិច្ច…បេ… យំ សង្ខារេ [យេ សង្ខារេ (ក.) សំ. និ. ៣.២៨ បស្សិតព្ពា] បដិច្ច…បេ… យំ វិញ្ញាណំ បដិច្ច… យំ ចក្ខុំ បដិច្ច… យំ សោតំ បដិច្ច… យំ ឃានំ បដិច្ច… យំ ជិវ្ហំ បដិច្ច… យំ កាយំ បដិច្ច… យំ មនំ បដិច្ច… យំ រូបេ បដិច្ច… យំ សទ្ទេ បដិច្ច… យំ គន្ធេ បដិច្ច ¶ … យំ រសេ បដិច្ច… យំ ផោដ្ឋព្ពេ បដិច្ច… យំ ធម្មេ បដិច្ច… យំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ បដិច្ច… យំ សោតវិញ្ញាណំ បដិច្ច… យំ ឃានវិញ្ញាណំ បដិច្ច… យំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ បដិច្ច… យំ កាយវិញ្ញាណំ បដិច្ច… យំ មនោវិញ្ញាណំ បដិច្ច ¶ … យំ ចក្ខុសម្ផស្សំ បដិច្ច… យំ សោតសម្ផស្សំ បដិច្ច… យំ ឃានសម្ផស្សំ បដិច្ច… យំ ជិវ្ហាសម្ផស្សំ បដិច្ច… យំ កាយសម្ផស្សំ បដិច្ច… យំ មនោសម្ផស្សំ បដិច្ច… យំ ចក្ខុសម្ផស្សជំ វេទនំ បដិច្ច… យំ សោតសម្ផស្សជំ វេទនំ បដិច្ច… យំ ឃានសម្ផស្សជំ វេទនំ បដិច្ច… យំ ជិវ្ហាសម្ផស្សជំ វេទនំ បដិច្ច… យំ កាយសម្ផស្សជំ វេទនំ បដិច្ច… យំ មនោសម្ផស្សជំ វេទនំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ មនោសម្ផស្សជាយ វេទនាយ អស្សាទោតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន អស្សាទោ, អស្សាទោ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញោ អស្សាទោ. យា ច ទិដ្ឋិ យោ ច អស្សាទោ – អយំ ¶ វុច្ចតិ អស្សាទទិដ្ឋិ.

អស្សាទទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ. តាយ ទិដ្ឋិវិបត្តិយា សមន្នាគតោ បុគ្គលោ ទិដ្ឋិវិបន្នោ. ទិដ្ឋិវិបន្នោ បុគ្គលោ ន សេវិតព្ពោ ន ភជិតព្ពោ ន បយិរុបាសិតព្ពោ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស បាបិកា. យោ ទិដ្ឋិយា រាគោ, សោ ន ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន រាគោ. អញ្ញា ¶ ទិដ្ឋិ, អញ្ញោ រាគោ. យា ច ទិដ្ឋិ យោ ច រាគោ, អយំ វុច្ចតិ ទិដ្ឋិរាគោ. តាយ ច ទិដ្ឋិយា តេន ច រាគេន សមន្នាគតោ បុគ្គលោ ទិដ្ឋិរាគរត្តោ. ទិដ្ឋិរាគរត្តេ បុគ្គលេ ¶ ទិន្នំ ទានំ ន មហប្ផលំ ហោតិ ន មហានិសំសំ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស បាបិកា អស្សាទទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ.

មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ទ្វេវ គតិយោ – និរយោ វា តិរច្ឆានយោនិ វា. មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស យញ្ចេវ កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ, យញ្ច វចីកម្មំ…បេ… យញ្ច មនោកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ, យា ច ចេតនា យា ច បត្ថនា យោ ច បណិធិ យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ តេ ធម្មា អនិដ្ឋាយ អកន្តាយ អមនាបាយ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស បាបិកា. សេយ្យថាបិ និម្ពពីជំ វា កោសាតកីពីជំ វា តិត្តកាលាពុពីជំ វា អល្លាយ បថវិយា និក្ខិត្តំ យញ្ចេវ បថវិរសំ ឧបាទិយតិ យញ្ច អាបោរសំ ឧបាទិយតិ, សព្ពំ តំ តិត្តកត្តាយ កដុកត្តាយ អសាតត្តាយ សំវត្តតិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ពីជំ ហិស្ស បាបិកំ. ឯវមេវំ មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស យញ្ចេវ កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យញ្ច វចីកម្មំ…បេ… យញ្ច មនោកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ, យា ច ចេតនា យា ច បត្ថនា យោ ច បណិធិ យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ តេ ធម្មា អនិដ្ឋាយ អកន្តាយ អមនាបាយ ¶ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ. តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស បាបិកា អស្សាទទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ.

មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតំ ទិដ្ឋិគហនំ…បេ… ទិដ្ឋាភិនិវេសោ ទិដ្ឋិបរាមាសោ ¶ – ឥមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ បរិយុដ្ឋិតចិត្តស្ស សញ្ញោគោ.

អត្ថិ ¶ សញ្ញោជនានិ ចេវ ទិដ្ឋិយោ ច, អត្ថិ សញ្ញោជនានិ ន ច ទិដ្ឋិយោ. កតមានិ សញ្ញោជនានិ ចេវ ទិដ្ឋិយោ ច? សក្កាយទិដ្ឋិ, សីលព្ពតបរាមាសោ – ឥមានិ សញ្ញោជនានិ ចេវ ទិដ្ឋិយោ ច. កតមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ? កាមរាគសញ្ញោជនំ, បដិឃសញ្ញោជនំ, មានសញ្ញោជនំ, វិចិកិច្ឆាសញ្ញោជនំ, ភវរាគសញ្ញោជនំ, ឥស្សាសញ្ញោជនំ, មច្ឆរិយសញ្ញោជនំ, អនុនយសញ្ញោជនំ, អវិជ្ជាសញ្ញោជនំ – ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. អស្សាទទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចតិំសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

១៣០. អត្តានុទិដ្ឋិយា ¶ កតមេហិ វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ឥធ អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ រូបវន្តំ វា អត្តានំ អត្តនិ វា រូបំ រូបស្មិំ វា អត្តានំ; វេទនំ…បេ… សញ្ញំ…បេ… សង្ខារេ…បេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ វិញ្ញាណវន្តំ វា អត្តានំ អត្តនិ វា វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណស្មិំ វា អត្តានំ.

១៣១. កថំ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ បថវីកសិណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ – ‘‘យំ បថវីកសិណំ, សោ អហំ; យោ អហំ, តំ បថវីកសិណ’’ន្តិ. បថវីកសិណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ ¶ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ ‘‘យា អច្ចិ សោ ¶ វណ្ណោ, យោ វណ្ណោ សា អច្ចី’’តិ – អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ បថវីកសិណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ – ‘‘យំ បថវីកសិណំ, សោ អហំ; យោ អហំ ¶ , តំ បថវីកសិណ’’ន្តិ. បថវីកសិណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា រូបវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ. មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ទ្វេវ គតិយោ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

ឥធេកច្ចោ អាបោកសិណំ… តេជោកសិណំ… វាយោកសិណំ… នីលកសិណំ… បីតកសិណំ… លោហិតកសិណំ… ឱទាតកសិណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ – ‘‘យំ ឱទាតកសិណំ, សោ អហំ; យោ អហំ, តំ ឱទាតកសិណ’’ន្តិ. ឱទាតកសិណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ ‘‘យា អច្ចិ, សោ វណ្ណោ; យោ វណ្ណោ, សា អច្ចី’’តិ – អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវ ឥធេកច្ចោ…បេ… ឱទាតកសិណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា រូបវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ.

កថំ ¶ ¶ រូបវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមិនា រូបេន រូបវា’’តិ. រូបវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ រុក្ខោ ឆាយាសម្បន្នោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ រុក្ខោ, អយំ ឆាយា. អញ្ញោ រុក្ខោ, អញ្ញា ឆាយា. សោ ខោ បនាយំ រុក្ខោ ឥមាយ ឆាយាយ ឆាយាវា’’តិ. ឆាយាវន្តំ រុក្ខំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ វេទនំ…បេ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន អយំ អត្តា ឥមិនា រូបេន រូបវា’’តិ. រូបវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ទុតិយា រូបវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ រូបវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

កថំ ¶ ¶ អត្តនិ រូបំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ ឥទំ រូប’’ន្តិ. អត្តនិ រូបំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ បុប្ផំ គន្ធសម្បន្នំ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘ឥទំ បុប្ផំ, អយំ គន្ធោ; អញ្ញំ បុប្ផំ, អញ្ញោ គន្ធោ. សោ ខោ បនាយំ គន្ធោ ឥមស្មិំ បុប្ផេ’’តិ. បុប្ផស្មិំ គន្ធំ សមនុបស្សតិ ¶ . ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ វេទនំ…បេ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ ឥទំ រូប’’ន្តិ. អត្តនិ រូបំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ តតិយា រូបវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ អត្តនិ រូបំ សមនុបស្សតិ.

កថំ រូបស្មិំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ វេទនំ…បេ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមស្មិំ រូបេ’’តិ. រូបស្មិំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ មណិ ករណ្ឌកេ បក្ខិត្តោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ មណិ, អយំ ករណ្ឌកោ. អញ្ញោ មណិ, អញ្ញោ ករណ្ឌកោ. សោ ខោ បនាយំ មណិ ឥមស្មិំ ករណ្ឌកេ’’តិ. ករណ្ឌកស្មិំ មណិំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ វេទនំ…បេ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ ¶ . តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមស្មិំ រូបេ’’តិ. រូបស្មិំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ចតុត្ថា រូបវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ¶ ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ រូបស្មិំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

១៣២. កថំ វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ ចក្ខុសម្ផស្សជំ វេទនំ សោតសម្ផស្សជំ វេទនំ ឃានសម្ផស្សជំ វេទនំ ជិវ្ហាសម្ផស្សជំ វេទនំ កាយសម្ផស្សជំ វេទនំ មនោសម្ផស្សជំ វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. ‘‘យា មនោសម្ផស្សជា ¶ វេទនា សោ អហំ, យោ អហំ សា មនោសម្ផស្សជា វេទនា’’តិ – មនោសម្ផស្សជំ វេទនញ្ច អត្តញ្ច ¶ អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ ‘‘យា អច្ចិ សោ វណ្ណោ, យោ វណ្ណោ សា អច្ចី’’តិ – អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ មនោសម្ផស្សជំ វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. ‘‘យា មនោសម្ផស្សជា វេទនា សោ អហំ, យោ អហំ សា មនោសម្ផស្សជា វេទនា’’តិ – មនោសម្ផស្សជំ វេទនញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា វេទនាវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ.

កថំ វេទនាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ សញ្ញំ…បេ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមាយ វេទនាយ វេទនាវា’’តិ. វេទនាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ រុក្ខោ ¶ ឆាយាសម្បន្នោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ រុក្ខោ, អយំ ឆាយា. អញ្ញោ រុក្ខោ, អញ្ញា ឆាយា. សោ ខោ បនាយំ រុក្ខោ ឥមាយ ឆាយាយ ឆាយាវា’’តិ. ឆាយាវន្តំ រុក្ខំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ សញ្ញំ…បេ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមាយ វេទនាយ វេទនាវា’’តិ. វេទនាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ទុតិយា វេទនាវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ¶ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ វេទនាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

កថំ អត្តនិ វេទនំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ សញ្ញំ…បេ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ អយំ វេទនា’’តិ. អត្តនិ វេទនំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ បុប្ផំ គន្ធសម្បន្នំ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘ឥទំ បុប្ផំ, អយំ គន្ធោ; អញ្ញំ បុប្ផំ, អញ្ញោ គន្ធោ. សោ ខោ បនាយំ គន្ធោ ឥមស្មិំ បុប្ផេ’’តិ. បុប្ផស្មិំ គន្ធំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ សញ្ញំ…បេ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ អយំ វេទនា’’តិ. អត្តនិ វេទនំ សមនុបស្សតិ ¶ . អភិនិវេសបរាមាសោ ¶ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ តតិយា វេទនាវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ អត្តនិ វេទនំ សមនុបស្សតិ.

កថំ វេទនាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ សញ្ញំ…បេ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមាយ វេទនាយា’’តិ. វេទនាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ មណិ ករណ្ឌកេ បក្ខិត្តោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ មណិ, អយំ ករណ្ឌកោ. អញ្ញោ មណិ, អញ្ញោ ករណ្ឌកោ. សោ ខោ បនាយំ មណិ ឥមស្មិំ ករណ្ឌកេ’’តិ. ករណ្ឌកស្មិំ មណិំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមាយ វេទនាយា’’តិ. វេទនាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ចតុត្ថា វេទនាវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ វេទនាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

១៣៣. កថំ សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ ចក្ខុសម្ផស្សជំ សញ្ញំ…បេ… សោតសម្ផស្សជំ សញ្ញំ… ឃានសម្ផស្សជំ សញ្ញំ… ជិវ្ហាសម្ផស្សជំ សញ្ញំ… កាយសម្ផស្សជំ សញ្ញំ… មនោសម្ផស្សជំ សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. យា មនោសម្ផស្សជា សញ្ញា សោ អហំ, យោ ¶ អហំ ¶ សា មនោសម្ផស្សជា សញ្ញា’’តិ. មនោសម្ផស្សជំ សញ្ញញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ ‘‘យា អច្ចិ សោ វណ្ណោ, យោ វណ្ណោ សា អច្ចី’’តិ – អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ មនោសម្ផស្សជំ សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ – ‘‘យា មនោសម្ផស្សជា សញ្ញា សោ អហំ, យោ អហំ សា មនោសម្ផស្សជា សញ្ញា’’តិ. មនោសម្ផស្សជំ សញ្ញញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា សញ្ញាវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ ¶ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ¶ ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ.

កថំ សញ្ញាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ សង្ខារេ…បេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ ¶ អយំ អត្តា ឥមាយ សញ្ញាយ សញ្ញាវា’’តិ. សញ្ញាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ រុក្ខោ ឆាយាសម្បន្នោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ រុក្ខោ, អយំ ឆាយា. អញ្ញោ រុក្ខោ, អញ្ញា ឆាយា. សោ ខោ បនាយំ រុក្ខោ ឥមាយ ឆាយាយ ឆាយាវា’’តិ. ឆាយាវន្តំ រុក្ខំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមាយ សញ្ញាយ សញ្ញាវា’’តិ. សញ្ញាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ទុតិយា សញ្ញាវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ សញ្ញាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

កថំ អត្តនិ សញ្ញំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ សង្ខារេ…បេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ អយំ សញ្ញា’’តិ. អត្តនិ សញ្ញំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ បុប្ផំ គន្ធសម្បន្នំ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘ឥទំ បុប្ផំ, អយំ គន្ធោ. អញ្ញំ បុប្ផំ, អញ្ញោ គន្ធោ. សោ ខោ បនាយំ គន្ធោ ឥមស្មិំ បុប្ផេ’’តិ. បុប្ផស្មិំ គន្ធំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ អយំ សញ្ញា’’តិ. អត្តនិ សញ្ញំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ¶ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ តតិយា សញ្ញាវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ អត្តនិ សញ្ញំ សមនុបស្សតិ.

កថំ សញ្ញាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ សង្ខារេ ¶ …បេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមាយ សញ្ញាយា’’តិ. សញ្ញាយ ¶ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ មណិ ករណ្ឌកេ បក្ខិត្តោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ មណិ, អយំ ករណ្ឌកោ. អញ្ញោ មណិ, អញ្ញោ ករណ្ឌកោ. សោ ខោ បនាយំ មណិ ឥមស្មិំ ករណ្ឌកេ’’តិ. ករណ្ឌកស្មិំ មណិំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវ ឥធេកច្ចោ សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមាយ សញ្ញាយា’’តិ. សញ្ញាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ចតុត្ថា សញ្ញាវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ សញ្ញាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

១៣៤. កថំ សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ ចក្ខុសម្ផស្សជំ ចេតនំ សោតសម្ផស្សជំ ចេតនំ ឃានសម្ផស្សជំ ចេតនំ ជិវ្ហាសម្ផស្សជំ ចេតនំ កាយសម្ផស្សជំ ចេតនំ មនោសម្ផស្សជំ ចេតនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. ‘‘យា មនោសម្ផស្សជា ចេតនា, សោ អហំ; យោ អហំ សា មនោសម្ផស្សជា ចេតនា’’តិ – មនោសម្ផស្សជំ ចេតនញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ ‘‘យា អច្ចិ សោ ¶ វណ្ណោ, យោ វណ្ណោ សា អច្ចី’’តិ – អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ មនោសម្ផស្សជំ ចេតនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. ‘‘យា មនោសម្ផស្សជា ចេតនា សោ អហំ, យោ អហំ សា មនោសម្ផស្សជា ចេតនា’’តិ – មនោសម្ផស្សជំ ចេតនញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា សង្ខារវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ.

កថំ ¶ សង្ខារវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមេហិ សង្ខារេហិ សង្ខារវា’’តិ. សង្ខារវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ រុក្ខោ ឆាយាសម្បន្នោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ រុក្ខោ, អយំ ឆាយា. អញ្ញោ រុក្ខោ, អញ្ញា ឆាយា. សោ ខោ បនាយំ រុក្ខោ ¶ ឥមាយ ឆាយាយ ឆាយាវា’’តិ. ឆាយាវន្តំ រុក្ខំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវ ឥធេកច្ចោ វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា. ឥមេហិ សង្ខារេហិ សង្ខារវា’’តិ. សង្ខារវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ¶ ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ទុតិយា សង្ខារវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ សង្ខារវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

កថំ ¶ អត្តនិ សង្ខារេ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ ឥមេ សង្ខារា’’តិ. អត្តនិ សង្ខារេ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ បុប្ផំ គន្ធសម្បន្នំ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘ឥទំ បុប្ផំ, អយំ គន្ធោ; អញ្ញំ បុប្ផំ, អញ្ញោ គន្ធោ. សោ ខោ បនាយំ គន្ធោ ឥមស្មិំ បុប្ផេ’’តិ. បុប្ផស្មិំ គន្ធំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ ឥមេ សង្ខារា’’តិ. អត្តនិ សង្ខារេ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ តតិយា សង្ខារវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ អត្តនិ សង្ខារេ សមនុបស្សតិ.

កថំ សង្ខារេសុ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ ¶ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមេសុ សង្ខារេសូ’’តិ. សង្ខារេសុ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ មណិ ករណ្ឌកេ បក្ខិត្តោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ មណិ, អយំ ករណ្ឌកោ. អញ្ញោ មណិ, អញ្ញោ ករណ្ឌកោ. សោ ខោ បនាយំ មណិ ឥមស្មិំ ករណ្ឌកេ’’តិ. ករណ្ឌកស្មិំ មណិំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវ ឥធេកច្ចោ វិញ្ញាណំ… រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ¶ ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមេសុ សង្ខារេសូ’’តិ. សង្ខារេសុ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ ¶ – អយំ ចតុត្ថា សង្ខារវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ សង្ខារេសុ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

១៣៥. កថំ វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ ចក្ខុវិញ្ញាណំ… សោតវិញ្ញាណំ… ឃានវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ កាយវិញ្ញាណំ… មនោវិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. ‘‘យំ មនោវិញ្ញាណំ, សោ អហំ; យោ អហំ, តំ មនោវិញ្ញាណ’’ន្តិ – មនោវិញ្ញាណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ ‘‘យា អច្ចិ សោ វណ្ណោ, យោ វណ្ណោ សា អច្ចី’’តិ – អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ មនោវិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ ¶ . ‘‘យំ មនោវិញ្ញាណំ, សោ អហំ; យោ អហំ តំ មនោវិញ្ញាណ’’ន្តិ – មនោវិញ្ញាណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា វិញ្ញាណវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ.

កថំ វិញ្ញាណវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមិនា វិញ្ញាណេន វិញ្ញាណវា’’តិ. វិញ្ញាណវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ រុក្ខោ ឆាយាសម្បន្នោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ រុក្ខោ, អយំ ឆាយា. អញ្ញោ រុក្ខោ, អញ្ញា ឆាយា. សោ ខោ បនាយំ រុក្ខោ ឥមាយ ឆាយាយ ឆាយាវា’’តិ. ឆាយាវន្តំ រុក្ខំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមិនា វិញ្ញាណេន វិញ្ញាណវា’’តិ. វិញ្ញាណវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ទុតិយា វិញ្ញាណវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ ¶ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ វិញ្ញាណវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ.

កថំ ¶ អត្តនិ វិញ្ញាណំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា ¶ . ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ ឥទំ វិញ្ញាណ’’ន្តិ. អត្តនិ វិញ្ញាណំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ បុប្ផំ គន្ធសម្បន្នំ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘ឥទំ បុប្ផំ, អយំ គន្ធោ; អញ្ញំ បុប្ផំ, អញ្ញោ គន្ធោ. សោ ខោ បនាយំ គន្ធោ ឥមស្មិំ បុប្ផេ’’តិ. បុប្ផស្មិំ គន្ធំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. ឥមស្មិញ្ច បន អត្តនិ ឥទំ វិញ្ញាណ’’ន្តិ. អត្តនិ វិញ្ញាណំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ តតិយា វិញ្ញាណវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ អត្តនិ វិញ្ញាណំ សមនុបស្សតិ.

កថំ វិញ្ញាណស្មិំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមស្មិំ វិញ្ញាណេ’’តិ. វិញ្ញាណស្មិំ ¶ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ មណិ ករណ្ឌកេ ¶ បក្ខិត្តោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ មណិ, អយំ ករណ្ឌកោ. អញ្ញោ មណិ, អញ្ញោ ករណ្ឌកោ. សោ ខោ បនាយំ មណិ ឥមស្មិំ ករណ្ឌកេ’’តិ. ករណ្ឌកស្មិំ មណិំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ រូបំ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមស្មិំ វិញ្ញាណេ’’តិ. វិញ្ញាណស្មិំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ចតុត្ថា វិញ្ញាណវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. អត្តានុទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ វិញ្ញាណស្មិំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. អត្តានុទិដ្ឋិយា ឥមេហិ វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

អត្តានុទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ ទុតិយោ.

១៣៦. មិច្ឆាទិដ្ឋិយា ¶ កតមេហិ ទសហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ‘‘នត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិ – វត្ថុ [វត្ថុំ (ស្យា.) ឯវមុបរិបិ]. ឯវំវាទោ មិច្ឆាភិនិវេសបរាមាសោ [មិច្ឆាទិដ្ឋាភិនិវេសបរាមាសោ (ស្យា.)] ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ¶ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា មិច្ឆាវត្ថុកា មិច្ឆាទិដ្ឋិ. មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ‘‘នត្ថិ យិដ្ឋ’’ន្តិ – វត្ថុ…បេ… ‘‘នត្ថិ ហុត’’ន្តិ – វត្ថុ… ‘‘នត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ’’តិ – វត្ថុ… ‘‘នត្ថិ អយំ លោកោ’’តិ – វត្ថុ… ‘‘នត្ថិ បរោ លោកោ’’តិ – វត្ថុ… ‘‘នត្ថិ មាតា’’តិ – វត្ថុ… ‘‘នត្ថិ បិតា’’តិ ¶ – វត្ថុ… ‘‘នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា’’តិ – វត្ថុ… ‘‘នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា [សមគ្គតា (ក.)] សម្មាបដិបន្នា, យេ ឥមញ្ច លោកំ, បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’’តិ – វត្ថុ. ឯវំវាទោ មិច្ឆាភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ទសមា មិច្ឆាវត្ថុកា មិច្ឆាទិដ្ឋិ. មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ទ្វេវ គតិយោ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. មិច្ឆាទិដ្ឋិយា ឥមេហិ ទសហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

១៣៧. សក្កាយទិដ្ឋិយា កតមេហិ វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ឥធ អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ រូបវន្តំ វា អត្តានំ អត្តនិ វា រូបំ រូបស្មិំ វា អត្តានំ. វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ វិញ្ញាណវន្តំ វា អត្តានំ អត្តនិ វា វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណស្មិំ វា អត្តានំ.

កថំ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ បថវីកសិណំ…បេ… ឱទាតកសិណំ អត្តតោ ¶ ¶ សមនុបស្សតិ. ‘‘យំ ឱទាតកសិណំ, សោ អហំ; យោ អហំ, តំ ឱទាតកសិណ’’ន្តិ – ឱទាតកសិណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ ¶ . សេយ្យថាបិ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ…បេ… ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ ឱទាតកសិណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ…បេ… អយំ បឋមា រូបវត្ថុកា សក្កាយទិដ្ឋិ. សក្កាយទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ…បេ… សក្កាយទិដ្ឋិយា ឥមេហិ វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

សក្កាយទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ ចតុត្ថោ.

១៣៨. សក្កាយវត្ថុកាយ ¶ សស្សតទិដ្ឋិយា កតមេហិ បន្នរសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ឥធ អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ រូបវន្តំ វា អត្តានំ អត្តនិ វា រូបំ រូបស្មិំ វា អត្តានំ. វេទនាវន្តំ វា អត្តានំ…បេ… សញ្ញាវន្តំ វា អត្តានំ… សង្ខារវន្តំ វា អត្តានំ… វិញ្ញាណវន្តំ វា អត្តានំ អត្តនិ វា វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណស្មិំ វា អត្តានំ.

កថំ រូបវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អយំ ខោ មេ អត្តា. សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា ឥមិនា រូបេន រូបវា’’តិ. រូបវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ រុក្ខោ ឆាយាសម្បន្នោ អស្ស. តមេនំ បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ រុក្ខោ, អយំ ឆាយា; អញ្ញោ រុក្ខោ, អញ្ញា ឆាយា. សោ ខោ បនាយំ រុក្ខោ ឥមាយ ¶ ឆាយាយ ឆាយាវា’’តិ. ឆាយាវន្តំ រុក្ខំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ វេទនំ…បេ… អយំ បឋមា សក្កាយវត្ថុកា សស្សតទិដ្ឋិ. សស្សតទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ រូបវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ…បេ… សក្កាយវត្ថុកាយ សស្សតទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បន្នរសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

១៣៩. សក្កាយវត្ថុកាយ ¶ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ឥធ អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, សញ្ញំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ.

កថំ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ ¶ បថវីកសិណំ…បេ… ឱទាតកសិណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. ‘‘យំ ឱទាតកសិណំ, សោ អហំ ¶ ; យោ អហំ, តំ ឱទាតកសិណ’’ន្តិ – ឱទាតកសិណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ…បេ… អយំ បឋមា សក្កាយវត្ថុកា ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ. ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ…បេ… សក្កាយវត្ថុកាយ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

៧. អន្តគ្គាហិកាទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ

១៤០. អន្តគ្គាហិកាយ ¶ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ញាសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ‘‘អសស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ‘‘អន្តវា លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា… ‘‘អនន្តវា លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា… ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា… ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា… ‘‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ…បេ… ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ… ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ… ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតិហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ?

‘‘សស្សតោ ¶ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ…បេ… ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ក] ‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? រូបំ លោកោ ចេវ សស្សតំ ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ¶ …បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

វេទនា លោកោ ចេវ សស្សតា ចាតិ…បេ… សញ្ញា លោកោ ចេវ សស្សតា ចាតិ…បេ… សង្ខារា លោកោ ចេវ សស្សតា ចាតិ…បេ… វិញ្ញាណំ ¶ លោកោ ចេវ សស្សតញ្ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បញ្ចមី ¶ សស្សតោ លោកោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ខ] ‘‘អសស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? រូបំ លោកោ ចេវ អសស្សតញ្ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ…បេ… អយំ បឋមា ‘‘អសស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិបត្តិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

វេទនា លោកោ ចេវ អសស្សតា ចាតិ…បេ… សញ្ញា លោកោ ចេវ អសស្សតា ចាតិ…បេ… សង្ខារា លោកោ ចេវ អសស្សតា ចាតិ…បេ… វិញ្ញាណំ លោកោ ចេវ អសស្សតញ្ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ ¶ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ ¶ . ‘‘អសស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[គ] ‘‘អន្តវា លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ឥធេកច្ចោ បរិត្តំ ឱកាសំ នីលកតោ ផរតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អន្តវា អយំ លោកោ បរិវដុមោ’’តិ. អន្តសញ្ញី ហោតិ. យំ ផរតិ, តំ វត្ថុ ចេវ លោកោ ច. យេន ផរតិ, សោ អត្តា ចេវ លោកោ ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ‘‘អន្តវា លោកោ’’តិ អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

ឥធេកច្ចោ ¶ បរិត្តំ ឱកាសំ បីតកតោ ផរតិ… លោហិតកតោ ផរតិ… ឱទាតកតោ ផរតិ… ឱភាសកតោ ផរតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អន្តវា អយំ លោកោ បរិវដុមោ’’តិ. អន្តសញ្ញី ហោតិ. យំ ផរតិ តំ វត្ថុ ចេវ លោកោ ច. យេន ផរតិ សោ អត្តា ចេវ លោកោ ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ…បេ… អន្តវា ¶ លោកោតិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ឃ] ‘‘អនន្តវា លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ ¶ អភិនិវេសោ ហោតិ? ឥធេកច្ចោ វិបុលំ ឱកាសំ នីលកតោ ផរតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អនន្តវា អយំ លោកោ អបរិយន្តោ’’តិ. អនន្តសញ្ញី ហោតិ. យំ ផរតិ តំ វត្ថុ ចេវ លោកោ ច; យេន ផរតិ សោ អត្តា ចេវ លោកោ ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ‘‘អនន្តវា លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

ឥធេកច្ចោ វិបុលំ ឱកាសំ បីតកតោ ផរតិ… លោហិតកតោ ផរតិ… ឱទាតកតោ ផរតិ… ឱភាសកតោ ផរតិ. តស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘‘អនន្តវា អយំ លោកោ អបរិយន្តោ’’តិ. អនន្តសញ្ញី ហោតិ. យំ ផរតិ តំ វត្ថុ ចេវ លោកោ ច; យេន ផរតិ សោ អត្តា ¶ ចេវ លោកោ ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ…បេ… អនន្តវា លោកោតិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ង] ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? រូបំ ជីវញ្ចេវ សរីរញ្ច; យំ ជីវំ តំ សរីរំ, យំ សរីរំ តំ ជីវន្តិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ¶ ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

វេទនា ¶ ជីវា ចេវ សរីរំ ច… សញ្ញា ជីវា ចេវ សរីរំ ច… សង្ខារា ជីវា ចេវ សរីរំ ច… វិញ្ញាណំ ជីវញ្ចេវ សរីរញ្ច; យំ ជីវំ តំ សរីរំ, យំ សរីរំ តំ ជីវន្តិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ…បេ… ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ច] ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? រូបំ សរីរំ, ន ជីវំ; ជីវំ ន សរីរំ. អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរន្តិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

វេទនា សរីរំ, ន ជីវំ… សញ្ញា សរីរំ, ន ជីវំ… សង្ខារា សរីរំ, ន ជីវំ… វិញ្ញាណំ សរីរំ, ន ជីវំ; ជីវំ ន សរីរំ. អញ្ញំ ជីវំ, អញ្ញំ សរីរន្តិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ…បេ… អញ្ញំ ជីវំ, អញ្ញំ សរីរន្តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ឆ] ‘‘ហោតិ ¶ ¶ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? រូបំ ឥធេវ មរណធម្មំ. តថាគតោ កាយស្ស ភេទា ហោតិបិ តិដ្ឋតិបិ ឧប្បជ្ជតិបិ និព្ពត្តតិបីតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ‘‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

វេទនា ឥធេវ មរណធម្មា…បេ… សញ្ញា ឥធេវ មរណធម្មា… សង្ខារា ឥធេវ មរណធម្មា… វិញ្ញាណំ ឥធេវ មរណធម្មំ. តថាគតោ កាយស្ស ភេទា ហោតិបិ តិដ្ឋតិបិ ឧប្បជ្ជតិបិ និព្ពត្តតិបីតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ…បេ… ‘‘ហោតិ តថាគតោ ¶ បរំ មរណា’’តិ ¶ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ជ] ‘‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? រូបំ ឥធេវ មរណធម្មំ. តថាគតោបិ កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជតិ វិនស្សតិ; ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ¶ បឋមា ‘‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

វេទនា ឥធេវ មរណធម្មា…បេ… សញ្ញា ឥធេវ មរណធម្មា… សង្ខារា ឥធេវ មរណធម្មា… វិញ្ញាណំ ឥធេវ មរណធម្មំ. តថាគតោបិ កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជតិ វិនស្សតិ. ‘‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ…បេ… ‘‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ឈ] ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? រូបំ ឥធេវ មរណធម្មំ. តថាគតោ កាយស្ស ភេទា ហោតិ ¶ ច ន ច ហោតីតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ¶ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ ន ច ទិដ្ឋិយោ.

វេទនា ឥធេវ មរណធម្មា…បេ… សញ្ញា ឥធេវ មរណធម្មា… សង្ខារា ឥធេវ មរណធម្មា… វិញ្ញាណំ ឥធេវ មរណធម្មំ. តថាគតោ កាយស្ស ភេទា ហោតិ ច ន ច ហោតីតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ…បេ… ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

[ញ] ‘‘នេវ ¶ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ¶ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? រូបំ ឥធេវ មរណធម្មំ. តថាគតោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា នេវ ហោតិ ន ន ហោតីតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ, អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

វេទនា ឥធេវ មរណធម្មា…បេ… សញ្ញា ឥធេវ មរណធម្មា… សង្ខារា ឥធេវ មរណធម្មា… វិញ្ញាណំ ឥធេវ មរណធម្មំ. តថាគតោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា នេវ ហោតិ ន ន ហោតីតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ ទិដ្ឋិ. តាយ ទិដ្ឋិយា សោ អន្តោ គហិតោតិ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បញ្ចមី ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ ¶ – អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ. អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ. អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ បញ្ញាសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

អន្តគ្គាហិកាទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ សត្តមោ.

៨. បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ

១៤១. បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិយា ¶ កតមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ចត្តារោ សស្សតវាទា, ចត្តារោ ឯកច្ចសស្សតិកា, ចត្តារោ អន្តានន្តិកា, ចត្តារោ អមរាវិក្ខេបិកា, ទ្វេ អធិច្ចសមុប្បន្និកា – បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិយា ឥមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ អដ្ឋមោ.

១៤២. អបរន្តានុទិដ្ឋិយា កតមេហិ ចតុចត្តាលីសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? សោឡស សញ្ញីវាទា, អដ្ឋ អសញ្ញីវាទា, អដ្ឋ នេវសញ្ញីនាសញ្ញីវាទា ¶ , សត្ត ឧច្ឆេទវាទា, បញ្ច ទិដ្ឋធម្មនិព្ពានវាទា – អបរន្តានុទិដ្ឋិយា ឥមេហិ ចតុចត្តាលីសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

អបរន្តានុទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ នវមោ.

១០-១២. សញ្ញោជនិកាទិទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ

១៤៣. សញ្ញោជនិកាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? យា ទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតំ ទិដ្ឋិគហនំ…បេ… ទិដ្ឋាភិនិវេសោ ទិដ្ឋិបរាមាសោ – សញ្ញោជនិកាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

១៤៤. ‘‘អហ’’ន្តិ – មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ចក្ខុ អហន្តិ – អភិនិវេសបរាមាសោ. អហន្តិ – មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ¶ ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ ¶ បឋមា ‘‘អហ’’ន្តិ – មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ. មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

សោតំ ¶ អហន្តិ…បេ… ឃានំ អហន្តិ…បេ… ជិវ្ហា អហន្តិ…បេ… កាយោ អហន្តិ…បេ… មនោ អហន្តិ…បេ… រូបា អហន្តិ…បេ… ធម្មា អហន្តិ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ អហន្តិ…បេ… មនោវិញ្ញាណំ អហន្តិ – អភិនិវេសបរាមាសោ. អហន្តិ – មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ អដ្ឋារសមី ‘‘អហ’’ន្តិ – មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ. មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ‘‘អហ’’ន្តិ – មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

១៤៥. ‘‘មម’’ន្តិ – មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ចក្ខុ មមន្តិ – អភិនិវេសបរាមាសោ. មមន្តិ – មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា ‘‘មម’’ន្តិ – មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ. មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

សោតំ មមន្តិ…បេ… ឃានំ មមន្តិ…បេ… ជិវ្ហា មមន្តិ…បេ… កាយោ មមន្តិ…បេ… មនោ មមន្តិ…បេ… រូបា មមន្តិ…បេ… ធម្មា មមន្តិ…បេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ មមន្តិ…បេ… មនោវិញ្ញាណំ មមន្តិ អភិនិវេសបរាមាសោ. មមន្តិ ¶ មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ¶ ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ អដ្ឋារសមី ‘‘មម’’ន្តិ – មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ. មានវិនិពន្ធា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ‘‘មម’’ន្តិ – មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

សញ្ញោជនិកាទិទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ ទ្វាទសមោ.

១៣. អត្តវាទបដិសំយុត្តទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ

១៤៦. អត្តវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? ឥធ អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ រូបំ អត្តតោ ¶ សមនុបស្សតិ រូបវន្តំ វា អត្តានំ អត្តនិ វា រូបំ រូបស្មិំ វា អត្តានំ…បេ… វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ វិញ្ញាណវន្តំ វា អត្តានំ អត្តនិ វា វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណស្មិំ វា អត្តានំ…បេ….

កថំ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ? ឥធេកច្ចោ បថវីកសិណំ…បេ… ឱទាតកសិណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ. ‘‘យំ ឱទាតកសិណំ, សោ អហំ; យោ អហំ, តំ ឱទាតកសិណ’’ន្តិ – ឱទាតកសិណញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. សេយ្យថាបិ តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ ‘‘យា អច្ចិ, សោ វណ្ណោ; យោ វណ្ណោ, សា អច្ចី’’តិ – អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ. ឯវមេវំ ឥធេកច្ចោ ឱទាតកសិណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ…បេ… ¶ ¶ អយំ បឋមា រូបវត្ថុកា អត្តវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ. អត្តវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. ឯវំ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ…បេ… អត្តវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

អត្តវាទបដិសំយុត្តទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ តេរសមោ.

១៤. លោកវាទបដិសំយុត្តទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ

១៤៧. លោកវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា កតមេហិ អដ្ឋហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ? សស្សតោ អត្តា ច លោកោ ចាតិ – អភិនិវេសបរាមាសោ លោកវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា, ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ បឋមា លោកវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ. លោកវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ.

អសស្សតោ ¶ អត្តា ច លោកោ ចាតិ…បេ… សស្សតោ ច អសស្សតោ ច អត្តា ច លោកោ ចាតិ…បេ… នេវ សស្សតោ នាសស្សតោ អត្តា ច លោកោ ចាតិ… អន្តវា អត្តា ច លោកោ ចាតិ… អនន្តវា អត្តា ច លោកោ ចាតិ… អន្តវា ច អនន្តវា ច អត្តា ច លោកោ ចាតិ… នេវ អន្តវា ន អនន្តវា អត្តា ច លោកោ ចាតិ អភិនិវេសបរាមាសោ លោកវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ. ទិដ្ឋិ ន វត្ថុ, វត្ថុ ន ទិដ្ឋិ. អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញំ វត្ថុ. យា ច ទិដ្ឋិ យញ្ច វត្ថុ – អយំ អដ្ឋមី លោកវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ. លោកវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ¶ …បេ… ឥមានិ សញ្ញោជនានិ, ន ច ទិដ្ឋិយោ. លោកវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា ឥមេហិ អដ្ឋហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ ហោតិ.

លោកវាទបដិសំយុត្តទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ ចុទ្ទសមោ.

១៤៨. ឱលីយនាភិនិវេសោ ¶ ភវទិដ្ឋិ. អតិធាវនាភិនិវេសោ វិភវទិដ្ឋិ. អស្សាទទិដ្ឋិយា បញ្ចតិំសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ កតិ ភវទិដ្ឋិយោ, កតិ វិភវទិដ្ឋិយោ? អត្តានុទិដ្ឋិយា វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ កតិ ភវទិដ្ឋិយោ កតិ វិភវទិដ្ឋិយោ…បេ… លោកវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ កតិ ភវទិដ្ឋិយោ កតិ វិភវទិដ្ឋិយោ?

អស្សាទទិដ្ឋិយា បញ្ចតិំសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ. អត្តានុទិដ្ឋិយា វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ បន្នរស ភវទិដ្ឋិយោ, បញ្ច វិភវទិដ្ឋិយោ. មិច្ឆាទិដ្ឋិយា ទសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា វិភវទិដ្ឋិយោ. សក្កាយទិដ្ឋិយា វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ បន្នរស ភវទិដ្ឋិយោ, បញ្ច វិភវទិដ្ឋិយោ. សក្កាយវត្ថុកាយ សស្សតទិដ្ឋិយា បន្នរសហិ ¶ អាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា ភវទិដ្ឋិយោ. សក្កាយវត្ថុកាយ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា វិភវទិដ្ឋិយោ.

‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា ភវទិដ្ឋិយោ. ‘‘អសស្សតោ លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា វិភវទិដ្ឋិយោ ¶ . ‘‘អន្តវា លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ. ‘‘អនន្តវា លោកោ’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ. ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ ¶ សព្ពាវ តា វិភវទិដ្ឋិយោ. ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’’ន្តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា ភវទិដ្ឋិយោ. ‘‘ហោតិ តថាគតោ ¶ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា ភវទិដ្ឋិយោ. ‘‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា វិភវទិដ្ឋិយោ. ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ – អន្តគ្គាហិកាយ ទិដ្ឋិយា បញ្ចហាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ.

បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិយា អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ. អបរន្តានុទិដ្ឋិយា ចតុចត្តារីសាយ អាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ. សញ្ញោជនិកាយ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ. អហន្តិ – មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា វិភវទិដ្ឋិយោ. មមន្តិ – មានវិនិពន្ធាយ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋារសហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ សព្ពាវ តា ភវទិដ្ឋិយោ. អត្តវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា វីសតិយា អាការេហិ អភិនិវេសោ បន្នរស ភវទិដ្ឋិយោ, បញ្ច វិភវទិដ្ឋិយោ. លោកវាទបដិសំយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា អដ្ឋហិ អាការេហិ អភិនិវេសោ សិយា ភវទិដ្ឋិយោ, សិយា វិភវទិដ្ឋិយោ.

សព្ពាវ តា ទិដ្ឋិយោ អស្សាទទិដ្ឋិយោ. សព្ពាវ តា ទិដ្ឋិយោ អត្តានុទិដ្ឋិយោ. សព្ពាវ តា ទិដ្ឋិយោ មិច្ឆាទិដ្ឋិយោ. សព្ពាវ ¶ តា ទិដ្ឋិយោ សក្កាយទិដ្ឋិយោ. សព្ពាវ តា ទិដ្ឋិយោ អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិយោ. សព្ពាវ តា ¶ ទិដ្ឋិយោ សញ្ញោជនិកា ទិដ្ឋិយោ. សព្ពាវ តា ទិដ្ឋិយោ អត្តវាទបដិសំយុត្តា ទិដ្ឋិយោ.

ភវញ្ច ¶ ទិដ្ឋិំ វិភវញ្ច ទិដ្ឋិំ, ឯតំ ទ្វយំ តក្កិកា និស្សិតាសេ;

តេសំ និរោធម្ហិ ន ហត្ថិ ញាណំ, យត្ថាយំ លោកោ វិបរីតសញ្ញីតិ.

១៤៩. ‘‘ទ្វីហិ, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិគតេហិ បរិយុដ្ឋិតា ទេវមនុស្សា ឱលីយន្តិ [ឱលិយន្តិ (ស្យា. ក.) ឥតិវុ. ៤៩ បស្សិតព្ពា] ឯកេ, អតិធាវន្តិ ឯកេ; ចក្ខុមន្តោ ច បស្សន្តិ. កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ឱលីយន្តិ ឯកេ? ភវារាមា, ភិក្ខវេ, ទេវមនុស្សា ភវរតា ភវសម្មុទិតា. តេសំ ភវនិរោធាយ ធម្មេ ទេសិយមានេ ចិត្តំ ន បក្ខន្ទតិ ន បសីទតិ ន សន្តិដ្ឋតិ នាធិមុច្ចតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឱលីយន្តិ ឯកេ.

‘‘កថញ្ច ¶ , ភិក្ខវេ, អតិធាវន្តិ ឯកេ? ភវេនេវ ខោ បនេកេ អដ្ដីយមានា [អដ្ដិយមានា (ស្យា. ក.) ឥតិវុ. ៤៩ បស្សិតព្ពា] ហរាយមានា ជិគុច្ឆមានា វិភវំ អភិនន្ទន្តិ – ‘‘យតោ កិរ, ភោ, អយំ អត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ឧច្ឆិជ្ជតិ វិនស្សតិ ន ហោតិ បរំ មរណា, ឯតំ សន្តំ ឯតំ បណីតំ ឯតំ យាថាវន្តិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, អតិធាវន្តិ ឯកេ.

‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ចក្ខុមន្តោ ច បស្សន្តិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ភូតំ ភូតតោ បស្សតិ. ភូតំ ភូតតោ ទិស្វា ភូតស្ស និព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ. ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ចក្ខុមន្តោ ច ¶ បស្សន្តិ.

‘‘យោ [អយំ គាថា ឥតិវុ. ៤៩ ទិស្សតិ] ភូតំ ភូតតោ ទិស្វា, ភូតស្ស ច អតិក្កមំ;

យថាភូតេធិមុច្ចតិ, ភវតណ្ហា បរិក្ខយា.

‘‘ស វេ ភូតបរិញ្ញាតោ, វីតតណ្ហោ ភវាភវេ;

ភូតស្ស វិភវា ភិក្ខុ, នាគច្ឆតិ បុនព្ភវ’’ន្តិ.

១៥០. តយោ ¶ បុគ្គលា វិបន្នទិដ្ឋី, តយោ បុគ្គលា សម្បន្នទិដ្ឋី. កតមេ តយោ បុគ្គលា វិបន្នទិដ្ឋី? តិត្ថិយោ ច, តិត្ថិយសាវកោ ច, យោ ច មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ – ឥមេ តយោ បុគ្គលា វិបន្នទិដ្ឋី.

កតមេ តយោ បុគ្គលា សម្បន្នទិដ្ឋី? តថាគតោ ច, តថាគតសាវកោ ច, យោ ច សម្មាទិដ្ឋិកោ – ឥមេ តយោ បុគ្គលា សម្បន្នទិដ្ឋី.

‘‘កោធនោ ¶ ឧបនាហី ច, បាបមក្ខី ច យោ នរោ;

វិបន្នទិដ្ឋិ មាយាវី, តំ ជញ្ញា វសលោ ឥតិ’’ [ឥមេ (ស្យា.) សុ. និ. ១១៦ បស្សិតព្ពា].

អក្កោធនោ អនុបនាហី, វិសុទ្ធោ [អមក្ខី (ស្យា.) អដ្ឋកថា ឱលោកេតព្ពា] សុទ្ធតំ គតោ;

សម្បន្នទិដ្ឋិ មេធាវី, តំ ជញ្ញា អរិយោ ឥតីតិ.

តិស្សោ វិបន្នទិដ្ឋិយោ, តិស្សោ សម្បន្នទិដ្ឋិយោ. កតមា តិស្សោ វិបន្នទិដ្ឋិយោ? ឯតំ មមាតិ ¶ – វិបន្នទិដ្ឋិ. ឯសោហមស្មីតិ – វិបន្នទិដ្ឋិ. ឯសោ មេ អត្តាតិ – វិបន្នទិដ្ឋិ. ឥមា តិស្សោ ¶ វិបន្នទិដ្ឋិយោ.

កតមា តិស្សោ សម្បន្នទិដ្ឋិយោ? នេតំ មមាតិ – សម្បន្នទិដ្ឋិ. នេសោហមស្មីតិ – សម្បន្នទិដ្ឋិ. ន មេសោ អត្តាតិ – សម្បន្នទិដ្ឋិ. ឥមា តិស្សោ សម្បន្នទិដ្ឋិយោ.

ឯតំ មមាតិ – កា ទិដ្ឋិ, កតិ ទិដ្ឋិយោ, កតមន្តានុគ្គហិតា តា ទិដ្ឋិយោ? ឯសោហមស្មីតិ – កា ទិដ្ឋិ, កតិ ទិដ្ឋិយោ, កតមន្តានុគ្គហិតា តា ទិដ្ឋិយោ? ឯសោ មេ អត្តាតិ – កា ទិដ្ឋិ, កតិ ទិដ្ឋិយោ, កតមន្តានុគ្គហិតា តា ទិដ្ឋិយោ?

ឯតំ មមាតិ – បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិ. អដ្ឋារស ទិដ្ឋិយោ. បុព្ពន្តានុគ្គហិតា តា ទិដ្ឋិយោ. ឯសោហមស្មីតិ – អបរន្តានុទិដ្ឋិ. ចតុចត្តារីសំ ទិដ្ឋិយោ. អបរន្តានុគ្គហិតា តា ទិដ្ឋិយោ. ឯសោ ¶ មេ អត្តាតិ – វីសតិវត្ថុកា អត្តានុទិដ្ឋិ. វីសតិវត្ថុកា សក្កាយទិដ្ឋិ. សក្កាយទិដ្ឋិប្បមុខានិ [សក្កាយទិដ្ឋិប្បមុខេន (ស្យា.)] ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ. បុព្ពន្តាបរន្តានុគ្គហិតា តា ទិដ្ឋិយោ.

១៥១. ‘‘យេ កេចិ, ភិក្ខវេ, មយិ និដ្ឋំ គតា, សព្ពេ តេ ទិដ្ឋិសម្បន្នា. តេសំ ទិដ្ឋិសម្បន្នានំ បញ្ចន្នំ ឥធ និដ្ឋា, បញ្ចន្នំ ឥធ វិហាយ និដ្ឋា. កតមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ និដ្ឋា? សត្តក្ខត្តុបរមស្ស, កោលំកោលស្ស, ឯកពីជិស្ស, សកទាគាមិស្ស, យោ ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អរហា – ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ និដ្ឋា.

‘‘កតមេសំ ¶ បញ្ចន្នំ ឥធ វិហាយ និដ្ឋា? អន្តរាបរិនិព្ពាយិស្ស, ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយិស្ស, អសង្ខារបរិនិព្ពាយិស្ស, សសង្ខារបរិនិព្ពាយិស្ស, ឧទ្ធំសោតស្ស, អកនិដ្ឋគាមិនោ – ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ វិហាយ និដ្ឋា.

‘‘យេ ¶ កេចិ, ភិក្ខវេ, មយិ និដ្ឋំ គតា, សព្ពេ តេ ទិដ្ឋិសម្បន្នា. តេសំ ទិដ្ឋិសម្បន្នានំ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ និដ្ឋា, ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ វិហាយ និដ្ឋា.

‘‘យេ កេចិ, ភិក្ខវេ, មយិ អវេច្ចប្បសន្នា, សព្ពេ តេ សោតាបន្នា. តេសំ សោតាបន្នានំ បញ្ចន្នំ ឥធ និដ្ឋា, បញ្ចន្នំ ឥធ វិហាយ និដ្ឋា. កតមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ និដ្ឋា? សត្តក្ខត្តុបរមស្ស ¶ , កោលំកោលស្ស, ឯកពីជិស្ស, សកទាគាមិស្ស, យោ ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អរហា – ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ និដ្ឋា.

‘‘កតមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ វិហាយ និដ្ឋា? អន្តរាបរិនិព្ពាយិស្ស, ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយិស្ស, អសង្ខារបរិនិព្ពាយិស្ស, សសង្ខារបរិនិព្ពាយិស្ស, ឧទ្ធំសោតស្ស, អកនិដ្ឋគាមិនោ – ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ វិហាយ និដ្ឋា.

‘‘យេ កេចិ, ភិក្ខវេ, មយិ អវេច្ចប្បសន្នា, សព្ពេ តេ សោតាបន្នា. តេសំ សោតាបន្នានំ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ និដ្ឋា. ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥធ វិហាយ និដ្ឋាតិ’’.

ភវវិភវទិដ្ឋិនិទ្ទេសោ សោឡសមោ.

១៥២. សោឡសវត្ថុកំ ¶ ¶ ¶ អានាបានស្សតិសមាធិំ [អានាបានសតិសមាធិំ (សី. អដ្ឋ.)] ភាវយតោ សមាធិកានិ ទ្វេ ញាណសតានិ ឧប្បជ្ជន្តិ – អដ្ឋ បរិបន្ថេ [បរិពន្ធេ (ក.)] ញាណានិ, អដ្ឋ ច ឧបការេ ញាណានិ, អដ្ឋារស ឧបក្កិលេសេ ញាណានិ, តេរស វោទានេ ញាណានិ, ពាត្តិំស សតោការិស្ស [សតោការីសុ (ស្យា.)] ញាណានិ, ចតុវីសតិ សមាធិវសេន ញាណានិ, ទ្វេសត្តតិ វិបស្សនាវសេន ញាណានិ, អដ្ឋ និព្ពិទាញាណានិ, អដ្ឋ និព្ពិទានុលោមញាណានិ, អដ្ឋ និព្ពិទាបដិប្បស្សទ្ធិញាណានិ, ឯកវីសតិ វិមុត្តិសុខេ ញាណានិ.

កតមានិ អដ្ឋ បរិបន្ថេ ញាណានិ, អដ្ឋ ច ឧបការេ ញាណានិ? កាមច្ឆន្ទោ សមាធិស្ស បរិបន្ថោ, នេក្ខម្មំ សមាធិស្ស ឧបការំ. ព្យាបាទោ សមាធិស្ស ¶ បរិបន្ថោ, អព្យាបាទោ សមាធិស្ស ឧបការំ. ថិនមិទ្ធំ សមាធិស្ស បរិបន្ថោ, អាលោកសញ្ញា សមាធិស្ស ឧបការំ. ឧទ្ធច្ចំ សមាធិស្ស បរិបន្ថោ, អវិក្ខេបោ សមាធិស្ស ឧបការំ. វិចិកិច្ឆា សមាធិស្ស បរិបន្ថោ, ធម្មវវត្ថានំ សមាធិស្ស ឧបការំ. អវិជ្ជា សមាធិស្ស បរិបន្ថោ, ញាណំ សមាធិស្ស ឧបការំ. អរតិ សមាធិស្ស បរិបន្ថោ, បាមោជ្ជំ សមាធិស្ស ឧបការំ. សព្ពេបិ អកុសលា ធម្មា សមាធិស្ស បរិបន្ថា, សព្ពេបិ កុសលា ធម្មា សមាធិស្ស ឧបការា. ឥមានិ អដ្ឋ បរិបន្ថេ ¶ ញាណានិ, អដ្ឋ ច ឧបការេ ញាណានិ.

១៥៣. ឥមេហិ ¶ សោឡសហិ អាការេហិ ឧទុចិត្តំ ចិត្តំ សមុទុចិតំ ចិត្តំ ឯកត្តេ សន្តិដ្ឋតិ, នីវរណេហិ វិសុជ្ឈតិ. កតមេ ¶ តេ ឯកត្តា? នេក្ខម្មំ ឯកត្តំ, អព្យាបាទោ ឯកត្តំ, អាលោកសញ្ញា ឯកត្តំ, អវិក្ខេបោ ឯកត្តំ, ធម្មវវត្ថានំ ឯកត្តំ, ញាណំ ឯកត្តំ, បាមោជ្ជំ ឯកត្តំ, សព្ពេបិ កុសលា ធម្មា ឯកត្តា.

នីវរណាតិ, កតមេ តេ នីវរណា? កាមច្ឆន្ទោ នីវរណំ, ព្យាបាទោ នីវរណំ, ថិនមិទ្ធំ នីវរណំ, ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ នីវរណំ, វិចិកិច្ឆា នីវរណំ, អវិជ្ជា នីវរណំ, អរតិ នីវរណំ, សព្ពេបិ អកុសលា ធម្មា នីវរណា.

នីវរណាតិ, កេនដ្ឋេន នីវរណា? និយ្យានាវរណដ្ឋេន នីវរណា. កតមេ តេ និយ្យានា? នេក្ខម្មំ អរិយានំ និយ្យានំ. តេន ច នេក្ខម្មេន អរិយា និយ្យន្តិ. កាមច្ឆន្ទោ និយ្យានាវរណំ. តេន ច កាមច្ឆន្ទេន និវុតត្តា នេក្ខម្មំ អរិយានំ និយ្យានំ នប្បជានាតីតិ – កាមច្ឆន្ទោ និយ្យានាវរណំ. អព្យាបាទោ អរិយានំ និយ្យានំ. តេន ច អព្យាបាទេន អរិយា និយ្យន្តិ. ព្យាបាទោ និយ្យានាវរណំ. តេន ច ព្យាបាទេន និវុតត្តា អព្យាបាទំ អរិយានំ និយ្យានំ នប្បជានាតីតិ – ព្យាបាទោ និយ្យានាវរណំ. អាលោកសញ្ញា អរិយានំ និយ្យានំ. តាយ ច អាលោកសញ្ញាយ អរិយា និយ្យន្តិ ¶ . ថិនមិទ្ធំ និយ្យានាវរណំ. តេន ច ថិនមិទ្ធេន និវុតត្តា អាលោកសញ្ញំ អរិយានំ និយ្យានំ នប្បជានាតីតិ – ថិនមិទ្ធំ និយ្យានាវរណំ. អវិក្ខេបោ អរិយានំ និយ្យានំ. តេន ច អវិក្ខេបេន អរិយា និយ្យន្តិ. ឧទ្ធច្ចំ និយ្យានាវរណំ ¶ . តេន ច ឧទ្ធច្ចេន និវុតត្តា អវិក្ខេបំ អរិយានំ និយ្យានំ នប្បជានាតីតិ – ឧទ្ធច្ចំ និយ្យានាវរណំ. ធម្មវវត្ថានំ អរិយានំ និយ្យានំ. តេន ច ធម្មវវត្ថានេន អរិយា និយ្យន្តិ. វិចិកិច្ឆា និយ្យានាវរណំ. តាយ ច វិចិកិច្ឆាយ និវុតត្តា ធម្មវវត្ថានំ អរិយានំ និយ្យានំ នប្បជានាតីតិ – វិចិកិច្ឆា និយ្យានាវរណំ. ញាណំ អរិយានំ និយ្យានំ. តេន ច ញាណេន អរិយា និយ្យន្តិ. អវិជ្ជា និយ្យានាវរណំ. តាយ ច អវិជ្ជាយ និវុតត្តា ញាណំ អរិយានំ និយ្យានំ នប្បជានាតីតិ – អវិជ្ជា និយ្យានាវរណំ. បាមោជ្ជំ អរិយានំ និយ្យានំ. តេន ច បាមោជ្ជេន អរិយា និយ្យន្តិ. អរតិ និយ្យានាវរណំ. តាយ ច អរតិយា និវុតត្តា បាមោជ្ជំ អរិយានំ និយ្យានំ នប្បជានាតីតិ – អរតិ និយ្យានាវរណំ. សព្ពេបិ កុសលា ធម្មា អរិយានំ និយ្យានំ. តេហិ ¶ ច កុសលេហិ ធម្មេហិ អរិយា និយ្យន្តិ. សព្ពេបិ អកុសលា ធម្មា និយ្យានាវរណា. តេហិ ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ និវុតត្តា កុសលេ ធម្មេ អរិយានំ និយ្យានំ នប្បជានាតីតិ – សព្ពេបិ អកុសលា ធម្មា និយ្យានាវរណា. ឥមេហិ ច បន នីវរណេហិ វិសុទ្ធចិត្តស្ស សោឡសវត្ថុកំ ¶ អានាបានស្សតិសមាធិំ ភាវយតោ ខណិកសមោធានា.

១៥៤. ឥមេហិ ច បន នីវរណេហិ វិសុទ្ធចិត្តស្ស សោឡសវត្ថុកំ អានាបានស្សតិសមាធិំ ភាវយតោ ខណិកសមោធានា កតមេ ¶ អដ្ឋារស ឧបក្កិលេសា ឧប្បជ្ជន្តិ? អស្សាសាទិមជ្ឈបរិយោសានំ សតិយា អនុគច្ឆតោ អជ្ឈត្តវិក្ខេបគតំ ចិត្តំ សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. បស្សាសាទិមជ្ឈបរិយោសានំ សតិយា អនុគច្ឆតោ ពហិទ្ធាវិក្ខេបគតំ ចិត្តំ សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. អស្សាសបដិកង្ខនា និកន្តិ តណ្ហាចរិយា សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. បស្សាសបដិកង្ខនា និកន្តិ តណ្ហាចរិយា សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. អស្សាសេនាភិតុន្នស្ស បស្សាសបដិលាភេ មុច្ឆនា សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. បស្សាសេនាភិតុន្នស្ស អស្សាសបដិលាភេ មុច្ឆនា សមាធិស្ស បរិបន្ថោ.

អនុគច្ឆនា ¶ ច អស្សាសំ, បស្សាសំ អនុគច្ឆនា;

សតិ អជ្ឈត្តវិក្ខេបា, កង្ខនា ពហិទ្ធាវិក្ខេបបត្ថនា [វិក្ខេបបន្ថនា (ស្យា.)].

អស្សាសេនាភិតុន្នស្ស, បស្សាសបដិលាភេ មុច្ឆនា;

បស្សាសេនាភិតុន្នស្ស, អស្សាសបដិលាភេ មុច្ឆនា.

ឆ ឯតេ ឧបក្កិលេសា, អានាបានស្សតិសមាធិស្ស;

យេហិ វិក្ខិប្បមានស្ស [វិកម្បមានស្ស (ស្យា.)], នោ ច ចិត្តំ វិមុច្ចតិ;

វិមោក្ខំ អប្បជានន្តា, តេ ហោន្តិ បរបត្តិយាតិ.

១៥៥. និមិត្តំ អាវជ្ជតោ អស្សាសេ ចិត្តំ វិកម្បតិ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. អស្សាសំ ¶ អាវជ្ជតោ និមិត្តេ ចិត្តំ វិកម្បតិ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. និមិត្តំ អាវជ្ជតោ បស្សាសេ ចិត្តំ វិកម្បតិ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. បស្សាសំ អាវជ្ជតោ និមិត្តេ ចិត្តំ វិកម្បតិ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. អស្សាសំ អាវជ្ជតោ បស្សាសេ ចិត្តំ វិកម្បតិ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. បស្សាសំ អាវជ្ជតោ អស្សាសេ ចិត្តំ ¶ វិកម្បតិ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ.

និមិត្តំ ¶ អាវជ្ជមានស្ស, អស្សាសេ វិក្ខិបតេ មនោ;

អស្សាសំ អាវជ្ជមានស្ស, និមិត្តេ ចិត្តំ វិកម្បតិ.

និមិត្តំ អាវជ្ជមានស្ស, បស្សាសេ វិក្ខិបតេ មនោ;

បស្សាសំ អាវជ្ជមានស្ស, និមិត្តេ ចិត្តំ វិកម្បតិ.

អស្សាសំ អាវជ្ជមានស្ស, បស្សាសេ វិក្ខិបតេ មនោ;

បស្សាសំ អាវជ្ជមានស្ស, អស្សាសេ ចិត្តំ វិកម្បតិ.

ឆ ឯតេ ឧបក្កិលេសា, អានាបានស្សតិសមាធិស្ស;

យេហិ វិក្ខិប្បមានស្ស, នោ ច ចិត្តំ វិមុច្ចតិ;

វិមោក្ខំ អប្បជានន្តា, តេ ហោន្តិ បរបត្តិយាតិ.

១៥៦. អតីតានុធាវនំ ចិត្តំ វិក្ខេបានុបតិតំ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. អនាគតបដិកង្ខនំ ចិត្តំ វិកម្បិតំ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. លីនំ ចិត្តំ កោសជ្ជានុបតិតំ ¶ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. អតិបគ្គហិតំ ចិត្តំ ឧទ្ធច្ចានុបតិតំ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. អភិនតំ ចិត្តំ រាគានុបតិតំ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ. អបនតំ ចិត្តំ ព្យាបាទានុបតិតំ – សមាធិស្ស បរិបន្ថោ.

អតីតានុធាវនំ ចិត្តំ, អនាគតបដិកង្ខនំ លីនំ;

អតិបគ្គហិតំ អភិនតំ, អបនតំ ចិត្តំ ន សមាធិយតិ.

ឆ ឯតេ ឧបក្កិលេសា, អានាបានស្សតិសមាធិស្ស;

យេហិ ¶ ឧបក្កិលិដ្ឋសង្កប្បោ, អធិចិត្តំ នប្បជានាតីតិ.

១៥៧. អស្សាសាទិមជ្ឈបរិយោសានំ ¶ សតិយា អនុគច្ឆតោ អជ្ឈត្តំ វិក្ខេបគតេន ចិត្តេន កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. បស្សាសាទិមជ្ឈបរិយោសានំ សតិយា អនុគច្ឆតោ ពហិទ្ធាវិក្ខេបគតេន ចិត្តេន កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. អស្សាសបដិកង្ខនាយ និកន្តិយា តណ្ហាចរិយាយ កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. បស្សាសបដិកង្ខនាយ និកន្តិយា តណ្ហាចរិយាយ កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ¶ ច. អស្សាសេនាភិតុន្នស្ស បស្សាសបដិលាភេ មុច្ឆិតត្តា កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. បស្សាសេនាភិតុន្នស្ស អស្សាសបដិលាភេ មុច្ឆិតត្តា កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. និមិត្តំ អាវជ្ជតោ អស្សាសេ ចិត្តំ វិកម្បិតត្តា កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. អស្សាសំ អាវជ្ជតោ និមិត្តេ ចិត្តំ វិកម្បិតត្តា កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. និមិត្តំ អាវជ្ជតោ បស្សាសេ ចិត្តំ វិកម្បិតត្តា កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. បស្សាសំ អាវជ្ជតោ និមិត្តេ ចិត្តំ វិកម្បិតត្តា កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ¶ ច ផន្ទិតា ច. អស្សាសំ អាវជ្ជតោ បស្សាសេ ចិត្តំ វិកម្បិតត្តា កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. បស្សាសំ អាវជ្ជតោ អស្សាសេ ចិត្តំ វិកម្បិតត្តា កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. អតីតានុធាវនេន ចិត្តេន វិក្ខេបានុបតិតេន កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. អនាគតបដិកង្ខនេន ចិត្តេន វិកម្បិតេន កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. លីនេន ចិត្តេន ¶ កោសជ្ជានុបតិតេន កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. អតិបគ្គហិតេន ចិត្តេន ឧទ្ធច្ចានុបតិតេន កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. អភិនតេន ចិត្តេន រាគានុបតិតេន កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច. អបនតេន ចិត្តេន ព្យាបាទានុបតិតេន កាយោបិ ចិត្តម្បិ សារទ្ធា ច ហោន្តិ ឥញ្ជិតា ច ផន្ទិតា ច.

អានាបានស្សតិ យស្ស, បរិបុណ្ណា អភាវិតា;

កាយោបិ ឥញ្ជិតោ ហោតិ, ចិត្តម្បិ ហោតិ ឥញ្ជិតំ;

កាយោបិ ផន្ទិតោ ហោតិ, ចិត្តម្បិ ហោតិ ផន្ទិតំ.

អានាបានស្សតិ ¶ យស្ស, បរិបុណ្ណា សុភាវិតា;

កាយោបិ អនិញ្ជិតោ ហោតិ, ចិត្តម្បិ ហោតិ អនិញ្ជិតំ;

កាយោបិ ¶ អផន្ទិតោ ហោតិ, ចិត្តម្បិ ហោតិ អផន្ទិតន្តិ.

ឥមេហិ ច បន នីវរណេហិ វិសុទ្ធចិត្តស្ស សោឡសវត្ថុកំ អានាបានស្សតិសមាធិំ ភាវយតោ ខណិកសមោធានា ឥមេ អដ្ឋារស ឧបក្កិលេសា ឧប្បជ្ជន្តិ.

១៥៨. កតមានិ តេរស វោទានេ ញាណានិ? អតីតានុធាវនំ ចិត្តំ វិក្ខេបានុបតិតំ; តំ វិវជ្ជយិត្វា ឯកដ្ឋានេ សមាទហតិ – ឯវម្បិ ចិត្តំ ន វិក្ខេបំ គច្ឆតិ. អនាគតបដិកង្ខនំ ចិត្តំ វិកម្បិតំ ¶ ; តំ វិវជ្ជយិត្វា តត្ថេវ អធិមោចេតិ – ឯវម្បិ ចិត្តំ ន វិក្ខេបំ គច្ឆតិ. លីនំ ចិត្តំ កោសជ្ជានុបតិតំ; តំ បគ្គណ្ហិត្វា កោសជ្ជំ បជហតិ – ឯវម្បិ ចិត្តំ ន វិក្ខេបំ គច្ឆតិ. អតិបគ្គហិតំ ចិត្តំ ឧទ្ធច្ចានុបតិតំ; តំ វិនិគ្គណ្ហិត្វា ឧទ្ធច្ចំ បជហតិ – ឯវម្បិ ចិត្តំ ន វិក្ខេបំ គច្ឆតិ. អភិនតំ ចិត្តំ រាគានុបតិតំ; តំ សម្បជានោ ហុត្វា រាគំ បជហតិ – ឯវម្បិ ចិត្តំ ន វិក្ខេបំ គច្ឆតិ. អបនតំ ចិត្តំ ព្យាបាទានុបតិតំ; តំ សម្បជានោ ហុត្វា ព្យាបាទំ បជហតិ – ឯវម្បិ ចិត្តំ ន វិក្ខេបំ គច្ឆតិ. ឥមេហិ ឆហិ ឋានេហិ បរិសុទ្ធំ ចិត្តំ បរិយោទាតំ ឯកត្តគតំ ហោតិ.

កតមេ ¶ តេ ឯកត្តា? ទានវោសគ្គុបដ្ឋានេកត្តំ, សមថនិមិត្តុបដ្ឋានេកត្តំ, វយលក្ខណុបដ្ឋានេកត្តំ, និរោធុបដ្ឋានេកត្តំ. ទានវោសគ្គុបដ្ឋានេកត្តំ ចាគាធិមុត្តានំ, សមថនិមិត្តុបដ្ឋានេកត្តញ្ច ¶ អធិចិត្តមនុយុត្តានំ, វយលក្ខណុបដ្ឋានេកត្តញ្ច វិបស្សកានំ, និរោធុបដ្ឋានេកត្តញ្ច អរិយបុគ្គលានំ – ឥមេហិ ចតូហិ ឋានេហិ ឯកត្តគតំ ចិត្តំ បដិបទាវិសុទ្ធិបក្ខន្ទញ្ចេវ ហោតិ, ឧបេក្ខានុព្រូហិតញ្ច, ញាណេន ច សម្បហំសិតំ.

បឋមស្ស ឈានស្ស កោ អាទិ, កិំ មជ្ឈេ, កិំ បរិយោសានំ? បឋមស្ស ឈានស្ស បដិបទាវិសុទ្ធិ អាទិ, ឧបេក្ខានុព្រូហនា មជ្ឈេ, សម្បហំសនា បរិយោសានំ. បឋមស្ស ឈានស្ស បដិបទាវិសុទ្ធិ ¶ អាទិ. អាទិស្ស កតិ លក្ខណានិ? អាទិស្ស តីណិ លក្ខណានិ. យោ តស្ស បរិបន្ថោ តតោ ចិត្តំ វិសុជ្ឈតិ, វិសុទ្ធត្តា ចិត្តំ មជ្ឈិមំ សមថនិមិត្តំ បដិបជ្ជតិ, បដិបន្នត្តា តត្ថ ចិត្តំ បក្ខន្ទតិ. យញ្ច បរិបន្ថតោ ចិត្តំ វិសុជ្ឈតិ, យញ្ច វិសុទ្ធត្តា ចិត្តំ មជ្ឈិមំ សមថនិមិត្តំ បដិបជ្ជតិ, យញ្ច បដិបន្នត្តា តត្ថ ចិត្តំ បក្ខន្ទតិ. បឋមស្ស ¶ ឈានស្ស បដិបទាវិសុទ្ធិ អាទិ. អាទិស្ស ឥមានិ តីណិ លក្ខណានិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បឋមំ ឈានំ អាទិកល្យាណញ្ចេវ ហោតិ លក្ខណសម្បន្នញ្ច’’.

បឋមស្ស ឈានស្ស ឧបេក្ខានុព្រូហនា មជ្ឈេ. មជ្ឈស្ស កតិ លក្ខណានិ? មជ្ឈស្ស តីណិ លក្ខណានិ. វិសុទ្ធំ ចិត្តំ អជ្ឈុបេក្ខតិ, សមថបដិបន្នំ អជ្ឈុបេក្ខតិ, ឯកត្តុបដ្ឋានំ អជ្ឈុបេក្ខតិ. យញ្ច វិសុទ្ធំ ចិត្តំ អជ្ឈុបេក្ខតិ, យញ្ច សមថបដិបន្នំ ¶ អជ្ឈុបេក្ខតិ, យញ្ច ឯកត្តុបដ្ឋានំ អជ្ឈុបេក្ខតិ – បឋមស្ស ឈានស្ស ឧបេក្ខានុព្រូហនា មជ្ឈេ. មជ្ឈស្ស ឥមានិ តីណិ លក្ខណានិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បឋមំ ឈានំ មជ្ឈេកល្យាណញ្ចេវ ហោតិ លក្ខណសម្បន្នញ្ច’’.

បឋមស្ស ឈានស្ស សម្បហំសនា បរិយោសានំ. បរិយោសានស្ស កតិ លក្ខណានិ? បរិយោសានស្ស ចត្តារិ លក្ខណានិ. តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន សម្បហំសនា, ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន សម្បហំសនា, តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន សម្បហំសនា, អាសេវនដ្ឋេន សម្បហំសនា. បឋមស្ស ឈានស្ស សម្បហំសនា បរិយោសានំ. បរិយោសានស្ស ឥមានិ ចត្តារិ លក្ខណានិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បឋមំ ឈានំ បរិយោសានកល្យាណញ្ចេវ ហោតិ លក្ខណសម្បន្នញ្ច’’. ឯវំ តិវត្តគតំ ចិត្តំ តិវិធកល្យាណកំ ទសលក្ខណសម្បន្នំ វិតក្កសម្បន្នញ្ចេវ ហោតិ វិចារសម្បន្នញ្ច បីតិសម្បន្នញ្ច សុខសម្បន្នញ្ច ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានសម្បន្នញ្ច សទ្ធាសម្បន្នញ្ច វីរិយសម្បន្នញ្ច សតិសម្បន្នញ្ច សមាធិសម្បន្នញ្ច បញ្ញាសម្បន្នញ្ច.

ទុតិយស្ស ¶ ឈានស្ស កោ អាទិ, កិំ មជ្ឈេ, កិំ បរិយោសានំ? ទុតិយស្ស ឈានស្ស បដិបទាវិសុទ្ធិ អាទិ, ឧបេក្ខានុព្រូហនា មជ្ឈេ, សម្បហំសនា បរិយោសានំ…បេ… ឯវំ តិវត្តគតំ ចិត្តំ តិវិធកល្យាណកំ ទសលក្ខណសម្បន្នំ បីតិសម្បន្នញ្ចេវ ហោតិ សុខសម្បន្នញ្ច ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានសម្បន្នញ្ច សទ្ធាសម្បន្នញ្ច ¶ វីរិយសម្បន្នញ្ច សតិសម្បន្នញ្ច សមាធិសម្បន្នញ្ច បញ្ញាសម្បន្នញ្ច.

តតិយស្ស ¶ ¶ ឈានស្ស កោ អាទិ, កិំ មជ្ឈេ, កិំ បរិយោសានំ…បេ… ឯវំ តិវត្តគតំ ចិត្តំ តិវិធកល្យាណកំ ទសលក្ខណសម្បន្នំ សុខសម្បន្នញ្ចេវ ហោតិ ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានសម្បន្នញ្ច សទ្ធាសម្បន្នញ្ច វីរិយសម្បន្នញ្ច សតិសម្បន្នញ្ច សមាធិសម្បន្នញ្ច បញ្ញាសម្បន្នញ្ច.

ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស កោ អាទិ, កិំ មជ្ឈេ, កិំ បរិយោសានំ…បេ… ឯវំ តិវត្តគតំ ចិត្តំ តិវិធកល្យាណកំ ទសលក្ខណសម្បន្នញ្ច ឧបេក្ខាសម្បន្នញ្ចេវ ហោតិ ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានសម្បន្នញ្ច សទ្ធាសម្បន្នញ្ច វីរិយសម្បន្នញ្ច សតិសម្បន្នញ្ច សមាធិសម្បន្នញ្ច បញ្ញាសម្បន្នញ្ច.

អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិយា…បេ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិយា… អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិយា… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិយា កោ អាទិ, កិំ មជ្ឈេ, កិំ បរិយោសានំ…បេ… ឯវំ តិវត្តគតំ ចិត្តំ តិវិធកល្យាណកំ ទសលក្ខណសម្បន្នំ ឧបេក្ខាសម្បន្នញ្ចេវ ហោតិ ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានសម្បន្នំ ច…បេ… បញ្ញាសម្បន្នញ្ច.

អនិច្ចានុបស្សនាយ កោ អាទិ, កិំ មជ្ឈេ, កិំ បរិយោសានំ…បេ… ឯវំ តិវត្តគតំ ចិត្តំ តិវិធកល្យាណកំ ទសលក្ខណសម្បន្នំ ¶ វិតក្កសម្បន្នញ្ចេវ ហោតិ វិចារសម្បន្នញ្ច បីតិសម្បន្នញ្ច សុខសម្បន្នញ្ច ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានសម្បន្នញ្ច សទ្ធាសម្បន្នញ្ច វីរិយសម្បន្នញ្ច សតិសម្បន្នញ្ច សមាធិសម្បន្នញ្ច បញ្ញាសម្បន្នញ្ច. ទុក្ខានុបស្សនាយ…បេ… អនត្តានុបស្សនាយ… និព្ពិទានុបស្សនាយ… វិរាគានុបស្សនាយ… និរោធានុបស្សនាយ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សនាយ… ខយានុបស្សនាយ… វយានុបស្សនាយ… វិបរិណាមានុបស្សនាយ… អនិមិត្តានុបស្សនាយ… អប្បណិហិតានុបស្សនាយ… សុញ្ញតានុបស្សនាយ… អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនាយ… យថាភូតញាណទស្សនាយ… អាទីនវានុបស្សនាយ… បដិសង្ខានុបស្សនាយ… វិវដ្ដនានុបស្សនាយ… បញ្ញាសម្បន្នញ្ច.

សោតាបត្តិមគ្គស្ស…បេ… សកទាគាមិមគ្គស្ស… អនាគាមិមគ្គស្ស… អរហត្តមគ្គស្ស កោ អាទិ, កិំ មជ្ឈេ, កិំ បរិយោសានំ? អរហត្តមគ្គស្ស បដិបទាវិសុទ្ធិ ¶ អាទិ ឧបេក្ខានុព្រូហនា មជ្ឈេ, សម្បហំសនា បរិយោសានំ. អរហត្តមគ្គស្ស បដិបទាវិសុទ្ធិ អាទិ. អាទិស្ស កតិ លក្ខណានិ? អាទិស្ស តីណិ លក្ខណានិ. យោ តស្ស បរិបន្ថោ តតោ ចិត្តំ វិសុជ្ឈតិ, វិសុទ្ធត្តា ចិត្តំ មជ្ឈិមំ សមថនិមិត្តំ បដិបជ្ជតិ, បដិបន្នត្តា តត្ថ ចិត្តំ បក្ខន្ទតិ ¶ . យញ្ច បរិបន្ថតោ ចិត្តំ វិសុជ្ឈតិ, យញ្ច វិសុទ្ធត្តា ចិត្តំ មជ្ឈិមំ សមថនិមិត្តំ ¶ បដិបជ្ជតិ, យញ្ច បដិបន្នត្តា តត្ថ ចិត្តំ បក្ខន្ទតិ – អរហត្តមគ្គស្ស បដិបទាវិសុទ្ធិ អាទិ. អាទិស្ស ឥមានិ តីណិ លក្ខណានិ. តេន ¶ វុច្ចតិ – ‘‘អរហត្តមគ្គោ អាទិកល្យាណោ ចេវ ហោតិ លក្ខណសម្បន្នោ ច’’.

អរហត្តមគ្គស្ស ឧបេក្ខានុព្រូហនា មជ្ឈេ. មជ្ឈស្ស កតិ លក្ខណានិ? មជ្ឈស្ស តីណិ លក្ខណានិ. វិសុទ្ធំ ចិត្តំ អជ្ឈុបេក្ខតិ, សមថបដិបន្នំ អជ្ឈុបេក្ខតិ, ឯកត្តុបដ្ឋានំ អជ្ឈុបេក្ខតិ. យញ្ច វិសុទ្ធំ ចិត្តំ អជ្ឈុបេក្ខតិ, យញ្ច សមថបដិបន្នំ អជ្ឈុបេក្ខតិ, យញ្ច ឯកត្តុបដ្ឋានំ អជ្ឈុបេក្ខតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អរហត្តមគ្គោ មជ្ឈេកល្យាណោ ចេវ ហោតិ លក្ខណសម្បន្នោ ច’’.

អរហត្តមគ្គស្ស សម្បហំសនា បរិយោសានំ. បរិយោសានស្ស កតិ លក្ខណានិ? បរិយោសានស្ស ចត្តារិ លក្ខណានិ. តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន សម្បហំសនា, ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន សម្បហំសនា, តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន សម្បហំសនា, អាសេវនដ្ឋេន សម្បហំសនា. អរហត្តមគ្គស្ស សម្បហំសនា បរិយោសានំ. បរិយោសានស្ស ឥមានិ ចត្តារិ លក្ខណានិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អរហត្តមគ្គោ បរិយោសានកល្យាណោ ចេវ ហោតិ លក្ខណសម្បន្នោ ច’’. ឯវំ តិវត្តគតំ ចិត្តំ តិវិធកល្យាណកំ ទសលក្ខណសម្បន្នំ វិតក្កសម្បន្នញ្ចេវ ហោតិ វិចារសម្បន្នញ្ច បីតិសម្បន្នញ្ច សុខសម្បន្នញ្ច ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានសម្បន្នញ្ច សទ្ធាសម្បន្នញ្ច វីរិយសម្បន្នញ្ច សតិសម្បន្នញ្ច សមាធិសម្បន្នញ្ច បញ្ញាសម្បន្នញ្ច ¶ .

និមិត្តំ អស្សាសបស្សាសា, អនារម្មណមេកចិត្តស្ស;

អជានតោ ច តយោ ធម្មេ, ភាវនា នុបលព្ភតិ.

និមិត្តំ ¶ អស្សាសបស្សាសា, អនារម្មណមេកចិត្តស្ស;

ជានតោ ច តយោ ធម្មេ, ភាវនា ឧបលព្ភតីតិ.

កថំ ឥមេ តយោ ធម្មា ឯកចិត្តស្ស អារម្មណា ន ហោន្តិ, ន ចិមេ តយោ ធម្មា អវិទិតា ហោន្តិ, ន ច ចិត្តំ វិក្ខេបំ គច្ឆតិ, បធានញ្ច បញ្ញាយតិ, បយោគញ្ច សាធេតិ, វិសេសមធិគច្ឆតិ? សេយ្យថាបិ រុក្ខោ ¶ សមេ ភូមិភាគេ និក្ខិត្តោ. តមេនំ បុរិសោ កកចេន ឆិន្ទេយ្យ. រុក្ខេ ផុដ្ឋកកចទន្តានំ វសេន បុរិសស្ស សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ; ន អាគតេ វា គតេ វា កកចទន្តេ មនសិ ករោតិ. ន អាគតា វា គតា វា កកចទន្តា អវិទិតា ហោន្តិ ¶ , បធានញ្ច បញ្ញាយតិ, បយោគញ្ច សាធេតិ. យថា រុក្ខោ សមេ ភូមិភាគេ និក្ខិត្តោ. ឯវំ ឧបនិពន្ធនា និមិត្តំ. យថា កកចទន្តា, ឯវំ អស្សាសបស្សាសា. យថា រុក្ខេ ផុដ្ឋកកចទន្តានំ វសេន បុរិសស្ស សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ, ន អាគតេ វា គតេ វា កកចទន្តេ មនសិ ករោតិ, ន អាគតា វា គតា វា កកចទន្តា អវិទិតា ហោន្តិ, បធានញ្ច បញ្ញាយតិ, បយោគញ្ច សាធេតិ. ឯវមេវំ ភិក្ខុ នាសិកគ្គេ វា មុខនិមិត្តេ វា សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា និសិន្នោ ហោតិ, ន អាគតេ វា ¶ គតេ វា អស្សាសបស្សាសេ មនសិ ករោតិ, ន អាគតា វា គតា វា អស្សាសបស្សាសា អវិទិតា ហោន្តិ, បធានញ្ច បញ្ញាយតិ, បយោគញ្ច សាធេតិ. វិសេសមធិគច្ឆតិ បធានញ្ច.

កតមំ បធានំ? អារទ្ធវីរិយស្ស កាយោបិ ចិត្តម្បិ កម្មនិយំ ហោតិ – ឥទំ បធានំ. កតមោ បយោគោ? អារទ្ធវីរិយស្ស ឧបក្កិលេសា បហីយន្តិ, វិតក្កា វូបសមន្តិ – អយំ បយោគោ. កតមោ វិសេសោ? អារទ្ធវីរិយស្ស សញ្ញោជនា បហីយន្តិ, អនុសយា ព្យន្តីហោន្តិ [អនុសយា ព្យាសន្តិ (ស្យា.)]. អយំ វិសេសោ. ឯវំ ឥមេ តយោ ធម្មា ឯកចិត្តស្ស អារម្មណា ន ហោន្តិ ¶ , ន ចិមេ តយោ ធម្មា អវិទិតា ហោន្តិ, ន ច ចិត្តំ វិក្ខេបំ គច្ឆតិ, បធានញ្ច បញ្ញាយតិ, បយោគញ្ច សាធេតិ, វិសេសមធិគច្ឆតិ.

អានាបានស្សតិ យស្ស, បរិបុណ្ណា សុភាវិតា;

អនុបុព្ពំ បរិចិតា, យថា ពុទ្ធេន ទេសិតា;

សោ ឥមំ លោកំ បភាសេតិ, អព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមាតិ.

អានន្តិ អស្សាសោ, នោ បស្សាសោ. អបានន្តិ [អបានន្តិ (ក.)] បស្សាសោ, នោ អស្សាសោ. អស្សាសវសេន ឧបដ្ឋានំ សតិ, បស្សាសវសេន ឧបដ្ឋានំ សតិ.

យោ អស្សសតិ តស្សុបដ្ឋាតិ, យោ បស្សសតិ តស្សុបដ្ឋាតិ. បរិបុណ្ណាតិ បរិគ្គហដ្ឋេន បរិបុណ្ណា, បរិវារដ្ឋេន បរិបុណ្ណា, បរិបូរដ្ឋេន បរិបុណ្ណា ¶ . សុភាវិតាតិ ចតស្សោ ភាវនា – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ¶ ភាវនា, ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា, តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន ភាវនា, អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. តស្សិមេ ចត្តារោ ភាវនដ្ឋា យានីកតា ហោន្តិ វត្ថុកតា អនុដ្ឋិតា បរិចិតា សុសមារទ្ធា.

យានីកតាតិ យត្ថ យត្ថ អាកង្ខតិ តត្ថ តត្ថ វសិប្បត្តោ ហោតិ ពលប្បត្តោ វេសារជ្ជប្បត្តោ ¶ . តស្ស មេ តេ ធម្មា អាវជ្ជនបដិពទ្ធា [អាវជ្ជនបដិពន្ធា (ក.) ឯវមីទិសេសុ បទេសុ] ហោន្តិ អាកង្ខបដិពទ្ធា មនសិការបដិពទ្ធា ចិត្តុប្បាទបដិពទ្ធា. តេន វុច្ចតិ – ‘‘យានីកតា’’តិ. វត្ថុកតាតិ យស្មិំ យស្មិំ វត្ថុស្មិំ ចិត្តំ ស្វាធិដ្ឋិតំ ហោតិ, តស្មិំ តស្មិំ វត្ថុស្មិំ សតិ សុបដ្ឋិតា ហោតិ. យស្មិំ យស្មិំ វា បន វត្ថុស្មិំ សតិ សូបដ្ឋិតា [សុបដ្ឋិតា (ក.)] ហោតិ, តស្មិំ តស្មិំ វត្ថុស្មិំ ចិត្តំ ស្វាធិដ្ឋិតំ ហោតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វត្ថុកតា’’តិ. អនុដ្ឋិតាតិ វត្ថុស្មិំ យេន យេន ចិត្តំ អភិនីហរតិ តេន តេន សតិ អនុបរិវត្តតិ. យេន យេន វា បន សតិ អនុបរិវត្តតិ តេន តេន ចិត្តំ អភិនីហរតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អនុដ្ឋិតា’’តិ. បរិចិតាតិ បរិគ្គហដ្ឋេន បរិចិតា, បរិវារដ្ឋេន បរិចិតា, បរិបូរដ្ឋេន បរិចិតា. សតិយា បរិគ្គណ្ហន្តោ ជិនាតិ ¶ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បរិចិតា’’តិ. សុសមារទ្ធាតិ ¶ ចត្តារោ សុសមារទ្ធា – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន សុសមារទ្ធា, ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន សុសមារទ្ធា, តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន សុសមារទ្ធា, តប្បច្ចនីកានំ កិលេសានំ សុសមូហតត្តា [សុសមុហតត្តា (ក.)] សុសមារទ្ធា.

១៦១. សុសមន្តិ អត្ថិ សមំ, អត្ថិ សុសមំ. កតមំ សមំ? យេ តត្ថ ជាតា អនវជ្ជា កុសលា ពោធិបក្ខិយា – ឥទំ សមំ. កតមំ សុសមំ? យំ តេសំ តេសំ ធម្មានំ អារម្មណំ និរោធោ និព្ពានំ – ឥទំ សុសមំ. ឥតិ ឥទញ្ច សមំ ឥទញ្ច សុសមំ ញាតំ ហោតិ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ ផស្សិតំ បញ្ញាយ. អារទ្ធំ ហោតិ វីរិយំ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មូឡា [អបមុដ្ឋា (ស្យា.)], បស្សទ្ធោ កាយោ អសារទ្ធោ, សមាហិតំ ចិត្តំ ឯកគ្គំ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សុសមារទ្ធា’’តិ.

អនុបុព្ពំ បរិចិតាតិ ទីឃំ អស្សាសវសេន បុរិមា បុរិមា បរិចិតា, បច្ឆិមា បច្ឆិមា អនុបរិចិតា. ទីឃំ បស្សាសវសេន បុរិមា បុរិមា បរិចិតា, បច្ឆិមា បច្ឆិមា អនុបរិចិតា. រស្សំ អស្សាសវសេន បុរិមា បុរិមា បរិចិតា ¶ , បច្ឆិមា បច្ឆិមា អនុបរិចិតា. រស្សំ បស្សាសវសេន បុរិមា បុរិមា បរិចិតា, បច្ឆិមា បច្ឆិមា អនុបរិចិតា…បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសវសេន បុរិមា បុរិមា បរិចិតា, បច្ឆិមា បច្ឆិមា អនុបរិចិតា. បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សាសវសេន បុរិមា បុរិមា បរិចិតា, បច្ឆិមា បច្ឆិមា អនុបរិចិតា. សព្ពាបិ សោឡសវត្ថុកា អានាបានស្សតិយោ អញ្ញមញ្ញំ បរិចិតា ¶ ចេវ ហោន្តិ អនុបរិចិតា ច. តេន វុច្ចតិ – ‘‘អនុបុព្ពបរិចិតា’’តិ.

យថាតិ ទស យថត្ថា – អត្តទមថត្ថោ យថត្ថោ, អត្តសមថត្ថោ យថត្ថោ, អត្តបរិនិព្ពាបនត្ថោ យថត្ថោ, អភិញ្ញត្ថោ យថត្ថោ, បរិញ្ញត្ថោ យថត្ថោ, បហានត្ថោ យថត្ថោ, ភាវនត្ថោ យថត្ថោ, សច្ឆិកិរិយត្ថោ ¶ យថត្ថោ, សច្ចាភិសមយត្ថោ យថត្ថោ, និរោធេ បតិដ្ឋាបកត្ថោ យថត្ថោ.

ពុទ្ធោតិ ¶ យោ សោ ភគវា សយម្ភូ អនាចរិយកោ បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ សាមំ សច្ចានិ អភិសម្ពុជ្ឈិ, តត្ថ ច សព្ពញ្ញុតំ បាបុណិ, ពលេសុ ច វសីភាវំ.

១៦២. ពុទ្ធោតិ កេនដ្ឋេន ពុទ្ធោ? ពុជ្ឈិតា សច្ចានីតិ – ពុទ្ធោ. ពោធេតា បជាយាតិ – ពុទ្ធោ. សព្ពញ្ញុតាយ ពុទ្ធោ. សព្ពទស្សាវិតាយ ពុទ្ធោ. អនញ្ញនេយ្យតាយ ពុទ្ធោ. វិសវិតាយ [វិកតិតាយ (ស្យា.)] ពុទ្ធោ. ខីណាសវសង្ខាតេន ពុទ្ធោ. និរុបលេបសង្ខាតេន [និរុបក្កិលេសសង្ខាតេន (ស្យា.)] ពុទ្ធោ. ឯកន្តវីតរាគោតិ – ពុទ្ធោ. ឯកន្តវីតទោសោតិ – ពុទ្ធោ. ឯកន្តវីតមោហោតិ – ពុទ្ធោ. ឯកន្តនិក្កិលេសោតិ – ពុទ្ធោ. ឯកាយនមគ្គំ គតោតិ – ពុទ្ធោ. ឯកោ អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោតិ – ពុទ្ធោ. អពុទ្ធិវិហតត្តា ពុទ្ធិបដិលាភា – ពុទ្ធោ. ពុទ្ធោតិ នេតំ នាមំ មាតរា កតំ, ន បិតរា កតំ, ន ភាតរា កតំ, ន ភគិនិយា កតំ, ន មិត្តាមច្ចេហិ កតំ, ន ញាតិសាលោហិតេហិ កតំ, ន សមណព្រាហ្មណេហិ ¶ កតំ, ន ទេវតាហិ កតំ. វិមោក្ខន្តិកមេតំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ ពោធិយា មូលេ សហ សព្ពញ្ញុតញាណស្ស បដិលាភា សច្ឆិកា បញ្ញត្តិ យទិទំ – ពុទ្ធោតិ. ទេសិតាតិ អត្តទមថត្ថោ យថត្ថោ យថា ពុទ្ធេន ទេសិតោ, អត្តសមថត្ថោ យថត្ថោ យថា ពុទ្ធេន ទេសិតោ, អត្តបរិនិព្ពាបនត្ថោ យថត្ថោ យថា ពុទ្ធេន ទេសិតោ…បេ… និរោធេ បតិដ្ឋាបកត្ថោ យថត្ថោ យថា ពុទ្ធេន ទេសិតោ.

សោតិ ¶ គហដ្ឋោ វា ហោតិ បព្ពជិតោ វា. លោកោតិ. ខន្ធលោកោ ធាតុលោកោ អាយតនលោកោ វិបត្តិភវលោកោ វិបត្តិសម្ភវលោកោ សម្បត្តិភវលោកោ សម្បត្តិសម្ភវលោកោ. ឯកោ លោកោ – សព្ពេ សត្តា អាហារដ្ឋិតិកា…បេ… អដ្ឋារស លោកា – អដ្ឋារស ធាតុយោ. បភាសេតីតិ អត្តទមថត្ថំ យថត្ថំ អភិសម្ពុទ្ធត្តា ¶ . សោ ឥមំ លោកំ ឱភាសេតិ ភាសេតិ បភាសេតិ. អត្តសមថត្ថំ យថត្ថំ អភិសម្ពុទ្ធត្តា. សោ ឥមំ លោកំ ឱភាសេតិ ភាសេតិ បភាសេតិ. អត្តបរិនិព្ពាបនត្ថំ យថត្ថំ អភិសម្ពុទ្ធត្តា. សោ ឥមំ លោកំ ឱភាសេតិ ភាសេតិ បភាសេតិ…បេ… និរោធេ បតិដ្ឋាបកត្ថំ យថត្ថំ អភិសម្ពុទ្ធត្តា. សោ ឥមំ លោកំ ឱភាសេតិ ភាសេតិ បភាសេតិ.

អព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមាតិ យថា អព្ភា, ឯវំ កិលេសា. យថា ចន្ទោ, ឯវំ អរិយញាណំ. យថា ចន្ទិមា ទេវបុត្តោ, ឯវំ ភិក្ខុ. យថា ¶ ចន្ទោ អព្ភា មុត្តោ មហិកា មុត្តោ ធូមរជា មុត្តោ រាហុគហណា [រាហុបាណា (ស្យា.)] វិប្បមុត្តោ ភាសតេ ច តបតេ ច វិរោចតេ [វិរោចតិ (ស្យា.)] ច, ឯវមេវំ ភិក្ខុ សព្ពកិលេសេហិ វិប្បមុត្តោ ¶ ភាសតេ ច តបតេ ច វិរោចតេ ច. តេន វុច្ចតិ – អព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមាតិ. ឥមានិ តេរស វោទានេ ញាណានិ.

១៦៣. កតមានិ ពាត្តិំស សតោការិស្ស ញាណានិ? ឥធ ភិក្ខុ អរញ្ញគតោ វា រុក្ខមូលគតោ វា សុញ្ញាគារគតោ វា និសីទតិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា. សោ សតោវ អស្សសតិ សតោ បស្សសតិ. ទីឃំ វា អស្សសន្តោ ‘‘ទីឃំ អស្សសាមី’’តិ បជានាតិ. ទីឃំ វា បស្សសន្តោ ‘‘ទីឃំ បស្សសាមី’’តិ បជានាតិ. រស្សំ វា អស្សសន្តោ ‘‘រស្សំ អស្សសាមី’’តិ បជានាតិ. រស្សំ វា បស្សសន្តោ ‘‘រស្សំ បស្សសាមី’’តិ បជានាតិ. ‘‘សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ‘‘សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ‘‘បស្សម្ភយំ ¶ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ‘‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. បីតិបដិសំវេទី…បេ… សុខបដិសំវេទី… ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី ¶ … បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ… ចិត្តបដិសំវេទី… អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ… សមាទហំ ចិត្តំ… វិមោចយំ ចិត្តំ… អនិច្ចានុបស្សី… វិរាគានុបស្សី… និរោធានុបស្សី… ‘‘បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ‘‘បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ.

១៦៤. ឥធាតិ ឥមិស្សា ទិដ្ឋិយា, ឥមិស្សា ខន្តិយា, ឥមិស្សា រុចិយា, ឥមស្មិំ អាទាយេ, ឥមស្មិំ ធម្មេ, ឥមស្មិំ វិនយេ, ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ, ឥមស្មិំ បាវចនេ, ឥមស្មិំ ព្រហ្មចរិយេ, ឥមស្មិំ សត្ថុសាសនេ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឥធា’’តិ. ភិក្ខូតិ ¶ បុថុជ្ជនកល្យាណកោ វា ហោតិ ភិក្ខុ សេក្ខោ វា អរហា វា អកុប្បធម្មោ. អរញ្ញន្តិ និក្ខមិត្វា ពហិ ឥន្ទខីលា សព្ពមេតំ អរញ្ញំ. រុក្ខមូលន្តិ យត្ថ ភិក្ខុនោ អាសនំ បញ្ញត្តំ ហោតិ មញ្ចោ វា បីឋំ វា ភិសិ វា តដ្ដិកា វា ចម្មខណ្ឌោ វា តិណសន្ថរោ [តិណសណ្ឋរោ (ស្យា.)] វា បណ្ណសន្ថរោ វា បលាលសន្ថរោ [បលាសសណ្ឋរោ (ស្យា.)] វា, តត្ថ ភិក្ខុ ចង្កមតិ វា តិដ្ឋតិ វា និសីទតិ វា សេយ្យំ វា កប្បេតិ. សុញ្ញន្តិ កេនចិ អនាកិណ្ណំ ហោតិ គហដ្ឋេហិ វា បព្ពជិតេហិ វា. អគារន្តិ [អាគារន្តិ (ស្យា.)] វិហារោ អឌ្ឍយោគោ បាសាទោ ហម្មិយំ គុហា. និសីទតិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វាតិ និសិន្នោ ហោតិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ¶ . ឧជុំ កាយំ បណិធាយាតិ ឧជុកោ ហោតិ កាយោ ឋិតោ [បនិធិតោ (ស្យា.)] សុបណិហិតោ. បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វាតិ. បរីតិ បរិគ្គហដ្ឋោ. មុខន្តិ និយ្យានដ្ឋោ. សតីតិ ឧបដ្ឋានដ្ឋោ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា’’តិ.

១៦៥. សតោវ អស្សសតិ, សតោ បស្សសតីតិ ពាត្តិំសាយ អាការេហិ ¶ សតោ ការី ហោតិ. ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន សតោ ការី ហោតិ. ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ¶ ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន សតោ ការី ហោតិ. រស្សំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន សតោ ការី ហោតិ. រស្សំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ ¶ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន សតោ ការី ហោតិ…បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសវសេន បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន សតោ ការី ហោតិ.

១៦៦. កថំ ទីឃំ អស្សសន្តោ ‘‘ទីឃំ អស្សសាមី’’តិ បជានាតិ, ទីឃំ បស្សសន្តោ ‘‘ទីឃំ បស្សសាមី’’តិ បជានាតិ? ទីឃំ អស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតិ, ទីឃំ បស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ បស្សសតិ, ទីឃំ អស្សាសបស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតិបិ បស្សសតិបិ. ទីឃំ អស្សាសបស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតោបិ បស្សសតោបិ ឆន្ទោ ឧប្បជ្ជតិ. ឆន្ទវសេន តតោ សុខុមតរំ ទីឃំ អស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតិ, ឆន្ទវសេន តតោ សុខុមតរំ ទីឃំ បស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ បស្សសតិ, ឆន្ទវសេន តតោ សុខុមតរំ ទីឃំ អស្សាសបស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតិបិ បស្សសតិបិ. ឆន្ទវសេន តតោ សុខុមតរំ ទីឃំ អស្សាសបស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតោបិ បស្សសតោបិ បាមោជ្ជំ ឧប្បជ្ជតិ. បាមោជ្ជវសេន តតោ សុខុមតរំ ទីឃំ អស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតិ, បាមោជ្ជវសេន តតោ សុខុមតរំ ទីឃំ បស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ ¶ បស្សសតិ, បាមោជ្ជវសេន តតោ សុខុមតរំ ទីឃំ អស្សាសបស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតិបិ បស្សសតិបិ. បាមោជ្ជវសេន តតោ សុខុមតរំ ទីឃំ អស្សាសបស្សាសំ អទ្ធានសង្ខាតេ អស្សសតោបិ បស្សសតោបិ ទីឃំ អស្សាសបស្សាសាបិ ចិត្តំ វិវត្តតិ, ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ. ឥមេហិ នវហាការេហិ ទីឃំ អស្សាសបស្សាសា កាយោ. ឧបដ្ឋានំ សតិ. អនុបស្សនា ញាណំ. កាយោ ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ កាយំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘កាយេ កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

១៦៧. អនុបស្សតីតិ ¶ ¶ កថំ តំ កាយំ អនុបស្សតិ? អនិច្ចតោ អនុបស្សតិ, នោ និច្ចតោ. ទុក្ខតោ អនុបស្សតិ, នោ សុខតោ. អនត្តតោ អនុបស្សតិ, នោ អត្តតោ. និព្ពិន្ទតិ, នោ នន្ទតិ. វិរជ្ជតិ, នោ រជ្ជតិ. និរោធេតិ, នោ សមុទេតិ. បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ. អនិច្ចតោ ¶ អនុបស្សន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ. ទុក្ខតោ អនុបស្សន្តោ សុខសញ្ញំ បជហតិ. អនត្តតោ អនុបស្សន្តោ អត្តសញ្ញំ បជហតិ. និព្ពិន្ទន្តោ នន្ទិំ បជហតិ. វិរជ្ជន្តោ រាគំ បជហតិ. និរោធេន្តោ សមុទយំ បជហតិ. បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ. ឯវំ តំ កាយំ អនុបស្សតិ.

ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា – តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា, ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសដ្ឋេន ភាវនា, តទុបគវីរិយវាហនដ្ឋេន ភាវនា, អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. ទីឃំ អស្សាសបស្សាសវសេន ¶ ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. វិទិតា សញ្ញា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ. វិទិតា វិតក្កា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ.

កថំ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ? កថំ វេទនាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ? អវិជ្ជាសមុទយា វេទនាសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វេទនាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. តណ្ហាសមុទយា វេទនាសមុទយោតិ… កម្មសមុទយា វេទនាសមុទយោតិ… ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោតិ បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វេទនាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. និព្ពត្តិលក្ខណំ បស្សតោបិ វេទនាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ វេទនាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ.

កថំ វេទនាយ ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ? អនិច្ចតោ មនសិករោតោ ខយតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ. ទុក្ខតោ មនសិករោតោ ភយតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ. អនត្តតោ មនសិករោតោ សុញ្ញតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ. ឯវំ វេទនាយ ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ.

កថំ វេទនាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ? អវិជ្ជានិរោធា វេទនានិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វេទនាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. តណ្ហានិរោធា វេទនានិរោធោតិ ¶ …បេ… កម្មនិរោធា វេទនានិរោធោតិ…បេ… ផស្សនិរោធា ¶ វេទនានិរោធោតិ បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វេទនាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. វិបរិណាមលក្ខណំ បស្សតោបិ វេទនាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ វេទនាយ ¶ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ.

កថំ ¶ វិទិតា សញ្ញា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ? កថំ សញ្ញាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ? អវិជ្ជាសមុទយា សញ្ញាសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន សញ្ញាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. តណ្ហាសមុទយា សញ្ញាសមុទយោតិ…បេ… កម្មសមុទយា សញ្ញាសមុទយោតិ…បេ… ផស្សសមុទយា សញ្ញាសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន សញ្ញាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. និព្ពត្តិលក្ខណំ បស្សតោបិ សញ្ញាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ សញ្ញាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ.

កថំ សញ្ញាយ ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ? អនិច្ចតោ មនសិករោតោ ខយតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ. ទុក្ខតោ មនសិករោតោ ភយតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ. អនត្តតោ មនសិករោតោ សុញ្ញតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ. ឯវំ សញ្ញាយ ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ.

កថំ សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ? អវិជ្ជានិរោធា សញ្ញានិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. តណ្ហានិរោធា សញ្ញានិរោធោតិ…បេ… កម្មនិរោធា សញ្ញានិរោធោតិ…បេ… ផស្សនិរោធា ¶ សញ្ញានិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. វិបរិណាមលក្ខណំ បស្សតោបិ សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ វិទិតា សញ្ញា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ.

កថំ វិទិតា វិតក្កា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ? កថំ វិតក្កានំ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ? អវិជ្ជាសមុទយា វិតក្កសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វិតក្កានំ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. តណ្ហាសមុទយា វិតក្កសមុទយោតិ…បេ… កម្មសមុទយា វិតក្កសមុទយោតិ…បេ… សញ្ញាសមុទយា វិតក្កសមុទយោតិ – បច្ចយសមុទយដ្ឋេន វិតក្កានំ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. និព្ពត្តិលក្ខណំ បស្សតោបិ វិតក្កានំ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ វិតក្កានំ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ.

កថំ វិតក្កានំ ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ? អនិច្ចតោ មនសិករោតោ ខយតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ¶ ហោតិ. ទុក្ខតោ មនសិករោតោ ភយតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ. អនត្តតោ មនសិករោតោ សុញ្ញតុបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ. ឯវំ វិតក្កានំ ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ.

កថំ ¶ វិតក្កានំ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ? អវិជ្ជានិរោធា វិតក្កនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វិតក្កានំ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. តណ្ហានិរោធា វិតក្កនិរោធោតិ…បេ… កម្មនិរោធា វិតក្កនិរោធោតិ…បេ… សញ្ញានិរោធា ¶ វិតក្កនិរោធោតិ – បច្ចយនិរោធដ្ឋេន វិតក្កានំ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. វិបរិណាមលក្ខណំ បស្សតោបិ វិតក្កានំ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ វិតក្កានំ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ. ឯវំ វិទិតា ¶ វិតក្កា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ.

១៦៨. ទីឃំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ, គោចរញ្ច បជានាតិ, សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតិ…បេ… មគ្គំ សមោធានេតិ, ធម្មេ សមោធានេតិ, គោចរញ្ច បជានាតិ, សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតិ.

ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតីតិ កថំ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ? អធិមោក្ខដ្ឋេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ សមោធានេតិ, បគ្គហដ្ឋេន វីរិយិន្ទ្រិយំ សមោធានេតិ, ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិន្ទ្រិយំ សមោធានេតិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិន្ទ្រិយំ សមោធានេតិ, ទស្សនដ្ឋេន បញ្ញិន្ទ្រិយំ សមោធានេតិ. អយំ បុគ្គលោ ឥមានិ ឥន្ទ្រិយានិ ឥមស្មិំ អារម្មណេ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតី’’តិ.

គោចរញ្ច បជានាតីតិ យំ តស្ស អារម្មណំ, តំ តស្ស គោចរំ. យំ តស្ស គោចរំ, តំ តស្ស អារម្មណំ. បជានាតីតិ បុគ្គលោ. បជាននា បញ្ញា.

សមន្តិ អារម្មណស្ស ឧបដ្ឋានំ សមំ, ចិត្តស្ស អវិក្ខេបោ សមំ, ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានំ សមំ, ចិត្តស្ស វោទានំ សមំ. អត្ថោតិ ¶ អនវជ្ជដ្ឋោ និក្កិលេសដ្ឋោ វោទានដ្ឋោ បរមដ្ឋោ. បដិវិជ្ឈតីតិ អារម្មណស្ស ឧបដ្ឋានដ្ឋំ បដិវិជ្ឈតិ, ចិត្តស្ស អវិក្ខេបដ្ឋំ បដិវិជ្ឈតិ, ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានដ្ឋំ បដិវិជ្ឈតិ, ចិត្តស្ស វោទានដ្ឋំ បដិវិជ្ឈតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

ពលានិ សមោធានេតីតិ កថំ ពលានិ សមោធានេតិ? អស្សទ្ធិយេ អកម្បិយដ្ឋេន សទ្ធាពលំ សមោធានេតិ, កោសជ្ជេ អកម្បិយដ្ឋេន វីរិយពលំ សមោធានេតិ, បមាទេ អកម្បិយដ្ឋេន សតិពលំ សមោធានេតិ, ឧទ្ធច្ចេ អកម្បិយដ្ឋេន សមាធិពលំ សមោធានេតិ ¶ , អវិជ្ជាយ អកម្បិយដ្ឋេន បញ្ញាពលំ សមោធានេតិ. អយំ បុគ្គលោ ឥមានិ ពលានិ ឥមស្មិំ អារម្មណេ សមោធានេតិ ¶ . តេន វុច្ចតិ – ពលានិ សមោធានេតីតិ. គោចរញ្ច បជានាតីតិ…បេ… តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

ពោជ្ឈង្គេ ¶ សមោធានេតីតិ កថំ ពោជ្ឈង្គេ សមោធានេតិ? ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមោធានេតិ, បវិចយដ្ឋេន ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ សមោធានេតិ, បគ្គហដ្ឋេន វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ សមោធានេតិ, ផរណដ្ឋេន បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមោធានេតិ, ឧបសមដ្ឋេន បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមោធានេតិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមោធានេតិ, បដិសង្ខានដ្ឋេន ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ¶ សមោធានេតិ. អយំ បុគ្គលោ ឥមេ ពោជ្ឈង្គេ ឥមស្មិំ អារម្មណេ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ពោជ្ឈង្គេ សមោធានេតី’’តិ. គោចរញ្ច បជានាតីតិ…បេ… តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

មគ្គំ សមោធានេតីតិ កថំ មគ្គំ សមោធានេតិ? ទស្សនដ្ឋេន សម្មាទិដ្ឋិំ សមោធានេតិ, អភិនិរោបនដ្ឋេន សម្មាសង្កប្បំ សមោធានេតិ, បរិគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាចំ សមោធានេតិ, សមុដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាកម្មន្តំ សមោធានេតិ, វោទានដ្ឋេន សម្មាអាជីវំ សមោធានេតិ, បគ្គហដ្ឋេន សម្មាវាយាមំ សមោធានេតិ, ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សម្មាសតិំ សមោធានេតិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន សម្មាសមាធិំ សមោធានេតិ. អយំ បុគ្គលោ ឥមំ មគ្គំ ឥមស្មិំ អារម្មណេ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘មគ្គំ សមោធានេតី’’តិ. គោចរញ្ច បជានាតីតិ…បេ… តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

ធម្មេ សមោធានេតីតិ កថំ ធម្មេ សមោធានេតិ? អាធិបតេយ្យដ្ឋេន ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ, អកម្បិយដ្ឋេន ពលានិ សមោធានេតិ, និយ្យានដ្ឋេន ពោជ្ឈង្គេ សមោធានេតិ, ហេតុដ្ឋេន មគ្គំ សមោធានេតិ, ឧបដ្ឋានដ្ឋេន សតិបដ្ឋានំ សមោធានេតិ, បទហនដ្ឋេន សម្មប្បធានំ សមោធានេតិ, ឥជ្ឈនដ្ឋេន ឥទ្ធិបាទំ សមោធានេតិ តថដ្ឋេន សច្ចំ សមោធានេតិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន សមថំ សមោធានេតិ, អនុបស្សនដ្ឋេន ¶ វិបស្សនំ សមោធានេតិ, ឯករសដ្ឋេន សមថវិបស្សនំ សមោធានេតិ, អនតិវត្តនដ្ឋេន យុគនទ្ធំ សមោធានេតិ, សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិំ សមោធានេតិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន ចិត្តវិសុទ្ធិំ សមោធានេតិ, ទស្សនដ្ឋេន ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិំ សមោធានេតិ, វិមុត្តដ្ឋេន វិមោក្ខំ សមោធានេតិ ¶ , បដិវេធដ្ឋេន វិជ្ជំ សមោធានេតិ, បរិច្ចាគដ្ឋេន វិមុត្តិំ សមោធានេតិ, សមុច្ឆេទដ្ឋេន ខយេ ញាណំ សមោធានេតិ ¶ , បដិប្បស្សទ្ធដ្ឋេន អនុប្បាទេ ញាណំ សមោធានេតិ, ឆន្ទំ ¶ មូលដ្ឋេន សមោធានេតិ, មនសិការំ សមុដ្ឋានដ្ឋេន សមោធានេតិ, ផស្សំ សមោធានដ្ឋេន សមោធានេតិ, វេទនំ សមោសរណដ្ឋេន សមោធានេតិ, សមាធិំ បមុខដ្ឋេន សមោធានេតិ, សតិំ អាធិបតេយ្យដ្ឋេន សមោធានេតិ, បញ្ញំ តតុត្តរដ្ឋេន សមោធានេតិ, វិមុត្តិំ សារដ្ឋេន សមោធានេតិ, អមតោគធំ និព្ពានំ បរិយោសានដ្ឋេន សមោធានេតិ. អយំ បុគ្គលោ ឥមេ ធម្មេ ឥមស្មិំ អារម្មណេ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មេ សមោធានេតី’’តិ.

គោចរញ្ច បជានាតីតិ យំ តស្ស អារម្មណំ, តំ តស្ស គោចរំ. យំ តស្ស គោចរំ, តំ តស្ស អារម្មណំ បជានាតីតិ បុគ្គលោ. បជាននា បញ្ញា. សមន្តិ អារម្មណស្ស ឧបដ្ឋានំ សមំ, ចិត្តស្ស អវិក្ខេបោ សមំ, ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានំ សមំ, ចិត្តស្ស វោទានំ សមំ. អត្ថោតិ អនវជ្ជដ្ឋោ និក្កិលេសដ្ឋោ វោទានដ្ឋោ បរមដ្ឋោ. បដិវិជ្ឈតីតិ ¶ អារម្មណស្ស ឧបដ្ឋានដ្ឋំ បដិវិជ្ឈតិ, ចិត្តស្ស អវិក្ខេបដ្ឋំ បដិវិជ្ឈតិ, ចិត្តស្ស អធិដ្ឋានដ្ឋំ បដិវិជ្ឈតិ, ចិត្តស្ស វោទានដ្ឋំ បដិវិជ្ឈតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៦៩. កថំ រស្សំ អស្សសន្តោ ‘‘រស្សំ អស្សសាមី’’តិ បជានាតិ, រស្សំ បស្សសន្តោ ‘‘រស្សំ បស្សសាមី’’តិ បជានាតិ? រស្សំ អស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតិ, រស្សំ បស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ បស្សសតិ, រស្សំ អស្សាសបស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតិបិ បស្សសតិបិ. រស្សំ អស្សាសបស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតោបិ បស្សសតោបិ ឆន្ទោ ឧប្បជ្ជតិ. ឆន្ទវសេន តតោ សុខុមតរំ រស្សំ អស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតិ. ឆន្ទវសេន តតោ សុខុមតរំ រស្សំ បស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ បស្សសតិ. ឆន្ទវសេន តតោ សុខុមតរំ រស្សំ អស្សាសបស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតិបិ បស្សសតិបិ. ឆន្ទវសេន តតោ សុខុមតរំ រស្សំ អស្សាសបស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតោបិ បស្សសតោបិ បាមោជ្ជំ ឧប្បជ្ជតិ. បាមោជ្ជវសេន តតោ សុខុមតរំ រស្សំ អស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតិ, បាមោជ្ជវសេន តតោ សុខុមតរំ រស្សំ បស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ បស្សសតិ, បាមោជ្ជវសេន តតោ សុខុមតរំ រស្សំ អស្សាសបស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតិបិ បស្សសតិបិ. បាមោជ្ជវសេន តតោ សុខុមតរំ រស្សំ អស្សាសបស្សាសំ ឥត្តរសង្ខាតេ អស្សសតោបិ បស្សសតោបិ រស្សា អស្សាសបស្សាសា ចិត្តំ វិវត្តតិ, ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ. ឥមេហិ ¶ នវហាការេហិ រស្សា អស្សាសបស្សាសា ¶ កាយោ ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. កាយោ ឧបដ្ឋានំ, នោ ¶ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ កាយំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘កាយេ កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ ¶ កថំ តំ កាយំ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ កាយំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. រស្សំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ…បេ… រស្សំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ…បេ… តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៧០. កថំ ‘‘សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? កាយោតិ ទ្វេ កាយា – នាមកាយោ ច រូបកាយោ ច. កតមោ នាមកាយោ? វេទនា, សញ្ញា, ចេតនា, ផស្សោ, មនសិការោ, នាមញ្ច នាមកាយោ ច, យេ ច វុច្ចន្តិ ចិត្តសង្ខារា – អយំ នាមកាយោ. កតមោ រូបកាយោ? ចត្តារោ ច មហាភូតា, ចតុន្នញ្ច មហាភូតានំ ឧបាទាយរូបំ, អស្សាសោ ច បស្សាសោ ច, និមិត្តញ្ច ឧបនិពន្ធនា, យេ ច វុច្ចន្តិ កាយសង្ខារា – អយំ រូបកាយោ.

កថំ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ? ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ¶ ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ. ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ. រស្សំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ. រស្សំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ.

អាវជ្ជតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, បជានតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, បស្សតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, បច្ចវេក្ខតោ ¶ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, ចិត្តំ អធិដ្ឋហតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, សទ្ធាយ អធិមុច្ចតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, វីរិយំ បគ្គណ្ហតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, សតិំ ឧបដ្ឋាបយតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, ចិត្តំ សមាទហតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, បញ្ញាយ បជានតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, អភិញ្ញេយ្យំ អភិជានតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, បរិញ្ញេយ្យំ បរិជានតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ¶ ហោន្តិ, បហាតព្ពំ បជហតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, ភាវេតព្ពំ ភាវយតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ហោន្តិ, សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោតោ តេ កាយា បដិវិទិតា ¶ ហោន្តិ. ឯវំ តេ កាយា បដិវិទិតា ¶ ហោន្តិ. សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសា កាយោ ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. កាយោ ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ. សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ កាយំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘កាយេ កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ កាយំ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ កាយំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា.

សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសានំ [អស្សាសបស្សាសា (ស្យា.)] សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន ចិត្តវិសុទ្ធិ, ទស្សនដ្ឋេន ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ. យោ តត្ថ សំវរដ្ឋោ, អយំ អធិសីលសិក្ខា. យោ តត្ថ អវិក្ខេបដ្ឋោ, អយំ អធិចិត្តសិក្ខា. យោ តត្ថ ទស្សនដ្ឋោ, អយំ អធិបញ្ញាសិក្ខា. ឥមា តិស្សោ សិក្ខាយោ អាវជ្ជន្តោ សិក្ខតិ, ជានន្តោ សិក្ខតិ, បស្សន្តោ សិក្ខតិ, បច្ចវេក្ខន្តោ សិក្ខតិ, ចិត្តំ អធិដ្ឋហន្តោ សិក្ខតិ, សទ្ធាយ អធិមុច្ចន្តោ សិក្ខតិ, វីរិយំ បគ្គណ្ហន្តោ សិក្ខតិ, សតិំ ឧបដ្ឋបេន្តោ សិក្ខតិ, ចិត្តំ សមាទហន្តោ សិក្ខតិ, បញ្ញាយ បជានន្តោ សិក្ខតិ, អភិញ្ញេយ្យំ អភិជានន្តោ សិក្ខតិ, បរិញ្ញេយ្យំ បរិជានន្តោ សិក្ខតិ, បហាតព្ពំ បជហន្តោ សិក្ខតិ, ភាវេតព្ពំ ភាវេន្តោ សិក្ខតិ, សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោន្តោ សិក្ខតិ.

សព្ពកាយបដិសំវេទី ¶ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ…បេ… សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ…បេ… តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៧១. កថំ ¶ ‘‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? កតមោ កាយសង្ខារោ? ទីឃំ អស្សាសា កាយិកា. ឯតេ ធម្មា កាយបដិពទ្ធា កាយសង្ខារា. តេ កាយសង្ខារេ បស្សម្ភេន្តោ និរោធេន្តោ វូបសមេន្តោ សិក្ខតិ. ទីឃំ បស្សាសា កាយិកា. ឯតេ ធម្មា កាយបដិពទ្ធា កាយសង្ខារា. តេ កាយសង្ខារេ បស្សម្ភេន្តោ និរោធេន្តោ វូបសមេន្តោ សិក្ខតិ. រស្សំ អស្សាសា រស្សំ បស្សាសា. សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សាសា សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សាសា កាយិកា. ឯតេ ធម្មា កាយបដិពទ្ធា កាយសង្ខារា. តេ កាយសង្ខារេ បស្សម្ភេន្តោ និរោធេន្តោ វូបសមេន្តោ សិក្ខតិ.

យថារូបេហិ ¶ កាយសង្ខារេហិ យា កាយស្ស អានមនា វិនមនា សន្នមនា បណមនា ឥញ្ជនា ផន្ទនា ចលនា បកម្បនា ¶ – បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមីតិ សិក្ខតិ, បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមីតិ សិក្ខតិ. យថារូបេហិ កាយសង្ខារេហិ យា កាយស្ស ន អានមនា ន វិនមនា ន សន្នមនា ន បណមនា អនិញ្ជនា អផន្ទនា អចលនា អកម្បនា សន្តំ សុខុមំ បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមីតិ សិក្ខតិ, បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមីតិ សិក្ខតិ.

ឥតិ កិរ ‘‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ឯវំ សន្តេ វាតូបលទ្ធិយា ច បភាវនា ន ហោតិ, អស្សាសបស្សាសានញ្ច បភាវនា ន ហោតិ, អានាបានស្សតិយា ច បភាវនា ន ហោតិ, អានាបានស្សតិសមាធិស្ស ច ¶ បភាវនា ន ហោតិ; ន ច នំ តំ សមាបត្តិំ បណ្ឌិតា សមាបជ្ជន្តិបិ វុដ្ឋហន្តិបិ.

ឥតិ កិរ ‘‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ឯវំ សន្តេ វាតូបលទ្ធិយា ច បភាវនា ហោតិ, អស្សាសបស្សាសានញ្ច បភាវនា ហោតិ, អានាបានស្សតិយា ច បភាវនា ហោតិ. អានាបានស្សតិសមាធិស្ស ¶ ច បភាវនា ហោតិ; តញ្ច នំ សមាបត្តិំ បណ្ឌិតា សមាបជ្ជន្តិបិ វុដ្ឋហន្តិបិ. យថា កថំ វិយ? សេយ្យថាបិ កំសេ អាកោដិតេ បឋមំ ឱឡារិកា សទ្ទា បវត្តន្តិ. ឱឡារិកានំ សទ្ទានំ និមិត្តំ សុគ្គហិតត្តា សុមនសិកតត្តា សូបធារិតត្តា និរុទ្ធេបិ ឱឡារិកេ សទ្ទេ, អថ បច្ឆា សុខុមកា សទ្ទា បវត្តន្តិ. សុខុមកានំ សទ្ទានំ និមិត្តំ សុគ្គហិតត្តា សុមនសិកតត្តា សូបធារិតត្តា និរុទ្ធេបិ សុខុមកេ សទ្ទេ, អថ បច្ឆា សុខុមសទ្ទនិមិត្តារម្មណតាបិ ចិត្តំ បវត្តតិ. ឯវមេវំ បឋមំ ឱឡារិកា អស្សាសបស្សាសា បវត្តន្តិ; ឱឡារិកានំ អស្សាសបស្សាសានំ និមិត្តំ សុគ្គហិតត្តា សុមនសិកតត្តា សូបធារិតត្តា និរុទ្ធេបិ ឱឡារិកេ អស្សាសបស្សាសេ, អថ បច្ឆា សុខុមកា អស្សាសបស្សាសា បវត្តន្តិ. សុខុមកានំ អស្សាសបស្សាសានំ និមិត្តំ សុគ្គហិតត្តា សុមនសិកតត្តា ¶ សូបធារិតត្តា និរុទ្ធេបិ សុខុមកេ អស្សាសបស្សាសេ, អថ បច្ឆា សុខុមកអស្សាសបស្សាសានំ និមិត្តារម្មណតាបិ ចិត្តំ ន វិក្ខេបំ គច្ឆតិ.

ឯវំ សន្តេ វាតូបលទ្ធិយា ច បភាវនា ហោតិ, អស្សាសបស្សាសានញ្ច បភាវនា ¶ ហោតិ, អានាបានស្សតិយា ច បភាវនា ហោតិ, អានាបានស្សតិសមាធិស្ស ច បភាវនា ហោតិ; តញ្ច នំ ¶ សមាបត្តិំ បណ្ឌិតា សមាបជ្ជន្តិបិ វុដ្ឋហន្តិបិ. បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សាសបស្សាសា កាយោ ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. កាយោ ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ កាយំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘កាយេ កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ កាយំ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ កាយំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ, អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន ចិត្តវិសុទ្ធិ, ទស្សនដ្ឋេន ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ. យោ តត្ថ សំវរដ្ឋោ, អយំ អធិសីលសិក្ខា; យោ តត្ថ អវិក្ខេបដ្ឋោ, អយំ អធិចិត្តសិក្ខា; យោ តត្ថ ទស្សនដ្ឋោ អយំ អធិបញ្ញាសិក្ខា. ឥមា តិស្សោ សិក្ខាយោ អាវជ្ជន្តោ សិក្ខតិ…បេ… សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោន្តោ សិក្ខតិ, បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ…បេ… បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានន្តោ ¶ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ…បេ… តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

អដ្ឋ អនុបស្សនាញាណានិ, អដ្ឋ ច ឧបដ្ឋានានុស្សតិយោ ¶ , ចត្តារិ សុត្តន្តិកវត្ថូនិ កាយេ កាយានុបស្សនាយ.

១៧២. កថំ ‘‘បីតិបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ ‘‘បីតិបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? កតមា បីតិ? ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ ឧប្បជ្ជតិ បីតិ បាមោជ្ជំ. យា បីតិ បាមោជ្ជំ អាមោទនា បមោទនា ហាសោ បហាសោ វិត្តិ ឱទគ្យំ អត្តមនតា. ចិត្តស្ស ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ ឧប្បជ្ជតិ បីតិ បាមោជ្ជំ…បេ… រស្សំ អស្សាសវសេន, រស្សំ បស្សាសវសេន, សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សាសវសេន, សព្ពកាយបដិសំវេទី ¶ បស្សាសវសេន, បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សាសវសេន, បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ ឧប្បជ្ជតិ បីតិ បាមោជ្ជំ. យា បីតិ បាមោជ្ជំ អាមោទនា បមោទនា ហាសោ បហាសោ វិត្តិ ឱទគ្យំ អត្តមនតា ចិត្តស្ស – អយំ បីតិ.

កថំ ¶ សា បីតិ បដិវិទិតា ហោតិ? ទីឃំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន សា បីតិ បដិវិទិតា ហោតិ. ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន សា បីតិ បដិវិទិតា ហោតិ. រស្សំ អស្សាសវសេន…បេ… រស្សំ បស្សាសវសេន… សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សាសវសេន… បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សាសវសេន… បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ ¶ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន សា បីតិ បដិវិទិតា ហោតិ. អាវជ្ជតោ សា បីតិ បដិវិទិតា ហោតិ, ជានតោ…បេ… បស្សតោ… បច្ចវេក្ខតោ… ចិត្តំ អធិដ្ឋហតោ… សទ្ធាយ ¶ អធិមុច្ចតោ… វីរិយំ បគ្គណ្ហតោ… សតិំ ឧបដ្ឋាបយតោ… ចិត្តំ សមាទហតោ… បញ្ញាយ បជានតោ… អភិញ្ញេយ្យំ អភិជានតោ… បរិញ្ញេយ្យំ បរិជានតោ… បហាតព្ពំ បជហតោ… ភាវេតព្ពំ ភាវយតោ… សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោតោ សា បីតិ បដិវិទិតា ហោតិ. ឯវំ សា បីតិ បដិវិទិតា ហោតិ.

បីតិបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសវសេន វេទនា ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. វេទនា ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វេទនាសុ វេទនានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ វេទនំ អនុបស្សតិ? អនិច្ចតោ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. បីតិបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… បីតិបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៧៣. កថំ ‘‘សុខបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘សុខបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? សុខន្តិ ¶ ¶ ទ្វេ សុខានិ – កាយិកញ្ច សុខំ, ចេតសិកញ្ច សុខំ. កតមំ កាយិកំ សុខំ? យំ កាយិកំ សាតំ កាយិកំ សុខំ, កាយសម្ផស្សជំ សាតំ សុខំ វេទយិតំ, កាយសម្ផស្សជា សាតា សុខា វេទនា – ឥទំ កាយិកំ សុខំ. កតមំ ចេតសិកំ សុខំ? យំ ចេតសិកំ សាតំ ចេតសិកំ សុខំ, ចេតោសម្ផស្សជំ សាតំ សុខំ វេទយិតំ, ចេតោសម្ផស្សជា សាតា សុខា វេទនា – ឥទំ ចេតសិកំ សុខំ.

កថំ ¶ តេ សុខា បដិវិទិតា ហោន្តិ? ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ សុខា បដិវិទិតា ហោន្តិ. ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ សុខា បដិវិទិតា ហោន្តិ…បេ… សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោតោ តេ សុខា បដិវិទិតា ហោន្តិ. ឯវំ តេ សុខា បដិវិទិតា ហោន្តិ. សុខបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសវសេន វេទនា ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. វេទនា ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ¶ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វេទនាសុ វេទនានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. អនិច្ចតោ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. សុខបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… សុខបដិសំវេទី ¶ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៧៤. កថំ ‘‘ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? កតមោ ចិត្តសង្ខារោ? ទីឃំ អស្សាសវសេន សញ្ញា ច វេទនា ច ចេតសិកា – ឯតេ ធម្មា ចិត្តបដិពទ្ធា ចិត្តសង្ខារា. ទីឃំ បស្សាសវសេន សញ្ញា ច វេទនា ច ចេតសិកា – ឯតេ ធម្មា ចិត្តបដិពទ្ធា ចិត្តសង្ខារា…បេ… សុខបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… សុខបដិសំវេទី បស្សាសវសេន សញ្ញា ច វេទនា ច ចេតសិកា – ឯតេ ធម្មា ចិត្តបដិពទ្ធា ចិត្តសង្ខារា – អយំ ចិត្តសង្ខារោ.

កថំ តេ ចិត្តសង្ខារា បដិវិទិតា ហោន្តិ? ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ ចិត្តសង្ខារា បដិវិទិតា ហោន្តិ. ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ ចិត្តសង្ខារា បដិវិទិតា ហោន្តិ…បេ… សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោតោ តេ ចិត្តសង្ខារា បដិវិទិតា ហោន្តិ. ឯវំ តេ ចិត្តសង្ខារា បដិវិទិតា ¶ ហោន្តិ. ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសវសេន វេទនា ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ វេទនា ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ ¶ សតិ ច. តាយ សតិយា តេ ញាណេន តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វេទនាសុ វេទនានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ ¶ កថំ តំ វេទនំ អនុបស្សតិ? អនិច្ចតោ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ¶ ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៧៥. កថំ ‘‘បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? កតមោ ចិត្តសង្ខារោ? ទីឃំ អស្សាសវសេន សញ្ញា ច វេទនា ច ចេតសិកា – ឯតេ ធម្មា ចិត្តបដិពទ្ធា ចិត្តសង្ខារា. តេ ចិត្តសង្ខារេ បស្សម្ភេន្តោ និរោធេន្តោ វូបសមេន្តោ សិក្ខតិ. ទីឃំ បស្សាសវសេន សញ្ញា ច វេទនា ច ចេតសិកា – ឯតេ ធម្មា ចិត្តបដិពទ្ធា ចិត្តសង្ខារា. តេ ចិត្តសង្ខារេ បស្សម្ភេន្តោ និរោធេន្តោ វូបសមេន្តោ សិក្ខតិ. ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… ចិត្តសង្ខារបដិសំវេទី បស្សាសវសេន សញ្ញា ច វេទនា ច ចេតសិកា – ឯតេ ធម្មា ចិត្តបដិពទ្ធា ចិត្តសង្ខារា. តេ ចិត្តសង្ខារេ បស្សម្ភេន្តោ និរោធេន្តោ វូបសមេន្តោ សិក្ខតិ. បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ ¶ អស្សាសបស្សាសវសេន វេទនា ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. វេទនា ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘វេទនាសុ វេទនានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ វេទនំ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ វេទនំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

អដ្ឋ អនុបស្សនាញាណានិ អដ្ឋ ច ឧបដ្ឋានានុស្សតិយោ ចត្តារិ សុត្តន្តិកវត្ថូនិ វេទនាសុ វេទនានុបស្សនាយ.

១៧៦. កថំ ‘‘ចិត្តបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘ចិត្តបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? កតមំ តំ ចិត្តំ? ទីឃំ អស្សាសវសេន វិញ្ញាណំ ចិត្តំ. យំ ចិត្តំ ¶ មនោ មានសំ ហទយំ បណ្ឌរំ មនោ ¶ មនាយតនំ មនិន្ទ្រិយំ វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ តជ្ជា មនោវិញ្ញាណធាតុ. ទីឃំ បស្សាសវសេន ¶ …បេ… បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ អស្សាសវសេន… បស្សម្ភយំ ចិត្តសង្ខារំ បស្សាសវសេន ¶ វិញ្ញាណំ ចិត្តំ. យំ ចិត្តំ មនោ មានសំ ហទយំ បណ្ឌរំ មនោ មានយតនំ មនិន្ទ្រិយំ វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ តជ្ជា មនោវិញ្ញាណធាតុ – ឥទំ ចិត្តំ.

កថំ តំ ចិត្តំ បដិវិទិតំ ហោតិ? ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ ចិត្តំ បដិវិទិតំ ហោតិ. ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ ចិត្តំ បដិវិទិតំ ហោតិ…បេ… សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោតោ តំ ចិត្តំ បដិវិទិតំ ហោតិ. ឯវំ តំ ចិត្តំ បដិវិទិតំ ហោតិ. ចិត្តបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសវសេន វិញ្ញាណំ ចិត្តំ ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. ចិត្តំ ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. ចិត្តបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… ចិត្តបដិសំវេទី អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៧៧. កថំ ¶ ‘‘អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’’តិ, ‘‘អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? កតមោ ចិត្តស្ស អភិប្បមោទោ? ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ ឧប្បជ្ជតិ ចិត្តស្ស អភិប្បមោទោ. យា ចិត្តស្ស អាមោទនា បមោទនា ហាសោ បហាសោ វិត្តិ ឱទគ្យំ អត្តមនតា. ចិត្តស្ស ទីឃំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ ឧប្បជ្ជតិ ចិត្តស្ស អភិប្បមោទោ. យា ចិត្តស្ស អាមោទនា បមោទនា ហាសោ បហាសោ វិត្តិ ឱទគ្យំ អត្តមនតា ចិត្តស្ស…បេ… ចិត្តបដិសំវេទី អស្សាសវសេន… ចិត្តបដិសំវេទី បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ ឧប្បជ្ជតិ ចិត្តស្ស អភិប្បមោទោ. យា ចិត្តស្ស អាមោទនា បមោទនា ហាសោ បហាសោ វិត្តិ ឱទគ្យំ អត្តមនតា ចិត្តស្ស – អយំ ចិត្តស្ស អភិប្បមោទោ. អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសវសេន វិញ្ញាណំ ចិត្តំ ឧបដ្ឋានំ សតិ ¶ អនុបស្សនា ញាណំ. ចិត្តំ ឧបដ្ឋានំ, នោ ¶ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ ចិត្តំ អនុបស្សតីតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. អភិប្បមោទយំ ¶ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… អភិប្បមោទយំ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៧៨. កថំ ‘‘សមាទហំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘សមាទហំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? កតមោ ¶ សមាធិ [កតមញ្ច សមាធិន្ទិយំ (ស្យា.)]? ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, យា ចិត្តស្ស ឋិតិ សណ្ឋិតិ អវដ្ឋិតិ [អធិដ្ដិតិ (ស្យា.)] អវិសាហារោ អវិក្ខេបោ អវិសាហដមានសតា [អវិសាហតមានសតា (ស្យា. ក.)] សមថោ សមាធិន្ទ្រិយំ សមាធិពលំ សម្មាសមាធិ. ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ…បេ… សមាទហំ ចិត្តំ អស្សាសវសេន…បេ… សមាទហំ ចិត្តំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ. យា ចិត្តស្ស ឋិតិ សណ្ឋិតិ អវដ្ឋិតិ អវិសាហារោ អវិក្ខេបោ អវិសាហដមានសតា សមថោ សមាធិន្ទ្រិយំ សមាធិពលំ សម្មាសមាធិ – អយំ សមាធិ. សមាទហំ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសវសេន វិញ្ញាណំ ចិត្តំ ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. ចិត្តំ ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. សមាទហំ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… សមាទហំ ¶ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៧៩. កថំ ¶ ‘‘វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘វិមោចយំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? ‘‘រាគតោ វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘រាគតោ វិមោចយំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ‘‘ទោសតោ វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’’តិ ¶ សិក្ខតិ, ‘‘ទោសតោ វិមោចយំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ‘‘មោហតោ វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ…បេ… មានតោ វិមោចយំ ចិត្តំ… ទិដ្ឋិយា វិមោចយំ ចិត្តំ… វិចិកិច្ឆាយ វិមោចយំ ចិត្តំ… ថិនតោ វិមោចយំ ចិត្តំ… ឧទ្ធច្ចតោ វិមោចយំ ចិត្តំ… អហិរិកតោ វិមោចយំ ចិត្តំ… ‘‘អនោត្តប្បតោ វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘អនោត្តប្បតោ វិមោចយំ ចិត្តំ បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសវសេន វិញ្ញាណំ ចិត្តំ ឧបដ្ឋានំ សតិ…បេ….

អនុបស្សតីតិ កថំ តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តំ ចិត្តំ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ ¶ …បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

អដ្ឋ អនុបស្សនាញាណានិ អដ្ឋ ច ឧបដ្ឋានានុស្សតិយោ ចត្តារិ សុត្តន្តិកវត្ថូនិ ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សនាយ.

១៨០. កថំ ‘‘អនិច្ចានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘អនិច្ចានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? អនិច្ចន្តិ កិំ អនិច្ចំ? បញ្ចក្ខន្ធា អនិច្ចា. កេនដ្ឋេន អនិច្ចា? ឧប្បាទវយដ្ឋេន អនិច្ចា. បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ ឧទយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ កតិ លក្ខណានិ បស្សតិ? បញ្ចន្នំ ¶ ខន្ធានំ ឧទយំ បស្សន្តោ បញ្ចវីសតិ លក្ខណានិ បស្សតិ, វយំ បស្សន្តោ បញ្ចវីសតិ លក្ខណានិ បស្សតិ. បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ ឧទយព្ពយំ បស្សន្តោ ឥមានិ បញ្ញាស លក្ខណានិ បស្សតិ.

‘‘រូបេ អនិច្ចានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘រូបេ អនិច្ចានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. ‘‘វេទនាយ…បេ… សញ្ញាយ… សង្ខារេសុ… វិញ្ញាណេ… ចក្ខុស្មិំ…បេ… ជរាមរណេ អនិច្ចានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘ជរាមរណេ ¶ អនិច្ចានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. អនិច្ចានុបស្សី អស្សាសបស្សាសវសេន ធម្មា ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. ធម្មា ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ ¶ ¶ កថំ តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. អនិច្ចានុបស្សី អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… អនិច្ចានុបស្សី អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

កថំ ‘‘វិរាគានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘វិរាគានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? រូបេ អាទីនវំ ទិស្វា រូបវិរាគេ ឆន្ទជាតោ ហោតិ សទ្ធាធិមុត្តោ, ចិត្តញ្ចស្ស ស្វាធិដ្ឋិតំ. ‘‘រូបេ វិរាគានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘រូបេ វិរាគានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. វេទនាយ…បេ… សញ្ញាយ… សង្ខារេសុ… វិញ្ញាណេ… ចក្ខុស្មិំ…បេ… ជរាមរណេ អាទីនវំ ទិស្វា ជរាមរណវិរាគេ ឆន្ទជាតោ ហោតិ សទ្ធាធិមុត្តោ, ចិត្តញ្ចស្ស ស្វាធិដ្ឋិតំ. ‘‘ជរាមរណេ វិរាគានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘ជរាមរណេ វិរាគានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. វិរាគានុបស្សី អស្សាសបស្សាសវសេន ធម្មា ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. ធម្មា ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ ¶ កថំ តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. វិរាគានុបស្សី អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… វិរាគានុបស្សី អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

កថំ ¶ ‘‘និរោធានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘និរោធានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? រូបេ អាទីនវំ ទិស្វា រូបនិរោធេ ឆន្ទជាតោ ហោតិ សទ្ធាធិមុត្តោ, ចិត្តញ្ចស្ស ស្វាធិដ្ឋិតំ. ‘‘រូបេ និរោធានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘រូបេ និរោធានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. វេទនាយ…បេ… សញ្ញាយ… សង្ខារេសុ… វិញ្ញាណេ… ចក្ខុស្មិំ…បេ… ជរាមរណេ អាទីនវំ ទិស្វា ជរាមរណនិរោធេ ឆន្ទជាតោ ហោតិ សទ្ធាធិមុត្តោ, ចិត្តញ្ចស្ស ស្វាធិដ្ឋិតំ. ‘‘ជរាមរណេ និរោធានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘ជរាមរណេ និរោធានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ.

១៨១. កតិហាការេហិ ¶ អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ? កតិហាការេហិ អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ? បញ្ចហាការេហិ អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ. អដ្ឋហាការេហិ អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ.

កតមេហិ ¶ បញ្ចហាការេហិ អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ? អនិច្ចដ្ឋេន ¶ អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ, ទុក្ខដ្ឋេន អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ, អនត្តដ្ឋេន អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ, សន្តាបដ្ឋេន អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ, វិបរិណាមដ្ឋេន អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ – ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អវិជ្ជាយ អាទីនវោ ហោតិ.

កតមេហិ អដ្ឋហាការេហិ អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ? និទាននិរោធេន អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ, សមុទយនិរោធេន អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ, ជាតិនិរោធេន អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ, បភវនិរោធេន [អាហារនិរោធេន (ស្យា.)] អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ, ហេតុនិរោធេន អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ, បច្ចយនិរោធេន អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ, ញាណុប្បាទេន អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ, និរោធុបដ្ឋានេន អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ – ឥមេហិ អដ្ឋហាការេហិ អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ. ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ អវិជ្ជាយ អាទីនវំ ទិស្វា – ឥមេហិ អដ្ឋហាការេហិ អវិជ្ជានិរោធេ ឆន្ទជាតោ ហោតិ សទ្ធាធិមុត្តោ, ចិត្តញ្ចស្ស ស្វាធិដ្ឋិតំ. ‘‘អវិជ្ជាយ និរោធានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘អវិជ្ជាយ និរោធានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ.

កតិហាការេហិ សង្ខារេសុ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ សង្ខារា និរុជ្ឈន្តិ…បេ… កតិហាការេហិ វិញ្ញាណេ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ វិញ្ញាណំ និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ នាមរូបេ អាទីនវោ ¶ ហោតិ, កតិហាការេហិ នាមរូបំ និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ សឡាយតនេ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ សឡាយតនំ និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ ផស្សេ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ ផស្សោ និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ ¶ វេទនាយ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ វេទនា និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ តណ្ហាយ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ តណ្ហា និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ ឧបាទានេ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ ឧបាទានំ និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ ភវេ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ ភវោ និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ ជាតិយា អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ ជាតិ និរុជ្ឈតិ… កតិហាការេហិ ជរាមរណេ អាទីនវោ ហោតិ, កតិហាការេហិ ជរាមរណំ និរុជ្ឈតិ? បញ្ចហាការេហិ ជរាមរណេ អាទីនវោ ហោតិ, អដ្ឋហាការេហិ ជរាមរណំ និរុជ្ឈតិ.

កតមេហិ ¶ បញ្ចហាការេហិ ជរាមរណេ អាទីនវោ ហោតិ? អនិច្ចដ្ឋេន ¶ ជរាមរណេ អាទីនវោ ហោតិ, ទុក្ខដ្ឋេន…បេ… អនត្តដ្ឋេន…បេ… សន្តាបដ្ឋេន…បេ… វិបរិណាមដ្ឋេន ជរាមរណេ អាទីនវោ ហោតិ – ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ ជរាមរណេ អាទីនវោ ហោតិ.

កតមេហិ អដ្ឋហាការេហិ ជរាមរណំ និរុជ្ឈតិ? និទាននិរោធេន ជរាមរណំ និរុជ្ឈតិ, សមុទយនិរោធេន…បេ… ជាតិនិរោធេន…បេ… បភវនិរោធេន [ភវនិរោធេន (ស្យា.)] … ហេតុនិរោធេន… បច្ចយនិរោធេន… ញាណុប្បាទេន…បេ… និរោធុបដ្ឋានេន ជរាមរណំ និរុជ្ឈតិ – ឥមេហិ អដ្ឋហាការេហិ ជរាមរណំ និរុជ្ឈតិ. ឥមេហិ បញ្ចហាការេហិ ជរាមរណេ អាទីនវំ ទិស្វា ឥមេហិ អដ្ឋហាការេហិ ជរាមរណនិរោធេ ឆន្ទជាតោ ហោតិ សទ្ធាធិមុត្តោ, ចិត្តញ្ចស្ស ស្វាធិដ្ឋិតំ. ‘‘ជរាមរណេ និរោធានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘ជរាមរណេ និរោធានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. និរោធានុបស្សី អស្សាសបស្សាសវសេន ¶ ធម្មា ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. ធម្មា ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ ¶ កថំ តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ…បេ… ឯវំ តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. និរោធានុបស្សី អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ…បេ… និរោធានុបស្សី អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ…បេ… បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

១៨២. កថំ ‘‘បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ? បដិនិស្សគ្គាតិ ទ្វេ បដិនិស្សគ្គា – បរិច្ចាគបដិនិស្សគ្គោ ច បក្ខន្ទនបដិនិស្សគ្គោ ច. រូបំ បរិច្ចជតីតិ – បរិច្ចាគបដិនិស្សគ្គោ. រូបនិរោធេ និព្ពានេ ចិត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – បក្ខន្ទនបដិនិស្សគ្គោ. ‘‘រូបេ បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ, ‘‘រូបេ បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. វេទនំ…បេ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ… ចក្ខុំ…បេ… ជរាមរណំ បរិច្ចជតីតិ – បរិច្ចាគបដិនិស្សគ្គោ. ជរាមរណនិរោធេ និព្ពានេ ចិត្តំ បក្ខន្ទតីតិ – បក្ខន្ទនបដិនិស្សគ្គោ. ‘‘ជរាមរណេ បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សសិស្សាមី’’តិ ¶ សិក្ខតិ, ‘‘ជរាមរណេ បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សសិស្សាមី’’តិ សិក្ខតិ. បដិនិស្សគ្គានុបស្សី ¶ អស្សាសបស្សាសវសេន ធម្មា ឧបដ្ឋានំ សតិ អនុបស្សនា ញាណំ. ធម្មា ឧបដ្ឋានំ, នោ សតិ; សតិ ឧបដ្ឋានញ្ចេវ សតិ ច. តាយ សតិយា តេន ញាណេន តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ. តេន វុច្ចតិ – ‘‘ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សនាសតិបដ្ឋានភាវនា’’តិ.

អនុបស្សតីតិ កថំ តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ? អនិច្ចតោ អនុបស្សតិ, នោ និច្ចតោ…បេ… បដិនិស្សជ្ជតិ, នោ អាទិយតិ. អនិច្ចតោ អនុបស្សន្តោ និច្ចសញ្ញំ បជហតិ…បេ… បដិនិស្សជ្ជន្តោ អាទានំ បជហតិ. ឯវំ តេ ធម្មេ អនុបស្សតិ. ភាវនាតិ ចតស្សោ ភាវនា. តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនដ្ឋេន ភាវនា…បេ… អាសេវនដ្ឋេន ភាវនា. បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសបស្សាសានំ សំវរដ្ឋេន សីលវិសុទ្ធិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន ចិត្តវិសុទ្ធិ, ទស្សនដ្ឋេន ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ. យោ តត្ថ សំវរដ្ឋោ, អយំ អធិសីលសិក្ខា; យោ តត្ថ អវិក្ខេបដ្ឋោ, អយំ អធិចិត្តសិក្ខា; យោ តត្ថ ទស្សនដ្ឋោ, អយំ អធិបញ្ញាសិក្ខា – ឥមា តិស្សោ សិក្ខាយោ អាវជ្ជន្តោ សិក្ខតិ ជានន្តោ សិក្ខតិ…បេ… សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិករោន្តោ សិក្ខតិ.

បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានតោ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ ¶ …បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី ¶ អស្សាសបស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតំ អវិក្ខេបំ បជានន្តោ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ គោចរញ្ច បជានាតិ សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតិ; ពលានិ សមោធានេតិ… ពោជ្ឈង្គេ សមោធានេតិ… មគ្គំ សមោធានេតិ… ធម្មេ សមោធានេតិ គោចរញ្ច បជានាតិ សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតិ.

ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតីតិ កថំ ឥន្ទ្រិយានិ សមោធានេតិ? អធិមោក្ខដ្ឋេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ សមោធានេតិ…បេ… តេន វុច្ចតិ – ‘‘សមត្ថញ្ច បដិវិជ្ឈតី’’តិ.

អដ្ឋ អនុបស្សនេ ញាណានិ អដ្ឋ ច ឧបដ្ឋានានុស្សតិយោ ចត្តារិ សុត្តន្តិកវត្ថូនិ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សនាយ. ឥមានិ ពាត្តិំស សតោការិស្ស ញាណានិ.

១៨៣. កតមានិ ¶ ចតុវីសតិ សមាធិវសេន ញាណានិ? ទីឃំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, ទីឃំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ…បេ… វិមោចយំ ចិត្តំ អស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ, វិមោចយំ ចិត្តំ បស្សាសវសេន ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អវិក្ខេបោ សមាធិ. ឥមានិ ចតុវីសតិ សមាធិវសេន ញាណានិ.

កតមានិ ទ្វេសត្តតិ វិបស្សនាវសេន ញាណានិ? ទីឃំ អស្សាសំ ¶ អនិច្ចតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា, ទុក្ខតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា, អនត្តតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា, ទីឃំ បស្សាសំ អនិច្ចតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា, ទុក្ខតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា, អនត្តតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា…បេ… វិមោចយំ ចិត្តំ ¶ អស្សាសំ, វិមោចយំ ចិត្តំ បស្សាសំ អនិច្ចតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា, ទុក្ខតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា, អនត្តតោ អនុបស្សនដ្ឋេន វិបស្សនា. ឥមានិ ទ្វេសត្តតិ វិបស្សនាវសេន ញាណានិ.

កតមានិ ¶ អដ្ឋ និព្ពិទាញាណានិ? អនិច្ចានុបស្សី អស្សាសំ យថាភូតំ ជានាតិ បស្សតីតិ – និព្ពិទាញាណំ, អនិច្ចានុបស្សី បស្សាសំ យថាភូតំ ជានាតិ បស្សតីតិ – និព្ពិទាញាណំ…បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសំ យថាភូតំ ជានាតិ បស្សតីតិ – និព្ពិទាញាណំ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សាសំ យថាភូតំ ជានាតិ បស្សតីតិ – និព្ពិទាញាណំ. ឥមានិ អដ្ឋ និព្ពិទាញាណានិ.

កតមានិ អដ្ឋ និព្ពិទានុលោមេ ញាណានិ? អនិច្ចានុបស្សី អស្សាសំ ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា និព្ពិទានុលោមេ ញាណំ, អនិច្ចានុបស្សី បស្សាសំ ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា និព្ពិទានុលោមេ ញាណំ…បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសំ ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា និព្ពិទានុលោមេ ញាណំ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សាសំ ភយតុបដ្ឋានេ បញ្ញា និព្ពិទានុលោមេ ញាណំ – ឥមានិ អដ្ឋ និព្ពិទានុលោមេ ញាណានិ.

កតមានិ អដ្ឋ និព្ពិទាបដិប្បស្សទ្ធិញាណានិ? អនិច្ចានុបស្សី អស្សាសំ បដិសង្ខា សន្តិដ្ឋនា បញ្ញា និព្ពិទាបដិប្បស្សទ្ធិញាណំ, អនិច្ចានុបស្សី បស្សាសំ បដិសង្ខា សន្តិដ្ឋនា បញ្ញា ¶ និព្ពិទាបដិប្បស្សទ្ធិញាណំ…បេ… បដិនិស្សគ្គានុបស្សី អស្សាសំ បដិសង្ខា សន្តិដ្ឋនា បញ្ញា និព្ពិទាបដិប្បស្សទ្ធិញាណំ, បដិនិស្សគ្គានុបស្សី បស្សាសំ បដិសង្ខា សន្តិដ្ឋនា បញ្ញា និព្ពិទាបដិប្បស្សទ្ធិញាណំ – ឥមានិ អដ្ឋ និព្ពិទាបដិប្បស្សទ្ធិញាណានិ.

កតមានិ ឯកវីសតិ វិមុត្តិសុខេ ញាណានិ? សោតាបត្តិមគ្គេន សក្កាយទិដ្ឋិយា ¶ បហីនត្តា សមុច្ឆិន្នត្តា ឧប្បជ្ជតិ វិមុត្តិសុខេ ញាណំ, វិចិកិច្ឆាយ បហីនត្តា សមុច្ឆិន្នត្តា ឧប្បជ្ជតិ វិមុត្តិសុខេ ញាណំ, សីលព្ពតបរាមាសស្ស…បេ… ទិដ្ឋានុសយស្ស, វិចិកិច្ឆានុសយស្ស បហីនត្តា សមុច្ឆិន្នត្តា ឧប្បជ្ជតិ វិមុត្តិសុខេ ញាណំ, សកទាគាមិមគ្គេន ឱឡារិកស្ស, កាមរាគសញ្ញោជនស្ស…បេ… បដិឃសញ្ញោជនស្ស, ឱឡារិកស្ស កាមរាគានុសយស្ស, បដិឃានុសយស្ស បហីនត្តា សមុច្ឆិន្នត្តា ឧប្បជ្ជតិ ¶ វិមុត្តិសុខេ ញាណំ, អនាគាមិមគ្គេន អនុសហគតស្ស កាមរាគសញ្ញោជនស្ស…បេ… បដិឃសញ្ញោជនស្ស, អនុសហគតស្ស កាមរាគានុសយស្ស, បដិឃានុសយស្ស បហីនត្តា សមុច្ឆិន្នត្តា ឧប្បជ្ជតិ វិមុត្តិសុខេ ញាណំ, អរហត្តមគ្គេន, រូបរាគស្ស…បេ… អរូបរាគស្ស, មានស្ស, ឧទ្ធច្ចស្ស, អវិជ្ជាយ, មានានុសយស្ស, ភវរាគានុសយស្ស, អវិជ្ជានុសយស្ស បហីនត្តា សមុច្ឆិន្នត្តា ឧប្បជ្ជតិ វិមុត្តិសុខេ ¶ ញាណំ. ឥមានិ ឯកវីសតិ វិមុត្តិសុខេ ញាណានិ. សោឡសវត្ថុកំ អានាបានស្សតិសមាធិំ ភាវយតោ សមធិកានិ ឥមានិ ទ្វេ ញាណសតានិ ឧប្បជ្ជន្តិ.

អានាបានស្សតិកថា [អានាបានកថា (ស្យា. ក.)] និដ្ឋិតា.

១៨៤. ឯវំ ¶ ¶ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ ¶ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ. ‘‘ភទន្តេ’’តិ [‘‘ភទ្ទន្តេ’’តិ (ក.)] តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ. ភគវា ឯតទវោច –

‘‘បញ្ចិមានិ, ភិក្ខវេ, ឥន្ទ្រិយានិ. កតមានិ បញ្ច? សទ្ធិន្ទ្រិយំ, វីរិយិន្ទ្រិយំ, សតិន្ទ្រិយំ, សមាធិន្ទ្រិយំ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ – ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ’’ [សំ. និ. ៥.៤៧១].

១៨៥. ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ កតិហាការេហិ វិសុជ្ឈន្តិ? ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ បន្នរសហិ អាការេហិ វិសុជ្ឈន្តិ. អស្សទ្ធេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, សទ្ធេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, បសាទនីយេ សុត្តន្តេ បច្ចវេក្ខតោ – ឥមេហិ តីហាការេហិ សទ្ធិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ. កុសីតេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, អារទ្ធវីរិយេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, សម្មប្បធានេ បច្ចវេក្ខតោ – ឥមេហិ តីហាការេហិ វីរិយិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ. មុដ្ឋស្សតី បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, ឧបដ្ឋិតស្សតី បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, សតិបដ្ឋានេ បច្ចវេក្ខតោ – ឥមេហិ តីហាការេហិ សតិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ. អសមាហិតេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, សមាហិតេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, ឈានវិមោក្ខេ បច្ចវេក្ខតោ – ឥមេហិ តីហាការេហិ សមាធិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ. ទុប្បញ្ញេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, បញ្ញវន្តេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, គម្ភីរញាណចរិយំ បច្ចវេក្ខតោ – ឥមេហិ ¶ តីហាការេហិ បញ្ញិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ. ឥតិ ឥមេ បញ្ច បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ ¶ , បញ្ច បុគ្គលេ ¶ សេវតោ ភជតោ ¶ បយិរុបាសតោ, បញ្ច សុត្តន្តក្ខន្ធេ បច្ចវេក្ខតោ – ឥមេហិ បន្នរសហិ អាការេហិ ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ វិសុជ្ឈន្តិ.

កតិហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ, កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ ភាវនា ហោតិ? ទសហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ, ទសហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ ភាវនា ហោតិ. អស្សទ្ធិយំ បជហន្តោ សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ, សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវេន្តោ អស្សទ្ធិយំ បជហតិ; កោសជ្ជំ បជហន្តោ វីរិយិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ, វីរិយិន្ទ្រិយំ ភាវេន្តោ កោសជ្ជំ បជហតិ; បមាទំ បជហន្តោ សតិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ, សតិន្ទ្រិយំ ភាវេន្តោ បមាទំ បជហតិ; ឧទ្ធច្ចំ បជហន្តោ សមាធិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ, សមាធិន្ទ្រិយំ ភាវេន្តោ ឧទ្ធច្ចំ បជហតិ; អវិជ្ជំ បជហន្តោ បញ្ញិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ ភាវេន្តោ អវិជ្ជំ បជហតិ. ឥមេហិ ទសហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ, ឥមេហិ ទសហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ ភាវនា ហោតិ.

កតិហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ហោន្តិ សុភាវិតានិ? ទសហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ហោន្តិ សុភាវិតានិ. អស្សទ្ធិយស្ស បហីនត្តា សុប្បហីនត្តា សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវិតំ ហោតិ សុភាវិតំ; សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស ភាវិតត្តា សុភាវិតត្តា អស្សទ្ធិយំ បហីនំ ហោតិ សុប្បហីនំ. កោសជ្ជស្ស បហីនត្តា សុប្បហីនត្តា វីរិយិន្ទ្រិយំ ភាវិតំ ហោតិ សុភាវិតំ; វីរិយិន្ទ្រិយស្ស ភាវិតត្តា សុភាវិតត្តា កោសជ្ជំ បហីនំ ហោតិ សុប្បហីនំ. បមាទស្ស បហីនត្តា សុប្បហីនត្តា សតិន្ទ្រិយំ ភាវិតំ ហោតិ សុភាវិតំ; សតិន្ទ្រិយស្ស ភាវិតត្តា សុភាវិតត្តា បមាទោ បហីនោ ហោតិ សុប្បហីនោ. ឧទ្ធច្ចស្ស បហីនត្តា សុប្បហីនត្តា សមាធិន្ទ្រិយំ ភាវិតំ ហោតិ សុភាវិតំ; សមាធិន្ទ្រិយស្ស ភាវិតត្តា សុភាវិតត្តា ឧទ្ធច្ចំ ¶ បហីនំ ហោតិ សុប្បហីនំ. អវិជ្ជាយ បហីនត្តា បញ្ញិន្ទ្រិយំ ភាវិតំ ហោតិ សុភាវិតំ; បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស ភាវិតត្តា សុភាវិតត្តា អវិជ្ជា បហីនា ហោតិ សុប្បហីនា. ឥមេហិ ទសហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ហោន្តិ សុភាវិតានិ.

១៨៦. កតិហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ, កតិហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ចេវ ហោន្តិ សុភាវិតានិ ច បដិប្បស្សទ្ធានិ ច សុប្បដិប្បស្សទ្ធានិ ច? ចតូហាការេហិ ¶ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ ចតូហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ចេវ ហោន្តិ សុភាវិតានិ ច បដិប្បស្សទ្ធានិ ច សុប្បដិប្បស្សទ្ធានិ ច. សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ; សោតាបត្តិផលក្ខណេ ¶ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ចេវ ហោន្តិ សុភាវិតានិ ច បដិប្បស្សទ្ធានិ ច សុប្បដិប្បស្សទ្ធានិ ច. សកទាគាមិមគ្គក្ខណេ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ¶ ភាវិយន្តិ; សកទាគាមិផលក្ខណេ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ចេវ ហោន្តិ សុភាវិតានិ ច បដិប្បស្សទ្ធានិ ច សុប្បដិប្បស្សទ្ធានិ ច. អនាគាមិមគ្គក្ខណេ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ; អនាគាមិផលក្ខណេ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ¶ ភាវិតានិ ចេវ ហោន្តិ សុភាវិតានិ ច បដិប្បស្សទ្ធានិ ច សុប្បដិប្បស្សទ្ធានិ ច. អរហត្តមគ្គក្ខណេ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ; អរហត្តផលក្ខណេ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ចេវ ហោន្តិ សុភាវិតានិ ច បដិប្បស្សទ្ធានិ ច សុប្បដិប្បស្សទ្ធានិ ច. ឥតិ ចតស្សោ មគ្គវិសុទ្ធិយោ, ចតស្សោ ផលវិសុទ្ធិយោ, ចតស្សោ សមុច្ឆេទវិសុទ្ធិយោ, ចតស្សោ បដិប្បស្សទ្ធិវិសុទ្ធិយោ. ឥមេហិ ចតូហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិយន្តិ; ឥមេហិ ចតូហាការេហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវិតានិ ចេវ ហោន្តិ សុភាវិតានិ ច បដិប្បស្សទ្ធានិ ច សុប្បដិប្បស្សទ្ធានិ ច.

កតិនំ បុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយភាវនា; កតិ បុគ្គលា ភាវិតិន្ទ្រិយា? អដ្ឋន្នំ បុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយភាវនា; តយោ បុគ្គលា ភាវិតិន្ទ្រិយា. កតមេសំ អដ្ឋន្នំ បុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយភាវនា? សត្តន្នញ្ច សេក្ខានំ, បុថុជ្ជនកល្យាណកស្ស ច – ឥមេសំ អដ្ឋន្នំ បុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយភាវនា. កតមេ តយោ បុគ្គលា ភាវិតិន្ទ្រិយា? សវនេន ពុទ្ធោ តថាគតស្ស សាវកោ ខីណាសវោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ, សយំ ភូតដ្ឋេន បច្ចេកសម្ពុទ្ធោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ, អប្បមេយ្យដ្ឋេន តថាគតោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ – ឥមេ តយោ បុគ្គលា ភាវិតិន្ទ្រិយា. ឥតិ ឥមេសំ អដ្ឋន្នំ បុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយភាវនា; ឥមេ តយោ បុគ្គលា ¶ ភាវិតិន្ទ្រិយា.

១៨៧. សាវត្ថិនិទានំ. ‘‘បញ្ចិមានិ, ភិក្ខវេ, ឥន្ទ្រិយានិ. កតមានិ បញ្ច? សទ្ធិន្ទ្រិយំ, វីរិយិន្ទ្រិយំ, សតិន្ទ្រិយំ, សមាធិន្ទ្រិយំ ¶ , បញ្ញិន្ទ្រិយំ. យេ ហិ កេចិ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានន្តិ, ន មេ តេ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា សមណេសុ [ចេវ (ក.) សំ. និ. ៥.៤៧៦] វា សមណសម្មតា, ព្រាហ្មណេសុ ¶ វា ព្រាហ្មណសម្មតា; ន ច បនេតេ អាយស្មន្តា [អាយស្មន្តោ សំ. និ. ៥.៤៧៦] សាមញ្ញត្ថំ វា ព្រហ្មញ្ញត្ថំ វា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តិ. យេ ច ខោ កេចិ [យេ កេចិ ខោ (ស្យា.), យេ ហិ កេចិ ខោ (ក.) សំ. និ. ៥.៤៧៦ បស្សិតព្ពា] ភិក្ខវេ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច ¶ អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ បជានន្តិ, តេ ខោ មេ, ភិក្ខវេ, សមណា វា ព្រាហ្មណា វា សមណេសុ វា សមណសម្មតា, ព្រាហ្មណេសុ វា ព្រាហ្មណសម្មតា; តេ ច បនាយស្មន្តា សាមញ្ញត្ថញ្ច ព្រហ្មញ្ញត្ថញ្ច ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’’តិ.

១៨៨. កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយោ ហោតិ; កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយំ បជានាតិ? កតិហាការេហិ ¶ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អត្ថង្គមោ ហោតិ; កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អត្ថង្គមំ បជានាតិ? កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អស្សាទោ ហោតិ, កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អស្សាទំ បជានាតិ? កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អាទីនវោ ហោតិ; កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អាទីនវំ បជានាតិ? កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ និស្សរណំ ហោតិ; កតិហាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ និស្សរណំ បជានាតិ?

ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយោ ហោតិ; ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយំ បជានាតិ. ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អត្ថង្គមោ ហោតិ; ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អត្ថង្គមំ បជានាតិ. បញ្ចវីសតិយា អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អស្សាទោ ហោតិ; បញ្ចវីសតិយា អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អស្សាទំ បជានាតិ. បញ្ចវីសតិយា អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អាទីនវោ ហោតិ; បញ្ចវីសតិយា អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អាទីនវំ បជានាតិ. អសីតិសតំ ¶ អាការេហិ [អសីតិសតាការេហិ (ស្យា.)] បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ និស្សរណំ ហោតិ; អសីតិសតំ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ និស្សរណំ បជានាតិ.

កតមេហិ ¶ ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយោ ហោតិ; កតមេហិ ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយំ បជានាតិ? អធិមោក្ខត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស ¶ សមុទយោ ហោតិ, អធិមោក្ខវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, អធិមោក្ខវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ; បគ្គហត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, បគ្គហវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, បគ្គហវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, វីរិយិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ; ឧបដ្ឋានត្ថាយ អាវជ្ជនាយ ¶ សមុទយោ សតិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ សតិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ សតិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, សតិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ សតិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ; អវិក្ខេបត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, អវិក្ខេបវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, អវិក្ខេបវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, សមាធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ សមាធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ; ទស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ទស្សនវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ទស្សនវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ¶ ហោតិ. អធិមោក្ខត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, បគ្គហត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ ¶ សតិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, អវិក្ខេបត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ទស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនាយ សមុទយោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ. អធិមោក្ខវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, បគ្គហវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ¶ ហោតិ, ឧបដ្ឋានវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ សតិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, អវិក្ខេបវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ទស្សនវសេន ឆន្ទស្ស សមុទយោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ. អធិមោក្ខវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, បគ្គហវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ សតិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, អវិក្ខេបវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, ទស្សនវសេន មនសិការស្ស សមុទយោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ. សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, សតិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ សតិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ, សមាធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ សមាធិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ ¶ , បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តុបដ្ឋានំ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស សមុទយោ ហោតិ.

ឥមេហិ ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយោ ហោតិ, ឥមេហិ ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ សមុទយំ បជានាតិ.

កតមេហិ ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អត្ថង្គមោ ហោតិ; កតមេហិ ចត្តារីសាយ ¶ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អត្ថង្គមំ បជានាតិ? អធិមោក្ខត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, អធិមោក្ខវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, អធិមោក្ខវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ [ឯកត្តំ អនុបដ្ឋានំ (ស្យា.)] សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស វសេន អត្ថង្គមោ ហោតិ; បគ្គហត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, បគ្គហវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ¶ ហោតិ, បគ្គហវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, វីរិយិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ; ឧបដ្ឋានត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ សតិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ សតិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ សតិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, សតិន្ទ្រិយស្ស វសេន ¶ ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ សតិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ; អវិក្ខេបត្ថាយ ¶ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, អវិក្ខេបវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, អវិក្ខេបវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, សមាធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ; ទស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ទស្សនវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ទស្សនវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ.

អធិមោក្ខត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, បគ្គហត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ សតិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, អវិក្ខេបត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ទស្សនត្ថាយ អាវជ្ជនាយ អត្ថង្គមោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ. អធិមោក្ខវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, បគ្គហវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ សតិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, អវិក្ខេបវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ទស្សនវសេន ឆន្ទស្ស អត្ថង្គមោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ¶ ហោតិ. អធិមោក្ខវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស ¶ អត្ថង្គមោ ហោតិ, បគ្គហវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ សតិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, អវិក្ខេបវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, ទស្សនវសេន មនសិការស្ស អត្ថង្គមោ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ. សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស ¶ អត្ថង្គមោ ហោតិ, វីរិយិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, សតិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ សតិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, សមាធិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ, បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឯកត្តអនុបដ្ឋានំ បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស អត្ថង្គមោ ហោតិ.

ឥមេហិ ¶ ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អត្ថង្គមោ ហោតិ; ឥមេហិ ចត្តារីសាយ អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អត្ថង្គមំ បជានាតិ.

១៨៩. កតមេហិ បញ្ចវីសតិយា អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អស្សាទោ ហោតិ; កតមេហិ បញ្ចវីសតិយា អាការេហិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ អស្សាទំ បជានាតិ? អស្សទ្ធិយស្ស អនុបដ្ឋានំ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស អស្សាទោ ហោតិ, �