📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ

ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີ-ອນຸຏີກາ

ວີສຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ອຠິຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ ຕສ຺ສາ ອາທິຄາຖາຍ ຕາວ ປໂຍຊນສມ຺ພນ຺ຘາຠິຘານປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສຍານໍ ນິສມ຺ມກາຣີນໍ ປຏິປຕ຺ຕິ ປເຣສໍ ວິວິຘຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນປ຺ປໂຍຊນາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສາປິ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາທິມ຺ຫິ ສຕ຺ຖຣິ ນິປຈ຺ຈກາຣສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍວິໂສສນຕ຺ຖຕາ ວິຍ ສຕ຺ຖຣິ ຘມ຺ເມ ຈ ປເຣສໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂປ຺ປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິຍສທ຺ຘາຣຕນຸປ຺ປາທນຕ຺ຖຕາປິ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ສາມຎ຺ຎວຈໂນປິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ອິຘ ປຣິຍຕ຺ຕິວິເສສວິສໂຍ. ສໍວຓ຺ຓີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕາຍາຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ, ອຏ຺ຐກຖາ.

ຕິວິຘຍານມຸເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ຍຖາຣຫມນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ. ປຓມນໍ ປຓາໂມ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ. ກິຣິຍາ ກຣຓໍ, ປຓາມສ຺ສ ກຣຓໍ ປຓາມກຣຓໍ, ວນ຺ທນາປໂຍໂຄ. ໂສ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິທານິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ປຓາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິກສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕປຓາມຠາວໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ, ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍາ’’ຕິອາທິກສ຺ສ ປນ ສພ຺ພສ຺ສ ໂຖມນາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ມຫາກຣຸຓາທິຄຸຓວິເສສກິຕ຺ຕນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ມຫາກຣຸຓາທິຄຸຓວິເສສາວິນາຠາວິນາ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສໍວຓ຺ຓນາຘມ຺ມວິຠາວິເຕນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຠາເວນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຘມ຺ເມ ສຕ຺ຖຣິ ອນຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ຘານໍ ສທ຺ຘາຊນນາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ຘານຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຖຸໂນ ຈ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນຠາເວນ ອວິຕຖເທສນາຠູເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ຖຸໂນ ມຫາກຣຸຓາທິຄຸຓານໍເຍວ ຈ ຜລວິເສສນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖຕາຍ ປສາທາວຫຕໍ ອາຫ. ຘມ຺ເມນ ຫິ ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິ, ສຕ຺ຖາຣາ ຈ ຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ຘມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ສຕ຺ຖຸຄຸຓຕາຍ ສຕ຺ຖຸຄຸຓວິຠາວເນນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖຣິ ປຓາມກຣຓສ຺ສ ເອກໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຕທຸຠຍປ຺ປສາທາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ນ ຫິ ສຕ຺ຖຣິ ຘມ຺ເມ ວາ ອປ຺ປສນ຺ໂນ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ຕທຘິຄນ຺ຕພ຺ເພ ຈ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນາປິ ສີລາທິອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ປເຣສໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິອາກງ຺ຂາຍ ຕຖາຣູປຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫເກຫິ ຈ ວິນິໂຍຊິເຕນ ສຕ຺ຖຣິ ຘມ຺ເມ ຈ ປສາທຸປ຺ປາທນໍ ສຕ຺ຖຣິ ປຓາມກຣຓໍ ວິຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຠຄວໂຕ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນໍ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສງ຺ຆານມ຺ປິ ໂຖມນາ ໂຫຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຠຄວໂຕ ໂຖມເນເນວາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໖). ວກ຺ຂມານໍ ວາ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ ປູເຊຕ຺ວາ’’ຕິອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ປເຣສໍ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ອວິຎ຺ຎູນໍ ອປ຺ປມາຓຕາຍ ອຠາຊນຕາຍ ຈ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄຫຓໍ. ເຕ ຫິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສຄາຣວສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ຊານນ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ໂສຕພ຺ພໍ ສທ຺ຘາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ສມ຺ມເທວ ຈ ນໍ ອນຸຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ຕທຘິປ຺ປາຍໍ ປູເຣນ຺ຕິ. ອິຘາປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ ປສາທວິຎ຺ຎາປນາທິມຸເຂນປິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິອາກງ຺ຂາຍ ປເວທິຕຕ຺ຕາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐໂມ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ສທ຺ຘານຸສາຣີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິໂຍ ຘມ຺ມານຸສາຣີນໍ. ປຐໂມ ວາ ອສໍສິທ຺ຘສຕ຺ຖຸຘມ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິໂຍ ສໍສິທ຺ຘສຕ຺ຖຸຘມ຺ມານໍ. ຕຖາ ປຐໂມ ປຐເມ ຣຕເນ ປຓາມກິຣິຍາທສ຺ສນປໂຣ, ທຸຕິໂຍ ອິຕເຣສຸປີຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຓາໂມ ກຣີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຓາມກຣຓໍ, ປຓາມກິຣິຍາຠິນິປ຺ຜາທິກາ ເຈຕນາ. ສາ ຫິ ເຂຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍຠູຕາ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປທານວເສນ ປຸຣິມກມ຺ມນິປ຺ຜນ຺ນສ຺ສ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເວມຊ຺ເຌ ອາຍນ຺ຕິ ອາປຕນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕຣາຍາຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ໂຣຄາທິອນຕ຺ຖານໍ ວິຘາຍກສ຺ສ ອຸປປີຬກສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທກສ຺ສ ວາ ກມ຺ມສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ໂຖ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມ…ເປ… ວິເສສຠາວໂຕ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣາຄາທິປຣິຍຸຏ຺ຐານາຠາວວຈເນນ ອນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາຍ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວສ຺ສ, ອຕ຺ຖລາຠາທິວຈເນນ ອນນ຺ຕຣາຍຕາເຫຕຸຠູຕາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຠາວສ຺ສ, ‘‘ສພ຺ຍາປຊ຺ຌາຍ ປຊາຍ ອພ຺ຍາປຊ຺ໂຌ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑) ວຈເນນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣິຕາຍ ຈ ປກາສນໍ ມຫານາມສຸຕ຺ຕໍເຍວ ອຸທາຫຏໍ.

ຄຸຓວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຕິປິ ກາຍມໂນປຓາມານໍ ອນ຺ຕຣາຍວິໂສສນສມຕ຺ຖຠາເວ ເຕຫິ ປຓາມວິສຍສ຺ສ ປຓາມາຣຫຠາວວິຠາວເນນ ສາຕິສໂຍ ວຈີປຓາໂມ ວິຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄຸຓວິເສສວາ ຫີຕິອາທິນາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທສນາ ວິນຍປິຏເກຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ວິນຍປິຏກສ຺ສປິ ເທສນາຠາວໂຕ ເທສນາວິນຍປິຏການໍ ເຠທວຈນໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສມຸທາຍເທສນາຍ ອວຍວເທສນານໍ ອາຘາຣຠາວໂຕ. ເທສນາກາເລ ວາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ວິນຍຕນ຺ຕິຍາ ວິນຍປິຏກຠາວໂຕ ຕທຕ຺ຖປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ຈ ເທສນາຠາວໂຕ ເຠທວຈນໍ. ອຖ ວາ ເທສີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ເທສນາ, ເທສນາສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ຕສ຺ສ ຈ ວິນຍປິຏກວິສໂຍ ກຣຸຓາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຈ ໂສຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ເຠທວຈໂນປປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ກຖໍ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ວິນຍປິຏເກ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏເກສຸ ຈ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ຍໂຕ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕຄຕຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປປິ ຠຄວາ ໂລກິຍສາຘຸຊເນຫິປິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ ‘‘ສິຂຣຓີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ຍຖາປຣາຘຎ຺ຈ ຄຣຫວຈນານິ ວິນຍປິຏກເທສນາຍໍ ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ມຫາປຣິສມຊ຺ເຌ ອຠາສິ, ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓາເປກ຺ຂາຍ ເວຣຎ຺ຊາທີສຸ ສາຣີຣິກຎ຺ຈ ເຂທມນຸໂຠສິ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ຠູມນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາກາຣສມຍນ຺ຕຣກຖານໍ ວິຍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຎ຺ຎາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອຕິສຍກິຈ຺ຈວຕີ, ຕໂຕປິ ກຣຸຓາຍ ກິຈ຺ຈໍ ອຘິກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນຍປິຏເກ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ’’ຕິ. ກຣຸຓາພ຺ຍາປາຣາຘິກຕາຍ ຫິ ເທສນາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຄມ຺ຠີຣມຕ຺ຖປທໍ ປຕິຏ຺ຐເປສີຕິ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານຕາ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາຍ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາວປ຺ປໂຫນໂກ ຣູປາຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ຘມ຺ມສຠາວານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານຕາ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນາຕິອາທິນາ ເທສນານຸຣູປຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ ໂຖມນາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກຸສລາ ຣູປໍ ຈກ຺ຂຸມາ ທສ ທາຬິມາທິ ສມູຫວເສນ ອຕ຺ຖານວໂພຘນຕ຺ໂຖ ວິຍ ອຕ຺ຖາວໂພຘນຕ຺ໂຖ ຫິ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຕປຣາຘີໂນ ເກວໂລ ອຕ຺ຖປທຕ຺ຖໂກ, ໂສ ປທຕ຺ຖວິປຣິເຍສກາຣິນາ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ສທ຺ທປທຕ຺ຖໂກ ຊາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍາຕິ ນິທສ຺ສນວຈນ’’ນ຺ຕິ. ນິທສ຺ສນຎ຺ຫິ ນາມ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ເຕນ ຈ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສນຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຍຖາ…ເປ… ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຣຸຓາ ວິຍາຕິ ນິທສ຺ສນວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທສ຺ສນນິທສ຺ສິຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອາຘາຣວິສຍພ຺ຍາປາເຣຫິ ສວິເສສເນຫິ ສຫ ປກາສນວເສນ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖຕຕ຺ວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອວຍວເຠທວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄານໍ ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອກສ຺ສປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອເນກສາມຎ຺ຎາກາຣວນ຺ຕຕາຍ ‘‘ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ ຎາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ອກິຈ຺ຉວຸຕ຺ຕິຕໍ ອາຫ. ຍເຖວ ຫິ ‘‘ເຎຍ຺ເຍສຸ ສພ຺ເພສຸ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ເຕສໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາວິຣຫສໍສູຈນຕ຺ຖໍ ປເຣສໍ ສຕ຺ຕາທິມິຈ຺ຉາຄາຫປຏິເສຘເນນ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ເຎຍ຺ຍາ ວິເສສິຕພ຺ພາ, ເອວໍ ‘‘ຘມ຺ເມສຸ ສພ຺ເພສຸ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ຘມ຺ເມສຸ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘຕາຍ ອກິຈ຺ຉວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕປຏິເສຘເນນ ເຎຍ຺ຍ-ສທ຺ເທນ ຘມ຺ມາ ວິເສສິຕາຕິ. ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມ-ສທ຺ທາ ນີລຸປ຺ປລສທ຺ທາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຠທາເຠທຍຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ເຎຍ຺ຍາ ຈ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ຍາຕິ ຍຖາ-ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍຎ຺ຫິ ອຍໍ ຍຖາ-ສທ຺ໂທ, ຕປ຺ປເຠທາ ປຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ.

ຠຄວຕິ ປວຕ຺ຕາວາຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸປມາໂນປເມຍ຺ຍຕ຺ຖານໍ ຠິນ຺ນາຘາຣຕາຍ ຠິນ຺ນາຘາຣສ຺ສ ຈ ອຸປມານຕ຺ຖສ຺ສ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຠາໂວ ສຕ຺ເຕ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸເຂ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄນປິ ເອກນ຺ຕຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຍໂຕ ວິເນຍ຺ຍານໍ ໂກໂສຫິຕວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫປຫູຕຊິວ຺ຫາວິທໍສນມ຺ປິ ກຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຍທິເມ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ຠຄວໂຕ ສາສເນນ ຣຫທມິວ ສີຕລໍ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘມ຺ປິ ສໂມຄາເຫຍ຺ຍ. ອຎ຺ເຎສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທ຺ຘຏາຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ກາມາທິມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ເທ ສຕ຺ເຕ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຏາ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ມໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ປສ຺ສໂຕ ຍຖາ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາຍ ອາວິສນໍ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຕຖາທສ຺ສນສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານນ຺ຕິ ຍທິປິ ປເຣ ປສ຺ເສຍ຺ຍຸໍ, ຕຖາປິ ນ ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ກຣຸໂຓກ຺ກມນໍ ອຕ຺ຖິ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕມຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນາວຣຓາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ, ອສາຘາຣຓາ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ນິຣວເສສເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ເຕສຎ຺ຈ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິອວຕ຺ຖາວິເສສາທິປຣິຊານເນນ ອາຍູຫນເວລາຍເມວ ຕໍຕໍກມ຺ມານໍ ຕໍຕໍຜລວິເສສຫີນມຊ຺ຌິມປຓີຕາທິວິຠາຄສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘສຸ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘສຸ ຈ ອຕິສຸຂຸມຕິໂຣຫິຕວິທູຣວຸຕ຺ຕິອຕີຕານາຄຕາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຕໍຕໍກາຣຓສມວາຍວິຠາວເນເນວ ຕໍຕໍຜເລສຸ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘຣສຜສ຺ສາທິວິເສສສ຺ສ ນິຣວເສສໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸໂລກໍ ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ຣາຄຄ຺ຄິອາທີຫິ ໂລກສນ຺ນິວາສສ຺ສ ອາທິຕ຺ຕຕາທິອາກາຣທສ຺ສນໍ ຠຄວໂຕ ມຫາກຣຸໂຓກ຺ກມນຸປາຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ພຫຸເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ. ‘‘ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ…ເປ… ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ…ເປ… ປຍາໂຕ…ເປ… ກຸມ຺ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ…ເປ… ອຸປນີຍຕິ ໂລໂກ ອຘຸໂວ…ເປ… ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ…ເປ… ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ…ເປ… ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗) ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ປໂຣສຕໍ ອາກາເຣຫິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຄນ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສໍວຓ຺ຓຍິຕຸຎ຺ຈ ອຸປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ມຫາກຣຸຓາຎາຓວິຠງ຺ຄວເສນ ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕອາສຍານຸສຍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓານິ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ວິຠງ຺ໂຄ ‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໑) ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ນານປ຺ປກາເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ອຕິທິສຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕານໍ ປຏິສມ຺ຠິທາສຈ຺ຈຎາຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນິປ຺ປເທສສປ຺ປເທສວິສຍາ ກຣຸຓາ ວິຍ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎາປິ ອິຘ ນິປ຺ປເທສສປ຺ປເທສວິສຍາ ນິຣວເສສາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ຕສ຺ສາ ກຕິປຍເຠທທສ຺ສເນນ ນຍໂຕ ຕທວສິຏ຺ຐເຠທາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕ ປນ ສີລສມາຘິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນ, ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສສຕທຸກຘມ຺ມ, ພາວີສຕິຕິກຘມ຺ມ, ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານ ສມ຺ມປ຺ປຘານ ອິທ຺ຘິປາທ ສາມຎ຺ຎຜລ ອຣິຍວໍສາທິ, ປຎ຺ຈຄຕິ ປຎ຺ຈປຘານິຍງ຺ຄປຎ຺ຈງ຺ຄິກສມາຘິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍ ພລ ນິສ຺ສາຣຓີຍຘາຕຸ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍຘມ຺ມສຎ຺ຎາທິ, ຉສາຣຓີຍຘມ຺ມ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານ ອຄາຣວຄາຣວ ນິສ຺ສາຣຓິຍຘາຕຸ ສຕຕວິຫາຣ ອນຸຕ຺ຕຣິຍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍປຎ຺ຎາທິ, ສຕ຺ຕອປຣິຫານິຍຘມ຺ມ ອຣິຍຘນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖຸ ສຎ຺ຎາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລຂີຓາສວພລາທິ, ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕ ສມ຺ມຕ຺ຕ ໂລກຘມ຺ມ ອຣິຍານຣິຍໂວຫາຣ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸ ກຸສີຕວຕ຺ຖຸ ອກ຺ຂຓ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກ ອຠິຠາຍຕນ ວິໂມກ຺ຂາທິ, ນວໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລຘມ຺ມປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄ ສຕ຺ຕາວາສ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸ ອາຆາຕປຏິວິນຍ ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາທິ, ທສນາຖກຣຘມ຺ມ ກສິຓາຍຕນ ອກຸສລກມ຺ມປຖ ກຸສລກມ຺ມປຖ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕ ສມ຺ມຕ຺ຕ ອຣິຍວາສ ທສພລຎາຓ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາທິ, ເອກາທສເມຕ຺ຕານິສໍສ ສີລານິສໍສ ຘມ຺ມຕາ ພຸທ຺ຘິເຫຕຸ, ທ຺ວາທສາຍຕນປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣ, ເຕຣສຘຸຕຄຸຓ, ຈຸທ຺ທສພຸທ຺ຘຎາຓ, ປຎ຺ຈທສຈຣຓວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍຘມ຺ມ, ໂສຬສອານາປານສ຺ສຕິ ສຈ຺ຈາກາຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐານ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຘາຕຸ ເຠທກຣວຕ຺ຖຸ, ເອກູນວີສຕິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓ, ຈຕຸວີສຕິປຈ຺ຈຍ, ອຏ຺ຐວີສຕິສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐານ, ປຓ຺ຓາສອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນ, ປໂຣປຓ຺ຓາສກຸສລຘມ຺ມ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕ, ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕາທິເຠທານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌນເທສນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ, ເຍ ຈ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓປ຺ປເຠທາ, ເຍ ຈ ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍເທສນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ, ເຍ ຈ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍຈຣິຕາທິວິຠາວນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາຕິ ເອວໍປກາຣາ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎາປເຠທາ, ສພ຺ເພປິ ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນຍໂຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂກ ຫິ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ປເຠເທ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວ ຠຄວນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຠູໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ອາຫາຕິ.

ສໍສາຣມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ສນ຺ຕາຣຓຕ຺ຖໍ ປຏິປນ຺ໂນ ເຕຫິ ປໂຍຊິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ອສຕິປິ ເຕສໍ ຕຖາວິເຘ ອຠິສນ຺ຘິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕາ ຫິ ມຫາໂພຘິໍ ປໂຍເຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ສພ຺ເພນາຕິ ມຫາໂພຘິມູລາທິທສ຺ສເນນ. ອປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຊາຕສໍວທ຺ຘຠາວທສ຺ສເນນ ‘‘ອນາທິ ອນິຘໂນ ຈ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍປກາຣາ ມິຈ຺ຉາວາທາ ປຏິເສຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສມຎ຺ຎາ…ເປ… ທສ຺ເສຕິ ສຕ຺ເຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂວຫາຣສູຈນໂຕ. ກຣຸຓາ ອາທິປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອິທໍ ສມ຺ຠຣຓນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາລາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຣິຈ຺ເຉທວນ຺ຕຕາຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ’’ຕິ. ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ອນວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓທສ຺ສນຸປາໂຍ ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາຫຓໍ. ປຣຘນຫຣຓາທິໂຕປິ ວິຣຕິ ປເຣສໍ ອນຕ຺ຖປຣິຫຣຓວສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສິຍາ ກຣຸຓູປນິສ຺ສຍາຕິ ກຣຸຓານິທານໍ ສີລໍ. ຕໂຕ ເອວ ‘‘ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒. ຍສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ທຍາຍາ’’ຕິອາທິໂຖມນາຍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ປໂຍຊນໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ພຫິຠູຕໍ ພາຫິຣໍ. ທຍາຕິ ກຣຸຓາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ທຍາ-ສທ຺ທສ຺ສ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ ວາຈກຕ຺ຕາ ວກ຺ຂມານຎ຺ຈ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ, ນ ເມຕ຺ຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕີຕິ ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອາຫ. ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ອຸປມາຠາເວນ ວິນິວຕ຺ຕາ ຈຣິຕຕ຺ຖຕາຍ. ປຏິນິທ຺ເທສໍ ນາຣຫຕິ ປຘານາປຘາເນສຸ ປຘາເນ ກິຈ຺ຈທສ຺ສນໂຕ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ…ເປ… ວໂຕຕິ ກຣຸຓາວາຈິນາ ທຍາ-ສທ຺ເທນ ເອກາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຕ-ສທ຺ໂທ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຘມ຺ມວິສໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປຣິຍາຍສທ຺ທານໍ ສມານາຘິກຣຓຠາໂວ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາເວ ສຕິ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ອາຫ ‘‘ສມານາ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ເຫຕ຺ຖ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາໂວ ສາຘີຍຕິ, ສາ ຈ ສມານາຘິກຣຓຕາ ວິສິຏ຺ຐວິຠຕ຺ຕິການໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສມານວິຠຕ຺ຕິຕາຍປິ ຕເມວ ສາຘີຍຕີຕິ ‘‘ທຍາ…ເປ… ຈິທ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທຍາຍ ວິເສສິຕພ຺ພຠາເວ ກາຣຓວຈນໍ. ປຘານຕາຍ ຫິ ສາມຎ຺ຎຕາຍ ຈ ສາ ວິເສສິຕພ຺ພາ ຊາຕາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ກຣຸຓານໍ ວາຈກຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ຈາຕິ ທຍາ-ສທ຺ທສ຺ສ. ‘‘ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຸຣິມຄາຖາຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ‘‘ຕາຍາ’’ຕິ ປນ ເກວລໍ ອວຕ຺ວາ ທຍາວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຘານາຍປິ ກຣຸຓາຍ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປຘານຕາ ຈ ກຣຸຓາຍ ປຸຣິມຄາຖາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ປຘານາ ເອວ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຍາສມຸສ຺ສາຫິນີຕິ ປຘານາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໒).

ກຖໍ ປນ…ເປ… ຎາຕພ຺ພາຕິ ວກ຺ຂມານຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຖໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ. ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ຍທິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫສິ. ເມຕ຺ຕາຕິ ຈ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວເສນ ນ ທຍາ ກຣຸຓາ, ເອວໍ ‘‘ນິກ຺ກຣຸຓຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວເສນ ນ ທຍາ ເມຕ຺ຕາຕິ ວຈນມຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓ ອຏ຺ຐກຖານມ຺ປິ ວິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ຫີຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ທຍາ-ສທ຺ທໍ ທານຄຕິຣກ຺ຂເຓສຸ ປຐນ຺ຕິ. ອນຸຣກ຺ຂຓຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ ຫິຕູປສໍຫາຣທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣວຸຕ຺ຕີນໍ ສມານກິຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕນີຕນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕຄຘໍ, ຣຸກ຺ຂຕ຺ໂຖ ວິຍ ຘວຂທິຣາທີນໍ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ປນ ‘‘ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ກຣຸຓາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ເມຕ຺ຕາປຣິຍາໂຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເມຕ຺ຕາປິ ຫິ ກຣຸຓາ ວິຍ ປາຓາຕິປາຕວິຣຕິຍາ ກາຣຓນ຺ຕິ. ‘‘ອທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກາຣຸຓິໂກ ອວິຫິໍ ສຊ຺ຌາສຍຕ຺ຕາ ປເຣສໍ ວິເຫສາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ປາຓາຕິປາຕເນຕິ ນິກ຺ກຣຸຓຕາຍ ປາຓາຕິປາຕິຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອວິໂຣໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍທິ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ ວາຈໂກ, ເອວມ຺ປິກຖໍ ປນ ກຣຸຓາ ‘‘ທຍາ’’ຕິ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ອນຸໂຍໂຄ ຕທວຕ຺ໂຖ ເອວາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ກຣຸຓາ ຈ ເທສນາຍາຕິອາທິນາ ກຣຸຓາຍ ເອວ ຄຫເຓ ກາຣຓມາຫ.

ນນຸ ຕາຍາຕິອາທິນາ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕປິ ປກຣຓໍ ພລວນ຺ຕິ ປກຣຓວເສເນວ ກຣຸຓາວິສຍສ຺ສ ຎາຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາຕິ ເອຕໍ ປຸຣິມຄາຖາຍ ສປ຺ປເທສນິປ຺ປເທສສຕ຺ຕວິສຍາຍ ກຣຸຓາຍ ຄຫິຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຍຖາຣຸຈິປວຕ຺ຕິ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ອເນເກສຸ ຈ ອິຈ຺ຉານຸຣູປປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ. ‘‘ອິຘ ປນ ນິປ຺ປເທສສຕ຺ຕວິສຍຕໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສິທ຺ເຘ ສຕິ ອາຣມ຺ໂຠ ຎາປກຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ປຸນ ‘‘ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຈນໍ ອິມມຕ຺ຖວິເສສໍ ໂພເຘຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເທເວສຸເຍວາຕິອາທິນາປິ ທຍາສາຘນສ຺ສ ສມຸສ຺ສາຫນສ຺ສ ສຕ຺ຕວິສຍຠາເວ ສາມຕ຺ຖິຍລທ຺ເຘປິ ‘‘ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຈນໍ ຕສ຺ສ ນິປ຺ປເທສສຕ຺ຕວິສຍຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ຎາເປຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກາລເທສເທສກປຣິສາທິປຣິທີປນໍ ພາຫິຣນິທານນ຺ຕິ ກາລາທີນິ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວສານມ຺ຫິ ວສນ຺ໂຕ ຕິທສາລເຍຕິ ວຈນໂຕຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສ ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ອວຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕາເນປິ ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຫຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາເຄສຸ ສຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ວິຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕາເນ ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຫຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຕທຠາເວປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ເຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ຊາຕາ ອເຈລກກສ຺ສປາທໂຍ ວິຍ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ອປ຺ປຏິຠານຠາວາທິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈກາທໂຍ ວິຍ.

໓. ສີຕປພ຺ພຕາ ນາມ ‘‘ສິເນຣຸໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ຍຸຄນ຺ຘໂຣ…ເປ… ຄິຣິ ພ຺ຣຫາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໗; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປພ຺ພຕາ.

໔-໕. ສພ຺ພໂສ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສຫິ ສພ຺ພໂສ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພໂສ ສນ຺ນິສິນ຺ເນນາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຕໂຍ ວິກປ຺ປາ ຍຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ພໂສ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສຫິ ທສຫິ ທສຫີຕິ ປນ ອນິຏ຺ຐສາຘນໂຕ ປຏິເສຘິໂຕ. ວຊ຺ຊິຕພ຺ເພຕິ ເຍ ວຊ຺ເຊຕຸໍ ສກ຺ກາ ‘‘ອຕິສມ຺ມຸຂາ ອຕິສມີປໍ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທໂສ’’ຕິ, ເອເຕ. ອິຕເຣ ປນ ຕສ຺ສາ ປຣິສາຍ ມຫນ຺ຕຠາເວນ ນ ສກ຺ກາ ປຣິຫຣິຕຸໍ.

‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍ…ເປ… ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣຊານນສມຕ຺ຖາຕິ ວຈນໍ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘາກາຣສ຺ສ ຘມ຺ມສາມິນາປິ ປເຣສໍ ເທເສຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈາ ເອວ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວຊານນສມຕ຺ຖຕາທິເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕພລໍ. ເຕສໍ ຄຫຓສມຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ, ອຘິກວຈນມຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖. ຕຖາຄໂຕ ວນ຺ທນີໂຍຕິອາທິນາ ‘‘ນມສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິກິຣິຍາວິເສສານໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິຕມາຫ. ສຣີຣໂສຠຄ຺ຄາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓຕາອາຘິປຈ຺ຈປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

໗. ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາຕິ ນິໂຣເຘຕ຺ວາ. ນິໂຣຘນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທກເຫຕຸປຣິຫຣຓວເສນ ເຕສໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ‘‘ໂສເສຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຍ ອປຣກາລກິຣິຍາເປກ຺ຂຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘. ທຸກ຺ກຣຠາວໍ ທີເປຕຸນ຺ຕິ ອທຸກ຺ກຣສ຺ສ ຕຖາອຠິຍາເຈຕພ຺ພຕາຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສານໍ ສີລວິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອາຈາຣສີລານໍ ຕຖາ ໂຍຊນາ ກຕາ, ຕຖາ ຈາຣິຕ຺ຕສີລສ຺ສ ອາຈາຣສຠາວຕ຺ຕາ ອິຕຣໍ ສຠາເວເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຕິຍາ. ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ ວິສຸທ຺ຘາຈາຣາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນາ ສທ຺ຘມ຺ມຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ສາທຣໍ ອຠິຍາຈິເຕນ ເຕນ ຈ ອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖປ຺ປກາສເນ ສມຕ຺ໂຖຕິ ຍາຖາວໂຕ ປມາຓິເຕນ ຕພ຺ພິມຸຂຠາໂວ ນ ສຸກໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໙. ເທວເທວ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປຏ຺ຐານສໍວຓ຺ຓນາຏີກາຍໍ ວິປຎ຺ຈິໂຕຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

໑໓. ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ ສງ຺ຄີຕາຕິ ວຈເນນ ສາ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລປິ ອຏ຺ຐກຖາ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ປາໂຐ ວິຍ ຠຄວໍມູລິກາວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອຠິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕທເປກ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ກສ຺ສ ປນ ສາ ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຘິກາຣວເສນ ຕເມວ ອຠິຘມ຺ມປທໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ອາວຸຕ຺ຕິອາທິວເສນ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

໑໖. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄຌານງ຺ຄວິເສສໍ ປາທກຊ຺ຌານເມວ ນິຍເມຕີຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖຣວາໂທ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ນິຍເມນ຺ຕິ, ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍເມຕີຕິ ເອວມາທໂຍ ໂມຣວາປິວາສິມຫາທຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖຣວາທາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕປ຺ປກາສເນເນວາຕິ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສເນເນວ. ໂສຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕຖາຕິ ອສມ຺ມິສ຺ສານາກຸລຠາເວນ. ອສມ຺ມິສ຺ສານາກຸລຠູໂຕ ວາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ສນ຺ຕກຠາເວນ, ເອເຕນ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສເນເນວ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອິຘ ອຠິນິປ຺ຜາທີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ຕປ຺ປກາສເນເນວາຕິ ອສມ຺ມິສ຺ສານາກຸລຠາວປ຺ປກາສເນເນວ. ໂສຕິ ປກາສິຍມາໂນ ອຠິຘມ຺ມຕ຺ໂຖ. ຕຖາຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉຍຠາເວນ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ອນາກຸລໍ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ.

໑໗. ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ໂຫຕີຕິ ໂຕສນໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ເພນ ເຕນ ໂຕສນໍ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ຕຣູປາ ໂຍຊນາ.

ວີສຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຣິຈ຺ເຉໂທ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓຠາໂວ. ສນ຺ນິເວໂສ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປກຣຓານໍ ຕທວຍວານຎ຺ຈ ວວຕ຺ຖານໍ. ສາຄເຣຫິ ຕຖາ ຈິນ຺ຕາຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວວິຊານນຕ຺ຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສາຄຣາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຊລສາຄຣາທີຫິ ສຫ ນຍສາຄຣວິຈາໂຣ. ‘‘ສຕຠາເຄນ ສຫສ຺ສຠາເຄນ ຘມ຺ມນ຺ຕຣາ ຘມ຺ມນ຺ຕຣໍ ສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເທເສສີ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາເຠເທຫິ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວກຖາ ເທສນາຫິ ຄມ຺ຠີຣຕາ.

‘‘ເອວໍ ເຕມາສໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາກາເລ ຠຄວໂຕ ສຣີຣສ຺ສ ຍາປິຕາກາຣວິຈາໂຣ ເທສນາ…ເປ… ຄຫຓໍ. ຕຖາ ເຖຣສ຺ສ…ເປ…ປິ ຈາຕິ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ ວາຈນາມຄ຺ໂຄ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ອຠິຘມ຺ເມ ວາຈນາມຄ຺ຄສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສມ຺ພນ຺ຘິຕຕາ ຕສ຺ສ ຈ ເຕເນວ ອຸປ຺ປາທິຕຕາ. ໂຍ ຫິ ຠຄວຕາ ເທວຕານໍ ເທສິຕາກາໂຣ, ໂສ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວາຣນຍຕນ຺ຕິຕາຍ ອນນ຺ໂຕ ອປຣິມາໂຓ ນ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາຈນາໂຍຄ຺ໂຄ, ໂຍ ຈ ເຖຣສ຺ສ ເທສິຕາກາໂຣ, ໂສ ອຕິສໍຂິຕ຺ຕຕາຍ. ນາຕິສງ຺ເຂປນາຕິວິຕ຺ຖາຣຠູໂຕ ປນ ປາຐນໂຍ ເຖຣປ຺ປຠາວິໂຕ ວາຈນາມຄ຺ໂຄຕິ.

ວຈນຕ຺ຖວິຊານເນນາຕິອາທິນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິອາທິປທານຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ອກຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມ-ສທ຺ທວິຈາຣສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘມາຫ. ‘‘ເຍ ເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎາ ເທສິຕາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ສິກ຺ຂິຕໍ ສິກ຺ຂິໍສຸ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ອຠິຘມ຺ເມ ນານາວາທາ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕວເສນ ກິຎ຺ຈາປິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ‘‘ອຠິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ຈ ສມາຘິອາທີສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ເອວ ປນ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຘິກາ ປາຬີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມພ຺ຍຠິຈາຣຠາເວນ ວິເສສໂຕ ອຠິຘມ຺ໂມ ວິຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕປິ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໖) ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ອຠິ-ສທ຺ເທນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ອຕິເຣກວິເສສຏ຺ຐາ ຠິນ຺ນສຠາວາ ຍໂຕ ເຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຘິກວິຈິຕ຺ຕປຣິຍາເຍຫິ ໂພຘິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມາຕິເຣກຘມ຺ມວິເສສຏ຺ເຐຫີ’’ຕິ ພຫຸວຈເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ເອກວຈເນນາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ…ເປ… ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ’’ຕິ.

ປໂຍຄເມວ ນາຣຫຕິ ອຸປສຄ຺ຄ-ສທ຺ທານໍ ຘາຕຸ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ປຸຣໂຕ ປໂຍຊນີຍຕ຺ຕາ. ອຖາປິ ປຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ ອຕິມາລາທີສຸ ອຕິ-ສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ‘‘ອຕິມາລາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມາສວເສນ ອນາວິຠູຕາຍ ກມນກິຣິຍາຍ ວິເສສໂກ ອຕິ-ສທ຺ໂທ, ນ ມາລາຍ, ເອວມິຘາປິ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ນ ຘມ຺ມວິເສສໂກ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ຫິ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ອິທໍ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ, ອຕ຺ເຖ ອຸປສຊ຺ຊຕີຕິ ວາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິຉຕ຺ຕາທີສຸ ຫິ ອຕິ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກລ຺ຍາໂຓ ປູຊິໂຕ ວາ ປຸຣິໂສ ອຕິປຸຣິໂສຕິ ຠວຕິ, ເອວໍ ອຕິເຣກວິເສສຏ຺ຐານມ຺ປິ ກລ຺ຍາຓປູຊິຕຕ຺ຖຠາວສມ຺ຠວໂຕ ກລ຺ຍາຓໍ ວາ ປູຊິຕໍ ວາ ຉຕ຺ຕໍ ອຕິຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ສທ຺ທນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກລ຺ຍາຓປູຊິຕຠາວາ ຫິ ຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ຄຸຓວິເສໂສ ເຈສ ຍທິທໍ ປມາຓາຕິເຣໂກ ຈ ວິຈິຕ຺ຕຣູປຕາ ຈ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ອກິຣິຍາຍປີ’’ຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ. ຍຖາ ຈ ອຕິຉຕ຺ຕາທີສຸ, ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມ-ສທ຺ເທປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອເນກຕ຺ຖາ ຫິ ນິປາຕາຕິ. ຕພ຺ຠາວທີປກຕ຺ຕາຕິ ອຕິເຣກວິເສສຠາວທີປກຕ຺ຕາ.

ເອກໂຕ ອນາຄຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເອກໂຕ ອາຄຕານໍ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ຉ ອິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໙໕-໔໙໖) ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນຎ຺ຈ ຕິຓ຺ຓໍ ວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາເວນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອກສຸຕ຺ຕຠາເວນ ອນາຄຕານໍ ພາວີສຕິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍສ຺ສ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເອກໂຕ ອາຄມນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເອກໂຕ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕາ ຫິ ຠູມນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທປຏິສມ຺ຠິທາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວເສນ ວິຠຕ຺ຕາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອກໂຕ ອາຄຕານິ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ຕຖາ ນ ວິຠຕ຺ຕານິ. ເວຣມຓີນໍ ວິຍ ປນ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິວິຠາຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ພາວີສຕິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມາໂນ ວິຠຊນປ຺ປກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ສິຍາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ.

ຍທິປິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາ ປນ ປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ ເຫຕຸອາທິຠາໂວ ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ ວິຍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປຘານຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຄຸຓີຠູຕາ ເຫຕຸເຫຕຸຜລຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຘມ຺ມານນ຺ຕິອາທິ ອຸທ຺ເທເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານໍເຍວ ຂນ຺ຘາທີນໍ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ຄາທີສຸ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທິເກ. ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປາຓາຕິປາຕາ…ເປ… ປມາທຏ຺ຐານາ ເວຣມຓີຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອຎ຺ໂຎ ປນ ເວຣມຓີນໍ ວິຠຊິຕພ຺ພປ຺ປກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ອຕີຕານິຈ຺ຈາທິວິຠາໂຄ ເວຣມຓີນໍ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕພ຺ພເສເນວ ວິຊານິຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ປນ ອຎ຺ໂຎ ອຠິຘມ຺ມນຍວິຘຸໂຣ ເວຣມຓີນໍ ວິຠຊິຕພ຺ພປ຺ປກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອນຸປທຘມ຺ມສມ຺ມສນກຖາຍໍ ນ ເວຣມຓິໂຍ ອຸທ຺ຘຏາ.

ນນຸ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີຘາຕຸກຖາທີນມ຺ປິ ວເສນ ອຠິຘມ຺ມປາຬິຍາ ອຕິເຣກວິເສສຠາໂວ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ໂສ ປນ ເອກນ຺ຕອຠິຘມ຺ມນຍນິສ຺ສິໂຕ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ສິທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ເອເຕນ ວາ ນິທສ຺ສເນນ ໂສປິ ສພ຺ໂພ ເນຕພ຺ໂພ. ອຠິຘມ຺ມນຍສາມຎ຺ເຎນ ວາ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກຫິ ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຫວາຣາຕິ ປຸຈ຺ຉນວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປາຬິນຍາ. ເອຕ຺ເຖວາຕິ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄ ເອວ. ອເປກ຺ຂາວສິກຕ຺ຕາ ອປ຺ປມຫນ຺ຕຠາວສ຺ສ ຍໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາ ມຫາຘາຕຸກຖາຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ຄວຈນວເສນ ອວເສສາ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມຫທເຍ ອາຄຕຕນ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຫທຍ…ເປ… ອາຄຕຕນ຺ຕິໂຕ ຣູປກຓ຺ຑຘາຕຸວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘາຕຸກຖາຍໍ ອາຄຕຕນ຺ຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ຘາຕຸກຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ມຫາຘາຕຸກຖາ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມຫທເຍ ອາຄຕຕນ຺ຕິໂຕ ຘາຕຸກຖາຍໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘາຕຸກຖາຍ ອາຄຕຕນ຺ຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີຍປຎ຺ຈກສ຺ສ, ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ປຈ຺ຈນີຍານຸໂລມປຎ຺ຈກສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐໍ ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ເທສາທິອນາມສເນນ ຣູປາທິສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສຘມ຺ມປ຺ປເຠທໍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐເມວ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຸປລພ຺ຠຕິ ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕາຍ ປຏິກ຺ເຂປຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ, ຕຖາ ສພ຺ພທາ ສພ຺ເພສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຍທິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທໂຍ ຄຫິຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍນ, ອຖ ປນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐຕິ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐນິສ຺ສຍໍ ອຸປລກ຺ເຂຕິ. ເອເຕຫີຕິ ເອເຕຫິ ວຈເນຫິ. ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐເທສກາລປ຺ປເທເສຫິ ກຖໍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐາທີນໍ ປເທໂສ ເອກເທສຠູໂຕ ສພ຺ໂພຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ປເທສານໍ ປຸຖຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສພ຺ເພສຸ ປເທເສສູ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ເຠທາມສນວເສນ ຈາຍໍ ປຎ຺ໂຫ ປວຕ຺ໂຕຕິ ນ ປຸຣິເມຫິ ອວເສໂສ.

ອຸປລພ຺ຠຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາຕິ ເອກນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎາຄ຺ຄຫຓປຏິກ຺ເຂປຄ຺ຄຫຓນິຄ຺ຄຓ຺ຫນານໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ປຏິຎ຺ຎາຐປນນິຄ຺ຄຫປາປນາໂຣປນານຎ຺ຈ ວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຕນ຺ຕິ ປຐມປຎ຺ຈກສ຺ສ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ເອໂກ ອວຍໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ເນຕພ຺ພໍ. ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ສຸນິຄ຺ຄຫຠາວໍ ອິຈ຺ຉໂຕ ສກວາທິໂນ ‘‘ຕ຺ວໍ ເຈ ປນ ມຎ຺ຎສິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂຂ ປຸຄ຺ຄໂລ ນຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໓) ປຏິຎ຺ຎາຐປເນນ, ເຕນ ‘‘ຕວ ຕຕ຺ຖ ເຫຕາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເຫວໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ເຫວໍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ອຖ ຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ ສຸນິຄ຺ຄຫິໂຕ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຫຎ຺ຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ນຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໒) ປຣວາທິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິກມ຺ມໍ ຍຖາ ສກວາທີ ນ ນິພ຺ເພເຐຕິ, ເອວໍ ກຣຓໍ ປຏິກມ຺ມເວຐນໍ. ປຣວາທິໂນ ປຏິກມ຺ມສ຺ສ ທຸປ຺ປຏິກມ຺ມຠາວໍ ອິຈ຺ຉໂຕ ສກວາທິໂນ ຕໍນິທສ຺ສເນນ ‘‘ເອໂສ ເຈ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫິໂຕ ເຫວ’’ນ຺ຕິ ປຏິກມ຺ມນິທສ຺ສເນນ, ‘‘ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂຂ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປລພ຺ຠຕິ…ເປ… ປຣມຕ຺ເຖນາຕິ (ກຖາ. ໑). ໂນ ຈ ມຍໍ ຕຍາ ຕຕ຺ຖ ເຫຕາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເຫວໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ເຫວໍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຖ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາສິ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫິຕາ ຈ ໂຫມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຫຎ຺ຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໕) ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສເນນ ອນິຄ຺ຄຫິຕຠາວກຣຓໍ ນິຄ຺ຄຫນິພ຺ເພຐນໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຍໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາສິ ຫຎ຺ຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ເຍ ກເຕ ນິຄ຺ຄເຫ ເສ ນິຄ຺ຄເຫ ທຸກ຺ກເຏ ສຸກເຕ ປຏິກມ຺ເມ ສຸກຕາ ປຏິປາທນາ’’ຕິ ສກວາທິໂນ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ, ອນິຄ຺ຄຫຠາວາໂຣປເນນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິກມ຺ມສ຺ສ ສຸປຏິກມ຺ມຠາວກຣເຓນ ຈ ສກວາທິໂນ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ເຉໂທ ວິນາສນໍ ປຸຄ຺ຄລວາທນິເສຘນວເສນ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມຕາຍ ອນຸໂລມນວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕພ຺ພິໂລມນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີກປຎ຺ຈໂກ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ທຸຕິຍປຎ຺ຈໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕທາຘາໂຣຕິ ເຕ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖາ ຣູປາທໂຍ ອາຘາຣາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕທາຘາໂຣ. ເອເຕນ ‘‘ຣູປສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍປກາໂຣ ປຸຄ຺ຄລວາໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ວາ ອາຘາຣຠູໂຕຕິ ເອເຕນ ‘‘ອຕ຺ຕນິ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍປກາໂຣ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວາ ເຕຫີຕິ ເຕຫິ ຣູປາທີຫິ ວິນາ. ອາຘາຣາເຘຍ຺ຍາທິຠາເວນ ອສໍສຏ຺ໂຐ ວິສຸໍເຍວ ວິນາ. ເຕນ ສຕ຺ຕາທິຄຸເຓຫິ ອໂວກິຓ຺ໂຓ ປຸຣິໂສຕິ ເອວມາທິໂກ. ຕໍສາມິຠູຕຕາຍ ວາ ຕທຘີນຠາເວນ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວາ ເຕຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຣູປວາ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍປກາໂຣ ປຸຄ຺ຄລວາໂທ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນຎ຺ໂຎຕິ ເອເຕນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍປກາໂຣ. ຣຸປ຺ປນາທິສຠາໂວ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ວິເສສລກ຺ຂຓໍ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍາທິສຠາໂວ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ. ຣູປາທິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອນຎ຺ໂຎ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ເຕ ຈ ຕທາຘາຣາທິຠູໂຕ ອຸປລພ຺ຠມາໂນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ ສກວາທີ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ປຸຄ຺ຄລວາທີ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣູປາທີຫິ ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຣູປາທິ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອນຸມານໂຕ ວາ ຄາຫຍິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈ ກາຣກເວທກຠາວສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊມານກຕ຺ຕາ. ນາປິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຣຸປ຺ປນສປ຺ປຈ຺ຈຍາທິສຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ອຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ຍເຖວ ຫິ ນ ວິນາ ອິນ຺ຘເນນ ອຄ຺ຄິ ປຎ຺ຎາປິຍຕິ, ນ ຈ ອຎ຺ຎໍ ອິນ຺ຘນໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ສກ຺ກາ ປຏິຊານິຕຸໍ, ນາປິ ອນຎ຺ຎໍ. ຍທິ ຫິ ອຎ຺ໂຎ ສິຍາ, ນ ອຸຓ຺ຫໍ ອິນ຺ຘນໍ ສິຍາ. ອຖ ອນຎ຺ໂຎ, ນິທ຺ທຫິຕພ຺ພໍເຍວ ທາຫກໍ ສິຍາ. ເອວເມວ ນ ວິນາ ຣູປາທີຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຎ຺ຎາປິຍຕິ, ນ ຈ ເຕຫິ ອຎ຺ໂຎ, ນາປິ ອນຎ຺ໂຎ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ ລທ຺ຘິຍໍ ຐຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລວາທີ ‘‘ນ ເຫວາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິນ຺ຘໂນປມາ ຕາວ ຍທິ ໂລກໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕາ, ອປຬິຕ຺ຕໍ ກຏ຺ຐາທິອິນ຺ຘນໍ ນິທ຺ທຫິຕພ຺ພຎ຺ຈ, ປຬິຕ຺ຕໍ ຠາສຸຣຸຓ຺ຫໍ ອຄ຺ຄິ ທາຫກຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກາລິກໍ ອນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຂຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຍທິ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຣູປາທີຫິ ອຎ຺ໂຎ ອນິຈ຺ໂຈ ຈ ອາປນ຺ໂນ. ອຖ ປຣມຕ຺ຖໂຕ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກຏ຺ຐາທິເກ ປຬິຕ຺ເຕ ຍໍ ອຸສຸມໍ ໂສ ອຄ຺ຄິ, ຕໍສຫຊາຕານິ ຕີຓິ ຠູຕານິ ອິນ຺ຘນໍ, ເອວມ຺ປິ ສິທ຺ຘໍ ລກ຺ຂຓເຠທໂຕ ອຄ຺ຄິນ຺ຘນານໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ອິນ຺ຘນໂຕ ຣູປາທີຫິ ອຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນິຈ຺ໂຈ ຈ ອາປນ຺ໂນຕິ ພ຺ຍາຫຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປກາເຣສຸ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຸປລພ຺ຠມາໂນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ອາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເອກຕ຺ຕາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ປຸຄ຺ຄເລ ປຏິສິທ຺ເຘ ຕທຠິນິເວໂສປິ ອຍາຖາວໂຕ ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນ ຄຫິຕາກາຣສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ສກຏ຺ຐານໂຕ ຈາວິໂຕ ປຏິເສຘິໂຕ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລທິຏ຺ຐິໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຸຄ຺ຄໂລເຍວ ວາ ຕຖາ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ‘‘ສາມີ ນິວາສີ ກາຣໂກ ເວທໂກ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ’’ຕິ ອຠິນິເວສວິສຍຠູໂຕ ຫິ ປຣິກປ຺ປມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ປຏິກ຺ຂິປີຍຕິ, ‘‘ນ ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໂວຫາຣປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອນນຸໂຍໂຄ ອາກາສກຸສຸມສ຺ສ ຣຕ຺ຕນີລາທິຠາວວິຈາຣຓາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ‘‘ນຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ວິເສສໂຈທນາຍ ອນາປຊ຺ຊນໂຕ ປຸນ ‘‘ນ ເຫວາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອາປຊ຺ຊນເລໂສ. ວຎ຺ຌາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ທີຆຣສ຺ສຕານຸໂຍຄສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອນຸປລພ຺ຠມານສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣູປາທີຫິ ອຎ຺ຎານຎ຺ຎຕານຸໂຍຄສ຺ສ ອນນຸໂຍຄຠາໂວ ເອວ ອິຘ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ.

ຍໍກາຣຓາຕິ ເອເຕນ ‘‘ຍໂຕນິທານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິອໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຊ຺ຌາຈຣນ຺ຕີຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ. ອຠິນນ຺ທນາທໂຍ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ວາ ອຠິນນ຺ທນຊ຺ໂຌສານານິ, ຕີຫິປິ ອຠິວທນໍ ອວິເສເສນ ວາ ຕີຫິປິ ຕໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ເຈ ນຕ຺ຖິ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິນາ ອຠິນນ຺ທນາທີນໍ ອຠາວສູຈເນນ ຜລູປຈາຣໂຕ ອຠິນນ຺ທນາທີນໍ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠູຕໍ ມຄ຺ຄຜລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຈ຺ຈາມສນຎ຺ຈ ເອເສວາຕິ ອິທນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິ…ເປ… ຜລໍ ວາ’’ຕິ.

‘‘ຎາຍຕີຕິ ຊານ’’ນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານເນນ ນິຣວເສສໍ ເຎຍ຺ຍຊາຕໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຕພ຺ພິສຍາຍ ຊານາຕິກິຣິຍາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ກຣຓໍ ຠວິຕຸມຣຫຕີຕິ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປກຣຓວເສນ, ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ວາ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊານນ຺ຕາປິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ຊານນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ ປຐມຊ຺ຌານອຣູປຊ຺ຌາເນຫິ ກາມຣູປປຣິຎ຺ຎາວາທິໂນ. ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິເຍວ ຠຄວາ ອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄຫິ ຕໍປຣິຎ຺ຎາວາທິຕາຍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕວເສນ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໓, ໑໗໕ ອາທໂຍ) ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວາ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ. ຎາຓຠູໂຕຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາທິກໍ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸໍ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ. ເອວໍ ຎາຓຠູໂຕຕິອາທີສຸປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສາມຸກ຺ກໍສິກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສາຕິສໂຍ ຠຄວໂຕ ວຕ຺ຕຸອາທິຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ວທຕີຕິ ວຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ກາຣສ຺ສ ປກຏ຺ຐຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຣໍ…ເປ… ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເນຕາ ນິນ຺ເນຕາ.

‘‘ເອກູນນວຸຕິ ຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສຫຈຣິຍາຍ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕສຎ຺ຈ ປາຬິປເທສານໍ ເອເກກໍ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາປິ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸສລຕ຺ຕິກປທານິເຍວ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ຈິຕ຺ຕານິ ວິຠຕ຺ຕານິ, ກຸສລຕ຺ຕິເກນ ປນ ສຠາວຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕານໍ ເສສຕ຺ຕິກທຸກປທານໍ ອສງ຺ຄຫິຕານໍ ອຠາວໂຕ ກຸສລຕ຺ຕິກປທຸທ຺ຘາເຣນ ນຍທສ຺ສນຠູເຕນ ອິຕຣຕ຺ຕິກທຸກປທານິປິ ອຸທ຺ຘຏາເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມາຕິກາຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ.

ໂສ ຈ ຘມ຺ໂມຕິ ‘‘ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໐໖໐) ປຸຣິມາຍ ປຸຣິມາຍ ປາຬິຍາ ປຈ຺ຉິມາ ປຈ຺ຉິມາ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມາເນນ຺ຕີ’’ຕິສທ຺ທສ຺ສ ປຏປຏາຍຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ ສທ຺ທນໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມານໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານກຣຓຎ຺ຈ ອູນປກ຺ຂິປເນນ ອຘິກາປນຍເນນ ວາ ໂຫຕິ, ອິຘ ອູນປກ຺ຂິປເນນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປີຕິ ‘‘ປຏ຺ຐານໍ ສມາເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ.

ພລວຕາ ຎາຓເວເຄນ ອຠິຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສປ຺ປວຕ຺ເຕນ. ພລວໂຕ ຎາຓເວຄສ຺ສ ສພ຺ພກິເລສກ຺ເຂປນວສປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ. ຄມ຺ຠີຣເມວ ຄມ຺ຠີຣຄຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ນິຣວເສເສນາຕິ ນ ກຎ຺ຈິ ອວເສເສຕ຺ວາ. ປຎ຺ຈຂີລຣຫິເຕນາຕິ ປຎ຺ຈເຈໂຕຂີລຣຫິເຕນ.

ເອກາຘິເກສຸ ອຏ຺ຐສຸ ກິເລສສເຕສູຕິ ‘‘ຊາຕິມໂທ’’ຕິອາທິນາ ເອກກວເສນ ອາຄຕາ ເຕສຕ຺ຕຕິ, ‘‘ໂກໂຘ ຈ ອຸປນາໂຫ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ທຸກວເສນ ຉຕ຺ຕິໍສ, ‘‘ຕີຓິ ອກຸສລມູລານີ’’ຕິອາທິນາ ຕິກວເສນ ປຎ຺ຈາຘິກໍ ສຕໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ’’ຕິອາທິນາ ຈຕຸກ຺ກວເສນ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ, ‘‘ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈກວເສນ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ, ‘‘ຉ ວິວາທມູລານີ’’ຕິອາທິນາ ຉກ຺ກວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິ, ‘‘ສຕ຺ຕ ອນຸສຍາ’’ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຕກວເສນ ເອກູນປຎ຺ຎາສ, ‘‘ອຏ຺ຐ ກິເລສວຕ຺ຖູນີ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກວເສນ ຈຕຸສຏ຺ຐິ, ‘‘ນວ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນີ’’ຕິອາທິນາ ນວກວເສນ ເອກາສີຕິ, ‘‘ທສ ກິເລສວຕ຺ຖູນີ’’ຕິອາທິນາ ທສກວເສນ ສຕ຺ຕຕິ, ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສຸປ຺ປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐາຣສກວເສນ ອຏ຺ຐສຕນ຺ຕິ ເອວໍ ເອກາຘິເກສຸ ອຏ຺ຐສຸ ກິເລສສເຕສຸ. ເສສາ ເຕນວຸຕາຘິກໍ ຉສຕໍ ກິເລສາ. ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕາຄຕາຫິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີຫິ ສຫ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຘິກໍ ສຕ຺ຕສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຈຸທ຺ທເສກນ຺ຕາກຸສລາ, ປຎ຺ຈວີສຕິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕສາຘາຣຓາ, ຈຸທ຺ທສ ກຸສລຕ຺ຕິກສາຘາຣຓາ, ອຸປຈຍາທິທ຺ວຍໍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວີສຕິ ຣູປານິ ຈາຕິ ອິເມ ອສີຕິ ຘມ຺ມາ, ອິເມສຸ ຠາວທ຺ວເຍ ເອກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ເອກູນາສີຕິ, ພາຫິຣາ ເອກູນາສີຕີຕິ ສພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສາຘິກໍ ສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ອິເມສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທສນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ກິເລສານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອສີຕິອຘິກໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ເຕປຎ຺ຎາສ ອຣູປຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ຣູປຣູປານິ, ອາກາສຘາຕຸ, ລກ຺ຂຓຣູປານິ ຈາຕິ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ຘມ຺ມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠທໂຕ ປຎ຺ຎາສສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອເກກສ຺ມິໍ ທສ ທສ ກິເລສາຕິປິ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ. ຕຖາ ເອຕ຺ຖ ເວທນໍ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ອຣູປຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ຣູປຣູປານິ ຈາຕິ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ວິປສ຺ສນູປຄຘມ຺ມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠທໂຕ ປຎ຺ຎາສສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທສ ທສ ກິເລສາຕິປິ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ທ຺ວາທສອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ປຐເມ ຉ ກິເລສາ, ທຸຕິເຍ ສຕ຺ຕ, ຕຕິເຍ ຉ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈເມ ຉ, ຉຏ຺ເຐ ສຕ຺ຕ, ສຕ຺ຕເມ ຉ, ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕ, ນວເມ ປຎ຺ຈ, ທສເມ ຉ, ເອກາທສເມ ປຎ຺ຈ, ທ຺ວາທສເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສພ຺ເພ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ, ອິເມ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກາ ປຎ຺ຈສຸ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕີຕິ ສຏ຺ຐິອຘິການິ ຕີຓິ ສຕານິ, ມໂນທ຺ວາຣິກາ ປນ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ, ສພ຺ພານິປິ ທ຺ວານວຸຕິອຘິການິ ສຕ຺ຕສຕານິ, ຕານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາວິສຍຕາຍ ຈຕຸຣາສີຕິອຘິກໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນິ ປຎ຺ຈ, ອວເສສຣູປເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓວເສນ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓກາ ເສສາ ຈາຕິ ທສ, ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠທໂຕ ວີສຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເອກວີສຕິຍາ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ ກິເລສາຕິ ທ຺ວາທສາຘິກໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ທ຺ວາທສສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ປຐເມ ວີສຕິ ຘມ຺ມາ, ທຸຕິເຍ ທ຺ວາວີສຕິ, ຕຕິເຍ ວີສຕິ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ທ຺ວາວີສຕິ, ປຎ຺ຈເມ ເອກູນວີສຕິ, ຉຏ຺ເຐ ເອກູນວີສຕິ, ສຕ຺ຕເມ ເອກູນວີສຕິ, ອຏ຺ຐເມ ເອກວີສຕິ, ນວເມ ເອກູນວີສຕິ, ທສເມ ເອກວີສຕິ, ເອກາທສເມ ໂສຬສ, ທ຺ວາທສເມ ໂສຬສາຕິ ສພ຺ເພ ອກຸສລຘມ຺ມາ ຉຕ຺ຕິໍສາຘິການິ ທ຺ເວ ສຕານິ, ອິເມ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຉຕ຺ຕິໍ ສາຘິການິ ທ຺ເວ ສຕານິ, ສພ຺ເພ ໂສຬສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ຈ ສຫສ຺ສໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕເຣສນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານໍ ‘‘ອຕີຕານິ ຉຕ຺ຕິໍສາ’’ຕິອາທິນາ ອຕີຕາທິຠາວາມສນໂຕ. ເຂປເນຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນ. ‘‘ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ເຂເປຕ຺ວາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕີຕາທີນໍ ມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຕີຕາທິຠາວາມສນາ ອຄ຺ຄຫຓໍ ເຂປເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຕິເກ, ຕຖາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາຕີຕຕິກຕິເກ ‘‘ອຕີຕາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຕີສຸ ກາເລສຸ ທສ຺ສນາທິປຫາຕພ຺ພວຈນໍ ກຕໍ, ຕໍ ອຕີຕາທີນໍ ສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ອປາຍຄມນີຍຕາຍ ຈ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ເພຫິ ນິຣຕິສຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈນນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຫິຕປຣິຍາຍວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ນິວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ເອກເທສກຖນໍ. ຍຖາ ຫິ ອຍໍ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈນໍ, ເອວໍ ວິສຍປ຺ປໂຍຊນາທິວຈນມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຫິຕປຣິຍາຍສ຺ສ. ‘‘ນ ຫຎ຺ຎທຕ຺ຖຕ຺ຖິປສໍສລາຠາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ວາ ປຣຕ຺ໂຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໖໙) ກິຎ຺ຈາປິ ສຸຕ຺ຕນິຣເປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖຠາເວນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ປນ ເອໂກປິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ ສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພຕໍ ນາຕິກ຺ກມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕີ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈນມ຺ປິ ໂຫຕິ. ປຸຣິມກາ ຫິ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ຫິຕປຣິຍາຍາ, ຕໂຕ ປເຣ ຉ ຠາສິຕຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ, ປຈ຺ຉິມກາ ປນ ອຸຠຍສຠາວາ. ຕຕ຺ຖ ທຸຣຘິຄມຕາຍ ວິຠາວເນ ອລທ຺ຘຄາໂຘ ຄມ຺ຠີໂຣ, ນ ວິວໂຏ ຄຸຬ຺ໂຫ, ມູລຸທກາທໂຍ ວິຍ ປໍສຸນາ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ຕິໂຣຫິໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ, ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ, ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ ນີໂຕ. ອນວຊ຺ຊນິກ຺ກິເລສໂວທານາ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ກຸສລວິປາກກິຣິຍຘມ຺ມວເສນ ວາ. ປຣມຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານໍ, ອວິປຣີຕສຠາໂວ ເອວ ວາ. ສາຕິສຍໍ ປກາສິຕານິ ຕປ຺ປຣຠາເວນ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໑໒໔໒), ‘‘ສກວາເທ ປຎ຺ຈສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ຈ ເອວມາທີສຸ ສຸຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອິທເມວ ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ ອິທມ຺ປິ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສມ຺ປາປເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຕປ຺ປຣຠາວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕປ຺ປຣຠາໂວ ຈ ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລມໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕຖາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທິປ຺ປກາສນປຘານຕາປິ. ອິຕເຣຫີຕິ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ.

ຣຕ຺ຕິອາທີສູຕິ ຣຕ຺ຕິຣາຊວິນເຍສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ. ນນຸ ຈ ‘‘ອຠິຣຕ຺ຕີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ຈ ຎາຓລກ຺ຂຓກິຣິຍາວິເສສໂກ ອຠິ-ສທ຺ໂທຕິ? ນ, ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ອຠິ-ສທ຺ທວິສິຏ຺ຐານໍ ຎາຕລກ຺ຂິຕສທ຺ທານໍ ຣຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ສມານາຘິກຣຓຕາຍ ຣຕ຺ຕິວິສຍຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ນິປາຕານໍ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລກ຺ຂິຕສທ຺ທຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ລກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຠິລກ຺ຂິຕສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ຈ ອຠິຎ຺ຎາຕສທ຺ໂທຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຠິວິນຍສທ຺ທສ຺ສ ປນ ອຠິປຸຣິສສ຺ສ ວິຍ ສມາສສິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອເນກຕ຺ຖາ ຫິ ນິປາຕາ, ອເນກຕ຺ຖເຠໂທ ຈ ສທ຺ທານໍ ປໂຍຄວິສໂຍຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ເທສນາທໂຍ ເທເສຕພ຺ພາທິນິຣເປກ຺ຂາ ນ ສນ຺ຕິ, ອາຓາທໂຍ ປນ ວິເສສໂຕ ເທສກາທິອຘີນາຕິ ຕໍຕໍວິເສສໂຍຄວເສນ ເຕສໍ ເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອາຓາວິຘານໍ ວິເສສໂຕ ອາຓາຣຫາຘີນໍ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ, ເອວໍ ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖວິຘານານິ ຈ ວິຘາຍກາຘີນານີຕິ ອາຓາທິວິຘິໂນ ເທສກາຍຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປຣາຘຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຍ ຘມ຺ມານຸຣູປມ຺ປິ ສາສນໍ ວິເສສໂຕ ຕຖາວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາສິຕພ຺ພ…ເປ… ຕພ຺ພຠາເວນາ’’ຕິ. ສໍວຣາສໍວຣນາມຣູປານໍ ວິຍ ວິນິເວເຐຕພ຺ພາຍ ທິຏ຺ຐິຍາປິ ກຖນໍ ສຕິ ວາຈາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ນາສຕີຕິ ວິເສສໂຕ ຕທຘີນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ…ເປ… ກຖາ’’ຕິ. ອຸປາຣມ຺ຠາທີຕິ ອຸປາຣມ຺ຠນິສ຺ສຣຓຘມ຺ມໂກສຣກ຺ຂຓານິ. ປຣິຍາປຸຓນາທີຕິ ປຣິຍາປຸຓນສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຍ.

ຕນ຺ຕິສມຸທາໂຍ ອວຍວຕນ຺ຕິຍາ ອາຘາໂຣ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ ສມຸເຂນ, ວິສຍວິສຍິມຸເຂນ ວາ ວິນຍາທີນໍເຍວ ຄມ຺ຠີຣຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ວິນຍາທໂຍ, ເຕສຎ຺ຈ ວິສໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມຕ຺ຖວິສຍາ ຈ ເທສນາປຏິເວຘາຕິ. ‘‘ປຏິເວຘສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕຸຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເທສນາປິ ຫິ ປຏິເວໂຘ ວິຍ ອວິປຣີຕໍ ສວິສຍວິຠາວນໂຕ ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ ຍໂຕ ‘‘ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອເຕນ ເທສນາສທ຺ທສຠາວາຕິ ທີເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາໂວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕໍຕໍສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕາ. ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ວາຈໂກຕິ ວຈນວຈນີຍໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍຕໍວຈນີຍວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຘມ຺ມສ຺ສປິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນານໍ ວິເສໂສ ນ ສິຍາຕິ? ນ, ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂພຘກຠາເວນ ຎາໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິຕາທິວເສນ ຈ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຉາ ປເຣສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສນໂກ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ ມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍ. ວຈນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມາຫ. ໂສ ຫິ ວຈນໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕໍ ວາ ເອເຕນ ປວຕ຺ຕີຍຕີຕິ ປວຕ຺ຕນໍ. ເທສີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ເທສນາ. ປກາເຣຫິ ຎາປີຍຕິ ເອເຕນ, ປກາຣໂຕ ຎາເປຕີຕິ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິອາທິ. ອຠິສເມຕິ, ອຠິສມີຍຕິ ວາ ເອເຕນາຕິ ອຠິສມໂຍຕິ ເອວມ຺ປິ ອຠິສມຍຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ອຠິສເມຕພ຺ພໂຕ ປນ ອຠິສມໂຍຕິ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປຏິເວໂຘເຍວາຕິ.

ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ, ເຕສໍ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຕໍເທສນາຍ ປຏິເວຘນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວິສຍິກຣຓານໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກາຣເຓ ຜລໂວຫາເຣນ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠ…ເປ… ເຫຕຸຠາເວນາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ. ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ກຖນວເສນ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ‘‘ອາຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທ຺ທານສງ຺ຄຫາທິເຠໂທ ສງ຺ຄີໂຕຕິ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ສງ຺ຄີຕິຍາ’’ຕິ ປນ ລິຂນ຺ຕິ. ປຸຣິມໍ ວາ ສງ຺ຄີຕິຍາຕິ ຠາເວນ ຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ອຘິກຣເຓ. ປິຏກາທີຕິ ປິຏກນິກາຍງ຺ຄຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານິ.

ຕຕ຺ຖ ອງ຺ເຄສຸ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ, ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖາວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ, ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ. (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ສງ຺ຄຫວາຣວຓ຺ຓນາ);

ສພ຺ພສ຺ສປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ເຕເນວາຫ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາຍໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ). ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ (ປາຈິ. ໑໒໔໒) ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ເອວມາທິ ຈ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ, ຕເທກເທເສສຸ ປນ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ວາ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘‘ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ພ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖການມ຺ປິ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ເວຍ຺ຍາກຣຓາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ. ສຕິປິ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ.

ນນຸ ຈ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາຕິ? ນ, ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາວສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ກິນ຺ຕຸ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕນາມກນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ສຄາຖກໍ, ສຫຠາໂວ ຈ ນາມ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍທປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນ, ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຊິນສາສນໍ ອຠິຘມ຺ໂມ. ປຏິວິທ຺ຘຏ຺ຐານໍ ປຏິເວຘຠູມິ ປຏິເວຘາວຕ຺ຖາ, ປຏິເວຘເຫຕຸ ວາ. ‘‘ໂສ ເອວໍ ປຊານາມິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑-໑໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ໂສ ເອວໍ ປຊານາມິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑-໑໒). ປຈ຺ຈຍາທີຫີຕິ ປຈ຺ຈຍສຠາວວູປສມຕທຸປາຍາທີຫິ. ປຣວາທິໂຈທນໍ ປຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕໍ ປຣວາທິໂຈທນໍ ປຕ຺ວາ. ອຘິຄ…ເປ… ຣູເປນາຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ໂພ ຈ ໂສ ເທເສຕພ຺ໂພ ຈາຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພເທເສຕພ຺ໂພ, ໂສ ເອວ ຘມ຺ໂມ, ຕທນຸຣູເປນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາຘມ຺ມສາສນຕ຺ຕາ ຍຖາຘິຄຕຘມ຺ມເທສນາຠາວໂຕ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ອຘິຄມນິທານໍ. ເທສກາລາທິເຍວ ເທສນານິທານໍ. ຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເທສນານິທານໍ ຍາວ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຠິຘມ຺ມເທສນາວິເສເສນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສິເຕຫິ ອຣິຍສຈ຺ເຈຫິ ສກລາຠິຘມ຺ມປທຕ຺ຖສງ຺ຄຫໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠິຘມ຺ມຠູຕານໍ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຕການໍເຍວ ເທສນາຣຸຬ຺ຫຕາຍ ອຑ຺ຒຉກ຺ເກສຸ ຊາຕກສເຕສຸ ປຣິປາຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເອຕ຺ຕກາສຸ ເອວ ຊາຕີສຸ ປຸຎ຺ຎາທິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ, ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ເອຕ຺ຕກາ ເອວ ຊາຕິໂຍ ເທສິຕາຕິ? ຕທຎ຺ເຎສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ.

ສຸເມຘກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ເສຍ຺ຍໂຕ ວາ ສທິສໂຕ ວາ ທຫນ຺ໂຕ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຫາຍຕິ, ນ ຕຖາ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ອຏ຺ຐາສີຕິ ຕສ຺ສ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ອປຣິຫານິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕາປເສຫິ ອສໂມ’’ຕິ. ຍຖາ ນິພ຺ພານໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ນິຈ຺ຈາຠິມຕໍ ອວິປຣີຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສພ຺ພກາລໍ ຕຖາຠາເວນ ‘‘ສສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວຈນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສສ຺ສຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອວິປຣີຕເມວາ’’ຕິ. ອຸປປາຣມີອາທິວິຠາເຄນ ອເນກປ຺ປກາຣຕາ. ສມາທານາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມາທານສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປວຕ຺ຕນໍ ກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓເຕເຊນາຕິ ປາຣມີປວິຈຍຎາຓປ຺ປຠາເວນ. ມຫານຸຠາວຎ຺ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອນາວຣຓໍ ອນາຈຣິຍກໍ ມຫາໂພຘິສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ມນຸສ຺ສປຸຣິສຠາວາທິອາຘາຣເມວ ຊາຕໍ. ກາຍາທີສຸ ອສຸຠສຎ຺ຎາທິຠາເວນ ສຸທ຺ຘໂຄຈຣາ. ‘‘ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປກຣຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ລີນຕາ’’ຕິ ອາຫ. ລີນຕາຕິ ຈ ສງ຺ໂກໂຈ ວີຣິຍຫານິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອສາ ເມ ວີຣິຍປາຣມີ’’ຕິ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑໍ

ຕິກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ

໑. ເຕນາຕິ ເວທນາສທ຺ເທນ. ສພ຺ພປເທຫີຕິ ຕີຫິ ປເທຫິ ລທ຺ຘນາໂມ ໂຫຕິ ອວຍວຘມ຺ເມນາປິ ສມຸທາຍສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຍຖາ ‘‘ສມໍ ຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ໂຈທໂກ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ວິຠຕ຺ຕິອນ຺ຕສ຺ເສວ ປທຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ ສຸຂາຍາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອຘິປ຺ເປຕປ຺ປກາຣຕ຺ຖຄມກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣຕິ. ເຕນ ‘‘ວາກ຺ຍໍ ອິຘ ປທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຫຕຸປທສເຫຕຸກປທາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນເຫຕຸປທອເຫຕຸກປທເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປທານິ ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປທມ຺ປິ ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຸຠເຍກປທວເສນາຕິ ອຸຠຍປທວເສນ ເຫຕຸທຸກສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອກປທວເສນ ສເຫຕຸກທຸກສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາຕິ ອຸຠເຍກປທວເສນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສເຫຕຸກເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກາຕິອາທິນາ ຍຖາ ເຫຕຸໂຄຈ຺ຉເກ ປຐມທຸກສມ຺ພນ຺ຘາ ທຸຕິຍຕຕິຍທຸກາ, ປຐມທຸກທຸຕິຍທຸກສມ຺ພນ຺ຘາ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ຐທຸກາ, ປຐມທຸກຕຕິຍທຸກສມ຺ພນ຺ໂຘ ປຎ຺ຈໂມ ທຸໂກ, ເອວໍ ອາສວໂຄຈ຺ຉກາທີສຸປີຕິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ສກ຺ກາ ຫິ ອິມິນາວ ນເຍນ ເຕສຸປິ ທຸກນ຺ຕຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ເກວລໍ ປນ ອາສວໂຄຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸຕິຍທຸກຕຕິຍທຸກສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂອສານທຸໂກ, ກິເລສໂຄຈ຺ຉເກ ຈ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖທຸກສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ. ຘມ຺ມານໍ ສາວເສສນິຣວເສສຠາເວນ ຕິກທຸການໍ ສປ຺ປເທສນິປ຺ປເທສຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຍຫິ ຕິກທຸກາ ສາວເສສາຕິ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ ອປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ມາປເທໂສ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວິເສສນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ? ເອຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ປທິສ຺ສຕິ ເອເຕນ ສມຸທາໂຍຕິ ປເທໂສ, ອວຍໂວ. ‘‘ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ອາຫ.

ອນວຊ຺ຊຕ຺ໂຖ ອວຊ຺ຊວິຣຫຕ຺ໂຖ. ນາມໍ ສຎ຺ຎາ, ກິຣິຍາ ກຣຓໍ, ປໂຍຊນໍ ຣຖຣຖງ຺ຄວິຠາວເນນ ເຕສໍ ປກາຣໂຕ ໂຍຊນໍ. ກຸເສນ ຎາເຓນ ລາຕພ຺ພາຕິ ກຸສລາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຕາວ ໂຫຕຸ, ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕານມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ຫິ ຎາເຓເນວ ປວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຫິຕສຸຂເຫຕຸຠູຕາຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ນ ຫິ ອນ຺ຕເຣນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ຍທິ ກຸສລສ຺ສ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ສໍກິເລສລວນໍ ປາກຏໍ ສິຍາ, ກຸສາ ວິຍ ລຸນນ຺ຕີຕິ ກຸສລາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ’’ຕິ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອາສງ຺ກາຍ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມປ຺ປຘານທ຺ວຍໍ ວິຍາ’’ຕິ.

ນ ຈາຕິອາທິນາ ‘‘ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸກມ຺ມສ຺ສ ຈ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ກປ຺ປນາສິທ຺ໂຘ ເອວ ປນ ເຠໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນາມວເສນ ວິຎ຺ຎາຕາວິຎ຺ຎາເຕຕິ ເຍສໍ ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ອວິຎ຺ຎາຕາ ສຠາວາ, ‘‘ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ປຣິຍາເຍນ ວິຎ຺ຎາຕາ, ເຕສໍ ວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐໂມ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິໂຍ ສງ຺ຂຕວເສນ, ຕຕິໂຍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກຸສລປຏິເສຘນໍ ກຸສລາຠາໂວ ເອວ. ອຠາໂວ ຫິ ສຕ຺ຕາປຏິເສໂຘຕິ. ຘມ຺ໂມຕິ ສຠາວຘມ຺ໂມ. ອກຸສລວຈເນນ ນ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ອໂພຘກຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ສິຍາ ອກຸສລວຈເນນ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ອສຠາວຘມ຺ມໂພຘກຕ຺ເຕປິ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອນພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໂຕ ຈາຍໍ ຈຕຸກ຺ໂກ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕິໂກ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ທຸກຈຕຸກ຺ກຠາໂວ ອນພ຺ຍາກຕໂວຫາໂຣ ຈ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຠາວມຕ຺ຕວຈເນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ. ສຠາວຘາຣຓາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຘາຣີຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເຍຫີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເຎຍ຺ຍປຣິຍາເຍນ ປນ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນາຍໍ ໂທໂສຕິ ນນຸ ອເຎຍ຺ຍປຣິຍາເຍປິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທ ນ ໂກຈິ ໂທໂສຕິ? ນ, ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕນໂຕ.

ປາຣິເສເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ອຍມກາໂຣ ນ-ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍສ຺ເສວ ໂຊຕໂກ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ, ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິ ຕໍໂຍຄນິວຕ຺ຕິຍາ, ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘິຠາວນິວຕ຺ຕິຍາ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອສມ຺ພນ຺ຘິຕາ ເອຕ຺ຖ ໂຊຕີຍຕິ. ‘‘ອນິທສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕໍສຠາວນິວຕ຺ຕິຍາ. ນິທສ຺ສນຎ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ. ອຖ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນິທສ຺ສນໍ, ຕຄ຺ຄຍ຺ຫຠາວນິວຕ຺ຕິຍາ, ຕຖາ ‘‘ອນາສວາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອປ຺ປຏິຆາ ຘມ຺ມາ ອນາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕໍກິຈ຺ຈນິວຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ອເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕພ຺ຠາວນິວຕ຺ຕິຍາ. ຕທຎ຺ຎຕາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປກາສີຍຕິ. ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ຕພ຺ຠາວມຕ຺ຕນິວຕ຺ຕິຍາ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎໍ ສມານນ຺ຕິ ສທິສຕາ ເຫຕ຺ຖ ສູຈິຍຕິ. ‘‘ອສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ ອປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕໍສມ຺ຠາວນຄຸຓນິວຕ຺ຕິຍາ. ຄຣຫາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຎາຍຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຠໂຕ ອນາມຍາ, ອນຸທຣາ ກຎ຺ຎາ’’ຕິ ຕທປ຺ປຠາວນິວຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕໍສທິສຠາວນິວຕ຺ຕິຍາ. ອຕີຕານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍກເທສນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາຣທ຺ຘຸປ຺ປາທຠາວໂຕ ກາລວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸກູລຕາ, ປເຄວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕທປຣິໂຍສານນິວຕ຺ຕິຍາ. ຕໍນິຏ຺ຐານຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປກາສີຍຕີຕິ ເອວມເນເກສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂຊຕໂກ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ວຸຈ຺ຈເຕ ອຕ຺ຖທ຺ວຍເມວ ວຕ຺ວາ ປາຣິເສເສນາຕິ? ອິຕເຣສໍ ເອຕ຺ຖ ສຸວິທູຣຠາວໂຕ. ນ ຫິ ກຸສລວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ອກຸສລຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອກຸສລສທ຺ທສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣຓານນ຺ຕຣໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ກຸສລປຏິປກ຺ຂຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ວິຣຸທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຈ຺ຈວິໂຣຘາທີນມ຺ປິ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ວິຣຸທ຺ຘສຠາວຕ຺ເຕປິ ວິນາສກວິນາສິຕພ຺ພຠາໂວ ກຸສລາກຸສເລສຸ ນິຍໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕປ຺ປເຫຍ຺ຍຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕຣຖາ ກຸສລານມ຺ປິ ອກຸສເລຫິ ປຫາຕພ຺ພຠາເວ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກຸສລມູລຕ຺ຕາ ອປາຍປູຣກາ ເອວ ສຕ຺ຕາ ສິຍຸໍ. ຍໍ ປນ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຕໍ ປຊຫຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໓) ວິຍ ຕທາຣມ຺ມຓສໍກິເລສປ຺ປຫານວເສນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ນ ຫິ ກຸສລາ ອກຸສເລຫິ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ ໑).

ຜສ຺ສາທິວຈເນຫິ ຕໍນິທ຺ເທສຠູເຕຫິ. ຕພ຺ພຈນີຍຠາເວນາຕິ ເຕຫິ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ອຠິເຘຍ຺ຍຠາເວນ. ຍຖາ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາທິອຕ຺ຖາ ກຸສລາທິວຈເນຫິ, ເອວໍ ອວິປາກຕ຺ຖາ ອພ຺ຍາກຕວຈເນນ ໂພຘິຕາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອພ຺ຍາກຕວຈເນເນວ ຈາ’’ຕິ. ກາຣຓໍ ອວຕ຺ວາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຠາເວນ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓໍ ອວຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎາ…ເປ… ນິວາເຣຕພ຺ໂພຕິ ເອເຕນ ກຸສລາກຸສລສທ຺ທາ ວິຍ ກຸສລາກຸສລສຠາວານໍ ຕທຸຠຍວິປຣີຕສຠາວານໍ ຘມ຺ມານໍ ອພ຺ຍາກຕສທ຺ໂທ ໂພຘໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ອວິປາກວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອກຸສລວຈນຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕໍ. ຍໂຕ ອວິປາກວຈນສ຺ສ ອຘິກຕຠາໂວ ອກຸສລສ຺ສ ຈ ຕພ຺ພຈນີຍຠາເວນ ອກຖິຕຠາໂວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ອກຸສລານໍ ອພ຺ຍາກຕຕາຕິ ອຍໍ ອກຸສລານໍ ອນພ຺ຍາກຕຠາເວ ໂຍຊນາ.

ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອພ຺ຍາກຕນິວຕ຺ຕນມາຫ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສຸຂວິປາການວຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອນວຊ຺ຊາ ຫິ ພ຺ຍຠິຈາຣິຕາຍ ວິເສສິຕພ຺ພາຕິ? ນ, ສຸຂວິປາກວຈນສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸຂວິປາກວຈເນນ ຫິ ກຸສລຠາເວ ສມຕ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອນວຊ຺ຊວຈນໍ ປເນຕ຺ຖ ກຸສລານໍ ອຄຣຫິຕພ຺ພຕາສງ຺ຂາຕໍ ກຎ຺ຈິ ວິເສສມາຫ. ເຕເນວ ຈ ຕສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິສຸຂຕາທິທສ຺ສນຠາວໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕີຕິ. ມໂນສມາຈາຣວິເສສຠູຕາ ຜລຘມ຺ມາ ວິເສເສນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາວຊ຺ຊາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມາຈາຣຕ຺ຕຍວເສນ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ອນວເສສໂຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຣຫິຕາວຊ຺ຊມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຊ຺ຊວິນາສນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກຘມ຺ມານໍ ວຊ຺ຌຆາຕກຠາວສ຺ສ ນິຍຕຕ຺ຕາ. ສວິປາກຕາ ວິປາກຘມ຺ມຕາ. ສຸໂຂ ວິປາໂກ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂວິປາກາຕິ ອິມິນາ ສມາເສນ ກຸສລານໍ ສຸຂວິປາກວນ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ຈ ເນສໍ ນ ຕໍສມງ຺ຄິຕາຍ ອສຫວຕ຺ຕນໂຕຕິ ຕທຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຂວິປາກວິປຈ຺ຈນສຠາວໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠທາຠາເວປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນວຈນີຍຠາວສງ຺ຂາໂຕ ເຠໂທ ຕສ຺ມິໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖຠູເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປຈາເຣນ ໂຫຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓລກ຺ຂິຕພ຺ພຠາເວນ ເຠທວຈນໍ. ຠວຕິ ຫິ ສທ຺ທຕ຺ຖວິເສສມຕ຺ເຕນປິ ອຠິນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເຠທວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ.

ວິນາປິ ຠາວາຠິຘາຍິນາ ສທ຺ເທນ ຠາວປ຺ປຘາໂນ ນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນວຊ຺ຊວຈເນນ ອນວຊ຺ຊຕ຺ຕໍ ອາຫາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຄເຫຕພ຺ໂພ – ນ ອວຊ຺ຊໍ ອນວຊ຺ຊໍ, ອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂຕາຍ ອຄຣຫິຕພ຺ພສຠາໂວ. ສຸໂຂ ວິປາໂກ ອສ຺ສາຕິ ສຸຂວິປາກໍ, ສຸຂວິປາກວິປຈ຺ຈນສມຕ຺ຖຕາ. ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຕໍ ສຸຂວິປາກຎ຺ຈາຕິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓາ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອນວຊ຺ຊໍ, ວິປຈ຺ຈນໍ ວິປາໂກ, ສຸຂສ຺ສ ວິປາໂກ ສຸຂວິປາໂກ, ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ ສຸຂວິປາໂກ ຈ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກໍ ເອກຕ຺ຕວເສນ. ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓາ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ປທທ຺ວຍປຣິຄ຺ຄເຫ, ນນຸ ເອເກເນວ ປເທນ ອິຏ຺ຐປ຺ປສິທ຺ຘິ. ຍທິປິ ‘‘ອວຊ຺ຊຣຫິຕໍ ອນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ເຂ ອພ຺ຍາກຕນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ສຸຂວິປາກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ສຸຂວິປາກຄ຺ຄຫເຓ ປນ ກເຕ ອນວຊ຺ຊຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ‘‘ອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂາ ອນວຊ຺ຊາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ເຂ ສຸຂວິປາກຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອນວຊ຺ຊວຈເນນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ປວຕ຺ຕິສຸຂສຸຂວິປາກຕາອຕ຺ຕສຸທ຺ຘິວິສຸທ຺ຘວິປາກຕາອກຸສລອພ຺ຍາກຕສຠາວນິວຕ຺ຕິຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານວິເສສທີປນໂຕ ເອວໍ ວິປຸລປ຺ປໂຍຊນຕ຺ໂຖ ປທທ຺ວຍປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຂ-ສທ຺ທສ຺ສ ອິຏ຺ຐປຣິຍາຍຕາ ວິຍ ‘‘ນິພ຺ພານປຣມໍ ສຸຂໍ (ຘ. ປ. ໒໐໓-໒໐໔), ສຸຂາ ວິຣາຄຕາ ໂລເກ (ອຸທາ. ໑໑), ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໑, ໒໗໒) ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂູປສມປຣິຍາຍຕາປິ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍອວິປາກຕາຍ ປນ ອິຘ ສຸຂວິປາກຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຕຠູມກກຸສລານມ຺ປິ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສຍຠາເວນ ປວຕ຺ຕິສຠາວຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ເພ ກຸສລາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂູປສມສຸຂນິປ຺ຜາທກາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຂສ຺ສ ປນ ອວິປາກຠາວໂຕ ນ ເອເຕນ ປເທນ ກຸສລານໍ ສຸຂວິປາກຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ວິປກ຺ກຠາວມາປນ຺ເນສຸ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ວິປາກ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ຍທິ ປນາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ.

ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ສຫ ອວຊ຺ເຊນາຕິ ສາວຊ຺ຊາ, ຄຣຫິຕພ຺ພຠາວຍຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ເນສໍ ຄຣຫິຕພ຺ພສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ເຎປິ ອຕ຺ຖິ ທຸກ຺ຂຠາເວນ ຄຣຫິຕພ຺ພສຠາວາ ອກຸສລວິປາກາຕິ ສາວຊ຺ຊວຈນມຕ຺ເຕນ ເຕສມ຺ປິ ອກຸສລຕາປຕ຺ຕິໂທສໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ທຸກ຺ຂວິປາກວຈນມາຫ. ອວຊ຺ຊ-ສທ຺ໂທ ວາ ຣາຄາທີສຸ ເອກນ຺ຕາກຸສເລສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ຕໍສຫວຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ເອວ ສາວຊ຺ຊຠາເວ ກຸສລາພ຺ຍາກເຕຫິ ອກຸສລານໍ ວິເສໂສ ສາວຊ຺ຊວຈເນເນວ ທສ຺ສິໂຕ. ອພ຺ຍາກເຕຫິ ປນ ວິສິຏ຺ຐໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ສາຘາຣຓໍ ສວິປາກຕາລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ລກ຺ຂເຓ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທຸກ຺ຂວິປາກລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕ ປຣໍ ‘‘ທຸກ຺ໂຂ ວິປາໂກ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວິປາກາ’’ຕິອາທິນາ ສຸຂວິປາກອນວຊ຺ຊກຸສລປທານໍ ຐາເນ ທຸກ຺ຂວິປາກສາວຊ຺ຊອກຸສລປທານິ ຐເປຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍຊນາ ຈ ສາວຊ຺ຊວຈເນນ ອກຸສລານໍ ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸກ຺ຂວິປາກວຈເນນ ວິປາກທຸກ຺ຂຕໍ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິສຠາວວເສນ ລກ຺ຂຓວຈນໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ກາລນ຺ຕເຣ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກຸສລານໍ ອວິສຸທ຺ຘສຠາວຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ອວິສຸທ຺ຘວິປາກຕໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ອກຸສເລ ກຸສລສຠາວໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ອພ຺ຍາກຕສຠາວໂຕ ສວິປາກຕ຺ຕທີປກຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ. ປຸຣິເມນ ວາ ອວຊ຺ຊວນ຺ຕຕາທສ຺ສນໂຕ ກິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ຣເສນ ອນຕ຺ຖຊນນຣສຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ອນິຏ຺ຐວິປາກຣສຕໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນນ ສໍກິເລສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຜລຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂວິປາກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ອກຸສລານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ປກາເສຕິ. ຕໂຕ ຫິ ເຕ ສາວຊ຺ຊາ ຊາຕາຕິ. ປຈ຺ຉິເມນ ອກຸສລານໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປທຏ຺ຐານຠາວໍ ວິຠາເວຕິ. ເຕ ຫິ ທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸກ຺ຂ-ສທ຺ໂທ ອນິຏ຺ຐປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນິຏ຺ຐຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘວິປາກາ ຫິ ອກຸສລາ, ນ ທຸກ຺ຂເວທນາວິປາກາວ. ວິປາກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຜລປຣິຍາຍຠາເວ ປນ ນິສ຺ສນ຺ທວິປາເກນ ອນິຏ຺ຐຣູເປນປິ ທຸກ຺ຂວິປາກຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ວິປາກຘມ຺ມຕາປຏິເສຘວເສນ ອພ຺ຍາກຕານໍ ອວິປາກລກ຺ຂຓາຕິ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວິປາກາຣຫສຠາວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍປກາຣານນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຉຫິ ປເທຫິ ຕິເກສຸ, ຈຕູຫິ ທຸເກສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຉ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຉກ຺ກຠາໂວ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອເຕນ ຈຕຸກ຺ກຠາວາຠາໂວ ທສ຺ສິຕນຍຕ຺ຕາ ໂຈທິໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖເຠໂທ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕີຫິ ຘມ຺ມສທ຺ເທຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສຠາວຘາຣຓາທິອຕ຺ເຖນ ອຠິນ຺ໂນ ເອວ ໂສ ອຕ຺ໂຖຕິ? ນ, ຊາຕິອາທິເຠເທນ ເຠທສພ຺ຠາວໂຕ. ເຠທກາ ຫິ ຊາຕິອາທໂຍ. ມາສປທຕ຺ຖຕາຍາຕິ ມາສ-ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຠາເວນ. ຕພ຺ພຈນີຍຠິນ຺ນຕ຺ຖານນ຺ຕິ ເຕຫິ ກາລສທ຺ທາທີຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພານໍ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຖານໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຍຖາ ກາລສທ຺ທາທິອຠິເຘຍ຺ຍານໍ ກາລາທິອຕ຺ຖານໍ ຠິນ຺ນສຠາວານມ຺ປິ ມາສ-ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຠາເວນ ອເຠໂທ, ເອວໍ ຊາຕິອາທິເຠເທນ ຠິນ຺ນານມ຺ປິ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖານໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຠາເວນ ນຕ຺ຖິ ເຠໂທ’’ຕິ. ວິນິ…ເປ… ມານາຕິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣູປາເຠເທປິ ເຠທກາຣຓມາຫ. ຠິນ຺ນຊາຕິຍຕ຺ຖວຈນີຍຕາຍ ຫິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖເຠໂທຕິ.

ສາເຘຕຸນ຺ຕິ ໂພເຘຕຸໍ. ໂຫຕຸ ອສມ຺ພນ຺ໂຘ, ກາ ໂນ ຫານີຕິ ກທາຈິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອາສງ຺ກາຍ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພາ…ເປ… ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈາຕິ ສຠາວຘາຣຓປຈ຺ຈຍຘຣິຍມານຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວສ຺ສ ອເປກ຺ຂາວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອເປກ຺ຂາວຸຕ຺ຕິໂນ ອນ຺ຕເຣນ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ລຠນ຺ຕິ. ສຕິປິ ສຠາວຘາຣຓາທິອຕ຺ຖສາມຎ຺ເຎ ກຸສລຊາຕິອາທິວິສິຏ຺ຐສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຖຕາ ນ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຈນສິເລສວເສນ ວາ. ອຖ ວາຕິອາທິນາ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມສທ຺ທານໍ ອຠາວຕ຺ຕໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນານຕ຺ຖຕາຠາວໂທສໍ ປຣິຫຣຕິ.

ຎາປກເຫຕຸຠາວໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິ ອິຘ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓໍ ນາມ ຍຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ປຸນຣຸຕ຺ຕີຕິອາທິນາ ນນຸ ‘‘ກຸສລາທີນມ຺ປິ ເອກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕາປຕ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ອຠາວາປຕ຺ຕິຍໍ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ນານຕ຺ຕາຠາວໂຈທນາສາມຎ຺ເຎນ. ເຠທາເຠທນິພນ຺ຘນຕ຺ຕາ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ໂສ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຠິນ຺ເນສຸ ນິຍເມນ ນຕ຺ຖີຕິ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພາຠາເວນ ອຈ຺ຈນ຺ຕາເຠທໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອຠິນ຺ເນສຸເຍວ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພາຠາວໍ. ອຖ ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອຠິນ຺ເນສຸ ອວິວຏສທ຺ທຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ? ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອມິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວິຕຸໍ ສກ຺ກຸຓາຕີຕິ ສກ຺ໂກ, ອິນ຺ທຕີຕິ ອິນ຺ໂທ, ປຸຣິເມ ທທາຕີຕິ ປຸຣິນ຺ທໂທຕິ ເອວໍ ກິຣິຍາຄຸຓາທິປຣິຄ຺ຄຫວິເສເສນ.

ເຠທາເຠທວນ຺ເຕສູຕິ ວິເສສສາມຎ຺ຎວນ຺ເຕສຸ. ນີລ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຸປ຺ປລສທ຺ທສມາໂຍໂຄ ຣຕ຺ຕຸປ຺ປລເສຕຸປ຺ປລາທິອຸປ຺ປລຊາຕິສາມຎ຺ຎໂຕ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນີລຄຸຓຍຸຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປລຊາຕິວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ອຸປ຺ປລ-ສທ຺ໂທປິ ນີລ-ສທ຺ທສມາຍຸຕ຺ໂຕ ຠມຣງ຺ຄາຣໂກກິລາທິຄຕນີລຄຸຓສາມຎ຺ຎໂຕ ອວຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປລວຕ຺ຖຸຄຕເມວ ນີລຄຸຓໍ ປກາເສຕີຕິ ວິເສສຕ຺ຖສາມຎ຺ຎຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕຕາ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອິມິນາ ນເຍນ ອິຕຣຕ຺ຣາປິ ເຠທາເຠທວນ຺ຕຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຕາຍ ຕາຍ ອນຸມຕິຍາຕິ ເຕນ ເຕນ ສງ຺ເກເຕນ. ເຕ ເຕ ໂວຫາຣາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອຠິນ຺ເນ ອຕ຺ເຖ ປຣິຍາຍຠາເວນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຠິນ຺ເນ ຍຖາສກໍ ອຕ຺ຖວິວຣຓຠາເວນ ເຠທາເຠທວນ຺ເຕ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາເວນ ຕາ ຕາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ສິທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາເນຕິ ເອກສ຺ມິໍ. ກຸສລາທິຠາວນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉິຕສລນາທິຠາວໍ. ອຠິຘານຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາທິອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ວິຍ ສຠາວຘາຣຓາທິສາມຎ຺ຎຕ຺ຖໍ ວິເສເສຕີຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ຕິກາ ເອວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ທຸກາ, ຕິເກສຸປິ ກຸສລຕ຺ຕິໂກວ, ນ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສຸຂຄ຺ຄຫຓໂຕ ອປ຺ປເຠທໂຕ ຈ ຕິກາ ເອວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຕິເກຫິ ໂພຘິເຕ ກຸສລາທິເຠເທ ຕພ຺ພິຠາຄຠິນ຺ນາ ເຫຕຸອາທໂຍ ວຸຈ຺ຈມານາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ກຸສລາທິມຸເຂນ ເຫຕຸອາທໂຍ ວິຠຕ຺ຕາ, ກຕິປຍເຠທາ ຈ ຕິກາ ທ຺ວາວີສຕິປຣິມາຓຕ຺ຕາ.

ເຕສຸ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຄຫອສງ຺ກຣອາທິກລ຺ຍາຓຠາເວນ ປຐມໍ ກຸສລຕ຺ຕິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣວເສສາ ຫິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ກຸສລຕ຺ຕິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ນ ຕຖາ ເວທນາຕ຺ຕິກາທີຫິ. ນນຸ ວິປາກຕ຺ຕິກາທີຫິປິ ນິຣວເສສາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເຕສຸ ປນ ອນວຊ຺ຊສາວຊ຺ຊຘມ຺ມາ ນ ອສງ຺ກຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາ ກຸສລຕ຺ຕິເກ. ນນຸ ຈ ສໍກິລິຏ຺ຐສໍກິເລສິກຕ຺ຕິກາທີສຸປິ ເຕ ອສງ຺ກຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ເອວເມຕໍ, ເຕ ປນ ອກລ຺ຍາຓຠູເຕ ປາປຘມ຺ເມ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ກລ຺ຍາຓຠູເຕ ປຸຊ຺ຊຠວປຣິນິພ຺ພຸຕິນິປ຺ຜາທເກ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ຠຄວາ ສຓ຺ຫສຸຂຸມໍ ຣູປາຣູປເທສນໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ສພ຺ພສງ຺ຄຫອສງ຺ກຣອາທິກລ຺ຍາຓຄຸຓໂຍຄໂຕ ປຐມໍ ກຸສລຕ຺ຕິກໍ ເທເສຕິ, ກິຎ຺ຈ ຕທຎ຺ຎຕ຺ຕິການໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຕຖາ ຫິ ກຸສລຕ຺ຕິກມຸເຂນ ‘‘ກາມາວຈຣກຸສລໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິນາ ເວທນາຕ຺ຕິກາທໂຍ ວິຠຕ຺ຕາຕິ.

ກຸສລຕ຺ຕິເກປິ ຈ ປຘານປາສໍສອຸຠຍຫິຕຠາວໂຕ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ສຸຂວິປາກຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕມາ ອວຊ຺ຊວິຘມນໂຕ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ ອິຘໂລກປຣໂລເກສຸ ອຕ຺ຖາວຫາ ນິສ຺ສຣຓາວຫາ ຈ, ຕສ຺ມາ ປຘານາທິຠາເວນ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອກຸສລາ, ຕທຸຠຍວິປຣີຕສຠາວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອພ຺ຍາກຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຸສລວເສນ ວາ ອສ຺ສາໂທ, ອກຸສລວເສນ ອາທີນໂວ, ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ເມສຸ ນິພ຺ພານວເສນ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ອສ຺ສາທາທິກ຺ກເມນ, ກຸສເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ຑິຕາ ອກຸສເລ ປຊຫນ຺ຕາ ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ມຠູຕມຄ຺ຄຜລໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ອຍມນຸປຸພ຺ພີ ຐປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເສກ຺ຂຕ຺ຕິກາທີສຸ ວິຍ ສຣູປໂຕ ປຸຣິມປທທ຺ວຍປຏິກ຺ເຂປວເສນ ຕຕິຍປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເນວກຸສລາ ນາກຸສລາ’’ຕິ? ວິເສສທີປນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂສຠາເວສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂກຈິປິ ຘມ຺ໂມ ຕທຸຠຍສຠາເວນ ເກນຈິປິ ປຣິຍາເຍນ ກທາຈິ ອພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ເສກ຺ຂຕ຺ຕິເກ ປທທ຺ວຍປຏິກ຺ເຂປວເສນ ‘‘ເນວເສກ຺ຂາ ນາເສກ຺ຂາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເອວໍ ອິຘ. ອິຘ ປນ ກຸສລສຠາວາ ເອວ ຘມ຺ມາ ອຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຖາ ນ ພ຺ຍາກຣຓີຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈນມຕ຺ເຕ ເອວ ວາ ອິທໍ ນານາກຣຓໍ ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ ເນວກຸສລາ ນາກຸສລາ’’ຕິ ພ຺ຍາກຕ-ສທ຺ເທນ ກຸສລາກຸສລານໍ ໂພຘິຕຕ຺ຕາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອກຸສເລສຸ ຕຓ຺ຫາຍ ສພ຺ພາກຸສເລຫິ, ເຕຠູມກກຸສລາກຸສເລຫິ ວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕໍຕໍອວສິຏ຺ຐເຕຠູມກຘມ຺ເມຫິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສເລນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ອວສິຏ຺ຐອພ຺ຍາກຕວິເສເສນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທຠາວໂຕ ສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓປຘານາ ອຠິຘມ຺ມກຖາ, ເຕສໍ ປນ ກຸສລາທິວິເສເສ ນິທ຺ຘາຣິເຕ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຕາທິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໘໓; ທີ. ນິ. ໒.໙໐) ເອວມາທິວຈນໂຕ ຫິ ກຸສລາທີນໍ ອຸປສມ຺ປາທນາທິທສ຺ສນປຣໍ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ, ຕສ຺ມາ ກຸສລານໍ ອຸປສມ຺ປາທນໍ ອກຸສລານໍ ປຫານຎ຺ຈ ອຸປາໂຍ, ອພ຺ຍາກຕວິເສສສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຜລໍ, ກຸສລາທີນໍ ອຸປສມ຺ປາທນາທິອຕ຺ຖາ ເທສນາ ອາຓຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ.

ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ໂກສລ຺ຍສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ຈ ກຸສລາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອກຸສລາ, ຕທຸຠຍວິປຣີຕໂຕ ອພ຺ຍາກຕາ, ສຠາວຘາຣຓາທິອຕ຺ເຖນ ຘມ຺ມາຕິ ອນຸປທວິຈິນນໍ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ.

ປຸຊ຺ຊຠວຜລປຣິນິພ຺ພຸຕິນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ກຸສເລຫີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສຸຂວິປາກຕ຺ຕາ, ອປາຍທຸກ຺ຂສໍສາຣທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອກຸສເລຫີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາ, ຕທຸຠຍຜລານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກເຕຫີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອວິປາກຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ ຫາໂຣ.

ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສຸຂວິປາກສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ອກຸສລາ ທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສ, ອພ຺ຍາກຕາ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອຍໍ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

ກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ເຍ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ອນຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍາ ອນຸປາທິນ຺ນອນຸປາທານິຍາ…ເປ… ອຣຓາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ໂພຘິຕາ ຠວນ຺ຕິ ກຸສລລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ເຍ ສາວຊ຺ຊທຸກ຺ຂວິປາກາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ອນຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍາ ສໍກິລິຏ຺ຐສໍກິເລສິກາ…ເປ… ສຣຓາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ໂພຘິຕາ ຠວນ຺ຕິ ອກຸສລລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອພ຺ຍາກຕຄ຺ຄຫເຓນ ເຍ ອວິປາກາຣຫາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິປາກາ ຘມ຺ມາ ເນວວິປາກນວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ອຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍາ ອນຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍາ ອນຸປາທິນ຺ນອນຸປາທານິຍາ…ເປ… ອຣຓາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ໂພຘິຕາ ຠວນ຺ຕິ ອພ຺ຍາກຕລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣ.

‘‘ກຸຈ຺ຉິເຕ ປາປຘມ຺ເມ ສລຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິຣຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ກຸສລາທິມຸເຂນ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຍ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຕາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຠາຄິໂນ ຠເວຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ນິທານໍ ອສາຘາຣຓໂຕ ກຸສລາທິເຠເທນ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕາ. ສາຘາຣຓໂຕ ປນ ປາກຏເມວ. ປຐມໍ ກຸສລຕ຺ຕິກສ຺ສ ເທສນາ ວິຈາຣິຕາເຍວາຕິ ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ.

ກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ສກລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມາວຕ຺ຕຕິ, ທຸຕິເຍນ ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ. ອກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອພ຺ຍາກຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ສກລສໍກິເລສໂວທານປກ຺ໂຂ ຍຖາຣຫມາວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍໍ ອາວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

ຕຕ຺ຖ ກຸສລາ ຠູມິໂຕ ຈຕຸຘາ ວິຠຕ຺ຕາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປວຕ຺ຕິອາກາຣາທິໂຕ ປນ ອເນກຘາ. ອກຸສລາ ຠູມິໂຕ ເອກຘາ ວິຠຕ຺ຕາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິໂຕ ອເນກຘາ. ອພ຺ຍາກຕາ ປນ ວິປາກກິຣິຍຣູປນິພ຺ພານວເສນ ຈຕຸຘາ ຠູມິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິໂຕ ອເນກຘາ ຈ ວິຠຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິ ຫາໂຣ.

ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລານໍ ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານາຍ ວີຕິກ຺ກມາທິປ຺ປຫານາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກຸສລານໍ ອນຸປສມ຺ປຊ຺ຊນາຍ, ອພ຺ຍາກເຕສຸ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຣຓາຍາຕິ ອຍໍ ປຣິວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

ກຸສລາ ອນວຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎານີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ອກຸສລາ ສາວຊ຺ຊາ ອປຸຎ຺ຎານີຕິ ປຣິຍາຍ ວຈນໍ, ອພ຺ຍາກຕາ ອວິປາກາຣຫາ ເນວອາຈຍຄາມີ ນອປຈຍຄາມີໂນຕິ ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາໂຣ.

ກຸສລາທໂຍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິອາທິນາ ປຠວຠູມິເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຣິຎ຺ຎາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຫາໂຣ.

ອກຸສລານໍ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ສລນໍ ກຸສານໍ ວິຍ ກຸສານໍ ວາ ຣາຄາທີນໍ ລວນໍ ເອວໍຘມ຺ມຕາຕິ ອຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ອວຕຣຓໍ, ຕຖາ ກຸເສນ ລາຕພ຺ພາ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕາ ຈາຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທ…ເປ… ອວຕຣຓໍ, ປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວາ ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກາ ຈາຕິ ອນິຈ຺ຈຕາມຸເຂນ ອວຕຣຓໍ, ອນິຈ຺ຈຕາ ເອວ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕາຍ ທຸກ຺ຂາຕິ ທຸກ຺ຂຕາມຸເຂນ ອວຕຣຓໍ, ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຘມ຺ມາຕິ ອພ຺ຍາປາຣໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາມຸເຂນ ອວຕຣຓໍ, ເອວໍ ກຸສລາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາຍຕນານິ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍຕິອາທິນາ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິມຸເຂນປິ ອວຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ອກຸສລາພ຺ຍາກເຕສຸປິ ອວຕຣຓໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ອວຕຣໂຓ ຫາໂຣ.

ກຸສລາຕິ ອາຣມ຺ໂຠ, ຘມ຺ມາຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ຕຖາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາຕິ, ຘມ຺ມາຕິ ປນ ປທສຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈາຕິ ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ.

ຘມ຺ມາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕາຕິ. ຕຖາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ກາມາວຈຣໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕນ຺ຕິອາທິ ວິເສສວຈນໍ. ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ນວໂມ ຂໂຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການິ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເອວ ວາ ເຫຕຸ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸ, ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອພ຺ຍາກຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ເຫຕູຕິ ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣ.

ກຸສລາຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈວ ຠາເວຕພ຺ພຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ. ອກຸສລາຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈວ ປຫາຕພ຺ພຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ. ອພ຺ຍາກຕາຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈວ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ. ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຎ຺ຎາທີນໍ ປວຕ຺ຕນາກາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປ຺ປຫານຠາວນາສຈ຺ຉິກຣຓານິ ທີປິຕານີຕິ ຕທງ຺ຄາທິວີຕິກ຺ກມາທິປ຺ປຫານານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ຠາວນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ.

ກາມຎ຺ເຈຕໍ ອວິເສສໂຕ ສຠາວຘມ຺ມກຖນໍ, ວິເສສວນ຺ໂຕ ປນ ຘມ຺ມາ ວິເສສໂຕ ນິທ຺ຘາຣິຕາ. ຕຖາ ຫິ ຈິຕ຺ເຕເນວ ສມໂຍ ນິຍມິໂຕ, ຕສ຺ມາ ກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ວິເສສໂຕ ສາຘິຏ຺ຐາໂນ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ ຈ ທສ຺ສິຕາຕິ. ຕຖາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ສາຘິຏ຺ຐານາ ຕຓ຺ຫາ ອວິຊ຺ຊາ ຈ, ອພ຺ຍາກຕຄ຺ຄຫເຓນ ສປຣິວາຣາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

ຕຖາ ກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ມູລຠາວວິເສສໂຕ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ເຕສຸ ຈ ອໂທເສນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ, ອໂລເຠນ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ອໂມເຫນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ນີຍຕິ. ຕຖາ ອກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ຕີຓິ ອກຸສລມູລານິ, ເຕສຸ ຈ ໂລເຠນ ຕເທກຏ຺ຐາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ຕຖາ ໂທສໂມເຫຫິ ຕໍຕເທກຏ຺ຐາ. ອພ຺ຍາກຕຄ຺ຄຫເຓນ ອປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາ ນີຍນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

ຕຖາ ກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ຍໂຕ ໂກສລ຺ລໂຕ ສມ຺ຠູຕາ ກຸສລາ, ຕໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕໍສຫຊາຕາ ຕທຸປນິສ຺ສຍາ ຈ ສທ຺ທຫນຸສ຺ສຫນາປິລາປາວິກ຺ເຂປາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ. ເຕຫິ ຈ ສພ຺ເພ ສທ຺ຘມ຺ມາ ໂພຘິຕາ ຠວນ຺ຕິ. ອກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ອໂກສລ຺ລປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວສຸ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕາຠິນິເວສຠູຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ. ອພ຺ຍາກຕຄ຺ຄຫເຓນ ຍຖາວຸຕ຺ຕອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານຠູຕານິ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ໂພຘິຕານີຕິ ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມີຕິ ອິເມ ຕໂຍ ອຕ຺ຖນຍາ.

ເຕຫິ ຈ ສິທ຺ເຘຫິ ທ຺ເວ ກມ຺ມນຍາປິ ສິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ຕິໂກ ສພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕສພ຺ພຠາຄິໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ສາສນປຏ຺ຐານໍ.

ອຍໍ ຕາວ ເນຕ຺ຕິນເຍນ ກຸສລຕ຺ຕິກວຓ຺ຓນາ.

ເອວໍ ເວທນາຕ຺ຕິກາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈນິທ຺ຘາຣຓາທິວິຘິນາ ໂສຬສ ຫາຣາ ປຎ຺ຈ ນຍາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍາມ. ສກ຺ກາ ຫິ ອິມິນາ ນເຍນ ເຕສຸ ເຕສຸ ຕິກທຸເກສຸ ຕໍຕໍຫາຣນຍໂຍຊນານຸຣູປຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ເຕ ເຕ ຫາຣນຍາ ວິຎ຺ຎຸນາ ນິທ຺ທິສິຕຸນ຺ຕິ.

໒. ຕຎ຺ຈ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສຸຂເວທນາ ເອວ ໂຫຕິ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ເຠທປຣິຍາທານໂຕ, ເຠທສ຺ສ ຈ ສາມຎ຺ຎປຣິຈ຺ຈາຄໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິເສສສາມຎ຺ຎານິ ອວຍວສມຸທາຍາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໂຕ ຠິນ຺ນານິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ປນ…ເປ… ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕເມວ ເນສໍ ຠິນ຺ນຕຕ຺ວໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ຕນ຺ຕິ ສຸຂເຫຕູນໍ ກາຣຓໍ. ເຕນ ສຸຂສ຺ສ ກາຣຓໍ ສຸຂເຫຕຸ, ສຸຂສ຺ສ ກາຣຓກາຣຓໍ ສຸຂມູລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຂເຫຕູນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸ-ສທ຺ເທນ ກາຣຓຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎປສ຺ສທ຺ຘິອາທີນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຂມູລສຸຂເຫຕູສຸ ຜລູປຈາເຣນ, ສຸຂາຣມ຺ມຓສຸຂປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນສຸ ສຸຂສຫຈຣິຍາຍ, ອພ຺ຍາປຊ຺ຊນິພ຺ພາເນສຸ ທຸກ຺ຂາປຄມຠາເວນ ສຸຂປຣິຍາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຏ຺ຐາສູຕິ ສຸຂຸເປກ຺ຂານໍ ວິປຣິຓາມາຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ອນິຏ຺ຐຠາໂວປິ ອຕ຺ຖີຕິ ວິເສເສຕິ. ອຸເປກ຺ຂເມວ ວາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິເສສນໍ ກຕໍ. ສາ ຫິ ອກຸສລວິປາກຠູຕາ ອນິຏ຺ຐາປິ ອຕ຺ຖີຕິ. ເອວມາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ໂສວຄ຺ຄິກໍ ສຸຂວິປາກ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໓) ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິຏ຺ຐປຣິຍາໂຍ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂ-ສທ຺ໂທຕິ.

ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຐິຕິສຸຂໍ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂໍ, ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາກ຺ກມໍ ສຸຂເວທນາ ທຸກ຺ຂອນິຏ຺ຐປຣິຍາໂຍ ຫິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂ-ສທ຺ໂທຕິ. ທຸກ຺ຂເວທນາທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸອາທີສຸ ທຸກ຺ຂສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ວິປາກາວິປາກເຠທາຍ ສພ຺ພາຍປິ ສຸຂເວທນາຍ ວເສນ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍານຸກູລມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຠາວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິປາກາ ສຠາວໂຕ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓາ. ອິຕຣາ ສຠາວໂຕ ສງ຺ກປ຺ປໂຕ ຈ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ອິຏ຺ຐາກາຣສ຺ສ ວາ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອສມານປຈ຺ຈເຍຫິ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ສມານປຈ຺ຈເຍຫິ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສາຕິສຍາຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານນວເສນ ‘‘ສມານປຈ຺ຈເຍຫິ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ທຸວິໂຘປິ ອຸປ຺ປາໂທ ເອກຸປ຺ປາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກເສສນເຍນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສມາ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ເຕນ ຕານິ ເອກວຕ຺ຖຸການີຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ‘‘ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມວິກປ຺ເປ ເອກໍ ວຕ຺ຖຸ ນິສ຺ສໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ນ ເອກໍເຍວ ວຕ຺ຖູຕິ. ເອເກກຠູຕສ຺ສ ຠູຕຕ຺ຕຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຠູຕນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈ ອຸປາທາຣູປານໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ເອກໍເຍວ ວຕ຺ຖຸ ເອເຕສຸ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕຕາສງ຺ຂາຕອຸປກາໂຣປກຕ຺ຕພ຺ພຠາວທີປນໍ ເອກວຕ຺ຖຸກວຈນນ຺ຕິ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ມຫາຠູຕວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ. ອິຕຣຖາ ເອກໍ ວຕ຺ຖຸ ເອເຕສູຕິ ສມາສຕ຺ຖຠາເວນ ອຸປາທາຣູປານມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນານນ຺ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຣິຍມໂນຘາຕຸຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍປິ ຫິ ເອກາຣມ຺ມຓາຠິນ຺ນວຕ຺ຖຸກາ ຈາຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖຕິ. ສນ຺ຕີຣຓາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນຊວນຕທາຣມ຺ມຓານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອຕານິ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນິ ຈຸຕິອາສນ຺ນານິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕານິ ຫິ ຕທຸທ຺ຘໍ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອິຕຣານິ ປນ ປຸຣິມປຸຣິມຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓຸປ຺ປນ຺ເນ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ຉສຸ ວາ ວຕ຺ຖູສຸ ເອກໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸເຍວ ວຕ຺ຖຸ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອວໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຈຸຕິອາສນ຺ນໂຕ ອິຕເຣສໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ຄຫຓໍ ສິຍາຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ກຸສລຕ຺ຕິການນ຺ຕຣໍ ເວທນາຕ຺ຕິໂກວ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ກິສ຺ມິໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຍມນຸໂຍໂຄ ນ ສິຍາ, ອປິຈ ອວຍວານໍ ອເນກເຠທຕາທສ຺ສນຕ຺ຖາ ຕິກນ຺ຕຣເທສນາ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຫິ ກຸສລຕ຺ຕິເກນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຕິຘາ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕທວຍວານໍ ກຸສລາທີນມ຺ປິ ອເນກເຠທຠິນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເຕສໍ ເວທນາສມ຺ປໂຍຄວິຠາຄວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ສິຍາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ສິຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສິຍາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ສິຍາ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ສິຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອພ຺ຍາກຕາ ສມ຺ປໂຍຄາຣຫາຕິ. ເອວໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ເວທນາເຠເທນ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຸສລຕ຺ຕິການນ຺ຕຣໍ ເວທນາຕ຺ຕິກໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ວິປາກາທິເຠທຠິນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເວທນາຕ຺ຕິການນ຺ຕຣໍ ວິປາກຕ຺ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ຘມ຺ມາ ສິຍາ ວິປາກາ, ສິຍາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ, ສິຍາ ເນວວິປາກນວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ. ຕຖາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນ ສິຍາ ວິປາກາ, ສິຍາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ອວເສສຕ຺ຕິການໍ ທຸການຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣວຈເນ ປໂຍຊນໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ.

໓. ວິປາກນິຣຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕີຕິ ເຕສຸ ວິປາກສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຸກ຺ກກຓ຺ຫາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກຜສ຺ສາທິຠາໂວ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ. ສຕິ ປນ ປາກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຜລປຣິຍາຍຠາເວ ຣູປໍ ວິຍ ນ ນິຫີໂນ ປກ຺ກໍ ວິຍ ວິສິຏ຺ໂຐ ປາໂກຕິ ວິປາໂກຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ຍາປາຣຕາຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕາ. ສນ຺ຕາເນ ສພ຺ຍາປາຣຕາຕິ ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄສງ຺ຂາເຕນ ກິຣິຍາຠາເວນ ວິປາກຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕານວິເສສມາຫ ‘‘ຍໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ກຸສລາກຸສລາ ເຈຕນາ, ຕໍສນ຺ຕາເນ ເອວ ຕສ຺ສາ ວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສພ຺ຍາປາຣຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ອາວຊ຺ຊນທ຺ວຍໍ ວິປາກຎ຺ຈ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ‘‘ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມາເນ’’ຕິ ອິມິນາ ອວສິຏ຺ຐໍ ກິຣິຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຸຠເຍນປິ ອນຸສຍສຫາຍສອຸສ຺ສາຫຕາລກ຺ຂຓາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລານມ຺ປິ ຫິ ອນຸສຍາ ອຸປນິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍໂຕ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໓໔໒) ອຣິຍມຄ຺ຄເຈຕນາຍ ອວິຊ຺ຊາອຸປນິສ຺ສຍຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ເຄ ປກາສິຕາ. ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວລກ຺ຂຓາ ວິປາກາ, ອຸຠຍວິປຣີຕລກ຺ຂຓາ ເນວວິປາກນວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາທິກຸສລານນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໔) ອິມິນາ ຕິເກນ ສງ຺ຄຫິຕໍ ຄຕິອຸປຘິກາລປໂຍຄາຠາເວນ ອວິປາກໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອປຣາປຣິຍເວທນີຍໍ ປນ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອໂຫສິກມ຺ມາທິຠາວໍ ນ ຠຊຕິ. ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ວິປາການຸປ຺ປາທເນ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຄຕິອຸປຘິກາລປໂຍຄາຠາເວນ ອນຸປ຺ປນ຺ນວິປາກເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສປິ ປວຕ຺ຕິວິປາກສ຺ສ ອນຸຊານນໂຕ. ເຍສໍ ປນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ອວິປາກາ, ເຕສໍ ມເຕນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ອໂຫສິກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍປກາຣສ຺ເສວ ປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔. ‘‘ກຖມາທິນ຺ນາ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ປຎ຺ໂຫ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ຜລຠາເວນາ’’ຕິ ຫິ ອາທານປ຺ປກາຣວຈນໍ. ເກສຎ຺ຈິ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີນໍ ອຸເປຕກິຣິຍຠູຕານໍ ຕໍກຕ຺ຕຸຠູຕານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖານໍ ອຸເປຕພ຺ພສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ຕທຠິຘາຍິໂນປິ ສທ຺ທາ ສມ຺ພນ຺ຘາ ເອວາຕິ ‘‘ອຸເປຕສທ຺ທສມ຺ພນ຺ຘິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸເປຕນ຺ຕິ ຫິ ອຸເປຕພ຺ພຕ຺ເຖ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອວສ຺ສໍ ອຸເປຕກິຣິຍາ ອຸເປຕາ ຈ ຎາຍຕີຕິ. ‘‘ຣູປຘາຕຸຍາ ໂຂ ປນ, ຄຫປຕິ, ໂຍ ຉນ຺ໂທ ໂຍ ຣາໂຄ ຍາ ນນ຺ທີ ຍາ ຕຓ຺ຫາ ເຍ ອຸປຍຸປາທານາ, ເຈຕໂສ ອຘິຏ຺ຐານາ ອຠິນິເວສາ ອນຸສຍາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ອຸປໂຍ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຍ…ເປ… ທິຏ຺ຐີຫີ’’ຕິ. ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ‘‘ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ເຖສຸ ໂຍ ໂຍ ສມ຺ຠວຕິ ໂຍເຊຕຸໍ, ໂສ ໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ວຈນານຸປຸພ຺ເພນາຕິ ‘‘ກິໍ ປນ ຕໍ ອຸເປຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວຈນານຸປຸພ຺ເພນ ນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ສພ຺ພເຕຠູມກປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ. ນາປຊ຺ຊຕິ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສໂສ ອນຸປຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຕໍ ປນ ວິເສສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂພຘເນຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸເປຕໍ ທີເປຕີຕິ ຍຖາ ‘‘ປາຈຣິໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຄໂຕ ອາຈຣິໂຍ ປາຈຣິໂຍຕິ ປ-ສທ຺ໂທ ປຄຕໍ ທີເປຕິ, ເອວໍ ອຸປ-ສທ຺ໂທ ອຸເປຕໍ ທີເປຕິ ເອວ, ນ ເຈຕ຺ຖ ຄຕາທິອຕ຺ຖານໍ ເອກນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໂຍໂຄ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ. ອຕິສທ຺ໂທ ວິຍາຕິ ຈ ອິທໍ ສສາຘນກິຣິຍາທີປນສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ເອເຕນ ປຸຣິມນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ວິເສເສຕິ. ເຕນ ສຫຊາຕສ຺ສປິ ອຸປາທານສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ. ສຫຊາໂຕປິ ຫິ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ໂນ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ມຫາຠູຕາ’’ຕິ, ‘‘ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໕໓) ຈ. ຘາຕຸກຖາຍໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອກາທສຫາຍຕເນຫິ ສຕ຺ຕຣສຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ກຕິຫິ ອສງ຺ຄຫິໂຕ. ນ ເກຫິຈິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ອສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໖໗) ເອວມາທິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕສ຺ມາ ເອວາຕິ ອຸປາທິນ຺ນສທ຺ທານເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ເອວ. ອວິເສເສຕ຺ວາຕິ ອຸປາທິນ຺ນານຸປາທິນ຺ນວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ອຸປາທາເນຫິ ອຸປາທາຕພ຺ພາຕິ ວາ ອຸປາທານິຍາ, ອຸປາທາຕຸໍ ວາ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອຸປາທານິຍາ, ອຸປາທາເນ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ວາ ອຸປາທານິຍາ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ.

໕. ວິພາຘນໍ ປີຬນໍ ກິລມນໍ ອຸປຕາໂປ ປຣິຬາໂຫ ອປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາໂວ. ວິທູສິຕາ ມລີນາ ຈ ຍໂຕ ເກຈິ ອກິເລສສຠາວາປິ ອນິຏ຺ຐຜລາ ຄາຣຍ຺ຫາ ຈ ຊາຕາ.

໖. ‘‘ສີລມຕ຺ຕກໍ, ປຣໍ ວິຍ ມຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ທສ຺ສ ປມາຓວາຈກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ມຣິຍາທວາຈໂກ ວາ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ. ວິຈາໂຣ ເຫຕ຺ຖ ຌານງ຺ເຄສຸ ເຫຏ຺ຐິມມຣິຍາໂທ, ນ ປຐມຊ຺ຌານອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນສຸ ວິຍ ວິຕກ຺ໂກ. ສາ ປນ ວິຈາຣມຣິຍາທຕາ ວິຕກ຺ກາຠາເວນ ເອເຕສໍ ຊາຕາຕິ ອວິຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອວິຕກ຺ກາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈາຣມຣິຍາທຌານງ຺ເຄສຸ ວິຈາຣເຫຏ຺ຐິມໂກຏິກາຕິ. ອຖ ວາ ອີສທຕ຺ໂຖ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ວິຕກ຺ກຣຫິຕາ ຠາວນາຍ ອຕິສຸຂຸມຠູຕວິຈາຣຕ຺ຕາ ອີສໍ ວິຈາຣາ ຈ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາຕິ. ນ ຫິ ອິໂຕ ປຣໍ ວິຈາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ. ຍທິ ວິຕກ຺ກວິເສສຣຫິຕາ ວິຈາຣມຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອວິຕກ຺ກວຈນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈາຣມຕ຺ຕວຈເນນາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ວິຈາຣມຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອວິຕກ຺ການໍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອວິຕກ຺ກວຈນໍ, ອວິຕກ຺ກາ ຈ ວິຈາຣມຕ຺ຕາ ອວິຈາຣາຕິ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ ຄເຫຕພ຺ພາ ຈ, ເອວໍ ສຕິ ວິຈາຣມຕ຺ຕາ ວິເສສນໍ, ອວິຕກ຺ກາ ວິເສສິຕພ຺ພາຕິ ວິຈາຣມຕ຺ຕາວິຕກ຺ກາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາໂວ’’ຕິອາທິ. ຍຖາກາມນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ. ເຍນ ເຍນ ຫິ ປກາເຣນ ຘມ຺ເມສຸ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພຠາວາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາໂວ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ປທານໍ ອນຸກ຺ກໂມ ປທານຸກ຺ກໂມ.

ອວິຕກ຺ກາ ສວິຕກ຺ກາ ຈ ສວິຈາຣາ ອວິຈາຣາ ຈາຕິ ອວິຕກ຺ກາສວິຈາຣາ ສວິຕກ຺ກາ ອວິຈາຣາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸຠເຍກເທສທສ຺ສນມ຺ປິ ອຸຠຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຍທິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣມ຺ປິ ປກາເສຕຸນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາເຣສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ວິຕກ຺ໂກ ອວິຕກ຺ກສວິຈາຣຕາຍ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ວິຈາໂຣ ‘‘ສວິຕກ຺ກອວິຈາໂຣ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕກ຺ກາຠາເວນ ເອເຕ ວິຈາຣມຕ຺ຕາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍເຍວ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິຈາຣມຕ຺ຕາຕິ ຫິ ວິຈາຣມຕ຺ຕວນ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎວິເສສວິຣຫສາມຎ຺ຎໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກວິເສສວິຣຫສງ຺ຂາເຕ ອວິຕກ຺ກ-ສທ຺ໂທ ສນ຺ນິຘາປິໂຕ ວິເສເສຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຘມ຺ເມຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ນ ວິຈາຣໂຕ’’ຕິອາທິ.

໗. ເວທຍມານາຕິ ອນຸຠວມານາ. ສຸຂາກາເຣຕິ ອິຏ຺ຐາກາເຣ, ອິຏ຺ຐານຸຠວນາກາເຣ ວາ. ອຸທາສິນາຕິ ນຕິອປນຕິຣຫິຕາ. ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ອວິຣຸທ຺ຘາ ເຕສໍ ພ຺ຍວຘາຍິກາຠາວໂຕ. ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ຫິ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ອນນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ພ຺ຍວຘາຍິກາຠູຕາ ນ ເຕຫິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປນ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ອນນ຺ຕຣາປວຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ອິຘ ອຸເປກ຺ຂາ-ສທ຺ທສ຺ສ ສພ຺ພຸເປກ຺ຂາປຣິຍາທານໂຕ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິອຸເປກ຺ຂາ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປີຕິສຫຄຕາເຍວ ນ ສຸຂສຫຄຕາ, ສຸຂສຫຄຕາປິ ນ ປີຕິສຫຄຕາ ເອວາຕິ ປີຕິສຫຄຕາ ສຸຂສຫຄຕາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠິນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ. ສຕິປິ ສຸຂສຫຄຕານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປີຕິສຫຄຕຠາເວ ເຍນ ສຸເຂນ ສມນ຺ນາຄຕາ ສຸຂສຫຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປີຕິສຫຄຕາ, ຕໍ ສຸຂໍ ນິປ຺ປີຕິກສຸຂນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ອິມິນາ ຕິເກນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ປີຕິສຫຄຕາຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສິທ຺ໂຘຕິ ສາວເສສໍ ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສຸຂປີຕິໂຍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຫິ ປຐມທຸຕິຍປເທຫິ ໂຍ ປີຕິສຫຄໂຕ ຘມ຺ມວິເສໂສ, ຕໍ ສຸຂໍ, ໂຍ ຈ ສຸຂສຫຄໂຕ ຘມ຺ມວິເສໂສ, ສາ ປີຕີຕິ ສຕິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐຠາເວ ປທນ຺ຕຣສງ຺ຄຫິຕຠາວທີປນໂຕສິທ຺ໂຘ ຎາໂຕ ວິທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ ອຕິປຓີຕສຸຂນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກງ຺ຄໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຓີຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍໍ ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕເທຕໍ ສພ຺ເພສໍ ສຸຂເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອິຘ ‘‘ສຸຂສຫຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຂຠູມິຍໍ ກາມາວຈເຣ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໒໘໓) ‘‘ກາມາວຈຣກຸສລໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໕໙໘) ຈ ນິທ຺ເທໂສ ປວຕ຺ໂຕຕິ.

໘. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ນ ນິພ຺ພານປຏິວິຊ຺ຌນໍ, ອິຕຣຖາ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ທສ຺ສນຠາວາປຕ຺ຕິ ອໂຈທນີຍາ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຈ ທິສ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈກຣເຓນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄວ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານເນນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນເມວ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ທສ຺ສນຠາວາປຕ຺ຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພາວາຕິ? ນ, ທສ຺ສນສາມຎ຺ຎສ຺ເສວ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ທສ຺ສນກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈກຣຓານຎ຺ຈ ເຠເທນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍທິປິ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໒) ວິຍ ອຠິນ຺ນກາລສ຺ສປິ ຠິນ຺ນກາລສ຺ສ ວິຍ ເຠໂທປຈາຣທສ຺ສນໂຕ ເຠທວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ທສ຺ສນວິເສເສ ປນ ອຘິປ຺ເປເຕ ທສ຺ສນສາມຎ຺ຎວຈນໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນສາມຎ຺ຎມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈທນາ ກຕາຕິ ‘‘ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຕຕິຍມຄ຺ຄານມ຺ປິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ຠາວນາຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠາວນາ ວຑ຺ຒນາ. ສາ ຈ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕີຕິ ‘‘ອຸຠຍປຏິກ຺ເຂປວເສນາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ທສ຺ສນຠາວນາປຏິກ຺ເຂປວເສນາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ. ນນຸ ໂລກິຍສມຖວິປສ຺ສນາປິ ຍຖາພລໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ປຫາຍກາ, ຕຕ຺ຣ ກຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ອຎ຺ໂຎ ປຫາຍໂກ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິອາທິ.

໙. ອປ຺ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸມຕ຺ເຕສູຕິ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກມຕ຺ເຕສຸ. ສພ຺ໂພ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຘມ຺ໂມ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ. ສມາໂສ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ. ເຍສນ຺ຕິ ເຍ ຕຕິຍຣາສິຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ອຕ຺ໂຖ ເຕສໍ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ພຕາຍ ທ຺ເວ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸສທ຺ທາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເນວທສ຺ສເນນ ນຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ໂພ ເຫຕຸ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ເຕຫິ ທສ຺ສນຠາວນາປເທຫິ ຍຸຕ຺ເຕນ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກປເທນ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ທສ຺ສນຠາວນາປເທຫິ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກປທສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊນໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ປຸຣິມປທທ຺ວຍ…ເປ… ທສ຺ສນເມຕໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ນປຫາຕພ຺ໂພ ເຫຕຸ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ເຖ ສຕິ. ‘‘ເຫຕຸ…ເປ… ສິຍາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ປຸຣິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິນາ ອເຫຕຸການໍ ອຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂສ ຫິ ‘‘ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ໂຖ.

໑໐. ອຎ຺ຎຖາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປເຕ. ກຖໍ ປເນຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ? ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍເຍວ ຈ ອປຈຍຄາມິຠາວໂຕ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ ອປຈຍຄາມິໂນ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໒໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ວາ ວິເສສຸປລກ຺ຂຓເຫຕຸຠູເຕນ ວຈເນນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວິເສໂສ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານເນນ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີນນ຺ຕິ ໂວທານາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຫຕຸຠາເວນາຕິ ສມ຺ປາປກເຫຕຸຠາເວນ. ຎາປໂກ ກາຣໂກ ສມ຺ປາປໂກຕິ ຕິວິໂຘ ຫິ ເຫຕຸ, ຕຖາ ຎາເປຕພ຺ພາທິຠາເວນ ຜລໍ. ຍຖາ ນິຣຍາທິມນຸສ຺ສຠາວາທິຄາມິປຏິປທາຠາວໂຕ ອກຸສລໂລກິຍກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ‘‘ອາຈຍຄາມິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທິໂລກິຍສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິຘມ຺ມາ ເອວ, ເອວໍ ນິພ຺ພານຄາມິປຏິປທາຠາວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ‘‘ອປຈຍຄາມິໂນ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ເອວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ເສວ ນິພ຺ພານຄາມິປຏິປທາຠາໂວ ປຣິພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ເສວ ອປຈຍຄາມິຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕທນຸວຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ປນ ເສສຘມ຺ເມ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຈເຍ ທຸກ຺ຂປຣິຊານນາທິນາ ສາຕິສຍໍ ຄມນໍ ເຍສນ຺ເຕ ອປຈຍຄາມິໂນຕິ ‘‘ມຄ຺ຄາ ເອວ ອປຈຍຄາມິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານນ຺ຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ຕິເກ ປຐມປທທຸຕິຍປທສງ຺ຄຫິຕານໍ ອຕ຺ຖານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຊຍໍ ເວຣໍ ປສວຕິ (ຘ. ປ. ໒໐໑), ຈຣໍ ວາ ຍທິ ວາ ຕິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອິຕິວຸ. ໘໖, ໑໑໐; ສຸ. ນິ. ໑໙໕) ວິຍ ສານຸນາສິໂກ ອາຈຍ-ສທ຺ໂທຕິ ‘‘ອນຸນາສິກໂລໂປ ກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຈິນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອາຈຍ’’ນ຺ຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາຈຍາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ອປຈິນນ຺ຕີຕິ ອປຈຍາ, ອປຈຍາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນຍໂຕ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໑. ໂລກິເຍສຸ ອເສກ຺ຂຠາວານາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ –

‘‘ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມາ ເສກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິສີລມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ ອຘິປຎ຺ຎມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມາ ເສກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໖). ໂຍປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນຸໂລມປຏິປທາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ ‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ອຘິຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ, ໂສປິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ –

ວຈນໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ສີລາທິຘມ຺ມາ ເສກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ? ນ, ປຣິຍາຍຠາວໂຕ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຫິ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຠາໂວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ເມສຸ ເອວາຕິ ໂລກິເຍສຸ ເສກ຺ຂຠາວາສງ຺ກາຠາວໂຕ ອເສກ຺ຂຠາວານາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສີລສມາຘີ’’ຕິອາທິ. ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ມາປິ ສິກ຺ຂາຜລຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ເຫຏ຺ຐິມຜລຘມ຺ມາ ວິຍ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາຕິອາທິອຕ຺ເຖຫິ ເສກ຺ຂາ ສິຍຸໍ, ເຫຏ຺ຐິມຜລຘມ຺ມາປິ ວາ ສິກ຺ຂາຜລຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ມາ ວິຍ ອເສກ຺ຂາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິກຕ຺ວາ ‘‘ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມຜເລສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຕໍ ເອວ ສາລິໍ ຠຸຎ຺ຊາມິ, ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣີ, ຕານິ ເອວ ໂອສຘານີ’’ຕິອາທີສຸ ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອເຕນ ຈ ເສກ຺ຂສທິສາ ອເສກ຺ຂາ ຍຖາ ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ເຎ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ອຣິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ເຖປິ ອ-ກາໂຣ ທິສ຺ສຕີຕິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ເສກ຺ຂາ ອເສກ຺ຂາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໒. ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຕກ຺ກາທິວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາປິ ເຫຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີຕິ. ອກຸສລວິທ຺ຘໍສນຣສຕ຺ຕາ ວາ ກຸສລານໍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕຕໍ ປຣິຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ມຫຄ຺ຄຕານໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກກິຣິເຍສຸ ທີຆສນ຺ຕານຕາວ, ນ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາ ວິປຸລຜລຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິປຸລໍ ຜລໍ ວິປຸລຜລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ວິປາເກສຸປິ ວິປຸລຜລຕາ ລພ຺ຠເຕວ. ໂສປິ ເອກເສສນເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫນ຺ເຕຫິ ຄຕາ ປຏິປນ຺ນາຕິ ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສາຘາຣໂຓຕິ. ຄຸຓໂຕ ອຍໍ ເອຕ຺ຕໂກຕິ ສຕ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂອຬາຣິກາ ກິເລສາ ‘‘ປມາຓກຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕຫິ ປຣິໂຕ ຂຓ຺ຑິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ປຣິຕ຺ຕາ. ສຕິປິ ເກຫິຈິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ເຕ ມຫາປມາຓຠາເວນ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ມຫຄ຺ຄຕາ. ປຣິຈ຺ເຉທກຣານໍ ກິເລສານໍ ສຸຂຸມານມ຺ປິ ອໂຄຈຣຠາວໂຕ ເຕຫິ ນ ກຖຎ຺ຈິປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອປ຺ປມາຓາ, ຍໂຕ ເຕ ‘‘ອປຣິຍາປນ຺ນາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

໑໔. ຕິຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ອເສຈນກຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປມາຓກເຣຫີ’’ຕິອາທິໂກ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ‘‘ອຕປ຺ປກຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິກາຍ ຫີນຕ຺ຕິກປທວຓ຺ຓນາຍ ປຣໂຕ ພຫູສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂີຍຕິ, ຍຖາຐາເນ ເອວ ປນ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

໑໕. ໂລກິຍສາຘຸຊເນຫິປິ ອຕິຊິຄຸຈ຺ຉນີເຍສຸ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມນຕ຺ຖິກວາທາທີສຸ ປວຕ຺ຕິ ວິນາ ວິປລ຺ລາສພລວຠາເວນ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວິປຣິຍາສທຬ຺ຫຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ວິປາກທາເນ ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ສຕິປິ ກາລນິຍເມ ວິປາກຸປ຺ປາທເນ ສາສງ຺ກວຈເນນ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິຍຕຕາຍ ອຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ທຸນ຺ນິວາໂຣ, ຕສ຺ມາ. ພລວຕາ…ເປ… ປວຕ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ອສມານຊາຕິເກນ ອນິວຕ຺ຕນີຍວິປາກຕໍ, ສມານຊາຕິເກນ ຈ ວິປາການຸປ຺ປາທເນປິ ອນນ຺ຕຣໍ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາຍ ອວິຫນ຺ຕພ຺ພຕໍ ອນນ຺ຕຣິການໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໂຕ ເຕສໍ ວິປາກຘມ຺ມຕາ ວິຍ ສຠາວສິທ຺ຘາ ນິຍຕານນ຺ຕຣິຍຕາ. ອຎ຺ຎສ຺ສ…ເປ… ທານໂຕຕິ ອິມິນາປິ ອສມານຊາຕິກາທີຫິ ອນິວຕ຺ຕນີຍຜລຕໍ ເອວ ວິຠາເວຕິ.

ໂຈທໂກ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ນນູ’’ຕິອາທິນາ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄເມວ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ນາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣຕິ. ເອກນ຺ເຕຕິ ອວສ຺ສມ຺ຠາວິນິ. ສນ຺ນິຍຕຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ປາທເນ ຊນເນ ນິຍຕຠາວໂຕ. ອຸປຣຕາ ອວິປຈ຺ຈນສຠາວາສງ຺ກາ ເຍສຸ ຕານິ ອຸປຣຕາວິປຈ຺ຈ…ເປ… ສງ຺ການິ, ຕພ຺ຠາໂວ ອຸປ…ເປ… ສງ຺ກຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ. ‘‘ນ ສມຕ຺ຖຕາວິຆາຕຕ຺ຕາຕິ ພລວຕາປິ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ອນຸປຫນ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາຫ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠການິ ອນຸພລປ຺ປທາຍການິ ໂຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຕານສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ເນສໍ ວິປາການຸປ຺ປາທເນປິ ອໂມຆວຸຕ຺ຕິຕໍ ອາຫ.

໑໖. ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ຎາທິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາໂລຠາໂທສສງ຺ຂາເຕຫິ ມຄ຺ຄເຫຕູຫິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຂນ຺ຘເສສມຄ຺ຄງ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐີນໍ ສເຫຕຸກຠາວທສ຺ສນໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ນຍານໍ ອສງ຺ຄຫິຕສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸພຫຸຕາວເສນາຕິ ພຫຸເຫຕຸກສ຺ສ ປຐມນຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ພຫຸເຫຕຸກຕາສາມຎ຺ເຎນ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑປາຬິຍໍ ຕຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທຸຕິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ນິຣີຫເກສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເກສຎ຺ຈິ ອນຸວຕ຺ຕນີຍຠາໂວ ນ ເກວລໍ ຘມ຺ມສຠາວໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ປຸຣິມຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນາ’’ຕິ. ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ ຫິ ປຸຣິມປຸຣິມານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິເສສາຘານໍ ຠາວນາປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິ. ອນຸວຕ຺ຕຍມາໂນຕິ ຄຣຸກາຣຍມາໂນ. ອຸທາຫຣຓວເສນາຕິ ນິທສ຺ສນວເສນ, ນ ນິຣວເສສທສ຺ສນວເສນ. ຍສ຺ມາ ປນາຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປາຐນ຺ຕເຣນ ສາເຘຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຈ຺ຈນີເຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ໂຄ ອຘິປຕິ ມຄ຺ຄາຘິປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ. ສມານສທ຺ທຕ຺ຖວເສນາຕິ ສຕິປິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມານາຘິກຣຓສມາສຕ຺ຖເຠເທ ມຄ຺ຄາຘິປຕິສທ຺ທຕ຺ຖເຠທາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗. ອຸປ຺ປນ຺ນ-ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປາທາທິໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ, ປຕ຺ວາ ວິຄໂຕ ຈາຕິ ທຸວິເຘສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ວາຈໂກ, ນ ປຸຣິມານໍເຍວາຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ອຸປ຺ປາທາທິປ຺ປຕ຺ຕຕາ. ເຕນ ອຕີຕາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ໂພ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ’’ຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມຠາໂວ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ປເທນ ຄຫິຕຘມ຺ມຠາໂວ, ວຕ຺ຕມານຘມ຺ມຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ວາ ອຸປ຺ປາທາທິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສຠາວໍ ຘາເຣຕິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈ ຘາຣີຍຕິ, ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມຠາໂວຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ຍຖາຘິຄຕປຏິເສຘນນ຺ຕິ ກຖມິທໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປເທນ ອຕີຕາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຍທິ ນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ນິພ຺ພານໍ ວິຍ ເຕປິ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ. ອຍໍ ປນ ຕິໂກ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອທ຺ຘານໍ ວເສນ ປູເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວກ຺ຂຕີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກສ຺ມາ ອຕີຕາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ຘມ຺ມວເສນ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ຘມ຺ມວເສນ ຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຕຕ຺ຖ ນວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊາຕໍ, ນ ຈ ນິໂຍຄໂຕ ອຕີຕາ ນາມ ຘມ຺ມາ ເກຈິ ອຕ຺ຖິ, ເຍ ອິຘ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸນ຺ຕິ. ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ກາຣຓສ຺ສ ປຸເຣຕຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອິຘ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຫຸຕ຺ວາ ວິຄຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ວາ’’ຕິ. ຍໂຕ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຜລມ຺ປິ ‘‘ອຸປ຺ປາທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໐. ຍສ຺ສ ຌານາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ‘‘ເຕນານນ຺ທາ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ ເຫຏ຺ຐາປາຬິໍ ອຕ຺ຖວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ປາຬິ –

‘‘ກຖຎ຺ຈານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປຕິ ສນ຺ນິສາເທຕິ ເອໂກທິໍ ກໂຣຕິ ສມາທຫຕິ. ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເອວໍ ໂຂ…ເປ… ສມາທຫຕິ. ໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ…ເປ… ມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ສນ຺ຕເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ສມ຺ປຊານາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ໂຂ ເມ ສຸຎ຺ຎຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ…ເປ… ມຸຈ຺ຈຕີຕິ, ອິຕິຫ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕິ. ໂສ ພຫິທ຺ຘາ ສຸຎ຺ຎຕໍ…ເປ… ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ສຸຎ຺ຎຕໍ…ເປ… ໂສ ອາເນຎ຺ຊໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອາເນຎ຺ຊໍ ມນສິກໂຣໂຕ ອາເນຎ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ…ເປ… ມຸຈ຺ຈຕີຕິ, ອິຕິຫ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕິ. ເຕນານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໘໘).

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາທີສູຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ອາເນຎ຺ເຊ ຈ. ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິນິມິຕ຺ເຕຕິ ປາທກຠູຕປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ. ອປຄຸຓປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ນຸ ໂຂ ກຖ’’ນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖປິ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ກາເລນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ, ກາເລນ ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ນຸ ໂຂ ກຖ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖປິ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ຕໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸກາໂມ ‘‘ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍໍ ນຸ ໂຂ ກຖ’’ນ຺ຕິ ອາເນຎ຺ຊໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖປິ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ‘‘ອິທານິ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີ’’ຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐວີຣິເຍນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປາທກຊ຺ຌານເມວ ປນ ສາຘຸກໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ເອວມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທໂຕ ຜຣສຸມ຺ຫິ ອວຫນ຺ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສິຕນິສິຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຉິຊ຺ເຊ ຜຣສຸ ວິຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ມນສິກາໂຣ ວຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອສມານຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ເຍສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກ-ສທ຺ໂທ ອຊ຺ຌຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕາວິເສສມຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍໂຕ ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການີ’’ຕິ ອິທໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວວິຠາວນສພ຺ຠາວໂຕ ອິຘ ອຸທາຫຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກທຸເກ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ສທ຺ທໂຕ ອສມານຕາປິ ສິຍາ, ຕສ຺ມາເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຈທນໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ. ຕໍວາຈກສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕວາຈກສ຺ສ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວສພ຺ຠາວໂຕ.

‘‘ນ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ໂສຠຕິ ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ ສງ຺ຄຓິກາຣໂຕ ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໘໖) ປພ຺ພຊິຕາສາຣຸປ຺ປສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂາທິນິກາມລາຠິຕາຍ ອຠາວສ຺ສ ຈ ທສ຺ສເນນ ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາຍ, ‘‘ນາຫໍ, ອານນ຺ທ, ເອກໍ ຣູປມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຠິຣຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ໂສກປຣິ…ເປ… ອຸປາຍາສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໘໖) ເອວໍ ຣູປາທິຣຕິຍາ ຈ ອາທີນວໍ ວຕ຺ວາ ສເຈ ໂກຈິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎຊາຕິໂກ ປພ຺ພຊິໂຕ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເຂຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ຐາ ຄາວິໂຍ ວິຍ ອມ຺ເຫເຍວ ຄຓໂຕ ນີຫຣຕິ, ເອກີຠາເວ ນິໂຍເຊຕິ, ສຍໍ ປນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ປຣິວຸໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ວຈໂນກາສຸປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນປິ ຕຖາຄໂຕ ເອກໂກວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຣູປາທີນໍ ສງ຺ຂຕນິມິຕ຺ຕານໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສຍຊ຺ຌຕ຺ຕໍ. ສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິເຍ ວິກປ຺ເປ ຐານ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຈ຺ຈກສຸຕ຺ເຕນາຕິ ມຫາສຈ຺ຈກສຸຕ຺ເຕນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ –

‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ອເນກສຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕາ, ອປິສ຺ສຸ ມໍ ເອກເມໂກ ເອວໍ ມຎ຺ຎຕິ ‘ມເມວາຣພ຺ຠ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’ຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍາວເທວ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ ຕຖາຄໂຕ ປເຣສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕສ຺ສາເຍວ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ ສນ຺ນິສາເທມິ, ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ, ສມາທຫາມິ ‘ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) –

ອາຄຕນ຺ຕິ.

໒໒. ອຎ຺ເຎຫິ ອນິທສ຺ສເນຫິ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິອາທິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ຣູປາຍຕນໂຕ ອຎ຺ໂຎ ນິທສ຺ສນຠາໂວ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຘມ຺ມສຠາໂວ ປນ ອຕ຺ຖິ. ຕໂຕ ຈ ຣູປາຍຕນສ຺ສ ວິເສໂສ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ກໂຕຕິ ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມວິເສສກໂຣ ນິທສ຺ສນຠາໂວ ຣູປາຍຕນໂຕ ອນຎ຺ໂຎປິ ອຎ຺ໂຎ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຖວິເສໂສ ສາມຎ຺ຎວິເສສຕ຺ຖເຠໂທ. ສຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມານໍ, ນິສ຺ສຍວເສນ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຆານຊິວ຺ຫາກາຍານໍ ຄນ຺ຘຣສານຎ຺ຈ, ອິຕເຣສໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕານໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຕນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍເທເສ ອວຏ຺ຐານໍ, ເຍນ ປຏິຫນນຠາເວນ. ພ຺ຍາປາຣາທີຕິ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນ ອກ຺ຂິປຏລາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈ ສໍສີທນລງ຺ຆນາທິປ຺ປວຕ຺ຕິມາຫ. ວິກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ວິສຍສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຠາເວນ ອນຸຄ຺ຄໂຫ ອຸປຆາໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ

໑-໖. ສມານເທສຄ຺ຄຫຓານໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຄເຫຕພ຺ພານໍ, ເອກວຕ຺ຖຸວິສຍານໍ ວາ. ອຖ ວາ ສມານເທສານໍ ເອກວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ສມານຄເຫຕພ຺ພຠາວານໍ ເອກຸປ຺ປາທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸສຫຄຕາ, ເຕ ເຫຕູຫິ ສຫ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ໂຍ ຈ ເຕສໍ ສເຫຕຸກຠາໂວ, ໂສ ສຫຊາຕາທີຫິ ເຫຕູຫິ ກໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາ…ເປ… ສພ຺ຠາວ’’ນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນາທິເຫຕຸພ຺ຍາປາເຣ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອກີຠາວູປຄມນນ຺ຕິ ເອກກລາປຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສໍສຏ຺ຐຕາຍ ສມູຫຆນຠາເວນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານາກຣຓຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມນານຕ຺ຕາຠາເວປີຕິ ສຠາວຕ຺ຖເຠທາຠາເວປິ. ປທຕ຺ຖນານຕ຺ເຕນາຕິ ນານາປທາຠິເຘຍ຺ຍຕາເຠເທນ. ເອເຕນ ປກາຣນ຺ຕຣາເປກ຺ຂໍ ທຸກນ຺ຕຣວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອເນກປ຺ປກາຣາ ຫິ ຘມ຺ມາ. ເຕເນວ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຕິເກສຸປິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍສໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ເຍຫິ ປກາຣວິເສເສຫິ ຘມ຺ມານໍ ວິຠາວເນ ກເຕ ປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ຕປ຺ປກາຣເຠເທຫິ ຘມ຺ມານໍ ວິຠາວນໍ. ເຍສໍ ປນ ເຍນ ເອເກເນວ ປກາເຣນ ວິຠາວເນ ປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມິສ຺ສຣຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎນິຣວເສສປ຺ປກາຣວິຠາວນຎ຺ຈ ເທສນາວິລາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣຊານນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນນຸ ເອເກນ ປກາເຣນ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຕທຎ຺ຎປ຺ປກາຣວິຠາວນໍ ອຜລໍ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປເຠທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ. ເຕ ປກາຣາ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕປ຺ປກາຣາ, ຕພ຺ຠາໂວ ຕປ຺ປກາຣຕາ. ອິມິນາ ຘມ຺ມານໍ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ປກາຣວິເສສສ຺ສ ວິຠາວນໍ ເທສນາວິລາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປີຕິ ‘‘ອເຫຕຸກາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ນ ຈ ເຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ. ຍຖາ ປຐມທຸເກກເທເສ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕຕິຍທຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຉຏ຺ຐທຸກນເຍ ໂຍຊນາ ‘‘ເຫຕູ ຘມ຺ມາ ສເຫຕຸກາປິ ອເຫຕຸກາປີ’’ຕິອາທໂຍ ຕໂຍ ທຸກາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ທຸຕິຍຕຕິຍທຸເກກເທເສ ຄເຫຕ຺ວາ ປຐມທຸເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນາຍ ‘‘ສເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ ເຫຕູປິ ນ ເຫຕູປິ, ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ ເຫຕູປິ ນ ເຫຕູປິ, ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ເຫຕູປິ ນ ເຫຕູປິ, ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ເຫຕູປິ ນ ເຫຕູປີ’’ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທຸກາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ນ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິເຕຫິ ປຸຣິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ນິນ຺ນານາກຣຓໂຕ ເອເຕ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ສນ຺ນິເວສວິເສສມຕ຺ຕເມວ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ. ເຕເນວ ຫິ ນິນ຺ນານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕທຸເກສຸ ຍຖານິທ຺ຘາຣິຕທຸການໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອວໂຣຘເນນ ອວຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເຕສຸ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຖ ວາ ‘‘ເອເຕນ ວາ ຄຕິທສ຺ສເນນາ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານນເຍນ ‘‘ເຫຕູ ເຈວ ຘມ຺ມາ ອເຫຕຸກາ ຈາ’’ຕິອາທີນໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ທຸການໍ ສງ຺ຄເຫ ສຕິ ເອເຕສມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ. ຍໂຕ ວາ ທຸກໂຕ ປທໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທຸກນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ສຕິ ຈ ນານຕ຺ເຕ ທຸກນ຺ຕຣໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ເຈຕ຺ຖ ໂກຈິ ວິເສໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸເກຫີຕິ ສໍວຓ຺ຓນາສຸ ນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ສເຫຕຸກທຸກໂຕ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກສ຺ສ, ເຫຕຸສເຫຕຸກທຸກໂຕ ຈ ເຫຕຸເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກສ຺ສ ປທຕ຺ຖມຕ຺ຕໂຕ ນານຕ຺ຕໍ, ນ ສຠາວຕ຺ຖໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສເຫຕຸກເຫຕຸສເຫຕຸກທຸເກ ວຕ຺ວາ ອິຕເຣປິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຫຕຸເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກາທີຫິ ສຠາວຕ຺ຖນານຕ຺ຕາຠາເວປິ ປທຕ຺ຖນານຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ຘມ຺ມນານຕ຺ຕາຠາເວປິ ປທຕ຺ຖນານຕ຺ເຕນ ທຸກນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຫຕຸສຫຄຕາ ຘມ຺ມາ, ນ ເຫຕຸສຫຄຕາ ຘມ຺ມາ, ເຫຕຸສຫຊາຕາ ຘມ຺ມາ, ນ ເຫຕຸສຫຊາຕາ ຘມ຺ມາ. ເຫຕຸສໍສຏ຺ຐາ ຘມ຺ມາ, ເຫຕຸວິສໍສຏ຺ຐາ ຘມ຺ມາ. ເຫຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມາ, ນ ເຫຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມາ. ເຫຕຸສຫຠຸໂນ ຘມ຺ມາ, ນ ເຫຕຸສຫຠຸໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີນໍ, ຕຖາ ‘‘ເຫຕູ ເຈວ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸສຫຄຕາ ຈາ’’ຕິອາທີນໍ, ‘‘ນ ເຫຕູ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸສຫຄຕາປິ, ນ ເຫຕຸສຫຄຕາປີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ອເນເກສໍ ທຸການໍ ສງ຺ຄໂຫ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເອເຕນ ວາ ຄຕິທສ຺ສເນນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ອາສວໂຄຈ຺ຉກາທີສຸປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຘມ຺ມານໍ ວາ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິໍ ໂພເຘຕພ຺ພາກາຣຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ເຕນ ຘມ຺ມສາມິນາ ຍຕ຺ຕກາ ທຸກາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຕເກສຸ ຐາຕພ຺ພໍ. ອທ຺ຘາ ຫິ ເຕ ທຸກາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຍ ຠຄວຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ເຫຕຸເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸໂກ ຉຏ຺ຐທຸເກນ ນິນ຺ນານຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສູຕິ ປຐມທຸກຕຕິຍທຸເກສຸ. ຍທິ ທຸກນ຺ຕເຣຫິ ທຸກນ຺ຕຣປເທຫິ ຈ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ ທຸການໍ ທຸກນ຺ຕຣປທານຎ຺ຈ ອວຈນໍ, ເອວໍ ສຕິ ຉຏ຺ຐທຸເກ ປຐມປທມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຈຕຸຕ຺ຖທຸເກ ທຸຕິຍປເທນ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ຉຏ຺ຐທຸໂກເຍວ ນ ໂຫຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖທຸເກ’’ຕິອາທິ. ທຸກປູຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ສມານຕ຺ຖຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເທສນາວິເສໂສ ປນ ວິຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາຠາເວປິ ປກາຣເຠທເຫຕຸກໍ ທຸກນ຺ຕຣວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ສິໂຕ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ. ເອເຕນ ຄຕິທສ຺ສເນນາຕິ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາເວປິ ຉຏ຺ຐທຸກປູຣຓສງ຺ຂາເຕນ ນຍທສ຺ສເນນ. ປຐມທຸເກ…ເປ… ທສ຺ສິໂຕ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມຫິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິເຕຫິ ປຸຣິເມຫິ ທ຺ວີຫິ, ອິຘ ທສ຺ສິເຕຫິ ຈຕູຫິ. ເຕສູຕິ ທຸຕິຍຕຕິຍທຸເກສຸ. ປຐມທຸກປກ຺ເຂເປນ ທສ຺ສິໂຕ ປາຬິຍໍ ຉຏ຺ຐທຸເກນ ອິຕຣຕ຺ຣ ຈ ອິຕຣທຸເກຫີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗-໑໓. ປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ເຕນ…ເປ… ອຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ເອເຕນ ນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕາ ສສຠາວຕາວ ອຕ຺ຖິຕາ, ອຖ ໂຂ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນິໂຣໂຘ ອປ຺ປຫີນຕາ ອນິປ຺ຜາທິຕຜລຕາ ກາຣຓາສມຸຄ຺ຆາເຕນ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫຕາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ເຍນ ວິນາ ຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຕີຕາທິປິ ກາຣຓໍ ສງ຺ຄຫິຕເມວາຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ສເຫຕຸ…ເປ… ກາລານເມວາ’’ຕິ. ສເມ…ເປ… ທີເປຕິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ. ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສຕິ ອຍໍ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຍວນ຺ຕຕາ ອເນກປຈ຺ຈຍນິປ຺ຜາທິຕຕາ ຈ ທຸກທ຺ວເຍ ປຸຣິມປທຕ຺ຖານໍ ເຠໂທ, ອິຕເຣສໍ ປນ ປຸຣິມປທສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ມວິຘຸຣສຠາວຕາຍາຕິ. ອວິນິ…ເປ… ຐປນໂຕຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ’’ຕິ ປເຠທປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ອຠິຘມ຺ມມາຕິກາຍໍ ຘມ຺ມານໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕມາຕິກາຍໍ ປນ ນິທ຺ຘາຣິຕສຣູປສງ຺ຂາວິເສສຕ຺ຕາ ວິນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖປຣິຈ຺ເຉທາເຍວ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ‘‘ປຖວີອາທິ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອເນກເຫຕຸເກສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ເຫຕູນໍ ສເຫຕຸກຠາໂວ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ປຖວີອາທີນໍ ຣູປິຠາໂວ ສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມ…ເປ… ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ເຕສຸ ນິຍໂຕ ກຕ຺ຖຈິ ສໍສາມິຠາໂວຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວາ ລຸຊ຺ຊຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ໂລໂກຕິ ຕໍຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ. ເຕເນວາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຠາເວນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸກພຫຸຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ວີສຕິ ທຸກາ ວິຠຕ຺ຕາ, ‘‘ອວຸຕ຺ໂຕປິ ຍຖາລາຠວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ວກ຺ຂຕີຕິ ທຸກພຫຸຕາ ອິຈ຺ຉິຕາ ເອວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍເຍວ ປນ ທຸກພຫຸຕໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ອປິຈ ທຸກພຫຸຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສາ ຈ ໂຂ ວິຎ຺ຎາຓເຠທານຸສາຣິນີ, ຕຕ຺ຣາປິ ກາມາວຈຣກຸສລໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ມຫາກິຣິຍໂຕ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວໍປກາຣານໍ ສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນາມສນໂຕ ນ ພ຺ຍາປິນີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທຸກພຫຸຕາ’’ຕິອາທິນາ. ອພ຺ຍາປິຠາເວ ປນ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ຈ…ເປ… ສິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ນິທ຺ເທເສນ ຈ ວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ‘‘ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ຣູປາຍຕນາທີນໍ ປຈ຺ເຈກຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິນາ ເກນຈິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ, ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິນາ ເກນຈິ ນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ນິກ຺ເຂປຣາສິນິທ຺ເທເສນ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ອຕ຺ຖນານຕ຺ຕໂຕ ທຸໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ, ຕຖາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນິທ຺ເທເສນປິ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ສເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ນິກ຺ເຂປຣາສິສໍວຓ຺ຓນາຍໍ. ໂຍ ຈ ປຏິເສໂຘ ກໂຕ ອຕ຺ຖນານຕ຺ຕໂຕ ທຸກໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ສມ…ເປ… ເສເຘຕຸນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກສຸ ນິທ຺ເທສປເທສຸ ທຸກປທທ຺ວຍປ຺ປວຕ຺ຕິ ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕເຖວາຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ເກຈິນ-ສທ຺ທານໍ ອນິຍມໂຕ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິໂກ ຠິນ຺ນສຠາໂວເຍວ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ສນວເສນ. ຣູປາຍຕນເມວ ຫິ ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ‘‘ເກນຈິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ເກນຈິ ນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ທຸກພຫຸຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ນ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພເຠເທນາຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພວິເສເສນ, ວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍກເທເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກເຠໂທຕິ ທຸກວິເສໂສ, ເກນຈິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍທຸໂກ, ຕປ຺ປເຠໂທເຍວ ວາ. ສມຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຕກາ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ ຕຕ຺ຕກາ ທຸກາຕິ ທຸກເຠທາປຊ຺ຊນປ຺ປກາຣທສ຺ສນໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕີຕິອາທິນາ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ຣູປາຍຕນສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖເຠທາຠາວໂຕ ກຖມຍໍ ທຸໂກ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓນານຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ປນ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຕພ຺ພສງ຺ຄເຫ ທຸໂກສມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ນິກ຺ເຂປຣາສິນິທ຺ເທໂສ ກຖໍ ນີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ວິຎ຺ຎາຓນານຕ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸເກ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສຕິປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພານໍ ພຫຸຠາເວ ຍຕ຺ຕກາ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຕກາ ທຸກາຕິ ນຕ຺ຖິ ທຸກພຫຸຕາ ທຸກສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ເມກເທເສສຸ ທຸກປທທ຺ວຍປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຠາວໂຕ. ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ອຕ຺ຖນານຕ຺ເຕນ ທຸເກ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ຍຕ຺ຕການິ ວິຎ຺ຎາຓານິ, ຕຕ຺ຕກາ ທຸກາຕິ ນຕ຺ຖິ ທຸກພຫຸຕາ ທຸກສງ຺ຄ…ເປ… ຠາວໂຕ ເອວ. ນ ຫິ ເອກໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ເກນຈິ ເກນຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ອປຣມ຺ປີຕິ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຄເຫ ທຸໂກ ສມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ນ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ທຸກສ຺ສ ປຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາຓານໍ ວິຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສປິ ວິສຍສ຺ສ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອຕີຕາຣມ຺ມຓໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນາຄຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ອນາຄຕາຣມ຺ມຓໍ ວາ ອຕີຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາລທ຺ຘວິເສເສນ ວິສິຏ຺ເຐສຸ ມໂນວິຎ຺ຎາຓເຠເທສຸ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິສຍສ຺ສ ອາລມ຺ພນານາລມ຺ພນວເສນ ທຸກປທທ຺ວຍປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ເຕເນວ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ປນ ເກນຈິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ເຈວ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ຍຖາລາຠວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຠູມິເຠທວເສນ ຍຖາລາຠໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ. ‘‘ວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ອນາມຏ຺ຐວິເສສໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສາມຎ຺ຎເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາເຓຫິ ນຍທສ຺ສນວເສນ ອາຄຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ປທໍ ອນິຍເມນ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຄາຫກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ນິທ຺ເທເສນ ຈ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວຫິ ທຸກປທທ຺ວຍປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ນ ປນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວຫິ ວິເສສກາຣຓາຠາວໂຕ. ກິຎ຺ຈ ‘‘ເຍ ວາ ປນາ’’ຕິ ປທນ຺ຕຣສມ຺ປິຓ຺ຑນໂຕປິ ‘‘ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ…ເປ… ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໐໑) ເອຕ຺ຕາວຕາ ທຸກປທທ຺ວຍປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປທນ຺ຕຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ຫິ ເຍວາປນ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພ ເຕ ກຸສລມູລາ. ເຍ ວາ ປນ ກຸສລມູລາ, ສພ຺ເພ ເຕ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ’’ຕິອາທີສຸ (ຍມ. ໑.ມູລຍມກ.໑). ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ປາຬິ ອຠວິສ຺ສ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ…ເປ… ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖໂຕ ທ຺ເວ ທຸກາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕທປິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເຕນ ປາຬິປຏິເສຘນຎ຺ຈ ນິວາຣິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ປຏິເສຘນສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ຕຖາ ຍສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວິຊານນຠາເວນ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສເຍວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອວິຊານນຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖທສ຺ສເນ ເຕເນວາຕິ ອຍໍ ປທຕ຺ໂຖ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ຍຖາ ອຏ຺ຐກຖາ ອວຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔-໑໙. ສນ຺ຕານສ຺ສ ອຊຎ຺ຎມລີນຠາວກຣຓໂຕ ກຓ຺ຫກມ຺ມວິປາກເຫຕຸໂຕ ຈ ອປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ອສຸຈິຠາເວນ ສນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວເຓ. ປຄ຺ຆຣຓກ…ເປ… ສທ຺ໂທຕິ ເອເຕນ ອາສໂວ ວິຍ ອາສໂວຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຄຕ຺ຣຠຸ…ເປ… ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເອເຕນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ຍຖາ ‘‘ກາເກຫິ ສປ຺ປິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂຄຕ຺ຣຠຸສທິສາ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ປນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຄຸຓປ຺ປຘານຕ຺ຖານໍ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອວຈນີຍຕ຺ຕາ ໂວທານາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ອຖ ວາ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ເອກເສເສນ ສາມຎ຺ເຎນ ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຠິວິຘິວິສຍໍ ອວຘິນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ອາສເວຫິ ຕໍສຫິຕຕາ ອາສວສຫິຕຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ສເຫຕຸການໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ເຫຕູຫິ ສເຫຕຸກຕາ, ນ ເອວໍ ສາສວາຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ອາສເວຫິ ສາສວຕາ, ອຖ ໂຂ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫີຕິ. ທຸກນ຺ຕເຣ ອວຸຕ຺ຕປທຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ທຸກໂຍຊນາຍ ຎາຍາຄຕຕາ. ຍທິ ເອວໍ ເຫຕຸໂຄຈ຺ຉເກ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸໂຄຈ຺ຉເກ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຐເມ ທຸເກ ທຸຕິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂເປ ເອໂກຕິ ຈຕຸຕ຺ຖທຸກມາຫ. ປຐເມ ທຸເກ ຕຕິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂເປ ທ຺ເວຕິ ‘‘ອາສວາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ, ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ໂນ ຈ ອາສວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມທຸກມາຫ. ປຐມສ຺ສ ທຸຕິເຍ ທຸເກ ປກ຺ເຂເປ ເອໂກຕິ ‘‘ໂນ ອາສວາ ຘມ຺ມາ ສາສວາປິ ອນາສວາປີ’’ຕິ ອຍເມໂກ. ຕຕິເຍ ປຐມສ຺ສ ປກ຺ເຂເປ ທ຺ເວຕິ ‘‘ອາສວາ ຘມ຺ມາ ອາສວສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ, ໂນ ອາສວາຘມ຺ມາ ອາສວສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ອິເມ ທ຺ເວ. ຕຕິເຍ ທຸຕິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂເປ ເອໂກຕິ ‘‘ສາສວາ ຘມ຺ມາ ອາສວສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ເອໂກ. ທຸຕິເຍ ຕຕິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂເປ ເອໂກຕິ ຉຏ຺ຐທຸກມາຫ. ຕີຫີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ. ອິຕເຣຕິ ຕທວສິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈ. ເຕ ປນ ປຐເມ ຕຕິຍທຸກທຸຕິຍປທປກ຺ເຂເປ ເອໂກ, ທຸຕິເຍ ປຐມທຸກທຸຕິຍປທປກ຺ເຂເປ ເອໂກ, ຕຕິເຍ ປຐມສ຺ສ ເອເກກປທປກ຺ເຂເປ ທ຺ເວ, ຕຕິເຍ ທຸຕິຍທຸກປຐມປທປກ຺ເຂເປ ເອໂກຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສາສວາ ຘມ຺ມາ ອາສວາປິ ໂນ ອາສວາປິ. ອາສວສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ອາສວາປິ ໂນ ອາສວາປິ. ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ອາສວາປິ ໂນ ອາສວາປີ’’ຕິ ເອເຕສມ຺ປິ, ‘‘ອາສວສຫຄຕາ ຘມ຺ມາ ໂນ ອາສວສຫຄຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທີນຎ຺ຈ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ຄຫຓນໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອສ ນໂຍຕິ ໂຍ ເອສ ປຐມທຸເກ ທຸຕິຍທຸກປກ຺ເຂປາທິໂກ ອຸປາໂຍ ອິຘ ອາສວໂຄຈ຺ຉເກ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອສ ນໂຍ ສໍໂຍຊນໂຄຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸກນ຺ຕຣນິທ຺ຘາຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕທຸກາ ສໍໂຍຊນໂຄຈ຺ຉເກ ຕາວ ‘‘ສໍໂຍຊນາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ສໍໂຍຊນວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ, ສໍໂຍຊນວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈວ ຘມ຺ມາ ໂນ ຈ ສໍໂຍຊນາ, ສໍໂຍຊນາ ຘມ຺ມາ ສໍໂຍຊນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ສໍໂຍຊນວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ, ໂນ ສໍໂຍຊນາ ຘມ຺ມາ ສໍໂຍຊນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ສໍໂຍຊນວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ, ໂນ ສໍໂຍຊນາ ຘມ຺ມາ ສໍໂຍຊນິຍາປິ ອສໍໂຍຊນິຍາປິ, ສໍໂຍຊນິຍາ ຘມ຺ມາ ສໍໂຍຊນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ສໍໂຍຊນວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ປຎ຺ຈ. ເອວໍ ຄນ຺ຖໂອຆໂຍຄອຸປາທານໂຄຈ຺ຉເກສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ປຎ຺ຈ. ນີວຣຓໂຄຈ຺ຉເກ ປນ ນີວຣຓານໍ ນີວຣຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວາຠາວໂຕ ‘‘ໂນ ນີວຣຓາ ຘມ຺ມາ ນີວຣຓິຍາປິ ອນີວຣຓິຍາປິ, ໂນ ນີວຣຓາ ຘມ຺ມາ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ນີວຣຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ, ນີວຣຓິຍາ ຘມ຺ມາ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ນີວຣຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ຕໂຍ. ຕຖາ ປຣາມາສໂຄຈ຺ຉເກ ‘‘ໂນ ປຣາມາສາ ຘມ຺ມາ ປຣາມຏ຺ຐາປິ ອປຣາມຏ຺ຐາປິ, ໂນ ປຣາມາສາ ຘມ຺ມາ ປຣາມາສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ປຣາມາສວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ, ປຣາມຏ຺ຐາ ຘມ຺ມາ ປຣາມາສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ປຣາມາສວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ. ກິເລສໂຄຈ຺ຉເກ ‘‘ໂນ ກິເລສາ ຘມ຺ມາ ສໍກິເລສິກາປິ ອສໍກິເລສິກາປິ, ໂນ ກິເລສາ ຘມ຺ມາ ສໍກິລິຏ຺ຐາປິ ອສໍກິລິຏ຺ຐາປິ, ໂນ ກິເລສາ ຘມ຺ມາ ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ກິເລສວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ, ສໍກິເລສິກາ ຘມ຺ມາ ສໍກິລິຏ຺ຐາປິ ອສໍກິລິຏ຺ຐາປິ, ສໍກິເລສິກາ ຘມ຺ມາ ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ກິເລສວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ, ອສໍກິລິຏ຺ຐາ ຘມ຺ມາ ສໍກິເລສິກາປິ ອສໍກິເລສິກາປີ’’ຕິ ຉ ທຸກາຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໒໐-໒໕. ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ສໍໂຍຊນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເອວ ຫິ ກາມຣາຄາທີນໍ ວຏ຺ຏສໍໂຍຊນນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ກາມຣາຄາທີນໍເຍວ ສໍໂຍຊນຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິປີ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສໍໂຍຊເນຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາເວຕິ ເຕສໍ ກິເລສກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ. ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຸທ຺ຘໍຠາຄິຍຠາເວນ ສງ຺ຄຫິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ໂອຣ…ເປ… ສງ຺ຄຫິຕາ, ເຕຫິ ກາມຣາຄາທີຫິ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠູເຕຫິ. ກາມກມ຺ມຠວາທີນໍ ກາມູປປຕ຺ຕິຠວາທິນິປ຺ຜາທເນປິ ນິຍໂມຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕໍຕໍ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕນ ສໍໂຍຊນານໍ ຠາເວ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິຍມານໍ ກມ຺ມູປປຕ຺ຕິຠວານໍ ຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຠາເວ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ພນ຺ຘນໍ ອເສຣິຠາວກຣຓໍ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທໂຍ ວິຍ. ຄນ຺ຖກຣຓໍ ອວຈ຺ຉິນ຺ນຕາກຣຓໍ. ຈກ຺ກລກໍ ປາທປຸຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸມຓ຺ຑລໍ. ນ ໂຈເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປຈຸຣຊນສ຺ສ ປສ຺ສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິເສສສ຺ສ ສທ຺ເຘຍ຺ຍຕໍ ອາຫ. ຕິວິໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ໂກຈິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘ ໂຍ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕເວທນີໂຍ ອນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາກາໂຣ, ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສຠາວລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂກຈິ ອນຸມານສິທ຺ໂຘ ໂຍ ຆຏາທີສຸ ປຏາທີສຸ ຈ ປສິທ຺ເຘນ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕຠາເວນ ຆຏປຏ-ສທ຺ທາທີນໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິອາກາໂຣ, ໂກຈິ ໂອກປ຺ປນສິທ຺ໂຘ ໂຍ ປຈຸຣຊນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕມທິຏ຺ໂຐ ສທ຺ຘາວິສໂຍ ສຄ຺ຄນິພ຺ພານາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ວຈນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ເຘ ອນຸມານສິທ຺ເຘ ຈ ອຕ຺ເຖ ນ ວິສໍວາເທຕິ ອວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ສ ວຈເນນ ສທ຺ເຘຍ຺ຍຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ຕຖາຣູໂປ ຈ ຠຄວາຕິ ‘‘ຘມ຺ມານໍ ສຠາວ…ເປ… ນ ໂຈເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອວຣູເປສຸ.

໒໖-໓໗. ຍຖາ ສຣເຠຫິ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພາ ປພ຺ພຕຣາຊິ ສຣຠນິຍາ, ເອວໍ ໂອຆນິຍາຕິ ສທ຺ທສິທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ.

໕໐-໕໔. ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາໂຫ ປຣາມສນນ຺ຕິ ‘‘ປຣໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ຘມ຺ມສຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຖາມຕ຺ຕໍ ປຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຕພ຺ພິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໂຕຕິ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ’’ຕິ.

໕໕-໖໘. ຍທິ ສຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານໍ, ກຖມາຣມ຺ມຓຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎິຕ’’ນ຺ຕິ, ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕຕາຍ ນິຣນ຺ຕຣຠາວູປຄມນໍ ສໍສຏ຺ຐຠາໂວຕິ ‘‘ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສໍສຏ຺ຐຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ. ອິຕເຣຫິ ຣູປນິພ຺ພາເນຫິ. ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ສມານຸປ຺ປາທນິໂຣຘານໍ ເອກກລາປຠູຕານໍ ອຣູປຘມ຺ມານເມວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປນ ຕຖາຠູຕານມ຺ປິ ຣູປຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ຫິ ເຕສໍ ສຠາໂວ’’ຕິ. ເຕນ ຍທິປິ ເກຈິ ອຣູປຘມ຺ມາ ວິສຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕິ, ທນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ປນ ຣູປຘມ຺ມານໍເຍວ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕໍ, ນ ອຣູປຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຕສໍ ສໍສຏ຺ຐຠາໂວ ຕທຠາໂວ ຈ ອິຕເຣສໍ ສຠາວສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມູຫຆນຕາຍ ວາ ທຸພ຺ພິຠາຄຕຣຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວິສຸໍ ອາຣມ຺ມຓຠາໂວຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍເຍວ ສໍສຏ຺ຐຕາ. ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ພຸທ຺ຘິຍາ.

໘໓-໑໐໐. ກາມຕຓ຺ຫາ ກາໂມ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຍຖາ ຣູປຠໂວ ຣູປໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາຕິ ເອເຕນ ກາມຣູປາຣູປຕຓ຺ຫານໍ ວິສຍຠາໂວ ຍຖາກ຺ກມໍ ກາມຣູປາຣູປາວຈຣຕາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕເມວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກາມາວຈຣາທິຠາໂວ ອປຣິປຸຓ຺ຓວິສໂຍ ສິຍາ. ຍທິ ຫິ ອາລມ຺ພິຕພ຺ພຘມ຺ມວເສນ ຠູມິປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເອວໍ ສຕິ ອນາຣມ຺ມຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ. ອຖ ວິປາກທານວເສນ, ເອວມ຺ປິ ອວິປາການໍ ສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຠູມິປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ກາມາວຈຣາທິຠາໂວ ປຣິປຸຓ຺ຓວິສໂຍ ສິຍາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫິ ສຕີ’’ຕິອາທິ. ອປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປນ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣຠູມິຕາ. ອກາມາວຈຣາທິຕາ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ອພ຺ຍາປິຕໂທສໍ ປຣິຫຣຕິ, ກາມາວຈຣາທິຕາ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕິພ຺ຍາປິຕໂທສໍ. ນນຸ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ກາມຕຓ຺ຫາ ກຕມາ, ກາມາວຈຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ ຕຓ຺ຫາ, ກາມາວຈຣຘມ຺ມາ ກຕເມ, ກາມຕຓ຺ຫາວິສຍາຕິ ອິຕຣີຕຣນິສ຺ສຍຕາ ໂທໂສຕິ? ນ, ອວີຈິອາທິເອກາທໂສກາສນິນ຺ນຕາຍ ກິຎ຺ຈິ ຕຓ຺ຫໍ ກາມຕຓ຺ຫາຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍສຠາວາຍ ວິສຍຠາເວນ ກາມາວຈຣຘມ຺ມານໍ ອຸປລກ຺ເຂຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາເຐນ ສມຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ‘‘ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ອາລມ຺ພິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກາມຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມາ ຈ ກາມຠວສງ຺ຂາເຕ ກາເມ ໂອຄາຬ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕິ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖາວຈຣາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິເສສຕ຺ຖິນາ ວິເສໂສ ອນຸປຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂລກສ຺ສ ວເສນ ປຣິຍາປນ຺ນນິຈ຺ຉຍໂຕ’’ຕິ. ເຕນ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ປຣິຍາປນ຺ນ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ ຠຄວໂຕ ຕທຸຈ຺ຈາຣຓານນ຺ຕຣໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຕທຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ປຣິຈ຺ເຉທກາເປກ຺ຂາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຕິ ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທກາຣິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ກາມາວຈຣາທິຠາວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ປຣິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນາ’’ຕິອາທີສຸ ອຸປ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສສາຘນໍ ກິຣິຍໍ ທີເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນິຍ຺ຍານກຣຓສີລາ ນິຍ຺ຍານິກາ ຍຖາ ‘‘ອປູປຠກ຺ຂນສີໂລ ອາປູປິໂກ’’ຕິ, ນິຍ຺ຍານສີລາ ເອວ ວາ. ຣາຄໂທສໂມຫາວ ຄຫິຕາຕິ ຎາຍຕິ, ອິຕຣຖາ ປຫາເນກຏ຺ຐຕາວຈນໍ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ສິຍາ. ‘‘ຣໂຓຫຕາ ນ ໂຊຕນ຺ຕິ, ຈນ຺ທສູຣິຍາ ສຕາຣກາ’’ຕິອາທີສຸ ຣຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ເຣຓຸປຣິຍາຍຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສມ຺ປຫາຣປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ຍຸທ຺ຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ປຫາໂຣ ຈ ປຫຣິຕພ຺ພາຘາໂຣຕິ ອກຸສລເສນາວ ‘‘ສຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂາທີນນ຺ຕິ ຜລຠູຕານໍ ທຸກ຺ຂວິຆາຕອຸປາຍາສປຣິຬາຫານໍ ສຠາຄຠູຕາຍ ຈ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາຍ. ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕກສຠາວານໍ ອກຸສລານນ຺ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກຸສລານໍ ສຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອຠິຘມ຺ມທຸກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກທຸກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໑-໑໐໘. ວິຊ຺ຊາສຠາຄຕາຍ, ນ ສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ວິຍ ວິຊ຺ຊາຍ ອຸປກາຣກຠາວໂຕ. ‘‘ອເຠຊ຺ຊໍ…ເປ… ຣຸຫຕີ’’ຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອນວເສສປ຺ປຫານເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິປິ ປຫີຍມານາ ກິເລສາ ເຕນ ເຕນ ໂອຘິນາ ອນວເສສເມວ ປຫີຍນ຺ຕິ, ເຍ ປນ ອວສິຏ຺ຐາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ, ເຕ ໂລຠາທິກິເລສຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸນ ວິຣຸຬ຺ຫາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ນ ເອວໍ ອວສິຏ຺ຐາຠາວໂຕ. ຕທຸປຈາເຣນ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ. ກຸສເລຫິ ຕາເປຕພ຺ພາຕິ ວາ ຕປນິຍາ, ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ພາຘິຕພ຺ພາ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມານຕ຺ຖານິ ອຘິວຈນາທີນໍ ສງ຺ຂາທິຠາວໂຕ. ‘‘ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມາ ອຘິວຈນປຖາ’’ຕິອາທິນາ ອຘິວຈນາທີນໍ ວິສຍຠາເວ ນ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ວຊ຺ຊິໂຕ, ວຈນຠາໂວ ເອວ ຈ ອຘິວຈນາທີນໍ ວກ຺ຂມາເນນ ນເຍນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຈ ວຈນໍ ອຘິວຈນາທິຠາວໍ ຠຊຕີ’’ຕິ.

໑໐໙-໑໑໘. ອຎ຺ຎໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມກຣຓສຠາໂວ ນາມກຣຓຏ຺ໂຐຕິ, ເຕນ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຍ ໂອປປາຕິກນາມຕາຍ ປຖວີອາທີນມ຺ປິ ນາມຠາໂວ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກາຍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ນາມນ຺ຕຣານາປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ວິນາ ປຖວີອາທິນາເມນປິ ຣູປຘມ຺ມາ ວິຍ ເກສາທິນາເມຫິ ວິນາ ເວທນາທິນາເມຫິ ອຎ຺ເຎນ ນາເມນ ອຣູປຘມ຺ມາ ປິຓ຺ຑາກາຣໂຕ ໂວຫຣີຍນ຺ຕີຕິ. ຍໍ ປນ ປຣສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາເປກ຺ຂໍ ນາມກຣຓນ຺ຕິ ນາມກຣຓສຠາວຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ສາມຎ຺ຎນາມາທິກຣຓານໍ ນາມຠາໂວ ນາປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ສ ຈຎ຺ເຎຫິ ນາມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ນາມກຣຓສຠາວຕາຍ ອຠາໂວເຍວາຕິ ນຕ຺ຖິ ນາມຠາໂວ. ເຍ ປນ ອນາປນ຺ນນາມນ຺ຕຣາ ສຠາວສິທ຺ຘນາມາ ຈ, ເຕ ເວທນາທໂຍວ ນາມໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕນາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຜສ຺ສາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຕາ ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິນາຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ, ໂສ ນາມມນ຺ຕເຣນ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປາກໂຏຕິ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣຸປ຺ປນສຠາເວນາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປກາສກປກາສິຕພ຺ພຠາເວນປິ ຫິ ວິນາປິ ນາເມນ ຣູປຘມ຺ມາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ປກາສກປກາສິຕພ຺ພຠາໂວ ວິສຍິວິສຍຠາໂວ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນໍ ສຠາໂວ, ໂສ ຣຸປ຺ປນສຠາເວ ສາມຎ຺ເຎ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໑໙-໑໒໓. ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິອາທິນາ ສມາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ ວິຍ ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາປິ ຌານລາຠີນໍເຍວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອິຕເຣສມ຺ປິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອປ຺ປນາປຣິຈ຺ເຉທປຎ຺ຎາ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສີລວິໂສຘນາທິນາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕີຕິ ຊານນກປຎ຺ຎາ ສຫ ປຣິກມ຺ເມນ ອປ຺ປນາປຣິຈ຺ເຉທຊານນກປຎ຺ຎາ’’ຕິ ເກຈິ. ວຸຏ຺ຐາເນ ກຸສລຠາໂວ ວຸຏ຺ຐານວສິຕາ. ປຸພ຺ເພຕິ ສມາປຊ຺ຊນໂຕ ປຸພ຺ເພ.

໑໒໔-໑໓໔. ໂສຠເນ ຣໂຕ ສຸຣໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຠນກມ຺ມຣຕຕາ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ໂອຣໂຕ ວິຣໂຕ ໂສຣໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານໍ ໂມໂຫ. ກຸສລຠາວນາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ວຑ຺ຒນາ. ສຎ຺ຎາຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ສວິຄ຺ຄຫໍ ສພິມ຺ພກໍ. ອຸປລກ຺ເຂຕພ຺ພາກາຣໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ວາ. ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປປຏິປກ຺ໂຂ. ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຫິ ປຫານວຸຏ຺ຐາເນນ ຈ ອວິກ຺ເຂໂປ ວິກ຺ເຂປໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ.

໑໓໕-໑໔໒. ກາຣຓສີລໍ ໂລກິຍໍ. ຜລສີລໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ເຕນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ໂລກິຍສ຺ສປິ ວາ ສີລສ຺ສ ກາຣຓຜລຠາໂວ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມ຺ປນ຺ນສມຸທາຍສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓສມູຫສ຺ສ. ອກຸສລາ ສີລາ ອກຸສລາ ສມາຈາຣາ. ສີລສມ຺ປທາ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິ ສີລຄຸຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປໍ ຎາຓນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ຎາຓປ຺ປຘານຕໍ ອາຫ, ນ ປນ ຎາຓສ຺ສ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສຫິຕຕາມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຣຫິຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ອຘິມຸຕ຺ຕຕາ ອຠິຣຕິວເສນ ນິຣາສງ຺ກາປວຕ຺ຕິ. ນິສ຺ສຏຕາ ວິສໍຍຸຕ຺ຕຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕຕານິສ຺ສຏຕາວຈເນຫິ ຕທຸຠຍປຣິຍາຍາ ທ຺ເວ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ເອກເສສນເຍນ ອິຘ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ນ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອນຸປ຺ປາໂທ, ຕພ຺ຠູເຕ ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສາເນ ວິໂມກ຺ຂນ຺ເຕ ອນຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ກິເລສານໍ ວາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນຕິ ຐານຜເລຫິ ອຣິຍຜລເມວ ອຸປລກ຺ຂີຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກາມາວຈຣກຸສລປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑. ອປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ນິຄເມຕຸໍ. ‘‘ປທຠາຊນີຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປທຠາຊນີຍາວຈເນນ ອປ຺ປນາວໂຣຘໍ ສາເຘຕ຺ວາ ປທຠາຊນີຍາວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ສຣູເປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ໂຫຕິ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖິ-ສທ຺ເທນ ອນານຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຕິເຍນ ໂຫຕິ-ສທ຺ເທນາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາເຍນ ວຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປາຬິປ຺ປເທສສ຺ສ ອປ຺ປນາວໂຣໂຘ ສມຕ຺ຖິໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ເຂເປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ເກນຈີຕິ ທສ຺ສນາທິວິເສສຍຸຕ຺ເຕນ, ອິຕເຣນ ວາ. ອວຕ຺ຖາວິເສໂສ ຫິ ຎາຓສ຺ສ ທສ຺ສນຕຸລນຕີຣຓານິ. ‘‘ອທິຏ຺ຐຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອາຫາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ລກ຺ຂຓສ຺ສາຕິ. ຕຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິກຕນ຺ຕິ. ອທິຏ຺ຐໍ ໂຊຕີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ເອເຕນ ທິຏ຺ຐໍ ສໍສນ຺ທຕິ ເອຕາຍາຕິ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ. ວິມຕິໍ ຉິນ຺ທຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາຕິ ເອຕາສມ຺ປິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ນຍໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສພ຺ພາປິ ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ, ຕທຸປ຺ປາທໂກ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໂຕ ປຠິຊ຺ຊຕີຕິ ປເຠໂທ, ວິເສໂສ, ເຕນ ປເຠເທນ. ຘມ຺ມານໍ ເທສນນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ສມຍຠູມິຊາຕິອາຣມ຺ມຓສຠາວາທິວເສນ ອນວເສສປ຺ປເຠທປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ນິທ຺ເທສເທສນາວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ກຸສລາທິມາຕິກາປທສງ຺ຄຫິຕວິເສໂສເຍວ ອິຘ ປເຠໂທຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເຠທ…ເປ… ເທສນໍ ອາຫາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກຸສລ…ເປ… ທີເປຕ຺ວາຕິ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຣາສິວຓ຺ຓນາ). ‘‘ຜສ຺ໂສ ຜຸສນາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ປເຠທວນ຺ໂຕວ ສາຕິສຍໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ນ ປນ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທຕິ ປເຠທວນ຺ຕທສ຺ສນໍ ນິທ຺ເທໂສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ‘‘ປເຠເທ…ເປ… ທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວາກ຺ຍສ຺ສ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖມາຫ. ຍທິ ຘມ຺ມາ ເອວ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາ ຈ, ກສ຺ມາ ກຸສລາຕິ ປເຠທວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ປເຠເທຫິ ວິນາ ປເຠທວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ, ‘‘ຜສ຺ໂສ ຜຸສນາ’’ຕິ ຈ ອາທິນາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມານໍ ກຸສລຠາໂວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນປີ’’ຕິ ອາຫ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມາວ ເທເສຕພ຺ພາ, ເຕ ຈ ກຸສລາ…ເປ… ເຠທາ ເທເສຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາຕິ ເອວໍ ວາ ໂຍຊນາ. ຘມ຺ມານເມວາຕິ ອວຘາຣຓຜລໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອໂວຫາຣເທສນາໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຖານຎ຺ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຜສ຺ໂສ ຜຸສນາ’’ຕິ ເອວມາທິສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາທິຎາຓຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອິຕິ ເອວໍ ອຍໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ຈາ’’ຕິ ຕຖາ ຕຖາ ວິເຘຕພ຺ພຠາໂວ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາ, ຕາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ອິຕິ…ເປ… ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວິເຘຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິເສສນຕ຺ຕາ ປເຠທສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິເສສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ຘມ຺ມປ຺ປຘາໂນ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອຍໍ ປທານຸກ຺ກໂມ ກໂຕ. ປຸຈ຺ຉາ ສໍສຍິຕປ຺ປຘານາ ອນິຈ຺ຉິຕນິຈ຺ຉຍນາຍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕວິຈິກິຈ຺ຉານຸສຍານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉາ ເທເສຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄຕສໍສຍາປຕ຺ຕິໍ ອຕ຺ຕນິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສໍສຍາປນ຺ເນຫິ ວິຍ ປວຕ຺ຕີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກາມາວຈຣາທິເຠໂທ ວິຍ ກຸສລາທິຠາເວນ ກຸສລາທິເຠໂທ ຘມ຺ມຠາເວນ ນິຍໂຕຕິ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຉຍາຠາວໂຕ ‘‘ກຸສລາ ນຸ ໂຂ ອກຸສລາ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ສໍສໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສລາທິເຠໂທ ປນ ສໍສຍິໂຕ’’ຕິ. ຘມ຺ມຠາໂວ ປນ ກຸສລາທີສຸ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຉິໂຕເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຈ ຘມ຺ມຠາໂວ ສໍສຍິໂຕ’’ຕິ. ເຕນ ສໍສຍິໂຕ ນິຈ຺ເຉຕພ຺ພຠາເວນ ປຘາໂນ ເອຕ຺ຖ ກຸສລຠາໂວ, ນ ຕຖາ ຘມ຺ມຠາໂວຕິ ຘມ຺ມາ ກຸສລາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສມເຍຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສມເຍ. ‘‘ອຖ ວິຊ຺ຊມາເນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຖ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ. ໂຠຊນຄມນາທີຫິ ສມເຍກເທສນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອວເສສນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມວາຍາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສິຕາຕິ ເອເຕນ ‘‘ນິຍມິຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວິເສສິຕພ຺ພໂຕ ສມຍໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕານນ຺ຕິ ກາມາວຈຣາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕານໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສິຕພ຺ໂພປິ ສມໂຍ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ວິເສສີຍຕິ, ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍໍ ວິເສສນຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສນຠູຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ວິເສສິຕພ຺ພສມຍສ຺ສ ອຸປກາຣຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ…ເປ… ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິເສສິຕພ຺ພຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຸປກາໂຣຕິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວຈ຺ເຉທກາວຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິມຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄສມກາລໍ, ຠງ຺ຄານນ຺ຕຣເມວ ວາ ປຈ຺ຉິມຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາ ເກນຈິ ອນນ຺ຕຣິຕຕາ. ຍາຍ ຠາວປກ຺ຂສ຺ສ ພລວຠາເວນ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວປກ຺ໂຂ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕເທເວຕນ຺ຕິ ຄຫຓວເສນ ປຈຸຣຊໂນ ວິປຣິເຍສິໂຕ, ໂສຍມຕ຺ໂຖ ອລາຕຈກ຺ເກນ ສຸປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກີຠູຕານມິວາ’’ຕິ. ເອກສມູຫວເສນ ເອກີຠູຕານມິວ ປວຕ຺ຕິ ສມູຫຆນຕາ, ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍກິຈ຺ຈເຠທວເສນ ເອກີຠູຕານມິວ ປວຕ຺ຕິ ກິຈ຺ຈຆນຕາຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ອເນເກສໍ ຘມ຺ມານໍ ກາລສຠາວພ຺ຍາປາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍເຠທຕາຍ ເອກີຠູຕານມິວ ຄເຫຕພ຺ພຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ສນ຺ຕຕິຆນຕາທໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສຫກາຣີກາຣຓສນ຺ນິຊ຺ຌໍ ສເມຕີຕິ ສມໂຍ, ສມເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມວາຍຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ, ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ ສຫຊາຕຘມ຺ເມຫິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອຕິ ສວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ສມ຺ພນ຺ຘາ ວາ ອຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ສມຍນໍ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ຍານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຠິສເມຕພ຺ໂພ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ ອຠິສມໂຍ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ວາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ອວິຣາເຘຕ຺ວາ ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ ສມຍ-ສທ຺ໂທ ເອວາຕິ ສອຸປສຄ຺ໂຄປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕາເນວາຕິ ປີຬນາທີເນວ. ວິປ຺ຜາຣິກຕາ ເສຣິຠາເວນ ກິຣິຍາສຸ ອຸສ຺ສາຫນປຣິນິປ຺ຜນ຺ໂນ.

ເກສຸຈີຕິ ອກຸສລວິປາກາທີສຸ. ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເຕນ ວິນາຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນນູ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ເມເນວາຕິ ວິເສສນ຺ຕຣຣຫິເຕນ. ຕໍເຍວ ຫິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາຕິ ກາເລນ ໂລໂກ ປວຕ຺ຕຕິ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ກາໂລ ນາມ ຠາໂວ ວຕ຺ຕນລກ຺ຂໂຓ ຠາວານໍ ປວຕ຺ຕິໂອກາສທາຍໂກຕິ ວາ ເຍນ ເຕນ ປກາເຣນ. ອິຘ ອຸຕ຺ຕມເຫຕຸໂນ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ເຫຕຸເຫຕຸສາຘາຣຓເຫຕູເຍວ ປຏິເສເຘຕິ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຕໍ ອເນກປຈ຺ຈຍຕໍ.

ປກຕິສ຺ສຣວາທຄ຺ຄຫຓໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຊາປຕິປຸຣິສກາລວາທາທໂຍປິ ‘‘ເອກກາຣຓວາໂທ’’ຕິ. ວາ-ສທ຺ເທນ ວາ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອວຍວ…ເປ… ທາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ອວຍວຘມ຺ເມນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຍຖາ ‘‘ສມໍ ຈຸຓ຺ຓໍ, ອລງ຺ກໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ. ອນິປ຺ຜາທນໍ ນິປ຺ຜາທນາຠາໂວ ອເຫຕຸຠາໂວ. ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣານໍ ສຫສ຺ເສປິ ສມາຄເຕ ນຕ຺ເຖວ ສມຕ຺ຖຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຫກາຣີກາຣຓາຍຕ຺ຕາ ຜລຸປ຺ປາທນາ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອເປກ຺ຂາ ວິຍາຕິ ອເປກ຺ຂາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ນິພ຺ຍາປາເຣສຸ ອພ຺ຍາວເຏສຸ. ເອເກກສ຺ມິນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາເມຑິຕວຈນສ຺ສ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິ ຈ ອາເມຑິເຕ ສິທ຺ໂຘ ພຫຸຠາໂວຕິ. ອນ຺ຘສຕໍ ປສ຺ສຕີຕິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມວເສນ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຘສເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ເອເກກສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິສຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ອນ຺ຘສຕໍ ປສ຺ສຕີຕິ ສມຸທິຕໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາປນ຺ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຘສຕໍ ສຫິຕໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ຍຖາຣຸຕວເສນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ. ຍສ຺ມາ ອສາ…ເປ… ສິທ຺ໂຘ ສິວິກຸພ຺ພຫນາທີສຸ, ຕສ຺ມາ ນາຍມຕ຺ໂຖ ສາເຘຕພ຺ໂພ. ອິທານິ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສຸປາກຏຠາເວນ ອສາເຘຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິສຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ເອເຕນຸປາເຍນາຕິ ໂຍຍໍ ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ສມໂຍ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸລ຺ລຠຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ທຸລ຺ລຠຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຓຕ຺ໂຖ ວາ ສມຍ-ສທ຺ໂທ ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ສມໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕນ ອຸປາຍຠູເຕນ ນຍຠູເຕນ. ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ສມວາຍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕິໍ ທີເປຕິ ສຍໍ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຠາວໂຕ, ສມວາຍຕ຺ໂຖ ວາ ສມຍ-ສທ຺ໂທ ສມວາຍສງ຺ຂາໂຕ ສມໂຍ. ໂສ ຍາຍ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ສຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສນວເສນ ຘມ຺ມານໍ ອເນກເຫຕຸໂຕ ວຸຕ຺ຕິໍ ທີເປຕິ. ກາລ…ເປ… ປຣິຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕິປຣິຕ຺ຕຕາຍ. ສມູຫ…ເປ… ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕິ ສຍໍ ຘມ຺ມານໍ ສມຸທາຍຠາວໂຕ. ເຫຕຸ…ເປ… ວຸຕ຺ຕິຕໍ ທີເປຕິ ສຕິ ເອວ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລານໍ ສມ຺ຠວໂຕຕິ. ອຕ຺ຖປກ຺ເຂ ຈ ສທ຺ທປກ຺ເຂ ຈ ຍສ຺ມິໍ ອຕິປຣິຕ຺ເຕ ກາເລ ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ມສມຸທາເຍ ຍມ຺ຫິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕີຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປນວເສນ ຕທາຘາຣາຍ ຕທຘີນາຍ ຈ ກຸສລຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕໍ ອເນເກສໍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣາຘີນປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທີເປຕີຕິ.

ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ ຘນຸຄ຺ຄຫາຕິ ທຬ຺ຫຘນຸໂນ ອິສ຺ສາສາ. ທຬ຺ຫຘນຸ ນາມ ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມນ຺ຕິ ຈ ຍສ຺ສ ອາໂຣປິຕສ຺ສ ຊິຍາພທ຺ໂຘ ໂລຫສີສາທີນໍ ຠາໂຣ ທຓ຺ເຑ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວ ກຓ຺ຑປ຺ປມາຓາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຖວິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສິກ຺ຂິຕາຕິ ທສທ຺ວາທສວສ຺ສານິ ອາຈຣິຍກຸເລ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ປາ. ກຕຫຕ຺ຖາຕິ ຘນຸສ຺ມິໍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວາ. ໂກຈິ ສິປ຺ປເມວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ກຕຫຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ອິເມ ປນ ນ ຕຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຕຸປາສນາຕິ ຣາຊກຸລາທີສຸ ທສ຺ສິຕສິປ຺ປາ. ຈຕຸທ຺ທິສາ ຐິຕາ ອສ຺ສູຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ຖມ຺ຠໍ ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກໍເຍວ ນິສ຺ສາຍ ຈຕຸທ຺ທິສາຠິມຸຂາ ຐິຕາ ສິຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຊວນປຸຣິສສ຺ສາຕິ ນ ເອວຣູໂປ ປຸຣິໂສ ໂກຈິ ຠູຕປຸພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ. ໂສ ຫິ ຊວນຫໍສກາເລ ເອວຣູປມກາສິ. ສຸຕ຺ເຕ ປນ ອຠູຕປຣິກປ຺ປນວເສນ ອຸປມາມຕ຺ຕໍ ອາຫຏໍ. ຕປ຺ປຣຠາວາຕິ ຕປ຺ປຣຠາວໂຕ ເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ປຣາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິທີປເນ ເອກນ຺ຕພ຺ຍາວຏສຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ປນ ‘‘ຕປ຺ປຣຠາໂວ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິທີປນໂຕ ຕປ຺ປຣຠາໂວ ເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິທີປນຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ສມຸທາຍາຍຕ຺ຕຕາທີປເນ ຕປ຺ປໂຣ, ຕເທກເທສາຍຕ຺ຕຕາທີປເນ ຕປ຺ປໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕປ຺ປຣຠາວໂຕ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ກາໂລ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໂກ, ໂສ ກຖໍ ອາຘາໂຣ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາໂລປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ, ກາ ປເນຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຫາປີ’’ຕິອາທິ. ລກ຺ຂຓຠູຕຠາວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕາສງ຺ຂາຕາຍ ລກ຺ຂຓກິຣິຍາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຠູມິນິທ຺ເທໂສຕິ.

ອຸທ຺ທານໂຕຕິ ຍທິ ສງ຺ເຂປໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ອວສິຏ຺ຐກິເລສາທໂຍ ວິຍ ກິເລສກາໂມປິ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຕາຍ ວຕ຺ຖຸກາເມ ສມວຣຸທ຺ໂຘ ຎາຓໍ ວິຍ ເຎຍ຺ເຍຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເອໂກເຍວ ກາໂມ ສິຍາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກິເລສກາໂມ’’ຕິອາທິ. ສຫິຕສ຺ສາຕິ ວິສຍວິສຍິຠາເວນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ສ. ‘‘ອຸທ຺ທານໂຕ ທ຺ເວ ກາມາ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ເພ ກາມາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອປາຍານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ວິສຍສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍກິເລສຠູໂຕ ກາມຣາໂຄ ອິຘ ກິເລສກາໂມຕິ ຄຫິໂຕຕິ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຈທໂກ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ. ອິຕໂຣ ປນ ‘‘ພຫລກິເລສສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣຕິ.

ກາມາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ວິມານກປ຺ປຣຸກ຺ຂາທິປ຺ປກາເຣສຸ ປຣິຕ຺ຕກຸສລາທີສຸ ວາ. ນນຸ ຈ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອປາຍານ’’ນ຺ຕິ ວິສຍສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘາຕຸຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ? ນ, ‘‘ອຸທ຺ທານໂຕ ທ຺ເວ ກາມາ’’ຕິ ນິຣວເສສໂຕ ກາມານໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐປິ ຫິ ກາມສມຸທາເຍ ຍຖາ ຕເທກເທໂສວ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸວິໂຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມຣາໂຄ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ. ກາມຕຓ຺ຫາ ກາມາວຈຣຘມ຺ມວິສຍາ ຕຓ຺ຫາ. ນິໂຣຘຕຓ຺ຫາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ. ອິຘາຕິ ເອກາທສວິເຘ ປເທເສ. ຍທິ ອນວເສສປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ‘‘ທຸວິໂຘເປໂສ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຖຸກາເມກເທສສ຺ສ ອິຘ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອນຸໂຍເຄນ ເຍຠຸຍ຺ຍຠາວໂຕ ອນວເສໂສ ວິຍ ອນວເສໂສຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາໂມປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນວເສສສທິສຕາ ເຈຕ຺ຖ ສຠາວຠິນ຺ນສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນວເສສໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ກິເລສກາມວຕ຺ຖຸກາມານໍ ອນວເສສປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ອຠິລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ກາມາວຈຣສທ຺ເທ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖ ອນ຺ໂຕນີໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວິສເຍຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕວິຣເຫຕິ ເອເຕນ ຣຸຬ຺ຫີສຸ ກິຣິຍາ ວິຠາຄກຣຓາຍ, ນ ອຕ຺ຕກິຣິຍາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸສລຠາວນ຺ຕິ ຊາຕກພາຫິຕິກສຸຕ຺ຕອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ກຖິຕໍ ກຸສລຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ສຸຂວິປາກຠາວສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕໍ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍາຕິ ເອເຕນ ‘‘ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂສທ຺ໂທ ອິຏ຺ຐປຣິຍາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຎ຺ຎາປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ສຎ຺ຎາຓກຣຓປຏິວິຊ຺ຌນານິ, ຕທຸຠຍວິຘຸຣາ ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິ ‘‘ວິຊານາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາ…ເປ… ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ຜສ຺ສາທິກິຈ຺ຈໂຕປິ ວິສິຏ຺ຐກິຈ຺ຈໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ໂສ ປນ ວິເສໂສ ນ ຕຖາ ທຸຣວໂພໂຘ, ຍຖາ ສຎ຺ຎາປຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈວິສິຏ຺ຐລກ຺ຂຓຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓລກ຺ຂຓມາຫ. ອນນ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ປຄຸຓພລວຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ສນ຺ຕານໍ ຈິໂນຕິ ນາມ. ຕຖາປວຕ຺ຕິ ຈ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຈິໂນຕີ’’ຕິ.

ຈິຕ຺ຕກຕເມວາຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓກຕເມວ. ນານຕ຺ຕາທີນໍ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວວຕ຺ຖານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອສງ຺ກຣຠາໂວ. ເຕນ ຈ ຘມ຺ໂມ ນິຈ຺ຉິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຈ຺ຉິຕຕາ’’ຕິ. ລິງ຺ຄນານຕ຺ຕາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສຓ຺ຐານວເສນ ລິງ຺ຄນານຕ຺ຕໍ. ເທວມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານາທິວເສນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສ຺ສ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ປຸຣິສລິງ຺ຄສ຺ສ. ເທວາທິເຠເທ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ປຈ຺ເຈກໍ ນານຕ຺ຕກາຍຕາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສທິສສຠາວສ຺ສ ເທສາທິເຠທຠິນ຺ນສ຺ສ ຈ ວິເສສສ຺ສ ວເສນ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ປຸຣິສລິງ຺ເຄ. ລິງ຺ຄນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ກມ຺ມສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນານຕ຺ຕາທິວເສນ ລິງ຺ຄສ຺ສ ນານຕ຺ຕາທີນິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ລິງ຺ຄນານຕ຺ຕາທີສຸ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາທີນໍ ນານຕ຺ຕາທີນິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກມ຺ມນານຕ຺ຕາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ຫິ ຕານີ’’ຕິ. ອປທາທິນານາກຣຓທສ຺ສເນນ ລິງ຺ຄນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ທສ຺ສິເຕ ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ອາວຕ຺ຕຕິ ຠວຈກ຺ກນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອນາຄ…ເປ… ຆເຏນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄປຸຣິສລິງ຺ຄາທິ ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ນິເວສວິເສໂສ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂວຫາຣວຈເນນ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ໂວຫຣິຕພ຺ພຠາເວນ ປວຕ຺ຕິ ທີປິຕາ, ຍາ ສາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຠິນິເວສເຫຕູຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ລິງ຺ຄາທິ…ເປ… ໂຍສານານີ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ເຍ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ອກຸສລຠາຄິຍາ, ສພ຺ເພເຕ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໕໖-໕໗), ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ຈ ເອວມາທິວຈນໂຕ ຈິຕ຺ຕເຫຕຸກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍນ຺ຕິ ກມ຺ມໂຕ ລິງ຺ຄໍ ລິງ຺ຄໂຕ ສຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປຸຣິມວິກປ຺ເປ ວິຍ ກມ຺ມໂຕ ລິງ຺ຄສຎ຺ຎາ ລິງ຺ຄໂຕ ລິງ຺ຄສຎ຺ຎາຕິ ອຸຠຍໂຕ ອຸຠຍປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ. ‘‘ເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖາຍໍ ປຸຣິໂສຕິ ວາ’’ຕິ ເຠທສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖາທິຠາເວນ ໂວຫຣິຕພ຺ພຠາໂວ ອິຘ ເຠໂທຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ຘທ຺ວຍວເສນາຕິ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘທ຺ວຍວເສນ. ຄຸຓາຠິພ຺ຍາປນໍ ກິຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຖຏຍສຕ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມນານາກຣເຓນ ວິນາ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕນານາກາຣຓາຠາວໂຕ ‘‘ກມ຺ມເຊຫິ…ເປ… ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິປຈ຺ຈໂນກາໂສ ອຏ຺ຐານຠູຕາ, ຄຕິກາໂລປິ ວາ. ກາມາວຈຣໍ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປຘາຕຸຍາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິໍ ຊເນຕ຺ວາ ອໂນກາສຕາຍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ອຊເນນ຺ຕໍ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ເອກຈ຺ຈຈິຕ຺ຕກຣຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂາທິເວກລ຺ເລນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອຊນກໍ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓໍ ອວເສສປຈ຺ຈຍວິກເລ ອໂນຄຘໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕທປິ ກາລຄຕິປໂຍຄາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຫກາຣີກາຣຓວິກລໍ ວິປາກສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂອກາສເມວ ນ ລຠຕິ, ອິຕຣໍ ວິປາເກກເທສສ຺ສ ລທ຺ໂຘກາສນ຺ຕິ, ອິທເມເຕສໍ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສລາເຠ ສຕິ ສຫາຍກາຣຓວິກລຕາວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠວຕຸ ຕາວ ຠວິຕ຺ວາ ອປຄຕໍ ຠູຕາປຄຕໍ, ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອປຄຕໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸຠູຕຠູຕາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ອນຸຠູຕ-ສທ຺ເທນ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຠູຕ-ສທ຺ໂທເຍວ ວາຈໂກ, ນ ອນຸ-ສທ຺ໂທ, ອນຸ-ສທ຺ໂທ ປນ ໂຊຕໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາຂາຠງ຺ຄສທິສາ ຫິ ນິປາໂຕປສຄ຺ຄາຕິ. ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕຸສທ຺ທານໍ ເຕຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພວິເສສສ຺ສ ໂຊຕນຠາເວເນວ ອວຈ຺ຉິນ຺ທນນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຘາຕຸສທ຺ເທນ ອຠິຘາຕພ຺ພາ ອຕ຺ຖວິເສສາ, ເຕສໍ ຍໍ ສາມຎ຺ຎໍ ອວິເສໂສ, ຕສ຺ສ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐາປນໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ໂຊຕນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ສາມຎ຺ຎ…ເປ… ວິເສສີຍຕີ’’ຕິ. ອນຸຠູຕ-ສທ຺ໂທ ພຫຸລໍ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ເອວ ທິສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ສ ອິຘ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ຖວາຈິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸຠູຕສທ຺ໂທ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຕິປິ ສພ຺ເພສໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ສເວທຍິຕຠາວໂຕ ອາຣມ຺ມຓານຸຠວເນ, ສວິປລ຺ລາເສ ປນ ສນ຺ຕາເນ ຈິຕ຺ຕາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອພ຺ຍາກເຕຫິ ວິສິຏ຺ໂຐ ກຸສລາກຸສລານໍ ສາຕິສໂຍ ວິສຍານຸຠວນາກາໂຣຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຕຸໍ ອຘິປ຺ປາຍວເສນາ’’ຕິ ອາຫ. ຠູຕາປຄຕຠາວາຠິຘານາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ກຸສລາກຸສລສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນຸປາຍມາຫ.

ອຸປ຺ປຕິຕກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນໂຕ ອຸປ຺ປຕິຕສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປ຺ປຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘຕິ ອນາຄຕສ຺ສປິ ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປນ຺ນ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕຕາຍ ກາຣຓມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນໍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ອກຸສລຎ຺ຈ ກຸສລຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘຕາສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ຠູຕາປຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ວິປາການຸຠວນວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓໍ. ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ອວິຄຕຕ຺ຕາ ຠວິຕ຺ວາ ວິຄຕຕາມຕ຺ຕວເສນກມ຺ມຎ຺ຈ ຠູຕາປຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວິປາກເມວາຫ. ອິຘ ປນ ກມ຺ມມ຺ປີຕິ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ກິເລສຊາຕນ຺ຕິ ຠູມີຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ອຄ຺ຄິອາຫິໂຕ ວິຍາຕິ ຠູມິລທ຺ຘນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ອຸປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນາຕິ ກມ຺ມໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິປາໂກ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາຕິ ອວິໂນທິຕຕ຺ຕາ. ສຠູມິຍນ຺ຕິ ສກຠູມິຍໍ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ. ຂຓຕ຺ຕເຍກເທສຄຕໍ ຂຓຕ຺ຕຍຄຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທາຫຣຓສ຺ສ ອຸປຈາຣຠາວມາຫ. ເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຸທາຫຣຓໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຘາເນນາຕິ ປຘານຠາເວນ. ເທສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມນ຺ຕິ ໂລກິຍຘມ຺ເມ ເທເສຕພ຺ເພ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ເທສນາ ຠຄວຕາ ອຸຈິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມສຠາວໍ ວາ ສນ຺ຘາຍາຕິ ໂລກິຍຘມ຺ມານໍ ອຍໍ ສຠາໂວ ຍທິທໍ ເຕ ຈິຕ຺ຕເຊຏ຺ຐກາ ຈິຕ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ຕຖາເທສນາຍ ກາຣຓມາຫ, ສພ຺ເພ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕວຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈີຕິ ປທກາຣາ. ຜສ຺ສາທໂຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຣາຄາທໂຍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ກາລເຠທາຠາເວປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອເປກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ໂນ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຍາ’’ຕິ. ອນຸປຈຣິຕເມວສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍມນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຂີຓາ ຠວເນຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໔) ເນຕ຺ຕິຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຍກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ.

‘‘ຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຈຕສິກໍ ສາຕ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂສມນສ຺ສເວທນາ ສາຕສຠາວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາວວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ມຘຸຣ-ສທ຺ໂທ ຣສວິເສສປຣິຍາໂຍ, ອິຏ຺ຐຠາວສາມຎ຺ເຎນ ອິຘ ອຸປຈາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕຕິອາຫ ‘‘ມຘຸຣໍ ວິຍາ’’ຕິ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນນ຺ທິຣາໂຄ ນນ຺ທິຣາຄຠາໂວ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ສຫຄຕຠາໂວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ, ‘‘ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ສຫຄຕສທ຺ໂທ ຕຓ຺ຫາຍ ນນ຺ທິຣາຄຠາວໍ ໂຊເຕຕີ’’ຕິ. ອວຕ຺ຖາວິເສສວາຈໂກ ວາ ສຫ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສນິທສ຺ສນາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ສພ຺ພາສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ນນ຺ທິຣາຄສຠາວາວິຊຫນທີປນວເສນ ນນ຺ທິຣາຄຠາວໍ ຄຕາ ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາຕິ ຕຓ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕາ. ຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາວໂຕ ນນ຺ທິຣາຄສຠາວາ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນນ຺ທິຣາຄສຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາປີຕິ ອິມິສ຺ສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ປເທຕິ ‘‘ໂສມນສ຺ສສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປເທ. ອຍເມວຕ຺ໂຖຕິ ສໍສຏ຺ໂຐ ເອວ. ຍຖາທສ຺ສິຕສໍສຏ຺ຐສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣປ຺ປສງ຺ເຄນ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕສໍສຏ຺ຐສທ຺ໂທ. ສຫຊາເຕຕິ ສຫຊາຕຕ຺ເຖ.

ກາລວິເສສານເປກ຺ໂຂ ກມ຺ມສາຘໂນ ອາຠຏ຺ຐ-ສທ຺ໂທ ຠາສິຕປຣິຍາໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຠາສິຕພ຺ພຕາ ອນາຠຏ຺ຐຕາ’’ຕິ. ປາຬິຍນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຐມຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປາຬິຍໍ. ອຠາສິຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອສງ຺ຂາຣິກຠາວສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ກາຣຓປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸສທ຺ທສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ທ຺ວາຣຠູຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ສິຍາ ວຕ຺ຖຸປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ວຕ຺ຖູຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ວຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມໂນທ຺ວາຣຠູຕາ ຘມ຺ມາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫທຍວຕ຺ຖຸນາ ສຫ ຈຣນ຺ຕີຕິ ທ຺ວາເຣນ…ເປ… ຫທຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສກິຈ຺ຈຠາເວນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈຠາເວນ, ກິຈ຺ຈສຫິຕຕາຍ ວາ. ອຎ຺ຎາສາຘາຣໂຓຕິ ສ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ. ສໂກ ຫິ ຣໂສ ສຣໂສຕິ.

ອນນ຺ຕຣຈິຕ຺ຕເຫຕຸກຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກສມຸຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຫຊາຕຈິຕ຺ຕຜສ຺ສເຫຕຸກຕ຺ຕາ ເຈຕສິການໍ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານຕາ. ‘‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມາ, ຜຸຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂເວ ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຂຸມຣຊາທິຣູປນ຺ຕິ ອຓຸຕຊ຺ຊາຣິຣູປມາຫ. ປຣມາຓຸຣູເປ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ວຕ຺ຖຸປຣິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ເອເຕນ ອເນກກລາປຄຕານິ ພຫູນິເຍວ ຣູປາຍຕນານິ ສມຸທິຕານິ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ສິວິກຸພ຺ພຫນຎາເຍນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ນ ເອກໍ ກຕິປຍານິ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ສມຸທາຍາຣມ຺ມຓໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ສມຸທາຍສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ນ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ວຓ຺ຓາຍຕນເມວ ຫິ ຍຕ຺ຕກໍ ໂຍຄ຺ຍເທເສ ອວຏ຺ຐິຕໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາໂຍເຄ ຕຕ຺ຕກໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຎາເຍນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອວິກປ຺ປກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ຕທຠິນິຫຏໍ ປນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ປຸຣິມສິທ຺ຘກປ຺ປນາວເສນ ສມູຫາກາເຣນ ສຓ຺ຐານາທິອາກາເຣນ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກິໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເອກໍ ວຓ຺ຓາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຸທາຫຸ ອເນການີຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈກ຺ຂວິສເຍ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄນາ ຍຸຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕກ຺ຂເຓນ ອເນກໂກຏິສງ຺ຂາຍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ສມາເນປິ ຆຏສຣາວາທິວຓ຺ຓານໍ ໂຍຄ຺ຍເທສາວຏ຺ຐາເນ ປຸຣິມມນສິກາຣານຸຣູປໍ ‘‘ຆໂຏ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຣາໂວ’’ຕິ ວາ ປຐມໍ ຕາວ ເອໂກ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕາເນນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຉາ ອິຕໂຣ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ພ຺ຍວຫິເຕນາຕິ ອວິເສສວິທຸຕາຍ ປນ ຆຏສຣາວາທິພຸທ຺ຘິຍາ ອເຠທາປຕ຺ຕິປຣິກປ຺ປນາຕິ. ອີທິສີເປຕ຺ຖ ໂຈທນາ ອໂຈທນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຂຓປຣິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ປພນ຺ຘກ຺ຂຓສ຺ສ ອິຕ຺ຕຣຕາຍ. ປພນ຺ຘວເສນ ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ວິໂຣຘິອວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ລຫຸໍ ທນ຺ຘຎ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ປຣິຕ຺ຕກາລາ ທີຆກາລາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ສຠາວລກ຺ຂຓວເສນ ປນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທາ ເອວາຕິ. ຍຖາ ຈ ຣູປາຍຕນໍ, ເອວໍ ອິຕຣານິປິ. ສທ຺ທາທໂຍປິ ຫິ ວຕ຺ຖຸປຣິຕ຺ຕຕາທິຠາເວນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ. ອຈ຺ຈາສນ຺ນາທິຕາຍາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນາວຊ຺ຊນໍ ເກນຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິສຍິຘມ຺ມໍ ວິເສສໂຕ ສິໂນຕິ ພນ຺ຘຕີຕິ ວິສໂຍຕິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາວາເປກ຺ໂຂ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ວິສໂຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາເວນາ’’ຕິ. ນ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຣູປາຍຕນາທິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ໂຄຈໂຣ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣຕິ ສມ຺ພຫຸລຈາຣິຕາເປກ຺ໂຂ ໂຄຈໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ໂຄຈໂຣ ຕຕ຺ຖ ຈຣເຓນາ’’ຕິ. ພຫຸລຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ຣູປາທໂຍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນາຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ຄຍ຺ຫມານານໍ ຣູປາຍຕນາທີນໍ. ‘‘ວຈນສ຺ສ ອນຸປປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໍ ສນ຺ຘາຍ ເຕສໍ ໂຄຈຣວິສຍໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີຕິ ວຈນໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ? ນ, ນິຍມາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາຠິນິຫຏໍເຍວ ມໂນ ອິຘ ‘‘ມໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຍມເຫຕຸ ອຕ຺ຖີຕິ, ເອຕໍເຍວ ວາ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາທິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິອາທິວຈນໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາສອຕີຕານາຄຕໍສຎາຓາທໂຍປິ ອິຘ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ອິຕຣຖາຕິ ຣູປໍ ສທ຺ທນ຺ຕິອາທິນາ.

ໂຠຊນ …ເປ… ອຸສ຺ສາຫາທີຫີຕິ ອິທໍ ຍາຍ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາຍ ຣູປກາຍສ຺ສ ກລ຺ລຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍນິທສ຺ສນໍ. ໂຠຊເນ ຫິ ສມ຺ມາປຣິຓເຕ ສປ຺ປາເຍ ຈ ອຸຕຸໂຠຊເນ ສມ຺ມຸປຍຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມາປໂຍຄສງ຺ຂາເຕ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍ ຈ ສມາຣທ຺ເຘ ລຫຸຕາທິສພ຺ຠາເວນ ກາໂຍ ກມ຺ມກ຺ຂໂມ ໂຫຕິ ສພ຺ພກິຣິຍານຸກູໂລຕິ. ອຖ ວາ ໂຠຊນ…ເປ… ອຸສ຺ສາຫາທີຫີຕິ ອິທໍ ກາຍສ຺ສ ກລ຺ຍຕາຍ ວິຍ ອຸປທ຺ທຸຕຕາຍປິ ກາຣຓວຈນໍ. ວິສມໂຠຊນາປຣິຓາມາທິໂຕ ຫິ ກາຍສ຺ສ ອຸປທ຺ທວກຣາ ວາຕາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປທໍ ‘‘ຊຍໍ ເວຣໍ ປສວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໐໑) ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ຖວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊາຄຣຓນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອິຘ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ປກຕິຍາ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອາປາຖຄມນຸປນິສ຺ສຍານໍ ກລ຺ຍຕາທິນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ກາຍິກສຸຂາທີນໍ ສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ. ກາຍກລ຺ຍຕາທິໍ ອນນຸວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປນິສ຺ສຍາໂຠຄາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອາປາຖຄມນໍ ນ ສິຍາຕິ. ຍຖານຸຠູເຕ ຣູປາທິວິສເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐປນໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ຈິຕ຺ຕປຓິທຫນໍ. ຍຖານຸຠູເຕນ ຣູປາທິນາ ສທິສໍ ອສທິສໍ ສມ຺ພນ຺ຘຎ຺ຈ ສທິສາສທິສສມ຺ພນ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນາທິ ສທິສາສທິສສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນາທິ, ຈິຕ຺ຕປຓິທຫນຎ຺ຈ ສທິສາສທິສ…ເປ… ທສ຺ສນາທິ ຈ ຈິຕ຺ຕ…ເປ… ທສ຺ສນາທໂຍ ເຕ ປຈ຺ຈຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຘາຕຸກ຺ໂຂຠາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເທວຕູປສໍຫາຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍສທິສຕາ ທິຏ຺ຐສຸຕສທິສຕາ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ທິຏ຺ຐສຸຕປຏິພທ຺ຘຕາ. ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອິມິນາ ສທ຺ຘາຍ ອນຸສ຺ສວນິພ຺ພຕ຺ຕຕໍ ອາຫ. ອາກາຣວິຈາຣຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣວິຈາຣຓໍ. ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖ.

ນິຍມິຕສ຺ສາຕິ ກຸສລເມວ ມຍາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວໍ ນິຍມິຕສ຺ສ. ປສາທສິເນຫາຠາໂວ ໂທສພຫຸລຕາຍ ໂຫຕີຕິ ລູຂປຸຄ຺ຄລາ ໂທສພຫຸລາຕິ ອາຫ.

ອາຍຕນຠາວໂຕຕິ ກາຣຓຠາວໂຕ.

ວິຊ຺ຊມານວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ວິນາປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕເນວ ທານມຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກສຎ຺ຈິ ອຕິຘາວນໍ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ໂຆສນໍ ຘມ຺ມສວນໂຆສນໍ. ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ສທ຺ທທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສທ຺ທວຕ຺ຖູນໍ ຐານກຣຓເຠຣິອາທີນໍ ສສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓສ຺ສ. ຈິນ຺ຕນໍ ຕຖາ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ສຸຕ຺ເຕສຸ. ອປຣຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ມປເທສຸ. ອປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ‘‘ປຣິໂຠຄຣໂສ’’ຕິອາທິກາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ປຣໂຕ ພຫູສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂີຍຕິ, ຍຖາຐາເນເຍວ ປນ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອຎ຺ຎາຍຕນຕ຺ຕາ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານິ ອສງ຺ຄຫິຕາ ຘມ຺ມາຍຕເນນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

‘‘ເອກທ຺ວາຣິກກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຣູປາທີສຸ ເອກາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຍຖາ ນ ອຎ຺ຎາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕວິເສສສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ກມ຺ມວິເສເສ ອຘິປ຺ເປເຕ ກາຍທ຺ວາຣາທີສຸ ເອກທ຺ວາຣິກກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ, ອຖ ກມ຺ມສາມຎ຺ຎໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຣູປາທີສຸ ເອກາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸທາຫຣຓໍ ນ ສິຍາຕິ? ນ, ອສທິສຠາວວິຠາວນວເສນ ອຸທາຫຏຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຠູຕໍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຉສຸປິ ວິສເຍສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອນິພທ຺ຘາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ສທິສູທາຫຣຓຠາເວນ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ອນິພທ຺ຘນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຕິປິ ກມ຺ມານໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈຣເຓ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຸຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ພຫຸລວຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ທ຺ວາຣກມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖານໍ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຓາຕິປາຕາທິຠາວສາມຎ຺ເຎນ ກມ຺ມໍ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຈີທ຺ວາຣາທີສຸ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ກມ຺ມສ຺ສ ອນິພທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍທ຺ວາຣາທີສຸ ເອກທ຺ວາຣິກກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຣູປາທີສຸ ປນ ເອກາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເຕເນວາຣມ຺ມເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓເມວ ນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວິເສໂສ ເອວ ຄຫິໂຕ, ນ ຈິຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໍ. ‘‘ນນຸ ຈ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວາ ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ອນິຍເມເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ຍໍ ຣູປາທີສຸ ເອກາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຕນ ວິນາ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ກາຍທ຺ວາຣິກາທິເຠທໍ ວຈີທ຺ວາຣາທີສຸ ນ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ໂຊຕນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ອາຣມ຺ມຓເມວ ຄຫິຕໍ, ທ຺ວາຣໍ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາຣມ຺ມຓເມວ ນິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ວຈີທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ປາຓາຕິປາຕາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມາວຈຣກຸສລໍ

ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ກມ຺ມທ຺ວາຣານນ຺ຕິອາທິນາ ປກາເສຕພ຺ພສ຺ສ ສຣູປໍ ປກາສນຸປາຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ນິຍຕຣູປຣູປວເສນາຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນິຍຕຣູປຣູປວເສນ. ອຎ຺ຎຖາ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານິກກາເຍ ຫທຍວຕ຺ຖຸປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ໂນ ອຸປາທິນ຺ນກກາໂຍ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເອໂກ ຠາໂວ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຈ ຄຫິຕນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນິ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕານີ’’ຕິ ສນ຺ນິເວສສ຺ສ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ.

ວິປ຺ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕຣໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຈລນາກາຣາວ ວາໂຍຘາຕຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິຕາຕິ ກທາຈິ ອາສງ຺ເກຍ຺ຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຐມຊວນສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ຈາເລຕຸນ຺ຕິ ເອເຕນ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຈລນໍ, ຕໍນິມິຕ຺ເຕ ຈ ກຕ຺ຕຸຠາໂວ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຂຓິກຕາ ອພ຺ຍາປາຣຕາ ຈ ຘມ຺ມານໍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ຕທຠິມຸຂຠາວວິກາຣວຕີຕິ ຕໍທິສມຠິມຸໂຂ ຕທຠິມຸໂຂ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕທຠິມຸຂຠາໂວ, ໂສ ເອວ ວິກາໂຣ, ຕໍສມງ຺ຄິນີ ວາໂຍຘາຕຸ ຕທຠິມຸຂຠາວວິກາຣວຕີ. ອິທານິ ຕທຠິມຸຂຠາວວິກາ ຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິປ຺ປາຍສຫຠາວີ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິອາທິນາ ອິມິສ຺ສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສາຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສ. ຍໂຕ ພາຕ຺ຕິໍສາຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕາ ນ ສກ຺ກາ ປຏິເສເຘຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ເອເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວາໂຍຘາຕຸຍາ ຖມ຺ຠນຈລນສງ຺ຂາຕກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທເນ ຕສ຺ສ ອາກາຣວິເສສສ຺ສ ສຫກາຣີກາຣຓຠາວມາຫ. ອນິທສ຺ສນສປ຺ປຏິຆຕາທໂຍ ວິຍ ມຫາຠູຕານໍ ອວຕ຺ຖາວິເສສມຕ຺ຕໍ ໂສ ອາກາຣວິເສໂສຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ ປຏິເສຘິໂຕ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາທິຠາວສ຺ສ ປນ ສມ຺ຠໂວເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິກາຣສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຠາເວ ນກຸໂຕຈິສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ອາປນ຺ນໍ. ນ ຫິ ຣູປໍ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຖິ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ຈ ສຕິ ນິຈ຺ຈຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ນິພ຺ພານວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ ສຠາວຘມ຺ໂມ ນິຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຖິ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ ວິຍາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານອຸປາທາຣູປຠາໂວ ອຸປຈາຣສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ. ຍໍ ກຣຓນ຺ຕິ ຍໍ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍໍ ຈິຕ຺ຕພ຺ຍາປາຣໍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທເມສ ກາເຣຕີຕິ ຍເທຕໍ ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນໍ, ເອຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣຣຫິເຕສຸ ຣຸກ຺ຂຈລນາທີສຸ ນ ທິຏ຺ຐໍ, ຫຕ຺ຖຈລນາທີສຸ ປນ ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ວິປ຺ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ວິກາໂຣ ອຕ຺ຖິ ກາຍິກກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຎາປໂກຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຎາປໂກ ຈ ເຫຕຸ ຎາເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ສຍໍ ຎາໂຕເຍວ ຎາເປຕິ, ນ ສພ຺ຠາວມຕ຺ເຕນາຕິ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕຣໍ ວິກາຣຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ຫິ ວິສຍຠາວມາປນ຺ໂນ ເອວ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕິ, ເນຕໂຣ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ປນ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານໍ ຈລນາກາໂຣ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິປ຺ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ເຕນປິ ສາ ຄຫິຕາ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກາຍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ຕາລປຓ຺ຓາທິຣູປານີຕິອາທິນາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຕໍ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓເນວ ຈ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຎ຺ຊານາຕິ ເອເຕນາຕິ ສຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ອຸທກາທິໂນ ສຎ຺ຎາຓໍ ຕໍສຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ອາກາໂຣ ຕໍສຎ຺ຎາຓາກາໂຣ, ອຸທກາທິສຫຈາຣິປ຺ປກາໂຣ ຈ ໂສ ຕໍສຎ຺ຎາຓາກາໂຣ ຈາຕິ ອຸທກາ…ເປ… ກາໂຣ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊານິຕ຺ວາ. ຕທາກາຣສ຺ສາຕິ ອຸທກາທິຎາປນາກາຣສ຺ສ. ຍທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິກາຣຄ຺ຄຫຓໍເຍວ ກາຣຓໍ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຄ຺ຄຫິຕສງ຺ເກຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ເກວລໍ ວິກາຣຄ຺ຄຫຓເມວ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓໍ, ກິຎ຺ຈຣຫີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ອຖ ປນາຕິອາທິນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸມາເນນ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສາຘິປ຺ປາຍ…ເປ… ນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາຍສຫິຕວິກາເຣນ ສຫຊາຕວຓ຺ຓາຍຕນຄ຺ຄຫຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ. ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາຍວວຕ຺ຖາປກສ຺ສ ຕຕິຍວາເຣ ຊວນສ຺ສ. ອຘິປ຺ປາຍສຫຠູ ວິກາຣາຠາເວ ອຠາວໂຕຕິ ເອເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິກາຣໍ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸມິໂນຕິ. ເອວໍ ສຕີຕິອາທິນາ ຍຖານຸມິຕມຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທກາທິຄ຺ຄຫເຓເນວາຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີນໍ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕເຣນ ປຸຣິມສິທ຺ຘສມ຺ພນ຺ຘານຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອຸທກາທີນໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວວິຊານເນເນວ. ຍຖາ ຕາລປຓ຺ຓາທີນໍ ອຸທກາທິສຫຈາຣິປ຺ປກາຣຕໍ ສຎ຺ຎາຓາກາໂຣ ວິຎ຺ຎາໂຕເຍວ ໂຫຕິ ນານນ຺ຕຣິຍກຕ຺ຕາ, ເອວໍ ວິປ຺ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕເຣນ ປຸຣິມສິທ຺ຘສມ຺ພນ຺ຘານຸຄ຺ຄຫິເຕນ ຄນ຺ຕຸກາມຕາທິອຘິປ຺ປາຍວິຊານເນເນວ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຕາ ໂຫຕິ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕຕິ ອຸປມາໂຍຊນາ.

ສຠາວຠູຕນ຺ຕິ ອນ຺ວຕ຺ຖຠູຕໍ. ທ຺ວິຘາຕິ ວິຎ຺ຎາປນໂຕ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ຈ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຕຖາປວຕ຺ຕມານາຍ ເຈຕນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຍກມ຺ມຠາໂວ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ ຕາຍ ອຸປລກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ນ ປນ ຈຕຸວີສຕິຍາ ປຈ຺ຈເຍສຸ ເກນຈິ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ສິທ຺ຘາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ວຈີທ຺ວາຣຸປ຺ປນ຺ນາປິ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຄຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ກາຍທ຺ວາຣຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກາຍກມ຺ມຠູຕາຍ ເຈຕນາຍ ວເສນ ‘‘ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສາເຍວ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວເສນ ‘‘ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ນາມລາຠໂຕ’’ຕິ. ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຠາໂວ ນິຈ຺ຉິໂຕຕິ ‘‘ເອກາທສນ຺ນໍ ກິຣິຍຈິຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈາຣິໂນຕິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕນກາ. ທ຺ວາຣສມ຺ເຠທາຕິ ທ຺ວາຣານໍ ສງ຺ກຣຓໂຕ. ທ຺ວາຣານຎ຺ຫິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ກາຍທ຺ວາຣສ຺ສ ວຈີທ຺ວາຣາທິຠາໂວ, ວຈີທ຺ວາຣສ຺ສ ຈ ກາຍທ຺ວາຣາທິຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕໍຕໍທ຺ວາຣຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມານມ຺ປິ ສງ຺ກໂຣ ສິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມສມ຺ເຠໂທປີ’’ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ກາຍກມ຺ມໍ…ເປ… ວວຕ຺ຖານໍ ນ ສິຍາ. ຍທິ ກມ຺ມານິ ກມ຺ມນ຺ຕຣຈາຣີນິ ໂຫນ຺ຕິ, ກາຍກມ຺ມາທິກສ຺ສ ວຈີກມ຺ມາທິກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ກມ຺ມສມ຺ເຠທາ ທ຺ວາຣສມ຺ເຠໂທປີ’’ຕິ ກາຍກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວວຕ຺ຖານໍ ນ ສິຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ກມ຺ມານມ຺ປິ ກມ຺ມນ຺ຕຣຈຣເຓ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕຣຈຣຓໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣູປລກ຺ຂຓຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທ຺ວາຣຠາເວນາ’’ຕິ. ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈຣຓໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ທ຺ວາເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທ຺ວາເຣ. ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ. ກມ຺ມານີຕິ ຕໍຕໍທ຺ວາຣິກກມ຺ມານິ. ອຎ຺ຎານີຕິ ອຎ຺ຎທ຺ວາຣິກກມ຺ມານິ. ທ຺ວາເຣ ທ຺ວາຣານິ ນ ຈຣນ຺ຕີຕິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຠາເວນ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣນ຺ຕຣໍ ວາ ນ ສງ຺ກມນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈຕຸວີສຕິຍາ ປຈ຺ຈເຍສຸ ເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ເຈຕນາຍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ປນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕມານາຍ ເອວ ປາຓາຕິປາຕາທິ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ສິຍາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາໂວ ເຈຕນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວາເຣຫິ ກາຣຓຠູເຕຫີ’’ຕິ. ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມວວຕ຺ຖານສ຺ເສວ ວາ ກາຣຓຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ວາເຣຫິ ກາຣຓຠູເຕຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິປິ ‘‘ທ຺ວາເຣຫິ ກມ຺ມານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖິຕາ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກມ຺ເມຫິປິ ທ຺ວາຣານິ ວວຕ຺ຖິຕານີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖປິ ສິທ຺ໂຘເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ວາຣຈາຣີຫີຕິ ທ຺ວາຣານໍ ສຍໍ ວວຕ຺ຖິຕຠາວມາຫ, ນ ປນ ອວວຕ຺ຖານໍ, ວວຕ຺ຖານເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ຕໍ ວວຕ຺ຖານໍ ວິຠາເວຕິ ກມ຺ມານເປກ຺ຂາຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສມຍນິຍມິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມໂຍ ວິຍ ທ຺ວາຣນິຍມິເຕຫິ ກມ຺ເມຫິ ທ຺ວາຣານິ ນິຍມິຕານີຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ.

ເອວໍສຠາວຕ຺ຕາຕິ ທ຺ວາຣຠູເຕຫິ ກາຍາທີຫິ ອຸປລກ຺ຂຓີຍສຠາວຕ຺ຕາ. ອາຓຕ຺ຕິ…ເປ… ມານສ຺ສາຕິ ກາຍວຈີກມ຺ມານໍ ວຈີກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປກາເສຕພ຺ພຕໍ ອາຫ. ກາຍາທີຫີຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ຈຣນ຺ຕານິປິ ກມ຺ມານິ ສເກນ ທ຺ວາເຣນ ອຸປລກ຺ຂິຕາເນວ ຈຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ນາປິ ກມ຺ມໍ ທ຺ວາຣສ຺ສາຕິ ຍສ຺ມິໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ກມ຺ມໍ ຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອນຕ຺ຕນິຍສ຺ສ. ຕໍຕໍທ຺ວາຣເມວາຕິ ສກທ຺ວາຣເມວ. ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ສກສກກມ຺ມສ຺ສ. ຍທິ ກມ຺ເມຫິ ທ຺ວາຣານິ ວວຕ຺ຖິຕານິ, ‘‘ກມ຺ມສ຺ສ ອນິພທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກຖໍ ນີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ສາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ. ເກນຈິ ປກາເຣນາຕິ ຈຕຸວີສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍປ຺ປກາເຣສຸ ເກນຈິ ປກາເຣນ. ຕໍສຫຊາຕາຕິ ເອເຕນ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຠາເວເຍວ ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ປຣິຍາເຍນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຠາວໍ ວິຠາເວຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນິຍເມນາຕິອາທິນາ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາເວ ພ຺ຍຠິຈາຣາຠາວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິຍເມນາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ວວຕ຺ຖານຍຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ນິຍເມນ. ທ຺ວາຣຈຣເຓຕິ ອຎ຺ຎທ຺ວາຣຈຣເຓ.

ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຈີກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸຠາສິຕໍເຍວ ຠາສຕິ, ໂນ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ. ຘມ຺ມໍເຍວ, ປິຍໍເຍວ, ສຈ຺ຈໍເຍວ ຠາສຕິ, ໂນ ອລິກ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໓; ສຸ. ນິ. ສຸຠາສິຕສຸຕ຺ຕ) ຍານິ ອງ຺ຄານິ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານິ, ເຕສໍ ເຈຕນາສຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຠາສິຕຠາສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາປວຕ຺ຕາຕິ ສຸຠາສິຕຠາສນາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ. ສຫ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາຕິ ສເຫວ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສທ຺ທຣຫິຕາ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍາ ຕາຍ ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວາຈາຄິຣາ ພ຺ຍປໂຖ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໓໖) ນາຕິສຸຂຸມໍເຍວ ສທ຺ທວາຈໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍາ ຕາຍ ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປາຍຕນໍ ວິຍ ວຕ຺ຖຸປຣິຕ຺ຕຕາທິນາ ສທ຺ທາຍຕນມ຺ປິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ຈ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຍາ ຕາຍ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ອິທານິ ອວິເສເສນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສທ຺ທສ຺ສ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາຣມ຺ມຓຕາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ໂທ ນ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ປາຬິຍາ ວິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສງ຺ຄຫກາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາເຍ ຐຕ຺ວາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ປຏິເສເຘຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາເຍ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານໍ ຠູຕານໍ ສທ຺ທສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສເຫວ ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອຸປາທິນ຺ນກຆຏ຺ຏນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ຈິຕ຺ຕຊປຖວີຘາຕຸຍາ ອຸປາທິນ຺ນກຆຏ຺ຏເນ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານມຫາຠູຕານໍ ເອໂກ ອາກາຣວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ. ຕທາກາຣຕ຺ຕາ ຫິ ເຕສໍ ປຖວີຘາຕຸ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ‘‘ຕພ຺ພິກາຣານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຘານນ຺ຕິ ‘‘ນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາຕິ ເອເຕນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເທສນ຺ຕເຣ ປາຣມ຺ປຣິເຍນ ອຸປ຺ປາທນໍ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປາທນປຣມ຺ປຣຕາ. ລທ຺ຘາເສວເນນາຕິ ລທ຺ຘປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາເຣນ. ຈິຕ຺ເຕເນວາຕິ ປຐມຈິຕ຺ເຕເນວ. ‘‘ສຕ຺ຕ ຊວນານິ ສຕ຺ຕ ອກ຺ຂຣານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກຊວນວາຣປຣິຍາປນ຺ນານິ ຈິຕ຺ຕານິ ເອກມກ຺ຂຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຈິຕ຺ເຕນປິ ຆຏ຺ຏນາ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ເອກສ຺ເສວ ປນ ພຫຸໂສ ປວຕ຺ຕເນນ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ວິເສໂສຕິ ປຸຣິມຊວນສມຸຏ຺ຐິຕາຫິ ຆຏ຺ຏນາຫິ ປຏິລທ຺ຘາເສວເນນ ສຕ຺ຕມຊວເນນ ສມຸຏ຺ຐິຕາ ຆຏ຺ຏນາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕມກ຺ຂຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ລທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣນ ປນ ປຐມຈິຕ຺ເຕນປິ ຆຏ຺ຏນາ ພລວຕີ ໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ສພ຺ພເມຕໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວຈີກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພາຍປິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣຠາໂວ ວິຍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມໂນທ຺ວາຣຠາໂວ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຍໍ ນາມ ມໂນ ມໂນທ຺ວາຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍທ຺ວາຣວນ຺ຕຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍໍ ນາມ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ມໂນ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ປນ ຕິວິຘຈຕຸພ຺ພິຘກາຍວຈີກມ຺ມານໍ ທ຺ວາຣຠາວໂຕ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣວຈີກມ຺ມທ຺ວາຣານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອວໍ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ທ຺ວາຣຠາວໂຕ ວຏ຺ຏເຫຕຸຠູຕໂລກິຍກຸສລາກຸສລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມໂນ ເອວ ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຈຕນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ອາຣທ຺ຘາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ຕໍ ຕໍ ສກິຈ຺ຈໍ ອາຣຠນ຺ຕີຕິ ສາ ເນ ສກິຈ຺ເຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ຕຖາ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອວິປ຺ປກິຓ຺ເຓ ກໂຣຕິ ພ຺ຍາປາເຣຕິ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓກຣຓໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ອາຍູຫນໍ ພ຺ຍາປາຣາປາທນໍ ພ຺ຍາປາຣຓໍ ເຈຕຍນນ຺ຕິ ອາຍູຫນເຈຕຍນານໍ ນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຜສ຺ສາທິຘມ຺ເມຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາກຣຓນ຺ຕິ ຍຖາ ຜສ຺ສາທໂຍ ສກສກກິຈ຺ເຈ ປສຸຕາ ຠວນ຺ຕິ, ຕຖາ ກຣຓໍ. ເຕເນວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓພ຺ຍາປາຣຓາກາເຣນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ກຣຓໍ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຕ຺ຕາຕິ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣມນສ຺ສ ກມ຺ມທ຺ວາຣຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໂຕ ‘‘ກມ຺ມປຖກຖາ ໂລກິຍາ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

ສມານກາລາປິ ກາຣຓຜລກິຣິຍາ ປຸພ຺ພາປຣກາລາ ວິຍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາເຍວ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຈປນກິຣິຍນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ອາຫ. ຕສ຺ສາ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານກາຍສທ຺ທວາຈາຫິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ເອວ ວາ ປຸຣິມປຸຣິມາຫິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ກາຍວາຈາຫິ ໂຈປນກິຣິຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕພ຺ພິກາຣານໍ ຠູຕານໍ ຕຖາປວຕ຺ຕນໂຕ. ອຖ ວາ ກາຍວາຈາຫີຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ. ໂຈປນກິຣິຍນ຺ຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ ຖມ຺ຠນຈລນກິຣິຍໍ ອຸປາທິນ຺ນກຆຏ຺ຏນກິຣິຍຎ຺ຈ. ເອສາ ຫິ ກິຣິຍາ ‘‘ຣູປກາຍໍ ຖມ຺ເຠຕຸໍ ຈາເລຕຸໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກຆຏ຺ຏນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຈປນກິຣິຍານິສ຺ສຍຠູຕາ ກາຍວາຈາ’’ຕິ, ‘‘ກາຍາທີຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ໂຈປນາຠິຊ຺ຌາທິກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ ວາສິອາທີຫິ ວິຍ ເຉທນາທິ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ. ນ ເກວລໍ ຘຣມານຕາວ ສພ຺ຠາໂວ, ອຖ ໂຂ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິໂຣຘິເຕວາ’’ຕິ ອາຫ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາ ຈ ກາຍາທີນໍ ຕທຸປນິສ຺ສຍກິເລສາສມຸຈ຺ເຉເທເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ກາຍາທີຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ໂຈປນາຠິຊ຺ຌາທິກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ໂຈປນາຠິຊ຺ຌາທິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິທ຺ວາເຣນ ເຈຕນານິພ຺ພຕ຺ຕິເຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ເອວຎ຺ຈ…ເປ… ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກາເຍ ສຕິ ວາຈາຍ ສຕີຕິອາທິວຈນໍ ອນຸໂລມິຕໍ ໂຫຕິ. ຍາຍ ເຈຕນາຍາຕິ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ ປນ ກາຍາທີນໍ ໂຈປນາຠິຊ຺ຌາທິກິຣິຍາຍ ຈ ເຈຕນາເຫຕຸກຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ສຠາວໂຕ ອຸປກາຣກໂຕ ມຄ຺ເຄ ສຕິ ສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ມຄ຺ເຄ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິ.

ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ຕໍຕໍທ຺ວາເຣ ສໍສນ຺ທນນ຺ຕິ ຍຖາ ກມ຺ມປຖໍ ປຕ຺ຕານໍ, ເອວໍ ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສຕິປິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຍຖາສກໍ ທ຺ວາເຣເຫວ ນາມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິໂຣໂຘ. ທຸຕິຍຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ອຠາໂວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕໍຕໍທ຺ວາເຣ ສໍສນ຺ທນນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ອກຸສລເຈຕນາທໂຍ ປວຕ຺ຕາ, ຕາສໍ ເຕນ ເຕເນວ ທ຺ວາເຣນ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ. ຕໍ ປນ ຕໍຕໍທ຺ວາຣປກ຺ຂິກຠາວກຣຓໂຕ ຕຕ຺ຖ ອວໂຣຘນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມປຖໍ ປຕ຺ຕາ ກາຍກມ຺ມາທິສງ຺ຂາຕາ ເຈຕນາ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ກາຍກມ຺ມາທິນາມເມວ ລຠນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ. ຕາ ປນ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕເນວ ທ຺ວາເຣນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິອາທິນາມໍ ລຠນ຺ຕິ. ເອວໍ ນາມຄ຺ຄຫຓເມວ ຫິ ເຕສໍ ຕໍຕໍທ຺ວາຣປກ຺ຂິກກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ວຈີທ຺ວາເຣ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ກມ຺ມປຖໍ, ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ປນ ກາຍກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕິປິ ປາຓາຕິປາຕາທິເຈຕນາຍ ວຈີທ຺ວາຣາທີສຸ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຍຠຸຍ຺ຍຕພ຺ພຫຸລວຸຕ຺ຕິຍາ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວວວຕ຺ຖາປນໍ ກາຍາທິກສ຺ສ ຕໍຕໍທ຺ວາຣຠາວວວຕ຺ຖາປນຎ຺ຈ ກມ຺ມທ຺ວາຣາເຠທນໍ. ຕຎ຺ຫິ ກມ຺ມທ຺ວາຣານໍ ອສໍກິຓ຺ຓຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຓຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐິເຕສູ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວກ຺ຂຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ອເນເກສໍ ກມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນມ຺ປິ ທ຺ວາຣສໍສນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ປວຕ຺ໂຕ ພ຺ຍາປາໂທ ກມ຺ມປໂຖ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕູ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ທສ຺ສິຕາ. ກາຍທ຺ວາຣິກເຈຕນາຍ ສຫກາຣີກາຣຓຠາວໂຕ ກາຍກມ຺ມໂວຫາຣລາຠາ, ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນວເສນ ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນກມ຺ມໂວຫາຣວິຣຫາ, ອເຈຕນາສຠາວໂຕ ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ, ປາຓາຕິປາຕາທິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອພ຺ໂພຫາຣິກຠາເວ.

ທສວິຘາ ອິທ຺ຘິ…ເປ… ຕພ຺ພາ ວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຕນາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ‘‘ອກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເຕນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຏນ຺ຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອາຫຏໍ, ຕຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ໂຕເຍວ ປນ ໂສ ເຕນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

‘‘ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີສຸ ອຸປປຊ຺ຊນໍ ສຸກຕທຸກ຺ກຏກມ຺ມໂຕ ນ ໂຫຕິ, ຂນ຺ຘສິວາທີຫິ ປນ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣາມສນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ປຣິຠຓ຺ຑາທີນິ ກໂຣຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຠິຊ຺ຌາທິປຘານຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ພ຺ຍາປາທາທີສຸ ຍທາ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ເຈຕນາ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອິຕເຣ, ຕທາ ປຘານຠາວໂຕ ເຈຕນາ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ໂວຫາຣໍ ລຠຕິ. ໂສ ໂຂ ປນສ຺ສາ ປຘານຠາໂວ ປາຓາຕິປາຕາທິສິທ຺ຘິຍາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທາ ປນ ເຕສຸເຍວ ທ຺ວາເຣສຸ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ເຈຕນາ, ຕທາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານາປິ ເຈຕນາ ອປຘານຠາວໂຕ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ໂວຫາຣໍ ນ ລຠຕິ. ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ປນ ປຘານຠາວໂຕ ສຕິປິ ກາຍງ຺ຄວາຈງ຺ຄໂຈປເນ ສເກນ ວວຕ຺ຖາເນນ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ຕີສຸປິ ທ຺ວາເຣສຸ ກມ຺ມປຖຠາເວນ ອປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣຕ຺ຕເຍປິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕມໂນກມ຺ເມນ ສຫ ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ເຈຕນາ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມນ຺ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ປຘານສຠາວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ອຖ ວາ ເຈຕນາຍ ນິປ຺ປຣິຍາຍກມ຺ມຠາວໂຕ ປຣິຍາຍກມ຺ເມ ອນວໂຣເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ປນ ສາ ເອຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເຈຕນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ວທາມີ’’ຕິອາທິ (ກຖາ. ໕໓໙). ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ສິທ຺ຘາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ ເຈຕນາເຍວ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຠາເວເນວ ສາ ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣ ສຫຊາຕາ ເຈຕນາ ກາຍວຈີກມ຺ມວເສນ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ເຈຕນາສງ຺ຂາຕມໂນກມ຺ມຕ຺ຕາຕິ. ຍທິ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ປຘານາ, ນ ເຈຕນາ, ເອວໍ ສຕິ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ, ນ ເຈຕນາ, ອຠິຊ຺ຌາທິປກ຺ຂິກາ ວາ ສາ ສິຍາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເຈຕນາປິ…ເປ… ມໂນທ຺ວາເຣ ເອວ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ເຈຕນາຍ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ມໂນກມ຺ມຠາເວ ນິພ຺ພິເສສຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຈຕນາ…ເປ… ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ເຈຕນາ ເຈຕນາກມ຺ມໍ, ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຈຕນາຍ ກາຍວຈີກມ຺ມຠາໂວ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ມໂນທ຺ວາເຣ ອກຸສລກາຍວຈີກມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອພ຺ໂພຫາຣິກາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວິຣຕິວິສິຏ຺ຐາຕິ ວິຣຕິໂຕ ເຈຕນາຍ ປຘານຠາວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໕໓໙) ອາຄມມ຺ຫິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາທິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ’’ຕິ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປຏ຺ຐາເນ ເຈຕນາວ ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ວິຣຕິ, ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ວາ, ຕສ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ກມ຺ມໍ ‘‘ເຈຕນາ’’ຕິ ອນຠິຊ຺ຌາທໂຍ ‘‘ເຈຕນາປກ຺ຂິກາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສງ຺ກຣໂຕ ກມ຺ມທ຺ວາຣານິ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ‘‘ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ, ວິປຣິຍາເຍນ ‘‘ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຣກ຺ຂຓຠິນ຺ທນານິ ອນາເສຕ຺ວາ ນາເສຕ຺ວາ ຈ ກຖນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.

ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິໂຍ ວິກປ຺ໂປ ປຐມຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓທ຺ວາເຣສຸເຍວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອິຕຣຕ຺ຖ ‘‘ໂສຕໍ ຆານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາປິ ວາ ອວິຠຕ຺ຕິເກ ນິທ຺ເທເສ ລພ຺ຠຕິ. ຍໂຕ ສໍວຣວເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປາຓາຕິປາຕາທິເຈຕນາ’’ຕິ. ອິຕຣາ ສໍວຣວິນິມຸຕ຺ຕາ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສຍຸຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຘານາ ວາ ອກຸສລຘມ຺ມາ ສຕິປຏິປກ຺ຂາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໂວສ຺ສຄ຺ຄວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ປມາໂທ. ວີຣິຍປໂນທນຠາວໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ‘‘ໂກສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຖິນມິທ຺ຘປ຺ປຘາໂນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ.

ອສຸທ຺ຘຕາຕິ ອເກວລຕາ ອຎ຺ເຎນ ສມ຺ມິສ຺ສຕາ. ທ຺ວາຣຎ຺ຫິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣິກກມ຺ມສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ໂຫນ຺ຕໍ ເຕນ ມິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຸສາວາທາທິໂນປິ ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍມານນ຺ຕຣານໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອເນກສ຺ສປິ ຊວນວາຣສ຺ສ ກາຍກມ຺ມາທິຠາເວນ ປພນ຺ຘນວເສນ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອກຸສລກາຍກມ຺ມາທິຠາເວນ ອວຘາເຣຕ຺ວາ ອສໍວຣໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ເສວ ວາຈາອສໍວຣທ຺ວາຣາທີສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈນໍ ກາຍທ຺ວາຣູປລກ຺ຂິໂຕ ອສໍວໂຣ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ໂຕປິ ກາຍທ຺ວາຣິໂກ ເອວາຕິ ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສຕິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕໍ ອວິຣຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ‘‘ອສໍວໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ. ສທ຺ວາເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທ຺ວາເຣ. ອສໍວໂຣ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ສທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອເຕນ ວາຈາອສໍວຣທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ໂນປິ ກາຍິໂກ ອສໍວໂຣ ໂຈປນກາຍອສໍວຣທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣຕ຺ຖາປິ. ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎທ຺ວາເຣຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຈຣຓໍ ປາກຏນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ສຕີຕິ ໂຈປນສງ຺ຂາເຕ ກາຍອສໍວຣທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຕເກ ເອວ ຄຫິເຕ. ກມ຺ມປຖຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມປຖຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ວຈີມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ເສສນ຺ຕິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣານຸປລກ຺ຂິຕໍ. ຕຖາ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ເຖວ ວກ຺ຂາມາຕິ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທເນ ວກ຺ຂາມ. ‘‘ໂສ ຫິ ກາຍທ຺ວາເຣ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ໂຕ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນກຖາ) ‘‘ໂຈປນກາຍອສໍວຣທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ວຈີກມ຺ມາທີນຎ຺ຈ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອສໍວຣຠູຕານໍ ກາຍກມ຺ມາທິຠາເວ ອາປນ຺ເນ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ອກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອປວາເທນ ນິວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ເອວໍ ວກ຺ຂມານຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລານໍ ຎາຓວີຣິເຍຫິ ສາເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຣເສນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ. ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸ ຕໍມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມຫາຠູຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ຕາທິສປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ ນາມ. ລທ຺ຘຸປກ຺ກມານິ ຫິ ຠູຕານິ ນ ປຸຣິມຠູຕານິ ວິຍ ວິສທານີຕິ ສມານຊາຕິຍານໍ ຠູຕານໍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອກສ຺ສປິ ປໂຍຄສ຺ສ ສຫສາ ນິປ຺ຜາທນວເສນ ກິຈ຺ຈສາຘິກາຍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຊວເນຫິ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ວເສນ ປໂຍຄສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ສຕິປິ ກທາຈິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ປາເຓ ປໂຍຄສ຺ສ ສມຠາເວ ມຫນ຺ຕໍ ຫນນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາ ຕິພ຺ພຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວຕິ ຕທຸຠຍໍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາເວເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປໂຍຄ…ເປ… ຠາວໂຕ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍວິປຣິຍາເຍປີຕິ ປໂຍຄວຕ຺ຖຸອາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອມຫຕ຺ເຕປິ. ຕໍຕໍປຈ຺ຈເຍຫີຕິ ຄຸຓວນ຺ຕຕາທິປຈ຺ຈເຍຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຄຸຓວນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາຍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານໍ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ຕິພ຺ພຕາຍ ຈ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປາໂຓ ປາຓສຎ຺ຎິຕາ ວຘກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາຄສມ຺ຠາຣາ, ອຸປກ຺ກໂມ ວຘກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ, ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວຕີ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາຕິ ສາ ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວິນິມຸຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ.

ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປເນນ ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕກຫຣຓໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ວິນາ ມນ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ກາຍວຈີປໂຍເຄຫິ ອາກຑ຺ຒນໍ ຕາທິສອິທ຺ຘິໂຍເຄນ ອິທ຺ຘິມໂຍ ປໂຍໂຄຕິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສປິ ຉ ປໂຍຄາ ສາຫຕ຺ຖິກາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມເນ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ນ ຕຖາ ອຸຠິນ຺ນໍ ສມານຈ຺ຉນ຺ທຠາເວ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມເນ ສຕິປິ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສເນ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນເສວນາຠິສນ຺ຘິປໂຍຄາຠາວໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ໂຫຕິ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປໂຍຄາຠາໂວ ນ ປມາຓໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເສວນປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຠາວໂຕ. ປຸຣິສສ຺ເສວ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເສວນປ຺ປໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນິປນ຺ນາຍປິ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສກິຈ຺ຈກຣຓກາເລ ປຸຣິສສ຺ສປິ ເສວນປ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ, ພລກ຺ກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຕີຓີຕິ ສພ຺ພານິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຜຣຸສກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ຜຣຸສເຈຕນາ ຜຣຸສວາຈາ. ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍ ປນ ສຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຕທຠາເວສຸ ປາຓາຕິປາຕາ ພ຺ຍາປາທາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຍໍ ປຕິ ຜຣຸສວາຈາ ປຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວ ສີສໍ ເອຕິ. ‘‘ປຣມ຺ມຸເຂປິ ຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍທິ ເຈຕນາຍ ສພ຺ພທາ ກມ຺ມປຖຠາວາຠາວໂຕ ອນິຍໂຕ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ກມ຺ມປຖຣາສິມ຺ຫິ ອວຈນໍ, ນນຸ ອຠິຊ຺ຌາທີນມ຺ປິ ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອນິຍໂຕ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ເຕສມ຺ປິ ກມ຺ມປຖຣາສິຍໍ ອວຈນໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ກມ຺ມປຖຕາຕໍສຠາຄຕາຫິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ເຈຕນາປິ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສາ ປນ ປາຓາຕິປາຕາທິກາຕິ ປາກໂຏ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ເຈຕນາຍ ຫິ ‘‘ເຈຕນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ວທາມິ,’’‘‘ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນຫິ ກມ຺ມຠາໂວ ທີປິໂຕ. ກມ຺ມໍເຍວ ຈ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີນໍ ຕທຸປ຺ປຊ຺ຊນສຸຂທຸກ຺ຂານຎ຺ຈ ປຖຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ກມ຺ມປໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປາກໂຏ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມປຖຠາໂວ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ປນ ເຈຕນາສມີຫນຠາເວນ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕຠາໂວ, ເຈຕນາຊນິຕຕໍພນ຺ຘຕິຠາເວນ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິຕທຸປ຺ປຊ຺ຊນສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຖຠາໂວ ຈາຕິ ນ ຕຖາ ປາກໂຏ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ເຕ ເອວ ກມ຺ມປຖຣາສິຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕຖາຊາຕິຍຕ຺ຕາ ວາ ເຈຕນາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາເນວ ຕພ຺ພິຣຕິອາຣມ຺ມຓານີຕິ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ເອວາຕິ ວຈເນນ ອທິນ຺ນາທານາທີນໍ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາວຈນສ຺ສ ວິໂຣຘໍ ໂຈເທຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕເຍວ ຫິ ເວຣມຓີ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຍເມວ ປຣິຫຣິສ຺ສຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກວຓ຺ຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຍສ຺ມາ ສຕ຺ໂຕຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄເຕ ສງ຺ຂາເຣເຍວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຄ຺ຄຕຕາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອລທ຺ຘາລາໂຠ ລທ຺ຘວິນາໂສ ອິຈ຺ຉິຕານໍ ໂຠຄານໍ ກິຈ຺ຉປຏິລາໂຠ ຣາຊາທີຫິ ສາຘາຣຓໂຠຄຕາ ທຸກ຺ຂວິຫາໂຣ ສາສງ຺ກວິຫາໂຣ’’ຕິ ເອວມາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ໂຠຄຊານິອາທໂຍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກຸສລກມ຺ມປຖກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕາສຎ຺ຈ ວິຣຕີນໍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈຕນາທ຺ວາເຣນ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິຕທຸປ຺ປຊ຺ຊນສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຖຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕຖາຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານໍ. ເກຈີຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂສ ຫິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານເມວ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນໍ ສຸສີລ຺ຍາທີນຎ຺ຈ ກມ຺ມປເຖຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕາຠາວທສ຺ສນໍ, ເຕສໍ ວາ ຜສ຺ສທ຺ວາຣາທີຫິ ອວິໂຣຘຠາເວນ ທີປນໍ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນນ຺ຕິ ວທຕິ. ກມ຺ມປຖຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອສໍວຣສໍວຣານໍ ເຕສໍ ວາເທ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທເນ ອສງ຺ຄຫິຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ປນ ສງ຺ຄຫໍ ລຠນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຄຫເຓ ປໂຍຊນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິວິຘ…ເປ… ທສ຺ສເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຸຣິມປກ຺ເຂ ສງ຺ເຂປໂຕ ໂທສໍ ວຕ຺ວາ ທຸຕິຍປກ຺ເຂປິ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ນ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ເຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕສຸຈຣິຕອສໍວຣສໍວຣາ ອນຸຈຣີຍນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກາຍກມ຺ມາທິຕາ ວິຘີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອສໍວໂຣ ອກຸສລໍ ມໂນກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍທິ ຈາຕິອາທິນາ ອນວເສສປຣິຍາທານາຠາວມາຫ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ກມ຺ມປຖ…ເປ… ວທນ຺ເຕຫິ ‘‘ມໂນກມ຺ມໍ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍທິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາເນວ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນິ ກາຍກມ຺ມາທິນາເມຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເອວໍ ວທນ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ມໂນກມ຺ມສ຺ສ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍຕໍກມ຺ມຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິໍ (ວິຠ. ໙໑໓) ສນ຺ຘາຍາຫ.

ກມ຺ມນ຺ຕຣມ຺ປິ ຕໍທ຺ວາຣິກກມ຺ມເມວ ສິຍາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິກສ຺ສ ວຈີກມ຺ມາທິຠາວມາສງ຺ກຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເກສຎ຺ຈິ ອສໍວຣານໍ ສໍວຣານຎ຺ຈ ກມ຺ມປຖຕາ ນຕ຺ຖິ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນຎ຺ຈ ກມ຺ມປເຖຫິ ນານຕ຺ຕາຠາວທສ຺ສເນນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ຜສ຺ສທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ, ນ ຈາຍໍ ວິຘິ ນິຣວເສສສງ຺ຄາຫິກາ, ກມ຺ມານຎ຺ຈ ສງ຺ກໂຣ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມານນາມຕາ ກາຍກມ຺ມາທິຕາ. ສາມຎ຺ຎນາມາວິຊຫນໍ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວາວິຊຫນໍ. ອຸຠເຍສນ຺ຕິ ກມ຺ມປຖາກມ຺ມປຖານໍ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາຍວຈນາຠາວໂຕຕິ ເອເຕນ ຜສ຺ສທ຺ວາຣອສໍວຣທ຺ວາຣາທີນໍ ຕໍທ຺ວາຣິກກມ຺ມານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕາຠາເວປິ ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕເທສນາວເສນ ເຕ ວິຈາຣິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ປຎ຺ຈຜສ຺ສທ຺ວາຣວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິໂກ ທຸຕິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກາເຍ ວາຈາຍ ຈ…ເປ… ສິທ຺ຘິໂຕຕິ ເອເຕນ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ມໂນກມ຺ມໍ ໂຈປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໂຕ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຍວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກາຍວຈີກມ຺ມຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ກາຍວຈີຄຫຓໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ເອວ ວິຠາເວຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ມໂນກມ຺ມໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໍ-ສທ຺ເທ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ອພ຺ຍຠິຈາຣິຕສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປາທມຕ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນນາຕິ ຉຜສ຺ສທ຺ວາຣິກກມ຺ເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ມໂນກມ຺ມຕາວິເສສໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ນິຍມສ຺ສ ເອວ-ສທ຺ທສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ‘‘ກາຍວຈີກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ນິຍມາກຣເຓນ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ປນ ສພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ.

‘‘ນິຍມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ປຸຣິມນໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຕ຺ຕຸອຘິປ຺ປາຍານຸໂຣຘິນີ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສມາສປເທ ເອກເທໂສປິ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ ອຘິກາຣວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກມ຺ມ-ສທ຺ທມຕ຺ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕີຕິອາທິນາ ເອຕ຺ຖ ປທກາຣມຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາປກ຺ຂິການນ຺ຕິ ກາຍວຈີກມ຺ມຠູຕເຈຕນາປກ຺ຂິການໍ. ສຕນ຺ຕິ ສມານານໍ. ຕໍຕໍທ຺ວາຣກມ຺ມປຖານຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມປຖຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພທາ, ກມ຺ມປຖຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ອກມ຺ມປຖສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຕໍຕໍທ຺ວາຣາ ຈ ຕໍຕໍທ຺ວາຣກມ຺ມປຖາ ຈ ຕໍຕໍທ຺ວາຣກມ຺ມປຖາຕິ ‘‘ຕໍຕໍທ຺ວາຣາ’’ຕິ ປເທນ ອກມ຺ມປຖານໍ ສໍວຣານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ສຠາເວນາຕິ ມໂນກມ຺ມສ຺ສ ທ຺ວາຣຠາເວນ, ນ ອຕ຺ຕໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວມິຘາປີຕິ ຈິຕ຺ຕຊນິໂຕ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ທ຺ວາຣຠາໂວ ຈິຕ຺ເຕປິ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູຕມໂນຣຫິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ.

ທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມາຠາວນິຍມາຠາເວ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນ ຫິ…ເປ… ອຕ຺ຖີຕິ ປຘາເນ ອສມ຺ຠວໂຕ ອປ຺ປຘານໍ ອຘິກຣີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣກຖາ

ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຣາສິວຓ຺ຓນາ

‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິກາຍ ປາຬິຍາ ຜສ຺ສາທີນໍ ກາມາວຈຣຕາທິທສ຺ສເນ ນ ຕປ຺ປຣຠາໂວ, ສຠາວທສ຺ສເນ ເອວ ປນ ຕປ຺ປຣຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ຫິ ຜສ຺ສາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາຠາເວນາຕິ ຈິຕ຺ຕພ຺ຍາປາຣຠາເວນ. ຜສ຺ສສ຺ສ ສມ຺ປຊ຺ຊນມຸປ຺ປຊ຺ຊນເມວ. ສນ຺ນິປຕິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສນ຺ນິປາຕກາຣຓໍ ຜສ຺ໂສ ຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສນ຺ນິປາໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຜສ຺ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ຜຸສນາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ສນ຺ນິປຕິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຈສ຺ສ ຜຸສນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ສາຂຄ຺ເຄ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ຠູມິສຓ຺ຐິຕສ຺ສ ອວີຣກປຸຣິສສ຺ສ ຊງ຺ຆຈລນໍ, ອມ຺ພິລອມ຺ພປກ຺ກາທິໍ ຂາທນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຸເຂ ເຂຬຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ທຍາລຸກສ຺ສ ປຣໍ ຫຎ຺ຎມານໍ ທິສ຺ວາ ສຣີຣກມ຺ປນນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຕພ຺ພິເສສຠູຕາ ຣູປຘມ຺ມາຕິ ຍຖາ ປຏິຫນນວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸ ຣູປຘມ຺ມວິເສເສສຸ ສງ຺ຆຏ຺ຏນປຣິຍາໂຍ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານໍ ວິສຍກຣຓວິສຍຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ປຏິຫນນາກາເຣນ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ຈິຕ຺ຕນິສ຺ສິໂຕ ຘມ຺ມວິເສໂສ ສງ຺ຆຏ຺ຏນປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍທາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣໂສ ຜສ຺ໂສ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິໂກວ, ນ ອິຕໂຣ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓສງ຺ຆຏ຺ຏນາຠາວໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຸປຈາຣສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສງ຺ຆຏ຺ຏນສ຺ສ. ອິຕຣຖາ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກສ຺ສປິ ຕໍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍມນສິກາເຣສຸ ຍຖາປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຕໍຕໍອາຣມ຺ມເຓ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິເຍວ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາວກຣຓໍ.

‘‘ຍໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໙.໓໔) ສຸຂເວທນາວ ອສ຺ສາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາທຠາວໂຕ’’ຕິ. ຜຸສນາທິຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ເອກເທສານຸຠວນນ຺ຕິ ອນຸປຈຣິຕເມວ ຜສ຺ສາທີນໍ ອນຸຠວນກິຈ຺ຈມາຫ.

ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ນີລາທິນາ ທີຆາທິນາ ຈ ນິມິຕ຺ເຕນ. ເອເຕນຸປາເຍນາຕິ ຍຖາ ຎາຓປ຺ປຘາເນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ສຎ຺ຎາ ຎາຓມນຸວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສມາຘິປ຺ປຘາເນ ສມາຘິນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປພນ຺ຘຕີຕິ ປຏ຺ຐເປຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສກສກກິຈ຺ເຈ ປຏ຺ຐເປຕິ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ວິຊ຺ຊມານຕາວາຈີ ໂຫຕິ-ສທ຺ໂທ, ວິຊ຺ຊມານຕາ ຈ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເນນ ວິນາ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຕຖາ ອຕ຺ຖໂຕ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມວຏ຺ຐິເຕ ໂຫຕິ-ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ-ສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖຕ຺ເຕນ ນ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ທິສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຠວນໍ ນາມ ສຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕາ ຈ ອຸປ຺ປາທາທິນາ ສມງ຺ຄິຕາຕິ ຜສ຺ສາທີນໍ ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນຕາ ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ໂຫຕິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠາໂວ ອຸປ຺ປາທສມງ຺ຄີ, ນ ໂສ ນ ໂຫຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຫຕິ-ສທ຺ທວຈນີຍຕາ ນ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປ຺ປນ຺ນ-ສທ຺ເທເນວ ອຸປ຺ປາທາທິສມງ຺ຄິຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕພ຺ຠາວານຕິວຕ຺ຕິ ປນ ໂຫຕິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ ຂຓຕ຺ຕຍວີຕິວຕ຺ເຕປິ ອຸປ຺ປນ຺ນ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຕນໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖຕາສພ຺ຠາວທສ຺ສນໍ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິທສ຺ສນມ຺ປິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ປາກຏກຣຓຠາວໂຕ. ອິຕຣຖາ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ກິໍ ປຸນ ວິຊ຺ຊມານຠາວທສ຺ສເນນາຕິ ນ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ສມຍວວຕ຺ຖານວເສນ ສວິເສສໍ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຜສ຺ສາທີຫິ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ນິພ຺ພິເສສນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວຈນໍ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຘມ຺ມານໍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ນິທ຺ເທສວາເຣ ວິຠຊນໍ, ນ ວິຠງ຺ເຄ ວິຍ ປາຬິຍາ ອາຣຸຬ຺ຫສພ຺ພປທານນ຺ຕິ ‘‘ອຸທ຺ເທສວາເຣ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສວາເຣ ວິຠຊນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ນິຈ຺ຈໂລ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທີສຸ ມຄ຺ຄາທໂຍ ນ ວິຠຕ຺ຕາ. ອປິຈ ອຘິປຕິຠາເວນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ວິຍ ຜສ຺ສເວທນາສຎ຺ຎາເຈຕນາຫິ ສຫ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສາຘາຣຓຣາສິຍໍ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສມຍວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຌານງ຺ຄຣາສິວຓ຺ຓນາ

ວິຕກ຺ກນນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກນກິຣິຍາ, ສາ ຈ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ຠາວນິທ຺ເທໂສ ວສວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓາຍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣເປຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ຄຫຓໂຍຄ຺ຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອາໂກເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອາໂກຏນລກ຺ຂຓຕາ ປຣິຍາຫນນຣສຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓໍ ກິຈ຺ຈສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ສຠາວວິນິມຸຕ຺ຕາ ກາຈິ ກິຣິຍາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ. ໂພຘເນຍ຺ຍຊນານຸໂຣເຘນ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອກສຠາໂວປິ ສຠາວຘມ຺ໂມ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ວິຍ ສມາໂຣປິຕຣູເປຫິ ພຫູຫິ ປກາເຣຫິ ປກາສີຍຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ໂສ ສຸຏ຺ຐຸ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ວິປ຺ຜາໂຣ ນາມ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘປຏິປກ຺ໂຂ ອາຣມ຺ມເຓ ອໂນລີນຕາ ອສງ຺ໂກໂຈ, ໂສ ປນ ອຠິນິໂຣປນຠາວໂຕ ຈລນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ວິປ຺ຜາຣວາຕິ ວິຈລນຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈາຣປ຺ປນາສຸ ສນ຺ຕາເນນ ປວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ອປຸພ຺ພາຣມ຺ມເຓ ປຐມາຠິນິປາຕຠູໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ວິປ຺ຜາຣວາ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕິຍໍ, ນາຕິວິປ຺ຜາຣວາ ປນ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ສນ຺ນິສິນ຺ນຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈໂລ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມ. ນິ. ໑.໔໒໗) ປີຕິຍາ ຜຣຓໍ ກາຍວິສຍນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຓີຕຣູເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິສາຣສ຺ສ ພ຺ຍຄ຺ຄຠາວສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ສຠາໂວ ອວິສາໂຣ, ນ ວິສາຣາຠາວມຕ຺ຕໍ. ອວິສາຣາວິກ຺ເຂປານໍ ສມາຘານຠາວໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ວິເສສາຠາເວປິ ສມຸເຂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມຸເຂນ ຈ ອຸຠຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິສາ…ເປ… ວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສໂຕຕິ ອຕິສເຍນາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຸຂຎ຺ຫິ ສມາຘິສ຺ສ ວິເສສກາຣຓໍ ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໖.໑໐; ໑໑.໑໒) ວຈນໂຕ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍຣາສິວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຖາຕິ ສທ຺ທຫນສງ຺ຂາເຕ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂເຓ. ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ທຫຕີຕິ ອິມິນາປິ ສທ຺ຘາຍ ອາຫິຕວິເສສານໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສທ຺ທຫນກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸຠາວເມວ ວິຠາເວຕິ. ອວຍວພ຺ຍາປາໂຣ ຫິ ສມຸທາເຍ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ນ ເກວລໍ ປສາທນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປ຺ປສາທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕເມວ ອກຸສລໍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ, ອຖ ໂຂ ອປ຺ປສາທນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສາທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປູຣຓາທີສຸ ປສາທສ຺ສ ອສ຺ສທ຺ຘິຍຕມາຫ. ປສາທຠູໂຕຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປສາທຠູຕໍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ວຕ຺ຖຸຄໂຕຕິ ອິມິນາ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ຂໍ. ‘‘ປສາທຠູໂຕ ນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ວິຠາວິຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເຍວາປນກາຘິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ອາຫ. ອກາລຸສ຺ສິຍໍ ປສາໂທ, ຕໍ ປນ ອສງ຺ໂຂຠຠາວໂຕ ‘‘ອນາວິລຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ວິທຫນ຺ຕີ ສທ຺ຘາ ອກາລຸສ຺ສິຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ເອວເມຕນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນາກາເຣນ ປນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຘິມຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ພຸທ຺ຘາທິວຕ຺ຖູນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘໂລກປຣໂລກກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘາປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສທ຺ຘາຫຕ຺ໂຖ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິ, ‘‘ສທ຺ຘີຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໔), ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊໍ ຕໂປ ວຸຏ຺ຐີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໗; ສຸ. ນິ. ໗໗) ເອວມາທິວຈນໂຕ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອາທານາທີສຸ ຫຕ຺ຖາທໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸນາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘ກມ຺ມໍ ໂຂ ເມ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນ ເມ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ສຸກຣໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໕) –

ອາທິກາ ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ.

ຕໍມູລການີຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພມຄ຺ຄາທິມູລການິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິອາທໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານຸກ຺ກເມນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກຣຓາທິກາເລ ວິຍ ຈິຣກຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ ສຕິ ຕໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕີ ຈ ໂຫຕິ. ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ, ຕໍ ປິລວິຕ຺ວາ ຄຕໍ ວິຍ ຈລິຕໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ປນ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸທເກ ອລາພຸ ວິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາຣຓນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ສຣນ຺ຕິ ຕາຍາ’’ຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ສຣຓກິຣິຍາຍ ຫິ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຘິປຈ຺ຈຠາເວນ ສຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕສ຺ສາ ຫິ ຕຖາ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ສຕິ ເຕ ຘມ຺ມາ ສາຣິຕາ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐກຕາ ອປິລາວິຕາໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ອິເມຫິ ນາມ ເຫຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ອິມໍ ນາມ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ ຜລໂຕ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເນນ ວິປຈ຺ຈເນນ ຈ ນິປ຺ຜນ຺ນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ.

ສຕິປິ ສພ຺ເພສໍ ສາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓ ນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ປເຣ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຄາຫິໂນຕິ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນປລທ຺ຘິວເສນ ຊານາຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕສິເກສຸ ຫິ ເກຈິ ວິສຍໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເກຈິ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທມຕ຺ເຕເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ວິສຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເຍ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພາ, ເຕສຸ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ສຎ຺ຎາ…ເປ… ວິຊ຺ຌນວເສນາ’’ຕິ ອາຫ.

ປີຕິຍາ ຈ ໂສມນສ຺ສຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ປີຕິ ຈ ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ ປີຕິໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສານໍ ຕຸລ຺ຍໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມນສ຺ສສ຺ເສວ ປນ ‘‘ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ’’ຕິ ວິຍ ປີຕິຍຸຕ຺ຕໍ ໂສມນສ຺ສໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ປຘານຠາໂວ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ນ ປີຕິຍາ ໂສມນສ຺ສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຘາເນ ວິຊ຺ຊມາເນ ອປ຺ປຘານໍ ອຸປຍຸຊ຺ຊຕິ, ປີຕິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປີຕິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠາວໂຕ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ກຕໍ, ນ ຈ ນິປ຺ປີຕິກໂສມນສ຺ສສ຺ສ ອສງ຺ຄໂຫ. ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທສຸ ກິຣິຍາຍ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກຠາວໂຕ. ປີຕິຍາ ປນ ອຸປລກ຺ຂຓຠາເວນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປີຕິອຸປລກ຺ຂິຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ປວຕ຺ຕໍ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ນ ເກວລໍ ອນຸປາເລຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຂຓຏ຺ຐິຕິຍາເຍວ, ອຖ ໂຂ ປພນ຺ຘານຸປຈ຺ເຉທສ຺ສປິ ຊີວິຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອາຍຸກ຺ຂຍມຣຓໍ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ກາຣຓວິເສສານເປກ຺ເຂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຕາສາມຎ຺ເຎນ. ຍທິປິ ອຣູປາສຎ຺ຎຠເວສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕຫິ ປນ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠເວສຸ ຈຣິມປຐມຘມ຺ມາ ສມານຊາຕິເຍນ ອພ຺ຍວຫິຕຕາຍ ນິຣນ຺ຕຣາເຍວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປາລນາທິກສ຺ສາຕິ ອນຸປາລນປວຕ຺ຕນຏ຺ຐປນານິເຍວ ວທຕິ. ຊີວມານວິເສສປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕຕິ ສຫຊາຕານໍ ຊີວມານຕາວິເສສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ມຕຣູປໂຕ ກມ຺ມຊສ຺ສ ຈ ອຸຕຸຊາທິໂຕ ວິເສໂສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍກໂຕຕິ.

ມຄ຺ຄງ຺ຄຣາສິວຓ຺ຓນາ

ອວິປຣີຕນິຍ຺ຍານິກຠາເວນາຕິ ອິທໍ ສມ຺ມາ-ສທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ-ອາທິສທ຺ທານຎ຺ຈ ສມານາຘິກຣຓຕາວເສນ ທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອວິເສສຠູຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວສ຺ສ ສມ຺ມາ-ສທ຺ເທນ ວິເສສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ ຫິ ສມ຺ມາ-ສທ຺ໂທ, ນ ນິຍ຺ຍານິກຕ຺ໂຖຕິ. ອວິປຣີຕນິຍ຺ຍານິກຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ສມ຺ມາ-ສທ຺ໂທ. ອເນກຕ຺ຖາ ຫິ ນິປາຕາຕິ. ເອວເມວາຕິ ອວິປຣີຕນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ.

ພລຣາສິວຓ຺ຓນາ

ປຕິສ຺ສໂວ ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສປ຺ປຕິສ຺ສວໍ ປຕິສ຺ສວຠູຕໍ ຕໍສຠາຄຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄາຣວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວນາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠູເຕສຸ ຊາຕິຍາທີສຸ ພຫິທ຺ຘາຠູເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸອາທີສຸ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ສສມ຺ຠາຣປຖວີອາທີສຸ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ວິຍ ວິຠູຕກິຈ຺ຈຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມູລຣາສິວຓ຺ຓນາ

ເອວຎ຺ຫິ ອຸປມາຍ ສເມຕີຕິ ຍຖາ ອສຸຈິມ຺ຫິ ປຕິຕປຸຣິສສ຺ສ ສຕິປິ ກາເຍນ ອລ຺ລີຍເນ ຠາໂວ ອນລ຺ລີໂນ, ເອວໍ ອໂລໂຠປິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຫິເຕປິ ອາຣມ຺ມເຓ ອລຄ຺ຄຠາເວນ ອນລ຺ລີນຠາໂວ ອນລ຺ລີນາກາໂຣ ເອວ ປວຕ຺ຕຕິ. ເອວໍສຠາໂວ ຫິ ໂສ ຘມ຺ໂມຕິ. ກິຎ຺ຈິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ໂທສສມຸຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ໂທສູປນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ‘‘ໂທສສມຸຏ຺ຐານຕໍ ໂທສູປນິສ຺ສຍຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອໂທໂສ ໂທສສ຺ເສວ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີໂກ, ຕໍມຸເຂນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ…ເປ… ອາເສວນຏ຺ເຐນ ຠາວນາຕິ ໂຍ ໂສ ເອກຕ຺ຕຸປຄໂຕ ປຐມຊ຺ຌານາທິອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອາສນ຺ນູປຈາຣາຫິຕວິເສໂສ ນີວຣຓາທິປຣິປນ຺ຖວິສຸທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ໂຘ, ຕທາວຣຓວິສຍວິຣເຫນ ຈ ສມປ຺ປວຕ຺ຕອປ຺ປນາສມາຘິສງ຺ຂາຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ຕຕ຺ຖຸປຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ຈ ປກ຺ຂນ຺ໂທ, ວິໂສເຘຕພ຺ພສ຺ສ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກິເລສສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ອຠາວໂຕ ວິໂສຘນສມາຘານເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານພ຺ຍາປາຣວິຣເຫນ ວິສຸທ຺ຘິສມຖປຏິປຕ຺ຕິເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານາກາເຣ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕຣູປາຍ ສຫຊາຕຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິໂຕ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຊາຕາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມາ. ເຕ ຍຖາ ອຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ຠາວນາ ພ຺ຣູຫນາ. ຕຖາ ຍານິ ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສານິ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕານິ. ຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຕທຸປຄໍ, ເຕສໍ ອນຕິວຕ຺ຕນເອກຣສຠາວານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຣິຍໍ ວາຫີຍຕິ ປວຕ຺ຕີຍຕິ, ຍາ ຈສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ປຄຸຓພລວຠາວາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ອາເສວນາ. ສພ຺ເພສໍ ເອເຕສໍ ອາກາຣານໍ ຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ວຑ຺ຒນາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ…ເປ… ອາເສວນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ນາມ.

ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ຠາວນາກາໂຣ ‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທີ’’ຕິອາທິນາປິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໘) ປາຬິຍໍ ອາຄໂຕ ເອວ, ຎາເຓນ ຈ ສໍກິເລສໂວທາເນສຸ ຕໍ ຕໍ ອາທີນວໍ ອານິສໍສຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາສາຘນາຍ ຠາວນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຠາວນາ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ປຏິປກ຺ຂຠາວນາປຣາມສເນນ ອຠາວນາຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ອຠາວມຕ຺ຕສ຺ສ ອໂມໂຫ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ອກຸສລາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປມາທວິເສໂສ ວາ ອຠາວນາ. ໂສ ຫິ ‘‘ກຸສລານໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ອນາເສວນາ ອຠາວນາ ອພຫຸລີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ.

ເອກນ຺ເຕນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຊຣາຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໓) ອິຈ຺ຉິຕາລາໂຠ ວິຠຕ຺ໂຕ. ອໂລຠານຸຠາເວນ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ, ອໂມຫານຸຠາເວນ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຍ ສິທ຺ຘິ ປາກຏາເຍວາຕິ ອປາກຏໍ ອໂທສານຸຠາເວນ ເວທນານຸປສ຺ສນາສິທ຺ຘິໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂວິປຣິຓາເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍຎ຺ຈ ໂຍຊນາ ອໂລຠາທີນໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕາ, ອວິເສເສນ ປນ ສພ຺ເພ ສພ຺ເພສໍ ປຈ຺ຈຍາ. ສຠາວໂຕ ສງ຺ກປ຺ປໂຕ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອສຫນວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂທໂສ ຕໍທສ຺ສນສ຺ສ ອາສນ຺ນປຏິປກ຺ໂຂ, ນ ຣາໂຄ ວິຍ ທູຣປຏິປກ຺ໂຂ.

ກມ຺ມປຖຣາສິວຓ຺ຓນາ

ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ວິຍ ອນຠິຊ຺ຌາທໂຍປິ ນ ເອກນ຺ຕໍ ກມ຺ມປຖຠູຕາເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມປຖຕາຕໍສຠາຄຕາຫີ’’ຕິ. ມໂນກມ຺ມປຖຠາເວນ ປວຕ຺ຕນກມ຺ມຠາວໂຕ ຫິ ເອເຕສໍ ກມ຺ມປຖຣາສິຠາເວນ ສງ຺ຄໂຫ, ນ ສພ຺ພທາ ກມ຺ມປຖາເຍວາຕິ. ເຕນ ໂຍ ອຎ຺ໂຎປິ ຘມ຺ໂມ ອນິຍໂຕ ກມ຺ມປຖຠາເວນ ປາກໂຏ ຈ, ຕສ຺ສປິ ກມ຺ມປຖຕາວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປສ຺ສທ຺ຘາທິຍຸຄລວຓ຺ຓນາ

ສມນ຺ຕິ ສມ຺ມາ. ເຈຕິຍວນ຺ທນາທິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈຕິຍວນ຺ທນາທິເຫຕຸ. ສມຖຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ຕພ຺ເຠທວເສນ ຈ ສພ຺ພກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຠິຍຸຕ຺ຕານໍ ມຸທຸມຊ຺ຌິມຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍຕາທິເຠທວເສນ ສພ຺ພໂຍຄີນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກາລວເສນ ສພ຺ພທາ ຫິຕາຫິຕຘມ຺ມູປລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ຍຖາສຠາວໍ ປຏິເວຘຠາວໂຕ ຈ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານໍ ປາຣິພນ຺ຘກຫຣຓຠາວນາວຑ຺ຒນານິ ອວິເສສໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ຍຖາ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ເລນ ວິນາ ສມໂຖ ສມຖມນ຺ຕເຣນ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ນານາກ຺ຂຓິກາ ສມາຘິປຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວິເສສກາຣຓໍ, ເອວໍ ປຏິເວເຘ ເອກກ຺ຂຓິກາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຫິ ສາຕິສຍໍ ອວຠາສິຍມາເນ ວິສເຍ ສມາຘິ ເອກຕ຺ຕວເສນ ອປ຺ເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ສມາຘິມ຺ຫິ ຈ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປນ຺ເນ ປຎ຺ຎາ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ວິສທາ ວຫຕີຕິ. ສມໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕເນນ ສມໍ ອວິສມໍ ເອກຣສຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫາຍຠາວູປຄມເນນ ໂຍຄິໂນ ມໂນຣຖຘຸຣາກຑ຺ຒເນ ຣຖຘຸຣາກຑ຺ຒເນ ວິຍ ອາຊາເນຍ຺ຍຍຸໂຄ ຍຸຄລໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕມາເນນ ນທ຺ຘາ ພທ຺ຘາ ວິຍາຕິ ວາ ຍຸຄນທ຺ຘາ. ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ວີຣິຍສມາຘໂຍ ສມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕາປິ ເຕ ປຸນ ຄຫິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວີຣິຍສມາຘິໂຍຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ສມາຘິວີຣິຍໂຍຄສ຺ສ ວິຠາວນໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂຍຄວຈນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ.

ເຍວາປນກວຓ຺ຓນາ

ຍຖາ ຕຖາ ວາຕິ ສມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາ ວາ. ອນຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິທໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພຠາຄສນ຺ນິຏ຺ຐານເຫຕຸເກນ ປໂຍຄກາລສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ອນິຈ຺ຉິນນ຺ໂຕ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ອນິຈ຺ຉໂຍ, ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ. ສໍສປ຺ປນໍ ສໍສໂຍ. ໂສ ຫິ ‘‘ອາສປ຺ປນາ ປຣິສປ຺ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອສຕິປິ ພ຺ຍາປາເຣ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ສຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ສກສກກິຈ຺ຈວເສນ ອນູນານຘິກຕາຍ ອລີນອນຸທ຺ຘຕຕາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສາ ເຕສໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອູນາຘິກຠາວໍ ນິວາເຣຕິ ວິຍາຕິ ອູນາຘິກນິວາຣຓຣສາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາເຍວ ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ.

ຌານປທສ຺ສາຕິ ຌານສທ຺ທສ຺ສ. ເຕສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ. ປຎ຺ຈ ຫິ ອງ຺ຄານິ ຌານປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ອິທໍ ສໍວຓ຺ຓິຍມານຕ຺ຕາເຍວ ອິມໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ປຎ຺ເຈວ ຌານງ຺ຄານິ. ປທສມູໂຫ ວາກ຺ຍໍ, ປທໂກຏ຺ຐາໂສ ວາ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທິ ຘມ຺ມຣາສິ. ວຸຕ຺ຕໍ ປູຣິຕນ຺ຕິ ຉປຓ຺ຓາສາທິຕາຍ ປູຣຓວເສນ. ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ຜສ຺ໂສ ເວທນາທີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຍທິປິ ຉນ຺ທາທໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣາສິກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ເຕສຸ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ວິສຸໍ ຣາສິອນ຺ຕຣຠາເວນ ປນ ສຣູປໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕານມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກາມາວຈຣກຸສລໍ

ນິທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒. ສນ຺ເຕຕິ ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມາເນ. ຜສ຺ສສ຺ສ ວິສຍວິສຍີນໍ ສນ຺ນິປຕນາກາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຜຸສນໍ ວິສເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ນິປຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈິນ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕໍ, ມນນຏ຺ເຐນ ມໂນ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕາທິສທ຺ທາ ຈິນ຺ຕນາທິພ຺ຍາປາຣມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນຕິອາທີສຸ ວິຍ ກິຈ຺ຈວິເສສໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຖາ ໂລເກ ວິກຕເມວ ເວກຕໍ, ວິສໂຍ ເອວ ເວສຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ມໂນ ເອວ ມານສນ຺ຕິ ສທ຺ທມຕ຺ຕວິເສໂສ. ນີລາທິ-ສທ຺ທາ ວິຍ ວຕ຺ຖາທີສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວນິພນ຺ຘນາ ປຓ຺ຑຣສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ຄຸຓວິເສສາເປກ຺ຂຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ກາຍິກໍ ສາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍປ຺ປສາທນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ເຈຕສິກໍ ສາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈໂຕນິສ຺ສິຕໍ ສາຕນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍວິເສສາເປກ຺ຂຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອກກ຺ຂຓິກາ ນານາກ຺ຂຓິກາ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ ນາມ, ຕສ຺ສ ອວຕ຺ຖາວິເສໂສຕິ ອວຕ຺ຖາວິເສສາເປກ຺ໂຂ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕີຕິ ເອວໍປກາໂຣ ນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ນ ລຸພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣຠາເວນ ອລຸພ຺ຠນາຕິ ອໂລໂຠ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຠາວວິເສສາເປກ຺ໂຂ ອລຸພ຺ຠນາຕິ ນິທ຺ເທໂສ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອລຸພ຺ຠິຕສ຺ສ ຠາໂວ ອລຸພ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາວຠູຕຕາວິເສສາເປກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຕ຺ຕຸກຣຓຠາວາທໂຍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ອຊ຺ຌາໂຣປນວເສເນວ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຠາວນິທ຺ເທໂສ ປນ ອຊ຺ຌາໂຣປນານເປກ຺ໂຂ, ຕໂຕເຍວ ຈ ວິເສສນ຺ຕຣວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິນິວຕ຺ໂຕ ວິເສສໂຕ ນິຊ຺ຊີວຠາວຄິຠາວໂຕ ສຠາວນິທ຺ເທໂສ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຜສ຺ໂສຕິ ອິທໍ ຜຸສນຏ຺ເຐນ ‘‘ຘມ຺ມມຕ຺ຕທີປນໍ ສຠາວປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ຜຸສນພ຺ຍາປາໂຣ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຜຸສນກິຣິຍາ ຜຸສນາກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ຜຸສນາຕິ ສໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສມາຄມຕ຺ຖທີປໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຄມຜຸສນາ’’ຕິ. ‘‘ຜຸສາມິ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໗໒) ປຏິລາໂຠປິ ຜຸສນາ ສມ຺ຜຸສນາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປຏິລາຠສມ຺ຜຸສນາ’’ຕິ.

ອປເຣນ ເວວຈເນນ. ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວສມ຺ປາທິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ. ສິປ຺ປາຍຕນາທີສຸ ທກ຺ຂຕາຠູຕາຍ ໂກສລ຺ລປຣິຍາໂຍ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຕິກ຺ຂສຸຂຸມາຍ ເນປຸຎ຺ຎປຣິຍາໂຍ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິຍາ ເວຠພ຺ຍາປຣິຍາໂຍຕິ ເອວມາທິນາ ເຕສຸ ເຕສຸ ປຎ຺ຎາວິເສເສສຸ ເຕ ເຕ ປຣິຍາຍວິເສສາ ວິເສເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ປຎ຺ຎາວິເສສານໍ ນານາກາເລ ລພ຺ຠມານຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕເຣປິ ອນຸຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຖນານຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎາທິອຕ຺ຖວິເສເສນ. ໂກໂຘ ກຸຊ຺ຌນາ ກຸຊ຺ຌິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍປກາຣາ ນິທ຺ເທສາ ສຠາວາກາຣຠາວທີປນວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສເນວ ວິຠາຄວຈນໍ. ປຓ຺ຑິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສນິພນ຺ຘນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖວເສນ ວິຠາຄວຈນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ເອວມາກາໂຣ ປນາຕິ ປຸຣິມາກາຣໂຕ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕິຄມນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິກ຺ຂິປນໍ ປຏິເສຘນໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ຕສ຺ສ ນານຕ຺ຕໍ ວິເສໂສ ປຏິກ຺ເຂປນານຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິກ຺ເຂໂປ, ເຕນ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິກ຺ເຂເປນ ນານຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິກ຺ເຂປນານຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິກ຺ເຂປນານຕ຺ຕໍ ປນ ໂກຘຄຣຸຕາທິເຠທຠິນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ໂກຘຄຣຸຕາທິວິສິຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກຘາທີຫິ ວິສິຏ຺ໂຐ ຠິນ຺ໂນ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ປຏິເສຘນໍ ໂກຘາທິວິສິຏ຺ຐປຏິກ຺ເຂໂປ. ໂກຘຄຣຸຕາທິເຍວ, ຕສ຺ສ ນານຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິປກ຺ຂນານຕ຺ເຕນາຕິ ໂກຘຄຣຸຕາ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ. ມກ຺ຂລາຠສກ຺ກາຣຄຣຸຕາ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ປຏິປກ຺ຂຠາວວິເສເສນ ອສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ຕພ຺ຠາເວນ ເອກີຠູຕາປິ ນານຕ຺ຕໍ ຄຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂກໂຘ ອຕ຺ຖໂຕ ໂທໂສເຍວ. ມກ຺ໂຂ ໂທສປ຺ປຘານາ ປຣຄຸຓວິທ຺ຘໍສນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ອກຸສລາ ຂນ຺ຘາ. ຕຄ຺ຄຣຸຕາ ຈ ເຕສໍ ສາທຣອຠິສງ຺ຂຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນເມວ. ລາຠຄຣຸຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ສກ຺ກາຣຄຣຸຕາ, ເຕສໍເຍວ ສຸສງ຺ຂຕານໍ ລທ຺ຘກາມຕາ. ຕທຸຠເຍສຸ ຈ ອາທຣກິຣິຍາ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ອິຈ຺ຉາເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິປກ຺ຂນານຕ຺ເຕນ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ນານຕ຺ຕໍ ຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ອິຈ຺ເຈວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ວິກປ຺ເປ ‘‘ນ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາ’’ຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ເອວ ວາ ປຏິປກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ນານຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາປຏິປກ຺ຂນານຕ຺ເຕນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂກຘມກ຺ຂຄຣຸຕານຎ຺ຫິ ສທ຺ຘມ຺ມວິເສສາ ປວຕ຺ຕິເຠທຠິນ຺ນາ ເມຕ຺ຕາ ປຏິປກ຺ໂຂ. ລາຠສກ຺ກາຣຄຣຸຕານໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ໂຕສາ. ເຕນ ໂກຘຄຣຸຕາ ນ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຕິ ໂກຘຄຣຸຕາ ກາຍຈິ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕຖາ ມກ຺ຂຄຣຸຕາທີສຸປິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສທ຺ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ນ ໂກຘຄຣຸຕາ…ເປ… ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ນ ສກ຺ກາຣຄຣຸຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໔໔) ອາຄຕຕນ຺ຕິປິ ສມຕ຺ຖິຕາ ຠວຕິ. ໂລໂຠ ນ ໂຫຕີຕິ ອໂລໂຠ ລຸພ຺ຠນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອລຸພ຺ຠນາຕິ ເອວມາທິໂກ ອໂລໂຠຕິອາທີນໍ ໂລຠາທິວິສິຏ຺ໂຐ ປຏິກ຺ເຂໂປ ‘‘ຜສ຺ໂສ ຜຸສນາ’’ຕິອາທິເກຫິ ວິສທິສຠາວໂຕ ‘‘ຜສ຺ສາທີຫິ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຜສ຺ສາທີຫີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອລຸພ຺ຠນາທໂຍປິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂລຠາທິປຏິປກ຺ເຂນາຕິ ‘‘ໂລຠປຏິປກ຺ໂຂ ອໂລໂຠ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອໂລຠາໂທສາໂມຫານໍ ວິຘຸຣຕາຍ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ຈ ລພ຺ຠມາໂນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສທິໂສ ໂລຠາທິວິສິຏ຺ຐປຏິກ຺ເຂປຠາເວນ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອໂລຠາ…ເປ… ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ພຫູຫິ ປກາເຣຫິ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖຕາ ມຫຕ຺ຖຕາ. ອາທຣວເສນ ໂສຕູນໍ.

໓. ຍທິປິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກໍເຍວ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ຉສຸປິ ປນ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫຕ຺ຕາ ‘‘ເຕຫິ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ສາຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ. ຊາຕາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຣຓຠາເວນ ຜສ຺ສຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ເຈຕສິກສາຕສງ຺ຂາຕາ ໂສມນສ຺ສເວທນາ ສເຫວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຕທນຸຣູປຜສ຺ສສຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ຕຊ຺ຊາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສາທຍຕີຕິ ອຘິຄມາສີສາຍ ອນຎ຺ຎນິນ຺ນໍ ກໂຣຕິ.

໕. ນ ຕສ຺ສາ ຕຊ຺ຊຕາຕິ ຕສ຺ສາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາຣຸປ຺ປາ ‘‘ຕສ຺ສ ຊາຕາ’’ຕິ ວາ ອຸຠຍຖາປິ ຕຊ຺ຊຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍທິປິ ຜສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ໂສ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ຕສ຺ສ ຕຊ຺ຊາມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ຜສ຺ສຊຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ຈ ຕເທວາ’’ຕິອາທິ. ເຕຫິ ອາຣມ຺ມເຓຫິ ຊາຕາ ຕຊ຺ຊາຕິ ອິມິນາປິ ອຕ຺ເຖນ ຕຊ຺ຊາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ຜສ຺ສຊາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປນ ຕຊ຺ຊຕາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ລພ຺ຠເຕວ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກິໍ ວາ ເອເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ຜສ຺ສາທີນໍ ຕຖາ ເທເສຕພ຺ພຕໍ ອາຫ.

໗. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ອານຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ຕຕ຺ຖ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນໍ ວິຕກ຺ກນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນຸມຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ວິຈາໂຣ ຕຕ຺ຖ ປຣິພ຺ຠມນ຺ໂຕ ວິຍ ສມນ຺ຕໂຕ ຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ຈຣຓໍ ວິຈຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑. ຕຖາ ອວຏ຺ຐານມຕ຺ຕຠາວໂຕຕິ ປາຓວຘາທິສາຘນອວຏ຺ຐານມຕ຺ຕຠາວໂຕ, ນ ພລວຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໔. ເຍນ ຘມ຺ເມນ ຈິຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ ໂຊຕຕິ ຈ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຊຕນນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຊຕນຎ຺ຈ ສຕິເຍວາ’’ຕິ.

໑໖. ສຓ຺ຫຏ຺ເຐນາຕິ ສຸຂຸມຏ຺ເຐນ.

໓໐. ຠາໂວຕິ ຫິຣິຍນໍ ວທຕິ.

໓໓. ນ ພ຺ຍາປາເທຕພ຺ໂພຕິ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຕ຺ຖຕໍ ອາຫ.

໔໒-໔໓. ຍທິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ສີຆສີຆປຣິວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕາ ລຫຸຕາ, ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຕສໍ ຠາໂວ ຄຣຸຕາຕິ ເອເຕນ ສຕິປິ ສພ຺ເພສໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສມານຂຓຕ຺ເຕ ໂມຫສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ສາຕິສໂຍ ທນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ປນ ເຕສໍ ທນ຺ຘາກາໂຣ ສນ຺ຕາເນ ປາກໂຏ ໂຫຕິ.

໔໔-໔໕. ອປ຺ປຏິຆາໂຕ ອວິໂລມນໍ.

໔໖-໔໗. ກິລິນ຺ນນ຺ຕິ ອວສ຺ສຸຕໍ.

໕໐-໕໑. ປຈ຺ໂຈສກ຺ກນໍ ມາຍາ ຍາ ອຈ຺ຈສຣາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຣຸມກ຺ຂນໍ ວຓາເລປນໍ. ເວຬຸ ເອວ ທາຕພ຺ພຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ເວຬຸທານໍ ນາມ.

ນິທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂກຏ຺ຐາສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໘-໑໒໐. ເຕຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທໂຍ. ສງ຺ຄຫຄມເນເນວາຕິ ສາຘາຣຓຕາທິນາ ເກນຈິ ສທິສຕາເລເສນ, ນ ຜສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ວິສຸໍ ຘມ຺ມຠາເວເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕ຺ຕາຕິ ຜສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ສຣູເປນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິປິ ຉນ຺ທາທໂຍ ສງ຺ຄຫສຸຎ຺ຎຕວາເຣສຸປິ ສຣູເປນ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸຣາສີສຸ ປນ ສງ຺ຄຫິຕາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍນິທ຺ເທເສຕິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສ. ຂນ຺ຘານໍ ຘາຕາຍຕນຠາເວ ພ຺ຍຠິຈາຣາຠາວໂຕ ອຂນ຺ຘຠາວນິວາຣເຓນ ອນາຍຕນາຘາຕຸຠາວນິວາຣຓມ຺ປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ເຍວາປນກາ ຐເປຕພ຺ພາຕິ ຂນ຺ຘາທິຣາສິອນ຺ໂຕຄຘຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ເທສາທີສຸ ປນ ‘‘ເຍວາປນາຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ຕຖາເຍວ ສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເຍວາປນເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຣູເປນ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຂນ຺ຘາທິຠາໂວ ນ ວາເຣຕພ຺ໂພຕິ ນ ເຍວາປນກາ ຐເປຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຫາຣປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາເຕນາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາເຕນ. ໂສ ຈ ອາຫາຣານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຠາໂວ ປາກໂຏຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຊນກຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປສ຺ສ ຫິ ເວທນາທີນຎ຺ຈ ອາຫາຣຓໂຕ ເຕສໍ ຊນກຕ຺ຕໍ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຍທິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ອິຘ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ຕາວ ໂຫຕຸ, ອິຕເຣສໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈເຍຕິ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍ ວທຕິ, ມຫາຈຕຸກ຺ກໍ ວາ, ເອເກນາກາເຣນາຕິ ຣູປາຣູປານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣກຠາວມາຫ. ໂສ ເອວ ຈ ເນສໍ ອາຫຣຓກິຈ຺ຈໍ. ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເຈຕນາຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສາຕິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິເສເສນາ’’ຕິ.

ຍຖາຄຕມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ກາຣຓຜລານໍ ອເຠທູປຈາເຣນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນານາກ຺ຂຓິໂກ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ໂຄ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄູປນິສ຺ສໂຍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຍຖາຄຕມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຕສ຺ສ ຍາ ປຸຣິມກາລຠູຕາ ອເຠໂທປຈາຣສິທ຺ຘາ ອາຄມນາວຕ຺ຖາ ຕໂຕ ນາຕິວິລກ຺ຂຓາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄ…ເປ… ທີປິຕາ’’ຕິ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຕາ ວິຊານນຠາວວິເສສາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຊານນເມວ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ. ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ທ຺ວາຍຕນານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມນາຍຕນາທໂຍປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ຕສ຺ສ ຊາຕິນິທ຺ເທສຠາວສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ກໂຕ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍຌານມຄ຺ຄຜລເຫຕຸໂຍ ຍຕ຺ຕກາ ອິມສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ‘‘ເອໂກ ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອວຸຕ຺ຕາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ.

ໂກຏ຺ຐາສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຎ຺ຎຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໑໒໑-໑໔໕. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສມເຍຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສມູເຫ.

໑໔໖. ອຸສ຺ສາຫນໍ ເປສນໍ ນິໂຍຊນໍ.

໑໕໖-໑໕໙. ນາຕິສມາຫິຕາຍາຕິ ນານາວຊ຺ຊນູປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຍວາປນເກຫິປິ ນິພ຺ພິເສສຕໍ ທສ຺ເສຕິ ກຣຸຓາມຸທິຕານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ກາຍວຈີກິຣິຍາ ກາຍວຈີປວຕ຺ຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ວາ. ອສມຕ຺ຕຠາວນນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນມາຫ.

ກາມາວຈຣກຸສລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປາວຈຣກຸສລໍ

ຈຕຸກ຺ກນໂຍ

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໘; ໓.໓໑໒; ຘ. ສ. ໒໔໘; ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙), ຣູປຣາໂຄ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໓໖໓) ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປໂຍຄສມ຺ປາທິຕສ຺ສ ຣູປຊ຺ຌານສ຺ສ ຣູປຠວາຕິກ຺ກມສ຺ສປິ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຍຖາ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ມຄ຺ໂຄຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣວິກລຕາທີຫິ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ອນຠິນິປ຺ຜາທກສ຺ສປິ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ໂຄ ເອວາຕິ ອຍມ຺ປິ ນິຍໂມ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຍເທວ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ນິປ຺ຜາທກໍ, ຕສ຺ເສວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປາວຈຣກຸສລຠາໂວ, ນ ອນຠິນິປ຺ຜາທກສ຺ສາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາປນ຺ໂນຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ນ ສພ຺ພສ຺ສ ກຸສລຊ຺ຌານສ຺ສາຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎສທ຺ໂທປິ ອຘິກາຣວເສນ ວິເສສນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກຸສລຊ຺ຌານສ຺ສ ມຄ຺ຄຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣູປູປປຕ຺ຕິຊນກສຠາໂວ ຣູປຠວວິປຈ຺ຈນສຠາໂວຕິ ຕສ຺ສປິ ວິປາກຘມ຺ມຠາເວ ສຕິປິ ສພ຺ພກຸສລາກຸສລສາຘາຣຓໍ ວິປາກຘມ຺ມຠາວສາມຎ຺ຎໍ ‘‘ວິປາກຘມ຺ມຠາໂວ ວິຍາ’’ຕິ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມຎ຺ຎມ຺ປິ ຫິ ວິເສສໂຕ ຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ສພ຺ພສມາໂນຕິ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ນິປ຺ຜາທກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣວິກລຕາທີຫິ ອນິປ຺ຜາທກສ຺ສ ຈ ສພ຺ພສ຺ສ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສາຘາຣໂຓ. ເອເຕນ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາປິ ສຊາຕິຍາ ສາຘາຣໂຓ ອຎ຺ຎຊາຕິວິນິວຕ຺ຕິຍາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕເຣ ທ຺ເວ ສທ຺ຘາ ຫິຣີ ຈ. ຍທິ ປຏິປທາຍ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ປຸຄ຺ຄລປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ເທສນາຍ ຠາເວນ຺ເຕນ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ. ປຏິປທາຣຫິເຕສຸ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກສຎ຺ຈີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເກສຎ຺ຈີຕິ ສມຖຠາວນາຍ ກຕາຘິກາຣານໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄາຘິຄມນໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຘິຄຕຊ຺ຌານານໍ ປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ວິຍ ມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ຕານິ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎານີຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສິທ຺ຘິໂຕ ອຎ຺ຎານິ. ເຕສຸປີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປທາຣຫິເຕສຸປິ. ນນຸ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສິທ຺ຘສ຺ສປິ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາ ອຸປລພ຺ຠຕິເຍວ. ອິຕຣຖາ ‘‘ນ ກາມາວຈຣໍ ວິຍ ວິນາ ປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ‘‘ພຫຸຕຣໍ ໂລກິຍຊ຺ຌານມ຺ປິ ນ ວິນາ ປຏິປທາຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຈ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄຫຓໂຕ ປຸຄ຺ຄລວິເສສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ. ອຣິຍມຄ຺ຄສມິຊ຺ຌນກຎ຺ຫິ ຌານໍ ກສ຺ສຈິເທວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕຣໍ ພຫຸຕຣໍ ໂລກິຍຊ຺ຌານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ຈ ອກຕາຘິກາຣສ຺ສ ນ ວິນາ ປຏິປທາຍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເຕສໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສິທ຺ຘສ຺ສປິ ຌານສ຺ສ ວິປາການໍ ວິຍ ກຸສເລນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສທິສຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອຕພ຺ພິປາກຕ຺ຕາ ຈ ນ ມຄ຺ຄາຄມນວເສນ ປຏິປທາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວມສ຺ສ ປຏິປທາວິຣໂຫ ສິທ຺ໂຘ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິກນວກເທສນາປິ ສຸຏ຺ຐຸ ນີຕາ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາຍໍ ‘‘ໂລກິຍຊ຺ຌານມ຺ປີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໒໗໗).

ວຏ຺ຏາສຍສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ຕນຸກຣຓວເສນ ວິວຏ຺ຏາສຍສ຺ສ ວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສໂສຘເນນ ອາສຍໂປສນ’’ນ຺ຕິ. ອາສຍໂປສນນ຺ຕິ ຈ ຌານຠາວນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ປຸພ຺ພໂຍຄາທິວເສນ ສິທ຺ຘາ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປທາ. ສາ ປນ ຕຓ຺ຫຸປຕາປວິຄເມນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສໂສຘເນນາ’’ຕິ.

ຖິນມິທ຺ຘາທີນນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉານໍ. ປຫານນ຺ຕິ ປຫາຍກໍ.

ຕໍສທິເສສູຕິ ມຫຄ຺ຄຕຠາວາທິນາ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິສທິເສສຸ.

ປີຕິສຸຂວນ຺ຕໍ ຌານໍ ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ອຣິສໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປີຕິສຸຂ…ເປ… ອກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ມຄ຺ຄສ຺ສປິ ວາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໂຕ ຕຖລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມນ຺ຕິ ອວິນາສຠາວໍ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໑-໑໖໒. ທິຏ຺ຐາທີນວສ຺ສ ຕໍຕໍຌານກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາປາທນໍ ວູປສມນໍ ວິຣຊ຺ຊນໍ ປຫານຎ຺ຈາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕວິຕກ຺ກາທໂຍເຍວ ຌານງ຺ຄຠູຕາ ຕຖາ ກຣີຍນ຺ຕິ, ນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສາທໂຍຕິ ວິຕກ຺ກາທີນໍເຍວ ວູປສມາທິວຈນໍ ຎາຍາຄຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ວິຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ເອເຕນ ເອຕໍ ໂອຬາຣິກນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາທີນວາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ອວິເສເສນ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ຕໍສຫຊາຕານຎ຺ຈ ວູປສມາທິເກ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນໍເຍວ ວູປສມາທິກໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ‘‘ອຘິກວຈນມຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີ’’ຕິ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ທີເປຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຐິຕານິປິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມຕິກ຺ກມວຈນາທີນິ ປເຫຍ຺ຍງ຺ຄນິທ຺ເທສຕາສາມຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມູຫໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອວຍເວນ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ…ເປ… ຕໍ ທີປກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ອວຍເວນ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓໍ ວິນາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນນ ປີຕິວິຣາຄາທິວຈນານໍ ສວິສເຍ ສມານພ຺ຍາປາຣຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕສ຺ມິໍ ທສ຺ສິເຕຕິ ‘‘ຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ’’ຕິອາທິນາ ຌານວິຠງ຺ເຄ ສມ຺ປສາທເນ ທສ຺ສິເຕ. ສມານາຘິກຣຓນິທ຺ເທເສເນວາຕິ ຕຕ຺ເຖວ ວິຠງ຺ເຄ ອຸທ຺ເທສປທຸທ຺ຘາຣາທີສຸ ສທ຺ຘາຌານານໍ ‘‘ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ ເອກາຘິກຣຓຕາວຈເນເນວ.

ໂອຬາຣິກງ຺ຄມຸເຂນ ‘‘ຕທນຸຘມ຺ມຕາ ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ຕໍຕໍຌານນິກນ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈນາທີຫິ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານໍ ເອເຕສໍ ວູປສມນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໗໙໙). ຍໂຕ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ວິຣຕ຺ຕຠາວທີປກໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈນນ຺ຕິ ຕທຸຠຍາຠາວທີປນໍ ປຸນ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ວີຣິຍໍ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄເຫສຸ ພ຺ຍາປາຣາກຣເຓນ ອຸເປກ຺ຂິຍຕີ’’ຕິ. ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາເວນ ສງ຺ຂາເຣ ອຸເປກ຺ຂຕີຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ປຎ຺ຎາ. ຕສ຺ສາ ປນ ວິສຍໂຕ ປເຠໂທ ‘‘ອຏ຺ຐ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໗) ຍສ຺ສໍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປາຬິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ປຸຣິມກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ອິຘ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ອາຍູຫນນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ. ປຏິສນ຺ຘິນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ. ຄຕິນ຺ຕິ ຍາຍ ຄຕິຍາ ສາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ຊາຕິນ຺ຕິ ຊຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິໍ. ຊຣາມຣຓາທໂຍ ປາກຏາ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ປຎ຺ເຈວ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓສ຺ສ ວິສຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ເຕສໍ ເວວຈນວເສນ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເຈວ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຈ ເວວຈນໍ. ‘‘ຄຕິ ອຸປປຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ. ຊຣາທໂຍ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ.

ຠູຕສ຺ສາຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ. ເອເຕຫີຕິ ຌານຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕຣູເປຫິ.

ຈຕຸກ຺ກນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈກນຍວຓ຺ຓນາ

໑໖໗. ອາກາຣເຠທນ຺ຕິ ອາກາຣວິເສສໍ. ອເນກາກາຣາ ຫິ ຘມ຺ມາ, ເຕ ຈ ນິຣວເສສໍ ຍາຖາວໂຕ ຠຄວຕາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ. ຍຖາຫ – ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ໓.໕). ທຸຕິຍຊ຺ຌານປກ຺ຂິກໍ ນ ປຐມຊ຺ຌານປກ຺ຂິກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານເມວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກນຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸປ຺ປເວສິໂນ. ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ກິໍ ສວິຈາຣຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານປກ຺ຂິກໍ ອຸທາຫຸ ອວິຕກ຺ກຕາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານປກ຺ຂິກນ຺ຕິ ສິຍາ ອາສງ຺ກາຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາສຸ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານເມວ ຠຊນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ອິເຘວ, ອຖ ໂຂ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາສຸປີຕິ ເທສນນ຺ຕເຣປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊ຺ຌານສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານປກ຺ຂິກຕ຺ຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຠຊນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຕກ຺ກວູປສມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ປຎ຺ຈກນຍສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ນນຸ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິເຍວ ຌານານິ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ປຎ຺ຈກນໂຍ ນຕ຺ຖິເຍວາຕິ? ນ, ‘‘ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ ສມາຘີ’’ຕິອາທິນາ ສມາຘິຕ຺ຕຍາປເທເສນ ປຎ຺ຈກນຍສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ຈຕຸກ຺ກນຍນິສ຺ສິໂຕ ປນ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກນໂຍ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຈກນໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ຫິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິຈາຣສ຺ສ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣານນ຺ຕິ ຈ ວິນາ ສຫ ຈ ວິຈາເຣນ ວິຕກ຺ກປ຺ປຫາເນນ ອວິຕກ຺ກໍ ສຫ ວິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ວິຈາຣປ຺ປຫາເນນ ອວິຈາຣນ຺ຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣຎ຺ຈາຕິ ວາ ຕິວິຘມ຺ປິ ສກ຺ກາ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ.

ທຸຕິຍນ຺ຕິ ຈ ວິຕກ຺ກຣຫິເຕ ວິຕກ຺ກວິຈາຣທ຺ວຍຣຫິເຕ ຈ ຎາຍາຄຕາ ເທສນາ. ທຸຕິຍໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວິຈາຣມຕ຺ຕຣຫິເຕປິ ທ຺ວຍປ຺ປຫານາຘິຄຕສມານຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກນຍນິທ຺ເທເສ ທຸຕິເຍ ວູປສນ຺ໂຕປິ ວິຕກ຺ໂກ ຕໍສຫາຍວິຈາຣາວູປສເມນ ນ ສມ຺ມາວູປສນ຺ໂຕຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣທ຺ວຍຣຫິເຕ ວິຍ ວິຈາຣວູປສເມເນວ ຕທຸປສມໍ ເສສຘມ຺ມສມານຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທຸຕິເຍນ ນິພ຺ພິເສສໍ ວິຠຕ຺ຕໍ. ທຸວິຘສ຺ສປິ ສຫາຍວິຣເຫນ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ວິຕກ຺ກປ຺ປຫາເນນ ອວິຕກ຺ກຕ຺ຕໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມານນ຺ຕິ ສມານຘມ຺ມຕ຺ຕາປິ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ນິທ຺ເທໂສ. ວິຈາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣທ຺ວຍຣຫິຕໍ ວິຍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕໍ. ປຐມຊ຺ຌາເນ ວາ ສຫຈາຣີສຸ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ເອກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐເມວ ໂທສໂຕ ທິສ຺ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ສຫາຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈກນເຍ ຕຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຕິຍໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ປຐມໂຕ ອນນ຺ຕຣຠາເວນ ປນສ຺ສ ທຸຕິຍຠາໂວ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສຣູປໂຕ ປຎ຺ຈກນໂຍ ນ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ? ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຍຖານຸໂລມເທສນາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ.

ປຏິປທາຈຕຸກ຺ກາທິວຓ຺ຓນາ

໑໗໖-໑໘໐. ຕທນຸຣູປຕາຕິ ຕສ຺ສ ປຐມາທິຊ຺ຌານສ຺ສ ອນຸຣູປສຠາວາ. ຍຖາລທ຺ຘຊ຺ຌານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ທິສ຺ວາ ອສ຺ສາທຍມານາ ນິກນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ວາ ຕທາຣກ຺ຂຠູຕາ ສຕິເຍວ ວາ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຕາຍ ‘‘ຕທນຸຘມ຺ມຕາ ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ກທາຈີຕິ ຍທາ ປຐມໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖານິສິນ຺ໂນເຍວ ວິນາ ປໂຍຄນ຺ຕຣໍ ທຸຕິຍາທີນິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອີທິເສ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໘໖. ກຸສລຊ຺ຌານສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ເສກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ນາມາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ອາຣຸປ຺ປປາທກຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ວິນາ ອຠາວໂຕ. ນ ຫິ ເຕສໍ ອາຣຸປ຺ປປາທກຕາຍ ວິນາ ນິໂຣຘປາທກຕາ ອຕ຺ຖີຕິ. ນິມ຺ມິນິຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ນິມ຺ມານວເສນ ຂິປ຺ປໍ ນິສນ຺ຕິ ນິສາມນໍ ອາໂລຈນໍ ອຘິຄໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິ. ຕພ຺ຠາໂວ ‘‘ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິຠາໂວ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ຂິປ຺ປທສ຺ສນໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕາ’’ຕິ.

ກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຠິຠາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໔. ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ກສິຓາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ອາຍຕນໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກສິຓາຍຕນໍ, ຌານໍ. ອຖ ວາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນວເສສຜຣຓຏ຺ເຐນ ກສິຓຎ຺ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ຈາຕິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຌານໍ ກສິຓາຍຕນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕິປິ ອຠິຠາຍຕນານໍ ກສິຓາຍຕນຕ຺ເຕ’’ຕິ. ຠາວນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຠາວນານິມິຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓຕາ ສຸວິສຸທ຺ຘນີລາທິຕາ ຈ, ຕເທວ ນານຕ຺ຕໍ. ຠາວນາ ເອວ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕາ ຠາວນານິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ນານຕ຺ຕໍ ຠາວນານິມິຕ຺ຕນານຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິເສເສ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສໂຕ ນານາສຠາວາຕິ. ກສິຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຠວນກຠາວນານິມິຕ຺ຕນານຕ຺ຕໍ ກສິຓ…ເປ… ນານຕ຺ຕໍ, ຕໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຠິຠາຍຕນານິ ຠູຕກສິຓາຣມ຺ມຓານິ, ຠູຕກສິເຓສຸ ຈ ຍໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິຕານິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິເຕນ ປວຕ຺ຕິຕານິ ປຐມຕຕິຍາຠິຠາຍຕນານີຕິ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ວຓ຺ຓກສິຓາຣມ຺ມຓານິ. ຍທິ ເອວໍ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ປຎ຺ຈມາທີນໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ‘‘ປຎ຺ຈມາທີນິ ວຓ຺ຓໂຕ ຣມຓີຍຕຣານິ, ນ ຕຖາ ອິຕຣານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸຣິມານິປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຏ຺ຐ ກສິຓາຣມ຺ມຓາເນວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເນສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐສຸ ກສິເຓສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວິໂມກ຺ເຂສຸ ຈ ປຐມທຸຕິຍວິໂມກ຺ຂາ ອຏ຺ຐ ກສິຓາຣມ຺ມຓາ. ຕຕິໂຍ ວຓ຺ຓກສິຓາຣມ຺ມໂຓ. ປຐມທຸຕິຍາປິ ວາ ວຓ຺ຓກສິຓາຣມ຺ມຓາ ເອວ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ນີລກສິຓາທິຣູປານິ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓມນຸຎ຺ຎຕາຍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອນິຄ຺ຄຕິຕຠາເວນ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຕິຍສ຺ສ ອິຕເຣຫິ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ສຸຠາກາຣາໂຠໂຄ. ຕຕິໂຍ ເອວ ຫິ ສຸຠນ຺ຕິ ອາຠຸຊນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອິຕເຣຕິ.

ຎາຓໍ ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາ. ວິຊ຺ຊມາເນປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ອວິຊ຺ຊມາເນປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓຕາ ອຠິຠວນສ຺ສ ກາຣຓໍ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ອຠິຠາຍຕເນສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວຓ຺ຓາໂຠຄສຫິຕານິເຍວ ຄຫິຕານີຕິ? ນ ຄຫິຕານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຄເມສຸ. ຕຖາ ອປ຺ປມາຓານີຕິ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ຈ ສພ຺ພານິ ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ວິສິຏ຺ຐານໍ ວຓ຺ຓາໂຠເຄນ ຣຫິຕານໍ ສຫິຕານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ມນສິ ກໂຣຕິ? ນ ເອກຊ຺ຌໍ, ວິສຸໍເຍວ ປນ ເຕສຸ ມນສິກາໂຣ. ຍທິ ວິສຸໍ ກຖເມກນ຺ຕິ? ປຣິຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓໍ ອຕິຣິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ນາຕິຣິຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຫິ ເອໂສ ປຣິຍາໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍທິທໍ ວຓ຺ຓາໂຠຄຊນິຕໍ ວິເສສໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ເອກຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕທນ຺ໂຕຄຘຘມ຺ມປ຺ປເຠທໍ ວິເນຍ຺ຍວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕານິ ເຈ ກທາຈິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາຠຸຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ສຫິຕານິ ຈ ວິສຸໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕປຣິຕ຺ຕາຠິຠວເນ ຕໍ ສຫິຕປຣິຕ຺ຕາຠິຠວເນ ຈ ປຣິຕ຺ຕາຠິຠວນສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕິ ວຈນໍ, ເອໂສ ປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຐວິເສສໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິໂຣຘາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຐານໍ ອວິໂຣຘໍ ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວເນນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວໍ ອຠິຘມ຺ເມ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ສຫິຕານິ ຈ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປນ ‘‘ອຸຠຍານິ ເອກຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕເທຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາຄຕສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອາຄຕສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ອວຈນໂຕຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ອວຈນໂຕ. ຍທິປິ ວິໂມກ຺ຂາ ວິສຸໍ ເທສິຕາ, ກສິຓາຍຕນຠາໂວ ວິຍ ປນ ອຠິຠາຍຕນານໍ ວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈຕາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ອຠິຠາຍຕນວິໂມກ຺ຂານໍ ອິຘາປິ ສງ຺ກໂຣ ທຸນ຺ນິວາໂຣຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕ’’ຕິ. ເຕນ ຍຖາ ອຠິຠາຍຕນເທສນາຍໍ ອຠິຠາຍຕນກິຈ຺ຈານິ ນິຣວເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອວໍ ວິໂມກ຺ຂເທສນາຍໍ ວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈານີຕິ ອິຘ ເຕສໍ ອສງ຺ກໂຣເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເຍ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວວຕ຺ຖານໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຐເຠເທ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ກິເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນນຸ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນ ຕໍ ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ອິຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຈ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໖໕) ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິເຍວ ຫິ ອຠິຠວນີຍານີຕິ. ອຎ຺ຎເຫຕຸກນ຺ຕິ ເທສນາວິລາສໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຠິຠວນີຍເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎເຫຕຸກໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕອຣູປສຎ຺ຎິຕາຍ ເອວ, ນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປສຎ຺ຎິຕາຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຠູຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ຎາຓຸຕ຺ຕຣານໍ ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເນນ ອປ຺ປນານິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠິຠໂວ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠູຕຠາວມນ຺ຕເຣນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປາຐທ຺ວຍວິເສສສ຺ສ ເທສນາວິລາໂສ ກາຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາວິລາໂສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວວຕ຺ຖານວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເທສນາວິລາໂສ ຫິ ນາມ ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ປຣິຍາຍສ຺ສ ວິຠາວນໍ ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວວຕ຺ຖານໍ ເທສນາວິລາສນິພນ຺ຘນມາຫ. ຕຖາ ເຈວ ຫິ ປຸຣໂຕ ເທສນາວິລາໂສ ວິຠາວິໂຕ.

ອຠິຠາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິໂມກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໘. ຕນ຺ຕິ ‘‘ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເກສາທິວຓ຺ຓມາຫ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຂລມຓ຺ຑລາທິ ວິຍ ປຣມ຺ປຣາຍ ຌານສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຌານສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນາ’’ຕິ ອາຫ. ເຍນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣູປວິເສເສນ. ວິສິຏ຺ເຐນາຕິ ອຕິສຍປ຺ປຕ຺ເຕນ ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖໐ ອາທໂຍ; ວິຠ. ໖໒໕) ວິຍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ຣູປຌາເນນ. ‘‘ວິສິຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຫິ ອຕິສຍຣູປຍຸຕ຺ໂຕ ຣູປີຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ ປຖວີກສິຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໔໙໙) ຌານານເມວ ກສິຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓານໍ ກສິຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐; ອ. ນິ. ໑໐.໒໕).

ວິໂມກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໑. ອຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ວາ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ, ອຸເປກ຺ຂາຕິ ອຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ, ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາຕິປິ ເອຕາສໍເຍວ ນາມນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໙໔໗) ຫິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ວກ຺ຂຕີຕິ. ອປ຺ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຕປິ ເອກໍ ກຕິປເຍ ວາ ສຕ຺ເຕ ໂອທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປາທິອຸປາທານວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຖມປ຺ປມາຓໂຄຈຣາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈວເສນາ’’ຕິອາທິ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາຕິ ສຕ຺ຕວເສນ ປວຕ຺ຕາຍປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸປາທານວເສນ, ເອວໍ ສຕ຺ຕວເສນ ປວຕ຺ຕານມ຺ປິ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕາປິ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ, ອປຣາມສນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ສອຸປາທານຄ຺ຄຫຓາສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປຣາມາສາ’’ຕິອາທິ.

ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອສຸຠກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖໓. ‘‘ເອກາຫມຕໍ ວາ ທ຺ວີຫມຕໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໙; ມ. ນິ. ໑.໑໑໒) ວຸຕ຺ຕາສຸ ນວສຸ ສິວຖິກາສຸ ວຓ຺ຓວເສນ ປວຕ຺ຕຊ຺ຌານໍ ສິວຖິກາວຓ຺ຓຊ຺ຌານໍ. ນນຸ ເຈຕສ຺ສ ວຓ຺ຓກສິເຓຫິ ຄຫຓໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ອສຸເຠຫີຕິ? ນ, ສິວຖິກາວຓ຺ຓໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍ ປຏິກູລຕ຺ຕໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ວຓ຺ຓວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຏິກູລມນສິກາຣສາມຎ຺ເຎນາ’’ຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ສິວຖິກາວຓ຺ຓຊ຺ຌານສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອສຸຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປາວຈຣກຸສລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຣູປາວຈຣກຸສລກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖໕. ຣູປນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣູປເຫຕຸ ຣູປາຘິກຣຓໍ. ຣູປາຣູປນິມິຕ຺ເຕສູຕິ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ຈ ປຖວີກສິຓາທິນິມິຕ຺ເຕສຸ ຈ. ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌາເນສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ ຣູປມ຺ປິ ວາ ຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມຓານມ຺ປິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ຣູປາທີສູຕິ ຣູປາຣູປນິມິຕ຺ຕຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌາເນສຸ ຣູປປຏິພທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ຈ. ອນາວຊ຺ຊິຕຸກາມຕາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫານໍ…ເປ… ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ສມຕິກ຺ກໂມຕິ ເອເຕນ ສມຕິກ຺ກມິຕພ຺ພຕ຺ເຕນ ຣູປາວຈຣກຸສລານໍ ຣູປາວຈຣວິປາກກິຣິເຍຫິ ວິເສສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ອນຘິຄຕຠາວໂຕ. ເຍສຎ຺ຫິ ຣູປສຎ຺ຎາທີນໍ ອຣູປຠາວນາຍ ສມຕິກ຺ກມາທິໂກ ລພ຺ຠຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣູປຠາວນາຍ ອຠາເວ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍາຕິ ເອກນ຺ຕຣູປນິສ຺ສິຕາ ອວສິຏ຺ຐປຣິຕ຺ຕວິປາກສຎ຺ຎາທໂຍ.

ອາເນຎ຺ຊສນ຺ຕສມາປຕ຺ຕິສຸຂານຸຠວນຠວວິເສສູປປຊ຺ຊນາທໂຍ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປສຎ຺ຎາ…ເປ… ນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອິຘ ອຸຄ຺ຆາຏິຕກສິຓວເສນ ປຣິຕ຺ຕານນ຺ຕຕາ ໂຫຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕກສິຓຸຄ຺ຆາຏິເຕ ກຖມາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວຈນນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ອນນ຺ຕຜຣຓສພ຺ຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນນ຺ຕຜຣຓຕາສພ຺ຠາເວ’’ຕິ. ຍທິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຜຣຓຕາ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມຍວວຕ຺ຖາປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ຌານຠາວນາກາຣມາຫ.

໒໖໖. ອຸຄ຺ຆາຏຠາໂວ ອຸຄ຺ຆາຏິມໍ. ຍຖາ ປາກິມໍ.

໒໖໘. ອາກາເສ ປວຕ຺ຕິຕວິຎ຺ຎາຓາຕິກ຺ກມໂຕ ຕຕິຍາຕິ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອາຄມໂຕ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕທຕິກ຺ກມໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕີນໍ ອາຣມ຺ມຓາຕິກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ ອາຣມ຺ມເຓ ໂທສທສ຺ສນໍ ຕເທວ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມເຓ ປນ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຌານມ຺ປິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຠາວນາຍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວິຄມນໍ ອປນຍນໍ ວິຠາວນາ. ປາຬິຍນ຺ຕິ ວິຠງ຺ເຄ. ນນຸ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຎ຺ເຎວ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ ຕຎ຺ເຎວວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວິເສສວຈເນນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ອຣູປາວຈຣກຸສລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຕຠູມກກຸສລວຓ຺ຓນາ

໒໖໙. ສຕ຺ຕຫິ ມຫາວາເຣຫີຕິ ປຏິຈ຺ຈສຫຊາຕປຈ຺ຈຍນິສ຺ສຍສໍສຏ຺ຐສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຎ຺ຫາວາເຣຫິ ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີຍອນຸໂລມປຈ຺ຈນີຍປຈ຺ຈນີຍານຸໂລມາທິນຍາ ອນຸໂລມາທິນຍາ. ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕມາທໂຍ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ໂລເກ ໂຄຕ຺ຕານິ ມູລຠູຕານິ, ຕຖາ ກຏ຺ຐກລາປາທໂຍ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີເສວ ຈຣຓານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ຠພ຺ພາຠພ຺ພານໍ. ທ຺ວາຣສີເສນ ທ຺ວາຣວນ຺ຕານິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຕໍຕໍທ຺ວາຣານິ ວາ ກາຍາທີນີ’’ຕິ. ອຈິຕ຺ຕີກາເຣນ ວາ ກຕໍ ຫີນໍ, ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂເນນ ກຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ, ສກ຺ກຈ຺ຈກຕໍ ປຓີຕໍ. ອາມິສກິຎ຺ຊກ຺ຂາທິເຫຕຸ ວາ ກຕໍ ຫີນໍ, ປຸຎ຺ຎຜລກາມຕາຍ ກຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພມິຈ຺ເຈວ ອຣິຍຠາເວ ຐິເຕນ ກຕໍ ປຓີຕໍ. ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິໂລເຠນ ວາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຫີນໍ, ອໂລຠຊ຺ຌາສເຍນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ, ປຣຫິຕາຍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ປຓີຕໍ. ປຣິຕ຺ຕກຕໍ ວາ ຫີນໍ, ມຕ຺ຕໂສ ກຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ, ອຘິມຕ຺ຕໂສ ກຕໍ ປຓີຕໍ. ມຫຄ຺ຄເຕສຸ ປນ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ຫີນໍ, ນາຕິສຸຠາວິຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ, ສຸຠາວິຕໍ ວສິປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຓີຕໍ. ອິເມສຸປິ ເອເກກສ຺ສ ຫີນາທິກສ຺ສ ອາຍູຫນນານຕ຺ຕາທິວເສນ ຫີນາທິເຠໂທ ລພ຺ຠຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວເສນາຕິ ໂຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປຠາວິໂຕ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍຠາໂວ, ໂສ ຕໍນິມິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕຠູມກກຸສລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລວຓ຺ຓນາ

໒໗໗. ‘‘ເກນຏ຺ເຐນ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຏິສມ຺ຠິທາວຈນໍ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໓) ອຏ຺ຐກຖາຍ ອາຠຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕິວິໂຘປິ ອນຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ໂລກໍ ຕຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ຕໍ ຕີຫິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກໍ ຕຣຕີຕິ ເອເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອເກກສ຺ມິໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕຄມນາທິຕາຍ ມຄ຺ຄາທີສຸປິ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ມຄ຺ເຄເຍວ ວາ ຕິວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຕິວຕ຺ຕນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຕາ ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນໍ ອາເສວນາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຠາວນາວິເສເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈເຕ ຠາວນາວິເສສາ ສໍກິເລສໂວທາເນສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ຈ ຕໍຕໍອາທີນວານິສໍສທສ຺ສນຠູຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປາທິເຕນ ຎາຓວິເສເສນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ…ເປ… ວຑ຺ເຒຕີ’’ຕິ.

ນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ສາຂາຍ ອາຘາຣຠາເວນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລຎາຓຜລງ຺ຄານໍ ນິສ຺ສຍວຈນໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ຕໂຕເຍວ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ. ອຣິຍຜລສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ຫິ ອຣິຍາ ກຕກິຈ຺ຈາ ສຸຏ຺ຐຸ ນິພ຺ພິນ຺ນສພ຺ພຠວາປິ ຈິຣຕຣໍ ໂລເກ ປຣຫິຕາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ກິເລສານໍ ໂອຘິໂສ ປຊຫນກາປິ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ອວິເສເສນ ສພ຺ພາກຸສລານໍ ສພ຺ພກຸສລປຏິປກ຺ຂຕາຍ ອຎ຺ຎມຄ຺ຄປ຺ປຫາຕພ຺ເພສຸປິ ເກນຈິ ປຫານາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຕໍ ປຫານາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕເຣສໍ ວິຊ຺ຊຸໂຕຠາເສນ ວິຍ ຕມສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເຍນ ປາຬິຍໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຎາຓານໍ ວິຊ຺ຊູປມຕາ ທສ຺ສິຕາ. ຍທິ ເອວໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ກິເລສາ ອິຕເຣຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ນ ເຕສໍ ສມຸຈ຺ເຉທວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ເພ ທສ຺ສນມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ເອວ ເຕ ສິຍຸໍ. ອຖ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ເຍນ ‘‘ວິຊ຺ຊຸໂຕຠາເສນ ວິຍ ຕມສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາຍ ເອວ ສິທ຺ຘໍ ນ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ຕທງ຺ຄວເສນ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ. ວິກ຺ຂມ຺ຠເນປິ ເອເສວ ນໂຍ, ອນຸໂລມຎາເຓເນວ ຕສ຺ສ ສາຕິສຍໍ ສາຘິຕຕ຺ຕາ. ອຖ ປນ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ເອວ ກິເລສາ ອິຕເຣຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເຕສໍ ອິຕຣຠາໂວວ ນ ສິຍາ, ນ ຈ ອນປາຍຄມນີຍາ ນາມ ກິເລສາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ກິເລສາ ເຕນ ວິຊ຺ຊຸໂຕຠາເສນ ວິຍ ຕໂມ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພຍໍ ‘‘ອິຕເຣສໍ…ເປ… ສມຸຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ. ໂລກິຍຊ຺ຌານມ຺ປິ ນ ວິນາ ປຏິປທາຍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທໍ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ເນຕພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອກຕາຘິກາຣສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ຈ ສປ຺ປເທສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ກຕາຘິກາຣສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ສມິຊ຺ຌມານມ຺ປິ ຌານໍ ມຄ຺ຄປຏິປທາວເສນ ປຏິປທາສຫິຕເມວາຕິ. ນ ວິນາ ປຏິປທາຍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ເຕເນຕໍ ວຈນໍ ນິປ຺ປເທສເມວາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກຕາຘິກາຣສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖຕາ ປາຬິໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕ…ເປ… ກຕາ’’ຕິ.

‘‘ໂຍ ໂກຈີຕິ ອວິເສສວຈນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອປວາທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກິໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາທິມາຫ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ປຣິຊານນໍ. ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນາທີນນ຺ຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓປຏິເວຘນິກນ຺ຕິປຣິຍາທານານໍ. ກິຈ຺ຉສິທ຺ຘິໂຕຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນາທີນໍ ເກສຎ຺ຈິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາ ກິຈ຺ຉສິທ຺ຘິໂຕ. ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍວາຣາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ. ສຸຂສິທ຺ຘິຍມ຺ປີຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນາທີນໍ ກິຈ຺ຉສິທ຺ຘິ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວທນ຺ຘຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠາເວ ອເນກນ຺ຕິກາ. ວິປສ຺ສນາສຫຄຕິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປນ ມນ຺ທຕາ ຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕທນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິປທາຍາຕິ ເອເຕນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຈິຣາຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຂິປ຺ປທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຣິມານນ຺ຕິ ປຸຣິມວາຣານໍ, ລກ຺ຂຓປຏິເວຘາທີນໍເຍວ ວາ. ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນ ສຕິ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາຠາໂວ, ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາຕິ ນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາຣຕາວເສນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ສຸຂາປຏິປທາ ເວທິຕພ຺ພາ ອຸກ຺ກໍສວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວິສໍວາທນເຠທນານິຏ຺ຐານຕ຺ຖນິໂຍຊນານໍ ປວຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສິເນຫວິຣເຫເນວ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂຕາ ຈ ອປຣິຄ຺ຄຫຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວິຣຸທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ ສມ຺ມາວາຈາຍ ສິນິທ຺ຘຠາວຕາ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວຕາ. ສທ຺ຘາວິເສສໂຍຄໂຕ ວາ ຕສ຺ສາ ສິນິທ຺ຘຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຊີວມາໂນ ວາ ສຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວາ ໂວທາຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຍໍ ວາ ໂວທາຍຕີຕິ ໂວທານໍ.

໒໘໕. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ປຕິຏ຺ຐານໍ. ອວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ອາຍູຫນາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ປຕິຏ຺ຐານໍ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ອາຍູຫນາ. ລີນວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອາຍູຫນາ. ກາມສຸຂານຸໂຍຄວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວເສນ ອາຍູຫນາ. ສພ຺ພາກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ພໂລກິຍກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນາຕິ ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປກາຣນ຺ຕເຣສຸ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕານໍ ວເສນປິ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ກິເລສຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສພ຺ພາກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາ ຕໍສຠາຄຕາຍ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ຈ. ຕຖາ ອຠິສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ອວເສສກິເລສອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສພ຺ພໂລກິຍກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣາ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄານໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕຫິ ນ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫເນ ວຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ຕຕ຺ຖ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕໍ ທີເປຕຸໍ ຕທຸຠຍວເສນປິ ໂຍຊນາ ກຕາ. ນຍທສ຺ສນໍ ວາ ເອຕໍ ຕຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມິຕເຣປິ ປກາຣາ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ. ‘‘ຈຕູຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໔.໑໑໒, ໑໑໔) ອງ຺ຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຖຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໒໙໙. ມຸສາວາທາທີນິ ຠາສມາໂນ ກໂຣຕິ ນາມ ກິໍ ວກ຺ຂມານໍ ກິຣິຍໍ, ກາ ປນ ສາຕິ? ມຸສາວາທາທິກິຣິຍາຕິ ວິທິໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໓໐໑. ນິປ຺ຜາທິຕປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ. ກຸຫນວຕ຺ຖູນີຕິ ປາປິຈ຺ຉຕໍ ນິສ຺ສາຍ ລູຂຈີວຣາທິເສວນວເສນ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ອຣຫາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໒໒໔) ອຕ຺ຕານໍ ອຣິຍຄຸຓສາມນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠຓນວເສນ ວິເສສລາຠິໂນ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຫຣຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ປເຣສໍ ວິມ຺ຫາປນກາຣຓານິ ກຸຫນວຕ຺ຖູນິ.

໓໔໓. ສຕິປິ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕນາມລາເຠ ນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິປສ຺ສນາ ອນິມິຕ຺ຕນາມິກາຕິ ອາຄມນໂຕ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ຕນາມໍ ນ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປນ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ…ເປ… ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຄມນໂຕ ສຸຎ຺ຎຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ຕໍນາມາຠາໂວ ນ ກທາຈິປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນາມຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິເຫຕຸອາຄມນໂຕ ນາມລາໂຠຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓນາມສິທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສພ຺ພວິໂມກ຺ຂມຸຂາຄຕານມ຺ປິ ມຄ຺ຄານໍ. ນາມຕ຺ຕຍໂຍໂຄຕິ ສຸຎ຺ຎຕາປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕນາມໂຍໂຄ. ວວຕ຺ຖານໍ ອສງ຺ກໂຣ.

໓໕໐. ນິມິຕ຺ຕຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ ເຕຫິ ສນິມິຕ຺ຕາ ສວິຄ຺ຄຫາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ອຠາວິຕຠາວນສ຺ສ ຠາວິຕຠາວນສ຺ສ ຈ ອຸປຏ຺ຐຫນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມູຫາທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ຈ ‘‘ວິໂມກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວິໂມກ຺ເຂ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນໍ ອາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕຠາວາຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຈ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂຠາໂວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາຍ ຕສ຺ສາ ອນິມິຕ຺ຕຠາວາຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ເອວ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕນາມທານາຠາໂວ’’ຕິ ຈ ນ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ອນິມິຕ຺ເຕນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນາມໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ປຣິຍາຍສິທ຺ຘໍເຍວ ປນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ອນິມິຕ຺ຕຠາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໂສຘນວເສນາຍມນຸໂຍໂຄ ກໂຕ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕຠາວາຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕໍ…ເປ… ທີປິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕີຕິ. ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຸປໂມປມິຕພ຺ພານໍ ສມ຺ພນ຺ຘມາຫ. ນ ມຄ຺ຄາຘິປຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ ອຘິປຕິ ມຄ຺ຄາຘິປຕີຕິ ຉນ຺ທຈິຕ຺ຕານໍ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ເຕຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ຉນ຺ທຈິຕ຺ເຕຫິ ມຄ຺ໂຄ ອຘິປຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄາຘິປຕີຕິ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ຉນ຺ທຈິຕ຺ຕານໍ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາ.

ຌານສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມກຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລາທີນມ຺ປິ ມຄ຺ຄສມ຺ປໂຍຄໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມກຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຕິປິ ປຈ຺ຈນີກາມສເນ ນ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຕໍ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຍຖາ ສຣສຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຣສປ຺ປຘາໂນ’’ຕິ. ທ຺ວີຫີຕິ ສຣສປຈ຺ຈນີເກຫິ. ອຎ຺ຎນິຣເປກ຺ເຂຫີຕິ ອາຄມນນິຣເປກ຺ເຂຫິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສຣສໂຕວ ນາມລາເຠ ອວວຕ຺ຖານາປຕ຺ຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສພ຺ພນາມຠາວາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ. ອຕ຺ຕາຠິ…ເປ… ມຄ຺ຄາຕິ ເຕນ ອາຄມນໂຕ ນາມລາຠສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມລາຠຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຣສນ຺ຕເຣຕິ ອນິມິຕ຺ຕຠາວາທິເກ. ປຈ຺ຈນີກສຫິເຕນ ສຣເສນາຕິ ສຸຎ຺ຎຕາປ຺ປຓິຫິຕຠາເວຫິ ຕທາຄມເນຫິ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓານິວາຣຓາຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອນິເສຘນໂຕ. ສຸຎ຺ຎຕາປ຺ປຓິຫິຕສ຺ເສວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ອິຘ ອສງ຺ຄຫິໂຕ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກິຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂາເຣຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ນ ສິຍາ, ລກ຺ຂເຓຫິ ເອວ ວຸຏ຺ຐານໍ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ລກ຺ຂຓປຏິເວໂຘ ນ ສິຍາ ອຕທາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຫິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນາວສວຕ຺ຕນາກາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓໂວຫາໂຣ.

ອາກາຣວນ຺ເຕສຸ ຄຫິເຕສຸ ຕທາກາໂຣປິ ຄຫິໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລກ຺ຂຓານິປິ ປຏິວິທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕທາກາຣສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓໂຕ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ສງ຺ຂາເຣສູ’’ຕິອາທິນາວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຘິປ຺ປາເຍນ. ວິສຸນ຺ຕິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລໍ

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຈຘາ ອຸທ຺ທິສຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ອຊ຺ຌຕ຺ຕທຸກວເສນ ຣູປທຸກວເສນ ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈ ນິມິຕ຺ຕວຈເນເນວ ອຸທ຺ທິສຕິ ປວຕ຺ຕສ຺ສປິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພຕາສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ. ເຕເນວ ອຸປາທິນ຺ນານຸປາທິນ຺ນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ‘‘ອຍໍ ຕາວ ນິມິຕ຺ເຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ນິມິຕ຺ຕວເສເນວ ນິຄເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ, ປວຕ຺ຕໍ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິວິເສສນ຺ຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ອສທິສຕໍ. ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາສງ຺ຂາຕາ ວິຕກ຺ກາທິວິຣາຄຠາວນາ ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາວິຣາຄຠາວນາ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ປາທກຊ຺ຌານາທິກສ຺ສ. ອຕພ຺ຠາວໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຣາຄຠາວນາຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ມຄ຺ຄາສນ຺ນາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຕ຺ເຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມາທິຊ຺ຌານິກຕາ ຈ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິກຕາ ເອວ ຈ ຕພ຺ພເສນ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ວິເສໂສຕິ ເຕສໍ ນິຍເມ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ປຘານກາຣຓຎ຺ຈ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ, ນ ເອວໍ ປາທກຊ຺ຌານາທໂຍຕິ.

ອິທານິ ອປາທກປຐມຊ຺ຌານປາທການໍ ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາຣປຐມຊ຺ຌານານິ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄານໍ ເອກນ຺ເຕນ ປຐມຊ຺ຌານິກຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນານິຍໂມເຍເວຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕິໂກ ປຘານຎ຺ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ວິປສ຺ສນານິຍເມເນວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຕເຣຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກາທິມຄ຺ຄາ. ປາທກຊ຺ຌານາຕິກ຺ກນ຺ຕານໍ ອງ຺ຄານໍ ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາວິຣາຄຠາວນາຠູຕາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕນ ປາທກຊ຺ຌາເນນ ອາຫິຕວິເສສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຌານງ຺ຄາທິວິເສສນິຍາມິກາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານວິປສ຺ສນານິຍເມຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕນ ປາທກຊ຺ຌາເນນ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ສມ຺ມສິຕຊ຺ຌາເນນ ອຸຠຍສພ຺ຠາເວ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ອາຫິຕວິເສສາ ວິປສ຺ສນາ ນິຍເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ເສສວາເທສຸປິ…ເປ… ໂຍເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ປາທກຊ຺ຌານສງ຺ຂາເຣສູຕິ ປຐມຊ຺ຌານສງ຺ຂາເຣສຸ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍຕໍວິຣາຄາວິຣາຄຠາວນາຠາເວນາຕິ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິຣຊ຺ຊນາວິຣຊ຺ຊນຠາວນາຠາເວນ. ເຕນ ອາຣມ຺ມຓຊ຺ຌານສ຺ສປິ ວິປສ຺ສນາຍ ວິເສສາຘານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຕມາຫ.

ປາທກຊ຺ຌານສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານານິເຍວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິວິເສສານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ປາທກຊ຺ຌານສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານຸປນິສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ສ ສພ຺ຠາເວ. ຕທຠາວາຠາວໂຕຕິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຠາວາຠາວໂຕ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣຸປ຺ເປ ອຣູປຊ຺ຌານເມວ ປາທກໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກວຊ຺ຊານ’’ນ຺ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ໂອຬາຣິກງ຺ຄາຕິກ຺ກມນູປນິສ຺ສຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓຠູຕາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທໂຍ. ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຌານງ຺ເຄຫິ. ‘‘ຕໍຕໍວາເທຫິ ປຎ຺ຎາປິຍມານານິ ປາທກຊ຺ຌານາທີນິ ວາທສຫຈາຣິຕາຍ ‘ວາທາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕໂຍເປເຕ ວາເທ’’ຕິ ອາຫ. ວທນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ ວາທກຣຓຠູຕານິ ປາທກຊ຺ຌານາທີນິ ວາທາ.

ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ…ເປ… ສຸສງ຺ຂຕຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສາຘານໍ ກໂຣຕີຕິ ທີເປຕິ. ຍໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສນ຺ຕາເນ ຕສ຺ສ ວິປາໂກ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຖ.

ປຸຣິມານຸໂລມໍ ວິຍ ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ໂຄຕ຺ຣຠຸຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸໂລມໂຕ ປຸຣິມອນຸໂລມຎາຓໍ ຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸໂລມໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ, ເອວໍ. ຕທປີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸໂລມຎາຓມ຺ປິ ອຎ຺ຎໍ ອນຸໂລມຎາຓເມວ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສາ ຠູມີຕິ ສາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕາ ກິເລສານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ຠູມິ. ເອໂກ ຠໂວຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ຕ ຠເວ ທ຺ເວ ຠເວຕິ ອິທມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ເນຕພ຺ພຕ຺ຖໍ, ນ ຍຖາຣຸຕວເສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ເອກວາຣໍ ກາມາວຈຣເທເວສຸ ເອກວາຣໍ ມນຸສ຺ເສສູຕິ ເອວມ຺ປິ ມິສ຺ສິຕູປປຕ຺ຕິວເສນ ເຕສຸ ເອກິສ຺ສາ ເອວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຍໍ ປນ ‘‘ນ ເຕ ຠວໍ ອຏ຺ຐມມາທິຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໙; ສຸ. ນິ. ໒໓໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣຠວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍາຫ. ມຫຄ຺ຄຕຠວານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຠເວ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກາມາວຈຣເທວມນຸສ຺ສຠວານໍ ມິສ຺ສກວເສເນວ, ຕສ຺ມາ ກາມຘາຕຸຍໍ ເຍ ທ຺ເວ ຠວາຕິ ກາມາວຈຣເທວມນຸສ຺ສວເສນ ເຍ ທ຺ເວ ຠວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມວິກປ຺ເປສຸ ປຸຄ຺ຄລເຠເທນ ປຏິປທາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ຈລຕີຕິ, ກສ຺ສຈິ ນ ຈລຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈລຕິ ເອວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓມນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລປກິຓ຺ຓກກຖາ) ‘‘ຍຖາ ຈ ປຏິປທາ, ເອວໍ ອຘິປຕິປິ ຈລຕິ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຏິປທາສຸ ອເຠເທນ ຄຫິຕາສຸ ເອກນ຺ເຕນ ຈລນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ຈລຕິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນ ຈລຕີ’’ຕິ ຕຕິຍວິກປ຺ໂປ ຈລນາວຘາຣໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມມຄ຺ຄວີສຕິມຫານຍວຓ຺ຓນາ

໓໕໗. ຌານມຄ຺ຄາທິປຣິຍາເຍຫິ ກຖິເຕ ໂພຊ຺ຌນກາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ວິເສສໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ຌານໍ ຠາເວມິ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ’’ຕິອາທິມາຫ.

໓໕໘. ອຸປນິສ຺ສຍວເສນາຕິ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄາຠິສງ຺ຂາເຣນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕທນຸຣູປພລາຕິ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍລາເຠນ ສຕ຺ຕິວິເສສໂຍຄມາຫ. ຍທິ ປຸພ຺ພຠາຄາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຉນ຺ທາທີນໍ ອຘິປຕິຠາໂວ, ກິມຕ຺ຖເມເຕເຍວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນນຸ ສທ຺ຘາທີນມ຺ປິ ປຸພ຺ພຠາຄາຠິສງ຺ຂາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເສສຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຕໍສຠາວຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ສາຕິສຍມນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພຠາວຣຫິຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສທ຺ຘາທໂຍປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ອນຸວຕ຺ຕຍນ຺ຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ສມຘຸເຣນ ອຎ຺ເຎນ ວິນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ອນຸວຕ຺ຕນີຍຠາໂວ ນ ເຕສໍ ຍຖາ ຉນ຺ທາທີນນ຺ຕິ ເຕເຍວ ອຘິປຕິຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຫຊາຕາຘິປຕິປຈ຺ຈຍານໍ ວິເສໂສ ປຣິພ຺ຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ຈຕຸມຄ຺ຄນຍສຫສ຺ສວຓ຺ຓນາ

໓໖໒. ມານສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສທິສາ ປວຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ອຘິປຕິ ວິຍ ອຎ຺ຎາຘິປຕິນາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ເອກເທສ…ເປ… ອຸປມາ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ພສາມຎ຺ເຎນ, ອິຕຣຖາ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມເນ ອນ຺ຘກາຣາວຕ຺ຖຣຓໍ ວິຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຕິໂຣຘາເນ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກຕມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ ອຎ຺ເຎ. ‘‘ອານີຕໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິ ປຣິຓາເມຕພ຺ພາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ນ ອຸປມາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ນ ອຸປມາຍ ວຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ນເຍນ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປມາຍ ນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອວຍວາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍນ ເຕ ເຈຕສິ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອເຕຕິ ຈ ເຈຕສິກາຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ປນ ‘‘ຜສ຺ສິກາ’’ຕິອາທິນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກຸສລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອກຸສລປທໍ

ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາໂຣ

ປຐມຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ອກຸສເລສຸ ອສມ຺ຠວໂຕ ສມວາຍກາລເຫຕຸສມູຫຕ຺ໂຖ ສມຍ-ສທ຺ໂທ. ໂລຠາຠິຠູຕາຍ ເອວ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສ຺ມິໍ ອິຕຣຕ຺ຣ ຈ ອິຏ຺ຐາກາຣຄ຺ຄຫຓວເສນ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຠາໂວຕິ ເອວມາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍຖານຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິເລສາຕຸຣຕາຍ ອນາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ກິເລສວຊ຺ຊສພ຺ຠາວໂຕ ສາວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ອວິຊ຺ຊາສມ຺ຠູຕຕາຍ ອໂກສລ຺ຍສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສາວຊ຺ຊທຸກ຺ຂວິປາກລກ຺ຂຓໍ, ອນຕ຺ຖຊນນຣສໍ, ສໍກິເລສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປທຏ຺ຐານໍ, ຄາຣຍ຺ຫຠາວໂຕ ວາ ສາວຊ຺ຊລກ຺ຂຓໍ, ສໍກິເລສຠາວຣສໍ, ອນິຏ຺ຐວິປາກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປທຏ຺ຐານເມວາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຄຕໍ ຄມນໍ ປວຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຕມຕ຺ຕໍ ຄຕິມຕ຺ຕໍ ຄຫຓມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຫິ ຄຕິ ປວຕ຺ຕິ ເອວາຕິ. ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາຕິ ປທຏ຺ຐານຕາຍ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ວິຍ ຫິ ກຸສລສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອກຸສລສ຺ສ ອຈ຺ຈາສນ຺ນເຫຕຸ. ຕຖາ ຫິ ສຕິປິ ອສທ຺ຘມ຺ມສວນາທິກາຣເຓ ອໂຍນິໂສ ອນາວຊ຺ຊິເຕ ອວວຕ຺ຖາປິເຕ ຈ ນຕ຺ຖິ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອໂຍນິໂສ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ເອກນ຺ຕກາຣຓຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ໂຫຕິ. ປຏິສງ຺ຂາ ສີຕາທິຂມນໍ ອປ຺ປມາທວິຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ຂມນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ສຕິສໍວໂຣຕິ ອິຘ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຫານສໍວໂຣຕິ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ໂສ ຫິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕິ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔; ໖.໕໘) ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພຕາກາໂຣ ໂມໂຫ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຏິປກ຺ຂຠາວຄ຺ຄຫຓາກາໂຣ. ເຕນ ຫິ ນິວຸຕາ ນ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຠິຊ຺ຌາຍ ວິເສສໂຍໂຄ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອນຸປປຣິກ຺ຂາ ໂມໂຫ. ໂສ ເຈຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຣຫິໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທິຏ຺ຐິສຫິຕສ຺ສ ປນ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫຓນ຺ຕິ. ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອສທ຺ທຫນີເຍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ສານຸນໂຍ ອຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ໂມຫທິຏ຺ຐີນໍ ສທ຺ຘາປຕິຣູປຕມາຫ. ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປໂມຫາທີຫິ ປມຊ຺ຊນໂຕ ອຫິຣິກາທີຫິ ກາຣເຓຫິ. ອາຣກ຺ຂຣຫິຕຈິຕ຺ເຕຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິວິຣຫຕໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ຫິ ສຕີຕິ. ເອເຕນ ‘‘ອສ຺ສທ຺ຘິຍຈິຕ຺ເຕ ອນ຺ຘພາລຈິຕ຺ເຕ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ອຸປນາຫາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣາຄາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຣາຄາທີນໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານາທິສຠາວຕາຍ ‘‘ອວິເສເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສສສ຺ສ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອິຘາຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ. ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ປໂຍຊເນ ຠຸມ຺ມໍ ‘‘ຈມ຺ມສ຺ມິໍ ທີປິນໍ ຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ໑໗-໑໘ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ວິຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວາ ອວູປສໂມ ຜລູປຈາເຣນ ‘‘ເສມ຺ໂຫ ຄຸໂຬ’’ຕິ ວິຍ.

ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໐. ສຠາວປຏິຈ຺ຉາທວເສນ ປກຕິອຕ຺ຕາທິອສນ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສນ຺ຕໍ ພຸຊ຺ຌຕິ, ນິຈ຺ຈາທິວິສມຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສຎ຺ຎາທິວິປຣິເຍສສ຺ສ ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ອສມໍ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂມໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ອຸປຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ທິຏ຺ຐິສຫິຕໂມຫວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປກຕີຕິ ກາປິລານໍ ປຘານໍ.

ຕຕິຍຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐໐. ອປຓ຺ຓກປທໍ ວິຍ ອວິຣຊ຺ຌນກປທມ຺ປິ ກທາຈິ ນິຍຕຠາວໍ ທີເປຍ຺ຍາຕິ ອນິຍຕຕໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຣຫງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມານສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ມາໂນ ນິຍໂຕ ສິຍາ, ກາມຣາຄສ຺ສ ມານຣຫິຕາ ປວຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຠວຣາຄສ຺ສ. ເອວໍ ສຕິ ປຏ຺ຐາເນ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກາມຣາເຄນ ໂຍຊນາ ນ ສິຍາ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍເຍວ ສິຍາ, ຠວຣາຄມູລິກາ ຈ ນ ສິຍາ, ເອວຎ຺ຈ ສໍໂຍຊນານໍ ສໍໂຍຊເນຫິ ອຏ຺ຐວິເຘນ ໂຍຊນາ ສິຍາ, ນ ທສວິຘາ ທສ຺ສິຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຫິ ໂຍຊນາຫິ ມານສ຺ສ ອນິຍຕຠາໂວ ປກາສິໂຕ. ອຖ ວາ ມາເນນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ອປຓ຺ຓກງ຺ຄານິ, ກິໍ ປນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອເປກ຺ຂາຍໍ ເຍວາປນກາຕິ ວິທິໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເຍວາປນການຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈຠາໂວ ອິຘ ວິຘີຍຕິ, ນ ອປຓ຺ຓກງ຺ຄານນ຺ຕິ ໂສ ຍຖາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກິເລສທຸເກ ປຏິຈ຺ຈວາຣາທີສຸ ‘‘ກິເລສໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກິເລໂສ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ໂລຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂມໂຫ ມາໂນ ຖິນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ. ໂລຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂມໂຫ ມາໂນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ. ໂລຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂມໂຫ ຖິນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ. ໂລຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂມໂຫ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຖາ ກິເລສທຸເກປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສສງ຺ຂາຣິກາສງ຺ຂາຣິກຈິຕ຺ຕວເສນ ຫິ ອຍໍ ປາຐເຠໂທຕິ.

‘‘ກາມຣາໂຄ ຈຕຸຘາ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິໂຆ ຕິຘາ, ມາໂນ ເອກຘາ, ຕຖາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຠວຣາໂຄຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ກາມຣາໂຄ ມານສໍໂຍຊນອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊເນຫິ ເຈວ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນມຕ຺ເຕເນວ ຈ ສທ຺ຘິໍ ມາໂນ ຠວຣາຄາວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠວຣາໂຄ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊເນນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໘໕) ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ອິຘ ຈ ວກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ໂລໂຠ ຉຘາ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິໂຆ ທ຺ເວຘາ, ຕຖາ ໂມໂຫ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ໂລໂຠ ອສງ຺ຂາຣິໂກ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ສສງ຺ຂາຣິໂກ ໂມຫຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ອສງ຺ຂາຣິໂກ ເອວ ໂມຫມານອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກອໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ສສງ຺ຂາຣິໂກ ເອວ ຈ ໂມຫມານຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກອໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ຕຖາທສວິຘາ ກິເລສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓຕາຍ ອວໍກຕ຺ວາ ຄຫຓມ຺ປິ ‘‘ສມ຺ປຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕປໂຍຄສງ຺ຂາໂຕ ສງ຺ຂາໂຣ ເອວ ອຸສ຺ສາໂຫ, ນ ວີຣິຍຸສ຺ສາໂຫຕິ.

ນວມຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໑໓. ວິສປ຺ປນານິຏ຺ຐຣູປສມຸຏ຺ຐານໍ ເຍນ ກຸປິຕສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ກມ຺ປຕິ, ກຸປິຕາກາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອເຕນ ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຣໂສ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ວາ ວິສປ຺ປນຣໂສ. ຕຖາ ຫິ ຍສ຺ສ ກຸປ຺ປຕິ, ຕສ຺ສ ອມິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຏິຆຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ. ເອເຕນ ກິຈ຺ຈຕ຺ໂຖ ຣໂສ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ.

໔໑໘. ວຈນຕ຺ຖເມວ ວຈນປຣິຍາຍເມວ.

ເອກາທສມຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ນິຈ຺ຉຍາຠາວາຕິ ອຘິໂມກ຺ຂາຠາວາ. ອສຓ຺ຐຫນໂຕຕິ ສນ຺ຕານວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອນວຏ຺ຐານໂຕ.

ທ຺ວາທສມຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໒໙. ສຫຊາຕາຘິປຕິ ນຕ຺ຖິ ‘‘ຉນ຺ທວໂຕ ເຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວາ. ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ປຏິສິທ຺ຘຕາ, ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອວຈນມ຺ປິ ອຠາວໍ ທີເປຕິ.

ອວຈນໂຕຕິ ອ-ກາຣສ຺ສ ຕທຎ຺ຎວຈນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນ ຈ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ອຠາວວຈເນນ ກາຣຓສິທ຺ຘິຍາ ຜລສິທ຺ຘີຕິ ຕຕ຺ຖ ອຠາວສ຺ສ ກາຣຓເມວ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອນາກຑ຺ຒນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຕໍສຠາວຕາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຈ ‘‘ພລວໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒຕິ, ທຸພ຺ພລໍ ນາກຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິສນ຺ຘິທານສຠາເວສຸ. ຍສ຺ສ ປນ ປຏິສນ຺ຘິທານສຠາໂວ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ນ ຕສ຺ສ ພລວຠາໂວ ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒເນ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ອນາກຑ຺ຒນໍ ສາເຘຕິ ‘‘ຍທິ ຫິ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ. ຍສ຺ມາ ຈ ນາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ນາກຑ຺ຒຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິທານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນາກຑ຺ຒນໂຕ ອນາຄມນໍ ສາເຘຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປາຍຄມນີຍສ຺ສາຕິ ອປາຍໍ ຄເມຕີຕິ ອປາຍຄມນີຍໍ, ຕໍສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒເນ ສຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ເອກນ຺ເຕນ ອປາຍຄມນີຍໍ ສິຍາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໒໙) ‘‘ອິຕຣສ຺ສາປິ ເອຕ຺ເຖວ ປຏິສນ຺ຘິທານໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ນ ຫິ ອກຸສລປຏິສນ຺ຘິ ສຸຄຕິຍໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ‘‘ຈຕູຫິ ອປາເຍຫິ ຈ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໑; ສຸ. ນິ. ໒໓໔) ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ສ. ນິ. ໒.໔໑; ໕.໙໙໘, ໑໐໐໔) ວຈນໂຕ ອປາຍຄມນີຍຎ຺ຈ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປາຍຄມນີຍສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ເຈຕໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພໍ, ນ ໂສ ຕສ຺ສ ອປາຍຄມນີໂຍ ຣາໂຄ ໂທໂສ ໂມໂຫ ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ກິເລສາຕິ ເອເຕນ ສງ຺ຄໂຫຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ນິໂຍຄໂຕ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໐໖).

‘‘ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ວິປາການໍ ຂນ຺ຘານໍ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໗) ວຸຕ຺ຕກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ໂສ ຈ ຍທິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ຕສ຺ສາປິ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພໍ ສິຍາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພານໍເຍວ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ເຈຕໍ ທສ຺ເສເນນ ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອາວຕ຺ຕຕິ.

ສຫຊາຕເມວ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພວິຠງ຺ເຄ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໘.໘໖) ສຫຊາຕໍ ນານາກ຺ຂຓິກນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ສຫຊາຕາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ເຈຕນາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ນານາກ຺ຂຓິກາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ເຈຕນາ ວິປາການໍ ຂນ຺ຘານໍ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ‘‘ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ເຈຕນາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໘.໘໙) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາກ຺ຂຓິກາ ເຈຕນາ ວິປາການໍ ຂນ຺ຘານໍ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ເຕນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປຈ຺ຈນີເຍປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສງ຺ຄາຫກປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈຍຸທ຺ຘາເຣ ກຣິຍມາເນ. ອິຕຣຕ຺ຖ ຈາຕິ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພປເທ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ສຫຊາຕອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຉາຊາຕກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໘.໗໑) ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍປິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຕທຠາວາຕິ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວາ. ນ ຈ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອນາກຑ຺ຒນໂຕ ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ເສສານິ ເອກາທເສວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ປວຕ຺ຕິວິປາກສ຺ສາຕິ ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິປາໂກ ປວຕ຺ຕິເອກເທສຕາຍ ປວຕ຺ຕິຠູໂຕ ວາ ວິປາໂກ ເອຕສ຺ສາຕິ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ, ກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ. ອຖ ວາ ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິປາໂກ ປວຕ຺ຕິວິປາໂກ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ນານາ…ເປ… ໂຍ, ຕພ຺ຠາໂວ…ເປ… ຕາຕິ ເອວໍ ປທຈ຺ເຉໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ວິປາກສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ອິທານິ ປວຕ຺ຕິວິປາການໍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍລາຠິຕາຍ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິປາກທານໍ ປຏິສນ຺ຘິວິປາກຘມ຺ມຕາຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ຍທິ ຠາວນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຕໂຣ ວິປາກທານາຠາເວປິ ສິທ຺ໂຘ ວິປາກຘມ຺ມຠາໂວ ຕາທິສານໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕາທີນ’’ນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຕໂນ ກາລມຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ອິທໍ ສຫາຍປຈ຺ຈຍລາຠໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕານວຸຕ຺ຕິໂນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ ວິປາກຸປ຺ປາທນໍ, ຕທຠາວາ ເສກ຺ຂສນ຺ຕຕິຍໍ ຕສ຺ສ ວິປາການຸປ຺ປາທນຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິທໍ ປນ ຐານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທີນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຈ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍຕເທກຏ຺ຐກິເລສານໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອປຣິກ຺ຂີຓສຫາຍານໍ ວິປາກຸປ຺ປາທນໍ ນ ສກ຺ກາ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຘມ຺ມານໍ ວິປາໂກ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ເສວ ສຕິ ສຫາເຍ ວິປາກຸປ຺ປາທນວຈນໍ, ອສຕິ ວິປາການຸປ຺ປາທນວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຈ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິກໍ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ ມນສິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປວຕ຺ຕິວິປາກຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓ’ນ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໒໕-໗໒໖) ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເກ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາປິ ນ ໂຫຕິ, ສາປິ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຠາເວ ອປເນຕພ຺ພາຕິ ອິທມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອກຸສລປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອພ຺ຍາກຕປທໍ

ອເຫຕຸກກຸສລວິປາກວຓ຺ຓນາ

໔໓໑. ກາມາວຈຣ…ເປ… ອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ປທໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ ‘‘ອສາຘາຣຓກມ຺ມປຈ຺ຈຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸປຈິຕຕ຺ຕາຕິ ລທ຺ຘາເສວນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຐມຊວນສ຺ສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນາເສວນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ຕສ຺ສ ວິປາກທານເມວ ນ ສິຍາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິປາກາຠິມຸຂນ຺ຕິ ວິປາກທານາຠິມຸຂໍ ກໂຕກາສໍ. ກໂຕກາສຕາ ຈ ອນາທິມ຺ຫິ ສໍສາເຣ ອເນເກສໍ ກມ຺ມານໍ ກຕານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ປຣສ຺ສ ປຏິພາຫເນນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຑ຺ຒິຕຕາ ຈ ສກມ຺ມສ຺ສ ພລທານສມຕ຺ຖຕາວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣເຓຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຕາ. ອສາຘາຣເຓນ ນາມໍ ອຸທ຺ຘຏໍ ‘‘ເຠຣີສທ຺ໂທ ຍວງ຺ກຸໂຣ’’ຕິ ຍຖາ. ວິຎ຺ຎາຓານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ. ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິກປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ.

ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ຕໍ ຣູປວິຊານນຎ຺ຈາຕິ ເອເຕນ ສມານາຘິກຣຓຕໍ ສມາສສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິປທທ຺ວຍສ຺ສ ນີລຸປ຺ປລສທ຺ທາທີນໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາວມາຫ. ອຎ຺ຎວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ. ຣູປໍເຍວາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ເຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕໍສທິສານໍ ຕທຸປຈາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣີ ຕານິ ເອວ ໂອສຘານີ’’ຕິ. ຌານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາເວ ນ ຌານງ຺ຄຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓສຸ ອຸເປກ຺ຂາທີນໍ ອຸປຈຣິຕຌານງ຺ຄຕໍ ສາເຘຕິ. ນ ຫິ ຌານງ຺ຄານໍ ຌານປຈ຺ຈຍຕໍ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຌານປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓສຸ ອຸເປກ຺ຂາທໂຍ ຌານຣາສິຏ຺ຐາເນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຌານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາເວ’’ຕິອາທິ. ອຸເປກ຺ຂາທິຠາວໂຕຕິ ອຸເປກ຺ຂາສຸຂທຸກ຺ເຂກຄ຺ຄຕາຠາວໂຕ. ອຎ຺ຎຏ຺ຐານາຠາວໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິໍ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໓໖. ອກຸສລໍ ຠວງ຺ຄນິສ຺ສນ຺ເທນ ‘‘ປຓ຺ຑຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠວງ຺ເຄ ອປຓ຺ຑເຣ ຕໍມູລິກາ ກຸໂຕ ອກຸສລສ຺ສ ປຓ຺ຑຣຕາຕິ ‘‘ອກຸສລສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑຣຕາຍ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຍທິ ອຎ຺ຎກາຣຓາ ປຓ຺ຑຣຕາ, ສຠາໂວວາຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກິເລສສຠາວຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຈຕ຺ຖ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ປຓ຺ຑຣຕາປຕ຺ຕິ. ຍໂຕ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວກິຈ຺ຈວິເສສຎ຺ຎຸນາ ຠຄວຕາ ວິຎ຺ຎາຓໍເຍວ ຕຖາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໔໓໙. ອນຕິກ຺ກມເນນ ຠາວນາຍ. ປສາທຆຏ຺ຏນໍ ວິສຍສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍເທເສ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ປສາທໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອາປາຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາຠູເຕສຸ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ສຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ, ນາປິ ເກນຈິ ປຏິຫຎ຺ຎີຍຕິ ອໂຜຏ຺ຐພ຺ພສຠາວຕ຺ຕາ. ວິສຍວິສຍີຠູຕໍ ປນ ອຠິມຸຂຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຕາຍ ວິສິຏ຺ຐຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຏິຫຕປຏິຆາຕກຠາເວນ ໂວຫຣີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ສປ຺ປຏິຆໂວຫາໂຣ. ‘‘ອຸປາທາຣູປໍ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ເອວມາທິ ຈ ອຸປຈາຣວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາຠູຕາຣມ຺ມເຓນ ປນ ກາຍປ຺ປສາທນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ຆຏ຺ຏິຍມາເນສຸ ປສາໂທປິ ຆຏ຺ຏິໂຕ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ວາ ວີມໍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາຘິປ຺ເປເຕນ ເອກເທສສາມຎ຺ເຎນ ອຸປມາວຈນໂຕ ນິສ຺ສິຕນິສ຺ສຍຆຏ຺ຏນານໍ ສຕິປິ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວ ອຸປມຕ຺ເຕ ອຸປມາຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຠຍຆຏ຺ຏນທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

໔໕໕. ທສ຺ສນາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ອທສ຺ສນາທິຕາຍ ສາ ເອເຕສໍ ເອວ ວິເສໂສ. ອນຎ຺ຎນິສ຺ສຍມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍາຕິ ອຎ຺ຎນິສ຺ສຍມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ອຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາເວນາຕິ ອິມິນາ ກິຣິຍາມໂນຘາຕຸໂຕປິ ວິເສສສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມໂນທ຺ວາຣນິຄ຺ຄມນມຸຂຠາວາຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຄ຺ຄມນປເວສມຸຂຠາວາຠາວໂຕ’’ຕິ. ຕິວິເຘນປິ ຫິ ມໂນຘາຕຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຫິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ວິເສໂສ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ຕໂຕ ເອວ ວິຊານນວິເສສວິຣຫໂຕເຍວ. ຍທິ ມໂນຘາຕຸ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຉວິຎ຺ຎາຓກາຍາຕິ ກຖໍ ມໂນຘາຕຸຍາ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ? ສງ຺ຄໂຫ ເອວ ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ເອສ ປຣິຍາໂຍ ‘‘ມນນມຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ມນນມຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ມໂນຘາຕູ’’ຕິ. ອປິຈ ວຕ຺ຖຸກິຈ຺ເຈຫິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສຠາຄຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອຸປຣມຸປ຺ປາທຠາວໂຕ ອນ຺ຕາທິຠາວໂຕ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓກາຍສງ຺ຄຫິຕາ ມໂນຘາຕຸ, ນ ເສສວິຎ຺ຎາຓກາຍສງ຺ຄຫິຕາ ອຕໍສຠາຄຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຕຕ຺ຕາ ມນໂສ ສມ຺ຠູຍ ວິສິຏ຺ຐມໂນກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຕທຠາວໂຕ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິປິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມນໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ມໂນຘາຕຸຍາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມໂນວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວິຣຫໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ທສ຺ສນາທີນໍ ປນາຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎວິຎ຺ຎາຓວິຘຸຣໍ ມໂນຘາຕຸຍາ ຈ ສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຍທິ ຊນກສທິສຕາ ນາມ ມຫາວິປາເກສຸ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທິຕາ, ຕິເຫຕຸກໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຕິເຫຕຸການໍ, ທຸເຫຕຸກໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ທຸເຫຕຸການຎ຺ຈ ຠວຕຸ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທິຕາ, ຕິເຫຕຸກໂຕ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕທຸເຫຕຸການໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕໍໂສຕປຕິຕຕາ ນ ສິຍາ ຕສ຺ສາ ອນານນ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ຫີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໂສຕປຕິຕໍ ເອວານນ຺ຕເຣນ ວຈເນນ ສມຕ຺ຖຍຕິ. ຍທິ ວິຊ຺ຊມານານມ຺ປິ ມໂນຘາຕຸອາທີສຸ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓສຸ ວິຍ ອຄຓນູປຄຠາໂວ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຏ຺ຐາເນ ກຖໍ ເຕສໍ ຌານປຈ຺ຈຍຕາວຈນໍ. ‘‘ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຌານປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໓໑), ‘‘ວິປາກາພ຺ຍາກຕານິ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕານິ ຌານງ຺ຄານິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຂນ຺ຘານໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ຌານປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໓໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈນີເຍປິ ‘‘ອພ຺ຍາກຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ຌານປຈ຺ຈຍາ, ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຫິຕໍ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໙໘) ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານິ ເອວ ອຸທ຺ຘຏານິ, ນ ມໂນຘາຕຸອາທີນີຕິ ອາຫ ‘‘ຌານປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈມຕ຺ຕໂຕ’’ຕິອາທິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຌານງ຺ຄານໍ ພລວທຸພ຺ພລຠາໂວ ອຘິກໂຕ, ອຖ ໂຂ ຌານປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖໙. ສມານວຕ຺ຖຸກໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ທສ຺ສນາທິໂຕ ມໂນຘາຕຸຍາ ຈ ພລວຠາເວ ກາຣຓວຈນໍ. ຍຖາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓານຸຣູປໍ. ຍທິ ສມານນິສ຺ສຍຕາຍ ມໂນຘາຕຸໂຕ ພລວຕຣຕ຺ຕໍ ວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາຍ, ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ກຖໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ພລວຠາວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສນ຺ຕຕິປຣິຓາມນພ຺ຍາປາຣວິເສສາ ນ ໂສມນສ຺ສເວທນນ຺ຕິ ປຣິຫາຣໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ໂວຏ຺ຐພ຺ພນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວິປາໂກ ວິຍ ອນຸຠວນເມວ ນ ໂຫຕີຕິ ສຕິ ສມຕ຺ຖຕາຍ ວິປາການໍ ເອກນ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອເຫຕຸກກຸສລວິປາກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐມຫາວິປາກຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໙໘. ວິປາກຘມ຺ມານໍ ກມ຺ມທ຺ວາຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣກຖາຍໍ ‘‘ເຕຠູມກກຸສລາກຸສໂລ ເອກູນຕິໍສວິໂຘ ມໂນ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ມໂນກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາ). ປໂຍເຄນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ປເຣຫິ ວາ ກເຕນ ອຸສ຺ສາຫນປໂຍເຄນ. ກຸສລາກຸສລານິ ວິຍ ເຍສໍ ຕໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ອນຸພນ຺ຘຠູຕໍ. ປຐມປຎ຺ຈມຈິຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎພລວທຸພ຺ພລຠາວວິຈາເຣນ ທຸຕິຍຉຏ຺ຐາທີນມ຺ປິ ໂສ ວິຈາຣິໂຕ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເອເຕສຸ ພລວໍ ທຸພ຺ພລຎ຺ຈ ວິຈາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ສາລິອາທີນໍ ຖທ຺ຘມຸທຸຠູມິວເສນ ຕິຓາທີນໍ ອນີຫຣຓນີຫຣຓວເສນ ອຸຕຸອາທິອວເສສປຈ຺ຈຍານໍ ວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຈ ຜລວິເສສໂຍໂຄ, ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິວເສນ ອວິສຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘປໂຍຄວເສນ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຈ ວິສິຏ຺ຐຜລຕາຍ ປຣິຓມນໍ, ເອວເມວ ຄິມ຺ຫວສ຺ສກາລາທີສຸ ພີຊານໍ ຜລວິເສສໂຍໂຄ ວິຍ ຕໍຕໍກາລວິເສເສນ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລວິເສສໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາລວເສນ ປຣິຓມຕີ’’ຕິ. ສຸກ຺ກໂສຓິຕປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ກມ຺ມວິເສສປຣິຠາວິຕສນ຺ຕານຸປ຺ປນ຺ນຕາຍ ສຸກ຺ກໂສຓິຕານໍ ອາຍຸວິເສສເຫຕຸຠາວມາຫ ສຸກ຺ກໂສຓິຕວເສນປິ ວຓ຺ຓາທິວິເສສທສ຺ສນໂຕ, ເຍນ ‘‘ປິຕູນໍ ອາກາຣໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອນຸວິທຫຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍມູລການນ຺ຕິ ອປ຺ປາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມມູລການໍ. ອາຫາຣາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິສມູປກ຺ກມາທໂຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ວິປາກຸທ຺ຘາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ຍໂຕ ຕິເຫຕຸກາທິກມ຺ມໂຕ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຐາເນຕິ ປຏິສນ຺ຘິອາທິຏ຺ຐາເນ, ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ວາ. ຕິເຫຕຸກໂຕ ທຸເຫຕຸກໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິສນ຺ຘິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ປນ ຕິເຫຕຸກໂຕ ທຸເຫຕຸກມ຺ປິ ອິຈ຺ຉຕິ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍໍ ປຸຣິມາຍ ເຫຕຸກິຕ຺ຕນລທ຺ຘິຍາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘).

ເຍ ‘‘ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນາ’’ຕິ, ‘‘ເອກປຸປ຺ຜໍ ຍຊິຕ຺ວານ, ອສີຕິ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ (ເຖຣຄາ. ໙໖). ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມີ’’ຕິ (ອປ. ເຖຣ ໒.໔໖.໖໔) ຈ ເອວມາທິວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອເກນປິ ກມ຺ເມນ ອເນກາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ, ‘‘ທິສ຺ວາ ກຸມາຣໍ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນສ຺ສ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐໕) ອຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ນານາກມ຺ເມຫິ ເອກາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ທາ, ເຕສໍ ພີຊງ຺ກຸໂຣປມາຍ ‘‘ເອກສ຺ມາ ເອກາ, ອເນກສ຺ມາ ຈ ອເນກາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມປຏິສນ຺ຘິວວຕ຺ຖານໂຕ ສາເກຕປຎ຺ເຫ ວິປາກຸທ຺ຘາຣກຖາຍ ອຸສ຺ສທກິຕ຺ຕນຄຫຓສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມວເສນ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຊນກກມ຺ມວເສນ ປຏິສນ຺ຘິວິປາໂກ ເອວ ອໂລຠໂລຠາທິຄຸຓໂທສາຕິເຣກຠາວເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ເຕນ ກມ຺ເມນ ທິນ຺ນປຏິສນ຺ຘິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ລຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂລຠວເສນ, ໂທສ, ໂມຫ, ໂລຠໂທສ, ໂລຠໂມຫ, ໂທສໂມຫ, ໂລຠໂທສໂມຫວເສນາຕິ ຕໂຍ ເອກກາ, ຕໂຍ ທ຺ວິກາ, ເອໂກ ຕິໂກຕິ ໂລຠາທິທສ຺ສນວເສນ ອກຸສລປກ຺ເຂເຍວ ສຕ຺ຕ ວາຣາ. ຕຖາ ກຸສລປກ຺ເຂ ອໂລຠາທິທສ຺ສນວເສນາຕິ ຈຸທ຺ທສ ວາຣາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອໂລຠໂທສາໂມຫາ, ອໂລຠາໂທສໂມຫາ, ອໂລຠໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຄເຕຫິ ກຸສລປກ຺ເຂ ຕຕິຍທຸຕິຍປຐມວາເຣຫິ ໂທສຸສ຺ສທໂມຫຸສ຺ສທໂທສໂມຫຸສ຺ສທວາຣາ ຄຫິຕາ. ຕຖາ ອກຸສລປກ຺ເຂ ‘‘ໂລຠາໂທສໂມຫາ, ໂລຠໂທສາໂມຫາ, ໂລຠາໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຄເຕຫິ ຕຕິຍທຸຕິຍປຐມວາເຣຫິ ອໂທສຸສ຺ສທອໂມຫຸສ຺ສທອໂທສາໂມຫຸສ຺ສທວາຣາ ຄຫິຕາເຍວາຕິ ອກຸສລກຸສລປກ຺ເຂ ຕໂຍ ຕໂຍ ວາເຣ ອນ຺ໂຕຄເຘ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ເຐວ ວາຣາ ທສ຺ສິຕາ. ເຍ ປນ ອຸຠເຍສໍ ໂວມິສ຺ສຕາວເສເນວ ໂລຠາໂລຠຸສ຺ສທວາຣາທໂຍ ອປເຣ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ວາຣາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ, ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ເອວ ນ ທສ຺ສິຕາ. ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອນ຺ຕເຣນ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ໂລໂຠ ພລວາ ອໂລໂຠ ຈາຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຏິປກ຺ຂໂຕເຍວ ຫິ ເອເຕສໍ ພລວທຸພ຺ພລຠາໂວ, ສຫຊາຕຘມ຺ມໂຕ ວາ. ເຕສຸ ໂລຠສ຺ສ ຕາວ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອໂລເຠນ ອນຠິຠູຕຕາຍ ພລວຠາໂວ, ຕຖາ ໂທສໂມຫານໍ ອໂທສາໂມເຫຫິ. ອໂລຠາທີນໍ ປນ ໂລຠາທິອຠິຠວນໂຕ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ສມານຊາຕິຍໍ ສມຠິຠູຍ ປວຕ຺ຕິວເສເນວ ສຫຊາຕຘມ຺ມໂຕ ພລວຠາໂວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂລໂຠ ພລວາ, ອໂລໂຠ ມນ຺ໂທ, ອໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕ, ໂທສໂມຫາ ມນ຺ທາ’’ຕິ. ໂສ ຈ ເຕສໍ ມນ຺ທພລວຠາໂວ ປຸຣິມູປນິສ຺ສຍໂຕ ອາສຍສ຺ສ ປຣິຠາວິຕຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມທຸຕິເຍຫິ, ສຕ຺ຕມປຐເມຫິ ວາ ວາເຣຫິ ຕິເຫຕຸກກມ຺ມໂຕ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິວເສນ ຕິເຫຕຸກວິປາໂກ, ອິຕເຣຫິ ຕິເຫຕຸກທຸເຫຕຸກກມ຺ມໂຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິວເສນ ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸກວິປາກາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຘາຕິ ວິປາກຸທ຺ຘາຣມາຕິກາຍໍ. ເຕນ ເຫຕຸກິຕ຺ຕນໍ ວິເສເສຕິ. ຊຈ຺ຈນ຺ຘາທິວິປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ໂມໂຫ, ສພ຺ພາກຸສລໍ ວາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄວຈເນນ. ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ປຏິສນ຺ຘິມ຺ຫິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ນິກນ຺ຕິປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓສຸ. ກມ຺ມສຣິກ຺ຂໂກຕິ ອິຘ ສາຕິສໂຍ ສຣິກ຺ຂຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາ ຕິເຫຕຸກທຸເຫຕຸກາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຣິກ຺ຂາເຍວາຕິ ທສ຺ສິຕເມຕນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານິ ວິຍ ອປຸພ຺ພນິສ຺ສຍປວຕ຺ຕິນີ ວິຊານນວິເສສຣຫິຕາ ຈ ມໂນຘາຕຸ ອິຏ຺ຐາທິຠາຄຄ຺ຄຫເຓ ນ ສມຕ຺ຖາຕິ ‘‘ປາກຏາເຍວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕທາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍສພ຺ພຊວນວຕາຕິ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕສກລຊວນປ຺ປວຕ຺ຕິສຫິເຕນ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິຘ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎກາເລຕິ ອພຸທ຺ຘິປວຕ຺ຕິກາເລ.

ອນຸໂລເມຕິ ຘມ຺ມານຸໂລເມ. ອາເສວນປຈ຺ຈຍາຕິ ອາເສວນຠູຕາ ປຈ຺ຈຍາ. ນ ມຄ຺ເຄ ອມຄ຺ຄປຈ຺ຈເຍ. ໂສປິ ໂມຆວາໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ຍທິ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນມ຺ປິ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາ, ຍຖາ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ ນ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໒.໓) ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໒.໑໔) ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີເຍ, ປຈ຺ຈນີຍານຸໂລເມ ຈ ‘‘ສຸຂາ…ເປ… ນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ຫສິຕຸປ຺ປາທຈິຕ຺ຕວເສນ, ເອວໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນວເສນ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາໂຐ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ວາຣທ຺ວຍວເສນ ຄຓນາຍໍ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ ນ ມຄ຺ເຄ ທ຺ເວ. ນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອາເສວເນ ທ຺ເວ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍາຍໍ ໂມຆວາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂວຏ຺ຐພ຺ພນມ຺ປິ ຍທິ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາ, ທຸຕິຍໂມຆວາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວາເຣສຸປິ ສິຍາ, ຕຖາ ສຕິ ອຕ຺ຕນາປິ ກຸສລາກຸສລານໍ ສິຍາ. ນ ຫິ…ເປ… ອວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ‘‘ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ອນວເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ…ເປ… ອວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ. ອກຸສລສ຺ສ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ. ນ ເກວລໍ ອວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ກຸສລໍ…ເປ… ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕວ. ອຖາປິ ສິຍາຕິອາທິ ມຄ຺ຄໂສຘນຕ຺ຖເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມານເວທນານໍ ເອວ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ‘‘ອສມານເວທນານໍ ວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ‘‘ອາເສວນ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ສມານເວທນາວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຠິນ຺ນຊາຕິກສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຠິນ຺ນເວທນສ຺ສ ຈາຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເວທນາຕ຺ຕິເກປິ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ ໂຍຊນາ. ກຸສລຕ຺ຕິກາທີສຸ ຍຖາທສ຺ສິຕປາຬິປ຺ປເທເສສຸປີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ. ຄຓນາຍ ກາຣຓຠູຕາຍ ຄຓນາຍ ນິທ຺ຘາຣິຍມານາຍ ສຕິ ຄຓນາຍ ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ທຸຕິໂຍ ໂມຆວາໂຣ ວີມໍສິຕພ຺ໂພຕິ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວາ ຊວນຏ຺ຐາເນ ຐາຕຸໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ວິນາ ອາເສວນໍ ຊວນປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ຊວນຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຉິນ຺ນມູລກຣຸກ຺ຂປຸປ຺ຜໍ ວິຍາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໖໖) ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລານໍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ ກິຣິຍຠາໂວ ນ ສິຍາ, ວຸຕ຺ໂຕ ຈ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ ກິຣິຍາ ເນວ ກຸສລາ ນາກຸສລາ ນ ຈ ກມ຺ມວິປາກາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາຕິ ຊວນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ນ ຊວນຠາເວນາ’’ຕິ, ‘‘ອາເສວນໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ຈ ອາເສວນໍ ວິຍ ອາເສວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ, ວິປ຺ຜາຣິກສ຺ສ ປນ ສໂຕ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕິເຍເວຕ຺ຖ ອາເສວນສທິສຕາ. ວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປ຺ຜາຣິກມ຺ປິ ຊວນໍ ວິຍ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ ນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ນ ອິມສ຺ສ ປາເຐ ອາເສວນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ຜລຈິຕ຺ເຕສຸ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນມຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂປຣາຓເກຫິ ອສໍວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ ສາຘຸກໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ.

ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນາວຊ຺ຊນານໍ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຠາວໂຕ ‘‘ອາວຊ຺ຊນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂວຏ຺ຐພ຺ພນຏ຺ຐາເນປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ອາວຊ຺ຊນາເຍວ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາເຫຕຸກກິຣິຍມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ. ຕໍ ອາວຊ຺ຊນາ ວິຍ ສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ກາມາວຈຣກຸສລາກຸສລກິຣິຍຊວນານໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕຸນ຺ນນ຺ຕິ ມຸຎ຺ຉາມຣຓາສນ຺ນເວລາທີສຸ ມນ຺ທີຠູຕເວຄຕາຍ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຊວນານິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາໂວຕິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນປິ ຈິຕ຺ຕນິຍາມໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິປິ ‘‘ຊວນາປາຣິປູຣິຍາ…ເປ… ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ປຐມໂມຆວາຣໂຕ ເອຕສ຺ສ ນ ໂກຈິ ວິເສໂສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຍມ຺ປິ…ເປ… ເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕເຍວ ປວຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ຠວງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ຕສ຺ສ ເຫຕຸວເສນ ເຠໂທຕິ ‘‘ສເຫຕຸກໍ ຠວງ຺ຄໍ ອເຫຕຸກສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໑.໑໐໒) ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ສເຫຕຸກໍ ຠວງ຺ຄນ຺ຕິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ສຠາວກິຈ຺ເຈຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ສຠາວກິຈ຺ຈານໍ ວາ ຜລຠູຕານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສຠາວກິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ທຸເຫຕຸກໂສມນສ຺ສສຫຄຕອສງ຺ຂາຣິກຊວນາວສາເນ ເອວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈ ອເຫຕຸກທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິການໍ ຕິເຫຕຸກຊວນາວສາເນ ອເຫຕຸກທຸເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘໍ, ເອວໍ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ຕິເຫຕຸກຊວນານນ຺ຕຣໍ ທຸເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ, ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ຈ ທຸເຫຕຸການນ຺ຕຣໍ ອເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕິເຫຕຸກກມ຺ມໍ ຕິເຫຕຸກມ຺ປິ ທຸເຫຕຸກມ຺ປິ ອເຫຕຸກມ຺ປິ ວິປາກໍ ເທຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓວິປາກສ຺ສາຕິ ອິມິນາປິ ຕິເຫຕຸກຊວນໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘໍເຍວ ສາເຘຕິ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສາມຄ຺ຄິຍາ ອສຕິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ສພ຺ພໍ ອວິປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວິປາກໍ ໂຫຕີຕິ. ມຸຂນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕທາຣມ຺ມຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອວິຠາວິຕຕ຺ຕາ. ຕິເຫຕຸກາທິກມ຺ມສ຺ສ ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສ ຕິເຫຕຸກກມ຺ມສ຺ສ ໂສຬສ, ອິຕຣສ຺ສ ທ຺ວາທສ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸເຫຕຸກກມ຺ມສ຺ສ ທ຺ວາທສ, ອິຕຣສ຺ສ ອຏ຺ຐາຕິ ເອວໍ ໂສຬສວິປາກຈິຕ຺ຕາທີນິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຣິປຸຓ຺ຓວິປາກສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຊນກກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ວິປາກວິຠາວນາຍ ມຸຂນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ຕສ຺ມາ.

ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ນານາກມ຺ມໂຕ ຕທາຣມ຺ມຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາປິ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ…ເປ… ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກນ ກິຈ຺ເຈນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ຕທາຣມ຺ມຓກິຈ຺ຈໍ ຕາວ ນ ໂຫຕິ ຊວນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນາລມ຺ພຓໂຕ, ນາປິ ສນ຺ຕີຣຓກິຈ຺ຈໍ ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ປຏິສນ຺ຘິຈຸຕີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ປາຣິເສສໂຕ ຠວງ຺ຄກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ນ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຠູຕໍເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຕນ຺ນິນ຺ນນ຺ຕິ ອາປາຖຄຕວິສຍນິນ຺ນໍ ອາວຊ຺ຊນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຍ ປຐມຊ຺ຌານາທິກສ຺ສ ວິຍ. ເອຕສ຺ສປິ ສາວຊ຺ຊນຕາຍ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕທຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ນິໂຣຘໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຕນ຺ຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ. ຕສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ. ຕຖາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ. ໂວທານໍ ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທີນໍ ປຸເຣຈາຣິກຎາຓໍ. ເອເຕສນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລຈິຕ຺ຕານໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປາກຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

ອຸປນິສ຺ສຍໂຕ ຕສ຺ເສວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວິປາກສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ທສ຺ສນາທິອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສນາທິຜລໂຕ, ທສ຺ສນາທິປ຺ປໂຍຊນໂຕ ວາ. ປຸຣິມຈິຕ຺ຕານິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ. ວຕ຺ຖນ຺ຕຣຣຫິຕຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣປິ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓນ຺ຕຣຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິ ວິປາເກນ ກມ຺ມສຣິກ຺ເຂເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ສຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ອເຫຕຸກວິປາການໍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ ສິຍາ ເຕສໍ ອກມ຺ມສຣິກ຺ຂກຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອເຫຕຸການໍ ປນາ’’ຕິ. ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ກິຈ຺ຈມາຫ. ເຕ ຫິ ອາປາຖຄເຕສຸ ຣູປາທີສຸ ອຠິນິປາຕນມຕ຺ເຕເນວ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຸສເລສຸ ກຸສລາກຸສລກິຣິເຍສຸປິ ວາ ວິຊ຺ຊມານາ ສສງ຺ຂາຣິກາສງ຺ຂາຣິກຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສຣິກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຫານາວຏ຺ຐານໂຕ ຈ ວິຣຸທ຺ຘາ ວິຍາຕິ ວິປາເກສຸ ສາ ຕທນຸກູລາ ສິຍາ, ສາ ປນ ມູລາຠາເວນ ນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ສວິສຍາຠິນິປຕນມຕ຺ຕາທິວຸຕ຺ຕີນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ສສງ຺ຂາຣິກວິຣຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ. ອຸຠເຍນປິ ເຕສໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອນຸຊານາຕິ ຍຖາ ‘‘ກຏຕ຺ຕາຣູປານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ໂມ ວິປາກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ. ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ເມ ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສຕິ, ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກຸສລາກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໓.໙໓) ວິປາກຕ຺ຕິເກ ວິຍ ສິຍາ ກຸສລຕ຺ຕິເກປິ ປາຬີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸສລຕ຺ຕິເກ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ເສກ຺ຂາ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວາ ກຸສລໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກຸສລໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທິຏ຺ຐິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເອວ ອວຈນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິປ຺ຜາຣິກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ.

ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວໂຕປິ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕຕາຍ ກິຣິຍຊວນສ຺ສ ວິປ຺ຜາຣິກກິຣິຍຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິເສເຘຕຸນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ປຓ຺ຓປຸຏມຸປນີຕໍ ອສມານໍ. ກິຣິຍຊວນານນ຺ຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓາຠາວສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອວຈນມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ລພ຺ຠມານສ຺ສປິ ກຕ຺ຖຈິ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອວຈນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ອກຸສລນິທ຺ເທເສ ລພ຺ຠມາໂນປິ ອຘິປຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ກິຣິຍຊວນານນ຺ຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓາຠາໂວ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຕິປິ ກິຣິຍມຍຕ຺ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຂີຓາສວານໍ ຊວນຈິຕ຺ຕໍ ນ ອິຕເຣສໍ ວິຍ ວິປ຺ຜາຣິກໍ, ສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ປນ ສນ຺ນິສິນ຺ນຣສໍ ສິຍາຕິ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓປຸຏໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ອກຸສລນິທ຺ເທເສ ອຘິປຕິໂນ ວິຍ ປຏ຺ຐາເນ ກິຣິຍຊວນານນ຺ຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ອວຈເນ ນ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕນຍຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໒໙). ນ ເຈຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕນຍຕ຺ຕາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ເມຫິ ກຸສລາກຸສເລຫິ ອຕໍສຠາວານໍ ນຍທສ຺ສນສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊມານກຕ຺ຕາ. ອປິຈ ຕຕ຺ຖ ວີມໍສາຍ ເກສຸຈິ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ອຘິປຕີນໍ ອຠາວໂຕ ເອກຣສໍ ເທສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທ຺ຘໂຏ’’ຕິ ຈ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອິຘ ປນ ນ ຕາທິສໍ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ອວຈເນ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ອກຸສລານນ຺ຕຣໍ ສເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ກຸສລາກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ສເຫຕຸໂກ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໑.໙໘) ວຈນໂຕ ປນ ອກຸສລານນ຺ຕຣໍ ສເຫຕຸກຕທາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທິສ຺ສຕີຕິ ເອເຕນ ຕິເຫຕຸກຊວນານນ຺ຕຣໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ປຐມເຖເຣນ ຕາວ ເອເກນ ກມ຺ມຸນາ ອເນກຕທາຣມ຺ມຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ກມ຺ມວິເສສາຠາວາ ຕໍຕໍຊວນສງ຺ຂາຕປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ວິສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຊວນວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສສງ຺ຂາຣາທິວິຘານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິປາເກນ ນາມ ກມ຺ມສຣິກ຺ເຂນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ກມ຺ມວິຣຸທ຺ຘສຠາເວນ. ອຎ຺ຎຖາ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ ເອວມຘິປ຺ປາເຍນ ທຸຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ກມ຺ມວເສເນວ ຕທາຣມ຺ມຓວິເສສໍ ອາຫ. ຎາຓສ຺ສ ຊຈ຺ຈນ຺ຘາທິທຸຄ຺ຄຕິວິປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂຕາ ວິຍ ສຸຄຕິວິປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂຕາປິ ສິຍາຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຕິເຫຕຸກກມ຺ມໂຕ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິມ຺ປິ ນານຸຊານາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເຕສຸ ວາເທສຸ ອຘິປ຺ປາຍາວິໂຣຘວເສນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຫາປກຣເຓ ອາຄຕປາຬິຍາຕິ ‘‘ສເຫຕຸໂກ ຘມ຺ໂມ ອເຫຕຸກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໑.໑໐໒) ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ສເຫຕຸກໍ ຠວງ຺ຄໍ ອເຫຕຸກສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ສເຫຕຸກາ ຂນ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ປຏ຺ຐາເນ ສເຫຕຸກທຸກາທີສຸ ອາຄຕປາຬິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມາວຈຣກຸສລວິປາກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໙໙. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຉນ຺ທາທີນນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິປາກຊ຺ຌາເນ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທິຠາວສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ກຸສລຊ຺ຌານໍ ວິຍ ວິປາກຊ຺ຌານໍ ປຣິກມ຺ມວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຏິປທາເຠໂທ ວິຍ ກຸສລານຸຣູໂປ ວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓເຠໂທປິ ນ ປຣມຕ຺ຖິໂກ ສິຍາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ເອກນ຺ເຕນ ສາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວິປາກສ຺ສ ຈ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ນານາກ຺ຂເຓສຸ ນານາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ຍໍ ຌານໍ ຍທຘິປຕິກໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕໍ ຌານໍ ເອກນ຺ເຕນ ຕທຘິປຕິກໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ເສວາຕິ ຈ ປຏິປທາ ວິຍ ອຘິປຕໂຍ ນ ເອກນ຺ຕິກາຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໐໕. ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາທີຫິ ອາຫິຕວິເສສໍ ໂລກິຍກມ຺ມໍ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອຠິສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ສຸຎ຺ຎຕາປ຺ປຓິຫິຕນາມຣຫິຕສ຺ສ. ໂຍ ສຸທ຺ຘິກປຏິປທາຍ ວິຠາວິໂຕ, ໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອນິມິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນານນ຺ຕຣສ຺ສປິ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ວຬຎ຺ຊນ…ເປ… ເຠໂທ ໂຫຕິ ມຄ຺ຄາຄມນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລຈິຕ຺ຕສ຺ມິໍ ເຍວາ’’ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມລາເຠ ສຕີ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ອາຫ. ອນິມິຕ຺ຕນາມຎ຺ຈ ລຠຕິ ມຄ຺ຄາຄມນໂຕ ຜລສ຺ສ ນາມລາເຠ ວິເສສາຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕາທິສາຍ ເອວາຕິ ຍາທິສາ ມຄ຺ເຄ ສທ຺ຘາ, ຕາທິສາຍ ເອວ ຜເລ ສທ຺ຘາຍ.

໕໕໕. ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ນິຍ຺ຍານິກາ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ’’ຕິ ວຈນໂຕ (ຘ. ສ. ໑໒໙໕, ໑໖໐໙) ອນິຍ຺ຍານິກປທນິທ຺ເທເສ ຈ ‘‘ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ວິປາໂກ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໑໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຜລໍ ນິຍ຺ຍານສຠາວໍ, ນິຍ຺ຍານສຠາວສ຺ສ ປນ ວິປາໂກ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປຣິຍາຍໂຕ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກສຠາວສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ຈາຕິ ເອເຕນ ມຄ຺ຄວິຠງ຺ເຄ ສພ຺ພວາເຣສຸປິ ຜລສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ ອາຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ວິຣຕີສຸ ຕທວສິຏ຺ຐານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາຣາປກງ຺ຄານໍ ອຕິເຣກກິຈ຺ຈຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກປິ ມຄ຺ໂຄ ອຸທ຺ຘໂຏຕິ. ເອວໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາປີຕິ ຍຖາ ມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຠງ຺ເຄສຸ ຜເລສຸ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຸທ຺ຘຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໖໘. ປຸຣິມາ ປວຕ຺ຕີຕິ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອາຫ. ຕາຍ ຫິ ຂີຓາສໂວ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຈາຣຓປຎ຺ຎາຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສຕທ຺ວາເຣ, ເອວໍ ຆານທ຺ວາຣາທີສຸປິ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ເຕຫິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ອິທມຕ຺ຖິກຕາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣານຸຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ລພ຺ຠມານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານໍ ປິຏ຺ຐິວຏ຺ຏກຠາເວນ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ເອວ ວາ ອິທເມວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ໂລລຸປ຺ປ…ເປ… ຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ປຐມໍ ອິມິນາ ຈິຕ຺ເຕນ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ເຕຫິ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຈິໂນຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ປຸພ຺ເພເຍວ ປນ ມໂນທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ເຕນ ປຘານສາຣຸປ຺ປຏ຺ຐານາທິໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຕາທິສສ຺ເສວ ຕາທິເສສຸ ຣູປາທີສຸ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ເອວ ປວຕ຺ຕໍ ໂລລຸປ຺ປຕຓ຺ຫາປຫານາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາເຫຕຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓຠູຕໍ ຊາຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ປຸຣິມາ ປວຕ຺ຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ອິມິນາ ຈິຕ຺ເຕນ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາທນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຫາສຸປ຺ປາທນໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ຕານໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກຕ຺ຕາ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ຫາສຸປ຺ປາທນໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ‘‘ໂສມນສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ມໂນທ຺ວາເຣ ຈ ‘‘ຫາສຍມານ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຫສິຕຸປ຺ປາທຈິຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຍມານມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສິຕກຣຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສອນາຄຕໍສສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານໍ ອນຸວຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ. ເອວໍ ປນ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວ ສຕິ ນ ໂກຈິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານໍ ວິໂຣໂຘ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕສໍ ຎາຓານໍ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ເອຕໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕສ຺ສປິ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຠາວສ຺ສ ນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ນ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ເຕ ຕໍສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວໍ ອາວຊ຺ຊນຠາໂວ ວິພນ຺ຘຕີຕິ.

ຕໂຕ ເອວາຕິ ມູລາຠາເວນ ນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວ. ‘‘ອເຫຕຸການໍ ຌານງ຺ຄານິ ພລານິ ຈາ’’ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ຌານງ຺ຄານິ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ. ຍທິ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ພລຠາວສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ອເຫຕຸກທ຺ວເຍ ພລານິ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ຈ, ອຖ ກສ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ມາ ນິຍ຺ຍານິກສຠາວານໍ ກຸສລານໍ ປຏິຠາຄຠູໂຕ ວິປາໂກປິ ຜລໍ ວິຍ ຕໍສຠາໂວ ສິຍາຕິ ສເຫຕຸກວິປາກຈິຕ຺ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກິຣິຍຈິຕ຺ຕກຕຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ເຕສຸຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ສເຫຕຸກວິປາກຈິຕ຺ຕານິປິ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໕໗໔. ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍ …ເປ… ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ຎາຓານໍ ກາມາວຈຣຕ຺ຕາ. ອິຕເຣສໍ ມຫຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິກມ຺ມານນ຺ຕຣານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໗໗. ອາຫິໂຕ ອຫໍ ມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ໂສ ເອວ ຠວຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຣປຣິກປ຺ປິໂຕ ວິຍ ນິຈ຺ໂຈຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ອຕ຺ຕາຕິ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ຄເຫຕພ຺ພາກາເຣນ ຠວຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ.

ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຣູປກຓ຺ຑໍ

ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ເກນຈີຕິ ຣູເປນ ວາ ອຣູເປນ ວາ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ຕາວ ຣູປສ຺ສ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ ອພ຺ຍາປິຕາຍ ອເນກນ຺ຕິກຕາຍ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສພ຺ຠາວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຣູປໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຕາວ ວາເທ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິສມເຍນ ຣູປູປປຕ຺ຕິສມຍສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ ມາ ໂຫຕຸ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ສພ຺ພມ຺ປິ ຣູປໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວາເທ ກຖນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖາປິ ອຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຣູປໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫຸປ຺ປາເທປິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປໍ ວິຍ ອຈິຕ຺ຕປຏິ ພນ຺ຘຸປ຺ປາທຕາຍ ນ ຈິຕ຺ເຕນ ວວຕ຺ຖາເປຕພ຺ພສມຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສພ຺ຠາວໂຕ’’ຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ຣູປສ຺ສ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ນ ພ຺ຍາປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອເນກຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິຍເຕ ຫິ ສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ສິຍາ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ.

ເກສຎ຺ຈີຕິ ກາມາວຈຣກຸສລາທີນໍ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ອາຣຸປ຺ເປ. ເກສຎ຺ຈີຕິ ວາ ເກສຎ຺ຈິ ປຎ຺ຈໂວກາຣວິປາການໍ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຈຣິມກ຺ຂເຓ ຈ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑) ຈິຕ຺ຕສຫຠາວິນໍ ເອວ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ກຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈິຕ຺ຕສຫຠຸຠາວໂຕ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ອຸປາທາຣູປານໍ. ໂຍ ຍສ຺ສ ສຫຠາເວນ ອຸປກາຣໂກ, ໂສ ເອວ ຕສ຺ສ ສມຍວວຕ຺ຖາປກຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຊາຕ…ເປ… ຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ. ນາປິ ມຫາຠູເຕຫີຕິອາທິນາ ວວຕ຺ຖານາຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ເກສຎ຺ຈີຕິ ອກມ຺ມຊາທີນໍ. ເກຫິຈີຕິ ກມ຺ມຊາທີຫິ. ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສຫາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ. ອຠາວາຕິ ນິໂຍຄໂຕ ອຠາວາ.

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ …ເປ… ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ມຫາຠູເຕຫິ ສມຍວວຕ຺ຖາເນ ກຣິຍມາເນ ເຕຫິ ອຍາວຠາວິຕຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອກສ຺ມິໍ ກາເລຕິອາທິນາປິ ມຫາຠູເຕຫິ ສມຍນິຍມເນ ວວຕ຺ຖານາຠາວເມວ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ຕຖາ ວິຠຊນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອວິຠຕ຺ຕໍ ອພ຺ຍາກຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິເມສໍ ປທານໍ ‘‘ວິຠຕ຺ຕໍ ອວິຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຫາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຍມານສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ ເອກເທສໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ເຎນ ນິຄມນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອກຕ຺ວາ ປນ ສມຍວວຕ຺ຖານໍ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ທິສເນນ ຕຖາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ສມຍວວຕ຺ຖາເນນາ’’ຕິອາທິນາ. ອວິຠຕ຺ເຕຕິ ວິປາກກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ວິຍ ນ ປຸພ຺ເພ ວິຠຕ຺ເຕ. ວິຠຊິຕພ຺ເພຕິ ເຠທວນ຺ຕຕາຍ ວິຠຊນາຣເຫ. ທສ຺ສິເຕຕິ ອຸທ຺ທິສນວເສນ ທສ຺ສິເຕ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣຕເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ວິປາກາທິຘມ຺ມານໍ ນຍນໍ ນໂຍ, ໂສວ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ນຍທສ຺ສນໍ. ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫຓເມວ ນຍທສ຺ສນນ຺ຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ກາມາວຈຣາທິຠາເວນ ນີຍຕີຕິ ນໂຍ, ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ. ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ນຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທຸກາທີສຸ ນິທ຺ເທສວາເຣ ຈ ຫທຍວຕ຺ຖຸໂນ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຐມວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອກເກ ປນ ວຕ຺ຖຸປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ຫທຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈາ’’ຕິ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ທຸກາທີສຸ ນິທ຺ເທສວາເຣ ຈ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ອິຕຣວຕ຺ຖູຫິ ອສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ເທສນາເຠທໂຕ ຈ. ຍຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສຍານິ, ນ ເອວໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ, ນິສ຺ສິຕມຸເຂນ ຈ ວຕ຺ຖຸທຸກາທິເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ຍມ຺ປິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ທຸກາທີສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸປິ ຕທນຸກູລອາຣມ຺ມຓທຸກາທໂຍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓທຸກເທສນາ ຠິນ຺ນຄຕິກາ ສິຍຸໍ, ສມານຄຕິກາ ຈ ຕາ ເທເສຕຸໍ ຠຄວໂຕ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ເອສາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ປກຕິ. ເຕເນວ ຫິ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວິຠາເຄນ ອວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ອວິຕກ຺ກາວິຈາຣປທວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ວິຈາໂຣຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕປທວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ລພ຺ຠມາໂນປິ ວິຕກ຺ໂກ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ, ອຎ຺ຎຖາ ວິຕກ຺ໂກ ຈາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ເອວໍ ອິຕຣວຕ຺ຖູຫິ ອສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ເທສນາເຠທໂຕ ຈ ທຸກາທີສຸ ອຸທ຺ເທເສ ນ ຄຫິຕໍ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ເສວ ຫິ ນິທ຺ທິສນໂຕ ນິທ຺ເທເສປິ ນ ຄຫິຕໍ ຫທຍວຕ຺ຖູຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຈກ຺ຂາທິທສກາ ສຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍອິຕ຺ຖິຠາວປຸຣິສຠາວທສກາ ສຕ຺ຕ, ເອກສນ຺ຕານວເສນ ວາ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍຠາວວຕ຺ຖຸທສກາ ສຕ຺ຕ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ອສຕິປິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠເທ ປຣິກປ຺ປິຕເຠໂທປິ ເຠໂທເຍວ ໂວຫາຣວິສເຍຕິ ກຕ຺ວາ ໂສປາທິເສສາທິເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ.

໕໘໔. ກິຎ຺ຈາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຏຓ຺ຑສຓ຺ຐາເນ ປຣິມຓ຺ຑລ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ, ຈກ຺ກສຓ຺ຐານຕາ ປນ ວຏ຺ຏສຓ຺ຐາເນ ຈກ຺ກວາເຬ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ປຣິມຓ຺ຑລ-ສທ຺ໂທ ວຏ຺ຏປຣິຍາໂຍ ສິຍາ. ອເນກຕ຺ຖາ ຫິ ສທ຺ທາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ວຏ຺ຏໍ ປຣິມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທີນໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ອຸປຣິອໂຘຠາຄານໍ ວເສນ ອຸພ຺ເພໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ອາຍາມວິຕ຺ຖາເຣຫິປິ ສິເນຣຸ ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມາໂຓວ. ຍຖາຫ ‘‘ສິເນຣຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຕຣາຊາ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ອາຍາເມນ, ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ວິຕ຺ຖາເຣນາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໖). ສິເນຣຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປວເສນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕາ ຍຸຄນ຺ຘຣາທໂຍ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທີນໍ ອນ຺ຕເຣປິ ສີຕສມຸທ຺ທາ ນາມ. ‘‘ເຕ ວິສາລໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ສິເນຣຸອາທີນໍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນສມານປຣິມາຓາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬສ຺ເສວ ອາຓາເຂຕ຺ຕຠາໂວ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ຊາຕິເຂຕ຺ຕຠາໂວ ວິຍ ຘມ຺ມຕາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິກປ຺ປສມານສມຸຈ຺ຈຍວິຠາວເນສຸ ວິຍ ອວຘາຣເຓ ອນິຍເມ ຈ ວາ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຕຖາ ໂຍຊນາ ກຕາ. ອເນກຕ຺ຖາ ຫິ ນິປາຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ໂຖ ອນິຍມຕ຺ໂຖ.

ສີລາທິວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາທເນນ, ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສເນວ ວາ ມຫາກິຈ຺ຈຕາຍ ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ. ສຕິປິ ລກ຺ຂຓາທິເຠເທ ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ກາເລ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອເນກສຕສຫສ຺ສກລາປວຸຕ຺ຕິໂຕ ມຫນ຺ຕານິ ພຫູນິ ຠູຕານິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານານີຕິ ວາ ມຫາຠູຕານິ ຍຖາ ‘‘ມຫາຊໂນ’’ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຕາທີປນໂຕ. ອຸປາທາຍຕີຕິ ອຸປາທາຍຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕນິສ຺ສິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ຠວຕິ ຫິ ນິສ຺ສຍຣູປານໍ ສາມິຠາໂວ’’ຕິ ອາຘາຣາເຘຍ຺ຍສມ຺ພນ຺ຘວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວ ອາຘາຣຠູໂຕປິ ອຕ຺ໂຖ ສໍສາມິສມ຺ພນ຺ຘວຈນິຈ຺ຉາຍ ສາມິຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕິວິຘຣູປສງ຺ຄຫວຓ຺ຓນາ

໕໘໕. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸໂກ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ຈິຕ຺ຕສຫຠຸຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິທຸກາປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສກ຺ກາ ຫິ ເອເຕນ ນເຍນ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວີສາຍ ຕາວ ວຕ຺ຖຸທຸເກສຸ ປຐມທຸກປຎ຺ຈກາທໂຍ ຈຸທ຺ທສຫິປິ ປກິຓ຺ຓກທຸເກຫິ ອວສິຏ຺ເຐຫິ ວຕ຺ຖຸທຸເກຫິ ປຎ຺ຈວີສາຍ ອາຣມ຺ມຓທຸເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ພາຫິຣາຍຕນທຸເກຫິ ຣູປຘາຕຸທຸກາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຘາຕຸທຸເກຫິ ປຈ຺ຉິມເກຫິ ຕີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທຸເກຫິ ທ຺ວາທສຫິປິ ສຸຂຸມຣູປທຸເກຫິ ປຐມາທິວຊ຺ເຊຫິ ອວສິຏ຺ເຐຫິ ອາຍຕນຘາຕຸອິນ຺ທ຺ຣິຍທຸເກຫິ ຈ ໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈວີສາຍ ປນ ອາຣມ຺ມຓທຸເກສຸ ປຸຣິມໂກ ທຸກປຎ຺ຈໂກ ອຸປາທິນ຺ນອຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍສນິທສ຺ສນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕສຫຠຸຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິທຸກວຊ຺ເຊຫິ ປກິຓ຺ຓກທຸເກຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ວຕ຺ຖຸທຸເກຫິ ຣູປາຍຕນຣູປຘາຕຸທຸກວຊ຺ເຊຫິ ອາຍຕນຘາຕຸທຸເກຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທຸກສຸຂຸມຣູປທຸເກຫິ ໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ທຸຕິຍທຸກປຎ຺ຈກາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ສທ຺ທາຍຕນສທ຺ທຘາຕຸທຸກາທໂຍ ໂຍຊນໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຣູປາຍຕນຣູປຘາຕຸທຸກາທໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປກິຓ຺ຓກທຸເກສຸ ສນິທສ຺ສນທຸກຎ຺ຈາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ຍຖາ ຈ ວຕ຺ຖຸທຸເກສຸ, ເອວໍ ຈກ຺ຂາຍຕນຈກ຺ຂຸຘາຕຸຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທິທຸກປຎ຺ຈເກສຸ. ຍຖາ ຈ ອາຣມ຺ມຓທຸເກສຸ, ເອວໍ ຣູປາຍຕນຣູປຘາຕຸອາທິທຸກປຎ຺ຈເກສຸ ຕິກໂຍຊນາ. ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍທຸກາ ສຸຂຸມຣູປທຸກາ ຈ ສພ຺ເພຫິປິ ທຸເກຫິ ໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຕາວ ຕິກໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນນຸ ຈາຍມ຺ປິ ໂຍຊນາ ຠຄວຕາ ນ ເທສິຕາຕິ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ? ນຍິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ. ກສ຺ມາ? ຠຄວຕາ ທິນ຺ນນເຍນ ໂຍຊນາປິ ຠຄວໂຕເຍວ ເທສນາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑-໖) ‘‘ເຫຕູ ເຈວ ຘມ຺ມາ ອເຫຕຸກາ ຈາຕິ ອິທມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ຠໂວ ຫິ ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ຈ.

ຕິວິຘຣູປສງ຺ຄຫວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘາທິຣູປສງ຺ຄຫວຓ຺ຓນາ

໕໘໖. ຈິຕ຺ຕໂຕ ເອວ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມເມວ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກາທີຫິ ສມານຄຕິໂກ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານທຸໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນິວຕ຺ຕິເຕ ຫິ ສາມຎ຺ເຎ ຍໍ ຣູປໍ ຊນກປຈ຺ຈເຍສຸ ຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໂຕ ເອວ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈິຕ຺ຕສຫຠຸຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິທຸເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ລພ຺ຠມາໂນຕິ ຍໍ ຕໍ ຣູປໍ ອຸປາທາ, ຕໍ ອຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຕໍ ຣູປໍ ນຸປາທາ, ຕໍ ອຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ນ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ລພ຺ຠມາໂນ. ສນິທສ຺ສນທຸກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສປ຺ປຏິຆມຫາຠູຕທຸກາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຕິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານທຸເກນ. ຕສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານທຸກສ຺ເສວ. ອຎ຺ເຎ ປນາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕສຫຠຸຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິທຸເກຫິ ອຎ຺ເຎປິ ປກິຓ຺ຓກທຸກາ.

ສທ຺ທາຍຕນສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ອນຸປາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ໂສຕສມ຺ຜສ຺ສາຣມ຺ມຓທຸກາທໂຍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸກ຺ກາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ຍໍ ຕໍ ຣູປໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຕ຺ຖິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ນາຣມ຺ມຓໍ. ຍໍ ຕໍ ຣູປໍ ອນຸປາທິນ຺ນໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຕ຺ຖິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ນາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓພາຫິຣາຍຕນາທິລພ຺ຠມານທຸເກຫິ ໂຍຊນາຍໍ ຈຕຸກ຺ກາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວເສເສຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓພາຫິຣາຍຕນຣູປຘາຕຸທຸກາທິໂຕ ລພ຺ຠມານທຸເກຫີຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກຣາສິໂຕ ອວເສເສຫິ. ເຕສນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນອຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານທຸການໍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນທຸກາທິໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປາທາທຸກາທີນໍ. ວຕ຺ຖຸທຸກາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈກ຺ຂາຍຕນທຸກາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ອວເສເສຫິ ເຕສໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ໂຍຊນາຍ ຈຕຸກ຺ກາ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຈຕຸພ຺ພິຘາທິຣູປສງ຺ຄຫວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປວິຠຕ຺ຕິ

ເອກກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໙໔. ປຖວີອາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ຣຸປ຺ປນສຠາໂວ ວິຍ ນ ເຫຕຸອາທິຠາໂວປິ ສາຘາຣໂຓຕິ ນ ເຫຕູສຸ ວິຠຊິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານວິຠາຄສ຺ສາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ວິຠາຄາຠາວທສ຺ສນສຣູປທສ຺ສນເມວ ນິທ຺ເທໂສ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພານສ຺ສປິ ວິຠາຄຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ນິທ຺ເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິປິ ຫິໂນຕິ ເອເຕນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ກຸສລາທິໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ອໂລຠາທໂຍ ເກວລໍ ເຫຕຸປທວຈນີຍາ, ກາຣຓຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ມຫາຠູຕາທໂຍປິ ເຫຕຸ-ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍາຕິ ມູລຏ຺ຐວາຈິນາ ທຸຕິເຍນ ເຫຕຸ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸເຫຕູ’’ຕິ. ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນໂຕ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ມູລຕ຺ເຖນ ອຸປກາຣກຘມ຺ມາ ‘‘ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໐໕໙-໑໐໖໐) ປຏ຺ຐາເນ ຈ ເຕເຍວ ‘‘ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມູລເຫຕຸ ປຈ຺ຈຍເຫຕູຕິ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຫິໂນຕິ ເອເຕນ, ເອຕສ຺ມາ ວາ ຜລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຫຕຸ, ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອວໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ທານໍ ອນານຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເຫຕຸສທ຺ທປຣິຍາຍຠາເວນ ປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຠູຕຕ຺ຕຍນິສ຺ສິຕານິ ຈ ມຫາຠູຕານິ ຈຕຸມຫາຠູຕນິສ຺ສິຕໍ ອຸປາທາຣູປນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ຣູປໍ ສພ຺ພທາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພາກາຣໍ ຈຕຸມຫາຠູຕເຫຕຸກໍ ມຫາຠູຕານິ ຈ ອນາມຏ຺ຐເຠທານິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິ.

ກມ຺ມສມາທານານນ຺ຕິ ສມາທານານໍ ກມ຺ມານໍ, ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ມານໍ ວາ. ອຎ຺ເຎສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວິປາກສ຺ສ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາທີສຸ.

‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ອິຏ຺ໂຐ ກນ຺ໂຕ ມນາໂປ ວິປາໂກ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ຐານຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ອນິຏ຺ໂຐ ອກນ຺ໂຕ ອມນາໂປ ວິປາໂກ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ວຈີ…ເປ… ມໂນ…ເປ… ວິຊ຺ຊຕິ…ເປ… ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ກາຍສຸຈຣິຕສ຺ສ ອນິຏ຺ໂຐ ອກນ຺ໂຕ ອມນາໂປ ວິປາໂກ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໑; ວິຠ. ໘໐໙),

‘‘ກມ຺ມໍ ສຕ຺ເຕ ວິຠຊຕິ, ຍທິທໍ ຫີນປຓີຕຕາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙) – ເອວມາທິວຈນໂຕ ກມ຺ມໍ ວິປາກສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕໍ ນິຍເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປາກນິຍາມກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຄຕິອຸປຘິກາລປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຍເຍວ ຐານໍ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສຠາວໂຕ. ນ ຫິ ເຕຫິ ວິນາ ໂກຈິ ວິປາໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ຄຕິ…ເປ… ນິປ຺ຜາທິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ອຠາວໂຕ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຕສ຺ສ ປຘານໍ ກາຣຓໍ. ອນຎ຺ຎສຠາວໂຕຕິ ເຫຕຸອາທິສຠາວາຠາວໂຕ.

ຣຸປ຺ປນໍ ຣູປໍ. ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ປຖວີອາທິອຕ຺ໂຖເຍວ ຣຸປ຺ປຕີຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຣູປີຣູປຠາວໂຕ’’ຕິ. ເອຕໍ ສຠາວນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ສຕິ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ຣູເປ ນິຍເມຕິ ຣູປສ຺ເສວ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ. ນ ຣູປໍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ກາລເຠທວເສນ ອຕໍສຠາວສ຺ສປິ ຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ນ ຣູປໍ ຕຕ຺ຖ ນິຍນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຖິ ຫີຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຣູປສ຺ເສວ ນິຍນ຺ຕພ຺ພຕາຠາວໍເຍວ ວິວຣຕິ. ເອຕເມວາຕິອາທິນາ ອຸທ຺ເທເສນ ນິທ຺ເທສໍ ສໍສນ຺ເທຕິ. ເອຕ຺ຖ ເອຕເມວ ຣູເປ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຠາວໍ ນິຍເມຕພ຺ພໍ ນິທ຺ເທເສ ເອວ-ສທ຺ເທນ ນິຍເມຕິ ອວຘາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ນິຍໂມຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ສຕິ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ນິຍນ຺ຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ນິຍໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຣູເປ ອຕ຺ຖິ ເອວ ຣູປສ຺ເສວ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ. ວິສິຏ຺ຐກາລສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອວຘາຣຓໍເຍວ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ນິຍໂມ, ໂສ ຣູເປ ອຕ຺ຖິເຍວ ສມ຺ຠວຕິເຍວ, ນ ອຣູເປ ວິຍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາລເຠທນ຺ຕິ ກາລວິເສສໍ. ອນາມສິຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອນາມຏ຺ຐກາລເຠທໍ ຕໂຕເຍວ ອຣູເປຫິ ສມານວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອເຕນ ກາລເຠທາມສເນນ ວິເສເສຕິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ…ເປ… ເມວາ’’ຕິ.

ວຕ຺ຕມານກາລິກໍ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕສຠາວໍ, ຕໍ ຍຖາສກໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວເມວ, ນ ເຕຫິ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ນາປິ ອຸປ຺ປນ຺ນເມວ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ເອກນ຺ຕລກ຺ຂຓນິຍມາຠາວາປຕ຺ຕິໂຕຕິ ເອວໍ ອວິປຣີເຕ ອຕ຺ເຖ ວິຠາວິເຕປິ ໂຈທໂກ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕາປຕ຺ຕິໍ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຣູປໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕິ. ເອຕ຺ຖ ເອກີຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ‘‘ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ເອກນ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາໂວເຍວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກິຎ຺ຈາປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ວິສຍນ຺ຕເຣ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ນ ສພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕາ, ສພ຺ພສ຺ສປິ ປນ ຣູປສ຺ສ ຉວິຎ຺ຎາຓາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ຍຖາສກໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາວ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ເອກໂຕ ສງ຺ຄຫຓວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານໍ ຉຬາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸທິພ຺ພໂສຕາທິອຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານສ຺ສ ວິສຸໍ ອສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕປິ ເອກນ຺ຕລກ຺ຂຓວເສນ ເອກີຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ປຐມຊ຺ຌານາທິໂຕ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານໍ ຉຬາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອຣູປໂຕ ຣູປສ຺ສ ວິສຍວເສນ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປ຺ປ …ເປ… ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ຣູເປ ນິຍເມຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ຣູປໍ ຕສ຺ມິໍ ນິຍເມຕພ຺ພໍ, ອນິຍຕເທໂສ ຈ ເອວ-ສທ຺ໂທຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຏ. ໕໙໔) ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປເມວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ຉຫິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປເມວາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ໂທສມາຫ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ເອວ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐານໂຍຊເນນ ກາຈິ ອິຏ຺ຐສິທ຺ຘິ, ອຖ ໂຂ ອນິຏ຺ຐສິທ຺ຘິເຍວ ສພ຺ພຣູປສ຺ສ ເອກນ຺ຕລກ຺ຂຓນິຍມາທສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ມາ. ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ນິຍເມ ຄຍ຺ຫມາເນ ອຸປ຺ປ…ເປ… ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ຈ ໂສຕປຕິຕຕາຍປິ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອຣູປໂຕ ວິຘຸຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ຎາຓສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຸຣິມຎາຓໍ ວຕ຺ຖຸກາຣຓນ຺ຕິ ຎາຓວຕ຺ຖຸ. ‘‘ສຊາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສ-ກາໂຣ ສມານສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມານຊາຕິການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານຊາຕິຕາ ຈ ສມ຺ມາວາຈາທີນໍ ສີລນຕ຺ໂຖ ເອວ. ເອເຕນ ສມານສຠາວຕາ ສຊາຕິສງ຺ຄໂຫຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຣມ຺ມເຓ ເຈຕໂສ ອວິກ຺ເຂປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐານຸສ຺ສາຫນານິ ວິຍ ເຕສໍ ອວິກ຺ເຂໂປປິ ອຕິສເຍນ ອຸປກາຣໂກຕິ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ໂຎປກາຣວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ເອເຕສໍເຍວ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕ. ຍໍ ປນ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໙) ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໘) ຈ ‘‘ວາຍາມສຕິໂຍ ກິຣິຍໂຕ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສມາຘິສຠາວຕໍ ເຕສໍ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປກາຣກຕ຺ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຈ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມາຘິເຍເວຕ຺ຖ ສຊາຕິໂຕ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໘; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ສຊາຕິສງ຺ຄໂຫຕິ ສມາຘິຕທຸປກາຣກຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທສວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອວິຣາເຘຕ຺ວາ ວິສຍສຠາວາວຄ຺ຄຫຓໍ ປຏິເວໂຘ, ອປ຺ປນາ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ທຬ຺ຫນິປາໂຕ ຕທວຄາໂຫເຍວາຕິ ‘‘ປຏິເວຘສທິສໍ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອາຣມ຺ມຓປຏິເວຘສ຺ສ ຕທາຫນນປຣິຍາຫນນມນຸຄຸຓຕາຍ ສມານນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາວິຕກ຺ການໍ ກິຈ຺ຈສຣິກ຺ຂຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອກກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກນິທ຺ເທໂສ

ອຸປາທາຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໕໙໖. ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ປເທສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ, ຎາຓໍ ອຸທປາທີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຫິ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ. ອາກາເຣນາຕິ ທ຺ວາທສວິເຘນ ອາກາເຣນ. ຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣໍ ວິປສ຺ສນາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຠາວໂຕ. ‘‘ຎາຓຈກ຺ຂຸ ສຫອຣິຍມຄ຺ຄໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ປນ ສຫ ວິປສ຺ສນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ມໍສປິຓ຺ເຑ ສສມ຺ຠາເຣ ຈກ຺ຂຸໂວຫາໂຣ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ຈຕຸ…ເປ… ສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ວຓ຺ຓາຍຕນເມວາຕິ ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນ ສນ຺ນິວິຏ຺ເຐສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ຕໍຕໍສຓ຺ຐານວເສນ ວຓ຺ຓາຍຕນສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຓ຺ຓາຍຕນສ຺ເສວ ສຓ຺ຐານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອນ຺ຘກາເຣ ຜຸສິຕ຺ວາປິ ສຓ຺ຐານໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທີຆາທີນິ ຜຸສິຕ຺ວາປິ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ, (ຘ. ສ. ອຏ຺ຏ. ໖໑໖) ‘‘ທີຆາທິສນ຺ນິເວສໍ ຠູຕສມຸທາຍໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໖໑໖) ຈ. ເຕສໍ ສມ຺ຠວສຓ຺ຐານານໍ ອາໂປຘາຕຸວຓ຺ຓາຍຕເນຫິ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຠາເວປິ ເຕຫິ ວິສຸໍ ວຈນໍ ຕຖາຠູຕານໍ ສມ຺ຠວຠູຕານໍ ສຓ຺ຐານຠູຕານຎ຺ຈ. ເອເຕນ ອາໂປຘາຕຸວຓ຺ຓາຍຕນານໍ ວເສນ ວຕ຺ຕມານອວຕ຺ຖາວິເສໂສ ສມ຺ຠໂວ ສຓ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠໂວ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິໂກ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສ ຣາຄວເສນ ຐານາ ວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕຖາຠູຕານໍ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາຠູຕານໍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ຠາຣວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາເຕ. ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ຠິຍ຺ໂຍວຸຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ພ຺ຣຫ຺ມານຎ຺ຈ ສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖີຕິ. ອາໂປຘາຕຸວິເສສຕ຺ຕາ ສມ຺ຠໂວ ອາໂປຘາຕຸສມ຺ພນ຺ຘີ ອາໂປຘາຕຸຕນ຺ນິສ຺ສຍນິສ຺ສິໂຕປິ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຈຕຸຘາຕຸນິສ຺ສິຕຕາຍ ອວິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາເຣຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຍມານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກລາປນ຺ຕຣຄຕາ ອຸຕຸອາຫາຣາ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອເນກກລາປຄຕຠາວໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ ຍໂຕ ອຸປທ຺ທຸຕປຏເລ ນິຣາກຣເຓປິ ຈກ຺ຂຸ ວິຊ຺ຊຕີຕິ. ປຏິຆຏ຺ຏນໍ ວິສຍາຠິມຸຂຠາໂວ ນິຆໍສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ນິຆໍໂສ ນິສ຺ສຍຠາວາປຕ຺ຕິ. ຍໂຕ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສິຕາ ສຎ຺ຎາ ‘‘ປຏິຆສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອເນກຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ອວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ, ນ ເຫຕຸກິຣິຍາຍ ວິຎ຺ຎາຍມານຠາວສ຺ສ. ໂສ ປນ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘິໂຕ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຫຕຸກິຣິຍາເປກ຺ຂາ ຫິ ຜລກິຣິຍາຕິ. ຈກ຺ຂຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວານຸປຄມເນປິ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ຕສ຺ສາ ສມຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ໂຐ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອິນ຺ທຏ຺ໂຐເຍວາຕິ ‘‘ຍຖາ ຫິ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິອາທິນາ ອິສ຺ສໂຣປມາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ເຈ ປຣິຓາຍນ຺ຕໍ ຈກ຺ຂຸ ຕໍສຫຊາເຕ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຓາຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ‘‘ເຕ ຘມ຺ເມ…ເປ… ປຣິຓາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຸປກາຣກໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ເຈ ປຣິຓາຍນ຺ຕໍ ຈກ຺ຂຸ ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍປິ ຕທນຸວຕ຺ຕເກ ປຣິຓາຍຕີຕິ ອຕ຺ຖາຍໍ ປຣິຍາໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເຕ ຘມ຺ເມ…ເປ… ຓາຍຕີ’’ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ຈກ຺ຂຕີຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ປຣິຓາຍຕິ ປກາເສຕີ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຓ຺ຐານມ຺ປິ ຣູປາຍຕນເມວາຕິ ‘‘ສມວິສມານິ ຣູປານິ ຈກ຺ຂຕີຕິ ຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍທ຺ວາຣິການໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເອວ ວຬຎ຺ຊນຕ຺ໂຖ.

໕໙໙. ຕໍທ຺ວາຣິກາ…ເປ… ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນິ ພລວາຣມ຺ມເຓ ຊວນໍ ເອກນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ເຈວ ຫິ ອນ຺ຕຣາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ວາ ສນ຺ຕີຣເຓ ວາ ຐຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນິຈ຺ຉິຕໍ. ເຕນ ປຈ຺ຈເຍນາຕິ ຕໍປກາເຣນ ປຈ຺ຈເຍນ. ຕໍສທິສານນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາທນາທິປ຺ປວຕ຺ຕິວິເສສຣຫິຕຕາຍ ທສ຺ສນສທິສານໍ ມໂນຘາຕຸສນ຺ຕີຣຓໂວຏ຺ຐພ຺ພນານໍ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ອສ຺ສາທນາທິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ຣູປຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອສ຺ສາທນາຠິນນ຺ທນຠູຕານີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນປິຏ຺ຐິວຏ຺ຏການມ຺ປິ ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ອສ຺ສາທນາຠິນນ຺ທນຠາເວນ ຣູປໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິ ອກຸສລສ຺ເສວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິປຕິປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ. ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິ ຈກ຺ຂຸໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໖) ຣູປຘມ຺ໂມປິ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິ ວິຠຕ຺ໂຕ. ‘‘ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຜລນິພ຺ພານາເນວ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາເວນ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ. ຄຓນາຍ ຈ ‘‘ອາຣມ຺ມຓອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອຸປນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອຕ຺ຖິອວິຄຕນ຺ຕິ ເອກ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ກຸສລສ຺ສປິ ສິຍາ, ທ຺ເວຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ຕານີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊວນານິ ປຏິນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ຊວນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ. ອຎ຺ຎານິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນິ. ຍທິ ຣູປສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ‘‘ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມເຓຕິ ເອເຕເນວ ສິຊ຺ເຌຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຣູປໍ ຕໍທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ປຈ຺ຈຍວິເສໂສປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍໂຕ ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສປິ ທີປກ’’ນ຺ຕິ.

໖໐໐. ໂສຕວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ສວນກິຣິຍາໂວຫາໂຣຕິ ໂສຕສ຺ສ ສວນກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸຠາໂວ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ສຸຓາຕີ’’ຕິ. ຊີວິຕນິມິຕ຺ຕມາຫາຣຣໂສ ຊີວິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ນິນ຺ນຕາຍ ຕໍ ອວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາຕິ ເອວໍ ສິທ຺ເຘນ ຊິວ຺ຫາ-ສທ຺ເທນ ປກາສິຍມານາ ຣສາວ຺ຫາຍນສງ຺ຂາຕາ ສາຍນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊິວ຺ຫາສທ຺ເທນ ວິຎ຺ຎາຍມານາ ກິຣິຍາສາຍນ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຊີວິຕມວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໔). ອາໂຍຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສ. ປສາທກາຍສ຺ສ ກາຍິການໍ ທຸກ຺ຂສຸຂານໍ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ອິຕເຣສໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂານໍ ອາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍາປິຕາຍາຕິ ພ຺ຍາປິຠາເວ, ພ຺ຍາປິຠາເວນ ວາ. ກາຍປ຺ປສາທຠາໂວຕິ ກາຍປ຺ປສາທສພ຺ຠາໂວ. ອນຸວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອນຸຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ, ສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຍາວຕາ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ອຸປາທິນ຺ນກປວຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍາຍຕນໍ ກປ຺ປາສປຏເລ ສ຺ເນໂຫ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ. ປຓ຺ຑຣສຠາວາ ປສາທາ ອາປາຖຄຕໍ ວິສຍໍ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ປກາເສນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ວິສຍາວຠາສນກິຈ຺ຈຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມານນິສ຺ສຍານນ຺ຕິ ເອກນິສ຺ສຍານໍ. ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ເຕສຸ ຫິ ຣູປຣສາທີສຸ ຍໍນິສ຺ສຍໍ ຣູປໍ, ຕໍນິສ຺ສໂຍ ເອວ ຣສາທີຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຠາວານຸປຄເມນາຕິ ລກ຺ຂຓສງ຺ກຣາຠາວມາຫ.

ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສຫິໂຕເຍວ ຈກ຺ຂຸປ຺ປສາໂທ ຣູປາຠິຫນນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຣຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຣູປາຠິຆາໂຕ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ ໂຫຕຸ, ເອວໍສຠາໂວ ໂສ ຣູປຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປາຠິຆາຕາຣໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ວິປາກາຣຫສຠາວາ ກຸສລາກຸສລາ’’ຕິ. ວິສຍວິສຍີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຠິມຸຂຠາໂວ ອຠິຆາໂຕ ວິຍາຕິ ອຠິຆາໂຕ, ໂສ ຣູເປ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ, ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວາ ຣູປສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູເປ, ຣູປສ຺ສ ວາ ອຠິຆາໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍມ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອນິທສ຺ສນມ຺ຫິ ສປ຺ປຏິຆມ຺ຫິ ຣູປໍ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ປຏິຫຎ຺ຎິ ວາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໗), ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ຣູປມ຺ຫິ ສນິທສ຺ສນມ຺ຫິ ສປ຺ປຏິຆມ຺ຫິ ປຏິຫຎ຺ຎິ ວາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໘) ຈ ອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍຕໍຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອວິຄຕຣາຄສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວນິປ຺ຜາທກສາຘາຣຓກມ຺ມວເສນ ປຸຣິມໍ ຈກ຺ຂຸລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸທູຣສຸຂຸມາທິເຠທສ຺ສປິ ຣູປສ຺ສ ຄຫຓສມຕ຺ຖເມວ ຈກ຺ຂຸ ໂຫຕູຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕອາເວຓິກກມ຺ມວເສນ ທຸຕິຍໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປສາທຠາວສາມຎ຺ເຎ ສວິສຍາວຠາສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປສາທພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ປຸຣິມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປສາທກາຣຓສ຺ສ ສຕິປິ ກມ຺ມຠາວສາມຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓເຠເທນ ເຠທທສ຺ສນວເສນ ທຸຕິຍໍ.

ກາມຕຓ຺ຫາຕິ ກາມຠເວ ຕຓ຺ຫາ. ຕຖາ ຣູປຕຓ຺ຫາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠວສ຺ສ ມູລກາຣຓຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາຍຕນວິສຍາປິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກາມຕຓ຺ຫາທີນໍ ທຏ຺ຐຸກາມຕາທິໂວຫາຣາຣຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ທຏ຺ຐຸກາມຕາຕິ ຫິ ທຏ຺ຐຸມິຈ຺ຉາ ຣູປຕຓ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ເສສາສຸປີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຏ຺ຐຸກາມຕາທີນໍ ຕໍຕໍອຕ຺ຕຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂຓໂຕ ສຕິ ປຸຣິມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ອສຕິປິ ຕສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕຠາເວເນວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໂຕ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ກາຣຓຠາວູປຄມນໂຕ ວິຊ຺ຊມານເມວາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນອຕ຺ຖິຕາປຣິຍາເຍຫິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ພຫຸລີກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອນ຺ຕຣາເຍວ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໕໗), ‘‘ສນ຺ຕໍ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໒; ມ. ນິ. ໑.໑໑໕) ຈ ເອວມາທີສຸ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຈກ຺ຂາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ກິໍ ເອກກມ຺ມຸນາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ນານາກມ຺ມຸນາຕິ? ອຸຠຍຖາປີຕິ ໂປຣາຓາ. ຕຕ຺ຖ ນານາກມ຺ມຸນາ ຕາວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິເສເສ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ກາຣຓສ຺ສ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອກກມ຺ມຸນາ ປນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຕສໍ ກຖໍ ວິເສໂສຕິ? ກາຣຓສ຺ສ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ. ຕໍຕໍຠວປຕ຺ຖນາຠູຕາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ຕໍຕໍຠວປຣິຍາປນ຺ນາຍຕນາຠິລາສຕາຍ ສຍໍ ວິຈິຕ຺ຕຣູປາ ອຸປນິສ຺ສຍຠາເວນ ຕໍຕໍຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕເຠທຕໍ ວິທຫຕິ. ຍໂຕ ຕທາຫິຕວິເສສໍ ຕໍ ຕຖາຣູປສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ອເນກຣູປາປນ຺ນໍ ວິຍ ອເນກໍ ວິສິຏ຺ຐສຠາວໍ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກມ຺ມເມວ ເນສໍ ວິເສສກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ສມຕ຺ຖຕາຠາວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ກາຣຓວິເສເສນາຫິຕວິເສສສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຜລນິປ຺ຜາທນໂຍຄ຺ຍຕາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ເອກສ຺ສປິ ກມ຺ມສ຺ສ ອເນກິນ຺ທ຺ຣິຍເຫຕຸຕາວິເສສໂຍຄໍ ເອກມ຺ປິ ກມ຺ມນ຺ຕິອາທິນາ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອາຄມໂຕປິ ປຣໂຕ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ຈ ເອກສ຺ເສວ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂສຬສາທິວິປາກຈິຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລເກປິ ເອກສ຺ເສວ ສາລິພີຊສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓຕຓ຺ຑຸລຜລນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ ທິສ຺ສຕິ. ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ, ນ ຈິນ຺ຕິຕພ຺ພເມເວຕໍ. ຍໂຕ ກມ຺ມວິປາໂກ ຈກ຺ຂາທີນິ ກມ຺ມວິປາໂກ ຈ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ກມ຺ມວິປາກຎາຓຜລຍຸຕ຺ຕານໍ ວິສໂຍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຕກ຺ກາວຈຣຕາຍ. ເຕເນວ ຈ ຠຄວຕາ ‘‘ກມ຺ມວິປາໂກ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ໂຍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອາວິຎ຺ຉນໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວາ ຕໍນິນ຺ນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາໂວ.

ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ປກຣຓໂຕ ປາຣິເສສໂຕ ວາ ລພ຺ຠມານໍ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ເຕຊາທີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຘິກຠາເວ ວິຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ອຘິກຠາເວປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຘິກຠາເວເນວ ເອກກາທິວເສນ ລພ຺ຠມານາຍ ໂອມຕ຺ຕຕາຍປິ ກາຍປ຺ປສາໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ປກຣຓໂຕ ປາຣິເສສໂຕ ວາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠູຕານໍ ສມຠາເວນ ກາໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ສມຠາວທີປໂກຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຎາເຍນ ‘‘ສພ຺ເພສ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ນ ຕສ຺ສ ວາຈກຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນຸວຕ຺ຕ…ເປ… ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອກເທສາຘິກຠາວນິວາຣເຓເນວ ຫິ ເອກເທໂສມຕ຺ຕຕານິວາຣຓມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ເອກເທໂສ ອວຍໂວ. ຈຕຸຘາຕຸສມຸທາຍນິສ຺ສຍສ຺ສ ຫິ ປສາທສ຺ສ ຕເທກຘາຕຸອຘິກຕາ ອວຍວາຘິກຕາ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ປຸຣິມາ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວປິ ວາທິໂນ ນິກາຍນ຺ຕຣິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາໂລກາທິສຫກາຣີກາຣຓສຫິຕານໍເຍວ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຣູປາທິອວຠາສນສມຕ຺ຖຕາ ວິວຣສ຺ສ ຈ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ຄຸໂຓຕິ ເຕສໍ ລທ຺ຘີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕໍຕໍຠູຕຄຸເຓຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕຊາທີນໍ ວິຍ ວິວຣສ຺ສ ຠູຕຠາວາຠາວໂຕ ‘‘ຍຖາໂຍຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຣູປາທໂຍ ວິຍ ວິວຣມ຺ປິ ຠູຕຄຸໂຓຕິ ປຣາຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍຕໍຠູຕຄຸເຓຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕຊສ຺ສ ປນ ອາໂລກຣູເປນ, ອາກາສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ສທ຺ເທນ, ວາຍຸສ຺ສ ຄນ຺ເຘນ, ອຸທກສ຺ສ ຣເສນ, ປຖວິຍາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍຖາໂຍຄໍ ຕໍຕໍຠູຕຄຸເຓຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຣູປາທິຄ຺ຄຫເຓຕິ ຣູປາທິວິສເຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິເກ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປກຣິຕພ຺ພໂຕຕິ ສຫກາຣີກາຣຓຠູເຕຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຠູຕຄຸເຓຫິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສກິຈ຺ຈກຣເຓ ອຸປກຣິຕພ຺ພໂຕ. ສຠາເວນ ສຸຍ຺ຍມານສ຺ສາຕິ ເກນຈິ ອນຸຈ຺ຈາຣິຍມານສ຺ເສວ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຏ຺ຏນໍ ປນ ວິນາ ວາຍຸສທ຺ໂທປິ ນຕ຺ຖີຕິ. ອຖ ວາ ວາຍຸມ຺ຫິ ສທ຺ໂທ ສຠາເວນ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ ອາເປ ຣໂສ ມຘຸໂຣຕິ ຈ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິຍວາທິສ຺ສປິ ນິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ ຕສ຺ສປິ ເຕຊາທິຄຸຓາ ຣູປາທໂຍຕິ ເອວໍລທ຺ຘິກຕ຺ຕາ.

ຣູປາທິວິເສສຄຸເຓຫີຕິ ຣູປາທິວິເສສຄຸຓຍຸຕ຺ເຕຫິ. ເຕຊ…ເປ… ວາຍູຫີຕິ ສຫາກາເສຫິ ເຕຊາທິປຣມາຓູຫິ. ກປ຺ປາສໂຕ ວິສທິສາຍາຕິ ກປ຺ປາສປຖວິໂຕ ວິເສສຍຸຕ຺ຕາຍ ຕໂຕ ອຘິກສາມຕ຺ຖິຍຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສາເຍວາຕິ ກປ຺ປາສປຖວິຍາເຍວ. ຍສ຺ມາ ສາ ວິຊ຺ຊມານານິປິ ອວິເສສຠູຕານິ ອຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາເຍວ ຄນ຺ໂຘ ອຘິກຕໂຣ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຈ ສພ຺ໂພ ອຸຕ຺ຕໂຣ ‘‘ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠູຕສ຺ສ ອຘິກຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໐໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຖາຄຕານໍ ວາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ກຓາທສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປນ ມເຕນ ກຓາທກປິລາທໂຍ ເກວລໍ ປຖວາທິທ຺ຣພ຺ຍເມວາຕິອາທິ ລທ຺ຘິ. ກຓາທສາສນາຍ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ ສາສເນ ອນວຄາຬ຺ຫານໍ ເກສຎ຺ຈິ ອຍໍ ວາໂທ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ສຸຠຍສ຺ສາຕິ ອາສວຄນ຺ຘໂຕ ກປ຺ປາສຄນ຺ໂຘ ອຘິໂກ ສີຕຸທກວຓ຺ຓໂຕ ອຸຓ຺ໂຫທກວຓ຺ໂຓ ຈ ອຘິໂກຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸຠຍສ຺ສ. ເຕຊາທິອຘິເກສຸ ຈ ສມ຺ຠາເຣສຸ ຣູປາທີນໍ ວິເສສສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ນ ຣູປາທໂຍ ເຕຊາທີນໍ ວິເສສຄຸໂຓຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕທຠາ…ເປ… ຕ຺ຕິຕາ’’ຕິ. ເຕນ ນ ຣູປໍ ເຕຊສ຺ສ ວິເສສຄຸໂຓ ເອກນ຺ຕໂຕ ເຕຊາທິເກ ສມ຺ຠາເຣ ວິເສເສນ ອທສ຺ສນໂຕ, ໂຍ ຍສ຺ສ ວິເສສຄຸໂຓ, ນ ໂສ ຕທຘິເກ ສມ຺ຠາເຣ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິເສເສນ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ປຖວີອຘິເກ ສມ຺ຠາເຣ ອາໂປຘາຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ໂກ ປນ ວາໂທ ນານາກລາເປຕິ ສຠາວໂຕ ນານຕ຺ຕາຠາເວປິ ມູລກາຣຓນານຕ຺ຕວເສນ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອສງ຺ຆາເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ປຣມຣຓາທິກິຣິຍາສມຕ຺ຖຕາ ເນສໍ ເກສຎ຺ຈິເຍວ ທິສ຺ສຕີຕິ.

ເອກມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອເນກສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈາຍຕນິກຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຖນາ ຍາ ທຏ຺ຐຸກາມຕາທິຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ. ເອເຕນ ກາຣຓວິເສເສນ ຜລວິເສສມາຫ. ນ ຫີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ຖຍຕິ. ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ. ວິເສເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣເຓນ ອາຫິຕາຕິສເຍນ. ເຕເນວ ໂສຕສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ປນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ອເນກສຠາເວນ ກາຣເຓນ ອາຫິຕວິເສສໍ ເອກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອເນກສຠາວໍ ຜລໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ກມ຺ມສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິເສສາຠາເວ ໂທສມາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕຣາຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ກາຣຓວິເສສາຠາເວ ຜລວິເສສສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຍໍ ວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕສ຺ສ ຕໂຕ ອຎ຺ຎວິເສສາຠາເວ ຕທຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທກຕາປິ ນ ສິຍາຕິ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ຕໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາ. ເອວມິຕຣຕ຺ຖາປິ. ວິເສໂສຕິ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມສ຺ສ ຕໍຕໍອິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສາ ຈ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕສຠາໂວວ.

ອເນກາຫິ ມຫຄ຺ຄຕເຈຕນາຫິ ເອກາຍ ວາ ປຣິຕ຺ຕເຈຕນາສຫິຕາຍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ເພສໍ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕເມວ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນານາເຈຕນາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ປຏິສ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ນານາກມ຺ມວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເອວໍ ສຕິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ເມນ ຈ ກາມາວຈຣກມ຺ເມນ ຈ ຕໍຕໍປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ກຏຕ຺ຕາຣູປໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສິຍາ, ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫຄ຺ຄຕເຈຕນາ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໒.໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນາປິ ຕໍຕໍຠວນິຍຕຣູປິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອປປາຕິກໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຍຸຕ຺ຕາ. ອຖ ມຫຄ຺ຄຕາຫິ ເອວ ນານາເຈຕນາຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ນ ເຈກາ ປຏິສນ຺ຘິ ອເນກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ນິຈ຺ຉິຕຎ຺ເຫຕໍ ສາເກຕປຎ຺ເຫນາຕິ. ເອວໍ ເອເກນ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມຸນາ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍຫທຍວຕ຺ຖູນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎາປເກນ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມຸນາປິ ເອເກນ ຍຖາຣຫໍ ອເນເກສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິທ຺ຘເມເກນ ກມ຺ເມນ ອເນກິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສມ຺ປຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕິກິຈ຺ຈກຣຓໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິ…ເປ… ນກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິສຸຂຸມຠາວໂຕ ມໍສຈກ຺ຂຸອໂຄຈເຣນ ຣູປາຍຕເນນ ສມນ຺ນາຄຕສງ຺ຆາຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ‘‘ວາຍຸ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກທາຈິປິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ນ ສິຍາ ຘາຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ…ເປ… ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໒) ຈ ‘‘ສທ຺ທາຍຕນໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈິເຣນ ສຸຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ທູເຣ ຐິຕານໍ ລຫຸກໍ ສວນໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕສມ຺ປິ ວາ ລຫຸກໍ ສວເນນ ທູຣາສນ຺ນຠາວານໍ ວິເສໂສ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ, ທູ…ເປ… ໂຕຕິ ນ ທູເຣ ຐິເຕຫິ ຣຊກາທິສທ຺ທາ ຈິເຣນ ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓນ ສຸຍ຺ຍນ຺ຕິ, ສເຈ ສວນູປຈາເຣ ໂສ ສທ຺ໂທ ທູເຣ ອາສນ຺ເນ ຈ ຐິຕານໍ ຍຖາຠູເຕ ອາປາຖຄເຕ ສທ຺ເທ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕໂຕ ຄຫຓວິເສສໂຕ ຈິເຣນ ສຸໂຕ ສີຆໍ ສຸໂຕຕິ ອຠິມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິຈ຺ຉຍ…ເປ… ອຠິມາໂນ ໂຫຕິ, ໂສຕວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ປນ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ສມານາ, ຍສ຺ມາ ໂສ ປນ ສທ຺ໂທ…ເປ… ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ. ຍທິ ຘາຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ສທ຺ໂທ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ກຖໍ ປຏິໂຆສາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທູເຣ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອາຄຕານີຕິ ເອເຕນ ຣູປຘມ຺ມາປິ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເທສນ຺ຕຣໍ ສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຆຏ຺ຏນສຠາວາເນວາຕິ ເຕສໍ ຠູຕານໍ ສທ຺ທສມຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວມາຫ. ໂສຕປເທສສ຺ສາຕິ ໂສຕເທສສ຺ສ, ໂສຕເທເສ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນາຕິ ຈິຕ຺ຣວິຈິຕ຺ຣຣູປາຍຕເນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກຊວນສ຺ສ ອນຸກຑ຺ຒນວເສນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຓ຺ຓກູປຈ຺ຉິທ຺ເທເຍວ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ເອເຕນ ອຘິຏ຺ຐານໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປວຕ຺ຕີຕິ ວາທໍ ປຏິເສເຘຕິ. ອຘິຏ຺ຐານເທເສ ເອວ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຕ຺ຕຕິ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈາທິປ຺ປໂຍຄທສ຺ສນໂຕ. ສຕິປິ ປນສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕິຍໍ ນ ວິສຍຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ຖຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ອຘິຏ຺ຐານປິທຫເນປິ ວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓເຫຕຸໂຕ ຈາຕິ ກຓ຺ຓກູປຈ຺ຉິທ຺ເທເຍວ ຐຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວາ ເຫຕຸຠາວໂຕ.

ຕພ຺ໂພຫາເຣນາຕິ ຄນ຺ຘຄນ຺ຘຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສຫຈຣິຕາຍ ຄນ຺ໂຘປິ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄນ຺ໂຘ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຄນ຺ໂຘ ສຫກາຣີປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂຬາທິໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ປຖວີຕິ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຠູຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາ ປຖວີ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຘາຣຠູຕາຕິ ເຕໂຊວາໂຍຘາຕູນໍ ອາຘາຣຠູຕາ. ນິສ຺ສຍຠູຕານນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍມຫາຠູຕານໍ ອາໂປເຕໂຊວາໂຍຘາຕູນໍ. ສພ຺ພທາຕິ ອຸປ຺ປີຬນກາເລ ຈ ອນຸປ຺ປີຬນກາເລ ຈ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸຣາສີຕິປເຠເທ ອຸປຣິມກາຍສງ຺ຂາເຕ ຣູປສມູເຫ. ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານນ຺ຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂຸທສກໍ ອິທໍ ກາຍທສກໍ ອິທໍ ຠາວທສກນ຺ຕິ ເອວໍ ກລາປໂຕປິ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານໍ.

໖໑໖. ທີຆາທີນໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໂຕຕິ ອິທໍ ທີຆາທີນໍ ນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ທີຆາທິໂວຫາຣຣູປາທີນໍ ປນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ກາຍວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣໂຕ ປວຕ຺ເຕນ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນປິ ຊານິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆາທິສນ຺ນິເວສນ຺ຕິ ທີຆາທິສນ຺ນິເວສວນ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອິຕຣສ຺ສ ອຠາວາຕິ ຉາຍາຕປານໍ ອາໂລກນ຺ຘກາຣານຎ຺ຈ ອສຫຏ຺ຐາຍິຕໍ ອາຫ. ກຖໍ ປນ ອາໂລໂກ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕີຕິ? ‘‘ອາໂລກປ຺ປວຕ຺ຕິສມານກາລໍ ອນ຺ຘກາຣສຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ວຓ຺ຓາຍຕນໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານານິ ຠູຕານິ ກເມນ ຕຖາຣູປສ຺ສ ວຓ຺ຓາຍຕນສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ເກຈິ. ສຫ ອນ຺ຘກາເຣນ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ນິໂຣຘສມນນ຺ຕຣໍ ຕໍສນ຺ຕຕິຍໍ ຕາທິເສ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ອາໂລກນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ນິສ຺ສຍມຫາຠູເຕຫິ ວິນາ ອາໂລກປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ອນ຺ຘກາຣສງ຺ຂາຕໍ ວຓ຺ຓາຍຕນເມວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕໍນິສ຺ສເຍຫິ ປຍຸຊ຺ຊມານກເອກກລາປຠູໂຕປາທາຣູປານໍ ສເຫວ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ປທີປສິຂາມຓິຣໍສິໂຍ ວິຍ ປຖວີປາກາຣຣຸກ຺ຂາທີນິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາປິ ອນ຺ຘກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ມນ຺ທໍ ປນ ປາກາຣາທິອາຘາຣຣຫິຕໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ພຫລໍ ອາຘາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໖໒໐. ‘‘ອມນຸສ຺ສສທ຺ໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ ນ ມນຸສ຺ສຕາມຕ຺ຕນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ສທິສຠາວທີປນຕາຍ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ມນຸສ຺ສໂຕ ປນ ອນຎ຺ຎຕານິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອມນຸສ຺ສ…ເປ… ຏ຺ຐາທໂຍປີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ວໍສຜາລນສທ຺ໂທ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸວເສນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ.

໖໓໒. ກມ຺ມຈິຕ຺ຕາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸຕຸອາຫາເຣ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍຕທາກາຣານີຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິອາກາຣານິ. ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍານິປິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍສຫິເຕ ເອວ ສນ຺ຕາເນ ສພ຺ຠາວາ ອິຕຣຕ຺ຖ ຈ ອຠາວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍເຫຕຸການິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິອາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎຖາ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາຠາເວ ວາ. ອິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຈາຕິ ອິຕ຺ຖີຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ເຕສໍ ຣູປານນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິອາກາຣຣູປານໍ. ຍທິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິອາກາຣຣູປານໍ ສຫກາຣີກາຣຓໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຕສໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ເນວ ຕໍ ສຫກາຣີກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ຕພ຺ຠາວຠາວິຕາມຕ຺ເຕນ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໖໓໓. ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕມານໍ ປຸຣິມລິງ຺ຄາຘາຣຊາຕິອນຸຣູປເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ວິຍ ປວຕ຺ເຕປີ’’ຕິ. ຍສ຺ສ…ເປ… ໂນຕິ ອາທິວຈນໂຕຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຍສ຺ສ ວາ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂນ’’ຕິ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໖໓໕. ທ຺ວາຣຠາເວນ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາສວຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ປສາທວິເສເສ ວິຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິເສເສປິ ກາຍໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິຕ຺ຖມ຺ຠນສຠາວຕາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ຖມ຺ຠນໍ ‘‘ວາໂຍຘາຕຸກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຈ຺ຈມ຺ປິ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວເຍວາຕິ. ປຖວີຘາຕຸຍາ ອາກາໂຣ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໖໓໖. ວິຕກ຺ກ…ເປ… ຄຫິຕາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖາຠິພ຺ຍຎ຺ຊິກາຍ ວາຈາຍ ສມຸຏ຺ຐາປນາຘິປ຺ປາຍປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ຫິ ສາ ເຕຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ເອກສ຺ສປິ ອກ຺ຂຣສ຺ສ ອເນເກຫິ ຊວເນຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕຖາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມານຕາຍ ອສມຕ຺ຖສຠາວຕ຺ຕາ ນ ວິຎ຺ຎາຕວິເສສາ ນ ຠິນ຺ນາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສວ…ເປ… ຠິນ຺ນາ’’ຕິ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ເຓຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນຫິ ອສໍສຏ຺ເຐ. ‘‘ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ວາ ‘‘ເຍ ຈ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຈວນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ໂນ ຈ ເຕສໍ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໘໘) ຣູປາຣູປຠວູປປຊ຺ຊນການໍ ກາມາວຈຣຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ກາຍສງ຺ຂາຣາສມຸຏ຺ຐາປນວຈເນນ ຂີຓາສເວຫິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ…ເປ… ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ –

‘‘ຍສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໑໐໘),

‘‘ຍສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໑໐໘) ຈ,

‘‘ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ເຕສໍ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ ຈ ນ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໑໑໓) –

ອາທິວຈນໂຕ ຈ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ໂສຬສເມນ ຈິຕ຺ເຕນ ຕໂຕ ໂອຣິເມນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍທິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ‘‘ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ເຕສໍ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ນ ວເທຍ຺ຍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ຈຸຕິໂຕ ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕຣສເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈຸຕິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ທຸຕິເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕນ ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ກາມາວຈຣານໍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣາສມຸຏ຺ຐາປນຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ສພ຺ພປຈ຺ຉິໂມ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູຕໍ. ອນນ຺ຕຣາຕິ ຫິ ກາຍສງ຺ຂາຣຸປ຺ປາທນໍ ອນ຺ຕຣໍ ວິນາ, ຍໂຕ ປຈ຺ຉາ ກາຍສງ຺ຂາຣຸປ຺ປາທເນນ ອນນ຺ຕຣິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອິຕເຣສໍ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ຈ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໘໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕໂຕ ປຸຣິມຕຕິຍຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີນໍ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອວໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປຊນກຕາຠາເວ ອາຄມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠຄມນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸທກນິມຸຄ຺ຄອສຎ຺ຎີຠູຕກາລກຕຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ນຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີນິໂຣຘສມາປນ຺ນຠາເວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໖໓໗. ອເນເກສໍ ກລາປານໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອກຆນປິຓ຺ຑຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໂຕ ເຕສໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠູຕານໍ ວິຠຕ຺ຕຠາໂວ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ວິຠຕ຺ຕສຠາວຕາ ອສໍກິຓ຺ຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປານໍ ໂອສານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຕໍຕໍຠູຕສຸຎ຺ຎຕາ. ເຍສຎ຺ຫິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອາກາໂສ, ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ຕຕາຍ ເຕຫິ ສຸຎ຺ຎຠາໂວຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ຕໂຕເຍວ ຈ ໂສ ຠູຕນ຺ຕເຣຫິ ວິຍ ເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ເພຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາວາຠາເວ.

໖໓໘. ຕໍຕໍວິກາຣາຘິກຣູເປຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ຈມ຺ມສຸວຓ຺ເຓສຸ ມຸທຸຕາກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນນຸ ລຫຸຕາທິວິກາຣາ ເອກນ຺ຕໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູເປ ເອວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິຘ ປນ ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕູລປິຈຸອາທີສຸ ຄຣຸຠາວາທິເຫຕູນໍ ຠູຕານໍ ອຘິກຠາວາຠາວໂຕ ລຫຸອາທິໂວຫາໂຣ. ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຘມ຺ມນິສ຺ສຍຣູເປ ເອວ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕໍຕໍວິກາຣາຘິກຣູເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ເພ ສພ຺ເພສໍ ປຈ຺ຈຍາ ລຫຸຕາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຊຫນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖໔໑. ອາຈຍສທ຺ເທເນວາຕິ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕອາຈຍສທ຺ເທເນວ. ໂຍ ອາຍຕນານໍ ອາທິຈຍຕ຺ຕາ ອາຈໂຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານານໍ, ໂສວ ຣູປສ຺ສ ອຸປຣິຈຍຕ຺ຕາ ອຸປຈໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຬິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ-ສທ຺ໂທ ປຐມຕ຺ໂຖ ‘‘ທານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕຸປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໔໕) ວິຍ. ອຸປຣິອຕ຺ໂຖຈ ‘‘ສມ຺ມຏ຺ເຐ ອຸປສິຕ຺ເຕ ຈ, ເຕ ນິສີທິໍສຸ ມຓ຺ຑເປ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຸປ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຸປຣິອຕ຺ຖສ຺ເສວ ຄຫເຓ.

໖໔໓. ຜລວິປຈ຺ຈນປກຕິຍາຕິ ຜລວິປຈ຺ຈນສຠາເວນ. ຜລເມວ ວາ ປກຕີຕິ ອາຍຸສໍຫານາທິນາ ຜລສຠາເວນ ຊຣານິທ຺ເທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຜລູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸປຣິຓຕຣູປປຣິປາກກາເລ ຫານິທສກາທີສຸ.

໖໔໕. ກຕ຺ຕພ຺ພສຠາວໂຕຕິ ມູລຜລາທີນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕອາຫາຣວຕ຺ຖູນໍ ມຸເຂນ ອສນາທິກຕ຺ຕພ຺ພສຠາວໂຕ. ວິສຠູເຕ ສງ຺ຆາເຕ ໂອຊາ ມນ຺ທາ ໂຫຕີຕິ ສວິສຕ຺ຕາຠາວໂຕ ສຸຂຸມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ຣສສ຺ສ ສາໂຣຕິ ຣສຫຣຓີຘມນິຊາລານຸສາເຣນ ສຣີຣາວຍເວ ອນຸປ຺ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາຫາຣຣສສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາຫາຣປຈ຺ຈໂຍ ສ຺ເນໂຫ, ໂຍ ໂລເກ ຣສຘາຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຸປາທາຠາຊນີຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂນອຸປາທາຠາຊນີຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔໖. ‘‘ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ມຫາຠູຕາ ຕໂຍ ມຫາຠູເຕ ປຏິຈ຺ຈ ເອກໍ ມຫາຠູຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໕໓) ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ອວເສສມຫາຠູເຕ ນິສ຺ສຍຕິ, ເຕຫິ ອຸປາທາຣູເປນ ຈ ນິສ຺ສີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິສ຺ສຍຕິ ຈ ນິສ຺ສີຍຕິ ຈາ’’ຕິ.

໖໔໗. ມຫາຠູຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຊຫນໂຕ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ກລາເປ ອເນກໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສຠາເວສຸເຍວ ອເນເກສຸປິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອາປາຖຄເຕສຸ ອາໂຠຄາທິວເສນ ເອກໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ວິຈາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ອິຕເຣສຸປິ ປນ ຍຖາໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຣສາຣມ຺ມຓໍ ຕາວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນິສ຺ສຍໍ ອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ສຕິປິ ອເນເກສໍ ຣສານໍ ອາປາຖຄມເນ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກປ຺ປກາຣໍເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຄນ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ. ຣູປສທ຺ທາຣມ຺ມຓານິ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນິສ຺ສຍໍ ອສມ຺ປຕ຺ວາວ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ໂຍຄ຺ຍເທເສ ອວຏ຺ຐິຕານິ ຍຕ຺ຕການິ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຄຕໍ ອຸປກາຣໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕການິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກຊ຺ຌໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ຕຖາ ຫິ ສທ຺ໂທ ນິຄ຺ໂຆສາທິໂກ ອເນກກລາປຄໂຕ ຕຖາ ວຓ຺ໂຓປິ ສິວິກຸພ຺ພຫນນິຍາເມນ ເອກຊ຺ຌໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈ ອາຠຸຊິຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓາຘິມຕ຺ຕຕາວເສນ ອເນກກລາປສນ຺ນິປາເຕປິ ກຕ຺ຖຈິ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິເຍວ. ປສາທາຘິມຕ຺ຕຕາ ປິຕ຺ຕາທິວິພນ຺ຘາຠາເວນ ປສາທສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕາ. ກຖໍ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໖໕໑. ຕາທິສາຍາຕິ ຍາ ປຈຸຣຊນສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິປິ ນ ຄຫິຕາ. ສນ຺ຕີ ສມານາ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາສສມ຺ຠາຣຸທກໍ ສສມ຺ຠາຣປຖວິຍາ ອາພນ຺ຘກໍ, ເອວໍ ປຣມຕ຺ຖຸທກໍ ປຣມຕ຺ຖປຖວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕທນຸຣູປປຈ຺ຈເຍຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາພນ຺ຘນານຸຄຸເຓຫິ ອາພນ຺ຘິຍມາເນຫິ ສນ຺ຘາຣຓາທິກິຈ຺ເຈຫິ ປຸຣິເມຫິ ຈ ປຖວີອາທີຫິ. ອຜຸສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ອຜຸສິຕ຺ວາ ອາພນ຺ຘຕີຕິ ອິມິນາ ຜຸສິຕພ຺ພຜຸສນກຠາໂວ ອາໂປຘາຕຸຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພວເສນ ອຸຠຍຘມ຺ມຕໍ ອາຫ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສຍຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍຕາ. ອຖ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຕາ ຈ ນິສ຺ສຍຕາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍຕາ. ຍທິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘາຕູນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຠາເວນ ວິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍຕາ, ປຖວີອາທີນໍ ກກ຺ຂຬາທິສຠາໂວ ເອວ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຠາໂວຕິ ຕພ຺ພິຣເຫນ ກຖໍ ເຕສໍ ອາໂປຘາຕຸຍາ ນິສ຺ສຍາທິຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕີສູ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຠູເຕສູຕິ ເອເຕນ ອຸປາທາຣູປໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ເພ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາເຍ ຐຕ຺ວາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘາຕູນໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍຕໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາເຍ ຐຕ຺ວາ ອວິເສເສນ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕີສູ’’ຕິອາທິ. ຕໍເຍວ ອວິສິຏ຺ຐໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍຕໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນາປິ ສຫຊາເຕສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຜຸສນໍ ຕາວ ເອກກລາປຄຕຕ຺ຕາ ນ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ, ຜຸສນໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ເອກກລາປຄຕຕ຺ຕາ ເອວ. ວິສຸໍ ສິທ຺ຘານໍເຍວ ຫິ ວິສຍມຫາຠູຕານໍ ກາຍປ຺ປສາທນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ຜຸສນໍ ທິສ຺ສຕິ.

ຌາຍຕີຕິ ປຣິປຈ຺ຈຕິ. ນ ອຸຓ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສຠາວາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕໂຊສຠາວຕໍເຍວ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຓ຺ຫປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫຕາຍ ປຏິກ຺ເຂເປ ສີຕຕາສງ຺ກາ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສີຕຕ຺ຕໍ ອນຸຊານາຕີ’’ຕິ. ເຕໂຊສຠາຄຕໍເຍວ ວາ ສີຕຕາຍປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ສີຕຕ຺ຕໍ ອນຸຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕໂຊ ເອວ ຫິ ສີຕ’’ນ຺ຕິ. ມນ຺ເທ ຫິ ອຸຓ຺ຫຠາເວ ສີຕພຸທ຺ຘີຕິ ເຕໂຊ ເອວ ຫິ ສີຕໍ. ກຖໍ ປເນຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ສີຕພຸທ຺ຘິຍາ ອວວຕ຺ຖິຕຠາວໂຕ ປາຣາປາຣໍ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ອາຕເປ ຐຕ຺ວາ ຉາຍໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ສີຕພຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ປຖວີຄພ຺ຠໂຕ ນິຄ຺ຄຕານໍ ອຸຓ຺ຫພຸທ຺ຘີຕິ. ຍທິ ເຕໂຊເຍວ ສີຕໍ, ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ສີຕຠາໂວປິ ເອກສ຺ມິໍ ກລາເປ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສີຕຸຓ຺ຫານຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຸຓ຺ຫສີຕກລາເປສຸ ສີຕຸຓ຺ຫານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ…ເປ… ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອາໂປຘາຕຸວາໂຍຘາຕູນໍ ສີຕຠາເວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາໂປຘາຕຸຍາ ຫິ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ສີຕຠາເວ ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ເອກສ຺ມິໍ ກລາເປ ສີຕຠາໂວ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ນ ປນ ລພ຺ຠຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ອາໂປຘາຕຸອຘິເກ ວາໂຍຘາຕຸອຘິເກ ວາ ກລາເປ ສີຕຠາໂວຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ຕາທິເສປິ ກຕ຺ຖຈິ ກລາເປ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ສີຕຠາວສ຺ສາຕິ. ຂຣຕາທິສຠາວາຘິກສ຺ສ ຠູຕສງ຺ຆາຕສ຺ສ ທວຕາທິສຠາວາຘິກຕາປຕ຺ຕິ ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຍຖາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຈ…ເປ… ປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ.

໖໕໒. ເອກນ຺ຕນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເອກນ຺ຕອນຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸຣິມານມ຺ປີຕິ ‘‘ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມາ ວຈນໂຕ ປຸຣິມານໍ ອນຸປາທິນ຺ນານໍ ສທ຺ທາຍຕນກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີນໍ ນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂາຍຕນໂສຕາຍຕນາທີນໍ. ນກມ຺ມສ຺ສກຕຕ຺ຕາຠາວາທິກນ຺ຕິ ນກມ຺ມສ຺ສກຕຕ຺ຕາຠາວໍ ນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຠາວນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ. ເອກນ຺ຕາກມ຺ມຊາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເອກນ຺ຕາຈິຕ຺ຕຊໍ ຄຍ຺ຫຕິ. ຕາ ຊຣຕາອນິຈ຺ຈຕາ. ອເນກນ຺ເຕສຸ ນ ຄຫິຕາຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ອກມ຺ມເຊສຸ ສທ຺ທາຍຕນາທີສຸ ອຈິຕ຺ຕເຊສຸ ຈ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຕ຺ຕາ ອເນກນ຺ເຕສຸ ຣູປາຍຕນາທີສຸ ນ ຄຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໖໖. ອນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຠາວໂຕ ອສິທ຺ຘຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍສ຺ສ.

ໂນອຸປາທາຠາຊນີຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໖໖. ‘‘ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຍທິ ວິຎ຺ຎາຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐາທິ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາ ນ ກຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຈຕຸກ຺ກຠາໂວ ກຖນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນາທິຄ຺ຄຫຓວິເສສໂຕ’’ຕິ. ທສ຺ສນໍ ສວນໍ ມິນິຕ຺ວາ ຊານນໍ ວິຊານນຎ຺ຈາຕິ ເອຕສ຺ມາ ທສ຺ສນາທິຄ຺ຄຫຓວິເສສໂຕ. ເອເຕນ ຄາຫກເຠເທນ ຄເຫຕພ຺ພເຠໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ສມຸເຂນປິ ຄເຫຕພ຺ພເຠໂທ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐາ…ເປ… ຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໖໙. ຕທິທໍ ນຍກຣຓໍ ຉພ຺ພິຘາທີສຸ ຕີສຸ ສງ຺ຄເຫສຸ ໂຍຊິຕໍ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗໕. ເອກນ຺ຕໂຕ ນີວຣຓຕ຺ຕາ ມິທ຺ຘສ຺ສ ‘‘ນຕ຺ຖິ ນີວຣຓາ’’ຕິ ວຈເນນ ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິທ຺ຘສ຺ສປິ ນີວຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຈ ຣູປໍ ປຫາຕພ຺ພໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍປ຺ປຫານສ຺ສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ນາມກາຍຣູປກາຍເຄລຎ຺ຎສຠາວໂຕ ທຸວິຘໍ ມິທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ‘ນີວຣຓາ’ຕິ ວຈເນນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣໍ ຣູປສຠາວ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຕໍ ອຣູປໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມິທ຺ຘໍ ປຣິກປ຺ປິຕໍ, ຕມ຺ປິ ນີວຣຓໍ ມິທ຺ຘສຠາວໂຕ ອິຕຣໍ ມິທ຺ຘໍ ວິຍາຕິ ປຣິກປ຺ປິຕມິທ຺ຘສ຺ສປິ ນ ສກ຺ກາ ນີວຣຓຠາວໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ເຕສໍ ວຈນສ຺ສ ນີວຣຓປ຺ປຫານວຈເນນ ວິໂຣຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຈ ຣູປກາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຖ ວາ ຂີຓາສວານໍ ໂສປ຺ປນສຠາວໂຕ ໂສປ຺ປສ຺ສ ຈ ມິທ຺ຘເຫຕຸກຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖິ ມິທ຺ຘຣູປນ຺ຕິ ວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ອຸຕ຺ຕຣມາຫ ‘‘ນ ຈ ຣູປກາຍເຄລຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ມິທ຺ຘເມວ ໂສປ຺ປເຫຕູຕິ ນາຍໍ ອວຘາຣຓາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ໂສປ຺ປເຫຕຸ ເອວ ມິທ຺ຘນ຺ຕິ ປນ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ມິທ຺ຘໂຕ ອຎ຺ໂຎປິ ໂສປ຺ປເຫຕຸ ອຕ຺ຖິ, ໂກ ປນ ໂສ? ຣູປກາຍເຄລຎ຺ຎໍ. ນ ຈ ຣູປ…ເປ… ວຈນໂຕຕິ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ວຈີໂຆສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫຸໍກາຣາທິສທ຺ໂທ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອງ຺ຄຸລິໂຜຏາທິສທ຺ໂທ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນເຍວ, ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ປນ ໂຫຕິ. ຣູປຠາວມຕ຺ຕານີຕິ ຊຣາມຣຓສຠາວານໍ ຣູປານໍ ຕໍຘມ຺ມມຕ຺ຕານິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ຊາຕິອາທິຘມ຺ມວນ຺ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສຍໍ ສຠາວວນ຺ຕານີ’’ຕິ. ຍຖາ ຊຣາ ອນິຈ຺ຈຕາ ຈ ຣູປຠາວມຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຊາຕິປີຕິ ຊາຕິຍາ ຣູປຠາວມຕ຺ຕຕາຍ ອຸປສໍຫຣຓຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ.

ເຕສໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ. ສງ຺ຂາຕາທິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ-ສທ຺ໂທປິ ວຕ຺ຕມານກາລິໂກປິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມານຘມ຺ມກ຺ຂຓສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມປີຕິ ຍທິປິ ຊິຣຓຠິຊ຺ຊນຠາວາ ຊິຣຓາທິສຠາວານໍ ຘມ຺ມານໍ ຊນກປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈານຸຠາວກ຺ຂເຓ ອຠາວໂຕ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວໂວຫາຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິໂວຫາຣຎ຺ຈ ນ ລຠນ຺ຕິ, ເອວມປິ ເຕສໍ ອຸປາທິນ຺ນຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍຕໍ ວິວຣຕິ ‘‘ເຕສໍ ອຸປ຺ປາເທ ສຕີ’’ຕິອາທິນາ.

ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ຍທິ ນິສ຺ສຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກາ ຊາຕິອາທໂຍ, ເອວໍ ສຕິ. ‘‘ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຠູຕນິສ຺ສິເຕສຸ ເກວໂລ ອຸປາທາຍໂວຫາໂຣຕິ ອຸປາທາເຍ ນິສ຺ສິຕາປິ ອປເຣນ ອຸປາທາຍ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອຸປາທາຍຸປາທາຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກາຣຓກາຣເຓປິ ກາຣເຓ ວິຍ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ ‘‘ໂຈເຣຫິ ຄາໂມ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິ ຍຖາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠູຕ…ເປ… ຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ປຣມ຺ປຣາ ວິນາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ຠູຕປຏິພທ຺ຘຠາວໍ ສຫ ນິທສ຺ສເນນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິມໂວຈ. ວິກາຣປຣິຈ຺ເຉທາປິ ອຸປາທາຍຣູປວິກາຣາທິຠາເວ ຠູຕປຏິພທ຺ຘຠາວາວິນິວຕ຺ຕິໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ກລາເປ ເອເກກາວ ວິກາຣາທໂຍຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຍ ກລາປານຸປາລກໍ ກລາປວິກາຣາທິຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອຸປາທາຍຣູປານິ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ວິກາ…ເປ… ໂຍເຊຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

ອສງ຺ຂຕຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນສຠາວວໂຕ ອນຸປລພ຺ຠມານຕາຍ ສສວິສາຓໍ ວິຍ ເກນຈິ ນ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ ນາມ ສິຍາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອາສງ຺ກາຍ ນິວຕ຺ຕນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຣູປວິກາຣາທິຠາວໂຕ ຣູປຠາໂວ ວິຍ ຣູເປ ສຕິ ສນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ສນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຕາຍ ສາຘິຕາ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ເຕສໍ ສງ຺ຂຕຠາວໍ ສາເຘນ຺ຕີ ອສງ຺ຂຕຠາວໍ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ຊາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສງ຺ຂຕຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣູປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑໍ

ຕິກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘໕. ຍຖາວຸຕ຺ຕຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທິຣາສິກິຈ຺ຈຣຫິຕຕ຺ຕາ ເກຈິ ຘມ຺ເມ ວິສຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂສວຈສ຺ສຕາທິອວຸຕ຺ຕວິເສສສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ຉນ຺ທາທໂຍ ‘‘ເຍວາປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຍວາປນການໍ ປທຸທ຺ຘາເຣນ ນິທ຺ເທສານຣຫຕາຍ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຕຖາ ນິທ຺ເທສານຣຫຕາຍ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂຸມຸປາ…ເປ… ຫິຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ສຸຂຸມຠາເວປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິສຠາວານິ ອຸປາທາຍຣູປານິ ອາຘິປຈ຺ຈາທິວເສນ ປາກຏານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຕໍສຠາວໍ ສຸຂຸມຸປາທາຍຣູປນ຺ຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປທຸທ຺ຘາເຣນ ກຸສລຕ຺ຕິກປທຠາຊເນ ນິທ຺ເທສານຣຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຂຸມຠາວໂຕເຍວ ຫິ ຕໍ ມຫາປກຣເຓປິ ‘‘ຍໍ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ມໂນຘາຕຸ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໘) ນິສ຺ສິຕຘມ຺ມມຸເຂນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ. ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ປທຸທ຺ຘາເຣນ ນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຍນ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຣູປກຓ຺ເຑ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ທຸວິເຘນ ຣູປສງ຺ຄຫາທີສຸ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ຣູປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍ ວິຠາວິໂຕ ເອວາຕິ. ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ປທສ຺ສ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣເທສນໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູລາທິວເສນ ຫິ ເທສິຕາ ກຸສລາທິຘມ຺ມາ ຕໍຕໍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທິວເສນປິ ເທສິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕຕິ.

ມູລວເສນາຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນວເສນ. ເອຕານິ ເຫຕຸປທາທີນິ ຫິໂນຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຫຕຸ, ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ຊເນຕີຕິ ຊນໂກ, ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໂກຕິ ເສສານໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ‘‘ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ມູລຠາໂວ ມູລຏ຺ໂຐ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານີຕິ ອຍຎ຺ຈ ມູລໂຕ ນິກ຺ເຂໂປຕິ? ນ, ມູລສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ມູລຏ຺ໂຐ, ໂສ ເອວ ມູລຏ຺ໂຐຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນຏ຺ເຐນ ມູລສຠາວານໍ ອໂລຠາທິຘມ຺ມານໍ ກຸສລຘມ຺ເມສຸ ກິຈ຺ຈວິເສສສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ໂຖຕິ ຘມ຺ມກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖວເສນາຕິ ‘‘ຕີຓິ ກຸສລມູລານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມູລານໍ ສຠາວສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖວເສນ, ນ ຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວເສນ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ມູລຏ຺ໂຐເຍວ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂລຠາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອໂລຠາທໂຍ ວິຍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍປິ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ກຸສລມູລາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເຕຫິ ອໂລຠາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ກຸສລມູລາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຜສ຺ສາທິເຠທໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑) ວຸຕ຺ຕຕາ ຂນ຺ຘາ ຈ ກຸສລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂນ຺ເຘຫິ ສຠາວໂຕ ກຸສເລ ປຣິຍາທິຍຕີ’’ຕິ. ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ວາຕິ ກຸສລໍ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວາຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ. ມູເລຫິ ກຸສລານໍ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອິທໍ ນ ມູລານໍ ກຸສລສ຺ສ ອນວຊ຺ຊຠາວສາຘກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘກຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ມູເລຫິ ກໂຕ ກຸສລານໍ ອນວຊ຺ຊຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສປິ ໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ມູລານໍ ວາ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ສິຍາ, ໂຫຕິ ຈ ໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑.). ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ກຸສລານໍ ວິຍ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕານມ຺ປິ ຕພ຺ຠາໂວ ມູລປຏິພທ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ສຕິ ອເຫຕຸການໍ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕານໍ ຕພ຺ຠາໂວ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ກຸສລາທີນໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິປຏິພທ຺ໂຘ ກຸສລາທິຠາໂວ, ນ ມູລປຏິພທ຺ໂຘ, ມູລານິ ປນ ກຸສລາທີນໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຫຕຸກາ ຫິ ຘມ຺ມາ ວິຣຸຬ຺ຫມູລາ ວິຍ ປາທປາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຖິຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອເຫຕຸກາຕິ. ຕໍສມ຺ປໂຍຄກຕໍ ອນວຊ຺ຊສຠາວນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ນ ອນວຊ຺ຊສຠາວສ຺ສ ຕໍສມ຺ປໂຍເຄນ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນວຊ຺ຊສຠາວໍ ປນ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂລຠາທິສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຫິ ກຸສລາທີນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນວຊ຺ຊຠາໂວ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຊາຍຕິ, ນ ອເຫຕຸກາພ຺ຍາກຕານໍ ວິຍ ນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ນ ເຕສໍ ຂນ຺ຘານໍ ກຸສລາທິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສິຍາ? ນ, ອຘິກາຣໂຕ ກຸສລຠາວສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ກມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ວິປາກຘມ຺ມຕາວາຈິໂນ ນ ມູລກ຺ຂນ຺ຘສທ຺ທາ, ໂສ ຈ ອິຘ ອວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ເມຫິ ສຸຂວິປາກຕໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ອາທິກລ຺ຍາຓຕໍ ກຸສລານໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອນວຊ຺ຊເຫຕຸສຠາວສຸຂວິປາກຠາວນິທານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂຕາອິຏ຺ຐວິປາກຕາວເສນປິ ນິທານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຕ ຫິ ກຸສລາ ອໂລຠາທິມູລກາ, ອໂລຠາທິສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂສຸຂວິປາກາວ ຊາຕາຕິ.

໙໘໖. ‘‘ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຈທໂກ ‘‘ນນູ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣຕິ. ອິຕໂຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂມຫສ຺ສ ອິຘ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ອວຸຈ຺ຈມານຕໍ ‘‘ສຈ຺ຈເມຕ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຫາຣມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິປເທນ ກິຎ຺ຈາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂມໂຫ ປຘານຠາເວນ ນ ຄຫິໂຕ, ນານນ຺ຕຣິຍກຕາຍ ປນ ຄຸຓຠາເວນ ຄຫິໂຕຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຠາວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຠາວາ. ນ ຫິ ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ໂມໂຫ ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິຘມ຺ເມຫິ ວິນາ ໂຫຕີຕິ.

໙໘໗. ອຸປ຺ປາທາທິສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓວິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ປນ ຕທວຕ຺ຖຘມ຺ມວິກາຣຠາວໂຕ ຕໍຕໍຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາເຍວ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ທ຺ວີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ຘາຕຸ. ໗໑), ‘‘ຣູປສ຺ສ ອຸປຈໂຍ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ເກສກຸມ຺ຠາທິ ສພ຺ພໍ ນາມໍ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຣູປເວທນາທິອຸປາທານາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາທິໂຄຈຣາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕໍຕໍຠູຕນິມິຕ຺ຕໍ ຠາວນາວິເສສຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຌານໂຄຈຣວິເສໂສ ກສິຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປຣມຕ຺ເຖ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂວຫຣິຍມານາຕິ ອິມິນາ ວິຫາຣມຎ຺ຈາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ຕາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວປຏິປີຬນອວສວຕ຺ຕນາກາຣຠາວໂຕ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອາກາຣຠາວໂຕ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອາກາຣວິເສສຠູຕານິ ລກ຺ຂຓານິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ຕານິ ປນ ນິສ຺ສຍານເປກ຺ຂໍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາເນວ ຕຊ຺ຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ສຕ຺ຕຆຏາທິໂຕ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ. ນ ຫິ ໂກ…ເປ… ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຸສລຕ຺ຕິກສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕ຺ຕາ.

໙໘໘. ຠວຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠູມິ, ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ສຸຂສ຺ສ ຠູມິ ສຸຂຠູມິ. ສຸຂເວທນາສຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຠູມິເຠເທນ ນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ຕໍນິສ຺ສຍຠູຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ‘‘ກາມາວຈເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ວາ ເອກເທສຠູຕສ຺ສ ສມຸທາຍຠາວໂຕ ອາຘາຣຓຠາເວນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍສມານຠູມິ ‘‘ກາມາວຈເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຂຠູມິຍໍ ກາມາວຈເຣ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ຠຸມ຺ມວຈນານິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ອຕ຺ຖໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຂຠູມີຕິ ກາມາວຈຣາທໂຍປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍເຖວ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ປຣິຕ຺ຕສຸເຂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ຠູມິ ກາມາວຈຣາຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເມວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປໂຣປຓ຺ຓາສກຸສລຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ສຸຂຠູມິຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ວິຠາຄທສ຺ສນໍ ວິເສສທສ຺ສນໍ. ຠາສິຕພ຺ພໍ ຠາສິຕໍ, ຕເທວ ອຕ຺ໂຖຕິ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ. ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ. ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປເນນາຕິ ຕິກທຸການໍ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສລນາທິອຕ຺ຖທີປເກນ.

໙໙໔. ໂກ ປນ ວາໂທ ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວນ ວຕ຺ຕມາເນ ອຣຫໂຕ ຂນ຺ເຘ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ ສນ຺ຕານໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸລຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິອາທິນາ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸປາທານໍ ຕສ຺ສ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘເຍວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຕິປິ ຕໍສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ໂລກຸຕ຺ຕຣກ຺ຂນ຺ເຘ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ກາ ປນ ກຖາ ຂນ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມາເນ. ເອເຕນ ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາ, ນຕ຺ຖິ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເອວມາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ນ ມຄ຺ຄາທິວິສຍາ ຕໍຕໍປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິສຍາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໙໙໘. ເອວໍ ສໍ…ເປ… ເລສິກາຕິ ອນຸປາທານິເຍຫິ ອສໍກິເລສິການໍ ເຠທາຠາວມາຫ.

໑໐໐໖. ອວິຊ຺ຊມາໂນ ຈ ໂສ ນິຈ຺ຈາທິວິປຣິຍາສາກາໂຣ ຈາຕິ ອວິ…ເປ… ສາກາໂຣຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຈ຺ຈາທິອວິຊ຺ຊມານາກາເຣນ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ເຕປິ ນ ຕທາກາໂຣ ວິຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນ, ອຖ ໂຂ ວິຊ຺ຊມາໂນ ກາໂຍ ສກ຺ກາໂຍຕິ ອວິຊ຺ຊມານນິຈ຺ຈາທິວິປຣິຍາສາກາຣໂຕ ວິເສສນນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ນ ອິທໍ ວິເສສນໍ ອຣຫນ຺ຕິ ‘‘ສນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊມາໂນ ກາໂຍ ສກ຺ກາໂຍ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸ ອວິເສສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ‘‘ສຕີ ກາເຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ສມູຫຕ຺ຖຕາຍ ອນາມສິຕວິເສສໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສາທກາໂຍ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ຣາຄາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖຸ ວິເສສິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ ອປນີຕາ. ນ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຂນ຺ຘາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ສຸທ຺ຘິຍາ ອເຫຕຸຠູເຕນາຕິ ໂຄສີລາທິນາ, ໂລກິຍສີເລນ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລສ຺ສ ອປທຏ຺ຐາເນນ. ‘‘ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕາສຕຕໍຈຣິຕພ຺ພຕາຫິ ວາ ສີລໍ, ຕໂປຈຣຓຠາເວນ ສມາທິນ຺ນຕາຍ ວຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຄວາທິຠາວາຘິຏ຺ຐານໍ ສີລໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕເຍວ ຠກ຺ຂນາທິຄວາທິກິຣິຍາກຣຓໍ ວຕໍ. ອກຕ຺ຕພ຺ພາຠິມຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນໍ ວາ ສີລໍ, ຕໍສມາທານວໂຕ ເວສໂຠຊນກິຈ຺ຈຈຣຓາທິວິເສສປຏິປຕ຺ຕິ ວຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ສີລພ຺ພຕານໍ ວິເສສໍ ວທນ຺ຕິ.

໑໐໐໗. ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ນ ຊນນມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ອນິໂຣໂຘປີຕິ ‘‘ອວິຆາຕໍ ຊນສທ຺ໂທ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ຊນ-ສທ຺ເທ ນໂຍ, ຊນິຕາຕິ ຊນາ, ອວິຫຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖູ ຊນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ປຸຖຸສຕ຺ຖຸມານິໂນ ສຕ຺ຕາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓາທິອຕ຺ໂຖ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ. ຂນ຺ຘາຍຕນາທີນໍ ສວນາຘີນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸປຏິລາຠສ຺ສ ເຕສໍ ສວນາຠາວທີປກໍ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ອນ຺ຘຕໍ ວທຕິ.

ກຕໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປເຣຫິ ຈ ກຕໍ ກຸສລາກຸສລໍ ເຕຫິ ນິປ຺ຜາທິຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ຕິ. ປເຣສໍ ອຕ຺ຕນາ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣຫິ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ພ຺ຍາຘິອາທີຫິ ທຸກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານາທິກາຕພ຺ພໍ, ສໍສາຣທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂິຕສ຺ເສວ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ກາຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຣິຍກຣຘມ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ປຸຣິມສຈ຺ຈທ຺ວຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສິຍມານາ ອນິຈ຺ຈາທໂຍ’’ຕິ. ປຣິຎ຺ຎາທິວິເສເສນ ວາ ປສ຺ສິຍມານາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອນິຈ຺ຈາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິຈ຺ຈມ຺ປິ ນິພ຺ພານໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາທໂຍ ວາ ‘‘ອນິຈ຺ຈາທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອວເສສກິເລສາ ກິເລສໂສຕໍ. ຎາຓນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໍ. ຍຖາຠູຕາວໂພເຘນ ຫິ ຕສ຺ສ ຕານິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາທິຕຕາຍ ສນ຺ຕາເນ ອປ຺ປເວສາຣຫານິ ‘‘ສໍວຸຕານິ ປິຫິຕານີ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ວິປ຺ປກາຣສ຺ສ ຂມນາກາເຣນ. ອວິປຣີຕຘມ຺ມາ ເອຕາຍ ນິຊ຺ຌາຍໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎາ ຂນ຺ຕີຕິ. ອທຸຏ຺ຐສ຺ເສວ ຕິຕິກ຺ຂາຠາວໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາຕິ ອໂທສປ຺ປຘານາ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອໂທໂສ ເອວ ວາ’’ຕິ ຕຕິໂຍ ວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຕິປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສານໍ ‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອກ຺ຂນ຺ຕິ ໂທໂສ. ສສ຺ສຕາທິອນ຺ຕວິນິມຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕີຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາທິຄາໂຫ ຕປ຺ປຏິໂລມຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາໂທ ນິພ຺ພາເນ ປຏິໂລມຠາໂວ. ຈຣິມານຸໂລມຎາຓວຊ຺ຌຕຓ຺ຫາທິໂກ ກິເລໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນຎາຓທສ຺ສນານິ ວິຍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ກິເລສານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓຠາເວນ ວຕ຺ຕຕິ, ກິເລສວິສຍາຕິລງ຺ຆນຠາເວນ ປນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ…ເປ… ປຫານ’’ນ຺ຕິ.

ທິຏ຺ຐິຍາທີນໍ ສມຸທຍສຠາຄຕາ ກມ຺ມສ຺ສ ວິກຸປ຺ປາທເນ ສຫກາຣີກາຣຓຠາໂວ, ທສ຺ສນາທິພ຺ຍາປາຣໍ ວາ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ທສ຺ສນາທິກິຈ຺ຈໍ ຈກ຺ຂາທີນນ຺ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ຍຖາຕກ຺ກິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ຣູປນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕກ຺ກທສ຺ສເນນ ຍໂຖປລທ຺ຘນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຣູປາຍຕນເມວ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ອິມິສ຺ສາປວຕ຺ຕິຍາຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກຠູຕາຍ ປວຕ຺ຕິຍາ. ຣູເປ…ເປ… ມານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຕໍສຠາໂວ ອຕ຺ຕາຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ. ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິຍອຕ຺ຕນິສ຺ສິຕອຕ຺ຕາຘາຣຕາຄຫຓໍ. ວຓ຺ຓາທີນນ຺ຕິ ວຓ຺ຓຣຸກ຺ຂປຸປ຺ຜມຓີນໍ. ນນຸ ຈ ຣຸກ຺ຂປຸປ຺ຜມຓິໂຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທຸປາທານໍ ປນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕໍ ສມຸທິຕາທິປ຺ປກາຣໍ ອິຘ ຣຸກ຺ຂາທິປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂາທິນິທສ຺ສເນປິ ນ ໂທໂສ ຉາຍາຣຸກ຺ຂາທີນໍ ວິຍ ຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສໍສາມິຠາວາທິມຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

໑໐໐໘. ຊາຕິອາທິສຠາວນ຺ຕິ ຊາຕິຠວາທີນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນາທິສຠາວໍ, ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ.

໑໐໐໙. ສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ຕເທກຏ຺ຐາ ກິເລສາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໑໐), ປຣໂຕ ‘‘ອວເສໂສ ໂລໂຠ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ຘ. ສ. ໑໐໑໑) ປາຣິເສສໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ວາ ລພ຺ຠມານຕາຍ ສຕິປິ ອາຄຕຕ຺ເຕ ສຣູເປນ ປເຠເທນ ວາ ທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ວິຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ໂລຠາທໂຍ ‘‘ອນາຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ …ເປ… ສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ໂລຠາທີຫິ ສຫຊາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ເອວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕກິເລສຠາວໂຕ. ອິຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສໍໂຍຊນກິເລສານມ຺ປິ ປຏິນິທ຺ເທສາຣຫຕ຺ຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ. ສໍໂຍຊນຣຫິເຕຫີຕິ ສໍໂຍຊນຠາວຣຫິເຕຫິ ຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ຖິນອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ ວາ.

໑໐໑໓. ເອກເທ…ເປ… ວທຕິ ອວຍເວນປິ ສມຸທາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເຫຕຸ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວາ ເຫຕຸກາ. ອນິຍໂຕຕິ ນ ອວຘາຣິໂຕ. ປຸຣິມປທາວຘາຣຓວເສນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວິວຣຓີຍຕ຺ຖວາ. ອຕ຺ຖໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ‘‘ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອໂມໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໐໖໐) ວິຍ ປຸຣິມນເຍນ ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມເຍວ ເຫຕຸປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກເຠທໂຕ ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ນິທ຺ທິສິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໒໙. ອຠິຎ຺ຎາຍຸຕ຺ຕວຊ຺ຊານໍ ມຫຄ຺ຄຕານໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຠາວາ ‘‘ມຫຄ຺ຄຕາ ວາ ອິທ຺ຘິວິຘາທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕໍສຎາຓສ຺ສ ກາມາວຈຣຕ຺ຕາ ‘‘ເຈໂຕ…ເປ… ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ.

໑໐໓໕. ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕານີຕິ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ນິຍຸຕ຺ຕານິ ຕໍ ເອກນ຺ເຕນ ນິປ຺ຜາທນໂຕ ອນຕິກ຺ກມນການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ກຣຓໍ ອນນ຺ຕຣໍ, ຕໍ ສີລານີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອເນເກສຸ ອານນ຺ຕຣິເຍສຸ ກເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ພລວໂຕເຍວ ປຏິສນ຺ຘິທານໍ, ນ ອິຕເຣສໍ, ອຕ຺ຕນາ ປນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕເນວ ກຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ນ ອິຕຣານິ ເຕນ ນິວາຣິຕຜລານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ປຏິປກ຺ເຂສຸ ກຸສເລສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປກ຺ເຂນ ອນິວາຣຓີຍຜລຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ອເນກສ຺ມິມ຺ປິ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອເນເກສຸ ອານນ຺ຕຣິເຍສຸ ກເຕສຸ ພລວໍເຍວ ປຏິສນ຺ຘິທາຍກນ຺ຕິ ເຕນ ອິຕເຣສໍ ວິປາໂກ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຎ຺ຈ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອປ຺ປຏິພາຫກຕ຺ຕໍ ມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຈາຣິຕເມວ.

ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ວາທານໍ ຕປ຺ປຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ອເຫຕຸກວາທາທີນໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣິມວາໂທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຍ຺ຍານິກນິຍ຺ຍານິກເຠທໍ ປນ ສມ຺ຠາຣກມ຺ມໍ ພນ຺ຘໂມກ຺ຂເຫຕູຕິ ພນ຺ຘໂມກ຺ຂເຫຕຸໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕປິ ກມ຺ມໍ ປຏິເສເຘຕິ. ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍໍ ປນ ວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມກິເລສສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ເຫຕຸຠາວໂຕ ວິປາໂກປິ ພນ຺ຘໂມກ຺ຂເຫຕູຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໐-໑໗໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ປຏິເສເຘນ຺ເຕນປິ ວິປາໂກ ປຏິເສຘິໂຕ ໂຫຕິ, ວິປາກໍ ປຏິເສເຘນ຺ເຕນປິ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໂຍປິ ເອເຕ ວາທາ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຠຍປຏິເສຘກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອເຫຕຸກວາທາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວິນິຈ຺ຉຍປສຸຕສ຺ສ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ຣໂຫ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ມິຈ຺ຉາສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ປຐມຊວເນ ສເຕກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍາທີສຸ. ສຕ຺ຕເມ ອເຕກິຈ຺ຉຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ຍາ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຸຣິມຠາວາ ອນິຍຕາ.

໑໐໓໙. ສຫຊາຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ ນິສ຺ສຍ ອຕ຺ຖິ ອວິຄຕາທິວິສິຏ຺ຐຠາເວປິ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສມ຺ປໂຍຄວິສິຏ຺ຐຕາທີປເນເນວ ສຫຊາຕາທິວິສິຏ຺ຐຕາປິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ປໂຍຄວິສິຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸໍ, ນ ປນ ມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຠາວາຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສຕີຕິ ຍທິ ມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍລາຠິຕາຍ ປກາສໂນ ປຐມນໂຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ. ມຄ຺ຄງ຺ຄານິປິ ເວທນາທໂຍ ວິຍ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອມຄ຺ຄສຠາວານໍ ອໂລຠາທີນໍ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຕທຸຠຍສຠາວານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວທີປເນ ຕຕິຍນເຍ ວິຍ ນ ຐເປຕພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມນເຍ.

ທຸຕິຍນເຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ປຐມນຍໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເຕນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ນຍທ຺ວເຍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສເຫຕຸກຠາວທສ຺ສໂນ ຕຕິຍນໂຍ ອາຣທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕິຍນເຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສເຫຕຸກຠາວທສ຺ສນໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຈທໂກ ‘‘ກຖໍ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ໂຈເທຕ຺ວາ ‘‘ນນູ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ໂລຠາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫເຊກຏ຺ຐສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພເຫຕຸກສງ຺ຄໂຫ ວິຍ ມຄ຺ຄເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາຍປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຠາໂວປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ມຄ຺ຄເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ເສວາຕິ ຕໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕເຫຕຸໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອໂລຠາໂທສສ຺ເສວ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ເຫຕູ’’ຕິ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ. ອໂລຠາໂທສານໍເຍວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເຕສໍເຍວ ອາເວຓິເກນ ມຄ຺ຄເຫຕູຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ. ສາຘາຣເຓນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເຫຕູນໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄສຠາວານໍ ສາຘາຣເຓນ ມຄ຺ຄເຫຕຸມຄ຺ຄເຫຕູຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ. ເຕສນ຺ຕິ ເຫຕູນໍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ. ອຕ຺ຖວິເສສວເສນາຕິ ‘‘ມຄ຺ຄເຫຕຸກາ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວິເສສວເສນ. ອໂມເຫນ ອໂລຠາໂທສາໂມເຫຫິ ຈ ເສສຘມ຺ມານໍ ສເຫຕຸກຠາວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທຸຕິຍຕຕິຍນຍາ ‘‘ສຣູປໂຕ ເຫຕຸເຫຕຸມນ຺ຕທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາອທສ຺ສນໂຕຕິ ສຣູເປນ ອທສ຺ສນໂຕ. ອຕ຺ເຖນ…ເປ… ຄມນໂຕຕິ ‘‘ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໓໙) ວຈນໂຕ ມຄ຺ຄສຠາວານໍ ຘມ຺ມານໍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຕາສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເຫຕຸຠາໂວ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິໂຕ. ມຄ຺ຄເຫຕຸຠູຕາຍ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເຫຕຸເຫຕຸຠາໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ຎາປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໔໐. ອສຠາວຘມ຺ໂມ ຄຣຸກາຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຠາວຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ປຏ຺ຐາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓) ‘‘ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິ ຊາຕິເຠທໂຕ ກຸສລາກຸສລວິປາກກິຣິຍຣູປນິພ຺ພານວເສນ ຉພ຺ພິໂຘ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ມຄ຺ຄາທີນິ ຐເປຕ຺ວາຕິ ມຄ຺ຄາທີນິ ປຫາຍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄາທິໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ. ອຘິ…ເປ… ວສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ກຸສລານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຘຸຣຕ຺ຕາ ວີມໍສາຘິປຕິສ຺ສ ເສສາຘິປຕີນໍ ປຘານຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໐໔໑. ປເທສສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ ປຐມວິກປ຺ປສ຺ສ ສກລສຕ຺ຕວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກປ຺ປສຫສ຺ສາຕິກ຺ກເມປິ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລທ຺ໂຘກາສໍ ຍໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ລທ຺ໂຘກາສໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ. ກປ຺ປສຫສ຺ສາຕິກ຺ກເມ ອວສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວິປາກຕ຺ຕາ ຕທປິ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອລທ຺ຘຕ຺ຕລາຠຕາຍ ອຸປ຺ປາທາທິກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ປາກຏຠາວາຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຣູປຠວງ຺ເຄ.

ອວິປກ຺ກວິປາກໍ ກມ຺ມໍ ສຫກາຣີກາຣຓສມວາຍາລາເຠນ ອກໂຕກາສໍ ວິປາກາຠິມຸຂຠາວາຠາວໂຕ ວິປກ຺ກວິປາກກມ຺ມສຣິກ຺ຂກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອລທ຺ໂຘ…ເປ… ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນສມານນ຺ຕິ ‘‘ໂອກາໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມຕ຺ຖຕາ ນ ສິຍາຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ເຕນ ອປຈຍຄາມິກມ຺ມກິຈ຺ຈສ຺ສ ໂອກາສາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ປຸພ຺ເພ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ກມ຺ມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ວິປາກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໂອກາໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຘຸວວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຠູເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຣິຍມຄ຺ຄອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານໍ ວິຍ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມານໍ ນິຍຕສຠາວຕາຠາວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕີນໍ ‘‘ພລວວິຣເຫ’’ຕິອາທິນາ ສວິເສສນຘຸວວິປາກຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຎ຺ຈ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານີ’’ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາປິ ຘຸວວິປາກຕ຺ຕາ. ຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ໂຍ ວິປາໂກ ນິໂຍຄໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອນາຄຕກາເລປິ ອຸປ຺ປາທິໂວຫາຣໍ ລຠຕິ. ໂສ ຈ ອຸປ຺ປາທິໂວຫາໂຣ ອາຍູຫິຕກມ຺ມວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຠາວິນາ ອາຍູຫິຕຠາເວນ ມຄ຺ໂຄ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ອາຍູຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໕໐. ອຸປາທາເນຫິ ອາທິນ຺ນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ເຎຕິ ອຸປາທານາຣມ຺ມເຓຫິ ອຎ຺ເຎ ອນຸປາທານິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິເກນ ຄຫເຓນາຕິ ‘‘ອຫໍ ຜລໍ ສຈ຺ຉາກາສິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ຄຫເຓນ. ອິທານິ ອຸເປຕຕ຺ຖທີປກສ຺ສ ອຸປ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ອຸປາທິນ຺ນ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນສທ຺ເທນ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວໂຕ ‘‘ອມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕເຣຫີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕປທາທີຫິ.

ຕິກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໖໒. ເມຕ຺ຕາຍ ອຍນໍ ອຸປຄມນໍ ເມຕ຺ຕາຍນໍ, ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ເມຕ຺ຕາຍ ລາໂຠ ອຸປ຺ປາທນໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸປຄໂມ ອຕ຺ຖໂຕ ມຊ຺ຊນເມວາຕິ ‘‘ເມຕ຺ຕາ, ເມທນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສິເນຫນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

໑໐໖໕. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຣຎ຺ຊຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍຣຎ຺ຊນໍ. ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເອສນາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຓ຺ຫາຍ ວິປຸລຕາ ວິສຍວເສນ ປວຕ຺ຕິວເສນ ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວສ຺ສ ຣູປາທິກສ຺ສ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຄຫຓໍ ອຠິນິເວໂສ ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ ໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາຣຫິຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຠາວາຕິ ອຸປຈາຣວເສນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາວມາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິສໍວາທິກາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປາກເຏນ ສທ຺ເທນ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຍຖາຣຸຕວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ຈ ວິສຕ຺ຕິກາສທ຺ທສ຺ສ ວິສຕສຠາໂວ ‘‘ປຘາໂນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ. ເຕນ ຕໍ ພາຘຍິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິວເສນ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓) ມາເຣນ ຄຫິຕຕາຍ.

໑໐໖໖. ອນຕ຺ຖຈຣຓາທິອນຠິສນ຺ຘານກຕາຍ ອຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ຈ ວສ຺ສວາຕາທິສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໂກໂປ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຖາຈຣຓາທິນາ ອາໂຣປນາຘິປ຺ປາເຍສຸເຍວ ຕທຊ຺ຌາໂຣປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຍທິປິ ອນາຍຕນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຏ຺ຐານາຆາໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ສຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕພ຺ຍາປຕ຺ຕິຍໍ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຫຕິເຍວາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ອຏ຺ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປນສ຺ສ ນ ສິຍາ ກມ຺ມປຖເຠໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຏ຺ຐານໂກໂປ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ປຏິຆາທິປທານໍ ຆຏ຺ຏນາປຸຣິມຍາມວິກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິສມຎ຺ຎາທີສຸປິ ທສ຺ສນໂຕ ‘‘ປຏິວິໂຣຘາທິປທານິ ເຕສໍ ວິເສສນຕ຺ຖານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໙໑. ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ປຣິຈ຺ເຉທວໂຕ ພຫຸວຈນສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ‘‘ອປຣິຈ຺ເຉເທນ ພຫຸວຈເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ພຫຸວຈເນນ ອຸທ຺ເທສກຣຓໍ ພຫຸວຈເນນ ປຸຈ຺ຉາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ອຸທ຺ເທສານຸວິຘາຍິນີ ຫິ ປຸຈ຺ຉາຕິ. ຕຖາ ຫິ ສງ຺ຂາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອຸທ຺ເທເສ ‘‘ກຕເມ ວາ ຕໂຍ’’ຕິ ສງ຺ຂາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາວ ປຸຈ຺ຉາ ກຣີຍຕີຕິ. ອຸທ຺ເທເສນ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕວຈນິຈ຺ຉາຍໍ ສຠາວຠູມິກາຣຓຜລາທິປຣິຈ຺ເຉໂທ ວິຍ ສງ຺ຂາປຣິຈ຺ເຉໂທປິ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອນິທ຺ຘາຣິຕປຣິຈ຺ເຉເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ປທໂຕ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ອປຣິຈ຺ເຉເທນ ພຫຸວຈເນເນວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຕຖາ ອຸທ຺ທິສີຍນ຺ຕີຕິ ຕໍ ໂສຕປຕິຕຕາຍ ເຠທາຠາເວປິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ໂສປາທິເສສນິຣຸປາທິເສສຣາຄກ຺ຂຍາທິອສງ຺ຂຕາທິວຈນວຈນີຍຠາເວນ ອຸປຈຣິຕເຠເທຄຫິເຕ ປທທ຺ວເຍນ ອຕ຺ຖິ ກາຈິ ເຠທມຕ຺ຕາຕິ ອປຣິຈ຺ເຉເທນ ພຫຸວຈເນນ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ອຸທ຺ເທສານຸສາຣີນິ ປຸຈ຺ຉານິຄມນານີຕິ ຕານິປິ ຕຖາ ປວຕ຺ຕານິ. ນິທ຺ເທໂສ ປນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສຠາວາທິປຣິຈ຺ເຉທວິຠາວນວເສເນວ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ອິຈ຺ເຈວ ກໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠທາຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກເຖຕຸກາມຕາວເສນ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ກເຖຕິ, ເຕນ ກາຕພ຺ພປຸຈ຺ຉາຍ ກຣຓໂຕ ຕຄ຺ຄຕໍ ອຊານນໍ ສໍສຍໍ ວາ ອນຸວິຘາຍເຍວ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ສຠາວ…ເປ… ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ປຸຈ຺ຉາ ກຣີຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທ຺ເທສໂຕ ປຸພ຺ເພຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິໍເຍວ ວິຠາເວຕິ.

໑໑໐໑. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ຣູປາວ…ເປ… ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ກາມາວຈຣກຸສລມຫາກິຣິຍວິຎ຺ຎາເຓນ ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມສນວເສນ ຍຖາໂຍຄໍ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ອກຸສລມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ມານໍ ອຠິນິເວສນອສ຺ສາທນວເສນ ຕໍຕໍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຕໍຕໍໂວຫາຣວເສນ ປວຕ຺ເຕນ ອາວຊ຺ຊເນນ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓານໍ ປຸເຣຈາຣິເກນ ກາມາວຈຣຘມ຺ມາ ນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ອິຕເຣນາຕິ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓນ. ກາມາວຈຣານເມວ ອາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ຣູປາຣມ຺ມຓາທີຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ຕຕ຺ຖ ຣູປາຣມ຺ມເຓນ ວິຎ຺ຎາເຓນປິ ສທ຺ທາທີນໍ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ຣູປສ຺ສ ຈ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິເກນ ສທ຺ທາທີນໍ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຕິອາທິນາ ທ຺ວາຣເຠທວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອນິຏ຺ຐມນິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຣູປາວຈຣາທໂຍ ກາມາວຈຣວິປາກາທີຫີຕິ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ກາມາວຈຣວິປາເກຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ກາມາວຈຣໂຕ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕກຸສລກິຣິເຍຫິ ອກຸສເລຫິ ຈ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ອວິຊານນສຠາໂວ ເອວ ອຕ຺ຕສມ຺ຠໂວ.

໑໑໐໒. ຣູປາຣູປາວຈຣກມ຺ມູປປຕ຺ຕິຠເວ ທິຏ຺ຐິຣຫິໂຕ ໂລໂຠ ຠວາສໂວຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສໂຍ ທິຏ຺ຐິສຫິໂຕ ສພ຺ພກາມາວຈຣຘມ຺ມວິສໂຍ ຈ ໂລໂຠ ກາມາສໂວ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວາສວໍ…ເປ… ສິຍາ’’ຕິ. ກາມາສວຠວາສວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ໂລຠສ຺ສ ອຠາວໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕີຕິ. ປາຬິຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑປາຬິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ກາມາສໂວ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ຠວາສໂວ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຈຕູສຸທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠວາສໂວ…ເປ… ຍຸຕ຺ເຕສຸ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສາວຘາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຠວາສໂວ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອວິຊ຺ຊາສເວນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຘາວ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗໓). ໂສປິ ຣາໂຄຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ. ກາມຠວປຕ຺ຖນາ ວິຍ ກາມາສໂວຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄຕຣາຄກາມຠວປຕ຺ຖນານມ຺ປິ ຫິ ຠວາສໂວຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຠວຣາຄວເສນ ປຕ຺ຖນາ ຠວາສໂວ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຕສໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຠວາສວຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຣູປາຣູປສງ຺ຂາເຕ ກມ຺ມໂຕ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ທຸວິເຘປິ ຠເວ ອາສໂວ ຠວາສໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາມຠວປຕ຺ຖນາຍ ຕາວ ກາມາສວຠາໂວ ໂຫຕຸ, ຣູປາຣູປຠເວສຸ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສສຫຄຕຣາຄສ຺ສ ກຖນ຺ຕິ? ໂສປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສເຍ ກາມນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ກາມາສໂວເຍວ ນາມ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສ຺ສ ຠວາສວຠາເວນ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕເມວໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ຣູປາຣູປຠເວສຸ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄຕສ຺ສປິ ໂລຠສ຺ສ ຠວາສວຠາໂວ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ກາມາສວາທໂຍ ເອວ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາສວຠາເວນ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ.

໑໑໐໓. ອິຘ ປາຬິຍາປິ ຠວາສວວິນິມຸຕ຺ຕໂລຠສ຺ສ ກາມາສວຠາໂວ ນ ນ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມາສວນິທ຺ເທເສ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ ສທ຺ຘາ’’ຕິ ເກຈິ.

໑໑໐໕. ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສ຺ເວວ ປວຕ຺ຕຕິ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຊີວຄ຺ຄຫຓວິສຍສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠາວາ. ຣູເປ…ເປ… ວິຎ຺ຎາເຓ ວາ ປນ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ຣູປາທີນໍ ອວິປຣີຕສຠາວມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ສຍໍ ສມາໂຣປິຕສ຺ສ ເຕສຸ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ຘສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາກາຣສ຺ສ ອຠິນິເວສນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘໂຕ. ເວທນາທໂຍປິ ຫິ ເກຈິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ຕໂຕຕິ ວາ ສຣີຣສງ຺ຂາຕຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຕ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຫຕີຕິ ຠວຕິ ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມອິສ຺ສຣາທິໂຕ ອຎ຺ຎໍ.

ອຣູປຠໂວ ວິຍ ຣູປຣາຄປ຺ປຫາເນນ ຣູປຠໂວ ກາມຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມານຎ຺ຈ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ປຫີຍຕິ, ນ ວິມານາທີສຸ ຣາໂຄຕິ ໂສ ອກາມຣາໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ກາມາສໂວ ນ ໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຏີກາກາເຣຫິ ປນ ກາມາສວຠວາສວວິນິມຸຕ຺ຕໂລຠາຠາວທສ຺ສເນນ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວິມານາທິຣາຄສ຺ສປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຠວຣາຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ໂພ ໂລໂຠ ກາມາສໂວຕິ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສິຍາ ອາສວສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ກາມຣາເຄນ ຠວຣາເຄນ ວາ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ, ສິຍາ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຕທຎ຺ຎຣາເຄນ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕາ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ ອຠາວທສ຺ສເນນ ກາມາສວຠວາສວວິນິມຸຕ຺ຕໂລຠາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກາມາສໂວ’’ຕິອາທິປາຬິທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິຣາຄສ຺ສ ກາມາສວຠາວໍ ສາເຘຕິ. ປຫາຕພ຺ພທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຫາຕພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປຫາເນຕິ ປຫານນິມິຕ຺ຕໍ.

໑໑໒໑. ຊາຕິຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍສຠາວາທິຊາຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ໂຄຕ຺ເຕນາຕິ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕາທິອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຄຕ຺ເຕນ. ໂກລປຸຕ຺ຕິເຍນາຕິ ມຫາກຸລຠາເວນ. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນສຣີຣຕາຍ. ‘‘ໂປກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ສຣີຣໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ມານໍ ຊປ຺ເປຕີຕິ ມານໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ກໂຣຕິ. ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ ປວຕ຺ຕມາໂນ. ປຸຄ຺ຄລວິເສສນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຕິອາທິເຠທໍ ປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ. ເສຍ຺ຍໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເສຍ຺ຍມາໂນ. ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕານໍ. ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ມນນໍ ປຄ຺ຄໂຫ ມາໂນ, ຕສ຺ສ ກຣຓໍ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິອາທິປວຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຕິ ອາທິກິຈ຺ຈກຣຓ’’ນ຺ຕິ.

໑໑໔໐. ສພ຺ໂພປິ ໂລໂຠ ອຠິຊ຺ຌາສຠາໂວຕິ ອຠິຊ຺ຌາ ອາສວທ຺ວຍສຠາວາ, ກາມຣາໂຄ ກາມາສວສຠາໂວ ເອວາຕິ ອາສວທ຺ວຍເອກາສວຠາໂວ ອຠິຊ຺ຌາກາມຣາຄານໍ ວິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ອຠິຊ຺ຌາ ຈ ຘມ຺ມາ ຐເປຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໍ ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ ໂນອາສວສຠາວາ. ອຠິຊ຺ຌາ ຈ ອາສວທ຺ວຍສຠາວາ ເອວ, ນອຠິຊ຺ຌາສຠາໂວ ຈ ໂລໂຠ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ໂນອາສວໂລຠສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ຄຓນາຍ ເຫຕຸຍາ ສຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຫາວາຣປາຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອາສໂວ ຘມ຺ໂມ ອາສວສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ. ອາສໂວ ຘມ຺ໂມ ໂນອາສວສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ອາສໂວ ຘມ຺ໂມ ອາສວສ຺ສ ຈ ໂນອາສວສ຺ສ ຈ. ໂນອາສໂວ ຘມ຺ໂມ ໂນອາສວສ຺ສ. ໂນອາສໂວ ຘມ຺ໂມ ອາສວສ຺ສ. ໂນອາສໂວ ຘມ຺ໂມ ອາສວສ຺ສ ຈ ໂນອາສວສ຺ສ ຈ. ອາສໂວ ຈ ໂນອາສໂວ ຈ ຘມ຺ມາ ໂນອາສວສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໓.໑໖) ອິເມສໍ ວາຣານໍ ວເສນ ‘‘ຄຓນາຍ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ໂນອາສວສຠາໂວປິ ໂລໂຠ ສິຍາ, ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ອາສໂວ ຈ ໂນອາສໂວ ຈ ຘມ຺ມາ ໂມຫຍຖາວຸຕ຺ຕໂລຠາ ອາສວສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຍາ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ສຕ຺ຕໂມ, ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ ສຕ຺ຕມໍ ອຏ຺ຐມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາສໂວ ຈ ໂນອາສໂວ ຈ ຘມ຺ມາ ອາສວສ຺ສ ຈ ໂນອາສວສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ນວໂມ ປຎ຺ໂຫ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ປນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສ຺ສ ໂນອາສວຠາວາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໖໒. ຍຖາຣູເປ ຣູປປ຺ປພນ຺ເຘ ວຕ຺ຕມາເນ ປຸຄ຺ຄໂລ ຄຈ຺ຉຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ນິສີທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ວິສທຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຣິຍາປຖູປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ຕໍ ປນ ກຸສລໂຕ ກິຣິຍໂຕ ຈ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ຊວນານິ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນຎ຺ຈາຕິ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສວິຘໍ. ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຠາວກຣຕ຺ຕາ ຖິນມິທ຺ຘສຫຄຕຈິຕ຺ຕໍ ວິສທານິ ຣູປານິ ນ ສມຸຏ຺ຐເປຕິ ນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຣິຍາປຖໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໑໑໖໓. ວິປກ຺ເຂປິ ຠາວໂຕ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ຣູປຕ຺ຕາສາຘກຕ຺ຕໍ. ຄຣຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ລຫຸຕາວິຣໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕິປິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອກຸສລາທີນໍ ລຫຸຕາວິຣເຫ ຖິນມິທ຺ຘານໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ລຫຸຕາປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ກາຣຓານຸຣູປຕ຺ຕາ ຈ ຜລສ຺ສ ‘‘ຖິນມິທ຺ຘສມຸຏ຺ຐິຕຣູເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຊາຄຣ…ເປ… ສນ຺ຕຕິນ຺ຕິ ເອເຕນ ນາມກາເຍ ສຸປນສ຺ສ ອສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມິທ຺ຘສ຺ສ ຜລຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ມິທ຺ຘໍເຍວ ນິທ຺ທາກາຣຓນ຺ຕິ ນາຍໍ ນິຍໂມ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນິທ຺ທາກາຣຓເມວ ປນ ມິທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຍໂມ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ນິທ຺ທາຍ ມິທ຺ຘໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ກຣຊກາຍສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິໂຕຕິ.

ຉາທນໍ, ອວຕ຺ຖຣຓໍ ວາ ໂອນາໂຫ, ໂສ ຣູປສ຺ເສວ ສຠາໂວຕິ ປຣສ຺ສ ອາສງ຺ກໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເຕນ ສຫ ວຸຕ຺ຕາ ໂອນາຫປຣິໂຍນາຫາ ຈາ’’ຕິ. ອສງ຺ໂກຈວເສນ ວິສທາ ປວຕ຺ຕິ ວິປ຺ຜາຣິກຠາໂວ. ອາວຣຓຠາໂວ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ອາວຣຓສຠາວຕ຺ເຕປິ ມິທ຺ຘສ຺ສ ຕພ຺ພິຘຸໂຣ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ໂອນຫນາທິຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາມຎ຺ຎຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ອາວຣຓສຠາໂວຕິ ອາວຣຓຠາວສທິສສ຺ສ ໂອນຫນາທິຠາວສ຺ສ ນາມກາເຍ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ຄຫິຕຕາຕິ ເອຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ.

ປານນ຺ຕິ ອນຸໂຍໂຄຕິ ຈ ຕໍກິຣິຍາສາຘິກາ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ສຸຣາປານສ຺ສ ສຸຣາ…ເປ… ໂຍຄສ຺ສ ຈ ອກຸສລຠາເວນ ອຸປກ຺ກິເລສທຸພ຺ພລີກຣຓຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສຸຣາເມຣຍສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ປານໍ ປມາທຏ຺ຐານານຸໂຍໂຄ ຈາ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນີວຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ວາຕິອາທິນາ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນີວຣຓສຠາວານໍ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນປຣາຍ ໂຈທນາຍ ນີວຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ອທິຏ຺ຐປໂຍຄສ຺ສ ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ຍຖາລາຠໂຕ ຄຫຓໍ ຎາໂຍເຍວ ນ ໂຫຕິ, ສິທ຺ຘນີວຣຓຠາວສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຠາວານໍເຍວ ປນ ຄຫຓນ຺ຕິ ຕໍສຠາວາ ອຣູປຘມ຺ມາເຍວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ຣູປນ຺ຕິ ຖິນໍ ວິຍ ມິທ຺ຘມ຺ປິ ອຣູປເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ວຈເນນ. ອສມ຺ຠວວຈນໂຕຕິ ອສມ຺ຠວວຈນຠາວໂຕ.

ເຕນາຕິ ເຕນ ຣູປາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຫານວຈເນນ. ຣູປປ຺ປຫານໂຕ ອຎ຺ໂຎຕິ ກຕ຺ວາ ຣູເປ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ຕໍ ປຊຫຖາ’’ຕິ ປາຬິຍາ ນ ນິປ຺ປຣິຍາຍປ຺ປຫານໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຣູປສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສຸທຸທ຺ທສໍ ທູຣງ຺ຄມາທິປ຺ປວຕ຺ຕກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອຣູປຘມ຺ໂມເຍວ ວິພນ຺ຘິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຈຕໂສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓໍ. ນີວຣຓານິ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທາເນນ ກຸສລວາຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ‘‘ໂຈຣາ ມຄ຺ເຄ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໍສູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

໑໑໗໖. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຎ຺ຈ ສຫ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສປຸຈ຺ຉານິຄມເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ວິນາຠາວກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ນີວຣຓາ ເຈວ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈານໍ ວິສຸໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນີວຣຓຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາໂວ. ໂສ ຫິ ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄປ຺ປກາຣກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ຕິພ຺ພກິຈ຺ຈຕາຍ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐນີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓນ຺ຕ຺ເວວ ໂລໂຠ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓສ຺ສ ຈ ອນວເສສໂຕ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫາເນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ໂລໂຠ ອນີວຣຓສຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ…ເປ… ສິຍາ’’ຕິ. ໂນນີວຣໂຓ ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄປ຺ປກາໂຣ ໂລຠຘມ຺ໂມ ນີວຣຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິກສ຺ສ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ໂນນີວຣໂຓ ຘມ຺ໂມ ນີວຣຓສ຺ສ ຈ ໂນນີວຣຓສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ. ນີວຣໂຓ ຈ ໂນນີວຣໂຓ ຈ ຘມ຺ມາ ນີວຣຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ນີວຣໂຓ ຈ ໂນນີວຣໂຓ ຈ ຘມ຺ມາ ໂນນີວຣຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ນີວຣໂຓ ຈ ໂນນີວຣໂຓ ຈ ຘມ຺ມາ ນີວຣຓສ຺ສ ຈ ໂນນີວຣຓສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໘.໒໕) ອິເມ ປຎ຺ເຫ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນີວຣຓປທມູລການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ໂນນີວຣຓມູລກສ຺ສ ເອກສ຺ສ ວເສນ. ນີວຣຓໂນນີວຣຓຕທຸຠຍມູລການໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວເສນ ນວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຖາທສ຺ສິຕນຍາຍ ປາຬິຍາ ອຠາວາ ໂນນີວຣຓໂລຠາຠາວາ.

໑໒໑໙. ເຕເນວາຕິ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິອາກາເຣເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ. ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິວຈນານໍ, ທິຏ຺ຐິຣຫິເຕຫິ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ຄຄນກຸສຸມາທິໂລກໂວຫາຣວຈນານຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ວາຈາ…ເປ… ວາ’’ຕິ.

໑໒໒໑. ຈິຕ຺ເຕນ ປຣໂລເກ ຐິໂຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ສຍໍ ຐິໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ໂລກໍ ປຣໂລໂກຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ.

໑໒໓໖. ນ ຫິ ປຸຣິເມຫີຕິອາທິນາ ປຐມມຄ຺ຄາທີຫິ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕອປາຍຄມນີຍຠາວາທິກາ ເອວ ຣາຄາທໂຍ ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທີຫິ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໒໘໗. ອຸປຏ຺ຐິເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕິນິມິຕ຺ຕາທິເກ ນ ຕຖາ ຕິພ຺ໂພ ໂລໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ສຸຄຕິນິມິຕ຺ຕາທິເກຕິ ອາຫ ‘‘ພລວນິກນ຺ຕິວິຣເຫນາ’’ຕິ.

໑໓໐໑. ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວິຍ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນານມ຺ປິ ສຫປວຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຫາເນກຏ຺ເຐນ ຣາຄຣເຓນ ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໂມຫສ຺ສ ສຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາຫິ ໂຍ ໂມໂຫ ສຫຊາໂຕ ຠເວ, ໂສປິ ຣາເຄນ ສຣໂຓ ປຫາເນກຏ຺ຐຠາວໂຕຕິ. ໂລຠໂທສໂມຫຕເທກຏ຺ຐກິເລສຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຕໍສມຸຏ຺ຐານກມ຺ມເຠທໂຕ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອກຸສລສ຺ສ ສງ຺ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສຣຓປທນິທ຺ເທໂສ ອຣຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕນປິ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສມ຺ປໂຍຄປ຺ປຫາເນກຏ຺ຐຠາວທີປເນນ ຣາຄາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ວາ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ສຣຓຠາວທສ຺ສນໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ຍຖາທສ຺ສິຕຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຣຓຠາວທສ຺ສນປຣໍ, ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມານໍ ສຣຓຠາວປຏິເສຘນປຣນ຺ຕິ ອຣຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວິໂຣໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ວາ ປຣິຍາຍກຖາຠາວໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຣຓຠາໂວ ວິຍ ອຣຓຠາໂວປິ ອກຸສລຘມ຺ມານໍເຍວາຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕວິໂຣໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກທຸກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໑໓. ອຫໍ-ສທ຺ເທນ ເຫຕຸຠູເຕນ ໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອຕ຺ຖ ອຫໍ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຕ຺ຖາວໂພຘນຕ຺ໂຖ ຫິ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ອຕ຺ຖປຣາຘີໂນ ເກວໂລ ອຕ຺ຖປທຕ຺ຖໂກ, ໂສ ປທຕ຺ຖວິປຣິເຍສກາຣິນາ ປນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປຣໂຕ ປຍຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ທປທຕ຺ຖໂກ ຊາຍຕິ ຍຖາ ຄາວີຕິ ອຍມາຫາຕິ ໂຄ-ສທ຺ທໍ ອາຫາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິໂຕ ສທ຺ໂທ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂວຫາໂຣ ໂລກິຍໂສເຕ ປຏິຫຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໓໔໗) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຈນຠາວໍ ສາຘຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິອາທິນາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອສທ຺ທສຠາວຕ຺ເຕ ໂທສມາຫ. ອຘິວຈນາທິຕາ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ອຘິວຈນາທີນໍ ອຘິວຈນປຖາທິໂຕ ວິເສໂສ ນ ສິຍາຕິ ທຸໂກເຍວ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຣູປາທໂຍ ຘມ຺ເມ ສມູຫໂຕ ສນ຺ຕານໂຕ ຈ ເອກຕ຺ຕວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຫນ຺ຕິ ໂວຫຣິຍມານາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສງ຺ຂາຍຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ສງ຺ຂາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕຖາ ເສເສສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປທຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ອຫໍ-ສທ຺ທາທິປທາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ, ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ວາ. ອຘິວຈນໍ ສທ຺ໂທຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ວທນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ຎາເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ສຍໍ ຎາໂຕ ເອວ ຎາເປຕີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສຎ຺ເຎນາ’’ຕິ. ວິເສເສນ ຎາຍຕີຕິ ສມຎ຺ຎາຕິ ສໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິເສສຕ຺ຖຕໍ ອາຫ.

ກຣີຍຕີຕິ ອິທໍ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເອວໍ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ. ນາມຠູຕໍ ວຈນເມວ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສເຫຕຸກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕິ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນາມມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ປຖວີ’’ຕິອາທິ. ປຖວີສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ປຖວີ-ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍໍ.

ອາຈຣິຍາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ສໍວຓ຺ຓນກາ ອາຈຣິຍາ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ມາຕິກາຍນ຺ຕິ ມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍໍ. ເຕນາຕິ ມາຕິກາວຓ຺ຓນາວຈເນນ. ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອຕ຺ຖທສ຺ສນສ຺ສ ເອຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ວິໂຣໂຘ ສິຍາ, ຕເມວ ວິໂຣຘໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິວຈນປຖາທິຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ປກາສກສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິຕສທ຺ທສ຺ເສວ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິອາທິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອສຠາວສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍກິຈ຺ຈຣຫິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິທ຺ຘາຣິຕສຠາວສ຺ສາຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອນຸປລທ຺ຘສຠາວສ຺ສ.

ທຸວິຘາຕິ ປຎ຺ຎາປນປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພເຠທໂຕ ທຸວິຘາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຕິ ອຸປ຺ປາທວຍກິຈ຺ຈຣຫິຕາຕິອາທິປ຺ປກາຣາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາຍໍ. ນນຸ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ອປຣາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຉ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ປນ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີສຸ ຉສຸ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ຉ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຣູປາທິ ວິຍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕຣຖາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຈເນນ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ທຸວິຘາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຕເຣຫີຕິ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີຫິ ອວເສເສຫິ ປຎ຺ຈຫິ, ຣູປເວທນາທີນໍ ສຕ຺ຕຣຖາທີນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖານໍ ປກາເຣຫິ ຎາປນໂຕ ຕໍຕໍວາຈໂກ ສທ຺ໂທເຍວ ວິສຍເຠທໂຕ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິເຠທາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສງ຺ຂາທີຫິ ທສຫິ ປເທຫິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ປຸຣິໂມ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ຈ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ປາຬິຍາ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ປາຬິອນຸຄໂຕ ອຸຊຸໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທິ ຈາຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕາທິກາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ອວິຊ຺ຊມານາ ຈ ສາ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເຕສໍ ອາຈຣິຍານໍ ລທ຺ຘີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ຕສ຺ສາ ລທ຺ຘິຍາ ວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖາຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວາປຕ຺ຕິໂຈທເນນ ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ. ຕໂຕຕິ ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ສຕ຺ຕຣຖາທີນໍ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ ວິຍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ເພສໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອຖາ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖນິທ຺ເທສໂຕ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຍເມວ ກາຣຓມາສງ຺ກຕິ. ‘‘ນາປີ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຸຣິໂສຕິ ສງ຺ຂາ’’ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂາທໂຍປິ ນາມາທີຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິສິຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາທິສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ’’ຕິ. ວຈນຄ຺ຄຫຓໍ ວຈນຸຈ຺ຈາຣຓໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕສນ຺ຕິ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓວຈນຄ຺ຄຫຓານໍ. ອສມຕ຺ຖຕາ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕເມວ ອສມ຺ຠວໍ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປເນຕິ ຍາຍ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທາຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຣູປາທໂຍ ຈ ປຎ຺ຎາປີຍນ຺ຕິ, ຍາ ຈ ໂສຕທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕານານນ຺ຕຣມຸປ຺ປນ຺ເນນ ຄຫິຕປຸພ຺ພສງ຺ເກເຕນ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕາເນນ ຄຍ຺ຫຕິ, ສາ ອຍໍ ນາມາຕິ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາປເນ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປເນ. ອຖ ວາ ໂສຕທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕານານນ຺ຕຣມຸປ຺ປນ຺ເນນ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕາເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຄາຫາປເນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທເນ. ຕສ຺ສາ ອຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ ຕສ຺ສາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຎາປເນ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓວຈນຄ຺ຄຫຓານໍ ສຫກາຣີກາຣຓຠູຕາ ອຎ຺ຎາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ອນຸຎ຺ຎາຕພ຺ພາ ສິຍາ. ຕໂຕ ອຕ຺ຖວິຊານນເມວ ນ ສິຍາຕິ ເກວລານິ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓວຈນຄ຺ຄຫຓານິ ອຕ຺ຖປຎ຺ຎາປເນ ວິຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຎາປເນປິ ອສມຕ຺ຖານິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ຎາຕາເຍວ ເຕສໍ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ຕໍຊານນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປເນ ຈ ອນວຕ຺ຖານາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖາຘິຄມສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນ ຠເວຍ຺ຍ.

ສງ຺ເກໂຕ ຣູປາທີສຸ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕິ, ຠູຕາທິນິມິຕ຺ຕໍ ຠາວນາວິເສສຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ໂວຫຣິຍມານາ ກສິຓາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ ຕໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕິຕພ຺ພໍ ສງ຺ເກຕກຣຓຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ໂວຫາຣມຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາປິກາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນາປິ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ. ນນຸ ຈ ອຕ຺ຖວິຊານນາສມ຺ຠວໂຈທເນເນວ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓາຠໂວປິ ທສ຺ສິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສງ຺ເກເຕ ປນ ອາຈຣິຍານໍ ມຕິເຠໂທ ວິຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກປກ຺ຂິໂກ ອຍໍ ໂທໂສຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຈນໍ ວຸຈ຺ຈມານາ ຣູປາທໂຍ ຘມ຺ມາວຈນຕ຺ຖາ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພາ ຈ, ຕທຠິຘາຍໂກ ສທ຺ໂທ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພໂວຫາໂຣ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ວຈນ…ເປ… ຊນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຈນຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ປຏິຫນນໂສຕພ຺ພຕາທີປກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປາຐານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເກຈິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂວຫາຣໍ ສຸຓນ຺ຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍ ວິໂຣໂຘ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕາ, ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອນນຸຄໂມ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖປທສ຺ສ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ, ອນວຕ຺ຖານາປຕ຺ຕິໂຕ ອຕ຺ຖວິຊານນາສມ຺ຠໂວຕິ ອເນເກ ໂທສາ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິຕສ຺ສ ປນ ສທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາເວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາຠາໂວ ອເນເກສໍ ປາຐປ຺ປເທສານຎ຺ຈ ອນຸໂລມນໍ, ຕສ຺ມາ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ປາຬິ…ເປ… ຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຍທິ ສຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ສທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາເວ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິໂຣຘມາຫ. ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາເວ ຍທິ ສທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ, ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຣູປາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາປນໂຕ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ ເອວ ສິຍາ, ນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ. ນ ຫິ ເຕ ສຕ຺ຕາທໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ ເອວ ສິຍາ. ວຸຕ຺ຕາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑ ມາຕິກາວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ວິສຍສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິໂຣຘາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິທານິ ສຕ຺ຕາທິວິສຍສ຺ສ ເກນຈິປິ ປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອຠາວທສ຺ສເນນ ຕພ຺ພິສຍາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໍເຍວ ວວຕ຺ຖເປຕິ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ວາໂທ’’ຕິ. ວິຊ຺ຊມານາ ເອວ ສຕ຺ຕາທໂຍ ຣູປາທິສຠາວາຠາວວເສນ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພຖາ ອຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຎາປິຍມານຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣູໂປ ວາໂທ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ເຫວຕ຺ຖິ ເຫວ ນຕ຺ຖີຕິ. ເສວຕ຺ຖິ ເສວ ນຕ຺ຖີຕິ. ນ ເຫວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ. ເສວຕ຺ຖິ ເສວ ນຕ຺ຖີຕິ. ອາມນ຺ຕາ. ອຕ຺ຖຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ກຖາ. ໓໐໖) ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ເຫວຕ຺ຖິກຖາຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣູປາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຣູປາທິສຠາເວນ ອຕ຺ຖິ, ເວທນາທິສຠາເວນ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພເມວິທໍ ເອວໍ ອຕ຺ຖິ ເອວໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍລທ຺ຘິເກ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາ ສກວາທິສ຺ສ. ‘‘ເຫວຕ຺ຖິ ເຫວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ປຣວາທິສ຺ສ. ອຖ ນໍ ສກວາທີ ຍທິ ຣູປເມວ ເອວໍ ອຕ຺ຖິ ເອວໍ ນຕ຺ຖີຕິ ລທ຺ຘິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ໂສ ເອວ ອຕ຺ຖິ ໂສ ເອວ ນຕ຺ຖິ ນາມາຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ເສວຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ເຕເນວ ສຠາເວນ ອຕ຺ຖິຕໍ, ເຕເນວ ນຕ຺ຖິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ທຸຕິຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສກຠາເວນ ອຕ຺ຖິຕໍ, ປຣຠາເວນ ນຕ຺ຖິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປຏິຊານາຕິ. ຕໂຕ ສກວາທີ ‘‘ອຕ຺ຖຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖິຕາ ວາ ນຕ຺ຖິຕາ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘາ ເອກສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ວິນາ ກາລເຠເທນ ອສມ຺ຠວຕ຺ຕາຕິ ກິໍ ເອກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຣວາທິໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ປຏິສິທ຺ໂຘຕິ ຈ ‘‘ຣູປໍ ‘ຣູປ’ນ຺ຕິ ເຫວຕ຺ຖິ, ຣູປໍ ‘ເວທນາ’ຕິ ເຫວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໓໐໖) ວຸຕ຺ຕາຍ ຣູປເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ ສກຠາເວນ ອຕ຺ຖິຕາຍ ປຣຠາເວນ ນຕ຺ຖິຕາຍ ຈ ປຏິເສຘເນນ ສຕ຺ຕາທີນມ຺ປິ ຕຖາຠາໂວ ປຏິເສຘິໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣູປາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຣູປາທິສຠາວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຕຖາຕິ ສມູຫສນ຺ຕານາທິວເສນ. ວິຈິຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ປຣິກປ຺ປວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ສຕ຺ຕຣຖາທິສຎ຺ຎາວລມ຺ພິໂຕ ວຈນຕ຺ໂຖ ວິຊ຺ຊມາໂນ ນ ໂຫຕິ, ນນຸ ສຕ຺ຕຣຖາທິອຠິລາປາ ອນຣິຍໂວຫາຣາ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ເຕ ອຠິລາປາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນ ວເສນ ກິຎ຺ຈິ ອໂຫນ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາປກສ຺ສ ວຈນສ຺ເສວ ວເສນ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂວຫາຣໍ ລຠຕິ. ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນາຕິອາທິ ‘‘ສຍໍ ອວິຊ຺ຊມາໂນ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓໍ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຈຕຸກ຺ກໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໒໑) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປຣິຕ຺ຕາທິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກຖໍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ສຕ຺ຕາທິກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘສມູຫສນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘສມູຫສນ຺ຕານໍ. ຕທຸປາທານຠູຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ຄຫຓປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ກາຣຓຠູຕໍ. ຍທິ ປຸຄ຺ຄລສຎ຺ຎາຍ ເສວມານສ຺ສ ກຸສລາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ກຖໍ ປຸຄ຺ຄລທສ຺ສນໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນນ຺ຕິ ປຏິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຖວີຘາຕຸ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາຠາເວ ວິປກ຺ຂວເສນ ນິທສ຺ສນມາຫ. ອິທຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອນຸມານໍ. ນ ຣູປາທໂຍ ວິເວເຈຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປລພ຺ຠຕິ ເຕສໍ ອຄ຺ຄຫເຓ ຕຖາຣູປາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ເສວນາທໂຍ ວິຍາຕິ. ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປລພ຺ຠຕິ ສຈ຺ຉິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ເຖນ ໂຍ ຉວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ສໍສຣຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ ຈາຕິ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຣິກປ຺ປິຕປຸຄ຺ຄໂລວ ປຏິເສຘິໂຕ, ນ ໂວຫາຣປຸຄ຺ຄໂລຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິເສ…ເປ… ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ອາຫ.

ຄາຖາຍ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຣູປໍ ເວທນາ ສຎ຺ຎາ ເຈຕນາ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອເຕສຸ ກໍ ນາມ ຘມ຺ມໍ ສຕ຺ໂຕຕິ ຊານາສິ ນຸ, ເອເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ສຕ຺ໂຕຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນາຣຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ເອເຕຫິ ອຎ຺ໂຎ ເອໂກ ສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ເຈສິ. ເອວມ຺ປິ ມາຣ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ນຸ ເຕ. ນຸ-ສທ຺ໂທ ທິຏ຺ຐິຄຕເມເວຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ໂຊຍໍ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ນຍິຘ ສຕ຺ຕູປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວາ ອນຸມານໂຕ ວາ ອນຸປລທ຺ຘິໂຕ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ສຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ສຕ຺ໂຕ ສໍສາຣມາປາທີຕິອາທິ ນີຍຕີຕິ. ກິເມຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພໍ, ສຕ຺ໂຕຕິ ໂວຫາຣສຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ໂວຫາເຣ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອງ຺ຄສມ຺ຠາຣາຕິ ອງ຺ຄສມ຺ຠາຣໂຕ ອກ຺ຂຈກ຺ກອີສາທິອງ຺ຄສມ຺ຠາຣມຸປາທາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ໂຕຕິ ໂວຫາໂຣ.

ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ສສວິສາຓາທິກສ຺ສ. ຍທິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ, ກຖໍ ຕໍ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິກປ຺ປິຕ’’ນ຺ຕິ. ໂລກສຎ຺ຎາຕໍ ຆຏາທິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກຘມ຺ມານໍ ຕໍສນ຺ຕຕິປຕິຕານຎ຺ຈ ກິເລສຸປຕາປາຠາເວນ ອສ຺ສຕ຺ຖຠາວປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຸປ຺ປາທາທິຣຫິຕມ຺ປິ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ອສ຺ສາສນກຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນກຘມ຺ມວເສນ ອຸປ຺ປາທາທິຣຫິຕາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ວາ ອນ຺ໂຕນີໂຕຕິ ປວຕ຺ຕິຕາ ໂວຫາຣິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ຄຫິຕາເຍວ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ສາ ຄເຫຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຖທ຺ວາເຣນ ວຸຈ຺ຈມານາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປນ ວຸຈ຺ຈມານຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ປກາຣໂຕ ຎາປນຠາເວນ ຎາເປຕພ຺ພຎາປນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາເຍວ ຈ ຕສ຺ສາ ອນິທ຺ຘາຣິຕສຠາວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນ ຫິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິ ສຣູປໂຕ ສທ຺ເທນ ວຈນີຍຠາວໍ ຠຊຕິ, ອປິຈ ໂຂ ເນສໍ ກາລເທສາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ວິນິວຕ຺ຕອຎ຺ຎຊາຕິຍໂກ ສຊາຕິຍສາຘາຣໂຓ ປຸພ຺ພສງ຺ເກຕານຸຣູປໍ ອຊ຺ຌາໂຣປສິທ຺ໂຘ ສາມຎ຺ຎາກາໂຣ ວຈນີໂຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ນ ວິນາ ເກນຈິ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູໂຕ ໂລກສງ຺ເກຕສິທ຺ໂຘ ຕໍຕໍວຈນຕ຺ຖນິຍໂຕ ສາມຎ຺ຎາກາຣວິເສໂສ ນາມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສທ຺ທໍ ນາເມຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນາມສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີຕິ ນາມໍ, ປກາເຣຫິ ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈາຕິ.

ກສ຺ສ ປນ ໂສ ອາກາຣວິເສໂສຕິ? ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອເນກາກາຣາ ຫິ ອຕ຺ຖາຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຄເຫຕພ຺ພຕາວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ, ອວສ຺ສຎ຺ຈ ເອຕເມວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ວຈນວຈນີຍເຠທານໍ ສງ຺ກໂຣ ສິຍາ, ສພ຺ໂພປິ ອຕ຺ໂຖ ສພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ວຈນີໂຍ, ສພ຺ໂພ ຈ ສທ຺ໂທ ສພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກຕິ ນ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວວຕ຺ຖິເຕສຸ ເອວ ເຕສຸ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໂຕ.

ອປເຣ ປນ ‘‘ຍຖາ ຘູມໂຕ ອຄ຺ຄິອນຸມາເນ ນ ເກວເລນ ຘູເມເນວ ອຄ຺ຄິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຘູມສ຺ສ ປນ ອຄ຺ຄິນາ ອວິນາຠາວສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ຘູເມນ ອຄ຺ຄິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຖວິຊານເນ ນ ເກວເລນ ສທ຺ເທນ ຕທຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໍຕໍສທ຺ທສ຺ສ ປນ ເຕນ ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອວິນາຠາວສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເຕນ ເຕນ ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອຄ຺ຄຫິຕສມ຺ພນ຺ເຘນປິ ສທ຺ທສວນມຕ຺ເຕນ ຕທຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍາຕິ. ໂຍ ຍເມຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣູໂປ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ໂສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຎ຺ຎາປນຠາເວນ ນາມນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠາວາ ໂລກສງ຺ເກຕວເສນ ໂລກສງ຺ເກໂຕຕິ ວາ ສິທ຺ໂຘ ຎາໂຕຕິ ໂລກສງ຺ເກຕສິທ຺ໂຘຕິ, ສທ຺ເທນ ປກາສິຍມານານໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາຣານໍ ອຘິຄມເຫຕຸຕາຍ ປກາຣໂຕ ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ອຠາເວ ຆຏາທິສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍາ ວິຍ ປຖວີຜສ຺ສາທິສທ຺ທວຈນີໂຍປິ ນ ລພ຺ຠຕິເຍວາຕິ ສພ຺ພໂວຫາຣໂລໂປ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ຈ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕຕໍຕໍວິເສສາກາຣວເສເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເກວລາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຕ ສຓ຺ຐານສມູຫອວຕ຺ຖາວິເສສາກາຣາ ຍທິປິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກິຎ຺ຈິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຣູປາທີນໍ ອຸປາທານານໍ ວເສນ ວິຊ຺ຊມານຠາວໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍຕໍຄຫຓານຸຣູປໍ ຕໍຕໍອຠິລາປາຘິກຣຓໍ ຠວຕິ. ອຸປາທາຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຫິ ອຸປາທານໂຕ ຍຖາ ອຎ຺ຎາ ອນຎ຺ຎາຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເອວໍ ສພ຺ພຖາ ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕໂຍປິ ຫິ ເອເຕ ສນ຺ຕາເຍວາຕິ ເອວໍ ຕາວ ມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ສງ຺ຂາຍຕິ ສໍກຖີຍຕີຕິ ສງ຺ຂາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກເຖຕພ຺ພຠາເວນ ວຈນຕ຺ເຖເຍວ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ນ ວຈນສ຺ມິນ຺ຕິ ວຈນປກ຺ຂສ຺ສ ອຸຊຸກຕາ ສມ຺ຠວຕິ. ວຈນປກ຺ໂຂເຍວ ປາຬິອນຸຄໂຕ, ນ ປຣມ຺ປຣາຄໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ກຸໂຕ ປເນຕໍ ລພ຺ຠາ. ນ ຫິ ອນີໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປາຬິອນນຸຄໂຕ, ນາປິ ສພ຺ພາ ປາຬິນີຕຕ຺ຖາ ເອວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ທຸວິຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຉຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ສິທ຺ຘເມຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ.

ຍທິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຕາປຏິເສໂຘ, ອິຏ຺ຐເມຕໍ. ອຖ ໂວຫາຣໂຕ, ສຕ຺ຕຣຖຆຏາທີຫິ ສຕ຺ຕຣຖາທິວຈນປ຺ປໂຍໂຄເຍວ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ນ ຫິ ວຈນີຍຣຫິໂຕ ວຈນປ຺ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຖີຕິ. ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ອສຠາວຘມ຺ມຠູຕາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖາ ອຘິວຈນາທິທຸກຕ຺ຕຍເທສນາຕິ ນ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ຣູປາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວາປຕ຺ຕີຕິ. ນ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມນິທ຺ເທສານໍ ອວິເສສວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ທສ຺ເສວ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາເວ ສິຍາ ກາຈິ ເຕສໍ ວິເສສມຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພສ຺ສ ອປຣມຕ຺ຖສຠາວສ຺ເສວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ນ ສພ຺ໂພ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປໂຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖປທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພຕາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖຠາໂວຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ຈ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ວິຠຕ຺ຕາເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ‘‘ປຸຣິໂສ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທສ຺ສິຕາຕິ ນ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາປິ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປາທາຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຠາວສມ຺ຠວໂຕຕິ ສງ຺ຂາທິສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖຕາປິ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕາ ສຍໍ ຎາຕາເຍວ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ ຄຫິຕສຣູປຕາຍ ປທີໂປ ວິຍ ຣູປຄຕວິຘໍສເນຕິ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປເນນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຕ຺ຖປຎ຺ຎາປເນ, ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປເນ ປນ ອຸປາທານເຠທຠິນ຺ນາ ອຸປາທາຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ ຕໍຕໍວຈນວຈນຕ຺ຖເຠທຠິນ຺ນາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕາ ເອວ. ນ ຈ ອນວຕ຺ຖານໂທໂສ ຕໍຕໍວຈນສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຠາວເນ ສຫກາຣີກາຣຓຠາເວນ ປຏິນິຍຕສຣູປຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ສງ຺ເກຕຄ຺ຄຫຓາຠາໂວປິ ປຏິສິທ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕຖາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປໂຍຊນາຠາໂວ. ທສ຺ສິຕປ຺ປໂຍຊນາ ຫິ ສາ ປຸພ຺ເພຕິ.

‘‘ໂວຫາໂຣ ໂລກິຍໂສເຕ ປຏິຫຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ໂສຕພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ຕພ຺ພິສຍຠູຕາ ໂວຫາຣາທໂຍ ປຏິຫນນໂສຕພ຺ພຕາປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສທ຺ໂທເຍວ ວາ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາຣາທິສຫຈາຣິຕາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣສາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຂາ ທຸກ຺ຂາ, ສຸຂາປິ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂາ ສຸຂາ, ທຸກ຺ຂາປິ ສຸຂາຕິ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ທຸວິຘາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຘິວຈນາທິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາເວນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ. ອຍໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕວິນິມຸຕ຺ຕໍ ເຎຍ຺ຍວິເສສໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໓໑໖. ສຕິປິ ປເຣສໍ ສາມຎ຺ຎາທິນາມກາຣການໍ ນາມກຣຓຠາເວ ປຣານເປກ຺ຂຕາຍ ຕໂຕ ອຕິວິຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ອິຘ ນາມກຣຓສຠາໂວ ອຸກ຺ກໍສປຣິຈ຺ເຉເທນ ນາມກຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນາມກຣຓສຠາວຕາ ນ ໂຫຕິ ອສຠາວິກຕາຍ ກທາຈິເທວ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ເວທນາທີນໍ ເວທນາທິນາມກຣຓຘມ຺ມຕໍ ອາຫ. ຍທິ ເວທນາທີນໍ ເກນຈິ ອກຕໍ ສກນາມໍ ອາທາຍເຍວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ໂອປປາຕິກນາມານໍ ນາມກຣຓຏ຺ເຐນ ນາມຠາໂວ, ເອວໍ ສຕິ ປຖວີອາທີນມ຺ປິ ນາມຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ປຖວີອາທິນິທສ຺ສນເມວ ນ ສິຍາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຖວີອາທິນິທສ຺ສເນນາ’’ຕິອາທິ. ເອກເທສສາມຎ຺ເຎນ ຫິ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕນ ອຸປມາ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ພສາມຎ຺ເຎນາຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍທິ ສຠາວສິທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ ເວທນາທໂຍ ນາມໍ, ປຖວີອາທີນມ຺ປິ ອນິວຕ຺ຕນີໂຍ ນາມຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ຍໍນິມິຕ຺ຕໍ ເວທນາທີສຸ ນາມສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ, ສຕິປິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຕໍນິມິຕ຺ຕໂຍເຄ ໂຄ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຏາທິສຕ຺ຕປິຓ຺ເຑ ນິຣຸຬ຺ຫໂຕ ເວທນາທີສຸ ນາມ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອເນເກສຸ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ ເຕສໍເຍວ ນາມໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ນາມຕານາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເກສກຸມ຺ຠາທິນາມນ຺ຕຣາປຊ຺ຊນໂຕ. ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ຍທິປິ ສມູຫາທິຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ເວທນາທິອຣູປຘມ຺ເມສຸປິ ປິຓ຺ຑາກາເຣນ ຄຫຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ປນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖາຕິປຣິກປ຺ປມຸເຂນ ເອກຘມ຺ມວເສເນວ, ນ ສມູຫວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ເຎນ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ປກາສກປກາສິຕພ຺ພຠາໂວ ວິສຍິວິສຍຠາໂວ ເອວ. ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ. ໂສ ນາມມນ຺ຕເຣນ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປາກໂຏຕິ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ວິຍາ’’ຕິ ວຈເນນ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຕປ຺ປກາຣານເມວ ນາມຠາໂວ ສິຍາ, ນ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສຕປ຺ປກາຣານນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາຍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຫຄໂຕ ຜສ຺ໂສ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສ. ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ວິສຍີວິສຍສງ຺ຆຏ຺ຏນສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຜສ຺ສໂຕ ໂອຬາຣິໂກປິ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສ ນ ຣູປຘມ຺ມາ ວິຍ ວິຠູຕາກາໂຣ, ຕໂຕ ນາມາຍຕ຺ຕຄຫຓິຍຠາໂວ ນາມສ຺ເສວາຕິ. ອຣູປຕາຍ ວາຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸປຈາຣວເສນ ນາມຠາວມາຫ. ປຈ຺ຉິມປຸຣິມານນ຺ຕິ ‘‘ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິມໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຣູປສ຺ສາຕິອາທິນາ ນາມໂວຫາຣເຫຕຸໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠາວໍ ເອວ ວິຠາເວຕິ, ຍໂຕ ອຣິຍານໍ ອຎ຺ຎວິສຍວິນິສ຺ສຏໍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸຍໍ ເອວ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

໑໓໑໘. ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ຕທສ຺ສາທນາຠິນນ຺ທນໂຕ ຈ ວຏ຺ຏສ຺ສ ມູລໍ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ວຏ຺ຏມູລໍ.

໑໓໒໐. ເອເກກສ຺ມິໍ ຣູປາທິເກ ຍຖາຠິນິວິຏ຺ເຐ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຫໍມານາຘາຣນິມິຕ຺ຕຕໍ ກຸສລາກຸສລຕພ຺ພິປາກໂລກາຘາຣຕຎ຺ຈ ສມາໂຣເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວິເສໂສ. ຍາ ກາຈິ ທິຏ຺ຐິ ນິວິສມານາ ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິຈ຺ຈປຣາມສນາກາເຣເນວ ນິວິສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣາມສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

໑໓໓໒. ເຈຕນາປ຺ປຘາໂນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍາຍ ເຈຕນາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໓໓. ທຸນ຺ນາມໍ ຄາຣຍ຺ຫນາມໍ. ອນຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິນາ ເສວນຠຊນານໍ ວິເສສມາຫ.

໑໓໓໖. ອາປຕ຺ຕິອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທຊານນູປາຍທສ຺ສນໍ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ສຫ ກມ຺ມວາຈາຍາທິວຈນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໑໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກາຣຓຊານເນນ ຜລໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຎາຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໑໓໔໒. ຕສ຺ສາຕິ ມນສິກາຣກຸສລຕາຍ.

໑໓໔໔. ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາເນວ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາເນວ.

໑໓໔໘. ອກຣເຓນ ອນາທຣວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໓໕໐. ເຜຄ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສິຄ຺ຄຸອາທິກສ຺ສ.

໑໓໕໒. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣຓສ຺ສ. ອສໍວຸຕຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ເຫຕູຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທິອນ຺ວາສ຺ສວນສ຺ສ ຕໍທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຘານກາຣຓໍ. ສຕິ ຫິ ອສໍວຸຕຕ຺ເຕ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ເຕ ເຕ ອນ຺ວາສ຺ສວນ຺ຕີຕິ ອສໍວຣິຍມານຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍເຫຕຸໂກ ໂສ ອສໍວໂຣ ຕຖາວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ປາເຍ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຍຕ຺ວາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ສ ຈາຕິ ປກາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ກຖໍວິຘສ຺ສ ກຖໍສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ສຣູເປ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ສຣູປປຸຈ຺ຉາຍ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ອນ຺ວາສ຺ສວນ຺ຕິ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ. ຕທຸປລກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ອນ຺ວາສ຺ສວູປລກ຺ຂິຕໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາສໍວໂຣ ມໂນທ຺ວາຣວເສນ, ເສສາສໍວໂຣ ຉທ຺ວາຣວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈາທີນໍ ສຕິປຏິປກ຺ຂາກຸສລຘມ຺ມາທິຠາວໂຕ ສິຍາ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ກາຍິກວາຈສິກວີຕິກ຺ກມຠູຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກຕ຺ຕາຕິ ຕເມວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ‘‘ນ ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ.

ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອສໍວໂຣ ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ອສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ກິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປວຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ນິຍມິຕາທິວເສນ ກຸສລາກຸສລຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນໍ ຕໍເຍວາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ປຸນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທ຺ວາເຣ ‘‘ອິຕ຺ຖິປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຊວນໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ປຸນ ວາເຣ ປສາທຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ຊວນໍ ຊວຕິ. ປຸນ ຍທິ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍສທິສເມວ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາທີສຸ ຊວນໍ ຕທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວເມວ ຊວເນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ອສໍວເຣ ສຕິ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນໂຍ ປຣິຈິຕາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອປຣິຈິເຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ມໂນທ຺ວາເຣປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີນໍ ຊວເນນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສຕິ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທິເກຕິ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນໍ ຊວນກາເລ ອສນ຺ຕມ຺ປິ ຠວງ຺ຄາທິ ຈກ຺ຂາທິ ວິຍ ຜລນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຕຎ຺ເຎວ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຘຣມານໍເຍວ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ພາຫິຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊວນສ຺ສ ພາຫິຣຠາເວ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາເວ ອສຕິປິ ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໑.໔໙) ອາຄນ຺ຕຸກຠູຕສ຺ສ ກທາຈິ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ພາຫິຣຠາໂວ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອສໍວຣເຫຕຸຠາວາປຕ຺ຕິໂຕຕິ ທ຺ວາຣາທີນໍ ອສໍວຣເຫຕຸຠາວາປຊ຺ຊນສ຺ສ ປາກຏຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ອສໍວເຣ ທ຺ວາຣາທີນໍ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທິມູສນນ຺ຕິ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີສຸ ມູສນໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣາທີນໍ ສໍວຣູປນິສ຺ສຍຠາວໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕເຍວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກຸສລຠຓ຺ຑວິນາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິອາທິປາຬິຍໍ ສໍວໂຣ, ສໍວຣິຕພ຺ພໍ, ສໍວຣຓຸປາໂຍ, ຍໂຕ ຈ ໂສ ສໍວໂຣ, ຍຕ຺ຖ ຈ ໂສ ສໍວໂຣຕິ ອິມໍ ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ‘‘ຣກ຺ຂຕິ…ເປ… ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ສໍວໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐເປຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ. ຈກ຺ຂາທິ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ. ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີຕິ ສໍວຣຓຸປາໂຍ. ‘‘ຍຕ຺ວາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສໍວຣຓາວຘິ. ຣູປາທໂຍ ສໍວຣວິສໂຍຕິ. ກິຎ຺ຈ ປຏິສງ຺ຂາຠາວນາພລສງ຺ຄຫິຕຠາເວນ ທຸວິໂຘປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ? ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ວິສເຍສຸ ອາທີນວທສ຺ສນໍ, ອິຕເຣນ ອາທີນວປ຺ປຫານໍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ, ອິຕເຣນ ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ. ຕຖາ ປຸຣິໂມ ໂລກິຍມຄ຺ຄສງ຺ຄຫິໂຕ, ທຸຕິໂຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໓໕໓. ທວຕ຺ຖາທິອຠິລາໂສຕິ ທໂວ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ທວຕ຺ໂຖ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ທວຕ຺ຖາທໂຍ. ເຕສຸ, ເຕສໍ ວາ ອຠິລາໂສ, ທໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສາຕິ ທວຕ຺ໂຖ, ຕທາທິໂກ ທວຕ຺ຖາທິ, ໂກ ປນ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິລາໂສ’’ຕິ. ອາຫາຣປຣິໂຠເຄ ອສນ຺ຕຸສ຺ສນາຕິ ອາຫາຣປຣິໂຠເຄ ອຕິຕ຺ຕິ. ພຫຸໂນ ອຸຬາຣສ຺ສ ຈ ປຕ຺ຖນາວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ ອສນ຺ຕຸສ຺ສນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໑໓໕໕. ມຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ມານສ຺ເສວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ມາໂນວ ມານມໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຊາຕິມທາທໂຍ ‘‘ມາໂນ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິອາທິນາ ມານຠາເວເນວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ. ຂຸທາ ນາມ ກມ຺ມຊເຕໂຊ. ຕໍ ປນ ອຠຸຕ຺ເຕ ຠຸຕ຺ເຕ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາມາສຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຣີຣເທສສ຺ສ ປີຬນໂຕ ວິຫິໍສາສທ຺ທວຈນີຍໍ, ຕເທວ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຎ຺ຈ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຕ຺ເຕນ ຂຸທາ ວິເສສິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຂຸທາຍ ວິເສສນ’’ນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ກມ຺ມຊເຕຊປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຂຸທາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາຕິ ວິເສສນເມວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ຠູຕຕ຺ຖກຖເນ ວິຫິໍສູປຣຕິປຸຣາຓເວທນາປຏິຫນນານໍ ວິເສສາຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຸຣິໂມເຍເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕາສໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ, ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາຕິ ທ຺ເວປິ ເຈຕາ ເວທນາ ຍາວຕາ ອນາຄຕາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕິປິ ອນາຄຕຕ຺ເຕ ປຸຣິມາ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສີ, ອິຕຣາ ປນ ອຕໍສທິສີ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເຕເນວ ‘‘ຍຖາປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຸຣິມາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອປ຺ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກຕ຺ຕາ ປຸຣາຓເວທນາ ນາມ. ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄໂຕ ອາຍຕິໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ ນວເວທນາ ນາມ. ວິຫິໍສານິມິຕ຺ຕຕາ ວິຫິໍສານິພ຺ພຕ຺ຕຕາ.

ຍາເປນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຍາປນາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຣີຣຍາປນກາຣຓສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສປິຍາປນກາຣຓນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຍາປນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ຍາປນກາຣຓມາຫາໂຣ, ອຖ ໂຂ ຐານາທິປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສກລສຣີຣສ຺ສປິ ຍາປນກາຣຓນ຺ຕິ ຕໍທີປນຕ຺ຖໍ ຍາຕ຺ຣາຕິ ວຈນນ຺ຕິ ຍາປນາ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ອວິຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕາ ຍາປນາ ຍາຕ຺ຣາ’’ຕິ ອາຫ. ອຏ຺ຐານໂຍຊນອປຣິໂຠຄທຸປ຺ປຣິໂຠຄາທິວເສນ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍສ຺ສ ວິນາສນໍ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ. ເຍນາຕິ ຄຓໂຠຊນລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຖູປີກຕາທິກສ຺ສ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ. ສາວຊ຺ຊໍ ສນິນ຺ທໍ ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຣິຍາ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຂໍ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ເຕສໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓນ຺ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວິທິຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຠຸຎ຺ຊນປິວນານິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມານານິ ອິຣິຍາປຖກຕ຺ຕຸການິ ວິຍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑; ໒.໑໘໒) ທສ຺ສນສ຺ສ ຂຍເຫຕຸຕາ, ‘‘ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ຠວຕິ, ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ຠວຕີ’’ຕິ ຈ ປານທສ຺ສນານໍ ພລຠຍເຫຕຸຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຠຸຎ຺ຊນປິວນານໍ ອິຣິຍາປຖສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸລຠານວຊ຺ຊຠາໂວ ວິຍ ອປ຺ປຠາໂວປິ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕີນໍ ສຸຂວິຫາຣາຍ ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ຈີວຣເສນາສນານໍ ອປ຺ປຠາວຸກ຺ກໍສານຸຊານນວເສນ ປວຕ຺ຕາຫິ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຫິ ອິຘາປິ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ສຸຂວິຫາຣາຍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຠາວຸກ຺ກໍໂສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ‘‘ປຸນປີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຠຸຕ຺ວານາ’’ຕິ ປາຐໍ ສມຕ຺ຖຍຕິ.

໑໓໖໘. ສຕິອາທິຘມ຺ມາຕິ ສຕິປຎ຺ຎາສມາຘິວີຣິຍສມ຺ມາວາຈາທິຘມ຺ມາ, ເຍ ຉຫິ ທຸເກຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ.

໑໓໗໓. ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ເພຫິ ປຏິເວໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິສເຍນປິ ຫິ ວິສຍີ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຫຈຣຠາວໂຕ. ຍຖາ –

‘‘ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວານ ສໍເວຄໍ, ທຸກ຺ເຂນສ຺ສ ຈ ເຫຕຸນາ;

ວຑ຺ຒຍິຕ຺ວາ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ, ມຸຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄມພ຺ຣວີ’’ຕິ

‘‘ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ’’ຕິ ຈ.

ຍຖາ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຏິເວຘຎາຓໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ເຕ ອວິໂລເມຕ຺ວາ ອວິໂຣເຘຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ນາມ, ເອວໍ ຕທຸປນິສ຺ສຍຠາວໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓມ຺ປິ ຍຖາພລໍ ເຕ ອວິໂລເມຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂລມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸຕິໂຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ວິນາ ອຸປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຸປຈາເຣນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ວາ ເສສມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈກເທສສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ສມຸທາຍານຸໂລມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸສຈ຺ເຈກເທສສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາ.

໑໓໘໐. ຂຍສມເຍຕິ ຂຍສມູເຫ. ‘‘ກິເລສານໍ ຂຍວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໑໓໘໑. ອປຣິພນ຺ຘຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກາ, ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິຣຕິຠາເວນ ຈ ປວຕ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ອນິ…ເປ… ຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ.

໑໓໘໒. ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸຕ຺ຕຣກາລໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ຜລຎາຓໍ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ຂຍປຣິໂຍສາເນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຂີຓນ຺ເຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນ ຐານໂສ ຂີເຓສຸ ກິເລເສສຸ ເຕສໍ ຂີຓຠາວານນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ຂີຓຠາວານໍ ປຐມກາເລ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທຸຕິໂຍ ວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ.

ທຸກນິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑໍ

ຕິກອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວຓ຺ຓນາ

໑໓໘໔. ນຍຄມນນ຺ຕິ ນີຍຕິ, ເນຕິ, ນີຍນ຺ຕິ ວາ ເອເຕນາຕິ ນໂຍ, ຄມ຺ມຕິ ເອເຕນາຕິ ຄມນໍ, ນໂຍວ, ນຍສ຺ສ ວາ ຄມນໍ ນຍຄມນໍ. ຄຕິ ເອວ ວາ ຄມນໍ. ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍາທິສງ຺ຄຫາສງ຺ຄຫາທິເອກກາທິສຸທ຺ຘິກສຈ຺ຉິ ກຏ຺ຐາທິມູລມູລາທິກາ ປຎ຺ຈປກຣຓິກາ ນຍຄຕິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອນຸໂລມາທີຕິ ປນ ປຈ຺ຈນີຍອນຸໂລມປຈ຺ຈນີຍປຈ຺ຈນີຍານຸໂລມປກາຣາ ເອກມູລາທິປ຺ປກາຣາ ຈ. ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖສຸ ນິຈ຺ຉິເຕສູຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຠູມນ຺ຕຣວິເສສໂຍຄໂຕ ສພ຺ເພສໍ ມາຕິກາປທານໍ ອຕ຺ເຖສຸ ສງ຺ເຂປໂຕ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ.

ປຎ຺ຫຸທ຺ຘາຣນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ສິຍາ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໒໕) ກຸສລປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕນ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ກຸສລາທິກາ, ກຸສລາພ຺ຍາກຕອກຸສລາພ຺ຍາກຕກຸສລາກຸສລນ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ, ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕນ຺ຕາ ເອກາຕິ ກຸສລາທິກາ ສຕ຺ຕ ປຸຈ຺ຉາ, ຕຖາ ອກຸສລາທິກາ, ອພ຺ຍາກຕາທິກາ, ກຸສລາພ຺ຍາກຕາທິກາ, ອກຸສລາພ຺ຍາກຕາທິກາ, ກຸສລາກຸສລາທິກາ, ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕາທິກາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສຕ຺ຕການໍ ວເສນ ຘມ຺ມານຸໂລເມ ກຸສລຕ຺ຕິກໍ ນິສ຺ສາຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ປຸຈ຺ຉາ, ຕຖາ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ເສສຕິເກສຸ ຘມ຺ມປຈ຺ຈນີຍາທີສຸ ຈ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກູນປຎ຺ຎາສາຍ ເອກູນປຎ຺ຎາສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສິຍາ ເຫຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຫຕຸຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໑.໑) ‘‘ເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຫຕຸ, ເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ນເຫຕຸ, ເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຫຕຸ ຈ ນເຫຕຸ ຈ. ນເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ນເຫຕຸ, ນເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຫຕຸ, ນເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຫຕຸ ຈ ນເຫຕຸ ຈ. ເຫຕຸຎ຺ຈ ນເຫຕຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ເຫຕຸ, ເຫຕຸຎ຺ຈ ນເຫຕຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ນເຫຕຸ, ເຫຕຸຎ຺ຈ ນເຫຕຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ເຫຕຸ ຈ ນເຫຕຸ ຈາ’’ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ທຸເກ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທີສຸ ເອກເມກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈເຍ ນວ ນວ ປຸຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນວສຸ ນວສຸ ປຎ຺ເຫສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ລພ຺ຠມານສ຺ສາຕິ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ຕາວ ປຏິຈ຺ຈວາເຣ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍ ‘‘ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ, ກຸສລໍ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໕໓) ກຸສເລນ ກຸສລໍ, ກຸສເລນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ກຸສເລນ ກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ, ອກຸສເລນ ອກຸສລໍ, ອກຸສເລນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ອກຸສເລນ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ, ອພ຺ຍາກເຕນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ກຸສລາພ຺ຍາກເຕນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ອກຸສລາພ຺ຍາກເຕນ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ນວນ຺ນໍ ນວນ຺ນໍ ປຎ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ຕຖາ ເສສປຈ຺ຈຍວາຣຕ຺ຕິກາທີສຸ. ເຕສຸເຍວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ເອວ ປຎ຺ເຫສຸ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຍຖາວິຠຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນານໍ ‘‘ເຫຕຸຍາ ນວາ’’ຕິອາທິນາ ຄຓນາຐປນໍ. ປສເຏ ຘມ຺ເມຕິ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ກຓ຺ຑທ຺ວເຍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑) ວິປ຺ປກິຓ຺ເຓ ມຸຕ຺ຕປຸປ຺ເຜ ວິຍ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ເມ. ອວິສິຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສ. ວິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍທິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຣູປກຓ຺ເຑສຸ ຈຕຸຠູມິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທິວເສນ ວິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອິຘ ກສ຺ມາ ກຸສລຕ຺ຕິກນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິປິ ກຸສລຕ຺ຕິກວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມວິເສສນຠາວໂຕຕິ ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປຘານຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອໂຕ ຫິ ຕທຠິເຘຍ຺ຍາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ຊາຕາ. ວິຎ຺ຎາຕາຫີຕິ ຠູມີນໍ ວິເສສນລກ຺ຂຓໂຍຄມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປຘານນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸທ຺ເທເສ ກຸສລປເທນ ຘມ຺ມາ ວິເສສິຕພ຺ພາ, ‘‘ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ນິທ຺ເທເສ ຠູມີຫິ ວິເສສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກຸສລປທໍ ປຘານນ຺ຕິ ວິເສສນຠາເວນ ວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ສຕິປິ ວິເສສິຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ກາມາວຈຣາທິຜສ຺ສາທິເຠເທ ຕທນເປກ຺ຂໍ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລາກາຣເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ‘‘ເອກຕ຺ຕເມວ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກຕາຍ ເອກສຠາວາເຍວາຕິ.

໑໓໘໕. ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ຠູມີຫິ ອາຘາຣຠູຕາຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ສມຍຜສ຺ສາທິເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວິປາກຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ.

ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ເຈຕສິກາ. ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຘາຣຠາເວນ ອເປກ຺ຂິຕາ. ຍຖາ ຈ ເຈຕສິກາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕສິການໍ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອາຘາຣຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຕໍ ນ ວິນິວຕ຺ຕຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປ຺ປາທອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕວິເສສິຕພ຺ພຠາວເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິເສສນຠາວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ. ຍທາຫ ‘‘ອວຍເວນ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕສມານຄຕິກສ຺ສ ອິຘ ຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ທ຺ເວປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານີ’’ຕິ ນິທສ຺ສເນນ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ຈິຕ຺ຕ…ເປ… ຄຫຓໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຣູປສ຺ສ.

໑໔໒໐. ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ເອກນ຺ຕປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ຕານໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນນ຺ຕິ ວິປາກສ຺ສ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓາຠາວມາຫ. ຕໂຕ ກມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວິປາໂກ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມວິປາກຕາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓເຍວ ປວຕ຺ຕິຕຸມຣຫຕິ, ນ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓາຣມ຺ມເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມາຘິປ຺ປຘານສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ກມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປນາອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ສທິສວິປາກຕາອຠາວໂຕ ‘‘ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ກມ຺ມໍ ວິເສສິຕໍ. ວຓ຺ຓລກ຺ຂຓາທິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂລກສຎ຺ຎານຸໂຣເຘເນວ ຄຫິເຕ ປຖວາທິເກ ປຣິກມ຺ມສຎ຺ຎາຍ ສມຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ສຎ຺ຎາວສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາວສາຣມ຺ມຓໍ. ຕາທິເສເນວາຕິ ສມາຘິປ຺ປຘານຕາຍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວິຍ ສຎ຺ຎາວສາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ນິພ຺ພິເສເສເນວ. ໂສປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມສ຺ສ ສມານຠູມິກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາຍ ວິຍ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓຕາຍປິ ວິປາໂກ ກມ຺ມານຸຣູໂປເຍວ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມໂຓ ນ ໂຫຕີຕິ? ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ວິຍ ຕສ຺ສ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ນິຍມາຠາວໂຕ ກມ຺ມານຸຣູປຕາຍ ຈ ອເນກຣູປຕ຺ຕາ. ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມສທິສສ຺ສ ມຫຄ຺ຄຕຊວນສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສປິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ນານຸພນ຺ຘກໍ ປຣິຈຍາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕປິ ຕສ຺ສ ສຫກາຣີກາຣຓາຫິ ອປຣິຍາທິນ຺ເນ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາເຓ ອາຣມ຺ມເຓ ປຣິຈຍາຠາວໂຕ ປຣິຕ຺ຕວິປາໂກ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ ປນ ຊາຍມາໂນ ປຣິຕ຺ເຕເນວ ເຕນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອາທິຠູໂຕ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ປນາຕິອາທິນາ ປາຬິຍາວ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຈ຺ຉິໂນຕິ. ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຈາຕິອາທິນາ ປຣິຕ຺ຕວິປາກາ ເອວ ອິຘ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກຓ຺ເຑ.

ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສຕິວິຣຫິຕສ຺ສ ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວາສນາວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວີຕຣາຄານໍ ອປຣິຕ຺ເຕປິ ກຕ຺ຖຈິ ອາຣມ຺ມເຓ ສິຍາ ເຈຕໂສ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ກິເລສວິຣເຫ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທຣາກຣຓວເສເນວາຕິ ອາທຣາກຣຓມຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ຕເມວ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ. ໂກສຊ຺ຊາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂທສາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາທຣາກຣຓໍ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ກຕາ ເອວາຕິ ອາທຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ກຠາເວເນວ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ອາທຣໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກຈ຺ເຈ ປນ ‘‘ອກມ຺ມຎ຺ຎສຣີຣຕາຍ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ຈ ຂີຓາສວານໍ ອສກ຺ກຈ຺ຈທານາທິປວຕ຺ຕິ ນ ອນາທຣວເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໔໒໑. ອຕິປຄຸຓານນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕານໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ວສິປ຺ປຕ຺ຕານໍ. ເອວໍ ປຄຸຓຊ຺ຌາເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣຓຸສ຺ສາຫສ຺ສ ມນ຺ທຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອຫນ຺ຕິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອວິຊ຺ຊມາໂນ ອປຣມຕ຺ຖຠາວໂຕ, ວິຊ຺ຊມາໂນ ຈ ໂລກສງ຺ເກຕສິທ຺ຘິຍາ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈຠາວໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຣີຍຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ຄມ຺ມຕິ ຎາຍຕີ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ຍໂຕ ຕພ຺ພິສຍາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ນວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສວເສນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ວາໂທ ເຫວຕ຺ຖິກວາໂທ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ເຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຖໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕມວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕ ຕພ຺ພິສຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຠາໂວ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຣິຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວວຕ຺ຖິຕຠາວໍ ນິເສເຘຕິ.

ວິກ຺ຂິປນໍ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ. ອນວຏ຺ຐານໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານໍ. ທຸຕິຍາທິມຄ຺ຄປຸເຣຈາຣິກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິປຸເຣຈາຣິກຎ຺ຈ ກາມາວຈຣຎາຓໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍຕາຍ ຈ ປຐມມຄ຺ຄປຸເຣຈາຣິກຎາເຓນ ສມານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທາເນ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ສພ຺ພຕ຺ຖປາທກນ຺ຕິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ, ປໂຍຊເນ ວາ ຠຸມ຺ມໍ ‘‘ເຈຕໂສ ອວູປສເມ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນ ສພ຺ເພສຸ ວິປສ຺ສນາທີສຸ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ເພສູ’’ຕິອາທິ. ອຕີຕໍສຎາຓສ຺ສ ກາມາວຈຣຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິວິຘາທີສຸ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອຕີຕສຕ຺ຕທິວສໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຍາວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຏິສນ຺ຘິ, ຕາວ ວິສໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕີຕສຕ຺ຕທິວເສສຸປິ ຂນ຺ຘປຏິພທ຺ຘານໍ ຕສ຺ສ ວິສຍຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ.

ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ເມຫິ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຍໍ ກາໂຍ ສີຆຄມໂນ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຣິກມ຺ເມຫິ ຣູປກາຍສ຺ສ ວິຍ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຘິປ຺ເປຕຏ຺ຐານປາປຸຓນຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕຸກາມຕໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຍໍ ກາໂຍ ສີຆຄມໂນ ໂຫຕູ’’ຕິ ກຣຊກາຍາຣມ຺ມຓໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ຠວງ຺ເຄ ໂອຕິຓ຺ເຓ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ຣູປກາຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນຸໂລມານິ ຈ. ຕໂຕ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕເມວາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຏ຺ຐານໍ ຄໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປນາຍໍ ກິໍ ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທາຫຸ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາຕິ? ຕີສຸ ຂເຓສຸ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ເຕຕິ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ. ສໂມທຫຕີຕິ ຈິຕ຺ຕານຸຄຕິກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ສີຆຄມນໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ອຕິທູເຣປິ ວິສຍໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຣູປກາຍສ຺ສປິ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຠາວາປາທນໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍປຣິຓາມນໍ. ນ ເຈຕ຺ຖ ຣູປຘມ຺ມານໍ ທນ຺ຘປຣິວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓນ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ຣູປກາຍສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຠາວສ຺ສ ອາປາທິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໙໗). ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ອິທ຺ຘິວິສໂຍຕິ.

ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຣູປກາເຍ ສໂມທຫິຕນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕເກຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕການໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ປພນ຺ຘສ຺ສ ທນ຺ຘຄມນກຣຓໂຕ ອິມສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ກຣຊກາເຍ ອາໂຣປິຕໍ ຕທນຸຄຸຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐານປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ວິຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຘຄມນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ຠວງ຺ເຄ ໂອຕິຓ຺ເຓ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນຸໂລມານິ ຈ. ຕໂຕ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕເມວາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ອນ຺ຕຣາ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸປິ ອປຕນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ປຖວີກສິຓວເສນ ອາກາເສ ມຄ຺ຄໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປທສາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ວາໂຍກສິຓວເສນ ວາຍຸໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ວາຍຸນາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປິຈ ຄນ຺ຕຸກາມຕາວ ເອຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ສຕິ ຫິ ຄນ຺ຕຸກາມຕາຍ ເອວໍ ກຕາຘິຏ຺ຐາໂນ ອຘິຏ຺ຐານເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕເວໂສ ອິສ຺ສາສປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສມາໂນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເສ ມຄ຺ຄໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິນາປິ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ປກຕິປຖວິຍໍ ວິຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປທສາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຍຸໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສມຸຏ຺ຐິຕວາໂຍຘາຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອນ຺ຕຣາ ວນຣາມຓີຍກາທີນິ ເປກ຺ຂມາໂນ ອາປາຖຄເຕ ສທ຺ເທ ຈ ສຸຓມາໂນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານຄມເນ ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ປທສາ ວາຍຸນາ ຈ ຄມເນ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິປ຺ຜາເຣນ ຄມນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຘິຏ຺ຐານທ຺ວຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕກາຍວເສນ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຓາມນຠູຕໍ ຣູປກາຍປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ອຸຠຍໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຘິຏ຺ຐານທ຺ວຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ. ສຸຂສຎ຺ຎາລຫຸສຎ຺ຎາຠາວໂຕຕິ ສຸຂສຎ຺ຎາລຫຸສຎ຺ຎາສພ຺ຠາວໂຕ, ຕພ຺ຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂສຎ຺ຎາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ. ອຸເປກ຺ຂາ ຫິ ‘‘ສນ຺ຕໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສາເຍວ ຈ ສຎ຺ຎາ ນີວຣເຓຫິ ເຈວ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ປຈ຺ຈນີເກຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ລຫຸສຎ຺ຎາ’’ຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາຫິ ສໂມກ຺ກນ຺ຕາຫິ ຣູປກາໂຍປິ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ສລ຺ລຫຸໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ເອວໍ ວາຕກ຺ຂິຕ຺ຕຕູລປິຈຸນາ ວິຍ ສລ຺ລຫຸເກນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓນ ອທິສ຺ສມາເນນ ຈ ກາເຍນ ຍຖາຣຸຈິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ.

‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ວຕມ຺ຫິ ຕາຍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕາຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ, ສາຘຸ ວຕມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ສມ຺ພຸຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໗) ປວຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ມາໂຣ ‘‘ອມຸຕ຺ຕຠາວມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ,

‘‘ຕໂປກມ຺ມາ ອປກ຺ກມ຺ມ, ຍໍ ນ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ມາຓວາ;

ອສຸທ຺ໂຘ ມຎ຺ຎສິ ສຸທ຺ໂຘ, ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາ ອປຣທ຺ໂຘ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໗) –

ອາຫາຕິ ເອວມາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມາຣາທີນມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕຊານນໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ນິພ຺ພານາ…ເປ… ຎາເຕສຸ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິພ຺ພານາ…ເປ… ຎາເຕສູຕິ ອິທໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສ຺ສ ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສ຺ສ ວິສເຍ ວິຍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓວິສຍວິສເຍປິ ກທາຈິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຠາວທີປໂກ ໂກຈິ ປາໂຐ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກິຈ຺ເຈ ວຸຈ຺ຈມາເນຕິ ຣຸຬ຺ຫິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາທີນໍ ອຕີຕານໍ ປຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂນໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍເຍວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໂຕ’’ຕິ ອິທເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຂນ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອນາຄຕໍສຎາເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ ‘‘ອປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ໂມ ມຫຄ຺ຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໒.໕໘) ເອຕ຺ຖ ‘‘ອປ຺ປມາຓາ ຂນ຺ຘາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ ຈ ‘‘ພຫິທ຺ຘາຘມ຺ໂມ ພຫິທ຺ຘາຘມ຺ມສ຺ສ, ພຫິທ຺ຘາຘມ຺ໂມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອເຕສໍ ວິຠງ຺ເຄສຸ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍປຸພ຺ເພນິວາສຍຖາກມ຺ມູປຄອນາຄຕໍສອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໒໐.໒໙) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ. ເຈໂຕປຣິຍອິທ຺ຘິວິຘາທິຎາເຓຫິ ສຫ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ, ເອວມ຺ປິ ວິສຸໍ ວິຠຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນ ຫິ ວິສຸໍ ວິຠຊນາຣຫໍ ສຫ ວິຠຊຕີຕິ? ນ, ອວຈນສ຺ສ ອຎ຺ຎກາຣຓຕ຺ຕາ. ຍານິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສອນາຄຕໍສຎາຓານິ, ເຕສໍ ອວິສໂຍ ເອວ ນິພ຺ພານໍ. ອຣິຍານໍ ປນ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓຫິ ສຈ຺ຉິກຕນິພ຺ພານານໍ ອິເມຫິ ຎາເຓຫິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສາຘາຣເຓນ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຊານນມາຫ, ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕກກ຺ຂນ຺ຘຊານນໍ. ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓກິຈ຺ຈຎ຺ຫິ ຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອິທໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສປິ ອນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໒໙. ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ໂພຘິເຕສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ເອກນ຺ຕໂຕ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓາເຍວ ເກຈິ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓາເຍວ ປນ ກທາຈິ ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ເອກເມວ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ໂກຏ຺ຐາສາ ລພ຺ຠມານວເສນ ວິຠຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ນເຍນ ປຣໂຕປິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິ, ‘‘ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍເຍວ ມຄ຺ຄເຫຕຸກຕ຺ຕາຠາວໍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ອສຫຊາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ເຫຕຸວຈນນ຺ຕິ ‘‘ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ອຣູປຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ອຎ຺ຎຘມ຺ມາຣມ຺ມຓກາເລ ເອວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄຣຸໍ ອກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓກາເລປິ ມຄ຺ຄາຘິປຕິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຣຸໍ ອກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລປິ ອຕ຺ຖິ ເອວ. ຕທາ ຈ ມຄ຺ຄາຘິປຕິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ສິທ຺ໂຘວາຍມຕ຺ໂຖ.

໑໔໓໔. ອຕີຕາຣມ຺ມຓາວາຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ, ‘‘ອຕີຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປາໂຐ ພຫູສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິຠ. ອ. ໒໒໗) ‘‘ມຣຓສມເຍ ຎາຕກາ ‘ອຍໍ, ຕາຕ, ຕວຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘປູຊາ ກຣີຍຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓູປສໍຫຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ຕທາຣມ຺ມຓປຣິໂຍສານານໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓຏ຺ຐິຕິເກ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຠາວໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ຠວງ຺ຄານິ ອາວຊ຺ຊນໍ ມຣຓສ຺ສາສນ຺ນຠາເວນ ມນ຺ທີຠູຕເວຄຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ຊວນານິ ທ຺ເວ ຕທາຣມ຺ມຓານິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກາທສ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາວສິຏ຺ຐາຍຸເກ’’ຕິ. ອິຕຣຕ຺ຖາຕິ ອຎ຺ຎຕທາຣມ຺ມຓາຍ ຈຸຕິຍາ. ອິທານິ ຕເມວ ‘‘ອິຕຣຕ຺ຖາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຸຕິຍາ ຕທາຣມ຺ມຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ຣູປາ…ເປ… ຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອຸທາຫຏໍ. ຉ ຠວງ຺ຄານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນວ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາ ອຕີຕາຕິ ສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາວສິຏ຺ຐາຍຸເກ ຄຕິນິມິຕ຺ເຕ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວິຊ຺ຊມານເມວ ກາຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ເອເຕນ ສຸຂລຫຸສຎ຺ໂຎກ຺ກມເນນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ຠູຕຸປາທາຍຣູປສງ຺ຆາຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຠາວາປາທນໍ, ນ ຠາວິໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ອປາກຏກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປາກຏກາໂລ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ. ຍສ຺ມາ ປນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ສີຆໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ກສ຺ສຈິ ທນ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເກ, ເກຈິ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມາ ອຣູປຘມ຺ມາ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ຄຫິເຕ ເອໂກ ສນ຺ຕຕິວາໂຣ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອປາກຏກາລໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏກາລໂຕ ໂອຣຠາໂວ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏກາລໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສຸປາກຏກາໂລ ເອໂກຕິ ເອເຕ ທ຺ເວ ສນ຺ຕຕິວາຣາ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສສນ຺ຕຕິວາຣເຠທາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ກາລວເສນ ສພ຺ເພສໍ ສມານຠາວໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມານໍ ສທິສປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ສນ຺ຕຕິປຣິຈ຺ເຉໂທ ທີປິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ສທິສໍ ປວຕ຺ຕມານາປິ ຫິ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາທິສມຸຏ຺ຐານາ ຣູປຘມ຺ມາ ສນ຺ຕຕິວາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທາຫ ‘‘ອຕິປຣິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ, ອຣູປສນ຺ຕຕິປິ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣູປສນ຺ຕຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ສງ຺ຄຫິຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍຫີຣຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອາກຑ຺ຒນີຍຏ຺ຐານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ຈາວຸໂສ, ມໂນ ເຍ ຈ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວິສຍິວິສຍຠູຕາ ເອກຠວຠູຕາ ຈ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານາ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ສຕິ ປນ ວິຠາຄກຣເຓ ຂຓສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫນ຺ຕໍ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ. ອຕີຕາທິວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ສມານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕປິ ປຣິກມ຺ມເຈໂຕປຣິຍຎາຓານໍ ອຍໍ ປາຬິ ສຸຏ຺ຐຸ ນີຕາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕີຕຕ຺ຕິໂກ ຈ ເອວໍ ອຠິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ຘມ຺ເມ ອິຘ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ອຎ຺ຎປທສງ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຕີຕຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຏ຺ຐາເນ ອເຠທໂຕ ສມ຺ມາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ອວິນາສິໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕີຕຕ຺ຕິໂກຕິ ປຏ຺ຐາເນ ອຕີຕຕ຺ຕິກປາຬິ, ອິມາຍ ອຕີຕຕ຺ຕິກປາຬິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕເຍວ ອຠິນ຺ໂນ ອວິສິຏ຺ໂຐ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓຕາ, ຊວນານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕາຣມ຺ມຓຕາ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕາຣມ຺ມຓຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນານາຣມ຺ມຓຕາ ນ ສິຍາ ອທ຺ຘາວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ເອກິສ຺ສາ ຊວນວີຖິຍາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ອນາຄຕາທິອາຣມ຺ມຓຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມ຺ຠວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປວຕ຺ຕິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕີຓີຕິ ‘‘ອຕີຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ອຕີຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອນາຄຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໓໔) ປທນ຺ຕຣສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ມານເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ຕີຓິ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາເສວນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາເສວນລາເຠ ສຕິ ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອວຈເນນ ຕຕ຺ຖ ອິຕເຣສໍ ປຎ຺ຫານໍ ປຏິເສໂຘ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕສ຺ສ ວາທສ຺ສາຕິ ‘‘ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕປິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວາທສ຺ສ. ນິສ຺ສຍຠາໂວຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ໂຊຕກຠາໂວ. ຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນິຣຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາວຈນສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາລວິເສສໍ ອາມສຕິ, ອນາຄຕາເຍວ ຈ ອາວຊ຺ຊນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນຍິທໍ ຍຸຊ຺ຊມານກໍ. ອຖ ‘‘ຍໍ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ສຕິ ປຣິກມ຺ມາຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕເມວາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂທສາປຕ຺ຕິຍາຕິ ໂທສາປຊ຺ຊເນນ, ໂທສາປຕ຺ຕິໂຕ ວາ. ຣາສິເອກເທສາວຊ຺ຊນປຏິເວເຘຕິ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ປຸຣິມວາທິປກ຺ຂມາຫ, ສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕາວຊ຺ຊນຊານເນຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິທ຺ຘາຣິຕປກ຺ຂໍ. ປຸຣິມວາທິໂນ ນານຸຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປທຕ຺ຖຕາ ອຠິຘມ຺ມມາຕິກາຍໍ ອາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປທສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍ ຐຕ຺ວາ ນານຸຊາເນຍ຺ຍຸໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕິປິ ສຠາວເຠເທ ອາກາຣເຠທາຠາວໂຕ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມາຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານໍ ນານາຣມ຺ມຓຕາໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຸຣິມວາທີນໍ ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນມຸເຂນ ທສ຺ສິຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສຠາວເຠເທ ສຕິ ນານາຣມ຺ມຓຕາໂທສາຠາໂວ ນຕ຺ຖິ ເອວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ຈິຕ຺ເຕ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ ວິຠາວິຕາ’’ຕິ ທ຺ວີສຸປິ ວາເທສຸ ຍໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເຕເນວາຕິ ຍສ຺ມາ ອຕີຕຕ຺ຕິເກ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ຈ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຕມານຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠາວໂຊຕໂນ ປາໂຐ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເຕເນວ ກາຣເຓນ. ທ຺ວີສຸ ຎາເຓສູຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສເຈໂຕປຣິຍຎາເຓສຸ. ກມ຺ມມຸເຂນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສຕິປິ ອາຣມ຺ມຓຠາເວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ກມ຺ມທ຺ວາເຣນ ກຸສລາກຸສລາ ອິຈ຺ເຈວ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ວິຠາຄໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂລຠາທິສມ຺ປໂຍຄວິເສເສນ ທຸຈ຺ຈຣິຕຠາໂວ, ອໂລຠາທິສມ຺ປໂຍຄວິເສເສນ ຈ ສຸຈຣິຕຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສຸຈຣິຕານິ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ໂລຠາທໂຍປິ ວິຠາເວຕິເຍວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຈ຺ຈຣິຕ…ເປ… ຠາວນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໑໔໓໕. ອສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມຸປາທານຕາຍ ສິຍາ ໂກຈິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ, ນ ປນ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ອສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນວ ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຠາວ…ເປ… ອໂຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘາທີນິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓວເສນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫມານໍ ອຫນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຕ຺ຕິເກປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ? ນ, ພຫິທ຺ຘາຠາວສ຺ສ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວສ຺ສປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ ນິປ຺ປຣິຍາຍວເສນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ. ຍທາຫ ‘‘ອສຠາ…ເປ… ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາວຊ຺ຊນານິ ຕສ຺ສ ປຸເຣຈາຣິກອຸປຈາຣຈິຕ຺ຕານິ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓນ ປວຕ຺ຕນກປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓອສ຺ສາທນາທິຈິຕ຺ຕານິ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວທຕິ, ນ ປນ ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ປຸເຣຈາຣິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເລສວຈນນ຺ຕິ ເອກເທສສາຣຸປ຺ເປນ ສມານາຣມ຺ມຓຠາເວນ ເອກເທສສ຺ເສວ ວຈນໍ. ລິສ຺ສຕິ ສິລິສ຺ສຕິ ເອກເທເສນ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ຫິ ເລໂສ. ເຍສນ຺ຕິ ກາມາວຈຣກຸສລາກຸສລມຫາກິຣິຍາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕານໍ ກຸສລກິຣິຍາເຠທສ຺ສ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຈ. ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕນິທ຺ເທສາທີສູຕິ ເຍສໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເອກເມວ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕນິທ຺ເທສໍ ວຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາມາວຈຣາທິນິທ຺ເທເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ປຣິຕ຺ຕສເຫຕຸກາທິຠາເວນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເອກເມວ ວຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ອຠາວນານິຏ຺ຐປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຠາວນານິຏ຺ຐປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວນາກາຣສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຠາວສ຺ສ ວາ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ນວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊາຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕານີຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນນ ສມານາຣມ຺ມຓານິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອຠາວນາສາມຎ຺ເຎ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓອສ຺ສາທນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ອຠາວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ? ນ, ອຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ຠາວີຍຕີຕິ ຫິ ອຠາວນໍ, ນ ນ ຠາເວຕີຕິ.

ຄຫຓວິເສສນິມ຺ມິຕານີຕິອາທີສຸ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິປິ ຠາວນາຎາຓນິມ຺ມິຕາກາຣມຕ຺ເຕສຸ ສຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸ ວິສເຍສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາກາຣຄ຺ຄຫຓວເສນ ປນ ກສິຓາທີນໍ ພຫິທ຺ຘາຠາໂວຕິ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສິຓານຎ຺ຫິ ສນ຺ຕານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ວິເສສໂຕ ວຑ຺ຒິຕກສິຓວເສນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓາຠາວສ຺ສ ປນ ນ ພຫິທ຺ຘາກາໂຣ, ນາປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາກາໂຣຕິ ອຸຠຍາກາຣວິຘຸເຣ ຕສ຺ມິໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ປວຕ຺ຕິຍາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນເມວ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອິຕເຣ ອິຕຣາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ. ກາມາວຈຣກຸສລານນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນວິປາກໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ວິປາກາທິກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ວິຠຕ຺ຕິ ປຣິຓາເມຕພ຺ພາ. ອຠິນີຫາຣາສມ຺ຠວໂຕຕິ ສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນີຫຣຓາສມ຺ຠວໂຕ. ກຸສລເມວ ວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິປາກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ເຕປິ ພຫິທ຺ຘາກາເຣນ ຄຫຓີຍຠາວໂຕ ກສິຓານໍ ພຫິທ຺ຘາຠາໂວ ວິຍ ເອກນ຺ຕໂຕ ອິຘ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມຸປາທານຕາຍ ອຫນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ຂນ຺ຘາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຘາຕຸອາຍຕນາທິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍຕິ ‘‘ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ຂນ຺ຘາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິກໍ ວຓ຺ຓນານີຕິໍ ອາຫ. ປເຣສໍ ຂນ຺ຘາທິຄ຺ຄຫເຓຕິ ປເຣສໍ ຂນ຺ຘາທີຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ກຖເນ ອຸຈ຺ຈາຣເຓ. ສພ຺ພໍ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຫ ອາທິສທ຺ເທນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕິກອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວຓ຺ຓນາ

໑໔໗໓. ອຎ຺ຎຖາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ທສ຺ສເນ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ເອວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສສງ຺ຂາຣິການໍ ຖິນມິທ຺ຘວິຣເຫ ອສງ຺ຂາຣິກສທິສີ ໂຍຊນາ ນ ທສ຺ສິຕາ. ຠວຣາຄາທີສູຕິ ຠວຣາຄມູລິກາທີສຸ ໂຍຊນາສຸ.

໑໕໑໑. ທ຺ເວຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວິຊ຺ຊານີວຣຓານິ. ຕີຓີຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທວິຈິກິຈ຺ຉາສຸ ເອເກເກນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວິຊ຺ຊານີວຣຓານິ. ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາຕິ ປາຬິຍໍ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ຐຕໍ ອາຫ. ອຖ ວາ ນິປາຕສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນປິ ນາມປທາທີຫິ ເອວ ສມຸຈ຺ຈຍາທິອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ນິປາຕປເທຫິ ເຕສໍ ອວາຈກຕ຺ຕາຕິ ອນ຺ຕເຣນປິ ນິປາຕປທໍ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ວຈນິຈ຺ຉາຍ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ເຫຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ທ຺ເວ ຕີຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິອາທິນາ ‘‘ທ຺ເວ ຕີຓີ’’ຕິ ລກ຺ຂຓວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓມຕ຺ຖມາຫ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກິເລສໂຄຈ຺ຉເກ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ກິເລສທ຺ວຍສຫິຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາເວປິ ປາຬິຍໍ ທ຺ວິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ກິເລສານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ສຣູເປນ ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍຕິ ລກ຺ຂຓກຣຓນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ຍທິ ສພ຺ພາກຸສເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ເອໂກ ເອວ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວິສຍຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຊ຺ຊານີວຣຓສ຺ສປິ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓສ຺ເສວ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓສ຺ສ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ນີວຣເຓສູຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ອວິຊ຺ຊານີວຣເຓນ ນີວຣຓສຫິຕຕໍ ອາສງ຺ກິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔) ອວິຊ຺ຊາ ‘‘ນີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຌານງ຺ຄານໍ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ພຫຸລໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປຎ຺ເຈວ ນີວຣຓານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິວເສນ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ກຸສລປຏິປກ຺ຂຠູຕານິ ທຸພ຺ພລານິປິ ນີວຣຓານິ ປຏ຺ຐາເນ ວິຍ ທສ຺ສິຕານິ. ຕຖາ ຫິ ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໘.໑) ‘ນີວຣຓໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ນີວຣໂຓ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍາ. ອຣູເປ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓ’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ. ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ ປນ ຌານປຏິປກ຺ຂຠູຕານິເຍວ ນີວຣຓານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ ‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີຫິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑານຸສາເຣນ ກຕໍ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາຬິຍໍເຍວ ຕານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວາໂທ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທເມວ ວຈນໍ ຎາປກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຖາ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນ ຕິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏ຺ຐາຍີນິເຍວ ນີວຣຓານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກຓ຺ເຑ ອຘິປ຺ເປຕານີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ ວຈນໍ ອຕ຺ຖິ, ອິທໍ ວຈນໍ ທ຺ເວຕີຓິວຈນສ຺ສ ສາມຎ຺ເຎນ ສພ຺ພນີວຣຓສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ວິສຍວິເສສປ຺ປກາສນສງ຺ຂາເຕນ ປໂຍຊນນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈ ຎາປກໍ ນ ຠວຕີຕິ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑປຏ຺ຐານາທີຫິ ນ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ວິໂຣໂຘ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເວສິຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕິ.

໑໕໗໗. ເຕສນ຺ຕິ ໂລຠາທິໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ. ທສ຺ສິຕາຕິ ກຖໍ ທສ຺ສິຕາ? ມາໂນ ຕາວ ໂລຠໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ ໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ຖິນໍ ໂລຠໂມຫທິຏ຺ຐິອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫມານອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂທສໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ໂລຠໂມຫທິຏ຺ຐິອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫທິຏ຺ຐິຖິນອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫມານອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫມານຖິນອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫຖິນອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂທສໂມຫອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂທສໂມຫຖິນອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂມຫວິຈິກິຈ຺ຉາອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂມຫອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ຍຖາ ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ເອວໍ ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປານິ ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກຖໍ? ອຫິຣິກໍ ໂລຠໂມຫທິຏ຺ຐິອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫທິຏ຺ຐິຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫມານອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫມານຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂລຠໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂທສໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂທສໂມຫຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂມຫວິຈິກິຈ຺ຉາອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ, ໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈາໂນຕ຺ຕປ຺ເປຫິ ຈ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ ໂລຠໂມຫທິຏ຺ຐິອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂລຠໂມຫທິຏ຺ຐິຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂລຠໂມຫມານອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂລຠໂມຫມານຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂລຠໂມຫຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂລຠໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂທສໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂທສໂມຫຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂມຫວິຈິກິຈ຺ຉາອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ, ໂມຫອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຫິຣິເກຫິ ຈ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ມານາທີນມ຺ປິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີມູລຏີກາຍ ລີນຕ຺ຖປທວຓ຺ຓນາ

ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີ-ອນຸຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.