📜

នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស

វិនយបិដកេ

បាចិត្តិយបាឡិ

៥. បាចិត្តិយកណ្ឌំ

១. មុសាវាទវគ្គោ

១. មុសាវាទសិក្ខាបទំ

ឥមេ ¶ ខោ បនាយស្មន្តោ ទ្វេនវុតិ បាចិត្តិយា

ធម្មា ឧទ្ទេសំ អាគច្ឆន្តិ.

១. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ហត្ថកោ សក្យបុត្តោ វាទក្ខិត្តោ ហោតិ. សោ តិត្ថិយេហិ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ ¶ អវជានិត្វា បដិជានាតិ, បដិជានិត្វា អវជានាតិ, អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ, សម្បជានមុសា ភាសតិ, សង្កេតំ កត្វា វិសំវាទេតិ. តិត្ថិយា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ហត្ថកោ សក្យបុត្តោ អម្ហេហិ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ អវជានិត្វា បដិជានិស្សតិ, បដិជានិត្វា អវជានិស្សតិ, អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរិស្សតិ, សម្បជានមុសា ភាសិស្សតិ, សង្កេតំ កត្វា វិសំវាទេស្សតី’’តិ!

អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ តិត្ថិយានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន ហត្ថកោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ហត្ថកំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, អាវុសោ ហត្ថក, តិត្ថិយេហិ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ អវជានិត្វា បដិជានាសិ, បដិជានិត្វា អវជានាសិ, អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរសិ, សម្បជានមុសា ភាសសិ, សង្កេតំ កត្វា វិសំវាទេសី’’តិ? ‘‘ឯតេ ខោ, អាវុសោ, តិត្ថិយា ¶ នាម យេន កេនចិ ជេតព្ពា; នេវ តេសំ ជយោ ¶ ទាតព្ពោ’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ហត្ថកោ សក្យបុត្តោ តិត្ថិយេហិ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ អវជានិត្វា បដិជានិស្សតិ, បដិជានិត្វា ¶ អវជានិស្សតិ, អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរិស្សតិ, សម្បជានមុសា ភាសិស្សតិ, សង្កេតំ កត្វា វិសំវាទេស្សតី’’តិ!

អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ហត្ថកំ សក្យបុត្តំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ហត្ថកំ សក្យបុត្តំ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ហត្ថក, តិត្ថិយេហិ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ អវជានិត្វា បដិជានាសិ, បដិជានិត្វា អវជានាសិ, អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរសិ, សម្បជានមុសា ភាសសិ, សង្កេតំ កត្វា វិសំវាទេសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, តិត្ថិយេហិ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ អវជានិត្វា បដិជានិស្សសិ, បដិជានិត្វា អវជានិស្សសិ, អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរិស្សសិ, សម្បជានមុសា ភាសិស្សសិ, សង្កេតំ កត្វា វិសំវាទេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២. ‘‘សម្បជានមុសាវាទេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣. សម្បជានមុសាវាទោ នាម វិសំវាទនបុរេក្ខារស្ស វាចា, គិរា, ព្យប្បថោ, វចីភេទោ, វាចសិកា វិញ្ញត្តិ, អដ្ឋ អនរិយវោហារា – អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋំ មេតិ, អស្សុតំ សុតំ មេតិ, អមុតំ មុតំ ¶ មេតិ, អវិញ្ញាតំ វិញ្ញាតំ មេតិ, ទិដ្ឋំ អទិដ្ឋំ មេតិ, សុតំ អស្សុតំ មេតិ ¶ , មុតំ អមុតំ មេតិ, វិញ្ញាតំ អវិញ្ញាតំ មេតិ.

អទិដ្ឋំ នាម ន ចក្ខុនា ទិដ្ឋំ. អស្សុតំ នាម ន សោតេន សុតំ. អមុតំ នាម ន ឃានេន ឃាយិតំ, ន ជិវ្ហាយ សាយិតំ, ន កាយេន ផុដ្ឋំ. អវិញ្ញាតំ នាម ន មនសា វិញ្ញាតំ. ទិដ្ឋំ នាម ចក្ខុនា ទិដ្ឋំ. សុតំ នាម សោតេន សុតំ. មុតំ នាម ឃានេន ឃាយិតំ, ជិវ្ហាយ សាយិតំ, កាយេន ផុដ្ឋំ. វិញ្ញាតំ នាម មនសា វិញ្ញាតំ.

៤. តីហាការេហិ ‘‘អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស – បុព្ពេវស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណិស្ស’’ន្តិ, ភណន្តស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណាមី’’តិ, ភណិតស្ស ហោតិ ‘‘មុសា មយា ភណិត’’ន្តិ.

ចតូហាការេហិ ¶ ‘‘អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស – បុព្ពេវស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណិស្ស’’ន្តិ, ភណន្តស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណាមី’’តិ, ភណិតស្ស ហោតិ ‘‘មុសា មយា ភណិត’’ន្តិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ.

បញ្ចហាការេហិ ‘‘អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស – បុព្ពេវស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណិស្ស’’ន្តិ, ភណន្តស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណាមី’’តិ, ភណិតស្ស ហោតិ ‘‘មុសា មយា ភណិត’’ន្តិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ, វិនិធាយ ខន្តិំ.

ឆហាការេហិ ¶ ‘‘អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស – បុព្ពេវស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណិស្ស’’ន្តិ, ភណន្តស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណាមី’’តិ, ភណិតស្ស ហោតិ ‘‘មុសា មយា ភណិត’’ន្តិ ¶ , វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ, វិនិធាយ ខន្តិំ, វិនិធាយ រុចិំ.

សត្តហាការេហិ ‘‘អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស’’ – បុព្ពេវស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណិស្ស’’ន្តិ, ភណន្តស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណាមី’’តិ, ភណិតស្ស ហោតិ ‘‘មុសា មយា ភណិត’’ន្តិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ, វិនិធាយ ខន្តិំ, វិនិធាយ រុចិំ, វិនិធាយ ភាវំ.

៥. តីហាការេហិ ‘‘អស្សុតំ សុតំ មេ’’តិ…បេ… អមុតំ មុតំ មេតិ…បេ… អវិញ្ញាតំ ¶ វិញ្ញាតំ មេតិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស – បុព្ពេវស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណិស្ស’’ន្តិ, ភណន្តស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណាមី’’តិ, ភណិតស្ស ហោតិ ‘‘មុសា មយា ភណិត’’ន្តិ.

ចតូហាការេហិ…បេ… បញ្ចហាការេហិ…បេ… ឆហាការេហិ…បេ… សត្តហាការេហិ ‘‘អវិញ្ញាតំ វិញ្ញាតំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស – បុព្ពេវស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណិស្ស’’ន្តិ, ភណន្តស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណាមី’’តិ, ភណិតស្ស ហោតិ ‘‘មុសា មយា ភណិតន្តិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ, វិនិធាយ ខន្តិំ, វិនិធាយ រុចិំ, វិនិធាយ ភាវំ.

៦. តីហាការេហិ ‘‘អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋញ្ច មេ សុតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ ‘‘អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋញ្ច មេ មុតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ ‘‘អទិដ្ឋំ ទិដ្ឋញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ ¶ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស ¶ …បេ… តីហាការេហិ អទិដ្ឋំ ‘‘ទិដ្ឋញ្ច មេ សុតញ្ច មុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អទិដ្ឋំ ‘‘ទិដ្ឋញ្ច មេ សុតញ្ច វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អទិដ្ឋំ ‘‘ទិដ្ឋញ្ច មេ សុតញ្ច មុតញ្ច វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

តីហាការេហិ អស្សុតំ ‘‘សុតញ្ច មេ មុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អស្សុតំ ‘‘សុតញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អស្សុតំ ‘‘សុតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ អស្សុតំ ‘‘សុតញ្ច មេ មុតញ្ច វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អស្សុតំ ‘‘សុតញ្ច មេ មុតញ្ច ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អស្សុតំ ‘‘សុតញ្ច មេ មុតញ្ច វិញ្ញាតញ្ច ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

តីហាការេហិ អមុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អមុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អមុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ សុតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ អមុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ច ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អមុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ច សុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អមុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ច ទិដ្ឋញ្ច សុតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

តីហាការេហិ ¶ អវិញ្ញាតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អវិញ្ញាតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ សុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អវិញ្ញាតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ មុតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ អវិញ្ញាតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ច សុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អវិញ្ញាតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ច មុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ អវិញ្ញាតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ច សុតញ្ច មុតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ ¶ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

៧. តីហាការេហិ ទិដ្ឋំ ‘‘អទិដ្ឋំ មេ’’តិ…បេ… សុតំ ‘‘អស្សុតំ មេ’’តិ…បេ… មុតំ ‘‘អមុតំ មេ’’តិ…បេ… វិញ្ញាតំ ‘‘អវិញ្ញាតំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

៨. តីហាការេហិ ទិដ្ឋំ ‘‘សុតំ មេ’’តិ…បេ… តីហាការេហិ ទិដ្ឋំ ‘‘មុតំ ¶ មេ’’តិ…បេ… តីហាការេហិ ទិដ្ឋំ ‘‘វិញ្ញាតំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ ¶ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ ទិដ្ឋំ ‘‘សុតញ្ច មេ មុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ ទិដ្ឋំ ‘‘សុតញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ ទិដ្ឋំ ‘‘សុតញ្ច មេ មុតញ្ច ¶ វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

តីហាការេហិ សុតំ ‘‘មុតំ មេ’’តិ…បេ… តីហាការេហិ សុតំ ‘‘វិញ្ញាតំ មេ’’តិ…បេ… តីហាការេហិ សុតំ ‘‘ទិដ្ឋំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ សុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ សុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ សុតំ ‘‘មុតញ្ច មេ វិញ្ញាតញ្ច ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

តីហាការេហិ មុតំ ‘‘វិញ្ញាតំ មេ’’តិ…បេ… តីហាការេហិ មុតំ ‘‘ទិដ្ឋំ មេ’’តិ…បេ… តីហាការេហិ មុតំ ‘‘សុតំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ មុតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ មុតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ សុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ មុតំ ‘‘វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ច សុតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

តីហាការេហិ វិញ្ញាតំ ‘‘ទិដ្ឋំ មេ’’តិ…បេ… តីហាការេហិ វិញ្ញាតំ ‘‘សុតំ មេ’’តិ ¶ …បេ… តីហាការេហិ វិញ្ញាតំ ‘‘មុតំ មេ’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ… តីហាការេហិ វិញ្ញាតំ ‘‘ទិដ្ឋញ្ច មេ សុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ វិញ្ញាតំ ‘‘ទិដ្ឋញ្ច មេ មុតញ្ចា’’តិ…បេ… តីហាការេហិ វិញ្ញាតំ ‘‘ទិដ្ឋញ្ច មេ សុតញ្ច មុតញ្ចា’’តិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

៩. តីហាការេហិ ទិដ្ឋេ វេមតិកោ ទិដ្ឋំ នោកប្បេតិ, ទិដ្ឋំ នស្សរតិ ¶ , ទិដ្ឋំ បមុដ្ឋោ ហោតិ…បេ… សុតេ វេមតិកោ សុតំ នោកប្បេតិ, សុតំ នស្សរតិ, សុតំ បមុដ្ឋោ ហោតិ…បេ… មុតេ វេមតិកោ មុតំ នោកប្បេតិ, មុតំ នស្សរតិ, មុតំ បមុដ្ឋោ ហោតិ…បេ… វិញ្ញាតេ វេមតិកោ វិញ្ញាតំ នោកប្បេតិ, វិញ្ញាតំ នស្សរតិ, វិញ្ញាតំ បមុដ្ឋោ ហោតិ… វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ចាតិ…បេ… វិញ្ញាតំ បមុដ្ឋោ ហោតិ វិញ្ញាតញ្ច មេ សុតញ្ចាតិ…បេ… វិញ្ញាតំ បមុដ្ឋោ ហោតិ; វិញ្ញាតញ្ច មេ មុតញ្ចាតិ…បេ… វិញ្ញាតំ បមុដ្ឋោ ហោតិ; វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ច សុតញ្ចាតិ…បេ… វិញ្ញាតំ បមុដ្ឋោ ¶ ហោតិ; វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ច មុតញ្ចាតិ…បេ… វិញ្ញាតំ បមុដ្ឋោ ហោតិ; វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ច សុតញ្ច មុតញ្ចាតិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១០. ចតូហាការេហិ…បេ… បញ្ចហាការេហិ…បេ… ឆហាការេហិ…បេ… សត្តហាការេហិ…បេ… វិញ្ញាតំ បមុដ្ឋោ ហោតិ, វិញ្ញាតញ្ច មេ ទិដ្ឋញ្ច សុតញ្ច មុតញ្ចាតិ សម្បជានមុសា ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស – បុព្ពេវស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណិស្ស’’ន្តិ, ភណន្តស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ភណាមី’’តិ, ភណិតស្ស ហោតិ ‘‘មុសា ¶ មយា ភណិត’’ន្តិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ, វិនិធាយ ខន្តិំ, វិនិធាយ រុចិំ, វិនិធាយ ភាវំ.

១១. អនាបត្តិ ទវា ភណតិ, រវា ភណតិ [ទវាយ ភណតិ, រវាយ ភណតិ (ស្យា.)]. ‘‘ទវា ភណតិ នាម សហសា ភណតិ. រវា ភណតិ នាម ‘អញ្ញំ ភណិស្សាមី’តិ អញ្ញំ ភណតិ’’. ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

មុសាវាទសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. ឱមសវាទសិក្ខាបទំ

១២. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ ¶ . តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ បេសលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ភណ្ឌន្តា [ភណ្ឌេន្តា (ឥតិបិ)] បេសលេ ភិក្ខូ ឱមសន្តិ – ជាតិយាបិ, នាមេនបិ, គោត្តេនបិ, កម្មេនបិ, សិប្បេនបិ, អាពាធេនបិ, លិង្គេនបិ, កិលេសេនបិ, អាបត្តិយាបិ; ហីនេនបិ អក្កោសេន ខុំសេន្តិ វម្ភេន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ បេសលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ភណ្ឌន្តា បេសលេ ភិក្ខូ ¶ ឱមសិស្សន្តិ – ជាតិយាបិ, នាមេនបិ, គោត្តេនបិ, កម្មេនបិ, សិប្បេនបិ, អាពាធេនបិ, លិង្គេនបិ, កិលេសេនបិ, អាបត្តិយាបិ; ហីនេនបិ អក្កោសេន ខុំសេស្សន្តិ វម្ភេស្សន្តី’’តិ!

អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, បេសលេហិ ¶ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ភណ្ឌន្តា បេសលេ ភិក្ខូ ឱមសថ – ជាតិយាបិ…បេ… ហីនេនបិ អក្កោសេន ខុំសេថ វម្ភេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, បេសលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ភណ្ឌន្តា បេសលេ ភិក្ខូ ឱមសិស្សថ – ជាតិយាបិ…បេ… ហីនេនបិ អក្កោសេន ខុំសេស្សថ វម្ភេស្សថ ¶ ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… វិគរហិត្វា…បេ… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ –

១៣. ‘‘ភូតបុព្ពំ, ភិក្ខវេ, តក្កសិលាយំ [តក្កសីលាយំ (ក.)] អញ្ញតរស្ស ព្រាហ្មណស្ស នន្ទិវិសាលោ នាម ពលីពទ្ទោ [ពលិវទ្ទោ (សី.), ពលិពទ្ទោ (ស្យា.)] អហោសិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, នន្ទិវិសាលោ ពលីពទ្ទោ តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘‘គច្ឆ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, សេដ្ឋិនា សទ្ធិំ សហស្សេន អព្ភុតំ ករោហិ – មយ្ហំ ពលីពទ្ទោ សកដសតំ អតិពទ្ធំ បវដ្ដេស្សតី’’តិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ ព្រាហ្មណោ សេដ្ឋិនា សទ្ធិំ សហស្សេន អព្ភុតំ អកាសិ – មយ្ហំ ពលីពទ្ទោ សកដសតំ អតិពទ្ធំ បវដ្ដេស្សតីតិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ ព្រាហ្មណោ សកដសតំ អតិពន្ធិត្វា នន្ទិវិសាលំ ពលីពទ្ទំ យុញ្ជិត្វា ឯតទវោច – ‘‘គច្ឆ, កូដ [អញ្ឆ កូដ (សី. ស្យា.)], វហស្សុ, កូដា’តិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, នន្ទិវិសាលោ ពលីពទ្ទោ តត្ថេវ អដ្ឋាសិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ ព្រាហ្មណោ សហស្សេន បរាជិតោ បជ្ឈាយិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, នន្ទិវិសាលោ ពលីពទ្ទោ តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស ត្វំ, ព្រាហ្មណ, បជ្ឈាយសី’’តិ? ‘តថា ហិ បនាហំ, ភោ, តយា សហស្សេន បរាជិតោ’’តិ. ‘កិស្ស បន មំ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, អកូដំ កូដវាទេន បាបេសិ? គច្ឆ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, សេដ្ឋិនា សទ្ធិំ ទ្វីហិ សហស្សេហិ អព្ភុតំ ករោហិ – ‘‘មយ្ហំ ពលីពទ្ទោ សកដសតំ អតិពទ្ធំ បវដ្ដេស្សតី’’តិ. ‘‘មា ច មំ អកូដំ កូដវាទេន បាបេសី’’តិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ ព្រាហ្មណោ សេដ្ឋិនា ¶ សទ្ធិំ ទ្វីហិ សហស្សេហិ អព្ភុតំ អកាសិ – ‘‘មយ្ហំ ពលីពទ្ទោ សកដសតំ អតិពទ្ធំ បវដ្ដេស្សតី’’តិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ ព្រាហ្មណោ ¶ សកដសតំ អតិពន្ធិត្វា នន្ទិវិសាលំ ពលីពទ្ទំ យុញ្ជិត្វា ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆ, ភទ្រ, វហស្សុ, ភទ្រា’’តិ. អថ ខោ, ភិក្ខវេ, នន្ទិវិសាលោ ពលីពទ្ទោ សកដសតំ អតិពទ្ធំ បវដ្ដេសិ.

[ជា. ១.១.២៨ នន្ទិវិសាលជាតកេបិ, តត្ថ បន មនុញ្ញសទ្ទោ ទិស្សតិ] ‘‘មនាបមេវ ¶ ភាសេយ្យ, នា, មនាបំ កុទាចនំ;

មនាបំ ភាសមានស្ស, គរុំ ភារំ ឧទព្ពហិ;

ធនញ្ច នំ អលាភេសិ, តេន ច, ត្តមនោ អហូតិ.

‘‘តទាបិ ¶ មេ, ភិក្ខវេ, អមនាបា ខុំសនា វម្ភនា. កិមង្គំ បន ឯតរហិ មនាបា ភវិស្សតិ ខុំសនា វម្ភនា? នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ…. ‘‘ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៤. ‘‘ឱមសវាទេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៥. ឱមសវាទោ នាម ទសហិ អាការេហិ ឱមសតិ – ជាតិយាបិ, នាមេនបិ, គោត្តេនបិ, កម្មេនបិ, សិប្បេនបិ, អាពាធេនបិ, លិង្គេនបិ, កិលេសេនបិ, អាបត្តិយាបិ, អក្កោសេនបិ.

ជាតិ នាម ទ្វេ ជាតិយោ – ហីនា ច ជាតិ ឧក្កដ្ឋា ច ជាតិ. ហីនា នាម ជាតិ – ចណ្ឌាលជាតិ, វេនជាតិ, នេសាទជាតិ, រថការជាតិ, បុក្កុសជាតិ. ឯសា ហីនា នាម ជាតិ. ឧក្កដ្ឋា នាម ជាតិ – ខត្តិយជាតិ, ព្រាហ្មណជាតិ. ឯសា ឧក្កដ្ឋា នាម ជាតិ.

នាមំ នាម ទ្វេ នាមានិ – ហីនញ្ច នាមំ ឧក្កដ្ឋញ្ច នាមំ ¶ . ហីនំ នាម នាមំ – អវកណ្ណកំ, ជវកណ្ណកំ, ធនិដ្ឋកំ, សវិដ្ឋកំ, កុលវឌ្ឍកំ, តេសុ តេសុ វា បន ជនបទេសុ ឱញ្ញាតំ អវញ្ញាតំ ហីឡិតំ បរិភូតំ អចិត្តីកតំ, ឯតំ ហីនំ នាម នាមំ. ឧក្កដ្ឋំ នាម នាមំ – ពុទ្ធប្បដិសំយុត្តំ, ធម្មប្បដិសំយុត្តំ, សង្ឃប្បដិសំយុត្តំ, តេសុ តេសុ វា បន ជនបទេសុ អនោញ្ញាតំ អនវញ្ញាតំ អហីឡិតំ អបរិភូតំ ចិត្តីកតំ, ឯតំ ឧក្កដ្ឋំ នាម នាមំ.

គោត្តំ នាម ទ្វេ គោត្តានិ – ហីនញ្ច គោត្តំ ឧក្កដ្ឋញ្ច គោត្តំ. ហីនំ នាម គោត្តំ – កោសិយគោត្តំ, ភារទ្វាជគោត្តំ, តេសុ តេសុ វា បន ជនបទេសុ ឱញ្ញាតំ អវញ្ញាតំ ហីឡិតំ បរិភូតំ ¶ អចិត្តីកតំ, ឯតំ ហីនំ នាម គោត្តំ. ឧក្កដ្ឋំ នាម គោត្តំ – គោតមគោត្តំ, មោគ្គល្លានគោត្តំ, កច្ចានគោត្តំ, វាសិដ្ឋគោត្តំ, តេសុ តេសុ វា បន ជនបទេសុ អនោញ្ញាតំ អនវញ្ញាតំ អហីឡិតំ អបរិភូតំ ចិត្តីកតំ, ឯតំ ឧក្កដ្ឋំ នាម គោត្តំ.

កម្មំ នាម ទ្វេ កម្មានិ – ហីនញ្ច កម្មំ ឧក្កដ្ឋញ្ច កម្មំ. ហីនំ នាម កម្មំ – កោដ្ឋកកម្មំ, បុប្ផឆឌ្ឌកកម្មំ, តេសុ តេសុ វា បន ជនបទេសុ ឱញ្ញាតំ អវញ្ញាតំ ហីឡិតំ បរិភូតំ អចិត្តីកតំ, ឯតំ ហីនំ នាម កម្មំ. ឧក្កដ្ឋំ នាម កម្មំ – កសិ, ¶ វណិជ្ជា, គោរក្ខា, តេសុ តេសុ វា បន ជនបទេសុ អនោញ្ញាតំ អនវញ្ញាតំ អហីឡិតំ អបរិភូតំ ចិត្តីកតំ. ឯតំ ឧក្កដ្ឋំ នាម កម្មំ.

សិប្បំ នាម ទ្វេ សិប្បានិ – ហីនញ្ច សិប្បំ ឧក្កដ្ឋញ្ច ¶ សិប្បំ ¶ . ហីនំ នាម សិប្បំ – នឡការសិប្បំ, កុម្ភការសិប្បំ, បេសការសិប្បំ, ចម្មការសិប្បំ, នហាបិតសិប្បំ, តេសុ តេសុ វា បន ជនបទេសុ ឱញ្ញាតំ អវញ្ញាតំ ហីឡិតំ បរិភូតំ អចិត្តីកតំ. ឯតំ ហីនំ នាម សិប្បំ. ឧក្កដ្ឋំ នាម សិប្បំ – មុទ្ទា, គណនា, លេខា, តេសុ តេសុ វា បន ជនបទេសុ អនោញ្ញាតំ អនវញ្ញាតំ អហីឡិតំ អបរិភូតំ ចិត្តីកតំ, ឯតំ ឧក្កដ្ឋំ នាម សិប្បំ.

សព្ពេបិ អាពាធា ហីនា, អបិច មធុមេហោ អាពាធោ ឧក្កដ្ឋោ.

លិង្គំ នាម ទ្វេ លិង្គានិ – ហីនញ្ច លិង្គំ ឧក្កដ្ឋញ្ច លិង្គំ. ហីនំ នាម លិង្គំ – អតិទីឃំ, អតិរស្សំ, អតិកណ្ហំ, អច្ចោទាតំ, ឯតំ ហីនំ នាម លិង្គំ. ឧក្កដ្ឋំ នាម លិង្គំ – នាតិទីឃំ, នាតិរស្សំ, នាតិកណ្ហំ, នាច្ចោទាតំ. ឯតំ ឧក្កដ្ឋំ នាម លិង្គំ.

សព្ពេបិ កិលេសា ហីនា.

សព្ពាបិ អាបត្តិយោ ហីនា. អបិច, សោតាបត្តិសមាបត្តិ ឧក្កដ្ឋា.

អក្កោសោ នាម ទ្វេ អក្កោសា – ហីនោ ច អក្កោសោ ឧក្កដ្ឋោ ច អក្កោសោ. ហីនោ នាម អក្កោសោ – ឱដ្ឋោសិ, មេណ្ឌោសិ, គោណោសិ, គទ្រភោសិ, តិរច្ឆានគតោសិ, នេរយិកោសិ; នត្ថិ តុយ្ហំ សុគតិ, ទុគ្គតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខាតិ, យការេន វា ភការេន វា, កាដកោដចិកាយ វា, ឯសោ ហីនោ នាម អក្កោសោ. ឧក្កដ្ឋោ ¶ នាម អក្កោសោ – បណ្ឌិតោសិ, ព្យត្តោសិ ¶ , មេធាវីសិ, ពហុស្សុតោសិ, ធម្មកថិកោសិ, នត្ថិ តុយ្ហំ ទុគ្គតិ, សុគតិយេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខាតិ, ឯសោ ឧក្កដ្ឋោ នាម អក្កោសោ.

១៦. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, ចណ្ឌាលំ វេនំ នេសាទំ រថការំ បុក្កុសំ – ‘‘ចណ្ឌាលោសិ, វេនោសិ, នេសាទោសិ, រថការោសិ, បុក្កុសោសី’’តិ ភណតិ [វទេតីតិ ឧទ្ទេសោ. ភណតីតិ វិត្ថារោ (វជិរពុទ្ធិ)], អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, ខត្តិយំ ព្រាហ្មណំ – ‘‘ចណ្ឌាលោសិ, វេនោសិ, នេសាទោសិ, រថការោសិ, បុក្កុសោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, ចណ្ឌាលំ វេនំ នេសាទំ រថការំ បុក្កុសំ – ‘‘ខត្តិយោសិ, ព្រាហ្មណោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, ខត្តិយំ ព្រាហ្មណំ – ‘‘ខត្តិយោសិ, ¶ ព្រាហ្មណោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

១៧. ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, អវកណ្ណកំ ¶ ជវកណ្ណកំ ធនិដ្ឋកំ សវិដ្ឋកំ កុលវឌ្ឍកំ – ‘‘អវកណ្ណកោសិ, ជវកណ្ណកោសិ, ធនិដ្ឋកោសិ, សវិដ្ឋកោសិ, កុលវឌ្ឍកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, ពុទ្ធរក្ខិតំ ធម្មរក្ខិតំ សង្ឃរក្ខិតំ – ‘‘អវកណ្ណកោសិ, ជវកណ្ណកោសិ, ធនិដ្ឋកោសិ, សវិដ្ឋកោសិ, កុលវឌ្ឍកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, អវកណ្ណកំ ជវកណ្ណកំ ធនិដ្ឋកំ សវិដ្ឋកំ កុលវឌ្ឍកំ – ‘‘ពុទ្ធរក្ខិតោសិ, ធម្មរក្ខិតោសិ, សង្ឃរក្ខិតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧកដ្ឋំ វទេតិ, ពុទ្ធរក្ខិតំ ធម្មរក្ខិតំ សង្ឃរក្ខិតំ – ‘‘ពុទ្ធរក្ខិតោសិ, ធម្មរក្ខិតោសិ, សង្ឃរក្ខិតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

១៨. ឧបសម្បន្នោ ¶ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, កោសិយំ ភារទ្វាជំ – ‘‘កោសិយោសិ, ភារទ្វាជោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, គោតមំ មោគ្គល្លានំ កច្ចានំ វាសិដ្ឋំ – ‘‘កោសិយោសិ, ភារទ្វាជោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, កោសិយំ ភារទ្វាជំ – ‘‘គោតមោសិ, មោគ្គល្លានោសិ, កច្ចានោសិ, វាសិដ្ឋោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, គោតមំ មោគ្គល្លានំ កច្ចានំ វាសិដ្ឋំ – ‘‘គោតមោសិ, មោគ្គល្លានោសិ, កច្ចានោសិ, វាសិដ្ឋោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

១៩. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, កោដ្ឋកំ បុប្ផឆឌ្ឌកំ – ‘‘កោដ្ឋកោសិ, បុប្ផឆឌ្ឌកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, កស្សកំ វាណិជំ គោរក្ខំ – ‘‘កោដ្ឋកោសិ, បុប្ផឆឌ្ឌកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ¶ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, កោដ្ឋកំ បុប្ផឆឌ្ឌកំ – ‘‘កស្សកោសិ, វាណិជោសិ, គោរក្ខោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, កស្សកំ វាណិជំ គោរក្ខំ – ‘‘កស្សកោសិ, វាណិជោសិ, គោរក្ខោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

២០. ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, នឡការំ កុម្ភការំ បេសការំ ចម្មការំ នហាបិតំ – ‘‘នឡការោសិ, កុម្ភការោសិ, បេសការោសិ, ចម្មការោសិ, នហាបិតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, មុទ្ទិកំ គណកំ លេខកំ – ‘‘នឡការោសិ, កុម្ភការោសិ, បេសការោសិ, ចម្មការោសិ, នហាបិតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, នឡការំ កុម្ភការំ បេសការំ ចម្មការំ នហាបិតំ – ‘‘មុទ្ទិកោសិ, គណកោសិ, លេខកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ¶ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, មុទ្ទិកំ គណកំ លេខកំ – ‘‘មុទ្ទិកោសិ, គណកោសិ, លេខកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

២១. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, កុដ្ឋិកំ គណ្ឌិកំ កិលាសិកំ សោសិកំ អបមារិកំ – ‘‘កុដ្ឋិកោសិ, គណ្ឌិកោសិ, កិលាសិកោសិ, សោសិកោសិ, អបមារិកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, មធុមេហិកំ – ‘‘កុដ្ឋិកោសិ, គណ្ឌិកោសិ, កិលាសិកោសិ, សោសិកោសិ, អបមារិកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, កុដ្ឋិកំ គណ្ឌិកំ កិលាសិកំ សោសិកំ អបមារិកំ – ‘‘មធុមេហិកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, មធុមេហិកំ – ‘‘មធុមេហិកោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

២២. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, អតិទីឃំ អតិរស្សំ អតិកណ្ហំ អច្ចោទាតំ ¶ – ‘‘អតិទីឃោសិ, អតិរស្សោសិ, អតិកណ្ហោសិ, អច្ចោទាតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, នាតិទីឃំ នាតិរស្សំ នាតិកណ្ហំ នាច្ចោទាតំ – ‘‘អតិទីឃោសិ, អតិរស្សោសិ, អតិកណ្ហោសិ, អច្ចោទាតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, អតិទីឃំ អតិរស្សំ អតិកណ្ហំ អច្ចោទាតំ – ‘‘នាតិទីឃោសិ, នាតិរស្សោសិ, នាតិកណ្ហោសិ, នាច្ចោទាតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, នាតិទីឃំ នាតិរស្សំ នាតិកណ្ហំ ¶ នាច្ចោទាតំ – ‘‘នាតិទីឃោសិ, នាតិរស្សោសិ, នាតិកណ្ហោសិ, នាច្ចោទាតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

២៣. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, រាគបរិយុដ្ឋិតំ ទោសបរិយុដ្ឋិតំ មោហបរិយុដ្ឋិតំ – ‘‘រាគបរិយុដ្ឋិតោសិ, ទោសបរិយុដ្ឋិតោសិ, មោហបរិយុដ្ឋិតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, វីតរាគំ វីតទោសំ វីតមោហំ – ‘‘រាគបរិយុដ្ឋិតោសិ ¶ , ទោសបរិយុដ្ឋិតោសិ, មោហបរិយុដ្ឋិតោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, រាគបរិយុដ្ឋិតំ ទោសបរិយុដ្ឋិតំ មោហបរិយុដ្ឋិតំ ¶ – ‘‘វីតរាគោសិ, វីតទោសោសិ, វីតមោហោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, វីតរាគំ វីតទោសំ វីតមោហំ – ‘‘វីតរាគោសិ, វីតទោសោសិ, វីតមោហោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

២៤. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នំ សង្ឃាទិសេសំ អជ្ឈាបន្នំ ថុល្លច្ចយំ អជ្ឈាបន្នំ បាចិត្តិយំ អជ្ឈាបន្នំ បាដិទេសនីយំ អជ្ឈាបន្នំ ទុក្កដំ អជ្ឈាបន្នំ ទុព្ភាសិតំ អជ្ឈាបន្នំ – ‘‘បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នោសិ, សង្ឃាទិសេសំ អជ្ឈាបន្នោសិ, ថុល្លច្ចយំ អជ្ឈាបន្នោសិ, បាចិត្តិយំ អជ្ឈាបន្នោសិ, បាដិទេសនីយំ អជ្ឈាបន្នោសិ, ទុក្កដំ អជ្ឈាបន្នោសិ, ទុព្ភាសិតំ អជ្ឈាបន្នោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, សោតាបន្នំ – ‘‘បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នោសិ…បេ… ¶ ទុព្ភាសិតំ អជ្ឈាបន្នោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នំ…បេ… ទុព្ភាសិតំ អជ្ឈាបន្នំ – ‘‘សោតាបន្នោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, សោតាបន្នំ – ‘‘សោតាបន្នោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

២៥. ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ, ឱដ្ឋំ មេណ្ឌំ គោណំ គទ្រភំ តិរច្ឆានគតំ នេរយិកំ – ‘‘ឱដ្ឋោសិ, មេណ្ឌោសិ, គោណោសិ, គទ្រភោសិ, តិរច្ឆានគតោសិ, នេរយិកោសិ, នត្ថិ តុយ្ហំ សុគតិ, ទុគ្គតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, បណ្ឌិតំ ព្យត្តំ មេធាវិ ពហុស្សុតំ ធម្មកថិកំ – ‘‘ឱដ្ឋោសិ, មេណ្ឌោសិ, គោណោសិ, គទ្រភោសិ, តិរច្ឆានគតោសិ, នេរយិកោសិ; នត្ថិ តុយ្ហំ សុគតិ, ទុគ្គតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ¶ ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, ឱដ្ឋំ មេណ្ឌំ គោណំ គទ្រភំ តិរច្ឆានគតំ នេរយិកំ – ‘‘បណ្ឌិតោសិ, ព្យត្តោសិ, មេធាវីសិ, ពហុស្សុតោសិ, ធម្មកថិកោសិ, នត្ថិ តុយ្ហំ ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, បណ្ឌិតំ ព្យត្តំ មេធាវិំ ពហុស្សុតំ ធម្មកថិកំ – ‘‘បណ្ឌិតោសិ, ព្យត្តោសិ, មេធាវីសិ, ពហុស្សុតោសិ, ធម្មកថិកោសិ, នត្ថិ តុយ្ហំ ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

២៦. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ, ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ, ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ខត្តិយា, ព្រាហ្មណា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

២៧. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ ¶ វទេតិ, ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ អវកណ្ណកា ជវកណ្ណកា ធនិដ្ឋកា សវិដ្ឋកា កុលវឌ្ឍកា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ពុទ្ធរក្ខិតា ធម្មរក្ខិតា ¶ សង្ឃរក្ខិតា’’តិ ភណតិ ¶ …បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ កោសិយា ភារទ្វាជា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ គោតមា មោគ្គល្លានា កច្ចានា វាសិដ្ឋា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ កោដ្ឋកា បុប្ផឆឌ្ឌកា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ កស្សកា វាណិជា គោរក្ខា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ នឡការា កុម្ភការា ¶ បេសការា ចម្មការា នហាបិតា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ មុទ្ទិកា គណកា លេខកា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ កុដ្ឋិកា គណ្ឌិកា កិលាសិកា សោសិកា អបមារិកា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ មធុមេហិកា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ អតិទីឃា អតិរស្សា អតិកណ្ហា អច្ចោទាតា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ នាតិទីឃា នាតិរស្សា នាតិកណ្ហា នាច្ចោទាតា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ រាគបរិយុដ្ឋិតា ទោសបរិយុដ្ឋិតា មោហបរិយុដ្ឋិតា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ វីតរាគា វីតទោសា វីតមោហា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នា…បេ… ទុព្ភាសិតំ អជ្ឈាបន្នា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ សោតាបន្នា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ឱដ្ឋា មេណ្ឌា គោណា គទ្រភា តិរច្ឆានគតា នេរយិកា, នត្ថិ តេសំ សុគតិ, ទុគ្គតិយេវ តេសំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

២៨. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ¶ ឯវំ វទេតិ, ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ បណ្ឌិតា ព្យត្តា, មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថិ តេសំ ទុគ្គតិ, សុគតិយេវ តេសំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

២៩. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ, ‘‘យេ នូន ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស…បេ….

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ, ‘‘យេ នូន បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

៣០. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ, ‘‘ន មយំ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘ន មយំ បណ្ឌិតា ព្យត្តា ¶ មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថម្ហាកំ ទុគ្គតិ, សុគតិយេវ អម្ហាកំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

៣១. ឧបសម្បន្នោ ¶ អនុបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ហីនេន ហីនំ វទេតិ,…បេ… ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ…បេ… ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ…បេ… ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, បណ្ឌិតំ ព្យត្តំ មេធាវិំ ពហុស្សុតំ ធម្មកថិកំ – ‘‘បណ្ឌិតោសិ, ព្យត្តោសិ, មេធាវីសិ, ពហុស្សុតោសិ, ធម្មកថិកោសិ, នត្ថិ តុយ្ហំ ទុគ្គតិ, សុគតិយេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខា’’តិ ¶ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ អនុបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ, ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថិ តេសំ ទុគ្គតិ, សុគតិយេវ តេសំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ អនុបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ, ‘‘យេ នូន ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘យេ នូន បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ អនុបសម្បន្នំ ខុំសេតុកាមោ វម្ភេតុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ, ‘‘ន មយំ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘ន មយំ បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថម្ហាកំ ¶ ទុគ្គតិ, សុគតិយេវ អម្ហាកំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

៣២. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ហីនេន ហីនំ វទេតិ, ចណ្ឌាលំ វេនំ នេសាទំ រថការំ បុក្កុសំ – ‘‘ចណ្ឌាលោសិ, វេនោសិ, នេសាទោសិ, រថការោសិ ¶ , បុក្កុសោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ហីនេន ¶ ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, ខត្តិយំ ព្រាហ្មណំ – ‘‘ចណ្ឌាលោសិ, វេនោសិ, នេសាទោសិ, រថការោសិ, បុក្កុសោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ, ចណ្ឌាលំ វេនំ នេសាទំ រថការំ បុក្កុសំ – ‘‘ខត្តិយោសិ, ព្រាហ្មណោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, ខត្តិយំ ព្រាហ្មណំ – ‘‘ខត្តិយោសិ, ព្រាហ្មណោសី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ហីនេន ហីនំ វទេតិ…បេ… ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ…បេ… ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ…បេ… ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, បណ្ឌិតំ ព្យត្តំ មេធាវិំ ពហុស្សុតំ ធម្មកថិកំ – ‘‘បណ្ឌិតោសិ, ព្យត្តោសិ, មេធាវីសិ, ពហុស្សុតោសិ, ធម្មកថិកោសិ, នត្ថិ តុយ្ហំ ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

៣៣. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន ¶ មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ឯវំ វទេតិ, ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថិ តេសំ ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ តេសំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ឯវំ វទេតិ, ‘‘យេ នូន ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘យេ នូន បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ឯវំ វទេតិ, ‘‘ន មយំ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘ន មយំ បណ្ឌិតា ¶ ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថម្ហាកំ ទុគ្គតិ, សុគតិយេវ អម្ហាកំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

៣៤. ឧបសម្បន្នោ ¶ អនុបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ហីនេន ហីនំ វទេតិ…បេ… ហីនេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ…បេ… ឧក្កដ្ឋេន ហីនំ វទេតិ…បេ… ឧក្កដ្ឋេន ឧក្កដ្ឋំ វទេតិ, បណ្ឌិតំ ព្យត្តំ មេធាវិំ ពហុស្សុតំ ធម្មកថិកំ – ‘‘បណ្ឌិតោសិ ¶ , ព្យត្តោសិ, មេធាវីសិ, ពហុស្សុតោសិ ធម្មកថិកោសិ, នត្ថិ តុយ្ហំ ទុគ្គតិ; សុគតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ អនុបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ឯវំ វទេតិ, ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថិ តេសំ ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ តេសំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ អនុបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ឯវំ វទេតិ, ‘‘យេ នូន ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘យេ នូន បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

ឧបសម្បន្នោ អនុបសម្បន្នំ ន ខុំសេតុកាមោ ន វម្ភេតុកាមោ ន មង្កុកត្តុកាមោ, ទវកម្យតា ឯវំ វទេតិ, ‘‘ន មយំ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’’តិ ភណតិ…បេ…. ‘‘ន មយំ បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថម្ហាកំ ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ អម្ហាកំ បាដិកង្ខា’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុព្ភាសិតស្ស.

៣៥. អនាបត្តិ ¶ អត្ថបុរេក្ខារស្ស, ធម្មបុរេក្ខារស្ស, អនុសាសនិបុរេក្ខារស្ស, ឧម្មត្តកស្ស, ខិត្តចិត្តស្ស, វេទនាដ្ដស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឱមសវាទសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. បេសុញ្ញសិក្ខាបទំ

៣៦. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ ¶ ភណ្ឌនជាតានំ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានំ បេសុញ្ញំ ឧបសំហរន្តិ; ឥមស្ស សុត្វា អមុស្ស អក្ខាយន្តិ, ឥមស្ស ភេទាយ; អមុស្ស សុត្វា ឥមស្ស អក្ខាយន្តិ, អមុស្ស ភេទាយ. តេន អនុប្បន្នានិ ចេវ ភណ្ឌនានិ ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នានិ ច ភណ្ឌនានិ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ សំវត្តន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ ភណ្ឌនជាតានំ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានំ បេសុញ្ញំ ឧបសំហរិស្សន្តិ, ឥមស្ស សុត្វា អមុស្ស អក្ខាយិស្សន្តិ, ឥមស្ស ភេទាយ; អមុស្ស សុត្វា ឥមស្ស អក្ខាយិស្សន្តិ, អមុស្ស ភេទាយ! តេន អនុប្បន្នានិ ចេវ ភណ្ឌនានិ ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នានិ ច ភណ្ឌនានិ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ សំវត្តន្តី’’តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ ភណ្ឌនជាតានំ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានំ បេសុញ្ញំ ឧបសំហរថ, ឥមស្ស សុត្វា អមុស្ស អក្ខាយថ, ឥមស្ស ភេទាយ, អមុស្ស សុត្វា ឥមស្ស អក្ខាយថ, អមុស្ស ភេទាយ? តេន អនុប្បន្នានិ ចេវ ភណ្ឌនានិ ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នានិ ច ភណ្ឌនានិ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ សំវត្តន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ ¶ , ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខូនំ ភណ្ឌនជាតានំ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានំ បេសុញ្ញំ ឧបសំហរិស្សថ! ឥមស្ស សុត្វា អមុស្ស អក្ខាយិស្សថ, ឥមស្ស ភេទាយ! អមុស្ស សុត្វា ឥមស្ស អក្ខាយិស្សថ, អមុស្ស ភេទាយ! តេន អនុប្បន្នានិ ចេវ ភណ្ឌនានិ ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នានិ ច ភណ្ឌនានិ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ សំវត្តន្តិ. នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ. បសន្នានំ វា ភិយ្យោភាវាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៧. ‘‘ភិក្ខុបេសុញ្ញេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៨. បេសុញ្ញំ នាម ទ្វីហាការេហិ បេសុញ្ញំ ហោតិ – បិយកម្យស្ស វា ភេទាធិប្បាយស្ស វា. ទសហាការេហិ បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ជាតិតោបិ, នាមតោបិ, គោត្តតោបិ, កម្មតោបិ, សិប្បតោបិ, អាពាធតោបិ, លិង្គតោបិ, កិលេសតោបិ, អាបត្តិតោបិ, អក្កោសតោបិ.

ជាតិ ¶ នាម ទ្វេ ជាតិយោ – ហីនា ច ជាតិ ឧក្កដ្ឋា ច ជាតិ. ហីនា នាម ជាតិ – ចណ្ឌាលជាតិ វេនជាតិ នេសាទជាតិ រថការជាតិ បុក្កុសជាតិ ¶ . ឯសា ហីនា នាម ជាតិ. ឧក្កដ្ឋា នាម ជាតិ – ខត្តិយជាតិ ព្រាហ្មណជាតិ. ឯសា ឧក្កដ្ឋា នាម ជាតិ…បេ….

អក្កោសោ នាម ទ្វេ អក្កោសា – ហីនោ ច អក្កោសោ ឧក្កដ្ឋោ ច អក្កោសោ. ហីនោ នាម អក្កោសោ – ឱដ្ឋោសិ, មេណ្ឌោសិ, គោណោសិ, គទ្រភោសិ, តិរច្ឆានគតោសិ, នេរយិកោសិ; នត្ថិ តុយ្ហំ សុគតិ; ទុគ្គតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខាតិ, យការេន វា ភការេន វា កាដកោដចិកាយ វា. ឯសោ ¶ ហីនោ នាម ¶ អក្កោសោ. ឧក្កដ្ឋោ នាម អក្កោសោ – បណ្ឌិតោសិ, ព្យត្តោសិ, មេធាវីសិ, ពហុស្សុតោសិ, ធម្មកថិកោសិ; នត្ថិ តុយ្ហំ ទុគ្គតិ; សុគតិ យេវ តុយ្ហំ បាដិកង្ខាតិ. ឯសោ ឧក្កដ្ឋោ នាម អក្កោសោ.

៣៩. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘ចណ្ឌាលោ វេនោ នេសាទោ រថការោ បុក្កុសោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘ខត្តិយោ ព្រាហ្មណោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘អវកណ្ណកោ ជវកណ្ណកោ ធនិដ្ឋកោ សវិដ្ឋកោ កុលវឌ្ឍកោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘ពុទ្ធរក្ខិតោ ធម្មរក្ខិតោ សង្ឃរក្ខិតោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘កោសិយោ ភារទ្វាជោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ¶ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘គោតមោ មោគ្គល្លានោ កច្ចានោ វាសិដ្ឋោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘កោដ្ឋកោ បុប្ផឆឌ្ឌកោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘កស្សកោ វាណិជោ គោរក្ខោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘នឡការោ កុម្ភការោ បេសការោ ចម្មការោ នហាបិតោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘មុទ្ទិកោ គណកោ លេខកោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

៤០. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘កុដ្ឋិកោ គណ្ឌិកោ កិលាសិកោ សោសិកោ អបមារិកោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘មធុមេហិកោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘អតិទីឃោ អតិរស្សោ អតិកណ្ហោ អច្ចោទាតោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘នាតិទីឃោ ¶ នាតិរស្សោ នាតិកណ្ហោ នាច្ចោទាតោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘រាគបរិយុដ្ឋិតោ ទោសបរិយុដ្ឋិតោ មោហបរិយុដ្ឋិតោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘វីតរាគោ វីតទោសោ វីតមោហោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នោ, សង្ឃាទិសេសំ អជ្ឈាបន្នោ, ថុល្លច្ចយំ អជ្ឈាបន្នោ, បាចិត្តិយំ អជ្ឈាបន្នោ ¶ , បាដិទេសនីយំ អជ្ឈាបន្នោ, ទុក្កដំ អជ្ឈាបន្នោ, ទុព្ភាសិតំ អជ្ឈាបន្នោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘សោតាបន្នោ’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘ឱដ្ឋោ មេណ្ឌោ គោណោ គទ្រភោ តិរច្ឆានគតោ នេរយិកោ, នត្ថិ តស្ស សុគតិ, ទុគ្គតិយេវ តស្ស បាដិកង្ខា’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ តំ ‘បណ្ឌិតោ ព្យត្តោ មេធាវី ពហុស្សុតោ ធម្មកថិកោ, នត្ថិ តស្ស ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ តស្ស បាដិកង្ខា’តិ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

៤១. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ ‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា, បុក្កុសា’តិ ភណតិ, ន សោ អញ្ញំ ភណតិ, តញ្ញេវ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ ‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ ខត្តិយា ព្រាហ្មណា’តិ ភណតិ, ន សោ អញ្ញំ ភណតិ, តញ្ញេវ ភណតី’តិ. អាបត្តិ ¶ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស…បេ….

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ ‘សន្តិ ឥធេកច្ចេ បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថិ តេសំ ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ តេសំ បាដិកង្ខា’តិ ភណតិ, ន ¶ សោ អញ្ញំ ភណតិ, តញ្ញេវ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ ‘យេ នូន ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’តិ ភណតិ, ន សោ អញ្ញំ ភណតិ, តញ្ញេវ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ ‘យេ នូន បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា’តិ ភណតិ, ន សោ អញ្ញំ ភណតិ, តញ្ញេវ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ ‘ន មយំ ចណ្ឌាលា វេនា នេសាទា រថការា បុក្កុសា’តិ ភណតិ, ន សោ អញ្ញំ ភណតិ, តញ្ញេវ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ ¶ – ‘‘ឥត្ថន្នាមោ ‘ន មយំ បណ្ឌិតា ព្យត្តា មេធាវី ពហុស្សុតា ធម្មកថិកា, នត្ថម្ហាកំ ទុគ្គតិ, សុគតិ យេវ អម្ហាកំ បាដិកង្ខា’តិ ភណតិ, ន សោ អញ្ញំ ¶ ភណតិ, តញ្ញេវ ភណតី’’តិ. អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ ទុក្កដស្ស.

៤២. ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ; អាបត្តិ វាចាយ, វាចាយ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នោ ¶ ឧបសម្បន្នស្ស សុត្វា អនុបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ អនុបសម្បន្នស្ស សុត្វា ឧបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ឧបសម្បន្នោ អនុបសម្បន្នស្ស សុត្វា អនុបសម្បន្នស្ស បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤៣. អនាបត្តិ នបិយកម្យស្ស, នភេទាធិប្បាយស្ស, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បេសុញ្ញសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. បទសោធម្មសិក្ខាបទំ

៤៤. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧបាសកេ បទសោ ធម្មំ វាចេន្តិ. ឧបាសកា ភិក្ខូសុ អគារវា អប្បតិស្សា អសភាគវុត្តិកា វិហរន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧបាសកេ បទសោ ធម្មំ វាចេស្សន្តិ! ឧបាសកា ភិក្ខូសុ អគារវា អប្បតិស្សា អសភាគវុត្តិកា វិហរន្តី’’តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឧបាសកេ បទសោ ធម្មំ វាចេថ; ឧបាសកា ភិក្ខូសុ អគារវា អប្បតិស្សា អសភាគវុត្តិកា វិហរន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ឧបាសកេ បទសោ ធម្មំ វាចេស្សថ! ឧបាសកា ភិក្ខូសុ អគារវា អប្បតិស្សា អសភាគវុត្តិកា វិហរន្តិ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ បសន្នានំ វា ភិយ្យោភាវាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អនុបសម្បន្នំ បទសោ ធម្មំ វាចេយ្យ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៦. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អនុបសម្បន្នោ នាម ភិក្ខុញ្ច ភិក្ខុនិញ្ច ឋបេត្វា អវសេសោ អនុបសម្បន្នោ នាម.

បទសោ ¶ នាម បទំ, ¶ អនុបទំ, អន្វក្ខរំ, អនុព្យញ្ជនំ.

បទំ នាម ឯកតោ បដ្ឋបេត្វា ឯកតោ ឱសាបេន្តិ. អនុបទំ នាម បាដេក្កំ បដ្ឋបេត្វា ឯកតោ ឱសាបេន្តិ. អន្វក្ខរំ នាម ‘‘រូបំ អនិច្ច’’ន្តិ វុច្ចមានោ, ‘‘រុ’’ន្តិ ឱបាតេតិ. អនុព្យញ្ជនំ នាម ‘‘រូបំ អនិច្ច’’ន្តិ វុច្ចមានោ, ‘‘វេទនា អនិច្ចា’’តិ សទ្ទំ និច្ឆារេតិ.

យញ្ច ¶ បទំ, យញ្ច អនុបទំ, យញ្ច អន្វក្ខរំ, យញ្ច អនុព្យញ្ជនំ – សព្ពមេតំ បទសោ [បទសោ ធម្មោ (ឥតិបិ)] នាម.

ធម្មោ នាម ពុទ្ធភាសិតោ, សាវកភាសិតោ, ឥសិភាសិតោ, ទេវតាភាសិតោ, អត្ថូបសញ្ហិតោ, ធម្មូបសញ្ហិតោ.

វាចេយ្យាតិ បទេន វាចេតិ, បទេ បទេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អក្ខរាយ វាចេតិ, អក្ខរក្ខរាយ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៧. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី បទសោ ធម្មំ វាចេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ បទសោ ធម្មំ វាចេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី បទសោ ធម្មំ វាចេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤៨. អនាបត្តិ ឯកតោ ឧទ្ទិសាបេន្តោ, ឯកតោ សជ្ឈាយំ ករោន្តោ ¶ , យេភុយ្យេន បគុណំ គន្ថំ ភណន្តំ ឱបាតេតិ, ឱសារេន្តំ ឱបាតេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បទសោធម្មសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. សហសេយ្យសិក្ខាបទំ

៤៩. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា អាឡវិយំ វិហរតិ អគ្គាឡវេ ចេតិយេ. តេន ខោ បន សមយេន ឧបាសកា អារាមំ អាគច្ឆន្តិ ធម្មស្សវនាយ. ធម្មេ ភាសិតេ ថេរា ភិក្ខូ យថាវិហារំ គច្ឆន្តិ. នវកា ភិក្ខូ តត្ថេវ ឧបដ្ឋានសាលាយំ ឧបាសកេហិ សទ្ធិំ មុដ្ឋស្សតី, អសម្បជានា, នគ្គា, វិកូជមានា, កាកច្ឆមានា សេយ្យំ កប្បេន្តិ. ឧបាសកា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភទន្តា មុដ្ឋស្សតី អសម្បជានា នគ្គា វិកូជមានា កាកច្ឆមានា សេយ្យំ កប្បេស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ ឧបាសកានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ ¶ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ អនុបសម្បន្នេន ¶ សហសេយ្យំ កប្បេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ នវកេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អនុបសម្បន្នេន សហសេយ្យំ កប្បេន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា អនុបសម្បន្នេន សហសេយ្យំ កប្បេស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ អនុបសម្បន្នេន សហសេយ្យំ កប្បេយ្យ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៥០. អថ ¶ ខោ ភគវា អាឡវិយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន កោសម្ពី តេន ចារិកំ បក្កាមិ. អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន កោសម្ពី តទវសរិ. តត្រ សុទំ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ ពទរិការាមេ. ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ រាហុលំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ភគវតា, អាវុសោ រាហុល, សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ – ‘ន អនុបសម្បន្នេន សហសេយ្យា កប្បេតព្ពា’តិ. សេយ្យំ, អាវុសោ រាហុល, ជានាហី’’តិ. អថ ខោ អាយស្មា រាហុលោ សេយ្យំ អលភមានោ វច្ចកុដិយា សេយ្យំ កប្បេសិ. អថ ខោ ភគវា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ យេន វច្ចកុដិ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឧក្កាសិ. អាយស្មាបិ រាហុលោ ឧក្កាសិ. ‘‘កោ ឯត្ថា’’តិ? ‘‘អហំ, ភគវា, រាហុលោ’’តិ. ‘‘កិស្ស ត្វំ, រាហុល, ឥធ និសិន្នោសី’’តិ? អថ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ ¶ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អនុបសម្បន្នេន ទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យំ កប្បេតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៥១. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អនុបសម្បន្នេន ឧត្តរិទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យំ កប្បេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៥២. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អនុបសម្បន្នោ នាម ភិក្ខុំ ឋបេត្វា អវសេសោ អនុបសម្បន្នោ នាម.

ឧត្តរិទិរត្តតិរត្តន្តិ ¶ ¶ អតិរេកទិរត្តតិរត្តំ.

សហាតិ ¶ ឯកតោ.

សេយ្យា នាម សព្ពច្ឆន្នា, សព្ពបរិច្ឆន្នា, យេភុយ្យេនច្ឆន្នា, យេភុយ្យេន បរិច្ឆន្នា.

សេយ្យំ កប្បេយ្យាតិ ចតុត្ថេ ទិវសេ អត្ថង្គតេ សូរិយេ, អនុបសម្បន្នេ និបន្នេ, ភិក្ខុ និបជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ភិក្ខុ និបន្នេ, អនុបសម្បន្នោ និបជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧភោ វា និបជ្ជន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧដ្ឋហិត្វា បុនប្បុនំ និបជ្ជន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៥៣. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី ឧត្តរិទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ ឧត្តរិទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី ឧត្តរិទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបឌ្ឍច្ឆន្នេ ឧបឌ្ឍបរិច្ឆន្នេ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៥៤. អនាបត្តិ ¶ ទ្វេតិស្សោ រត្តិយោ វសតិ, ឩនកទ្វេតិស្សោ រត្តិយោ វសតិ, ទ្វេ រត្តិយោ វសិត្វា តតិយាយ រត្តិយា បុរារុណា និក្ខមិត្វា បុន វសតិ, សព្ពច្ឆន្នេ, សព្ពអបរិច្ឆន្នេ, សព្ពបរិច្ឆន្នេ សព្ពអច្ឆន្នេ [វសតិ, សព្ពអច្ឆន្នេ សព្ពអបរិច្ឆន្នេ, (សី.)], យេភុយ្យេន អច្ឆន្នេ, យេភុយ្យេន អបរិច្ឆន្នេ, អនុបសម្បន្នេ និបន្នេ ភិក្ខុ និសីទតិ, ភិក្ខុ និបន្នេ អនុបសម្បន្នោ ¶ និសីទតិ, ឧភោ វា និសីទន្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សហសេយ្យសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. ទុតិយសហសេយ្យសិក្ខាបទំ

៥៥. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា អនុរុទ្ធោ កោសលេសុ ¶ ជនបទេ [ឯត្ថ អម្ពដ្ឋសុត្តាទិដីកា ឱលោកេតព្ពា] សាវត្ថិំ គច្ឆន្តោ សាយំ អញ្ញតរំ គាមំ ឧបគច្ឆិ. តេន ខោ បន សមយេន តស្មិំ គាមេ អញ្ញតរិស្សា ឥត្ថិយា អាវសថាគារំ បញ្ញត្តំ ហោតិ. អថ ខោ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ យេន សា ឥត្ថី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ឥត្ថិំ ឯតទវោច – ‘‘សចេ តេ, ភគិនិ, អគរុ, វសេយ្យាម ឯករត្តំ អាវសថាគារេ’’តិ. ‘‘វសេយ្យាថ, ភន្តេ’’តិ. អញ្ញេបិ អទ្ធិកា យេន សា ឥត្ថី តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ឥត្ថិំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សចេ តេ, អយ្យេ, អគរុ វសេយ្យាម ឯករត្តំ អាវសថាគារេ’’តិ ¶ . ‘‘ឯសោ ខោ អយ្យោ សមណោ បឋមំ ឧបគតោ; សចេ សោ អនុជានាតិ, វសេយ្យាថា’’តិ. អថ ខោ តេ អទ្ធិកា យេនាយស្មា អនុរុទ្ធោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សចេ តេ, ភន្តេ, អគរុ, វសេយ្យាម ឯករត្តំ អាវសថាគារេ’’តិ. ‘‘វសេយ្យាថ, អាវុសោ’’តិ. អថ ខោ សា ឥត្ថី អាយស្មន្តេ អនុរុទ្ធេ សហ ទស្សនេន បដិពទ្ធចិត្តា អហោសិ. អថ ខោ សា ឥត្ថី យេនាយស្មា អនុរុទ្ធោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ ឯតទវោច – ‘‘អយ្យោ, ភន្តេ, ឥមេហិ មនុស្សេហិ អាកិណ្ណោ ន ផាសុ វិហរិស្សតិ. សាធាហំ, ភន្តេ, អយ្យស្ស ¶ មញ្ចកំ អព្ភន្តរំ បញ្ញបេយ្យ’’ន្តិ. អធិវាសេសិ ខោ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ តុណ្ហីភាវេន. អថ ខោ សា ឥត្ថី អាយស្មតោ អនុរុទ្ធស្ស មញ្ចកំ អព្ភន្តរំ បញ្ញបេត្វា អលង្កតប្បដិយត្តា គន្ធគន្ធិនី យេនាយស្មា អនុរុទ្ធោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ ឯតទវោច – ‘‘អយ្យោ, ភន្តេ, អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ, អហំ ចម្ហិ អភិរូបា ទស្សនីយា បាសាទិកា. សាធាហំ, ភន្តេ, អយ្យស្ស បជាបតិ ភវេយ្យ’’ន្តិ. ឯវំ វុត្តេ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ តុណ្ហី អហោសិ. ទុតិយម្បិ ខោ…បេ… តតិយម្បិ ខោ សា ឥត្ថី អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ ឯតទវោច – ‘‘អយ្យោ, ភន្តេ, អភិរូបោ ¶ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ, អហញ្ចម្ហិ អភិរូបា ទស្សនីយា បាសាទិកា. សាធុ, ភន្តេ, អយ្យោ មញ្ចេវ បដិច្ឆតុ [សម្បដិច្ឆតុ (ស្យា.)] សព្ពញ្ច សាបតេយ្យ’’ន្តិ. តតិយម្បិ ខោ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ តុណ្ហី អហោសិ. អថ ខោ សា ឥត្ថី សាដកំ និក្ខិបិត្វា អាយស្មតោ អនុរុទ្ធស្ស បុរតោ ចង្កមតិបិ តិដ្ឋតិបិ និសីទតិបិ សេយ្យម្បិ កប្បេតិ. អថ ខោ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ ឥន្ទ្រិយានិ ឱក្ខិបិត្វា តំ ឥត្ថិំ នេវ ឱលោកេសិ នបិ អាលបិ. អថ ខោ ¶ សា ឥត្ថី – ‘‘អច្ឆរិយំ វត ភោ, អព្ភុតំ វត ភោ! ពហូ មេ មនុស្សា សតេនបិ សហស្សេនបិ បហិណន្តិ. អយំ បន សមណោ – មយា សាមំ យាចិយមានោ – ន ឥច្ឆតិ មញ្ចេវ បដិច្ឆិតុំ សព្ពញ្ច សាបតេយ្យ’’ន្តិ សាដកំ និវាសេត្វា អាយស្មតោ អនុរុទ្ធស្ស បាទេសុ សិរសា ¶ និបតិត្វា អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ចយោ មំ, ភន្តេ, អច្ចគមា យថាពាលំ យថាមូឡ្ហំ យថាអកុសលំ យាហំ ឯវមកាសិំ. តស្សា មេ, ភន្តេ, អយ្យោ អច្ចយំ អច្ចយតោ បដិគ្គណ្ហាតុ អាយតិំ សំវរាយា’’តិ. ‘‘តគ្ឃ ត្វំ, ភគិនិ, អច្ចយោ អច្ចគមា យថាពាលំ យថាមូឡ្ហំ យថាអកុសលំ យា ត្វំ ឯវមកាសិ. យតោ ច ខោ ត្វំ, ភគិនិ, អច្ចយំ អច្ចយតោ ទិស្វា យថាធម្មំ ¶ បដិករោសិ, តំ តេ មយំ បដិគ្គណ្ហាម. វុទ្ធិ ហេសា, ភគិនិ, អរិយស្ស វិនយេ យោ អច្ចយំ អច្ចយតោ ទិស្វា យថាធម្មំ បដិករោតិ អាយតិញ្ច សំវរំ អាបជ្ជតី’’តិ.

អថ ខោ សា ឥត្ថី តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា, អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ តំ ឥត្ថិំ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ. អថ ខោ សា ឥត្ថី – អាយស្មតា អនុរុទ្ធេន ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា – អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ, អភិក្កន្តំ, ភន្តេ! សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ¶ ទក្ខន្តីតិ, ឯវមេវំ អយ្យេន អនុរុទ្ធេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ. ឯសាហំ, ភន្តេ, តំ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច. ឧបាសិកំ មំ អយ្យោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ.

អថ ខោ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ សាវត្ថិយំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា អនុរុទ្ធោ មាតុគាមេន សហសេយ្យំ កប្បេស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, អនុរុទ្ធ, មាតុគាមេន ¶ សហសេយ្យំ កប្បេសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ ¶ . វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, អនុរុទ្ធ, មាតុគាមេន សហសេយ្យំ កប្បេស្សសិ! នេតំ, អនុរុទ្ធ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៥៦. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ មាតុគាមេន សហសេយ្យំ កប្បេយ្យ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៥៧. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

មាតុគាមោ នាម មនុស្សិត្ថី, ន យក្ខី [យក្ខិនី (ក.)], ន បេតី, ន តិរច្ឆានគតា; អន្តមសោ តទហុជាតាបិ ទារិកា, បគេវ មហត្តរី.

សហាតិ ឯកតោ.

សេយ្យា នាម សព្ពច្ឆន្នា, សព្ពបរិច្ឆន្នា, យេភុយ្យេនច្ឆន្នា, យេភុយ្យេន បរិច្ឆន្នា.

សេយ្យំ ¶ កប្បេយ្យាតិ អត្ថង្គតេ សូរិយេ, មាតុគាមេ និបន្នេ ភិក្ខុ និបជ្ជតិ, អាបត្តិ ¶ បាចិត្តិយស្ស. ភិក្ខុ និបន្នេ មាតុគាមោ និបជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧភោ វា និបជ្ជន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧដ្ឋហិត្វា បុនប្បុនំ និបជ្ជន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៥៨. មាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី សហសេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ វេមតិកោ សហសេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី សហសេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបឌ្ឍច្ឆន្នេ ឧបឌ្ឍបរិច្ឆន្នេ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យក្ខិយា វា បេតិយា វា បណ្ឌកេន វា តិរច្ឆានគតិត្ថិយា វា សហសេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៥៩. អនាបត្តិ ¶ សព្ពច្ឆន្នេ សព្ពអបរិច្ឆន្នេ, សព្ពបរិច្ឆន្នេ សព្ពអច្ឆន្នេ [អនាបត្តិ សព្ពអច្ឆន្នេ សព្ពអបរិច្ឆន្នេ, (សី.)], យេភុយ្យេន អច្ឆន្នេ, យេភុយ្យេន អបរិច្ឆន្នេ, មាតុគាមេ និបន្នេ ភិក្ខុ និសីទតិ ¶ , ភិក្ខុ និបន្នេ មាតុគាមោ និសីទតិ, ឧភោ វា និសីទន្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ទុតិយសហសេយ្យសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. ធម្មទេសនាសិក្ខាបទំ

៦០. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧទាយី សាវត្ថិយំ កុលូបកោ ហោតិ, ពហុកានិ កុលានិ ឧបសង្កមតិ. អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន អញ្ញតរំ កុលំ តេនុបសង្កមិ. តេន ខោ បន សមយេន ឃរណី និវេសនទ្វារេ និសិន្នា ហោតិ, ឃរសុណ្ហា អាវសថទ្វារេ និសិន្នា ហោតិ. អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី យេន ឃរណី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឃរណិយា ឧបកណ្ណកេ ធម្មំ ទេសេសិ. អថ ខោ ឃរសុណ្ហាយ ឯតទហោសិ – ‘‘កិ នុ ខោ សោ សមណោ សស្សុយា ជារោ ឧទាហុ ឱភាសតី’’តិ?

អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី ឃរណិយា ឧបកណ្ណកេ ធម្មំ ទេសេត្វា យេន ឃរសុណ្ហា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឃរសុណ្ហាយ ឧបកណ្ណកេ ធម្មំ ទេសេសិ. អថ ខោ ឃរណិយា ឯតទហោសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ សោ សមណោ ឃរសុណ្ហាយ ជារោ ឧទាហុ ឱភាសតី’’តិ ¶ ? អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី ឃរសុណ្ហាយ ឧបកណ្ណកេ ធម្មំ ទេសេត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ ឃរណី ឃរសុណ្ហំ ឯតទវោច – ‘‘ហេ ជេ, កិំ តេ ឯសោ សមណោ អវោចា’’តិ? ‘‘ធម្មំ មេ, អយ្យេ, ទេសេសិ’’. ‘‘អយ្យាយ បន កិំ អវោចា’’តិ? ‘‘មយ្ហម្បិ ធម្មំ ទេសេសី’’តិ. តា ¶ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយ្យោ ឧទាយី មាតុគាមស្ស ឧបកណ្ណកេ ធម្មំ ទេសេស្សតិ! ននុ នាម វិស្សដ្ឋេន វិវដេន ធម្មោ ទេសេតព្ពោ’’តិ?

អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តាសំ ឥត្ថីនំ ឧជ្ឈាយន្តីនំ ខិយ្យន្តីនំ វិបាចេន្តីនំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧទាយី មាតុគាមស្ស ធម្មំ ទេសេស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ¶ អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧទាយិ, មាតុគាមស្ស ធម្មំ ទេសេសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ ¶ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, មាតុគាមស្ស ធម្មំ ទេសេស្សសិ. នេតំ មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ មាតុគាមស្ស ធម្មំ ទេសេយ្យ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៦១. តេន ខោ បន សមយេន ឧបាសិកា ភិក្ខូ បស្សិត្វា ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥង្ឃាយ្យា ធម្មំ ទេសេថា’’តិ. ‘‘ន, ភគិនី, កប្បតិ មាតុគាមស្ស ធម្មំ ទេសេតុ’’ន្តិ. ‘‘ឥង្ឃាយ្យា ឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេថ, សក្កា ឯត្តកេនបិ ធម្មោ អញ្ញាតុ’’ន្តិ. ‘‘ន, ភគិនី, កប្បតិ មាតុគាមស្ស ធម្មំ ទេសេតុ’’ន្តិ. កុក្កុច្ចាយន្តា ន ទេសេសុំ. ឧបាសិកា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយ្យា អម្ហេហិ យាចិយមានា ធម្មំ ន ទេសេស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តាសំ ឧបាសិកានំ ¶ ឧជ្ឈាយន្តីនំ ខិយ្យន្តីនំ វិបាចេន្តីនំ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, មាតុគាមស្ស ឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខូ មាតុគាមស្ស ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ¶ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៦២. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា អនុញ្ញាតំ មាតុគាមស្ស ឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេតុ’’ន្តិ តេ អវិញ្ញុំ បុរិសវិគ្គហំ ឧបនិសីទាបេត្វា មាតុគាមស្ស ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អវិញ្ញុំ បុរិសវិគ្គហំ ឧបនិសីទាបេត្វា មាតុគាមស្ស ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេស្សន្តី’’តិ!

អថ ¶ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អវិញ្ញុំ បុរិសវិគ្គហំ ឧបនិសីទាបេត្វា មាតុគាមស្ស ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ¶ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, អវិញ្ញុំ បុរិសវិគ្គហំ ឧបនិសីទាបេត្វា មាតុគាមស្ស ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ ¶ –

៦៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ មាតុគាមស្ស ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេយ្យ, អញ្ញត្រ វិញ្ញុនា បុរិសវិគ្គហេន, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៦៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

មាតុគាមោ នាម មនុស្សិត្ថី; ន យក្ខី ន បេតី ន តិរច្ឆានគតា; វិញ្ញូ, បដិពលា សុភាសិតទុព្ភាសិតំ ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាជានិតុំ.

ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហីតិ អតិរេកឆប្បញ្ចវាចាហិ.

ធម្មោ នាម ពុទ្ធភាសិតោ, សាវកភាសិតោ, ឥសិភាសិតោ, ទេវតាភាសិតោ, អត្ថូបសញ្ហិតោ, ធម្មូបសញ្ហិតោ.

ទេសេយ្យាតិ បទេន ទេសេតិ, បទេ បទេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អក្ខរាយ ទេសេតិ, អក្ខរក្ខរាយ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញត្រ វិញ្ញុនា បុរិសវិគ្គហេនាតិ ឋបេត្វា វិញ្ញុំ បុរិសវិគ្គហំ. វិញ្ញូ នាម បុរិសវិគ្គហោ, បដិពលោ ហោតិ សុភាសិតទុព្ភាសិតំ ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាជានិតុំ.

៦៥. មាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេតិ, អញ្ញត្រ វិញ្ញុនា បុរិសវិគ្គហេន, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ វេមតិកោ ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេតិ, អញ្ញត្រ វិញ្ញុនា បុរិសវិគ្គហេន, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេតិ, អញ្ញត្រ វិញ្ញុនា បុរិសវិគ្គហេន, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

យក្ខិយា ¶ ¶ វា បេតិយា វា បណ្ឌកស្ស វា ¶ តិរច្ឆានគតមនុស្សវិគ្គហិត្ថិយា វា ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចាហិ ¶ ធម្មំ ទេសេតិ, អញ្ញត្រ វិញ្ញុនា បុរិសវិគ្គហេន, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៦៦. អនាបត្តិ វិញ្ញុនា បុរិសវិគ្គហេន, ឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេតិ, ឩនកឆប្បញ្ចវាចាហិ ធម្មំ ទេសេតិ, ឧដ្ឋហិត្វា បុន និសីទិត្វា ទេសេតិ, មាតុគាមោ ឧដ្ឋហិត្វា បុន និសីទតិ តស្មិំ ទេសេតិ, អញ្ញស្ស មាតុគាមស្ស ទេសេតិ, បញ្ហំ បុច្ឆតិ, បញ្ហំ បុដ្ឋោ កថេតិ, អញ្ញស្សត្ថាយ ភណន្តំ មាតុគាមោ សុណាតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ធម្មទេសនាសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. ភូតារោចនសិក្ខាបទំ

៦៧. [បារា. ១៩៣] តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា សន្ទិដ្ឋា សម្ភត្តា ភិក្ខូ វគ្គុមុទាយ នទិយា តីរេ វស្សំ ឧបគច្ឆិំសុ. តេន ខោ បន សមយេន វជ្ជី ទុព្ភិក្ខា ហោតិ – ទ្វីហិតិកា សេតដ្ឋិកា សលាកាវុត្តា, ន សុករា ឧញ្ឆេន បគ្គហេន យាបេតុំ. អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘ឯតរហិ ខោ វជ្ជី ទុព្ភិក្ខា – ទ្វីហិតិកា សេតដ្ឋិកា សលាកាវុត្តា, ន សុករា ឧញ្ឆេន បគ្គហេន យាបេតុំ. កេន នុ ខោ មយំ ឧបាយេន សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ផាសុកំ វស្សំ វសេយ្យាម, ន ច បិណ្ឌកេន កិលមេយ្យាមា’’តិ? ឯកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘‘ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, គិហីនំ កម្មន្តំ អធិដ្ឋេម. ឯវំ តេ អម្ហាកំ ទាតុំ មញ្ញិស្សន្តិ. ឯវំ មយំ សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ផាសុកំ វស្សំ វសិស្សាម, ន ច បិណ្ឌកេន កិលមិស្សាមា’’តិ. ឯកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘‘អលំ, អាវុសោ, កិំ គិហីនំ កម្មន្តំ អធិដ្ឋិតេន? ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, គិហីនំ ទូតេយ្យំ ហរាម. ឯវំ តេ អម្ហាកំ ទាតុំ មញ្ញិស្សន្តិ. ឯវំ មយំ សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ផាសុកំ វស្សំ វសិស្សាម, ន ច បិណ្ឌកេន កិលមិស្សាមា’’តិ. ឯកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘‘អលំ, អាវុសោ; ¶ កិំ គិហីនំ កម្មន្តំ អធិដ្ឋិតេន! កិំ គិហីនំ ទូតេយ្យំ ហដេន! ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, គិហីនំ អញ្ញមញ្ញស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសិស្សាម ¶ – ‘អសុកោ ភិក្ខុ បឋមស្ស ឈានស្ស ¶ លាភី, អសុកោ ភិក្ខុ ទុតិយស្ស ឈានស្ស លាភី, អសុកោ ភិក្ខុ តតិយស្ស ឈានស្ស លាភី, អសុកោ ភិក្ខុ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស ¶ លាភី, អសុកោ ភិក្ខុ សោតាបន្នោ, អសុកោ ភិក្ខុ សកទាគាមី, អសុកោ ភិក្ខុ អនាគាមី, អសុកោ ភិក្ខុ អរហា, អសុកោ ភិក្ខុ តេវិជ្ជោ, អសុកោ ភិក្ខុ ឆឡភិញ្ញោតិ. ឯវំ តេ អម្ហាកំ ទាតុំ មញ្ញិស្សន្តិ. ឯវំ មយំ សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ផាសុកំ វស្សំ វសិស្សាម, ន ច បិណ្ឌកេន កិលមិស្សាមា’’តិ. ឯសោ យេវ ខោ, អាវុសោ, សេយ្យោ, យោ អម្ហាកំ គិហីនំ អញ្ញមញ្ញស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មស្ស វណ្ណោ ភាសិតោ’’តិ.

អថ ខោ តេ ភិក្ខូ គិហីនំ អញ្ញមញ្ញស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសិំសុ – ‘‘អសុកោ ភិក្ខុ បឋមស្ស ឈានស្ស លាភី…បេ… អសុកោ ភិក្ខុ ឆឡភិញ្ញោ’’តិ. អថ ខោ តេ មនុស្សា – ‘‘លាភា វត នោ, សុលទ្ធំ វត នោ, យេសំ នោ ឯវរូបា ភិក្ខូ វស្សំ ឧបគតា, ន វត នោ ឥតោ បុព្ពេ ឯវរូបា ភិក្ខូ វស្សំ ឧបគតា, យថយិមេ ភិក្ខូ សីលវន្តោ កល្យាណធម្មា’’តិ. តេ ន តាទិសានិ ភោជនានិ អត្តនា ភុញ្ជន្តិ, មាតាបិតូនំ ទេន្តិ បុត្តទារស្ស ទេន្តិ ទាសកម្មករបោរិសស្ស ទេន្តិ មិត្តាមច្ចានំ ទេន្តិ ញាតិសាលោហិតានំ ទេន្តិ យាទិសានិ ភិក្ខូនំ ទេន្តិ. ន តាទិសានិ ខាទនីយានិ សាយនីយានិ បានានិ អត្តនា ខាទន្តិ សាយន្តិ បិវន្តិ [អត្តនា បិវន្តិ (ស្យា. ក.)] មាតាបិតូនំ ទេន្តិ បុត្តទារស្ស ទេន្តិ ទាសកម្មករបោរិសស្ស ទេន្តិ មិត្តាមច្ចានំ ទេន្តិ ញាតិសាលោហិតានំ ទេន្តិ ¶ , យាទិសានិ ភិក្ខូនំ ទេន្តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ វណ្ណវា អហេសុំ បីណិន្ទ្រិយា បសន្នមុខវណ្ណា វិប្បសន្នឆវិវណ្ណា.

៦៨. អាចិណ្ណំ ខោ បនេតំ វស្សំវុដ្ឋានំ ភិក្ខូនំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ វស្សំវុដ្ឋា តេមាសច្ចយេន សេនាសនំ សំសាមេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន វេសាលី តេន បក្កមិំសុ. អនុបុព្ពេន យេន វេសាលី មហាវនំ កូដាគារសាលា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. តេន ខោ បន សមយេន ទិសាសុ វស្សំវុដ្ឋា ភិក្ខូ កិសា ហោន្តិ លូខា ទុព្ពណ្ណា ¶ ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា ធមនិសន្ថតគត្តា. វគ្គុមុទាតីរិយា បន ភិក្ខូ វណ្ណវា ហោន្តិ បីណិន្ទ្រិយា បសន្នមុខវណ្ណា វិប្បសន្នឆវិវណ្ណា. អាចិណ្ណំ ខោ បនេតំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ អាគន្តុកេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បដិសម្មោទិតុំ. អថ ខោ ភគវា វគ្គុមុទាតីរិយេ ភិក្ខូ ឯតទវោច ¶ – ‘‘កច្ចិ, ភិក្ខវេ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ, កច្ចិ សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ផាសុកំ វស្សំ វសិត្ថ, ន ច បិណ្ឌកេន កិលមិត្ថា’’តិ? ‘‘ខមនីយំ ភគវា, យាបនីយំ ភគវា. សមគ្គា ច មយំ, ភន្តេ, សម្មោទមានា អវិវទមានា ផាសុកំ វស្សំ វសិម្ហា, ន ច បិណ្ឌកេន កិលមិម្ហា’’តិ. ជានន្តាបិ តថាគតា បុច្ឆន្តិ, ជានន្តាបិ ន បុច្ឆន្តិ. កាលំ វិទិត្វា បុច្ឆន្តិ ¶ , កាលំ វិទិត្វា ន បុច្ឆន្តិ. អត្ថសញ្ហិតំ តថាគតា បុច្ឆន្តិ, នោ អនត្ថសញ្ហិតំ. អនត្ថសញ្ហិតេ សេតុឃាតោ តថាគតានំ. ទ្វីហាការេហិ ពុទ្ធា ¶ ភគវន្តោ ភិក្ខូ បដិបុច្ឆន្តិ – ធម្មំ វា ទេសេស្សាម, សាវកានំ វា សិក្ខាបទំ បញ្ញបេស្សាមាតិ.

អថ ខោ ភគវា វគ្គុមុទាតីរិយេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘យថា កថំ បន តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, សមគ្គា សម្មោទមានា អវិវទមានា ផាសុកំ វស្សំ វសិត្ថ, ន ច បិណ្ឌកេន កិលមិត្ថា’’តិ? អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. ‘‘កច្ចិ បន វោ, ភិក្ខវេ, ភូត’’ន្តិ? ‘‘ភូតំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឧទរស្ស ការណា គិហីនំ អញ្ញមញ្ញស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសិស្សថ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៦៩. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អនុបសម្បន្នស្ស ឧត្តរិមនុស្សធម្មំ អារោចេយ្យ ភូតស្មិំ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៧០. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អនុបសម្បន្នោ នាម ភិក្ខុញ្ច ភិក្ខុនិញ្ច ឋបេត្វា, អវសេសោ អនុបសម្បន្នោ នាម.

[បារា. ១៩៨] ឧត្តរិមនុស្សធម្មោ នាម ឈានំ, វិមោក្ខោ, សមាធិ, សមាបត្តិ, ញាណទស្សនំ, មគ្គភាវនា, ផលសច្ឆិកិរិយា, កិលេសប្បហានំ, វិនីវរណតា ចិត្តស្ស, សុញ្ញាគារេ អភិរតិ.

[បារា. ១៩៩] ឈានន្តិ ¶ បឋមំ ឈានំ, ទុតិយំ ឈានំ, តតិយំ ឈានំ, ចតុត្ថំ ឈានំ.

[បារា. ១៩៩] វិមោក្ខោតិ សុញ្ញតោ វិមោក្ខោ, អនិមិត្តោ វិមោក្ខោ, អប្បណិហិតោ វិមោក្ខោ.

[បារា. ១៩៩] សមាធីតិ សុញ្ញតោ សមាធិ, អនិមិត្តោ សមាធិ, អប្បណិហិតោ ¶ សមាធិ.

[បារា. ១៩៩] សមាបត្តីតិ សុញ្ញតា សមាបត្តិ, អនិមិត្តា សមាបត្តិ, អប្បណិហិតា សមាបត្តិ.

[បារា. ១៩៩] ញាណទស្សនន្តិ ¶ ¶ តិស្សោ វិជ្ជា.

[បារា. ១៩៩] មគ្គភាវនាតិ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា, ចត្តារោ សម្មប្បធានា, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ, បញ្ច ពលានិ, សត្ត ពោជ្ឈង្គា, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ.

[បារា. ១៩៩] ផលសច្ឆិកិរិយាតិ សោតាបត្តិផលស្ស សច្ឆិកិរិយា, សកទាគាមិផលស្ស សច្ឆិកិរិយា, អនាគាមិផលស្ស សច្ឆិកិរិយា, អរហត្តស្ស [អរហត្តផលស្ស (ស្យា.)] សច្ឆិកិរិយា.

[បារា. ១៩៩] កិលេសប្បហានន្តិ រាគស្ស បហានំ, ទោសស្ស បហានំ, មោហស្ស បហានំ.

[បារា. ១៩៩] វិនីវរណតា ចិត្តស្សាតិ រាគា ចិត្តំ វិនីវរណតា, ទោសា ចិត្តំ វិនីវរណតា, មោហា ចិត្តំ វិនីវរណតា.

[បារា. ១៩៩] សុញ្ញាគារេ អភិរតីតិ បឋមេន ឈានេន សុញ្ញាគារេ អភិរតិ, ទុតិយេន ឈានេន សុញ្ញាគារេ អភិរតិ, តតិយេន ឈានេន សុញ្ញាគារេ អភិរតិ, ចតុត្ថេន ឈានេន សុញ្ញាគារេ អភិរតិ.

៧១. អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជាមី’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបន្នោ’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមស្ស ឈានស្ស លាភិម្ហី’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមស្ស ឈានស្ស វសិម្ហី’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមំ ¶ ឈានំ សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘ទុតិយំ ឈានំ… តតិយំ ឈានំ… ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; ចតុត្ថំ ឈានំ សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘សុញ្ញតំ វិមោក្ខំ… អនិមិត្តំ វិមោក្ខំ… អប្បណិហិតំ វិមោក្ខំ… សុញ្ញតំ សមាធិំ… អនិមិត្តំ សមាធិំ… អប្បណិហិតំ សមាធិំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; អប្បណិហិតស្ស សមាធិស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; អប្បណិហិតោ សមាធិ សច្ឆិកតោ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘សុញ្ញតំ សមាបត្តិំ… អនិមិត្តំ សមាបត្តិំ… អប្បណិហិតំ សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; អប្បណិហិតាយ សមាបត្តិយា លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; អប្បណិហិតា សមាបត្តិ សច្ឆិកតា មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘តិស្សោ វិជ្ជា សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; តិស្សន្នំ វិជ្ជានំ លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; តិស្សោ វិជ្ជា សច្ឆិកតា មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘ចត្តារោ ¶ សតិបដ្ឋានេ… ចត្តារោ សម្មប្បធានេ… ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទេ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; ចតុន្នំ ឥទ្ធិបាទានំ លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ¶ សច្ឆិកតា មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បញ្ចិន្ទ្រិយានិ… បញ្ច ពលានិ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ ¶ , សមាបន្នោ; បញ្ចន្នំ ពលានំ លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បញ្ច ពលានិ សច្ឆិកតានិ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘សត្ត ពោជ្ឈង្គេ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; សត្តន្នំ ពោជ្ឈង្គានំ លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; សត្ត ពោជ្ឈង្គា សច្ឆិកតា មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; អរិយស្ស អដ្ឋង្គិកស្ស មគ្គស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សច្ឆិកតោ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘សោតាបត្តិផលំ… សកទាគាមិផលំ… អនាគាមិផលំ… អរហត្តំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; អរហត្តស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; អរហត្តំ [អរហត្តផលំ (ស្យា.)] សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘រាគោ មេ ចត្តោ… ទោសោ មេ ចត្តោ… មោហោ មេ ចត្តោ, វន្តោ, មុត្តោ, បហីនោ, បដិនិស្សដ្ឋោ, ឧក្ខេដិតោ ¶ , សមុក្ខេដិតោ’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘រាគា មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ… ទោសា មេ ចិត្ត វិនីវរណំ… មោហា មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘សុញ្ញាគារេ បឋមំ ឈានំ… ទុតិយំ ឈានំ… តតិយំ ឈានំ… ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថំ ឈានំ សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៧២. អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ ទុតិយញ្ច ឈានំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ ទុតិយញ្ច ឈានំ សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ តតិយញ្ច ឈានំ… បឋមញ្ច ឈានំ ចតុត្ថញ្ច ឈានំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស ចតុត្ថស្ស ច ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ ចតុត្ថញ្ច ឈានំ សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ សុញ្ញតញ្ច វិមោក្ខំ… អនិមិត្តញ្ច វិមោក្ខំ… អប្បណិហិតញ្ច វិមោក្ខំ… សុញ្ញតញ្ច ¶ សមាធិំ… អនិមិត្តញ្ច សមាធិំ… អប្បណិហិតញ្ច សមាធិំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស អប្បណិហិតស្ស ច សមាធិស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ អប្បណិហិតោ ច សមាធិ សច្ឆិកតោ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ សុញ្ញតញ្ច សមាបត្តិំ… អនិមិត្តញ្ច សមាបត្តិំ… អប្បណិហិតញ្ច សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស អប្បណិហិតាយ ច សមាបត្តិយា លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ អប្បណិហិតា ច សមាបត្តិ សច្ឆិកតា មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ តិស្សោ ច វិជ្ជា សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស តិស្សន្នញ្ច វិជ្ជានំ លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ តិស្សោ ច វិជ្ជា សច្ឆិកតា មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ¶ ឈានំ ចត្តារោ ច សតិបដ្ឋានេ…បេ… ចត្តារោ ច សម្មប្បធានេ… ចត្តារោ ច ឥទ្ធិបាទេ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស ចតុន្នញ្ច ឥទ្ធិបាទានំ លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ ចត្តារោ ច ឥទ្ធិបាទា សច្ឆិកតា មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ, បញ្ច ច ឥន្ទ្រិយានិ… បញ្ច ច ពលានិ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស បញ្ចន្នញ្ច ពលានំ លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ បញ្ច ច ពលានិ សច្ឆិកតានិ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ សត្ត ច ពោជ្ឈង្គេ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស សត្តន្នញ្ច ពោជ្ឈង្គានំ លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ សត្ត ច ពោជ្ឈង្គា សច្ឆិកតា មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ អរិយញ្ច អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស អរិយស្ស ច អដ្ឋង្គិកស្ស ¶ មគ្គស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ អរិយោ ច អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សច្ឆិកតោ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ សោតាបត្តិផលញ្ច… សកទាគាមិផលញ្ច… អនាគាមិផលញ្ច… អរហត្តញ្ច [អរហត្តផលញ្ច (ស្យា.)] សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; បឋមស្ស ច ឈានស្ស អរហត្តស្ស [អរហត្តផលស្ស (ស្យា.)] ច លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; បឋមញ្ច ឈានំ អរហត្តញ្ច សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ… រាគោ ច មេ ចត្តោ… ទោសោ ច មេ ចត្តោ… មោហោ ច មេ ចត្តោ, វន្តោ, មុត្តោ, បហីនោ, បដិនិស្សដ្ឋោ, ឧក្ខេដិតោ, សមុក្ខេដិតោ’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ… រាគា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ… ទោសា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ… មោហា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៧៣. អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘ទុតិយញ្ច ឈានំ តតិយញ្ច ឈានំ… ទុតិយញ្ច ឈានំ ចតុត្ថញ្ច ឈានំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស ចតុត្ថស្ស ច ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; ទុតិយញ្ច ឈានំ ចតុត្ថញ្ច ឈានំ សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘ទុតិយញ្ច ឈានំ សុញ្ញតញ្ច វិមោក្ខំ…បេ… មោហា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘ទុតិយញ្ច ឈានំ បឋមញ្ច ឈានំ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស បឋមស្ស ច ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; ទុតិយញ្ច ឈានំ បឋមញ្ច ឈានំ សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

មូលំ សំខិត្តំ.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘មោហា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ, បឋមញ្ច ឈានំ ¶ សមាបជ្ជិំ, សមាបជ្ជាមិ, សមាបន្នោ; មោហា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ, បឋមស្ស ¶ ច ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ; មោហា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ, បឋមញ្ច ឈានំ សច្ឆិកតំ មយា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘មោហា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ, ទោសា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស…បេ….

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ ទុតិយញ្ច ឈានំ តតិយញ្ច ឈានំ ចតុត្ថញ្ច ឈានំ សុញ្ញតញ្ច វិមោក្ខំ អនិមិត្តញ្ច វិមោក្ខំ អប្បណិហិតញ្ច វិមោក្ខំ សុញ្ញតញ្ច សមាធិំ អនិមិត្តញ្ច សមាធិំ អប្បណិហិតញ្ច សមាធិំ សុញ្ញតញ្ច សមាបត្តិំ អនិមិត្តញ្ច សមាបត្តិំ អប្បណិហិតញ្ច សមាបត្តិំ តិស្សោ ច វិជ្ជា ចត្តារោ ច សតិបដ្ឋានេ ចត្តារោ ច សម្មប្បធានេ ចត្តារោ ច ឥទ្ធិបាទេ បញ្ច ច ឥន្ទ្រិយានិ បញ្ច ច ពលានិ សត្ត ច ពោជ្ឈង្គេ អរិយញ្ច អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ សោតាបត្តិផលញ្ច ¶ សកទាគាមិផលញ្ច អនាគាមិផលញ្ច អរហត្តញ្ច [អរហត្តផលញ្ច (ស្យា.)] សមាបជ្ជិំ…បេ… រាគោ ច មេ ចត្តោ, ទោសោ ច មេ ចត្តោ, មោហោ ច មេ ចត្តោ, វន្តោ, មុត្តោ, បហីនោ, បដិនិស្សដ្ឋោ, ឧក្ខេដិតោ សមុក្ខេដិតោ, រាគា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ, ទោសា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ, មោហា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៧៤. អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ ¶ វត្តុកាមោ ‘‘ទុតិយំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ ភណន្តស្ស បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស, ន បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ វត្តុកាមោ ‘‘តតិយំ ឈានំ…បេ… ចតុត្ថំ ឈានំ, សុញ្ញតំ វិមោក្ខំ, អនិមិត្តំ វិមោក្ខំ, អប្បណិហិតំ វិមោក្ខំ, សុញ្ញតំ សមាធិំ, អនិមិត្តំ សមាធិំ, អប្បណិហិតំ សមាធិំ, សុញ្ញតំ សមាបត្តិំ, អនិមិត្តំ សមាបត្តិំ, អប្បណិហិតំ សមាបត្តិំ, តិស្សោ វិជ្ជា, ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ, ចត្តារោ សម្មប្បធានេ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទេ, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ, បញ្ច ពលានិ, សត្ត ពោជ្ឈង្គេ, អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ, សោតាបត្តិផលំ, សកទាគាមិផលំ, អនាគាមិផលំ, អរហត្តំ [អរហត្តផលំ (ស្យា.)] សមាបជ្ជិំ…បេ… រាគោ មេ ចត្តោ, ទោសោ មេ ចត្តោ, មោហោ មេ ចត្តោ, វន្តោ, មុត្តោ, បហីនោ; បដិនិស្សដ្ឋោ, ឧក្ខេដិតោ, សមុក្ខេដិតោ; រាគា មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ, ទោសា មេ ចិត្តំ វិនីវរណំ, មោហា មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស, ន បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘ទុតិយំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ វត្តុកាមោ…បេ… ‘‘មោហា មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស, ន បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស…បេ….

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘ទុតិយំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ វត្តុកាមោ – ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ ភណន្តស្ស ¶ បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស, ន បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស…បេ….

មូលំ សំខិត្តំ.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘មោហា មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ វត្តុកាមោ – ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ ភណន្តស្ស បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស, ន បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស…បេ….

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘មោហា មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ វត្តុកាមោ – ‘‘ទោសា មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស, ន បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស…បេ….

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘បឋមញ្ច ឈានំ ទុតិយញ្ច ឈានំ តតិយញ្ច ឈានំ ចតុត្ថញ្ច ឈានំ ¶ …បេ… ទោសា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ វត្តុកាមោ – ‘‘មោហា មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស, ន បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘ទុតិយញ្ច ឈានំ តតិយញ្ច ឈានំ ចតុត្ថញ្ច ឈានំ…បេ… មោហា ច មេ ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ វត្តុកាមោ – ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជិ’’ន្តិ ភណន្តស្ស បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស, ន បដិវិជានន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស…បេ….

៧៥. អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យោ តេ វិហារេ វសិ សោ ភិក្ខុ បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជិ, សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ; សោ ភិក្ខុ ¶ បឋមស្ស ឈានស្ស លាភី, វសី; តេន ភិក្ខុនា បឋមំ ឈានំ សច្ឆិកត’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យោ តេ វិហារេ វសិ សោ ភិក្ខុ ទុតិយំ ឈានំ…បេ… តតិយំ ឈានំ ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបជ្ជិ, សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ; សោ ភិក្ខុ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស លាភី, វសី; តេន ភិក្ខុនា ចតុត្ថំ ឈានំ សច្ឆិកត’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យោ តេ វិហារេ វសិ សោ ភិក្ខុ សុញ្ញតំ វិមោក្ខំ…បេ… អនិមិត្តំ វិមោក្ខំ អប្បណិហិតំ វិមោក្ខំ សុញ្ញតំ សមាធិំ អនិមិត្តំ សមាធិំ អប្បណិហិតំ សមាធិំ សមាបជ្ជិ, សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ; សោ ភិក្ខុ អប្បណិហិតស្ស សមាធិស្ស លាភី, វសី; តេន ភិក្ខុនា អប្បណិហិតោ សមាធិ សច្ឆិកតោ’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យោ តេ វិហារេ វសិ សោ ភិក្ខុ សុញ្ញតំ សមាបត្តិំ…បេ… អនិមិត្តំ សមាបត្តិំ អប្បណិហិតំ សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិ, សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ; អប្បណិហិតាយ សមាបត្តិយា លាភី, វសី; តេន ភិក្ខុនា អប្បណិហិតា សមាបត្តិ សច្ឆិកតា’’តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យោ តេ វិហារេ វសិ សោ ភិក្ខុ តិស្សោ វិជ្ជា ¶ …បេ… ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ, ចត្តារោ សម្មប្បធានេ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទេ, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ, បញ្ច ពលានិ, សត្ត ពោឈង្គេ, អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ, សោតាបត្តិផលំ, សកទាគាមិផលំ, អនាគាមិផលំ, អរហត្តំ [អរហត្តផលំ (ស្យា.)] សមាបជ្ជិ…បេ… សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ…បេ… តស្ស ភិក្ខុនោ រាគោ ចត្តោ, ទោសោ ចត្តោ, មោហោ ¶ ចត្តោ, វន្តោ, មុត្តោ, បហីនោ, បដិនិស្សដ្ឋោ, ឧក្ខេដិតោ, សមុក្ខេដិតោ; តស្ស ភិក្ខុនោ រាគា ចិត្តំ វិនីវរណំ, ទោសា ចិត្តំ វិនីវរណំ, មោហា ចិត្តំ វិនីវរណ’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យោ តេ វិហារេ វសិ សោ ភិក្ខុ សុញ្ញាគារេ បឋមំ ឈានំ…បេ… ទុតិយំ ឈានំ តតិយំ ឈានំ ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបជ្ជិ, សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ; សោ ភិក្ខុ សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស លាភី, វសី; តេន ភិក្ខុនា សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថំ ឈានំ សច្ឆិកត’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យោ តេ ចីវរំ បរិភុញ្ជិ, យោ តេ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិ, យោ តេ សេនាសនំ បរិភុញ្ជិ, យោ តេ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ បរិភុញ្ជិ សោ ភិក្ខុ សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបជ្ជិ, សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ; សោ ភិក្ខុ សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស លាភី, វសី; តេន ភិក្ខុនា សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថំ ឈានំ សច្ឆិកត’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៧៦. អារោចេយ្យាតិ ¶ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យេន តេ វិហារោ បរិភុត្តោ…បេ… យេន តេ ចីវរំ បរិភុត្តំ, យេន តេ បិណ្ឌបាតោ បរិភុត្តោ, យេន តេ សេនាសនំ បរិភុត្តំ, យេន តេ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារោ បរិភុត្តោ សោ ភិក្ខុ សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបជ្ជិ, សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ; សោ ភិក្ខុ សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស លាភី, វសី; តេន ភិក្ខុនា សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថំ ឈានំ សច្ឆិកត’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អារោចេយ្យាតិ អនុបសម្បន្នស្ស – ‘‘យំ ត្វំ អាគម្ម វិហារំ អទាសិ…បេ… ចីវរំ អទាសិ, បិណ្ឌបាតំ អទាសិ, សេនាសនំ អទាសិ, គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ ¶ អទាសិ សោ ភិក្ខុ សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថំ ឈានំ សមាបជ្ជិ, សមាបជ្ជតិ, សមាបន្នោ; សោ ភិក្ខុ សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស លាភី, វសី; តេន ភិក្ខុនា សុញ្ញាគារេ ចតុត្ថំ ឈានំ សច្ឆិកត’’ន្តិ ភណន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៧៧. អនាបត្តិ ¶ ឧបសម្បន្នស្ស, ភូតំ អារោចេតិ, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ភូតារោចនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. ទុដ្ឋុល្លារោចនសិក្ខាបទំ

៧៨. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ ឆព្ពគ្គិយេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ភណ្ឌនកតោ ហោតិ. សោ សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា សង្ឃំ តស្សា អាបត្តិយា បរិវាសំ យាចិ. តស្ស សង្ឃោ តស្សា អាបត្តិយា បរិវាសំ អទាសិ. តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយំ អញ្ញតរស្ស បូគស្ស សង្ឃភត្តំ ហោតិ. សោ បរិវសន្តោ ភត្តគ្គេ អាសនបរិយន្តេ និសីទិ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ តេ ឧបាសកេ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឯសោ, អាវុសោ, អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តុម្ហាកំ សម្ភាវិតោ កុលូបកោ; យេនេវ ហត្ថេន សទ្ធាទេយ្យំ ភុញ្ជតិ តេនេវ ហត្ថេន ឧបក្កមិត្វា អសុចិំ មោចេសិ. សោ សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ អាបត្តិំ ¶ អាបជ្ជិត្វា សង្ឃំ តស្សា អាបត្តិយា បរិវាសំ យាចិ. តស្ស សង្ឃោ តស្សា អាបត្តិយា បរិវាសំ អទាសិ ¶ . សោ បរិវសន្តោ អាសនបរិយន្តេ និសិន្នោ’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុស្ស ទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ អនុបសម្បន្នស្ស អារោចេស្សន្តី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុស្ស ទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ អនុបសម្បន្នស្ស អារោចេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ ¶ , ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុស្ស ទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ អនុបសម្បន្នស្ស អារោចេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៧៩. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស ទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ អនុបសម្បន្នស្ស អារោចេយ្យ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា [ភិក្ខុសម្មតិយា (ស្យា.)], បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៨០. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុស្សាតិ អញ្ញស្ស ភិក្ខុស្ស.

ទុដ្ឋុល្លា ¶ នាម អាបត្តិ – ចត្តារិ ច បារាជិកានិ, តេរស ច សង្ឃាទិសេសា.

អនុបសម្បន្នោ នាម ភិក្ខុញ្ច ភិក្ខុនិញ្ច ឋបេត្វា អវសេសោ អនុបសម្បន្នោ នាម.

អារោចេយ្យាតិ អារោចេយ្យ ឥត្ថិយា វា បុរិសស្ស វា គហដ្ឋស្ស វា បព្ពជិតស្ស វា.

អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយាតិ ឋបេត្វា ភិក្ខុសម្មុតិំ.

អត្ថិ ភិក្ខុសម្មុតិ អាបត្តិបរិយន្តា, ន កុលបរិយន្តា. អត្ថិ ភិក្ខុសម្មុតិ កុលបរិយន្តា, ន អាបត្តិបរិយន្តា, អត្ថិ ភិក្ខុសម្មុតិ អាបត្តិបរិយន្តា ច កុលបរិយន្តា ច, អត្ថិ ភិក្ខុសម្មុតិ នេវ អាបត្តិបរិយន្តា ន កុលបរិយន្តា.

អាបត្តិបរិយន្តា នាម អាបត្តិយោ បរិគ្គហិតាយោ ហោន្តិ – ‘‘ឯត្តកាហិ អាបត្តីហិ អារោចេតព្ពោ’’តិ.

កុលបរិយន្តា ¶ នាម កុលានិ បរិគ្គហិតានិ ហោន្តិ – ‘‘ឯត្តកេសុ កុលេសុ អារោចេតព្ពោ’’តិ. អាបត្តិបរិយន្តា ច កុលបរិយន្តា ច នាម អាបត្តិយោ ¶ ច បរិគ្គហិតាយោ ហោន្តិ, កុលានិ ច បរិគ្គហិតានិ ហោន្តិ – ‘‘ឯត្តកាហិ អាបត្តីហិ ឯត្តកេសុ កុលេសុ អារោចេតព្ពោ’’តិ. នេវ អាបត្តិបរិយន្តា ន កុលបរិយន្តា នាម អាបត្តិយោ ច អបរិគ្គហិតាយោ ហោន្តិ, កុលានិ ច អបរិគ្គហិតានិ ហោន្តិ – ‘‘ឯត្តកាហិ អាបត្តីហិ ឯត្តកេសុ កុលេសុ អារោចេតព្ពោ’’តិ.

៨១. អាបត្តិបរិយន្តេ យា អាបត្តិយោ បរិគ្គហិតាយោ ហោន្តិ, តា អាបត្តិយោ ឋបេត្វា អញ្ញាហិ អាបត្តីហិ អារោចេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

កុលបរិយន្តេ យានិ កុលានិ បរិគ្គហិតានិ ហោន្តិ, ¶ តានិ កុលានិ ឋបេត្វា អញ្ញេសុ កុលេសុ អារោចេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អាបត្តិបរិយន្តេ ច កុលបរិយន្តេ ច យា អាបត្តិយោ បរិគ្គហិតាយោ ហោន្តិ, តា អាបត្តិយោ ¶ ឋបេត្វា យានិ កុលានិ បរិគ្គហិតានិ ហោន្តិ, តានិ កុលានិ ឋបេត្វា អញ្ញាហិ អាបត្តីហិ អញ្ញេសុ កុលេសុ អារោចេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

នេវ អាបត្តិបរិយន្តេ ន កុលបរិយន្តេ, អនាបត្តិ.

៨២. ទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា ទុដ្ឋុល្លាបត្តិសញ្ញី អនុបសម្បន្នស្ស អារោចេតិ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា វេមតិកោ អនុបសម្បន្នស្ស អារោចេតិ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា អទុដ្ឋុល្លាបត្តិសញ្ញី អនុបសម្បន្នស្ស អារោចេតិ, អញ្ញត្រ ភិក្ខុសម្មុតិយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អទុដ្ឋុល្លំ ¶ អាបត្តិំ អារោចេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អនុបសម្បន្នស្ស ទុដ្ឋុល្លំ វា អទុដ្ឋុល្លំ វា អជ្ឈាចារំ អារោចេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អទុដ្ឋុល្លាយ ¶ អាបត្តិយា ទុដ្ឋុល្លាបត្តិសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា អទុដ្ឋុល្លាបត្តិសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៨៣. អនាបត្តិ វត្ថុំ អារោចេតិ នោ អាបត្តិំ, អាបត្តិំ អារោចេតិ នោ វត្ថុំ, ភិក្ខុសម្មុតិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ទុដ្ឋុល្លារោចនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. បថវីខណនសិក្ខាបទំ

៨៤. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា អាឡវិយំ វិហរតិ អគ្គាឡវេ ចេតិយេ. តេន ខោ បន សមយេន អាឡវកា [អាឡវិកា (ស្យា.)] ភិក្ខូ នវកម្មំ ករោន្តា បថវិំ ខណន្តិបិ ខណាបេន្តិបិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា បថវិំ ខណិស្សន្តិបិ ខណាបេស្សន្តិបិ! ឯកិន្ទ្រិយំ សមណា សក្យបុត្តិយា ជីវំ វិហេឋេន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាឡវកា ភិក្ខូ បថវិំ ខណិស្សន្តិបិ ខណាបេស្សន្តិបី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, បថវិំ ខណថបិ ខណាបេថបី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, បថវិំ ខណិស្សថបិ ខណាបេស្សថបិ! ជីវសញ្ញិនោ ហិ, មោឃបុរិសា, ¶ មនុស្សា បថវិយា. នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៨៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ បថវិំ ខណេយ្យ វា ខណាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៨៦. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

បថវី នាម ទ្វេ បថវិយោ ¶ – ជាតា ច បថវី អជាតា ច បថវី.

ជាតា ¶ នាម បថវី – សុទ្ធបំសុ សុទ្ធមត្តិកា អប្បបាសាណា អប្បសក្ខរា អប្បកឋលា អប្បមរុម្ពា អប្បវាលិកា, យេភុយ្យេនបំសុកា, យេភុយ្យេនមត្តិកា. អទឌ្ឍាបិ វុច្ចតិ ជាតា បថវី. យោបិ បំសុបុញ្ជោ វា មត្តិកាបុញ្ជោ វា អតិរេកចាតុមាសំ ឱវដ្ឋោ, អយម្បិ វុច្ចតិ ជាតា បថវី.

អជាតា នាម បថវី – សុទ្ធបាសាណា សុទ្ធសក្ខរា សុទ្ធកឋលា សុទ្ធមរុម្ពា សុទ្ធវាលិកា អប្បបំសុកា អប្បមត្តិកា, យេភុយ្យេនបាសាណា, យេភុយ្យេនសក្ខរា, យេភុយ្យេនកឋលា, យេភុយ្យេនមរុម្ពា, យេភុយ្យេនវាលិកា. ទឌ្ឍាបិ វុច្ចតិ អជាតា បថវី. យោបិ បំសុបុញ្ជោ វា មត្តិកាបុញ្ជោ វា ឱមកចាតុមាសំ ឱវដ្ឋោ, អយម្បិ វុច្ចតិ អជាតា បថវី.

ខណេយ្យាតិ ¶ សយំ ខណតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ខណាបេយ្យាតិ អញ្ញំ អាណាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សកិំ អាណត្តោ ពហុកម្បិ ខណតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៨៧. បថវិយា បថវិសញ្ញី ខណតិ វា ខណាបេតិ វា, ភិន្ទតិ វា ភេទាបេតិ វា, ទហតិ វា ទហាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

បថវិយា វេមតិកោ ខណតិ វា ខណាបេតិ វា, ភិន្ទតិ វា ភេទាបេតិ វា, ទហតិ វា ទហាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

បថវិយា អបថវិសញ្ញី ខណតិ វា ខណាបេតិ វា, ភិន្ទតិ វា ភេទាបេតិ វា, ទហតិ ¶ វា ទហាបេតិ វា, អនាបត្តិ.

អបថវិយា បថវិសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អបថវិយា វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អបថវិយា អបថវិសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៨៨. អនាបត្តិ – ‘‘ឥមំ ជាន, ឥមំ ទេហិ, ឥមំ អាហរ, ឥមិនា អត្ថោ, ឥមំ កប្បិយំ ករោហី’’តិ ភណតិ, អសញ្ចិច្ច, អសតិយា, អជានន្តស្ស, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បថវីខណនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

មុសាវាទវគ្គោ បឋមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

មុសា ¶ ឱមសបេសុញ្ញំ, បទសេយ្យាយ វេ ទុវេ;

អញ្ញត្រ វិញ្ញុនា ភូតា, ទុដ្ឋុល្លាបត្តិ ខណនាតិ.

២. ភូតគាមវគ្គោ

១. ភូតគាមសិក្ខាបទំ

៨៩. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា អាឡវិយំ វិហរតិ អគ្គាឡវេ ចេតិយេ. តេន ខោ បន សមយេន អាឡវកា ភិក្ខូ នវកម្មំ ករោន្តា រុក្ខំ ឆិន្ទន្តិបិ ឆេទាបេន្តិបិ. អញ្ញតរោបិ អាឡវកោ ភិក្ខុ រុក្ខំ ឆិន្ទតិ. តស្មិំ រុក្ខេ អធិវត្ថា ទេវតា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘មា, ភន្តេ, អត្តនោ ភវនំ កត្តុកាមោ មយ្ហំ ភវនំ ឆិន្ទី’’តិ. សោ ភិក្ខុ អនាទិយន្តោ ឆិន្ទិ យេវ, តស្សា ច ទេវតាយ ទារកស្ស ពាហុំ អាកោដេសិ. អថ ខោ តស្សា ទេវតាយ ឯតទហោសិ – ‘‘យំន្នូនាហំ ឥមំ ភិក្ខុំ ឥធេវ ជីវិតា វោរោបេយ្យ’’ន្តិ. អថ ខោ តស្សា ទេវតាយ ឯតទហោសិ – ‘‘ន ខោ មេតំ បតិរូបំ យាហំ ឥមំ ភិក្ខុំ ឥធេវ ជីវិតា វោរោបេយ្យំ. យន្នូនាហំ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេយ្យ’’ន្តិ. អថ ខោ សា ទេវតា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. ‘‘សាធុ សាធុ ទេវតេ! សាធុ ខោ ត្វំ, ទេវតេ, តំ ភិក្ខុំ ជីវិតា ន វោរោបេសិ. សចជ្ជ ត្វំ, ទេវតេ, តំ ភិក្ខុំ ជីវិតា វោរោបេយ្យាសិ, ពហុញ្ច ត្វំ, ទេវតេ, អបុញ្ញំ បសវេយ្យាសិ. គច្ឆ ត្វំ, ទេវតេ, អមុកស្មិំ ឱកាសេ រុក្ខោ វិវិត្តោ តស្មិំ ឧបគច្ឆា’’តិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា រុក្ខំ ឆិន្ទិស្សន្តិបិ ឆេទាបេស្សន្តិបិ ឯកិន្ទ្រិយំ ¶ សមណា សក្យបុត្តិយា ជីវំ វិហេឋេស្សន្តី’’តិ!

អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាឡវកា ភិក្ខូ រុក្ខំ ឆិន្ទិស្សន្តិបិ ឆេទាបេស្សន្តិបី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, រុក្ខំ ឆិន្ទថាបិ ឆេទាបេថាបី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, រុក្ខំ ឆិន្ទិស្សថាបិ, ឆេទាបេស្សថាបិ! ជីវសញ្ញិនោ ហិ, មោឃបុរិសា, មនុស្សា រុក្ខស្មិំ, ¶ នេតំ មោឃបុរិសា អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៩០. ‘‘ភូតគាមបាតព្យតាយ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៩១. ភូតគាមោ ¶ នាម បញ្ច ពីជជាតានិ – មូលពីជំ, ខន្ធពីជំ, ផឡុពីជំ, អគ្គពីជំ, ពីជពីជមេវ [ពីជពីជញ្ចេវ (ឥតិបិ)] បញ្ចមំ.

មូលពីជំ ¶ នាម – ហលិទ្ទិ, សិង្គិវេរំ, វចា, វចត្តំ, អតិវិសា, កដុករោហិណី, ឧសីរំ, ភទ្ទមូត្តកំ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ មូលេ ជាយន្តិ, មូលេ សញ្ជាយន្តិ, ឯតំ មូលពីជំ នាម.

ខន្ធពីជំ នាម – អស្សត្ថោ, និគ្រោធោ, បិលក្ខោ, ឧទុម្ពរោ, កច្ឆកោ, កបិត្ថនោ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ ខន្ធេ ជាយន្តិ, ខន្ធេ សញ្ជាយន្តិ, ឯតំ ខន្ធពីជំ នាម.

ផឡុពីជំ នាម – ឧច្ឆុ, វេឡុ, នឡោ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ បព្ពេ ជាយន្តិ, បព្ពេ ¶ សញ្ជាយន្តិ, ឯតំ ផឡុពីជំ នាម.

អគ្គពីជំ នាម – អជ្ជុកំ, ផណិជ្ជកំ, ហិរិវេរំ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ អគ្គេ ជាយន្តិ, អគ្គេ សញ្ជាយន្តិ, ឯតំ អគ្គពីជំ នាម.

ពីជពីជំ នាម – បុព្ពណ្ណំ, អបរណ្ណំ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ ពីជេ ជាយន្តិ, ពីជេ សញ្ជាយន្តិ, ឯតំ ពីជពីជំ នាម.

៩២. ពីជេ ពីជសញ្ញី ឆិន្ទតិ វា ឆេទាបេតិ វា, ភិន្ទតិ វា ភេទាបេតិ វា, បចតិ វា បចាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ពីជេ វេមតិកោ ឆិន្ទតិ វា ឆេទាបេតិ វា, ភិន្ទតិ វា ភេទាបេតិ វា, បចតិ វា បចាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ពីជេ អពីជសញ្ញី ឆិន្ទតិ វា ឆេទាបេតិ វា, ភិន្ទតិ វា ភេទាបេតិ វា, បចតិ វា បចាបេតិ វា, អនាបត្តិ. អពីជេ ពីជសញ្ញី អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អពីជេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អពីជេ អពីជសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៩៣. អនាបត្តិ – ‘‘ឥមំ ជាន, ឥមំ ទេហិ, ឥមំ អាហរ, ឥមិនា អត្ថោ, ឥមំ កប្បិយំ ករោហី’’តិ ភណតិ, អសញ្ចិច្ច, អស្សតិយា, អជានន្តស្ស, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ភូតគាមសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. អញ្ញវាទកសិក្ខាបទំ

៩៤. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឆន្នោ អនាចារំ អាចរិត្វា សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ – ‘‘កោ អាបន្នោ, កិំ អាបន្នោ, កិស្មិំ អាបន្នោ, កថំ អាបន្នោ, កំ ភណថ, កិំ ភណថា’’តិ? យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឆន្នោ សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរិស្សតិ – កោ អាបន្នោ, កិំ អាបន្នោ, កិស្មិំ អាបន្នោ, កថំ អាបន្នោ, កំ ភណថ, កិំ ភណថា’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឆន្ន, សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរសិ – កោ អាបន្នោ, កិំ អាបន្នោ, កិស្មិំ អាបន្នោ, កថំ អាបន្នោ, កំ ភណថ, កិំ ភណថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរិស្សសិ – កោ អាបន្នោ, កិំ អាបន្នោ, កិស្មិំ អាបន្នោ, កថំ អាបន្នោ, កំ ភណថ, កិំ ភណថាតិ! នេតំ, ¶ មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… វិគរហិត្វា…បេ… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សង្ឃោ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ អញ្ញវាទកំ រោបេតុ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ ¶ , រោបេតព្ពំ. ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –

៩៥. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. អយំ ឆន្នោ ភិក្ខុ សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ. យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ អញ្ញវាទកំ រោបេយ្យ. ឯសា ញត្តិ.

‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. អយំ ឆន្នោ ភិក្ខុ សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ. សង្ឃោ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ អញ្ញវាទកំ រោបេតិ. យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ អញ្ញវាទកស្ស រោបនា, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ.

‘‘រោបិតំ សង្ឃេន ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ អញ្ញវាទកំ. ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ.

អថ ¶ ¶ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ ឆន្នំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ទុព្ភរតាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘អញ្ញវាទកេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៩៦. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឆន្នោ សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ ‘‘អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរន្តោ – ‘‘អាបត្តិំ អាបជ្ជិស្សាមី’’តិ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេតិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឆន្នោ សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេស្សតី’’តិ…បេ… ¶ សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឆន្ន, សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… វិគរហិត្វា…បេ… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សង្ឃោ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ វិហេសកំ រោបេតុ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, រោបេតព្ពំ. ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –

៩៧. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. អយំ ឆន្នោ ភិក្ខុ សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេតិ. យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ វិហេសកំ រោបេយ្យ. ឯសា ញត្តិ.

‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. អយំ ឆន្នោ ភិក្ខុ សង្ឃមជ្ឈេ អាបត្តិយា អនុយុញ្ជីយមានោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេតិ. សង្ឃោ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ វិហេសកំ រោបេតិ. យស្សាយស្មាតោ ខមតិ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ វិហេសកស្ស រោបនា, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ.

‘‘រោបិតំ សង្ឃេន ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ វិហេសកំ. ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ.

អថ ¶ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ ឆន្នំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ទុព្ភរតាយ…បេ… ¶ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៩៨. ‘‘អញ្ញវាទកេ ¶ វិហេសកេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៩៩. អញ្ញវាទកោ ¶ នាម សង្ឃមជ្ឈេ វត្ថុស្មិំ វា អាបត្តិយា វា អនុយុញ្ជីយមានោ តំ ន កថេតុកាមោ តំ ន ឧគ្ឃាដេតុកាមោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ – ‘‘កោ អាបន្នោ, កិំ អាបន្នោ, កិស្មិំ អាបន្នោ, កថំ អាបន្នោ, កំ ភណថ, កិំ ភណថា’’តិ. ឯសោ អញ្ញវាទកោ នាម.

វិហេសកោ នាម សង្ឃមជ្ឈេ វត្ថុស្មិំ វា អាបត្តិយា វា អនុយុញ្ជីយមានោ តំ ន កថេតុកាមោ តំ ន ឧគ្ឃាដេតុកាមោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេតិ. ឯសោ វិហេសកោ នាម.

១០០. អារោបិតេ អញ្ញវាទកេ សង្ឃមជ្ឈេ វត្ថុស្មិំ វា អាបត្តិយា វា អនុយុញ្ជីយមានោ តំ ន កថេតុកាមោ តំ ន ឧគ្ឃាដេតុកាមោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ – ‘‘កោ អាបន្នោ, កិំ អាបន្នោ, កិស្មិំ អាបន្នោ, កថំ អាបន្នោ, កំ ភណថ, កិំ ភណថា’’តិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អារោបិតេ វិហេសកេ សង្ឃមជ្ឈេ វត្ថុស្មិំ វា អាបត្តិយា វា អនុយុញ្ជីយមានោ តំ ន កថេតុកាមោ តំ ន ឧគ្ឃាដេតុកាមោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. រោបិតេ អញ្ញវាទកេ សង្ឃមជ្ឈេ វត្ថុស្មិំ វា អាបត្តិយា វា អនុយុញ្ជីយមានោ តំ ន កថេតុកាមោ តំ ន ឧគ្ឃាដេតុកាមោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតិ – ‘‘កោ អាបន្នោ, កិំ អាបន្នោ, កិស្មិំ អាបន្នោ, កថំ អាបន្នោ, កំ ភណថ, កិំ ភណថា’’តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស ¶ . រោបិតេ វិហេសកេ សង្ឃមជ្ឈេ វត្ថុស្មិំ វា អាបត្តិយា វា អនុយុញ្ជីយមានោ តំ ន កថេតុកាមោ តំ ន ឧគ្ឃាដេតុកាមោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១០១. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី អញ្ញវាទកេ វិហេសកេ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ អញ្ញវាទកេ វិហេសកេ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី អញ្ញវាទកេ វិហេសកេ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

១០២. អនាបត្តិ ¶ អជានន្តោ បុច្ឆតិ, គិលានោ វា ន កថេតិ; ‘‘សង្ឃស្ស ភណ្ឌនំ វា ¶ កលហោ វា វិគ្គហោ វា វិវាទោ វា ភវិស្សតី’’តិ ន កថេតិ; ‘‘សង្ឃភេទោ វា សង្ឃរាជិ វា ភវិស្សតី’’តិ ន កថេតិ; ‘‘អធម្មេន វា វគ្គេន វា នកម្មារហស្ស វា កម្មំ ករិស្សតី’’តិ ន កថេតិ; ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អញ្ញវាទកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. ឧជ្ឈាបនកសិក្ខាបទំ

១០៣. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ទព្ពោ មល្លបុត្តោ សង្ឃស្ស សេនាសនញ្ច បញ្ញបេតិ ភត្តានិ ច ឧទ្ទិសតិ. តេន ខោ បន សមយេន មេត្តិយភូមជកា [មេត្តិយភូម្មជកា (សី. ស្យា.)] ភិក្ខូ នវកា ចេវ ហោន្តិ អប្បបុញ្ញា ច ¶ . យានិ សង្ឃស្ស លាមកានិ សេនាសនានិ តានិ តេសំ បាបុណន្តិ លាមកានិ ច ភត្តានិ. តេ អាយស្មន្តំ ទព្ពំ មល្លបុត្តំ ភិក្ខូ ឧជ្ឈាបេន្តិ – ‘‘ឆន្ទាយ ទព្ពោ មល្លបុត្តោ សេនាសនំ បញ្ញបេតិ, ឆន្ទាយ ច ភត្តានិ ឧទ្ទិសតី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម មេត្តិយភូមជកា ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ទព្ពំ មល្លបុត្តំ ភិក្ខូ ឧជ្ឈាបេស្សន្តី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ទព្ពំ មល្លបុត្តំ ភិក្ខូ ឧជ្ឈាបេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ទព្ពំ មល្លបុត្តំ ភិក្ខូ ឧជ្ឈាបេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘ឧជ្ឈាបនកេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

១០៤. តេន ¶ ខោ បន សមយេន មេត្តិយភូមជកា ភិក្ខូ – ‘‘ភគវតា ឧជ្ឈាបនកំ បដិក្ខិត្ត’’ន្តិ, ‘‘ឯត្តាវតា ភិក្ខូ សោស្សន្តី’’តិ [វិហេសិស្សន្តីតិ (ឥតិបិ)] ភិក្ខូនំ សាមន្តា អាយស្មន្តំ ទព្ពំ មល្លបុត្តំ ខិយ្យន្តិ – ‘‘ឆន្ទាយ ទព្ពោ មល្លបុត្តោ សេនាសនំ ¶ បញ្ញបេតិ, ឆន្ទាយ ច ភត្តានិ ឧទ្ទិសតី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម មេត្តិយភូមជកា ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ទព្ពំ មល្លបុត្តំ ខិយ្យិស្សន្តី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ទព្ពំ មល្លបុត្តំ ខិយ្យថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ¶ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ទព្ពំ មល្លបុត្តំ ខិយ្យិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១០៥. ‘‘ឧជ្ឈាបនកេ ខិយ្យនកេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១០៦. ឧជ្ឈាបនកំ នាម ឧបសម្បន្នំ សង្ឃេន សម្មតំ សេនាសនបញ្ញាបកំ វា ភត្តុទ្ទេសកំ វា យាគុភាជកំ វា ផលភាជកំ វា ខជ្ជភាជកំ វា អប្បមត្តកវិស្សជ្ជកំ វា អវណ្ណំ កត្តុកាមោ, អយសំ កត្តុកាមោ, មង្កុកត្តុកាមោ, ឧបសម្បន្នំ ឧជ្ឈាបេតិ វា ខិយ្យតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី ឧជ្ឈាបនកេ ខិយ្យនកេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ ឧជ្ឈាបនកេ ខិយ្យនកេ អាបត្តិ ¶ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី ឧជ្ឈាបនកេ ខិយ្យនកេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អនុបសម្បន្នំ ឧជ្ឈាបេតិ វា ខិយ្យតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧបសម្បន្នំ សង្ឃេន អសម្មតំ សេនាសនបញ្ញាបកំ វា ភត្តុទ្ទេសកំ វា យាគុភាជកំ វា ផលភាជកំ វា ខជ្ជភាជកំ វា អប្បមត្តកវិស្សជ្ជកំ វា អវណ្ណំ កត្តុកាមោ, អយសំ កត្តុកាមោ, មង្កុកត្តុកាមោ, ឧបសម្បន្នំ វា អនុបសម្បន្នំ វា ឧជ្ឈាបេតិ វា ខិយ្យតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នំ សង្ឃេន សម្មតំ វា អសម្មតំ វា សេនាសនបញ្ញាបកំ វា ភត្តុទ្ទេសកំ វា យាគុភាជកំ វា ផលភាជកំ វា ខជ្ជភាជកំ វា អប្បមត្តកវិស្សជ្ជកំ វា អវណ្ណំ កត្តុកាមោ, អយសំ កត្តុកាមោ, មង្កុកត្តុកាមោ, ឧបសម្បន្នំ វា អនុបសម្បន្នំ វា ឧជ្ឈាបេតិ វា ខិយ្យតិ ¶ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

១០៧. អនាបត្តិ បកតិយា ឆន្ទា ទោសា មោហា ភយា ករោន្តំ ឧជ្ឈាបេតិ វា ខិយ្យតិ វា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឧជ្ឈាបនកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. បឋមសេនាសនសិក្ខាបទំ

១០៨. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ហេមន្តិកេ កាលេ អជ្ឈោកាសេ សេនាសនំ បញ្ញបេត្វា កាយំ ឱតាបេន្តា កាលេ អារោចិតេ តំ បក្កមន្តា នេវ ឧទ្ធរិំសុ ន ឧទ្ធរាបេសុំ, អនាបុច្ឆា បក្កមិំសុ. សេនាសនំ ឱវដ្ឋំ ហោតិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថំ ហិ នាម ភិក្ខូ អជ្ឈោកាសេ សេនាសនំ បញ្ញបេត្វា តំ បក្កមន្តា នេវ ឧទ្ធរិស្សន្តិ ន ឧទ្ធរាបេស្សន្តិ, អនាបុច្ឆា បក្កមិស្សន្តិ, សេនាសនំ ឱវដ្ឋ’’ន្តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អជ្ឈោកាសេ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១០៩. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ សង្ឃិកំ មញ្ចំ វា បីឋំ វា ភិសិំ វា កោច្ឆំ វា អជ្ឈោកាសេ ¶ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

១១០. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ អជ្ឈោកាសេ វសិត្វា កាលស្សេវ សេនាសនំ អភិហរន្តិ. អទ្ទសា ខោ ភគវា តេ ភិក្ខូ កាលស្សេវ សេនាសនំ អភិហរន្តេ. ទិស្វាន ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋ មាសេ អវស្សិកសង្កេតេ [វសិតុំ អវស្សិកសំកេតេ (ឥតិបិ)] មណ្ឌបេ ¶ វា រុក្ខមូលេ វា យត្ថ កាកា វា កុលលា វា ន ឩហទន្តិ តត្ថ សេនាសនំ និក្ខិបិតុ’’ន្តិ.

១១១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សង្ឃិកំ នាម សង្ឃស្ស ទិន្នំ ហោតិ បរិច្ចត្តំ.

មញ្ចោ ¶ នាម ចត្តារោ មញ្ចា – មសារកោ, ពុន្ទិកាពទ្ធោ, កុឡីរបាទកោ, អាហច្ចបាទកោ.

បីឋំ ¶ នាម ចត្តារិ បីឋានិ – មសារកំ, ពុន្ទិកាពទ្ធំ, កុឡីរបាទកំ, អាហច្ចបាទកំ.

ភិសិ នាម បញ្ច ភិសិយោ – ឧណ្ណភិសិ, ចោឡភិតិ, វាកភិសិ, តិណភិសិ, បណ្ណភិសិ.

កោច្ឆំ នាម – វាកមយំ វា ឧសីរមយំ វា មុញ្ជមយំ វា បព្ពជមយំ [ពព្ពជមយំ (សី.)] វា អន្តោ សំវេឋេត្វា ពទ្ធំ ហោតិ.

សន្ថរិត្វាតិ សយំ សន្ថរិត្វា.

សន្ថរាបេត្វាតិ អញ្ញំ សន្ថរាបេត្វា. អនុបសម្បន្នំ សន្ថរាបេតិ, តស្ស ¶ បលិពោធោ. ឧបសម្បន្នំ សន្ថរាបេតិ, សន្ថារកស្ស [សន្ថតស្ស (ឥតិបិ)] បលិពោធោ.

តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យាតិ ន សយំ ឧទ្ធរេយ្យ.

ន ឧទ្ធរាបេយ្យាតិ ន អញ្ញំ ឧទ្ធរាបេយ្យ.

អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យាតិ ភិក្ខុំ វា សាមណេរំ វា អារាមិកំ វា អនាបុច្ឆា មជ្ឈិមស្ស បុរិសស្ស លេឌ្ឌុបាតំ អតិក្កមន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១១២. សង្ឃិកេ សង្ឃិកសញ្ញី អជ្ឈោកាសេ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ វេមតិកោ…បេ… សង្ឃិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី អជ្ឈោកាសេ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ចិមិលិកំ វា ឧត្តរត្ថរណំ វា ភូមត្ថរណំ វា តដ្ដិកំ វា ចម្មខណ្ឌំ វា បាទបុញ្ឆនិំ វា ¶ ផលកបីឋំ វា អជ្ឈោកាសេ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ សង្ឃិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី អញ្ញស្ស បុគ្គលិកេ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អត្តនោ បុគ្គលិកេ អនាបត្តិ.

១១៣. អនាបត្តិ ¶ ¶ ឧទ្ធរិត្វា គច្ឆតិ, ឧទ្ធរាបេត្វា គច្ឆតិ, អាបុច្ឆំ គច្ឆតិ, ឱតាបេន្តោ គច្ឆតិ, កេនចិ បលិពុទ្ធំ ហោតិ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បឋមសេនាសនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. ទុតិយសេនាសនសិក្ខាបទំ

១១៤. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ សហាយកា ហោន្តិ. តេ វសន្តាបិ ឯកតោវ វសន្តិ, បក្កមន្តាបិ ឯកតោវ បក្កមន្តិ. តេ អញ្ញតរស្មិំ សង្ឃិកេ វិហារេ សេយ្យំ សន្ថរិត្វា តំ បក្កមន្តា នេវ ឧទ្ធរិំសុ ន ឧទ្ធរាបេសុំ, អនាបុច្ឆា បក្កមិំសុ. សេនាសនំ ឧបចិកាហិ ខាយិតំ ហោតិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ សង្ឃិកេ វិហារេ សេយ្យំ សន្ថរិត្វា តំ បក្កមន្តា នេវ ឧទ្ធរិស្សន្តិ ន ឧទ្ធរាបេស្សន្តិ, អនាបុច្ឆា បក្កមិស្សន្តិ, សេនាសនំ ឧបចិកាហិ ខាយិត’’ន្តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ សត្តរសវគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ សង្ឃិកេ វិហារេ សេយ្យំ សន្ថរិត្វា តំ បក្កមន្តា នេវ ឧទ្ធរិំសុ ន ឧទ្ធរាបេសុំ, អនាបុច្ឆា បក្កមិំសុ, សេនាសនំ ឧបចិកាហិ ខាយិត’’ន្តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា សង្ឃិកេ វិហារេ សេយ្យំ សន្ថរិត្វា តំ បក្កមន្តា នេវ ឧទ្ធរិស្សន្តិ ន ឧទ្ធរាបេស្សន្តិ, អនាបុច្ឆា បក្កមិស្សន្តិ, សេនាសនំ ឧបចិកាហិ ខាយិតំ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន ¶ , ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១១៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ សង្ឃិកេ វិហារេ សេយ្យំ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១១៦. យោ ¶ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សង្ឃិកោ នាម វិហារោ សង្ឃស្ស ទិន្នោ ហោតិ បរិច្ចត្តោ.

សេយ្យំ នាម ភិសិ, ចិមិលិកា ឧត្តរត្ថរណំ, ភូមត្ថរណំ, តដ្ដិកា, ចម្មខណ្ឌោ, និសីទនំ, បច្ចត្ថរណំ, តិណសន្ថារោ, បណ្ណសន្ថារោ.

សន្ថរិត្វាតិ សយំ សន្ថរិត្វា.

សន្ថរាបេត្វាតិ អញ្ញំ សន្ថរាបេត្វា.

តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យាតិ ន សយំ ឧទ្ធរេយ្យ.

ន ឧទ្ធរាបេយ្យាតិ ន អញ្ញំ ឧទ្ធរាបេយ្យ.

អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យាតិ ភិក្ខុំ វា សាមណេរំ វា អារាមិកំ ¶ វា អនាបុច្ឆា បរិក្ខិត្តស្ស អារាមស្ស បរិក្ខេបំ អតិក្កមន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អបរិក្ខិត្តស្ស អារាមស្ស ឧបចារំ អតិក្កមន្តស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ សង្ឃិកសញ្ញី សេយ្យំ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ វេមតិកោ សេយ្យំ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី សេយ្យំ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា ¶ វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១១៧. វិហារស្ស ឧបចារេ វា ឧបដ្ឋានសាលាយំ វា មណ្ឌបេ វា រុក្ខមូលេ វា សេយ្យំ សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. មញ្ចំ វា បីឋំ វា វិហារេ វា វិហារស្សូបចារេ វា ឧបដ្ឋានសាលាយំ វា មណ្ឌបេ វា រុក្ខមូលេ វា សន្ថរិត្វា វា សន្ថរាបេត្វា វា តំ បក្កមន្តោ នេវ ឧទ្ធរេយ្យ ន ឧទ្ធរាបេយ្យ, អនាបុច្ឆំ វា គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

បុគ្គលិកេ ¶ សង្ឃិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី អញ្ញស្ស បុគ្គលិកេ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អត្តនោ បុគ្គលិកេ អនាបត្តិ.

១១៨. អនាបត្តិ ¶ ឧទ្ធរិត្វា គច្ឆតិ, ឧទ្ធរាបេត្វា គច្ឆតិ, អាបុច្ឆំ គច្ឆតិ, កេនចិ បលិពុទ្ធំ ហោតិ, សាបេក្ខោ គន្ត្វា តត្ថ ឋិតោ អាបុច្ឆតិ, កេនចិ បលិពុទ្ធោ ហោតិ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ទុតិយសេនាសនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. អនុបខជ្ជសិក្ខាបទំ

១១៩. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ វរសេយ្យាយោ បលិពុន្ធេន្តិ, ថេរា ភិក្ខូ វុដ្ឋាបេន្តិ [ឯត្ថ តេ ឥតិ កម្មបទំ ឩនំ វិយ ទិស្សតិ]. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘កេន នុ ខោ មយំ ឧបាយេន ឥធេវ វស្សំ វសេយ្យាមា’’តិ? អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ថេរេ ភិក្ខូ អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេន្តិ – យស្ស សម្ពាធោ ភវិស្សតិ សោ បក្កមិស្សតីតិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ថេរេ ភិក្ខូ អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ ¶ …បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ថេរេ ភិក្ខូ អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ថេរេ ភិក្ខូ អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១២០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ សង្ឃិកេ វិហារេ ជានំ បុព្ពុបគតំ ភិក្ខុំ អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេយ្យ – យស្ស សម្ពាធោ ភវិស្សតិ សោ បក្កមិស្សតី’តិ, ឯតទេវ បច្ចយំ ករិត្វា អនញ្ញំ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១២១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ ២.០២៥១ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សង្ឃិកោ ¶ នាម វិហារោ សង្ឃស្ស ទិន្នោ ហោតិ បរិច្ចត្តោ.

ជានាតិ ¶ នាម វុឌ្ឍោតិ ជានាតិ, គិលានោតិ ជានាតិ, សង្ឃេន ទិន្នោតិ ជានាតិ.

អនុបខជ្ជាតិ អនុបវិសិត្វា.

សេយ្យំ កប្បេយ្យាតិ មញ្ចស្ស វា បីឋស្ស វា បវិសន្តស្ស វា និក្ខមន្តស្ស វា ឧបចារេ សេយ្យំ សន្ថរតិ វា សន្ថរាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អភិនិសីទតិ វា អភិនិបជ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯតទេវ បច្ចយំ ករិត្វា អនញ្ញន្តិ ន អញ្ញោ កោចិ បច្ចយោ ហោតិ អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេតុំ.

១២២. សង្ឃិកេ សង្ឃិកសញ្ញី អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ វេមតិកោ អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី អនុបខជ្ជ សេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

មញ្ចស្ស វា បីឋស្ស វា បវិសន្តស្ស វា និក្ខមន្តស្ស វា ឧបចារំ ឋបេត្វា សេយ្យំ សន្ថរតិ វា សន្ថរាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អភិនិសីទតិ វា អភិនិបជ្ជតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. វិហារស្ស ឧបចារេ វា ឧបដ្ឋានសាលាយំ វា មណ្ឌបេ វា រុក្ខមូលេ វា អជ្ឈោកាសេ វា សេយ្យំ សន្ថរតិ វា សន្ថរាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អភិនិសីទតិ វា អភិនិប្បជ្ជតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ សង្ឃិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី អញ្ញស្ស បុគ្គលិកេ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ¶ . អត្តនោ បុគ្គលិកេ អនាបត្តិ.

១២៣. អនាបត្តិ គិលានោ បវិសតិ, សីតេន វា ឧណ្ហេន វា បីឡិតោ បវិសតិ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អនុបខជ្ជសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. និក្កឌ្ឍនសិក្ខាបទំ

១២៤. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ អញ្ញតរំ បច្ចន្តិមំ មហាវិហារំ បដិសង្ខរោន្តិ – ‘‘ឥធ មយំ វស្សំ វសិស្សាមា’’តិ ¶ . អទ្ទសំសុ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សត្តរសវគ្គិយេ ភិក្ខូ វិហារំ បដិសង្ខរោន្តេ. ទិស្វាន ឯវមាហំសុ – ‘‘ឥមេ, អាវុសោ, សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ វិហារំ បដិសង្ខរោន្តិ. ហន្ទ នេ វុដ្ឋាបេស្សាមា’’តិ! ឯកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘‘អាគមេថាវុសោ, យាវ បដិសង្ខរោន្តិ; បដិសង្ខតេ វុដ្ឋាបេស្សាមា’’តិ.

អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សត្តរសវគ្គិយេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឧដ្ឋេថាវុសោ, អម្ហាកំ វិហារោ បាបុណាតី’’តិ. ‘‘ននុ, អាវុសោ, បដិកច្ចេវ [បដិគច្ចេវ (សី.)] អាចិក្ខិតព្ពំ, មយញ្ចញ្ញំ បដិសង្ខរេយ្យាមា’’តិ. ‘‘ននុ, អាវុសោ, សង្ឃិកោ វិហារោ’’តិ? ‘‘អាមាវុសោ, សង្ឃិកោ វិហារោ’’តិ. ‘‘ឧដ្ឋេថាវុសោ, អម្ហាកំ វិហារោ បាបុណាតី’’តិ. ‘‘មហល្លកោ, អាវុសោ, វិហារោ. តុម្ហេបិ វសថ, មយម្បិ វសិស្សាមា’’តិ. ‘‘ឧដ្ឋេថាវុសោ, អម្ហាកំ វិហារោ បាបុណាតី’’តិ កុបិតា អនត្តមនា គីវាយំ គហេត្វា និក្កឌ្ឍន្តិ. តេ និក្កឌ្ឍីយមានា រោទន្តិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, អាវុសោ, រោទថា’’តិ? ‘‘ឥមេ, អាវុសោ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កុបិតា អនត្តមនា អម្ហេ សង្ឃិកា វិហារា និក្កឌ្ឍន្តី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ¶ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កុបិតា អនត្តមនា ភិក្ខូ សង្ឃិកា វិហារា និក្កឌ្ឍិស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, កុបិតា អនត្តមនា ភិក្ខូ សង្ឃិកា វិហារា និក្កឌ្ឍថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, កុបិតា អនត្តមនា ភិក្ខូ សង្ឃិកា វិហារា និក្កឌ្ឍិស្សថ? នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១២៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុំ កុបិតោ អនត្តមនោ សង្ឃិកា វិហារា និក្កឌ្ឍេយ្យ វា និក្កឌ្ឍាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១២៦. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុន្តិ ¶ ¶ អញ្ញំ ភិក្ខុំ.

កុបិតោ ¶ អនត្តមនោតិ អនភិរទ្ធោ អាហតចិត្តោ ខិលជាតោ.

សង្ឃិកោ នាម វិហារោ សង្ឃស្ស ទិន្នោ ហោតិ បរិច្ចត្តោ.

និក្កឌ្ឍេយ្យាតិ គព្ភេ គហេត្វា បមុខំ និក្កឌ្ឍតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បមុខេ គហេត្វា ពហិ និក្កឌ្ឍតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឯកេន បយោគេន ពហុកេបិ ទ្វារេ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

និក្កឌ្ឍាបេយ្យាតិ អញ្ញំ អាណាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស [ទុក្កដស្ស (កត្ថចិ)]. សកិំ អាណត្តោ ពហុកេបិ ទ្វារេ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១២៧. សង្ឃិកេ ¶ សង្ឃិកសញ្ញី កុបិតោ អនត្តមនោ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ វេមតិកោ កុបិតោ អនត្តមនោ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី កុបិតោ អនត្តមនោ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

តស្ស បរិក្ខារំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. វិហារស្ស ឧបចារា វា ឧបដ្ឋានសាលាយ វា មណ្ឌបា វា រុក្ខមូលា វា អជ្ឈោកាសា វា និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. តស្ស បរិក្ខារំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នំ វិហារា វា វិហារស្ស ឧបចារា វា ឧបដ្ឋានសាលាយ វា មណ្ឌបា វា រុក្ខមូលា វា អជ្ឈោកាសា វា និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. តស្ស បរិក្ខារំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

បុគ្គលិកេ សង្ឃិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី អញ្ញស្ស បុគ្គលិកេ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អត្តនោ បុគ្គលិកេ អនាបត្តិ.

១២៨. អនាបត្តិ អលជ្ជិំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, តស្ស បរិក្ខារំ និក្កឌ្ឍតិ ¶ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, ឧម្មត្តកំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, តស្ស បរិក្ខារំ និក្កឌ្ឍតិ វា ¶ និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, ភណ្ឌនការកំ កលហការកំ វិវាទការកំ ភស្សការកំ សង្ឃេ អធិករណការកំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ ¶ វា, តស្ស បរិក្ខារំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, អន្តេវាសិកំ វា សទ្ធិវិហារិកំ វា ន សម្មា វត្តន្តំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, តស្ស បរិក្ខារំ និក្កឌ្ឍតិ វា និក្កឌ្ឍាបេតិ វា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

និក្កឌ្ឍនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. វេហាសកុដិសិក្ខាបទំ

១២៩. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ¶ ទ្វេ ភិក្ខូ សង្ឃិកេ វិហារេ ឧបរិវេហាសកុដិយា វិហរន្តិ?. ឯកោ ហេដ្ឋា វិហរតិ [វិហរន្តិ, ឯកោ ហេដ្ឋា (?)], ឯកោ ឧបរិ. ឧបរិមោ ភិក្ខុ អាហច្ចបាទកំ មញ្ចំ សហសា អភិនិសីទិ. មញ្ចបាទោ និប្បតិត្វា [បតិត្វា (ស្យា.)] ហេដ្ឋិមស្ស ភិក្ខុនោ មត្ថកេ អវត្ថាសិ. សោ ភិក្ខុ វិស្សរមកាសិ. ភិក្ខូ ឧបធាវិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិស្ស ត្វំ, អាវុសោ, វិស្សរមកាសី’’តិ? អថ ខោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ សង្ឃិកេ វិហារេ ឧបរិវេហាសកុដិយា អាហច្ចបាទកំ មញ្ចំ សហសា អភិនិសីទិស្សតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តំ ភិក្ខុំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, សង្ឃិកេ វិហារេ ឧបរិវេហាសកុដិយា អាហច្ចបាទកំ មញ្ចំ សហសា អភិនិសីទសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, សង្ឃិកេ វិហារេ ឧបរិវេហាសកុដិយា អាហច្ចបាទកំ មញ្ចំ សហសា អភិនិសីទិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៣០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ សង្ឃិកេ វិហារេ ឧបរិវេហាសកុដិយា អាហច្ចបាទកំ មញ្ចំ វា បីឋំ ¶ វា អភិនិសីទេយ្យ វា អភិនិបជ្ជេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៣១. យោ ¶ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សង្ឃិកោ នាម វិហារោ សង្ឃស្ស ទិន្នោ ហោតិ បរិច្ចត្តោ.

វេហាសកុដិ នាម មជ្ឈិមស្ស បុរិសស្ស អសីសឃដ្ដា.

អាហច្ចបាទកោ នាម មញ្ចោ អង្គេ វិជ្ឈិត្វា ឋិតោ ហោតិ. អាហច្ចបាទកំ នាម បីឋំ អង្គេ វិជ្ឈិត្វា ឋិតំ ហោតិ.

អភិនិសីទេយ្យាតិ តស្មិំ អភិនិសីទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អភិនិបជ្ជេយ្យាតិ តស្មិំ អភិនិបជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៣២. សង្ឃិកេ សង្ឃិកសញ្ញី ឧបរិវេហាសកុដិយា អាហច្ចបាទកំ មញ្ចំ វា បីឋំ វា អភិនិសីទតិ វា អភិនិបជ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សង្ឃិកេ វេមតិកោ…បេ… សង្ឃិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី ឧបរិវេហាសកុដិយា អាហច្ចបាទកំ មញ្ចំ វា បីឋំ វា អភិនិសីទតិ វា អភិនិបជ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

បុគ្គលិកេ សង្ឃិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលិកេ បុគ្គលិកសញ្ញី អញ្ញស្ស បុគ្គលិកេ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អត្តនោ បុគ្គលិកេ, អនាបត្តិ.

១៣៣. អនាបត្តិ – អវេហាសកុដិយា សីសឃដ្ដាយ ហេដ្ឋា អបរិភោគំ ¶ ហោតិ, បទរសញ្ចិតំ ហោតិ, បដាណិ ទិន្នា ហោតិ, តស្មិំ ឋិតោ គណ្ហតិ វា លគ្គេតិ វា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

វេហាសកុដិសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. មហល្លកវិហារសិក្ខាបទំ

១៣៤. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឆន្នស្ស ឧបដ្ឋាកោ មហាមត្តោ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស វិហារំ ការាបេតិ. អថ ខោ អាយស្មា ឆន្នោ កតបរិយោសិតំ វិហារំ បុនប្បុនំ ឆាទាបេតិ, បុនប្បុនំ ¶ លេបាបេតិ. អតិភារិតោ វិហារោ បរិបតិ. អថ ខោ អាយស្មា ឆន្នោ តិណញ្ច កដ្ឋញ្ច សំកឌ្ឍន្តោ អញ្ញតរស្ស ព្រាហ្មណស្ស យវខេត្តំ ទូសេសិ. អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភទន្តា អម្ហាកំ យវខេត្តំ ទូសេស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឆន្នោ កតបរិយោសិតំ វិហារំ បុនប្បុនំ ឆាទាបេស្សតិ, បុនប្បុនំ លេបាបេស្សតិ, អតិភារិតោ វិហារោ បរិបតី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឆន្ន, កតបរិយោសិតំ វិហារំ បុនប្បុនំ ឆាទាបេសិ, បុនប្បុនំ លេបាបេសិ, អតិភារិតោ វិហារោ បរិបតី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, កតបរិយោសិតំ វិហារំ បុនប្បុនំ ឆាទាបេស្សសិ, បុនប្បុនំ លេបាបេស្សសិ ¶ , អតិភារិតោ វិហារោ បរិបតិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៣៥. ‘‘មហល្លកំ បន ភិក្ខុនា វិហារំ ការយមានេន យាវទ្វារកោសា អគ្គឡដ្ឋបនាយ អាលោកសន្ធិបរិកម្មាយ ទ្វត្តិច្ឆទនស្ស បរិយាយ អប្បហរិតេ ឋិតេន អធិដ្ឋាតព្ពំ. តតោ ចេ ឧត្តរិំ អប្បហរិតេបិ ឋិតោ អធិដ្ឋហេយ្យ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៣៦. មហល្លកោ នាម វិហារោ សស្សាមិកោ វុច្ចតិ.

វិហារោ នាម ឧល្លិត្តោ វា ហោតិ អវលិត្តោ វា ឧល្លិត្តាវលិត្តោ វា.

ការយមានេនាតិ ករោន្តោ វា ការាបេន្តោ វា.

យាវ ទ្វារកោសាតិ បិដ្ឋសង្ឃាដស្ស [បីឋសំឃាដស្ស (ឥតិបិ), បិដ្ឋិសង្ឃាដស្ស (ស្យា.)] សមន្តា ហត្ថបាសា.

អគ្គឡដ្ឋបនាយាតិ ¶ ទ្វារដ្ឋបនាយ.

អាលោកសន្ធិបរិកម្មាយាតិ វាតបានបរិកម្មាយ សេតវណ្ណំ កាឡវណ្ណំ គេរុកបរិកម្មំ មាលាកម្មំ លតាកម្មំ មករទន្តកំ បញ្ចបដិកំ.

ទ្វត្តិច្ឆទនស្ស ¶ ¶ បរិយាយំ អប្បហរិតេ ឋិតេន អធិដ្ឋាតព្ពន្តិ – ហរិតំ នាម បុព្ពណ្ណំ អបរណ្ណំ. សចេ ហរិតេ ឋិតោ អធិដ្ឋាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. មគ្គេន ឆាទេន្តស្ស ទ្វេ មគ្គេ អធិដ្ឋហិត្វា តតិយំ មគ្គំ អាណាបេត្វា បក្កមិតព្ពំ. បរិយាយេន ឆាទេន្តស្ស ទ្វេ បរិយាយេ អធិដ្ឋហិត្វា តតិយំ បរិយាយំ អាណាបេត្វា បក្កមិតព្ពំ.

១៣៧. តតោ ចេ ឧត្តរិ អប្បហរិតេបិ ឋិតោ អធិដ្ឋហេយ្យាតិ ឥដ្ឋកាយ ២.០២៦២ ឆាទេន្តស្ស ឥដ្ឋកិដ្ឋកាយ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សិលាយ ឆាទេន្តស្ស សិលាយ សិលាយ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សុធាយ ឆាទេន្តស្ស បិណ្ឌេ បិណ្ឌេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. តិណេន ឆាទេន្តស្ស ករឡេ ករឡេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បណ្ណេន ឆាទេន្តស្ស បណ្ណេ បណ្ណេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អតិរេកទ្វត្តិបរិយាយេ អតិរេកសញ្ញី អធិដ្ឋាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អតិរេកទ្វត្តិបរិយាយេ វេមតិកោ អធិដ្ឋាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អតិរេកទ្វត្តិបរិយាយេ ឩនកសញ្ញី អធិដ្ឋាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឩនកទ្វត្តិបរិយាយេ អតិរេកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឩនកទ្វត្តិបរិយាយេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឩនកទ្វត្តិបរិយាយេ ឩនកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៣៨. អនាបត្តិ ទ្វត្តិបរិយាយេ, ឩនកទ្វត្តិបរិយាយេ, លេណេ, គុហាយ, តិណកុដិកាយ, អញ្ញស្សត្ថាយ, អត្តនោ ធនេន, វាសាគារំ ឋបេត្វា សព្ពត្ថ អនាបត្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

មហល្លកវិហារសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. សប្បាណកសិក្ខាបទំ

១៣៩. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា អាឡវិយំ វិហរតិ អគ្គាឡវេ ចេតិយេ. តេន ខោ បន សមយេន អាឡវកា ភិក្ខូ នវកម្មំ ករោន្តា ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ តិណម្បិ មត្តិកម្បិ សិញ្ចន្តិបិ សិញ្ចាបេន្តិបិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាឡវកា ¶ ភិក្ខូ ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ តិណម្បិ មត្តិកម្បិ សិញ្ចិស្សន្តិបិ សិញ្ចាបេស្សន្តិបី’’តិ! អថ ខោ តេ ភិក្ខូ អាឡវកេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ តិណម្បិ មត្តិកម្បិ សិញ្ចថបិ សិញ្ចាបេថបី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ តិណម្បិ មត្តិកម្បិ សិញ្ចិស្សថបិ សិញ្ចាបេស្សថបិ! នេតំ, ¶ មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៤០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ តិណំ វា មត្តិកំ វា សិញ្ចេយ្យ វា សិញ្ចាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៤១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ នាម [ជានំ នាម (ស្យា.)] សាមំ វា ជានាតិ អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ.

សិញ្ចេយ្យាតិ សយំ សិញ្ចតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

សិញ្ចាបេយ្យាតិ ¶ អញ្ញំ អាណាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស [អាបត្តិ ទុក្កដស្ស (កត្ថចិ)]. សកិំ អាណត្តោ ពហុកម្បិ សិញ្ចតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៤២. សប្បាណកេ សប្បាណកសញ្ញី តិណំ វា មត្តិកំ វា សិញ្ចតិ វា សិញ្ចាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សប្បាណកេ វេមតិកោ តិណំ វា មត្តិកំ វា សិញ្ចតិ វា សិញ្ចាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. សប្បាណកេ អប្បាណកសញ្ញី តិណំ វា មត្តិកំ វា សិញ្ចតិ ¶ វា សិញ្ចាបេតិ វា, អនាបត្តិ. អប្បាណកេ សប្បាណកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បាណកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បាណកេ អប្បាណកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៤៣. អនាបត្តិ អសញ្ចិច្ច, អស្សតិយា, អជានន្តស្ស, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សប្បាណកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

ភូតគាមវគ្គោ ទុតិយោ.

តស្សុទ្ទានំ –

ភូតំ ¶ អញ្ញាយ ឧជ្ឈាយំ, បក្កមន្តេន តេ ទុវេ;

បុព្ពេ និក្កឌ្ឍនាហច្ច, ទ្វារំ សប្បាណកេន ចាតិ.

៣. ឱវាទវគ្គោ

១. ឱវាទសិក្ខាបទំ

១៤៤. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តា លាភិនោ ហោន្តិ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘ឯតរហិ ខោ, អាវុសោ, ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តា លាភិនោ ហោន្តិ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ. ហន្ទាវុសោ, មយម្បិ ភិក្ខុនិយោ ឱវទាមា’’តិ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ – ‘‘អម្ហេបិ, ¶ ភគិនិយោ, ឧបសង្កមថ; មយម្បិ ឱវទិស្សាមា’’តិ.

អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ យេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនីនំ ¶ បរិត្តញ្ញេវ ធម្មិំ កថំ កត្វា ទិវសំ តិរច្ឆានកថាយ វីតិនាមេត្វា ឧយ្យោជេសុំ – ‘‘គច្ឆថ, ភគិនិយោ’’តិ. អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ. ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ, ភិក្ខុនិយោ, ឱវាទោ ឥទ្ធោ អហោសី’’តិ? ‘‘កុតោ, ភន្តេ, ឱវាទោ ឥទ្ធោ ភវិស្សតិ! អយ្យា ឆព្ពគ្គិយា បរិត្តញ្ញេវ ធម្មិំ កថំ កត្វា ទិវសំ តិរច្ឆានកថាយ វីតិនាមេត្វា ឧយ្យោជេសុ’’ន្តិ. អថ ខោ ភគវា តា ភិក្ខុនិយោ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ ¶ . អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិំសុ.

អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនីនំ ¶ បរិត្តញ្ញេវ ធម្មិំ កថំ កត្វា ទិវសំ តិរច្ឆានកថាយ វីតិនាមេត្វា ឧយ្យោជេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុនីនំ បរិត្តញ្ញេវ ធម្មិំ កថំ កត្វា ទិវសំ តិរច្ឆានកថាយ វីតិនាមេត្វា ឧយ្យោជេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… វិគរហិត្វា…បេ… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោវាទកំ សម្មន្និតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, សម្មន្និតព្ពោ. បឋមំ ភិក្ខុ យាចិតព្ពោ. យាចិត្វា ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –

១៤៥. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ ភិក្ខុនោវាទកំ សម្មន្នេយ្យ. ឯសា ញត្តិ.

‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ ភិក្ខុនោវាទកំ សម្មន្នតិ. យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនោវាទកស្ស សម្មុតិ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ.

‘‘ទុតិយម្បិ ឯតមត្ថំ វទាមិ…បេ… តតិយម្បិ ឯតមត្ថំ វទាមិ – សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ ¶ ភិក្ខុនោវាទកំ សម្មន្នតិ. យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនោវាទកស្ស សម្មុតិ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ.

‘‘សម្មតោ ¶ សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ ភិក្ខុនោវាទកោ. ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ.

អថ ខោ ភគវា ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ¶ ទុព្ភរតាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៤៦. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អសម្មតោ ភិក្ខុនិយោ ឱវទេយ្យ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

១៤៧. តេន ខោ បន សមយេន ថេរា ភិក្ខូ សម្មតា ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តា តថេវ លាភិនោ ហោន្តិ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘ឯតរហិ ខោ, អាវុសោ, ថេរា ភិក្ខូ សម្មតា ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តា តថេវ ¶ លាភិនោ ហោន្តិ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ. ហន្ទាវុសោ, មយម្បិ និស្សីមំ គន្ត្វា អញ្ញមញ្ញំ ភិក្ខុនោវាទកំ សម្មន្និត្វា ភិក្ខុនិយោ ឱវទាមា’’តិ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ និស្សីមំ គន្ត្វា អញ្ញមញ្ញំ ភិក្ខុនោវាទកំ សម្មន្និត្វា ភិក្ខុនិយោ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ – ‘‘មយម្បិ, ភគិនិយោ, សម្មតា. អម្ហេបិ ឧបសង្កមថ. មយម្បិ ឱវទិស្សាមា’’តិ.

អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ យេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ¶ ភិក្ខុនីនំ បរិត្តញ្ញេវ ធម្មិំ កថំ កត្វា ទិវសំ តិរច្ឆានកថាយ វីតិនាមេត្វា ឧយ្យោជេសុំ – ‘‘គច្ឆថ ភគិនិយោ’’តិ. អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ. ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ, ភិក្ខុនិយោ, ឱវាទោ ឥទ្ធោ អហោសី’’តិ? ‘‘កុតោ, ភន្តេ, ឱវាទោ ឥទ្ធោ ភវិស្សតិ! អយ្យា ឆព្ពគ្គិយា បរិត្តញ្ញេវ ធម្មិំ កថំ កត្វា ទិវសំ តិរច្ឆានកថាយ វីតិនាមេត្វា ឧយ្យោជេសុ’’ន្តិ.

អថ ខោ ភគវា តា ភិក្ខុនិយោ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ…បេ… អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ¶ បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិំសុ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនីនំ បរិត្តញ្ញេវ ធម្មិំ កថំ កត្វា ទិវសំ តិរច្ឆានកថាយ វីតិនាមេត្វា ឧយ្យោជេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុនីនំ បរិត្តញ្ញេវ ធម្មិំ កថំ កត្វា ទិវសំ តិរច្ឆានកថាយ វីតិនាមេត្វា ឧយ្យោជេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… វិគរហិត្វា…បេ… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋហង្គេហិ សមន្នាគតំ ភិក្ខុំ ភិក្ខុនោវាទកំ សម្មន្និតុំ. សីលវា ហោតិ ¶ , បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ វិហរតិ អាចារគោចរសម្បន្នោ អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវី, សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសុ; ពហុស្សុតោ ហោតិ សុតធរោ សុតសន្និចយោ, យេ តេ ធម្មា អាទិកល្យាណា មជ្ឈេកល្យាណា ¶ បរិយោសានកល្យាណា សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ អភិវទន្តិ តថារូបាស្ស ធម្មា ពហុស្សុតា ហោន្តិ ធាតា វចសា បរិចិតា មនសា អនុបេក្ខិតា ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា; ឧភយានិ ខោ បនស្ស បាតិមោក្ខានិ វិត្ថារេន ស្វាគតានិ ហោន្តិ សុវិភត្តានិ សុប្បវត្តីនិ សុវិនិច្ឆិតានិ សុត្តសោ អនុព្យញ្ជនសោ; កល្យាណវាចោ ហោតិ កល្យាណវាក្ករណោ; យេភុយ្យេន ភិក្ខុនីនំ បិយោ ហោតិ មនាបោ; បដិពលោ ហោតិ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ; ន ខោ បនេតំ [បន តំ (?)] ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស បព្ពជិតាយ កាសាយវត្ថវសនាយ គរុធម្មំ អជ្ឈាបន្នបុព្ពោ ហោតិ; វីសតិវស្សោ វា ហោតិ អតិរេកវីសតិវស្សោ វា – អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឥមេហិ អដ្ឋហង្គេហិ សមន្នាគតំ ភិក្ខុំ ភិក្ខុនោវាទកំ សម្មន្និតុ’’ន្តិ.

១៤៨. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អសម្មតោ នាម ញត្តិចតុត្ថេន កម្មេន អសម្មតោ.

ភិក្ខុនិយោ នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា.

ឱវទេយ្យាតិ អដ្ឋហិ គរុធម្មេហិ ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អញ្ញេន ធម្មេន ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឯកតោឧបសម្បន្នំ ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

១៤៩. តេន ¶ ¶ សម្មតេន ភិក្ខុនា បរិវេណំ សម្មជ្ជិត្វា បានីយំ បរិភោជនីយំ ឧបដ្ឋាបេត្វា អាសនំ បញ្ញបេត្វា ទុតិយំ គហេត្វា និសីទិតព្ពំ. ភិក្ខុនីហិ តត្ថ គន្ត្វា តំ ភិក្ខុំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិតព្ពំ. តេន ភិក្ខុនា បុច្ឆិតព្ពា – ‘‘សមគ្គាត្ថ, ភគិនិយោ’’តិ? សចេ ‘‘សមគ្គាម្ហាយ្យា’’តិ ភណន្តិ, ‘‘វត្តន្តិ, ភគិនិយោ, អដ្ឋ គរុធម្មា’’តិ? សចេ ‘‘វត្តន្តាយ្យា’’តិ ភណន្តិ, ‘‘ឯសោ, ភគិនិយោ, ឱវាទោ’’តិ និយ្យាទេតព្ពោ [និយ្យាតេតព្ពោ (ឥតិបិ)]. សចេ ‘‘ន វត្តន្តាយ្យា’’តិ ភណន្តិ, ឱសារេតព្ពា. ‘‘វស្សសតូបសម្បន្នាយ ភិក្ខុនិយា តទហុបសម្បន្នស្ស ភិក្ខុនោ អភិវាទនំ បច្ចុដ្ឋានំ អញ្ជលិកម្មំ សាមីចិកម្មំ កាតព្ពំ; អយម្បិ ធម្មោ សក្កត្វា គរុកត្វា មានេត្វា បូជេត្វា ¶ យាវជីវំ អនតិក្កមនីយោ. ន ភិក្ខុនិយា អភិក្ខុកេ អាវាសេ វស្សំ វសិតព្ពំ; អយម្បិ ធម្មោ សក្កត្វា គរុកត្វា មានេត្វា បូជេត្វា យាវជីវំ អនតិក្កមនីយោ. អន្វទ្ធមាសំ ភិក្ខុនិយា ភិក្ខុសង្ឃតោ ទ្វេ ធម្មា បច្ចាសីសិតព្ពា [បច្ចាសិំសិតព្ពា (ឥតិបិ)] ឧបោសថបុច្ឆកញ្ច ឱវាទុបសង្កមនញ្ច, អយម្បិ ធម្មោ…បេ… វស្សំ វុដ្ឋាយ ភិក្ខុនិយា ឧភតោសង្ឃេ តីហិ ឋានេហិ បវារេតព្ពំ ទិដ្ឋេន វា សុតេន វា បរិសង្កាយ វា; អយម្បិ ធម្មោ…បេ… គរុធម្មំ អជ្ឈាបន្នាយ ភិក្ខុនិយា ឧភតោសង្ឃេ បក្ខមានត្តំ ចរិតព្ពំ; អយម្បិ ¶ ធម្មោ…បេ… ទ្វេ វស្សានិ ឆសុ ធម្មេសុ សិក្ខិតសិក្ខាយ សិក្ខមានាយ ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បទា បរិយេសិតព្ពា; អយម្បិ ធម្មោ…បេ… ន ភិក្ខុនិយា កេន ចិ បរិយាយេន ភិក្ខុ អក្កោសិតព្ពោ បរិភាសិតព្ពោ; អយម្បិ ធម្មោ…បេ… អជ្ជតគ្គេ ឱវដោ ភិក្ខុនីនំ ភិក្ខូសុ វចនបថោ, អនោវដោ ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីសុ វចនបថោ; អយម្បិ ធម្មោ សក្កត្វា គរុកត្វា មានេត្វា បូជេត្វា យាវជីវំ អនតិក្កមនីយោ’’តិ.

សចេ ‘‘សមគ្គាម្ហាយ្យា’’តិ ភណន្តំ អញ្ញំ ធម្មំ ភណតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. សចេ ‘‘វគ្គាម្ហាយ្យា’’តិ ភណន្តំ អដ្ឋ គរុធម្មេ ភណតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឱវាទំ អនិយ្យាទេត្វា អញ្ញំ ធម្មំ ភណតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

១៥០. អធម្មកម្មេ ¶ អធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនីសង្ឃំ វេមតិកោ ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អធម្មកម្មេ វេមតិកោ វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វេមតិកោ ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស ¶ . អធម្មកម្មេ វេមតិកោ វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អធម្មកម្មេ ¶ ធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វេមតិកោ ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អធម្មកម្មេ ¶ អធម្មកម្មសញ្ញី សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វេមតិកោ ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អធម្មកម្មេ វេមតិកោ សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ…បេ… វេមតិកោ ឱវទតិ…បេ… សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ…បេ… វេមតិកោ ឱវទតិ…បេ… សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៥១. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វេមតិកោ ឱវទតិ…បេ… សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ធម្មកម្មេ វេមតិកោ វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ…បេ… វេមតិកោ ឱវទតិ…បេ… សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ធម្មកម្មេ ¶ ធម្មកម្មសញ្ញី វគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ…បេ… វេមតិកោ ឱវទតិ…បេ… សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ធម្មកម្មេ ¶ អធម្មកម្មសញ្ញី សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ…បេ… វេមតិកោ ឱវទតិ…បេ… សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ធម្មកម្មេ វេមតិកោ សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ…បេ… វេមតិកោ ឱវទតិ…បេ… សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ វេមតិកោ ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី សមគ្គំ ភិក្ខុនិសង្ឃំ សមគ្គសញ្ញី ឱវទតិ, អនាបត្តិ.

១៥២. អនាបត្តិ ឧទ្ទេសំ ទេន្តោ, បរិបុច្ឆំ ទេន្តោ, ‘‘ឱសារេហិ អយ្យា’’តិ វុច្ចមានោ, ឱសារេតិ, បញ្ហំ បុច្ឆតិ, បញ្ហំ បុដ្ឋោ កថេតិ, អញ្ញស្សត្ថាយ ភណន្តំ ភិក្ខុនិយោ សុណន្តិ, សិក្ខមានាយ, សាមណេរិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឱវាទសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. អត្ថង្គតសិក្ខាបទំ

១៥៣. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តិ បរិយាយេន. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ចូឡបន្ថកស្ស បរិយាយោ ហោតិ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ. ភិក្ខុនិយោ ឯវមាហំសុ – ‘‘ន ទានិ អជ្ជ ឱវាទោ ឥទ្ធោ ភវិស្សតិ, តញ្ញេវ ទានិ ឧទានំ អយ្យោ ចូឡបន្ថកោ បុនប្បុនំ ភណិស្សតី’’តិ. អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ យេនាយស្មា ចូឡបន្ថកោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ចូឡបន្ថកំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តា ភិក្ខុនិយោ អាយស្មា ចូឡបន្ថកោ ឯតទវោច – ‘‘សមគ្គាត្ថ, ភគិនិយោ’’តិ? ‘‘សមគ្គាម្ហាយ្យា’’តិ. ‘‘វត្តន្តិ, ភគិនិយោ, អដ្ឋ គរុធម្មា’’តិ? ‘‘វត្តន្តាយ្យា’’តិ. ‘‘ឯសោ, ភគិនិយោ, ឱវាទោ’’តិ និយ្យាទេត្វា ឥមំ ឧទានំ បុនប្បុនំ អភាសិ –

[ឧទា. ៣៧] ‘‘អធិចេតសោ ¶ អប្បមជ្ជតោ, មុនិនោ មោនបថេសុ សិក្ខតោ;

សោកា ន ភវន្តិ តាទិនោ, ឧបសន្តស្ស សទា សតីមតោ’’តិ.

ភិក្ខុនិយោ ឯវមាហំសុ – ‘‘ននុ អវោចុម្ហា – ន ទានិ អជ្ជ ឱវាទោ ឥទ្ធោ ភវិស្សតិ, តញ្ញេវ ទានិ ឧទានំ អយ្យោ ចូឡបន្ថកោ បុនប្បុនំ ¶ ភណិស្សតី’’តិ! អស្សោសិ ខោ អាយស្មា ចូឡបន្ថកោ តាសំ ភិក្ខុនីនំ ឥមំ កថាសល្លាបំ. អថ ខោ អាយស្មា ចូឡបន្ថកោ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា អាកាសេ អន្តលិក្ខេ ចង្កមតិបិ តិដ្ឋតិបិ និសីទតិបិ សេយ្យម្បិ កប្បេតិ ធូមាយតិបិ បជ្ជលតិបិ អន្តរធាយតិបិ, តញ្ចេវ [តញ្ញេវ (ឥតិបិ)] ឧទានំ ភណតិ អញ្ញញ្ច ពហុំ ពុទ្ធវចនំ. ភិក្ខុនិយោ ឯវមាហំសុ – ‘‘អច្ឆរិយំ វត ភោ, អព្ភុតំ វត ភោ, ន វត នោ ឥតោ បុព្ពេ ឱវាទោ ឯវំ ឥទ្ធោ ភូតបុព្ពោ យថា អយ្យស្ស ចូឡបន្ថកស្សា’’តិ. អថ ខោ អាយស្មា ចូឡបន្ថកោ តា ភិក្ខុនិយោ យាវ សមន្ធការា ឱវទិត្វា ឧយ្យោជេសិ – គច្ឆថ ភគិនិយោតិ.

អថ ¶ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ នគរទ្វារេ ថកិតេ ពហិនគរេ វសិត្វា កាលស្សេវ នគរំ បវិសន្តិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘អព្រហ្មចារិនិយោ ឥមា ភិក្ខុនិយោ; អារាមេ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ វសិត្វា ឥទានិ នគរំ បវិសន្តី’’តិ. អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ¶ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ចូឡបន្ថកោ អត្ថង្គតេ សូរិយេ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិស្សតី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ចូឡបន្ថក, អត្ថង្គតេ សូរិយេ ភិក្ខុនិយោ ឱវទសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, ចូឡបន្ថក, អត្ថង្គតេ សូរិយេ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិស្សសិ! នេតំ, ចូឡបន្ថក, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៥៤. ‘‘សម្មតោបិ ¶ ចេ ភិក្ខុ អត្ថង្គតេ សូរិយេ ភិក្ខុនិយោ ឱវទេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៥៥. សម្មតោ នាម ញត្តិចតុត្ថេន កម្មេន សម្មតោ.

អត្ថង្គតេ សូរិយេតិ ឱគ្គតេ សូរិយេ.

ភិក្ខុនី ¶ នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា.

ឱវទេយ្យាតិ អដ្ឋហិ វា គរុធម្មេហិ អញ្ញេន វា ធម្មេន ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៥៦. អត្ថង្គតេ អត្ថង្គតសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អត្ថង្គតេ វេមតិកោ ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អត្ថង្គតេ អនត្ថង្គតសញ្ញី ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯកតោឧបសម្បន្នាយ ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនត្ថង្គតេ អត្ថង្គតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនត្ថង្គតេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនត្ថង្គតេ អនត្ថង្គតសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៥៧. អនាបត្តិ ឧទ្ទេសំ ទេន្តោ, បរិបុច្ឆំ ទេន្តោ, ‘‘ឱសារេហិ អយ្យា’’តិ វុច្ចមានោ, ឱសារេតិ, បញ្ហំ បុច្ឆតិ, បញ្ហំ បុដ្ឋោ កថេតិ, អញ្ញស្សត្ថាយ ភណន្តំ ភិក្ខុនិយោ សុណន្តិ, សិក្ខមានាយ សាមណេរិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អត្ថង្គតសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. ភិក្ខុនុបស្សយសិក្ខាបទំ

១៥៨. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ កបិលវត្ថុស្មិំ និគ្រោធារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តិ. ភិក្ខុនិយោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខុនិយោ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឯថាយ្យេ, ឱវាទំ ¶ គមិស្សាមា’’តិ. ‘‘យម្បិ [យំ ហិ (ក.)] មយំ, អយ្យេ, គច្ឆេយ្យាម ឱវាទស្ស ការណា, អយ្យា ឆព្ពគ្គិយា ឥធេវ អាគន្ត្វា អម្ហេ ឱវទន្តី’’តិ. ភិក្ខុនិយោ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខុនិយោ ឱវទិស្សន្តី’’តិ [ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខុនិយោ ឱវាទំ ន គច្ឆិស្សន្តីតិ (សី.)]! អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខុនិយោ ឱវទិស្សន្តី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ ¶ , ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខុនិយោ ឱវទថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខុនិយោ ឱវទិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខុនិយោ ឱវទេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ¶ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

១៥៩. តេន ខោ បន សមយេន មហាបជាបតិ គោតមី គិលានា ហោតិ. ថេរា ភិក្ខូ យេន មហាបជាបតិ គោតមី តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា មហាបជាបតិំ គោតមិំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កច្ចិ តេ, គោតមិ, ខមនីយំ កច្ចិ យាបនីយ’’ន្តិ? ‘‘ន មេ, អយ្យា, ខមនីយំ ន យាបនីយំ’’. ‘‘ឥង្ឃយ្យា, ធម្មំ ទេសេថា’’តិ. ‘‘ន, ភគិនិ, កប្បតិ ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខុនិយោ ធម្មំ ទេសេតុ’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តា ន ទេសេសុំ. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន មហាបជាបតិ គោតមី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. និសជ្ជ ខោ ភគវា មហាបជាបតិំ គោតមិំ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ តេ, គោតមិ, ខមនីយំ កច្ចិ យាបនីយ’’ន្តិ ¶ ? ‘‘បុព្ពេ មេ, ភន្តេ, ថេរា ភិក្ខូ អាគន្ត្វា ធម្មំ ទេសេន្តិ. តេន មេ ផាសុ ហោតិ. ឥទានិ បន – ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្ត’’ន្តិ, កុក្កុច្ចាយន្តា ន ទេសេន្តិ. តេន មេ ន ផាសុ ហោតី’’តិ. អថ ខោ ភគវា មហាបជាបតិំ គោតមិំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា គិលានំ ភិក្ខុនិំ ឱវទិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៦០. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខុនិយោ ឱវទេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ ¶ . តត្ថាយំ សមយោ. គិលានា ហោតិ ភិក្ខុនី – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

១៦១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុនុបស្សយោ ¶ នាម យត្ថ ភិក្ខុនិយោ ឯករត្តម្បិ វសន្តិ.

ឧបសង្កមិត្វាតិ តត្ថ គន្ត្វា.

ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា.

ឱវទេយ្យាតិ អដ្ឋហិ គរុធម្មេហិ ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញត្រ សមយាតិ ឋបេត្វា សមយំ.

គិលានា នាម ភិក្ខុនី ន សក្កោតិ ឱវាទាយ វា សំវាសាយ វា គន្តុំ.

១៦២. ឧបសម្បន្នាយ ឧបសម្បន្នសញ្ញី ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា អញ្ញត្រ សមយា ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នាយ វេមតិកោ ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា អញ្ញត្រ សមយា ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នាយ អនុបសម្បន្នសញ្ញី ភិក្ខុនុបស្សយំ ឧបសង្កមិត្វា អញ្ញត្រ សមយា ឱវទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញេន ធម្មេន ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឯកតោឧបសម្បន្នាយ ឱវទតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នាយ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ¶ . អនុបសម្បន្នាយ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នាយ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៦៣. អនាបត្តិ សមយេ, ឧទ្ទេសំ ទេន្តោ, បរិបុច្ឆំ ទេន្តោ, ‘‘ឱសារេហិ ¶ អយ្យា’’តិ វុច្ចមានោ ឱសារេតិ, បញ្ហំ បុច្ឆតិ, បញ្ហំ បុដ្ឋោ កថេតិ, អញ្ញស្សត្ថាយ ភណន្តំ ភិក្ខុនិយោ សុណន្តិ, សិក្ខមានាយ សាមណេរិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ភិក្ខុនុបស្សយសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. អាមិសសិក្ខាបទំ

១៦៤. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ ¶ . តេន ខោ បន សមយេន ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តា លាភិនោ ហោន្តិ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឯវំ វទន្តិ – ‘‘ន ពហុកតា ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ; អាមិសហេតុ ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ¶ ឱវទន្តី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឯវំ វក្ខន្តិ – ‘ន ពហុកតា ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ; អាមិសហេតុ ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តី’’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯវំ វទេថ – ‘ន ពហុកតា ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ; អាមិសហេតុ ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តី’’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ឯវំ វក្ខថ – ន ពហុកតា ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ; អាមិសហេតុ ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តីតិ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៦៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អាមិសហេតុ ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវន្ទតី’តិ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៦៦. យោ ¶ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អាមិសហេតូតិ ចីវរហេតុ បិណ្ឌបាតហេតុ សេនាសនហេតុ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ សក្ការហេតុ គរុការហេតុ មាននហេតុ វន្ទនហេតុ បូជនហេតុ.

ឯវំ វទេយ្យាតិ ឧបសម្បន្នំ សង្ឃេន សម្មតំ ភិក្ខុនោវាទកំ អវណ្ណំ កត្តុកាមោ អយសំ កត្តុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ – ‘‘ចីវរហេតុ បិណ្ឌបាតហេតុ សេនាសនហេតុ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ សក្ការហេតុ គរុការហេតុ មាននហេតុ វន្ទនហេតុ បូជនហេតុ ឱវទតី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៦៧. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី ឯវំ វទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ ឯវំ វទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី ឯវំ វទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបសម្បន្នំ ¶ សង្ឃេន អសម្មតំ ភិក្ខុនោវាទកំ អវណ្ណំ កត្តុកាមោ អយសំ កត្តុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ – ‘‘ចីវរហេតុ…បេ… បូជនហេតុ ឱវទតី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នំ សង្ឃេន សម្មតំ វា អសម្មតំ វា ភិក្ខុនោវាទកំ អវណ្ណំ កត្តុកាមោ អយសំ កត្តុកាមោ មង្កុកត្តុកាមោ ឯវំ វទេតិ ¶ – ‘‘ចីវរហេតុ បិណ្ឌបាតហេតុ សេនាសនហេតុ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ សក្ការហេតុ គរុការហេតុ មាននហេតុ វន្ទនហេតុ បូជនហេតុ ឱវទតី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

១៦៨. អនាបត្តិ បកតិយា ចីវរហេតុ បិណ្ឌបាតហេតុ សេនាសនហេតុ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារហេតុ សក្ការហេតុ គរុការហេតុ មាននហេតុ វន្ទនហេតុ បូជនហេតុ ឱវទន្តំ ភណតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អាមិសសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. ចីវរទានសិក្ខាបទំ

១៦៩. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ សាវត្ថិយំ អញ្ញតរិស្សា វិសិខាយ បិណ្ឌាយ ចរតិ. អញ្ញតរាបិ ភិក្ខុនី តស្សា វិសិខាយ បិណ្ឌាយ ចរតិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ តំ ភិក្ខុនិំ ឯតទវោច – ‘‘គច្ឆ, ភគិនិ, អមុកស្មិំ ឱកាសេ ភិក្ខា ទិយ្យតី’’តិ. សាបិ ខោ ឯវមាហ – ‘‘គច្ឆាយ្យ, អមុកស្មិំ ឱកាសេ ភិក្ខា ទិយ្យតី’’តិ. តេ អភិណ្ហទស្សនេន សន្ទិដ្ឋា អហេសុំ. តេន ខោ បន សមយេន សង្ឃស្ស ចីវរំ ភាជីយតិ. អថ ខោ សា ភិក្ខុនី ឱវាទំ គន្ត្វា យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតំ ខោ តំ ភិក្ខុនិំ សោ ភិក្ខុ ឯតទវោច – ‘‘អយំ មេ, ភគិនិ, ចីវរបដិវីសោ [បដិវិំសោ (សី.), បដិវិសោ (ឥតិបិ)]; សាទិយិស្សសី’’តិ? ‘‘អាមាយ្យ, ទុព្ពលចីវរាម្ហី’’តិ.

អថ ខោ សោ ភិក្ខុ តស្សា ភិក្ខុនិយា ចីវរំ អទាសិ. សោបិ ខោ ភិក្ខុ ទុព្ពលចីវរោ ហោតិ. ភិក្ខូ តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ករោហិ ទានិ តេ, អាវុសោ, ចីវរ’’ន្តិ ¶ . អថ ខោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ ភិក្ខុនិយា ចីវរំ ទស្សតី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, ភិក្ខុនិយា ចីវរំ អទាសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. ‘‘ញាតិកា តេ ¶ , ភិក្ខុ, អញ្ញាតិកា’’តិ? ‘‘អញ្ញាតិកា, ភគវា’’តិ. ‘‘អញ្ញាតកោ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតិកាយ ន ជានាតិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា សន្តំ វា អសន្តំ វា. កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ចីវរំ ទស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ចីវរំ ទទេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

១៧០. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ភិក្ខុនីនំ បារិវត្តកំ [បារិវដ្ដកំ (ឥតិបិ)] ចីវរំ ន ទេន្តិ. ភិក្ខុនិយោ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយ្យា អម្ហាកំ បារិវត្តកំ ចីវរំ ¶ ន ទស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ ¶ តាសំ ភិក្ខុនីនំ ឧជ្ឈាយន្តីនំ ខិយ្យន្តីនំ វិបាចេន្តីនំ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បញ្ចន្នំ បារិវត្តកំ ទាតុំ. ភិក្ខុស្ស, ភិក្ខុនិយា, សិក្ខមានាយ, សាមណេរស្ស, សាមណេរិយា – អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឥមេសំ បញ្ចន្នំ បារិវត្តកំ ទាតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៧១. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ចីវរំ ទទេយ្យ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៧២. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អញ្ញាតិកា នាម មាតិតោ វា ¶ បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធា.

ភិក្ខុនី ¶ នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា.

ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ វិកប្បនុបគំ បច្ឆិមំ [វិកប្បនុបគបច្ឆិមំ (សី.)].

អញ្ញត្រ បារិវត្តកាតិ ឋបេត្វា បារិវត្តកំ ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៧៣. អញ្ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី ចីវរំ ទេតិ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អញ្ញាតិកាយ វេមតិកោ ចីវរំ ទេតិ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អញ្ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី ចីវរំ ទេតិ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯកតោ ឧបសម្បន្នាយ ចីវរំ ទេតិ, អញ្ញត្រ បារិវត្តកា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ញាតិកាយ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៧៤. អនាបត្តិ ញាតិកាយ, បារិវត្តកំ បរិត្តេន វា វិបុលំ, វិបុលេន វា បរិត្តំ, ភិក្ខុនី វិស្សាសំ គណ្ហាតិ, តាវកាលិកំ គណ្ហាតិ, ចីវរំ ឋបេត្វា អញ្ញំ បរិក្ខារំ ទេតិ, សិក្ខមានាយ, សាមណេរិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ចីវរទានសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. ចីវរសិព្ពនសិក្ខាបទំ

១៧៥. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧទាយី បដ្ដោ [បដ្ឋោ (សី. ស្យា.)] ហោតិ ចីវរកម្មំ កាតុំ. អញ្ញតរា ¶ ភិក្ខុនី យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, អយ្យោ ចីវរំ សិព្ពតូ’’តិ. អថ ខោ អាយស្មា ឧទាយី តស្សា ភិក្ខុនិយា ចីវរំ សិព្ពិត្វា សុរត្តំ សុបរិកម្មកតំ កត្វា មជ្ឈេ បដិភានចិត្តំ វុដ្ឋាបេត្វា សំហរិត្វា និក្ខិបិ. អថ ខោ សា ភិក្ខុនី យេនាយស្មា ឧទាយី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧទាយិំ ឯតទវោច – ‘‘កហំ តំ, ភន្តេ, ចីវរ’’ន្តិ? ‘‘ហន្ទ, ភគិនិ ¶ , ឥមំ ចីវរំ យថាសំហដំ ហរិត្វា និក្ខិបិត្វា យទា ភិក្ខុនិសង្ឃោ ឱវាទំ អាគច្ឆតិ តទា ឥមំ ចីវរំ បារុបិត្វា ភិក្ខុនិសង្ឃស្ស បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អាគច្ឆា’’តិ. អថ ខោ សា ភិក្ខុនី តំ ចីវរំ យថាសំហដំ ហរិត្វា និក្ខិបិត្វា យទា ភិក្ខុនិសង្ឃោ ឱវាទំ អាគច្ឆតិ តទា តំ ចីវរំ បារុបិត្វា ភិក្ខុនិសង្ឃស្ស បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អាគច្ឆតិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘យាវ ឆិន្និកា ឥមា ភិក្ខុនិយោ ធុត្តិកា អហិរិកាយោ, យត្រ ហិ នាម ចីវរេ បដិភានចិត្តំ វុដ្ឋាបេស្សន្តី’’តិ!

ភិក្ខុនិយោ ឯវមាហំសុ – ‘‘កស្សិទំ កម្ម’’ន្តិ? ‘‘អយ្យស្ស ឧទាយិស្សា’’តិ. ‘‘យេបិ តេ ឆិន្នកា ធុត្តកា អហិរិកា តេសម្បិ ឯវរូបំ ¶ ន សោភេយ្យ, កិំ បន អយ្យស្ស ឧទាយិស្សា’’តិ! អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧទាយី ភិក្ខុនិយា ចីវរំ សិព្ពិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុនិយា ចីវរំ សិព្ពសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. ‘‘ញាតិកា តេ, ឧទាយិ, អញ្ញាតិកា’’តិ? ‘‘អញ្ញាតិកា, ភគវា’’តិ. ‘‘អញ្ញាតកោ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតិកាយ ន ជានាតិ បតិរូបំ វា អប្បតិរូបំ វា បាសាទិកំ វា អបាសាទិកំ វា. កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ចីវរំ សិព្ពិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៧៦. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ចីវរំ សិព្ពេយ្យ វា សិព្ពាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៧៧. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អញ្ញាតិកា នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អសម្ពទ្ធា.

ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា.

ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ.

សិព្ពេយ្យាតិ ¶ ¶ សយំ សិព្ពតិ អារាបថេ អារាបថេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

សិព្ពាបេយ្យាតិ អញ្ញំ អាណាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សកិំ អាណត្តោ ពហុកម្បិ សិព្ពតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៧៨. អញ្ញាតិកាយ ¶ អញ្ញាតិកសញ្ញី ចីវរំ សិព្ពតិ វា សិព្ពាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អញ្ញាតិកាយ វេមតិកោ ចីវរំ សិព្ពតិ វា សិព្ពាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អញ្ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី ចីវរំ សិព្ពតិ វា សិព្ពាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯកតោឧបសម្បន្នាយ ចីវរំ សិព្ពតិ វា សិព្ពាបេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ញាតិកាយ អញ្ញាតិកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ញាតិកាយ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ញាតិកាយ ញាតិកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៧៩. អនាបត្តិ ញាតិកាយ, ចីវរំ ឋបេត្វា អញ្ញំ បរិក្ខារំ សិព្ពតិ វា សិព្ពាបេតិ វា, សិក្ខមានាយ, សាមណេរិយា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ចីវរសិព្ពនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. សំវិធានសិក្ខាបទំ

១៨០. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនីហិ ¶ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជន្តិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘យថេវ មយំ សបជាបតិកា អាហិណ្ឌាម, ឯវមេវិមេ សមណា សក្យបុត្តិយា ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ អាហិណ្ឌន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិស្សន្តី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ ¶ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ.

‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជេយ្យ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

១៨១. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ ច ភិក្ខុនិយោ ¶ ច សាកេតា ¶ សាវត្ថិំ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នា ហោន្តិ. អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ តេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘មយម្បិ អយ្យេហិ សទ្ធិំ គមិស្សាមា’’តិ. ‘‘ន, ភគិនី, កប្បតិ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិតុំ. តុម្ហេ វា បឋមំ គច្ឆថ មយំ វា គមិស្សាមា’’តិ. ‘‘អយ្យា, ភន្តេ, អគ្គបុរិសា. អយ្យាវ បឋមំ គច្ឆន្តូ’’តិ. អថ ខោ តាសំ ភិក្ខុនីនំ បច្ឆា គច្ឆន្តីនំ អន្តរាមគ្គេ ចោរា អច្ឆិន្ទិំសុ ច ទូសេសុញ្ច. អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខុនីនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សត្ថគមនីយេ មគ្គេ សាសង្កសម្មតេ សប្បដិភយេ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៨២. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជេយ្យ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ ¶ . សត្ថគមនីយោ ហោតិ មគ្គោ សាសង្កសម្មតោ សប្បដិភយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

១៨៣. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា.

សទ្ធិន្តិ ¶ ឯកតោ.

សំវិធាយាតិ – ‘‘គច្ឆាម, ភគិនិ, គច្ឆាមាយ្យ; គច្ឆាមាយ្យ, គច្ឆាម, ភគិនិ; អជ្ជ វា ហិយ្យោ ¶ វា បរេ វា គច្ឆាមា’’តិ សំវិទហតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អន្តមសោ គាមន្តរម្បីតិ កុក្កុដសម្បាតេ គាមេ, គាមន្តរេ គាមន្តរេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគាមកេ អរញ្ញេ, អទ្ធយោជនេ អទ្ធយោជនេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញត្រ សមយាតិ ឋបេត្វា សមយំ.

សត្ថគមនីយោ នាម មគ្គោ ន សក្កា ហោតិ វិនា សត្ថេន គន្តុំ.

សាសង្កំ នាម តស្មិំ មគ្គេ [យស្មិំ មគ្គេ (?)] ចោរានំ និវិដ្ឋោកាសោ ទិស្សតិ, ភុត្តោកាសោ ទិស្សតិ, ឋិតោកាសោ ទិស្សតិ, និសិន្នោកាសោ ទិស្សតិ, និបន្នោកាសោ ទិស្សតិ.

សប្បដិភយំ នាម តស្មិំ មគ្គេ ចោរេហិ មនុស្សា ហតា ទិស្សន្តិ, វិលុត្តា ទិស្សន្តិ, អាកោដិតា ទិស្សន្តិ, សប្បដិភយំ ¶ គន្ត្វា អប្បដិភយំ ទស្សេត្វា ឧយ្យោជេតព្ពា – ‘‘គច្ឆថ ភគិនិយោ’’តិ.

១៨៤. សំវិទហិតេ សំវិទហិតសញ្ញី ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អញ្ញត្រ សមយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សំវិទហិតេ វេមតិកោ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អញ្ញត្រ សមយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សំវិទហិតេ, អសំវិទហិតសញ្ញី ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អញ្ញត្រ សមយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ភិក្ខុ សំវិទហតិ ភិក្ខុនី ន សំវិទហតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសំវិទហិតេ សំវិទហិតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសំវិទហិតេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសំវិទហិតេ អសំវិទហិតសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៨៥. អនាបត្តិ ¶ ¶ សមយេ, អសំវិទហិត្វា គច្ឆតិ, ភិក្ខុនី សំវិទហតិ ¶ , ភិក្ខុ ន សំវិទហតិ, វិសង្កេតេន គច្ឆន្តិ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សំវិធានសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. នាវាភិរុហនសិក្ខាបទំ

១៨៦. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកំ នាវំ [ឯកនាវំ (ស្យា.)] អភិរុហន្តិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘យថេវ មយំ សបជាបតិកា នាវាយ [ឯកនាវាយ (ស្យា.)] កីឡាម, ឯវមេវិមេ សមណា សក្យបុត្តិយា ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ នាវាយ កីឡន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកំ នាវំ អភិរុហិស្សន្តី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកំ នាវំ អភិរុហថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកំ នាវំ អភិរុហិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកំ នាវំ [ឯកនាវំ (ស្យា.)] អភិរុហេយ្យ, ឧទ្ធំគាមិនិំ វា អធោគាមិនិំ ¶ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

១៨៧. តេន ¶ ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ ច ភិក្ខុនិយោ ច សាកេតា សាវត្ថិំ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នា ហោន្តិ. អន្តរាមគ្គេ នទី តរិតព្ពា [ឧត្តរិតព្ពា (ស្យា.)] ហោតិ. អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ តេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘មយម្បិ អយ្យេហិ សទ្ធិំ ឧត្តរិស្សាមា’’តិ. ‘‘ន, ភគិនី, កប្បតិ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកំ នាវំ អភិរុហិតុំ; តុម្ហេ វា បឋមំ ឧត្តរថ មយំ វា ឧត្តរិស្សាមា’’តិ ¶ . ‘‘អយ្យា, ភន្តេ, អគ្គបុរិសា. អយ្យាវ បឋមំ ឧត្តរន្តូ’’តិ. អថ ខោ តាសំ ភិក្ខុនីនំ បច្ឆា ឧត្តរន្តីនំ ចោរា អច្ឆិន្ទិំសុ ច ទូសេសុញ្ច ¶ . អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខុនីនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តិរិយំ តរណាយ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកំ នាវំ អភិរុហិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៨៨. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកំ នាវំ អភិរុហេយ្យ ឧទ្ធំគាមិនិំ វា អធោគាមិនិំ វា, អញ្ញត្រ តិរិយំ តរណាយ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៨៩. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា ¶ .

សទ្ធិន្តិ ឯកតោ.

សំវិធាយាតិ ‘‘អភិរុហាម, ភគិនិ, អភិរុហាមាយ្យ; អភិរុហាមាយ្យ, អភិរុហាម, ភគិនិ; អជ្ជ វា ហិយ្យោ វា បរេ វា អភិរុហាមា’’តិ សំវិទហតិ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ភិក្ខុនិយា អភិរុឡ្ហេ ភិក្ខុ អភិរុហតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ភិក្ខុម្ហិ អភិរុឡ្ហេ ភិក្ខុនី អភិរុហតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧភោ វា អភិរុហន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឧទ្ធំគាមិនិន្តិ ឧជ្ជវនិកាយ.

អធោគាមិនិន្តិ ឱជវនិកាយ.

អញ្ញត្រ តិរិយំ តរណាយាតិ ឋបេត្វា តិរិយំ តរណំ.

កុក្កុដសម្បាតេ គាមេ, គាមន្តរេ គាមន្តរេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគាមកេ អរញ្ញេ, អឌ្ឍយោជនេ អឌ្ឍយោជនេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៩០. សំវិទហិតេ ¶ សំវិទហិតសញ្ញី ឯកំ នាវំ អភិរុហតិ ឧទ្ធំគាមិនិំ វា អធោគាមិនិំ វា, អញ្ញត្រ តិរិយំ តរណាយ ¶ , អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សំវិទហិតេ ¶ វេមតិកោ ឯកំ នាវំ អភិរុហតិ ឧទ្ធំគាមិនិំ វា អធោគាមិនិំ វា, អញ្ញត្រ តិរិយំ តរណាយ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សំវិទហិតេ អសំវិទហិតសញ្ញី ឯកំ នាវំ អភិរុហតិ ឧទ្ធំគាមិនិំ វា អធោគាមិនិំ វា, អញ្ញត្រ តិរិយំ តរណាយ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ភិក្ខុ សំវិទហតិ, ភិក្ខុនី ន សំវិទហតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសំវិទហិតេ សំវិទហិតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសំវិទហិតេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសំវិទហិតេ, អសំវិទហិតសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៩១. អនាបត្តិ តិរិយំ តរណាយ, អសំវិទហិត្វា អភិរុហន្តិ, ភិក្ខុនី ¶ សំវិទហតិ, ភិក្ខុ ន សំវិទហតិ, វិសង្កេតេន អភិរុហន្តិ, អាបទាសុ ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិស្សាតិ.

នាវាភិរុហនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. បរិបាចិតសិក្ខាបទំ

១៩២. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន ថុល្លនន្ទា ភិក្ខុនី អញ្ញតរស្ស កុលស្ស កុលូបិកា ហោតិ និច្ចភត្តិកា. តេន ច គហបតិនា ថេរា ភិក្ខូ និមន្តិតា ហោន្តិ. អថ ខោ ថុល្លនន្ទា ភិក្ខុនី បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន តំ កុលំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘កិមិទំ, គហបតិ, បហូតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយត្ត’’ន្តិ? ‘‘ថេរា មយា, អយ្យេ, និមន្តិតា’’តិ. ‘‘កេ បន តេ, គហបតិ, ថេរា’’តិ? ‘‘អយ្យោ សារិបុត្តោ អយ្យោ មហាមោគ្គល្លានោ អយ្យោ មហាកច្ចានោ អយ្យោ មហាកោដ្ឋិកោ អយ្យោ មហាកប្បិនោ អយ្យោ មហាចុន្ទោ អយ្យោ អនុរុទ្ធោ អយ្យោ រេវតោ អយ្យោ ឧបាលិ អយ្យោ អានន្ទោ អយ្យោ រាហុលោ’’តិ. ‘‘កិំ បន ត្វំ, គហបតិ, មហានាគេ តិដ្ឋមានេ ចេដកេ និមន្តេសី’’តិ?

‘‘កេ បន តេ, អយ្យេ, មហានាគា’’តិ? ‘‘អយ្យោ ទេវទត្តោ អយ្យោ កោកាលិកោ អយ្យោ កដមោទកតិស្សកោ [កដមោរកតិស្សកោ (សី.) កតមោរកតិស្សកោ (ស្យា.)] អយ្យោ ខណ្ឌទេវិយា បុត្តោ ¶ អយ្យោ សមុទ្ទទត្តោ’’តិ. អយំ ចរហិ ថុល្លនន្ទាយ ¶ ភិក្ខុនិយា អន្តរា កថា វិប្បកតា, អថ តេ ថេរា ភិក្ខូ បវិសិំសុ. ‘‘សច្ចំ មហានាគា ខោ តយា, គហបតិ, និមន្តិតា’’តិ. ‘‘ឥទានេវ ខោ ត្វំ, អយ្យេ, ចេដកេ អកាសិ; ឥទានិ ¶ មហានាគេ’’តិ. ឃរតោ ច និក្កឌ្ឍិ, និច្ចភត្តញ្ច បច្ឆិន្ទិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ទេវទត្តោ ជានំ ភិក្ខុនិបរិបាចិតំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិស្សតី’’តិ…បេ… ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ទេវទត្ត, ជានំ ភិក្ខុនិបរិបាចិតំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជសី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ជានំ ភិក្ខុនិបរិបាចិតំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិស្សសិ. នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ជានំ ភិក្ខុនិបរិបាចិតំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

១៩៣. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ រាជគហា បព្ពជិតោ ញាតិកុលំ អគមាសិ. មនុស្សា – ‘‘ចិរស្សម្បិ ភទន្តោ អាគតោ’’តិ សក្កច្ចំ ភត្តំ អកំសុ. តស្ស កុលស្ស កុលូបិកា ភិក្ខុនី តេ មនុស្សេ ឯតទវោច – ‘‘ទេថយ្យស្ស, អាវុសោ, ភត្ត’’ន្តិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ – ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្តំ ជានំ ភិក្ខុនិបរិបាចិតំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិតុ’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តោ ន បដិគ្គហេសិ. នាសក្ខិ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ, ឆិន្នភត្តោ អហោសិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ អារាមំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ ¶ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ គិហិសមារម្ភេ ជានំ ភិក្ខុនិបរិបាចិតំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៩៤. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ជានំ ភិក្ខុនិបរិបាចិតំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជេយ្យ, អញ្ញត្រ បុព្ពេ គិហិសមារម្ភា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

១៩៥. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ ¶ ¶ នាម សាមំ វា ជានាតិ អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ សា វា អារោចេតិ.

ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា.

បរិបាចេតិ នាម បុព្ពេ អទាតុកាមានំ អកត្តុកាមានំ – ‘‘អយ្យោ ភាណកោ, អយ្យោ ពហុស្សុតោ, អយ្យោ សុត្តន្តិកោ, អយ្យោ វិនយធរោ, អយ្យោ ធម្មកថិកោ, ទេថ អយ្យស្ស, ករោថ អយ្យស្សា’’តិ ឯសា បរិបាចេតិ នាម.

បិណ្ឌបាតោ នាម បញ្ចន្នំ ភោជនានំ អញ្ញតរំ ភោជនំ.

អញ្ញត្រ បុព្ពេ គិហិសមារម្ភាតិ ឋបេត្វា គិហិសមារម្ភំ.

គិហិសមារម្ភោ នាម ញាតកា វា ហោន្តិ បវារិតា វា បកតិបដិយត្តំ វា.

អញ្ញត្រ បុព្ពេ គិហិសមារម្ភា ភុញ្ជិស្សាមីតិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

១៩៦. បរិបាចិតេ ¶ បរិបាចិតសញ្ញី ភុញ្ជតិ, អញ្ញត្រ បុព្ពេ គិហិសមារម្ភា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បរិបាចិតេ វេមតិកោ ភុញ្ជតិ, អញ្ញត្រ បុព្ពេ គិហិសមារម្ភា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បរិបាចិតេ ¶ អបរិបាចិតសញ្ញី ភុញ្ជតិ, អញ្ញត្រ បុព្ពេ គិហិសមារម្ភា, អនាបត្តិ. ឯកតោឧបសម្បន្នាយ បរិបាចិតំ ភុញ្ជតិ, អញ្ញត្រ បុព្ពេ គិហិសមារម្ភា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អបរិបាចិតេ បរិបាចិតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អបរិបាចិត្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អបរិបាចិតេ អបរិបាចិតសញ្ញី, អនាបត្តិ.

១៩៧. អនាបត្តិ បុព្ពេ គិហិសមារម្ភេ, សិក្ខមានា បរិបាចេតិ, សាមណេរី បរិបាចេតិ, បញ្ច ភោជនានិ ឋបេត្វា សព្ពត្ថ អនាបត្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បរិបាចិតសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. រហោនិសជ្ជសិក្ខាបទំ

១៩៨. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស ¶ បុរាណទុតិយិកា ភិក្ខុនីសុ បព្ពជិតា ហោតិ. សា អាយស្មតោ ឧទាយិស្ស សន្តិកេ អភិក្ខណំ អាគច្ឆតិ, អាយស្មាបិ ឧទាយី តស្សា ភិក្ខុនិយា សន្តិកេ អភិក្ខណំ គច្ឆតិ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧទាយី តស្សា ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧទាយី ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

១៩៩. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២០០. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា ¶ .

សទ្ធិន្តិ ឯកតោ.

ឯកោ ឯកាយាតិ ភិក្ខុ ចេវ ហោតិ ភិក្ខុនី ច.

[បាចិ. ២៨៦, ២៩១; បារា. ៤៤៥,៤៥៤] រហោ ¶ នាម ចក្ខុស្ស រហោ សោតស្ស រហោ. ចក្ខុស្ស រហោ នាម ន សក្កា ហោតិ អក្ខិំ វា និខណីយមានេ ភមុកំ វា ឧក្ខិបីយមានេ សីសំ វា ឧក្ខិបីយមានេ បស្សិតុំ. សោតស្ស រហោ នាម ន សក្កា ហោតិ បកតិកថា សោតុំ.

និសជ្ជំ ¶ កប្បេយ្យាតិ ភិក្ខុនិយា និសិន្នាយ ភិក្ខុ ឧបនិសិន្នោ វា ហោតិ ឧបនិបន្នោ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ភិក្ខុ និសិន្នេ ភិក្ខុនី ឧបនិសិន្នា វា ហោតិ ឧបនិបន្នា វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧភោ វា និសិន្នា ហោន្តិ ឧភោ វា និបន្នា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២០១. រហោ ¶ រហោសញ្ញី ឯកោ ឯកាយ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. រហោ វេមតិកោ ឯកោ ឯកាយ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. រហោ អរហោសញ្ញី ឯកោ ឯកាយ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អរហោ រហោសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អរហោ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អរហោ អរហោសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២០២. អនាបត្តិ យោ កោចិ វិញ្ញូ ទុតិយោ ហោតិ, តិដ្ឋតិ ន និសីទតិ, អរហោបេក្ខោ, អញ្ញវិហិតោ និសីទតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

រហោនិសជ្ជសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

ឱវាទវគ្គោ តតិយោ.

តស្សុទ្ទានំ –

អសម្មតអត្ថង្គតូ ¶ , បស្សយាមិសទានេន;

សិព្ពតិ អទ្ធានំ នាវំ ភុញ្ជេយ្យ, ឯកោ ឯកាយ តេ ទសាតិ.

៤. ភោជនវគ្គោ

១. អាវសថបិណ្ឌសិក្ខាបទំ

២០៣. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយា អវិទូរេ អញ្ញតរស្ស បូគស្ស អាវសថបិណ្ឌោ បញ្ញត្តោ ហោតិ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បវិសិត្វា បិណ្ឌំ អលភមានា អាវសថំ អគមំសុ. មនុស្សា – ‘‘ចិរស្សម្បិ ភទន្តា អាគតា’’តិ តេ សក្កច្ចំ បរិវិសិំសុ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ទុតិយម្បិ ទិវសំ…បេ… តតិយម្បិ ទិវសំ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បវិសិត្វា បិណ្ឌំ អលភមានា អាវសថំ គន្ត្វា ភុញ្ជិំសុ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘កិំ មយំ ករិស្សាម អារាមំ គន្ត្វា! ហិយ្យោបិ ឥធេវ អាគន្តព្ពំ ភវិស្សតី’’តិ, តត្ថេវ អនុវសិត្វា អនុវសិត្វា ¶ អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជន្តិ. តិត្ថិយា អបសក្កន្តិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ¶ សមណា សក្យបុត្តិយា អនុវសិត្វា អនុវសិត្វា អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជិស្សន្តិ! នយិមេសញ្ញេវ អាវសថបិណ្ឌោ បញ្ញត្តោ; សព្ពេសញ្ញេវ អាវសថបិណ្ឌោ បញ្ញត្តោ’’តិ.

អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អនុវសិត្វា អនុវសិត្វា អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជិស្សន្តីតិ…បេ… ¶ សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អនុវសិត្វា អនុវសិត្វា អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, អនុវសិត្វា អនុវសិត្វា អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘ឯកោ អាវសថបិណ្ឌោ ភុញ្ជិតព្ពោ. តតោ ចេ ឧត្តរិំ ភុញ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២០៤. តេន ¶ ខោ បន សមយេន អាយស្មា សារិបុត្តោ កោសលេសុ ជនបទេ សាវត្ថិំ គច្ឆន្តោ យេន អញ្ញតរោ អាវសថោ តេនុបសង្កមិ. មនុស្សា – ‘‘ចិរស្សម្បិ ថេរោ អាគតោ’’តិ សក្កច្ចំ បរិវិសិំសុ. អថ ខោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភុត្តាវិស្ស ខរោ អាពាធោ ឧប្បជ្ជិ, នាសក្ខិ តម្ហា អាវសថា បក្កមិតុំ. អថ ខោ តេ មនុស្សា ទុតិយម្បិ ទិវសំ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ភុញ្ជថ, ភន្តេ’’តិ. អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ – ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្តំ អនុវសិត្វា អនុវសិត្វា អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជិតុ’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តោ ន បដិគ្គហេសិ; ឆិន្នភត្តោ អហោសិ. អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ ¶ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានេន ភិក្ខុនា អនុវសិត្វា អនុវសិត្វា អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២០៥. ‘‘អគិលានេន ភិក្ខុនា ឯកោ អាវសថបិណ្ឌោ ភុញ្ជិតព្ពោ. តតោ ចេ ឧត្តរិ ភុញ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២០៦. អគិលានោ ¶ នាម សក្កោតិ តម្ហា អាវសថា បក្កមិតុំ.

គិលានោ នាម ន សក្កោតិ តម្ហា អាវសថា បក្កមិតុំ.

អាវសថបិណ្ឌោ ¶ នាម បញ្ចន្នំ ភោជនានំ អញ្ញតរំ ភោជនំ – សាលាយ វា មណ្ឌបេ វា រុក្ខមូលេ វា អជ្ឈោកាសេ វា អនោទិស្ស យាវទត្ថោ បញ្ញត្តោ ហោតិ. អគិលានេន ភិក្ខុនា សកិំ ភុញ្ជិតព្ពោ. តតោ ចេ ឧត្តរិ ‘ភុញ្ជិស្សាមី’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២០៧. អគិលានោ អគិលានសញ្ញី តតុត្តរិ អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគិលានោ វេមតិកោ តតុត្តរិ អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគិលានោ គិលានសញ្ញី តតុត្តរិំ អាវសថបិណ្ឌំ ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

គិលានោ ¶ អគិលានសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. គិលានោ វេមតិកោ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. គិលានោ គិលានសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២០៨. អនាបត្តិ គិលានស្ស, អគិលានោ សកិំ ភុញ្ជតិ, គច្ឆន្តោ, វា អាគច្ឆន្តោ វា ភុញ្ជតិ, សាមិកា និមន្តេត្វា ភោជេន្តិ, ឱទិស្ស ¶ បញ្ញត្តោ ហោតិ, ន យាវទត្ថោ បញ្ញត្តោ ហោតិ, បញ្ច ភោជនានិ ឋបេត្វា សព្ពត្ថ អនាបត្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អាវសថបិណ្ឌសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. គណភោជនសិក្ខាបទំ

២០៩. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន ទេវទត្តោ បរិហីនលាភសក្ការោ សបរិសោ កុលេសុ វិញ្ញាបេត្វា វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជតិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា កុលេសុ វិញ្ញាបេត្វា វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជិស្សន្តិ! កស្ស សម្បន្នំ ន មនាបំ, កស្ស សាទុំ ន រុច្ចតី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ¶ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ទេវទត្តោ សបរិសោ កុលេសុ វិញ្ញាបេត្វា វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ទេវទត្ត, សបរិសោ កុលេសុ វិញ្ញាបេត្វា វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, សបរិសោ កុលេសុ វិញ្ញាបេត្វា វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘គណភោជនេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២១០. តេន ¶ ¶ ខោ បន សមយេន មនុស្សា គិលានេ ភិក្ខូ ភត្តេន និមន្តេន្តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា គណភោជន’’ន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ ¶ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានេន ភិក្ខុនា គណភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘គណភោជនេ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២១១. តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា ចីវរទានសមយេ សចីវរភត្តំ បដិយាទេត្វា ភិក្ខូ និមន្តេន្តិ – ‘‘ភោជេត្វា ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមា’’តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា គណភោជន’’ន្តិ. ចីវរំ បរិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ. ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចីវរទានសមយេ គណភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘គណភោជនេ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ, ចីវរទានសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២១២. តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា ចីវរការកេ ភិក្ខូ ភត្តេន និមន្តេន្តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា ¶ គណភោជន’’ន្តិ ¶ . ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចីវរការសមយេ គណភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘គណភោជនេ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ, ចីវរទានសមយោ, ចីវរការសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២១៣. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ មនុស្សេហិ សទ្ធិំ អទ្ធានំ ¶ គច្ឆន្តិ. អថ ខោ ¶ តេ ភិក្ខូ តេ មនុស្សេ ឯតទវោចុំ – ‘‘មុហុត្តំ, អាវុសោ, អាគមេថ; បិណ្ឌាយ ចរិស្សាមា’’តិ. តេ ឯវមាហំសុ – ‘‘ឥធេវ, ភន្តេ, ភុញ្ជថា’’តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន បដិគ្គណ្ហន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា គណភោជន’’ន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អទ្ធានគមនសមយេ គណភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘គណភោជនេ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ, ចីវរទានសមយោ, ចីវរការសមយោ, អទ្ធានគមនសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២១៤. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ មនុស្សេហិ សទ្ធិំ នាវាយ គច្ឆន្តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ មនុស្សេ ឯតទវោចុំ – ‘‘មុហុត្តំ, អាវុសោ, តីរំ ឧបនេថ; បិណ្ឌាយ ចរិស្សាមា’’តិ. តេ ឯវមាហំសុ ¶ – ‘‘ឥធេវ, ភន្តេ, ភុញ្ជថា’’តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន បដិគ្គណ្ហន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា គណភោជន’’ន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, នាវាភិរុហនសមយេ គណភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘គណភោជនេ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ, ចីវរទានសមយោ, ចីវរការសមយោ, អទ្ធានគមនសមយោ, នាវាភិរុហនសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២១៥. តេន ¶ ០ ខោ បន សមយេន ទិសាសុ វស្សំវុដ្ឋា ភិក្ខូ រាជគហំ អាគច្ឆន្តិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ. មនុស្សា នានាវេរជ្ជកេ ភិក្ខូ បស្សិត្វា ភត្តេន និមន្តេន្តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា គណភោជន’’ន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, មហាសមយេ គណភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘គណភោជនេ ¶ , អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ, ចីវរទានសមយោ, ចីវរការសមយោ, អទ្ធានគមនសមយោ, នាវាភិរុហនសមយោ, មហាសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២១៦. តេន ¶ ខោ បន សមយេន រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស ញាតិសាលោហិតោ អាជីវកេសុ បព្ពជិតោ ហោតិ. អថ ខោ សោ ¶ អាជីវកោ យេន រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ ឯតទវោច – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, មហារាជ, សព្ពបាសណ្ឌិកភត្តំ កាតុ’’ន្តិ. ‘‘សចេ ត្វំ, ភន្តេ, ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បឋមំ ភោជេយ្យាសិ’’. ‘‘ឯវំ ករេយ្យាមី’’តិ. អថ ខោ សោ អាជីវកោ ភិក្ខូនំ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘អធិវាសេន្តុ មេ ភិក្ខូ ស្វាតនាយ ភត្ត’’ន្តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា គណភោជន’’ន្តិ. អថ ខោ សោ អាជីវកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ. ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ សោ អាជីវកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ភវម្បិ គោតមោ បព្ពជិតោ, អហម្បិ បព្ពជិតោ; អរហតិ បព្ពជិតោ បព្ពជិតស្ស បិណ្ឌំ បដិគ្គហេតុំ. អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ. អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន. អថ ខោ សោ អាជីវកោ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សមណភត្តសមយេ គណភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២១៧. គណភោជនេ ¶ , អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ, ចីវរទានសមយោ, ចីវរការសមយោ, អទ្ធានគមនសមយោ, នាវាភិរុហនសមយោ, មហាសមយោ, សមណភត្តសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

២១៨. គណភោជនំ ¶ នាម យត្ថ ចត្តារោ ភិក្ខូ បញ្ចន្នំ ភោជនានំ អញ្ញតរេន ភោជនេន និមន្តិតា ភុញ្ជន្តិ. ឯតំ គណភោជនំ នាម.

អញ្ញត្រ សមយាតិ ឋបេត្វា សមយំ.

គិលានសមយោ ¶ នាម អន្តមសោ បាទាបិ ផលិតា [ផាលិតា (ស្យា. ក.)] ហោន្តិ. ‘‘គិលានសមយោ’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ.

ចីវរទានសមយោ នាម អនត្ថតេ កថិនេ វស្សានស្ស បច្ឆិមោ មាសោ, អត្ថតេ កថិនេ បញ្ចមាសា. ‘‘ចីវរទានសមយោ’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ.

ចីវរការសមយោ នាម ចីវរេ កយិរមានេ. ‘‘ចីវរការសមយោ’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ.

អទ្ធានគមនសមយោ ¶ នាម ‘‘អទ្ធយោជនំ គច្ឆិស្សាមី’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ, គច្ឆន្តេន ភុញ្ជិតព្ពំ, គតេន ភុញ្ជិតព្ពំ.

នាវាភិរុហនសមយោ នាម ‘‘នាវំ អភិរុហិស្សាមី’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ, អារុឡ្ហេន ភុញ្ជិតព្ពំ, ឱរុឡ្ហេន ភុញ្ជិតព្ពំ.

មហាសមយោ នាម យត្ថ ទ្វេ តយោ ភិក្ខូ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា យាបេន្តិ, ចតុត្ថេ អាគតេ ន យាបេន្តិ. ‘‘មហាសមយោ’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ.

សមណភត្តសមយោ នាម យោ កោចិ បរិព្ពាជកសមាបន្នោ ភត្តំ ករោតិ. ‘‘សមណភត្តសមយោ’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ.

‘‘អញ្ញត្រ សមយា ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២១៩. គណភោជនេ គណភោជនសញ្ញី, អញ្ញត្រ សមយា, ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. គណភោជនេ វេមតិកោ, អញ្ញត្រ សមយា, ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. គណភោជនេ នគណភោជនសញ្ញី, អញ្ញត្រ សមយា, ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

នគណភោជនេ ¶ គណភោជនសញ្ញី ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នគណភោជនេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នគណភោជនេ នគណភោជនសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២២០. អនាបត្តិ ¶ សមយេ, ទ្វេ តយោ ឯកតោ ភុញ្ជន្តិ, បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ឯកតោ សន្និបតិត្វា ភុញ្ជន្តិ, និច្ចភត្តំ, សលាកភត្តំ, បក្ខិកំ, ឧបោសថិកំ, បាដិបទិកំ, បញ្ច ភោជនានិ ឋបេត្វា សព្ពត្ថ អនាបត្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

គណភោជនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. បរម្បរភោជនសិក្ខាបទំ

២២១. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ. តេន ខោ បន សមយេន វេសាលិយំ បណីតានំ ភត្តានំ ភត្តបដិបាដិ អធិដ្ឋិតា ហោតិ. អថ ខោ អញ្ញតរស្ស ទលិទ្ទស្ស កម្មការស្ស [កម្មករស្ស (សី.)] ឯតទហោសិ – ‘‘ន ខោ ឥទំ ឱរកំ ភវិស្សតិ យថយិមេ មនុស្សា សក្កច្ចំ ភត្តំ ករោន្តិ; យំនូនាហម្បិ ភត្តំ ករេយ្យ’’ន្តិ. អថ ខោ សោ ទលិទ្ទោ កម្មការោ យេន កិរបតិកោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ កិរបតិកំ ឯតទវោច – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, អយ្យបុត្ត, ពុទ្ធប្បមុខស្ស ¶ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ភត្តំ កាតុំ. ទេហិ មេ វេតន’’ន្តិ. សោបិ ខោ កិរបតិកោ សទ្ធោ ហោតិ បសន្នោ. អថ ខោ សោ កិរបតិកោ តស្ស ទលិទ្ទស្ស កម្មការស្ស អព្ភាតិរេកំ [អតិរេកំ (ស្យា.)] វេតនំ អទាសិ. អថ ខោ សោ ទលិទ្ទោ កម្មការោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ទលិទ្ទោ កម្មការោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ. ‘‘មហា ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុសង្ឃោ. ជានាហី’’តិ. ‘‘ហោតុ [ហោតុ មេ (ក.)] ភន្តេ, មហា ភិក្ខុសង្ឃោ. ពហូ មេ ពទរា បដិយត្តា ពទរមិស្សេន បេយ្យា បរិបូរិស្សន្តី’’តិ. អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន.

អថ ¶ ខោ សោ ទលិទ្ទោ កម្មការោ ភគវតោ ¶ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ – ‘‘ទលិទ្ទេន កិរ កម្មការេន ស្វាតនាយ ពុទ្ធប្បមុខោ ភិក្ខុសង្ឃោ និមន្តិតោ, ពទរមិស្សេន បេយ្យា បរិបូរិស្សន្តី’’តិ. តេ កាលស្សេវ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ភុញ្ជិំសុ. អស្សោសុំ ខោ មនុស្សា – ‘‘ទលិទ្ទេន កិរ កម្មការេន ពុទ្ធប្បមុខោ ភិក្ខុសង្ឃោ និមន្តិតោ’’តិ. តេ ទលិទ្ទស្ស កម្មការស្ស បហូតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ អភិហរិំសុ. អថ ខោ សោ ទលិទ្ទោ កម្មការោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភន្តេ, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ.

អថ ¶ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន តស្ស ទលិទ្ទស្ស កម្មការស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន. អថ ខោ សោ ទលិទ្ទោ កម្មការោ ភត្តគ្គេ ភិក្ខូ បរិវិសតិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘ថោកំ, អាវុសោ, ទេហិ. ថោកំ, អាវុសោ, ទេហី’’តិ. ‘‘មា ខោ តុម្ហេ, ភន្តេ, ‘អយំ ទលិទ្ទោ កម្មការោ’តិ ថោកំ ថោកំ បដិគ្គណ្ហិត្ថ. បហូតំ មេ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយត្តំ.

បដិគ្គណ្ហថ, ភន្តេ, យាវទត្ថ’’ន្តិ. ‘‘ន ខោ មយំ, អាវុសោ, ឯតំការណា ថោកំ ថោកំ បដិគ្គណ្ហាម. អបិច, មយំ កាលស្សេវ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ភុញ្ជិម្ហា; តេន មយំ ថោកំ ថោកំ បដិគ្គណ្ហាមា’’តិ.

អថ ខោ សោ ទលិទ្ទោ កម្មការោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ¶ ភទន្តា មយា និមន្តិតា អញ្ញត្រ ភុញ្ជិស្សន្តិ! ន ចាហំ បដិពលោ យាវទត្ថំ ទាតុ’’ន្តិ? អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស ទលិទ្ទស្ស កម្មការស្ស ¶ ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ អញ្ញត្រ និមន្តិតា អញ្ញត្រ ភុញ្ជិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អញ្ញត្រ និមន្តិតា អញ្ញត្រ ភុញ្ជន្តីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា អញ្ញត្រ និមន្តិតា អញ្ញត្រ ភុញ្ជិស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘បរម្បរភោជនេ ¶ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២២២. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ គិលានោ ហោតិ. អញ្ញតរោ ភិក្ខុ បិណ្ឌបាតំ អាទាយ យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ភុញ្ជាហិ, អាវុសោ’’តិ. ‘‘អលំ, អាវុសោ, អត្ថិ មេ ភត្តបច្ចាសា’’តិ. តស្ស ភិក្ខុនោ បិណ្ឌបាតោ ឧស្សូរេ [ឧស្សូរេន (ក.)] អាហរីយិត្ថ. សោ ភិក្ខុ ន ចិត្តរូបំ ភុញ្ជិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានេន ភិក្ខុនា បរម្បរភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន ¶ , ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘បរម្បរភោជនេ, ¶ អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២២៣. តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា ចីវរទានសមយេ សចីវរភត្តំ បដិយាទេត្វា [បដិយាទាបេត្វា (ឥតិបិ)] ភិក្ខូ និមន្តេន្តិ – ‘‘ភោជេត្វា ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមា’’តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា បរម្បរភោជន’’ន្តិ. ចីវរំ បរិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចីវរទានសមយេ បរម្បរភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘បរម្បរភោជនេ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ, ចីវរទានសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២២៤. តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា ចីវរការកេ ភិក្ខូ ភត្តេន និមន្តេន្តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ – ‘‘បដិក្ខិត្តំ ភគវតា បរម្បរភោជន’’ន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចីវរការសមយេ បរម្បរភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២២៥. ‘‘បរម្បរភោជនេ, ¶ អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. គិលានសមយោ, ចីវរទានសមយោ, ចីវរការសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២២៦. អថ ¶ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ ¶ អាយស្មតា អានន្ទេន បច្ឆាសមណេន យេន អញ្ញតរំ កុលំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. អថ ខោ តេ មនុស្សា ភគវតោ ច អាយស្មតោ ច អានន្ទស្ស ភោជនំ អទំសុ. អាយស្មា អានន្ទោ កុក្កុច្ចាយន្តោ ន បដិគ្គណ្ហាតិ. ‘‘គណ្ហាហិ [បតិគណ្ហាហិ (សី.)], អានន្ទា’’តិ. ‘‘អលំ, ភគវា ¶ , អត្ថិ មេ ភត្តបច្ចាសា’’តិ. ‘‘តេនហានន្ទ, វិកប្បេត្វា គណ្ហាហី’’តិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វិកប្បេត្វា [ភត្តបច្ចាសំ វិកប្បេត្វា (ស្យា.)] បរម្បរភោជនំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, វិកប្បេតព្ពំ – ‘មយ្ហំ ភត្តបច្ចាសំ ឥត្ថន្នាមស្ស ទម្មី’’’តិ.

២២៧. បរម្បរភោជនំ នាម បញ្ចន្នំ ភោជនានំ អញ្ញតរេន ភោជនេន និមន្តិតោ, តំ ឋបេត្វា អញ្ញំ បញ្ចន្នំ ភោជនានំ អញ្ញតរំ ភោជនំ ភុញ្ជតិ, ឯតំ បរម្បរភោជនំ នាម.

អញ្ញត្រ សមយាតិ ឋបេត្វា សមយំ.

គិលានសមយោ នាម ន សក្កោតិ ឯកាសនេ និសិន្នោ យាវទត្ថំ ភុញ្ជិតុំ. ‘‘គិលានសមយោ’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ.

ចីវរទានសមយោ នាម អនត្ថតេ កថិនេ វស្សានស្ស បច្ឆិមោ មាសោ, អត្ថតេ កថិនេ បញ្ច មាសា. ‘‘ចីវរទានសមយោ’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ.

ចីវរការសមយោ នាម ចីវរេ កយិរមានេ. ‘‘ចីវរការសមយោ’’តិ ភុញ្ជិតព្ពំ.

‘‘អញ្ញត្រ សមយា ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ ¶ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២២៨. បរម្បរភោជនេ ¶ បរម្បរភោជនសញ្ញី, អញ្ញត្រ សមយា, ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បរម្បរភោជនេ វេមតិកោ, អញ្ញត្រ សមយា, ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បរម្បរភោជនេ នបរម្បរភោជនសញ្ញី, អញ្ញត្រ សមយា, ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

នបរម្បរភោជនេ បរម្បរភោជនសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នបរម្បរភោជនេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នបរម្បរភោជនេ នបរម្បរភោជនសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២២៩. អនាបត្តិ សមយេ, វិកប្បេត្វា ភុញ្ជតិ, ទ្វេ តយោ និមន្តនេ ឯកតោ ភុញ្ជតិ, និមន្តនបដិបាដិយា ភុញ្ជតិ, សកលេន គាមេន និមន្តិតោ តស្មិំ គាមេ យត្ថ កត្ថចិ ភុញ្ជតិ ¶ , សកលេន បូគេន និមន្តិតោ តស្មិំ បូគេ យត្ថ កត្ថចិ ភុញ្ជតិ, និមន្តិយមានោ ភិក្ខំ គហេស្សាមីតិ ភណតិ, និច្ចភត្តេ, សលាកភត្តេ, បក្ខិកេ, ឧបោសថិកេ, បាដិបទិកេ, បញ្ច ភោជនានិ ឋបេត្វា សព្ពត្ថ អនាបត្តិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បរម្បរភោជនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. កាណមាតុសិក្ខាបទំ

២៣០. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ¶ កាណមាតា ឧបាសិកា សទ្ធា ហោតិ បសន្នា. កាណា គាមកេ អញ្ញតរស្ស បុរិសស្ស ទិន្នា ហោតិ. អថ ខោ កាណា មាតុឃរំ អគមាសិ កេនចិទេវ ករណីយេន. អថ ខោ កាណាយ សាមិកោ កាណាយ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘អាគច្ឆតុ កាណា, ឥច្ឆាមិ កាណាយ អាគត’’ន្តិ. អថ ខោ កាណមាតា ឧបាសិកា ‘‘កិស្មិំ វិយ រិត្តហត្ថំ គន្តុ’’ន្តិ បូវំ [បូបំ (ណ្វាទិ)] បចិ. បក្កេ បូវេ អញ្ញតរោ បិណ្ឌចារិកោ ភិក្ខុ កាណមាតាយ ឧបាសិកាយ និវេសនំ បាវិសិ. អថ ខោ កាណមាតា ឧបាសិកា តស្ស ភិក្ខុនោ បូវំ ទាបេសិ. សោ និក្ខមិត្វា អញ្ញស្ស អាចិក្ខិ. តស្សបិ បូវំ ទាបេសិ. សោបិ និក្ខមិត្វា អញ្ញស្ស អាចិក្ខិ. តស្សបិ បូវំ ¶ ទាបេសិ. យថាបដិយត្តំ បូវំ បរិក្ខយំ អគមាសិ. ទុតិយម្បិ ខោ កាណាយ សាមិកោ កាណាយ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘អាគច្ឆតុ កាណា, ឥច្ឆាមិ កាណាយ អាគត’’ន្តិ. ទុតិយម្បិ ខោ កាណមាតា ឧបាសិកា ‘‘កិស្មិំ វិយ រិត្តហត្តំ គន្តុ’’ន្តិ បូវំ បចិ. បក្កេ បូវេ អញ្ញតរោ បិណ្ឌចារិកោ ភិក្ខុ កាណមាតាយ ឧបាសិកាយ និវេសនំ បាវិសិ. អថ ខោ កាណមាតា ឧបាសិកា តស្ស ភិក្ខុនោ បូវំ ទាបេសិ. សោ និក្ខមិត្វា អញ្ញស្ស អាចិក្ខិ. តស្សបិ បូវំ ¶ ទាបេសិ. សោបិ និក្ខមិត្វា អញ្ញស្ស អាចិក្ខិ. តស្សបិ បូវំ ទាបេសិ. យថាបដិយត្តំ បូវំ បរិក្ខយំ អគមាសិ. តតិយម្បិ ខោ កាណាយ សាមិកោ កាណាយ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘អាគច្ឆតុ កាណា, ឥច្ឆាមិ កាណាយ អាគតំ. សចេ កាណា នាគច្ឆិស្សតិ, អហំ អញ្ញំ បជាបតិំ អានេស្សាមី’’តិ. តតិយម្បិ ខោ កាណមាតា ឧបាសិកា កិស្មិំ វិយ រិត្តហត្ថំ គន្តុន្តិ បូវំ បចិ. បក្កេ បូវេ អញ្ញតរោ បិណ្ឌចារិកោ ភិក្ខុ កាណមាតាយ ឧបាសិកាយ និវេសនំ បាវិសិ. អថ ខោ កាណមាតា ឧបាសិកា តស្ស ភិក្ខុនោ បូវំ ទាបេសិ. សោ និក្ខមិត្វា អញ្ញស្ស អាចិក្ខិ. តស្សបិ បូវំ ទាបេសិ. សោបិ និក្ខមិត្វា អញ្ញស្ស អាចិក្ខិ. តស្សបិ ¶ បូវំ ទាបេសិ. យថាបដិយត្តំ បូវំ បរិក្ខយំ អគមាសិ. អថ ខោ កាណាយ សាមិកោ អញ្ញំ បជាបតិំ អានេសិ.

អស្សោសិ ខោ កាណា – ‘‘តេន កិរ បុរិសេន អញ្ញា បជាបតិ អានីតា’’តិ. សា រោទន្តី អដ្ឋាសិ. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន កាណមាតាយ ឧបាសិកាយ និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ. អថ ខោ កាណមាតា ឧបាសិកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ កាណមាតរំ ឧបាសិកំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កិស្សាយំ កាណា រោទតី’’តិ? អថ ខោ កាណមាតា ឧបាសិកា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. អថ ខោ ភគវា កាណមាតរំ ឧបាសិកំ ធម្មិយា កថាយ ¶ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ.

២៣១. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ សត្ថោ រាជគហា បដិយាលោកំ គន្តុកាមោ ហោតិ. អញ្ញតរោ បិណ្ឌចារិកោ ភិក្ខុ តំ សត្ថំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ. អញ្ញតរោ ឧបាសកោ តស្ស ភិក្ខុនោ សត្តុំ ¶ ទាបេសិ. សោ និក្ខមិត្វា អញ្ញស្ស អាចិក្ខិ. តស្សបិ សត្តុំ ទាបេសិ. សោ និក្ខមិត្វា អញ្ញស្ស អាចិក្ខិ. តស្សបិ សត្តុំ ទាបេសិ. យថាបដិយត្តំ បាថេយ្យំ បរិក្ខយំ អគមាសិ ¶ . អថ ខោ សោ ឧបាសកោ តេ មនុស្សេ ឯតទវោច – ‘‘អជ្ជណ្ហោ, អយ្យា, អាគមេថ, យថាបដិយត្តំ បាថេយ្យំ អយ្យានំ ទិន្នំ. បាថេយ្យំ បដិយាទេស្សាមី’’តិ. ‘‘នាយ្យោ [នាយ្យ (ស្យា.)] សក្កា អាគមេតុំ, បយាតោ សត្ថោ’’តិ អគមំសុ. អថ ខោ តស្ស ឧបាសកស្ស បាថេយ្យំ បដិយាទេត្វា បច្ឆា គច្ឆន្តស្ស ចោរា អច្ឆិន្ទិំសុ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ន មត្តំ ជានិត្វា បដិគ្គហេស្សន្តិ! អយំ ឥមេសំ ទត្វា បច្ឆា គច្ឆន្តោ ចោរេហិ អច្ឆិន្នោ’’តិ. អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញបេស្សាមិ ¶ ទស អត្ថវសេ បដិច្ច – សង្ឃសុដ្ឋុតាយ, សង្ឃផាសុតាយ…បេ… វិនយានុគ្គហាយ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៣២. ‘‘ភិក្ខុំ បនេវ កុលំ ឧបគតំ បូវេហិ វា មន្ថេហិ វា អភិហដ្ឋុំ បវារេយ្យ, អាកង្ខមានេន ភិក្ខុនា ទ្វត្តិបត្តបូរា បដិគ្គហេតព្ពា តតោ ចេ ឧត្តរិ បដិគ្គណ្ហេយ្យ បាចិត្តិយំ. ទ្វត្តិបត្តបូរេ ¶ បដិគ្គហេត្វា តតោ នីហរិត្វា ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ សំវិភជិតព្ពំ. អយំ តត្ថ សាមីចី’’តិ.

២៣៣. ភិក្ខុំ បនេវ កុលំ ឧបគតន្តិ កុលំ នាម ចត្តារិ កុលានិ – ខត្តិយកុលំ, ព្រាហ្មណកុលំ, វេស្សកុលំ, សុទ្ទកុលំ.

ឧបគតន្តិ តត្ថ គតំ.

បូវំ នាម យំកិញ្ចិ បហេណកត្ថាយ បដិយត្តំ.

មន្ថំ នាម យំកិញ្ចិ បាថេយ្យត្ថាយ បដិយត្តំ.

អភិហដ្ឋុំ បវារេយ្យាតិ យាវតកំ ឥច្ឆសិ តាវតកំ គណ្ហាហីតិ.

អាកង្ខមានេនាតិ ឥច្ឆមានេន.

ទ្វត្តិបត្តបូរា បដិគ្គហេតព្ពាតិ ទ្វេតយោ បត្តបូរា បដិគ្គហេតព្ពា.

តតោ ¶ ចេ ឧត្តរិ បដិគណ្ហេយ្យាតិ តតុត្តរិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ទ្វត្តិបត្តបូរេ បដិគ្គហេត្វា តតោ និក្ខមន្តេន ភិក្ខុំ បស្សិត្វា អាចិក្ខិតព្ពំ – ‘‘អមុត្រ មយា ទ្វត្តិបត្តបូរា បដិគ្គហិតា, មា ខោ តត្ថ បដិគ្គណ្ហី’’តិ. សចេ បស្សិត្វា ន អាចិក្ខតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. សចេ អាចិក្ខិតេ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

តតោ ¶ ¶ នីហរិត្វា ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ សំវិភជិតព្ពន្តិ បដិក្កមនំ នីហរិត្វា សំវិភជិតព្ពំ.

អយំ តត្ថ សាមីចីតិ អយំ តត្ថ អនុធម្មតា.

២៣៤. អតិរេកទ្វត្តិបត្តបូរេ អតិរេកសញ្ញី បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អតិរេកទ្វត្តិបត្តបូរេ ¶ វេមតិកោ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អតិរេកទ្វត្តិបត្តបូរេ ឩនកសញ្ញី បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឩនកទ្វត្តិបត្តបូរេ អតិរេកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឩនកទ្វត្តិបត្តបូរេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឩនកទ្វត្តិបត្តបូរេ ឩនកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៣៥. អនាបត្តិ ទ្វត្តិបត្តបូរេ បដិគ្គណ្ហាតិ, ឩនកទ្វត្តិបត្តបូរេ បដិគ្គណ្ហាតិ, ន បហេណកត្ថាយ ន បាថេយ្យត្ថាយ បដិយត្តំ ទេន្តិ, បហេណកត្ថាយ វា បាថេយ្យត្ថាយ វា បដិយត្តសេសកំ ទេន្តិ, គមនេ បដិប្បស្សទ្ធេ ទេន្តិ, ញាតកានំ បវារិតានំ, អញ្ញស្សត្ថាយ, អត្តនោ ធនេន, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

កាណមាតុសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. បឋមបវារណាសិក្ខាបទំ

២៣៦. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ព្រាហ្មណោ ភិក្ខូ និមន្តេត្វា ភោជេសិ. ភិក្ខូ ភុត្តាវី បវារិតា ញាតិកុលានិ ¶ គន្ត្វា ឯកច្ចេ ភុញ្ជិំសុ ឯកច្ចេ បិណ្ឌបាតំ អាទាយ អគមំសុ. អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ បដិវិស្សកេ [បដិវិសកេ (យោជនា)] ឯតទវោច – ‘‘ភិក្ខូ មយា អយ្យា សន្តប្បិតា. ឯថ, តុម្ហេបិ សន្តប្បេស្សាមី’’តិ. តេ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិំ ត្វំ, អយ្យោ [អយ្យ (ស្យា.)], អម្ហេ សន្តប្បេស្សសិ? យេបិ តយា និមន្តិតា តេបិ អម្ហាកំ ឃរានិ អាគន្ត្វា ឯកច្ចេ ភុញ្ជិំសុ ឯកច្ចេ បិណ្ឌបាតំ អាទាយ អគមំសូ’’តិ!

អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភទន្តា អម្ហាកំ ឃរេ ភុញ្ជិត្វា អញ្ញត្រ ភុញ្ជិស្សន្តិ! ន ចាហំ បដិពលោ យាវទត្ថំ ទាតុ’’ន្តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ ភុត្តាវី បវារិតា អញ្ញត្រ ភុញ្ជិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ភុត្តាវី បវារិតា អញ្ញត្រ ភុញ្ជន្តីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា ភុត្តាវី ¶ បវារិតា អញ្ញត្រ ភុញ្ជិស្សន្តិ ¶ ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ ¶ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភុត្តាវី បវារិតោ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទេយ្យ វា ភុញ្ជេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២៣៧. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ គិលានានំ ភិក្ខូនំ បណីតេ បិណ្ឌបាតេ នីហរន្តិ. គិលានា ន ចិត្តរូបំ ភុញ្ជន្តិ. តានិ ភិក្ខូ ឆដ្ដេន្តិ. អស្សោសិ ខោ ភគវា ឧច្ចាសទ្ទំ មហាសទ្ទំ កាកោរវសទ្ទំ. សុត្វាន អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ សោ, អានន្ទ, ឧច្ចាសទ្ទោ មហាសទ្ទោ កាកោរវសទ្ទោ’’តិ? អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. ‘‘ភុញ្ជេយ្យុំ បនានន្ទ, ភិក្ខូ គិលានាតិរិត្ត’’ន្តិ. ‘‘ន ភុញ្ជេយ្យុំ, ភគវា’’តិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ ភិក្ខវេ, គិលានស្ស ច អគិលានស្ស ច អតិរិត្តំ ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, អតិរិត្តំ កាតព្ពំ – ‘‘អលមេតំ សព្ព’’ន្តិ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៣៨. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ភុត្តាវី បវារិតោ អនតិរិត្តំ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទេយ្យ វា ភុញ្ជេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៣៩. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភុត្តាវី នាម បញ្ចន្នំ ភោជនានំ ¶ អញ្ញតរំ ភោជនំ អន្តមសោ កុសគ្គេនបិ ភុត្តំ ហោតិ.

បវារិតោ នាម អសនំ បញ្ញាយតិ, ភោជនំ បញ្ញាយតិ, ហត្ថបាសេ ឋិតោ អភិហរតិ, បដិក្ខេបោ បញ្ញាយតិ.

អនតិរិត្តំ នាម អកប្បិយកតំ ហោតិ, អប្បដិគ្គហិតកតំ ហោតិ, អនុច្ចារិតកតំ ហោតិ ¶ , អហត្ថបាសេ កតំ ហោតិ, អភុត្តាវិនា កតំ ហោតិ, ភុត្តាវិនា បវារិតេន អាសនា វុដ្ឋិតេន កតំ ហោតិ, ‘‘អលមេតំ សព្ពន្តិ អវុត្តំ ហោតិ, ន គិលានាតិរិត្តំ ហោតិ’’ – ឯតំ អនតិរិត្តំ នាម.

អតិរិត្តំ នាម កប្បិយកតំ ហោតិ, បដិគ្គហិតកតំ ហោតិ, ឧច្ចារិតកតំ ហោតិ, ហត្ថបាសេ កតំ ហោតិ, ភុត្តាវិនា កតំ ហោតិ, ភុត្តាវិនា បវារិតេន អាសនា អវុដ្ឋិតេន កតំ ហោតិ, ‘‘អលមេតំ សព្ព’’ន្តិ វុត្តំ ហោតិ, គិលានាតិរិត្តំ ហោតិ – ឯតំ អតិរិត្តំ នាម.

ខាទនីយំ ¶ នាម បញ្ច ភោជនានិ – យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ ឋបេត្វា អវសេសំ ខាទនីយំ នាម.

ភោជនីយំ នាម បញ្ច ភោជនានិ – ឱទនោ, កុម្មាសោ, សត្តុ, មច្ឆោ, មំសំ.

‘‘ខាទិស្សាមិ ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៤០. អនតិរិត្តេ អនតិរិត្តសញ្ញី ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អនតិរិត្តេ វេមតិកោ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អនតិរិត្តេ អតិរិត្តសញ្ញី ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

យាមកាលិកំ ¶ ¶ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ អាហារត្ថាយ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អតិរិត្តេ អនតិរិត្តសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អតិរិត្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អតិរិត្តេ អតិរិត្តសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៤១. អនាបត្តិ អតិរិត្តំ ការាបេត្វា ភុញ្ជតិ, ‘‘អតិរិត្តំ ការាបេត្វា ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អញ្ញស្សត្ថាយ ហរន្តោ គច្ឆតិ, គិលានស្ស សេសកំ ភុញ្ជតិ, យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ សតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បឋមបវារណាសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. ទុតិយបវារណាសិក្ខាបទំ

២៤២. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ទ្វេ ភិក្ខូ កោសលេសុ ជនបទេ សាវត្ថិំ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នា ហោន្តិ. ឯកោ ភិក្ខុ អនាចារំ អាចរតិ. ទុតិយោ ភិក្ខុ តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘មាវុសោ, ឯវរូបមកាសិ, នេតំ កប្បតី’’តិ. សោ តស្មិំ ឧបនន្ធិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ សាវត្ថិំ អគមំសុ. តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយំ អញ្ញតរស្ស បូគស្ស សង្ឃភត្តំ ហោតិ. ទុតិយោ ភិក្ខុ ភុត្តាវី បវារិតោ ហោតិ. ឧបនទ្ធោ [ឧបនន្ធោ (ក.)] ភិក្ខុ ញាតិកុលំ គន្ត្វា បិណ្ឌបាតំ អាទាយ យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ភុញ្ជាហិ, អាវុសោ’’តិ. ‘‘អលំ, អាវុសោ, បរិបុណ្ណោម្ហី’’តិ. ‘‘សុន្ទរោ, អាវុសោ, បិណ្ឌបាតោ, ភុញ្ជាហី’’តិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ តេន ភិក្ខុនា និប្បីឡិយមានោ តំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិ. ឧបនទ្ធោ ភិក្ខុ ¶ តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ត្វម្បិ [ត្វំ ហិ (ស្យា.)] នាម, អាវុសោ, មំ វត្តព្ពំ មញ្ញសិ យំ ត្វំ ភុត្តាវី បវារិតោ អនតិរិត្តំ ភោជនំ ភុញ្ជសី’’តិ. ‘‘ននុ, អាវុសោ, អាចិក្ខិតព្ព’’ន្តិ. ‘‘ននុ, អាវុសោ, បុច្ឆិតព្ព’’ន្តិ.

អថ ខោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ ¶ ភិក្ខុំ ភុត្តាវិំ បវារិតំ អនតិរិត្តេន ភោជនេន អភិហដ្ឋុំ ¶ បវារេស្សតី’’ តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, ភិក្ខុំ ភុត្តាវិំ បវារិតំ អនតិរិត្តេន ភោជនេន អភិហដ្ឋុំ បវារេសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ភិក្ខុំ ភុត្តាវិំ បវារិតំ អនតិរិត្តេន ភោជនេន អភិហដ្ឋុំ បវារេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន ភិក្ខវេ ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៤៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុំ ភុត្តាវិំ បវារិតំ អនតិរិត្តេន ខាទនីយេន វា ភោជនីយេន វា អភិហដ្ឋុំ បវារេយ្យ – ‘ហន្ទ, ភិក្ខុ, ខាទ វា ភុញ្ជ វា’តិ, ជានំ អាសាទនាបេក្ខោ, ភុត្តស្មិំ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៤៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុន្តិ ¶ អញ្ញំ ភិក្ខុំ.

ភុត្តាវី នាម បញ្ចន្នំ ភោជនានំ អញ្ញតរំ ភោជនំ, អន្តមសោ កុសគ្គេនបិ ភុត្តំ ហោតិ.

បវារិតោ នាម អសនំ បញ្ញាយតិ, ភោជនំ បញ្ញាយតិ, ហត្ថបាសេ ឋិតោ អភិហរតិ, បដិក្ខេបោ បញ្ញាយតិ.

អនតិរិត្តំ នាម អកប្បិយកតំ ហោតិ, អប្បដិគ្គហិតកតំ ហោតិ, អនុច្ចារិតកតំ ហោតិ, អហត្ថបាសេ កតំ ហោតិ, អភុត្តាវិនា កតំ ហោតិ, ភុត្តាវិនា បវារិតេន អាសនា វុដ្ឋិតេន កតំ ហោតិ, ‘‘អលមេតំ សព្ព’’ន្តិ អវុត្តំ ហោតិ, ន គិលានាតិរិត្តំ ហោតិ – ឯតំ អនតិរិត្តំ នាម.

ខាទនីយំ នាម បញ្ច ភោជនានិ – យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ ឋបេត្វា អវសេសំ ខាទនីយំ នាម.

ភោជនីយំ នាម ¶ បញ្ច ភោជនានិ – ឱទនោ, កុម្មាសោ, សត្តុ, មច្ឆោ, មំសំ.

អភិហដ្ឋុំ បវារេយ្យាតិ យាវតកំ ឥច្ឆសិ តាវតកំ គណ្ហាហីតិ.

ជានាតិ ¶ នាម សាមំ វា ជានាតិ, អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ, សោ វា អារោចេតិ.

អាសាទនាបេក្ខោតិ ‘‘ឥមិនា ឥមំ ចោទេស្សាមិ សារេស្សាមិ បដិចោទេស្សាមិ បដិសារេស្សាមិ មង្កុ ករិស្សាមី’’តិ អភិហរតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. តស្ស វចនេន ‘‘ខាទិស្សាមិ ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ភោជនបរិយោសានេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៤៥. បវារិតេ បវារិតសញ្ញី អនតិរិត្តេន ខាទនីយេន វា ភោជនីយេន វា អភិហដ្ឋុំ បវារេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បវារិតេ វេមតិកោ អនតិរិត្តេន ខាទនីយេន វា ភោជនីយេន វា អភិហដ្ឋុំ បវារេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បវារិតេ អប្បវារិតសញ្ញី អនតិរិត្តេន ¶ ខាទនីយេន វា ភោជនីយេន វា អភិហដ្ឋុំ បវារេតិ, អនាបត្តិ. យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ អាហារត្ថាយ អភិហរតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. តស្ស វចនេន ‘‘ខាទិស្សាមិ ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បវារិតេ បវារិតសញ្ញី ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បវារិតេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បវារិតេ អប្បវារិតសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៤៦. អនាបត្តិ អតិរិត្តំ ការាបេត្វា ទេតិ, ‘‘អតិរិត្តំ ការាបេត្វា ¶ ភុញ្ជាហី’’តិ ទេតិ, អញ្ញស្សត្ថាយ ហរន្តោ គច្ឆាហីតិ ទេតិ, គិលានស្ស សេសកំ ទេតិ, ‘‘យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ សតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជា’’តិ ទេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ទុតិយបវារណាសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. វិកាលភោជនសិក្ខាបទំ

២៤៧. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន រាជគហេ គិរគ្គសមជ្ជោ ហោតិ. សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ គិរគ្គសមជ្ជំ ទស្សនាយ អគមំសុ. មនុស្សា សត្តរសវគ្គិយេ ភិក្ខូ បស្សិត្វា នហាបេត្វា វិលិម្បេត្វា ភោជេត្វា ខាទនីយំ ¶ អទំសុ. សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ ខាទនីយំ អាទាយ អារាមំ គន្ត្វា ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘គណ្ហាថាវុសោ, ខាទនីយំ ខាទថា’’តិ. ‘‘កុតោ តុម្ហេហិ, អាវុសោ, ខាទនីយំ លទ្ធ’’ន្តិ? សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. ‘‘កិំ បន តុម្ហេ, អាវុសោ, វិកាលេ ភោជនំ ភុញ្ជថា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ វិកាលេ ភោជនំ ភុញ្ជិស្សន្តី’’តិ! អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ វិកាលេ ភោជនំ ភុញ្ជិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, វិកាលេ ភោជនំ ភុញ្ជថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, វិកាលេ ភោជនំ ភុញ្ជិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៤៨. យោ ¶ បន ភិក្ខុ វិកាលេ ខាទនីយំ ¶ វា ភោជនីយំ វា ខាទេយ្យ វា ភុញ្ជេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៤៩. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

វិកាលោ នាម មជ្ឈន្ហិកេ វីតិវត្តេ យាវ អរុណុគ្គមនា.

ខាទនីយំ នាម បញ្ច ភោជនានិ – យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ ឋបេត្វា អវសេសំ ខាទនីយំ នាម.

ភោជនីយំ នាម បញ្ច ភោជនានិ – ឱទនោ, កុម្មាសោ, សត្តុ, មច្ឆោ, មំសំ.

‘‘ខាទិស្សាមិ ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៥០. វិកាលេ វិកាលសញ្ញី ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. វិកាលេ វេមតិកោ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. វិកាលេ ¶ កាលសញ្ញី ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ អាហារត្ថាយ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កាលេ វិកាលសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កាលេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កាលេ កាលសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៥១. អនាបត្តិ យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ សតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

វិកាលភោជនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. សន្និធិការកសិក្ខាបទំ

២៥២. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ អានន្ទស្ស ឧបជ្ឈាយោ អាយស្មា ពេលដ្ឋសីសោ [ពេលដ្ឋិសីសោ (សី.) វេឡដ្ឋសីសោ (ស្យា.)] អរញ្ញេ វិហរតិ. សោ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា សុក្ខកុរំ អារាមំ ហរិត្វា សុក្ខាបេត្វា និក្ខិបតិ. យទា អាហារេន អត្ថោ ហោតិ, តទា ឧទកេន តេមេត្វា តេមេត្វា ភុញ្ជតិ, ចិរេន គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសតិ. ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ ពេលដ្ឋសីសំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិស្ស ត្វំ, អាវុសោ, ចិរេន គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសសី’’តិ? អថ ខោ អាយស្មា ពេលដ្ឋសីសោ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. ‘‘កិំ បន ត្វំ, អាវុសោ, សន្និធិការកំ ភោជនំ ភុញ្ជសី’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ពេលដ្ឋសីសោ សន្និធិការកំ ភោជនំ ភុញ្ជិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ពេលដ្ឋសីស, សន្និធិការកំ ភោជនំ ភុញ្ជសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, ពេលដ្ឋសីស, សន្និធិការកំ ភោជនំ ភុញ្ជិស្សសិ! នេតំ, ពេលដ្ឋសីស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៥៣. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ សន្និធិការកំ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ¶ ខាទេយ្យ វា ភុញ្ជេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៥៤. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សន្និធិការកំ នាម អជ្ជ បដិគ្គហិតំ អបរជ្ជុ ខាទិតំ ហោតិ.

ខាទនីយំ នាម បញ្ច ភោជនានិ – យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ ឋបេត្វា អវសេសំ ខាទនីយំ នាម.

ភោជនីយំ នាម បញ្ច ភោជនានិ – ឱទនោ, កុម្មាសោ, សត្តុ, មច្ឆោ, មំសំ.

‘‘ខាទិស្សាមិ ¶ ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៥៥. សន្និធិការកេ សន្និធិការកសញ្ញី ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សន្និធិការកេ វេមតិកោ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សន្និធិការកេ អសន្និធិការកសញ្ញី ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ខាទតិ វា ភុញ្ជតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

យាមកាលិកំ សត្តាហកាលិកំ យាវជីវិកំ អាហារត្ថាយ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសន្និធិការកេ សន្និធិការកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសន្និធិការកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អសន្និធិការកេ អសន្និធិការកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៥៦. អនាបត្តិ យាវកាលិកំ យាវកាលេ និទហិត្វា ភុញ្ជតិ, យាមកាលិកំ យាមេ និទហិត្វា ភុញ្ជតិ, សត្តាហកាលិកំ សត្តាហំ និទហិត្វា ¶ ភុញ្ជតិ, យាវជីវិកំ សតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សន្និធិការកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. បណីតភោជនសិក្ខាបទំ

២៥៧. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជន្តិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជិស្សន្តិ! កស្ស សម្បន្នំ ន មនាបំ, កស្ស សាទុំ ន រុច្ចតី’’តិ!! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជិស្សន្តី’’តិ ¶ …បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា ¶ …បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យានិ ខោ បន តានិ បណីតភោជនានិ, សេយ្យថិទំ – សប្បិ នវនីតំ តេលំ មធុ ផាណិតំ មច្ឆោ មំសំ ខីរំ ទធិ. យោ បន ភិក្ខុ ឯវរូបានិ បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ¶ ភុញ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២៥៨. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ គិលានា ហោន្តិ. គិលានបុច្ឆកា ភិក្ខូ គិលានេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘កច្ចាវុសោ ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយ’’ន្តិ? ‘‘បុព្ពេ មយំ, អាវុសោ, បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជាម, តេន នោ ផាសុ ហោតិ; ឥទានិ បន ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្ត’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តា ន វិញ្ញាបេម, តេន នោ ន ផាសុ ហោតី’’តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានេន ភិក្ខុនា បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៥៩. ‘‘យានិ ¶ ខោ បន តានិ បណីតភោជនានិ, សេយ្យថិទំ – សប្បិ នវនីតំ តេលំ មធុ ផាណិតំ មច្ឆោ មំសំ ខីរំ ទធិ. យោ បន ភិក្ខុ ឯវរូបានិ បណីតភោជនានិ អគិលានោ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៦០. យានិ ខោ បន តានិ បណីតភោជនានីតិ សប្បិ នាម គោសប្បិ វា អជិកាសប្បិ វា មហិំសសប្បិ វា, យេសំ មំសំ កប្បតិ តេសំ សប្បិ.

នវនីតំ នាម តេសញ្ញេវ នវនីតំ.

តេលំ នាម តិលតេលំ សាសបតេលំ មធុកតេលំ ឯរណ្ឌតេលំ វសាតេលំ.

មធុ ¶ នាម មក្ខិកាមធុ ¶ .

ផាណិតំ នាម ឧច្ឆុម្ហា និព្ពត្តំ.

មច្ឆោ នាម ឧទកោ [ឧទកចរោ (ស្យា. ក.)] វុច្ចតិ.

មំសំ នាម យេសំ មំសំ កប្បតិ, តេសំ មំសំ.

ខីរំ នាម គោខីរំ វា អជិកាខីរំ វា មហិំសខីរំ វា, យេសំ មំសំ កប្បតិ, តេសំ ខីរំ.

ទធិ នាម តេសញ្ញេវ ទធិ.

យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ឯវរូបានិ បណីតភោជនានីតិ តថារូបានិ បណីតភោជនានិ.

អគិលានោ នាម យស្ស វិនា បណីតភោជនានិ ផាសុ ហោតិ.

គិលានោ នាម យស្ស វិនា បណីតភោជនានិ ន ផាសុ ហោតិ.

អគិលានោ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេតិ, បយោគេ [បយោគេ បយោគេ (ក.)] ទុក្កដំ. បដិលាភេន ‘‘ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ បដិគ្គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៦១. អគិលានោ អគិលានសញ្ញី បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគិលានោ វេមតិកោ ¶ បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគិលានោ គិលានសញ្ញី បណីតភោជនានិ អត្តនោ អត្ថាយ វិញ្ញាបេត្វា ភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

គិលានោ ¶ អគិលានសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. គិលានោ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. គិលានោ គិលានសញ្ញី អនាបត្តិ.

២៦២. អនាបត្តិ ¶ គិលានស្ស, គិលានោ ហុត្វា វិញ្ញាបេត្វា អគិលានោ ភុញ្ជតិ, គិលានស្ស សេសកំ ភុញ្ជតិ, ញាតកានំ បវារិតានំ អញ្ញស្សត្ថាយ អត្តនោ ធនេន, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បណីតភោជនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. ទន្តបោនសិក្ខាបទំ

២៦៣. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ សព្ពបំសុកូលិកោ សុសានេ វិហរតិ. សោ មនុស្សេហិ ទិយ្យមានំ ន ឥច្ឆតិ បដិគ្គហេតុំ, សុសានេបិ រុក្ខមូលេបិ ឧម្មារេបិ អយ្យវោសាដិតកានិ សាមំ គហេត្វា បរិភុញ្ជតិ [ភុញ្ជតិ (ស្យា.)]. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយំ ភិក្ខុ អម្ហាកំ អយ្យវោសាដិតកានិ សាមំ គហេត្វា បរិភុញ្ជិស្សតិ! ថេរោយំ ភិក្ខុ វឋរោ មនុស្សមំសំ មញ្ញេ ខាទតី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ អទិន្នំ មុខទ្វារំ អាហារំ អាហរិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, អទិន្នំ មុខទ្វារំ អាហារំ អាហរសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អទិន្នំ មុខទ្វារំ អាហារំ អាហរិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ អទិន្នំ មុខទ្វារំ អាហារំ អាហរេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២៦៤. តេន ¶ ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ឧទកទន្តបោនេ [ឧទកទន្តបោណេ (ស្យា. ក.)] កុក្កុច្ចាយន្តិ ¶ . ភគវតោ ឯតមត្ថំ ¶ អារោចេសុំ…បេ… ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឧទកទន្តបោនំ សាមំ គហេត្វា បរិភុញ្ជិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៦៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អទិន្នំ មុខទ្វារំ អាហារំ អាហរេយ្យ, អញ្ញត្រ ឧទកទន្តបោនា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៦៦. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អទិន្នំ នាម អប្បដិគ្គហិតកំ វុច្ចតិ.

ទិន្នំ នាម កាយេន វា កាយបដិពទ្ធេន វា និស្សគ្គិយេន វា ទេន្តេ ហត្ថបាសេ ឋិតោ កាយេន វា កាយបដិពទ្ធេន វា បដិគ្គណ្ហាតិ, ឯតំ ទិន្នំ នាម.

អាហារោ នាម ឧទកទន្តបោនំ ឋបេត្វា យំកិញ្ចិ អជ្ឈោហរណីយំ, ឯសោ អាហារោ នាម.

អញ្ញត្រ ឧទកទន្តបោនាតិ ឋបេត្វា ឧទកទន្តបោនំ.

‘‘ខាទិស្សាមិ ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ គណ្ហាតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អជ្ឈោហារេ អជ្ឈោហារេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៦៧. អប្បដិគ្គហិតកេ អប្បដិគ្គហិតកសញ្ញី អទិន្នំ មុខទ្វារំ អាហារំ អាហារេតិ, អញ្ញត្រ ឧទកទន្តបោនា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អប្បដិគ្គហិតកេ វេមតិកោ អទិន្នំ មុខទ្វារំ អាហារំ អាហារេតិ, អញ្ញត្រ ឧទកទន្តបោនា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អប្បដិគ្គហិតកេ បដិគ្គហិតកសញ្ញី អទិន្នំ មុខទ្វារំ អាហារំ អាហារេតិ, អញ្ញត្រ ឧទកទន្តបោនា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

បដិគ្គហិតកេ អប្បដិគ្គហិតកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បដិគ្គហិតកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ¶ ទុក្កដស្ស. បដិគ្គហិតកេ បដិគ្គហិតកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៦៨. អនាបត្តិ ¶ ¶ ឧទកទន្តបោនេ, ចត្តារិ មហាវិកតានិ សតិ បច្ចយេ អសតិ កប្បិយការកេ សាមំ គហេត្វា បរិភុញ្ជតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ទន្តបោនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

ភោជនវគ្គោ ចតុត្ថោ.

តស្សុទ្ទានំ –

បិណ្ឌោ គណំ បរំ បូវំ, ទ្វេ ច វុត្តា បវារណា;

វិកាលេ សន្និធី ខីរំ, ទន្តបោនេន តេ ទសាតិ.

៥. អចេលកវគ្គោ

១. អចេលកសិក្ខាបទំ

២៦៩. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ. តេន ខោ បន សមយេន សង្ឃស្ស ខាទនីយំ ឧស្សន្នំ ហោតិ. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. ‘‘តេនហានន្ទ, វិឃាសាទានំ បូវំ ទេហី’’តិ. ‘‘ឯវំ ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា វិឃាសាទេ បដិបាដិយា និសីទាបេត្វា ឯកេកំ បូវំ ទេន្តោ អញ្ញតរិស្សា បរិព្ពាជិកាយ ឯកំ មញ្ញមានោ ទ្វេ បូវេ អទាសិ. សាមន្តា បរិព្ពាជិកាយោ តំ បរិព្ពាជិកំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ជារោ តេ ឯសោ សមណោ’’តិ. ‘‘ន មេ សោ សមណោ ជារោ, ឯកំ មញ្ញមានោ ទ្វេ បូវេ អទាសី’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ…បេ… តតិយម្បិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ឯកេកំ បូវំ ទេន្តោ តស្សាយេវ បរិព្ពាជិកាយ ឯកំ មញ្ញមានោ ទ្វេ បូវេ អទាសិ. សាមន្តា បរិព្ពាជិកាយោ តំ បរិព្ពាជិកំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ជារោ តេ ឯសោ សមណោ’’តិ. ‘‘ន មេ សោ សមណោ ជារោ, ឯកំ មញ្ញមានោ ទ្វេ បូវេ អទាសី’’តិ. ‘‘ជារោ ន ជារោ’’តិ ភណ្ឌិំសុ. អញ្ញតរោបិ អាជីវកោ បរិវេសនំ អគមាសិ. អញ្ញតរោ ភិក្ខុ បហូតេន សប្បិនា ឱទនំ មទ្ទិត្វា តស្ស អាជីវកស្ស ¶ មហន្តំ បិណ្ឌំ អទាសិ. អថ ខោ សោ អាជីវកោ តំ បិណ្ឌំ អាទាយ អគមាសិ. អញ្ញតរោ អាជីវកោ តំ អាជីវកំ ឯតទវោច – ‘‘កុតោ ¶ តយា, អាវុសោ, បិណ្ឌោ លទ្ធោ’’តិ? ‘‘តស្សាវុសោ, ¶ សមណស្ស គោតមស្ស មុណ្ឌគហបតិកស្ស បរិវេសនាយ លទ្ធោ’’តិ.

អស្សោសុំ ខោ ឧបាសកា តេសំ អាជីវកានំ ឥមំ កថាសល្លាបំ. អថ ខោ តេ ឧបាសកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ. ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ឧបាសកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥមេ, ភន្តេ, តិត្ថិយា អវណ្ណកាមា ពុទ្ធស្ស អវណ្ណកាមា ធម្មស្ស អវណ្ណកាមា សង្ឃស្ស. សាធុ, ភន្តេ, អយ្យា តិត្ថិយានំ សហត្ថា ន ទទេយ្យុ’’ន្តិ. អថ ខោ ភគវា តេ ឧបាសកេ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ. អថ ខោ តេ ឧបាសកា ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិំសុ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញបេស្សាមិ ទស អត្ថវសេ បដិច្ច – សង្ឃសុដ្ឋុតាយ, សង្ឃផាសុតាយ ¶ …បេ… សទ្ធម្មដ្ឋិតិយា, វិនយានុគ្គហាយ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៧០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អចេលកស្ស វា បរិព្ពាជកស្ស វា បរិព្ពាជិកាយ វា ¶ សហត្ថា ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ទទេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៧១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អចេលកោ នាម យោ កោចិ បរិព្ពាជកសមាបន្នោ នគ្គោ.

បរិព្ពាជកោ នាម ភិក្ខុញ្ច សាមណេរញ្ច ឋបេត្វា យោ កោចិ បរិព្ពាជកសមាបន្នោ.

បរិព្ពាជិកា នាម ភិក្ខុនិញ្ច សិក្ខមានញ្ច សាមណេរិញ្ច ឋបេត្វា យា កាចិ បរិព្ពាជិកសមាបន្នា.

ខាទនីយំ នាម បញ្ច ភោជនានិ – ឧទកទន្តបោនំ ឋបេត្វា អវសេសំ ខាទនីយំ នាម.

ភោជនីយំ ¶ ¶ នាម បញ្ច ភោជនានិ – ឱទនោ, កុម្មាសោ, សត្តុ, មច្ឆោ, មំសំ.

ទទេយ្យាតិ កាយេន វា កាយបដិពទ្ធេន វា និស្សគ្គិយេន វា ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៧២. តិត្ថិយេ តិត្ថិយសញ្ញី សហត្ថា ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. តិត្ថិយេ វេមតិកោ សហត្ថា ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. តិត្ថិយេ អតិត្ថិយសញ្ញី សហត្ថា ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឧទកទន្តបោនំ ទេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អតិត្ថិយេ តិត្ថិយសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អតិត្ថិយេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អតិត្ថិយេ អតិត្ថិយសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៧៣. អនាបត្តិ ទាបេតិ ន ទេតិ, ឧបនិក្ខិបិត្វា ទេតិ, ពាហិរាលេបំ ទេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អចេលកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. ឧយ្យោជនសិក្ខាបទំ

២៧៤. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ ភាតុនោ សទ្ធិវិហារិកំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ឯហាវុសោ, គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសិស្សាមា’’តិ. តស្ស អទាបេត្វា ឧយ្យោជេសិ – ‘‘គច្ឆាវុសោ, ន មេ តយា សទ្ធិំ កថា វា និសជ្ជា វា ផាសុ ហោតិ, ឯកកស្ស មេ កថា ¶ វា និសជ្ជា វា ផាសុ ហោតី’’តិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ ឧបកដ្ឋេ កាលេ នាសក្ខិ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ, បដិក្កមនេបិ ភត្តវិស្សគ្គំ ន សម្ភាវេសិ, ឆិន្នភត្តោ អហោសិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ អារាមំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ ភិក្ខុំ – ‘ឯហាវុសោ, គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសិស្សាមា’តិ តស្ស អទាបេត្វា ¶ ឧយ្យោជេស្សតី’’តិ ¶ …បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, ភិក្ខុំ – ‘‘ឯហាវុសោ, គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសិស្សាមា’’តិ តស្ស អទាបេត្វា ឧយ្យោជេសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ភិក្ខុំ – ‘‘ឯហាវុសោ, គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសិស្សាមា’’តិ តស្ស អទាបេត្វា ឧយ្យោជេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ ¶ , ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៧៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុំ – ‘‘ឯហាវុសោ, គាមំ វា និគមំ វា បិណ្ឌាយ បវិសិស្សាមា’តិ តស្ស ទាបេត្វា វា អទាបេត្វា វា ឧយ្យោជេយ្យ – ‘គច្ឆាវុសោ, ន មេ តយា សទ្ធិំ កថា វា និសជ្ជា វា ផាសុ ហោតិ, ឯកកស្ស មេ កថា វា និសជ្ជា វា ផាសុ ហោតី’តិ, ឯតទេវ បច្ចយំ ករិត្វា អនញ្ញំ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៧៦. យោ បនាតិ យោ, យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុន្តិ អញ្ញំ ភិក្ខុំ.

ឯហាវុសោ, គាមំ វា និគមំ វាតិ គាមោបិ និគមោបិ នគរម្បិ, គាមោ ចេវ និគមោ ច.

តស្ស ទាបេត្វាតិ យាគុំ វា ភត្តំ វា ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ទាបេត្វា.

អទាបេត្វាតិ ន កិញ្ចិ ទាបេត្វា.

ឧយ្យោជេយ្យាតិ មាតុគាមេន សទ្ធិំ ហសិតុកាមោ កីឡិតុកាមោ រហោ និសីទិតុកាមោ អនាចារំ អាចរិតុកាមោ ឯវំ វទេតិ – ‘‘គច្ឆាវុសោ, ន មេ តយា សទ្ធិំ កថា វា និសជ្ជា វា ផាសុ ហោតិ, ឯកកស្ស មេ កថា វា និសជ្ជា វា ផាសុ ហោតី’’តិ ឧយ្យោជេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ទស្សនូបចារំ វា សវនូបចារំ វា វិជហន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. វិជហិតេ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯតទេវ បច្ចយំ ករិត្វា អនញ្ញន្តិ ន អញ្ញោ កោចិ បច្ចយោ ហោតិ ឧយ្យោជេតុំ.

២៧៧. ឧបសម្បន្នេ ¶ ¶ ឧបសម្បន្នសញ្ញី ឧយ្យោជេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស ¶ . ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ ឧយ្យោជេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី ឧយ្យោជេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

កលិសាសនំ អារោបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នំ ឧយ្យោជេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កលិសាសនំ អារោបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ¶ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

២៧៨. អនាបត្តិ ‘‘ឧភោ ឯកតោ ន យាបេស្សាមា’’តិ ឧយ្យោជេតិ, ‘‘មហគ្ឃំ ភណ្ឌំ បស្សិត្វា លោភធម្មំ ឧប្បាទេស្សតី’’តិ ឧយ្យោជេតិ, ‘‘មាតុគាមំ បស្សិត្វា អនភិរតិំ ឧប្បាទេស្សតី’’តិ ឧយ្យោជេតិ, ‘‘គិលានស្ស វា ឱហិយ្យកស្ស វា វិហារបាលស្ស វា យាគុំ វា ភត្តំ វា ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា នីហរា’’តិ ឧយ្យោជេតិ, ន អនាចារំ អាចរិតុកាមោ, សតិ ករណីយេ ឧយ្យោជេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឧយ្យោជនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. សភោជនសិក្ខាបទំ

២៧៩. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ សហាយកស្ស ឃរំ គន្ត្វា តស្ស បជាបតិយា សទ្ធិំ សយនិឃរេ [សយនីឃរេ (ស្យា.)] និសជ្ជំ កប្បេសិ. អថ ខោ សោ បុរិសោ យេនាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ បុរិសោ បជាបតិំ ឯតទវោច – ‘‘ទទេហាយ្យស្ស ភិក្ខ’’ន្តិ. អថ ខោ សា ឥត្ថី អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ភិក្ខំ អទាសិ. អថ ខោ សោ បុរិសោ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘គច្ឆថ, ភន្តេ, យតោ អយ្យស្ស ភិក្ខា ទិន្នា’’តិ. អថ ខោ សា ឥត្ថី សល្លក្ខេត្វា – ‘‘បរិយុដ្ឋិតោ អយំ បុរិសោ’’តិ, អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច ¶ – ‘‘និសីទថ, ភន្តេ, មា អគមិត្ថា’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ សោ បុរិសោ…បេ… តតិយម្បិ ខោ សោ បុរិសោ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច ¶ – ‘‘គច្ឆថ, ភន្តេ, យតោ អយ្យស្ស ភិក្ខា ទិន្នា’’តិ. តតិយម្បិ ខោ សា ឥត្ថី អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘និសីទថ, ភន្តេ, មា អគមិត្ថា’’តិ.

អថ ខោ សោ បុរិសោ និក្ខមិត្វា ភិក្ខូ ឧជ្ឈាបេសិ – ‘‘អយំ, ភន្តេ, អយ្យោ ឧបនន្ទោ មយ្ហំ បជាបតិយា សទ្ធិំ សយនិឃរេ និសិន្នោ. សោ មយា ¶ ឧយ្យោជីយមានោ ន ឥច្ឆតិ គន្តុំ. ពហុកិច្ចា មយំ ពហុករណីយា’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ សភោជនេ កុលេ អនុបខជ្ជ ¶ និសជ្ជំ កប្បេស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, សភោជនេ កុលេ អនុបខជ្ជ និសជ្ជំ កប្បេសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, សភោជនេ កុលេ អនុបខជ្ជ និសជ្ជំ កប្បេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៨០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ សភោជនេ កុលេ អនុបខជ្ជ និសជ្ជំ កប្បេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៨១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សភោជនំ នាម កុលំ ឥត្ថី ចេវ ហោតិ បុរិសោ ច, ឥត្ថី ច បុរិសោ ច ឧភោ អនិក្ខន្តា ហោន្តិ, ឧភោ អវីតរាគា.

អនុបខជ្ជាតិ អនុបវិសិត្វា.

និសជ្ជំ កប្បេយ្យាតិ មហល្លកេ ឃរេ បិដ្ឋសង្ឃាដស្ស [បិដ្ឋិសង្ឃាដស្ស (ស្យា.)] ហត្ថបាសំ វិជហិត្វា និសីទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ខុទ្ទកេ ឃរេ បិដ្ឋិវំសំ អតិក្កមិត្វា និសីទតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៨២. សយនិឃរេ សយនិឃរសញ្ញី សភោជនេ កុលេ អនុបខជ្ជ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សយនិឃរេ វេមតិកោ សភោជនេ កុលេ ¶ អនុបខជ្ជ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ ¶ បាចិត្តិយស្ស. សយនិឃរេ នសយនិឃរសញ្ញី ¶ សភោជនេ កុលេ អនុបខជ្ជ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

នសយនិឃរេ សយនិឃរសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នសយនិឃរេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នសយនិឃរេ នសយនិឃរសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៨៣. អនាបត្តិ មហល្លកេ ឃរេ បិដ្ឋសង្ឃាដស្ស ហត្ថបាសំ អវិជហិត្វា និសីទតិ, ខុទ្ទកេ ឃរេ បិដ្ឋិវំសំ អនតិក្កមិត្វា និសីទតិ, ភិក្ខុ ទុតិយោ ហោតិ, ឧភោ និក្ខន្តា ហោន្តិ, ឧភោ វីតរាគា, នសយនិឃរេ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សភោជនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. រហោបដិច្ឆន្នសិក្ខាបទំ

២៨៤. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ សហាយកស្ស ឃរំ គន្ត្វា តស្ស បជាបតិយា សទ្ធិំ រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ ¶ និសជ្ជំ កប្បេសិ. អថ ខោ សោ បុរិសោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយ្យោ ឧបនន្ទោ មយ្ហំ បជាបតិយា សទ្ធិំ រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេស្សតី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស បុរិសស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ មាតុគាមេន សទ្ធិំ រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេស្សតីតិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, មាតុគាមេន សទ្ធិំ រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, មាតុគាមេន សទ្ធិំ រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៨៥. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ មាតុគាមេន សទ្ធិំ រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៨៦. យោ ¶ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

មាតុគាមោ នាម មនុស្សិត្ថី, ន យក្ខី ន បេតី ន តិរច្ឆានគតា, អន្តមសោ តទហុជាតាបិ ទារិកា, បគេវ មហត្តរី.

សទ្ធិន្តិ ឯកតោ.

[បាចិ. ២០០,២៩១; បារា. ៤៤៥,៤៥៤] រហោ នាម ចក្ខុស្ស រហោ សោតស្ស រហោ. ចក្ខុស្ស រហោ នាម ន សក្កា ហោតិ អក្ខិំ វា និខណីយមានេ ភមុកំ វា ឧក្ខិបីយមានេ សីសំ វា ឧក្ខិបីយមានេ បស្សិតុំ. សោតស្ស រហោ នាម ន សក្កា ហោតិ បកតិកថា សោតុំ.

[បារា. ៤៤៥] បដិច្ឆន្នំ នាម អាសនំ កុដ្ដេន [កុឌ្ឌេន (សី. ស្យា.)] វា កវាដេន វា កិលញ្ជេន វា សាណិបាការេន វា រុក្ខេន វា ថម្ភេន វា កោត្ថឡិយា [កោដ្ឋឡិយា (សី. ស្យា.) កោត្ថឡិកាយ (ក.)] វា, យេន កេនចិ បដិច្ឆន្នំ ហោតិ.

និសជ្ជំ កប្បេយ្យាតិ មាតុគាមេ និសិន្នេ ភិក្ខុ ឧបនិសិន្នោ វា ហោតិ ឧបនិបន្នោ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ភិក្ខុ និសិន្នេ មាតុគាមោ ឧបនិសិន្នោ វា ហោតិ ឧបនិបន្នោ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧភោ វា និសិន្នា ហោន្តិ ឧភោ វា និបន្នា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៨៧. មាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ វេមតិកោ រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

យក្ខិយា វា បេតិយា វា បណ្ឌកេន វា ¶ តិរច្ឆានគតាយ វា មនុស្សវិគ្គហិត្ថិយា វា សទ្ធិំ រហោ បដិច្ឆន្នេ អាសនេ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី, អាបត្តិ ¶ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៨៨. អនាបត្តិ ¶ ¶ យោ កោចិ វិញ្ញូ បុរិសោ ទុតិយោ ហោតិ, តិដ្ឋតិ ន និសីទតិ, អរហោបេក្ខោ, អញ្ញវិហិតោ និសីទតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

រហោបដិច្ឆន្នសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. រហោនិសជ្ជសិក្ខាបទំ

២៨៩. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ សហាយកស្ស ឃរំ គន្ត្វា តស្ស បជាបតិយា សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេសិ. អថ ខោ សោ បុរិសោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អយ្យោ ឧបនន្ទោ មយ្ហំ បជាបតិយា សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេស្សតី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តស្ស បុរិសស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ មាតុគាមេន សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, មាតុគាមេន សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, មាតុគាមេន សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បាសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៩០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ មាតុគាមេន សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

២៩១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ¶ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

មាតុគាមោ នាម មនុស្សិត្ថី, ន យក្ខី ន បេតី ន តិរច្ឆានគតា, វិញ្ញូ បដិពលា សុភាសិតទុព្ភាសិតំ ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាជានិតុំ.

សទ្ធិន្តិ ឯកតោ.

ឯកោ ¶ ឯកាយាតិ ភិក្ខុ ចេវ ហោតិ មាតុគាមោ ច.

[បាចិ. ២០០,២៨៦; បារា. ៤៤៥,៤៥៤] រហោ ¶ នាម ចក្ខុស្ស រហោ, សោតស្ស រហោ. ចក្ខុស្ស រហោ នាម ន សក្កា ហោតិ អក្ខិំ វា និខណីយមានេ ភមុកំ វា ឧក្ខិបីយមានេ សីសំ វា ឧក្ខិបីយមានេ បស្សិតុំ. សោតស្ស រហោ នាម ន សក្កា ហោតិ បកតិកថា សោតុំ.

និសជ្ជំ កប្បេយ្យាតិ មាតុគាមេ និសិន្នេ ភិក្ខុ ឧបនិសិន្នោ វា ហោតិ ឧបនិបន្នោ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ភិក្ខុ និសិន្នេ មាតុគាមោ ឧបនិសិន្នោ វា ហោតិ ឧបនិបន្នោ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧភោ វា និសិន្នា ហោន្តិ ឧភោ វា និបន្នា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

២៩២. មាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ វេមតិកោ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

យក្ខិយា វា បេតិយា វា បណ្ឌកេន វា តិរច្ឆានគតមនុស្សវិគ្គហិត្ថិយា វា [តិរច្ឆានគតាយ វា មនុស្សវិគ្គហិត្ថិយា វា (ក.)] សទ្ធិំ ឯកោ ឯកាយ រហោ និសជ្ជំ កប្បេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ ¶ អមាតុគាមសញ្ញី, អនាបត្តិ.

២៩៣. អនាបត្តិ យោ កោចិ វិញ្ញូ បុរិសោ ទុតិយោ ហោតិ, តិដ្ឋតិ ន និសីទតិ, អរហោបេក្ខោ អញ្ញវិហិតោ និសីទតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

រហោនិសជ្ជសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. ចារិត្តសិក្ខាបទំ

២៩៤. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ¶ ឧបដ្ឋាកកុលំ អាយស្មន្តំ ឧបនន្ទំ សក្យបុត្តំ ភត្តេន និមន្តេសិ. អញ្ញេបិ ភិក្ខូ ភត្តេន និមន្តេសិ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ ¶ សក្យបុត្តោ បុរេភត្តំ, កុលានិ បយិរុបាសតិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ មនុស្សេ ឯតទវោចុំ – ‘‘ទេថាវុសោ ភត្ត’’ន្តិ. ‘‘អាគមេថ, ភន្តេ, យាវាយ្យោ ឧបនន្ទោ អាគច្ឆតី’’តិ. ទុតិយម្បិ ខោ តេ ភិក្ខូ…បេ… តតិយម្បិ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ មនុស្សេ ឯតទវោចុំ – ‘‘ទេថាវុសោ, ភត្តំ; បុរេ កាលោ អតិក្កមតី’’តិ. ‘‘យម្បិ មយំ, ភន្តេ, ភត្តំ ករិម្ហា អយ្យស្ស ឧបនន្ទស្ស ការណា. អាគមេថ, ភន្តេ, យាវាយ្យោ ឧបនន្ទោ អាគច្ឆតី’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បុរេភត្តំ កុលានិ បយិរុបាសិត្វា ទិវា អាគច្ឆតិ. ភិក្ខូ ន ចិត្តរូបំ ភុញ្ជិំសុ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ និមន្តិតោ សភត្តោ សមានោ បុរេភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, និមន្តិតោ សភត្តោ សមានោ បុរេភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ ¶ អាបជ្ជសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, និមន្តិតោ សភត្តោ សមានោ បុរេភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ និមន្តិតោ សភត្តោ សមានោ បុរេភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២៩៥. [មហាវ. ២៧៧] តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ឧបដ្ឋាកកុលំ សង្ឃស្សត្ថាយ ខាទនីយំ បាហេសិ – ‘‘អយ្យស្ស ឧបនន្ទស្ស ទស្សេត្វា សង្ឃស្ស ទាតព្ព’’ន្តិ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ គាមំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋោ ហោតិ. អថ ខោ តេ មនុស្សា អារាមំ គន្ត្វា ភិក្ខូ បុច្ឆិំសុ – ‘‘កហំ, ភន្តេ, អយ្យោ ឧបនន្ទោ’’តិ ¶ ? ‘‘ឯសាវុសោ, អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ គាមំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋោ’’តិ. ‘‘ឥទំ, ភន្តេ, ខាទនីយំ អយ្យស្ស ឧបនន្ទស្ស ទស្សេត្វា សង្ឃស្ស ទាតព្ព’’ន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ ¶ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហេត្វា និក្ខិបថ យាវ ឧបនន្ទោ អាគច្ឆតី’’តិ.

អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ – ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្តំ បុរេភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ ¶ អាបជ្ជិតុ’’ន្តិ បច្ឆាភត្តំ កុលានិ ¶ បយិរុបាសិត្វា ទិវា បដិក្កមិ, ខាទនីយំ ឧស្សារិយិត្ថ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បច្ឆាភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, បច្ឆាភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, បច្ឆាភត្តំ កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន ភិក្ខវេ ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ និមន្តិតោ សភត្តោ សមានោ បុរេភត្តំ វា បច្ឆាភត្តំ វា កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២៩៦. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ចីវរទានសមយេ កុក្កុច្ចាយន្តា កុលានិ ន បយិរុបាសន្តិ. ចីវរំ បរិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចីវរទានសមយេ កុលានិ បយិរុបាសិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ និមន្តិតោ សភត្តោ សមានោ បុរេភត្តំ វា បច្ឆាភត្តំ វា កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. ចីវរទានសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២៩៧. តេន ¶ ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ចីវរកម្មំ ករោន្តិ, អត្ថោ ច ហោតិ សូចិយាបិ សុត្តេនបិ សត្ថកេនបិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា កុលានិ ន បយិរុបាសន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចីវរការសមយេ កុលានិ បយិរុបាសិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ និមន្តិតោ សភត្តោ សមានោ បុរេភត្តំ វា បច្ឆាភត្តំ វា កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជេយ្យ ¶ , អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ ¶ . តត្ថាយំ សមយោ. ចីវរទានសមយោ, ចីវរការសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

២៩៨. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ គិលានា ហោន្តិ, អត្ថោ ច ហោតិ ភេសជ្ជេហិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា កុលានិ ន បយិរុបាសន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សន្តំ ភិក្ខុំ អាបុច្ឆា កុលានិ បយិរុបាសិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

២៩៩. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ និមន្តិតោ សភត្តោ សមានោ សន្តំ ភិក្ខុំ អនាបុច្ឆា បុរេភត្តំ វា បច្ឆាភត្តំ វា កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. ចីវរទានសមយោ, ចីវរការសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

៣០០. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

និមន្តិតោ នាម បញ្ចន្នំ ភោជនានំ អញ្ញតរេន ភោជនេន និមន្តិតោ.

សភត្តោ នាម យេន និមន្តិតោ ¶ តេន សភត្តោ.

សន្តំ នាម ភិក្ខុំ សក្កា ហោតិ អាបុច្ឆា បវិសិតុំ.

អសន្តំ នាម ភិក្ខុំ ន សក្កា ហោតិ អាបុច្ឆា បវិសិតុំ.

បុរេភត្តំ នាម យេន និមន្តិតោ តំ អភុត្តាវី.

បច្ឆាភត្តំ នាម យេន និមន្តិតោ តំ អន្តមសោ កុសគ្គេនបិ [អរុណុគ្គមនេបិ (សី.)] ភុត្តំ ហោតិ.

កុលំ នាម ចត្តារិ កុលានិ – ខត្តិយកុលំ, ព្រាហ្មណកុលំ, វេស្សកុលំ, សុទ្ទកុលំ.

កុលេសុ ¶ ចារិត្តំ អាបជ្ជេយ្យាតិ អញ្ញស្ស ឃរូបចារំ ឱក្កមន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បឋមំ បាទំ ឧម្មារំ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ទុតិយំ បាទំ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញត្រ ¶ សមយាតិ ឋបេត្វា សមយំ.

ចីវរទានសមយោ នាម អនត្ថតេ កថិនេ វស្សានស្ស បច្ឆិមោ មាសោ, អត្ថតេ កថិនេ បញ្ច មាសា.

ចីវរការសមយោ នាម ចីវរេ កយិរមានេ.

៣០១. និមន្តិតេ និមន្តិតសញ្ញី សន្តំ ភិក្ខុំ អនាបុច្ឆា បុរេភត្តំ វា បច្ឆាភត្តំ វា កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជតិ, អញ្ញត្រ សមយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. និមន្តិតេ វេមតិកោ សន្តំ ភិក្ខុំ អនាបុច្ឆា បុរេភត្តំ វា បច្ឆាភត្តំ វា កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជតិ, អញ្ញត្រ សមយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. និមន្តិតេ អនិមន្តិតសញ្ញី សន្តំ ភិក្ខុំ អនាបុច្ឆា បុរេភត្តំ វា បច្ឆាភត្តំ វា កុលេសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជតិ, អញ្ញត្រ សមយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អនិមន្តិតេ និមន្តិតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនិមន្តិតេ វេមតិកោ ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនិមន្តិតេ អនិមន្តិតសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣០២. អនាបត្តិ ¶ សមយេ, សន្តំ ភិក្ខុំ អាបុច្ឆា បវិសតិ, អសន្តំ ភិក្ខុំ អនាបុច្ឆា បវិសតិ, អញ្ញស្ស ឃរេន មគ្គោ ហោតិ, ឃរូបចារេន មគ្គោ ហោតិ, អន្តរារាមំ គច្ឆតិ, ភិក្ខុនុបស្សយំ គច្ឆតិ, តិត្ថិយសេយ្យំ គច្ឆតិ, បដិក្កមនំ គច្ឆតិ, ភត្តិយឃរំ គច្ឆតិ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ចារិត្តសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. មហានាមសិក្ខាបទំ

៣០៣. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ កបិលវត្ថុស្មិំ និគ្រោធារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន មហានាមស្ស សក្កស្ស ភេសជ្ជំ ឧស្សន្នំ ហោតិ. អថ ខោ មហានាមោ សក្កោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ មហានាមោ សក្កោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, សង្ឃំ ចតុមាសំ [ចតុម្មាសំ (សី.) ចាតុមាសំ (ស្យា.)] ភេសជ្ជេន បវារេតុ’’ន្តិ. ‘‘សាធុ សាធុ ¶ , មហានាម! តេន ហិ ត្វំ, មហានាម, សង្ឃំ ចតុមាសំ ភេសជ្ជេន បវារេហី’’តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចតុមាសំ ភេសជ្ជប្បច្ចយបវារណំ សាទិតុន្តិ.

៣០៤. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ មហានាមំ សក្កំ បរិត្តំ ភេសជ្ជំ វិញ្ញាបេន្តិ. តថេវ មហានាមស្ស សក្កស្ស ភេសជ្ជំ ឧស្សន្នំ ហោតិ. ទុតិយម្បិ ខោ មហានាមោ សក្កោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ មហានាមោ សក្កោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, សង្ឃំ អបរម្បិ ចតុមាសំ ភេសជ្ជេន បវារេតុ’’ន្តិ. ‘‘សាធុ សាធុ, មហានាម! តេន ហិ ត្វំ, មហានាម, សង្ឃំ អបរម្បិ ចតុមាសំ ភេសជ្ជេន បវារេហី’’តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បុន បវារណម្បិ សាទិតុន្តិ.

៣០៥. តេន ¶ ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ មហានាមំ សក្កំ បរិត្តំយេវ ភេសជ្ជំ វិញ្ញាបេន្តិ. តថេវ មហានាមស្ស សក្កស្ស ភេសជ្ជំ ឧស្សន្នំ ហោតិ. តតិយម្បិ ខោ មហានាមោ ¶ សក្កោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ មហានាមោ សក្កោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, សង្ឃំ យាវជីវំ ភេសជ្ជេន បវារេតុ’’ន្តិ. ‘‘សាធុ សាធុ, មហានាម! តេន ហិ ត្វំ, មហានាម, សង្ឃំ យាវជីវំ ភេសជ្ជេន បវារេហី’’តិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាធិវាសេន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, និច្ចបវារណម្បិ សាទិតុន្តិ.

តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ទុន្និវត្ថា ហោន្តិ ទុប្បារុតា អនាកប្បសម្បន្នា. មហានាមោ សក្កោ វត្តា ហោតិ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, ភន្តេ, ទុន្និវត្ថា ទុប្បារុតា អនាកប្បសម្បន្នា? ននុ នាម បព្ពជិតេន សុនិវត្ថេន ភវិតព្ពំ សុបារុតេន អាកប្បសម្បន្នេនា’’តិ? ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ មហានាមេ សក្កេ ឧបនន្ធិំសុ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយានំ ¶ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘កេន នុ ខោ មយំ ឧបាយេន មហានាមំ សក្កំ មង្កុ ករេយ្យាមា’’តិ? អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘មហានាមេន ខោ, អាវុសោ, សក្កេន សង្ឃោ ភេសជ្ជេន បវារិតោ. ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, មហានាមំ សក្កំ ¶ សប្បិំ ¶ វិញ្ញាបេមា’’តិ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ យេន មហានាមោ សក្កោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា មហានាមំ សក្កំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ទោណេន, អាវុសោ, សប្បិនា អត្ថោ’’តិ. ‘‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេថ. មនុស្សា វជំ គតា សប្បិំ អាហរិតុំ. កាលំ អាហរិស្សថា’’តិ [កាលេ ហរិស្សថាតិ (ស្យា.)].

ទុតិយម្បិ ខោ…បេ… តតិយម្បិ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ មហានាមំ សក្កំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ទោណេន, អាវុសោ, សប្បិនា អត្ថោ’’តិ. ‘‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេថ. មនុស្សា វជំ គតា សប្បិំ អាហរិតុំ. កាលំ អាហរិស្សថា’’តិ. ‘‘កិំ បន តយា, អាវុសោ, អទាតុកាមេន បវារិតេន, យំ ត្វំ បវារេត្វា ន ទេសី’’តិ! អថ ខោ មហានាមោ សក្កោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភទន្តា – ‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេថា’តិ វុច្ចមានា នាគមេស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ មហានាមស្ស សក្កស្ស ឧជ្ឈាយន្តស្ស ខិយ្យន្តស្ស វិបាចេន្តស្ស. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ មហានាមេន សក្កេន – ‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេថា’តិ វុច្ចមានា នាគមេស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, មហានាមេន សក្កេន – ‘‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេថា’’តិ វុច្ចមានា នាគមេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, មហានាមេន សក្កេន – ‘‘អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ អាគមេថា’’តិ វុច្ចមានា នាគមេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ ឥមំ សិក្ខាបទំ ¶ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣០៦. ‘‘អគិលានេន ភិក្ខុនា ចតុមាសប្បច្ចយបវារណា សាទិតព្ពា ¶ , អញ្ញត្រ បុនបវារណាយ, អញ្ញត្រ និច្ចបវារណាយ; តតោ ចេ ឧត្តរិ សាទិយេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣០៧. អគិលានេន ភិក្ខុនា ចតុមាសប្បច្ចយបវារណា សាទិតព្ពាតិ គិលានប្បច្ចយបវារណា សាទិតព្ពា.

បុនបវារណាបិ សាទិតព្ពាតិ យទា គិលានោ ភវិស្សាមិ តទា វិញ្ញាបេស្សាមីតិ.

និច្ចបវារណាបិ សាទិតព្ពាតិ យទា គិលានោ ភវិស្សាមិ តទា វិញ្ញាបេស្សាមីតិ.

តតោ ¶ ¶ ចេ ឧត្តរិ សាទិយេយ្យាតិ អត្ថិ បវារណា ភេសជ្ជបរិយន្តា ន រត្តិបរិយន្តា, អត្ថិ បវារណា រត្តិបរិយន្តា ន ភេសជ្ជបរិយន្តា, អត្ថិ បវារណា ភេសជ្ជបរិយន្តា ច រត្តិបរិយន្តា ច, អត្ថិ បវារណា នេវ ភេសជ្ជបរិយន្តា ន រត្តិបរិយន្តា.

ភេសជ្ជបរិយន្តា នាម ភេសជ្ជានិ បរិគ្គហិតានិ ហោន្តិ – ‘‘ឯត្តកេហិ ភេសជ្ជេហិ បវារេមី’’តិ. រត្តិបរិយន្តា នាម រត្តិយោ បរិគ្គហិតាយោ ហោន្តិ – ‘‘ឯត្តកាសុ រត្តីសុ បវារេមី’’តិ. ភេសជ្ជបរិយន្តា ច រត្តិបរិយន្តា ច នាម ភេសជ្ជានិ ច បរិគ្គហិតានិ ហោន្តិ រត្តិយោ ច បរិគ្គហិតាយោ ហោន្តិ – ‘‘ឯត្តកេហិ ភេសជ្ជេហិ ឯត្តកាសុ រត្តីសុ បវារេមី’’តិ. នេវ ភេសជ្ជបរិយន្តា ន រត្តិបរិយន្តា នាម ភេសជ្ជានិ ច អបរិគ្គហិតានិ ហោន្តិ រត្តិយោ ច អបរិគ្គហិតាយោ ហោន្តិ.

៣០៨. ភេសជ្ជបរិយន្តេ ¶ – យេហិ ភេសជ្ជេហិ បវារិតោ ហោតិ តានិ ភេសជ្ជានិ ឋបេត្វា អញ្ញានិ ភេសជ្ជានិ វិញ្ញាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. រត្តិបរិយន្តេ – យាសុ រត្តីសុ បវារិតោ ហោតិ, តា រត្តិយោ ឋបេត្វា អញ្ញាសុ រត្តីសុ វិញ្ញាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ភេសជ្ជបរិយន្តេ ច រត្តិបរិយន្តេ ច – យេហិ ភេសជ្ជេហិ បវារិតោ ហោតិ, តានិ ភេសជ្ជានិ ឋបេត្វា យាសុ រត្តីសុ បវារិតោ ហោតិ, តា រត្តិយោ ឋបេត្វា អញ្ញានិ ភេសជ្ជានិ អញ្ញាសុ រត្តីសុ វិញ្ញាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. នេវ ភេសជ្ជបរិយន្តេ ន រត្តិបរិយន្តេ, អនាបត្តិ.

៣០៩. ន ភេសជ្ជេន ករណីយេន [ករណីយេ (សី. ស្យា.)] ភេសជ្ជំ វិញ្ញាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អញ្ញេន ភេសជ្ជេន ករណីយេន អញ្ញំ ភេសជ្ជំ វិញ្ញាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. តតុត្តរិ តតុត្តរិសញ្ញី ភេសជ្ជំ វិញ្ញាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. តតុត្តរិ វេមតិកោ ភេសជ្ជំ វិញ្ញាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. តតុត្តរិ នតតុត្តរិសញ្ញី ភេសជ្ជំ វិញ្ញាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

នតតុត្តរិ តតុត្តរិសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នតតុត្តរិ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នតតុត្តរិ នតតុត្តរិសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣១០. អនាបត្តិ ¶ យេហិ ភេសជ្ជេហិ បវារិតោ ហោតិ តានិ ភេសជ្ជានិ វិញ្ញាបេតិ, យាសុ រត្តីសុ បវារិតោ ហោតិ តាសុ រត្តីសុ វិញ្ញាបេតិ ¶ , ‘‘ឥមេហិ តយា ¶ ភេសជ្ជេហិ បវារិតាម្ហ ¶ , អម្ហាកញ្ច ឥមិនា ច ឥមិនា ច ភេសជ្ជេន អត្ថោ’’តិ អាចិក្ខិត្វា វិញ្ញាបេតិ, ‘‘យាសុ តយា រត្តីសុ បវារិតាម្ហ តាយោ ច រត្តិយោ វីតិវត្តា អម្ហាកញ្ច ភេសជ្ជេន អត្ថោ’’តិ អាចិក្ខិត្វា វិញ្ញាបេតិ, ញាតកានំ បវារិតានំ, អញ្ញស្សត្ថាយ, អត្តនោ ធនេន, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

មហានាមសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. ឧយ្យុត្តសេនាសិក្ខាបទំ

៣១១. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន រាជា បសេនទិ កោសលោ សេនាយ អព្ភុយ្យាតោ ហោតិ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧយ្យុត្តំ សេនំ ទស្សនាយ អគមំសុ. អទ្ទសា ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តេ. ទិស្វាន បក្កោសាបេត្វា ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, ភន្តេ, អាគតត្ថា’’តិ? ‘‘មហារាជានំ មយំ ទដ្ឋុកាមា’’ [មហារាជ មហារាជានំ មយំ ទដ្ឋុកាមា (ក.)] តិ. ‘‘កិំ, ភន្តេ, មំ ទិដ្ឋេន យុទ្ធាភិនន្ទិនំ [យុទ្ធាភិនន្ទិនា (ក.)]; ននុ ភគវា បស្សិតព្ពោ’’តិ? មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ឧយ្យុត្តំ សេនំ ទស្សនាយ អាគច្ឆិស្សន្តិ! អម្ហាកម្បិ អលាភា, អម្ហាកម្បិ ទុល្លទ្ធំ, យេ មយំ អាជីវស្ស ហេតុ បុត្តទារស្ស ការណា សេនាយ អាគច្ឆាមា’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧយ្យុត្តំ សេនំ ទស្សនាយ គច្ឆិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឧយ្យុត្តំ សេនំ ទស្សនាយ គច្ឆថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ឧយ្យុត្តំ សេនំ ទស្សនាយ គច្ឆិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ¶ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ឧយ្យុត្តំ សេនំ ទស្សនាយ គច្ឆេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៣១២. តេន ¶ ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ មាតុលោ សេនាយ គិលានោ ហោតិ ¶ . សោ តស្ស ភិក្ខុនោ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘អហញ្ហិ សេនាយ គិលានោ. អាគច្ឆតុ ភទន្តោ. ឥច្ឆាមិ ភទន្តស្ស អាគត’’ន្តិ. អថ ខោ តស្ស ភិក្ខុនោ ឯតទហោសិ – ‘‘ភគវតា សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ – ‘ន ឧយ្យុត្តំ សេនំ ទស្សនាយ គន្តព្ព’ន្តិ. អយញ្ច មេ មាតុលោ សេនាយ គិលានោ. កថំ នុ ខោ មយា បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ? ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តថារូបប្បច្ចយា សេនាយ គន្តុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣១៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឧយ្យុត្តំ សេនំ ទស្សនាយ គច្ឆេយ្យ, អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣១៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ឧយ្យុត្តា នាម សេនា គាមតោ និក្ខមិត្វា និវិដ្ឋា វា ហោតិ បយាតា វា.

សេនា នាម ហត្ថី អស្សា រថា បត្តី. ទ្វាទសបុរិសោ ហត្ថី, តិបុរិសោ អស្សោ, ចតុបុរិសោ រថោ, ចត្តារោ បុរិសា សរហត្ថា បត្តិ. ទស្សនាយ គច្ឆតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យត្ថ ឋិតោ បស្សតិ, អាបត្តិ ¶ បាចិត្តិយស្ស. ទស្សនូបចារំ វិជហិត្វា បុនប្បុនំ បស្សតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយាតិ ឋបេត្វា តថារូបប្បច្ចយំ.

៣១៥. ឧយ្យុត្តេ ឧយ្យុត្តសញ្ញី ទស្សនាយ គច្ឆតិ, អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧយ្យុត្តេ វេមតិកោ ទស្សនាយ គច្ឆតិ, អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧយ្យុត្តេ អនុយ្យុត្តសញ្ញី ទស្សនាយ គច្ឆតិ, អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯកមេកំ ¶ ទស្សនាយ គច្ឆតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យត្ថ ឋិតោ បស្សតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ទស្សនូបចារំ វិជហិត្វា បុនប្បុនំ បស្សតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុយ្យុត្តេ ឧយ្យុត្តសញ្ញី ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុយ្យុត្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុយ្យុត្តេ អនុយ្យុត្តសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣១៦. អនាបត្តិ អារាមេ ឋិតោ បស្សតិ, ភិក្ខុស្ស ឋិតោកាសំ វា និសិន្នោកាសំ វា និបន្នោកាសំ វា អាគច្ឆតិ, បដិបថំ គច្ឆន្តោ បស្សតិ, តថារូបប្បច្ចយា, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឧយ្យុត្តសេនាសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. សេនាវាសសិក្ខាបទំ

៣១៧. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សតិ ករណីយេ សេនំ គន្ត្វា អតិរេកតិរត្តំ សេនាយ វសន្តិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា សេនាយ វសិស្សន្តិ! អម្ហាកម្បិ អលាភា, អម្ហាកម្បិ ទុល្លទ្ធំ, យេ មយំ អាជីវស្ស ហេតុ បុត្តទារស្ស ការណា សេនាយ បដិវសាមា’’តិ. អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អតិរេកតិរត្តំ សេនាយ វសិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អតិរេកតិរត្តំ សេនាយ វសថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, អតិរេកតិរត្តំ សេនាយ វសិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣១៨. ‘‘សិយា ច តស្ស ភិក្ខុនោ កោចិទេវ បច្ចយោ សេនំ គមនាយ, ទិរត្តតិរត្តំ តេន ភិក្ខុនា សេនាយ វសិតព្ពំ. តតោ ចេ ឧត្តរិំ វសេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣១៩. សិយា ច តស្ស ភិក្ខុនោ កោចិទេវ បច្ចយោ សេនំ គមនាយាតិ ¶ សិយា បច្ចយោ សិយា ករណីយំ.

ទិរត្តតិរត្តំ ¶ ¶ តេន ភិក្ខុនា សេនាយ វសិតព្ពន្តិ ទ្វេតិស្សោ រត្តិយោ វសិតព្ពំ.

តតោ ចេ ឧត្តរិ វសេយ្យាតិ ចតុត្ថេ ទិវសេ អត្ថង្គតេ សូរិយេ សេនាយ វសតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣២០. អតិរេកតិរត្តេ អតិរេកសញ្ញី សេនាយ វសតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អតិរេកតិរត្តេ វេមតិកោ សេនាយ វសតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អតិរេកតិរត្តេ ឩនកសញ្ញី សេនាយ វសតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឩនកតិរត្តេ អតិរេកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឩនកតិរត្តេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឩនកតិរត្តេ ឩនកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣២១. អនាបត្តិ ទ្វេតិស្សោ រត្តិយោ វសតិ, ឩនកទ្វេតិស្សោ រត្តិយោ វសតិ, ទ្វេ រត្តិយោ វសិត្វា តតិយាយ រត្តិយា បុរារុណា និក្ខមិត្វា បុន វសតិ, គិលានោ វសតិ, គិលានស្ស ករណីយេន វសតិ, សេនា ¶ វា បដិសេនាយ រុទ្ធា ហោតិ, កេនចិ បលិពុទ្ធោ ហោតិ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សេនាវាសសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. ឧយ្យោធិកសិក្ខាបទំ

៣២២. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ទិរត្តតិរត្តំ សេនាយ វសមានា ឧយ្យោធិកម្បិ ពលគ្គម្បិ សេនាព្យូហម្បិ អនីកទស្សនម្បិ គច្ឆន្តិ. អញ្ញតរោបិ ឆព្ពគ្គិយោ ភិក្ខុ ឧយ្យោធិកំ គន្ត្វា កណ្ឌេន បដិវិទ្ធោ ហោតិ. មនុស្សា តំ ភិក្ខុំ ឧប្បណ្ឌេសុំ – ‘‘កច្ចិ, ភន្តេ, សុយុទ្ធំ អហោសិ, កតិ តេ លក្ខានិ លទ្ធានី’’តិ? សោ ភិក្ខុ តេហិ មនុស្សេហិ ឧប្បណ្ឌីយមានោ មង្កុ អហោសិ. មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ឧយ្យោធិកំ ទស្សនាយ អាគច្ឆិស្សន្តិ! អម្ហាកម្បិ អលាភា, អម្ហាកម្បិ ទុល្លទ្ធំ, យេ មយំ អាជីវស្ស ហេតុ ¶ បុត្តទារស្ស ការណា ឧយ្យោធិកំ អាគច្ឆាមា’’តិ. អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ ¶ . យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧយ្យោធិកំ ទស្សនាយ គច្ឆិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឧយ្យោធិកំ ទស្សនាយ គច្ឆថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ឧយ្យោធិកំ ទស្សនាយ គច្ឆិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ ¶ , ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣២៣. ‘‘ទិរត្តតិរត្តំ ចេ ភិក្ខុ សេនាយ វសមានោ ឧយ្យោធិកំ វា ពលគ្គំ វា សេនាព្យូហំ វា អនីកទស្សនំ វា គច្ឆេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣២៤. ទិរត្តតិរត្តំ ចេ ភិក្ខុ សេនាយ វសមានោតិ ទ្វេតិស្សោ រត្តិយោ វសមានោ.

ឧយ្យោធិកំ នាម យត្ថ សម្បហារោ ទិស្សតិ.

ពលគ្គំ នាម ឯត្តកា ហត្ថី, ឯត្តកា អស្សា, ឯត្តកា រថា, ឯត្តកា បត្តី.

សេនាព្យូហំ នាម ឥតោ ហត្ថី ហោន្តុ, ឥតោ អស្សា ហោន្តុ, ឥតោ រថា ហោន្តុ, ឥតោ បត្តិកា ហោន្តុ.

អនីកំ នាម ហត្ថានីកំ, អស្សានីកំ ¶ , រថានីកំ, បត្តានីកំ. តយោ ហត្ថី បច្ឆិមំ ហត្ថានីកំ, តយោ អស្សា បច្ឆិមំ អស្សានីកំ, តយោ រថា បច្ឆិមំ រថានីកំ, ចត្តារោ បុរិសា សរហត្ថា បត្តី បច្ឆិមំ បត្តានីកំ. ទស្សនាយ គច្ឆតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យត្ថ ឋិតោ បស្សតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ទស្សនូបចារំ វិជហិត្វា បុនប្បុនំ បស្សតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯកមេកំ ទស្សនាយ គច្ឆតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យត្ថ ឋិតោ បស្សតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ទស្សនូបចារំ វិជហិត្វា បុនប្បុនំ បស្សតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៣២៥. អនាបត្តិ ¶ អារាមេ ឋិតោ បស្សតិ, ភិក្ខុស្ស ឋិតោកាសំ វា និសិន្នោកាសំ វា ¶ និបន្នោកាសំ វា អាគន្ត្វា សម្បហារោ ទិស្សតិ, បដិបថំ គច្ឆន្តោ បស្សតិ, សតិ ករណីយេ គន្ត្វា បស្សតិ ¶ , អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឧយ្យោធិកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

អចេលកវគ្គោ បញ្ចមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

បូវំ កថោបនន្ទស្ស, តយំបដ្ឋាកមេវ ច;

មហានាមោ បសេនទិ, សេនាវិទ្ធោ ឥមេ ទសាតិ [អចេលកំ ឧយ្យោជញ្ច, សភោជនំ ទុវេ រហោ; សភត្តកញ្ច ភេសជ្ជំ, ឧយ្យុត្តំ សេនុយ្យោធិកំ].

៦. សុរាបានវគ្គោ

១. សុរាបានសិក្ខាបទំ

៣២៦. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា ចេតិយេសុ ចារិកំ ចរមានោ យេន ភទ្ទវតិកា តេន បាយាសិ. អទ្ទសំសុ ខោ គោបាលកា បសុបាលកា កស្សកា បថាវិនោ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘មា ខោ, ភន្តេ, ភគវា អម្ពតិត្ថំ អគមាសិ. អម្ពតិត្ថេ, ភន្តេ, ជដិលស្ស អស្សមេ នាគោ បដិវសតិ ឥទ្ធិមា អាសិវិសោ [អាសីវិសោ (សី. ស្យា.)] ឃោរវិសោ. សោ ភគវន្តំ មា វិហេឋេសី’’តិ. ឯវំ វុត្តេ ភគវា តុណ្ហី អហោសិ. ទុតិយម្បិ ខោ…បេ… តតិយម្បិ ខោ គោបាលកា បសុបាលកា កស្សកា បថាវិនោ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘មា ខោ, ភន្តេ, ភគវា អម្ពតិត្ថំ អគមាសិ. អម្ពតិត្ថេ, ភន្តេ, ជដិលស្ស អស្សមេ នាគោ បដិវសតិ ឥទ្ធិមា អាសិវិសោ ឃោរវិសោ. សោ ភគវន្តំ មា វិហេឋេសី’’តិ. តតិយម្បិ ខោ ភគវា តុណ្ហី អហោសិ.

អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន ភទ្ទវតិកា តទវសរិ. តត្រ សុទំ ភគវា ភទ្ទវតិកាយំ វិហរតិ ¶ . អថ ខោ អាយស្មា សាគតោ យេន អម្ពតិត្ថស្ស [អម្ពតិត្ថកស្ស (សី.), អម្ពតិត្ថំ (ស្យា.)] ជដិលស្ស អស្សមោ តេនុបសង្កមិ ¶ ; ឧបសង្កមិត្វា អគ្យាគារំ បវិសិត្វា តិណសន្ថារកំ បញ្ញបេត្វា និសីទិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា. អទ្ទសា ខោ សោ នាគោ អាយស្មន្តំ សាគតំ បវិដ្ឋំ ¶ . ទិស្វាន ទុម្មនោ [ទុក្ខី ទុម្មនោ (សី. ស្យា.)] បធូបាយិ [បធូបាសិ (ស្យា. ក.)]. អាយស្មាបិ សាគតោ បធូបាយិ [បធូបាសិ (ស្យា. ក.)]. អថ ខោ សោ នាគោ មក្ខំ អសហមានោ បជ្ជលិ. អាយស្មាបិ សាគតោ តេជោធាតុំ សមាបជ្ជិត្វា បជ្ជលិ. អថ ខោ អាយស្មា សាគតោ តស្ស នាគស្ស តេជសា តេជំ បរិយាទិយិត្វា យេន ភទ្ទវតិកា តេនុបសង្កមិ. អថ ខោ ភគវា ភទ្ទវតិកាយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន កោសម្ពី តេន ចារិកំ បក្កាមិ. អស្សោសុំ ខោ កោសម្ពិកា ឧបាសកា – ‘‘អយ្យោ កិរ សាគតោ អម្ពតិត្ថិកេន នាគេន សទ្ធិំ សង្គាមេសី’’តិ.

អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន កោសម្ពី តទវសរិ. អថ ខោ កោសម្ពិកា ឧបាសកា ភគវតោ បច្ចុគ្គមនំ ករិត្វា យេនាយស្មា សាគតោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ សាគតំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ. ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ កោសម្ពិកា ¶ ឧបាសកា អាយស្មន្តំ សាគតំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិំ, ភន្តេ, អយ្យានំ ទុល្លភញ្ច មនាបញ្ច, កិំ បដិយាទេមា’’តិ? ឯវំ វុត្តេ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កោសម្ពិកេ ឧបាសកេ ឯតទវោចុំ – ‘‘អត្ថាវុសោ, កាបោតិកា នាម បសន្នា ភិក្ខូនំ ទុល្លភា ច មនាបា ច, តំ បដិយាទេថា’’តិ. អថ ខោ កោសម្ពិកា ឧបាសកា ឃរេ ឃរេ កាបោតិកំ បសន្នំ បដិយាទេត្វា អាយស្មន្តំ សាគតំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋំ ទិស្វាន អាយស្មន្តំ សាគតំ ឯតទវោចុំ – ‘‘បិវតុ, ភន្តេ, អយ្យោ សាគតោ កាបោតិកំ បសន្នំ, បិវតុ ¶ , ភន្តេ, អយ្យោ សាគតោ កាបោតិកំ បសន្ន’’ន្តិ. អថ ខោ អាយស្មា សាគតោ ឃរេ ឃរេ កាបោតិកំ បសន្នំ បិវិត្វា នគរម្ហា និក្ខមន្តោ នគរទ្វារេ បរិបតិ.

អថ ខោ ភគវា សម្ពហុលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ នគរម្ហា និក្ខមន្តោ អទ្ទស អាយស្មន្តំ សាគតំ នគរទ្វារេ បរិបតន្តំ. ទិស្វាន ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘គណ្ហថ, ភិក្ខវេ, សាគត’’ន្តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា អាយស្មន្តំ សាគតំ អារាមំ នេត្វា យេន ភគវា តេន សីសំ កត្វា និបាតេសុំ. អថ ខោ អាយស្មា សាគតោ បរិវត្តិត្វា យេន ភគវា តេន បាទេ ករិត្វា សេយ្យំ កប្បេសិ ¶ . អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ននុ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេ សាគតោ តថាគតេ សគារវោ អហោសិ សប្បតិស្សោ’’តិ ¶ ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘អបិ នុ ខោ, ភិក្ខវេ, សាគតោ ឯតរហិ តថាគតេ សគារវោ សប្បតិស្សោ’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘ននុ, ភិក្ខវេ, សាគតោ អម្ពតិត្ថិកេន នាគេន [ឌេឌ្ឌុភេនាបិ (សី. ស្យា.)] សទ្ធិំ សង្គាមេសី’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’. ‘‘អបិ នុ ខោ, ភិក្ខវេ, សាគតោ ឯតរហិ បហោតិ នាគេន សទ្ធិំ សង្គាមេតុ’’ន្តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘អបិ នុ ខោ, ភិក្ខវេ, តំ បាតព្ពំ យំ បិវិត្វា វិសញ្ញី អស្សា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’. ‘‘អននុច្ឆវិកំ, ភិក្ខវេ, សាគតស្ស អននុលោមិកំ អប្បតិរូបំ អស្សាមណកំ អកប្បិយំ អករណីយំ. កថញ្ហិ នាម, ភិក្ខវេ, សាគតោ មជ្ជំ បិវិស្សតិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច ¶ បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣២៧. ‘‘សុរាមេរយបានេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣២៨. សុរា នាម បិដ្ឋសុរា បូវសុរា ឱទនសុរា កិណ្ណបក្ខិត្តា សម្ភារសំយុត្តា.

មេរយោ នាម បុប្ផាសវោ ផលាសវោ មធ្វាសវោ គុឡាសវោ សម្ភារសំយុត្តោ.

បិវេយ្យាតិ ¶ អន្តមសោ កុសគ្គេនបិ បិវតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

មជ្ជេ មជ្ជសញ្ញី បិវតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មជ្ជេ វេមតិកោ បិវតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មជ្ជេ អមជ្ជសញ្ញី បិវតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អមជ្ជេ មជ្ជសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមជ្ជេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមជ្ជេ អមជ្ជសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣២៩. អនាបត្តិ អមជ្ជញ្ច ហោតិ មជ្ជវណ្ណំ មជ្ជគន្ធំ មជ្ជរសំ តំ បិវតិ, សូបសម្បាកេ, មំសសម្បាកេ, តេលសម្បាកេ, អាមលកផាណិតេ, អមជ្ជំ អរិដ្ឋំ បិវតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សុរាបានសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. អង្គុលិបតោទកសិក្ខាបទំ

៣៣០. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សត្តរសវគ្គិយំ ភិក្ខុំ អង្គុលិបតោទកេន ហាសេសុំ. សោ ភិក្ខុ ឧត្តន្តោ អនស្សាសកោ កាលមកាសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុំ អង្គុលិបតោទកេន ¶ ហាសេស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ អង្គុលិបតោទកេន ហាសេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុំ អង្គុលិបតោទកេន ហាសេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៣១. ‘‘អង្គុលិបតោទកេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៣២. អង្គុលិបតោទកោ នាម [អង្គុលិបតោទកោ នាម អង្គុលិយាបិ តុទន្តិ (ស្យា.)] ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ហសាធិប្បាយោ [ហស្សាធិប្បាយោ (សី. ស្យា.)] កាយេន កាយំ អាមសតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី អង្គុលិបតោទកេន ហាសេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ អង្គុលិបតោទកេន ហាសេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស ¶ . ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី អង្គុលិបតោទកេន ¶ ហាសេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

កាយេន កាយបដិពទ្ធំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កាយបដិពទ្ធេន កាយំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កាយបដិពទ្ធេន កាយបដិពទ្ធំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. និស្សគ្គិយេន កាយំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. និស្សគ្គិយេន កាយបដិពទ្ធំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. និស្សគ្គិយេន និស្សគ្គិយំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៣៣៣. អនុបសម្បន្នំ កាយេន កាយំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កាយេន កាយបដិពទ្ធំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កាយបដិពទ្ធេន កាយំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. កាយបដិពទ្ធេន កាយបដិពទ្ធំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. និស្សគ្គិយេន កាយំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ¶ . និស្សគ្គិយេន កាយបដិពទ្ធំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. និស្សគ្គិយេន និស្សគ្គិយំ អាមសតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៣៣៤. អនាបត្តិ ន ហសាធិប្បាយោ, សតិ ករណីយេ អាមសតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អង្គុលិបតោទកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. ហសធម្មសិក្ខាបទំ

៣៣៥. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ អចិរវតិយា នទិយា ¶ ឧទកេ កីឡន្តិ. តេន ខោ បន សមយេន រាជា បសេនទិ កោសលោ មល្លិកាយ ទេវិយា សទ្ធិំ ឧបរិបាសាទវរគតោ ហោតិ. អទ្ទសា ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ សត្តរសវគ្គិយេ ភិក្ខូ អចិរវតិយា នទិយា ឧទកេ កីឡន្តេ. ទិស្វាន មល្លិកំ ទេវិំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតេ តេ, មល្លិកេ, អរហន្តោ ឧទកេ កីឡន្តី’’តិ. ‘‘និស្សំសយំ ខោ, មហារាជ, ភគវតា សិក្ខាបទំ អបញ្ញត្តំ. តេ វា ភិក្ខូ អប្បកតញ្ញុនោ’’តិ. អថ ខោ រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘កេន នុ ខោ អហំ ឧបាយេន ភគវតោ ច ន អារោចេយ្យំ, ភគវា ច ជានេយ្យ ឥមេ ¶ ភិក្ខូ ឧទកេ កីឡិតា’’តិ? អថ ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ សត្តរសវគ្គិយេ ភិក្ខូ បក្កោសាបេត្វា មហន្តំ គុឡបិណ្ឌំ អទាសិ – ‘‘ឥមំ, ភន្តេ, គុឡបិណ្ឌំ ភគវតោ ទេថា’’តិ. សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ តំ គុឡបិណ្ឌំ អាទាយ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥមំ, ភន្តេ, គុឡបិណ្ឌំ រាជា បសេនទិ កោសលោ ភគវតោ ទេតី’’តិ. ‘‘កហំ បន តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, រាជា អទ្ទសា’’តិ. ‘‘អចិរវតិយា នទិយា, ភគវា, ឧទកេ កីឡន្តេ’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ឧទកេ កីឡិស្សថ! នេតំ ¶ , មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៣៦. ‘‘ឧទកេ ¶ ហសធម្មេ [ហស្សធម្មេ (សី. ស្យា.)] បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៣៧. ឧទកេ ហសធម្មោ នាម ឧបរិគោប្ផកេ ឧទកេ ហសាធិប្បាយោ និមុជ្ជតិ វា ឧម្មុជ្ជតិ វា បលវតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣៣៨. ឧទកេ ហសធម្មេ ហសធម្មសញ្ញី, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧទកេ ហសធម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧទកេ ហសធម្មេ អហសធម្មសញ្ញី, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ហេដ្ឋាគោប្ផកេ ឧទកេ កីឡតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧទកេ នាវាយ កីឡតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ហត្ថេន វា បាទេន វា កដ្ឋេន វា កឋលាយ វា ឧទកំ បហរតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ភាជនគតំ ឧទកំ វា កញ្ជិកំ វា ខីរំ វា តក្កំ វា រជនំ វា បស្សាវំ វា ចិក្ខល្លំ វា កីឡតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

ឧទកេ អហសធម្មេ ហសធម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧទកេ អហសធម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧទកេ អហសធម្មេ អហសធម្មសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣៣៩. អនាបត្តិ ន ហសាធិប្បាយោ, សតិ ករណីយេ ឧទកំ ឱតរិត្វា និមុជ្ជតិ ¶ វា ឧម្មុជ្ជតិ វា បលវតិ វា, បារំ គច្ឆន្តោ និមុជ្ជតិ ¶ វា ឧម្មុជ្ជតិ វា បលវតិ វា, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ហសធម្មសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. អនាទរិយសិក្ខាបទំ

៣៤០. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឆន្នោ អនាចារំ អាចរតិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘មាវុសោ ឆន្ន, ឯវរូបំ អកាសិ. នេតំ កប្បតី’’តិ. សោ អនាទរិយំ បដិច្ច ករោតិយេវ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឆន្នោ អនាទរិយំ ករិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឆន្ន, អនាទរិយំ ករោសីតិ ¶ ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អនាទរិយំ ករិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៤១. ‘‘អនាទរិយេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៤២. អនាទរិយំ នាម ទ្វេ អនាទរិយានិ – បុគ្គលានាទរិយញ្ច ធម្មានាទរិយញ្ច.

បុគ្គលានាទរិយំ នាម ឧបសម្បន្នេន បញ្ញត្តេន វុច្ចមានោ – ‘‘អយំ ឧក្ខិត្តកោ វា វម្ភិតោ វា គរហិតោ វា, ឥមស្ស វចនំ អកតំ ភវិស្សតី’’តិ អនាទរិយំ ករោតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ធម្មានាទរិយំ នាម ឧបសម្បន្នេន បញ្ញត្តេន វុច្ចមានោ ‘‘កថាយំ នស្សេយ្យ វា វិនស្សេយ្យ វា អន្តរធាយេយ្យ វា’’, តំ វា ន សិក្ខិតុកាមោ អនាទរិយំ ករោតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣៤៣. ឧបសម្បន្នេ ¶ ឧបសម្បន្នសញ្ញី អនាទរិយំ ករោតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ អនាទរិយំ ករោតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី អនាទរិយំ ករោតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អបញ្ញត្តេន វុច្ចមានោ – ‘‘ឥទំ ន សល្លេខាយ ន ធុតត្ថាយ ន បាសាទិកតាយ ន អបចយាយ ន វីរិយារម្ភាយ សំវត្តតី’’តិ អនាទរិយំ ករោតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេន បញ្ញត្តេន វា អបញ្ញត្តេន វា វុច្ចមានោ – ‘‘ឥទំ ន សល្លេខាយ ន ធុតត្ថាយ ន ¶ បាសាទិកតាយ ន អបចយាយ ន វីរិយារម្ភាយ សំវត្តតី’’តិ អនាទរិយំ ករោតិ, អាបត្តិ ¶ ទុក្កដស្ស.

អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៣៤៤. អនាបត្តិ – ‘‘ឯវំ អម្ហាកំ អាចរិយានំ ឧគ្គហោ បរិបុច្ឆា’’តិ ភណតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អនាទរិយសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. ភិំសាបនសិក្ខាបទំ

៣៤៥. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សត្តរសវគ្គិយេ ភិក្ខូ ភិំសាបេន្តិ. តេ ភិំសាបីយមានា រោទន្តិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, អាវុសោ, រោទថា’’តិ? ‘‘ឥមេ, អាវុសោ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អម្ហេ ភិំសាបេន្តី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុំ ភិំសាបេស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ ភិំសាបេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុំ ភិំសាបេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៤៦. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុំ ភិំសាបេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៤៧. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុន្តិ អញ្ញំ ភិក្ខុំ.

ភិំសាបេយ្យាតិ ¶ ឧបសម្បន្នោ ឧបសម្បន្នំ ភិំសាបេតុកាមោ រូបំ វា សទ្ទំ វា គន្ធំ វា រសំ វា ផោដ្ឋព្ពំ វា ឧបសំហរតិ. ភាយេយ្យ វា សោ ន វា ភាយេយ្យ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ចោរកន្តារំ វា វាឡកន្តារំ វា បិសាចកន្តារំ វា អាចិក្ខតិ. ភាយេយ្យ វា សោ ¶ ន វា ភាយេយ្យ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣៤៨. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី ភិំសាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ ភិំសាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ‘ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី ភិំសាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អនុបសម្បន្នំ ភិំសាបេតុកាមោ រូបំ វា សទ្ទំ វា គន្ធំ វា រសំ វា ផោដ្ឋព្ពំ វា ឧបសំហរតិ. ភាយេយ្យ វា សោ ន វា ភាយេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ចោរកន្តារំ វា វាឡកន្តារំ វា បិសាចកន្តារំ វា អាចិក្ខតិ. ភាយេយ្យ វា សោ ន វា ភាយេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ¶ . អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ¶ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៣៤៩. អនាបត្តិ ន ភិំសាបេតុកាមោ រូបំ វា សទ្ទំ វា គន្ធំ វា រសំ វា ផោដ្ឋព្ពំ វា ឧបសំហរតិ, ចោរកន្តារំ វា វាឡកន្តារំ វា បិសាចកន្តារំ វា អាចិក្ខតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ភិំសាបនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. ជោតិកសិក្ខាបទំ

៣៥០. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា ភគ្គេសុ វិហរតិ សុំសុមារគិរេ [សុំសុមារគិរេ (សី. ស្យា.) សំសុមារគិរេ (ក.)] ភេសកឡាវនេ មិគទាយេ. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ហេមន្តិកេ កាលេ អញ្ញតរំ មហន្តំ សុសិរកដ្ឋំ ជោតិំ សមាទហិត្វា វិសិព្ពេសុំ. តស្មិញ្ច សុសិរេ កណ្ហសប្បោ អគ្គិនា សន្តត្តោ និក្ខមិត្វា ភិក្ខូ បរិបាតេសិ. ភិក្ខូ តហំ តហំ ឧបធាវិំសុ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ ជោតិំ សមាទហិត្វា វិសិព្ពេស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ជោតិំ សមាទហិត្វា វិសិព្ពេន្តីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ ¶ , មោឃបុរិសា ជោតិំ សមាទហិត្វា វិសិព្ពេស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ វិសិព្ពនាបេក្ខោ ជោតិំ សមាទហេយ្យ វា សមាទហាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៣៥១. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ គិលានា ហោន្តិ. គិលានបុច្ឆកា ភិក្ខូ គិលានេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘កច្ចាវុសោ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយ’’ន្តិ? ‘‘បុព្ពេ មយំ, អាវុសោ, ជោតិំ សមាទហិត្វា វិសិព្ពេម; តេន ¶ នោ ផាសុ ហោតិ. ឥទានិ បន ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្ត’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តា ¶ ន វិសិព្ពេម, តេន នោ ន ផាសុ ហោតី’’តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានេន ភិក្ខុនា ជោតិំ សមាទហិត្វា វា សមាទហាបេត្វា វា វិសិព្ពេតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ អគិលានោ វិសិព្ពនាបេក្ខោ ជោតិំ សមាទហេយ្យ ¶ វា សមាទហាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៣៥២. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ បទីបេបិ ជោតិកេបិ ជន្តាឃរេបិ កុក្កុច្ចាយន្តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តថារូបប្បច្ចយា ជោតិំ សមាទហិតុំ សមាទហាបេតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៥៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អគិលានោ វិសិព្ពនាបេក្ខោ ជោតិំ សមាទហេយ្យ វា សមាទហាបេយ្យ វា, អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៥៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អគិលានោ ¶ នាម យស្ស វិនា អគ្គិនា ផាសុ ហោតិ.

គិលានោ នាម យស្ស វិនា អគ្គិនា ន ផាសុ ហោតិ.

វិសិព្ពនាបេក្ខោតិ តប្បិតុកាមោ.

ជោតិ នាម អគ្គិ វុច្ចតិ.

សមាទហេយ្យាតិ សយំ សមាទហតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

សមាទហាបេយ្យាតិ ¶ អញ្ញំ អាណាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សកិំ អាណត្តោ ពហុកម្បិ សមាទហតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញត្រ តថា រូបប្បច្ចយាតិ ឋបេត្វា តថារូបប្បច្ចយំ.

៣៥៥. អគិលានោ អគិលានសញ្ញី វិសិព្ពនាបេក្ខោ ជោតិំ សមាទហតិ វា សមាទហាបេតិ វា, អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគិលានោ វេមតិកោ វិសិព្ពនាបេក្ខោ ជោតិំ សមាទហតិ ¶ វា សមាទហាបេតិ វា, អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគិលានោ គិលានសញ្ញី វិសិព្ពនាបេក្ខោ ជោតិំ សមាទហតិ វា សមាទហាបេតិ វា, អញ្ញត្រ តថារូបប្បច្ចយា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

បដិលាតំ ឧក្ខិបតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. គិលានោ អគិលានសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. គិលានោ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. គិលានោ គិលានសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣៥៦. អនាបត្តិ គិលានស្ស, អញ្ញេន កតំ វិសិព្ពេតិ, វីតច្ចិតង្គារំ វិសិព្ពេតិ, បទីបេ ជោតិកេ ជន្តាឃរេ តថារូបប្បច្ចយា, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ជោតិកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. នហានសិក្ខាបទំ

៣៥៧. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ តបោទេ នហាយន្តិ. តេន ខោ បន សមយេន [អថ ខោ (សី. ស្យា.)] រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ ‘‘សីសំ នហាយិស្សាមី’’តិ តបោទំ ¶ គន្ត្វា – ‘‘យាវាយ្យា នហាយន្តី’’តិ ឯកមន្តំ បដិមានេសិ. ភិក្ខូ យាវ សមន្ធការា នហាយិំសុ. អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ វិកាលេ សីសំ នហាយិត្វា, នគរទ្វារេ ថកិតេ ពហិនគរេ វសិត្វា, កាលស្សេវ អសម្ភិន្នេន វិលេបនេន យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស ត្វំ, មហារាជ, កាលស្សេវ អាគតោ អសម្ភិន្នេន វិលេបនេនា’’តិ? អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. អថ ខោ ភគវា រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ. អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ឧដ្ឋាយាសនា ¶ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ភិក្ខូ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ រាជានម្បិ បស្សិត្វា ន មត្តំ ¶ ជានិត្វា នហាយន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា រាជានម្បិ បស្សិត្វា ន មត្តំ ជានិត្វា នហាយិស្សន្តិ! នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៣៥៨. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ឧណ្ហសមយេ បរិឡាហសមយេ កុក្កុច្ចាយន្តា ន នហាយន្តិ, សេទគតេន គត្តេន សយន្តិ. ចីវរម្បិ សេនាសនម្បិ ទុស្សតិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឧណ្ហសមយេ បរិឡាហសមយេ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. ទិយឌ្ឍោ មាសោ សេសោ គិម្ហានន្តិ [គិម្ហានំ (ឥតិបិ)] វស្សានស្ស បឋមោ មាសោ ឥច្ចេតេ អឌ្ឍតេយ្យមាសា ឧណ្ហសមយោ បរិឡាហសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ¶ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៣៥៩. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ គិលានា ហោន្តិ. គិលានបុច្ឆកា ភិក្ខូ គិលានេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘កច្ចាវុសោ, ខមនីយំ, កច្ចិ ¶ យាបនីយ’’ន្តិ? ‘‘បុព្ពេ មយំ, អាវុសោ, ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយាម, តេន នោ ផាសុ ហោតិ; ឥទានិ បន ‘‘ភគវតា បដិក្ខិត្ត’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តា ន នហាយាម, តេន នោ ន ផាសុ ហោតី’’តិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានេន ភិក្ខុនា ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. ទិយឌ្ឍោ មាសោ សេសោ គិម្ហានន្តិ [គិម្ហានំ (ឥតិបិ)] វស្សានស្ស ¶ បឋមោ មាសោ ឥច្ចេតេ អឌ្ឍតេយ្យមាសា ឧណ្ហសមយោ, បរិឡាហសមយោ, គិលានសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៣៦០. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ នវកម្មំ កត្វា កុក្កុច្ចាយន្តា ន នហាយន្តិ. តេ សេទគតេន គត្តេន សយន្តិ. ចីវរម្បិ សេនាសនម្បិ ទុស្សតិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, កម្មសមយេ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. ទិយឌ្ឍោ មាសោ សេសោ គិម្ហានន្តិ វស្សានស្ស បឋមោ មាសោ ឥច្ចេតេ អឌ្ឍតេយ្យមាសា ឧណ្ហសមយោ, បរិឡាហសមយោ, គិលានសមយោ, កម្មសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៣៦១. តេន ¶ ¶ ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ អទ្ធានំ គន្ត្វា កុក្កុច្ចាយន្តា ន នហាយន្តិ. តេ សេទគតេន គត្តេន សយន្តិ. ចីវរម្បិ សេនាសនម្បិ ទុស្សតិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អទ្ធានគមនសមយេ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. ទិយឌ្ឍោ មាសោ សេសោ គិម្ហានន្តិ វស្សានស្ស បឋមោ មាសោ ឥច្ចេតេ អឌ្ឍតេយ្យមាសា ឧណ្ហសមយោ, បរិឡាហសមយោ, គិលានសមយោ, កម្មសមយោ, អទ្ធានគមនសមយោ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៣៦២. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ អជ្ឈោកាសេ ចីវរកម្មំ ករោន្តា សរជេន វាតេន ឱកិណ្ណា ហោន្តិ. ទេវោ ច ថោកំ ថោកំ ផុសាយតិ. ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន នហាយន្តិ, កិលិន្នេន ¶ គត្តេន សយន្តិ. ចីវរម្បិ សេនាសនម្បិ ¶ ទុស្សតិ. ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ… អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វាតវុដ្ឋិសមយេ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយិតុំ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៦៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឱរេនទ្ធមាសំ នហាយេយ្យ, អញ្ញត្រ សមយា, បាចិត្តិយំ. តត្ថាយំ សមយោ. ទិយឌ្ឍោ មាសោ សេសោ គិម្ហានន្តិ វស្សានស្ស បឋមោ មាសោ ឥច្ចេតេ អឌ្ឍតេយ្យមាសា ឧណ្ហសមយោ, បរិឡាហសមយោ, គិលានសមយោ, កម្មសមយោ, អទ្ធានគមនសមយោ, វាតវុដ្ឋិសមយោ ¶ – អយំ តត្ថ សមយោ’’តិ.

៣៦៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ឱរេនទ្ធមាសន្តិ ឩនកទ្ធមាសំ.

នហាយេយ្យាតិ ចុណ្ណេន វា មត្តិកាយ វា នហាយតិ, បយោគេ បយោគេ ទុក្កដំ. នហានបរិយោសានេ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញត្រ ¶ សមយាតិ ឋបេត្វា សមយំ.

ឧណ្ហសមយោ នាម ទិយឌ្ឍោ មាសោ សេសោ គិម្ហានំ. បរិឡាហសមយោ នាម វស្សានស្ស បឋមោ មាសោ ‘‘ឥច្ចេតេ អឌ្ឍតេយ្យមាសា ឧណ្ហសមយោ បរិឡាហសមយោ’’តិ នហាយិតព្ពំ.

គិលានសមយោ នាម យស្ស វិនា នហានេន ន ផាសុ ហោតិ. គិលានសមយោតិ នហាយិតព្ពំ.

កម្មសមយោ នាម អន្តមសោ បរិវេណម្បិ សម្មដ្ឋំ ហោតិ. ‘‘កម្មសមយោ’’តិ នហាយិតព្ពំ.

អទ្ធានគមនសមយោ នាម ‘‘អទ្ធយោជនំ គច្ឆិស្សាមី’’តិ នហាយិតព្ពំ, គច្ឆន្តេន នហាយិតព្ពំ, គតេន នហាយិតព្ពំ.

វាតវុដ្ឋិសមយោ នាម ភិក្ខូ សរជេន វាតេន ឱកិណ្ណា ហោន្តិ, ទ្វេ វា តីណិ វា ឧទកផុសិតានិ កាយេ បតិតានិ ហោន្តិ. ‘‘វាតវុដ្ឋិសមយោ’’តិ នហាយិតព្ពំ.

៣៦៥. ឩនកទ្ធមាសេ ឩនកសញ្ញី, អញ្ញត្រ សមយា, នហាយតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឩនកទ្ធមាសេ វេមតិកោ, អញ្ញត្រ សមយា, នហាយតិ, អាបត្តិ ¶ បាចិត្តិយស្ស. ឩនកទ្ធមាសេ អតិរេកសញ្ញី, អញ្ញត្រ សមយា, នហាយតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អតិរេកទ្ធមាសេ ឩនកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អតិរេកទ្ធមាសេ វេមតិកោ ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អតិរេកទ្ធមាសេ អតិរេកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣៦៦. អនាបត្តិ សមយេ, អទ្ធមាសំ នហាយតិ, អតិរេកទ្ធមាសំ នហាយតិ, បារំ គច្ឆន្តោ នហាយតិ, សព្ពបច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

នហានសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. ទុព្ពណ្ណករណសិក្ខាបទំ

៣៦៧. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ ច បរិព្ពាជកា ច សាកេតា សាវត្ថិំ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នា ហោន្តិ. អន្តរាមគ្គេ ចោរា និក្ខមិត្វា តេ អច្ឆិន្ទិំសុ. សាវត្ថិយា រាជភដា និក្ខមិត្វា តេ ចោរេ សភណ្ឌេ គហេត្វា ភិក្ខូនំ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសុំ – ‘‘អាគច្ឆន្តុ, ភទន្តា, សកំ សកំ ចីវរំ សញ្ជានិត្វា គណ្ហន្តូ’’តិ. ភិក្ខូ ន សញ្ជានន្តិ. តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភទន្តា អត្តនោ អត្តនោ ចីវរំ ន សញ្ជានិស្សន្តី’’តិ! អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ភិក្ខូនំ តទនុច្ឆវិកំ តទនុលោមិកំ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញបេស្សាមិ ទស អត្ថវសេ បដិច្ច – សង្ឃសុដ្ឋុតាយ, សង្ឃផាសុតាយ…បេ… សទ្ធម្មដ្ឋិតិយា, វិនយានុគ្គហាយ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៦៨. ‘‘នវំ បន ភិក្ខុនា ចីវរលាភេន តិណ្ណំ ទុព្ពណ្ណករណានំ អញ្ញតរំ ទុព្ពណ្ណករណំ អាទាតព្ពំ – នីលំ វា កទ្ទមំ វា កាឡសាមំ វា. អនាទា ¶ ចេ ភិក្ខុ តិណ្ណំ ទុព្ពណ្ណករណានំ អញ្ញតរំ ទុព្ពណ្ណករណំ ¶ នវំ ចីវរំ បរិភុញ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៦៩. នវំ នាម អកតកប្បំ វុច្ចតិ.

ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ.

តិណ្ណំ ទុព្ពណ្ណករណានំ អញ្ញតរំ ទុព្ពណ្ណករណំ អាទាតព្ពន្តិ អន្តមសោ កុសគ្គេនបិ អាទាតព្ពំ.

នីលំ នាម ទ្វេ នីលានិ – កំសនីលំ, បលាសនីលំ.

កទ្ទមោ នាម ឱទកោ វុច្ចតិ.

កាឡសាមំ ¶ នាម យំកិញ្ចិ កាឡសាមកំ [កាឡកំ (សី. ស្យា.)].

អនាទា ចេ ភិក្ខុ តិណ្ណំ ទុព្ពណ្ណករណានំ អញ្ញតរំ ទុព្ពណ្ណករណន្តិ អន្តមសោ កុសគ្គេនបិ អនាទិយិត្វា តិណ្ណំ ¶ ទុព្ពណ្ណករណានំ អញ្ញតរំ ទុព្ពណ្ណករណំ នវំ ចីវរំ បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣៧០. អនាទិន្នេ អនាទិន្នសញ្ញី បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អនាទិន្នេ វេមតិកោ បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អនាទិន្នេ អាទិន្នសញ្ញី បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អាទិន្នេ អនាទិន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អាទិន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អាទិន្នេ អាទិន្នសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣៧១. អនាបត្តិអាទិយិត្វា បរិភុញ្ជតិ, កប្បោ នដ្ឋោ ហោតិ, កប្បកតោកាសោ ជិណ្ណោ ហោតិ, កប្បកតេន អកប្បកតំ សំសិព្ពិតំ ហោតិ, អគ្គឡេ អនុវាតេ បរិភណ្ឌេ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ទុព្ពណ្ណករណសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. វិកប្បនសិក្ខាបទំ

៣៧២. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ ¶ សក្យបុត្តោ ភាតុនោ សទ្ធិវិហារិកស្ស ភិក្ខុនោ សាមំ ចីវរំ វិកប្បេត្វា អប្បច្ចុទ្ធារណំ [អបច្ចុទ្ធារកំ (សី. ស្យា.)] បរិភុញ្ជតិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ – ‘‘អយំ, អាវុសោ, អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ មយ្ហំ ចីវរំ សាមំ វិកប្បេត្វា អប្បច្ចុទ្ធារណំ បរិភុញ្ជតី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ ភិក្ខុស្ស សាមំ ចីវរំ វិកប្បេត្វា អប្បច្ចុទ្ធារណំ បរិភុញ្ជិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧបនន្ទ, ភិក្ខុស្ស សាមំ ចីវរំ វិកប្បេត្វា អប្បច្ចុទ្ធារណំ បរិភុញ្ជសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ភិក្ខុស្ស សាមំ ចីវរំ ¶ វិកប្បេត្វា អប្បច្ចុទ្ធារណំ បរិភុញ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៧៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស វា ភិក្ខុនិយា វា សិក្ខមានាយ វា សាមណេរស្ស វា សាមណេរិយា វា សាមំ ចីវរំ វិកប្បេត្វា អប្បច្ចុទ្ធារណំ [អបច្ចុទ្ធារកំ (សី. ស្យា.)] បរិភុញ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៧៤. យោ បនាតិ ¶ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុស្សាតិ ¶ អញ្ញស្ស ភិក្ខុស្ស.

ភិក្ខុនី នាម ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នា.

សិក្ខមានា នាម ទ្វេ វស្សានិ ឆសុ ធម្មេសុ សិក្ខិតសិក្ខា.

សាមណេរោ នាម ទសសិក្ខាបទិកោ.

សាមណេរី នាម ទសសិក្ខាបទិកា.

សាមន្តិ សយំ វិកប្បេត្វា.

ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ វិកប្បនុបគំ បច្ឆិមំ.

វិកប្បនា នាម ទ្វេ វិកប្បនា – សម្មុខាវិកប្បនា ច បរម្មុខាវិកប្បនា ច.

សម្មុខាវិកប្បនា នាម ‘‘ឥមំ ចីវរំ តុយ្ហំ វិកប្បេមិ ឥត្ថន្នាមស្ស វា’’តិ.

បរម្មុខាវិកប្បនា ¶ នាម ‘‘ឥមំ ចីវរំ វិកប្បនត្ថាយ តុយ្ហំ ទម្មី’’តិ. តេន វត្តព្ពោ – ‘‘កោ តេ មិត្តោ វា សន្ទិដ្ឋោ វា’’តិ? ‘‘ឥត្ថន្នាមោ ច ឥត្ថន្នាមោ ចា’’តិ. តេន វត្តព្ពោ – ‘‘អហំ តេសំ ទម្មិ, តេសំ សន្តកំ បរិភុញ្ជ វា វិស្សជ្ជេហិ វា យថាបច្ចយំ វា ករោហី’’តិ.

អប្បច្ចុទ្ធារណំ ¶ នាម តស្ស វា អទិន្នំ, តស្ស វា អវិស្សសន្តោ បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣៧៥. អប្បច្ចុទ្ធារណេ អប្បច្ចុទ្ធារណសញ្ញី បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អប្បច្ចុទ្ធារណេ វេមតិកោ បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អប្បច្ចុទ្ធារណេ អប្បច្ចុទ្ធារណសញ្ញី បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អធិដ្ឋេតិ វា វិស្សជ្ជេតិ វា, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បច្ចុទ្ធារណេ អប្បច្ចុទ្ធារណសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ¶ . បច្ចុទ្ធារណេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បច្ចុទ្ធារណេ បច្ចុទ្ធារណសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣៧៦. អនាបត្តិ សោ វា ទេតិ, តស្ស វា វិស្សសន្តោ បរិភុញ្ជតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

វិកប្បនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. ចីវរអបនិធានសិក្ខាបទំ

៣៧៧. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ អសន្និហិតបរិក្ខារា ហោន្តិ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សត្តរសវគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ បត្តម្បិ ចីវរម្បិ អបនិធេន្តិ. សត្តរសវគ្គិយា ភិក្ខូ ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ ឯតទវោចុំ – ‘‘ទេថាវុសោ, អម្ហាកំ ¶ បត្តម្បិ ចីវរម្បី’’តិ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ហសន្តិ, តេ រោទន្តិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, អាវុសោ, រោទថា’’តិ? ‘‘ឥមេ, អាវុសោ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អម្ហាកំ បត្តម្បិ ចីវរម្បិ អបនិធេន្តី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ បត្តម្បិ ¶ ចីវរម្បិ អបនិធេស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ បត្តម្បិ ចីវរម្បិ អបនិធេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខូនំ បត្តម្បិ ចីវរម្បិ អបនិធេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៧៨. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស បត្តំ វា ចីវរំ វា និសីទនំ វា សូចិឃរំ វា កាយពន្ធនំ វា អបនិធេយ្យ វា អបនិធាបេយ្យ វា, អន្តមសោ ហសាបេក្ខោបិ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៧៩. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុស្សាតិ អញ្ញស្ស ភិក្ខុស្ស.

បត្តោ នាម ទ្វេ បត្តា – អយោបត្តោ, មត្តិកាបត្តោ.

ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ, វិកប្បនុបគំ បច្ឆិមំ.

និសីទនំ នាម សទសំ វុច្ចតិ.

សូចិឃរំ នាម សសូចិកំ វា អសូចិកំ វា.

កាយពន្ធនំ នាម ទ្វេ កាយពន្ធនានិ – បដ្ដិកា, សូករន្តកំ.

អបនិធេយ្យ វាតិ សយំ អបនិធេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អបនិធាបេយ្យ វាតិ អញ្ញំ អាណាបេសិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អបនិធាបេយ្យ វា តិ អយ្យំ អាណាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សកិំ អាណត្តោ ពហុកម្បិ អបនិធេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អន្តមសោ ហសាបេក្ខោបីតិ កីឡាធិប្បាយោ.

៣៨០. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី បត្តំ វា ចីវរំ វា និសីទនំ វា សូចិឃរំ វា កាយពន្ធនំ វា អបនិធេតិ វា អបនិធាបេតិ វា, អន្តមសោ ហសាបេក្ខោបិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ…បេ… ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី បត្តំ វា ចីវរំ វា និសីទនំ វា សូចិឃរំ វា កាយពន្ធនំ វា អបនិធេតិ វា អបនិធាបេតិ វា, អន្តមសោ ហសាបេក្ខោបិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញំ ¶ ¶ បរិក្ខារំ អបនិធេតិ វា អបនិធាបេតិ វា, អន្តមសោ ហសាបេក្ខោបិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នស្ស បត្តំ វា ចីវរំ ¶ វា អញ្ញំ វា បរិក្ខារំ អបនិធេតិ វា អបនិធាបេតិ វា, អន្តមសោ ហសាបេក្ខោបិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ¶ . អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៣៨១. អនាបត្តិ នហសាធិប្បាយោ, ទុន្និក្ខិត្តំ បដិសាមេតិ, ‘‘ធម្មិំ កថំ កត្វា ទស្សាមី’’តិ បដិសាមេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ចីវរអបនិធានសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

សុរាបានវគ្គោ ឆដ្ឋោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សុរា អង្គុលិ ហាសោ ច [តោយញ្ច (ឥតិបិ)], អនាទរិយញ្ច ភិំសនំ;

ជោតិនហានទុព្ពណ្ណំ, សាមំ អបនិធេន ចាតិ.

៧. សប្បាណកវគ្គោ

១. សញ្ចិច្ចសិក្ខាបទំ

៣៨២. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧទាយី ឥស្សាសោ ហោតិ, កាកា ចស្ស អមនាបា ហោន្តិ. សោ កាកេ វិជ្ឈិត្វា វិជ្ឈិត្វា សីសំ ឆិន្ទិត្វា សូលេ បដិបាដិយា ឋបេសិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កេនិមេ, អាវុសោ, កាកា ជីវិតា វោរោបិតា’’តិ? ‘‘មយា, អាវុសោ. អមនាបា មេ កាកា’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឧទាយី សញ្ចិច្ច បាណំ ជីវិតា វោរោបេស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឧទាយិ, សញ្ចិច្ច បាណំ ជីវិតា វោរោបេសីតិ? ‘‘សច្ចំ ¶ , ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, សញ្ចិច្ច បាណំ ជីវិតា វោរោបេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៨៣. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ សញ្ចិច្ច បាណំ ជីវិតា វោរោបេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៨៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សញ្ចិច្ចាតិ ជានន្តោ សញ្ជានន្តោ ចេច្ច អភិវិតរិត្វា វីតិក្កមោ.

បាណោ នាម តិរច្ឆានគតបាណោ វុច្ចតិ.

ជីវិតា វោរោបេយ្យាតិ ជីវិតិន្ទ្រិយំ ឧបច្ឆិន្ទតិ ឧបរោធេតិ ¶ សន្តតិំ វិកោបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣៨៥. បាណេ ¶ បាណសញ្ញី ជីវិតា វោរោបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បាណេ វេមតិកោ ជីវិតា វោរោបេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បាណេ អប្បាណសញ្ញី ជីវិតា វោរោបេតិ, អនាបត្តិ. អប្បាណេ បាណសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បាណេ វេមិតកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បាណេ អប្បាណសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣៨៦. អនាបត្តិ អសញ្ចិច្ច, អស្សតិយា, អជានន្តស្ស, នមរណាធិប្បាយស្ស, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សញ្ចិច្ចសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. សប្បាណកសិក្ខាបទំ

៣៨៧. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ បរិភុញ្ជន្តិ. យេ ¶ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ បរិភុញ្ជិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ បរិភុញ្ជថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ បរិភុញ្ជិស្សថ! នេតំ ¶ , មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៨៨. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ជានំ សប្បាណកំ ឧទកំ បរិភុញ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៨៩. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ នាម សាមំ វា ជានាតិ, អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ. ‘‘សប្បាណក’’ន្តិ ជានន្តោ, ‘‘បរិភោគេន មរិស្សន្តី’’តិ ជានន្តោ បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣៩០. សប្បាណកេ សប្បាណកសញ្ញី បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. សប្បាណកេ វេមតិកោ បរិភុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ¶ . សប្បាណកេ អប្បាណកសញ្ញី បរិភុញ្ជតិ, អនាបត្តិ. អប្បាណកេ សប្បាណកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បាណកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អប្បាណកេ អប្បាណកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣៩១. អនាបត្តិ ‘‘សប្បាណក’’ន្តិ អជានន្តោ, ‘‘អប្បាណក’’ន្តិ ជានន្តោ, ‘‘បរិភោគេន ន មរិស្សន្តី’’តិ ជានន្តោ បរិភុញ្ជតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សប្បាណកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. ឧក្កោដនសិក្ខាបទំ

៣៩២. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ យថាធម្មំ និហតាធិករណំ បុនកម្មាយ ឧក្កោដេន្តិ – ‘‘អកតំ កម្មំ ទុក្កដំ កម្មំ បុន កាតព្ពំ កម្មំ អនិហតំ ទុន្និហតំ ¶ បុន និហនិតព្ព’’ន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ យថាធម្មំ និហតាធិករណំ បុនកម្មាយ ឧក្កោដេស្សន្តី’’តិ ¶ …បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ជានំ យថាធម្មំ និហតាធិករណំ បុនកម្មាយ ឧក្កោដេថា’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ជានំ យថាធម្មំ និហតាធិករណំ បុនកម្មាយ ឧក្កោដេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៩៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ជានំ យថាធម្មំ និហតាធិករណំ បុនកម្មាយ ឧក្កោដេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៩៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ នាម សាមំ វា ជានាតិ, អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ, សោ វា អារោចេតិ.

យថាធម្មំ នាម ធម្មេន វិនយេន សត្ថុសាសនេន កតំ, ឯតំ យថាធម្មំ នាម.

អធិករណំ ¶ នាម ចត្តារិ អធិករណានិ – វិវាទាធិករណំ, អនុវាទាធិករណំ, អាបត្តាធិករណំ, កិច្ចាធិករណំ.

បុនកម្មាយ ឧក្កោដេយ្យាតិ ‘‘អកតំ កម្មំ ទុក្កដំ កម្មំ បុនកាតព្ពំ កម្មំ អនិហតំ ទុន្និហតំ បុន និហនិតព្ពំ’’តិ ឧក្កោដេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៣៩៥. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី ឧក្កោដេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ ឧក្កោដេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី ឧក្កោដេតិ, អនាបត្តិ. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៣៩៦. អនាបត្តិ ¶ ‘‘អធម្មេន វា វគ្គេន វា ន កម្មារហស្ស វា កម្មំ កត’’ន្តិ ជានន្តោ ឧក្កោដេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឧក្កោដនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. ទុដ្ឋុល្លសិក្ខាបទំ

៣៩៧. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា ភាតុនោ សទ្ធិវិហារិកស្ស ភិក្ខុនោ អារោចេសិ – ‘‘អហំ, អាវុសោ, សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ អាបត្តិំ អាបន្នោ. មា កស្សចិ អារោចេហី’’តិ. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា សង្ឃំ តស្សា អាបត្តិយា បរិវាសំ យាចិ. តស្ស សង្ឃោ តស្សា អាបត្តិយា បរិវាសំ អទាសិ. សោ បរិវសន្តោ តំ ភិក្ខុំ បស្សិត្វា ឯតទវោច – ‘‘អហំ, អាវុសោ, សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា សង្ឃំ តស្សា អាបត្តិយា បរិវាសំ យាចិំ, តស្ស មេ សង្ឃោ តស្សា អាបត្តិយា បរិវាសំ អទាសិ, សោហំ បរិវសាមិ, វេទិយាមហំ [វេទយាមហំ (ស្យា.)], អាវុសោ, វេទិយតី’’តិ មំ អាយស្មា ធារេតូ’’តិ.

‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, យោ អញ្ញោបិ ឥមំ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ សោបិ ឯវំ ករោតី’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. ‘‘អយំ, អាវុសោ, អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា [អាបជ្ជិ (?)] សោ មេ អារោចេតិ មា កស្សចិ អារោចេហី’’តិ. ‘‘កិំ បន ¶ ត្វំ, អាវុសោ, បដិច្ឆាទេសី’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស ជានំ ទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ បដិច្ឆាទេស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, ភិក្ខុស្ស ជានំ ទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ បដិច្ឆាទេសីតិ. ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ភិក្ខុស្ស ជានំ ទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ បដិច្ឆាទេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៣៩៨. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស ជានំ ទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ បដិច្ឆាទេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៣៩៩. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុស្សាតិ អញ្ញស្ស ភិក្ខុស្ស.

ជានាតិ នាម សាមំ វា ជានាតិ អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ, សោ វា អារោចេតិ.

ទុដ្ឋុល្លា ¶ នាម អាបត្តិ ចត្តារិ ច បារាជិកានិ តេរស ច សង្ឃាទិសេសា.

បដិច្ឆាទេយ្យាតិ ‘‘ឥមំ ជានិត្វា ចោទេស្សន្តិ, សារេស្សន្តិ ខុំសេស្សន្តិ, វម្ភេស្សន្តិ, មង្កុំ ករិស្សន្តិ នារោចេស្សាមី’’តិ ធុរំ និក្ខិត្តមត្តេ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤០០. ទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា ទុដ្ឋុល្លាបត្តិសញ្ញី បដិច្ឆាទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា វេមតិកោ បដិច្ឆាទេតិ ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា អទុដ្ឋុល្លាបត្តិសញ្ញី បដិច្ឆាទេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ បដិច្ឆាទេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នស្ស ទុដ្ឋុល្លំ វា អទុដ្ឋុល្លំ វា អជ្ឈាចារំ បដិច្ឆាទេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា ទុដ្ឋុល្លាបត្តិសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អទុដ្ឋុល្លាយ អាបត្តិយា អទុដ្ឋុល្លាបត្តិសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤០១. អនាបត្តិ – ‘‘សង្ឃស្ស ភណ្ឌនំ វា កលហោ វា វិគ្គហោ វា វិវាទោ វា ភវិស្សតី’’តិ នារោចេតិ, ‘‘សង្ឃភេទោ វា សង្ឃរាជិ វា ភវិស្សតី’’តិ នារោចេតិ, ‘‘អយំ កក្ខឡោ ផរុសោ ជីវិតន្តរាយំ វា ព្រហ្មចរិយន្តរាយំ វា ករិស្សតី’’តិ នារោចេតិ, អញ្ញេ បតិរូបេ ភិក្ខូ អបស្សន្តោ នារោចេតិ, នឆាទេតុកាមោ នារោចេតិ, ‘‘បញ្ញាយិស្សតិ សកេន កម្មេនា’’តិ នារោចេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ទុដ្ឋុល្លសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. ឩនវីសតិវស្សសិក្ខាបទំ

៤០២. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. [ឥទំ វត្ថុ មហាវ. ៩៩] តេន ខោ បន សមយេន រាជគហេ សត្តរសវគ្គិយា ទារកា សហាយកា ហោន្តិ. ឧបាលិទារកោ តេសំ បាមោក្ខោ ហោតិ. អថ ខោ ឧបាលិស្ស មាតាបិតូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘កេន នុ ខោ ឧបាយេន ឧបាលិ អម្ហាកំ អច្ចយេន សុខញ្ច ជីវេយ្យ ន ច កិលមេយ្យា’’តិ? អថ ខោ ឧបាលិស្ស មាតាបិតូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘សចេ ខោ ឧបាលិ លេខំ សិក្ខេយ្យ, ឯវំ ខោ ឧបាលិ អម្ហាកំ អច្ចយេន សុខញ្ច ជីវេយ្យ, ន ច កិលមេយ្យា’’តិ. អថ ខោ ឧបាលិស្ស មាតាបិតូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘សចេ ខោ ឧបាលិ លេខំ សិក្ខិស្សតិ, អង្គុលិយោ ¶ ទុក្ខា ភវិស្សន្តិ. សចេ ខោ ឧបាលិ គណនំ សិក្ខេយ្យ, ឯវំ ខោ ឧបាលិ អម្ហាកំ អច្ចយេន សុខញ្ច ជីវេយ្យ ន ច កិលមេយ្យា’’តិ. អថ ខោ ឧបាលិស្ស មាតាបិតូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘សចេ ខោ ឧបាលិ គណនំ សិក្ខិស្សតិ, ឧរស្ស ទុក្ខោ ភវិស្សតិ. សចេ ខោ ឧបាលិ រូបំ សិក្ខេយ្យ, ឯវំ ខោ ឧបាលិ អម្ហាកំ អច្ចយេន សុខញ្ច ជីវេយ្យ ន ច កិលមេយ្យា’’តិ. អថ ខោ ឧបាលិស្ស មាតាបិតូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘សចេ ខោ ឧបាលិ រូបំ សិក្ខិស្សតិ, អក្ខីនិ ទុក្ខា ភវិស្សន្តិ. ឥមេ ខោ សមណា សក្យបុត្តិយា សុខសីលា សុខសមាចារា សុភោជនានិ ភុញ្ជិត្វា និវាតេសុ សយនេសុ ¶ សយន្តិ. សចេ ខោ ឧបាលិ សមណេសុ សក្យបុត្តិយេសុ បព្ពជេយ្យ, ឯវំ ខោ ឧបាលិ អម្ហាកំ អច្ចយេន សុខញ្ច ជីវេយ្យ, ន ច កិលមេយ្យា’’តិ.

អស្សោសិ ខោ ឧបាលិទារកោ មាតាបិតូនំ ឥមំ កថាសល្លាបំ. អថ ខោ ឧបាលិទារកោ យេន តេ ទារកា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ទារកេ ឯតទវោច – ‘‘ឯថ មយំ, អយ្យា, សមណេសុ សក្យបុត្តិយេសុ បព្ពជិស្សាមា’’តិ. ‘‘សចេ ខោ ត្វំ, អយ្យ, បព្ពជិស្សសិ, ឯវំ មយម្បិ បព្ពជិស្សាមា’’តិ. អថ ខោ តេ ទារកា ឯកមេកស្ស មាតាបិតរោ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ – ‘‘អនុជានាថ មំ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជ្ជាយា’’តិ. អថ ខោ តេសំ ទារកានំ មាតាបិតរោ – ‘‘សព្ពេបិមេ ទារកា សមានច្ឆន្ទា កល្យាណាធិប្បាយា’’តិ អនុជានិំសុ. តេ ភិក្ខូ ឧបសង្កមិត្វា បព្ពជ្ជំ យាចិំសុ. តេ ភិក្ខូ បព្ពាជេសុំ ឧបសម្បាទេសុំ. តេ រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ រោទន្តិ – ‘‘យាគុំ ទេថ ¶ , ភត្តំ ទេថ, ខាទនីយំ ទេថា’’តិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘អាគមេថ, អាវុសោ, យាវ រត្តិ វិភាយតិ. សចេ យាគុ ភវិស្សតិ, បិវិស្សថ. សចេ ភត្តំ ភវិស្សតិ, ភុញ្ជិស្សថ. សចេ ខាទនីយំ ភវិស្សតិ, ខាទិស្សថ. នោ ចេ ភវិស្សតិ យាគុ វា ភត្តំ វា ខាទនីយំ វា, បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ភុញ្ជិស្សថា’’តិ. ឯវម្បិ ខោ ¶ តេ ភិក្ខូ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានា រោទន្តិយេវ – ‘‘យាគុំ ទេថ, ភត្តំ ទេថ, ខាទនីយំ ទេថា’’តិ. សេនាសនំ ឩហទន្តិបិ ឧម្មិហន្តិបិ.

អស្សោសិ ¶ ខោ ភគវា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ ទារកសទ្ទំ. សុត្វាន អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ សោ, អានន្ទ, ទារកសទ្ទោ’’តិ? អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ភិក្ខូ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ ¶ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ជានំ ឩនវីសតិវស្សំ បុគ្គលំ ឧបសម្បាទេន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា ជានំ ឩនវីសតិវស្សំ បុគ្គលំ ឧបសម្បាទេស្សន្តិ! ឩនកវីសតិវស្សោ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ អក្ខមោ ហោតិ សីតស្ស ឧណ្ហស្ស ជិឃច្ឆាយ បិបាសាយ ឌំសមកសវាតាតបសរីសបសម្ផស្សានំ ទុរុត្តានំ ទុរាគតានំ វចនបថានំ ឧប្បន្នានំ សារីរិកានំ វេទនានំ ទុក្ខានំ តិព្ពានំ ខរានំ កដុកានំ អសាតានំ អមនាបានំ បាណហរានំ អនធិវាសកជាតិកោ ហោតិ. វីសតិវស្សោវ ខោ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលោ ខមោ ហោតិ សីតស្ស ឧណ្ហស្ស…បេ… បាណហរានំ អធិវាសកជាតិកោ ហោតិ. នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤០៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ជានំ ឩនវីសតិវស្សំ បុគ្គលំ ឧបសម្បាទេយ្យ, សោ ច បុគ្គលោ អនុបសម្បន្នោ ¶ , តេ ច ភិក្ខូ គារយ្ហា, ឥទំ តស្មិំ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤០៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ នាម សាមំ វា ជានាតិ, អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ, សោ វា អារោចេតិ.

ឩនវីសតិវស្សោ ¶ នាម អប្បត្តវីសតិវស្សោ.

‘‘ឧបសម្បាទេស្សាមី’’តិ គណំ វា អាចរិយំ វា បត្តំ វា ចីវរំ វា បរិយេសតិ, សីមំ វា សម្មន្នតិ [សម្មនតិ (ក.)], អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ញត្តិយា ទុក្កដំ. ទ្វីហិ កម្មវាចាហិ ទុក្កដា. កម្មវាចាបរិយោសានេ ឧបជ្ឈាយស្ស អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. គណស្ស ច អាចរិយស្ស ច អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤០៥. ឩនវីសតិវស្សេ ¶ ឩនវីសតិវស្សសញ្ញី ឧបសម្បាទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឩនវីសតិវស្សេ វេមតិកោ ឧបសម្បាទេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឩនវីសតិវស្សេ បរិបុណ្ណវីសតិវស្សសញ្ញី ឧបសម្បាទេតិ, អនាបត្តិ. បរិបុណ្ណវីសតិវស្សេ ឩនវីសតិវស្សសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បរិបុណ្ណវីសតិវស្សេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បរិបុណ្ណវីសតិវស្សេ បរិបុណ្ណវីសតិវស្សសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤០៦. អនាបត្តិ ឩនវីសតិវស្សំ បរិបុណ្ណវីសតិវស្សសញ្ញី ឧបសម្បាទេតិ, បរិបុណ្ណវីសតិវស្សំ បរិបុណ្ណវីសតិវស្សសញ្ញី ឧបសម្បាទេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឩនវីសតិវស្សសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. ថេយ្យសត្ថសិក្ខាបទំ

៤០៧. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ សត្ថោ រាជគហា បដិយាលោកំ គន្តុកាមោ ហោតិ. អញ្ញតរោ ភិក្ខុ តេ មនុស្សេ ឯតទវោច – ‘‘អហម្បាយស្មន្តេហិ សទ្ធិំ គមិស្សាមី’’តិ. ‘‘មយំ ខោ, ភន្តេ, សុង្កំ បរិហរិស្សាមា’’តិ. ‘‘បជានាថាវុសោ’’តិ. អស្សោសុំ ខោ កម្មិយា [កម្មិកា (សី. ស្យា.)] – ‘‘សត្ថោ កិរ សុង្កំ បរិហរិស្សតី’’តិ. តេ មគ្គេ បរិយុដ្ឋិំសុ. អថ ខោ តេ កម្មិកា តំ សត្ថំ គហេត្វា អច្ឆិន្ទិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិស្ស ត្វំ, ភន្តេ, ជានំ ថេយ្យសត្ថេន សទ្ធិំ គច្ឆសី’’តិ? បលិពុន្ធេត្វា មុញ្ចិំសុ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ ¶ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ ជានំ ថេយ្យសត្ថេន សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, ជានំ ថេយ្យសត្ថេន សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ជានំ ថេយ្យសត្ថេន សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤០៨. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ជានំ ថេយ្យសត្ថេន ¶ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជេយ្យ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤០៩. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ នាម សាមំ វា ជានាតិ, អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ, សោ វា អារោចេតិ.

ថេយ្យសត្ថោ នាម ចោរា កតកម្មា វា ហោន្តិ អកតកម្មា វា, រាជានំ វា ថេយ្យំ គច្ឆន្តិ សុង្កំ វា បរិហរន្តិ.

សទ្ធិន្តិ ឯកតោ.

សំវិធាយាតិ – ‘‘គច្ឆាមាវុសោ, គច្ឆាម ភន្តេ; គច្ឆាម ភន្តេ, គច្ឆាមាវុសោ, អជ្ជ វា ហិយ្យោ វា បរេ វា គច្ឆាមា’’តិ សំវិទហតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អន្តមសោ គាមន្តរម្បីតិ កុក្កុដសម្បាតេ គាមេ គាមន្តរេ គាមន្តរេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគាមកេ អរញ្ញេ អទ្ធយោជនេ អទ្ធយោជនេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤១០. ថេយ្យសត្ថេ ¶ ថេយ្យសត្ថសញ្ញី សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ថេយ្យសត្ថេ វេមតិកោ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ថេយ្យសត្ថេ អថេយ្យសត្ថសញ្ញី សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អនាបត្តិ. ភិក្ខុ សំវិទហតិ, មនុស្សា ន សំវិទហន្តិ, អាបត្តិ ¶ ទុក្កដស្ស. អថេយ្យសត្ថេ ថេយ្យសត្ថសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អថេយ្យសត្ថេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អថេយ្យសត្ថេ អថេយ្យសត្ថសញ្ញី ¶ អនាបត្តិ.

៤១១. អនាបត្តិ អសំវិទហិត្វា គច្ឆតិ, មនុស្សា សំវិទហន្តិ ភិក្ខុ ន សំវិទហតិ, វិសង្កេតេន គច្ឆតិ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ថេយ្យសត្ថសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. សំវិធានសិក្ខាបទំ

៤១២. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ កោសលេសុ ជនបទេ សាវត្ថិំ គច្ឆន្តោ អញ្ញតរេន គាមទ្វារេន អតិក្កមតិ. អញ្ញតរា ឥត្ថី សាមិកេន សហ ភណ្ឌិត្វា គាមតោ និក្ខមិត្វា តំ ភិក្ខុំ បស្សិត្វា ឯតទវោច – ‘‘កហំ, ភន្តេ, អយ្យោ គមិស្សតី’’តិ? ‘‘សាវត្ថិំ ខោ អហំ, ភគិនិ, គមិស្សាមី’’តិ. ‘‘អហំ អយ្យេន សទ្ធិំ គមិស្សាមី’’តិ. ‘‘ឯយ្យាសិ, ភគិនី’’តិ. អថ ខោ តស្សា ឥត្ថិយា សាមិកោ គាមតោ និក្ខមិត្វា មនុស្សេ បុច្ឆិ – ‘‘អបាយ្យោ [អបយ្យា (សី. ស្យា.)] ឯវរូបិំ ឥត្ថិំ បស្សេយ្យាថា’’តិ? ‘‘ឯសាយ្យោ, បព្ពជិតេន សហ គច្ឆតី’’តិ. អថ ខោ សោ បុរិសោ អនុពន្ធិត្វា តំ ភិក្ខុំ គហេត្វា អាកោដេត្វា មុញ្ចិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ បធូបេន្តោ និសីទិ. អថ ខោ សា ឥត្ថី តំ បុរិសំ ឯតទវោច – ‘‘នាយ្យោ សោ ភិក្ខុ មំ និប្បាតេសិ; អបិច, អហមេវ តេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ គច្ឆាមិ; អការកោ សោ ភិក្ខុ; គច្ឆ, នំ ខមាបេហី’’តិ. អថ ខោ សោ បុរិសោ តំ ភិក្ខុំ ខមាបេសិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ មាតុគាមេន សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, មាតុគាមេន ¶ សទ្ធិំ ¶ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, មាតុគាមេន ¶ សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ, ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤១៣. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ មាតុគាមេន សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជេយ្យ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤១៤. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

មាតុគាមោ នាម មនុស្សិត្ថី, ន យក្ខី ន បេតី ន តិរច្ឆានគតា វិញ្ញូ បដិពលា សុភាសិតទុព្ភាសិតំ ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាជានិតុំ.

សទ្ធិន្តិ ¶ ឯកតោ.

សំវិធាយាតិ – ‘‘គច្ឆាម ភគិនិ, គច្ឆាមាយ្យ, គច្ឆាមាយ្យ, គច្ឆាម ភគិនិ, អជ្ជ វា ហិយ្យោ វា បរេ វា គច្ឆាមា’’តិ សំវិទហតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អន្តមសោ គាមន្តរម្បីតិ កុក្កុដសម្បាតេ គាមេ គាមន្តរេ គាមន្តរេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អគាមកេ អរញ្ញេ អទ្ធយោជនេ អទ្ធយោជនេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤១៥. មាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ វេមតិកោ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. មាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី សំវិធាយ ¶ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ភិក្ខុ សំវិទហតិ មាតុគាមោ ន សំវិទហតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យក្ខិយា វា បេតិយា បណ្ឌកេន វា តិរច្ឆានគតមនុស្សវិគ្គហិត្ថិយា វា សទ្ធិំ សំវិធាយ ឯកទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជតិ, អន្តមសោ គាមន្តរម្បិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ មាតុគាមសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អមាតុគាមេ អមាតុគាមសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤១៦. អនាបត្តិ ¶ អសំវិទហិត្វា គច្ឆតិ, មាតុគាមោ សំវិទហតិ ភិក្ខុ ន សំវិទហតិ, វិសង្កេតេន គច្ឆតិ, អាបទាសុ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សំវិធានសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. អរិដ្ឋសិក្ខាបទំ

៤១៧. [ឥទំ វត្ថុ ចូឡវ. ៦៥; ម. និ. ១.២៣៤] តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អរិដ្ឋស្ស នាម ភិក្ខុនោ គទ្ធពាធិបុព្ពស្ស ¶ [គន្ធពាធិបុព្ពស្ស (ស្យា. ក.)] ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ ហោតិ – ‘‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ. អស្សោសុំ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ ¶ – ‘‘អរិដ្ឋស្ស កិរ នាម ភិក្ខុនោ គទ្ធពាធិបុព្ពស្ស ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សច្ចំ កិរ តេ, អាវុសោ អរិដ្ឋ, ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ? ‘‘ឯវំព្យាខោ អហំ, អាវុសោ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ – ‘យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ.

‘‘មា, អាវុសោ អរិដ្ឋ, ឯវំ អវច. មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ. ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ [អព្ភាចិក្ខនំ (ឥតិបិ)]. ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ ¶ . អនេកបរិយាយេនាវុសោ អរិដ្ឋ, អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា. អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ. អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ¶ ឯត្ថ ភិយ្យោ. មំសបេសូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា…បេ… តិណុក្កូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… អង្គារកាសូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… សុបិនកូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… យាចិតកូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… រុក្ខផលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… អសិសូនូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… សត្តិសូលូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា… សប្បសិរូបមា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’’តិ.

ឯវម្បិ ខោ អរិដ្ឋោ ភិក្ខុ គទ្ធពាធិបុព្ពោ តេហិ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ តថេវ តំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរតិ – ‘‘ឯវំព្យាខោ អហំ, អាវុសោ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, – ‘យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ. យតោ ច ខោ តេ ភិក្ខូ នាសក្ខិំសុ អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ ឯតស្មា បាបកា ទិដ្ឋិគតា វិវេចេតុំ, អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ¶ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ¶ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា អរិដ្ឋំ ភិក្ខុំ គទ្ធពាធិបុព្ពំ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ តេ, អរិដ្ឋ, ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ ¶ ? ‘‘ឯវំព្យាខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ – ‘យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ.

កស្ស នុ ខោ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, មយា ឯវំ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសិ? ននុ មយា, មោឃបុរិស, អនេកបរិយាយេន អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា. អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ. អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា មយា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា មយា…បេ… មំសបេសូបមា កាមា វុត្តា មយា… តិណុក្កូបមា កាមា វុត្តា មយា… អង្គារកាសូបមា កាមា វុត្តា មយា… សុបិនកូបមា កាមា វុត្តា មយា… យាចិតកូបមា កាមា វុត្តា មយា… រុក្ខផលូបមា កាមា វុត្តា មយា… អសិសូនូបមា កាមា វុត្តា មយា… សត្តិសូលូបមា កាមា វុត្តា មយា… សប្បសិរូបមា កាមា ¶ វុត្តា មយា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អថ ច បន ត្វំ, មោឃបុរិស, អត្តនា ទុគ្គហិតេន អម្ហេ ¶ ចេវ អព្ភាចិក្ខសិ, អត្តានញ្ច ខណសិ, ពហុញ្ច អបុញ្ញំ បសវសិ. តញ្ហិ តេ, មោឃបុរិស, ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ. នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ…. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤១៨. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូហិ ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘មាយស្មា ឯវំ អវច, មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ, ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ, ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ, អនេកបរិយាយេនាវុសោ, អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា, អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយា’តិ. ឯវញ្ច [ឯវញ្ច បន (ក.)] សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ តថេវ បគ្គណ្ហេយ្យ, សោ ភិក្ខុ ភិក្ខូហិ យាវតតិយំ សមនុភាសិតព្ពោ តស្ស បដិនិស្សគ្គាយ. យាវតតិយញ្ចេ សមនុភាសិយមានោ តំ បដិនិស្សជ្ជេយ្យ, ឥច្ចេតំ កុសលំ, នោ ចេ បដិនិស្សជ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤១៩. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ឯវំ វទេយ្យាតិ – ‘‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ.

សោ ¶ ភិក្ខូតិ យោ សោ ឯវំវាទី ភិក្ខុ.

ភិក្ខូហីតិ អញ្ញេហិ ¶ ភិក្ខូហិ. យេ បស្សន្តិ យេ សុណន្តិ តេហិ វត្តព្ពោ – ‘‘មាយស្មា ឯវំ អវច, មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ, ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ, ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ, អនេកបរិយាយេនាវុសោ អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា. អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយា’’តិ. ទុតិយម្បិ វត្តព្ពោ. តតិយម្បិ វត្តព្ពោ. សចេ បដិនិស្សជ្ជតិ ¶ , ឥច្ចេតំ កុសលំ; នោ ចេ បដិនិស្សជ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. សុត្វា ន វទន្តិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. សោ ភិក្ខុ សង្ឃមជ្ឈម្បិ ¶ អាកឌ្ឍិត្វា វត្តព្ពោ – ‘‘មាយស្មា ឯវំ អវច, មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ, ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ, ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ, អនេកបរិយាយេនាវុសោ អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា. អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយា’’តិ. ទុតិយម្បិ វត្តព្ពោ. តតិយម្បិ វត្តព្ពោ. សចេ បដិនិស្សជ្ជតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ. នោ ចេ បដិនិស្សជ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. សោ ភិក្ខុ សមនុភាសិតព្ពោ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, សមនុភាសិតព្ពោ. ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –

៤២០. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ. សោ តំ ទិដ្ឋិំ ន បដិនិស្សជ្ជតិ. យទិ ¶ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ សមនុភាសេយ្យ – តស្សា ទិដ្ឋិយា បដិនិស្សគ្គាយ. ឯសា ញត្តិ.

‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ. សោ តំ ទិដ្ឋិំ ន បដិនិស្សជ្ជតិ. សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ សមនុភាសតិ តស្សា ទិដ្ឋិយា បដិនិស្សគ្គាយ. យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ សមនុភាសនា, តស្សា ទិដ្ឋិយា បដិនិស្សគ្គាយ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ.

‘‘ទុតិយម្បិ ឯតមត្ថំ វទាមិ…បេ… តតិយម្បិ ឯតមត្ថំ វទាមិ – ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ ¶ . សោ តំ ទិដ្ឋិំ ន បដិនិស្សជ្ជតិ. សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ សមនុភាសតិ តស្សា ទិដ្ឋិយា បដិនិស្សគ្គាយ. យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ សមនុភាសនា, តស្សា ទិដ្ឋិយា បដិនិស្សគ្គាយ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ.

‘‘សមនុភដ្ឋោ ¶ សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ, តស្សា ទិដ្ឋិយា បដិនិស្សគ្គាយ. ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ.

ញត្តិយា ¶ ទុក្កដំ. ទ្វីហិ កម្មវាចាហិ ទុក្កដា. កម្មវាចាបរិយោសានេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤២១. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី ន បដិនិស្សជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ ន បដិនិស្សជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី ន បដិនិស្សជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤២២. អនាបត្តិ អសមនុភាសន្តស្ស, បដិនិស្សជ្ជន្តស្ស, ឧម្មត្តកស្សាតិ.

អរិដ្ឋសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. ឧក្ខិត្តសម្ភោគសិក្ខាបទំ

៤២៣. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ តថាវាទិនា អរិដ្ឋេន ភិក្ខុនា [ភិក្ខុនា គទ្ធពាធិបុព្ពេន (?)] អកដានុធម្មេន តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សដ្ឋេន សទ្ធិំ សម្ភុញ្ជន្តិបិ សំវសន្តិបិ សហាបិ សេយ្យំ កប្បេន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ តថាវាទិនា អរិដ្ឋេន ភិក្ខុនា [ភិក្ខុនា គទ្ធពាធិបុព្ពេន (?)] អកដានុធម្មេន តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សដ្ឋេន សទ្ធិំ សម្ភុញ្ជិស្សន្តិបិ សំវសិស្សន្តិបិ សហាបិ សេយ្យំ កប្បេស្សន្តីតិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ជានំ តថាវាទិនា អរិដ្ឋេន ភិក្ខុនា [ភិក្ខុនា គទ្ធពាធិបុព្ពេន (?)] អកដានុធម្មេន ¶ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សដ្ឋេន សទ្ធិំ សម្ភុញ្ជថាបិ សំវសថាបិ សហាបិ សេយ្យំ កប្បេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ជានំ តថាវាទិនា អរិដ្ឋេន ភិក្ខុនា [ភិក្ខុនា គទ្ធពាធិបុព្ពនេ (?)] អកដានុធម្មេន តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សដ្ឋេន សទ្ធិំ សម្ភុញ្ជិស្សថាបិ សំវសិស្សថាបិ សហាបិ សេយ្យំ កប្បេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤២៤. ‘‘យោ ¶ បន ភិក្ខុ ជានំ តថាវាទិនា ភិក្ខុនា អកដានុធម្មេន តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សដ្ឋេន សទ្ធិំ សម្ភុញ្ជេយ្យ វា សំវសេយ្យ វា សហ វា សេយ្យំ ¶ កប្បេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤២៥. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ នាម សាមំ វា ជានាតិ, អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ, សោ វា អារោចេតិ.

តថាវាទិនាតិ – ‘‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ ឯវំ វាទិនា.

អកដានុធម្មោ នាម ឧក្ខិត្តោ អនោសារិតោ.

តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សដ្ឋេន សទ្ធិន្តិ ឯតំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សដ្ឋេន សទ្ធិំ.

សម្ភុញ្ជេយ្យ វាតិ សម្ភោគោ នាម ទ្វេ សម្ភោគា – អាមិសសម្ភោគោ ច ធម្មសម្ភោគោ ច. អាមិសសម្ភោគោ នាម អាមិសំ ទេតិ វា បដិគ្គណ្ហាតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មសម្ភោគោ នាម ឧទ្ទិសតិ វា ឧទ្ទិសាបេតិ វា, បទេន ឧទ្ទិសតិ វា ឧទ្ទិសាបេតិ វា, បទេ បទេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អក្ខរាយ ឧទ្ទិសតិ វា ឧទ្ទិសាបេតិ វា, អក្ខរក្ខរាយ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

សំវសេយ្យ ¶ វាតិ ឧក្ខិត្តកេន សទ្ធិំ ឧបោសថំ វា បវារណំ វា សង្ឃកម្មំ វា ករោតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

សហ ¶ វា សេយ្យំ កប្បេយ្យាតិ ឯកច្ឆន្នេ ឧក្ខិត្តកេ និបន្នេ ភិក្ខុ និបជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ភិក្ខុ និបន្នេ ឧក្ខិត្តកោ និបជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧភោ វា និបជ្ជន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧដ្ឋហិត្វា បុនប្បុនំ និបជ្ជន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤២៦. ឧក្ខិត្តកេ ¶ ឧក្ខិត្តកសញ្ញី សម្ភុញ្ជតិ វា សំវសតិ វា សហ វា សេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧក្ខិត្តកេ វេមតិកោ សម្ភុញ្ជតិ វា សំវសតិ វា សហ វា សេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧក្ខិត្តកេ អនុក្ខិត្តកសញ្ញី សម្ភុញ្ជតិ វា សំវសតិ វា សហ វា សេយ្យំ កប្បេតិ, អនាបត្តិ ¶ . អនុក្ខិត្តកេ ឧក្ខិត្តកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុក្ខិត្តកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុក្ខិត្តកេ អនុក្ខិត្តកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤២៧. អនាបត្តិ អនុក្ខិត្តោតិ ជានាតិ, ឧក្ខិត្តោ ឱសារិតោតិ ជានាតិ, ឧក្ខិត្តោ តំ ទិដ្ឋិំ បដិនិស្សដ្ឋោតិ ជានាតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឧក្ខិត្តសម្ភោគសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. កណ្ដកសិក្ខាបទំ

៤២៨. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន កណ្ដកស្ស [កណ្ឌកស្ស (ស្យា. ក.)] នាម សមណុទ្ទេសស្ស ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ ហោតិ – ‘‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ. អស្សោសុំ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ កណ្ដកស្ស នាម កិរ សមណុទ្ទេសស្ស ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ. អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន កណ្ដកោ សមណុទ្ទេសោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សច្ចំ កិរ តេ, អាវុសោ កណ្ដក, ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេ’មេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ? ‘‘ឯវំព្យាខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ – ‘យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ.

មា ¶ , អាវុសោ កណ្ដក, ឯវំ អវច. មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ. ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ. ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ. អនេកបរិយាយេន, អាវុសោ កណ្ដក, អន្តរាយិកា ¶ ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា. អលញ្ច ¶ បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ. អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ…បេ… ឯវម្បិ ខោ កណ្ដកោ សមណុទ្ទេសោ តេហិ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ តថេវ តំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរតិ – ‘‘ឯវំព្យាខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ – ‘យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ.

យតោ ច ខោ តេ ភិក្ខូ នាសក្ខិំសុ កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ ឯតស្មា បាបកា ទិដ្ឋិគតា វិវេចេតុំ, អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ តេ, កណ្ដក, ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ‘តថាហំ ភគវតា ¶ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ? ‘‘ឯវំព្យាខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ – ‘យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’’តិ.

‘‘កស្ស នុ ខោ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, មយា ឯវំ ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាសិ? ននុ មយា, មោឃបុរិស, អនេកបរិយាយេន អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា, អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយ? អប្បស្សាទា កាមា វុត្តា មយា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អដ្ឋិកង្កលូបមា កាមា វុត្តា មយា…បេ… សប្បសិរូបមា កាមា វុត្តា មយា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ. អថ ច បន ត្វំ, មោឃបុរិស, អត្តនា ទុគ្គហិតេន អម្ហេ ចេវ អព្ភាចិក្ខសិ អត្តានញ្ច ខណសិ ពហុញ្ច អបុញ្ញំ បសវសិ. តញ្ហិ តេ, មោឃបុរិស, ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ. នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ¶ បសន្នានញ្ច ឯកច្ចានំ អញ្ញថត្តាយា’’តិ. វិគរហិត្វា…បេ… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សង្ឃោ កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ នាសេតុ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, នាសេតព្ពោ – អជ្ជតគ្គេ តេ, អាវុសោ កណ្ដក, ន ¶ ចេវ សោ ភគវា សត្ថា អបទិសិតព្ពោ. យម្បិ ចញ្ញេ សមណុទ្ទេសា លភន្តិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យំ សាបិ ¶ តេ នត្ថិ. ចរ បិរេ វិនស្សា’’តិ. អថ ខោ សង្ឃោ កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ នាសេសិ.

តេន ¶ ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ តថានាសិតំ កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ ឧបលាបេន្តិបិ ឧបដ្ឋាបេន្តិបិ សម្ភុញ្ជន្តិបិ សហាបិ សេយ្យំ កប្បេន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ តថានាសិតំ កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ ឧបលាបេស្សន្តិបិ ឧបដ្ឋាបេស្សន្តិបិ សម្ភុញ្ជិស្សន្តិបិ សហាបិ សេយ្យំ កប្បេស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ជានំ តថានាសិតំ កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ ឧបលាបេថាបិ ឧបដ្ឋាបេថាបិ សម្ភុញ្ជថាបិ សហាបិ សេយ្យំ កប្បេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ជានំ តថានាសិតំ កណ្ដកំ សមណុទ្ទេសំ ឧបលាបេស្សថាបិ ឧបដ្ឋាបេស្សថាបិ សម្ភុញ្ជិស្សថាបិ សហាបិ សេយ្យំ កប្បេស្សថ ¶ ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤២៩. ‘‘សមណុទ្ទេសោបិ ចេ ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’តិ, សោ សមណុទ្ទេសោ ភិក្ខូហិ ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘មាវុសោ សមណុទ្ទេស, ឯវំ អវច, មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ, ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ, ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ. អនេកបរិយាយេនាវុសោ សមណុទ្ទេស, អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា. អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយា’តិ. ឯវញ្ច [ឯវញ្ច បន (ក.)] សោ សមណុទ្ទេសោ ភិក្ខូហិ វុច្ចមានោ តថេវ បគ្គណ្ហេយ្យ, សោ សមណុទ្ទេសោ ភិក្ខូហិ ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘អជ្ជតគ្គេ តេ, អាវុសោ សមណុទ្ទេស, ន ចេវ សោ ភគវា សត្ថា អបទិសិតព្ពោ. យម្បិ ចញ្ញេ សមណុទ្ទេសា លភន្តិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យំ សាបិ តេ នត្ថិ. ចរ បិរេ វិនស្សា’តិ. យោ បន ភិក្ខុ ជានំ តថានាសិតំ សមណុទ្ទេសំ ឧបលាបេយ្យ វា ឧបដ្ឋាបេយ្យ វា សម្ភុញ្ជេយ្យ វា សហ វា សេយ្យំ កប្បេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៣០. សមណុទ្ទេសោ នាម សាមណេរោ វុច្ចតិ.

ឯវំ ¶ វទេយ្យាតិ – ‘‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា, តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ.

សោ ¶ សមណុទ្ទេសោតិ ¶ យោ សោ ឯវំវាទី សមណុទ្ទេសោ.

ភិក្ខូហីតិ ¶ អញ្ញេហិ ភិក្ខូហិ, យេ បស្សន្តិ យេ សុណន្តិ តេហិ វត្តព្ពោ – ‘‘មា, អាវុសោ សមណុទ្ទេស, ឯវំ អវច. មា ភគវន្តំ អព្ភាចិក្ខិ. ន ហិ សាធុ ភគវតោ អព្ភក្ខានំ. ន ហិ ភគវា ឯវំ វទេយ្យ. អនេកបរិយាយេនាវុសោ សមណុទ្ទេស, អន្តរាយិកា ធម្មា អន្តរាយិកា វុត្តា ភគវតា. អលញ្ច បន តេ បដិសេវតោ អន្តរាយាយា’’តិ. ទុតិយម្បិ វត្តព្ពោ… តតិយម្បិ វត្តព្ពោ…បេ… សចេ បដិនិស្សជ្ជតិ ឥច្ចេតំ កុសលំ, នោ ចេ បដិនិស្សជ្ជតិ សោ សមណុទ្ទេសោ ភិក្ខូហិ ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘អជ្ជតគ្គេ តេ, អាវុសោ សមណុទ្ទេស, ន ចេវ សោ ភគវា សត្ថា អបទិសិតព្ពោ. យម្បិ ចញ្ញេ សមណុទ្ទេសា លភន្តិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យំ សាបិ តេ នត្ថិ. ចរ បិរេ វិនស្សា’’តិ.

យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ នាម សាមំ វា ជានាតិ, អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ, សោ វា អារោចេតិ.

តថានាសិតន្តិ ឯវំ នាសិតំ.

សមណុទ្ទេសោ នាម សាមណេរោ វុច្ចតិ.

ឧបលាបេយ្យ វាតិ តស្ស បត្តំ វា ចីវរំ វា ឧទ្ទេសំ វា បរិបុច្ឆំ វា ទស្សាមីតិ ឧបលាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឧបដ្ឋាបេយ្យ វាតិ តស្ស ចុណ្ណំ វា មត្តិកំ វា ទន្តកដ្ឋំ វា មុខោទកំ វា សាទិយតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

សម្ភុញ្ជេយ្យ វាតិ ¶ សម្ភោគោ នាម ទ្វេ សម្ភោគា – អាមិសសម្ភោគោ ច ធម្មសម្ភោគោ ច. អាមិសសម្ភោគោ នាម អាមិសំ ទេតិ វា បដិគ្គណ្ហាតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មសម្ភោគោ នាម ឧទ្ទិសតិ វា ឧទ្ទិសាបេតិ វា, បទេន ឧទ្ទិសតិ វា ឧទ្ទិសាបេតិ វា, បទេ បទេ អាបត្តិ ¶ បាចិត្តិយស្ស. អក្ខរាយ ឧទ្ទិសតិ វា ឧទ្ទិសាបេតិ វា, អក្ខរក្ខរាយ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

សហ ¶ វា សេយ្យំ កប្បេយ្យាតិ ឯកច្ឆន្នេ នាសិតកេ សមណុទ្ទេសេ និបន្នេ ភិក្ខុ និបជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ភិក្ខុ និបន្នេ នាសិតកោ សមណុទ្ទេសោ និបជ្ជតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧភោ វា និបជ្ជន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧដ្ឋហិត្វា បុនប្បុនំ និបជ្ជន្តិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៣១. នាសិតកេ នាសិតកសញ្ញី ឧបលាបេតិ វា ឧបដ្ឋាបេតិ វា សម្ភុញ្ជតិ វា សហ វា សេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. នាសិតកេ វេមតិកោ ឧបលាបេតិ វា ឧបដ្ឋាបេតិ វា សម្ភុញ្ជតិ វា សហ វា សេយ្យំ កប្បេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. នាសិតកេ អនាសិតកសញ្ញី ឧបលាបេតិ វា ឧបដ្ឋាបេតិ វា សម្ភុញ្ជតិ វា សហ វា សេយ្យំ កប្បេតិ, អនាបត្តិ. អនាសិតកេ នាសិតកសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនាសិតកេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនាសិតកេ អនាសិតកសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤៣២. អនាបត្តិ ¶ អនាសិតកោតិ ជានាតិ, តំ ទិដ្ឋិំ បដិនិស្សដ្ឋោតិ ជានាតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

កណ្ដកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

សប្បាណកវគ្គោ សត្តមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សញ្ចិច្ចវធសប្បាណំ, ឧក្កោដំ ទុដ្ឋុល្លឆាទនំ;

ឩនវីសតិ សត្ថញ្ច, សំវិធានំ អរិដ្ឋកំ;

ឧក្ខិត្តំ កណ្ដកញ្ចេវ, ទស សិក្ខាបទា ឥមេតិ.

៨. សហធម្មិកវគ្គោ

១. សហធម្មិកសិក្ខាបទំ

៤៣៣. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឆន្នោ អនាចារំ ¶ អាចរតិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘មាវុសោ ឆន្ន, ឯវរូបំ អកាសិ. នេតំ កប្បតី’’តិ. សោ ឯវំ វទេតិ – ‘‘ន តាវាហំ, អាវុសោ, ឯតស្មិំ សិក្ខាបទេ សិក្ខិស្សាមិ យាវ ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ព្យត្តំ វិនយធរំ បរិបុច្ឆាមី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា ឆន្នោ ភិក្ខូហិ សហធម្មិកំ វុច្ចមានោ ឯវំ វក្ខតិ – ន តាវាហំ, អាវុសោ, ឯតស្មិំ សិក្ខាបទេ សិក្ខិស្សាមិ យាវ ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ព្យត្តំ វិនយធរំ បរិបុច្ឆាមី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ឆន្ន, ភិក្ខូហិ សហធម្មិកំ វុច្ចមានោ ឯវំ វទេសិ – ‘‘ន តាវាហំ, អាវុសោ, ឯតស្មិំ សិក្ខាបទេ សិក្ខិស្សាមិ យាវ ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ព្យត្តំ វិនយធរំ បរិបុច្ឆាមី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, ភិក្ខូហិ សហធម្មិកំ វុច្ចមានោ ឯវំ វក្ខសិ – ‘‘ន តាវាហំ, អាវុសោ, ឯតស្មិំ សិក្ខាបទេ សិក្ខិស្សាមិ យាវ ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ព្យត្តំ វិនយធរំ បរិបុច្ឆាមី’’តិ. នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៣៤. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខូហិ សហធម្មិកំ វុច្ចមានោ ឯវំ វទេយ្យ ¶ – ‘ន តាវាហំ, អាវុសោ, ឯតស្មិំ សិក្ខាបទេ សិក្ខិស្សាមិ យាវ ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ព្យត្តំ វិនយធរំ បរិបុច្ឆាមី’តិ, បាចិត្តិយំ. សិក្ខមានេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា អញ្ញាតព្ពំ បរិបុច្ឆិតព្ពំ បរិបញ្ហិតព្ពំ. អយំ តត្ថ សាមីចី’’តិ.

៤៣៥. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខូហីតិ អញ្ញេហិ ភិក្ខូហិ.

សហធម្មិកំ ¶ នាម យំ ភគវតា បញ្ញត្តំ សិក្ខាបទំ ឯតំ សហធម្មិកំ នាម. តេន វុច្ចមានោ ឯវំ វទេតិ [វទេយ្យ (ក.)] – ‘‘ន តាវាហំ, អាវុសោ, ឯតស្មិំ សិក្ខាបទេ សិក្ខិស្សាមិ យាវ ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ព្យត្តំ វិនយធរំ បរិបុច្ឆាមី’’តិ [ឥមានិ បទានិ ស្យា. បោត្ថកេ ន ទិស្សន្តិ]. បណ្ឌិតំ ព្យត្តំ [ឥមានិ បទានិ ស្យា. បោត្ថកេ ន ទិស្សន្តិ] មេធាវិំ ពហុស្សុតំ ធម្មកថិកំ បរិបុច្ឆាមីតិ ភណតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៣៦. ឧបសម្បន្នេ ¶ ឧបសម្បន្នសញ្ញី ឯវំ វទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ ឯវំ វទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី ¶ ឯវំ វទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អបញ្ញត្តេន វុច្ចមានោ – ‘‘ឥទំ ន សល្លេខាយ ន ធុតត្ថាយ ន បាសាទិកតាយ ន អបចយាយ ន វីរិយារម្ភាយ សំវត្តតី’’តិ ឯវំ វទេតិ, ‘‘ន តាវាហំ, អាវុសោ, ឯតស្មិំ សិក្ខាបទេ សិក្ខិស្សាមិ យាវ ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ព្យត្តំ វិនយធរំ បណ្ឌិតំ មេធាវិំ ពហុស្សុតំ ធម្មកថិកំ បរិបុច្ឆាមី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

អនុបសម្បន្នេន បញ្ញត្តេន វា អបញ្ញត្តេន វា វុច្ចមានោ ¶ – ‘‘ឥទំ ន សល្លេខាយ ន ធុតត្ថាយ ន បាសាទិកតាយ ន អបចយាយ ន វីរិយារម្ភាយ សំវត្តតី’’តិ ឯវំ វទេតិ, ‘‘ន តាវាហំ, អាវុសោ, ឯតស្មិំ សិក្ខាបទេ សិក្ខិស្សាមិ យាវ ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ព្យត្តំ វិនយធរំ បណ្ឌិតំ មេធាវិំ ពហុស្សុតំ ធម្មកថិកំ បរិបុច្ឆាមី’’តិ ភណតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

សិក្ខមានេនាតិ សិក្ខិតុកាមេន.

អញ្ញាតព្ពន្តិ ជានិតព្ពំ.

បរិបុច្ឆិតព្ពន្តិ ‘‘ឥទំ, ភន្តេ, កថំ; ឥមស្ស វា ក្វត្ថោ’’តិ?

បរិបញ្ហិតព្ពន្តិ ចិន្តេតព្ពំ តុលយិតព្ពំ.

អយំ តត្ថ សាមីចីតិ អយំ តត្ថ អនុធម្មតា.

៤៣៧. អនាបត្តិ ¶ ‘‘ជានិស្សាមិ សិក្ខិស្សាមី’’តិ ភណតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សហធម្មិកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. វិលេខនសិក្ខាបទំ

៤៣៨. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. [ឥទំ វត្ថុ ចូឡវ. ៣២០] តេន ខោ បន សមយេន ភគវា ភិក្ខូនំ អនេកបរិយាយេន វិនយកថំ កថេតិ, វិនយស្ស វណ្ណំ ភាសតិ, វិនយបរិយត្តិយា ¶ វណ្ណំ ភាសតិ, អាទិស្ស អាទិស្ស អាយស្មតោ ឧបាលិស្ស វណ្ណំ ភាសតិ. ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ [ភិក្ខូ ភគវា (ស្យា. ក.)] – ‘‘ភគវា ខោ អនេកបរិយាយេន វិនយកថំ កថេតិ, វិនយស្ស វណ្ណំ ភាសតិ, វិនយបរិយត្តិយា វណ្ណំ ភាសតិ, អាទិស្ស អាទិស្ស អាយស្មតោ ឧបាលិស្ស វណ្ណំ ភាសតិ. ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, អាយស្មតោ ឧបាលិស្ស សន្តិកេ វិនយំ បរិយាបុណាមា’’តិ, តេ ច ពហូ ភិក្ខូ ថេរា ច នវា ច មជ្ឈិមា ច អាយស្មតោ ឧបាលិស្ស សន្តិកេ វិនយំ បរិយាបុណន្តិ.

អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ ¶ – ‘‘ឯតរហិ ខោ, អាវុសោ, ពហូ ភិក្ខូ ថេរា ច នវា ច មជ្ឈិមា ច អាយស្មតោ ឧបាលិស្ស សន្តិកេ វិនយំ បរិយាបុណន្តិ. សចេ ឥមេ វិនយេ បកតញ្ញុនោ ភវិស្សន្តិ អម្ហេ យេនិច្ឆកំ យទិច្ឆកំ យាវទិច្ឆកំ អាកឌ្ឍិស្សន្តិ បរិកឌ្ឍិស្សន្តិ. ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, វិនយំ វិវណ្ណេមា’’តិ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខូ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទន្តិ – ‘‘កិំ បនិមេហិ ខុទ្ទានុខុទ្ទកេហិ សិក្ខាបទេហិ ឧទ្ទិដ្ឋេហិ, យាវទេវ កុក្កុច្ចាយ វិហេសាយ វិលេខាយ សំវត្តន្តី’’តិ! យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – កថញ្ហិ ¶ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ វិនយំ វិវណ្ណេស្សន្តីតិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, វិនយំ វិវណ្ណេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, វិនយំ វិវណ្ណេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៣៩. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ឯវំ វទេយ្យ – ‘កិំ បនិមេហិ ខុទ្ទានុខុទ្ទកេហិ ¶ សិក្ខាបទេហិ ឧទ្ទិដ្ឋេហិ, យាវទេវ កុក្កុច្ចាយ វិហេសាយ វិលេខាយ សំវត្តន្តី’តិ, សិក្ខាបទវិវណ្ណកេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៤០. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេតិ ឧទ្ទិសន្តេ វា ឧទ្ទិសាបេន្តេ វា សជ្ឈាយំ វា ករោន្តេ.

ឯវំ ¶ វទេយ្យាតិ – ‘‘កិំ បនិមេហិ ខុទ្ទានុខុទ្ទកេហិ សិក្ខាបទេហិ ឧទ្ទិដ្ឋេហិ, យាវទេវ កុក្កុច្ចាយ វិហេសាយ វិលេខាយ សំវត្តន្តីតិ. ‘‘យេ ឥមំ បរិយាបុណន្តិ តេសំ កុក្កុច្ចំ ហោតិ, វិហេសា ហោតិ, វិលេខា ហោតិ, យេ ឥមំ ន បរិយាបុណន្តិ តេសំ កុក្កុច្ចំ ន ហោតិ វិហេសា ន ហោតិ វិលេខា ន ហោតិ. អនុទ្ទិដ្ឋំ ឥទំ វរំ, អនុគ្គហិតំ ឥទំ វរំ, អបរិយាបុដំ ឥទំ វរំ, អធារិតំ ឥទំ វរំ, វិនយោ វា អន្តរធាយតុ, ឥមេ វា ភិក្ខូ អបកតញ្ញុនោ ហោន្តូ’’តិ ឧបសម្បន្នស្ស វិនយំ វិវណ្ណេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៤១. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី វិនយំ វិវណ្ណេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស ¶ . ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ វិនយំ វិវណ្ណេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី វិនយំ វិវណ្ណេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញំ ធម្មំ វិវណ្ណេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នស្ស វិនយំ វា អញ្ញំ វា ធម្មំ វិវណ្ណេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ¶ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤៤២. អនាបត្តិ ន វិវណ្ណេតុកាមោ, ‘‘ឥង្ឃ ត្វំ សុត្តន្តេ វា គាថាយោ វា អភិធម្មំ វា បរិយាបុណស្សុ, បច្ឆា វិនយំ បរិយាបុណិស្សសី’’តិ ភណតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

វិលេខនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ.

៣. មោហនសិក្ខាបទំ

៤៤៣. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អនាចារំ អាចរិត្វា ‘‘អញ្ញាណកេន អាបន្នាតិ ជានន្តូ’’តិ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ឯវំ វទន្តិ – ‘‘ឥទានេវ ខោ មយំ ជានាម, អយម្បិ កិរ ធម្មោ សុត្តាគតោ សុត្តបរិយាបន្នោ អន្វទ្ធមាសំ ឧទ្ទេសំ អាគច្ឆតី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ឯវំ វក្ខន្តិ – ឥទានេវ ខោ មយំ ជានាម ¶ , អយម្បិ កិរ ធម្មោ សុត្តាគតោ សុត្តបរិយាបន្នោ អន្វទ្ធមាសំ ឧទ្ទេសំ អាគច្ឆតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ឯវំ វទេថ – ‘‘ឥទានេវ ខោ មយំ ជានាម, អយម្បិ កិរ ធម្មោ សុត្តាគតោ សុត្តបរិយាបន្នោ អន្វទ្ធមាសំ ឧទ្ទេសំ អាគច្ឆតី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ឯវំ វក្ខថ – ‘‘ឥទានេវ ខោ មយំ ជានាម, អយម្បិ កិរ ធម្មោ សុត្តាគតោ សុត្តបរិយាបន្នោ អន្វទ្ធមាសំ ឧទ្ទេសំ អាគច្ឆតី’’តិ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៤៤. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ អន្វទ្ធមាសំ ¶ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឥទានេវ ខោ អហំ ជានាមិ, អយម្បិ កិរ ធម្មោ សុត្តាគតោ សុត្តបរិយាបន្នោ អន្វទ្ធមាសំ ឧទ្ទេសំ អាគច្ឆតី’តិ. តញ្ចេ ភិក្ខុំ អញ្ញេ ភិក្ខូ ជានេយ្យុំ និសិន្នបុព្ពំ ឥមិនា ភិក្ខុនា ទ្វត្តិក្ខត្តុំ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ, កោ បន វាទោ ភិយ្យោ [ភិយ្យោតិ (ស្យា.)], ន ច តស្ស ភិក្ខុនោ អញ្ញាណកេន មុត្តិ អត្ថិ, យញ្ច តត្ថ អាបត្តិំ អាបន្នោ តញ្ច យថាធម្មោ ការេតព្ពោ, ឧត្តរិ ចស្ស មោហោ អារោបេតព្ពោ – ‘តស្ស តេ, អាវុសោ, អលាភា, តស្ស តេ ទុល្លទ្ធំ, យំ ត្វំ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ន សាធុកំ អដ្ឋិំ កត្វា [អដ្ឋិកត្វា (ស្យា. ក.)] មនសិ ករោសី’តិ. ឥទំ តស្មិំ មោហនកេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៤៥. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

អន្វទ្ធមាសន្តិ អនុបោសថិកំ.

បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេតិ ឧទ្ទិសន្តេ.

ឯវំ ¶ វទេយ្យាតិ អនាចារំ អាចរិត្វា – ‘‘អញ្ញាណកេន អាបន្នោតិ ជានន្តូ’’តិ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ឯវំ វទេតិ – ‘‘ឥទានេវ ខោ អហំ ជានាមិ, អយម្បិ កិរ ធម្មោ សុត្តាគតោ សុត្តបរិយាបន្នោ អន្វទ្ធមាសំ ឧទ្ទេសំ អាគច្ឆតី’’តិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

តញ្ចេ ¶ មោហេតុកាមំ ភិក្ខុំ អញ្ញេ ភិក្ខូ ជានេយ្យុំ និសិន្នបុព្ពំ ឥមិនា ភិក្ខុនា ទ្វត្តិក្ខត្តុំ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ, កោ ¶ បន វាទោ ភិយ្យោ, ន ច តស្ស ភិក្ខុនោ អញ្ញាណកេន មុត្តិ អត្ថិ, យញ្ច តត្ថ អាបត្តិំ អាបន្នោ, តញ្ច យថាធម្មោ ការេតព្ពោ, ឧត្តរិ ចស្ស មោហោ អារោបេតព្ពោ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, អារោបេតព្ពោ. ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –

៤៤៦. ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. អយំ ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ន សាធុកំ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ ករោតិ. យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ មោហំ អារោបេយ្យ. ឯសា ញត្តិ.

‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ. អយំ ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខុ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្សមានេ ន សាធុកំ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ ករោតិ. សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ មោហំ អារោបេតិ. យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ មោហស្ស អារោបនា, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ.

‘‘អារោបិតោ សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ មោហោ. ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ.

អនារោបិតេ មោហេ មោហេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អារោបិតេ មោហេ មោហេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៤៧. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី មោហេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤៤៨. អនាបត្តិ ¶ ន វិត្ថារេន សុតំ ហោតិ, ឩនកទ្វត្តិក្ខត្តុំ វិត្ថារេន សុតំ ហោតិ, ន មោហេតុកាមស្ស, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

មោហនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ តតិយំ.

៤. បហារសិក្ខាបទំ

៤៤៩. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ¶ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កុបិតា អនត្តមនា សត្តរសវគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ បហារំ ទេន្តិ. តេ រោទន្តិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, អាវុសោ, រោទថា’’តិ? ‘‘ឥមេ, អាវុសោ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កុបិតា អនត្តមនា អម្ហាកំ បហារំ ទេន្តី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កុបិតា អនត្តមនា ភិក្ខូនំ បហារំ ទស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, កុបិតា អនត្តមនា ភិក្ខូនំ បហារំ ទេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, កុបិតា អនត្តមនា ភិក្ខូនំ បហារំ ទស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៥០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស កុបិតោ អនត្តមនោ បហារំ ទទេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៥១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុស្សាតិ អញ្ញស្ស ភិក្ខុស្ស.

កុបិតោ អនត្តមនោតិ អនភិរទ្ធោ អាហតចិត្តោ ខិលជាតោ.

បហារំ ទទេយ្យាតិ កាយេន វា កាយបដិពទ្ធេន វា និស្សគ្គិយេន វា អន្តមសោ ឧប្បលបត្តេនបិ ¶ បហារំ ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៥២. ឧបសម្បន្នេ ¶ ឧបសម្បន្នសញ្ញី កុបិតោ អនត្តមនោ បហារំ ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ កុបិតោ អនត្តមនោ បហារំ ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី កុបិតោ អនត្តមនោ បហារំ ទេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អនុបសម្បន្នស្ស កុបិតោ អនត្តមនោ បហារំ ទេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤៥៣. អនាបត្តិ កេនចិ វិហេឋីយមានោ មោក្ខាធិប្បាយោ បហារំ ទេតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បហារសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ.

៥. តលសត្តិកសិក្ខាបទំ

៤៥៤. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កុបិតា អនត្តមនា សត្តរសវគ្គិយានំ ¶ ភិក្ខូនំ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរន្តិ. តេ បហារសមុច្ចិតា រោទន្តិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, អាវុសោ, រោទថា’’តិ? ‘‘ឥមេ, អាវុសោ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កុបិតា អនត្តមនា អម្ហាកំ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរន្តី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កុបិតា អនត្តមនា សត្តរសវគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, កុបិតា អនត្តមនា សត្តរសវគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, កុបិតា អនត្តមនា សត្តរសវគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៥៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស កុបិតោ អនត្តមនោ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៥៦. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុស្សាតិ អញ្ញស្ស ភិក្ខុស្ស.

កុបិតោ អនត្តមនោតិ អនភិរទ្ធោ អាហតចិត្តោ ខិលជាតោ.

តលសត្តិកំ ¶ ឧគ្គិរេយ្យាតិ ¶ កាយំ វា កាយបដិពទ្ធំ វា អន្តមសោ ឧប្បលបត្តម្បិ ឧច្ចារេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៥៧. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី កុបិតោ អនត្តមនោ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ កុបិតោ អនត្តមនោ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី កុបិតោ អនត្តមនោ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អនុបសម្បន្នស្ស កុបិតោ អនត្តមនោ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤៥៨. អនាបត្តិ កេនចិ វិហេឋីយមានោ មោក្ខាធិប្បាយោ តលសត្តិកំ ឧគ្គិរតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

តលសត្តិកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ.

៦. អមូលកសិក្ខាបទំ

៤៥៩. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុំ អមូលកេន សង្ឃាទិសេសេន អនុទ្ធំសេន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខុំ អមូលកេន សង្ឃាទិសេសេន អនុទ្ធំសេស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ អមូលកេន សង្ឃាទិសេសេន អនុទ្ធំសេថាតិ ¶ ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ¶ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខុំ អមូលកេន សង្ឃាទិសេសេន អនុទ្ធំសេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៦០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុំ អមូលកេន សង្ឃាទិសេសេន អនុទ្ធំសេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៦១. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុន្តិ អញ្ញំ ភិក្ខុំ.

អមូលកំ នាម អទិដ្ឋំ អស្សុតំ អបរិសង្កិតំ.

សង្ឃាទិសេសេនាតិ តេរសន្នំ អញ្ញតរេន.

អនុទ្ធំសេយ្យាតិ ចោទេតិ វា ចោទាបេតិ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៦២. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី អមូលកេន សង្ឃាទិសេសេន អនុទ្ធំសេតិ ¶ , អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ អមូលកេន សង្ឃាទិសេសេន អនុទ្ធំសេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី អមូលកេន សង្ឃាទិសេសេន អនុទ្ធំសេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អាចារវិបត្តិយា វា ទិដ្ឋិវិបត្តិយា វា អនុទ្ធំសេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នំ អនុទ្ធំសេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤៦៣. អនាបត្តិ តថាសញ្ញី ចោទេតិ, វា ចោទាបេតិ វា, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អមូលកសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ.

៧. សញ្ចិច្ចសិក្ខាបទំ

៤៦៤. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សត្តរសវគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហន្តិ – ‘‘ភគវតា, អាវុសោ, សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ – ‘ន ឩនវីសតិវស្សោ បុគ្គលោ ឧបសម្បាទេតព្ពោ’តិ. តុម្ហេ ច ឩនវីសតិវស្សា ឧបសម្បន្នា. កច្ចិ នោ តុម្ហេ អនុបសម្បន្នា’’តិ? តេ រោទន្តិ. ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, អាវុសោ, រោទថា’’តិ? ‘‘ឥមេ ¶ , អាវុសោ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អម្ហាកំ សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហន្តី’’តិ ¶ . យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខូនំ សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៦៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខុស្ស សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហេយ្យ [ឧប្បាទេយ្យ (ឥតិបិ)] – ‘ឥតិស្ស មុហុត្តម្បិ អផាសុ ភវិស្សតី’តិ ឯតទេវ បច្ចយំ ករិត្វា អនញ្ញំ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៦៦. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ ¶ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខុស្សាតិ អញ្ញស្ស ភិក្ខុស្ស.

សញ្ចិច្ចាតិ ជានន្តោ សញ្ជានន្តោ ចេច្ច អភិវិតរិត្វា វីតិក្កមោ.

កុក្កុច្ចំ ឧបទហេយ្យាតិ ‘‘ឩនវីសតិវស្សោ មញ្ញេ ត្វំ ឧបសម្បន្នោ, វិកាលេ មញ្ញេ តយា ភុត្តំ, មជ្ជំ មញ្ញេ តយា បីតំ, មាតុគាមេន សទ្ធិំ រហោ មញ្ញេ តយា និសិន្ន’’ន្តិ កុក្កុច្ចំ ឧបទហតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯតទេវ ¶ បច្ចយំ ករិត្វា, អនញ្ញន្តិ ន អញ្ញោ កោចិ បច្ចយោ ហោតិ កុក្កុច្ចំ ឧបទហិតុំ.

៤៦៧. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អនុបសម្បន្នស្ស សញ្ចិច្ច កុក្កុច្ចំ ឧបទហតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤៦៨. អនាបត្តិ ¶ ន កុក្កុច្ចំ ឧបទហិតុកាមោ ‘‘ឩនវីសតិវស្សោ មញ្ញេ ត្វំ ឧបសម្បន្នោ, វិកាលេ មញ្ញេ តយា ភុត្តំ, មជ្ជំ មញ្ញេ តយា បីតំ, មាតុគាមេន សទ្ធិំ រហោ មញ្ញេ តយា និសិន្នំ, ឥង្ឃ ជានាហិ, មា តេ បច្ឆា កុក្កុច្ចំ អហោសី’’តិ ភណតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

សញ្ចិច្ចសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ.

៨. ឧបស្សុតិសិក្ខាបទំ

៤៦៩. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ បេសលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ភណ្ឌន្តិ. បេសលា ភិក្ខូ ឯវំ វទន្តិ – ‘‘អលជ្ជិនោ ឥមេ, អាវុសោ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ. ន សក្កា ឥមេហិ សហ ភណ្ឌិតុ’’ន្តិ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឯវំ វទន្តិ – ‘‘កិស្ស តុម្ហេ, អាវុសោ, អម្ហេ អលជ្ជិវាទេន បាបេថា’’តិ? ‘‘កហំ បន តុម្ហេ, អាវុសោ, អស្សុត្ថា’’តិ? ‘‘មយំ អាយស្មន្តានំ ឧបស្សុតិំ [ឧបស្សុតិ (?)] តិដ្ឋម្ហា’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ភិក្ខូនំ ភណ្ឌនជាតានំ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានំ ឧបស្សុតិំ [ឧបស្សុតិ (?)] តិដ្ឋិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូនំ ភណ្ឌនជាតានំ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានំ ឧបស្សុតិំ [ឧបស្សុតិ (?)] តិដ្ឋថាតិ? ‘‘សច្ច, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ភិក្ខូនំ ភណ្ឌនជាតានំ ¶ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានំ ឧបស្សុតិំ [ឧបស្សុតិ (?)] តិដ្ឋិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៧០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ភិក្ខូនំ ភណ្ឌនជាតានំ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានំ ឧបស្សុតិំ តិដ្ឋេយ្យ – ‘យំ ឥមេ ភណិស្សន្តិ តំ សោស្សាមី’តិ ឯតទេវ បច្ចយំ ករិត្វា អនញ្ញំ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៧១. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ភិក្ខូនន្តិ ¶ អញ្ញេសំ ភិក្ខូនំ.

ភណ្ឌនជាតានំ កលហជាតានំ វិវាទាបន្នានន្តិ អធិករណជាតានំ.

ឧបស្សុតិំ តិដ្ឋេយ្យាតិ ‘‘ឥមេសំ សុត្វា ចោទេស្សាមិ សារេស្សាមិ បដិចោទេស្សាមិ បដិសារេស្សាមិ មង្កូ ករិស្សាមី’’តិ គច្ឆតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យត្ថ ឋិតោ សុណាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បច្ឆតោ គច្ឆន្តោ តុរិតោ គច្ឆតិ សោស្សាមីតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យត្ថ ឋិតោ សុណាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បុរតោ គច្ឆន្តោ ឱហិយ្យតិ សោស្សាមីតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. យត្ថ ឋិតោ សុណាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ភិក្ខុស្ស ឋិតោកាសំ វា និសិន្នោកាសំ វា និបន្នោកាសំ វា អាគន្ត្វា មន្តេន្តំ ឧក្កាសិតព្ពំ ¶ , វិជានាបេតព្ពំ, នោ ចេ ឧក្កាសេយ្យ វា វិជានាបេយ្យ វា, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឯតទេវ បច្ចយំ ករិត្វា អនញ្ញន្តិ ន អញ្ញោ កោចិ បច្ចយោ ហោតិ ឧបស្សុតិំ តិដ្ឋិតុំ.

៤៧២. ឧបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី ឧបស្សុតិំ តិដ្ឋតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ វេមតិកោ ឧបស្សុតិំ តិដ្ឋតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ឧបសម្បន្នេ អនុបសម្បន្នសញ្ញី ឧបស្សុតិំ តិដ្ឋតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អនុបសម្បន្នស្ស ឧបស្សុតិំ តិដ្ឋតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ឧបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ¶ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នេ ¶ អនុបសម្បន្នសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស.

៤៧៣. អនាបត្តិ – ‘‘ឥមេសំ សុត្វា ឱរមិស្សាមិ វិរមិស្សាមិ វូបសមិស្សាមិ [វូបសមេស្សាមិ (សី.)] អត្តានំ បរិមោចេស្សាមី’’តិ គច្ឆតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឧបស្សុតិសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ.

៩. កម្មបដិពាហនសិក្ខាបទំ

៤៧៤. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អនាចារំ អាចរិត្វា ឯកមេកស្ស កម្មេ កយិរមានេ បដិក្កោសន្តិ. តេន ខោ បន សមយេន សង្ឃោ សន្និបតិតោ ហោតិ កេនចិទេវ ករណីយេន. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ចីវរកម្មំ ករោន្តា ឯកស្ស ឆន្ទំ អទំសុ. អថ ខោ សង្ឃោ – ‘‘អយំ, អាវុសោ, ឆព្ពគ្គិយោ ភិក្ខុ ឯកកោ អាគតោ, ហន្ទស្ស មយំ កម្មំ ករោមា’’តិ តស្ស កម្មំ អកាសិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ យេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិំ, អាវុសោ, សង្ឃោ អកាសី’’តិ? ‘‘សង្ឃោ មេ, អាវុសោ, កម្មំ អកាសី’’តិ. ‘‘ន មយំ, អាវុសោ, ឯតទត្ថាយ ឆន្ទំ អទម្ហា – ‘‘តុយ្ហំ កម្មំ ករិស្សតី’’តិ. សចេ ច មយំ ជានេយ្យាម ‘‘តុយ្ហំ កម្មំ ករិស្សតី’’តិ, ន មយំ ឆន្ទំ ទទេយ្យាមា’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ធម្មិកានំ កម្មានំ ឆន្ទំ ទត្វា បច្ឆា ខីយនធម្មំ [ខិយ្យធម្មំ (ឥតិបិ)] អាបជ្ជិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ធម្មិកានំ កម្មានំ ¶ ឆន្ទំ ទត្វា បច្ឆា ខីយនធម្មំ [ខិយ្យធម្មំ (ឥតិបិ)] អាបជ្ជថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ធម្មិកានំ កម្មានំ ឆន្ទំ ទត្វា បច្ឆា ខីយនធម្មំ ¶ [ខិយ្យធម្មំ (ឥតិបិ)] អាបជ្ជិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៧៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ធម្មិកានំ កម្មានំ ឆន្ទំ ទត្វា បច្ឆា ខីយនធម្មំ អាបជ្ជេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៧៦. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ធម្មិកំ នាម កម្មំ អបលោកនកម្មំ ញត្តិកម្មំ ញត្តិទុតិយកម្មំ ញត្តិចតុត្ថកម្មំ ធម្មេន វិនយេន សត្ថុសាសនេន កតំ, ឯតំ ធម្មិកំ នាម កម្មំ. ឆន្ទំ ទត្វា ខិយ្យតិ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៧៧. ធម្មកម្មេ ¶ ធម្មកម្មសញ្ញី ឆន្ទំ ទត្វា ខិយ្យតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ ឆន្ទំ ទត្វា ខិយ្យតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី ឆន្ទំ ទត្វា ខិយ្យតិ, អនាបត្តិ. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤៧៨. អនាបត្តិ – ‘‘អធម្មេន វា វគ្គេន វា ន កម្មារហស្ស វា កម្មំ កត’’ន្តិ ជានន្តោ ខិយ្យតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

កម្មបដិពាហនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ នវមំ.

១០. ឆន្ទំអទត្វាគមនសិក្ខាបទំ

៤៧៩. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សង្ឃោ សន្និបតិតោ ហោតិ កេនចិទេវ ករណីយេន. ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ចីវរកម្មំ ករោន្តា ឯកស្ស ឆន្ទំ អទំសុ. អថ ខោ សង្ឃោ ‘‘យស្សត្ថាយ សន្និបតិតោ តំ កម្មំ ករិស្សាមី’’តិ ញត្តិំ ឋបេសិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ – ‘‘ឯវមេវិមេ ឯកមេកស្ស កម្មំ ករោន្តិ, កស្ស តុម្ហេ កម្មំ ករិស្សថា’’តិ ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ សង្ឃេ វិនិច្ឆយកថាយ វត្តមានាយ ¶ ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, សង្ឃេ វិនិច្ឆយកថាយ វត្តមានាយ ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, សង្ឃេ វិនិច្ឆយកថាយ វត្តមានាយ ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមិស្សសិ ¶ ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៨០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ សង្ឃេ វិនិច្ឆយកថាយ វត្តមានាយ ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៨១. យោ ¶ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សង្ឃេ វិនិច្ឆយកថា នាម វត្ថុ វា អារោចិតំ ហោតិ អវិនិច្ឆិតំ, ញត្តិ វា ឋបិតា ហោតិ, កម្មវាចា វា វិប្បកតា ហោតិ.

ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមេយ្យាតិ – ‘‘កថំ ឥទំ កម្មំ កុប្បំ អស្ស វគ្គំ អស្ស ន ករេយ្យា’’តិ គច្ឆតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បរិសាយ ហត្ថបាសំ វិជហន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. វិជហិតេ អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៨២. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី ឆន្ទំ អទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមតិ, អនាបត្តិ. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤៨៣. អនាបត្តិ – ‘‘សង្ឃស្ស ភណ្ឌនំ វា កលហោ វា វិគ្គហោ វា វិវាទោ វា ភវិស្សតី’’តិ គច្ឆតិ, ‘‘សង្ឃភេទោ វា សង្ឃរាជិ វា ភវិស្សតី’’តិ គច្ឆតិ, ‘‘អធម្មេន វា វគ្គេន វា ន កម្មារហស្ស វា កម្មំ ករិស្សតី’’តិ គច្ឆតិ, គិលានោ គច្ឆតិ, គិលានស្ស ករណីយេន គច្ឆតិ, ឧច្ចារេន វា បស្សាវេន វា បីឡិតោ គច្ឆតិ, ‘‘ន កម្មំ ¶ កោបេតុកាមោ បុន បច្ចាគមិស្សាមី’’តិ គច្ឆតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ឆន្ទំ អទត្វា គមនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទសមំ.

១១. ទុព្ពលសិក្ខាបទំ

៤៨៤. តេន ¶ ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ទព្ពោ មល្លបុត្តោ សង្ឃស្ស សេនាសនញ្ច បញ្ញបេតិ ភត្តានិ ច ឧទ្ទិសតិ. សោ ចាយស្មា ទុព្ពលចីវរោ ហោតិ. តេន ខោ បន សមយេន សង្ឃស្ស ឯកំ ចីវរំ ឧប្បន្នំ ហោតិ. អថ ខោ សង្ឃោ តំ ចីវរំ អាយស្មតោ ទព្ពស្ស មល្លបុត្តស្ស អទាសិ ¶ . ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘យថាសន្ថុតំ ភិក្ខូ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណាមេន្តី’’តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សមគ្គេន សង្ឃេន ចីវរំ ទត្វា បច្ឆា ខីយនធម្មំ អាបជ្ជិស្សន្តី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, សមគ្គេន សង្ឃេន ចីវរំ ទត្វា បច្ឆា ខីយនធម្មំ អាបជ្ជថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, សមគ្គេន សង្ឃេន ចីវរំ ទត្វា បច្ឆា ខីយនធម្មំ អាបជ្ជិស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ, វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៨៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ សមគ្គេន សង្ឃេន ចីវរំ ទត្វា បច្ឆា ខីយនធម្មំ អាបជ្ជេយ្យ ‘យថាសន្ថុតំ ភិក្ខូ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណាមេន្តី’តិ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៨៦. យោ ¶ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

សមគ្គោ នាម សង្ឃោ សមានសំវាសកោ សមានសីមាយំ ឋិតោ.

ចីវរំ នាម ឆន្នំ ចីវរានំ អញ្ញតរំ ចីវរំ វិកប្បនុបគំ បច្ឆិមំ.

ទត្វាតិ សយំ ទត្វា.

យថាសន្ថុតំ នាម យថាមិត្តតា យថាសន្ទិដ្ឋតា យថាសម្ភត្តតា យថាសមានុបជ្ឈាយកតា យថាសមានាចរិយកតា.

សង្ឃិកំ ¶ នាម សង្ឃស្ស ទិន្នំ ហោតិ បរិច្ចត្តំ.

លាភោ នាម ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា, អន្តមសោ ចុណ្ណបិណ្ឌោបិ, ទន្តកដ្ឋម្បិ, ទសិកសុត្តម្បិ.

បច្ឆា ¶ ខីយនធម្មំ អាបជ្ជេយ្យាតិ ឧបសម្បន្នស្ស សង្ឃេន សម្មតស្ស សេនាសនបញ្ញាបកស្ស វា ភត្តុទ្ទេសកស្ស វា យាគុភាជកស្ស វា ផលភាជកស្ស វា ខជ្ជភាជកស្ស វា អប្បមត្តកវិស្សជ្ជកស្ស វា ចីវរំ ទិន្នេ ខិយ្យតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៨៧. ធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី ចីវរំ ទិន្នេ ខិយ្យតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ វេមតិកោ ចីវរំ ទិន្នេ ខិយ្យតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. ធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី ចីវរំ ទិន្នេ ខិយ្យតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

អញ្ញំ ¶ បរិក្ខារំ ទិន្នេ ខិយ្យតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ឧបសម្បន្នស្ស សង្ឃេន អសម្មតស្ស សេនាសនបញ្ញាបកស្ស វា ភត្តុទ្ទេសកស្ស វា យាគុភាជកស្ស វា ផលភាជកស្ស វា ខជ្ជភាជកស្ស វា អប្បមត្តកវិស្សជ្ជកស្ស វា ចីវរំ វា អញ្ញំ វា បរិក្ខារំ ទិន្នេ ខិយ្យតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អនុបសម្បន្នស្ស សង្ឃេន ¶ សម្មតស្ស វា អសម្មតស្ស វា សេនាសនបញ្ញាបកស្ស វា ភត្តុទ្ទេសកស្ស វា យាគុភាជកស្ស វា ផលភាជកស្ស វា ខជ្ជភាជកស្ស វា អប្បមត្តកវិស្សជ្ជកស្ស វា ចីវរំ វា អញ្ញំ វា បរិក្ខារំ ទិន្នេ ខិយ្យតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ ធម្មកម្មសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អធម្មកម្មេ អធម្មកម្មសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤៨៨. អនាបត្តិ – បកតិយា ឆន្ទា ទោសា មោហា ភយា ករោន្តំ ‘‘ក្វត្ថោ តស្ស ទិន្នេន លទ្ធាបិ វិនិបាតេស្សតិ ន សម្មា ឧបនេស្សតី’’តិ ខិយ្យតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

ទុព្ពលសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ឯកាទសមំ.

១២. បរិណាមនសិក្ខាបទំ

៤៨៩. [ឥទំ វត្ថុ បារា. ៦៥៧] តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយំ អញ្ញតរស្ស បូគស្ស សង្ឃស្ស សចីវរភត្តំ បដិយត្តំ ហោតិ – ‘‘ភោជេត្វា ចីវរេន អច្ឆាទេស្សាមា’’តិ. អថ ខោ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ យេន សោ បូគោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា តំ បូគំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ទេថាវុសោ, ឥមានិ ចីវរានិ ឥមេសំ ភិក្ខូន’’ន្តិ. ‘‘ន មយំ, ភន្តេ, ទស្សាម. អម្ហាកំ សង្ឃស្ស អនុវស្សំ សចីវរភិក្ខា បញ្ញត្តា’’តិ. ‘‘ពហូ, អាវុសោ, សង្ឃស្ស ទាយកា, ពហូ សង្ឃស្ស ភត្តា [ភទ្ទា (ក.)]. ឥមេ តុម្ហេ និស្សាយ តុម្ហេ សម្បស្សន្តា ឥធ វិហរន្តិ. តុម្ហេ ចេ ឥមេសំ ន ទស្សថ, អថ កោ ¶ ចរហិ ឥមេសំ ទស្សតិ? ទេថាវុសោ, ឥមានិ ចីវរានិ ឥមេសំ ភិក្ខូន’’ន្តិ. អថ ខោ សោ បូគោ ឆព្ពគ្គិយេហិ ភិក្ខូហិ និប្បីឡិយមានោ យថាបដិយត្តំ ចីវរំ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ទត្វា សង្ឃំ ភត្តេន បរិវិសិ. យេ តេ ភិក្ខូ ជានន្តិ ¶ សង្ឃស្ស សចីវរភត្តំ បដិយត្តំ ‘‘ន ច ជានន្តិ ឆព្ពគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ទិន្ន’’ន្តិ តេ ឯវមាហំសុ – ‘‘ឱណោជេថាវុសោ, សង្ឃស្ស ចីវរ’’ន្តិ. ‘‘នត្ថិ, ភន្តេ. យថាបដិយត្តំ ចីវរំ អយ្យា ឆព្ពគ្គិយា អយ្យានំ ឆព្ពគ្គិយានំ បរិណាមេសុ’’ន្តិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ជានំ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណតំ បុគ្គលស្ស បរិណាមេស្សន្តី’’តិ…បេ… ¶ សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ជានំ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណតំ បុគ្គលស្ស បរិណាមេថាតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, ជានំ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណតំ បុគ្គលស្ស បរិណាមេស្សថ! នេតំ, មោឃបុរិសា, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៩០. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ ជានំ សង្ឃិកំ លាភំ បរិណតំ បុគ្គលស្ស បរិណាមេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៩១. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ជានាតិ នាម សាមំ វា ជានាតិ, អញ្ញេ វា តស្ស អារោចេន្តិ, សោ វា អារោចេតិ.

សង្ឃិកំ ¶ នាម សង្ឃស្ស ទិន្នំ ហោតិ បរិច្ចត្តំ.

លាភោ នាម ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា, អន្តមសោ ចុណ្ណបិណ្ឌោបិ, ទន្តកដ្ឋម្បិ, ទសិកសុត្តម្បិ.

បរិណតំ នាម ‘‘ទស្សាម ករិស្សាមា’’តិ វាចា ភិន្នា ហោតិ, តំ បុគ្គលស្ស បរិណាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៤៩២. បរិណតេ បរិណតសញ្ញី បុគ្គលស្ស បរិណាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. បរិណតេ វេមតិកោ បុគ្គលស្ស បរិណាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បរិណតេ អបរិណតសញ្ញី បុគ្គលស្ស បរិណាមេតិ, អនាបត្តិ. សង្ឃស្ស បរិណតំ អញ្ញសង្ឃស្ស វា ចេតិយស្ស វា បរិណាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ចេតិយស្ស បរិណតំ អញ្ញចេតិយស្ស ¶ វា សង្ឃស្ស វា បុគ្គលស្ស វា បរិណាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បុគ្គលស្ស បរិណតំ អញ្ញបុគ្គលស្ស វា សង្ឃស្ស វា ចេតិយស្ស វា បរិណាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ¶ . អបរិណតេ បរិណតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អបរិណតេ វេមតិកោ ¶ , អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. អបរិណតេ អបរិណតសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៤៩៣. អនាបត្តិ – ‘‘កត្ថ ទេមា’’តិ បុច្ឆីយមានោ – ‘‘យត្ថ តុម្ហាកំ ទេយ្យធម្មោ បរិភោគំ វា លភេយ្យ បដិសង្ខារំ វា លភេយ្យ ចិរដ្ឋិតិកោ វា អស្ស យត្ថ វា បន តុម្ហាកំ ចិត្តំ បសីទតិ តត្ថ ទេថា’’តិ ភណតិ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

បរិណាមនសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ ទ្វាទសមំ.

សហធម្មិកវគ្គោ អដ្ឋមោ.

តស្សុទ្ទានំ –

សហធម្ម-វិវណ្ណញ្ច, មោហាបនំ បហារកំ;

តលសត្តិ អមូលញ្ច, សញ្ចិច្ច ច ឧបស្សុតិ;

បដិពាហនឆន្ទញ្ច, ទព្ពញ្ច បរិណាមនន្តិ.

៩. រតនវគ្គោ

១. អន្តេបុរសិក្ខាបទំ

៤៩៤. តេន ¶ ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន រាជា បសេនទិ កោសលោ ឧយ្យានបាលំ អាណាបេសិ – ‘‘គច្ឆ, ភណេ, ឧយ្យានំ សោធេហិ. ឧយ្យានំ គមិស្សាមា’’តិ. ‘‘ឯវំ, ទេវា’’តិ ខោ សោ ឧយ្យានបាលោ រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស បដិស្សុត្វា ឧយ្យានំ សោធេន្តោ អទ្ទស ភគវន្តំ អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ និសិន្នំ. ទិស្វាន យេន រាជា បសេនទិ កោសលោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា រាជានំ បសេនទិំ កោសលំ ឯតទវោច – ‘‘សុទ្ធំ, ទេវ, ឧយ្យានំ. អបិច, ភគវា តត្ថ និសិន្នោ’’តិ. ‘‘ហោតុ, ភណេ! មយំ ភគវន្តំ បយិរុបាសិស្សាមា’’តិ. អថ ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ ឧយ្យានំ គន្ត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ឧបាសកោ ភគវន្តំ បយិរុបាសន្តោ និសិន្នោ ហោតិ. អទ្ទសា ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ តំ ឧបាសកំ ភគវន្តំ បយិរុបាសន្តំ និសិន្នំ. ទិស្វាន ភីតោ អដ្ឋាសិ. អថ ខោ រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘នារហតាយំ បុរិសោ បាបោ ហោតុំ ¶ , យថា ភគវន្តំ បយិរុបាសតី’’តិ. យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. អថ ខោ សោ ឧបាសកោ ភគវតោ គារវេន រាជានំ ¶ បសេនទិំ កោសលំ នេវ អភិវាទេសិ ន បច្ចុដ្ឋាសិ. អថ ខោ រាជា បសេនទិ ¶ កោសលោ អនត្តមនោ អហោសិ – ‘‘កថញ្ហិ នាមាយំ បុរិសោ មយិ អាគតេ នេវ អភិវាទេស្សតិ ន បច្ចុដ្ឋេស្សតី’’តិ! អថ ខោ ភគវា រាជានំ បសេនទិំ កោសលំ អនត្តមនំ វិទិត្វា រាជានំ បសេនទិំ កោសលំ ឯតទវោច – ‘‘ឯសោ ខោ, មហារាជ, ឧបាសកោ ពហុស្សុតោ អាគតាគមោ កាមេសុ វីតរាគោ’’តិ. អថ ខោ រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘នារហតាយំ ឧបាសកោ ឱរកោ ហោតុំ, ភគវាបិ ឥមស្ស វណ្ណំ ភាសតី’’តិ. តំ ឧបាសកំ ឯតទវោច – ‘‘វទេយ្យាសិ, ឧបាសក, យេន អត្ថោ’’តិ. ‘‘សុដ្ឋុ, ទេវា’’តិ. អថ ខោ ភគវា រាជានំ បសេនទិំ កោសលំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ. អថ ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ.

៤៩៥. តេន ¶ ខោ បន សមយេន រាជា បសេនទិ កោសលោ ឧបរិបាសាទវរគតោ ហោតិ. អទ្ទសា ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ តំ ឧបាសកំ រថិកាយ [រថិយាយ (ឥតិបិ)] ឆត្តបាណិំ គច្ឆន្តំ. ទិស្វាន បក្កោសាបេត្វា ឯតទវោច – ‘‘ត្វំ កិរ, ឧបាសក, ពហុស្សុតោ អាគតាគមោ. សាធុ, ឧបាសក, អម្ហាកំ ឥត្ថាគារំ ធម្មំ វាចេហី’’តិ. ‘‘យមហំ [យម្បាហំ (សី.)], ទេវ, ជានាមិ អយ្យានំ វាហសា, អយ្យាវ ទេវស្ស ឥត្ថាគារំ ធម្មំ វាចេស្សន្តី’’តិ. អថ ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ – ‘‘សច្ចំ ខោ ឧបាសកោ អាហា’’តិ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ¶ ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ, ភន្តេ, ភគវា ឯកំ ភិក្ខុំ អាណាបេតុ យោ អម្ហាកំ ឥត្ថាគារំ ធម្មំ វាចេស្សតី’’តិ. អថ ខោ ភគវា រាជានំ បសេនទិំ កោសលំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ…បេ… បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘តេនហានន្ទ, រញ្ញោ ឥត្ថាគារំ ធម្មំ វាចេហី’’តិ. ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ¶ បដិស្សុត្វា កាលេន កាលំ បវិសិត្វា រញ្ញោ ឥត្ថាគារំ ធម្មំ វាចេតិ. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ.

៤៩៦. តេន ខោ បន សមយេន រាជា បសេនទិ កោសលោ មល្លិកាយ ទេវិយា សទ្ធិំ សយនគតោ ហោតិ. អទ្ទសា ខោ មល្លិកា ទេវី អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ. ទិស្វាន សហសា វុដ្ឋាសិ; បីតកមដ្ឋំ ¶ ទុស្សំ បភស្សិត្ថ. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ តតោវ បដិនិវត្តិត្វា អារាមំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម អាយស្មា អានន្ទោ បុព្ពេ អប្បដិសំវិទិតោ រញ្ញោ អន្តេបុរំ បវិសិស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ ¶ កិរ ត្វំ, អានន្ទ, បុព្ពេ អប្បដិសំវិទិតោ រញ្ញោ អន្តេបុរំ បវិសសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, អានន្ទ, បុព្ពេ អប្បដិសំវិទិតោ រញ្ញោ អន្តេបុរំ បវិសិស្សសិ! នេតំ, អានន្ទ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… វិគរហិត្វា…បេ… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ –

៤៩៧. [អ. និ. ១០.៤៥] ‘‘ទសយិមេ, ភិក្ខវេ, អាទីនវា រាជន្តេបុរប្បវេសនេ. កតមេ ទស? ឥធ, ភិក្ខវេ, រាជា មហេសិយា សទ្ធិំ និសិន្នោ ហោតិ, តត្ថ ភិក្ខុ បវិសតិ. មហេសី វា ភិក្ខុំ ទិស្វា សិតំ បាតុករោតិ. ភិក្ខុ វា មហេសិំ ទិស្វា សិតំ បាតុករោតិ. តត្ថ រញ្ញោ ឯវំ ហោតិ – ‘‘អទ្ធា ឥមេសំ កតំ វា ករិស្សន្តិ វា’’តិ. អយំ, ភិក្ខវេ, បឋមោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ¶ ចបរំ, ភិក្ខវេ, រាជា ពហុកិច្ចោ ពហុករណីយោ. អញ្ញតរំ ឥត្ថិំ គន្ត្វា នស្សរតិ. សា តេន គព្ភំ គណ្ហិ. តត្ថ រញ្ញោ ឯវំ ហោតិ – ‘‘ន ខោ ឥធ អញ្ញោ កោចិ បវិសតិ អញ្ញត្រ បព្ពជិតេន. សិយា នុ ខោ បព្ពជិតស្ស កម្ម’’ន្តិ. អយំ, ភិក្ខវេ, ទុតិយោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, រញ្ញោ អន្តេបុរេ អញ្ញតរំ រតនំ នស្សតិ. តត្ថ រញ្ញោ ឯវំ ហោតិ – ‘‘ន ខោ ឥធ អញ្ញោ កោចិ បវិសតិ អញ្ញត្រ បព្ពជិតេន. សិយា នុ ខោ បព្ពជិតស្ស កម្ម’’ន្តិ. អយំ, ភិក្ខវេ, តតិយោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ¶ ¶ ចបរំ, ភិក្ខវេ, រញ្ញោ អន្តេបុរេ អព្ភន្តរា គុយ្ហមន្តា ពហិទ្ធា សម្ភេទំ គច្ឆន្តិ. តត្ថ រញ្ញោ ឯវំ ហោតិ – ‘‘ន ខោ ឥធ អញ្ញោ កោចិ បវិសតិ អញ្ញត្រ បព្ពជិតេន. សិយា នុ ខោ បព្ពជិតស្ស កម្ម’’ន្តិ. អយំ, ភិក្ខវេ, ចតុត្ថោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, រញ្ញោ អន្តេបុរេ បុត្តោ វា បិតរំ បត្ថេតិ បិតា វា បុត្តំ បត្ថេតិ. តេសំ ឯវំ ហោតិ – ‘‘ន ខោ ឥធ អញ្ញោ កោចិ បវិសតិ អញ្ញត្រ បព្ពជិតេន. សិយា នុ ខោ បព្ពជិតស្ស កម្ម’’ន្តិ. អយំ, ភិក្ខវេ, បញ្ចមោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, រាជា នីចដ្ឋានិយំ ឧច្ចេ ឋានេ ឋបេតិ. យេសំ តំ អមនាបំ តេសំ ឯវំ ហោតិ – ‘‘រាជា ខោ បព្ពជិតេន សំសដ្ឋោ. សិយា នុ ខោ បព្ពជិតស្ស កម្ម’’ន្តិ. អយំ, ភិក្ខវេ, ឆដ្ឋោ អាទីនវោ, រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, រាជា ឧច្ចដ្ឋានិយំ នីចេ ឋានេ ឋបេតិ. យេសំ តំ អមនាបំ តេសំ ឯវំ ហោតិ – ‘‘រាជា ខោ បព្ពជិតេន សំសដ្ឋោ. សិយា នុ ខោ បព្ពជិតស្ស កម្ម’’ន្តិ. អយំ ¶ , ភិក្ខវេ, សត្តមោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, រាជា អកាលេ សេនំ ឧយ្យោជេតិ. យេសំ តំ អមនាបំ តេសំ ឯវំ ហោតិ – ‘‘រាជា ខោ បព្ពជិតេន សំសដ្ឋោ. សិយា នុ ខោ បព្ពជិតស្ស កម្ម’’ន្តិ. អយំ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋមោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ¶ ¶ ចបរំ, ភិក្ខវេ, រាជា កាលេ សេនំ ឧយ្យោជេត្វា អន្តរាមគ្គតោ និវត្តាបេតិ. យេសំ តំ អមនាបំ តេសំ ឯវំ ហោតិ – ‘‘‘រាជា ខោ បព្ពជិតេន សំសដ្ឋោ. សិយា នុ ខោ បព្ពជិតស្ស កម្ម’’ន្តិ. អយំ, ភិក្ខវេ, នវមោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ.

‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, រញ្ញោ រាជន្តេបុរំ ហត្ថិសម្មទ្ទំ អស្សសម្មទ្ទំ រថសម្មទ្ទំ រជ្ជនីយានិ [រជ្ជនីយានិ (ក.)] រូបសទ្ទគន្ធរសផោដ្ឋព្ពានិ, យានិ ន បព្ពជិតស្ស សារុប្បានិ. អយំ, ភិក្ខវេ, ទសមោ អាទីនវោ រាជន្តេបុរប្បវេសនេ. ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ទស អាទីនវា រាជន្តេបុរប្បវេសនេ’’តិ. អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ¶ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ទុព្ភរតាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៤៩៨. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ រញ្ញោ ខត្តិយស្ស មុទ្ធាវសិត្តស្ស [មុទ្ធាភិសិត្តស្ស (ស្យា.)] អនិក្ខន្តរាជកេ អនិគ្គតរតនកេ បុព្ពេ អប្បដិសំវិទិតោ ឥន្ទខីលំ អតិក្កាមេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

៤៩៩. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

ខត្តិយោ នាម ឧភតោ សុជាតោ ហោតិ, មាតិតោ ច បិតិតោ ច សំសុទ្ធគហណិកោ, យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អក្ខិត្តោ អនុបកុដ្ឋោ ជាតិវាទេន.

មុទ្ធាវសិត្តោ នាម ¶ ខត្តិយាភិសេកេន អភិសិត្តោ ហោតិ.

អនិក្ខន្តរាជកេតិ រាជា សយនិឃរា អនិក្ខន្តោ ហោតិ.

អនិគ្គតរតនកេតិ មហេសី សយនិឃរា អនិក្ខន្តា ហោតិ, ឧភោ វា អនិក្ខន្តា ហោន្តិ.

បុព្ពេ អប្បដិសំវិទិតោតិ បុព្ពេ អនាមន្តេត្វា.

ឥន្ទខីលោ នាម សយនិឃរស្ស ឧម្មារោ វុច្ចតិ.

សយនិឃរំ ¶ នាម យត្ថ កត្ថចិ រញ្ញោ សយនំ បញ្ញត្តំ ហោតិ, អន្តមសោ សាណិបាការបរិក្ខិត្តម្បិ.

ឥន្ទខីលំ អតិក្កាមេយ្យាតិ បឋមំ បាទំ ឧម្មារំ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. ទុតិយំ បាទំ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

៥០០. អប្បដិសំវិទិតេ អប្បដិសំវិទិតសញ្ញី ឥន្ទខីលំ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អប្បដិសំវិទិតេ វេមតិកោ ឥន្ទខីលំ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស. អប្បដិសំវិទិតេ បដិសំវិទិតសញ្ញី ឥន្ទខីលំ អតិក្កាមេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

បដិសំវិទិតេ អប្បដិសំវិទិតសញ្ញី, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បដិសំវិទិតេ វេមតិកោ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស. បដិសំវិទិតេ បដិសំវិទិតសញ្ញី, អនាបត្តិ.

៥០១. អនាបត្តិ ¶ ¶ បដិសំវិទិតេ, ន ខត្តិយោ ហោតិ, ន ខត្តិយាភិសេកេន អភិសិត្តោ ហោតិ, រាជា សយនិឃរា និក្ខន្តោ ហោតិ, មហេសី សយនិឃរា និក្ខន្តា ហោតិ, ឧភោ វា និក្ខន្តា ហោន្តិ, ន សយនិឃរេ, ឧម្មត្តកស្ស, អាទិកម្មិកស្សាតិ.

អន្តេបុរសិក្ខាបទំ និដ្ឋិតំ បឋមំ.

២. រតនសិក្ខាបទំ

៥០២. តេន ¶ សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ អចិរវតិយា នទិយា នហាយតិ. អញ្ញតរោបិ ព្រាហ្មណោ បញ្ចសតានំ ថវិកំ ថលេ និក្ខិបិត្វា អចិរវតិយា នទិយា នហាយន្តោ វិស្សរិត្វា អគមាសិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ – ‘‘តស្សាយំ ព្រាហ្មណស្ស ថវិកា, មា ឥធ នស្សី’’តិ អគ្គហេសិ. អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ សរិត្វា តុរិតោ អាធាវិត្វា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘អបិ មេ, ភោ, ថវិកំ បស្សេយ្យាសី’’តិ? ‘‘ហន្ទ, ព្រាហ្មណា’’តិ អទាសិ. អថ ខោ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘កេន នុ ខោ អហំ ឧបាយេន ឥមស្ស ភិក្ខុនោ បុណ្ណបត្តំ ន ទទេយ្យ’’ន្តិ! ‘‘ន មេ, ភោ, បញ្ចសតានិ, សហស្សំ មេ’’តិ បលិពុន្ធេត្វា មុញ្ចិ. អថ ខោ សោ ភិក្ខុ អារាមំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ. យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ… តេ ¶ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ រតនំ ឧគ្គហេស្សតី’’តិ…បេ… សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, រតនំ ឧគ្គហេសីតិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ. វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, រតនំ ឧគ្គហេស្សសិ! នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ… ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ ¶ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ រតនំ វា រតនសម្មតំ វា ឧគ្គណ្ហេយ្យ វា ឧគ្គណ្ហាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៥០៣. តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយា ឧស្សវោ ហោតិ. មនុស្សា អលង្កតប្បដិយត្តា ឧយ្យានំ គច្ឆន្តិ. វិសាខាបិ មិគារមាតា អលង្កតប្បដិយត្តា ¶ ‘‘ឧយ្យានំ គមិស្សាមី’’តិ គាមតោ ¶ និក្ខមិត្វា – ‘‘ក្យាហំ ករិស្សាមិ ឧយ្យានំ គន្ត្វា, យំនូនាហំ ភគវន្តំ បយិរុបាសេយ្យ’’ន្តិ អាភរណំ ឱមុញ្ចិត្វា ឧត្តរាសង្គេន ភណ្ឌិកំ ពន្ធិត្វា ទាសិយា អទាសិ – ‘‘ហន្ទ, ជេ, ឥមំ ភណ្ឌិកំ គណ្ហាហី’’តិ. អថ ខោ វិសាខា មិគារមាតា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ វិសាខំ មិគារមាតរំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ. អថ ខោ វិសាខា មិគារមាតា ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ. អថ ខោ សា ទាសី តំ ភណ្ឌិកំ វិស្សរិត្វា អគមាសិ. ភិក្ខូ បស្សិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, ឧគ្គហេត្វា និក្ខិបថា’’តិ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, រតនំ វា រតនសម្មតំ វា អជ្ឈារាមេ ឧគ្គហេត្វា វា ឧគ្គហាបេត្វា វា និក្ខិបិតុំ – ‘‘យស្ស ភវិស្សតិ ¶ សោ ហរិស្សតី’’តិ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

‘‘យោ បន ភិក្ខុ រតនំ វា រតនសម្មតំ វា, អញ្ញត្រ អជ្ឈារាមា, ឧគ្គណ្ហេយ្យ វា ឧគ្គណ្ហាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយ’’ន្តិ.

ឯវញ្ចិទំ ភគវតា ភិក្ខូនំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ ហោតិ.

៥០៤. តេន ¶ ខោ បន សមយេន កាសីសុ ជនបទេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស គហបតិស្ស កម្មន្តគាមោ ហោតិ. តេន ច គហបតិនា អន្តេវាសី អាណត្តោ ហោតិ – ‘‘សចេ ភទន្តា អាគច្ឆន្តិ ភត្តំ ករេយ្យាសី’’តិ. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ កាសីសុ ជនបទេ ចារិកំ ចរមានា យេន អនាថបិណ្ឌិកស្ស គហបតិស្ស កម្មន្តគាមោ តេនុបសង្កមិំសុ. អទ្ទសា ខោ សោ បុរិសោ តេ ភិក្ខូ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តេ. ទិស្វាន យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ អភិវាទេត្វា ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេន្តុ, ភន្តេ, អយ្យា ស្វាតនាយ គហបតិនោ ភត្ត’’ន្តិ. អធិវាសេសុំ ខោ តេ ភិក្ខូ តុណ្ហីភាវេន. អថ ខោ សោ បុរិសោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា កាលំ អារោចាបេត្វា អង្គុលិមុទ្ទិកំ ឱមុញ្ចិត្វា តេ ភិក្ខូ ភត្តេន បរិវិសិត្វា – ‘‘អយ្យា ភុញ្ជិត្វា គច្ឆន្តុ, អហម្បិ កម្មន្តំ គមិស្សាមី’’តិ អង្គុលិមុទ្ទិកំ ¶ វិស្សរិត្វា អគមាសិ. ភិក្ខូ បស្សិត្វា ¶ – ‘‘សចេ មយំ គមិស្សាម នស្សិស្សតាយំ អង្គុលិមុទ្ទិកា’’តិ តត្ថេវ អច្ឆិំសុ. អថ ខោ សោ បុរិសោ កម្មន្តា អាគច្ឆន្តោ តេ ភិក្ខូ បស្សិត្វា ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស, ភន្តេ, អយ្យា ឥធេវ ¶ អច្ឆន្តី’’តិ? អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តស្ស បុរិសស្ស ឯតមត្ថំ អារោចេត្វា សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, រតនំ វា រតនសម្មតំ វា អជ្ឈារាមេ វា អជ្ឈាវសថេ វា ឧគ្គហេត្វា វា ឧគ្គហាបេត្វា វា និក្ខិបិតុំ – យស្ស ភវិស្សតិ សោ ហរិស្សតី’’តិ. ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឥមំ សិក្ខាបទំ ឧទ្ទិសេយ្យាថ –

៥០៥. ‘‘យោ បន ភិក្ខុ រតនំ វា រតនសម្មតំ វា, អញ្ញត្រ អជ្ឈារាមា វា អជ្ឈាវសថា វា, ឧគ្គណ្ហេយ្យ វា ឧគ្គណ្ហាបេយ្យ វា, បាចិត្តិយំ. រតនំ វា បន ភិក្ខុនា រតនសម្មតំ វា អជ្ឈារាមេ វា អជ្ឈាវសថេ វា ឧគ្គហេត្វា វា ឧគ្គហាបេត្វា វា និក្ខិបិតព្ពំ – ‘យស្ស ភវិស្សតិ សោ ហរិស្សតី’តិ. អយំ តត្ថ សាមីចី’’តិ.

៥០៦. យោ បនាតិ យោ យាទិសោ…បេ… ភិក្ខូតិ…បេ… អយំ ឥមស្មិំ អត្ថេ អធិប្បេតោ ភិក្ខូតិ.

រតនំ នាម មុត្តា មណិ វេឡុរិយោ សង្ខោ សិលា បវាលំ រជតំ ជាតរូបំ លោហិតង្កោ [លោហិតកោ (?)] មសារគល្លំ.

រតនសម្មតំ ¶ នាម យំ មនុស្សានំ ឧបភោគបរិភោគំ, ឯតំ រតនសម្មតំ នាម.

អញ្ញត្រ អជ្ឈារាមា វា អជ្ឈាវសថា វាតិ ឋបេត្វា អជ្ឈារាមំ អជ្ឈាវសថំ.

អជ្ឈារាមោ នាម បរិក្ខិត្តស្ស អារាមស្ស អន្តោ អារាមោ, អបរិក្ខិត្តស្ស ឧបចារោ.

អជ្ឈាវសថោ នាម បរិក្ខិត្តស្ស អាវសថស្ស អន្តោ ¶ អាវសថោ, អបរិក្ខិត្តស្ស ឧបចារោ.

ឧគ្គណ្ហេយ្យាតិ ¶ សយំ គណ្ហាតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

ឧគ្គណ្ហាបេយ្យាតិ អញ្ញំ គាហាបេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្ស.

រតនំ វា បន ភិក្ខុនា រតនសម្មតំ វា អជ្ឈារាមេ វា អជ្ឈាវសថេ វា ឧគ្គហេត្វា វា ឧគ្គហាបេត្វា វា និក្ខិបិតព្ពន្តិ រូបេន វា និមិត្តេន វា សញ្ញាណំ កត្វា និក្ខិបិត្វា អាចិក្ខិតព្ពំ – ‘‘យស្ស ភណ្ឌំ នដ្ឋំ សោ អាគច្ឆតូ’’តិ. សចេ តត្ថ អាគច្ឆតិ សោ វត្តព្ពោ – ‘‘អាវុសោ, កីទិសំ តេ ភណ្ឌ’’ន្តិ? សចេ រូបេន វា និមិត្តេន វា សម្បាទេតិ ទាតព្ពំ, នោ ចេ សម្បាទេតិ ‘‘វិចិនាហិ អាវុសោ’’តិ វត្តព្ពោ. តម្ហា អាវាសា បក្កមន្តេន យេ តត្ថ ហោន្តិ ភិក្ខូ បតិរូបា, តេសំ ហត្ថេ និក្ខិបិត្វា ¶ បក្ក