📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ

ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີ-ມູລຏີກາ

ວີສຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ສຕ຺ຖຣິ ປຓາມກຣຓໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຠາເວນ ສຕ຺ຖຣິ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ, ສຕ຺ຖຸ ຈ ອວິຕຖເທສນຠາວປ຺ປກາສເນນ ຘມ຺ເມ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ. ຕທຸຠຍປ຺ປສາທາ ຫິ ຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ມຫໂຕ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມວຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍປສາທສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ວິຎ຺ຎູນໍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຄາຫຓຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ອາຈຣິເຍນ ອຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນໍ ອນ຺ຕຣາຍວິໂສສນໍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ນິປຈ຺ຈກາຣສ຺ເສຕສ຺ສ…ເປ… ອເສສໂຕ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓຎ຺ຫິ ອນ຺ຕຣາຍກຣາປຸຎ຺ຎວິຆາຕກຣປຸຎ຺ຎວິເສສຠາວໂຕ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ ຠຍາທິອຸປທ຺ທວນິວາຣຓໂຕ ຈ ອນ຺ຕຣາຍວິໂສສເນ ສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ ປເນຕສ຺ສາປຸຎ຺ຎວິຆາຕກຣາທິຠາໂວ ວິຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑), ‘‘ປູຊາ ຈ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ, ເອຕໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໓; ສຸ. ນິ. ໒໖໒) ຈ, ‘‘ເອວໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣນ຺ຕານໍ, ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂໂວ. ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ, ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ຈ ວຈນໂຕຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ປຓາມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຄຸຓວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄຸຓວິເສສວາ ຫິ ປຓາມາຣໂຫ ໂຫຕິ, ປຓາມາຣເຫ ຈ ກໂຕ ປຓາໂມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນສິທ຺ຘິກໂຣວ ໂຫຕີຕິ. ຠຄວໂຕ ຈ ເທສນາ ວິນຍປິຏເກ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາປ຺ປຘານາ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ກຕາ, ອາຄມສໍວຓ຺ຓນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ເຕນ ອຸຠຍປ຺ປຘານາ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ປນ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານເມວ ໂຖມນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ກຣຸຓໍ ອຸປມາຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ໂຖເມຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຣຸຓາ ວິຍາຕິ ນິທສ຺ສນວຈນເມຕໍ, ຍສ຺ສ ຍຖາ ກຣຸຓາ ສພ຺ເພສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ, ເອວໍ ສພ຺ເພສຸ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ປຎ຺ຎາປິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ເຕສູຕິ ວິສຍນິທສ຺ສນເມຕໍ. ປຎ຺ຎາຕິ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຍສ຺ສາຕິ ຕທຘິຏ຺ຐານປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ມເຫສິໂນຕິ ຕພ຺ພິເສສນໍ. ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສູຕິ ປຎ຺ຎາວິສຍນິທສ຺ສນໍ. ສພ຺ເພສູຕິ ຕພ຺ພິເສສນໍ. ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາຕິ ກິຣິຍານິທສ຺ສນໍ. ຍຖາຣຸຈີຕິ ວສີຠາວນິທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ນິຣຸຬ຺ຫຠາວໂຕ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄາປິ ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສາຕິ ອນິຍມນໍ. ‘‘ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ນິຍມນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມເຫສີຕິ ມຫນ຺ເຕ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ເອສິ ຄເວສີຕິ ມເຫສິ. ຎາຕພ຺ພາຕິ ເຎຍ຺ຍາ, ສຠາວຘາຣຓາທິນາ ອຕ຺ເຖນ ຘມ຺ມາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈເນນ ຘມ຺ມານໍ ອເຎຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຈເນນ ເຎຍ຺ຍານໍ ສຕ຺ຕຊີວາທິຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເຎຍ຺ຍາ ຈ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈາຕິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມາ. ສພ຺ເພສູຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ເຕນ ອຎ຺ຎາຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ຖ. ຍຖາຣຸຈີຕິ ຍາ ຍາ ຣຸຈິ ຍຖາຣຸຈິ, ຣຸຈີຕິ ຈ ອິຈ຺ຉາ, ກຕ຺ຕຸກາມຕາ ສາ. ຍາ ຍາ ປວຕ຺ຕາ ຕປ຺ປເຠທາ, ຍຖາ ວາ ຣຸຈິ ຕຖາ, ຣຸຈິອນຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ວາ ຣຸຈິ ປວຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ‘‘ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕິ ປວຕ຺ຕາວ ກຣຸຓາ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ອສາຘາຣຓາ ມຫາກຣຸຓາ, ນ ອຎ຺ຎາ. ຍສ຺ສາຕິ ຈ ກຣຸຓາປຎ຺ຎານໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອາຘາຣປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ນິຣາຘາຣາ ກຣຸຓາ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ກຣຸຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທາຘາຣຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິທສ຺ເສຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ອິຘ ອຎ຺ໂຎ ວຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ອາສນ຺ນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທູຣສ຺ສ ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ນິທສ຺ສິຕປຸຄ຺ຄໂລວ ກຣຸຓາຍ ອາຘາໂຣ. ເຕນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຸຓາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ກຣຸຓາ ສຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ ຍຖາ ປຎ຺ຎາປິ ຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາຕິ? ນິຣວເສສໂຕ ຍຖາຣຸຈິ ຈ. ຠຄວໂຕ ຫິ ກຣຸຓາ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ອວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສພ຺ເພສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ນິຣວເສເສສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ປວຕ຺ຕມານາ ຈ ຣຸຈິວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ອເນເກສຸ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓາ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ‘‘ມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ໂອຆາ ອຸທ຺ຘຕາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມຍາ’’ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ກຣຸໂຓກ຺ກມນໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ຠຄວໂຕຕິ. ປຎ຺ຎາປິ ຠຄວໂຕ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນິຣວເສເສສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ປວຕ຺ຕມານາ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ອເນເກສຸ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິຊານເນນ ອນາວຣຓາ ອສາຘາຣຓາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາຣຸຈິ, ຍຖາ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ມຫາກຣຸຓາຎາຓວິຠງ຺ຄວເສນ ຊານິຕພ຺ພໍ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓວິຠງ຺ຄາທິວເສນ. ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຈ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎານິ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ ທສພລານິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ ເອວມາທໂຍ ອເນເກ ປຎ຺ຎາປ຺ປເຠທາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ…ເປ… ຍຖາຣຸຈີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາທຸກ຺ຂສມ຺ພາຘປ຺ປຏິປນ຺ນຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ສຣຓໍ, ອຫເມຕໍ ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ອຠິນີຫາຣໍ ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ກຣຸຓາ ມຫາໂພຘິຍາ ມູລນ຺ຕິ. ສຕ຺ເຕສູຕິ ເອເຕນ ມຫາໂພຘິຍາ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຕາ ຫິ ມຫາໂພຘິໍ ປໂຍເຊນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ກິໍ ເມ ເອເກນ ຕິຓ຺ເຓນ, ປຸຣິເສນ ຖາມທສ຺ສິນາ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ສນ຺ຕາເຣສ຺ສໍ ສເທວກ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒. ໕໖);

ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ມຫາໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ຫິ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ມຫາໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ສພ຺ເພສູຕິ ເອເຕນ ສນ຺ຕາເຣຕພ຺ພານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ພສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸສຈ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ກຸສລາທິເຠເທ ຈ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ. ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈີຕິ ເອເຕນ ປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຸພ຺ພງ຺ຄມເທສນາຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທີປເນນ ປໂຍຊນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ອໂຫສິ. ມຄ຺ຄຎາຓເມວ ຫິ ຕນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ ວິເສເສນ ຣຕນຆຣສຕ຺ຕາເຫ ອໂຫສິ. ເອວໍ ປຏິວິທ຺ຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນາທີສຸ ເທສນາຎາຓໍ ອໂຫສິ, ວິເສເສນ ຈ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍໍ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓເທສນາຍນ຺ຕິ. ເທສນາຎາເຓນ ຈ ເທເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອເຕນ ສພ຺ເພນ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາໂພຘິທສ຺ສເນນ ຫິ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ອິຕເຣຫິປິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ. ເຕນ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ນິຣຕິສຍປຓາມາຣຫຠາວຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ກຣຸຓາວຈເນນ ຈ ອຸປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ, ປຎ຺ຎາວຈເນນ ອປຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຄມນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈ ໂລເກ ສຎ຺ຊາຕສໍວຑ຺ຒຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ອປຄມນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕໍ. ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ຈ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ສພ຺ເພສຸ ຍຖາຣຸຈິ ປຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມຎ຺ຎາຍ ອນຕິຘາວນໍ. ສພ຺ພຘມ຺ມສຠາວານວໂພເຘ ຫິ ສຕິ ສມຎ຺ຎໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊີໂວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ຈ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕສ຺ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄໂຕ. ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ຌໍ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ຍສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕາຍ ອຠິຘມ຺ມເທສນາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓາຍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ທຍາຍ ຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສາ ປນ ເທສນາຍ ນິທານຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຍາຍ ຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທານຎ຺ຈ ທຸວິຘໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ພາຫິຣຎ຺ຈາຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກຣຸຓາ, ພາຫິຣໍ ເທສກາລາທິ. ສມຸຏ຺ຐານໍ ເທສນາປຎ຺ຎາ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທຍາຍ ຕາຍ ສຕ຺ເຕສຸ, ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຍາຕິ ກຣຸຓາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕາຍ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄໍ ສມ຺ປວຕ຺ຕຍີຕິ. ຕາຍາຕິ ອຍໍ ຕ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕິ.

ປຸຣິມຄາຖາຍ ຈ ປຘານຠາເວນ ປຎ຺ຎາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຕພ຺ພິເສສນຠາເວນ ກຣຸຓາ. ສາ ຫິ ຕສ຺ສາ ນິທສ຺ສນຠູຕາ ອປ຺ປຘານາ ຕໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວິນິວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕາຍາ’’ຕິ ປຏິນິທ຺ເທສໍ ນາຣຫຕິ. ຍາ ຈ ປຘານຠູຕາ ປຎ຺ຎາ, ສາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ນ ສມຸສ຺ສາຫິນີຕິ ຕສ຺ສາ ຈ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ປຎ຺ຎາຍ ຕາວ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ, ກຣຸຓາຍ ປນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ທຍາຍ ຕາຍາ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ສມານາຘິກຣຓຠາວໂຕ. ສມານາຘິກຣຓານຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ວິຍ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາໂວ ໂຫຕິ. ຣູປ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ຘນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິເສສນໍ ໂຫຕິ, ຂນ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ຈ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕ ວິເສສິຕພ຺ໂພ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ທຍາຍ ຕາຍາ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ເອກວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕານໍ ສມານາຘິກຣຓຠາວໂຕ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາໂວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຍາ ສມຸສ຺ສາຫິນີຕິ ປຘານາ, ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພສາຘາຣຓວຈນຎ຺ຈິທໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທຍາຍາ’’ຕິ ວິເສສິຕພ຺ພວຈນເມຕໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຍຖາ ວິເສສນໍ ໂຫຕິ ‘‘ຕາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ, ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທສຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎາປຏິນິທ຺ເທສຠາເວ ທຍາວິເສສນໍ ຕ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ, ກຣຸຓາປຏິນິທ຺ເທສຠາເວ ຈ ໂຫຕີຕິ. ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ທຍາຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພຊ຺ຌມາໂນ ‘‘ຕາຍາ’’ຕິ ອຍໍ ຕ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຘານາຍ ກຣຸຓາຍ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຠວິຕຸມຣຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍາຍ ທຍາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ, ນ ສາ ຍາ ກາຈິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປນ ນິທສ຺ສນຠູຕາ ມຫາກຣຸຓາ, ຕາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕຕິ.

ກຖໍ ປນ ກຣຸຓາ ‘‘ທຍາ’’ຕິ ຎາຕພ຺ພາ, ນນຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘) ‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ທຍາ ເມຕ຺ຕາຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ກຣຸຓາຕິ? ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນິກ຺ກຣຸຓຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຍາ ເມຕ຺ຕາຕິ ຈ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ທຍາ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ ຈ ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອວິໂຣໂຘ ໂຫຕີຕິ. ກຣຸຓາ ຈ ເທສນາຍ ນິທານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເມຕ຺ຕາ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຫິ ຕໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑) ເອວມາທີສຸ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ກຣຸຓາວ ທຍາວຈເນນ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິນີ, ນ ເມຕ຺ຕາ, ເມຕ຺ຕາ ປນ ປຎ຺ຎາຄຕິກປວຕ຺ຕິນີ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ‘‘ຕາຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ສຕ຺ຕວິສຍາ ກຣຸຓາ ຄຫິຕາຕິ? ໂນ ນ ຄຫິຕາ, ປຸຣິມຄາຖາຍ ປນ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ກຣຸຓາ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິ ສປ຺ປເທສສຕ຺ຕວິສຍາ ນິປ຺ປເທສສຕ຺ຕວິສຍາ ຈ ສພ຺ພາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ນິປ຺ປເທສສຕ຺ຕວິສຍຕໍ ຄເຫຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ນິປ຺ປເທສສຕ຺ຕວິສຍຠູຕາ ທສ຺ສິຕາ. ເຕນ ສພ຺ພສຕ຺ຕວິສຍາຍ ກຣຸຓາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄໍ ເທວານໍ ສມ຺ປວຕ຺ຕຍິ, ນ ເທວວິສຍາຍ ເອວ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄໍ ເທວານໍ ສມ຺ປວຕ຺ຕຍິ, ນ ເທວານໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ອິທໍ ນ ທຍາຍ ອາລມ຺ພນນິທສ຺ສນໍ, ສມຸສ຺ສາຫນວິສໂຍ ປນ ເອເຕນ ທສ຺ສິໂຕ. ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ກຣຸຓາຍ ນ ເທເວສຸເຍວ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ, ສພ຺ພໂພຘເນຍ຺ເຍສຸ ປນ ສຕ຺ເຕສຸ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ເຕສຸ ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕສຸ ວາ ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອວໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພາຫິຣນິທານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາຏິຫີຣາວສານມ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຠຄວຕາ ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຏິຫີຣາວສານມ຺ຫິ ວສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອວສານມ຺ຫິ ວສນ຺ໂຕ ຕິທສາລເຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍສ຺ສາວສານມ຺ຫິ ຕິທສາລເຍ ວສິ, ຕໍ ກຓ຺ຑມ຺ພມູເລ ກຕໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂພຘິມູລາທີສຸ ກຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ນາປິ ອາເທສນານຸສາສນິໂຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຕເທວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຫິ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐງ຺ຄຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ປຏີຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນວຄ຺ຄ, ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລເສ ຈ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ, ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປາຏິຫາຣິຍເມວ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສານມ຺ຫິ ວສນ຺ໂຕຕິ ເອເຕຫິ ກາລໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ປາຏິຫີຣກຣຓາວສາເນນ ຫິ ຕິທສາລຍວາເສນ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ກາໂລຕິ. ຕິທສາລເຍຕິ ເທສໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ເທໂສ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາຕິ.

໓. ຕຕ຺ຖາປິ ເທສວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກມູລມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຄນ຺ຘເຣຕິ ສີຕປພ຺ພເຕສ຺ເວໂກ ທ຺ເວຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນສຫສ຺ສຸພ຺ເພໂຘ, ອາທິຈ຺ໂຈ ຈ ຕທຸພ຺ເພຘມຄ຺ຄຈາຣີ, ໂສ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ຍຖາ ຍຸຄນ຺ຘເຣ ໂສເຠຍ຺ຍ, ເອວໍ ໂສຠມາໂນ ນິສິນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔-໕. ອິທານິ ປຸຄ຺ຄເລ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫເກ ອປທິສນ຺ໂຕ ‘‘ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພໂສຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ເພຫິ ທິສາຠາເຄຫິ, ສນ຺ນິເວສວເສນ ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ສນ຺ນິວິຏ຺ເຐຫິ ທສຫິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ນ ສພ຺ພໂສ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສຫິ ທສຫິ ທສຫີຕິ. ເອວໍ ສຕິ ຈຕ຺ຕາລີສຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສຫິ ອຘິເກຫິ ວາ ອາຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ນ ເຈຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ. ສມນ຺ຕໂຕ ສນ຺ນິສິນ຺ເນນາຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ນິສິນ຺ເນນ ສນ຺ນິສິນ຺ເນນ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອພ຺ຍາພາເຘຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ຄາຣວໍ ກຕ຺ວາ ໂສຕໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ຊິຕພ຺ເພ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕຣໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ນິສິນ຺ເນນ ເທວານໍ ຄເຓນ ປຣິວາຣິໂຕຕິ ວາ, ມາຕຣໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄໍ ສມ຺ປວຕ຺ຕຍີຕິ ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ເຕຊສາ’’ຕິ ອາຫ. ຍາ ສາ ອາທິມ຺ຫິ ກຣຸຓາຍ ອຸປມິຕາ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວຊານນສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣຊານນສມຕ຺ຖາ, ໂພເຘຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລານໍ ອາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິຍາທິວິຠາວນສມຕ຺ຖາ ຈ ປຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕພລໂຍຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຠິຘມ຺ມກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐານຠາເວ ສມຕ຺ຖໍ, ນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອຠິຘມ຺ມກຖາຍ ອສາຘາຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຄ຺ໂຄຕິ ອຸປາໂຍ. ຂນ຺ຘາຍຕນາທີນໍ ກຸສລາທີນຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອວໂພຘສ຺ສ, ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ເສວ ວາ ອຸປາຍຠາວໂຕ ‘‘ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປພນ຺ໂຘ ວາ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຫິ ທີຆຕ຺ຕາ ມຄ຺ໂຄ ວິຍາຕິ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ອຠິຘມ຺ມກຖາປພນ຺ໂຘ ‘‘ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເທວານໍ ຄເຓນ ປຣິວາຣິໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເທວານນ຺ຕິ ວຈນໍ ເຕສໍ ຄຫຓສມຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ອສມຕ຺ຖານໍ ຠຄວາ ເທເສຕີຕິ.

໖. ເອວໍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາມຸເຂຫິ ຄຸເຓຫິ ຠຄວໂຕ ອຠິຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕເນນ ຈ ຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣມປຓາມາຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ປຓາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ໂຖມເນເນວ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ ຕປ຺ປຠວສ຺ສ ອນຎ຺ຎຖາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຓາມາຣຫໍ ຕຎ຺ຈ ຣຕນທ຺ວຍໍ ປຓມນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ…ເປ… ຈຎ຺ຊລິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘ ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ ຕຖາຄໂຕ ວນ຺ທນີໂຍ’’ຕິ, ສງ຺ໂຆ ຈ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ…ເປ… ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐) ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຎ຺ຊລິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ໂມ ປນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ ຕຖານຸສ຺ສຣເຓນ ປູເຊຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ ‘‘ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໓; ອ. ນິ. ໔.໒໑) ວຈນໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ສພ຺ພຖາ ປູເຊຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ ປູເຊຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຣີມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສິຣີຕິ ປຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຣີຣໂສຠຄ຺ຄາທິສມ຺ປຕ຺ຕິ ກຕປຸຎ຺ເຎ ນິສ຺ສຍຕິ, ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ວາ ນິສ຺ສີຍຕີຕິ ‘‘ສິຣີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ຈ ອຕິສຍວຕີ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ສິຣີມາ, ຠຄວາ, ຕສ຺ສ ສິຣີມໂຕ.

໗. ນິປຈ຺ຈກາຣສ຺ສາຕິ ປຓາມກິຣິຍາຍ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ. ໂສເສຕ຺ວາຕິ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນ຺ຕຣາເຍຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ອຸປຆາຕເກ. ອເສສໂຕຕິ ນິສ຺ເສເສ ສກເລ.

໘. ອິທານິ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘາຈາຣສີເລນາ’’ຕິອາທິນາ ອຠິຍາຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິວິສຸທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ຘາຈາໂຣ, ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສວິສຸທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ຘສີໂລ. ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິສຸທ຺ຘາຈາຣສີໂລ, ເຕນ. ສກ຺ກຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ. ອຠິຍາຈິໂຕຕິ ອຠິມຸຂໍ ຍາຈິໂຕ. ເຕນ ອນາທຣິຍໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສເນ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕິ.

໙. ອິທານິ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸກາໂມ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ເທວເທໂວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ມໍ. ເທວເທໂວຕິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ມຸຕິອຸປປຕ຺ຕິເທວານໍ ເທໂວ. ໂລເກ ຫິ ເຍ ‘‘ສຣຓໍ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພາ ຄຕິຠູຕາ, ເຕ ‘‘ເທວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠຄວາ ຈ ສພ຺ພເທວານໍ ຄຕິຠູໂຕຕິ. ນຍໂຕຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ. ສມາຈິກ຺ຂີຕິ ສມ຺ມາ ອາຈິກ຺ຂິ ຍຖາ ເຖໂຣ ພຸຊ຺ຌຕິ. ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ວິເນຕີຕິ ວິນາຍໂກ, ນາຍກວິຣຫິໂຕ ວາ, ສຍມ຺ຠູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐-໑໒. ຍຎ຺ຈາຕິ ຍຎ຺ຈ ອຠິຘມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຍິຣຸທາຫາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຍິຣຸທາຫາສີຕິ ກເຖສິ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ. ‘‘ໂຍ ຘາຣິໂຕ’’ຕິ ຍນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ຘາຣິໂຕຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕນ ສມ຺ພຊ຺ຌມາໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວເສນ ປຣິຓມຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ຘາຣິໂຕ, ໂຍ ຈ ສງ຺ຄີໂຕ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເວເທນ ປຎ຺ຎາຍ ອີຫຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເວເທໂຫ, ເຕນ ມຸນິນາ. ອຠິຓ຺ຫໂສຕິ ພຫຸໂສ. ອຠິຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ເອຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ໂຍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ນິສ຺ສໂຍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາທິໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕຕິ ອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ.

໑໓. ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ ສງ຺ຄີຕາ, ກສ຺ສ ປນ ສາ ອຏ຺ຐກຖາຕິ? ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກາຣວເສນ ‘‘ຕສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສງ຺ຄີຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉາປິ ຈ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ ອນຸສງ຺ຄີຕາ.

໑໔-໑໖. ອຠິສງ຺ຂຕາຕິ ຣຈິຕາ. ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ຕນ຺ຕິນຍານຸຄນ຺ຕິ ຕນ຺ຕິຄຕິໍ ອນຸຄຕໍ. ຠາສນ຺ຕິ ມາຄຘຠາສໍ. ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫີຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອນຸປ຺ປເວສິຕາຫິ. ອສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ອໂວກິຓ຺ຓໍ. ອນາກຸລນ຺ຕິ ສນິກາເຍປິ ອນາວິລໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ອນາກຸໂລ ຈ ໂຍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ທີປຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ. ເອເຕນ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖຣາທີຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຖຣວາໂທປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ ມາຄຘຠາສຎ຺ຈ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປກາສິຍມາໂນ ໂຍ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ອນາກຸໂລເຍວ ຈ ໂຫຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີນຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຠູໂຕ, ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ເອໂສ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ທີປຍນ຺ໂຕ ປກາສຍິສ຺ສາມິ. ຕປ຺ປກາສເນເນວ ຫິ ໂສ ຕຖາ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

໑໗. ໂຕສຍນ຺ໂຕ ວິຈກ຺ຂເຓຕິ ວິຈກ຺ຂເຓ ໂຕສຍນ຺ໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວານາຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ຐາເນເຍວ ຄຫິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຕສຍນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ຄເຫຕພ຺ພຄ຺ຄຫເຓເນວ ໂຕສນໍ ກຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສເນນາຕິ ເອຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ໂຕສຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ປນ ໂຍຊນາຍ ສຕິ ຄເຫຕພ຺ພຄ຺ຄຫຓໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ເພນ ເຕນ ໂຕສນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຕສຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ.

໑໘-໒໐. ອິທານິ ຍໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓນາ ນາມ ວິວຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຈນໍ. ອິຕີຕິ ‘‘ອປເນຕ຺ວາ ຕໂຕ ຠາສ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ຍຖາທສ຺ສິຕປ຺ປກາເຣນ. ອິຕິ ໂສຕູນໍ ອຸສ຺ສາຫຸປ຺ປາທນສ຺ສ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຠິຘມ຺ມກຖນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖໍ. ນິສາເມຖາຕິ ສຸຓາຖ. ອິທານິ ອວສ຺ສໍ ອຍໍ ໂສຕພ຺ພາເຍວາຕິ ທຬ຺ຫໍ ອຸສ຺ສາເຫນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທຸລ຺ລຠາ ຫິ ອຍໍ ກຖາ’’ຕິ.

ວີສຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຏ຺ຐສາລິນິໍ ຕາວ ວຓ຺ເຓນ຺ເຕຫິ ອາຈຣິເຍຫິ ຕສ຺ສາ ສນ຺ນິເວໂສ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວຈນຕ຺ໂຖ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ສນ຺ນິເວໂສ ຈ ປາຬິຍາ;

ສາຄເຣຫິ ຕຖາ ຈິນ຺ຕາ, ເທສນາຫິ ຄມ຺ຠີຣຕາ.

‘‘ເທສນາຍ ສຣີຣສ຺ສ, ປວຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ຕຖາ;

ເຖຣສ຺ສ ວາຈນາມຄ຺ຄ-ຕປ຺ປຠາວິຕຕາປິ ຈ.

‘‘ປຏິເວຘາ ຕຖາ ພຸທ຺ຘ-ວຈນາທີຫິ ອາທິໂຕ;

ອາຠິຘມ຺ມິກຠາວສ຺ສ, ສາຘນໍ ສພ຺ພທສ຺ສິໂນ.

‘‘ວິນເຍນາຖ ໂຄສິງ຺ຄ-ສຸຕ຺ເຕນ ຈ ມເຫສິນາ;

ຠາສິຕຕ຺ຕສ຺ສ ສໍສິທ຺ຘິ, ນິທາເນນ ຈ ທີປິຕາ.

‘‘ປກາເສຕ຺ວາ ອິມໍ ສພ຺ພໍ, ປຏິຎ຺ຎາຕກຖາ ກຕາ;

ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ເອຕໍ, ສນ຺ນິເວສໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ.

ວຈນຕ຺ຖວິຊານເນນ ວິທິຕາຠິຘມ຺ມສາມຎ຺ຎຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມກຖາ ວຸຈ຺ຈມານາ ໂສເຠຍ຺ຍາຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຊານນເມວ ອາທິມ຺ຫິ ຍຸຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ອຠິຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ. ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ໂສ ອຠິຘມ຺ໂມ ເກນຏ຺ເຐນ ອຠິຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ‘‘ອຠິຘມ຺ມກຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ ໂຍ ອຠິຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເກນຏ຺ເຐນ ອຠິຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມາຕິເຣກຘມ຺ມວິເສສຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ ອຕິເຣໂກ ຘມ຺ມາຕິເຣໂກ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຘິກາ ປາຬີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ວິເສໂສ ຘມ຺ມວິເສໂສ ຘມ຺ມາຕິສໂຍ, ວິຈິຕ຺ຕາ ປາຬີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມາຕິເຣກຘມ຺ມວິເສສາ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມາຕິເຣກຘມ຺ມວິເສສຏ຺ໂຐ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ອຠິຘມ຺ມສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາເວນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຕິເຣກວິເສສຏ຺ຐທີປໂກ ອຠິສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມາຕິເຣກຘມ຺ມວິເສສຏ຺ເຐນ ‘‘ອຠິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘາຕຸສທ຺ທສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຍຸຊ຺ຊມາໂນ ອຠິສທ຺ໂທ ກິຣິຍາຍ ອຕິເຣກວິເສສຠາວທີປໂກ ໂຫຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຸປສຄ຺ຄຠາວໂຕ, ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ປນ ນ ຘາຕຸສທ຺ໂທຕິ ເອຕສ຺ມາ ປຸຣໂຕ ອຠິສທ຺ໂທ ປໂຍຄເມວ ນາຣຫຕິ. ອຖາປິ ປຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ກິຣິຍາວິເສສກາ ອຸປສຄ຺ຄາ, ນ ຈ ຘມ຺ໂມ ກິຣິຍາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕິເຣກວິເສສຠາວທີປນໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ຫິ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ອຘາຕຸສທ຺ທາ ປຸຣໂຕ ປຍຸຊ຺ຊມານສ຺ສ ອກິຣິຍາຍປິ ອຕິເຣກວິເສສຠາວທີປກສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ອຕິຉຕ຺ຕາທິອຸທາຫຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ເອວເມວາຕິ ຍຖາ ຉຕ຺ຕາຕິເຣກຉຕ຺ຕວິເສສາທິອຕ຺ເຖນ ອຕິຉຕ຺ຕາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ອຕິສທ຺ທສ຺ສ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ອຘາຕຸສທ຺ທສ຺ສປິ ປຸຣໂຕ ປຍຸຊ຺ຊມານສ຺ສ ອກິຣິຍາຍ ຈ ຕພ຺ຠາວທີປກຕ຺ຕາ, ເອວມຍມ຺ປິ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມາຕິເຣກຘມ຺ມວິເສສຏ຺ເຐນ ‘‘ອຠິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຠິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ອຘາຕຸສທ຺ທສ຺ສປິ ປຸຣໂຕ ປຍຸຊ຺ຊມານສ຺ສ ອກິຣິຍາຍ ຈ ຕພ຺ຠາວທີປກຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກເທເສເນວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ ‘‘ກຕເມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ? ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ. ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ? ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕາ…ເປ… ສນ຺ຕິເກ ວາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິເອວມາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໔໘; ວິຠ. ໒) ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສມຕ຺ເຕເນວ ວິຠຕ຺ຕາ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ຣູປໍ ອຕີຕ’’ນ຺ຕິເອວມາທິນາ (ວິຠ. ໓) ປຏິນິທ຺ເທສສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍສ຺ສ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກສ຺ສ ຈ ອຠາວາ ນ ນິປ຺ປເທເສນ. ອຠິຘມ຺ມໍ ປຕ຺ວາ ປນ…ເປ… ນິປ຺ປເທສໂຕວ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມາຕິເຣກຘມ຺ມວິເສສຏ຺ເຐນ ‘‘ອຠິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິປ຺ປເທສານໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ນຍານໍ ອຕິເຣກປາຬິຠາວໂຕ ວິເສສປາຬິຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ພາວີສຕິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກໂຕ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຘມ຺ມານຎ຺ຈ ກຸສລາທິຠາໂວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ, ນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸທ຺ເທໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກໍ ນຕ຺ຖິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີຕິອາທີນິ. ສາ ປນ ເວຣມຓີ ຍທິ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິຠຊີເຍຍ຺ຍ, ‘‘ອາຣຕິ ວິຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍເມວ ໂຫຕິ. ອຖາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ວິຠຊີເຍຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍເມວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ໂຎ ປນ ເວຣມຓີນໍ ວິຠຊິຕພ຺ພປ຺ປກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ປກາເຣນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ນຕ຺ຖິ.

ວຈນຕ຺ຖໂຕ ອຠິຘມ຺ເມ ຎາເຕ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຎາເປຕຸໍ ອາຫ ‘‘ປກຣຓປຣິຈ຺ເຉທໂຕ’’ຕິອາທິ. ກຕິປຍາວ ປຎ຺ຫວາຣາ ອວເສສາຕິ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄ ອນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມຫທເຍ ອາຄຕາ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ຄວຈນວເສນ ອວເສສາ ກຕິປຍາວ ປຎ຺ຫວາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ‘‘ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາວ ຕນ຺ຕິ ອວເສສາຕິ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມຫທເຍ ອາຄຕຕນ຺ຕິໂຕ ຍທິ ປຖວີອາທີນໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ມຫາຘາຕຸກຖາ ຣູປກຓ຺ຑຘາຕຸວິຠງ຺ຄາທີສຸ, ອຖ ຘາຕຸກຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ຘາຕຸກຖາຍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘາຕຸກຖາຍ ອາຄຕຕນ຺ຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາວກຠາສິຕຕ຺ຕາ ຉຑ຺ເຑຖ ນ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕຠາວທສ຺ສເນນ ປຏິເສເຘຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕູສຸ ປຎ຺ເຫສູຕິ ‘‘ອຸປລພ຺ຠຕິ ນຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕາຍ ປຏິກ຺ເຂປຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ໂຍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕາ ທ຺ເວປິ ປຎ຺ຈກາ ເອໂກ ປຎ຺ໂຫ, ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ສຣີຣໍ ສພ຺ພໍ ວາ ເທສໍ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕາ ເອໂກ, ‘‘ສພ຺ພທາ’’ຕິ ກາລມຸປາທາຍ ເອໂກ, ‘‘ສພ຺ເພສູ’’ຕິ ຍທິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທໂຍ ຄຫິຕາ, ເຕ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕາ, ອຖ ປນ ‘‘ໂຍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ’’ຕິ ເອເຕຫິ ນ ໂກຈິ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ ເທໂສ ກາໂລ ວາ ອຄ຺ຄຫິໂຕ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ປນ ສາມຎ຺ຎວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸໂຍໂຄ ກໂຕ, ນ ເຠທວເສນາຕິ ເຠທວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ‘‘ສພ຺ເພສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐເທສກາລປ຺ປເທເສ ອຸປາທາຍ ຈ ປວຕ຺ຕາ ເອໂກຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຎ຺ຈການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປລພ຺ຠຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ນຸປລພ຺ຠຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາ’’ຕິ (ກຖາ. ໑໘) ເອກໍ, ‘‘ຕ຺ວໍ ເຈ ປນ ມຎ຺ຎສິ…ເປ… ອິທໍ ເຕ ມິຈ຺ຉາ’’ຕິ (ກຖາ. ໓) ເອກໍ, ‘‘ເອເສ ເຈ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫິເຕ…ເປ… ອິທໍ ເຕ ມິຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນ ເຫວໍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ, ເຕນ ຫິ ຍໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາສິ…ເປ… ສຸກຕາ ປຏິປາທນາ’’ຕິ (ກຖາ. ໑໐) ເອກນ຺ຕິ ເອວໍ ນິຄ຺ຄຫກຣຓໍ, ປຏິກມ຺ມກຣຓໍ, ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ສຸນິຄ຺ຄຫຠາວໍ ອິຈ຺ຉໂຕ ປຏິຎ຺ຎາຐປເນນ ປຏິກມ຺ມເວຐນໍ, ປຏິກມ຺ມສ຺ສ ທຸປ຺ປຏິກມ຺ມຠາວໍ ອິຈ຺ຉໂຕ ຕໍນິທສ຺ສເນນ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫຠາວທສ຺ສເນນ ນິຄ຺ຄຫນິພ຺ເພຐນໍ, ອນິຄ຺ຄຫຠາວາໂຣປນາທິນາ ເຉໂທຕິ ອຍໍ ເອໂກ ປຎ຺ຈໂກ, ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸໂລມປຎ຺ຈກປຏິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກນິຄ຺ຄຫຈຕຸກ຺ກອຸປນຍນຈຕຸກ຺ກນິຄມນຈຕຸກ຺ກ ນາເມຫິ ສກວາທິປຸພ຺ພປກ຺ເຂ ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີກປຎ຺ຈໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຣວາທິປຸພ຺ພປກ຺ເຂ ຈ ເອວເມວ ປຈ຺ຈນີຍານຸໂລມປຎ຺ຈໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ເສສປຎ຺ເຫສຸປີຕິ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຈກາ ອຏ຺ຐມຸຂາ ວາທຍຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຸຕ຺ຕີຕິ ອຸປາໂຍ, ວາທສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິ ວາທຍຸຕ຺ຕິ, ວາທປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ອຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີກປຎ຺ຈເກ ອາທິນິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນີຍານຸໂລມປຎ຺ຈເກ ຈ ອາທິນິຄ຺ຄຫເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຕ຺ຕາ ສຕ຺ໂຕ ຊີໂວ. ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ລພ຺ຠຕິ. ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຏ຺ເຐນາຕິ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ນາຠູຕາກາເຣນ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ພາ ວິຍ ນ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຠາເວນ, ອຖ ໂຂ ຠູເຕນ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຠາເວນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕໂຣ ຕາທິສໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິຊານາຕິ. ປຸນ ໂຍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຏ຺ເຐນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ໂສ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຏ຺ຐໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຕທາຘາໂຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວາ ເຕຫິ, ເຕສໍ ວາ ອາຘາຣຠູໂຕ, ອນຎ຺ໂຎ ວາ ຕໂຕ ຣຸປ຺ປນາທິສຠາວໂຕ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາທິສຠາວໂຕ ວາ ອຸປລພ຺ຠມາໂນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ໂຍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ…ເປ… ປຣມຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣູປາທີຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເຫວ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປຸນ ສກວາທີ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕາປນ຺ນໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ກຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຊານາຫິ ນິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ນຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສກວາທີ ປຸຄ຺ຄລທິຏ຺ຐິໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ ປຏິຊານາຕິ. ປຸນ ອິຕໂຣ ໂຍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ເຐນ ນຸປລພ຺ຠຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຏ຺ຐໂຕ ອຎ຺ໂຎ ວາ ອນຎ຺ໂຎ ວາ ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປກາຣສ຺ສ ອຠາວາຕິ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ໂຍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ…ເປ… ປຣມຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຸປລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຕານຎ຺ຎຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ອນນຸໂຍໂຄ ປຸຄ຺ຄລລທ຺ຘິໍ ປຏິເສເຘນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຊ຺ຊນໂຕຕິ ‘‘ນ ເຫວ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອິຕໂຣ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອາປຊ຺ຊນເລສເມວ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕເຍວ ນິຄ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕິ ‘‘ອາຊານາຫິ ນິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕີຕິ ຍໍ ທິສ຺ວາ ມາຕິກາ ຐປິຕາ, ເອວໍ ເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ, ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ກິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂຕນິທານນ຺ຕິ ຍໍກາຣຓາ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນາທິນິທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິປປຎ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາໂກຏ຺ຐາສາ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ອຊ຺ຌາຈຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ເຈຕິ ເອເຕສຸ ອາຍຕນາທີສຸ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐີຫິ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ ອຠິວທິຕພ຺ພໍ ອຊ຺ໂຌສິຕພ຺ພຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ ເຈ. ນນຸ ນຕ຺ຖິເຍວ, ກສ຺ມາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອປ຺ປຫີນາຠິນນ຺ທນາຠິວທນຊ຺ໂຌສານານໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພາທິປ຺ປກາຣານິ ອາຍຕນາທີນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ນ ສກ຺ກາ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ປຫີນາຠິນນ຺ທນາທີນໍ ປນ ສພ຺ພຖາ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວນ຺ໂຕຕິ ອຠິນນ຺ທນາທີນໍ ນຕ຺ຖິຠາວກໂຣ ມຄ຺ໂຄ ຕປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠູຕໍ ຜລໍ ວາ ຣາຄານຸສຍາທີນໍ ອນ຺ໂຕ ອວສານໍ, ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊານາຕິ. ນ ຫິ ປເທສຎາຓວາ ຊານິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕີຕິ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸຘມ຺ມຈກ຺ຂຸພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ສວິປລ຺ລາສາ ກາມຣູປປຣິຎ຺ຎາວາທິໂນ ຊານນ຺ຕາປິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ຊານນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ, ຠຄວາ ປນ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິເຍວ, ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນສ຺ສ ຈ ອຠາວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸຠູໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມຍຕ຺ຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ. ຎາຓຠູໂຕຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘມ຺ມາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ, ເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ ຕພ຺ຠູໂຕ. ວຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ວທຕີຕິ ວຕ຺ຕາ. ປວຕ຺ຕາຕິ ຈິຣໍ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວທຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິນ຺ເນຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕາ, ປຣມຕ຺ຖໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ປາປຍິຕາ. ອມຕສ຺ສ ທາຕາຕິ ອມຕສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອມຕໍ ທທາຕີຕິ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຕທາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ. ສຸວຓ຺ຓາລິງ຺ຄນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ອາລິງ຺ຄໍ ຂຸທ຺ທກມຸທິງ຺ຄໍ. ສຸປຸປ຺ຜິຕສຕປຕ຺ຕປທຸມມິວ ສສ຺ສິຣິກໍ ສໂສຠໍ ສຸປຸປ຺ຜິຕສຕປຕ຺ຕສສ຺ສິຣິກໍ.

ອນຸໂມທິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ…ເປ… ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕນ຺ຕິ ເອເຕນ ອນຸໂມທນາ ພຸທ຺ຘຠາສິຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາສິຕຠາໂວ ນ ສິຍາ ອນນຸໂມທິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ‘‘ມຫາກຈ຺ຈາຍໂນ ເອວໍ ວິຠຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ຠຄວາ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕເຖວ ຈ ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ທິນ຺ນນເຍນ ຐປິຕມາຕິກາຍ ວິຠຊີຕິ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ, ຕໍ ປນ ອນຸໂມທນາຍ ປາກຏໍ ຊາຕນ຺ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວໍ ສຕ຺ຖາຣາ…ເປ… ນາມ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອິທານິ ປາຬິຍາ ສນ຺ນິເວສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີປກຣເຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມາວຈຣກຸສລໂຕ ອຏ຺ຐາຕິ ກາມາວຈຣກຸສເລ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຏ຺ຐ ຈິຕ຺ຕານິ ອຸທ຺ຘຣຕິ. ປຐມາ ວິຠຕ຺ຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອກູນນວຸຕິ ຈິຕ຺ຕານີຕິ ຍຕ຺ຖ ເອຕານິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິຠຕ຺ຕານິ, ເຕ ປາຬິປ຺ປເທສາ ‘‘ເອກູນນວຸຕິ ຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຈ ສມຸທາໂຍ ຈິຕ຺ຕວິຠຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປປນ຺ນເມຕໍ ‘‘ເອກູນນວຸຕິ ຈິຕ຺ຕານິ ຈິຕ຺ຕວິຠຕ຺ຕີ’’ຕິ. ມາຕິກຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເອເກກໍ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິຠຕ຺ຕານິ, ຕສ຺ມາ ມາຕິກາປິ ຈິຕ຺ຕວິຠຕ຺ຕິອນ຺ໂຕຄຘາເຍວາຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑໍ ມາຕິກາປທຠາຊນີຍວເສນ ທຸວິຘນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ມູລໂຕຕິ ‘‘ຕີຓິ ກຸສລມູລານີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໙໘໕) ກຸສລາທີນໍ ມູລວເສນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຈນໍ. ‘‘ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ຂນ຺ຘໂຕ. ‘‘ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທ຺ວາຣໂຕ. ‘‘ສຸຂຠູມິຍໍ ກາມາວຈເຣ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໙໘໘) ຠູມິໂຕ. ອຕ຺ໂຖຕິ ເຫຕຸຜລໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ເຫຕຸ. ‘‘ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ຕີຓິ ອກຸສລມູລານີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໙໘໕-໙໘໖) ເຫຕຸວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ຘມ຺ມໂຕ ນິກ຺ເຂໂປ. ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານາ ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ກິເລສາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໙໘໕-໙໘໖) ເຫຕຸຜລວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ອຕ຺ຖໂຕ ນິກ຺ເຂໂປ. ອຖ ວາ ຘມ຺ໂມຕິ ຠາສິໂຕ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໕໙) ຘມ຺ໂມ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ ອໂລໂຠ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໐) ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ຈ ຘມ຺ໂມ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອໂລໂຠ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໑) ອຕ຺ໂຖຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ມວເສນ ນິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມໂຕຕິ ‘‘ຕີຓິ ກຸສລມູລານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອໂລໂຠຕິອາທິນາມວເສນ. ລິງ຺ຄໂຕຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ເອກສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ‘‘ອໂລໂຠ ອລຸພ຺ຠນາ ອລຸພ຺ຠິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໑) ປຸຣິສາທິລິງ຺ຄວເສນ ນິກ຺ເຂໂປ.

ຄຓນຈາຣນ຺ຕິ ຄຓນປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ສມາເນນ຺ຕີຕິ ສມານໍ ກໂຣນ຺ຕິ ປູເຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ສມາເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ‘‘ວິຊ຺ຊາຠາຄິໂນ ອວິຊ຺ຊາຠາຄິໂນ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໐໑) ເອວມາທີສຸ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາເຕສຸ ອາຠິຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຸຓນ຺ຕາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ‘‘ວິຊ຺ຊາຠາຄິໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອາຄເຕສຸ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ນ ກິລມນ຺ຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຠິຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣານໍ…ເປ… ອກິລມຕ຺ຖໍ ຐປິຕາ’’ຕິ.

ອນມຕຄ຺ໂຄຕິ ອຎ຺ຎາຕຄ຺ໂຄ. ຂນ຺ຘນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຂນ຺ຘນານຕ຺ຕໍ, ຂນ຺ຘເມວ ວາ. ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ສຓ຺ຫໍ, ສຸຂຸມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ສຸຂຸມຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຘມ຺ມໍ. ພລວຕາ ຎາຓເວເຄນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພລວໂຕ ຎາຓເວຄສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ພລວໍ. ຄມ຺ຠີຣເມວ ຄມ຺ຠີຣຄຕໍ, ຄມ຺ຠີຣານິ ວາ ຄຕານິ ຄມນານິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຄມ຺ຠີຣຄຕໍ. ຍຖານຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖານຸປຸພ຺ເພນ. ນິຂິເລນາຕິ ນິຣວເສເສນ ເທສິຕໍ, ປຎ຺ຈຂິລຣຫິເຕນ ວາ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ. ຣູປຄຕໍວາຕິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຣູປໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸນາ. ‘‘ປຏິເວຘຎາເຓນ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ ໂຍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ອຕ຺ເຖວ, ໂນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖໂຣ ວທຕີຕິ.

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ອາຄເຕສຸ ເອກາຘິເກສຸ ອຏ຺ຐສຸ ກິເລສສເຕສຸ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ອປເນຕ຺ວາ ເສສາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ທິຄຸຓິຕານິ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສານິ ທສາຘິການິ ໂຫນ຺ຕິ, ອປ຺ປກໍ ປນ ອູນມຘິກໍ ວາ ນ ຄຓນູປຄໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣສໍ ອຕີຕາທິຠາວາມສນາ ອຄ຺ຄຫຓໍ ເຂປເນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເມຈກປຏາຕິ ນີລນິຠາ ປຏາ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວຓ຺ຓຘາຕູຕິ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ວຓ຺ຓຘາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຣູປໍ ພຫິ ນິຄຈ຺ຉຕີຕິ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປປຣມ຺ປຣາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວຓ຺ຓຘາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍອຸຕຸສທ຺ທານໍ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ໂສເຍວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສຸວຓ຺ຓຕາ ສຸສ຺ສຣຕາ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ສຸສ຺ສຣຕາ’’ຕິ ອຸປາທິນ຺ນກາຘິກາເຣ ອາຄຕໍ, ນ ຈ ສທ຺ໂທ ອຸປາທິນ຺ນໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸປາທິນ຺ນກຣູປໂອຏ຺ຐຕາລຸອາທິນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວເມຕ຺ຖາປິ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວຓ຺ຓຘາຕູ’’ຕິ ວທຕິ.

ກາຍສກ຺ຂິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ. ທນ຺ຕາວຣຓນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐທ຺ວຍໍ. ມຸຂາທານນ຺ຕິ ມຸຂວິວຣໍ. ສິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສໍຄຕໍ ສຸສຓ຺ຐິຕໍ. ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສຣວເສນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ນ ກິເລສານຸພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ. ເອກປ຺ປຫາເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫາໂຣຕິ ທິວສສ຺ສ ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາຈນາມຄ຺ຄສ຺ສ ເຖຣປ຺ປຠວຕ຺ຕວຈນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຣິມວຈນຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ໂຈເທຕິ.

ເຕເນຕເມຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທຕິ ໂຍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ ສຸຓາຕິ ວາເຈຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ ເທເສຕິ, ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສີລາທິອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຣສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສປິ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕິ ທີເປຕິ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖຕິ ເອວມາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ຫິຕປຣິຍາຍວຈນໍ, ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈນໍ. ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ ປຣສຸຕ຺ຕສ຺ສປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ສຸຕ຺ເຕນ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ, ໂສ ຕສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ນ ເຕນ ປຣຕ຺ໂຖ ສູຈິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ສູເຈຕພ຺ພສ຺ສ ປຣຕ຺ຖສ຺ສ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາ ອາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຘາຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍປິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ວຸຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ປຣຕ຺ໂຖ ອຸຠຍຕ຺ໂຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖ ອຸຕ຺ຕາໂນ ອຕ຺ໂຖ ຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ ຄຸຬ຺ໂຫ ອຕ຺ໂຖ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ ເນຍ຺ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ນີໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອນວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ ນິກ຺ກິເລໂສ ອຕ຺ໂຖ ໂວທາໂນ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ເຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖຎ຺ຈ ປເຣສໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕີຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕານິ (ອ. ນິ. ໔.໙໙) ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕາທີນິ ສາຕິສຍໍ ປກາສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທເມວ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຕ຺ເຕ ຈ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສວຕີຕິ ຜລຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິວິຘາເນສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓຠາໂວ ເຕສຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສເນ ປຘານຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິຕເຣຫິ ວິເສສນຎ຺ຈ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ’’ຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ.

ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນສ຺ສ ວຸທ຺ຘິຠາວໍ ອຕິເຣກຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ຈ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ວິເສສຠາວນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ. ອຠິຎ຺ຎາຕາ, ອຠິຣາຊາ, ອຠິວິນເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຣຕ຺ຕິອາທີສຸ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ລກ຺ຂຓກຣຓຎາຓປູຊນປຣິຈ຺ເຉທກິຣິຍາທີປນໂຕ ຕາຫິ ຈ ກິຣິຍາຫິ ຣຕ຺ຕິຣາຊວິນຍານໍ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠາວນາຜຣຓວຸທ຺ຘີຫິ ວຸທ຺ຘິມນ຺ໂຕ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ອວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ ປິຏກສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວາຕິ ‘‘ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ.

ກເຖຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖານໍ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິນາ ສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ວິນຍນໍ ສາສນໍ. ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ສໍວຣາສໍວຣາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຖນໍ ວຈນປຏິພທ຺ຘກຣຓໍ ກຖາ. ເຠທ-ສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ເທສນາເຠທໍ ສາສນເຠທໍ ກຖາເຠທຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ. ເຠທນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕໍ, ນານາກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານານິ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວໍ, ຕຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ. ຍນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິອາທິໍ. ຍຖາຕິ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓນາທິປ຺ປກາເຣຫິ.

ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຕນ຺ຕິເທສນາ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖປຏິເວໂຘ ຈ ຕນ຺ຕິວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິນຍປິຏກາທີນໍ ອຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຘາຣຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປິຏການິ ປນ ຕນ຺ຕິໂຍເຍວາຕິ ຘມ຺ມາຘາຣຠາໂວ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ຕນ຺ຕິສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວຕນ຺ຕິຍາ ອາຘາຣຠາວໂຕ, ຘມ຺ມາທີນຎ຺ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາວໂຕ ເຕຫິ ວິນຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ວິນຍາທີນຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມາທໂຍ ເອວ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ, ນ ວິນຍາທໂຍ’’ຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ເອເຕນ ວຈນຕ຺ເຖນ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ກຖໍ ຎາຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ອວຍວປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຘມ຺ເມ ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຕຸຘມ຺ມສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ ຎາຓປຏິສມ຺ຠິທາສທ຺ທາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ສາຘິໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວ ຈ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸໍ ເຫຕຸຜລຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວວາຈໂກ ເຫສ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວວາຈໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ໂຍ ໂຍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ. ເອເຕນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘-໗໒໐) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸໂລມາທິວເສນ ວາ ກຖນນ຺ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ອຠິລາປໍ ກຖນໍ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອເຕນ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິສມຍໍ ເຍນ ປກາເຣນ ອຠິສເມຕິ, ຍຎ຺ຈ ອຠິສເມຕິ, ໂຍ ຈ ຕສ຺ສ ສຠາໂວ, ເຕຫິ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວິສຍໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ອວິຊ຺ຊາທິຘມ຺ມສງ຺ຂາຣາທິອຕ຺ຖຕທຸຠຍປຎ຺ຎາປນາຣມ຺ມໂຓ ໂລກິໂຍ ອຠິສມໂຍ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສໂນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຠິສມໂຍຕິ. ອຠິສມຍໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຏິເວຘຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ປຏິເວຘນໍ ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ຫິ ວຈນຕ຺ເຖນ ອຠິສມໂຍ, ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘຕິ ອິມິນາ ຕໍຕໍຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ຈ ປຏິເວໂຘຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ປິຏການໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕໍຕໍປິຏກຄເຕສຸ ຘມ຺ມາທີສຸ ໂຍ ປຏິເວໂຘ ເອເຕສຸ ຈ ປິຏເກສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ໂຍ ອວິປຣີຕສຠາໂວຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ ‘‘ອວິປຣີຕສຠາວສງ຺ຂາໂຕ ປຏິເວໂຘ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ເອວ ທຸກ຺ໂຂຄາໂຫ’’ຕິ.

ຍນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຌານປຎ຺ຎໍ ນ ຂມນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ເອຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕວາທສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປໂມກ຺ຂປ຺ປໂຍຊນາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ. ວາທປ຺ປໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ນິນ຺ທາປໂມກ຺ໂຂ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍາຕິ ຍສ຺ສ ຈ ສີລາທິປຣິປູຣຓສ຺ສ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ. ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ຎາເຍນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປາຣມ຺ຠມານທປ຺ປມກ຺ຂປລາສາທິເຫຕຸຠາເວນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍາຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ. ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ.

ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທານໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ. ທຸຕິເຍ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ, ນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ຕາ ຫິ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຠຕ຺ຕາເຍວາຕິ. ຎຕ຺ວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປິຏການໍ. ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ອຕ຺ຖານຸໂລມນາມໂຕ ອນຸໂລມິໂກ. ອນຸໂລມິກຕ຺ຕໍເຍວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ໂປຓິກາ ຈ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ ຈ. ເອວໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນປິຏກາທີນິ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນາທິໂກ ສພ຺ໂພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ ອຎ຺ໂຎປິ ອຸທ຺ທານສງ຺ຄຫາທິເຠໂທ ສງ຺ຄີຕິຍາ ຎາຍຕີຕິ ເອຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວເມຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຍໍ ອຠິຘມ຺ໂມ ປິຏກໂຕ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິອາທິນາ ປິຏກາທິຠາວທສ຺ສເນເນວ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນຠາໂວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ອາທິໂຕ ອາຠິຘມ຺ມິກຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ຍທິ ຕຖາຄຕຠາສິຕຠາໂວ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ສິທ຺ໂຘ ສິຍາ, ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນຠາໂວ ຈ ສິທ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ເອວ ຈ ນ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວິນຍາທີຫິ ພຸທ຺ຘຠາສິຕຠາວໍ ສາເຘຕຸໍ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ຘາຣຍນ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພສາມຍິກປຣິສາຍາຕິ ສພ຺ພນິກາຍິກປຣິສາຍ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິຍາ. ນ ອຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສກລສ຺ສ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ. ວິນຍມຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວິຠງ຺ຄທ຺ວຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ. ວິນຍໍ ອວິວຓ຺ເຓຕຸກາມຕາຍ ‘‘ອຠິຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓສ຺ສູ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິໍ, ອຠິຘມ຺ເມ ອໂນກາສກຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາສິຕຠາໂວ ທີປິໂຕ ພຸທ຺ຘຠາສິເຕຫິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິສຫ ວຈນໂຕ, ພາຫິຣກຠາສິເຕສຸ ຈ ອີທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຠາວາ.

ອິໂຕປິ ພລວຕຣໍ ອາຠິຘມ຺ມິກສ຺ສ ສາຘຸກາຣທາເນນ ວິຈິກິຈ຺ຉາວິຈ຺ເຉທສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ກມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣໍ, ຕໍ ກາມາວຈຣາທິໍ ຣູປາວຈຣາທິຠາເວນ, ກຓ຺ຫວິປາກາທິໍ ສຸກ຺ກວິປາກາທິຠາເວນ ກເຖນ຺ໂຕ ອາໂລເຬຕິ.

ຊິນຈກ຺ເກຕິ ຊິນສາສເນ. ວິສໍວາເທຕີຕິ ວິປ຺ປລມ຺ເຠຕິ. ເຠທກຣວຕ຺ຖູສຸ ເອກສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠາສິຕໍ ອລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນາຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ…ເປ… ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວິສໂຍ…ເປ… ນິທານກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອປາກຏານໍ ກາລເທສເທສກປຣິສານໍ ປາກຏຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ຕທຸປເທສສຫິເຕນ ນິທາເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສຍຕ຺ຕາ ເທສໂກ ປາກໂຏ, ໂອກ຺ກນ຺ຕິກາລາທີນໍ ປາກຏຕ຺ຕາ ກາໂລ ຈ, ເທວໂລເກ ເທສິຕຠາວສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ເທສປຣິສາ ຈ ປາກຏາຕິ ກິໍ ນິທານກິຈ຺ຈໍ ສິຍາຕິ.

ຍຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາທໂຍ ນິປ຺ປເທເສນ ວິຠຕ຺ຕາ, ໂສ ອຠິຘມ຺ໂມ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນິທາເນນ ຂນ຺ຘາທີນໍ ນິປ຺ປເທສໂຕປິ ປຏິວິທ຺ຘຏ຺ຐາເນນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ເຖໂຣ ‘‘ມຫາໂພຘິນິທາໂນ ອຠິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ໂສ ເອວໍ ປຊານາມິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໒) ນເຍນ ປຈ຺ຈຍາທີຫິ ເວທນໍ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘາທິປເທສານໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ວເສນ ວິຫາສິ. ຘມ຺ເມຕິ ກຸສລາທິອຣຓນ຺ເຕ.

ຘມ຺ມໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ສາຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ເອຕໍ ປຣວາທີໂຈທນໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຣວາທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອມ຺ຫາທິເສສຸ ນິທານໍ ຊານນ຺ເຕສຸ ປຏິສຣເຓສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອປ຺ປຏິສຣໂຓ ອຣຎ຺ເຎ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ນິທານສພ຺ຠາເວ ສກ຺ຂິຠູເຕສຸປິ ອມ຺ເຫສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອສກ຺ຂິກໍ ອຑ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ນິທານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ, ນນຸ ເອຕໍ ນິທານນ຺ຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ເອກເມວາຕິ ເທສນານິທານເມວ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ເທສິຕຕ຺ຕາ. ທ຺ເວ ນິທານານີຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມານຸຣູເປນ ເທສິຕຕ຺ຕາ. ອຠິຘມ຺ມາຘິຄມສ຺ສ ມູລໍ ອຘິຄມໍ ນິເທຕີຕິ ອຘິຄມນິທານໍ. ໂພຘິອຠິນີຫາຣສທ຺ຘາຍາຕິ ຍາຍ ສທ຺ຘາຍ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ໂພຘິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣິ ປຓິຘານໍ ອກາສິ.

ສຸເມຘກຖາວຓ຺ຓນາ

ຈຕຸໂຣ ຈ ອສງ຺ຂິເຍຕິ (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑-໒) ອຸທ຺ຘໍ ອາໂຣຫນວເສນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອມຣໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສີຕິ ວຈນເສສໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ທສຫີຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖເຠຣີສງ຺ຂມຸທິງ຺ຄວີຓາຄີຕສມ຺ມຕາເຬຫິ ‘‘ອສ຺ນາຖ ປິວຖ ຂາທຖາ’’ຕິ ທສເມນ ສທ຺ເທນ. ເຕ ປນ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ຖິສທ຺ທ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖິສທ຺ທນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຠຣີສງ຺ຂຣຖານຎ຺ຈ ສທ຺ເທຫິ ອວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ໂຆສິຕນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖິສທ຺ທນ຺ຕິ ວາ ຫຕ຺ຖິສທ຺ທວນ຺ຕໍ ນຄຣໍ. ຂາທຖ ປິວຖ ເຈວາຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຎາຕຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸຍ຺ຍານໂປກ຺ຂຣຓີອາທິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ລກ຺ຂເຓຕິ ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓ ປຸຣິສລກ຺ຂເຓ ຈ. ອິຕິຫາເສຕິ ໂປຣາເຓ. ສຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕວິຊ຺ຊຘມ຺ເມ ຈ ຍຎ຺ຎວິຘິອາທິເກ ຈ. ປາຣມິນ຺ຕິ ປາຣຎາຓໍ ປາຣາຘິຄມໍ ຄໂຕ. ຈິນ຺ເຕສຫນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ ອຫໍ ສຸເມຘຠູໂຕຕິ ສຕ຺ຖາ ວທຕິ. ອຕ຺ຖິ ເຫຫິຕີຕິ ໂສ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຠວິສ຺ສຕິ. ນ ເຫຕຸເຍຕິ ອຠວິຕຸໍ. ເອວເມວາຕິ ເອວເມວໍ. ນ ຄເວສຕີຕິ ນ ຄນ຺ຕຸໍ ເອສຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ ນານຸຄຈ຺ຉຕິ ວາ. ໂຘເວຕິ ໂຘວນ຺ເຕ. ເສຣີຕິ ສາຍຕ຺ຕິໂກ. ສຍໍວສີຕິ ສວໂສ. ມຫາໂຈຣສໂມ ວິຍາຕິ ກາຍສາຣາຄວເສນ ທຸຈ຺ຈຣິຕາເນສເນຫິ ກຸສລຠຓ຺ຑຈ຺ເຉທນາ. ນາຖາຕິ ນາຖວນ຺ໂຕ. ປຎ຺ຈໂທສວິວຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ເອວມາທິກສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເກສຸຈິ ອຏ຺ຐກຖາໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ນ ວກ຺ຂາມ.

ສາສເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາປສສາສນໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາ ຈ. ວສີຠູຕສ຺ສ ສໂຕ. ມຍິ ເອວໍຠູເຕ ທີປງ຺ກໂຣ ຊິໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສເຘຕິ ຊໂນ. ອຎ຺ຊສໍ ວຏຸມາຍນນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ມຄ຺ຄເມວ ວທຕິ. ມາ ນໍ ອກ຺ກມິຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ຆາຕິຍາມຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອ-ອິຕິ ຈ ຫໍ-ອິຕິ ຈ ນິປາຕາ, ອຫໍ-ອິຕິ ວາ ເອໂກ ນິປາໂຕ ສານຸນາສິໂກ ກໂຕ. ອາຫຸຕີນນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓາຫຸຕີນໍ. ມນ຺ຕິ ມມ, ມໍ ວາ ອພ຺ຣ຺ວິ.

ກປ຺ເປ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂພຘິມ຺ຫິ ມາຕາທິສໍກິຕ຺ຕເນ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ‘‘ໂພຘິ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸເຂນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ ສຸເຂນ. ອສໂມຕິ ຕາປເສຫິ ອສໂມ. ອຠິຎ຺ຎາສຸຂໂຕປິ ວິສິຏ຺ຐໍ ອີທິສໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕພ຺ຍາກຣຓຊໍ ສຸຂໍ ອລຠິໍ. ຍາຕິ ຍານິ ນິມິຕ຺ຕານິ. ອາຠຸຊຕີຕິ ອາວຕ຺ຕຕິ. ອຠິຣວນ຺ຕີຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຉຸທ຺ຘາຕິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ນຸທ຺ຘໍສຕີຕິ ນ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ອຸຠຍວຈນໍ. ຘຸວສສ຺ສຕນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕສສ຺ສຕໍ, ອວິປຣີຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປນ຺ນສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຄພ຺ຠິນີນໍ. ຍາວຕາທສ ທິສາ, ຕຕ຺ຖ. ຘມ຺ມຘາຕຸຍາຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸຍໍ, ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ວິຈິນາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍສ຺ສ ສມ຺ປຸຓ຺ໂຓ, ຕໍ ວມເຕວ ອຸທກໍ ນິສ຺ເສສໍ. ເອເຕຕິ ເອກິສ຺ສາປິ ທານປາຣມິຕາຍ ອເນກປ຺ປກາຣຕາຍ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ປຏິລຄ຺ຄິຕໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຈນເສໂສ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍໂຄ. ຈຕູສຸ ຠູມີສູຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂາທີສຸ ສໍວຣຠູມີສຸ. ອທ຺ເວຊ຺ຌມານໂສຕິ ກທາຈິ ຂມນໍ ກທາຈິ ອກ຺ຂມນໍ, ກສ຺ສຈິ ຂມນໍ ກສ຺ສຈິ ອກ຺ຂມນນ຺ຕິ ເອວໍ ທ຺ເວຘາຠາວໍ ອນາປນ຺ນມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ. ສຈ຺ຈສ຺ສ ວີຖິ ນາມ ທິຏ຺ຐາທິ ຈ ອທິຏ຺ຐາທິ ຈ ຍຖາຠູຕໍວ ວຕ຺ຖຸ. ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຸສລສມາທານາຘິຏ຺ຐານໍ, ສມາທິນ຺ເນສຸ ກຸສເລສຸ ອຈລຕາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນາມ. ປຖວິຍາ ອຸເປກ຺ຂນໍ ນາມ ວິກາຣານາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ອຎ຺ຎໍ. ສຠາວຣສລກ຺ຂເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາໂວຕິ ອວິປຣີຕຕາ ວິຊ຺ຊມານຕາ, ສຫ ຠາເວນ ສຠາໂວ, ອວິປຣີໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂພຘິປຣິປາຈນກິຈ຺ຈສງ຺ຂາໂຕ ຣໂສ, ອນວຊ຺ຊວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄາທິສງ຺ຂາຕໍ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ສຠາວຣສລກ຺ຂຓໍ, ຕໂຕ ສມ຺ມສໂຕ. ຘມ຺ມເຕເຊນາຕິ ຎາຓເຕເຊນ. ຈລຕາຕິ ຈລຕາຍ ກມ຺ປນຕາຍ. ເສສີຕິ ສຍິ. ມາ ຠາຖາຕິ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖ. ສພ຺ພີຕິໂຍຕິ ສພ຺ພາ ອີຕິໂຍ ອຸປທ຺ທວາ ຕໍ ວິວຊ຺ຊນ຺ຕຸ.

ສຸເມຘກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປວຈ຺ຉຕີຕິ ເທຕິ. ໂຍເຄນາຕິ ອຸປາເຍນ. ສມິໍສູຕິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ອປ຺ປຕ຺ຕມານສາຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕອຣຫຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຫິຕາ ຠວນ຺ຕິ. ຣິຕ຺ຕາຕິ ສຸຎ຺ຎາ ອນ຺ຕຣຫິຕາ. ສາລກລ຺ຍາຓີ ນາມ ເອໂກ ຣຸກ຺ໂຂ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລເຍວ ກິຣ ເອກາເຫເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ປຸຣິສລິງ຺ຄຕາ. ເຫຕູຕິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຕາ. ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິລາຠິຕາ. ອຘິກາໂຣຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສກ຺ກາຣກຣຓໍ. ຉນ຺ທຕາຕິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຉນ຺ທສມາໂຍໂຄ. ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ກຕປຓິຘານາ. ປກ຺ຂິກາຕິ ປີຐສປ຺ປິກາ. ປຓ຺ຑກາຕິ ອຸຠຍລິງ຺ຄຣຫິຕາ. ໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິປຐມກປ຺ປິເກສຸ ກາເລສຸ ອຸຠຍລິງ຺ຄຣຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ປຓ຺ຑກປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຍາປນ຺ນາ ນ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ວາ ໂທເສສຸ ສພ຺ເພສຸ ປຣິຍາປນ຺ນາ ນ ຠວນ຺ຕິ, ໂພຘິສຕ຺ເຕສຸ ວາ ປຣິຍາປນ຺ນາ ຕທນ຺ໂຕຄຘາ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສໍສາຣຕ຺ຕາ ວາ ປຣິຍາປນ຺ນາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນປຓ຺ຑກາ ນ ຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘໂຄຈຣາ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ນ ເສວນ຺ຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິກາເຫຕຸກາກິຣິຍທິຏ຺ຐິໍ. ຠວາຠເວຕິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ຠເວ. ໂຠຊປຸຕ຺ເຕຕິ ລຸທ຺ທເກ. ລຄນນ຺ຕິ ສງ຺ໂຄ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ລີນຕາ. ຄາມຓ຺ຑລາຕິ ຄາມທາຣກາ. ຣູປນ຺ຕິ ວິປ຺ປກາຣໍ. ອຍໍ ຕາວ ນິທານກຖາ ຍາຍ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາສິຕຕາສິທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑໍ

ຕິກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ປຏິຎ຺ຎາຕກຖໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ອິຕິ ເມ…ເປ… ກຖໂນກາໂສ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ກຸສລຘມ຺ມປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

໑. ສພ຺ພປເທຫິ ລທ຺ຘນາໂມຕິ ຕີສຸປິ ປເທສຸ ເວທນາສທ຺ທສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເຕນ ລທ຺ຘນາໂມ ສພ຺ພປເທຫິ ລທ຺ຘນາໂມ ໂຫຕິ. ນນຸ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ເອວໍ ເສເສສຸປີຕິ ທ຺ວາທເສຕານິ ປທານິ, ນ ຕີຓີຕິ ເວທນາສທ຺ທສ຺ສ ປທຕ຺ຕຍາວຍວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ພປເທຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເວທນາຍາ’’ຕິ ຫິ ວິສຸໍ ປທໍ ນ ກສ຺ສຈິ ປທສ຺ສ ອວຍໂວ ໂຫຕິ, ນາປິ ສຸຂາທິປທຠາວໍ ຠຊຕີຕິ ເຕນ ລທ຺ຘນາໂມ ກຖໍ ສພ຺ພປເທຫິ ລທ຺ຘນາໂມ ສິຍາຕິ? ອຘິປ຺ເປຕປ຺ປກາຣຕ຺ຖຄມກສ຺ສ ປທສມຸທາຍສ຺ສ ປທຕ຺ຕາ. ປຊ຺ຊຕິ ອວພຸຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຫິ ປທໍ, ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອເຕນ ຈ ປທສມຸທາເຍນ ຍຖາຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສມຕ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ປທສມຸທາໂຍ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ອິຕເຣປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມຸທາຍານໍ ອວຍເວນ ລທ຺ຘນາໂມ ສພ຺ພປເທຫິ ລທ຺ຘນາໂມຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ຄນ຺ຖໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸປທສເຫຕຸກປທາທີຫິ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຄນ຺ຖໂຕ ຈ ເຫຕຸອຕ຺ຖສເຫຕຸກຕ຺ຖາທີຫິ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສເຫຕຸກເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກາ ຫິ ເຫຕຸທຸເກ ເຫຕູຫິ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ເຫຕຸທຸກສມ຺ພນ຺ຘາ, ເຫຕຸສເຫຕຸກທຸໂກ ເຫຕຸທຸກສເຫຕຸກທຸກສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຸຠເຍກປທວເສນ. ຕຖາ ເຫຕຸເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸໂກ ເຫຕຸທຸກເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນເຫຕຸສເຫຕຸກທຸໂກ ເອກທ຺ວິປທວເສນ ເຫຕຸທຸກສເຫຕຸກທຸກສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ. ກຓ຺ຓິກາ ວິຍາຕິ ປຸປ຺ຜມຍກຓ຺ຓິກາ ວິຍ. ຆຏາ ວິຍາຕິ ປຸປ຺ຜຫຕ຺ຖກາທີສຸ ປຸປ຺ຜາທີນໍ ສມູໂຫ ວິຍ. ກຓ຺ຓິກາຆຏາທີສຸ ຫິ ປຸປ຺ຜາທີນິ ວຓ຺ຏາທີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຖາສມ຺ພນ຺ຘຕາ ເອເຕສໍ ທຸການໍ ວຸຕ຺ຕາ. ທຸກສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ເຫຕຸທຸກາທີຫິ ທຸກວເສນ ສມານຠາວາ. ອຎ຺ເຎຫີຕິ ສາຣມ຺ມຓທຸກາທີຫິ. ອສງ຺ຄຫິໂຕ ປເທໂສ ເຍສໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ສປ຺ປເທສາ. ເຍສໍ ປນ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ນິປ຺ປເທສາ.

‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຠໂຕ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກຸສລສທ຺ໂທ ອນາມຍຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໖໑) ຠຄວໂຕ ກາຍສມາຈາຣາທໂຍ ວຓ຺ເຓນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ’’ຕິ ກຸສໂລ ກາຍສມາຈາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສຸຂວິປາກໍ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພສາວຊ຺ຊຣຫິຕາ ກາຍສມາຈາຣາທໂຍ ກຸສລາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ຈ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ສຸຂວິປາກາເຍວາຕິ ອນວຊ຺ຊຕ຺ໂຖ ກຸສລສທ຺ໂທ. ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານນ຺ຕິ ກຸສລສທ຺ທໂຍເຄນ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ວາ ນາມກິຣິຍາປໂຍຊນາທີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຈ຺ຈຄີຕສ຺ສາຕິ ຈ ສາມິວຈນໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ, ນຈ຺ຈຄີຕສ຺ສ ວິເສເສສູຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ປຸຎ຺ຎວິປາກນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມໍ ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຸຎ຺ຎຘມ຺ມຕ຺ຕາ ສຠາວມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສຸຎ຺ຎຕຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສລຍນ຺ຕິ…ເປ… ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ອຖ ວາ ສລນສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນານິ ຈລນາທີນິ ຕີຓິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານາທີຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ສຍມານາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຣາຄາທິອສຸຈິສມ຺ປໂຍຄໂຕ ນານາວິຘທຸກ຺ຂເຫຕຸໂຕ ຈ ກຸຈ຺ຉິເຕນ ອາກາເຣນ ສຍນ຺ຕິ. ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ຎາຓໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກຸເສນ ຎາເຓນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາຕິ ກຸສລາ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍສານຸປ຺ປນ຺ນໍສຠາເຄສຸ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ປຫານານຸປ຺ປາທເນຫິ ລຸນນ຺ຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານທ຺ວຍໍ ວິຍ.

ສຕ຺ຕາທິຄາຫການໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ໂຄຈຣາ ສຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຍມານາ ນ ນິສ຺ສຠາວາ, ກິນ຺ຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມາ. ນ ຈ ຘາຣິຍມານສຠາວາ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ຣຸປ຺ປນາທີຫິ ອຎ຺ເຎ ຣູປາທໂຍ, ກກ຺ຂຬາທີຫິ ຈ ອຎ຺ເຎ ປຖວີອາທໂຍ ຘມ຺ມາ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປນ ອວໂພເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ນາມວເສນ ວິຎ຺ຎາຕາວິຎ຺ຎາເຕ ສຠາວຘມ຺ເມ ອຎ຺ເຎ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມສຸ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘາຣີຍນ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈເຍຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຘາຣີຍນ຺ຕີຕິ ອຸປຘາຣີຍນ຺ຕິ, ລກ຺ຂີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກຸສລາຕິ ກຸສລປຏິເສຘນມຕ຺ຕໍ ກຸສລາຠາວມຕ຺ຕວຈນໍ ຕທຎ຺ຎມຕ຺ຕວຈນໍ ວາ ເອຕໍ ນ ໂຫຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂາ ອມິຕ຺ຕາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວຈນຕາ ຈ ອພ຺ຍາກຕຕຕິຍຣາສິວຈເນນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ກຸສລາຠາວມຕ຺ຕວຈນໍ ອກຸສລສທ຺ໂທ, ເຕນ ນ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຍາກຕວຈເນເນວ ຈ ຕຕິໂຍ ຣາສິ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ສິຍາ, ກຸສລາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ ຈາຕິ ທຸໂກວາຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕິໂກ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອກຸສລວຈເນນ ນ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ສິຍາ, ‘‘ອນພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ກຸສລານໍ ວິຍ ອພ຺ຍາກຕານຎ຺ຈ ອຠາວມຕ຺ຕສມ຺ຠວາ, ຕສ຺ມາ ອຠາວມຕ຺ຕວຈເນ ອພ຺ຍາກຕຠາວມຕ຺ຕໍ ວິຍ ກຸສລາຠາວມຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ນ ໂກຈິ ຣາສີຕິ ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ຕຕິໂຍ ຣາສິ ນ ສິຍາ. ຕຕິຍຣາສິຠາເວນ ຈ ອພ຺ຍາກຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອກຸສໂລ ຈ ເອໂກ ຣາສີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ນາຠາວວຈນຕາ, ສຠາວຘາຣຓາທິອຕ຺ເຖນ ຘມ຺ມສທ຺ເທນ ສມານາຘິກຣຓຠາວໂຕ ຈ ອກຸສລສທ຺ທສ຺ສ ກຸສລາຠາວມຕ຺ຕວຈນຕາ ນ ໂຫຕິ, ນາປິ ຕທຎ຺ຎມຕ຺ຕວຈນຕາ ຕຕິຍຣາສິວຈນໂຕ ເອວ. ຍທິ ຫິ ກຸສເລຫິ ອຎ຺ເຎ ອກຸສລາ ເຈຕສິເກຫິ ອຎ຺ເຎ ອເຈຕສິກາ ວິຍ, ກຸສລາກຸສລວຈເນຫິ ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຕຕິຍຣາສິສ຺ສ ອຠາວາ ເຈຕສິກທຸໂກ ວິຍ ອຍຎ຺ຈ ທຸໂກ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ນ ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ຕຕິໂຍ ຣາສິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ວຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ, ຕສ຺ມາ ນ ຕທຎ຺ຎມຕ຺ຕວຈນໍ ອກຸສລສທ຺ໂທ, ປາຣິເສເສນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂສຸ ອ-ກາຣສ຺ສ ປໂຍຄທສ຺ສນໂຕ ໂລເກ ‘‘ອມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ສາສເນ ‘‘ອໂລໂຠ’’ຕິ ອິຘາປິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວຈນຕາ ອກຸສລສທ຺ທສ຺ສ ສິທ຺ຘາ, ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຈ ນ ອິຕຣວຈນຕາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ຈ ວິຣຸທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ ຕປ຺ປເຫຍ຺ຍຠາວໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ກຸສລວິນາສນໂຕ. ນ ຫິ ກຸສລາ ອກຸສເລຫິ ປຫາຕພ຺ພາ, ມຫາພລວຕາຍ ປນ ກຸສລາເຍວ ປໂຍຄນິປ຺ຜາທິຕາ ສທານຸສຍິເຕ ອກຸສເລ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫນ຺ຕີຕິ.

ນ ພ຺ຍາກຕາຕິ ອກຖິຕາ. ກຖໍ ປເນເຕ ອກຖິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນນຸ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີຫິ ຕິກທຸກປເທຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວຈເນຫິ ຜສ຺ສາທິວຈເນຫິ ຈ ກຖິຕາຕິ? ໂນ ນ ກຖິຕາ, ຕານິ ປນ ວຈນານິ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕານິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນນຸວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ຕານິ ອິຘ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຕພ຺ພຈນີຍຠາເວນ ອກຖິຕຕາ ນ ໂຫຕິ, ກຸສລາກຸສລວຈນານິ ປນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຕພ຺ພຈນີຍຠາເວນ ອກຖິຕຕາ ຎາຍຕີຕິ ‘‘ກຸສລາກຸສລຠາເວນ ອກຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ນ ພ຺ຍາກຕາຕິ ວາ ອວິປາກາ, ອພ຺ຍາກຕວຈເນເນວ ຈ ອວິປາກຕ຺ຖາ ຎາຍນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ຎາປກສາຘນີຍໍ, ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາທິກຸສເລນ ຠຄວຕາ ເຍສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວຈນານນ຺ຕຣໍ ຕທຕ຺ຖປຏິເວຘໂຕ, ປຈ຺ຉິເມຫິ ປນ ຍຖາ ເຕສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ຕໍ ຕໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ຈ ເຕຫິ ຕທຕ຺ໂຖ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິເຍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກຸສລາກຸສລຠາເວນ ອກຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ໂຍ ຈ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອກຸສລວິປາກຠາເວນ ອກຖິຕຕ຺ຕາ, ກຸສລາ ອພ຺ຍາກຕາຕິ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກຸສລວິປາກຠາເວນ ອກຖິຕຕ຺ຕາ ອກຸສລາປີ’’ຕິ, ໂສປິ ‘‘ອຎ຺ຎາປກສາຘນີຍວຈໂນ ຠຄວາ’’ຕິ ນິວາເຣຕພ຺ໂພ ອນຸວຕ຺ຕມານວຈນວຈນີຍຠາເວນ ອກຖິຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຍາກຕຠາວໂຕ. ນ ຫິ ອວິປາກວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກຸສລວຈນຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕໍ, ຍໂຕ ອວິປາກວຈນສ຺ສ ອຘິກຕຠາໂວ ກຸສລສ຺ສ ຈ ຕພ຺ພຈນີຍຠາເວນ ອກຖິຕຠາໂວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ກຸສລານໍ ອພ຺ຍາກຕຕາ, ເອວໍ ອກຸສລານຎ຺ຈ ອນພ຺ຍາກຕຠາເວ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິໂຣຘວຈໂນ, ອາ-ສທ຺ໂທ ອຠິມຸຂຠາວປ຺ປກາສໂນ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣຘາຠິມຸຂາ ກຕາ, ລກ຺ຂຓວິໂຣຘໂຕ ວິນາສກວິນາສິຕພ຺ພໂຕ ຈາຕິ ພ຺ຍາກຕາ, ກຸສລາກຸສລາ. ນ ພ຺ຍາກຕາຕິ ອພ຺ຍາກຕາ. ເຕ ຫິ ລກ຺ຂຓໂຕ ກຸສລາກຸສລາ ວິຍ ວິຣຸທ຺ຘາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອວິປາກຕາ ທຸກ຺ຂວິປາກຕາ ວິຍ ສຸຂວິປາກຕາຍ ສຸຂວິປາກຕາ ວິຍ ຈ ທຸກ຺ຂວິປາກຕາຍ ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກຕາຫິ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນາປິ ເຕ ກິຎ຺ຈິ ປຊຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ເຕ ເກນຈິ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນມຕິ.

ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊາ, ຄຣຫິຕພ຺ພຠາວຣຫິຕາ ນິທ຺ໂທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເນສໍ ອຄຣຫິຕພ຺ພຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ຄາຣຍ຺ຫວິຣຫມຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎປິ ອຕ຺ຖິ ນິທ຺ໂທສາ ອພ຺ຍາກຕາຕິ ອນວຊ຺ຊວຈນມຕ຺ເຕນ ເຕສມ຺ປິ ກຸສລຕາປຕ຺ຕິໂທສໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສຸຂວິປາກວຈນໍ ອາຫ. ອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂາ ວາ ອິຘ ອນວຊ຺ຊາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໖໑) ວິຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາວຊ຺ຊາ ວິຣຫິຕາວຊ຺ຊມຕ຺ຕາ ວາ, ຕສ຺ມາ ອນວຊ຺ຊວຈເນນ ອວຊ຺ຊວິນາສນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ອພ຺ຍາກເຕຫິ ປນ ວິສິຏ຺ຐໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ສາຘາຣຓໍ ສວິປາກຕາລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ລກ຺ຂເຓ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ສຸຂວິປາກວຈນໍ ອໂວຈ. ສິທ຺ໂຘ ຫິ ປຸຣິເມເນວ ອກຸສລາພ຺ຍາກເຕຫິ ກຸສລານໍ ວິເສໂສຕິ. ສຸໂຂ ວິປາໂກ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂວິປາກາ. ເຕນ ກຸສລາກຸສລານໍ ສາມຎ຺ເຎ ວິປາກຘມ຺ມຠາເວ ສຸຂວິປາກວິປຈ຺ຈນສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ເຕສໍ ສຸຂວິປາກສພ຺ຠາວເມວ. ອນວຊ຺ຊາ ຈ ເຕ ສຸຂວິປາກາ ຈາຕິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາ. ກຸສລາ ລກ຺ຂີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓາ. ນນຸ ເຕ ເອວ ກຸສລາ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາ, ກຖໍ ເຕ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ວິຎ຺ຎາຕາວິຎ຺ຎາຕສທ຺ທຕ຺ຖຠາເວນ ລກ຺ຂຓລກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວຍຸຕ຺ຕິໂຕ. ກຸສລສທ຺ທຕ຺ຖວເສນ ຫິ ອວິຎ຺ຎາຕາ ກຸສລາ ລກ຺ຂິຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກສທ຺ທຕ຺ຖຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຕາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ສຠາໂວ. ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາ ຈ ເຕ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓາ, ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາ ຫຸຕ຺ວາ ລກ຺ຂິຍມານາ ສຠາວາ ກຸສລາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ອນວຊ຺ຊວຈເນນ ອນວຊ຺ຊຕ຺ຕໍ ອາຫ, ສຸຂວິປາກວຈເນນ ສຸຂວິປາກຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ ສຸຂວິປາໂກ ຈ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອເຕສໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ຈ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຈ ລກ຺ຂຓສທ຺ເທ ສຠາວຠູຕນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓາ, ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກສຠາເວນ ລກ຺ຂິຍມານາ ຕໍສຠາວວນ຺ໂຕ ຈ ກຸສລາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນວຊ຺ຊວຈເນນ ປວຕ຺ຕິສຸຂຕໍ ກຸສລານໍ ທສ຺ເສຕິ, ສຸຂວິປາກວຈເນນ ວິປາກສຸຂຕໍ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິສຠາວວເສນ ລກ຺ຂຓຕາວຈນໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ກາລນ຺ຕເຣ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ກຸສລານໍ ອຕ຺ຕສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິສຸທ຺ຘວິປາກຕໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ກຸສລໍ ອກຸສລສຠາວໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ອພ຺ຍາກຕສຠາວໂຕ ສວິປາກຕ຺ຕທີປກຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ. ປຸຣິເມນ ວາ ວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ ກິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ຣເສນ ອກຸສລວິທ຺ຘໍສນຣສຕໍ ທີເປຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ອິຏ຺ຐວິປາກຣສຕໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນນ ໂວທານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ຜລຕ຺ເຖນ ສຸຂວິປາກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ກຸສລານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ວິຠາເວຕິ. ຕໂຕ ຫິ ເຕ ອນວຊ຺ຊາ ຊາຕາຕິ. ປຈ຺ຉິເມນ ກຸສລານໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປທຏ຺ຐານຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ຫິ ສຸຂວິປາກສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຂວິປາກສທ຺ເທ ສຸຂສທ຺ໂທ ອິຏ຺ຐປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຏ຺ຐຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘວິປາກາ ຫິ ກຸສລາ, ນ ສຸຂເວທນາວິປາກາວ. ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ໂຂປສມສຸຂວິປາກຕາຍ ຈ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ຕໍວິປາໂກຕິ. ຍທິ ປນ ວິປາກສທ຺ໂທ ຜລປຣິຍາຍວຈນໍ, ນິສ຺ສນ຺ທວິປາເກນ ອິຏ຺ຐຣູເປນາປິ ສຸຂວິປາກຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ສາວຊ຺ຊທຸກ຺ຂວິປາກລກ຺ຂຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕວິຘິອນຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຍຊນາ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິປາກາຣຫຕາ ກຸສລາກຸສລານໍ ລກ຺ຂຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕພ຺ຠາເວນ ອກຖິຕາ ອພ຺ຍາກຕາ ອວິປາກາຣຫສຠາວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວິປາກລກ຺ຂຓາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ. ຍເຖວ ຫິ ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກາຣຫາ ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກາຕິ ເອວໍລກ຺ຂຓຕາ ກຸສລາກຸສລານໍ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ອວິປາກາຣຫາ ອວິປາກາຕິ ເອວໍລກ຺ຂຓຕາ ອພ຺ຍາກຕານໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ, ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ, ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໔) ເອວໍປກາຣານໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ກຸສລາກຸສລຠາວານາປຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກຕຠາວາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ເຕ ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກາຣຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ວິປາກຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ອວິປາກາຣຫາ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອວິປາກຘມ຺ມຕ຺ຕາຠາວາຕິ.

ກຸສລາຕິ ວາ ຘມ຺ມາຕິ ວາຕິອາທີນີຕິ ກຸສລຘມ຺ມປທານິ ທ຺ເວ, ອກຸສລຘມ຺ມປທານິ ທ຺ເວ, ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ມປທານິ ທ຺ເວຕິ. ເອກຕ຺ຖນານຕ຺ຖານີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂໍ ເອກຕ຺ຖນານຕ຺ຖຕໍ ໂຈເທຕິ, ນ ຉນ຺ນໍ. ໂທສເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ໂຈທໂກ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ເອກຕ຺ຖນານຕ຺ຖຕາຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອສມຕ຺ຕາ ເຕ ໂຈທນາ, ອວສິຏ຺ຐໍ ຕາວ ພ຺ຣູຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອກຕ຺ຖານິ ອິນ຺ທສກ຺ກສທ຺ທານໍ ວິຍ ສທ຺ທມຕ຺ເຕ ເອວ ເຠໂທ, ເອວໍ ກຸສລຘມ຺ມສທ຺ທານໍ, ນ ອຕ຺ເຖຕິ. ຍຖາ ‘‘ອິນ຺ໂທ ສກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິນ຺ໂທ ອິນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ‘‘ກຸສລາ ກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອິຕເຣສຸປິ ‘‘ອກຸສລາ ອກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສຕາ ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສຕາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຖ ນານຕ຺ຖານິ, ອິນ຺ທກຸເວຣສທ຺ທານໍ ວິຍ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ກຸສລຘມ຺ມສທ຺ທານໍ ເຠໂທ, ຕຖາ ອກຸສລຘມ຺ມສທ຺ທາທີນນ຺ຕິ ຉຫິ ປເທຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ຈ ຉ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອຕ຺ຖາ ຠິນ຺ນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ກຸສລຕ຺ຕິກາທີນໍ ກຸສລຉກ຺ກາທິຠາໂວ, ເຫຕຸທຸກາທີນຎ຺ຈ ເຫຕຸຈຕຸກ຺ກາທິຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ນນຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມສທ຺ທານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອິນ຺ທສທ຺ທານໍ ວິຍ ຣູປາເຠທາ ອຕ຺ຖາເຠໂທຕິ ຉກ຺ກຠາໂວ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມິທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ‘‘ຕິກທຸການໍ ຈຕຸກ຺ກຕິກຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມສທ຺ທານໍ ເອກຕ຺ຖານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອິນ຺ທສທ຺ທານໍ ວິຍ ວຈເນ ປໂຍຊນາຠາວາ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມາສສທ຺ທານໍ ວິຍ ອຠິນ຺ນຣູປານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖເຠໂທ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ, ເອວມປິ ຍຖາ ເອໂກ ມາສສທ຺ໂທ ອຠິນ຺ນຣູໂປ ກາລໍ ອປຣຓ຺ຓວິເສສໍ ສຸວຓ຺ຓມາສຎ຺ຈ ວທຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ມສທ຺ໂທປິ ເອໂກ ຠິນ຺ເນ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕີຕິ ກາລາທີນໍ ມາສປທຕ຺ຖຕາຍ ວິຍ ຕພ຺ພຈນີຍຠິນ຺ນຕ຺ຖານໍ ຘມ຺ມປທຕ຺ຖຕາຍ ອເຠໂທຕິ ຈຕຸກ຺ກຕິກຠາໂວ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ, ນາປຊ຺ຊຕິ ເອກສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ຊາຕິຄຸຓກິຣິຍາຠິນ຺ນານໍ ອນຠິຘານໂຕ. ນ ຫິ ມາສ-ສທ຺ໂທ ເອໂກ ຊາຕິຠິນ຺ນານໍ ກາລາທີນໍ ອນ຺ຕເຣນ ສຣູເປກເສສໍ ວາຈໂກ ໂຫຕິ. ອິຘ ຈ ຍທິ ສຣູເປກເສໂສ ກໂຕ ສິຍາ, ທຸຕິໂຍ ຕຕິໂຍ ຈ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ວຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ, ຕສ຺ມາ ກຸສລາທິ-ສທ຺ທາ ວິຍ ອຠິນ຺ນກຸສລາທິຊາຕີສຸ ຣູປສາມຎ຺ເຎປິ ມາສ-ສທ຺ທາ ວິຍ ຕໂຍ ວິນິວຕ຺ຕອຎ຺ຎຊາຕີສຸ ວຕ຺ຕມານາ ຕໂຍ ທ຺ເວ ຈ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທາ ອາປນ຺ນາຕິ ຕິກທຸການໍ ຉກ຺ກຈຕຸກ຺ກຠາໂວ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ປທານຎ຺ຈ ອສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ກຸສລຘມ຺ມປທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຕຖາ ອກຸສລຘມ຺ມປທານໍ ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ມປທານຎ຺ຈ ອສມ຺ພນ຺ໂຘ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຫິ ອິຈ຺ຉິໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນ ສພ຺ເພສໍ ຉນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ກສ຺ມາ ໂຈເທຕິ, ນນຸ ນານຕ຺ຖຕ຺ເຕ ສຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທສຸ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕ-ສທ຺ທານໍ ວິຍ ອສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອສມ຺ພນ຺ຘໍ ປນ ສິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຈທນາ ກຕາ ‘‘ຕິກທຸການໍ ຉກ຺ກຈຕຸກ຺ກຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ອິຘ ປນ ຕໍ ອສມ຺ພນ຺ຘໍ ສາເຘຕຸໍ ອິທໍ ໂຈທິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ – ຍທິ ປນ ຉກ຺ກຈຕຸກ຺ກຠາວໍ ນ ອິຈ຺ຉສິ, ປທານໍ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຠວິຕພ຺ພໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ, ໂສ ຈ ສມານວິຠຕ຺ຕີນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອກຕ຺ຖຕ຺ເຕ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕ຺ວໍ ປນ ນານຕ຺ຖຕໍ ວທສີຕິ ປທານຎ຺ຈ ເຕ ອສມ຺ພນ຺ໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເນວ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ. ນິຍມນຕ຺ໂຖ ຈ-ສທ຺ໂທ. ປຸພ຺ພາປຣ…ເປ… ນິປ຺ປໂຍຊນານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຉກ຺ກຈຕຸກ຺ກຠາວໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ນານຕ຺ຖຕໍ ປນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາປຕ຺ຕິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາປິ ເຈສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຈ຺ຉາ ຫິ ປທວິປລ຺ລາສກຣເຓນ ຘມ຺ມາ ເອວ ກຸສລາຕິ ກຸສລຘມ຺ມ-ສທ຺ທານໍ ອິຘ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ເອກຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ, ຕວ ຈ ນານຕ຺ຖຕໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ເນວ ຫິ ຘມ຺ມາ ກຸສລາຕິ ກຕ຺ວາ ຕາຍປິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວຸຈ຺ຈຕິ ຈ ຕຖາ ສາ ປຸຈ຺ຉາຕິ ນ ນານຕ຺ຖຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍຕິ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອກຕ຺ຖຕ຺ຕເມວ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມສທ຺ທານໍ ເອກຕ຺ຖນານຕ຺ຖຕ຺ເຕຫິ ໂຈເທຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ເອກຕ຺ຕາຕິອາທິມ຺ຫິ ຍຖາ ຕີຫິ ອິນ຺ທ-ສທ຺ເທຫິ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອິນ຺ທຕ຺ຖານໍ ອິນ຺ທຠາເວນ ເອກຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອນຎ຺ເຎສໍ ສກ຺ກປຸຣິນ຺ທທສຫສ຺ສກ຺ຂສທ຺ທຕ຺ຖານໍ ເອກຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທຕ຺ຖານໍ ຘມ຺ມຠາເວນ ເອກຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອນຎ຺ເຎສໍ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕ-ສທ຺ທຕ຺ຖານໍ ເອກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ຠາໂວຕິ ສຠາວຘາຣຓາທິນາ ອຕ຺ເຖນ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ສຠາວສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນາສຠາວສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ໂຫຕຸ ຠາໂວ, ຕໂຕ ກິນ຺ຕິ? ຍທິ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມສທ຺ທານໍ ນານຕ຺ຖຕາ, ຕີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂຍ ໂກຈິ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ຠາໂວ, ຕໂຕ ອນຎ຺ຎໍ ກຸສລໍ ອກຸສລໍ ອພ຺ຍາກຕໍ ວາ ເອເກກເມວ ຠາໂວ. ຠາວຠູຕາ ປນ ຘມ຺ມາ ອຎ຺ເຎ ທ຺ເວ ອຠາວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ອນຎ຺ເຎ ກຸສລາທີສຸ ທ຺ເວ ເຍ ເກຈິ ອຠາວາ. ໂຍປິ ຈ ໂສ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ຠາໂວຕິ ຄຫິໂຕ, ໂສປິ ສມານຣູເປສຸ ຕີສຸ ຘມ຺ມສທ຺ເທສຸ ອຍເມວ ຠາວຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ນິຍມສ຺ສ ອຠາວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາວຕ຺ຖຕ຺ເຕ ສຕິ ອຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ອນຎ຺ຎສ຺ສປິ ອຠາວຕ຺ຕໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ກຸສລາທີນໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຠາວຕ຺ຕາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອິນ຺ທສ຺ສ ອມນຸສ຺ສຕ຺ເຕ ຕໂຕ ອນຎ຺ເຎສໍ ສກ຺ກາທີນໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ນນຸ ເອວມປິ ເອກສ຺ສ ຠາວຕ຺ຕໍ ວິນາ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວຕ຺ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ເອເກເນວ ຠາເວນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິຍມາຠາວໂຕ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຠາວຕ຺ເຕ ສິທ຺ເຘ ເຕຫິ ອນຎ຺ເຎສໍ ກຸສລາທີນມ຺ປິ ຠາວຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທານໍ ນານຕ຺ຖຠາວສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາວຕ຺ເຕ ນານຕ຺ຖຕາ ອຕ຺ຖິ, ອນຸຎ຺ຎາຕາ ຈ ສາ ຕຍາຕິ. ນນຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠາວຕ຺ເຕປິ ນານຕ຺ຖຕາ ນ ສິຍາຕິ? ມາ ໂຫຕຸ ນານຕ຺ຖຕາ, ຕວ ປນ ນານຕ຺ຖຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອໂສ ໂທໂສ’’ຕິ ວທາມິ, ນ ປນ ມຍາ ນານຕ຺ຖຕາ ເອກຕ຺ຖຕາ ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ກຸໂຕ ເມ ວິໂຣໂຘ ສິຍາຕິ. ອຖ ວາ ອຠາວຕ຺ຕໍ ອາປນ຺ເນຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອນຎ຺ເຎ ກຸສລາທໂຍປິ ອຠາວາ ເອວ ສິຍຸນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ອນິຍເມນ ເຍ ເກຈິ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ອຠາວຕ຺ຕໍ ອາປນ຺ນາ, ເຕຫິ ອນຎ຺ເຎສໍ ກຸສລາທີສຸ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຸສລາທີນໍ ອຠາວຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກສ຺ສ ຠາວຕ຺ຕາ. ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕຫິ ຈ ອຎ຺ໂຎ ກຸສລປໂຣປິ ອຠາໂວ ສິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ອນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ອຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ອກຸສລປຣສ຺ສ ວາ ອພ຺ຍາກຕປຣສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຠາວຕ຺ເຕ ສຕິ ເຕຫິ ອຎ຺ໂຎ ກຸສລປໂຣປິ ອຠາໂວ ສິຍາຕິ.

ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນາມ ຍຸຕ຺ຕິ. ກຸສລກຸສລສທ຺ທານໍ ວິຍ ເອກນ຺ຕເອກຕ຺ຖຕໍ, ກຸສລຣູປຈກ຺ຂຸມ-ສທ຺ທານໍ ວິຍ ເອກນ຺ຕນານຕ຺ຖຕຎ຺ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາຍໍ ປຸນຣຸຕ຺ຕິ ຉກ຺ກຈຕຸກ຺ກາປຕ຺ຕິ ອສມ຺ພນ຺ຘວິໂຣຘາຠາວາປຕ຺ຕິ ໂທສາໂຣປນຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ພາ ສາ ອຍຸຕ຺ຕິ, ຕຖາ ເອກຕ຺ຖນານຕ຺ຖຕາຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາ ຍາ ອນຸມຕິ ຍຖານຸມຕິ ອນຸມຕິຍາ ອນຸມຕິຍາ ໂວຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ. ອນຸມຕິຍາ ອນຸຣູປໍ ວາ ຍຖານຸມຕິ, ຍຖາ ອນຸມຕິ ປວຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຕທນຸຣູປໍ ໂວຫາຣສິທ຺ຘິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸມຕິ ຫິ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຠິນ຺ເນສຸ ກຕ຺ຖຈິ ກິຣິຍາຄຸຓາທິປຣິຄ຺ຄຫວິເສເສນ ອວິວຏສທ຺ທຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ສກ຺ໂກ ອິນ຺ໂທ ປຸຣິນ຺ທໂທ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຠິນ຺ເນສຸ ຍຖາ ‘‘ຘໂວ ຂທິໂຣ ປລາໂສ ຈ ອານີຍນ຺ຕູ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາວໂຕ ເຠທາເຠທວນ຺ເຕສຸ ເສຍ຺ຍຖາປິ ‘‘ນີລຸປ຺ປລໍ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ’’ຕິ, ຕາຍ ຕາຍ ອນຸມຕິຍາ ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ເຕ ເຕ ໂວຫາຣາ ສິທ຺ຘາ. ຕສ຺ມາ ອິຫາປິ ກຸສລຘມ຺ມ-ສທ຺ທານໍ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາວໂຕ ວິເສສຕ຺ຖສາມຎ຺ຎຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄເຫນ ສມາເນ ອຕ຺ເຖ ເຠທາເຠທຍຸຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕິ ອນຸມຕາຕິ ຕາຍ ຕາຍ ອນຸມຕິຍາ ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ສິທ຺ໂຘ ເອໂສ ໂວຫາໂຣ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ຕສ຺ສ ທີເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຕນາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາທິກຸສລາທິຠາວໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທສ຺ສ ທີເປນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຕພ຺ຠາວທີປນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ກຸສລາທິຠາໂວ ໂຫຕີຕິ. ອິມິນາວາຕິ ‘‘ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ປຣິຍຕ຺ຕິອາທີສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ນເຍນ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມາໂນ, ນ ກຸສລ-ສທ຺ໂທ ອາໂຣຄ຺ຍາທີສຸ ທິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ກຸຈ຺ຉິເຕ ສລຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິໂກ, ໂສ ຈ ວິເສສນໂຍ ‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ວກ຺ຂາມາ’’ຕິ ເອເຕນ ອປນີໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ຫິ ກຸສລາທິວິເສສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິອາທໂຍ ວິເສສາຕິ.

໒. ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ສຸຂເວທນາວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸຂເວທນາຍໍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວທນາ ສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໙ ອາທໂຍ) ສຸຂ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສຸຂເວທນາສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ໂຖ ສຸຂ-ສທ຺ໂທ ກາຍສຸຂນໍ ກາຍານຸຄ຺ຄຫໍ ສາຕວິເສສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ສຸຂາ ເວທນາ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທນໍ ເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໙), ໂຍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໂຕ’’ຕິເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໓) ສຸຂ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສາຕສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ສຸຂເຫຕູນໍ ປວຕ຺ຕິ, ຕໍ ສຸຂມູລໍ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຈ ກາມສມຕິກ຺ກມາທິເກ ວິຣາເຄ ຈ ສຕິ ສຸຂເຫຕູນໍ ປຸຎ຺ຎປສ຺ສທ຺ຘິອາທີນໍ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ‘‘ສຸຂມູລໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂສ຺ສ ຈ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ຣູປໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຎ຺ຎານີຕິ ຍທິທໍ ວຈນໍ, ຕໍ ສຸຂສ຺ສ ຈ ອຘິວຈນໍ ອິຏ຺ຐວິປາກສ຺ສ ອຘິວຈນໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອິຏ຺ຐວິປາກວິປຈ຺ຈນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂປຈ຺ຈຍານໍ ຣູປາທີນໍ ອິຏ຺ຐານໍ ຐານໍ ໂອກາໂສ ສຄ຺ຄາ ນນ຺ທນຎ຺ຈາຕິ ‘‘ສຸຂາ ສຄ຺ຄາ ສຸຂໍ ນນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຸຂວິຫາຣາຕິ ປຐມຊ຺ຌານວິຫາຣາທີ. ນີວຣຓາທິພ຺ຍາພາຘຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອພ຺ຍາພຊ຺ຌາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂນິພ຺ພາປນໂຕ ຕໍນິໂຣຘຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສນ຺ຕໍ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸເຂ. ‘‘ທ຺ເວປິ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນ ສຸຂາ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໖໗) ສຸໂຂເປກ຺ຂາສຸ ຈ ອິຏ຺ຐາສູຕິ ເອວມາທີສຸ ປວຕ຺ຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖູຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ໂອກາໂສ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຫິ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ຊາຕິອາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈເຍຕິ ທຸກ຺ຂເຫຕຸມ຺ຫິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊນເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນຕິ ທຸກ຺ຂຊນກກມ຺ມສ຺ສ ສຫາຍຠູຕານໍ ອນິຏ຺ຐຣູປາທິປຈ຺ຈຍານໍ ຐາເນ. ປຈ຺ຈຍສທ຺ໂທ ຫິ ຊນເກ ຊນກສຫາເຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕, ໔໕-໔໖, ໗໖) ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂາທີສຸ ປວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ກຣຊກາຍໍ ສຸຂຍຕິ ລທ຺ຘສ຺ສາເທ ອນຸຄ຺ຄຫິເຕ ກໂຣຕີຕິ ສຸຂາ. ສຸຂາຕິ ເວທນາສທ຺ທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຸຂຠາວມຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກາສເນນ ນປຸໍສກລິງ຺ຄຕາ ນ ກຕາ. ສຠາວໂຕ ສງ຺ກປ຺ປໂຕ ຈ ຍໍ ອິຏ຺ຐໍ, ຕທນຸຠວນໍ ອິຏ຺ຐາກາຣານຸຠວນໍ ວາ ອິຏ຺ຐານຸຠວນໍ.

ສມນ຺ຕິ ອວິສມໍ. ສມາ ເອກີຠາວູປຄຕາ ວິຍ ຍຸຕ຺ຕາ, ສມໍ ວາ ສຫ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອກຸປ຺ປາທາຕິ ເອໂກ ສມາໂນ ອຸປ຺ປາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກຸປ຺ປາທາ, ສມານປຈ຺ຈເຍຫິ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ຣູປາຣູປານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍ ສມານຸປ຺ປາທາ ສມານນິໂຣຘາ ຈ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ຣູປາຣູປານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປໂຍໂຄ ນິວາຣິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວມປິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກວຕ຺ຖຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍ ເອກຸປ຺ປາທາ ເອກນິໂຣຘາ ເອກວຕ຺ຖຸກາ ຈ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ. ເອວມປິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູເປສຸ ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ເສສມຫາຠູໂຕປາທາຣູປານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ຕານິ ເອກວຕ຺ຖຸການີຕິ, ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສຍຠູຕານິ ວາ ຠູຕານິ ເອກໍ ວຕ຺ຖຸ ເອເຕສຸ ສນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອກວຕ຺ຖຸການີຕິ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ເຕສໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ເອກາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍ ເອກຸປ຺ປາທາ…ເປ… ເອກາຣມ຺ມຓາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ. ປຏິໂລມໂຕ ວາ ເອກາຣມ຺ມຓາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອກວີຖິຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນານໍ ນານາວີຖິຍໍ ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ຠິນ຺ນວຕ຺ຖຸການໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກວຕ຺ຖຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍ ເອກວຕ຺ຖຸກາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກາຣມ຺ມຓາ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ. ເອວມປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣຓາທີນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍ ເອກນິໂຣຘາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກວຕ຺ຖຸກາ ເອກາຣມ຺ມຓາ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ. ກິໍ ປນ ນານຸປ຺ປາທາປິ ເອວໍ ຕິວິຘລກ຺ຂຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ເອກຸປ຺ປາທາ ເອວາຕິ ວິຈາຣຓາຍ ເອກຸປ຺ປາທາ ເອວ ເອວໍ ຕິວິຘລກ຺ຂຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອກຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓. ວິປກ຺ກຠາວມາປນ຺ນານໍ ອຣູປຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຍຖາ ສາລິພີຊາທີນໍ ຜລານິ ຕໍສທິສານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ວິປກ຺ການິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປາກນິຣຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕິ, ນ ມູລງ຺ກຸຣປຕ຺ຕຂນ຺ຘນາຬານິ, ເອວໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ຜລານິ ອຣູປຘມ຺ມຠາເວນ ສາຣມ຺ມຓຠາເວນ ສຸກ຺ກກຓ຺ຫາທິຠາເວນ ຈ ຕໍສທິສານິ ວິປກ຺ກຠາວມາປນ຺ນານີຕິ ວິປາກນິຣຸຕ຺ຕິໍ ລຠນ຺ຕິ, ນ ຣູປຘມ຺ມາ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາປິ ກມ຺ມາສທິສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕິຊຣາສຠາວາຕິ ຊາຍນຊີຣຓສຠາວາ. ວິປາກປກຕິກາຕິ ວິປຈ຺ຈນປກຕິກາ. ວິປຈ຺ຈນສຠາວຕາ ຈ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມານສນ຺ຕາເນ ສພ຺ຍາປາຣຕາ, ເຕນ ອຠິຎ຺ຎາທິກຸສລານໍ ຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພາທິອກຸສລານຎ຺ຈ ວິປາການຸປ຺ປາທເນປິ ວິປາກຘມ຺ມຕາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ວິປກ຺ກຠາວນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຠາວ-ສທ຺ເທນ ສຠາໂວ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິປກ຺ກສຠາວໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປຈ຺ຈນສຠາວຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຸຠຍສຠາວປຏິກ຺ເຂປວເສນາ’’ຕິ ອາຫ.

໔. ອຸເປເຕນ ອາທິນ຺ນາ ອຸປາທິນ຺ນາ. ກິໍ ປນ ຕໍ ອຸເປຕໍ, ເກນ ຈ ອຸເປຕໍ, ກຖຎ຺ຈ ອຸເປຕໍ, ເກ ຈ ເຕນ ອາທິນ຺ນາຕິ? ສຕິ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ເກສຎ຺ຈິ ອາຣມ຺ມຓຠາເວ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຸເປຕສທ຺ທສມ຺ພນ຺ຘິນາ ອຸປຍ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານາຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘຸປາທານຠູຕາຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອຸເປຕໍ, ເຕຫິ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸເປຕໍ, ນ ສມນ຺ນາຄມວເສນ. ສຕິ ຈ ສພ຺ພເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອຸປາທານາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕ ເຍຫິ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານິ ອມ຺ເຫຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອມ຺ຫາກໍ ເອຕານິ ຜລານີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ວິຍ ອາທິນ຺ນານິ, ຕານິ ເຕຠູມກກມ຺ມານິ ກມ຺ມຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ອຸເປຕນ຺ຕິ ອິຘ ຄຫິຕານິ. ເຕຫິ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານິ ອຸປາທິນ຺ນາ ຘມ຺ມາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖນໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ນ ວຈນານຸປຸພ຺ເພນາຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອຸເປເຕນ ອາທິນ຺ນາ ອຸປາທິນ຺ນາ, ສພ຺ພເຕຠູມກຘມ຺ມາ ຈ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ອຸເປຕສທ຺ໂທ ກມ຺ເມ ເອວ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ເຕນ ກມ຺ມສ຺ເສວ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພເຕຠູມກຘມ຺ມປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອວິຊ຺ຊາທິເຫຕູຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຂາຣາທິຜລານໍ ອຸປາທິນ຺ນຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ເຕສມ຺ປິ ເຕຫິຜລຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຸປ-ສທ຺ເທນ ຈ ອຸເປຕຕາມຕ຺ຕໍ ໂຊຕິຕໍ, ນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ສມນ຺ນາຄມນິວຕ຺ຕກໍ, ອາທິນ຺ນ-ສທ຺ເທນ ຈ ຄຫິຕຕາມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຕາວິເສໂສ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປາທິນ຺ນຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ໂພຘເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ເທສນາປວຕ຺ຕິໂຕ. ເຍສຎ຺ຫິ ໂພຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນາ’’ຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ເຕເນວ ວຈເນນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຘມ຺ເມ ພຸຊ຺ຌິໍສຸ, ເອຕຣຫິ ປນ ຕາວຕາ ພຸຊ຺ຌິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ສຸຕ຺ວາ ຕທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ເອສາ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ ກຕາ ‘‘ກມ຺ມຸນາ’’ຕິ.

ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ອຸປ-ສທ຺ໂທ ອຸເປຕໍ ທີເປຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປ-ສທ຺ໂທ ສມາເສ ປຍຸຊ຺ຊມາໂນ ‘‘ອຕິມາລາ’’ຕິອາທີສຸ ອຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຕິກ຺ກມນໍ ສສາຘນໍ ອຸປຄມນໍ ສສາຘນໍ ວທຕິ, ອຸປຄມນຎ຺ຈ ອຸປາທານອຸປໂຍ, ເຕນ ອຸປຄຕໍ ອຸເປຕໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຍໍ ອສຕິ ອຸປາທາເນ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕຠູມກກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຸຣິມຊາຕຸປ຺ປນ຺ເນນ ອຸປາທາເນນ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ຫິ ໂກຈິ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ. ເຕນ ອຸເປເຕນ ກມ຺ມຸນາ ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ອາທານໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມຸນາ ຫິ ສາສເວນ ສຕ຺ຕາ ອາທິຍນ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວໍ, ຕສ຺ມາ ອາທາຕພ຺ພຠາເວນ ປາກໂຏ ປຸນພ຺ຠໂວ. ໂສ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ເຕຠູມກວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປສງ຺ຄໂຫ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຕິວຈເນ ສມວຣຸທ຺ໂຘຕິ ອຸປາທິນ຺ນວຈເນນ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ຈ ເຕຠູມກວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານີຕິ ຘາຕຸກຖາຍໍ ປກາສິຕເມຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຸເປເຕນ ອາທິນ຺ນາຕິ ເຕ ເອວ ຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ໂຘ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ. ອຸປາທິນ຺ນ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸປາທານິຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິສຸໍ ອຸປາທິນ຺ນສທ຺ທານເປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ມາ ເອວ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາທານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ອຸປາທານິຍໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ ອນຸປາທິນ຺ນນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິເສສເນນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນາ ຈ ເຕ ອຸປາທານິຍາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໕. ສໍກິເລໂສຕິ ທສ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສໍກິລິຏ຺ຐາຕິ ເຕຫິ ວິພາຘິຕາ ອຸປຕາປິຕາ ຈ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ສໍກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອກຸປ຺ປາທາທີຫິ ນິນ຺ນານຕ຺ຕາ ເອກີຠາວມິວ ຄຕາ ວິສາທີຫິ ວິຍ ສປ຺ປິອາທໂຍ ວິທູສິຕາ ມລີນາ ວິພາຘິຕາ ອຸປຕາປິຕາ ຈ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ສໍກິເລເສນ ສມນ຺ນາຄຕາ ສໍກິລິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ສໍກິເລສໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ສໍກິເລສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓຠາວານຕິກ຺ກມນໂຕຕິ ເອເຕນ ສໍກິເລສານຕິກ຺ກມນເມວ ທສ຺ເສຕິ, ວຕ຺ຖຍຸຄິກສຸງ຺ກສາລິກສທ຺ທານໍ ວິຍ ສໍກິເລສິກ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໖. ສຫ ວິຕກ຺ເກນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຈນເສໂສ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ອວຸຈ຺ຈມານສ຺ສປິ ຠວຕິ-ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ມຕ຺ຕາຕິ ປມາຓວາຈກໍ ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວິຈາໂຣວ ມຕ຺ຕາ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອວິປ຺ປໂຍຄີສຸ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ວິຈາໂຣວ ເອເຕສໍ ມຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວິຕກ຺ເກນ ສມ຺ປໂຍຄໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍມປໂຣ ອຕ຺ໂຖ – ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາ ຘມ຺ມາ ຫິ ວິຕກ຺ກວິສິຏ຺ເຐນ ວິຈາເຣນ ສວິຈາຣາ, ເອເຕ ປນ ວິຈາຣມຕ຺ເຕນ ວິຕກ຺ກສງ຺ຂາຕວິເສສຣຫິເຕນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຈາຣມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ວິຈາຣມຕ຺ຕວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈາຣມຕ຺ຕວຈເນນ ອວິຕກ຺ກຕ຺ເຕ ສິທ຺ເຘ ອວິຕກ຺ການໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຠາວໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອວິຕກ຺ກວຈນໍ. ອວິຕກ຺ກາ ຫິ ວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຈ ສນ຺ຕິ ອວິຈາຣາ ຈາຕິ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ ຄເຫຕພ຺ພາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວິຈາຣມຕ຺ຕາວອວິຕກ຺ກາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາໂວ ປນ ຍຖາກາມໍ ໂຫຕີຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ອວິຕກ຺ກຠາເວນ ສຫ ວິຈາຣມຕ຺ຕຕາຍ ຘມ຺ມວິເສສນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ’’ຕິ ປທານຸກ຺ກໂມ ກໂຕ.

ອຖ ວາ ສວິຈາຣາ ທຸວິຘາ ສວິຕກ຺ກາ ອວິຕກ຺ກາ ຈ, ເຕສຸ ອວິຕກ຺ເກ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອາທິປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຈາຣາ ຈ ທຸວິຘາ ສວິຕກ຺ກາ ອວິຕກ຺ກາ ຈ, ເຕສຸ ສວິຕກ຺ເກ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ຕຕິຍປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ທ຺ວີຫິປິ ນິວຕ຺ຕິຕາ ອວິຕກ຺ກາ ສວິຕກ຺ກາ ຈ ສວິຈາຣາ ອວິຈາຣາ ຈ, ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣທສ຺ສນໍ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ອຸຠຍທສ຺ສນໍ ວາ. ອຸຠຍທສ຺ສເນ ກຣິຍມາເນ ຍທິ ‘‘ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ອາທິປທຕ຺ຖຕາວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ‘‘ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ອນ຺ຕປທຕ຺ຖຕາ. ອຖ ປນ ‘‘ອວິຕກ຺ກສວິຈາຣາ ສວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘານໍ ວິຍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາໂວ ວາ ສງ຺ກຣໂທໂສ ວາ ເອກສ຺ເສວ ສວິຕກ຺ກາວິຕກ຺ກຕາສວິຈາຣາວິຈາຣຕາວິໂຣໂຘ ວາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕຣທສ຺ສເນນ ອິຕຣມ຺ປິ ປກາເສຕຸໍ ອວິຕກ຺ກວຈເນນ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣສຸ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ສວິຕກ຺ກອວິຈາເຣ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອວິຕກ຺ກສວິຈາເຣ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ວິຕກ຺ກາຠາເວນ ເອເຕ ວິຈາຣມຕ຺ຕາ, ນ ວິຈາຣໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອວິຕກ຺ກວຈເນນ ວິຈາຣມຕ຺ຕາ ວິເສສິຕາ.

໗. ອຸເປກ຺ຂຕີຕິ ເວທຍມານາປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນາ ສຸຂາກາເຣ ທຸກ຺ຂາກາເຣ ຈ ອຸທາສິນາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຸເປຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ອວິຣຸທ຺ຘາ ອິກ຺ຂາ ອນຸຠວນໍ ອຸເປກ຺ຂາ. ວິເສສທສ຺ສນວເສນາຕິ ນານຕ຺ຕທສ຺ສນວເສນ. ຍທິ ຫິ ປີຕິສຫຄຕາ ເອວ ສຸຂສຫຄຕາ ສິຍຸໍ, ‘‘ປີຕິສຫຄຕາ’’ຕິ ເອເຕເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຂສຫຄຕາ’’ຕິ ອິທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ‘‘ສຸຂສຫຄຕາ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈມາເນ ‘‘ປີຕິສຫຄຕາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ຕິກໍ ປູເຣນ຺ເຕນ ທຸກ຺ຂສຫຄຕປທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ເວທນາຕ຺ຕິໂກ ເອວາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປີຕິສຫຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສຸຂສຫຄຕາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປີຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸຂໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕຕິຍຊ຺ຌານກາຍວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ສປ຺ປີຕິກສຸຂໂຕ ຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ປີຕິສຸຂານໍ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕານໍ ນານຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ປີຕິສຫຄຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຸເຂກເທໂສ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ນ ປີຕິ. ‘‘ສຸຂສຫຄຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປີຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ, ນ ສຸຂໍ. ປີຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສຸຂສຫຄຕາ ຈ ປຸຣິເມນ ອສງ຺ຄຫິຕາ ປຈ຺ຉິເມນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ສິທ຺ໂຘ ປີຕິສຸຂານໍ ວິເສໂສຕິ.

໘. ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ສນໂຕຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຖ ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຠາວນາຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສນໍ ນາມ, ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ຈ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມທສ຺ສນໍ ຕທຕິສໂຍ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ທສ຺ສນຠາວາປຕ຺ຕີຕິ. ອຸຠຍປຏິກ຺ເຂປວເສນາຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຏິກ຺ເຂປວເສນ, ນ ປຫາຍກປຏິກ຺ເຂປວເສນ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ອຎ຺ໂຎ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫາຍໂກ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ປຫາຕພ຺ພາ ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ອຎ຺ໂຎ ປຫາຍໂກ ອຕ຺ຖິ ອຎ຺ເຎຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານຎ຺ຈ ປຸນປ຺ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວາ, ນາປິ ປຫາຕພ຺ພາ ຕຕິຍປເທນ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ກິນ຺ຕຸ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພາ ເອວາຕິ. ຕສ຺ມາ ປຫາຕພ຺ພປທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເນວ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສເນນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ເພຫິ ອຎ຺ເຎ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໙. ເອວມຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖາຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ສທ຺ທາຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸມຕ຺ເຕສຸ ຫິ ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ອເຫຕຸກາ ອສງ຺ຄຫິຕາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖາຍຸຕ຺ຕິ, ປຫາຕພ຺ພສທ຺ທສ຺ສ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ເຕ ຈ ສຕິ ນ ສມ຺ພນ຺ຘີສທ຺ທໂຕ ປຫາຍກໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຏິເສຘໍ ອເປກ຺ຂມານສ຺ສ ເຫຕຸສທ຺ເທນ ສມາໂສ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ສທ຺ທາຍຸຕ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ປຫາຕພ຺ພ-ສທ຺ທໍ ປຏິເສເຘນ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ເຍສໍ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ສມາໂສ, ຕພ຺ພິເສສນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ປຏິເສເຘນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ປຫາຕພ຺ໂພ ເຫຕຸ ເອເຕສໍ ເນວຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ສພ຺ໂພ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ. ອຕ຺ຖາຍຸຕ຺ຕິ ມາ ໂຫຕຸ, ສທ຺ໂທ ປນ ອິຘາປິ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເອກນ຺ຕໂຍຄີນໍ ອຕ຺ຖິ-ສທ຺ທເມວ ຫິ ອເປກ຺ຂມານານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸ-ສທ຺ທານໍ ສມາໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຏິເສຘໍ ອເປກ຺ຂມານານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ກຕໍ, ສທ຺ໂທ ປນ ຍຖາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປນ ຍຸຊ຺ຊຕິ – ປຫາຕພ຺ໂພ ເຫຕຸ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາ. ເກນ ປຫາຕພ຺ໂພຕິ? ທສ຺ສເນນ ຠາວນາຍ ຈ. ຕຍິທໍ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກປທໍ ທສ຺ສນຠາວນາປເທຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍຸຕ຺ເຕນ ເຍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາ ເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິເສຘຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕ ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເນວວິປາກນວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມວຈນໍ ວິຍ ຫິ ປຸຣິມປທທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ມປຏິເສຘເນນ ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມນິທສ຺ສນເມຕໍ ໂຫຕິ, ນ ອເຫຕຸກປທໍ ວິຍ ເຫຕຸວິຣຫປ຺ປກາສເນນາຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຏິເສຘາ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເຫຕຸເຍວ ຫິ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ປຫາຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ປຸຣິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ເຫຕູນໍ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ປຫາຕພ຺ພຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ຈ ປຫາຕພ຺ພາສງ຺ກາສພ຺ຠາເວ ໂຫຕິ, ປຫາຕພ຺ພາສງ຺ກາ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕິ ສິຍາ, ເຕສໍ ປນ ອເຫຕຸການໍ ເຫຕຸເຍວ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ປຫາຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ຕທຠາວາ ປຫາຕພ຺ພາສງ຺ກາ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ໂຖ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເນວທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ໂພ ເຫຕຸ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອເຫຕຸການໍ ຄຫຓໍ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອິຕຣຖາ ຫິ ອເຫຕຸການໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ນ ກາຣຓສາຘນີໂຍ ເອໂສຕິ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖສ຺ເສວ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ເຫຕຸເຍວ ຫິ ເຕສໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕສຎ຺ຫິ ເນວທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກປທວຈນີຍານໍ ໂຍ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ປຫາຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ໂສ ເອວໍປກາໂຣ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ຫິ ອເນກປ຺ປກາຣາ ສເຫຕຸກາ ອເຫຕຸກາ ຈາຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ໂພ ເຫຕຸ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐. ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ໂຄຕ຺ຣຠຸຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີນມ຺ປິ ອປຈຍຄາມິຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ອຖ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ ອປຈຍໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອປຈຍຄາມິໂນ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຫິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕນິຍຕ຺ເຕປິ ສມຸທຍປ຺ປຫານສມຸທຍນິໂຣຘານໍ ອຘິຄມອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຠາວໂຕ ເຫຕຸເຫຕຸຜລຠາໂວ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານານໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໙). ອຕ຺ໂຖຕິ ຫິ ເຫຕຸຜລໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ເຫຕູຕິ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ປຸຣິເມ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິເມ ເກວລາ. ປຸຣິເມ ວິຍ ປນ ປຈ຺ຉິເມ ອຕ຺ເຖປິ ອຣິຍມຄ຺ຄສີເສນ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ອາຈຍໍ ຄາມິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລໂປ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຈິນນ຺ຕີຕິ ວາ ອາຈຍາ, ອາຈຍາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໑. ສຕ຺ຕ ປນ ເສກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນສີລາຕິ ເສກ຺ຂາ, ເຕສໍ ອິເມຕິ ເສກ຺ຂາ, ອຎ຺ຎາສາຘາຣຓາ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ. ສຍເມວ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂນສີລານເມຕໍ ນິທສ຺ສນໍ. ເຍ ຫິ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕ ສິກ຺ຂນສີລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອກ຺ຂຣຕ຺ໂຖ ປນ ສິກ຺ຂາ ເອເຕສໍ ສີລນ຺ຕິ ເສກ຺ຂາຕິ. ນ ເສກ຺ຂາຕິ ຍຕ຺ຖ ເສກ຺ຂຠາວາສງ຺ກາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຏິເສໂຘຕິ ໂລກິຍນິພ຺ພາເນສຸ ອເສກ຺ຂຠາວານາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຫິ ສິກ຺ຂາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄມນໂຕ ເອຕາ ສິກ຺ຂາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐສຸ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸມຄ຺ຄເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ມາປິ ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາຕິ ຈ, ຕໍສິກ຺ຂາສມງ຺ຄິໂນ ອຣຫໂຕ ອິຕເຣສໍ ວິຍ ເສກ຺ຂຕ຺ເຕ ສຕິ ເສກ຺ຂສ຺ສ ເອເຕຕິ ຈ, ສິກ຺ຂາ ສີລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈ ເສກ຺ຂາຕິ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພາ ສິຍຸນ຺ຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອເສກ຺ຂາ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເສກ຺ຂຠາວປຏິເສໂຘ ກໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ຫິ ປວຕ຺ຕມານາ ສິກ຺ຂາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເກວລໍ ສິກ຺ຂາຜລຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາ ນ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນາປິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ເສກ຺ຂວຈນໍ, ນ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂນສີລາຕິ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາຕິອາທິອຕ຺ເຖຫິ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ເສກ຺ຂາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເຫຏ຺ຐິມຜເລສຸ ປນ ສິກ຺ຂາ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄວິປສ຺ສນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ເສກ຺ຂວຈນໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ສິກ຺ຂນສີລວຸຕ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ເສກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ.

ເສກ຺ຂາຕິ ວາ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂາ ທສ຺ສິຕາ. ອນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອເສກ຺ຂາ’’ຕິ ວຈນໍ ປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂານໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ນ ໂລກິຍນິພ຺ພານານໍ ອເສກ຺ຂຕາປຕ຺ຕິ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ວາ ເສກ຺ຂາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເສກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ ເອວ ເກສຎ຺ຈິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອເສກ຺ຂຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ອຕ຺ເຖຫິ ເສກ຺ຂາຕິ ກຕ຺ວາ ອເສກ຺ຂາ ອາປນ຺ນາຕິ? ນ, ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣາ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຣຓໍ ວິປາກຠາວຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕຜລຠາວໍ ອາປນ຺ນາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ກຸສລສຸຂໂຕ ຈ ວິປາກສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ປຓີຕຕຣນ຺ຕິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອເສກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ.

໑໒. ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນາສມຕ຺ຖຕາທີຫິ ປຣິຕ຺ຕາ. ‘‘ກິເລສ…ເປ… ຕາຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍມ຺ປິ ກຸສເລສຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ວິປາກກິຣິເຍສຸ ທີຆສນ຺ຕານຕາວ. ປມາຓກເຣຫິ ວາ ໂອຬາຣິເກຫິ ກາມຕຓ຺ຫາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຣິຕ຺ຕາ. ເຕຫິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸຂຸເມຫິ ຣູປຕຓ຺ຫາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ປມາຓມຫຕ຺ຕໍ ຄຕາຕິ ມຫຄ຺ຄຕາ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອປ຺ປມາຓາ.

໑໔. ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນາຕິ ທິວສມ຺ປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຍມານາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ຕິຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນນ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊິຍມານາປິ ຜລຘມ຺ມາຕິ.

໑໕. ມາຕຸຆາຕາທີສຸ ປວຕ຺ຕມານາປິ ຫິຕສຸຂໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕາວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕ ຘມ຺ມາ ຫິຕສຸຂາວຫາ ເມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາສີສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອສຸຠາສຸຂານິຈ຺ຈານຕ຺ເຕສຸ ສຸຠາທິວິປຣິຍາສທຬ຺ຫຕາຍ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເຕ ຘມ຺ມາ ອສຸຠາທີສຸ ສຸຠາທິວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ມິຈ຺ຉາສຠາວາຕິ ມຸສາສຠາວາ. ອເນເກສຸ ອານນ຺ຕຣິເຍສຸ ກເຕສຸ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ພລວໍ, ຕໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ນ ອິຕຣານີຕິ ເອກນ຺ຕວິປາກຊນກຕາຍ ນິຍຕຕາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ວິປາກທາເນ ສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘເຠທານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ. ຈຸຕິ ຫິ ມຣຓນິທ຺ເທເສ (ວິຠ. ໑໙໓) ‘‘ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເອເຕນ ວຈເນນ ສຕິ ຜລທາເນ ຈຸຕິອນນ຺ຕໂຣ ເອວ, ນ ອຎ຺ໂຎ ເອເຕສໍ ຜລກາໂລຕິ ຜລກາລນິຍເມເນວ ນິຍຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ຜລທານນິຍເມນາຕິ ນິຍຕຜລກາລານໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍານມ຺ປິ ນິຍຕຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣວິກລຕາທີຫິ ອວິປຈ຺ຈມານານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ວິປາກຘມ຺ມຕາ ວິຍ ພລວຕາ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອວິປຈ຺ຈມານານມ຺ປິ ອານນ຺ຕຣິຍານໍ ຜລທາເນ ນິຍຕສຠາວາ ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວາ ຈ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ຜລທານນິຍເມເນວ ນິຍຕຕາ ອານນ຺ຕຣິຍຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ນິຍຕສຠາວາ ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວາ ຈ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພລວໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍສ຺ສ ອຠາເວ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ເອກນ຺ເຕນ ຜລທານໂຕ.

ນນຸ ເອວໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍານໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິປາກທາຍເກ ອສຕິ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣເມວ ເອກນ຺ເຕນ ຜລທານໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວາ ນິຍຕສຠາວາ ຈ ປວຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ອສມານຊາຕິເກນ ເຈໂຕປຓິຘິວເສນ ອຸປຆາຕເກນ ຈ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພວິປາກຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕເຣກນ຺ຕຜລທາຍກຕ຺ຕາຠາວາ, ນ ປນ ອານນ຺ຕຣິຍການໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນິ ວິຍ ອສມານຊາຕິກໍ ຜລນິວຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພານນ຺ຕຣິຍການໍ ອວີຈິຜລຕ຺ຕາ, ນ ຈ ເຫຏ຺ຐຸປປຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉໂຕ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິຍ ອຸປຣູປປຕ຺ຕິຊນກກມ຺ມຜລໍ ອານນ຺ຕຣິຍກຜລໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ເຈໂຕປຓິຘິ ອຕ຺ຖິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິປາຕນໂຕ, ນ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍໂກປຆາຕກໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍເຍວ ອນນ຺ຕເຣກນ຺ຕວິປາກຊນກສຠາວາ ປວຕ຺ຕີຕິ.

ອເນການິ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍການິ ກຕານິ ເອກນ຺ເຕ ວິປາເກ ສນ຺ນິຍຕຕ຺ຕາ ອຸປຣຕາວິປຈ຺ຈນສຠາວາສງ຺ກຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຉິຕານິ ສຠາວໂຕ ນິຍຕາເນວ. ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ປນ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕານິ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລານິ ອນນ຺ຕຣປ຺ປໂຍຊນານິ ຈາຕິ ສຠາວໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍກາເນວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປນ ສມານສຠາເວສຸ ເອເກນ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອິຕຣານິ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕເນວ ກຕຕ຺ຕາ ນ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍມ຺ປິ ຈ ປຏິສນ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ສມຕ຺ຖຕາວິຆາຕຕ຺ຕາຕິ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ນິຍຕານນ຺ຕຣິຍຕານິວຕ຺ຕີຕິ. ນ ຫິ ສມານສຠາວໍ ສມານສຠາວສ຺ສ ສມຕ຺ຖຕໍ ວິຫນຕີຕິ. ເອກສ຺ສ ປນ ອຎ຺ຎານິປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠການິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ. ສມ຺ມາ ສຠາວາຕິ ສຈ຺ຈສຠາວາ.

໑໖. ປຣິປຸຓ຺ຓມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາວ ອິຘ ‘‘ມຄ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນາຕິ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ. ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑປິ ຫິ ເຍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍໍ ລຠນ຺ຕິ, ນ ປນ ສຍໍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ມຄ຺ຄເຫຕຸກາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໐໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອໂມໂຫ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄເຫຕູ’’ຕິ ອາທິນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ມຄ຺ໂຄ ເຈວ ເຫຕຸ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອສງ຺ຄຫິຕສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ປຏິປາຏິຍາ ຕໂຍ ນຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຫຕຸພຫຸຕາວເສນ ຕຕິໂຍ ນໂຍ ອິຘ ທຸຕິໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາຕິ ສຫຊາຕາຘິປຕິປິ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ເຊຏ຺ຐກຠາເວ ປວຕ຺ຕມາໂນ ສຫຊາເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ອນຸວຕ຺ຕຍມາໂນ ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປິ ຕທາຣມ຺ມເຓ ຘມ຺ເມ ຕເຖວ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວຕ຺ຕຍມາໂນ ເຕ ຘມ຺ເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ, ຕສ຺ມາ ອຘິປຕິທ຺ວຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຄ຺ໂຄ ອຘິປຕິ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ອຸທາຫຣຓວເສນ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຖນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໖.໑໑) ‘‘ມຄ຺ຄາຘິປຕິໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຄ຺ຄາຘິປຕິ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາຘິປຕິປຈ຺ຈຍາ, ມຄ຺ຄາຘິປຕີ ຂນ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈ ມຄ຺ຄາຘິປຕິ ອຘິປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ ອຘິປຕິ ມຄ຺ຄາຘິປຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍ ສຣູເປກເສສວເສນ ສມານສທ຺ທຕ຺ຖວເສນ ວາ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໗. ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເອເຕນ ສພ຺ໂພ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ປຏິສິທ຺ໂຘ, ນ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມຠາໂວ ເອວາຕິ ເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຄຕາ ອຕີຕາປິ ນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍທິ ຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ ສິຍຸໍ, ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິເອວມາທິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຕຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອນາຄຕານິ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານິ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ວາ ກມ຺ເມ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ເນ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ນານິປ຺ຜນ຺ເນຕິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກາຣເຓກເທສາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ‘‘ອວສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປາທິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

໑໘. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວນ຺ຕິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາວໍ.

໒໐. ເອວໍ ປວຕ຺ຕມານາຕິ ເອວໍ ຈກ຺ຂາທິຠາເວນ ຜຸສນາທິຠາເວນ ຈ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ. ອຕ຺ຕານໍ ອຘິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຕິ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ສມາສວິສເຍ ອຘິກາຣຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ. ເຕນາຕິ ຍສ຺ສ ຌານາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕໍ ອາເນຎ຺ຊຎ຺ຈ ມນສິກໂຣໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາທີສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນ ປສີທຕິ ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ, ໂຍ ຈ ອິຕິຫ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊາໂນ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວາຕິ ຌານໂຄຈເຣ ກສິຓາທິມ຺ຫິ. ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕຕິ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ ນິພ຺ພາເນ ຣໂຕ, ສມາຘິໂຄຈເຣ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວາ ຣໂຕ. ‘‘ສມາຫິໂຕ ເອໂກ ສນ຺ຕຸສິໂຕ ຕມາຫຸ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໓໖໒) ຄາຖາເສໂສ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຌານໍ ສກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກສນ຺ຕຕິນິຍກໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຠວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸປິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາ ຈກ຺ຂາທໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກ-ສທ຺ໂທ ຈກ຺ຂາທີສຸ ປວຕ຺ຕມາໂນ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສທ຺ໂທ, ອຕ຺ຖິ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສທ຺ທານໍ ພຫິທ຺ຘາພາຫິຣ-ສທ຺ທານໍ ວິຍ ວິເສໂສ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສທ຺ໂທ ຫິ ສປຣສນ຺ຕານິເກສຸ ສພ຺ເພສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ພາຫິຣ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ປນ ສກສນ຺ຕານິເກສ຺ເວວ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີສຸ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສ຺ເວວ ພຫິທ຺ຘາ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕສ຺ມາ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອສມານຕ຺ຕາ ນ ອິທເມຕ຺ຖ ອຸທາຫຣຓໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ອຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຠວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຕິ ອຍຎ຺ຫິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຠວໍ, ເຕນ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຕນ ຕໍວາຈກສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ສມານຕ຺ຖຕາ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖຠາວໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກ-ສທ຺ເທ ອຊ຺ຌຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ໂຕຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ.

ອຍໍ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ວິຫາໂຣຕິ ວິຫາຣສຸຎ຺ຎຕາສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໘໗) ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາຍ ຣູປາທິຣຕິຍາ ຈ ອາທີນວໍ ວຕ຺ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ວິສຍຠູຕໍ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານຠູຕໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ, ສຸຎ຺ຎຕາຜລສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາປິ ຍໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປເຄວ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອິສ຺ສຣິຍານໍ ພຫຸລໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ‘‘ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຣຫຕ຺ຕຜລາຘິຄເມນ ວາ ຕຖາຄຕານໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຕໍຊນເກເນວ ມຄ຺ເຄນາຕິ ຕໍ ເຕສໍ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານໍ. ວິສໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາໂວວ ຍຖາ ‘‘ອາກາເສ ສກຸຓາ ອຸທເກ ມຈ຺ຉາ’’ຕິ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທິສ຺ສມານາປິ ວິເວກປພ຺ຠາຣຕາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິນ຺ນາວ, ເຕນ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ຠວນ຺ຕີຕິ ສາ ເຕສໍ ວິສໂຍ, ຕພ຺ພິສຍຕາ ຈ ສຈ຺ຈກສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໔ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ພາ.

໒໒. ເຍສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ສນິທສ຺ສນາ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣຠາໂວວ ທຏ຺ຐພ຺ພຠາໂວ, ຕສ຺ສ ຣູປາຍຕນາ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ເຎຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຣູປາຍຕນໍ ວິເສເສຕຸໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຫ ນິທສ຺ສເນນາຕິ ສນິທສ຺ສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຫິ ເອກີຠູເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂຍ ນານຕ຺ຕກໂຣ ສຠາໂວ, ໂສ ອຎ຺ໂຎ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຸປຈຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖວິເສສາວໂພໂຘ ໂຫຕີຕິ. ສຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສຍວເສນ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຏິມຸຂຠາໂວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຕນໍ ປຏິຫນນຠາໂວ, ເຍນ ພ຺ຍາປາຣາທິວິກາຣປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສຫິເຕສຸ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິສເຍສຸ ວິກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ຕິກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ

໑-໖. ມູລຏ຺ເຐນາຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນນ ມູລຠາເວນ, ນ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ເຫຕຸຘມ຺ມາ ເຫຕູ ຘມ຺ມາຕິ ສມາສາສມາສນິທ຺ເທສຠາໂວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຐານໍ ວິເສໂສ. ຕເຖວາຕິ ສມ຺ປໂຍຄໂຕວ. ສເຫຕຸການໍ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ‘‘ສມ຺ປໂຍຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ສຫສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ປໂຍຄຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ສຫ-ສທ຺ໂທ ປນ ເອກປຸຎ຺ເຊ ອຸປ຺ປາທໂຕ ຍາວ ຠງ຺ຄາ ສເຫຕຸການໍ ເຫຕູຫິ ສມານເທສຄຫຓານໍ ເຫຕຸອາທິສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເອກຸປ຺ປາທາທິວເສນ ສຫ ເຫຕູຫິ ເອກີຠາວຸປຄມນໍ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸການໍ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມນານຕ຺ຕາຠາເວປິ ຫິ ປທຕ຺ຖນານຕ຺ເຕນ ທຸກນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ຫິ ເຫຕຸທຸກສງ຺ຄຫິເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອຎ຺ເຎ ສເຫຕຸກທຸກາທີຫິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ເອວ ປນ ສເຫຕຸກາເຫຕຸກາທິຠາວໂຕ ສເຫຕຸກທຸກາທີຫິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສເຫຕຸກທຸກສງ຺ຄຫິຕາ ເອວ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸເກນ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ອວຸຕ຺ຕຕາເປກ຺ຂໍ ທຸກນ຺ຕຣວຈນນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ. ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣຊານນຎ຺ຫິ ເທສນາວິລາໂສ ຕຖາ ເທສນາຎາຓຎ຺ຈາຕິ. ເຕນ ຘມ຺ມານໍ ຕປ຺ປກາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສກເລກເທສວເສນ ປຐມທຸກໍ ທຸຕິຍຕຕິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖາທໂຍ ຕໂຍ ທຸກາ ວຸຕ຺ຕາ. ສກລຎ຺ຫິ ປຐມທຸກໍ ທຸຕິຍທຸເກກເທເສນ ສເຫຕຸກປເທນ ຕຕິຍທຸເກກເທເສນ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປເທນ ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມທຸກາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຐມທຸເກກເທສໍ ນເຫຕຸປທໍ ສກເລນ ທຸຕິຍທຸເກນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຉຏ຺ຐທຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອເຕນ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສມ຺ຠວວເສນ ທີປິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ຠໂວ ຫິ ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ. ຍຖາ ເຫຕຸສເຫຕຸກາຕິ ອິທໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ, ເອວໍ ເຫຕຸອເຫຕຸກາຕິ ອິທມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພເມວາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປຐມທຸກໍ ທຸຕິຍຕຕິຍທຸເກສຸ ທຸຕິຍປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ເຫຕູ ເຈວ ຘມ຺ມາ ອເຫຕຸກາ ຈ, ອເຫຕຸກາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ນ ຈ ເຫຕູ, ເຫຕູ ເຈວ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ, ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ນ ຈ ເຫຕູ’’ຕິ ເຍ ທ຺ເວ ທຸກາ ກາຕພ຺ພາ, ເຕສໍ ສມ຺ຠວວເສເນວ ສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂຂ ປນ-ປເທນ ອປເຣສມ຺ປິ ທຸການໍ ສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍເທຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຕິ ປາຬິຍໍ. ອຍໍ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖຕິ ອິທານິ ຍໍ ວກ຺ຂຕິ, ຕມຕ຺ຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອຎ຺ເຎປິ ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ເອເຕສໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ທ຺ເວ ທຸກາ ທສ຺ສິຕາ, ສຫ ປວຕ຺ຕິຍາ ປນ ອຍມ຺ປິ ທຸໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ເຫຕູ ເຈວ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ, ເອເຕສຸ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ທຸເກສຸ ທຸຕິຍທຸເກນ ຕຕິຍທຸໂກ ວິຍ, ຈຕຸຕ຺ຖທຸເກນ ປຎ຺ຈມທຸໂກ ວິຍ ຈ ຉຏ຺ຐທຸເກນ ນິນ຺ນານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ‘‘ນ ເຫຕຸ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ອຍໍ ທຸໂກ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ທສ຺ສິຕນິນ຺ນານຕ຺ຖນໂຍ ຫິ ໂສ ປຸຣິມທຸເກຫີຕິ. ອິຕເຣສຸ ຈຕູສຸ ເຫຕູ ເຈວ ອເຫຕຸກທຸເກນ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເຫຕູ ເຈວ ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸໂກ, ເຫຕຸສເຫຕຸກທຸເກນ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເຫຕຸເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸໂກ ຈ ນເຫຕຸເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸໂກ ວິຍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຕສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ປຈ຺ຉິມທຸເກ ‘‘ເຫຕູ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມາ ສເຫຕຸກາ’’ຕິ ປທໍ ຈຕຸຕ຺ຖທຸເກ ປຐມປເທນ ນິນ຺ນານາກຣຓຕ຺ຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ເຫຕູ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມາ ອເຫຕຸກາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ເຫຕູ ເຈວ ຘມ຺ມາ ອເຫຕຸກາ’’ຕິ ເອເຕນ ນິນ຺ນານຕ຺ຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອວສິຏ຺ເຐ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ທຸເກ ‘‘ອເຫຕຸກາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ນ ຈ ເຫຕູ’’ຕິ ປທໍ ຉຏ຺ຐທຸເກ ທຸຕິຍປເທນ ເອກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ‘‘ເຫຕູ ເຈວ ຘມ຺ມາ ອເຫຕຸກາ ຈາ’’ຕິ ອິທເມເວກໍ ປທໍ ອວສິຏ຺ຐໍ, ນ ຈ ເອເກນ ປເທນ ທຸໂກ ໂຫຕີຕິ ຕຎ຺ຈ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖທຸເກ ທຸຕິຍປເທນ ປນ ສມານຕ຺ຖສ຺ສ ຉຏ຺ຐທຸເກ ປຐມປທສ຺ສ ວຈນໍ ທຸກປູຣຓຕ຺ຖໍ, ເອເຕນ ວາ ຄຕິທສ຺ສເນນ ສພ຺ພສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ສພ຺ໂພ ສມ຺ຠວທຸໂກ ປຐມທຸເກ ທຸຕິຍຕຕິຍທຸກປກ຺ເຂເປນ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕສຸ ຈ ປຐມທຸກປກ຺ເຂເປນາຕິ.

໗-໑໓. ສມານກາເລນ ອສມານກາເລນ ກາລວິມຸຕ຺ເຕນ ຈ ປຈ຺ຈເຍນ ນິປ຺ຜນ຺ນານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ເຕນ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຕ຺ຖິຕໍ ທີເປຕຸໍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍວຈນໍ, ນ ສເຫຕຸກວຈນໍ ວິຍ ສມານກາລານເມວ, ນາປິ ສນິທສ຺ສນໍ ວິຍ ຕໍສຠາວສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຠູຕສ຺ສ. ສງ຺ຂຕ-ສທ຺ໂທ ປນ ສເມເຕຫິ ນິປ຺ຜາທິຕຠາວໍ ທີເປຕີຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ ທຸກນ຺ຕຣວຈເນ ກາຣຓໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອສງ຺ຂຕາຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ອວິນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ມາຕິກາຐປນໂຕ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸທ຺ເທເສນ ຫິ ກຸສລາທິສຠາວານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ອປຣິຈ຺ເຉເທນ ພຫຸວຈເນນ ອຸທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຣູປນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ ປຖວິຍາທິ ວາ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຣູປາຍຕນສ຺ສ ອສງ຺ຄຫິຕຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ວາ ຣູປນ຺ຕິ ອຍໍ ອຕ຺ຖນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຣູປນ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາໂວ. ນ ລຸຊ຺ຊຕິ ນ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ຄຫິໂຕ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ໂລໂກຕິ ຕໍຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວາ ໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ເຕເນວ ໂລກສຠາເວນ ວິທິຕາຕິ ໂລກິຍາ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຊານິຕພ຺ພສ຺ສ ຣູປາຍຕນສ຺ສ ເຕເນວ ນວິຊານິຕພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ທາຍຕນາທິກສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ອຕ຺ຖນານຕ຺ຕໂຕ ທຸໂກ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປນ ທຸເກ ວຸຈ຺ຈມາເນ ທຸກພຫຸຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຍຕ຺ຕການິ ວິຎ຺ຎາຓານິ, ຕຕ຺ຕກາ ທຸກາ ວຸຕ຺ຕາ ສມຕ຺ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓານິ ວິຎ຺ຎາຓານິ. ເຕສຸ ຈ ທຸກສ຺ສ ປຈ຺ເຉໂທ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ປທໍ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຄາຫກໍ ນ ສິຍາ, ນິທ຺ເທເສນ ຈ ວິຣຸທ຺ຘໍ ອິທໍ ວຈນໍ. ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອຍໍ ທຸໂກ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏິເສໂຘ ກໂຕ, ໂສ ຈ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ສມຕ຺ຖາ ອຏ຺ຐກຖາ ປາຬິໍ ປຏິເສເຘຕຸນ຺ຕິ, ນ ຈ ເກນຈິ-ສທ຺ທສ຺ສ ເຕເນວາຕິ ອຍໍ ປທຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອາທິປທສ຺ສ ອນິຍມິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ປທຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ທຸຕິຍປທສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອປຣໍ ອນິຍມິຕໍ ປທຕ຺ໂຖຕິ ໂລກສິທ຺ຘເມຕໍ, ຕເຖວ ຈ ນິທ຺ເທໂສ ປວຕ຺ໂຕ, ນ ເຈຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຘມ຺ມເຠເທນ ທຸກເຠໂທ ສມຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ ຍຕ຺ຕກາ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຕກາ ທຸກາຕິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ທຸກພຫຸຕາ. ນ ຫິ ເອກໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ເກນຈິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ເກນຈິ ນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ, ກິນ຺ຕຸ ອປຣມ຺ປິ ອປຣມ຺ປີຕິ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຕພ຺ພສງ຺ຄເຫ ທຸໂກ ສມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ປທໍ ອນິຍເມນ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຄາຫກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ວິຎ຺ຎາຓນານຕ຺ເຕນ ຈ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຍໍ ທຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາຍາຕິ. ເອຕສ຺ສ ປນ ທຸກສ຺ສ ນິກ຺ເຂປຣາສິນິທ຺ເທໂສ ທຸກສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ເມກເທເສສຸ ທຸກປທທ຺ວຍປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນິທ຺ເທໂສ ນິຣວເສສທຸກສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ມທສ຺ສນວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໔-໑໙. ຈກ຺ຂຸໂຕປິ…ເປ… ມນໂຕປີຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວີຖີສຸ ຕທນຸຄຕມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖີສຸ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸສລາທີນມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ກາມາສວາທໂຍ ເອວ ປນ ວຓໂຕ ຍູສໍ ວິຍ ປຄ຺ຆຣຓກອສຸຈິຠາເວນ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຄ຺ຆຣຓກອສຸຈິມ຺ຫິ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ອາສວສທ຺ໂທຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ຫິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຘມ຺ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ນນຸ ຕໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄາທີນິປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ເຕສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ອາລມ຺ພິເຕສຸ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ສາສວຠາເວນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣຕາຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຄຕ຺ຣຠຸວຈເນນ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທານຜລສມາປຕ຺ຕິປຸເຣຈາຣິກປຣິກມ຺ມານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ, ປຐມມຄ຺ຄປຸເຣຈາຣິກເມວ ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ອວຘິນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ມຄ຺ຄຜລສມານຕາຍ ປນ ອຎ຺ເຎສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິວີຖິຍໍ ນິໂຣຘານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຜເລສຸ ນິພ຺ພາເນ ຈ ປວຕ຺ຕິ ນິວາຣິຕາ ອາສວານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສວນ຺ຕີຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ທຸວິໂຘ ຫິ ອວຘິ ອຠິວິຘິວິສໂຍ ອນຠິວິຘິວິສໂຍ ຈ. ອຠິວິຘິວິສຍໍ ກິຣິຍາ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ‘‘ອາຠວຄ຺ຄາ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ຄໂຕ’’ຕິ, ອິຕຣໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາປາຏລິປຸຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ໂຐ ເທໂວ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອາ-ກາໂຣ ອຠິວິຘິອຕ຺ໂຖ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ໂຐ ຈິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາ ປຸຣາຓຠາໂວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໒) ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອວິຊ຺ຊາສວຠວາສວານຎ຺ຈ ຈິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາຍ ທສ຺ສິຕາຍ ຕພ຺ຠາວຠາວີນໍ ກາມາສວທິຏ຺ຐາສວານຎ຺ຈ ຈິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສຸປິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອກາສຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ມານາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຠິພ຺ຍາປນໍ ມທກຣຓວເສນ ອາສວສທິສຕາ ຈ ເອເຕສໍເຍວ, ນາຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເອເຕສ຺ເວວ ອາສວສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຍຕໍ ວາ ສວນ຺ຕິ ຜລນ຺ຕີຕິ ອາສວາ. ນ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອາສເວຫິ ວິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ເຍ ຘມ຺ມາ ວໂຓ ວິຍ ອາສເວ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ, ເຕ ອສມ຺ປໂຍເຄ ອຕພ຺ຠາເວປິ ສຫ ອາສເວຫີຕິ ສາສວາ, ອາສວວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂອສານທຸເກ ‘‘ໂນ ອາສວາ ໂຂ ປນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຂ ປນາ’’ຕິ ວຈນໍ ສາສວານໍ ສເຫຕຸການໍ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ຕໍສຫິຕຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ເສສໂຄຈ຺ຉເກສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປິຈ ‘‘ໂນ ອາສວາ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມາ ສາສວາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ຈຕຸຕ຺ຖທຸເກ ທຸຕິຍປເທນ ນິນ຺ນານໍ, ນ ຈ ເອເກນ ທຸໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປທເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອສານທຸກໂຍຊນາ ຎາຍາຄຕາຕິ ກຕາ. ເຫຕຸໂຄຈ຺ຉເກ ປນ ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ສເຫຕຸກຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸກໂຍຊນາຍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນເຫຕຸປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອສານທຸກໂຍຊນາ ກຕາ. ເຍ ວາ ປນ ປຐເມ ທຸເກ ທຸຕິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂເປ ເອໂກ, ຕຕິຍສ຺ສ ທ຺ເວ, ປຐມສ຺ສ ທຸຕິເຍ ເອໂກ, ຕຕິເຍ ທ຺ເວ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຕຕິເຍ ເອໂກ, ທຸຕິເຍ ຈ ຕຕິຍສ຺ສ ເອໂກຕິ ອຏ຺ຐ ທຸກາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຕີຫິ ອິຕເຣ ຈ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ເສສໂຄຈ຺ຉເກສຸປິ.

໒໐-໒໕. ກິເລສກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ, ສຕິປິ ອຎ຺ເຎສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາເວ ນ ວິນາ ສໍໂຍຊນານິ ເຕສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສງ຺ຄຫິເຕຫິ ຈ ຕໍຕໍຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມນິຍໂມ ຠວນິຍໂມ ຈ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນສໍໂຍຊນສ຺ສ ກຕານິປິ ກມ຺ມານິ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ. ສໍໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ວາ ສໍໂຍຊນິຍາ, ສໍໂຍຊເນ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ວາ. ທູຣຄຕສ຺ສປິ ອາກຑ຺ຒນໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ພນ຺ຘນໍ ສໍໂຍຊນໍ, ຄນ຺ຖກຣຓໍ ສງ຺ຂລິກຈກ຺ກລການໍ ວິຍ ປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ວາ ຄນ຺ຖນໍ ຄນ຺ໂຖ, ສໍສິລິສກຣຓໍ ໂຍຊນໍ ໂຍໂຄຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘມ຺ມານໍ ສຠາວກິຈ຺ຈວິເສສຎ຺ຎຸນາ ປນ ຠຄວຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຕປ຺ປຈ຺ຈເຍສຸ ຈ ເຕຫິ ເຕຫິ ນິປ຺ຜາທິຍມານໍ ຕໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈວິເສສໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ເຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ຕຖາ ຕຖາ ອາສວສໍໂຍຊນຄນ຺ຖາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ເອເຕເຍວ ຘມ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ, ກສ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ.

໒໖-໓໗. ຄນ຺ຖນິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມຎ຺ໂຎ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຄນ຺ຖກຣຓໍ ຄນ຺ຖນໍ, ຄນ຺ຖເນ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ຄນ຺ຖນິຍາ, ຄນ຺ຖຍິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ, ຄນ຺ຖຍິຕຸໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ວາ ຄນ຺ຖນິຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ໂອຆນິຍາທີສຸປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຕິກ຺ກມຕີຕິ ເອຕໍ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຆນິຍາຕິ ປທສິທ຺ຘິ ກຕາ.

໕໐-໕໔. ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສນ຺ຕີຕິ ປຣາມາສາ. ປຣໂຕຕິ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ. ອາມສນ຺ຕີຕິ ສຠາວປຏິເສເຘນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໕໕-໖໘. ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ ວາ ວິຈິຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ອາລມ຺ພມານາ ຘມ຺ມາ ສາຣມ຺ມຓາ. ຈິນ຺ຕນໍ ຄຫຓໍ ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິ. ເຈຕສິ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ເຈຕສາ ສໍສຏ຺ຐາ ວາ ເຈຕສິກາ. ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕຕາຍ ເອກີຠາວມິວຸປຄມນໍ ນິຣນ຺ຕຣຠາວຸປຄມນໍ. ເຍສໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຣນ຺ຕຣຠາວານຸປຄມນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກໂຕ ວຕ຺ຕມານາປີຕິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ໂກ ປນ ວາໂທ ເອກໂຕ ອວຕ຺ຕມານາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ອິທເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປານໍ ກິໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐຕາ, ອຸທາຫຸ ວິສໍສຏ຺ຐຕາຕິ? ວິສຸໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສໍສຏ຺ຐຕາ, ນາປິ ວິສໍສຏ຺ຐຕາ ສໍສຏ຺ຐາຕິ ອນາສງ຺ກນີຍສຠາວຕ຺ຕາ. ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ ຣູປນິພ຺ພາເນຫິປິ ໂສ ສໍສຏ຺ຐຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີຕິ ສິຍາ ອາສງ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອິຕເຣຫິ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ເຕຫິ ວິສໍສຏ຺ຐສຠາວຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປນ ຣູປານໍ ຣູເປຫິ ກຕ຺ຖຈິ ສໍສຏ຺ຐຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ຕທາສງ຺ກາຠາວໂຕ ວິສໍສຏ຺ຐຕາ ຈ ຣູປານໍ ຣູເປຫິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອສ ຫິ ເຕສໍ ສຠາໂວຕິ. ຈິຕ຺ຕສໍສຏ຺ຐສມຸຏ຺ຐານາທິປເທສຸ ສໍສຏ຺ຐສມຸຏ຺ຐານາທິສທ຺ທາ ຈິຕ຺ຕສທ຺ທາເປກ຺ຂາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ຈິຕ຺ຕສທ຺ທສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສໍສຏ຺ຐາ ຈ ເຕ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຈາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປາທິຍນ຺ເຕວາຕິ ຠູຕານິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເອວ, ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຠູຕານິ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ນິສ຺ສີຍນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ເອຕານິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ນິສ຺ສີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປາທາ. ອຖ ວາ ຠູຕານິ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຓ຺ຓນິຠາທິຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ອຸປາທາ.

໗໕-໘໒. ສໍກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕິເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສໍ-ສທ຺ທໍ ອປເນຕ຺ວາ ກິລິສນ຺ຕີຕິ ກິເລສາຕິອາທິນາ ນເຍນ.

໘໓-໑໐໐. ກາມາວຈຣາທີສຸ ອຍມປໂຣ ອຕ຺ໂຖ – ກາມຕຓ຺ຫາ ກາໂມ, ເອວໍ ຣູປາຣູປຕຓ຺ຫາ ຣູປໍ ອຣູປຎ຺ຈ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຕານິ ຍຕ຺ຖ ອວຈຣນ຺ຕິ, ເຕ ກາມາວຈຣາທໂຍຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຎ຺ຎຠູມີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອກາມາວຈຣາທິຕາ ກາມາວຈຣາທິຕາ ຈ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑປິ ‘‘ເອຕ຺ຖາວຈຣາ’’ຕິ ວຈນໍ ອວີຈິປຣນິມ຺ມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນກາສາຍ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ອາຣມ຺ມຓຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໂທກາສຕາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທິ ປຣິຍາປນ຺ນສທ຺ທສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ, ມຄ຺ຄາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ປຣິຍາປນ຺ນຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ‘‘ປຣິຍາປນ຺ນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຠູມກຄຫຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພທາ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ວເສນ ປຣິຍາປນ຺ນນິຈ຺ຉຍໂຕ. ອຖ ວາ ປຣິຈ຺ເຉທກາຣິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາປນ຺ນາ ປຏິປນ຺ນາ ຄຫິຕາຕິ ປຣິຍາປນ຺ນາ.

ອນີຍ-ສທ຺ໂທ ພຫຸລາ ກຕ຺ຕຸອຠິຘາຍໂກຕິ ວຏ຺ຏຈາຣກໂຕ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ນິຍ຺ຍານີຍາ, ນີ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ຍ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຍ຺ຍານກຣຓສີລາ ວາ ນິຍ຺ຍານິກາ. ອຸຕ຺ຕຣິຕພ຺ພສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວາ ນິທ຺ທິສິຍມານາ ສອຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາວ ອຸຕ຺ຕຣິຕພ຺ພາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຣາຄາທີນນ຺ຕິ ຣາຄາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ກິເລສານໍ ສພ຺ພນິຍຕາກຸສລານໍ ວາ. ເຕຫິ ນານປ຺ປກາຣທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕເກຫິ ອຠິຠູຕາ ສຕ຺ຕາ ກນ຺ທນ຺ຕິ ອກນ຺ທນ຺ຕາປິ ກນ຺ທນກາຣຓຠາວໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຫາເນກຏ຺ຐຕາວເສນ ຈ ‘‘ສຣຓາ’’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາຄາທີນ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ຣາຄໂທສໂມຫາວ ຄຫິຕາຕິ ຎາຍຕິ. ຣຓ-ສທ຺ໂທ ວາ ຣາຄາທິເຣຓູສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຣຓໍ ວາ ຍຸທ຺ຘໍ, ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໓໘; ມຫານິ. ໒໘, ໖໘, ໑໔໙; ຈູຬນິ. ນນ຺ທມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔໗) ເອວມາທິກາ ຈ ອກຸສລາ ເສນາ ອຣິຍມຄ຺ຄຍຸທ຺ເຘນ ເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຍຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ສຣຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ອຣຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໓໒໓ ອາທໂຍ) ປນ ສທຸກ຺ຂາ ສອຸປຆາຕາ ສອຸປາຍາສາ ສປຣິຬາຫາ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາຠູຕາ ກາມສຸຂານຸໂຍຄາທໂຍ ‘‘ສຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ຣຓຠາໂວ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕກສຠາວານໍ ອກຸສລານໍ ສຣຓຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປິຏ຺ຐິທຸກາ ສມຕ຺ຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກທຸກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໑-໑໐໘. ວິຊ຺ຊາຣາສນ຺ໂຕຄຘຘມ຺ມາ ວິຊ຺ຊາສຠາຄຕາຍ ຕເທກເທເສ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຊິຣສ຺ສ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ປຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ອເຠຊ຺ຊໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ມຓິປາສາຓາທິ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ເຕນ ຄມນມຄ຺ໂຄ ວິຣຸຫຕິ, ເອວເມວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຍຕ຺ຖ ໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອເຠຊ຺ໂຊ ກິເລໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຠິນ຺ໂນ ປຸນ ວິຣຸຫຕີຕິ ວຊິຣຸປມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕທຸປຈາເຣນ ພາລາ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕີຕິ ອປາຍາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ໂທຠຄ຺ຄິຍໍ. ຕປນສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຫິຕາຕິ ຕປນິຍາ.

ທາສາທີສຸປິ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິສທ຺ທາ ວິຍ ອຕຖຕ຺ຕາ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ອຘິວຈນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຘິວຈນນິຣຸຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິປທານິ ສມານຕ຺ຖານິ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ວຈນໍ ອຘິວຈນາທິຠາວໍ ຠຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸປິ ວຈນວິເສເສສຸ ວິເສເສນ ປວຕ຺ເຕຫິ ອຘິວຈນາທິສທ຺ເທຫິ ສພ຺ພານິ ວຈນານິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເອເຕນາຘິປ຺ປາເຍນ ອຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິຠາເຄ, ອຸປຣິ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ. ກສ຺ສ ອຸປຣິ? ປກາເສຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ວິທິໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອຘີນໍ ວາ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ. ເກນ ອຘີນໍ? ອຕ຺ເຖນ. ຕຖາ ຕໍຕໍອຕ຺ຖປ຺ປກາສເນ ນິຈ຺ຉິຕໍ, ນິຍຕໍ ວາ ວຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ປຖວີຘາຕຸປຸຣິສາທິຕໍຕໍປກາເຣນ ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຘິວຈນາທິປທານໍ ສພ຺ພວຈເນສຸ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ສິຣິວຑ຺ຒກຘນວຑ຺ຒກປ຺ປກາຣານເມວ ອຠິລາປານໍ ອຘິວຈນຕາ, ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍປກາຣານເມວ ນິທ຺ຘາຣຓວຈນານໍ ນິຣຸຕ຺ຕິຕາ, ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກຕິ ເອວໍປກາຣານເມວ ເອກເມວຕ຺ຖໍ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຎາເປນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

໑໐໙-໑໑໘. ຜສ຺ໂສ ເວທນາຕິ ສພ຺ພທາປິ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ຜສ຺ສາທິນາມກຕ຺ຕາ ປຖວິຍາທີນໍ ເກສກຸມ຺ຠາທິນາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ວິຍ ນາມນ຺ຕຣານາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສທາ ອຕ຺ຕນາວ ກຕນາມຕາຍ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘນິພ຺ພານານິ ນາມກຣຓຏ຺ເຐນ ນາມໍ. ນມນໍ ອວິນາຠາວໂຕ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຕາ, ນມນເຫຕຸຠູຕຕາ ນາມນໍ. ອຖ ວາ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ວິຍ ອຘິວຈນໍ ນາມມນ຺ຕເຣນ ເຍ ອນຸປຈິຕໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ຄຫຓໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ນາມາຍຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓາ ນາມໍ. ຣູປໍ ປນ ວິນາປິ ນາມສາຘນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸປ຺ປນສຠາເວນ ຄຫຓໍ ອຸປຍາຕີຕິ ຣູປໍ.

໑໑໙-໑໒໓. ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣິກມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕໍ, ອິໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄໍ, ມຊ຺ເຌ ສມາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອປ຺ປນາປຣິຈ຺ເຉທປຎ຺ຎາ ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ. ວຸຏ຺ຐາເນ ກຸສລຠາໂວ ປຸພ຺ເພ ວຸຏ຺ຐາເນ ປຣິຈ຺ເຉທກຣຓຎາຓໍ. ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຈ ມນສິ ກຣຓໍ ມນສິກາໂຣ.

໑໒໔-໑໓໔. ສຸຈິສີລຕາ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ສາ ຫິ ໂສຠນກມ຺ມຣຕຕາຕິ. ສມ຺ໂມທກສ຺ສ, ສມ຺ໂມທໂກ ວາ ມຸທຸຠາໂວ ສມ຺ໂມທກມຸທຸຠາໂວ, ສຓ຺ຫວາຈຕາ. ‘‘ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເກສຸ ທ຺ວາເຣສູຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕທປິ ຎາຓໍ ຍສ຺ມາ ສມ຺ປຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາເນ ນິມິຕ຺ເຕ ວິສເຍ ວາ. ວີຣິຍສີເສນາຕິ ວີຣິຍປາໂມກ຺ເຂນ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ພລນ຺ຕິ ວີຣິໂຍປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ຫິ ກຸສລຠາວນາ ພລວຕີ ຖິຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ພລວຕີ ກຸສລຠາວນາ ພລວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ ສຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິຄ຺ຄຫໍ ວິຍ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປລກ຺ເຂຕພ຺ພາກາຣໍ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມໂຖ ຈ ເອວໍ ອາກາໂຣຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໂຕ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈມິວ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ, ວິກ຺ເຂປປຏິກ຺ເຂໂປ ວາ ອວິກ຺ເຂໂປ.

໑໓໕-໑໔໒. ສີລເມວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາເສວິຍມານໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມ຺ປິ ສີລໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ‘‘ສີລປຣິປູຣຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລສ຺ສ ສມ຺ປທາຕິ ກາຣຓສີລມ຺ປິ ຜລສີລມ຺ປິ ສມ຺ປນ຺ນສມຸທາຍສ຺ສ ເອກເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ‘‘ກຕເມ ຈ ຖປຕິ ອກຸສລາ ສີລາ? ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ອກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມໍ ປາປໂກ ອາຊີໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພມ຺ປິ ກຸສລາກຸສລໍ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກຸສລສີລໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ‘‘ສີລສມ຺ປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ໂຂ ປນ ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓາທິສງ຺ຂາຕາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ເຈວາຕິ ປຏິປາຏິຍາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ໂຂ ປນາຕິ ຈ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປ຺ປກາຣທິຏ຺ຐິສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພປຘານານຸຣູປທິຏ຺ຐິສ຺ສ ວາ ຍຖາທິຏ຺ຐິປວຕ຺ຕກິຣິຍສ຺ສ ວາ. ສໍເວໂຄຕິ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປໍ ຎາຓໍ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປເມວ ວາ. ສມຕ຺ຕໍ ຕຸສ຺ສນໍ ຕິຕ຺ຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສ຺ສ ຠາໂວ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ. ວີຣິຍປ຺ປວາເຫ ປວຕ຺ຕມາເນ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປຏິຄມນໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ປຏິວານໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຏິວານີ, ນ ປຏິວານີ ອປ຺ປຏິວານີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປ຺ປຏິວານິຕາ. ວິມຸຈ຺ຈນໍ ນາມ ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາ ກິເລເສຫິ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ຈ ນິສ຺ສຏຕາ ຈ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນາຕິ ກິເລສານໍ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ເຄ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ປຸນ ສໍທຫນວເສນ. ອນຸປ຺ປາທຠູເຕຕິ ຕໍຕໍຜເລ. ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສາເນຕິ ອນຸປ຺ປາທກໂຣ ມຄ຺ໂຄ ອນຸປ຺ປາໂທ, ຕສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກທຸກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກາມາວຈຣກຸສລປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑. ‘‘ເຍ ວາ ປນ…ເປ… ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ວິຍ ນ ວິສຸໍ ‘‘ເຕປິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ໂຫຕິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາວເສເສ ຈ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ’’ຕິ ອປ຺ເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປນາຍ ອວໂຣຘິຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສປິ ເອຕສ຺ສ ປທຠາຊນີຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສຣູເປນ ປນ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທຸຕິເຍນ ໂຫຕິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນິທ຺ເທໂສ ຈ ນ ກໂຕ, ສງ຺ເຂເປນ ປນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ສງ຺ເຂເປເນວ ເຍ ວາ ປນ ຘມ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ເອຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸທ຺ເທເສ ອວໂຣໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມນິທ຺ເທເສ ຈ ນິທ຺ເທສາວສາເນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ.

ປຸຈ຺ຉາປຣິຈ຺ເຉທວຈເນເນວ ປຸຈ຺ຉາຠາເວ ວິຎ຺ຎາເຕ ປຸຈ຺ຉາວິເສສຎາປນຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈວິຘາ ຫີຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑໕໐; ຈູຬນິ. ປຸຓ຺ຓກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑໒; ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑໘) ອາຄຕາ ປຸຈ຺ຉາ ທສ຺ເສຕິ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ໂຍ ໂກຈິ ສຠາໂວ. ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເຍນ ເກນຈິ ຎາເຓນ ອຎ຺ຎາຕຠາວໍ ອາຫ. ອທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ອທິຏ຺ຐຕໍ. ອຕຸລິຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຕຸລາຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕຸລິຕຕໍ. ອຕີຣິຕນ຺ຕິ ຕີຣຓຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອກຕຎາຓກິຣິຍາສມາປນຕໍ. ອວິຠູຕນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ອປາກຏຠາວໍ. ອວິຠາວິຕນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອປາກຏີກຕຠາວໍ. ອທິຏ຺ຐໍ ໂຊຕີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ. ອນຸມຕິຍາ ປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາຍ ຫິ ‘‘ກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸມຕີ’’ຕິ ອນຸມຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫຕິ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ.

ປເຠທໂຕ ຘມ຺ມານໍ ເທສນນ຺ຕິ ມາຕິກາເທສນໍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣໂຕ ກຸສລາທິເກ ປເຠເທ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ປເຠທວນ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ເທສໍ ອາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ມາຕິກາຍ ສວິເສສນາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຈ ວິເສສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຘານາ, ປຘານຎ຺ຈ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຘມ຺ມານເມວ ປຘານານໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ເພ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ປນ ວິເສສວນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປເຠທວນ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ປທານຸກ຺ກໂມ ກໂຕຕິ. ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນປິ ເອວເມວ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ‘‘ປເຠທໂຕ ຘມ຺ມານໍ ເທສນໍ ທີເປຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອເນກປ຺ປເຠທາ ເທເສຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາຕິ ອໂວຫາຣເທສນໂຕ ຘມ຺ມານເມວ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສຎ຺ຈ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓາວຫນໂຕ ປເຠທວນ຺ຕານໍ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ກຸສລາ…ເປ… ທີເປຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວເມວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທີປນສ຺ສ ເຫຕຸໍ ສກາຣຓໍ ປກາເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ຘມ຺ມາເຍວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຘມ຺ມາຕິ ສາມຎ຺ຎມຕ຺ຕວຈເນນ ສມູຫາທິຆນວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ເອກຕ຺ຕວິນິພ຺ໂຠຄກຣຓໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄຎາຓໍ ອາວຫຕິ ປເຠທເທສນາ, ຕຖາ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ອພ຺ຍາກຕາທິອຕ຺ຖານຎ຺ຈ ທີປນໂຕ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາທິຎາຓຎ຺ຈ ອາວຫຕິ. ‘‘ປເຠທວນ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ເຍ ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປເຠທ…ເປ… ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິເສສນຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ອຸທ຺ເທໂສ ຘມ຺ມປ຺ປຘາໂນ, ປຸຈ຺ຉາ ສໍສຍິຕປ຺ປຘານາ, ນ ຈ ຘມ຺ມຠາໂວ ສໍສຍິໂຕ, ກຸສລາທິເຠໂທ ປນ ສໍສຍິໂຕຕິ ນິຈ຺ຉິຕສໍສຍິຕວເສນາຍໍ ປທານຸກ຺ກໂມ ກໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ກິມຕ຺ຖມາຫ ຠຄວາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ສມເຍ ນິທ຺ທິສິ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ປຣິໂຍສາເນຕິ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕນິທ຺ເທສສ຺ສ ‘‘ຍສ຺ມິໍ…ເປ… ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສມເຍ. ຈິຕ຺ເຕນ ສມຍໍ ນິຍເມຕ຺ວານ ອຖ ປຈ຺ຉາ ໂພເຘຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ໂຠຊນຄມນາທິສມຍນານຕ຺ເຕ ສມວາຍາທິນານຕ຺ເຕ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນິຍມິຕາ ວິເສສິຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສມເຍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕານໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ອຠາວາ ຈິຕ຺ຕນິຍມິເຕ ສມເຍ ຜສ຺ສາທໂຍ ໂພເຘຕຸໍ ວິເສສນເມວ ຕາວ ຈິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທິສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສສິຕພ຺ໂພປິ ຫິ ສມໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣຕ຺ຖໍ ວິເສສນຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວິເສສນຠູຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຕທຸປກາຣຕ຺ຖໍ ວິເສສິຕພ຺ພຠາວນ຺ຕິ. ສນ຺ຕຕິຆນາທີນໍ ອຍໍ ວິເສໂສ – ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ເອກີຠູຕານມິວ ປວຕ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິຆນຕາ, ຕຖາ ຜສ຺ສາທີນໍ ເອກສມູຫວເສນ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍກິຈ຺ຈເຠທວເສນ ເອກາຣມ຺ມຓຕາວເສນ ຈ ເອກີຠູຕານມິວ ປວຕ຺ຕິ ສມູຫາທິຆນຕາຕິ.

ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈາຕິ ຍຸຕ຺ຕກາລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ສິກ຺ຂາປຣິປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸປິ. ສມຍປ຺ປວາທເກຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສິນ຺ນາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປວທນ຺ຕີຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຫິຕປຏິລາຠາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນາທີນິ ອຠິສມິຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ຕາເນວ ຕຖາ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍ ສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ. ສນ຺ຕາໂປ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິຠາເວນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ.

‘‘ອິຘາ’’ຕິ ວຈນໍ ອກຸສເລສຸ ອພ຺ຍາກເຕສຸ ຈ ເກສຸຈິ ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນນຸ ກຸສລານຎ຺ຈ ນວເມນ ຂເຓນ ວິນາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ? ໂນ ນ ໂຫຕິ, ນ ປນ ນວໂມ ເອວ ຂໂຓ, ຈຕຸຈກ຺ການິປິ ຂໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິຂຓມນ຺ຕເຣນ ນຕ຺ຖິ ກຸສລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຂໂຓ ອິຘ ຄຫິໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍມນສິກາຣາຘີນໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສາຘາຣຓຜລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນວໂມຕິ ອຏ຺ຐກ຺ຂເຓ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸນ ປຕິຣູປເທສວາສາທິສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວິປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອກາສຠູຕານີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອິທານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕຸ ກຸສລານີ’’ຕິ ອນຸມຕິທານໍ ວິຍ ຠູຕານິ.

ຈິຕ຺ຕກາໂລຕິ ຘມ຺ເມເນວ ສຕາ ກາໂລ ວິເສສິໂຕ, ນ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອເຕນ ອວຕ຺ຖາວິເສເສນ, ນາປິ ຕສ຺ສ ວິຊານນກິຈ຺ເຈນ, ຕສ຺ມາ ເອວໍວິເຘ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກມປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິເສສາ ເອວ ປຏິປາຏີຕິ ພີຊຠາໂວ ຈ ປຏິປາຏີຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕີຕິ ອິມິນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ພີຊກາໂລຕິ ຘມ຺ມປຏິປາຏິໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຘມ຺ມປຏິປາຏິໍ ວາຕິ ອຏ຺ຐກລາປຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຎ຺ຈິຕາ ວິຍ ຄຍ຺ຫມານກາລາ ເອວ ກາລສຎ຺ຈໂຍ, ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ກາໂລຕິ ເອກໍ ສຠາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິນິເວສໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕທຠິນິເວສນິເສຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ປເນສ ສຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ອາຫ. ຎຕ຺ວາ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕໂຣ ປນ ເຫຕູຕິ ເອສ ສມໂຍ ປຈ຺ຈໂຍວ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ນ ເຫຕຸເຫຕຸ ສາຘາຣຓເຫຕຸ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມວາໂຍ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ, ເຫຕຸ ປນ ເອເກໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອເນກປຈ຺ຈຍທສ຺ສເນນ ຕໍຕໍທ຺ວາຣິການໍ ກຸສລານຎ຺ຈ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ. ເອກກາຣຓວາໂທຕິ ປກຕິກາຣຓວາໂທ, ອິສ຺ສຣກາຣຓວາໂທ ວາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ໂຂຕິ ອວຍວານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂຕາຍ ສມຸທາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອເປກ຺ຂາ ຈ ຍາວ ສຫາຍກາຣຓສມາຄໂມ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ຜລສ຺ສ ອນິປ຺ຜາທນໍ ສມາຄເມ ນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນຎ຺ຈ. ສມາຄໂມ ຈ ເຍສຸ ຍຸຊ຺ຊມາເນສຸ ນິພ຺ຍາປາເຣສຸປິ ຜລສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ຠາໂວຕິ.

ອສາມຄ຺ຄີ…ເປ… ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸຣູປາໂລກມນສິກາຣານໍ ອສມເວຕານໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອເຫຕຸຠາເວ ສຕິ ສມເວຕານຎ຺ຈ ຕໍສຠາວາວິນິວຕ຺ຕິໂຕ ເຫຕຸຠາວານາປຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ສຠາວນ຺ຕຣໍ ອຎ຺ເຎນ ສຫິຕໍ ສຠາວນ຺ຕຣໍ ໂຫຕີຕິ. ເອກສ຺ມິນ຺ຕິ ອນ຺ຘສເຕ ເອເກກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຘຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາຣຸຕວເສນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ເອກສ຺ສ ອນ຺ຘສ຺ສ ທສ຺ສນາສມຕ຺ຖຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ນາປິ ເອກສ຺ສ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອສມຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ກິນ຺ຕຸ ສພ຺ເພສໍ ວິສຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ເອວາຕິ ອຸປມາວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນາປິ ອຸປໂມປມິຕພ຺ພສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ຫິ ອຸປມິຕພ຺ເພສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ເອກສ຺ສ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອສມຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ກິນ຺ຕຸ ສພ຺ເພສໍ ວິສຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ສຫິຕານໍ ອສມຕ຺ຖຕາຕິ. ອນ຺ຘສຕໍ ປສ຺ສຕີຕິ ຈ ອນ຺ຘສຕໍ ສຫິຕໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປມິຕພ຺ພາສມານຕາປຕ຺ຕິໂຕ. ສາຘາ…ເປ… ຐິຕຠາໂວຕິ ເຍສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຜລປ຺ປວຕ຺ຕິ ເຕສໍ ສໂມຘາເນ, ຍຖາ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ເຕສຸ ຜລປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິມາຫ. ນ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ອເນເກສໍ ສໂມຘານມຕ຺ຕໍ ສາມຄ຺ຄີ. ນ ຫິ ສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພສໂມຘານໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ກຏ຺ຐກປາລປາສາຓສໂມຘານໍ ວາ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຫຕູຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ສນໍ. ອສາ…ເປ… ສິທ຺ໂຘຕິ ນາຍມຕ຺ໂຖ ສາເຘຕພ຺ໂພ ວິສຸໍ ອເຫຕູນໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສຫິຕານໍ ເຫຕຸຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ເຘ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທີນໍ ຂຓາວຍວານໍ ສາມຄ຺ຄີ ຂຓສາມຄ຺ຄີ, ຕໍ ວິນາ ໂສ ນວມຈກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ຂໂຓ ນຕ຺ຖິ. ສາ ເອວ ຫິ ຂຓສາມຄ຺ຄີ ໂສ ຂໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຓ…ເປ… ທີເປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸລ຺ລຠຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຓຕ຺ໂຖ ວາ ສມຍສທ຺ໂທ ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ສມໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຍສ຺ມິໍ ທຸລ຺ລເຠ ຂເຓ ສຕີຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນວເສນ ຕທາຍຕ຺ຕາຍ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸລ຺ລຠຠາວໍ ທີເປຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ສມວາຍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕິໍ ທີເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈ ໂຍຊນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕໍຕໍທີປເນ ກາຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສາຕິ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠິກ຺ຂເວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ ຘນຸຄ຺ຄຫາ ສິກ຺ຂິຕາ ກຕຫຕ຺ຖາ ກຕຸປາສນາ ຈຕຸທ຺ທິສາ ຐິຕາ ອສ຺ສຸ, ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ອຫໍ ອິເມສໍ…ເປ… ກຕຸປາສນານໍ ກຓ຺ເຑ ຂິຕ຺ເຕ ຂິຕ຺ເຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ປຖວິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໒໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຊວນປຸຣິສສ຺ສ. ຕາວ ປຣິຕ຺ຕໂກຕິ ຄມນສ຺ສາທານໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍາເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຘາວນ຺ຕານໍ ສິຣສິ ປາເທ ຈ ພທ຺ຘຂຸຣຘາຣາສນ຺ນິປາຕໂຕ ຈ ປຣິຕ຺ຕຕໂຣ ກາໂລ. ກາລສງ຺ຂາໂຕ ສມໂຍ ຈິຕ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເຕເນວ ປຣິຈ຺ເຉທກຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ເອວໍ ປຣິຕ຺ໂຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ. ຍຖາ ຈາຫໍ, ເອວໍ ສພ຺ໂພ ກຸສລຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິກາໂລຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ. ສທ຺ທສ຺ສ ທີປນາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປກຕິວາທີນໍ ມຫໂຕ ວິຍ ອຓຸວາທີນໍ ທ຺ວິອຓຸກສ຺ສ ວິຍ ຈ ເອກສ຺ເສວ. ເຫຕຸ…ເປ… ວຸຕ຺ຕິຕໍ ທີເປຕີຕິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິທີປນໂຕ ຕປ຺ປຣຠາວາ ເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິທີປນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຕິ ປນ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕຠາເວ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີອາຍຕ຺ຕຕາ ສມວາຍສງ຺ຂາເຕນ ທີປິຍຕີຕິ ອຕປ຺ປຣຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຕໍທີປນຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອເນນ ສມເຍນ ກຕ຺ຕຸຠູເຕນ, ອເນນ ສມເຍນ ວາ ກຣຓຠູເຕນ ຠຄວຕາ ປຏິເສຘິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ປຸຣິມາສຸ ທີປນາສຸ.

ອຘິກຣຓວເສນາຕິ ອາຘາຣວເສນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ກາລສມູຫສງ຺ຂາເຕ ສມເຍ ຄຫິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາໂລປິ ຫິ ຈິຕ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວເນວ ສຎ຺ຎາໂຕ ‘‘ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວາ. ຠາໂວຕິ ກິຣິຍາ. ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ. ຍຖາ ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕຕິ ໂທຫນກິຣິຍາ ຄມນກິຣິຍາຍ ລກ຺ຂຓໍ ໂຫຕິ, ເອວມິຫາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘາຠາເວນ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກິຣິຍາ ຜສ຺ສາທິຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ເທ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ລກ຺ຂຓຠູຕຠາວຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ອຸທ຺ທານໂຕຕິ ອຸທ຺ເທສໂຕ ສງ຺ເຂປໂຕ. ກິເລສກາໂມ ວຕ຺ຖຸກາມຠາວໍ ຠຊນ຺ໂຕ ກາມນີຍວເສນ ຠຊຕິ, ນ ກາມນວເສນາຕິ ກາມນວເສນ ກິເລສກາໂມ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຖຸກາໂມ. ທຸວິໂຘເປໂສຕິ ວຈເນນ ທຸວິຘສ຺ສປິ ສຫິຕສ຺ສ ອວຈຣຓປ຺ປເທສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນ ວຕ຺ຖຸກາມສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິເທໂສ ຣູປາຣູປຘາຕຸທ຺ວຍໍ ອປນີຕໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ຈ ທຸວິໂຘປິ ສຫິໂຕ ຣູປາຣູປຘາຕູສຸ ປວຕ຺ຕຕິ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ມານໍ ວຕ຺ຖຸກາມຕ຺ຕາ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ຣູປາຣູປຣາຄານຎ຺ຈ ກິເລສກາມຠາວສິທ຺ຘິໂຕຕິ? ຕໍ ນ, ພຫລກິເລສສ຺ສ ກາມຣາຄສ຺ສ ກິເລສກາມຠາເວນ ອິຘ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣູປາຣູປຘາຕູສຸ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ກາມາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ນິກນ຺ຕິ ອິຘ ນ ສງ຺ຄຫິຕາ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸທ຺ທານໂຕ ທ຺ເວ ກາມາ’’ຕິ ສພ຺ພກາເມ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ຫິ ‘‘ທຸວິໂຘເປໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕເທກເທສຠູຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫິຕຕາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ກາມຣາຄຕພ຺ພຕ຺ຖຸກຘມ຺ມາວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ, ນິຣວເສໂສ ວາ ກິເລສກາໂມ ກາມຣາໂຄ ກາມຕຓ຺ຫາຣູປຕຓ຺ຫາອຣູປຕຓ຺ຫານິໂຣຘຕຓ຺ຫາເຠໂທ ອິຘ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອນວເສສປ຺ປວຕ຺ຕິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຸວິໂຘເປໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖຸກາໂມປິ ຈ ອປ຺ປໂກ ອິຘາປິ ນ ວຕ຺ຕຕິ ຣູປາຣູປາວຈຣວິປາກມຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ປຣິປຸຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກາມຕ຺ຕາ ກາມາວຈຣຘມ຺ມາວ ອິຘ ຄຫິຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສສຕ຺ຖາວຈໂຣປມາ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໓; ວິຠ. ໖໒໕) ເອຕ຺ຖ ຣູປຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ກາມາວຈຣາວຈຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາຕິອາທິເກ ‘‘ກາໂມ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ຕຓ຺ຫມາຫ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ກາເມ ອວຈາເຣຕີຕິ ກາມາວຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຈາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕໍ.

ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນາຕິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຣຸຬ຺ເຫນ ສທ຺ເທນ, ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ວາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກຕາຍ ຕໍສທິເສສຸ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຣຸຬ຺ເຫນ ສທ຺ເທນ. ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕິປິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕໍນິມິຕ຺ຕຍຸຕ຺ເຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ວິສເຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ຈິຣກາລຕາວເສນ ນິມິຕ຺ຕວິຣເຫປິ ປວຕ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫິ ນາມ ຍຖາ ‘‘ມຫິຍໍ ເສຕີຕິ ມຫິໍໂສ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຄາໂວ’’ຕິ, ເອວໍ ກຸສລສທ຺ທສ຺ສປິ ຣຸຬ຺ຫິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ‘‘ໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຠາວາ ກຸສລສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ໂກສລ຺ລໂຍຄາ ກຸສລນ຺ຕິ ອຍໍ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາໂຍ ໂຫຕິ. ກຸສລນ຺ຕິ ກຸສລຠາວໍ ອາຫ.

ວິປາກາທີນໍ ອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ກຸສລເມວ ອນວຊ຺ຊລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນວຊ຺ຊລກ຺ຂຓເມວາຕິ ສຸຂວິປາກສຠາວສ຺ສ ລກ຺ຂຓຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ, ຕໍນິວາຣຓຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕໍ ວຕ຺ຖຸກາມຕາຍ ກຕໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ຣເສນ ໂວທານຠາວຣສໍ. ຜລຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນນ ອິຏ຺ຐວິປາກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ສຠາໂວ ກກ຺ຂຬາທິຜຸສນາທິໂກ ອສາຘາຣໂຓ. ສາມຎ຺ຎໍ ສາຘາຣໂຓ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາໂວ. ອິຘ ຈ ກຸສລລກ຺ຂຓໍ ສພ຺ພກຸສລສາຘາຣຓສຠາວຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອກຸສລາທີຫິ ອສາຘາຣຓຕາຍ ສຠາໂວ ວາ. ອຸປຏ຺ຐານາກາໂຣຕິ ຄເຫຕພ຺ພຠາເວນ ຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐຫນາກາໂຣ. ຜລໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕປ຺ປຏິພິມ຺ພຠາເວນ, ປຏິມຸຂໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ.

ວິຊານາຕີຕິ ສຎ຺ຎາປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈວິສິຏ຺ຐໍ ວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ອາຫ. ສພ຺ພຈິຕ຺ຕສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຍຖາ ຍຖາ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ຍໍ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຈິໂນຕິ, ຍຎ຺ຈ ກມ຺ມຸນາ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ຈິຕໍ, ຕໍ ຕຖາ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຣິຕ຺ຕກິຣິຍທ຺ວຍໍ ອນ຺ຕິມຊວນຎ຺ຈ ລພ຺ຠມານຈິນ຺ຕນວິຈິຕ຺ຕຕາທິວເສນ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫສິຕຸປ຺ປາໂທ ປນ ອຎ຺ຎຊວນຄຕິໂກວ. ຈິຕ຺ຕານໍ ປນາຕິ ວິຈິຕ຺ຣານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຫິ ສມຸທາຍໂວຫາເຣນ ອວຍໂວປິ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ປພ຺ພຕນທີສມຸທ຺ທາທິເອກເທເສສຸ ທິຏ຺ເຐສຸ ປພ຺ພຕາທໂຍ ທິຏ຺ຐາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ຈຣຓໍ ນາມ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣິຕພ຺ພຈິຕ຺ຕປໂຏ. ຣູປານີຕິ ພິມ຺ພານິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວທຕິ. ຈິຕ຺ຕກຕເມວາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມສ຺ສ ເຫຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກາຍກມ຺ມາທິເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ລິງ຺ຄນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຓ຺ຐານນານຕ຺ຕໍ, ຠິນ຺ນສຓ຺ຐານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄວໂຕ ສຣີຣສ຺ສ ວາ ນານຕ຺ຕໍ. ໂວຫາຣວເສນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິຠາເວນ ໂວຫຣິຕພ຺ເພສຸ ປຕ຺ຖນາວິເສສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ກມ຺ມວິເສສາ. ເອວມິທໍ ກມ຺ມນານຕ຺ຕໍ ໂວຫາຣນານຕ຺ຕໂຕ ໂຫຕິ. ອປາ…ເປ… ກາທິຕາຕິ ເອວມາທີສຸ ອາທິ-ສທ຺ເທຫິ ຄຕິຍາ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕຠາເວ ໂລກຘມ຺ເມສຸ ຈ ນານາກຣຓານິ ສຸຕ຺ຕາຄຕານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກມ຺ມນານຕ຺ຕາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລາກຸສລວເສນ ກມ຺ມນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິສທິສສຠາວຕາ ຫິ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ທານາທິວເສນ ກາຍສຸຈຣິຕາທິຠາເວນ ຈ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ, ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຈ ມຈ຺ຉຣິຍາທີຫິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ຈ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພຫຸປ຺ປກາຣຕາ ຫິ ປຸຖຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອນ຺ນທານາທິວເສນ ທານາທີນໍ ປາຓາຕິປາຕາວິຣຕິອາທິວເສນ ກາຍສຸຈຣິຕາທີນໍ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທິວເສນ ມຈ຺ຉຣິຍາທີນໍ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນຎ຺ຈ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເກກສ຺ສ ຫິ ປກາຣສ຺ສ ເຠໂທ ປເຠໂທຕິ. ນານຕ຺ຕາທີນໍ ວວຕ຺ຖານໍ ຕຖາ ຕຖາ ວວຕ຺ຖິຕຕາ ນິຈ຺ຉິຕຕາ. ເອເຕນຸປາເຍນ ລິງ຺ຄນານຕ຺ຕາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກມ຺ມນານຕ຺ຕາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ຫິ ຕານີຕິ.

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ກມ຺ມໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ຕທນຸກ຺ກເມນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ອນາຄຕລິງ຺ຄນານຕ຺ຕາທິນິປ຺ຜຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ສໍສາຣໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ກມ຺ມວຈເນນ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ, ລິງ຺ຄາທິວຈເນນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຠວປຣິໂຍສານານິ, ຄຕິອາທິວຈເນນ ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ຄຕີຕິ ນິຣຍາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕາສໍ ນານາກຣຓໍ ອປທາທິຠາໂວ. ຕາ ຫິ ຕຖາ ຠິນ຺ນາຕິ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ໂຄມຫິໍສາທິຂຕ຺ຕິຍາທິຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິອຸປປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາສໍ ນານາກຣຓໍ ອຸຈ຺ຈາທິຕາ. ຂຕ຺ຕິໂຍ ເອວ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ກຸລໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທີຫິ ອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ນີໂຈ. ເຕຫິ ເອວ ຫີນຕາຍ ຫີໂນ, ປຘານຠາວໍ ນີຕຕາຍ ປຓີໂຕ, ອຑ຺ຒຕາຍ ສຸຄໂຕ, ທລິທ຺ທຕາຍ ທຸຄ຺ຄໂຕ. ກຸລວເສນ ວາ ອຸຈ຺ຈນີຈຕາ, ອິສ຺ສຣິຍວເສນ ຫີນປຓີຕຕາ, ໂຠຄວເສນ ສຸຄຕທຸຄ຺ຄຕຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາຕິ ໂອທາຕສາມາທິວຓ຺ຓສຸທ຺ຘິອສຸທ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຊາຕທຸຊ຺ຊາຕຕາຕິ ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑລາທິອາໂຣຫປຣິຓາເຫຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ວາ ອຕ຺ຕຠາວປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓຊາຕຕາວເສນ. ສຸສຓ຺ຐິຕທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕຕາຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ສຓ຺ຐານວເສນ.

ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກຕຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມໂຕ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ມຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕກຕເມວາຕິ ສາເຘຕິ. ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໂຕ ລິງ຺ຄໂຕ ປວຕ຺ຕມານລິງ຺ຄສຎ຺ຎາ ມູລກາຣຓໂຕ ກມ຺ມໂຕ ອາສນ຺ນກາຣຓໂຕ ລິງ຺ຄໂຕ ຈ ປວຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກມ຺ມໂຕ…ເປ… ປວຕ຺ຕເຣ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ວາ ລິງ຺ຄຎ຺ຈ ສຎ຺ຎາ ຈ ລິງ຺ຄສຎ຺ຎາ, ຕາ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ກມ຺ມໂຕ ລິງ຺ຄໂຕ ຈ ປວຕ຺ຕເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎາໂຕ ເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິລິງ຺ຄສຎ຺ຎາໂຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິໂວຫາຣເຠທໍ ຘມ຺ມາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ໂວຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວເສນ ຈິຕ຺ຕກຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ.

ໂລໂກ ເອວ ປຊາຕຕ຺ຕາ ປຊາຕິ ປຸຣິມປາທສ຺ສ ວິວຣຓໍ ປຈ຺ຉິມປາໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຣຖສ຺ສ ອາຓິ ນິພນ຺ຘນາ, ເອວໍ ສຕ຺ຕໂລກຣຖສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນິພນ຺ຘນນ຺ຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມາຍ ຈ ຄາຖາຍ ອທ຺ຘທ຺ວຍວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓກຕຕາ ທສ຺ສິຕາ. ກິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ ກິຕ຺ຕນໍ ປຕ຺ຖຏຍສຕໍ. ປສໍສນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂາ ປສໍສນໍ ຖຸຕິໍ. ກມ຺ມນານາກຣຓນ຺ຕິ ກມ຺ມໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນານາກຣຓໍ ກມ຺ມເຊຫິ ອນຸມິຍມານໍ ກມ຺ມສ຺ເສວ ວາ ນານາກຣຓໍ.

ກມ຺ມສ຺ສກາຕິ ກມ຺ມສຍາ. ກມ຺ມສ຺ສ ທາຍໍ ເຕນ ທາຕພ຺ພໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມທາຍາທາ. ອຓ຺ຑຊາທີນຎ຺ຈ ໂຍນີນໍ ກມ຺ມໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມເມວ ໂຍນິ ອຕ຺ຕຠາວປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມໂຍນີ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ກມ຺ມໍ ພນ຺ຘຸ ເອເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມພນ຺ຘູ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ອລທ຺ໂຘກາສຕາ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ປຏິພາຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວິປຈ຺ຈໂນກາເສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓໍ ກາລຄຕິປໂຍຄາທິສຫກາຣີປຈ຺ຈຍວິກລຕາຍ ອວເສສປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກຈ຺ຈຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພຈິຕ຺ເຣນ ເອກຈ຺ຈຠູຕໍ ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພຈິຕ຺ຣມາຫ.

ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຠວິຕ຺ວາ ຈ ອປຄຕໍ ຠູຕາປຄຕໍ. ອນຸຠູຕຠູຕຕາ ຫິ ຠູຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ຠູຕສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ. ສາມຎ຺ຎເມວ ຫິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສີຍຕີຕິ. ອນຸຠູຕສທ຺ໂທ ຈ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຠາວໂຕ ອນຸຠວກວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິກປ຺ປຄາຫວເສນ ຣາຄາທີຫິ ຕພ຺ພິປກ຺ເຂຫິ ຈ ອກຸສລໍ ກຸສລຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວຕິ, ນ ວິປາໂກ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນາປິ ກິຣິຍາ ອເຫຕຸການໍ ອຕິທຸພ຺ພລຕາຍ ສເຫຕຸການຎ຺ຈ ຂີຓກິເລສສ຺ສ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອຕິສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມນເຍ ກຸສລາກຸສລເມວ ວຕ຺ຕຸໍ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ‘‘ຠູຕາປຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໖໕໑-໖໖໒; ວິຠ. ໓໙໐-໓໙໑) ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍສທິສານໍ ປຫານໍ, ວຸທ຺ຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມນເຍ ປນ ຈ-ສທ຺ເທນ ກຸສລາກຸສລຎ຺ຈ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠູຕາປຄຕຠາວາຠິຘານາຘິປ຺ປາເຍນ.

ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ໂອກາສກຣຓວເສນ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ອຕີຕກມ຺ມຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ອນາຄໂຕ ວິປາໂກ ຈ ‘‘ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ເທນ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎາຍມານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຎ຺ເຈຕນິການ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໑໗, ໒໑໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສຸ ຕາສຸ ຠູມີສູຕິ ມນຸສ຺ສເທວາທິອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາເຕສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິອນາປາທິຕຕາຍ ອສມູຫຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ລທ຺ຘຠູມິກໍ ‘‘ຠູມິລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິອາຫິໂຕ ວິຍ. ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ເທປິ ຈ ໂອກາໂສ ກໂຕ ເອເຕນາຕິ, ໂອກາໂສ ກໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈ ທຸວິຘຕ຺ເຖປິ ເອວເມວ ກຕສທ຺ທສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພທາ ອວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ຄມິຍຈິຕ຺ຕໍ ປຏິປກ຺ຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິກາ ອານາປານສ຺ສຕິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ. ອນ຺ຕຣາເຍວາຕິ ຠູມິລທ຺ເຘ ສຠູມິຍໍ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ເນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຕີຕໍ ອນນາຄຕຎ຺ຈ ຂຓຕ຺ຕເຍກເທສຄຕມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ‘‘ຂຓຕ຺ຕຍຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສນາຍ ປຘາເນນ ຄຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສີສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກິຍຘມ຺ມຎ຺ຫິ ເທເສຕພ຺ພໍ ປຕ຺ວາ ເທສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມສຠາວໍ ວາ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸສລາຕິ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຈຕນາຕິ ເກຈິ. ອກຸສລຠາຄິຍາຕິ ຣາຄາທໂຍ ເອກນ຺ຕອກຸສລາ. ອກຸສລປກ຺ຂິກາຕິ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ຕປ຺ປກ຺ຂິກາ. ມໂນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສຫຊາໂຕປິ ມໂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ຕທນຸວຕ຺ຕນຕາຍ ອນ຺ວເທວ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍມນໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍຕີຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຕຓ຺ຫາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວາ. ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ສຠາວປຓ຺ຑຣຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຣກ຺ຂິເຕຕິ ສຕິຍາ ອນຸນຍປຏິຆາທີຫິ ອຣກ຺ຂິເຕ, ຣາຄາທີຫິ ພ຺ຍາປນ຺ເນ, ເຕຫິ ເອວ ອວສ຺ສຸເຕ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາວສາຘເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ພລທານວເສນ ສຸຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓໍ, ອິຘ ວາ ອຸປສໍຫຕານໍ ອາຠິຘມ຺ມິເກຫິ ວິຎ຺ຎາຕານໍ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຕຣປຎ຺ຎໍ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທິ ນ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫໍ, ເອວໍ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາ ປນ ກິມຕ຺ຖິຍາຕິ ອິທມ຺ປິ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຠິຎ຺ຎຕ຺ຖາ ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖາ ປຫານຕ຺ຖາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ.

ສາຕນ຺ຕິ ສຠາວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຘຸຣນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ ວິຍາຕິ ອຸປມາວເສນ. ໂປໂນພ຺ຠວິກາຕິ ປຸນພ຺ຠວກຣຓສີລາ. ຕຕ຺ຣຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທນໂຕ ນນ຺ທີ, ນນ຺ທິຠູໂຕ ຣາໂຄ ນນ຺ທິຣາໂຄ, ນນ຺ທິຣາຄຠາເວນ ສຫຄຕາຕິ ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ສຫຄຕຠາໂວ ອຕ຺ຖີຕິ ສຫຄຕສທ຺ໂທ ຕຓ຺ຫາຍ ນນ຺ທິຣາຄຠາວໍ ໂຊເຕຕິ. ນນ຺ທິຣາຄຠູຕາຕິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສເຍຕິ ປາທເກ. ຣູປາຣູປາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ປຖວີກສິຓາທິອາກາສາທິອາຣມ຺ມຓານໍ. ສໍສຏ຺ເຐຕິ ຂີໂຣທກໍ ວິຍ ສໂມທິເຕ ເອກີຠາວມິວ ຄເຕ. ສຫຊາເຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຫຊາເຕ, ນ ສຫຊາຕມຕ຺ເຕ. ອິຘາປີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ປເທ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຍຖາທສ຺ສິຕສໍສຏ຺ຐສທ຺ໂທ ສຫຊາເຕ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ. ອຣູປໍ ຣູເປນາຕິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຖຸນາ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສຕິ ອນວເສສສງ຺ຄເຫນ ກໂຕ ອຕິສຍນິທ຺ເທໂສ.

ອນາຠຏ຺ຐຕາເຍວາຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ທິຏ຺ຐຕາທໂຍ ວິຍ ອຠາສິຕພ຺ພຕາ ອນາຠຏ຺ຐຕາ. ສພ຺ພາກາເຣນ ສທິສສ຺ສ ທຸຕິຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສສງ຺ຂາຣິກຕາວຈເນນ ອິມສ຺ສ ອສງ຺ຂາຣິກຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠາສິຕພ຺ພຕາຍ ນ ຄຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຘິປ຺ປາໂຍ ປນ ປາຬິຍໍ ອຠາສິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຕຕ຺ຖ ເທເສຕພ຺ພຠາເວນ ນ ຄຫິໂຕ ນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ນ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາຕິ. ອຖ ວາ ປາຬິຍໍ ອນາຠຏ຺ຐຕາຍ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ຄຫິໂຕ ນ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິຍເມຕ຺ວາວາຕິ ປຣໂຕ ເອວໍວິຘສ຺ເສວ ສສງ຺ຂາຣິກຠາວວຈນໂຕ ອິຘ ຕທວຈເນເນວ ອສງ຺ຂາຣິກຠາວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ.

ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ວຕ຺ຖູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທ຺ວາເຣນ ວາ ຕໍສຫາຍຠູຕໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຣສຠາເວນາຕິ ສກິຈ຺ຈຠາເວນ. ອວິຊ຺ຊາ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວກິຈ຺ຈາ, ອຎ຺ຎາສາຘາຣໂຓ ວາ ຣສິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ຠາໂວ ສຣສຠາໂວ, ອວິຊ຺ຊາສຠາໂວ ສງ຺ຂາຣສຠາໂວຕິ ເອວມາທິໂກ. ‘‘ສຣສສຠາເວນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາຕິ ວາ ສຣເສນ, ສງ຺ຂາຣາຕິ ສຠາເວນ.

ເອກສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອວ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ເຕສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣພາຫຸລ຺ລໂຕ. ອຕີຕາທິຠາໂວ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກນິພ຺ພານານມ຺ປິ ວາ ຍຖາສຠາວໍ ເອກທ຺ວິນກຸໂຕຈິສມຸຏ຺ຐານຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອນາປາຖຄຕາຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອໂຄຈຣຄຕາ ສຸຂຸມຣຊາທິຣູປໍ ວິຍ ວຕ຺ຖຸປຣິຕ຺ຕຕາຍ ຕຕ຺ຕາໂຍຄຸເຬ ປຕິໂຕທກພິນ຺ທຸຣູປໍ ວິຍ ຂຓປຣິຕ຺ຕຕາຍ ອຕິທູຣຕາຍ ອຈ຺ຈາສນ຺ນາທິຕາຍ ອຕີຕານາຄຕຕາຍ ຈ. ວິສໂຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາເວນ, ໂຄຈໂຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈຣເຓນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕພ຺ພິສຍນິຈ຺ຉເຍນ ມໂນ ປຏິສຣຓໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖາ ເຕສໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠາເວນ ‘‘ເນສໍ ໂຄຈຣວິສຍໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອນຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸທິພ຺ພໂສຕອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນາປາຖຄຕານິ ຣູປາທີນິ ອາລມ຺ພິຍມານານິ ນ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ວຸຈ຺ຈມານານິ ທິຏ຺ຐານິ, ອິຕຣຖາ ຈ ທິຏ຺ຐານິ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສູຕິ.

ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ ມນສາ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓຫິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພຠາວູປຄມເນນ. ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ປຏິມຸຂຠາວາປາຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ສຣຠາຓກສ຺ສ ໂອສາຣກສ຺ສ. ປກຕິຍາ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອາປາຖຄມນຎ຺ຈ ໂຠຊນປຣິຓາມອຸຕຸໂຠຊນວິເສສອຸສ຺ສາຫາທີຫິ ກລ຺ຍໍ, ໂຣຄິໂນ ວາຕາທີຫິ ຈ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ວາ ກາຍໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ຊາຄຣສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ຈລນປຈ຺ຈຍານໍ ກາຍິກສຸຂທຸກ຺ຂອຸຕຸໂຠຊນາທິອຸປນິສ຺ສຍານໍ ຈິຕ຺ຕປຓິທຫນສທິສາສທິສສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນາທິປຈ຺ຈຍານໍ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຸປິນທສ຺ສເນ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠາທິປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ອສຸຕສ຺ສ ອນາຄຕພຸທ຺ຘຣູປາທິໂນ ປສາທທາຕຸກາມຕາວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຕໍສທິສຕາສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕສມ຺ພນ຺ເຘເນວ. ນ ເກວລໍ ຕໍສທິສຕາວ ອຸຠຍສມ຺ພນ຺ໂຘ, ກິນ຺ຕຸ ຕພ຺ພິປກ຺ຂຕາ ຕເທກເທສຕາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາທິໂກ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ສຸເຕ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນໍ ສທ຺ຘາ, ສຍເມວ ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ໂຣຈນໍ ຣຸຈິ, ‘‘ເອວໍ ວາ ເອວໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາກາຣວິຈາຣຓໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ໂກ, ວິຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນໍ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ.

ເຄຣຸກຫຣິຕາລຎ຺ຊນາທິຘາຕູສຸ. ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຠຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣຎ຺ຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ໂລຠສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ນິຍມິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນິຍມິຕວເສນ. ເອວມິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ. ອາໂຠໂຄ ອາຠຸຊິຕໍ. ລູຂປຸຄ຺ຄລາ ໂທສພຫຸລາ. ອໂທສພຫຸລາ ສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລາ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ປີຕິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ. ອິເມຫິ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ ປີຕິຍາ ໂສມນສ຺ສວິປ຺ປໂຍຄາສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ອາຍຕນຠາວໂຕ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາທິສິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປາຍຕນໍ. ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມເມວ ກມ຺ມາຍຕນໍ. ອາຍຸເວທາທິວິຊ຺ຊາ ເອວ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານໍ. ອພ຺ຍາປຊ຺ເຊຕິ ໂທມນສ຺ສພ຺ຍາປາທຣຫິເຕ ຣູປຠເວ. ຘມ຺ມປທາຕິ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາ. ປິລວນ຺ຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂຍຄາຕິ ຠາວນາຠິໂຍຄາ ສມາຘິໂຕ. ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານໍ ວຕ຺ຖູນໍ ນິມ຺ມລຠາວກິຣິຍາ. ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນຕາ. ຄມ຺ຠີຣານໍ ຎາເຓນ ຈຣິຕພ຺ພານໍ, ຄມ຺ຠີຣຎາເຓນ ວາ ຈຣິຕພ຺ພານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ.

ວໍໂສຕິ ອນຸກ຺ກໂມ. ຕນ຺ຕີຕິ ສນ຺ຕຕິ. ປເວຓີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພເມຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕກິຣິຍາປພນ຺ຘສ຺ສ ວຈນໍ. ຈາຣິຕ຺ຕສີລຕ຺ຕາ ສີລມຍໍ. ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຣິຓຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານໍ ອາຣທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ວິຊ຺ຊມານວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈິນ຺ຕນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານໍ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ທານມຍໍ ກຸສລໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ທານວຕ຺ຖຸໍ ອວິຊ຺ຊມານກມ຺ປິ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ຕໍ ປນ ທານມຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ຕເທວ ຠເຊຍ຺ຍ, ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ກຸລວໍສາທິວເສນາຕິ ອຸທາຫຣຓມຕ຺ຕເມເວຕໍ. ອຕ຺ຕນາ ສມາທິນ຺ນວຕ຺ຕວເສນ ສປ຺ປຸຣິສວຕ຺ຕຄາມຊນປທວຕ຺ຕາທິວເສນ ຈ ຈາຣິຕ຺ຕສີລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ເຠຣິອາທິວຕ຺ຖຸສຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ວິຊ຺ຊມານກວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ເຠຣິອາທິວຕ຺ຖຸໍ. ຘມ຺ມສ຺ສວນໂຆສນາທີສຸ ຈ ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ທສ຺ສ ທານໍ ສທ຺ທວຕ຺ຖູນໍ ຐານກຣຓານໍ ສສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓເມວາຕິ ຕສ຺ສ ຈິນ຺ຕນໍ ວິຊ຺ຊມານວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠາເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ ຘມ຺ມຣາຊາ ອິຘ ຈ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຠາວໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ທານມຍາທິຠາວໍ, ອປຣຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຕີຓິ…ເປ… ຕໍສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວຎ຺ຈ ວທນ຺ໂຕ. ອປຣິຍາປນ຺ນາ ຈາຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຍຕນຕ຺ຕາ ຈ ອສງ຺ຄຫິຕາ.

ປຣິໂຠຄຣໂສ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ. ອຍໍ ປນ ຣສສມານຕາວເສນ ຄຫຓໍ ອຸປາທາຍ ຣສາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ສຠາວໂຕ. ສຠາເວນ ປນ ຄຫຓໍ ອຸປາທາຍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸຂາ ເວທນາ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓເມວ ນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ…ເປ… ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມສ຺ສ ອນິພທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ຣູປາທີສຸ ເອກາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຎ຺ຎາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ກາຍທ຺ວາຣາທີສຸ ເອກທ຺ວາຣິກກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມສ຺ສ ທ຺ວາຣນິຍມຣຫິຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ກມ຺ມນິຍມຣຫິຕນ຺ຕິ ອິຘ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນາ ອາຣມ຺ມເຓນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ເອຕສ຺ສປິ ຈຕ຺ໂຖ ‘‘ຍຖາ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ຈຣຕິ, ນ ເອວໍ ຣູປາທີສຸ ເອກາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເຕນາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ຍຖາ ວຈີທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ‘‘ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສທ຺ທາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກາມາວຈຣກຸສລໍ

ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ກມ຺ມທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອນິຍຕຕາຍ ‘‘ທ຺ວາເຣ ຈຣນ຺ຕິ ກມ຺ມານີ’’ຕິອາທິນາ ປກາສນຕ຺ຖໍ. ປຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອນຸທ຺ເທໂສ ທ຺ວາຣທ຺ວາຣວນ຺ຕານໍ ສຫາຠາວາ. ນິຍຕຣູປຣູປວເສນ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກກາຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສທ຺ທສ຺ສ ວິກາຣຣູປາທີນຎ຺ຈ ອສງ຺ຄໂຫ.

ປຐມຊວນສມຸຏ຺ຐິຕາ ວາໂຍຘາຕຸ ຍທິປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຣູປານໍ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິຕາວ ສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທສສຸ ຫິ ທິສາສຸ ຍໍ ທິສໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ວາ ຂິປິຕຸກາໂມ, ຕໍທິສາຠິມຸຂາເນວ ຣູປານິ ສາ ສນ຺ຖມ຺ເຠຕິ ສນ຺ຘາເຣຕິ ຈາຕິ ຕທຠິມຸຂຠາວວິກາຣວຕີ ໂຫຕິ, ອຘິປ຺ປາຍສຫຠາວີ ຈ ວິກາໂຣ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຠາໂວ ຍຖາຘິປ຺ປາຍວິກາຣຣູປຸປ຺ປາທເນນ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ພາຕ຺ຕິໍສ ຈິຕ຺ຕານິ ຣູປິຣິຍາປຖວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນການິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ. ໂຍຊນໍ ຄໂຕ, ທສໂຍຊນໍ ຄໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊາເປຕິ ອເນກສຫສ຺ສວາຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ.

ວາໂຍຘາຕຸຍາ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ຖມ຺ຠນຈລເນສຸ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານມຫາຠູຕານໍ ເອໂກ ອາກາຣວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ອຍໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕທາກາຣຕ຺ຕາ ວາໂຍຘາຕຸ ຖມ຺ເຠຕິ ຈາເລຕິ ຈາຕິ. ນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາຕິ ເອເຕນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ຣູປໍ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ນິພ຺ພານວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ ນິຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຖີຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣຕາຍ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ ວິຍ ມຫາຠູຕວິກາຣຕາຍ ອຸປາທາຣູປຠາໂວ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາຍິກກຣຓນ຺ຕິ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍໍ, ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເຣຕິ ມຎ຺ເຎຕິ ເອເຕນ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານຸສາເຣນ ຄຫິຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ກຣຓໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ວິຊານເນນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຣຫິເຕສຸ ຣຸກ຺ຂຈລນາທີສຸ ‘‘ອິທເມສ ກາເຣຕີ’’ຕິ ວິຊານນໍ ໂຫຕີຕິ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຫິ ຣູເປ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ, ນ ອຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈລນວິກາຣສ຺ສ ຄຫຓໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ຈລນໍ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອວິເສສວິທຸໂນ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນີລາຠິນິປາຕວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ນີລນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ຈ ອນ຺ຕຣໍ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ອວິຎ຺ຎາຍມານນ຺ຕເຣນ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາເຓນ ຄຫິເຕ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສເຫວ ອນຸປຣິວຕ຺ເຕ ກາຍຖມ຺ຠນວິກາຣໂຈປນສງ຺ຂາເຕ ‘‘ອິທເມສ ກາເຣຕິ, ອຍມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວິຊານນໍ ໂຫຕິ.

ຕາລປຓ຺ຓາທິຣູປານິ ທິສ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ມໂນທ຺ວາຣວີຖິຍາ ອວິຎ຺ຎາຍມານນ຺ຕຣາຍ ຕາລປຓ຺ຓາທີນໍ ອຸທກາທິສຫຈາຣິປ຺ປກາຣຕໍ ສຎ຺ຎາຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກາທິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ອຸທກໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິອາທິນາ ຈ ອຸທກາທິສມ຺ພນ຺ຘນາກາເຣນ ຣູປຄ຺ຄຫຓານຸສາຣວິຎ຺ຎາເຓນ ຍໍ ອຸທກາທິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ວິຊານເນນ ຕທາກາຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕສ຺ສ ປນ ກາຍິກກຣຓຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຸທກາທິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຈ ປຸຣິມສິທ຺ຘສມ຺ພນ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ປນ ນາລມ຺ພິຕາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ກາຍິກກຣຓຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ປຸຣິມສິທ຺ຘສມ຺ພນ຺ຘຄ຺ຄຫໂຓປນິສ຺ສຍວເສນ ສາຘິປ຺ປາຍວິກາຣຠູຕວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສຫຠູວິກາຣາຠາເວ ອຠາວໂຕ, ເອວໍ ສຕິ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕເຣນ ອຸທກາທິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕາລປຓ຺ຓາທິສຎ຺ຎາຓາກາໂຣ ວິຍ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕເຣນ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເອສ ກາເຣຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍວິຊານເນເນວ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຍໍ ໂນ ປຫຣິຕຸກາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາຍວິຊານເນນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາກຏຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ຕທປາກຏຠາເວ ອຘິປ຺ປາຍວິຊານນໍ ໂຫຕີຕິ. ສມ຺ມຸຂີ…ເປ… ເຍວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອສມ຺ມຸຂີຠູຕຕາຍ ອນາປາຖຄຕານໍ ຣູປາທີນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາໂວ ວິຍ ສຠາວຠູຕໍ ຕໍ ທ຺ວິຘາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໍ ສາເຘຕິ. ປຣໍ ໂພເຘຕຸກາມຕາຍ ວິນາປິ ອຠິກ຺ກມນາທິປ຺ປວຕ຺ຕເນນ ໂສ ຈິຕ຺ຕສຫຠູວິກາໂຣ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທ຺ວິຘາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ສິທ຺ຘາຕິ ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຠາວໂຕ ເຕເນວ ທ຺ວາເຣນ ນາມລາຠໂຕ ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ປາກຏຠາວວເສນ ສິທ຺ຘາ. ກຸສລໍ ວາ ອກຸສລໍ ວາຕິ ຐເປຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ປຣວາທິໂນ ອວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມຠາໂວ ນ ສິທ຺ໂຘ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ສິທ຺ໂຘຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປການໍ ເອກາທສນ຺ນໍ ກິຣິຍຈິຕ຺ຕານໍ ວເສນ ຕິກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ.

ທ຺ວາເຣ ຈຣນ຺ຕິ ກມ຺ມານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ທ຺ວາຣາ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣສມ຺ເຠທາ ກມ຺ມສມ຺ເຠໂທປີຕິ ກາຍກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວວຕ຺ຖານໍ ນ ສິຍາ, ກມ຺ມານມ຺ປິ ກມ຺ມນ຺ຕຣຈຣເຓ ເອເສວ ນໂຍ. ຍທິ ປນ ທ຺ວາຣານມ຺ປິ ທ຺ວາຣຠາເວນ ກມ຺ມນ຺ຕຣຈຣຓໍ ກມ຺ມານຎ຺ຈ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈຣຓໍ ນ ສິຍາ, ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ກມ຺ມທ຺ວາຣວວຕ຺ຖານໍ ສິຍາ. ນ ປນ ກມ຺ມານໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ອຈຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ກິນ຺ຕຸ ທ຺ວາເຣ ອຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຈ ຈຣນ຺ຕິ ກມ຺ມານິ ອຎ຺ຎານິປິ. ຍສ຺ມາ ປນ ທ຺ວາເຣ ທ຺ວາຣານິ ນ ຈຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອທ຺ວາຣຈາຣີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ ກມ຺ມານິ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ຈຣນ຺ຕານິປິ ວວຕ຺ຖິຕານິ. ນ ເກວລໍ ກມ຺ມາເນວ, ເຕຫິ ປນ ທ຺ວາຣານິປີຕິ ເອວໍ ກມ຺ມທ຺ວາຣານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖິຕານິ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຕພ຺ພຫຸລວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ວວຕ຺ຖານຍຸຕ຺ຕິຍາ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ກມ຺ມານໍ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວສ຺ສ ອທ຺ວາຣຈາຣີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ວວຕ຺ຖານໍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈາຣີຫິ ກມ຺ເມຫິ ທ຺ວາຣານໍ ອວວຕ຺ຖານໍ ກມ຺ມານເປກ຺ຂກາຍທ຺ວາຣາທິຠາເວຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ວວຕ຺ຖິຕານໍ ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣາທິວວຕ຺ຖານກຣຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ຈຣນ຺ຕານິປິ ກາຍາທີຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕາເນວ ຈຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ເອວໍສຠາວຕ຺ຕາ ອາຓຕ຺ຕິຫຕ຺ຖວິກາຣາທີຫິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສປິ ກາຍາທີຫິ ສາເຘຕພ຺ພສຠາວາວໂພຘໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ກມ຺ມນ຺ຕຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ຈຣນ຺ຕສ຺ສປິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣໍ ສນາມໍ ເທຕິ, ນາປິ ກມ຺ມໍ ທ຺ວາຣສ຺ສ, ຕໍຕໍທ຺ວາຣເມວ ປນ ກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມຎ຺ຈ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ທ຺ວາຣສ຺ສ ນາມໍ ເທຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວວຕ຺ຖານໍ. ປຸພ຺ເພ ປນ ທ຺ວາເຣສຸ ອນິພທ຺ຘຕາ ກມ຺ມານໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈຣຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອຕໍ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ທ຺ວາຣກມ຺ເມສຸ. ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕໍສຫຊາຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສາ ຕສ຺ສ ເກນຈິ ປກາເຣນ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິເສສິກາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕໍສຫຊາຕາ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິຍເມນ ອຎ຺ຎວິເສສນສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິເສສນນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາວາ. ກາເຍນ ປນ ກຕຕ຺ຕາຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊເນຕ຺ວາ ຕາຍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທາທິນິປ຺ຜາທນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ‘‘ກາເຍນ ກຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣຓຠູໂຕ ຫິ ປເນຕ຺ຖ ກາໂຍຕິ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມຸນາ ກາໂຍ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ເອວໍ ວວຕ຺ຖິໂຕ, ນ ກາໂຍ ອິຈ຺ເຈວ. ຍຖາ ສູຈິກມ຺ມຸນາ ສູຈິກມ຺ມກຣຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖິຕາ, ນ ສູຈິ ອິຈ຺ເຈວ, ຕຖາ ອິທມ຺ປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖິຕາຕິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເສສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວວຕ຺ຖານນິຍມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາເຣ ຈຣນ຺ຕິ ກມ຺ມານີ’’ຕິອາທິວຈນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ກມ຺ມານໍ ທ຺ວາຣຈຣເຓ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ຈ ວວຕ຺ຖາເນ ນາມລາເຠ ວິເສສເນ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຈີກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ຈຕູຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຠາສິຕຠາສນສງ຺ຂາຕາ ອປິສຸຓວາຈາ, ຘມ຺ມຠາສນສງ຺ຂາໂຕ ອສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ, ປິຍຠາສນສງ຺ຂາຕາ ອຜຣຸສວາຈາ, ສຈ຺ຈຠາສນສງ຺ຂາໂຕ ອມຸສາວາໂທ ຈາຕິ ເອຕາ ວາຈາ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສຫສທ຺ທາ ປນາຕິ ຕສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ສທ຺ເທນ ສຫ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ປນ ໂສ ນ ຍາວ ສທ຺ທຠາວີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ໂທ ນ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ປວຕ຺ເຕນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາເທນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສທ຺ໂທ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຆຏ຺ຏເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ຍາ ຕາຍ ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓໖) ຫິ ວຈນໂຕ ອໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ເທນ ສຫ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສທ຺ທາຍຕນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ໂກຈິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ ສທ຺ໂທ ອສງ຺ຄຫິໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທໍ ປຏິເສເຘຕິ. ຉພ຺ພິເຘນ ຣູປສງ຺ຄຫາທີສຸ ຫິ ‘‘ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ນ ໂກຈິ ສທ຺ໂທ ນ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫຊເມວ ຊິວ຺ຫາຕາລຸຈລນາທິກຣວິຕກ຺ກສມຸຏ຺ຐິຕໍ ສຸຂຸມສທ຺ທໍ ‘‘ທິພ຺ພໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ ອາທິສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ປຏ຺ຐາເນ ຈ ໂອຬາຣິກສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ສທ຺ໂທ ຈ ອໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຈາຕິ ວິຣຸທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ ປນ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ຆຏ຺ຏນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຆຏ຺ຏນາ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ວາ. ຆຏ຺ຏນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຠູຕວິກາໂຣ ຫິ ‘‘ຆຏ຺ຏນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສເຫວ ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວນ. ປຖວີຘາຕຸຍາຕິ ອິທໍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຍ ຈາລນໍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຘິກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິກາຣສ຺ສ ຈ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕພ຺ພິກາຣານຎ຺ຫິ ຠູຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຘານໍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວິຍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕິສມຸຏ຺ຐານິກກາຍໍ…ເປ… ນ ລພ຺ຠຕິ. ນ ຫິ ຈາລນໍ ອຸປາທິນ຺ນຆຏ຺ຏນນ຺ຕິ. ຈາລນຎ຺ຫິ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປາທນປຣມ຺ປຣຕາ, ຆຏ຺ຏນໍ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ຠູຕກລາປານໍ ອາສນ຺ນຕຣຸປ຺ປາໂທຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠເນນ ວິນາ ປຐມຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາປິ ຆຏ຺ຏນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຆຏ຺ຏນຕ຺ຖໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠເນນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ລທ຺ຘາເສວເນນ ຈິຕ຺ເຕເນວ ຆຏ຺ຏນສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວຈີກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຍໍ ນາມ ເຈຕນາ ກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອິທໍ ຍສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ມໂນ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ເປຕີຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ຜຸສນໍ ກໂຣຫິ, ຕ຺ວໍ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກປ຺ເປນ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກປ຺ປນຎ຺ຈ ຕເທວ. ກິໍ ປິຓ຺ຑໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຍູຫນຕ຺ຖວເສນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຜສ຺ສາທິຘມ຺ເມ ຫິ ອວິປ຺ປກິຓ຺ເຓ ກຕ຺ວາ ສກິຈ຺ເຈສຸ ປວຕ຺ຕນໍ ອາຍູຫນໍ, ຕຕ຺ເຖວ ພ຺ຍາປາຣຓໍ ເຈຕຍນໍ, ຕຖາກຣຓໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ. ເຕຠູມກສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຕ຺ຕາ.

ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

ເຈຕຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຸຣິມເຈຕນາຍ ເຈຕຍິຕ຺ວາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ເຈຕນາປຸພ຺ພກໍ ກມ຺ມໍ ຕໍເຈຕນາສຠາວເມວາຕິ ເຈຕນໍ ອຫໍ ກມ຺ມໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມານກາລຕ຺ເຕປິ ກາຣຓກິຣິຍາ ປຸພ຺ພກາລາ ວິຍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ຜລກິຣິຍາ ຈ ອປຣກາລາ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ເຈຕນາຍ ເຈຕຍິຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ ໂຈປນກິຣິຍໍ ມນສາ ຈ ອຠິຊ຺ຌາທິກິຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ກາຣິກໍ ເຈຕນໍ ອຫໍ ກມ຺ມໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເຍ ວາຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕ ກາເຍ ວາ. ສຕີຕິ ຘຣມາເນ, ອນິໂຣຘິເຕ ວາ. ກາຍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທເກນ ກມ຺ເມນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຈຕນາ ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທິກາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ສຎ຺ເຈຕນິຍນ຺ຕິ ສຎ຺ເຈຕນສຠາວວນ຺ຕໍ. ສມິທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ສຎ຺ເຈຕນິຍໍ, ອາວຸໂສ…ເປ… ມນສາ ສຸຂໍ ໂສ ເວທຍຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໐; ກຖາ. ໕໓໙) ອວິຠຊິຕ຺ວາ ພ຺ຍາກໂຕ. ສຸຂເວທນີຍນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ພ຺ຍາກາຕພ຺ໂພ ໂສ ປຎ຺ໂຫ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ພ຺ຍາກໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອິຕຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາ ປນ ສຸຕ຺ຕານິ ຐິຕານິ, ຕຖາ ໂຈປນກິຣິຍານິສ຺ສຍຠູຕາ ກາຍວາຈາ ອຠິຊ຺ຌາທິກິຣິຍານິສ຺ສໂຍ ຈ ມໂນທ຺ວາຣານິ, ຍາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ເຕຫິ ກາຍາທີຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ໂຈປນາຠິຊ຺ຌາທິກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ ວາສິອາທີຫິ ວິຍ ເຉທນາທິໍ, ສາ ເຈຕນາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ກມ຺ມທ຺ວາຣາເຠທນຎ຺ຈ ກມ຺ມທ຺ວາຣວວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ທິສ຺ສຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ກາເຍນ ເຈ ກຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາໂຍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣ) ອຕິວິຍ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ອິຘ ໂລກິຍກມ຺ມກຖາຍໍ ອນຘິປ຺ເປໂຕປິ ຠຊາປິຍມາໂນ ຕີຓິ ກມ຺ມານິ ຠຊຕິ. ມເນນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ກາຍິກວາຈສິກວີຕິກ຺ກມວຊ຺ຊໍ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປວາຍາມສຕິສມາຘິໍ ວາ. ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ມນສາ ສໍວໂຣ ສາຘູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໑໖; ຘ. ປ. ໓໖໑) ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສີລວິປຕ຺ຕິວເສນ. ນ ຫິ ສາ ມານສິກາ ອຕ຺ຖີຕິ ມຄ຺ຄສ຺ເສວ ຠຊາປນໍ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຫິ ມໂນກມ຺ມເມວ ຠເຊຍ຺ຍຸໍ, ນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ມຄ຺ຄຠຊາປເນເນວ ເຕສໍ ຠຊາປນໍ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ.

ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ຕໍຕໍທ຺ວາເຣ ສໍສນ຺ທນໍ ອວໂຣຘນໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ກມ຺ມນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ກມ຺ມທ຺ວາຣາເຠທນຎ຺ຈ ທ຺ວາຣສໍສນ຺ທນໍ ນາມ. ‘‘ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໕໓໙) ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາວ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຸຣິມເຈຕນາ ສພ຺ພາ ກາຍກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓາເປຕ຺ວາ…ເປ… ອລຠນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຓຕ຺ເຕຫິ ອມາຣິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ອກມ຺ມປຖຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕູ’’ຕິ ປວຕ຺ຕພ຺ຍາປາທວເສນ ເຈຕນາປກ຺ຂິກາ ວາ ຠວນ຺ຕິ ກາຍກມ຺ມໂວຫາຣລາຠາ. ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວາ ມໂນກມ຺ມໂວຫາຣວິຣຫາ. ສສມ຺ຠາຣປຖວີອາທີສຸ ອາປາທໂຍ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ.

ກຸລຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ, ກຸລສ຺ເສວ ວາ. ຕິສ຺ໂສປິ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫຕາຍ ອນນຸຊານນໂຕ ‘‘ຕວ ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສວິຘາ ອິທ຺ຘິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ອິທ຺ຘິກຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຠາວນາມຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຆຏເຠໂທ ວິຍ ປຣູປຆາໂຕ, ອຸທກວິນາໂສ ວິຍ ອິທ຺ຘິວິນາໂສ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຸປມາ ສໍສນ຺ທຕິ. ຕວ ປຎ຺ໂຫຕິ ຠາວນາມຍາຍ ປຣູປຆາໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຎາເປຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ອາຖພ຺ພຓິທ຺ຘິ ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຕເມ ປເທຕິ ມຓ຺ຑລາທິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ປເທ.

ວຈນນ຺ຕເຣນ ຄເມຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ, ສຍເມວ ຄມິຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ນີຕຕ຺ຖໍ. ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອຸທາຫຸ ອກິຣິຍໂຕຕິ ເຕນາຘິປ຺ເປຕໍ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕເມວ ຫິ ໂສ ອນຣິຍໂວຫາຣໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕີຕິ. ວາຈາຄິຣນ຺ຕິ ວາຈາສງ຺ຂາຕໍ ຄິຣໍ, ວາຈານຸຈ຺ຈາຣຓໍ ວາ.

ຂນ຺ທສິວາທໂຍ ເສຏ຺ຐາຕິ ຂນ຺ທາຕິ ກຸມາຣາ. ສິວາຕິ ມເຫສ຺ສຣາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐາທໂຍ ເອວ ຫິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ເຈຕນາ ປເນຕ຺ຖ ອພ຺ໂພຫາຣິກາຕິ ກາຍທ຺ວາເຣ ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ສມຸຏ຺ຐິຕາປິ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ໂວຫາຣໍ ນ ລຠຕິ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ. ‘‘ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ອກຸສລໍ ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ສຠາເວເນວ ສາ ມໂນກມ຺ມໍ, ນ ອຠິຊ຺ຌາທິປກ຺ຂິກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາທິປກ຺ຂິກາວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ກາຍງ຺ຄວາຈງ຺ຄານິ ອໂຈເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕນກາເລ ເຈຕນາປິ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ມໂນທ຺ວາເຣ ເອວ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຈຕນາຍ ອພ຺ໂພຫາຣິກຠາໂວ ກຖຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ ກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ກຖາ. ໕໓໙) ປາຓາຕິປາຕາທິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ຕພ຺ພິຣຕິວິສິຏ຺ຐາ ເຈຕນາວ ປາຓາຕິປາຕວິຣຕິອາທິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ເຈຕນາປກ຺ຂິກາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ວິຣຕິປກ຺ຂິກາ’’ຕິ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ກເຖຕິ. ຠິນ຺ທຕີຕິ ວິນາເສຕ຺ວາ ກເຖຕິ.

ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ. ຈກ຺ຂຸ ຈ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓທ຺ວາຣຎ຺ຈາຕິ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓທ຺ວາຣໍ. ຈກ຺ຂຸ ວິຎ຺ຎາຓທ຺ວາຣນ຺ຕິ ວາ ອສມາສນິທ຺ເທໂສ. ຕໍ ປນ ຈກ຺ຂຸເມວ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ສໍວໂຣ ສາຘູ’’ຕິອາທິກາຍ (ຘ. ປ. ໓໖໐) ຄາຖາຍ ປສາທກາຍໂຈປນກາຍສໍວເຣ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ກາເຍນ ສໍວໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອິຘ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສໍວຣາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ອສໍວຣາ ອຏ຺ຐ ກຖິຕາ. ສີລສໍວຣາທໂຍປິ ປຎ຺ເຈວ ສໍວຣາ ສພ຺ພທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນິ ອສໍວຣາຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປາຓາຕິປາຕາທິເຈຕນາ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ສຕິປຏິປກ຺ຂາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ປມາທນ຺ຕິ ເກຈິ. ສີຕາທີສຸ ປຏິໂຆ ອກ຺ຂນ຺ຕິ. ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂກສຊ຺ຊໍ.

ວິນາ ວຈີທ຺ວາເຣນ ສຸທ຺ຘໍ ກາຍທ຺ວາຣສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈີທ຺ວາຣສລ຺ລກ຺ຂິຕສ຺ສ ມຸສາວາທາທິໂນປິ ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວາ ອສຸທ຺ຘຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ສຸທ຺ຘວຈີທ຺ວາໂຣປລກ຺ຂິຕໍ ປນ ວຈີກມ຺ມເມວ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ອສໍວໂຣຕິ ເອເຕນ ສຸທ຺ຘກາຍທ຺ວາເຣນ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ອສໍວໂຣ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທ຺ວາຣນ຺ຕຣານຸປລກ຺ຂິຕໍ ສພ຺ພໍ ຕໍທ຺ວາຣິກາກຸສລຎ຺ເຈຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທເນ ‘‘ໂຈປນກາຍອສໍວຣທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອສໍວໂຣ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ‘‘ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຈປນກາຍອສໍວຣທ຺ວາຣວເສນ ວຈີອສໍວຣວເສນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ສຫ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອສໍວໂຣ ຫິ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ສທ຺ວາເຣ ເອວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຈ, ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎທ຺ວາເຣ ອຎ຺ຎທ຺ວາຣວເສນ ຈາຕິ ເອວໍ ອວິຣຸທ຺ຘໍ.

ອຖ ວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຸທ຺ຘໍ ອສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ໂຈປເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຕິ ທ຺ວາຣນ຺ຕໂຣປລກ຺ຂິຕໍ ກມ຺ມປຖຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ວຈີມໂນກມ຺ມໍ ໂຈປນກາຍອສໍວຣທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເສສໍ ສພ຺ພໍ ຕໍທ຺ວາຣຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລໍ ວິຍ ‘‘ໂຈປນກາຍອສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກມ຺ມປຖຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຍກມ຺ມຎ຺ຈ ຕຖາ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນວິໂຣໂຘ ສິຍາ, ຕທວິໂຣຘໍ ຕຕ຺ເຖວ ວກ຺ຂາມ. ສີລສໍວຣາທໂຍ ປຎ຺ຈ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓສໍວເຣ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ, ວີຣິຍສໍວເຣ ຈ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຣເສເນວ ຈ ປຕນສຠາວສ຺ສ ປາຓສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕີວ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາວ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ. ປໂຍຄວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວໂຕ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍວິປຣິຍາເຍປິ ຕໍຕໍປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ເຈຕນາຍ ພລວາພລວວເສເນວ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທ຺ຘິມໂຍ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິມໂຍ ທາຐາໂກຏິກາທີນໍ ວິຍ.

ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ ສໂຄຕ຺ເຕຫິ ຣກ຺ຂິຕາ. ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ຣກ຺ຂິຕາ. ສສາມິກາ ສາຣກ຺ຂາ. ຍສ຺ສາ ຄມເນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ໂຑ ຐປິໂຕ, ສາ ສປຣິທຓ຺ຑາ. ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊໂກຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມປຖກຖາ ເຫສາຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍາຕິອາທິ ມຸສາວາທສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ເສວ ມຸສາວາໂທ. ສຸຎ຺ຎຠາວນ຺ຕິ ປີຕິວິຣຫິຕຕາຍ ຣິຕ຺ຕຕໍ. ອຕ຺ຖວິປນ຺ນຕາຍ ນ ຫທຍງ຺ຄມາ. ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຕິ ອສທ຺ທຫນ຺ເຕ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ນ ໂຫຕິ. ໂຍ ໂກຈິ ປນ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ທ຺ວີຫິ ສມ຺ຠາເຣຫິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນໍ ຈິຕ຺ເຕເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມິຈ຺ຉາ ປສ຺ສຕີຕິ ວິຕຖໍ ປສ຺ສຕິ.

ໂກຏ຺ຐາສໂຕຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທີສຸ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເຍ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ເຈຕນາ ກມ຺ມປເຖສຸ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ນ, ອວຈນສ຺ສ ອຎ຺ຎເຫຕຸຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຈຕນາຍ ອກມ຺ມປຖຕ຺ຕາ ກມ຺ມປຖຣາສິມ຺ຫິ ອວຈນໍ, ກທາຈິ ປນ ກມ຺ມປໂຖ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ພທາຕິ ກມ຺ມປຖຠາວສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ ອວຈນໍ. ຍທາ ປນ ກມ຺ມປໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ກມ຺ມປຖຣາສິສງ຺ຄໂຫ ນ ນິວາຣິໂຕຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ເອວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອທິນ຺ນາທານາທີນໍ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຠາວວິໂຣຘໍ ‘‘ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ສງ຺ຂາເຣ ເອວ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ສຍເມວ ປຣິຫຣິສ຺ສຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານາ ທິຏ຺ຐິ ເຕຠູມກຘມ຺ມວິສຍາວາຕິ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິປາກນິສ຺ສນ຺ທຜລານິ ຍຖາກ຺ກມໍ ນິຣຍາທິວິປາກທຸຄ຺ຄຕຕາທີນິ.

ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຸສລກມ຺ມປຖກຖາວຓ຺ຓນາ

ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປນ ວິຣຕິໂຍຕິ ເອຕໍ ຍາຫິ ວິຣຕີຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ‘‘ກາຍວຈີກມ຺ມານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕາສຎ຺ຈ ກມ຺ມປຖຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ເຈຕນາປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິຣຕິໂຍປີ’’ຕິ. ອລ຺ລສສມໍສນ຺ຕິ ຊີວມານກສສມໍສໍ. ໂວໂຣເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນາຠິຊານາມິ. ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທາຣມ຺ມຓາ ຕທາຣມ຺ມຓາ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທິອາຣມ຺ມຓາ ກຖໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນິ ປຊຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຠິຊ຺ຌາ…ເປ… ວິຣມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຠິຊ຺ຌໍ ປຊຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕາ ວິຣຕິ ອຕ຺ຖິ ອນຠິຊ຺ຌາທີເຫວ ຕປ຺ປຫານໂຕ.

ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນກຖາວຓ຺ຓນາ

ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນໍ ອສໍວຣານໍ ຕຖາ ທຸຈ຺ຈຣິຕານຎ຺ຈ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານເມວ ຈ ສຸສີລ຺ຍາທີນໍ ສໍວຣານໍ ຕຖາ ສຸຈຣິຕານຎ຺ຈ ກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕາຠາວທສ຺ສນໍ. ອຖ ວາ ເຕສໍ ຜສ຺ສທ຺ວາຣາທີຫິ ອວິໂຣຘຠາເວນ ທີປນໍ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈຜສ຺ສທ຺ວາຣປຎ຺ຈອສໍວຣທ຺ວາຣປຎ຺ຈສໍວຣທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອສໍວຣານໍ ສໍວຣານຎ຺ຈ ກມ຺ມປຖຕາ ອຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຣສນ຺ຕກວຕ຺ຖຸໂລຠປຣສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓພ຺ຍາປາທອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິອາທີນຎ຺ຈ ເຕສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຕິວິຘກອາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ຈ ກມ຺ມປຖາຕິ ປາກຏາ ເອວາຕິ ກິໍ ເຕສໍ ກມ຺ມປເຖຫິ ນານຕ຺ຕາຠາວທສ຺ສເນນ, ນ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ສຸຈຣິຕານຎ຺ຈ ຜສ຺ສທ຺ວາຣາທິວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ, ນາປິ ອສໍວຣານໍ ສໍວຣານຎ຺ຈ ຍໂຕ ເຕສໍ ຜສ຺ສທ຺ວາຣາທີຫິ ອວິໂຣຘຠາເວນ ທີປນາ ສິຍາ, ເກວລໍ ປນ ຜສ຺ສທ຺ວາຣາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອສໍວຣານໍ ສໍວຣານຎ຺ຈ ກາຍກມ຺ມາທິຕາ ທີປິຕາ. ຍທິ ຈ ເອຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນໍ, ‘‘ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ປຎ຺ຈຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນໍ ນ ສິຍາ. ເອສາປິ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣາທີຫິ ອວິໂຣຘທີປນາຕິ ເຈ, ວຸຕ຺ຕເມວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ ຈ ອຖ ວາ-ສທ຺ເທ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາເນວ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນິ ກາຍກມ຺ມາທິນາເມຫິ ວທນ຺ເຕຫິ ມໂນກມ຺ມສ຺ສ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ຕໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ຍທິ ຈ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ອສໍວຣາທໂຍ ຄຫິຕາ, ທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ອສໍວຣານໍ ອຠາວາ ເຕສຎ຺ຈ ຕໍຕໍກມ຺ມຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຈປນກາຍອສໍວຣທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອສໍວໂຣ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ວຸຈ຺ຈມາເນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ກໂຣ ສິຍາ, ວຈີມໂນກມ຺ມານິປິ ຫິ ກາຍທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ເສສທ຺ວາເຣສຸປິ ກມ຺ມນ຺ຕຣານີຕິ.

ອຖ ປນ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣມ຺ປິ ຕໍທ຺ວາຣິກກມ຺ມເມວ ສິຍາ, ‘‘ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມເມວາ’’ຕິອາທິ, ‘‘ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຈປນກາຍອສໍວຣທ຺ວາຣວເສນ ວາຈາອສໍວຣທ຺ວາຣວເສນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ຈ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕານຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎທ຺ວາຣຈຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຸປ຺ປນ຺ນໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣໍ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານໍ ເອວ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສສານຎ຺ຈ ຕໍຕໍທ຺ວາຣຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ທ຺ວາຣສໍສນ຺ທເນ ຕໍຕໍທ຺ວາຣປກ຺ຂິກຠາວສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອິຘ ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານຎ຺ຈ ເຈຕນາຠາວໂຕ ອກມ຺ມານຎ຺ຈ ອສໍວຣານໍ ສໍວຣານຎ຺ຈ ຠຊາປິຍມານານໍ ກມ຺ມປຖານໍ ວິຍ ກາຍກມ຺ມາທິຕາທີປນໍ, ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຕິວິຘກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ຕິວິຘກາຍສຸຈຣິຕາທີນຎ຺ຈ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈຣເຓປິ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວາວິຊຫນທີປນໍ, ຍຖາປກາສິຕານຎ຺ຈ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ປຕ຺ຕານໍ ອປຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອກຸສລກາຍກມ຺ມາທີນຎ຺ຈ ກຸສລກາຍກມ຺ມາທີນຎ຺ຈ ຜສ຺ສທ຺ວາຣາທີຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຎ຺ຈ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນໍ ນາມ. ກສ຺ມາ? ອກມ຺ມປຖານໍ ກມ຺ມປເຖສຸ ກມ຺ມປຖານຎ຺ຈ ອກມ຺ມປເຖສຸ ສມານນາມຕາວເສນ, ກມ຺ມປຖານໍ ກມ຺ມປເຖສຸ ສາມຎ຺ຎນາມາວິຊຫນວເສນ, ອຸຠເຍສຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ທ຺ວາເຣສຸ ເອຕ຺ຖ ສໍສນ຺ທິຕຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ຕິວິຘກມ຺ມທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມານໍ ຎາຕກມ຺ມຠາວຕາຍ ຕໍຕໍກມ຺ມຠາວສ຺ສ ອວຈນີຍຕ຺ຕາ ກມ຺ມທ຺ວາເຣສຸ ເຕສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓທ຺ວາຣວເສນ ອສໍວຣາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາຍວຈນາຠາວໂຕ ຈ ກມ຺ມທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓທ຺ວາຣານິ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍມ຺ປິທໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຕ຺ຖິ ກຸສໂລ’’ຕິອາທິນາ ຈ ປຎ຺ຈຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ອສໍວຣາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຈ ‘‘ຍມິທໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສຫຊາໂຕ ຫິ ຜສ຺ໂສ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑ ກມ຺ມກຖາ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໘໖). ເຕນ ຫິ ອສໍວຣານໍ ສໍວຣານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີຫິ ອສຫຊາຕຕ຺ຕາ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສຫຊາຕານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສທ຺ວາຣາທິວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາຕິ. ‘‘ໂສ ຫິ ກາຍທ຺ວາເຣ ໂຈປນໍ ປຕ຺ໂຕ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ໂຈປນກາຍອສໍວຣທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ວຈີກມ຺ມາທີນຎ຺ຈ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອສໍວຣຠູຕານໍ ກາຍກມ຺ມາທິຠາເວ ອາປນ຺ເນ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ອກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອປວາເທນ ນິວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິເຕສຸ ອສໍວຣວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ທຸຕິຍວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ຈ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ນ ຫິ ວຈີກມ຺ມາທິຠູໂຕ ໂຈປນກາຍອສໍວໂຣ ກາຍກມ຺ມາທິ ໂຫຕີຕິ.

ອກຸສລໍ ມໂນກມ຺ມໍ ປນ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ໂຈປນໍ ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ຕໍ ອກຸສລໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມ, ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕນເຍນ ຈ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ໂຈປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ສພ຺ພາກຸສລຎ຺ຈ. ຍທິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ກາຍວຈີກມ຺ມຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ກາເຍ ວາຈາຍ ຈ ອກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ກມ຺ມໍ ປນ ໂຫນ຺ຕໍ ກິໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ? ມໂນກມ຺ມເມວ ໂຫຕີຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ມໂນກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ຕໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ມໂນກມ຺ເມນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ອກຕ຺ວາ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປ຺ປາທມຕ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ກມ຺ມກຖາຍ ປວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຎ຺ຈ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຕິວິຘໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາ ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ໂຈປນໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິຍມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຠາເວນ ກາຍວຈີກມ຺ມນາມສາຘິກາວ, ນ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີກມ຺ມເມວ, ນາປິ ກຸສລປກ຺ເຂ ໂຈປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ມນສາປິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານໍ ກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ ໂຈທກາຘິປ຺ປາເຍນ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ, ນ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ປຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ມນສາ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ສພ຺ເພນ ມໂນກມ຺ເມເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ກາຍວຈີກມ຺ເມນາ’’ຕິ, ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມຕ຺ຕຍນິຍມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທມາຣທ຺ຘໍ ‘‘ຕໍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ໂຈປນໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ກຣາຠາໂວ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ກມ຺ມສທ຺ທມຕ຺ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມປ຺ປເຠໂທ ຍຖາ ໂຫຕິ, ຕໍ ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອສງ຺ກໂຣ ຈ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກາຍວຈີກມ຺ມສຫຊາຕາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຍທາ ເຈຕນາປກ຺ຂິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ຕານິ ມໂນກມ຺ມານິ ກາຍວຈີກມ຺ມານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ນ, ເຈຕນາປກ຺ຂິການໍ ມໂນກມ຺ມຕ຺ຕາຠາວາ. ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ເຕ ຈ ມໂນກມ຺ມຕາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ມໂນກມ຺ມສ຺ສ ກາຍວຈີກມ຺ມຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ອຠິຊ຺ຌາທິກິຣິຍາກາຣິກາຍ ເອວ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ມໂນກມ຺ມໍ, ນ ປາຓາຕິປາຕາທິກາຍວຈີກິຣິຍາກາຣິກາຍາຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ເຕສໍ ມໂນກມ຺ມຕາຕິ ນ ເຕສໍ ມໂນກມ຺ມານໍ ສຕໍ ກາຍວຈີກມ຺ມຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ເອວໍ ກມ຺ມານໍ ທ຺ວາເຣສຸ ທ຺ວາຣານຎ຺ຈ ກມ຺ເມສຸ ອນິຍຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣນິພນ຺ຘນໍ ນ ກຕໍ. ອິທານິ ອກເຕປິ ຈ ທ຺ວາຣນິພນ຺ຘເນ ເຍສໍ ທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ຕໍຕໍທ຺ວາຣກມ຺ມປຖານຎ຺ຈ ວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາຠຏ຺ຐປາຬິຍາ ວຸຕ຺ຕາຍ ຈ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຈິຕ຺ຕໍ ຕິວິຘກມ຺ມທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣຠູຕສ຺ສ ເຕນ ສຠາເວນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຈປນທ຺ວຍຣຫິຕສ຺ສ ມໂນປພນ຺ຘສ຺ສ ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣຠາເວ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຍໍ ໂຍຊນາຕິ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ‘‘ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ປນາຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ? ເຍນ ວຈນານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸພ຺ພາປຣວຈເນ ປໂຍຊນໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘ ຈ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕາທິທສ຺ສນໍ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວຈເນ ປໂຍຊນໍ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວາ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ອາປນ຺ນໍ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນວເສນ ‘‘ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິມາຫ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ຍໍ ຍໍ ວາປນາ’’ຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປຘານມ຺ປິ ຣູປາທິໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ນ ຫິ ປຘານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ອາຣມ຺ມຓຠາໂວ ອຕ຺ຖີຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕາທິນເຍນ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຈເນ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ຣູປໍ ວາ…ເປ… ອິທໍ ວາ ອິທໍ ວາ ອາຣພ຺ຠາ’ຕິ ກເຖຕຸໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ວາ ອິທໍ ວາຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣກຖາ

ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຣາສິວຓ຺ຓນາ

ອາຈຣິຍານນ຺ຕິ ເຣວຕາຈຣິຍສ຺ສ. ນ ປເນຕໍ ສາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຜສ຺ສາທີນໍ ກາມາວຈຣາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທມາຣທ຺ຘໍ, ກິນ຺ຕຸ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ສາທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມາຠິນິປາຕຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ເພ ເຈຕສິກາ ຈິຕ຺ຕາຍຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາຠາເວນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຜສ຺ໂສ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຜສ຺ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິ ວາ ອາຣມ຺ມເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜສ຺ສສຫຊາຕາຍ ເວທນາຍ ຕໍສມກາລເມວ ເວເທຕິ, ຜສ຺ໂສ ປນ ໂອຠາສສ຺ສ ປທີໂປ ວິຍ ເວທນາທີນໍ ປຈ຺ຈຍວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ປຸຣິມກາໂລ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຄປານສີນໍ ອຸປຣິ ຕິຣິຍໍ ຐປິຕກຏ຺ຐໍ ປກ຺ຂປາໂສ. ກຏ຺ຐທ຺ວຍາທິ ວິຍ ເອກເທເສນ ເອກປສ຺ເສນ ອນລ຺ລີຍມາໂນປິ ຣູເປນ ສຫ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໍ ອນລ຺ລີຍມານໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນເມວ, ນ ວິສຍຠາໂວ, ສງ຺ຆຏ຺ຏນຎ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານໍ ສນ຺ນິປຕນຠາໂວ ເອວ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓສນ຺ນິປາເຕນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນສມ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຜສ຺ໂສ. ປາຓິທ຺ວຍສ຺ສ ສນ຺ນິປາໂຕ ວິຍ ຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສນ຺ນິປາໂຕ ຜສ຺ໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ສນ຺ນິປຕິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ກິຈ຺ຈຏ຺ເຐເນວ ຣເສນ ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣໂສ. ຕຖາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຫິ ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ສງ຺ຆຏ຺ຏນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ປາຓິຍາ ປາຓິມ຺ຫິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ຕພ຺ພິເສສຠູຕາ ຣູປຘມ຺ມາ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ຕພ຺ພິເສສຠູໂຕ ເອໂກ ເຈຕສິກຘມ຺ໂມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ເຕເຍວາຕິ ເອເຕນ ເຈຕສິກສຠາວຕໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມເຓຫິ ອສໍສຏ຺ຐໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ເວທນາຍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ກາຣຓຠູໂຕ ຕທນຸຣູໂປ ສມນ຺ນາຫາໂຣ ຕຊ຺ຊາສມນ຺ນາຫາໂຣ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຕທຠິມຸຂຠາໂວ ອາວຊ຺ຊນາຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ວິສຍສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຕຕາ ອຠິສງ຺ຂຕຕາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາວກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຂເວທນາຍເມວ ລພ຺ຠຕິ ອສ຺ສາທຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິສ຺ສວິຕາຍາຕິ ອຣຫຕາຍ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຫິ ຘາຕູນໍ ອຣຫຕ຺ໂຖ ວິປຸພ຺ໂພ ສຸສທ຺ໂທ. ວິສ຺ສວໍ ວາ ສຊນໍ ວສິຕາ ກາມກາຣິຕາ ວິສ຺ສວິຕາ. ອາຣມ຺ມຓຣເສກເທສເມວ ອນຸຠວນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຜຸສນາທິກິຈ຺ຈໍ ເອກເທສານຸຠວນມິວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວທຍິຕສຠາໂວ ເອວ ຫິ ອນຸຠວນນ຺ຕິ. ຜຸສນາທິຠາເວນ ວາ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ເອກເທສານຸຠວນໍ, ເວທຍິຕຠາເວນ ຄຫຓໍ ຍຖາກາມໍ ສພ຺ພານຸຠວນໍ. ເອວໍ ສຠາວາເນວ ຕານິ ຄຫຓານີຕິ ນ ເວທນາຍ ວິຍ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ຍຖາສກກິຈ຺ຈກຣເຓນ ສາມິຠາວານຸຠວນໍ ໂຈເທຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ອິຘາຕິ ເອເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ເວທນາສຸ ອິມສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປຕໍ ໂສມນສ຺ສເວທນໍ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ອໂສມນສ຺ສເວທນໍ ອປເນຕ຺ວາ ຄຫິຕາຍ ໂສມນສ຺ສເວທນາຍ ສມານາ ອິຏ຺ຐາກາຣສມ຺ໂຠຄຣສຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນິມິຕ຺ເຕນ ປຸນສຎ຺ຊານນກິຈ຺ຈາ ປຈ຺ຈາຠິຎ຺ຎາຓຣສາ. ປຸນສຎ຺ຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ປຸນສຎ຺ຊານນປຈ຺ຈໂຍ, ຕເທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸນ…ເປ… ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ກຣຓໍ ປຸນ…ເປ… ກຣຓໍ. ປຸນສຎ຺ຊານນປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ປຸນ…ເປ… ກຣຓໍ, ຕທສ຺ສາ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນສຎ຺ຊານນປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕກາຣິກາຍ ນິມິຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິຍາ ຈ ສພ຺ພາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສມານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຎາຓເມວ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠິນິເວສກາຣິກາ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫິກາ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນຸປາເຍນ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ອຈິຣຏ຺ຐານຕາ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອຠິສນ຺ທຫຕີຕິ ປພນ຺ຘຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເຈຕນາຠາໂວ ພ຺ຍາປາຣຠາໂວ. ທິຄຸຓຸສ຺ສາຫາຕິ ນ ທິຄຸຓໍ ວີຣິຍໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ປນ ພ຺ຍາປາຣກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຸສ຺ສາຫນຠາເວນາຕິ ອາທຣຠາເວນ. ສາ ຫິ ສຍໍ ອາທຣຠູຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ອາທຣຍຕີຕິ.

ວິຊານນໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິ. ສນ຺ທຫນໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕຣສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນໍ. ຈກ຺ຂຸນາ ຫິ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາທິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈກ຺ຂຸນາ ຫີຕິອາທີສຸ ຈກ຺ຂຸນາ…ເປ… ມນສາ ທ຺ວາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຄຣຄຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓວິຠາວນມຕ຺ຕໍ ອຸປຘາຣຓມຕ຺ຕໍ ອຸປລທ຺ຘິມຕ຺ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ, ອາຣມ຺ມຓປຏິເວຘນປຈ຺ຈາຠິຎ຺ຎາຓາທິ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຎາທີນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມຍວວຕ຺ຖາເນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຠາເວນ຺ໂຕ ວິຍ ນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິນ຺ຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ໂຫຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ສມານຕ຺ຖຕ຺ເຕ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕທຕ຺ຖຕ຺ເຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ນ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາ ສມຍວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ກິໍ ຕສ຺ສ ປຸນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ. ເຍນ ຈ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ ນ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ກິໍ ຕໍ ນິທ຺ເທສຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ເທເສນ ທຸຕິເຍນ, ນິທ຺ເທເສເນວ ຈ ຜສ຺ສາທີຫິ ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ກິໍ ຕທຕ຺ເຖນ ປຸນ ວຈເນນ, ອຎ຺ຎປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ປນ ປຸຣິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ສມຍວວຕ຺ຖານຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວວຕ຺ຖິຕສມເຍ ວິຊ຺ຊມານຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອິຕຣຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວິຊ຺ຊມານຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສມຍວວຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ, ນ ຈ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖໍ ວຈນໍ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ນ ຈ ເລເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ມຫາກາຣຸຓິໂກ ອຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ນ ກໂຣຕີຕິ.

ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຣາສິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຌານງ຺ຄຣາສິວຓ຺ຓນາ

ວິຕກ຺ເກຕີຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມເມວ ກຕ຺ຕາຣໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ວສວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຕກ຺ກນໍ ວາ’’ຕິ ຠາວນິທ຺ເທໂສ. ຣູປໍ ຣູປນ຺ຕິ ປຖວີ ປຖວີຕິ ວາ ອາໂກເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາໂກຏນລກ຺ຂໂຓ. ອາທິໂຕ, ອຠິມຸຂໍ ວາ ຫນນໍ ອາຫນນໍ, ປຣິໂຕ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ອາຫນນໍ ປຣິຍາຫນນໍ. ວິຈາຣໂຕ ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນ ວິຈາຣສ຺ເສວ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ອນຸຣວໂຕ ໂອຬາຣິໂກ ຕສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຆຓ຺ຏາຠິຆາໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ວິຕກ຺ໂກ. ໂສ ຍຖາ ຆຓ຺ຏາຠິຆາໂຕ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂນິໂຣປນຏ຺ເຐນ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ໂຫຕິ. ວິປ຺ຜາຣວາຕິ ວິຈລນຍຸຕ຺ໂຕ. ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຸປຈາເຣ ວາ ອປ຺ປນາຍໍ ວາ ສນ຺ຕາເນນ ປວຕ຺ຕິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວິຕກ຺ໂກ ນິຈ຺ຈໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຂລມຓ຺ຑລໍ.

ປິຓຍຕີຕິ ຕປ຺ເປຕິ, ວຑ຺ເຒຕິ ວາ. ຜຣຓຣສາຕິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ພ຺ຍາປນຣສາ. ອຸທຄ຺ຄຠາໂວ ໂອທຄ຺ຍໍ. ຂຸທ຺ທິກາ ລຫຸໍ ໂລມຫໍສນມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠິນ຺ນາ ນ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຂຓິກາ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸພ຺ເພຄໂຕ ຜຣຓາ ນິຈ຺ຈລຕ຺ຕາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕ຺ຕາ ຈ ປຓີຕຕຣາ. ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ. ອປ຺ປນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ ປີຕິ ອປ຺ປນາສມາຘິປູຣິກາຕິ ກຕ຺ວາ ສາ ຐປິຕາ. ອິຕຣາ ທ຺ເວ ຂຓິໂກປຈາຣສມາຘິປູຣິກາ ປີຕີ.

ສມາຘິຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສມາຘິສຫິຕຈິຕ຺ເຕນ. ອວິສາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ອວິສຣຓສຠາໂວ. ອວິກ຺ເຂໂປ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ. ເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ. ວິເສສໂຕຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ. ສຸຂວິຣຫິໂຕປິ ຫິ ອຕ຺ຖິ ສມາຘີຕິ. ປທີປນິທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕານຏ຺ຐິຕິຠາວໍ ສມາຘິສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ.

ຌານງ຺ຄຣາສິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍຣາສິວຓ຺ຓນາ

ສທ຺ທຫນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ສທ຺ທຫນກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຘິປຈ຺ຈຠາເວນ ສທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ຕຖາປຈ຺ຈຍຠາເວ ສຕິ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ທຫຕີ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ປສາທນີຍຏ຺ຐາເນສຸ ປສາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ອກຸສລໍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ ຈ. ປສາທຠູໂຕ ນິຈ຺ຉໂຍ ວຕ຺ຖຸຄໂຕ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ, ນ ເຍວາປນກາຘິໂມກ຺ໂຂຕິ. ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ‘‘ມໍ ອນ຺ຕເຣນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ນຕ຺ຖິ, ມຍາ ສທ຺ທຫຖາ’’ຕິ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວຕ຺ເຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ປກ຺ຂນ຺ທນນ຺ຕິ ສໍສີທນໍ. ປງ຺ໂກ ກທ຺ທມໂຕ ຆນີຠູໂຕ ໂຫຕິ. ປຓກໍ ປິຈ຺ຉິລໍ ອຸທກມລໍ. ປີຕໍ ອຸທກໍ. ໂອກປ຺ປນລກ຺ຂຓາຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ເອວເມຕນ຺ຕິ ກປ຺ປນລກ຺ຂຓາ. ອກລຸສຠາໂວ ອກາລຸສິຍໍ, ອນາວິລຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາທິວຕ຺ຖູນິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍານິ. ສປ຺ປຸຣິສູປເສວນສທ຺ຘມ຺ມສວນໂຍນິໂສມນສິກາຣຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄານິ. ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອາທາເນ ຫຕ຺ໂຖ ວິຍ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທເນ ວິຕ຺ຕໍ ວິຍ, ອມຕກສິຜລຜລເນ ພີຊໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ວີຣຠາໂວຕິ ເຍນ ວີໂຣ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸພລປ຺ປທານໍ ປຄ຺ຄໂຫ. ມຄ຺ໂຄ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຄໂຕ, ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຄິລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາ, ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ນ ລຠຕິ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ລຠຕິ…ເປ… ປາຣິປູຣິນ຺ຕິ ເອຕານິ ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຫິຕານິ ອຏ຺ຐ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ ຕໍມູລການິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ.

ຈິຣກຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອຸທເກ ອລາພຸ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປິລວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອປ຺ປທານໍ ປາສາຓສ຺ສ ວິຍ ນິຈ຺ຈລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຐປນໍ ສາຣຓໍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐຕາກຣຓໍ ອປິລາປນໍ. ອປິລາເປ ກໂຣຕິ ອປິລາເປຕິ. ຄຕິໂຍຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ຠວໂຕ ຜລໂຕ ຈ. ອປໂຣ ນໂຍຕິ ຣສາທິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ສມ຺ໂມສປຈ຺ຈນີກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອສມ຺ໂມໂສ, ນ ສມ຺ໂມສາຠາວມຕ຺ຕໍ. ສຕິຍາ ວຕ຺ຖຸຠູຕາ ກາຍາທໂຍ ກາຍາທິສຕິປຏ຺ຐານາ, ສຕິໂຍເຍວ ວາ ປຸຣິມາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປທຏ຺ຐານໍ.

ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ. ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ ປກາເຣຫິ ຊານາເປຕິ. ເອກາໂລກາ ໂຫຕີຕິ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລໂສຠາສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ມນເຕ ວິຊານາຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ມໂນ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ມນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຘມ຺ເມ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕) ກາຣຓຠາເວນ ມໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ໂພ ຫິ ມໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ. ວິຊານາຕີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນປລທ຺ຘິວເສນ ຊານາຕິ, ນ ສຎ຺ຎາປຎ຺ຎາ ວິຍ ສຎ຺ຊານນປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ.

ປີຕິໂສມນສ຺ສສມ຺ປໂຍຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຍນ ໂຍຄາ ສຸມໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປີຕິຍາ ຈ ໂສມນສ຺ສຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ກາເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ ສາຕເວທນາສມ຺ປໂຍຄໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ນິປ຺ປີຕິກໍ ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ປີຕິອຸປລກ຺ຂິຕໍ ວາ ໂສມນສ຺ສໍ ສປ຺ປີຕິກໍ ນິປ຺ປີຕິກຎ຺ຈ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປວຕ຺ຕສນ຺ຕຕາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ອຘິປຕິຠູຕໍ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓ ອນຸປາເລນ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ສານຸປາລນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ໂຫຕິ, ຕໍຕໍກມ຺ມວິເສເສນ ວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຍາວ ຈຸຕິ ອວິເສເສນ ວາ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕຕິ ຊີວມານຕາວິເສສຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມານລກ຺ຂຓາທິໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ອວິນິຠຸຕ຺ຕຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອນຸປາເລຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖິກ຺ຂເຓເຍວ. ອສຕິ ຫິ ອນຸປາເລຕພ຺ເພ ອຸປ຺ປລາທິມ຺ຫິ ກິໍ ອຸທກໍ ອນຸປາເລຍ຺ຍາຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ອນຸປາລນາທິກສ຺ສ. ສາຘນໂຕຕິ ສາຘເນນ. ຕໍສາຘນຎ຺ຈ ຊີວມານວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍຣາສິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຄ຺ຄງ຺ຄຣາສິວຓ຺ຓນາ

ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ. ປສຕ຺ຖຕາ ຈ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ພລຣາສິວຓ຺ຓນາ

ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍກາຣຓາ. ອຸຠຍປທວເສນາຕິ ສທ຺ຘາປທໍ ພລປທນ຺ຕິ ເອວມາທິປທທ຺ວຍວເສນ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຊາຕິອາທິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ. ຄຣຸນາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຄາຣວວເສນ ປຕິສ຺ສວນໍ ປຕິສ຺ສໂວ, ສຫ ປຕິສ຺ສເວນ ສປ຺ປຕິສ຺ສວໍ, ປຕິສ຺ສວຠູຕໍ ຕໍສຠາຄຎ຺ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄາຣວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິອາທິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ຫິຣີ ຕຕ຺ຖ ຄາຣວວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຊ຺ຊໍ ຠາຍຕິ ຕຎ຺ຈ ຠຍໂຕ ປສ຺ສຕີຕິ ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວີ. ເອວໍສຠາວໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ຫິຣີ ປາປຘມ຺ເມ ຄູຖໍ ວິຍ ປສ຺ສຕິ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸຓ຺ຫໍ ວິຍ. ທາຍຊ຺ຊໍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາທິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຈ ຫິຣີໂອຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ເຕສໍ ກທາຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິປ຺ປໂຍຄາ. ນ ຫິ ລຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ຠຍໍ ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ.

ມູລຣາສິວຓ຺ຓນາ

ອເຄໂຘ ອນຠິຊ຺ຌນໍ ອນຠິກງ຺ຂນໍ. ອນລ຺ລີໂນ ຠາໂວ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອນລ຺ລີນຠາໂວ, ເອວຎ຺ຫິ ອຸປມາຍ ສເມຕິ. ອນຸກູລມິຕ຺ໂຕ ອນຸວຕ຺ຕໂກ. ວິນຍຣໂສຕິ ວິນຍນຣໂສ. ອໂທໂສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍມລສ຺ສາຕິ ອິທໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ໂທສສມຸຏ຺ຐານຕໍ ໂທສູປນິສ຺ສຍຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠາວນາຍາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຠາວນາອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາສາຘນາຍ ຠາວນາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ວາ ອກຸສລາ ອຠາວນາ. ນິຄ຺ຄຸເຓປິ ຄຸຓຄ຺ຄຫຓໍ ອຘິກຄ຺ຄຫຓໍ. ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຸຓໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ອູນຄ຺ຄຫຓໍ. ຈຕຸວິປລ຺ລາສຄ຺ຄຫຓໍ ວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓໍ.

ຍາຖາວສຠາເວຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ເອຕສ຺ສ ຄຸໂຓ, ເອຕ຺ຕໂກ ໂທໂສ’’ຕິ ຄຸຓໂທສານໍ ສຠາເວ ‘‘ຊຣາຘມ຺ໂມ ຊີຣຕິ, ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ ມາ ຊີຣີ’’ຕິ ເອວມາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສມ຺ຠວໂຕ. ອໂລເຠນ ຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທີສຸ ວິວາທາຠາວໂຕ. ອໂມເຫນ ປພ຺ພຊິຕານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕວິວາທາຠາວໂຕ. ກາມຣາຄາຠິນິເວສວິນິພນ຺ຘາ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ວິວທນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິຣາຄາຠິນິເວສວິນິພນ຺ຘາ ສມຓາ ສມເຓຫີຕິ. ຣາຄວເສນ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖໂວ ໂທສວເສນ ວິໂຣໂຘ ຈ ຕພ຺ພິເສເສນ ອຸປຄມາປຄມາ, ອາຣມ຺ມເຓ ວາ ຣູປາທິມ຺ຫິ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘາ. ອມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຏິຆານຸນຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂມເຫນ ປວຕ຺ຕິ. ສຸຂວິປຣິຓາເມ ທຸກ຺ຂສມາໂຍເຄ ຈ ປຏິຆປວຕ຺ຕິຍໍ ເວທນາປຣິຄ຺ຄໂຫ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອໂທສານຸຠາເວນ ເວທນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ທິພ຺ພວິຫາຣສ຺ສາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ. ອຣິຍວິຫາໂຣ ຜລສມາປຕ຺ຕິ. ໂມເຫນ ອວິຈາເຣນ຺ໂຕ ອຸທາສີນປກ຺ເຂສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ສພ຺ເພສຸ ອຠິສງ຺ຄໍ ກໂຣຕີຕິ ອມູຬ຺ຫສ຺ສ ຕທຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສນສ຺ສ ອາສນ຺ນປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ໂທສສ຺ສ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອໂທເສນ ທຸກ຺ຂທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ.

ກມ຺ມປຖຣາສິວຓ຺ຓນາ

ສຸຂາທີນິ ອຕ຺ຕໂນ ນ ພ຺ຍາປາເທຕິ ນ ວິນາເສຕິ ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກມ຺ມປຖຕາຕໍສຠາຄຕາຫິ ກມ຺ມປຖວເສນ.

ປສ຺ສທ຺ຘາທິຍຸຄລວຓ຺ຓນາ

ທຣໂຖ ສາຣມ຺ໂຠ, ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສປຈ຺ຈຍານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິການໍ ກິເລສານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ຂນ຺ຘານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປ຺ປຘານາ ກິເລສາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສາ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ວາ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸວຓ຺ຓວິສຸທ຺ຘິ ວິຍາຕິ ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓວິສຸທ຺ຘິ ອລງ຺ກາຣວິກຕິວິນິໂຍຄກ຺ຂມາ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ຫິຕກິຣິຍາວິນິໂຍຄກ຺ຂມາ.

ສມໍ, ສມນ຺ຕໂຕ ວາ ປກາເຣຫິ ຊານນໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ເຈຕິຍວນ຺ທນາທິອຕ຺ຖໍ ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສຕິ ຈ ອຕ຺ເຖ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍຣູປາທິປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ໂຄຈຣຄາມາຠິກ຺ກມນາທີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມນາທີນໍ ຘາຕຸອາທິວເສນ ປວິຈໂຍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສພ຺ພກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພໂຍຄີນໍ ສພ຺ພທາ ອຸປກາຣກາ ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ປາຣິປນ຺ຖກຫຣຓໂຕ ຠາວນາວຑ຺ຒນໂຕ ຈ. ຍຖາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ພຫຸກາຣາ ສຕິ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໒). ຍຸເຄ ນທ຺ຘາ ວິຍາຕິ ຍຸຄນທ຺ຘາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ສມໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໐; ປຏິ. ມ. ໒.໑) ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ເອເຕສໍ ຍຸຄນທ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພກຸສລຘມ຺ເມສຸ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈາຠາໂວ ເອເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ສມໍ ຍຸຕ຺ເຕຫີຕິ ‘‘ວີຣິຍສມາຘິໂຍຊນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອາຫ, ໂຍຄວຈນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍວາປນກວຓ຺ຓນາ

ຣູປາຠາເວນາຕິ ຣຸປ຺ປນາຠາເວນ. ຘມ຺ມາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ສຠາວໂຕ ອຸປລພ຺ຠມານາຕິ. ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ເມຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ພຠາໂຄ, ປຣິກມ຺ມເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຣຕິວເສນາຕິ ວຈີປວຕ຺ຕິຍາ ນ ປູເຣຕິ, ກິນ຺ຕຸ ວິຣຕິໂຍເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຓ຺ຓກງ຺ຄານີຕິ ອວິຣທ຺ຘງ຺ຄານິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ວິນິຈ຺ຉຍນໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ. ນ ຫິ ອນຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ທານາທີສຸ ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ສທ຺ຘາ ປນ ປສາທນີເຍສຸ ປສາທາຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ທາຣກສ຺ສ ວິຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໍສປ຺ປນສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມິ ນ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ອວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂກິຣິຍາ ອສໍສປ຺ປນໍ. ປຸຣິມມນໂຕຕິ ຠວງ຺ຄໂຕ. ວິສທິສໍ ວີຖິຊວນໍ ມນໍ ກໂຣຕີຕິ ມນສິກາຣສາມຎ຺ເຎນ ວີຖິຊວນປຏິປາທເກ ທສ຺ເສຕິ. ເຕສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ເມສຸ. ອຕທາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕປິ ຫິ ເຕສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ອຸທາສີນຠາວໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອລີນານຸທ຺ຘຕປ຺ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອູນາຘິກນິວາຣຓຣສາ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ປາຓາທີນໍ. ອມທ຺ທນາ ມທ຺ທນປຏິປກ຺ຂຠາໂວວ.

ຕໍຕໍຣາສິກິຈ຺ຈວເສນ ວິຠາຄຣຫິຕາ ອວິຠຕ຺ຕິກາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ສວິຠຕ຺ຕິເກສຸ ທຸຕິຍຏ຺ຐານາທີສຸປິ ຠາຊິຍມາເນສຸ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທໍ ປູຣິຕນ຺ຕິ ຌານາທິປທໍ ປຎ຺ຈກາທິວເສນ ປູຣິຕໍ. ປຎ຺ຈ ຫິ ອງ຺ຄານິ ຌານປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ເຕສຸ ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ອູເນ ຌານປທໍ ອູນໍ ໂຫຕີຕິ. ປທສມູໂຫ ປທໂກຏ຺ຐາໂສ ວາ ຕໍ ຕເມວ ວາ ປທໍ, ອວຸຕ຺ຕໍ ຫາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປູຣິຕ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອເນເກສໍ ປຸຣິສສທ຺ທານໍ ວິຍ ໂກຈິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອາຫ ‘‘ອນນຸສນ຺ຘິກາ ກຖາ’’ຕິ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອນຸກ຺ກເມນ ຘມ຺ມາ ກຖິຕາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ’’ຕິ. ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຣາສິ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສາຘາຣຓວເສນ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘຕປ຺ປຈ຺ຈຍສງ຺ຄຫວເສນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ປນ ຣາສີສຸ ເອກຣາສິກິຈ຺ຈສ຺ສປິ ອຠາວາ ຉນ຺ທາທໂຍ ເຍວາປນກວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ຈ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາ ເວທນາທີນໍ ຌານງ຺ຄາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ເອວໍ ໂສວຈສ຺ສຕາກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາທິວິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ເກຈິ ຘມ຺ເມ ວິສຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຈ ຕຎ຺ຈ ວິເສສໍ ‘‘ເຍ ວາ ປນາ’’ຕິ ອາຫ. ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ສາວເສເສ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ວາ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍວາປນກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກາມາວຈຣກຸສລໍ

ນິທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒. ຜຸສນກວເສນາຕິ ສນ຺ເຕ ອສນ຺ເຕປິ ວິສເຍ ອາປາຖຄເຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ນິປຕນວເສນ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖, ໑໗) ວິຍ ກິຈ຺ຈວິເສສໍ, ‘‘ມານສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖, ໑໗) ວິຍ ສມາເນ ອຕ຺ເຖ ສທ຺ທວິເສສໍ, ‘‘ປຓ຺ຑຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖, ໑໗) ວິຍ ຄຸຓວິເສສໍ, ‘‘ເຈຕສິກໍ ສາຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒, ໑໘) ວິຍ ນິສ຺ສຍວິເສສໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໕, ໒໔) ວິຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອວຕ຺ຖາຠາວວິເສສໍ, ‘‘ອລຸພ຺ຠນາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໓໒) ວິຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຠາວວິເສສໍ, ‘‘ອລຸພ຺ຠິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໓໒) ວິຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຠາວຠູຕຕາວິເສສນ຺ຕິອາທິກໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕທີປນໍ ສຠາວປທໍ. ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຜຸສນກິຣິຍາ ຜຸສນາກາໂຣ. ສມ຺ຜຸສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓສມາຄມຜຸສນາ, ນ ປຏິລາຠສມ຺ຜຸສນາ. ສມ຺ຜຸສິຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓນ ສມາຄຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ຜຸສິຕຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ຜຸສິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ຠາໂວ. ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ຠາວນິທ຺ເທເສສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປຣສ຺ສ ເວວຈນສ຺ສ, ອປເຣນ ວາ ປຸຣິມຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນາ ອປຣທີປນາ. ‘‘ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສາ ນານາກາເລ ລພ຺ຠມານາປິ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ວິເສເສ ອິຕເຣປິ ອນຸຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວິຠຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖນານຕ຺ເຕນ ກຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ຍຖາ ‘‘ໂກໂຘ ກຸຊ຺ຌນາ ກຸຊ຺ຌິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໖) ສຠາວາກາຣຠາວນິທ຺ເທເສຫິ ໂກໂຘຕິ ເອວມາກາໂຣວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ເອວມິຘ, ອິຘ ປນ ປຓ຺ຑິຕາທິຠາວາກາຣຠິນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ວິຠຕ຺ຕິຄມນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ໂຫຕິ. ສມ຺ຜຸສິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນ ‘‘ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ເອວມາກາໂຣວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ເອວມາກາໂຣ ປນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕິຄມນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂທໂສ ພ຺ຍາປາໂທຕິ ອຸທ຺ເທເສປິ ນາມນານຕ຺ເຕນ ນານາຠູໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ນິທ຺ເທເສປິ ເຕເນວ ນານຕ຺ເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເອໂກວ ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ເອເກນ ຂນ຺ຘສທ຺ເທນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຈຕນາຕິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ ຕປ຺ປມຸຂຕ຺ຕາ. ອສທ຺ຘມ຺ມາຕິ ອສຕໍ, ອສນ຺ໂຕ ວາ ຘມ຺ມາ, ນ ວາ ສທ຺ຘມ຺ມາຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມາຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມວຈນີຍຠາເວນ ເອກີຠູໂຕປິ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ ໂກຘຄຣຸຕາທິວິສິຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິກ຺ເຂປນານຕ຺ເຕນ ນານຕ຺ຕໍ ຄໂຕຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ວາ ອສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຠາເວນ ເອກີຠູຕາປິ ໂກຘາທິວິສິຏ຺ຐປຏິກ຺ເຂປນານຕ຺ເຕນ ນານຕ຺ຕໍ ຄຕາ. ປຏິປກ຺ໂຂ ວາ ປຏິກ຺ຂິປີຍຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິກ຺ເຂປນານຕ຺ເຕນ ອສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ວາ ນານຕ຺ຕໍ ຄຕາ. ອໂລໂຠຕິອາທີນໍ ຜສ຺ສາທີຫິ ນານຕ຺ຕໍ ໂລຠາທິວິສິຏ຺ເຐນ ປຏິກ຺ເຂເປນ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ເຂນ ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອໂລຠາໂທສາໂມຫານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນານຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຏິກ຺ເຂປນານຕ຺ເຕນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປທຕ຺ຖສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ວິຠາວນໍ ປທຕ຺ຖຸຕິ. ເຕນ ຫິ ຕໍ ປທໍ ມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ ອລງ຺ກຕຎ຺ຈາຕິ. ອຕ຺ຖວິເສສາຠາເວປິ ອາຠຣຓວເສນ ຈ ອາທຣວເສນ ຈ ປຸນ ວຈນໍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ.

໓. ຕຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ. ນ ເກວລໍ ນິທ຺ທິສິຍມານໍ ສາຕເມວ ອຘິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐານິ ອາຣມ຺ມຓານິປີຕິ ‘‘ເຕຫິ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ວາ ຊາຕາ ກາຣຓຠາເວນ ຜສ຺ສຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ຕຊ຺ຊາ. ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ວາ ອຕ຺ຕນິ ສາທຍຕີຕິ ສາຕໍ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສຸຏ຺ຐຸ ຂາທຕິ, ຂຓຕິ ວາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສຸຂໍ.

໕. ປາໂສຕິ ຣາຄປາໂສ. ໂສ ຫິ ນິຣາວຣຓຕ຺ຕາ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ. ອກຸສລມ຺ປິ ປຓ຺ຑຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ກຸສລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຎ຺ຫິ ປຓ຺ຑຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ສຍຎ຺ຈ ປຓ຺ຑຣນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ສຠາວໂຕ ປຓ຺ຑຣເມວ, ອາຄນ຺ຕຸໂກປກ຺ກິເລສໂວທາເນຫິ ປນ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊານໍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐວິສຸທ຺ຘຕຣຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ທາຣຸປ຺ປມາເຓສຸ ສິລາທີສຸ ຂນ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາວາ ກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ທາຣຸມ຺ຫິ ປວຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ-ສທ຺ເທນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸເຍວ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ນ ຕສ຺ສາ ຕຊ຺ຊຕາ. ເຕຫິ ອາຣມ຺ມເຓຫິ ຊາຕາ ຕຊ຺ຊາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສມ຺ຜສ຺ສຊຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ໂສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ນາປິ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຓເມວ ຜສ຺ສສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ສມ຺ຜສ຺ສຊຕາຍ ຕຊ຺ຊາມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ຜສ຺ສຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ລຠຕິ, ນ ຈ ຕເທວ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ຜລຠາເວນ ຈ ວຸຈ຺ຈມານໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ. ກິໍ ວາ ເອເຕນ, ຍຖາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ຕໍສຠາວາເຍວ ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ນ ເອວໍວິເຘສຸ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ.

໗. ເອວໍ ຕກ຺ກນວເສນ ໂລກສິທ຺ເຘນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ເຈວຎ຺ຈ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິວິຘໍ ຕກ຺ກນໍ ກູເປ ວິຍ ອຸທກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນໍ ວິຕກ຺ກນໍ.

໘. ສມນ຺ຕໂຕ ຈຣຓໍ ວິຈຣຓໍ.

໙. ອຕ຺ຕມນຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ນ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມໂນ ອຕ຺ຖີຕິ. ອຕ຺ຕມນສ຺ສ ປນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຠາໂວ ອຕ຺ຕມນຕາຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປຸຄ຺ຄລທິຏ຺ຐິນິເສຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑. ນ ພລວຕີ, ກສ຺ມາ ອວຏ຺ຐິຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ປາຓວຘາທິກຣເຓ ຕຖາ ອວຏ຺ຐານມຕ຺ຕຠາວໂຕ. ວິຣູປໍ, ວິວິຘໍ ວາ ສໍຫຣຓໍ ວິກິຣຓໍ ວິສາຫາໂຣ, ສໍຫຣຓໍ ວາ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ, ຕທຠາໂວ ວິສາຫາໂຣ.

໑໒. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຣິຍາເຍຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາຣເຓ. ສມານາຘິກຣຓຠາໂວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພຫູນໍ ວາ ປທານໍ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິ.

໑໓. ອາຣມ຺ຠຕິ ຈາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ຈ. ອຸທ຺ຘໍ ຍມນໍ ອຸຍ຺ຍາໂມ. ຘຸຣນ຺ຕິ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ ກຸສລໍ, ປຏິຎ຺ຎໍ ວາ.

໑໔. ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ. ຈິຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຊຕນຎ຺ຈ ສຕິເຍວາຕິ ຕສ຺ສາ ເອຕໍ ລກ຺ຂຓໍ.

໑໖. ປາສາຓສກ຺ຂຣວາລິກາທິຣຫິຕາ ຠູມິ ສຓ຺ຫາຕິ ‘‘ສຓ຺ຫຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙. ອຍນ຺ຕີຕິ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕມນຸສ຺ສາທິສນ຺ຕຕິອວິຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຸສລາກຸສເລສຸປິ ຫິ ຊີວິຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕຍມານເມວ ຕທວິຈ຺ເຉທສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

໓໐. ຍໍ ຫິຣີຍຕີຕິ ຫິຣີຍຕິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ຠາໂວ ຍໍ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ ວາ ເອຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຫິຣິຍິຕພ຺ເພນາຕິ ຈ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໓໒. ອລຸພ຺ຠນກວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອລຸພ຺ຠນເມວ ອລຸພ຺ຠນກນ຺ຕິ ຠາວນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໓. ອພ຺ຍາປຊ຺ໂຊຕິ ພ຺ຍາປາເທນ ທຸກ຺ເຂນ ໂທມນສ຺ສສງ຺ຂາເຕນ ໂທເສນ ວິຍ ນ ພ຺ຍາປາເທຕພ຺ໂພຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໔໒-໔໓. ຖິນມິທ຺ຘາທິປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ກຸສລຘມ຺ເມ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາເຣ ຈ ສີຆໍ ສີຆໍ ປຣິວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕາ ລຫຸປຣິຓາມຕາ, ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານຎ຺ຫິ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິ ປກຕິຠູຕາຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ລຫຸປຣິຓາມຕາຍ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສຎ຺ຈ ຠາໂວ ຄຣຸຕາເຍວາຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວານໍ ລຫຸຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສາ ຫິ ປວຕ຺ຕມານາ ສີຆໍ ຠວງ຺ຄວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

໔໔-໔໕. ເຍ ຈ ຘມ຺ມາ ໂມຫສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຍ ອວິປນ຺ນລຫຸຕາ, ເຕສຎ຺ຈ ກຸສລກຣເຓ ອປ຺ປຏິຆາໂຕ ມຸທຸຕາ. ອປ຺ປຏິຆາເຕນ ມຸທຸຕາທິຣູປສທິສຕາຍ ອຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ມຸທຸຕາ ມທ຺ທວຕາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໖-໔໗. ສິເນຫວເສນ ກິລິນ຺ນໍ ອຕິມຸທຸກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ວິລີນໍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓໍ, ມານາທິວເສນ ອຕິຖທ຺ຘຎ຺ຈ ອຕາປິຕໍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຍໍ ປນານຸຣູປມຸທຸຕາຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກມ຺ມຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ຍຸຕ຺ຕມທ຺ທວໍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຕສ຺ເສວ ມຸທຸກສ຺ສ ໂຍ ກມ຺ມຎ຺ຎາກາໂຣ, ສາ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາຕິ ມຸທຸຕາວິສິຏ຺ຐາ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໕໐-໕໑. ປຈ຺ໂຈສກ຺ກນຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ປຈ຺ໂຈສກ຺ກນໍ. ເອກວີສຕິ ອເນສນາ ນາມ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ທູຕກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຫິຓກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຄຓ຺ຑໍ ຜາເລຕິ, ອຣຸມກ຺ຂນໍ ເທຕິ, ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນໍ ເທຕິ, ອໂຘວິເຣຈນໍ ເທຕິ, ນຕ຺ຖຸເຕລໍ ປຈຕິ, ຈກ຺ຂຸເຕລໍ ປຈຕິ, ເວຬຸທານໍ ເທຕິ, ປຓ຺ຓທານໍ ເທຕິ, ປຸປ຺ຜທານໍ ເທຕິ, ຜລທານໍ ເທຕິ, ສິນານທານໍ ເທຕິ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐທານໍ ເທຕິ, ມຸໂຂທກທານໍ ເທຕິ, ຈຸຓ຺ຓທານໍ ເທຕິ, ມຕ຺ຕິກາທານໍ ເທຕິ, ຈາຏຸກກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ມຸຄ຺ຄສູປິຍໍ, ປາຣິຠຏ຺ຍໍ, ຊງ຺ຆເປສນິຍໍ ທ຺ວາວີສຕິມໍ ທູຕກມ຺ເມນ ສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ເອກວີສຕິ. ຉ ອໂຄຈຣາ ເວສິຍາໂຄຈໂຣ, ວິຘວາ, ຖຸລ຺ລກຸມາຣີ, ປຓ຺ຑກ, ປານາຄາຣ, ຠິກ຺ຂຸນີອໂຄຈໂຣຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕຕິ ສຣູເປນ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ຉນ຺ໂທ ຉນ຺ທິກຕາ’’ຕິອາທິນິທ຺ເທສໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ວາ ປນາ’’ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂກຏ຺ຐາສວາຣວຓ຺ຓນາ

໕໘-໑໒໐. ນິທ຺ເທສວາເຣ ປຸຈ຺ຉາທີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອເນກຕ຺ເຕປິ ປຸຈ຺ຉາທິຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ຈຕຸປຣິຈ຺ເຉທຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ທ຺ເວຕິ ເອວມາທິກໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຫ ວາ ຄຫຓໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຐເປຕ຺ວາ ເຍວາປນເກຕິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາຕິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເຍວາປນກາ ສງ຺ຄຫຄມເນເນວ ຕຖາ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍນິທ຺ເທເສ ອຂນ຺ຘຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ເຍວາປນາຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນ ເຍວາປນກາ ຐເປຕພ຺ພາຕິ. ປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາເຕນາຕິ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຊນໂກ ເຫຕຸ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອວໍ ວິເສສວນ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາເຕນ. ຍຖາ ຫິ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປາຫຣເຓນ ຣູປກາຍໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ເອວມິເມປິ ເວທນາທິອາຫຣເຓນ ນາມກາຍນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສາຘາຣເຓ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈເຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຎ຺ຎຖາ ຈາຕິ ອຎ຺ເຎນ ຈ ເອເກນາກາເຣນ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິເຍວາຕິ ອາຫາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ອາຫຣຓກິຈ຺ຈຣຫິຕານໍ ເຫຕຸອຘິປຕິອາທີນໍ ນຕ຺ຖິ ອາຫາຣຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ. ຕິສ຺ໂສ ຈ ເວທນາ ອາຫຣຕີຕິອາທິ ຍຖາສມ຺ຠວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈິຕ຺ເຕ ຜສ຺ສາທິວເສນ. ຕໂຍ ຈ ຠເວຕິ ກາມາທິຠວຠູຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິເສເສນ, ອວິເສເສນ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ.

ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຊ຺ຌາຍນໍ ຈິນ຺ຕນໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໍ. ເຫຕ຺ວຏ຺ເຐນາຕິ ອຸປາຍຕ຺ເຖນ, ນ ມູລຕ຺ເຖນ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນ ນານາກ຺ຂຓິໂກ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ໂລກຸຕ຺ຕຣກ຺ຂເຓວ ສຫ ປວຕ຺ໂຕ ຍຖາຄຕມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂຓໂຕ ປຸພ຺ເພວ ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄຸປນິສ຺ສຍສ຺ສ ‘‘ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໓໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກຕາ ຍຖາຄຕວຈເນນ ທີປິຕາ, ນ ເອກກ຺ຂເຓ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ສພ຺ຠາວາຕິ ເອວມສ຺ສປິ ປຣິຍາຍເທສນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຊານນເມວ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຕາຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ເອໂກວ ຘມ຺ໂມ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ສງ຺ຄເຫ ກເຕປິ ປຸນ ‘‘ເອໂກ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ ນ ອເນເກ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຊາຕິນິທ຺ເທເສນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຈ ເອກສ຺ສ ຊາຕິນິທ຺ເທສຠາເວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາຫາຣາທີນຎ຺ຈ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕີຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂກຏ຺ຐາສວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຎ຺ຎຕວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໒໑-໑໔໕. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສມເຍ, ເອເຕສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ. ຠາໂວຕິ ສຕ຺ໂຕ, ໂຍ ໂກຈິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍຈິຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໔໖. ສປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ລີນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫນປໂຍຄສຫິເຕນ. ສອຸປາເຍນາຕິ ກຸສລສ຺ສ ກຣຓາກຣເຓສຸ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ປເຣຫິ ອຸສ຺ສາຫນນ຺ຕິ ເອວມາທິອຸປາຍສຫິເຕນ.

໑໕໖-໑໕໙. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ນາຕິສມາຫິຕາຍ ຠາວນາຍາຕິ ເຍວາປນເກຫິປິ ນິພ຺ພິເສສຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອປຈິຕິ ເອວ ອປຈິຕິສຫຄຕໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາວຕ຺ຖຸ ຍຖາ ‘‘ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິ. ອປຈິຕິ ວາ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຘມ຺ມາ ກາຍວຈີກິຣິຍາ ວາ, ຕໍສຫິຕາ ເຈຕນາ ອປຈິຕິສຫຄຕໍ. ຫິຕຜຣເຓນາຕິ ເທສເກ ເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ, ‘‘ເອວໍ ເມ ຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ເຕນ ຫິຕຈິຕ຺ເຕນ ວາ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ນິຍມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ມຫປ຺ຜລຕານິຍມສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ. ສີລມເຍ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນ. ອນວຊ຺ຊວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ວິຍ ອພ຺ຠນຸໂມທມາໂນປິ ປຣສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂມທຕີຕິ ອພ຺ຠນຸໂມທນາ ທານມເຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຠາເວນ຺ໂຕປີຕິ ອສມຕ຺ຕຠາວນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສມຕ຺ຕາ ຫິ ອປ຺ປນາ ໂຫຕີຕິ. ອຏ຺ເຐວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນເມກໍ ປຐມຈິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎານິ ຕາທິສານິ ອທສ຺ເສນ຺ເຕນ ສພ຺ພານິ ຕານິ ສຣິກ຺ຂຏ຺ເຐນ ເອກີກຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເສສານິປີຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ກຕ຺ວາ.

ກາມາວຈຣກຸສລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປາວຈຣກຸສລໍ

ຈຕຸກ຺ກນໂຍ

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຣູປຠໂວ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຌານສ຺ສ ອມຄ຺ຄຠາເວປິ ສຕິ ມຄ຺ຄວຈນໍ ອຎ຺ຎມຄ຺ຄຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພສ຺ສ ກຸສລຊ຺ຌານສ຺ສ ມຄ຺ຄຠາໂວຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ ສມຍວວຕ຺ຖານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອມຄ຺ຄຠາວນາສມເຍ ປວຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ກຸສລຠາໂວ ນ ທສ຺ສິໂຕ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສ຺ສ ມຄ຺ຄຠາໂວ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພຕິ. ອິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎຠູມິກວິຘຸໂຣ ສຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕເຣ ຣູປູປປຕ຺ຕິຊນກສຠາໂວ ວິປາກຘມ຺ມສຠາໂວ ວິຍ ວິປາກຘມ຺ມວເສນ ສພ຺ພສມາໂນ ມຄ຺ຄສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸສລໍ ທານນ຺ຕິ ອໂລໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ເຈຕນາ ທານໍ, ຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄຠາວໂຕ ຌານວຈເນນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອກປ຺ປນາຕິ ສທ຺ທຫນາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ‘‘ຊເນຕິ ວຑ຺ເຒຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ນິຣຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ຖສ຺ເສວ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ອຸທາຍີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໖ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ຕມາຫຏໍ. ເກສຎ຺ຈິ ອຣິຍານໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສິທ຺ຘານິ ອຎ຺ຎານິ ຈ ຌານານິ ຠາວນາສຠາວາເນວາຕິ ເຕສຸປິ ຠາເວນ຺ເຕນ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ.

ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ເກ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ? ກາມາ. ເຕສໍ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຫານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ກາມານ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປີຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ວິວິຈ຺ເຈວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຖນ຺ຕຣສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ, ນ ກິເລສກາມສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກິເລສກາມານໍ ທຸຕິຍປເທນ ວິເວກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອກຸສລສທ຺ເທນ ຍທິປິ ກິເລສກາມາ, ອຖາປິ ສພ຺ພາກຸສລາ ຄຫິຕາ, ສພ຺ພຖາ ປນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິເຍນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕ’’ຕິ. ກາມຄຸຓາຘິຄມເຫຕຸປິ ປາຓາຕິປາຕາທິອສຸທ຺ຘປ຺ປໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ຕພ຺ພິເວເກນ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ ວິຠາວິຕາ. ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສໂສຘເນນ ອາສຍໂປສນໍ.

ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈາຕິ ທິຏ຺ຐິມານາທີນໍ ຜສ຺ສາທີນຎ຺ຈ. ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານານິ ຌານງ຺ຄານິ ອຸປຣິຊ຺ຌານງ຺ຄານິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປຈ຺ຈນີການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີກນີວຣຓວຈນໍ. ພ຺ຍາປາທວິເວກວຈເນນ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທວິສຍສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ໂມຫາຘິການໍ ຖິນມິທ຺ຘາທີນໍ ວິເວກວຈເນນ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ທຸກ຺ຂາທິປຸພ຺ພນ຺ຕາທິເຠທວິສຍສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທຕເທກຏ຺ຐຖິນມິທ຺ຘາທິວິກ຺ຂມ຺ຠນກຎ຺ເຈທໍ ສພ຺ພາກຸສລປຏິປກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ ສພ຺ພກຸສລານໍ ເຕນ ສຠາເວນ ສພ຺ພາກຸສລານໍ ປຫານໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ກາມຣາຄາທິວິກ຺ຂມ຺ຠນສຠາວເມວາຕິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ອວິເສເສຕ຺ວາ ນີວຣຓາກຸສລມູລາທີນໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ.

ວິຕກ຺ກສ຺ສ ກິຈ຺ຈວິເສເສນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈນີກທູຣີຠາວກເຕນ ຖິຣຠາເວນ ຕໍສທິເສສຸ ວິຕກ຺ກຣຫິເຕສຸ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິສມາຘີສຸ ຈ ອປ຺ປນາຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂວຫາໂຣຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອປ຺ປນາໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎຖາ ວິຕກ຺ໂກວ ອປ຺ປນາຕິ ຕສ຺ສ ຕໍສມ຺ປໂຍໂຄ ນ ສິຍາຕິ. ອຕ຺ໂຖ…ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຌານສມງ຺ຄິໂນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມງ຺ຄິຕາທສ຺ສເນນ ຌານສ຺ເສວ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວິເວກຊນ຺ຕິ ຌານໍ. ປີຕິສຸຂສທ຺ທໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິອຕ຺ຖວິເສສວໂຕ ອສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິເຍ ປີຕິສຸຂເມວ ວິເວກຊໍ. ວິເວກຊໍປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ຈ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ສມາໂສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທສສ຺ສ ຈ ອໂລໂປ ກໂຕ, ໂລເປ ວາ ສຕິ ‘‘ວິເວກຊປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຍ, ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາມຕ຺ຕໍ ວາ ປຐມນ຺ຕິ ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຈ຺ຈາທິວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນ ມຄ຺ໂຄ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ. ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພານໍ ອວິປຣີຕລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎຖາຠາວໂຕ ຕຖລກ຺ຂຓໍ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໑-໒. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ເອເຕນ ເຍຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ໂອຬາຣິກຕາ, ເຕສໍ ສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ສມຘິຄໂມ, ນ ສຠາວໂຕ ອໂນຬາຣິການໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ສມຕິກ຺ກມາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ‘‘ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ’’ຕິອາທີສຸ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິສຸຂສມຕິກ຺ກມວຈນານິ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກງ຺ຄສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍາທິອຘິຄມປຣິທີປການີຕິ ເຕສໍ ເອກເທສຠູຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມຕິກ຺ກມວຈນໍ ຕໍທີປກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນເນວ ຕໍສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍາຘິຄມທີປເກນ ປີຕິວິຣາຄາທິວຈນານໍ ປີຕິຍາທິສມຕິກ຺ກມາ ຕຕິຍາທິອຘິຄມທີປກຕາ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕໍທີປກຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ນີລວຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ນີລໂຍຄໂຕ ວຕ຺ຖໍ ນີລໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍນ ສມ຺ປສາທເນນ ໂຍຄາ ຌານໍ ສມ຺ປສາທນໍ, ຕສ຺ມິໍ ທສ຺ສິເຕ ‘‘ສມ຺ປສາທນໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ສມານາຘິກຣຓນິທ຺ເທເສເນວ ຕໍໂຍຄາ ຌາເນ ຕໍສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ອວິໂຣໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເອໂກທິຠາເວ ກຖນ຺ຕິ ເອໂກທິມ຺ຫິ ທສ຺ສິເຕ ‘‘ເອໂກທິຠາວໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ສມານາຘິກຣຓນິທ຺ເທເສເນວ ຌານສ຺ສ ເອໂກທິວຑ຺ຒນຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ. ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ປນິທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເອໂກທິສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ເອໂກທິຠາວສທ຺ໂທ ເອວ ສມາຘິມ຺ຫິ ປວຕ຺ໂຕ ສມ຺ປສາທນສທ຺ໂທ ວິຍ ຌານມ຺ຫິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ອປ຺ປິຕາຕິ ຄມິຕາ ວິນາສໍ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຘິຄມຸປາຍທີປເກນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມ຺ປສາທນຕາຍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວຕາຍ ຈ ເຫຕຸທີປເກນ ອວິຕກ຺ກາວິຈາຣຠາວເຫຕຸທີປເກນ ຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນເນວ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ກິໍ ປຸນ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣວຈເນນ ກເຕນາຕິ? ນ, ອທີປິຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ຫິ ຕຓ຺ຫາປຫານຎ຺ຈ ເອເຕສໍ ວູປສມນໍ. ເຍ ຈ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຕຓ຺ຫາປຫານໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປຫີນຕຓ຺ເຫສຸ ຜເລສຸ ຈ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕວິຕກ຺ກວິຈາຣຕຓ຺ຫສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມ຺ປໂຍໂຄ ປຸຣິເມນ ນ ນິວາຣິໂຕ ສິຍາຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອາວຊ຺ຊິຕຸກາມຕາທິອຕິກ຺ກໂມວ ເຕສໍ ວູປສໂມຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິ ຂີຓາສວປກຕິ ນິກ຺ກິເລສຕາ. ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂປາຕຣຫິຕໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຕໍ ອາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ. ປຐມຊ຺ຌານປ຺ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ນີວຣເຓ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎໍ ປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓນ຺ຕິ ອິມາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຊາຕິໍ ຊຣາມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສອຸປາຍາເສ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ…ເປ… ອຸປາຍາເສ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ…ເປ… ອຸປາຍາເສ. ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ…ເປ… ສຸຎ຺ຎຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ…ເປ… ປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓນ຺ຕິ ອິມາ ທສ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຍທຕ຺ຖິ ຍໍ ຠູຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ປຊຫຕິ. ທິຏ຺ຐໂສວຕ຺ຖິກຕ຺ຕຍສ຺ສ ສປ຺ປລກ຺ຂຓວິຈິນເນ ວິຍ ທິຏ຺ຐລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ຠູຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣລກ຺ຂຓວິຈິນເນ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ອນາໂຠຄຣສາຕິ ປຓີຕສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອວນຕິ ປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມກາເຍນ ເຈຕສິກສຸຂໍ ກາຍິກສຸຂເຫຕຸ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປເນນ ກາຍິກສຸຂຎ຺ຈ ຌານສມງ຺ຄີ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜຸຏຕ຺ຕາ ພ຺ຍາປິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ອຸທເກນ ຜຸຏສຣີຣສ຺ສ ຕາທິເສ ນາຕິປຈ຺ຈນີເກ ວາຕາທິເກ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸຏ຺ເຐ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ເອເຕຫິ ຜຸຏສຣີຣສ຺ສປິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ອວິຠູຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ອວິຠູຕາກາຣາ ປິຏ຺ຐິປາສາຓຄຕມິຄມຄ຺ໂຄ ວິຍ ຕທນຸມາຕພ຺ພາວິຠູຕາກາໂຣປຏ຺ຐານາ.

ຈຕຸກ຺ກນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈກນຍວຓ຺ຓນາ

໑໖໗. ຍສ຺ສາ ປນ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ເຕນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ອາກາຣເຠທໍ ຎຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ເທສນໍ ນິຍາເມຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານປກ຺ຂິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ…ເປ… ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ? ເອກຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີສຕ຺ຕາວາສຜລຕາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ສມານຜລຕ຺ຕາ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ຈ. ປຐມຊ຺ຌານເມວ ຫິ ກາເມຫິ ອກຸສເລຫິ ຈ ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຠາວາ ນ ອິຘ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ນາປິ ‘‘ວິເວກຊ’’ນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາສຸ ຈ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານານິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານເມວ ຠຊນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກວູປສມາ ວິຈາຣວູປສມາ ອວິຕກ຺ກຕ຺ຕາ ອວິຈາຣຕ຺ຕາ ຈາຕິ.

ປຏິປທາຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໑໗໖-໑໘໐. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣນິກນ຺ຕິຍາທີນໍ ວູປສມາ ຖິຣຠູໂຕ ກາມາວຈຣສມາຘິ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາຕິ ຕທນຸຣູປຕາຠູຕາ, ສາ ປນ ຕທສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາ ຕທສ຺ສາທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕາ ວາ ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອວິຄຕນິກນ຺ຕິກາ ຕໍຕໍປຣິຫຣຓສຕີຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຕິຍາ ວາ ນິກນ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ໂປ ກໂຕ. ອາຄມນວເສນາປິ ຈ ປຏິປທາ ໂຫນ຺ຕິເຍວາຕິ ອິທໍ ກທາຈິ ທຸຕິຍາທີນໍ ປຐມາທິອາຄມນກຕປຏິປທຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອເນກນ຺ຕິກຕໍ ທີເປຕິ, ເອຕສ຺ສ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ປາຬິຍໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ຌາເນ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຣມ຺ມຓານິ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸກຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊິຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຏິປທາທິມ຺ຫິ ນວ ນວ ຌານານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ ສິຍຸນ຺ຕິ.

ອາຣມ຺ມຓຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໑໘໑. ອປ຺ປຄຸຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ວສິຕາຫິ ອວສີກຕໍ.

ອາຣມ຺ມຓປຏິປທາມິສ຺ສກວຓ຺ຓນາ

໑໘໖. ເຫຏ຺ຐາຕິ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸກໂຕ ປຸພ຺ເພ. ເຍ ເກຈິ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວຈເນນ ເຍ ກຕາຘິກາຣາ ເສກ຺ຂາ ມຄ຺ເຄເນວ ອຸປ຺ປາທິຕຊ຺ຌານາ, ເຕສໍ ຌານານິ ມຄ຺ຄປຏິພທ຺ຘຕາຍ ສຸທ຺ຘິກນວກສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ນ ຫິ ເຕ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ນາມາຕິ.

ກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ນິໂຣຘປາທກຕາວຈເນນ ອາຣຸປ຺ປປາທກຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ. ຂິປ຺ປທສ຺ສນໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕາ ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິຠາໂວ.

ອຠິຠາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໔. ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ເກວລໍ ກສິຓາຍຕນສງ຺ຂາຕເມວ ອຫຸຕ຺ວາ ອຠິຠາຍຕນສງ຺ຂາຕມ຺ປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສຕິປິ ອຠິຠາຍຕນານໍ ກສິຓາຍຕນຕ຺ເຕ ກສິຓາຍຕນຠາວໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອຠິຠາຍຕນຠາໂວ ກສິຓນິມິຕ຺ຕາຠິຠວນກຠາວນານິມິຕ຺ຕນານຕ຺ຕໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຠວຕີຕິ ອຠິຠຸ, ປຣິກມ຺ມໍ, ຎາຓໍ ວາ. ອຠິຠຸ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ, ຌານໍ. ອຠິຠວິຕພ຺ພໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ, ຌານໍ. ອາຣມ຺ມຓາຠິຠວນໂຕ ອຠິຠຸ ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ຈາຕິປິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຌານໍ ອຠິຠາຍຕນໍ. ມຄ຺ຄປ຺ປຏິພທ຺ຘຕາຍ ຕທາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອາໂຠໂຄ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາວເສນ ຌານກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຄເມສຸ ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ. ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ…ເປ… ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ. ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໗໓; ມ. ນິ. ໒.໒໔໙; ອ. ນິ. ໘.໖໕) ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຠິຠາຍຕນານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອາຄມຏ຺ຐກຖາສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒. ໒໔໙-໒໕໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໘.໖໕) ‘‘ວຓ຺ຓວເສນ ອາໂຠເຄ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຣິຕ຺ຕອປ຺ປມາຓວເສເນວ ອິມານິ ອຠິຠາຍຕນານິ ເທສິຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕອປ຺ປມາຓຕາ ຫິ ອຠິຠວນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຓ຺ຓາໂຠເຄ ສຕິປິ ອສຕິປິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ສຫິຕານິ ຈ ສພ຺ພານິ ປຣິຕ຺ຕານິ ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ອປ຺ປມາຓານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ເອໂສ ປຣິຍາໂຍ ປຣິຕ຺ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕານິ ເຈ ກທາຈິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາຠຸຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ. ອິຘ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ ສຫິຕານິ ຈ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຠິຠວນວິເສໂສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂານມ຺ປິ ອຠິຠວນປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອຠິຠາຍຕນທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖອຠິຠາຍຕເນສຸ ທຸຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ ວຓ຺ຓາຠິຠາຍຕເນສຸ ຕຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ ຈ ອຠິຠວນປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ອິຘ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາຠິຠາຍຕນານິ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິໂມກ຺ເຂ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຠິຠາຍຕນານິ ກຖິຕານິ. ສພ຺ພານິ ຈ ວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈານິ ວິໂມກ຺ຂເທສນາຍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕເທຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຄຕສ຺ສ ອຠິຠາຍຕນທ຺ວຍສ຺ສ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອວຈນໂຕ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ສພ຺ພວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ເຕນ ຍໍ ອຎ຺ຎເຫຕຸກໍ, ຕໍ ເຕນ ເຫຕຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເທສນາວິລາສເຫຕຸກໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາຍ ເອວ ອິຘ ວຈນໍ, ນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍຕາ ຈ ພຫິທ຺ຘາຣູປານໍ ວິຍ ອວິຠູຕຕ຺ຕາ, ເທສນາວິລາໂສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວວຕ຺ຖານວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີຕິ ເອເຕເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນີລາທິອຠິຠາຍຕນານິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ເຈ? ນ, ນີລາທີສຸ ກຕາຘິກາຣານໍ ນີລາທິຠາວສ຺ເສວ ອຠິຠວນກາຣຓຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຣິສຸທ຺ຘາປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓປຣິຕ຺ຕຕາ ຕທປ຺ປມາຓຕາ ວາ ອຠິຠວນກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ນີລາທິຠາໂວ ເອວາຕິ.

ອຠິຠາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິໂມກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໘. ຣູປີຕິ ເຍນາຍໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕໍ ຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ວິສິຏ຺ຐໍ ຣູປໍ ໂຫຕິ. ເຍນ ວິສິຏ຺ເຐນ ຣູປີຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕເທວ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ຌານມິວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຣູປີຠາວສາຘກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສິຓເທສນາ ຌານານເມວ ກສິຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ເມ, ສຸຕ຺ເຕ ປນ ອາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ‘‘ອຠິຘມ຺ມວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິໂມກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໑. ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສຣຫິຕໍ ອຎ຺ຎາຓເມວ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ. ກິເລໂສຘີນໍ ມຄ຺ໂຄຘີຫິ ອຊິຕຕ຺ຕາ ອໂນຘິຊິນສ຺ສ. ສຕ຺ຕມຠວາທິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕວິປາກສ຺ສ ອຊິຕຕ຺ຕາ ອວິປາກຊິນສ຺ສ. ນິທ຺ໂທສຠາເວນາຕິ ນິປ຺ປຏິຆຠາເວນ. ເອກສ຺ສປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ເຉທຄ຺ຄຫຓໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປາທິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ອປຣາມາສສຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓມຸທ຺ຘຠູຕານໍ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ເອກສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓໂຄຈຣຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອສຸຠກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖໓. ອຸທ຺ຘໍ ຘຸມາຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຸມາຕໍ. ເສຕຣຕ຺ເຕຫິ ປຣິຠິນ຺ນໍ ວິມິສ຺ສິຕໍ ນີລໍ ວິນີລໍ, ປຸຣິມວຓ຺ຓວິປຣິຓາມຠູຕໍ ວາ ນີລໍ ວິນີລໍ. ສງ຺ຆາໂຏ ອງ຺ຄານໍ ສຸສມ຺ພທ຺ຘຕາ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທຸພ຺ພລຕາ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ. ອຕ຺ຕນິ ອານິສໍສທສ຺ສນນີວຣຓໂຣຄວູປສມານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸປ຺ຜຉຑ຺ຑກວມນວິເຣຈນອຸປມາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປຏິກູລມນສິກາຣສາມຎ຺ເຎນ ອສຸເຠຫິ ເກສາທີຫິ ປຏິກູລຊ຺ຌານສ຺ສ ຄຫຓໍ ສິວຖິກາວຓ຺ຓຊ຺ຌານສ຺ສ ຈ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປຏິກູລມນສິກາຣວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ, ສິວຖິກປ຺ປກາຣານິ ວາ ສິວຖິກາວຓ຺ຓານິ.

ອສຸຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປາວຈຣກຸສລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຣູປາວຈຣກຸສລກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖໕. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ເອວໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ທຓ຺ຑາທານສມ຺ຠວທສ຺ສນາທິນາ ສພ຺ເພນ ຣູປຣູປນິມິຕ຺ເຕສຸ ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌາເນສຸ ໂທສທສ຺ສນາກາເຣນ, ຣູປາທີສຸ ນິກນ຺ຕິປ຺ປຫານອນາວຊ຺ຊິຕຸກາມຕາທິນາ ວາ. ວິຣາຄາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນາ. ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣວຈນາທີຫິ ອາເນຎ຺ຊຕາ ‘‘ສນ຺ຕາ ອິເມ ຈຸນ຺ທ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ວິໂມກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ໂທສທສ຺ສນປຏິປກ຺ຂຠາວນາວເສນ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ມຫຕາປິ ສທ຺ເທນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ຕຖາ ປນ ນ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ສິຍາ, ປຐມຊ຺ຌານໍ ປນ ອປ຺ປກມ຺ປິ ສທ຺ທໍ ນ ສຫຕີຕິ ຕໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ໂທ ກຓ຺ຏໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຣຸປ຺ປຠາວນາຍ ອຠາເວ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫານໍ ຣູປສຎ຺ຎາປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ສມຕິກ຺ກໂມ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາສຸ ປນ ຍາ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາ ອໂນກາສຕາຍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອາຣຸປ຺ປຠາວນາຍ ນິວາຣິຕຕ຺ຕາ. ອນິວາຣິຕຕ຺ຕາ ຈ ກາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ອມນສິກາໂຣ ອນາວຊ຺ຊນໍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ, ຊວນປຏິປາທເກນ ວາ ຠວງ຺ຄມນສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ອກຣຓໍ ອປ຺ປເວສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາມນສິກາຣເຫຕູນໍ ຣູປານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ສມາຘິສ຺ສ ຖິຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣູປສມຕິກ຺ກມາຠາເວເນວ ຫິ ຣູປສມາປຕ຺ຕີສຸ ‘‘ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ອວຈນນ຺ຕິ. ໂກ ອານິສໍໂສ, ນ ຫິ ສພ຺ພສ຺ສາທວຕ຺ຖຸຣຫິເຕ ອາກາເສ ປວຕ຺ຕິຕສຎ຺ຎາຍ ອານິສໍໂສ ທິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣູປສຎ຺ຎາສມຕິກ຺ກມນາທິກໍ ວຈນໍ ອານິສໍສສ຺ສ ປກາສນໍ, ນ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ສຸຕ຺ເຕສຸ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຣິຕ຺ຕກສິຓຸຄ຺ຆາຏເນປິ ຣູປວິເວກມຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ອນນ຺ຕຜຣຓຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ອນນ຺ຕຜຣຓຕາສພ຺ຠາເວປິ ອຸຄ຺ຆາຏິຕກສິຓວເສນ ປຣິຕ຺ຕານນ຺ຕຕາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມຍວວຕ຺ຖາປນຌານວິເສສເນເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ຕທວຈນໍ.

໒໖໖. ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜຣຓາກາເຣເນວ ອນນ຺ຕນ຺ຕິ ມນສິກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຆາຏຠາໂວ ອຸຄ຺ຆາຏິມໍ.

໒໖໗. ອກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ປກາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ວິຠາວນໍ ອາຫ.

໒໖໘. ຍາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຎ຺ຎາຍ. ຕໍ ຕາວ ປຏິປຕ຺ຕິໍ. ອາວຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິອາທິນາ ຕນ຺ນິນ຺ນາວຊ຺ຊນາທິປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ຕທຕິກ຺ກມນຕ຺ຖາຍ ອາວຊ຺ຊນຠາວນາປວຕ຺ຕິຍາ. ນາສຎ຺ຎາຕິ ສຎ຺ຎາຠາໂວ ຈ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມູຫຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ກລາປສມ຺ມສນໍ. ຜສ຺ສາທິເອເກກຘມ຺ມຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ.

ອາກາເສ ປວຕ຺ຕິຕວິຎ຺ຎາຓາຕິກ຺ກມໂຕ ຕຕິຍາ. ຕທຕິກ຺ກມໂຕ ຫິ ຕສ຺ເສວ ວິຠາວນໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓວິຠາວເນ ຫິ ຕເທວ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ສິຍາ, ນ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ນ ຈາຣມ຺ມເຓ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ອນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວິຠາວນາຕິກ຺ກໂມ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຈ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ສໂຕ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຎ຺ເຎວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠາເວຕີ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ອຸປສີວມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໙) ຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຎ຺ເຎວ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຠາເວຕີ’’ຕິ, ‘‘ຕຎ຺ເຎວ ອຠາເວຕີ’’ຕິ ວາ. ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນຎ຺ຈ. ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວເຍ ເຍນ ເກນຈິ ຍໂຕ ວາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ, ເຕເນວ ປຏ຺ຐານນິທ຺ທິຏ຺ເຐນ ຕໍສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ເຘ ອາປນ຺ເນ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ອຠາວນາຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເຕນ ນິສ຺ສິຕໍ. ຕໍ ມຓ຺ຑປລຄ຺ຄໍ ອນິສ຺ສາຍ ເຕນ ວິນາຠູເຕ ວິວິຕ຺ເຕ ພຫິ ໂອກາເສ ຐານໍ ວິຍ ອາກາສລຄ຺ຄວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິເວເກ ຕທປຄເມ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປສ຺ສ ຐານໍ.

ອຣູປາວຈຣກຸສລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຕຠູມກກຸສລວຓ຺ຓນາ

໒໖໙. ອິເມ ຕາວ ຉນ຺ທາຘິປເຕຍ຺ເຍ ປຎ຺ຈ ນຍາຕິ ຉນ຺ທາຘິປເຕຍ຺ຍນເຍ ອນ຺ເຕ ປຸຣິມນຍານໍ ຕໍນຍາຠິມຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ປນ ປກາໂຣ ນ ປາຬິອນຸຄໂຕ. ນ ຫິ ປາຬິຍໍ ສຸທ຺ຘິກນຍາທໂຍ ວຕ຺ວາ ວີຣິຍາຘິປເຕຍ຺ຍາທິນຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ມຫາປກຣເຓ ສຕ຺ຕຫິ ມຫາວາເຣຫິ ອນຸໂລມາທິນຍວິຈິຕ຺ເຕຫິ ຫີນຕ຺ຕິໂກ ວິຠຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ມຊ຺ຌິມຘມ຺ເມກເທສຠູຕາ ອິເມ ວີສຕິ ໂລກິຍມຫານຍາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເອເຕນ ກເມນ ອິເມສໍ ນຍານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຕ຺ຕາ.

ເອວເມເຕສໍ ວິຠຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເອຕສ຺ມິໍ ເຕຠູມກກຸສລກຖາວສານຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາຣສກມ຺ມທ຺ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຖ ວາ ຫີນປຓີເຕຫິ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຣາສິອນ຺ໂຕຄຘຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເອເຕສໍ ເຕຠູມກກຸສລນຍານໍ ຫີນຕ຺ຕິເກ ວິຠາໂຄ ກໂຕ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ’’ຕິອາທິກສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຫີນຕ຺ຕິເກ ມຊ຺ຌິມຣາສິມ຺ຫິ ເຍ ສວິປາກາ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິເຕເນວ ທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ເຕ ຫີນາຕິ ກາຕພ຺ພາ. ເຍ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິເຕນ ທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ເຕ ປຓີຕາຕິ ກາຕພ຺ພາ. ອວິປາກາ ມຊ຺ຌິມາຕິ ກາຕພ຺ພາ. ອວິປາກຕ຺ຕາ ຈ ເຕສຸ ມຊ຺ຌິມຣາສິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ເອກນ຺ຕວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕາ ນວ, ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຈ ນວາຕິ ອຏ຺ຐາຣສ ກມ຺ມທ຺ວາຣານິ, ກມ຺ມານິ ຈ ຕານິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ທ຺ວາຣານິ ຈາຕິ ກມ຺ມທ຺ວາຣານິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ກມ຺ມທ຺ວາຣານີຕິ ອາຫ. ຕໍຕໍທ຺ວາຣານິ ວາ ກາຍາທີນິ. ອຏ຺ຐາຣສ ຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຠພ຺ພາ ຫີນຫີນຕ຺ຕຍາທໂຍ ນວ, ຠພ຺ພາ ຈ ປຓີຕປຓີຕຕ຺ຕຍາທໂຍ ນວາຕິ ກມ຺ມານຸຣູເປເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ເທວາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ໂຄຕ຺ຕຈຣຓານິ ເຕສຎ຺ເຎວ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ເຠທາ. ‘‘ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ…ເປ… ຈິຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໒໖໙-໒໗໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍຠາໂວ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສມຸທາເຍ ສມຍວວຕ຺ຖາປໂກ ຈິຕ຺ຕສທ຺ໂທ ປວຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ.

ເຕຠູມກກຸສລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລວຓ຺ຓນາ

໒໗໗. ໂລກໍ ຕຣຕີຕິ ເອເຕນ ໂລກສມຕິກ຺ກມປຏິປຕ຺ຕິມາຫ. ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ເອເຕນ ໂລກສ຺ສນ຺ຕຄມນໍ ຜເລ ປຕິຏ຺ຐານໍ ຜລໍ. ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິອາທິນາ ນິພ຺ພານໍ. ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຫິ ນິສ຺ສຣິຕ຺ວາ. ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິວິໂຘປິ ຈຕ຺ໂຖ ມຄ຺ຄາທີສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ມຄ຺ເຄເຍວ ວາ ອິຘ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກນ຺ຕິ ເອກມຄ຺ຄສ຺ສ ທ຺ເວ ວາເຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິສາຘິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ວຑ຺ເຒຕິ. ‘‘ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອີ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ຍ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍ຺ຍາຕິ ເອເຕນາຕິ ນິຍ຺ຍານໍ, ນິຍ຺ຍານເມວ ນິຍ຺ຍານິກໍ ເວນຍິໂກ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເນຍ຺ຍານິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອິ-ກາຣສ຺ສ ເອ-ກາຣຕ຺ຕໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຜລນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕານໍ ນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ຜລຎາຓໍ ວາ ຜລໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອງ຺ຄານິ ວາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາເວຕິ ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຠາເວ. ເຕນ ຜລນິພ຺ພານານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕສຸ ຍໍ ຠວຕິ ຜລໍ, ຕໍ ‘‘ຠູມີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ວາ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ກາມຠວາທໂຍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ‘‘ຠູມີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ມຄ຺ເຄນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຜລໍ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ກາເລນ ກາລໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ‘‘ຠູມີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕເຍວ ອຣິຍາ ຈິຣຕຣໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປາຍຄມນີຍານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມຸຈ຺ເຉໂທ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊຸໂຕຠາເສນ ວິຍ ຕມສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂລກິຍຊ຺ຌານມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ຈ ອກຕາຘິກາຣສ຺ສ ນ ວິນາ ປຏິປທາຍ ອິຊ຺ຌຕິ, ກຕາຘິກາຣສ຺ສ ປນ ອຣິຍສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ສມິຊ຺ຌນໂຕ ວິປາການໍ ວິຍ ກຸສເລນ ຕຖາ ສມິທ຺ຘສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສທິສຕາຍ ອຠາວໂຕ ອຕພ຺ພິປາກຕ຺ຕາ ຈ ນ ມຄ຺ຄປຏິປທາ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປທາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປຏິປທາຫິ ເອວ ເທສນາ ນ ກຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຊ຺ຌານສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ສຸທ຺ຘິກເທສນາປິ ກຕາ.

ອິຘ ປນ ກສ຺ສຈິ ວິນາ ປຏິປທາຍ ອສິທ຺ຘິໂຕ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກ຺ຂປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ໂກຈິ ວາໂຣຕິ ສກິໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາເຣສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ສກິໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາຣາ ສຸຂາ ປຏິປທາ ເອວ, ນ ຈ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສຸຂາ ປຏິປທາ ໂຫຕີຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາຣໍ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາຕິ ໂຣເຈສຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ຕສ຺ມິໍ ຕຖາໂຣຈິເຕ ຕໂຕ ປເຣສຸ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາຣາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ. ຣູປາຣູປານໍ ລກ຺ຂຓາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ, ນາມຣູປມຕ຺ຕເມຕໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ສຕ຺ຕາທິໂກຕິ ວວຕ຺ຖາປນໍ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນໍ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປາຣູປສ຺ສ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວທນ຺ຘຕາ ຈ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນາທີນໍ ກິຈ຺ຉສິທ຺ຘິໂຕ ສິຍາຕິ ນ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫກິຈ຺ຉຕາຍ ເອວ ທຸກ຺ຂປຏິປທຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນາທີນໍ ປຈ຺ຈນີກກິເລສມນ຺ທຕາຍ ສຸຂສິທ຺ຘິຍມ຺ປິ ຕຖາສິທ຺ຘວິປສ຺ສນາສຫຄຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ມນ຺ທຕາຍ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວທນ຺ຘຠາວໂຕ.

ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອກິຈ຺ເຉນປິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ກິຈ຺ເຉນ ປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອິມໍ ວາຣໍ ໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ກລາປສມ຺ມສນາວສາເນ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ກິຈ຺ຉຕາວາຣໍ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາຕິ ໂຣເຈສຸໍ ເອຕທນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິປທາຍ. ເອຕສ຺ສ ອກິຈ຺ຉຕ຺ເຕປິ ປຸຣິມານໍ ກິຈ຺ຉຕ຺ເຕ ທຸກ຺ຂປຏິປທຕາ ວຸຕ຺ຕນຍາວາຕິ ນ ປຏິສິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ສພ຺ພໍ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິກິຈ຺ຉຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາຣຕາວເສນ ‘‘ອິມໍ ວາຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ສ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອກິຈ຺ຉຕາ, ຕສ຺ສ ສຸຂາ ປຏິປທາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ. ສາ ສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕໂສຕາຣຎ຺ຈ ຊນໍ. ກາຍິກກິຣິຍາກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕິປິ ສມຸຏ຺ຐານສຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ, ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຸຕ຺ຕິຍາ.

໒໘໓. ມຄ຺ຄສນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖມຄ຺ຄສຠາວຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄາວຍວຠາເວນ ສມຸທາຍສນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໕. ປຕິຏ຺ຐານໍ ກິເລສວເສນ, ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ວາ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ທິຏ຺ຐິວເສນ ອາຍູຫນໍ. ໂພຘີຕິ ຍາ ອຍໍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອງ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຘິໂຍ, ໂພຘິໂຍ ເອວ ອງ຺ຄາຕິ ‘‘ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາທີນໍ ກາຣຓານໍ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພານຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸຣູປໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນ ປຏິມຸຂໍ ອວິປຣີຕຕາຍ ສມ຺ມາ ຈ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເອວມຕ຺ຖວິເສສທີປເກຫິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ‘‘ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂພຘິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ສພ຺ພວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ພຸຊ຺ຌນໍ ສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ.

໒໙໙. ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣາຄາທີນໍ. ກໂຣຕິ ນາມ ກິໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ອນຸວຕ຺ຕມານານິ.

໓໐໑. ປາຓາຕິປາຕາທິນິປ຺ຜາທິຕປຈ຺ຈຍານໍ ນິຈ຺ຈເສວນໍ ຘຸວປຏິເສວນໍ. ສກິຈ຺ຈໂກຕິ ວິສຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈວາ. ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖປ຺ປວຕ຺ຕນານິ ປາປິຈ຺ຉຕານິພ຺ພຕ຺ຕານິ ຕີຓິ ກຸຫນວຕ຺ຖູນີຕິ.

໓໔໓. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສານຸໂລມາ, ສາ ສຸຎ຺ຎໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີ ຕຓ຺ຫາປຓິຘິໂສສນໂຕ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ສາ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖໍ ອາຄມນປຏິປທາຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສຸຎ຺ຎຕາປ຺ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ນາມໍ ເທຕິ. ອາຄມນໂຕ ນາເມ ລທ຺ເຘ ສຄຸຓໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ນາມໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ນາມລາເຠ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຄມນໂຕ ນາມໍ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓນາມສິທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນາມຕ຺ຕຍໂຍໂຄ, ນ ອາຄມນໂຕຕິ ວວຕ຺ຖານກຣຕ຺ຕາ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາຍ ອາຄມນໂຕວ ອິຘ ນາມໍ ລຠຕິ, ນ ອິຕເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໐. ອນິມິຕ຺ຕວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນໍ. ນິມິຕ຺ຕຘມ຺ເມສູຕິ ສມູຫາທິຆນວເສນ ຈ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນມາຫ. ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ກຖມິຘ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຉນ຺ທຈິຕ຺ຕານໍ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕອຘິປຕິຠາວາຠາໂວ ວິຍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິກສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕຠາວາຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ອມຄ຺ຄາຘິປຕີນໍ ມຄ຺ຄາຘິປຕິນາມທານາຠາໂວ ວິຍ ອນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕນາມທານາຠາໂວຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອນນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອຠາວໂຕ. ມຄ຺ໂຄ ອຘິປຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈ ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຈິຕ຺ເຕຫິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ມຄ຺ຄາຘິປຕິຠາວາຠາໂວ. ອິຘ ປນ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄານິມິຕ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ນ ເຕນ ອມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ. ອມຄ຺ຄງ຺ຄມຄ຺ຄນາມາຠາໂວ. ຍຖາ ສຕິປິ ອຘິປຕິຠາເວ ຉນ຺ທຈິຕ຺ຕານໍ ນ ມຄ຺ຄາຘິປຕີຕິ ມຄ຺ຄນາມໍ, ນ ຈ ເຕຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຕສໍ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ສທ຺ຘາຍ ອາຄມນຠາເວນ ຕສ຺ສາ ອນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄນາມໍ, ນ ຈ ຕາຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຕສ຺ສາ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາ. ເອວໍ ອນິມິຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຍປິ ອນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.

ນນຸ ຈ ອິຘ ຌານໍ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາເມນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ມຄ຺ໂຄຕິ ເຈ? ນ, ມຄ຺ຄສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຌານສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມກຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ອິຘ ອຠິຘມ຺ເມປິ ນາມໍ ລຠຕີຕິ ອາຫໍສຸ. ຕສ຺ມາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ‘‘ນ ປນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ອຠິຘມ຺ເມ ສຣສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນີກໂຕວ ນາມລາຠາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຍ ຫິ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ນາມລາໂຠ, ໂສ ສຣສປ຺ປຘາໂນ ໂຫຕິ. ສຣເສເນວ ຈ ນາມລາເຠ ສພ຺ພມຄ຺ຄານໍ ສຸຎ຺ຎຕາທິຠາໂວຕິ ວວຕ຺ຖານໍ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ອຠິຘມ຺ເມ ສຕິປິ ທ຺ວີຫິ ນາມລາເຠ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມວວຕ຺ຖານກຣໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ສຸຎ຺ຎຕາປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄາ ນາມໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ. ອຖ ວາ ນ ປນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎນິຣເປກ຺ເຂຫິ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ນ ລຠນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ອຠິຘມ຺ເມ ສຣສປຈ຺ຈນີເກຫິ ສຫິເຕຫິ ນາມລາຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈນີກຎ຺ຫິ ວວຕ຺ຖານກຣໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເກວລສ຺ສ ສຣສສ຺ສ ນາມເຫຕຸຠາໂວ ອຠິຘມ຺ເມ ນຕ຺ຖິ ອວວຕ຺ຖານາປຕ຺ຕິໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສປຓິຘິປຏິປກ຺ຂວິປສ຺ສນານຸໂລມາ ມຄ຺ຄາ ສຕິປິ ສຣສນ຺ຕເຣ ປຈ຺ຈນີກສຫິເຕນ ສຣເສນ ນາມໍ ລຠນ຺ຕິ. ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ວິປສ຺ສນາ ນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂາ ນ ໂຫຕິ ສຍໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໂຕ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓານິວາຣຓາຕິ ຕທນຸໂລມມຄ຺ໂຄປິ ນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ. ຍທິ ສິຍາ, ນິມິຕ຺ຕຄຕວິປສ຺ສນາຍປິ ປຏິປກ຺ໂຂ ສິຍາຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊມາໂນປິ ສຣໂສ ວວຕ຺ຖານກຣປຈ຺ຈນີກາຠາວາ ອຠິຘມ຺ເມ ອນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາມທາຍໂກ ນ ຄຫິໂຕ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນານຸໂລໂມ ປນ ມຄ຺ໂຄ ສຸທ຺ຘິກປຏິປທານເຍເຍວ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຈ ໂສ ນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຍໍ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐), ເອວໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ໂສ ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ທີປິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຸຏ຺ຐານ…ເປ… ກິມາຣມ຺ມຓາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕ ສຕິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ນ ສິຍາ, ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕ ຈ ລກ຺ຂຓປຏິເວໂຘຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຎາເຓນ ລກ຺ຂຓານິປິ ປຏິວິທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕທາກາຣສງ຺ຂາຣຄຫຓໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ. ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓາ ເອວ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ລກ຺ຂຓໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນິຈ຺ຈຕາ ທຸກ຺ຂຕາ ອນຕ຺ຕຕາຕິ ຫິ ວິສຸໍ ຄຍ຺ຫມານໍ ລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານໍ, ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເອວ ປຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຘມ຺ມຠູຕໍ. ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠາວາ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕິ ສງ຺ຂາເຣ ສຠາວໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕວ ລກ຺ຂຓານິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາຕິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂາຣາວ ທິສ຺ສມານາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ກຓ຺ເຐ ພທ຺ຘກຸຓປໍ ວິຍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນີຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລໍ

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຣາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌາເນ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ອຠິນິວິສິຕພ຺ພໍ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ວິປສ຺ສນາຠູມິໍ ປຎ຺ຈຘາ ອຸທ຺ທິສຕິ. ສຕ຺ຕອຏ຺ຐາທີນິ ອງ຺ຄານິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐງ຺ຄານີຕິ ອາທິສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ, ຕານິ ນິມິຕ຺ຕປວຕ຺ຕານິ ນິມິຕ຺ຕວຈເນເນວ ອຸທ຺ທິສຕິ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓເມວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິວິເສສໍ ນິຍເມຕິ. ກສ຺ມາ? ຕໂຕ ຕໂຕ ທຸຕິຍາທິປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓສ຺ສ ປາທກຊ຺ຌານາຕິກ຺ກນ຺ຕານໍ ອງ຺ຄານໍ ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາວິຣາຄຠາວນາຠາວໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອຕພ຺ຠາວໂຕ. ເຕສມ຺ປິ ວາເທສຸ…ເປ… ວິປສ຺ສນາວ ນິຍເມຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ວິປສ຺ສນານິຍເມເນວ ຫິ ປຐມຕ຺ເຖຣວາເທປິ ອປາທກປຐມຊ຺ຌານປາທກມຄ຺ຄາ ປຐມຊ຺ຌານິກາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ຈ ປາທກຊ຺ຌານວິປສ຺ສນານິຍເມຫິ ຕໍຕໍຌານິກາ. ເອວໍ ເສສວາເທສຸປິ ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາເຣຕິ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອຎ຺ຎສງ຺ຂາເຣ. ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານສງ຺ຂາເຣສຸ ສມ຺ມສິເຕສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣວາເທປິ. ຕໍຕໍຌານິກຕາ ຕໍຕໍສມ຺ມສິຕສງ຺ຂາຣວິປສ຺ສນານິຍເມຫິ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ຕໍຕໍວິຣາຄາວິຣາຄຠາວນາຠາເວນ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄາທິນິຍມໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕນ຺ຕິ ຕໍຕໍຌານສທິສຠວນໍ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາທກຊ຺ຌານສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານຸປນິສ຺ສເຍຫິ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍມຕ຺ເຕນ ອສິຊ຺ຌນາ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ສງ຺ກປ຺ປມຕ຺ເຕນ ສກທາຄາມິຜລາທີນໍ ອສິຊ຺ຌນທີປເກນ ນນ຺ທໂກວາເທນ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນາຍປິ ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປຠາວໍ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍາມໂກ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເຕນ ເຕນ ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປຕາ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ກປ຺ປສພ຺ຠາເວປິ ອສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວມິຘາປິ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ທຸຕິຍາທິຌານິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍາມໂກ, ນາຎ຺ຎສ຺ສ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວາເທ ປາທກສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານຸປນິສ຺ສຍສພ຺ຠາເວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອກນ຺ເຕນ ໂຫຕິ, ຕໍຕໍຜລູປນິສ຺ສຍສພ຺ຠາເວ ຕໍຕໍສງ຺ກປ຺ໂປ ວິຍາຕິ ຕທຠາວາຠາວໂຕ ອຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມິໍ ປນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກວຊ຺ຊານໍ ປາທການິ ໂລກິຍຊ຺ຌານານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ໂອຬາຣິກງ຺ຄາຕິກ຺ກມນຸປນິສ຺ສຍາຠາເວ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂສມນສ຺ສສຫຄຕມຄ຺ໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕມຄ຺ໂຄຕິ ເອເຕນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຕາປິ ສມານາ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຏນສມຕ຺ຖສ຺ສ ນ ສງ຺ຂາຣາວເສສຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ຈ ວາທາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິກຕາຍ ປຐມາທິຊ຺ຌານິກຕາຍ ຈ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ສາຕ຺ຖໂກ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ປາທກສມ຺ມສິຕຊ຺ຌາເນເຫວ ນິຍມສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍາມໂກ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາຕິ. ອິຘ ປນ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ນິຍາມເນ ເອກນ຺ຕິກໍ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖເມວ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ວາເທສຸ ອຍໍ…ເປ… ວິປສ຺ສນາວ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຕໂຍເປເຕ ວາເທ ວິປສ຺ສນາວ ນິຍເມຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ຕໍຕໍວາທານຎ຺ຫິ ວິປສ຺ສນາສຫິຕານເມວ ສິທ຺ຘິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ.

ປເວຘຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ປຎ຺ຈມຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຊວນໍ ປຕິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກຖໍ ຕທາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ມຄ຺ໂຄ ຊວນສ຺ສ ປຕິຕກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ອປຸພ຺ພສ຺ສ ຊວນນ຺ຕຣສ຺ສ ປຕິຕຕາຠາວໂຕ. ຕເທວ ຫິ ຊວນໍ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຕິຕໍ ສິຍາຕິ, ໂຄຕ຺ຣຠຸ ປນ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອປຸພ຺ພໍ ຊວນໍ, ຕຖາ ມຄ຺ໂຄ ຠູມນ຺ຕຣໂຕ ຈາຕິ. ນນຸ ຈ ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາຍ ພລວຕາຍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍຠາໂວ ໂຫຕິ ອານນ຺ຕຣິຍຕາປີຕິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາວິໂນ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອນ຺ຕິມຊວນເຈຕນາຍ ສຸສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ສາ ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາ ອານນ຺ຕຣິກາ ຈ ໂຫຕິ, ນ ອປຕິຕຊວນເຈຕນາ ວິຍ ພລວຕາຍາ’’ຕິ.

ປຸນ ອນຸໂລມໍ ຕໍ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕ ສຕິ ຕທປິ ອນຸໂລມເມວາຕິ ປຸຣິມອນຸໂລມໍ ວິຍ ຕໍ ຕທປິ ອຎ຺ຎໍ ອນຸໂລມໍ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ນ ມຄ຺ໂຄຕິ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານເມວ ຈ ນ ຠເວຍ຺ຍ ອຕ຺ຕໂນ ສທິສາລມ຺ພນສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອລາຠາ. ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອນຸສຍິຕາ ກິເລສາ ສາ ຠູມິ ເອເຕຫິ ລທ຺ຘາຕິ ກຕ຺ວາ ຠູມິລທ຺ຘາ. ວຏ຺ຏໍ ສິໂນນ຺ຕິ ພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຏ຺ຏເສຕູ ຈ, ເຕສໍ ສມຸຄ຺ຆາຕກຣຓນ຺ຕິປິ ເອຕເທວສ຺ສ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທິປທາລນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ຠວນ຺ຕິ ອນາຄາມິໂນ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອນາຄມນວເສນ ເອໂກ ຠໂວຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປາທິນ຺ນກປວຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ. ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕມຠວໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສຸຄຕິຍຎ຺ຈ ວິປາກທາຍກສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຆາໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທ຺ວີສຸ ຠເວສູຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄ ອຠາວິເຕ ສກທາຄາມິສ຺ສ ກາມຘາຕຸຍໍ ເຍ ທ຺ເວ ຠວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈລຕີຕິ ເອເຕນ ຈລນສຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ອຈລນາຠາວໍ, ຕສ຺ມາ ອຈລນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຈລນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຍປິ ວາ ກຕ຺ຖຈິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ເຄ ສມານປຏິປເທ ທິສ຺ວາ ສຠາວໂຕ ອຈລນເມວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ຕໍຄຫຓນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຈລຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈລນາວຘາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຸຠຍທສ຺ສນໍ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ເກສຎ຺ຈິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ສມານປຏິປທາ, ຕຖາປິ ກິເລສິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສິຊ຺ຌມານາ ປຏິປທາ ເຕສໍ ວເສນ ຈລນປກຕິກາ ເອວາຕິ ‘‘ຈລຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ນ ຈລຕີ’’ຕິ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມມຄ຺ຄວີສຕິມຫານຍວຓ຺ຓນາ

໓໕໗. ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ມຄ຺ຄໍ ຠາເວມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປວຕ຺ໂຕ, ໂສ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຊ຺ຌາສຍວິເສເສນ ຕໍຕໍຠາວນາວິເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໕໘. ຉນ຺ທາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິອາທີສຸ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກຖໍ ຉນ຺ທສ຺ສ ຕໍສຫຊາຕສ຺ສ ອຘິປຕິຠາໂວ ວີຣິຍາທີນຎ຺ຈາຕິ? ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ. ຍສ຺ສ ຫິ ສເຈ ຉນ຺ທວໂຕ ກຸສລໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ‘‘ອຫໍ ນິປ຺ຜາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ກຸສລໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ຕໍສຫຊາໂຕ ຉນ຺ໂທ ເຕນ ປຸຣິມຸປນິສ຺ສເຍນ ວິສິຏ຺ໂຐ ສຫຊາຕຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕມາເນ ເຕ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນິວຕ຺ຕມາເນ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທນຸຣູປພລາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ຣາຊປຸຣິສາ ວິຍາຕິ. ເອວໍ ວີຣິຍາທີສຸ. ເສສຘມ຺ມານໍ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາເວປິ ອຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ອຘິປຕິຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໖໑. ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາ-ກາໂຣ ຈ ຘມ຺ມມຣິຍາທຕ຺ໂຖ.

ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໖໒. ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ນ ປູເຣນ຺ຕິ ອກິຈ຺ຈກຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິ ມຄ຺ໂຄ, ນ ເຈຕາຍ ມາເຣຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ມານສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສທິສາ ປວຕ຺ຕິ ອຫມສ຺ມີຕິ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐານໍ. ອາໂລກສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິກາໂລ ວິຍາຕິ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອກເທສສາມຎ຺ເຎນ ຫິ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕນ ອຸປມາ ໂຫຕີຕິ. ຂາເຣ ວາຕິ ກຏ຺ຐາທີນໍ ຂາຣຈ຺ຉາຣິກາຍໍ. ສມ຺ມທ຺ທິຕ຺ວາຕິ ກິເລເທຕ຺ວາ. ຉນ຺ໂທຕິ ຕຓ຺ຫາ. ອນຸສໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາ ມານານຸສໂຍ ຈ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສຸຕ຺ເຕ ອສມູຫຕສ຺ສ ຄນ຺ຘສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຏນໍ ວິຍ ອສມູຫຕມານາທິສມຸຄ຺ຆາຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອານີຕໍ, ນ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປມາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕມາເນ ຈິຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສໍກິເລສໂວທານກຣາ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊາ ເຈຕສິກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຕສ຺ສງ຺ຄຠູຕາ ອວຍວາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕງ຺ຄວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຸສລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອກຸສລປທໍ

ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາໂຣ

ປຐມຈິຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ກຸສເລ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖານຸຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍນາ’’ຕິ ອາຫ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພາຠາວໂຕ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕິມຕ຺ຕໍ ຄຫຓມຕ຺ຕໍ. ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ເອກນ຺ຕກາຣຓຕ຺ຕາ ຈ. ສຕິສໍວໂຣຕິ ອິຘ ສີຕາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ຂມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຫານສໍວໂຣຕິ ວີຣິຍສໍວໂຣ.

ອສ຺ສາທທສ຺ສນນ຺ຕິ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິ. ຜລຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນນ ອສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນໂມໂຫ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຏິປກ຺ຂຠາວຄ຺ຄຫຓາກາໂຣ ວາ. ສພ຺ພສ຺ສ ໂລຠສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາຠາເວ ສຕິປິ ວິເສສຍຸຕ຺ຕາຍ ອຠິຊ຺ຌາຍ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອິຘຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ລກ຺ຂຓາທິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນສ຺ສ ປຸເຣຈາຣິກາ ຕຓ຺ຫາຠິຣຕິ ອຠິຣຕິ.

ອນຸປປຣິກ຺ຂາ ໂມໂຫ. ໂມຫວເສນ ຫິ ທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສານຸນໂຍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ອສຕິຍຈິຕ຺ເຕຕິ ອຫິຣິກາທີຫິ ອາຣກ຺ຂຣຫິຕຈິຕ຺ເຕ. ສຕິຣຫິຕຕ຺ຕາ ສຕິປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເອເຕນ ສຕິຣຫິຕາ ສຕິປຏິປກ຺ຂາ ຈ ອກຸສລາ ຂນ຺ຘາ ເອວ ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ປນ ອຸປນາຫາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ຈິຣກຕາທິສລ຺ລກ຺ຂເຓ ປຏຸສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສທຣຖາທິຠາໂວ ອວິເສເສນ ກິເລສສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ລຫຸຕາທິເອກນ຺ຕປຏິປກ຺ຂານໍ ຖິນມິທ຺ຘາທີນໍ ເກສຎ຺ຈິ ອິຘ ອຠາວາ. ອວູປສໂມຕິ ອສນ຺ນິສິນ຺ນສພ຺ຠາວມາຫ. ອນວຏ຺ຐານຣສນ຺ຕິ ຈລນກິຈ຺ຈໍ. ເຈຕໂສ ອວູປສເມຕິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ປໂຍຊເນ ຠຸມ຺ມໍ, ອວູປສມປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວາ ‘‘ອວູປສໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໗. ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ອກມ຺ປນໍ ນ ໂກສຊ຺ເຊສຸ ອກມ຺ປນໍ ວິຍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕໍຕໍປາປກິຣິຍາຍ ອຸສ຺ສຫນວເສນ ປນ ຖິຣຕາ ຕຕ຺ຖ ອກມ຺ປນໍ.

໓໘໑. ທິຏ຺ຐິຍາ ວິຣູປໍ ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ຕຖາ ຕຖາ ສສ຺ສຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຣນ຺ຕີຕິ ຕິຕ຺ເຖ ວິຍ ປິລວນ຺ຕິ. ວິປຣິເຍສໂຕຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ວິປຣີຕໂຕ.

໓໙໐. ສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ປກຕິອຕ຺ຕາທິອສນ຺ຕຄຫຓສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ນິຈ຺ຈາທິວິສມຄຫຓສ຺ສ ຈ ສຎ຺ຎາທິວິປຣິເຍສສ຺ສ ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ‘‘ອສນ຺ຕໍ ອສມຎ຺ຈ ພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໙໙. ກິຎ຺ຈາປິ…ເປ… ປຣາມສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປຸຣິມຈິຕ຺ເຕນ ອວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸສ຺ສາຫນາວສີທນຠາເວນ ສໍຫຕຠາໂວ ຖິນໍ.

ຕຕິຍຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐໐. ອິຘ ມາເນນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈ ອປຓ຺ຓກງ຺ຄານີຕິ ອວິຣຊ຺ຌນກງ຺ຄານິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຣຫງ຺ຄານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມານສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ ນ ນິຍຕເຍວາປນກາຕິ. ປຏ຺ຐາເນ ຫິ ‘‘ສໍໂຍຊນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ສໍໂຍຊໂນ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໔.໑) ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກາມຣາເຄນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິເຆນ ຈ ມາໂນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຠວຣາໂຄ ຕໂຍເປເຕ ສກທາຄາມິໂນ ສໍໂຍຊນານໍ ສໍໂຍຊເນຫິ ທສວິຘາ ໂຍຊນາ’’ຕິ ທສ຺ສິຕາຍ ທສວິຘາຍ ໂຍຊນາຍ ‘‘ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ມານສໍໂຍຊນໍ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ‘‘ມານສໍໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ຠວຣາຄສໍໂຍຊນໍ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠວຣາຄສໍໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຫິ ໂຍຊນາຫິ ມານສ຺ສ ອນິຍຕຠາໂວ ປກາສິໂຕ, ຕຖາ ກິເລສທຸເກປິ. ອິຘ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທສວິຘາ ສໍໂຍຊນານໍ ໂຍຊນາ, ຕຖາ ທສວິຘາ ກິເລສານ’’ນ຺ຕິ ຈ. ອຸນ຺ນມນວເສເນວ ສມ຺ປຄ຺ຄຫຣໂສ, ນ ວີຣິຍໍ ວິຍ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈສາຘເນ ອພ຺ຠຸສ຺ສາຫນວເສນ. ໂອມານສ຺ສປິ ອຕ຺ຕານໍ ອວໍກຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສມ຺ປຄ຺ຄໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຈຕຸຕ຺ຖຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ຕາ ‘‘ປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສອຸສ຺ສາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ.

ນວມຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໑໓. ວິສປ຺ປນອນິຏ຺ຐຣູປສມຸຏ຺ຐານວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ຈ ວິສປ຺ປນຣໂສ. ໂທໂສ ອຸປໂຍຄຜເລສຸ ອນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວິສສໍສຏ຺ຐປູຕິມຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຠິຣຕິຣສາຕິ ເອວໍປກາເຣສຸ ປຏິກ຺ເຂເປນ ຣສວຈເນສຸ ຕໍຕໍປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຏຸກາກາຣຄຕິ ກຏຸກຎ຺ຈຸກຕາ, ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອາວາສາທິ, ປຣາຍຕ຺ຕຕາຍ ທາສພ຺ຍໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ທາສພ຺ເຍ ສຕິ ທາໂສ ປຣາຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ສຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ. ນ ຫິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ກຸສເລຕິ. ອຖ ວາ ກຕາກຕາກຸສລກຸສລານຸໂສຈເນ ອາຍຕ຺ຕຕາຍ ຕທຸຠຍວເສນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ຕໍສມງ຺ຄີ ໂຫຕີຕິ ທາສພ຺ຍໍ ວິຍ ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໑໘. ວິຣຸທ຺ຘາກາໂຣຕິ ວິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາກາໂຣ ວິຣຸທ຺ຘຠາໂວ. ເຕນ ວິຣຸຊ຺ຌນໍ ວິໂຣໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຈນນ຺ຕິ ເອຕໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພເມວ ຫິ ກິຈ຺ຈໍ ເອເຕນ ກຣິຍມານໍ ສຸໂຣປິຕໍ ສຸຊນິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ໂຣປສທ຺ທວຈນຕ຺ຖເມວ ເກຈິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ໂກຘສ຺ສ ຕຖາປວຕ຺ຕນສຠາວາຠາວາ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາ ສິຍາຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກາທສມຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໒໒. ວິຄຕາ ຈິກິຈ຺ຉາຕິ ຈິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພຖາ ຈິກິຈ຺ຉາຠາວາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍາຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໒໔. ນິຈ຺ຉຍາຠາວາ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ເຈຕໂສ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໕. ເອກໍ ອາກາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອາມຸຂໍ ສປ຺ປນໂຕ ໂອສກ຺ກຕິ.

ທ຺ວາທສມຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໒໙. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫິຕາກາເຣ ເອວ ຐຕ຺ວາ ຠມຕີຕິ ເອກາຣມ຺ມຓສ຺ມິໍເຍວ ວິປ຺ຜນ຺ທນໍ ໂຫຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປນ ຍທິປິ ຣູປາທີສຸ ເອກສ຺ມິຎ຺ເຎວາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ອິທໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ‘‘ນນຸ ໂຂ, ອຎ຺ຎໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ນານາຣມ຺ມເຓ ຈລນໍ ໂຫຕິ.

‘‘ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕທ຺ວເຍ ວຸຕ຺ຕປກິຓ຺ຓກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທ຺ວາທສສຸ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ເພສຸປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຸສເລສຸປິ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສຫຊາຕາຘິປຕິໂນ ເອວ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ໂສ ເອວ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ‘‘ສຫຊາຕາຘິປຕິ ລພ຺ຠມາໂນປິ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນາຣມ຺ມຓາຘິປຕິໂນ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ໂສປິ ຫິ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄເຕສຸ ລພ຺ຠຕີຕິ. ເສໂສປີຕິ ວີມໍສໂຕ ອຎ຺ໂຎປິ ສຫຊາຕາຘິປຕິ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິມ຺ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຉນ຺ທາທີສຸ ເອກມ຺ປິ ສຫຊາຕໍ. ກຸສລຕ຺ຕິເກ ຕາວ ປຏິຈ຺ຈວາຣາທີສຸ ‘‘ນ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອກສ຺ສປິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ປຏ຺ຐາເນ ປຏິສິທ຺ຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ‘‘ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໘໖) ເອຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ.

ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ວາ ອຠາວໂຕ. ເອເຕນ ປຏິສນ຺ຘິອນາກຑ຺ຒນໂຕ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ອນາຄມນນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ອນາຄມເນນ ປຏິສນ຺ຘິອນາກຑ຺ຒນໍ ສາເຘຕິ. ອນາກຑ຺ຒນໂຕ ອນາຄມນໍ ປນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເຕສຸ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ເຖວ ປຏິສນ຺ຘິທານໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພໍ ສິຍາ ອປາຍຄມນີຍສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພຠາວໂຕ. ນ ເຈຕໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພວິຠງ຺ເຄ ນາຄຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກຖໍ ປເນຕໍ ຎາຍຕິ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອນາກຑ຺ຒນໂຕ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ອນາຄມນ’’ນ຺ຕິ? ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພານຎ຺ເຎວ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸວິຘາ ຫິ ອກຸສລາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພເຈຕນານໍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕຣາສຎ຺ເຎວ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຫຊາຕເມວ ວິຠຕ຺ຕໍ, ນ ນານາກ຺ຂຓິກນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຈ຺ຈນີເຍປິ ‘‘ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ…ເປ… ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍນ…ເປ… ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ…ເປ…. ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ອິຕຣຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕາ ຈ ເຈຕນາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ເອວ ອາຄຕາຕິ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ນ ສິຍາຕິ. ຍທິ ສິຍາ, ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພເຈຕນາຍ ຈ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຕຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕາ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາເວ ສຕິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ຕທຠາວາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ປຏິສນ຺ຘິອນາກຑ຺ຒນໂຕ ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕາຕິ ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ. ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍາວຈເນນ ປນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ປວຕ຺ຕິວິປາກຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ປວຕ຺ຕິວິປາກສ຺ສປິ ຫິ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ນານາກ຺ຂຓິກາ’’ຕິອາທິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໓.໕໖-໕໗). ຍທິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ວິປາກທານໍ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ເຕ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວິຍ ວິປາກາຣຫສຠາວຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໓໐-໗໓໑) ອິທມ຺ປິ ເຕສໍ ວິປາກາຣຫຕຎ຺ເຎວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ອິທໍ ປນ ຐານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ວຈໂນກາໂສ. ນ ຫິ ວິປາເກຕິ ວຈນໍ ວິປາກຘມ຺ມວຈນໍ ວິຍ ວິປາກາຣຫຕໍ ວທຕີຕິ.

ອກຸສລປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອພ຺ຍາກຕປທໍ

ອເຫຕຸກກຸສລວິປາກວຓ຺ຓນາ

໔໓໑. ເຕສຸ ວິປາກາພ຺ຍາກຕນ຺ຕິອາທີນໍ ‘‘ຠາເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາປີຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕຸໍ ກາມາ…ເປ… ອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປຈິຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກາຠິມຸຂໍ ໂຫຕິ ຕຖາ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ. ຣູປາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຎ຺ຎວິຎ຺ຎາຓສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອສາຘາຣເຓນ ວຕ຺ຖຸນາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ນາມໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຈກ຺ຂາທີນໍ ຕິກ຺ຂມນ຺ທຠາເວ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕິກ຺ຂມນ຺ທຠາວາ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ.

ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ຕໍ ຣູປວິຊານນຎ຺ຈາຕິ ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕຣູປວິຊານນໍ. ເອວໍລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕວຈເນນ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອຎ຺ຎວິຎ຺ຎາຓໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຣູປວິຊານນວຈເນນ ຈກ຺ຂຸນິສ຺ສເຍ ຜສ຺ສາທໂຍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຈກ຺ຂຸຣູປວຈເນຫິ ຈ ນິສ຺ສຍໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ວິຊານນໍ ວິຠາເວຕິ. ຣູປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໍ ກິຈ຺ຈເມຕສ຺ສາຕິ ຣູປມຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຣສໍ. ຌານງ຺ຄວເສນາຕິ ອິທໍ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓວຊ຺ເຊສຸ ວິຊ຺ຊມານານໍ ອຸເປກ຺ຂາສຸຂທຸກ຺ເຂກຄ຺ຄຕານໍ ຌານງ຺ຄິກຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ຕໍສທິສານໍ ຕທຸປຈາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຌານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາເວ ຌານງ຺ຄຕາ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຌານງ຺ຄານິ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ…ເປ… ຣູປານໍ ຌານປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໓.໑໑໒). ເອເຕສຎ຺ຈ ຌານປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ອພ຺ຍາກຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ຌານປຈ຺ຈຍາ. ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕໍ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໙໘). ຌານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາເວປິ ເວທນາຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕີນໍ ອຸເປກ຺ຂາທິຠາວໂຕ ຕຖາຠູຕານໍ ວຈເນ ອຎ຺ຎຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ຈ ທຸຕິຍຣາສິນິທ຺ເທໂສ.

໔໓໖. ວຕ຺ຖຸປຓ຺ຑຣຕ຺ຕາຕິ ສຍໍ ກຓ຺ຫຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຠາວປຣິສຸທ຺ຘານໍ ປສາທຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍານໍ ວເສນ ປຓ຺ຑຣສຠາວໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ປນ ນໂຍ ຈຕຸໂວກາເຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາກຸສລສ຺ສ ຈ ປຓ຺ຑຣຕາ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑຣຕາຍ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສຠາໂວ ວາຍໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຑຣຕາຕິ.

໔໓໙. ອິທມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ຐິຕິມຕ຺ຕສຫິຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາສຫຄຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ປກຕິຍາຕິ ອນຕິກ຺ກມເນນ. ໂສປິ ວິເສໂສ. ກາຍປ຺ປສາທໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປສາທປຈ຺ຈເຍສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ອາປາຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ອາຣມ຺ມຓຸປ຺ປາທານໍ ປຸພ຺ພາປຣກາລຕາ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ຆຏ຺ຏນປຏິຫນເນສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປມາປິ ອຸຠຍຆຏ຺ຏນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ນິສ຺ສິຕນິສ຺ສຍຆຏ຺ຏນານໍ ປຸພ຺ພາປຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພຫິທ຺ຘາຕິ ເອຕໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸນິສ຺ສຍຠູເຕຫິ ວາ ອຎ຺ຎໍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຆຏ຺ຏນານິຆໍໂສ ພລວາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເອວ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໂຜຏ຺ຐພ຺ພສມາໂຍເຄ ສຸຂທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍາ ຘາຕຸອນຸຄ຺ຄຫຘາຕຸກ຺ໂຂຠາ ຈິຣໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໔໕໕. ອຎ຺ເຎສໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ສຠາວສຸຎ຺ຎຕສພ຺ຠາວາ ມໂນຘາຕຸຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວາ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສິຕຕາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສວິສເຍສຸ ທສ຺ສນາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວຕາ ຈ ວິເສໂສ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປນ ອນຎ຺ຎນິສ຺ສຍມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ອຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາເວນ ມໂນທ຺ວາຣນິຄ຺ຄມນມຸຂຠາວາຠາວໂຕ ຈ ສາຕິສຍວິຊານນກິຈ຺ຈຕາ ວິເສໂສ. ຕພ຺ພິເສສວິຣຫາ ມໂນມຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ມໂນຘາຕູຕິ ຕິວິຘາ ມໂນຘາຕຸ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ວິເສສມໂນ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ມໂນ ເອວ ຘາຕຸ ມໂນຘາຕູຕິ ເອວ-ສທ຺ໂທ ມຕ຺ຕສທ຺ທຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິເສສນິວຕ຺ຕນຕ຺ໂຖ ຫິ ໂສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ. ມໂນທ຺ວາຣນິຄ຺ຄມນປເວສມຸຂຠາວໂຕ ປນ ມໂນຘາຕຸຍາ ວິຊານນວິເສສວິຣໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕໂຕ ເອວ ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິປິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມນໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ມນໂສ ປຈ຺ຈໂຍ, ນາປິ ມນໂສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ມນໂຕ ປວຕ຺ຕໍ, ທສ຺ສນາທີນໍ ປນ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຕຫິ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ປຸເຣຈຣໍ ອນຸຈຣຎ຺ຈາຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ອວຈນໍ ມຫາວິປາການໍ ວິຍ ຊນກສທິສຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕິເຫຕຸກໂຕ ທຸເຫຕຸກມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປຕາທີຫິ ສທິສໍ ສເຫຕຸກຕາຍາຕິ. ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓໂສເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ປຄຸຓໍ ຄນ຺ຖໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ສຊ຺ຌາຍໂສເຕ ປຕິຕໍ ກຎ຺ຈິ ກຎ຺ຈິ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂຓາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓໂສເຕ ຌານງ຺ຄາຠາໂວ ອິຘ ອວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ຍທິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ນິທ຺ເທໂສ ຕໍໂສຕປຕິຕຕາ, ອິໂຕ ປເຣສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ຕໍໂສຕປຕິຕຕາ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານໍ ວິຍ ອເຫຕຸກຕາຍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍວິຣຫາ ຈ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ຌານງ຺ຄຘມ຺ມານໍ ທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓສຸ ວິຍ ອຄຓນຸປຄຠາວາ ຈ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓໂສຕປຕິຕຕາ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ອເຫຕຸກກິຣິຍຕ຺ຕເຍປິ ຌານງ຺ຄານິ ພລານິ ຈ ສງ຺ຄຫວາເຣ ນ ອຸທ຺ຘຏານິ, ຌານປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈມຕ຺ຕໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາເນ ທຸພ຺ພລານໍ ເອຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ຌານປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

໔໖໙. ສມານວຕ຺ຖຸກໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສນ຺ຕີຣຓໍ ມໂນຘາຕຸໂຕ ພລວຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ຍຖາຣມ຺ມຓໍ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວນ຺ຕໍ ອິຏ຺ເຐ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ໂຫຕິ, ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕໍ ສາຕິສຍານຸຠວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສ຺ມິໍ ເຍວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ປນ ສຕິປິ ພລວຠາເວ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິສທິສໍ ມນໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ມນສິກາຣກິຈ຺ຈນ຺ຕຣໂຍຄໂຕ ວິປາໂກ ວິຍ ອນຸຠວນເມວ ນ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນຎ຺ຈ ກິຈ຺ຈວເສນ ອປຸພ຺ພຕ຺ຕາ.

ອເຫຕຸກກຸສລວິປາກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐມຫາວິປາກຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໙໘. ອໂລໂຠ ອພ຺ຍາກຕມູລນ຺ຕິອາທີສຸ ກຸສລປກ຺ເຂ ຕາວ ອໂລຠາໂທສານໍ ນິທ຺ເທເສສຸ ‘‘ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອໂລໂຠ ອລຸພ຺ຠນາ…ເປ… ອໂລໂຠ ກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໓໒), ‘‘ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອໂທໂສ ອທຸສ຺ສນາ…ເປ… ອໂທໂສ ກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໓໓) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ຕໍນິທ຺ເທເສສຸ ‘‘ອໂລໂຠ ອພ຺ຍາກຕມູລ’’ນ຺ຕິ ‘‘ອໂທໂສ ອພ຺ຍາກຕມູລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍາທິນິທ຺ເທເສສຸ ປນ ‘‘ປຎ຺ຎາຣຕນໍ ອໂມໂຫ ຘມ຺ມວິຈໂຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໔, ໓໗) ເອວໍ ຕຕ຺ຖປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂມໂຫ ກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ‘‘ອໂມໂຫ ອພ຺ຍາກຕມູລ’’ນ຺ຕິ ປາເຐນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອໂລຠາໂທສານໍ ວິຍ ອໂມຫສ຺ສປິ ອພ຺ຍາກຕມູລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກໂຕຕິ ກາຍວຈີກມ຺ມທ຺ວາຣນິວາຣຓໍ ກໂຣຕິ. ອວິປາກຘມ຺ມໂຕຕິ ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣນິວາຣຓຎ຺ຈ. ວິປາກຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ກມ຺ມທ຺ວາຣໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍຠາເວນ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ເອເຕນ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸເຠທເມວ ນິວາເຣຕິ.

ພລວປຈ຺ຈເຍຫີຕິ ປໂຍເຄນ ວິນາ ນິປ຺ຜນ຺ເນຫິ ອາຣມ຺ມຓາທິປຈ຺ຈເຍຫິ. ອສງ຺ຂາຣິກາທີສຸ ຫິ ເຍນ ເກນຈິ ຈິຕ຺ເຕນ ກມ຺ເມ ອາຍູຫິເຕ ອສງ຺ຂາເຣນ ອປ຺ປໂຍເຄນ ກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນ ປຏິສນ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອສງ຺ຂາຣິກາ ໂຫຕິ, ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ກມ຺ມາທິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນ ສສງ຺ຂາຣິກາ. ຠວງ຺ຄຈຸຕິໂຍ ປນ ປຏິສນ຺ຘິສທິສາວ. ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ກຸສລາກຸສລານິ ວິຍ ອສງ຺ຂາຣິກໍ ສສງ຺ຂາຣິກຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ພລວໍ ທຸພ຺ພລຎ຺ຈ ວິຈາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາລວເສນ ປນ ປຣິຓມຕີຕິ ອປ຺ປາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິກກມ຺ມພຫຸເລ ກາເລ ຕໍກມ຺ມສຫິຕສນ຺ຕານຊນິຕສຸກ຺ກໂສຓິຕປຈ຺ຈຍານໍ ຕໍມູລການໍ ຈນ຺ທສູຣິຍວິສມປຣິວຕ຺ຕາທິຊນິຕອຸຕາຫາຣາທິວິສມປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ວເສນ ປຣິຓມຕິ.

ວິປາກຸທ຺ຘາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ຍໂຕ ຍຕ຺ຕໂກ ຈ ວິປາໂກ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຐາເນ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິປາກຸທ຺ຘາຣກຖາ ອາຣທ຺ຘາ. ເອຕ຺ເຖວາຕິ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ກມ຺ເມ ອາຍູຫິເຕເຍວ. ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິວເສນ ທ຺ວາທສກມຄ຺ໂຄປິ ໂຫຕິ, ທ຺ວາທສກປ຺ປກາໂຣປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອເຫຕຸກຏ຺ຐກມ຺ປິ. ອສງ຺ຂາຣິກສສງ຺ຂາຣິການໍ ສສງ຺ຂາຣິກອສງ຺ຂາຣິກວິປາກສງ຺ກຣໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທຸຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ທ຺ວາທສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຣິມສ຺ສ ຫິ ປຈ຺ຈຍໂຕສສງ຺ຂາຣິກອສງ຺ຂາຣິກຠາໂວ, ອິຕເຣສໍ ກມ຺ມໂຕ. ຕຕິໂຍ ຕິເຫຕຸກໂຕ ທຸເຫຕຸກມ຺ປິ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ທສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິມສ຺ມິໍ ວິປາກຸທ຺ຘາຣຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມປຏິສນ຺ຘິວວຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ສາເກຕປຎ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ກມ຺ມວເສນ ວິປາກສ຺ສ ຕໍຕໍຄຸຓໂທສຸສ຺ສທນິມິຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸສ຺ສທກິຕ຺ຕນໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເຫຕຸກິຕ຺ຕນໍ ອິຘ ປຐມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣວາທາທີສຸ ວິເສສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ວກ຺ຂາມິ. ຎາຓສ຺ສ ຊຈ຺ຈນ຺ຘາທິວິປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ຕິເຫຕຸກໍ ອຕິທຸພ຺ພລມ຺ປິ ສມານໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕໍ ທຸເຫຕຸກໍ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍໍ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ສຸຄຕິຍໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘພຘິຣາທິວິປຕ຺ຕິຍາ ອເຫຕຸກອຸປປຕ຺ຕິໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເຫຕຸໂກປປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ກຕເມສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ’’ຈ຺ເຈວ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ມຸນາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຏິສນ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ກຕເມສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ? ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຊວນກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ເຫຕູ ກຸສລາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຸສລມູລປຈ຺ຈຍາປິ ສງ຺ຂາຣາ. ນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ເຫຕູ ອກຸສລາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອກຸສລມູລປຈ຺ຈຍາປິ ສງ຺ຂາຣາ. ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ເຫຕູ ອພ຺ຍາກຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາປິ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕປປຕ຺ຕິຍໍ.

ເອວໍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຸປປຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິຊ຺ຊມານາຍ ‘‘ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ກຕເມສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ? ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຊວນກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ເຫຕູ ກຸສລາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກາຕຸນ຺ຕິ. ຍຖາ ປນ ‘‘ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອວຈນໂຕ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຉນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ’’ຈ຺ເຈວ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໓) ວຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອວຈນໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຕ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ປຏິສນ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ນ ນ ສກ຺ກາ ກມ຺ມນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓສຸ ຕໂຍ ຈ ທ຺ເວ ຈ ເຫຕູ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ. ອິມສ຺ສ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ ‘‘ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກວິປາກທສ຺ສນວເສນ ອິຘ ປາໂຐ ສາວເສໂສ ກຖິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປາຐສ຺ສ ສາວເສສຕາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ທຸພ຺ພລສ຺ສ ທຸເຫຕຸກກມ຺ມສ຺ສ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິປາກທາເນ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ຕິເຫຕຸກສ຺ສ ປນ ອເຫຕຸກວິປຈ຺ຈເນ ວິຍ ທຸເຫຕຸກວິປຈ຺ຈເນປິ ນຕ຺ຖິ ສມຕ຺ຖຕາວິຆາໂຕຕິ. ອາຣມ຺ມເຓນ ເວທນາ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພາຕິ ສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມເຓ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠາຄຄ຺ຄຫຓສມຕ຺ຖຕາຠາວໂຕ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ອິຏ຺ຐອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ກາຍວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ສຸຂສຫຄຕເມວ ປຏິຆຏ຺ຏນາວິເສເສນາຕິ.

ວິເສສວຕາ ກາເລນ ຕທາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍສພ຺ພຊວນວຕາ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍວຣາສໍວເຣ…ເປ… ອຸປຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎກາເລ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓາທິປຣິປຸຓ຺ຓວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິອຠາວາ. ກກ຺ກຏກ…ເປ… ຠວງ຺ໂຄຕຣຓນ຺ຕິ ເອເຕນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ – ເກທາເຣ ປູເຣຕ຺ວາ ນທີປເວສນມຄ຺ຄຠູຕໍ ມາຕິກໍ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ກກ຺ກຏກມຄ຺ຄາທິນາ ອມຄ຺ເຄນ ນທີໂອຕຣຓໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຊວິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄປ຺ປເວສນມຄ຺ຄຠູເຕ ຕທາຣມ຺ມເຓ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ມຄ຺ເຄນ ວິນາ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓນ຺ຕິ.

ເອເຕສຸ ຕີສຸ ໂມຆວາເຣສຸ ທຸຕິໂຍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຫິ ອນຸໂລເມ ເວທນາຕ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຈວາຣາທີສຸ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ ນ ມຄ຺ເຄ ທ຺ເວ’’ຕິ ‘‘ນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອາເສວເນ ທ຺ເວ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ໂສປິ ໂມຆວາໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ຍທິ ປນ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນມ຺ປິ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາ, ກຸສລາກຸສລານມ຺ປິ ສິຍາ. ນ ຫິ ອາເສວນປຈ຺ຈຍໍ ລທ຺ຘຸໍ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາວີ ຘມ຺ໂມ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍຕິ ອວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ. ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ ປນ ກຸສລາກຸສລານໍ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາເສວນປຈ຺ຈຍາ. ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ…ເປ… ນາເສວນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໙໓) ວຈນໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕວ. ອຖາປິ ສິຍາ ‘‘ອສມານເວທນານໍ ວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ເອວມປິ ຍຖາ ‘‘ອາວຊ຺ຊນາ ກຸສລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອກຸສລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ’’ປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຊາຕິເຠທາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຠູມິຠິນ຺ນສ຺ສ ກາມາວຈຣສ຺ສ ຣູປາວຈຣາທີນໍ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວິຍ ຊາຕິຠິນ຺ນສ຺ສປິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເອວ ສິຍາ. ອຠິນ຺ນຊາຕິກສ຺ສ ຈ ວເສນ ຍຖາ ‘‘ອາວຊ຺ຊນາ ສເຫຕຸການໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຕຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເວທນາຕ຺ຕິເກປິ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາຍ ຄຓນາຍ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ ນ ມຄ຺ເຄ ເອກໍ, ນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອາເສວເນ ເອກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຓນາຍ ນິທ຺ຘາຣິຍມານາຍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ທຸຕິໂຍ ໂມຆວາໂຣ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ.

ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ປນ ວີຖິວິປາກສນ຺ຕຕິຍາ ອາວຏ຺ຏນໂຕ ອາວຊ຺ຊນາ, ຕໂຕ ວິສທິສສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ກຣຓໂຕ ມນສິກາໂຣ ຈ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ກຸສລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອາວຊ຺ຊນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາ ຊວນານໍ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕໍ ຠວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຣູປາທິອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາໂວຕິ ຊວນາປາຣິປູຣິຍາ ທຸຕິໂຍ ໂມຆວາໂຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ອຍມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ຠວງ຺ຄສ຺ສ ຊວນານຸພນ຺ຘນຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຠວງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໑.໑໐໒) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເຫຕຸກໍ ຠວງ຺ຄໍ ອເຫຕຸກສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ, ‘‘ອເຫຕຸກໍ ຠວງ຺ຄໍ ສເຫຕຸກສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ຈ. ກຸສລາກຸສລານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກມຕ຺ໂຕ ວິປາໂກ ນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐານໍ ວິຠາຄໍ ກໂຣຕິ, ຊວນໍ ປນ ຣຊ຺ຊນວິຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິຠາຄໍ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ຊວນເມວ ອນຸຠວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວິຊ຺ຊມາເນ ກາຣເກ ກຖໍ ອາວຊ຺ຊນາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ນິຍາມໍ ນາມ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ນິຍາໂມ ຈ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວກິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍຠາວວິເສໂສວ. ຕໍຕໍສທິສຜລທານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລສ຺ສ ທານໍ. ສທິສວິປາກທານນ຺ຕິ ຈ ອນຸຣູປວິປາກທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ເອກຄາຖາວຕ຺ຖຸຠາເວນ ກໂຕ. ຊຄຕິປ຺ປເທໂສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎປິ ໂລກປ຺ປເທໂສ. ກາລຄຕິອຸປຘິປໂຍຄປຏິພາຬ຺ຫຎ຺ຫິ ປາປໍ ນ ວິປຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ປເທສປຏິພາຬ຺ຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານປຏິສນ຺ຘິຍາທິຘມ຺ມານໍ ນິຍາໂມ ທສສຫສ຺ສິກມ຺ປນປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຘມ຺ມນິຍາໂມ. ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເອເຕນ ນິຍາມວເສນ ອາວຊ຺ຊນາທິຠາໂວ, ນ ກາຣກວເສນາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ໂສຬສວິປາກກຖາຐາເນ. ທ຺ວາທສຫິ ວາເຫຕພ຺ພາ ນາຬິຍນ຺ໂຕປມາ ນ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ເອກາຣມ຺ມເຓ ສຫ ກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ສກິຈ຺ຈກຣຓມຕ຺ຕວເສນ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຊນກສທິສຊວນານນ຺ຕຣໍ ອເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປນ ທຸເຫຕຸກກຸສລຈິຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣຊວນສ຺ສ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ປນ ຕິເຫຕຸກຊວເນ ຊວິເຕ ປຏິສນ຺ຘິທາຍເກນ ກມ຺ເມນ ອເຫຕຸກສ຺ສ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ນ ປຏິເສຘິຕາ. ເອວໍ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສປິ ຕິເຫຕຸການນ຺ຕຣໍ ທຸເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓວິປາກສ຺ສ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຊນກກມ຺ມສ຺ສ ວເສນາຍໍ ວິປາກວິຠາວນາ ຕສ຺ສາ ມຸຂນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວາຕິ ປວຕ຺ຕິວິປາກສ຺ສ ຈ ເອກສ຺ສ ຕິເຫຕຸກາທິກມ຺ມສ຺ສ ໂສຬສວິປາກຈິຕ຺ຕາທີນິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຕສ຺ມາ ເຍນ ເກນຈິ ກມ຺ມຸນາ ເອເກນ ອເນກໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ກມ຺ມວິເສສາຠາວາ ເຍສໍ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘຠູຕໍ, ເຕສໍ ຊວນສງ຺ຂາຕານໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ວິເສເສນ ວິສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ ຊວເນນາຍໍ ຕທາຣມ຺ມຓນິຍາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ນານາກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານສ຺ສ ວເສນ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໑.໙໘) ‘‘ສເຫຕຸເກ ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສຕິ. ກຸສລາກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ອເຫຕຸໂກ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຎາຓານນ຺ຕຣໍ ອເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ, ‘‘ກຸສລາກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ສເຫຕຸໂກ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອກຸສລານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ສເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ‘‘ຕໍ ເອເຕນ ເຖເຣນ ອທສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຏິເສໂຘ ກໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ຍໍ ປນ ຊວເນນ…ເປ… ຕໍ ກຸສລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ກຸສລສ຺ສ ວິຍ ອກຸສລສ຺ສ ສທິໂສ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສງ຺ຂາຣິກາສງ຺ຂາຣິກນິຍມນໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ເຕ ອກຸສເລປິ ນ ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ອຏ຺ຐານເມຕນ຺ຕິ ອິທໍ ນິຍມິຕາທິວເສນ ໂຍນິໂສ ອໂຍນິໂສ ວາ ອາວຏ຺ຏິເຕ ອໂຍນິໂສ ໂຍນິໂສ ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອວຈນເມວ ປຏິເສໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຕຓ຺ຫານິພ຺ພຕ຺ເຕນ ກມ຺ມຸນາ ມຫຄ຺ຄຕໂລກຸຕ຺ຕຣານຸຠວນວິປາໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕທາຣມ຺ມຓາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາປາຖຄເຕ ວິສເຍ ຕນ຺ນິນ຺ນໍ ຠວງ຺ຄໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອາວຊ຺ຊນໍ ວິສເຍ ນິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຠວງ຺ຄໍ ປນ ສພ຺ພທາ ສວິສເຍ ນິນ຺ນເມວາຕິ ວິສຍນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາປິ ຕທຠາວາ ວິນາ ອາວຊ຺ຊເນນ ສວິສເຍ ນິນ຺ນຕ຺ຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາຕິ ອາວຊ຺ຊເນນ ວິນາ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ. ສມຸທາຈາຣຕ຺ຕາຕິ ອາປາຖຄເຕ ວິສເຍ ປຏິສນ຺ຘິວິສເຍ ຈ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປາທິຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ. ຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາຕິ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ອາເສວິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມຸທາຈາຣຕ຺ຕາຕິ ສຍໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຠາໂວ. ນິໂຣຘສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ອິທໍ ຕທນນ຺ຕຣເມວ ນິໂຣຘຜຸສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ວິຍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາວໍ. ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກມ຺ເມນ ວິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນຕ຺ຖິ. ປຣິກມ຺ມາວຊ຺ຊນເມວ ຕສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຍ ເອຕສ຺ສປິ ສາວຊ຺ຊນຕາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ນ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວ ນິນ຺ນາທິຕາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາ ອຕທຕ຺ຖປຣິກມ຺ມຠາເວ ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຖ ຈ ຕໍ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ອສຕິປິ ນິຣາວຊ຺ຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ນິນ຺ນາທິຠາເວ ນິຣາວຊ຺ຊນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣານິ ຜລຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາວຊ຺ຊນາຠາວໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທານານິ ນິທສ຺ສນານິ ສິຍຸໍ ເຕເຫວ ເອເຕສໍ ນິຣາວຊ຺ຊນຕາສິທ຺ຘິໂຕ. ຜລສມາປຕ຺ຕິກາເລ ຈ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓໍ ອນຸໂລມໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສມານາຣມ຺ມຓາວຊ຺ຊນຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣານິ ຜລຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ເອວໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານິ ນ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທານານິ ປນ ຍທິປິ ນິພ຺ພາເນ ຈິຓ຺ຓານິ ສມຸທາຈາຣານິ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣ ຈິຓ຺ຓສມຸທາຈາຣາເນວ. ຜລສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານິ ຈ ມຄ຺ຄວີຖິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຕທຕ຺ຖປຣິກມ຺ມສພ຺ຠາວາຕິ ເຕສໍ ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ, ອນຸໂລມານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຜລສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຈິຓ຺ຓໍ ສມຸທາຈາຣໍ, ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣສ຺ສ ວິຍ ຕທຕ຺ຖປຣິກມ຺ມາຠາວາຕິ ‘‘ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຕຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນໍ. ອາຣມ຺ມເຓນ ປນ ວິນາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ເອຕສ຺ສ ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຠາວາ ປຸຈ຺ຉໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ວິປາກກຖາຍໍ. ຊຈ຺ຈນ຺ຘປີຐສປ຺ປິອຸປມານິທສ຺ສນໍ ວິປາກສ຺ສ ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວິສຍຄ຺ຄາໂຫຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສວິສຍຄ຺ຄຫເຓນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວິປາກສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປນິສ຺ສຍໂຕ ຈກ຺ຂາທີນໍ ທສ຺ສນາທິອຕ຺ຖໂຕ ຈ ຕສ຺ເສວ ວິປາກສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍມຕ຺ຖໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫທຍວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ຍຖາ ປຸຣິມຈິຕ຺ຕານິ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕານິ ຈ ປສາທວຕ຺ຖຸອນຸຄຕານິ ຈ ອຎ຺ຎາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠວງ຺ຄໍ, ຕໍ ປເນຕໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓນ຺ຕຣຣຫິຕໍ ເກວລໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸເມວ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຫທຍຣູປວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ອິຘາປິ ອຎ຺ຎວຕ຺ຖານຸຄຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມກ຺ກຏກສ຺ສ ຫິ ສຸຕ຺ຕາໂຣຫຓໍ ວິຍ ປສາທວຕ຺ຖຸກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ເຕນ ຄມນາທີນິ ວິຍ ຕທນຸຄຕານິ ເສສຈິຕ຺ຕານີຕິ. ສຸຕ຺ຕຆຏ຺ຏນມກ຺ກຏກຈລນານິ ວິຍ ປສາທຆຏ຺ຏນຠວງ຺ຄຈລນານິ ສຫ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທີປນໂຕ ‘‘ເອເກກໍ…ເປ… ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິປິ ທີເປຕິ.

ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອາວຏ຺ຏິຕກາໂລຕິ ອິທໍ ໂທວາຣິກສທິສານໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປາທປຣິມຊ຺ຊກສທິສສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ສຎ຺ຎາທານສທິໂສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເອວ ຠວງ຺ຄາວຏ຺ຏນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກມໂນຘາຕຸອາທີນໍ ອທິສ຺ວາວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທິກຣຓໍ ຄາຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕປຸຖຸລຈຕຸຣສ຺ສຠາວວິຊານນມຕ຺ຕກຫາປຓຠາວວິຊານນມຕ຺ຕກມ຺ໂມປນຍນມຕ຺ຕສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຄາຬ຺ຫຄ຺ຄາຫກາທີນໍ ກຫາປຓທສ຺ສນສ຺ສ ອຠາໂວ ຕໍສມານຠາໂວ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຓ຺ຑຣໍ ເອຕນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຣຣູປທສ຺ສນສາມຎ຺ຎໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓເມວ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕີຕິ ທີປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ສວນາທິວເສນ. ສນ຺ຕາປນວເສນ ຄຸຬສີໂລ ຄຸຬປ຺ປໂຍຊໂນ ວາ ໂຄຬິຍໂກ. ອຸປນິສ຺ສຍໂຕຕິ ນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອສຕິ ໂຍ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອິຘ ‘‘ອຸປນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອາໂລກສນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ອາໂລເກ ສຕິ ສພ຺ຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕໍ. ມນ຺ທຖາມຄຕໍ ນາມ ກິຣິຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍເມວ ປວຕ຺ຕມານໍ.

ອສງ຺ຂາຣິກສສງ຺ຂາຣິເກສຸ ໂທສໍ ທິສ຺ວາຕິ ນ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘສຠາເວນ ວິປາເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອສງ຺ຂາຣິກກມ຺ມສ຺ສ ສສງ຺ຂາຣິກວິປາເກສຸ, ສສງ຺ຂາຣິກກມ຺ມສ຺ສ ຈ ອສງ຺ຂາຣິກວິປາເກສຸ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ. ອເຫຕຸການໍ ປນ ຣູປາທີສຸ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕາທິກິຈ຺ຈານໍ ນ ສສງ຺ຂາຣິກວິຣຸທ຺ໂຘ ສຠາໂວຕິ ອສງ຺ຂາຣິກຕາ ນຕ຺ຖິ, ອສງ຺ຂາຣິກວິຣຸທ຺ຘສຠາວາຠາວາ ນາປິ ສສງ຺ຂາຣິກຕາຕິ ອຸຠຍາວິໂຣຘາ ອຸຠເຍນປິ ເຕສໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອນຸຊານາຕິ. ຈິຕ຺ຕນິຍາມນ຺ຕິ ຕທາຣມ຺ມຓນິຍາມໍ. ກິຣິຍໂຕ ປຎ຺ຈາຕິ ອິເມສໍ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ກິຣິຍຊວນານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໓.໙໔) ປນ ‘‘ກຸສລາກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມານເມວ ອນນ຺ຕຣາ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສລຕ຺ຕິເກ ຈ ‘‘ເສກ຺ຂາ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວາ ກຸສລໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໖) ກຸສລາກຸສລຊວນເມວ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອພ຺ຍາກຕານນ຺ຕຣໍ, ນ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ກິຣິຍານນ຺ຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ສຕິ. ວິຊ຺ຊມາເນ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ເອໂສ ເຖຣວາໂທ. ວິປ຺ຜາຣິກຎ຺ຫິ ຊວນໍ ນາວໍ ວິຍ ນທີໂສໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ອນຸພນ຺ຘຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂວໂຕ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິໍ ກິຣິຍຊວນໍ ປຓ຺ຓປຸຏໍ ວິຍ ນທີໂສໂຕຕິ.

ປິຓ຺ຑຊວນໍ ຊວຕີຕິ ກຸສລາກຸສລກິຣິຍຊວນານິ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກຖິຕານີຕິ ຕຖາ ກຖິຕານິ ຊວນານິ ປິຓ຺ຑິຕານິ ວິຍ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອກສ຺ມິໍ ວາ ຕທາຣມ຺ມເຓ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານິ ຫຸຕ຺ວາ ຊວິຕາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິມຎ຺ຈ ປນ ປິຓ຺ຑຊວນໍ ວທນ຺ເຕນ ອກຸສລໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິເຍວ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວາທສຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຊວນານິ ປິຓ຺ຑິຕານິ ວິຍ ວຸຕ຺ຕານິ. ປຏ຺ຐາເນ ປນ ‘‘ກຸສລໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ທິຏ຺ຐິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕຣານິ ທ຺ເວ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕານິປິ ກຸສລວິປາເກ ຕທາຣມ຺ມເຓ ປິຓ຺ເຑຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ. ເຕສໍ ປນ ອນນ຺ຕຣໍ ອເຫຕຸກວິປາເກເນວ ຕທາຣມ຺ມເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສ ຈ ສນ຺ຕີຣຓຠາເວເນວ ຄຫິໂຕຕິ ອປຸພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ອເຫຕຸເກ ຈ ປິຓ຺ເຑຕພ຺ພໍ ນາຣຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ປິຓ຺ເຑຕີຕິ.

ຕິເຫຕຸກຊວນາວສາເນ ປເນຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທຸຕິຍວາເທ ຕິເຫຕຸກຊວນາວສາເນ ຕິເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວທຕິ ຊວນສມານຕ຺ຕາ, ນາລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ປຐມຕ຺ເຖເຣນ ອກຸສລານນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ກຸສລານນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອກຸສລານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຊນກໍ ຕິເຫຕຸກກມ຺ມໍ ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸກໍ ວິປາກໍ ຊນຍນ຺ຕມ຺ປິ ຕິເຫຕຸກຊວນານນ຺ຕຣໍ ນ ຊເນຕີຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ເຖຣວາເທ ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ສສງ຺ຂາຣາສງ຺ຂາຣວິຘານາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຕເນວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕຣໍ ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕເຣນ ອາໂລເຬຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸສທິສເມວາຕິ ຊນກກມ຺ມເຫຕຸສທິສເມວ. ມຫາປກຣເຓ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ມຫາປກຣເຓ ອາຄຕປາຬິຍາ ປາກຏໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວິຘານໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ.

ກາມາວຈຣກຸສລວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໙໙. ອນນ຺ຕຣາເຍນາຕິ ປຣິຫານິປຈ຺ຈຍວິຣເຫນ. ປຏິປທາທິເຠໂທຕິ ປຏິປທາຣມ຺ມຓເຠໂທ. ຕຖາ ຫິ ທຸກ຺ຂປຏິປທໍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎໍ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຌານໍ ຕໍປຏິປທເມວ ໂຫຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອປຣິຫີເນ ຕສ຺ສ ວິປາໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕມາໂນ ຕປ຺ປຏິປໂທວ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ. ຉນ຺ທາຘິປເຕຍ຺ຍາທິຠາໂວ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຉນ຺ທາທີນໍ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ໂຫຕິ, ນ ອາຄມນວເສນ. ຕຖາ ຫິ ເອກເມວ ຌານໍ ນານາກ຺ຂເຓສຸ ນານາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ເສວ ຫິ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທຠາເວນ ຠາວນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປາກສ຺ສ ອາຄມນວເສນ ຉນ຺ທາຘິປເຕຍ຺ຍາທິຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໐໕. ຍຖາ ວຏ຺ຏໍ ອາຈິນຕິ, ຕຖາ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ໂລກິຍກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ປນ ເອວໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕຖາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘາຄມນວເສນາຕິ ອນິມິຕ຺ຕາປ຺ປຓິຫິຕນາມທາຍເກຫິ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ວິຊ຺ຊມາເນຫິປິ ຜລສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕນາມທານທີປເນ ອຄ຺ຄຫິຕຠາເວເນວ ອໂວມິສ຺ເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຄມນໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາປ຺ປຓິຫິຕນາມວໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ນາມຕ຺ຕຍທານໍ ໂຍຊິຕໍ, ອິຕຣສ຺ສປິ ປນ ຕເຖວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນຍມຕ຺ຕທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ. ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ປນ ນາມຕ຺ຕຍວໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນານນ຺ຕຣສ຺ສປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ນາມຕ຺ຕຍທານໍ ນ ນິວາຣິຕນ຺ຕິ. ວຬຎ຺ຊນກຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິປສ຺ສນາຄມນວເສນ ນາມລາເຠ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ອນິມິຕ຺ຕນາມລາໂຠ ນ ສິຍາ. ຍຖາ ປນ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣສ຺ສ ວິຍ ວຬຎ຺ຊນກຜລສມາປຕ຺ຕິຍາປິ ຌານປຏິປທາເຠໂທ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມລາເຠ ສຕິ ອນິມິຕ຺ຕນາມຎ຺ຈ ລຠຕີຕິ. ອວູປສນ຺ຕາຍາຕິ ອິທໍ ເກນຈິ ອຎ຺ເຎນ ອນນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາ ຕາທິສາຍ ເອວ ສທ຺ຘາຍ…ເປ… ປຎ຺ຎາຍ ຈ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຉນ຺ທາທໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕຣສທິສານໍ ຉນ຺ທາທີນໍ ອຸປ຺ປາທກາ ອຘິປຕິຠູຕາ ອຘິປຕິຠູເຕ ເອວ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ.

໕໕໕. ກິເລສສມຸຈ຺ເຉທກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິກສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກສຠາວສ຺ສ ຜເລນປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລເສນ ນິຍ຺ຍານສຠາເວເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຜເລປິ ‘‘ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄວິຠງ຺ເຄ ຜເລສຸ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ຈ ມຄ຺ໂຄ ອຸທ຺ຘໂຏ, ເອວໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາປີຕິ. ມຄ຺ຄໍ ອຸປາທາຍາຕິ ມຄ຺ຄສທິສຕາຍ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອກຸສລວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕໖. ອິຏ຺ຐອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ນ ອນິຏ຺ຐອນິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸ ສນ຺ຕີຣຓວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓເມວ ປນ ອຘິມຕ຺ຕໍ ມນ຺ທຎ຺ຈ ເອວໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອກຸສລວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ

ມໂນຘາຕຸຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໖໖. ວາຕປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ໂມຆປຸປ຺ຜໍ. ຕໍ ອຈ຺ຉິນ຺ເນປິ ຣຸກ຺ເຂ ນ ຜລຕິ, ຉິນ຺ນຣຸກ຺ຂປຸປ຺ຜໍ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ຜເລຍ຺ຍ. ເອວໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລສ຺ສປິ ປວຕ຺ຕມານໍ ຍໍ ນ ຜລຕິ, ຕໍ ວາຕປຸປ຺ຜສທິສໍ. ອິຕຣສ຺ເສວ ປນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຉິນ຺ນຣຸກ຺ຂປຸປ຺ຜສທິສໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ຠວມູເລ ຜເລຍ຺ຍາຕິ.

ກິຣິຍມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໖໘. ໂລລຸປ຺ປຕຓ຺ຫາ ປຫີນາຕິ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ປຸຣິມາ ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຈາຣຓປຎ຺ຎາຣຫິຕນ຺ຕິ ເກວລໍ ໂສມນສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ເຈຕິຍປູຊາທີສຸປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມເຓ ກາຍທ຺ວາຣຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣານຸຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ລພ຺ຠມານໍ ສນ຺ຘາຍ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ເອວ ວາ ໂລລຸປ຺ປຕຓ຺ຫາປຫານາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸຠູຕໍ ອິທເມວ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ຈິຕ຺ເຕນ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ຕາວ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຕີຕໍສາທີສຸ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫານິ. ໑໕໖ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ‘‘ຠຄວໂຕ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ອເຫຕຸກສ຺ສ ມູລາຠາເວນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ພລຠາໂວ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ເທສວາເຣ ‘‘ສມາຘິພລໍ ໂຫຕິ, ວີຣິຍພລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ອເຫຕຸການໍ ສງ຺ຄຫວາເຣ ຌານງ຺ຄານິ ຈ ນ ອຸທ຺ຘຏານິ. ເຕເນວ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ອເຫຕຸກທ຺ວເຍ ພລານິ ອນຸທ຺ເທສາສງ຺ຄຫິຕານິ. ຍສ຺ມາ ປນ ວີຣິຍສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເສສາເຫຕຸເກຫິ ພລວໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ເອຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ຌານປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕຕາ ວິຍ ສມາຘິວີຣິຍານໍ ພລມຕ຺ຕຕາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນິທ຺ເທສວາເຣ ‘‘ສມາຘິພລໍ ວີຣິຍພລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຐປິຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເນວ ກຸສລໍ ນາກຸສລໍ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສມາຘິ ມິຈ຺ຉາສມາຘີຕິ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ ມິຈ຺ຉາວາຍາໂມຕິ ຈ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສຕິ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ເຕສຸ ຈ ເອຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ, ມິຈ຺ຉາ ວາ ນິຍ຺ຍານິກສຠາວາຠາວໂຕ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ສມາຘິວາຍາມາ ອິຘ ຕຖາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໕໗໔. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕອາສຍານຸສຍສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓານິ ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ຍມກປາຏິຫາຣິຍມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓານິ ຈ ອິມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິກມ຺ມານນ຺ຕຣານິ ອິມິນາ ອາວຊ຺ຊິຕາຣມ຺ມເຓເຍວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉ…ເປ… ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ມຫາຄໂຊ ວິຍ ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາຄຊໍ.

ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣກິຣິຍຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໗໗. ອິທານິ ຍານິ ກິຣິຍານິ ຊາຕານິ, ຕານິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຣູປກຓ຺ຑໍ

ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຣູປມພ຺ຍາກຕໍ ຠາເຊຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ເກນຈິ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ວາ ນ ສກ຺ກາ ຠາເຊຕຸໍ. ນ ຫິ ຣູປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ ອຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສພ຺ຠາວໂຕ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ອເນກຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ເກສຎ຺ຈິ ກຕ຺ຖຈິ ອສມຸຏ຺ຐາປນຕາຍ ວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍວຊ຺ຊິຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕສຫຠຸຠາວໂຕ ຈ, ນ ຈ ຣູປານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣເຓນ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓານໍ ຌານານໍ ວິຍ ຣູປານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຕພ຺ພຕາຠາວາ, ອຸປາທາຣູເປຫິ ຈ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເຕສໍ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ນາປິ ມຫາຠູເຕຫິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເກສຎ຺ຈິ ມຫາຠູຕານໍ ເກຫິຈິ ອຸປາທາຣູເປຫິ ວິນາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອສມານກາລານຎ຺ຈ ສພ຺ຠາວໂຕ. ນ ຫິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຖວີຘາຕຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ໂສຕາທິນິສ຺ສຍຠູຕາຍ ປຖວິຍາ ຈິຕ຺ຕາທິສມຸຏ຺ຐານາຍ ຈ ສຫ ຈກ຺ຂາຍຕນສ຺ສ ອຠາວາ. ເອວໍ ໂສຕາຍຕນາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ມຫາຠູເຕຫິ ອສມານກາລານິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອຸປຈຍາທີນິປິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ອເນການິ ກລາປສຫສ຺ສານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ, ນ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຍ ຣູປານໍ ກລາປທ຺ວຍສຫາຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ກລາເປ ວຕ຺ຕມາເນ ເອວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິໂຣໂຘ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພຖາ ຣູປາພ຺ຍາກຕໍ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ວາ ນ ສກ຺ກາ ວິຠຊິຕຸໍ. ເອກກາທີຫິ ປນ ນເຍຫິ ນ ເຫຕຸອາທິນາ ສຠາເວນ ວິຠຊິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຕຖາ ວິຠຊນຕ຺ຖໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ຕາວ ອວິຠຕ຺ຕໍ ອພ຺ຍາກຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມຍວວຕ຺ຖາເນນ ວິນາ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ສຠາວໂຕເຍວ ນິທ຺ເທເສ ເອກເທສໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ນິຄມນກຣຓສ຺ສ ອນຸປປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ວິຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ອວິຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ? ກຸສລາ…ເປ… ອສງ຺ຂຕາ ຈ ຘາຕຸ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ. ອວິຠຕ຺ເຕ ຫິ ວິຠຊິຕພ຺ເພ ທສ຺ສິເຕ ວິຠຊນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉາຍ ອຸປ຺ປາທິຕາຍາຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ວິປາກກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວິຠຊິຕພ຺ພໍ, ອສງ຺ຂຕາ ຈ ຘາຕຸ ເຠທາຠາວໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຠທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິຠຊິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສພ຺ພໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຍຊນາ.

ນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫຓເມວ ນຍທສ຺ສນໍ. ຕໍ ວິປາເກສຸ ກຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ກິຣິຍາພ຺ຍາກເຕສຸ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ກາມາວຈຣາທິຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕສ຺ສ ວາ ທສ຺ສນໍ, ຕໍ ກຕ຺ວາ ກາມາວຈຣາຕິອາທິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ປຎ຺ຈວີສຕິ ຣູປານີຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ ທສາຍຕນານິ ປຎ຺ຈທສ ຈ ສຸຂຸມຣູປານິ, ອຸປຈຍສນ຺ຕຕິໂຍ ວາ ເອກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຫທຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ. ຉນ຺ນວຸຕີຕິ ຈກ຺ຂາທິທສກາ ສຕ຺ຕ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ຕໂຍ ອຏ຺ຐກາ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕຊາ ທ຺ເວ ສທ຺ທາ ຈ. ກລາປຠາເວນ ປວຕ຺ຕຣູປຣູປານິ ‘‘ຣູປໂກຏ຺ຐາສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຣູປກລາປໂກຏ຺ຐາສຠາວໂຕ. ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ຈ ອໍສາ, ອວຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ ສຣີຣໍ, ຕສ຺ສ ອໍສາ ເກສາທໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຎ຺ເຎປິ ອວຍວາ ໂກຏ຺ຐາສາ ວິຍ ໂກຏ຺ຐາສາ. ນິພ຺ພານໍ ນິປ຺ປເທສໂຕ ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂສປາທິເສສນິຣຸປາທິເສສຣາຄກ຺ຂຍາທິອສງ຺ຂຕາທິວຈນີຍຠາເວນ ຠິນ຺ນໍ ນິປ຺ປເທສໂຕ ຄຫິຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ເອກາວ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕູຕິ.

໕໘໔. ສພ຺ພນ຺ຕິ ສກລໍ ຈກ຺ກວາຬໍ. ປຣິມຓ຺ຑລໍ ປຣິມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານໍ, ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ຉຕ຺ຕິໍສ ສຕສຫສ຺ສານິ ທສ ເຈວ ສຫສ຺ສານິ ອຑ຺ຒຈຕຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຍຊນສຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຏ຺ຏໍ ‘‘ປຣິມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາລີສ ສຫສ຺ສານິ. ນຄວ຺ຫຍາຕິ ນຄາຕິ ອວ຺ຫາຕພ຺ພາ ນຄສທ຺ທນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທວທານວາທີນໍ ຕິຄາວຸຕາທິສຣີຣວເສນ ມຫນ຺ຕານິ ປາຕຸຠູຕານິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ຠູຕານິ ຊາຕານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ມຫນ຺ຕານິ ມຫາຠູຕານີຕິ. ອເນກຈ຺ຉຣິຍທສ຺ສເນນ ອເນກາຠູຕວິເສສທສ຺ສນວເສນ ຈ ມາຍາກາໂຣ ມຫນ຺ໂຕ ຠູໂຕຕິ ມຫາຠູໂຕ. ຍກ຺ຂາທໂຍ ຊາຕິວເສເນວ ມຫນ຺ຕາ ຠູຕາຕິ ມຫາຠູຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ວາ ອຍໍ ມຫາຠູຕສທ຺ໂທ ເຕສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຖວິຍາທໂຍ ປນ ມຫາຠູຕາ ວິຍ ມຫາຠູຕາ. ຠູຕສທ຺ທສ຺ສ ອຸຠຍລິງ຺ຄຕ຺ຕາ ນປຸໍສກຕາ ກຕາ. ມຫາປຣິຫາຣໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ເຕຫິ ຠູຕານິ, ມຫາປຣິຫາຣານິ ວາ ຠູຕານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມຕ຺ເຖ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທສ຺ສ ປຣິຫາຣສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຠູຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອຈ຺ຈິມໂຕຕິ ອຄ຺ຄິສ຺ສ. ໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ເອກໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ເສກໍ. ຈກ຺ກວາຬນ຺ຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕວເສນ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ວິລີຍຕິ ຂາໂຣທເກນ. ວິກີຣຕີຕິ ວິທ຺ຘໍສຕິ. ອຸປາທິນ຺ນເກສຸ ວິກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຏ຺ຐມຸເຂນ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ກຏ຺ຐມຸຂສປ຺ເປນ ທຏ຺ໂຐ ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ໂສ ກາໂຍ ກຏ຺ຐມຸເຂວ ໂຫຕິ, ກຏ຺ຐມຸຂມຸຂຄໂຕ ວິຍ ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວາ-ສທ຺ໂທ ເອວສທ຺ທສ຺ສຕ຺ເຖ. ‘‘ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ປຣໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ‘‘ກຏ຺ຐມຸເຂນ ທຏ຺ໂຐປິ ກາໂຍ ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປເນວ ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອວິຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ກາໂຍ ສພ຺ພທາ ກຏ຺ຐມຸຂມຸຂຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອນິຍມຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ. ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ‘‘ກຏ຺ຐມຸເຂນ ທຏ຺ໂຐ ກາໂຍ ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ວາ ນ ວາ ໂຫຕິ ມນ຺ຕາຄທວເສນ, ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ປນ ມນ຺ຕາຄທຣຫິໂຕ ໂສ ກາໂຍ ກຏ຺ຐມຸຂມຸຂຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ເອກນ຺ຕປຕ຺ຖທ຺ໂຘ’’ຕິ. ປູຕິໂຍຕິ ກຸຖິໂຕ. ມຫາວິກາຣານິ ຠູຕານີຕິ ມຫາວິກາຣານິ ຊາຕານິ, ວິຊ຺ຊມານານີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທສ຺ສ ວິກາຣສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຠູຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ປຖວີຕິອາທິນາ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປາກຏານິປິ ວິປລ຺ລາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຍຖາສຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມານານິ ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ ວິນາ ນ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປາກຏານິປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕານິ ຫິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ອມຫນ຺ຕານີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເຕສໍ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ມຫນ຺ຕານິ ເອຕານີ’’ຕິ ປຊານາຕິ. ອຸປາທາຍາຕິ ເອເຕນ ວິຎ຺ຎາຍມານາ ປຈ຺ຉິມກາລກິຣິຍາ ປວຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປວຕ຺ຕຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ອຸປາທາຍຕິ ນິສ຺ສຍຕີຕິ ອຸປາທາຍໍ, ອຸປາທາຍເມວ ຣູປໍ ອຸປາທາຍຣູປໍ, ອຎ຺ຎນິສ຺ສຍສ຺ສ ເອກນ຺ຕນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຣູປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ປນ ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ນາປິ ເວທນາທິໂນ ຕທຠາເວປິ ຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຠວຕິ ຫິ ນິສ຺ສຍຣູປານໍ ສາມິຠາໂວຕິ.

ຕິວິຘຣູປສງ຺ຄຫວຓ຺ຓນາ

໕໘໕. ປກິຓ຺ຓກທຸເກສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກທຸກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສພ຺ພທຸເກຫິ ຕິກວເສນ ໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸໂກ ຈ ໂຍຊນໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສພ຺ພທຸກໂຍຄີສຸ ອາທິຠູຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກທຸກເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເສເສຫິ ສພ຺ພທຸເກຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ສກ຺ກາ ຫິ ເອເຕນ ນເຍນ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ທຸການໍ ທຸກນ຺ຕເຣຫິ ລພ຺ຠມານາ ຕິກໂຍຊນາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘາທິຣູປສງ຺ຄຫວຓ຺ຓນາ

໕໘໖. ຈຕຸກ຺ເກສຸ ເອກນ຺ຕຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍຠາວໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກາທີຫິ ສມານຄຕິໂກ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານທຸໂກຕິ ເຕນ ສຫ ອຸປາທາທຸກສ຺ສ ໂຍຊນາຍ ລພ຺ຠມາໂນປິ ຈຕຸກ຺ໂກ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ສນິທສ຺ສນທຸກາທີນໍ ເຕນ ຕສ຺ສ ຈ ໂອຬາຣິກທູຣທຸເກຫິ ໂຍຊນາຍ ລພ຺ຠມານາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມານໍ ວາ ສຠາວກິຈ຺ຈານິ ໂພເຘຕພ຺ພາກາຣຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ເຕນ ອຎ຺ເຎສໍ ຕສ຺ສ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ໂຍຊນາ ນ ກຕາຕິ ກິໍ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓປຣິເຍສນາຍ, ອທ຺ຘາ ສາ ໂຍຊນາ ນ ກາຕພ຺ພາ, ຍໂຕ ຠຄວຕາ ນ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ເຎ ປນ ປກິຓ຺ຓກທຸກາ ອຎ຺ເຎຫິ ປກິຓ຺ຓກທຸເກຫິ ໂຍເຊຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ໂຍຊິຕາ ເອວ. ວຕ຺ຖຸທຸກາທີສຸ ປນ ໂສຕສມ຺ຜສ຺ສາຣມ຺ມຓທຸກາທໂຍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອາຣມ຺ມຓພາຫິຣາຍຕນາທິລພ຺ຠມານທຸເກຫິ ອຸປາທິນ຺ນກທຸກສ຺ສ ອຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍທຸກສ຺ສ ຈ ໂຍຊນາຍ ຈຕຸກ຺ກາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານທຸກສ຺ສ ຈ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓພາຫິຣາຍຕນາທິລພ຺ຠມານທຸເກຫິ. ອວເສເສຫິ ປນ ເຕສໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສພ຺ພວຕ຺ຖຸທຸກາທີຫິ ໂຍຊນາຍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປວິຠຕ຺ຕິ

ເອກກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໙໔. ອວິຊ຺ຊມານວິຠາຄສ຺ສ ວິຠາຄາຠາວທສ຺ສນເມວ ນິທ຺ເທໂສ ນິຈ຺ຉຍກຣຓໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ນ ເຫຕຸເມວາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາຄາຠາວາວຘາຣເຓນ ເອວ-ສທ຺ເທນ ນິທ຺ເທສໍ ກໂຣຕິ. ເຫຕຸເຫຕູຕິ ມູລເຫຕຸ, ເຫຕຸປຈ຺ຈຍເຫຕູຕິ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ. ມຫາຠູຕາ ເຫຕູຕິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ມຫາຠູຕາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອເຕນປິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ ເຫຕຸ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸ. ໂຍ ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເຫຕຸ, ໂສ ເອວ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາຍ ເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕ. ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມສມາທານານໍ ຐານໂສ ເຫຕຸໂສ ວິປາກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປາກນິຍາມກຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຘານໍ ກຸສລາກຸສລໍ ຄຕິອຸປຘິກອາລປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນິປ຺ຜາທິຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ກມ຺ມມິວ ປຘານຕ຺ຕາ ‘‘ເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓານິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ຄຕິອຸປຘິກາລປໂຍຄາ ວິປາກສ຺ສ ຐານໍ, ກມ຺ມໍ ເຫຕູ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ກມ຺ມມິວ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ເຫຕຸວຈນໍ ອຣຫຕີຕິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອວິຊ຺ຊາ ສາຘາຣຓປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຜຣຕີຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປາປຸຓາຕິ. ປຏິກ຺ເຂປນິທ຺ເທໂສຕິ ອິທໍ ມາຕິກາຍ ອາຄຕປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ມາຕິກາຍ ນ ເຫຕຸປທາທິສງ຺ຄຫິຕຕາ ຈ ຣູປສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ຕໍຕໍສຠາວຕ຺ຕາ, ອວຘາຣິຕຕາ ຈ ອນຎ຺ຎສຠາວໂຕ.

ຣູປີທຸເກ ຣູປີປທເມວ ອິຘ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຣູປີຣູປປທານໍ ເອກຕ຺ຖຕາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຣູປີຣູປຠາວໂຕ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຣູປໂຕ ວິຘຸຣໍ ຣູປສ຺ສ ສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ອຣູປໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຍຖາ ຣູປໍ, ເຕນ ຣູປໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ນ ອຣູປນ຺ຕິ ອຣູປໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຣູເປ ເອວ ເອຕໍ ສຠາວໍ ນິຍເມຕິ, ນ ຣູປໍ ເອຕສ຺ມິໍ ສຠາເວ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕໍ ຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ເອຕເມວ ຈ ນິຍມໍ ປຸນ ເອວສທ຺ເທນ ນິຍເມຕິ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ນິຍໂມ ຣູເປ ອຕ຺ຖິ ເອວ, ອຣູເປ ວິຍ ນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ສພ຺ພໍ ຣູປນ຺ຕິ ຠູຕຸປາທາຍຣູປໍ ກາລເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຣູເປຫິ ສມານວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ອຕີຕານາຄຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິເສເສຕິ, ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນນຸ ເອວໍ ຣູປາຍຕນສ຺ສປິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ຣູປໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕລກ຺ຂຓທສ຺ສນວເສນ ເອກີຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣູປໂຕ ວິຘຸຣສ຺ສ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປເມວ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ນິຍເມ ‘‘ສພ຺ພໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວນິຍໂມ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສພ຺ພຣູປສ຺ສ ເອກນ຺ຕລກ຺ຂຓນິຍໂມ ທສ຺ສິໂຕ ນ ສິຍາ. ປາຬິຍຎ຺ຈ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ເອວ-ກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອຸປ຺ປນ຺ນເມວາຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິຍມາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ກິໍ ໂສຕປຕິຕຕ຺ເຕນ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍນຕ຺ໂຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ກຖໍວິຘນ຺ຕິ ຄຸເຓຫິ ກຖໍ ສຓ຺ຐິຕໍ. ຎາຓເມວ ຎາຓວຕ຺ຖຸ. ສມານຊາຕິການໍ ສງ຺ຄໂຫ, ສມານຊາຕິຍາ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ສຊາຕິສງ຺ຄໂຫ. ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຊາຕິ, ສຎ຺ຊາຕິຍາ ສງ຺ຄໂຫ ສຎ຺ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ, ສຎ຺ຊາຕິເທເສນ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ໂຎປກາຣວເສນ ອວິປ຺ປໂຍເຄນ ຈ ສມາຘິເທເສ ຊາຕາ ສມ຺ມາສຕິອາທໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຍຕ຺ຖ ຈ ສຕິອາທິສຫາຍວໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈກຣຓໍ, ໂສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສມາຘິເທໂສ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ຈ ອປ຺ປນາຠາວໂຕ ປຏິເວຘສທິສໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມາເນນ ປຏິເວຘກິຈ຺ເຈນ ທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປາ ປຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ຣູປວິຠຕ຺ຕິເອກກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກນິທ຺ເທໂສ

ອຸປາທາຠາຊນີຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙໖. ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາທິສຕ຺ຕສມູຫທສ຺ສນໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ, ຉສຸ ອສາຘາຣຓຎາເຓສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕທສ຺ສນໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕) ເອວມາທິນາ ອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ປຸຣິມທ຺ວຍມິວ ກາມາວຈຣໍ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມທສ຺ສນໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຠູຕາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປສນ຺ຕຕິໂຍ ສມ຺ຠາຣາ. ສຫ ສມ຺ຠາເຣຫິ ສສມ຺ຠາຣໍ, ສມ຺ຠາຣວນ຺ຕໍ. ສມ຺ຠໂວຕິ ອາໂປຘາຕຸເມວ ສມ຺ຠວສມ຺ຠູຕມາຫ. ສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ວຓ຺ຓາຍຕນເມວ ປຣິມຓ຺ຑລາທິສຓ຺ຐານຠູຕໍ. ເຕສໍ ປນ ວິສຸໍ ວຈນໍ ຕຖາຠູຕານໍ ອຕຖາຠູຕານຎ຺ຈ ອາໂປຘາຕຸວຓ຺ຓາຍຕນານໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ມໍສປິຓ຺ເຑ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຈຸທ຺ທສສມ຺ຠາໂຣ ຫິ ມໍສປິຓ຺ໂຑ. ສມ຺ຠວສ຺ສ ຈຕຸຘາຕຸນິສ຺ສິເຕຫິ ສຫ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘາຕຸຕ຺ຕຍນິສ຺ສິຕຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອາໂປຘາຕຸວຓ຺ຓາຍຕນານເມວ ວາ ສມ຺ຠວສຓ຺ຐານາຠາວາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸຘາຕຸນິສ຺ສິຕຕາ ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍໍ ມໍສປິຓ຺ຑໍ ເສຕາທິນາ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ນ ປສາທຈກ຺ຂຸໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ປຕ຺ຖິຓ຺ຓຕາທິວິເສສໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ປຖວີປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວທຕິ.

ສຣີຣສຓ຺ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິເທສຠູເຕຕິ ເອເຕນ ອວເສສໍ ກຓ຺ຫມຓ຺ຑລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສ຺ເນຫມິວ ສຕ຺ຕກ຺ຂິປຏລານິ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕາເຫວ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕາຫິ ຈຕູຫິ ຘາຕູຫິ ກຕູປກາຣໍ ຕໍນິສ຺ສິເຕຫິ ເອວ ອາຍຸວຓ຺ຓາທີຫິ ອນຸປາລິຕປຣິວາຣິຕໍ ຕິສນ຺ຕຕິຣູປສມຸຏ຺ຐາປເກຫິ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາເຣຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຍມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສຕ຺ຕກ຺ຂິປຏລານໍ ພ຺ຍາປນວຈເນນ ຈ ອເນກກລາປຄຕຠາວໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ປມາຓໂຕ ອູກາສິຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອູກາສິຣມຕ຺ເຕ ປເທເສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປານິ ມນຸປສ຺ສຕີຕິ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຖ ວາ ມນູຕິ ມຈ຺ໂຈ. ອຸປກາຣຠູເຕຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປສາໂທ ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມານຘນານໍ ຘນໍ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນ. ສຣີຣໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ເອວ. ປຏິຆຏ຺ຏນເມວ ນິຆໍໂສ ປຏິຆຏ຺ຏນານິຆໍໂສ. ຣູປາຠິມຸຂຠາເວນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ປຏິຆຏ຺ຏນໂຕ ຊາໂຕ ວາ ນິຆໍໂສ ປຏິຆຏ຺ຏນານິຆໍໂສ.

ປຣິກປ຺ປວຈນໍ ‘‘ສເຈ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຫຕຸກິຣິຍໍ, ‘‘ປສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຜລກິຣິຍຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ເຕນ ປຣິກປ຺ເປນ ວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຕຸກິຣິຍາ ອເນກຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ຕາປິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ປສ຺ເສ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຈກ຺ຂຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ທສ຺ສເນ ປຣິຓາຍກຠາໂວ ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ຫິ ອິສ຺ສໂຣ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກິຈ຺ເຈ ສປຸຣິເສ ປຣິຓາຍຕິ ປວຕ຺ຕຍຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ເຕ ຘມ຺ເມ ທສ຺ສນກິຈ຺ເຈ ອາຓາເປນ຺ຕໍ ວິຍ ປຣິຓາຍຕີຕິ ຈກ຺ຂູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈກ຺ຂຕີຕິ ຫິ ຈກ຺ຂຸ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ ອາຈິກ຺ຂຕິ ປຣິຓາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມວິສມານິ ຣູປານິ ຈກ຺ຂຕິ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ປກາເສຕີຕິ ວາ ຈກ຺ຂຸ. ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຊາຕິ. ເກ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ? ຜສ຺ສາທີນິ. ຕຖາ ສໂມສຣຓໍ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຕິກ຺ຂມນ຺ທຠາວານຸປວຕ຺ຕເນນ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ. ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຫິຕສ຺ສປິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ ປວິສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວຬຎ຺ຊນໍ, ຕໍທ຺ວາຣິການໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ.

໕໙໗. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ໂປ ເອວ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ຆຏ຺ຏຍມານເມວາຕິ ປສາທສ຺ສ ອຠິມຸຂຠາວວິເສສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕເມວ.

໕໙໙. ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈເນເນວ ເຕສໍ ຕໍທ຺ວາຣິການໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ເຕສໍ ຣູປໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸປສາທວຕ຺ຖຸການໍ ຜສ຺ສາທີນນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ຕທາລມ຺ພນຣູປາຣມ຺ມຓຕາຍ ຕໍສທິສານໍ ມໂນຘາຕຸອາທີນຎ຺ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ປນ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣຊວນວີຖິປຣິຍາປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕານິ ຫິ ຣູປໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສາທນາຠິນນ຺ທນຠູຕານິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎານິ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາເຕເນວາຕິ ເອວໍ ‘‘ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ວຈນໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍໂຕ ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສປິ ທີປກໍ, ອາຣມ຺ມຓວຈນໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ເສວາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

໖໐໐. ສຸຓາຕີຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ສຸຓາຕິ. ຊິວ຺ຫາສທ຺ເທນ ວິຎ຺ຎາຍມານາ ກິຣິຍາ ສາຍນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຍນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ອາຫ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ທຸກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສາທີນໍ ອາໂຍຕິ ກາໂຍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂານໍ ວາ. ກາຍາຍຕນສ຺ສ ພ຺ຍາປິຕາຍ ຈກ຺ຂຸປສາເທ ກາຍປສາທຠາໂວປິ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ຈກ຺ຂຸປສາທສ຺ສ ອນຸວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ໂນ ພ຺ຍາປິຕາ ຈ ນ ສິຍາ, ວຸຕ຺ຕາ ຈ ສາ. ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸປສາທສ຺ສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາວຠາສນໍ ກາຍປສາທສ຺ສ ຈ ຣູປາວຠາສນໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓສມ຺ມິສ຺ສຕໍ ໂຈເທຕິ. ຈກ຺ຂຸກາຍານໍ ອຎ຺ຎນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ກລາປນ຺ຕຣຄຕຕາຍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣູປຣສາທິນິທສ຺ສນໍ ສມານນິສ຺ສຍານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຠາວານຸປຄເມນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຠາໂວ, ໂກ ປນ ວາໂທ ອສມານນິສ຺ສຍານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣູປາຠິຆາຕາຣໂຫ ຈ ໂສ ຠູຕປ຺ປສາໂທ ຈາຕິ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາໂທ. ເອວໍລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂຸ. ຣູປາຠິຆາໂຕຕິ ຈ ຣູເປ, ຣູປສ຺ສ ວາ ອຠິຆາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນຕ຺ຕຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິທານຠູຕາ ກາມຕຓ຺ຫາ ຣູປຕຓ຺ຫາ ຈ ຕທາຍຕນິກຠວປຕ຺ຖນາຠາວໂຕ ທຏ຺ຐຸກາມຕາທິໂວຫາຣໍ ອຣຫຕີຕິ ທຸຕິໂຍ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ທຏ຺ຐຸກາມຕານິທານໍ ກມ຺ມໍ ສມຸຏ຺ຐານເມເຕສນ຺ຕິ ທຏ຺ຐຸກາມຕານິທານກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານິ, ເອວໍວິຘານໍ ຠູຕານໍ ປສາທລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂຸ, ເອວໍວິໂຘ ວາ ຠູຕປ຺ປສາໂທ ທຏ຺ຐຸກາມຕານິ…ເປ… ປສາໂທ. ເອວໍລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂຸ. ຣູເປສຸ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວາ ອາວິຎ຺ຉນຣສໍ.

ກາໂຍ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ, ນນຸ ເຕຊາທິອຘິການຎ຺ຈ ຠູຕານໍ ປສາທາ ສພ຺ເພສໍເຍວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິທໍ ປນ ‘‘ສພ຺ເພສ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ‘‘ສມານານ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານສ຺ສ ເອກເທສາຘິກຠາວສ຺ສ ນິວາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕຊາທີນນ຺ຕິ ປທີປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຕຊສ຺ສ ໂອຠາເສນ ວາຍຸສ຺ສ ສທ຺ເທນ ປຖວິຍາ ຄນ຺ເຘນ ເຂຬສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ຣເສນາຕິ ປຸຣິມວາເທ ປຈ຺ຉິມວາເທ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ຕໍຕໍຠູຕຄຸເຓຫິ ອນຸຄ຺ຄຍ຺ຫຠາວໂຕ ຣູປາທິຄ຺ຄຫເຓ ອຸປກຣິຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປາທີນໍ ອຘິກຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຣູປສ຺ສ ປຠສ຺ສຣສ຺ສ ວາຍຸມ຺ຫິ ສທ຺ທສ຺ສ ສຠາເວນ ສຸຍ຺ຍມານສ຺ສ ປຖວິຍາ ສຸຣຠິອາທິໂນ ຄນ຺ຘສ຺ສ ອາເປ ຈ ຣສສ຺ສ ມຘຸຣສ຺ສ ວິເສສຍຸຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນໂຕ ‘‘ຣູປາທໂຍ ເຕສໍ ຄຸຓາ’’ຕິ ປຐມວາທີ ອາຫ. ຕສ຺ເສວ ຈ ‘‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາມາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຕ຺ຕຣມາຫ. ອິມິນາວຸປາເຍນ ທຸຕິຍວາທິສ຺ສປິ ນິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຣູປາທິວິເສສຄຸເຓຫິ ເຕຊອາກາສປຖວີອາປວາຍູຫິ ຈກ຺ຂາທີນິ ກຕານີຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ກຓາທສ຺ສ ວາທໍ ຕຕິຍໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ‘‘ອຖາປິ ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາສເວ ອຸປລພ຺ຠມາໂນປິ ຄນ຺ໂຘ ປຖວິຍາ ອາໂປສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ກປ຺ປາສໂຕ ວິສທິສາຍາຕິ ນ ກປ຺ປາສຄນ຺ຘສ຺ສ ອຘິກຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ອາສເວຫິ ອຸທກສໍຍຸຕ຺ຕາ ປຖວີ ອຸທເກນ ອຠິຠູຕາ, ນ ກປ຺ປາສປຖວີຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ອຘິເກນ ຄນ຺ເຘນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຸຓ຺ໂຫທກສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຄ຺ຄິ ອຸປລພ຺ຠນີໂຍ ມຫນ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ວິຍ ວຓ຺ໂຓປິ ປຠສ຺ສໂຣ ອຸປລພ຺ຠິຕພ຺ໂພຕິ ອຸຓ຺ໂຫທກວຓ຺ຓໂຕ ອຄ຺ຄິນາ ອນຠິສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ສີຕຸທກສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ປຣິຫາເຍຖ. ຕສ຺ມາຕິ ເອຕສ຺ສຸຠຍສ຺ສ ອຠາວາ. ຕທຠາເວນ ຫິ ຣູປາທີນໍ ເຕຊາທິວິເສສຄຸຓຕາ ນິວຕ຺ຕິຕາ, ຕໍນິວຕ຺ຕເນນ ‘‘ເຕຊາທີນໍ ຄຸເຓຫິ ຣູປາທີຫິ ອນຸຄ຺ຄຍ຺ຫຠາວໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ ນິວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ອຸຠຍາຠາໂວ ວິເສສກປ຺ປນປ຺ປຫານສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ປຫາເຍເຖຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກກລາເປປິ ຣູປຣສາທໂຍ ວິສທິສາ, ໂກ ປນ ວາໂທ ນານາກລາເປ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຠູຕວິເສສາຠາເວປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຣູປຣສາທິນິທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິ ຠູຕວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ປນ ຈກ຺ຂາທິວິເສສສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ປຎ຺ຈາຍຕນິກຕ຺ຕຠາວປຕ຺ຖນານິປ຺ຜນ຺ນໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິເສສເຫຕຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ກມ຺ມວິເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໍ ເຍນ ວິເສເສນ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຕເນວ ໂສຕສ຺ສ ໂຫຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕຣາຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ມຫຄ຺ຄຕາ ເອກາ ເຈຕນາ ກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໒.໗໘) ວຈເນນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານານໍ ສພ຺ເພສໍ ກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ເອກາ ເຈຕນາ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນານາເຈຕນາຍ ຫິ ຕທາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສຕິ ປຣິຕ຺ເຕນ ຈ ມຫຄ຺ຄເຕນ ຈ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ກຏຕ຺ຕາຣູປໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ນ ເຈກາ ປຏິສນ຺ຘິ ອເນກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘເມເກນ ກມ຺ເມນ ອເນກິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ອນລ຺ລີໂນ ນິສ຺ສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອນລ຺ລີນນິສ຺ສໂຍ, ຣູປສທ຺ທສງ຺ຂາໂຕ ວິສໂຍ. ຄນ຺ຘຣສານໍ ນິສ຺ສຍາ ຆານຊິວ຺ຫານິສ຺ສເຍ ອລ຺ລີຍນ຺ຕີຕິ ເຕ ນິສ຺ສຍວເສນ ອລ຺ລີນາ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ສຍໍ ກາຍນິສ຺ສຍອລ຺ລີນໍ ຠູຕຕ຺ຕຍຕ຺ຕາ. ທູເຣ…ເປ… ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ເອວ ນາມ ປຏິຆຏ຺ຏນນິຆໍສຊນກໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສທ຺ໂທ ປນ ຘາຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ວາຍຸ ວິຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍວເສນ ໂສຕນິສ຺ສເຍ ອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ໂສຕໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຓິກໍ ວວຕ຺ຖານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ປນ ສຕິຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກທາຈິປິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ພຫິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ.

ຈິເຣນ ສຸຍ຺ເຍຍ຺ຍາຕິ ກສ຺ມາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ທູເຣ ຐິເຕຫິ ຣຊກາທິສທ຺ທາ ຈິເຣນ ສຸຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ? ນ, ທູຣາສນ຺ນານໍ ຍຖາປາກເຏ ສທ຺ເທ ຄຫຓວິເສສໂຕ. ຍຖາ ຫິ ທູຣາສນ຺ນານໍ ວຈນສທ຺ເທ ຍຖາ ປາກຏີຠູເຕ ຄຫຓວິເສສໂຕ ອາກາຣວິເສສານໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຄຫຓຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຣຊກາທິສທ຺ເທປິ ອາສນ຺ນສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວາວສານາ ກເມນ ປາກຏີຠູເຕ ທູຣສ຺ສ ຈາວສາເນ ມຊ຺ເຌ ວາ ປິຓ຺ຑວເສນ ປວຕ຺ຕິປາກຏີຠູເຕ ນິຈ຺ຉຍຄຫຓານໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕານໍ ວິເສສໂຕ ລຫຸກໍ ສຸໂຕ ຈິເຣນ ສຸໂຕຕິ ອຠິມາໂນ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ສທ຺ໂທ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍ ນິສ຺ສິໂຕວ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓ ໂສຕສ຺ສ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ. ທູເຣ ຐິໂຕ ປນ ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຏິໂຆສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠາຊນາທິຈລນສ຺ສ ຈ ອໂຍກນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຍຈລນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ວາ ຆຓ຺ຏາຠິຆາຕານຸຊານິ ຠູຕານິ ອນຸຣວສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕານິ ຆຏ຺ຏນສຠາວານິ, ເອວໍ ຆຏ຺ຏນານຸຊານິ ຍາວ ໂສຕປ຺ປສາທາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອາຄຕານິ ຠູຕານິ ຆຏ຺ຏນສຠາວາເນວາຕິ ຕໍນິສ຺ສິໂຕ ສທ຺ໂທ ນິສ຺ສຍວເສນ ຘາຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສຓິກໍ ວວຕ຺ຖານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອສຸກທິສາຍ ນາມາຕິ ນ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ໂສຕປ຺ປເທສສ຺ເສວ ສທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໂຕ.

ວິສເມ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິສມຊ຺ຌາສໂຍ, ອຊ຺ຌາສຍຣຫິຕມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸ ວິສມນິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິສມຊ຺ຌາສຍໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວິສມຊ຺ຌາສຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸມໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຈກ຺ຂຸ ‘‘ວິສມຊ຺ຌາສຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຓ຺ຓກູປຉິທ຺ເທເຍວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓເຫຕຸໂຕ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ອຊ຺ຌາສຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ໂສຕສ຺ສ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓນິສ຺ສຍຠາເວນ ສທ຺ທສວເນ. ອຊຏາກາໂສປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາເຍນ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕເລຓສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ເອຕາຍ ຘມ຺ມຕາຍາ’’ຕິອາທິມໂວຈ.

ວາຕູປນິສ຺ສໂຍ ຄນ຺ໂຘ ໂຄຈໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາຕູປນິສ຺ສຍຄນ຺ຘໂຄຈຣໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຄນ຺ຘຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວາໂຕ ອຸປນິສ຺ສໂຍ, ຕພ຺ໂພຫາເຣນ ປນ ຄນ຺ໂຘ ‘‘ວາຕູປນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ວາໂຕ ເອວ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ວາຕູປນິສ຺ສໂຍ. ກສ຺ສາຕິ? ຆານວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ໂສ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຠູໂຕ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວາຕູປນິສ຺ສໂຍ, ຄນ຺ໂຘ ປຈ຺ຈໂຍ.

ອາໂປ ຈ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຠູໂຕ ເຂຬາທິໂກ. ຕຖາ ປຖວີ. ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ ອຸປ຺ປີຬິຍມານສ຺ສ ອາຘາຣຠູຕາ ປຖວີ ກາຍສ຺ສ ຈ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພນ ອຸປ຺ປີຬິຍມານສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ອາຘາຣຠູຕາ ສພ຺ພທາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຄຫຓສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ. ອຸປ຺ປີຬເນນ ປນ ວິນາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຄຫເຓ ກາຍາຍຕນສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕາ ປຖວີ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສພ຺ພທາປິ ຈ ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານນ຺ຕິ ວຈນໍ ຕທາຘາຣານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ນານຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ. ເອກນ຺ຕໂຕຕິ ອິທໍ ສພ຺ພທາ ອຸປ຺ປີຬເນນ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານໍ ກລາປນ຺ຕຣຣູປານໍ ສພ຺ຠາວາ ເຕສໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕານິ ເອກນ຺ເຕນ ອວິນິຠຸຕ຺ຕານິ ກລາປນ຺ຕຣຄຕຕ຺ຕາຕິ.

໖໑໖. ວຓ຺ຓນິຠາຕິ ຣູປາຍຕນເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕເທວ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍຣູປານໍ ນີລາທີນໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ອຊານິຕພ຺ພໂຕ ທີຆາທີນຎ຺ຈ ຜຸສິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທີຆໍ ຣູປາຍຕນໍ. ຕໍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ທີຆາທິສນ຺ນິເວສໍ ຠູຕສມຸທາຍໍ ນິສ຺ສາຍ. ຕຖາ ຕຖາ ຐິຕນ຺ຕິ ທີຆາທິສນ຺ນິເວເສນ ຐິຕໍ ວຓ຺ຓສມຸທາຍຠູຕໍ ຣູປາຍຕນເມວ ທີຆາທິໂວຫາເຣນ ຠາສິຕໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ເອກສ຺ມິໍ ອິຕຣສ຺ສ ອຠາວາ. ວິສຍໂຄຈຣານໍ ວິເສໂສ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາໂວ ຕພ຺ພຫຸລຈາຣິຕາ ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ.

໖໒໐. ເຠຣິສທ຺ທາທີນຎ຺ຈ ວາທິຕສທ຺ທຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຕ຺ຕາວເສສານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອມນຸສ຺ສວຈເນນ ນ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຎ຺ເຎ ປາຓິໂນ ເອວ ຄຫິຕາ, ອຖ ໂຂ ກຏ຺ຐາທໂຍປີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ເສໂສ ສພ຺ໂພປີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸວິເສສກິຕ຺ຕນວເສນ ປາຬິຍໍ ອນາຄໂຕ ຕຖາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ເຍ ວາ ປນາຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖໒໔. ວິສ຺ສຄນ຺ໂຘຕິ ວິຣູໂປ ມໍສາທິຄນ຺ໂຘ. ລມ຺ພິລນ຺ຕິ ມຘຸຣມ຺ພິລໍ.

໖໓໒. ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສຎ຺ຊານນໍ, ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ສເກນ ສເກນ ກມ຺ມຈິຕ຺ຕາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ສມຸຏ຺ຐິຕານິປິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຫິເຕ ສຣີເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ຕໍຕທາກາຣານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີສຸ ເອວ ຈ ອຘິປຕິຠາວາ ເອຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຫິເຕ ສນ຺ຕາເນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິອາກາຣຣູປປຈ຺ຈຍານໍ ອຎ຺ຎຖາ ອນຸປ຺ປາທນໂຕ ອິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຈ ເຕສໍ ຣູປານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠາວທສເກປິ ຣູປານໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນ ຊນກໍ, ນາປິ ອນຸປາລກໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ວາ, ນ ຈ ອຎ຺ຎກລາປຣູປານໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຍ ສກລາປຣູປານໍ ອາຫາໂຣ ວິຍ ວາ ກລາປນ຺ຕຣຣູປານຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍປິ. ລິງ຺ຄາທິອາກາເຣສຸ ຣູເປສຸ ຣູປາຍຕນສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄາທີນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

໖໓໓. ອຸຠຍມ຺ປິ…ເປ… ກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ສຸຄຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຸຄ຺ຄຕິຍຎ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິ ອກຸສເລເນວາຕິ ຕທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຠາໂວປິ ອກຸສເລເນວ ຠເວຍ຺ຍ, ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ວິຍ ປວຕ຺ເຕປີຕິ. ຕຍິທໍ ທ຺ວຍໍ ຍສ຺ມາ ສນ຺ຕາເນ ສຫ ນ ປວຕ຺ຕຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘), ຕສ຺ມາ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສປິ ເອກເມວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໓໕. ເອກນ຺ຕໍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ກາຍໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາເຍນ ສໍວໂຣ ສາຘູ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໖໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໑໖) ສາຘກສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຏໍ. ຠາວສ຺ສ ຄມນໍ ປກາສນໍ ໂຈປນໍ. ຖມ຺ຠນາຕິ ວາໂຍຘາຕຸອຘິການໍ ຠູຕານໍ ຖມ຺ຠນາກາໂຣ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘງ຺ຄມວາຕາທໂຍ ວິຍ ຫິ ໂຍ ວາຕາຘິໂກ ກລາໂປ, ຕຕ຺ຖ ຠູຕານໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາກາຣຕາ ໂຫຕີຕິ. ເຕເນວ ‘‘ກາຍໍ ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຖທ຺ຘໍ ກໂຣຕີຕິ ຖມ຺ຠນາ’’ຕິ ວາໂຍຘາຕຸກິຈ຺ຈວເສນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອາກາໂຣ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ‘‘ປຖວີຘາຕຸຍາ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຖວີຘາຕຸອຘິກຠູຕວິກາຣໂຕ.

໖໓໖. ປເຠທຄຕາ ວາຈາ ເອວາຕິ ຕິສ຺ສ ຜຸສ຺ສາຕິ ປເຠທຄຕາ. ອຖ ວາ ວຈີສງ຺ຂາເຣຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ສວນວິສຍຠາວໍ ອນຸປນີຕຕາຍ ອຠິນ຺ນາ ຕພ຺ຠາວໍ ນີຍມານາ ວາຈາ ‘‘ວຈີເຠໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຣິຍາປຖມ຺ປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ຕີຕິ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ອິຣິຍາປຖໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ເຓ ຠວງ຺ເຄ ວຕ຺ຕມາເນ ອງ຺ຄານິ ໂອສີທນ຺ຕິ ປວິຏ຺ຐານິ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຉພ຺ພີສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຊາຄຣຓຈິຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ. ເຕສຸ ປນ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ອງ຺ຄານິ ອຸປຕ຺ຖທ຺ຘານິ ຍຖາປວຕ຺ຕິຣິຍາປຖຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ຂີຓາສວານໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ກາມາວຈຣານໍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ກາມາວຈຣານໍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຣູປາວຈເຣ ອຣູປາວຈເຣ ປຈ຺ຉິມຠວິການໍ, ເຍ ຈ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຈວນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ໂນ ຈ ເຕສໍ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໘໘) ປນ ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠຄມນາທິວິນິພທ຺ຘາຠາເວນ ກາຍສງ຺ຂາຣາສມຸຏ຺ຐາປນໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຸໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ, ນາປິ ‘‘ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ປາຬິ ອຕ຺ຖີຕິ.

໖໓໗. ນ ກສ຺ສຕີຕິ ນ ວິເລຂິຍຕິ. ຄຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຕໍ. ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕເຫວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ຫິ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາເວ ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວ, ອຎ຺ຎຖາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາໂວ ນ ສິຍາ ເຕສໍ ຠູຕານໍ ພ຺ຍາປິຕຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອພ຺ຍາປິຕາ ຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕາຕິ.

໖໓໘. ລຫຸຕາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຊຫເນນ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕໍຕໍວິກາຣາຘິກຣູເປຫິ ຕໍຕໍນານຕ຺ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຈ ປຈ຺ຈຍາ ຕໍຕໍວິກາຣສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ອວິເສເສນ ປນ ສພ຺ເພ ສພ຺ເພສໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ.

໖໔໑. ອາທິໂຕ ຈໂຍ ອາຈໂຍ, ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຸປຣິ ຈໂຍ ອຸປຈໂຍ. ປພນ຺ໂຘ ສນ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ອາຈໂຍ ອຸປຈຍສທ຺ເທເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ‘‘ໂຍ ອາຍຕນານໍ ອາຈໂຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານານໍ, ໂສວ ຣູປສ຺ສ ອຸປຈໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ປາຬິຍໍ ປນ ອຸປ-ສທ຺ໂທ ປຐມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອາທິຈໂຍ ອຸປຈໂຍ, ອຸປຣິຈໂຍ ສນ຺ຕຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອາຈຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຐມຸປ຺ປາທສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

ເອວນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ອາຍຕນານໍ ອາຈໂຍ’’ຕິອາທິນິທ຺ເທເສນ ກິໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ? ອາຍຕເນນ ອາຈໂຍ ກຖິໂຕ. ອາຈຍູປຈຍສນ຺ຕຕິໂຍ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຠາເວນ ອາຈໂຍ ເອວາຕິ ອາຍຕເນຫິ ອາຈຍາທີນໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ເຕຫິ ອາຈໂຍ ກຖິໂຕ. ອາຍຕນານໍ ອາຈຍາທິວຈເນເນວ ອາຈຍສຠາວານິ ອຸປ຺ປາທຘມ຺ມານິ ອາຍຕນານີຕິ ອາຈເຍນ ຕໍປກຕິການິ ອາຍຕນານິ ກຖິຕານິ. ລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປາໂທ, ນ ຣູປຣູປນ຺ຕິ. ເຕເນວາຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອາຍຕນເມວ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາຈຍຎ຺ຫິ ລກ຺ຂຓໍ ກຖຍນ຺ເຕນ ຕໍລກ຺ຂຓານິ ອາຍຕນາເນວ ກຖິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອວມ຺ປິ ກິໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຍຕນາຈເຍຫິ ອາຈຍາຍຕເນຫິ ອາຈຍເມວ ອາຍຕນເມວ ກເຖນ຺ເຕນ ອຸທ຺ເທເສ ນິທ຺ເທເສ ຈ ອາຈໂຍຕິ ອິທເມວ ອວຕ຺ວາ ອຸປຈຍສນ຺ຕຕິໂຍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວິຠຊນວເສນ ອາຍຕເນນ ອາຈຍກຖນາທິນາ ກິໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຈໂຍຕິ ອຸປຈຍມາຫ, ອຸປຈໂຍຕິ ຈ ສນ຺ຕຕິໍ. ຕເທວຸຠຍໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ວຑ຺ຒິ ກຖິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປຈຍສນ຺ຕຕິໂຍ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕາ ອາຈໂຍວາຕິ ຕທຸທ຺ເທສວິຠຊນວເສນ ອາຍຕເນນ ອາຈຍກຖນາທິນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວຑ຺ຒິອາກາຣນານຕ຺ຕໍ ອາຈຍສ຺ສ ກຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອຕໍ ຊາຕິຣູປສ຺ເສວາຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິຣູປສ຺ສ ລກ຺ຂຓາທິວິເສເສສຸ ອາຈຍາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາທີສຸ ຈ ອາຈຍາທິລກ຺ຂຓາທິໂກ ອຸປຈໂຍ, ປວຕ຺ຕິອາທິລກ຺ຂຓາທິກາ ສນ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໓. ປກຕິນິທ຺ເທສາຕິ ຜລວິປຈ຺ຈນປກຕິຍາ ນິທ຺ເທສາ, ຊຣາຍ ປາປຸຓິຕພ຺ພໍ ຜລເມວ ວາ ປກຕິ. ນ ຈ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທີເນວ ຊຣາຕິ ກລລກາລໂຕ ປຠຸຕິ ປຸຣິມຣູປານໍ ຊຣາປຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ປຈ຺ຉິມຣູປານິ ປຣິປກ຺ກຣູປານຸຣູປານິ ປຣິຓຕປຣິຓຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ສຸປຣິຓຕຣູປປຣິປາກກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິສຠາວານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕານິ ອຸທກາທິມຄ຺ເຄສຸ ຕິຓຣຸກ຺ຂສໍຠຄ຺ຄຕາທໂຍ ວິຍ ປຣິປາກຄຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕສຸ ປຣິປກ຺ກຣູເປສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ຊຣາຍ ຄຕມຄ຺ໂຄອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ຊຣາຕິ. ອວິຎ຺ຎາຍມານນ຺ຕຣຊຣາ ອວີຈິຊຣາ. ມຣເຓ ອຸປນຍນຣສາ.

໖໔໔. ຕໍ ປຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ຂຍວຍສງ຺ຂາຕໍ ສຠາວໍ ປຕ຺ວາ ຣູປໍ ຂີຍຕິ ເວຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ. ໂປເຖຕ຺ວາ ປາຕິຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລຕາ ປຣາຘີນຕາ ສຍນປຣາຍຓຕາ ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຊຣາຠິຠູຕສ຺ສາຕິ ໂປຖກສທິສີ ຊຣາ.

໖໔໕. ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພສຠາວໂຕ. ວິສາຓາທີນໍ ຕຣຈ຺ຉເຂຬເຕມິຕານໍ ປາສາຓານໍ ວິຍ ຖທ຺ຘຠາວາຠາວໂຕ ອຫິວິຈ຺ຉິການໍ ວິຍ ສວິສຕ຺ຕາຠາວໂຕ ຈ ສຸຂຸມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂອຊາລກ຺ຂໂຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ຣສສ຺ສ ສາໂຣ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠພລກາໂຣ ຠູຕນິສ຺ສິໂຕ ເອໂກ ວິເສໂສ ໂອຊາຕິ.

ອຸປາທາຠາຊນີຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂນອຸປາທາຠາຊນີຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔໖. ນ ອຸປາທິຍເຕວາຕິ ນ ນິສ຺ສຍຕິ ເອວ, ກິນ຺ຕຸ ນິສ຺ສຍຕິ ຈ ນິສ຺ສີຍຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໗. ປຸຣິມາ ປນາຕິ ປຎ຺ຈວິຘສງ຺ຄເຫ ປຖວີຘາຕຸອາໂປຘາຕຸເຕໂຊຘາຕຸວາໂຍຘາຕູນໍ ປຸຣິມຸທ຺ເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນນິທ຺ເທເສ ວາ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ປຸຣິມາ ອຸທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕາ ອາໂປຘາຕູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນສ຺ສ ອຕີຕຕາຍ ປຈ຺ຉິມຕາ, ອນາຄຕຕາຍ ຈ ອາໂປຘາຕຸຍາ ປຸຣິມຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອາຍູຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ກມ຺ມຊເຕຊໍ ອຸສ຺ມາ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘາຕຸໍ…ເປ… ເອກປ຺ປຫາເຣນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ອເນກາສຸ ປຖວີສຸ ອາປາຖຄຕາສຸ ຕາສຸ ຕາສຸ ສຫ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ເຕຊວາຍູສຸ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນເກສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ອາຠຸຊິຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓປສາທາຘິມຕ຺ຕຕາວເສນ ຈ ປຐມໍ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ປນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ ເອວ. ສາຍໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕຣສງ຺ກນ຺ຕິ ເຍນ ອຸປາເຍນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ວິຊານນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກຖໍ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສງ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໖໕໑. ອຍປິຓ຺ຑິອາທີສຸ ປຖວີຘາຕຸ ຕາທິສາຍ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນາພທ຺ຘາ ສນ຺ຕີ ວິສເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕານິ ອາໂປຘາຕຸ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ພທ຺ຘານິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ປໍສຸຈຸຓ຺ຓານິ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ເອວໍ ອໂຍປິຓ຺ຑິອາທີສຸປິ ຕທນຸຣູປປຈ຺ຈເຍຫິ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອາໂປຘາຕຸ ຕຖາ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອຜຸສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕີຕິ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອໂຜຏ຺ຐພ຺ພຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ອຜຸສິຕ຺ວາວ ອາພນ຺ຘຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ຍຖາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘາຕູນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຠາເວນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍຕາ, ເອວໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘາຕູນໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕີສຸ ຫິ ຠູເຕສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ, ນາປິ ສຫຊາເຕສຸ ອວິນິພ຺ໂຠຄຕາຍ ເອກີຠູເຕສຸ ຜຸສນາຜຸສນານິ ວິຈາເຣຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານີຕິ. ນ ອຸຓ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຌາຍຕີຕິ ເຕໂຊສຠາວຕໍເຍວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ສີຕຕ຺ຕໍ ອນຸຊານາຕິ, ເຕໂຊສຠາວປຏິກ຺ເຂເປເນວ ຈ ສີຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕໂຊ ເອວ ຫິ ສີຕໍ ຫິມປາຕສມຍາທີສຸ ສີຕສ຺ສ ປຣິປາຈກຕາທສ຺ສນໂຕ, ສີຕຸຓ຺ຫານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອຸຓ຺ເຫນ ສຫ ນ ສີຕໍ ຠູຕນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຸຓ຺ຫກລາເປ ປນ ສີຕສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ສີຕກລາເປ ຈ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ເຕໂຊວິເສສຠາເວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ຂຣານໍ ຄຸຬາທີນໍ ທວຕາ ມຸທຸຕາ ຣສາທີນຎ຺ຈ ທວານໍ ຂຣຕາ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ໂອມຕ຺ຕາຘິມຕ຺ຕປຖວີຘາຕຸອາທິການໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ລກ຺ຂຓຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ກກ຺ຂຬາທິລກ຺ຂຓວິຊຫນໍ, ຕໍ ເອເຕສໍ ນ ໂຫຕິ, ໂອມຕ຺ຕາຘິມຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕໍ ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕໒. ອນຸປາທິນ຺ນາທີນໍເຍວາຕິ ເອກນ຺ຕອນຸປາທິນ຺ນເອກນ຺ຕນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທີນໍ ນິທ຺ເທເສສຸ ຄຫເຓສຸ ຄຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ປນ ວຈເນນ ປຸຣິມານມ຺ປິ ນກມ຺ມສ຺ສກຕຕ຺ຕາຠາວາທິກໍ ທີເປຕິ. ຕາ ຫິ ອນຸປາທິນ຺ນາທິນກມ຺ມສ຺ສກຕຕ຺ຕາທິວຈນານໍ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເອເກນ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ເຕ ອິຕເຣນປິ ອວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ເຕ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ເອກນ຺ຕາກມ຺ມຊາທີສ຺ເວວ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕາ ອເນກນ຺ເຕສຸ ນ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໖໖໖. ເອກນ຺ຕ …ເປ… ປຎ຺ຎາຍຕິ ເຕສໍ ວິກາຣຕ຺ຕາ, ອນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ປນ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ນ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໖໖. ປຈ຺ຉິມປທສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຕປທສ຺ສ. ສພ຺ພເມວ ຫິ ຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຠິນ຺ທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕຎ຺ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ອກຕ຺ວາວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ‘‘ກຕມໍ ຣູປໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຫິ ທ຺ວີສຸ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ໂນປາທໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ອຸປາທາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐາທີສຸ ຈຕູສຸ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ສຸຕາທີຫິ ຕີຫິປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕທຠາໂວ ນ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ເອວໍ ສຸຕາທີສຸປີຕິ. ທສ຺ສນາທິຄ຺ຄຫຓວິເສສໂຕ ປນ ທິຏ຺ຐາທີຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ຈຕຸກ຺ໂກ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຎ຺ຈກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໖໙. ເຕໂຊຠາວໍ ຄຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຕໂຊຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ສງ຺ຄຫາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ນຍກຣຓໍ ອິຘ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕຍິທໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ຈຕຸກ຺ກປເທປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ ເຠທສພ຺ຠາໂວ ອຏ຺ຐເກ ນໂຍ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗໕. ນຕ຺ຖິ ນີວຣຓາຕິ ວຈເນນ ມິທ຺ຘສ຺ສປິ ນີວຣຓສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ຣູປໍ ປຫາຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຣູປກາຍເຄລຎ຺ຎໍ ມຸນິໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປິຏ຺ຐິ ເມ ອາຄິລາຍຕິ, ຕມຫໍ ອາຍມິສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໒) ວຈນໂຕ. ສວິຎ຺ຎາຓກສທ຺ໂທຕິ ວິຎ຺ຎາເຓນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ວຈີໂຆສາທິສທ຺ໂທ. ນ ຫິ ເອຕານິ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ປຣິປຈ຺ຈມານສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ປຣິປຈ຺ຈນໍ ຊຣາ, ຂີຍມານສ຺ສ ຂໂຍ ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ຣູປຠາວມຕ຺ຕານິ ເອຕານິ, ນ ສຍໍ ສຠາວວນ຺ຕານີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຊາຍມານສ຺ສ ຊນນໍ ຊາຕິ, ສາ ຈ ຣູປຠາໂວວ, ນ ສຍໍ ສຠາວວຕີຕິ ‘‘ນ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊາຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຍ ຠາໂວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ໂວຫາໂຣ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວໂວຫາໂຣ, ຕໍ ລຠຕິ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຘມ຺ມກ຺ຂຓສ຺ມິນ຺ຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມານຘມ຺ມກ຺ຂຓສ຺ມິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຕທາ ເຕ ຘມ຺ມາ ນ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ຊາຍມານຠາໂວວ ຊາຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມາທິສມຸຏ຺ຐານຕາ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕຕາ ຈ, ນ ປນ ຕທາ ເຕ ຘມ຺ມາ ຊີຍນ຺ຕິ ຂີຍນ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕສໍ ເຕ ຊີຣຓຠິຊ຺ຊນຠາວາ ຈິຕ຺ຕາທິສມຸຏ຺ຐານາ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ເອວມປິ ອຸປາທິນ຺ນ-ສທ຺ໂທ ອຸເປເຕນ ກມ຺ມຸນາ ອາທິນ຺ນຕໍ ວທຕິ, ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນປາກເຠທານໍ ອຸປາທິນ຺ນຕາ ເຕສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຈ? ນ, ອາທິນ຺ນ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວາຈກຕ຺ຕາ. ອຸເປເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຸປາທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍານຸຠາວກ຺ຂຓຎ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາວ ປວຕ຺ໂຕ ອຍໍ ໂວຫາໂຣ ຕທາ ອຠາວາ ຊຣາມຣເຓ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ຊຣາມຣຓຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາເທ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອຊາຕໍ ປຣິປຈ຺ຈຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິປຈ຺ຈຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິສ຺ສຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂຕຕິ ຊາຍມານປຣິປຈ຺ຈມານຠິຊ຺ຊມານານໍ ຊາຍມານາທິຠາວມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊາຍມານາທິນິສ຺ສຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກາ ຊາຕິອາທໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຸປາທາຍຣູປານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນໍ ອຸປ຺ປາທາທິສຠາວຠູຕາ ຊາຕິອາທໂຍ ຕໍນິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຠູຕນິສ຺ສິຕານໍ ເຕສໍ ລກ຺ຂຓານໍ ອຸປາທາຍຠາໂວ ວິຍ ອຸປາທາຍຣູປນິສ຺ສິຕານໍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ຠູຕປຏິພທ຺ຘອຸປາທາຍຣູປລກ຺ຂຓານຎ຺ຈ ຠູຕປຏິພທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອວິນິວຕ຺ຕນໂຕ. ອປິຈ ເອກກລາປປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຣູປານໍ ສເຫວ ອຸປ຺ປາທາທິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ເອກສ຺ສ ກລາປສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ເອເກກາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ເອເກກສ຺ສ ກລາປສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ກລາປານຸປາລກໍ ‘‘ອຸປາທາຍຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ກລາປຸປ຺ປາທາທິສຠາວາ ຊາຕິອາທໂຍ ‘‘ອຸປາທາຍຣູປານິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ວິກາຣປຣິຈ຺ເຉທຣູປານິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສມ຺ພນ຺ຘໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມວິເສເສນ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓສຸສຓ຺ຐິຕທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕາທິວິເສສໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມວິປາການຸຠວນສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ພາຫິຣອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ. ກມ຺ມສຫາໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ກມ຺ມສ຺ສ ວາ ສຫາຍຠູໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ, ໂສວ ອຸຕຸ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸ, ໂສ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ສີເຕ ອຸຓ຺ເຫ ວາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອຸຕຸມ຺ຫິ ສມາຄເຕ ຕໂຕ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ອຸຕຸ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ທຸຕິຍສ຺ສ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກສ຺ສ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານິກປຏິພນ຺ຘກສ຺ສ ໂສ ເອວ ປຸຣິໂມ ອຸຕຸ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຕິຍໍ ປນ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກໍ ປຸຣິມອຸຕຸສຫາເຍນ ອຸຕຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ອຸຕຸປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມຍໍ ປຸຣິໂມ ອຸຕຸ ຕິສ຺ໂສ ສນ຺ຕຕິໂຍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎອຸຕຸສມາຄເມ ອຎ຺ຎສນ຺ຕຕິຕ຺ຕຍໍ, ຕໂຕ ຈ ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕເທຕໍ ສີຕຸຓ຺ຫານໍ ອປ຺ປພຫຸຠາເວ ຕໍສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ອຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອນຸປາທິນ຺ເນນ ທີປນາ ນ ສນ຺ຕຕິຕ຺ຕຍວເສນ, ອຖ ໂຂ ເມຆສມຸຏ຺ຐາປກມູລອຸຕຸວເສນ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ນາມ ວລາຫໂກ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປຣູປານໍ ວິກາຣາທິມຕ຺ຕຠາວໂຕ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ຣູປວິກາຣາທິຠາວໂຕ ຣູປຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣູປວິກາຣາທິຠາວໂຕ ເອວ ປນ ຣູເປ ສຕິ ສນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ສນ຺ຕີຕິ ອສງ຺ຂຕຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ຣູປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑໍ

ຕິກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘໕. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຣູປາສງ຺ຂຕວເສນ ຈ ຠິນ຺ນານໍ ສພ຺ເພສໍ ຜສ຺ສາທິຈກ຺ຂາທິປທຠາຊນນເຍນ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ເຠທາຠາວໂຕ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕູຕ຺ເວວ ປທຠາຊນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຍວາປນການໍ ປນ ສຸຂຸມຸປາທາຍຣູປສ຺ສ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິກາຣປຣິຈ຺ເຉທລກ຺ຂຓຣູປຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຠາວຣຫິຕສ຺ສ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປທຸທ຺ຘາເຣນ ອິຘ ນິທ຺ເທສານຣຫຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖີຕິ. ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ວິຕ຺ຖາຣເທສນໍ ຐເປຕ຺ວາ, ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຕ຺ຖາຣເທສນໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ວາ. ຄາຖາຕ຺ໂຖ ນິທາເນ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ມູລວເສນ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຠໂວ, ໂສ ເອວ ‘‘ຊນໂກ’’ຕິ ວິເສສິໂຕ. ສມຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ວິເສສນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກນ຺ຕິ. ສພ຺ພານິ ວາ ເອຕານິ ປຣິຍາຍວຈນານິ. ອຕ຺ຖວເສນາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ກຸສລມູລານໍ ເຫຕຸຠາວໂຕ ຘມ຺ມວເສນາຕິ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອໂລຠາທີນໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ສມານສ຺ສ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ວເສນ ທສ຺ສິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຕ຺ຖວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຘມ຺ໂມຕິ ຠາໂວ, ອຕ຺ໂຖຕິ ຘມ຺ມກິຈ຺ຈໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອໂລໂຠ ນິທານໍ ກມ຺ມານໍ ສມຸທຍາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໓.໓໔) ຕານິ ກຸສລມູລານິ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານໍ. ຕໍ ປນ ເຕຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອໂລຠາທີຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕ ກຸສລມູລຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເຈຕນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມຸຏ຺ຐານຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ມູເລຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍໂຕ ກຸສເລ ປຣິຍາທິຍຕິ, ຂນ຺ເຘຫິ ສຠາວໂຕ, ກມ຺ເມຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກິຈ຺ຈໂຕ. ມູເລຫິ ຈ ກຸສລານໍ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ, ຂນ຺ເຘຫິ ຕໍສມ຺ປໂຍຄກຕໍ ອນວຊ຺ຊສຠາວໍ, ກມ຺ເມຫິ ສຸຂວິປາກຕໍ. ມູເລຫິ ວາ ນິທານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາທິກລ຺ຍາຓຕໍ, ຂນ຺ເຘຫິ ສຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓຕໍ, ກມ຺ເມຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕໍ.

໙໘໖. ຕໍ …ເປ… ອຸທ຺ຘໍ ອກຸສລໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໂມໂຫ ອຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເຕນ ປນ ວິນາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຄຫິເຕສຸ ໂມໂຫ ຄຫິໂຕ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຠາວາ. ເອກສ຺ມິໍ ຐິຕໍ ເອກຏ຺ຐໍ, ສຫຊຠາເວນ ເອກຏ຺ຐໍ ສຫເຊກຏ຺ຐໍ. ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຫານໍ, ປຫານຠາເວນ ເອກຏ຺ຐໍ ປຫາເນກຏ຺ຐໍ. ເຍນ ຫິ ຍໍ ສຫ ປຫາຕພ຺ພໍ, ເຕນ ຕໍ ເອກສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນ ຈ ອິຕຣສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ຈ ວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຣຫິຕໂຕ.

໙໘໗. ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕຕາ. ນາມກສິຓສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ. ປຣມຕ຺ເຖ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂວຫຣິຍມານາ ວິຫາຣມຎ຺ຈາທິກາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອຕານິ ຈ ລກ຺ຂຓາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວີສຸ ກຓ຺ເຑສຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີນິ ວິຍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ຈ ສຠາວຘມ຺ມາຕິ ກຕ຺ວາ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ນ ຫິ ໂກຈິ ສຠາໂວ ກຸສລຕ຺ຕິກາສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໙໘໘. ສຸຂຠູມີຕິ ກາມາວຈຣາທໂຍປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ສຸຂສຫຄຕາ ຫິ ກາມາວຈຣາທິຠູມິ ສຸຂຠູມິ. ກາມາວຈຣາທິຠູມີຕິ ຈ ກາມາວຈຣາທິຕາຍ ຘມ຺ມາ ເອວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ກາມາວຈຣາທິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສູຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຂຠູມິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເອວ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາມາວຈເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠູມິ-ສທ຺ໂທ ຈ ອຠິຘມ຺ເມ ກາມາວຈຣາທີສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ‘‘ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໓໘໔) ອຎ຺ຎຠູມິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ປາຬິໂຕ ຈາຕິ ‘‘ວິສິຏ຺ຐານໍ ປາກາຕິ ວິປາກາ’’ຕິອາທິວຈນຕ຺ຖວິຠາວເນນ ປາຬິໂຕ. ‘‘ວິປກ຺ກຠາວມາປນ຺ນານໍ ອຣູປຘມ຺ມານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠາສິຕຕ຺ຖວິຠາວເນນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ. ນາມປຣິຈ຺ເຉທາທີຫິ ຕິກທຸການໍ ວວຕ຺ຖານທສ຺ສເນນ ວາ ປາຬິໂຕ, ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປເນນ ອຕ຺ຖໂຕ.

໙໙໑. ສາລິຜລນ຺ຕິ ສາລິປາກມາຫ.

໙໙໔. ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸລຕ຺ເຖໂຣຕິ ປຸຄ຺ຄລາຣມ຺ມຓສ຺ສປິ ອຸປາທານສ຺ສ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ເອວ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ໂກ ປນ ວາໂທ ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອຄ຺ຄຫິຕານີ’’ຕິ.

໙໙໘. ຍຖາ ອຸປາທາເນຫິ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ ອນຸປາທານິຍາ, ເອວໍ ສໍກິເລເສຫິ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ ອສໍກິເລສິກາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອສໍ…ເປ… ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອາຫ.

໑໐໐໖. ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫິໂຕ ອຕ຺ຕາ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ເຍສຸ ປນ ວິປລ຺ລຕ຺ຖຄາໂຫ, ເຕ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາວ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ອວິຊ຺ຊມານນິຈ຺ຈາທິວິປຣິຍາສາກາຣຄຫຓໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາໂຕ ກາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈາທິອາກາຣສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຣຸປ຺ປນາທິສຠາວສ຺ເສວ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຊ຺ຊມາໂນ ກາໂຍຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປນ ນ ກທາຈິ ອວິຊ຺ຊມານາກາເຣນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ນ ອິທໍ ວິເສສນໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ສກ຺ກາເຍ ທິຏ຺ຐິ, ສຕີ ວາ ກາເຍ ທິຏ຺ຐິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕາກາຣສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕາຍ ສຍເມວ ສຕີ, ນ ຕາຍ ຄຫິໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຸຣິໂມ ເອວ ປນ ປຘາໂນ. ທຸຕິເຍ ຫິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖຸ ອວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ. ກາໂຍຕິ ຫິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ວຸຈ຺ຈມາເນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປນຍນໍ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ນ ວຕ຺ຕຕິ. ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິອາທີສຸ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ກາຍ-ສທ຺ໂທປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກ຺ຂນ຺ຘວາຈໂກຕິ. ສີເລນາຕິ ສຸທ຺ຘິຍາ ອເຫຕຸຠູເຕນ ສີເລນ. ຄຫິຕສມາທານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທິຕປຣາມາໂສວ. ໂສ ຫິ ສມາທິຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ກຸກ຺ກຸຣສີລວຕາທີນີຕິ ‘‘ສມາທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕາຍ ສີລໍ, ຠຕ຺ຕິວເສນ ສຕຕໍ ຈຣິຕພ຺ພຕາຍ ວຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໐໐໗. ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາຕິ ອິມິສ຺ສາເຍວ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ. ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ກຸສເລຫິ ສຫ ໂຈທນາປຣິຫຣຓວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ພຫູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີນໍ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຕາ ຊເນນ຺ຕິ, ຕາຫິ ຊນິຕາຕິ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອວິຆາຕເມວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ວທຕິ. ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖູ ຊນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸ…ເປ… ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊເນຕພ຺ພາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊນາ, ຄຕິໂຍ. ປຸຖູ ຊນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອິໂຕ ປເຣ ຊາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຊນາ, ອຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ. ເຕ ເອເຕສໍ ປຸຖູ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣາຄຄ຺ຄິອາທໂຍ ສນ຺ຕາປາ. ເຕ ເອວ ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ປຣິຬາຫາ. ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຍຕີຕິ ຊໂນ, ‘‘ຣາໂຄ ເຄໂຘ’’ຕິ ເອວມາທິໂກ. ປຸຖຸ ຊໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ປຸຖູສຸ ວາ ຊນາ ຊາຕາ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຣາຄາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ສມ຺ພທ຺ຘາ ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາ. ອສ຺ສຸຕວາຕິ ເອເຕນ ອນ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ.

ອນເຍຕິ ອວຑ຺ຒິຍໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອເນເກສຸ ຈ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສສຸ ກຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ປາກຏຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ ອຸປກາຣໍ ສຕິຊນນອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ຕເຖວ ທຸກ຺ຂິຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍອປ຺ປເມຍ຺ເຍສຸປິ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ຊານາຕິ, ປາກຏຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ສີໂຫ ວິຍ ຈ ຊວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣຕິ. ອຣິຍຠາໂວຕິ ເຍຫິ ໂຍຄໂຕ ອຣິຍາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຣິຍກຣຘມ຺ມາ ອນິຈ຺ຈທສ຺ສນາທໂຍ, ວິປສ຺ສິຍມານາ ວາ ອນິຈ຺ຈາທໂຍ.

ໂສຕານີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກິເລສທຸຈ຺ຈຣິຕອວິຊ຺ຊາໂສຕານິ. ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ ວຈເນນ ໂສຕານໍ ສໍວໂຣ ປິທຫນໍ ສມຸຈ຺ເຉທຎາຓນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຂນ຺ຕີຕິ ອຘິວາສນາ, ສາ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ. ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ, ອໂທໂສ ເອວ ວາ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສງ຺ຂາຕານໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສານໍ ປາປການໍ ອກ຺ຂນ຺ຕິອຎ຺ຎາຓໂກສຊ຺ຊານຎ຺ຈ. ອນຸເປກ຺ຂາ ສງ຺ຂາເຣຫິ ອວິວຏ຺ຏນໍ, ສາລຍຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ປຏິໂລມຠາໂວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຄາໂຫ, ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວາ. ນິພ຺ພາເນ ປຏິໂລມຠາໂວ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຣຕິ, ນິພ຺ພານປຏິຈ຺ຉາທໂກ ໂມໂຫ ວາ. ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ຍາທິສສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ໂສ ກິເລໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນໍ ວາ ປຫານໍ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຍໍ ປຫານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກນ ປນ ປຫານນ຺ຕິ? ອຣິຍມຄ຺ເຄເຫວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ອຍມຕ຺ໂຖ ເຕສໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິວຈເນນ. ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມຍາຕິ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ປຫາຕພ຺ເພນ ເຕນ ເຕນ ສມຸທເຍນ ສຫ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສມຸທຍສຠາຄຕ຺ຕາ ຈ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ຈ ສພ຺ພກິເລສານໍ ສມຸທຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມຸທຍປກ຺ຂິກາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕານໍ ວິຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນຍນໍ ອປຍາປນໍ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ວິນາສນຍນໍ ວາ ວິນໂຍ, ເຕສໍ ວາ ຊິມ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຊຸກນຍນໍ ວິນຍນໍ. ເອເສເສຕິ ເອໂສ ໂສ ເອວ, ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຊ຺ຊາເຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໍສຠາໂວວ. ສປ຺ປຸຣິໂສ ອຣິຍສຠາໂວ, ອຣິໂຍ ຈ ສປ຺ປຸຣິສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອທ຺ວຍນ຺ຕິ ທ຺ວຍຕາຣຫິຕໍ, ວຓ຺ຓເມວ ‘‘ອຈ຺ຈີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຈ຺ຈິໍ ວາ ‘‘ວຓ຺ໂຓ ເອວາ’’ຕິ ເຕສໍ ເອກຕ຺ຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ຍຖາຕກ຺ກິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ, ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ວາ ຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ເອກຕ຺ຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ຣູເປ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຈ຺ຈິຍໍ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ. ອຸປມາໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ວຓ຺ຓາທີນໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ວາ ວຓ຺ຓາທີນໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

໑໐໐໘. ສຣີຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາຕິ ສຣີຣປາຣິປູຣິຍາ. ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ວິຈິນນ຺ໂຕ ກິຈ຺ຉຕີຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ຠາໂວຕິ ຊາຕິອາທິສຠາວເມວ ອາຫ, ຊາຕິອາທີນໍ ວາ ຊຣາມຣຓາທິອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕໍ. ສາ ປນ ຊາຕິອາທິວິນິມຸຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕສໍເຍວາຘິວຈນໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ’’ຕິ.

໑໐໐໙. ອິຘ ອນາຄຕກິເລສາ ‘‘ຕເທກຏ຺ຐາ ກິເລສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ຈ ປາຬິຍາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສຫເຊກຏ຺ຐວເສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິຍາ ສຫເຊກຏ຺ຐວເສນາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເຕຫິ ສໍໂຍຊນກິເລເສຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ເຕ ສໍໂຍຊນກິເລສາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວາ. ສໍໂຍຊນຣຫິເຕຫິ ຈ ປນ ກິເລເສຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ສມຸຏ຺ຐິຕານຎ຺ຈ ສພ຺ຠາວໂຕ ກິເລເສເຫວ ໂຍຊນາ ກຕາ.

໑໐໑໑. ສໍໂຍຊນາທີນໍ ວິຍາຕິ ສໍໂຍຊນຕເທກຏ຺ຐກິເລສາທີນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ. ເຕຫີຕິ ທສ຺ສນຠາວນາມຄ຺ເຄຫິ. ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ກຸສລາກຸສລໍ, ນາມຣູປຎ຺ຈ ວິປາກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸສລາທີນມ຺ປິ ປຫານໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

໑໐໑໓. ເຫຕູ ເຈວາຕິ ‘‘ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສມາສປເທ ເອກເທເສນ ສມາສປທຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມນເຍນ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາ’’ຕິ ອິເມເຍວ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ອິເມ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາເຍວາຕິ. ຕສ຺ມາ ອິເມສໍ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກຠາໂວ ອນິຍໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາສຫຄຕໂມຫສ຺ສ ອເຫຕຸກຕ຺ຕາຕິ ປຸຣິມນໂຍ ວິວຣຓີຍຕ຺ຖວາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຸຣິມນເຍນ ຘມ຺ມໂຕ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພເຫຕຸເກ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໐໒໙. ມຫຄ຺ຄຕາ ວາ ອິທ຺ຘິວິຘາທໂຍ. ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາ ມຫຄ຺ຄຕາ ເຈໂຕປຣິຍປຸພ຺ເພນິວາສານາຄຕໍສຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

໑໐໓໕. ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕານິ, ອນນ຺ຕຣຜລປ຺ປໂຍຊນານິ, ອນນ຺ຕຣຜລກຣຓສີລານິ ວາ ອານນ຺ຕຣິການິ. ຕານິ ປນ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນິວາຣຓີຍຜລຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາຍຣຫິຕານີຕິ ‘‘ອນນ຺ຕຣາເຍນ ຜລທາຍການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນ຺ຕຣາຍານິ ວາ ອານນ຺ຕຣິການີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອກສ຺ມິມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອເນກສ຺ມິມ຺ປິ ອາຍູຫິເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຈ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິພາຫກຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ ອປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຏິປກ຺ຂຕາ ຈ ສມານຜລຕ຺ຕາ ອນຸພລປ຺ປທານໂຕ ຈ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ເອວມາທິໂກ ອເຫຕຸກວາໂທ. ‘‘ກໂຣໂຕ ໂຂ ກາຣຍໂຕ ຉິນ຺ທໂຕ ເຉທາປຍໂຕ…ເປ… ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ເອວມາທິໂກ ອກິຣິຍວາໂທ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໒.໙໔; ໓.໙໑) ເອວມາທິໂກ ນຕ຺ຖິກວາໂທ. ເອເຕສຸ ປຸຣິມວາໂທ ພນ຺ຘໂມກ຺ຂານໍ ເຫຕຸໍ ປຏິເສເຘຕິ, ທຸຕິໂຍ ກມ຺ມໍ, ຕຕິໂຍ ວິປາກນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຕຎ຺ຫີຕິ ອເຫຕຸກາທິນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ, ນ ປນ ນິຍຕຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ.

໑໐໓໙. ປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນາຕິ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາເຕນ ສມ຺ປໂຍຄວິສິຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ຐປນໍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຠາວຣຫິເຕ ມຄ຺ຄເຫຕຸເກ ທສ຺ເສຕຸໍ, ເຕນ ມຄ຺ຄເຫຕຸເກ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ເອເກກໍ ອງ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຠາເວປິ ‘ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຐເປຕ຺ວາ’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຕຕິຍນເຍ ວິຍ ອິຘາປິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ຄງ຺ຄາມຄ຺ຄງ຺ຄານຎ຺ຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ອຍໍ ນໂຍຕິ. ເສສມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ປຸພ຺ເພ ຐປິຕານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຜສ຺ສາທີນຎ຺ຫິ ປຸຣິມນເຍປິ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຕາ ສິທ຺ຘາຕິ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທຸຕິຍນເຍປິ ຐປິຕາຍ ຕຕິຍນເຍ ສເຫຕຸກຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ກຖໍ ທສ຺ສິໂຕ, ນນຸ ອຣິຍມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ‘‘ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄເຫຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໓໙) ອວຕ຺ວາ ‘‘ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອໂມໂຫ ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄເຫຕູ’’ຕິ ວິສຸໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິເກ ມຄ຺ຄເຫຕູ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໓໙) ວິສຸໍ ມຄ຺ຄເຫຕຸການໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຄ຺ຄເຫຕູສຸ ອໂມໂຫ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໓໙) ວຸຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຕາ ນ ທສ຺ສິຕາ ສິຍາ? ໂນ ນ ທສ຺ສິຕາ. ຍຖາ ຫິ ຕີຓິ ສໍໂຍຊນານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕເທກຏ຺ໂຐ ໂລໂຠ ໂທໂສ ໂມໂຫ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພເຫຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໑໗) ວິສຸໍ ປຫາຕພ຺ພເຫຕູ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ກິເລສາ’’ຕິອາທິວຈເນນ (ຘ. ສ. ໑໐໑໗) ໂລຠໂທສໂມຫາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫເຊກຏ຺ຐາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຠູຕາ ຈ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກາຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ອໂລຠາທໂຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄເຫຕູ’’ຕິ ນິຄມິຕາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຠາວໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວຈເນນ ‘‘ມຄ຺ຄເຫຕຸກາ’’ຕິ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາປິ ອໂມໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຠາວທສ຺ສນໍ. ສເຈ ປນ ໂຍ ທຸຕິຍນເຍ ມຄ຺ໂຄ ເຈວ ເຫຕຸ ຈາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ເສວ ອຎ຺ເຎນ ອສາຘາຣເຓນ ປຣິຍາເຍນ ມຄ຺ຄເຫຕຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍສມ຺ປໂຍຄໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຠາວທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ຕຕິຍນໂຍ ສິຍາ. ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄເຫຕູ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ມຄ຺ຄເຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ເຎນ ສາຘາຣເຓນ ປຣິຍາເຍນ ເຍສໍ ມຄ຺ຄເຫຕຸຠາໂວ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ‘‘ມຄ຺ຄເຫຕູ’’ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຠາວທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ຕຕິຍນໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອໂມໂຫ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ໂສ ມຄ຺ຄເຫຕຸ ນ ໂຫຕີຕິ. ອິເມ ປນ ຕໂຍປິ ນຍາ ອຕ຺ຖວິເສສວເສນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ນິກ຺ເຂປາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ສຣູເປນ ວຈນໍ ຘມ຺ມໂຕ ນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ເອວມ຺ປິ ໂຍຊນາ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍຕຕິຍນຍາ ສຣູປໂຕ ເຫຕຸເຫຕຸມນ຺ຕຸທສ຺ສນວເສນ ຘມ຺ມໂຕ ນິກ຺ເຂໂປ. ປຐມນໂຍ ຕຖາອທສ຺ສນໂຕ ອຕ຺ເຖນ ຈ ມຄ຺ຄງ຺ຄຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເຫຕຸເຫຕຸມນ຺ຕຸຠາວາວຄມນໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ນິກ຺ເຂໂປຕິ.

໑໐໔໐. ຍສ຺ມິໍ ສຠາວຘມ຺ເມ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖາປີຕິ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ປຏ຺ຐາເນ ມຄ຺ຄາທີນິ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ ອວຈເນເນວ ປຏິກ຺ເຂປປາຬິຍໍ. ອຍເມວຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄຜລໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີມໍສາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຘາເນນ ອຘິປຕິນາ ສຫຊາຕາຘິປຕິ ນິທສ຺ສິໂຕ, ຕຍິທໍ ນຍທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ໂຎປິ ເອວໍປກາໂຣ ສຫຊາໂຕ ມຄ຺ຄາຘິປຕິ ນິທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວີຣິຍາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ.

໑໐໔໑. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາໂວ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ລທ຺ໂຘກາສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາໂກ ກປ຺ປສຫສ຺ສາຕິກ຺ກເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອເນກກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸການໍ ສຕ຺ຕານໍ, ກປ຺ປສຫສ຺ສາຕິກ຺ກເມປິ ວາ ລທ຺ໂຘກາສໍ ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທປິ ລທ຺ໂຘກາສເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຕ຺ຖິ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປ຺ປາທີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປ຺ປາທິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປາທິໂນ ຘມ຺ມາ ນາມ ຊາໂຕ’’ຕິ. ອຣູປສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ອຣູປຠວງ຺ຄໍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎາທິມໂຍ ອຕ຺ຕາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ໂວຫາໂຣ ປວຕ຺ໂຕຕິ.

ຍທິ ປນ ອາຍູ…ເປ… ສພ຺ພໍ ວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ, ອລທ຺ໂຘກາສຎ຺ຈ ວິປາກໍ ເທຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ ທເທຍ຺ຍ, ຕໂຕ ເອກສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພວິປາເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕາ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາເຍວ ໂອກາໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຜລທາເນ. ອຖ ວາ ອລທ຺ໂຘກາສສ຺ສ ວິປາກທາເນ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຣຫິຕສ຺ສປິ ວິປາກທານໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣເຂປກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປຈຍຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ຠາວິເຕປິ ມຄ຺ເຄ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຣຫິຕສ຺ສ ຈ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປຈ຺ຈນໂຕ ສມຕ຺ຖຕາ ນ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພທາ ວາ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຠວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວິປາກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໂອກາໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ຕໍ ປນາຕິ ອາຍູຫິຕໍ ກມ຺ມໍ. ອິທໍ ປນ ຘຸວວິປາກສ຺ສ ວິປາເກນ ອຘຸວວິປາກສ຺ສປິ ລທ຺ໂຘກາສສ຺ສ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາທີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ພລວວິຣເຫ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຠາວນາວິຣເຫ ຈ ອປ຺ປຫີນສຠາວໂຕ ຘຸວໍ ວິປຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຘຸວວິປາກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຍູຫິຕກມ຺ເມ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຍໍ ອາຍູຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ອາຍູຫິຕ-ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວາ.

໑໐໕໐. ອຸປາທິນ຺ນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ອຸເປເຕນ ອາທິນ຺ນາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ, ອຸປສທ຺ໂທ ປນ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ອຸປາທານາຣມ຺ມຓາ ອຸປາທາເນຫິ, ອຎ຺ເຎ ຈ ອນຠິນິເວເສນ ‘‘ອຫໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາວຍິໍ, ມມ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິເກນ ຄຫເຓນ ອາທິນ຺ນາ ອິຈ຺ເຈວ ອຸປາທິນ຺ນາ. ອຸປາທິນ຺ນ-ສທ຺ເທນ ວາ ອມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕເຣຫິ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕິກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໖໒. ເມຕ຺ຕາຍນວເສນາຕິ ເມຕ຺ຕາຜຣຓວເສນ. ‘‘ເມຕ຺ຕຍນວເສນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເມຕ຺ຕາ, ເມທນໍ ວາ ເມຕ຺ຕາຍນໍ, ຕຎ຺ຈ ສິເນຫວເສນ. ອນຸທຍຕີຕິ ອນຸທາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອນຸທ຺ທາ’’ຕິ ທ-ກາຣາຄມນໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸທ຺ທາຍນາກາໂຣຕິ ອນຸຣກ຺ຂຓາກາໂຣ. ຣກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ທາຍນາ. ອນຸທ຺ທາຍິຕສ຺ສາຕິ ອນຸທ຺ທາຍ ອຍິຕສ຺ສ. ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ສວເນ, ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມສເນ, ມຄ຺ເຄເນຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິເວເຘ, ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓຕິ ຈຕູສຸ ກາເລສຸ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓໍ ວຕ຺ຕຕິ.

໑໐໖໕. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍຣຎ຺ຊນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ. ຄິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຠິກງ຺ຂນ຺ຕິ. ສຎ຺ຊໍນ຺ຕີຕິ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ລຄ຺ຄນຏ຺ເຐນາຕິ ສໍວຣຓຏ຺ເຐນ, ໂອລມ຺ພນຏ຺ເຐນ ວາ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຠວສ຺ສາຕິ ກາມຠວາທິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວວເສນ ປຣິກຑ຺ຒຕິ. ຈິຕ຺ຕມສ຺ສ ຠວນ຺ຕເຣ ວິຘາວຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕຓ຺ຫາວິປ຺ຜນ຺ທິຕນິເວໂສ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕາທິຠາເວນ ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິເຍວ.

ສຣິຕານີຕິ ຣາຄວເສນ ອລ຺ລານິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປີຕິວເສນ ສິນິທ຺ຘານິ ສິເນຫິຕານິ. ວິສຕາຕິ ວິຕ຺ຖຕາ. ຣູປາທີສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ພ຺ຍາປນວເສນ ວິສຏາ. ປຸຣິມວຈນເມວ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຏ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສາລາຕິ ວິປຸລາ. ວິສກ຺ກຕີຕິ ປຣິສປ຺ປຕິ, ສຫຕິ ວາ. ຣຕ຺ໂຕ ຫິ ຣາຄວຕ຺ຖຸນາ ປາເທນ ຕາລິຍມາໂນປິ ສຫຕີຕິ. ໂອສກ຺ກນໍ, ວິປ຺ຜນ຺ທນໍ ວາ ວິສກ຺ກນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິສໍວາທິກາ ໂຫຕິ. ວິສໍຫຣຕີຕິ ຕຖາ ຕຖາ ກາເມສຸ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕີ ວິວິເຘຫາກາເຣຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິມຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຫຣຕິ ສງ຺ຂິປຕິ. ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ຫຣຕິ ວຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ວິສມູລາ, ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂເວທນາມູລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສມູລາ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍຕ຺ຕາ ວິສໍ ຜລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສຜລາ. ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ປຣິໂຠໂຄ ໂຫຕິ, ນ ອມຕສ຺ສາຕິ ສາ ‘‘ວິສປຣິໂຠຄາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຘາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ວິສຕາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຠາວເທວາທິຠາວຠູຕໍ.

ປຓິຘານກວເສນາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປາທີສຸ ຐປນກວເສນ. ອຎ຺ໂຎປິ ພນ຺ຘຸ ຕຓ຺ຫາຍ ເອວ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ອພນ຺ຘຸປິ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຫາ ປນ ນິຈ຺ຈສນ຺ນິສ຺ສິຕາຕິ ‘‘ປາຏິເຍກ຺ໂກ ພນ຺ຘູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອສນໂຕຕິ ພ຺ຍາປນໂຕ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ ຈ. ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ອາສີສນວເສນາຕິ ອິຈ຺ຉນວເສນ. ອຎ຺ເຎນາກາເຣນາຕິ ຊປ຺ປນາຊປ຺ປິຕຕ຺ຕານໍ ຊປ຺ປາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕທສ຺ສນາກາເຣນ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ມູສຕິ. ມາຣປາໂສຕິ ມາເຣນ ຄຫິຕຕາຍ ຣາໂຄ ມາຣປາໂສ.

໑໐໖໖. ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກມ຺ມປຖເຠທໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຏ຺ຐານໂກໂປ ກໂຣຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖໍ ເມ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕິ, ປິຍສ຺ສ ເມ ມນາປສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປິຍສ຺ສ ເມ ອມນາປສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ຫິ ໂກໂປ ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐານໂກໂປ ເອວ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອາຆາເຕນ຺ໂຕຕິ ຫນນ຺ໂຕ. ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ປຏິເສຘິໂຕຕິ ໂທສ-ປທສ຺ສ ປຏິວິໂຣຘ-ປທສ຺ສ ຈ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຆສ຺ສ ວາ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ປຏິວິໂຣໂຘ’’ຕິ, ປໂທສາທິວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂທໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸສ຺ສນາທິວິເສສນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຉາ ‘‘ໂທໂສ’’ຕິ, ວິໂຣຘວິເສສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຏິວິໂຣໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ.

໑໐໙໑. ອນິທ຺ຘາຣິຕປຣິຈ຺ເຉເທ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕທີປເກ ມາຕິກຸທ຺ເທເສ ອປຣິຈ຺ເຉເທນ ພຫຸວຈເນນ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ພຫຸວຈເນເນວ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ສຠາວສງ຺ຂາປຣິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ຫິ ຘມ຺ເມ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ອຸທ຺ເທໂສ ປຸຈ຺ຉາ ຈ ກຣີຍຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຈ. ອິເມຕິ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ເອກມ຺ປິ ຕໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ພຫຸວຈເນເນວ ນິຄມນໍ ກຕໍ ນິທ຺ເທສໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘເນຍ຺ຍສ຺ສ ອຊານນກາລໍ ອຸປາທາຍ.

໑໑໐໑. ກິໍ ປນ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ເຕນ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອິທເມວ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ນິຍມາຠາໂວ ວວຕ຺ຖານາຠາໂວ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ ຈກ຺ຂາທິວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍນປິ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ກິໍ ປນ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຫິຈິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ເກຫິຈິ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ກາມາວຈຣໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ອາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຣູປາວຈຣາທິອາຣມ຺ມເຓນ ຫິ ກາມາວຈຣມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຈ ກາມາວຈຣຘມ຺ມາ ນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ອິຕເຣນ ຈ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ເອວໍ ກາມາວຈຣານເມວ ອາຣມ຺ມຓານໍ ເກສຎ຺ຈິ ສທ຺ທາທີນໍ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີຫິ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ຕຖາ ທ຺ວາຣເຠທວເສນ. ອຖ ວາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕສນ຺ຕີຣຓໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓເມວາຕິ ອິຕຣໍ ເຕນ ນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕ ກຸສລວິປາເກ ອກຸສລວິປາເກ ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຣູປາວຈຣາທໂຍ ກາມາວຈຣວິປາກາທີຫິ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ເກຈິເທວ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ອຣູປາວຈເຣຫີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພາເນນ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ‘‘ເກຫິຈິ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕມານມໂນວິຎ຺ຎາຓຠາວໂຕ.

໑໑໐໒. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວາສວໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ໂລໂຠ ກາມາສໂວຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຠວທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠວາສໂວ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠວາສໂວ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສປິ ຣາໂຄ ກາມາສໂວ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກທຸກ຺ຂານໍ ກາຣຓຠູຕາ ກາມາສວາທໂຍປິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ.

໑໑໐໓. ກາມາສວນິທ຺ເທເສ ຈ ກາເມສູຕິ ກາມຣາຄທິຏ຺ຐິຣາຄາທິອາຣມ຺ມຓຠູເຕສຸ ເຕຠູມເກສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສາ ຕຓ຺ຫາ ສພ຺ພາປິ ນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນາມໍ ນ ລຠຕີຕິ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ອກຸສເລປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ.

໑໑໐໕. ອຎ຺ຎໍ ຊີວນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ຍທິປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສ຺ເວວ ປວຕ຺ຕຕິ, ຣູເປ…ເປ… ວິຎ຺ຎາເຓ ວາ ປນ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ຊີວໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ໂຫຕີຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມາທິໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ‘‘ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ເນວາ’’ຕິ, ‘‘ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ນ’’ອິຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ອມຣາວິກ຺ເຂປທິຏ຺ຐິ, ອມຣາ ອນຸປຈ຺ເຉທາ, ອມຣມຈ຺ຉສທິສີ ວາ ວິກ຺ເຂປທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ກາມາສໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວິມານາທີສຸ ຣາຄສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຣາຄສ຺ສ ຈ ກາມາສວຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍທິ ປນ ໂລໂຠ ກາມາສວຠວາສວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຍທາ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂທມນສ຺ສວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ຕສ຺ສປິ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ ‘‘ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ໂລຠສຫຄເຕສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂມໂຫ ສິຍາ ອາສວສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກາມາສໂວ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄເຕສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ‘‘ກາມາສວໍ ປຏິຈ຺ຈ ທິຏ຺ຐາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໓.໑) ຈ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ກາມາສໂວ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກິເລສປຏິປາຏິຍາປິ ອາຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາສວານໍ ວຈນໍ ປຫາຕພ຺ພທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເຕ ປຫາເນ ອາຫຣິຍມານາ ປຫາຕພ຺ພານມ຺ປິ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ອາຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຊຫນການໍ ມຄ຺ຄານມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໒໑. ປຐມກມານຠາຊນີເຍຕິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມານສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຊາຕິຍາ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ວາ ໂກລປຸຕ຺ຕິເຍນ ວາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ວາ ຘເນນ ວາ ອຊ຺ເຌເນນ ວາ ກມ຺ມາຍຕເນນ ວາ ສິປ຺ປາຍຕເນນ ວາ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐາເນນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຏິຠາເນນ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ວາ ວຕ຺ຖຸນາ ມານໍ ຊປ຺ເປຕິ, ໂຍ ເອວຣູໂປ ມາໂນ ມຎ຺ຎນາ…ເປ… ເກຕຸກມ຺ຍຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໖໖) ເສຍ຺ຍສ຺ສ ສທິສສ຺ສ ຫີນສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍມາໂນ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອໂກ ມາໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ກຖິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ນ ເກວລຎ຺ຈາຍໍ ປຐມກມານຠາຊນີເຍ ເອວ ເອວໍ ກຖິໂຕ, ທຸຕິຍກຕຕິຍກມານຠາຊນີເຍປິ ກຖິໂຕ ເອວາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຖໍ ເອຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ປຸຄ຺ຄເລ ອນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ມານານໍ ຠາຊນີຍໍ ‘‘ປຐມກມານຠາຊນີເຍ’’ຕິ ອາຫ. ເສຍ຺ຍສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ’’ຕິອາທີນຎ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄລໍ ອາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານໍ ນວນ຺ນໍ ມານານໍ ຠາຊນີຍໍ ທຸຕິຍກມານຠາຊນີຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ມານຣາສິສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕມານຣາສິໂຕ ທຸຕິຍຕຕິຍກຕ຺ຕາຕິ, ອຖາປິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິຍກມານຠາຊນີເຍ ‘‘ເອເກກສ຺ສ ຕໂຍ ຕໂຍ ມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ສມານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຐມກມານຠາຊນີເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ເອວ ມາໂນ ອິຘາຄໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ກຖິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມານກຣຓວເສນາຕິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ. ອປຣາປເຣ ອຸປາທາຍາຕິ ອິທໍ ປຸຣິມປຸຣິມາ ມານາ ອປຣາປເຣ ອຸປນິສ຺ສຍຠາເວນ ເຕ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຕຸກມ຺ຍຕາຈິຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ວິເສສິຕໍ.

໑໑໒໖. ອກ຺ຂມນຠາວປ຺ປກາສນໍ ຂິຍ຺ຍນໍ. ມເນນ ປິຍກຣຓນ຺ຕິ ເອວໍປກາຣໍ ປູຊນໍ ມານນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິສ຺ສາກຣຓວເສນາຕິ ລາຠາທິອກ຺ຂມນກິຈ຺ຈວເສນ.

໑໑໒໗. ອຣິຍສາວກາຕິ ວຈນໍ ‘‘ອຣິຍສາວການໍເຍວ ປຏິເວໂຘ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຈ ຕໍ ນ ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິເວຘຘມ຺ເມ ມຈ຺ຉຣິຍາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຄນ຺ໂຖຕິ ປາຬິ. ກຖາມຄ຺ໂຄຕິ ອຏ຺ຐກຖາປພນ຺ໂຘ. ຘມ຺ມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອກຸສລາທິໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂລລຕາຍ ຕຖາຄຕຠາສິຕໍ ຕິຕ຺ຖິຍຠາສິຕໍ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາໂລເລສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ອາວິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຖາ ສນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖາ ປເວທຍິຕ຺ວາ. ໂຍ ປນາຕິ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍສ຺ສ ສໂທສຠາວໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາເຓນ ອຠິນິເວເສນ ວາ.

ພ຺ຍາປິຕຸມນິຈ຺ໂຉຕິ ວິວິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເວວິຈ຺ຉໍ. ອນາທໂຣຕິ ມຈ຺ຉຣິເຍນ ທາເນ ອາທຣຣຫິໂຕ. ກຏຈ຺ຉຸນາ ຄາໂຫ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ກຏຈ຺ຉຸຄ຺ຄາໂຫ, ກຏຈ຺ຉຸຄ຺ຄາໂຫ ວິຍ ກຏຈ຺ຉຸຄ຺ຄາໂຫ. ຍຖາ ຫິ ກຏຈ຺ຉຸຄ຺ຄາໂຫ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຠຕ຺ເຕ ນ ສໍປສາຣຍຕິ, ເອວໍ ມຈ຺ຉຣິຍມ຺ປິ ອາວາສາທີສູຕິ. ຄຍ຺ຫຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ຄາໂຫ, ກຏຈ຺ຉຸ ເອວ ຄາໂຫ ກຏຈ຺ຉຸຄ຺ຄາໂຫ. ໂສ ຍຖາ ສງ຺ກຸຏິຕຄ຺ໂຄ ນ ສໍປສາຣຍຕິ, ເອວໍ ມຈ຺ຉຣິຍມ຺ປີຕິ. ອາວຣິຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ອຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕໍ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ‘‘ອາວາສາທິ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓມສາຘາຣຓໍ ວາ ມຍ຺ເຫວ ໂຫຕູ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິວເສນ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓຕາ, ‘‘ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິວເສນ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິນິຄູຫຓລກ຺ຂຓຕາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຍໍ ປນ ‘‘ປຣສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ປຣສນ຺ຕກໂລຠສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ມຈ຺ຉຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ, ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓຕາ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ.

໑໑໔໐. ອຠິຊ຺ຌາກາມຣາຄານໍ ວິເສໂສ ອາສວທ຺ວຍເອກາສວຠາໂວ ສິຍາ, ນອຠິຊ຺ຌາຍ ໂນອາສວຠາໂວ ຈາຕິ ໂນອາສວໂລຠສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ອຕ຺ຖິ ‘‘ອາສໂວ ຈ ໂນອາສໂວ ຈ ຘມ຺ມາ ອາສວສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາສວສ຺ສ ຈ ໂນອາສວສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ສຕ຺ຕໂມ ຈ ນວໂມ ຈ ປຎ຺ໂຫ. ຄຓນາຍ ຈ ‘‘ເຫຕຸຍາ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ນວາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ປນ ໂລເຠ ໂນອາສເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ສຕ຺ຕມນວມາປິ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ລເຠຍ຺ຍຸໍ, ຄຓນາ ຈ ‘‘ເຫຕຸຍາ ນວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ໂລເຠ ໂນອາສເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິໂຕ ໂທໂສຕິ.

໑໑໕໙. ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓນິທ຺ເທເສ ກາເມສູຕິ ເຕຠູມເກສຸ ສາສເວສຸ ສພ຺ເພສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ. ສພ຺ໂພ ຫິ ໂລໂຠ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ. ເຕເນວ ຕສ຺ສ ອາຣຸປ຺ເປ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ນີວຣຓໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ນີວຣໂຓ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍາ. ອາຣຸປ຺ເປ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ. ອາຣຸປ຺ເປ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໘.໑).

໑໑໖໒. ອິຣິຍາປຖິກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖູປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສວິຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ພລວຖິນມິທ຺ຘສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຣິຍາປຖໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອລີຍຕີຕິ ໂອລມ຺ພຕິ.

໑໑໖໓. ໂອນຍ຺ຫຕີຕິ ຉາເທຕິ, ອວຕ຺ຖຣຕິ ວາ. ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ, ວິປ຺ຜາຣິກຕານິວາຣເຓເນວ ວາ ອນ຺ໂຕສໂມໂຣໂຘ. ເອກຈ຺ຈານນ຺ຕິ ສິຣີສາທິຣຸກ຺ຂານໍ. ຣູປກາເຍເນວ ສິຍຸໍ, ເຕນ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທນນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍານໍ ຣູປຕາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ກາຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ຣູປຕ຺ຕາສາຘກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ນາມກາໂຍ ສຸປຕີຕິ ອິທໍ ຖິນມິທ຺ຘສມຸຏ຺ຐິຕຣູເປຫິ ຣູປກາຍສ຺ສ ຄຣຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາທີນໍ ສໍສີທນໍ ໂສປ຺ປນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຊາຄຣຓຈິຕ຺ຕຣຫິຕໍ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຜລຕ຺ຕາຕິ ຜລູປຈາເຣນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຍ ມິທ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ມິທ຺ຘສ຺ສ ຜລຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນິທ຺ເທເສ ວິຍ ລິງ຺ຄາທີນິ ມິທ຺ຘນິທ຺ເທເສປິ ໂສປ຺ປາທີນິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູປກາຍສ຺ສ ອນ຺ໂຕສໂມໂຣໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ໂສ ນາມກາເຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນ ສຫ ວຸຕ຺ຕາ ໂອນາຫປຣິໂຍນາຫາ ຈ. ຣູປກາຍສ຺ສ ວາ ວິປ຺ຜາຣິກາວິປ຺ຜາຣິກຠາໂວ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ນຕ຺ຖິ, ນາມກາຍສ຺ສ ນາມກາເຍ ວິປ຺ຜາຣິເກ ລຫຸໂກ, ອວິປ຺ຜາຣິເກ ຄຣຸໂກຕິ ອວິປ຺ຜາຣິກຠາເວນ ໂອນາຫນາທິ ນາມກາຍສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ໂອນາຫນາທໂຍປິ ນາມກາເຍ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ຣູປໍ ນາມກາຍສ຺ສ ໂອນາໂຫ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ອາວຣຓຠາໂວ ວິຍ ຫິ ໂອນາຫນາທິຠາໂວປິ ນາມກາຍສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ. ອິຕໂຣ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ເມຆາທີຫິ ຣູເປຫິ ຣູປານໍ ໂອນາຫນາທິໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ຍທິ ຣູປສ຺ສ ໂອນາຫນາທິຕາ ສິທ຺ຘາ, ອຣູປສ຺ສ ນ ສິຍາ, ເສຕຸພນ຺ຘາທີສຸ ຣູປສ຺ສ ອາວຣຓໍ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາວຣຓມ຺ປິ ອຣູປສ຺ສ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຣາເມຣຍປານໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສຠາໂວ, ສຸຣາ…ເປ… ປມາທຏ຺ຐານານຸໂຍຄສ຺ສ ຈ ອກຸສລຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ປຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ສຸຣາເມຣຍສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສຕາ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓຕາ ຈ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຜລໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ, ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສໂຕ’’ຕິ. ເອວເມວ ໂຂຕິ ຍຖາ ຊາຕຣູປສ຺ສ ອໂຍ ໂລຫໍ ຕິປຸ ສີສໍ ສຊ຺ຊນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ຊາຕຣູປໍ ນ ເຈວ ມຸທຸ ໂຫຕິ, ນ ຈ ກມ຺ມນິຍໍ, ນ ຈ ປຠສ຺ສຣໍ ປຠງ຺ຄຸ ຈ, ນ ຈ ສມ຺ມາ ອຸເປຕິ ກມ຺ມາຍ, ເອວເມວ. ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສໂຕຕິ ອຸປກ຺ກິເລສປຎ຺ຎາທຸພ຺ພລີກຣຓານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວນິທ຺ເທສໂຕ, ປຈ຺ຈເຍ ຜລນິທ຺ເທສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຍເມວ ກິເລໂສ ອຸປກ຺ກິເລສນິທ຺ເທເສສຸ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນີວຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາວ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ທສ຺ສິຍມາເນ ນ ນີວຣຓຕາທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ອາຣມ຺ໂຠ, ອຖ ໂຂ ສິທ຺ຘນີວຣຓຠາວສ຺ສ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາທສ຺ສນຕ຺ໂຖຕິ ຍຖາລາຠວເສນ ຈ ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ຫິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປີຕິ ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກາທີສຸ ຍຖາລາຠສມ຺ຠວໍ ຕໍ ທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເອວໍ ‘‘ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຈນໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ຍຖາລາຠໍ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ຈິຕ຺ຕຊສ຺ສາສມ຺ຠວວຈນໂຕຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ຌານກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕຊສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອສມ຺ຠວວຈນຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ວາ ອສມ຺ຠວສ຺ສ ວຈນໂຕ ປກາສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາເມສຸ ໂຂ ປນ…ເປ… ສຸທິຏ຺ໂຐຕິ ອິມິນາ ກາມາທີນເວ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຫານມາຫ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປຫານນ຺ຕິ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຣູເປ ປຫານນ຺ຕິ ປຫານໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິນຍນນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຣູປສ຺ສ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ‘‘ຉ ຘມ຺ເມ ປຫາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ມິທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພຕາທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຍຖາ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ຈ ຍຖາ ປຫາຕພ຺ພາເນວ ໂຫນ຺ຕານິ ‘‘ປຫາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ເອວໍ ຣູປໍ ປຫາຕພ຺ພເມວ ໂຫນ຺ຕໍ ‘‘ປຫາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ສຸຕ຺ເຕຫີຕິ ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອາວຣນ຺ຕີຕິ ອາວຣຓາ. ນີວາເຣນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓາ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນ຺ຕາ ອາໂຣຫນ຺ຕີຕິ ເຈຕໂສ ອຊ຺ຌາຣຸຫາ. ອາວຣຓາທິກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ອຣູປສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ອນ຺ຘກຣຓາທິກິຈ຺ຈໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ປຸຣິມປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິໂມ ອຕ຺ໂຖ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ວິຆາໂຕ, ຕໍຊນກຕາຍ ວິຆາຕປກ຺ຂິກໍ. ເຈຕໂສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອກຸສລຣາສິຠາໂວ ຈ ອຣູປສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ອຣູປເມວ ມິທ຺ຘໍ.

໑໑໖໖. ຄຓໂຠຊນາທິອກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎີ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ຊານິຕ຺ວາ ໂກຈິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕິ, ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸທສ຺ສນເຈຕິຍວນ຺ທນາທິໍ ວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ອກຕ຺ວາ ກຕ຺ວາ ຈ ໂກຈິ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ມູລໍ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ມູລວເສນ ເອວໍປກາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປທໍ ເຍວາປນເກສຸ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕໍ ກຸກຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນາກາໂຣຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຠາວນາກາໂຣ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກຣຓາກາໂຣ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຄມນາກາໂຣ ວາ. ເອເຕນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ກິຣິຍຠາເວນ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ກປ຺ປຕິ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທວ ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ.

໑໑໗໖. ຈິຕ຺ຕວິກ຺ຂິປນກິຈ຺ຈສາມຎ຺ເຎນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຎ຺ຈ ສຫ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນີວຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ໂລໂຠ ໂນນີວຣໂຓ ສິຍາ, ‘‘ໂນນີວຣໂຓ ຘມ຺ໂມ ນີວຣຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓນາຍ ຈ ‘‘ເຫຕຸຍາ ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ນວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ໂພ ໂລໂຠ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນສ຺ສ ປຫານວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ.

໑໒໑໙. ກາໂມ ຈາຕິ ກິເລສກາໂມ ຈ. ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິ ອຸປາທິຍຕີຕິ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ອຸປາທິຍຕິ, ປຸຣິມທິຏ຺ຐິອາກາເຣເນວ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິ ເຕເນວ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຕໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄສີລໂຄວຕາທີນີຕິ ຕຖາຠູຕໍ ທິຏ຺ຐິມາຫ. ອຠິນິເວສໂຕຕິ ອຠິນິເວສຠາວໂຕ, ອຠິນິວິສນໂຕ ວາ. ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ. ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ອຕ຺ຕາຕິ. ອຕ຺ຕາຕິ ຫິ ອຠິນິວິສນ຺ຕາ ວຈນເມວ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕເມວ ອຸປາທິຍນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕມາຫ. ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕເມວ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາຕິ.

໑໒໒໑. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທານມາຫ, ຕໍ ອຜລຕ຺ຕາ ຣູປໍ ວິຍ ທານໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ມຫາວິຊິຕຍຎ຺ຎສທິໂສ ຍຎ຺ໂຎ ມຫາຍາໂຄ. ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫວນໍ ທານໍ ອາຫຸນໍ, ປາຫຸນານໍ ອຕິຖີນໍ ອຕິຖິກິຣິຍາ ປາຫຸນໍ, ອາວາຫາທີສຸ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ທານໍ ມງ຺ຄລກິຣິຍາ. ປຣໂລເກ ຐິໂຕ ອິມໍ ໂລກໍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິມໍ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣໂລໂກ, ປຣຎ຺ຈ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຍໍ ໂລໂກ ໂຫຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຈາຕິ ປຣໂລກໂຕ ອິຘາຄມນສ຺ສ ອຠາວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣໂລເກ ຐິໂຕ ອິມໍ ໂລກໍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ ປຣໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ. ອິຘໂລເກ ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍເມວ ນໂຍ. ອຍໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສໍສຣຓປ຺ປເທໂສ ອິຘໂລໂກ ຈ ປຣໂລໂກ ຈ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ ສໍສຣຓສ຺ສ ອຠາວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ. ປຸຣິມຠວໂຕ ປຈ຺ຉິມຠເວ ອຸປປຕນໍ ອຸປປາໂຕ, ໂສ ເຍສໍ ສີລໍ, ເຕ ໂອປປາຕິກາ. ເຕ ປນ ຈວນກາ ອຸປປຊ຺ຊນກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຈວນກອຸປປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ອນຸໂລມປ຺ປຏິປທນ຺ຕິ ນິພ຺ພານານຸກູລໍ ສີລາທິປ຺ປຏິປທໍ.

໑໒໓໖. ນິປ຺ປເທສໂຕວ ຄຫິໂຕຕິ ອິມິນາ ຍໍ ອາສວໂຄຈ຺ຉເກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂາທີສຸ ຣາຄສ຺ສ ຈ ທິຏ຺ຐິຣາຄສ຺ສ ຈ ອສງ຺ຄຫເຓນ ນີວຣຓໂຄຈ຺ຉເກ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພຕາທສ຺ສເນນ ສປ຺ປເທສຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິວາຣິຕໍ ໂຫຕິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນາຕິ ວຈເນນ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຫາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປຸຣິເມຫິ ອຕນຸກຕາ ໂມຫາທໂຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ.

໑໒໘໗. ນິຣຕິອຕ຺ເຖນາຕິ ປີຕິວິຣເຫນ, ພລວນິກນ຺ຕິວິຣເຫນ ວາ. ນ ຫິ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ຣຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອວ-ສທ຺ເທນ ອວຄາຫຕ຺ໂຖ ອໂຘອຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ອວ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໓໐໑. ວິຈິກິຈ຺ຉາສຫຄໂຕ ໂມຫຣໂຓ ປຫາເນກຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຣາຄຣເຓນ ສຣໂຓ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ຣູປຣາຄອຣູປຣາຄສງ຺ຂາເຕນ. ອຣຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໓໓໓) ປນ ‘‘ໂຍ ກາມປຏິສນ຺ຘິສຸຂິໂນ ໂສມນສ຺ສານຸໂຍໂຄ ຫີໂນ ຄມ຺ໂມ ໂປຖຸຊ຺ຊນິໂກ ອນຣິໂຍ ອນຕ຺ຖສໍຫິໂຕ, ສທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ສອຸປຆາໂຕ ສອຸປາຍາໂສ ສປຣິຬາໂຫ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາ. ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ສຣໂຓ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຜລຠູຕທຸກ຺ຂອຸປຆາຕອຸປາຍາສປຣິຬາຫສຠາວຠູໂຕ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາຠາໂວວ ‘‘ສຣໂຓ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຕຫິ ສພ຺ພາກຸສລານໍ ສຣຓຕາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກທຸກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໐໓. ວິເວຈິຕຕ຺ຕາຕິ ວິສຸໍ ກຕຕ຺ຕາ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ອເສເສຕ຺ວາ ເຂເປຕີຕິ ວຊິຣໍ ອຕ຺ຕນາ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ອເສເສຕ຺ວາ ເຂເປຕິ ປຸນ ອປາກຕິກຕາອາປາທເນນ.

໑໓໑໑. ຕປ຺ປຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕິ, ອນຸໂສຈຕິ ວາ.

໑໓໑໓. ອຫນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ທປເຣນ ອຫໍ-ສທ຺ເທນ ເຫຕຸຠູເຕນ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ໂສ ສໍກຖີຍຕິ, ອຸທີຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ວຈເນນ ປກາສິຍມານສ຺ສ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຂາທິຠາເວ ສພ຺ເພສໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິວຈນາທິຕາ ສິຍາຕິ. ຠາໂວຕິ ສຕ຺ຕເວວຈນນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ຘາຕຸຍາ ວາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຎ຺ໂຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຫນ຺ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິວຈນໍ ວທນ຺ເຕນ ສຸຓນ຺ເຕນ ຈ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສຎ຺ເຎນ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ອວິຎ຺ຎາເຕ ຕທຕ຺ຖວິຊານນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວິເສເສນ ອຘິວຈນໍ ‘‘ຎາຍຕີຕິ ສມຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອຫນ຺ຕິ ອິທໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ສຎ຺ຎາຄຫຓວເສນ ຎາຍຕິ ສມຎ຺ຎາຍຕິ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ສມຎ຺ຎາ. ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ອຫນ຺ຕິ ອິທໍ ເອຕສ຺ສ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເອວໍ ຐປີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວຫຣີຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທ຺ເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ. ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕຕິ ອເນເກຫິປິ ນາມສຫສ຺ເສຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຍເມວ ອຸປປຕນສີລໍ ນາມໍ ‘‘ໂອປປາຕິກນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກຣີຍຕີຕິ ກມ຺ມໍ, ນາມເມວ ກມ຺ມໍ ນາມກມ຺ມໍ. ຕຖາ ນາມເຘຍ຺ຍໍ. ກຣຓຐປນສທ຺ທາປິ ຫິ ກມ຺ມຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຖ ກຣຓຕ຺ຖາ, ກຣີຍຕິ ຈ ຐປີຍຕິ ຈ ເອເຕນ ອຕ຺ໂຖ ເອວໍນາໂມຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ກຣຓໍ ຐປນຎ຺ຈ ນາມ ໂຫຕິ. ອຖ ຠາວຕ຺ຖາ, ຎາປນມຕ຺ຕເມວ ກຣຓໍ ຐປນນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມນິຣຸຕ຺ຕິ ນາມພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ນາມມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ປຖວີສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາຣມຕ຺ຕໍ ນິວທຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕິ ວາ ປຖວີຕິ ນາມໍ ນິວທຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ອນາມສ຺ສ ນິຣຸຕ຺ຕິພ຺ຍຎ຺ຊນຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ນາມນິຣຸຕ຺ຕິ ນາມພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ນາມາຠິລາໂປຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣຕິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕເຣຫິ ປຎ຺ຎາປນໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸຣິມາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທວຍກິຈ຺ຈຣຫິຕາ ໂລກສງ຺ເກຕສິທ຺ຘາ, ປຈ຺ຉິມາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍາຍ ປຸຣິມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຣູປາທໂຍ ຈ ໂສຕທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕານານນ຺ຕຣມຸປ຺ປນ຺ເນນ ຄຫິຕປຸພ຺ພສງ຺ເກເຕນ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕາເນນ ຄຫິຕາຍ ປຎ຺ຎາປີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ອຘິວຈນາ ນາມ, ສເຫຕຸກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ອຠິລາປາ ນິຣຸຕ຺ຕິ ນາມ, ປກາເຣນ ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໑-໑໐໘), ເຕນ ວິໂຣໂຘ ສິຍາ. ນ ຫິ ອຸປ຺ປາທວຍກິຈ຺ຈຣຫິຕສ຺ສ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ ອຸປ຺ປາທາທິສຫິຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ, ນ ຈ ວຈນວຈນຕ຺ຖວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມສ຺ສ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສເຫຕຸກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານຕາ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ອນິທ຺ຘາຣິຕສຠາວສ຺ສ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຎາປນໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ທຸວິຘາ ຈາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ ນ ທິສ຺ສຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ຉ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣູປໍ ເວທນາ’’ຕິອາທິກາ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິກາ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິກາ ວິຊ຺ຊມາເນນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ປຸຣິສສທ຺ໂທ’’ຕິອາທິກາ ອວິຊ຺ຊມາເນນ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ວິຊ຺ຊມາເນນ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ຂຕ຺ຕິຍກຸມາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາໂຣ’’ຕິອາທິກາ ອວິຊ຺ຊມາເນນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ທຸວິຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຂາ…ເປ… ອຠິລາໂປ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຈ ສງ຺ຂາທິກາ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເຕສໍເຍວ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາທໂຍ ອິຕຣາຕິ.

ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຈເນນ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາປນຠູຕາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕເຣຫິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສຕິ ຫິ ອຸຊຸເກ ປຸຣິເມ ປາຬິອນຸຄເຕ ອຕ຺ເຖ ອຍມຕ຺ໂຖ ອິມາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອສິທ຺ຘເມຕໍ. ຍທິ ຈ ສຕ຺ຕຣຖຆຏາທິທິສາກາລກສິຓອຊຏາກາສກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນວິສຍນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິອາທິປ຺ປກາຣາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເອເຕເນວ ວຈເນນ ຕສ຺ສາ ອວິຊ຺ຊມານຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນ ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຈ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພໂຕ ອວິຊ຺ຊມານານໍ ສຕ຺ຕາທີນໍ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ, ເອວໍ ຣູປາທີນໍ ວິຊ຺ຊມານານໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໂຕ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຫິ ອວິສິຏ຺ໂຐ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ອຖາປິ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພປຎ຺ຎາປນວິເສສທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ສງ຺ຂາທິນິທ຺ເທໂສ, ຕຖາປິ ‘‘ເອກຘມ຺ໂມ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ນິປຕຕິ, ສພ຺ພຘມ຺ມາ ເອກຘມ຺ມສ຺ມິໍ ນິປຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖຠາວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາເວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທ຺ເທເນວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖປທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນາປິ ສກ຺ກາ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພປຎ຺ຎາປນວິເສສທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ສງ຺ຂາທິນິທ຺ເທໂສຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສງ຺ຂາທິສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ມຣເຓນປິ ຕໍ ປຫີຍຕິ, ຍໍ ປຸຣິໂສ ມມິທນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໔໑) ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິໂສຕິ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ…ເປ… ອຠິລາໂປ’’ຕິ (ມຫານິ. ໔໑). ຕຖາ ‘‘ມາຄຓ຺ຑິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນາມໍ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໗໓). ນ ຈ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ຣູປໍ ຕິສ຺ໂສ’’ຕິອາທິວຈນຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອສິທ຺ຘສຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖປຎ຺ຎາປເນ ສມຕ຺ຖຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ອສມຕ຺ຖຕາ. ຍທິ ຫິ ເຕສໍ ວິນາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖປຎ຺ຎາປເນ ອສມຕ຺ຖຕາ ສິຍາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປເນ ຈ ອສມຕ຺ຖຕາຕິ ຕສ຺ສາ ອຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາຕິ ອນວຕ຺ຖານໍ, ຕໂຕ ອຕ຺ຖວິຊານນເມວ ນ ສິຍາ, ນາປິ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓໍ ສງ຺ເກຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາເວ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອິທໍ ວຈນໍ ໂຊຕກ’’ນ຺ຕິ ວາ. ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ປນ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫເຓ ວຈນສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກປ຺ປເນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂວຫາໂຣ ໂລກິເຍ ໂສເຕ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ’’ (ກຖາ. ໓໔໗), ‘‘ອຠິຊານາສິ ໂນ ຕ຺ວໍ ອານນ຺ທ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູປໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ສຸຕໍ ຍທິທໍ ຊນວສໂຠ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໘໐), ‘‘ນາມຎ຺ຈ ສາເວຕິ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ອຫໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທີຫິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໗) ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຈນຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອວິຣຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍທິ ສຕ຺ຕາທໂຍ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ກາ ປນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມາຕິ? ປກາສິໂຕ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານານໍ ສຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຂາ…ເປ… ອຠິລາໂປ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖິຕາ ເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຍ ຈ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ຣູປາທີນິ ວິຍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊມານຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ນຕ຺ຖິຠາວໂຕ’’ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ວາໂທ ເຫວຕ຺ຖິກຖາຍ ປຏິສິທ຺ໂຘ, ນ ຈ ຣູປໍ ເວທນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອວິຊ຺ຊມານໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕາທໂຍປິ ຍທິ ອຕ຺ຖິ, ຣູປາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອວິຊ຺ຊມານາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຍສຸ ຣູປາທີສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖີ ຣໂຖ ຆໂຏ’’ຕິອາທິກາ ວິຈິຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຎ຺ຎານຸໂລມານິ ຈ ອຘິວຈນານິ, ເຕຫິ ຣູປຈກ຺ຂາທີຫິ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຣຖາທິສຎ຺ຎາວລມ຺ພິໂຕ ວຈນຕ຺ໂຖ ວິຊ຺ຊມາໂນ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕຣຖາທິອຠິລາປາ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ຈ ເຕ ‘‘ມຸສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂລກສມຎ຺ຎາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ເຕ ອຠິລາປາ ‘‘ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂສ ຈ ວຈນຕ຺ໂຖ ສຍໍ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ວຈນສ຺ເສວ ວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂວຫາຣໍ ລຠຕິ, ‘‘ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາຄຫິຕສຎ຺ຎາວເສນ ປວຕ຺ຕວຈນຕ຺ຖຠາວໂຕ. ‘‘ສມ຺ມຸຕິຎາຓໍ ສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓເມວ, ນາຎ຺ຎາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ (ກຖາ. ໔໓໔) ກຖາຍ ຈ ‘‘ປຖວີກສິຓາທິ ຈີວຣາທິ ຈ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈມ຺ຫີ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍສ຺ມາ ຣູປາທີສຸ ສນ຺ຕາເນນ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ເຕ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ວິຍ ຣູປາທີສຸ ເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ອສນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ ສຕ຺ຕຣຖາທິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຍໍ ຂນ຺ຘສມູຫສນ຺ຕານໍ ເອກຕ຺ເຕນ ຄຫິຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ປາປມິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ຄຫຓໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ຕທຸປາທານຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລສຎ຺ຎາຍ ເສວມານສ຺ສ ກຸສລາກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລປິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ໂກຈິ ຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອາໂປຘາຕຸອາທີນິ ຈິຕ຺ເຕນ ວິເວເຈຕ຺ວາ ປຖວີຘາຕຸ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ນ ເອວໍ ຣູປາທໂຍ ຂນ຺ເຘ ວິເວເຈຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ປຏິເສຘິຕາ ຈ ປຸຄ຺ຄລກຖາຍ ປຸຄ຺ຄລທິຏ຺ຐິ. ວຊິຣາຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກໍ ນຸ ສຕ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ເຈສິ, ມາຣ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ນຸ ເຕ;

ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ໂຊຍໍ, ນຍິຘ ສຕ຺ຕຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມຫານິ. ໑໘໖; ກຖາ. ໒໓໓);

ສຕ຺ໂຕຕິ ປນ ວຈນສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາ ເອວມາຫ –

‘‘ຍຖາປິ ອງ຺ຄສມ຺ຠາຣາ, ໂຫຕິ ສທ຺ໂທ ຣໂຖ ອິຕິ;

ເອວໍ ຂນ຺ເຘສຸ ສນ຺ເຕສຸ, ໂຫຕິ ສຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມຸຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມຫານິ. ໑໘໖; ກຖາ. ໒໓໓);

ຍທິ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ກຖໍ ປຸຄ຺ຄລຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສາຣມ຺ມຓຕາ ສິຍາຕິ? ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສປິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໂຕ. ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຫິ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ໂລກສຎ຺ຎາຕໍ ວາ ວິຊ຺ຊມານໍ ວາ ສຠາວຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສາຣມ຺ມຓາຕິ ຫິ ວຈນໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຎ຺ເຎວ ທີເປຕິ, ນ ເຕຫິ ຄຫິຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕໍ ວາຕິ. ອຍໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາປຏິເສຘໍ ສພ຺ພຖາ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໓໑໖. ນາມກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອຎ຺ຎໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມກຣຓສຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຫິ ປຣສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ຕທເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາເປກ຺ຂໍ ນາມກຣຓນ຺ຕິ ນາມກຣຓສຠາວຕາ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫາຊນສ຺ສ ຎາຕີນໍ ຄຸຓານຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎນາມາທິກາຣການໍ ນາມຠາໂວ ນາປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ນາມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ນາມກຣຓສຠາວຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ນຕ຺ຖິເຍວ ນາມຠາໂວ, ເວທນາທີນໍ ປນ ສຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເວທນາທິນາມສ຺ສ ນາມກຣຓສຠາວໂຕ ນາມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຖວີອາທິນິທສ຺ສເນນ ນາມສ຺ສ ສຠາວສິທ຺ຘຕໍເຍວ ນິທສ຺ເສຕິ, ນ ນາມຠາວສາມຎ຺ຎໍ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ປນ ນາມສທ຺ໂທ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຖວີອາທີສູຕິ ນ ເຕສໍ ນາມຠາໂວ. ມາຕິກາຍ ຈ ປຖວີອາທີນໍ ນາມຕານາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວ. ນ ຫິ ປຖວີອາທິນາມໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ເກສາທິນາເມຫິ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຍ ເວທນາທິນາມໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ນາເມນ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ໂວຫຣິຕພ຺ເພນ ປິຓ຺ຑາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ.

ອຖ ວາ ຣູປຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຣູປາທໂຍ ຈ ເຕສໍ ປກາສກປກາສິຕພ຺ພຠາວໂຕ ວິນາ ນາເມນ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອຣູປຘມ຺ມາຕິ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ວິຍ ນາມາຍຕ຺ຕຄຫຓີຍຠາເວນ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສປິ ນ ຈກ຺ຂາທີນິ ວິຍ ນາເມນ ວິນາ ປາກໂຏຕິ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຣູປຕາຍ ວາ ອຎ຺ຎນາມສຠາຄຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຫິໂຕຍໍ, ອຎ຺ຎຜສ຺ສສຠາຄຕ຺ຕາ ວາ. ວຈນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ‘‘ຣູປຍຕີຕິ ຣູປໍ, ນາມຍຕີຕິ ນາມ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ປຈ຺ຉິມປຸຣິມານໍ ສມ຺ຠວຕິ. ຣູປຍຕີຕິ ວິນາປິ ນາເມນ ອຕ຺ຕານໍ ປກາສຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນາມຍຕີຕິ ນາເມນ ວິນາ ອປາກຏຠາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປກາສກໍ ນາມໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈຍຕາຍາຕິ ສຕິປິ ຣູປສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠາເວ ນ ປຣມສ຺ສາສຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ວິຍ ສາຕິສຍໍ ຕໍນາມນສຠາເວນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ນິພ຺ພານເມວ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໑໘. ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາໂຣ ນາມ ອວິຊ຺ຊາ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາ ຈ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທາຈຣຕີຕິ ສມຸທາຈາໂຣ, ວຏ຺ຏມູລເມວ ສມຸທາຈາໂຣ ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາໂຣ, ວຏ຺ຏມູລທສ຺ສເນນ ວຏ຺ຏມູລານໍ ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ ວຏ຺ຏມູລານໍ ສມຸທາຈາຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໒໐. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕາຕິ ຈ ໂລໂກຕິ ຈ ຄຫຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ວາ ຂນ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄຠູໂຕ ໂລໂກຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວາ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕໍ ທ຺ວິຘາປິ ຄຫິຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ນິວິຏ຺ຐາ ປຣາມສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໓໒. ສຫ ສິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ສຫຘມ຺ໂມ, ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ສຫຘມ຺ມິກໍ. ກມ຺ມຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານໂຕ ໂທວຈສ຺ສສທ຺ທໂຕ ອາຍ-ສທ຺ທໍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂທວຈສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທຸພ຺ພຈສ຺ສ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂທວຈສ຺ສສ຺ສ ວາ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ໂທວຈສ຺ສາຍໍ. ວຈນສ຺ສ ປຏິວິຣຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏາຓິກຄຫຓໍ. ຄຸເຓຫິ ຄຣູສຸ ຄາຣເວນ ວສນໍ ຄຣຸວາໂສ. ຊາຕິອາທີຫິ ເຊຏ຺ຐເກສຸ ປຏິສ຺ສຸຓິຕພ຺ເພສຸ ວສນໍ ສເຊຏ຺ຐກວາໂສ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ພາ ວາ ຄຣຸໂນ. ຫິຣິຍິຕພ຺ພາ ເຊຏ຺ຐກາ. ຍາຍ ເຈຕນາຍ ທຸພ຺ພໂຈ ໂຫຕິ, ສາ ໂທວຈສ຺ສຕາ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘເຍວາ’’ຕິ ອາຫ.

໑໓໓໓. ທຸ-ສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕໍ ນາມໍ ທຸນ຺ນາມໍ. ອນຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສປິ ອນຸສິກ຺ຂນໍ ເສວນາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຠຊນາຕິ ອຸປສງ຺ກມນາ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ພໂຕຠາເຄນາຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ອາວິ ເຈວ ຣໂຫ ຈ.

໑໓໓໖. ວິນໂຍຕິ ວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກາ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ ນາມາ’’ຕິ. ສຫ ກມ຺ມວາຈາຍາຕິ ອພ຺ຠານຕິຓວຕ຺ຖາຣກກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ຈ. ສເຫວ ຫິ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຖຸ, ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ກາຣຓໍ ກມ຺ມວາຈາຕິ ກາຣເຓນ ສຫ ຜລສ຺ສ ຊານນວເສນ ‘‘ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ສຫ ກມ຺ມວາຈາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໓໘. ອຍເມວຕ຺ໂຖ ສຫ ປຣິກມ຺ເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຏ຺ຐານກປຎ຺ຎາຍາຕິ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາຍ ປຣິກມ຺ມປຎ຺ຎາຍ.

໑໓໔໐. ຘາຕຸວິສຍາ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎາ ຘາຕຸກຸສລຕາ, ຕເທກເທສາ ມນສິກາຣກຸສລຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຣິມປເທປິ ອຸຄ຺ຄຫມນສິກາຣຊານນປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸຣິມປເທ ວາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາຍ ຘາຕຸປາຬິຍາ ມນສິກຣຓໍ ‘‘ມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ມນສິກໂຣນ຺ຕີ ຘາຕຸປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ສຸຓນ຺ຕີ ຄນ຺ຖໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ຘາເຣນ຺ຕີ ‘‘ອຍໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ສຠາວໂຕ ອຏ຺ຐາຣເສວາຕິ ຄຓນໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ຊານນ຺ຕີ ຈ ປຎ຺ຎາ ອຸຄ຺ຄຫປຎ຺ຎາທິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມປເທ ປຎ຺ຈວິຘາປິ ສາ ປຎ຺ຎາ ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ ຕໂຕ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາໂຣ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຊານນໍ ປວຕ຺ຕນເມວ, ຍຖາ ປວຕ຺ຕໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫໍ, ເອວເມວ ປວຕ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ ຊານນໍ ອຸຄ຺ຄຫຊານນໍ. ມນສິກາໂຣປິ ‘‘ເອວໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ເອວຎ຺ຈ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຊານນໍ ມນສິກາຣຊານນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄໂຫປິ ຫິ ມນສິກາຣສມ຺ປໂຍຄໂຕ ມນສິກາຣນິຣຸຕ຺ຕິໍ ລທ຺ຘຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍ ຈ ມນສິ ກາຕພ຺ໂພ, ໂຍ ຈ ມນສິກຣຓຸປາໂຍ, ສພ຺ໂພ ໂສ ມນສິກາໂຣຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ໂກສລ຺ລໍ ມນສິກາຣກຸສລຕາຕິ.

໑໓໔໒. ຕີສຸປິ ວາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕສ຺ສາ ຈ ອຸຄ຺ຄຫາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມ຺ມສນໍ ປຎ຺ຎາ, ສາ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາທິສມ຺ມສນກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຊຫນໂຕ. ມນສິກາໂຣ ສມ຺ມສນສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຕເຖວ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາຣກິຈ຺ຈໍ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສາເຘຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມສນມນສິກາຣາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ’’ຕິ. ອິມິນາ ປນ ປຈ຺ຈເຍນ ອິທໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວຊານນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສລຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໓໔໔. ອມ຺ພພີຊາທີນິ ອນຸປາທິນ຺ນກທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ວິສຠາຄາ ອນນຸຣູປາ ອນຸປ຺ປາທກາເຍວ ຈກ຺ຂາທໂຍ ‘‘ວິສຠາຄປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາເນວ ຈ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ‘‘ວິສຠາຄປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມາ’’ຕິ. ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓນ ວາ ວິສຠາຄສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວິສຠາຄປຈ຺ຈໂຍ, ຈກ຺ຂາຍຕນສ຺ສ ວິສຠາເຄນ ໂສຕາຍຕເນນ ປຈ຺ຈເຍນ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິສຠາຄປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ໂນ.

໑໓໔໖. ອຊ຺ຊວນິທ຺ເທເສ ອຊ຺ຊໂວ ອຊ຺ຊວຕາຕິ ອຸຊຸຕາ ອຸຊຸກຕາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວນິທ຺ເທເສສຸ ອຸຊຸກຕາມຸທຸຕານິທ຺ເທເສຫິ ວິເສສໍ ມທ຺ທວນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີຈຈິຕ຺ຕຕາ’’ຕິປທມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນີຈຈິຕ຺ຕຕາ ມຸທຸຕາ’’ຕິ ປຸນ ມຸທຸຕາວຈນໍ ນີຈຈິຕ຺ຕຕາຍ ວິເສສນຕ຺ຖໍ. ໂອມາໂນປິ ຫິ ນີຈຈິຕ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ນ ປນ ມຸທຸຕາຕິ.

໑໓໔໘. ປເຣສໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິວິໂຣຘາກຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາເສນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສກມນຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຍາປນ຺ໂນ ສໂກ ມໂນຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປພນ຺ຘໍ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ປີຕິສຫຄຕມເນນ ສກມນຕ຺ຕໍ ອາຫ. ອຕ຺ຕມໂນ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຕ຺ຕມນຕາ. ສາ ນ ສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸຄ຺ຄລທິຏ຺ຐິນິວາຣຓຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໔໙. ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓນ ອສາທິຍິຕພ຺ພສ຺ສ ສາທິຍເນນ ຈ ມນສາປິ ອາຈຣຕິ ເອວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິເຠທນວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓໕໐. ສໂທສວເຓ ຣຸກ຺ເຂ ນິຍ຺ຍາສປິຓ຺ຑິໂຍ, ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕການິ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕານິ ‘‘ອຓ຺ຑການີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຜຄ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປນ ກຸຖິຕສ຺ສ ອຓ຺ຑານິ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິຕາ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ຑິໂຍ ຄຓ຺ຐິໂຍ ວາ ‘‘ອຓ຺ຑການີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປທຸມນາຬໍ ວິຍ ໂສຕໍ ຆໍສຍມານາ ວິຍ ປວິສນ຺ຕີ ກກ຺ກສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂກເຘນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ ໂກຘສາມນ຺ຕາ. ປຸເຣ ສໍວຑ຺ຒນາຣີ ໂປຣີ, ສາ ວິຍ ສຸກຸມາຣາ ມຸທຸກາ ວາຈາ ໂປຣີ ວິຍາຕິ ໂປຣີ. ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຠາສິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ກິຣິຍາຍາຕິປິ ໂຍຊນາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາຈາຍາຕິ ວາ. ສຓ຺ຫວາຈຕາຕິອາທິນາ ຕໍ ວາຈໍ ປວຕ຺ຕຍມານໍ ເຈຕນໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໓໕໑. ອາມິສາລາເຠນ ຍໍ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອາມິສາລາເຠນ ‘‘ຉິທ຺ທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວເຍວ ຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ອາມິສຘມ຺ມາລາເຠຫິ ປວຕ຺ຕມານານິ ຉິທ຺ທານິ ອາຫ. ຄມນສຠາເຄນາຕິ ຄມນມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກທິສາຠາເຄນ. ສງ຺ຄຫປກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣມິຈ຺ເຈວ ກເຖຕພ຺ພໍ, ນ ລາຠສກ຺ກາຣກາມຕາທີຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວສ຺ສໍ ກາຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ, ອິຕຣໍ ກຣຓີຍໍ. ອພ຺ຠານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໕໒. ສສມ຺ຠາຣກຖາຕິ ທສ຺ສນສ຺ສ ກາຣຓສຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສສມ຺ຠາຣສ຺ສ ວາ ທສ຺ສນສ຺ສ ກຖາ ສສມ຺ຠາຣກຖາ. ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣສ຺ສ ເຫຕູຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສຕິກວາເຏນ ປິທຫນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອສໍວຣສ຺ສາຕິ. ຕທິທໍ ຍໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣສ຺ສ ເຫຕຸ ອຠິຊ຺ຌາທິອນ຺ວາສ຺ສວນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ອສໍວຸຕຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ເຫຕຸປວຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຍຕ຺ວາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຫິ ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ສ ຈ ກາຣຓາຕິ? ອສໍວຸຕສ຺ສ. ກິຎ຺ຈ ອສໍວຸຕໍ? ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣສ຺ສ ເຫຕຸ ອນ຺ວາສ຺ສວນ຺ຕິ ຕທຸປລກ຺ຂິຕໍ, ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍາຕິ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ.

ຊວນກ຺ຂເຓ ປນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາຕິອາທິ ປຸນ ອວຈນຕ຺ຖໍ ອິເຘວ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາຕໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຍຖາ ກິນ຺ຕິອາທິນາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ອສໍວເຣ ສຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘານໍ ຆຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຕາ ວິຍ ຊວເນ ອສໍວເຣ ສຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘານໍ ທ຺ວາຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຕາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ເຎສໍ ສໍວເຣ, ອຎ຺ເຎສໍ ສໍວຸຕຕາສາມຎ຺ຎເມວ ນິທສ຺ເສຕິ, ນ ປຸພ຺ພາປຣສາມຎ຺ຎໍ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ສາມຎ຺ຎໍ ວາ. ສຕິ ວາ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທິເກ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຊວນໍ ພາຫິຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາຣສມານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕນຄຣທ຺ວາຣສມານໍ. ຊວເນ ວາ ອສໍວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີນໍ ອສໍວຣເຫຕຸຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ນຄຣທ຺ວາຣສທິເສນ ຊວເນນ ປວິສິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທິໂຈຣານໍ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທິມູສນໍ ກຸສລຠຓ຺ຑວິນາສນໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໓໕໓. ອິມິນາ ອາຫາເຣນ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຖິກຠາໂວ ອິທມຕ຺ຖິກຕາ. ອາຫາຣປຣິໂຠເຄ ອສນ຺ຕຸສ຺ສນາຕິ ອາຫາຣປຣິໂຠຄກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ອສນ຺ຕຸສ຺ສນາ, ທວຕ຺ຖາທິອຠິລາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ໂລໂຠ, ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາ ຈ ໂມໂຫຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ‘‘ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໓໕໕. ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕມາໂນວ ມານມໂທ. ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາສມຕ຺ຖຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ປຸຣິສມໂທ. ສກ຺ກຣສປ຺ປິຂີຣາທີນິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຫລປກ຺ກໍ ໂຠຊນໍ ປິຓ຺ຑຣສໂຠຊນໍ, ພຫລປກ຺ກໍ ວາ ມໍສຣສາທິໂຠຊນໍ. ມນ຺ທນ຺ຕິ ອປ຺ປໍ. ຐິຕິຍາຕິ ຐິຕຕ຺ຖໍ. ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ‘‘ກາຍໍ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐປນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາຕິ ອິທໍ ຂຸທາຍ ວິເສສນໍ ຍສ຺ສາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຠຊເນນ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສກລໍ ສາສນນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມມ຺ປິ ສພ຺ພກຸສເລປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ, ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາຕິ ເອຕາສໍ ໂກ ວິເສໂສ? ປຸຣິມາ ຍຖາປວຕ຺ຕາ ຊິຆຈ຺ຉານິມິຕ຺ຕາ ເວທນາ. ສາ ຫິ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍ ປວຕ຺ຕນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ປຈ຺ຉິມາປິ ຂຸທານິມິຕ຺ຕາວ ອງ຺ຄທາຫສູລາທິເວທນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນາວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ວິຫິໍສານິມິຕ຺ຕຕາ ເຈຕາສໍ ວິຫິໍສາຍ ວິເສໂສ.

ຍາຕ຺ຣາຕິ ຍາປນາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຸພ຺ເພປິ ‘‘ຍາປນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ? ປຸພ຺ເພ ‘‘ຍາປນາຍາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຍາປນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ອວິຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕາ ຍາປນາ ຍາຕ຺ຣາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ທາຍກເທຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປມາຓໍ ອຊານິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນຕ຺ຖໍ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຘມ຺ມິກປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ເຍນ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອຘມ຺ເມນ ປຣິໂຠໂຄ. ອນວຊ຺ເຊ ອນິນ຺ທິຕພ຺ເພ ປຈ຺ຈເຍ ສາວຊ຺ຊໍ ສນິນ຺ທໍ ປຣິໂຠເຄນ ອຕ຺ຕານໍ ກໂຣຕິ. ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິອຄ຺ຄິພລາທິໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເມ ອຄຣຫິຕພ຺ພຕາ ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ອາຫາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸໂຂ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ເອຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ…ເປ… ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອິຣິຍາປຖານໍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕໍ ຠຸຎ຺ຊນໍ ປິວນຎ຺ຈ ອິຣິຍາປເຖຫິ ກາຣຓຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕຫິ ສາຘິຕໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ‘‘ຠຸຕ຺ວານາ’’ຕິ ປນ ປາໂຐ. ປຸນປິ ຫິ ອປ຺ປສ຺ເສວ ອນຸຊານນວເສນ –

‘‘ກປ຺ປິຍໍ ຕໍ ເຈ ຉາເທຕິ, ຈີວຣໍ ອິທມຕ຺ຖິກໍ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ.

‘‘ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ, ຊຓ຺ຓຸເກ ນາຠິວສ຺ສຕິ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໔-໙໘໕) –

ອາຫ.

ໂຠຊນານິສໍໂສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ໂຠຊນສ຺ສ ອຄຣຫິຕພ຺ພຕາ ສຸຂວິຫາໂຣ ຈ ອານິສໍໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທ຺ໂທສສ຺ສ ໂຠຊນສ຺ສ ປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ວເສນ ຊານນໍ ຍຸຕ຺ຕປມາຓຊານນໍ ນາມ.

໑໓໕໖. ວິນາສໍ ປຕ຺ຕິຍາ ນຏ຺ຐາ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ມຸຏ຺ຐາ ຈ ສຕິ ຍສ຺ສ, ໂສ ນຏ຺ຐມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນຏ຺ຐມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິຕາ.

໑໓໖໘. ວິສຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຜລສີລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາວາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຕິອາທິຘມ຺ມາວ. ສີລສມ຺ປທາ ປນ ຣູປາຣູປາວຈຣາ ນຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ຠວໂຕ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

໑໓໗໓. ໂຠຄູປກຣເຓຫິ ສໂຠໂຄ. ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂລມນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸໂລມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຈ຺ຈານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ເພຫິ ປຏິເວໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ວາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂລມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໗໘. ‘‘ມມ ຆຣໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປວິສຖາ’’ຕິ ທິຍ຺ຍມານໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິ ວາ ອຎ຺ເຎປິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຘຸຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ.

໑໓໗໙. ປຏິວາເສຕິ ນາມາຕິ ນິວຕ຺ເຕຕິ ນາມ ໂອສກ຺ເກຕິ ນາມ.

໑໓໘໐. ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອາຫ. ຂນ຺ຘປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ວຕ຺ຖາຠຣຓຍານຄາມຊນປທາທິ. ຂຍສມເຍຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ອາຫ.

໑໓໘໑. ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາຕິ ອນິຄ຺ຄຫິຕປກ຺ຂນ຺ທນສງ຺ຂາເຕນ ຍຖາສຸຂໍ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ.

໑໓໘໒. ຂີຓານໍ ອນ຺ໂຕ ອວສານໍ ນິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ຂີຓນ຺ໂຕ, ຂີຓານໍ ວາ ອາທິກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ຂີຓນ຺ເຕ. ເອສ ນໂຍ ນິຣຸທ຺ຘນ຺ເຕຕິອາທີສຸ.

ທຸກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑໍ

ຕິກອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວຓ຺ຓນາ

໑໓໘໔. ນຍມຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍາທິນຍຄມນໍ ອນຸໂລມາທິນຍຄມນຎ຺ຈ. ຕມ຺ປິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖສຸ ນິຈ຺ຉິເຕສຸ ສຸຂໍ ສມາເນນ຺ຕິ. ປຎ຺ຫຸທ຺ຘາຣນ຺ຕິ ເອກູນປຎ຺ຎາສາຍ ເອກູນປຎ຺ຎາສາຍ ນວສຸ ນວສຸ ຈ ປຎ຺ເຫສຸ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ເຕສຸເຍວ ລພ຺ຠມານານໍ ຄຓນານໍ ຐປນໍ ຄຓນາຈາໂຣ. ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນ຺ຕິ ‘‘ອິເມ ນາມ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທໂຍ ອຕ຺ຖາ ກຸສລາທິກາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣຓໍ. ກຓ຺ຓິກໍ ກຓ຺ຓິກນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑຣູປກຓ຺ເຑສຸ ວິຠຕ຺ເຕ ປສເຏ ຘມ຺ເມ ‘‘ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລໍ ທ຺ວາທສາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິນາ ຣາສິຣາສິວເສນ ສຫ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆຏໂຄຈ຺ຉກາ ກຓ຺ຓິກເວວຈນາເນວ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລນ຺ຕິ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ຈຕຸຠູມການໍ ກຸສລຜສ຺ສາທີນໍ ກຸສລຠາເວ ເອກຕ຺ຕູປຄມນໂຕ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑຣູປກຓ຺ເຑສຸ ຈຕຸຠູມິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທິວເສນ ວິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນາຍໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣເທສນາ ອາຣທ຺ຘາຕິ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລໍ ວິຠຕ຺ຕໍ ຍາວ ວິຎ຺ຎາຕໍ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິປິ ກຸສລຕ຺ຕິກວິຕ຺ຖາໂຣ ປຸພ຺ເພ ວິຎ຺ຎາໂຕ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາ ສມຍວເສນ ຜສ຺ສາທິສຠາວວເສນ ຈ ວິຠຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນາ ວິຎ຺ຎາຕາ, ນ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ລກ຺ຂເຓ ສມາເນຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສມຍາທິເຠທໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສພ຺ພເຠທຠິນ຺ນານໍ ເອກສ຺ມິໍ ກຸສລາທິລກ຺ຂເຓ ສມາເນຕ຺ວາ ໂພຘນຕ຺ຖໍ ອິຘ ກຸສລຕ຺ຕິກນິທ຺ເທໂສ ປຸນ ວິຠຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກວຈເນນ ກຸສລນິທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາ ພຫຸວຈເນນ ນິຄມນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍທິ ຘມ຺ມານໍ ກຸສລຕ຺ເຕ ເອກຕ຺ຕູປຄມນໍ, ກສ຺ມາ ເອກວຈເນນ ປຸຈ຺ຉາປິ ນ ກຕາ? ອຸທ຺ເທເສ ກຸສລ-ສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມວິເສສນຠາວໂຕ ຕພ຺ພິເສສນານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ເຕສຎ຺ຈ ອນິທ຺ຘາຣິຕສງ຺ຂາວິເສສຕ຺ຕາ, ນິທ຺ເທເສ ປນ ຈຕູຫິ ຠູມີຫິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຎ຺ຎາຕາຫິ ກຸສເລ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ວຈນໍ. ກຸສລປທຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ປຘານໍ, ຕຎ຺ຈ ວິເສສິຕພ຺ພານເປກ຺ຂໍ ກຸສລາກາຣເມວ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວ ຐິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ເອກຕ຺ຕເມວ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ເຠທນ຺ຕິ.

໑໓໘໕. ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຐມາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສມຍຜສ຺ສາທິວເສນ ເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຠາເວ ເອກຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ຍາວ ທ຺ວາທສໂມຕິ ‘‘ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ວິປາໂກຕິອາທີສຸປິ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ກິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ? ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ເອວໍ ອວຍເວນ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຈິຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປາໂທ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠາວນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຸປ຺ປາທຄ຺ຄຫຓໍ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠາໂວ ປາກໂຏຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ຠາວາ ອຸປ຺ປາທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ‘‘ທ຺ເວປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປຘາໂນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໔໒໐. ຉສຸ ທ຺ວາເຣສູຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ມໂນທ຺ວາເຣປິ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓເມວ ຊວນໍ ຕທາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ. ຕຎ຺ຫິ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາໂກ, ວິປາໂກ ຈ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນໍ, ກມ຺ມານຸຣູໂປ ຈ ວິປາໂກ ໂຫຕີຕິ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມວິປາໂກ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ອນຸຠວນໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ມຫຄ຺ຄຕວິປາໂກປິ ມຫຄ຺ຄຕານຸຠວນເມວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ສມາຘິປ຺ປຘານສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາວສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຕາທິເສເນວ ວິປາເກນ ຠວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສມາຘິ ສຸຂານຸຠວນຠູໂຕ, ໂສປິ ກມ຺ມານຸຣູປໂຕເຍວ ກມ຺ມາຣມ຺ມໂຓ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກມ຺ມານຸຣູປໂຕ ເອວ ຈ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ມຫຄ຺ຄຕຊວນໍ ນານຸພນ຺ຘຕິ. ຕໂຕ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິອາທິຠູໂຕ ກາມາວຈຣວິປາໂກ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຣິຕ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ນ ມຫຄ຺ຄຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ ວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ, ນ ຈ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓວິປາໂກ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ຈ ສພ຺ພກາມາວຈຣວິປາການໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາວ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມານຸຣູປໂຕ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ຍທິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ, ກມ຺ມຄຕິນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓເມວ ເທຕິ. ປວຕ຺ຕິວິປາກມ຺ປິ ຣູປາທິປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂີຓາສວານໍ ວາສນາວເສນ ສຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຫສນໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຣິຕ຺ເຕສ຺ເວວ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອິຕເຣສຸ ກິເລສວິຣເຫ ຕາທິສຫສນປຈ຺ຈຍຠາວາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຂີຓາສວານໍ ອສກ຺ກຈ຺ຈທານາທີນິ ອາທຣາກຣຓວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ, ນ ໂກສຊ຺ຊາທິອກຸສລວເສນ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພຸສ຺ສຸກ຺ກາ ຫິ ເຕ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາຕິ. ເຕສໍ ອາທຣາກຣຓຎ຺ຈ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ກຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໔໒໑. ອຕິປຄຸຓານນ຺ຕິ ວຈນໍ ນິຣາທຣສ຺ສ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສ຺ສ ວິສຍທສ຺ສນໍ, ນ ຕສ຺ເສວາຕິ ວິສຍນິຍມນໍ. ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ຫິ ອຕິປຄຸຓານໍ ວິສຍຕາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ໂຫຕິ ເອວ. ຍຖາ ປຄຸຓໍ ຄນ຺ຖໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາຈນາມຄ຺ເຄ ຄເຕປິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສຕິມນ຺ເຕນ ສຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ປຄຸຓຊ຺ຌາເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິປຄຸຓານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກສິຓນິມິຕ຺ຕາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິມາຫ. ຕໍ ປນ ຣູປາທໂຍ ວິຍ ອວິຊ຺ຊມາໂນ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ເຈ ປນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕາທິ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕໂຕ ວຈນໂວຫາເຣເນວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຎ຺ຎາປນໍ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ປນ ຕໍ ວິຊ຺ຊມານມິວ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສຎ຺ຎາຍ ປຣິຕ຺ຕາທີສຸ ‘‘ອຍໍ ນາມ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ເຕ ເອວ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍປິ ຘມ຺ເມສ຺ເວວ ອຏ຺ຐານໂຕ. ຕສ຺ມາ ສາ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ຍຖາຄຫິຕາກາຣສ຺ສ ສຎ຺ຎາວິສຍສ຺ສ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ນວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕຸປຎ຺ຎາສຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ຣູປສ຺ສ ຈ ວເສນ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍ. ເກວລນ຺ຕິ ວິນາ ປຣາມສເນນ. ອນິຏ຺ຐງ຺ຄຕວເສນາຕິ ອນິຈ຺ຉຍຄມນວເສນ, ອນິຈ຺ຉຍໍ ວາ ທ຺ເວຬ຺ຫໍ ຄໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ, ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ‘‘ອນິຏ຺ຐງ຺ຄຕວເສນ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ຂິປນໍ ວິກ຺ເຂໂປ. ອນວຏ຺ຐານໍ ອວູປສໂມ. ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທາເນ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠຸກາເລ’’ຕິ ອາຫ.

ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິຘ ສພ຺ພຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ສາມິອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ສພ຺ເພສຸ ວາ ວິປສ຺ສນາທີສຸ ປາທກໍ ກາຣຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກນ຺ຕິ ຜລສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ນິທ຺ເທໂສ. ອາກາສກສິຓຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທາກາສກສິຓຈຕຸຕ຺ຖມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ຣູປາວຈຣໍ, ນ ອິຕຣນ຺ຕິ. ກຸສລໂຕປິ ທ຺ວາທສວິຘໍ ກິຣິຍໂຕປີຕິ ຈຕຸວີສຕິວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວຏ຺ຏສ຺ສປິ ປາທກໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ກຸສລໍ ກິຣິຍຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກິຣິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອວຏ຺ຏປາທກຕ຺ຕາ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ເຕ ສໂມທຫຕີຕິ ອິທໍ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ເມຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕ ຣູປກາຍໍ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສໂມທຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ຣູປກາເຍ ສໂມທຫຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຣູປກາເຍ ສໂມທຫິຕໍ ຕທນຸຄຕິກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ອຘິຏ຺ຐານທ຺ວຍໍ ອທິສ຺ສມານກາຍຕໍ ທິສ຺ສມານກາຍຕຎ຺ຈ ອາປາເທຕິ. ຄນ຺ຕຸກາມຕາປຣິກມ຺ມວເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສຸຂສຎ຺ຎາລຫຸສຎ຺ຎາຠາວໂຕ ຄມນມ຺ປິ ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກໍ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມາຣາທີນຎ຺ຫິ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕຊານນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ ກສ຺ມາ ສາສວຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານິສ຺ສຕີຕິ. ຉິນ຺ນວຏຸມກາ ຉິນ຺ນສໍສາຣວຏ຺ຏາ ພຸທ຺ຘາ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ຕາວ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ຎາເຕສຸ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎ຺ຈ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓສຸ ອປ຺ປມາຓຘມ຺ເມສຸ ຎາເຕສູຕິ ມຄ຺ຄາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕໍ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ‘‘ອປ຺ປມາຓາ ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ອິຈ຺ເຈວ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໒.໕໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ເອວ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກິຈ຺ເຈ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕສ຺ສປິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ທິສ຺ສຕິ. ກາມາວຈເຣນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຊານນມາຫ. ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓຫິ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານຠູເຕຫິ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ.

໑໔໒໙. ອສຫຊາຕຕ຺ຕາຕິ ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ອຣູປຘມ຺ເມຫິ ສຫຊາຕຕາ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ອຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎຘມ຺ມາຣມ຺ມຓກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓກາເລປິ ປນ ຄຣຸໍ ອກຣເຓ ມຄ຺ຄາຘິປຕິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

໑໔໓໓. ນິໂຍຄາຕິ ນິໂຍຄໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນິຍເມນາ’’ຕິ ອາຫ, ນິໂຍຄວນ຺ໂຕ ວາ ນິໂຍຄາ, ນິຍຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ຫິ ໂພຘິເຕສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ເອກນ຺ເຕນ ອນາຄຕາຣມ຺ມໂຓ ໂກຈິ ນຕ຺ຖີຕິ.

໑໔໓໔. ກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຕີຕາຣມ຺ມຓາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິຍໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຠາວຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ ວກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ມໂນທ຺ວາຣຈຸຕິຍໍ ອຕີຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປາຖຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕທາຣມ຺ມຓາຍ ຈຸຕິຍາ ປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາວສິຏ຺ຐາຍຸເກ ຄຕິນິມິຕ຺ເຕ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປວຕ຺ຕາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠວງ຺ຄານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓານິ, ອິຕຣຕ຺ຖ ຈ ຉ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄກາເລ ຈາ’’ຕິ. ຍທາ ຫິ ຄຕິນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຊວເນ ປວຕ຺ເຕ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ຕທາຣມ຺ມເຓ ຈຸຕິ ໂຫຕິ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ກາມຘາຕຸໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ, ຕທາ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຣານິ ຉ ຠວງ຺ຄານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ອສ຺ສາທນາທີນິ ສປຣາມາສາເນວ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ຊວນານໍ ປຸເຣຈາຣິກກາເລຕິ ເຍສໍ ປຸເຣຈາຣິກກາເລ ເອກນ຺ເຕນ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອຕີຕາທິອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ, ເຕສໍ ວເສນ ນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານມ຺ປິ ຊວນານໍ ປຸເຣຈາຣິກກາເລ ສາ ຕຖາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ປນ ເອກນ຺ເຕນ ມຄ຺ຄຜລວີຖີສຸ ຕສ຺ສາ ອນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ.

ອິເມ ຄນ຺ຘາຕິ ນນຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຄນ຺ຘາ ຄຫິຕາ, ກຖໍ ເອຕ຺ຖ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓຕາ ໂຫຕີຕິ? ‘‘ອຏ຺ຐາຣສວສ຺ສາຘິການິ ທ຺ເວ ວສ຺ສສຕານິ ມາ ສຸສ຺ສິໍສູ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ອນາຄເຕ ມາ ສຸສ຺ສິໍ ສູຕິ ຫິ ອນາຄຕໍ ຄນ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍໍ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ອຠິມຸຂີຠູຕໍ ຕທາ ວິຊ຺ຊມານເມວ ກາຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ສ ທີຆຣສ຺ສາຓຸຖູລນີລາທິຠາວາປາທນວເສນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ກຣເຓ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕາ ຣູປສນ຺ຕຕິອຣູປສນ຺ຕຕິວາຣາ ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິປຣິຕ຺ຕສຠາວອຸຕຸອາທິສມຸຏ຺ຐານາ ວາ ‘‘ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸຠຍເມຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫນ຺ຕໍ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຫີຣຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຫິ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ.

ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂຓໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ ວາ ປຏິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕຖາ ເຍ ‘‘ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ ວາ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາ ປຏິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຂຓທ຺ວເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ປຣຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມາຕິ. ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ, ເອກເທສໍ ອຕີຕາຣມ຺ມຓໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິສ຺ສາມີຕິ ຣາສິວເສນ ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອາວຊ຺ຊິເຕ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫາຊໂນ ອຕ຺ຕນາ ປເຣ ອເນເກ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິສ຺ສາມີຕິ ອາວຊ຺ຊນປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ. ອຖາປິ ປຣສ຺ສາຕິ ມຫາຊນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ວາ ຈິຕ຺ຕຣາສິໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຣາສິອາວຊ຺ຊນໍ ເອກເທສາວຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ‘‘ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອາວຊ຺ຊິເຕ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປນ ເຕ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎາຕຸກາໂມ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຕີຕາທິວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສາມຎ຺ເຎເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ປຣິກມ຺ມານໍ ອນນ຺ຕຣາ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ປຣຈິຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ ວິຠາເວຕິ ຣູປໍ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕຫິ ສຣາຄາທິວວຕ຺ຖານໍ ໂຫຕິ ນີລາທິວວຕ຺ຖານໍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຫທຍວຕ຺ຖຸຣູປສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິມຸຂີຠູຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊຍມານໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ອຠິມຸຂີຠູຕໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ເຊຕິ. ປຣິກມ຺ມານິ ຈ ຕໍ ຕໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎເນວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕຊານນປຣິກມ຺ມານິ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ປນ ວິຊ຺ຊມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ເຕນ ສຫ ເອກກ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສນ຺ຕານສ຺ສ ສນ຺ຕານຄ຺ຄຫຓໂຕ ເອກຕ຺ຕວເສນ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕ຺ເວວ ປວຕ຺ຕານິ, ຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕເມວ, ຍໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ວິຠາວິຕໍ, ຕສ຺ມາ ສມານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນ ອນິຏ຺ເຐ ມຄ຺ຄຜລວີຖິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ນານາຣມ຺ມຓຕາ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ປຣິກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຕີຕຕ຺ຕິໂກ ຈ ເອວໍ ອຠິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕີຕານາຄຕານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕີໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ອຕີຕາ ຂນ຺ຘາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣ…ເປ… ອນຸໂລມໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໕) ປນ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສ຺ເວວ ອນນ຺ຕຣາຕີຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ອຕີຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ນ ຈ ອຠິຘມ຺ມມາຕິກາຍ ອາຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປທສ຺ສ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປທຕ຺ຖຕາ ກຕ຺ຖຈິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທາ ປນ ‘‘ຍໍ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຊານາມິ. ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນາທີນິ ກໂຣຕິ, ຕທາ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມານິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຎ຺ຈ ອຕີຕານາຄຕາຣມ຺ມຓາເນວ ໂຫນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊເນເນວ ວິຠາຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ.

ເຍ ປນ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸກາໂມ ອາວຊ຺ເຊຕິ, ອາວຊ຺ຊນໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕເນວ ສຫ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ. ເຍສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ, ເສສານິ ກາມາວຈຣານິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕເທວ ນິຣຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕມາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕານິ ນານາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອທ຺ຘາວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕາຣມ຺ມຓຠາເວປິ ນານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຠາໂວ ວິຍ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓານາຄເຕສຸປິ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອາວຊ຺ຊິເຕສຸ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕາຣມ຺ມຓຠາເວປິ ນານາຣມ຺ມຓຕາ ນ ສິຍາ, ເຕນ ຈຕຸປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓານາຄເຕ ອາວຊ຺ຊິເຕ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓປຣິກມ຺ມານນ຺ຕຣໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາໂທ ‘‘ອນາຄຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ອຕີຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຫານໍ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ຄຓນາຍ ຈ ‘‘ອາເສວເນ ຕີຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສິຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ກຸສລກິຣິຍມຫຄ຺ຄຕໍ ອນາເສວນໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ເອຕສ຺ສ ຈ ວາທສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາໂວ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນິຣຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາວຈນສ຺ສ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ຍໍ ປວຕ຺ຕໍ ຍໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ວາ ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ຄຫເຓ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ອນາຄຕຄ຺ຄຫຓຠາວໍ, ຕທຠາວາ ຊວນານມ຺ປິ ວຕ຺ຕມານຄ຺ຄຫຓາຠາວຎ຺ຈ ສນ຺ຘາເຍວ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕທາ ຫິ ຠວງ຺ຄຈລນານນ຺ຕຣໍ ອຠິມຸຂີຠູຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອາວຊ຺ຊນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ຊານນຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ວຕ຺ຕມານາຣມ຺ມຓຠາເວ ອາວຊ຺ຊນຊານນຈິຕ຺ຕານໍ ສຫຏ຺ຐານໂທສາປຕ຺ຕິຍາ ຣາສິເອກເທສາວຊ຺ຊນປຏິເວເຘ ສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕາວຊ຺ຊນຊານເນ ຈ ອນິຏ຺ເຐ ຐາເນ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ນານາຣມ຺ມຓຠາວໂທສາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສານາປຕ຺ຕິກາລວເສເນວ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ນານາຣມ຺ມຓຕາຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ວຕ຺ຕມານຕໍ ນິຣຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ, ຕມ຺ປິ ວຈນໍ ປຸຣິມວາທິໂນ ນານຸຊາເນຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕິ ອາວຊ຺ຊນາ ກຸສລານນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຎ຺ຎປທສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍວິຘານໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ອາວຊ຺ຊນາ ອຕີຕາຣມ຺ມຓານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນວໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ ວິຈາຣິຕາ, ນນຸ ‘‘ອຕີໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ, ອນາຄໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອເຕສໍ ວິຠງ຺ເຄສຸ ‘‘ອຕີຕາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໒), ‘‘ອນາຄຕາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໗.໓-໔), ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ຈ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາຂນ຺ຘາ, ອຸປ຺ປາທິໂນ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໓), ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ຈ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໗.໒) ເອຕ຺ຕກສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ເຕ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຸຣິເມສຸ ວິຍ ອິຕເຣສຸ ຈ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນຍທສ຺ສນວເສນ ປເນຕໍ ສໍຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຍ ປາຬິຍາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອຕີຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໒໐), ອນາຄຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໒໒) ເອເຕສຎ຺ຫິ ວິຠງ຺ເຄສຸ ‘‘ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ອຕີຕາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ. ອຕີຕາຣມ຺ມຓາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໒໒), ‘‘ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໒໑) ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເຕເນວາຍໍ ວິຈາຣຓາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຕສນ຺ຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຎາເຓສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ກຸສລາ ຂນ຺ຘາຕິ ອິທ຺ຘິວິຘປຸພ຺ເພນິວາສານາຄຕໍສຎາຓາເປກ຺ໂຂ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ, ນ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓາເປກ຺ໂຂຕິ. ເຕສໍ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓຠາວສ຺ສ ອສາຘໂກຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຈ ວິຈາໂຣ ຈ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໖.໗໒) ‘‘ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາ ຂນ຺ຘາ ຈ ວິຕກ຺ໂກ ຈ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໖.໖໙) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓາເປກ຺ໂຂປິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິໂຕ. ເອວມປິ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຈ ວິຈາໂຣ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖ ອວຈນສ຺ສ ອຎ຺ຎກາຣຓຕ຺ຕາ. ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ຫິ ກມ຺ມສໍສຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ກມ຺ມປ຺ປມຸເຂນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຍຖາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ປຸຣິມປຣິກມ຺ມວເສນ ສວິຕກ຺ກາທິວິຠາຄໍ ສຣາຄາທິວິຠາຄຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕິ, ນ ເອວໍ ສວິຠາຄໍ ວິຠາເວຕິ, ກມ຺ມວເສເນວ ປນ ສມຸທາຍໍ ວິຠາເວຕີຕິ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຈ ວິຈາໂຣ ຈາ’’ຕິອາທິເກ ວິຠາຄກຣເຓ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘານາຣມ຺ມຓໂຕຕິ. ອິທໍ ປນ ອວຈນສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ. ເກຈິ ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ ເອວ. ນ ຫິ ຕໍ ກຸສລາກຸສລວິຠາຄໍ ວິຍ ສວິຕກ຺ກາທິວິຠາຄໍ ກມ຺ມໍ ວິຠາເວຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສຸຈຣິຕຠາວວິຠາວນມ຺ປິ ຫິ ໂລຠາທິອໂລຠາທິສມ຺ປໂຍຄວິເສສວິຠາວນໍ ໂຫຕີຕິ.

໑໔໓໕. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕປຣິຍາຍສ຺ສ ອຠາເວນາຕິ ສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອໂຫນ຺ຕໍ ສພ຺ພຖາ ພຫິທ຺ຘາຠາເວເນວ ‘‘ເອກນ຺ຕພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ພຫິທ຺ຘາປິ ອໂຫນ຺ຕໍ ກສິຓາທິ ວິຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ກສິຓາທິອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມຠູໂຕ ຈ ໂກຈິ ຠາໂວ ນ ໂຫຕີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນາທິ ອຕີຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ‘‘ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຈນໂຕຕິ ເອເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕຎ຺ຫິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວທຕິ. ໂຍ ປນາຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ເອກມ຺ປິ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕີຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ເຕນ ສເຫກາຣມ຺ມຓຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ກາມາວຈຣກຸສລາທີນໍ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ເຕສໍ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຠາວໍ ທີເປຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ເຕ ຕານິປິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ, ຕມຎ຺ເຎ ນານຸຊານນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອີທິສໍ ເລສວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ສິຍາ, ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ເຍສໍ ສມານາຣມ຺ມຓານໍ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓຕາ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸນ ອຕີຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ເຕສຸ ເອກເມວ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕຖາ ເວທນາຕ຺ຕິເກ ສມານເວທນານໍ ເຍສໍ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເອກເມວ ປີຕິຕ຺ຕິເກ ສຸຂສຫຄຕນິທ຺ເທເສ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕນິທ຺ເທສາທີສຸ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເລເສນ ປນ ວິນາ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ວິຍ ກາມາວຈຣກຸສລາທີນມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ສຕິ ຕານິປິ ນວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ນ ປນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕສ຺ມາ ອຠາວນາສາມຎ຺ເຎປິ ຍາຍ ອຠາວນານິຏ຺ຐປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ນວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ຕານິ ນວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຄຫຓວິເສສນິມ຺ມິຕາເນວ ຫິ ກສິຓາທີນິ ສຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານານີຕິ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ພຫິທ຺ຘາຄຫຓວເສນ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ປນ ນ ພຫິທ຺ຘາຄຫຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນາປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ປນ ຄຫຓາກາເຣນ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍທິ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນເມວ ຠເວຍ຺ຍ. ຍຖາ ຫິ ກິເລສານໍ ໂຄຈຣໍ ປວຕ຺ຕິວິເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ຊານນ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ນ ຍຖາ ເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄຓ຺ຫາຕິ ຕສ຺ສປິ ກິເລສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ເອວໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ຊານນ຺ຕໍ ຕໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນມິວ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕນ ກາມາວຈຣກຸສລານໍ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ອຍໍ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ ອປຄໂມ ນາມ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວິປາກໍ ປນ ນ ກສ຺ສຈິ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ ວິປາກໍ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ວິປາກາທີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕເນສຸ ນ ກສ຺ສຈິ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຎ຺ຈ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ. ຍຖາ ຫິ ວິປາກຕ຺ຕິເກ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມເນວວິປາກນວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມມູລເກສຸ ປຎ຺ເຫສຸ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນກຸສລໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນກຸສລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນກຸສລໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນກຸສລສ຺ສ, ຕຖາ ວິປາກສ຺ສ ກິຣິຍສ຺ສ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນກິຣິຍໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນກິຣິຍສ຺ສ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນກິຣິຍໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນກິຣິຍສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໖, ໔໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຖາ ວິປາກຘມ຺ມມູລເກສຸ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນວິປາກາ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນວິປາກກຸສລກິຣິຍານໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິປາກໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນີຫາຣາສມ຺ຠວໂຕຕິ ວິປາກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນີຫາຣາສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປາກສ຺ສ ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ນຕ຺ຖິ ອຠິນີຫາໂຣຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘາທີນີຕິ ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ‘‘ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣູປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ຄຍ຺ຫມານໍ ອຫນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອສ ນໂຍ ປເຣສໍ ຂນ຺ຘາທິຄ຺ຄຫເຓ ຈ. ປຸນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ກສິຓວິຫາຣາທິອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຸປາທາຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິມາຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາ ອຫໍ ປຣໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓ ສພ຺ພໍ ອຸປາທາຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ. ກມ຺ມາທີສຸ ກມ຺ມໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຠຍໍ, ຄຕິນິມິຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣ ເອວ ກິມິ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານສ຺ສ ຄຕິນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ມລ຺ລິກາຍ ກຸມ຺ມາສໍ ທທມານາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານລາຠໍ, ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘຄຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ສຸມນມາລາກາຣສ຺ສ ຈ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິນາ ປູເຊນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຄວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຕິເກ ໂອກາສໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຕີຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກສຸ ອລທ຺ໂຘກາສານິ ນວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ອິຘ ປນ ນວຕ຺ຕພ຺ພານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທີສຸ ເອກາຣມ຺ມຓຕໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕານິ ຫິ ປຎ຺ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກາກາສາໂລກກສິຓຈຕຸຕ຺ຖານໍ ກສິຓາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ, ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓານີຕິ. ສກາຍຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສກກາຍຈິຕ຺ຕານໍ, ເຕນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສ຺ສ ວາ ຣູປສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ວາ-ສທ຺ເທນ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ, ນຍທສ຺ສນໍ ວາ ເອຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອີທິເສ ຫິ ກາເລ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ.

ຕິກອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວຓ຺ຓນາ

໑໔໗໓. ມາໂນ …ເປ… ເອກຘາວາຕິ ອິທໍ ອວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ມາໂນ ກາມຣາຄາວິຊ຺ຊາສຎ຺ໂຎຊເນຫິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທ຺ວິຘາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ເອສ ນໂຍ ຠວຣາຄາທີສຸ. ຕຖາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ເອຕສ຺ສ ເອກຘາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕໑໑. ສສງ຺ຂາຣິເກສູຕິ ອິທໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓສ຺ສ ຕີຫິ ນີວຣເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ນິຍມໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ເຕຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ສພ຺ພາກຸສເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕ ທ຺ເວ, ອຎ຺ເຎສຸ ຖິນມິທ຺ຘກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຣເຫ ຕີຓິ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ຕີຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຕການໍ ປນ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ນີວຣຓາ ເຈວ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ເຕສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕີຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ຕີຓີຕິ ຈ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ປຎ຺ຈ ວາຕິປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຕ຺ຖ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ນີວຣຓາ ເຈວ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ສ ວາ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ທສ຺ສນເມຕນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກິເລສໂຄຈ຺ຉເກ ຈ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓທສ຺ສນວເສນ ຫິ ກິເລສາ ເຈວ ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສພ຺ເພສໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ສຣູເປນ ທສ຺ສນວເສນາຕິ.

ຍທິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ສພ຺ພາກຸສເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ນີວຣເຓສຸ ອຎ຺ຎນີວຣຓຣຫິຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ວິສຍວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຉຏ຺ຐໍ ປນ ນີວຣຓໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອິຕເຣຫິ ສຫຄຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎນີວຣຓຣຫິຕສ຺ສ ນ ໂກຈິ ວິສຍວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນາ ສຫຄເຕຫິ ວິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານາຠາວາ ຕທຸປລກ຺ຂິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາວາ ຈ ນຕ຺ເຖວ ວິສຍວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພາກຸສເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ປນ ວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເສສຘມ຺ມານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈານຸວຕ຺ຕນຠາເວນ ຕທຸປລກ຺ຂິໂຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ວິສຍວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພາກຸສເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາປິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍວິເສເສນ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຈ ປກາສນໍ ວິສຍວິເສເສສຸ ໂລຠໂທມນສ຺ສສຫຄຕສສງ຺ຂາຣິກວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕສຸ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ພ຺ຍາປກຠາເວນ ຉຏ຺ຐໍ ປກາເສຕຸໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ສພ຺ພໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈ’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ສຫຄເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ນ ພຫຸມໂຕ ທ຺ວາທສມຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ອນຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ, ສຕິ ຈ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ເຕ ‘‘ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄເຕສູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ວາທສສຸ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈານຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພາກຸສລານໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ ວິຍ ອິທມ຺ປິ ‘‘ສພ຺ພາກຸສເລສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ ວິຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓຎ຺ຈ ສພ຺ພາກຸສເລສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣເຓນ ນີວຣຓຎ຺ເຈວ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ໂພຕິ.

ກິເລສໂຄຈ຺ຉເກ ໂລຠາທີນິ ທສ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອິເຘວ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕານິ. ຕສ຺ມາ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກິເລສສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສຫ ວຸຕ຺ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ຣຫິຕສ຺ສ ວິສຍວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ວິສຍວິເສເສນ ປກາສນໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຎ຺ຈ ອຫິຣິກຎ຺ຈ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ສພ຺ພາກຸສເລສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິເລສາ ເຈວ ສໍກິລິຏ຺ຐປທນິທ຺ເທເສ ຍສ຺ມາ ສໍກິລິຏ຺ຐປທໍ ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປເທນ ອສມານຕ຺ຖໍ ເກວລໍ ມເລນ ອຸປຕາປິຕຕໍ ວິພາຘິຕຕຎ຺ຈ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ກິເລສາ ເຈວ ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປທນິທ຺ເທເສນ ສມານໍ ນິທ຺ເທສໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ເຕວ ກິເລສາ ກິເລສາ ເຈວ ສໍກິລິຏ຺ຐາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໗໗. ທ຺ເວ ຕໂຍ ກິເລສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍຕິ ເຫຕຸໂຄຈ຺ຉກາທີສຸ ວຸຕ຺ຕາຘິກາຣວເສນ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ອຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຄນ຺ຖໂຄຈ຺ຉເກ ຈ ‘‘ຍຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຄນ຺ຖາ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຎ຺ເຎຫິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ເອກໂຕ-ສທ຺ໂທ ກິເລສໂຄຈ຺ຉເກ ສາຕ຺ຖໂກ, ນ ເຫຕຸໂຄຈ຺ຉກາທີສຸ ເຕນ ວິນາປິ ອຘິປ຺ປາຍວິຊານນໂຕ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ, ເຫຕຸໂຄຈ຺ຉກາທີສຸປິ ນານາອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຫຕູ ເຈວ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓນິວາຣຓຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເອກໂຕ-ສທ຺ທສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຣຸຬ຺ຫີອນ຺ວຕ຺ຖກຖາໂຣປນຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ໂລໂຠ ຉຘາຕິອາທິນາ ໂລຠປຏິຆໂມຫານໍ ອຎ຺ເຎຫິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນເນວ ເຕສມ຺ປິ ໂລຠາທີຫິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສຫສ຺ສານິ, ປຸນ ຕີຓິ ສຕານິ ຈ;

ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ເອເຕ, ປທາ ລີນຕ຺ຖໂຊຕກາ.

ຘມ຺ມມິຕ຺ໂຕຕິ ນາເມນ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຠິຍາຈິໂຕ;

ອານນ຺ໂທອິຕິ ນາເມນ, ກຕາ ຄນ຺ຖາ ສຸພຸທ຺ຘິນາຕິ.

ອິຕິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ລີນຕ຺ຖປທວຓ຺ຓນາ

ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີ-ມູລຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.