📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ

ວິຠງ຺ຄ-ມູລຏີກາ

໑. ຂນ຺ຘວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ຈຕຸສຈ຺ຈທໂສຕິ ¶ ¶ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສມາຫຏານິ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ປສ຺ສີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈທໂສ. ສຕິປິ ສາວການໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນຠາເວ ອນຎ຺ຎປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ທສພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣສນ຺ຕາເນສຸ ຈ ປສາຣິຕຠາເວນ ສຸປາກຏຕ຺ຕາ ຠຄວາວ ວິເສເສນ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈທໂສ’’ຕິ ໂຖມນໍ ອຣຫຕີຕິ ¶ . ນາຖຕີຕິ ນາໂຖ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ອາສີສຕິ ປຕ຺ເຖຕິ, ປຣສນ຺ຕານຄຕໍ ວາ ກິເລສພ຺ຍສນໍ ອຸປຕາເປຕິ, ‘‘ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກາເລນ ກາລໍ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໗) ວາ ຕໍ ຕໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ວາ ຄຸເຓຫິ ອີສຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ປຣມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສທ຺ຘມ຺ເມ ຄາຣວໍ ກຕ຺ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສຕພ຺ພຠາເວ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ສວເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໍ ສຸຓາຖ ສມາຫິຕາ’’ຕິ. ‘‘ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານຍໍ ວິຄາຫິຕ຺ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ເອເຕນ ສກ຺ກຈ຺ຈສວເນ ຈ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ເມ ຄາຣວໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ສຸຓາຖາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈທໂສ’’ຕິ ວຈນໍ ໂຖມນເມວ ຈຕຸປ຺ປເຠທາຍ ເທສນາຍ ສມານຄຓນທສ຺ສນຄຸເຓນ, ‘‘ອຏ຺ຐາຣສຫິ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມຫິ ອຸເປໂຕ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐາຣສປ຺ປເຠທາຍ ເທສນາຍ ສມານຄຓນຄຸເຓຫີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວາ ນິຣຕິສເຍນ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ຠຄວາ ຈຕຸຘາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິໍ ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ອຏ຺ຐາຣສພຸທ຺ຘຘມ຺ມສມນ຺ນາຄເມນ ອຏ຺ຐາຣສຘາ ວິຠງ຺ຄນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເທສນາສມຕ຺ຖຕາສມ຺ປາທກຄຸຓນິທສ຺ສນເມຕໍ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈທໂສ ອຸເປໂຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫີ’’ຕິ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາສິຕຕ຺ຕາ ອວິປຣີຕຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຫາທີສຸ ນິໂຍເຊຕິ, ນິຏ຺ຐານຄມນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວາຍາມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐກຖາສວເນ ຈ ອາທຣໍ ອຸປ຺ປາທຍຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓຣຫິເຕນ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸນາ ເທເສຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣຓານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕທຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ສາຕິສຍໍ ຄາຣວໍ ຊນຍຕິ, ພຸທ຺ຘາທີນຎ຺ຈ ຣຕນານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາທິຄຸເຓ ວິຠາເວຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປາກຏາເນວ, ອຏ຺ຐາຣສ ປນ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ‘‘ອຕີຕໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ, ອນາຄຕໍເສ…ເປ… ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍເສ…ເປ… ອິເມຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມໍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ…ເປ. … ສພ຺ພໍ ມໂນກມ຺ມໍ…ເປ… ອິເມຫິ ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ຉນ຺ທສ຺ສ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມເທສນາຍ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ສມາຘິສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາຍ, ນຕ຺ຖິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຫານິ. ອິເມຫິ ທ຺ວາທສຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ທວາ, ນຕ຺ຖິ ຣວາ, ນຕ຺ຖິ ອຜຸຏໍ, ນຕ຺ຖິ ເວຄາຍິຕຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນ, ນຕ຺ຖິ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ນຕ຺ຖິ ທວາຕິ ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາເຍນ ກິຣິຍາ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ຣວາຕິ ສຫສາ ກິຣິຍາ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ອຜຸຏນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອຜຸສິຕໍ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ເວຄາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຸຣິຕກິຣິຍາ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນຕິ ນິຣຕ຺ຖໂກ ຈິຕ຺ຕສມຸທາຈາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານຸເປກ຺ຂາຕິ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຫານີ’’ຕິ ອລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຉນ຺ທສ຺ສ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ.

໑. ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ຘມ຺ເມ ກຸສລາທິເກ ຕິກທຸເກຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຕ ເອວ ຘມ຺ເມ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ວິຠຊິຕຸໍ ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ¶ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕານໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ວິຠຊນໍ ວິຠງ຺ໂຄ. ໂສ ໂສ ວິຠງ຺ໂຄ ປກໂຕ ອຘິກໂຕ ຍສ຺ສາ ປາຬິຍາ, ສາ ‘‘ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິກໂຕຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣຓສ຺ສ ອາທິຠູເຕ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ນາມ. ນນຸ ນ ເອຕ຺ຕກເມວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປນ ອາທິ-ສທ຺ທຕ຺ຖໂຊຕເກນ ປກາຣຕ຺ຖໂຊຕເກນ ວາ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອວມາທິ ເອວໍປກາຣໍ ວາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ເອກເທເສນ ສມຸທາຍໍ ນິທສ຺ເສຕິ ປພ຺ພຕສມຸທ຺ທາທິນິທສ຺ສໂກ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານວຊ຺ຊານໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫເກຫິ ຈ ອາຍຕນາທີຫິ ອປ຺ປກຕຣປທຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ໂຄ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາຕິ ຣູປາທີນໍ ເວທຍິຕາທິສຠາວຕ຺ຕາຠາວາ ຍສ຺ມິໍ ສຠາເວ ອຕີຕາທໂຍ ຣາສີ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສ ຣຸປ຺ປນາທິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສາຠາວາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ຄຓເນສຸ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອນິຏ຺ຐານໍ ສາວເສສຠາວໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາ ຄຓນມຕ຺ຕາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ນ ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ສວິຠາຄຘມ຺ເມຫິ ນິສ຺ສຏສ຺ສ ອຕີຕາທິຠາວຣຫິຕສ຺ສ ເອກສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຣາສຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ຣາສິມ຺ຫີ’’ຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖສຫິຕໍ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຄຸເຓ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍໍ ຣຸຬ຺ຫິຍ’’ນ຺ຕິ ວິສຍເມວ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ນ ສທ຺ທຕ຺ຖໍ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທຎ຺ຫິ ສີລາທິຄຸຓໍ ນິປ຺ປເທເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ສີລາທິຄຸຓວິສິຏ຺ຐໍ ຣາສຏ຺ຐໍ ທີເປຕີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຄຸຓຏ຺ໂຐ ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ, ຕາທິເສ ປນ ປຸຖຸລາຍເຕ ທາຣຸມ຺ຫິ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ນິປຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາເຓ ¶ ປວຕ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ນ ຣຸຬ຺ຫີ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ສມຸທາເຍ ປນ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ຕເທກເທເສ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຕາຍ ເອວ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ຣຸຬ຺ຫິຍໍ ນິປຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣາສິໂຕ ຄຸຓໂຕຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ວິສຍສ຺ເສວ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຣາສິໂຕ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສທ຺ທຕ຺ຖວເສນປິ ¶ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ ນາມ ປິຓ຺ຑຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ເຐ ຂນ຺ຘຏ຺ເຐ ຉຏ຺ເຐນປິ ຂນ຺ເຘນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນິພ຺ພານມ຺ປິ ຫິ ຉຏ຺ໂຐ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ ນາມ ຣາສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເຍສໍ ວາ ອຕີຕາທິວເສນ ເຠໂທ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ຣຸປ຺ປນາທິລກ຺ຂຓວເສນ ຕໍຕໍໂກຏ຺ຐາສຕາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຠທຣຫິຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ເຐນ ຈ ຂນ຺ຘຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ອຸທ຺ເທສມຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ມຫາຠູຕາ…ເປ… ຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຠຕ຺ໂຕ. ກຕ຺ຖາຕິ ເຈ? ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ. ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ສພ຺ໂພ ວິຠຊນນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອິທຎ຺ຈ ວິຠຊນໍ ໂອຬາຣິກາທີສຸ ຈກ຺ຂາຍຕນນ຺ຕິອາທິວິຠຊນຎ຺ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປິ. ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ປນ ເອກາທໂສກາເສສຸ ປຸຣິເມ ໂອກາສປຎ຺ຈເກ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຉວິຎ຺ຎາຓກາຍວິເສເສນ ວິຠຕ຺ໂຕ, ນ ຕຕ຺ຖ ມໂນຘາຕຸ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ວິຠຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ຕໍ ປນ ທ຺ວຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມໂນຘາຕຸ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປາຬິນເຍນ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຘມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສ.

໑. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ອນິຍມນິທສ຺ສນໍ, ກິຎ຺ຈີຕິ ປກາຣນ຺ຕຣເຠທໍ ອາມສິຕ຺ວາ ອນິຍມນິທສ຺ສນໍ. ອຸຠເຍນປິ ອຕີຕໍ ວາ…ເປ… ສນ຺ຕິເກ ວາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຍາທິສໍ ວາ ຕາທິສໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທສາຣຫໍ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຎ຺ເຎສຸປິ ¶ ນປຸໍສກນິທ຺ເທສາຣເຫສຸ ປສງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ອຕິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄສ຺ສ ນິຍມນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຍໍກິຎ຺ຈີຕິ ສນິປາຕໍ ຍໍ-ສທ຺ທໍ ກິໍ-ສທ຺ທຎ຺ຈ ອນິຍເມກຕ຺ຖທີປນວເສນ ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປທທ຺ວເຍນປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ວເທຖາຕິ ຕຸມ຺ເຫປິ ຣູປໍ ຣູປນ຺ຕິ ວເທຖ, ຕໍ ເກນ ກາຣເຓນ ວເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຖ ວາ ເກນ ກາຣເຓນ ຣູປໍ, ຕໍ ກາຣຓໍ ¶ ວເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເຖເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕສຸ ຠຄວາ ອາຫ ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ’’ຕິອາທິ.

ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ສີຕາທິສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສສນ຺ຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ ປຸຣິມສນ຺ຕານສ຺ສ ເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຠໂທ ຈ ວິສທິສຕາວິກາຣາປຕ຺ຕີຕິ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກາຣາປຕ຺ຕິ ຈ ສີຕາທິສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປນ ອຕິລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ສີຕາທີຫິ ສມາຄໂມ ໂຫຕິ, ເຍນ ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸໂນ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມສທິສສນ຺ຕານຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ນ ໂຫຕິ ອາຫາຣາທິກສ຺ສ ວາ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສມາຄໂມ ນຕ຺ຖິ. ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ຈ ວິກາຣາປຕ຺ຕິຍໍ ຣຸປ຺ປນ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ຕສ຺ມາ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຍ ປາກຏສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຣຸປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ‘‘ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ຈ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຊິຆຈ຺ຉາປິປາສາຫິ ຣຸປ຺ປນຎ຺ຈ ອຸທຣຄ຺ຄິສນ຺ນິປາເຕນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຸປ຺ປຕີຕິ ເອເຕນ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ຣູປປທສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ, ຆຏ຺ຏີຍຕິ ປີຬີຍຕີຕິ ເອເຕຫິ ກມ຺ມຕ຺ເຖ. ໂກປາທິກິຣິຍາເຍວ ຫິ ຣຸປ຺ປນກິຣິຍາຕິ. ໂສ ປນ ກຕ຺ຕຸຠູໂຕ ກມ຺ມຠູໂຕ ຈ ອຕ຺ໂຖ ຠິຊ຺ຊມາໂນ ໂຫຕີຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຣຸປ຺ປຕີຕິ ຣູປນ຺ຕິ ກມ຺ມກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ ຣູປປທສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິກາໂຣ ຫິ ຣຸປ຺ປນນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ກມ຺ມກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖນ ຠິຊ຺ຊຕິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ປນ ຣຸປ຺ປຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຍສ຺ມາ ກຸປ຺ປຕິ ຆຏ຺ຏີຍຕິ ປີຬີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເຕຫິ ຈ ປເທຫິ ປທຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ກໂຕຕິ. ‘‘ເກນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາສຠາຄວເສນ ‘‘ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລໍ ສທ຺ທຕ຺ໂຖເຍວ ຣຸປ຺ປນໍ, ຕສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖລກ຺ຂຓວເສນ ‘‘ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂເຓນ ຣູປນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ເຉທນວເສນ ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣນ ສີໂຕທເກນາຕິ ອຕິສີຕຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕໍ ¶ ກປ຺ປສຓ຺ຐານໍ ອຸທກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຣໍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ກປ຺ປວິນາສອຸທກໍ ວິຍ ຂາຣໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ປຖວີ ວິລີເຍຍ຺ຍາຕິ. ອວີຈິມຫານິຣເຍຕິ ສອຸສ຺ສທໍ ອວີຈິນິຣຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເປຕ຺ຕິ…ເປ… ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍວິຘາປິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອວໍວິຘາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນິຍມາຠາວໂຕ. ເອວໍ ກາລກຎ຺ຊິກາທີສຸປີຕິ. ສຣນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສຣີສປ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ.

ອຠິສຎ຺ຎູຫິຕ຺ວາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ສມູຫໍ ກຕ຺ວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ…ເປ… ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓສມາສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ຣູປໂຕ…ເປ… ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

໓. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກາທໂສກາເສສຸ ຣູປໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ມາຕິກໍເຍວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມາຕິກາ ຐປິຕາ, ອຖ ໂຂ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕໍ ຣູປນ຺ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ…ເປ… ເອຕ຺ເຖວ ຄຓນໍ ຄຕນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຕີຕໍເສນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍນ ປກາເຣນ ຄຓນໍ ຄຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ມຫາຠູຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ມຫາຠູຕຸປາທາຍຣູປຠາໂວ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາເສ ຄຓນສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ອຕີຕໍສານໍ ເວທນາທີນໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຈນໍ ‘‘ຍໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອເຕເນວ ເຕສໍ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ນາປິ ຣູປສ຺ສ ອຎ຺ຎປ຺ປກາຣນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄຓິຕຕ຺ຕາ, ນ ຈ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາກາຣນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຕີຕໍສວຈເນນ ຕໍນິວຕ຺ຕນໂຕຕິ. ອຖ ປນ ຍໍ ອຕີຕໍເສນ ຄຓິຕໍ, ຕໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ…ເປ… ຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຓິຕນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ເອວໍ ສຕິ ຄຓນນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ອິທໍ ສິຍາ, ນ ອຕີຕໍເສນ ຄຓິຕປ຺ປກາຣທສ຺ສນໍ, ຕໍທສ຺ສເນ ປນ ສຕິ ຠູຕຸປາທາຍຣູປປ຺ປກາເຣນ ອຕີຕໍເສ ຄຓິຕໍ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາຕິ ອາປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເອວໍສຠາວຕາ ອຕີຕໍເສ ຄຓິຕຕາຍ ກາຣຓໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ ເອວໍສຠາວສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄເຕສຸ ຄຓິຕຕ຺ຕາ ສຸຂາທິສຠາວສ຺ສ ຈ ອຕີຕໍເສ ຄຓິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມນໂຍ ເອວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘານິທ຺ເທເສສຸປິ ຕາທິໂສ ເອວຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາຍໂຕຕິ ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ມນິທ຺ເທສໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ນິຈ຺ຉເຍນ ເທໂສ ນິທ຺ເທໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປີຕິອາທີສຸ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ ¶ – ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ອຕີຕໍ ນນ຺ວາຄເມຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ ອທ຺ຘານວເສນ ອຕີຕາທິຠາໂວວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ອິຘາປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໒, ໒໗໕; ອປ. ເຖຣ ໒.໕໕.໒໔໔) ສິຍາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍມ຺ປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາເຍວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ວິຈິນິຕ຺ວາ ວິຠຊນວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຠິຘມ຺ມນິທ຺ເທເສເນວ ອຕີຕາທິຠາໂວ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ.

ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິສມຍຂຓວເສນາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລ ອທ຺ຘາ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິສຸຕ຺ຕວເສນ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘາ. ກຕເມ ຕໂຍ? ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໖໓; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ເອຕ຺ຖ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ອທ຺ຘາ ນິຣຸຕ຺ຕິປຖສຸຕ຺ຕວເສນ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໒) ຂຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ຊາຕໍ ປາຕຸຠູຕໍ, ‘ອຕ຺ຖີ’ຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໒) ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ຈ ອຕີຕານາຄຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປນ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໓) ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຕີຕາທິໂກ ອທ຺ຘາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂສ ເອວ ອິຘາປິ ‘‘ອທ຺ຘາວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສີຕໍ ສີຕສ຺ສ ສຠາໂຄ, ຕຖາ ອຸຓ຺ຫໍ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍໍ ປນ ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ສຣີເຣ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອນູນໍ ອນຘິກໍ ເອກາກາຣໍ, ຕໍ ເອໂກ ອຸຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຠາຄອຸຕຸໂນ ອເນກນ຺ຕສຠາວໂຕ ເອກຄຫຓໍ ກຕໍ, ເອວໍ ອາຫາເຣປິ. ເອກວີຖິເອກຊວນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຉຏ຺ຐທ຺ວາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕຕິສມຍກຖາ ວິປສ຺ສການໍ ອຸປກາຣຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຖິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕເຫຕຸປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈໍ, ນິຏ຺ຐິຕເຫຕຸກິຈ຺ຈມນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈໍ, ອຸຠຍກິຈ຺ຈມສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ສກິຈ຺ຈກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຊນໂກ ເຫຕຸ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຎ຺ຈ ກິຈ຺ຈໍ. ຍຖາ ພີຊສ຺ສ ອງ຺ກຸຣຸປ຺ປາທນໍ ປຖວີອາທີນຎ຺ຈ ຕທຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ກມ຺ມສ຺ສ ກຏຕ຺ຕາຣູປວິປາກຸປ຺ປາທນໍ ອາຫາຣາທີນໍ ຕທຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ, ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ກລາປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຈ ຊນການໍ ກມ຺ມານນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠການຎ຺ຈ ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕານໍ ກິຈ຺ຈໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເຫຕຸກິຈ຺ຈໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕີສຸປິ ຂເຓສຸ ປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈໍ. ປຖວີອາທີນໍ ສນ຺ຘາຣຓາທິກໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ຜຸສນາທິກຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ສກິຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ກຣຓກ຺ຂໂຓ ສກິຈ຺ຈກ຺ຂໂຓ. ສຫ ວາ ກິຈ຺ເຈນ ສກິຈ຺ຈໍ, ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກິຈ຺ຈໍ ຣູປໍ ວາ ອຣູປໍ ວາ ໂຫຕິ, ໂສ ສກິຈ຺ຈກ຺ຂໂຓ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ.

໖. ເອຕ຺ຕກເມວາຕິ ¶ ‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາເມຑິຕວຈເນນ ອຠິພ຺ຍາປນຕ຺ເຖນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ‘‘ອປຣສ຺ສ ອປຣສ຺ສາ’’ຕິ ທີປນໍ ອປຣທີປນໍ. ປຣິເຍສຕູຕິ ¶ ເອເຕນ ປຣິເຍສນາຍ ອນິຏ຺ຐນາມນິວຕ຺ຕນສ຺ສ ອກາຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມໂທເສນ ຫິ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສໂທເສນ ຈ ຄູຖຠກ຺ຂປາຓາທໂຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທໂຍ ຈ ປຣິເຍເສຍ຺ຍຸໍ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາເສນ ຈ ໂຍນກາທໂຍ ນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣິເຍສິຕພ຺ພສຠາວຕ຺ຕາ, ອປຣິເຍສິຕພ຺ພສຠາວຕ຺ຕາ ປນ ເອຕສ຺ສ ອນິຏ຺ຐມິຈ຺ເຈວ ນາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປຕ຺ຕິວິຣຫໂຕຕິ ຣູປາທີນໍ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ກຸສລກມ຺ມຜລຕາ ສມິທ຺ຘໂສຠນຕາ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຕພ຺ພິຣຫໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ຕໍ ນ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ໂສຠນານິ ຈ ການິຈິ ຫຕ຺ຖິຣູປາທີນິ ອກຸສລກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ນ ເຕສໍເຍວ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສຸຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘‘ອກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຫິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກເຕນ ກຸສເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອກຸສເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຊານໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາ ກມ຺ມກາຣກສຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ໂຍຊນາຣຫາ ສິຍາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ກຸສລກມ຺ມຊໍ ອນິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ອິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເຕນ ອກຸສລກມ຺ມຊມ຺ປິ ໂສຠນໍ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ກຸສລກມ຺ມຊໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ອິຏ຺ຐເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສຣູປໍ ອມນາປໍ, ຍໂຕ ເຕ ທິສ຺ວາວ ປລາຍນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຈ ເທວຕາຣູປໍ ທິສ຺ວາ ຠາຍນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ຕໍ ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ກຸສລວິປາກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ປນ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ ນ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຕິ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ປນ ອນິຏ຺ຐສ຺ສາຠາໂວ ວິຍ ອກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ໂສຠນສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຫຕ຺ຖິອາທີນມ຺ປິ ຫິ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອກຸສລວິປາກສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓໍ, ກຸສລກມ຺ມຊໍ ປນ ປວຕ຺ເຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ກຸສລວິປາກສ຺ສ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓນ ປນ ໂວມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ອປ຺ປກໍ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ພຫຸລໍ ອກຸສລວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ວິປາກໍ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ນ ສກ຺ກາ ວຎ຺ເຈຕຸນ຺ຕິ ວິປາກວເສນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອນິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ຣູປານິ ອິຏ຺ຐານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖; ໒.໑໕໕; ໓.໑໙໐; ສໍ. ນິ. ໕.໓໐) ເອວມາທິນາ ອິຏ຺ຐາເນວ ຣູປາທີນິ ‘‘ກາມຄຸຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ? ກາມຄຸຓສທິເສສຸ ¶ ກາມຄຸຓໂວຫາຣໂຕ, ສທິສຕາ ຈ ຣູປາທິຠາໂວເຍວ ¶ , ນ ອິຏ຺ຐຕາ. ‘‘ອນິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວາ ວຈເນນ ອກາມຄຸຓຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ກາມຄຸຓວິສຠາຄາ ຣູປາທໂຍ ‘‘ກາມຄຸຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອສິເວ ‘‘ສິວາ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ ວິຍ. ສພ຺ພານິ ວາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐານິ ຣູປາທີນິ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ກາມຄຸຓາເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຣູປາ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໓). ອຕິສເຍນ ປນ ກາມນີຍຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ເຕສຸ ‘‘ກາມຄຸຓາ’’ຕິ ອິຏ຺ຐານິ ຣູປາທີນິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.

ທ຺ວີສຸປິ ຫີນປຓີຕປເທສຸ ‘‘ອກຸສລກມ຺ມຊວເສນ ກຸສລກມ຺ມຊວເສນາ’’ຕິ ວຈນໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຕວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາ ວິຠຊິຕຕ຺ຕາ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິ ອວຍວໂຍເຄ ສາມິວຈນໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ກມ຺ມຊໍ ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ‘‘ກມ຺ມຊວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ເຕຫິ ເຕຫີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເຕສໍ ເຕສນ຺ຕິ ສາມິວຈນໍ, ວິສຍວິສຍີສມ຺ພນ຺ເຘ ວາ, ນ ກມ຺ມຊວເສເນວ ຣູປາທີນິ ວິຠຕ຺ຕານິ, ສພ຺ເພສໍ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ວເສນ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາກເຏຫິ ຣູປາທີຫິ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸປິ ຫີນປຓີຕຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ມນາປປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ມນາປໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ມຣິຍາທາຠູຕໍ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ? ຍສ຺ມາ ເຕ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ມນາປາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອມນາປາ, ຍສ຺ສ ເຍວ ມນາປາ, ຕສ຺ສ ເຕວ ປຣມາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ກາມຄຸຓານໍ ປຣມຕາ ໂຫຕິ, ນ ເຕສໍເຍວ ສຠາວໂຕ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອສ຺ສາທນກຸຊ຺ຌນໂຕ ອາຣມ຺ມຓສຠາວສ຺ເສວ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ອນິຏ຺ຐໍ ‘‘ອິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໂຕ ຈ, ອິຏ຺ຐໍ ‘‘ອນິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໂຕ ຈ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ຈາຕິອາທິນາ ນິພ຺ພາເນ ວິຍ ອຎ຺ເຎສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ. ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕາທີນໍ ຂີຣສກ຺ກຣາທີສຸ ໂທສຸສ຺ສທສມຸຏ຺ຐິຕສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສວເສນ ຕິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ມນາປປຣິຍນ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວິຠຕ຺ຕໍ ¶ ອຕ຺ຖີຕິ ຈ ວວຕ຺ຖິຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວິຠຕ຺ຕໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ວາ. ຕຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມກສຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວວຕ຺ຖິຕໍ ປກາສິຕຎ຺ຈ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ວິປລ຺ລາສວເສນ ອິທໍ ອິຏ຺ຐໍ ¶ ອນິຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ວວຕ຺ຖິຕສ຺ສ ປນິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສ຺ສ ອນິຏ຺ຐໍ ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈ ຄຫເຓ ນ ເກວລໍ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສວ ກາຣຓໍ, ຘາຕຸກ຺ໂຂຠວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິກາຣາປຕ຺ຕິອາທິນາ ກຸສລາກຸສລວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວປີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ສີຕຸທກໍ ຆມ຺ມາຠິຕຕ຺ຕານໍ ກຸສລວິປາກສ຺ສ ກາຍວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸ ໂຫຕິ, ສີຕາຠິຠູຕານໍ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ. ຕູລປິຈຸສມ຺ຜສ຺ໂສ ວເຓ ທຸກ຺ໂຂ ນິວເຓ ສຸໂຂ, ມຸທຸຕຣຸຓຫຕ຺ຖສມ຺ພາຫນຎ຺ຈ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເຕເນວ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣຓໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ວິປາກວເສນ ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໍ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈາປີຕິອາທິນາ ສຕິປິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສ ພຸທ຺ຘຣູປທສ຺ສນາທີສຸ ກຸສລວິປາກສ຺ເສວ ຄູຖທສ຺ສນາທີສຸ ຈ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຕນ ວິປາເກນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິປາກນິຍມທສ຺ສນໍ ອາຣມ຺ມຓນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ກຕນ຺ຕິ.

ອປິຈ ທ຺ວາຣວເສນປີຕິອາທິນາ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກຸປ຺ປາທນໂຕ ວິປາເກນ ອາຣມ຺ມຓນິຍມທສ຺ສເນນ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຈ ທ຺ວາເຣ ສມານສ຺ເສວ ມຓິຣຕນາທິໂຜຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ ສຓິກໍ ຜຸສເນ ໂປຖເນ ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນໂຕ ວິປາກວເສນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ເຫຏ຺ຐິມນໂຍຕິ ມຊ຺ຌິມກສຕ຺ຕສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ຈ ວເສນ ວວຕ຺ຖິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໖) ຈ ອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນໂຍ. ສມ຺ມຸຕິມນາປນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມກສຕ຺ຕສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ຈ ວເສນ ສມ຺ມຕໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ ມນາປໍ, ຕໍ ປນ ສຠາເວເນວ ວວຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອຠິນ຺ທິຕພ຺ພໂຕວ ນ ຠິນ຺ທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ເນຣຍິກາທີຫິປິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ມນາປນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ ປຸຄ຺ຄລມນາປໍ ‘‘ຕໍ ຕໍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ຠິນ຺ທຕິ. ເວມານິກເປຕຣູປມ຺ປິ ອກຸສລກມ຺ມຊຕ຺ຕາ ກມ຺ມກາຣຓາທິທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ຈ ‘‘ມນຸສ຺ສຣູປໂຕ ຫີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗. ໂອຬາຣິກຣູປານໍ ¶ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓປຏິຆາຕວເສນ ສຸປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ, ສຸຂຸມານໍ ຕຖາ ອຠາວໂຕ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐເນວ ລກ຺ຂຓທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ທສວິຘນ຺ຕິ ‘‘ທູເຣ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປນ ໂອກາສໂຕ ທູເຣ ໂຫຕິເຍວ.

ເຫຏ຺ຐິມນໂຍຕິ ¶ ‘‘ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣູປໍ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ (ວິຠ. ໗) ເອວໍ ລກ຺ຂຓໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖວເສນ ວວຕ຺ຖິຕໂອກາສໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາຕິຕນໂຍ. ໂສ ລກ຺ຂໂຓກາສວເສນ ທູຣສນ຺ຕິເກນ ສຫ ຄເຫຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາຕິຕຕ຺ຕາ ຠິນ຺ທມາໂນ ມິສ຺ສກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄໂຕ. ອຖ ວາ ຠິນ຺ທມາໂນຕິ ສຣູປທສ຺ສເນນ ລກ຺ຂຓໂຕ ເຍວາປນເກນ ໂອກາສໂຕຕິ ເອວໍ ລກ຺ຂຓໂຕ ໂອກາສໂຕ ຈ ວິສຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ລກ຺ຂຓໂຕ ສນ຺ຕິກທູຣານໍ ໂອກາສໂຕ ທູຣສນ຺ຕິກຠາວກຣເຓນ ສນ຺ຕິກຠາວໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທູຣຠາວໍ, ທູຣຠາວຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສນ຺ຕິກຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປວຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ຠິນ຺ທມາໂນ ຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນາຕິ ‘‘ຕໍ ຕໍ ວາ ປນ ຣູປໍ ອຸປາທາຍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອິຘ ປຸຣິມນເຍນ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣໍ ໂອກາສໂຕ ສນ຺ຕິກຠາວກຣເຓນ ນ ຠິນ຺ທຕິ ຠຄວາ, ນ ຈ ໂອກາສທູຣໂຕ ວິສຸໍ ກຣເຓນ, ນາປິ ໂອກາສທູເຣນ ໂວມິສ຺ສກກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ກໂຣຕີຕິ? ໂອກາສໂຕ ທູຣເມວ ຠິນ຺ທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິຘາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ຫິ ໂອກາສໂຕ ທູຣໍ ລກ຺ຂຓໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ກໂຣຕິ, ລກ຺ຂຓໂຕ ວາ ວິສຸໍ ເຕນ ວາ ໂວມິສ຺ສກນ຺ຕິ. ໂອກາສໂຕ ທູຣສ຺ສ ປນ ໂອກາສໂຕວ ສນ຺ຕິກຠາວກຣຓໍ ອິຘ ‘‘ເຠທນ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ນ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວາ ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິຘາ ເຠທສ຺ສ ອກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ລກ຺ຂຓໂຕ ສນ຺ຕິກທູຣານໍ ປນ ລກ຺ຂຓໂຕ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ທູຣສນ຺ຕິກຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓໂຕວ ສນ຺ຕິກຠາວາກຣຓໍ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣສ຺ສ ອເຠທນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິມນໂຍ ວິຍ ອຍໍ ນໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ທສ຺ເສຕີຕິ ຠິນ຺ທມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ເຠທນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຠທນໍ ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຣູປກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘. ຈກ຺ຂາທໂຍ ¶ ປສາທາ ໂອຬາຣິກມໂນມຍຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາ ກາຍໂວຫາຣໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸກາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ‘‘ກາຍິກາ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ກາຍປສາທວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຈກ຺ຂາທໂຍ ກາຍປສາທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ຂຓາທິວເສນ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອທ຺ຘາສມຍວເສນ ອຕີຕາທິຠາວສ຺ສ ¶ ອວຈນໍ ສຸຂາທິວເສນ ຠິນ຺ນາຍ ອຕີຕາທິຠາວວຈນໂຕ. ນ ຫິ ສຸຂາເຍວ ອທ຺ຘາວເສນ ສມຍວເສນ ຈ ອຕີຕາທິກາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທຸກ຺ຂາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ຈ ກາຍິກເຈຕສິກາທິຠາເວນ ຠິນ຺ນາ. ເຕນ ເວທນາສມຸທໂຍ ອທ຺ຘາສມຍວເສນ ອຕີຕາທິຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ສມຸທາຍສ຺ສ ເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເວທເນກເທສາ ປນ ເອຕ຺ຖ ຄຫິຕາຕິ ເຕ ສນ຺ຕຕິຂເຓຫິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຣຫນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ. ເອກສນ຺ຕຕິຍໍ ປນ ສຸຂາທິອເນກເຠທສພ຺ຠາເວນ ເຕສຸ ໂຍ ເຠໂທ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຠາເວນ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ເອກປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາກຏສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທິກາ ຕໍສຫິຕທ຺ວາຣາລມ຺ພນປ຺ປວຕ຺ຕາ, ອວິຈ຺ເຉເທນ ຕທຸປ຺ປາທເກກວິຘວິສຍສມາໂຍຄປ຺ປວຕ຺ຕາ ຈ ສນ຺ຕຕິ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ເຠທນ຺ຕຣໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ເຉທກຠາເວນ ຄຫຓໍ ກຕໍ. ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ວາ ຘມ຺ມາ ປຣິວຕ຺ຕເນເນວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ສນ຺ຕຕິຂຓວເສນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕມຊ຺ຌຄຕາຕິ ເອເຕນ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໑. ກິເລສຄ຺ຄິສມ຺ປໂຍຄໂຕ ສທຣຖາ. ເອເຕນ ສຠາວໂຕ ໂອຬາຣິກຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸກ຺ຂວິປາກຏ຺ເຐນາຕິ ເອເຕນ ໂອຬາຣິກວິປາກນິປ຺ຜາທເນນ ກິຈ຺ຈໂຕ. ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ຕາ ກມ຺ມປຏິພທ຺ຘຠູຕາ ຈ ກາຍກມ຺ມາທິພ຺ຍາປາຣວິຣຫໂຕ ນິຣຸສ຺ສາຫາ ວິປາກາ, ສອຸສ຺ສາຫາ ຈ ກິຣິຍາ ອວິປາກາ. ສວິປາກາ ຈ ສຄພ຺ຠາ ວິຍ ໂອຬາຣິກາຕິ ຕພ຺ພິປກ຺ຂໂຕ ອວິປາກາ ສຸຂຸມາຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອສາຕຏ຺ເຐນາຕິ ອມຘຸຣຏ຺ເຐນ. ເຕນ ສາຕປຏິປກ຺ຂໍ ອນິຏ຺ຐສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ທຸກ຺ຂຏ຺ເຐນາຕິ ທຸກ຺ຂມຏ຺ເຐນ. ເຕນ ທຸກ຺ຂານໍ ສນ຺ຕາປນກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ, ສນ຺ຕສ຺ມິໍ ເອສາ ປຓີເຕ ສຸເຂ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໘; ສໍ. ນິ. ໔.໒໖໗) ວຈນໂຕ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ຜຣຓສຠາວວິຣຫໂຕ ອສນ຺ຕານໍ ກາມຣາຄປຏິຆານຸສຍານໍ ¶ ອນຸສຍນສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສນ຺ຕາ, ສຸເຂ ນິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທາຍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຘານຠາວໍ ນີຕາຕິ ປຓີຕາຕິ. ຕຖາ ອນຘິຄນ຺ຕພ຺ພາ ຈ ກາມາວຈຣຊາຕິອາທິສງ຺ກຣໍ ອກຕ຺ວາ ສມານຊາຕິຍໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິເກ ສມານເຠເທ ສຸຂໂຕ ປຓີຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຸປພ຺ຣູຫິຕານໍ ຘາຕູນໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສຸຂາ ໂຂເຠຕິ ວິພາຘິຕານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ທຸກ຺ຂາ ຈ. ອຸຠຍມ຺ປິ ກາຍໍ ພ຺ຍາເປນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຜຣຕິ. ມທຍມານນ຺ຕິ ມທໍ ກໂຣນ຺ຕໍ. ຉາທຍມານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕໍ, ອວຕ຺ຖຣມານໍ ວາ. ຆມ຺ມາຠິຕຕ຺ຕສ຺ສ ສີໂຕທກຆເຏນ ອາສິຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ກາໂຍ ອຸປພ຺ຣູຫິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຸຂສມງ຺ຄິໂນປີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາສິຎ຺ຈມານໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຕ຺ຕນິມິຕ຺ເຕເຍວາຕິ ປຖວີກສິຓາທິເກ ¶ ເອກສຠາເວ ເອວ ນິມິຕ຺ເຕ. ຈຣຕີຕິ ນານາວຊ຺ຊເນ ຊວເນ ເວທນາ ວິຍ ວິປ຺ຜນ຺ທນຣຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາ.

ອຘິປ຺ປາເຍ ອກຸສລຕາຍ ອໂກວິໂທ. ກຸສລຕ຺ຕິເກ…ເປ… ອາຄຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ກຸສລາກຸສລາ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ, ອພ຺ຍາກຕາ ເວທນາ ສຸຂຸມາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ຠູມນ຺ຕຣເຠເທ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິມິນາ ນີຫາເຣນາຕິ ເອເຕນ ‘‘ກາມາວຈຣສຸຂໂຕ ກາມາວຈຣຸເປກ຺ຂາ ສຸຂຸມາ’’ຕິອາທິນາ ສຠາວາທິເຠເທນ ຈ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຠາວໍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ກເຖນ຺ໂຕ ນ ຠິນ຺ທຕີຕິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕິ.

ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ກຖິຕາ, ຕສ຺ມາ ເອກນ຺ຕປຓີເຕ ຫີນປຓີຕານໍ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ເອວເມວ ເອກນ຺ຕຫີເນ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຫີນປຓີຕຕາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕທຸທ຺ຘຣເຓ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກຸສລານໍ ກຸສລາທີຫິ ສຸຂຸມຕ຺ຕາຠາວໂຕ ປາຬິຍາ ອາຄຕສ຺ສ ອປຣິວຕ຺ຕນີຍຠາເວນ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມນໂຍ ນ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍຕໍວາປນວເສນ ກຖເນປິ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມນໂຍ ນ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຫຏ຺ຐິມນຍສ຺ສ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ຕນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ຕໍ ວາ ປນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມນໂຍ ນ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພຫຸວິປາກາ ອກຸສລາ ໂທສຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ໂອຬາຣິກາ, ຕຖາ ອປ຺ປວິປາກາ ກຸສລາ. ມນ຺ທໂທສຕ຺ຕາ ອປ຺ປວິປາກາ ອກຸສລາ ສຸຂຸມາ, ຕຖາ ພຫຸວິປາກາ ກຸສລາ ຈ. ໂອຬາຣິກສຸຂຸມນິກນ຺ຕິວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ກາມາວຈຣາທີນໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ¶ . ສາປີຕິ ຠາວນາມຍາຍ ເຠທເນນ ທານມຍສີລມຍານຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ເຠທນໍ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາປີຕິ ວາ ຕິວິຘາປີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໑໓. ຊາຕິອາທິວເສນ ອສມານໂກຏ຺ຐາສຕາ ວິສຠາຄຏ຺ໂຐ. ທຸກ຺ຂວິປາກຕາທິວເສນ ອສທິສກິຈ຺ຈຕາ, ອສທິສສຠາວຕາ ວາ ວິສໍສຏ຺ໂຐ, ນ ອສມ຺ປໂຍໂຄ. ຍທິ ສິຍາ, ທູຣວິປຣິຍາເຍນ ສນ຺ຕິກໍ ໂຫຕີຕິ ສໍສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕິກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ເວທນາຍ ເວທນາສມ຺ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຖິ. ສນ຺ຕິກປທວຓ຺ຓນາຍ ຈ ‘‘ສຠາຄຏ຺ເຐນ ສຣິກ຺ຂຏ຺ເຐນ ຈາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ¶ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຍຖາ ສນ຺ຕິກໂຕ ອກຸສລໂຕ ອກຸສລາ ທູເຣຕິ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ, ຕຖາ ຕໂຕ ທູຣໂຕ ກຸສລໂຕ ກຸສລາ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ? ນ ສກ຺ກາ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ກຸສລາ ກຸສລາຍ ສນ຺ຕິເກຕິ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຕິກໂຕ ສນ຺ຕິກຕາ ເອວ ອຸທ຺ຘຣິຕາ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ສນ຺ຕິກສນ຺ຕິກຕຣຕາວຈນເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ທູຣສນ຺ຕິກຕາວ ອິຘ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ທູຣໂຕ ທູຣຸທ຺ຘຣຓໍ ວິຍ ສນ຺ຕິກໂຕ ສນ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ ທູຣທູຣຕຣຕາຍ ວິຍ ສນ຺ຕິກສນ຺ຕິກຕຣຕາຍ ຈ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຖ ປນ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ນ ກຸສລາ ກຸສລາຍ ເອວ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ, ອຖ ໂຂ ຍໂຕ ສາ ທູເຣ, ຕສ຺ສາ ອກຸສລາຍາ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ອກຸສລາຍ ກຸສລາ ກທາຈິ ສນ຺ຕິເກ ອຕ຺ຖີຕິ. ອຖາປິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ຍາ ອກຸສລາ ກຸສລາຍ ສນ຺ຕິເກ, ສາ ຕໂຕ ທູຣໂຕ ກຸສລໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ, ຕທປິ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ກຸສເລ ອກຸສລາ ອຕ຺ຖິ, ຍາ ຕໂຕ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຸທ຺ຘຣິເຍຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທູຣສ຺ສ ທູຣໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຠາຄຕ຺ຕາ ທູເຣ ສນ຺ຕິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ, ສນ຺ຕິເກ ປນິຘ ວຸຕ຺ເຕ ຠິນ຺ເນ ຕຕ຺ເຖວ ທູຣໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕິກໂຕ ປນ ທູຣໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ທູຣໂຕ ຈ ສນ຺ຕິກໍ ນ ສກ຺ກາ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ. ໂລຠສຫຄຕາຍ ໂທສສຫຄຕາ ທູເຣ ໂລຠສຫຄຕາ ສນ຺ຕິເກຕິ ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສນ຺ຕິກໂຕວ ສນ຺ຕິກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ໂທສສຫຄຕາຍ ໂລຠສຫຄຕາ ທູເຣ ໂທສສຫຄຕາ ສນ຺ຕິເກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ¶ ສຠາຄໂຕ ສຠາຄນ຺ຕຣສ຺ສ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ‘‘ໂລຠສຫຄຕາຍ ໂທສສຫຄຕາ ທູເຣ ສາ ເອວ ຈ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ໂທສສຫຄຕາຍ ສນ຺ຕິກຠາວສ຺ສ ອກາຣຓຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ວິສຠາຄຕາ ເຠທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສຠາຄາພ຺ຍາປກຕ຺ຕາ ທູຣຕາຍ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ນ ຫິ ໂທສສຫຄຕາ ອກຸສລສຠາຄໍ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ສຠາຄຕາ ປນ ເຠທໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວິສຠາຄພ຺ຍາປກຕ຺ຕາ ສນ຺ຕິກຕາຍ ສນ຺ຕິກໂຕ ທູຣຸທ຺ຘຣຓໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ອກຸສລຕາ ຫິ ໂລຠສຫຄຕາທິສພ຺ພວິສຠາຄພ຺ຍາປິກາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໗. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ¶ ສຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິປິ ວຕ຺ຖຸໂຕ ຜສ຺ສສ຺ສ ນາມໍ ຜສ຺ສໂຕ ຈ ສຎ຺ຎາຍ, ວຕ຺ຖຸວິສິຏ຺ຐຜສ຺ເສນ ປນ ວິສິຏ຺ຐສຎ຺ຎາ ວຕ຺ຖຸນາ ຈ ວິສິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ ຜສ຺ສສ຺ສ ວິຍ ຕສ຺ສາປິ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ວຕ຺ຖຸໂຕ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສຊາ ສຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາ ຜສ຺ໂສ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓປຏິຆຏ຺ຏເນນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຖາ ຕໂຕ ຊາຕສຎ຺ຎາປີຕິ ‘‘ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓໂຕ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິຆໂຊ ສມ຺ຜສ຺ໂສ, ປຏິຆວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ວາ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວ ວຈນໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕາ, ວຈນາຘີນາ ວາ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ, ອຘິວຈນໍ ວາ ເອເຕສໍ ປກາສນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອຘິວຈນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໂຕໂຊ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ, ສມ຺ຜສ຺ໂສເຍວ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ອຘິວຈໂນ ຈ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ຈາຕິ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ, ອຘິວຈນວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ວາ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ, ຕໂຕ ຕສ຺ມິໍ ວາ ຊາຕາ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊາ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກສມ຺ຜສ຺ເສປິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຕໂຕຊາປິ ສຎ຺ຎາ ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປນ ອຎ຺ຎປ຺ປກາຣາສມ຺ຠວໂຕ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ເອວໍ ອຍໍ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສຊາ ອາເວຓິກປ຺ປກາຣນ຺ຕຣສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍທິ ¶ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ຜສ຺ສໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ສຎ຺ຎາວ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຕ຺ຖວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນາມໍ ຍຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ສຎ຺ຎາຍ ເອວ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສຍໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຍ ຫິ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎາຍ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສຊາຕິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິສິຏ຺ຐໍ ນາມໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊານາມໍ ຕິຓ຺ຓໍເຍວ ຂນ຺ຘານໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ. ເຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ສຎ຺ຎາຍ ທຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໂຍ ຫິ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກສຎ຺ຎາ ໂອໂລເກຕ຺ວາປິ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອິທໍ ເຕນ ເຕນາຘິປ຺ປາເຍນ ຫຕ຺ຖວິກາຣາທິກຣເຓ ຕທຘິປ຺ປາຍວິຊານນນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ ຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂອໂລກນາທີສຸ ຣຕ຺ຕຕາທິວິຊານນນິມິຕ຺ຕໍ ໂອໂລກນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິສຍສມາຄເມ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍປິ ຕຖາປາກຏຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ໂອໂລກນາທິວເສນ ປາກຏາ ຊວນປ຺ປວຕ຺ຕາ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ເອຕິສ຺ສາ ອາສງ຺ກາຍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປສາທວຕ຺ຖຸກາ ເອວາ’’ຕິ ອາຫ. ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ເຕນ ຈິນ຺ຕິຕໍ ຎາຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐. ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຘານໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຕໍ ນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ອຸປຣິມໂກຏິຄຕຠາເວນ ວິນາ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຄຕຠາວາຠາວໂຕ. ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິ ຫິ ສພ຺ພພ຺ຍາປິກາຕິ. ທຸຕິເຍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຣິເມປິ ວາ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປຘານສງ຺ຂາຣທສ຺ສນວເສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘກຣເຓນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສວ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອກູນປຎ຺ຎາສປ຺ປເຠເທ ສງ຺ຂາເຣ ອາຫ. ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ.

ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ສມຸຄ຺ຄມ-ສທ຺ໂທ ¶ ສຎ຺ຊາຕິຍໍ ອາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ຫິ ປຸຣິມຠວສງ຺ຂາຕາ ປຸຣິມນ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘງ຺ຄມນໍ ສມຸຄ຺ຄໂມ, ສນ຺ຘິຍໍ ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອຸຄ຺ຄໂມ ສມຸຄ຺ຄໂມ. ໂສ ປນ ຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ສມຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ທສ຺ສິໂຕ. ເອເຕນ ນເຍນ ອປຣິປຸຓ຺ຓຂນ຺ຘສມຸຄ຺ຄໂມ ເອກໂວກາຣຈຕຸໂວກາເຣສຸ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາຘິຄຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ຂນ຺ຘານໍ ສຫ ອຸຄ຺ຄໂມ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມຸຄ຺ຄໂມ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວິກລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ຊາຕິມນ຺ຕເອຬກໂລມໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາ. ສປ຺ປິມຓ຺ຑພິນ຺ທູຕິ ເອວໍ ເອຕ຺ຖາປິ ພິນ຺ທຸ-ສທ຺ໂທ ¶ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອວໍວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄນ຺ຕິ ເອວໍວຓ຺ຓໍ ເອວໍສຓ຺ຐານຎ຺ຈ. ປຏິຠຊນໍ ວາ ປຏິຠາໂຄ, ສທິສຕາຠຊນໍ ສທິສຕາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍວິໂຘ ວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາໂຄ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອວໍວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄໍ.

ສນ຺ຕຕິສີສານີຕິ ສນ຺ຕຕິມູລານິ, ສນ຺ຕຕິໂກຏ຺ຐາສາ ວາ. ອເນກິນ຺ທ຺ຣິຍສມາຫາຣຠາວໂຕ ຫິ ປຘານງ຺ຄໍ ‘‘ສີສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ຖຸທສກາທິໂກຏ຺ຐາສາ ອເນກຣູປສມຸທາຍຠູຕາ ‘‘ສີສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.

ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຄຓນາປາຣິປູຣິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານປເວຓິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣຊປເວຓີ ຈ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ຕໍ ປນ ‘‘ປຸພ຺ພາປຣໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວກ຺ຂຕີຕິ ອກເຖຕ຺ວາ ກມ຺ມຊປເວຓີ ຈ ນ ສພ຺ພາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອວຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂອປປາຕິກສມຸຄ຺ຄໂມ ນາມ ທສ຺ສິໂຕ. ເອວໍ…ເປ… ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍ ວເສນ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍ ປນ ກາມາວຈຣານໍ ຣູປາວຈຣານໍ ປຣິຫີນາຍຕນສ຺ສ ວເສນ ສນ຺ຕຕິສີສຫານິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຸພ຺ພາປຣໂຕຕິ ອຍໍ ວິຈາຣຓາ ນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປເນຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອປຈ຺ຉາອປຸເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນສູຕິ ເອເຕນ ສໍສຍກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຫຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຫິ ອິທເມວ ປຐມໍ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອິທໍ ປຈ຺ຉາຕິ ອທສ຺ສິຕໍ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພາປຣໂຕ’’ຕິ ເອຕິສ຺ສາ ວິຈາຣຓາຍ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນິທ຺ຘາຣເຓ ¶ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສຕິ ‘‘ຣູປໍ ປຐມໍ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຎ຺ຎຖາ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທເສ ສຕິ ຣູປສ຺ສ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປນກ຺ຂເຓ ກມ຺ມສ຺ສປິ ຣູປສມຸຏ຺ຐານໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸຠຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ຣູປາຣູປສນ຺ຕຕິຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍໍ ວິຈາຣຓາ ປວຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຣູປໍ ປຐມໍ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ເອວ ວິຊ຺ຊມາເນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈາຣຓາຍ ກຣິຍມານາຍ ອຣູປສ຺ສ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປນເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ປຸພ຺ພາປຣສມຸຏ຺ຐາປນວິຈາຣຓາວ ອິຘ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ທຸພ຺ພລໍ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພຣູປານໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ທຸພ຺ພລຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ຫິ ຕໍ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈຍຣຫິຕໍ ອາຫາຣາທີຫິ ຈ ອນຸປຕ຺ຖທ຺ຘນ຺ຕິ ‘‘ທຸພ຺ພລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ¶ ອິທໍ ສຕິປິ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ກມ຺ມຊຠາເວ ສາຍໍ ວິປາກສນ຺ຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປຸຣິມຠວງ຺ຄສມຸຏ຺ຐາປກໂຕ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ມຸນາ ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ສມານສນ຺ຕຕິຍໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍໍ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປເວຓີ ຆຏິຍຕີຕິ ຈກ຺ຂາທິວຕ຺ຖຸສນ຺ຕຕິ ເອກສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊມາເນ ເອວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິໂຣຘຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຆຏິຍຕິ, ນ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິນິສ຺ສຍວຕ຺ຖູນໍ ວິຍ ວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ຄໂຕຕິ ຌານງ຺ຄໂຕ. ຌານງ຺ຄານິ ຫິ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປການິ, ເຕສໍ ອນຸພລທາຍການິ ມຄ຺ຄງ຺ຄາທີນິ ເຕສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ວິເສສຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ອຖ ວາ ຍານິ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄານິ ເຈຕນາທີນິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປເນ ອງ຺ຄຠາວໍ ສຫາຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ພລທາຍເກຫິ ຌານງ຺ຄາທີຫິ ອປຣິຫີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຣູປໍ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ. ໂຍ ປນ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫຊາຕວຕ຺ຖຸ ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຈ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ປຸເຣຊາຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລາຠາວໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຂຓທ຺ວເຍ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕູ’’ຕິ, ຕໍ ນິວາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍທິ ຫິ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸປິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ວຕ຺ຖຸ ປຸເຣຊາຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມເວຕນ຺ຕິ ອນຸຊານິ, ຕຕ຺ຖາປິ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຕທາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ຕວ ມເຕນ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສມຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ຕທາ ປນ ຣູປຸປ຺ປາທນເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍທາ ຈ ຣູປຸປ຺ປາທນໍ, ຕທາ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຕວ ມເຕນປິ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລເມວ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປຸເຣຊາຕນິສ຺ສຍາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຏ຺ຐ ຣູປານິ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອຣູປຘມ຺ມານໍ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ສເວຄານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓພລານເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ອວິສຍຕາຍາຕິ ອຄຕປຸພ຺ພສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອວິສຍຠາວໂຕ. ອປ຺ປຫຸຕຕາຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ອນິສ຺ສຣຠາວໂຕ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານ…ເປ… ຐິຕານີຕິ ອິທໍ ເຍຫາກາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ສມຕິໍສກມ຺ມຊຣູປານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ ອວິຊ຺ຊາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຣູປໍ ຕໂຕ ປຸຣິມຕເຣຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ວິຍ ນ ຠວນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຏ຺ຏມູລສ຺ສ ວູປສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຈາເຣຕພ຺ພາ.

ຣູປສ຺ສ ¶ ນຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ຣູປານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຕາ ອຣູປສ຺ສ, ວິຣາຄວເສນ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູໂປກາເສ ວາ ຣູປໍ ອຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ຣູປປຈ຺ຈຍານໍ ຣູປຸປ຺ປາທນໍ ໂຫຕິ, ອຣູປໍ ປນ ຣູປສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ຣູເປ ສຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຣູປໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຕເທວ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມຣູປສ຺ສປິ ຫິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປິຕິສທິສຕາທສ຺ສນໂຕຕິ.

ອຸຕຸ ປນ ປຐມໍ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐາປນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸຕຸ ນາມ ເຈສ ທນ຺ຘນິໂຣໂຘຕິອາທິ ອຸຕຸສ຺ສ ຐານກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປາທເນ ກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣູປານໍ ອຸປ຺ປາທກາລທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ທນ຺ຘນິໂຣຘຕ຺ຕາ ຫິ ໂສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ພລວາຕິ ຕທາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘຣນ຺ເຕ ເອວ ຂິປ຺ປນິໂຣຘຕ຺ຕາ ໂສຬສສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ປຏິສນ຺ຘິອນນ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸຕຸນາ ສມຸຏ຺ຐິເຕ ຣູເປ ປຸນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ຘຣນ຺ເຕ ເອວ ໂສຬສ ຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ປນ ວຈເນນ ຍທິ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘກ຺ຂຓາ ຘຣມານກ຺ຂເຓ ເອວ ຄຫິຕາ, ‘‘ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຖຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິໂຣຘກ຺ຂໂຓວ ຄຫິໂຕ, ‘‘ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກ’’ນ຺ຕິ, ສເຈ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ ຄຫິໂຕ, ‘‘ອຘິກໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກ’’ນ຺ຕິ, ຍທິ ປນ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘກ຺ຂຓາ ຘຣມານກ຺ຂເຓ ນ ຄຫິຕາ, ‘‘ອຘິກສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເຕສຸ ປຏິສນ຺ຘິອນນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ¶ ປຏິສນ຺ຘິປິ ຕສ຺ສ ຘຣມານກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ ຘຣມານກ຺ຂເຓ ຄຫິໂຕຕິ ນິໂຣຘກ຺ຂເຓ ອຄ຺ຄຫິເຕ ອຘິກໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ວກ຺ຂມານາ, ຄຫິເຕ ວາ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂອຊາ ຂຣາຕິ ສວຕ຺ຖຸກໍ ໂອຊໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຠາວໂຕ ສຸຂຸມາຍ ຫິ ໂອຊາຍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອຕ຺ຖິ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາຕິ.

ຈິຕ຺ຕຎ຺ເຈວາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາປິ ປນ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑). ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ກມ຺ມເຈຕນໍ ວິຍ ເອກຘມ຺ມເມວ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິປິ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕູຕິ ເຈ? ນ, ເຕຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕຠາວສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອວຈນຎ຺ຈ ເຕສໍ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍຠາວາຠາວໂຕ.

ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ¶ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຕຣສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ຣູປສ຺ສ ອທ຺ຘາ, ຣູປສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສໂມ ຠາໂຄ ອຣູປສ຺ສາ’’ຕິ ເອໂສ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓຕິ ອິທໍ ນຍທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຣູປາຣູປານໍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ, ນ ປເນຕໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ອສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸປິ ຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕີຕິ. ຜລປ຺ປຕ຺ຕນິທສ຺ສເນນ ຈ ຣູປາຣູປານໍ ອສມານກາລຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ນ ສຫຸປ຺ປາທໍ ຕທຕ຺ຖໍ ອນາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສຫຸປ຺ປາເທນ ປນ ອສມານກາລຕາ ສຸຂທີປນາ ໂຫຕີຕິ ຕໍທີປນຕ຺ຖເມວ ສຫຸປ຺ປາທຄ຺ຄຫຓໍ.

ຍທິ ເອວໍ ຣູປາຣູປານໍ ອສມານທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣູປໍ ໂອຫາຍ ຣູປສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕສ຺ສາ ນິວາຣຓຕ຺ຖມາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ເອກປ຺ປມາຓາວາຕິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຉິທ຺ເທສຸ ອຣູປຣຫິຕໍ ຣູປໍ, ຣູປຣຫິຕໍ ວາ ອຣູປໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ກຖາ ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ກມ຺ມຊຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານປຏິຠາຄນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຣຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປເທ ປທນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເທ ເອວ ປທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂນຫາຍາຕິ ຍາວ ຈຸຕິ, ຕາວ ¶ ອວິຊຫິຕ຺ວາ, ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ປນ ສເຫວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈທ຺ຘາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອໂນຫາຍ ປວຕ຺ຕິ, ໂສ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຈຸຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ເອເຕສໍ ອທ຺ຘາຕິ. ເອວນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ອວກໍສໂຕ ອທ຺ຘາປກາຣໍ ອິມຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘໂຕຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍມປິ ສຫ ຄເຫຕ຺ວາ ຣູປາຣູປານໍ ‘‘ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘໂຕ’’ຕິ ເອໂກ ທຏ຺ຐພ຺ພາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ປຈ຺ຉິມກມ຺ມຊໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ນານານິໂຣໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ເອກຸປ຺ປາໂທປິ ນຕ຺ຖິ ເຫຏ຺ຐາ ໂສຬສເກ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈນໂຕ. ຍທິ ປນ ຍສ຺ສ ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘາ ທ຺ເວປິ ນ ສນ຺ຕິ, ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຐເປຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ປຈ຺ຉິມກມ຺ມຊສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣໂຕ ຈິຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພຎ຺ຈ ຕທາ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ປຈ຺ຉິມກມ຺ມຊໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປນ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຊຣູປປເວຓີ ອຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ‘‘ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນຣູປານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອວໍ ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘໂຕ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ ¶ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຎ຺ຫິ ຣູປໍ ອຣູເປນ, ອຣູປຎ຺ຈ ເຕນ ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂລິກສ຺ສ ວິຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປເວຓີຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຊິຍວຈນໍ ກຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ເອກູນປຎ຺ຎາສກມ຺ມຊິຍວຈນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ.

ນານຸປ຺ປາທ…ເປ… ປຈ຺ຉິມກມ຺ມເຊນ ທີເປຕພ຺ພາຕິ ເຕນ ສຸທີປນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫິ ນເຍນ ສກ຺ກາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນຣູປໍ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອວ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕໍ ອຣູເປນ, ອຣູປຎ຺ຈ ເຕນ ນານຸປ຺ປາທໍ ເອກນິໂຣຘນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ, ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ນິຣຸຊ຺ຌນກໍ ອຣູປຎ຺ຈ ນ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕໍ ‘‘ນານຸປ຺ປາທໂຕ ນານານິໂຣຘໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕຸສນ຺ຕຕິກຣູເປນ ຫິ ນານຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘຕາທີປນາ ເອຕ຺ຖ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອທສ຺ສິຕສ຺ສ ວເສນ ນຍທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ. ສມຕິໍສກມ຺ມຊຣູເປສຸ ເອວ ຐິຕສ຺ສປິ ຄພ຺ເຠ ຄຕສ຺ສ ມຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເຕສໍ ເອວ ວເສນ ປຈ຺ຉິມກມ຺ປິ ໂຍຊິຕໍ. ອມຣາ ນາມ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ກສ຺ມາ? ຍຖາ ຉນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ປວຕ຺ຕິ ¶ , ເອວໍ ຕທຸປ຺ປາທກກມ຺ເມເນວ ຠວງ຺ຄາທີນຎ຺ຈ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸການໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ເຍນ ຕໍ ກມ຺ມເຊສຸ ເອກຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອກຈ຺ຈໍ ນ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຍຸອຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣານໍ ອນູນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມຣາ ນາມ ຠເວຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ປນາຘິປ຺ປາຍໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນິໂຣຘກ຺ຂເຓ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທີເປຕິເຍວ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉເທ ‘‘ຕໍ ປນ ສຕ຺ຕຣສເມນ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມາຍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ກສ຺ມາ? ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປສ຺ສປິ ສມານາຍຸກຕາຍ ຠວິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ປນ ເອເຕຫິ ໂຍຊິຕໍ, ຕຖາ ຣູປສ຺ສ ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘຕາ ນານຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘຕາ ຈ ນຕ຺ຖິເຍວ.

ຍາ ປນ ເອເຕຫິ ຣູປສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຕິຍຠາຄາຘິກໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ, ສາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໗) ອຕີຕາຣມ຺ມຓາຍ ¶ ຈຸຕິຍາ ອນນ຺ຕຣາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອກາທສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຎ຺ຈທສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖາວເສສປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ ຕສ຺ມິໍ ເຍວາຣມ຺ມເຓ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ທສ຺ສິເຕນ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຠາເວນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ຣູປໍ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ນ ຣູປສ຺ສ ເອກາທສ ວາ ປຎ຺ຈທເສວ ວາ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາ, ອຖ ໂຂ ອຕິເຣກເອກາທສປຎ຺ຈທສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ. ຕສ຺ມາ ຍທິປິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕເມວ ຣູປໍ ປສາທໍ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓປິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມຕໍ. ນ ຫິ ມໂນທ຺ວາເຣ ອຕີຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉຕີຕິ. ມໂນທ຺ວາເຣ ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກາທສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາ, ອຖາວເສສປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໗).

ໂຍ ເຈຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ຕຍມເກ (ຍມ. ໒.ຈິຕ຺ຕຍມກ.໑໐໒) ຫິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານນ຺ຕິ? ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ໂນ ¶ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈາ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ນຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ? ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ນຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ, ໂນ ຈ ນຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈາ’’ຕິ. ເອວໍ ‘‘ນ ນິຣຸທ຺ຘໍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌມານໍ, ນ ນິຣຸຊ຺ຌມານໍ ນ ນິຣຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອນາຄຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ’’ຕິ ອວຈນໍ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕກາລວາເຣ ຈ ‘‘ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ’’ຕິ ອວຈນໍ ຐິຕິກ຺ຂຓາຠາວໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທີເປຕິ. ສຸຕ຺ເຕສຸປິ ຫິ ‘‘ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ຕສ຺ເສວ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໘; ອ. ນິ. ໓.໔໗) ເອກສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຠາວໂຕ ‘‘ຍສ຺ສາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສາ ສນ຺ຕຕິຐິຕີ’’ຕິ ນ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊມານໍ ວາ ຂຓທ຺ວຍສມງ຺ຄິໍ ຐິຕນ຺ຕິ.

ໂຍ ເຈຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕນິໂຣຘກ຺ຂເຓ ຣູປຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ ‘‘ຍສ຺ສ ວາ ປນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຍມ. ໑.ສຈ຺ຈຍມກ.໑໓໖). ໂຍ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຣູປນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ ‘‘ຍສ຺ສ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ? ໂນຕິອາທິ (ຍມ. ໓.ຘມ຺ມຍມກ.໑໖໓) ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນ ຈ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປເມວ ສນ຺ຘາຍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ¶ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປາຘິກາຣສ຺ສ ອຠາວາ, ອພ຺ຍາກຕສທ຺ທສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູເປສ຺ເວວ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ຍທິ ສງ຺ຂາຣຍມເກ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣນ ສຫຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘວຈນໂຕ ອພ຺ຍາກຕ-ສທ຺ເທນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານເມເວຕ຺ຖ ຄຫິຕນ຺ຕິ ກາຣຓໍ ວເທຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ເຕນ ວຈເນນ ອຎ຺ຎຣູປານໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫຸປ຺ປາທສຫນິໂຣຘປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ນາປິ ນານຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘານຸຊານນໍ, ເນວ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອພ຺ຍາກຕຠາວນິວາຣຓຎ຺ຈ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານານຸຎ຺ຎາຕານິວາຣິຕາພ຺ຍາກຕຠາວານໍ ສຫຸປ຺ປາທສຫນິໂຣຘາທິການໍ ກມ຺ມຊາທີນໍ ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ນິໂຣໂຘ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ນ ສກ຺ກາ ກມ຺ມຊາທີນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ນິໂຣຘໍ ວຕ຺ຕຸໍ. ຍມກປາຬິອນຸສ຺ສຣເຓ ຈ ສຕິ ອຸປ຺ປາທານນ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິຊ຺ຊມານຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຈ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ວິນສ຺ສມານຕ຺ຕາ, ນາປິ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປກສ຺ສ ສຫາຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸຕຸ ຕທນນ຺ຕຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຣູປາຣູປານໍ ອາທິມ຺ຫິ ສຫ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປນໂຕ ປຸພ຺ພາປຣໂຕຕິ ອິທມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ອຕິລຫຸປຣິວຕ຺ຕຎ຺ຈ ¶ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍນ ສຫຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຣູປໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເຕເນວ ຫິ ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ອຕ຺ຕນາ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຕໍ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຍສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ໂນ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໑໒໘), ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຈິຕ຺ຕນິໂຣຘກ຺ຂເຓ ຣູປຸປ຺ປາທາຣມ຺ຠາຠາວໂຕຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເອວ ຣູປໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປນ ອວີຕິວຕ຺ເຕ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປນປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຣູປຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕິວິເສສາລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ ປຣິຍາເຍນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ປນາຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນ ຍເທຕ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍປິ ສງ຺ຄຫກຖາຍ ນິຏ຺ຐິຕາຍ ປຸຣິມກຖາຍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໂຕ ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມຊຣູປປເວຓີ ນ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ຈຸຕິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູປໍ ປນ ຣູເປນ ສຫາຕິອາທິນາ ຍຖາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘຕາ ຣູປານໍ ອຣູເປຫິ, ອຣູປານໍ ຣູເປຫິ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ຣູປານໍ ຣູເປເຫວ, ອຣູປານຎ຺ຈ ອຣູເປຫິ ໂຍຊິຕາ.

ສຣີຣສ຺ສ ¶ ຣູປໍ ອວຍວຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຆນຠູໂຕ ປຸຎ຺ຊຠາໂວ ຆນປຸຎ຺ຊຠາໂວ, ນ ຕິລມຸຄ຺ຄາທິປຸຎ຺ຊາ ວິຍ ສິຖິລສມ຺ພນ຺ຘນານໍ ປຸຎ຺ໂຊຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຸປ຺ປາທາທິຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຕໂຍ ປກາເຣ ອາຫ.

ເຫຏ຺ຐາຕິ ຣູປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ. ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິກາຣຣູປາທີນຎ຺ຈ ຣູປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕາປຣິຍາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນນິປ຺ຜນ຺ນານໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິປ຺ຜາທິໂຕ ຕິລກ຺ຂຓາຫໂຕ ສຠາວຘມ຺ໂມ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ໂນ, ນິປ຺ຜນ຺ໂນ ປນ ອສຠາວຘມ຺ໂມປິ ໂຫຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓສມາປຊ຺ຊນາທິວເສນ ນິປ຺ຜາທິຍມາໂນຕິ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ປນາຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຕເທກເທເສນ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາວຓ຺ຓນາ

ທສ຺ສເນນ ¶ ປຫາຕພ຺ພາຕິອາທິນາ ປຐມໍ ປຫາຕພ຺ພາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸຕິຍໍ ປຫາຕພ຺ພາ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ອຍໍ ປຫານກ຺ກໂມ. ອນຸປຸພ຺ພປຓີຕາ ຠູມິໂຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວວຕ຺ຖິຕາຕິ ຕາສໍ ວເສນ ເທສນາຍ ຠູມິກ຺ກໂມ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິໂກ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒, ໓໘໒, ໓໘໓; ວິຠ. ໓໕໕) ເອກກ຺ຂເຓປິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິສມ຺ຠວໂຕ ເທສນາກ຺ກໂມວ. ທານກຖາທໂຍ ອນຸປຸພ຺ພຸກ຺ກໍສໂຕ ກຖິຕາ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ ປນ ທານາທີນໍ ອິຘ ເທສນາກ຺ກມວຈນໍ. ເທສນາກ຺ກໂມຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ ອເນເກສໍ ວຈນານໍ ສຫ ປວຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ ເຍນ ເກນຈິ ປຸພ຺ພາປຣິເຍນ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕນ ເຕນາຘິປ຺ປາເຍນ ເທສນາມຕ຺ຕສ຺ເສວ ກໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເຠເທນ ຫີຕິ ຣູປາທີນໍ ເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸອາທີນມ຺ປິ ວິສຍຠູຕນ຺ຕິ ເອກເທເສນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ສມຸທາຍຠູຕໍ ວທຕິ. ເອວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຉທ຺ວາຣາຘິປຕິ ຣາຊາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.ເອຣກປຕ຺ຕນາຄຣາຊວຕ຺ຖຸ) ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑-໒) ຈ ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຘິປຕິ.

ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ¶ ‘‘ສາສວໍ ອຸປາທານິຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອນາສວານໍ ຘມ຺ມານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຕໍສຠາວຕານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ນ ອນາສວຣູປນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ອນາສວາວ ຂນ຺ເຘສຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອນາສວາ ຂນ຺ເຘສ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພສງ຺ຂຕານໍ ສຠາເຄນ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຄໂຫ ສພ຺ພສງ຺ຂຕສຠາເຄກສງ຺ຄໂຫ. ສຠາຄສຠາເຄນ ຫິ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣຸປ຺ປນາທິສາມຎ຺ເຎນ ສມານໂກຏ຺ຐາສາ ‘‘ສຠາຄາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສຸ ສງ຺ຂຕາຠິສງ຺ຂຣຓກິຈ຺ຈໍ ອາຍູຫນຣສາຍ ເຈຕນາຍ ພລວນ຺ຕິ ສາ ‘‘ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎ ຈ ຣຸປ຺ປນາທິວິເສສລກ຺ຂຓຣຫິຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ ສງ຺ຂຕາຠິສງ຺ຂຣຓສາມຎ຺ເຎນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຜຸສນາທໂຍ ປນ ສຠາວາ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ທວຈນີຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມສຠາວວິຎ຺ຎຸນາ ຕຖາຄເຕນ ຜສ຺ສຂນ຺ຘາທໂຍ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ. ‘‘ເຍ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ສສ຺ສຕວາທາ ສສ຺ສຕໍ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ, ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມເຍວ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສ຺ສາຍ ປຏິຈ຺ຈ, ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີນຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາຫວຕ຺ຖຸສ຺ສ ເອຕປຣມຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ເອເຕນ ຈ ວກ຺ຂມານສຸຕ຺ຕວເສນ ຈ ຂນ຺ເຘ ເອວ ນິສ຺ສາຍ ¶ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ຈ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຂນ຺ຘນິພ຺ພານວຊ຺ຊສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ທວຈນີຍານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ນ ປຎ຺ເຈວາຕິ ເອຕໍ ໂຈທນໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸມາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕທວໂຣຘໂຕ’’ຕິ.

ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາວເສນ ເວທນາຍ ອາພາຘກຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣຄ຺ຄາຫິກາ ຕໍຕໍສງ຺ກປ຺ປມູລຠູຕາ ສຎ຺ຎາ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ໂຣຄສ຺ສ ປິຕ຺ຕາທີນິ ວິຍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຸຕຸໂຠຊນເວສມາທີນິ ວິຍ ມູລກາຣຓໍ ນິທານໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສງ຺ຄຠູຕາ ເຈຕສິກາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄິລານູປມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຂສຎ຺ຎາທິວເສນ ເວທນາກາຣຓາຍ ເຫຕຸຠາວໂຕ ເວທນາໂຠຊນສ຺ສ ຉາທາປນໂຕ ຈ ສຎ຺ຎາ ອປຣາຘູປມາ ພ຺ຍຎ຺ຊນູປມາ ຈ, ‘‘ປຎ຺ຈ ວຘກາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາສິວິສູປເມ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ວຘກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ຠາໂຣຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ຠາຣສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒) ຠາຣາຕິ, ‘‘ອຕີຕໍປາຫໍ ອທ຺ຘານໍ ຣູເປນ ຂຊ຺ຊິໍ, ເສຍ຺ຍຖາປາຫໍ ເອຕຣຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣູເປນ ຂຊ຺ຊາມິ, ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ອນາຄຕໍ ຣູປໍ ອຠິນນ຺ເທຍ຺ຍໍ, ອນາຄເຕນປາຫໍ ຣູເປນ ຂຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ. ເສຍ຺ຍຖາເປຕຣຫິ ຂຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທິນາ ຂຊ຺ຊນີຍປຣິຍາເຍນ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ຂາທກາຕິ ¶ , ‘‘ໂສ ອນິຈ຺ຈໍ ຣູປໍ ‘ອນິຈ຺ຈໍ ຣູປ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍມກສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໕) ອນິຈ຺ຈາທິກາຕິ. ຍທິປິ ອິມສ຺ມິໍ ວິຠງ຺ເຄ ອວິເສເສນ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ພາຫຸລ຺ເລນ ປນ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ເທສິຕາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາຕິ ເທສິຕໍ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ, ເທສິຕານິ ວາ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ອນຸນາສິກໂລໂປ, ນິກາຣໂລໂປ ວາ ກໂຕ.

ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄເຫຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູເປນ ສຓ຺ຐາເນນ ຜລກສທິໂສ ທິສ຺ສມາໂນ ຂຣຠາວາຠາວາ ຜລກກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜລກໍ ວາ ອາສນໍ ວາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນ ຕຖາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ນິຈ຺ຈາທິກາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ວາ ນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປ຺ປາທາທິອນນ຺ຕຣໍ ຠິຊ຺ຊນໂຕ ຄຫິຕາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາຕິ ອິທໍ ¶ ນ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ, ພຫຸຠາວທສ຺ສນເມວ ປເນຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸທກຊລ຺ລກນ຺ຕິ ອຸທກລສິກໍ. ຍຖາ ອຸທກຕເລ ພິນ຺ທຸນິປາຕຊນິໂຕ ວາໂຕ ອຸທກຊລ຺ລກໍ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຸຏໍ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຸຬໍ ນາມ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓາປາຖຄມນຊນິໂຕ ຜສ຺ໂສ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກິເລສຊລ຺ລໍ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຠາເວນ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເວທນໍ ນາມ ກໂຣຕິ. ອິທຎ຺ຈ ກິເລເສຫິ ມູລກາຣຓຠູເຕຫິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສາທນຠູເຕຫິ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຄຕເວທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ອູເນຫິປິ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ.

ນານາລກ຺ຂໂຓຕິ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສຜສ຺ສາທີຫິ ນານາສຠາໂວ. ມາຍາຍ ທສ຺ສິຕໍ ຣູປໍ ‘‘ມາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ປຎ຺ຈປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອສຸຠາທິສຠາວາ ເອວ ກິເລສາສຸຈິວຕ຺ຖຸຠາວາທິໂຕຕິ ອສຸຠາທິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ເອວ. ຕຖາປິ ກຕ຺ຖຈິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓີໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິເສສໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕຸວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານກຣາຕິ ເຕສໍ ໂຄຈຣຠາເວນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ ອສຸຠາທິວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຂນ຺ເຘຫິ ນ ວິຫຎ຺ຎຕິ ປຣິວິທິຕສຠາວຕ຺ຕາ. ວິປສ຺ສໂກປິ ຫິ ເຕສໍ ວິປຕ຺ຕິຍໍ ນ ທຸກ຺ຂມາປຊ຺ຊຕິ, ຂີຓາສເວສຸ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ຫິ ອາຍຕິມ຺ປິ ຂນ຺ເຘຫິ ນ ພາຘີຍນ຺ຕີຕິ ¶ . ກພຬີກາຣາຫາຣໍ ປຣິຊານາຕີຕິ ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໖-໕໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຣູເປ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສມຸທຍຠູເຕ ກພຬີກາຣາຫາເຣປິ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຣູປໍ ປນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ກພຬີກາຣາຫາຣມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ຕສ຺ສ ຈ ອຸທຍວຍານຸປສ຺ສີ ໂຫຕີຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ກາມຣາຄຠູຕໍ ອຠິຊ຺ຌໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອສຸຠານຸປສ຺ສນາຍ ຫິ ກາມຣາຄປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ. ກາມຣາຄມຸເຂນ ວາ ສພ຺ພໂລຠປ຺ປຫານໍ ວທຕິ. ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫາຣປຣິຊານເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜສ຺ສປຣິຊານນຎ຺ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ສຸຂຕ຺ຖເມວ ຠວປຕ຺ຖນາ ໂຫຕີຕິ ເວທນາຍ ຕຓ຺ຫໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຠໂວຆໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ. ສພ຺ພໍ ເວທນໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣນ ອປຸພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ, ສຸຂໍ ¶ ວາ ວິນາສິຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິອາຆາຕວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໂຕ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖໍ ຠິນ຺ທຕິ. ‘‘ສຸຂພຫຸເລ ສຸຄຕິຠເວ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຄສີລໂຄວຕາທີຫິ ສຸທ຺ຘິໍ ປຣາມສນ຺ໂຕ ສຸຂປຕ຺ຖນາວເສເນວ ປຣາມສຕີຕິ ເວທນາຍ ຕຓ຺ຫໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ ນ ອຸປາທິຍຕິ. ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘວ, ສຎ຺ຎາ ປນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຣ ອນຕ຺ຕໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ ເອວ, ຕຎ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ຕີເຣຕິ ຈາຕິ ‘‘ສຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາເຣ…ເປ… ປຣິຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ວິຎ຺ຎາເຓ ຆນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອວິຊ຺ໂຊຆໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ. ໂມຫພເລເນວ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາຍຄນ຺ຖໍ ຠິນ຺ທຕິ.

‘‘ຍຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຈ຺ຈຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຕິປິ ມໂນ ອິຕິປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອິຕິປິ, ຕຕ຺ຣາສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນາລໍ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸໍ, ນາລໍ ວິຣຊ຺ຊິຕຸໍ, ນາລໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕຸໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທີຆຣຕ຺ຕໍເຫຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຊ຺ໂຌສິຕໍ ມມາຍິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໑) –

ວຈນໂຕ ¶ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໍ ນ ອຸປາທິຍຕີຕິ.

ກມາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໓໔. ເອວໍ ຍາ ເອກວິຘາທິນາ ວຸຕ຺ຕເວທນານໍ ຠູມິວເສນ ຊານິຕພ຺ພຕາ, ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຕ ທສ຺ສິຕຕາທິຊານິຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ວຕ຺ຕຸມາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐວິເຘນ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕຕ຺ຖ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຕ຺ຕວິຘເຠເທເນວ ໂຍຊນາ ຉພ຺ພິຘເຠເທນ ໂຍຊນາຍ ສຕິ ອຏ຺ຐວິຘຕ຺ຕາຠາວໂຕ.

ປູຣຓຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສວິຘຕາປູຣຓຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ນວວິຘເຠເທ ວິຍ ນຍທານຕ຺ຖໍ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຖ ນຍສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຠິນ຺ທິຕພ຺ພສ຺ສ ຫິ ເຠທນໍ ນຍທານໍ, ຕຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ກຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ກຸສລຕ຺ຕິໂກ, ເອວໍ ‘‘ກາຍສມ຺ຜສ຺ສຊາ ¶ ເວທນາ ອຕ຺ຖິ ສຸຂາ, ອຕ຺ຖິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ປູຣຓຕ຺ຖເມວາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ ອຏ຺ຐວິຘເຠເທ ນຍສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ.

ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓໍ ວຑ຺ຒນໍ ຄຫຓວຑ຺ຒນວເສນ, ນ ປຸຣິມຄຫິເຕ ຐິເຕ ອຎ຺ຎຸປຈຍວເສນ. ວຑ຺ຒນ-ສທ຺ໂທ ວາ ເຉທນຕ຺ໂຖ ເກສວຑ຺ຒນາທີສຸ ວິຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຉິນ຺ທນໍ ວຑ຺ຒນໍ, ທຸກຕິການໍ ອຸຠເຍສໍ ວຑ຺ຒນໍ ອຸຠຍວຑ຺ຒນໍ, ອຸຠຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ວຑ຺ຒນໍ ອຸຠຍວຑ຺ຒນໍ, ຕເທວ ອຸຠໂຕວຑ຺ຒນກໍ, ເຕນ ນຍນີຫຣຓໍ ອຸຠໂຕວຑ຺ຒນກນີຫາໂຣ. ວຑ຺ຒນກນໂຍ ວາ ວຑ຺ຒນກນີຫາໂຣ, ອຸຠຍໂຕ ປວຕ຺ໂຕ ວຑ຺ຒນກນີຫາໂຣ ອຸຠໂຕວຑ຺ຒນກນີຫາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ທຸກມູລກຕິກມູລກອຸຠໂຕວຑ຺ຒນເກສຸ ທຸວິຘຕິວິຘເຠທານໍເຍວ ຫິ ວິເສໂສ. ອຎ຺ເຎ ເຠທາ ອວິສິຏ຺ຐາ, ຕຖາປິ ປຎ຺ຎາປ຺ປເຠທຊນນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມວິຕກ຺ເກນ ຎາຕິວິຕກ຺ກາທິນິຣຕ຺ຖກວິຕກ຺ກນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອິມຎ຺ຈ ປາຬິໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຸປສໍຫິຕປາໂມຊ຺ຊຊນນຕ຺ຖໍ ເອເກກສ຺ສ ວາຣສ຺ສ ຄຫິຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍານມຸຂຠາວໂຕ ຈ ທຸວິຘຕິວິຘເຠທນານຕ຺ຕວເສນ ອິຕເຣປິ ເຠທາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ເຂສຸ ¶ ເອກສ຺ສ ວິເສເສນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ວິສິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ນ ເກວລໍ ເອກວິໂຘວ, ອຖ ໂຂ ທຸວິໂຘ ຈ. ນ ຈ ເອກທຸວິໂຘວ, ອຖ ໂຂ ຕິວິໂຘປິ. ນາປິ ເອກ…ເປ… ນວວິໂຘວ, ອຖ ໂຂ ທສວິໂຘປີຕິ ຫິ ເອວຎ຺ຈ ເຕ ເຠທາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາ, ຕສ຺ມາ ເອໂກ ເຠໂທ ວິສິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕນາ ອເປກ຺ຂິຍມາເນ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາເນ ອຎ຺ຎເຠເທ ວິເສເສຕີຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ເຕປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ສຕ຺ຕວິເຘນາຕິອາທໂຍ ອຎ຺ຎປ຺ປເຠທນິຣເປກ຺ຂາ ເກວລໍ ພຫຸປ຺ປກາຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ເພຫິ ເຕຫິ ປກາເຣຫິ ‘‘ພຫຸວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາວິສໂຍ ຣາຊາ ວິຍ ສວິສເຍ ຠຄວາປິ ມຫາວິສຍຕາຍ ອປ຺ປຏິຫໂຕ ຍຖາ ຍຖາ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ເທເສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓໂຍຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸເກ ວຕ຺ວາ ຕິກາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕິກາ ທຸເກສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ທຸກາ ປນ ກຖໍ ຕິເກສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ? ປຣໂຕ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຕິເກ ອເປກ຺ຂກາເປກ຺ຂິຕພ຺ພວເສນ ທຸການໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ.

ກິຣິຍມໂນຘາຕຸ ອາວຊ຺ຊນວເສນ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາວຊ຺ຊນາ ປນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສມານວີຖິຍໍ ປຈ຺ຉິໂມ ຘມ຺ໂມ ປຸຣິມສ຺ສ ¶ ໂກຈິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາວຊ຺ຊນເວທນາວ ຈກ຺ຂຸສງ຺ຆຏ຺ຏນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ‘‘ຈກ຺ຂຸຣູປປຏິຆາໂຕ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ໂສ ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ ສິຍາ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສຫຊາຕາປິ ເວທນາ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາຕິ ສາ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ ສິຍາ. ປາຬິຍຎ຺ຈ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ ອຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເວທນາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ອາວຊ຺ຊນເວທນໍ ວິນາ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ຕທຸປ຺ປາທິກາ ສາ ຕປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ປຣໂຕວ ເວທນາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຕິໍສຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣູປາຣູປາວຈຣານໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ ເຕສໍ ສຍເມວ ມໂນທ຺ວາຣຠູຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຠວງ຺ຄມໂນ ຫິ ມໂນທ຺ວາຣໍ, ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ຈ ຕໂຕ ອນຎ຺ຎາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິວິຘເຠເທ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາທິກຸສລາທີນໍ ສມານວີຖິຍໍ ລພ຺ຠມານຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ, ປາຬິຍໍ ປນ ເອກູນວີສຕິຈຕຸວີສຕິກາ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຄຕາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ¶ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຕ຺ຖິ ອນຸປາທິນ຺ນອນຸປາທານິໂຍ ອສໍກິລິຏ຺ຐອສໍກິເລສິໂກ ອວິຕກ຺ກອວິຈາໂຣ’’ຕິອາທິນາ ນານາວີຖິຄຕານໍ ລພ຺ຠມານຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸສລຕ຺ຕິກສ຺ສປິ ນານາວີຖິຍໍ ລພ຺ຠມານຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສມານວີຖິຍໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາທິກຕາ ເອກນ຺ຕິກາຕິ ກຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານຕາ ທສ຺ສິຕາ, ນ ປນ ອສມານວີຖິຍໍ ລພ຺ຠມານຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ຕານິ ສຕ຺ຕວິຘາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ສມານວີຖິຍໍເຍວ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິສມຕິກ຺ກມຠາວນາຫິ ລພ຺ຠມານຕາ ໂຫຕິ. ຕິຘາປິ ຈ ລພ຺ຠມານຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອຕານີຕິ ຍຖາທສ຺ສິຕານິ ກຸສລາທີນິ ຈິຕ຺ຕານິ ວທຕິ, ເວທນານິທ຺ເທເສປິ ຈ ເອຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ກເຖຕຸໍ ສຸຂນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ໂຘ ກໂຕ. ເຕເນວ ປນ ຈິຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕວິຘເຠເທ ຕິກຠູມິວເສນ, ຈຕຸວີສຕິວິຘເຠເທ ທ຺ວາຣຕິກວເສນ, ຕິໍສວິຘເຠເທ ທ຺ວາຣຠູມິວເສນ, ພຫຸວິຘເຠເທ ທ຺ວາຣຕິກຠູມິວເສນ ທີປິຕານີຕິ ‘‘ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ¶ ກຕ຺ຖຈິ ຐຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສລາທີນໍ ທີປນາ ກາມາວຈຣາທິຠູມິວເສນ ກາຕພ຺ພາ, ຕາ ຈ ຠູມິໂຍ ຕິໍສວິຘເຠເທ ສຍເມວາຄຕາ, ນ ຈ ສຕ຺ຕວິຘເຠເທ ວິຍ ທ຺ວາຣໍ ອນາມຏ຺ຐໍ, ອຕິພ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ເອຕ຺ຖ ສມານາສມານວີຖີສຸ ລພ຺ຠມານຕາຕິ ຕິໍສວິເຘ…ເປ… ສຸຂທີປນານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຕິໍສວິຘສ຺ມິໍເຍວ ຐຕ຺ວາ ທີປຍິໍສຸ, ນນຸ ທ຺ວາຣຕິກຠູມີນໍ ອາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ພຫຸວິຘເຠເທ ຐຕ຺ວາ ທີເປຕພ຺ພານີຕິ? ນ, ທີເປຕພ຺ພຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມໂຕ. ສຕ຺ຕວິຘເຠໂທ ຫິ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທີປນາຍ ອຏ຺ຐານໍ, ຈຕຸວີສຕິວິຘເຠເທ ອາມຏ຺ຐທ຺ວາຣຕິກາ ນ ຠູມິໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຐປິຕາ, ຕິໍສວິຘເຠເທ ອາມຏ຺ຐທ຺ວາຣຠູມິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍ ຈ ຐປິຕາ, ເຕ ເຈຕ຺ຖ ຕິກາ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພຣຫິຕາ ເກວລໍ ຠູມີຫິ ສຫ ທີເປຕພ຺ພາວ. ເຕເນທໍ ທີປນາຍ ຐານໍ, ຕທຕິກ຺ກເມ ປນ ຐານາຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕີຕິ.

ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສທ຺ຘໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ທານໍ ເທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໓) ນານາວີຖິຍໍ ປກຕູປນິສ຺ສໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອກວີຖິຍໍ ກຸສລາທີນໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕ ຊາຕິ ວິຍ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍເລເສນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອິຘ ປນ ‘‘ກສິຓຣູປທສ຺ສນເຫຕຸອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣິກມ຺ມາທິເວທນາ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ນານາວີຖິຍໍ ຄຕານິ ເອຕານິ ຈິຕ຺ຕານິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ລພ຺ຠມານານີຕິ ນ ອຸປນິສ຺ສຍເລໂສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິ, ພລວພລວານໍ ປນ ປຣິກມ຺ມາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາທິຠູໂຕ ¶ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິ. ‘‘ວາລໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ອາທິ, ອວຍໂວ ວາ ໂກຏິ. ກສິຓຣູປທສ຺ສນໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ກາມາວຈຣກຸສລາທີນໍ ເວທນານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ປວຕ຺ໂຕຕິ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິ. ປຣິກມ຺ມາທີນິ ວິຍ ວາ ນ ພລວອຸປນິສ຺ສໂຍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍນ຺ຕຠາເວນ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຆານາທິທ຺ວາເຣສຸ ຕີສຸ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຠາວໍ ວທນ຺ໂຕ ອິຘ ສມານວີຖິ ນ ຄຫິຕາຕິ ທີເປຕິ. ທສ຺ສນສວນານິ ວິຍ ຫິ ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີນໍ ຆາຍນາທີນິ ອຸປນິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທລາໂຠ ທີປິໂຕຕິ. ຍທິປິ ວາໂຍກສິຓໍ ຜຸສິຕ຺ວາປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຸຣິເມນ ປນ ສວເນນ ວິນາ ຕໍ ຜຸສນໍ ສຍເມວ ມູລຸປນິສ຺ສໂຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຊ຺ຌາສເຍນ ¶ ສມ຺ປຕ຺ຕິຄໂຕ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ໂນ, ສມ຺ປນ຺ນຊ຺ຌາສໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຕປ຺ປຏິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຎ຺ເຈວ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ເພ ວາ ກຕໍ ວຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉາ ກຕໍ ປຏິວຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອາທິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຫ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານິປິ ປນ ກສິຓຣູປທສ຺ສນກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕທສ຺ສນສໍເວຄວຕ຺ຖຸທສ຺ສນາທີນິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິເຍວາຕິ. ເຕນ ຕທຸປນິສ຺ສຍໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຖາຠູຕສຠາວາທສ຺ສນໍ ອສມເປກ຺ຂນາ. ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ຣູປາທີສຸ ວິນິພນ຺ຘສ຺ສ. ສຠາວນ຺ຕຣາມສນວເສນ ປຣາມຏ຺ຐສ຺ສ, ປຣາມຏ຺ຐວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓາຘິຄຫຓວເສນ ອນຸ ອນຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ຖິຣຠາວກິເລສສ຺ສ ຖາມຄຕສ຺ສ, ອປ຺ປຫີນກາມຣາຄາທິກສ຺ສ ວາ. ປຣິຄ຺ຄເຫ ຐິໂຕຕິ ວີມໍສາຍ ຐິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສມເປກ຺ຂນາຍາຕິອາທິນາ ໂມຫາທີນໍ ກິຈ຺ເຈນ ປາກເຏນ ເຕສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວິຈາຣຓາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຣູປທສ຺ສເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສສມຕິກ຺ກມວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປທສ຺ສນເຫຕຸກາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ນາມ ຊາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ຈຕຸຠູມິກເວທນາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ເອວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ກຖິໂຕ, ຕຖາ ‘‘ຠາວນາວເສນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ.

ກລາປສມ຺ມສເນນ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາທິກາຍ ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ອາທິມ຺ຫິ ຣູປາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄເຫນ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ, ຕໍມູລກໍ ວາ ສພ຺ພໍ ສມ຺ມສນໍ ອາທິຠູເຕ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ¶ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິ ສພ຺ພໍ ສມ຺ມສນໍ ຠາວນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ອາຣມ຺ມເຓນ ຫິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ ທສ຺ເສຕີຕິ. ເອວໍ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກິເລສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ກິໍນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ວິຍ ໂຍຊນາຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ວເສນ ມຫາຠູຕນິສ຺ສິຕຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ຊາຕິ…ເປ… ພລວປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຠຍໂຕ ທິສ຺ສມານານໍ ຊາຕິອາທີນໍ ພລວປຈ຺ຈຍຠາເວນ ເຕສໍ ຠຍໂຕ ທສ຺ສເນນ ສຫຊາຕສ຺ສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ, ຕສ຺ສ ວາ ທສ຺ສນສ຺ສ ທ຺ວາຣຠູຕສ຺ສ ຠວງ຺ຄມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ພລວປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓຕິ ¶ ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕ ຊາຕິອາທິອາຣມ຺ມເຓວ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຣາຄາທິວຕ຺ຖຸຠູເຕ ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓ. ວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາທິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓກເທສສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫມຸເຂນ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕິ.

ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ຄຫິຕໍ, ຕເທວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ເສວ ຜລຠາເວນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓຜລສງ຺ກຣຠາເວນ ໂສຕູນໍ ສມ຺ໂມຫຊນກຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ, ນ ປນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ເສນ ສຫຊາຕຠາວສ຺ສ ອຠາວາ. ຍສ຺ມາ ວາ ຍຖາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໐, ໔໒໕-໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໔.໖໐) ວຈນໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍາ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ຜສ຺ສສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ນ ຕຖາ ຜສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍາ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທິວຈນໍ ນ ອຣຫຕີຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທິຠາໂວ ນ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຣູປວເສນ ¶ ຕໍ ຕໍ ສມຸທາຍໍ ເອເກກໍ ຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ກາມາວຈຣຘມ຺ເມ’’ຕິ ອາຫ. ຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທີສຸ ຣາຄາທໂຍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສີລາທໂຍ ຈ ປຎ຺ຈ ສໍວຣາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ສມ຺ມສນໍ ປນ ມໂນທ຺ວາເຣ ເອວ. ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໂຕ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓວີຣິຍສໍວຣາ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປຣິຄ຺ຄຫວຈເນນ ສມ຺ມສນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕເຍວາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ.

ສມາເນ ເທສິຕພ຺ເພ ເທສນາມຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຏ຺ຏນໍ ປຣິວຏ຺ໂຏ. ຕີສຸປິ ປຣິວຏ຺ເຏສຸ ກຕ຺ຖຈິ ກິຎ຺ຈິ ອູນໍ ອຘິກໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເອໂກວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂນ຺ຘວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອາຍຕນວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໕໒. ວິເສສໂຕຕິ ¶ ¶ ອາຍຕນ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ວິຍ ອສາຘາຣຓໂຕ ຈກ຺ຂາທິສທ຺ທຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາເທຕີຕິ ຈກ຺ຂຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຘຸໍ ຈກ຺ຂຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຈກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຣສສາຍນຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຣູປາຣາມໍ ຣູປຣຕໍ ຣູປສມ຺ມຸທິຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໙) ວຈນໂຕ ຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ. ສຕິປິ ໂສຕາທີນໍ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາທິຣຕິຠາເວ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິເຍວ ຈກ຺ຂຸ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ ປທຸມາທີສຸ ປງ຺ກຊາທິສທ຺ທາ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຠາເວຕິ ຈາຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓສິທ຺ຘສ຺ສ ຈກ຺ຂຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ຈກ຺ຂຕີຕິ ຫິ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຍນສ຺ສ ຈ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສມວິສມວິຠາວນເມວ ອາຈິກ຺ຂນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ວິຠາເວຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວາ ຘາຕູນໍ ວິຠາວນຕ຺ຖຕາ ຈກ຺ຂຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຣຕ຺ຕທຸຏ຺ຐາທິກາເລສຸ ກກຓ຺ຏກຣູປໍ ວິຍ ອຸທ຺ທຣູປໍ ວິຍ ຈ ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຣູປໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ຣູປຍຕິ ຣູປມິວ ປກາສໍ ກໂຣຕິ, ສວິຄ຺ຄຫມິວ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕ຺ຖາຣຓໍ ວາ ຣູປ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ວິຕ຺ຖາຣຓຎ຺ຈ ປກາສນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປກາເສຕີ’’ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວາ ຘາຕູນໍ ປກາສນຕ຺ໂຖເຍວ ຣູປ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ວຓ຺ຓວາຈກສ຺ສ ຣູປ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣູປຍຕີຕິ ນິພ຺ພຈນໍ, ຣູປວາຈກສ຺ສ ຣຸປ຺ປຕີຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ອຸທາຫຣີຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ-ອຕ຺ເຖ ວຈນເມວ ຄຫິຕໍ ສິຍາ, ນ ຈ ວຈນ-ສທ຺ໂທເຍວ ເອຕ຺ຖ ສທ຺ໂທ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ໂພປິ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ສປ຺ປຕີຕິ ສເກຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສປ຺ປີຍຕິ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໍ ຄມີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສູຈຍຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຘວເສນ ອປາກຏໍ ‘‘ອິທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ¶ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປກາເສຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ປຸປ຺ຜາທິວຕ຺ຖຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜໍ ອຕ຺ຖິ ຈມ຺ປກາທິ, ຜລມຕ຺ຖິ ອມ຺ພາທີ’’ຕິ ເປສຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣສຄ຺ຄຫຓມູລກຕ຺ຕາ ອາຫາຣຊ຺ໂຌຫຣຓສ຺ສ ຊີວິຕເຫຕຸມ຺ຫິ ອາຫາຣຣເສ ນິນ຺ນຕາຍ ຊີວິຕໍ ອວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓນ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສາສວຘມ຺ມານໍ ອາໂຍຕິ ວິເສເສນ ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣິຍເຫຕຸຠາວໍ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ກາມຣາຄນິທານກມ຺ມຊນິເຕສຸ ກາມຣາຄສ຺ສ ຈ ວິເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ¶ ຆານຊິວ຺ຫາກາເຍສຸ ກາຍສ຺ສ ວິເສສຕຣສາສວປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ເຕນ ຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ເມຖຸນມ຺ປິ ເສວນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸກາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ພລວກາມາສວາທິເຫຕຸຠາວໂຕ ວິເສເສນ ‘‘ສາສວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ຘາຣຍນ຺ຕີຕິ ເຍ ວິເສສລກ຺ຂເຓນ ອາຍຕນສທ຺ທປຣາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຕ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ເຎ ມໂນໂຄຈຣຠູຕາ ຘມ຺ມາ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂເຓເນວ ເອກາຍຕນຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂອຬາຣິກວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓມນນສງ຺ຂາເຕຫິ ວິສຍວິສຍິຠາເວຫິ ປຸຣິມານິ ປາກຏານີຕິ ຕຖາ ອປາກຏາ ຈ ອຎ຺ເຎ ມໂນໂຄຈຣາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ນ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທຕິ.

ວາຍມນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ອາຍຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຍຕນນ຺ຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ອາຍຕນ-ສທ຺ໂທ, ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຈາຕິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ເມ. ເຕ ຫິ ຕໍຕໍທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓສຸ ອາຍນ຺ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຍາຕິ. ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ລີນານິ ອປາກຏານິ ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປສາເຣນ຺ຕິ ປາກຏານິ ກໂຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ອາຍຕນ-ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕໍ ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ມໂນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ເນສໍ ທ຺ວາຣຠາໂວ ນິສ຺ສຍຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ວຈນຕ຺ຖໂຕ, ນ ວຈນີຍຕ຺ຖໂຕ. ວຈນຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຈກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ, ນ ວຈນີຍຕ຺ໂຖ ‘‘ຍໍ ຈກ຺ຂຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ປສາໂທ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໕໙໗) ວິຍາຕິ.

ຕາວຕ຺ວໂຕຕິ ອນູນາຘິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາທສາຍຕນວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວາ ອຘິກຠາວໂຕ ໂຈທນາ ນຕ຺ຖິ, ສລກ຺ຂຓຘາຣຓໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອູນໂຈທນາ ¶ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທໂຍປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອສາຘາຣຓໍ. ສຕິປິ ອສາຘາຣຓາຣມ຺ມຓຠາເວ ຈກ຺ຂາທີນໍ ທ຺ວາຣຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາຍຕເນ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠາເວຫິ ວາ ອສາຘາຣຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍຠຸຍ຺ຍສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທີຫິ ¶ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມາທິອຍຸຕ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ຫີຕິ ເອເຕນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາເວນ ວິສຍິຠາເວນ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕສຸ ຫິ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ເພສຸ ປາກຏຕ຺ຕາ ປຐມຕຣໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ເທສິຕນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຆານາຍຕນາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາຠາເວນ ຈກ຺ຂຸໂສເຕຫິ ປຸຣິມຕຣໍ ອເທເສຕພ຺ພານິ ສຫ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ເອເກນ ກເມນ ເທເສຕພ຺ພານີຕິ ຆານາທິກ຺ກເມນ ເທສິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎຖາປິ ຫິ ເທສິເຕສຸ ນ ນ ສກ຺ກາ ໂຈເທຕຸໍ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ໂສເຘຕພ຺ພານິ ນ ເທເສຕຸນ຺ຕິ. ໂຄຈໂຣ ວິສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຄຈຣວິສໂຍ, ມໂນ. ກສ຺ສ ປນ ໂຄຈໂຣ ເອຕສ຺ສ ວິສໂຍຕິ? ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ. ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ເອເຕນ ຈ ຈກ຺ຂາທິອນນ຺ຕຣໍ ຣູປາທິວຈນສ຺ສ ກາຣຓມາຫ.

ປຈ຺ຈຍເຠໂທ ກມ຺ມາທິເຠໂທ. ນິຣຍາທິໂກ ອປທາທິຄຕິນານາກຣຓຎ຺ຈ ຄຕິເຠໂທ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິໂກ ຂຕ຺ຕິຍາທິໂກ ຈ ນິກາຍເຠໂທ. ຕໍຕໍສຕ຺ຕສນ຺ຕານເຠໂທ ປຸຄ຺ຄລເຠໂທ. ຍາ ຈ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອນນ຺ຕເຠທຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ໂສເຍວ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຈ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ມນາຍຕນສ຺ສ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທິໂຕ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາທິເຠທໂຕ ຈ. ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວິປສ຺ສນຸປຄມນຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກາສີຕິເຠທຕາ ມນາຍຕນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທສວເສນ. ນີລໍ ນີລສ຺ເສວ ສຠາຄໍ, ອຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄໍ, ເອວໍ ກຸສລສມຸຏ຺ຐານາທິເຠເທສຸ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕຠູມກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂາທິວຊ຺ຊໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສປຣິປ຺ຜນ຺ທກິຣິຍາວເສນ ອີຫນໍ ອີຫາ. ຈິນ຺ຕນວເສນ ພ຺ຍາປາຣກຣຓໍ ພ຺ຍາປາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາປາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ຈກ຺ຂຸ ຣູປາທີນໍ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອີຫໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ຕານີ’’ຕິອາທິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປນ ອີຫາ ຈ ໂຫຕິ ພ຺ຍາປາໂຣ ຈາຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈນໍ. ຘມ຺ມຕາວາຕິ ສຠາໂວວ, ກາຣຓສມຕ຺ຖຕາ ວາ. ອີຫາພ຺ຍາປາຣຣຫິຕານໍ ທ຺ວາຣາທິຠາໂວ ຘມ຺ມຕາ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມ຺ຠວນວິເສສນໍ ຍໍ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ສຸຎ຺ໂຎ ¶ ຄາໂມຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉນ຺ເນຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ອາຍຕນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ວຈນໂຕ ສຸຎ຺ຎຄາໂມ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອນ຺ນປານສໂມຫິຕນ຺ຕິ ¶ ຄຫິເຕ ສຸຎ຺ຎຄາເມ ຍຎ຺ຎເທວ ຠາຊນໍ ປຣາມສີຍຕິ, ຕໍ ຕໍ ຣິຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣາມສີຍຕິ, ເອວໍ ຘຸວາທິຠາເວນ ຄຫິຕານິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຍມານານິ ຣິຕ຺ຕກາເນວ ເອຕານິ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ຈກ຺ຂາທິທ຺ວາເຣສຸ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສຸປ຺ປາທກຠາເວນ ຣູປາທີນິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຠິຆາຕການີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຫິສຸສຸມາຣປກ຺ຂິກຸກ຺ກຸຣສິງ຺ຄາລມກ຺ກຏາ ຉ ປາຓກາ. ວິສມພິລາກາສຄາມສຸສານວນານິ ເຕສໍ ໂຄຈຣາ. ຕຕ຺ຖ ວິສມາທິອຊ຺ຌາສເຍຫິ ຈກ຺ຂາທີຫິ ວິສມຠາວພິລາກາສຄາມສຸສານສນ຺ນິສ຺ສິຕສທິສຸປາທິນ຺ນຘມ຺ມວນຠາເວຫິ ອຠິຣມິຕຕ຺ຕາ ຣູປາທີນມ຺ປິ ວິສມາທິສທິສຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນາຕິ ອິທໍ ອິຕເຣສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ສງ຺ຄຫກຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາໂຣ ເອວ ຫິ ອຸປ຺ປາທວຍຕ຺ຕາກາຣາທໂຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ປຸຣິມນ຺ຕວິວິຕ຺ຕຕາປຸພ຺ພກໍ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ວຕ຺ວາ ອຠາວວຈເນນ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຊມານຕາປຸພ຺ພກໍ, ອປຣນ຺ເຕ ອວິຊ຺ຊມານຕໍ, ອຸຠເຍນປິ ສທາ ອຠາໂວ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຠາວວິຊຫນໍ ວິປຣິຓາໂມ, ຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ວາ ປຣິວຕ຺ຕນໍ, ສນ຺ຕານວິກາຣາປຕ຺ຕິ ວາ. ສທາ ອຠາເວປິ ຈິຣຏ຺ຐານໍ ສິຍາຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຕາວກາລິກໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຣຫິຕໍ ນິຈ຺ຈໍ, ນ ອິຕຣຖາຕິ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນິຈ຺ຈໍ, ນິຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຊາຕິຘມ຺ມຕາທີຫິ ອນິຏ຺ຐຕາ ປຏິປີຬນໍ. ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນາຕິ ຈ ຍສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປີຬນໂຕ, ສຍໍ ວາ ຊຣາທີຫິ ປຏິປີຬນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິກສ຺ສປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ອຠິຓ຺ຫໍ ສມ຺ປຏິປີຬນຕ຺ຕາ ‘‘ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນໂຕ’’ຕິ ປຸຣິມໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວທຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂມໍ. ສຸຂປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ສຸຂໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ ນິວາເຣຕິ, ທຸກ຺ຂວຈນໍ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ສຸຂໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ.

ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ວສວຕ຺ຕນໂກ, ນາປິ ອິທໍ ວສວຕ຺ຕນກນ຺ຕິ ອວສວຕ຺ຕນກໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ມິໍ ປຣສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕນິ ວສວຕ຺ຕນຠາໂວ ວາ ວສວຕ຺ຕນກໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອວສວຕ຺ຕນກໍ, ອວສວຕ຺ຕນກສ຺ສ ອວສວຕ຺ຕນໂກ ວາ ອຕ຺ໂຖ ສຠາໂວ ອວສວຕ຺ຕນກຏ຺ໂຐ, ອິທຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຕິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ວສວຕ຺ຕນາກາເຣນ ສຸຎ຺ຎໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ເອຕສ຺ເສວ ¶ ວິເສສນໍ ‘‘ອສ຺ສາມິກໂຕ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍສ຺ມາ ¶ ວາ ເອຕໍ…ເປ… ມາ ປາປຸຓາຕູ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ວສວຕ຺ຕນຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ສຸຎ຺ຎໍ ຕໍ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ວສວຕ຺ຕນາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອິທໍ ກສ຺ສຈິ ກາມກາຣິຍໍ, ນາປິ ເອຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ກາມກາຣິຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອກາມກາຣິຍໍ. ເອເຕນ ອວສວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ວິຠວຄຕິ ວິນາສຄມນໍ. ສນ຺ຕຕິຍໍ ຠວນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ຠວສງ຺ກນ຺ຕິຄມນໍ. ສນ຺ຕຕິຍາ ຍຖາປວຕ຺ຕາກາຣວິຊຫນໍ ປກຕິຠາວວິຊຫນໍ. ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈກ຺ຂຸອນິຈ຺ຈ-ສທ຺ທານໍ ເອກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈານໍ ເສສຘມ຺ມານມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕິສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວິເສສສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວາຈການຎ຺ຈ ສທ຺ທານໍ ເອກເທສສມຸທາຍໂພຘນວິເສສໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ກິໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຈາຣໍ ກເຖນ຺ເຕນ ກິໍ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ກຕມາ ຈານນ຺ທ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕ ວາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ ວາ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘ຈກ຺ຂຸ ອນຕ຺ຕາ’ຕິ…ເປ… ‘ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’ຕິ. ອິຕິ ອິເມສຸ ຉສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ອາຍຕເນສຸ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໐) ອວິເສເສສຸ ອາຍຕເນສຸ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓຠູຕານໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ, ຜລຠູຕານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ກາຣຓຜລມຕ຺ຕຕາຍ ອນຕ຺ຕຕາຍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ອາຍຕນເທສນາຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາທສນ຺ນໍ…ເປ… ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ຍທິປິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓານິ ເອຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕານິ, ເຕຫິ ຈ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ວິເສເສນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເວຕິ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ສມາປນຕ຺ໂຖ. ອິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຍຖາສມາປິຕສ຺ສ ອາໂຣເປຕພ຺ພໂທສສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວາເທ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຣວາທິສ຺ສ ໂທສລກ຺ຂຓາກາຣນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ໂທສຄມນປ຺ປກາຣນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ຣູເປ ອຕ຺ຕນິ ‘‘ເອວໍ ເມ ຣູປໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິເຍ ວິຍ ສາມິນິທ຺ເທສາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ມມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຫິ ຄຫິຕໍ ຣູປໍ ວສວຕ຺ຕິຕາຍ ‘‘ເອວໍ ເມ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຍມານຎ຺ຈ ຕເຖວ ຠເວຍ຺ຍ, ອິຈ຺ຉໂຕປິ ຫິ ຕສ຺ສ ຣູປສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ຕາ ອວສວຕ຺ຕິ ຈາຕິ. ອາພາຘາຍາຕິ ເອວໍ ທຸກ຺ເຂນ. ປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ¶ ປເຣສໍ ຎາປນໍ. ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓທີປການໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ອວິສຍຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ¶ ປນ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາປນຕາ ເອເຕສໍ ທຸຣູປຏ຺ຐານຕາຍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ອນຸປຏ຺ຐຫນກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິມານິ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຐານາທີສຸ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນສ຺ສ. ຘາຕຸມຕ຺ຕຕາຍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສມູຫໂຕ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊນໍ ນານາຘາຕຸວິນິພ຺ໂຠໂຄ. ຆເນນາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຆນານິ ຆນຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວທຕິ. ປຎ຺ຎາເຍວ ສນ຺ຕຕິວິໂກປນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍາຖາວສຣສໂຕຕິ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ. ສຠາໂວ ຫິ ຣສິຍມາໂນ ອວິຣທ຺ຘປຏິເວເຘນ ອສ຺ສາທິຍມາໂນ ‘‘ຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທີນໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຈນໍ ຣຸປ຺ປນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຣູປາທິຄ຺ຄຫຓໂຕ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສພ຺ຠາວາ. ນ ຫິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທມຕ຺ເຕນ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ອນິຈ຺ຈາທໂຍ ຈ ຣູປາທີນໍ ອາກາຣາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕ ປນາກາຣາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານາ ຣູປາທີນໍ ອາກາຣມຕ຺ຕາເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐) ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍ ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ເຕ ຐາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນາຕິຘາວິຕຸໍ. ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ທຸກ຺ຂາທິຄ຺ຄຫເຓ ອິຕຣສ຺ສາຄຫຓໍ. ອນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄຫຓານິ ຈ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິນິວຕ຺ຕນການິ ສທ຺ຘາສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິການິ ຕິວິຘວິໂມກ຺ຂມຸຂຠູຕານິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສໍ ອາກາຣານໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມານານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເສໂສ ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໖໗. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາ ອຠິຘມ຺ມກຖາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວິຍ ປຈ຺ຈຍຍຸຄຬວເສນ ອກເຖຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວເສນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ອາຍຕນານິ ອພ຺ໂພກາຣໂຕ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ກຖິຕານິ. ອາຄມ຺ມາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ນິພ຺ພິນ຺ທສ຺ສ ວິສງ຺ຂາຣນິນ຺ນສ຺ສ ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ວິວຏ຺ຏິຕມານສສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ສຈ຺ຉິກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍມານຎ຺ຫິ ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕຎ຺ຈ ¶ ປຏິຈ຺ຈ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຈ ຕມ຺ຫິ ປຣມສ຺ສາສຠາເວນ ວິນິມຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ ຈ ຄຕິຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐານຠູເຕ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຂຍສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ໂຄ ຣາຄາທໂຍ ເຂເປຕີຕິ ຕໍສຈ຺ຉິກຣຓາຠາເວ ຣາຄາທີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘຄມນາຠາວາ ‘‘ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຣາຄາທໂຍ ຂີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ອຎ຺ໂຎ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໔-໒໙໕) ວິຍ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ, ນຕ຺ຖິ ສຸຕ຺ຕປເທເຫວ ນີໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກໍ ນານນ຺ຕິ ຈຸຓ຺ຓິຕໍ ຂຸທ຺ທກໍ ວາ ກຣຓໍ, ຈຸຓ຺ຓີກຣຓນ຺ຕິ ອພຫຸມາເນນ ວທຕິ. ນ ຕ຺ວໍ ເອກໍ ນານໍ ຊານາສີຕິ ກິໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຕ຺ວເມວ ນ ຊານາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຎາເຕຕິ ‘‘ຍທິປິ ປຸພ຺ເພ ນ ຎາຕໍ, ອຘຸນາປິ ຎາເຕ ນນຸ ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊານນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕິ. ວິຠຊິຕ຺ວາຕິ ອກ຺ຂຣຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ລີນໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄາທີນໍ ຂໂຍ ນາມ ອຠາວມຕ຺ໂຕ, ນ ຈ ອຠາວສ຺ສ ພຫຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາວຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວຈນປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ຣາຄກ຺ຂໂຍ ນາມ ຣາຄສ຺ເສວ ຂໂຍ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ຫິ ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສາທີນໍ ຂໂຍ ນ ໂຫຕິ, ໂທສກ຺ຂຍາທໂຍ ຈ ຣາຄາທີນໍ ຂຍາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ຐາ ຠິນ຺ນາ ອາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ພຫຸນິພ຺ພານຕາ ອາປນ຺ນາ ເອວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິເສໂສ ຈ ນາມ ນິສ຺ສຠາວສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ສສຠາວຕາ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ. ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓; ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໙.໒໓; ວິຠ. ໙໖໓) ອາທໂຍ, ເຕສຸ ປຣິເຍສນາທໂຍ ຈ ປຣິເຍສນາທິກຣກິເລສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ນິທານກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂອຬາຣິກຕາຍ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕິສຸຂຸມສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ໂອຬາຣິກຠາວໂທສາປຕ຺ຕິຍາ ໂພເຘຕພ຺ໂພ, ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ວາ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນກໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ເມຖຸນໍ. ອຈ຺ຉາທີນມ຺ປິ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ນນຸ ‘‘ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກິເລສານໍ ວິນາໂສ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ, ອຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ອຈ຺ຈນ຺ຕາປວຕ຺ຕິ ຫິ ກຎ຺ຈິ ກາລຎ຺ຈ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຠາໂວເຍວາຕິ ນຕ຺ຖິ ວິເສໂສ. ສວິເສສໍ ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອຠາວຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິປິ ປາປຸຓິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ປາກຏໍ ປິຬນ຺ຘນໍ ວິຍ ໂອຬາຣິກໍ ຖູລໍ. ເກວລໍ ປນ ກຓ຺ເຓ ປິຬນ຺ຘິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ປິຬນ຺ຘນໂຕປິ ວາ ຖູລຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑນ຺ໂຕ ວິຍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ¶ ໂຄຕ຺ຣຠຸກ຺ຂເຓ ກິເລສກ຺ຂຍປ຺ປຕ຺ຕິ ປນສ຺ສ ອາປນ຺ນາຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຂີເຓສຸເຍວາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ເຕນ ກິເລສກ຺ຂໂຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ນ ສກ຺ກາ ¶ ວຕ຺ຕຸໍ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຕີຕານາຄຕາທິສພ຺ພໍ ອາລມ຺ເພຕິ, ນ ນິປ຺ຜນ຺ນເມວາຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸປິ ມຄ຺ເຄນ ກິເລສານໍ ຍາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາ ກາຕພ຺ພາ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ? ນ, ອປ຺ປຕ຺ຕນິພ຺ພານສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຎາຓາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎຘມ຺ມາ ວິຍ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ປນ ອຕິຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ອປ຺ປຕ຺ເຕນ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ປຕ຺ຕພ຺ເພນ ຕິກາລິກສຠາວາຕິກ຺ກນ຺ຕຄມ຺ຠີຣຠາເວນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ກິເລສກ຺ຂຍມຕ຺ຕຕໍ ວາ ອິຈ຺ຉໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ນິປ຺ຜນ຺ເນນ ກິເລສກ຺ຂເຍນ. ເຕນາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຂີເຓສຸເຍວ ກິເລເສສຸ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ນິພ຺ພານໍ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ. ອປ຺ປຕ຺ຕກິເລສກ຺ຂຍາຣມ຺ມຓກຣເຓ ຫິ ສຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂຕ ປຸເຣຕຣຈິຕ຺ຕານິປິ ອາລມ຺ເພຍ຺ຍຸນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ກຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ໂຄຕິອາທິນາ ປຸຣິມປຸຈ຺ຉາທ຺ວຍເມວ ວິວຣຕິ.

ນ ຈ ກິຎ຺ຈີຕິ ຣູປາທີສຸ ນິພ຺ພານໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ກທາຈິ ໂຫຕິ, ອຕີຕາທິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອາຄມ຺ມ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກເທສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ຕເທວ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ກທາຈິ ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ນ…ເປ… ນວຕ຺ຕພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ສາຣມ຺ມຓາ ປຣິຕ຺ຕາທິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ກິຎ຺ຈິ ອາລມ຺ພນໂຕ ນ ນວຕ຺ຕພ຺ພໂກຏ຺ຐາສໍ ຠຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຍຕນວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຘາຕຸວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ຍທິປິ ¶ ¶ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕາທີສຸ ‘‘ຘາຕຸນານຕ຺ຕໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ, ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘາຕຸນານຕ຺ຕໍ? ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໘໕) ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ອາຄຕາ, ຕາ ປນ ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ອາຄຕາຕິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສ຺ເວວ ອາຄເຕ ຕໂຍ ຘາຕຸຉກ຺ເກ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍຕິ ອຏ຺ຐາຣສປິ. ສຸຎ຺ເຎ ສຠາວມຕ຺ເຕ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຘາຕຸ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຘາຕູຕິ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ອພ຺ຍາປິຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໗໓. ປຖວີຘາຕຸທ຺ວຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປທຸທ຺ຘາໂຣ ກໂຕ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ທ຺ເວຍ’’ນ຺ຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ. ທ຺ວຍນ຺ຕິ ປນ ປາເຐ ສຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ທ຺ເວ ອວຍວາ ເອຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວຍໍ, ປຖວີຘາຕູນໍ ທ຺ວຍໍ ປຖວີຘາຕຸທ຺ວຍໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຖວີຘາຕູນໍ ສມຸທາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ເອວ ວາ ອວຍວາ ສມຸທິຕາ ທ຺ວຍໍ, ປຖວີຘາຕຸທ຺ວຍນ຺ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ປຖວີຘາຕຸ? ປຖວີຘາຕຸທ຺ວຍໍ, ເອສາ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອຕ຺ຖິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ອຕ຺ຖິ ພາຫິຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣ-ສທ຺ທາ ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກທຸເກ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນວາຈກາ, ນາປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ-ສທ຺ເທຫິ ສມານຕ຺ຖາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘວາຈກາ ປນ ເອເຕ. ເຕນ ‘‘ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕາຕິ ຈ ນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນສຸ ຊາຕຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ຫິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກຕາຍ. ສຠາວາກາຣໂຕຕິ ອາປາທີຫິ ວິສິຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສຠາວຠູເຕນ ຄເຫຕພ຺ພາກາເຣນ.

ເກສາ ¶ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕລກ຺ຂຓາຕິ ກກ຺ຂຬຕາຘິກຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ປຖວີໂກຏ຺ຐາສມຕ຺ໂຕ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິມິນາຕິ ¶ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທໍ ເກສາ’’ຕິອາທິນາ. ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ປໂຍຄໍ ວີຣິຍໍ ອາຍູຫນໍ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຠຄກາເມນ ກສິຍາທີສຸ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕກາເມນ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພປລິໂພຘາຕິ ອາວາສາທໂຍ ທີຆເກສາທິເກ ຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘ ອປຣປລິໂພຘາຕິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.

ວຓ຺ຓາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວເສນ ມນສິກາໂຣ ຘາຕຸປຏິກູລວຓ຺ຓມນສິກາຣານໍ ສາຘາຣໂຓ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຘາຕຸມນສິກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວສາເນ ເອວໍ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຣຫິຕາຕິ ກາຣຓສ຺ສ ຈ ຜລສ຺ສ ຈ ອພ຺ຍາປາຣຕາຍ ຘາຕຸມຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີນມ຺ປິ ເອວເມວ ອພ຺ຍາປາຣຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນ ຫິ ຕານິ, ເຕສຎ຺ຈ ກາຣຓານິ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ ຈາຕິ. ລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ‘‘ກກ຺ຂຬໍ ຂຣິຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເວກນ຺ຕກໍ ເອກາ ໂລຫຊາຕິ. ນາຄນາສິກໂລຫໍ ໂລຫສທິສໍ ໂລຫວິຊາຕິ ຫລິທ຺ທິວິຊາຕິ ວິຍ. ຕິປຸຕມ຺ພາທີຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ. ໂມຣກ຺ຂາທີນິ ເອວໍນາມາເນເວຕານິ. ສາມຸທ຺ທິກມຸຕ຺ຕາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ສພ຺ພາປິ ປນ ມຸຕ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕາ ເອວ.

໑໗໔. ອປ຺ເປຕີຕິ ອາໂປ, ອາພນ຺ຘນວເສນ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍໍ ປາປຸຓາຕິ ສິເລສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍູສຠູໂຕຕິ ຣສຠູໂຕ. ວກ຺ກຫທຍຍກນປປ຺ຜາສານິ ເຕເມນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍກນໍ ເຫຏ຺ຐາຠາຄປູຣເຓນ, ອິຕຣານິ ເຕສໍ ອຸປຣິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ປຄ຺ຆຣເຓນ ເຕເມຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ເລຑ຺ຑຸຂຓ຺ຑານິ ເຕມຍມາເນຕິ ເຕມກເຕມິຕພ຺ພານໍ ອພ຺ຍາປາຣສາມຎ຺ຎນິທສ຺ສນຕ຺ຖາເຍວ ອຸປມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ຐານສາມຎ຺ຎນິທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ. ສນ຺ນິຈິຕໂລຫິເຕນ ເຕເມຕພ຺ພານໍ ເກສຎ຺ຈິ ເຫຏ຺ຐາ, ກສ຺ສຈິ ອຸປຣິ ຐິຕຕຎ຺ຫິ ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ເຄ ວກ຺ຂຕີຕິ, ຍກນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາໂຄ ‘‘ຐິຕໍ ມຍິ ໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ ນ ຊານາຕິ, ວກ຺ກາທີນິ ‘‘ອມ຺ເຫ ເຕມຍມານໍ ໂລຫິຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຍຖາ ¶ ປນ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ຂີຣ’’ນ຺ຕິ, ເອວມິຘ ນຕ຺ຖິ.

໑໗໕. ເຕຊນວເສນາຕິ ນິສິຕຠາເວນ ຕິກ຺ຂຠາເວນ. ສຣີຣສ຺ສ ປກຕິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫຠາໂວ ສນ຺ຕາໂປ, ສຣີຣທຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ¶ ມຫາທາໂຫ ປຣິທາໂຫ. ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຍນ ຊີຣີຍຕີຕິ ເອກາຫິກາທິຊຣໂຣເຄນ ຊີຣີຍຕີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສຕວາຣໍ ຕາເປຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏສປ຺ປິ ສຕໂຘຕສປ຺ປີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣສໂສຓິຕເມທມໍສນ຺ຫາຣຸອຏ຺ຐິອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊາ ຣສາທໂຍ. ເກຈິ ນ຺ຫາຣຸໍ ອປເນຕ຺ວາ ສຸກ຺ກໍ ສຕ຺ຕມຘາຕຸໍ ອໂວຈຸນ຺ຕິ. ປາກຕິໂກຕິ ໂຂຠໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທາ ວິຊ຺ຊມາໂນ. ເປຕຄ຺ຄິ ມຸຂໂຕ ພຫິ ນິຄ຺ຄໂຕວ ອິຘ ຄຫິໂຕ.

໑໗໖. ວາຍນວເສນາຕິ ສເວຄຄມນວເສນ, ສມຸທີຣຓວເສນ ວາ.

໑໗໗. ອິມິນາ ຍສ຺ມິໍ ອາກາເສ…ເປ… ຕໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສສ຺ສ ອກຖິຕຕໍ, ອຊຏາກາສສ຺ສ ຈ ກຖິຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໙. ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ຜຣຓຠາໂວ ສຣີຣຏ຺ຐກອຸຕຸສ຺ສ ສຸຂທຸກ຺ຂໂຜຏ຺ຐພ຺ພສມຸຏ຺ຐານປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຍຖາພລໍ ສຣີເຣກເທສສກລສຣີຣຜຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຊສມຸຏ຺ຐາປເນນ ຕເຖວ ຜຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ. ເອວໍ ເອເຕສໍ ສຣີຣຜຣຓຕາຍ ເອກສ຺ສ ຐານໍ ອິຕຣໍ ປຫຣຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ສປ຺ປຏິປກ຺ຂຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂໂອຬາຣິກປ຺ປວຕ຺ຕິ ເອວ ວາ ເອເຕສໍ ຜຣຓໍ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານິ ຈ ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານິ ຜຣຓຏ຺ຐານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຸຠຍວໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອຍໍ ສປ຺ປຏິປກ຺ຂຕາ ທສ຺ສິຕາ ສຸຂທສ຺ສນີຍຕ຺ຕາ.

໑໘໑. ກິເລສກາມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ ຣາໂຄ ກາໂມ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສປິ ຫິ ວິພາຘຕິ ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ກິເລສສນ຺ຖວສມ຺ຠວໂຕ ກິເລສກາໂມ ວິຠຕ຺ໂຕ ກິເລສວຕ຺ຖຸສມ຺ຠວໂຕ ວາ. ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ກາມປຏິພທ຺ຘາ ວາ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ວິຕກ຺ເກເຍວ ກາໂມປປໂທ ຘາຕຸສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ¶ ກາມປ຺ປສງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸອາທີສຸ. ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທຸກ຺ຂາຍນໍ ວິຫິໍສາ. ວິຫິໍສນ຺ຕີຕິ ຫນ຺ຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

໑໘໒. ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນປິ ອຠິຊ຺ຌາສໍໂຍເຄນ ກມ຺ມປຖຊນນໂຕ ອນຠິຊ຺ຌາກມ຺ມປຖຠິນ຺ທນໂຕ ຈ ກາມວິຕກ຺ໂກ ‘‘ກມ຺ມປຖເຠໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ¶ . ພ຺ຍາປາໂທ ປນາຕິ ພ຺ຍາປາທວຈເນນ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ພ຺ຍາປາທຘາຕູຕິ. ຕຖາ ວິຫິໍສາຍ ວິຫິໍສາຘາຕຸຍາ ຈ ພ຺ຍາປາທວເສນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ຈ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວີສຸ ຕິເກສຸ. ສພ຺ພກາມາວຈຣສພ຺ພກຸສລສງ຺ຄາຫເກຫິ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກກຖາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປນ ເອຕສ຺ມິໍ ຉກ຺ເກຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ກາມຘາຕຸວຈເນນ ກາມາວຈຣານໍ ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸອາທີນຎ຺ຈ ຄຫຓໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ລຠາເປຕພ຺ພາຕິ ຈກ຺ຂຸຘາຕາທິຠາວໍ ລຠມານາ ຘມ຺ມາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສເນນ ລຠາເປຕພ຺ພາ. ຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈາໂຣ, ກິໍ ຈຣຕິ? ສມ຺ມສນໍ, ສມ຺ມສນສ຺ສ ຈາໂຣ ສມ຺ມສນຈາໂຣ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອຘິວຈນໍ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ຈກ຺ຂຸສ຺ສາຕິ ວິເສສກາຣຓໍ ອສາຘາຣຓສາມິຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣາສາຘາຣຓໍ ນີລາທິສພ຺ພຣູປສາຘາຣຓຎ຺ຈ. ວິທຫຕີຕິ ເອວໍ ເອວຎ຺ຈ ຕຍາ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິນິຍຸຊ຺ຊມານໍ ວິຍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິທຫຕີຕິ ຈ ຘາຕຸອຕ຺ໂຖ ເອວ ວິສິຏ຺ໂຐ ອຸປສຄ຺ເຄນ ທີປິໂຕຕິ ວິນາປິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ຘາຕູຕິ ເອໂສ ສທ຺ໂທ ຕມຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ມຠາວກຣຓອຘິກຣເຓສຸ ຘາຕຸປທສິທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ປຎ຺ຈປິ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິຘາຕຸໂຍ ສຸວຓ຺ຓາທີນໍ ພີຊຠູຕາ ເສລາທໂຍ.

ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘາຕຸໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຘາຕີຕິ ຘາຕູຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘາຕຸ-ສທ຺ໂທ ¶ ເອວ ຫິ ຘາຣຓຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ. ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖປິ ຈາຍໍ ປຸຣິເມນ ອສທິໂສຕິ ນິສ຺ສຕ຺ຕສຠາວມຕ຺ຕຘາຣຓຎ຺ຈ ຘາຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຘາໂນ ອຕ຺ໂຖຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘາຕຸໂຍ ວິຍ ຘາຕຸໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສີຫ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ເກສຣິມ຺ຫິ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ປຸຣິເສສຸ, ເສລາວຍເວສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຘາຕຸ-ສທ຺ໂທ ຈ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອຸປຈຣິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຎາຓຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ ຎາຓເຎຍ຺ຍານິ, ເຕສໍ ອວຍວາ ຕປ຺ປເຠທຠູຕາ ຘາຕຸໂຍ ຎາຓເຎຍ຺ຍາວຍວາ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓປ຺ປເຠທາ ຘມ຺ມຘາຕຸເອກເທໂສ, ເຎຍ຺ຍປ຺ປເຠທາ ອຏ຺ຐາຣສາປີຕິ ຎາຓເຎຍ຺ຍາວຍວມຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂຍ ¶ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຎາເຓນ ຎາຕພ຺ໂພ ສຠາໂວ ຘາຕຸສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອວິປຣີຕໂຕ ຎາຓເຎຍ຺ໂຍ, ນ ທິຏ຺ຐິອາທີຫິ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫເກຫິ ເຎຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຎາຓເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອວຍວາ ຈກ຺ຂາທໂຍ. ວິສຠາຄລກ຺ຂຓາວຍເວສຸ ຣສາທີສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຘາຕຸ-ສທ຺ໂທ ຕາທິເສສຸ ອຎ຺ຎາວຍເວສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອຸປຈຣິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຣສາທີສຸ ວິຍ ວາ ຈກ຺ຂາທີສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫວ. ນິຊ຺ຊີວມຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເອເຕນ ນິຊ຺ຊີວມຕ຺ຕປທຕ຺ເຖ ຘາຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຉ ຘາຕຸໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉຘາຕຸໂຍ, ໂຍ ໂລເກ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຉຘາຕຸໂຣ ຉນ຺ນໍ ປຖວີອາທີນໍ ນິຊ຺ຊີວມຕ຺ຕສຠາວານໍ ສມຸທາຍມຕ຺ໂຕ, ນ ເອຕ຺ຖ ຊີໂວ ປຸຣິໂສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈກ຺ຂາທີນໍ ກໂມ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຘ ເອເກກສ຺ມິໍ ຕິເກ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຘາຕູນໍ ກມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸຜລານຸປຸພ຺ພວວຕ຺ຖານວເສນາ’’ຕິ. ເຫຕຸຜລານໍ ອນຸປຸພ຺ພວວຕ຺ຖານໍ ເຫຕຸຜລຠາໂວວ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຜລນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸຘາຕູ’’ຕິອາທິ. ມໂນຘາຕຸຘມ຺ມຘາຕູນຎ຺ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ທ຺ວາຣຠູຕມໂນວເສນ ວາ ຕສ຺ສາ ມໂນຘາຕຸຍາ.

ສພ຺ພາສໍ ວເສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອາຠາຘາຕຸອາທີນໍ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ຘາຕູນໍ ວເສນ. ອປຣມຕ຺ຖສຠາວສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖສຠາເວສຸ ນ ກທາຈິ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານານ’’ນ຺ຕິ. ຈນ຺ທາຠາສູຣິຍາຠາທິກາ ວຓ຺ຓນິຠາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປຘາຕຸເຍວ ຫິ ອາຠາຘາຕູ’’ຕິ. ຣູປາທິປຏິພທ຺ຘາຕິ ຣາຄວຕ຺ຖຸຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ ສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຣູປາທໂຍວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘວຈນໍ ອາຫ. ອສຕິປິ ຣາຄວຕ຺ຖຸຠາເວ ‘‘ກຸສລວິປາກາຣມ຺ມຓາ ສຸຠາ ຘາຕູ’’ຕິ ທຸຕິໂຍ ວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິຫິໍສາຘາຕຸ ເຈຕນາ, ປຣວິເຫຐນຉນ຺ໂທ ວາ. ອວິຫິໍສາ ກຣຸຓາ.

ອຸໂຠປີຕິ ¶ ຘມ຺ມຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ. ຫີນາທີສຸ ປຸຣິມນເຍນ ຫີຬິຕາ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຫີນາ, ສມ຺ຠາວິຕາ ປຓີຕາ, ນາຕິຫີຬິຕາ ນາຕິສມ຺ຠາວິຕາ ມຊ຺ຌິມາຕິ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕຫີນທຸກໂຕເຍວ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມາ ຘາຕຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ຍທິປິ ຉວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸວເສນ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຕສ຺ສາ ປຸເຣຈາຣິກປຈ຺ຉາຈາຣິກຕ຺ຕາ ມໂນຘາຕຸ ຄຫິຕາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ¶ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ…ເປ… ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສງ຺ເຂໂປເຍວາ’’ຕິ. ອເນເກສໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທີນໍ, ຕາສຸ ຈ ເອເກກິສ຺ສາ ນານປ຺ປກາຣຕາຍ ນານາຘາຕູນໍ ວເສນ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸໂລໂກ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸປ຺ປເຠທມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ.

‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍມໂນມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸເຠເທນາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ເກວເລນ ຘາຕຸ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ ວິຊານນສຠາວສ຺ສ ປເຠທວຈນໂຕ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ກຣິຍມາເນ ທ຺ເວ ມໂນຄຫຓານິ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ. ນ ຫິ ທ຺ເວ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ຈກ຺ຂຸ…ເປ… ກາຍມໂນວິຎ຺ຎາຓມໂນຘາຕູ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕຸລ຺ຍໂຍເຄ ທ຺ວນ຺ທສມາສາຠາວໂຕ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ສິຍາ ‘‘ຈກ຺ຂຸ…ເປ… ກາຍວິຎ຺ຎາຓມໂນມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸເຠເທນາ’’ຕິ.

ຂນ຺ຘາຍຕນເທສນາ ສງ຺ເຂປເທສນາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍເທສນາ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາຕິ ຕທຸຠຍໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາ ຘາຕຸເທສນາ. ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕຘາຕຸເທສນາ ອຕິສງ຺ເຂປເທສນາ, ອາຠາຘາຕຸອາທີນໍ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸອນ຺ຕານໍ ວເສນ ເທເສຕພ຺ພາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣເທສນາຕິ ຕທຸຠຍໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຍໍ ‘‘ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາ’’ຕິ.

ເຠຣີຕລໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ເອຕາຫິ ຈ ອຸປມາຫິ ນິຊ຺ຊີວານໍ ເຠຣີຕລທຓ຺ຑາທີນໍ ສມາໂຍເຄ ນິຊ຺ຊີວານໍ ສທ຺ທາທີນໍ ວິຍ ນິຊ຺ຊີວານໍ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນໍ ສມາໂຍເຄ ນິຊ຺ຊີວານໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປວຕ຺ຕີຕິ ກາຣຓຜລານໍ ຘາຕຸມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຣກເວທກຠາວວິຣຫໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸເຣຈຣານຸຈຣາ ວິຍາຕິ ນິຊ຺ຊີວສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເກຈິ ນິຊ຺ຊີວາ ປຸເຣຈຣານຸຈຣາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໂນຘາຕຸເຍວ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຂຓໍ ອນຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ຂຓໍ ອນຕິວຕ຺ຕນ຺ຕານໍເຍວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຸເຣຈຣານຸຈຣຠາເວ ປຸພ຺ພກາລາປຣກາລຕາຍ ປຸເຣຈຣານຸຈຣາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ສລ຺ລມິວ ສູລມິວ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາສມາໂຍຄໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາສາເຍວ ທຸກ຺ຂໍ ອາສາທຸກ຺ຂໍ, ອາສາວິຆາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ວາ. ສຎ຺ຎາ ຫິ ອຠູຕໍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂມ຺ປິ ສຸຠາທິໂຕ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີ ຕໍ ອາສໍ ຕສ຺ສາ ຈ ວິຆາຕໍ ¶ ອາສີສິຕສຸຠາທິອສິທ຺ຘິຍາ ຊເນຕີຕິ. ກມ຺ມປ຺ປຘານາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປກ຺ຂິປນໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຊາຕິທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘນໂຕຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມາເນນ ຊາຕິທຸກ຺ເຂນ ອນຸພນ຺ຘຕ຺ຕາ. ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ ຫິ ຊາຕິທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ປທຸມໍ ວິຍ ທິສ຺ສມານໍ ຂຸຣຈກ຺ກໍ ວິຍ ຣູປມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຍາທິຠາເວນ ທິສ຺ສມານໍ ນານາວິຘຸປທ຺ທວໍ ຊເນຕິ. ສພ຺ເພ ອນຕ຺ຖາ ຣາຄາທໂຍ ຊາຕິອາທໂຍ ຈ ວິສຠູຕາ ອສນ຺ຕາ ສປ຺ປຏິຠຍາ ຈາຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູຕຕ຺ຕາ ອມຕາທິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາປິ ອຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາວາຕິ ເອເຕນ ມກ຺ກຏສ຺ສ ຄຫິຕໍ ສາຂໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາປິ ອາກາເສ ຐາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ ວິຍ ຄຫິຕາຣມ຺ມຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາປິ ອຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ມກ຺ກຏສມານຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐິເວຘວິທ຺ໂຘປິ ທມຖໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທຸຏ຺ຐສ຺ໂສ ອສ຺ສຂຬຸງ຺ໂກ. ຣງ຺ຄຄໂຕ ນໂຏ ຣງ຺ຄນໂຏ.

໑໘໔. ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈາຕິອາທິນາ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓສຸ ເອກວຈນພຫຸວຈນນິທ຺ເທສາ ເອກນານາສນ຺ຕານຄຕານໍ ເອກສນ຺ຕານຄຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ເອກນານາຊາຕິກຕ຺ຕາ ຈ.

ສພ຺ພຘມ຺ເມສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອຘິກາຣວເສນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາເຕ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາເຕ ວາ ປເທສສພ຺ພສ຺ມິໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸນິທ຺ເທເສ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘສມນນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມໂນຘາຕຸ, ມໂນຘາຕຸຍາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘສມນນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕານນ຺ຕຣໍ ມໂນຘາຕຸ ວິຍ ມໂນຘາຕານນ຺ຕຣມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍາວ ອຎ຺ຎາ ມໂນຘາຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ມໂນຘາຕຸຍາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ນ ໂຫຕິເຍວ. ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸມໂນຘາຕຸກ຺ກມນິທສ຺ສນຎ຺ຫິ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາເວນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນນ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ອນນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນາຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາເວ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອນຸປນີເຕປິ ເອກຕ຺ເຕ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາເວ ເອກສ຺ມິໍ ທສ຺ສິເຕ ສາມຎ຺ຎວເສນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ສຠາວໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປິ-ສທ຺ເທນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປິຓ຺ຑເນ ¶ ຈ ສຕິ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາປິ ສມນນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ຕຊ຺ຊາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ¶ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຠວງ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ມໂນຘາຕຸຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕສ຺ສາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວາສິທ຺ຘິໂຕ. ນ ຫິ ຍໍ ໂຈທີຍຕິ, ຕເທວ ປຣິຫາຣາຍ ໂຫຕີຕິ.

ມໂນຘາຕຸຍາປິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາປີຕິ ມນທ຺ວຍວຈເນນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຘຸຣສຠາວຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເຕເນວ ມໂນຘາຕາວຊ຺ຊນສ຺ສ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາໂວ ນິວຕ຺ຕິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ໂຕ ຫິ ຕສ຺ສ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸວິຘຸໂຣ ມໂນຘາຕຸສຠາໂວ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວາ ປນ ປຐມສມນ຺ນາຫາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ. ສາ ສພ຺ພາປີຕິ ເອຕໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ຊວນປຣິໂຍສານາ ເອວ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ, ຕທາຣມ຺ມຓາທີນິປິ ປນ ໂຫນ຺ຕິເຍວາຕິ. ເອວໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸມໂນຘາຕຸວິສິຏ຺ຐສຠາວວເສນ ສພ຺ພໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ມໂນທ຺ວາຣວເສນ ສາຕິສຍໍ ຊວນມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍທິ ປນ ຉນ຺ນໍ ທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ຊວນາວສານາເນວ ຈິຕ຺ຕານິ ອິຘ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄຍ຺ເຫຍ຺ຍ, ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຠວງ຺ຄານໍ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສາວເສສາ ເທສນາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຉທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ເຕຫິ ວາ ສມານລກ຺ຂຓານິ ອຎ຺ຎານິປິ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມໂນ ຈ ເນສໍ ໂຄຈຣວິສຍໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໕) ວິສຸໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸ ຈ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສປິ ຈກ຺ຂາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາກຣຓໍ ວິຍ ມນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ມໂນທ຺ວາຣສງ຺ຂາຕຠວງ຺ຄສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ອາວຊ຺ຊນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘາຕຸວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສຈ຺ຈວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ

ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ສາສນກ຺ກໂມຕິ ¶ ¶ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາ ວາ. ສກລຎ຺ຫິ ສາສນໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສຈ຺ເຈສຸ ກມຕິ, ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ວາ ສາສນໍ ເອເຕສຸ ກມຕິ, ຕສ຺ມາ ກມຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກໂມ, ກິໍ ກມຕິ? ສາສນໍ, ສາສນສ຺ສ ກໂມ ສາສນກ຺ກໂມຕິ ສຈ຺ຈານິ ສາສນປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍເທສນາ ຈ ຕພ຺ໂພຫາເຣນາຕິ.

ຕຖາຕິ ຕໍສຠາວາວ. ອວິຕຖາຕິ ອມຸສາສຠາວາ. ອນຎ຺ຎຖາຕິ ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕາ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຕໍນິມິຕ຺ຕຕາຫິ ອນິຏ຺ຐຕາ ປີຬນຏ຺ໂຐ, ທ຺ວິຘາປິ ປຣິທຫນໍ, ກິເລສທາຫສມາໂຍໂຄ ວາ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ປຸຄ຺ຄລຫິໍສນໍ ວາ ປີຬນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ຕິຂິຓຠາໂວ ສນ຺ຕາປນໍ ສນ຺ຕາໂປຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປີຬນຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຣເສເນວ ອາວິຠວນາກາໂຣ, ອິຕເຣ ຍຖາກ຺ກມໍ ສມຸທຍມຄ຺ຄນິໂຣຘທສ຺ສເນຫິ ອາວິຠວນາກາຣາຕິ ອຍໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຣຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທນວເສນ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ອູຫນໍ ຣາສິກຣຓໍ ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ອາຍູຫນໍ, ສມຸທຍໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ອາຍໍ, ທຸກ຺ຂໍ. ຕສ຺ສ ອູຫນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອາຍູຫນໍ, ສຣສາວິຠາວນາກາໂຣ ເອໂສ. ນິທທາຕິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ນິທານໍ, ‘‘ອິທໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ຕໍ ວິຍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ຈາຍໍ ນິທານຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ. ສໍໂຍຄປລິໂພຘຏ຺ຐາ ນິໂຣຘມຄ຺ຄທສ຺ສເນຫິ, ເຕ ຈ ສໍສາຣສໍໂຍຊນມຄ຺ຄນິວາຣຓາກາຣາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ, ສຍເມວ ວາ ນິສ຺ສຏໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂເຕຫິ ສພ຺ພຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຠາວໂຕຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ອຍມສ຺ສ ສຠາເວນ ອາວິຠວນາກາໂຣ. ວິເວກາສງ຺ຂຕາມຕຏ຺ຐາ ສມຸທຍມຄ຺ຄທຸກ຺ຂທສ຺ສນາວິຠວນາກາຣາ, ສມຸທຍກ຺ຂຍອປ຺ປຈ຺ຈຍອວິນາສິຕາ ວາ. ສໍສາຣໂຕ ນິຄ຺ຄມນໍ ນິຍ຺ຍານໍ. ອຍມສ຺ສ ສຣເສນ ປກາສນາກາໂຣ, ອິຕເຣ ສມຸທຍນິໂຣຘທຸກ຺ຂທສ຺ສເນຫິ. ຕຕ຺ຖ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທວເສນ ນິພ຺ພານາຘິຄໂມວ ນິພ຺ພານນິມິຕ຺ຕຕາ ¶ ເຫຕ຺ວຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຎາປຘານຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນໍ ວາ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນ ກິເລສທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປວູປສມເນ ຈ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມຄ຺ຄງ຺ຄຘມ຺ມາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສູຕິ ໂສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐຕິ. ວິເສສໂຕ ວາ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠູຕາ ມຄ຺ຄງ຺ຄຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ ໂສ ເຕສໍ ອາກາໂຣ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ. ເອວມາທິ ອາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ອຠິສເມຕພ຺ພຏ຺ໂຐ, ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ອຠິສມຍສ຺ເສວ ວາ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ໂສ ເຈຕ຺ຖ ອຠິສເມຕພ຺ເພນ ປີຬນາທິນາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກຸຈ຺ຉິຕໍ ຂໍ ທຸກ຺ຂໍ. ‘‘ສມາຄໂມ ສເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເກວລສ຺ສ ອາຄມ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ປໂຍເຄ ສໍໂຍຄຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ ສໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ປໂຍເຄ ອຸປລພ຺ຠນໂຕ ‘‘ສໍໂຍຄໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ອາຫ, ເອວໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸທິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອຍ-ສທ຺ໂທ ຄຕິອຕ຺ຖສິທ຺ໂຘ ເຫຕຸ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ກາຣຓໍ ທີເປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລນິປ຺ຜາທເນນ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອຕິ ວາ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ອໂຍຕິ, ສໍໂຍເຄ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ສມຸທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ວິສຸໍ ປຍຸຊ຺ຊມານາປິ ອຸປສຄ຺ຄ-ສທ຺ທາ ສຘາຕຸກໍ ສໍໂຍຄຕ຺ຖໍ ອຸປ຺ປາທຕ຺ຖຎ຺ຈ ທີເປນ຺ຕິ ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຣຘສ຺ສາຕິ ນິໂຣໂຘຕິ ເອເຕນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ທຸກ຺ຂວິເວກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມຘິຄເຕ ຕສ຺ມິໍ ຕທຘິຄມວໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂຣຘາຠາໂວ ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຣຘສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ນິວຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈຕ຺ເຖ ອຠາໂວ ເອຕສ຺ມິໍ ໂຣຘສ຺ສາຕິ ນິໂຣໂຘອິຈ຺ເຈວ ປທສມາໂສ. ທຸກ຺ຂາຠາໂວ ປເນຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ນ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ. ອນຸປ຺ປາໂທ ເອວ ນິໂຣໂຘ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ. ອາຍຕິຠວາທີສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ນ ປນ ຠງ຺ໂຄຕິ ຠງ຺ຄວາຈກໍ ນິໂຣຘ-ສທ຺ທໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປາທວາຈກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກາຣເຓ ຜໂລປຈາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິໂຣຘປຈ຺ຈໂຍ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຏິປທາ ຈ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ນນຸ ສາ ເອວ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສາ ເອວ ສາ ປຏິປທາຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ນ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຄມສ຺ສ ເຍຫິ ໂສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ¶ ກາຣຓຠູຕຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຕ຺ຕິຠາເວນ ປຏິປທາຠາເວນ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາສຈ຺ຉິກຣຓຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາຠາເວປິ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສຈ຺ຉິກິຣິຍຘມ຺ມຠາເວຫິ ນານຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ ¶ ກໂຕ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຏ຺ຐານໍ ຜລນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປທຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິວິທ຺ຘກາເລ ປວຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘາທິໂວຫາຣໍ ‘‘ອຄມາ ຣາຊຄຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໔໑໐) ວິຍ ປຸຣິມກາເລປິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘາທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ອຣິຍປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພານິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຣິຍາ ອິມນ຺ຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣິຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈານີຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຄເຕນ ຫິ ສຍໍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ປກາສິຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອຘິຄມນີຍຕ຺ຕາ ຕານິ ຕສ຺ສ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຣິຍຠາວສິທ຺ຘິໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍສາຘການິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຣິຍານິ ສຈ຺ຈານີຕິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຕຖຠາເວນ ອຣຓີຍຕ຺ຕາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຣິຍານິ, ອຣິຍໂວຫາໂຣ ວາ ອຍໍ ອວິສໍວາທໂກ ອວິຕຖຣູໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ພາຘນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ພາຘນາ, ອຸທຍພ຺ພຍປີຬິຕຕາ ວາ. ຠວາທີສຸ ຊາຕິອາທິວເສນ ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທິວເສນ ຈ ອເນກຘາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕນເມວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕາປນໍ, ຕທສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ຣໂສ. ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີສຸ ສໍສາຣໂມກ຺ເຂສຸ ປວຕ຺ຕິ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ປຸຣິມຠເວນ ປຈ຺ຉິມຠໂວ ຆຏິໂຕ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຠໂວ. ‘‘ເອວມ຺ປິ ຕຓ຺ຫານຸສເຍ ອນູຫເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໓໓໘) ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາທນໍ ອນຸປຈ຺ເຉທກຣຓໍ. ຠວນິສ຺ສຣຓນິວາຣຓໍ ປລິໂພໂຘ. ຣາຄກ຺ຂຍາທິຠາເວນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂສນ຺ຕຕາ ສນ຺ຕິ. ອຈ຺ຈຸຕິຣສນ຺ຕິ ອຈ຺ຈຸຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ. ຈວນໍ ວາ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕທຠາວໍ ກິຈ຺ຈມິວ ໂວຫຣິຕ຺ວາ ອຈ຺ຈຸຕິກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈວນຎ຺ຈ ສຠາວສ຺ສາປຣິຈ຺ຈຊນໍ ອວິກາຣຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘນິມິຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ອວິຄ຺ຄຫໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອນິມິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ອນຸສຍຸປຈ຺ເຉທນວເສນ ສໍສາຣຈາຣກໂຕ ນິຄ຺ຄມນູປາຍຠາໂວ ນິຍ຺ຍານໍ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວຸຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ.

ອສຸວຓ຺ຓາທິ ¶ ¶ ສຸວຓ຺ຓາທິ ວິຍ ທິສ຺ສມານໍ ມາຍາຕິ ວຕ຺ຖຸສພ຺ຠາວາ ຕສ຺ສາ ວິປຣີຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸທກໍ ວິຍ ທິສ຺ສມານາ ປນ ມຣີຈິ ອຸປຄຕານໍ ຕຸຈ຺ຉາ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ວິສໍວາທິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ມຣີຈິມາຍາອຕ຺ຕານໍ ວິປກ຺ໂຂ ຠາໂວ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາໂວ. ອຣິຍຎາຓສ຺ສາຕິ ອວິຕຖຄາຫກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ, ເຕນ ປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ໂຄຈຣຠາໂວ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາອາຣມ຺ມຓຠາໂວ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຄ຺ຄິລກ຺ຂຓໍ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ກຏ຺ຐາທິອຸປາທານເຠເທປິ ວິສໍວາທກໍ ວິປຣີຕໍ ອຠູຕໍ ວາ ກທາຈິ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ພ຺ຍາຘິຘມ຺ມາ ຊຣາຘມ຺ມາ, ອໂຖ ມຣຓຘມ຺ມິໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓໙; ໕.໕໗) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ ຊາຕິອາທິກາ ໂລກປກຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆຕາ, ເອກຈ຺ຈານໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຕິຣິຍໍ ທີຆຕາ, ວຸທ຺ຘິນິຏ຺ຐໍ ປຕ຺ຕານໍ ປຸນ ອວຑ຺ຒນໍ ເອວມາທິກາ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາເວສຸ ປຈ຺ຉິໂມ ຕຖຕາ, ປຐໂມ ອວິຕຖຕາ, ມຊ຺ຌິໂມ ອນຎ຺ຎຖຕາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ທຸກ຺ຂາ ອຎ຺ຎໍ ນ ພາຘກນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕຓ຺ຫາປິ ຊາຕິ ວິຍ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕຕາຍ ພາຘິກາຕິ? ນ, ພາຘກປຠວຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຊາຕິອາທີນໍ ວິຍ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາໂວ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ ຈ ພາຘກຕາ, ນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຠວກຕາຕິ ນຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາຍ ປຠວກຠາເວນ ຄຫິຕາຍ ພາຘກຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ອຎ຺ຎໍ ນ ພາຘກ’’ນ຺ຕິ. ພາຘກຕ຺ຕນິຍາເມນາຕິ ທຸກ຺ຂໍ ພາຘກເມວ, ທຸກ຺ຂເມວ ພາຘກນ຺ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິຘາປິ ພາຘກຕ຺ຕາວຘາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວິນາ ນາຎ຺ຎໂຕຕິ ສຕິປິ ອວເສສກິເລສອວເສສາກຸສລສາສວກຸສລມູລາວເສສສາສວກຸສລຘມ຺ມານໍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸຠາເວ ນ ຕຓ຺ຫາຍ ວິນາ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ປນ ວິນາປິ ຕຓ຺ຫາຍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ກຸສເລຫິ ວິນາ ອກຸສເລຫິ, ຣູປາວຈຣາທີຫິ ວິນາ ກາມາວຈຣາທີຫິ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກຕ຺ຕາ. ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາວຕ຺ຕາຕິ ທ຺ວິຘາປິ ນິຍເມນ ຕຈ຺ໂຉ ນິຍ຺ຍານຠາໂວ ເອຕສ຺ສ, ນ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ວິປຣີຕຕາຍ, ໂລກິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ວາ ອເນກນ຺ຕິກຕາຍ ອຕຈ຺ໂຉຕິ ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາໂວ, ມຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາວຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາປິ ນິຍເມນ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ຕຈ຺ຉາວິປລ຺ລາສາ’’ຕິອາທິ.

ສຈ຺ຈ-ສທ຺ທສ຺ສ ¶ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ສມ຺ຠວນ຺ເຕ ວາ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ. ວິຣຕິສຈ຺ເຈຕິ ມຸສາວາທວິຣຕິຍໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎວິຣຕີສຸ ສຈ຺ຈ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ. ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕາ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈໍ. ‘‘ອໂມສຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພານໍ ¶ , ຕທຣິຍາ ສຈ຺ຈໂຕ ວິທູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໖໓) ອໂມສຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປນ ຕໍສມ຺ປາປກສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຊານນາ ປຏິເວໂຘ ອວິວາທກາຣຓນ຺ຕິ ທ຺ວຍມ຺ປິ ‘‘ເອກຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈໍ ນ ທຸຕິຍມຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມິໍ ປຊາ ໂນ ວິວເທ ປຊານ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໐; ມຫານິ. ໑໑໙) ມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເນຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເອເຕນ ຊາຕິອາທີນໍ ທຸກ຺ຂອຣິຍສຈ຺ຈຠາເວ ອວິປຣີຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ຂອຣິຍສຈ຺ຈຠາວສ຺ສ ຊາຕິອາທີສຸ ນິຍຕຕໍ. ສເຈປິ ກຖຎ຺ຈິ ໂກຈິ ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປຎ຺ຎາປເນ ປນ ສຫຘມ຺ເມນ ປຎ຺ຎາປເນ ອຕ຺ຕໂນ ວາທສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາປເນ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຫເມຕໍ…ເປ… ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕິອາທີນໍ ອນຎ຺ຎຖຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ອຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ຐານາຠາໂວ. ສເຈປິ ໂກຈິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ຐານໍ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕປິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ສມ຺ປຕ຺ຕຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາ ຈ ປຐມຕາ, ຕໍນິມິຕ຺ຕຕາ ທຸຕິຍຕາ, ຕທຸປສມຕາ ຕຕິຍຕາ, ຕໍສມ຺ປາປກຕາ ຈຕຸຕ຺ຖຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ນິພ຺ພຸຕິກາເມນ ປຣິຊານນາທີຫິ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ຘມ຺ມຎາຓກິຈ຺ຈໍ ວາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີນິ ຈ ເອຕປ຺ປຣມາເນວາຕິ ຈຕ຺ຕາເຣວ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຓ຺ຫາຍ ອາທີນວທສ຺ສາວີນໍ ວເສນ ‘‘ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸອາທີນໍ ເອຕໍປຣມຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອາລເຍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາເຕ, ສກລວຕ຺ຖຸກາມສງ຺ຂາເຕ, ຠວຕ຺ຕຍສງ຺ຂາເຕ ວາ ທຸກ຺ເຂ ໂທສທສ຺ສາວີນໍ ວເສນ ‘‘ອາລຍາທີນໍ ເອຕໍປຣມຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຫຕຸເກນ ທຸກ຺ເຂນາຕິ ເອເຕນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນຕາທສ຺ສເນນ ອຕິສໍເວຄວຕ຺ຖຸຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ນ ¶ ປຏິເວຘຎາຓໍ ວິຍ ສກິເທວ ພຸຊ຺ຌຕິ, ອຖ ໂຂ ອນຸ ອນຸ ພຸຊ຺ຌນໂຕ ອນຸໂພໂຘ, ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິອນຸຄໂຕ ວາ ໂພໂຘ ອນຸໂພໂຘ. ນ ຫິ ໂສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ພຸຊ຺ຌຕິ, ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ປນ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຣິຊານນາທິໂຕ. ຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓເນວ ຫິ ຕານິ ຕສ຺ສ ປາກຏານິ. ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາຍ ຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ປຕິລີຍມານມານສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ວິສງ຺ຂາຣໍ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ¶ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ທຸກ຺ຂຄຕຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫໍ ປຊຫຕິ, ນິໂຣຘຎ຺ຈ ຜຸສຕິ ອາທິຈ຺ໂຈ ວິຍ ປຠາຍ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີຫິ ສຫ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ, ນ ຈ ສງ຺ຂາເຣ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຎາເຓນ ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ ນິມິຕ຺ຕປວຕ຺ເຕຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອຕານິ ກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕໍ ຕໍ ຎາຓໍ ທຸກ຺ຂາທີນິ ວິຠາເວຕິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີຕິ ກາລນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ເອກທສ຺ສິໂນ ອຎ຺ຎຕ຺ຕຍທສ຺ສິຕາວິຈາຣຓາຍ ຕສ຺ສາ ສາຘນຕ຺ຖໍ ຄວໍປຕິຕ຺ເຖເຣນ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫຣິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກຎ຺ຈ ສຈ຺ເຈສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຕຍທສ຺ສນສ຺ສ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ອນຸປຸພ຺ພາຠິສມເຍ ປຸຣິມທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອທສ຺ສນໂຕ ສມຸທຍາທິທສ຺ສິໂນ ທຸກ຺ຂາທິທສ຺ສນຕາ ນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ. ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນິວາເຣຕິ. ‘‘ໂລກສມຸທຍໍ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສໂຕ ຍາ ໂລເກ ນຕ຺ຖິຕາ, ສາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສມຸທຍທສ຺ສນໍ ເຫຕຸຜລປ຺ປພນ຺ຘາວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ‘‘ໂລກນິໂຣຘໍ ໂຂ…ເປ… ປສ຺ສໂຕ ຍາ ໂລເກ ອຕ຺ຖິຕາ, ສາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ວຈນໂຕ ນິໂຣຘທສ຺ສນໍ ເຫຕຸນິໂຣຘາ ຜລນິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນິວາເຣຕິ. ອຕ຺ຕກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສນໂຕ ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕກາເຣ, ນຕ຺ຖິ ປຣກາເຣ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສກາເຣ’’ຕິອາທິກໍ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ປຊຫຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ, ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ…ເປ… ວິສຸທ຺ຘິຍາ, ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກາ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ ຈ ອິຘ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສາປິ ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ປຫີຍຕີຕິ.

ທຸກ຺ຂຎາຓໍ ¶ ສມຸທຍຜລສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘຸວາທິຠາວໍ ປສ຺ສຕີຕິ ຜເລ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ‘‘ອິສ຺ສໂຣ ໂລກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນິວຕ຺ເຕຕິ ຈາ’’ຕິ ອິສ຺ສຣກາຣຓິໂນ ວທນ຺ຕິ, ປຘານໂຕ ອາວິ ຠວຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຈ ປຕິລີຍຕີຕິ ປຘານກາຣຓິໂນ. ‘‘ກາລວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ ຈາ’’ຕິ ກາລວາທິໂນ. ‘‘ສຠາເວເນວ ສມ຺ໂຠຕິ ວິໂຠຕິ ຈາ’’ຕິ ສຠາວວາທິໂນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຓູຫິ ໂລໂກ ປວຕ຺ຕຕິ, ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕູຕິ ເອວມາທິ ອກາຣຓປຣິຄ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣາມຸທກາຬາຣາທີນໍ ວິຍ ອຣູປໂລເກ, ນິຄຓ຺ຐາທີນໍ ວິຍ ໂລກຖຸປິກາຍ ອປວຄ຺ໂຄ ໂມກ຺ໂຂຕິ ຄຫຓໍ ¶ . ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຘານສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຄຸຓວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສກຕ຺ຕນິ ອວຏ຺ຐານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສໂລກຕາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອວມາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຄຸຓວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘິສຸຂທຸກ຺ຂອິຈ຺ຉາໂທສປຍຕ຺ຕຘມ຺ມາຘມ຺ມສງ຺ຂາເຣຫິ ນວຫິ ອຕ຺ຕຄຸເຓຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຓາທຠກ຺ຂວາໂທ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕປ຺ປນປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສນາທີຫິ ວິນາ ອປວຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາປວຕ຺ຕນໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ທ຺ວາທສສຸ ອາຍຕເນສຸ ກາມຠວວິຠວຕຓ຺ຫາວເສນ ທ຺ວາທສ ຕິກາ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ວາ ອາຄຕນເຍນ ກາລວິຠາຄໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ວີມໍສິທ຺ຘິປາທາທໂຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ກິຈ຺ຈນານຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິມຸເຂນ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ຕໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍຕິ ໂລກິຍກ຺ຂເຓ ອໂລຠເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຠິນ຺ນາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ໂລຠພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຕໂຍຕິ ເອໂກປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ສມ຺ມາວາຈາທີສຸ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕານໍ ປນ ຠາເວ ສມ຺ມາອາຊີວສມ຺ຠວໂຕ ເຕນ ເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ອຣິເຍຫິ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕາ ອຣິຍກນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາວາຈາທິສີລານໍ ຄຫເຓນ ເຍນ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ຕານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ, ໂສ ສທ຺ຘາຫຕ຺ໂຖ ຄຫິໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ອນຎ຺ຎານິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘາພລານິ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘາພລຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສີລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ ຕິວິເຘນປິ ສີເລນ ເຕ ຕໂຍປິ ຄຫິຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ຈິຕ຺ຕສມາຘີຕິ ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາທໍ ວທຕິ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒) ຫິ ຈິຕ຺ຕມຸເຂນ ສມາຘິ ¶ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມາຘິມຸເຂນ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາທຠາວນາຍ ປນ ສມາຘິປິ ອຘິມຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ວີມໍສິທ຺ຘິປາທາທິວຈນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາທວຈນໍ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໑໑.໑໒) ວຈນໂຕ ສມາຘິອຸປກາຣາ ປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິໂຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ, ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສມາຘິອຸປກາຣກໂຕ ຕໍສທິສກິຈ຺ຈໂຕ ຈ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສມາຘິວເສນ ເອເຕສໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຠາໂຣ ວິຍ ວິຆາຕກຕ຺ຕາ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂມິວ ພາຘກຕ຺ຕາ. ‘‘ນິພ຺ພານປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕, ໒໑໗; ຘ. ປ. ໒໐໓, ໒໐໔) ສຸຂຠາວໂຕ ¶ ສຸຠິກ຺ຂມິວ. ອນິຏ຺ຐຠາວໂຕ ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ເວຣີວິສຣຸກ຺ຂຠຍໂອຣິມຕີຣູປມໍ.

ຕຖຕ຺ເຖນາຕິ ຕຖສຠາເວນ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ສິຍາ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ສິຍາ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຣິຍສຈ຺ຈ-ສທ຺ທປຣາ ຫິ ທຸກ຺ຂາທິສທ຺ທາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາວໍ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອຣິຍສຈ຺ຈ-ສທ຺ທານເປກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂ-ສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສາມຎ຺ຎຜລຘມ຺ມານໍ ອາທິປທສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທເປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ຈຕຸຕ຺ຖປທສງ຺ຄໂຫ. ສມຸທຍາທີສຸ ອວເສສກິເລສາທໂຍ ສມຸທໂຍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ຈ ນິໂຣໂຘ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕ ອຎ຺ຎານິ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ມຄ຺ໂຄ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ທຸກ຺ຂໍ ເວທນີຍມ຺ປິ ສນ຺ຕໍ ເວທກຣຫິຕໍ, ເກວລໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕມາເນ ທຸກ຺ຂໍ ເວເທຕີຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອິຕເຣສຸປິ.

ກິຣິຍາວ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສມຸທຍເມວ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຠາວໍ. ມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມຄ຺ຄມຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂອກາຣສ຺ສ ອຠາໂວ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຄມໂກຕິ ຄນ຺ຕາ. ສາສວຕາ ອສຸຠຕາຕິ ກຕ຺ວາ ນິໂຣຘມຄ຺ຄາ ສຸຠາ ເອວ. ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປຣິຍາເຍນ ສມຸທຍາທິຠາໂວ ຈ ອຕ຺ຖິ, ນ ປນ ນິໂຣຘຠາໂວ, ນິໂຣຘສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂາທິຠາໂວຕິ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມງ຺ຄິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິໂຣຘສຸຎ຺ຎານິ ວາ’’ຕິອາທິ. ສມຸທເຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຠາວໂຕຕິ ໂປໂນພ຺ຠວິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍຖາ ວາ ປກຕິວາທີນໍ ວິກາຣາວິຠາວໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຏິປ຺ປລີນາ ຈ ປກຕິຠາເວເນວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ¶ ສມຸທຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທຍຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸທເຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຠາວໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ອວິຠຕ຺ເຕຫິ ວິກາເຣຫິ ມຫນ຺ຕາ ວິເສສິນ຺ທ຺ຣິຍຠູຕວິເສເສຫິ ປກຕິຠາເວເນວ ຐິເຕຫິ ປກຕິ ສຄພ຺ຠາ ປກຕິວາທີນໍ, ເອວໍ ນ ຜເລນ ສຄພ຺ໂຠ ເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ນິໂຣຘມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ອສມວາຍາຕິ ເອຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ເຫຕຸສມເວຕໍ ເຫຕຸຜລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ຕນ຺ຕູສຸ ປໂຏ, ກປາເລສຸ ຆໂຏ, ພິຣເຓສຸ ກໂຏ, ທ຺ວີສຸ ອຓູສຸ ທ຺ວິອຓຸກນ຺ຕິອາທິນາ ອິຘ ພຸທ຺ຘິໂວຫາຣຊນໂກ ອວິສຸໍ ສິທ຺ຘານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສມວາໂຍ, ເຕນ ສມວາເຍນ ກາຣເຓສຸ ທ຺ວີສຸ ອຓູສຸ ທ຺ວິອຓຸກໍ ຜລໍ ສມເວຕໍ ເອກີຠູຕມິວ ສມ຺ພນ຺ຘໍ, ຕີສຸ ອຓູສຸ ຕິອຓຸກນ຺ຕິ ເອວໍ ມຫາປຖວິມຫາອຸທກມຫາອຄ຺ຄິມຫາວາຕກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍນ຺ຕໍ ຜລໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣເຓສຸ ສມເວຕນ຺ຕິ ສມວາຍວາທິໂນ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ວທນ຺ເຕຫິ ອປຣິມາເຓສຸ ກາຣເຓສຸ ມຫາປຣິມາຓໍ ¶ ເອກໍ ຜລໍ ສມເວຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ໂຕຄເຘຫິ ກາຣເຓຫິ ສຄພ຺ຠໍ ອສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວມິຘ ສມວາຍາຠາວາ ຜເລ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖີຕິ ເຫຕຸສຸຎ຺ຎໍ ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ສໍສາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຈຕຸອາຫາຣເຠທໂຕຕິ ອິມິນາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣເຠເທ ເຕຫິ ຠິນ຺ເນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມເຠເທ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຣູປາຠິນນ຺ທນາທິເຠໂທ ຣູປາທິຂນ຺ຘວເສນ, ອາຣມ຺ມຓວເສນ ວາ. ອຸປາທາເນຫິ ອຸປາທີຍຕີຕິ ອຸປາທິ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຕໍນິສ຺ສຣຓຠູຕໍ ຕສ຺ສ ວູປສໂມ ຕໍສນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຍາວ ປຈ຺ຉິມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕາວ ເສສຕໍ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ອນວເສສຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕູ’’ຕິ ທ຺ວິຘາ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ວິປສ຺ສນາ, ອິຕເຣ ສມໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສີລມ຺ປິ ຫິ ສມຖສ຺ສ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ສມຖຄ຺ຄຫເຓນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຍານທ຺ວຍວເສນ ລທ຺ໂຘ ມຄ຺ໂຄ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາຕິ ອາຄມນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສປ຺ປເທສຕ຺ຕາຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອກເທສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຫິ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີລາທິສງ຺ຄາຫກາ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣເຍວາຕິ ຕເທກເທໂສ ໂຫຕິ.

ໂອນຕສຫາໂຍ ວິຍ ວາຍາໂມ ປຄ຺ຄຫກິຈ຺ຈສາມຎ຺ຎໂຕ. ອໍສກູຏໍ ທຕ຺ວາ ຐິຕສຫາໂຍ ວິຍ ສຕິ ອປິລາປນວເສນ ນິຈ຺ຈລຠາວກຣຓສາມຎ຺ຎໂຕ. ສຊາຕິໂຕຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາທິເຠເທສຸ ສມານາຍ ສມາຘິຊາຕິຍາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ກິຣິຍໂຕຕິ ສມາຘິອນຸຣູປກິຣິຍໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ສຕິວາຍາມານໍ ສມາຘິສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕປຣິກ຺ຂາຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ອາໂກເຏນ຺ເຕນ ວິຍາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຎາສທິເສນ ກິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ຕໂຕ ອາໂກເຏນ຺ເຕນ ວິຍ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນ, ທຸກ຺ຂໍ ຠຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕນ ວິຍ ຈ ອາທາຍ ອູຫິຕ຺ວາ ທິນ຺ນເມວ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມານກາລຕ຺ເຕປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ປຸຣິມກາລສ຺ສ ວິຍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ສຊາຕິໂຕຕິ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມານາຍ ປຎ຺ຎາຊາຕິຍາ. ກິຣິຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາສທິສກິຈ຺ຈໍ ກິຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ເພ ປນ ສມາຘິອຸປກາຣກໍ ຕທນຸຣູປໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໔໖) ວຈນໂຕ ¶ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ອຠິມຸຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຕພ຺ພານິ, ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ວາ ຎາເຓນ ຎາຕພ຺ພານີຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ຠວິຕຸໍ ສາເຘຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕຣໍ, ສຕ຺ຕິວິຆາເຕນ ທຸຣຘິຄມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຘກປຠວສນ຺ຕິນິຍ຺ຍານລກ຺ຂເຓຫິ ວວຕ຺ຖານໍ ສລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖານໍ. ທຸຣວຄາຫຕ຺ເຖນ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາຕິ ໂອຬາຣິກາ ທຸກ຺ຂສມຸທຍາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອາຫາຣາທີສຸ ຈ ອຠິລາໂສ ປາກໂຏ, ປີຬນາທິອາຍູຫນາທິວເສນ ປນ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອິທມສ຺ສ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນິໂຣຘມຄ຺ຄາ ສຠາວໂຕ ເອວ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ທຸຣວຄາຫາ, ເຕເນວ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຄ຺ເຄ ນຕ຺ຖິ ນິໂຣຘມຄ຺ຄານໍ ຍາຖາວໂຕ ອນວຄາໂຫຕິ. ນິພ຺ພານມ຺ປິ ມຄ຺ເຄນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ອປທິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜລາປເທສໂຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໙). ມຄ຺ໂຄປິ ນິໂຣຘສ຺ສ ສມ຺ປາປກຠາວໂຕ ເຫຕູຕິ ອປທິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸອປເທສໂຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໙). ອິຕິ ວິຊຎ຺ຎາຕິ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ວິຊານນກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ປກາເຣຫີຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຊານນກາຣຓຠູເຕ ນເຍ.

ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ

ຊາຕິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໐. ຕຕ຺ຖ ¶ …ເປ… ອຍໍ ມາຕິກາຕິ ນິທ຺ເທສວາຣອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຊາຕິອາທິນິທ຺ເທເສ ເຕສໍ ຊາຕິອາທີນໍ ນິທ຺ເທສວເສນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ກຖນຕ຺ຖາຍ, ເຕສຸ ວາ ຊາຕິອາທີສຸ ເຕສຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຏ຺ເຐ ເວທິຕພ຺ເພ ຊາຕິອາທີນໍ ນິທ຺ເທສວເສນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ກຖນຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິອາທິກາ ທຸກ຺ຂມາຕິກາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິທ຺ເທສວາເຣ. ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ…ເປ… ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ອຍໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ກຖນຕ຺ຖາຍ ມາຕິກາຕິ ຍຖາທສ຺ສິຕສ຺ສ ຊາຕິອາທິນິທ຺ເທສສ຺ສ ມາຕິກາຠາວໍ ¶ ທີເປຕິ. ຕໍ ທີເປຕ຺ວາ ປຸນ ຍສ຺ມິໍ ປທທ຺ວເຍ ຐຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ກເຖຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ກຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

ສຠາວໂຕຕິ ທຸກ຺ຂເວທຍິຕສຠາວໂຕ. ນາມໂຕຕິ ເຕເນວ ສຠາເວນ ລທ຺ຘນາມໂຕ. ເຕນ ນ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ນາມ, ອຖ ໂຂ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາເຍວາຕິ ສຠາເວນ ນາມໍ ວິເສເສຕິ. ອຖ ວາ ນາມໂຕຕິ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕຕາຍ ລທ຺ຘນາມໂຕ. ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມາ ນ ສຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາ, ນ ເອວໍ ອິທໍ, ອຖ ໂຂ ສຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາ, ຠູຕເມເວທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຸຣິເມນ ທຸກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຉິມໍ ວິເສເສຕິ. ວິປຣິຓາມວນ຺ຕຕາຍ ສຸຂໍ ອນິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕີຕິ ທຸກ຺ຂໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ’’ຕິ. ກຓ຺ຓສູລາທີຫິ ອຠິຠູຕສ຺ສ ນິຕ຺ຖຸນນາທີຫິ ທຸກ຺ຂາຠິຠູຕຕາຍ ວິຎ຺ຎາຍມານາຍປິ ກິໍ ຕວ ຣຸຊ຺ຊຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ກຓ຺ຓສູລາທິທຸກ຺ຂໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂຕາ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ຈ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ກາຣຓາວເສນ ທຸກ຺ຂວິເສສສ຺ສ ປາກຏຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສຠາວໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂໍ. ກເຖຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ຍຖາ ກເຖຕພ຺ພໍ, ຕໍປກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສງ຺ເຂໂປ ສາມຎ຺ຎໍ, ສາມຎ຺ຎຎ຺ຈ ວິເສເສ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍຖາປິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິເສໂສ ຊາຕິອາທິໂກ, ວິເສໂສ ຈ ວິເສສນ຺ຕຣນິວຕ຺ຕໂກຕິ ຊາຕິອາທີສຸ ຊຣາທີນໍ ສງ຺ຂິປນໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາເຣເນວ ກເຖຕພ຺ພໍ.

໑໙໑. ‘‘ອປຣສ຺ສ ¶ ອປຣສ຺ສາ’’ຕິ ທີປນໍ ອປຣຕ຺ຖທີປນໍ. ສາມິອຕ຺ເຖປິ ຫິ ອປຣຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ສິຊ຺ຌຕີຕິ. ເຕສໍ ເຕສນ຺ຕິ ວາ ສາມິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຠຸມ຺ມວເສນ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ອາຫ ‘‘ອປຣຕ຺ຖທີປນ’’ນ຺ຕິ, ອປຣສ຺ມິໍ ອປຣສ຺ມິໍ ທີປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣສ຺ສ ອປຣສ຺ສ ວາ ຊາຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໍ ອປຣຕ຺ຖທີປນໍ. ປຎ຺ຈຄຕິວເສນ ເອເກກາຍປິ ຄຕິຍາ ຂຕ຺ຕິຍາທິຠຸມ຺ມເທວາທິຫຕ຺ຖິອາທິຊາຕິວເສນ ຈາຕິ ຄຕິຊາຕິວເສນ.

ຕິຓາກາໂຣ ຕິຓຊາຕິ, ໂສ ຈ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕທຸປາທາຍາຕິ ຕໍ ປຐມໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປາທາຍ ອຍໍ ຊາຕິ, ນາສ຺ສ ກຸໂຕຈິ ນິຄ຺ຄມນໍ ອຸປາທາຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອວໍ, ຕສ຺ມາ ສາວສ຺ສ ຊາຕິ ປຐມວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕທຸປາທາຍ ສຊາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ¶ ສາວສ຺ສ ຊາຕິ ປຐມວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎາຓມຸເຂນ ຈ ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຣິຍຠາວກຣຓຕ຺ຕາ ອຣິຍສີລນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຊາຕິອາທີນິປິ ລກ຺ຂຓານິ ຘມ຺ມານໍ ອາກາຣວິກາຣາຕິ ກຕ຺ວາ ສຫຸປ຺ປາທກາ ສຫວິກາຣກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຊາຍນຏ຺ເຐນາຕິອາທິ ອາຍຕນວເສນ ໂຍນິວເສນ ຈ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຊາຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນເຍ ປນ ເອເກເກເນວ ປເທນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຊາຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸຣິມນເຍ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ, ປຈ຺ຉິມນເຍ ຠາວນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊາຕີ’’ຕິ ປນ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິນິທ຺ເທສສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຠາວນິທ຺ເທໂສວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສມ຺ປຸຓ຺ຓາ ຊາຕິ ສຎ຺ຊາຕິ. ປາກຏາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ…ເປ… ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິກຖາ.

ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຕິ ເອກຈຕຸໂວກາຣຠເວສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ເສເສ ຣູປຘາຕຸຍໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ກາມຘາຕຸຍໍ ວິກລາວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ນວນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ປຸນ ທສນ຺ນໍ ເອກາທສນ຺ນຎ຺ຈ ອາຍຕນານໍ ວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຠູຕາ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ’’ຕິ. ຕເມວ ສນ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕໍ ວິຍ ‘‘ຫນ຺ທ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນິຍ຺ຍາຕນຣສາ. ສນ຺ຕຕິຍາ ເອວ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ທຸກ຺ຂຣາສິສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕຕາ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕາ, ທຸກ຺ຂວິເສສາ ວາ ຕທວຍວາ, ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕິ ຜລຕີຕິ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

ປຣິຍາຍນິປ຺ປຣິຍາຍທຸກ຺ເຂສຸ ¶ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຊາຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ຂຠາໂວເຍວ ຕສ຺ສາ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ. ຍທິ ອກ຺ຂາເນນ ປາປຸຓິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຠຄວາ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ. ຠຄວຕາປິ –

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕໂມ ນຸ ໂຂ ມຫນ຺ຕຕໂຣ? ໂຍ ຈາຍໍ ມຍາ ປຣິຕ຺ໂຕ ປາຓິມຕ຺ໂຕ ປາສາໂຓ ຄຫິໂຕ, ໂຍ ຈ ຫິມວາ ປພ຺ພຕຣາຊາຕິ. ອປ຺ປມ…ເປ… ຄຫິໂຕ, ຫິມວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຕຣາຊານໍ ອຸປນິຘາຍ ສງ຺ຂມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ອຸປນິຘມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕີຫິ ສຕ຺ຕິສເຕຫິ ຫຎ຺ຎມາໂນ ¶ ຕໂຕນິທານໍ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຕໍ ເນຣຍິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປນິຘາຍ ສງ຺ຂມ຺ປິ…ເປ… ອຸປນິຘມ຺ປິ ນ ອຸເປຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐) –

ອຸປມາວເສນ ປກາສິຕໍ ອາປາຍິກທຸກ຺ຂໍ. ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓານິ ສຸຈີນິ ອຸປ຺ປລາທີນີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ຊາຕິຍາ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ. ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣເຓ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຄພ຺ຠປຣິຫຣຓູປກ຺ກເມນ ວິນາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສມ຺ຠວເມວ ທຸກ຺ຂໍ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມູລກໍ ອຎ຺ຎານເປກ຺ຂຕ຺ຕາ, ອຸປກ຺ກມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປນ ປຣິຫຣຓມູລກໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິມຕ຺ຕານເປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ກຑ຺ຒນໍ ອາກຑ຺ຒນໍ, ປຣິໂຕ ສພ຺ພໂຕຠາເຄນ ກຑ຺ຒນໍ ປຣິກຑ຺ຒນໍ. ອໂຘ ຘຸນນໍ ໂອຘຸນນໍ, ຕິຣິຍໍ, ສພ຺ພໂຕ ວາ ຘຸນນໍ ນິຘຸນນໍ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຂາຣປກ຺ຂິປນໍ ຂາຣາປຏິຈ຺ຉກໍ.

ສກລສຣີຣນ຺ຫາປນໍ ນ຺ຫາປນໍ, ເອກເທສໂຘວນໍ ໂຘວນໍ, ສູຣິຍາຠິມຸຂປວຕ຺ຕເນນ ອາຕາປນໍ, ປຎ຺ຈຄ຺ຄິຕາເປນ ປຣິຕາປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ໂພເຍວ ວາ ຕາໂປ ທ຺ວິຘາປິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ກຸຫິໍ ນຸ ປຕິຏ຺ຐໍ ລເຠຖ, ຊາຕິຍາ ວິນາ ນ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຊາຕິຍາ ວາ ວິນາ ໂສ ສຕ຺ໂຕ ກຸຫິໍ ນຸ ປຕິຏ຺ຐໍ, ກຕ຺ຖ ນຸ ປຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ລເຠຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ກຖໍ ທຸກ຺ຂໍ ຠເວຍ຺ຍ ຕຫິໍ ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ຊາຕິໍ ວິນາ. ນ ຈສ຺ສາຕິ ນ ເຈ ອສ຺ສ. ນນຸ ເນວຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ, ນນຸ ອາຫາຕິ ວາ. ຍທໂຕຕິ ຍສ຺ມາ ເນວຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຊຣານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໒. ຊີຣຓເມວ ¶ ຊີຣຓຕາ, ຊີຣຓສ຺ສ ວາ ອາກາໂຣ ຕາ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຍຖາປຸເຣ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕຕິ ຄາຣວກຣຓອຸປຏ຺ຐານາທີນິ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຕາທີນນ຺ຕິ ¶ ສຕິສຸຕວີຣິຍປຎ຺ຎາທີນໍ ວິປ຺ປວາສນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ອປສາເທຕພ຺ເພຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ອປສາທນີຍໂຕ. ອວສວຕ຺ຕງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຕາຍ ສຸຈິອສຸຈິອາທິວິຈາຣຓວິຣເຫນ ຈ ພາລກຸມາຣກກາໂລ ວິຍ ຊິຓ຺ຓກາໂລ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠິຍ຺ໂຍ ພາລຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ມຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ‘‘ກາລສ຺ສ ອນ຺ຕກສ຺ສ ກິຣິຍາ’’ຕິ ຍາ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ຈຸຕິ, ມຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈວນກາໂລເຍວ ວາ ອນຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕາ ວິເສເສນ ກາໂລຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ກິຣິຍາ ຈຸຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ເຠທປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ. ມຈ຺ຈຸ ມຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສມາສໍ ອກຕ຺ວາ ໂຍ ມຈ຺ຈຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຠໂທ, ຍຎ຺ຈ ມຣຓໍ ປາຓຈາໂຄ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຣຓນ຺ຕິ ວິສຸໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ຍສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠທສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ມໂຕ, ຜຸສ຺ໂສ ມໂຕ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ໂສ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ‘‘ສມ຺ມຸຕິມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປພນ຺ຘສມຸຈ຺ເຉໂທ ຈ ‘‘ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ມຣຓມ຺ປິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈກຖາ ວຏ຺ຏກຖາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ເສວ ນາມນ຺ຕິ ຕພ຺ຠາວໂຕ ຕເທກເທສຠາວໂຕ ຈ ມຣຓ-ສທ຺ທພຫຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຸຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ‘‘ຈວນຕາ’’ຕິ ນິທສ຺ສິຕຈວນລກ຺ຂຓເມວ ວທຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວຂນ຺ເຘຫິ ວິໂຍເຊຕີຕິ ວິໂຍຄຣສໍ, ວິໂຍຄກິຣິຍາຠູຕຕາຍ ວາ ‘‘ວິໂຍຄຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມຠວໂຕ ວິປ຺ປວາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ວິປ຺ປວາສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ.

ມຣຓນ຺ຕິກາຕິ ມຣຓສ຺ສ ອາສນ຺ນາ. ຍທິ ມຣຓໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ຂານໍ ວຕ຺ຖຸຠາເວນາ’’ຕິ.

ປາປກມ຺ມາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ປາປກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ປາປຄຕິນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກມ຺ມມ຺ປິ ວາ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸປປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ຕທຸປຏ຺ຐາເນປິ ຫິ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ຠທ຺ທສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິເສສໂຕຕິ ‘‘ສພ຺ເພສ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຈ ເຍສໍ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕເຍວ ສພ຺ເພ ຄຫິຕາ ‘‘ວິຕຸຊ຺ຊມານມມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ສນ຺ຘີນໍ ພນ຺ຘນານິ ສນ຺ຘິພນ຺ຘນານິ ¶ , ເຕສໍ ເຉທເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ‘‘ສນ຺ຘິພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ໂທ ວາ ກາຣຓຕ຺ໂຖ, ສນ຺ຘິພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນມູລກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຍພ຺ຍສນາປາທນໍ ວິຍາຕິ ອນຍພ຺ຍສນາປຕ຺ຕິ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຬາທີຫິ ກເຕ ຫິ ອນຍພ຺ຍສນາປາທເນ ອນ຺ໂຕຄຘາ ອນຍພ຺ຍສນາປຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ.

ໂສກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໔. ສຸຂກາຣຓໍ ຫິຕໍ, ຕສ຺ສ ຜລໍ ສຸຂໍ. ຎາຕິກ຺ຂໂຍຕິ ໂຠຄາທີຫິ ຎາຕີນໍ ປຣິຫານິ ມຣຓຎ຺ຈ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສຕິ ໂຠຄພ຺ຍສນາທິປທຕ຺ຖວິເສສໍ ໂຣຄພ຺ຍສນາທີສຸ ສມາສວິເສສຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຎາຕິໂຠຄາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິນາສາວາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນິປ຺ຜນ຺ນານີ’’ຕິ ອາຫ. ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕໍເຍວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໔໗ ອາທໂຍ) ຈ ‘‘ທສ ຣູປານິ ອນິປ຺ຜນ຺ນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຫິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໙໗໕ ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ນິ ‘‘ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ຈ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພສ຺ສ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິອາທິກສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ນິປ຺ຜນ຺ນຕາ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ອນິປ຺ຜນ຺ນຕາຕິ.

ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸນາ’’ຕິ. ຌາມນ຺ຕິ ທຑ຺ຒໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາທິກາ ໂທມນສ຺ສເວທນາ ໂສໂກຕິ ຕສ຺ສ ປຸນ ລກ຺ຂຓາທໂຍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ຕຖາປິ ໂທມນສ຺ສວິເສສຕ຺ຕາ ໂສກສ຺ສ ຈ ວິສິຏ຺ຐາ ລກ຺ຂຓາທໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິສາຣຣຫິຕໍ ອນ຺ໂຕ ເອວ ສງ຺ກຸຈິຕໍ ຈິນ຺ຕນໍ, ສຸກ຺ຂນໍ ວາ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ. ປຣິນິຊ຺ຌາຍນໍ ທຫນໍ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທິອນຸຣູປໍ ໂສຈນໍ ອນຸໂສຈນໍ, ຕໍ ຕໍ ວາ ຄຸຓໍ ໂທສຎ຺ຈ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສຈນໍ ຕປ຺ປນໍ ອນຸໂສຈນໍ.

ຊວນກ຺ຂເຓຕິ ¶ ມໂນທ຺ວາຣຊວນກ຺ຂເຓ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາຍວິຎ຺ຎາຓາທິວີຖິຍມ຺ປິ ປນ ຊວນກ຺ຂເຓ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ເອວ. ເຕເນວ ‘‘ຊວນກ຺ຂເຓ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ອຎ຺ຎຖາ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂານໍ ກາຍວຕ຺ຖຸກມໂນທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕານເມວ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ຕຕ຺ຖ ວິເສເສນ ກາຍິກເຈຕສິກສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ.

ຕຸຊ຺ຊຕີຕິ ¶ ‘‘ຕຸທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພ຺ຍຕ຺ຕຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣິເທວນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໕. ອາເທວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອາເທໂວຕິ ອາເທວນ-ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສຸວິໂມຈນາທິວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ຕພ຺ພິກາຣາປຕ຺ຕິຍາ ໂສ ສທ຺ໂທ ກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ວີຫິປລາປາທໂຍ ວິຍ ຕຸຈ຺ຉໍ ວຈນໍ ປລາໂປ. ຄຸຓໂທເສ ກິຕ຺ເຕຕິ ໂພເຘຕີຕິ ຄຸຓໂທສກິຕ຺ຕນຣໂສ ລາລປ຺ປ-ສທ຺ໂທ. ອຕ຺ຖານຕ຺ເຖ ຫິຣິຍິຕພ຺ພຊເນ ຈ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ຠມຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິເທວນ-ສທ຺ໂທ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ‘‘ສມ຺ຠມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສກວຕ຺ຖຸອວິຆາເຕນ ວາ ສມ຺ຠໂມ, ນ ອຸຕ຺ຕາສສມ຺ຠໂມ, ໂສ ຈ ປຣິເທວນ-ສທ຺ເທນ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ປຣິເທໂວ ‘‘ສມ຺ຠມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂສກາຠິຠູໂຕ ປຣິເທວນນິມິຕ຺ຕໍ ມຸຏ຺ຐິໂປຖນາທີນິ ກໂຣຕິ, ປຣິເທວນນິມິຕ຺ຕເມວ ຈ ຎາຕິອພ຺ຠຕ຺ຖງ຺ຄມນາທີນິ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ປຣິເທວສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານໍ ວຕ຺ຖຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຠິຍ຺ໂຍຕິ ເຍນ ວິນາ ນ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣິເທວສມຸຏ຺ຐາປກໂທມນສ຺ສໂຕ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂໂຕ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ, ກຓ຺ໂຐຏ຺ຐຕາລຸອາທິໂສສຊໂຕປິ ວາ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກໍ ຕໍນິທານທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໖-໗. ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ ກາຍິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂິຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິຕຸໍ ¶ ນ ລຠາມີຕິ ພລວໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ໂທມນສ຺ສວຕ຺ຖຸຕາ ໂຫຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປີເຬຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກາຍິກທຸກ຺ຂໍ, ຕທຸປນິສ຺ສຍໂຕ ວາ.

ອາວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ປພ຺ຠາເຣ ຂິຕ຺ຕຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວິຍ ລຸຘນ຺ຕິ. ມູລຈ຺ຉິນ຺ນຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ຉິນ຺ນປປາຕໍ ປປຕນ຺ຕິ, ປຣິທຍ຺ຫມານຈິຕ຺ຕາ ປຸຣິມໂທມນສ຺ສຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ວິຄເຕ ໂທມນສ຺ເສ ຕຖາຈິນ຺ຕນໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ອຸປາຍາສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ສພ຺ພວິສຍປ຺ປຏິປຕ຺ຕິນິວາຣຓວເສນ ¶ ສມນ຺ຕໂຕ ສີທນໍ ສໍສີທນໍ, ອຸຏ຺ເຐຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາກຣຓວເສນ ອຕິພລວໍ, ວິຣູປໍ ວາ ສີທນໍ ວິສີທນໍ. ອຎ຺ຎໍ ວິສຍໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີສຸ ວິຣູໂປ ອາສງ຺ໂຄ ຕຕ຺ເຖວ ອວພນ຺ຘຕາ ພ຺ຍາສຕ຺ຕິ. ນິຕ຺ຖຸນນກຣຓໂຕ ນິຕ຺ຖຸນນຣໂສ. ວິສີທນໍ ວິສາໂທ.

ສຍໍ ນ ທຸກ຺ໂຂ ໂທສຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ວາ. ເຍ ປນ ໂທມນສ຺ສເມວ ອຸປາຍາໂສຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ‘‘ອຸປາຍາໂສ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ເອເກນ ຂນ຺ເຘນ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ເກຫິຈິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໒໔໙) ອິມາຍ ປາຬິຍາ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ວິສາທປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຂທຸກ຺ຂກາຣຓໍ ອຄຓຍິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂຏ຺ຐານາທີນິ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອຸປາຍາໂສ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ວິສາທນວເສເນວ ຎາຕິວິນາສາທີນິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ. ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອຸປາຍາໂສ ໂທມນສ຺ສສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິທຫຕິ, ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓວເສນ ກາຍໍ ວິສາເທຕິ, ຕທຸຠຍກຣເຓເນວ ຕໂຕ ປຣໍ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ຊນຍຕີຕິ ທຸກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ນ ອປ຺ປິຍນ຺ຕີຕິ ນ ຄມິຍນ຺ຕິ, ນ ປເວສີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຕ຺ຖນ຺ຕິ ພ຺ຍສນໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ. ອຫິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ເຫຕຸໍ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຖໍ ນ ກາເມນ຺ຕີຕິ ¶ ອນຕ຺ຖກາມາຕິອາທິ ອສມຕ຺ຖສມາໂສປິ ໂຍຊິໂຕ. ‘‘ອສູຣິຍປສ຺ສານິ ມຸຂານີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ເຍນ ສມາໂສ, ນ ຕສ຺ສາຍໍ ປຏິເສຘໂກ ອ-ກາໂຣຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ນິພ຺ຠເຍ ໂຍຄກ຺ເຂມ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຸກ຺ຂໂຍຄໂຕ ເຂມຕ຺ຕາ.

ສງ຺ຄຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂາຣວເສນ ຍໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຐານນິສຊ຺ຊາທໂຍ ໂຠຊນາທິກິຈ຺ເຈສຸ ວາ ສຫກຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ຕທຕ຺ຖວເສນ ລພ຺ຠຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ຍໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ວາ ຍໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຍຖາ ລພ຺ຠຕິ ສງ຺ຄຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຄຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣຫິ ສໍໂຍໂຄ ¶ ໂຫຕິ, ອາຄເຕຫິ ຈ ເຕຫິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຐານາທີສຸ ສງ຺ຂາເຣຫິ ສຫຠາໂວ ໂຫຕິ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ຈ ມິສ຺ສີຠາໂວຕິ. ອນຕ຺ຖຠາໂວ ອຸປທ຺ທວຠາໂວ.

ອນິຏ຺ຐານໍ ອາປາຖຄມນມຕ຺ຕໍ ຕໍຄຫຓມຕ຺ຕຎ຺ຈ ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍໂຄ, ນ ປນ ປຖວິຜສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍໂຄ ນາມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອນິຏ຺ຐານິ ກຓ຺ຏກາທີນິ ອມິຕ຺ຕາ ຈ ອຸສຸອາທີຫິ ວິຊ຺ຌນາທິທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕີຕິ ວາ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ທຸກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປິຍວິປ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ມິນນ຺ຕີຕິ ນາຬິຍາທີສຸ ຘຎ຺ຎໍ ວິຍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ນ ພຫິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມາ-ສທ຺ໂທ ສຫຠາວທີປໂກ. ຎາຍນ຺ຕິ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາອິຈ຺ເຈວ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ພ຺ຍສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ໂສກຸປ຺ປາທເນເນວ ສຣີຣໍ ໂສເສນ຺ຕິ, ກິສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອກິສມ຺ປິ ນິໂຣຊຕາກຣເຓນ ມິລາເປນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕທຸປ຺ປາທກຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ໂສກສຣສມປ຺ປິຕາຕິ ເອເຕນ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ, ວິຕຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ອິຈ຺ຉານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໑. ຍສ຺ມິໍ ¶ ກາເລ ຊາຕິຍາ ນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ກາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸເຕສຸ ຈ ວິຊ຺ຊມານໍ ຊາຕິຍາ ອນາຄມນ’’ນ຺ຕິ. ຍມ຺ປີຕິ ເຍນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທາປິ ປນ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ອເປກ຺ຂຕິ, ຕທາປິ ອລາຠວິສິຏ຺ຐາ ອິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍທາ ‘‘ນ ລຠຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ອເປກ຺ຂຕິ, ຕທາ ອິຈ຺ຉາວິສິຏ຺ໂຐ ອລາໂຠ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ປນຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍອິຈ຺ຉາວ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອປາປຸຓິຕພ຺ເພສຸ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ສາ ອິຈ຺ຉາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອປາປຸຓນ຺ຕີ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ.

ຉິນ຺ນຠິນ຺ນຄເຓນາຕິ ນິລ຺ລຊ຺ເຊນ ຘຸຕ຺ຕຄເຓນ, ກປ຺ປຏິກຄເຓນ ວາ.

ວິຆາຕມຍນ຺ຕິ ¶ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕມຍໍ ໂທມນສ຺ສໍ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕໂຕ ເອວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸພ຺ພນ຺ຘນຊຣາຕິສາຣາທິກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ. ອິຈ຺ຉິຕາລາຠນ຺ຕິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍອິຈ຺ຉເມວ ວທຕິ.

ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໒. ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສງ຺ເຂໂປ, ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ວິຕ຺ຖາຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂວິຕ຺ຖາຣຄຕໍ ປນ ເທສນາວິຕ຺ຖາຣໍ ປຫາຍ ຍຕ຺ຖ ສພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂວິຕ຺ຖາໂຣ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ເທສນາຍ ວວຕ຺ຖານໍ ສງ຺ເຂໂປ, ຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ຕາທິສສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ສພ຺ຠາວາ.

ເທສໍ ຊານນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂາຍິກປຸຣິໂສ ເທສໂກ. ຠຄວາປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເທສໂກ. ‘‘ທຸກ຺ຂນ຺ຕເທສເກນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕກ຺ຂາຍິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາວກາທໂຍ ຍຖາ ອິນ຺ຘນາທີນິ ພາເຘນ຺ຕິ, ເອວໍ ພາຘຍມານາ. ມາຣຓນ຺ຕິກທຸກ຺ຂາຠິຆາເຕນາຕິ ອິມິນາ ອຕິປາກເຏນ ຊາຕິຊຣາທຸກ຺ຂວິຆາຕຊໂສກາທໂຍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕຕິ ປຣິເທວໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ກຓ຺ຐ ໂສສາທິ ສນ຺ຘິ ພນ຺ຘຈ຺ເຉທນາທິ ຊນກ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠ ສມາໂຍຄໂຕ ກາຍສ຺ສ ອາພາຘນທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂໍ. ເຍສຸ ເກສຸຈີຕິ ຕິສ຺ສສ຺ສ ວາ ຜຸສ຺ສສ຺ສ ວາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທິທຸກ຺ຂໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕຄຕໍ ເອວໍປກາຣເມວາຕິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ¶ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸນພ຺ຠວກຣຓໍ ປຸໂນພ຺ຠໂວ’’ຕິອາຫ. ‘‘ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ມໂນ ວິຍ ຈ ປຸຣິມປທສ຺ສ ໂອກາຣນ຺ຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ສີລຏ຺ເຐນ ອິກ-ສທ຺ເທນ ຄມິຍຕ຺ຖຕ຺ຕາ ກິຣິຍາວາຈກສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຍຖາ ‘‘ອປູປຠກ຺ຂນສີໂລ ອາປູປິໂກ’’ຕິ. ‘‘ຕທ຺ຘິຕາ’’ອິຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທສາ ວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ຕທ຺ຘິຕານໍ ອຠິຘານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ¶ ວາ ‘‘ປຸນພ຺ຠວໍ ເທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ໂປໂນພ຺ຠວິກສທ຺ທສິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມສຫຊາຕາ ປຸນພ຺ຠວໍ ເທຕິ, ກມ຺ມສຫາຍຠູຕາ ຕທສຫຊາຕາ ປຸນພ຺ຠວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ທຸວິຘາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ທາຍິກາປີ’’ຕິອາທິ. ໂປໂນພ຺ຠວິກາເຍວາຕິ ນາມໍ ລຠຕີຕິ ປຸນພ຺ຠວໍ ທາຍິກາປິ ອທາຍິກາປິ ປຸນພ຺ຠວໍ ເທຕິຈ຺ເຈວ ໂປໂນພ຺ຠວິກາຕິ ສມານວິປາກາຕິ ນາມໍ ລຠຕິ ສມານສຠາວຕ຺ຕາ ຕທານຸຠາວຕ຺ຕາ ຈ. ເອວໍ ອິຕເຣສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຘິມ຺ຫິ ຍຖານິພ຺ພຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປຈ຺ຈນກມ຺ມໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຸປຘິເວປກ຺ກາ. ນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ນນ຺ທີ, ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ໂຍ ຈ ນນ຺ທິຣາໂຄ, ຍາ ຈ ຕຓ຺ຫາ, ອຸຠຍເມຕໍ ເອກຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ນນ຺ທິຣາເຄນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕໍ ຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຣາຄສມ຺ພນ຺ເຘນ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປຠວຣາໂຄ ວິສຸໍ ວກ຺ຂຕີຕິ ກາມຠເວ ເອວ ຠວປຕ຺ຖນາອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປິຍຣູເປ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ‘‘ນິວິສຕີ’’ຕິ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສຍວເສນ ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິເວສາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ເຄ ເທວຕ຺ເຕ ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ສວຕ຺ຖຸກໍ ຈກ຺ຂຸມາຫ, ສປສາທໍ ວາ ມໍສປິຓ຺ຑໍ. ວິປ຺ປສນ຺ນປຎ຺ຈປສາທນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘນີລປີຕໂລຫິຕກຓ຺ຫໂອທາຕວຓ຺ຓປສາທໍ. ຣຊຕປນາຬິກໍ ວິຍ ຉິທ຺ທໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂອທາຕຕ຺ຕາ. ປາມງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ລມ຺ພກຓ຺ຓພທ຺ຘໍ. ຕຸງ຺ຄາ ອຸຈ຺ຈາ ທີຆາ ນາສິກາ ຕຸງ຺ຄນາສິກາ, ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆານໍ. ‘‘ລທ຺ຘໂວຫາຣາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຕຸງ຺ຄາ ນາສິກາ ເຍສໍ, ເຕ ຕຸງ຺ຄນາສິກາ. ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣາ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຆານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຊິວ຺ຫໍ…ເປ… ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຓ຺ຓາ ສຓ຺ຐານໂຕ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ. ມນໍ…ເປ… ອຸຬາຣໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕີຕາທິອຕ຺ຖວິຈິນນສມຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘານີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຣີຣຄນ຺ຘາທີນິ ¶ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ວິເລປນຄນ຺ຘາທີນິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຍທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ໂຫຕິ, ຕທາ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ຄຫິຕາ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ ລກ຺ຂຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ວິສຍວິສິຏ຺ຐາ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຠາເວນ. ນ ຫິ ສາມຎ຺ຎວິເສເສຫິ ນານຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຕິ ວາ ອນິຈ຺ຉິໂຕ ອຸປ຺ປາໂທ ເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນິຈ຺ຉິໂຕ ຜລຠາເວນ ‘‘ຍທິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ເຕນ ອຸປໂຍຊິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ.

ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນິໂຣຘສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໔. ອນູຫເຕຕິ ¶ ອນຸທ຺ຘເຕ, ອປ຺ປຫີເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສີໂຫ ເວຘເກ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຸສຸມ຺ຫິ, ສຸວາໂນ ເລຑ຺ຑຸມ຺ຫິ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຫາຣເກ. ຂຍຄມນວເສນ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິຄມນວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອນເປກ຺ຂຕາຍ ຈຊນວເສນ ຫານິວເສນ ຈ ຈຊີຍຕິ, ປຸນ ຍຖາ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ທູຣຂິປນວເສນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍຕິ, ພນ຺ຘນຠູຕາຍ ໂມຈນວເສນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອສໍກິເລສວເສນ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ອາຍູຫນໍ ສມຸທໂຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອນາຍູຫນໍ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປຎ຺ຎາປນໍ, ‘‘ຕິຕ຺ຕອລາພຸ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂວຫາຣາຠາວໍ ວາ. ຕິຕ຺ຕອລາພຸວລ຺ລິຍາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ວິຍ ມຄ຺ໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມູລຈ຺ເຉທນໍ ວິຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຕຓ຺ຫາປຫານໍ. ຕທາປ຺ປວຕ຺ຕິ ວິຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິຍູປມາຍ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣໍ ວິຍ ນິພ຺ພານໍ, ໂຈຣຆາຕກາ ວິຍ ມຄ຺ໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ປຸຣິມາ ວາ ອຸປມາ ມຄ຺ເຄນ ນິຣຸທ຺ຘາຍ ປິຍຣູປສາຕຣູເປສຸ ນິຣຸທ຺ຘາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມາ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ນິຣຸທ຺ຘາຍປິ.

ນິໂຣຘສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໕. ອຎ຺ຎມຄ຺ຄປຏິກ຺ເຂປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ¶ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ກປ຺ປິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຠາວໍ ປຏິກ຺ເຂເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄຠາວປຏິກ຺ເຂໂປ ອຎ຺ຎມຄ຺ຄປຏິກ຺ເຂໂປ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ ອຣິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ອຣິໂຍ, ອຣິຍຜລປຏິລາຠກຣຕ຺ຕາ ອຣິຍໍ ລຠາເປຕິ ຊເນຕີຕິ ອຣິໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈວເສນ ຜລວເສນ ຈ ອຣິຍນາມລາໂຠ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ອສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາ ¶ ວາຈາ ຊນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕພ຺ພິປກ຺ຂວິຣຕິສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ ເຠທກຣມິຈ຺ຉາວາຈາປຫາເນນ ຊເນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກິຈ຺ຈວຕີ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈີວຣກມ຺ມາທິໂກ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ເອກໍ ກາຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ຕໍຕໍກິຣິຍານິປ຺ຜາທໂກ ວາ ເຈຕນາສງ຺ຂາໂຕ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖປາທຈລນາທິກໍ ກິຣິຍໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ເອວໍ ສາວຊ຺ຊກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐາປກມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ນິຣວຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐາປນກິຈ຺ຈວາ ໂຫຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ເອວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາຍວາຈານໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ຈ ສໍກິເລສຠູຕມິຈ຺ຉາອາຊີວປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ‘‘ໂວທາປນລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລສາ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ປສ຺ສຕີຕິ ປກາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ຫິ ອງ຺ເຄນ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ຕເຖວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄຫິ ທຸກ຺ຂາທິຎາເຓຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ອິຘ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ, ອິມສ຺ເສວ ວາ ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິປ຺ປກາສນກິຈ຺ຈໂຕ. ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໐໓ ອາທໂຍ) ‘‘ວິຣຕິເຈຕນາ ສພ຺ເພ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ປຘານານໍ ວິຣຕິເຈຕນານໍ ວເສນ ‘‘ວິຣຕິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕນາໂຍປີ’’ຕິ ອາຫ. ມຸສາວາທາທີຫິ ວິຣມຓກາເລ ວາ ວິຣຕິໂຍ ສຸຠາສິຕາທິວາຈາຠາສນາທິກາເລ ຈ ເຈຕນາໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຣຕິໂຍວ ¶ ເຈຕນານໍ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາ ເອກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິຎາຓຕາ ວິຍ ເອກາຍ ວິຣຕິຍາ ມຸສາວາທາທິວິຣຕິຠາໂວ ວິຍ ຈ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ສມ຺ມາວາຈາທິກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍສາຘນສຠາວາຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາທິຠາວາສິທ຺ຘິໂຕ, ຕໍສິທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ອງ຺ຄຕ຺ຕຍຕ຺ຕາສິທ຺ຘິໂຕ ຈ.

ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສມ຺ມາສມາຘິ ເອວາຕິ ຍທິປິ ສມາຘິອຸປກາຣການໍ ອຠິນິໂຣປນານຸມຊ຺ຊນສມ຺ປິຍາຍນພ຺ຣູຫນສນ຺ຕສຸຂານໍ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ວເສນ ຈຕູຫິ ຌາເນຫິ ສມ຺ມາສມາຘິ ວິຠຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ວາຍາໂມ ວິຍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິຈຕຸວາຍາມກິຈ຺ຈໍ, ສຕິ ວິຍ ຈ ອສຸຠາສຸຂານິຈ຺ຈານຕ຺ເຕສຸ ກາຍາທີສຸ ສຸຠາທິສຎ຺ຎາປຫານຈຕຸສຕິກິຈ຺ຈໍ, ເອໂກ ສມາຘິ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ນ ສາເຘຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິຈິຕ຺ເຕ ຌານສມາຘິ ¶ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ, ຕຖາ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິຈິຕ຺ເຕ ຌານສມາຘິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຈີເຠທສ຺ສ ອຸປກາຣໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊວຈີເຠທນິວຕ຺ຕນປວຕ຺ຕນກຣາຍ ສມ຺ມາວາຈາຍປິ ອຸປກາຣໂກ ເອວາຕິ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວຈີເຠທນິຍາມິກາ ວາຈາ ກາຍິກກິຣິຍານິຍາມກສ຺ສ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປກາຣິກາ. ອິທໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍໍ. ຄຕິໂຍຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ, ກິຈ຺ຈາທິສຠາເວ ວາ. ສມນ຺ເວສິຕ຺ວາຕິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ.

ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕນ຺ຕິ ນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ນິນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ອຠິນນ຺ທນໍ, ຕນ຺ນິນ຺ນຠາໂວເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມກຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຣິຎ຺ຎາທິໂຕ. ອາຣມ຺ມຓປຏິເວໂຘຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວຘມາຫ. ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຸຄ຺ຄຫາທິປຏິເວໂຘ ຈ ປຏິເວໂຘວ, ນ ຈ ໂສ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣຕິ? ນ, ເກວເລນ ປຏິເວຘ-ສທ຺ເທນ ອຸຄ຺ຄຫາທິປຏິເວຘານໍ ອວຈນີຍຕ຺ຕາ, ປຏິເວຘນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຸຄ຺ຄຫາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຎາຓໍ ‘‘ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິເວຘຕ຺ຕາ, ປຏິເວຘຠູຕເມວ ປນ ຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາຎາຓານິປິ ສວນຎາເຓ ເອວ ອວໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ສວນຘາຣຓສມ຺ມສນຎາຓໍ ໂລກິຍ’’ນ຺ຕິ ຕິວິຘເມວ ຎາຓມາຫ. ອຸຄ຺ຄຫາທີຫິ ສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ປໂຍໂຄຕິ ¶ ກິຣິຍາ, ວາຍາໂມ ວາ. ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕຣສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕໍ ທຸກ຺ກຣຕຣຕຎ຺ຈ ອຸປມາຫິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠວຄ຺ຄຄຫຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ປທຆາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຕມຄ຺ໂຄ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍນ ຈຸປາເຍນ ກາຣເຓນ ກາມວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ຄຕມຄ຺ໂຄຕິ ຕສ຺ສ ຆາໂຕ ປທຆາໂຕ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ສນ຺ຕິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຬິຍໍ ວິຠຕ຺ເຕສູຕິ ກຕຣປາຬິຍໍ? ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ຕາວ ອຏ຺ຐ ກສິຓານິ ທສ ອສຸຠາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຣຸປ຺ປານິ ວິຠຕ຺ຕານິ, ອາຄເມສຸ ທສ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາ ¶ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ອິມານິ ຈາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕໍ. ອິເມສຸ ຕີສູຕິ ກາມາທີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ.

ມິຈ຺ຉາວາຈາສງ຺ຂາຕາຍາຕິ ເອເຕນ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ປຫາຕພ຺ພເອກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘ ອຣິຍສາວໂກ ສກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນໂກ ເສກ຺ໂຂ. ກາຍທ຺ວາຣວີຕິກ຺ກມາຕິ ອາຊີວເຫຕຸກໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິໂຕ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວິຣມຓໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ປນສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄຠາເວນ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ອສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຍໍ ຌານວເສນ ສພ຺ພສທິສສພ຺ພາສທິສເອກຈ຺ຈສທິສຕາ ວິເສໂສ. ປາທກຊ຺ຌານນິຍາເມນ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ປາທກຊ຺ຌານນິຍາມໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ, ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ປນ ວິປສ຺ສນານິຍາມໍ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພວາທາວິໂຣຘໂຕ, ອິຘ ປນ ສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວາທນິວຕ຺ຕນໂຕ ປາທກຊ຺ຌານນິຍາມໍ. ວິປສ຺ສນານິຍາໂມ ປນ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ເຎ ຈາຈຣິຍວາທາ ວກ຺ຂມານາ ວິຠຊິຕພ຺ພາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ຕາວ ປາທກຊ຺ຌານນິຍາມໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານນິຍາເມນ ຕາວາ’’ຕິ.

ອາຣຸປ຺ເປ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາຣຸປ຺ເປ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ເຍສຸ ປນ ສໍສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ, ເຕນຕ຺ຖໂຕ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເອວມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຸທາຍຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ນ ໂລກິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ຫິ ໂລກິຍໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈຕຸກ຺ກໍ ປຎ຺ຈກຎ຺ຈາຕິ. ເອຕ຺ຖ ¶ ກຖນ຺ຕິ ປາທກຊ຺ຌານສ຺ສ ອຠາວາ ກຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍຌານິກາວ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕຊ຺ຌານິກໍ ປຐມຜລາທິໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກໍ ປນ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຣູປຊ຺ຌານໍ ຕຊ຺ຌານິກໍ ຜລຎ຺ຈ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອຎ຺ຎຌານິກາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຌານງ຺ຄາທິນິຍາມິກາ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສມາປຕ຺ຕິ ປາທກໍ, ນ ສມ຺ມສິຕພ຺ພາຕິ ຜລສ຺ສປິ ປາທກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ທຸກ຺ຂຎາຓາທີນໍ ຣູປາທິຉຬາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ກສິຓາທິຕໍຕໍກຸສລາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ¶ ສມ຺ມາວາຈາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ຕໍຕໍວິຣມິຕພ຺ພາທິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ຍຖານຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕທນຸຣູໂປຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣກຣສີລໍ ວາຍາມສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ສີລານຸຣູປຕາ ວາຍາມສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສປິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ວຈນໂຕ ‘‘ສີລຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕໂສ ອສມ຺ໂມໂສຕິ ‘‘ເອກາຣກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ເຕນ ສຕາຣກ຺ເຂນ ເຈຕໂສ ຣກ຺ຂິຕຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ…ເປ… ສຸວິຫິຕຈິຕ຺ຕາຣກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສ຺ສ ວິຊ຺ຊາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາສວກ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ມຄ຺ເຄ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິເຕ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາ, ສີລສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ຌານານໍ ຈຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຂນ຺ຘາ ຈຣຓໍ. ຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຍານໍ, ວິປສ຺ສນາວ ຍານໍ ວິປສ຺ສນາຍານໍ. ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາຍາຕິ ສມຖສ຺ສ ອຸປກາຣຕ຺ຕາ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ຈ ສມຖຍາເນນ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ວິປສ຺ສນາຍາເນນ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ສມຖຍາເນນ ນິຣາມິສໍ ຌານສຸຂໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ອນ຺ຕທ຺ວຍກຸມ຺ມຄ຺ຄໍ ວິວຊ຺ເຊຕິ. ປຎ຺ຎາ ວິຍ ໂມຫສ຺ສ, ສີລສມາຘໂຍ ຈ ໂທສໂລຠານໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກາ ອໂທສາໂລເຠຫິ ສາເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍຄໂຕ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ. ສີລາທີນິ ຫິ ສາສນສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ຐິໂຕ ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ຜລຏ຺ໂຐ ຈ ອຣິໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ມຄ຺ຄຜລສງ຺ຂາຕໍ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສາສນໍ ອຣິຍຠູມິ.

ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໐໖-໒໑໔. ອຣິຍສຈ຺ຈ-ສທ຺ໂທ ¶ ສມຸທເຍ ວຕ຺ຕມາໂນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວຣຫິເຕ ເອກນ຺ຕປຫາຕພ຺ເພ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາເຕ ສມຸທເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຫາຕພ຺ພປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍສຸ ອວເສສກິເລສາວເສສາກຸສເລສຸ ອປ຺ປຫາຕພ຺ເພສຸ ຈ ສາສວກຸສລມູລາວເສສສາສວກຸສເລສູຕິ ສປ຺ປເທໂສ ຕຕ຺ຖ ສມຸທໂຍ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ສຈ຺ຈສທ຺ເທ ນິປ຺ປເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປເທສໂຕ ສມຸທຍໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘາ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາຍໍ ຘມ຺ມໂຕ ນິປ຺ປເທສາ ເອວ. ນ ຫິ ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ສຈ຺ຈເທສນາຍໍ ¶ ທຸກ຺ຂໍ ນິໂຣໂຘຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ມຄ຺ໂຄປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກປຎ຺ຈງ຺ຄິກວາເຣສຸ ອປຸພ຺ໂພ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສມຸທຍເມວ ‘‘ນິປ຺ປເທສໂຕ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ ຕສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕີສຸປິ ວາເຣສຸ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ອປຸພ຺ພສມຸທຍທສ຺ສນຕ຺ຖາຍປິ ຫິ ສຈ຺ຈເທສນາຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ? ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຈນໍ ເກວລາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສຈ຺ຈ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ເທສນາວເສນ ປນ ຕໍ ຕໍ ສມຸທຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຫານວເສນ ນິໂຣໂຘ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກປຎ຺ຈງ຺ຄິກສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລວເສນ ມຄ຺ໂຄ ຈ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາຍໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຸກ຺ຂາທີນິ ຈ ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປເທສານິ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ຈ ນິປ຺ປເທສານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຈ຺ຈເທສນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ກມ຺ມກິເລສວເສນ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ…ເປ… ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນໂຕ ສຈ຺ຈເທສນາຍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕິຓ຺ຓນ຺ນຎ຺ຈ ກຸສລມູລານໍ ອວເສສານຎ຺ຈ ສາສວກຸສລານໍ ປຫານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາອຸປາທານານໍ ປຫານວເສນ, ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ວາ ປຫີເນສຸ ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກຸສລາ ປຫາຕພ຺ພາຕິ. ປຫານນ຺ຕິ ຈ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈວເສນ ຕທຘິຄມນີຍໍ ນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕິ, ນິໂຣຘສ຺ເສວ ວາ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາໂວ ປຫານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍທິປິ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ອາຊີໂວ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ເອວມສ຺ສາຍໍ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໓໑) ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄປາຣິປູຣິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນາ’’ຕິ ວຈນໍ ກາຍກມ຺ມາທິສຸທ຺ຘິຍາ ທູຣຕຣຸປນິສ຺ສຍຕໍ, ຈກ຺ຂາທີສຸ ອສາຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ ອາທີນວານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕາເຍວ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຍຕິໍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອປຈຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ວິວຏ຺ຏນວເສນ, ໂປໂນພ຺ຠວິກຕຓ຺ຫາຍ ປຫີຍມານາຍ ກິເລສທູຣີຠາເວນ, ກາຍິກເຈຕສິກທຣຖສນ຺ຕາປປຣິຬາເຫສຸ ປຫີຍມາເນສຸ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍິກເຈຕສິກສຸເຂ ປຏິສໍເວທິຍມາເນ ‘‘ຍາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ, ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໔໓໑) ວຸຕ຺ຕານໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອາສນ຺ນຕຣຸປນິສ຺ສຍຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາສນ຺ນຕຣຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ສຸຂໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ¶ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກມຄ຺ຄເທສນາຍ ປວຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ…ເປ… ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ວຈນໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອວມິທໍ ວຈນໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ເທສນຸປາຍສ຺ສ ຎາປກນິທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ, ວຈນໂຕຕິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນານຸຣູປໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກປິ ມຄ຺ໂຄ ປຏິປທາ ເອວາຕິ ຠຄວຕາ ເທສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ຖາຕິ? ເທວປຸເຣ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເທສິຕນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກວາໂຣປິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ. ອຖ ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສາ’’ຕິ ວຈເນເນວ ອຊ຺ຌາສຍວິເສສກາຣຓນິທສ຺ສເກນ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄປິ ປຏິປທາ ເອວາຕິ ເທສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນ…ເປ… ວຈນໂຕ ປນ…ເປ… ເທສິໂຕ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເທສິຕນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກວາໂຣປິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຠຄວຕາ ເທວປຸເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຌາເນຫິ ເທສນາປເວໂສ, ຠາວນາປເວໂສ ວາ ຌານາຠິນິເວໂສ. ເອເກກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ນຍສຫສ຺ສານໍ ທສ຺ສນໍ ຄຓນາສຸຂຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ປາຬິ ຐິຕາ, ຕຖາ ເອເກກິສ຺ສາ ປຏິປທາຍ ສຸຎ຺ຎຕາທີສຸ ຈ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປາຬິຄມນໍ ກຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກວາເຣ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີສຸ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຕງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ, ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວາເຣ ຈ ຍຖາ ວິຊ຺ຊມານຘມ຺ມວເສນາຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ເອວໍ ¶ ປຸຣິເມສຸປິ ທ຺ວີສູຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທານິທ຺ເທເສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໕) ‘‘ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຸຄ຺ຄຫາທິວເສນ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຏິເວຘກ຺ຂເຓ ປນ ເອກເມວ ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ, ຕຖາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນຎ຺ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກຕາ ທສ຺ສິຕາ ‘‘ອປິເຈສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາກ຺ຂຓາ ນານາຣມ຺ມຓາ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກກ຺ຂຓາ ເອກາຣມ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ ຈາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເອວໍ ປນ ອາຄມນວເສນ ຕຕ຺ຖາປິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານທສ຺ສນາທິມຸເຂນ ອຣິໂຍວ ¶ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ທສ຺ສິໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຏິເວຘກ຺ຂເຓ ປນ ເອກເມວ ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ເອກສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂຎາຓາທິຕາ, ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ…ເປ… ເອໂກວ ກຸສລສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ມຄ຺ຄສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທິຕາ ຈ ນິທ຺ຘາຣິຕາ, ປາຬິຍຎ຺ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕເມວ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂລກິຍຕາ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ເອວໍ ປຸຣິເມສຸປິ ທ຺ວີສູຕິ ເອເຕນາຕິ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ໂຄ

໑. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໑໙. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ¶ ¶ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣຠາເວ ຕໍທ຺ວາຣິເກຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອິນ຺ທຠາວໍ ປຣມິສ຺ສຣຠາວໍ ກາຣຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຫິ ເຕ ຣູປຄ຺ຄຫເຓ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວຕ຺ເຕຕິ, ເຕ ຈ ຕໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ເຍນ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວາ ອຎ຺ຎາຕາວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ອຎ຺ຎາຕາວິຠາໂວ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຊານນໍ.

ກຕ຺ຖຈິ ທ຺ເວຕິ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ພຫຸລີກຕຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ…ເປ… ອຣິຍາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ອຣິຍາຍ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ. ຍາ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍາ ປຎ຺ຎາ, ຕທສ຺ສ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຍາ ຫິສ຺ສ ອຣິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຕທສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໖) ທ຺ເວ, ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ພຫຸລີກຕຕ຺ຕາ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາເຊນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຎ຺ຎາ ພ຺ຍາກຕາ…ເປ… ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໙), ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໙໓), ‘‘ຕີຓິມານິ…ເປ… ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໙໒) ຈ ເອວມາທີສຸ ຕີຓິ, ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນານາວິສຍານິ…ເປ… ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໒), ‘‘ປຎ຺ຈິ…ເປ… ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໐໑ ອາທໂຍ), ‘‘ປຎ຺ຈິ…ເປ… ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໘໖ ອາທໂຍ) ຈ ເອວມາທີສຸ ປຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ທຸກາທິວຈນໍ ນິສ຺ສຣຓຸປາຍາທິຠາວໂຕ ທຸກາທີນໍ. ສພ຺ພານິ ປນ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມເທສນາ ຈ ອຠິຘມ຺ໂມຕິ ອິຘ ສພ຺ພານິ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຂີຓາສວສ຺ສ ຠາວຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ລິງ຺ເຄຕິ ຄເມຕິ ຎາເປຕີຕິ ລິງ຺ຄໍ, ລິງ຺ຄີຍຕິ ວາ ເອເຕນາຕິ ລິງ຺ຄໍ, ກິໍ ລິງ຺ເຄຕິ, ກິຎ຺ຈ ວາ ລິງ຺ຄີຍຕີຕິ? ອິນ຺ທໍ ອິນ຺ໂທ ວາ, ອິນ຺ທສ຺ສ ລິງ຺ຄໍ ອິນ຺ທລິງ຺ຄໍ, ອິນ຺ທລິງ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຕໍສຠາໂວ ອິນ຺ທລິງ຺ຄຏ຺ໂຐ, ອິນ຺ທລິງ຺ຄເມວ ວາ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອິນ຺ທລິງ຺ຄຏ຺ໂຐ. ສຊ຺ຊິຕໍ ອຸປ຺ປາທິຕນ຺ຕິ ສິຏ຺ຐໍ, ອິນ຺ເທນ ສິຏ຺ຐໍ ອິນ຺ທສິຏ຺ຐໍ. ຊຸຏ຺ຐໍ ເສວິຕໍ. ກມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອິນ຺ທສ຺ສ ລິງ຺ຄານິ, ເຕນ ຈ ສິຏ຺ຐານີຕິ ກມ຺ມຊາເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ, ນ ອຎ຺ຎານິ. ເຕ ຈ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖາ ກມ຺ເມ ເອວ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອິຕເຣ ຈ ຠຄວຕິ ເອວາຕິ ‘‘ຍຖາໂຍຄ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນາຕິ ຠຄວໂຕ ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ອິນ຺ທຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ອຸລ຺ລິງ຺ເຄນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕີຫິ ກາຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິອວໂພຘໂຕ. ‘‘ໂສ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໙.໓໕) ໂຄຈຣກຣຓມ຺ປິ ອາເສວນາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ການິຈິ ໂຄຈຣາເສວນາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສໍ ໂຄຈຣີກາຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ‘‘ການິຈີ’’ຕິ ວຈນໍ ອວິປສ຺ສິຕພ຺ພານໍ ພຫຸລີມນສິກຣເຓນ ອນາເສວນີຍຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເຕສຸ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ຕສ຺ສ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອາເສວໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໐) ຠາວນາ ‘‘ອາເສວນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຠາເວຕພ຺ພານິ ສທ຺ຘາທີນິ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ການິຈິ ຠາວນາເສວນາຍາ’’ຕິ. ອາຘິປຈ຺ຈໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ອສຕິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາເວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ຕໍສຫິຕສນ຺ຕາເນ ອຎ຺ຎາກາເຣນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນຫິ ລິງ຺ຄາທີຫິ ອນຸວຕ຺ຕນີຍຠາໂວ, ອິມສ຺ມິຎ຺ຈຕ຺ເຖ ອິນ຺ທນ຺ຕິ ປຣມິສ຺ສຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິຈ຺ເຈວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ທສ຺ສິເຕນ ນເຍນ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕທນຸວຕ຺ຕີສຸ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເຫຏ຺ຐາຕິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ. ອໂມໂຫ ເອວ, ນ ວິສຸໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ອໂມຫສ຺ສ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍປເທ ວິຠາວິຕານິ ລກ຺ຂຓາທີນິ ເຕສຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສານິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ລກ຺ຂຓາທີຫິ ສຣູເປເນວ ອາຄຕານິ. ນນຸ ຈ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓາທີນິ ນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປນ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາທິວເສນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ເອເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ອິຏ຺ຐໂຜຏ຺ຐພ຺ພານຸຠວນລກ຺ຂຓໍ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອິຏ຺ຐາກາຣສມ຺ໂຠຄຣສໍ, ກາຍິກສ຺ສາທປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍປທຏ຺ຐານໍ ¶ . ອນິຏ຺ຐໂຜຏ຺ຐພ຺ພານຸຠວນລກ຺ຂຓໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອນິຏ຺ຐາກາຣສມ຺ໂຠຄຣສໍ, ກາຍິກາພາຘປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາກາຣານເມວ ອາຣມ຺ມຓານໍ ສມ຺ໂຠຄຣສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ວິປຣີເຕປິ ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ອນິຏ຺ຐາກາເຣນ ຈ ສມ຺ໂຠຄຣສຕາຕິ.

ສຕ຺ຕານໍ ¶ ອຣິຍຠູມິປຏິລາໂຠ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສາຘາຣຓໍ ປຘານຎ຺ຈ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕຣໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍເທສນກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກເທສນາຍ ສເມຕິ. ອິຘ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕຣໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານໍ ອນຸປາລກຕ຺ເຕນ ເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍາວ ຈ ທຸວິຘຕ຺ຕຠາວານຸປາລກສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ຂຠູຕານໍ ເອເຕສໍ ເວທຍິຕານໍ ອນິວຕ຺ຕີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ. ເຕນ ຈ ຈກ຺ຂາທີນໍ ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘຕາຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ຎາເປຕິ. ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຠາວນາມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສນານນ຺ຕຣາ ຫິ ຠາວນາຕິ.

ສຕິປິ ປຸເຣຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສາເຘຕພ຺ພເມວ ກິຈ຺ຈໍ ‘‘ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ຕສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາເວນ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວສວຕ຺ຕາປນໍ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ເຎສໍ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິປິ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສາເຘຕພ຺ພຠູຕາເນວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິ ເຈຕສິກຕ຺ຕາຕິ. ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສາເຘຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອຘິກາໂຣ ອນຸວຕ຺ຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຸປ຺ປາທເນ ອນຸປຕ຺ຖມ຺ເຠ ຈ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ຕປ຺ປວຕ຺ຕເນ ນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ອນຸວິຘານໍ. ຉາເທຕ຺ວາ ຜຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ ສຫຊາເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສຍເມວ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ສຫຊາຕາ ຈ ຕພ຺ພເສນ ສຸຂທຸກ຺ຂຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາສກໍ ໂອຬາຣິກາກາຣານຸປາປນ’’ນ຺ຕິ. ອສນ຺ຕສ຺ສ ອປຓີຕສ຺ສປິ ອກຸສລຕພ຺ພິປາກາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣານຸປາປນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ສມານຊາຕິຍໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ເຂຫິ ສນ຺ຕປຓີຕາກາຣານຸປາປນຎ຺ຈ. ປສນ຺ນປຄ຺ຄຫິຕອຸປຏ຺ຐິຕສມາຫິຕທສ຺ສນາກາຣານຸປາປນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສທ຺ຘາທີນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ຄຫິຕານິ, ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເຕເນວ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍຕໍສໍໂຍຊນານໍເຍວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຫານກິຈ຺ຈຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ. ສພ຺ພກຕກິຈ຺ຈໍ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອມຕາຠິມຸຂເມວ ຕພ຺ຠາວປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣານິ ວິຍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣປສຸຕຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອມຕາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຍຕາ ຈາ’’ຕິ.

໒໒໐. ເອວໍ ¶ ¶ ສນ຺ເຕປີຕິ ສຕິປິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຕ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍປທາທີຫິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ ກຸສລາກຸສລວີຣິຍາທີນິ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍປທາທີຫິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ ກາລປຸຄ຺ຄລປຈ຺ຈຍາທິເຠເທນ ຠິນ຺ນານິ ຈກ຺ຂາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິຈ຺ເຈວ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫການິ, ນ ຍສ຺ສາ ຠູມິຍາ ຍານິ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຈ ອວິເສສິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພຠູມິກຕ຺ຕຄຫຓປ຺ປສງ຺ເຄ ຕໍນິວຕ຺ຕເນນ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວຈນໍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕທີປກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໒໒໓. ອິຘ ອນາຠຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕານາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕນ ຠາສິຕໍ. ‘‘ຣູປມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ອນາຣມ຺ມເຓສຸ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ເອວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນາຣມ຺ມເຓສຸ ອສງ຺ຄຫິຕໍ. ນ ຫິ ອຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍາ ອນາຣມ຺ມຓາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍເອກເທສສ຺ສ ປນ ອນາຣມ຺ມເຓສຸ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ສງ຺ຄຫິຕຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣູປໂກຏ຺ຐາເສນ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ສິຍາປກ຺ເຂ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຣູປໂກຏ຺ຐາເສນ ປນ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຕາ, ຣູປໂກຏ຺ຐາເສນ ຈ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ມິສ຺ສກສ຺ສ ສມຸທາຍສ຺ເສວ ວເສນ ສິຍາປກ຺ເຂ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ນ ເອກເທສວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອນາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ອນາຣມ຺ມຓາ, ສຕ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ອນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິອາທິວຈນຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມານາຣມ຺ມຓານາຣມ຺ມເຓສຸ ນວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ອນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ສາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ, ນວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວາ ສາຣມ຺ມຓຕໍ. ນ ຫິ ນວຕ຺ຕພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ສາຣມ຺ມເຓ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ຍທິປິ ສິຍາ, ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຈ ເວທນາ ຣູປຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ອິເມ ຘມ຺ມາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ອຖາປິ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ນວຕ຺ຕພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ສາຣມ຺ມເຓສ຺ເວວ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ທ຺ວາຍຕນາ ສິຍາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິອາທິໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ມນາຍຕນໍ ສິຍາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ…ເປ… ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິປິ, ‘‘ຘມ຺ມາຍຕນໍ ສິຍາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ…ເປ… ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິປິ, ‘‘ສິຍາ ອນາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນ ຫິ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກ ສາວເສສາ ເທສນາ ອຕ຺ຖີຕິ ¶ . ‘‘ອຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ¶ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນກາເລ ອຣູປສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ຈ ອນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ

ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໒໕. ‘‘‘ກິໍວາທີ ¶ ¶ ຠນ຺ເຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ? ‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ ມຫາຣາຊາ’’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ) ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວກາ ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ. ເຕ ຫິ ເວນຍິກາທິຠາວໍ ວິຠຊ຺ຊ ວທນ຺ຕິ, ຈີວຣາທີນໍ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພຠາວໍ ວາ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວາເທ ວາ ວິຠຊ຺ຊ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທີນໍ ຐປນີຍານໍ ຐປນໂຕ ຣາຄາທິກ຺ຂຍສ຺ສ ສສ຺ສຕສ຺ສ ຣາຄາທິກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິອຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ຈ ວຈນໂຕ, ນ ປນ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍາທໂຍ ຕໂຍ ປຎ຺ເຫ ອປເນຕ຺ວາ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍເມວ ວທນ຺ຕີຕິ. ວິຠຊ຺ຊວາທີນໍ ມຓ຺ຑລໍ ສມູໂຫ ວິຠຊ຺ຊວາທິມຓ຺ຑລໍ, ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ ວາ ຠຄວໂຕ ປຣິສາ ວິຠຊ຺ຊວາທິມຓ຺ຑລນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕອວິປຣີຕຕ຺ຖທີປເນນ ເຕ ອນພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ໂຕ ກຖາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລວາທາທິເກ ຈ ວທນ຺ໂຕ ສກສມຍໍ ໂວກ຺ກມຕິ ນາມ, ຕຖາ ອໂວກ຺ກມນ຺ເຕນ. ປຣສມຍໍ ໂທສາໂຣປນພ຺ຍາປາຣວິຣເຫນ ອນາຍູຫນ຺ເຕນ. ‘‘ອິທມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣສມຍໍ ອສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ເຕນາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິໍ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໖) ວທນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ປຏິພາຫຕິ ນາມ, ຕຖາ ອປ຺ປຏິພາຫນ຺ເຕນ. ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ເຍເມ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ¶ ຠຄວຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໘, ໔໒໙), ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕ ກໂຕ ວີຕິກ຺ກໂມ ອາປຕ຺ຕິກໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິໍ ວທນ຺ໂຕ ວິນຍໍ ປຏິໂລເມຕິ ນາມ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ຕໍ ອນຸໂລເມນ຺ເຕນ. ປຏິໂລເມນ຺ໂຕ ຫິ ກມ຺ມນ຺ຕຣໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຕຎ຺ຈ ວິໂລເມຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທເສ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕິມຫາປເທເສ ໂອໂລເກນ຺ເຕນ. ຕໍໂອໂລກເນນ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ¶ ວິນເຍ ຈ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ນາຕິຘາວຕິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປາຬິໍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ. ເຫຕຸເຫຕຸຜລານິ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕານິ. ‘‘ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ອປເຣຫິປິ ປຣິຍາເຍຫິ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ. ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ຠໂວຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຕ຺ໂຕຕິ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕສຸຎ຺ເຎສຸ ວາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສຕ຺ຕໂວຫາໂຣ. ປຈ຺ຈຍາກາຣເມວ ຈາຕິ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ ເອວ ຈ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ.

ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຈ.

ປຕິຏ຺ຐໍ ນາຘິຄຈ຺ຉາມີຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ສຸກຣາ ໂຫຕິ, ຕໍ ນຍໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຎາຓພເລນ ນາຘິຄຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຍໍ ປນ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສາສນໍ ປນິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິຘ ສາສນນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມມາຫ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເມວ ວາ. ໂສ ຫິ ອນຸໂລມປຏິໂລມາທິນານາເທສນານຍມຓ຺ຑິໂຕ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຊ຺ຊາປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ຕທຏ຺ຐກຖາສງ຺ຂາໂຕ ຈ ປຸພ຺ພາຈຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ.

‘‘ຕໍ ສຸຓາຖ ສມາຫິຕາ’’ຕິ ອາທຣຊນເນ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ, ຍຖາ ວາ ນ ນສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຏ຺ຐິຄຕໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພກາລໂຕ ອປຣກາເລ ຠວໍ ປຸພ຺ພາປຣິຍໍ. ປຐມາຣມ຺ຠາທິໂຕ ປຠຸຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຎາຓວິເສສໍ ກິເລສກ຺ຂຍວິເສສຎ຺ຈ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມວິປາກກິເລສວຏ຺ຏານໍ ມູລກາຣຓຕ຺ຕາ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ມູລໍ. ຕຕ຺ຖ ວລ຺ລິຍາ ມູເລ ທິຏ຺ເຐ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ວລ຺ລິຍາ ຫຣຓໍ ວິຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ¶ ມູເລ ທິຏ຺ເຐ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນາ ນ ກາຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ‘‘ອິທເມວ ທິຏ຺ຐໍ, ອິຕຣໍ ອທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊນີຍໍ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ປນ ວລ຺ລິຍາ ຫຣຓໍ ວິຍ ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາ ກຕາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎມຘິປ຺ເປຕໍ, ໂພຘເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ໂພເຘຕພ຺ພຠາເວນ ມູລາທິທສ຺ສນສາມຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ¶ –

‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸມາໂຣ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣິປາກມນ຺ວາຍ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ…ເປ… ຣຊນີເຍຫິ, ໂສ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ປິຍຣູເປ ຣູເປ ສາຣຊ຺ຊຕິ, ອປິຍຣູເປ ຣູເປ ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ, ອນຸປຏ຺ຐິຕກາຍສຕີ ຈ ວິຫຣຕິ ປຣິຕ຺ຕເຈຕໂສ. ໂສ ຕຎ຺ຈ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ຍຕ຺ຖສ຺ສ ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂສ ເອວໍ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທນໍ ເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ, ໂສ ຕໍ ເວທນໍ ອຠິນນ຺ທຕິ ອຠິວທຕິ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໘) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ. ອຠິວທໂຕຕິ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຈີເຠທກຣປ຺ປຕ຺ຕາຍ ພລວຕຓ຺ຫາຍ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ອຠິວທໂຕ. ຕໂຕ ພລວຕິຍາ ໂມເຈຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐໂຕ. ຕໂຕປິ ພລວຕີ ອຸປາທານຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ນນ຺ທີ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠິນນ຺ທນາທິນາ ຕຓ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕາ, ນນ຺ທີວຈເນນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປາທານໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ນນ຺ທິຕາຕທວິປ຺ປໂຍຄຕາຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນຠາເວຫິ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິກຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ມຫາຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໒-໔໐໓) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປາກວຏ຺ຏຠູເຕ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິຜສ຺ສາທໂຍ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ໂອຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ຕຓ຺ຫານິທານາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຏ຺ຏູປຕ຺ຖມ຺ຠກາ ປນ ອິຕເຣປິ ອາຫາຣາ ຕຓ຺ຫາປຠເວ ຕສ຺ມິໍ ອວິຊ຺ຊມາເນ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫານິທານາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາສຸ ເທສນາສຸ ຕໂຕ ຕໂຕ ເທສນາໂຕ. ຎາຍປ຺ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຎາໂຍຕິ ¶ ມຄ຺ໂຄ, ໂສເຍວ ວາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ‘‘ອຣິໂຍ ຈສ຺ສ ຎາໂຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຸທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑) ວຈນໂຕ. ສຍເມວ ຫິ ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕາ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕາຍ ຕາຍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ. ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕໍ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເທສນານໍ ສມານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວິເສສກາຣຓໍ ¶ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ. ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາ, ອສ຺ສ ວາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເທສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປວຕ຺ຕິກາຣຓວິຠາໂຄ ອວິຊ຺ຊາທິໂກວ, ກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ຄຫິຕານໍ ປກຕິອາທີນໍ ອວິຊ຺ຊາທີນຎ຺ຈ ອກາຣຓຕາ ກາຣຓຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມູຬ຺ຫາ ເກຈິ ອກາຣຓໍ ‘‘ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ຍຖາສເກຫິ ອນຸຣູເປຫິ ກາຣເຓຫິ ສງ຺ຂາຣາທິປວຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນຸໂລມເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ອິຕຣາສໍ ຕທຕ຺ຖຕາສມ຺ຠເວປິ ນ ຕາສໍ ຕທຕ຺ຖເມວ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສພ຺ຠາວໂຕ. ອຍໍ ປນ ຕທຕ຺ຖາ ເອວາຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຕທຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປວຕ຺ຕິອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ ອາທິ, ຕໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕໂຕ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ.

ອນຸວິໂລກຍໂຕ ໂຍ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕໍຕໍຜລປຏິເວໂຘ ປວຕ຺ໂຕ, ຕທນຸສາເຣນ ຕທນຸຄເມນ ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ຊາຕິອາທິກາຣຓໍ ຍໍ ອຘິຄຕໍ, ຕສ຺ສ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອສ຺ສ ປຏິໂລມເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ອນຸວິໂລກຍໂຕ ປຏິໂລມເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເທເສນ຺ໂຕປິ ຫິ ຠຄວາ ກິຈ຺ຉາປນ຺ນໍ ໂລກໍ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາຄ…ເປ… ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເທເສຕີຕິ. ອາຫາຣຕຓ຺ຫາທໂຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘາ, ສງ຺ຂາຣາວິຊ຺ຊາ ອຕີຕທ຺ຘາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຍາວ ອຕີຕໍ ອທ຺ຘານໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ, ອາຫາຣາ ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຠາເວຕພ຺ພາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ, ຕຓ຺ຫາທໂຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ຂາຣາວິຊ຺ຊາ ອຕີໂຕຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ປນ ຜລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍນິທານທສ຺ສນວເສນ ຜລກາຣຓປຣມ຺ປຣາຍ ທສ຺ສນໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫາຣາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປາທິຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ, ຕຓ຺ຫາທໂຍ ອຕີໂຕ, ສງ຺ຂາຣາວິຊ຺ຊາ ຕໂຕປິ ອຕີຕຕໂຣ ສໍສາຣສ຺ສ ອນາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຍາວ ອຕີຕໍ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ຍາວ ອຕີຕຕຣໍ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິອາຫາຣກາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ –

‘‘ອາຫາເຣຕີຕິ ອຫໍ ນ ວທາມິ, ອາຫາເຣຕີຕິ ຈາຫໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣສ຺ສ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ ¶ ‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອາຫາເຣຕີ’ຕິ. ເອວໍ ຈາຫໍ ນ ວທາມິ, ເອວໍ ປນ ອວທນ຺ຕໍ ມໍ ໂຍ ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ກິສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ’ຕິ. ເອສ ກລ຺ໂລ ¶ ປຎ຺ໂຫ, ຕຕ຺ຣ ກລ຺ລໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒) –

ວຈນໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜສ຺ສເຈຕນານໍ ຕປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ຈ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ. ເຕນ ຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຣູປກາຍສ຺ສ, ຕຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓາຍູຫນໍ ໂຫຕິ. ໂຠຊນຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາທີນໍ ຣາຄາທີນຎ຺ຈ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເຕ ກມ຺ມວຏ຺ຏສງ຺ຄຫິຕາ ອາຫາຣາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຣິຍາເຍ ປຸຣິໂມເຍວຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຕີຕທ຺ຘຸໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໓) ອຕີເຕ ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ເຫຕຸຜລປຏິປາຏິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອາຫາຣານໍ ນິທານທສ຺ສນວເສນ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕເນນ ວິນາ ອພຸຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ຕໍສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສາ ອຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຄຕທ຺ຘຸໂນ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນາຄຕທ຺ຘຸໂນ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຫຕຸຜລປຣມ຺ປຣາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມູລກາຣຓສທ຺ທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອກາຣຓໍ ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ປຏິພາຫິຕໍ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຕິ. ວຏ຺ຏກຖາຍ ສີສຠາໂວ ວຏ຺ຏເຫຕຸໂນ ກມ຺ມສ຺ສປິ ເຫຕຸຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ຠວຕຓ຺ຫາຍປິ ເຫຕຸຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ, ຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວ ຠເວ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາ ວິເສເສນ ສີສຠູຕາຕິ ‘‘ມູລກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອປຎ຺ຎາຍມານາຍ ອຸປ຺ປາທວິຣຫໂຕ ນິຈ຺ຈຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຎ຺ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ອປຎ຺ຎາຍນໂຕ ປຸຣິມໂກຏິອປຎ຺ຎາຍນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາເຫຕຸກ຺ກເມນ ຜເລສຸ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ‘‘ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິຄາມິໂນ’’ຕິ ວຈນໍ ສທ຺ທລກ຺ຂຓາວິໂຣຘນຕ຺ຖໍ. ທ຺ວນ຺ເທ ຫິ ປູຊິຕສ຺ສ ປຸພ຺ພນິປາໂຕຕິ. ສວຣາ ກິຣ ມໍສສ຺ສ ອຏ຺ຐິນາ ອລຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕາເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ປາເຍຕ຺ວາ ວິຣິຕ຺ຕໍ ສູນໍ ອຏ຺ຐິໂຕ ມຸຕ຺ຕມໍສໍ ຄາວິໍ ມາເຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປິ’’ຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວຊ຺ຌາ ຄາວີ ຈ ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ໂຫທກປານໍ ອາຣຠຕິ, ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິກມ຺ມໍ. ຍຖາ ປນ ສາ ອຸຓ຺ໂຫທກປາເນ ¶ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ¶ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສີຕຸທກປານໍ ອາຣຠຕິ, ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິກມ຺ເມ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສຸຄຕິຄາມິກມ຺ມໍ ອາຣຠຕິ. ທຸກ຺ເຂ ຫິ ອວິຊ຺ຊໍ ຕຓ຺ຫາ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສຸເຂ ຕຓ຺ຫໍ ອວິຊ຺ຊາຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຍ ສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ອຍໍ ກາໂຍຕິ ສວິຎ຺ຎາຓກກາໂຍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຜສ຺ສກາຣຓຎ຺ເຈຕໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຍຕນຉກ຺ກໍ ວາ. ສມຸທາຄໂຕຕິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ພຫິທ຺ຘາ ຈ ນາມຣູປນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ສວິຎ຺ຎາຓກກາໂຍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ສຬາຍຕນານິ ວາ. ອິຕ຺ເຖຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖໍ ເອຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ຈ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠາເວນ ວວຕ຺ຖິຕານິ ທ຺ວຍນາມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທ຺ວຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຜສ຺ໂສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນິ ທ຺ວຍານິ ປຏິຈ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ. ມຫາທ຺ວຍໍ ນາມ ກິເຣຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓) ‘‘ຈກ຺ຂຸ ເຈວ ຣູປາ ຈ…ເປ… ມໂນ ເຈວ ຘມ຺ມາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ທ຺ວຍານິ ປຏິຈ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ‘‘ອຍຎ຺ເຈວ ກາໂຍ’’ຕິ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສເຍ ເສສຘມ຺ເມ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສິເຕ ເອວ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ຂາທິກາຍໍ ເອກຕ຺ເຕນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ເອກຕ຺ເຕເນວ ພາຫິຣາຍຕນນ຺ຕິ ຕານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ ປຏິຈ຺ຈ ຜສ຺ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ມຫາທ຺ວຍໍ ນາເມຕນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ຉຫາຍຕເນຫິ ຈາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕານິ ສນິສ຺ສຍານິ ຈກ຺ຂາທີນິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຣູປາທີນິ ປເຣສໍ. ຕຖາ ອຍໍ ກາໂຍ ອຕ຺ຕໂນວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ພຫິທ຺ຘາ ນາມຣູປໍ ປເຣສໍ ພາຫິຣານີຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນມຕ຺ເຕ ເອວ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນາເນວ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ທີປນາ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ສເຬວາຍຕນານີຕິ ສເຬວ ສມ຺ຜສ຺ສກາຣຓານິ, ເຍຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ ອາຍຕເນຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ໂຐ ພາໂລ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ.

ອາທິ-ສທ຺ເທນ ¶ ‘‘ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ¶ ສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານິສ຺ສິເຕ ເອວ ກຕ຺ວາ ກາຍຄ຺ຄຫເຓນ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເຍ ສຬາຍຕນານໍ ຜສ຺ສໍ ຕໍນິສ຺ສິຕເມວ ກຕ຺ວາ ເວທນາຍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ພາລປຓ຺ຑິຕານໍ ອຕີຕທ຺ຘາວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມູລໂກ ເວທນານ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ທສ຺ສິໂຕ. ປຸນ ຈ ພາລປຓ຺ຑິຕານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ –

‘‘ຍາຍ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸຕສ຺ສ ພາລສ຺ສ ຍາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຍໍ ກາໂຍ ສມຸທາຄໂຕ, ສາ ເຈວ ອວິຊ຺ຊາ ພາລສ຺ສ ອປ຺ປຫີນາ, ສາ ຈ ຕຓ຺ຫາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາໂລ ອຈຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕສ຺ມາ ພາໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ກາຍູປໂຄ ໂຫຕິ, ໂສ ກາຍູປໂຄ ສມາໂນ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ຊາຕິຍາ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ມາຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໙) –

ເວທນາປຠວໍ ສາວິຊ຺ຊໍ ຕຓ຺ຫໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປາທານຠເວ ຈ ຕໍນິສ຺ສິເຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ກາຍູປໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຊາຕິອາທິເກ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຫຕຸສມຸຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕິ ອຸຠຍມູໂລວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ຈ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຫຕຸປຣິກ຺ຂຍໂຕ ປຠຸຕິ ອຸຠຍມູລໂກ ປຏິໂລມປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ.

ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາ ‘‘ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ວິນ຺ທິຍສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’ຕິ ຈ. ອຕ຺ຕນິ ນິສ຺ສິຕານໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປາທນໍ ອາຍຕນໍ. ສມ຺ໂມຫຠາເວເນວ ອນຠິສມຍຠູຕຕ຺ຕາ ອວິທິຕໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ກໂຣຕິ. ອນ຺ຕວິຣຫິເຕ ຊວາເປຕີຕິ ຈ ວຓ຺ຓາຄມວິປຣິຍາຍວິກາຣວິນາສຘາຕຸອຕ຺ຖວິເສສໂຍເຄຫິ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓສ຺ສ ວເສນ ຕີສຸປິ ປເທສຸ ອ-ກາຣ ວິ-ກາຣ ຊ-ກາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວຓ຺ຓານໍ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຊ-ກາຣສ຺ສ ຈ ທຸຕິຍສ຺ສ ອາຄມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຠາວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານິ ‘‘ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ, ອິທມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຎາຕຸໍ ¶ ນ ສກ຺ກາຕິ ອວິຊ຺ຊາ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓສຠາວຈ຺ຉາທນໂຕ ເອວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຠາວສ຺ສ, ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຠາວສ຺ສ ຈ ຉາທນໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຉາທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ຂາຣ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ¶ ອາຄຕາ ສງ຺ຂາຣາ ສງ຺ຂາຣ-ສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາຣາ. ຍທິປິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາປິ ສງ຺ຂາຣ-ສທ຺ເທນ ອາຄຕາ, ເຕ ປນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ປຘານາຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸວິຘາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສງ຺ຂຣຓກສງ຺ຂາຣໍ ສງ຺ຂາຣ-ສທ຺ເທນາຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາຣາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ‘‘ສງ຺ຂາຣ-ສທ຺ເທນາຄຕສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວາ ສມຸທາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເທກເທໂສ ຈ ອິຘ ວຓ຺ຓິຕພ຺ພຠາເວນ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ຓິຕພ຺ພສພ຺ພສງ຺ຄຫຓວເສນ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຐມໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ວຈີສງ຺ຂາໂຣຕິອາທິນາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣອສ຺ສາສປສ຺ສາສສຎ຺ຎາເວທນາວຈີສງ຺ຂາຣາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕາ ກາຍສຎ຺ເຈຕນາທໂຍ.

ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ປິປາສຕິ. ຠວຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠາວຍຕີຕິ ກມ຺ມຠວໍ. ຈຸຕິ ຂນ຺ຘານໍ ມຣຓນ຺ຕິ ‘‘ມຣນ຺ຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຸປ຺ປາທທຸກ຺ຂາ ຐິຕິທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕) ວຈນໂຕ ທ຺ເວຘາ ຂຓຕິ. ອາຍາໂສຕິ ປຣິສ຺ສໂມ ວິສາໂທ. ເກວລ-ສທ຺ໂທ ອສມ຺ມິສ຺ສວາຈໂກ ໂຫຕິ ‘‘ເກວລາ ສາລໂຍ’’ຕິ, ນິຣວເສສວາຈໂກ ຈ ‘‘ເກວລາ ອງ຺ຄມຄຘາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ເວຘາປິ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ມິສ຺ສສ຺ສາຕິ ສຸຂຣຫິຕສ຺ສ. ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອຸປ຺ປາທວຍຣຫິຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ ສມ຺ໂມຫຍຕີຕິ ສມ຺ໂມຫນຣສາ. ອາຣມ຺ມຓສຠາວສ຺ສ ຉາທນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຉາທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ອາສວປທຏ຺ຐານາ. ປຏິສນ຺ຘິຊນນຕ຺ຖໍ ອາຍູຫນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຍູຫນຣສາ, ຣາສິກຣຓໍ ວາ ອາຍູຫນໍ. ນາມຣູປສ຺ສ ປຸເຣຈາຣິກຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຣສໍ. ປຸຣິມຠເວນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ວິຎ຺ຎາເຓນ ສຫ ສມ຺ປຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ປໂຍຄຣສໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ຣູປໍ ວິກິຣຕີຕິ ວິກິຣຓຣສໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປິສິຍມານາ ຕຓ຺ຑຸລາທໂຍ ວິກິຣນ຺ຕິ ຈຸຓ຺ຓີ ຠວນ຺ຕີຕິ. ນາມສ຺ສ ກທາຈິ ກຸສລາທິຠາໂວ ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໂຕ ¶ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອພ຺ຍາກຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອເຈຕນາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ອນາຣມ຺ມຓຕາ ວາ ອພ຺ຍາກຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອາຍຕນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຆຏນລກ຺ຂຓໍ, ອາຍານໍ ຕນນລກ຺ຂຓໍ ວາ. ທສ຺ສນາທີນໍ ກາຣຓຠາໂວ ທສ຺ສນາທິຣສຕາ. ອກຸສລວິປາກຸເປກ຺ຂາຍ ອນິຏ຺ຐຠາວໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ອິຕຣາຍ ຈ ອິຏ຺ຐຠາວໂຕ ສຸເຂນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ອາຫ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍຕ຺ຕາ ເຫຕຸລກ຺ຂຓາ ຕຓ຺ຫາ. ‘‘ຕຕ຺ຣຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທິນີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓, ໔໖໐; ວິຠ. ໒໐໓) ວຈນໂຕ ¶ ອຠິນນ຺ທນຣສາ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ຣູປາທີສຸ ອຕິຕ຺ຕຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອຕິຕ຺ຕຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ກາມຸປາທານໍ, ເສສານິ ທິຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ກມ຺ມຸປປຕ຺ຕິຠວວເສນ ຠວສ຺ສ ລກ຺ຂຓາທໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນຸໂພຘາທິຠາວຄ຺ຄຫຓໍ. ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ອສຸຠາທີສຸ ສຸຠາທິວິປລ຺ລາສາ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິ. ນ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອວ ຉທ຺ວາຣິກຕາ ຉຬາຣມ຺ມຓຕາ ຈ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎສຸປິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ ອຣູປຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ເພສຸປີ’’ຕິ. ໂນຠຍໂຄຈຣນ຺ຕິ ມນາຍຕນມາຫ. ນ ຫິ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ເທສວເສນ ອາສນ຺ນຕາ ທູຣຕາ ຈ ອຕ຺ຖິ ອສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມນາຍຕນສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ນ ມນາຍຕນໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ອສມ຺ປຕ຺ໂຕ ວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ໂສກາທີນໍ ສພ຺ຠາວາ ອງ຺ຄພຫຸຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ເຄ ‘‘ທ຺ວາທເສວາ’’ຕິ ອງ຺ຄານໍ ວວຕ຺ຖານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂສກາທໂຍ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຜເລນ ປນ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊໍ ມູລງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ຊຣາມຣຓພ຺ຠາຫຕສ຺ສ ຫິ ພາລສ຺ສ ເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ໂສກາທີນໍ ຊຣາມຣຓກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສາຣີຣິກາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ຜຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໒) ຈ ສຸຕ຺ເຕ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕໍຕໍນິມິຕ຺ຕານໍ ສາຘກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຊຣາມຣເຓເນວ ໂສກາທີນໍ ເອກສງ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຊາຕິປຈ຺ຈຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຊຣາມຣຓປຈ຺ຈຍຠາເວ ຫິ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອກສງ຺ເຂໂປ ກາຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ປນ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກາທໂຍ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊຣາມຣຓໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ອງ຺ຄຠາເວເນວ ຄຫິຕໍ, ໂສກາທໂຍ ¶ ປນ ຣູປຠວາທີສຸ ອຠາວໂຕ ອເນກນ຺ຕິກາ ເກວລໍ ປາກເຏນ ຜເລນ ອວິຊ຺ຊານິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄຫິຕາ. ເຕນ ອນາຄເຕ ຊາຕິຍາ ສຕິ ຕໂຕ ປຣາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ເຫຕຸເຫຕຸຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ທສ຺ສິຕາຕິ ຠວຈກ຺ກສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂສກາທີນໍ ອວິຊ຺ຊາ ກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ໂສກາທີນໍ ພາລສ຺ສ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕຕາມຕ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໒) ຫິ ວຈເນນ ອວິຊ຺ຊາ ໂສກາທີນໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ນ ຈ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕເມວ ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ.

ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອວິຊ຺ຊາປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໒໖. ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ໙໒ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເຕນ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິເສສນຠາເວນ ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ປຘານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ປິຕາ ກຖີຍຕິ ‘‘ທີໂຆ ສາໂມ, ມິຕ຺ໂຕ ຣສ຺ໂສ, ໂອທາໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຣສິຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສຠາໂວ ຣໂສ, ອຕ຺ຕໂນ ຣໂສ ສຣໂສ, ຍາຖາໂວ ສຣໂສ ຍາຖາວສຣໂສ, ໂສ ເອວ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ກຕມາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາ? ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒; ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ສຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາເຣວ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ ອາຫ. ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ປນາຕິອາທິນາ ອິຘ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ກຖິຕາຍ ເອວ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ກິຈ຺ຈຊາຕິໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ປເທຫິ ລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ວິຠາວນໍ ກໂຣຕິ. ອຫາເປຕ຺ວາ ວິຠຊິຕພ຺ພວິຠຊນຎ຺ຫິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາໂຍ.

ຊາຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊາຕິ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ຍທິປິ ນິໂຣຘມຄ຺ເຄ ອວິຊ຺ຊາ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ກໂຣຕິ, ເຕ ປນ ຊານິຕຸກາມສ຺ສ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ອນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ນິໂຣຘມຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓກອາຣຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕມານາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຕສມ຺ປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາ ໂຫຕິ, ອິຕເຣສໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ¶ ຈາຕິ. ສງ຺ຆິກພລເທວໂຄຓາທີນໍ ສງ຺ຆາຏິນງ຺ຄລາທີນິ ວິຍ ອຎ຺ຎເສຕາທີນໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ທຸກ຺ຂາທິວິສຍານໍ ອນ຺ຘຕ຺ຕກຣານໍ ໂລຠາທີນໍ ນິວຕ຺ຕໂກ ອຎ຺ຎາຓາທິສຠາໂວ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຖຕ຺ຖນ຺ຕິ ຜລຜລໍ. ອາເມຑິຕວຈນຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖານໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປາກຏກຣຓຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິປຣີຕຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ເຖເນວຕ຺ຖໍ ວິເສສຍຕິ. ນ ຫິ ຎາຓໍ ອນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ເອວໍ ກາຣຓກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍ ອາກາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຕ຺ຖາທິອາກາຣໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ປເວເສຕ຺ວາ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ ປຸນ ອເວກ຺ຂຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ພາລສ຺ສ ຠາໂວ ພາລ຺ຍໍ. ປຊານາຕີຕິ ປກາເຣຫິ ຊານາຕິ. ພລວໂມຫນໍ ປໂມໂຫ. ສມນ຺ຕໂຕ ໂມຫນໍ ສມ຺ໂມໂຫ.

ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມຓຕາຕິ ¶ ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມຓຕາຍ, ຍາຍ ວາ ອວິຊ຺ຊາຍ ຉາເທນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມຓາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ສາ ເຕສໍ ຠາໂວຕິ ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມຓຕາ, ອາຣມ຺ມຓເມວ ວາ ອາຣມ຺ມຓຕາ, ທຸກ຺ຂໍ ອາຣມ຺ມຓຕາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມຓຕາ.

ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ ນ ສຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິຕເຣສໍ ສຠາວໂຕ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປິຈ ໂຂ ປນາຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຂຕສຠາວຕ຺ຕາ ຕໂຕປິ ນິໂຣຘສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອວິຊ຺ຊາປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ປຸນາຕີຕິ ໂສເຘຕິ ອປຸຎ຺ຎຜລໂຕ ທຸກ຺ຂສໍກິເລສໂຕ ຈ, ຫິຕສຸຂຊ຺ຌາສເຍນ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີຕິ ຕໍນິປ຺ຜາທເນນ ກາຣກສ຺ສຊ຺ຌາສຍໍ ປູເຣຕີຕິ ປຸຎ຺ໂຎ, ປູຣໂກ ປຸຊ຺ຊນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓນ ‘‘ປຸຎ຺ໂຎ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມາຘິປຈ຺ຈນີການໍ ອຕິທູຣຕາຍ ນ ອິຎ຺ຊຕິ ນ ຈລຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍສ຺ສາຕິ ທ຺ວາຣສ຺ສ ສາມິຠາເວນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ປຸຎ຺ຎຸປຄນ຺ຕິ ¶ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕຸປຄໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໒). ຕຎ຺ຫິ ປຘານຠາເວນ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໒) ປນ ‘‘ຕໂຍເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອາຄຕນ຺ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຊິນຠາສິໂຕ ປນ ອຍໍ, ນ ປຈ຺ເຈກຊິນຠາສິໂຕ, ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ເອເຕສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ເຕ ຄຫິຕາ. ກຖໍ ປເນເຕນ ຄຫເຓນາຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມປິ ຫິ ສຸຕ຺ເຕປິ ເອກສທິສາວ ຕນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາສິໂຕຕິ ປາກເຏນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕນ ສທິສຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາສິໂຕຕິ ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ເຕຣສາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ນ ຠາວນາມຍຕາ ປາກຏາຕິ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ປຖວີ ປຖວີຕິອາທິຠາວນາ ຈ ກສິຓປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ມຓ຺ຑລກຣຓຎ຺ຈ ຠາວນໍ ຠຊາເປນ຺ຕິ.

ທານວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ທານໍ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ອາຍູຫນເຈຕນາ ທານໍ ອາຣພ຺ຠ ທານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອິຕເຣສຸ. ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອນຸໂມທນາປວຕ຺ຕິນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນປິ ຫິ ອນຸສ຺ສຣຕິ ເອວາຕິ.

ອສຣິກ຺ຂກມ຺ປິ ສຣິກ຺ຂເກນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວິປາເກນ ເວຫປ຺ຜລາທີສຸ ວິນາປິ ອສຎ຺ເຎສຸ ກຏຕ຺ຕາຣູປໍ. ຣູປເມວ ສຜນ຺ທນຕ຺ຕາ ‘‘ສອິຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຎ຺ຊນກຣນີວຣຓາທີນໍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ, ຣູປຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອິຎ຺ຊນກສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ວາ. ເຕເນວ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ອນິຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ມຫາຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ນາຬິຍາ ມິນມາໂນ ຈ ສມຸທາຍເມວ ຘາເຣຕິ ມິນຕິ ຈ, ນ ເອເກກໍ ຄຸຎ຺ຊໍ, ເອເກກໍ ຕຓ຺ຑຸລໍ ວາ, ເອວໍ ຠຄວາປິ ອປຣິມາຓາ ປຐມກຸສລເຈຕນາໂຍ ສມຸທາຍວເສເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຊາຕິກຕ຺ຕາ ເອກເມວ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ທຸຕິຍາທໂຍປີຕິ.

‘‘ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອາທານຄ຺ຄຫຓໂຈປນໍ ປາປຍມານາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຈນວິເສສມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ. ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕິ ເອວ ຫິ ອາທານາທິປາປນາຕິ. ປຸຣິເມນ ວາ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉິເມນ ເຈຕນາຍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຣູປສມຸຏ຺ຐາປນໍ. ຕຕ຺ຖ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ອາທານໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓໍ ຄຫຓໍ, ຜນ຺ທນໍ ໂຈປນໍ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ¶ ກາຍວຈີສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓ, ກາຍວຈີສຎ຺ເຈຕນາຄຫເຓ ວາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ ນ ຄຫິຕາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ນ ໂຫຕິ, ນນຸ ສາປິ ກຸສລາ ວິປາກຘມ຺ມາ ຈາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາມາເນ ປນ ສນ຺ຕາເນ ສພ຺ຍາປາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສາ ກຸສລຕາ ວິປາກຘມ຺ມຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ວິປາກຸປ຺ປາທເນນ, ສາ ປນ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາທຍນ຺ຕີ ຣູປາວຈຣເມວ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎຠູມິກໍ ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎຠູມິກໍ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ. ອຕ຺ຕນາ ສທິສາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຕິຏ຺ຐານິກໍ ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ຣູປາວຈຣວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມສທິສາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນ ຈ ຣູປາວຈຣວິປາໂກ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມໂຓ ອຕ຺ຖິ, ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ ຈ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປາກໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ¶ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກສິເຓສຸ ຈ ອຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິສ຺ສ ອານິສໍສຠູຕາ ອຠິຎ຺ຎາ. ຍຖາຫ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔-໒໔໕; ມ. ນິ. ໑.໓໘໔-໓໘໖). ຕສ຺ມາ ສມາຘິຜລສທິສາ ສາ, ນ ຈ ຜລໍ ເທຕີຕິ ທານສີລານິສໍໂສ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ປຈ຺ຈຍລາໂຠ ວິຍ ສາປິ ວິປາກໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຍຖາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ, ເອວໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕ ຘມ຺ເມ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໒໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມຕຄ຺ຄປຖານຸຄໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ທສ຺ສນຠາວນານໍ ອຠາເວປິ ເຍສໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ເສກ຺ຂານຎ຺ຈ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ເຕຫິ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ອກຸສລາ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປນ ຠາວນາຍ ອຠາວາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຈິນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕມານາ ເຕ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາປິ ‘‘ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ເກສຎ຺ຈິ ເກຈິ ກທາຈິ ອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ນ ຈ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ເກສຎ຺ຈິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເສກ຺ຂານໍ ປນ ວິຊ຺ຊມານາ ຠາວນາຍ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ເສກ຺ຂານໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຫີນຕ຺ຕາ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຸກ຺ເຂຏິຕຕ຺ຕາ ສມຸກ຺ເຂຏິຕຕ຺ຕາ ອສ຺ສາທິຕພ຺ພາ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພາ ¶ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ປຫີນຕາຍ ເອວ ໂສມນສ຺ສເຫຕຸຠູຕາ ອວິກ຺ເຂປເຫຕຸຠູຕາ ຈ ນ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ນ ເຕ ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາວໍ ປກຕູປນິສ຺ສຍຠາວຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຫີເນ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຣິໂຍ ຣາຄາທິກິເລເສ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ…ເປ… ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໐; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໗), ນ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ອິຕເຣສໍ ນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທິຏ຺ຐິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ອາຣພ຺ຠ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ທິຏ຺ຐິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສ ‘‘ທິຏ຺ຐິໍ ຄຣຸໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໙) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ປຫາຕພ຺ພານໍ ອຕີຕາທິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ຍາທິສານໍ ຕາຫິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາ ອາປາເທຕພ຺ພາ, ເຕສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ວຕ຺ຕມານາ ທສ຺ສນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕນ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ, ເສກ຺ເຂສຸ ວຕ຺ຕມານາ ຠາວນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາຍ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ. ເຕສຸ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ສຫາຍວິຣຫາ ວິປາກໍ ນ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພເຈຕນາຍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພທສ຺ສນຠາວນາຣຫິຕານໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທີນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຈ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍຕເທກຏ຺ຐກິເລສານໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອປຣິກ຺ຂີຓສຫາຍານໍ ວິປາກຸປ຺ປາທນໍ ນ ສກ຺ກາ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຘມ຺ມານໍ ວິປາໂກ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຍທິ ເອວໍ, ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພທສ຺ສນຠາວນາຣຫິຕານໍ ອກຸສລານໍ ເນວທສ຺ສເນນນຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ອປ຺ປຫາຕພ຺ພານໍ ‘‘ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຫາຕພ຺ພວິຣຸທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ອກຸສລານໍ. ເອວມ຺ປິ ເຕສໍ ອິມສ຺ມິໍ ຕິເກ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ທສ຺ສິຕານໍ ທ຺ວາທສອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ຘມ຺ມວເສນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ ¶ ສພ຺ເພ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ກາລວເສນ ອສງ຺ຄຫິຕາປິ ອຕີຕາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຣູປຠາເວນ ຄຫິເຕສຸ ນວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ, ເອວມິຘາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຠາເວນ ຄຫິເຕສຸ ນວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂກຈິ ນິໂຍຄໂຕ ນວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປເທສຸ ວິຍ ຕຕ຺ຖາປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຊາເປຕພ຺ເພ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຊາເປຕິ ‘‘ສິຍາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ. ຕທຠາວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ອິຘ ຈ ຕຖາ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ຍຖາ ສປ຺ປຏິເຆຫິ ສມານສຠາວຕ຺ຕາ ຣູປຘາຕຸຍໍ ຕໂຍ ມຫາຠູຕາ ‘‘ສປ຺ປຏິຆາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ອນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ມຫາຠູຕາ, ທ຺ເວ ມຫາຠູເຕ ປຏິຈ຺ຈ ເອກໍ ມຫາຠູຕ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໒໒.໙). ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປວຕ຺ຕມານາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສມານສຠາວາ ‘‘ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ໂຄ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປວຕ຺ຕມານາປິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທໂຍ ¶ ປຣຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ, ຣາໂຄ ຈ ຣາຄທິຏ຺ຐີນໍ ອຘິປຕິປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ອໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕ຺ຕາ ຣູປຘາຕຸຍໍ ຕໂຍ ມຫາຠູຕາ ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປຏິຆາ, ເອວໍ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວນາຣຫິຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ປວຕ຺ຕມານາ ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທໂຍ ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍ ຫິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍາ ກິເລສາ, ນ ເຕ ທສ຺ສນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍສ຺ສປິ ປນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ ສຫາຍເວກລ຺ລມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ສເນນ ກຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ໂກຈິ ຠາໂວ ທສ຺ສເນນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາທິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ເສວ ສຕິ ສຫາເຍ ວິປາກຸປ຺ປາທນວຈນໍ, ອສຕິ ຈ ວິປາການຸປ຺ປາທນວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ.

ສາປິ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຠາເວ ຍທິ ອປເນຕພ຺ພາ, ກສ຺ມາ ‘‘ສມວີສຕິ ເຈຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ປນ ¶ ສພ຺ພາເປຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາຍ ສຫ ‘‘ເອກວີສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ, ອວຈນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕກາຣຓຕ຺ຕາ, ຕໍ ປນ ອິຕຣາວຈນສ຺ສປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ສມານເຈຕນາວຈນກາຣຓວຈເນນ ຍໍ ກາຣຓໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອກາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອິຕຣາຍປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ, ຍຎ຺ຈ ກາຣຓໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິຕຣາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ກາຣເຓນ ວຸຕ຺ຕາຍປິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ ເອວາຕິ ເຠທາຠາວາ ປາກໂຏຕິ ນ ຕສ຺ສ ສໍໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ.

ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາເຣຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິວາເຣ, ຕຓ຺ຫາຍ ‘‘ສຸຂໍ ສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂເຕ ວາ ອລງ຺ກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລານໍ ວາ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິກ຺ຂໂຣຕີຕິ. ອມຣຓຕ຺ຖາຕິ ຄຫິຕາ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາ ອມຣຕໂປ, ເທວຠາວຕ຺ຖໍ ຕໂປ ວາ, ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ວາ ມໂຣ ມາຣໂກ ຕໂປ ອມຣຕໂປ. ທິຏ຺ເຐ ອທິຏ຺ຐ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ມເຣສຸ ອມຣ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຊາຕິອາທິປປາຕທຸກ຺ຂຊນນໂຕ ມຣຸປປາຕສທິສຕາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ. ຣມຓີຍຠາເວນ ¶ ຈ ອສ຺ສາທຠາເວນ ຈ ຄຍ຺ຫມານໍ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ທີປສິຂາມຘຸລິຕ຺ຕສຕ຺ຖຘາຣາສທິສໍ, ຕທຕ຺ໂຖ ຈ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຕໍນິປາຕເລຫນສທິໂສ.

‘‘ສຸໂຂ ອິມິສ຺ສາ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ຕຣຸຓາຍ ມຸທຸກາຍ ໂລມສາຍ ພາຫາຍ ສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໙) ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ພາໂລ ວິຍ ຄູຖກີຬນໍ ກິເລສາຠິຠູຕຕາຍ ໂກຘາຣຕິອຠິຠູໂຕ ອສວໂສ ມຣິຕຸກາໂມ ວິຍ ວິສຂາທນໍ ກຣຓຜລກ຺ຂເຓສຸ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອາຣຠຕິ. ໂລຠສຫຄຕສ຺ສ ວາ ຄູຖກີຬນສທິສຕາ, ໂທສສຫຄຕສ຺ສ ວິສຂາທນສທິສຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ກາມຄຸຓສມິທ຺ຘິຍາ ສຠຍສ຺ສປິ ປິສາຈນຄຣສ຺ສ ສຸຂວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາໂວ ວິຍ ອຣູປວິປາການໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ອນຸປລກ຺ຂິຍມານອຸປ຺ປາທວຍານໍ, ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ອຄຍ຺ຫມານວິປຣິຓາມານໍ, ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຠູຕານມ຺ປິ ນິຈ຺ຈາທິວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາໂວຕິ ເຕສໍ ປິສາຈນຄຣສທິສຕາ, ຕທຠິມຸຂຄມນສທິສຕາ ຈ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ຕາວາຕິ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕຣາເປກ຺ໂຂ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອິທໍ ຕາວ ສິທ຺ຘໍ, ອິທໍ ປນ ອປຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ປນ ສພ຺ພາເປຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຈໂຕປຣິຍປຸພ຺ເພນິວາສອນາຄຕໍສຎາເຓຫິ ປເຣສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສໂມຫຈິຕ຺ຕຊານນກາເລຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອວິຊ຺ຊາສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາຕິ ຠວາທີນວປຏິຈ຺ຉາທິກາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ຣາຄາທີນນ຺ຕິ ຣາຄທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈໂທມນສ຺ສານໍ ອວິຊ຺ຊາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຣາຄາທິອສ຺ສາທນກາເລສຸ ອວິຊ຺ຊໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາທນໍ ຣາຄທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ເອວ ອວິຊ຺ຊາຍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອສ຺ສາທນຎ຺ຈ ຣາໂຄ, ຕທວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐີຕິ ອສ຺ສາທນວຈເນເນວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐິ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣາຄາທີຫິ ຈ ປາຬິຍໍ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາຣມ຺ມຓາທິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນວິຊ຺ຊາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຐມຊວນສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍວຈເນສຸ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສມຕິກ຺ກມຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ເອກກາຣຓວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນິຏ຺ໂຐ ຫິ ເອກກາຣຓວາໂທ ສພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພກາເລ ¶ ສມ຺ຠວາປຕ຺ຕິໂຕ ເອກສທິສສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ຍສ຺ມາ ຕີສຸ ປກາເຣສຸ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸ ປາຣິເສເສນ ຈຕຸຕ຺ເຖ ເອວ ຈ ວິຊ຺ຊມາເນ ເອກເຫຕຸຜລທີປເນ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ນຸປປຊ຺ຊຕິ.

ຍຖາຜສ຺ສໍ ເວທນາວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ‘‘ສຸຂເວທນີຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒), ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ…ເປ… ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓) ຈ ສຸຂເວທນີຍາທິຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິອນຸຣູເປນ ສຸຂເວທນາທິຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາເວທນາທີນໍ ວວຕ຺ຖານໂຕ, ສມາເນສຸ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີສຸ ຜສ຺ສວເສນ ສຸຂາທິວິປຣິຍາຍາຠາວໂຕ, ສມາເນສຸ ຈ ຣູປມນສິກາຣາທີສຸ ຈກ຺ຂາທິສງ຺ຆຏ຺ຏນວເສນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທິວິປຣິຍາຍາຠາວໂຕ, ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍສາມຎ຺ເຎປິ ຜສ຺ສວເສນ ສຸຂາທິຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທີນໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມາທິສງ຺ກຣາຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂາທີນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ອວິປຣີໂຕ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ¶ ເອວ ຍຖາເວທນໍ ຜສ຺ສວວຕ຺ຖານໍ, ກາຣຓຜລວິເສເສນ ວາ ຜລກາຣຓວິເສສນິຈ຺ຉໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ນິຈ຺ຉໂຍ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກມ຺ມາທໂຍຕິ ກມ຺ມາຫາຣອຸຕຸອາທໂຍ ອປາກຏາ ເສມ຺ຫປຏິກາເຣນ ໂຣຄວູປສມໂຕ.

‘‘ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ ‘‘ສໍໂຍຊນີເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕິ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານໍ, ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓-໕໔) ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ຕຓ຺ຫາຍ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ຕສ຺ສາປິ ອວິຊ຺ຊາ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ອາສວສມຸທໂຍຕິ ວຈນໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຓ຺ຫາ ວາ ຈຕຸຣຸປາທານຠູຕາ ກາມຠວທິຏ຺ຐາສວາ ຈ ສງ຺ຂາຣສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ປາກຏາຕິ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍນປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນຕິ ຫິ ວຈເນນ ອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທນກິຈ຺ຈາ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ອວິທ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິເກ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາວສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ອວິທ຺ທສຸຠາໂວ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ ຂີຓາສວສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາຠາວໂຕ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ສາຘາຣຓານິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີນີຕິ ປຸຎ຺ຎຠວາທິອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອສາຘາຣຓໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຐານວິຣຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ຖິຕາວິຣຸທ຺ໂຘ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອາທີນິ ຐານານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ປຸຣິມຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐານວິຣຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ນ ອິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ສິຍາ. ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ¶ ຫິ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ, ຊວນໍ ຊວນສ຺ສາຕິ, ນ ຈ ສິປ຺ປາທີນໍ ປຏິສນ຺ຘິອາທິຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ກມ຺ມໍ ຣູປສ຺ສ ນມນຣຸປ຺ປນວິໂຣຘາ ສາຣມ຺ມຓານາຣມ຺ມຓວິໂຣຘາ ຈ ສຠາວວິຣຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ຈໂຍ, ຂີຣາທີນິ ທຘິອາທີນໍ ມຘຸຣມ຺ພິລຣສາທິສຠາວວິໂຣຘາ. ອວິຊານນກິຈ຺ໂຈ ອາໂລໂກ ວິຊານນກິຈ຺ຈສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ອມທນກິຈ຺ຈາ ຈ ຄຸຬາທໂຍ ມທນກິຈ຺ຈສ຺ສ ອາສວສ຺ສ.

ໂຄໂລມາວິໂລມານິ ທພ຺ພາຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ທຘິອາທີນິ ຠູຕິຓກສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອວີຕິ ຣຕ຺ຕາ ເອຬກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິປາກາເຍວ ເຕ ຈ ນ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂວິປາກາຍປິ ¶ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕທວິປາການໍ ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທວິປາກຕ຺ເຕປິ ສາວຊ຺ຊຕາຍ ຕທວິຣຸທ຺ຘານໍ ຕໍສທິສານຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣານເມວ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປສງ຺ຄສ຺ສ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣຸທ຺ໂຘ ຈາວິຣຸທ຺ໂຘ ຈ, ສທິສາສທິໂສ ຕຖາ. ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕາເຠຊ຺ຊມຓີນໍ ວິຍ ປຸພ຺ພາປຣິຍວວຕ຺ຖານໍ ນິຍຕິ, ນິຍຕິຍາ, ນິຍຕິ ເອວ ວາ ສງ຺ຄຕິ ສມາຄໂມ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິ, ຕາຍ ຠາເວສຸ ປຣິຓຕາ ມນຸສ຺ສເທວວິຫງ຺ຄາທິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາ. ນິຍຕິຍາ ສງ຺ຄຕິຍາ ຠາເວນ ຈ ປຣິຓຕາ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ປຕ຺ຕາ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເອເຕຫິ ຈ ວິກປ຺ປເນຫິ ອວິຊ຺ຊາ ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍາ’’ຕິອາທິ.

ອປຣິຓາຍໂກ ພາໂລຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ປຏິປາທກກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາວສານໍ ວາ ຎາຓໍ ສມວິສມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ນຍຕີຕິ ປຣິຓາຍກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຣຫິໂຕ ອປຣິຓາຍໂກ. ຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາຕິ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສກສຸຕ຺ຕາທິຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ, ມຄ຺ຄຎາເຓເນວ ວາ ສພ຺ພຘມ຺ມປວຣໍ ນິພ຺ພານໍ ຎຕ຺ວາ, ຕໍຊານນາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ເສສສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ສມານກາລມ຺ປິ ຕໍ ປຸຣິມກາລໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຎ຺ຎາຓປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໒໗. ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຕໍກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕເມວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ‘‘ພາຕ຺ຕິໍສ ໂລກິຍວິປາກວິຎ຺ຎາຓານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຘາຕຸກຖາຍໍ (ຘາຕຸ. ໔໖໖) ປນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນສງ຺ຄຫິຕາສງ຺ຄຫິຕປທນິທ຺ເທເສ –

‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ¶ ວິຎ຺ຎາເຓນ ເຍ ຘມ຺ມາ…ເປ… ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ເສນ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຘມ຺ມາ ກຕິຫິ ຂນ຺ເຘຫິ…ເປ… ສງ຺ຄຫິຕາ? ເຕ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ຂຕໍ ຂນ຺ຘໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ເອເກນ ຂນ຺ເຘນ ເອກາທສຫາຍຕເນຫິ ເອກາທສຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ກຕິຫິ ອສງ຺ຄຫິຕາ? ຈຕູຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອເກນາຍຕເນນ ສຕ຺ຕຫິ ຘາຕູຫິ ອສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ –

ວຈນໂຕ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ. ຍທິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາ ສປ຺ປເທສາ ສິຍຸໍ, ‘‘ວິປາກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ຈ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ຈຕຸຠູມກກຸສລສງ຺ຂາໂຣ ອກຸສລສງ຺ຂາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂສ ເອວ ຘາຕຸກຖາຍໍ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠໂວ ປນ ຘາຕຸກຖາຍໍ ກມ຺ມຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນ ຄຫິໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ’’ຕິ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ກມ຺ມຠໂວ’’ຕິອາທິນາວ ນເຍນ ຠໂວ ອຸທ຺ຘໂຏ. ວິປາກຎ຺ເຫຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິປາກຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປຈິຕກມ຺ມາຠາເວ ວິປາກາຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ວິປາກຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຊວນາວສາເນຕິ ຊວເນນ ຕທາຣມ຺ມຓນິຍເມ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕານນ຺ຕຣໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາເນວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕິເຫຕຸກຊວນາວສາເນ ຈ ກທາຈິ ອເຫຕຸກໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ອາຫ. ສກິໍ ວາຕິ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕາ’’ທີສຸ ວິຍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຠາວາ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ເຕນ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ນິຣນ຺ຕຣຕິຣຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສກິໍ ¶ ເອວ ຈ ກທາຈິ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສກິໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຫິ ສກິໍ ຕທາຣມ຺ມຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິຈາເຣຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຄຓນາຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຄຓນາຍນ຺ຕິ ວິປາກກຖາຍໍ ພລວຣູປາທິເກ ອາຣມ຺ມເຓ ວຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຄຓນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ເວວ ຕທາຣມ຺ມຓຸປ຺ປຕ຺ຕິວາຣາ ອາຄຕາ. ຊວນວິສຍານຸຠວນຎ຺ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ¶ ອາສນ຺ນເຠເທ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາວສິຏ຺ຐາຍຸເກ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸຣູປາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາຕິ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ອປາຍປຏິສນ຺ຘິ, ກາມາວຈຣາທິກຸສລວິປາການໍ ກາມຣູປາຣູປສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ອນຸຣູປາ.

ປຏິສນ຺ຘິກຖາ ມຫາວິສຍາຕິ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິເມວ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປວຕ຺ຕິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອເຫຕຸກທ຺ວຍາທີນໍ ທ຺ວາຣນິຍມານິຍມາວຈນໍ ຠວງ຺ຄຠູຕານໍ ສຍເມວ ທ຺ວາຣຕ຺ຕາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຠູຕານຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄສງ຺ຂາເຕນ ອຎ຺ເຎນ ຈ ທ຺ວາເຣນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ນິຍຕໍ ອນິຍຕໍ ວາ ທ຺ວາຣໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕຣູປາວຈຣວິປາໂກ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ຣູປາວຈຣານໍ ນິຍຕາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຣສ຺ສາຕິ ປວຕ຺ຕິຍໍ ພາຕ຺ຕິໍສວິຘສ຺ສ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິອານຸຠາວໂຕ ເອວ ຈກ຺ຂຸໂສຕທ຺ວາຣເຠເທນ, ຕສ຺ສ ຈ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິເຠທາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວີຖິເຠເທນ ຈ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສນໍ ສວນໍ ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕນິຍເມນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣຓານມ຺ປິ ຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິອານຸຠາເວນ ທສ຺ສນສວນມຕ຺ຕສ຺ເສວ, ນາປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອວ ທສ຺ສນສວນກິຈ຺ຈຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາຣວີຖິເຠເທ ຈິຕ຺ຕນິຍມໂຕ ຈາ’’ຕິ. ປຐມກຸສເລນ ເຈ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຐມກຸສລານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຊນກໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ ນາມ, ທຸຕິຍກຸສລາທິອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຊນກສທິສໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ ນາມ, ອກຸສລານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຎ຺ຈ ກາມາວຈຣຕາຍ ຊນກສທິສນ຺ຕິ.

ເອກາທສ ຕທາຣມ຺ມຓຈິຕ຺ຕານິ…ເປ… ຕທາຣມ຺ມຓໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຕທາຣມ຺ມຓຠາວຕາຍ ‘‘ຕທາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມານິ ຕທາຣມ຺ມຓຠາວໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕທາຣມ຺ມຓຠາເວນ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຊວເນ ຊວິເຕ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຕສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນາລມ຺ພນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປາຣູປຘມ຺ເມຕິ ຣູປາຣູປາວຈເຣ ຘມ຺ເມ. ອິທໍ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຎາຓໍ ¶ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ວິເສສນໍ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓຕາຍ ກາມາວຈຣສທິເສສຸ ເຈວ ຕທາຣມ຺ມຓານຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕາ ຘມ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ ວິຍ ຠາວນາຍ ສິທ຺ຘາ ມຫາພລາ ຈາຕິ ຕຕ຺ຖ ຊວເນນ ປວຕ຺ຕມາເນນ ສານຸພນ຺ຘເນນ ນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕສຸ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ¶ ອາຣພ຺ຠາຕິ ເອເຕເນວ ສິທ຺ເຘ ‘‘ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສມ຺ມຕ຺ຕມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂາຕິ ພລວຠາເວນ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອວຕ຺ຖຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເກນ ກຕ຺ຖາຕິ ເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ກສ຺ມິໍ ຠເວ. ເອກູນວີສຕິ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ ເຕນ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕມານາ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາຕິ ເຕນ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສາ ສາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອາຄຕໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ. ໂຄປກສີວລີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຫິຕາຣກ຺ເຂ ໂຄປກກຸເລ ຊາໂຕ ສີວລິນາມໂກ. ກມ຺ມາທິອນຸສ຺ສຣຓພ຺ຍາປາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມ຺ມູຬ຺ຫກາລກິຣິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອພ຺ຍາປາເຣເນວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມາທິອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ປິສິຍມານາຍ ມກ຺ຂິກາຍ ປຐມໍ ກາຍທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ ນາວຏ຺ເຏຕິ ອຕ຺ຕນາ ຈິນ຺ຕິຍມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ ເກຈິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ, ຕເທຕໍ ອກາຣຓໍ ຠວງ຺ຄວິສຍໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈິນ຺ຕິຍມານສ຺ສ ອຠາວາ ອຎ຺ຎຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕກາເລ ຈ ຠວງ຺ຄາວຏ຺ຏນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ສິຍາ – ‘‘ຕານິສ຺ສ ຕມ຺ຫິ ສມເຍ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌລມ຺ພນ຺ຕິ ອຠິປ຺ປລມ຺ພນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໘) ວຈນໂຕ ຕີສຸ ຊວນວາເຣສຸ ອປ຺ປວຕ຺ເຕສ຺ເວວ ກມ຺ມາທິອຸປຏ຺ຐາເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອເນກຊວນວາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອຊ຺ໂຌລມ຺ພນໍ ອຠິປ຺ປລມ຺ພນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ກາຍທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອນາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນເມວ ກມ຺ມາທິອາລມ຺ພຓໍ ປຐມໍ ຠວງ຺ຄໍ ອາວຏ຺ເຏຕິ, ຕໂຕ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ ພລວຕ຺ຕາ ທຸຕິຍວາເຣ ກາຍວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕ ປຸຣິມຊວນວາຣຄຫິເຕສ຺ເວວ ກມ຺ມາທີສຸ ກເມນ ມໂນທ຺ວາຣຊວນໍ ຊວິຕ຺ວາ ມູລຠວງ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠວງ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ວາ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ຕທາຣມ຺ມຓາຠາເວ ວາ ຠວງ຺ຄເມວ. ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ກາລໍ ກໂຣຕີຕິ ຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕເຣນ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ, ຕທາຣມ຺ມຓາຠາເວ ວາ ຠວງ຺ຄສງ຺ຂາເຕເນວ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ຈວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວງ຺ຄເມວ ຫິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ອິຘ ‘‘ຠວງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ມໂນທ຺ວາຣວິສໂຍ ລຫຸໂກຕິ ລຫຸກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣູປຘມ຺ມານໍ…ເປ… ລຫຸໂກ’’ຕິ. ອຣູປຘມ຺ມສ຺ສ ¶ ຫິ ມໂນທ຺ວາຣສ຺ສ ວິສໂຍ ລຫຸກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນຕິ. ພລວຕິ ຈ ຣູປຘມ຺ມສ຺ສ ກາຍທ຺ວາຣສ຺ສ ¶ ວິສເຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣວິສເຍ ກມ຺ມາທິມ຺ຫິ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວິສຍສ຺ສ ລຫຸກຕາ ທີປິຕາຕິ. ຣູປານໍ ວິສຍາຠາເວປິ ວາ ‘‘ອຣູປຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ເຍສໍ ວິສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ລຫຸກມ຺ມາທີສຸ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ລຫຸຄຫຓີຍຕາ ວິສຍສ຺ສ ລຫຸກຕາ.

ກມ຺ມາທີນໍ ຠູມິຈິຕ຺ຕຸປາທາທິວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອນນ຺ໂຕ ປເຠໂທຕິ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ ອາຫ.

ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິກິເລເສສຸ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ເນສ຺ເວວ ກມ຺ມາທິໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ຕຎ຺ຈາຣພ຺ຠ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຠວນ຺ຕຣນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນກິເລສພລວິນາມິຕ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕາເນ ຫິ ວິນາມິເຕ ຕເທກເທສຠູຕໍ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິນາມິຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເອກເທສວິນາມິຕຠາເວນ ວິນາ ສນ຺ຕານວິນາມິຕຕາ ອຕ຺ຖີຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘິນິນ຺ນາຍ ຈຸຕິຍາ ປຸຣິມຊວນານິ ອກຸສລານິ, ອິຕຣາຍ ຈ ກຸສລານີ’’ຕິ ນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາທຄຘິຕໍ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສາທຄຘິຕໍ ວາ. ຕສ຺ມິໍ ເຈ ສມເຍ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄຕິໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ນິຣຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອາສນ຺ນໍ ອກຸສລໍ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ, ກຸສລຎ຺ຈ ສຸຄຕິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ.

ຣາຄາທິເຫຕຸຠູຕໍ ຫີນມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ອາຫ. ຕມ຺ປິ ຫິ ສງ຺ກປ຺ປວເສນ ຣາຄສ຺ສປິ ເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ. ອກຸສລວິປາກຊນກກມ຺ມສຫຊາຕານໍ ວາ ຕໍສທິສາສນ຺ນຈຸຕິຊວນເຈຕນາສຫຊາຕານຎ຺ຈ ຣາຄາທີນໍ ເຫຕຸຠາໂວ ເອວ ຫີນຕາ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຉານຸຕາປຊນກກມ຺ມານມາຣມ຺ມຓໍ ກມ຺ມວເສນ ອນິຏ຺ຐໍ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎຖາ ຈ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ວິປາໂກ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອກຸສລວິປາໂກ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມໂຓ ຠວິຕຸມຣຫຕີຕິ. ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຈ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ອາສນ຺ນກຕກມ຺ມາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕໍສທິສຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຕເທວ ປຏິສນ຺ຘິອາຣມ຺ມຓູປຏ຺ຐາປກໍ ຕເທວ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຊນກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຈາຣຠູຕານິ ວິຍ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ຕຍາ ¶ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປາເທນ຺ຕານິ ວິຍ ¶ ຈ ປວຕ຺ຕານິ ຈຸຕິອາສນ຺ນານິ ຊວນານິ ປຏິສນ຺ຘິຊນການິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ‘‘ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໔໓໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ຈ ຕໍສມານວີຖິຍໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕມານານິ ກຖໍ ກຕູປຈິຕານິ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ອສ຺ສາທິຕານິ ຕທາ, ນ ຈ ໂລກິຍານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ວິຍ ສມານວີຖິຜລານິ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ປຈ຺ຉາ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ມຣຓກາເລ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ, ເຕນ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໓) –

ອາທິນາ ສຸຕ຺ເຕ ມຣຓກາເລ ສມຕ຺ຕາຍ ສມາທິນ຺ນາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ສຫຊາຕເຈຕນາຍ ປຏິສນ຺ຘິທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ທຸພ຺ພເລຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວເນຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວາ ສມຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ສມາທິນ຺ນາ. ວກ຺ຂຕິ ຈ –

‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ເຫຕໍ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ມປຏິວິຊານນາທິຈວນປຣິໂຍສານໍ ກິຈ຺ຈໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ເຕເນວ ໂຫຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນາຕິ ສພ຺ພສ຺ສເປຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣເຓ ສຫຊວນການິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໖໖).

ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’ຕິ (ຘ. ປ. ໑-໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກມ຺ປິ ກຸສລໍ ວາ ອກຸສລໍ ວາ ນ ປຏິວິຊານາຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໖໖) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍສໍ ປຏິວິຠາວນປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອນ຺ເວຕິ, ເຕສໍ ສາ ປວຕ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ກຸສລາກຸສລກມ຺ມສມາທານຎ຺ຈ ຕາທິສເມວາຕິ. ຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕຣໍ ປນ ຈວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣາ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິ ມໂນທ຺ວາຣິກາ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ສຫຊວນກວີຖິຈິຕ຺ເຕ ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອິຘ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕຣໍ ຈຸຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຏິສນ຺ຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອວເສສປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ ຣູປາທິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາເຍວ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ອຸປປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ, ອວເສເສກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ¶ ອຸປປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ອຕີຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ¶ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໒໘) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸທ຺ຘາຍ ວາຕິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ຊວນວີຖິຍາ ຕທາຣມ຺ມຓຣຫິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ຊວນວີຖິ ມຫຄ຺ຄຕວິປາກສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເກຈິ ປນ ຕໍ ວີຖິໍ ມຫຄ຺ຄຕາວສານໍ ວທນ຺ຕິ. ອຕີຕາຣມ຺ມຓາ ເອກາທສວິຘາ, ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາ ສຕ຺ຕວິຘາ.

ເອເຕນານຸສາເຣນ ອາຣຸປ຺ປຈຸຕິຍາປິ ອນນ຺ຕຣາ ປຏິສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ‘‘ປຖວີກສິຓຊ຺ຌານາທິວເສນ ປຏິລທ຺ຘມຫຄ຺ຄຕສຸຄຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທິເກ ເອວ ນເຍ ອຍມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິ ອວຣຸທ຺ຘາຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖ ຣູປາວຈຣຈຸຕິອນນ຺ຕຣາຍ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ປຖວີກສິຓາທິກໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕໍ ວາ ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ. ຈກ຺ຂຸໂສຕານໍ ວາ’’ຕິອາທິເກນ ຣູປາວຈຣຈຸຕິຍາ ເອວ ອນນ຺ຕຣາ ປຏິສນ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໂຍຊນາຍ ອຍມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິ ຕຕ຺ເຖວ ອວຣຸທ຺ຘາ, ອຣູປາວຈຣຈຸຕິອນນ຺ຕຣາ ປນ ຣູປາວຈຣປຏິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ, ອຣູປາວຈເຣ ຈ ອຸປຣູປຣິຈຸຕິຍາ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປຈຸຕິຍາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາ ປຏິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ຕໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ອຕີຕາຣມ຺ມຓາ ກາມາວຈເຣ ຈ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ປຏິສນ຺ຘິ ອິຕຣາຫິ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຕີຕນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາ ອາຣຸປ຺ປປຏິສນ຺ຘິ, ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ຈ ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ກຕໍ.

ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ເອກວິຘາຍ ກາມາວຈຣສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ທຸວິຘາ ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘິ, ທຸຄ຺ຄຕິຈຸຕິຍາ ທຸວິຘາ ສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘິ, ກາມາວຈຣສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ທ຺ວິເອກທ຺ວິປ຺ປກາຣານໍ ກາມຣູປາຣຸປ຺ປານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘິ, ຣູປາວຈຣຈຸຕິຍາ ຈ ຕເຖວ ປຎ຺ຈວິຘາ, ທຸວິຘາຍ ອາຣຸປ຺ປຈຸຕິຍາ ປຈ຺ເຈກໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາມາຣຸປ຺ປານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐວິຘາ ຈ ປຏິສນ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ, ທຸຄ຺ຄຕິຈຸຕິຍາ ປນ ເອກວິຘາຍ ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘິ ທຸວິຘາ ນ ທສ຺ສິຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປນ –

ທ຺ວິທ຺ວິປຎ຺ຈປ຺ປກາຣາ ຈ, ປຎ຺ຈາຏ຺ຐທຸວິຘາປິ ຈ;

ຈຕຸວີສຕິ ສພ຺ພາປິ, ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ.

‘‘ກາມາວຈຣສ຺ສ ¶ ¶ ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໔໓໑, ໔໕໕, ໔໙໘) ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ທສ຺ສິຕປ຺ປກາໂຣຕິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ອາທິນາ ສຫາຕິອາທິນາ ວິມິສ຺ສວິຎ຺ຎາເຓນ ສຫ. ໂອມໂຕ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ທສກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຫິ ອເນເກ ກລາປາ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫິ ອເນກຄາວຸຕປ຺ປມາເຓ ອເນເກ ກລາປາ ສຫຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຕິໍສໂຕ ອຘິກາເນວ ຣູປານິ ໂຫນ຺ຕິ ຄນ຺ຘຣສາຫາຣານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸໂສຕວຕ຺ຖຸສຕ຺ຕກຊີວິຕຉກ຺ກຠາເວປິ ເຕສໍ ພຫຸຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖປິ ຈກ຺ຂຸໂສຕວຕ຺ຖຸທສການໍ ຊີວິຕນວກສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຣູປຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຐເປຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ເທວານໍ ປຎ຺ຈາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈ ຘາຕຸໂຍ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ຣູປຘາຕຸຍາ ຉ ອາຍຕນານິ ນວ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄຫວເສນ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານາຍຕນຘາຕຸໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈ ຆານາຍຕນາທີນໍ ວິຍ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຠາໂວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ຆານາຍຕນນ຺ຕິ? ອາມນ຺ຕາ, ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘາຍຕນນ຺ຕິ? ນ ເຫວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໕໑໙), ນ ຈ ອໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນານໍ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ວິຍ ອຄນ຺ຘຣສາຍຕນານໍ ຄນ຺ຘຣສານໍ ຕຕ຺ຖ ຠາໂວ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຜຸສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຖວີອາທິສຠາວສ຺ສ ວິຍ ຄນ຺ຘຣສຠາວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘຣສສຠາວສ຺ສ ອຠາວາ.

ຍທິ ຈ ຆານສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ກາຣຓຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຍຕນານີຕິ ເຕນ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ຘາຕຸ-ສທ຺ໂທ ປນ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວວາຈໂກຕິ ຄນ຺ຘຘາຕຸຣສຘາຕູຕິ ອວຈເນ ນຕ຺ຖິ ກາຣຓໍ, ຘມ຺ມຠາໂວ ຈ ເຕສໍ ເອກນ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ສຠາວຘາຣຓາທິລກ຺ຂຓໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ, ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອາຍຕນຠາໂວ ເອກນ຺ຕໂຕ ຍມເກ (ຍມ. ໑. ອາຍຕນຍມກ.໑໓) ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອາຍຕນນ຺ຕິ? ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຄນ຺ຘຣສາຍຕນຠາວາຠາເວປິ ໂກຈິ ອາຍຕນສຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຈ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຠາວໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປຖວີຘາຕຸອາທິຠາໂວ ວິຍ ຄນ຺ຘຣສຠາວໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເຕສໍ ໂກຈິ ສຠາໂວ ສິຍາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມາຍຕເນ ສງ຺ຄໂຫ. ຄນ຺ຘຣສຠາເວ ປນ ອາຍຕນຠາເວ ຈ ສຕິ ຄນ຺ໂຘ ຈ ໂສ ອາຍຕນຎ຺ຈ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ, ຣໂສ ¶ ຈ ໂສ ອາຍຕນຎ຺ຈ ຣສາຍຕນນ຺ຕິ ອິທມາປນ຺ນເມວາຕິ ຄນ຺ຘຣສາຍຕນຠາໂວ ຈ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ, ‘‘ຕໂຍ ອາຫາຣາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໙໓) ຈ ວຈນໂຕ ¶ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ປາຬິຍາ ອວິໂຣໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຣູປຄຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຕາ ນ ວິໂລມິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ຊາຕິອຸຓ຺ຓາຍາຕິ ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຄຫິຕອຸຓ຺ຓາຍາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສມ຺ຠວເຠໂທຕິ ອຕ຺ຖິຕາເຠໂທ. ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາ ກິຣ ນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂາຕຸຣຕາຍ ກາມໍ ເສວິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ຣູປີພ຺ຣຫ຺ເມສຸ ຕາວ ໂອປປາຕິກໂຍນິເກສູຕິ ໂອປປາຕິກໂຍນິເກຫິ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ເມ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ‘‘ສໍເສທໂຊປປາຕີສຸ ອວກໍສໂຕ ຕິໍສາ’’ຕິ ເອຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອວກໍສໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ປເນຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ປາຬິຍໍ ກາມາວຈຣານໍ ສໍເສທໂຊປປາຕິການໍ ອຆານການໍ ອຸປປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໐໐໗) ຫິ –

‘‘ກາມຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ກສ຺ສຈິ ເອກາທສາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ກສ຺ສຈິ ທສາຍຕນານິ, ກສ຺ສຈິ ອປຣານິ ທສາຍຕນານິ, ກສ຺ສຈິ ນວາຍຕນານິ, ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ທສາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອຆານກອຸປປຕ຺ຕິຍາ ວິຊ຺ຊມານາຍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ‘‘ນວາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ, ນ ຈ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຘາຕຸປາຕຸຠາວາທິປຎ຺ເຫສຸ ຍມເກປິ ຆານຊິວ຺ຫາກາຍານໍ ສຫຈາຣິຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີນໍ ຂນ຺ຘາທີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມານຕາ ອເຠໂທ, ອສມານຕາ ເຠໂທ. ນຍມຸຂມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ອວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ຕາວ ອຣູປຠູມີສຸເຍວ ນໂຍ’’ຕິ. ຣູປາຣູປາວຈຣານໍ ອຸປຈາຣສ຺ສ ພລວຕາຍ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີສຸ ວຸຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ວິນິປາຕິກາ ຕິເຫຕຸກາທິປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕສໍ ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ວິນິປາຕຠາເວນ ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພສຸຄຕິຈຸຕິຍາວ ສາ ¶ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕິ, ນ ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ເອວາຕິ ຕໍນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອປາຍປຏິສນ຺ຘິ ເອວ ຫິ ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ໂຫຕິ, ນ ¶ ສພ຺ພສຸຄຕິຈຸຕິຍາ. ອຖ ວາ ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘິ ທຸວິຘາ ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ອນນ຺ຕຣາ ທຸຄ຺ຄຕິຈຸຕິຍາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ເອວ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ. ອເຫຕຸກຈຸຕິຍາ ສເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘີຕິ ທຸເຫຕຸກາ ຕິເຫຕຸກາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ມຓ຺ຑູກເທວປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວິຍ ຫິ ອເຫຕຸກຈຸຕິຍາ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປິ ໂຫຕີຕິ.

ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິປຣີຕໂຕ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິອາທີສຸ ເຠທວິເສເສສຸ ‘‘ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິຈຸຕິຍາ ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຕໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຊ຺ຊມານມຕ຺ຕາເປກ຺ຂນວເສນ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຠາວຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອມຫຄ຺ຄຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຍ ມຫຄ຺ຄຕອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຕິອາທີສຸ ປນ ວິປຣີຕໂຍຊນາ ນ ກາຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ມຫຄ຺ຄຕອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ຈຸຕິຍາ ອຣູປຠູມີສຸ ອມຫຄ຺ຄຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ປຏິສນ຺ຘິ ອຕ຺ຖິ. ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາຍ ອຣູປຈຸຕິຍາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘີຕິ ເອຕສ຺ສ ວິປຣິຍາໂຍ ສຍເມວ ໂຍຊິໂຕ. ອຕີຕາຣມ຺ມຓຈຸຕິຍາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ວິປຣິຍາໂຍ ນຕ຺ຖິ ເອວາຕິ. ເຠທວິເສໂສ ເອວ ຈ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ສິໂຕ, ອເຠທວິເສໂສ ປນ ເອເກກສ຺ມິໍ ເຠເທ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍຊນາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຍ ກາມາວຈຣາຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ກາມາວຈຣາ…ເປ… ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາຍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ’’ຕິ, ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາຍ ປນ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາ ສຍເມວ ໂຍຊິຕາ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ ອເຠທວິເສໂສ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ຕໂຕ ເຫຕຸໍ ວິນາຕິ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸໍ ວິນາ.

ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສນ຺ຘີນໍ ພນ຺ຘນານິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສນ຺ຘິພນ຺ຘນານິ, ເຕສໍ ເຉທການໍ. ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ຈກ຺ຂາທີສູຕິ ອຕິມນ຺ທຠາວູປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານນ຺ຕຣມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ຈຸຕິ ທສ຺ສິຕາ. ຍມເກ ຈ (ຍມ. ໑.ອາຍຕນຍມກ.໑໒໐) –

‘‘ຍສ຺ສ ¶ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ມນາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ອາມນ຺ຕາ. ຍສ຺ສ ວາ ປນ ມນາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ສຈິຕ຺ຕການໍ ອຈກ຺ຂຸການໍ ຈວນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມນາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂນ ຈ ເຕສໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ສຈກ຺ຂຸການໍ ຈວນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມນາຍຕນຎ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຈກ຺ຂາຍຕນຎ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ –

ອາທິນາ ¶ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ລທ຺ໂຘ ອວເສໂສ ອວິຊ຺ຊາທິໂກ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ເອເຕນາຕິ ລທ຺ຘາວເສສປຈ຺ຈໂຍ, ສງ຺ຂາໂຣ. ອວິຊ຺ຊາປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ມາທິວິສເຍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູເຕ ຕຓ຺ຫາຍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ເອວ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ສນ຺ຕຕິຍາ ປຣິຓຕຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ນາເມຕີ’’ຕິ. ສຫຊາຕສງ຺ຂາຣາຕິ ຈຸຕິອາສນ຺ນຊວນວິຎ຺ຎາຓສຫຊາຕເຈຕນາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມາທິວິສເຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຂິປນ຺ຕິ, ຂິປນ຺ຕາ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິຎ຺ຎາຓປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕນ຺ຕິ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຕທາສນ຺ນວິຎ຺ຎາຓານໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຸປນີເຕກຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ນາມິຍມານໍ…ເປ… ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນມນຂິປນປຸຣິມນິສ຺ສຍຊຫນາປຣນິສ຺ສຍສ຺ສາທນນິສ຺ສຍຣຫິຕປວຕ຺ຕນານິ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຕສ຺ເສເວກສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຕຕິວເສນາຕິ ຈ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໖) ອິທຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຕິ ຫິ ນານຕ຺ຕນເຍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ເອກຕ຺ຕນໂຍ ໂຫຕີຕິ. ໂອຣິມຕີຣຣຸກ຺ຂວິນິພທ຺ຘຣຊ຺ຊຸ ວິຍ ປຸຣິມຠວຕ຺ຕຠາວວິນິພນ຺ຘໍ ກມ຺ມາທິອາຣມ຺ມຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຸຣິໂສ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ມາຕິກາຕິກ຺ກມນິຈ຺ຉາ ວິຍ ຕຓ຺ຫາ, ອຕິກ຺ກມນປໂຍໂຄ ວິຍ ຂິປນກສງ຺ຂາຣາ. ຍຖາ ຈ ໂສ ປຸຣິໂສ ປຣຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐຫມາໂນ ປຣຕີຣຣຸກ຺ຂວິນິພທ຺ຘໍ ກິຎ຺ຈິ ອສ຺ສາທຍມາໂນ ອນສ຺ສາທຍມາໂນ ວາ ເກວລໍ ປຖວິຍໍ ສພລປໂຍເຄເຫວ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ຠວນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວວິນິພທ຺ຘໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ອສ຺ສາທຍມານໍ ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ອນສ຺ສາທຍມານໍ ວາ ເກວລໍ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ເມເຫວ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາທຍມານນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕໍ, ປຏິລຠມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠວນ຺ຕຣາທິປຏິສນ຺ຘານໂຕຕິ ¶ ຠວນ຺ຕຣສ຺ສ ອາທິສມ຺ພນ຺ຘນໂຕ, ຠວນ຺ຕຣາທໂຍ ວາ ຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສນ຺ຕຣາ, ເຕສໍ ປຏິສນ຺ຘານໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຊນກໍ ກມ຺ມໍ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ຈຸຕິອາສນ຺ນຊວນວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕາ ຂິປນກສງ຺ຂາຣາ.

ສທ຺ທາທິເຫຕຸກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິໂຆໂສ ສທ຺ທເຫຕຸໂກ, ປທີໂປ ປທີປນ຺ຕຣາທິເຫຕຸໂກ, ມຸທ຺ທາ ລຎ຺ຉນເຫຕຸກາ, ຉາຍາ ອາທາສາທິຄຕມຸຂາທິເຫຕຸກາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສທ຺ທາທິປຈ຺ຈຍເທສໍ ¶ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທາທິເຫຕຸກາ ໂຫນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຠາວາ, ເອວມິທມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ເຫຕຸເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍເຫຕຸກໍ ໂຫຕິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຠາວາ, ຕສ຺ມາ ນ ອິທໍ ເຫຕຸເທສໂຕ ປຸຣິມຠວໂຕ ອາຄຕໍ ປຏິໂຆສາທໂຍ ວິຍ ສທ຺ທາທິເທສໂຕ, ນາປິ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸນາ ວິນາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສທ຺ທາທີຫິ ວິນາ ປຏິໂຆສາທໂຍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຈຍເທເສ ສນ຺ນິຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຠາວາ, ນາປິ ສທ຺ທາທິປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິທມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍຕິ ພີຊງ຺ກຸຣາທີສຸ ສພ຺ພເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘາປິ ຫິ ເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນວິຎ຺ຎາຓານໍ ເອກນ຺ຕເມກຕ຺ເຕ ສຕິ ນ ມນຸສ຺ສຄຕິໂກ ເທວຄຕິຠູໂຕ ສິຍາ, ເອກນ຺ຕນານຕ຺ເຕ ນ ກມ຺ມວໂຕ ຜລໍ ສິຍາ. ຕໂຕ ‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ພີຊໍ, ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິອາທິກສ຺ສ ວິຍ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂຣຫິຕສ຺ໂສ ນາມ ອິສີ’’ຕິອາທິກສ຺ສ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗) ໂວຫາຣສ຺ສ ໂລໂປ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕານພນ຺ເຘ ສຕິ ເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ນ ເອກນ຺ຕເມວ ເອກຕາ ວາ ນານຕາ ວາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກນ຺ຕເອກຕາປຏິເສເຘນ ‘‘ສຍໍກຕໍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິວາເຣຕິ, ເອກນ຺ຕນານຕາປຏິເສເຘນ ‘‘ປຣໍກຕໍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ, ເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນຠາວວຈເນນ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກສນ຺ຕາເນ.

ຈຕຸມຘຸຣອລຕ຺ຕກຣສາທິຠາວນາ ອມ຺ພມາຕຸລຸງ຺ຄາທິພີຊານໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ. ເອຕ຺ຖ ພີຊໍ ວິຍ ກມ຺ມວາ ສຕ຺ໂຕ, ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ວິຍ ກມ຺ມໍ, ພີຊສ຺ສ ອງ຺ກຸຣາທິປ຺ປພນ຺ໂຘ ວິຍ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓາທິປ຺ປພນ຺ໂຘ, ຕຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຘຸຣສ຺ສ ຣຕ຺ຕເກສຣສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວາ ຕສ຺ເສວ ພີຊສ຺ສ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຠິສງ຺ຂາຣໂຕ ຠາໂວ ວິຍ ກມ຺ມກາຣກສ຺ເສວ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ຕໍກມ຺ມໂຕ ເອວ ¶ ຈ ຜລສ຺ສ ຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພາລສຣີເຣ ກຕໍ ວິຊ຺ຊາປຣິຍາປຸຓນໍ ສິປ຺ປສິກ຺ຂນໍ ໂອສຘປ຺ປໂຍໂຄ ຈ ນ ວຸຑ຺ຒສຣີຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ຈ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຊາປາຏວໍ ສິປ຺ປຊານນໍ ອນາມຍຕາ ຈ ວຸຑ຺ຒສຣີເຣ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕິ ຕໍສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ເອວ ວຸຑ຺ຒສຣີເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ນ ຈ ຍຖາປຍຸຕ຺ເຕນ ວິຊ຺ຊາປຣິຍາປຸຓນາທິນາ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕິ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕ. ເອວມິຘາປິ ສນ຺ຕາເນ ຍໍ ຜລໍ, ເອຕໍ ນາຎ຺ຎສ຺ສ, ນ ຈ ອຎ຺ຎໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ ອຎ຺ຎໂຕຕິ ເອເຕນ ຈ ສງ຺ຂາຣາຠາເວ ຜລາຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນາຎ຺ຎປຈ຺ຈຍນິວາຣຓໍ ກໂຣຕິ.

ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວທາມາຕິ ວຈນເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ວາ ອຸປຠຸຎ຺ຊເກ ອສຕິ ສິທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊກສມ຺ມຸຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຜລຕີຕິ ສມ຺ມຸຕິ ຜລຕິສມ຺ມຸຕິ.

ເອວໍ ¶ ສນ຺ເຕປີຕິ ອສງ຺ກນ຺ຕິປາຕຸຠາເວ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສປຣິຫຣເຓ ສຕິ ສິທ຺ເຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂຓໂຕ ປຸພ຺ເພ. ປຈ຺ຉາ ຈາຕິ ວິປຈ຺ຈນປວຕ຺ຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ຈ. ອວິປກ຺ກວິປາກາ ກຕຕ຺ຕາ ເຈ ປຈ຺ຈຍາ, ວິປກ຺ກວິປາການມ຺ປິ ກຕຕ຺ຕໍ ສມານນ຺ຕິ ເຕສມ຺ປິ ຜລາວຫຕາ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ຜລາວຫາ’’ຕິ. ນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໂທເສວ ປຣິຫຣຕິ.

ຕສ຺ສາ ປາຏິໂຠຄກິຣິຍາຍ, ຠຓ຺ຑກີຓນກິຣິຍາຍ, ອິຓຄຫຓາທິກິຣິຍາຍ ວາ ກຣຓມຕ຺ຕໍ ຕໍກິຣິຍາກຣຓມຕ຺ຕໍ. ຕເທວ ຕທຕ຺ຖນິຍ຺ຍາຕເນ ປຏິຠຓ຺ຑທາເນ ອິຓທາເນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຜລິຕນິຍ຺ຍາຕນາທິຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ຕິເຫຕຸໂກ ຕິເຫຕຸກສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ ເຠທໍ ອກຕ຺ວາວ ສາມຎ຺ຎໂຕ, ປິຓ຺ຑວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ພລວກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ‘‘ທຸພ຺ພລຎ຺ຫິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານເມເວຕໍ ປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍນ຺ຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ສພ຺ພປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣໍ ສຫ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ທ຺ວາທສາກຸສລເຈຕນາເຠໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕາ ກສ຺ມາ ຄຫິຕາຕິ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕໍ. ເອກສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕເຖວ ປຈ຺ຈໂຍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ໂນ ປວຕ຺ເຕຕິ ເອກສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍຠາວນິຍໂມ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ໂນ ປວຕ຺ເຕ. ປວຕ຺ເຕ ຫິ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຕຖາ ກາມາວຈຣເທວໂລເກປິ ອນິຏ຺ຐາ ຣູປາທໂຍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ເທວານໍ ປນ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕປາຕຸຠາວກາເລ ມິລາຕມາລາທີນໍ ອນິຏ຺ຐຕາ ກຖໍ ນ ສິຍາ.

ສ຺ເວວ ທ຺ວີສຸ ຠເວສູຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກູນຕິໍສເຈຕນາເຠທມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທກເທໂສ ປນ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣວ ເຕຣສນ຺ນໍ ນວນ຺ນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອກເທສປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຫິ ສມຸທາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຍຕ຺ຖ ຈ ວິຕ຺ຖາຣປ຺ປກາສນໍ ກຕໍ, ຕໂຕ ຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຸຂມຕ຺ຕປ຺ປກາສນໍ ກາຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ເຕນ ‘‘ທ຺ວີສຸ ຠເວສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິວເສນາຕິ ເອເຕນ ເອກຕ຺ຕກາຍເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີສາມຎ຺ເຎນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠູມິ ຈ ອສຎ຺ຎາຣຸປ຺ປວຊ຺ຊາ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອກວີສຕິຍາ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣກຸສລວິປາເກສຸ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປວຕ຺ເຕ ຈ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປວຕ຺ເຕ ເອວ. ອຍໍ ຍຖາສມ຺ຠໂວ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ¶ ວິຎ຺ຎາຓານນ຺ຕິ ຠວາທໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕູສຸ ອນ຺ໂຕຄຘານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ຈ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ອວິຎ຺ຎາຓເກ ສຕ຺ຕາວາເສ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາເຓ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣເຫຕຸກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ມຸຂມຕ຺ຕປ຺ປກາສເນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ທຸຄ຺ຄຕິອາທີສຸ ປວຕ຺ຕິຍໍ ກຸສລວິປາກາທິວິຎ຺ຎາຓານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຠເວສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຎ຺ຎາຓປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາມຣູປປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໒໘. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ນາມຣູປເທສນາວິເສໂສ ເທສນາເຠໂທ. ຕໂຍ ຂນ຺ຘາຕິ ເອຕໍ ຍທິປິ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຓ຺ຑຊານຎ຺ຈ ອຠາວການນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຕຕິສີສານີຕິ ກລາປສນ຺ຕານມູລານິ. ຍທິປິ ວິກາຣຣູປານິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ນ ສນ຺ຕິ, ລກ຺ຂຓປຣິຈ຺ເຉທຣູປານິ ¶ ປນ ສນ຺ຕີຕິ ຕານິ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນານິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣູປຣູປໂຕ’’ຕິ.

ກາມຠເວ ປນ ຍສ຺ມາ ເສສໂອປປາຕິການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ກາມຠເວ ‘‘ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍນ ເສສຄ຺ຄຫຓໍ ສາຕ຺ຖກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຓ຺ຑຊຄພ຺ຠເສຍ຺ຍເກຫິ ປນ ໂອປປາຕິກສໍເສທຊາ ເສສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິເກຫິ ໂອປປາຕິເກຫິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ເສເສ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເສສໂອປປາຕິການ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕ ປນ ອຣູປິໂນປິ ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ກາມຠເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍ ປນ ນາມຣູປໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຣູປມິສ຺ສກວິຎ຺ຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກາ ຘມ຺ມຄຓນາໂຕ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອວກໍສໂຕ ທ຺ເວ ອຏ຺ຐກາເນວ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສສທ຺ທກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸກ຺ກໍສໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນວການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພຕິ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເອເກກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ¶ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເຘວ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕຕິທ຺ວຍາທິກໍ ສຕ຺ຕກປຣິໂຍສານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຕຕິວິຘ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ປນຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ເອເກກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມິນາຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເກກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ. ຈຕຸທ຺ທິສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສຏ຺ຐສີສາ ມູເລນ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ຐິຕາ ຠິນ຺ນວາຫນິກາ ວິຍ.

ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຈ ປວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຣູປາຊນກກມ຺ມຊໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິກາລໍ ສຫຊາຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕທາ ຫິ ຕໂຕ ນາມເມວ ໂຫຕີຕິ, ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ປນ ສທາປິ ອຸຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ປຈ຺ຉາຊາຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ຈ ຣູປໍ ອຸປຕ຺ຖທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ. ອສຎ຺ເຎສູຕິອາທິ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຈ ປວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຠວງ຺ຄາທິຊນກກມ຺ມໂຕ ອຎ຺ເຎນ ຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິກາລໍ ຠວງ຺ຄາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໂຕ ອຎ຺ຎກາລຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ຄາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ຫິ ຕໍຊນເກເນວ ກມ຺ມຸນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຣູປໍ, ໂສ ຈ ວິປາໂກ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ສຫຊາຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍານເປກ຺ຂມ຺ປິ ຫິ ປວຕ຺ຕິຍໍ ກມ຺ເມນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຣູປໍ ນາມຎ຺ຈ ນ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓານເປກ຺ຂໍ ໂຫຕີຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປວຕ຺ເຕ ຈ. ສຫຊາຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ, ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ຈ ນາມຣູປຎ຺ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນາມຎ຺ຈ ¶ ຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນາມຣູປ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຕໂນ ເອກເທເສນ ນາມ-ສທ຺ເທນ ນາມ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຣູໂປ, ຣູປ-ສທ຺ເທນ ຈ ຣູປ-ສທ຺ທສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຣູປານໍ ເອກເສໂສ’’ຕິ ນາມຣູປ-ສທ຺ທສ຺ສ ຐານໍ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ນາມຣູປ-ສທ຺ທານໍ ອທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວິປາກໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອວິປາກໍ. ຍໂຕ ທ຺ວິຘາ ມຕໍ, ຕໂຕ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອິທນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຸສລາທິຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກຸສລກິຣິຍຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ວິຍ ວິປາກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓປິ ວິປາກາຊນກກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປາກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປນ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຠຍຎ຺ຈ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ຕາທິສວິປາກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຸສລາທິຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນາຕິ ປຏ຺ຐາເນ ຣູປານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປນ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ຍໍ ໂຫຕິ, ອສຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນິທານໍ ເຫຕຸ ປຠໂວ’’ຕິ ¶ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓູປນິສໍ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ຣູປສ຺ສ ຈ ວິຎ຺ຎາຓູປນິສ຺ສຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ວນປຕ຺ຖປຣິຍາເຍ ຈ ວນສຓ຺ຑຄາມນິຄມນຄຣຊນປທປຸຄ຺ຄລູປນິສ຺ສໂຍ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ, ຕໂຕ ຈ ຈີວຣາທີນໍ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣານໍ ກສິເຣນ ຈ ອປ຺ປກສິເຣນ ຈ ສມຸທາຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ວນສຓ຺ຑາທໂຍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍາທິຠາວໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ຈີວຣາທິສມຸທາຄມນສ຺ສ ຈ ຠຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາ ອຠາໂວ ເອວ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາຍໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນາມສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓປຏິສນ຺ຘິອາທິກາເລ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍວ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ຣູປສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາຍໂຕ ເອກຘາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສສໍສຍສ຺ສ ຫິ ຣູປສ຺ສ ຕໍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນາມສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ.

ປວຕ຺ຕສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ອປາກຏໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກຖໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ນາມໍ, ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ. ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ສາເຘຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສ຺ສປິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ເສວາຕິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ນາມຣູປເມວ ປວຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ວທນ຺ເຕນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ. ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນາມຣູປມຕ຺ຕຕາວຈເນເນວ ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈມຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປ຺ປກາສເນນ ຈ ຕສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ຕສ຺ສ ຈ ¶ ນິໂຣໂຘ, ນິໂຣຘຄາມີ ຈ ມຄ຺ໂຄ ປກາສິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ອເຫຕຸກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸນິໂຣຘາ, ອນິຣຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ຈ ອຠາວາ, ນິໂຣຘສ຺ສ ຈ ອຸປາເຍນ ວິນາ ອນຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສນໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ນາມຣູປປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຬາຍຕນປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໒໙. ນິຍມໂຕຕິ ຈ ອິທໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠູຕານໍ, ຉນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ, ຊີວິຕສ຺ສ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສຫຊາຕນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິນາ ເອກນ຺ເຕນ ສຬາຍຕນສ຺ສ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຍຕນາທີນໍ ປນ ສຫຊາຕນິສ຺ສຍານຸປາລນຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕາທິຠາໂວ ¶ ຈ ເຕສໍ ນ ສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານເມວ, ນ ຈ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິຍ ເອກປ຺ປກາເຣເນວາຕິ ອນິຍມໂຕ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ນິຍມໂຕ…ເປ… ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ເອວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວາ ຣູປາຍຕນາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິປິ ຉຏ຺ຐາຍຕນສຬາຍຕນ-ສທ຺ທານໍ ສທ຺ທໂຕ ສຣູປຕາ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສຬາຍຕເນກເທໂສວ ຉຏ຺ຐາຍຕນນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູປຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖໂຕປິ ຫິ ສຣູປານໍ ເອກເທສສຣູເປກເສສໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ວງ຺ໂກ ຈ ກຸຏິໂລ ຈ ກຸຏິລາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເທສສຣູປານຎ຺ຈ ເອກເສເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ມນາຍຕນຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐາຍຕນນ຺ຕິ ວາ, ມນາຍຕນນ຺ຕິ ວາ, ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐາຍຕນນ຺ຕິ ວາ, ມນາຍຕນຎ຺ຈ ມນາຍຕນຎ຺ຈ ມນາຍຕນນ຺ຕິ ວາ ເອກເສສໍ ກຕ຺ວາ ຈກ຺ຂາທີຫິ ສຫ ‘‘ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕເມວ ເອກເສສໍ ນາມມຕ຺ຕປຈ຺ຈຍສ຺ສ, ນາມຣູປປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ມນາຍຕນສ຺ສ ວເສນ ກຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ເອວໍ ກເຕກເສສສ຺ສາ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕປິ ຫິ ເອກເສໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ເອກເສເສ ກເຕ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ¶ ກເຕກເສສານໍ ສຬາຍຕນາທິສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ຎວເສນ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອພ຺ຍາກຕວາເຣ ວກ຺ຂຕີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອກຸສລວາເຣ ກຸສລວາເຣ ຈ ‘‘ນາມປຈ຺ຈຍາ ຉຏ຺ຐາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ປນ ວິປາກຉຏ຺ຐາຍຕນເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອພ຺ຍາກຕວາຣເມວ ສາຘກຠາເວນ ອຸທາຫຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຍນເຍ ປນ ‘‘ຉຏ຺ຐາ ໂຫຕິ ຕໍ ອວກໍສໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອວິປາກສ຺ສປິ ປຈ຺ຈໂຍ ອຸທ຺ຘໂຏ, ໂສ ນິຣວເສສໍ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ອຸທ຺ຘໂຏຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິຘ ເອກເສສນເຍນ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍາກຕວາເຣ ໂລກິຍວິປາກຠາຊນີເຍ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ເຎຍ຺ຍໍ. ອຸກ຺ກໍສາວກໍໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕຘາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອຸກ຺ກໍໂສ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ຕໂຕ ປນ ນວຘາ ຕໂຕ ວາ ທສຘາຕິ ອຍໍ ອຸກ຺ກໍໂສ, ອວກໍໂສ ປນ ທສຘາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ນວຘາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ຕໂຕ ອຏ຺ຐຘາ, ຕໂຕ ສຕ຺ຕຘາຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ສຕ຺ຕຘາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ເອວ ທ຺ເວປິ ອຸກ຺ກໍສາວກໍສາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ຕໂຕ ອວກໍສາຠາວໂຕຕິ.

ຫທຍວຕ຺ຖຸໂນ ສຫາຍໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ອຣູເປ ວິຍ ອສຫາຍໍ ນາມໍ ນ ໂຫຕິ, ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຈ ¶ ນາເມນ ສຫ ຉຏ຺ຐາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ຍຖາ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນາມມ຺ປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຕ຺ຖຸ ຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ນາມໍ, ນາມຎ຺ຈ ວິປາກເຫຕາທິປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຖູຕິ. ປວຕ຺ເຕ ອຣູປຘມ຺ມາ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສາຕິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕາ ຈ ປຈ຺ຉາຊາຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາທໂຍ ເອວ ຈກ຺ຂາທີນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອວເສສມນາຍຕນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຠເວ ປນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ເອວ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓຫິ ອວເສສມນາຍຕນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນາມຣູປສ຺ສ ສຫຊາຕາທິສາຘາຣຓປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິອສາຘາຣຓປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ສຬາຍຕນປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຜສ຺ສປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໓໐. ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ¶ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍປາຬິ ອາຣຸປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສຕິ ປາຬິອນຸສາຣໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຕາທິສສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຣູປາທີນິ ປນ ພຫິທ຺ຘາ ອນຸປາທິນ຺ນານິ ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕານິ ຈກ຺ຂາທີນິ ວິຍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນກມ຺ມກິເລສນິມິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ປຐມາຈຣິຍວາເທ ນ ຄຫິຕານິ, ທຸຕິຍາຈຣິຍວາເທ ປນ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ສຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຊ຺ເຊຕຸນ຺ຕິ ຄຫິຕານີຕິ.

ຍທິ ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ເອໂກ ຜສ຺ໂສ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຖາປິ ເອກມ຺ຫາ ອາຍຕນາ ສພ຺ເພ ຜສ຺ສາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕຖາປິ ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ສພ຺ພຜສ຺ສສມ຺ຠວໂຕ ອາຍຕນເຠເທນ ຜສ຺ສເຠໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ຕທເຠທວເສນ ເອກສ຺ສ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຖາ ປນ ອສມ຺ຠວໂຕ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈເທຕິ ‘‘ນ ສພ຺ພາຍຕເນຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ວາ ອສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ¶ ວິຘານສ຺ສ ໂພຘນຕ຺ຖເມວ ‘‘ນາປິ ເອກມ຺ຫາ ອາຍຕນາ ສພ຺ເພ ຜສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນ ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ເອໂກ ຜສ຺ໂສ ສມ຺ໂຠຕີ’’ຕິ ອິທເມວ ປນ ເອກຜສ຺ສວຈນສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕທີປກໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິທສ຺ສນວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາປິ ເອກມ຺ຫາ ອາຍຕນາ ສພ຺ເພ ຜສ຺ສາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ນ ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ເອໂກ ຜສ຺ໂສ ສມ຺ໂຠຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ສ ວຈນໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຣິຫາຣໍ ປນ ອເນກາຍຕເນຫິ ເອກຜສ຺ສສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອໂກປິ ອເນກາຍຕນປ຺ປຠໂວ ເອໂກປເນກາຍຕນປ຺ປຠໂວ. ຉຘາປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈວິຠາວເຍຕິ ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ຈາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານິ ຣູປາທີນິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຍຕນປຣິຍາປນ຺ນໍ ຣູປຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍມຕ຺ເຕນາຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຜສ຺ສປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວທນາປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ‘‘ເສສານ’’ນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຍທິປິ ອນນ຺ຕຣາທີຫິປິ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນນ຺ຕຣາທີນໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສເຍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ສາຘາຣຓສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ເອກຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕຠູມກວິປາກເວທນານມ຺ປິ ສຫຊາຕມໂນສມ຺ຜສ຺ສສງ຺ຂາໂຕ ໂສ ຜສ຺ໂສ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຍໍ ອນຸປາທິນ຺ນມ຺ປິ ເກຈິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ຍາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຎ຺ຈ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ອນານນ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ວິປາກເວທນາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ.

ເວທນາປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຓ຺ຫາປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໓໒. ມມຕ຺ເຕນາຕິ ¶ ສມ຺ປິຍາຍມາເນນ, ອສ຺ສາທນຕຓ຺ຫາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ເວທນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຂີຣາທໂຍ ວິຍ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຣູປາທໂຍ, ຂີຣາທິທາຍິກາ ຘາຕິ ວິຍ ຣູປາທິຉຬາຣມ຺ມຓທາຍກາ ຈິຕ຺ຕກາຣາທໂຍ ຉ. ຕຕ຺ຖ ເວຊ຺ໂຊ ຣສາຍໂນຊາວເສນ ຕທຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຊີວິຕວເສນ ຈ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທາຍໂກຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ອຸປ຺ປາທໂກຕິ ອຸປ຺ປາທກສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສ຺ເສວ ວເສນ ‘‘ເອກຘາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປນິສ຺ສເຍນ ວາ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສໂຍ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ເຕນ ຈ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຕໍສຠາໂວ ອຎ຺ໂຎປິ ອາຣມ຺ມຓຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ມາ ວາຕິອາທິນາ ນ ເກວລໍ ວິປາກສຸຂເວທນາ ເອວ, ຕິສ຺ໂສປິ ປນ ເວທນາ ວິປາກາ ວິເສເສນ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ, ອວິເສເສນ ອິຕຣາ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາຕິ ຕສ຺ມາ ສາປິ ຠິຍ຺ໂຍ ອິຈ຺ຉນວເສນ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ອກຸສລວິປາກຠູຕາ ອນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທຸກ຺ເຂ ອວໂຣເຘຕພ຺ພາ, ອິຕຣາ ອິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຸເຂຕິ ສາ ທຸກ຺ຂໍ ວິຍ ສຸຂໍ ວິຍ ຈ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຈເນນ ສພ຺ພສ຺ສ ເວທນາວໂຕ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖມາຫ ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຈາປີ’’ຕິອາທິ.

ນນຸ ‘‘ອນຸສຍສຫາຍາ ເວທນາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຠາວາ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິວຕ຺ຕນໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ? ນ, ວຏ຺ຏກຖາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຏ຺ຏສ຺ສ ຫິ ອນຸສຍວິຣເຫ ອຠາວໂຕ ອນຸສຍສຫິຕາເຍວ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ອນຸສຍສຫິຕາວ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ຈ ເອຕ຺ຖ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ເອວ ຕຓ຺ຫາ, ນ ເວທນາຍ ວິນາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ ໂຫຕິ ເອວາຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ ເອວາຕິ.

ວຸສີມໂຕຕິ ວຸສິຕວໂຕ, ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸສ຺ສຕີຕິ ວາ ‘‘ວຸສີ’’ຕິ ມຄ຺ໂຄ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ວຸຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸສີມາ. ອຄ຺ຄຜລໍ ວາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕວາສຕ຺ຕາ ‘‘ວຸສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸສີມາ.

ຕຓ຺ຫາປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາທານປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍມານໍ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິໍ ນິທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ເອສາ ທິຏ຺ຐິ ທຬ຺ຫີກຣຓວເສນ ປຸຣິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ອຸປາທິຍຕິ, ເອວໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິກາປີຕິ. ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ນ ອິທໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂລໂກ ຈາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຄຫຓໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານຠູຕໍ ອິຘ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິວຈເນຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຘມ຺ມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາເຣ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕໍ, ສງ຺ເຂປໂຕ ທິຏ຺ຐິມຕ຺ຕເມວ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນາ’’ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສງ຺ເຂປໍ ວິຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕີຕິ. ຘມ຺ມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາເຣຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປກຕິອຓຸອາທີນໍ ¶ ສສ຺ສຕຄາຫປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ສຣີຣສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຈ ເຕສໍ ສາມິຠູໂຕ ໂກຈິ ສສ຺ສໂຕ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ວາ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ກທາຈິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຐມໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິອາທິນາ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຍທິປິ ຠວຣາຄຊວນວີຖິ ສພ຺ພປຐມໍ ປວຕ຺ຕຕິ ຄຫິຕປ຺ປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ຠວນິກນ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ໂສ ປນ ຠວຣາໂຄ ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ນ ກາມຸປາທານສ຺ສ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ ປນ ວິຠາຄສ຺ສ ອກຣເຓ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ, ກຣເຓປິ ກາມຣາຄໂຕ ອຎ຺ຎາປິ ຕຓ຺ຫາ ທຬ຺ຫຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ວິສໂຍ. ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອາລໂຍ, ຕຕ຺ຖ ຣມຕີຕິ ອາລຍຣາມາ ¶ , ປຊາ. ເຕເນວ ສາ ອາລຍຣາມຕາ ຈ ສກສນ຺ຕາເນ ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ. ອຸປນິສ຺ສຍວຈເນນ ອາຣມ຺ມຓານນ຺ຕຣປກຕູປນິສ຺ສຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ.

ອຸປາທານປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠວປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ຜລໂວຫາເຣນ ກມ຺ມຠໂວ ຠໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວນິພ຺ພຈນເມວ ທ຺ວຍສ຺ສປິ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠວຕີຕິ ຠໂວ’’ຕິ. ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິປ຺ຜາທນຜລວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກາເລ ຠວາຠິມຸຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນິພ຺ພຕ຺ຕນເມວ ວາ ເອຕ຺ຖ ຄມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ສຎ຺ຎາວຕໍ ຠໂວ ສຎ຺ຎາຠໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ວນ຺ຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ເຖ ອກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຎ຺ຎຠໂວ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ໂວກິຣີຍຕິ ປສາຣີຍຕິ ວິຕ຺ຖາຣີຍຕີຕິ ໂວກາໂຣ, ໂວກິຣຓໍ ວາ ໂວກາໂຣ, ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອໂກ ໂວກາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປເທສປສຏຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ¶ ວາ…ເປ… ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຈຍຄາມິຕາຍ ກມ຺ມສງ຺ຂາຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຠເວ ສງ຺ຄຫິຕຠາວໍ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ເຈຕນາວ ກມ຺ມຠໂວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ກມ຺ມຠໂວ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ເອເກນ ຂນ຺ເຘນ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ເກຫິຈິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໒໔໔). ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ຕີຫິປິ ຕິເກຫິ ວຸຕ຺ຕາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາວ. ຍຖາຫ ‘‘ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ກາມຠໂວ ສຎ຺ຎາຠໂວ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອກາທສຫາຍຕເນຫິ ສຕ຺ຕຣສຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິອາທິ (ຘາຕຸ. ໖໗). ຍທິ ຫິ ອນຸປາທິນ຺ນການມ຺ປິ ຄຫຓໍ ສິຍາ, ‘‘ທ຺ວາທສຫາຍຕເນຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຘາຕູຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ.

ສງ຺ຂາຣຠວານໍ ຘມ຺ມເຠທໂຕ ນ ສງ຺ຂາຣາ ເອວ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສາຕ຺ຖກເມວິທໍ ປຸນວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ນ ¶ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຠເວກເທສຠາເວນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຠໂວຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປເຣນ ວາ ຘມ຺ມວິເສສໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປຸນວຈນໍ ໂຈທິຕນ຺ຕິ ໂຈທກາຠິລາສວເສນ ‘‘ສາຕ຺ຖກເມວິທໍ ປຸນວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາມຠວາທິນິພ຺ພຕ຺ຕນກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກາມຠວາທິຠາໂວ ຜລໂວຫາເຣນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕຄເຘ ວິສຸໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄເຕ ເອວ ກຕ຺ວາ ກາມຠວາທິເກ ກມ຺ມຸປປຕ຺ຕິຠວວເສນ ທຸຄຸເຓ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຉ ຠວາ’’ຕິ.

ອວິເສເສນາຕິ ອຸປາທານເຠທໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາທານເຠທາກຣເຓເນວ ຈ ທ຺ວາທສປ຺ປເຠທສ຺ສ ສງ຺ຄຫວເສນ ສງ຺ຄຫໂຕ ‘‘ຉ ຠວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຄສີເລນ ກຸກ຺ກຸຣສີເລນ ຈ ສມຕ຺ເຕນ ສມາທິນ຺ເນນ ຄຸນ຺ນໍ ກຸກ຺ກຸຣານຎ຺ຈ ສຫພ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສີລພ຺ພຕຸປາທານວໂຕ ຌານຠາວນາ ນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ມຎ຺ຎມານາ ເຕນ ຣູປາຣູປຠວາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ວກ຺ຂມາເນນ ປນ ປກາເຣນ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ‘‘ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຈ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປຣາມສນໍ ສີລພ຺ພຕຸປາທານນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປຣາມສເນນ ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ປຸຣາຓຠາຣຕສີຕາຫຣຓປສຸພນ຺ຘວິຘິອາທິສວນໍ ອສທ຺ຘມ຺ມສວນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍໍ ປຸພ຺ເພ ¶ ຈ ອກຕປຸຎ຺ຎຕໍ ອຕ຺ຕມິຈ຺ຉາປຓິຘິຕຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ເອວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນິພ຺ພຕ຺ເຕ ສຸຈຣິຕນິພ຺ພຕ຺ເຕ ຈ ກາມຠເວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ຈ ສຎ຺ຎາຠວປຎ຺ຈໂວກາຣຠວານໍ ເອກເທເສນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕ ນິຣວເສສາ ກາມຠເວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ. ສປ຺ປເຠທສ຺ສາຕິ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິມນຸສ຺ສາທິປ຺ປເຠທວໂຕ. ກເມນ ຈ ອວຕ຺ວາ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສ຺ສ ອນ຺ເຕ ຠວປຈ຺ຈຍຠາວວຈນໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ ວິຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ອສມຸທາຈຣຓໂຕ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ.

ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປ຺ປເຠເທຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈໂຍ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີນິ ຫິ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ຠວປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຊາຕິຊຣາມຣຓາທິປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໓໕. ອຸປປຕ຺ຕິຠວຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ¶ ຊາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ’’ຕິ. ຊາຍມານສ຺ສ ປນ ຊາຕິ ຊາຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວປິ ອສຕິ ອຠາວາ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຊາຍມານຣູປປທຏ຺ຐານຕາປິ ຫິ ຣູປຊາຕິຍາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຈິຕຣູປປທຏ຺ຐາໂນ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໔໑) ອຸປຈໂຍ, ອນຸປ຺ປພນ຺ຘຣູປປທຏ຺ຐານາ ສນ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ຂນ຺ຘານໍ ຊາຕານໍ ອຸຎ຺ຎາຕຕານຸຎ຺ຎາຕຕາຈ ຫີນປຓີຕຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓາທິວິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິເສສກາຣກສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ’’ຕິ ອາຫ.

ເຕນ ເຕນາຕິ ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນາ ຊຣາມຣຓໂຕ ອຎ຺ເຎນ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມນ. ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍໍເສນ, ອຸປນິສ຺ສຍເລເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ປຏ຺ຐາເນ ອນາຄໂຕ ສຕິ ຠາວາ ອສຕິ ຈ ອຠາວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນ ອຸປນິສ຺ສໂຍ, ໂສ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຊາຕິຊຣາມຣຓາທິປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠວຈກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໒. ສມິຕນ຺ຕິ ¶ ສງ຺ຄຕໍ, ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຍານສ຺ສາຕິ ກາມຍມານສ຺ສ, ກາໂມ ຍານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ກາມຍາໂນ, ຕສ຺ສ ກາມຍານສ຺ສ. ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂສເກນ ຣຸປ຺ປຕິ.

ປຣິຍຸຏ຺ຐານຕາຍ ຕິຏ຺ຐນສີໂລ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍີ. ‘‘ປຣິຍຸຏ຺ຐຏ຺ຐາຍິໂນ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐໍ, ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐໍ, ເຕນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐຏ຺ຐາຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ມາລາ ມິລາຍນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖານິ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຈ຺ເຉຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກາເຍ ເວວຓ຺ຓິຍໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ເທໂວ ເທວາສເນ ນາຠິຣມຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໘໓) ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈ ມຣຓປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ຫິ ທິສ຺ວາ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາເຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ຠວຉນ຺ທພເລນ ¶ ເທວານໍ ພລວໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ພາໂລຕິ ອວິທ຺ວາ. ເຕນ ອວິຊ຺ຊາຍ ກາຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕິວິຘນ຺ຕິ ຕສ຺ສາຣຸປ຺ປກຖາສວນກມ຺ມກາຣຓາທສ຺ສນມຣຓກາລກມ຺ໂມປຏ຺ຐານນິທານໍ ໂສກາທິທຸກ຺ຂໍ. ອາສເວ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ອາສເວ ຄເມນ຺ຕິ ໂພເຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສຕີຕິ ອວິທິຕາທິຕາຍ ອນາທິຠາເວ ສຕິ. ອາທິມຕ຺ຕກຖນນ຺ຕິອາທິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາທິມໍ, ຠວຈກ຺ກໍ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາທິມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ກຖນໍ ອາທິມຕ຺ຕກຖນໍ. ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ວາ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ, ສຕິ ອນາທິຠາເວ ອວິຊ຺ຊາ ອາທິມ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ປຣິໂຍສາເນ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ອາທິມຕ຺ຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ກຖນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປາທເນນ ກຖເນນ, ອປ຺ປຫາເນນ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ສນ຺ນິຫິຕຠາວກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມາທີນີຕິ ກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານິ. ວຏ຺ຏກາຣຓຠາເວນ ປຘານຕ຺ຕາ ‘‘ປຘານຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອວິຊ຺ຊາ ກຖິຕາ. ວທຕີຕິ ວໂທ. ເວເທຕິ, ເວທິຍຕີຕິ ວາ ເວເທຍ຺ໂຍ, ສຸຂາທິໍ ອນຸຠວຕິ, ສພ຺ພວິສເຍ ວາ ຊານາຕິ, ‘‘ສຸຂິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ປເຣຫິ ຈ ຊານາຕິ ຎາຍຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມາທິນາ ວາ ອຕ຺ຕນາ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ຈ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣກເວທກຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ-ສທ຺ທຕ຺ຖສມາສໍ.

ທ຺ວາທສວິຘສຸຎ຺ຎຕາສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ທ຺ວາທສວິຘານໍ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ສຸຎ຺ຎໍ, ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວາ ສຸຎ຺ຎຕໍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສງ຺ຄຕາຍ ທ຺ວາທສວິຘາຕິ ຕາຍ ທ຺ວາທສວິຘາຍ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕາຫຣຓໂຕຕິ ¶ ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິປາກສ຺ສ ອາຫຣຓໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນເວທນາວສານໍ ເອຕໍ ຠວຈກ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວຈກ຺ເກກເທໂສປິ ຫິ ຠວຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເວທນາ ວາ ຕຓ຺ຫາສຫາຍາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທນາໂຕ ອວິຊ຺ຊາ, ຕໂຕ ສງ຺ຂາຣາຕິ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ ເວທນາວສານໍ ຠວຈກ຺ກນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາມູລເກ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຸປ຺ປເວໂສ ໂຫຕີຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ຘມ຺ມສຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິປຣີຕາຠິນິເວສໍ ກໂຣນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐິຈຣິເຕ ສໍສາເຣ ນຍຕິ, ເຕສໍ ວາ ສໍສາຣໍ ສງ຺ຂາຣາທິປວຕ຺ຕິໍ ນຍຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ‘‘ສໍສາຣນາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ວິຎ຺ຎາຓາທິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ທິຏ຺ຐາ, ອທິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຸຣິມຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕູນໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣານໍ ຜລໍ ອຊເນຕ຺ວາ ອນຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊນໍ ປກາເສຕິ. ອຖ ວາ ປຸຣິມຠວຈກ຺ກໍ ທຸຕິເຍນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ເຫຕູນໍ ອນຸປຈ຺ເຉທໍ ປກາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ ປຐມສ຺ສ ຠວຈກ຺ກສ຺ສ ເຫຕູນໍ ອນຸປຈ຺ເຉທປ຺ປກາສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາຣາທີນເມວ ວາ ຜລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ເຫຕູນໍ ຜລໍ ອຊເນຕ຺ວາ ອນຸປຈ຺ເຉທເມວ, ວິຎ຺ຎາຓາທິເຫຕູນໍ ວາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອນຸພນ຺ຘນເມວ ປກາເສຕິ ປຐມໍ ຠວຈກ຺ກໍ, ນ ທຸຕິຍໍ ວິຍ ປຣິໂຍສານມ຺ປີຕິ ‘‘ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕູນໍ ອນຸປຈ຺ເຉທປ຺ປກາສນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນກລລຣູປໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ສຬາຍຕນປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພປວຕ຺ຕິທີປນໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ອາຍຕນານໍ ກເມນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ’’ຕິ.

ເຫຕຸອາທິປຸພ຺ພກາ ຕໂຍ ສນ຺ຘີ ເອຕສ຺ສາຕິ ເຫຕຸຜລເຫຕຸປຸພ຺ພກຕິສນ຺ຘິ, ຠວຈກ຺ກໍ. ເຫຕຸຜລເຫຕຸຜລວເສນ ຈຕຸປ຺ປເຠໂທ ອງ຺ຄານໍ ສງ຺ຄໂຫ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸເຠທສງ຺ຄຫໍ. ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຄເຫ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອຕີຕເຫຕຸອາທີນໍ ວາ ປກາຣາ ອາກາຣາ. ກິເລສກມ຺ມວິປາກາ ວິປາກກິເລສກມ຺ເມຫິ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕສຸ ວຏ຺ຏນາມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ຕິວຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຏ຺ເຏກເທສຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ວຏ຺ຏານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສນ຺ຘີນໍ ອາທິປຣິໂຍສານວວຕ຺ຖິຕາຕິ ສນ຺ຘີນໍ ປຸພ຺ພາປຣວວຕ຺ຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຍາ ¶ ກາຈິ ວາ ປນ ເຈຕນາ ຠໂວ, ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອາຍູຫນສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິທໍ ອິມິສ຺ສາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍາ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໗) ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເຈຕນາ ຠໂວ’’ຕິ ອາຄຕາຕິ. ຠວນິທ຺ເທເສ ປນ ‘‘ສາຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຈຕນາວ ສງ຺ຂາຣາ, ຠໂວ ປນ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍາ ວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ? ກຸສລາ ເຈຕນາ ກາມາວຈຣາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາຠາໂວ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໒໒໖) ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍໍ ‘‘ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິປາກຘມ຺ມຕ຺ຕາ ສວິປາເກນ ອາຍູຫນສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ຂຕາຠິສງ຺ຂຣຓກິຈ຺ເຈນ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໒໓໔) ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ’’ຕິ ຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຠວຄາມິຠາວໂຕ ກມ຺ມສໍສຏ຺ຐສຫາຍຕາຍ ກມ຺ມຠາວໂຕ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວໍ ຠາເວນ຺ຕີຕິ ຠໂວຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວຠາວນກິຈ຺ຈໍ ປນ ເຈຕນາຍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍໍ ເຈຕນາ ‘‘ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຠວາຠິສງ຺ຂຣຓກິຈ຺ຈໍ ເຈຕນາຍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ ‘‘ກຸສລາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ ເຈຕນາ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ອຸຠຍໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ວິໂຣໂຘ ¶ . ຄຫຓນ຺ຕິ ກາມຸປາທານໍ ກິຈ຺ເຈນາຫ. ປຣາມສນນ຺ຕິ ອິຕຣານິ. ອາຍູຫນາວສາເນຕິ ຕີສຸປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍູຫນສ຺ສ ອວສາເນ.

ທ຺ວີສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ວຸຕ຺ເຕ ອາຍູຫນສງ຺ຂາເຣ ‘‘ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄາ’’ຕິ ອາຫ, ຕຕິເຍ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທຫຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ຠວງ຺ຄພຫຸລາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠວນ຺ຕຣຊນກກມ຺ມາຍູຫນສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອິຘ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມກຣຓກາເລ ສມ຺ໂມໂຫຕິ ເອເຕນ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ສມ຺ໂມຫໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ.

ກມ຺ມາເນວ ວິປາກໍ ສມ຺ຠຣນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ, ກມ຺ມໍ ວາ ສງ຺ຂາຣຠວາ, ຕທຸປກາຣການິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫຸປາທານານິ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ, ປຏິສນ຺ຘິທາຍໂກ ວາ ຠໂວ ກມ຺ມໍ, ຕທຸປກາຣກາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາຍູຫນສງ຺ຂາຣາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຈ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາຕິ ກມ຺ມຎ຺ຈ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ ຈ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາຕິ ເອກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ ອາຫ. ທສ ຘມ຺ມາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍປິ ກມ຺ມສຫາຍຕາຍ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກາ ຕທຸປກາຣກາ ຈາຕິ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ກມ຺ມໍ ວິປາໂກ ຈ. ກມ຺ມໍ ວິປາໂກຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂິປີຍຕີຕິ ວາ ສງ຺ເຂໂປ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ. ສງ຺ເຂປຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ເຂປສທ຺ໂທ ວາ ຠາຄາຘິວຈນນ຺ຕິ ກມ຺ມຠາໂຄ ກມ຺ມສງ຺ເຂໂປ.

ເອວໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກມ຺ມໂຕ ວິປາໂກ. ຕຕ຺ຖາປິ ອວິຊ຺ຊາໂຕ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອວໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕິສນ຺ຘິອາທິວເສນ ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ອິທໍ ຠວຈກ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຄມນຘມ຺ມໍ, ວິນສ຺ສຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອຸປ຺ປາທວຍວນ຺ຕຕາທີປເກນ ອນິຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ວິກາຣາປຕ຺ຕິທີປເກນ ຈລ-ສທ຺ເທນ ຈ ອທີປິຕໍ ກາລນ຺ຕຣຏ຺ຐາຍິຕາປຏິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕິ, ອຘຸວນ຺ຕິ ເອເຕນ ຖິຣຠາວປຏິກ຺ເຂປໍ ນິສ຺ສາຣຕໍ. ເຫຕູ ເອວ ສມ຺ຠາຣາ ເຫຕຸສມ຺ຠາຣາ. ‘‘ຐານໂສ ເຫຕຸໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວາ ຐານໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສາຘາຣຓໍ ກາຣຓໍ ສມ຺ຠາໂຣ, ອສາຘາຣຓໍ ເຫຕຸ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ເຫຕຸໂຕ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສມ຺ຠເວ ເຫຕຸນິໂຣຘາ ຈ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉເທ ຘມ຺ເມ ຈ ຕໍນິໂຣຘາຍ ເທສິເຕ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິຘ. ສຕ຺ເຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊຕິ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ¶ ເຫຕຸອາຍຕ຺ເຕ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສມ຺ຠເວ ສຕ຺ໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸປລພ຺ຠນ຺ເຕ ສສ຺ສໂຕ ອຸຈ຺ເຉໂທ ວາ ສິຍາ, ນຸປລພ຺ຠນ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ເນວຸຈ຺ເຉໂທ ນ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສຈ຺ຈປ຺ປຠວໂຕຕິ ສຈ຺ຈໂຕ, ສຈ຺ຈານໍ ວາ ປຠວໂຕ. ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວຏ຺ຏກຖາຍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ສາສວນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ເຈຕນາ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາຕິ ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ‘‘ສມຸທຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຈ…ເປ… ອວເສສາ ຈ ສາສວາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຫິ ເຈຕນາເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຣິຍສຈ຺ຈວິເສສໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຕ຺ຖູສູຕິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ, ຈກ຺ຂາທີສຸ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ເພສຸ ວຕ຺ຖູສຸ. ໂສກາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ສິທ຺ຘາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຫິເຕຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິ ຠວນ຺ຕຣປາຕຸຠາວາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ວາ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິ ຠວນ຺ຕຣປາຕຸຠາວາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ຕໍ ປນ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣຣຫິຕໍ ຠວນ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ສຫາຍທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ໂສກາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທ຺ວິຘາຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສຣເສນ ຘມ຺ມນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ.

ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອເຕນ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທສ຺ສເນນ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ເອສ ໂນ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນຕໍ ກາຣກທສ຺ສນນິວາຣຓນ຺ຕິ. ເອວມາທິທສ຺ສນນິວາຣຓນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ໂສຈຕິ ປຣິເທວຕິ ທຸກ຺ຂິໂຕ’’ຕິອາທິທສ຺ສນນິວາຣຓມາຫ. ໂສກາທໂຍປິ ຫິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕາ ອວສວຕ຺ຕິໂນຕິ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກ…ເປ… ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຄຓ຺ຑເຠທປີຬກາ ວິຍາຕິ ຄຓ຺ຑເຠທນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈມາເນ ຄຓ຺ເຑ ຕສ຺ສປິ ອຸປຣິ ຊາຍມານຂຸທ຺ທກປີຬກາ ວິຍ, ຄຓ຺ຑສ຺ສ ວາ ອເນກຘາເຠເທ ປີຬກາ ວິຍ. ຄຓ຺ຑວິກາຣາ ສູນຕາສຣາຄປຸພ຺ພຄຫຓາທໂຍ.

ປຏລາຠິຠູຕຈກ຺ຂຸໂກ ຣູປານິ ນ ປສ຺ສຕິ, ກິຎ຺ຈິປິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈ ວິປຣີຕໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຠິຠູໂຕ ທຸກ຺ຂາທີນິ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນ ປສ຺ສຕິ, ມິຈ຺ຉາ ວາ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ປຏລໍ ວິຍ ອວິຊ຺ຊາ ¶ , ກິມິນາ ວິຍ ອຕ຺ຕນາ ກຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ປຣິພ຺ຠມນກາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ໂກສປ຺ປເທສາ ວິຍ ສງ຺ຂາຣາ, ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຫໍ ວິນາ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຣິຓາຍກປຣິຄ຺ຄຫໍ ວິນາ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠມາໂນ ຣາຊກຸມາໂຣ ວິຍາຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫນ ວິນາ ປຕິຏ຺ຐາລາໂຠ ເອຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໍ. ອຸປປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມາທິອາຣມ຺ມຓມາຫ. ປຣິກປ຺ປນໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ກນໂຕ. ເທວມນຸສ຺ສມິຄວິຫງ຺ຄາທິວິວິຘປ຺ປກາຣຕາຍ ມາຍາ ວິຍ ນາມຣູປໍ, ປຕິຏ຺ຐາວິເສເສນ ວຸຑ຺ຒິວິເສສາປຕ຺ຕິໂຕ ວນປ຺ປຄຸມ຺ໂພ ວິຍ ສຬາຍຕນໍ. ອາຍຕນານໍ ວິສຍິວິສຍຠູຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາຠິມຸຂຠາວໂຕ ອາຍຕນຆຏ຺ຏນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ໂກສປ຺ປເທສປຣິຓາຍກາທີຫິ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສທິສຕາຍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຄມ຺ຠີໂຣ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຠາສຕິ ປກາສຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ຄມ຺ຠີຣາວຠາໂສ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປ຺ປພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ. ‘‘ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ¶ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຫິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕຕິ ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປາທສງ຺ຂາຕໍ ອນຸໂລມໍ, ນິໂຣຘາ ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ປຏິໂລມຎ຺ຈາຫ. ອາທິໂຕ ປນ ອນ຺ຕຄມນໍ ອນຸໂລມໍ, ອນ຺ຕໂຕ ຈ ອາທິຄມນໍ ປຏິໂລມມາຫາຕິ. ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ກິໍນິທານາ’’ຕິອາທິກາຍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ເວມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມເທສນາຍ, ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິກາຍ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໔; ໒.໔.໖໐) ອນຸໂລມເທສນາຍ ຈ ທ຺ວິສນ຺ຘິຕິສງ຺ເຂປໍ, ‘‘ສໍໂຍຊນີເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕິ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓-໕໔) ເອກສນ຺ຘິທ຺ວິສງ຺ເຂປໍ.

ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຠາໂວ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ປຏິເວໂຘ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ). ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣກເທໂສ ສຣາໂຄ, ອຎ຺ໂຎ ວິຣາໂຄ, ຣາຄສ຺ສ ວາ ອປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ¶ ຣາຄປ຺ປວຑ຺ຒໂກ ສພ຺ໂພປິ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ສຣາໂຄ, ອິຕໂຣ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ວິຣາໂຄ. ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຊ຺ໂຌສິຕໍ ມມາຍິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒) ອຕ຺ຕປຣາມາສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ໂຐ ຄມ຺ຠີໂຣ, ອຕ຺ຕາ ວິຊານາຕິ ສໍສຣຕີຕິ ສພ຺ຍາປາຣຕາສງ຺ກນ຺ຕິອຠິນິເວສພລວຕາຍ ອພ຺ຍາປາຣຏ຺ຐອສງ຺ກນ຺ຕິປຏິສນ຺ຘິປາຕຸຠາວຏ຺ຐາ ຈ ຄມ຺ຠີຣາ, ນາມສ຺ສ ຣູເປນ, ຣູປສ຺ສ ຈ ນາເມນ ອສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວິນິພ຺ໂຠໂຄ, ນາມສ຺ສ ນາເມນ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣເຘຫິ ອວິນິພ຺ໂຠເຄ ອຘິປ຺ເປເຕ ຣູປສ຺ສ ຈ ຣູເປນ ລພ຺ຠຕິ. ອຖ ວາ ເອກຈຕຸໂວກາຣຠເວສຸ ນາມຣູປານໍ ອສຫວຕ຺ຕນໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິນິພ຺ໂຠໂຄ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ສຫວຕ຺ຕນໂຕ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຘິປຕິຍຏ຺ໂຐ ¶ ນາມ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ‘‘ໂລໂກເປໂສ ທ຺ວາຣາເປສາ ເຂຕ຺ຕມ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໘-໕໙໙) ວຸຕ຺ຕາ ໂລກາທິອຕ຺ຖາ ຈກ຺ຂາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ມນາຍຕນສ຺ສປິ ລຸຊ຺ຊນໂຕ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ທ຺ວາຣເຂຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ ສມ຺ຠວນ຺ເຕວ. ອາປາຖຄຕານໍ ຣູປາທີນໍ ປກາສນໂຍຄ຺ຍຕາລກ຺ຂຓໍ ໂອຠາສນໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິສຍິຠາໂວ, ມນາຍຕນສ຺ສ ວິຊານນໍ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນຏ຺ໂຐ ວິເສເສນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ອິຕເຣ ຉນ຺ນມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຜຸສນຎ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ສຠາໂວ, ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ຣໂສ, ອິຕເຣ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣາ. ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນຏ຺ໂຐ ຣສວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ເວທຍິຕຏ຺ໂຐ ລກ຺ຂຓວເສນ. ອຕ຺ຕາ ເວທຍຕີຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຕາຍ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ໂຐ ເວທນາຍ ຄມ຺ຠີໂຣ. ນິຊ຺ຊີວາຍ ເວທນາຍ ເວທຍິຕໍ ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕໍ, ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕເມວ ອຕ຺ໂຖ ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕຏ຺ໂຐ.

ອາທານຏ຺ໂຐ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຸປາທານານໍ ສມາໂນ, ຄຫຓຏ຺ໂຐ ກາມຸປາທານສ຺ສ, ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຠິນິເວສາທິອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐີນໍ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ໂຐປີຕິ. ທຬ຺ຫຄຫຓຕ຺ຕາ ວາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ໂຐ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂຍນິຄຕິຐິຕິນິວາເສສຸຂິປນນ຺ຕິ ສມາເສ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ອໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ອາຍູຫນາຠິສງ຺ຂຣຓປທານໍ ສມາໂສ ໂຫຕິ. ຊຣາມຣຓງ຺ຄໍ ມຣຓປ຺ປຘານນ຺ຕິ ມຣຓຏ຺ຐາ ເອວ ຂຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາ ທສ຺ສິຕາ. ນວນວານຎ຺ຫິ ປຣິກ຺ຂເຍນ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິປຣິປກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິ ຊຣາຕິ, ຂຍຏ຺ໂຐ ວາ ຊຣາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນວຠາວາປຄໂມ ຫິ ຂໂຍຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ. ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ວາ ຊຣາຍ ຂຍວຍຠາໂວ, ສມ຺ມຸຕິຂຓິກວເສນ ມຣຓສ຺ສ ເຠທວິປຣິຓາມຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອຕ຺ຖນຍາຕິ ¶ ອຕ຺ຖານໍ ນຍາ. ອວິຊ຺ຊາທິອຕ຺ເຖຫິ ເອກຕ຺ຕາທີ ເສນ ຠາເວນ ນີຍນ຺ຕິ ຄມ຺ເມນ຺ຕີຕິ ເອກຕ຺ຕາທໂຍ ເຕສໍ ນຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນີຍນ຺ຕີຕິ ຫິ ນຍາຕິ. ອຕ຺ຖາ ເອວ ວາ ເອກຕ຺ຕາທິຠາເວນ ນີຍມານາ ຎາຍມານາ ‘‘ອຕ຺ຖນຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ ນຍາ, ເອກຕ຺ຕາທີຫິ ຈ ອຕ຺ຖາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກຕ຺ຕາທໂຍ ອຕ຺ຖານໍ ນຍາຕິ ອຕ຺ຖນຍາ. ສນ຺ຕານານຸປຈ຺ເຉເທນ ພີຊໍ ຣຸກ຺ຂຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສນ຺ຕານານຸປຈ຺ເຉໂທ ເອກຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສນ຺ຕານານຸປຈ຺ເຉໂທ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຠິນ຺ນສນ຺ຕານສ຺ເສວາຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ຘຣຫິຕສ຺ສ ນານຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ຕໂຣ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຕ຺ຕນ຺ຕໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິມຸປາທິຍຕິ.

ຍໂຕ ກຸໂຕຈີຕິ ຍທິ ອຎ຺ຎສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ວາລິກໂຕ ເຕລສ຺ສ, ອຸຈ຺ຉຸໂຕ ຂີຣສ຺ສ ກສ຺ມາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ເຫຕຸ ອຕ຺ຖີຕິ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິໍ, ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິຍຕຕາຍ ຕິລຄາວີສຸກ຺ກໂສຓິຕາທີຫິ ເຕລຂີຣສຣີຣາທີນິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນິຍຕິວາທຎ຺ຈ ອຸປາທິຍຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ຍຖາຣຫໍ.

ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອິທຎ຺ຫິ ຠວຈກ຺ກໍ ອປທາເລຕ຺ວາ ສໍສາຣຠຍມຕີໂຕ ນ ໂກຈິ ສຸປິນນ຺ຕເຣປິ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸຣຠິຍານນ຺ຕິ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ. ອສນິວິຈກ຺ກມິວາຕິ ອສນິມຓ຺ຑລມິວ. ຕຎ຺ຫິ ນິມ຺ມຖນເມວ, ນານິມ຺ມຖນໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຠວຈກ຺ກມ຺ປິ ເອກນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນໂຕ ‘‘ນິຈ຺ຈນິມ຺ມຖນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຎາຓາສິນາ ອປທາເລຕ຺ວາ ສໍສາຣຠຍໍ ອຕີໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕສ຺ສ ສາຘກໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕູນໍ ອາກຸລກໍ ຕນ຺ຕາກຸລກໍ, ຕນ຺ຕາກຸລກມິວ ຊາຕາ ຕນ຺ຕາກຸລກຊາຕາ, ກິເລສກມ຺ມວິປາເກຫິ ອຕີວ ຊຏິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຸຓາຍ ສກຸຓິຍາ ນີຑໍ ຄຸຓາຄຸຓ຺ຑິກໍ. ວຑ຺ຒິອຠາວໂຕ ອປາຍໍ ທຸກ຺ຂຄຕິຠາວໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປາຕຕ຺ຕາ ວິນິປາຕຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອປາຍໍ, ‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຎ຺ຈ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ. ສໍສາໂຣ ເອວ ວາ ສພ຺ໂພ ອິຘ ວຑ຺ຒິອປຄມາທີຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ອປາຍາທິນາມໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ເກວລໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘຠາວໂຕ.

ຠວຈກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ປຖວີອາກາສາ ¶ ວິຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ມຫາປຕ຺ຖຏວິຕ຺ຖາຣິຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ປຣິກປ຺ປວເສນ ກຖິໂຕ. ຕຎ຺ຫິ ອປຕ຺ຖຏໍ ອວິຕ຺ຖຕຎ຺ຈ ປຖວິໍ ອາກາສຎ຺ຈ ປຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ວິຕ຺ຖາຣຍນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ເອເກກຈິຕ຺ຕາວຣຸທ຺ຘໍ ອກຕ຺ວາ ¶ ສພ຺ພສຕ຺ຕສພ຺ພຈິຕ຺ຕສາຘາຣຓວເສນ ປຕ຺ຖຏວິຕ຺ຖຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍນ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນານາຈິຕ຺ຕວເສນາຕິ ອສຫຊາຕານໍ ສຫຊາຕານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ນານາຈິຕ຺ຕຄຕານໍ ທສ຺ສິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນວ ມູລປທານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ນວມູລປທາ, ນຍາ. ‘‘ເອເກເກນ ນເຍນ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາຣານໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເກເກນ ຈຕຸກ຺ເກນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນຍຈຕຸກ຺ກວາຣາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖິຕາ ທສ຺ສິຕານໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ນຍຠາວາຕິ.

໑. ປຈ຺ຈຍຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

ອວິຊ຺ຊໍ ອງ຺ຄໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທີນິ ປຈ຺ຈຍສຫິຕານິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານິ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ນ, ຕສ຺ສ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສ (ວິຠ. ໒໒໖) ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ອວິຊ຺ຊໍ ວິສຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທິນາ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍວນ຺ໂຕ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາຕິ. ຕີສຸ ປກາເຣສຸ ປຐມປຐມວາໂຣ ທຸຕິຍວາຣາທີສຸ ປວິສນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຍວິເສສາທິສພ຺ພນານຕ຺ຕສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ເຕ ວາຣວິເສເສ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຄາຫໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຐມວາໂຣ ເອວ ຫິ ນ ເກວລໍ ຉຏ຺ຐາຍຕນເມວ, ອຖ ໂຂ ນາມຎ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ນາມໍ ວາ ນ ເກວລໍ ຉຏ຺ຐາຍຕນສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ຜສ຺ສສ຺ສາປີຕິ ປຈ຺ຈຍວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຍນ ອຕ຺ຖວິເສເສນ ມຫານິທານສຸຕ຺ຕເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐາຍຕນງ຺ຄໍ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ທຸຕິຍວາເຣ ຈ ປເວໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ສພ຺ພງ຺ຄສໂມໂຣຘໂຕ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ວາຣຈຕຸກ຺ເກ ເອເກກວາເຣ ຈ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ສງ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຣູປໍ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ, ເຕສຸປິ ຈ ວາເຣສຸ ຈຕູສຸປິ ໂສກາທໂຍ ອວຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍສຸ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕເມວ ອິຘ ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພຏ຺ຐານສາຘາຣຓໂຕຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພວາຣສາຘາຣຓໂຕ, ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຓປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠວສາຘາຣຓໂຕ ວາ. ວິນາ ອຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍມ຺ປິ ສມານໍ ຜລໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິເສເສນາ’’ຕິ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓) ວຈນໂຕ ປນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຜສ຺ສສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ຕສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ວິສິຏ຺ຐໍ ຜລໍ, ສຕິປິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍຠາເວ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຍ ວິຎ຺ຎາຓາຫຣຓໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສງ຺ຂາໂຣ ຈສ຺ສ ວິສິຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓມຕ຺ຕານີຕິ ¶ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓປ຺ປມາຓຣຫິຕານິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິກສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຫຕຸກາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ເຫຕຸກ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ເຫຕຸກ-ສທ຺ທສຫຈຣິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຫຕຸກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຫຕຸ-ສທ຺ໂທ ຄຕິສູຈໂກ ອວິຄຕຕາ ຈ ວິຄຕຕານິວາຣຓວເສນ ຄຕິ ເອວ ໂຫຕີຕິ ເຫຕຸກຈຕຸກ຺ກໍ ອວິຄຕປຈ຺ຈຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕິຘາ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຈຘາ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຉຘາ ວາ’’ຕິປິ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມາຘິ ຫິ ສາຘາຣເຓຫິ ຕີຫິ ຌານິນ຺ທ຺ຣິຍມຄ຺ຄປຈ຺ຈເຍຫິ ຈ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ອຸປາທານໍ ຠວສ຺ສ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເຍນ ຈາຕິ ສຕ຺ຕຘາຕິ ກາມຸປາທານວຊ຺ຊານໍ ວເສນ ວທຕິ. ກາມຸປາທານໍ ປນ ຍຖາ ຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ໂສ ປກາໂຣ ຕຓ຺ຫາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຈນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ໂຖ ຫິ ນ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຍຖາສເກຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍວເສເນວ ປນ ອິມສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສເຍເວຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຐມວາໂຣຕິ ປຐມຈຕຸກ຺ໂກຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຠວາທີນໍ ຕຖາ ອຠາວນ຺ຕິ ຍທິ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍວເສເນວ ປຐມຈຕຸກ຺ໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ຠໂວ ຊາຕິຍາ, ຊາຕິ ຈ ມຣຓສ຺ສ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ຍຖາ ອວິຄຕຈຕຸກ຺ກາທີສຸ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ ຠວເຫຕຸກາ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ຠວາທີນໍ ອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຠາວໂຕ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ປຈ຺ຈຍວຈນເມວ ຫິ ເຕສໍ ສຫຊາຕສູຈກໍ ອາປນ຺ນໍ ອວິຄຕຈຕຸກ຺ກາທີສຸ ວິຍ ອິຘ ປຈ຺ຈຍວິເສສສູຈກສ຺ສ ວຈນນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວາ, ນ ຈ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ຠວາທໂຍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍວເສເນວາຍໍ ຈຕຸກ຺ໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສສປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠວາທີນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ¶ ສຫ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ສາມຎ຺ເຎນ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຫຊາເຕນ ສຫ ເສສປຈ຺ຈຍຠາວານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ປຈ຺ຈຍວິເສສສູຈກສ຺ສ ວຈນນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວາ ສຫຊາຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ປຈ຺ຈຍຠາວາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍວເສເນວາຍໍ ຈຕຸກ຺ໂກ ¶ ອາຣທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ເຕ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນາຍໍ ຕຖາ ອາຣທ຺ໂຘຕິ.

‘‘ມຫານິທານສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເອກາທສງ຺ຄິໂກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ, ນາມປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໙໗) ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄເຕ ນາມຣູເປ ເອກຘາ ຄຫິເຕ ນວງ຺ຄິໂກ, ທ຺ວິຘາ ຄຫິເຕ ທສງ຺ຄິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຣສຸ ອທ຺ຘຕ຺ຕຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂຍຊິຍມາເນສຸ ເອກາທສງ຺ຄິໂກ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫານິທານສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຫິ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນິ ວິຍ ຣູເປ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ນາເມ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ຜສ຺ສສ຺ສ ນິຣວເສສຣູປປຈ຺ຈຍໍ ວິຍ ນິຣວເສສນາມປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕວິເສສທສ຺ສເນນ ຕໍເທສນາປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິເກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຉຏ຺ຐາຍຕນໍ ນາມນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນາມປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິເທສໍ ສນ຺ຘາຍ ເທສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ, ນ ປຸຣິມານນ຺ຕິ, ເຕເນວ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ໂຍນິວເສນ ໂອປປາຕິການນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສໍເສທຊໂຍນິກາປິ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນຠາເວນ ໂອປປາຕິກສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຘານາຍ ວາ ໂຍນິຍາ ສພ຺ພປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນໂຍນິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອປປາຕິການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສງ຺ຄຫນິທສ຺ສນວເສເນວ ຫິ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄປິ (ວິຠ. ໑໐໐໙) ‘‘ໂອປປາຕິການໍ ເປຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂອປປາຕິກຄ຺ຄຫຓເມວ ກຕໍ, ນ ສໍເສທຊຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຉຫາຍຕເນຫິ ຜສ຺ສສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ນ ເຈກສ຺ສ ອກຸສລຜສ຺ສສ຺ສ ຉຏ຺ຐາຍຕນວຊ຺ຊໍ ອາຍຕນໍ ສມານກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອຕ຺ຖິ, ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ເຈຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປເນໂສ’’ຕິອາທິມາຫ.

ປຸຣິມໂຍນິທ຺ວເຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕມ຺ປິ ເກສຎ຺ຈິ ສຬາຍຕນໍ ກລລາທິກາເລ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ສທາ ອສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ ¶ ອາຫ. ປຈ຺ຉິມໂຍນິທ຺ວເຍ ປນ ເຍສໍ ¶ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕສໍ ສທາ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ອິໂຕຕິ ອິມສ຺ມາ ຈຕຸກ຺ກໂຕ, ນຍໂຕ ວາ, ໂຍ ວິເສໂສ.

ປຈ຺ຈຍຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ເຫຕຸຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໒໔໔. ຊາຕິກ຺ຂຓມຕ຺ເຕ ເອວ ອຠາວໂຕຕິ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຄຕປຈ຺ຈຍນິຍມາຠາວໂຕ ຠເວ ອຸປາທານເຫຕຸກຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ, ອຠາວໂຕ ອວິຄຕປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຊາຕິອາທີສຸ ຠວເຫຕຸກາທິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ຍາວ ວຕ຺ຖຸ, ຕາວ ອນຸປລພ຺ຠມານສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນກມ຺ປິ, ເອວໍ ອຸປາທານໍ ຠວສງ຺ຄຫິຕານໍ ຊາຕິອາທີນໍ, ຠໂວ ຈ ຊາຕິຍາ ອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາ. ອຖ ນ ສິຍາ, ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘ ຊາຕິອາທີນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມສ຺ສ, ນາມຎ຺ຈ ອຕກ຺ຂຓິກສມ຺ຠວາ ຉຏ຺ຐາຍຕນສ຺ສ ອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍ ນ ສິຍາຕິ ອິຘ ວິຍ ຕຕ຺ຖາປິ ເຫຕຸກຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ອຸປາທານໍ, ຕາວ ຊາຕິອາທີນໍ ອນຸປລພ຺ໂຠ, ຊາຕິກ຺ຂຓມຕ຺ເຕ ເອວ ຠວສ຺ສ ອຠາໂວ ຈ ກາຣຓນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານໍ ປນ ຊາຕິອາທີນໍ ອສຠາວຘມ຺ມານໍ ຠເວນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠວນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເຫຕຸອາທິປຈ຺ຈຍາ ນ ສນ຺ຕີຕິ ຠວສ຺ສ ອຸປາທານໍ ນ ນິຍເມນ ອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍ, ຠໂວ ປນ ຊາຕິຍາ, ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ເນວ ອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍຕິ ອວິຄຕປຈ຺ຈຍນິຍມາຠາວໂຕ ອຠາວໂຕ ຈ ອວິຄຕປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຠວາທີສຸ ເຫຕຸກຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ເອວໍ ‘‘ນາມໍ ວິຎ຺ຎາຓເຫຕຸກໍ ຉຏ຺ຐາຍຕນໍ ນາມເຫຕຸກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ນາມສງ຺ຄຫິຕານໍ ຊາຕິອາທີນໍ ອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອວິຄຕປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຈ ອຕ຺ຖິ ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ? ນ, ເຕສໍ ນາເມນ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ນມນກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຎ຺ຫິ ນາມໍ, ຕຎ຺ຈ ກິຈ຺ຈໍ ສຠາວຘມ຺ມານເມວ ໂຫຕີຕິ ສຠາວຘມ຺ມຠູຕາ ເອວ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸກຄ຺ຄຫຓໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ຠວຕີຕິ ຠໂວ, ນ ຈ ຊາຕິອາທີນິ ນ ຠວນ຺ຕິ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ¶ ຊາຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ໂຍຊນໂຕ ¶ , ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂຣຓໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ວິຍ ຠວນໂຕ ຠເວ ຊາຕິອາທີນິ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ນິຍມາຠາວາຠາເວຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ເຫຕຸກຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ.

ເກຈິ ປນາຕິອາທິນາ ເຣວຕຕ຺ເຖຣມຕໍ ວທຕິ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ຫິ ອິຘ ຠໂວຕິ ອາຄຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ, ຐເປຕ຺ວາ ອຸປາທານໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໔໙).

‘‘ວຕ຺ຕພ຺ພປເທສາຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕິປິ ປນ ປເທເສ ອຸປາທານໍ ວິຍ ສຠາວານິ ຊາຕິອາທີນິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຐເປຕພ຺ພສ຺ສ ຠາວນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເອວ ຐປນໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຊາຍມານານໍ ປນ ຊາຕິ, ຊາຕານຎ຺ຈ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໒໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ປນ ‘‘ນາມປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສຕິ ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ນາມໍ? ຐເປຕ຺ວາ ຜສ຺ສໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນາມ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໕໙), ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ ນາມໍ ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ນາມໍ? ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນາມໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ຣູປໍ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ຍຎ຺ຈ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ມໂນຘາຕຸ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ວຕ຺ຕຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣູປ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໖໑) ຈ ຍໍ ນາມຣູປຎ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ສຬາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພປເທໂສ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ເອວໍ ໂຍ ຠໂວ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ສປິ ຐເປຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພວິເສເສ ສຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕພ຺ພປເທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ.

ເຫຕຸຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໒໔໖. ນິປ຺ປເທສຕ຺ຕາ ຠເວນ ອຸປາທານໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ວິສຸໍ ຐິຕສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາປິ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ຠໂວ ¶ ນິປ຺ປເທໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ນາມປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນາມໍ ປນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠູຕໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕຎ຺ຈ ສປ຺ປເທສເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ປນ ‘‘ນາມປຈ຺ຈຍາ ຉຏ຺ຐາຍຕນໍ, ນາມປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໑໕໐-໑໕໔) ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ຐເປຕ຺ວາ ນາມໍ ¶ ຄຫິຕໍ, ເອວໍ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາປິ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ອິຘາປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠວສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປາທານສ຺ສ ອວິຄຕປຈ຺ຈຍນິຍມາຠາໂວ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍນິຍມາຠາໂວ ຠເວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາປິ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ. ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ວຕ຺ຖຸ ອກຸສລວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປຸເຣຊາຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ປນ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນປຈ຺ຈຍາປິ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ຉຏ຺ຐາຍຕນໍ ຈກ຺ຂາຍຕນຸປຈຍາທີນໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉາຊາຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ປນ ໂຫຕີຕິ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຂາຣາທິມູລກນຍມາຕິກາວຓ຺ຓນາ

໒໔໗. ‘‘ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຠວມູລກນໂຍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິກາ ຉຏ຺ຐາຍຕນາທິມູລກາ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ. ‘‘ນາມປຈ຺ຈຍາ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສພ຺ເພ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ນາມວິເສສານໍ ຉຏ຺ຐາຍຕນາທີນໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ຉຏ຺ຐາຍຕນາທິມູລກາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍເທວ ປນ ນາມໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕເທວ ຠວປຈ຺ຈຍາ ອວິຊ຺ຊາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ພວິເສໂສ ໂກຈິ, ຕສ຺ມາ ອປຸພ຺ພາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ອິຘ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ສຠາວຘມ຺ມາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍໍອຸ, ນ ຊາຕິອາທີນີຕິ ອປຸພ຺ພາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ອວິຊ຺ຊາຕິປິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ປນ ‘‘ນາມປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຄຫຓໂຕ, ເອວມິຘາປິ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຠວນວເສນ ສຠາວຘມ຺ມາສຠາວຘມ຺ເມສຸ ສາມຎ຺ເຎນ ປວຕ຺ໂຕ ຠວ-ສທ຺ໂທຕິ ນ ໂສ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເຕນ ຠວມູລກນໂຍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ¶ ຠໂວ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ຠເວກເທເສ ວິສຸໍ ປຸພ຺ເພ ອຄ຺ຄຫິເຕ ຠວ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຍໂສຘນຕ຺ຖໍ ອາທິໂຕ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນິຣວເສສໂພຘໂກ ໂຫຕິ, ນ ນາມ-ສທ຺ໂທ. ເອວໍສຠາວາ ຫິ ເອຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ອິມິນາວາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ອວິຊ຺ຊາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ’’ຕິ ອາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຠວສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕ຺ຕາ ຠວປຈ຺ຈຍາປິ ອຸປາທານນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍວາເຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ຊາຕິຊຣາມຣຓານໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ຊາຍມານານໍ ປນ ຊາຕິ, ນ ຊາຕິຍາ ຊາຍມານາ, ຊີຍມານມີຍມານຎ຺ຈ ຊຣາມຣຓໍ, ນ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊີຍມານມີຍມານາຕິ ຊາຕິອາທີນິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ນ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອສມ຺ຠວໂຕ ເອວ ຕມ຺ມູລກາ ນຍາ ນ ຄຫິຕາ, ປຈ຺ເຉໂທປິ ປນ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ມາຕິກາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອກຸສລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໔໘-໒໔໙. ອຸປາທານສ຺ສ ອຸປາທານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ນນຸ ນາຍໍ ໂທໂສ. ກາມຸປາທານຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສ຺ສ, ຕຎ຺ຈ ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ກາມຸປາທານສ຺ສ ປນ ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນາເມ ວິຍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວາ ຈ ອຸປາທານຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ຠວສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ທິຏ຺ຐິ ເອວ ຄຫິຕາຕິ ອຍໍ ໂທໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຸປາທານຏ຺ຐາເນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ເອກເມວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນາມປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ, ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ນິທ຺ເທເສສຸ ວິຍ ‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ປຈ຺ຈໂຍ ວິສຸໍ ¶ ນ ວິຠຕ຺ໂຕ. ສຕິປິ ວາ ຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ກາມຸປາທານສ຺ສປິ ຄຫເຓ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ອວຸຈ຺ຈມາເນ ກາມຸປາທານໍ ກາມຸປາທານສ຺ສ, ທິຏ຺ຐິ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕານິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໕໒. ຈກ຺ຂາຍຕນາທິອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກສ຺ສ ¶ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ຊນກໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂາຍຕນຸປຈຍາທີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕທຊນກມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕາສມ຺ປິ ຫີຕິ ອຸຕຸອາຫາຣຊສນ຺ຕຕີນມ຺ປິ ຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກສມຸຏ຺ຐາປນປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈຍວເສນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໕໔. ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ມຫາຠູຕສງ຺ຂາຕໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈໂຍ, ວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕໍ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ປຸເຣຊາຕາທິປຈ຺ຈໂຍ, ນາມໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຈ຺ຉາຊາຕາທິປຈ຺ຈໂຍ, ຉຏ຺ຐສ຺ສ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອສາ ຍຖານຸຣູປຕາ.

໒໖໔. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນາມສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໗໒. ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາປິ ນາມ’’ນ຺ຕິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ເສວ ນາມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນນ ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ວຈເນ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາປີ’’ຕິອາທິມາຫ.

໒໘໐. ຍສ຺ມາ ອຘິໂມກ຺ໂຂປິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸປາທານຏ຺ຐານໍ ປຣິຫີນເມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພລວກິເລເສນ ປນ ປທປູຣຓສ຺ສ ກາຣຓໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາໂວ ໂທມນສ຺ສສຫຄເຕສຸ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ຕສ຺ສ ເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຕຕິຍຈິຕ຺ຕາທີສຸ ‘‘ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຘິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປາຬິ ສໍຂິຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑາທີສຸ.

ອກຸສລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຸສລາພ຺ຍາກຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໙໒. ປສາໂທຕິ ¶ ສທ຺ຘາ.

໓໐໖. ‘‘ອໂລໂຠ ນິທານໍ ກມ຺ມານໍ ສມຸທຍາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໓.໓໔) ສພ຺ຍາປາຣານິ ກຸສລມູລານິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິທານານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ¶ ວິປາເກສຸ ອໂລຠາທິສຫຄຕກມ຺ມປຏິພິມ຺ພຠູຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕມານາ ອໂລຠາທໂຍຕິ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓສຸ ວິຍ ນິທານຣຫິຕຕາ ໂສຕປຕິຕຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກິຣິຍຘມ຺ມາ ກິຣິຍມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມນິທານຣຫິຕາອິຈ຺ເຈວ ປຣິຫີນາວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວາຣາ ອສມ຺ຠວໂຕ ເອວາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຈກ຺ຂາຍຕນຸປຈຍາທີນໍ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ໂຫນ຺ຕິ, ຕທຸປຕ຺ຖມ຺ຠກສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອສມຸຏ຺ຐາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຫຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປນ ວເສນ ຕທາປິ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ, ປຈ຺ຉາຊາຕສຫຊາຕນາມສ຺ສ ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕຠູຕຈກ຺ຂາທິຣູປສ຺ສ ຈ ວເສນ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວາຣາ ນ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ.

ກຸສລາພ຺ຍາກຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອວິຊ຺ຊາມູລກກຸສລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໓໔. ສມ຺ໂມຫວເສນາຕິ ກຸສລຜເລ ອນິຈ຺ຈາທິຕາຍ ສຠເຍ ສາທຸຣສວິສຣຸກ຺ຂພີຊສທິເສ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕກກຸສເລ ຈ ອນາທີນວທສ຺ສິຕາວເສນ. ສມຕິກ຺ກມຕ຺ຖໍ ຠາວນາ ສມຕິກ຺ກມຠາວນາ, ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຕິກ຺ກມຠູຕາ ວາ ຠາວນາ ສມຕິກ຺ກມຠາວນາ.

ຕຖາ ອິຘ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອວ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປນ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາໂຣ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ¶ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣເຫຕຸກນ຺ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ນ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ອວິຄຕຈຕຸກ຺ກາທີນິປິ ນ ອິຘ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ນາມນ຺ຕິອາທິນາ ຫິ ຍຖາລາຠໂຍຊນາຍ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕຕິ.

ອວິຊ຺ຊາມູລກກຸສລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຸສລມູລກວິປາກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໔໓. ‘‘ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈເຍ ¶ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ກຸສລມູລໍ ອກຸສລມູລຎ຺ຈ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠູຕາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ສໍສຏ຺ຐໍ ກມ຺ມໍ ວິຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເຕນ ເອກີຠາວມິວ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ກຸສລາກຸສລມູເລຫິ ວິນາ ກມ຺ມໍ ວິປາກໍ ນ ຊເນຕີຕິ ຕານິ ວິປາກສ຺ສ ປຣິຍາເຍນ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອວໍ ກມ຺ເມນ ເອກີຠູຕານິ ສໍສຏ຺ຐານິ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຊານໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາເຍນ ເຕສໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສາຕິ ເອສ ກຸສລມູລປຈ຺ຈໂຍ ອກຸສລມູລປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ກຸສລາກຸສລວິປາການໍ ວິຍ ກິຣິຍານໍ ອຸປ຺ປາທການິ ອວິຊ຺ຊາກຸສລາກຸສລມູລານິ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍຕໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ມນສິກາໂຣປິ ຊວນວີຖິປຏິປາທກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸສລາກຸສລານິ ວິຍ ອວິຊ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ນ ກໂຣຕິ, ອວິຊ຺ຊູປນິສ຺ສຍານໍ ປນ ປວຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ຠວງ຺ຄາວຏ຺ຏນມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຫີນາວິຊ຺ຊານຎ຺ຈ ກິຣິຍານໍ ອວິຊ຺ຊາ ເນວຸປ຺ປາທິກາ, ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕເມວ ປນ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໓), ‘‘ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ໂມ ເນວວິປາກນວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໓.໑໐໓) ຈ ເອວມາທີສຸ ກິຣິຍານໍ ອກຸສລາ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາເວນ ນ ອຸທ຺ຘຏາຕິ. ອປິຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວເສນ ອວິຊ຺ຊາມູລໂກ ກຸສລນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວເສນ ກຸສລາກຸສລມູລໂກ ¶ ວິປາກນໂຍ, ກິຣິຍານໍ ປນ ເນວ ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ, ນ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໍມູລໂກ ກິຣິຍານໂຍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອເນກເຠທໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ມູລປທານໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິການໍ ກິຣິຍນ຺ເຕ ປຐມນເຍ ສຫຊາຕາທິອເນກປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ນວາທິມູລປທານໍ ນຍານໍ ວເສນ, ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນາຕິ ວາ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຸສລາກຸສລານໍ ປນ ວິປາເກ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລາກຸສເລສຸ ກຸສລາກຸສລານໍ ວິປາເກ ຈາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິເມສຸ ຫິ ນເຍສຸ ຍຖາ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ¶ ‘‘ອເນກເຠທໂຕ ເອກຘາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ປຈ຺ຉິມນເຍ ກຸສເລ ອເນກເຠທໂຕ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ‘‘ເອກຘາວາ’’ຕິ. ເອກຘາວາຕິ ຈ ມູລປເທກປຈ຺ຈຍຕາວເສນ, ເອກສ຺ເສວ ວາ ນຍສ຺ສ ວເສນ ເອກປ຺ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ເສວ ວເສນາຕິ ວາ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘມ຺ມປຈ຺ຈຍເຠເທຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວເຠເທ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ຊາຕິອາທິປຈ຺ຈຍເຠເທ, ຕໍຕໍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສມຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ວາ ຜສ຺ສາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ເອກກ຺ຂຓິກາວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍເຠເທ. ປຣິຍຕ຺ຕິອາທີນໍ ກໂມ ປຣິຍຕ຺ຕິ…ເປ… ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ. ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຫິ ປາຬິປຣິຍາປຸຓນຕທຕ຺ຖສວນປາຬິອຕ຺ຖຈິນ຺ຕນານິ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຂຕໍ…ເປ… ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠາວນາປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ກເມນ ກາຕພ຺ພາຕິ ກມ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກໂຣຕິ. ຕໂຕຕິ ຎາຓປ຺ປເຠທຊນກໂຕ ກມໂຕ. ອຎ຺ຎໍ ກຣຓີຍຕຣໍ ນຕ຺ຖິ. ຕທາຍຕ຺ຕາ ຫິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕກິຣິຍາຕິ.

ກຸສລມູລກວິປາກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ

ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໕໕. ຕໂຍ ¶ ¶ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ສຕິປຏ຺ຐານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ ກໂຣຕິ, ນ ອິຘ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ອາທີສຸ ຫິ ສຕິໂຄຈໂຣຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນານໍ ສມຸທໂຍ, ນາມຣູປສມຸທຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ມນສິກາຣສມຸທຍາ ຘມ຺ມານໍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໘) ສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຕິໂຄຈຣານໍ ທີປເກ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍມ຺ປິ ອວເສສປາຬິປ຺ປເທສທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທານາທີນິປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຣູປາທີນິ ກສິຓາທີນິ ຈ ສຕິຍາ ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຘານໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ. ປ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປຘານຕ຺ຖທີປໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຣິໂຍຕິ ອຣິຍໍ ເສຏ຺ຐໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຬາຍຕນວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ເຕກເທເສນ ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ –

‘‘ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຍທຣິໂຍ…ເປ… ອຣຫຕີຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອນຸກມ຺ປໂກ ຫິເຕສີ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ‘ອິທໍ ໂວ ຫິຕາຍ ອິທໍ ໂວ ສຸຂາຍາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ສາວກາ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ, ນ ໂສຕໍ ໂອທຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ໂວກ຺ກມ຺ມ ຈ ສຕ຺ຖຸສາສນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ນ ເຈວ ອນຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ¶ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອນວສ຺ສຸໂຕ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ຍທຣິໂຍ…ເປ… ອຣຫຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຖາ…ເປ… ອິທໍ ໂວ ສຸຂາຍາຕິ. ຕສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈ ສາວກາ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ…ເປ… ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ສາວກາ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ ¶ …ເປ… ນ ຈ ໂວກ຺ກມ຺ມ ສຕ຺ຖຸສາສນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ນ ເຈວ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕມນຕໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ນ ເຈວ ອນຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ອຕ຺ຕມນຕຎ຺ຈ ອນຕ຺ຕມນຕຎ຺ຈ ຕທຸຠຍໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸຕິຍໍ…ເປ….

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ…ເປ… ສຸຂາຍາຕິ. ຕສ຺ສ ສາວກາ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ…ເປ… ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອຕ຺ຕມໂນ ເຈວ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕມນຕຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອນວສ຺ສຸໂຕ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໑) –

ເອວໍ ປຏິຆານຸນເຍຫິ ອນວສ຺ສຸຕຕາ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາ, ຕທຸຠຍວີຕິວຕ຺ຕຕາ ສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘານເມວ ກິຣ ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາ ໂຫຕິ, ນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີນນ຺ຕິ.

ປ-ສທ຺ໂທ ອາຣມ຺ຠໍ ໂຊເຕຕິ, ອາຣມ຺ໂຠ ຈ ປວຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕຍິຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສຕິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ ປຏ຺ຐານໍ ປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອນ-ສທ຺ທຎ຺ຫິ ພຫຸລໍ-ວຈເນນ ກມ຺ມຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ຕເຖວ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ຖມ຺ປິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຸນ ຕຕິຍນເຍ ‘‘ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປ-ສທ຺ໂທ ຠຸສຕ຺ຖໍ ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນ ຠາວຕ຺ເຖ ສຕິ-ສທ຺ທໍ ປຏ຺ຐານ-ສທ຺ທຎ຺ຈ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ປຸຣິມຕ຺ເຖ ສຕິ-ສທ຺ໂທ ປຏ຺ຐານ-ສທ຺ໂທ ຈ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ວິເສເສນ ກາໂຍ ຈ ເວທນາ ຈ ອສ຺ສາທສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ຕປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ເຕສໍ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖູນໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມານໍ ອສຸຠທຸກ຺ຂຕາທສ຺ສນານິ ມນ຺ທຕິກ຺ຂປຎ຺ເຎຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິເຕຫິ ສຸກຣານີຕິ ຕານິ ເຕສໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິເສສກາຣເຓສຸ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ອນິຈ຺ຈານຕ຺ຕຕາທສ຺ສນານິ ນາຕິປເຠທາຕິປເຠທຄເຕສຸ ເຕສຸ ຕປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ມນ຺ທຕິກ຺ຂານໍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕານໍ ສຸກຣານີຕິ ¶ ເຕສໍ ຕານິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄຕິ. ຕິກ຺ໂຂ ສມຖຍານິໂກ ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ເວທນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມເຓ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ ¶ ສຸຂຸເມ ຈິຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມສຸ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ຕທນຸປສ຺ສນານໍ ຕໍວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເຕສໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອເຕນ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ສວິເສສາ ກາເຍ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວິເສເສນ ກາໂຍ ກາໂມຆສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຠເວ ສຸຂຄ຺ຄຫຓວເສນ ຠວສ຺ສາໂທ ໂຫຕີຕິ ຠໂວຆສ຺ສ ເວທນາ, ສນ຺ຕຕິຆນຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ທິຏ຺ໂຐຆສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ຘມ຺ມານໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕ຺ຕາ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ອວິຊ຺ໂຊຆສ຺ສ ຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເຕສໍ ປຫານຕ຺ຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ປຏິຆານຸສໂຍ ອນຸເສຕີຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠູຕາ ເວທນາ ວິເສເສນ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຈິຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓວເສນ ສສ຺ສຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສີເລນ ສຸທ຺ຘີຕິອາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ, ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທນ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາໂຕ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມາ…ເປ… ສຸຂເວທນາສ຺ສາທວເສນ ປຣໂລກນິຣເປກ຺ໂຂ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິປຣາມາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສ຺ສ ເວທນາ. ສນ຺ຕຕິຆນຄ຺ຄຫຓວເສນ ສຣາຄາທິຈິຕ຺ເຕ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ໂມຫາຄຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມສຠາວານວໂພເຘນ ຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ຠຍາຄຕິຍາ ຘມ຺ມາ…ເປ… ອວຸຕ຺ຕານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຖຸຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ກາຍສມຸທໂຍ, ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໘), ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑) ວຈນໂຕ ກາຍາທີນໍ ສມຸທຍຠູຕາ ກພຬີກາຣາຫາຣຜສ຺ສມໂນສຎ຺ເຈຕນາວິຎ຺ຎາຓາຫາຣາ ກາຍາທິປຣິຊານເນນ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາຫາຣປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ປກຣຓນໂຍຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຠາສາຍ ວຓ຺ຓນານໂຍ. ເນຕ຺ຕິເປຏກປ຺ປກຣເຓ ຘມ຺ມກຖິການໍ ໂຍຊນານໂຍຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ສຣຓວເສນາຕິ ກາຍາທີນໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ຘາຣຓຕາວເສນ. ສຣນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ສຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກຕ຺ເຕ ນິພ຺ພາເນ ສມາຄໂມ ເອກຕ຺ຕສໂມສຣຓໍ. ເອຕເທວ ຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກນິພ຺ພານປ຺ປເວສເຫຕຸຠູໂຕ ວາ ສມານຕາຍ ເອໂກ ສຕິປຏ຺ຐານສຠາໂວ ¶ ¶ ເອກຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ສໂມສຣຓໍ ຕໍສຠາຄຕາ ເອກຕ຺ຕສໂມສຣຓໍ. ເອກນິພ຺ພານປ຺ປເວສເຫຕຸຠາວໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສຣເຓກຕ຺ຕສໂມສຣຓານິ ສຫ ສຕິປຏ຺ຐາເນກຠາວສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ, ປຸຣິມສ຺ມິໍ ວິສຸໍ. ສຣຓວເສນາຕິ ວາ ຄມນວເສນາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຕເທວ ຄມນໍ ສໂມສຣຓນ຺ຕິ ສໂມສຣເຓ ວາ ສຕິ-ສທ຺ທຕ຺ຖວເສນ ອວຸຈ຺ຈມາເນ ຘາຣຓຕາວ ສຕີຕິ ສຕິ-ສທ຺ທຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາວາ ປຸຣິມໍ ສຕິຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ເອກຠາວສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພານສໂມສຣເຓປິ ສຫິຕາເນວ ຕານິ ສຕິປຏ຺ຐາເນກຠາວສ຺ສ ກາຣຓານິ.

ຈຸທ຺ທສວິເຘນາຕິ ອິທໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕານໍ ອານາປານປພ຺ພາທີນໍ ວເສນ. ຕຖາ ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑສທິສຕາ ຕໍຕໍສຕິປຏ຺ຐານຠາວນານຸຠາວສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຠິກ຺ຂຸໂຄຈຣາ ຫິ ເອເຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ໂຄຈເຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຣຖ ສເກ ເປຕ຺ຕິເກ ວິສເຍ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒; ທີ. ນິ. ໓.໘໐).

ກາຍານຸປສ຺ສນາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ເສຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຕໍນິຍມໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ.

ສມໍ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ກາຍາທິວິສມຈຣິຍໍ ປຫາຍ ກາຍາທີຫິ ສມໍ ຈເຣຍ຺ຍ. ຣາຄາທິວູປສເມນ ສນ຺ໂຕ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນນ ທນ຺ໂຕ, ຈຕຸມຄ຺ຄນິຍເມນ ນິຍໂຕ, ເສຏ຺ຐຈາຣິຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ກາຍທຓ຺ຑາທິໂອໂຣປເນນ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ. ໂສ ເອວຣູໂປ ພາຫິຕປາປສມິຕປາປຠິນ຺ນກິເລສຕາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິສມຎ຺ໂຎ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາຍານຸປສ຺ສນາອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕຕິ ເວທນາທໂຍປິ ເອຕ຺ຖ ສິຕາ, ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘາຕິ ກາເຍ ເວທນາທິອນຸປສ຺ສນາປສງ຺ເຄປິ ອາປນ຺ເນ ຕທມິສ຺ສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຍວີຄາຫສມຎ຺ຎາຕິຘາວນສາຣາທານາຠິນິເວສນິເສຘນຕ຺ຖໍ ກາຍໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄຫິ, ຕານິ ຈ ເກສາທີຫິ, ເກສາທິເກ ຈ ຠູຕຸປາທາຍຣູເປຫິ ¶ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ¶ ‘‘ຕຖາ ນ ກາເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາສາທາທິນຄຣາວຍວສມູເຫ ອວຍວີວາທິໂນປິ ອວຍວີຄາຫໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ນຄຣໍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ສມຎ຺ຎາຕິຘາວນໍ ສິຍາຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິສມຎ຺ຎາຕິຘາວເນ ນຄຣນິທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ປສ຺ສຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ, ນນຸ ຈກ຺ຂຸນາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ປສ຺ສາມິ, ປຸຣິສໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ວເສນ ‘‘ຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຍໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຣູປາຍຕນໍ ນ ໂຫຕິ, ຣູປາຍຕນໍ ວາ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕໍ ເກສາທິຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ນ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐໍ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ຣູປາຍຕນໍ, ເກສາທິຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ວາ ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຠູຕໂຕ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ນ ອຎ຺ຎສຠາວານຸປສ຺ສີ, ອສຸຠາທິໂຕ ອຎ຺ຎາກາຣານຸປສ຺ສີ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຖວີກາຍນ຺ຕິ ເກສາທິປຖວິໍ ຘມ຺ມສມູຫຕ຺ຕາ ກາໂຍຕິ ວທຕິ, ລກ຺ຂຓປຖວິເມວ ວາ ອເນກປ຺ປເຠທສກລສຣີຣຄຕໍ ປຸພ຺ພາປຣິຍຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສມູຫວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ກາໂຍຕິ ວທຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຘມ຺ມານໍ ຆຏິຕາຣມ຺ມຓໍ ເອກໂຕ ອາຣມ຺ມຓຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ຘມ຺ມາ ວາ ຆຏິຕາຣມ຺ມຓໍ ອິທໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕີສຸ ຠເວສຸ ກິເລສານນ຺ຕິ ຠວຕ຺ຕຍວິສຍານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠວໍ. ສພ຺ພສ຺ມິໍ ລີເນ ອຸທ຺ຘເຏ ຈ ຈິຕ຺ເຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ວາ ລີເນ ອຸທ຺ຘເຏ ຈ ຠາເວຕພ຺ພາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຕ຺ຖິກາ ເອຕາຍາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ອນ຺ໂຕສງ຺ເຂໂປຕິ ອນ຺ໂຕໂອລີຍນາ ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວິເສເສນ ທ຺ວີຫິປິ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຸນ ເອເກເກນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຫານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ວິເນຍ຺ຍ ນີວຣຓານີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສວິນຍສ຺ສ ວາ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາຍານຸປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີການໍ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘາທີນໍ ¶ ປຫານທສ຺ສນຎ຺ຫິ ເອຕສ຺ສ ປໂຍຊນນ຺ຕິ. ກາຍຠາວນາຍາຕິ ¶ ກາຍານຸປສ຺ສນາຠາວນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນາຕິ ອນຸໂຣຘາທິປ຺ປຫານວຈເນນ.

ສພ຺ພຕ຺ຖິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ເມຕ຺ຕາ ມຣຓສ຺ສຕິ ອສຸຠຠາວນາ ຈ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ເອເຕນ ໂຍຄິນາ ປຣິຫຣິຍມານໍ ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສຕິຍາ ວາ ສມໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ກາຍານຸປສ຺ສນາອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວທນານຸປສ຺ສນາທິອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ເກວລໍ ປນິຘາຕິອາທິນາ ອິຘ ເອຕ຺ຕກໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ອທ຺ທມທກ຺ຂີຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຕ຺ຖາ. ສມ຺ມທ຺ທໂສຕິ ສມ຺ມາ ປສ຺ສໂກ.

ສຸຂທຸກ຺ຂໂຕປິ ຈາຕິ ສຸຂາທີນໍ ຐິຕິວິປຣິຓາມຎາຓສຸຂຕາຍ, ວິປຣິຓາມຏ຺ຐິຕິອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ຈ ສຸຂໂຕ ຕິສ຺ໂສປິ ຈ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຉນ຺ທາທິອຘິປຕິຎາຓາທິສຫຊາຕກາມາວຈຣາທິຠູມິນານຕ຺ຕເຠທານໍ ກຸສລາກຸສລຕພ຺ພິປາກກິຣິຍານານຕ຺ຕເຠທສ຺ສ ຈ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສສງ຺ຂາຣິກາສງ຺ຂາຣິກສວຕ຺ຖຸກາວຕ຺ຖຸກາທິນານຕ຺ຕເຠທານຎ຺ຈ ວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຸຎ຺ຎຕາຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ‘‘ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ສຸຎ຺ຎຕາວາເຣ ອາຄຕສຸຎ຺ຎຕາສຠາວສ຺ສ ວເສນ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ປຫີນຕ຺ຕາ ປຸນ ປຫານໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ທສ຺ເສຕິ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ວາ ເອກຕ຺ຖ ປຫີນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຫີນໍ ໂຫຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໂຈທນາຍ ນານາປຸຄ຺ຄລປຣິຫາໂຣ, ປຈ຺ຉິມາຍ ນານາຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກປຣິຫາໂຣ. ໂລກິຍຠາວນາຍ ຫິ ກາເຍ ປຫີນໍ ນ ເວທນາທີສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິປິ ນ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ປຏິປກ຺ຂຠາວນາຍ ¶ ຕຕ຺ຖ ສາ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ປຸນ ຕປ຺ປຫານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ວາ ອຸຠຍໍ ສມ຺ຠວໂຕ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອກຕ຺ຖ ປຫີນໍ ¶ ເສເສສຸປິ ປຫີນໍ ໂຫຕີຕິ ມຄ຺ຄສຕິປຏ຺ຐານຠາວນໍ, ໂລກິຍຠາວນາຍ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ຘາ ໂລໂກ’’ຕິ ຫິ ຈຕູສຸປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ເວທນານຸປສ຺ສນາທິອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກາຍານຸປສ຺ສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໕໖. ສພ຺ພປ຺ປກາຣວຈເນນ ອຸທ຺ເທເສ ທສ຺ສິຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິອນຸປສ຺ສນາ ປກາຣາ ຈ ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘາ ຈຸທ຺ທສ ປກາຣາ, ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕາ ເກສາທິວຓ຺ຓກສິຓາຣມ຺ມຓຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານປ຺ປກາຣາ, ໂລກິຍາທິປ຺ປກາຣາ ຈາຕິ ເຕປິ ຄຫິຕາ ເອວ. ນິທ຺ເທເສ ຫິ ເອກປ຺ປກາຣນິທ຺ເທເສນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ, ສພ຺ພປ຺ປກາຣຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ພາຫິເຣສຸປິ ເອກເທສສມ຺ຠວໂຕ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕິຣິຍໍ ຕຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ເກສໂລມນຂານໍ ອຕຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາ ຕຈສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖີຕິ? ຍທິປິ ອຕ຺ຖິ, ຕຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນພຫຸລຕາຍ ປນ ຕຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາ ນ ນ ໂຫຕິ ກາຍສ຺ສາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຈ ປຣິຍນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ຕຈປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕນ ປນ ວຈເນນ ກາເຍກເທສຠູໂຕ ຕໂຈ ຄຫິໂຕ ເອວ. ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຈ ເກສາທໂຍ ຕທນຸປວິຏ຺ຐມູລາ ຕຈປຣິຍນ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣສມູໂຫ ສພ຺ໂພປິ ກາໂຍ ຕຈປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ປູຣໍ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເກ ປນ ເຕ ປກາຣາ? ເຍຫິ ນານປ຺ປກາຣໍ ອສຸຈິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກສາ ໂລມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອເຕ ເກສາທໂຍ ອາກາຣາ’’ຕິ. ອາກາຣາ ປກາຣາຕິ ຫິ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ.

ນິສິນ຺ນສ຺ສ ¶ ຍາວ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນິສຊ຺ຊາມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍາວຕາ ອຸຏ຺ຐາຕິ ວາ, ຕາວ ເອໂກ ນິສຊ຺ຊວາໂຣ. ເຍນ ວິຘິນາ ອຸຄ຺ຄເຫ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ໂສ ສຕ຺ຕວິໂຘ ວິຘິ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວາ ຎາຓໍ.

ປຖວີຘາຕຸພຫຸລຠາວໂຕ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄສ຺ສ ກຣີສາວສາເນ ຕນ຺ຕິອາໂຣປນມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມໍສໍ…ເປ… ວກ຺ກໍ…ເປ… ເກສາຕິ ເອວໍ ວກ຺ກປຎ຺ຈກາທີສຸ ¶ ອນຸໂລມສຊ຺ຌາຍໍ ວຕ຺ວາ ປຏິໂລມສຊ຺ຌາໂຍ ປຸຣິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ເຍ ປຣໂຕ ວິສຸໍ ຕິປຎ຺ຈາຫໍ, ປຸຣິເມຫິ ເອກໂຕ ຕິປຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ຉປຎ຺ຈາຫໍ ສຊ຺ຌາຍາ ວກ຺ຂມານາ, ເຕສຸ ອາທິອນ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຸໂລມປຏິໂລມສຊ຺ຌາເຍປິ ຫິ ປຏິໂລມສຊ຺ຌາໂຍ ອນ຺ຕິໂມຕິ. ສຊ຺ຌາຍປ຺ປກາຣນ຺ຕຣໍ ວາ ເອຕມ຺ປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖສງ຺ຂລິກາ ອງ຺ຄຸລິປນ຺ຕິ. ລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສາຕິ ອສຸຠລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສ, ຘາຕຸລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສ ວາ.

ອຕ຺ຕໂນ ຠາໂຄ ສຠາໂຄ, ສຠາເຄນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຫຏ຺ຐຸປຣິຕິຣິຍນ຺ເຕຫິ ສກໂກຏ຺ຐາສິກເກສນ຺ຕຣາທີຫິ ຈ ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘາຕຸວິຠງ຺ໂຄ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໒ ອາທໂຍ) ປຸກ຺ກຸສາຕິສຸຕ຺ຕໍ. ສາຘາຣຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ສິທ຺ເຘ ສພ຺ພ-ຄ຺ຄຫຓໍ ວຓ຺ຓກສິຓວເສນ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກສມຖສາຘາຣຓຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ໂອກ຺ກມນວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວຊ຺ເຊຕພ຺ເພ ມຄ຺ເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ ຫິຕ຺ວາ ສຸຠາທິວເສນ ຄຍ຺ຫມານາ ເກສາທໂຍປິ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນເຍວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ເອກຕ຺ຖ ກຕາຍ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິຍາ ກເມນ ສພ຺ພຕາເລສຸ ປຕິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຍນ຺ຕຕາລໍ ອາທິຕາລຎ຺ຈ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ກຕາຍ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິຍາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ. ອນຸຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ເຕນ, ຠາເວນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປລກ຺ຂຓາກາໂຣ ສມາຘິເຍວ. ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກາຕພ຺ພໍ, ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາຘິກາຣຓໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຈນເສໂສ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອຕສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕນສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວາ ມນສິກຣຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ເອຕສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ປຠງ຺ຄູຕິ ກມ຺ມນິຍຠາວູປຄມເນນ ຈ ປຠິຊ຺ຊນສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາລິມ຺ເປຕີຕິ ອາທີເປຕິ ຊາເລຕິ. ຕຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ປິຬນ຺ຘນວິກຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນໍ. ອສ຺ສາຕິ ສຸວຓ຺ຓກາຣສ຺ສ ອນຸໂຠຕິ ສມ຺ໂຠຕິ ສາເຘຕິ ¶ . ອສ຺ສ ວາ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ອນຸໂຠຕິ ປາປຸຓາຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາຍ ອິທ຺ຘິວິຘາທິຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິກສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສກ຺ຂິ, ສກ຺ຂິໂນ ຠພ຺ພຕາ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ສກ຺ຂິຠວນຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສກ຺ຂິ ຈ ໂສ ຠພ຺ໂພ ຈາຕິ ວາ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ອິທ຺ຘິວິຘາທີນໍ ຠພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ຂີຕິ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ອາຍຕເນຕິ ປຸພ຺ພເຫຕາທິເກ ກາຣເຓ ສຕິ.

ສີຕິຠາວນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ກິເລສທຣຖວູປສມໍ ວາ. ສມ຺ປຫໍເສຕີຕິ ສມປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ໂຕເສຕິ ອຸຕ຺ເຕເຊຕິ. ຍທາ ວາ ນິຣສ຺ສາທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວນາຍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ຕທາ ຊາຕິອາທີນິ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ.

ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ກຖໍ? ທ຺ເວ ເກສາ ເອກໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ. ອາສໂຍຕິ ນິສ຺ສໂຍ, ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນຂາ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວິສຸໍ ວວຕ຺ຖິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ນຂາ ເອກໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫາຕິ.

ສຸຂຸມມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂອຬາຣິກຈມ຺ມໂຕ ສຸຂຸມໍ ອນ຺ໂຕມຸຂຈມ຺ມາທິ. ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ວາ ຕເຈນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຍໍ ທຸຣຸປລກ຺ຂຓີຍໍ, ຕໍ ‘‘ສຸຂຸມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕຈໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ.

ຕາລຄຸຬປຏລໍ ¶ ນາມ ປກ຺ກຕາລຜລລສິກໍ ຕາລປຏ຺ຏິກາຍ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄຫິຕປຏລໍ.

ເອວໍ ຕິມຕ຺ຕານີຕິ ເອວໍ-ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທຫິ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐິກາທີນິ ອວຸຕ຺ຕານິປິ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກີຬາໂຄຬການິ ສຸຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກີຬນໂຄຬການິ.

ຕຕ຺ຖ ຊງ຺ຆຏ຺ຐິກສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຊຓ຺ຓຸກຏ຺ຐິມ຺ຫິ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ອຏ຺ຐິນາ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ຍໍ ກຏິຏ຺ຐິໂນ, ຕໍ ອຄ຺ຄຉິນ຺ນມຫາປຸນ຺ນາຄຜລສທິສໍ. ສີສກປຏ຺ຏເວຐກໍ ເວເຐຕ຺ວາ ຐປິຕສີສມຍໍ ປຏ຺ຏກໍ. ສຸຕ຺ຕກນ຺ຕນສລາກາວິທ຺ຘາ ¶ ໂຄຬກາ ວຏ຺ຏນາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏນານໍ ອາວລິ ວຏ຺ຏນາວລິ. ອວເລຂນສຕ຺ຖກໍ ອຸຈ຺ຉຸຕຈາວເລຂນສຕ຺ຖກໍ.

ວກ຺ກຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວກ຺ກປຣິຍນ຺ຕຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ.

ສກ຺ຂຣສຸຘາວຓ຺ຓນ຺ຕິ ມຣຸມ຺ເປຫິ ກຕສຸຘາວຓ຺ຓໍ. ‘‘ເສຕສກ຺ຂຣສຸຘາວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ປາຐໍ ວທນ຺ຕິ, ເສຕສກ຺ຂຣາວຓ຺ຓໍ ສຸຘາວຓ຺ຓຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຕ຺ຖ ອນ຺ນປານໍ ນິປຕິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ວິສມຈ຺ຉິນ຺ນກລາໂປ ວິສມໍ ອຸທກໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວເມວ ສຣີຣໍ ເກສກູປາທິວິວເຣຫິ ອຸປຣິ ເຫຏ຺ຐາ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ວິສມໍ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສມຈ຺ຉິນ຺ນ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກໂຣຕິ.

ອຕິກຏຸກອຈ຺ຈຸຓ຺ຫາທິໂກ ວິສຠາຄາຫາໂຣ ອຸຓ຺ຫກາເລ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຘາຕູນໍ ວິສຠາຄຕ຺ຕາ.

ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມຓພເລເນວ ວາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕນີວຣເຓນ ສຸສມາຫິຕຈິຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ນານາຣມ຺ມຓວິປ຺ຜນ຺ທນວິຣເຫນ ເອກສຠາວສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວເສນ. ຕຎ຺ຫິ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຏ຺ຐຫມານເມວ ອຕ຺ຕນິ ອຠິຣຕິໍ, ສາຕິສຍໍ ຜຣຓປີຕິໍ, ອິຏ຺ຐາກາຣານຸຠວນຎ຺ຈ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ນ ຫິ ອຠິຣຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ວິນາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕປີຕິສຸຂສ຺ສ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ອວິເສສໂຕ ¶ ປນ ສາຘາຣຓວເສນາຕິ ປຏິກູລຘາຕຸວຓ຺ຓວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາສາຘາຣຓວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິວິເຘນາຕິ ອນຸໂລມາທິນາ ວກ຺ຂມາເນນ. ຉ ມາເສຕິ ອທ຺ຘມາເສ ອູເນປິ ມາສປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນ ສຊ຺ຌາເຍ ຉ ມາສາ ປຣິຈ຺ເຉທກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານສ຺ສ ມາສນ຺ຕຣຄມນນິວາຣຓຎ຺ຫິ ຉມາສຄ຺ຄຫຓໍ, ນ ສກລຉມາເສ ປຣິວຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອາຈຣິຍາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ.

ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຘາຕຸປຏິກູລລກ຺ຂຓໍ. ຊນໍ ນ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອຊຎ຺ຎາ, ຊເນ ປເວເສຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐີນີຕິ ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐີນິ ໂກຏິຍາ ຐິຕານິ. ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐີນິ ເອວ ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ຊມຕ຺ໂຕ ເອວາຍໍ ສງ຺ຆາໂຏຕິ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ອເນກສນ຺ຘິຍມິໂຕຕິ ອເນເກຫິ ສນ຺ຘີຫິ ຍມິໂຕ ສມ຺ພທ຺ໂຘ ໂສ ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ໂຊຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເກຫິຈີຕິ ຍເມນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິເສເຘຕິ. ໂຈທິໂຕ ຊຣາຍ ມຣຓາຠິມຸຂຄມເນນ ໂຈທິໂຕ.

ມຫາຠູຕໍ ອຸປາທາຣູເປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ‘‘ນີລໍ ປີຕໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອຸປາທາຣູປໍ ມຫາຠູເຕນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕໂຕ ພຫິ ອຠາວາ. ຉາຍາຕປານໍ ອາຕປປຈ຺ຈຍຉາຍຸປ຺ປາທກຠາໂວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທກຕາ. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທນ຺ໂຕຄຘານໍ ຈກ຺ຂາທິອາຍຕນທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ຕໍຕໍທ຺ວາຣິກາ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຍຕນານິ ຈ ທ຺ວາຣານິ ຈ ອາຍຕນທ຺ວາຣານີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຣູປາຍຕນາທີນຎ຺ຈ ວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວາ, ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາໂນ ວາ ສທິໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ສປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ.

ເອຕ຺ຕໂກຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອາກາເຣນ ປຄຸໂຓ ໂກຏ຺ຐາໂສ. ອຸຄ຺ຄໂຫວ ອຸຄ຺ຄຫສນ຺ຘິ. ວຓ຺ຓາທິມຸເຂນ ຫິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຘີຍຕິ ສມ຺ພຊ຺ຌຕີຕິ ‘‘ສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕຕິ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອກງ຺ຄໍ, ທິວາ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ເອກໍ, ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສນ຺ຕິ ¶ ເອກໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈີວຣ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ເອກໍ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາຕິ ເອກໍ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑). ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນາຕິ ອປ຺ປາພາຘາສາເຐຍ຺ຍສທ຺ຘາປຎ຺ຎາວີຣິເຍຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ.

ອຸຏ຺ຐານກທາຍນ຺ຕິ ເຕຫິ ເຂຕ຺ເຕຫິ ອຸຏ຺ຐານກໍ, ເຕຫິ ທາຕພ຺ພຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐກຸມ຺ຠທາຍກເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ມຸຂໂຘວນກິຈ຺ຈໍ, ໂສຬສກຸມ຺ຠທາຍກໍ ວິຍ ຂາທນຠຸຎ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ລຫຸກຄຣຸກຠາວໂຕ. ຕໂຕ ປນ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣມນສິກາເຣນ ຈ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ເຖວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອກທິວສໍ ຕິໍສ ວາເຣ ມນສິກາຣຏ຺ຐປເນນ.

ສຫສ຺ສຸທ຺ຘາຣໍ ¶ ສາເຘຕ຺ວາຕິ ສຫສ຺ສວຑ຺ຒິຕໍ ອິຓໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ໂພຕິ ອຸທ຺ຘາໂຣຕິ ຫິ ວຑ຺ຒິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນາຕິ ວິກ຺ເຂປາທິກິເລສວິຣຫິຕຈິຕ຺ເຕນ. ເກສາທີສຸ ຕເຈ ຣຊ຺ຊນ຺ຕາ ສຸຈ຺ຉວິຈມ຺ມໍ ຕໂຈຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຸວຓ຺ຓາທິວຓ຺ໂຓ ເມ ຕໂຈ’’ຕິອາທິນາ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ເຕສຸ ທ຺ເວ ເອກມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປລາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຣາຄາທິວຕ຺ຖຸຠາເວນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣານໍ ໂຈຣສທິສຕາ ອນຕ຺ຖາວຫຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ກມ຺ມເມວ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາວນາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມສ຺ສ ວາ ຠາວນາຍ ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອປ຺ປນາຣມ຺ມຓຠາວູປຄມເນນ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມານຊາຕິໂກຕິ ເອເຕນ ລງ຺ຆນສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ອຸປສມຣຫິຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ຕຖາ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ວຑ຺ຒິຕໍ ອຸປສມຣຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຫຕ຺ເຖ ຄຫິຕປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ ປາກຕິກເມວາຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ມາລກຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ທີຆຠາຓກອຠຍຕ຺ເຖຣໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ອາວຸໂສ ອຠຍ, ອິມໍ ຕາວ ¶ ປຎ຺ຫໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫ ‘ມາລກຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປຐມຊ຺ຌານລາຠີ, ສເຈ ຣຕ຺ຕິໍ ເອກໍ, ທິວາ ເອກໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອຕິເຣກຑ຺ຒມາເສນ ປຸນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ປນ ເທວສິກໍ ເອກເມວ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອຕິເຣກມາເສນ ປຸນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’’ຕິ.

ອິທໍ ປນ ເອກໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເອກໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຕິ ເອຕສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນວເສນ ອານີຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອນຸປາທິນ຺ນກປກ຺ເຂ ຐິຕານີຕິ ເອເຕນ ເຈຕິຍປພ຺ພຕວາສີ ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣຸປຏ຺ຐາກສາມເຓໂຣ ວິຍ ຈ ອນຸປາທິນ຺ນກປກ຺ເຂ ຐເປຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ທສວິຘາສຸຠວເສນ ຊີວມານກສຣີເຣປິ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ອຸປຈາຣປ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຕ຺ຖິສ຺ສ ກາເຍ’’ຕິ ປນ ສຕ຺ຕວເສນ ເກສາທີສຸ ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ຍຖາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ¶ ກາເຍ’’ຕິ ສຕ຺ຕ-ຄ຺ຄຫຓຣຫິເຕ ອຫໍກາຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິທ຺ຘສ຺ຕາຫໍກາເຣ ສທາ ສນ຺ນິຫິເຕ ປາກເຏ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ຕຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາວ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອສຸຠານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາ ປນ ວິປສ຺ສນາຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

໓໕໗. ອາທິມ຺ຫິ ເສວນາ ອາເສວນາ, ວຑ຺ຒນໍ ຠາວນາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓໍ ພຫຸລີກມ຺ມນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

໓໖໒. ວຕ຺ຖຸປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ປຣິຊານເນນ. ອປ຺ປິຕາຕິ ຄມິຕາ, ສາ ຈ ວິນາສິຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິນາສິຕາ’’ຕິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ຐປິຕາຕິປິ ອປ຺ປິຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນິຣຸຕ຺ຕິສິທ຺ຘິຍາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິຄຕນ຺ຕາ ກຕາຕິ ອິທານິ ກາຕພ຺ໂພ ອນ຺ໂຕ ເອເຕສໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຄຕນ຺ຕາ, ເອວໍຠູຕາ ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມເມວ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ກມ຺ເມ ວາ ຐານໍ ຠາວນາຣມ຺ໂຠ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຕຎ຺ຈ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ອນຸປສ຺ສນາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກາຍານຸປສ຺ສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວທນານຸປສ຺ສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໖໓. ສມ຺ປຊານສ຺ສ ¶ ເວທິຍນໍ ສມ຺ປຊານເວທິຍນໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ສຸຂາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓມາຫ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓາຕິ ສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ‘‘ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍາມີ’’ຕິ ອິທໍ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວີຣິຍສມາຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຘິວາສນວີຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ຕສ຺ສ ສມຕາຍ ອຸຠຍໍ ສຫ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ສຫ. ໂລກິຍານມ຺ປິ ວາ ສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ຕຕ຺ຖ ສມຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມສີສີຕິ ວາຣສມສີສີ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວາຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣວາເຣ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ເຂປມນສິກາຣວເສນ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ, ວິຕ຺ຖາຣມນສິກາຣວເສນ ຣາຫຸໂລວາທຘາຕຸວິຠງ຺ຄາທີສຸ.

ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວາຕິ ເອວ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸປິ ມຸເຂສຸ ປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ສມານຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນາມຣູປວວຕ຺ຖານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ນິຣວເສສຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ນາມ ກຣຊກາໂຍ’’ຕິ ອາຫ, ນ ຈກ຺ຂາທີນິ ຉວຕ຺ຖູນີຕິ. ກຣຊກາຍສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປນ ເມ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖ ສິຕໍ, ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໕; ມ. ນິ. ໒.໒໕໒) ສຸຕ຺ຕໍ ອາຠຕໍ.

ຜສ຺ສວິຎ຺ຎາຓານໍ ປາກຏຕາ ເກສຎ຺ຈິ ໂຫຕີຕິ ເຍສໍ ນ ໂຫຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຜສ຺ສວເສນ ວາ ຫິ…ເປ… ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕສໍ ປນ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເວທນາ ປາກຏາຕິ ອາຫ ‘‘ເວທນາວເສນ ປນ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຕໂຘຕສປ຺ປິ ນາມ ສຕວາຣໍ ວິລາເປຕ຺ວາ ວິລາເປຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄຫິຕສປ຺ປິ.

ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘສມຸທາຍໂຕ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕາທີສຸ ກຕ຺ຖຈິ ປຐມໍ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເວທນາວເສນ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ກຕ຺ຖຈິ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອວ ເວທນາວເສນ ອຣູປຣາສິໂຕ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຕ ວາ ຣູປາຣູປຣາສິໂຕ ວາ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ເຍສຸ ປຐມໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ຕທນ຺ໂຕຄຘໍ ¶ . ເຍສຸ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ຈ ເວທນາຍ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕໍ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ປາຬິອນາຣຸຬ຺ຫໍ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຐມໍ ກຖິຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອິຏ຺ຐານໍ ກນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໖) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຉເຄຫສ຺ສິຕໂສມນສ຺ສໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາມິສນິສ຺ສິຕາ ຉ ເຄຫສ຺ສິຕໂສມນສ຺ສເວທນາ’’ຕິ.

ເວທນານຸປສ຺ສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ¶ ຘມ຺ມານໍ ເກຫິຈິ ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປໂຍເຄປິ ສຕິ ເຍຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ສໍກິເລສຠາເວນ ສທິເສຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫິປິ ນ ວິສຸທ຺ຘຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປຈ຺ຉິມປທໍ ຠຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ທຸວິຘນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວຈນໍ ສຣາຄສໂທເສຫິ ວິສິຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ອວິປສ຺ສນຸປຄຕ຺ຕາ ‘‘ອິຘ ໂອກາໂສວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນານິທ຺ເທໂສ

ກ. ນີວຣຓປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໖໗. ກຓ຺ຫສຸກ຺ການໍ ຍຸຄນທ຺ຘຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ປຊານນກາເລ ອຠາວາ ‘‘ອຠິຓ຺ຫສມຸທາຈາຣວເສນາ’’ຕິ ອາຫ.

ສຸຠມ຺ປີຕິ ¶ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທປິ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓາກາເຣນ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມານກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈາຕິ. ອາກງ຺ຂິຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ອນຸປາຍຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ ອນຸປາຍມນສິກາໂຣ. ຕຕ຺ຖາຕິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ຈ ທຸວິເຘປິ ສຸຠນິມິຕ຺ເຕ.

ອສຸຠມ຺ປີຕິ ອສຸຠຊ຺ຌານມ຺ປິ. ຕໍ ປນ ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ເກສາທີສຸ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກສາທີສຸ ຫິ ສຎ຺ຎາ ອສຸຠສຎ຺ຎາຕິ ຄິຣິມານນ຺ທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນໍ ນິຣວເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ປນ ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ ອສຸຠນ຺ຕິ ຈ ມນສິກາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຕທນຸກຸລຕ຺ຕາ ວາ ອິຕເຣປີຕິ.

ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠວາຠາວາ ໂອຕາຣໍ ອລຠມາໂນ ກາມຣາໂຄ ປຫີຍຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຠຊນນິສ຺ສິຕໍ ປນ ອາຫາເຣປຏິກູລສຎ຺ຎໍ, ຕພ຺ພິປຣິຓາມສ຺ສ ຕທາຘາຣສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ອສຸຠຕາທິທສ຺ສນໍ, ກາຍສ຺ສ ຈ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕາທິທສ຺ສນໍ ໂສ ¶ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ຕສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍເຕວ, ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ສພ຺ໂພປິ ໂລໂຠ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນາ’’ຕິ.

ໂອທິສ຺ສກາໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຄຣຸອຕິປ຺ປິຍສຫາຍມຊ຺ຌຕ຺ຕວເສນ ໂອທິສ຺ສກຕາ, ສີມາເຠເທ ກເຕ ອໂນທິສ຺ສກຕາ, ເອກທິສາຜຣຓວເສນ ທິສາຜຣຓຕາ ເມຕ຺ຕາຍ ອຸຄ຺ຄຫເຓ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຫາຣຣຈ຺ຉາຄາມາທິວເສນ ວາ ໂອທິສ຺ສກທິສາຜຣຓໍ, ວິຫາຣາທິອຸທ຺ເທສຣຫິຕໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາວເສນ ອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ທ຺ວິຘາ ອຸຄ຺ຄຫໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອທິສ຺ສກາໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄໂຫ ຈ ຍາວ ອຸປຈາຣາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຸຄ຺ຄຫິຕາຍ ອາເສວນາ ຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ປາຓາ ຠູຕາ ປຸຄ຺ຄລາ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕສໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ, ເອເກກສ຺ມິໍ ‘‘ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ, ອນີຆາ, ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ວີສຕິວິຘາ ວາ ອໂນຘິໂສຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາ, ‘‘ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຣິສາ ອຣິຍາ ອນຣິຍາ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ວິນິປາຕິກາ’’ຕິ ສຕ຺ໂຕຘິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘາ, ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘາ ວາ ໂອຘິໂສຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາ, ທສຫິ ທິສາຫິ ທິໂສຘິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທສວິຘາ ຈ ທິສາຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາ, ເອເກກາຍ ວາ ທິສາຍ ສຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖິອາທິອເວຣາທິໂຍເຄນ ອສີຕາຘິກຈຕຸສຕປ຺ປເຠທາ ອໂນຘິໂສໂອຘິໂສຜຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກາຍວິນາມນາຕິ ¶ ກາຍສ຺ສ ວິວິເຘນ ອາກາເຣນ ນາມນາ.

ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຕິໂຠຊເນ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠຸຕ຺ເຕ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕເກ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓາກາຣຓຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘຸຕງ຺ຄານໍ ວີຣິຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຘຸຕງ຺ຄນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປີ’’ຕິ.

ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມ຺ປິ ກຕາກຕານຸໂສຈນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສມານລກ຺ຂຓໍ ອວູປສມສຠາວເມວາຕິ ເຈຕໂສ ອວູປສໂມ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຄນ຺ຖໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຕ຺ຖາທີນິ ວິຈິນນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕໂສ ວິກ຺ເຂໂປ ນ ໂຫຕິ ຍຖາວິຘິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຍຖານຸຣູປປຕິກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກຕາກຕານຸໂສຈນຎ຺ຈາຕິ ‘‘ພາຫຸສຈ຺ເຈນປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ວຸຑ຺ຒເສວິຕາ ຈ ວຸຑ຺ຒສີລິຕໍ ອາວຫຕີຕິ ເຈໂຕວູປສມກຣຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປ຺ປຫານກາຣິຕາ ¶ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຑ຺ຒຕໍ ປນ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິນຍຘຣາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທກາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານີຍາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຐານີຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຐານີຍາ. ຐາຕພ຺ພາຕິ ວາ ຐານີຍາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຐານີຍາ ເອເຕສູຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຐານີຍາ.

ກາມໍ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາປຣິປຸຈ຺ຉກຕາຫິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຕຖາປິ ຣຕນຕ຺ຕຍວິຈິກິຈ຺ຉາມູລິກາ ເສສວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕີຓິ ຣຕນານິ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາຍ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘; ວິຠ. ໙໑໕) ວຸຕ຺ຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວສ຺ສປີ’’ຕິ. ໂອກປ຺ປນິຍສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລສ຺ສາຕິ ອນຸປວິສນສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ເຂນ ອຘິມຸຈ຺ຈນພຫຸລສ຺ສ. ອຘິມຸຈ຺ຈນຎ຺ຈ ອຘິໂມກ຺ຂຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສທ຺ຘາຍ ວາ ນິນ຺ນຕາ ອຘິມຸຕ຺ຕິ.

ນີວຣຓປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

ຂນ຺ຘາທິປາຬິຍາ ¶ ອຕ຺ໂຖ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘ…ເປ… ວິປສ຺ສນານໍ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລຕາ’’ຕິ. ເຕນ ປາຬິມຸຕ຺ຕກປຸຈ຺ຉາ ນ ຕຖາ ປຎ຺ຎາສໍວຕ຺ຕນິກາ, ຍຖາ ອຕ຺ຖປຏິປຸຈ຺ຉາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ມນ຺ທຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄິຊາລາທີສຸ ອາໂປຘາຕຸອາທີນໍ ວິຍ ວີຣິຍາທີນໍ ສກິຈ຺ເຈ ອສມຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣນ຺ໂຕວ ຕໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໂສເຕນ ອສ຺ໂສສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປສາທສິເນຫາຠາເວນາຕິ ປສາທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສິເນຫສ຺ສ ອຠາເວນ. ຄທ຺ຣຠປິຏ຺ເຐ ລູຂຣໂຊ ລູຂຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕິລູຂຕາຍ ຕໍສທິເສ.

ສໍເວຊນປສາທເນຫິ ເຕຊນໍ ໂຕສນຎ຺ຈ ສມ຺ປຫໍສນາຕິ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຖວິປສ຺ສນາສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາວເສນ ¶ ປຐມສ຺ສ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ກຖິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ນາມາຕິ ອາຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຕາວ ເທສນາ ປຸຄ຺ຄເລ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກາຍານຸປສ຺ສີອາທີນໍ ອາຄມນວເສນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ ສຕິປຏ຺ຐານເທສນາ ປຸຄ຺ຄເລ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເອກສ຺ສ ອເນກສມງ຺ຄິຕາ ວຕ຺ຕຸໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອເນກສຕິສມ຺ຠວາວໂພຘປສງ຺ຄາ, ປຸຄ຺ຄລໍ ປນ ອາມສິຕ຺ວາ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ວຸຈ຺ຈມາເນ ກິຈ຺ຈເຠເທນ ເອກິສ຺ສາປິ ສຕິຍາ ອເນກນາມຕາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາເຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ຫິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມາ ເອວາຕິ ຘມ຺ມເຠເທນ ກາຍານຸປສ຺ສີອາທິປຸຄ຺ຄລເຠໂທວ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘມ຺ໂມ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ນ ຘມ຺ມເຠເທນ ຕສ຺ສ ເຠໂທ, ຕສ຺ມາ ເອກາວ ສຕິ ຈຕຸວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານຠູຕາ ມຄ຺ເຄ ສມິທ຺ຘາ ອນຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ຕປ຺ປຫານກິຈ຺ຈເຠເທນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໓໗໔. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ¶ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ…ເປ… ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎໍ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ, ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາຄມນວເສນ ວິເສສິຕານິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ປຸຄ຺ຄເລ ຐເປຕ຺ວາ ເທເສຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ…ເປ… ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎໍ…ເປ… ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອາຄມວິເສສນຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘເກກສຕິວເສນ ສຸທ຺ຘິກສຕິປຏ຺ຐານນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ນຍທ຺ວເຍ ວິເສໂສ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສມ຺ມປ຺ປຘານວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໓໙໐. ກາຣຓປ຺ປຘານາຕິ ¶ ¶ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນປາປການຸປ຺ປາທາທິອຕ຺ຖາ’’ຕິ ຄຫິຕາ ຕເຖວ ເຕ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປໂກ ສມ຺ມາ-ສທ຺ໂທຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນປາປການຸປ຺ປາທາທິໂນ ກາຣຓຠູຕາ, ປຘານກາຣຓຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາສທ຺ທສ຺ສ ອຸປາຍໂຍນິໂສອຕ຺ຖທີປກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປາຍປ຺ປຘານາ ໂຍນິໂສປຘານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປນ຺ນໂກຕິ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ຠຸສໍ ໂຍໂຄ ປໂຍໂຄ, ປໂຍໂຄວ ປຣກ຺ກໂມ ປໂຍຄປຣກ຺ກໂມ. ເອຕານີຕິ ‘‘ວາຍມຕີ’’ຕິອາທີນິ ‘‘ອາເສວມາໂນ ວາຍມຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປນ຺ນານນ຺ຕິ ຠູມິລທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມຸຄ຺ຆາຕິຕຸປ຺ປນ຺ນານໍ.

໓໙໑. ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວີຣິຍຈ຺ຉນ຺ທາ ວິຍ ນ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ, ອຖ ໂຂ ຉນ຺ທນິຍສຠາໂວ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຠາວຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໑໐໓) ຕຓ຺ຫາ ຉນ຺ໂທຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ‘‘ສພ຺ເພວ ນຸ ໂຂ, ມາຣິສ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອກນ຺ຕວາທາ ເອກນ຺ຕສີລາ ເອກນ຺ຕຉນ຺ທາ ເອກນ຺ຕອຊ຺ໂຌສານາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໖) ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິ, ປມາທນິທ຺ເທເສ ‘‘ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາ’’ຕິ ວີຣິຍນ຺ຕິ ວຓ຺ເຓຕິ.

໓໙໔. ວາຍມຕິ ¶ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສປິ ນິທ຺ເທໂສ ວີຣິຍນິທ຺ເທໂສເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ວີຣິຍນິທ຺ເທເສ’’ຕິ.

໔໐໖. ສພ຺ພປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ສພ຺ພມຄ຺ຄານໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ. ປຸຣິມສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາວ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕໍ ປນ ມຄ຺ຄານຸປ຺ປນ຺ນຕາຍ ຠາວໂຕ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ຈ ຕສ຺ມິໍ ວຏ຺ຏານຕ຺ຖສໍວຕ຺ຕນໂຕ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ມຫນ຺ຕໍ ¶ ຄາຣວໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສງ຺ຆຄາຣເວນ ຍຖາຣຸຈິ ວິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ສງ຺ເຆນ ສຫ ນ ນິກ຺ຂມິ. ອຕິມນ຺ທານິ ໂນຕິ ນນຸ ອຕິມນ຺ທານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕສມາປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ສນ຺ຖມ຺ຠນກາຣຓໍ ພລວໍ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຕໂຕ ປຣິຫີນາ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ມຫາຣຊ຺ຊຸມ຺ຫິ ຉິນ຺ເນ ສຸຕ຺ຕຕນ຺ຕູ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ. ສມເຖ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕນ ສມານຄຕິກາ ວິປສ຺ສນາ ຈາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສມຖວິປສ຺ສນາ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘາຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານກຖາຍ, ຕຕ຺ຖ ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕເຍວາຕິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນາເຍວ.

ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກອາວາສິກຄມິກອນຸໂມທນ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄ ປິຓ຺ຑຈາຣິກ ອາຣຎ຺ຎິກ ເສນາສນ ຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິ ອາຈຣິຍອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປນ ກທາຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລ ປາຣິວາສິກາທິກາເລ ຈ ຈຣິຕພ຺ພານິ ທ຺ວາສີຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຕານີຕິ ກຖິຕານິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ນ ຫິ ຕານິ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ມຫາວຕ຺ເຕ ອຄຓິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍໍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໖) ວຸຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ເຕ ຈຣິຕພ຺ພວຕ຺ຕາວສານານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ, ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໘໒) ປກຕຕ຺ເຕ ຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ¶ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄເຓຕພ຺ພານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິ ວຕ຺ຕານິ, ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຕປຎ຺ຎາປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ…ເປ… ນຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສ຺ສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ຈ ທສາຕິ ເອວໍ ທ຺ວາສີຕິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕສ຺ເວວ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິວຕ຺ຕານິ, ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຘ ¶ ວິປາການຸຠວນວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓໍ, ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ອວິຄຕຕ຺ຕາ ຠວິຕ຺ວາ ວິຄຕມຕ຺ຕວເສນ ກມ຺ມຎ຺ຈ ‘‘ຠຸຕ຺ວາ ວິຄຕຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑) ວິຍ ຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ອນຸຠຸຕ຺ວາປຄຕໍ ຊວນໍ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘຕາວເສນ ຠູຕາປຄຕສງ຺ຂາຕໍ ເສສສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ‘‘ຠູຕາປຄຕຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປາກເມວ ວທຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ວິຍ ກມ຺ມມ຺ປີຕິ. ອນຸສຍິຕກິເລສາຕິ ອປ຺ປຫີນາ ມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕີຕາ ວາ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອມ຺ພຕຣຸໂຓປມາຍ ວຕ຺ຕມານາທິຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ.

ອາຫຕຂີຣຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫວເສນ ອຘິຄຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອນາຫຕຂີຣຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕາຍ ອນ຺ໂຕຄຘກິເລສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫກາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສາ ວາ ປຸຄ຺ຄລາ ອາຫຕານາຫຕຂີຣຣຸກ຺ຂສທິສາ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ເນ ວິຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ປາຬິຍນ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໒໑). ມຄ຺ເຄນ ປຫີນກິເລສານເມວ ຕິຘາ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອປາກຏໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ອຊາຕຜລຣຸກ຺ໂຂ ອາຠໂຕ, ອຕີຕາທີນໍ ອປ຺ປຫີນຕາທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ‘‘ຊາຕຜລຣຸກ຺ເຂນ ທີເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຣຫານິ ຜລານິ ຉິນ຺ເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ນ ກທາຈິ ສສຠາວານິ ອເຫສຸໍ ໂຫນ຺ຕິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ ອຕີຕາທິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ເອວໍ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນກິເລສາ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຖາ ຈ ເຉເທ ອສຕິ ຜລານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຕິ ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຉທສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕາ, ເອວໍ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ຈ ສາຕ຺ຖກຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໔໒໗. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກ ¶ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍເຊຏ຺ຐິກາຍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ອຠາວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ ມຄ຺ຄາຘິປຕີນີຕິ ວາ ນ ມຄ຺ຄາຘິປຕີນີຕິ ວາ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຄ຺ຄາຘິປຕີນີ’’ຕິ ¶ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ເອວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ອຠາໂວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຉນ຺ທສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ນມຄ຺ຄຠູຕສ຺ສ ອຘິປຕິໂນ ຕທາ ອຠາວາ ‘‘ນ ມຄ຺ຄາຘິປຕີນີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທຈິຕ຺ຕານໍ ວິຍ ນມຄ຺ຄຠູຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວີຣິຍາຘິປຕິໂນ ອຠາວາຕິ ວາ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ຕທາ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕອຘິປຕິຠາວໂຕ ວາ ‘‘ນ ມຄ຺ຄາຘິປຕີນີ’’ຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມ຺ມປ຺ປຘານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອິທ຺ຘິປາທວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໔໓໑. ອິທ຺ຘິ-ສທ຺ທສ຺ສ ¶ ¶ ປຐໂມ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິໂຍ ກຣຓຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ປາທ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອໂກ ກຣຓເມວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາວ ອິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ຈ ອິທ຺ຘິ ປຊ຺ຊນກຣເຓນ ປາເທນ ສມານາຘິກຣຓາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຐເມນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕຖາ ອິທ຺ຘິກິຣິຍາກຣເຓນ ສາເຘຕພ຺ພາ ຈ ວຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕາ ອິທ຺ຘິ ປຊ຺ຊນກິຣິຍາກຣເຓນ ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຣຓານໍ ນ ອສມານາຘິກຣຓຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ທຸຕິເຍນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ປຐເມນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ທຸຕິເຍນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຉນ຺ທໍ ເຈ…ເປ… ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ຉນ຺ທາຘິປຕິ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘີຕິ ອຘິປຕິ-ສທ຺ທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ສມາໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຘິປຕິ-ສທ຺ທຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ປນ ‘‘ຉນ຺ທເຫຕຸໂກ ຉນ຺ທາຘິໂກ ວາ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຘານຠູຕາຕິ ວີຣິຍຠູຕາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣາທິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ປຘານຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ, ສພ຺ພໍ ວີຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຘານຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ປຘານຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ປນ ວີຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ທຸວິຘຕ຺ຖາຍປິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຕ຺ເຖນ. ປາທຠູຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິສຸໍ ສມາສໂຍຊນາວເສນ ປນ ໂຍ ປຸພ຺ເພ ອິທ຺ຘິປາທຕ຺ໂຖ ປາທ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຸປາຍຕ຺ຖຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາຍຸຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ວກ຺ຂມານານໍ ປຏິລາຠປຸພ຺ພຠາຄານໍ ກຕ຺ຕຸກຣຓິທ຺ຘິຠາວໍ, ອຸຕ຺ຕຣຈູຬຠາຊນີເຍ ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ¶ ຉນ຺ທາທີຫິ ອິທ຺ຘິປາເທຫິ ສາເຘຕພ຺ພາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ກຕ຺ຕິທ຺ຘິຠາວໍ, ຉນ຺ທາທີນຎ຺ຈ ກຣຓິທ຺ຘິຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວີຣິຍິທ຺ຘິປາທນິທ຺ເທເສ ‘‘ວີຣິຍສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວີຣິຍໍ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ສມາຘິວິເສສນໍ ‘‘ວີຣິຍາຘິປຕິ ສມາຘິ ວີຣິຍສມາຘີ’’ຕິ, ທຸຕິຍໍ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄທສ຺ສນໍ. ທ຺ເວເຍວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄານິ ສມາຘິ ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ຈ, ຉນ຺ທາທໂຍ ສມາຘິວິເສສນານິ, ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ¶ ປນ ປຘານວຈເນເນວ ວິເສສິໂຕ, ນ ຉນ຺ທາທີຫີຕິ ນ ອິຘ ວີຣິຍາຘິປຕິຕາ ປຘານສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຈ ສມາຘິໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ຐິຕເມວ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄວເສນ ປຘານສງ຺ຂາຣວຈເນນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາປິ ທ຺ວີຫິ ວີຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຉນ຺ທາທີຫິ ວິສິຏ຺ໂຐ ສມາຘິ, ຕຖາ ວິສິຏ຺ເຐເນວ ຈ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ເສສຘມ຺ມາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິວິເສສນານໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິເສສນຠາໂວ ຈ ຉນ຺ທາທີນໍ ຕໍຕໍອວສ຺ສຍນວເສນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຉນ຺ທສມາຘິ…ເປ… ອິທ຺ຘິປາທ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍຕ຺ເຖປິ ປາທ-ສທ຺ເທ ອຸປາຍຕ຺ເຖນ ຉນ຺ທາທີນໍ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ອຸຕ຺ຕຣຈູຬຠາຊນີເຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິອາທິນາ ຉນ຺ທາທີນເມວ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກ ຈ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິອາທິນາວ (ວິຠ. ໔໖໒) ອຸທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຸນ ຉນ຺ທາທີນໍເຍວ ກຸສລາທິຠາໂວ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ. ອຸປາຍິທ຺ຘິປາທທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຫິ ນິສ຺ສຍິທ຺ຘິປາທທສ຺ສນໍ ກຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປາຬິວເສນ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໓໓. ຣຖຘຸເຣຕິ ຣຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ. ຫີນຊາຕິໂກ ຈຓ຺ຑາໂລ ອຸປຏ຺ຐານາທິຄຸຓໂຍເຄປິ ເສນາປຕິຏ຺ຐານາທີນິ ນ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ…ເປ… ຊາຕິໍ ອວສ຺ສຍຕີ’’ຕິ. ອມນ຺ຕນີໂຍຕິ ຫິຕາຫິຕມນ຺ຕເນ ນ ອຣໂຫ.

ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖໂຣ ຉນ຺ເທ ສຕິ ກຖໍ ນານຸຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສຕ຺ຕປິ ຠຕ຺ຕານິ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຉນ຺ທເມວ ອວສ຺ສາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິ.

ໂມຆຣາຊຕ຺ເຖໂຣ ວີມໍສໍ ອວສ຺ສຍີຕິ ຕສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໕) ສຸຎ຺ຎຕາກຖໍ ¶ ກເຖສິ, ປຎ຺ຎານິສ຺ສິຕມານນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ປຎ຺ຫໍ ນ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຉນ຺ທຸປ຺ປາທນໍ ໂຕສນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຖາມຠາວໂຕ ວີຣິຍສ຺ສ ສູຣຕ຺ຕສທິສຕາ, ‘‘ຉທ຺ວາຣາຘິປຕິ ຣາຊາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໑ ເອຣກປຕ຺ຕນາຄຣາຊວຕ຺ຖຸ) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຊາຕິສທິສຕາ.

ອເຠທໂຕຕິ ¶ ຉນ຺ທາທິເກ ຕໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ, ອິທ຺ຘິອິທ຺ຘິປາເທ ອມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວາ ກຖນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທວີຣິຍາທໂຍ ວິເສເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ອິທ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘີຕິ ອວິເສເສນ ສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣາປີຕິ.

ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທສມາຘິທ຺ຘິປາທາທໂຍ ວິສິຏ຺ຐາ, ປາໂທ ສພ຺ພິທ຺ຘີນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອວິສິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ວິສິຏ຺ເຐສ຺ເວວ ປເວສໍ ອວຕ຺ວາ ອວິສິຏ຺ເຐ ຈ ປເວສໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ປາເທ ປຕິຏ຺ຐາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຉນ຺ທສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣອິທ຺ຘິປາເທສຸ, ຈຕູສຸ ຉນ຺ທາທິເກສ຺ເວວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຉນ຺ທວໂຕ ໂກ ສມາຘິ ນ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສມາຘິຠາວນາມຸເຂນ ຠາວິຕາ ສມາຘິຠາວິຕາ.

ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ເຠທກຖາຍໍ ອເຠທກຖນໂຕ ອຠິນວໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຫິ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອເຠທກຖາຍໍ ອິທ຺ຘິອິທ຺ຘິປາໂທຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ເອວ ເຠທກຖາຍໍ ອິທ຺ຘີປິ ໂຫນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິປາທາປິ, ເສສາ ອິທ຺ຘິປາທາ ເອວາຕິ ເອວໍ ອຠິນວາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຉນ຺ໂທ ສມາຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິເມ ຫິ ຕໂຍ…ເປ… ນ ວິນາ, ຕສ຺ມາ ເສສາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອິຊ຺ຌເນນ ອິທ຺ຘິ ນາມ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນາຕິ ເຕ ອິທ຺ຘິປາທາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອິທ຺ຘີຕິ ເອວມິທໍ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ອິທ຺ຘິຕາ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສານຎ຺ຈ ອິທ຺ຘິປາທຕາວ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ອິເມ ຫິ ຕໂຍ…ເປ… ນ ວິນາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຍສ຺ມາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທ຺ຘິ. ອິຊ຺ຌມານາ ຈ ຍສ຺ມາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເກຫິ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ວິນາ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາ ອິທ຺ຘິປາທາ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ປນ ເຕ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອິທ຺ຘິປາທາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການມ຺ປິ ປນ ຂນ຺ຘານໍ ອິທ຺ຘິຠາວປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕູສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ເອກເທສສ຺ສ ອິທ຺ຘິຕາ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິປາທຕາ, ປຸນປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ‘‘ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ¶ ກສ຺ສຈິ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ‘‘ອິທ຺ຘິ ນາມ ອນິປ຺ຜນ຺ນາ’’ຕິ ອິທໍ ວາທໍ ປຏິເສເຘຕິ.

ປຏິລາຠປຸພ຺ພຠາຄານໍ ປຏິລາຠສ຺ເສວ ຈ ອິທ຺ຘິອິທ຺ຘິປາທຕາວຈນໍ ອປຸພ຺ພນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ເກນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ, ເກນຏ຺ເຐນ ປາໂທ’’ຕິ. ປຏິລາໂຠ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ¶ ຈາຕິ ວຈນເສໂສ. ອຸປາໂຍ ຈ ອຸປາຍຠາເວເນວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐເນວ ປາໂທ’’ຕິ. ຉນ຺ໂທເຍວ…ເປ… ວີມໍສາວ ວີມໍສິທ຺ຘິປາໂທຕິ ກຖິຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິຍາ ສມານກາລິກາ ນານາກ຺ຂຓິກາ ວາ ອິທ຺ຘິປາທາ, ເຊຏ຺ຐກຠູຕາ ປນ ຉນ຺ທາທໂຍ ເອວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິປາທາຕິ ອຍເມວ ເຕສໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ຫິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ຈ ສມາຘິວິເສສນວເສນ ທສ຺ສິຕານໍ ອຸປາຍຠູຕານໍ ອິທ຺ຘິປາທານໍ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕຣຈູຬຠາຊນີຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິເຖຣາ ກິຣ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໔໔໔. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ‘‘ອິທ຺ຘິປາໂທຕິ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຜສ຺ໂສ…ເປ… ປຄ຺ຄາໂຫ ອວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ (ວິຠ. ໔໔໗) ອິທ຺ຘິອິທ຺ຘິປາທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຄ຺ຄາຫາວິກ຺ເຂປາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາ ຈ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ນຍສຫສ຺ສານິ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ອິທໍ ສາຘິປຕິວາຣານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓານໍ ອຠາວາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອຘິປຕີນໍ ອຘິປຕໂຍ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປນ ອິທ຺ຘິປາທນິທ຺ເທເສ ເອເກໂກ ອຘິປຕິວາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂສຬສ ໂສຬສ ນຍສຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

ນນຸ ¶ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອຘິປຕໂຍ ເອກກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ອຘິປຕໂຍ ນ ຠວນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ນ ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຣາຊປຸຕ຺ໂຕປມາປິ ຫິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິ? ນ, ເອກກ຺ຂເຓ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຘິປຕິໂນ ອຠາວໂຕ ເອວ, ‘‘ນ ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕປມາ ອຘິປຕິໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ນ ອຘິປຕີນໍ ສຫຠາວໍ. ຕໍ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສ ¶ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຏ຺ຐາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓) ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຍຖາ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສ ‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘ ‘ອຘິປຕີ ອຘິປຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ຉນ຺ທາຘິປຕິ ຉນ຺ທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເທສນາ ກຕາຕິ? ເອກກ຺ຂເຓ ອຠາວໂຕ’’ຕິ. ສຕິ ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິປຕີນໍ ສຫຠາເວ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ວີມໍສາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວິເສສນໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ອວີມໍສາຘິປຕິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວາ. ຉນ຺ທາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາຘິປຕິກຣຓຠາເວ ຈ ‘‘ວີມໍສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຉນ຺ທາທີນໍ ວີມໍສາຘິປຕິກຕ຺ຕວຈນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕຖາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ສິຍາ ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ, ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໒໙) ເອວມາທີຫິປິ ອຘິປຕີນໍ ສຫຠາໂວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິທ຺ຘິປາທວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ

ປຐມນຍວຓ຺ຓນາ

໔໖໖. ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນາ ¶ ¶ ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑) –

‘‘ກິເລສວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນາ. ຕຖາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ອາຍູຫນາ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ທິຏ຺ຐິວເສນ ອາຍູຫນາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ອາຍູຫນາ. ລີນວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອາຍູຫນາ. ກາມສຸຂານຸໂຍຄວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວເສນ ອາຍູຫນາ. ສພ຺ພາກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພໂລກິຍກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນາ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ປກາເຣສຸ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສມ຺ມປ຺ປວຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ, ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕິ, ຕທາກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂໂຓ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ອຸເປກ຺ຂາກິຈ຺ຈາຘິມຕ຺ຕຕາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸກ຺ກມນິກ຺ເຂເປ ປໂຍຊນໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມກາຣຓຠາໂວ.

໔໖໗. ພລວຕີ ¶ ເອວ ສຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ພລວຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາ ຄຫິຕາ, ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສມ຺ປຘາຣຓສຕິ, ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓສ຺ສ ປນ ສຣຓໍ ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ຘມ຺ມໍ ປສີເທຍ຺ຍຸໍ, ປສນ຺ນາ ຈ ເມ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ ອຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ວິຎ຺ຎູຫິ, ອໂຫ ວຕ ເມ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ຘມ຺ມໍ ອາຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ອາຊານິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຕຖຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອນຸທ຺ທຍໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ວິຍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສຕິ ‘‘ນ ເຫວ ໂຂ ¶ ສຕ຺ຖາ, ອປິຈ ໂຂ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕິກາຣຓປຘານຠາເວ ຐຕ຺ວາ. ຈິຣກຕວຕ຺ຕາທິວເສນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປໂກ ອຣູປໂກຏ຺ຐາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຠາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເອວ ວາ ກຕຠາສິຕ-ສທ຺ທາ ກິຣິຍາຠູຕສ຺ສ ອຣູປໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ວາຈກາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ…ເປ… ໂກຏ຺ຐາສ’’ນ຺ຕິ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມຸຏ຺ຐາປກຕາ ປຸຣິມານໍ ຉນ຺ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕຣິກສ຺ສ, ປເຣສໍ ສພ຺ເພສໍ ວາ ຕໍຕໍປຣິຍາເຍນ ສມຸຏ຺ຐາປນວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ກາມໂລກວຏ຺ຏາມິສາຕິ ຕຓ຺ຫາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ຂນ຺ຘາຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຈ ຣາໂຄ ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ກາມາມິສໍ, ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ໂລກຄ຺ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ໂລກາມິສໍ, ໂລກຘມ຺ມາ ວາ, ວຏ຺ຏສ຺ສາທວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ສໍສາຣຊນໂກ ຣາໂຄ ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ວຏ຺ຏາມິສໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຠາຄາ.

ປຐມນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍນຍວຓ຺ຓນາ

໔໖໘-໔໖໙. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ ນາມ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ, ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນານິ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ສຕ຺ຕ ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນິ, ອຏ຺ຐາຠິຠາຍຕນານິ, ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ເອວໍປເຠທາ ຘມ຺ມາ ¶ , ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໔໖) ທສ຺ສິຕາ ຂນ຺ຘາທໂຍ ຈ. ວານນ຺ຕິ ວິນນ຺ຘນໍ ຠວາທີນໍ, ຄມນໍ ວາ ປິຍຣູປສາຕຣູເປສຸ.

ຈງ຺ກມໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍໍ ວິປສ຺ສນາສຫຄຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ກຖິຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ. ໂລກິຍນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນ ກິລມຕີຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກສ຺ສ ໂລກິຍຕ຺ຕາ ອໂຈທນີໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລພ຺ຠ…ເປ… ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ຣູປາວຈເຣ ອລພ຺ຠມານກໍ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ອຸປາທາຍ ລພ຺ຠມານາປິ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ ປີຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ‘‘ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມາວຈເຣ ¶ ວາ ອລພ຺ຠມານກໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ ປີຕິໍ ອຸປາທາຍ ລພ຺ຠມານກາວ ປີຕິໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠູຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ອວິຕກ຺ກອວິຈາໂຣ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕມຄ຺ໂຄ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ວາເຣຕພ຺ໂພຕິ ວິປສ຺ສນາປາທເກສຸ ກສິຓາທິຌາເນສຸ ສຕິອາທີນໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕ຺ຕາ ນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸທ຺ຘຣນ຺ຕາ ປນ ວິປສ຺ສນາ ວິຍ ໂພຘິຍາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ຌານໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕຖາ ເອກນ຺ຕິກໍ ກາຣຓໍ, ນ ຈ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ວິຍ ຌານກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ນ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກສິຓຊ຺ຌານຄ຺ຄຫເຓນ ຕທາຍຕ຺ຕານິ ອາຣຸປ຺ປານິປິ ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອສຸຠຊ຺ຌານານໍ ອວຈນໍ ອວິຕກ຺ກາວິຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ທຸຕິຍນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍນຍວຓ຺ຓນາ

໔໗໐-໔໗໑. ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຕໍ ວຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕຕ຺ຕສ຺ສ ອວຈນໍ ‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໒; ວິຠ. ໔໗໑) ອິຘ ຠາເວຕພ຺ພານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠາວິຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຫິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ¶ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ໂວສ຺ສຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ໂຖ ປກ຺ຂນ຺ທນຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປກາເຣນ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວາຣມ຺ມຓກຣຓປ຺ປກາເຣນ ຈ. ປຣິຓາເມນ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ, ປຣິຓຕໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ.

ຕຕິຍນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໔໗໒. ອຸເປກ຺ຂນວເສນາຕິ ¶ ສຠາວນິທ຺ເທສຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຫາປນວຑ຺ຒເນສຸ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກິຍອຸເປກ຺ຂນາຍ ອຘິກາ ອຸເປກ຺ຂນາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອິຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ມຄ຺ຄງ຺ຄວິຠງ຺ໂຄ

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໔໙໐. ອຠິຘມ຺ເມ ¶ ¶ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕຠາຊນີເຍປິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ…ເປ… ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໓໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ອຠິຘມ຺ມານຸຣູປໍ ເທສນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຣິໂຍປປທຕໍ ນ ກໂຣຕິ.

໔໙໓. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ໂລກິຍກາເລນ ເອເຕສໍ ອຕິເຣກກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຣຕິອຸປ຺ປາທເນນ ມິຈ຺ຉາວາຈາທີນິ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຊຫາເປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທີນິ ປຎ຺ຈ ‘‘ກາຣາປກງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສມ຺ມາວາຈາທິກິຣິຍາ ຫິ ວິຣຕິ, ຕຎ຺ຈ ເອຕານິ ກາຣາເປນ຺ຕີຕິ. ວິຣຕິວເສນາຕິ ວິຣມຓກິຣິຍາວເສນ, ນ ກາຣາປກຠາເວນ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມໍ…ເປ… ກິຈ຺ຈາຕິເຣກຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກ຺ຂເຓປິ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ສມ຺ມາວາຈາທິຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອກກ຺ຂເຓ ກາຣາປການີຕິ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐາທິກາ ທສ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອກຸສລາ ຈ ທສາຕິ ວີສຕິ ອກຸສລປກ຺ຂິຍາ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທິກາ ທສ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈ ກຸສລາ ທສາຕິ ວີສຕິ ກຸສລປກ຺ຂິຍາ ຈ ມຫາຈຕ຺ຕາຣີສກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖) ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ເອຕໍ ນາມໍ.

ປຸຎ຺ຎຠາຄິຍາຕິ ປຸຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາເສ ຠວາ, ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣກເທສຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ໂຘປຘິໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ວິປຈ຺ຈຕີຕິ ອຸປຘິເວປກ຺ກາ.

ປຎ຺ຈງ຺ຄິກມຄ຺ຄໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເອເກກໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ¶ ‘‘ປາຏິເຍກ຺ກໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫ ປນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິໂກ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ເອກໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນປຏິນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ ນ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກວາເຣ ເອວ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທີສຸ ກາຣາປກງ຺ເຄສຸ ເອເກກມຸຂາຍ ຠາວນາຍ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວາຈາທີນິ ຫິ ປຸພ຺ພສຸທ຺ຘິຍາ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປຈາເຣນາຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຄ຺ຄງ຺ຄວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ຌານວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ

ມາຕິກາວຓ຺ຓນາ

໕໐໘. ຌານສ຺ສ ¶ ¶ ປຸພ຺ພຠາຄກຣຓີຍສມ຺ປທາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິ. ອສຸຠານຸສ຺ສຕິໂຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌານານິ ຈ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ນຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກໂຣຕິ, ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠີຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ວຈເນນ ສມຓຠາວກຣປຸພ຺ພຠາຄກຣຓີຍສມ຺ປທາສມ຺ປນ຺ນສ຺ສປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສິກ຺ຂາປເທສຸ ນາມກາຍາທິວເສນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ວຈນານຕິກ຺ກມວເສນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ເພສຸ, ອວີຕິກ຺ກມນວິຣຕິເຈຕນາສງ຺ຂາເຕສຸ ວາ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຣິປູຣຓວເສນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ເພສຸ ສາ ສາ ຠິກ຺ຂຸສິກ຺ຂາທິກາ ສິກ຺ຂາປເທກເທສຠູຕາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ອິທມສ຺ສ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຘມ຺ມປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ.

ສນ຺ໂຕສາທິວເສນ ອິຕຣີຕຣສນ຺ໂຕສໍ, ຕສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓວາທິຕໍ, ອລທ຺ຘາ ຈ ອປຣິຕສ຺ສນໍ, ລທ຺ຘາ ຈ ອຄຘິຕປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ເອເຕ ຄຸເຓ ທສ຺ເສຕິ. ຌານຠາວນາຍ ກາຣໂກຕິ ປຣິທີປນໍ ກາຣກຠາວປຣິທີປນໍ. ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິອາທິນາ ເສນາສນສ຺ສ ປເຠທໍ, ອປ຺ປສທ຺ທນ຺ຕິອາທິນາ ນິຣາທີນວຕໍ, ປຏິສລ຺ລານສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ອານິສໍສໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເສນາສນປ຺ປເຠເທ…ເປ… ປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ.

ມາຕິກາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໐໙. ກມ຺ມຕ຺ເຖຫິ ¶ ທິຏ຺ຐິ-ສທ຺ທາທີຫິ ສາສນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາວຏ຺ເຐນາຕິ ອວິປຣີຕຏ຺ເຐນ. ສິກ຺ຂິຍມາໂນ ກາຍາທີນິ ວິເນຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ’’ຕິ, ວິນໂຍ ວາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ¶ ສິກ຺ຂາປທານິ, ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິນໂຍ ວິຍາຕິ ວິນໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຖຸ ອນຸສາສນທານຠູຕໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສິຏ຺ຐິທານວເສນາ’’ຕິ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຣິປູຣຕີຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙) ວຈນໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຜລກາຣໂຓປຈາເຣຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ‘‘ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເອກເທສຠູເຕຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວໂຕ ວິນຍນກິຣິຍຕ຺ຕາ ວິນໂຍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ, ຕໍ ປນ ວິນຍນໍ ຘມ຺ເມເນວ ອວິສມສຠາເວນ, ເທສນາຘມ຺ເມນ ວາ ປວຕ຺ຕໍ, ນ ທຓ຺ຑາທິນາຕິ ‘‘ຘມ຺ມວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣມານວຊ຺ຊນິພ຺ພານຕ຺ຖໍ, ອກຸປ຺ປເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ວາ. ຘມ຺ເມສຸ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີສຸ ອຠິຊານນາທິກາຣຓໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອິມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ນິຍມກຣຓໍ ໂຫຕິ, ເອວ-ສທ຺ທໂລໂປ ວາ ກໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ນິຍໂມ ກໂຕ’’ຕິ.

໕໑໐. ຠິກ຺ຂຸໂກຕິ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຖນ ກ-ກາເຣນ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕນ຺ຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ຠິກ຺ຂໂກຕິ ປນ ປາເຐ ຠິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊລ຺ລິກໍ ຣຊມິສ຺ສໍ ມລໍ, ອມິສ຺ສໍ ມລເມວ. ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ຠິນ຺ນປຏຘເຣ ຠິກ຺ຂຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ສ ຠາເວຕພ຺ໂພ ປຫາຕພ຺ໂພ ຈ ໂອຘິ ອວສິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ໂອຘິໂສ, ອຣຫາ ປນ ຕທຠາວາ ໂອຘິຣຫິໂຕຕິ ‘‘ອໂນຘິໂສ ກິເລສານໍ ປຫານາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອຘິ-ສທ຺ໂທ ວາ ເອກເທເສ ¶ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ສພ຺ພມຄ຺ຄາ ສພ຺ພກິເລສາ ຈ ອຣຫຕາ ຠາວິຕາ ປຫີນາ ຈ ‘‘ໂອຘີ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຫານາຕິ ອິທຎ຺ຈ ນິພ຺ພຈນໍ ເຠທນປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເສກ຺ໂຂຕິອາທິນາ ¶ ຠິກ຺ຂຸ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕ຺ຖໍ ຄຸຓວເສນ ທສ຺ເສຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ປນ ‘‘ສມຎ຺ຎາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍນວເສນ, ‘‘ຠິກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິພ຺ພຈນວເສນ ທສ຺ສິໂຕ.

ເສກ຺ໂຂ ຠິກ຺ຂູຕິ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ກຖິຕາ, ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາປການໍ…ເປ… ຠິກ຺ຂູຕິ ຂີຓາສໂວວ ກຖິໂຕຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ‘‘ເສກ຺ໂຂຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ອຣິຍາ, ຠິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຜລຏ຺ຐາ’’ຕິ ອິມິນາ ທ຺ວເຍນ ນ ສເມຕິ, ຕທິທໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເສສຏ຺ຐາເນສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ ກຖິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸສີໂລປິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ສພ຺ພປ຺ປກາຣຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມກຣຓສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຐານໍ, ຕທນຸຣູປໍ ຐານາຣຫໍ, ອນູນຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຈ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑໑. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສີລໍ ສມາທານວິຣຕິອວີຕິກ຺ກມນວິຣຕິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຠິຊ຺ຌາທີນິ ສນ຺ຘາຍ ເຈຕສິກສີລສ຺ສ ປຣິຍາຍສີລຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນຄຣວຑ຺ຒກີ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອາຫາໂຣ ອສິຕາທີນິ, ຠກ຺ຂິຕພ຺ພຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພເລຫິຕພ຺ພຈຸພິຕພ຺ພານິ ວາ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ປິຫິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ໂຫຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາຫາຣຕ຺ຕາ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ປິຫິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສໍວຸໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປິຫິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ປາຕິໂມກ຺ເຂນ ຈ ສໍວເຣນ ຈາຕິ ອິທໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໂຕ ອຎ຺ຎໍ ສີລໍ ກາຍິກອວີຕິກ຺ກມາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິໂຍ ປນຕ຺ໂຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

໕໑໓. ສພ຺ພມ຺ປິ ¶ ທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຈ ຄຫິຕາຕິ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມນສາປິ ອາຈຣຕິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກາຍິກວີຕິກ຺ກມາທິວເສນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອນາຈາເຣສຸ. ຄຣຸຠຓ຺ຑວິສ຺ສຊ຺ຊນມາປຊ຺ຊຕີຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອໂຣປິໂມຕິ ¶ ສງ຺ຆິກຠູມິຍໍ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ຜາຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕຣຠູຕໍ ກມ຺ມໍ. ທຓ຺ຑກມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມາຫ. ສິນາຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສິນານໍ, ຈຸຓ຺ຓາທິ.

ສຈ຺ຈາລີເກນ ປິຍວາທີ ‘‘ຈາຏູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຈາຏຸໍ ອຕ຺ຕານໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ຈາຏຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຈາຏຸກມ຺ຍຕາ. ມຸຄ຺ຄສູປສ຺ສ ອປ຺ປວິສນຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພາຫາເຣຫິ ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຠຏຕິ ຘາເຣຕິ, ໂປເສຕິ ວາຕິ ປຣິຠໂຏ, ອຖ ວາ ປຣິວາຣຠູໂຕ ຠໂຏ ເສວໂກ ປຣິຠໂຏ.

ຠຓ຺ຑາຄາຣິກກມ຺ມໍ ຄິຫີນໍ ກຣິຍມານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ປຏິປິຓ຺ຑທານໍ, ປິຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ປຏິປິຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ປິຓ຺ຑປຏິປິຓ຺ຑໍ. ສງ຺ຆໂຠຄເຈຕິຍໂຠຄານໍ ອໂຍນິໂສ ວິຈາຣຓໍ ສງ຺ຆຸປ຺ປາທເຈຕິຍຸປ຺ປາທປຏ຺ຐປນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ເກຈິ.

໕໑໔. ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ໂຄຈໂຣ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣ, ອຠິຓ຺ຫໍ ຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຄາໂວ ວາ ຈກ຺ຂາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ເຕຫິ ຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ໂຄຈໂຣ. ອຍຸຕ຺ໂຕ ໂຄຈໂຣ ອໂຄຈໂຣຕິ ຕທຎ຺ໂຎ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂຄຈໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ວາ-ສທ຺ໂທ ວິຘຸນນຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ວິນິທ຺ຘຸຕກິພ຺ພິສານິ ວາ’’ຕິ.

໕໑໕. ອວຣາ ປຈ຺ຉິມາ ມຕ຺ຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂອຣມຕ຺ຕການິ. ສໍຍມກຣຓີຍານີຕິ ກາຍວາຈາສໍຍມມຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພປຏິກມ຺ມານິ, ວິກ຺ຂິປິຕພ຺ພານິ ວາ. ‘‘ປຸນ ນ ເອວໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ສໍວຣມຕ຺ເຕນ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣເນວ ວາ ກຣຓີຍານິ ສໍວຣກຣຓີຍານິ. ທິວິວິຫາຣຊນປທວາສີ ທິວິວິຫາຣວາສີ. ມນສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານເມວ ອຘິຏ຺ຐານາວິກມ຺ມໍ. ເທສນາ ອິຘ ‘‘ວຸຏ຺ຐານາວິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຣຓີຍານິ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘານີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ¶ ອນຕິກ຺ກມນີຍານິ ອນາປຕ຺ຕິຄມນີຍານິ ວຊ຺ຊານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕານຸວາທປຣານຸວາທທຓ຺ຑທຸຄ຺ຄຕິຠຍສ຺ສ.

໕໑໖. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເສສສິກ຺ຂາ ປນ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ສິກ຺ຂາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂຸຄ຺ຄຫຓໍ ¶ ປນ ອຄ຺ຄປຣິສາມຸເຂນ ສພ຺ພຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕການໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ຄຸຓໂຕ ວາ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ສພ຺ພາປິ ສິກ຺ຂາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສພ຺ເພນ ສິກ຺ຂາສມາທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ສມາທາເນນ ສພ຺ພາປິ ສິກ຺ຂາ ສມາທິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ເອກມ຺ປິ ສພ຺ພສມາທານກິຈ຺ຈກຣຕ຺ຕາ ສພ຺ພສມາທານໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອເນເກສຸ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ສພ຺ເພນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາກາເຣນາຕິ ອວີຕິກ຺ກມເທສນາວຸຏ຺ຐານວຕ຺ຕຈຣຓາທິອາກາເຣນ. ວີຕິກ຺ກມນວເສນ ເສສສ຺ສປິ ນິສ຺ເສສຕາກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຠິນ຺ນສ຺ສປີ’’ຕິອາທິມາຫ.

໕໑໙. ອາວຣຓີເຍຫິ ຈິຕ຺ຕປຣິໂສຘນຠາວນາ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຠາວນ’’ນ຺ຕິ. ສຸປ຺ປປຣິຄ຺ຄາຫກນ຺ຕິ ‘‘ສຸປ຺ປປຣິຄ຺ຄາຫກໍ ນາມ ອິທໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິໂຕ ປຣຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ, ອຍເມຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຄ຺ຄາຫກໍ.

໕໒໐-໕໒໑. ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຣມ຺ຠມາໂນ. ສາຕຈ຺ຈໍ ເນປກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໒໒. ໂລກິຍາຍປິ…ເປ… ອາຫາຕິ ອິທໍ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສຫ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕມານານິປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ຕທຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສທ຺ຘາພລຎ຺ຈ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ‘‘ສທ຺ຘູປນິສໍ ປາໂມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ປຎ຺ເຈວ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໕໒໓. ສມນ຺ຕໂຕ, ສມ຺ມາ, ສມໍ ວາ ສາຕ຺ຖກາທິປຊານນໍ ສມ຺ປຊານໍ, ຕເທວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ເຕນາຕິ ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຸທ຺ເທເສ ອວຸຕ຺ຕາປິ ສຕິ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສາຕ຺ຖການໍ ¶ ອຠິກ຺ກມາທີນໍ ສມ຺ປຊານນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ເອວໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຈ ປວຕ຺ເຕສຸ ອວິຊຫິເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈເຣ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນເມວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ.

ທ຺ເວ ¶ ກຖາຕິ ວຈນກຣຓາກຣຓກຖາ ນ ກຖິຕປຸພ຺ພາ. ວຈນໍ ກໂຣມິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ສຸພ຺ພຈຕ຺ຕາ ປຏິວຈນໍ ເທມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ເຄເນວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອເຈຕນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຍຖາປຣິຫຣິຍມານໍ ວາ ອວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ຘມ຺ມກຖາ ກເຖຕພ຺ພາເຍວາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠເຍຕິ ປຣຈກ຺ກາທິຠເຍ.

ອວເສສຏ຺ຐາເນຕິ ຍາຄຸອຄ຺ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ. ຐານຈງ຺ກມນເມວາຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພິຣິຍາປຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂຠຊນາທິກາເລ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນິສຊ຺ຊາຍປິ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ.

ເຖໂຣ ທາຣຸຈີຣິໂຍ –

‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ພາຫິຍ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ ມຸເຕ ວິຎ຺ຎາເຕ. ຍໂຕ ໂຂ ເຕ, ພາຫິຍ, ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ ມຸເຕ ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ເຕນ, ຍໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ເຕນ. ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ຕຕ຺ຖ, ຍໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ຕຕ຺ຖ. ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ເນວິຘ ນ ຫຸຣໍ ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ. ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐) –

ເອຕ຺ຕເກນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ.

ຂາຓຸອາທິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ປຕິຏ຺ຐິຕປາທປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ປສ຺ເສນ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍາວ ¶ ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ, ຕາວ ອາຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓນ຺ຕິ ອຍໍ ວາ ເອເຕສໍ ວິເສໂສ. ອວີຈິນ຺ຕິ ນິຣນ຺ຕຣໍ.

ປຐມຊວເນປິ…ເປ… ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິໂສຕິ ຣຊ຺ຊນາທີນໍ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນານໍ ອໂຍນິໂສ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນວເສນ ອິຏ຺ເຐ ອິຕ຺ຖິຣູປາທິມ຺ຫິ ໂລໂຠ, ອນິຏ຺ເຐ ຈ ປຏິໂຆ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິໂສຕິ ຣຊ຺ຊນາທິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ¶ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນໍ ມູລໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ສພ຺ພໍ ຠວງ຺ຄາທິ. ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣຊວນສ຺ສ ມູລວເສນ ມູລປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຄນ຺ຕຸກຕາວກາລິກຕາ ປນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນສ຺ເສວ ອປຸພ຺ພຕິຕ຺ຕຣຕາວເສນ. ມຓິສປ຺ໂປ ສີຫຬທີເປ ວິຊ຺ຊມານາ ເອກາ ສປ຺ປຊາຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈລນນ຺ຕິ ກມ຺ປນໍ.

ອຕິຫຣຕີຕິ ຍາວ ມຸຂາ ອາຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ຕໂຕ ຍາວ ກຸຈ຺ຉິ, ຕາວ ຫຣຕິ, ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ວາ ປສ຺ສໂຕ ຫຣຕິ. ອລ຺ລຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸປາເລຕີຕິ ວາຍຸອາທີຫິ ອຕິວິໂສສນໍ ຍຖາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປາເລຕິ. ອາຠຸຊຕີຕິ ປຣິເຍສນຊ຺ໂຌຫຣຓຊິຓ຺ຓາຊິຓ຺ຓຕາທິໍ ອາວຊ຺ເຊຕິ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍຕໍວິຊານນນິປ຺ຜາທໂກເຍວ ຫິ ປໂຍໂຄ ‘‘ສມ຺ມາປໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມາຄມ຺ມ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ຠຸຊນໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວິຊານນໍ ອາຠຸຊນໍ.

ອຏ຺ຐາເນຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ອຍຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ເຂຕ຺ຕເທວາຍຕນາທິເກ. ຕຸມ຺ພໂຕ ເວຬຸນາຬິອາທິອຸທກຠາຊນໂຕ. ຕນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑິຕໍ ອຸທກໍ.

ຄເຕຕິ ຄມເນຕິ ປຸພ຺ເພ ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກມຄ຺ຄຫເຓນ ຄມເນປິ ປຸຣໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ກາຍສ຺ສ ອຕິຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ຄມນເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ວກ຺ຂມາໂນ ວາ ເອເຕສໍ ວິເສໂສ.

ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ປວຕ຺ຕນວຈນມຕ຺ເຕນ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕີຕິ ຈງ຺ກມນຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊາສຸ ເອວ ປວຕ຺ເຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕາ ອປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາຍາທິກິຣິຍາມຍຕ຺ຕາ ¶ ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຊວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາມຍປວຕ຺ຕໍ ນາມ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ວຈີສງ຺ຂາຣວິຣຫາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໕໒໖. ອຸປາສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິສ຺ສາສານໍ ວິຍ ອຸປາສນສ຺ສ ສິກ຺ຂາໂຍຄກຣຓສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານອຸປາສນສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍຄປຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫາຕິ. ສີສໍ ໂຘວຕີຕິ ອິຈ຺ຉາທາສພ຺ຍາ ຠຸຊິສ຺ສຕໍ ຎາປຍຕິ, ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ເນຫິ ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຍສຣຊໍ ໂຘວຕິ.

໕໒໙. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ¶ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິເກ ອາຄຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອາຣຎ຺ຎກສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ. ນ ຫິ ໂສ ວິນຍປຣິຍາຍິເກ ອຣຎ຺ເຎ ວສນໂຕ ‘‘ອາຣຎ຺ຎໂກ ປນ຺ຕເສນາສໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

໕໓໐. ‘‘ນິຕຸມ຺ພ’’ນ຺ຕິປິ ‘‘ນທີກຸຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິປິ ຍໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ກນ຺ທຣນ຺ຕິ ອປພ຺ພຕປເທເສປິ ວິທຸຄ຺ຄນທີນິວຕ຺ຕນປເທສໍ ກນ຺ທຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໕໓໑. ຠາເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອເຕນ ຠາເຊຕພ຺ພຕໍ ອນ຺ເຕ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໓໓. ຣຫສ຺ສ ກິຣິຍາ ຣຫສ຺ສໍ, ຕໍ ອຣຫຕິ ຕສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ຣາຫສ຺ເສຍ຺ຍກໍ. ວິຈິຕ຺ຕາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕາຕິ. ຣຫສິ ວາ ສາຘຸ ຣຫສ຺ສໍ, ຕສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄໍ ຣາຫສ຺ເສຍ຺ຍກໍ.

໕໓໖. ປຓິຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິໂຕ.

໕໓໗. ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານສຠາວໍ, ກາຍາທີສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ນິຍ຺ຍານສຠາວຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍາທິປຣິຄ຺ຄຫຓໍ ຎາຓໍ ວາ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ຕໍ-ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຍ຺ຍານຠູຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໔໒-໕໔໓. ວິກາຣປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກາຣາປຕ຺ຕິຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນາຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຄຕສພ຺ພໂກຘສງ຺ຄາຫິກວເສນ. ສພ຺ພສງ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານສ຺ສປິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໕໔໖. ອິທໍ ¶ ສນ຺ຘາຍາຕິ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສນ຺ຘາຍ. ເອກວຈເນນ ‘‘ຖິນມິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ສນ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນເຠໂທ, ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣຘສນ຺ຕຕາຍາຕິ ວຈນໍ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍ, ສຠາວສນ຺ຕຕາຍ ວາ ສນ຺ຕຕານິວາຣຓຕ຺ຖໍ.

໕໕໐. ຖິນມິທ຺ຘວິກາຣວິຣຫາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂສຎ຺ຎາ ອາໂລກສຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ສຎ຺ຎາ ອາໂລກາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໕໕໓. ‘‘ວນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີນິ, ‘‘ອາໂລກາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ຈ ‘‘ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິອາທີນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິທ຺ເທສປທານິ ¶ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍານິ ເຍສໍ ເວວຈນານິ, ຕາເນວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຏິມຸຎ຺ຈໂຕຕິ ເອເຕນ ສາຣມ຺ຠໍ ອຠິຠວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິຣາວຣຓາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຠຸຊຕິ ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ນິຣາວຣຓາໂຠຄາ, ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ວິວຏາ.

໕໕໖. ‘‘ວິກາໂລ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອນິຈ຺ຉຍຕາຍ ກຕວຕ຺ຖຸຊ຺ຌາຈາຣມູລໂກ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ວຕ຺ຖຸຊ຺ຌາຈາໂຣ ກາຣຓໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໕໖໒. ກິລິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ກິເລເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ສທຣຖຠາເວນ ສຍເມວ ວາ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ນ ຫິ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ກິເລສຣຫິຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

໕໖໔. ອິເຘວ ຈ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອຸເປໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໕໘໘. ນິທ຺ເທສວເສນາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອຸເປກ຺ຂາ? ຍາ ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນິທ຺ເທສວເສນ. ‘‘ອິມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ປຏິນິທ຺ເທສວເສນາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ…ເປ… ອິມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ‘‘ສມຸເປໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຏິນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຍາວ ວາ ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ປທໍ, ຕາວ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ‘‘ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເຕສໍ ວເສນ ນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປກາເຣນາຕິ ອຸເປກ຺ຂາຍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂນາ’’ຕິອາທິຘມ຺ມປ຺ປກາເຣນ ‘‘ອຸເປໂຕ ສມຸເປໂຕ’’ຕິອາທິປຸຄ຺ຄລປ຺ປກາເຣນ ຈ ອຸເປກ຺ຂກສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຐເປນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ອຸເປກ຺ຂນາ’’ຕິ ກາຣຓໍ. ອຸເປກ຺ຂນາວເສນ ¶ ຫິ ອຸເປກ຺ຂາຕິ. ຕຖາ ‘‘ອຸເປໂຕ ສມຸເປໂຕ’’ຕິ ເອເຕສໍ ‘‘ອຸປາຄໂຕ ສມຸປາຄໂຕ’’ຕິ ກາຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມປຸຄ຺ຄລວເສນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ວິວຣນ຺ຕິ, ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອິມສ຺ເສວ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ອິມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ. ‘‘ອຸເປກ຺ຂນາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ສມຸເປໂຕ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ວິຠຊນ຺ຕິ. ອຸເປກ຺ຂກ-ສທ຺ທນ຺ໂຕຄຘາຍ ວາ ອຸເປກ຺ຂາຍ ຕສ຺ເສວ ຈ ອຸເປກ຺ຂກ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ ‘‘ຍາ ອຸເປກ຺ຂາ ອຸເປກ຺ຂນາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອິມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ¶ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຠາໂຄ. ສພ຺ພຖາ ອຎ຺ຎາຕຕາ ນິກຸຊ຺ຌິຕຠາໂວ, ເກນຈິ ປກາເຣນ ວິຎ຺ຎາເຕປິ ນິຣວເສສປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນາຠາໂວ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ.

໖໐໒. ອຸປຣິຠູມິປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ‘‘ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນາທີນິປິ ວາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີນໍ ອຸປຣິຠູມິໂຍຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໖໑໐. ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນນິທ຺ເທເສ ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຕໍເຍວ ອາກາສໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຜຸຏໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ອນນ຺ຕໍ ຜຣຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາເຓນາຕິ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ຕໍເຍວ ອາກາສໍ ຜຸຏໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ກິຣ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ວາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ – ຕໍເຍວ ອາກາສໍ ຜຸຏໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນວິຎ຺ຎາເຓນ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ – ຕໍເຍວ ອາກາສໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຜຸຏໍ ເຕນ ຄຫິຕາກາຣໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນນ຺ຕໍ ຜຣຕີຕິ. ຍຎ຺ຫິ ອາກາສໍ ປຐມາຣຸປ຺ປສມງ຺ຄີ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອນນ຺ຕໍ ຜຣຕິ, ຕໍ ຜຣຓາກາຣສຫິຕເມວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປສມງ຺ຄີ ອນນ຺ຕໍ ຜຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໖໑໕. ຕໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠາເວຕີຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຕໍ, ຕໍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ເສວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ປຐເມນ ວິຍ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ຕຕິເຍນາຣຸປ຺ເປນ ອຠາເວຕີຕິ.

ນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໖໒໓. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ¶ ປຎ຺ຈກນຍທສ຺ສເນ ‘‘ປຎ຺ຈ ຌານານີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທິນາ ອຸທ຺ຘຏໍ. ອຸທ຺ຘຏານໍເຍວ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຊ຺ຌານານໍ ທສ຺ສນໂຕ, ທຸຕິຍສ຺ເສວ ວິເສສທສ຺ສນໂຕ ຈ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໖໔໐. ໂລກຸຕ຺ຕຣາປເນຕ຺ຖາຕິ ¶ ເອເຕສຸ ຕີສຸຌາເນສຸ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສິຍາ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ເອວໍ ໂກຏ຺ຐາສິກາ ປນ ມຄ຺ຄກາເລ, ຜລກາເລ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠູຕາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓາໂລກກສິຓານາປານພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຈຕຸຕ຺ຖານິ ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກຈຕຸຕ຺ເຖ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ.

ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສວາ ມຄ຺ຄໍ ຠາວຍິໍສຸ, ຜລໍ ສຈ຺ຉິກຣິໍສູຕິ, ຠາເວສ຺ສນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຈ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຜລານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸສລໂຕ ເຕຣສສຸ ຫິ ຈຕຸຕ຺ເຖສຸ ອຍໍ ກຖາ ປວຕ຺ຕາ, ນ ຈ ກຸສລຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຜລານິ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ໂກຕິ.

‘‘ກິຣິຍໂຕ ເຕຣສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈຕຸຕ຺ຖໍ ກິຣິຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ທ຺ວາທສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກຸສລໂຕ ວາ ເຕຣສສຸ ເສກ຺ຂຜລຈຕຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິຣິຍໂຕ ເຕຣສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອເສກ຺ຂຈຕຸຕ຺ເຖນ ສຫ ວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຂີຓາສວານໍ ຍານິ ອຠິຎ຺ຎາທີນິ ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ປາທກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕສໍ ວຏ຺ຏໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ປຣິຈ຺ຉນ຺ນາກາສກສິຓຈຕຸຕ຺ຖາທີນິ ວິຍ ວາ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກສມານຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ມໂນສງ຺ຂາຣາ ¶ ນາມ ສຎ຺ຎາເວທນາ, ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ວາ ຂນ຺ຘາ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໒໐.໒໘) ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ວິຍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ ປຣສນ຺ຕານຄຕເມວ ຊານາຕິ, ສສນ຺ຕານຄຕມ຺ປິ ປນ ອປາກຏໍ ຣູປໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ວິຍ ອປາກຏໍ ກມ຺ມໍ ວິຠາເວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຊານນກາເລ’’ຕິ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຌານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ອປ຺ປມຎ຺ຎາວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໖໔໒. ສພ຺ພຘີຕິ ¶ ¶ ທິສາເທໂສຘິນາ ອໂນຘິໂສຜຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ໂຕຘິນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂນຘິໂສ ທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ວາ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕກໍ ຕໍ ທ຺ວຍໍ ຕສ຺ສ ຜຣຓນ຺ຕຣາທິຏ຺ຐານໍ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸນ ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໓. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານຸປາລິຕາ ເມຕ຺ຕາ ນ ປຣິຫາຍຕິ ອາສນ຺ນສປຕ຺ຕສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ສິເນຫສ຺ສ ຈ ວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖໔໕. ອຘິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປສາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຘິກຠາເວນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ພລວຕາ ວາ ອຘິໂມກ຺ເຂນ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ.

໖໔໘. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ‘‘ສພ຺ເພນ ສິກ຺ຂາສມາທາເນນ ສພ຺ພໍ ສິກ຺ຂໍ, ສພ຺ເພນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພໍ ສິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ຌານວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໖) ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ສພ຺ເພນ ອວຘິນາ ອຕ຺ຕສມຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຈ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ, ສພ຺ພາວຘິທິສາທິຜຣຓາກາເຣຫິ ສພ຺ພໍ ໂລກນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໖໕໐. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວິຆາຕວເສນາຕິ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ອາສນ຺ນທູຣປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ຣາຄພ຺ຍາປາທາທີນໍ ວິຆາຕວເສນ. ຍໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ໂສ ອເວໂຣຕິ ໂສ ອເວຣຠາໂວຕິ ອຍໍ ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ.

໖໕໓. ນິຣຍາທິ ¶ ຄຕິ, ຈຓ຺ຑາລາທິ ກຸລໍ, ອນ຺ນາທີນໍ ອລາຠິຕາ ໂຠໂຄ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາທິ ຄຫິຕໍ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໖໙໙. ອິມສ຺ມິໍ ¶ ປນ…ເປ… ກຖິຕາຕິ ອິມິນາ ອິມສ຺ມິໍ ວິຠງ຺ເຄ ກຖິຕານໍ ໂລກິຍຠາວເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ຄາທີຫິ ວິເສເສຕີຕິ ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ອປ຺ປມຎ຺ຎານໍ ກຖິຕຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປ຺ປມຎ຺ຎາວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ໂຄ

໑. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໗໐໓. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ¶ ¶ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຈ ໂອກາສຠາເວນ. ປິຏ຺ຐປູວໂອທນກິຓ຺ຓນານາສມ຺ຠາເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕາ ສຸຣາ ນາມ. ມຘຸກາທິປຸປ຺ຜປນສາທິຜລອຸຈ຺ຉຸມຸທ຺ທິກາທິນານາສມ຺ຠາຣານໍ ຣສາ ຈິຣປຣິວາສິຕາ ເມຣຍໍ ນາມ, ອາສໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໐໔. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວິຣຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ວິຣຕິເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ.

ກມ຺ມປຖາ ເອວາຕິ ອສພ຺ພສາຘາຣເຓສຸ ຌານາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ກມ຺ມປຖໂກຏ຺ຐາສິກາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຣາປານມ຺ປິ ‘‘ສຸຣາປານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາເສວິຕໍ…ເປ… ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິກ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໔໐) ວິສຸໍ ກມ຺ມປຖຠາເວນ ອາຄຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ເອກາທສ ກມ຺ມປຖາ ສິຍຸໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສ຺ເວວ ກມ຺ມປເຖສຸ ອຸປກາຣກຕ຺ຕສຠາຄຕ຺ຕວເສນ ອນຸປເວໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສຕ຺ຕອິຕ຺ຖິປຸຣິສາຣມ຺ມຓຕາ ຕຖາຄຫິຕສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສພ຺ພາປິ ຫິ ເອຕາ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເວຣເຈຕນາຫິ ເອວ ວິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໐໔) ຈ ວກ຺ຂຕີຕິ.

ໂຄຣູປສີລໂກ ປກຕິຠທ຺ໂທ. ກາກຓິກມຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາຕິອາທິ ໂລຠວເສນ ມຸສາກຖເນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂທສວເສນ ມຸສາກຖເນ ຈ ນິຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆເຠໂທ ຄຫິໂຕ. ໂທສວເສນ ປຣສ຺ສ ພ຺ຍສນຕ຺ຖາຍ ມຸສາກຖເນ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຄຸຓວເສນ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ມນ຺ທາຘິມຕ຺ຕພ຺ຍສນິຈ຺ຉາວເສນ ¶ ຈ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຖາວຣວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິມຍາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິເກສ຺ເວວ ປວິສນ຺ຕີຕິ ທ຺ເວ ເອວ ຄຫິຕາ.

ປຎ຺ຈປິ ກມ຺ມປຖາ ເອວາຕິ ເຈຕນາສງ຺ຂາຕໍ ປຣິຍາຍສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຣຕິສີລໍ ປນ ມຄ຺ຄໂກຏ຺ຐາສິກນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນາຕິ ເສສສີລານໍ.

໗໑໒. ‘‘ໂກຏ຺ຐາສຠາເວນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຕິຏ຺ຐານຠາເວນາ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສິກ຺ຂາປທວາເຣ ປຫີນປຎ຺ຈາຠພ຺ພຏ຺ຐານສ຺ສ ອຣຫໂຕ ວິຣມິຕພ຺ພເວຣສ຺ສ ¶ ສພ຺ພຖາ ອຠາວາ ກິຣິເຍສຸ ວິຣຕິໂຍ ນ ສນ຺ຕີຕິ ນ ອຸທ຺ຘຏາ, ເສກ຺ຂານໍ ປນ ປຫີນປຎ຺ຈເວຣຕ຺ເຕປິ ຕໍສຠາຄຕາຍ ເວຣຠູຕານໍ ອກຸສລານໍ ເວຣນິທານານໍ ໂລຠາທີນຎ຺ຈ ສພ຺ຠາວາ ວິຣຕີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ນ ຠວິສ຺ສຕິ. ອກຸສລສມຸຏ຺ຐິຕານິ ຈ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ເຕສໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ເວຣາເນວ, ເຕຫິ ຈ ເຕສໍ ວິຣຕິໂຍ ໂຫນ຺ເຕວ, ຍໂຕ ນຜລຠູຕສ຺ສປິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກຕາ ໂຫຕິ. ສິກ຺ຂາວາເຣ ຈ ອຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ຜລຘມ຺ມາປິ ນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ນາປິ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ກິຣິຍຘມ຺ມາຕິ ນ ເກຈິ ອພ຺ຍາກຕາ ສິກ຺ຂາຕິ ອຸທ຺ຘຏາ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໗໑໔. ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິວເສນາຕິ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຣມ຺ມເຓ ຍຖາວິຣມິຕພ຺ພໂຕ ວິຣຕິວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕. ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ

໑. ສງ຺ຄຫວາຣວຓ຺ຓນາ

໗໑໘. ເອເສວ ¶ ¶ ນໂຍຕິ ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕເມວ ນຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມປ຺ປເຠທສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິຠານປ຺ປເຠທາ ຕພ຺ພິສຍານໍ ອຕ຺ຖາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຈ຺ຈເຫຕຸຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາກາຣວາເຣສຸ ອາຄຕານິ ທຸກ຺ຂາທີນິ ຄຫິຕານິ. ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣວາເຣສຸ ນິພ຺ພານໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິວາເຣ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ, ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ວິປາໂກ ກິຣິຍຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານເມວ ວເສນ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ຘມ຺ມາ ຈ.

ວິທຫຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກເຫຕຸອາທີນໍ ສາຘາຣຓໍ ນິພ຺ພຈນໍ, ຕທຕ຺ຖໍ ປນ ວິຠາເວຕຸມາຫ ‘‘ປວຕ຺ເຕຕິ ເຈວ ປາເປຕິ ຈາ’’ຕິ. ເຕສຸ ປຸຣິໂມ ອຕ຺ໂຖ ມຄ຺ຄວຊ຺ເຊສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠາສິຕມ຺ປິ ຫິ ອວໂພຘນວເສນ ອຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ. ມຄ຺ໂຄ ປນ ນິພ຺ພານໍ ປາເປຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຉິໂມ.

ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສຠາວວາຈໂກຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຍາ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ, ອວິປຣີຕນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາ ອຠິລາເປຕິ ຕສ຺ສາ ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ອວຈນຠູຕາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠິລາເປຕິ ເກຈິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຠິລປິຕພ຺ພາ ¶ , ນ ວຈນນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ວຈນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຠິລປິຕພ຺ພໍ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ອຖາປິ ຜສ຺ສາທິວຈເນຫິ ໂພເຘຕພ຺ພໍ ອຠິລປິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ອຕ຺ຖຘມ຺ມວຊ຺ຊໍ ເຕຫິ ໂພເຘຕພ຺ພໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເຕສໍ ນິຣຸຕ຺ຕິຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ຜສ຺ໂສຕິ ຈ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ຜສ຺ສໍ ຜສ຺ສາຕິ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ສິໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ, ນ ຈ ອວຈນໍ ເອວໍປກາຣໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຈນຠູຕາຍ ເອວ ຕສ຺ສາ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ອຠິລາເປ ອຸຈ຺ຈາຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທາຣມ຺ມຓາຍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣໂຕ ມໂນທ຺ວາເຣ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ¶ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ຈ ວຈນໍ ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມເຓ ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ປນ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສາທິສທ຺ທປ຺ປເຠທນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຕໍ ຕໍ ສທ຺ທວິຠາວກໍ, ເອວໍ ສຠາວາສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ຕໍວິຠາວກຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ປາຬິວິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ປວຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ນ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ຎາຓໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ວິຠາເວນ຺ຕໍເຍວ ຕໍຕໍສທ຺ທປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານນ຺ຕຣໍ ຕໍຕໍປເຠທນິຈ຺ຉຍເຫຕຸຕ຺ຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ປເຠທຄຕມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ. ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ມາຄຘຠາສາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ສກ຺ກຏນາມາທິສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ປນາ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ນິປາຕປທມາຫ.

ກຖິຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ໂພຘິມຓ຺ຑ-ສທ຺ໂທ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂພຘິຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ. ສຸວຓ຺ຓສລາກນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐສລາກໍ, ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ຐິເຕນ ປວາຣິຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຏິສມ຺ຠິທາໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ປກາເຣນ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ນ ສກ຺ກຏຠາສາຊານນໍ ປຏິສມ຺ຠິທາກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ມາຄຘຠາສາຍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຕາຎາປນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉທ຺ທນ຺ຕວາຣຓ (ຊາ. ໑.໑໖.໙໗ ອາທໂຍ) -ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກາທີສຸ (ຊາ. ໑.໔.໗໓ ອາທໂຍ) ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ຈ ມາຄຘຠາສາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ນ ໂອຏ຺ຏກາທິຠາສາ ສກ຺ກຏໍ ວາ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ມາຄຘເສສຠາສາສຸ. ເສສາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕນ ກາລນ຺ຕເຣ ອຎ຺ຎຖາ ໂຫນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ຈ. ມາຄຘາ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ກທາຈິ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີປິ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ ສພ຺ພຖາ ຈ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ກປ຺ປວິນາເສປິ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວາຕິ ‘‘ອຍເມເວກາ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອາຫ. ປປຎ຺ໂຈຕິ ຈິຣາຍນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘວຈນເມວ ເຈຕສ຺ສ ວິສໂຍ, ເຕເນວ ‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ’’ຕິ ຄາຖໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ‘‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ຠາສິຕ’ນ຺ຕິ? ‘ເອວໍ ຄຫປຕີ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອາຄເມຖ, ຍາວສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ເປກ຺ຂາມີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗) ອາຫາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສພ຺ພຕ຺ຖກຎາຓນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ຖາທີສຸ ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສຸ ເຕສຸ ຕີສຸ ຈຕູສຸປິ ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ກຸສລກິຣິຍຠູຕາຍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ຘມ຺ມຕ຺ຖຠາວໂຕ ຕີສຸ ເອວ ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖກຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມານິ ຎາຓານິ ອິທມຕ຺ຖໂຊຕການີຕິ ສາຕ຺ຖການໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ສພ຺ພຕ຺ຖກໍ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ. ເສກ຺ເຂ ປວຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ວິຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ອຣຫໂຕປິ ປຏິສມ຺ຠິທາວິສທຕາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ຍຖາໂຍຄໍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາວິສທຕ຺ຕກາຣຓຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ປຸຈ຺ຉາຍ ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕາ ກຖາຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາ ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຄຣຸຕາຍ ລາຠໍ ຫີເຬນ຺ເຕນ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກມ຺ປິ ກມ຺ພລໍ ວາສິຍາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິຠຓ຺ຑກຣຓໍ ມຍາ ກຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລາຠຄຣຸໂນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘຣາ ຘມ຺ມກຖິກາວ ຠວິຕຸໍ ນ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຖຣສ຺ສ ກງ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ອວິສທຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິສທຕາ ທສ຺ສິຕາ. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປເຠໂທ ນາມ ມຄ຺ເຄຫິ ອຘິຄຕານໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ປເຠທຄມນໍ. ອຘິຄໂມ ເຕຫິ ປຏິລາໂຠ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ, ປເຠໂທ ກາມາວຈໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ປນ ຕຖາຕິ ຍຖາ ອຘິຄມສ຺ສ ພລວປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ປເຠທສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາທີນໍ ອຘິຄມສ຺ສ ພລວປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວໍ, ປຸພ຺ພໂຍຄສ຺ສ ຈ ພລວປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິສວນປຣິປຸຈ຺ຉາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຘິຄໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ¶ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸພ຺ພໂຍຄາຘິຄມາ ຫິ ທ຺ເວປິ ວິສທກາຣຓາຕິ ‘‘ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ປເຠທສ຺ສ ພລວປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ສງ຺ຄຫວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຈ຺ຈວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໗໑໙. ເຫຕຸວາເຣ ¶ ກາລຕ຺ຕເຍປິ ເຫຕຸຜລຘມ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຎ຺ຈ ເຫຕຸຘມ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ຘມ຺ມວາເຣ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ອຕີຕານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ອຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ຈ ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິທເມເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວາຣານໍ ນານຕ຺ຕໍ.

ສຈ຺ຈວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໗໒໕. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຕ຺ວາ ວິເສເສນ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຣິຍານໍ ອວິປາກຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ວິປາກາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖຠາໂວ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ? ນ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ເຈ ກຸສລາກຸສລານມ຺ປິ ອຕ຺ຖຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ນປ຺ປຏິສິທ຺ໂຘ, ວິປາກສ຺ສ ປນ ປຘານເຫຕຸຕາຍ ປາກຏຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຠາໂວວ ເຕສໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຣິຍານໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນາຍໍ ໂທໂສ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ປນ ອເຫຕຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປິຈ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ອິທໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ກຸສລາກຸສເລ ວິປາກກິຣິຍຘມ຺ເມ ຈ ສຠາວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ຈ ໂຫຕີຕິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ມຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ¶ . ກຸສລາກຸສລວາເຣສຸ ຈ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ກຸສລາກຸສລານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ສຕ຺ຕິວິເສສໍ ສນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕີ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພາເປກ຺ຂາ ໂຫຕີຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ເຘເນວ ‘‘ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາວທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ປນ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຍ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນຜລມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕຕິ ຕສ຺ສາ ນິປ຺ຜາທການເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວິປາກວາເຣ ‘‘ເຕສໍ ວິປຈ຺ຈນເກ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຠາວປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ນ ສຕ຺ຕາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ, ອວິປຣີຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ. ໂຂເຠຕ຺ວາຕິ ໂລມຫໍສຊນນສາຘຸກາຣທານາທີຫິ ໂຂເຠຕ຺ວາ. ປຸນ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ¶ ຊານິສ຺ສຖາຕິ ອປ຺ປສ຺ສຸຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍວາຣໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຕເທວ ກເຖສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໗໔໖. ຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມາວຈຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ຠູມິ ‘‘ຠູມີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ວາຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໗໔໗. ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ວຈເນຫິ ເຫຕາທິປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລາກຸສລຣູປານມ຺ປິ ອຕ຺ຖປຣິຍາຍໍ, ເຫຕາທິປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ວິປາກກິຣິຍຣູປານມ຺ປິ ຘມ຺ມປຣິຍາຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ກາມາວຈຣວິປາກາຣມ຺ມຓຕາ ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານໍ ກາມາວຈຣໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສເລສຸ ກາມາວຈຣກິຣິຍາໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາເກສຸ ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ສພ຺ພຎາຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘‘ເຍນ ຎາເຓນ ຕານິ ຎາຓານິ ຊານາຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໒໖) ວຈນໂຕ ປນ ນ ສພ຺ພຎາຓາຣມ຺ມຓຕາຕິ ກຖຍນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ປນ ‘‘ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎາຓາຣມ຺ມຓຕາ ສິຍາ. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ກຖນໍ ນິຣວເສສກຖນນ຺ຕິ ຍຖາທສ຺ສິຕວິສຍວຈນວເສນ ‘‘ເຍນ ຎາເຓນ ຕານິ ຎາຓານິ ¶ ຊານາຕີ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎາຣມ຺ມຓຕໍ ນ ປຏິເສເຘຕີຕິ. ຍຖາ ຈ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍານໍ ນ ນິຣວເສເສນ ກຖນໍ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ, ເອວໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍສ຺ສປີຕິ. ເອວໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ສພ຺ພຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ສິຍາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ສິຍາ ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓາ ສິຍາ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໔໙) ວຸຕ຺ຕາ.

ຍທິປິ ‘‘ສິຍາ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ນ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໔໙) ວຈນໂຕ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິທາສ຺ເວວ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກນໂຍ ປວຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ມຄ຺ໂຄ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ໂນ ນ ໂຫຕິ, ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓວິສຍາ ເອວ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນ ຕສ຺ສາ ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓຕາຕິ. ເອວມປິ ທ຺ເວປິ ເອຕາ ປາຬິໂຍ ວິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕາສຸ ພລວຕຣາຍ ຐຕ຺ວາ ¶ ອິຕຣາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ. ກຸສລາກຸສລານໍ ປນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕປຏິເວໂຘປິ ກຸສລາກຸສລຠາວປຏິເວຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍາ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ເອກນ຺ຕຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາ, ຕຖາ ວິປາກກິຣິຍານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວປຏິເວໂຘປິ ວິປາກກິຣິຍຠາວປຏິເວຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍາ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ເອກນ຺ຕິກອຕ຺ຖວິສຍຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈິ ປນ ຎາຓໍ ອປ຺ປຏິຠານຠູຕໍ ນຕ຺ຖິ ເຎຍ຺ຍປ຺ປກາສນໂຕຕິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ຎາເຓ ນິປ຺ປຣິຍາຍາ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍໍ ທ຺ເວປິ ປາຬິໂຍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣສ຺ສ ອຠິລາປສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕາ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາຍ ກາຣຓໍ ສທ຺ທສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ຠາວາຕິ. ອນຸວຕ຺ຕມາໂນ ຈ ໂສ ເອວ ສທ຺ໂທຕິ ວິເສສນໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ຎາຓວິຠງ຺ໂຄ

໑. ເອກກມາຕິກາທິວຓ຺ຓນາ

໗໕໑. ໂອກາສຏ຺ເຐນ ¶ ¶ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາປິ ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ຍາຖາວກວຕ຺ຖຸວິຠາວນາຕິ ນເຫຕາທິອວິຕເຖກປ຺ປກາຣວຕ຺ຖຸວິຠາວນາ. ຍຖາ ເອກໍ ນເຫຕຸ, ຕຖາ ເອກໍ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ຫິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອວິຕຖສາມຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓາຣມ຺ມຓໍ ຍາຖາວກວຕ຺ຖຸ. ຍາຖາວເກນ ວາ ອວິຕຖສາມຎ຺ເຎນ ວຕ຺ຖຸວິຠາວນາ ຍາຖາວກວຕ຺ຖຸວິຠາວນາ.

ທຸການຸຣູເປຫີຕິ ທຸກມາຕິການຸຣູເປຫີຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂອສານທຸກສ຺ສ ປນ ທຸກມາຕິກໍ ອນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກຠາວານຸຣູເປຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕິການຸຣູເປຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂອສານທຸເກ ປນ ອຕ຺ໂຖຕິ ຜລໍ, ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕຸສທ຺ທານໍ ຕໍ ຊເນຕີຕິ ອຕ຺ຖຊາປິກາ, ກາຣຓຄຕາ ປຎ຺ຎາ. ຊາປິໂຕ ຊນິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຊາປິຕຕ຺ຖາ, ກາຣຓປຎ຺ຎາສທິສີ ຜລປ຺ປກາສນຠູຕາ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ.

໑໐. ທສກມາຕິກາວຓ຺ຓນາ

໗໖໐. ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂຍນິໂຍ. ກຕມາ…ເປ… ໂຍ ໂຂ ມໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເອວໍ ຊານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໒) ວຈເນນ ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນິຣຍຎ຺ຈາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຊານາມີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓) ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກໍ. ‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ອາຄຕານິ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ນິທານວຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ອາຄຕານິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສຎ຺ຈ, ເຕສຕ຺ຕຕິ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ສຸຕມຍາທີນິ ອາຄຕານິ ¶ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ສໍຍຸຕ຺ຕເກຕິ. ອຎ຺ຎານິປີຕິ ເອເຕນ ອິຘ ເອກກາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ ຈ ‘‘ຕຍິທໍ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕິ ‘ອິມານິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ເອວໍ ຄຫິຕານີ’ຕິ’’ອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອເນກຎາຓປ຺ປເຠທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍາຖາວປຏິເວຘໂຕ ສຍຎ຺ຈ ອກມ຺ປິຍໍ ປຸຄ຺ຄລຎ຺ຈ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ເຎຍ຺ເຍສຸ ອຘິພລໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຏ຺ເຐນ ຈາ’’ຕິ.

ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ¶ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ. ປຏິຊານນວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ອຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐ ວາ ປຣິສາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອາສຠາ, ພຸທ຺ຘາ. ອິທໍ ປນາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຐານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕເມວ ວທຕິ. ຕິຏ຺ຐມາໂນວາຕິ ອວທນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐມາໂນວ ປຏິຊານາຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ‘‘ອຠິຊານາມຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອເນກສຕໍ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສໍ…ເປ… ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ຠຍໍ ວາ ສາຣຊ຺ຊໍ ວາ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໑) ວຈເນນ ທສ຺ສິຕອກມ຺ປິຍຎາຓຍຸຕ຺ໂຕ ທສພໂລຫນ຺ຕິ ອຠີຕນາທໍ ນທຕິ. ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ ຂນ຺ຘກວຄ຺ເຄ ອາຄເຕນ.

‘‘ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ສຸຕ຺ຕເສເສນ ສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສຍາທີນໍ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິ, ປຸຣິມສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສຍາທິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຉິມສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສຍາທີນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຕ຺ຖ ຈ ຈກ຺ກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິເວຘນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ປຏິເວໂຘຕິ ‘‘ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສປິ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຣສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນມຕ຺ເຕນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ເທສນາຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ປວຕ຺ຕິຕຈກ຺ກສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈກ຺ກຣຕນຏ຺ຐານໍ ວິຍ.

ສມາທີຍນ຺ຕີຕິ ສມາທານານິ, ຕານິ ປນ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມເມວ ວາ ກມ຺ມສມາທານນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມາທານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ມຸຕ຺ຕຄຕ-ສທ຺ເທ ຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ.

ອຄຕິຄາມິນິນ຺ຕິ ¶ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຊານາມິ ນິພ຺ພານຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓).

ຫານຠາຄິຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ຫານຠາຄິຍສຠາວໍ, ກາມສຫຄຕສຎ຺ຎາທິຘມ຺ມໍ ວາ. ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພວ ກຕາຠິສງ຺ຂາຣາທິໍ.

‘‘ອິທານີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຫ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ກິເລສາວຣຓໍ ຕທຠາວຎ຺ຈາຕິ ກິເລສາວຣຓາຠາວໍ. ກິເລສກ຺ຂຍາຘິຄມສ຺ສ ຫິ ກິເລສາວຣຓໍ ອຏ຺ຐານໍ, ຕທຠາໂວ ຐານໍ. ອນຘິຄມສ຺ສ ກິເລສາວຣຓໍ ຐານໍ, ຕທຠາໂວ ¶ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕທຠາວຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຐິຕິໍ ຕພ຺ພິປຣີຕາຍ ຐານາຠາວຎ຺ຈ ອຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ອິມິນາ ຎາເຓນ ອຘິຄມານຘິຄມານໍ ຐານາຏ຺ຐານຠູເຕ ກິເລສາວຣຓຕທຠາເວ ປສ຺ສຕິ ຠຄວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂລກິຍສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຐິຕິທສ຺ສນໂຕ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຐານາຠາວທສ຺ສນໂຕ ຈາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຘິຄມຏ຺ຐານທສ຺ສນເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອຸປຣິ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສເນວ ວິປາກາວຣຓາຠາວທສ຺ສນາທິກສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ປນ ຎາເຓນ ສິຊ຺ຌນໂຕ ປສງ຺ເຄນ ອິຕຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕຕິ ຣາຄາທີນໍ ອຘິມຕ຺ຕຕາທິວເສນ ຕໍສຫິຕານໍ ຘາຕູນໍ ເວມຕ຺ຕຕາທສ຺ສນໂຕ, ‘‘ອຍໍ ອິມິສ຺ສາ ຘາຕຸຍາ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຈຣິຍາເຫຕູນໍ ວາ, ຣາຄາທໂຍ ເອວ ວາ ປກຕິຠາວໂຕ ຘາຕູຕິ ຣາຄາທິເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປໂຍຄໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕອງ຺ຄຸລິມາລາທີນໍ ວິຍ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາທິວເສນ ປໂຍຄໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ.

(໑.) ເອກກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໖໑. ນ ເຫຕຸເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ເຫຕູ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນ ປນ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ມ-ກາໂຣ ຈ ກໂຕ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ. ອິມິນາປິ ນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍນ ເຫຕຸຠາວາທິປຏິກ຺ເຂໂປ, ປຈ຺ຉິມນເຍນ ນເຫຕຸຘມ຺ມາທິໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຄໂຫຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຸຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຈຸຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ເອກາຍ ຊາຕິຍາ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ນວຘາ ວຸຕ຺ຕຠວສ຺ສ. ຕທນ຺ໂຕຄຘຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ¶ ‘‘ນ ຣູປໍ ວິຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຉວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ຣູປໂຕ ເອເຕສໍ ວິເສສນໍ ກໂຣຕິ.

໗໖໒. ກປ຺ປໂຕ ກປ຺ປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ກທາຈິ ຕຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຂີຣາທີນໍ ວິຍ ເອເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓວິລກ຺ຂຓຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໗໖໓. ສໂມຘາເນຕ຺ວາຕິ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານໍ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ. ເອເຕນ ມຫຕ຺ເຕປິ ອວິຠາວກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ນ ວິຠາເວສ຺ສຕີຕິ ¶ ວາທປຖໍ ຉິນ຺ທຕິ. ຈກ຺ຂຸປສາເທ ມມ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສໂຍຕິ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໗໖໔. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓາຕິ ອພ຺ຍວຫິຕາ, ອນນ຺ຕຣິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວວຕ຺ຖິຕານມ຺ປິ ປຏິປາຏິນິຍໂມ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕຣຕາຕິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຕາ ເອເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໖໕. ສມນນ຺ຕຣຕາຕິ ຈ ສມນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຕາ.

໗໖໖. ອາຠຸຊນໂຕຕິ ອາຠຸຄ຺ຄກຣຓໂຕ, ນິວຕ຺ຕນໂຕ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓາ ອນາໂຠຄາ’’ຕິ ອາໂຠຄສຠາວາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ນຕ຺ຖິ ອາວຏ຺ຏນາ ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອາວຏ຺ຏນຠາໂວ ວາຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ສພ຺ເພ ຣູປາທິຘມ຺ມາ ຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຣູປາທີສຸ ອຠິນິປຕນໍ ເຕຫິ ສມາຄໂມ ເຕສນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປາທີນໍ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ. ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ອຠິນິປຕິຕພ຺ພານິ ຫິ ຣູປາທີນີຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ຫິ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ປຏິວິຊານິຕພ຺ພານິ ຣູປາທີນິ ຐເປຕ຺ວາ ກຸສລາກຸສລເຈຕນາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ສຫຊປຸພ຺ພງ຺ຄມຘມ຺ເມນ ປຏິວິຊານິຕພ຺ພານໍ ປຏິວິຊານນໍ ເອເຕສໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ທສ຺ສນາທິມຕ຺ຕໂຕ ¶ ປນ ມຸຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາ ເອເຕສໍ ກຸສລາທິປຏິວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣໍ ປຏິເສເຘຕິ.

ອວິປາກຠາເວນ ອຎ຺ຎໍ ອພ຺ຍາກຕສາມຎ຺ຎໍ ອນິວາເຣນ຺ໂຕ ກຸສລາກຸສລຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກໂຣຕີຕິ ຈວນປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ກິຈ຺ຈໍ. ປິ-ສທ຺ເທນ ສຫຊວນການິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ປຏິເສຘເນ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ‘‘ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ…ເປ… ປສນ຺ເນນ ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑-໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຠາສນກຣຓກຣາ, ຕໍສທິສາ ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທກາ ພລວນ຺ໂຕ ຉຏ຺ຐທ຺ວາຣິກາ ເອວ ຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ນ ເຕສໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວເນນ ປຏິວິຊານນໍ ອຕ຺ຖິ, ທຸພ຺ພລານໍ ປນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມປຏິວິຊານນໍ ຕຕ຺ຖ ນ ປຏິສິທ຺ຘໍ ‘‘ນ ¶ ກາຍກມ຺ມໍ ນ ວຈີກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍຊນກສ຺ເສວ ປຏ຺ຐປນປຏິກ຺ເຂເປນ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ມໂນກມ຺ມສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ກາຍສຸຈຣິຕາທິກຸສລກມ຺ມໍ ກໂຣມີຕິ, ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ອກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣມີຕິ ຈ ກຸສລາກຸສລສມາທານໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວເນນ ນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຈຸຕິ ຈ ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ເຕຫິ ໂຫຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕໍທ຺ວາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍາ ປນາຍໍ ປາຬິ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊານາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕສ຺ສາ ຣູປາທີນໍ ອາປາຖມຕ຺ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມສຠາວໍ ນ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ຣູປໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປນ຺ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສ຺ສປິ ຣູປນີລາທິອາກາຣປຏິວິຊານນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິວິຊານນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈຫິ ປນ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ສາຕິສຍໍ ຕສ຺ສ ວິຊານນນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປາຬິຍໍ ພຫິທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວເນນ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓສ຺ສ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຏິສິທ຺ຘາ. ຣູປາຣູປຘມ຺ເມຕິ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ເຕນ ນ ປຏິພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຣູປາທີນໍ ອາປາຖຄມເນ ນິທ຺ທາປຏິໂພໂຘ ໂຫຕີຕິ? ນ, ປຐມໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປໂລເຠຕ຺ວາ ສຈ຺ຈສຸປິເນນ.

ອພ຺ຍາກໂຕເຍວ ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ວທນ຺ເຕຫິ ມໂນທ຺ວາເຣປິ ອາວຊ຺ຊນໍ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕີຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສາ ¶ ເອວ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສາ ວເສນ ເອກວິເຘນ ຎາຓວຕ຺ຖຸ ໂຫຕີຕິ ຈ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ເອກກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໒.) ທຸກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໖໗. ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຠາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິກຣເຓສຸ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອຘິກຣຓວເສນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຊາປິຕາ ¶ ຈ ສາ ອຕ຺ຖາ ຈາຕິ ຊາປິຕຕ຺ຖາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ທຸກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໓.) ຕິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໖໘. ປຎ຺ຎາປຣິຓາມິເຕສູຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປາຈິເຕສຸ. ‘‘ໂຍຄວິຫິເຕສູຕິ ອິທຎ຺ຈ ວິສຍວິເສສນມຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ຍານິ ປຎ຺ຎາຍ ວິຫິຕານິ ອເຫສຸໍ ໂຫນ຺ຕິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຈ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ໂຍຄວິຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ ສິປ຺ປໍ, ອິຕຣໍ ກມ຺ມໍ. ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ວຑ຺ຒກີກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ອສິກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ກາຕພ຺ພໍ ຖູລກມ຺ມໍ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຎ຺ຎາ ເອວ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ກມ຺ມໍ ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ນາຄມຓ຺ຑລໍ ນາມ ມຓ຺ຑລໍ ກຕ຺ວາ ສປ຺ເປ ວິຊ຺ຊາຍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ພລິໍ ທຕ຺ວາ ວິສາປນຍນໍ. ປຣິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂາ, ເຍນ ‘‘ຜູ’’ຕິ ມຸຂວາຕໍ ທຕ຺ວາ ວິສໍ ອປນຍນ຺ຕິ, ໂສ ອຸຓ຺ຓນາຠິອາທິມນ຺ໂຕ ຜຸຘມນກມນ຺ໂຕ. ‘‘ອ ອາ’’ຕິອາທິກາ ມາຕິກາ ‘‘ກ ກາ’’ຕິອາທິໂກ ຕປ຺ປເຠໂທ ຈ ເລຂາ.

ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ສກໍ, ອິຕຣໍ ໂນສກໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພານໍ ຕປ຺ປຏິເວຘປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອນຸໂລມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ‘‘ໂຍຄວິຫິເຕສຸ ວາ ກມ຺ມາຍຕເນສູ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຎາ ¶ ວຸຕ຺ຕາ, ປຸນ ຕສ຺ສາ ເວວຈນວເສນ ‘‘ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອນຸ…ເປ… ປຎ຺ຎາເວວຈນານີ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວຣູປິນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກມ຺ມາຍຕນາທິວິສຍໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕສຈ຺ຈານຸໂລມິກສຠາວໍ ອນິຈ຺ຈາທິປວຕ຺ຕິອາກາຣຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຈ ຠູມິສຠາວປວຕ຺ຕິອາກາຣນິທ຺ເທສາ ຂນ຺ຕິອາທີຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຍສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານປຊານນກິຈ຺ຈສງ຺ຂາຕໍ ໂອໂລກນໍ ຂມນ຺ຕິ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ, ສາ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມານໍ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໖໙. ອສໍວຣໍ ມຸຎ຺ຈຕີຕິ ສມາທານສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນາ ‘‘ສີລໍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸຎ຺ຈເຈຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພາປຣປຎ຺ຎາຍ ຈ ທານສີລມຍຕາວຈນໂຕ ມຸຎ຺ຈອປຣເຈຕນາວເສນ ‘‘ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ, ປຸພ຺ພເຈຕນາວເສນ ‘‘ອຘິກິຈ຺ຈາ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຘິກິຈ຺ຈາ’’ຕິປິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໗໗໐. ປຎ຺ຈສີລທສສີລານິ ¶ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຊາຕິຍາ ຈ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ສງ຺ຂາຣຠເວສຸ ອນ຺ໂຕຄຘານີຕິ ‘‘ອຸປ຺ປາທາ ວາ’’ຕິອາທິກາຍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິປາຬິຍາ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກສີລສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນໍ ສຕິປິ ສວເນ ນ ຕຖາຄຕເທສນາຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸອາທີນມ຺ປິ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິປຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎາຕິ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ອນ຺ໂຕຄຘາ ປຎ຺ຎາ. ອຖ ວາ ອຘິປຎ຺ຎານິພ຺ພຕ຺ເຕສຸ, ຕທຘິຏ຺ຐາເນສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ອຘິປຎ຺ຎາ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎາ.

໗໗໑. ອປາຍຸປ຺ປາທນກຸສລຕາ ອປາຍໂກສລ຺ລໍ ສິຍາຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ອປາຍໂກສລ຺ລໍ ກຖໍ ປຎ຺ຎາ ນາມ ຊາຕາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ປຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎວາເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣຸປາຍາຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ອຸປາຍຠູຕາ. ຐາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ກິໍ ຕໍ? ກາຣຓຊານນໍ, ຠຍາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ລຫຸອຸປ຺ປຊ຺ຊນກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໔.) ຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໙໓. ນ ¶ ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ‘‘ອປິ ນາມ ເມ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ຕທຠາເວນ ວາ ນ ອຸຕ຺ຕສຕິ.

໗໙໖. ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍຕິ ປເຣນ ນປຕ຺ຕິຍາຍິຕພ຺ເພ. ຘມ຺ເມ ຎາຓນ຺ຕິ ສຈ຺ຈວິສຍໍ ຎາຓໍ. ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ຫິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຕສໍ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາຕິ. ສງ຺ຂຕປວໂຣ ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕສ຺ສ ຈ ຜລໍ ຘມ຺ໂມ, ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ຕໍສຫຄຕາ ຘມ຺ເມ ຎາຓໍ. ນ ອຎ຺ຎຎາຓຸປ຺ປາທນໍ ນຍນຍນໍ, ຎາຓສ຺ເສວ ປນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນາຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸວິຘມ຺ປິ ປນ ມຄ຺ຄຜລຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຈ ມູລໍ, ກາຣຓຎ຺ຈ ນຍນຍນສ຺ສາຕິ ທຸວິເຘນປິ ເຕນ ຘມ຺ເມນາຕິ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຕ຺ຕາ, ມຄ຺ຄຜລສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຕຕ຺ຕາ ນຍນໍ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ¶ ຎາຓວິສຍຠາເວນ, ຎາຓສມ຺ປໂຍເຄນ ວາ ຎາເຕນາຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ຍທິປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຠິຊານນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ສວິເສເສ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຕຎ຺ເຎວ ອິມ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ເຐນ ອທິຏ຺ເຐນ ນຍໂຕ ນຍນຎາຓໍ, ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕາຍ ກາຣຓຠູຕຕ຺ຕາ ກາຣຓຎາຓໍ, ອນຸຣູປຕ຺ຖວາຈໂກ ວາ ກາຣຓ-ສທ຺ໂທຕິ ຘມ຺ເມ ຎາຓສ຺ສ ອນຸຣູປຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ມຸຕິມ຺ຫິ ຎາຓນ຺ຕິ ຘມ຺ເມ ຎາຓາທີນໍ ວິຍ ສາຕິສຍສ຺ສ ປຏິເວຘກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວາ ວິສໂຍຠາສນມຕ຺ຕຊານນສາມຎ຺ເຎນ ຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ມເຕສຸ ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມຸຕິວເສນ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ສມ຺ມຸຕິມ຺ຫິ ຎາຓໍ, ອວເສສໍ ປນ ອິຕຣຎາຓຕ຺ຕຍວິສຠາຄໍ ຎາຓໍ ຕພ຺ພິສຠາຄສາມຎ຺ເຎນ ສມ຺ມຸຕິຎາຓມ຺ຫິ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ.

໗໙໗. ກິເລສມູລເກ ຈາຕິ ນີວຣຓມູລເກ ຈ ກາມຠວຘມ຺ເມ.

໗໙໘. ສາ ຫິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ໂຍ ‘‘ກາເມສຸ ວີຕຣາໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອສ຺ສ ¶ ປຐມຊ຺ຌານສມງ຺ຄິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ເວວາຕິ ເອເຕນ ກາເມສຸ ວີຕຣາຄຠາວນາວຕ຺ຖສ຺ເສວ ປຐມຊ຺ຌານສມງ຺ຄິສ຺ສ ຄຫເຓ ປວຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ຕໂຕ ປຣໍ ອວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາເມສຸ ວີຕຣາໂຄ ສມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ ນາມ, ອິຕຣາ ຕທຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ. ຍຖານຸຣູປໍ ວາ ອາສວກ຺ຂຍຠາວໂຕ, ຜເລ ວາ ອາສວກ຺ຂເຍ ສຕິ ຍຖານຸຣູປໍ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ຈຕູສຸປິ ມຄ຺ເຄສຸ ປຎ຺ຎາ ຉຏ຺ຐໍ ອຠິຎ຺ຎໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໗໙໙. ກາມສຫຄຕາຕິ ວຕ຺ຖຸກາມາຣມ຺ມຓາ. ໂຈເທນ຺ຕີຕິ ກາມາຠິມຸຂໍ ຕນ຺ນິນ຺ນໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາຕິ ຕທນຸຘມ຺ມາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖາຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຕທນຸຣູປສຠາວາ’’ຕິ. ນິກນ຺ຕິໍ, ນິກນ຺ຕິສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາສຕີ’’ຕິ ວທຕິ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ອວິຕກ຺ກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວິຕກ຺ກາຣມ຺ມຓາ ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ.

໘໐໑. ອຘິຄມຠາເວນ ¶ ອຠິມຸຂໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສ, ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ວາ ຎາເຓນ ຊານນ຺ຕສ຺ສ, ອນາຣມ຺ມຓຠູຕຎ຺ຈ ຕໍ ຐານໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໐໒. ວສິຕາປຎ຺ຈກຣຫິຕໍ ຌານໍ ອປ຺ປຄຸຓໍ. ເອຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຣມ຺ມຓານີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິປທາຣມ຺ມຓຸທ຺ເທເສນ ປຎ຺ຎາ ເອວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ສາ ເອວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ.

ຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໕.) ປຎ຺ຈກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໐໔. ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ສມາຘິອງ຺ຄຠາເວນ ປຎ຺ຎາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ. ປີຕິຜຣຓຕາທິວຈເນນ ຫິ ຕເມວ ວິຠຊຕິ, ‘‘ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມ. ນິ. ໑.໔໒໗) ນເຍນ ປີຕິຍາ ສຸຂສ຺ສ ຈ ຜຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປີຕິຜຣຓຕາສຸຂຜຣຓຕາຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ຐຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ‘‘ປາທາ ວິຍາ’’ຕິ ຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ທຸຕິຍປຎ຺ຈເກ ¶ ຈ ‘‘ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ’’ຕິ ສມາຘິມຸເຂນ ປຎ຺ຈຎາຓາເນວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ໂລກິຍສມາຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈນີການິ ນີວຣຓປຐມຊ຺ຌານນິກນ຺ຕິອາທີນິ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ. ອຎ຺ເຎ ກິເລສາ ວາເຣຕພ຺ພາ, ອິມສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສມາຘິສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພກິເລສຕ຺ຕາ ນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ວາເຣຕພ຺ພຎ຺ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຈ ອປ຺ປໂຍເຄເນວ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ຈ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຈ, ອປຣິຫານິວເສນ ຐປິຕຕ຺ຕາ ວາ ນ ສສງ຺ຂາຣນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາຣິຕຄໂຕ. ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາຍປິ ສຕິຍາ ສຕິພຫຸລຕາຍ ສໂຕ ເອວ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນາຕິ ເອເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນສຕິຍາ ສໂຕຕິ.

ປຎ຺ຈກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໖.) ຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໐໕. ວິສຸທ຺ຘິຠາວໍ ¶ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທູຣ…ເປ… ຣມ຺ມຓາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘີຕິ ຈ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຍາ ຎາຓໍ. ‘‘ເຈໂຕປຣິຍຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອິທເມວ ອຕ຺ຖວເສນ ‘‘ປຣຈິຕ຺ເຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈຸຕູປປາຕຎາຓສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓກເທສຕ຺ຕາ ‘‘ວຓ຺ຓຘາຕຸອາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸທ຺ຘປ຺ປຕ຺ເຕນ ຈຸຕູປປາຕຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ ສພ຺ພໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໗.) ສຕ຺ຕກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໐໖. ຕເທວ ຎາຓນ຺ຕິ ຉພ຺ພິຘມ຺ປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ມຓຠາເວນ ສຫ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນາຕິ ຉປິ ຎາຓານິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕນ ຎາເຓນ. ຂຍຘມ຺ມນ຺ຕິອາທິນາ ¶ ຫິ ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ທສ຺ສນໍ, ຎາຓວິປສ຺ສນາທສ຺ສນໂຕ ວິປສ຺ສນາປຏິວິປສ຺ສນາທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວາຕິ ນ ຕໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຬິຍໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຎາຓວຈເນນ ອງ຺ຄານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ຎາຓນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປກາເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ສຕ຺ຕມໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ຍມ຺ປິ ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂຫຕິ ຕໍຎາຓຄ຺ຄຫເຓ ເອຕສ຺ມິໍ ຎາຓຠາວທສ຺ສນສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຂຍຘມ຺ມໍ…ເປ… ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ສມ຺ພນ຺ຘາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈາຕິ.

ສຕ຺ຕກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໘.) ອຏ຺ຐກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໐໘. ວິຫາຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຏ຺ເຐນ.

ອຏ຺ຐກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໐.) ທສກນິທ຺ເທໂສ

ປຐມພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໐໙. ອວິຊ຺ຊມານໍ ¶ ຐານໍ ອຏ຺ຐານໍ, ນຕ຺ຖິ ຐານນ຺ຕິ ວາ ອຏ຺ຐານໍ. ເອສ ‘‘ອນວກາໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນໂຍ. ຕທຕ຺ຖນິຄມນມຕ຺ຕເມວ ຫິ ‘‘ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນນ຺ຕິ. ອສຸເຂ ສຸຂນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສວ ອິຘ ສຸຂໂຕ ອຸປຄມນສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກນ຺ຕ…ເປ… ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນາ’’ຕິ ປຘານທິຏ຺ຐິມາຫ. ເຠທານຸຣູປສ຺ສ ສາວນໍ ອນຸສ຺ສາວນໍ, ເຠທານຸຣູເປນ ວາ ວຈເນນ ວິຎ຺ຎາປນໍ.

ລິງ຺ເຄ ¶ ປຣິວຕ຺ເຕ ຈ ໂສ ເອວ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຠວງ຺ຄປ຺ປພນ຺ໂຘ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ໂຘ ຈ, ນາຎ຺ໂຎຕິ ອາຫ ‘‘ອປິ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ໂຫຕິ ຎາປນິຈ຺ຉານິພ຺ພຕ຺ຕາ ກຖາ.

ສງ຺ຄາມຈຕຸກ຺ກໍ ສປຕ຺ຕວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມໍ ອຠິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ປນ ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອານນ຺ຕຣິຍານານນ຺ຕຣິຍຠາເວ ປມາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ຕໍ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍຖາ ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທນວເສນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ເອວໍ ຈາຄເຈຕນາ. ສາ ຫິ ຈຊິຕພ຺ພໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຊນມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສກກຣຓຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ຈຊນໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ຕໍ ສກໍ ກຕໍ, ຕສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ.

ສຓ຺ຐ…ເປ… ກປ຺ປວິນາເສເຍວ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ກປ຺ປຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໖໕໔-໖໕໗) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາປາຍິໂກຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ໂສ ເອກໍ ກປ຺ປໍ ອສີຕິຠາເຄ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກຠາຄມຕ຺ຕໍ ກາລໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຕໍ ອາຍຸກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກປ຺ປວິນາເສເຍວາຕິ ປນ ອາຍຸກປ຺ປວິນາເສເຍວາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ນຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຓ຺ຐຫນ຺ເຕຕິ ອິທໍ ສ຺ເວ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ວິຍ ອຠູຕປຣິກປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກທິວສເມວ ປຈ຺ຈຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ກປ຺ປາຠາເວນ ອາຍຸກປ຺ປສ຺ສປິ ອຠາວໂຕຕິ ອວິໂຣຘໂຕ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ສມານສໍວາສໂກຕິ ອປາຣາຊິໂກ.

ກິໍ ¶ ປນ ຕນ຺ຕິ ໂຍ ໂສ ‘‘ນິຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ກິໍ ນິຍເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ເສວ ປນ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ນິຍຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕຘມ຺ມານໍ ວິຍ ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ ນິຍາມກເຫຕຸໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ເຍນ ‘‘ນິຍໂຕ’’ຕິ ‘‘ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາທິໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຊາຕສ຺ສ ກຸມາຣສ຺ສ ວິຍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕສ຺ສ ນາມມຕ຺ຕເມຕໍ ນິຍຕສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາທິກໍ, ນິຍຕານິຍຕເຠທໍ ນາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍາມໂກ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ຈ ນິຍໂຕຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ປຸພ຺ພເຫຕຸກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປນ ປຸພ຺ພເຫຕຸກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍາຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ຫິ ຕສ຺ສປິ ປຸພ຺ພເຫຕຸ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ສິຍາ, ໂສ ຈ ນິຍາມໂກຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ນິຍໂຕ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ອນິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ¶ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາ ອເຫຕຸກຕາ ອາປນ຺ນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິຈ຺ຈສ຺ສ ອເຫຕຸ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

ປຏິລທ຺ຘມຄ຺ໂຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ, ເຕເນວ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາທິນິຍເມ ສຕິ ສຕ຺ຕມຠວາທິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລຠູຕາ ກິເລສາ ເຕເນວ ຂີຓາຕິ ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ອກິຈ຺ຈກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາທິກໍ ນິຍເມນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈ ອຎ຺ໂຎ ໂສຕາປນ຺ໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ອກິຈ຺ຈກຕາ ນິປ຺ປໂຍຊນຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທິປ຺ປຫານໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ປຫາເນນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາທິຕາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສາ ຈຸປຣິມຄ຺ເຄຫິ ເອວ ໂຫຕີຕິ ສຕ຺ຕມຠວາທິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ເຕນ ວິນາ ວຸຏ຺ຐາເນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ເຕນ ວິນາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມມຄ຺ເຄນ ຈ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ກິເລສາ ເຂເປຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນິຍເມຕີຕິ ນາມກຣຓນິມິຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນາໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນິຍາມໂກ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາວ ນິຍເມຕີຕິ ຈ ນາມກຣຓນິມິຕ຺ຕຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຄຫິຕນາມມຕ຺ຕເມວ ຕ’’ນ຺ຕິ.

ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສທິໂສ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕) ອິມິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ຐຕ຺ວາ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ກິໍ ປນາວຸໂສ ¶ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຕ຺ເຖຕຣຫິ ອຎ຺ເຎ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ຠຄວຕາ ສມສມາ ສມ຺ໂພຘິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຏ຺ຐາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂນຕິ ວເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑) ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໙) ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ອິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ມາຕິກາ, ຕາຍ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ນິທານຸທ຺ເທສສງ຺ຂາເຕ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາກມ຺ເມສຸ ຈ ສາສນໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຕິໂມກ຺ເຂ ວາ ອນ຺ໂຕຄຘາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ຕທຸຠຍາຠາເວ ປາຕິໂມກ຺ຂາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ເຂ, ຕາສຸ ຈ ສາສນໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອສກ຺ກິຕໍ ນາມາຕິ ປຈ຺ຉິມປຏິເວຘສີລເຠທທ຺ວຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິນຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕາຕິ ຣສ຺ມິໂຍ. ກາຣຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຣິເທວນກາຣຸຎ຺ຎໍ.

ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາຕິ ¶ ທ຺ວີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸ ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາຠາວໂທສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວາທຠາວໂຕຕິ ວິວາທາຠາວຕ຺ຖໍ ທ຺ເວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກໍ ພຸທ຺ຘໍ ຘາເຣຕີຕິ ເອກພຸທ຺ຘຘາຣຓີ. ເອເຕນ ເອວໍສຠາວາ ເອເຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຍນ ທຸຕິຍພຸທ຺ຘຄຸເຓ ຘາເຣຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ອຍໍ ໂລກຘາຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຍວິເສສນິປ຺ຜນ຺ນານຎ຺ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວວິເສໂສ ນ ສກ຺ກາ ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ. ສມໍ ອຸທ຺ຘໍ ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມຸປາທິກາ, ອຸທກສ຺ໂສປຣິ ສມໍ ຄາມິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປີຕິ ທ຺ເວປິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວາ ສຣີຣຠາຣໍ. ຉາເທນ຺ຕນ຺ຕິ ໂຣຈຍມານໍ. ສກິໍ ຠຸຕ຺ໂຕວາຕິ ເອກມ຺ປິ ອາໂລປໍ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕ຺ວາວ ມເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕິຘມ຺ມຠາເຣນາຕິ ຘມ຺ເມນ ນາມ ປຖວີ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ສາ ກິໍ ເຕເນວ ຈລຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸນ ເຖໂຣ ‘‘ຣຕນໍ ນາມ ໂລເກ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສນ຺ຘາເຣນ຺ຕໍ ອຠິມຕຎ຺ຈ ໂລເກນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຣຸສຠາວຕາຍ ສກຏຠງ຺ຄສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຕິຠາຣຠູຕໍ ທິຏ຺ຐໍ. ເອວໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ຫິຕສຸຂວິເສເສຫິ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ອຠິມໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄມ຺ຠີຣາປ຺ປເມຍ຺ຍຠາເວນ ຄຣຸສຠາວຕ຺ຕາ ອຕິຠາຣຠູໂຕ ປຖວີຈລນສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ¶ ‘‘ອິຘ, ມຫາຣາຊ, ທ຺ເວ ສກຏາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ມາ, ເອກສ຺ສ ວາ ສກຏສ຺ສ ຣຕນໍ, ຕສ຺ມາ ສກຏໂຕ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອສາຣິຕນ຺ຕິ ປເວສິຕໍ ອາຫຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຠາວປກຕິກາຕິ ອກິຕ຺ຕິມປກຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓມຫນ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ມຫນ຺ເຕຫິ ປາຣມິຕາກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຖວີອາທໂຍ ມຫນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ເອເກກາວ, ເອວໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ມຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ເອໂກ ເອວ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ວິສໂຍ? ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ເອວໍ ອາກາໂສ ວິຍ ອນນ຺ຕວິສໂຍ ຠຄວາ ເອໂກ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ໂຕ ໂລກຘາຕ຺ວນ຺ຕເຣສຸປິ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາຍູຫນວເສນ ອາຍູຫນສມງ຺ຄິຕາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນາວເສນ ເຈຕນາສມງ຺ຄິຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ສນ຺ຕຕິຂຓວເສນ ວາ. ວິປາກາຣຫນ຺ຕິ ທຸຕິຍຠວາທີສຸ ວິປຈ຺ຈນປກຕິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຈລຕີຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ສຸນເຂຫິ ວຊນສີໂລ ສຸນຂວາຊິໂກ.

ປຐມພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໑໐. ຄຕິໂຕ ¶ ອຎ຺ຎາ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນາ ຄຕີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາສຸທສ຺ສນາທິສຸຣາຊກາໂລ ປຐມກປ຺ປິກາທິສຸມນຸສ຺ສກາໂລ ຈ ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິ.

ເອກນ຺ຕໍ ກຸສລສ຺ເສວ ໂອກາໂສຕິ ອິທໍ ຍທິປິ ໂກຈິ ກາຍສຸຈຣິຕາທິປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕໍ ພາເຘຍ຺ຍ, ຕໍ ປນ ພາຘນໍ ພາຘກສ຺ເສວ ອິສ຺ສາທິນິມິຕ຺ເຕນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາເຫນ ຊາຕໍ. ສາ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິ ສຠາວໂຕ ສຸຂວິປາກສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມກ຺ກໂຏ ຠຕ຺ຕປຸຏໍ ພນ຺ຘຏ຺ຐາເນ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ຊານາຕິ, ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິນາເສຕິ, ເອວໍ ອນຸປາຍຎ຺ຎູປິ ໂຠເຄ. ສຸສາເນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິອາທິນາ ຆາເຕຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານາຠາໂວ ວິຍ ອປາຍໂຕ ວຸຏ຺ຐານາຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ປຈ຺ຈຣີ’’ຕິປິ ¶ ອຸຬຸມ຺ປສ຺ສ ນາມໍ, ເຕນ ເອຕ຺ຖ ກຕາ ‘‘ມຫາປຈ຺ຈຣີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທເກ ມຣຓໍ ຖເລ ມຣຓຎ຺ຈ ເອກເມວາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ສກ຺ເກນ ‘‘ສມຸທ຺ທາຣກ຺ຂໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊີວິຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕໍ ປກາເສນ຺ເຕຫິ ເຖເຣຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ຊີວິຕເຫຕຸ ນ ຄມິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ອຸທເກຕິ ນາຄທີປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຖເລຕິ ຊມ຺ພຸທີປໍ.

ເຖໂຣ ນ ເທຕີຕິ ກຖມຫໍ ເອເຕນ ຎາໂຕ, ເກນຈິ ກິຎ຺ຈິ ອາຈິກ຺ຂິຕໍ ສິຍາຕິ ສຎ຺ຎາຍ ນ ອທາສິ. ເຕເນວ ‘‘ມຍມ຺ປິ ນ ຊານາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣສ຺ສາຕິ ອປຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ…ເປ… ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສີຕິ ໂຍຊນາ. ອນາຍຕເນຕິ ນິກ຺ກາຣເຓ, ອຍຸຕ຺ເຕ ວາ ນສ຺ສນຏ຺ຐາເນ. ຕຸວໍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາສິ, ມຍໍ ປນ ມຫລ຺ລກຕ຺ຕາ ກິໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຣິສ຺ສາມ, ມຫລ຺ລກຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນາຄາມິຕ຺ຕາ ວາ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິຕ຺ວາ ໂອວທຕິ.

ສມ຺ມາປໂຍຄສ຺ສ ຄຕມຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາປໂຍເຄນ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊານນກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠູຕມຕ຺ຖໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອຠູໂຕປມໍ ກຖຍິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມນຸສ຺ສາຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກາທິນິຍຸຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ.

ທຸຕິຍພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໑໑. ອຎ຺ຈິຕາຕິ ຄຕາ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຸນ, ມຣິຕ຺ວາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວິຕກ຺ກພຫຸລຕາຍ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ສູຣຕາທີຫິ ວາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ. ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ກີຬນ຺ຕິ.

ສຎ຺ຊີວກາຬສຸຕ຺ຕສງ຺ຆາຕໂຣຣຸວມຫາໂຣຣຸວຕາປນມຫາຕາປນອວີຈິໂຍ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ. ເອເກກສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ທ຺ວາຣານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຄູຖນິຣຍາທໂຍຕິ ເອວໍ ໂສຬສ ອຸສ຺ສທນິຣເຍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ສກ຺ກສຸຍາມາທໂຍ ¶ ວິຍ ເຊຏ຺ຐກເທວຣາຊາ. ປຊາປຕິວຣຸຓອີສານາທໂຍ ວິຍ ທຸຕິຍາທິຏ຺ຐານນ຺ຕຣກາຣໂກ ປຣິຈາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ.

ຕຕິຍພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໑໒. ກປ຺ໂປຕິ ທ຺ເວຘາຠູຕຄ຺ໂຄ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພີຊາທິຘາຕຸນານຕ຺ຕວເສນ ຂນ຺ຘາທິຘາຕຸນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈມພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໑໓. ອຊ຺ຌາສຍຘາຕູຕິ ¶ ອຊ຺ຌາສຍສຠາໂວ. ຍຖາ ຄູຖາທີນໍ ຘາຕຸສຠາໂວ ເອໂສ, ຍໍ ຄູຖາທີເຫວ ສໍສນ຺ທຕິ, ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ເສເວສ ສຠາໂວ, ຍໍ ທຸສ຺ສີລາທໂຍ ທຸສ຺ສີລາທິເກເຫວ ສໍສນ຺ທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູປິ ອາຫໍສູຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາຫໍສຸ. ອາວຸໂສ ອິເມ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຍຖາສຠາເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອມ຺ເຫ ສຠາຄາສຠາເຄ ວິທິຕ຺ວາ ຫີນຊ຺ຌາສຍປຓີຕຊ຺ຌາສຍຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕກມ຺ເມ ອຸປເນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປໂຍຄໍ ທຏ຺ຐຸກາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ສຠາຄວເສເນວ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸສຠາຄວເສນ ນິຍເມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຎ຺ຈມພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉຏ຺ຐພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ຈຣິຕນ຺ຕິ ອິຘ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຣຊໍ ອກ຺ຂໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕ, ອປ຺ປຣຊໍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາຕິປິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາສຍຊານນາທິນາ ເຍຫິ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປໂຣປເຣຫິ ສຕ຺ຕາ ກລ຺ຍາຓປາປາສຍາທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຊານນໍ ວິຠາເວຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕອາສຍານຸສຍຎາຓານໍ ວິສຸໍ ອສາຘາຣຓຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓານໍ ວິສຸໍ ພລຕາ ຈ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ.

໘໑໕. ຍທຣິຍາຕິ ເຍ ອຣິຍາ. ອາວສິໍສູຕິ ນິສ຺ສາຍ ວສິໍສຸ. ເກ ປນ ເຕ? ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ເອກາຣກ຺ໂຂ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘; ອ. ນິ. ໑໐.໑໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕສຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນປຈ຺ເຈກສຈ຺ຈປໂນທນເອສນາສມວຍສຊ຺ຊນານິ ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ ອຘິວາເສຕິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ ວິໂນເທຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໖໘) ວຸຕ຺ເຕສຸ ອປສ຺ເສເນສຸ ວິໂນທນຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈາເນວ, ອິຕເຣ ຈ ມຄ຺ເຄເນວ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ.

໘໑໖. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕານານຸສຍເນສຸ ¶ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອາຣມ຺ມຓານຸສຍເນນ ອນຸເສຕິ. ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓາຕິ ເອເຕນ ສມນ຺ຕໂຕ ເວເຐຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕຠາເວນ ອນຸສຍິຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠວສ຺ສປິ ວຕ຺ຖຸກາມຕ຺ຕາ, ຣາຄວເສນ ວາ ສມານຕ຺ຕາ ‘‘ຠວຣາຄານຸສໂຍ…ເປ… ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ອາຫ.

໘໑໘. ‘‘ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ອິຕເຣ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ອຘິມຸຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

໘໑໙. ປຫານກ຺ກມວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫາຕພ຺ພປຊຫນກ຺ກໂມ ປຫານກ຺ກໂມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຍສ຺ສ ປຫາເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຕເນວ ປຫາເນນ ປຐມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ວາ ປຫານກ຺ກໂມ.

໘໒໐. ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຸປນິສ຺ສຍອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ.

໘໒໖. ນິພ຺ພຸຕິຉນ຺ທຣຫິຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ. ຍສ຺ມິໍ ຠວງ຺ເຄ ປວຕ຺ຕມາເນ ຕໍສນ຺ຕຕິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ປາທກໍ.

ຉຏ຺ຐພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕມພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໒໘. ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາຕິ ¶ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ໂນມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນີວຣຓາທີຫິ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ ເອວ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຊູສາ, ສມາຘິ ວາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ. ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸນ຺ຕິ ສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ. ສຎ຺ຎາເວທຍິຕານໍ ອປຄໂມ ເອວ ອປຄມວິໂມກ຺ໂຂ.

ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນານິ ‘‘ຫານຠາຄິຍວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ມາ’’ຕິ ¶ ທສ຺ສິຕານິ, ເຕຫິ ປນ ຌານານໍ ຕໍສຠາວຕາ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ. ປຄຸຓຠາວໂວທານໍ ປຄຸຓໂວທານໍ. ຕເທວ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂວທານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານໍ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ວຸຏ຺ຐານປາຬິຍາ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ‘‘ປາຬິມຸຕ຺ຕກວຸຏ຺ຐານໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ‘‘ນິໂຣຘໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປາຬິ ນຕ຺ຖີຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ‘‘ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ອິມາຍ ປາຬິຍາ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ.

ສຕ຺ຕມພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທສມພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໓໑. ຣາຄາທີຫິ ເຈຕໂສ ວິມຸຕ຺ຕິຠູໂຕ ສມາຘິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາວ ວິມຸຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣເມວາຕິ ກມ຺ມນ຺ຕຣສ຺ສ ວິປາກນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຘມ຺ເມ ນິຣຍາທິນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປທາຠູເຕ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວາ’’ຕິ. ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຏ຺ຐມນວມພລານິ ວິຍ, ຕໍສທິສໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ວິຍ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ. ເອເຕນ ທສພລສທິສຕຎ຺ຈ ວາເຣຕິ, ຌານາທິຎາຓໍ ວິຍ ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ວິກຸພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ. ຍທິປິ ຫິ ຌານາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ສຕ຺ຕມພລນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ຌານາທີຫິ ¶ ວິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖີຕິ ຌານາທິສຫຄຕໍ ຎາຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຌານາທິກິຈ຺ຈໍ ວິຍ ນ ສພ຺ພໍ ພລກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກສ຺ສຈິ ພລສ຺ສ ຌານອິທ຺ຘິຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທສມພລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຎາຓວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ໂຄ

໑. ເອກກມາຕິກາທິວຓ຺ຓນາ

໘໓໒. ‘‘ເຕຕ຺ຕິໍສຕິ ¶ ¶ ຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ປນ ປຎ຺ຈຕິໍສ. ຕຖາ ‘‘ປຸຣິສມລາທໂຍ ອຏ຺ຐ ນວກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ປນ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸອາທໂຍ ນວ. ເຍ ‘‘ທ຺ເວ ອຏ຺ຐາຣສກາ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ເອວ ‘‘ອິຕິ ອຕີຕານິ ຉຕ຺ຕິໍສາ’’ຕິອາທິນາ ຕໂຍ ຉຕ຺ຕິໍສກາ ກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຉ ອຏ຺ຐາຣສກາ’’ຕິ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຠາເວເນວ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ ນ ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ.

ເອກກມາຕິກາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑.) ເອກກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໔໓-໘໔໔. ອຕ຺ຖິ ປຏິຈ຺ຈໍ ນາມາຕິ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຖາ ອິຘ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕີນໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານານໍ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ. ເຍສຸ ປນ ຂນ຺ເຘສຸ ສນ຺ເຕສຸ ຂຕ຺ຕິຍາທິສມ຺ມຸຕິ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນຕາວ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິຍາ ອຕ຺ຖິຕາ, ສາ ອິຘ ປຏິຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກິສ຺ສາ ເສຓິຍາຕິ ອສມ຺ຠິນ຺ນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນາທິກິຣິຍາສຸ ¶ ປຸຣໂຕ ກຣຓໍ ປຸເຣກ຺ຂາໂຣ. ນິກ຺ເຂປຣາສີຕິ ນິຘານຣາສິ. ປຕ຺ຖຏາກິຕ຺ຕິໂນຕິ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາກິຕ຺ຕິໂນ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມໂທຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຎຸຕາມໂທຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈິຣຣຕ຺ຕິຊາເຕນ, ຈິຣຣຕ຺ຕິປພ຺ພຊິເຕນ ວາ ຊານິຕພ຺ພສ຺ສ, ຣຕ຺ຕີນເມວ ວາ ຊານນມໂທ. ອຸປຏ຺ຐາປກມາໂນຕິ ອາຓາກຣຓມາໂນ. ອາຓາກຣຓຎ຺ຫິ ວິຈາຣຓໍ ອິຘ ‘‘ຍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຣິມຓ຺ຑລຕ຺ຕຠາວນິສ຺ສິໂຕ ມາໂນ ປຣິຓາຫມໂທ. ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິປາຣິປູຣິຍາ ມໂທ ປາຣິປູຣິມໂທ.

໘໔໕. ວຕ຺ຖຸນາ ວິນາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ອວຕ຺ຖຸກໍ, ນ ວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາ.

໘໔໖. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິໂຕ ມຸຈ຺ຈນໍ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີສຸ ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ວາ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ. ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວຕິ ກຸສລກຣເຓ ອຏ຺ຐານໍ, ອນຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ປມາທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ປາຓາຕິປາເຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍໍ ໂກເຘ ອຸປນາເຫຕິ ເອວມາທິໂກ ປຣິຍາໂຍ ອປຣິຍນ຺ໂຕ, ຕທຕ຺ຖຕປ຺ປຣິຍາຍປ຺ປກາສໂກ ໂວສ຺ສຄ຺ຄນິສ຺ສຄ຺ຄາທິໂກ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິຍາໂຍ ຈາຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອວຣູໂປຕິ ອິທໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນໍ ສພ຺ພປຣິຍາຍສ຺ສ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕາຠາວໂຕ’’ຕິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐາກາໂຣຕິ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ທສ຺ເສຕິ.

໘໔໗. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຕາ ຕຖາປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ມານວິເສໂສ ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປສງ຺ກມເນ ວນ຺ທິຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ປຣິຍນ຺ເຕເນວ ຈຣຕິ.

໘໔໘. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ຂິປນວເສນ ‘‘ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ນາມ ທລິທ຺ເທ, ອກຸສເລ ວາ ອິທໍ ກໂຣນ຺ເຕ ອຫໍ ກສ຺ມາ ນ ກໂຣມີ’’ຕິ ເອວໍ ອິຘ ປຏິປ຺ຜຣຓໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກຣຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣກິຣິຍາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເອສາຕິ ສາຣມ຺ໂຠຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໔໙. ອຕິຈ຺ຈ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຕິຈ຺ຈິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຕິຈ຺ຈິຈ຺ຉຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຈ຺ຈິ-ກາຣໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາຕິ ຈ ສາ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ເນຣຸຕ຺ຕິກວິຘາເນນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາລທ຺ຘໍ ວາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຣ ອຕ຺ຣ ອິຈ຺ຉນໍ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ, ສາ ເອວ ຣ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຕ຺ຣິຈ຺ຉນ຺ຕິ ¶ ອຕິຈ຺ຉໍ, ອຕ຺ຣ ວາ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ເກນ? ອຕິໂລເຠນ ອຕິໂລຠມິຈ຺ຉາສງ຺ຂາເຕນ ອຕິໂລຠມເທນ ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕໍ ອຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫາຍຕິ ຊີຣຕິ, ອາທິຓ຺ໂຓ ວາ ອຕ຺ຕາ, ປຕ຺ໂຕ ວາ ອຕ຺ຕາ, ນໍ ຊີຣຕິ ຈນ຺ທກິນ຺ນຣິໍ ປຕ຺ຖຍິຕ຺ວາ ອສິຕາຠູເທວິຍາ ວິຫີໂນ ວິຍ.

ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສາຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອຸປທ຺ທຸຕສ຺ສ, ມຸທ຺ທິຕສ຺ສ ວາ.

ອຕິຫີຬຍາໂນຕິ ອວມຎ຺ຎມາໂນ. ມລກນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ຊນປທໍ, ອພ຺ໂຠກາສໍ ວາ. ໂກທຓ຺ຑເກນາຕິ ກຸທຓ຺ຑເກນ ຣສ຺ສທຓ຺ຑເກນ. ຄທ຺ທຸເລນາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຣຸຫິຣມກ຺ຂິຕງ຺ໂຄຕິ ຣຸຫິຣສິນ຺ນຄຕ຺ໂຕ.

໘໕໐. ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ¶ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ວິຍ ສມ຺ຠາເວຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈເຍຕິ ອຸປາທານາທິປຈ຺ຈເຍ.

໘໕໑. ເຍ ປຕິຣູເປນ ວຎ຺ເຈນ຺ຕິ, ເຕ ຄຓ຺ຐິກາ, ທຸຣາຈາເຣນ ວາ ຄຓ຺ຐິຠູຕາ. ຄຓ຺ຐິກປຸຕ຺ຕາ ນາມ ຄຓ຺ຐິກາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ຄຓ຺ຐິກຠາເວນ ‘‘ເຖໂຣ…ເປ… ທີຆຈງ຺ກເມ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວຏ຺ຏຕິ ຠນ຺ເຕຕິ ອຍມ຺ປິ ເອໂກ ປກາໂຣ, ລາຠິນາ ເອວ ປນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມາປຕ຺ຕິລາຠິຕໍ ສູເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ນາມ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສເກ ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໑ ອາທໂຍ). ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ວທຕິ ‘‘ປຎ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

໘໕໒. ສິງ຺ຄນ຺ຕິ ສິງ຺ຄາຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ກຸສລສ຺ສ ວິຊ຺ຌນໂຕ ສມາເສວິຕຕາຍ ສີເສ ປຣິກ຺ຂຕໍ ສຸນິຂຕໍ ວິສາຓໍ ວິຍ, ຖິຣຕ຺ຕາ ຈ ສິງ຺ຄໍ ວິຍາຕິ ສິງ຺ຄໍ, ຕໍ ປນຕ຺ຖໂຕ ຣາໂຄ.

໘໕໓. ເຕມນກຣຓຕ຺ເຖ ຕິນ຺ຕິຓ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຂີຍນນ຺ຕິ ຈ ເຍນ ໂລເຠນ ປຣໍ ມມນ຺ຕິ ວທນ຺ຕໍ ຂີຍຕິ, ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ຂີຍນໍ ຠຓ຺ຑນນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຕິນ຺ຕິຓນ຺ຕິ ວາ ໂລລຸປ຺ປມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຎາ-ສທ຺ໂທ ຫິ ເອໂສ ໂລລຸປ຺ປວາຈໂກຕິ.

໘໕໔. ອູຣຸປ຺ປມາຓາປີຕິ ¶ ເອເຕນ ມຫນ຺ຕຆນຠາເວນ ອປູຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖວາຕິອາທິນາ ຈີວຣມຓ຺ຑນາທີນໍ ວິເສສນານິ ‘‘ອິມສ຺ສ ວາ ປູຕິກາຍສ຺ສ ພາຫິຣານໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣານໍ ມຓ຺ຑນາ’’ຕິອາທີນີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈີວເຣນ ຫິ ມຓ຺ຑນາ ຈີວຣມຓ຺ຑນາ, ຈີວຣສ຺ສ ວາ ມຓ຺ຑນາ ຈີວຣມຓ຺ຑນາ, ເອວໍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑນາ ເສນາສນມຓ຺ຑນາ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ ຉວິຣາຄສຸສຓ຺ຐານາທິກຣຓຎ຺ຈ ຈີວຣາທີສຸ ກາເຍ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕທຫຸຊາຕທາຣໂກ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ທາຣກຈາປລ຺ຍໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໕໕. ສທິສາ ອນຸຣູປາ ຠຕ຺ຕິ ສຠາໂຄ, ນ ສຠາໂຄ ອສຠາໂຄ, ມານຖທ຺ຘຕາ, ວິໂຣໂຘ ວາ. ເຕນສ຺ສ ມາຕາທີສຸ ວຕ຺ຕນໍ ອສຠາຄວຸຕ຺ຕິຕາ. ເອວໍວິຘານໍ ມານາຘິການໍ ອກຸສລານມິທໍ ນາມໍ.

໘໕໖. ປຣິຕສ຺ສິຕາຕິ ¶ ສງ຺ກມ຺ປນາ, ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍນາ.

໘໕໗. ກຸສລກຣເຓ ກາຍສ຺ສ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາ ລີນຕາ ຊາຕິອາລສ຺ຍໍ, ນ ໂຣຄອຸຕຸໂຠຊນາທີຫິ ກາຍເຄລຎ຺ຎໍ ຕນ຺ທີ ນາມ, ອຖ ໂຂ ປກຕິອາລສ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍາລສິຍນ຺ຕິ ນາມກາຍສ຺ສ ອາລສິຍໍ, ຕເທວ ຣູປກາຍສ຺ສາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘໕໘. ອຈ຺ຈສນາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຘາຕຸກ຺ໂຂຠນິມິຕ຺ຕໍ ອາລສິຍໍ ວິຊມ຺ຠິຕາ.

໘໕໙. ຠຕ຺ຕນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາລສ຺ຍໍ ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ.

໘໖໐. ອິເມຫິ ປນາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາທີຫິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ກິເລສວເສນາຕິ ຖິນມິທ຺ຘກາຣຓານໍ ຣາຄາທີນໍ ວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘໖໑. ສມ຺ມາອາຊີວໂຕ ອເປໂຕ ກໂຕຕິ ອປກໂຕ. ໂສ ອາຊີວຸປທ຺ທເວນ ອຸປທ຺ທຸໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຸປທ຺ທຸຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຕິວິຘມ຺ປິ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕາຍ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປາປຓິການີຕິ ¶ ອາປຓໂຕ ຉຑ຺ຑິຕານິ. ນນ຺ຕການີຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕານິ, ຈີຣານິ ວາ. ຄິລານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ເຠສຊ຺ຊສງ຺ຂາຕາ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ. ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຣາຓສ຺ສ ອປຸຣາຓສ຺ສ ຈ ສພ຺ພສ຺ສ ໂຄມຸຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປູຕິຠາເວນ ຉຑ຺ຑິໂຕສຘນ຺ຕິປິ ເກຈິ.

ອຄພ຺ຠິກາ ເອກທ຺ວາຣາ ທີຆສາລາ ກິຣ ອຸທ຺ທຓ຺ໂຑ. ກຸຈ຺ຉິຕຣຊຠູຕາຍ ປາປິຈ຺ຉຕາຍ ນິຣຕ຺ຖກກາຍວຈີວິປ຺ຜນ຺ທນິຄ຺ຄຫຓໍ ໂກຣຊໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂກຣຊິໂກ, ອຕິວິຍ ໂກຣຊິໂກ ໂກຣຊິກໂກຣຊິໂກ. ອຕິປຣິສງ຺ກິໂຕຕິ ເກຈິ. ມຸຂສມ຺ຠາວິໂຕຕິ ໂກຣຊິກໂກຣຊິກາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕວຈເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂມຕ຺ເຕນ ອຎ຺ເຎຫິ ສມ຺ຠາວິໂຕ. ໂສ ເອວຣູໂປ ເອວຣູປຕາຍ ເອວ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ’’ຕິອາທິໍ ກເຖຕິ.

ປຓິຘາຍາຕິ ‘‘ອຣຫາຕິ ມໍ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ, ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ວາ. ອາປາຖກຊ຺ຌາຍີຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອາປາຖຏ຺ຐາເນ ສມາຘິໍ ສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ນິສີທນ຺ໂຕ ອາປາຖເກ ຊນສ຺ສ ປາກຏຏ຺ຐາເນ ຌາຍີ.

ອຎ຺ຎໍ ¶ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີເປ ຠຓນໍ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປິຕໍ. ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຐປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຫນໍ ກຸໂຫ, ຕສ຺ສ ອຍນາ ປວຕ຺ຕິ ກຸຫາຍນາ, ກຸຫສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຍນາ ຄຕິກິຣິຍາ ກຸຫາຍນາ.

໘໖໒. ປຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ‘‘ໂກ ຕິສ຺ໂສ, ໂກ ຣາຊປູຊິໂຕ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ. ນຫນາຕິ ພນ຺ຘນາ ປຣິເວຐນາ.

໘໖໓. ນິມິຕ຺ເຕນ ຈຣນ຺ໂຕ ຊີວນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ຕກາຣໂກ ເນມິຕ຺ຕິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເນມິຕ຺ຕິກຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາຍ ປກາສນໍ ໂອຠາໂສ. ໂກ ປນ ໂສຕິ? ‘‘ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ທຸລ຺ລຠາ ຊາຕາ’’ຕິອາທິກາ ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ. ອິຈ຺ຉິຕວຕ຺ຖຸສ຺ສ ສມີເປ ກຖນໍ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປາ.

໘໖໔. ພຫິ ຉຑ຺ຑນໍ ອຸກ຺ເຂປນາ. ປຣປິຏ຺ຐິມໍສຂາທນສີໂລ ປຣປິຏ຺ຐິມໍສິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຣປິຏ຺ຐິມໍສິກຕາ.

໘໖໕. ນິກຕ຺ຕຸໍ ¶ ອປ຺ເປນ ລາເຠນ ພຫຸກໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອິຈ຺ຉນໍ ນິຊິຄີສນໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນິຊິຄີສນຕາ. ຕສ຺ເສວ ອິຈ຺ຉນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ, ຕໍສຫຊາຕໍ ວາ ຄເວສນກມ຺ມໍ.

໘໖໖. ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ໂປກ຺ຂຣໍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ ປຸພ຺ພປທສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ວຓ຺ຓປາຣິປູຣີ ວາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ. ‘‘ອຕ຺ຖຊາປິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ຊປ-ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ.

໘໖໗. ເສຍ຺ຍສທິສມານາ ອຸນ຺ນຕິວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ‘‘ມານໍ ຊປ຺ເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໖໘. ຫີນມາໂນ ປນ ໂອນຕິວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ເກວເລນ ມານສທ຺ເທນ ນິທ຺ເທສໍ ນາຣຫຕີຕິ ຕໍນິທ຺ເທເສ ‘‘ໂອມານໍ ຊປ຺ເປຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໗໔) ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໗໒. ຣາຊໂຠເຄນ ຣຏ຺ຐຠຸຎ຺ຊນໂກ ຣາຊນິສ຺ສິໂຕ ຣຏ຺ຐິໂຍ.

໘໗໙. ປຸຄ຺ຄລໍ ອນາມສິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ຍມານາທິນິທ຺ເທເສສຸ ‘‘ປເຣຫິ ເສຍ຺ຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ທຫຕີ’’ຕິ ເສຍ຺ຍາທິປຸຄ຺ຄໂລ ມານຸປ຺ປາທໂກ ¶ ອາມຏ຺ໂຐ, ເອວເມຕສ຺ສ ເສຍ຺ຍມານຠາເວປິ ມານຸປ຺ປາທກປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ປເຣ ອຕິມຎ຺ຎຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເຣ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນຎ຺ຫິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕິມາໂນຕິ.

໘໘໐. ປຸຣິມມານສ຺ສ ອຸປຣິມາໂນ ມານາຕິມາໂນ, ອຕິ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຸຣິມມານໍ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ມາໂນ ມານາຕິມາໂນ.

໘໘໑. ປກ຺ຂິຊາຕີສຸ ວາຍໂສ ອນ຺ໂຕ ລາມໂກຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກາກຊາຕິ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໘໒. ເຖໂຣ ກິຣ ໂທສຈຣິໂຕ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ອາທິໂຕວ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອຂີຓາສວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ອຸປາເຍນ ກເຖສີຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂທສຈຣິຕຕ຺ຕາ ວາ ຂິປ຺ປໍ ຕຕິຍປທວາເຣ ວິຣາຄໍ ອຸປ຺ປາເທສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໘໓. ມານໍ ¶ ອນຸຄຕຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ມານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຉນ຺ໂທ, ມານສຠາວໍ ອນຸຄໂຕ ມານຈ຺ຉນ຺ໂທ ວາ.

໘໘໔. ‘‘ວິລມ຺ພນ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສມ຺ມານນາທິກິຣິຍາທິວິລມ຺ພນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕສິລິຏ຺ຐໍ ປຏິຠານໍ ວິລມ຺ພນປຏິຠານໍ.

໘໘໗. ອມຣວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ອຕ຺ຕໂນ ອມຣຓຕ຺ຖາຍ ເທວຠາວຕ຺ຖາຍ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ອມຣວິຕກ຺ໂກ.

໘໘໘. ປເຣສຸ ອນຸທ຺ທຍາ ຣາຄວເສນ ອນຸທ຺ທຍກຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຣານຸທ຺ທໂຍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຣານຸທ຺ທຍຕາ, ປເຣສຸ ວາ ອນຸທ຺ທຍສ຺ເສວ ສຫນນ຺ທິຕາທິກສ຺ສ ຠາໂວ ປຣານຸທ຺ທຍຕາ, ຕາທິໂສ ຣາໂຄ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ສໍສຏ຺ຐວິຫາເຣນ ທສ຺ສິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໘໙໐. ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ ກາມຄຸເຓ ຈ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມ…ເປ… ນິສ຺ສິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເອກກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໒.) ທຸກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໙໑. ອຸປນຍ຺ຫຕີຕິ ¶ ພນ຺ຘຕິ. ອ-ກາໂຣ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຖວາຈໂກ, ມຣິຍາທວາຈກສ຺ສ ວາ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອນນ຺ຕຣຏ຺ຐປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕາກາໂຣ ມຣິຍາທາ, ຕໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ທຬ຺ຫີກຣຓວເສນ ຐປນາ ມຣິຍາທຏ຺ຐປນາ. ປກຕິຏ຺ຐປນາມຕ຺ຕເມວ, ວິເສສນຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໙໒. ນິຏ຺ຐຸຣິຍໍ ເຂຬປາຕນໍ, ນິຏ຺ຐຸຣິຍໍ ວິຍ ນິຏ຺ຐຸຣິຍໍ. ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ທນ຺ເຕຫິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເຕນ ¶ ປນ ທສ຺ສນໍ ປຬາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຬາສສ຺ສ ອາຍນາຕິ ຍຸຄຄ຺ຄາຫປ຺ປວຕ຺ຕິ. ສມຠາວທຫນໍ ຊໂຍ, ຕສ຺ສ ອາຫຣຓໂຕ ອາຫາໂຣ. ຘຸຣໍ ນ ເທຕີຕິ ປາໂມກ຺ຂໍ ນ ເທຕິ.

໘໙໔. ກາເຍນ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ ‘‘ເອວໍ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ສທ຺ໂຘ ກຖໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ຎາປນຕ຺ຖໍ. ອຕິຈ຺ຈາຕິ ອຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ. ອາສຣນ຺ຕີຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຸນ ປຏິຈ຺ຉາທເນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກນາເມວໍ ກໂຣຕີຕິ ໂວຈ຺ຉິນ຺ທນຈ຺ຉາທນາ ວາ ໂວຈ຺ຉາທນາ.

ນ ສມ຺ມາ ຠາສິຕາຕິ ໂຍ ນ ສມ຺ມາ ຠາສຕິ, ໂສ ສໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸຈ຺ຉິ ວາ ປິຏ຺ຐິ ວາ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວເນເນວ ຈິຕ຺ຕານຸຣູປກິຣິຍາວິຣຫໂຕ ‘‘ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ ເອວໍກິຣິໂຍ’’ຕິ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອໂຊ ເອວ ອຊາມິໂຄ. ເນລໂກຕິ ຕຣຸຓວຈ຺ໂຉ. ຍຖາ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕາທິສໍ ຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຊາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາຄຕາຄເຕ ຂາທຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ຕໍຕໍສທິສຄຸຓສມ຺ຠາວເນນ ເຕ ເຕ ວຎ຺ເຈຕິ. ເຕເນຕໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ ມາຍາໂຕ ພລວຕຣາ ວຎ຺ຈນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ປຣິກ຺ຂຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໐໘. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ອຠາເວປິ ຍໍ ສໍໂຍຊນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ສໍໂຍຊນໂຕ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊນສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິເສສນຠູຕໍ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊນໍ ນາມ.

ທຸກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໓.) ຕິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໐໙. ອກຸສລມູລາເນວ ¶ ວຏ຺ຏມູລານີຕິ ເຕຫິ ກຖິເຕຫິ ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາໂຣ ກຖິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕີຫິ…ເປ… ກຖິໂຕ’’ຕິ.

໙໑໙. ສສ຺ສໂຕ ¶ ໂລໂກຕິອາທິທສ຺ສນເມວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ໂມກ຺ຂສມ຺ປາປກໍ ອຸຕ຺ຕມຈຣິຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ສມ຺ມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕິກສມ຺ມຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຣູປາຣູປາວຈຣວິປາເກສຸ ສາຕິສໂຍ ຠວຣາໂຄຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານ’’ນ຺ຕິ.

໙໒໐. ກຖໍວິຘນ຺ຕິ ເກນາກາເຣນ ສຓ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອາກາຣສຓ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ມານຐປນາຕິ ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ມາເນນ ຐປນາ, ມານສງ຺ຂາຕາ ວາ ຐປນາ.

໙໒໑. ເຈຕໂສ ອຸຕ຺ຣາໂສ ໂທມນສ຺ສໍ, ໂທໂສ ວາ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ ເຈຕນາທໂຍ.

໙໒໒. ເທສນາສຸຂຕາຍາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ອທ຺ຘານໍ ວເສນ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ເທສນາ ສຸຂາ ‘‘ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ນ ປນ ຕຖາ ໂມເຫນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຓ຺ຓາທິເຠທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ເກຈິ ກິຣ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍຊີໂວ ປຓ຺ຑຸວຓ຺ໂຓ. ກສ຺ມາ? ໂສ ຫິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຣມຕິ, ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຈ ຉາຍາ ປຓ຺ຑຸວຓ຺ຓາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓເວສ຺ສສຸທ຺ທຊີວາ ໂອທາຕປີຕກາຬວຓ຺ຓາ. ເຕ ຫິ ມຊ຺ຌນ຺ຫສາຍນ຺ຫຣຕ຺ຕີສຸ ໂອທາຕປີຕກາຬຉາຍາ ກາຬຕມກາເລສຸ ຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ວຓ຺ຓເຠທໍ, ‘‘ພ຺ຍາປີ ປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິອາທິນາ ກເຖນ຺ຕານໍ ສຓ຺ຐານເຠທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ.

໙໒໓. ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລຕິ ປທທ຺ວຍໍ ເອກປທໍ ກຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕານໍ ວເສນາຍໍ ສມ຺ມຸຕິກຖາ ປວຕ຺ຕາ, ປທນ຺ຕຣເມວ ວາ ອິທໍ ປຸຄ຺ຄລວາຈກນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຖ ວາ ປຸຣິໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອວ, ນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຍຸຕ຺ໂຕວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ‘‘ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐສຸ ອາພາເຘສູຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫວາຕສມຸຏ຺ຐານອຸຕຸວິປຣິຓາມຊໂອປກ຺ກມິກວິສມປຣິຫາຣຊສນ຺ນິປາຕຊກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາເນສຸ. ປຸພ຺ເພ ກຕນ຺ຕິ ປຸຣາຓຕຣກມ຺ມໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍຎ຺ຈ ກິຣ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ອາຓຕ຺ຕິມູລເກນ ວາຕິ ໂຍປິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ວຘພນ຺ຘາທິທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕມ຺ປິ ຕໍມູລກໍ ນ ໂຫຕິ, ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານມູລເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໙໒໔. ໂມຫສ຺ສ ¶ ອນຸທຫນໍ ທາຫກາຣຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຠາວໂຕປິ ປນ ອສມ຺ປຏິເວໂຘ ສມ຺ປຏິເວຘສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຠູໂຕ ທຸກ຺ໂຂ ເອວາຕິ ອນຸທຫນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ເວທນາ ຎາຓສຸຂາ ອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕) ວຸຕ຺ຕາ.

໙໒໖. ປຸຖຸນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓສູຕິ ¶ ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິວເສນ ປຸຖຸນິມິຕ຺ຕສຠາເວສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ, ປຸຖຸສຠາເວສຸ ວາ ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມເຓສຸ. ໂກສຊ຺ຊປມາທນິທ຺ເທສານໍ ສມານຕ຺ເຕປິ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາສງ຺ຂາຕາ ລີນວຸຕ຺ຕິຕາ ໂກສຊ຺ຊໍ, ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ປມຊ຺ຊນໍ ປມາໂທຕິ ອຍໍ ວິເສໂສຕິ.

໙໓໑. ສຄຣຸວາສນ຺ຕິ ສໂອຕ຺ຕປ຺ປວາສມາຫ, ສເຊຏ຺ຐກວາສນ຺ຕິ ສຫິຣິວາສໍ. ອນາທິຍນາ ອນທ຺ທາ ໂອວາທອຄ຺ຄຫຓໍ, ອຈິຕ຺ຕີກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ຂກຏ຺ຐສ຺ສ ວິຍ ອນລ຺ລຕາ, ອມຸທຸຕາ ວາ ອນທ຺ທາ. ອສີລ຺ຍນ຺ຕິ ອສຸຂສີລຕາ ອມຸທຸຕາ ເອວ.

໙໓໔. ອຸປາຣມ຺ໂຠ ໂທສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສິຍາ.

໙໓໖. ‘‘ອິຘ ປາສາຓໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ຐປນຕ຺ເຖປິ ກໂຣຕິ-ສທ຺ໂທ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກໂຣຕີຕິ ຐເປຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ອາວຊ຺ຊນາ ອກຸສລານໍ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕທນຸກູລກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ວາ.

ຕິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໔.) ຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໓໙. ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສເນ ນິປາໂຕຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຠວາຠວເຫຕູຕິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠວນ຺ຕິ ຊາຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຠໂວ, ສປ຺ປິອາທິເຠສຊ຺ຊໍ. ຠໂວ ເອວ ປຓີຕຕໂຣ ອຠິວຸທ຺ໂຘ ອຠໂວ. ຠາວນາຣາມຕາອຣິຍວໍສປ຺ປເຫຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຕ຺ຕຍວຊ຺ຊາ ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ຠວາຠວເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕາຍາຕິ ¶ ຉນ຺ທາທິອຄຕິຍາ. ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາຕິ ຉນ຺ທາທິນາ ອຄຕິຄມເນນ. ຉນ຺ທາທີສຸ ເຍນ ນິນ຺ໂນ, ເຕນ ຄມນໍ ຍຖານິນ຺ນຄມນໍ.

‘‘ຣາຊາ’’ຕິອາທິນາ ຣາຊາທິນິມິຕ຺ໂຕ ວິຍ ອູມິອາທິນິມິຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ອູມິອາທິຠຍໍ, ‘‘ອູມິຠຍນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຘຸປາຍາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໖໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໒; ອິຕິວຸ. ໑໐໙) ໂກຘຸປາຍາສໂອທຣິກຕ຺ຕປຎ຺ຈກາມຄຸຓມາຕຸຄາມາ ວາ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓມາຕຸຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຉນ຺ທຣາຄຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ໂອທຣິກຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂລໂຠວ. ອຸກ຺ເຂປນີຍາທິກມ຺ມໍ ວິນຍທຓ຺ຑໍ.

‘‘ອຖ ໂຂ ຕິມ຺ພຣຸໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຍນ ຠຄວາ…ເປ… ເອຕທໂວຈ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຍໍກຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ? ມາ ເຫວໍ ຕິມ຺ພຣຸກາຕິ ຠຄວາ ອໂວຈາ’’ຕິອາທິນາ ນິທານວຄ຺ເຄ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໘) ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິມ຺ພຣຸກທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໕.) ປຎ຺ຈກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໔໐. ອາຄນ຺ຕຸໍ ປນ ນ ເທນ຺ຕີຕິ ອາຄມນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໙໔໑. ອວເທຫນໂຕຕິ ປູຣເຓນ ມໍສູປຈຍເຫຕຸຕາຍ ຈ ອຸປຈຍນໂຕ. ຄິມ຺ຫກາເລ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອຸຕຸສຸຂໍ ‘‘ເສຍ຺ຍສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຍນິຣິຍາປຖສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕນ຺ຕິ ຘຸຕງ຺ຄານິ. ຕໂປຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ວີຣິຍໍ ວາ. ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕເມຖຸນວິຣຕີນໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕປພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎສີລໂຕ ວິເສເສຕ຺ວາ ຕປພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ເທວຕ຺ຕກາຣຓຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ, ພາຫິຣານຎ຺ຈສ຺ສ ວິນິພນ຺ຘສ຺ສ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ ວາ. ເຕສຎ຺ຫິ ອວິຫິໍສາທິໂຄວຕາທິທຸກ຺ກຣກາຣິກາເມຖຸນວິຣຕິໂຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສີລາທີນິ, ຕານິ ຈ ເຕ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ຈຣນ຺ຕີຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຈ ສທ຺ຘາຣຸຈິອາທີຫິ ‘‘ຍໂຕ ¶ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕) ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ.

໙໔໒. ພ຺ຍສເນສຸ ¶ ຎາຕິໂຠຄໂຣຄພ຺ຍສນຄ຺ຄຫເຓນ ຕໍນິມິຕ຺ຕາ ໂສກາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ທສ຺ສນສວເນສຸ ປຏິກູລຕາ ທສ຺ສນສວນປຏິກູລຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາທີນເວຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເຕສໍ ກາຣຓຠູຕາ ອກ຺ຂນ຺ຕິເຍວ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອກ຺ຂນ຺ຕິມູລກາ ວາ ອປ຺ປິຍຕາທິເຫຕຸຠູຕາ ທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕຕາທິໂທສາ.

ມິຈ຺ຉາຊີວນິມິຕ຺ຕໍ ມຣຓກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍໍ ‘‘ອາຊີວກຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຊີວິກາຠຍ’’ນ຺ຕິ ປນ ປາເຐ ປຈ຺ຈຍານຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສໂຕ ອາຊີວິກນິມິຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ສິໂລກນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂາ ອສິໂລກໍ ອກິຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຣຫຠຍ’’ນ຺ຕິ.

໙໔໓. ອຸປ຺ປິລາວິຕນ຺ຕິ ອຸທຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາໂຕ ອວູປສມຠາໂວ, ອວູປສມເຫຕຸຠູໂຕ ວາ ປີຕິຍາ ອາກາໂຣ.

ປຎ຺ຈກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໖.) ຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໔໔. ‘‘ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປນາຫີ’’ຕິອາທິນາ ໂກຘາທິເຫຕຸກາ ອຸປນາຫາທໂຍ ໂກຘາທີນໍ ສຫາຍກາຣຓຠາເວນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂກຘາທໂຍ ເອວ ວິວາທມູລານິ, ເຕເນຕ຺ຖ ເຕ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມສິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິຍໍ ອຠິນິວິຏ຺ຐຕາ.

໙໔໕. ອປ຺ປຕິສ຺ສໂຍຕິ ປຕິສ຺ສຍຠູເຕຫິ ຄຣູຫິ ວິຣຫິໂຕ. ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສຕິອວິປ຺ປວາສໍ ກຸສລານຸໂຍຄສາຕຈ຺ຈໍ ວາ.

ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາຕິ ¶ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຕ຺ຕຕາ. ຄຓສງ຺ຄຓິກາ ກິເລສວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຓິກາ. ອິຕ຺ຖິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາສວເນ ອິຕ຺ຖິສທ຺ທສວເນ ຈ ອສ຺ສາໂທ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ. ອິຕ຺ຖິຍາ ກສ຺ສຈິ ທານຄ຺ຄຫຓສ຺ສາໂທ ປຣິໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ.

໙໔໖. ໂສມນສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປວິຈຣນ຺ຕີຕິ ໂສມນສ຺ສຸປວິຈາຣາຕິ ອກຸສລໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ຣູປວິຈາຣາທໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອຸເປກ຺ຂຸປວິຈາຣາ ຈ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວາຕິ ເອເຕນ ວິຈາຣຄ຺ຄຫເຓນ ວິຕກ຺ໂກປິ ¶ ຄຫິໂຕຕິ ວິຕກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນນ ‘‘ອຸປວິຕກ຺ເກຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໙໔໗. ອຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ອຸເປກ຺ຂາ ໂມໂຫຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາປິ ປນ ເຄຫສ຺ສິຕາ ນ ນ ໂຫຕິ.

໙໔໘. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິໂກ ‘‘ອຘິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂກ ໂຫຕີຕິ ເອວຣູປສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກສ຺ເສວາ’’ຕິ ອາຫ. ນ ໂສ ຊາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊາຕູ’’ຕິ ອຍໍ ນິປາໂຕ ອຸ-ກາຣສ຺ສ ໂອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຊາໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ວາ ສມານຕ຺ຖໍ ນິປາຕນ຺ຕຣໍ ເອຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພາສວທິຏ຺ຐີຕິ ສພ຺ພາສວປຣິຍາເຍນ ອາຄຕາ ທິຏ຺ຐິ.

ຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໗.) ສຕ຺ຕກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໕໑. ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີສຸ ສຕ຺ຕກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ເອວ ອິຘ ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ສຕ຺ຕກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໘.) ອຏ຺ຐກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໕໒. ‘‘ກມ຺ມໍ ¶ ໂຂ ເມ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂອສີທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ໂກສຊ຺ຊກາຣຓານິ, ໂກສຊ຺ຊເມວ ວາ ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕຣກາຣຓຕາຍ ໂກສຊ຺ຊກາຣຓານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ມາສາຈິຕໍ ມຎ຺ເຎຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຈິຕ-ສທ຺ໂທ ຕິນ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ, ມຎ຺ເຎ-ສທ຺ໂທ ຈ ວິຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕິນ຺ຕມາໂສ ວິຍາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕ, ມາສຈໂຍ ວິຍາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

໙໕໗. ຜຣຕີຕິ ຜຸສຕິ, ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ຕຍາ ວິກາເລ ຠຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຕ຺ວໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ¶ ມຍາ ກາເລ ຠຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫໍ ອນາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ເຎນ ອຍຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ ອຎ຺ຎໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຖໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ຍຖາ ຕໍ ນ ອລ຺ລີຍຕິ, ຕຖາ ກຖາຍ ອປນຍນໍ ວິກ຺ຂິປນໍ ພຫິທ຺ຘາ ອປນາມນາ.

໙໕໘. ອສຎ຺ຎີວາທາຕິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍຫິ ວາ ອຠິນິເວເສຫິ ອສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕານໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ອສຎ຺ຎີວາທາ. ອຣູປສມາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາກາສາທິໍ.

ອຏ຺ຐກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໙.) ນວກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໖໐. ທສມສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສເນວ ກຖິຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໖໓. ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພສຸຂສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ເສວິຕພ຺ພໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ. ວິນິຈ຺ຉຍາຕິ ທ຺ເວ ວິນິຈ຺ຉຍາຕິ ອິທໍ –

‘‘ສາຕໍ ¶ ອສາຕນ຺ຕິ ຍມາຫຸ ໂລເກ,

ຕມູປນິສ຺ສາຍ ປໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ;

ຣູເປສຸ ທິສ຺ວາ ວິຠວໍ ຠວຎ຺ຈ,

ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກຸພ຺ພຕິ ຊນ຺ຕຸ ໂລເກ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໗໓; ມຫານິ. ໑໐໒) –

ເອຕສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມິສ຺ສາ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍາ ໂຍ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສຠາເວນ ວິນິຈ຺ຉຍ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ສກ຺ກປຎ຺ເຫປິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໗) ຉນ຺ທສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ວິຕກ຺ກ-ສທ຺ເທນ ໂສ ເອວ ອາຄໂຕຕິ ເອວໍ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍຠາວໍ ຕສ຺ເສວ ອິຘ ຄຫິຕຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ພລວຕິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຄຫຓໍ.

໙໖໔. ສຕິປິ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສງ຺ຂຕຠາເວ ອຫນ຺ຕິ ອສ຺ມີຕິ ຈ ສາຕິສຍາ ມານສ຺ສ ສງ຺ຂຕຕາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ¶ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສງ຺ຂຣຓໍ ວາ ສງ຺ຂຕໍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກາ ປວຕ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ວິເສສວຕີຕິ ຕາສມ຺ປິ ອິຎ຺ຊິຕາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ.

ນວກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໐.) ທສກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໗໐. ຊາລກ຺ຂິປສໍວິຘານາທິກຸສລຕາສງ຺ກປ຺ປນໍ ອຸປາຍຈິນ຺ຕາ, ຕສ຺ສາ ມິຈ຺ຉາຠາວປຏິຈ຺ຉາທນຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ຕທາກາໂຣ ໂມໂຫ ອຸປາຍຈິນ຺ຕາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາກເຕ ປນ ປາເປ ອນາທີນວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຕສ຺ສາປິ ມິຈ຺ຉາຠາວປຏິຈ຺ຉາທກໍ ຕທາກາຣໍ, ອນາທີນວທສ຺ສນໍ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາເຣນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂມໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາຕິ ¶ ອຘິມານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິມຸຕ຺ຕຕາສຎ຺ຊານນໍ. ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຜລໍ ວິຍ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຫິເຕ ປນ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ, ສມາຘິ ຈ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ.

ທສກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໗໓. ສມູຫຄາຫໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐີນໍ ສາຘາຣຓຄ຺ຄຫຓໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ປນ ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສມູຫຄາໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎໍ ອາກາຣນ຺ຕິ ປຣສນ຺ຕານຄຕໍ ອາກາຣໍ. ອຕ຺ຖີຕິ ສທາ ສໍວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີທຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ສໍສຍປຣິວິຕກ຺ກວເສນາຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສິຍໍ, ນ ສິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ກວເສນ. ປຕ຺ຖນາກປ຺ປນວເສນາຕິ ‘‘ອປິ ນາມ ສາຘຸ ປນາຫໍ ສິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຕ຺ຖນາຍ ກປ຺ປນວເສນ.

ສຸທ຺ຘສີສາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐີນໍ ສາຘາຣຓສີສາ ວິເສສສ຺ສ ອນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທ຺ຘສີສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິສີເສຫິ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຓ຺ຫາ ທສ຺ສິຕາ, ສີສສີສມູລເກຫິ ¶ ມານທິຏ຺ຐີຫິ ສຍເມວ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວເມເຕ…ເປ… ຕຓ຺ຫາ ວິຈຣິຕຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິມາເນສຸປິ ‘‘ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີ’’ຕິ ວຈນຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິປ຺ປໂຍຄີນໍ ທິຏ຺ຐິມານານໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອວິປ຺ປໂຍຄີນໍ ຕໍມູລກຕ຺ຕາວ ຕປ຺ປຘານຕາຍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໙໗໔. ອວກ຺ກຣີຕິ ນິປາໂຕ ນານາຠາເວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອນານາກຣຓໍ ອນວກ຺ກຣິ, ຕໍ ກຕ຺ວາ, ອວກ຺ກຣິ ວາ ອກຕ຺ວາ ອນວກ຺ກຣິ ກຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ອນວກາຣິໍ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ອວກິຣຓໍ ວິກ຺ເຂປນໍ ສມູຫສ຺ສ ເອກເທສານໍ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊນໍ ອວກາຣິ, ຕໍ ອວກາຣິໍ ວິນິພ຺ໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ, ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ເຘ ສມູຫໂຕ ເອກຕ຺ເຕເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂຕ ອວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອສ຺ມີຕິ ຉນ຺ທມານທິຏ຺ຐິໂຍ ປຏິລຠຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອສິຕພ຺ຍາຠງ຺ຄິຕາຍາຕິ ທາຕ຺ເຕນ ກາເຊນ ຈາຕິ ເອເຕນ ປຣິກ຺ຂາເຣນ, ອສິຕພ຺ຍາຠງ຺ຄີຫິ ລວນວຫນກິຣິຍາ ວາ ‘‘ອສິຕພ຺ຍາຠງ຺ຄີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໙໗໖. ອວກາຣິໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຣູປາທີນິ ອຕ຺ຕໂຕ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິມິນາ ຣູເປນ…ເປ… ອິມິນາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອສ຺ມີຕິ ຉນ຺ທໍ ປຏິລຠຕີຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິມິນາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂຕ ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ເຕນ ຣູປາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂຕ ຫິ ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕານິ ອພຫິກຕານິ ອຫມິຈ຺ເຈວ ຄຫິຕານິ ຣູປາທີນິ ອຸປາທາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂຕ ຈ ວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕານິ ພຫິກຕານິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ພາຫິຣສ຺ສ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ. ຂຄ຺ເຄນ ວາ ຉຕ຺ເຕນ ວາ ອຫໍ ນິຈ຺ໂຈຕິ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມເຕນ ຂຄ຺ຄາທິນາ ມມ ວິນາໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກກສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອນາທິມ຺ຫິ ອນນ຺ເຕ ຈ ສໍສາເຣ ເອເກກສ຺ສ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ຉຕ຺ຕິໍສາຍປິ ສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເກກສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຍຖາລາຠວເສນາຕິ ອິທມ຺ປິ ອນິສ຺ສິຕຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ກສ຺ສຈິ ສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘. ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໗໘. ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ¶ ¶ ຂນ຺ຘາທີນໍ ຘາຕຸສມ຺ຠວປຣິຍາປນ຺ນປາຕຸຠາວ ຠູມນ຺ຕຣຕີສຸ ຘາຕູສຸອຸປ຺ປາທກທານາທິກຸສລ ກມ຺ມຕພ຺ພິປາກອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິອາຣມ຺ມຓທຸກທ຺ວຍທິຏ຺ຐາທິກຸສລຕ຺ຕິກາທິຕິກປຎ຺ຈກຣູປໂລກິຍທຸກທ຺ວຍເຠທຠິນ຺ນານໍ ນິຣວເສສໂຕ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍວາຣາທີນຎ຺ຈ ເອຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປເວສໂຕ ສພ຺ພສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ໂຕ ປຐໂມ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວາໂຣ ນາມ, ທຸຕິໂຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນວາໂຣ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ກາມຘາຕຸຍາ ກຕິ ຂນ຺ຘາ ກຕິ ອາຍຕນານີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໙໙໑) ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ, ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ອປ຺ປໂຍໂຄ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠວຕິ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ, ເຕນາຍໍ ‘‘ສມ຺ຠວາສມ຺ຠວທສ຺ສນວາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຕ຺ຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນວາໂຣຕິ ຕຕ຺ຖ ປາຕຸຠາວາປາຕຸຠາວວຈນໂຕ.

໙໗໙. ຍຖາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປໍ ອວິຕຖພ຺ຍາກຣຓໍ ປເຣຫິ ກຕມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸວຈນໍ ວິຎ຺ຎາຍ ກຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພ຺ຍາກຣຓເມວ ນາມ ໂຫຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸນາ ເອວ ກເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒. ອຸປ຺ປຕ຺ຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໙໑. ກາມຘາຕຸສມ຺ຠູຕານຎ຺ຈາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ຣູປຘາຕຸຄຕານໍ ກາມາວຈຣສຕ຺ຕານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆານາຍຕນາທີນໍ ອຠາເວນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ຕທຠາເວນ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນິ ອາຍຕນາທິກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ ¶ , ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕສຸ ຈກ຺ຂາຍຕນສ຺ສ ອຠາເວນ ຣູປາຍຕນໍ ອາຍຕນາທິກິຈ຺ຈໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ. ຕໂຕ ‘‘ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ເທວານໍ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທ຺ວາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ກາມາວຈຣາທິໂອກາສາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສຕ຺ຕານໍ, ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ວາ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ‘‘ຘາຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຍສຸ ກາມາວຈຣາທິສຕ຺ຕນິກາເຍສຸ ກາມາວຈຣາທິສຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕ ¶ ສຕ຺ຕນິກາຍາ ຈ, ນ ປເນຕ຺ຖ ອປຣິຍາປນ຺ໂນກາໂສ ອປຣິຍາປນ຺ນສຕ຺ຕນິກາໂຍ ຈ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘‘ຘາຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂອກາສວເສນ ວາ ສຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ອປຣິຍາປນ຺ນຘາຕຸ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ອິມິນາ ວາ ໂອກາສສຕ຺ຕໂລກທ຺ວຍໍ ສຫ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາທິສາຍ ອປຣິຍາປນ຺ນຘາຕຸຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ສຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສຕ຺ຕາວາສວເສນ ຕໍຕໍຠວວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປາທິນ຺ນກກ຺ຂນ຺ຘາ ຕໍຕໍປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສທິສາຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ຘາຕູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອປຣິຍາປນ຺ນຘາຕຸ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓. ປຣິຍາປນ຺ນາປຣິຍາປນ຺ນວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໙໙. ຠວວເສນ ໂອກາສວເສນ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປາທິນ຺ນກກ຺ຂນ຺ຘາ ຕໍຕໍປຣິຍາປນ຺ນາ ສພ຺ເພ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໖. ອຸປ຺ປາທກກມ຺ມອາຍຸປ຺ປມາຓວາໂຣ

(໑.) ອຸປ຺ປາທກກມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໑໐໒໑. ຂນ຺ຘາທີນໍ ຘາຕຸສມ຺ຠວາທິວເສນ ປເຠທໍ ວຕ຺ວາ ເຍ ສຕ຺ຕາ ຘາຕຸປ຺ປເຠທວນ຺ໂຕ, ຍຎ຺ຈ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທກກມ຺ມໍ, ໂຍ ຈ ຕສ຺ສ ວິປາໂກ, ເຕສໍ ວເສນ ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຍ ເທວາ’’ຕິອາທິໂກ ຉຏ຺ຐວາໂຣ ອາຣທ຺ໂຘ. ຂນ຺ຘາທໂຍ ເອວ ຫິ ຘາຕຸຕ຺ຕຍຠູຕເທວວເສນ ທານາທິກມ຺ມວເສນ ຕໍຕໍອາຍຸປ຺ປມາຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ນອຸປາທິນ຺ນກກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈ ຠິນ຺ນາຕິ. ຈຕຸໂທຓໍ ອມ຺ພຓໍ, ຉໂທຓນ຺ຕິ ເອເກ.

ອຸປ຺ປາທກກມ຺ມວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໒.) ອາຍຸປ຺ປມາຓວຓ຺ຓນາ

໑໐໒໔. ຕໂຍປິ ¶ ຊນາຕິ ຕໂຍ ຊນສມູຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໐໒໕. ອາຠາຕິ ໂສຠນາ ປຠາ.

໑໐໒໖. ກຎ຺ຈນປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ສສ຺ສິຣິກາ ກຎ຺ຈນປິຓ຺ຑສສ຺ສິຣິກາ. ຕຕ຺ຖ ປນ ໂສຠນປຠາຍ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠາກິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ¶ ອນ຺ຕິມຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠກິຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ປນ ສຸເຠນ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠກິຓ຺ຓາ. ປຸຣິມປເທສຸປິ ປຣິຕ຺ຕໍ ສຸຠໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາ, ອປ຺ປມາຓໍ ສຸຠໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓສຸຠາຕິ ສຸຠ-ສທ຺ເທນ ສມາໂສ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ.

໑໐໒໗. ອາຣມ຺ມຓມນສິກາຣາ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ກຖິຕາຕິ ຌານກ຺ຂເຓ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ວາ ປຣິຕ຺ຕາທິກສິຓາຣມ຺ມຓຠາວນາຍ ອາວຊ຺ຊເນນ ຈ ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມນສິກາຣນານຕ຺ຕຕາ ນ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄາວຊ຺ຊເນນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວເສນ ຫິ ຌານໍ ປຣິຕ຺ຕປຖວີກສິຓາທີສຸ ຕໍຕທາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄນ ຕໍຕໍກສິຓາວຊ຺ຊເນນ ຕໍຕໍມນສິກາຣນ຺ຕິ. ຉນ຺ທາທໂຍ ປນ ອປ຺ປນາກ຺ຂເຓປິ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຓິຘີຕິ ນ ຕຓ຺ຫາປຕ຺ຖນາ, ອຖ ໂຂ ຉນ຺ທປຕ຺ຖນາວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຘິໂມກ຺ໂຂ ນິຈ຺ຉໂຍ. ອຠິນີຫາໂຣ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວ. ຍທິ ປນ ຠວຉນ຺ທຠວປຕ຺ຖນາທໂຍ ຕໍຕໍຠວວິເສສນິຍາມກາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ອປ຺ປນາຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອປ຺ປນາຍ ປວຕ຺ຕາຍ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຎ຺ຎາວິຣາຄາທີຫິ ປນ ວິເສສິຍມານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຕຖາ ຕຖາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ໂຕ ມນສິກາໂຣ ຈ ຠວວິເສສນິຍາມໂກ ປຸພ຺ພຠາໂຄວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອາຣມ຺ມຓມນສິກາຣາ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ກຖິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປຸລາ ຜລາຕິ ວິປຸລສນ຺ຕສຸຂາຍຸວຓ຺ຓາທິຜລາ. ສຸຏ຺ຐຸ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ມໍສທິພ຺ພຈກ຺ຂູຫິ ຈ.

໑໐໒໘. ‘‘ຍາວ ນ ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐) ວຈນໂຕ ‘‘ກມ຺ມເມວ ¶ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ອພ຺ພຸທາທິອາຍຸປ຺ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ກມ຺ມວເສເນວ ກໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນິລີຍໂນກາສສ຺ສ ອຠາວາຕິ ສມານຊາຕິເກນ ອຈ຺ຉຣາຄເຓນ ສພ຺ພທາ ປຣິວາຣິຍມານສ຺ສ ກາມຄຸຓາກິຓ຺ຓສ຺ສ ຕພ຺ພິຣຫິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິໍ ນິຍເມຕີຕິ ກິໍ ຌານໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ນິຍເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທໂຍ ນວປິ ໂສເຘຕ຺ວາ. ມຕ຺ຖເກຕິ ເວຫປ຺ຜເລສູຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ຐຠວາ ນາມາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອຄມນໂຕ ອຸຕ຺ຕມຠວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ຠວສີສານີຕິ ຄຫິຕາ. ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ເວຫປ຺ຜລາທິຏ຺ຐານານິ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຫປ຺ຜລໂຕ ປນ ປຸຣິເມສຸ ນວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕອນາຄາມີ ອຣູປຘາຕຸໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຣູປຘາຕຸຍາ ຈຸຕສ຺ສ ອຣູປຘາຕຸໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕ ອນຸສຍາ ອນຸເສນ຺ຕິ, ກສ຺ສຈິ ປຎ຺ຈ, ກສ຺ສຈິ ຕໂຍ ອນຸເສນ຺ຕີ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ອນຸສຍຍມກ.໓໑໑) ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເວຫປ຺ຜລາທີສຸ ອຸປປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນວສຸ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕອຣິຍສາວການໍ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິເຍວ ໂຫຕິ, ນ ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕີ’’ຕິ, ເອເຕນ ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິ ເອວ ນິວາຣິຕາ, ນ ເຕສ຺ເວວ ອຸປຣູປຣິ ເວຫປ຺ຜເລ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິ ອຣູປຘາຕູປປຕ຺ຕິ ຈ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອນາຄາມີ ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ ປຣິນິພ຺ພາຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຣູປຘາຕຸໍ ອຸປປຕ຺ຕິ ນິວາຣິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ໂຍ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຈວິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ໂນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຣູປຣາໂຄ ອຣິຍສາວໂກ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ນວສຸ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕອຣິຍສາວການ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອນາຄາມີ’’ຕິ, ‘‘ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕອນາຄາມິໂນ’’ຕິ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕສ຺ສ ປນ ເຍນ ຕຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ຣູປຣາເຄ ວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ ປຸນ ຠວາຠິລາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຣູປຣາຄຸປຈ຺ເຉໂທ ຈ ຠວິສ຺ສຕິເຍວ. ໂຍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຣູເປຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຣູປຣາໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠວາທີນວທສ຺ສນວເສນ ອນິວຕ຺ຕິຕຠວາຠິລາໂສ, ຕສ຺ສ ວເສນ ຍມກປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ.

ອາຍຸປ຺ປມາຓວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໓໐. ‘‘ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ¶ ¶ ຣູປໍ, ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ຎວິເສສລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ທິຏ຺ຐິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໂຍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ປຣໍ ຍາວ ອນຸໂລມາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຄ຺ຄາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຂນ຺ຘາທີນໍ ຕາວ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ຄາທີສຸ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວາເຣ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຫຕຸອາທີນຎ຺ຈ ຂນ຺ຘາທີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວາເຣ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍາ ລີນຕ຺ຖປທວຓ຺ຓນາ

ວິຠງ຺ຄ-ມູລຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ

ວິຠງ຺ຄ-ອນຸຏີກາ

໑. ຂນ຺ຘວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ¶ ¶ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ຄາຖາຍໍ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈທໂສ’’ຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ສຈ຺ຈານິ ຄຫິຕານີຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ເອວ ຕທຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມາຫຏານີຕິ ສມານີຕານິ, ຈິຕ຺ເຕນ ເອກໂຕ ຄຫິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສມາຫຏານີ’’ຕິ ຈ ເອເຕນ ສມາຫາເຣ ອຍໍ ສມາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ກເຕກຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ¶ ‘‘ຕິວຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຕ຺ຕາທິປກ຺ເຂເປນ ຫິສ຺ສ ນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຕາ ຍຖາ ປຎ຺ຈປຕ຺ຕໍ, ຈຕຸຍຸຄໍ, ຕິຠຸວນນ຺ຕິ, ຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ປສ຺ສິ ອທກ຺ຂິ, ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນນ຺ຕາປຣິມາເຓສຸ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓສຸ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທີສຸ ພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ສໍວິຊ຺ຊມາເນສຸ ສາວເກຫິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ສາຘາຣເຓນ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສຕິປິ ສາວການ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຎ຺ຎປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສາວເກຫິ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ຠຄວໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສ຺ສ ອສາຘາຣຓຕໍ, ນິຣຕິສຍຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ປຣສນ຺ຕາເນສຸ ປສາຣິຕຠາເວນ ສຸປາກຏຕ຺ຕາຕິ ເທສນານຸຠາເວນ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣິຕຠາເວນ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສຸປ຺ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ນາຖສທ຺ທໍ ໂລເກ ¶ ຍາຈນຸປຕາປິສ຺ສຣິຍາສີສາສຸ ປຐນ຺ຕີຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາຖຕີຕິ ນາໂຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນຠາເວເນວ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂາສີສາຍ ກິເລສພ຺ຍສນຸປຕາປນສ຺ສ, ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາຈນສ຺ສ ຈ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຕເນວ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ນາຖສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ອາສີສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈທໂສ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຠຄວໂຕ ຎາຓານຸຠາໂວ ປກາສິໂຕຕິ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ກຣຸຓານຸຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເວເນຍ຺ຍານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠຄວາ ນາໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ຄຸເຓຫິ ອີສຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນາຕິ ອຣິຍິທ຺ຘິອາທິນາ ຈິຕ຺ເຕ ວສີຠາເວນ. ຄຸເຓຫິ ອີສຕີຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ຘມ຺ເມນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍຠູໂຕ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພາຠິຠູ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິຠວຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓; ທີ. ນິ. ໑.໑໘໘). ທຸວິເຘນາປິ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຖໍ ນາຖສທ຺ທໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອຏ຺ຐາຣສປ຺ປເຠທາຍ ເທສນາຍ ໂຖມນເມວາຕິ ໂຍຊນາ. ສມານຄຓນຄຸເຓຫີຕິ ສມານຄຓເນຫິ ຄຸເຓຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ນິຣຕິສເຍນ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນນາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ທສພເລສຸ ວສີຠາວສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານຠູເຕນ. ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພເຘນ ຫິ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸຂປ຺ປວຕ຺ເຕນ ສາຕິສຍໍ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນປ຺ປເຠເທນ ມຫາວຊິຣຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ຘາເວຓິເກນ ສມ຺ມສເນນ ສມ຺ຠູເຕນ ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕວ ¶ ກຸສລາທິເຠເທນ, ຜສ຺ສາທິເຠເທນ ຈ ຘມ຺ເມ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑາທິວເສນ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫໍ ຈຕຸຘາ ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ. ຕຖາ ອຕີຕໍເສ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາທິພຸທ຺ຘຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ ຠຄວາ ອຕີຕາທິເຠທໂຕ ຂນ຺ຘາທິເກ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ…ເປ… ວິຠງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອສພ຺ພຎ຺ຎຸນາ ເທເສຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີວິຠງ຺ຄານໍ ¶ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕຕຎ຺ເຎວ ວິຠາເວຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາທິຄຸເຓຕິ ພຸທ຺ຘຣຕນສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາ, ຘມ຺ມສງ຺ຆຣຕນານໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຕິ ເອວມາທິຄຸເຓ ປກາເສຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈທໂສ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕວ ຄຸຓາ ວິຠາວິຕາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ເຕເນວ ຘມ຺ມສງ຺ຆານມ຺ປິ ຄຸຓາ ວິຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຕປ຺ປຠວສ຺ສ ອນຎ຺ຎຖາຠາວໂຕ, ຕທປເທເສນ ວາ ຘມ຺ໂມ, ຕທາຘາໂຣ ຈ ສງ຺ໂຆ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘາທີນໍ…ເປ… ວິຠາເວຕີ’’ຕິ.

ອຕີຕໍເສຕິ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາເສ, ປຸພ຺ພນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິຫຕນ຺ຕິ ນປ຺ປຏິຫຕໍ, ຎາຓສ຺ສ ປຏິຆາໂຕ ນາມ ອຎ຺ຎາຓໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ກິເລສຊາຕໍ. ຕໍ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ສຫ ວາສນາຍ ປຫີນໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ອຕີຕໍເສ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫາເນນ ຎາຓໍ ອປ຺ປຏິຫຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ກິໍ ປເນຕານິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ວິສຸໍ ຎາຓານິ, ອຸທາຫຸ ອຕີຕາທີສຸ ປວຕ຺ຕນກຎາຓານິ ເອວ? ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓານິ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຠຄວໂຕ ຕີຓິ ຎາຓາເນວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກໍເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ ນາມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ. ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມໍ. ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມນ຺ຕິ ຎາຓປຸເຣຈາຣິກໍ. ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນກໍ, ສພ຺ພໍ ກາຍປໂຍຄໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຎາຓສຫິຕເມວ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຉນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຍ, ມຫາກຣຸຓາສມາໂຍຄໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕຫິເຕສິຕາຍ ຫິຕກິຣິຍາຉນ຺ທສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມເທສນາຍາຕິ ຘມ຺ມກຖາຍ. ອປຣິກ຺ຂຍາປຣິເມຍ຺ຍປຏິຠານຕາຍ ຫິ ຠຄວໂຕ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຘມ຺ມເທສນາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕິຍມານາປິ ນ ກທາຈິປິ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒເຕວ. ວີຣິຍສ຺ສາຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸສ຺ສາຫສ຺ສ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມາຘິອາທີນໍ ອຫານິ ຕໍຕໍປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ສວາສນປຫີນຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉນ຺ທາທີນໍ ປນ ມຫາກຣຸຓາສມາໂຍຄໂຕປິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑. ເຕ ¶ ¶ ເອວ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ເອວ ກຸສລາທິເກ ຕິກທຸເກຫິ ສງ຺ຄຫິເຕ ຘມ຺ເມ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ວິຠຊິຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ນນຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ເຕ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ຍທິປິ ສຣູປໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ຊຣາມຣເຓ ຎາຓໍ, ຊຣາມຣຓສມຸທເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໓) ປນ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີສຸ ຎາຓວິຠາຄສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ວາ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຏິສມ຺ຠິທາວເສນປິ ເຕ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ສງ຺ເຂເປນາຕິ ສມາເສນ. ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສມຕ຺ເຕເນວ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຂນ຺ຘາທໂຍ ເທສິຕາ, ນ ປຏິນິທ຺ເທສາທິນາຕິ ສງ຺ເຂເປນ ເຕ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໕໘) ຂນ຺ຘາທໂຍ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ວິຠຊີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ຂນ຺ຘາທໂຍຕິ ວິຠງ຺ໂຄ, ເຕ ເອວ ປກິຣີຍນ຺ຕິ ປຏ຺ຐປີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາຕິ ປກຣຓໍ, ວິຠງ຺ໂຄ ຈ ໂສ ປກຣຓຎ຺ຈາຕິ ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣຓໍ. ອາທິສທ຺ທຕ຺ຖໂຊຕເກນາຕິ ‘‘ອິຕິ ວາ, ອິຕິ ເອວຣູປາ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໓) ວິຍ ອາທິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປເກນ. ປກາຣຕ຺ຖໂຊຕເກນາຕິ ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑) ວິຍ ປກາຣຕ຺ຖວິຠາວເກນ. ‘‘ເອກເທເສນ ສມຸທາຍໍ ນິທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ທສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ ຍຖາ ‘‘ອຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐). ປຣິສມາປນຕ຺ໂຖ ວາ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠວຖ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ. ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ ‘ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’ຕິ’’ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ເອວມາທີສຸ ວິຍ. ປຣິສມາປນຎ຺ເຫຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍສ຺ສ ເອກເທສທສ຺ສເນນ ຍທິທໍ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ຕາວ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣເຓ. ‘‘ນິພ຺ພານວຊ຺ຊານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ນິພ຺ພານວຊ຺ຊານໍ…ເປ… ອປ຺ປກຕຣປທຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ໂຄ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນນຸ ສຫ ນິພ຺ພາເນນ ສພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ, ສພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ຈ ອາຍຕນາທີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ຈ ອປ຺ປກຕຣປທຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ໂຄ ອາທິມ຺ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ¶ ? ນ, ຕຕ຺ຖາປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ເອກເທເສນ ຂນ຺ຘານໍ ເອວ ວິຠຊິຕພ຺ພໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ? ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ…ເປ… ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໙໐; ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗; ມ. ນິ. ໑.໑໒໐; ໓.໓໗໓). ອິຘ ປນ ອນວເສສໂຕວ ຂນ຺ຘາ ¶ ວິຠຊີຍນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພານວຊ຺ຊານໍ…ເປ… ອປ຺ປກຕຣປທຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ໂຄ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອປິຈ ຣູປສມ຺ມູຬ຺ຫາ ອຣູປສມ຺ມູຬ຺ຫາ ອຸຠຍສມ຺ມູຬ຺ຫາຕິ ຕິວິຘາ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ, ຕຖາ ສໍຂິຕ຺ຕຣຸຈິໂນ ວິຕ຺ຖາຣຣຸຈິໂນ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣຣຸຈິໂນ, ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຊ຺ຌິມິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ຈ. ເຕສຸ ອຣູປສມ຺ມູຬ຺ຫານໍ ອຸປກາຣາຍ ຂນ຺ຘເທສນາ, ຣູປສມ຺ມູຬ຺ຫານໍ ອາຍຕນເທສນາ, ອຸຠຍສມ຺ມູຬ຺ຫານໍ ຘາຕຸເທສນາ. ຕຖາ ສໍຂິຕ຺ຕຣຸຈີນໍ ຂນ຺ຘເທສນາ, ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣຣຸຈີນໍ ອາຍຕນເທສນາ, ວິຕ຺ຖາຣຣຸຈີນໍ ຘາຕຸເທສນາ. ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຂນ຺ຘເທສນາ, ມຊ຺ຌິມິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາຍຕນເທສນາ, ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຘາຕຸເທສນາຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊເນນ ອນຸກ຺ກເມນ ຈ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸວິຠງ຺ຄານໍ ເທສນາກ຺ກໂມວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໍ ປເນຕໍ ຂນ຺ຘາທິຕ຺ຕຍໍ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸມຸເຂເນວ ຎາຍມານໍ ຍຖາຠູຕາວໂພຘາຍ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ໂສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ ວິເສສໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສນ຺ນິສ຺ສເຍນາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ຄເທສນາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ອິນ຺ທຏ຺ໂຐ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍຘມ຺ມຠູຕານໍ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ປຈ຺ຈຍຠາວວິເສເສເນວາຕິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວິຠາຄສນ຺ທສ຺ສນີ ປຈ຺ຈຍາກາຣວິຠງ຺ຄເທສນາ. ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ຂນ຺ຘາທີນຎ຺ຈ ອວິປຣີຕສຠາວາວໂພໂຘ ສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ສມ຺ມາມນສິກາເຣນາຕິ ສຕິປຏ຺ຐານສມ຺ມປ຺ປຘານອິທ຺ຘິປາທໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວິຠງ຺ຄເທສນາ. ສ຺ວາຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ສມ຺ມາມນສິກາໂຣ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂຫຕີຕິ ຌານອປ຺ປມຎ຺ຎາວິຠງ຺ຄເທສນາ, ສາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ຄເທສນາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ຈ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອິເມ ອານິສໍສາຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓວິຠງ຺ຄເທສນາ, ເຕ ຈິເມ ຎາຓວິເສສາ ອິເມສຸ ກິເລເສສຸ ປຫີຍນ຺ເຕສຸ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ກິເລສວິຠງ຺ຄເທສນາ, ເອວໍ ¶ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເທສິເຕ ຂນ຺ຘາທິເກ ສງ຺ເຂປໂຕປິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິໂຍສາເນ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ຄເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ເອວເມເຕສໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາວິຠງ຺ຄານໍ ເທສນາກ຺ກມກາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຣູປາທີນນ຺ຕິ ຣູປເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ. ເວທຍິຕາທິສຠາວຕ຺ຕາຠາວາຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອນຸຠວນສຎ຺ຊານນາຠິສງ຺ຂຣຓາທິສຠາວຕ຺ຕາຠາວາ. ນ ຫິ ຣູປໍ ເວທຍິຕາທິສຠາວໍ, ເວທນາທິ ວາ ຣຸປ຺ປນາທິສຠາວໍ. ຍໂຕ ຣູປາທີນໍ ເວທນາສມວໂຣຘເນນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂນ຺ຘາ ໐໖ ເທເສຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ. ຣຸປ຺ປນາທິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສາຠາວາຕິ ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາວໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕີຕາທິເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາສິວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ສໍຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ອຠາວາ. ນ ຫິ ເຈຕສິກາທິຠາໂວ ເວທນາທີນໍ ສຠາໂວ. ເຫຏ຺ຐາ ຄຓເນສູຕິ ປຎ຺ຈໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຄຓເນສຸ. ອນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອປຣິໂຍສານໍ. ຣູປາທີສຸ ຫິ ກຕິປເຍ, ເອກມ຺ປິ ວາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຂນ຺ຘວເສນ ເທສນາ ອນວເສສສງ຺ຂຕຘມ຺ມສງ຺ຄາຫິນີ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ຂນ຺ຘສ຺ສາຕິ ຣາສຏ຺ຐສ຺ສ ຂນ຺ຘສ຺ສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສວິຠາຄຘມ຺ເມຫີຕິ ສປ຺ປເຠທຘມ຺ເມຫິ.

‘‘ສທ຺ທຕ຺ຖສຫິຕໍ ຂນ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຣາສິສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ ຣາສຏ຺ເຐ ຂນ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ວາຈກຠາເວນ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣຠາວໂຕ. ຄຸຓາທີສຸ ປນ ເກວລໍ ຕພ຺ພິສຍປໂຍຄຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕິ, ນ ວາຈກຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸເຓ…ເປ… ນ ສທ຺ທຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘສທ຺ໂທຕິ ສີລາທິສທ຺ເທ ສນ຺ນິຘາປິໂຕ ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສີລາທິຄຸຓວິສິຏ຺ຐໍ ຣາສຏ຺ຐໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ເກຈີຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕) ເອຕ຺ຖ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ໂສ ເອວ, ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິປິ ເອຕ຺ຖ ຄຸຓຕ຺ຖຕາ ອິຈ຺ຉິຕາ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘຕິອາທີສຸ ຄຸຓຏ຺ເຐນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ເກວໂລປິ ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ, ມາຓວ, ຂນ຺ຘານໍ ວຓ຺ຓວາທີ, ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ຈ ອາທີສຸ ສີລາທິວາຈໂກ ທິຏ຺ໂຐຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຘິກາຣາທິວຈ຺ເຉທກວເສເນວສ຺ສ ສີລາທີສຸ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ນ ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິໂວຫາຣາທິສທ຺ທາ ¶ ວິຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິເສສປ຺ປວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ຂນ຺ຘສທ຺ໂທຕິ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ຍມ. ໑.ຂນ຺ຘຍມກ.໓໒) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ. ສມຸທາເຍ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ອຠິສໍຍູຫເນນ ຣາສິກເຕ ວິຎ຺ຎາຓສມູເຫ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ຕາຍ ເອວ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕາຍ ສມຸທາເຍ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ຕທວຍເວ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາເຓ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ກຸສລຠາໂວ ວິຍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ວິຎ຺ຎາຓສມຸທາເຍ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຕເທກເທເສປິ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕິປິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຍຸຕ຺ເຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ວິສເຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ຈິຣກາລຕາວເສນ ນິມິຕ຺ຕວິຣເຫປິ ປວຕ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫິ ¶ ນາມ, ຍຖາ ມຫິຍໍ ເສຕີຕິ ມຫິໍໂສ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຄາໂວຕິ, ເອວໍ ຂນ຺ຘສທ຺ທສ຺ສາປິ ຣຸຬ຺ຫິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຣາສິໂຕ ຄຸຓໂຕຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ. ປິຓ຺ຑຏ຺ໂຐຕິ ສງ຺ຆາຕຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ເຈວ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ເຐ ຈ ຂນ຺ຘຏ຺ເຐ ນິພ຺ພານສ຺ສ ວເສນ ຉຏ຺ເຐນາປິ ຂນ຺ເຘນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ ນາມ ຣາສຏ຺ໂຐຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍສໍ ວາ ອຕີຕາທິວເສນ ເຠໂທ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ອຕີຕາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນສຸ ຣຸປ຺ປນາທິສຠາວຘມ຺ເມສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂກຏ຺ຐາສຠາເວນ ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ຕພ຺ພິຠາຄຣຫິຕສ຺ສ ເອກສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຣາສຏ຺ຐຕາ ວິຍ ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ຐຕາປິ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ຂນ຺ເຘສຸ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຜສ຺ສາທິເກ ວິຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘ ອນວໂຣເຘຕ຺ວາ ເວທນາສຎ຺ຎາ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘຠາເວນ ຄຫິຕາຕິ? ວິວາທມູລຕາທິວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຄຫຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ວິວາທກາຣຓໍ ກາມຊ຺ໂຌສານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາມເຫຕຸ ກາມນິທານໍ ກາມາຘິກຣຓໍ ກາມານເມວ ເຫຕຸ ມາຕາປິ ປຸຕ຺ເຕນ ວິວທຕິ, ປຸຕ຺ໂຕປິ ມາຕຣາ ວິວທຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໘, ໑໗໘). ປພ຺ພຊິຕານໍ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ເຍ ທິຏ຺ຐິມຸຄ຺ຄຍ຺ຫ ວິວາທຍນ຺ຕິ, ‘ອິທເມວ ¶ ສຈ຺ຈ’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໓໘; ມຫານິ. ໖໗) ຈ ວາທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເຕສຸ ກາມຊ຺ໂຌສານໍ ເວທນສ຺ສາເທນ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ. ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາເສນ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈານໍ ວິປລ຺ລາໂສຕິ. ຕຖາ ເວທນານຸຄິທ຺ໂຘ ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ໂຎ ຈ ສໍສຣຕິ. ເວທນານຸຄິທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານນ຺ຕິ ອາວຏ຺ຏຕິ ຠວຈກ຺ກໍ. ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ຎິສ຺ສ ຈ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈານໍ ອນຸປຈ຺ເຉທໂຕ ສໍສາຣສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉໂທວ. ອິຕິ ວິວາທກາຣຓານໍ ກາມຊ຺ໂຌສານທິຏ຺ຐາຠິນິເວສານໍ ກາຣຓຠາໂວ ສໍສາຣເຫຕຸຠາໂວຕິ ອິມສ຺ສ ວິວາທມູລຕາທິວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘ ອນວໂຣເຘຕ຺ວາ ເວທນາສຎ຺ຎາ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘຠາເວນ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂອກາເສສູຕິ ¶ ວິຠຊນກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຕີຕາທໂຍ ໂອກາສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕິສທ຺ເທນາຕິ ‘‘ອຸປາທາຍຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕອິຕິສທ຺ເທນ. ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນາຕິ ອຸທາຫຣຓຕ຺ເຖນ. ສພ຺ໂພຕິ ສກໂລ ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ວິຠຕ຺ໂຕ ວິຠຊນນໂຍ. ອິທຎ຺ຈ ວິຠຊນນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ມຫາຠູຕາ…ເປ… ອຸປາທາຍຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຠຕ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈ ວິຠຊນໍ. ໂອຬາຣິກາທີສູຕິ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຫີນປຓີຕທູຣສນ຺ຕິເກສຸ. ຈກ຺ຂາຍຕນນ຺ຕິອາທິວິຠຊນຎ຺ຈາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂາຍຕນໍ…ເປ… ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ຣູປາ ສທ຺ທາ ຄນ຺ຘາ ຣສາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິຠຊນຎ຺ຈ. ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ. ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ຍໍ ຍຕ຺ຖ ວິຠຊນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປີຕິ ຍຖາ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ວິຠຊນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ວິຠຊນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ຕາວ ປຸຣິເມ ໂອກາສປຎ຺ຈເກ ສຸຂາທິເວທນາຕ຺ຕິກວເສນ ວິຠຕ຺ໂຕ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ກຸສລຕ຺ຕິກເວທນາຕ຺ຕິກສມາປນ຺ນທຸກສາສວທຸກວເສນ. ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ປນ ປຸຣິເມ ໂອກາສປຎ຺ຈເກ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ໂອຬາຣິກທຸເກ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສທຸກວເສນ ເຈວ ຍຖາວຸຕ຺ຕກຸສລຕ຺ຕິກາທິວເສນ ¶ ຈ ວິຠຕ຺ໂຕ. ເສເສສຸ ກຸສລຕ຺ຕິກາທິວເສເນວ. ຕຖາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ. ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສທຸໂກ ປເນຕ຺ຖ ນຕ຺ເຖວ. ເຈຕນາຍ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ນິທ຺ເທໂສ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາປ຺ປຘານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວິຠຊເນ ປຏິນິທ຺ເທເສ. ຕໍ ປນ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸທ຺ວຍໍ. ຍຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸເທສນາຍໍ ‘‘ມໂນຘາຕຸ, ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ທ຺ວຍໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ຉວິຎ຺ຎາຓກາຍເທສນາຍໍ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ປາຬິນເຍນາຕິ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ຄປາຬິນເຍນ. ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນາຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ, ຕທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອາຄເຕນ ປກາຣນ຺ຕເຣນ.

໑. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒. ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ເອກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈີຕິ ປກາຣນ຺ຕຣເຠທໍ ອາມສິຕ຺ວາ ອນິຍມນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຸຠເຍນາຕິ ປກາຣເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອາມສິຕ຺ວາ ¶ ຈ ອນິຍມທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ. ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຣູປໍ. ອຕິຈ຺ຈາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນິຍມນຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ.

‘‘ກິຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖທີປໂກ, ກຣເຓ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຈ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນ ວເທຖາ’’ຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຣຓຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕໍ ກິໍ-ສທ຺ທໍ ‘‘ວເທຖາ’’ຕິ ກິຣິຍາປທສມ຺ພນ຺ຘເນນ ອຸປໂຍຄວເສນ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ວທຕິ ‘‘ຕໍ ກາຣຓໍ ວເທຖາ’’ຕິ.

ປຸຣິມສນ຺ຕານສ຺ສ ເຠທນ຺ຕິ ປຸຣິມສນ຺ຕານສ຺ສ ວິນາສໍ, ວິນາສາປເທເສນ ເຈຕ຺ຖ ສນ຺ຕາເນ ວິສທິສຸປ຺ປາທເມວ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວິສທິສສນ຺ຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ອຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ສາ ປນ ນ ປາກຏຕຣາ, ປາກຏຕຣາ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສີຕາທິສນ຺ນິປາເຕ’’ຕິ. ຕຖາ ຈາຫ ຠຄວາ ‘‘ສີເຕນປິ ຣຸປ຺ປຕິ, ອຸຓ຺ເຫນປິ ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙). ອິທານິ ເຠທ-ສທ຺ໂທ ອຸຊຸກເມວ ວິກາຣາປຕ຺ຕິໍ ວທຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຠໂທ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ວິສທິສຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ, ນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ກາປິລິຍໍ ປຣິຓາມວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍທິ ປຸຣິມສນ຺ຕານໂຕ ເຠໂທ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ສີຕາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ອຸຓ຺ຫຊິຆຈ຺ຉາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອາຫາຣາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນາຕິ ເຍນ ສີຕາທີຫິ ສມາຄເມນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຣູປຘມ຺ເມສຸ. ອາຫາຣາທິກສ຺ສ ວາ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖາ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ສີຕາທີຫິ ສມາຄໂມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສມາຄໂມ ນຕ຺ຖິ ອຕິລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຣູປຘມ຺ມາ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຍ ປາກຏສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ຣຸປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ຈ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸກມ຺ມສາຘນານໍ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກຸປ຺ປຕິ ຆຏ຺ຏີຍຕິ ປີຬີຍຕິ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ກຸປ຺ປຕີຕິ ເອເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂກປາທິກິຣິຍາຕິ ໂກປສງ຺ຆຏ຺ຏນປີຬນກິຣິຍາ. ໂກປ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ໂຂຠປຣິຍາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຕ຺ຕຸຠູໂຕ ກມ຺ມຠູໂຕ ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ມສາຘນານໍ ວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຠູຕຸປາທາຍຣູປສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖນ ຠິຊ຺ຊຕິ-ສທ຺ເທນາຕິ ຍທາ ກມ຺ມກຕ຺ຕຸຕ຺ໂຖ ຣຸປ຺ປຕິ-ສທ຺ໂທ, ຕທາ ຠິຊ຺ຊຕິ-ສທ຺ໂທປິ ຕທຕ຺ໂຖ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ‘‘ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ປທໍ, ຕທາ ‘‘ສີເຕນາ’’ຕິອາທີສຸ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ¶ ກຣຓວຈນໍ. ຍທາ ປນ ‘‘ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ປທໍ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ກມ຺ມກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ວາ, ຕທາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ປນ ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິອາທີນໍ ກຕ຺ຕຸກມ຺ມຕ຺ຖານມ຺ປິ ອຕ຺ຖວຈນານໍ ວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິປິ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗; ໒.໘) ສຠາວປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ, ‘‘ເກນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ປເນຕ຺ຖ ອຠິເຘຍ຺ຍປຣິຍາໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເກນຏ຺ເຐນາຕິ ປຸຈ຺ຉາສຠາຄວເສນ ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ, ຣຸປ຺ປນສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ເກວລໍ ສທ຺ທຕ຺ໂຖເຍວ ຣຸປ຺ປນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຠູຕຸປາທາຍປ຺ປເຠທສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ. ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິ ວິຍ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາທິໂຕ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິເສໂສ ຫິ ຕນ຺ຕິ, ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາທີນໍເຍວ ປນ ອຣູປຘມ຺ມວິຘຸໂຣ ສຠາວວິເສໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາຕິ ¶ ມຸຈ຺ຉາຍ ໂມຫສ຺ສ ອາປຊ຺ຊເນນ. ກປ຺ປສຓ຺ຐານໍ ອຸທກນ຺ຕິ ກປ຺ປສຓ຺ຐາປກມຫາເມຆວຸຏ຺ຐໍ ອຸທກໍ. ຕຖາຕິ ຕປ຺ປກາຣຕາຍ ຂາຣຠາເວ ສຕິ ອຸທເກນ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານກາເລ ວິຍ ປຖວີ ວິລີເຍຍ຺ຍ. ໂລກນ຺ຕຣິຍສຕ຺ຕານໍ ປນ ປາປກມ຺ມພເລນ ອຂາເຣປິ ຂາເຣ ວິຍ ສຣີຣສ຺ສ ວິລີຍນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຕິ ສອຸສ຺ສທນິສ຺ສຍນິຣຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ນ ຫິ ອວີຈິມ຺ຫິ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນາທິກມ຺ມກາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

໓. ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມາຕິກາ ຐປິຕາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫາຠູຕຸ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕິ ຕປ຺ປກາຣຠາເວນ ອຕີຕໍເສ ຄຓນໍ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມນ຺ຕຣນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຕາ ປກາຣນ຺ຕຣນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຕາ ຈ ຠູຕຸປາທາຍຄຫຓສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍທສ຺ສເນຕິ ຄຓນນ຺ຕຣທສ຺ສເນ. ຕໍສຠາວຕ຺ຕາຕິ ຠູຕຸປາທາຍສຠາວຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຠູຕຸປາທາຍສຠາໂວ ອຕີຕໍສຄຓິຕຕາຍ ຕໍສຠາວສ຺ສປິ ອຎ຺ຎຖາ ຄຓິຕຕ຺ຕາ, ອຕໍສຠາວສ຺ສ ຈ ຕຖາ ຄຓິຕຕ຺ຕາ ອກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ…ເປ… ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ທຸຕິຍນເຍ ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ໂທໂສ, ອຖ ໂຂ ອພ຺ຍາປິໂຕປິ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕເທຕໍ ປນ ອກາຣຓໍ ກາຣຓຠາວສ຺ເສວ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຠູຕຸປາທາຍຣູປຠາໂວ ອຕີຕໍເສ ຄຓນສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຍໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາປຕ຺ຕິ ສິຍາ.

‘‘ກິນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຍໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ສ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ, ນ ກາຣຓຕ຺ໂຖ. ເຕນສ຺ສ ຍໍ ຣູປໍ ອຕີຕໍ ນິຣຸທ຺ຘໍ…ເປ… ອຕີຕໍເສນ ¶ ສງ຺ຄຫິຕໍ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາເສ ຄຓນໍ ຄຕໍ, ຕໍ ກິນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ…ເປ… ຣູປ’’ນ຺ຕິ ຠູຕຸປາທາຍວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂນ ວິເສສໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ຍຕ຺ຕກາ ຫິ ອິຘ ວິເສສາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຈກ຺ຂາຍຕນາທໂຍ, ເຕສມິທໍ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມນຍໂຕ ອວິເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣູປສ຺ສ ຠູຕຸປາທາຍຕາມຕ຺ຕສຠາວທສ຺ສນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຕີຕຣູປມ຺ປິ ຠູຕານິ ເຈວາ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ປນ ຠູຕຸປາທາເຍນ ນິທສ຺ສນຠູເຕນ ຣູປສ຺ສ ສພ຺ພວິເສສວິຠາວນຕາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອພ຺ຍາປິຕໂທໂສປິ ເຈຕ຺ຖ ອໂນກາໂສວ, ຍໍ ຣູປໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ…ເປ… ອຸປາທິນ຺ນໍ, ກິນ຺ຕິ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ…ເປ… ຣູປນ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎວິເສສນິທສ຺ສນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາຕິ ¶ ສຠາວໂຕ ປຣິຍາຍນໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ປຣິຍາໂຍ, ອຸຊຸກໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍາເຍນ, ປຣິຍາຍຠູຕາ ວາ ເທສນາ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຣິຍາຍເທສນໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຎ຺ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ເລສໂຕ ລພ຺ຠມານຠາວກຖນໍ, ນ ອຸຊຸນິປ຺ປເທສຠາວກຖນນ຺ຕິ ປຣິຍາຍເທສນໍ ນາມ. ເຕເນວ ຕໍ ‘‘ຍຖານຸໂລມສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິຘມ຺ໂມ ປນ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ອຸຊຸນິປ຺ປເທສກຖນນ຺ຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນໍ ນາມ, ຍໂຕ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຈ຺ຉເຍນ ເທໂສຕິ ວວຕ຺ຖານໂຕ ກຖນໍ. ຕຖາ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໒ ອາທໂຍ) ວິຍ ອຕີຕາທິຠາໂວ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ອທ຺ຘາວເສນ ອິຘາປິ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍຕ຺ຕາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ.

ສນ຺ນິປຕິຕນ຺ຕິ ສມາຄຕໍ. ສນ຺ຕານວເສນາຕິ ປຸພ຺ພາປຣວເສນ. ປຸພ຺ເພນາປຣສ຺ສ ສມປ຺ປມາຓຕາຍ ອນູນໍ ອນຘິກໍ, ຕໂຕ ເອວ ເອກາກາຣໍ. ປວຕ຺ຕິກາລວເສນ ວາ ອນູນໍ ອນຘິກໍ, ສມານສຠາວຕາຍ ເອກາກາຣໍ. ເຕນ ວິສຠາຄອຸຕຸນາ ອນນ຺ຕຣິຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ອາຫາເຣປີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິສຠາຄາຫາເຣນ ອນນ຺ຕຣິໂຕ ອເນກວາຣໍ ອເນກທິວສມ຺ປິ ຠຸຕ຺ໂຕ ສຠາເຄກາຫາຣໍ ນາມ. ‘‘ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວິສຠາຄອຸຕຸອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕີຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ເອກາຫາຣສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກສ຺ເສວ ອາຫາຣສ຺ສ ໂຍຊນາ ຍຸຕ຺ຕຣູປາຕິ ອປເຣ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕທາຣມ຺ມຓໍ, ຍາວ ຊວນໍ, ຍາວ ວາ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ ເອກວີຖິ. ເອກຊວນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກຊວນວາຣສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຍໍ ອນາມສິຕ຺ວາວ ສນ຺ຕຕິວເສນ, ສນ຺ຕຕິຎ຺ຈ ອນາມສິຕ຺ວາວ ສມຍວເສນ ອຕີຕາທິວິຠາໂຄ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເຕສນ຺ຕິ ¶ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍານໍ. ກລາປສ຺ສາຕິ ຣູປກລາປສ຺ສ. ກມ຺ມານນ຺ຕຣາທີຕິ ກມ຺ມາທິ, ອນນ຺ຕຣາທີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ອາທິສທ຺ເທນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອາຫາຣາທິໂນ ຈ ທຸຕິເຍນ ສມນນ຺ຕຣານນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍາທິໂນ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມານນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍວເສນ, ອິຕຣສ຺ສ ກມ຺ມາທິວເສເນວ ຊນກຠາເວ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຖາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຸເຣຊາຕວເສນ, ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຉາຊາຕວເສນ, ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສຫຊາຕວເສນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ¶ . ເຕເນວາຫ ‘‘ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓຕິ ເຫຕຸກິຈ຺ຈກ຺ຂເຓ. ເຫຕຸກິຈ຺ຈໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກຣຓໍ, ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນຜລຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ນິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕຣໍ ປນ ຕີສຸປິ ຂເຓສຸ ປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໖. ອນິຏ຺ຐນາມນິວຕ຺ຕນສ຺ສາຕິ ອນິຏ຺ຐນາມນິວຕ຺ຕິຍາ ອກາຣຓຠາວທສ຺ສເນນ ອິຏ຺ຐນາມລາຠາປນສ຺ສ ອກາຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປນ຺ເນ ເທວມນຸສ຺ສຠເວ. ສມິທ຺ຘໂສຠນຕາຕິ ອຠິວຸທ຺ຘໂສຠນຕາ. ຕໂຕ ເອວາຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິຣຫໂຕ ເອວ, ອສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍເຍວ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສຸຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສາຣຓາທິວເສນ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ເຕສນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິຣູປາທີນໍ. ‘‘ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ອກຸສເລນ ອຕ຺ຕນາ ກເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ກມ຺ມໍ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ, ຕສ຺ມາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາຕິ ເອກຈ຺ຈມຕທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຍສ຺ມາ ປຏິເສຘທ຺ວເຍນ ກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ອິຏ຺ຐຠາໂວ ນິຍໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸສລກມ຺ມຊເມວ ອິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ກຸສລກມ຺ມຊໍ ອິຏ຺ຐເມວາ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນິຍໂມ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອກຸສລກມ຺ມຊມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິນ຺ຕິ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ໂສຠນໍ, ຍໍ ປເຣສໍ ອິຏ຺ຐໍ ນາມ ສິຍາ? ຍທິ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ສຓ຺ຐານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິ ສຸຄຕິຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ອກຸສລນິສ຺ສນ຺ເທນ ວິຣູປຣູປຕາ ວິຍ ກຸສລນິສ຺ສນ຺ເທນ, ກຖໍ ຕສ຺ສາ ອກຸສລກມ຺ມຊຕາ. ອຖ ປນ ຍໍ ເກສຎ຺ຈິ ອມນາປມ຺ປິ ສມານໍ ຣູປໍ ມນາປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຣຈ຺ຉານາທີນໍ ກຸສລກມ຺ມຊໍ ມນຸສ຺ສາທິຣູປໍ ອມນາປໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ກຸສລວິປາກສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອິຏ຺ຐເມວ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ເກສຎ຺ຈິ ມນາປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ອກຸສລວິປາກສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ¶ ອຕ຺ຖໂຕ ອນິຏ຺ຐເມວ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ເຈຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ອິຏ຺ໂຐ ກນ຺ໂຕ ມນາໂປ ວິປາໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິອຏ຺ຐານປາຬິຍາ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໑) ວິໂຣໂຘ ສິຍາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ¶ . ອິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ‘‘ກຸສລກມ຺ມຊໍ ອນິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ອິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ປນ ນຍທສ຺ສເນນ ອກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ອຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ໂສ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ກຸສລກມ຺ມຊເມວ ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຸຣິມປທາວຘາຣຓສ຺ສ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ‘‘ຫຕ຺ຖິອາທີນມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ກຸສລວິປາກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຸສລວິປາກສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕເຣສມ຺ປິ ຈ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ອກຸສລວິປາກສ຺ເສວ, ກຸສລກມ຺ມຊຎ຺ຈ ກຸສລວິປາກສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິໂຕວາຍໍ ນໂຍຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐມິສ຺ສິເຕ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ມນາປຕາວ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓນ…ເປ… ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິປາເກເນວ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕຫິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໍ ສມ຺ມເທວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ວິປາກວເສນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີສຸ, ສພ຺ເພສຸ ວາ ອາຣມ຺ມເຓສຸ.

‘‘ອນິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຈເນເນວ ເຕສໍ ອິຏ຺ຐຕາ ນິວຕ຺ຕິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສທິສຕາ ຈ ຣູປາທິຠາໂວເຍວາ’’ຕິ. ອິຏ຺ຐາເນວ ຣູປາທີນິ ກາມຄຸຓາຕິ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ໂຂ ອມິຕ຺ໂຕ ວິຍ ອິຏ຺ຐປຏິປກ຺ຂາ ອນິຏ຺ຐາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຏ຺ຐາຕິ…ເປ… ໂວຫາໂຣ ວິຍາ’’ຕິ. ສພ຺ພານິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໓) ວຈນໂຕ ກຖໍ ອນິຏ຺ຐານໍ ຣູປາທີນໍ ກາມຄຸຓຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ເຕສມ຺ປິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ປິຍຣູປຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ຣູປານິ ອິຏ຺ຐານີ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕປທໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖; ໒.໑໕໕; ໓.໕໗; ສໍ. ນິ. ໕.໓໐) ນີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິສເຍນາ’’ຕິອາທິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປວເສນ ປາຬິຍໍ ຫີນທຸກນິທ຺ເທໂສ ປວຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ວີສຸປິ ຫີນປຓີຕປເທສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວຍວໂຍເຄ ສາມິວຈນໍ, ນ ກຕ຺ຕຣີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູເປ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ກສ຺ມາ ກມ຺ມຊວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຈຕຸສນ຺ຕຕິວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສນ຺ຕານ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ປຘານຕ຺ຕາ ຫິ ກມ຺ມຊວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ເສເສສຸ ‘‘ເອວໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາທີສຸປີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕິເທໂສ ກໂຕ ¶ . ‘‘ເຕຫິ ເຕຫີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ ອາສງ຺ກຕິ. ຕຖາ ສຕິ ວິສເຍ ວາ ສາມິວຈເນ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ກມ຺ມຊວເສເນວາ’’ຕິອາທິນາ, ກມ຺ມຊຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມຣິຍາທາຠູຕນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມມຣິຍາທາຠູຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ເຍວ ມນາປາ, ຕສ຺ສ ເຕວ ປຣມາ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ກາມຄຸຓານໍ. ສຠາວໂຕຕິ ລກ຺ຂຓໂຕ.

‘‘ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອສ຺ສາທນກຸຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຍສ຺ມາ ເຕເຍວ ຣູປາທໂຍ ເອໂກ ອສ຺ສາເທຕີ’’ຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິວຣຓໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຠາເວ ເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພາເນ ວິຍ ອນິຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓໍ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ອຎ຺ເຎສຸປິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວິຠາໂຄ ນາມ ອສງ຺ກໂຣ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ຈາຕິ ‘‘ວິຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ວວຕ຺ຖິຕໍ, ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຕິອຑ຺ຒທລິທ຺ທານໍ. ອິທໍ ອິຏ຺ຐໍ, ອນິຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ອນິຏ຺ຐໍ, ອິຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນິຏ຺ຐໍ ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ອນິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ, ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ອິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຄຫເຓ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ໂຍຊນາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິກາຣາປຕ຺ຕິອາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸເຣຕຣໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຠິສງ຺ຂາຣວເສນາປິ ຫິ ວິນາວ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສໍ ອິຏ຺ຐໍ ‘‘ອນິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ, ອນິຏ຺ຐຎ຺ຈ ‘‘ອິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຄຍ຺ຫຕີຕິ.

ເຕນ ວິປາເກນາຕິ ເຕນ ກຸສລາກຸສລວິປາເກນ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຣູປາທິກສ຺ສ ຄູຖາທິກສ຺ສ ຈ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອິຏ຺ຐຕໍ ອນິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ນິທສ຺ເສຕິ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິປາກນິຍມທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ກຸສລວິປາໂກວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອກຸສລວິປາໂກວາຕິ ເອວໍ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິປາກນິຍມທສ຺ສນໍ. ອາຣມ຺ມຓນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍໍ ກຸສລວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕໍ ອິຏ຺ຐໍ ນາມ. ຍໍ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕໍ ອນິຏ຺ຐໍ ນາມາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອາຣມ຺ມເຓນ ນິຍາມິໂຕ ຫິ ວິປາໂກ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ນິຍາມໂກ ໂຫຕີຕິ.

ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ¶ ¶ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ສຸຂວິປາກຸປ຺ປາທນໂຕ, ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ທຸກ຺ຂວິປາກຸປ຺ປາທນໂຕ ວິປາເກນ ອາຣມ຺ມຓນິຍມທສ຺ສເນນ ວິປາກວເສນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

໗. ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູເຕນ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິສຠາວສ຺ສ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາ, ເອວໍ ສຸປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນ ລກ຺ຂຓສຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ທູເຣ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ລກ຺ຂຓໂຕ ‘‘ທູເຣ’’ຕິ ອກຖິຕສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ລກ຺ຂຓໂຕ ‘‘ທູເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸຂຸມຣູປໍ.

‘‘ຠິນ຺ທມາໂນ’’ຕິ ສມ຺ຠິນ຺ທມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຠທນໍ ວິຠາຄກຣຓມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ‘‘ຠິນ຺ທມາໂນ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ວິສຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ຕຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ຠິນ຺ທມາໂນຕິ ວິນາເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຕິກຠາວໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທູຣຠາວໍ, ທູຣຠາວຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສນ຺ຕິກຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສນ຺ຕິກສ຺ສ ຕພ຺ຠາວໍ ອວິນາເສຕ຺ວາ ທູຣຠາວໍ ກາຕຸໍ, ຕຖາ ອິຕຣສ຺ສາປິ. ສນ຺ຕິກຠາວກຣເຓນ ນ ຠິນ຺ທຕິ ນ ວິນາເສຕິ, ນ ຈ ໂອກາສທູຣໂຕ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣໍ ວິສຸໍ ກຣເຓນ ຠິນ຺ທຕິ ວິຠາຄໍ ກໂຣຕິ, ນາປິ ໂອກາສທູເຣນ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣໍ ໂວມິສ຺ສກກຣເຓນ ຠິນ຺ທຕິ ສມ຺ຠິນ຺ທຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຕິຘາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ວິສຸໍ ກໂຣຕິ, ໂວມິສ຺ສກໍ ກໂຣຕີຕິ ກໂຣຕິ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເອຕ຺ຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາ ‘‘ໂອກາສໂຕ ທູຣເມວ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອກາສໂຕ ທູຣສ຺ສ ໂອກາສໂຕ ສນ຺ຕິກຠາວກຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິນາສນໍ ເຠທນໍ, ເອວໍ ‘‘ນ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓໂຕ ສນ຺ຕິກຠາວາກຣຓໍ ອເຠທນໍ ອວິນາສນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂວມິສ຺ສກກຣຓວິຠາຄກຣຓຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຠິນ຺ທມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ເຠທນໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມນເຍ ວິນາສນຕ຺ຖເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຠທນໍ ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ.

ຣູປກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘. ຈກ຺ຂາທໂຍ ¶ ¶ ປສາທາຕິ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາປສາທາ, ມໂນມຍຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາ ຈກ຺ຂຸໂສຕປ຺ປສາທາ ຈ. ກາຍໂວຫາຣໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ກາຍນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ກາເຍກເທສຕ຺ຕາ ຈ ກາໂຍຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ກາໂຍຕິ ຫິ ອຕ຺ຕຠາໂວປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑; ໓.໑໕໕), ກຣຊກາໂຍປິ ‘‘ໂສ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໔). ຕພ຺ພຕ຺ຖຸກາຕິ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສິຕາ ກາຍິກາຕິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ເຈຕສິກາວ. ຍຖາຫ ‘‘ຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕຊ຺ຊາຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕສິກໍ ເນວ ສາຕໍ ນາສາຕໍ ເຈໂຕສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໕໒). ‘‘ນ ຫິ ຈກ຺ຂາທໂຍ ກາຍປ຺ປສາທາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຍປສາທນິສ຺ສິຕາ ເວທນາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ກາຍິກາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກາຍິກເຈຕສິກາທິຠາເວນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕາທິຠາວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕນາຕິ ສຸຂາທິເວທເນກເທສສ຺ສ ອທ຺ຘາສມຍວເສນ ອຕີຕາທິຠາວາຠາເວນ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕນຍຕ຺ຕາ ປາກຏຕ຺ຕາ ອທ຺ຘາວເສນ, ເອກມຸຫຸຕ຺ຕາທິປຸພ຺ພຓ຺ຫາທີສຸ ອຸຕຸອາທິນາ ຣູປສ຺ສ ວິຍ ເວທນາຍ ວິຠາໂຄ ນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ສມຍວເສນ ຈ ອຕີຕາທິເຠໂທ ນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕານມ຺ປິ ເວທນານໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສມູຫໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເວທນາສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ເຕຫີຕິ ອທ຺ຘາສມຍວເສນ ອຕີຕາທິຠາເວຫິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຠງ຺ເຄ. ເຕຕິ ‘‘ເວທເນກເທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ກາຍິກເຈຕສິກາທິຠາເວນ ຠິນ຺ນາ ສຸຂາທິເວທນາວິເສສາ. ຍທິ ເວທເນກເທສາ ເອຕ຺ຖ ຄຫິຕາ, ຂຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາວ ເຕ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ສນ຺ຕຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສນ຺ຕຕິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຕສູຕິ ສຸຂາທິເຠເທສຸ. ເຠໂທຕິ ວິເສໂສ. ຕສ຺ສາຕິ ສຸຂາທິວິເສສສ຺ສ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ຕໍສຫິຕຕທຸປ຺ປາທກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ສຸຂາທິວິເສໂສ ປຈ຺ຈາມຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສນ຺ຕຕິ ປຣິຈ຺ເຉທິກາ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສນ຺ຕຕິຂຓວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອທ຺ຘາສມຍວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕມຊ຺ຌຄຕາ’’ຕິ ນິຏ຺ຐິຕເຫຕຸກິຈ຺ຈາ ອນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ປນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕເຫຕຸປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕມຊ຺ຌຄຕາຕິ ເອເຕນ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ກຸສລາກຸສລກິຣິຍເວທນານໍ ¶ ຣູປສ຺ສ ວິຍ, ວິປາການໍ ວິຍ ຈ ອຍໍ ນາມ ຊນກເຫຕູຕິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ປຣິຍາເຍນ ປນ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ເຫຕູຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

໑໑. ສນ຺ຕາປນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຣິຑຫນກິຈ຺ຈໍ. ຊາຕິອາທິສງ຺ກຣນ຺ຕິ ຊາຕິສຠາວປຸຄ຺ຄລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໂຕ ສງ຺ກຣໍ ສມ຺ເຠທໍ ອກຕ຺ວາ. ສມານຊາຕິຍນ຺ຕິ ເອກຊາຕິຍໍ. ສຸຂໂຕ ຕຊ຺ຊາຕິຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ປຓີຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມານເຠເທຕິ ຠູມນ຺ຕຣາທິສມານວິຠາເຄ. ອຸປພ຺ຣູຫິຕານໍ ຘາຕູນນ຺ຕິ ອຸຬາຣຣູປສມຸຏ຺ຐາປເນນ ປຓີຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ. ວິພາຘິຕານນ຺ຕິ ນິປ຺ປີຬິຕານໍ ມິລາປິຕານໍ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ສຸຂາທິທ຺ວຍໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຂຠນາ, ອາລຸຬນາ ຈ ກາຍິກສຸຂສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິສນ຺ທນາ ຌານສຸຂສ຺ສ. ມທຍນາ ກາມສຸຂສ຺ສ. ຕຖາ ຉາທນາ. ອາສິຎ຺ຈນາ ສພ຺ພສ຺ສ. ຉາທນາ ອາສິຎ຺ຈນາ ວາ ສພ຺ພສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຠາວາທິເຠເທນ ຈາຕິ ສຠາວປຸຄ຺ຄລໂລກິຍາທິເຠເທນ ຈ. ເອກນ຺ຕປຓີເຕ ໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຫີນປຓີຕານໍ ປຏິປທານໍ ວເສນ ຫີນປຓີຕຕາ. ເອກນ຺ຕຫີເນ ອກຸສເລ ຉນ຺ທາທິວເສນ ຫີນປຓີຕຕາ, ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍາ ໂອຬາຣິກາ, ສາ ຫີນາ. ຍາ ສຸຂຸມາ, ສາ ປຓີຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໑). ອກຸສລາທີສຸ ໂທສສຫຄຕາທິອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ຕໍຕໍວາປນວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ກຸສລາກຸສລາທິວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍຕໍວາປນວເສນ ກຖເນປິ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂທສຸສ຺ສນ຺ນຕາຍາຕິ ກິເລສາຘິກຕາຍ. ຕຖາຕິ ໂທສຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ. ກຖໍ ປນ ກຸສເລສຸ ໂທສຸສ຺ສນ຺ນຕາ? ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ, ກິເລສາຘິເກຫິ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕມານາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກິເລເສຫິ ສມ຺ພາຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕິຓາທີຫິ ສມ຺ພາຘປ຺ປຕ຺ຕານິ ວິຍ ສສ຺ສານິ ວິປຸລຜລອຸຬາຣຜລາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕຖາຕິ ມນ຺ທໂທສຕາຍ. ກຸສລານໍ ມນ຺ທໂທສຕາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂອຬາຣິກສຸຂຸມນິກນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘວິເສສໍ ນິກນ຺ຕິຍາ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາສາມຎ຺ຎໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຫຕ຺ຖ ໂອຬາຣິກສາມຎ຺ເຎນ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກຕໂຣຬາຣິກຕມາ ¶ ນິກນ຺ຕິໂຍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສຸຂຸມສຸຂຸມຕຣສຸຂຸມຕມາ ສຸຂຸມຕາສາມຎ຺ເຎນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ. ສຸຂຸມຕມນິກນ຺ຕິວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຍາວ ຠວຄ຺ຄໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓. ຍທິ ສິຍາຕິ ຍທິ ອສມ຺ປໂຍໂຄ ວິສໍສຏ຺ໂຐ ສິຍາ.

ສນ຺ຕິກໂຕ ¶ ອກຸສລໂຕຕິ ອກຸສລຠາເວນ ສນ຺ຕິກໂຕ ໂລຠສຫຄຕາທິອກຸສລເວທຍິຕໂຕ. ອກຸສລາຕິ ໂທສສຫຄຕາທິອກຸສລເວທນາ ທູເຣຕິ ຍຖາ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ. ຕໂຕ ທູຣໂຕ ກຸສລໂຕຕິ ຕໂຕ ອກຸສລໂຕ ທູຣໂຕ ກາມາວຈຣາທິກຸສລເວທຍິຕໂຕ ກຸສລາ ກາມາວຈຣາທິກຸສລເວທນາ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ‘‘ຕຖາ ຫິ ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສນ຺ຕິກໂຕ ສນ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສຕິ ອຕ຺ຖວິເສໂສ ນ ໂຫຕິ, ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ທູຣສນ຺ຕິກຕາ ອິຘ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ສນ຺ຕິກໂຕ ສນ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາວໂຕ, ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນນຸ ຈ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ອຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຖວິເສໂສຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ທູຣທູຣຕຣຕາຍ ວິຍ ສນ຺ຕິກສນ຺ຕິກຕຣຕາຍ ຈ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍາຕິ ອກຸສລເວທນາ. ຕໂຕຕິ ກຸສລເວທຍິຕໂຕ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທູຣສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອກຸສລາ ເວທນາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາຫິ ເວທນາຫິ ທູເຣ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໓) ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທູຣສ຺ສ. ທູຣໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຠາຄຕ຺ຕາຕິ ຍໂຕ ຍໍ ‘‘ທູເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສທິສຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວເສນ ທູເຣ ສນ຺ຕິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ເຫຏ຺ຐາ ຍາ ເວທນາ ຍາຍ ເວທນາຍ ທູເຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ເອວ ຕສ຺ສາ ເກນຈິປິ ປຣິຍາເຍນ ສນ຺ຕິເກຕິ ນ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ. ສນ຺ຕິເກຕິ ວຸຕ຺ຕເວທນໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຠິນ຺ເນຕິ ໂລຠສຫຄຕາທິວເສນ ວິຠຕ຺ເຕ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ‘‘ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ເຖ ເອວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອກຸສລາ ເວທນາ ອກຸສລາຍ ເວທນາຍ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອກຸສລາຍ ເວທນາຍເມວ ໂລຠສຫຄຕາທິວເສນ ວິຠຕ຺ຕາຍ ທູຣຠາໂວປິ ລພ຺ຠຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປີຕິ.

ຍທິ ¶ ສນ຺ຕິກໂຕ ທູຣໍ ລພ຺ຠຕິ, ຍທຄ຺ເຄນ ທູຣໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸທ຺ຘຣິເຍຍ຺ຍາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ທູຣໂຕ ຈ ສນ຺ຕິກໍ ນ ສກ຺ກາ ອຸທ຺ຘຣິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍໍ ສນ຺ຕິກໂຕ ທູຣໍ ລພ຺ຠຕິ, ຍທິປິ ຕໍ ວິສຠາຄຏ຺ເຐນ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕິກໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ສຠາຄຏ຺ເຐເນວ ລພ຺ຠຕີຕິ ສນ຺ຕິກໂຕວ ສນ຺ຕິກໍ ອຸທ຺ຘຏໍ ສິຍາຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ວິສຠາຄຏ຺ເຐນ ທູຣຕາ, ສຠາຄຏ຺ເຐນ ຈ ສນ຺ຕິກຕາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ. ໂລຠສຫຄຕາຍ ໂທສສຫຄຕາ ວິສຠາຄຕາຍ ທູເຣ ສມານາ ກຖໍ ສນ຺ຕິເກ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຕາສໍ ອກຸສລສຠາຄຕາ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣມາຫ ‘‘ວິສຠາຄຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຠທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຠທໍ ວິເສສໍ ອສທິສຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວ ປວຕ຺ຕຕິ ວິສຠາຄຕາ. ທູຣຕາຍາຕິ ¶ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຍ ທູຣຕາຍ ສຠາຄສ຺ສ ອພ຺ຍາປກຕ຺ຕາ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ສຕິ ຫິ ສຠາຄພ຺ຍາປກຕ຺ເຕ ສິຍາ ສນ຺ຕິກຕາຕິ ທູຣໂຕ ສນ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ສຠາຄຕາຕິ ສາມຎ຺ຎໍ. ເຠທນ຺ຕິ ວິເສສໍ. ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາວາຕິ ອຠິພ຺ຍາເປຕ຺ວາວ. ວິສຠາຄພ຺ຍາປກຕ຺ຕາ ສນ຺ຕິກຕາຍາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕວິສຠາຄໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສນ຺ຕິກຕາຍ ສນ຺ຕິກໂຕ ທູຣຸທ຺ຘຣຓໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ອກຸສລຕາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ.

ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໗. ຕສ຺ສາປີຕິ ສຎ຺ຎາຍປິ. ຕພ຺ພຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ. ປຏິຆວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິຆໂຕ ວິຊານິຕພ຺ໂພ ປຏິຆວເສນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ.

ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວ, ນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຈນນ຺ຕິ ສທ຺ໂທ, ນາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈນາຘີນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ປຕິ ສທ຺ທາຘີນາ, ນາມາຍຕ຺ຕຄຫຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນາມຣູປທຸເກ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໐໑-໑໐໘) ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຘິວຈນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປກາສກໍ ¶ ຎາປກໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິວຈນາ ຍຖາ ອຣິສໂສຕິ. ຕໂຕໂຊຕິ ອຘິວຈນສງ຺ຂາຕໂຕ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ຊາໂຕ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຜສ຺ເສປິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ຜສ຺ໂສເຍວ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ເກວລໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຜສ຺ເສ ເອວ, ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຜສ຺ເສປິ ‘‘ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວ ວຈນໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕາ ອຘິວຈນາ’’ຕິອາທິວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ. ເຕນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊປຣິຍາເຍນ. ຕໂຕຊາປີຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຜສ຺ສຊາຕາປິ. ອຎ຺ຎປ຺ປກາຣາສມ຺ຠວໂຕຕິ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສຊປຣິຍາຍສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອາເວຓິກໍ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສຊຕາ. ປກາຣນ຺ຕຣໍ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊຕາ.

ຍທິ ¶ ເອວນ຺ຕິ ຍທິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຜສ຺ເສຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ ປຣິຍາຍໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຎ຺ຎາວ ກສ຺ມາ ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ເວທນາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘານໍ. ອຕ຺ຖວເສນາຕິ ‘‘ວຈນໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕາ ອຘິວຈນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວເສນ ອນ຺ວຕ຺ຖຕາວເສນ. ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນາມນ຺ຕິ ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນາມໍ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ສາຘາຣໂຓປິ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສຊໂວຫາໂຣ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ສຎ຺ຎາຍ ເອວ ປວຕ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ໂສ ຕທຎ຺ຎາຣູປກ຺ຂນ຺ຘສາຘາຣໂຓ ສຎ຺ຎາຍ ນິເວສິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂອໂລກນາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລກນາທິ ວິຍ ຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສວນາທິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕຖາໂສຕາວຘານາທິໂນປິ ຣຕ຺ຕຕາທິວິຊານນນິມິຕ຺ຕຕາສມ຺ຠວໂຕ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາສຎ຺ຎາຍ ປນ ປາກຏຠາວໍ ນິທສ຺ສນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອໂລກນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິສຍສມາຄເມ’’ຕິອາທິມາຫ.

ໂອໂລກນສ຺ສ ອປາກຏຠາເວ ຣຕ຺ຕຕາທິວິຊານນໍ ນ ໂຫຕິ, ປາກຏຠາເວ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປສາທວຕ຺ຖຸກາ ເອວາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ເຕນ ກຖິຕໍ, ກາເຍນ ວາ ປກາສິຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຎາຕ’’ນ຺ຕິ.

ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐. ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິທໍ ປຐມໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຠຸມ຺ມວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຘານໍ ທສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາວ ປຘານໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຍທິ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປຘານເມວ ທສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນິຍໂມ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຣິມໂກຏິຄຕຠາເວນາ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ປຣິຫຣຕິ. ປຘານສ຺ເສວ ທສ຺ສນໍ. ປຘາເນ ຫິ ທສ຺ສິເຕ ອປ຺ປຘານມ຺ປິ ¶ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ປນ ຕາຍ ຄຫິຕາຍ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍໍ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ອຸປຣິມໂກຏິຍມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິ ຫິ ສພ຺ພພ຺ຍາປິກາ’’ຕິ. ທຸຕິເຍ ກຣຓນິທ຺ເທສຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ອາຄມນກິຣິຍາ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ກຣຓຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ຍຖາ ຈ ອາຄມນກິຣິຍາຍ, ເອວໍ ວຈນກິຣິຍາຍປິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ກຣຓຠາໂວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣິເມປິ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອກູນປຎ຺ຎາສປ຺ປເຠເທ’’ຕິ ອິທໍ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ປາຬິອາຄຕານໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ອຸປຣິມໂກຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍວາປນກຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຄຍ຺ຫມານາຍ ‘‘ເຕປຎ຺ຎາສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສາ’’ຕິ.

ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ສມຸຄ຺ຄມ-ປທສ຺ສ ຕຕ຺ວໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຎ຺ຊາຕິຍໍ ອາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ເຠທໂຕ ປນ ສມາໂຍເຄ ອຸຄ຺ຄມນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກນ ສມາໂຍເຄ, ກຸໂຕ, ກຖຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄມນນ຺ຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ອາຫ ‘‘ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ສມຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍຖາຘິຄຕານໍ ອຘິຄຕປ຺ປກາຣານໍ, ປຏິສນ຺ຘິການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອປປາຕິກສມຸຄ຺ຄເມເນວ ເຈຕ຺ຖ ສໍເສທຊສມຸຄ຺ຄໂມປິ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຕທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສໍເສທຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ນ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອິທເມເຕສໍ ນານາກຣຓໍ. ສຸຂຸມຊາຕິຍໂລມາ ເອວ ກິຣ ເກຈິ ເອຬກາ ຫິມວນ຺ເຕ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂລມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຊາຕິມນ຺ຕເອຬກໂລມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕິສຸຂຸມຕ຺ຕາ ເຕສໍ ໂລມານໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຊປາກຕິເກຬກາທີຫິ ສງ຺ກຣຣຫິຕານໍ ເຕສໍ ເອຬກວິເສສານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຬກສ຺ສ ໂລມໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາ, ຕມ຺ປິ ຕງ຺ຂຓນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຄຫິຕສ຺ສາຕິ ອປເຣ. ເອວໍສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ຊາຕິອຸຓ຺ຓໍສຸໂນ ປຄ຺ຆຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ເຄ ຐິຕເຕລພິນ຺ທຸສຓ຺ຐານໍ. ວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາໂຄຕິ ຣູປປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ສຓ຺ຐານປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ຈ.

ສນ຺ຕຕິມູລານີຕິ ¶ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ມູລຠູຕານິ. ອເນກິນ຺ທ຺ຣິຍສມາຫາຣຠາວໂຕຕິ ຍຖາຣຫໍ ຈກ຺ຂາທິອເນກິນ຺ທ຺ຣິຍສງ຺ຆາຕຠາວໂຕ. ປຘານງ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ສິໂຣ.

ນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ, ຕໍຕໍຂນ຺ເຘກເທສສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມາວຈຣານນ຺ຕິ ກາມາວຈຣສຕ຺ຕານໍ. ປຣິຫີນາຍຕນສ຺ສາຕິ ປຣິຫີນສ຺ສ ຈກ຺ຂາທິອາຍຕນສ຺ສ ວເສນ. ຕຕ຺ຖ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ອນ຺ຘສ຺ສ ຈກ຺ຂຸທສກວເສນ, ພຘິຣສ຺ສ ໂສຕທສກວເສນ, ອນ຺ຘພຘິຣສ຺ສ ອຸຠຍວເສນ ສນ຺ຕຕິສີສຫານິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນປຸໍສກສ຺ສ ປນ ຠາວຫານິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ຕຖາ ອນ຺ຘພຘິຣາຆານກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານວເສນ. ຕໍ ປນ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ຄປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຣູປາວຈຣານໍ ປນ ຈກ຺ຂຸໂສຕວຕ຺ຖຸຊີວິຕວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສນ຺ຕຕິສີສານີຕິ ອິຕເຣສໍ ວເສນ ສນ຺ຕຕິສີສຫານິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ. ວຕ຺ຖຸຠາເວນາຕິ ວິຈາຣຓາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ. ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ທສ຺ເສຕິ. ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສຕິ ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສູ’’ຕິ ອຍໍ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ອນຘິປ຺ເປເຕ. ‘‘ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ເຖ’’ຕິ ອິທໍ ວິສຍາທິອຕ຺ຖານໍ ອິຘາສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຣູປາຣູປໍ. ຣູປາຣູປສນ຺ຕຕິນ຺ຕິ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປກໍ ຣູປສນ຺ຕຕິໍ ອຣູປສນ຺ຕຕິຎ຺ຈ. ‘‘ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ທຸພ຺ພລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂຓໍ ເອວ, ນາປິ ວຕ຺ຖຸຣູປໍ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຣູປານໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ທຸພ຺ພລຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕທາ ຫີ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຣູປໍ. ‘‘ກມ຺ມກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ນ ກມ຺ມຊຕາມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ກມ຺ມຊສ຺ສ ¶ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອປຕິຏ຺ຐິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຣໍ. ສທິສສນ຺ຕາເນ ຍຖາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ນ ຕຖາ ວິສທິສສນ຺ຕາເນຕິ ອາຫ ‘‘ສມານສນ຺ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິ.

ອງ຺ຄຠາວນ຺ຕິ ກາຣຓຠາວໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຫາຍຠາວ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເຕສໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ມານໍ. ຕທາຕິ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ຣູປຸປ຺ປາທນເມວ ນຕ຺ຖິ. ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍລາເຠນ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພລວຠາໂວ, ນ ອິຕຣຕ຺ຣ. ເຕນາຫ ‘‘ຍທາ ຈ ຣູປຸປ຺ປາທນໍ, ຕທາ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ’’ຕິ.

ເຍຫາກາເຣຫີຕິ ¶ ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍາທິອາກາເຣຫິ. ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຜສ຺ສາທໂຍ ອາຫາຣາທິວເສນ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ວິປາກາພ຺ຍາກຕາ ອາຫາຣາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຂນ຺ຘານໍ, ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປານໍ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໙).

ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ, ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ວາ ກາຣຓຠູເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ. ຕໂຕ ປຸຣິມຕເຣຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ວິຍາຕິ ຍຖາ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອາສນ຺ເນຫິ ປຸຣິມຕເຣຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຣູປໍ ຠວນ຺ຕເຣ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ເນປິ ວຏ຺ຏມູເລຕິ ອກາຣຓໍ ວຏ຺ຏມູລາວູປສໂມ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປຸປ຺ປາທເນຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຣູປສ຺ສາຕິ ອາຣຸປ຺ປສ຺ສ.

ອຸຕຸນາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ອຸຕຸນາ. ສມຸຏ຺ຐິເຕ ຣູເປຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຣູເປ ສມຸຏ຺ຐິເຕ ປຏິສນ຺ຘິອນນ຺ຕຣໍ ປຐມຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘກ຺ຂຓາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ໂສຬສສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອາທິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ, ໂສຬສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣຘກ຺ຂໂຓ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຣູປສ຺ເສວ ປນ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘກ຺ຂຓາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຘຣມານກ຺ຂເຓ ເອວາຕິ ຕສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓ ເອວ ຍທິ ຄຫິຕາ, ‘‘ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ໂສຬສເຫວ ຈິຕ຺ເຕຫິ ຕສ຺ສ ຘຣມານຕາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຸຕຸໂນ ¶ ຘຣມານກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິໂຣຘກ຺ຂໂຓ ອຖ ຄຫິໂຕ, ‘‘ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສຫິເຕນ ຈ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຘິກໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ນິໂຣຘກ຺ຂຓສ຺ສ ພຫິກຕຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘກ຺ຂເຓສຸ ຄຫິເຕສຸ ອຄ຺ຄຫິເຕສຸ ຈ ໂສຬສສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ, ຕໂຕ ອຘິກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ຈ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຐິຕປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຘຣມານກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນສູຕິ ຕສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຘຣມານກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ໂສຬສສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ປຏິສນ຺ຘິປິ ຍສ຺ມາ ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ອຸຕຸໂນ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ ຘຣມານກ຺ຂເຓ ຄຫິໂຕຕິ ¶ ນິໂຣຘກ຺ຂເຓ ອຄ຺ຄຫິເຕ ‘‘ຣູເປ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ໂສຬສ ຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ສຕ຺ຕຣສເມນ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວກ຺ຂມານາ ອຘິກໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຄຫິເຕ ວາ ນິໂຣຘກ຺ຂເຓ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຘິກໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ ຄຫິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ທ຺ເວ ຠວງ຺ຄານິ, ອາວຊ຺ຊນໍ, ທສ຺ສນໍ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ, ສນ຺ຕີຣຓໍ, ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ, ປຎ຺ຈ ຊວນານິ, ທ຺ເວ ຕທາຣມ຺ມຓານິ, ເອກໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖາວເສສເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໗), ຕຖາ ຕທາຣມ຺ມຓປຣິໂຍສານານິ, ‘‘ເອກໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕທວສາເນ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓຏ຺ຐິຕິເກ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໗) ຈ ວກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ມາ ຣູປສ຺ສ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາຍປິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ. ຕຖາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄຈລນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວາຕິ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂອຊາຍ ສຠາວສຸຂຸມຕາ ອຸປາທາຣູປຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມາຕຣາ ອຊ຺ໂຌຫຏາ ໂອຊາ ພາຫິຣພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ວິຍ ຄພ຺ຠມລ຺ລິນາ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານຣູປປເວຓິຍາ ໂອຊາຍ ວິຍ ເສສຕິສນ຺ຕຕິໂອຊາຍ ຣູປຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອຸທຣິເຍ ໂອຊາ ຣູປໍ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ອຸປາທິນ຺ນກຏ຺ຐາເນ ເອວ ປນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຣສຫຣຓີຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຍານຸສຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈິຕ຺ຕຎ຺ເຈວາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ປຏິໂຍຄີນໍ ກມ຺ມເມວ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ, ນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ‘ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑) ວິຍ, ນ ກມ຺ມເຈຕນໍ ວິຍ ເອກຘມ຺ມເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍຖາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ເຫຕຸອາທໂຍ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ສມຸຏ຺ຐາປກາວ, ເອວໍ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຣູປສ຺ສາຕິ ຣູປກ຺ຂຓສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ ວາ ອທ຺ຘຸໂນ. ນຍທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ເອວ ¶ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ເອກກ຺ຂເຓ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຣູປາຣູປານໍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ເອວາ’’ຕິ ນິຍໂມ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ‘‘ເອກກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຕຸຠາໂວ’’ຕິປິ ນິຍໂມ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍທີປນຕ຺ຖເມວາຕິ ອສມານກາລຕາທີປນຕ຺ຖເມວ, ນ ສຫຸປ຺ປາທທີປນຕ຺ຖໍ. ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທກຖາ ຫິ ອຍນ຺ຕິ.

ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ຜລປຕ຺ຕານິ, ເອວໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຍທິ ທນ຺ຘລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ. ອສມານທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຕຸລ຺ຍກາລຕ຺ຕາ. ນິຈ຺ຉິທ຺ເທສູຕິ ນິພ຺ພິວເຣສຸ. ເຕນ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ເອວ ວິຠາເວຕິ. ອຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທກຖາ. ຈິຕ຺ຕຊຣູປາທີນໍ ນ ຕຖາ ນິຣນ຺ຕຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕິ, ຍຖາ ກມ຺ມຊຣູປານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຊຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ. ກມ຺ມຊຣູປານໍ ວາ ອິຕເຣສໍ ມູລຠາວໂຕ ປຘານນ຺ຕິ ‘‘ກມ຺ມຊຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌຕາຍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພານປຏິຠາຄຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປເທ ປທໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ລກຸຓ຺ຑກປາທຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອກ຺ກນ຺ຕປທສມີເປ ປທໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ໂຍ ຫິ ສີຆປທວິກ຺ກໂມ ລກຸຓ຺ຑກປາໂທ, ໂສ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ລຫຸໍ ລຫຸໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສເຫວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຣູປໍ ກມ຺ມຊມິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຊໍ ປນ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອວ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຣູປສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ, ອຣູປສ຺ສ ຕໂຕ ເອກຠາໂຄ’’ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໐ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອທ຺ຘານປ຺ປກາຣໍ.

ເອກຸປ຺ປາທໂຕຕິ ສມານຸປ຺ປາທໂຕ. ສມານຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ເອກ-ສທ຺ໂທ. ເອໂກ ທຏ຺ຐພ຺ພາກາໂຣຕິ ເອໂກ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສິຕພ຺ພາກາໂຣ. ເອວຎ຺ຫິ ¶ ໂສຬສາກາຣາ ສິຍຸໍ, ອິຕຣຖາ ວີສຕິ, ຕໂຕ ອຘິກາ ວາ ເອເຕ ອາກາຣາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມຊສ຺ສ. ເຫຏ຺ຐາ ໂສຬສເກຕິ ປຣິໂຍສານໂສຬສກສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາຕີຕໂສຬສເກ. ປຈ຺ຉິມສ຺ສາຕິ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ນານານິໂຣຘຠາວໍ ວິຍ ເອກຸປ຺ປາທຠາວມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມຊສ຺ສ ຐປເນ ກາຣຓໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິ ປນາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ‘‘ສພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ນານຸປ຺ປາທໍ ເອກນິໂຣຘໍ. ຄເຫຕພ຺ພໍ ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ຕທາ ນຕ຺ຖິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມຊຣູປຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ໂອຣໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເອກຸປ຺ປາທຕາ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນານານິໂຣຘຕາ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ນຣູປານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ຣູເປນ. ‘‘ສງ຺ຂລິກສ຺ສ ວິຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ເອເຕນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສມ຺ພນ຺ໂຘ ອິຘ ‘‘ປເວຓີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປເວຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ. ນ ຫິ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນຣູປຘມ຺ເມ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ ຄຫເຓ ເອກູນປຎ຺ຎາສາວ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກູນປຎ຺ຎາສກມ຺ມຊິຍວຈນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ’’ຕິ.

ສຸທີປນຕ຺ຕາຕິ ສຸຂທີປນຕ຺ຕາ, ນຍທສ຺ສນຠາເວນ ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ທີປນຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອເຕນ ຫິ ນເຍນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຣູປໍ. ເຕນາຕິ ຣູເປນ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມຊຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ສາຕິ ຣູປສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມຊຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິຣຸຊ຺ຌນກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ປຸເຣຕຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕຸສນ຺ຕຕິກຣູເປນາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫຄມນທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນານຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘຕາທີປເນ. ຐິຕິກ຺ຂເຓຕິ ອຣູປສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ຈ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ຈ ອຣູປສ຺ສ ຈ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ອທສ຺ສິຕສ຺ສາຕິ ຍຖາ ເອວ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອທສ຺ສິຕສ຺ສ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມເຊນ ທີປນາຍໍ ສມຕິໍສກມ຺ມຊຣູປຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມຕິໍສ…ເປ… ໂຍຊິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ກມ຺ມໂຕ ຊາຕາ ຕໍກມ຺ມຊາ, ເຕສຸ. ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ, ຊີວິຕຎ຺ຈ ຕໍ ສງ຺ຂາໂຣ ຈາຕິ ຊີວິຕສງ຺ຂາໂຣ, ອາຍຸ. ຊີວິເຕນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາ, ອຸສ຺ມາທໂຍ.

ອຎ຺ຎສ຺ສ ¶ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕໂຕ ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາຕິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ກມ຺ມຊຣູປນ຺ຕິ ສາ ຕາຍ ເກນ ກາຣເຓນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸ…ເປ… ຠວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ, ນິປ຺ຜນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ…ເປ… ກມ຺ມາທິສມຸຏ຺ຐານສ຺ສາປິ ອຍເມວ ຂຓນິຍໂມ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ). ເອເຕຫີຕິ ຍຖານີໂຕ ຍມກປາໂຐ, ‘‘ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ’’ຕິອາທິໂກ ອຏ຺ຐກຖາປເທໂສຕິ ເອເຕຫິ ¶ . ນຕ຺ຖິເຍວ ເອກຸປ຺ປາທເອກນິໂຣຘທີປນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕຣສເມນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິອາທິ.

ປຸນ ‘‘ເອເຕຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘນານຸປ຺ປາທເອກນິໂຣຘທີປນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາປເທສາ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວາ ເອເຕຫິ ອາຈຣິເຍຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ, ເຕນ ອຘິກາ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ຕຕິຍ…ເປ… ຍຸກຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕິຍ ຠາໂຄຕິ ຈ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸປາທາຍ ຠງ຺ຄກ຺ຂໂຓ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ເອກາທສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາ, ອວເສສປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ, ຍສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈທສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາ, ອວເສສເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍຎ຺ເຈຕໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຈ ອາປາຖຄຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ໂຂ ປເນວໍ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຕີຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໗) ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຎ຺ຈທສາຕິ ອຕິເຣກປຎ຺ຈທສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ຍຕ຺ຖ ຂເຓກເທສໍ ອຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ຕາວ ນ ຣູປໍ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ, ນາປິ ຕຕິຍຠາຄາຘິກໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ, ອຖ ໂຂ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກເມວາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ກສ຺ມາ ¶ ປເນຕ຺ຖ ຣູປເມວ ສມາເນປິ ອນິຈ຺ຈສງ຺ຂຕາທິຠາເວ ຈິຣາຍຸກໍ ຊາຕນ຺ຕິ? ທນ຺ຘປຣິວຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ອຣູປຘມ຺ມາ ຫິ ສາຣມ຺ມຓາ ຈິຕ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາ, ເຕ ຍຖາພລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ. ເຕນາຫ ຠຄວາ, ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ຍທິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໘). ຣູປຘມ຺ມາ ປນ ອນາຣມ຺ມຓາ, ເຕ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອຣູປຘມ຺ເມຫິ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ເນສໍ ໂວຫາຣານຸຄຸຓາ ວິຠາເວຕພ຺ພຕາ ອຕ຺ຕໂນ ທນ຺ຘປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ, ເຕສຎ຺ຈ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ໂສຬສຫິ ສຕ຺ຕຣສຫິ ວາ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຫິ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຣູປເມເວຕ຺ຖ ຈິຣາຍຸກໍ ຊາຕໍ. ກິຎ຺ຈ – ລຫຸວິຎ຺ຎາຓວິສຍສນ຺ຕຕິມຕ຺ຕາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ, ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິມຕ຺ຕຠາວໂຕ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຈ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ, ທນ຺ຘມຫາຠູຕປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ປນ ຣູປສ຺ສ ທນ຺ຘປຣິວຕ຺ຕິຕາ. ນານາຘາຕູສຸ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ, ເຕນ ຈ ຣູປເມວ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຕສ຺ເສວາຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈສງ຺ຂຕາທິຠາວສາມຎ຺ເຎນ ¶ ຣູປາຣູປໍ ສມານາຍຸກໍ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຣູປເມວ ຈິຣາຍຸກນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍຖາ ຈ ຣູປສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ, ຕຕິຍຠາຄາຘິກໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ວາ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍ຺ວາຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຣູປຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຐິຕິກ຺ຂຓເມວ ຕາວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ເຈຕ຺ຖ…ເປ… ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍມເກ ອຸປ຺ປນ຺ນອຸປ຺ປຊ຺ຊມານວາຣາທິປາຬິໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕຍມເກ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິປຸຓ຺ຓວິສ຺ສຊ຺ຊເນຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ຍມກປທໍ ອຫາເປຕ຺ວາ ກຕວິສ຺ສຊ຺ຊເນ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອນາຄຕຎ຺ຈາຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ, ອນາຄຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນິຣຸທ຺ຘໍ, ນິຣຸຊ຺ຌມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐິຕິກ຺ຂຓາຠາວໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທີເປຕີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນອຸປ຺ປຊ຺ຊມານວາຣາທີສຸ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ’’ຕິ ອວຈນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ໂພເຘຕິ. ນ ຫິ ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອຠິຘມ຺ເມ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເກວລມຠິຘມ຺ເມ ອວຈນເມວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂຓາຠາວໂຊຕກໍ, ອປິຈ ໂຂ ¶ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ເຕສຸປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນາມ ປຸພ຺ພາປຣວິເສໂສ. ຂຓທ຺ວຍສມງ຺ຄິໍ ຐິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຐິຕຠາວມາຫ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປນ ສນ຺ຕາເນເຍວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ‘‘ຍຖາຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ຕຖາຠູໂຕວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎຖາຠູໂຕ? ຍທິ ຕຖາຠູໂຕວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ນ ຊຣຕາຍ ສມ຺ຠໂວ. ອຖ ອຎ຺ຎຖາຠູໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ເອວ ໂສຕິ ສພ຺ພຖາປິ ຐິຕິກ຺ຂຓສ຺ສ ອຠາໂວເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ມາຘາຣຠາເວປິ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘານໍ ອຎ຺ໂຎວ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ, ອຎ຺ໂຎ ນິໂຣຘກ຺ຂໂຓ. ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອຸປາທາຍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ, ນິໂຣຘາວຕ຺ຖໍ ອຸປາທາຍ ນິໂຣຘກ຺ຂໂຓ. ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຈ ຠິນ຺ນາ ນິໂຣຘາວຕ຺ຖາຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ສຠາວຘມ຺ເມ ຍຖາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ໂຎວ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ນິໂຣຘາວຕ຺ຖາຍ ວິຍ ນິໂຣຘາຠິມຸຂາວຕ຺ຖາຍປິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສາ ຐິຕິ, ຊຣຕາ ຈາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ຐິຕິກ຺ຂໂຓ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ນຍທສ຺ສນວເສນ ປາຬິ ຄຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິຘມ຺ມເທສນາປິ ຫິ ກທາຈິ ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ‘‘ອຸປຈໂຍ, ສນ຺ຕຕີ’’ຕິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເທສິໂຕ. ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກາທິເທສນາ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພາ.

‘‘ຍສ຺ສ ¶ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ຕສ຺ສ ‘‘ໂນ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ນິໂຣຘກ຺ຂໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຣູປໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣຘກ຺ຂເຓ ຣູປຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕຍິທມກາຣຓໍ. ອຣູປໂລກຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ ວາ ‘‘ໂນ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຍມກເທສນາຍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ຍຖາສມ຺ຠວໂຍຊນາ. ເອເຕນ ‘‘ນ ຈ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປເມວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ ຍໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເຕນ ຍໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຣູປສງ຺ຂາຕໍ, ຕສ຺ສ ຕທາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ໂນ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ນ ສພ຺ພສ຺ສ.

ສຫຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘວຈນໂຕຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໗໙) ເອວໍ ສຫຸປ຺ປາທສຫນິໂຣຘວຈນໂຕ. ເຕນ ວຈເນນາຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ອຎ຺ຎຣູປານນ຺ຕິ ¶ ກມ຺ມອຸຕຸອາຫາຣຊຣູປານໍ. ສຫຸປ຺ປາທສຫນິໂຣຘາທິການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສຫຸປ຺ປາທສຫນິໂຣຘອນນຸຎ຺ຎາຕນານຸປ຺ປາທນານານິໂຣຘອນິວາຣິຕອພ຺ຍາກຕຠາວານໍ ກມ຺ມຊາທີນນ຺ຕິ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິເກນ (ຍມ. ໓.ຘມ຺ມຍມກ.໑໖໓) ປາເຐນ, ‘‘ນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປເມວາ’’ຕິ ຍຸຕ຺ຕິວຈເນນ ຈ. ຍມກປາຬິອນຸສ຺ສຣເຓຕິ ຍຖາທສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕຍມກປາຬິຍາ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ອນຸສ຺ສຣເຓ ວິຊ຺ຊມາເນ. ຠິຊ຺ຊມານຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິຊ຺ຊມານຕາ ນາມ ນິຣຸຊ຺ຌມານຕາ ຐິຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ສຫາຍຠາວໍ ນາປິ ຄຈ຺ຉຕິ ນິສ຺ສຍຕ຺ຖິຠາວາທິນາ ປຈ຺ຈຍຠາວາຠາວໂຕ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເອວ ຫິ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍລາເຠນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພລວຕາ. ເອວຎ຺ຈ ສຕີຕິ ເອວຎ຺ຈ ອຸຕຸນາປິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປເນ ສຕິ. ຕໍຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຂເຓ, ຂຓທ຺ວເຍປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຕິ ອຕິລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວເນວ. ອຖ ວາ ເຕເນວາຕິ ທນ຺ຘປຣິວຕ຺ຕິກຕາຍ ຣູປສ຺ສ ສກລໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຠາເວເນວ. ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວິຍ ສຫຊາຕຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານ’’ນ຺ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ. ຕນ຺ຕິ ຣູປໍ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຫຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ຍທິ ສກລໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໍ ຣູປໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເອວ ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຣມ຺ໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ນ, ຈິຕ຺ຕນິໂຣຘກ຺ຂເຓ ຣູປຸປ຺ປາທາຣມ຺ຠາຠາວໂຕ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ຕນາ ສຫຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຂເຓ. ຕນ຺ຕິ ຣູປໍ. ຣູປສມຸຏ຺ຐາປນປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປນກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈຎ຺ຈ. ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕິວິເສສາລາຠນ຺ຕິ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ໂຍ ວິເສໂສ, ຕສ຺ສ ອລາຠໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເຍນ ສຫຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຣູປໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ຍສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘິຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ…ເປ… ເອເຕນ ສຫ ສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍສທ຺ເທນ ຈຸຕິໍ ປຈ຺ຈາມສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຸຕິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ນຕ຺ຖີຕິ ¶ ກຕ຺ວາຕິ ຍທິປິ ຍຖາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘຕາ ຣູປານໍ ອຣູເປຫິ, ອຣູປານຎ຺ຈ ຣູເປຫິ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຈ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປກາຣສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ‘‘ຕໂຍ ປກາເຣ ອາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເຕສໍເຍວ ຣູປານໍ ກາຍວິກາໂຣ’’ຕິອາທິນາ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນານໍ ວິກາຣາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນໍ ສງ຺ຂຕເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕາປຣິຍາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ປາຕຸຠາວວິທ຺ຘໍສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວາ. ‘‘ອຍໍ ທຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ນາມກຣຓໍ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ. ສມາປຊ຺ຊນໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມຖວິປສ຺ສນານຸກ຺ກເມນ ນາມກາຍສ຺ສ ນິໂຣຘເມວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຕ຺ຕກສິຓາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາປນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນິປ຺ຜາທິຍມາໂນຕິ ສາຘິຍມາໂນ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມາທີສຸ ¶ ເທສນາກ຺ກໂມປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິອາທິໂກ ເທສນາກ຺ກໂມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປຸພ຺ພຸກ຺ກໍສໂຕຕິ ທານສີລກາມາທີນວາທິທສ຺ສນເນກ຺ຂມ຺ມກຖານໍ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາວໂຕ ກຖານໍ ອນຸປຸພ຺ພຸກ຺ກໍສຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ອຸກ຺ກໍສກ຺ກໂມ ນາມາຍໍ ວິສຸໍ ກໂມຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາປິ ທານາທີນໍ ເທສນາກ຺ກມາວໂຣຘເນ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຫານປຏິປຕ຺ຕິຠູມິກ຺ກເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ຈກ຺ຂຸອາທີນມ຺ປິ ວິສຍຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈຣຕາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກເທເສນາ’’ຕິອາທິ. ເອກເທເສນາຕິ ພາຫິໂຣຬາຣິກາຍຕເນຫິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຍໍ ເວທຍຕິ, ຕໍ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ຕໍສຠາວຕານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນາສວຘມ຺ມສຠາວຕານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ອນາສວາ ຂນ຺ເຘສ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ສາສວານມ຺ປິ ຂນ຺ເຘສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອນາສວຘມ຺ໂມ ຂນ຺ເຘສຸ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ຂນ຺ຘາຘິກາເຣ ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ ອນາສວາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ.

ຍຖາ ¶ ຜສ຺ສາທໂຍ ວິເສສໂຕ ຕທນຸຄຸຓວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສງ຺ຂຕາຠິສງ຺ຂຣຓສຠາວາຕິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘ ສມວຣຸທ຺ຘາ, ນ ເອວໍ ເວທນາສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓານີຕິ ຣູປຘມ຺ມາ ວິຍ ຕານິ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອເຕນ ຜສ຺ສາທີນໍ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘສທ຺ທວຈນີຍຕາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜຸສນາທໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຕິອາທີນຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຣູເປ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິ ຣູປໍ ອຸປາທາຍ ຣູປໍ ອຠິນິວິສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ສໍໂຍຊນາຠິນິເວສວິນິພນ຺ຘາ. ເວທນາຍ…ເປ… ສຎ຺ຎາຍ… ສງ຺ຂາເຣສຸ… ວິຎ຺ຎາເຓ ສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປາທາຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠິນິວິສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ສໍໂຍຊນາຠິນິເວສວິນິພນ຺ຘາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕໘), ຕຖາ ‘‘ອຫໍ ຣູປໍ, ມມ ຣູປນ຺ຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐຏ຺ຐາຍີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑) ຈ ເອວມາທີນໍ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ທສ຺ສິຕສຸຕ຺ເຕນ. ວກ຺ຂມານສຸຕ຺ຕວເສນ ຈາຕິ ‘‘ຣູເປ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕີ’’ຕິອາທິກສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕນ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາປິ ທິຏ຺ຐິ ຂນ຺ເຘ ເອວ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເວທນາກາຣຓາຍາຕິ ¶ ເວທນາຍາຕນາຍ. ຉາທາປນໂຕຕິ ໂຣຈາປນໂຕ. ພາຫຸລ຺ເລນາຕິ ພຫຸລຠາເວນ. ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຫິ ພາຫຸລ຺ລປ຺ປວຕ຺ຕິກາ, ນ ອິຕເຣ.

ປຸຏໍ ກຕ຺ວາຕິ ຈ ຉຕ຺ຕສທິສໍ ປຸຏໍ ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ຈກ຺ຂາທິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ. ວຏ຺ຏຄຕເວທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຫິ ອິຘ ທຏ຺ຐພ຺ພຠາເວ ຐິຕາ. ອູເນຫີຕິ ວຕ຺ຖຸນາ, ກິເລເສຫິ ຈ ອູເນຫິ.

ມາຍາຍາຕິ ອິນ຺ທຊາລາທິມາຍາຍ ປໂຍໂຄ ມາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ມາຍາຍ ທສ຺ສິຕໍ ຣູປໍ ‘ມາຍາ’ຕິ ອາຫາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຠາວາທິໂຕຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທິເກ. ໂກຈິ ວິເສໂສຕິ ອສຸຠາທິໂກວ.

ຕສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຣູປສ຺ສ. ຍສ຺ສ ກາມຣາຄປ຺ປຫານມຸເຂນ ສພ຺ພຣາຄປ຺ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກາມຣາຄມຸເຂນ ວາ ສພ຺ພໂລຠປ຺ປຫານໍ ວທຕີ’’ຕິ. ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທນາຍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ສມຸທຍຠູເຕ ¶ ຜສ຺ເສປິ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ. ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຕຍສ຺ສ ໂຍຊນາ ປາກຏາ ເອວ.

ຕໂຕຕິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນສຸຂວິນາສນານໍ ອທສ຺ສນໂຕ. ຠິນ຺ທຕີຕິ ວິນາເສຕິ. ຕນ຺ຕິ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣໍ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ຕີເຣຕິ.

ຕໍ ປຊຫນ຺ໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊໍ ປຊຫນ຺ໂຕ. ປຣາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣາມາສສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫິຕໍ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ, ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິສຸຕ຺ຕປເທຫິ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໖) ທີເປຕພ຺ໂພ.

ກມາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໓໔. ຕໍ ¶ ວຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຠູມິວເສນ ຊານິຕພ຺ພຕໍ ‘‘ສພ຺ພາປິ ຈຕຸຠູມິກເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ວາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຕ ທສ຺ສິຕຕາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຫຕຸຊາຕິຠູມິອິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸສມ຺ຜສ຺ສຊເຠທໂຕ ທສ຺ສິຕຕໍ ອນວເສສໂຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຍທິປິ ຕໍ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິນິທ຺ເທໂສ, ຕຖາປິ ອນນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈາມສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ອິຕຣຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐ…ເປ… ໂຍຊນາ’’ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐວິຘຕ຺ຕາຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໍ ອສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປູຣຓຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອປຸພ຺ພຕາຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄຫຓວຑ຺ຒນວເສນາຕິ ຄຫຓສ຺ສ ວຑ຺ຒນວເສນ. ຄຫຓນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ກຖນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຖນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓໍ ວຑ຺ຒນ’’ນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ປຸຣິມຄຫິເຕ ອຎ຺ຎຸປຈຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຑ຺ຒນສທ຺ໂທ ເຉທນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາ ອສິວາ ‘‘ສິວາ’’ຕິ, ທິຏ຺ຐຎ຺ຈ ‘‘ອທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນຍນີຫຣຓນ຺ຕິ ນີຍຕີຕິ ນໂຍ, ເທສນາ, ຕສ຺ສ ນີຫຣຓໍ ປວຕ຺ຕນໍ. ວຑ຺ຒນກນໂຍຕິ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນກວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ເທສນານໂຍ. ອຎ຺ເຎ ເຠທາຕິ ເອກວິຘຈຕຸພ຺ພິຘາທໂຍ ເຠທາ. ຍທິ ອວິສິຏ຺ຐາ, ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປ຺ປເຠທຊນນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິສຍາຍ ປເຠທຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທິວເສນ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຍ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມວິຠາຄຕາຍ ສມ຺ມສນວາຣສ຺ສ ວິສຍຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເກກສ຺ສ ວາຣສ຺ສ ຄຫິຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍານມຸຂຠາວໂຕ’’ຕິ. ອິຕເຣປິ ເຠທາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຸວິຘຕິວິຘເຠທານໍ ຍໍ ນານຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ອິຕເຣ ເຠທາ ອນານຕ຺ຕາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຠທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເປກ຺ຂຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ວິສິຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຍຖາ ທຸກມູລກາທີສຸ ເຠທາ ຄຓນານຸປຸພ຺ພິຍາ ປວຕ຺ຕາ ປເຠທນ຺ຕຣາເປກ຺ຂາ, ນ ເອວເມເຕ. ເອເຕ ປນ ສຕ຺ຕວິຘາທິເຠທາ ປເຠທນ຺ຕຣນິຣເປກ຺ຂາ ເກວລໍ ພຫຸວິຘຠາວສາມຎ຺ເຎເນວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຎ຺ຎປ຺ປເຠທນິຣເປກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ. ທຸກຕິກປທຕ຺ຖານໍ ຍຖາຣຫໍ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພາເປກ຺ຂກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ຍຖາ ທຸເກ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ ຕິກາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ນາມ ຊາຕາ, ເອວໍ ຕິກທຸກປທຕ຺ຖານໍ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພາເປກ຺ຂກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸເກ ວຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕສຸປິ ຕິເກສຸ ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໂຕ…ເປ… ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ສມານວີຖິຍນ຺ຕິ ເອກວີຖິຍໍ. ຈກ຺ຂຸສງ຺ຆຏ຺ຏນາຍາຕິ ຈກ຺ຂຸຣູປປຏິຆາເຕນ. ໂສຕິ ຈກ຺ຂຸຣູປປຏິຆາໂຕ. ຕທຸປ຺ປາທິກາຕິ ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິກາ. ສາຕິ ອາວຊ຺ຊນເວທນາ. ນນຸ ຈ ເວທນາປຈ຺ຈໂຍ ຜສ຺ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາຕິ? ນ, ເວທນາສີເສນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ. ຕປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປໂຍຊນຕ຺ຕາ. ປໂຍຊຍຕີຕິ ປໂຍຊນໍ, ຜລໍ.

ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣານໍ ວິປາການນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕ ຫິ ອິຘ ອຄ຺ຄຫິຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕສໍ ສຍເມວ ມໂນທ຺ວາຣຠູຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕໂຕຕິ ຠວງ຺ຄໂຕ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາທິກຸສລາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ໂສຕສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອວມາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ, ທຸຕິເຍນ ອກຸສລາທໂຍ. ‘‘ກາມາວຈຣອຏ຺ຐກຸສລຈິຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕານມ຺ປິ ກາມາວຈຣານໍເຍວ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມານວີຖິຍໍ ລພ຺ຠມານຕາ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເວທນາປີຕິສນິທສ຺ສນຕ຺ຕິກວຊ຺ຊານໍ ເອກູນວີສຕິຍາ ຕິການໍ ວເສນ ເອກູນວີສຕິຈຕຸວີສຕິກາ. ຍທິ ອສມານວີຖິຍມ຺ປິ ກຸສລາທີນໍ ລພ຺ຠມານຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຖ ກສ຺ມາ ສມານວີຖິຍໍເຍວ ໂຍຊິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຕເນວາຕິ ອສມານວີຖິຍໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວ.

ຈິຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈິຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເວທນາຍ ກຖນໍ. ຕິກຠູມິວເສນາຕິ ກຸສລຕ຺ຕິກາທິຕິກວເສນ, ກາມາວຈຣາທິຠູມິວເສນ ຈ. ທ຺ວາຣຕິກວເສນາຕິ ຈກ຺ຂາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣວເສນ, ກຸສລຕ຺ຕິກາທິຕິກວເສນ ຈ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ທີເປຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເສສາຠາວໂຕ ສຕ຺ຕວິຘເຠທາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ. ນ ຈ ທ຺ວາຣໍ ອນາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນ ສຕ຺ຕວິຘເຠທໂຕ ຕິໍສວິຘເຠເທ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຠູມິໂຍ ອາຄຕາ, ຣູປາວຈຣາທິຠູມິອາມສເນນ ປນ ອສມານວີຖິຍໍ ລພ຺ຠມານຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິພ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ເອຕ຺ຖ ສມານາສມານວີຖີສຸ ລພ຺ຠມານຕາ’’ຕິ. ສຸຂທີປນານິ ໂຫນ຺ຕິ ທ຺ວາຣຠູມິອາມສນມຸເຂນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຠູມິໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຐປິຕາຕິ ກເຖຕພ຺ພຠາເວນ ຠູມິໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ¶ ນ ຐປິຕາ, ຠູມິວິຠາເຄນ ນ ກຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພຣຫິຕາຕິ ທ຺ວາຣຠູມີນໍ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາກງ຺ຂິຕພ຺ພທ຺ວາຣາທິວິເສສຣຫິຕາ.

‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິທສ຺ສນມຸເຂນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍານນ຺ຕິ ເວທນາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕານໍ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ທິສ຺ວາ ວາ ຄຫຓໍ. ອຸປນິສ຺ສຍນ຺ຕຠາເວນາຕິ ລາມກູປນິສ຺ສຍຠາເວນ. ຍທິ ຆາຍນາທີນິ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ປກຕູປນິສ຺ສຍາເນວ ສິຍຸໍ. ປກຕູປນິສ຺ສໂຍ ຈ ນານາວີຖິຍໍເຍວາຕິ ຕທລາຠວຈນໍ ອິຘ ນານາວີຖິໂຊຕກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຆານາທິທ຺ວາເຣສູ’’ຕິອາທິນາ. ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີນນ຺ຕິ ກສິຓປຣິກມ຺ມສມາປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນວິປສ຺ສນາວຑ຺ຒນາທີນໍ. ຕທລາໂຠຕິ ອຸປນິສ຺ສຍາລາໂຠ, ໂສ ຈ ຆາຍນາທີຫິ ປເຣສໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຊານິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ອນ຺ຕິມຠວິກໂພຘິສຕ຺ຕາທີນໍ ສວເນນ ວິນາ ຕໍຜຸສນໍ ສິຍາ ມູລູປນິສ຺ສໂຍຕິ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມ຺ປນ຺ນຊ຺ຌາສໂຍຕິ ¶ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຊ຺ຌາສໂຍ. ເຕນາຕິ ‘‘ເອວໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ. ຕທຸປນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກສິຓຣູປທສ຺ສນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ.

ຖາມຄມນໍ ນາມ ກາມຣາຄາທີນໍເຍວ ອາເວຓິໂກ ສຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປຫີນກາມຣາຄາທິກສ຺ສ ວາ’’ຕິ. ‘‘ຣາໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ຣາຄປຏິຆານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວິຈາຣຓາວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເນສໍ ກິຈ຺ຈວິເສໂສຕິ ກິຈ຺ຈວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສມເປກ຺ຂນາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປວຕ຺ຕາ ເວທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກາຣນ຺ຕເຣນາຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສານໍ ສມຕິກ຺ກມນສງ຺ຂາເຕນ ປກາຣນ຺ຕເຣນ. ຕຖາ ຠາວນາວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ຈຕຸຠູມິກເວທນາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ເອວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ກຖິໂຕຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ຠາວນາເຍເວຕ຺ຖ ປກາຣນ຺ຕຣໍ.

ສພ຺ພໍ ສມ຺ມສນໍ ຠາວນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ນີວຣຓປ຺ປຫານປຣິຎ຺ຎາວ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຈາຕິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພມຫາຠູເຕສຸ ອິຕຣີຕຣສ຺ສ, ອາໂປຘາຕຸຍາ ຈ ວເສນ.

ເຕສນ຺ຕິ ¶ ຊາຕິອາທີນໍ, ກມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ສຫຊາຕສ຺ສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ພລວປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສ ວາ ທສ຺ສນສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ວາ ຊາຕິອາທິເກ ຠຍໂຕ ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກາມາວຈຣຎາຓສ຺ສ.

ຕເທວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ເສວ ຜລຠາເວນາຕິ ‘‘ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ຜສ຺ສສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ຜລຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຜລຠາເວນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ ລພ຺ຠມາໂນປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຕຸຜລສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ຍທິປິ ຜສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຜສ຺ສສ຺ສ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂສ ຕສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທິຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ຕໍ ¶ ຕໍ ສມຸທາຍນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສງ຺ຂາຕຘມ຺ມສມຸທາຍໍ, ອນວເສສຣູປຘມ຺ມສມຸທາຍຎ຺ຈ. ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ໂຈປນໍ ປຕ຺ໂຕ ສໍວໂຣ ຉຏ຺ຐທ຺ວາເຣ, ອິຕໂຣ ຉສຸປີຕິ ເອວໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ. ຕໂຕຕິ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາທິໂຕ. ຍຖາໂຍຄນ຺ຕິ ໂຍ ສໍວຣິຕພ຺ໂພ, ຕທນຸຣູປໍ.

ກຕ຺ຖຈີຕິ ເຕ ເອວ ປຣິວຏ຺ເຏ ສາມຎ຺ເຎນ ວທຕິ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ວາ ເຕສຸ ປຣິວຏ຺ເຏສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິປິ ປເທເສ. ກິຎ຺ຈິປິ ອປ຺ປກມ຺ປິ. ເອໂກວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ນ ອາຍຕນວິຠງ຺ຄາທີສຸ ວິຍ ນານາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂນ຺ຘວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອາຍຕນວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໕໔. ອສາຘາຣຓໂຕຕິ ¶ ¶ ອາເວຓິກໂຕ. ຕໍ ເນສໍ ອສາຘາຣຓຠາວໍ ວິປກ຺ຂວເສນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ສາຘາຣຓໍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາຍຕນສທ຺ທຕ຺ໂຖ ວິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ຈກ຺ຂາທິສທ຺ທວິເສສິໂຕ ອາຍຕນຕ຺ໂຖຕິ ຕໍ ຕາທິສໍ ອາຍຕນຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອາຍຕນສທ຺ທຕ຺ໂຖ ວິຍ ອສາຘາຣຓໂຕ’’ຕິ.

ຍທິ ວິສຍສ຺ສາທນຕ຺ໂຖ ຈກ຺ຂຸ-ສທ຺ໂທ, ໂສຕາທີນມ຺ປິ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ສິຍາຕິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຕິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຈກ຺ຂຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕໍ ສມວິສມໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິຍ, ວິຠາເວນ຺ຕໍ ວິຍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປມິວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ວິຍ ສວິຄ຺ຄຫມິວ ສພິມ຺ພກໍ ວິຍ ວຓ຺ຓວາຈໂກ ຣູປ-ສທ຺ໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣຓໍ ວາ ຣູປສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ວຈນເມວາຕິ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກສທ຺ທເມວ. ຄມີຍຕີຕິ ອຸປນີຍຕິ. ອຊ຺ໂຌຫຣຓສ຺ສ ຣສຄ຺ຄຫຓມູລຕາວຈເນນ ຣສສ຺ສ ປຣມ຺ປຣາຍ ຊີວິຕເຫຕຸຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣສນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຣສຄ຺ຄຫຓໍ, ຣສຄ຺ຄຫຓນິມິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ, ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ຊີວິຕນ຺ຕິ. ຣສຄ຺ຄຫຓມູລຕາ ຈ ອຊ຺ໂຌຫຣຓສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ທິສ຺ສຕິ ອປທິສ຺ສຕິ ເອເຕນ ຜລນ຺ຕິ ເທໂສ, ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິປ຺ປກາເຣນ. ມໂນໂຄຈຣຠູຕາຕິ ມນໂສ ເອວ ໂຄຈຣຠູຕາ. ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂເຓເນວາຕິ ອນຸຠວນາທິວິເສສລກ຺ຂຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມຠາວສງ຺ຂາຕສາຘາຣຓລກ຺ຂເຓເນວ ¶ . ເອກາຍຕນຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສ ເອກສຠາວຕ຺ຕາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຈເນ ປໂຍຊນາຠາວາ. ທ຺ວາຣາລມ຺ພນວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖາ ຫິ ອາຍຕນເທສນາຕິ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕຕິ ປຸຣິມຠາຄໂຕ ປາກຠາວໂຕ. ປາກຠາໂວ ຫິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ວິທ຺ຘໍສາຠາໂວ ອປຣນ຺ໂຕ.

ນິວາສຏ຺ຐານາທີສຸ ອາຍຕນ-ສທ຺ໂທ ນ ອາຍຕນຕ຺ຖາທີສຸ ວິຍ ປທຕ຺ຖວິວຣຓມຸເຂນ ປວຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ເທວຆຣາທິເກ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ເອວມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ອາຍຕນສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ມໂນຕິ ທ຺ວາຣຠູຕມໂນ ¶ . ນິສ຺ສຍຠາໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍສທິໂສ ນິສ຺ສໂຍ, ສທິສຕາ ຈ ຜລສ຺ສ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວຈນີຍຕ຺ໂຖ ຠາວຕ຺ໂຖ.

ຕາວຕ຺ວໂຕຕິ ຕຕ຺ຕກໂຕ. ອູນໂຈທນາຕິ ທ຺ວາທສໂຕ ອູນານິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ໂຈທນາ. ຍທິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອສາຘາຣຓໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຈກ຺ຂາທີນມ຺ປິ ຘມ຺ມາຍຕນຠາໂວ ສິຍາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຕິປີ’’ຕິອາທິ. ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠາເວຫີຕິ ນ ອາຣມ຺ມຓຠາເວເນວ ອສາຘາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠາເວຫິ ອສາຘາຣຓໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຈນເສໂສ.

ເຍຠຸຍ຺ຍສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທີຫີຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນິ ກສ຺ສຈິ ກທາຈິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ກາມຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ກສ຺ສຈິ ເອກາທສາຍຕນານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອາຍຕນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ຕາວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ປຫານກ຺ກໂມ ກຸສລາພ຺ຍາກຕານໍ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ອກຸສລານໍ, ເອກຈ຺ຈອພ຺ຍາກຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນີຍໂຕ, ນ ຠູມິກ຺ກໂມ ອຑ຺ເຒກາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ເອກນ຺ຕກາມາວຈຣຕ຺ຕາ, ອິຕເຣສໍ ຈຕຸຠູມິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວໂຕ ຈ. ເອວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມາທິອຍຸຕ຺ຕິໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ, ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຘິກສິເນຫວຕ຺ຖຸຠູຕາ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຍຖາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຕາຍ, ເອວໍ ທສ຺ສນາທິກິຈ຺ຈກຣອິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ຈ ປຘານາຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາເວນ, ວິສຍິຠາເວນ ຈາ’’ຕິ. ຆານາທິກ຺ກເມນາຕິ ຆານໍ ຊິວ຺ຫາ ກາໂຍຕິ ອິມິນາ ກເມນ.

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ວາ ຈກ຺ຂາທີນິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ມໂນ ປນ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ¶ , ກິຎ຺ຈິ ຍາວນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມເຓສຸປິ ອຸປາທາຣູປາຣມ຺ມຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕໂຕ ຠູຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ. ອຸປາທາຣູປາຣມ຺ມເຓສຸປິ ທູຣຕເຣ ທູເຣ, ສີຆຕຣໍ ສີຆຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນທີປນຕ຺ຖໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ເທສນາກ຺ກໂມ. ຈກ຺ຂຸໂສຕທ຺ວຍຎ຺ຫິ ທູຣໂຄຈຣນ຺ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ຈກ຺ຂຸ ທູຣຕຣໂຄຈຣນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຫິ ທູຣຕເຣ ນທິໂສຕໍ ນ ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ. ຆານຊິວ຺ຫາສຸປິ ຆານໍ ສີຆຕຣວຸຕ຺ຕີຕິ ¶ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣໂຕ ຐປິຕມຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ໂຠຊນສ຺ສ ຄນ຺ໂຘ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ຍຖາຐານໍ ວາ ເຕສໍ ເທສນາກ຺ກໂມ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຣີເຣ ສພ຺ພຸປຣິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ອໂຘ ໂສຕສ຺ສ, ຕສ຺ສ ອໂຘ ຆານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ອໂຘ ຊິວ຺ຫາຍ, ຕຖາ ກາຍສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ, ມໂນ ປນ ອຣູປີຠາວໂຕ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍຕໍໂຄຈຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ພາຫິຣາຍຕນານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖຕິ ເອວມ຺ປິ ອິເມສໍ ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໂຕຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸເຠທໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ເອກໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕເທວ ນິສ຺ສາຍ ອຎ຺ຎໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ນິທ຺ເທສວເສນາຕິ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທສວເສນ. ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ກຸສລສມຸຏ຺ຐານໍ ກຸສລສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ສຠາຄ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ສຠາໂວຕິ ວິສຍິວິສຍຠາໂວ, ຕທຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ໂຍຄ຺ຍຕາ. ກາຣຓສມຕ຺ຖຕາຕິ ກາຣຓຠູຕາ ສມຕ຺ຖຕາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ທ຺ວາຣາທິຠາໂວຕິ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓ ທ຺ວາຣວຸຕ຺ຕິຠາໂວ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ເຖ. ຍສ຺ມາຕິ ຍາຍ ຘມ຺ມຕາຍ ເຍນ ທ຺ວາຣາທິຠາເວນ ກາຣຓຠູເຕນ. ສມ຺ຠວນວິເສສນນ຺ຕິ ກິຣິຍາຍ ປຣາມສນມາຫ. ຍໍ ສມ຺ຠວນໍ, ຘມ຺ມຕາເວສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣິຕ຺ຕກາເນວາຕິ ຘຸວາທິຠາວຣິຕ຺ຕກາເນວ. ວິສມາທີສຸ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິສມາທິອຊ຺ຌາສຍານິ, ວິສມາທິອຊ຺ຌາສຍານິ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິສມາທິອຊ຺ຌາສຍານິ, ຈກ຺ຂາທີນິ. ວິສມຠາວ…ເປ… ວນຠາເວຫີຕິ ວິສມຠາວາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕອຫິອາທິສທິສຸປາທິນ຺ນຘມ຺ເມຫິ ຈກ຺ຂາທີຫິ, ວນສນ຺ນິສ຺ສິຕມກ຺ກຏສທິເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ອຠິຣມິຕຕ຺ຕາ. ວນຠາໂວຕິ ຫິ ວນຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຣິມນ຺ຕວິວິຕ຺ຕຕາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄວິຣໂຫ. ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຸຣິມໂກຏ຺ຐາໂສ ຫິ ອິຘ ປຸຣິມນ຺ໂຕ. ອປຣນ຺ເຕຕິ ອປຣຠາເຄ, ຠງ຺ຄໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຫິ ສຠາວຘມ຺ໂມ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຘານຄຕາ ຠຄ຺ຄາ, ປຸຎ຺ໂຊ ນຕ຺ຖິ ອນາຄເຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໐). ສທາ ອຠາໂວຕິ ນ ສທາ ອຠາວປຕິຏ຺ຐາປນໍ ສພ຺ພກາລມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສທາຠາວປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ສຠາວວິຊຫນນ຺ຕິ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ ¶ . ວິປຣິວຕ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປາທຊຣາວຕ຺ຖາຫິ ສນ຺ຕານໍ ວິນາ ນ ວິກາຣາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕານວິກາຣາປຕ຺ຕິ ວາ’’ຕິ.

ຊາຕິຘມ຺ມຕາທີຫີຕິ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓາທິສຠາວຕາຫິ. ອນິຏ຺ຐຕາຕິ ນ ອິຏ຺ຐຕາ, ທຸກ຺ຂຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ‘‘ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ. ປຈ຺ຈຍວເສນ ທຸກ຺ຂນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ທຸກ຺ຂນໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ວເສນ ທຸກ຺ຂມຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂມ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂວຈນນ຺ຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ.

‘‘ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ວສວຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ນາປິ ອິທໍ ວສວຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ນ ອຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕາຕິ. ອຕ຺ຕໂນຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຣສ຺ມິນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ. ປຣສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕນີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣປຣິກປ຺ປິຕໍ ວສວຕ຺ຕກໍ ເອຕສ຺ສ ຈກ຺ຂາທິໂນ ນຕ຺ຖິ, ເອເຕນ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາຍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ສຸຎ຺ຎໍ ຕໍ ເຕນ ວສວຕ຺ຕນາກາເຣນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸຠຍຖາປິ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐ ທສ຺ສິຕພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຕາວ ເອກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອິຕຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ສາມິ ເອວ ສາມິໂກ, ນ ສາມິໂກ ອສ຺ສາມິໂກຕິ ເອວໍ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ອສ຺ສາມິກໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ສຸຎ຺ຎວິເສສນຕາຍ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ກາມກາຣິຍນ຺ຕິ ຍຖາກາມກຣຓີຍໍ. ອວສວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ສມາສທ຺ວຍຕ຺ຖສງ຺ຄຫໂຕ.

ສສນ຺ຕາເນ ຘມ຺ມານໍ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຘ ຠາວສງ຺ກນ຺ຕິຄມນໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕຕິຍໍ ຠາວນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕຖາ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຸຣິມາກາຣວິຄໂມ ປກຕິຠາວວິຊຫນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕຕິຍາ ຍຖາປວຕ຺ຕາກາຣວິຊຫນ’’ນ຺ຕິ. ຠວຕີຕິ ວາ ຠາໂວ, ອວຕ຺ຖາວິເສໂສ, ຕສ຺ສ ສງ຺ກມນໍ ຠາວສງ຺ກນ຺ຕິ. ສຠາວຘມ຺ໂມ ຫິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ຐິຕິກ຺ຂຓຎ຺ຈ ປຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຊຣາວຕ຺ຖໍ, ຕໂຕ ຠງ຺ຄາວຕ຺ຖໍ ສງ຺ກມຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ສງ຺ກມໂຕ ຈ ອຕ຺ຕລາຠກ຺ຂຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຊຣາມຣເຓຫິ ຕໍສຠາວປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປກຕິຠາວວິຊຫນນ຺ຕິ ຂຓວເສນ ເຈຕໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ພາປຣວເສນາຕິ ¶ ຈ ຂຓານໍ ປຸພ຺ພາປຣວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ເອກຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ¶ ສມານາຘິກຣຓຕ຺ຕາ, ນ ປນ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາວານໍ ເອກຕ຺ຕາ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຍໍ ຈກ຺ຂຸ, ຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ອາປນ຺ນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈານໍ ເສສຘມ຺ມານມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ເຕຫິ ຈ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂລກ຺ຂເຓຫິ ຈ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ວິເສເສນ ທສ຺ສິຕໍ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕, ໔໕, ໗໖, ໘໕; ໒.໔.໑, ໒; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐) ວິຍ. ໂທສລກ຺ຂຓາກາຣນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖຕິ ໂທສສ຺ສ ລກ຺ຂິຕພ຺ພາກາຣນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ທຸກ຺ເຂນາຕິ ເອວໍ ນານປ຺ປກາເຣນ ອກ຺ຂິໂຣຄາທິທຸກ຺ເຂນ ອາພາຘຕາຍ. ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓທີປການນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕຕາປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ໂຊຕການໍ ອຸປາຍຠູຕານໍ. ນ ຫິ ຆຏເຠທກຓ຺ຏກເວຘາທິວເສນ ລພ຺ຠມານາ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂຕາ ສຕ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ອນຕ຺ຕຕາຘິຄມເຫຕູ ໂຫນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘຕາອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນາທິວເສນ ປນ ລພ຺ຠມານາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຈກ຺ຂາທີນິ ກມ຺ມາທິມຫາຠູຕາທິປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕີນິ, ຕໂຕ ເອວ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວນ຺ຕີຕິ ອນິຈ຺ຈານິ, ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂານິ, ເອວໍຠູຕານິ ຈ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕການີຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫ ຐິເຕຫິ ສມຸປຈິຕຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ປສ຺ສິຕຸໍ ສກ຺ກາ.

ກຖໍ ປເນເຕສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕ. ຕໍ ກຖໍ ຎາຍຕີຕິ? ຍຸຕ຺ຕິໂຕ. ກາ ປເນຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕີຕິ? ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ຍທິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນ ສິຍາ, ພຫິປຈ຺ຈຍເຠເທ ຍທິທໍ ປຈ຺ຉາ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໍ ນ ສິຍາ. ຍສ຺ສ ຫິ ຕາທິສໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອສຕິ ພຫິປຈ຺ຈຍວິເສເສ ກຖໍ ປຈ຺ຉາ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຠວຕິ ຈ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖິ ເນສໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຍໍ ສຓິກໍ ສຓິກໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ປາກຏຕຣໍ ຊາຍຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຣີຣສ຺ສ ຕາວ ອານາປານານໍ ອນວຕ຺ຖານໂຕ ປຣິສ຺ສມໂຕ ຈ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ອນວຕ຺ຖິຕາ ຫິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ວາຕາ ວາເຣນ ວາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຍທິ ຫິ ອສ຺ສສິເຕ ວາ ປສ຺ສສ຺ສິເຕ ວາ ສຣີຣສ຺ສ ໂກຈິ ປຈ຺ຉາ ວິເສໂສ ນ ສິຍາ, ນ ເນສໍ ¶ ໂກຈິ ເຠໂທ ສິຍາ, ທິຏ຺ໂຐ ຈ ໂສ. ຕສ຺ມາ ອສ຺ສສິຕໍ ສຣີຣໍ ອຎ຺ຎຖາ ໂຫນ຺ຕໍ ກເມນ ຕາທິສໍ ອວຕ຺ຖໍ ປາປຸຓາຕິ. ຍາ ປສ຺ສາສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປສ຺ສສິເຕ ຈ ປຸນ ຕເຖວ ອສ຺ສາສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອານາປານານໍ ອນວຕ຺ຖານໂຕປິ ສຣີຣສ຺ສ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ¶ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ປຣິສ຺ສໂມປິ ອສຕິ ວິເສເສ ປຈ຺ຉາ ສຣີຣສ຺ສ ນ ສິຍາ, ເຍນາຍໍ ອິຣິຍາປຖນ຺ຕຣາທີນິ ເສວເນນ ປຣິສ຺ສມວິໂນທນໍ ກໂຣຕິ.

ອຖ ວາ ຣູປາທິເຠທໂຕປິ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ຣູປຄນ຺ຘຣສຜສ຺ສາທີນຎ຺ຫິ ວິເສເສນ ໂຍ ສຣີເຣ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘສຸ ຈ ຂີຣູທກວຕ຺ຖປຸປ຺ຜຜໂລສຘິຘຎ຺ຎາທີນໍ ປຈ຺ຉາ ວິເສໂສ ຄຍ຺ຫຕິ, ໂສ ອສຕິ ພຫິປຈ຺ຈຍວິເສເສ ເນສໍ ຊຣາທິອວຕ຺ຖາສຸ ວຓ຺ຓພລາທິເຠໂທ, ຣສວີຣິຍວິປາການຸຠາວເຠໂທ ຈ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ວິນາ ກຖມຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ຍໍ ປນ ຕໍ ຘມ຺ມຕາຣູປໍ ສິລາທິ, ຕຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ? ຕສ຺ສາປິ ສີຕຸຓ຺ຫສມ຺ຜສ຺ສເຠທໂຕ ອຕ຺ເຖວ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ຕໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ວິນາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ສຕິ ຈ ຣູປາທິເຠເທ ສິທ຺ໂຘວ ຕໍນິສ຺ສຍມຫາຠູຕເຠໂທປິ. ນ ຫິ ນິສ຺ສຍມຫາຠູຕເຠເທນ ວິນາ ນິສ຺ສິຕເຠໂທ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ເອວໍ ຕາວ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໂຕ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວສິທ຺ຘິ.

ອຣູປຘມ຺ມານໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓາທິເຠເທນ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ອຣູປຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ເຕ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ຈ ຍຖາສກໍ ຂຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປທີປາທິອຸທາຫຣເຓນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ເຎ ເອວ ຫິ ຂເຓ ຂເຓ ຣູປາທໂຍ ປທີປຊາລາຍ, ຕຖາ ຂີຣຘາຣາທີສຸ ປຕນ຺ຕີສຸ, ວາຍຸມ຺ຫິ ຈ ປຫຣນ຺ເຕ ສມ຺ຜສ຺ສານິ. ຍຖາ ເຈເຕສໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ. ກິຎ຺ຈ ສທ຺ທເຠທໂຕ, ສທ຺ທວິເສສໂຕປິ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ປຄຸຓຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖໍ ສີຆໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ສທ຺ທານໍ ¶ ເຠໂທ ທິຏ຺ໂຐ. ນ ຫິ ກາຣຓເຠເທນ ວິນາ ຜລເຠໂທ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຕໍ ວາທິຕສທ຺ທານໍ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓເຠເທນ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕເນວ ເນສໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊາຕິຠູມິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມເຠເທນ ວິເສສຄ຺ຄຫເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໂຕ ຂເຓ ຂເຓ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ຍໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ຈກ຺ຂາທີນິ ອນິຈ຺ຈານີຕິ ສິທ຺ຘານິ, ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວ ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂານິ, ຕໂຕ ຈ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕການິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕, ໔໕, ໗໖, ໘໕; ໒.໔.໑, ໒; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐).

ນິຣນ຺ຕຣໍ ¶ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສາຕິ ອຠິຓ຺ຫສທ຺ທຕ຺ຖໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວທຕິ. ຘາຕຸມຕ຺ຕຕາຍາຕິ ຘາຕຸມຕ຺ຕຠາເວນ. ສມູຫໂຕຕິ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂາທິປິຓ຺ຑໂຕ. ‘‘ຈກ຺ຂາທີນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ສມູຫໂຕ’’ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ, ‘‘ວິນິພ຺ຠຸຊນ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກມ຺ມຕ຺ເຖຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຆນານີຕິ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນານິ. ປວຕ຺ຕຣູປາທິຄ຺ຄຫຓໂຕຕິ ຣຸປ຺ປນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ຣູປາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈາຕິ ປວຕ຺ຕຣູປາທິຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສພ຺ຠາວາຕິ ຣູປເວທນາທິຎາຓໂຕ ຠິນ຺ນສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາທິຎາຓສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຕິປິ ຣູປາທິອຕ຺ຖານໍ ອນິຈ຺ຈາທິຠາເວ ຣຸປ຺ປນາທິຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິຠາວສ຺ສ ເຠທມາຫ. ອິທານິ ຕເມວ ເຠທໍ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາວິສຍຕາຍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ນາຕິຘາວິຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ລກ຺ຂຓລກ຺ຂຓວນ຺ຕາ ຠິນ຺ນາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍ ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາວຈເນນ ອຠິນ຺ນາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣຘາປາທເນນ ອຕິຘາວິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ປນາກາຣາ’’ຕິອາທິ. ອຘິປ຺ປາໂຍປິ ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓານໍ ຣູປາທິອາກາຣມຕ຺ຕຕາວິຠາວນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຫິ ສງ຺ຂາເຣ ສຠາວໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕເຍວ ລກ຺ຂຓານິ ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕີຕິ. ຍຖາ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຠໂທ, ເອວໍ ອນິຈ຺ຈຕາທີນມ຺ປິ ສຕິປິ ລກ຺ຂຓຠາວສາມຎ຺ເຎ ນານາຎາຓໂຄຈຣຕາຍ, ນານາປຏິປກ຺ຂຕາຍ, ນານິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິກຕາຍ ຈ ວິໂມກ຺ຂມຸຂຕ຺ຕຍຠູຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເຠໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໕໕. ປຈ຺ຈຍຍຸຄຬວເສນາຕິ ¶ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣປຈ຺ຈຍທ຺ວຍວເສນ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວເສນ ອພ຺ໂພກາຣໂຕຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວເສນ ເຈວ ພາຫິຣວເສນ ຈ ອສງ຺ກຣໂຕ.

໑໖໗. ວິສງ຺ຂາຣນິນ຺ນສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພານໂປຓສ຺ສ. ວິນິມຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕີຫິ ສມຸເຂນ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ວິນິມຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຣມສ຺ສາສຠາເວນ, ຄຕິຠາເວນ ຈ ປຕິຏ຺ຐານຠູເຕ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ອຣຫໂຕ ຄຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ໓໓໙) ຫິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐິຕິຠາເວນາຕິ ຈ ປາໂຐ. ຕໍສຈ຺ຉິກຣຓາຠາເວຕິ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓາຠາເວ. ນີໂຕຕິ ປາປິໂຕ, ປກາສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຸຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ເຠທິຕໍ. ຕ຺ວເມວ ກິໍ ນ ຊານາສີຕິ ກິໍ ຕ຺ວໍ ນ ຊານາສິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ເອກໍ ນານໍ ຊານາສິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ນ ຊານາສິ ເອວາ’’ຕິ ເອວໍ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ປຣວາທິໍ ‘‘ນນຸ ຎາເຕ’’ຕິອາທິນາ ສກວາທີ ນິພນ຺ຘຕິ. ວິຠຊິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຣາຄາທີນໍ ຂີຓນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຠາວຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ຣາຄາທີນໍ ຂຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສສຠາວຕາ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອາປນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ກາຣຓຠູເຕນ. ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ກຣຓວຈນໍ. ກິເລສກ຺ຂຍມຕ຺ຕຕໍ ວາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອິຈ຺ຉໂຕ ກິເລສກ຺ຂເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ເອວໍ ກິເລສກ຺ຂຍມຕ຺ເຕ ນິພ຺ພາເນ ເຂເປຕພ຺ພາ ກິເລສາ ພຫຸວິຘາ ນານປ຺ປກາຣາ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ໂອຘິໂສ ກິເລເສ ເຂເປຕິ. ສ຺ວາຍໍ ‘‘ກຕມໍ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກຕເມ ກິເລເສ ເຂເປຕີ’’ຕິ ປຸຣິມປຸຈ຺ຉາທ຺ວຍເມວ ວທຕິ. ຕເທວາຕິ ຍໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກເທສມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍາຍໍ ‘‘ກິເລສກ຺ຂໂຍວ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຠາວຕາໂຈທນາ, ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຄມໂຕ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈສ຺ສ ຠາວາຠາວວິຠາວນາ. ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓; ອິຕິວຸ. ໔໓).

‘‘ອຕ຺ຖິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ ນ ອາໂປ ນ ເຕໂຊ ນ ວາໂຍ’’ຕິ (ອຸທາ. ໗໑) –

ຈ ອາທິນາ, ຕຖາ –

‘‘ຄມ຺ຠີໂຣ ¶ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ ນິປຸໂຓ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗-໘) –

‘‘ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອສງ຺ຂຕຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທໍ, ອນຕໍ, ອນາສວໍ, ສຈ຺ຈໍ, ປາຣໍ, ນິປຸຓໍ, ສຸທຸທ຺ທສໍ, ອຊຊ຺ຊຣໍ, ຘຸວໍ, ອປໂລກິຕໍ, ອນິທສ຺ສນໍ, ນິປ຺ປປຎ຺ຈໍ, ສນ຺ຕໍ, ອມຕໍ, ປຓີຕໍ, ສິວໍ, ເຂມໍ, ຕຓ຺ຫາກ຺ຂຍໍ, ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ອນີຕິກໍ, ອນີຕິກຘມ຺ມໍ, ນິພ຺ພານໍ, ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ, ວິຣາຄໍ, ສຸທ຺ຘິໍ, ມຸຕ຺ຕິໍ, ອນາລຍໍ, ທີປໍ, ເລຓໍ, ຕາຓໍ, ສຣຓໍ, ປຣາຍຓຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ປຣາຍຓຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໗໗) –

ເອວມາທີຫິ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ, ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗), ສພ຺ພຎ຺ຈ ຣູປໍ ອສງ຺ຂຕາ ຈ ຘາຕູ’’ຕິອາທີຫິ (ຘ. ສ. ໑໑໙໒, ໑໑໙໘, ໑໒໐໐) ອຠິຘມ຺ມປເທເສຫິ ຈ ປຣມຕ຺ຖຠາເວເນວ ເທສິຕໍ. ນ ຫິ ສຠາວວິຣຫິຕສ຺ສ ອຠາວມຕ຺ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣາສງ຺ຂຕາທິຠາໂວ ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ມາທິຠາໂວ ຈ ຍຸຕ຺ໂຕ, ວຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ. ຕສ຺ມາ ນ ອຠາວມຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ.

ອປິ ຈາຍໍ ອຠາວວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ – ຍທິ ກິເລສາຠາໂວ ນິພ຺ພານໍ, ສ຺ວາຍມຠາໂວ ເອໂກ ວາ ສິຍາ ອເນໂກ ວາ? ຍທິ ເອໂກ, ເອເກເນວ ມຄ຺ເຄນ ກໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຕ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຸປຣິມານໍ ມຄ຺ຄານໍ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ເອກໍ ອເນເກຫິ ກມ຺ມປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ສາເຘຕພ຺ພໍ ທິຏ຺ຐໍ. ອຖ ສິຍາ ເອໂກວ ໂສ ກິເລສາຠາໂວ, ນ ປນ ມຄ຺ເຄຫິ ກາຕພ຺ໂພ, ອຖ ໂຂ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ສຕິ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ ກິເລສານໍ ອປ຺ປຫານໂຕ. ອກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ມຄ຺ໂຄ ກິເລສາຠາວໍ ຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ¶ ກມຕ຺ຖໍ ສາເຘຍ຺ຍ, ອຖ ມຄ຺ຄານໍ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍປ຺ປຫານາທິປຏິນິຍຕກິຈ຺ຈຕາຍ ປຫາຍກວິຠາເຄນ ກິເລສາຠາວເຠໂທ, ເອວໍ ສຕິ ວິນາ ສຠາວເຠທໍ ພຫຸຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ພຫຸຠາວຕາປເທເສນສ຺ສ ສສຠາວຕາ ອາປນ຺ນາ. ອຖາປິ ສິຍາ ‘‘ເຍສໍ ອຠາໂວ, ເຕສໍ ພຫຸຠາເວນ ພຫຸຠາໂວປຈາໂຣ’’ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ເຍສໍ ອຠາໂວ, ເຕສໍ ສຠາວຕາຍ ສສຠາໂວປຈາໂຣປິ ສິຍາ. ຕຖາ ເຕສໍ ກິເລສສງ຺ຂຕາທິຕາຍ ກິເລສສງ຺ຂຕາທິຠາວາ ຈ ສິຍຸໍ, ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ເຕສໍ ພຫຸຠາໂວປຈາໂຣ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເອກຠາໂວປິ ¶ ຈສ຺ສ ອສຠາວຕາຍ ເອວ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ເຈ? ນ, ອຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ, ອຠາວສາມຎ຺ເຎນ ອເຠທສມຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ. ສຕິ ຈ ເອກຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕິ.

ພຫຸຠາເວ ຈ ສສຠາວຕາ ສິທ຺ຘາ. ຍທິປິ ສິຍາ ຍຖາ ພຫຸຠາໂວ ສສຠາວຕໍ, ເອວໍ ສາມຎ຺ເຎນ ສສຠາວຕາ ພຫຸຠາວໍ ນ ພ຺ຍຠິຈເຣຍ຺ຍາຕິ ສສຠາວປກ຺ເຂປິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ພຫຸຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ຕໍ ນ, ກສ຺ມາ? ຕຖາ ສາມຎ຺ຎາເຠທໂຕ. ນ ຫິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠາ ຍຖາ ຂຣຠາໂວ ສສຠາວຕໍ ນ ພ຺ຍຠິຈຣຕິ, ເອວໍ ສສຠາວຕາປິ ຂຣຠາວໍ ນ ພ຺ຍຠິຈເຣຍ຺ຍາຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຕທຎ຺ຎສພ຺ພຘມ຺ມາຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ພຫຸຠາໂວ ສສຠາວຕາເປກ຺ໂຂ, ນ ສສຠາວຕາ ພຫຸຠາວາເປກ຺ຂາຕິ ນ ສສຠາວສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ພຫຸຠາວາປຕ຺ຕິ. ‘‘ເອກຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈໍ ນ ທຸຕີຍມຕ຺ຖິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໐; ມຫານິ. ໑໑໙), ເອກາ ນິຏ຺ຐາ ນ ປຸຖຸນິຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ກິເລສາຠາໂວ ນາມ ຣາຄາທີນໍ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ. ຕສ຺ສ ຈ ເອກຕ຺ເຕ ເອເກເນວ ມຄ຺ເຄນ ສາເຘຕພ຺ພຕາ ກິຈ຺ຈວິເສສາຠາວໂຕຕິ ທສ຺ສນາທິມຄ຺ຄວິຠາໂຄ ນ ສິຍາ. ອິຈ຺ຉິໂຕ ຈ ໂສ ໂອຘິໂສວ ກິເລສານໍ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ໂສ ຈ ມຄ຺ຄວິຠາໂຄ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນາຕິຕິກ຺ຂຕິກ຺ຂຕິກ຺ຂຕຣຕິກ຺ຂຕມຠາເວນ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໂຍຄ຺ຍຠາເວ ¶ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວິເສເສນ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສສຠາວຕາຍເຍວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຠາໂວ ປນ ກິເລສານໍ ມຄ຺ເຄນ ກາຕພ຺ໂພ ສິຍາ ‘‘ມາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອໂຫສີ’’ຕິ, ນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ. ໂກ ຫິ ຕສ຺ສ ສຠາໂວ, ໂຍ ເຕນ ສຈ຺ຉິກຣິເຍຍ຺ຍ. ໂສ ຈ ກິເລສາຠາໂວ ເອເກເນວ ມຄ຺ເຄນ ສາເຘຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ນ ຈຕູຫິ ‘‘ມາ ຈຕຸຠາວນິພ຺ພານຕາປຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານວິເສສາປຕ຺ຕິ ຈ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຕໂຕ ທສ຺ສນາທິມຄ຺ຄວິຠາໂຄ ນ ສິຍາຕິ ສພ຺ພໍ ອາວຕ຺ຕຕິ.

ຍທິ ຈ ອຠາໂວ ຠາວສ຺ສ ສິຍາຕິ ຕສ຺ສ ຠາວຘມ຺ມຕາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ເອວໍ ສຕິ ຍຖາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມສ຺ສ ຕສ຺ສ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ວິຍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມຕາປິ ອາປນ຺ນາ, ເອວໍ ພຫູນໍ ກິເລສານໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຕສ຺ສ ພຫຸຠາວາທິປ຺ປສງ຺ໂຄປິ ທຸນ຺ນິວາໂຣຕິ ອຕໍສຠາວສ຺ສ ອສງ຺ຂຕສ຺ເສກສ຺ສ ສສຠາວສ຺ສ ນິພ຺ພານຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍທິ ¶ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍ ໂມຫກ຺ຂໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໑໕, ໓໓໐) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຂເຍນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຂໂຍ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ຍຖາຫ ‘‘ຂເຍ ຎາຓໍ, ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໔໒). ເຕນ ຣາຄາທິກ຺ຂຍປຣິຍາເຍນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ‘‘ປຣມຕ຺ຖໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ນິປຸຓໍ ທຸທ຺ທສໍ ທຸຣນຸໂພຘໍ ນິພ຺ພານໍ ຣາຄາທິກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄາທິປ຺ປຫານມຸເຂນ ວາ ຕຖາ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມທນິມ຺ມທ຺ທໂນ ປິປາສວິນໂຍ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐).

ອປິຈ ຍຖາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ສອຸຕ຺ຕຣານໍ ກາມານໍ ຣູປານຎ຺ຈ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສສຠາວານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕນ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາເວນ ນິສ຺ສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໍ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອປິ ອນຸໂລມຎາຓໍ ກິເລເສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຊຫຕິ, ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ¶ ປຊຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຖາ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ຎາຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ. ອິຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ເຕສໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານກຣສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ຕທຸຠຍວິປຣີຕສຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓; ອິຕິວຸ. ໔໓) ອິທໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວໂຊຕກໍ ວຈນໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໗-໒໗໙; ເຖຣຄາ. ໖໗໖-໖໗໘; ເນຕ຺ຕິ. ໕), ຕຖາ ນິພ຺ພານ-ສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ຍຖາຠູຕປຣມຕ຺ຖວິສໂຍ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສີຫ-ສທ຺ໂທ. ອຖ ວາ ອຕ຺ເຖວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ອິຕຣຕພ຺ພິປຣີຕວິມຸຕ຺ຕິສຠາວຕ຺ຕາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ‘‘ປຖວີຘາຕຸ ເວທນາ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ ນເຍຫິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ກິຎ຺ຈີຕິ ¶ ກິຎ຺ຈິ ອາຣມ຺ມຓໍ. ອາລມ຺ພນໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຍຕນວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຘາຕຸວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ອຠິຘມ຺ເມ ¶ ¶ ຈ ອາຄຕາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຘາຕຸວິຠງ຺ເຄ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກສຸ, ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ຄາທີສຸ ຈ ເທສນາຣຸຬ຺ຫາ. ຍຖາ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ອາຄຕາ ຂນ຺ຘາທໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເທສິຕນິຍາເມນ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວເສນ ວິຠຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ຈກ຺ຂຸຘາຕາທໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວເສນ ວິຠຊິຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາທີນໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫໂກ ອຠິຘມ຺ມເທສນາວິສິຏ຺ໂຐ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອາຄໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເທເສຕພ຺ພາກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທິວເສເນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ເທສິຕາ, ຘາຕູນໍ ປນ ໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ເຕ ຕິຓ຺ຓໍ ຘາຕຸຉກ຺ການໍ ວເສນ ອິຘ ເທສິຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສ຺ເວວ…ເປ… ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍ ຉຫິ ຉຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ກຖໍ ປນ ຉສຸ ຉສຸ ຘາຕູສຸ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສມວໂຣໂຘຕິ? ສຠາວນິສ຺ສຍທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓສມ຺ປໂຍຄສາມຎ຺ຎໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຉກ຺ເກ ຕາວ ປຖວີເຕໂຊວາໂຍຘາຕຸໂຍ ສຠາວໂຕ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘາຕຸ. ອາໂປຘາຕຸອາກາສຘາຕຸໂຍ ຘມ຺ມຘາຕຸເອກເທໂສ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ. ຈຕຸຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກາ ນິສ຺ສຍາປເທເສນ, ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠາເວນ ວາ ອວສິຏ຺ຐາ ຣູປຘາຕຸໂຍ ສມວຣຸທ຺ຘາ, ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຕໍສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຘມ຺ມຘາຕຸເອກເທໂສຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຘາຕຸສມວໂຣໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທຸຕິເຍ ຉປິ ຘາຕຸໂຍ ສຠາວໂຕ, ຘມ຺ມາຍຕເນກເທໂສ, ຕໍສມ຺ປໂຍຄໂຕ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ, ຍຖາຣຫໍ ເຕສໍ ນິສ຺ສຍທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ອວສິຏ຺ຐຘາຕຸໂຍ ສມວຣຸທ຺ຘາ. ຕຕິຍຉກ຺ເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຉສຸ ຉສຸ ຘາຕູສຸ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສມວໂຣໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍ ຉຫິ ຉຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ສຸຎ຺ໂຎຕິ ¶ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ໂຎ, ເຕນ ສສຠາວຕາຍ ຈ ອິຘ ຘາຕຸໂວຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຎ຺ເຎ ສຠາວມຕ຺ເຕ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຘາຕຸສທ຺ໂທ’’ຕິ. ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕວ ອາກາໂສຕິ ເຍຫິ ວິວິຕ຺ໂຕ, ເຍສຎ຺ຈ ¶ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕາ ເຕສໍ ພ຺ຍາປກຠາເວ ສຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ອພ຺ຍາປິຕຠາໂວ’’ຕິ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວຸຕ຺ຕີນິ ຫິ ຠູຕານີຕິ.

໑໗໓. ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ປຸຣິມຕ຺ຖໍ ອສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ເວ ເອວ ວາ’’ຕິອາທິນາ ສມຸທາເຍນ ວິນາ ທຸຕິຍຕ຺ຖມາຫ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕຕນ຺ຕິ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກຕໍ.

ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວາ ໂລມາທິອິຕຣໂກຏ຺ຐາເສຫິ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ວິສຸໍ ເອໂກ ປຖວີໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປໂຍຄນ຺ຕິ ຠາວນາປໂຍຄໍ. ວີຣິຍນ຺ຕິ ຠາວນານິປ຺ຜາທກໍ ອຸສ຺ສາຫໍ. ອາຍູຫນນ຺ຕິ ຕາທິສໍ ເຈຕນໍ.

ຘາຕຸປຏິກ຺ກູລວຓ຺ຓມນສິກາຣານນ຺ຕິ ຘາຕຸມນສິກາຣປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣວຓ຺ຓມນສິກາຣານໍ. ອພ຺ຍາປາຣຕາຍາຕິ ‘‘ອຫເມຕໍ ນິປ຺ຜາເທມິ, ມມ ເອສາ ນິປ຺ຜາທນາ’’ຕິ ເຈຕນາຣຫິຕຕາຍ. ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ.

ລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ສຠາວວເສນ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ກກ຺ຂຬຂຣຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກກ຺ຂຬໍ ຂຣິຄຕນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເວກນ຺ຕກໍ ນາມ ສພ຺ພໂລຫຈ຺ເຉທນສມຕ຺ຖໍ ໂລຫໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ວິກນ຺ຕຕິ ຉິນ຺ທຕີຕິ ວິກນ຺ຕໍ, ວິກນ຺ຕເມວ ເວກນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລຫສທິສນ຺ຕິ ໂລຫາກາຣໍ ໂລຫມລໍ ວິຍ ຆນສຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕາເປຕ຺ວາ ຕາຬິຕໍ ປນ ຉິນ຺ນໍ ຉິນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິສຣຕິ, ມຸທຸ ມຏ຺ຐໍ ກມ຺ມນິຍໍ ວາ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ‘‘ໂລຫວິຊາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຕິປຸຕມ຺ພາທີຫີຕິ ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ, ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ, ຊສທຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ອາຣກູຏໍ ¶ . ຍໍ ປນ ເກວລໍ ຊສທຘາຕຸວິນິຄ຺ຄຕໍ, ຍໍ ‘‘ປິຕ຺ຕລ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕມິສ຺ສກເມວ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກິຕ຺ຕິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕານໍ ຊາຕິໂຕ ອເນກເຠທຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໍ ວຣາຫທາຐໍ ຠຸຊງ຺ຄສີສໍ ວລາຫກູຏໍ ເວຓຸປພ຺ພໍ ມຈ຺ຉສິໂຣ ສງ຺ໂຂ ສິປ຺ປີຕິ ¶ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາໂຍນິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາ ປີຕວຓ຺ຓາ ປຠາຫີນາ. ວຣາຫທາຐຊາ ວຣາຫທາຐວຓ຺ຓາວ. ຠຸຊງ຺ຄສີສຊາ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ສຸວິສຸທ຺ຘາ, ວຏ຺ຏລາ ຈ. ວລາຫກຊາ ຠາສຸຣາ ທຸພ຺ພິຠາຄຣູປາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເທວູປໂຠຄາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເວຓຸປພ຺ພຊາ ກາຣຜລສມານວຓ຺ຓາ, ນ ຠາສຸຣາ, ເຕ ຈ ເວຬໂວ ອມນຸສ຺ສໂຄຈເຣ ເອວ ປເທເສ ຊາຍນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉສີສຊາ ປາຐີນປິຏ຺ຐິສມານວຓ຺ຓາ, ວຏ຺ຏລາ, ລຆໂວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາ, ເຕ ຈ ມຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌເຍວ ຊາຍນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຊາ ສງ຺ໂຂຣຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາ, ໂກລປ຺ປມາຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາວ. ສິປ຺ປິຊາ ປນ ປຠາວິເສສຍຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ນານາສຓ຺ຐານາ. ເອວໍ ຊາຕິໂຕ ອຏ຺ຐວິຘາສຸ ມຸຕ຺ຕາສຸ ຍາ ມຈ຺ຉສງ຺ຂສິປ຺ປິຊາ, ຕາ ສາມຸທ຺ທິກາ. ຠຸຊງ຺ຄຊາປິ ກາຈິ ສາມຸທ຺ທິກາຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ອສາມຸທ຺ທິກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາມຸທ຺ທິກມຸຕ຺ຕາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ສພ຺ພາປິ ປນ ມຸຕ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕາ ເອວາ’’ຕິ. ພຫຸລໂຕ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕາຕິ ສາມຸທ຺ທິກມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ພຫຸລຎ຺ຫິ ໂລເກ ສາມຸທ຺ທິກາວ ມຸຕ຺ຕາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ສິປ຺ປິຊາວ, ອິຕຣາ ກທາຈິ ກາຈີຕິ.

໑໗໔. ອິຘ ນຕ຺ຖິ ນິຍໂມ ເກວລໍ ທ຺ຣວຠາວສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

໑໗໕. ນິສິຕຠາເວນາຕິ ສນ຺ຕາປນາທິວສປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຕິຂິຓຠາເວນ. ອຸສ຺ມາກາຣຎ຺ຫິ ນິສານໍ ອິຘ ນິສິຕຠາໂວ. ປາກຕິໂກຕິ ສາຠາວິໂກ ກາຍຸສ຺ມາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເປຕຄ຺ຄິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເປຕຄ຺ຄິ. ອິຘາຕິ ພາຫິຣເຕໂຊຘາຕຸກຖາຍໍ.

໑໗໖. ວາຍນໍ ພີຊນໍ, ຕໍ ປນ ຖາມສາ ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເວຄຄມນວເສນາ’’ຕິ. ສມຸທີຣຓໍ ອລ຺ລປຣິໂສສນໍ, ຠູຕສງ຺ຆາຕສ຺ສ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ວາ.

໑໗໗. ຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉິທ຺ທາທິວເສນ ລພ຺ຠມານໍ ອຊຏາກາສໍ ນິສ຺ສາເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທາກາສສ຺ສ ປຣິກມ຺ມກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຊຏາກາສສ຺ສ ຈ ກຖິຕຕ’’ນ຺ຕິ.

໑໗໙. ສຸຂທຸກ຺ຂໂຜຏ຺ຐພ຺ພສມຸຏ຺ຐາປນປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ¶ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໂຜຏ຺ຐພ຺ພານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກຠູເຕນ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ກສ຺ສ ປນ ໂສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຣີຣຏ຺ຐກອຸຕຸສ຺ສາ’’ຕິ ¶ . ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນ ຫິ ກາຣຓຠູເຕນ ສຸຂທຸກ຺ຂໂຜຏ຺ຐພ຺ພານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມຕ຺ຖຕາ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍຖາພລໍ ສຣີເຣກເທສສກລສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸກຑ຺ຒຕິ. ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລູປຈາຣສິທ຺ເຘນ ຜຣຓປ຺ປກາເຣນ. ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂາທີນໍ. ‘‘ໂອຬາຣິກປ຺ປວຕ຺ຕິ ເອວ ວາ ຜຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນິຣຸປຈາຣໍ ເອເຕສໍ ຜຣຓຏ຺ຐໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຠຍວໂຕຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂວໂຕ, ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສວໂຕ ຈ, ຜຣຓາຜຣຓຏ຺ຐານວໂຕ ວາ.

໑໘໑. ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ’’ຕິອາທິເກ (ມຫານິ. ໑; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘) ນິທ຺ເທສປເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ກປ຺ປໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກິເລສກາໂມວ ‘‘ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ປຸຣິສສ຺ສ ກາໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໖.໖໓; ກຖາ. ໕໑໓) ວິຍ. ວຕ຺ຖຸກາມສ຺ສ ຕຖາ ຕຖາ ສງ຺ກປ຺ປນໂຕ ປຣິກປ຺ປນໂຕ ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິຕກ຺ໂກຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຏີກາຍໍ ປນ ວິຕກ຺ກວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ປຸຣິໂມ ເອວຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເຈ, ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາ, ‘‘ກິເລສສນ຺ຖວສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ປຣໂຕ ຈ ‘‘ພ຺ຍາປາທວຈເນນ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ກິເລສກາໂມ ວິຠຕ຺ໂຕ ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມປຏິພທ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມ-ສທ຺ເທນ ວຕ຺ຖຸກາມາປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໑໘໒. ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ສຕ຺ເຕສຸ, ສງ຺ຂາເຣສູຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສຕ຺ຕາກາໂຣ, ສງ຺ຂາຣາກາໂຣຕິ ວາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸຠຍາກາຣຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ກມ຺ມປຖວິເສໂສ, ກມ຺ມປຖວິນາສໂກ ຈ ກມ຺ມປຖເຠໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາສໍໂຍເຄນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ວິຫິໍສາຍ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ວິຫິໍສາຍາຕິ ຈ ວິຫິໍສາວຈເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອທິນ຺ນາທານມຸສາວາທເປສຸຎ຺ຎຜຣຸສວາຈາສມ຺ຜປ຺ປລາເປ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພ…ເປ… ສງ຺ຄາຫເກຫິ ກາມເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕູຫິ. ທ຺ເວ ທ຺ເວຕິ ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາຘາຕຸໂຍ, ອພ຺ຍາປາທອວິຫິໍສາຘາຕຸໂຍ ຈ. ‘‘ເອຕ຺ຖາຕິ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ສໍກິເລສໂວທານານໍ ສງ຺ກຣຠາວສ຺ສ ອນິຏ຺ຐາປຊ຺ຊນສ຺ສ ຈ ທສ຺ສເນນ ປຸຣິມໍເຍວ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ສມ຺ປາເທຕິ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ອາເວຓິກຕ຺ໂຖ ¶ ¶ ອຕິສຍຕ຺ໂຖ ຈ ວິເສສສທ຺ໂທ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣາສາຘາຣຓໍ, ນີລາທິສພ຺ພຣູປສາຘາຣຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສາຘາຣຓກາຣເຓນາປິ ຫິ ນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ເຠຣິສທ຺ໂທ, ຍວງ຺ກຸໂຣ’’ຕິ. ອຕິສຍກາຣເຓນປິ ຍຖາ ‘‘ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມສມາທານານໍ ຐານໂສ ເຫຕຸໂສ ວິປາກໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ກຖາ. ໓໕໕; ປຏິ. ມ. ໒.໔໔). ຘາຕຸອຕ຺ໂຖ ເອວາຕິ ‘‘ຘາຕຸ’’ອິຕິ ອິມສ຺ສ ຘາຕຸສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ໂຖ. ຘາຕຸວຈນີໂຍ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຸປສຄ຺ເຄນ ໂຊຕີຍຕິ.

ປຸຣິເມນ ອສທິໂສ ວິຘານຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ປາກໂຏ ເຠໂທຕິ. ວິສຠາຄລກ຺ຂຓາ ວິສທິສສຠາວາ ອວຍວາ ຠາຄາ, ເຕສຸ.

ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ກິຣິຍາມໂນຘາຕຸ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ, ວິປາກມໂນຘາຕຸ ວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາທິນາປິ, ອິຕຣສ຺ສ ສພ຺ພາປິ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ. ຘມ຺ມຘາຕຸ ປນ ເວທນາທິກາ ສຫຊາຕາ ສຫຊາຕາທິນາ, ອສຫຊາຕາ ອນນ຺ຕຣາທິນາ, ອຸປນິສ຺ສເຍນ ອາຣມ຺ມຓາທິນາ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອວໍ ມໂນຘາຕຸຘມ຺ມຘາຕູນໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ທ຺ວາຣຠູຕມໂນປິ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ມໂນຘາຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາຣຠູຕມໂນວເສນ ວາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ມໂນຘາຕຸຍາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຸຣິມນເຍນາຕິ ວິເສສນໍ ທຸຕິຍນຍສ຺ສ ຫີນຕ຺ຕິກວເສເນວ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນານາຘາຕູນຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທີນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນ ຫິ ທ຺ເວ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ ສນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸວິຠາຄທສ຺ສເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕິນ຺ທ຺ຣິຍານໍເຍວ ວເສນ ສງ຺ເຂປາທິວິຠາຄທສ຺ສນໍ ເຕສໍ ພຫຸລໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ສຈ຺ຈເທສນາ ປນ ອຕິສໍຂິຕ຺ຕຠາວໂຕເຍເວຕ຺ຖ ພຫິກຕາ.

ນິຊ຺ຊີວສ຺ສາຕິອາທິ ວິເສສໂຕ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາທີປນຕ຺ຖາ ຘາຕຸເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນໂຍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ກມວຸຕ຺ຕີນໍ ຘາຕູນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ¶ ¶ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ມໂນຘາຕຸເຍວ ວາ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຸເຣຈຣານຸຈຣຠາເວຕິ ປຸເຣຈຣານຸຈຣາຠິສນ຺ຘິຍາ ອຠາເວປິ ເກວລໍ ອນນ຺ຕຣປຸພ຺ພກາລອນນ຺ຕຣາປຣກາລຕາຍ ມໂນຘາຕຸ ປຸເຣຈຣານຸຈຣາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

‘‘ອຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕສາຣມ຺ມຓຕາທສ຺ສເນນ ‘‘ອາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ສຍເມວ ນີລາທິອາຠາສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ວິຎ຺ຎາຓວາທໍ ປຏິເສເຘຕິ.

໑໘໔. ເອກນານາສນ຺ຕານຄຕານນ຺ຕິ ເອກສນ຺ຕານຄຕານໍ ອຠິນ຺ນສນ຺ຕານຄຕານໍ ທ຺ວາຣານໍ, ນານາສນ຺ຕານຄຕານໍ ຠິນ຺ນສນ຺ຕານຄຕານໍ ອາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອກນານາຊາຕິກຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂາທິເອເກກຊາຕິກຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣານໍ, ນີລາທິອເນກຊາຕິກຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓານໍ.

ຈກ຺ຂາທິ ເອກມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຣູປາທິ ປນ ອເນກເມວ ສໍຫຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີສຸ ວຈນເຠໂທ ກໂຕ. ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ຈກ຺ຂາທິ ເອກມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຣູປາທິ ປນ ອເນກເມວາຕິ? ປຈ຺ຈຍຠາວວິເສສໂຕ. ຈກ຺ຂຸ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິຠາເວເນວ ໂຫຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຕສ຺ສ ຠາວໂຕ, ອສຕິ ອຠາວໂຕ, ຍໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຕໍນິສ຺ສຍຕາ ຈສ຺ສ ນ ເອກເທເສນ ອລ຺ລີຍນວເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ອຣູປຠາວໂຕ, ອຖ ໂຂ ຄຣຸຣາຊາທີສຸ ສິສ຺ສຣາຊປຸຣິສາທີນໍ ວິຍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ. ອິຕເຣ ຈ ປຈ຺ຈຍາ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ສ຺ວາຍໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ເອກສ຺ມິໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອກມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ຣູປໍ ປນ ຍທິປິ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ປຸເຣຊາຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ປຸເຣຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓເຍວ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອເນກເມວ ສໍຫຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມໍ ສຠາວຠູຕໍ, ປຣິກປ຺ປິຕາກາຣມຕ຺ຕໍ ¶ ວາ ¶ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສຕິປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ໂສ ຕສ຺ສ ສາຣມ຺ມຓສຠາວໂຕ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນາລມ຺ພິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂອລຸພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິກາຣຓຕາຍ ອາລມ຺ພນີຍໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຍຖາ ຍຖາ ສຠາວູປລທ຺ຘິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍລາໂຠ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕສ຺ສ ສຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕິ. ສາ ຈສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສຠາວູປລທ຺ຘິ ນ ເອກທ຺ວິກລາປຄຕວຓ຺ຓວເສເນວ ໂຫຕິ, ນາປິ ກຕິປຍກລາປວຓ຺ຓວເສນ, ອຖ ໂຂ ອາໂຠຄານຸຣູປໍ ອາປາຖຄຕວຓ຺ຓວເສນາຕິ ອເນກເມວ ຣູປໍ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ຣູເປ ຈາ’’ຕິ ພຫຸວຈເນນ ນິທ຺ທິສິ.

ຍໍ ປນ ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ຍາທິສໍ ຣູປາຍຕນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ຕາທິສເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກີທິສໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ສມຸທິຕນ຺ຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາຍຕນສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ສລ຺ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓາ, ນ ທພ຺ຍສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທາຍາຣມ຺ມຓຕາ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພາ ສມຸທາຍາໂຠຄສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ສມຸທິຕາ ປນ ວຓ຺ຓຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນ ປຈ຺ເຈກໍ ອສມຕ຺ຖາ ສມຸທິຕາ ອາຣມ຺ມຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອນ຺ຘາ ສມຸທິຕາ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ? ນຍິທເມກນ຺ຕິກໍ ວິສຸໍ ອສມຕ຺ຖານໍ ສິວິກາວຫນາທີສຸ ສມຕ຺ຖຕາຍ ທສ຺ສນໂຕ. ເກສາທີນຎ຺ຈ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ສມຸທິຕານໍ ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ເຕສໍ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຕາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ກິໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຣມາຓຸຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຸທາຫຸ ຕໍສມຸທາໂຍຕິອາທິກາ ໂຈທນາ ¶ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ໂສຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ສທ຺ເທ ຈາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອຍເມວ ນໂຍ.

ເອວມ຺ປິ ¶ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ມໂນຘາຕຸຍາປີ’’ຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ຊວນປຣິໂຍສານາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸເຍວ ສມ຺ປິຓ຺ຑີຍຕິ, ອຖ ໂຂ ຕທາຣມ຺ມຓຠວງ຺ຄສງ຺ຂາຕາປິ ສມ຺ປິຓ຺ຑີຍຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສຕີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມໂນຘາຕຸປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ໂອຣໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຕາທສ຺ສເນ ສຕິ. ສຕິປິ ມນໂສ ສມ຺ຠູຕຠາເວ ມໂນຘາຕຸຍາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ນ ໂຫຕິເຍວ ຕໍສຠາວສ຺ເສວ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸມໂນຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ. ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາເວນາຕິ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຫິ ວິສທິສສຠາເວນ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນນ ຈາຕິ ມໂນຘາຕຸກິຣິຍມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸອາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນນ ຈ. ອິທານິ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິນາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປນີເຕປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎວເສນາຕິ ສທິສຕາວເສນ. ຕສ຺ສາຕິ ຠວງ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວາສິທ຺ຘິໂຕຕິ ມໂນຘາຕຸຠາວາສິທ຺ຘິໂຕ. ນ ຫິ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘສມນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ຕຊ຺ຊາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຠວງ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມໂນຘາຕຸຠາວໍ ສາເຘຕິ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ມໂນຘາຕຸຠາເວ ຕໍ ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຕກໍ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວທີປກໍ ວຈນໍ ຕາທິສາຍ ມໂນຘາຕຸຍາປິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວເມວ ທີເປຍ຺ຍາຕິ ກຖໍ ຕສ຺ສາ ນິວຕ຺ຕກໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ຍໍ ໂຈທີຍຕິ, ຕເທວ ປຣິຫາຣາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ມໂນຘາຕຸຍາປີ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓຫິ ມໂນຘາຕູຫິ ຈ ວິສິຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓ…ເປ… ສຠາໂວ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຠວງ຺ຄານນ຺ຕິ ຕທາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຠວງ຺ຄນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊວນາວສານານີຕິ ວາ ຊວນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຕທາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຄຫິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຉທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ເຕຫິ ວາ’’ຕິອາທິ.

ວິສຸໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນມ຺ປິ ຍທິປິ ຣູປາທິວິສຍໍ ໂຫຕິ, ຊວນໍ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນໍ ປນ ນ ໂຫຕີຕິ ເອທິເສ ຐາເນ ວິສຸໍ ກາຕພ຺ພເມວ. ມໂນ ¶ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ອຖ ໂຂ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

ເຫຏ຺ຐາ ¶ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ‘‘ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ກາມາວຈຣຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໐; ໑໖໘) ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາເວ ທສ຺ສິຍມາເນ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຣູປວເສນ ຕໍ ຕໍ ສມຸທາຍໍ ເອເກກໍ ຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໑໕໐) ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘາຕຸວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສຈ຺ຈວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ¶ ¶ ນຕ຺ຖິ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສຈ຺ເຈສຸ ກມຕີຕິ ສຈ຺ເຈສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຖວິສຍາ ຫິ ເທສນາຕິ. ເອເຕສຸ ກມຕີຕິ ເອເຕສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສຠາວໍ ກມນກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິໍ ກມຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕພ຺ໂພຫາເຣນາຕິ ຕທຸປຈາເຣນ. ເອເຕນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ຖສຠາວໍ ສາສນໍ, ປຣິຍາເຍນ ວຈນສຠາວນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕໍສຠາວາຕິ ທຸກ຺ຂາທິສຠາວາ. ອມຸສາສຠາວາຕິ ພາຘນາທິຠາເວນ ຠູຕສຠາວາ. ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕາຕິ ອພາຘນາທິອາກາຣວິວິຕ຺ຕາ. ທ຺ວິຘາຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຕາຫິ. ຣາຄາທິກິເລສປຣິຬາໂຫ ກິເລສທາໂຫ. ສນ຺ຕານສ຺ສ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ ປຸຄ຺ຄລຫິໍສນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ຕິຂິຓຠາໂວຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ຣຸຊາວຫຕິກ຺ຂຠາໂວ. ສຣເສເນວາຕິ ສຠາເວເນວ. ສມ຺ປິຓ຺ຑກສ຺ສ ສມຸທຍສ຺ສ, ກິເລສສນ຺ຕາປຣຫິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ, ອວິປຣິຓາມສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ຐາ ອາວິ ຠວນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕເຣ ຍຖາກ຺ກມໍ ສມຸທຍມຄ຺ຄນິໂຣຘທສ຺ສເນຫິ ອາວິຠວນາກາຣາ’’ຕິ. ພ຺ຍາເປຕ຺ວາຕິ ຠວາທີສຸ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ຈ ວິສຏາ ຫຸຕ຺ວາ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ‘‘ອູຫນໍ ຣາສິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ເອກໂວກາຣຠເວປິ ຫິ ຣາສິຠູຕເມວ ທຸກ຺ຂໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ອເນກຘມ຺ມສມູຫໂຕ ¶ , ປເຄວ ຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຍາປນຕ຺ຖໍ ອາກາຣໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຍ-ກາຣາຄມໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ຖໍ ອາຍູຫນນ຺ຕິ ປທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິທທາຕີຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓຕ຺ຕາ ຕໍ ນິທສ຺ເສນ຺ຕໍ ວິຍ ຊເນຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ທຸກ຺ຂ…ເປ… ອາວິ ຠວຕິ ໂຣຄທສ຺ສເນນ ວິຍ ໂຣຄນິທານໍ. ສໍໂຍຄ…ເປ… ທສ຺ສເນຫີຕິ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ ວິສໍໂຍຄສຠາວສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ, ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ ນິຍ຺ຍານສຠາວສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອາວິ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຕິ ສໍໂຍຄປລິໂພຘຏ຺ຐາ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ¶ ເອຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ສຕິ. ສມຸທຍໂຕ ວິເວໂກ ວິເວກຏ຺ໂຐ. ນິໂຣໂຘ ຈ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂຍຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ວິວິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອວິເວກຠູຕສ຺ສ ສມຸທຍສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ນິໂຣຘສ຺ສ ວິເວກຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ, ນິພ຺ພານາຘິຄມເຫຕຸຠູຕສ຺ສາປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ສງ຺ຂຕຠາວໍ ປສ຺ສໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ, ຕຖາ ມຣຓຘມ຺ມຕາຍ ທຸກ຺ຂໍ ວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ປສ຺ສໂຕ ອມຣຓຘມ຺ມສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ອມຕຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິເວກາ’’ຕິອາທິນາ. ອິຕເຣ ສມຸທຍນິໂຣຘທຸກ຺ຂທສ຺ສເນຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ‘‘ນາຍໍ ເຫຕຸ ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ, ອຍໍ ປນ ເຫຕູ’’ຕິ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ. ຕຖາ ປຣມຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ນິປຸຓຕຣສ຺ສ ທຸທ຺ທສສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ສຸຂຸມຣູປທສ຺ສເນນ ຈກ຺ຂຸໂນ ວິຍ, ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ປນ ອເນກໂຣຄາຕຸຣກປຓຊນທສ຺ສເນນ ອິສ຺ສຣຊນສ຺ສ ອຸຬາຣຠາໂວ ວິຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ.

ເຕ ປເນເຕ ເຫຕຸຏ຺ຐາທິເກ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ສມຸທຍປ຺ປຫານວເສນ. ‘‘ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ ຍສ຺ມາ ສຕິປິ ຌານາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາເວ ‘‘ຌານາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສາຕິສໂຍ ມຄ຺ຄງ຺ຄຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ວິເສສໂຕ ວາ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠູຕາ ມຄ຺ຄງ຺ຄຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ອາກາໂຣຕິ ໂຍ ມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈຍຕາສງ຺ຂາໂຕ ອາກາໂຣ, ໂສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ. ປຸຣິໂມ ປນ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ສຫຊາຕາຘິປຕິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຠິສເມຕພ຺ພຏ຺ໂຐຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປີຬນາທິອຕ຺ຖເມວ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາຍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ເຕນ ອຠິສມຍສທ຺ທໍ ກມ຺ມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຠິສມຍສ຺ສາຕິ ຎາຓສ຺ສ. ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ ປຣິຊານນາທິວິເສສາກາໂຣ. ໂສ ຫິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ¶ ສິທ຺ໂຘ, ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິນາ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ອາກາໂຣປິ ຎາເຓນ ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຕິຍນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ປີຬນາທິນາ ທສ຺ສິໂຕ ວິສຍວິຠາເຄນປິ ວິສຍິວິຠາໂຄ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ຣູປສຎ຺ຎາ, ສທ຺ທສຎ຺ຎາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໗).

ກຸຈ຺ຉິຕໍ ¶ ຂນ຺ຕິ ຄຣຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອສາຣໍ. ‘‘ສມາຄໂມ’’ຕິອາທິນາ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສໍໂຍຄຕ຺ຖໂຊຕກຕ຺ຕມາຫ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸທິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເກວລສ຺ສ ປນ຺ນ-ສທ຺ທສ຺ສ, ອິຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ປໂຍເຄ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ, ອຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ປໂຍເຄ ອຸປລພ຺ຠນໂຕ ໂສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸທິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປີ’’ຕິ. ວິສຸໍ ປຍຸຊ຺ຊມານາຕິ ອາຄມ-ອິຕ-ປເທຫິ ວິນາ ປຍຸຊ຺ຊມານາ. ສຘາຕຸກນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕນີເຕນ ຘາຕຸນາ ສຘາຕຸກໍ. ເຕເນວ ເຕ ‘‘ອຸປສຄ຺ຄາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ.

ທຸກ຺ຂວິເວກຠາວນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວິວິຕ຺ຕຕໍ. ນິວຕ຺ຕິຍາຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ. ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອນຸປ຺ປາທສທ຺ເທນ ວິເສສນວເສນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ນິໂຣຘປຈ຺ຈຍຕາ ນິໂຣຘສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຕາ. ປຸຄ຺ຄລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຘມ຺ມຠາເວຫີຕິ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມຠາເວນ ສຈ຺ຉິກຣຓຘມ຺ມຠາເວນ ຈ. ຜລນ຺ຕິ ອຣິຍຜລໍ. ຕສ຺ສາຕິ ນິຏ຺ຐານຠູຕາຍ ຜລສງ຺ຂາຕາຍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິສມຍຠູຕາຍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປທຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຏິວິຊ຺ຌນກາເລ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘາທິສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິວິທ຺ຘກາເລ ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວາຕິ ເຕນ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ເອວ.

ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຠາໂວຕິ ຊາຕິອາທິ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ກາຣຓຠາໂວ, ນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ວິຍ ປຠວຠາເວນ. ອຸທຍພ຺ພຍປີຬິຕຠາໂວ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ. ປວຕ຺ຕນເມວາຕິ ປວຕ຺ຕິ ເອວ. ກິຈ຺ຈໍ ຣໂສຕິ ຣສສ຺ສ ກິຈ຺ຈຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ອວິກາຣຕາ ວິກາຣາຠາໂວ ນິຈ຺ຈຕາ.

ມຣີຈິມາຍາອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ມຣີຈິຍາ ມາຍາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຣິຍຎາຓສ຺ສາຕິ ອຣິຍານໍ ຎາຓສ຺ສ. ເຕນ ອຣິຍານໍ ມຄ຺ຄຎາຓານຸສາເຣນ ປວຕ຺ຕນກຎາຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຕຖຄາຫກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ¶ . ເຕສນ຺ຕິ ປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາ ໂຄຈຣຠາໂວ, ອິຕຣສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາໂວ. ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາ, ອາຣມ຺ມຓຠາໂວ ວາ ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາໂວ, ອິຕຣສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາໂວວ.

ພາຘກປ຺ປຠວຠາເວນາຕິ ພາຘກສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນ ຕຓ຺ຫາ ພາຘກຠາເວນ ຄຫິຕາ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕູນໍ ອສງ຺ກຣວເສນ ໂພຘນໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍປິ ອຍມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍຸຊ຺ຊເຕວ ¶ . ຍທິປິ ເອວໍ ‘‘ທຸກ຺ຂເມວ ພາຘກ’’ນ຺ຕິ ນິຍມານຸປປຕ຺ຕິ, ສມຸທຍຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ຈາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຊາຕິອາທີນໍ ວິຍ ວາ’’ຕິອາທິ. ພາຘກຕ຺ຕສ຺ສ ພາຘກຕ຺ເຕ ຈ ນິຍໂມຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິຘາປິ ພາຘກຕ຺ຖາວຘາຣເຓນາ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ພາຘກຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ເຂ ນິຍຕຕາ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ພາຘກຕ຺ເຕ ນິຍຕຕາຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ຕຓ຺ຫາຍ ເອວ ສມຸທຍຠາວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາວເສນ ນິຍມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຕຓ຺ຫາຍ ວິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ເຫສາຕິ. ‘‘ກຸສເລຫິ ວິນາ’’ຕິອາທິນາ ທຸກ຺ຂເຫຕຸຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຘານຠາວມາຫ. ຕຖາ ຫິ ສາ ກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ເຫຕຸຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິເສເສນ ກມ຺ມສ຺ສ ສຫກາຣິກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ. ທ຺ວິຘາປິ ນິຍເມນາຕິ ມຄ຺ໂຄວ ນິຍ຺ຍານໍ, ນິຍ຺ຍານເມວ ຈ ມຄ຺ໂຄຕິ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣນ ນິຍເມນ.

ວຈີສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຈວາຈາ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຣຕິສຈ຺ເຈຕິ ມຸສາວາທວິຣຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິຣຕິສຈ຺ຈໍ ສມາທານວິຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ນ ສມາທານມຕ຺ຕໍ ວິຣຕິສຈ຺ຈໍ, ອຖ ໂຂ ສມາທານາວິສໍວາທນໍ. ຕໍ ປນ ປຏິຎ຺ຎາສຈ຺ຈຕ຺ຕາ ມຸສາວາທວິຣຕິເຍວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ອຎ຺ຎວິຣຕີສຸ ສຈ຺ຈສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ’’ຕິ. ສຕິປິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍາວໂພເຘ ຍາວເທວ ນິໂຣຘມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາ ປຎ຺ຎາຠາວນາຕິ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍສ຺ເສວ ສຈ຺ຈຕ຺ຖໍ ສາຕິສຍໍ, ຕທຘິຄມສ຺ສ ຈ ອວິວາທເຫຕຸກໍ ສຸຕ຺ເຕ ວິຠາວິຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຐານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາທປຕິຏ຺ຐາປນກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕຠາວປຏິລາເຠເນວ ສຕ຺ຕານໍ ຊາຕິອາທີນໍ ປຕ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ ຈ ຊາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕຕາ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາ ຈ ປຐມຕາ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເທສນາກ຺ກເມເນວ ວາ ປຐມາທິຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຣິຊນນາທີຫີຕິ ¶ ປຣິຎ຺ຎາປ຺ປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຫິ, ນິສ຺ສກ຺ກວຈນຎ຺ເຈຕໍ ອຎ຺ຎສທ຺ທເປກ຺ຂາຍ. ຘມ຺ມຎາຓກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມາວໂພຘກິຈ຺ຈໍ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີນິ ເອຕປ຺ປຣມາເນວາຕິ ອິໂຕ ປຣໍ ເນຍ຺ຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທຸກ຺ຂາທີນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈຠາວສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ວາ ສວນໍ ອນຸສ຺ສໂວ. ສຸຕານຸສາເຣນ, ອຎ຺ຎຖາ ວາ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິອນິຈ຺ຈາທິສຠາວສາມຎ຺ຎາກາຣປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ໂກ. ຍຖາວິຕກ຺ກິຕາກາຣສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາຍ ທສ຺ສນຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນໍ ໂຣຈນໍ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ ¶ . ອາທິຈ຺ໂຈ ວິຍ ປຠາຍ ນິໂຣຘໍ ຜຸສຕິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ ກິເລສນ຺ຘກາຣໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ປສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ.

ກາລນ຺ຕຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ນານາຠິສມຍໍ ວທຕິ. ເອກທສ຺ສິໂນຕິ ເອກສຈ຺ຈທສ຺ສິໂນ. ນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາຍຎ຺ຈ ສພ຺ພທສ຺ສນໍ ທສ຺ສນນ຺ຕຣປຣມນ຺ຕິ ທສ຺ສນານຸປຣໂມ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ສຈ຺ຈານຎ຺ຈ ນານາຠິສມເຍ ທຸກ຺ຂທສ຺ສນາທີຫິ ປຐມມຄ຺ຄາທິປ຺ປເຫຍ຺ຍານໍ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍາທີນໍ ເອກເທສປ຺ປຫານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ເອກເທສໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐຕາ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປຕ຺ຕພ຺ເພນ ຜເລນ ເອກເທສໂສຕາປນ຺ນຕາ ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ສຈ຺ຈານໍ ນານາຠິສມໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຈ ນານາຠິສມໂຍ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິສມໂຍປິ. ຍທິ ຫິ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນ ມຄ຺ໂຄ ສຍເມວ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ ສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ສິຍາ. ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ໂຄ ອາລມ຺ພີຍຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓວາຕິ ເຈ? ເອວໍ ສຕິ ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ໂຄ ອາລມ຺ພິໂຕ, ໂສປິ ອຎ຺ເຎນ, ໂສປິ ອຎ຺ເຎນາຕິ ອນວຏ຺ຐານໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ອາຣມ຺ມຓປຏິເວຘໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ກິຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ເຉທສມຸຈ຺ເຉທຠາວນາ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອນິສ຺ສຏຠາວໂຕ, ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິນິສ຺ສຏໍ ນິພ຺ພານເມວ ປນ ອາຣມ຺ມຓຕາ ຍຸຕ຺ຕາ. ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ເຫຕຸພ຺ຍາປາໂຣວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກິຣິຍາຕິ ກຕ຺ວາ.

ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ສຊ຺ຊຕິ, ປວຕ຺ຕິຍາ ວາ ເຫຕຸ ໂຫຕິ. ນິວຕ຺ເຕຕີຕິ ສໍຫຣຕິ ປລຍໍ ຄເມຕິ, ປໂລກຕາທິວເສນ ວາ ໂມກ຺ຂເຫຕຸ ໂຫຕິ. ປຘານໂຕຕິ ປກຕິໂຕ, ຍໍ ‘‘ອພ຺ຍຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ກາໂລ ¶ ກໂຣຕິ ຠູຕານິ, ກາໂລ ສໍຫຣຕີ ປຊາ;

ກາໂລ ສຸຕ຺ເຕ ຊາຄຣຕິ, ກາໂລ ຫິ ທຸຣຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ. –

ເອວໍວາທາ ກາລວາທິໂນ. ‘‘ກຓ຺ຏກສ຺ສ ຕິຂິຓຕາ, ກປິຏ຺ຐຜລາທີນໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ, ມິຄປກ຺ຂິສຣີສປາທີນໍ ວິຈິຕ຺ຕຠາໂວຕິ ເອວມາທໂຍ ເກນ ກາຣິຕາ? ສຠາເວເນວ ສິທ຺ຘາ, ເອວໍ ສພ຺ພມ຺ປິ, ນ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ກາມກາໂຣ’’ຕິ ເອວໍວາທາ ສຠາວວາທິໂນ. ‘‘ໂລໂກ ນິຍໂຕ ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕາເຠຊ຺ຊມຓິສທິໂສ ¶ , ນ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ປຸຣິສກາໂຣ’’ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕວາທາ ນິຍຕິວາທິໂນ, –

‘‘ຍທິຈ຺ຉາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍທິຈ຺ຉາຍ ນິວຕ຺ຕເຣ;

ຍທິຈ຺ຉາຍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ຍທິຈ຺ຉຕີ ປຊາ’’ຕິ. –

ເອວໍປວຕ຺ຕວາທາ ຍທິຈ຺ຉາວາທິສງ຺ຂາຕາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິວາທິໂນ ຈ ເອຕ຺ຖ ສຠາວວາເທ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຓູຫິ ໂລໂກ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຊີວກວາທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂສ ຫິ ອກາຣຓປຣິຄ຺ຄໂຫ. ກຓາທວາໂທ ປນ ອິສ຺ສຣິຈ຺ຉາວເສນ ອຓູນໍ ສໍໂຍຄວິໂຍຄໂຕ ໂລກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໍ ວທຕິ. ປຘານສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ມຫຕາທິຠາເວນ ອປຣິຓາໂມ, ອນຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ວາ. ‘‘ອຫມຎ຺ໂຎ, ປກຕິ ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕປກຕິປຸຣິສນ຺ຕຣຊານເນນ ອຕ຺ຕສຸຂທຸກ຺ຂໂມເຫສຸ ອວິຠາຄຄ຺ຄຫເຓ ນິວຕ຺ຕິເຕ ກິຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຘານໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ກາປິລາ. ເອວມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສມີປຕາ, ສໍໂຍໂຄຕິ ເອວມາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອກຕ຺ຕາຕິ ເອກຠາວໂຕ ເອໂກປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຍຕິ ກິຈ຺ຈວິຠາເຄນ. ຕານີຕິ ສມ຺ມາວາຈາທິສີລານິ. ຉນ຺ທສ຺ສ ສທ຺ທຫນານຸກູລາປິ ຉນ຺ທນວເສນ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘາພເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕາທິເສ ກາເລ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຣູຫເນນ ອຸປກາຣາ ສມາຘິສ຺ສ ສມວາຫິຕາວເສນ ຕາທິສກິຈ຺ຈາວ ອຸເປກ຺ຂາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິຆາຕກຕ຺ຕາຕິ ສໍຫຣຓີຍວເສນ ວິຫນ຺ຕຠາວໂຕ.

ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍນ຺ຕິ ສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ. ເຕເນວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂາທິສທ຺ທານໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວາຈກຕ຺ຕາ ¶ ເອວ. ອາທິປທສງ຺ຄໂຫຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈຕຸກ຺ເກ ອາທິປເທ ສງ຺ຄໂຫ. ຕທເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈສທ຺ທາເປກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສທ຺ທໍ. ຈຕຸຕ຺ຖປທສງ຺ຄໂຫຕິ ‘‘ເນວ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ສງ຺ຄໂຫ. ອວເສສກິເລສາທໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊກິເລສາ ອວເສສາກຸສລາ, ສາສວານິ ກຸສລມູລານິ, ສາສວາ ຈ ກຸສລຘມ຺ມາ. ເຕ ຫິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ສມຸທຍຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸທໂຍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎານິ ມຄ຺ຄງ຺ຄານີຕິ ຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ອຕ຺ຖິ ¶ ສມຸທໂຍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຕ຺ຖິ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ສມຸທໂຍ, ອຕ຺ຖິ ສມຸທໂຍ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ, ອຕ຺ຖິ ເນວ ສມຸທໂຍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປທໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ. ນິໂຣໂຘ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາ ສມຸທໂຍ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ, ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ຈ ຍສ຺ສ ປຫານາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ, ຕທຠາວໂຕ ເນວ ສມຸທໂຍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ອິຕຣສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຠາວກຏ຺ເຐນ ສິຍາ ສມຸທໂຍ, ນ ປນ ຍສ຺ສ ປຫານາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຖນ. ອິຕຣຈຕຸກ຺ກທ຺ວເຍປິ ອາທິປທໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ເສເສສຸ ສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ນິໂຣໂຘ, ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ນິໂຣໂຘ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ, ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ສາມຎ຺ຎຜລານິ ຈ ຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຖນ ເນວ ນິໂຣໂຘ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ອິຕຣສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘຘມ຺ມຕາຍ ສິຍາ ນິໂຣໂຘ, ນ ປນ ຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຖນ. ຕຖາ ນິໂຣໂຘ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ມຄ຺ໂຄ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ມຄ຺ໂຄ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ, ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ສາມຎ຺ຎຜລານິ ຈ ຍສ຺ສ ຠາວນາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຖນ ເນວ ມຄ຺ໂຄ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ອິຕຣສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ສິຍາ ມຄ຺ໂຄ ອຸປປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຠາວໂຕ, ນ ປນ ຍສ຺ສ ຠາວນາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຖນ.

ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສມານໍ. ເອວໍ ອິຕເຣສຸປີຕິ ກາຕພ຺ພາປິ ກິຣິຍາ ກາຣກຣຫິຕາ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຕາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ ກິຣິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພຸຕິຄມເກສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສາສວຕາ ອສຸຠຕາ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ. ທຸກ຺ຂາທີນນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍມຄ຺ຄານໍ. ສມຸທຍາທິຠາໂວຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທຍມຄ຺ຄຠາໂວ, ສມຸທຍສ຺ສ ມຄ຺ຄທຸກ຺ຂຠາໂວ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ທຸກ຺ຂສມຸທຍຠາໂວ ຈ, ນ ປນ ນິໂຣຘຠາໂວ ທຸກ຺ຂາທີນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມງ຺ຄິຕາຕິ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ¶ ອິຕຣີຕຣສຠາວໂຍໂຄ. ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ. ປຸນພ຺ຠວສ຺ສາຕິ ປຸນຠວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາຍຕິທຸກ຺ຂສ຺ສ. ປກຕິວາທີນນ຺ຕິ ກາປິລານໍ. ວິກາຣາຕິ ມຫຕາທໂຍ ພ຺ຍຕ຺ຕາ. ວິຠາວໂຕຕິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ, ປຣິຓາມໂຕ ວາ ປຸພ຺ເພ. ປຏິປ຺ປລີນາ ຈາຕິ ປຈ຺ຉາ ປກຕິຍໍ ປລຍໍ ຄຕາ ເວສມ຺ມໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິສມຠາເວນ ອນ຺ໂຕ ສໂມຣຸທ຺ຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ປກຕິຠາເວເນວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ. ປກຕິຠາເວເນວາຕິ ອພ຺ຍຕ຺ຕຠາເວເນວ ¶ . ສມຸທຍຠາເວນາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕປຠວຠາເວນ. ອຎ຺ຎຖາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອວິຊ຺ຊາທີນມ຺ປິ ສມຸທຍຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວາຕິ. ອວິຠຕ຺ເຕຫີຕິ ເວສມ຺ມວິຣເຫນ ປກຕິຠາວໍ ຄເຕຫິ. ‘‘ວິກາເຣຫີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຫນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫນ຺ໂຕຕິ ມຫາພຸທ຺ຘິ. ຕຎ຺ຫິ ກາປິລາ ‘‘ມຫາອຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ຣູປຕມ຺ມຕ຺ຕາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຕມ຺ມຕ຺ຕາ, ອຫໍກາໂຣ ຈາຕິ ຉ ອວິເສສາ. ຈກ຺ຂຸ ໂສຕໍ ຆານໍ ຊິວ຺ຫາ ກາໂຍ ວາຈາ ປາຓິ ປາໂທ ປາຍຸ ອຸປຕ຺ຖໍ ມໂນຕິ ເອກາທສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ປຖວີ ອາໂປ ເຕໂຊ ວາໂຍ ອາກາສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ຠູຕວິເສສາ, ເຕຫິ. ‘‘ປກຕິຠາເວເນວ ຐິເຕຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອວິຠຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ສຄພ຺ຠາຕິ ສພີຊາ ອສຸຎ຺ຎຕາ. ຕນ຺ຕູສູຕິ ສຸຕ຺ເຕສຸ ສມວາຍິກາຣຓຠູເຕສຸ. ຕຖາ ກປາເລສຸ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ເຕ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ ອຸປາທານກາຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕກາຣຓໍ ສມວາຍິກາຣຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຸຣິເວມສລາກາທໂຍ ອຸປາທານກາຣຓໍ. ຕນ຺ຕວາໂຍ ນິມິຕ຺ຕກາຣຓໍ. ຕນ຺ຕໂວ ສມວາຍິກາຣຓນ຺ຕິ. ທ຺ວີສຸ ອຓູສູຕິ ປຖວີຠູເຕສຸ ວາ ອາໂປເຕໂຊວາໂຍຠູເຕສຸ ວາ ທ຺ວີສຸ ປຣມາຓູສຸ. ອິຘພຸທ຺ຘິໂວຫາຣຊນໂກຕິ ‘‘ອິຘ ຕນ຺ຕູສຸ ປໂຏ, ອິຘ ກປາເລສຸ ຆໂຏ, ອິຘ ພີຣເຓສຸ ຆໂຏ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຫຕຸຜລານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠູເຕນ ສຕ຺ຕານໍ ອິຘພຸທ຺ຘິໂວຫາຣາ ຊາຍນ຺ຕິ. ໂສ ໂຄວິສາຓານໍ ວິຍ ອວິສຸໍ ສຫສິທ຺ຘານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສມວາໂຍ. ຂາຓຸເສນານໍ ວິຍ ປນ ວິສຸໍສິທ຺ຘານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສໍໂຍໂຄ. ຕີສຸ ອຓູສຸ ຕິອຓຸກໍ ຜລໍ ສມເວຕໍ ເອກີຠູຕມິວ ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ສມເວຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ເອກີຠູຕມິວ ສມ຺ພນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ມຫາປຣິມາຓນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕປຣິມາຓໍ ມຫາປຖວີອາທິກໍ ເອກໍ ຜລໍ, ຍໍ ເຕ ‘‘ກາຣິຍໍ ທ຺ຣພ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ອາຣທ຺ຘໍ ກາຣິຍທ຺ຣພ຺ຍໍ, ຕທນ຺ໂຕຄຘານິ ເອວ ຕານິ ກາຣຓານິ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ໂຕຄເຘຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ. ສຕິ ສມວາເຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຜລໍ ສມເວຕນ຺ຕິ ຜເລ ເຫຕຸ ສິຍາ, ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມວາຍາຠາວາ ຜເລ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖີຕິ ເຫຕຸສຸຎ຺ຎໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ.

ອາຫາຣເຠເທຕິ ກພຬີກາຣາທິອາຫາຣວິເສເສ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມເຠເທຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍວຕ຺ຖຸສຬາຍຕນອວິຊ຺ຊາອຠິສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາເຕ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕຘມ຺ມວິເສເສ, ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປເວທນາປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສງ຺ຂາເຕ ¶ ວາ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕຘມ຺ມວິເສເສ, ເຕ ປຈ຺ຈຍາ ເອເຕສໍ ຘມ຺ມວິເສສານນ຺ຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມເຠທາ ¶ . ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓວເສນ ວາຕິ ໂຍຊນາ. ຍານທ຺ວຍວເສນາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຍານທ຺ວຍວເສນ. ກິຎ຺ຈາປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຍຸຄນທ຺ຘາວ, ຍຖາ ປນ ສຸຎ຺ຎຕາທິສມຎ຺ຎາ, ເອວໍ ສມຖວິປສ຺ສນາສມຎ຺ຎາປິ ອາຄມນໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສິຍຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຄມນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິກໍ, ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນາ, ອິຕຣສ຺ສ ສມໂຖຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສມາຘິຊາຕິ ສມາຘານຏ຺ໂຐວ. ຕໂຕ ເອວາຕິ ສມາຘິອນຸຄຸຓກິຣິຍຕ຺ຕາວ.

ອາທາຍ ອູຫິຕ຺ວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຍ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ. ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປານໍ. ປຸຣິມກາລສ຺ສ ວິຍ ນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ, ‘‘ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ມຫາຠູຕາ’’ຕິ ຈ.

ໂອຄາຫິຕຸນ຺ຕິ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ. ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສຓ຺ຫຕ຺ຕໍ. ສຸຂຸມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ສຸຂຸມຕ຺ຕໍ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ກເມນາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອິຕິສທ຺ເທນ ວິຊານນກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປກາເຣຫີຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ໂຊຕິຍມາໂນ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ປກາຣ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຊານນກາຣຓຠູເຕ ນເຍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕີຕິ ວາ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ນິທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເອວໍ ປກາເຣຫີຕິ ອິທໍປກາເຣຫິ, ອີທິເສຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ

ຊາຕິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໐. ‘‘ຊາຕິອາທິນິທ຺ເທເສ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ທຸກ຺ຂມາຕິກາຕິ ¶ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂາທີນໍ ທຸກ຺ຂວິເສສານໍ ອຸທ຺ເທໂສ. ປທທ຺ວເຍຕິ ‘‘ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປທທ຺ວເຍ.

ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາເຍວາຕິ ¶ ນິປ຺ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂຕໍ ວທຕິ. ສຠາເວນ ນາມໍ ວິເສເສຕີຕິ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຣິເມນ ສຠາວທຸກ຺ຂວາຈເກນ ທຸກ຺ຂສທ຺ເທນ. ໂສ ຫິ ວິເສສນໍ ອວຈ຺ເຉທກຠາວໂຕ ປຈ຺ຉິມໍ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຏ຺ຐໍ ວິເສເສຕິ. ໂສ ຫິ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອວຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຕິ ວິປຣິຓາມອຘິຏ຺ຐານາທິປກາຣວິເສເສນ.

ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຂິປນໍ ອິຘ ສງ຺ເຂໂປ, ໂສ ຈ ຕພ຺ພິຠາຄານໍ ສາຘາຣຓຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ເຂໂປ ສາມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕຄເຘ ກຕ຺ວາ, ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ສງ຺ເຂປໂຕປິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ. ສາຘາຣຓຠາຄານໍ ວິຠຊນໍ ວິຠາໂຄ, ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິ. ວິເສສນ຺ຕຣນິວຕ຺ຕໂກຕິ ວິຠາຄນ຺ຕຣາສງ຺ຄາຫໂກ.

໑໙໑. ອປຣຕ຺ຖາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ຍຖາ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາທກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາມິອຕ຺ເຖປິ ຫິ ອປຣຕ຺ຖສທ຺ໂທ ສິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ສິທ຺ຘິ ປນ ‘‘ອິຕຣາຫິປິ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອວໍ ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ສາມິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຠຸມ຺ມວເສນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເຕສນ຺ຕິ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອປຣສ຺ສາຕິ ອປຣສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ມນຸສ຺ສາທິເຠໂທ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ຄຕິ, ຕພ຺ພິເສສຠູຕາ ຂຕ຺ຕິຍາທິສາມຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາ ຂນ຺ຘາ ຊາຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈຄຕິວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕິຓາກາໂຣຕິ ຕິຓວິກປ຺ໂປ, ຕິຓວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ນິທສ຺ສເນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຐມໍ ວິຎ຺ຎາຓປາຕຸຠາວໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຕທຸປາທາຍາຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອຣິຍຠາວກຣຓຕ຺ຕາຕິ ອຣິຍຠາວກາຣຓຕ຺ຕາ. ກໂຣຕີຕິ ຫິ ກຣຓໍ. ອຣິຍສທິສຕ຺ຕາ ວາ ອຣິຍສີລໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓການມ຺ປິ ຫິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ອຣິຍສີລສທິສໍ. ອາກາຣວິກາຣາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາທິອາກາຣວິກຕິໂຍ. ສຫຸປ຺ປາທກາຕິ ອຸປ຺ປາທສຫິຕາ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາ ຂນ຺ຘາ. ອາຍຕນວເສນາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນວເສນ. ໂຍນິວເສນາຕິ ອຓ຺ຑຊາທິໂຍນິວເສນ. ເອເກເກເນວ ປເທນາຕິ ຍຖາ ທຸຕິຍນເຍ ຊາຕິອາທິປເທສຸ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນໂຍນິວິຠາເຄນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຊາຕິ ທສ຺ສິຕາ, ນ ເອວມິຘ. ອິຘ ¶ ປເນເຕສຸ ເອເກເກເນວ ປເທນ ອວິຠາຄໂຕ ¶ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມນເຍສຸ ຠາວນິທ຺ເທໂສວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອນຠິຫິເຕ ວິຠຕ຺ຕິວິຘານໍ, ນາຠິຫິເຕຕິ. ປາກຏາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ເອກໂວກາຣຠເວ ຣູປາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນວເສນ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນວເສນ ທ຺ວິນ຺ນໍ. ເສເສຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ. ປຎ຺ຈນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕມໂນຣູປຘມ຺ມາຍຕນວເສນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ. ຕານິ ຫິ ຣູປຠເວ ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກາມຘາຕຸຍໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ວິກລາວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ອປຣິປຸຓ຺ຓປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍ ສຕ຺ຕານໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສເນວ ຫິ ອາຍຕນານໍ ເວກລ຺ລໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ນວນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ປຸນປິ ທສນ຺ນໍ, ອິຕຣສ຺ສ ເອກາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕນ຺ນນ຺ຕິ ກາຍມໂນຣູປຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມາຍຕນວເສນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ. ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນວນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕສທ຺ທາຍຕນວຊ຺ຊານໍ ນວນ຺ນໍ. ອນ຺ຘພຘິຣວເສນ ຫິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສທ຺ທວຊ຺ຊານໍ. ປຸນ ທສນ຺ນນ຺ຕິ ໂສຕສທ຺ທວຊ຺ຊານໍ. ອນ຺ຘວເສນ, ພຘິຣວເສນ ເຈຕໍ ທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກາທສນ຺ນນ຺ຕິ ສທ຺ທວຊ຺ຊານໍ.

ຕໍທຸກ຺ຂຠາໂວຕິ ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິນິວາຣເຓນາຕິ ອຸປ຺ປລປທຸມາທີສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຏິກ຺ເຂເປນ ອຠາວກຖເນນ. ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣເຓຕິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູເຕ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ.

ມຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ຂນ຺ຘເຠທສ຺ສາຕິ ຂນ຺ຘວິນາສສ຺ສ. ໂສຕິ ຂນ຺ຘເຠໂທ. ປພນ຺ຘສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ປພນ຺ຘສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມຸຈ຺ເຉໂທ. ຕພ຺ຠາວໂຕຕິ ສມ຺ມຸຕິມຣຓຠາວໂຕ. ຕເທກເທສຠາວໂຕຕິ ຕທວຍວຠາວໂຕ. ຕສ຺ເສວ ນາມນ຺ຕິ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທຠາວໂຕ. ສມ຺ມຸຕິມຣຓເມວ ຫິ ຊາຕິກ຺ຂຍມຣຓໍ, ຕໍ ປນ ຊາຕິກ຺ຂຍມຣຓໍ ອຸປກ຺ກມມຣຓໍ, ສຣສມຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສຣສມຣຓມ຺ປິ ອາຍຸກ຺ຂຍມຣຓໍ, ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍມຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ເອວເມເຕສໍ ຕເທກເທສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປກ຺ກມມຣຓໍ, ຕໍ ອກາລມຣຓໍ. ສຣສມຣຓໍ ກາລມຣຓໍ. ມຣເຓນ ສຕ຺ຕາ ຍຖາລທ຺ຘອຕ຺ຕຠາເວນ ວິຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວິໂຍເຊຕີ’’ຕິ.

ກາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ¶ ¶ ມູລຕ຺ໂຖ. ມູລຎ຺ຫິ ‘‘ອາທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ, ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙). ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຘິພນ຺ຘນຈ຺ເຉທມູລກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຜລກິຣິຍາຄພ຺ຠາ ອີທິສີ ເຫຕຸກິຣິຍາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຕຄຘາ’’ຕິ. ພ຺ຍສນສ຺ສ ຫິ ອາປາທເກຫິ ອາປາທນໍ ອາປາເທຕພ຺ພອາປຕ຺ຕິຍາ ສເຫວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ.

ໂສກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໔. ສຸຂໍ ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນາຕິ ສຸຂກາຣຓໍ ຫິຕໍ. ໂຠຄພ຺ຍສນາທິປທຕ຺ຖວິເສສນ຺ຕິ ໂຠຄພ຺ຍສນໍ, ສີລພ຺ຍສນນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຠຄສີລປທານໍ ວເສນ ອຕ຺ຖວິເສສໍ. ສມາສວິເສສນ຺ຕິ ‘‘ໂຣໂຄເຍວ ພ຺ຍສນໍ, ທິຏ຺ຐິ ເອວ ພ຺ຍສນ’’ນ຺ຕິ ສມານາຘິກຣຓວເສນ ສມາສວິເສສໍ. ອນ຺ນປານວຕ຺ຖຍານາທິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ໂຠໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ຘມ຺ມສມູຫຠາເວນ. ຕພ຺ພິນາສາຕິ ຎາຕິໂຠຄພ຺ຍສນານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຕ ວິກາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕາ. ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນໍ ນາມ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ອຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນາ, ອນິປ຺ຜນ຺ນາ ຈ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອນິປ຺ຜນ຺ນານີຕິ ອາຫາ’’ຕິ. ນ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ເກນຈິ ນິປ຺ຜາທີຍຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ເນ ອນິປ຺ຜນ຺ນໂວຫາໂຣ ອາຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕໍເຍວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນໍ ‘‘ອນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປນ ນ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນາປິ ສພ຺ໂພ ສຠາວຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ສຠາວຘມ຺ມຕ຺ເຕປິ ເກນຈິ ນ ນິປ຺ຜາທີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ.

ສງ຺ກຸຈິຕໍ ຈິນ຺ຕນນ຺ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສປຏິປກ຺ຂໂຕ, ໂທສສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ອນຠິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິມາຫ. ອນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສ຺ສ ນິທ຺ທຫນວເສນ ວາ ຌານໍ ຈິນ຺ຕນໍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ. ສຕິປິ ອນຸໂສຈນຠາເວ ອຕ຺ຕໂນ ກຕາກຕກຸສລາກຸສລວິສໂຍ ມໂນວິເລຂຠູໂຕ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ ໂສໂກຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ມໂນທ຺ວາຣຊວນກ຺ຂເຓ’’ຕິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕມນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ອິຕຣໍ ປນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວເນສຸປິ ¶ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍວິຎ຺ຎາຓາທີ’’ຕິອາທິ. ໂທມນສ຺ສສ຺ສາຕິ ¶ ອໂສຈນາກາຣສ຺ສ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ, ໂສຈນາກາຣສ຺ສາປິ ວາ ນານາວີຖິກສ຺ສ. ຕມ຺ປິ ຫິ ທຸກ຺ຂເມວາຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ມໂນທ຺ວາຣຊວເນ ເອວ ຄຫິເຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກາຍວຕ຺ຖຸກມໂນທ຺ວາຣິເກສຸ.

ປຣິເທວນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໕. ອາເທວນສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາຕິ ອາເທວິຕ຺ວາ, ວິລປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ຠມຠາໂວຕິ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອນວຏ຺ຐານຠາໂວ. ສມ຺ຠມໍ ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕິ ປາກຏຠາວກຣເຓນາຕິ ສມ຺ຠມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ.

ມຸຏ຺ຐີຫິ ໂປຖນາທີນິ ມຸຏ຺ຐິໂປຖນາທີນິ.

ເຍນ ໂທມນສ຺ເສນ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂໂຕຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘໍ ມຸຏ຺ຐີຫິ ໂປເຖຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂໂຕ. ຕໍນິທານນ຺ຕິ ປຣິເທວນິທານໍ.

ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໖-໗. ກາຍທຸກ຺ຂາຠິຠູຕສ຺ສ ປຕິກາຣາຠິລາສາຍ ຕາທິສທຸກ຺ຂາວຫປໂຍຄກາລາທີສຸ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຕທຸປນິສ຺ສຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕນ ທຸກ຺ເຂນາຕິ ອນາຖຕາຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉທນາທິທຸກ຺ເຂນ.

ອຸປາຍາສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ທຸກ຺ຂຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊາທີນິ ທຸກ຺ຂຏ຺ຐານາທີນິ. ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ ອຸປາຍາໂສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ອຎ຺ຎສາເປກ຺ຂສທ຺ໂທ ¶ ອສມຕ຺ຖສມາໂສຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍນ ສມາໂສ, ນ ຕສ຺ສາຍໍ ປຏິເສຘໂກ ອ-ກາໂຣ’’ຕິ.

ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍນ຺ຕິ ‘‘ສໂມຘານໍ ມິສ຺ສີຠາໂວ’’ຕິ ອິທໍ ປທທ຺ວຍໍ. ຕທຕ຺ຖວເສນາຕິ ສໂມຘານຕ຺ຖສ຺ສ, ມິສ຺ສີຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ລພ຺ຠຕິ. ອາຄເຕຫິ ຈ ເຕຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສໍໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຕໍຄຫຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປາຖຄຕາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ.

ອິຈ຺ຉານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໑. ຕໍ ¶ ກາລນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕນິໂຣຘໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ກາລໍ. ‘‘ຍມ຺ປີ’’ຕິ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ຍທາ ອິຈ຺ຉາເປກ຺ໂຂ, ຕທາ ‘‘ນ ລຠຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອລາຠປຘານາຠາວໂຕ ອິຈ຺ຉາ ວິເສສີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອລາຠວິສິຏ຺ຐາ ອິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕິ ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກິຣິຍາປຣາມສນຠູໂຕ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ຍທາ ‘‘ນ ລຠຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ອເປກ຺ຂຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄຸຓຠູຕາ ອິຈ຺ຉາ, ປຘານຠູໂຕ ອລາໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາ ອິຈ຺ຉາວິສິຏ຺ໂຐ ອລາໂຠ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຣຫິຕາ ຉິນ຺ນິກາ, ຘຸຕ຺ຕິກາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉິນ຺ນຠິນ຺ນຄເຓນາຕິ ນິລ຺ລຊ຺ເຊນ ຘຸຕ຺ຕຄເຓນາ’’ຕິ. ກປ຺ປຏິກາ ສິພ຺ພິຕປິໂລຕິກຘາຣິໂນ.

ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິຈ຺ຉໍ.

ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໒. ຕາທິສສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ສພ຺ຠາວາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ອຕິປາກເຏນ ¶ ອຕິ ວິຍ ປກາເສນ ທຸກ຺ເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ມໂນ ວິຍາຕິ ມໂນ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ. ອິກ-ສທ຺ເທນາຕິ ‘‘ໂປໂນຠວິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິກ-ສທ຺ເທນ. ຄມິຍຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ຎາປິຕຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ກຣຓສີລຕາ ຫິ ອິຘ ສີລຕ຺ໂຖ, ໂສ ຈ ອິກ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກິຣິຍາວາຈກສ຺ສ ກຣຓສທ຺ທສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອປ຺ປໂຍໂຄ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານຎ຺ຫິ ອປ຺ປໂຍໂຄ. ສຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ທາຍິກາ, ຕທຠາເວ ອທາຍິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອທາຍິກາປິ ປຸນພ຺ຠວໍ ເທຕິຈ຺ເຈວາ’’ຕິ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມານສຠາວຕ຺ຕາ, ຕທານຸຠາວຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຠາໂວ ຕຓ຺ຫາຍນໍ. ອານຸຠາໂວ ¶ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ຜລນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖຕາ. ອິຕເຣສູຕິ ອວສິຏ຺ຐກິເລສາທີສຸ. ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິໂນ ກມ຺ມສ຺ສ ສຫາຍຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ອຸປຘິເວປກ຺ກາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຘິມ຺ຫິ ຍຖານິພ຺ພຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ຍຖານິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ. ນນ຺ທນໍ ສໍອຸປ຺ປິລາວນໍ ອຠິຕສ຺ສນໍ. ຣຎ຺ຊນໍ ວຕ຺ຖສ຺ສ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມນໍ, ຣມາປນໍ ວາ. ຣາຄສມ຺ພນ຺ເຘນາຕິ ຣາຄປທສມ຺ພນ຺ເຘນ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປຠວຣາໂຄ ວິສຸໍ ວກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວກ຺ຂຕິ-ກິຣິຍາປທໍ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສວຕ຺ຖຸກໍ ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສກລໍ ຈກ຺ຂຸທສກມາຫ, ທຸຕິເຍນ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸໍ. ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ກຓ຺ຓສ຺ສ ຉິທ຺ທປເທສໍ. ກຓ຺ຓພທ຺ຘນ຺ຕິ ກຓ຺ຓປາຬິ. ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຏລໍ ວິຍ, ກິຈ຺ຈໂຕ ມຸທຸສິນິທ຺ຘມຘຸຣຣສທໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ສາມຎ຺ເຎນ ຄຫິຕາຕິ ວິສເຍນ ອວິເສເສຕ຺ວາ ຄຫິຕາ. ວິສຍວິສິຏ຺ຐາຕິ ຈກ຺ຂາທິວິສຍວິສິຏ຺ຐາ. ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມຸທາຍາວຍເວຫິ ວິຍ ສາມຎ຺ຎວິເສເສຫິ ນ ນານຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ສິໍສປາ’’ຕິ. ນ ຫິ ສພ຺ໂພ ຣຸກ຺ໂຂ ສິໍສປາ. ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາເຠທສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ສຍານາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ສຘນາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາຍ ລກ຺ຂຓຕາ, ອິຕຣຕ຺ຖ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ¶ ໂຫຕີຕິ ອນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສາສງ຺ກໍ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາຍ ອຕ຺ຖິຠາວມາຫ. ເຕນ ອຸປ຺ປາເທ ສຕີຕິ ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາໂທ ເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕໂຣ ຈ ຕສ຺ສ ຜລຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຫິ ເຕນ ອຸປໂຍຊິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຕິ ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສີລຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສຠາໂວ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ເຖວ ຈສ຺ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສີລຕາ ສກ຺ກາຍໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ສມຕ຺ຖຕາ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ, ອຎ຺ຎຖາ ອສມຕ຺ຖຕາ, ຍໂຕ ກທາຈິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນິວິສມານາ ນິວິສຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນິໂຣຘສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໔. ຕຓ຺ຫາຍ ¶ ວິຣຊ຺ຊນໍ ຫລິທ຺ທິຣາຄສ຺ສ ວິຍ ປລຸຊ຺ຊນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຂຍຄມນວເສນາ’’ຕິ. ວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ນິຣຸຊ຺ຌນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປວຕ຺ຕິຄມນວເສນາ’’ຕິ. ຈຊນໍ ຉຑ຺ຑນໍ, ຫາປນໍ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນເປກ຺ຂຕາຍ ຈຊນວເສນ, ຫານິວເສນ ຈາ’’ຕິ.

ຕທປ຺ປວຕ຺ຕິ ວິຍາຕິ ຕສ຺ສາ ຕິຕ຺ຕອລາພຸວລ຺ລິຍາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ວິຍ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕມ຺ປິ ນິພ຺ພານໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ວິຍ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕທປ຺ປວຕ຺ຕິ ວິຍາ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ຣາຄກ຺ຂໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໑໕, ໓໓໐). ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠູຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ນິຣຸທ຺ຘາຍປິ ຕຓ຺ຫາຍ ປິຍຣູປສາຕຣູເປສຸ ນິຣຸທ຺ຘາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ສມຸຈ຺ເຉທສາຘນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິມາ ວາ ອຸປມາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປມາທ຺ວຍໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍຊິຕໍ, ອຸຠຍຏ຺ຐານິຍໍ ປນ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ລພ຺ຠເຕວ.

ນິໂຣຘສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໕. ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ¶ ກປ຺ປິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປກຕິປຸຣິສນ຺ຕຣຎາຓາທິກສ຺ສ. ອຣິຍໍ ລຠາເປຕີຕິ ອຣິຍໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ລຠາເປຕິ.

ຕພ຺ພິປກ຺ຂວິຣຕິສຠາວາຕິ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມາວາຈາຍ ວິປກ຺ຂໂຕ ມິຈ຺ຉາວາຈາຍ ວິຣຕິສຠາວາ. ເຠທກຣມິຈ຺ຉາວາຈາ ປິສຸຓວາຈາ, ສພ຺ພາປິ ວາ ມິຈ຺ຉາວາຈາ ວິສໍວາທນາທິວເສນ ເຠທກຣີຕິ ອາຫ ‘‘ເຠທກຣມິຈ຺ຉາວາຈາປຫາເນນາ’’ຕິ. ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ຫິ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ມຸສາວາທາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ສິນິທ຺ຘຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫເກ ຊເນ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ຊເນ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກິຈ຺ຈວຕີ’’ຕິ. ຈີວຣກມ຺ມາທິໂກ ຕາທິໂສ ປໂຍໂຄ. ກາຕພ຺ພໍ ຈີວຣຣຊນາທິກໍ. ນິຣວຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐາປນກິຈ຺ຈວາຕິ ນິຣວຊ຺ຊສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ, ນິຣວຊ຺ຊາກາເຣນ ວາ ສມຸຏ຺ຐາປນກິຈ຺ຈວາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ¶ ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕປຏິປກ຺ຂຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ອນຸຄຸຓຠາເວນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕນເມວ, ອຸກ຺ຂິປນໍ ວາ ເນສໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ວິໂສຘນໍ ໂວທາປນໍ.

ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊປຫາເນກຏ຺ຐາ, ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສເນວ ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐອວິຊ຺ຊາທໂຍ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຈຕຸມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ. ອຸປຣິມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ມາໂນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານິໂຍ. ປກາເສຕີຕິ ກິຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ເຕເນວ ຫິ ອງ຺ເຄນາຕິ ເຕເນວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ມຄ຺ຄງ຺ເຄນ. ຕຖາປວຕ຺ຕິເຕນ ກຣຓຠູເຕນ, ເຕນ ວາ ກາຣເຓນ. ອງ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ຫິ ກາຣຓຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ມຄ຺ເຄ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ວາ.

ອິມສ຺ເສວາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນສ຺ເສວ. ຍທິປິ ວິຣມິຕພ຺ພໂຕ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາປິ ລພ຺ຠເຕວ, ວິຣຕິຍາ ເອວ ປນ ຕທາ ປຘານຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ວິຣມຓກາເລ ວາ ວິຣຕິໂຍ’’ຕິ. ສຸຠາສິຕາທີຕິ ອສມ຺ຜປ຺ປລາປາທິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປິສຸຓາທິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຠາສນາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກາຍສຸຈຣິຕາທິ. ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາຕິ ອມຄ຺ຄສຠາວຕ຺ຕາ. ຕເມວ ເຈຕນາຍ ອມຄ຺ຄສຠາວຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກສ຺ສ ¶ ຎາຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາວາຈາທິກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ນາມ ມິຈ຺ຉາວາຈາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ມຄ຺ຄເຈຕນາ ຈ ຕໍສຠາວາ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ຕສ຺ສາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມ຺ມາວາຈາທິຠາວສິທ຺ຘິ. ຕໍສິທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍສິທ຺ຘິຍໍ. ຍຖາ ປນສ຺ສາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສຸຠາສິຕວາຈາທິຠາໂວ, ເອວໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສິຍາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຈຕາ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນຎ຺ຈ ເອເກການໍ ຈຕຸກິຈ຺ຈຕາ, ເອວໍ ເອກາ ມຄ຺ຄເຈຕນາ ສມ຺ມາວາຈາທິກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍສ຺ສ ສາຘິກາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ມຄ຺ເຄ ສມ຺ມາວາຈາທີນິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຉຬງ຺ຄິໂກ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສິຍາຕິ ຕຍິທມາຫ ‘‘ເອກາຍ ເຈຕນາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຕາວຈນໂຕ ຈ ນ ເຈຕນາຍ ມຄ຺ຄຠາໂວຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຣຕິໂຍວ ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ.

ພ຺ຣູຫນໍ ສຸຂໍ. ສນ຺ຕສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາ. ສາ ຫິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໔໔; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໒) ວຸຕ຺ຕາ. ວິຕກ຺ກາທີນນ຺ຕິ ເຕເຍວ ອຠິນິໂຣປນາທໂຍ ປາກຏປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ.

ວຈີສງ຺ຂາຣຠາວໂຕ ¶ ວຈີເຠທສ຺ສ ອຸປກາຣໂກ ວິຕກ຺ໂກ. ‘‘ສາວຊ຺ຊາ…ເປ… ອຸປກາຣໂກ ເອວາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈີເຠທຕໍ ສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນານໍ ວິຍ ວິຣຕິຍາປິ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ວິຕກ຺ໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຈີເຠທນິຍາມິກາ ວາຈາຕິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວິຣຕິມາຫ. ສາ ຫິ ສມ຺ມາວາຈາຠູຕາ ມິຈ຺ຉາວາຈາສຸ ສໍຍມິນີ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວິສໍວາທນາທິມິຈ຺ຉາວາຈໂຕ ອວິຣໂຕ ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕໂຕປິ ນ ວິຣມເຕວ. ຍຖາຫ – ‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມໍ…ເປ… ອກາຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑໗໖). ຕຖາ ອວິສໍວາທນາທິນາ ສມ຺ມາວາຈາຍ ຐິໂຕ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ປູເຣຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ວຈີເຠທ…ເປ… ອຸປກາຣິກາ’’ຕິ. ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິນິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ຍຖາ ຄຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຣສລກ຺ຂຓານິປີຕິ ອາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈາທິສຠາເວ ວາ’’ຕິ.

ອຠິນນ຺ທນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິວເສນ ອຠິນນ຺ທນໍ.

ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຕທຸຠຍໍ ສວນາຘີນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສວນຎາເຓ ເອວ ອວໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ¶ ປໂຍຄສ຺ສ.

ໂສຕິ ກາມວິຕກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູໂຕ ສຸຠນິມິຕ຺ເຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ຕສ຺ສາຕິ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ. ຄຕໍ ຄມນໍ ປວຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປາໂຍຕິ ຄຕມຄ຺ໂຄ.

ປຫາຕພ຺ພເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຫາຕພ຺ພຕາສາມຎ຺ຎໍ.

ມຄ຺ຄຠາເວນ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ເອກຕ຺ເຕນາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ມຄ຺ຄຠາເວນ ເອກຕ຺ເຕນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອກວຈເນນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສທິສຕາ, ຕຖາ ອສທິສຕາ ຈ ເອກຈ຺ຈສທິສຕາ ຈ ຌານງ຺ຄວເສນ ສພ຺ພສທິສສພ຺ພາສທິສເອກຈ຺ຈສທິສຕາ, ໂສ ເອວ ວິເສໂສຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນານິຍາມໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘ ປນາຕິ ອິມິສ຺ສາ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ. ສມ຺ມສິ…ເປ… ນິວຕ຺ຕນໂຕຕິ ປຐມຕ຺ເຖຣວາທໍ ວທນ຺ໂຕ ຕທຊ຺ຌາສຍໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ອິຕຣວາທາເປຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ. ປາທກຊ຺ຌານນິຍາມນ຺ຕິ ປາທກຊ຺ຌານນິຍາມໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຫາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ວິປສ຺ສນາ ¶ …ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕສ຺ສາ ອິຘ ປຏິກ຺ເຂປຕາ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເກຈິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ນິຍາເມຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ? ນຍິທເມວໍ. ອິຘາປີຕິ ອິຘ ປາທກຊ຺ຌານນິຍາເມປິ ວິປສ຺ສນານິຍາໂມ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິ ອິມິນາປິ ປຐມຕ຺ເຖຣວາໂທ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວິປສ຺ສນານິຍາໂມ ວິສຸໍ ຄຫິໂຕຕິ? ວາທຕ຺ຕຍາວິຘຸຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຎ຺ເຎ ຈາຈຣິຍວາທາຕິ ສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວາທາ.

‘‘ອາຣຸປ຺ເປ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ…ເປ… ນ ໂລກິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເຖຣວາເທ ອາຄຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕນ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ເຍສູຕິ ປຈ຺ຉິມຊ຺ຌານວຊ຺ຊານິ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສໍສໂຍ, ນ ອິຕຣສ຺ມິໍ. ‘‘ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອວິເສສໂຕ ສາສວານາສວໍ ອເປກ຺ຂີຍຕິ, ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພສາຘາຣຓວຈເນເນຕ຺ຖ ສາສວໂຕ ອວຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ໂລກິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມຸທາຍຎ຺ຈ…ເປ… ອາຫາ’’ຕິ. ອິຕຣຖາ ພ຺ຍຠິຈາຣາຠາວໂຕ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ¶ ສິຍາ. ຕໂຍ ມຄ຺ຄາຕິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທໂຍ. ຕຊ຺ຌານິກນ຺ຕິ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທິໍ. ອຎ຺ຎຌານິກາປີຕິ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໂຕ ອຎ຺ຎຌານິກາປິ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກາປິ ມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຊ຺ຌານິກາປິ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ ຈຕຸໂວກາຣຠເວປິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ວິຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກຠາເວ ເກນສ຺ສ ຌານງ຺ຄາທິນິຍາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ຌານງ຺ຄາທິນິຍາມິກາ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສມາປຕ຺ຕີຕິ ຈ ປາທກຠູຕາ ອຕ຺ຕນາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຘມ຺ມວິຣາຄຠາເວນ ວິປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣກາຣີ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິ, ຜລສມາປຕ຺ຕິ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາທກ’’ນ຺ຕິ. ນ ສມ຺ມສິຕພ຺ພາຕິ ນ ສມ຺ມສິຕພ຺ພາ ສມາປຕ຺ຕິ ຌານງ຺ຄາທິນິຍາມິກາ ສມ຺ມສິຕພ຺ພານໍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານານໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ອິຕຣຕ຺ຖ ຈ ວິເສສາຠາວໂຕ. ຜລສ຺ສປີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິກຜລສ຺ສປິ.

ທຸກ຺ຂຎາຓາທີນນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍຎາຓານໍ. ຕໍຕໍກຸສລາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ກາມາວຈຣາທີສຸ ເຍນ ເຍນ ກຸສເລນ ສທ຺ຘິໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕໍຕໍກຸສລາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓາ ¶ , ຕພ຺ຠາວໂຕ. ຕໍຕໍວິຣມິຕພ຺ພາທິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ວິສໍວາທນວຕ຺ຖຸອາທິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ ເອວ ຫິ ວິຣຕີຕິ. ‘‘ອງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທີນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ອວຍເວນ ວິນາ ສມຸທາຍາຠາວໂຕ. ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ຠິນ຺ນສີລສ຺ສ, ອປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ວາ ສມ຺ມປ຺ປຘານາສມ຺ຠວໂຕ ສມາຘານສ຺ສ ວິຍ ວາຍາມສ຺ສ ສີລໍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຍທິປິ ປຸຣິມສິທ຺ຘສີລວເສນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ສຫຊາຕວເສນາປິ ປນ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາປີ’’ຕິ ອາຫ. ສຫຊເມວ ເຈຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ໂມໂສ ປມາໂທ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອສມ຺ໂມໂສ ອປ຺ປມາໂທ, ໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣກ຺ຂາຕິ ອາຫ ‘‘ເຈຕໂສ ຣກ຺ຂິຕຕາ’’ຕິ.

ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ຈ. ຂນ຺ຕິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ ອໂທສສາຘນຕາ, ນີວຣຓເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ອໂລຠສາຘນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສາສນນ຺ຕິ ປຏິເວຘສາສນໍ, ‘‘ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໐໖-໒໑໔. ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວຣຫິເຕ ¶ ເອກນ຺ຕປຫາຕພ຺ເພ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕຓ຺ຫາຍປິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິຍ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸຕາວຈເນນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອຕ຺ຖ ນິວິສມານາ ນິວິສຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໓). ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘສໍກິເລສປ຺ປຫານວເສນ ສມຕິກ຺ກມິຕພ຺ພຕາ ຫິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ. ເອກນ຺ຕປຫາຕພ຺ພຕາ ຈ ນ ຕຓ຺ຫາຍ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອວເສສານໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານມ຺ປິ. ຕຖາ ຫິ ເຕສໍ ສພ຺ພໂສ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫາຍິກາ ທສ຺ສນຠາວນາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໙) ຕຓ຺ຫາວຊ຺ເຊ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ນ ຕຖາ ຕຓ຺ຫາຍ, ຕຓ຺ຫາຍ ປນ ‘‘ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ໂປໂນຠວິກາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໒໐໓; ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໙໑, ໔໖໐; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໔; ປຏິ. ມ. ໑.໓໔) ສມຸທຍຠາໂວ ¶ ວິຍ ສາຕິສຍໍ ປຫາຕພ຺ພຠາໂວ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວຣຫິເຕ ເອກນ຺ຕປ຺ປຫາຕພ຺ເພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ອສງ຺ຄຫິໂຕ ປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສປ຺ປເທໂສ, ເອກເທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈສທ຺ເທ. ສມຸທໂຍຕິ ສມຸທຍຕ຺ໂຖ. ‘‘ນິປ຺ປເທສໂຕ ສມຸທຍໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ສມຸທຍສ຺ເສເວຕ຺ຖ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘາຕິ ທຸກ຺ຂໍ, ນິໂຣໂຘ ຈ. ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາຍນ຺ຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາຍມ຺ປິ ສຈ຺ຈເທສນາຍໍ ວິຍ. ຘມ຺ມໂຕຕິ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມໂຕ ນິປ຺ປເທສາ ເອວ. ‘‘ອວເສສາ ຈ ກິເລສາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາເຠໂທ ເອວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິ. ອປຸພ຺ໂພ ນຕ຺ຖີຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອປຸພ຺ໂພ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ສມຸທຍສ຺ສ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕີສຸປິ ວາເຣສູຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກປຎ຺ຈງ຺ຄິກສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກເຠເທສຸ ມຫາວາເຣສຸ, ຕທນ຺ໂຕຄເຘສຸ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ອປຸພ຺ພສ຺ສາຕິ ‘‘ອວເສສາ ຈ ກິເລສາ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫາຍ ອປຸພ຺ພສ຺ສ. ອວສິຏ຺ຐກິເລສາທີນຎ຺ຫິ ສມຸທຍຕາວຈນໍ ອິຘ ອປຸພ຺ພທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສ ຍທິປິ ທຸຕິຍຕຕິຍວາເຣສຸ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຈສຸ ປນ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຸປຣູປຣິ ອປຸພ຺ພໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສມຸທຍວິເສສທສ຺ສນໍ, ອິຕຣໍ ປນ ມຄ຺ຄວິເສສທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມໂຕ ອປຸພ຺ພາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕເຍວ. ຍທິ ເອວໍ ທຸຕິຍາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸ, ປຐມໂກຏ຺ຐາເສປິ ວາ ກສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອປຸພ຺ພສມຸທຍທສ຺ສນຕ຺ຖາຍປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເກວລາຍາຕິ ຕທຎ຺ຎກິເລສາທິນິຣເປກ຺ຂາຍ. ເທສນາວເສນ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ນ ຘມ຺ມວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂາທີນິ ຕຕ຺ຖ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາຍໍ ¶ ສປ຺ປເທສານິ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນິປ຺ປເທສໂຕ ສມຸທຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາຠິມຕໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ, ປຈ຺ຈຍໂກຏ຺ຐາສໍ ວາ.

ເຕສນ຺ຕິ ກຸສລຘມ຺ມານໍ. ປຈ຺ຈຍານໍ ປຫານວເສນາຕິ ເຫຕຸນິໂຣເຘນ ຜລນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫາເນນ ວາ ກຸສລານໍ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ອິຕິ ປຣິຍາຍໂຕ ກຸສລານໍ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຕທຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ກຸສລາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ກຸສລຘມ຺ເມສຸ, ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ເມສຸປິ ¶ ເອເສວ ນໂຍ. ນິໂຣຘນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸໍ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ໂຍ ນິໂຣຘສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິອປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ, ຕໍ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາຍກມ຺ມາທິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມອາຊີວສຸທ຺ຘິຍາ ທູຣຕຣູປນິສ຺ສຍຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ເສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ…ເປ… ປວຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ, ນ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຎາປກນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາປກຠາວນິທສ຺ສນໍ, ເອເຕນ ‘‘ວຈນໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຈນໂຕຕິ ວາ ອີທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ. ປຏິປທາຍ ເອກເທໂສປິ ປຏິປທາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ສງ຺ຄາຍນວເສນ.

ຌາເນຫິ ເທສນາປເວໂສ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໗໗) ຌານສີເສນ ເທສນາວ. ຕຖາ ຠາວນາປເວໂສ. ປາຬິຄມນນ຺ຕິ ປາຬິປວຕ຺ຕິ ປາຐເທສນາ. ຍຖາວິຊ຺ຊມານຘມ຺ມວເສນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ລພ຺ຠມານວິຕກ຺ກາທິຘມ຺ມວເສນ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ຕສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍສ຺ສ. ເອວໍ ປນາຕິ ‘‘ອປິເຈສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ປຸພ຺ພຠາເຄ ¶ ນານາກ຺ຂຓາ ນານາຣມ຺ມຓາ’’ຕິອາທິປ຺ປກາເຣນ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ເສວ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ, ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ເສວ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ໂຄ

໑. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໑໙. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣຠາເວຕິ ¶ ¶ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣຠາວເຫຕຸ. ຕໍທ຺ວາຣິເກຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕນເກຫິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກຫິ. ເຕ ຫິ ‘‘ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ປວຕ຺ຕິໂອກາສຠູຕໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕໍທ຺ວາຣິກາ. ນນຸ ຈ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸເກຫິປິ ຕໍ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕິກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕາ, ມນ຺ເທ ຈ ມນ຺ທຕ຺ຕາ’’ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ກາເຣຕິ, ຕພ຺ພຕ຺ຖຸກາປິ ປນ ອິຘ ‘‘ຕໍທ຺ວາຣິກາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕາ. ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕທ຺ວາຣຠາວໍເຍວ ຫິ ຈກ຺ຂຸ ນິສ຺ສຍຏ຺ເຐນ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ຕໍທ຺ວາຣິເກສຸ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທຏ຺ໂຐ ປາກໂຏຕິ ‘‘ຕໍທ຺ວາຣິເກຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທຏ຺ໂຐ ປເຣຫິ ອນຸວຕ຺ຕນີຍຕາ ປຣມິສ຺ສຣຠາໂວຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຎ຺ຫິ…ເປ… ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໍ. ເຕຕິ ຕໍທ຺ວາຣິເກ. ກິຣິຍານິຏ຺ຐານວາຈີ ອາວີ-ສທ຺ໂທ ‘‘ວິຊິຕາວີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘; ໒.໓໓; ໓.໑໙໙) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຊານນ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ຉ ອິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ກຕມານິ ຉ? ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ມນິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໙໕-໔໙໙) ເອວໍ ກຕ຺ຖຈິ ຉປິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອາຄຕານິ, ກສ຺ມາ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຂນ຺ຘາທໂຍ ວິຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອກຊ຺ຌໍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ນິສ຺ສຣຓູປາຍາທິຠາວໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນານິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ອິຕຣານິ ນິສ຺ສຣຓຜລໍ, ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕານິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ນິສ຺ສຣຓູປາໂຍ, ອິຕເຣສຸ ການິຈິ ປວຕ຺ຕິຠູຕານິ, ການິຈິ ປວຕ຺ຕິອຸປາໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຂີຓາສວສ຺ສ ຠາວຠູໂຕຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ວິຍ ຂີຓາສວສ຺ເສວ ຘມ຺ມຠູໂຕ.

ທ຺ເວ ¶ ອຕ຺ຖາຕິ ອິນ຺ທລິງ຺ຄອິນ຺ທສິຏ຺ຐຏ຺ຐາ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍວເສນາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມາທິປຈ຺ຈຍວເສນ. ຕໍສຫິຕສນ຺ຕາເນຕິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍສຫິເຕ, ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍສຫິເຕ ຈ ສນ຺ຕາເນ. ອຎ຺ຎາກາເຣນາຕິ ອິຕ຺ຖິອາທິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອາກາເຣນ. ອນຸວຕ຺ຕນີຍຠາໂວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາຘິປຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈຕ຺ເຖຕິ ອາຘິປຈ຺ຈຕ຺ເຖ.

ເຕສນ຺ຕິ ¶ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ. ຍາ ສຸຂທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາກາຣສມ຺ໂຠຄຣສຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ອາຣມ຺ມຓສຠາເວເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ເອກຈ຺ຈໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ວິຍ ປຣິກປ຺ປວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍທິປິ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕຣໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຣູປກຓ຺ເຑປິ (ຘ. ສ. ໕໘໔) ເທສິຕໍ, ຕໍ ປນ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຘ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຸກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພາກາເຣນ ຍມກເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກເທສນາຍ ສເມຕີ’’ຕິ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຸຣິມານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ພາຫິຣານໍ. ເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຠເຍສໍ ອຸປກາຣກຕາທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ເອວມ຺ປິ ເທສນນ຺ຕຣານຸໂຣເຘນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນຸກ຺ກມໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣໂຕ ປນ ກິຈ຺ຈວິນິຈ຺ຉເຍ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນິຍາເມເນວ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕຣໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ກິຈ຺ຈວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠາເວນ, ຍຖາຣຫໍ ວາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິຠາເວນ. ທຸວິຘຕ຺ຕຠາວານຸປາລກສ຺ສາຕິ ຣູປາຣູປວເສນ ທຸວິຘສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອນຸປາລກສ຺ສ. ຣູປາຣູປວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ຫິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຘ ຄຫິຕໍ. ‘‘ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕນຣເສນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ເວທຍິຕານໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕໍ ທີເປຕິ. ‘‘ຠາວນາມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຜລຠູຕໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຠາວນາຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ອວຕ຺ຕຸໍ. ‘‘ຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາວນາຠາໂວ ປາກໂຏວ. ທສ຺ສນານນ຺ຕຣາຕິ ສມານຊາຕິຠູມິເກນ ອພ຺ຍວຫິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ນ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອນິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ກິຈ຺ຈວິເສສໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປກຣຓໂຕປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຠາວານມ຺ປິ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ. ເຍຫິ ¶ ເຕ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວສວຕ຺ຕາປນໍ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມສຠາວາຠາວໂຕ ສຍຎ຺ຈ ເຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ເຕສໍ ອິນ຺ທຏ຺ໂຐຕິ? ‘‘ສຸຂນາທິລກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕາກາຣານຸວິຘາປນມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ ¶ . ‘‘ເຈຕສິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຘານຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕ ຫິ ‘‘ເຈຕສິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ວສວຕ຺ຕາປນໍ ສຫຊາຕຘມ຺ມານຸປາລນນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາວ ອມຕາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕໍກິຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ. ‘‘ອນຸປ຺ປາທເນ, ອນຸປຕ຺ຖມ຺ເຠ ຈ ສຕີ’’ຕິ ປທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປທຕ຺ໂຖ ສພ຺ຠາວໍ ພ຺ຍຠິຈຣຕີຕິ ຊນກຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕາຠາເວປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕາທິປຈ຺ຈຍານໍ ກມ຺ມາທີນໍ. ຕປ຺ປວຕ຺ຕເນ ນິມິຕ຺ຕຠາໂວຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕາທິອາກາຣຣູປນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ກາຣຓຠາໂວ. ສ຺ວາຍໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາໂວເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕິ ຍໍ ໂຫຕິ, ອສຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ອນຸວິຘານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອນຸວິຘານສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຂທຸກ຺ຂຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍາຕິ ສຍໍ ສຸຂທຸກ຺ຂສຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍ, ສຸຂນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕາ ຈ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣານຸປາປນໍ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂນາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມານຊາຕິຍນ຺ຕິ ອກຸສເລຫິ ສຸຂທຸກ຺ເຂຫິ ອກຸສລູເປກ຺ຂາຍ, ອພ຺ຍາກເຕຫິ ອພ຺ຍາກຕູເປກ຺ຂາຍ, ກຸສລສຸຂໂຕ ກຸສລູເປກ຺ຂາຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຠູມິວິຠາເຄນາຍມຕ຺ໂຖ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໂອຬາຣິກສຸຂຸມວິຠາເຄນ ທີເປຕພ຺ພໍ. ອາທິສທ຺ເທນາຕິ ‘‘ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາທີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອາທິສທ຺ເທນ. ສໍໂຍຊນສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນຕທຸປນິສ຺ສຍຕາ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣາປສຸຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສາປິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈຕາ ລພ຺ຠເຕວ. ອພ຺ຍາປີຠາວໂຕ ວາ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາປິ ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸທ຺ຘຏໍ. ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ຜລໍ ‘‘ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໐໕) ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອິຕຣໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອຣິຍາ ສພ຺ພກາລໍ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສທຣຖາ ສິຍຸໍ. ອິຕຣສ຺ສ ປນ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາເຄສຸ ສຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ວິຍ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກິຈ຺ຈຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ປນ ເອຕ຺ຕກາເນວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອຕານິ ເອວ ຈ ວຸຕ຺ຕານີຕິ? ອາຘິປຈ຺ຈຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕຕິ ເຈ. ອາຘິປຈ຺ຈໍ ນາມ ອິສ຺ສຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມຕໍ. ຕຍິທໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ ພລວນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ລພ຺ຠເຕວ. ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກາ ¶ ຫິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາ ¶ . ຕສ຺ມາ ເຕ ເຕຫິ ອນຸວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ເຕ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖິ ເຕສໍ ວິເສໂສ. ສ຺ວາຍໍ ວິເສໂສ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສິທ຺ຘມາຘິປຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໙) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິໂຕເຍວ.

ອປິຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ຍາຍໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ວິເສສນິສ຺ສໂຍ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານີຕິ ຕານິ ຕາວ ອາຘິປຈ຺ຈຕ຺ຖໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ມນິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ປນ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ໂສ ຘມ຺ໂມ ເຕສໍ ຐິຕິເຫຕູຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຊີວິຕໍ. ຕຍິເມ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິພທ຺ຘາ ຘມ຺ມາ ອິເມສໍ ວເສນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິໂສ’’ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠາວທ຺ວຍໍ. ສ຺ວາຍໍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂຕ ຘມ຺ມປຸຎ຺ໂຊ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອິມາຫິ ເວທນາຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເວທນາປຎ຺ຈກໍ. ຕໂຕ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖິການໍ ໂວທານສມ຺ຠາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສທ຺ຘາທິປຎ຺ຈກໍ. ຕໂຕ ໂວທານສມ຺ຠາຣາ ອິເມຫິ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ວິສຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ, ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນ຺ເຕ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ຕີຓິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອາຘິປຈ຺ຈຕ຺ຖໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ປທໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ.

ອຖ ວາ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີນໍ ນິສ຺ສຍາທິທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ເອຕານິ ເອວ ວຸຕ຺ຕານິ. ປວຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິເສສໂຕ ມູລນິສ຺ສຍຠູຕານິ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ. ຍຖາຫ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ (ສຸ. ນິ. ໑໗໑). ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ. ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸສຣາຄນິມິຕ຺ຕາ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປນ, ມຫາຣາຊ, ສນ຺ນິປາຕາ ຄພ຺ຠສ຺ສາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕິ, ອິຘ ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕິ, ຄພ຺ໂຠ ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໘; ໒.໔໑໑; ມິ. ປ. ໔.໑.໖). ອວຏ຺ຐານໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ເຕນ ອນຸປາເລຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຍຸ ຐິຕິ ຍປນາ ຍາປນາ’’ຕິອາທິ. ອຸປໂຠໂຄ ເວທນາຫິ ¶ . ເວທນາວເສນ ຫິ ອິຏ຺ຐາທິສພ຺ພວິສຍຸປໂຠໂຄ. ຍຖາຫ – ‘‘ເວທຍຕິ ເວທຍຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ເວທນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙). ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສຍສມຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິສມ຺ໂຠຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຍາວ ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຈຸທ຺ທສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເທສິຕານິ. ຍຖາ ເຈຕານິ ປວຕ຺ຕິຍາ, ເອວໍ ອິຕຣານິ ນິວຕ຺ຕິຍາ. ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິເຕນ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕານິ ¶ ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິວຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສໂຍ. ອຸປ຺ປາໂທ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ຕສ຺ສ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອວຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍນ. ອຸປໂຠໂຄ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ອຄ຺ຄຜລສມຸປໂຠຄໂຕ. ເອວມ຺ປິ ເອຕານິ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເທສິຕານິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ເອເຕນາປິ ເນສໍ ເທສນານຸກ຺ກໂມປິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໒໐. ກຸສລາກຸສລວີຣິຍາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸສລສມາຘິອາທີນໍ, ອພ຺ຍາກຕວີຣິຍາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຍາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເທສາຣມ຺ມຓາທໂຍ ຄຫິຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຣິຍາທີນິ, ຈກ຺ຂາທີນິ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິຈ຺ເຈວໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິການິ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປທານິ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທິປທານິ ຈ. ເຕນາຕິ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ຠູມິວິຠາຄກຖເນນ. ຕນ຺ນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພຠູມິກຕ຺ຕນິວຕ຺ຕເນນ. ອວິຊ຺ຊມານສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ຠູມິຍໍ ອນຸປລພ຺ຠມານສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສງ຺ຄາຫກຕາ.

ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ

ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ‘‘ສຕ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ອນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ເອວໍ ເອກນ຺ຕານາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ອາຠຏ຺ຐໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນ ຠາສິຕໍ. ຏີກາຍໍ ປນ ອນາຠຏ຺ຐນ຺ຕິ ກຕສມາສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປຘມ຺ເມສຸ ສງ຺ຄຫິຕຕນ຺ຕິ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ຄຓິຕຕໍ. ອຣູປໂກຏ຺ຐາເສນ ອຣູປຠາເວນ ສິຍາປກ຺ເຂ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ¶ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຕາ ອຕ຺ຖີຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຣູປາຣູປມິສ຺ສກສ຺ເສວ ວເສນ ສິຍາປກ຺ຂສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ເອກເທສສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ເອກເທສສ຺ສ ຕໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ອຣູປໂກຏ຺ຐາເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາຕິ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ. ກຖໍ ປນ ຣູປໂກຏ຺ຐາເສນສ຺ສານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ຫິ ອນາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊມານາຣມ຺ມຓານາຣມ຺ມເຓສູ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ອຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ນວຕ຺ຕພ຺ເພສູຕິ ສາຣມ຺ມຓຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ. ອນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ອາຣມ຺ມຓຣຫິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ນວິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສິຍາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ, ສິຍາ ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓາ, ສິຍາ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາ, ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’ຕິປິ ‘ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓາ’ຕິປິ ‘ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາ’ຕິປີ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໒໒໓) ວິຍ ນ ສາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ນ ສາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຣິຍາໂຍ, ອຖ ໂຂ ອນາຣມ຺ມຓສ຺ສາປີຕິ ສາຣມ຺ມເຓ ນິຍມາຠາໂວ. ເອວໍ ນວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາຣມ຺ມຓເມວາຕິ ອຍມ຺ປິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວາ ສາຣມ຺ມຓຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ນ ທສ຺ເສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣູປນິພ຺ພານານໍ ສຸຂາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ, ນ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຖາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຖາປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສິຍາ ອນາຣມ຺ມຓນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ອນາຣມ຺ມຓໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ສາຣມ຺ມເຓຫິ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນວຕ຺ຕພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ຍທິ ສາຣມ຺ມເຓສ຺ເວວ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ເຈວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຈເນ ຈ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກ ສາວເສສາ ເທສນາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ນວຕ຺ຕພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອນາຣມ຺ມເຓສຸປິ ວຕ຺ຕເຕວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍາປິ ‘‘ອຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນກາເລ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓາຠາວມຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນາປິ ອນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ¶ ‘‘ອຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຕີຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອວສິຏ຺ຐປາຬິສງ຺ຄຓ຺ຫເນນ ‘‘ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’ຕິປິ ‘ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’ຕິປິ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’ຕິປີ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ…ເປ… ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ໂຄ

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ

ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໒໕. ‘‘ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ¶ ¶ ອິທໍ ນິສ຺ສກ຺ກໍ ກິໍ ລກ຺ຂຓໍ? ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ. ຍທິ ເອວໍ ຕໍເຫຕຸໂກ ວິຠຊ຺ຊວາທິຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘສາວກາ ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ ອເຫສຸນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ. ຕິວິໂຘ ຫິ ເຫຕຸ ຎາປໂກ, ກາຣໂກ, ສມ຺ປາປໂກຕິ. ເຕສຸ ຎາປກເຫຕຸ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ມຫາເຖເຣນ ‘‘ກິໍ ວາທີ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຕທາ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ຎາຍຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວກາ ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ກິໍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ…ເປ… ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ’’ຕິ. ‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ ຣາຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕-໙) ເວຣຎ຺ຊພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວຕາ ເວນຍິກາທິຠາໂວ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໍ ອນຸວທນ຺ຕາ ສາວກາປິ ຕຖາ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ຫິ ເວນຍິກາທິຠາວໍ ວິຠຊ຺ຊ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ຈີວຣາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂສມນສ຺ສາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕານິປິ ຫິ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພຠາເວນ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິຠຊ຺ຊວາທິປຣິສາ ວິຠຊ຺ຊວາທິມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຍຖາ ຕໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຈຣິເຍ ອນພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກສມຍາໂວກ຺ກມາທິ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຕໂທຕາໂຣ. ‘‘ອສໍກິລິຏ຺ຐາປິ ອວິຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖິ ອມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ຍາຍ ນິວຸຕາ ຂີຓາສວາປິ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີສຸ ເອກຈ຺ຈໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ສາ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸປິ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ນິກາຍນ຺ຕຣິຍາ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິອາທິໍ ວທນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸປລກ຺ຂຓຎ຺ເຫຕໍ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ¶ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນປິ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍາ ສໍກິລິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຎາຕິ, ອເຈຕສິກໍ ສີລໍ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຣູປຠາວໍ ທຸສ຺ສິລ຺ຍນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຣສມຍາຍູຫນໍ ປຣສມເຍ ພ຺ຍາປາຣາປຕ຺ຕິຍາ. ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສກສມເຍນ ວິຣຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ວາ ທີປເນນ ສິຍາ, ປຣສມເຍ ວາທາໂຣປເນນ ວາ ¶ . ເຕສຸ ປຸຣິມໍ ‘‘ອາຈຣິເຍ ອນພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອປນີຕນ຺ຕິ ອິຕຣໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຣສມຍໍ…ເປ… ອນາຍູຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ອສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ເຕນາຕິ ອຸປຈຍຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ອາຍູຫນ-ສທ຺ໂທ ປນ ອຸປຈຍຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕີຕິ ເກຈິວາໂທ ນ ສາຣໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນາຕິ ຍຖາວິນຍໍ ອວຏ຺ຐາເນນ. ສາວຊ຺ຊສ຺ສ ອນວຊ຺ຊຕາທີປນາທິນາ ກມ຺ມນ຺ຕຣໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິນາເສນ຺ໂຕ, ອາໂລເຬນ຺ໂຕ ວາ ຘມ຺ມຕໍ ຘມ຺ມສຠາວໍ ວິໂລເມຕິ ວິປຣີຕໂຕ ທຫຕິ. ມຫາປເທເສຕິ ມຫາອປເທເສ, ພຸທ຺ຘາທໂຍ ມຫນ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕ ອປທິສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ມຫາກາຣຓານິ. ມຫາປເທເສຕິ ວາ ມຫາໂອກາເສ, ມຫນ຺ຕານິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອປທິສີຍຕີຕິ ອປເທໂສ, ພຸທ຺ໂຘ ອປເທໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຕ຺ຖໂຕ ຈາຍໍ ມຫາປເທໂສ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເກນຈິ ອາຠຕສ຺ສ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍເນ ກາຣຓໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຕສ຺ສ ຍຖາຠຕສ຺ສ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທິ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ? ຘມ຺ມສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ປທາໂຍ ຠຄວາ, ສາວກາ ຈ. ເຕສຸ ສາວກາ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລວເສນ ຕິວິຘາ. ເອວໍ ‘‘ອມຸມ຺ຫາ ມຍາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ອປທິສິຕພ຺ພານໍ ເຠເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເນຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘາປເທໂສ ສງ຺ຆາປເທໂສ ສມ຺ພຫຸລຕ຺ເຖຣາປເທໂສ ເອກຕ຺ເຖຣາປເທໂສ’’ຕິ.

ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕິມຫາປເທເສຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫານິ ຕີຓິ ປິຏການິ ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ເຖນ ສຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເອວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖຄາຫເຓນ ຘມ຺ມຕາຍໍ ປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ ອຏ຺ຐກຖາ ອາຈຣິຍວາໂທ. ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຕ຺ຕອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕີນມ຺ປິ ເກນຈິ ອາຠຕສ຺ສ ຘມ຺ມາຘມ຺ມາທິຠາວວິນິຈ຺ຉຍເນ ກາຣຓຠາວສຠາວໂຕ ມຫາປເທສຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ອປ຺ປຏິພາຫນ຺ໂຕ, ອວິໂລເມນ຺ໂຕ ຈ. ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ອຕິຘາວຕິ. ເອກສ຺ສ ປທສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ປຸນ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ໂຕ ¶ ວາ ອປເຣຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ນິທ຺ທິສຕິ ນາມ ຍຖາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ¶ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາປິ ‘‘ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ເອກເທໂສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ອຖ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸນ ຜລຠາເວນ ວຈນໍ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຸນຣາວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສນໍ ຍຖາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ຠວຈກ຺ກໍ ກມ຺ມຎ຺ເຈວ ວິປາໂກ ຈ. ກິເລສກມ຺ມວິປາກວເສນ ຕິວິຘ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ທຸວິຘຕິວິຘາທິວິຠາຄທສ຺ສນໍ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຸນຣາວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສນນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຕ຺ຕໂວຫາໂຣຕິ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ. ເຍ ຫິ ຘມ຺ເມ ສມູຫຠູເຕ ສນ຺ຕານວເສນ ວຕ຺ຕມາເນ ອຸປາທາຍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖານາຎ຺ຎຖາອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາວສງ຺ຂາເຕ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມ ຍາຖາວໂຕ ສງ຺ຄຫຓໍ, ໂພຘນຎ຺ຈ ຘມ຺ມຕາຍໍ ອກຸສລສ຺ສ ທຸກ຺ກຣໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊາທິກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມໍ ປຕິ ເຫຕຸອາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອາຈຣິເຍ ອນພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອິມິນາວ ນເຍນ ກາຕພ຺ພາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຓ຺ຓນາຍ ປນ ຄຣຸຕຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວໍ ວທຕິ.

ປາຬິຘມ຺ມນ຺ຕິ ເຕປິຏກພຸທ຺ຘວຈນໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປາຬິໍ.

ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາຕິ ຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ຍຖາຍໍ ຫິຕາວໂຫ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖິກໍ ກຕ຺ວາ. ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍາທິໍ ຎາຓວິເສສໍ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນາທິນາ ກິເລສກ຺ຂຍວິເສສໍ.

ຠວາທີສຸ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ, ພລວູປນິສ຺ສຍໂຕ, ກມ຺ມສ຺ສ ວິເສສເຫຕຸຠາວໂຕ ຈ ວຏ຺ຏສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາ. ວິປາກວຏ຺ຏນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ກາຣຓຠູຕມ຺ປິ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ອວິຊ຺ຊາມູລກນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວິຊ຺ຊາ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາປິ ຫິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວ ເອວ ວິສເຍ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ມູລາທິທສ຺ສນສາມຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ¶ ວລ຺ລິຍາ ມູລມຊ຺ຌປຣິໂຍສານສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕໍທສ຺ສນສາມຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ສພ຺ພສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ເຕປິ ¶ ເທສນາກາເລ ເທສນາຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ໂພເຘຕພ຺ພຕາວເສນ ເອກເທສທສ຺ສນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐິສຫິຕາຍ ມານສຫິຕາຍ ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ, ອິຕຣາຍ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ອຠິວທໂຕ. ‘‘ອຠິນນ຺ທນໂຕ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ສປ຺ປີຕິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອຠິວທໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໂຕ ພລວຕຣາຍ ທິຏ຺ຐິສຫິຕາຍ ມານສຫິຕາຍ ວາ. ‘‘ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ຕໂຕປິ ພລວຕມາຍ ທິຏ຺ຐິສຫິຕາຍ, ເກວລາຍ ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຐານຎ຺ຫິ ອຊ຺ໂຌສານໍ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍໍ. ກຖໍ ປນ ນນ຺ທິວຈເນນ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຸປາທານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນນ຺ທິຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທິຕາຕທວິປ຺ປໂຍຄຕາຫີຕິ ນນ຺ທິຠາເວນ ສຠາວໂຕ ຕຓ຺ຫຸປາທານໍ, ຕາຍ ນນ຺ທິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ອວິປ຺ປໂຍເຄນ ອວິນາຠາເວນ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນຠາເວນາ’’ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐິຍາປິ ນນ຺ທິຠາວມາຫ.

ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິຜສ຺ສາທໂຍຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປວຕ຺ເຕ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຜສ຺ສມໂນສຎ຺ເຈຕນາວິຎ຺ຎາຓານິ. ‘‘ວິປາກວຏ຺ຏຠູເຕ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປວຕ຺ຕວິເສສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຏ຺ຏູປຕ຺ຖມ຺ຠກາຕິ ວຏ຺ຏຕ຺ຕຍູປນິສ຺ສຍາ. ອິຕເຣຕິ ອກມ຺ມຊາ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອາຫາຣຈຕຸກ຺ເກ. ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຕຓ຺ຫານິທານູປນິສ຺ສຍໂຕ ‘‘ຕຓ຺ຫານິທານາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຍຖາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອນ຺ຕທ຺ວຍວຊ຺ຊິຕມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠາວໂຕ ‘‘ຎາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທປີຕິ ອາຫ ‘‘ຎາໂຍຕິ ມຄ຺ໂຄ, ໂສເຍວ ວາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕູປຈາຣວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຣິຍຠາວກຣານິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ປກຕິອາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ເຫຕຸວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິກຖາຍໍ ທສ຺ສິຕາ ເອວ. ອກາຣຓໍ ‘‘ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຍຖາ ກາປິລາທໂຍ. ນ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ອຎ຺ເຎ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອິຕຣາສນ຺ຕິ ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ເທສນາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ. ຕທຕ຺ຖຕາສມ຺ຠເວປີຕິ ຍຖາສເກຫິ ກາຣເຓຫິ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖຕາສມ຺ຠເວປິ. ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສພ຺ຠາວໂຕຕິ ປໂຍຊນນ຺ຕຣສພ຺ຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕານິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໕) ‘‘ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ¶ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕກາຣຓສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອາຫາຣນິທານວວຕ຺ຖາປນານຸສາເຣນ ຍາວ ອຕີຕໍ ອທ຺ຘານໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ¶ ອຕີຕທ຺ຘໂຕ ປຠຸຕິ ເຫຕຸຜລປຏິປາຏິສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອນາຄຕທ຺ຘເຫຕຸສມຸຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕິ ອນາຄຕທ຺ຘສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕີຓິ ປໂຍຊນານິ.

ຕໍຕໍຜລປຏິເວໂຘຕິ ຊາຕິອາທີນໍ ຊຣາມຣຓາທິຕໍຕໍຜລາວຄໂມ. ອນຸວິໂລກຍໂຕຕິ ປຸຣິເມ ວິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສນານິມິຕ຺ຕໍ ອນຸວິໂລກນໍ, ທຸຕິເຍ ເທສນານິມິຕ຺ຕໍ. ກາມຸປາທານຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຠວສ຺ສ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ເສສາຫາຣານໍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣຕຓ຺ຫາທໂຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍາວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຫາຣຕຓ຺ຫາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ເນ ອາຫາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄຕວິປາກວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ເນ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຫາຣາ ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຠາເວຕພ຺ພາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ’’ຕິ. ປຠາເວຕພ຺ພາຕິ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາ. ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຜລຠູເຕ ອາຫາເຣ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕໍນິທານໍ ຕຓ຺ຫໍ ຕສ຺ສາ ນິທານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຜລປຣມ຺ປຣາຍ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ທສ຺ສນໍ ຕຖາພຸຊ຺ຌນການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸໂລມໂຕ, ຘມ຺ມສຠາວາວິໂລມນໂຕ ຈ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ຍທິ ຕຓ຺ຫາທໂຍ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓເນວ ສງ຺ຂາຣາວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາຕິ ກິມຕ຺ຖໍ ປຸນ ເຕ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣາວິຊ຺ຊາ ຕໂຕປິ ອຕີຕຕໂຣ ອທ຺ຘາ ວຸຕ຺ໂຕ ສໍສາຣສ຺ສ ອນາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຕີຕນ຺ຕິ ວາ ອຕີຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ອຕີຕຕຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິອາຫາຣກາຕິ ປຸນພ຺ຠວູປປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ. ອິຕິ ວຈນໂຕຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວຈນສພ຺ຠາວໂຕ. ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ ຕາວ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ, ອິຕເຣ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ…ເປ… ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິອາຫາຣກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສທ຺ຘາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຕາ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິກາເລ, ຣາຄາທີນໍ ຄຘິຕສ຺ສ ໂຠຊນາທິກາເລ. ເຕນ ຍຖາກ຺ກມໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓາຍູຫນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິອາຫາຣກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ປຸຣິໂມເຍວຕ຺ໂຖຕິ ¶ ‘‘ອາຫາຣຕຓ຺ຫາທໂຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ໂຖ. ອຕີເຕຕິ ອຕີເຕ ອທ຺ຘນິ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຕີຕທ຺ຘໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອນາຄເຕ ຈ ອທ຺ຘນິ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ປຈ຺ຈກ຺ຂານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕານໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຫຕຸນ຺ຕິ ເອຕຣຫິ ວຕ຺ຕມານໍ ຕຓ຺ຫາທິກໍ ອາຫາຣາທີນໍ ເຫຕຸໍ.

ສຸຕ຺ຕໍ ¶ ອາຫຣຕິ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓). ວຏ຺ຏເຫຕຸໂນຕິ ວິປາກວຏ຺ຏເຫຕຸໂນ, ສກລວຏ຺ຏເຫຕຸໂນ ວາ. ອກຸສລຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ‘‘ຠວຕຓ຺ຫາຍປິ ເຫຕຸຠູຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສາປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍຠາວມາຫ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຏ຺ຏສີສານມ຺ປິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕາທສ຺ສນາປເທເສນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸຜລປຣມ຺ປຣາວິຈ຺ເຉທວຸຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອປຎ຺ຎາຍນໍ ວິຠາເວຕິ.

ອວິຊ຺ຊໍ ຕຓ຺ຫາ ອນຸວຕ຺ຕຕີຕິ ທຸກ຺ເຂ ຕຓ຺ຫໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ພລວຠາວມາຫ. ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ສຕິປິ ຕຓ຺ຫາປຣິຕສ຺ສິເຕ ເອກນ຺ຕານຕ຺ຖສຎ຺ຎິຕໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄທຸກ຺ຂມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫໍ ອວິຊ຺ຊາ ອນຸວຕ຺ຕຕີຕິ ສຸເຂ ອວິຊ຺ຊໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ພລວຠາວມາຫ. ຍທິປິ ສາວຊ຺ຊສຸຂານຸຠເວ ພລວຕີເຍວ ອວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊມານອາທີນວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຓ຺ຫາ ປນ ຕໂຕປິ ພລວຕຣຕາຍ ສຕ຺ເຕ ວິປຸລານຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕ ອນຣິເຍ ສຸເຂ ນິໂຍເຊຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕທນຸວຕ຺ຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຍຕນຉກ຺ກໍ ວາ ກາໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສເຍ ເສສຘມ຺ເມຕິ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສຍຠູເຕ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຈ ສສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ເນ ຘມ຺ເມ. ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສິເຕ ເອວ ກຕ຺ວາຕິ ຈກ຺ຂາທິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິເຕ ກຕ຺ວາ. ຈກ຺ຂາທິກາຍນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທິຘມ຺ມສມູຫໍ ປເຣສໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘໍ. ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ໂຐຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສນ຺ເຕນ ວິຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ສຸຂເວທນິເຍນ, ທຸກ຺ຂເວທນິເຍນ ຈ ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ໂຐ. ຜສ຺ເສ ຫິ ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ຜຸຏ຺ໂຐຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ.

ຍຖາ ສຬາຍຕນານິ ຜສ຺ສສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ເວທນາຍປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຬາຍຕນານໍ ເວທນາຍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ¶ ສຬາຍຕນນິສ຺ສິຕໍ. ອຕີຕທ຺ຘາວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມູລໂກຕິ ອຕີຕທ຺ຘຠູຕອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມູລໂກ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ກາຍູປໂຄຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ກາຍສທ຺ເທນ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈໂກ ຄຫິໂຕ. ຕທຸປຄຕາ ອຸປປຊ຺ຊນໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ. ອຸຠຍມູໂລຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມູໂລ.

ອນຠິສມຍຠູຕຕ຺ຕາຕິ ອຠິສມຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕຕ຺ຕາ. ອວິຊ຺ຊາຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ.

ຄຫຓນ຺ຕິ ¶ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສຕິ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາຣຕ຺ເຕປິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ປຘານຕາຍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ, ຕສ຺ມາ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຠິສງ຺ຂຣຓກສງ຺ຂາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕເຣ ສງ຺ຂາຣາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພຕາທ຺ວຍໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອິຘ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຕິປິ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາຣຠາເວ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ປຘານຠາວໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຕເທກເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາເຣຫິ ສງ຺ຄຫິຕາປິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ອິຘ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນ ປຘານາຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕາ, ປຸຣິມສ຺ມິໍ ເຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ວຓ຺ເຓຕພ຺ພສພ຺ພສງ຺ຄຫຓວເສນ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານມ຺ປິ ປຘານຠາວໂຊຕນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຍ຺ຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ.

ເຍນ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ມາ ‘‘ວິປາກຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ອາຍູຫນໍ, ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາມາເນ ສນ຺ຕາເນ ສພ຺ຍາປາຣຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິ…ເປ… ອາຍູຫນຣສາ’’ຕິ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ປນ ຕສ຺ສ ເຈຕນາກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາສິກຣຓໍ, ອາຍູຫນນ຺ຕິ ຈ ຣາສິຠູຕສ຺ສ ຣູປາຣູປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນາຣມ຺ມຓຕາ ອພ຺ຍາກຕຕາ’’ຕິ ອິທໍ ອພ຺ຍາກຕສ຺ເສວ ອນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາກຕສມ຺ພນ຺ຘິນີ ອນາຣມ຺ມຓຕາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍຕນໍ, ຆຏນນ຺ຕິ ຈ ຕໍຕໍທ຺ວາຣິກຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕນເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອນນຸໂພຘາທໂຍ ອວິຊ຺ຊາປທນິທ຺ເທເສ ອາຄຕາ. ອວິຊ຺ຊາປທສມ຺ພນ຺ເຘນ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ອສຓ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ອວິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ.

ໂສກາທີນໍ ¶ ສພ຺ຠາວາຕິ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ໂສກາທີນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕານໍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ອງ຺ຄພຫຸຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ເຄ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານໍ ພຫຸຠາເວ ອາປນ຺ເນ. ທ຺ວາທເສວາຕິ ກຖໍ ທ຺ວາທເສວ, ນນຸ ໂສກາທໂຍປິ ຘມ຺ມນ຺ຕຣຠູຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາຍໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ອງ຺ຄນ຺ຕຣຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຜເລນາຕິ ຜລຠູເຕນ ຊຣາມຣຓງ຺ຄສງ຺ຄຫິເຕນ ໂສກາທິນາ. ມູລງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອິມາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາຍ ມູລຠູຕໍ ອວິຊ຺ຊງ຺ຄໍ ໂສຈນາທີຫິ ສມ຺ໂມຫາປຕ຺ຕິກຖເນນ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຕ ໂສກາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ຠວຈກ຺ກສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຊຣາມຣຓໍ ກາຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓກາຣຓາ ¶ , ໂສກາທໂຍ, ຕພ຺ຠາໂວ ຊຣາມຣຓກາຣຓຕາ. ຊຣາມຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕານໍ ໂສກາທີນໍ. ຕໂຕ ປຣາຍາຕິ ອນາຄເຕ ທຸຕິຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ປຣາຍ ຕຕິຍຕ຺ຕຠາວາທີສຸ ປຏິສນ຺ຘິຍາ. ເຫຕຸເຫຕຸຠູຕາຕິ ກາຣຓສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ. ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຫິ ສງ຺ຂາຣາ ກາຣຓໍ, ເຕສໍ ອວິຊ຺ຊາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒, ໑໗; ສໍ. ນິ. ໒.໖໑; ຘ. ສ. ໑໐໐໗) ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ໂສກາທີນໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ອສ຺ສຸຕວຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຠິຠວນທີປນິຍາ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈນໂຕ. ‘‘ນ ໂສກາທີນໍ ພາລສ຺ສ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕຕາມຕ຺ຕສ຺ສ ສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ນ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ນ ຈ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕເມວ ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອຖ ໂຂ ອວິຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕມ຺ເປຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ຊຣາມຣເຓນ ໂສກາທີນໍ ເອກສງ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທເສວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຊຣາມຣຓນ຺ຕາ ເອວ ເທສນາ ກຕາ, ກິໍ ຕໂຕ ປຣາ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ? ໂນ ນຕ຺ຖິ, ອປ຺ປຫີນກິເລສສ຺ສ ຫິ ກມ຺ມໂຕ, ວິຎ຺ຎາຓາທິປຣິໂຍສານຠູຕາຍ ຈ ຈຸຕິຍາ ປຏິສນ຺ຘິປາຕຸຠາໂວຕິ ປວຕ຺ຕິຕທຸປຣມຠູຕໍ ຊຣາມຣຓໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ກມ຺ມູປປຕ຺ຕິຠວໂຕ ຊາຕິຍາ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ປກາສິຕນ຺ຕິ ນ ປຸນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕານສ຺ສ ¶ ຊຣາມຣຓໍ ປຣິໂຍສານໍ. ສຕິ ກິເລສວຏ຺ເຏ ກມ຺ມຸນາ ຕໂຕ ປຸນພ຺ຠວູປປຕ຺ຕິ, ອສຕິ ປນ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານາວ ເທສນາ ກຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ນ ອມຣຓາ ຊຣາ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ເພສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມນ຺ຕານໍ ປາການນ຺ຕຣເຠທໂຕ, ນ ຈາຊຣໍ ມຣຓໍ ອປາກເຠທາຠາວາ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍເມກມງ຺ຄໍ ກຕໍ, ນ ນາມຣູປໍ ວິຍ ອຸຠຍຏ຺ຐາເນ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສຬາຍຕນໍ ວິຍ ວາ ອາຍຕນຠາເວນ ກິຈ຺ຈສມຕາຍ. ຍາ ປນາຍໍ ໂອສານໍ ຄຕາ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ທີປິຕາ, ຕາຍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ, ກິເລສກມ຺ມາຠາເວ ຕທຠາວໂຕ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອວມາທິ ເອວ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຏ຺ຏຕ຺ຕຍສ຺ສ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຊຣາຄຫເຓນ ປຣິປກ຺ກປຣິປກ຺ກຕຣາທິກ຺ກເມນ ວຕ຺ຕມານໍ ນາມຣູປາທິ, ໂສກາທິ ຈ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕຖາສ຺ສ ປຣິປາກກາລວຕ຺ຕິນີ ອວິຊ຺ຊາ ຈ. ຍຖາຫ –

‘‘ສ ¶ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸມາໂຣ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣິປາກມນ຺ວາຍ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣູເປຫິ…ເປ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫິ…ເປ… ຣຊນີເຍຫິ. ໂສ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ປິຍຣູເປ ຣູເປ ສາຣຊ຺ຊຕິ, ອປ຺ປິຍຣູເປ ຣູເປ ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ, ອນຸປຏ຺ຐິຕກາຍສຕິ ຈ ວິຫຣຕິ ປຣິຕ຺ຕເຈຕໂສ, ຕຎ຺ຈ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ເຕ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໘).

ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສຣາຄາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຕທວິນາຠາວິຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຊານເນ ຈ ໂສກາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ປກາສິຕາ. ອປິຈ ‘‘ປິຍປ຺ປຠວາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກາມາສວຠວາສເວຫິ, ‘‘ຕສ຺ສ ‘ອຫໍ ຣູປໍ, ມມ ຣູປນ຺ຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐຏ຺ຐາຍິໂນ…ເປ… ຣູປວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐາສວໂຕ, ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ¶ ອວິຊ຺ຊາສວໂຕ ໂສກາທີນໍ ປວຕ຺ຕິ ທີປິຕາຕິ ເຕສໍ ເຫຕຸຕາຍ ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ອາສວາ. ເຕສໍ ສຍຎ຺ຈ ຊຣາສຠາວຕາຍ ຊຣາຄຫເຓນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາສວນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ຊຣາຄຫເຓນ ຄຫຓໍ. ຕໂຕ ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອາວຏ຺ຏຕິ ຠວຈກ຺ກໍ. ອປິຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນປິ ຠວຈກ຺ກສ຺ສ ອນວຏ຺ຐານໂຕ ປຣິພ຺ຠມນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອວິຊ຺ຊານິວຸຕສ຺ສ ປຸນພ຺ຠໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຊາຕິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານິມິຕ຺ຕໍ ຠວຈກ຺ກໍ ອນວຏ຺ຐານໂຕ ປຣິພ຺ຠມຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕາປິ ເທສນາ ນ ຕໂຕ ປຣໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ສູເຈຕິ ອຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ, ນ ຈ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ປຸນ ວຈນນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ເອກຕ຺ເຣວ ຕທຸຠຍເທສນາຍ ຕສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸກໍ, ຕໍ ຕຓ຺ຫາເຫຕຸກມ຺ປິ. ຍໍ ຕຓ຺ຫາເຫຕຸກໍ, ຕໍ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸກມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠວມູລານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຣຫໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ກາມຸປາທານເຫຕຸກໍ ກມ຺ມຠວສງ຺ຂາຣໍ ວທນ຺ໂຕ ນ ວິນາ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຕເມວ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍໍ ເທເສນ຺ໂຕ ນ ອນ຺ຕເຣນ ອວິຊ຺ຊາຍ ຠວຕຓ຺ຫາ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ຕໂຕ ຈ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ¶ , ຕຓ຺ຫຸປາທານາທິປຈ຺ຈຍາ ຠວາທໂຍ ຈ, ຕຖາ ຕຓ຺ຫາເຫຕຸອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ, ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓາທິປຈ຺ຈຍານາມຣູປາທີຕິ ເອວເມເຕສໍ ອງ຺ຄານໍ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອວິຊ຺ຊາປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໒໖. ປິຕາ ¶ ກຖີຍຕີຕິ ອສຸໂກ ອສຸກສ຺ສ ປິຕາຕິ ປິຕຸຠາເວນ ກຖີຍຕິ. ກຖິຍມາໂນ ຈ ອສນ຺ເທຫຕ຺ຖໍ ອຎ຺ເຎຫິ ມິຕ຺ຕທຕ຺ເຕຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ກຖີຍຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທີໂຆ…ເປ… ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຍາຖາໂວຕິ ອວິປຣີໂຕ. ກິຈ຺ຈຊາຕິໂຕຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນກິຈ຺ຈໂຕ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານໂຕ ຈ.

ຄຫຓກາຣຓວເສນາຕິ ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓຠາວວເສນ. ອຎ຺ຎເສຕາທີນໍ ນິວຕ຺ຕການີຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຉາເທນ຺ຕິຍາຕິ ຉາທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປວຕ຺ຕນເຫຕຸ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມຓາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ສຠາວໂຕ ອຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ເຕສໍ ທຸທ຺ທສຠາວກຣຓີ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕເຣສນ຺ຕິ ນິໂຣຘມຄ຺ຄານໍ. ສມາເນປິ ປຓີຕອສໍກິເລສິກາທິຠາເວ ສປ຺ປຈ຺ຈຍໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວິຊ຺ຊາປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

‘‘ໂສເຘຕິ ¶ ອປຸຎ຺ຎຜລໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກທຸກ຺ຂວິວິຕ຺ຕຕໍ ອາຫ, ‘‘ທຸກ຺ຂໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ເຈໂຕທຸກ຺ຂວິວິຕ຺ຕຕໍ, ‘‘ສໍກິເລສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ກິເລສທຸກ຺ຂວິວິຕ຺ຕຕໍ. ‘‘ອປຸຎ຺ຎຜລໂຕ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຍຕິໍ ຫິຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ທຸກ຺ຂສໍກິເລສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປວຕ຺ຕິຫິຕຕໍ ປວຕ຺ຕິສຸຂຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍນິປ຺ຜາທເນນາຕິ ຫິຕສຸຂນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ. ປຸຊ຺ຊຠວນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ປຸຊ຺ຊນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ.

‘‘ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປຸຎ຺ຎຜລມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎຸປຄນ຺ຕິ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕຸປຄ’’ນ຺ຕິ.

ອາທິຠາວນາຕິ ‘‘ປຖວີ ປຖວີ’’ຕິອາທິນາ ກສິເຓສຸ ປວຕ຺ຕຠາວນາ. ປຖວີ ປຖວີຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕນ ¶ ອິຕຣກສິຓານໍ ຄຫຓໍ. ອາທິຠາວນາຕິອາທິຠູຕາ ຠາວນາ. ສາ ຫິ ‘‘ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຓ຺ຑລກຣຓໍ ກສິຓມຓ຺ຑລກຣຓໍ.

ທານວເສນາຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ທານໍ ທິຍ຺ຍຕິ ເອເຕນາຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ. ທານໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມານໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ. ຍຖາ ວາ ໂສ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຐເປຕ຺ວາ. ອຘິກິຈ຺ຈາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຍຖາ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມານາ ທານກິຣິຍາ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ອຘິກຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ. ເຈຕນາວເສເນວ ຫິ ທານາທິກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ອິຕເຣສູຕິ ‘‘ສີລໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິອາທີສຸ.

ອສຣິກ຺ຂກມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຕນາ ອສທິສມ຺ປິ ກຏຕ຺ຕາຣູປນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິນາປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວິປາເກນ. ຣູປຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປຕຓ຺ຫມາຫ. ຄຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ຄຸຎ຺ຊຜລປຣິມາຓໍ ຘາຣຓີຍວຕ຺ຖຸໍ. ຕຖາ ຕຓ຺ຑຸລໍ.

‘‘ວຈນວິເສສມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາວມາຫ ‘‘ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕິ ¶ ເອວ ຫິ ອາທານາທິປາປນາ’’ຕິ. ປຸຣິເມນາຕິ ‘‘ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕກຖນໂຕ ທ຺ວາຣູປລກ຺ຂຓໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິເມນາຕິ ‘‘ອາທານາ’’ທິວຈເນນ.

ກາຍວຈີສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓຕິ ອຸທ຺ເທສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກາຍວຈີສຎ຺ເຈຕນາຄຫເຓຕິ ນິທ຺ເທສໍ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ສຫຊາຕສ຺ສ ປນ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ‘‘ກຸສລາ ວິປາກຘມ຺ມາ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕາເນ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອິຕຣາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາປິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາ ກຸສລສຠາວຕ຺ຕາ, ວິປາກຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ຕທຎ຺ຎກຸສລາກຸສລເຈຕນາ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຍິທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລາຍ ອເນກນ຺ຕິກໍ. ນ ຫິ ສາ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຖ ວິປາກທາຍິນີຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ເອວມ຺ປິ ອໂຫສິກມ຺ເມນ ອເນກນ຺ຕິກໍ. ນ ຫິ ຕສ຺ສາ ວິປາກຸປ຺ປາທນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ວິປາກຸປ຺ປາທເນນ ກຸສລຕາ ວິປາກຘມ຺ມຕາ ຈາ’’ຕິ. ເກວລຎ຺ຫິ ຍາ ອຎ຺ເຎສໍ ວິປາກຘມ຺ມານໍ ສພ຺ຍາປາຣາ ສອຸສ຺ສາຫາ ປວຕ຺ຕິ, ຕທາກາຣາວສ຺ສາ ອປ຺ປຫີນກິເລເສ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕີຕິ ວິປາກຘມ຺ມຕາ, ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວມ຺ປິ ຍທິ ວິປາກຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ, ກຖໍ ອວິປາກາຕິ? ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ຕໍ ¶ ອສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ ຫິ ຍທິ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ສຠູມິກໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຠູມິກໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຠູມິກສ຺ສ ຕາວ ອຸປ຺ປາທນໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍາຠາວໂຕ, ຕຖາ ອທສ຺ສນໂຕ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຠູມິກໍ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ວາ, ເຕສຸ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມສມານາຣມ຺ມຓຕາຍ ຣູປາວຈຣວິປາກສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາຍ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ຕຖາ ເອກນ຺ຕນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຣູປາວຈຣວິປາກສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ນ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ອຍມສມ຺ຠໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ສທິສາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐານິກນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຠວງ຺ຄຈຸຕິວເສນ ຐານຕ຺ຕຍວນ຺ຕໍ. ‘‘ປຖວີກສິຓໍ ອາໂປກສິຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກຸສເລນ ອຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ເທສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ…ເປ… ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ຣູປາວຈຣຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານານິ ກຸສລໂຕ ຈ ວິປາກໂຕ ຈ ກິຣິຍໂຕ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວິປາໂກ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິປິ ‘ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓາ’ຕິປິ ‘ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາ’ຕິປີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຣູປາວຈຣວິປາໂກ ເອກນ຺ຕນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ຣູປາວຈຣວິປາໂກ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມໂຓ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມສມ຺ຠໂວ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓາຍ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາຍ ວິປາກາຠາວໍ ສາເຘຕິ, ນ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາຍ ¶ . ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາປິ ຫິ ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນ ພ຺ຍາປີຕິ ວິປາການຸປ຺ປາທເນ ຕສ຺ສາ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສິເຓສຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມາຘິວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ອຠິຎ຺ຎາ ສມາຘິສ຺ສ ອານິສໍສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສມາຘິຜລສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວິກຸພ຺ພນທິພ຺ພສທ຺ທສວນາທິກສ຺ສ ຍທິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນມຕ຺ຕໍ ປນ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ, ນ ກາລນ຺ຕຣຜລາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ວິຍ ນາປິ ວິປາກຜລາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາວຸຕ຺ຕອານິສໍສຜລາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ສມານຠູມິກໂຕ ອາເສວນລາເຠນ ພລວນ຺ຕານິ ຌານານີຕິ ຕານິ ວິປາກໍ ເທນ຺ຕິ ສມາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ອຠິຎ຺ຎາ ປນ ສຕິປິ ຌານຠາເວ ຕທຠາວໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອາຄນ຺ຕຸກາວາຕິ ທຸພ຺ພລາ, ຕສ຺ມາ ວິປາກໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອກາຣຓໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິກມ຺ມວເສນ ອຠິຎ຺ຎາຍປິ ວສີຠາວສພ຺ຠາວໂຕ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປາທກຊ຺ຌາເນ ອຕ຺ຕນາ ສມານສຠາເວຫິ ຊວເນຫິ ລທ຺ຘາເສວເນ ສມ຺ມເທວ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ¶ ປຣິສຸທ຺ຘຕາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ສາຕິສເຍ ຊາເຕ ອຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕາສຎ຺ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຕ຺ຕາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠູມິໂກ ເອວ ວິປາໂກ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸເຓນ ພລວຕາ ປາທກຊ຺ຌາເນເນວ ກໂຕກາເສນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອໂນກາສຕາຍ ອຠິຎ຺ຎາ ນ ວິປາກໍ ເທຕີ’’ຕິ. ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ອວິປາກຠາວໂຕ ຕາສໍ. ສຕິ ຫິ ວິປາກທາຍິຠາເວ ວິປາກສ຺ສ ອໂນກາສໂຈທນາ ຍຸຕ຺ຕາ, ອວິປາກຕາ ຈ ຕາສໍ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ.

ນ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາປິ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາໂຕ ນິພ຺ພິເສເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ວິປາເກ’’ຕິ ຈ ວຈນໍ ນ ວິປາກາຣຫຕາມຕ຺ຕວາຈໂກ, ອຖ ໂຂ ວິປາກສພ຺ຠາວວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫິ ‘ວິປາເກ’ຕິ ວຈນໍ ວິປາກຘມ຺ມວຈນໍ ວິຍ ວິປາກາຣຫຕໍ ວທຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍສ຺ມາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາ ປວຕ຺ຕິວິປາກເມວ ເທຕິ, ນ ປຏິສນ຺ຘິວິປາກໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິວິປາກສ຺ສ ວເສນ ວິຠງ຺ເຄ ວິປາໂກ ອຸທ຺ຘໂຏ. ອຸຠຍວິປາກທາຍິກາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕທຠາວໂຕ ປຏ຺ຐາເນ ຕສ຺ສາ ໂສ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ອປເນຕພ຺ພາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາປິ ¶ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕາຠາວມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອວິໂຣໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາຍ ວິປາກທາເນ. ອມຕຄ຺ຄປເຖຕິ ເອວໍນາມເກ ປກຣເຓ. ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕາເນ ອກຸສລາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ, ເສກ຺ຂສນ຺ຕາເນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ປວຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊນາທີນໍ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພປຣິຍາຍາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍທິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອາຄມໂຕ ຈ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກສຎ຺ຈີຕິ ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທີນໍ. ເກຈີຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ກທາຈີຕິ ອຕີຕາທິເກ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ. ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິອາທິ ¶ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍ ກຕ຺ວາ.

ອິຕເຣສນ຺ຕິ ນທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພານໍ. ນ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິຍໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຄ຺ຄຫເຓນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຄຫິໂຕ, ນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ເຖ ສຕິ. ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ. ‘‘ອຕີຕາທິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ເຕ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອນາຄຕາ ເອວ ປຫາຕພ຺ພາຕິ? ນ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອນາຄຕາ ນາມ, ປຫາຕພ຺ພາ ປນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາຕິ ເຕສໍ ອຕີຕາທິຠາເວນ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ທສ຺ສນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຠາວິຕໍ ທສ຺ສນມຄ຺ຄໍ ອຸປນິຘາຍ. ສຫາຍວິຣຫາຕິ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພສງ຺ຂາຕສຫກາຣິກາຣຓາຠາວໂຕ. ວິປາກໍ ນ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ສກລກິເລສປຣິກ຺ຂເຍ ວິຍ ເອກຈ຺ຈປຣິກ຺ຂເຍປິ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ກມ຺ມໍ ນ ວິປຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປາໂກ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິເຠທໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ວິປາກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ອກຸສລານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິເສສານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕາເນ ອກຸສລານໍ. ອປ຺ປຫາຕພ຺ພານນ຺ຕິ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພສຠາວານໍ ກຸສລາທີນໍ. ອປ຺ປຫາຕພ຺ພວິຣຸທ຺ຘສຠາວຕາ ສາວຊ຺ຊຕາ. ‘‘ເອວມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ໂທສນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ. ເຕນ ຍທິປິ ເຕສໍ ອກຸສລານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຕິເກ ຕຕິຍປທສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ, ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ປນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທີເປຕິ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມວເສນ ອສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຕິກທຸເກສຸ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕານາປຊ຺ຊນໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ’’ຕິອາທິນາ ກາຣຓໂຕ, ນິທສ຺ສນໂຕ ຈ ວິຠາເວຕິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຕິເກ. ນິໂຍຄໂຕຕິ ນິຍມໂຕ ເອກນ຺ຕໂຕ. ເຕສນ຺ຕິ ປທຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ມານໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປເທສຸ ວິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ¶ ປຐມາທີສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ. ຍຖາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ, ອິຕເຣ ຈ ຍຖາຣຫໍ ຣາສິຕ຺ຕຍວເສນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຊາປິຕາ ຕໍຕໍໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຕາ, ເອວໍ. ຕຕ຺ຖາປີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາເສປິ. ຠຊາເປຕພ຺ເພຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພຠາວໍ ຠຊາເປຕພ຺ເພ. ຕທຠາວາຕິ ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ອຠາວາ. ຕຖາຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພຠາເວນ.

ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ອຕີຕາ, ອິຘ ຍຖາວຸຕ຺ຕອກຸສລາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພຠາເວນາຣຫິຕາປິ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຕ຺ຕິໂທສໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ¶ ວາ ຍຖາ ສປ຺ປຏິເຆຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍສຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ສາວຊ຺ຊຕາວິສິຏ຺ໂຐ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພຠາວາຠາໂວ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານນ຺ຕິ ປຣິຍາເຍນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຈ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານໍ ອມຸຂ຺ຍສຠາວຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມານໍ ອວິປາກຕ຺ຕາ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຈ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພານໍ ວເສນ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍລາໂຠປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຈ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ເຍ ຫິ…ເປ… ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ເຕ ທສ຺ສນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍາ ກິເລສາ, ເຕ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພປກ຺ຂິກາ ເອວາຕິ ເຕສໍ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພປຣິຍາໂຍ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ເຕສໍ ວເສນ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕາເນ ນ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ, ນ ເຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ. ເຍ ປນ ເຕ ເສກ຺ຂສນ຺ຕາເນ, ນ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວມ຺ປິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍາ ກິເລສາ ທສ຺ສນປກ຺ຂິກາ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ກຖໍ ຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສຣາຄວີຕຣາຄສນ຺ຕາເນສຸ ສຫາຍເວກລ຺ເລນ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວິປາກຘມ຺ມຕາ ວິຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂສນ຺ຕາເນສຸ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສວິປາກາວິປາກຕາ ສິທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ. ຕາທິສສ຺ເສວາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຠາເວນ ເອກສຠາວສ຺ສ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ‘‘ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອມຕຄ຺ຄປເຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອກາຣຓໍ, ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ¶ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ? ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໕໘໓). ຍທິ ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພມ຺ປິ ອຠວິສ຺ສ, ຍຖາ ອຕີຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ‘‘ນິໂຍຄາ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ວາ ‘‘ກາມາວຈຣກຸສລສ຺ສ ວິປາກໂຕ ທສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິນາ ປຸນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ? ນິໂຍຄາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສິຍາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ໂພ, ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິປິ ‘ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິປີ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ຈ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິປາເທນ຺ເຕນ ‘‘ຍທິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາປິ ອຍຸຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາຣມ຺ມຓານໍ ຣາຄທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພຠາວສ຺ເສວ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ.

ຍຎ຺ຈ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ອນຸທ຺ຘຣຓໍ ກາຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ສາວເສສປາຐທສ຺ສນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຕີໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ, ອນາຄໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໒) ເອເຕສໍ ວິຠງ຺ເຄ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ.

ສຫາຍຠາໂວ ຈ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພານໍ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ວິປາກທານໍ ປຕິ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ກິໍ ອວິຊ຺ຊາທິ ວິຍ ທານາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວິກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາປາທເນນ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ສຫກາຣິກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ກິເລໂສ ວິຍ ກມ຺ມສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິທາເນ ສຕີຕິ, ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ປຸຣິມນໂຍ, ໂສຕາປນ຺ນາທິເສກ຺ຂສນ຺ຕາເນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ກິຣິຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສຫາຍເວກລ຺ເລນ ອວິປາກສຠາວຕາຍ ອາປາທິຕຕ຺ຕາ ຂີຓຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາມາເນ ສນ຺ຕາເນ ທານາທິ ວິຍ. ອຖ ທຸຕິໂຍ, ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຠິມຕສ຺ສາປິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສນ຺ຘິທາເນ ສຕິ ອປາຍຄມນີຍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ¶ ຈ ອວິຣຸຊ຺ຌນວເສເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາຕິ ¶ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາ. ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຠາເວຕິ ສມ຺ປຸຓ຺ຓວິປາກວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຠາເວ. ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອວິກລຜລຸປ຺ປາທນາຘິກາເຣ ຕທຠາວໂຕ ຍທິປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ອປເນຕພ຺ພາ, ອວິຊ຺ຊາຍ ປນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ສພ຺ພາປີຕິ ວີສຕິປິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກວີສຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາຍ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໍ ກາຣຓໍ. ອິຕຣາວຈນສ຺ສາປີຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາວຈນສ຺ສາປິ. ກິໍ ປນ ຕໍ? ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວາຠາໂວ ເອວ. ເຠທາຠາວາຕິ ກາຍວຈີສງ຺ຂາຣວເສນ ວິຠາຄາຠາວໂຕ. ສໍໂຍໂຄຕິ ຕິກນ຺ຕຣປທວເສນ ສໍໂຍຊນໍ, ຕຖາ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ຄຫຓໍ ອສ຺ສາທນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ສຸຂສຎ຺ຎາຍ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຸຂສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ວິປລ຺ລາໂສ ຫິ ທຸກ຺ເຂ ສຸຂສຎ຺ຎາ. ຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎາເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ ວິປລ຺ລາສສ຺ສາທນານໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຕຸຠາວທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຣໂຖ ເສຕປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໔) ປຣິວາຣຕ຺ໂຖປິ ປຣິກ຺ຂາຣສທ຺ໂທ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິວາເຣ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາປຣິວາເຣຕິ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ກິຈ຺ຈສາຘເນນ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຫກາຣິກາຣຓຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກ຺ຂາຣຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂາຣຏ຺ໂຐ ວິຍ ຠູສນຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຂເຕ ອລງ຺ກເຕ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິກ຺ຂໂຣຕິ ຍຖາ ຜລທານສມຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຂໂຣຕິ. ອມຣຓຕ຺ຖາຕິ ອມຕຕ຺ຖາ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຕິ ປຎ຺ຈາຕປຕປ຺ປນາທິທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ. ເທວຠາວາຍ ຕໂປ ເທວຠາວຕ຺ຖໍ ຕໂປ. ມາເຣຕີຕິ ມໂຣ ເຫຕຸອຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ. ອມງ຺ຄລມ຺ປິ ມງ຺ຄລປຣິຍາເຍນ ໂວຫຣນ຺ຕິ ມງ຺ຄລິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ອທິຏ຺ຐສທ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ອສິເວ ສິວາ’’ຕິ.

ປປາຕໍ ປຕນທຸກ຺ຂສທິສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊາຕິອາທິປປາຕທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອິນ຺ທທຸທ຺ທພ຺ຣຫ຺ມກູຏສຎ຺ຎິຕປພ຺ພຕສິຂຣປ຺ປປາໂຕ ມຣຸປປາໂຕ. ຕໍ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕທຕ຺ໂຖ.

ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ¶ ຕຣຸຓິຍາ. ອສວໂສ ອເສຣິວິຫາຣີ. ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣເຓນ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍໍ. ຣາຄາທິປຣິຬາເຫນ, ກຏຸກວິປາກຕາຍ ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ອາຣຠຕິ ກໂຣຕິ. ສຠຍສ຺ສາປິ ປິສາຈນຄຣສ຺ສ ກາມຄຸຓສມິທ຺ຘິຍາ ສຸຂວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາໂວ ວິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຠິນ຺ນຊາຕິເຍນ ອໂວມິສ຺ສຕາ ນິຣນ຺ຕຣຕາ. ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓາໂມ.

‘‘ນ ¶ ຕາວາຫໍ ປາປິມ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ຕາຕ ເອຫິ, ຕາວ ອິທໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຍທິປິ ປຣິມາຓນິຍມນກມປທປູຣຓມຕ຺ຕາທີສຸປິ ຕາວ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາເປກ຺ໂຂ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕຣາເປກ຺ໂຂ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ປນ…ເປ… ທສ຺ເສຕີຕິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວິຣຸຊ຺ຌນມາຫ.

ຣາຄາທິອສ຺ສາທນກາເລສູຕິ ຣາຄາທີນໍ ອສ຺ສາທນກາເລສຸ. ‘‘ຣາຄທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ຕາວ ອວິຊ຺ຊາຍ ໂຍຊນາ ໂຫຕຸ ຣາຄສ຺ສ ອສ຺ສາທນຠາວໂຕ, ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕທວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐີ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສາຕິ ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ. ອວິຊ຺ຊາຣມ຺ມຓາທິຕນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາຣມ຺ມຓາທິຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍປກຕູປນິສ຺ສເຍ, ອນນ຺ຕຣາທິເກ ຈ ປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນວິຊ຺ຊາຣມ຺ມຓສ຺ສາຕິ ນ ອວິຊ຺ຊາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊໍ ອນາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕສ຺ສ. ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍວຈເນສູຕິ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍວຈເນສຸ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນວິຊ຺ຊາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍວຈເນສຸ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຊວນສ຺ສ, ທ຺ວີສຸປິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທຸຕິຍາທິຊວນສ຺ສາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍລາຠິໂນ ອນນ຺ຕຣາທິນາ, ສຫຊາຕສ຺ສ ເຫຕຸອາທິນາ, ອສຫຊາຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍາທິນາ ສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຕິກ຺ກມຠວປຕ຺ຖນາວເສນາຕິ ອວິຊ຺ຊາສມຕິກ຺ກມຕ຺ຖາຍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ, ອວິຊ຺ຊາສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອຣູປຠວສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຕາເນວ ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ, ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກກາຣຓວາໂທ ¶ ອາປຊ຺ຊຕິ ຍຖາ ປກຕິອິສ຺ສຣປຊາປຕິປຸຣິສກາລາທິວາທາ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ໂລກສ຺ສ ກາຣຓຠູເຕ ສຕິ ຕໂຕ ສກລາຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອນວເສສໂຕ, ສພ຺ພທາ ຈ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ນ ເຈຕໍ ອຕ຺ຖິ ກເມເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສນໂຕ. ກາຣຓນ຺ຕຣາເປກ຺ຂຕາຍ ປນ ເອກກາຣຓວາໂທ ອປຫໂຕ ສິຍາ ເອກສ຺ສ ຈ ອເນກສຠາວຕາຠາວາ. ຍຕ຺ຕກາ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສພ຺ເພຫິ ເຕຫິ ສມານສຠາເວເຫວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ວິສທິເສຫິ, ອິຕຣຖາ ຕສ຺ສ ເອກຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສພ຺ພສ຺ສ…ເປ… ປຕ຺ຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ. ປາຣິເສເສນາຕິ ເອກໂຕ ເອກໍ, ເອກໂຕ ອເນກໍ, ອເນກໂຕ ເອກນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ປກາເຣສຸ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອນຸປລພ຺ຠມາເນສຸ ປາຣິເສສຎາເຍນ. ອເນກໂຕ ອເນກນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ເຖ ເອວ ຈ ¶ ປກາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນ. ຍທິທໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ເອກເຫຕຸຜລທີປນໍ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ເທສນາວິລາເສນ, ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ຘມ຺ມານໍ ປຘານປາກຏາສາຘາຣຓຠາວວິຠາວນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອກເຫຕຸຜລທີປນໍ ນ ນຸປປຊ຺ຊຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ.

ຍຖາຜສ຺ສນ຺ຕິ ສຸຂເວທນີຍາທິຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິຕໍຕໍຜສ຺ສານຸຣູປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂເວທນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ເວທນາວວຕ຺ຖານໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມາເນສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມາເນສູຕິ ອວິສິຏ຺ເຐສຸ. ຜສ຺ສວເສນາຕິ ສຸຂເວທນີຍາທິຜສ຺ສວເສນ. ວິປຣິຍາຍາຠາວໂຕຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕຍາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ກທາຈິ ສຸຂເວທນີຍໍ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ທຸກ຺ຂເວທນາ, ທຸກ຺ຂາທິເວທນີຍໍ ວາ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຸຂເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສຸຂາທິຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທີນນ຺ຕິ ສຸຂາທີນໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທີນຎ຺ຈ ເວທນານໍ. ໂອຬາຣິກສຸຂຸມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫີນປຓີຕາທິສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຸປາທາຍ ຍາ ເວທນາ ‘‘ໂອຬາຣິກາ, ຫີນາ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕໍເຍວ ອຸປາທາຍ ຕສ຺ສາ ກທາຈິປິ ສຸຂຸມຕາ ປຓີຕຕາ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຬາຣິກສຸຂຸມາທິສງ຺ກຣາຠາວໂຕ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສາຕິ ສຸຂເວທນີຍາທິຜສ຺ສສ຺ສ. ສຸຂເວທນີຍຜສ຺ສໂຕເຍວ ສຸຂເວທນາ, ນ ອິຕຣຜສ຺ສໂຕ. ສຸຂເວທນີຍຜສ຺ສໂຕ ສຸຂເວທນາວ, ນ ອິຕຣເວທນາ. ຕຖາ ເສເສສຸປີຕິ ອຸຠຍປທນິຍມວເສນ ຍຖາຜສ຺ສໍ ເວທນາວວຕ຺ຖານໍ, ຍຖາເວທນໍ ຜສ຺ສວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ກາຣຓນ຺ຕຣາສມ຺ມິສ຺ສຕາ ຜລສ຺ສ, ຜລນ຺ຕຣາສມ຺ມິສ຺ສຕາ ¶ ຈ ກາຣຓສ຺ສ ທສ຺ສິຕາ ປຐມປກ຺ເຂ ອສໍກິຓ຺ຓຕາວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ທຸຕິຍປກ຺ເຂ ປນ ປຈ຺ຈຍເຠທຠິນ຺ເນນ ກາຣຓວິເສເສນ ຜລວິເສໂສ, ຜລວິເສເສນ ຈ ກາຣຓວິເສໂສ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸຣິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປກ຺ເຂ ຘມ຺ມານໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຍຖາວວຕ຺ຖິຕຠາວຊານນນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ອຸຕຸອາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈິຕ຺ຕວິສມາຈາຣາ ປິຕ຺ຕວາຕາທໂຍປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ໂທເສ ກຸປິເຕ ອິຕເຣປິ ໂຂຠໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕສຸປິ ເຕສຸ ເສມ຺ຫປຏິກາເຣນ ໂຣຄວູປສມໂຕ ເສມ຺ໂຫ ປາກໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓສ຺ສ ປກາຣຓໍ, ກາຣຓເມວ ວາ ຕຓ຺ຫາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາປີຕິ ຕຓ຺ຫາຍປິ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ກາມາສໂວ ຠວາສໂວ ຈ. ກາມາສວຠວາສວາ ກາມຸປາທານໍ, ທິຏ຺ຐາສໂວ ອິຕຣຸປາທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຣຸປາທານຠູຕາ ¶ ກາມຠວທິຏ຺ຐາສວາ’’ຕິ. ເຕ ຈ ‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຸປາທານຎ຺ຈ, ‘‘ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຕຓ຺ຫາ ຈ ສງ຺ຂາຣສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ປາກຏາ. ອນສ຺ສາທນີເຍສຸ ອເນກາທີນວໂວກິຓ຺ເຓສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ…ເປ… ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຂີຓາສວສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາຠາວໂຕຕິ ພ຺ຍຕິເຣເກນປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາວໍ ວິຠາເວຕິ. ເອກນ຺ເຕນ ຫິ ຂີຓາສໂວວ ວິທ຺ທສຸ. ເອເຕນ ພາລານໍ ເອວ ສມ຺ຠວໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ອສາຘາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີນິ ຫິ ອິຕເຣສມ຺ປິ ສາຘາຣຓານິ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓຕຓ຺ຫຸປາທານາທີນິ ວິຍ ອວິຊ຺ຊາປິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ສາຘາຣຓກາຣຓນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎຠວາທີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊຠວາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ປຸຎ຺ຎຠໂວຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣເຫຕຸໂກ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຈ຺ຈກຣຓຏ຺ຐານເຠເທນ ກິຈ຺ຈວຕີ ອວິຊ຺ຊາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ນ ຫິ ຍທວຕ຺ຖາ ອວິຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ, ຕທວຕ຺ຖາ ເອວ ອິຕເຣສໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠວາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຕໍຕໍຠວສງ຺ຂາຕທຸກ຺ຂເຫຕຸສຠາວານຠິສມຍນິມິຕ຺ຕຕາ.

ຐານນ຺ຕິ ¶ ຘຣມານຕາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐານວິຣຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ຖິຕາວິຣຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ຐານາວິຣຸທ຺ຘາ ຈກ຺ຂຸຣູປາທໂຍ. ‘‘ປຸຣິມຈິຕ຺ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຐານວິຣຸທ຺ໂຘ ຈ ອຸທາຫໂຏຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ສິຍາ’’ຕິ. ‘‘ຈກ຺ຂຸຣູປາທໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ປຣໂຕ ຐານາວິຣຸທ຺ຘາ ອຸທາຫຣີຍນ຺ຕີຕິ. ປຸຣິມສິປ຺ປາທິສິກ຺ຂາ ຫິ ປຈ຺ຉາ ປວຕ຺ຕມານສິປ຺ປາທິກິຣິຍານໍ ສໂມຘານາສມ຺ຠວາ ຐານວິໂຣໂຘຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ນ ຈ ສິປ຺ປາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິອາທິຐານໍ. ອິຘາຕິ ຐານສຠາວກິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄຫເຓ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຣມ຺ມຓຠູມິສນ຺ຕານາທິວິຣຸທ຺ຘາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ເຕ ຈ ອນຸໂລມໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ, ໂຄຕ຺ຣຠຸໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນາທິວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິຍໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ນມນຣຸປ຺ປນວິໂຣຘາ ສຠາວວິຣຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ນມນຣຸປ຺ປນນ຺ຕິ ອຣູປຣູປຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມໍ ເຈຕນາສຠາວໍ, ຣູປໍ ຣຸປ຺ປນສຠາວນ຺ຕິ ສຠາວວິຣຸທ຺ຘໍ. ມຘຸຣມ຺ພິລຣສາທີຕິ ຂີຣໍ ມຘຸຣຣສໍ ປິຕ຺ຕຸປສມນໍ ມຘຸຣວິປາກສຠາວໍ, ທຘິ ອມ຺ພິລຣສໍ ປິຕ຺ຕພ຺ຣູຫນໍ ກຏຸກວິປາກສຠາວນ຺ຕິ ອໂຕ ສຠາວວິໂຣຘາ.

ທຘິອາທີນີຕິ ທຘິປລາລານິ. ຠູຕິຓກສ຺ສາຕິ ຠູຕິຓກນາມກສ຺ສ ໂອສຘິວິເສສສ຺ສ. ອວີ ¶ ນາມ ເອຬກາ, ຕາ ປນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຣຕ຺ຕໂລມກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕ຺ຕາ ເອຬກາ’’ຕິ. ວິປາການມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ, ອວິປາການມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ນ ວິປາກຘມ຺ມວິປາກາເປກ຺ຂາ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປາກາເຍວ ເຕ ຈ ນາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕທວິປາການນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ອວິຊ຺ຊາຍ ອວິປາກຠູຕານໍ. ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາມຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕທວິຣຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ອວິຣຸທ຺ຘານໍ.

ປຸພ຺ພາປຣິຍວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ກາຍປວຕ຺ຕິຄຕິຊາຕິອາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕິ, ສາ ປນ ເກນຈິ ອກຏາ ອກຏວິຘາ ປຏິນິຍຕສຠາວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ນິຍຕິວາທິນາ ວຸຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕາເຠຊ຺ຊມຓີນໍ ວິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ສງ຺ຄຕີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຍາທິຈ຺ຉິກຕາ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍທິຈ຺ຉາຍ ປວຕ຺ຕນໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ຍທິຈ຺ຉາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠາໂວຕິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວສິທ຺ຘິຕາ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກຓ຺ຏກສ຺ສ ໂກຏິຕິຂິຓຠາວໍ, ກປິຏ຺ຐຜລສ຺ສ ວຏ຺ຏຠາວໍ, ມິຄປກ຺ຂີນໍ ວາ ວິຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິຕໍ ໂກ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ເກວລໍ ສຠາວສິທ຺ໂຘວາຍໍ ວິເສໂສ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ປາຓາ ¶ , ສພ຺ເພ ຠູຕາ, ສພ຺ເພ ຊີວາ ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘). ເອເຕຫິ ວິກປ຺ປເນຫີຕິ ຈຸຕິອາທີສຸ ສມ຺ມູຬ຺ຫຕາຍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ມຣຕີ’’ຕິອາທິວິກປ຺ປເນຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ. ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິພ຺ຣູຫເນນ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ກຕ຺ວາ.

ສຸຕ຺ຕາທິຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມຎ຺ຫິ ສມ຺ມເທວ ຊານນ຺ໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ປຏິເວຘຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຊານນໍ, ນິພ຺ພານາຠິສມໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຎ຺ຎາຓປທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໒໗. ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ. ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ¶ ເອຕຣຫິ ວິປາກວຏ຺ຏຠູຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕເມວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຘາຕຸກຖາປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘາຕຸກຖາຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຘາຕຸກຖາຍໍ ວຈນໂຕ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ຘາຕຸກຖາຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສປ຺ປເທສາຕິ ສາວເສສາ, ວິປາກາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ຫິ ວິປາເກສຸເຍວ ອຘິປ຺ເປເຕສຸ ຍຖາ –

‘‘ວິປາເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ເຍ ຘມ຺ມາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ຂຕໍ ຂນ຺ຘໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ທ຺ວາທສຫາຍຕເນຫິ ເຕຣສຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ກຕິຫິ ອສງ຺ຄຫິຕາ? ນ ເກຫິຈິ ຂນ຺ເຘຫິ ນ ເກຫິຈິ ອາຍຕເນຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຘາຕູຫິ ອສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໔໗໗) –

ວິປາກວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຄຫາສງ຺ຄຫາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ, ເອວມິຘາປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປາກາ ຘມ຺ມາຕິ ອິມສ຺ສ ວິຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສິຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕາສງ຺ຄຫິຕປທນິທ຺ເທເສ ນິປ຺ປເທສາວ ວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາ ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຘາຕຸກຖາຍໍ. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນາຕິ ¶ ອິມສ຺ມິໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ເຄ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຍຖາທສ຺ສິຕໍ ວິໂຣຘໍ ປຣິຫຣຕິ. ຍທິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນ ຘາຕຸກຖາປາຬິ ປວຕ຺ຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ກາມຠໂວ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອກາທສຫາຍຕເນຫິ ສຕ຺ຕຣສຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຣູປຠໂວ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ປຎ຺ຈຫາຍຕເນຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ຘາຕຸ. ໖໗-໖໘) ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຠໂວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຠໂວ ປນ…ເປ… ນ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຘາຕຸກຖາຍໍ. ວິປາກຎ຺ເຫຕນ຺ຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕພາຕ຺ຕິໍສວິຘວິຎ຺ຎາຓໍ ວິປາກໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິປາກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ.

‘‘ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາເນວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕກຸສລາກຸສລຊວນານນ຺ຕຣມ຺ປິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປນ ທຸເຫຕຸກກຸສລຈິຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣຊວນສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ຕໍ ຕທາຣມ຺ມຓຠາເວນ ¶ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘ ວິປາກຸທ຺ຘາຣກຖາ) ວຕ຺ວາ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ປນ ສນ຺ຕີຣຓມ຺ປິ ຕທາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສລາກຸສລຎ຺ຫິ ອຠິອິຏ຺ຐມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຕຖາຠິສງ຺ຂຣເຓນ ກທາຈິ ນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ວິປາກໍ ປນ ຍຖາສຠາວໂຕວ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ວິປາກໍ ວຎ຺ເຈຕຸ’’ນ຺ຕິ. ກິຣິຍຊວນານໍ ປນ ວິສຍາຠິສງ຺ຂຣຓສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ຕທນນ຺ຕຣານໍ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ຍຖາວິສຍໍ ເວທນາວເສນ ຕທນຸຄຸຓຕາ ອິຈ຺ຉິຕາ. ເຍ ປນ ກິຣິຍຊວນານນ຺ຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ‘‘ຊວເນນ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ນິຍເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຸສລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ຕິເຫຕຸກຊວນາວສາເນ ຈ ທຸເຫຕຸກຊວນາວສາເນ ຈາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ຈ-ສທ຺ໂທ. ເກຈິ ປນ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ກຸສລຊວນາວສາເນປິ ອເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ ‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂລຠຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສກິໍ ວາ’’ຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕາທີສຸ ວິຍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຠາວາຕິ ສຸຍ຺ຍມານສ຺ສ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕຕ຺ຖາປິ ວາ-ສທ຺ໂທ ລພ຺ຠເຕວ. ຕິຣຕ຺ຕໍ ປນ ວາສາທິເກ ລພ຺ຠມາເນ ທິຣຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິສຸໍ ນ ໂຍເຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ‘‘ຕິຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາສາທິນາ ອນ຺ຕຣິຕມ຺ປິ ຕິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທິຣຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐໍ ປນ ຕິຣຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ເຕນ ອນນ຺ຕຣິຕເມວ ຕິຣຕ຺ຕໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣຕິຣຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ’’ຕິ. ພລວຣູປາທິເກ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ອຕິມຫຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ. ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເອເຕນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກປິ ວິສເຍ ກທາຈິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສກິໍ ເອວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ‘‘ສພ຺ພທ຺ວາເຣສຸ ຕທາຣມ຺ມເຓ ທ຺ເວ ເອວ ຈິຕ຺ຕວາຣາ ອາຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອນຸຣູປາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິເກນ ປຏິສນ຺ຘານກິຈ຺ເຈນ.